1
100
1
-
https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/original/41/78307/BUCA_Joannis_Alexandrei_philosophi_In_tres_libros.pdf
533b9360333e1071aec9daec685540fd
PDF Text
Text
IOANNIS ALEXANDREI
,
,PHILOSOPHI IN TRES LIBROS
DE J'NIM...A"' ..A'R1STOTEL1S BREl/ES
ANNOT ATIONES ~ EX DISSER TATI ONI~
B v S A MM 0 N Il FI E R MEl, C V lei Q VI B VS D A 1\1
Propriis Meditationibus +
"Ruptr ë Guco in linguam Latillal1l conltrJ~.
Ne fUs hune ufi1uam aÜu.f [u~
ditiouÎs locorum itnputldibrum imprinwt,
~ibue
imprefJùm uelldat, (:J' P olltiftcis Maximi ,(f' venai
Se,l4tus InuarifiilIIi Decreto ,/tUtu", ca.
Venetiis apud Hieronymum Scotum+
1 f i- 7·
,
"
�.-
~
,,
.... "
• .r....
,~
.;~
1
.- ....
-l
,',
,....
f.'
--"
,
,.,
,-
. '~
".
';
.
' ,'
.
"
1
."
,
-:- '"' ,
�1 0 A N Î'J 1 S ' A LEX 'A .' N D REl
PHI L 0 P 0 N 1 PRO OE M 1 V M
DEA N 1 M A
IN
LIBROS
A RIS TOT E LIS.
V M NOS De anima fer
mones audiruri fimus, de porë
t~s
ipfios anima: primum dicté
dum dl, quO[ Ccil.icet in part("
di{lribuatUr,&. quak uuaqux
~
que nomen confecuta Ctl; deill
de quoI antiquora de illil1 opi.
niones fu eTU nt,&. inter ha:c tI~
~
ram de illis opiniontm ex diuï
,
5;
;;:;'l:""
flon~
Cel f ~re.
Primum igitur
animales potemia: in duas partes diuiÎtonem fufcipiiit.ipCa ..
rum nâC}3 atia: funt rarionales., alia: uero raùonis exptrtes>
illC}l ha~um
utta'IJ tUrfut'n dupiiciler diuiditUr • tata enim:.
~ua:
tatlone utumur,panim funt uitales,&. appetttltl's,par,
110'! Uero cognoCcemrs.eodem qu0'l3 modo diuidumur ca:>
qua: ratiollc carent.Rutfus au l'cm qua: rationis, & cognitio
l'liS rum anima\espotentia: trifariam diuidumur, alia enim
9~a:dm
dl: opinio alia cogitatio,& alia illlcUcdus. opinio
t~lur
ipf~ uerCatur ~mnilo
CÎ'rca unie~(à
k " quod ln fenfib!
bus e{l,lprUm naq3 cognofcit,illud emm CCIt,<}' omne albu
e~ d,fgregatiu'ltm uifus quodq; dt om n's homo h lpe$. Ve
rlta~e
cogitabilium quo'll conduCtours abfCJl ration~
co
~
Qt ,IlUd
cn i ~ fcit,q, al i ~a d~ i ~m ~ n~) i s , quar,e a~té
n' flmortal,s anrma,ipfa nc:fCltop1l1Io:na<lt Illud cogltallo
,opinionis u'C 0 hoc folum fcire,q, e{l.Q uapro
p:: e ~P,us
ta b ~tP"l1o
ea dt,qu:2 &. uniuerfakin fenûbilibus. 8{ cogil
(j' II la cO ll dut1o ncs cognofcit. V nde ct Eleates Zeno in fO
cl ~ ogo,qui Sophifta Infcribitul',opinionem ipfam bene dif
IIlllt
n
, "
{Ji
d'
c: "curn earn'IpilUS
cogltatlollls
1: e extremum Icar, nam
onc
11?I:Nali
ratiocinante quod anima fir immortahs,ipra opi
AO cOll,d ufione accepta hoc fotum nouit,,!, immorcalis e{l.
b t Cogltatio eCl: uduti uia qua:dam rranltws à propofttioniJ"at.~o
at.~
,us.ad concluftones ex quo etia nomen.i.p[um Ti~
~.ogilatn
i s rraxirJd uldelicet cogilatio quzrlt , unde é CJt
. nl,llla ftt immonalis.deinde (x his,qua: magis aperca fURt..
!nc'piens,ad illud,quod exquiritur,tranftt,ita dicens, anima
'pra fponte: moueLUr, quod per re mouetur , & femper
Illoucrur , hoc immorrale dt , anima igilUr ipfa dt lm.
Illortalis, & hoc ql1idem cogirationis ({l opus. InteH'edus
Utro munus l'Cl: applicati61bus fimplicibus, atc)} ita mdlus;.
?ii per demonlha tioncm,in rerum cognilionê uenirc. Q!.lë".
ildmodurn eni m ÎcnCus occurrens fonaffe albo, uethuic fi:,
~Uta:
mdlus h 1bet dus cogn'tionern,quam per d'trnonltra·
tl ollem ( non ell im ad ha:c IIldigct fyllogifmo, qUI hoc albii
~c demonCl:rcl:fcd fimplicr appltcatione hoc ipfum cogno.
~t )eodem quoCf3 modo intcllcdus ipfe iotclligibllia Ctmpli
~I , apl
i cation
me\ius,quam ptrdemQnf!:rarionem cogna-,
b,t.!ntelleétus autem operatio in hifce [olum uer[alur,qui,.
fummitatem purgationis,&. fcientia: peruenicndl fa,
~ tas data. eCl:,qu~;
per purgatiuas uirlUtell abf'll imagina
i IOOU' & fine [cnfu opC'rari conru~et:
quia fcilicet cR:
~1te
eétus habitull anima: perfeétlst1mus _V nde Plotinu9
liaritate coniunda eA:,quoniam quoC1fin oniuerro medium
ordinem tenet,&. pet hanc ip[am ( dico :luté cogita'tioncm J
l10fira anima,in imeU:gibilium côtemplationem teducitur,
qu~
'luidem no{lra: anima: perfeétio eR. Quia (Ieto fimul
cum fen{lbilibus nata dl,& conl1U1rita aia nofita, oh eam.
quam hab et cum fenflbus conful"tudinem,non pouf!: in co
templationem intdlg
i bil i um,a~
imal~ru
feipf,uJ1
reducere. Verum flbi id perfuadel illaq; cfTe corpora ~ fla,
bere magnitudines,& qua:CÛë}J fum in fcnfil lbu9 , ibi I.'tiartt
ea imaginatur.Qlare Plalo i Pha:done dicit hoc dIe oium.
qua: Cum in nobis,difficill mum,cp cum ~au
l fper
, a , COI po'
re tradl otium nadi fuerimul1,côtemplatlolllcp dlurnotum
n
/
uacare uoluerimus,imagtnatio ipfa intercidës nobis permr '""uI,,'o'#"llJ t';(\~
."::0
baHonemmouct,&' facit nos fufpicari deum ipfum corr UI
~lfe;magnitudq
, & figuram habetc, l'H ' ~ nos de D eo
abfC}3 c«pere;trfine 6gmOl intcl\tgerc J?mittit. Qlare opor
tct animam ad fui perfcétiomm lt'udentem,primum J:? co'
gitation em opcrari,qua: quodammodo rcru med!a habet,
talla autc:m funt cogitabil a qtralis cCl: anima nofira &' con
templatio dr 11Ia,necnon m~rheatic
, qU:E lmat~ri
lm
habenr dfcnriam,quauis fubfl:antiam nequaquam, ut ipra
poCl:quam confuwerit in tts agere line mareria hac uia pro
grelTa ad e<l,qua: perfeéte funr à matrria feparata( diuina di
co )recedat. V nde cdam Plorinus,Duc3nt,inquit iuuenfs n
malhemalica ad çon[ue!udinem nalut:E Illcorporca:. At ue:
ro. {} quando
~ cogir.uio d~ imdligibilibus ra~iocntu
, n5 C:J,~t
<~ .., .. ,(':"~;r.
tamen per fe,fcd 1llrdlcdU1 complrcata Id facmqurmadmq
jf ....,....,- f j., '..-.,ç
dum quoqJ de fenûltbus imaginationi coniunda ratioôna,
UVkt- tur.huius igitur imellcdus ,ctli non muhi Cumus partice~.
urA:igia tamen qua:dam huiu!,atC}J fimulacra Cuntin nobis
uanfpoÎtla,ca:.aurem fum c-ômunes.ai
- flOt~ne/,
quas'
mult07ÏteliuIl abf'}} dcmon{lratienc , quam-t'um eapkriqs
omnes cognfimus,~
hxc,quod cidem rei a:qualia flbi in
uicem zqualia [um:q"G ab <l'qual'bus <l'qllalla aufctamur•
rdiqua funt s;qualia:q,,111 omnibus aut cfi aŒrmatio,3UI ne
galio:q>_omll'a bonum cupiunt,&: alia,qufcuI1Q; fum ijs il
milia.llon coim ad horum {aciendam 6dem l.mrpararionÎII
indigemus,at ha:c ipfa per applicalione primü fada01 me,.
liuB,quam per demoll{lralionc:m c6gnoCrmuB.h~
igilUl c5
munes anim i notiones(qufmadmodum diximus )R omnia
procedemes ipÎtus Intellcdus mal1lfcCl:c fimulacra [Ullt.
Quemadmodum imdlcdum ip[um fcientia: principium
uocant,quo intelligibilia cognofclmus, de quo Arif!:ote.in
demonCl:ratluis contra cos , qui 110n cffe fciemiam putabât,
exponcbat ila,tlon Colum dIe: fcienriam dicimus,uerum êt
ptincipium [ciêtia:,quo terminos Ipros cognofcimus. appel
lat uidelicet terminos ipfas cocs animi cOllccptlones,&. cer,
minos,qui [unt in fyllogifmis.oportct ellim <}' ornois fyUo,
gifmus à cômunibus animi conceptionrbus ptincrpium ha
beat,quz quidem Cuduti didum efi )ab imdledu ueniunc
ad nos,nâCf3 fcimus abfCJ;1 demon{hatlone, quod hoc quid,
cCl: homo,aut anima,aut aliquid lfi:lurmodi:uel inreJligibl))a
, t.QlÎcun~opraUsd:,hifeq'
t ero~mdicnsqu
lpfa termin~s
di~t,u
fines eoru~,qcn
rum,tein~!
nâCV cftCUt .n'lult ~eomcta
)qui allCulus finiS cA:. princip'O
P~t dl~o,cgnfi[qua/1A:ts
hic ~e
uerbo pc:'~fit
intc~
Ill. arl. ':' erfamr Igitur intelledus mCil rmell'glbllia, li Tt, 19itur fcinr~
elTe: Intclleétum dicit, quia pcr ipfum c~m
. iJ
Pt ~u.sfld'nie
dicebat efft irmUigentia: eum radone com ms cogitationes habemus,ullde cogiratio udut à prin , ClPJ~
llee e ~blha.Cogit
a.ih circa cogitabilia uerfatur: opinio fcicnti6cas dcmon{lrationcl1 facit:termll1os uidc\Jcct Intdb
Ca to c~
opinabilia, qua: quo~
opinabilia Tima:us expli 'g ibilia dicit,quia CUnt corum ,'luf Cu nt,excrcma" d!,imus 191
uoca
ru~
a erlt opinioni cum fcnfu irrationali opinabilia elTe.h .. tur,inquir,dTe imelledum,quem fcielllia: pri"CIPU~
Ucro POt"
' 11.n
1 uit,quo quidem intdligibilia cognofcimus ,h~c
cOlm funt
limUPl 0 il' et l aru~
ordn~m
prlmum tenet Ilt~
c\"Us,~
termini ut Bnes. At qu <Frere dignum dl, quonram ~,cb
,
P 1I0,medlum cO<aUo,quac noihal aUlmac fallU.
IoâtGr~.
fu~ aia.
A II
ui'n
..,
r-
�1
p
R
o
OE
IInUS optniOhtM ipCaftl ipCutn quidem;(tJuod,rcire ,iprùm ue':
l'o,cLu-,ignorauldictbamus quoCf3 uniucrfale ipfum in fen,
~ tL:2
fibilibus,necnon cogitabilium conduÎloncs non ignorarc ,
~:.i
~
~
1"~5'8
. .,....G- dignum ~,inquamzr(fc
unde ftt opinioni cognitio hzc
uniuerfalis in fenûbi(ibus. quo cnim dcmonRrante '.ld' ~is
homo fit bipes, hanc ipfam conclul1onem accipicns totam
ftbi illa habet ~ qucmadmodum eciam in cogitabilibus
ipfa cogitationc dcmonRrantc quod anima cR immottalis,
conclul1onct1'l ipfam accipiclls opinio retiner, neC}! enim hu
.
3
,....
lufee rei cogitatio demon{hationem fecit,huiufce, inquam~
~~
quod ca omnis homo bipes,quodq: Hinnitus ea omnis eÇ}
r~
~Jf:'"
proium,e~
iaiufmodi quzco'll alia.neCJl ~nim.
fieri . i~ p~
1-'il~
.-" ...~ 3 · ~·r
tea,ut ex partlcularibusuniuerfale crCdatur,ld cmm dlCI no
/"~
'5'"3 ' ~':"1
JI4...
poteR,,!, Xanthus, &: Balias,& alii equi, qui funt aut hoc,
aut illo inloco,quadrupedrs funt,ideo dfe omnes:necv 'Id'
l1ic,aut illc AClhiops nigcr dl,ob cam ~c
f~ilcet
omn.em
tffe Aethiopa nigrum.Manifdlum ca Igaur ,pfam. cogita'
tionem nequaquam (enObile demonftrare: multoq; magls
ttiam patet necv imaginationê,neCJj fcnfum Illud haud qua.
quam facere ,quod,quando hifce de r~bus
dice~u,prf
cuum erit,na<}3 harum unaq~<}3
partJcul~
all qUi d cogn~
fdt. V nde igitur opinio fenfihlhum cognofClt unluerfale(dl
cirnus id ut plurimum poffe fieri,ut cogitario in Cenûbilibus
uniuerfalitcr ratiocinetur, quemadmodi'i [ecitin aRris Ari ..
fioteles,qui cum uel\ct ea dIe fpha:rica demôarare)una re,
luna fcilicet id credibile fecit)dicit ellim, quod ea, qua= eiuf,
dem fubfrantiz fum,ut in une fc habem ) ita in omnibus Ut
ftmnecdTe dha{tra autem omnia eiuCdem fubframiffunr,
lunam uero fphzricam dTe demonll:ratum d~ ,ideo id pa ..
tet,q, alia quoq3 aRra rpha>rica l'ru nt. poffunt cciam, qui fu,
fl'Ium uident ,argumentari quod ibi fit ignil1, u~i fumu.s cft,
boc modoJumus dt in hoc loco, fumus omnls e~ ex Igne,
iFieur ignis dl in hoc locoJoTtaffe igi tur ( ~t ego dlcebam ~
lien poteft ut ipfa cogitat:o ratiocinetur umerfa~
l ter
de qUi
bufdam particularibus,& 11 non in omnibus. DICO ramen,
ct> anima ipfa r;:u:onis p:mÎCcps in fe rcrum T.atlones ~onru
Rantiales habct. Verum qUIa demerfa: Cum ln matwa, fere
funt obl'urœ udut in cintre fcintilla latet. gucmadmodum
quifpiam cincrem allqual1tulum fodicauc ..
igitur cu~
r i t.rcin~Ila
aatim refplrndet,nc!}3 ~s, qui cinercm dimouir,
(cinrillam fecit,Ccd ea Colum,quz erant irnpedimêro abfiu,
lit:eodem modo quo'IJ opinio ab Cel1Cu prouocar.a racio~e$
"xifientium rl'rum propotù. i1militer etiam maglOros JIJ
qu;ul1t non nobis"tn an:rnum induccrc cognitionê , Ced quz
ln nobisucluti latens ell:,tam ipfam manifefiam faccre, nâ
fi rationcs rerum non e/fcndn nobis,guornodo, cum quiC,
piam prœtcr naluram rerum di/fcrerct ,imelligeremus ( ut
fir,cum duos de anima difputantts audimus, hunc qllidem
conera iudicamus alCV arguimus t1atuta: rcrum milume c5
fonarc:cum illo u~ro
conuenimus, ~ magis ueta proferre
faremur.eur igt~r
iudicantes eorum diéla hune guidtm ue
l'a,il1um aurem falfa dicere affirmaremus,nifi ipCa rerum ra
tio nobis inc/fe!(nonne perfpicuum illud dt, q, ipfi n08 per
tas,quz (unt in nobis reconditz de anima communes no.
riones dirputantium uerbis excitacas iudicantes didmus hoc
ipfum uera,illum autcm falfa dicne ~ pari igitur modo &
ipCam opinionem fatemul',cum fcillcct fellfus didicerit huc,
;lt~
hunc effe bipedem,prouocatam, inqu~"?
fenru
.~ cor,
darl,q, dl: omnis homo bipes • at commodlus ez dlcantur
<J.: .... •
communesanimi conception es &intelledus adumbratio
~(,-:;'.J"!
Iles,omnia enim qua:cunC}) mdi~8,qua
per dc:monaratio
\..,
"t Il
. Ilcmfcimus-ea,ptr-cômunem animicoceptionem fcimus:
•
., . - f . . • .
qua: uero demonarationis in,digem, uc à110bis cognofcan;
1,,; .... .., .-r-f-:/.-roJ! tur eorum conclu/1ones abCq;demonRratione cognoCcere
cn.W"zo ~oJ1
'Y "'Ûf
I-!
'
J, '
.
f'!
•
•
_'u-ç.·
__~ ",-,,<J'
~i!"
ppinïonis eRopus,etemm
l1llC ranone fcitipfa quod amma
• •.,~ .... li, __
l
'.
,
.
- w r ·...
.lJ~
5'
• di: immortalis,qua re lorudm C~!hl1t
cum demonfi:ratdlone
f.~
(; .. II.'p (b-~
...-t"
tft,ne<v mc1ius quam. per em~
l\ra~IOem,
quêa~o
um
, .ai-:v~
.H
-:;'.1'.['" fine demratione id fClmus,C}> OIS hOls rlfus ea .ppml;Poten
1 Z~
ti=t ucro aiae,qua: rationc car:nt,~!iœ
fum cognitioe.s,& ali~
M.l-k •• A.;.t,
IppctitUs,& uita-.ad ipfiUD ,oimponcm Cl!nf~s)
~ Ullilglni
.. #yj
. ....
'>
'-) "'f1L
+
.t-;;!it.:..'t
,
c
. f,..
'1~".
~,;.ç
V~H';I
.. .....:..& ~
"c,6( ~
""!.# .j_,':1~;
i ... -~·
fl., f,f _~".r,
,.7~y
.,11!.t.
..
.,~ ..r~;·
'"
(-'-.' --WIAl••
· f.!~·e
~J.,
tf~b
.
M 1 V
M
tio~'Crncl.Seu
autcÏb ab imaginatiollt d i ft ' ~t ideo, ~I .
imaginatio itrinrecus habee cognicionem:fen us ucro ad ca,
qua: f~nt
e".tra,poduc
itu.r~e
nfus
eni'!l,q~od
a dH
o l~
quodq; extrlnfecus a/fumlt,ld cognofClt,at Imag n3110 ~
bilium formas ab fcnfu capcas,ipfa fecum connngit. V e
c-am uoz:âtAritl:otelcsintelledum pasftuum, inrell eéiulll
uidelct,q~.nshab
rognobile,& id ftmplici ap~!Jc
l
tione,quemadmodum non pei pra:parationem .coo["9 U' :.
tur intclleéèus.PasLluum UttO uocat,guia cuffi im pl't:sl 10111
bus-iflHUS,HCqlI1Ac.nguta..COgo.ofc;it, ca autem Imag
l a[l ~
dicitur gra:cc pha.ntafia ,qua fi qua:dam fit phanrafia, Imag l
uacio enim aaei8 ca imaginum ,nague aant in ca, gu:t UlIa
rullt extrinfecus,utercp uero fcilicet fcnCus,& imaglOatiO CI:
ca particulare extendirur,etenim licrt hoc album;oon carne
omne album uidet.hoc autem differûc inuicem ,qllod airer
extrillfecus,altera uero intrinfccus cognofcic,et ipfa guid(1ll
imagi naci? quinCJJ Crnfuil impresfiones ampleéic~r.
V nu~
~utem
qUlfCV fenfus,quod dl: proprium lIbl fenfibJle ~ Jil~
cog
· nofci~.
Quz uero funt apperitus , & uira:, alla cft Ira,
poffet,guid ira J i ca rnu~
alia cupiditas.At quifpiam qu~rc:e
inter iram,atq; cupiditatem diainéliôem fieri . QlidclllJll:
nonne cupit ira eum mœrorc: contra ameerl' ,qui noS ln ~n();
rorcm compulcrit ~ Q uid etiam,llol1l1e raClo ipfa d,fClpld
11asg;,& comeplatin~
cupie ~ ad hoc igitur dico, quO
cup)di tasipfamagis !:ommunitcr, magisq; etlam p.ro~
diciwr.quemadmodum enim difpoûclo &: communll cr ,
in habitu dicicu\',&adhuc proptie dill:inéta ad hab itum,Ûc
ipfa quoquc cupiditas, &: communiterin omlllbus anirn<J:
potcnrijs, at uero mag's proprie ad iram feparata diclt Ur•
Etenim ex quo 110S huc prouidécia mint Ut ca quœ fUllt fuc,
ornc~us,
i s.hanc
ha:reditatcm, qu~m
c~lfTua
r e nos
uu1r,lpfa credldlt,Sc ut h?c ipfuOl faciamus,quoni am multa funt,quœ hanc hzred!tatem la:dum( efi enim fluxa, al$
~otrupcils
natura)nobis iram;at'l! eup i dital~m
ded it, ~t
Illa à n?b,s l ~ del1t!a.rp
e lcremus,ha
uero,quod cft fl~xu,
fuffulclremus,cz Igltur funt,qu::c ratione uWl1Iur qua:q: Il,
Ia carcnt,aialcs potemia:. ~la:
igitUr funt ratiotls & ad CO
gnidonem percinent,e:x: diuifœ ru nt po~t'l1ia:,
Al't:Ua: uer O
funt uoluntas,& eledio,& ipfa quidcm uoluntas attinec ad
folum bonuOl,fed dedio ad utrunC}} rcfenur. Volunras rur
fus ipi1us pet Cc: eft animz ratio na lis , dedio ueto Irratlol1a
Ji complictlta efi:Q!Jado enlm extra gellerationem ipra al1 i
ma eft,Cecundum uolutlti'ltem folam operatul', prote'~
quod eft in folo bono:cum uero in gcnerationc di:quia Jîb~
(:omplicatas irrationalts potentias habct,ob cauf<ls,quas
cemus,tunc implicata parti,guz rationi repugnat,dcébo l1
tem:t. Qlare modo pro r,uior.e,Olodo cocra ra[iollf m .{èar,
at<}3 alteru m pro altero diligit.ez igitur funt anima: ratlO nlS
compotes potemia:,pr:x:ter has ucro [unt, guas plataks 1.10
cant uirtutts.cfq; fum tres, l1utricatio,augmelllatlO,cr gell C
rati~,dcunCJj.ïo
plamalcs,quia in plantis Col:t uid é [l~
.(tcOim l:erc~;atoObu,
.a tq; irrigationib.us llurriunW r , 8t
~ugentr,
fUlq; confimilla procrcant.llitis eOlm de OIte, 8t
ol«:a ex olea procreatur • ut igirur fummatim dlélum fit,
[u ttlU9
flomines
. , & animalia, &: uegeta fumus , & ex nuO
-J
1 bCI
ho mmes,
quas enumerauimus uinuces rationalcs, la
mus; ex quo autem animalia cas qux extra partf~'
"
. la'"
ex guo uero urgeta,plamaks, uegetas
enim dlcimus IP
plantas,uegctorum lIa<}3 ca augeri nutririq, & fili cOC1t[~
lia produccre.Qlare ipfa etiam di~ul1tr
& ~iucre
8t. mo rl ,
.
.,.
fi qtJ<:~
lma au.t~,mors
at1im~
pr~ftl1ia,&
abfenua r. .atJ1
cun'lllgitur Ultas mdiorts habcllt, necc/fe ea, ur ra eU .. cf
deteriores habeant,uerum e diucrCo non fit,no cllim 6er~9
potc:R,ut il po[wtias rationales habcant, quibus 11011 p~ cC
deteriorc:s dat~
ûnt.atgui nC<}3 in !cnlibus mtlioris pote 11'
fc parti ceps is,qui non Ût comp.os dctcriorif, quç igitU r ClltJl
confortia ui(s,~c
eadcm funf& auditus ,& rcliqUO .. lJdo~
item quzcul1'l1 habent auditum, illa eadem tenent 8t. 0 ct
ralum,& guaum,& taBum,t1on aUtcm oillo uifurn, tiC1tJ,
,alpi.at profcéto qu,dam funt oWnibui ,arentia fenlib Ll ,
d;
Pl''''''
�p
R
o
OE ' M '1
v
M
3
dam corinuationem facit propter propinquitattm,eot enim,
"r~te
~uâm
tadu,ut rpongi~.Quambe-ld
J>ordt-is ~ë-md'()lIs
<Opos, qui AO~{(l"iors
paniceps, qua: ratione uacat pars cominenter illi, qua: ratio ne utitur ,
hoc aurern non Ideo,qu/a meliores prioribus indigcanr , ut cxaptata eA::plantalis uero huic,quor rationi8 haud cft parti
tldrlùffineantUl',rcd è conue1[0 corpus meliorum non po- ceps,atque ideo propter eum,in quo limul fum, affcétum,
t~onfrs,i
prius dcteriorcs acceperit. n6 cnim cor confenfum elfe unum dicimus, tum ctiam quia rationalis
.
potentijs rdiquis,uelut in{humemis utitur. Harum autc~
~U6
~ i m rationis expenem participare poteft, quod plama,
lts pr/us paTtern non alfumpferit, neque habete rationalem uirtm,plan~
fcilicet'&,orutaliu!?,akcquidem ma ' . C ,1:...- ~ .... ~Jw4,i
.
potd! ,Ilin hi/ rum utrJufque parti ceps [uerit; lfénim , quia g~s,aliz
uero minus :anonalt =nlm~
prOl(m~
[Ut~
. h!; pro,
~?6d7.?ç:yr.h-.
~
1;:~"
'
0ponebat ut nulla (peciell corrumperetur, neûe propterea plores funt,qua: ratlOnWlno habenr, natura etllm Ita com ~.
~unds
tmperfedus effet (di: m im mundus ip(arum fpc, parme funt?ut cxa~d
i ant
ipfam r~tionem
: quare nos cupi, t:~
. r-.!~I:J
p -~
l'
é";,j;"'JS d~.J
-;, lt;~fk.
Clerum plenitudo)neque id fieri poterat,ut qll:E gcncraren, ditatcs cum mcrepamus,mltlores lpfas faclmus.
~ ~ :-iJlt,.~
tu~,&
corru m p, reneur ,hi c cadem numero mancrenc, ideo Increpuit uerbo perculfo peétore corda.
ct rurfus.
_ .1
.
&: Ipfa:,quam potuerunr,fternitateml:epere.Deinde quad
3,'
omnia irnmorcalitatc:m cupiunt ipGus primi,uduti id fit pro Cor perfer , nacp &. pei us quandoq; tu!ifli.
ab ira, li uo!uptate , a tri 1
III h~"
...... l' "~,
Confuefcc te ipfum mo~erai
prlum cuiufquc principium,cunéta, quam pro fua unum,
egodico horc in _'" z. . .:::p-e.. ~
....
'luodque menfura caperc potdt, immortalitatem pattici; fiitia,& qu':Ecunt}3 conÎtml!Ja funt. ar qUl~
Pant,ob eam rem,qua: funt hic, cum numcro non posfim nobis -: nonne quoque ferarum multa: ranone Jpfa manfuc
Plantalcs uero,utpote qua: ratiol1em no
dfe :Eterna,eolUm unumquodq; fui Îtmile procreando con tiores redunt~
fors cius a:tcrnitatis c:ffiCltur,& hoc dl: opus n;,uurf maxime cxaudiant ab anima rationall fpatio long:orc difiare ç non
uirtuli ad imponelldum dt, quamum nurri,
c~nàderat,um
quod fcilicet in nalUrallbus unumquodque c:nim nutri~a:
f~1 ~onfim,le
alterum producat • igitur quoniam generatio,
re debat~u
augmentatiua: quantum aug e ~e:, r ed n~q,
g~
1118 1I~lgcmus.,
ipfaqrgcncrandi Uir{6
~ eA:
in magnitudine
nerat~;,qu
& inuiti f::cpcnun:ero femc
~ 10 fornOls c:mlt
'!'.
<lefiOlta , propterea augmenratione nobis opus eH:: at quia
timus. Quad fi ipfam gen eraEl+illm modetborem
faclmus,
&;::'b
i
~
;
~ • &1.;>..~ •• <li
,
Il
L"
o...r t; .. _~
.augmematio per nutrimemum fit,idco uis nurricandi nobis illud cft manHdèum, q, nOfl i pfa~
potenla~
l!m~
I ,CI~er
r...; :·~
....l.4t-... .-..,..
t,ft neceffaria.quas ob res & n08 , & bruta naturalium po té uerulll-CupidifiHt'm ipfam reprlmlmus, ereOlm potcua Ipfa '1-:, ..ü.€- ~".,
..~
.
!Iarum participes fumus. Quarc cu quid agimus, pet has l1ihilominus mal1(t,& ft nihil opemur ,.& ha: qUldem funt
anim:r uirtuces qll:E:l' ratio!1e utuntur ,qua:q; illa carent, et
Jpfas uirtutcs • qucmadmodum plamz faciunt, operamur
V niuerfe uero aOlmam
CUm Uero per iram,aut per cupiditatem,flmiliter arque ani, demum, qU:E in plantis uegcan~
alti dicunt elfe incorpoream,alij autem corpus, qui corpus
~al,
~ations
expenia facimus:at cum ratione ut i m~r,tun
?f!1'IlIS munere folum fungimur. hac de caufa Plotlnus dl tam d/cunt,ahj nmplex effe, al~ uero compofitum, & qui
~1l[jOc
dlxit,qUl furore quodam perciti fecundum nurriê compolicum fatcntur,alij quidc:m e~ ~ôiunétscorpb,
t / UlreSËgu llt,cos cum periculo [emare, ut in arbores mu , ahj uero c:x d/fiunétis. At eorum ,qUI ftmplex elfe corpus
tu t:- lIImuero dignum dt,ut cont1dremus,q~a
dif animam dixerunt, alij exporuerullt cam dfe corpus a:lhe,
quem~do"
<1' , ~na
nt cupidit:lus aduerfus naturales uirtUtes nurrien, reum,quod idem dt,ac fi diceremus cœlC'~e,
elfe Ign~m
gcnerandi,non cnim uidemus agere cupiditatem cir dum ipfe P onticus Hcraclides: alri autem ,la~
~ a /ud quodpiam,prxrerquam l1utrimenta, & generandi dilTeruerum,ut Heraclitus,qui quoniam omnlU,q~:Ecu'J
b,tes,unde Id cxperÏlur cupidltas,ut cum potentqs plamali, funt ignem elfe principium diabat,ideo quoque aOlmam,
propter facilem motum igneam elfe afTwerabat. Alij uero
(J ~: eadeOl!kQlld igitur dicimus-:'nol1 eft idem, quia cupi
h' s agit Cil fcnfu,plamales uero uirrutes fille [enfu agunr. ael'eam,uelut Anaximen cs,& è Stoicis quidam, alti autc:m
(Jln~
~lè q, alliOl'lha ctlam rationis el'penia cum fœminas ui ex aqua eam conftare uolcbanr;ut rhaks, & H lppon, is,
etl llt,II1 appeti[um mouenrur.quapropl(:r cum cognitione qui uoc;uus eft Atheos,quad I:l1Im ujderullt humanum fe,
~ua
~ m cupid,tas dt,non autcm ûcoperationcs plantalcs. men ex humid,tate conftare,proptcrca principium omnJÏl•
. r'lul donn,,:ntes edam fzpcnumcro nullo nc~
fenfu,neqJ qu:rcunquc fUIlI aquam ipfam nom /nauerunr. V crum ter ..
llllaglll3tionc adducri femen cmittimus , pari modo uidcli. ream cam efTe nullus aulus dt diccre,cum graU/tatcm,atqJ
Cet Oper31ltCS,3C plamales ipfa: uirtutes faciul1t.Quemad, immobilitatem terra: cognofcerem. igirur, qui l1mplcx cor
ll)oduITI enim cum rationalis potcntia cft in fcruitutcm ma pus dfe dixerullt animam,quoniam & quinque fola corpo
Acip3ta eius,q~
ratione abutltur,omnc confi1Jum mouet in ra Îtmplicia funr,illi pofTunr,& foli quidem icer cos, qui cor ..$Jj.,..-:::; •.• .t~
.. l~ç
, ..........
cibl,uenereoroC}3 expletionem, Ileque propterea cum plan, pus Illam elfe dixerunr,immorralem fateri,qui uero compo
t .....~ ... '.-::' ~=r.i:
lal.bus potenriis elle eandem rationem dicimus,{lmili quo, ÛtUIn corpus elfe cam crediderunt, partim uoluerunt elfe
Ht' 4A-;"~
' J.t
.
que modo ratemur in cupidirartt Vetum-uirrutum pla ma, ex elementis haud adiunétis,m Democri[Us,& Leucippus.
l'~m
illud ~A: proprium,quod limplicitcr nutrimcntum, ge &. flmpliciter,qui atom05,hoc cft indiuidua corpora imro ..
11Ilurâq; lInc fcufu concupi(Q.am:cupidit4ltis uero quod ddi duxerunt , ij enim principia rerum elfe dlceb'lnr indluldua
lai ~Ol,ta
l
' COltnm,~ ' ,
DI Il
' delide, corpufcula & uacuum , atque ob eam rem animam ipram
emq;
llmp1iEirer fuauitatem
it'~
~ d ,g i [ur-:d~am
potel1liarum,fcilicet cupiditatis,& proptet facilem motum fpha:ricis ex atomis conftare dice,
unus,& Idem effeétus eA: ( non eA: unus inquam
P ~ntals
bant,partim uero de coniunais faétam dlfputaballt,ut Cri
uetu,Ol fîmpl /CÎ modo cius uirtutis,qu:E pertinet ad plantas: tias,qui cx triginta fuit unus.is naq; animam effe Canguinem
:Uttl ltum eA:,autgeAitura. cupiditatil1 uero finis eft ipfa diccbat,etenim( inquit ille)fanguis hominibus eft imelligcn
<lu",Pt~s
,eft autem is ,pfi~s
cupiditatis finis,ut(quemadmo di cordata uis,ex his autcm, qui animam elfe incorpoream
li III dlxl ) co ipfo deGdeno & fortem noftram , & generis opinati funt,aliqui illam cffe à corporibu$ ,feparabllem di,
tiUcc,l:sflonem conCeruemus,at rationis,cum ea cupiditati de xerunt,aliqui uero feparari nOI1 polfe.& hotum qui non c[,
~,tUl
,~ucmqa
elfe lalis operationis nnem nequaquam fe eam feparabilcm uolebant, alti dIe cam r tlonem tem,
plco,naque proreer naturam rationi talis cft fi nis ,quf autem peramenti dicebant,ut cum du plus ignis aqu~
admiHus nt, ) .. c.,~
.....
h~"
t ra:~e
naturam funt,ad aliquem finem minime refpiclUnt. uel fequialt~r,\d
tale animam facit, ratio fl1i~
du,: 1~ .... ..., .''!.f ..... f . •'.,é. b·11rCl\lOl rat1o,cum fcruit,non fuum,fed cupidiratis 6nem uo pla ue! fc:fqUlilltera, gU:Ecunquc: Jccidit, ca cft ani,:"a. AICJ ~, ... Cl_ ~ .
b-Pt~em
pra:parat.At ne quifp~m
in illam uulgarem du, autem ipfum temperamemum, alti uero cmel~'
elfe
IpÎtU'
b~atl°em
ueniat.Qyid-: igitur tris animas habcmus<& tri uolebant,cft autcm entdcchla pcrfeétio, & JpCl(~
iun&u crnamur ( DICO enim quod uc1ut anima huic Con, fubiedi.à rem peramento autcm ipfa ratio di/fcr t , naque ra
re ra a Corpori uidetur qUldcm unum quoddam facere, uc, tio in ipfa quamitate conflderarur in fcfquialtero, u~l l n du, .t\
lliac rnen ~on
tftunum quid, eodem quoque modo ratio, plo,uel JI1 alio quodam,&«mpltcitcr-habitUg a!rcrlus ad-at
rel.
xpcrtl potentitt ,opulata,& plamali fi'l&ularcm quan, ,"t'lm pl'O't}Uanritate detcrllritTattn;Ïpfa tçJlpera~m
Io.Grafu~
afa..
Alli
-f:
f;;
,qî
_4t.:!·.
�,
o
~ OE
:-"
M
'l
1:amq: ipfam patibilcm inteUeétl1n1 uoeéluit, 1J1telleé1un'T"
~dem,quo
apud feipfum cognob;le haoeat , patlbi\cm uC;
1'0, quia eum impres{1onibus.in fodcm fCI rronr 1 ur{Us lia:
proCcquilur,is rrgo,que m :lIIima: imcll cCtlJm tlOC<ltl,(curJ1
7lurem imdleélum uoco,quo iln'ma ipfa cogitai', & dcpt e'
11Imdir)nihil cft opcralionc eorum,<}u'X fUI r, <ll1relJuam,II1'
,cll;gat,qllarc 1letJ3 ipfllm commiHum l'ne corpori con(cn',
irem pau lo II1fra CrCCll1ftlS ab inrcllcétu rctl'.
tancum ~ct.
[{J m,<I'citipfum fenCum, cum l'X his, c;ua: fem iri rol1"ullt 1
maiora prrcepetit,ea,qua: minus fcnriiln WI", p c tciper~
, no il
pofTe.Srd Intelll'étu m,<juamo ex his,qu}În ipfum uell!,u nt ,
~p ptehnd
a t maiora, eo facillus minora comprthCilO crr)
Jluius autem rei dTc callfam diCtt, q, ipfum [rllll tlu U!l1 l1û~ '
fine corpore cft,inteIleélu s ucro fcpal'abil 's dt <lb (0, [(url
filS eciam lIe, at 'l3 is intelkous ü:parabilis,& impm ii1 us,fr.
impatibiiis rub!1:antia.item quoq; ante h:rc 111 primo {crl1
Ile hoc modo fcripût. intellcétus 311tem uidetul' inlJafcl C:Jb.
Ranna gua:dam exictcns, ncque cOl1'umpi , max:mc €niJ1l
ab ea, qu~
nrin fenio languens deb'hras, corrumprrecur•
item, qualem coim partic,ul
~ 01 , aut<]uomodo Illd r,:éll l91
contil1cbit, difl1cilc cll:'fi11gerc.ircm de Intdlrc1u éllltCrn, ~ '
fpeculat!ua porenria nondum p::trer,ft:d anima' gW Lls alru
dTe uidccur,& hocipfum folul11 feparari polTe, lIdut li co r' rupriblli ~(el'1um
+ Qlare
efk- ipfum ab cü rpore f ~pa"
r:lb ~ lem,ncqu
agerc cum corPOte, éllgu C-InrlljJt:f' Cfe--clIrtf.'
~tcrnl!m
lIult.At ha:c de muIris, qui bus dc:m on!1:rJrc pof, 1
f ~ mus
Arlftorelem uoIlIilfe ratiollalem eé an m am ImOl or
tl lem,& ab COtpOI'C CcpJrablkm,diéta fum ci<l III , El1iP
~C: :
ro fupc rl1l1um putamus erre dicel'c PlaLOnrrn cogllollll1e
~lIi
ma
ratiOlllS compotem iml110rralem e{fe. q' 'lillen i ra
t;onis expertem morti clfe obnox'am Intelkxetit,i n TIITlfo .
fatis idonca dlda funt. Po!1:Cii cni,nC inqui t )opifex onlll cn1
"
Il )1
d iUlnam llarUtam creaUlt ,t.lm gu.,,;: aperta,tum qux OCCl
ta d1:,ad ipfos a:t,adhu c gent'ra tria morta!;a ad orlaOC
I~ ' )J
eum mundl deficiunr,terreum lIiddicrt,:'Iercum ,& (l'lldl , J'
qua: nifl nam,hic cric mllndlls :mp n[ct'tliS. hxc <lUIl::O ~,r
Jl
me faéta,& uiram panic palllia dti~
ad, qu?,r(l J!nr,u t igil'Jr J'
monal'a quoque fint,& Il:c mUlldus une H, Ol11l C ,u crrirc ),
uos fccundum néllUtam in animalrum mOl'laliun\ lrcatio ' JI
Ilem trallsferc mes cxcmplum de potent1a /TI "il dt II g CilC'
rationem uefl:ram,a rq.1 eus guod 111 iplls tale flltll tUn; dl: , ),
ut eum immortalrbus appell ai one conuclliat, d j U 'l1 l1 tn'~;
"
1I0cetur,pri llciparumqi tm car ,e ~ o uob;s fe miu l1 ', & ini, ))
tium rradam,uos clCcSlI i (:erera par efl:, ur :mm orr<cli liai!!' "
rx morra[em attexcmcs faciatis,gcnC1'Clisq; ail maLa, (l~a
J'
re rarioois cl<prnem animam rationi adtrl'Xilm l11orralt:r:r
cCfe manifeftc dlCic • ~
odcunq~
autcm ra60na le mortah)
bus illdèanimal ibus,lllud principale;diuinum, alque j01'
monale eft,atque ideo pr i lcip~m
pcnirus elfe l'atiollco:..IJ'
fett. ~od
igitur & PItroni &' Arill:otell uidc<lrur a" I01"
nrquc omnis à corpore fcparabilis,nequc ol11l1is \1011 fepa'
rabilis,arrationalis quidem fepal'an, rellqua uero Il cqU,3'
qua m,id m,ll1ifdlul11 elè,etenim 110n oporeel ill enunciarrO'
I1 cbus alltiquorllm acqu:efccre,ue:rum om lli um rerum cie'
monlhationcs coll gerc ,na '(1 ex oml1i pane dogmara h~
ad lI;cam nolham penincnr maxime autem qubd nob;s nI
!lil dl: magis proprrllm , qu~m
ur 110S ipfos c o gnofC.1m~sd
Igltur /illgu latim qua:cunque dléb fullt,oflendemus,qu O
fcrlicet omnis cft anima II1 col'porca,quod ab o III ni corpo,'
,l OI1~ 1IS una fel"ar~u,
ta l19
l'C rat
atque ob ea ~n
rcm imm or (e
dt,quod Item eal] Tattone car ~ t,ab
hac lpfd cras6 t,ud ll1 Il'
parabllJs et1:,qua' tamen à fpimu non fepararur, eoam J p
le
omnino hoc ipfum fpiritale corpus. item '1' in temp~S;l
'Juod pofl: huiuCce corporis exitum perfcucl'at , quodq; hO11
in cra{fo corpore alùna ipra plamalis e{fe habcr,atCju c CUJi'
co corrumpimr. QJOd igitur omnc6, qui opinantur,8l ij
Cunt e{fe corpus animam fiue fimplex, fiuc compo{!cu m, ~
u;
falro dicant ,arque opinemur,ne una fola ratÏonc: realarg ltl,.
llmo
adduximus arg
0
mUC:,commulle ad omne~ctra
.parabilem.imagiuationelll ucro uoluit dTe corruptibilc:m. Nullull) ergo potTe dfe aniJUjim corpus dedarcc r hoC !Tl
t4CHfr ,tcn"lpr~e1um
lterO qua litas dl ~ àdmil-l:is-quali
cum d.: caIido,& frigido Irpidllm lé
peramelllum quoddam faérum eft,lIel ne albo,& nigro fu,
c:ÇZ-:;.,>. ];;: ;vriJI~
)("&
l:<
[cum, AI ipfa cillell'chia eft ipfa rei fubicéta: perfd'cio,dc ta
li ui ddKCt eh:rnentorum compoDlione matcria: fpecies ad-,
mnifl1/1,uellili ccrno tefta: cum fpecies aduenit, ii mto , qui
feparabIcm d fleruerunr,al limam quid,m [('tilm, & r<l(io,
llis ~;wiclpm
& rationis expcrrem,& eam, quam ue ~e lari
vam d cullt,ab corpore feparabilcm rITe dilierür,Ut ;pt c li
menius , qll1 errauir in unbis Platonis in Pha:dl'O d,amis,
Ol\1nefll ('fl~
an imam immonalc01,cü Plalo co in 10(0 ma·
l1ifcÎtc dc rationall homillum anima fermoné facia t. QlIod
tn:m btulorurn animam moti PIaro illtellcxrtit, id f'US uer
ba in med lIm adduccmes "pe ne fatis drmôflraluri fllmus.
Qui ''''\'0 l' /Te l'am iofepatabilcm dixcrunt,eam eITe mOtta..:
lem propterca uoluerutlt,quod dTcrinfl'parabil s, de qllOl,l1
J1umcro eft Alexander Aphrodifieus,qui & Ariflocelrm III
Opilliollcm fuam cOlludlcte temat.All) autem fcpatabilem
'Juidem dft' ralionalem: &uegClatr;cem uero, & qua: ra.
tione carn haud ullo modo fepatari.Sed hotUm aliqui dixe
'
runt ulraf~e
ab hui li Ccc corporis crasflrudil1c fepal'<lb ilcs,
" ...(..
.7 -,...0.
-~ ~ .,; ( d .4 ~ .,....
~ ", ~ •
aliqui uero ab hac ucgetatriccm Colam nô dTe ffparabilcm:
.. ~
'lux autCnl rati onis dt expers ,ab hoc quid( m rrparati , ab
.. lio uero quodam cmpore Cpirabi li fcil lCer, nequ aqlla m.i]
opihio,qu madmod1:m dcmonfhabimus,uera dt, &: l'am
Plato,& Ariftoteles in primis habuCtllllt, Quod enim talis
Ariflorclls [uerit opinio,& aliâ quidem feparabllcm aliam
lIero Ilon fcparabilem itltellexcrit,de pluribus locis ~anife,
fie demonfl:rari potrft. In fine ig:wr traétarus de partibus
.wimalium , qui ante hoc opus continenter dl:, ubi dix:Lret
unamquaqf allimallum partern fecundum quandam uita"
lem operarlôem formari,ueIuti cor,& hepar,& cerebrum ,
&. rcllqua:urrum(il1ql1it )ha, Copcrarionem animam !Joca
l'eoporreat,an anima: parcem , an 11011 fille anima, qu:x:ren
dum eft, quare multam quidc!l11aritudil1em,immo profun
dlratemalllmarumuidit.Pri"rerca utrum( inql1ir )dc omni
anima llaturalis PhiloCophi dilfererc illtcrea<annoll de om
l1i< UtWm de ca ,qua: nOIl fit abfC}3 malcr;a< hinc crgo à ma
terIa CcparJbilem e{fe animam cognouit.S i enim(i nguir)de
om l1i anima nawratis d,fpurabir,id pare t, qllod c6am de ' n
tellecru. Qlo i fi de intelll'élll,necdrt' eft,cp eriam de imel,
ligibll bus loquatut,illlelleéèus naql imrlligib lium cf!: intel
lecrus, lJuemadmodum quoC):J (en fus efl: fCIll1!ium (wfus,
ha:c l'mm funt ad allquid diéla,de Îlltcll igib,llbus autem di
fpu ra re ipftus primi Ph 'lofophi irc rd1:. Accidcr Igitur quod
ipf.. naruralis de omniblls traétabir,qua:cuCfl funt,C]lIod qui
dem ab furdum et1:,d(q; fClllHibus ,ppler fcnfum, dcqi his,
quo.: intell gunrur imclleétus caura , At']) ctiam illtraétatu
de g.:nerat oneanimalium dicir. Videlur cnim exttinfcCllS
illgrcdl illlclkélus,& dfc d;uinus, llaC}3 cum alio nul!o CiUS
oprratio communicar, corporis en im opcratio dl:, RurCus
(ti:lm hoc eodem il1 Ilb.'o cum de af~étlb
ls anima: dixi{fct
ira,cupidltate,ac'l3 alilS, 'l' fCllicct à COl'P0rc fl'parari 116 poC
fum: Propterea ( illquit ) fpeculari natllralls ilmrell:, ucl de
<? ,
omni anima ud de ea u:r non fit abfqj matcria,cognouit
1
~
, )
•
J
v igi(ur ali ~1J:ltn
f .........4J4 f ""."ç. C rvelfe animam,qucr materia fepararetllt. Il
'7 J~'"
~
,
p
!:'··
...
;:J.. 3 fCCU!1da ctiam dlflpura'tiol1c poftquàm de poten~S
aliis
ani
T~
- V ..r p''f ' ':1-1 ' ....~
•
,l'
,
•
,n2C qU::dlllll : utrum fit un ~ ~quC]c
anima,<lll pUs al1lma:,
cl il1 II élu autcm inguit,deq. potentia conremplatiua nô
dum patcr,Sed al.ud efTt: anima: gellus, & hoc folum porfc
(~panri
uid ,tur,quemadmodum ab corrupubill :eternum.
iwn 1I11cn ia d1fputatione,ûquidem eLl( inguit )intell'gere,
ut rcnttre,aut patl allquid,Utica cri( ab illlclllg:bili , aut aire,
rum qu 'dpiam tal e,i mparib
; l ~ igirur elfe opomt: & paulo,
poll:,hoc folum fep'lralur quod ell:,& hoc folum immorra,
le, : uéJ~
a:(~rl1um,
Verum q> l,lOC 0timpatibile, non memo ..
ramuç intel/t'éèus aurcm,qui pamur,corrupribilis cil:, Ma,
nifefte"g tur per hxc , & imp,atibilem, & Immorratem,&
:x:ccrtlurn elfe imelh:éèum d lxlt,arql ctlam Cccundum fI' fc,
r ; Hi~'!T-plf€r.ueIt
'q
.c::
0;
a
fi
do.corpus
�p
R - 0 - OE . M
d~.cOtpu
somi
1e-fuapt
"~ura
di{foIubile cfF atque in inf ~
tll ta p arfi~+otdl
.quare
Cufl:entationÎ" egrt a u~ilo.
QIonia
aurem anlma,ue! alia qua:dam porentia,ipfa dt, qUa! Cull:i,
llet,utl"Um corpus eH: anima,an icorporeurno:'nam..a.ea cor'
pl:s-C'~ia
rurÎus indiget futtentamc, & Îlc deinceps illud
h~m
lntcnogabimus,urrum corpus, an incorporeum 1 &,
C,In ,lnl1ll1tUm,necdfe cfi: igirur Ut qua: cOI'pora Cuftenrac
porcntla,ea Ut Incorporca at anima en-animatorum corpo
tum-fttitenratio,omnis igj ~ur anima dt incorporea. In hoc
~utm
Ilbro ~ril:otecs,
poll:quam mulriplicitcr , &. uarie
las lpfas 0p'llIones redarguit hoc etiam addit. quid(inquie)
1" d'
ego, ,11
1
a~ls
ICO'; potcmiarum, anim:r,qua: percinem ad co'
fblon~m,reu
s cil: lI!eimus,qui &: iprc incorporeus linea,
~s necesutatlbus demonll:rarur. igitur fi ulcima potentia
~Il: 1I1 corporea,tanto magis non dfc corpus potentiores cre
lmus. QlOmodo ergo illud ofl:endito:' mHlum(inqu' t )E&I"
pu,s Codenuc.mpore in cadem parte contraria Cufcipir non
(mm rem porc eodem d;g;cus torus & albus &: nige; cfTe
POtefl:,l1cque l1mul eodem momento &: cale~,
&: frigcfce,
te:CenfLls autcm Uno &: eodem tempore paritcr cOllCl'aria
comp
'
.
enim l1mul albumqi
&: nigrum
_ .rI! 1lCII d"Ir,1n 1cO'endo
fUrClp
r"
b
,
.
Ir.quare JClt hoc efTe primum hoc aurem [ecundum
~n fccernendo ab a\bo nigrum. Qy~nam
modo igitur co'
t cm rem pore contraria uifus apprdlwdir (ucrum nc in par
S~ ea.~m(
an in airera quidc:m nigrum,in aleera aue albul11<:'
Iqu,ld,cm igitur in eactcOl parte, uidelicct indiuidue eadem
PerClplr,etlam dl incorporeus. Sin autem inlllla, &: airera
~re.Silc:
elf(inqllit)quemadmodum fi hoc cgo, tll uero
~demlrcs
VelLlti Ci dicas(inquit )quod ego uidi , id aliud
li a eo,qllod uidiRi tU ,l1aque Ullum, &: idem iudlcans cC..
r:~poCt,
&: in eodem difcreea percipc:rc,corpusautcm-+n
cite;~(or
Clrea eandem parrern contrarqs,uel (impli
cr lSO{'eurrere non poreil. At fc:nCus eodem tempo
ris il
cun~tralo
&: albo,& t1igro oui:jcilur,ind:uidue igi tllr oe,
tera I,e er~o
JJp'ca inc,:rporeus.erenim Îl in altera,arca al
dfj garce: nlgrll at'l1 albn ~cip:ret,
no guidé ab IlIgl'O albœ
ro u Icare pofTet ,ncmo cll1m qê! ab fe uidcrur,difcernit ab
od ab alrero uiderm.quod alilem &: imaginario Île in
co 1',C]u
P ' )I'~a
' partibus,inde parer, quod nulla caufa
eft ' ",arquc Ill1e
formœ fuccedentes deleant cas quœ in ca prius im
p ,~ld
a l~ .l: fueranLQ!:,od/1~icm
corpus ;fT ~ t, accideretquê'
odum nerllll cera Uldemus , ublque pnus eram ligna
ea d~lp , -nrur ab lls,qu::c
..
Ciucce d um.at eClam
'
' :al1m~ - 7
p1anralls
qua: Cenfu inferior cft,&: ipCx eclam planraJcs ranoncs aper
te P:trciri non polTe dcmonftrantur,nequc propterca corpus
dTI:,n5quc ilJ unaquaque feminis pawcula rariollcs plaO[~
les co modo funt,ut p:miri nOI1 posGnt,quomodo eriam in
~l1ni
femine & Ilutriendi,& augmel1landi, & formandi ra ..
tlolles funt.ut cnim 11 conccperit uterus inicéèum [emen tOi
tum animal abrolutum perficir:l1c,licet non totum, Ccd par
:~ C~ins
ac~perl,1h
i lominus
ipfum facict.igitur Ci pla
es latton es alllmalls corpus dfcnt,non &: qua: capitis, &
dU<t Pedum, &: qua: omnium pardum [unt ration es in ea •
p llllilane {lmu! eere polI'CIlt, nunc autem Cunt in hac ipCa
i arte,fUllt crgo incorporc::c.cft cnim idem indiuiduum qcf
;~orpeum,
uclue edam in tota arbore lkin ramo, /lc in
l' il 1l~
,lIc ilJ ipfo grano &: nutricandi,& augendi,&: genc ..
ell:. At forta{fe quiCpiam dubitauerir , qua:rens~
..1~ld nd i 'Ulnus
.
'f e IglUsr mol:ra~
none ca aut defeétu,aut Cuperabundan
rCeminis filll1t( irem ~ur Ci ,abfcin~t
~r frumenti parti eu ..
f ) ellquum nOn gcrmlOat~
Itcm qUld Ita cortex pulllllat,no
.;ondcs( ue,l t,al,e aliquid ,atqui ha: ipf~
ClIn~
arboris parces.
( ~onfl:s
Igltur dico. quo;! rnatcna dl Ipforum cauCa.
~uon
la m pro quamitate,& qualirate ipfam materiam con~
rUerr ~POrtC
, animalis aucem matcria funt ipCa mcll:rua,
~
q~ld ,em materia Îl [upcrer,aut ddiciar,aut pra:ter natu
r q ~hratem
habeat ipfa cft monfèrorum cau ra. &uni,
ll dIe qUldcll1 d'
,
"um Ît r. b I<:Oeas ipCas potcntias c{fe incorporeas , uc'
•
Ille lU ' ..n
1>
" r. b'
dM ' r le\.[Q~rpo
re non dfe, arque modcran,l~
le,
~
e ~ qwamitate,& qu a litaf~,u
fillt' 1 V ctu~.'
CI(C4-
l:
D
~
.
~
1 V
M
4
lus,&: Îlmplicitcl' figura demon!hatur.ipfa enim figura PQr
fe {lne quanrilaec,& magnitudinc,&: (lmpliciter inco:pr~a
Ilon con{jll:erer,ni/l in dcfi n;ra magnirudi nc, & qua i rate fu
bieéta percipererur: in ccrporc: uidclicct paruo, & beui no
quidcm circulus cOlllinercwr,nrqnc illllqllido,:tut pra:ter;'
fluenti conll:arr poffer.igirut eodem modo & in hac l'e dico
quod,&: ft c:a: ratibnes per re f1ntindiuidua! , ramen c, qUÇ>
in Cub ieéto corporc id habenr,Ul Clnt, non gcneral:tcl' omlle
corpus,ucl quodciique acciderir,cas ratiolles CUCCIPt:rC po'QIarc fubiec1i cOl1uenicnria necdfaria dt. qt:tet.l ft pc,
mt-llS in tora arbore,ct in partibus l'otenti:r omnes pCTfcét~
~lu(m
i :.lI1mr,idcftue
nt:il~rob
c2u fam,ni{j q~
ipCa:..per fe rumindiuidux,nâquc fi efl~nrc
ol'pt
<l,no
q u i~
dem in abfcilI'o ramo mlx clTcnt, ipfaq; effet arbor mutila.
Si uero quiCpiam dicar Ce poffe .d,cere h\:c efTe corpora hO f
rnczomcria,quf per romm LteIllUnt,cfl: cn:m corpus homœ
oOlcrium,quod eiurdem rpeciei cil: in parle: > arque if) rolO
ueluc in carne(pars nim c"rois caro é)ad hoc i[a dicamus :
quod ca,fi qll idem corpora d1ènr homœomcria, 11011 qui,
<l-em-tota pel' tota fub ie étl pro "edercnC',llon eniOltkri Illod
pmcll: ue corpus per corpus cPcc:dat • Igitur Ci detcriores an~
mœ poremiœ Cum inecrporc:z:,tatlto ma gis ipfa ratlonalis,
cum fic ahjs mulro mdlor,cfl: incorporea,quernadmodulll
per communes rarionc:s dcmonfl:rarum cll:.nunc aurem, q
àn ca fum propria,dicamus ita. Nullllm ex corpor,bus fe,
jpfllm noCcir,l1ec ad fc conuerdwr,l1ô ellim fe ipfa nouit ma
lws.aUt :ll;ud Cx corpol'ibus quicquam:at ne quidcm pOt n
erun
~
tia! ralÎollis expel tes, ql1aquam ru nt lIlcorporea: 10Ll
1pfa: fe,non cnim au[ uifits,'Ult au di rus, aU! ftmpbciter [.:0'
fus Ceipfum nofcit,neqllc cu:us nacur::c Ilt,ipCa: qu::crir, lIerü
ipCa de ratio,'lua: de lènLlbusinquirir. anima uero rariona,
Ils cognorc' t ipfa Cc,quare irE dt qua:rens,;pra qUfl1ra,ipfa
illuelllells,ipra inuenr3,ipfa cognofcens,&: cogl1[a:mn
fe ~
ÜC crgo cam e(fe incorpol'cam paret.PoJ:ellli-a: aurem, ql1::C
fJ.l.nt in Cub1eéto corporc cum carpore :pf(:) uigent, &obCo.
le[cu llt,cillesigi tur rUnt fenfus,ira,cupidilas:al1fm a uero raI'
fÏpnatis ecolHra
i (l,f~Ccemt
ellirn corpor.c irfa-H'ge~
~ig
i tur . in fubicao c9l'f'ore. Pra:rcrea nihil
quod fllb.!:
élum CUUnI corrumpi curer,etenim l]U:crÜquc lunr, omnia
e:.l dI: cupium. At anima ralional's co rpus ipfuOl p. rui.
pcndit,atque laboribus pcr uirrurem domar, ipfuO\q, f;c pe
l1umcl'O pel1itu~
derelill'luic,igitur i11 [ub:eéi:o cOl'porc non
habet dl-':.quod ergo lIulh Jlllma lis pocencia lit corpus id
dcmolllèratum efè. Adhuc aUlcm demollftrare: opon cc ~ni
rnam ratio11is participent ab omni corpon: Îubftami;Jm (e:,
leéèam rcnere,l'eliquas uero cam ipram i\l corpore hab
~re
qua: ratlone caree III rpiritu,quœ ucgctar, i hac uidelicet cl'aé
fimdinc.quo igirur hœc ipfa oficndamus,illud breuiter an,
ticipemus.Regulam quandam nobis ln proœmio pl'opoli,
tlilbri lradijie ArIl:o(c.qu~idem
communiter omn ibus
PhiloCophisplacuie,&: lis,q llmmortalcm, &: ~s, qui mor
taiem an ,mam crediderum.ea autem rcgllia ta lis efè.Oper,
ult(inquit ille) exoperarlolHbu iudlcare Cubfèannas J una
enim qu~le
[ubll:antla coordm'ltam habet operationem,
Ilulla igtur
( inquc)rpa~b
l l i s Il: à corpore flb
al1t,q
l ~
l1ullam à corpore al'tioncm Ceparabilem tener.Si naque ca~
qua: fubll:amia cil: fepambills, nllllam {(nc corporc optra,
t oncm habcc,poll:qu:tm r,parata efl: à corl-'orc,lIihil CJllldé
ci l'ca quod agat,habebic , arq; ideo fruf1:ra crit. 'le nih.! neq;
deus,neque narura fru{èra quicquam faciunt:noll igirur 'c.
ri id potea, Ut [ubfl:alltia feparab ,lis nullam fin e cor 0 C
operationem habeac.irem alia l'egula cG: hœc , Q!.la:CU IHlllC
habee à corpore Ceparabliem operationcm fubftautla , n.:.
C {fario quoque,ipG, erit à corpore fe arabilis.O...!.loJ li ml..-,
,1US cric feparbls,u~
acciderit,quoJ CClllC1'1 ~ cauf.1 po,
duétum fua cauCa dlglllUS cric, quodqi itld~1us
d,gl ll,)tc::
"-.
mag:sdlgnum,q JquidcmabCurdumct1, "cmpcrclll'u .: , ~-r
cauCam effeétu meliorem cfTc O"ottet quodquc dt natlll;.l '1-1.-;-1 ....~
, ferIorc
'
d Ig11lUS,
'
t'"
t'd
{1.
~
..~<t:,
'
prius,lI1
q'JOJ cl1im
nautra prl~s
~, 1. CLI. 1
,
I:ftho,(ns
'l lde!r,"p
U 5~
t ~
• Jllcbus,nonneigieurita
,.
--
,ua.
en
..·" .
\,
~
eét·
tM
f-
tI--n>
�p
R
o
Îronem de potentia dTe omneM,decii fu bila nthi potcntiam
omnem procederc,arSl tenia cft ~ fubfèamia in ordine ope
r;uio. Qyod fi .\ corpore infeparabilis fubltantia efè,opera,
tio ucro feparabilis,& fi dign iu8 efè infeparabile eo,quod [c
paratur,idco quam fubfèantia melior opcrat.io ferenda cfè,
atC]3 idem dicédum,quod cil dfe [ua caufa dlglllUS, qu~
'Ilatura [ccundum,immo tertium (it,id elle primo [uperius,
quod quidem abfurdum efè.non igitur fien id pô t, Ut aétio
feparabilis à corpore,l1on e fubfèal1lia, atque eadem [epara
bili defccndat. Hx igitur Ariftote. regu lz: nobis profum.
Se~unda
quidem ad rationem de anima ratîonlï~
pri~a
ue
ro ad eam,qu x pertinet ad reliquas. Qyare de rationall ha.
den us diximus,allllulla à corpore infeparabilis fubftant la
habeat aétionem feparabilem.D emonfè rabimus autem in
anima Ceparabilem li corporc operationem , penitus elTe ~
ipfafn feparabilem.quamobrem cu de inccllig,bilibus an~ ,'
ma conGderat & fibi Dei notion es proponit,ld efi aperm,
quad ifriufmod l opera!ionrm a~ toto corpore Ccparab llem
tenet,pari quoque modo cum felpfa quxrlt,nufquam emm
C"'
,
:z.
r- lleque cooperallte in hifcc utJ[~r,neqlpfa
Circa corpus ope
" "J!"'<; ~' 1" &.; ) .#-tJ& ..... raeur.Qyalis talls omn lS aétlo a corpore,atquc
ImaglOatlO,
tff,.;
n .. • ... '"
f'("1
~\
ne feparata cfè.Qlo d fi feparabilis efè operatio , necelTalïo
~:'f~4.:r;
,- &. ipra [~parbils
eri~ fub~anti
a . a~fubènti
, feparbJ!~s
4-1''' '''''''' r...l- ' ~
z ~ ', ' ~lIaromn
cm xtel na, communner emm hoc OCi
"'4~ . .'t-:f!~
~
p "4-k., fatemur uiddicet quod omnis à corporlbus fubfèant
... \
ia fepa
~
.
,
I"!
nbihs dl xtema • C ooudera
enlm fi feparabilis non efè
Œterna,uerum genita,& corrupt ib'l s,aut ea prius quam ge
ncrarc:tUr ,gcnera ri pocuit,aul-noll potwt,quod ft nô pOcUlr,
non quidem faéta efè,non enim fien id porefr,ut quod genc
rari 110n dacul',id gencrecul' . ~od
ft potuif,ommno quide
RlQte-rial1serat. Hoc enim quod fCitcet aliqUid poslit allqua
d()·dfe,mnon-d1-e,ad Ipfa m mateffllm peninct.S in autem
immaterialia [unr à matCt ia feparabiba,de potentia ad aéti'i
Ilon ucniem, [ed fcmper aétu crune. Item aliter. quiequid
corrumpiLUr , id duobus modis corrumpitut ,uel enim
mo(c corporum faéla reColutione in elementa, uel incor,
pOTeorum cum fpecies extingUitUr d.fcrcpantia fubleéli ,
in quo datur illi dfc. Veluti eClam harmon ia remisfis chor
dis corrumpilur • neutro ergo horum modorum animam
rational em corrumpi h:et,nam neque Ut corpora ,ea m im
incorporea:ne'l3 uc ca,qua: & fi fum incorporea, in corpore '
tfi [ubi eéèo ,llIs dt elft: datum.DemôaratU m Ilâquc id dt,
cam cITe li ,orpore feparab ,l\!m,quoa 1110rUm ê, Illud eria
fimul patulC,quod ca
xccma,31 que ha:c quidem de ratio
l1ali a111 ma dléèa Î1nt.Prxrcrea aUtcOl de rdlquis quoque di
camus, deqi ea, qmc rarioue caret, dcq , ca, qux ue.g.eraodi
uis efè,quod cmm Ipfa: fint infeparablles,ex prxdiét a ri:~lI
la id pater. ~Od
Il dt mollftrab imus nullam cas à corpire
fcparab lent-operatlol1cm haberc., IIf.:celIc erir omnino eas
ipfas nOI~k.[cpatbiles1
corpore igitUr, & circa corpus
carum funt omlles operation es,nâque & nutriciua, & aug'
'h11 "3 '
Ill t'mauua,& gClleratiua fumin corpore,& per corpus ope
fan ur,& clrca corpora.atqui ira etlam,atque cupidlt3S, ira
cnlm (anguillem clrca cor mouet ,hepar aÎlt quomodocllC}J
cupldi cas affiClt,ill cor pore igitur,& per corpus, atqJ ctJam
cir a corpora ualem.uel emm c,banor um, uelnicoris, ud
uniuet fe rtrum,qu':'t ad corpus pertinent, appetÏtus efi ipfa
cupiditas,ira aurem Illtieur eum contra ad ttlftitiam torque ,
re,qUl tall in re quicquam nocunir. Q. uare n·non funt hal
rum ~ne<orpaétJOlS,
el' neccsl1tate Cubfrantfae quoqr
funt Ita:quor[~m
cmm [cparata: à corporibus operabuntur~
qUid nutrJc~
~ aut qu,d augebuntt;' aut quid tandem ge
nerab~mt;'quc
ItCru~
triftitta contra complcétcntur <at
l1eque Ipfa cupldltas qUlcquam fuauius habebit unde ad ap
pctiturn J1oue~tr.ac
frufira cru nt. QuolCt non id fie
ri potdt , ut [Clllcet aliqUid
frufira fit , illud ccne credendum
il. '
cA:,quod Illa non eu a cor'porlbus Ceparata fubfèantia , de
qua talcs procedum ope.ratloncs. E~lm
ucro uegetandi uis
110n cfr ab hac cra s{\t udl1~
fep~rab
l lts,cum
qua etiam cor ,
rumpiturlx id patet ex qUlbui Ip[Z potcmiac fUnt)& in pla
-.J.. .
f
ca
OE
M
1 V
M
tis,in quibus Cpiritale- corpus nOIl uidctur. demonflranttir
autem pofr animx ipfius exitum permanétes adhuc in cori
pore bieue quoddam tépus ,alioquin unde illa putrida,8t
qua: facile dilIolui potefè auétio~J
n mortuis enim et ung ues
& pili augétur.Si autem aucriux faculta:i s ctiam pofè mor
tcm cfr in cor pore aliquod uefèigm,ntr
i tiu ~ quoque fa'
cultalis aliquod dfe ucfè'gium neceffe eCt. Propccr auél ?'
nem enim alimentum eft. Hinc ergo manifefium efè , Cl'' III
hoc corpore ciTe fuum habcnt hx facult~s
• Q uod li ha'
bem,& gencratiuam quoque haberc necelTe cfè.ln eadcl11
enim eft lerie,& coordil1atione.Quare ubi illa: CUIlt,& ipfa
quoque nccelTar io uidetur inclfe. Huius aurem &: in mor'
tuo corpore dixerit aliquis udtigium elTe aliquod propler
ea,qua: ex mottu is corporibus generatUr,animalia,ueCpas,
& apes,&: uermes, &: eiuCmodi. Irrationalis autem in bo~
amplius elfe [uum nô habet.Remanet coim edam pofè ail!
mx ex corpore cxieum uehiculum & fubieél:u m habés cor
pus fpiritale, qu,od &: ipfum l'a ex quatuor. Dicitur aurcl11
ex abundante aere,qucmadmodum et hoc te.-renum ex eo,
quod efè amplius.Et un de manifefèum eA: ft in co eé (uutTl
habet uita iratonl
i s~imo
prius unde omnino efr corpUs
fp i riale~Hoc
enim prius oponet qua:rere,an cfè omnillo :
Deinde demonftrare,q> in co eft irration alis uira. unde igi ... ,
tur fciemus,quod efr fpiritUso:' Animam quidë noftram po(è
dlfcefrum ex corpore in confeffo cft, uel potius demonftra
tur ad inferos uenire,& eotum, qux in uita male gesÎlt, il1 l.'
pœnas luere.Non cnim Ut Î1mus Colum Curam gerir proU I I
dentia,fed ctiam ut bene fimus. Q uamobrcm an i ma,
qu~
ad id,quod cft prxrer naeuram ,delapfa fuerir, non IItgbg l
tur, fed qua par eft ci diligcntia &: fo\Jcitudine prouidecur.
Et quoniam ci ufu uenic,ut per dclicias & uoluptatem peel
caret,neccfrario ut per dolorem quoque purgetur euenie:.
Nam & hic quoCJ3 contra
r~s
contraria medlcamenta adhl'
belltur .~o
fic ut in i:js,qu~
fub terra fllnt,ad iudiciü e,~rl
cendum paratis locis punira: dolore afficiamur. Sl'd ft Il''
corporea efi anima,fieri non potefi Ut patiatur. Qyom~
igitur punitur':NecdTe dl: ~rgo
omnino aliquod ei l'Ile adtll
élum ~orps,qud
,cum nimio œftu,aut algore uc! im mo:
dlCc dllfolultur ,aut fupra modum concrefc it dolore anima
afficicper con[enfum . ~emadou
&. hic qUOqJ cor:
porc dolorcm patielltc, propter natUrale uinculum, &: quI
ex co procedit,confenfum rcmit anima dolorë.J prum enio1
per fe incorporeum anu110 patiaru r • Cuiufinodi ergo cfè ri
corpus adlUnéèum~
No hoc quidem .I n ea enim ex q ui~S
compoÎltum fuit reColutum efi:: fcd id quod fpirirale dl~1
mus.J n co ergo propterca funt omnino ranquam in fublcâ
éto animus ,& cu pi diras, & ab co feparari nequeunr. NI.
enÎm eIfe nt , [rd fèatim poft exitum ab hoc carpore ab ,bis
affeétibus elTetllbcrata à gcnuatÏone quoC}l dlà omn ln•
pura.Q tod fi a generati6e & perturbacionibus effet liber:!
ra,fufèolkretur ,neq~
in rubtcrraneis iudicq locis elfer.S lcut
cnim diximus.cum ea in generationé dercellderec, dati fu nt
ci 1111 affeétus, proprer cas,quas dlximus caufas.fieri auterfl
non porcltu t à generarionc Ilberctu r,qux POli feipfartl pur
gauerit.Quoniam w im ipfa ptr fe efè mobilis,&: fua fpOll '
te abono excidlt,oportet cam rurfus,ut fufèolIatur ,fcipfa!11
purgare . Subtcrranca cnim illa iudicij 10ca cam fuèolcr~
110n pofi'um,fed ipfam canmm ad feipfam conuertunr. q.u
Rt,ut ~um
rc.Gpuerit, camcj errorum fuorum pœnitu~rIC;
proprio fuo Impetu purgerur , & corporeum illum,cUl {li
fponte alligara erat , atfeéWum confenfum [ua fpon~
abiiciat . QUllre ait illam pofè [ubrerral1ea iudlcii loca hl 1
rurfus radiu confifècrc,dollcc à fcipra purgata , &:~
gel1~,
tione libcrata,fublata [uerir. Tunc itacp & iram, &: CUpl ~J
tatem una cum illo uehiculo,id efè fpiritu,deponit.Effc: a cf,
tcm ci pofrca aliquod aliud perpetuo adloétum corpus crn
leac,id efè,xtcrnum,quod radiorum ue! afèrorum forrtla t1
&: fimilitudinem haberc inquium. Cum cnim ipf~
ex (Il~a
danis rrbus fit,eam nccelfc cil omnino munuS allquofldIll'
bere,quod gerat,quod mundi qUQq. pars fit. Et ~ ~a c
pu 1Il0b!1i5,
�P Il 0
~etu
, .
ptrmobiIis)& taftltcMptroper2JÏ oportet,oportct eam I!'
aliquid corpus adiunétum habcrc, quod femper uiui
, cablt. Propterea fplendidum &; luminofum corpus cam
h~berc
inquiunt,quod fit erternum.Propter herc itaC}3, qUa)
d~a
fUnt,fpiritalc corpus elfe nccclfe eft,et animum, & cu
Pldltatem ab co fcparari non polfe.Manifcfium eft aucem~
9uc madmodum uitales & appetitiua: irrationalia facultatcs
ln fpirilu,ica & cognieiua:. Si enim deteriores ab hoc cralfo
corpore Cunt Ceparabiles, multo magis meliorcs. meliorea
aute,m,cognitiua::dico autem imaginationê & fen[um. Sed
Ctfi 1111110 elfe [uum habcant irrationales facultates,uen iunt
tamcn elÎam ab illo udligia qua:dam ad hoc craffum cor,
Pus~Qemado&ànti
conceptus adoês
~eOlr
dicimus • Q uod enim eliam ad hoc u[q3 corpus irra
~'o,nahs
anima: illuminationes ueniant, manifdlum cft. Ira
cnlm mouct fanguincm,Cjui dl circa cor,& eiu. ehullitionë
quandam facit.Cupiditas autem iecur fic uel fic ad [lolOS m()
tus afficic,Ec fcofus omnes cerebrum illuminac. e1CO WilU
ad CcnCoria per neruos fuppeditatur fenforia (acubas. coq;
Male affedo ,fenfus num adionis expCf[es:ut dcmollthant
edici. Cum cnim id, quod menynga: cuftos apdltur~
kllel ylJga:,qua: membrana dl: ccrebrum tcgens,fuperpofi
ta fl~ r !r .> & fenfu ,1& moto carcns animal e!ticitur. El cum
~or(
a lis pars male affeda fuerirh crEtot! qUldem pars fupe.
tlor Cenfu fruitur inferiora autem fcnfu carent, co qu.od non
mplius fuped
i ~etur
à cerebro fenÛtiua facultas ,cum in.
fhu mC lltum,llcruus fcilicct,paffum fit. Et fi alligatus fuel'ir
lleruus,fcnCu turfus uacua fit pal s inferior; {upcrior autem
i ,anet [enCu pra:dita. Ex dié'tis igilur manifeftum dl: 'l' &
p'rl,tale Corpus elt,& ab eo feparari nequeant animus, &
cuprd'tas.lYlulto autem magis apertum euadit, ud ex ipfa
retum operacione. Vnde enim in fepu1crisumbrarum for"
~iln
pr~
fe feremia rpeéha apparem< NeqJ cnim figuram
,lm habctanima ue! omnino uideri potdè. Scd non pur~
gatas a:,u,nt animas: poftquam ex hoc corpore exce11ctÏm ~
~n
rplrltu aliquadiu crrarc,idq; CÎl'ca fepu1cra apparcr ....
uare adhibenda eft diligentÏa, ut rede uiuamUl; • Ab hoc
~fi
ex i?lproba ui endi ratione: condcnfato fpiritu clJca
;,1' e ,us alUnt animam attrahi.Habcre enim & ipfum aiullc
u I~uld
naturalis uita:: Nutriri enim. Non fic autem nUlri
i~
t l~c corpus,Ced pe:r uapores.nO(l per partes,fed fic, uerbi
grat~)U
fpongia: uapores recipiunt. Et proptcrea fiudiofi"
{i,btlf,oris & ficcioris uita: rationis curam gerun~l1
craffe.
(cat [pirt~s
Ccd Cubcilis fiat. Ad h~c
autem & purgationes
aiile ipCum ru fcipere. Hoc e:nim corpuil aqua collui,ur, illud
lIeto purgationibus,quer per ellhalationes num. pee quof.
<J'lm cnim uapores nutritur ,per alios aUI~
purgatur. Ipfum
aUtem non per uaria dfc inftrumcma diuifum) (ed tOtum
Per totum fecundum fcn(us agere, &: fen!Hia apprehêderc.
~uare
& Arif1:otcles in Metaphyûcis inquit. Quod fen~
Us proprie unus ç,fr,& [cnforium proprie unum,[enforium
:ppelIans ipfum fpiricum,in quo fcnGtiua facultas tota per
Ot~n
uaria fcnÎtbilia aprehcndit.~om
igitur appa,
l'et ln fcpulcris membris & inftrurnentis pra:ditum , & aH ..
f:l~do
quidem hominis figuram,aliquando uero edam aU
OE M
1 V
M
Ad hoc dicunt.,Pri
mum quidem illud,quod'ra:pe coringitipfum hominis ha ...
bcre nguram flagltiofa uiuendi rarione incralfalum, & fi,
mul à contincnti c'orpore imprelfum. Qyod edam in g~cie
ufu uenit,ut curn ijs,in quibus concrefcit uaÎts, Îtmullmpri
matur. Q!.Jomodo igitur d,uerfas habens figuras apparet ~
forrasfis,inquiunt,quando anima ipfum uule demonftrare.
mouens imaginationem ipfum Crinul imprimit:ud edam di
uina forte cooperatione adiuuante ,,& apparcre, & rur{us
euanefccrc,denfatum & rarefadum • Cum enim fit aercü.
quando coaétum condenCatum fuerit, fit uiGbile, & lurfus
cuallefcit diCpcrfione,& rare:fadione.Ad ha:c aUlem omnia
humaner fim anima:,qua: per pro
dicet aliquis dubitans,~
prios fpiritus in fcpu1cl'ls apparët,& non impoHores aliqui
dcrmoncs,qui fuapte narura facile: poffum fe in omnia m)1~
,tare,propter eis flnnnum fpirital: corpus, quod in qu~is
figuras nullo negocio Ce pOltfr trasformarc,quod qui dë a[.
ftduc uidentur facere.Q!Iomodo autcm uel ad aliquod tem
pus hic erraucrit anima <utrum fua [poille & c1eéilone, al.
llonç Si enim ele{ùone, hinc nunquam migraucl'it anima.
'Ad fubterranea cllim iudicij 10ca nt migratlo. Si autem ci~
tra eleé1:ionem à prouidétia cogitur manere ) quomodo (ius
augetur ad impl'obitalcm facultas,& maiora, quam hic,po
left~Sinaucm,
canquam dcpofito hoc crasfi corporis one,
re:oportebat polÏlIS ucluti ponde:re Ilberatam, &,qua: pro~
pe: Cunr,iudicij ,& pœnarum 10ca uduti prœfwtifcclllê mo,
;z.
defiiorem fieri • Nunc aucem ea Mala facit, qua: ne hi~ qui. (;\u<0 'd". , .~rJ<dem faccre potera?: Differitautemin primo quidem libra ~)
{.,~
.~
de ijs,qui ante fe de animtil opinati fum; eorum enÎm opinia
Iles exponet,& qua: fis rede uifa fum admiuct: fi 'luid ;luté
de anima non rede exifrimarullt,rcdargutt • In fe:cundo au
lem libro propriam de,anima opinionem c%ponct, & de ca
dilTeret. Primum quidem communiu! & crasuus. Oeinde
feor(um de unaquaquc animali faculeate. & in f(cundo qui
dem pofiquam de anima communltcr difieruerit, difIcl'et
feorCum,& de planrali (eu uegctatiua aut naturali. In tertio
autcm de rationali.lVlcminit autcm & in [ecundo dc ratio,
nali,& in tertio de irrationali. Quemadmodum autrm fo",
let ill omnibus cradaribus naturalibus facere circa (raéta.
tuum fine:m ,Ut fe: attollat ad eas,quer à rebus naturalibus Ce
parata: funt,cauras,ila & hic fallie. In phyûca cnim ad finé
cum ~e mOIU dlffere:rer,& prll1cipéj caufam qrcrcr,reipfum
ad prlmam caufam,er motus ptincipium deuauir.Aie coim
oporttre primum mouens dfc immobile. Si e:nim & illud
moueretur,ne ca 'luidem, qua: moucncur ~ in moto mane.
rcnc.Q!Jare fi funr,qug [emper mouencur,neceffe cft id, q~
ea mouer,elfe immobile. Deindc cum pra:conijs &: laudi.
bus id extuliffcc,quod efi incorporeum,& a:ternü, & omni
potens,a tali,inquit,principio dependec cœlum, &: modus.
Oponet eoim pcrfeétum phyfiologum,poftquam naturél'
les cauras tradiderit,etiam ad feparatas afcendcre: , &
non in cis manere • Sic edam feeit in llbro de
Generationc & corrupc'onc.
cui us altcrius animalis formam habens~
a
d
4
PIN 1 S PRO 0 E MIl.
~;
II
�·'.
1 0 ' A N N ' l S ' A, LEX AND R E Il,
PHILOPONI IN
LIBRVM PRIMVM DE
A, N 1 M A A RIS TOT E LIS B R I! V E SAN NOT A T l ,0 N E
EX
DIS S E R T A T ION 1 B V SAM MON 1
,$
r H E R M .E 1
CV M Q.VIBVSDAM PROPRIIS MEDITAONBVS~
Matth:Eo ~
Boue Veronenfl Interprete.
Cum cognitionem rem bonam,atqj honorificam erre exifiimemus.
ONTEMPLATIO
nis qua: fit circa animam,
laudes &. exhortationem
in huiufce rci cognirionem
proœmium continer: im.
mo exhonationem ad ea,
qU:E bon a ,&: fludio digna
fumin hUlufcemodi con.
templatione, diŒJafioem
hiCcr. co
uero earum, qu~
rraria fullt.erenim duobus
propoûtis proœmijs ', pet
tlnum uidetur hortari , ptr alrerum uero d,lfuadere:. Curn
cnim dixerir bon am dfe,at'l3 precioCam cognitionem,&. ho
110rificc:nrii/lmam,&: maxima diligentia dignam de: anima
contemplationem,uidetur ad hanc ipf.. m omnes homines
cxhortari : rur[us autem cum dicat ufquequacv dlfltcillimû
clfe de ipCa aliquam fufcipcre Rdem,dilluadere uidetur ,qua
fi per hzc duo demonfi:rc:t Ce: ftudlofos hOI tari folos ad ora •
Iaudem , arC)3
liones de contemplatione: anima:,poft aur,c~
cohortalÎoncm caufam profert: qual'e fClhcet comempla ,'
tio de anima fit adeo diC cilis.Deinde qU 3!dam problemJ.
ta in fermone de anima qu:rrenda exponit Alexader igitur
(ut ait Plutatchlls)cum Cuas udlet exponcl'e fentenrias,atC}l
Arif!:otelis in utilitarem Cuam decrcta côtrahcre, rraérarum
hilc lp(itm c6mentari nllxit.ex proœmijs igi rur Cuam ipflus
fwtc:nriam conrortam demonfi:râs,ipfum proœm1um per.
ucrfo ordine narrauit, inqu it enitn didum elfe imperfc:de,
l1am ftc cum cognitionem rem bonam &: hOllorincam dfe
cxifrimemus )quid ita exiftimemuso:'dicit id Cdicet Cubaudiê
dum elfe eam elfe bonam)atqJ honorificam ,Sic Alexander
per fe magis
quidem, Att:cÎ auu:m intc:rpretc:s quod natur~
confentaneum eft,illud expofllctunt, na'l3 dicit cogoltionê
bonam,atq; hOlloroRcam exif!:imamus:ha:c autem confue
rude, eft Arifi:otelis, ut laudibus ipfam cognitionê extollar.
Quare &. in metaphyficis hoc modo exordium cepit,Oês
hominc:s naturalirer cognofcere deûderant. Signul1J uero ê
ipfa fenfuum dlleétio.Sed cft oper;x:precium qu;x:rere,quid
ira cognitionem bonam,arqJ honorincam diCju, utrum co .
gnitio omnis,atcv c:tiam malorum Gt bona ( ûc quidem di "
co, <l' etiam malorum cognitio c:f!: bona & uere cognitio.
~emadou
enim dicitur a Platolle( & quidem bene
dicitur)ipCius mali cognitio 110S a malo J)fugere facit.igno.
rantia mro boni cauCa c:ft,ut in malum IIlcidamus, ~apro
pter & econuerfo, igooranria quidc:m mali incidere nos fa,
cit in malum,cogoitio ueto boni ad amplexum Cuiipûus ho
minc:~
p,t~ar.
T,ribus au rem modis cogoirio dicitur ~e1
fcient ta dlcltUr cogl11tio)Ut ait Plato in PhZfdollC, nâCJ3 fClte
idem dt,quod acccptam fcic:miam tenere & 0011 aml(1lfc.
&. in Gorgia,ue1 turfus uniuerfalem)et cra~ûo:m
notionê,
uc:lUt ip(e ait in phyÎ1cis. ~Ionia
cognoCccre & Ccire circa
w im( quod ait)cogn~C:r
uniuc:r
omlles fcientias.per i~lud
falem notionem ftgmncat,per hoc uc:ro quod (cire dicÏc:c:x ..
quifitam ,uel communitc:r in o~ni
noti,onc diétam, quam
quoq, de: hic ,&: in Il1craphyftcl5 aCcC:ptt.
. AtaIteram aIrera magis,uel 9' ueriodt,I~é
,~ admirabilior,hifce utrifque probabiliter l!1.
prnl1lS anim~
hifioriam ponimus.
hQ,r
Tota aUtern pr~œmij
fc:ntcmia fic Ce habet;omnem (in'
quit)cognitionem bonarn, at(}3 honore dignameffe exiai,
mamus:at.drc: aliarn alia diguiorem,& nonrlhorc duabu$
de cauûs,uel quia fubic:dum,circa quod ipfa cognitio uerfiJ
tur,fit meliuô: 1Ic:l quod ipfa fit magis cenat:ognitio, uelut'
a(honomia ipfa dt eX'qlliGtior,<j medicina, nâq, hêt ipfu~
Cul.irum magis dignum,hfc enim circa cœlcflia,illa ucro (If
ca cOl'pora humana uerfalur.ëlt cciâ cognitionc ef!: exaélior'
afhol1omia qua medici na. Quarc: ipfa af!:rol1omia cer!Îo!'
fft ëiJ O1edicina per h:rc urra,!?,fubieétllm (cilicer,&. genus'
cogllÎtiôis,i ré geomerl'ia per h;x:c ,Imbo <li mechanica c}iÇJIi
tior eft,idco,qi'! ipCa geometria circa illud immaterialla de·
fubieétum habet,ipf:E cnim per Cdigur;x: incorpe~
CUlt~
&. fine magnitUdine. na'l3 fi circuflus haberet magnitudiné.penitus quidcm deRnilUs elfet,ut cubitalis, cuod fiquidclll'
e{f~r,n6
effet circulus bicubitalis,:aut tricub
, t~lis,
nCq3 aliug'
qll1s pr;x:tc:r magnitudinem cubitalem • Quod ft quoddarrt
effet corpus,ddi nitum quidem pellirus effet ueluti fi ecc coJ
zre, non 9uidem fel'ru~,at
lignells elfet ci;cu lus, neC}3 oi'
!l0 quodplam c~rpus
allud ?pra:ter<jj ~reum.
quare penj(tI~
lmmatwalc C~ble1:um
d~ 111 gCl:>metria,fed mechaniq: cor'
pora,et magOltudtlles Cublec1;x: fuot,cf!: igitur gcomerria elé
adior,quam mechanica,elladior inquam cognitiolle c:ria,
non enim peccatur in geometria.nam Crmper omnis tflan'
guli tres anguli duobus redis fUnt :x:quales , non quidë cra(
Liores lIerum cum omni p~rfetion
~ nec camula quidë br'"
.
uitate dlffcrens,nâque Ccmper lare ri diameter cft in;rquat~
IV\ echanica u ro nOIl habet exadas rationes)Ut illa qu a Clr
ca corpora,&: magnitudincs uer(amr,quomodo &: arit~'
tica,& muGca Ce habcnr.Arirhmctica cnim fiquidem ClrCll
rationcs llumcrorum uc:rfarur,fubiecrum, ur immateriafe.
habetpftantius)quam mufica,qu;x: chordas & fO~)ritl1a
gnirudines circa corpus habet.quapropter a;ithmtticx co~
gnitio cxquif~lor
dt. Qu.oniam igiruripfa Ccientiarum ~ptr
m~
eLt,qu;x: mca alrerurn aliquod horum excdllt, inqJ rp(îJ
3 III rna hzc urraClJ contéplamur:ideo utroru'l3 cauCa ait anll
~<E
~Olt
êp latio~cm
elfe bonam ,?tCl3 h~>nol'ab
, lem:hon~
bll181gnur efi: anima: comernplano,qUla fe habet ctrca arJl
mam iplam,Cubiedum quidcm ucnerandum,quod (0 1
rurn,qua: fune hic,optmu.r~ea
ut txadior conterP'
platio de anima,dt honorincentior at quomodo iIIa th ex al
dior Oc didicimus.in demol1frati~
fcitntia nobis duas r'
gulas Arifi:otcles tradit, quatenus id quod cxaétius (~,
iudicare oporrcat, inquit enim ft dU3: Ont Ccic:nti3:, ucltf'
que cognofcc:rc utra c:arum fit c:xadior , duabus de ~a'
tibus illud 110[ces. quando enim alttra alterius. priJ1Clp tîJ
demonfi:tat , ca qu:r principia dc:monLtrat rxaéèior C~.'
Ut inquil1tio rerum n3turalium cc:nior c:fi: , quam me l'
cina, ca c:nim principia medicin:r demôfi:rat. item g('O~,1
tria efi: magis exada q, mc:chanica)mechanica: eniro prtrl ;
c:ipia &eomcU'ia dcclarat. arithmcrica itc:m plenior. dl hoU"
ca
1Il0nl,a
�6
~onica,prl
n~'l1harmeicS
oRwduntur in arithme
tlca. Yniucrfaliter autem prima philofophia, nam principifl
. ~mOlu
ipfa demon(har.Rurfus ait cam effe cwioré fcien
tlam,<jIlX circa immarerialia fubiedum habet, uduti geo,
merria,3rithmetica,Theologia. Quare ait in mctaphyfi~
tognobilium com\:mplarionem facilem eê, ar<lJ difficilem:
lacllcm quidem. quod fit e rebus exiA:enribus, qu~
Ccmper
fod~m
fc habenr.clarisfima naC}3 diui'nil Cunt, Ut im,
murabilla prorCus fubA:antia,potentia,& adione.ob cas igi
tUt res facilis r.Lt.difRcilis autem propter noA:ram imbecl~
tae~,nOlî
eoim cum fimusin cor pore pc:rturbatioibus ob
nOX!} ln illorum lumé intucri po{fumus, quod etiam ueCper
:lll0 nes patiu~r
,foie e~im
maxime lu~eCcê:
proprer ocu
orum Infirmltatem radios ipfius perCplcere nequeunt. un'
de 11I.ls lumen aftroril fplendidius dfe uiderctur, C]uod ipfis
!bag ls cômêfuraturn effet.hoc igitur modo in nobill quoqJ
l~reb
. glb!.Iium
contemplatio cÔueniret.quoniam igitur qU t
clrca Immatcriale: Cubic:étum ucrCatur Ccie:ntia, uc! qua: alla
rum principia demon(har,e:a dl (xquifitior, urrü ne de ani <
ma ~ontemplai
dl: exaéèior ,uidelicer quod immatniale
fubledum habeat.non enim demôA:rat aliarum principia ~
quod fi penitus materia caret, atque dtitnmortalis anima:
. <]uare hunc ipCumlocum Ale:xadc:r corumpit~
extrinfcU!~
cl:im eam per additionem innafci afferit ,ar alia magili qua
CI~la,u
!e quia cenior,ud quod ex mclioribus,& admirbl~
J'1~lIS
(lt,Ut non huc interprcrando locum ûc coadus ~xqu.;
~tloncm
dice:re de anima contemplationc:m,utlull Cubleéèn
Im,nuteriale: habente:m ipfam animam iuxta ipfius AriA:o,'
tdls regulas.nam ft id conccffe:rit animam e{fe li. martria re
rnol~m,
l l!ud
quoC}3 ut concedat necdTe: eft ,animam fCllicer
~le
tnH~lOra
r m,ex
mdioribuil auri: ,&: admirabilioribus,
; ud emm quod fcilien Or ex mc:1ioribus , dt ex rei nacura,
lO~
uero,ex noftro iudlcio cfè , quod eA: admirabillus. His
Urnf qu~
probabiliter in primis allim:r hifi:oriam ponimus.
B IS utrlf'l3 Aleûdcr ait,quia hona,& honotabilis e:fè,'ucpo
t~ loc~m
Callû con umpens.D:cit ailr hirce utrifC)J,tü P.R CÔ'
Il:plae1o.nis cmitudinë,lu ~P- fubieéii nobilitaté .h i A:o~la
V.O
Pr.o nOllont poCuit,hiftoricos enim Ccicntes dlcimus. III pn,
rn ~ s ponimus.non dixie in maxime primis,at in primis, maxi '
Ille tllim prima efèintdligibilium comemplatio, quz peni.•.
lus tum Cubfèamia eum potencia, tum aélionc: immurabilia
funt.de anima aur:m colltl:mplatio fecunda c:ft,quol1iam li .
C;Ct immutabilcm Cubfèantiam tem:at,aélionc:m rilmen non
ira haber. Quare immorcallbus ipCam a:quiuocam Plaro'
dlxlf.undc illud dt propric immorrale,quod per omnia efi:
;mmucabil". )ipfa autem quia pro aé\:iôe ml,ltatur,proprercl\
~quiloca
eft immortal'bus,quomodo etiam cœleftia cum
i~motlahbus
zC]Uluoca diceres, ipfa e:oim fi 110n fubnan,
tla,,\[ loco mUI;ttur.in primis igitur fcilictt corum,9u;e pon,
tam funt.nam<lJ poA: imtlligibilia ordinem primum rcnet.
&. reliquam intelligct ,id [cilicct apertuft1 en quodlloltri ~o
templatio imelleéius magna quoque ad TheoIogiam cop'
fcre, unde &. ipCc in traél:atu de partibus animalium dicc,
~ n
bat,haud effe natur!lli PhiloCopho de omn; anima difput
dum,lIamC}3 fi de omni,dcincdle:du quoque difputer neCte
fe eA:,quèd fi de intelledu , de intdligibil,bus quo<lJ difpû,
tabit,inrdleéi:us enim eA: inrelligibilium incdleéius, hoc a,u
mn ad ip[am Theolcgiam,primamq. pbilofophiam pertl,
nec. Juuat etiam nos an i m~
cognirio ad ipfam naluralem
philoCophiam,ûquidem narural:s eft opus de corporibus ~i
fputare,deqj fpeciebus ipCorum,atque potemijs, anima uC;"
ro inter [pecies corporum efè optima.
Maxime uero ad naturam.
e uero ad natUram appofuir, namque col~,
Hoc ma"i~
mm aliud efè ab co,cui cOllfcrtur , in morali igitur ttaéèatU,
atque in Theologia lion confel c, at inde propollti comem,
plalÏo de anim a contemplatio tA:: de Deo enim dllferens
ad intclligentias,aeClJ diuina conuertitur , qu i ('~ Cu nt ibi,inqui
rit ordincs,conuc rf.: autem ad imdligibilia,ad Cc:ipCam quo
que cOl1uertitur, dcq; CubR:antia rua atque: ordine .dICputac,
imelligipilium cmm atC}3 diuinorum anima en ultlma. Pra;
terea de moribus ueroa facicns,ordinesq; uirtutum contef11
plans,de f:.lis ipfa dirputabit potcmijs,quarum Cuntipra: uit:
cutes. in trad,llu aUlem nalurali confen alla narnC}J na!ura
cft,&: aUa anima.quomoclo igitur conf~t.
rubimulic.
.
EH enim uclur animalium principium.
'
Principium & Ut efficiel16 ,&: Ut formale, &. utfinalc,pro
prie enim Cunt ipCa principia, cfè ,pra igitur udut dficiel1l
principium,fola n;tque uolumate mouer ipfaanimal,l1equc
alicuius indiget motu,formalc lIero quia ipCa informat ani.
mal,& iimplicitcr al1lmat3,dicumur cnim animalx formz.
illud ipCum dfe Cecundum animam,quod.cnim in unoquo ...
que naturallUm mrllu!l dl (lit ipfe dicic, AriGote. )un:ufcu.
iufC)3 (forma,quod aue in aialis mclius cn,ipCa dt an ima.6
nak uerO quo
~ li am
eius caura cA: corpus,alicuius cnim gra
tia dt corpus, ipfa autem fui gr.. ria t fè. unde &: apparatut
ani~1
i um
uarius eA: pro u Il lU fcu iu fq; an i m~
proprietate.
aliter hominum ,aliter uolarilium, aliter t(rrcfi:rlum , & ali ~
ter aquatillum fe habcr apparatUs,& in unoquoque horum
multa proCunditas in{hu ra: rci ad porrllliam ,quf animam
conrincr,aliter fum ca,qua: pro ira ddlgnamur, aliu:r qu:z:
pro cupiditille, de quibu, dictre non eft pr..:fcmis rempo_
ri~.apofu
aUlcm, udur, quiil principium COIHilluum ani~
maliulU,natura eA:,nol1 anima.
Inquirimus autcm c0ntfmplari) al cognofccre
natUl'amqi ipfius,arque fubflantiam.
Colltcm plari qUldcm fig Olncar uniucrCalius aggredi fer
de anima,coglloCcere autcm,fcrutari dilige:nter. dici
mur autem conrcmplari aliquid, cum fimpliciter illi incum
in'
b imus:cogno(cert uero ip(um,quando ea, qu~cle
Videtur aurem & ad ueriratem Omnfnl cogni ' fum illi didicimuil ) naruram auu:m atque: Cubfèamiam, ex
tiC) ipfius magna conferre,
.
' ut raque, uidc:llcet idem efi: fcmiendum, Ut primi uocabuli
l' EtipCa quidem( inquit)per Cc anima: cognitio admirabÎ' fit expofitiuUm fecunJum , n:auram dico pro fubfi:antia;
IS qUa:d<lm eft arque hOllorifica.Oeinde ait &. hoc ad 0(0'1 ud naruram pofuir pro gcne:re ipfius,fubfèantiam Utro prO
fub qualc gCllus rrducilur • utrum ne: ad
Ueritatcm conf;rre,uidclicer ad omnem philofophiam, na' ~dlÎione,ut
<]Ue idem dicimus ucriratem,&. philofophiam. Quoniarn fubfèantiam,all quanritarem, an ad qualit.atem. Diccrent
&: Uere fapie:ntia Veritas cfl:, in ipfa cnim nihil en mendax. ;tutem in qualltarem reduci cam,qui ciTe iIIam tempcramc
Quare fi confertad omnem philofophiam, illud etiam pa, tum dicunt: qUi uero proportioncm,ad qUllntitatem. Dein
de cognito gcnere diffcrcnci:r ipûus confiitutiu:r difcl pof,
tet cam conferre ad moralc:m ,ad Theologicam, & ad na~
funt,atque eo modo definitio dari:dclinitio cnim fubfi;tti2t
itur~lem.
ad moralcm ;gitur co.nfc:rr , id enim nul~
mo.do
a t.npotdè,ut nos hum anis morlbus adornemur, mfi pnulil ipfarum rerum figl1ca~
Dein~
qua:cunque circa ipfam acciderunt.
llUnl: potentias confiderauerimulI,difputat autem moralilil '
NOIl dlClt op.orrere quzre:re, qua: (unt III ipfa fcculldutl'l
<]u~e
~c anima,proprerea &. ipfe ~ moral~s
inquit, Si
a~ de e/llm uirtus dè alz ornamentU,ornamuu uero mode accidcns,uc:lut 10 corpore album: [ed 'lUX Cecundum f~,
I~ cA: aia: POtcntiarurn hae ipfas ordlnare non pote:A: js. fiantiam conffquentia funt.hoc igitur modo. quod .acc.ld't
qUIllon' r:
•
.
'
r
i o~e
~yl1og[m
c~
cl T IplarUm naturam confidcraucrlt. at eu am conlere ;ludiemus, quemadlllodum, &. in deûnit
dufio
cft.Syllogifmis
enim,inquir,dlorano,
10.
p
.
a
u
q
.
~
i
f
o
he:.~logiamQ!\
i am qu;erim\ls de jntelleél:u fcpara
neceffarlo C~tIgl.
~I Ù~l.
. l . r:ob
i ~ ~)quoci
&. ipfc efi: immortalis, na,!int5lfs quibufdam aliud quippiam poar~m
uclut
hic
igitur
non
ait
per
a,çidclli
Illdf,
propo.fiuonibua ,
c 1&lblllo en iucclfs,eo. U"O~<l
(unt ad aliSld ali~
fpem.
hl
,
~Ol1ei
�r-r
, ,
tonc!u(!ontm':urfurn di ' ~io
ipra {lgnificat,quod ex fe necef
fariofequilUT,quomodo quoqur nUllc acciplrndum dt.
Q;ortllTI alli qUldt m ipfius ammœ propri,i af~
dus rire uidcntur, lllll ucro con ~ munes,&
Jl1lmah
bus per ipfJm indTe.
"
.
J:orum ,qu3Z ex neccsfirare requuntur anlmam, al l ~ qUI,
' (lem (olam fequulllUraliim am, al;a autem IO\l~
ammal?
Ilidelicct 'Juod ex 311101a,& cor pOl C cOllHar,& afil' étus qUI
dl'm aOll11Z imdleél io , hoc mim ipfius in rcipfa 1 allol1allS
, dl anima:: p' oprium:alti urro afli-élus,fCilicct rrmire, Ima'
ginari,irafcl ,concupifcl're,& Û quid dl: al ud lale,funt UI~
urque communeS,omncm naque alilma uclu! Ulé>~
capl~,
.& air huius ros dle af~éi:us
propriOS, non omllis hmpl1cl,
'ier,unum dus, qu:r planius dicltur, qui uidelicet afeétu~
,fum an ima: ralionalis in anima enim fimpliclrer dt ellam
pro,
'ratio!1Rlis,al'<l'rum naqüe anllnarum nulla dl afc:~qio
·pria.QuQni.lm l1l'que ipfa rum fubaanna feparabilis. a!fc:dus autem nomcn dlCIIllT.Quia duplicircr a~e:us
dlCllur,
ud enim affcCtus in corruprionern,uèl in perteébQllcm du,
ci!. narn d'clrnus ex igne Iignurn arficl,uc:rurn ut id, quod in
corruprionem ducarur, dlClrnusquoquc [co [us e fCli\.bu~
affici ar eniIU id manlfcaum ea III perfeébQnem,& ex porc
reduci . fic igitur inl)Qphlfta Plaro ait de [0lia in ~éèionrm
to,qubd tOtum non cft unum,[ed ullum a!feétum cft, fcili,
cet a!fc:étioncm perfeétiuam Innuens,totum emm nô idem
'luQd.L1llum,quoniam tO:Ulll partium tQturn dl, parres au,
tem mul
( ~ fUl1t,& non unum,quarc 110n ea unurn tOtum,
licet id habeat Ut i mult s û r, uerum a!feéèum habct unum;
a!feéèum ClUtem unum habuit, pofi:quarn propriam per[~,
diol1~m
acceplc. ex hoc aucem 10co rcfellirnus And.lonl'
eum Rhodium, qui Ilbrum de inrerpr,ctat,one a~ , lirenu~
ffCJ[.dlccntc etllrn ibi Arifiocele, quod Intellectlones afl :'
dus anima:: funt , quemadmodum dléèum ë in 1 , brQ
,d ~ am
.ln: dlcit Androl1!cus Cl> hoc nullQ modo dlétum fUH 11111,
bro de anirna.Qlare necdfe dt aut Ilbrum de alll ma adul
rerillurn effe, aut c:um,qucm de Interprerationc: fcri pût. at
AnaQte.dTc farerur hbl urn de anima,nQn ergo de In erp' e
tarione ad llilcrinuselè,dlcamus igirur,quod h c nullos alios
a!f.:éèus anim:x:,pr :rterquam Inrellec iones elfe dlXle. ica'l1
hoc nar,quod iIl1.bro de inrerprecatiollc d ccbac.
PeOltus autcm ufgucguague dlfficIlhmum eft
aliq llam de ipfa fidcln accipere.
Nos dix' <lJù S AnftQrekm III prQœmio laudarc: cOntem,
pla ionem Je anima,& ad Ipram fi:ud ,ollores cxhorrari, Ce,
gniores ueto diffuadere.h ,c Igilur ur hQC (aciar,effe comem
plationcm de alllrna d.fncllem uult oac:ndere.ar quornodo
difticilem <(upcrius dixir,quod Ipfius naturam, arque lub.
ftalltlam conremplan qU:Enmus.lnuenire [cil cc:r uolumus,
'lu~
Ch Ip(iUS anioux: ddlll1tio.lpCa igitur( air) inguil1tio de
,Mf1nitIOnc dl(fic,1I101a dè,& cQrnmuniter in Qrnl1lbus,ljuf
funr,& propl'ia in al1lma.oPQncr enim,inguic, communitcr
in dllnlllr ombus qua:rcre.Prlmum quidem Utrù ne fir me,
thodus, per quam omnium quzcunque [une, diffinitiQnes
reddi pollullt,an muhm ~ Qlod t1 una eft methodus, qux
nam Ile Ilia. SIIJ autem lllult4r , id rur(us qu~rcndm
,;
'J uoc , & qua::
nurnerQ, &: quales, &: quanclo inuCl1cr~,
Jt')us eas tor el1e, uidelicet duas, qualcs ipfa: lim, [ubfwptio, & defilllrio. alia pra:tcr has eenia rurfus nobis c:rioll1'
'JUilitio , qualibus [clilcet melhQdlS in rebus tallbus fic uren
dum. V crum quoquc hoc imemo rurfus qu~rec
oprt~
(dlffinitio n:i'lue ex genc/'ibus, & dlfferenllis confiar )qUld
propofita: rei ge~us,
qualdque fim dlferhti~
, quibus
genus ipfum dlUldlwr, U! quales prOp?I1L:E rel d;!ferCl1t1j;
con!t:ilUtiux Ulle, agllQfcamus, quo Iplas gencre comple,
,.i iplius dlf611itlOll em reddamus. cornmunircr igilUl' hifce
animz. ?Iffinitionern capm:,narnquc
de caulis dlffiCllt:
propric
ha:c qUQque omnem diffilll.tlonem fubeq~nr,
a"ulem in anima id c:dam accld lt, ut fermo de Ip[a fic obfcu'
rlPr..uclut ipf~ ÏI)Cc(i~$
exPQuic.
9nt
ca
Erenim cum fit h~c
aliis coil1munis. '
qU3:fiiO ·n1Ultis
quo~
,
In mulns inquir rcbus comitlun is de di(finir:ol1e dl- qu~
flio.mult ,s aUlcm dix t ,quolliam non fieri illud petr{t, ut
'ornlllum d,ffillilioncs re danlllr: neque enim general:sft.
ma dlffiniul1tuT ,11 ('{jU e Ir)dlUldua,uerum per de[C! iptiQn ern
h:EC ip(a tlglllncamus: V nluerral'sflma qUidern pel' ea,q.u~
per fe proplia fum, Il1dlUldua uero per ea, qua: Friuanrn
acclderum.
Dicoautfln de eo) quoddl: circa fubfiantiam,
&. de co }quod qUld cft.
"
QUOl1lam fubtLWII:E nomen mulra lIgni6cat, namqu c
&: genus, & malwarn, & dlŒ niriollem, & aliquandQ Qm·
mm eXlftentl m liglllficat, plOprerca poft:quam dlXiL de
co, quod efi: cil ca fubfiallliam,hoc addldlcdlcells,.& de cO
quod quid dt, ur dlffinitiollem ûgl1lficcr.
efl
Videbitur autcmforcafic cuipiam qu~dam
fe ùnamerhodus in ommbus, de qUlbus uo)u t
mus [ub{1ariam wgnofcerc:qllcmadmodllm qUO
que in propriis fccundum aCCldeus demonChario
fll.QEarc hœc ipfa q ua::renda dt,
,
Al.ud eft accidms, & allud fecundum accidens: aCCl1
, am,qu
~ d
dens quidem eH ex oppoliro druiru ffi ad fubèanr
per fe 110n fubfi:icir , neque fe.:undum fubHantiam nll clC
il! rcbus , ar irl1s CJ(crinfecus accidir,
. ue\uti nigrurn , ;Hl[ al,
bum corpo nbus :.fecundum accldcns uero eH, quod ex 1~C'
cesûcace fubaanrl]s adcfi , quemadmodum propoillionl,'
bus accidere condu{jQnem dicimus, nQn quod aCCident
propQtlriolllbu& CQlldufio, uerum qubd propofici6es ipfas
neccITario confequltur. ferlrnus au (crn nQmell accldentis in
tal'bus, propterea quod alrjs quibuCdarn accidir &: li ex ne:'
c.:slhare quoque ur h::ec fim,accldens aUlcm pr~
j c nOIl id
fequ .ur Ut " :ECam) potcft: Iglrur ) & coruus albus intelle'
(tione forrnari. dlclllgHur IllC lccundum acc dens prQpda
primo,& pet Ce exifrrnria rebus,qua: & (oac iplUliC & co'
dCClptUntUr. V dUl homini, Ut fiL animal fcicuua: capaJ(, 8(,
.0111111 tl'Ïguno ut tres allgulos duobus rt:étis :x:qual 's h '
beat , uc1 duo laIera rellquo malora, ha:c au lem prirno (it,
per le r bus Încl1e d,cuntur: pnmo quidem ) qUia iplls fo'
lis fubelt &: null1 alij: pu le aumn,yuia fecundum (ubfian
etIam conuertUl;eur , Il lldlllque eH: homo)dl:
tiam • ~are
quocp Cctelltl:E capax,&: ecolluerfo,& li rngonus efi:, nc:cer
fario lJUQC}3 tres anguh duobus rediS[um a:qual 's , &: duO
latcra r Ilquo malora, & ccolluerCo. ha::c Igllll: ip(è CCCUII'
dum accldcns proptla uocau r,cfi 19irur ho primo, &_per
~ : per fe aurem elt,quod Cecundum lubLèantlam efi, no aU
[em (j quid ca per re,hoc etiarn primo ë , mag's CIl IIU quo d
Her [e dl: , quarn quod pllmo , animal c:nim hOlUml pel' fc:,
quidcm addt,l1ol1 autcm prlmo.Qualc etfi nQII Hr hOlllO,
arllmal tatnen dl ideQ nOIl prtrno lubcft hornini . S : m l lr~
qu0'll figura rrlgQno per [e qUldcm inca) I1Qn guidcm p~l'
m o ,& fi enin! nonl1r trigonus,6gura camé efi:. ueluffi qu,d
ego figurarn dicot'at neqJ reétllineus primo fubcfi rrig oClO,
cum quidcm per [e fit, eft enim reét.llneui, & alt/g oOUS •
IlQnGr.hze igirur (inqUiI ) per [c prQpna primO' eXIHcn rllJ ,
qU:Elrei I1CqJ Coli, ncC}3 omui , nr~
Cemper adrunr, et p~r,[c.
,
quate & COlluc:numur ad rem.Oe iis in demonfiratul61~
quit,quod hQrum folum dcmonftrariQ eH, IlOIl aUlcm ac~
demium,ne'l3 eorum, qux pu [e,guidl'ffi_, IlOIl ~em
p~
mo fum,& hoc meriIQ,(x quo (nlrn dCmrdllQ ("ctla dl,
fcitlltla a pCccato ImmUl1 ls,& pgrucns circa ea,q femI? cr
decn funr & C:Qdem mQdo fe habenr )proprerea non el!e: J '
lud POtcfr,U[ accidentium fic dcmonaratio, qUf quide:m aC
<;idcnria allas aliter [e habent, & fiullt) &: corJUmpunl ur •
eorum,de qUibus dubitarur, qu:t:
Rur[us d~mQlario
aUlem pe:r [c (UI1l,& non primo,ea Ut plurlmum [unrindu ....
bitara uclutanimal homini,& 6gura trigono quorum nC'
)
, in 1'11'~ Il''Il'
quc PJ'Qpric
*monfiratiq ça.d~'Po,"!fiJt
igirl,lr.
&cllcrali8fun orUQl
ca
�D
A N 1 M A.
E
7
grneralisl1morum generutn eITe detnonfhationem , qudJ rum quati~
utendum • hot cnim oportehit ci~a
ununt,
llI<lm I1rq~
dcnni[io, Ced illa per deCctiptioné fignincamus. quod'luc quifnam fit modus,accipere,illud 6gmficat, qua
omllis enim proprie demouHratio efr,qua: de caufis caufa. li methodo pro rerum qualitate fie urendum.
torum fidem facjt,de ulliuc:rfalibus magis panicularia + ue'
Qgando autem manifeflti fir,an demonfirat~
lUt unde homo fubframia, demonfrramus per animal me.
an
diuifio an alia qua:dam fit methodus ,multas
dium,llanq; omne animal fubllantia dt,& caufa uod ho.
h~bet
, ex hi~.
infupdubitationes,multosq;errores
mo Îlt,fubfèantia ca efr.quod omne animal fub ftantia dt.
Ho, uelutin Cupp06tione dicic,pofrquam IIlqUlt oml1la
h~e autcm uniuerCal us cfè,quod mim l1tOm?lC allima lfub
fi,atia,magis eft,quam quod homo at animal.Rurfus qu a qua: enumerata fuoc,inuencri01us,quando uid c~i cet, ~obis
lrlgonus cfr,ideo tres angulos duobus reélis !;quales habet. crit apcrrum,hanc cfTe methodum, per quam d,fimtl~es
&!rurfus quoniam trigonus (fr , duo Jatcra reliquo hab et inueniamus,uerbi grada, aut dcmonfrratiuam • aut d , ~,fi
maiora.nô autem trigollus efr proptera, quod angulos trcs uam aut indicatiuam,alia rurfus non minor diétis dublta,
duobus reais a:quales habeat.ha:c ipfa igitur proprie de. lio fu'cced:t,quatis autem fit illa fubinferr.
Ex quibus oprt~
qua:rerc) aliorum nâ$ ~Ur;t
monfèratio dt. At eriam conieéturalos dicitur demonfrra.
~io,qua:
de cau Catis caufarum fidem facit, quemadmodum alia principia,ue1un numeroru, at'1'fuperficleru.
'pCe in libre de cœto fecie, qui de luminib us lunx, fpha:ri ...
Videlicet fub quale gcnus rem propofltam rc:ducemus,
cam dIe lunam demonfèrauit:& qllidem :onuenicbat eco naq; eorum, quz fune, 11011 unum ~enu
efr , at decem, &
Uc:rfo demonftrare eam cITe fpha.:ricam,propterea quod co âlia fub aliud genus referumur, ut ,lI1qU~t
nume:r~'!l
'&
fumus, ubi fuperficierum .dicie igitur horum prlllClpla nU,men qUidem,
modo fplendct,hac igitur demonfèral.ione
caufatum manifeftius efr,quam caufa.Dico autem rotun, qU3ntitaeem difltam,up~rc!e_
c~num?
~el &.
d~m
elfe eam quoniam id quidem fcimus, quod in menfe ipforo principia dicit llumerJ qUldc,ul1ltalc, fupcr~C1el
uero
dig~e
b,'s quidem nt falcata ,quando fcilicet li c~lI iu né.Hoe
uellineam url pudum.punétus.n. dlduétus 1ll1ra ge~crat)
dltur, & quando coitura progreditur, bIs femlplena , bis linc:a uero Ruens fuperficie:m producit. uerum ipfa qUldcm
U~rinque
gybbofa,& femel plena.quod alia,de caufa ~ô fir, funt principia compo(ita,& uduti ordinata, cominuatione
tlla quia tuna ipfa rotunda efl:,fi nâq; dr~t
dlfcus, fraum &. autê,& dtftinaione frleda,~pnumoû
nobis ordina,
cumu late aUt illuminanda aut non illumlllanda effet. nunc ta principia in relationem diffimionis obéjciütur,uelut in nu
aUtcm quoniam Sol fuperior cfr,quando quidem fit Lun:r meris dicimus enim numerum eiTe multirudinem ex unira,
ex dlamctro oppofirus ,nos quoniam medij fumus , [Qt , ~'!l
tibus ~ompfita
. Q u:ErÎmus Igitur(inqult) fub quale ge
qU~d
ad 110S hemifp~ru
fpedat, cui quoque fol ob Il CIl
:s cniro ?cnus
nus id)quod propoÎ1,tu01 cfè?redua~,mlt
tur"lluminatum uidemus)cum uc:ro propius accedat, fel1li dubitabile efr Ut poftquam mu enwmus,& III pro prIas dlf
pet ~I , US partis)qua: uergit ad nos,lumm imminuit, additqJ
ferentias excepcrirnus,difflniticnes hoc modo reddamus.
~alt
Illi,<j:lx fuper nos cir(ut enim dix; , Luna fuperior cft
Primum autem forraiTe necefiariul11 efi aperv
0 )& hoc modo paulatim donec per ipfam ad pcrpc:ndi,
1
re,in
quo nam genere fit ipfa anim)~
quid fit, an
cu, um faétus illi adeo,ut ampl;us amborum non fimus me
fcilicet fit,quod quidefi 8(. fubian,~
quahras,
dll, (cd ambo nobis ab uno latcre ftot, cam pané quidem,
U
ad nos abfq3lumine facier, cam uero, qua: fit an quanritas,an aliud quoddam pra:dlcamentol
a! fp ~éte
upra nos, ilIuminabit. hui us autem rei fidem accipcre licet rum,dequibus difi'eruimus.
quoCIJ nobis hic apud nos.nam li quifpiam fpha:ram ma.
Pofrquam impleuit ca,qu!; c6muniter de diffinitionibu!J
~Ilarn-fecit
arC}! deinde leucr't alterum quidem hcm
i fph~
qua: uidd:cec de anima dubieantur, hinc incipit quoq, de
tlum colore albo,alterum ucro nigro,cleinde in alrum fphre- hijs, qua: in anima ad acceptionem ad dc:flinicionis dubia
r~1l
fufèulcril,paulatimq; ipCam dcclinauerir,albo, fi ita ac
(um.oporeec igicur inqllÎc, &: in anima qu~re
fub quale
Cldat colore fupclÏus cxiCl:enti:IPoCl:ca Înclinata fph!;fa ran, gCl1us ipfam rcducamlls, d e hac cOlm re mulca dubitatlo
qua~
tenuis umbclla qUi!Edam fada uiJebitur.deinde par,. cit.alr) nalJq3 ipfam fub fubCl:atiam rcducunt,alrj fub quan
ticulatim fphœra inclinara reliqua: ngura:,& albi hc:mifphË
titarem,quorum cfè & Xenocratcs,animam .n. numerum
rij lOti us infra conuerfi finis,a muira Ht altitudo,hemifpha:
fc:ipfum mou entem dixit effe,numcru<autem fub quantita
rium dealbatum figul'a difci uidebilUl' • hœc igitut extra
lem reducitur.Îtquidem hocipfe diccbat,t1on alilld <]uidda
propofirum. talem hanc autem demonftralioncm conie.
pet hoc obfcure loquebatur:alij uelO ad qualitatcm rcfere,
duralem dicimus,n fumus hic cft, igitur & ignis:nact3 per
banr ipfam,dc quorum numero funt quoq3 medicl,rempe,
{Ulllum ignis conicéturam faCimus, coniedura autem fi,
ramemum cam effe dicemes , huiufce quoq; opinionis illi
Rllum eft mColubile, quêadmodum ipfius ignis eft fumus,
fillt,qui entclechiam talem dicum(difccmu& .11. quomodo
q~Od
ipfa lu na fph-.:rica tfr)quoniam fic illuminatur.SoIu, illam entelechiam dicat Arifto. )Q!J i uero proponionem cC
bIle autem nOI1 conieaura,fc:d Î1gnum dicirur , hoc autc01
fe e1ememorum cam d:cullt illi fub pra:dicamentum ad ali
eil:, quando non omnino caufatum caufa fequirur, uduti
quid illam t'cducere uidentur,nancp du plu m,et fcfquialrcru
pallida eH:,quia peperit)non igirul' pallidltatem partus fcqui (unt ad aliquid,nat'l'l3 duplum eCl: alCui~_s
duplum • a?lbi ..
iUt,eil: ergo [olub,lle hoc non ~ rg~metu,fd
fignum,ue.
guum 19itur eCl: tandem genus • a~ pOfèq:lllOS IIlUCnenrnUIl
Ut adelTc corpon l1uper oCCIfo lneerleétlonls cfr 6gnum. cam ellè fubftâtiam,rurfum qua;rlmus UUtrum corpus, an
~ar
r. & Ille: dicie, eorum igitUr qUal fecundum accidens · iJ1corpeum.~d
{! corpus, lllnplex nc, an copol1tum:
n?s & d~e
per fe, dcma [cd ft tllcorporcum lt,ur~
Propria fune qua: dixlmus primu~
feparabile,an inCeparab l ~ ,&
ltratJo dl: • Dubitauerit igitur qUlfplam dlClr quod ,horum urrum ulla in unoq~
alllma,<.n mutra-.Qyod fi una auc
t~1quam
fit Una mcthodus demonftratiua)fic dicit,& in I.:a unius fpeciei,autmulciplicis potentia:, & qua: fit potencia,
Plcllda un'ufcuiuCq; diffinitionc cfr ulla qu~dam
methodus: rum dlffercmia,qua: fi mulra: fim,utrum llumero mulrf,an
'lUod fi & una efr,id qu:rrmdum,qualis nam ca fit.
fpecie quoC}3,quod fi fpecie,utrü quoCV gellere,an non:quf
cnim fpecic diffcrune,non omnint> gencre quocp funt tIlter
" Qgod fi non dl: una 8(. communis qu~dal1
fe d fferelltJa,uclut ho01o,& equus.qu f ucro gel~rc
dlft5t,
:etho~u
~irca
quod q~id,eft
eriant pctraétJ/ ea nccclTario fpecie quoq3 d ffaunt,ut lapis ,&. alllmal.hzc
u~t dl~CIUs:oprebit
emm Clrca un umquodl igitur ,& his piura ad animal dlf6nirionem caplendm,~u:
q qUIS n'lm fic modus accipere.
rcnda fullt.primum autem fortalTe n('ce{f,ul~
c,l~ apcnre,
Si quidem érat una boc fotum habebatinquifitio,quid, in quo Il am genere 6t,& quid clè u~dcliet
ex dlulhone gc. ,
r.
"
~rœd
.c~ t~r
tlIlamliOt'IPla,quolllam
uero plure:s una fum,plura r.Il/lit 1" dC IIUS ipfius capere oponce, quod 9U1,dem gen~s
ln Incrodudlombus dldl",
u~ taJ~
'luoe numcro)& qua!cs fpcc;ic J & quali pro fe. in co quod quid efr , hoc aut~
lo.Gram.fupcr aruma.,
B
ua
6
a,
�1 M
ci mus gtnel'a in eo , quod quid dl pr:ldi~a.j
cnim 'luid dl homo,dicimus animal:& cUlp~am
~ i~teroga
merrogan
li quid n ~ m palma llt,arborem elfe tefpondlmus. OpOttet
etgo ante omnia cognofcere quid fit anima, n~m
. q~emad
modum diuinus Plato dicit in Pha!done, prlnClplUm eA:
unum bene confulendi Cci te OPOttet de quo nam fit confi;
dt.igitui' co de anima 'lu~
lium,uel tota errare uia ~ecdr
rimus nill prius didicerimus quid ipfa fit,utrum fubftalltl.a,
an qu;ntitas,uerum'pro fubftantia,fi fubftantia fit,ut dll'p
fam elf~
aur quantitatem,aur qualitatc,aut aliquod CIC allJs
prredica'mentis necelfario confe'luenrcr prineipio ea ,.qure
ddneeps ordinanturcondudrmes, omnino pererrabln:us
alia pro aliis inquitentes. Ariftoteles quo'll in phyfica 10quit,quoniam cognofcere,& Ccire accidit circa omnes modos,quorum principia funt,ud c2ufre , ucl dementa ex. ~o,
quodea ipCacognofcimus,proinde li adrerum cognlt~
..
nem principia cC'gnofccre nece'!e e.ft~:l
l a autem.!un t allOrum principia,quodna fl.t ~ire
p:tnCl~
q~endl:
d~,&
eo
magis,quo dubiofior alijs 10 anima prmclPrJ mqUlfilfo eft.
v
eorum,qu:r in potentia funt,uidelicet ea corpota rùnt, q..u:r
in potentia funt hoc eft in materia ,ud cmet ee Ilia qu a da!.
forma qu~dâ
pUTa,& immaterilias,diffcrt aUlem nOI1 paru,
uidelicet non parum cor pus ab incorporeo dinat.
Confiderandum quoquc an parribilis fit Jan
impartibi!is.
.
Nos polfumus,quemadmodum quoque Alexandro u~'
delur,hoc fcilieet an parribilis fir,all iOlpartbs,ce~
potemijs anima!,na nque illud qu:rri poteR urrum mulup 1
ds potcntire fit,an impartibllis,illam mim ipfam dicit DCI
mocritus impartibilem,non aUtem efTe multiplieis potc\1'
ti:r,idcm narrans efTe: Ilofcere,quod fentire, atque 1:3:c a~
una potentia procedere Hune locum lie imcrprctarl quoq,
pofTumus:utrum fimpliciter anima una quœdam fit in un O
quoque,an in ditaerfas animas diuidatur, quod in unoquo'
que Hm anima: plures.id autem pat et ~ quod unam pof~
mus,&: plures dieere:, plutes quidem ,quod inuiccm fp . ecl~
differum,uegetatiua,ratiollalis,& irrationalis ~ atque etlan1
mUlUO feparamur.unam lIero propter earum coniléè~'"
in potentia funt, !lem, & affcélum communem, etenim de racione aéèl"~
At etiam utrum fit eoru, qu~
> non enim parum tles tranreunt urque ad uegetatiuam,& harum molUs,& 111
an magis entelechia qo~dam
ta: fere fibi ip/ls rationem Limul difponum,Île igitur un.a e~
differt.
.
Semper pet diuiûo\1em procedens ,ueram diuilionis par &. non una. hoc autem modo pulchrius eft enarrare lIlu .l
ticulam eapit,& hanc ipCam fubdiuidit.poftquam igitur qi partibilis,3n impanibilis.utrum inquit una qUfdam clè all
ma in omnibus animacis,all muIra!. quod fi multa: ,utrUn;
xit,an Cublèantia I1t,an quamitas,an qualiras,an ex al[js pr~
fpecie diff"ewnt folum,all quo cp grn re.dicercm autCm un"
dicamenris aliquod,alia quidem pr:rtermiftt,id autem acce dre eam,qui tcmperamClltum dicullt,ad proprietatem uan
pit,quod fubftantia Îlt,hanc quoque deinceps & in corpus, que temperamemi,quod in ulloquoque fit cam uariari, ue8( in incorporeû diuidit,eum enim ucllet corpus, & incor;
lut lInus ac:r cômuniter undique infpirans ft-cundum cant
poreum dicere,dixit utrum fie eorum,qu:r in pottntia funt, proprietatem ,qua! cft in unoquoque animalium.illi aute01
an magis cntdechia qu:rdam ,per.id quod di~t
in porcnria
hanc faeiunt fu rfum'll,& deorfum, eff"eétus eaufis mdlo'
funt,eorpus innueos:per e/1tc~hlam
ucre;> ,lIlcorporcum!
dl , quod aUte res faci emes,inallimatum nanque corpus animre eft cau.fa,
nanque omne corpus uniuerfallrer pot ~ ntla
quod uita caret, uita:,immobile mobil 5, irrationale ratiO'"
potcntia eft,uct cft fecundum Cubft~l1
l am
, uel Cecund~l
nalls,&
qUa!cunque Cumifiiufmodi.
au! quanlitJtcm,aut qualitatem,aut III .Iocum tr~nfmualo
Etutrum fiteiufdéfpcciei anima,an nô. Qgod
nem.igitUl" in gcneratiollc, &: corrupu?ne oml1la ~orpa
per omnia,ex eo quod potcnl~
tft ~gl1ficar3,unt
I.n poteo fi non fit eiufdcm fpeciei) urrum fpecic dlffcrat :ln
genere.nunc rnim qui de anima dicut ) et qu~rt,
tia,nanq; potentla fumus hommes ln fpermat.e .. & 111 ~en:
{huo & eum pucri
us potetia habemus UIfI magnitUdl hu mana de anima Cola per[crutari uidentur.
"
llem.S imililcr quoque io qualitau, frigidi fumus potentfét,
Conrequens eft pofrquam propoftrum an fit una, an
cum tamen ftmus calidi,& potenria mouemur C'Urn Ceda~
mulra: fint,datumque multas dT ~ ,ut quxratur an ~t eiu(~é
rnus.Ccdefèiaau tcm in tranfmutationdecurn locum fo~
fpecid anima, an non, hoc autem non ut ad animas ln
'Jurn iIIud ha benr,quod potentia eft,nanque fol exoriens in ulloquoque pluT(
~ s exiftemes dlci potef)~
ftmpl!CI~er
001:
rneridic potentia elè,atquc ibi eum ftt aétu , potentia eft in ni de anima qUa! ftt in animatis, quod qUldem magls cre:d~
, enim diélio feqUltur,hoe
.
. dl.
occaru,atque in alijs cœlefèibus codrm modo. Qyoniam dum elè,qua:
decl arat,1'd COlm
igitul' in omnibus corporibus, quod potêtia eft fpeculatr~
cit,qui de anima,quOl:ftuerunt, de fola I~uma
perfcut~
propterca perid quod dixit potentia demonftrando cor~
funt. Quare de omni anima ipfum loqul malllfclèum c~,
.,.
pus declarauit.at quid ila in corpore ftruxit hoc, in poten, hoc, partibilis nempe,an impartibilis ,magis ad hoc CX~lpI
tia,in incorporeo uero 110n dixitin enrc1rehia per ablatiuu dum eft,ipfre igitur,inquit, animre fimpliciter in ommbus
caCum ,uerum potius enrdechia qu:rdam per reélum~
di; animatis an folum fpccie differum, an quocp g(ner~
atru
co iginrr cp aliud cfè potenria,& aliud in porentia,itcm aliud Ollt enim turfus ex diuifione quod uerum clè,atque conce
cmdechia,&al;ud in emdechia.matcria l1acp folum dl: po fum, fcilicet c:am fpecie: dlff"erre,ttenim nunc lluldem d I CI~'
tentia,omnia cnim funt potemia, aélu autem nihil, ft>tma Qui qurerullt de anima,de humana ferurari uidclltur. qU I1
autem folum ente/echia elt,quod uero conlèat materia , &. dam uero dicullt,in quorum numero Alexander cft,iP{J~
forrna,id & in potêtia,&in enrelechia elè,h, c.n.pariter COll obfcure loqui contra Platonem. Vidcturenim Plato, ~a
currunt,quodquc elè in potentia, hoc idem quoque elè in bi Frequenter quidcm,maxime autem in Tim:xo,~e
an l ~a
,...
tnte1echia,omnes enirn formx potcnria fum in matetia,quf quoquc irrationali diiferuilfe. forrafTe igirur in phyficos , I~
ft
W-.;:t~,
4
, ' modo ?octmodo illud aélu nt,!lunc I.'l1im cum ftt ea homo Democritum &: in alios obCcure loquitur, At habcmus cC
.. , cc • • ~'}
-'h'.. ...,.;j{;. .poœl1ua,aélu quandoque fit homo magis autcm fimul ha
fuper his,quod reCpondcndum fit, i1li enim dieer,cm i\1 ()li'
' "~
t-t
4'A...
'
;;;;-;..'..:J........ 6.,1' 7Zo.1!~
ber,& qu~.d
aétu,& quod potentia elè,qool}iam a~tem
ma mana anima omnem animalem pottlltiam côtcmplam ur,
,-J•• 1.~,
.l;. A (eria nunC}1 forma \luda dl,ea uc:ro forma aétu qUldem dl: de humana igitur anima dilferêtes,de oi quidé d i fputaJTl~
.
o
. .fi:,h(n ...." ....
hoc aliquid,ita aliud potentia,nanC}3 fpc:rmaLÏs (orma potm
Cauendum ell aure~1
ne .nos late~
, utr~m
~
7)~:'!.1
~:.
.7/ ria elt hom~,
qu.od i~tur
in his potemia elè,in illis uero a~1u
eius una ratio uclut ammahs:: an alla fit unlufc
cj7"'; . . . ..({.-; ~
","",(;,'7 quodcp in dIUlIlIS,& InC?rpOrels non eCl: aliquod potenua,
•• ; A""."
~ quoniam neq3 ibi mater~,nquc:
propterc:a quicq; aétu,no iufque,utequ'i canis)horoinis ) ~&
.
di"
·............
'~$.
' ·"M" • . -éJo.,~: •
~
cnim
funt
adu
hoc
aliqUld,
uerum
fUnt
ipfs: per fe forma:
Curn dixeric,utrum elu.fdem gen~rs
al1~re_{jt,
andl;
"YH,
'
.
.
agenrc:s pura: One: mfitwa,quare&
,"llbrode
interprcta ... uerO rurfus hic de genere Ipfarum dlClt ,liqUIde gen US d'fl
-(~t,.
ç f.,....' ~
.J
.
•
, cautos dTc,& qu:rrere utrum de omm. a11l'ma 1ur
F: ~;7
+. tione inquit,eas elfe fine P?t~nla
ad.lones , n?" aut~m
eas oporeere
-~ .~
~'<4 ~~ixt aétu elfe:proptere:a dlfbnguens Imaterl~,&
Jncor~
Rnitio una reddi posne, an non. V na autem r~de!il,
~f. . -~t.f l'
pareuma matcriali , <k compoficonacura,hoc ait, utrumllc dctlnitio,a commune gc:nui habcw,uelut alim.h~L1S
•
f·~ .. ,,....,.
'" ~
. <V.
f·...
0:1"
';"'11.' ''. os. ., ,,,,;. '" -:"'"
am
'l'
0
.
é.
1
,"'r. l"r
')
t. coL . ,
1·····....
:z 1] ;ftf.·.
. . ·,· .....
..
...
.._,..~ ,
.Ir
;;":r'
~'·f
,.
1::
.~Y lM" ~z.y;
.. :;
J~
1;- ... .... ,; ...
.1
t" ..,
1
'. 1",;';#
• ..:
�D E
8
ii,tnut: tqui,homini$,& teliquarii fpÛierllm,ëiflinitio redi~
l~
una, lubllantia allimala fenfitiua) qua: dlŒnitio anima·
Ilbu15 propu:r commUlle gCllus conumil, Cl' LInon habcant
!:Inum cômünc genus , non quidrm diffinilÎo una red'atu~
!pfarum,l1oll habem autem,quomodô <hoc quideOl ptius,
Illud ucro poftcrius natura in illis efè, in quibus autcm priu~
& poftc:'riuB cft, horum cômunitcr pra:dlcalUm 110n dl: gé':llJl!,prius aUlem natura dt id,quo [ublato tollunrur alia,lIo
autcm mu d,quo fub\ato,rd1:am alla,& illud quod mfertur,
nOn autê quodinfen. c{l;'jgitur il1 aflimis prius,& poficrius
nalura,ubi nanC}l rationalis cfi, ibi quoC}l irrationalis, & uc2Ctaliua,alC}l ubl irrationalis, ibi quot]3 ucgctatiua dl: ,at ub~
lIegctatiua cfi, ibi non [um,re!iquOE, ntC}l ubi irrationalis,ihl
rational s efi & [ublata ucgitatiua fufiulit quoque reliquas
• ~arc
in ipÎtslfi & prius, & poficrius natura
c f~bÎtéo
pr~o
cnim ucgetatiua cfi,don dignilatc,rcd Cl' aliOE fine ipfa
dle nô pofTUIlt, & eodem modo ranonali irr;uionalls prlor
c:~.q,
fi prius,& pofierius in ipfis di:, non cfl: igitur hatum
oenus uiddicet anima, fed ipfa dl
comuniter pr~dicatum
1I0x ~quioca,elt
ca,qua: ab uno,& ad unG.Quare ne·
que Ipfarum fic una diffinitio,quoniam neC}l ullius efi a:9~i
~ocrun'l.d
animaru dlffiOitiones diuerfl; funt,ut homll1ls,
~ canis ,& equi uariOE damur diffiuitiones • undc & ipfc de
anima quandam comunem rcdditurU6 rationê,pon per djf,
finitlonern ,uero ex conucnicntia quadâ , quema,dmod,u u~.
debimus,locutus dt, liquidé cômunc quodda in omm amIlla
co munis haud cft.
. diccrc oponet
.
,quia.f.diffinitio
.
l
t,
Anil11al auté uniuerfaIe aut nihil dl, aut poilet
rlUS;& fil11iliter fiquid aliud cômune pr~dlcatu.
',d' PUla~Crnt
aliqui de ideis ipfum obfcure loquêtem hoc
COlra Platonem,at hoc no ila fe haba.etenim quo9J
j lce~
pli Uldcntu~
ciTe genera& (pecie!> , qua: ame multa fUll 1,111
metap,hyGclS igllur inquit,quod quemlldmodü duplex dè
()rdo,alcc.r in cxerciw altcr in militibus, &: ex ordine cxerci,
'~Il.fit
o.tdo militü. d~plex
qu0'll fanitas, aIrera in medico"
aucem in [ano corpore,&: ca, qua: in mcdico cft,cam
: I~ra
aCII,qua: db!'l corpore;eodcm quoqJ modo in mundo,qui
~ orctv,ex ordlne oplficis faét:us dt. Qlarc &. ipfe rationes
a lhaétas l'cru} cognouit , in hoc ctiam traéèacu inquit )eR:
~uICl
illtcllcérus ll1 adu res.tuge & hi, qui an Imam fpecic
tUn) locii dixerullI,hoc idem dixcrüc.in mcraphyllcis qUOqJ
de intellcdo diuino rurfum dl{ferens ait.omllium fpecleli in
'pro e{fe.dlçit igil\.lr cp fe ipfum uidws,.res uida, cum,r res
ipfas uid:at,Ct: lp..Cum lIidct,& alia infillita eiufdem fentétia:,
qua: ex ip(ius auéèoritace poffemus afferrc in medium. Qya
Proptet h:c fermo nOI1 de fpcciebus ~ft,
qua: fuerunt ante
llluIca,uerum de pofterioribus generibus,idco no limpliciter duàt animal nihil effc,fed appofuit,uniuerfale , qUia (cili,
Cet animal Ut fubfHitia eft,& dlfflniri POtcft. V niutrfale au,
)cm anirnalllô cft ill fubfiamia, no cft enim /Im pliciter uni
tJe~ralc
allimal, quod aliqu.d parciculadum n6 dè,quare ut
Un~crf<\le,&
utgenus aliquod animal ucL IIIh'l efi, uelpo.
renus~hoc
di imelliglbile.habe:t cnim fuh{Uléci5 dum intel
~ l ru)L
cnim pee fc fublifiens nihil dt",& hominem dlHi.
!lIens,&: cquü non inquamum cômune dl: in multi, ulfum
IndlUiu
i lpr~m
dlffinit,ilt inquancü natura qua:dam cfi,&:
fUbnam ia,horu nanqJ multitud:> proprer matcna, non pro
P~er
fpcciem.efi.id ctiBm patet quod animal,& homo dlffi.,
Il,1 UIltllr inquanru fubfiamia eft,no aumn itlqu~mü
de plu,
tl~UI
pra:d.cilmur.Etenim fi unus fuerit homo,ctlam dItS.
~ItO
hominis congruit.Simillter ampl'us anima,lis.Sic qu~,
e,m Alexander. Arifio.autc:m quol1lam mc:nuollem feCJt
:tun~bs
il~quens,om
anim~'oe
efi,una diffillltio,ue.:
n. al~mS
~ Id co id apporuit quod ut Uilluerfale, uclnullu
eu;antmal
' oml1l1lO dlrJlnltlonem
' rI'! ' ,
•
,
,uc 1pofte:rius.Si igitur
alll.
l 18 uult e/li d'ffi ' ,
ma
~
......1 - e, 1 l1It1ones autcm geoerum , qu~
lune ante
-.... ta •uo Vu,nt, lion cUlm fieri id pOlcR ut 1'II a UI'dcam ratiO"
'
,
ale. rcr.m prOd U~HlCS ..n '
&jb'L
cum funt, dlf~ hnllllU6
autcm 'IL
Ime ~
.1.~'Il<b. .
,
~
. c~'!l
~ÇBIl'"
i,!cU
l i:~Ica.w,qu!
. d,rbL\~
habemus,ca aU lem flint pofieriora gênera. bene crgo-dill.l J :,
inus haec cfTc diéhi de gencribus pofterioribus.
,fed pare
~/ :
Ad hoc fi noh multre [unt anim~
Îlttum prius oportcat qu~rec
animatn totam,an .
parres(difficile autem,& harum dererminare qua ;
fint àlrerx abinuiccm dTe:& utrUnl
les aptœ nat~
an ipfatum opera
pattes oportearquxtere pr~tnu,
ue1ut thtel1igere,an iritellcc1um,& fentire,ül1 fcnfi<
timi(fimilirerquoq, & in aliis. quod fi prius opel
funt pnuS ,
ra,rurfus quifpiam dubirabit)& fi qu~
inquirendum fit}uelut fenfiblle prIUs CJuam fenfll
tiuum)& intc1ligibilc prius quam intdkéhu um~
1
Po!lquam dixit utrum una, an rnulta:,quodq; fi mult3!. '
Utrum fpecie folum, an quoqJ g e ~ c rt: , O/l~
aIrcrz: nullc ,lcè'
l'am partem diuiOonis cxqUlrll • SI elllm,1I1qUlt, flon al1ltrl:J:
rnulta:,fed panes.Hoc aurem nO Il mul~z,
rurfus dupllcller,
interprctabimur CUOI fuperiore, ue1 cnlln 111 unoquoq; 110{hum & edam fimplicitcr anitl1 atorum non mul <E aUlmr,
ur in h~m
i nc uegeratiua ,irrationalis,& 1 alionalis)& h a ru~
panes/ed una quidé efi anima, partes autt' m t'i us ~U!lt
ha:,
lIidelicec diuer(x potemiot, u 1quod fimpli ciltr anima non,
duidilur ut gCllus in fpccies muiras animar um,in rationcm,
in iram,ill cupidilalcm, & reliquas, uelut unumquodq ,ho,
rum {je ani~,
quod quidrm fupra dixit utrum feparabilis,
an inft'parabil:s. genus cmm diuidilUr in fpecics. quart: in
unoquoqJ animalOrum 110n anima, fcd pars efi • uc! partes
anima: anima: inquam fimpllcitcr,qua: (Ota cfi,noll gCtlUS.
igitur i:l'1uit fi non muIta: anirna:, fed animarû f~nt
parlt:s~
pOtell tlOE fcilicet multa: fum,flue ho~
modo ,~ut
1110. accepe
r is.Rurfus inquit mullas habee arauo dubuatl?lIes. Id clr~
qua:rcndum efi)unde incipiendum (it,a doilna,~
a (Ol~
..
lem lationc:ulTum a panibu!,an a toto.utrunCl3 emm ratl~
nabite cfTc uidelUr.nanq3 putabil quifpiam oportere incipe.
re a rOlo,lallquam a malllfcfiiore ,partibus w im tolUOl m~
nifefiius cft. ecol1ucrfo pUlabit hoc oportere magis,incipere,
a partibus,tanquam Î1mplicioribus, oportet ellim eurn,qui
4.:ogniturus efi aliquod compofltum,cognitioncm prius ha·,
bcrc corum,de quibus compofitiï dè. ilcrurn quon l am po;
tenlia: habenr opera qUfdam,uiddicct op el auones ,ornoill
ÎlanC}3 operatio ex porencia cfr,ilIud qua:rcndurn an ex ope;
fatioJ1ibus incipiclldum fit primum,an ab ipfis pOlcmi:js.t::E,
.guo igitur fubftanria: rerum funt inc~,
cerra: autcm funt
cperationcs,propterea OpOrlct a manifrfiis incipere • nao~
ex operationibus habitus ,cum fim habilUs illCcni, curn au.,
tem didiccrimus habitus, quod idem cft: ac fi dicmmus
tentias,ex ipfis quoCV fubfialllias ponderamus.omnis cni~
pOlcntia (ft cx fubftamia,&'omn1s operatio ex. potcLltta.At,
pofiquam,inquit, hoc quoC)3 a nobis crjt ll1uemum oponc,
re ex operationibus incipcre: Qroniam funt ad aliquid ope.
1;ationes.ueluti intelledio inrelliglbills ,& fenrus fWÎlb1is,&
imaginatio imaginabllis,& cogieatio cogitablLIi, &: reliquz
iimlliter,hzc autem ad aliquid: opo,rtel autcm fcielltcm ca.:
'lua: runt ad aliquid ,111ud quoquc fClre ad quod ca ful1C, I\C~ .
(;efTe dt inquit itcrum qu!;rcrc utrUm opotlcat ex o~erati.
llibus incipere,an ex i;s, circa qUOE opcrantur: & quolliam
manifcftiora funt operanonibus ea,circa qua: opnalUr, ma'
nifcfiius cnim id quod fcntiLur ,quam fenfus ,& quod opina
mur,quam opinio, &: eodem mO , d~ rel qua.ex hls igilur il~- :
cipicndum ,' dl,ffcrt aU,te,m fol~m
ln ~l1tceéèu
& in imcJligt.
h ili hic en m llltdl/glblic efllllCertlUS lIltelldl.u nauC}3 110· ,
flu ~fi jnt~l1cé(us,ig
i b i le uero cft fllpra lIo,~hC
Igi~ur
cponet curn , qui imclligibilia cognofccrc uule" li Ire: pnui
quidnam Ot intcIledus.Sicigitur &: AriaOle!cs ln hoc rolo
facit, prius de inteUcéèu , poRea de intdligiblnbus do cc n,s."
Difficile auté di &: in hi!> diffinire: qualla apta Ilala fim ,abm
uiccm crIc diuerfa,l\anCl3 illud inccrcii c,a, an fenfus tma.
& locale mo .. l.
g inatio at idem 'an aIterü , ue! imaginallUUm,
- Bar~cj
'IUWD,&in rcliquis ftmi1~cr:.q;lUCI
op?n~
!> t qUE
~
.
~O.Glamfupcr
iUulDol.
li l,
po
&:
�.
,, ,
tcre priu~,an
o!!,era ipfalum,partes enim potêtias ipfas, ope '
ra aut~m
ip(arum,operalionesipfas,utimdligere. an intel- .
leêtu n, i n~dleêtum
quidcm potériam,intell'gcre uero operationem ,&: fendre, an fc:nfitiuum ,'fentirc rurCus operationem,feofttiuum autCm ipfam potentiam,fimilitcr &: in alijS'
uidelicct poremQs &: operarionibus 111 intdleêtu, & intell'gi
b ili,&: io opin lolle,&: opinabili, &; in rcliquis.Q uod 11 ope-'
ra peius turCus quiCpiam dubitaric an oppolha horu; prius,
an opera qua:rcndum Gt,. hoc dt an operationes ,oppofita'
-autcm dlClmus operaciolllbus fen/tbile fenCui &: rd'qua fi ;
. i tcr,op~lUmu
"
~
mil
amê hxc, uduc ad 'aliquid, fenfus ellim
fen~b.ils
eA: [cnCus,&: rmLibde renûciui, &: intelliglbile intel
lCêtlUI, d cere oporcebar f,ilfibile fe1lrus, &: imclligibill" in;
telleêtionis, ha:c cnim [um opcrationum Îtgnificatlua. Ve ,;
fUm pcr abuCum dixit illcc:lle..'l:lui, & [enûtiul ,qua: quidem
Unt pocelltiarum ilgnificêriua.
1
" Vidctur autcm non folum quid cf1cognofcere
utile erre 3d contemplandum cauras forum, qUa! '
fubf1antiis accidunt.
. Po{rquam cxpo[wr cas, qu:a: debebant qua:ri.propoli ..
tiooes, &. communiter in omui dlmllitione, &: priuatim in
e:a,qua: ad anima pcrtinet, iam nobis uult ip[e per h~c
me,
thodum quandam, atque facultatem inuenrionis dlffinirioIlum tradere • cA: aurem mechodus ha:c, non folum inqu it
rcrum diffinitio nobis confert ad cognofcendum [ubaantialiter exiaenria in rebus,ueluri cum dicimus animam [ul>fla,nriam per, Cc mobilem, per hoc t'Ilim concludimus quod'
&. Immorralls ,&: quod pC!r fc fubl1acns eA:,anima: immor-'
tali atem dabimusex dlffinilÎone, & rur[us cum cognouerimus quid cA: trigonus, jpucnimus cx hoc quod habec reliquo duo lacera malora , quodq; cres angulos duo bus reéèis
zquales tener. non folum igiturillquit in coglliciont'm eo,
tum qUlE per reinexiA:ullt rebus,conferullt nobis dlffinitio,
IlCS,~t
al1qualldo quoCJ3 ecooucrro adcognoTcendum , qua:
l1am (ir propoûra: Fei dl(filliti0 , conCert nobis f;rpenumero
cognitio corum,qua: per fe ,Be. primo n,bus incxiaunt, h~c
cnim dicir accidentia hic,ut quoque fupcrius diximus . At li
hoc eA:,uidebirur e{fe mUlUa demollaratio,nanq3 fi per dif,
finiciones accidêtia cognolcimus, & per hOEC cconuccCo dif,
pniciones,mutoa ea demonaratio. dico igirur quod nOIl dè
murua,nô cnim de eifdem accidenribus utraC}} dicit,Ced alce'
ra quide1n;,quz per diftinitiones coglloCcimus, & airera rur
lus,per qua: in diffinirionc:s faculcatê habebimus, hOEC eniJ1l
manifeA:a, dl ex cuidcntia fumpta accidentia confcrunt no,
bis in dlffiniciones nondum cognitas. diffinitiollcs autem in
acccptionem non manifcaorum ex cuidemia accidemium
qucmadmodum fre:queter &. ipfe fecit uolens difntole~
loci reddere, quoniam hzc erat inccrta, accipiamus,inquic
prius quaf1 arbitratorcm u:duci diffinitionis ca, qua: fecul1~
dum communem il,ltclligentiam in[une 10co, uclut quod in
'oco eft eomillcrc, hoc ilLi dIe a:qualc, & qua:cul1q3 alia ibi
connumeraui,.&: eum dicie fi reddita diŒnicio eiufmodi rue
rit,omnibus fecundum communem il1tclligcmiam loco in.,
c:xiA:entibus conucniat Ut integra crit , quod fit non,nequa'lU am • Sic autem &: in infinito, &: in uacuo, &: in tr.mpom
ca
fic ctia in fublimibus caufam qua:rês grandinis, qu~ait
inclfc c6ceJfa funt.qua: quidé iu autom,qua: c~munitl
110 autl.Q U(~.c:
fietifolcne, dl in hycme: in 10cls repidioribus,
po(èc~JOqult
t~lcm
d,c ~pfa
reddamus caufam, quz omnibl:ls hls .conuemac?Ûc Igltur Inquit &: nunc,quoniam quzri"
J:!lus a~mz
dlffilll.tlonC:,m ,ipfa aui,em cena non ea,cip~
,!,U$ ea,qu~
e~ CUJdcl~ta
pc~
fe anlmam primo confequun,
tur, Ut ex hls ul~m
f~c,amus
ln acceptioncm diffinitionis ip.
fius;uèlut imagl~IU,
locale: ,?otiuum , uira: fadiüum,
&. 9ua:~nqUt
fimll1a,qua! propua fUnt anima:, quare pon:
CXlcum Ipllus non opcratur ha:c,atquc talia corpus.
, Qgemadoun~
in math~rnics
, ut quid {CI
Jmea & fuperficies,
étum,& quid curuu) ucl ~u,ld
~ cognofcendU quo_' reGbs Ipf~us
trianguü ~gu
,
J
li f unt œquales.Sed ec~hurl'o
accidétia ~onferut
l
magnam partern ad cogno{cendli quod qUid dt. 1
, Hoc exempliHA: huius , cp ex diffinitionibusinueniemuS'
c~,qua:
per fe inCunt rebus,nal1~
in mathematicis utplJ
rJmum nc~LTaru
ex diffinitionibus confcquencia cogl1~
';
fcere, quolllam 10 f)S non poLTumus a [cnCu quicquam aCCI'
p~re
eorum , qua: iUis in[unr, at prius oportCr [cire quid lie
mgonus,poaea lic ex hoc [yllogizare quid ipf! confequel1S
cA:, per exemplum autem <leclarauit [e nunc accideneia di;
cer~qua:
per fe primo [Unt. Trigono nanC}) primo,&. pcr fè
hoc ~nelè,ut
habeat tres angulos duobus reéèis a:quales,fo-:
11 eJ~lm)
omni trigono hoc ineA:, in cognit~m
horô igit~r ,lnqu1t) confen fcire quidnam linea Ht, ue! quid fuperfi "
Cles,uc:l reéèum,ucl curuum,ha:c aUtem exempll gratia,uc i
lut 10c fuppol1tionc dixir.n6 quod " uel h:J:comnia url folum,
conreram ad difcendil duobus reêtis elfe a:qualcs tres ang u
los, neC}l enim diffinitio curui,neq3 fuperficiei nihil quic~
conrert, oponec,autem ,Be aliotum quorundam cMffill itio;
nes alfumere. in his igitur ad acceptionem accidemium aC]
fumpl'ione dlffinitiol1is opus cR, quoniam nihil cx euiden -'
tia de iIlis di cere pp{fumus , aliquando aucem in ahjs rebt.:s
ad acceptionem diffinitionis accidenrium cognitiollc opus
ea,quemadmodum in loco,& cempore,&: uaclJo,&:in~
to,& nunc in anilT!a , quoniam diffinitio non ccna cA:', h<t~
aucem ex [enfu manifeA:a [une.
ea
eum cnim habeamus reddere perimag1to
~
nem de acidentbu~)
~eI
omn,ibus }ueI pluribus;
tun~g0'J3
de fubf1atzahabeblmus aliquid qUalll
oprlme dICere.
;
, In:agioationcll'! ,inqult, [cilicet planiorem cognitiontlll,
Uldeltcet apparelltla,&mallifeA:a imagioationcm uocauit)
qu~d
ea ~nt aperta; tune qUOq3 de CubA:amia habebimU$,
Optlmc dlcere,Ct nanq; eorû mulca qua: per Ce & primo in·
fun~
rebu~
, co~nCr
potcrimu;, uc:\ut inu:fliganccs pef
h~c
lIluenJre rel dlffinJrlonem, fublèamiâ autem dlci! oml1ia'
a1ia Cunt in
qua: Ctmplicitcr,&,diffi,nitic:nem,& qu~cl1ge
fubA:antla ,eutn cmm dlfin't~c.m
inuencrimus, pel' "p(a(l1
quo~
omnla , qua: Cu bltantl;if Illfunr,Înucniemus • &. ho"
&.Iolel1s tpCe declatare Cubintulit.
Omnis coim demonfirationis principium dl,
quod quid dl.
'
:
~oc
uiddicer • & fi ex ~uidmra
hab / mus quandain co',
gmllonem eorum, qu~
fubflam(js accidunt arra('h(n hall C
ipCam eognitioncm habemus è [cnCu &. t1~n
demoll(èrll'
tiu , u~m
Ueto di,f~noe!l
cogl1f~amus
, tullC (cÎcnl(f
ptlOClp!')S ufi dlffil1ltlolllbus Ipfis corum cogniriollcm ope:'
r,c polTumus.Sane aucem 11011 ad omnia fimpliciter accidcll
l~ fubla~t)s
hoc ,cxcipicndum elè.accidemia autem(udu:
li ,am dIX')qUa: prl~O,
& ~cr fe illfunr,ut 11011 appareàr dIt
murua dtmonlèratlo, fiqUidem per accidêtia diffin itionclll,
per diffinitionem accidmtia cognofcimu s , at
&. eco~urf
alla qUldc~
~unc,per
qua: diffinilioncs difcernimu!:,qu:bu('
CUI1q) cognm onem de fenfu Itabemus uelUt hoc urli mul (li
adclfc uiram inferre c?rporibus, hoc t' ~lim
proprium cfr ~ni
mx,cf!e caufam nurrlmcmi, augmentiols,r~JS
dfe al1l,ll1al,bus caufam,motus inlatcra,h:xc CIIim [enfUI ' ,0
gl1o~,d
f~n.Atame
ex diffin'itionibus,quxdam exi(t(lla
dubla colllgimus , uduti immorralcm rfiè rauollalcm anl'
ma,p0!è~u
en im illuCllcl'imus ln difljt
i oneipfus,q~d
ea fubaaua pcr fe mobilis,ex hoc quod pu fe mouetur iJ11'
~orcalem
eam e{fe c~lI(gimus
, diffioitlo nanq; fumitur c*
hls , qua: per fe rebus IJl[UI1t, 0011 tamcn Onlnia qua: pcc ft
~uo , tam~lcjur
,al ca,qugcunq3 fum apta fepa~r
fubf1 afl
~Ialter
alloro fubleéèam naturam, uel igicur fic cxip
i r:du~
11Iud, omni~
enim demon(èratil~
principio l'A: quod qU ld
dc,ud quod ego d,xi.'.9uod l'A: quo'lJ magis uerum,&: AI~;
,~dro
place
, t.O~ml
pro~s
qua: per Cc rebus infunt ,prl
Clplum elfe: diffillillonem dlClt, quomodo enlm potd( 1)lu
Deri,ut i. dCPlanfiratiuc ,o&nf~at
l'a qUI" pcrJubfianriadl
d
J
r;
{un'
�D
rUnt in r~,qui
E
9
huiurcc ici rùbfrantiam'no cognofcat< ctcnim ri debcbant ; & dfc quandam faè:ulratdlJ ad lcccptioncm
de .fenCu l~cet
acciperc quzdam ex his, qux r~bus
inCum,ex diffinitionis enarrauit fcilicct c [cnfu cognitionem eorll,quz
qUlbus wam occafiones ad diffinitionem inuenimus at qui . per fe funt in anima,hoc ctiam ipfum dicit,ciTe maxime du,
fubCbmiam ni non cognordt ,is ex illis cognite~
peri, bium de pafsionibus animx contiplationem quandam ~ ca,
tam ca pere non potefr,h~c
autem dif/lnitio dl:.unum nanC}J pere, ucluti occal1onem ad ipfam diffinitionem, non cnim
Ucre principifi di: hUic,qui benc confilium capturus efr.Sci. habemus,inquit,e fenfu dijudicare,an omnes anima: pafsio
reoportet de quonam fit confiliü ucllOta errare uia necefTe nes utriufq3l1mulllm animalis , uidcIlcct cômunes, an ipfa
cfr,~.enim
ht in anima illlaginari, fentire, imelligere;& fi. quoque priuatim quafdam comuncs paCsioncs habct~
ne ..
nJllla,llIud e fcnru fdmus ) at qu~
nam flt horil natura,atCfJ cclrc cfr enim,inquit)omnino hoc ante ca pere ad anim!; fub
Utrum eadem flot inuicem , an diuerfa, & qua:cunC}3- de his tlantiam cognofcfndam, capere cnim illud cft difficillimii.
qu:\!r~nt,
nequaquam Ccimus , ueru tune Cci enter de ipfis Si qwdem igitur corpore,ut inftrumento ulitur priuatim ha
cognl~IOem
capimus ,quéindo ipllus animx fub{lamia co' bens opcrationes,non ad diffinitionem uti corpore oporter,
gnorclmus,mutua uero demonftratio nô efr.cum enim fint llanCIJ afcia fubltariam [abri non coplel,ftn autem fubfran ..
o~ni
quatuor problemata , an at , & quid ftt. & quale tiam in cotpore haber,ut Omul Lltriufq3 ant operationes ne ..
q~ld
fit.> & p:o~er
quid lit ~ hoc quidem quod hxc fim, ex cefTe efr in diffioitione corpore uri, qucmadmodil dix~ulI
cUldentla a~C1détl
capimus, & quod quid efr ex ipfis conie in ira.neccfTaria efr igitur horum acccptio, at no facilis.paC"
dl~am
faclmus,cx diffinirione autt: non cogno[cimu9 quod flones autem commuoius ipfas opcrationcs animf uocauir,
aCCldclltla fullt.at qUDd quid cft, & quale, & propret quid. 4pparet autem utplurimum oihilfinc corporc pari, I1tQJ fa~
qu~proe
per hoc quidé quod eA: iproro accidcntiü,quod <ere,plurimOE nall'13 pafsiones & eum corpore fiullt,& cir,...
qUI.d cfr Ipfius dif6nitionis cognofcimus , per hoc auté quid <a corpora,etenim iraCcenribus, & trifrantibus ? & cupien ..
dt Ipl1us M6nitionis reliqua problemata ipforû accidc:ntiiï. tibus , & audentibus,& timentibns , & in ~mnbus
tallbus
quare n6 (ecundum idem mutlla demonA:ratio cfr, hoc au... ûmui parirur , atque mouetur corpus, at etlam Ipfx norum
abrurdum,pcr mutua qua:dam dcmonftrare non paCsionum ,operationcs circa corpora fum.~are
funt hale
tem nil~1
fec.undu idem, uerum fecundü aliud,'at$aliud,& quod fit utriu[que,lloll aurem anima! propria.
hUlUS mentis Arifrolelcs declaram ea,quz fcquuotur.
~axime
autem uideturproprium intelligere; ~
.~are
fecundti quafcuncp diffinitiones nô accil
Ecce iterum parsionem ipîum iOlelligere uoeaUit hoc:
dfalt .accidentia cognofcere, ar nec conieaare de ipfis uduti conrra Androoicum Rhodium, qui Iibrum de i~te,
Cile.patct ~, dialeéhce diéta: funt Be uane omnes. pretatione adulccrillum fecit, Ilan'IJ Ibi dixir Ariftotdes in ..
C
;r
telleaiones pafs:ones animx. quemadmodum diélum dl
?nfonil,
Witt
hOEC
E
:
U
q
,
s
~
diéta
Cunt,nam
ft
principium
jnlibro
de anima, nullo modo autem appareat in libro de
ls
~rno(i:atl1
i 6 dt, quod quid eO:,omllis neceCsitas ,mima UdUli nomillauit Andronicus, ipfas intclledionea
ta Is nOn fit r.c:ddiea rei diffin ltlo,ur pcc ipCam de omni, pafsio;es J dixifTe , ecce igitur &: ~icn9ut:
quam ~axi,?e
t~ uS'1ufIl prt [~inruc
rei,clarô l1c uduti per pr ncipiil fcien, autem ûmile efr proprio ipCum Intclllgc:rc) propna COlm
liHll. acere ,uc! conieélura qupda m accipere,quoniam non
>:
pafsiolle uidclicet.
omn
cr. la,qut= rei infullt per fc,in diffinitiolle manife{lamur ne
Si autem cft, ut hoc imaginario quzdam, uef
Ctl~
efr,inquic,talem diffinitiollcm dialeéticam elfe, & ~a.
Ile dléi:am • uiddicet in ~ano
Iaram , minimeque rei nalUra: non fille imaginatione)non contingec utique, hoc
~ong
. ruen~m,
nequc: tallquam ad applicandam rci ipOus elfe ~me
cor'p~e.
. . . .
...
100dhgcntlz extremicaecm, Ccd cfTc rurpenfam & rei laU~
Slll1cellcéllo,lOqUlr,ue1lltlaglOatlo qUfdam efl,ucl ab/i;JJ
::.
. l1/)n
nc omnioo necciTe cil, ut Ilet~ illtetleébo
tam non comingere,neque extremo pede cogi:alionis inh3! ~\ jmagintoc
tete: fere rei,dialedicam autem, hoc cfi Ilonllacuralem, Ccd ~ prola
{lt al1lmz, Ced uri~(cv
amuI, aquidcm imaginacio éË1-:'.. lh'1~:
. . .~ . &~
(impliciter ad gloriam rcrpieicl1tcm) & Ut aliquid dicere ui. dependct a ~ClrU,)(
,pf~
em~
Typos h~bc:t
, fmCus autem ~.,':7
c1~
... < yo,," 1..
hl~
q~lde,
ucluu problc:matice hoc "~ ~
. ~, .." oJ
deatur ,qua de re ipCe paulopoO: mentionê faCiet in eo,quod i1mul e~ ';Itrluq~e,&
ciielt iram dIe ultionis appetirÎl, 0011 enim naturalis efr hore p~é dlx . h~
l r,m~fct
el11m ln. tertio Cer . ~one
dixit-abCCJ3 irua ..~ •., ~., ... J ."4,4' ':.t.
diffinitlo nanque rub{lantiam ira: non dedarauirl at ab ca ,g l( l a[-JDI1ct~lpfe€boOM,
d,CI[ autem fic prima:
.
abfcind:~s
quiddam , quod in fa exiftelltiam habet per Ce alHem incel1
e c~ i ole~
,quid differet,.~t imaginata ~on
fim,
diffiniuit,ex quo Ileque conCequentia iram cognofceremus, lle! n ~ qu a e l l ~ Imag1lt,~
no~
fine Imaginatis, primas di~
qu(madmodu ex w,quod dicit,iram dfe feruorem fa ngui, ~ e n s '.'Itdlcébones , qu~
Cl.rca Intelligibilia fU,[lt) quas fine
.~is circa cor propter ultionis appetitum) horc enim M uni, ~ a~ l ~at : one
e f~
enuntlault.hoc aUtcm~fiF)rbus
mo ..~_
.... .. ' . _
t~o, qua: conCequuntur cognobilia facit , quoniam palpita. dis dl Cl tur,u el COlm neC}3ll.ocens,.ncque iuual1s, Ut diclmus, ~ :)1 ....
~. 9 ... "
tlO qua:dam cord:s conCcquitur cos,qui correpti funt ira or non fiBe umbra,quod dl: ln lumme corpus, neqJ wim cor,
.'
caq; cas parres, qua: ibi Cunt,fic calidltas,iratique rubefc~J1t,
l'US u m br~
qUicquam iuuat aut.no~et;
ud quod ex ncctfsi,
hoc aUtem propecr mOtum faoguillis cfr , ta lis cO: etiam a lart .cfloJut Ill{humentum,uel allquld rale,ueJuti cu dlcimus,
)(en~cra:
reddita ani~or
~ i fil1to,
numerus enim,inquir, Ach~e
s u i ru~
[e frrenuum prorfritit, at nOl.lllne lancea,ne
t,ft [e'~fum
mouens ,qUI elllm hane audiuerit, ex ip(a pote- ceffarlo Ilanqi llh Iallcea opus erar ad lèrenuI~atm,o
cnim
ttt.COllleêtare ,& capere I1lh11 eorum qua: in anima, aut il) ife lèrcnue ge~r
nudus . ~ocerat;ud
qu~d
a~ Imprdlmêtum
~nlai
funt. Regulam autem l10bis reddcndarum di[fini, c fr.u t eum ~Iclmus
! qUI.1ll hye~c
nauI~Ult
f~r.utUs
eft, at
Ilooum per horc Atllèoce.rradldlt, ?ponere fCllicc:t ipras eC. non ~rte
perlculo, hiC COlm. c ~ plm~s
Ut lft1~edUu
hoc,non
fe.talcs, ur omnia quz per Ce rebus lO[unt, per cas, ueluc ab JiMol~
hoc a~tcm
1~9ue
alla Imaglnatl, no Ctne autcm ima
~I'quo
prillcipio fyUogizarc pofsim ,hOEC ellim perfeétifsi, gi I12t rs ,ucIr
. ,mpe~ul'
hoc,AoA41nc, accepit, in propo'
liw autem d.ldo•.SI a.utem dl: & hoc imaginatio quzdam.
Ill;! diffinitio dt.
. lmagOfon~
, h?c ~on
Ct~(,
hoc" ",c,f,i.race
. Oubirarionem aurem habent &. pafsiones Jn 01 ~d I~lfine
blet Ut
'
.
1
ll1qlllt: ut fi lI1~rumcnta
l l~r Indlguer loceUeétu. ImaE;1na.
uc: rum finr om~es
co~m
u~es ) el u~ q ~ oq uC ,ionc ad oper:ltIn~s
pro~las
adimplendas,quart fublOtU:
~ria
habet? an fic.alIqua e.tJam Ipfius a[~mlX
pro l lit hoc, Ileque COntll1gCt utique: hoc dfe llnc corpore,uc1UQ fl
z.~
,.
Il ' ~centm
acclpere qUldem neCeŒlr111111 cfl)at ill fuppofilione au rem (crmo cft.
~.
~
4-, ,.. ...
O:fi
b·
t
r.t . .
i
04
1~acle)Uidtur
re CU rpoeatl~ncqu
, 1> àer)o~tn
• 0
autem pluri1o~m
Il.ulIum fil "2-" Si qu~dem
igitur cft aliquo~
an~
0Pe."Unt, ~f.J7!
.:.....:«~
facere, uelur lrafcl)confidel ucI pa ~ S lOn1m
proprium co.ntmget unq.uelpfarn -7';....c.t r
-t.
fentire.
feparamfin uero nullumeft Jpfius propnumlnoQ
.., J
dlXle proplcmala,qua: ip r~tio}1c
itnima: q u~ . uriq ue el'itJeparabilis. .
• .
~o . Gram.CLlp,n~
B lij
L/!
~UilD
J
�''''
Mùltà quidem'tx ho', faéla cIl: Clt~o{\r
i bus
ambigui,
tas )arb ltrdti cnim Phllofophum conuertentia cum concra,
poficione urum em:.~d
u birau('n
t 11aud ImmCrlro,ac (j PhiIoCophus e>: ante..: dente male Ir ulùs cOllucrcemia,cum de
con[cquente fadam dIe CO(1u
~nc
n : liun
oportuerit. dixlt
cllim inquit lIc, flquidem dè pfop rià altgua pafs'ô anima:,
{eparabtlis dt, poltea accepie oppoûtum antccedEeis,& pa
rauit oppofitum conCequehtis, fi aUlem nuHa {t propria ali
(jua pafsio anima: , m C)J Ipfa cm [cparabiJi ) cum debuerie
ex confequemi uice uel fa cOlluereere:lI aorem non e fcpa ,
raDllis,non habcr aIiquam parsionem propriam .Expofito.
res aue:m Anici bene inqwunt) eum non hic om nino con.
uercentla urum ruilTe ,at duo '1ua:da coaptaea accepilTe duab~s
qUibufdam datis regulis,quasiam acceptas hincindica
u,Im us,quod horil omntoo fubi
al1ti~
Cu nt reparablles, quo
rum fum a corporibus opcrariol1es fepararœ, &. quorü Lime
În[cpara bilcs o p -ration~s,
eonlm quoq3 oc/f~ri
[ubHan
tia: [Ullt inCeparabtlt:s: Ctquidcm wim titopcrauo r~pat
' abi,
lis,fub11i1J1Cia ucroinfcpal'abills;naOl quidcm operation cs è
potenriis,pore'lltia: uero de [ubfèantijs ,cUOl dr opcraeio fc,
....
parabllis,quod Ît [eparabills ert, necdTt eO:aliquam opera,
,
_
lionem elfe Îlne fubfi<lntia , &. fine pOtclltia , quod quidem
neri non potcfè, omnis Il ; lOq ~ operatio ex potemia e11 om,
c;
.,j r4 .....e~é'r
~6>
,.-{~
~&
.ois aurem por~
nti a de rubltalltla. imnino igitur nccdÎe cft,
.sJ1~
~
eum Mt e raelo.f parab,lts-,cfttqtto(}3 ftsbftalltiam fepara,
' .iJ~
~ft?=
-"" bilcm. Quod Il hoc (11)i!Jud qllodl.]1 oeceiTarium efi cam
rr '
' - ' .na <: omne,Cll ;m
f~ "~-'6J4
-*11'-'; i-~fd
tm! tm~l
rra l em ,arc~
IOcorruptlb:lc,qUld
f·... •
corrupt,b tle, duoous mod scorrumpirur, ue! in fua ipflus
'C-l e ~e l1t ~ rcfohtemfo,udutl 11 {ha orpora, ud cxtinguen,
~o
1n-!i:Jbrcdo,l]<1od1phJm ":lt Illurile,ucluri mulka refolu,
~_\,
U ~ '7-.
tis ~bords
cxtil1gur.~
Gr igicur d fer~tlia
9.,upl~x
uel
~.4;"
70'-;> ~"'l.Ç
'7... UtIn corporlbus,uel utm Incorporels Il:lbcr bus dfe JO Cor,
' . ' ....4....
f.e;,;porc lubieéto ~ ft demol1 fèratum cft an imam ipfam & in.
t'l ..t"" t·r-.~
;~
corporcam eITc,& a corpore (eparb
i\~ m . nullo igitUT ma.
.... 1........ , r"""-- l'~;:
(jo cotrumpieu r. irem) cum ûntopcrationes infepa rabiles,
J':/
Jy,[--.
mceffe: cfi & CubO:amias infeparabiles dTc:quod JÎ [cparen
:~ - :.,·~
t ~
tur fu bCtanti:f,erunt incfae~,&
fruA:ra: nihll aute,m fru ..
1}-4 4-f{ _,
__ -J~
ftra
me.{J D eus)neqlnarura faClt.Q uaproprer Omlll110 ne ..
'-t -~
-4 -f~
~
ce lIe efè,cum Îtne operari oncs infeparabiles)elTe C]u ccp [ub·
ftantias infeparabiles.ha: igiturregulz funt, quas commu.
nieer ampleéèumur ornnfs,& qui morralem, & qui irnmor
ta lem (iTe dicullt ammam • infralHier ferulltur ad has regu1
las)ad utranque una,& al1tf'a ad primam , quomodo enim
, (inqu:unr)ArlO:.dixie quod fi cA: aliqua parsto propria ani .
m~
(ide m ae fi dlCerec opel'ationem) fcpal'ab llrm habct
quoCJ3 fub{lanrÎ<tm. ecce: enim(inquiunt)oculus habrroperati011cm proprlam,'luod cfè uid ere, nccp tamen habct fub
fiamiam [t'pa rilbllem, 110n m im pocclè oculus: ~ corpure Ce
ê-.
para ri. qllld Igitur ad hoc d lcimus~q
uod
hoc p1!oprium du.
,tp.,. .. ..• :.1 ( · - ·· ..,._c.....
. pie" dt, aut lit propriutn
p?"-tis
.
qucmadmodum
dlcimus
cr
.\
ptdis proprium tllelre,non enim dlClmusirc elfe proprium
s·
pedls,tanquam pcs non IIldigcar tOtO, ped, nallqJ toro cor'
,?II- ~ ".~
.r-I-.l!3f! porc opus dl , at hoc dicl mus ue\utl huiufcc: parris p\~er
J:!tZ.~rj
alias proprium Île, aU[ quod n6 ad Cub(butiam totO egeat,
··(f:I'."";;::"'cP"" ~:7
quemadmodù fi quisdicar uifcoÎtril tcm in a jua mixta oleo,
~):
•• aH'",vdUf#ht!~
cITe olci proprilm uel dulcedinem in mutro, cITe mellis.di .
~ .'4..t4....~4
....~
1.
'
l·~'
... 1-. ~ -~ ., ~p.fClt Igltur ta I~ ropTium 11011 ûmplicittr Ut partis, uerum ut
r.i;:'~E)#·
,Ilud quod ad fubCl:antlam coro Ill'Il indlgear,l1ol1 cnim mut
....l-.~
.... ,.:J:.-....." 'f ,t'~.
. (o,ue COl1O:Ct,cgCt du\cedo red dè a rOlO fe"drabilis nanqJ
~.
-" ~ -~ .. ,v. f'orr• •• ,r
fi 1
II
'
•~
1'A4- ~.
.~
tlè tn 0 0 m~
C.proprium hoc ig rur Arllto. dicit, quod &:
,,:.,., -~"
...:'I"~
f"''1'''''"d;-t'xi(èenrl fepal'ablle e(r.Separabllls cnim dulcedo clè a rnel,
fi
Il
' .
4,,l'I'
.' '/1'-:1- ....."·.,........._(.~ ·~:...... L Jc)ab utroql cum It me .18 propria. Oculus quidem dtCltur
' 1~'t .........
· ......,\ r~ .s....~.à-ça ';'?'d4- habci'e roprlam op~ratlnem f i ' " nOll ue cam qua: rOCO il.,di .
~ ••~ {" .. d~
~eat
uerum ad oppo ltIonrm totarum partlum. Qpolllam
~.<_
("t""'::;'
~
~ hUic'to
opus cCl: ad LilbftancialTl,nan Cll & cerebro &. ner,
1<7'~"
&: h r,
l'
'l'
,
~:
J'1I:"~
.r :!~
~ is UI l i~,
fpi ri tU, . 1 cc ta Ih~s
opus efi.Quare propria
f~'JL"a.quidem
oculi operatl6~è
Ut ad ait as partes, 10l-a~fi.ro
fl.:t. ..:~t
rf1 dit tOtO opus efi,ad conCl:ltutioncm.
• ~.
a.d t()tum , n!w "1'
I __ r~
~
r~'
~'
1 \
C••••• ..a.... r--....
l a aUtem adalteram rtgu am la:C cft. quomoJo in l
. " f: <sh .., GtG...&-.:; .... \.:'~ .Ijltan
r.H~
.. J r.
~t:''1;"
,
.1.,•• f'• .!1 "'j:J..r-'::J ) .~:rp
, 'lult.qaod 'l.uorum opcrattOuti non propl'la!. (cd urriufqul!
1,.
.......
;}!.....
r"+-'
C'
.r...
r!-S
-.
"'r?:-..
f"
0.
,
•
,. . ,
1
,.
~
)
Gmu\ Cunt,ac Gdicertt infcpara'bi\és' ,horum lièq, CubO:an,"
fia fcparabilis cft r Ecce enirn(inquiunt) gubematOfis ope' .
ratio quidem dt in(eparabiJis a nauigio,fubttanria uero {r: parabllis dt , (cparalUr enim gubernator a nauc. O lcimu,8 '
igitur cp ipfe gubernator opcratUr,& ut homo, & ipr~
qu~'
dem ur guberualOris operationes Il nauigio ftllle infcparabJI
les ,nc'll ipGus gubernatoris propria:: qua: ucro fum ut ho,
minis ,ipf~
propria: fum gubcroatoris Ut hominis, quart ~
ipfa fubfiamia feparabihs cft. non cnim hoc dicimus,quo d
oporceat fcparabilcm fubR:amiam omncs habere proprias
opcrationes ,& ft non omnes habeat,non crit [eparabilis: at
cum penitlts habeat operationem quandam feparabilem,
omnibus '1uidem mocis cife fubfiamiam qu0'F [eparabi '
lem oporeee,in inCeparabllis autcm fubfèaneia, oponet om'
nino omnes operationes communes dTc: )atC}l propterea in'
(eparabi!es.('Ib hanc rem igitur gubernacor etia,nancv ope'
ratur in nauigio,& ue homo ineelligês,dilferens,comedcl1s"
bibens,& fimpltciter affeétus animales,ideo & ipfa Cub{lan
tia a nauc feparabilis , quo ni am anima qUOqUf ratio/lalis in
corpore exifiens dupliccs habee opcratiollfs , has '1uideJll
ut in corpore, ipfa etenim qua:dam dt ucluti gubernarrilC
corporis,has uero ut animer ratiOllalis proprias • qu~
igt~r
utin corpore funripfius operationes,ipfa: funt urriufquc U·
mul infeparabiles, lit mouere corpus,& uiuificarc , id cnint
patet,quod has habet operationes,quandoquidem fit in cor
pore.ll'anq; fi feparecur a toto corpore ,quid moucbirr qU ld
U1ui!cab
: [~qua:
ucro ut rationah fubfiamia: funt opcratio;
nes,difcuttere,lImll;gere, ipfre quidcm tanquam mhll cor'
pore indigeam,funt ipfius propflz, at'l3 ob hanc caufam ~
iplius fubfiamiam f~patbilem
demon/fra nc. quare &. Ar!
Hordes tpoO:quam dedit omnis animre diŒnitiol1em côm tl
nem,liue raeionem dJf6nitioni ûmilcm, dixi tq; quod eilrl1'
tdechia corporis naturalis illfèrumêeah& potenlla uitam ha'
b entis,qua:rie UtCUIIC}3 quomodo dicimus cnte!ecltiam eIfe;
Utrum , inquit", ut inli parabilis enrelechia cft anima, ucl ut
nauigator na~is';Q1_re
fciuit &ipfc Clltelechlam quandal11
fepa rabltem,tnqual1ll1 uule e{fe an·mâ cl1lelechiam. Rurfùs
qU:X:TUm ) quare di dlxcrit:û quidë Igitur eO: aliquod ~ l n l IT~
o per
u~,el
pafs
i onu~
proprtum,fubinrulit<;,côelngc.>t LHlCV
fepararl. oportebatelllm d cere IlccdIarlum elfe ipfam fe ,
parari. Dicimus igitur, quod ut ad totum ipfius habltum,
hunc,qui dèad corpus, aut ctiam ad corpora dixi t. Quo~
niarp cnim nUIlC, dum cfè in <:orporc ) feparab lils dt a cor"
pore,propeer hoc,illquie,eam polTc a corpore f~pal
' ari,
& {l
rurfus 6et in corporf,& 110n pCIl1CUS in in6nitUm a:;uum ma
mt [corfum a crafsitudill e hUlu[ce CO Iporis, qood aucem fit
in quodaOl ,& priuatur ipfo , comingcmis natura: hoc r{l-,
ucluti caleCcere, & [rige[cerc, [edere, & furgerc. Qyarc
CU t ego dixi ,cum rcrpexel'lt ad habilUm LOtUm, gui dl ad
corpus, co modo dixi t . formlTe autrm ulterius h:x:c extC:IV
deus fel'mo llem, & ufque ad dldum corpus ipCtus fpecici;
quod :recrue IIlqUlunr ipH coaptatum elfe, ûc dlxir, contl1l'
gct, 'luod quantum In'luit in elusipl1us natura ab co {(pa'
rari POtcO:, & (Illon dl: llcccfia rium ipCam feparari ab co.
tale aUtem comingclls eO:,quo nccdTario nOI1 cxiO:emc ,pD~
fito ramen in eITe,l1u llum il1lpofsiblle [(quitur. quantum ig1
tur in rua ipHus l1atura potd!: ab co fcparari . pra:tcrea dlC!mt/s,quod c6tingens, qucmadmodum IpCe dlcit ill l'blo d~
inteJ'prcraeione,fc:rtur 0.:: inn(celfal io,dlcimus ('mm pOfS IPI
le clt Colé elIe 111 ancte,& 'luidem cu Ilece{fario ruturUS (ie •
POtcfr igiE,& hic pofsib le accipi id quod in ncceirano dl':
n,
l
Sed qucmadmodum reéto, quarrnus rcétu cft,
mulra accidunr) ueluri rangerc étnCJIll fphfram Cc
cundum punétum :- non tamm rangt:( hoc fepar al
tUtu ipfum retlu) cO: cnim infcparablle} fiqUldC!11
[cmper dl:~iquo
cum eorpore.
,
'ObCcuricacem fecie d,do .rquiuocationc ufus cû fir, ncq;
difiinxnie ca,qua: dtuerfa flgniflcam.Redum elJlm partlnl
'luidclJl capi' ipCum panicipatum, ipfal du;o rcélitud~1
paru fD
�1 M
\)attim aut~m
paiti cipans , uide\1cc:t utrunC\3 l'imu\, dico au-
W!l dlreéhi corpus,qual/s elè regula.hoc aUlem exemplull1
hwurc.: r'1 d t, quod o,pcrationc inCeparabi II exifrenre, ne.
ce!1e dt & fubf\:al1tlam crre in fepa rabilë.quid ig'l t ur ,inquit,
quod qucmadmodum dicimus, fecundum pundum tangit
rectum a:neam fphxram, d moni1racu cft cnim in geome,
tr,la quod & nJperflcles [eClllldum punéèum fpha:ra m tan,
gn,& elteull \inca Gmol ter,& nô, quoniam dieimus lineam
hoc cfTe afI.:éèu a lf ~ ~'ta01
Ipr.lm pcc fe dicimus affici , [ed ui"
dei ee,I',<Jua: ill <luro,uc1 bplde,uel aliqua lali re ar.ll ec quan
~o a~lmJ
ip fn m ex fèenrem dicim us pati,i pfam pu fe pa.
tI dlclrnUS,at utrunCllI1m,ul.ob enim caufam appofuic ~ne:i
fph<r ram ,oe Ccrmonem ipfum capiamus de reéto, quemad
Inodum hi, qui Iradum difeipl\nas, faciunr.geomelta enim,
d~mo
n1:ratls
quod fpha:ra fuperfici em circa punétum ran
g:t, Ilullam maceriam accepic, [ed ipfas per fe ration es de.
monlha .eum igicur diear, qucmadmodum reéèo,quate.
nus re~
u m efè,aeeipic quod in maleria efè:dicendo auu:m ,
!JOli qUlde'!1 La ngee hoc [eparacum reéèum, rcéèitudil1cm
Ipfam ,lpfa Igllur,inquit,feparata a fubieéèo, no amplius pa
tl etu~
hoe,llc:que tallge t reneam fpha:ram, quoniam nihil ci
fubfbtUlt, accipit proponionale anima: quid(m, reétiLUdi_
nem:ucriqJ aucem direéèum corpus:fw libil/bus autem,qui
bus eOtl'a accipitu'r anima a:llc:am fphxram.1I igicur & ani
re,du tangit a:neam,
maGe COntra capirur a [er~fiblus,t
K~c e r q, [eparata a corpon: ,11011 amplius cortipiecur a fenIbbus, [(d ftarim d (cedet dicimus, igitur 'l' qaem admo,
~Utn
~nl.bie
reéèum [enûbilc:m fpha:ram comingit, Îlc &
'ntelllgl bile intdliglbilem: igitur &anima feparata a corpo
!e,~
fi Il? ab fell lib:I bus fp eciebus corripiecul', aL cerce ab
~te
19,bll bus, &immaleriabbus, hoc autem multa acci.
, unt,q ual1 dicat , q, fequitll r habere omnia llgna pollta,ad
'
.coaptandum alt era reéta & lim lia.
~onfid
Videntur autem &. anima: pJfsiones ompes dIe
Cun1 corporc,ira,mj[uetudo}imor) mi(cricordia,
cn~ia!dhu
c gaudium,& amare,atg3.oddfe.
unul cmm curn iis parieur Jliquid corpus.
,Ouobus modis ofrëdunr paCsioncs anima: nô elTe ipfius
fi rnul
a: pl'oprlas,[ed utriufcp l1mul,& cx hoc,CJuod omnillo
cum hls mouctur corpus,nani:}3 eum ira cirea pra:eor
nllll
dIa fangUis mou tur, cu eupldicace autcm dlfponitur etlanl
hepar,éi<: pudorc fad es rubet fallguille ill fu pcrfi'cië furo ,Ht
aUtem CI more p:111or,colllraétiollc fal1guin is in profulldum
fac1a,ct lim pllCltCr in unoquoC}3 pafsioill': corpus allquo mo
do Ctmul d,Cpol1ltur,q> fi corpus cum animf paCsiolllbus fi.
lllul mOUClUr ,id patet anima: Cohus non dTe eas proprias,at
lItriu fq3 limu i. prImus aucem modus ex hoc palet. alrero au
t~m
modo id ofècndullt,'l' illl qui Îlc bene nacura ccmpera.
li runr, quaiceun'lllcmperamencû tentant in corporis alfe.
étuum Cllotu, nacura tales Cunc.uidemus ellim aliquos com
~ode
qUidem Ce habwres ad iram, qui eo modo tcmpcrati
Ull t:llquos utro d,ffieilis cITe motus,qUl contrariOtempe,
tarnento on11:ltutl [unc.ûIDlliter in relIquis uldemus,q, ali.
~U I ebn; nUllt)aur irariores) aUI timidiores,aut audemiores
'lUt irnpudentlore:s,& ex infirmicacc fit aliquls apclor ad Ira~
CU~d
, am,
& aliqui cales Clbi hbidlrl -:m magis mouem, ah.
~UI ~ero
rd les eXlIllguutlt,inde med:ci dicullC,q, anima: po.
CI~tJ.c
têperaruras corporis requuncul' , quare quoq:J dlcunt
qUI ta Ils IUI1l eon11:1luclolIlS , proniorcs Cunt ad iram ue\uti
~ rnagls ntdancholici fum:qUl ucro caHdiores func:aul hu
li 1 IOrh Il<\CUra:,illllbidinem propcnfiore:s.& fimpllciler in
falloquO é!J aff,étu :11 quandam coplellionis qualicaccm cau·
rc~eult,
atque ctiam fubllmous aCcendunt il\ arcanas
pornrCI1Uas
,sv
.
'
'd '
rcb ro ~ , "1. eos memorla cwacior s dlCUllf,qUl arl lOri ce
CO/l t tcpcrall [Ull[, at e:os elTe r a rd i or ~s ad in'dleéè,oncm
1.
' .,,:J.u lem c6trarium df ' 1
~ éèum
run:el1lare. S'Imll'Icer'
in imarar/os
t~l1p
glna~oe)t<}
in rdi luis affcêtibus, &: quod ab initto
Qed~rI
' d celt) ~oc
Idt:m ipCa uiucndi ratio in têpCriuuram
t,1 eo 'lUI fi~dlOû
("m ,og~itn
is , ~ c;ibi, ~ pot~
1~
•
l"
"
'f
.1\.
10
cu\'am modc{tc gc:runt.undt & hoc diétum eG:.ô'détUIl uen ,
ter mentem fub tJlcm nongignir.quare quidem non intdJi;.
geremus in ebrierare) qua: ame ebriecacem imdlex'iTe:mus.
l)imiliccr autem & moderau: fe habcntes c',rca nutrim
c nt l ~
& immoaerate ) & omnino ingcniofiores , de acutiores, SC
tconucrfo fegniorcs iuxta talc: rcmpcramenrum
Jndc
igicur medici dixerullt anima: potentias ;pfam eorporis rem
peramemum [equi.ad h!;e aUlern dIeu(\[ cxpo(horcs AcLici.
CJuod qllemadmodfi ipfi dlCune eam propterea elle in fub;
jedo eorpore, '1uia tales appetirus anima: corporis tempe'..
raturas [equunrur:ita nos quoC}] de contrario conrral'iü pra:
parauimus.a cnim ,quoniam ipros haber appeticus,qui cern
peramenrum fcquumur, proprerca inCcparabilis efè;ergo fi
non fcquatur temperam êlum corporis,trit fcparabll.s. Vi.
d ~ mus
gitur quod quidam praue remperati non habuuunt
fequëces appetieus ipCas tëpc
ratu
ra~ propr:r philorophiam,
fadum,ft .
fcd bis mdiores faéèi rUht.quod qUldcm no ~lTet
quidem ut in [ubieéèo potentia effer in coplexione,Îlcut elTe
album,ueI luceum,uel njgTum,ql~
quidem ~e cali c 6p lexi~
ne fium,& fi decies millies philoCophetur qUl fpla m, ~ on ait
quid horü eOl1!in cre potdè,donec è diuerfo eomple:xlo con ,
ltituatur Îlc omnis erat I1ccefsitas (1 uduc effcétus erat com
plexiolli; talis,<lpp,titUS c<ll s ip{ju~
anim~
, non polTe eum 1
qui mag;s ad iram tem peratUS c/Tct,ab ira fe concinere,Gmi ,
lltcr quoCV in alrjs.nunc autcm non fit hoc, 11011 igitur appe ,
t;tus aoimf neccllirio (equulHllr complexIon es corpons,&:
hoc ipÎl qUOq3 mcd ci dicunr',eum cllIm dixilTcnt allim a: po
temias corpori complcxioncs Ce qUi , addlderunr GRe exc-fd
, t~S
phllorophi.r, quarc fi poffunr cxcrciraciones circa philo.
fophiam id faecrc, ur anim::E IIlcll1lauo non fequatur ci3pl~
xioncs eorpoTis : dt aloquid igitu r & in nobis, 1ltC}3 fequu l1.
tur lIecelfario,qllare non in côplexione habenc dle,n nanqJ
hoc erar, quomodo aff.. étl bus l'cpugnauit -: un de pugna,&
fœdcris uiolario inter affdl:us &: raclonem (nllll1cOlm cor.
pori fui conCeruariuo rt'pugllat, Ilc'B cauCx repugnare con;
lcndlr, quare fi cauCa erat côple:xlo aniftlatiuis omnibus mo
ribus,l1o quidem al'quando ipfa eôcro fe pugnau lTcr,nancp
PLlgnantia contraria flint. quod igicur fit a:1ima rationalls a
corport: Ccparab'lis,llli,qui bene uiuunc,faeis ofreudunt,qui
bus fal1 idlo corpus efè.at qUl llibil proprium Cubicétii dcfpi
cit, li rum quoCV fcruarc ipfum uulc: at anima ipra contra,
rium faccrc uidclur,affed us autem quoni;j dalÏ [une anima:
in genera tionf derandcllCl dlélis de caul1s,habcIlII!S ln rub.,
ieéèo rp'rieu eŒ:,lranfeuotcs autem, quemadmodum dlxi.
mus,in hoc qU0q1 cralTu m corpus,n6 Goe: lali 'luidcm com
plcxioll': UPC,uc non fine chordis harmonia,no tam m fim ,
pli citer cffdius complc:xiollum funt ,ced quemadmodu in,
digecom nÎ llO rnuÎtcus rallbus chordis , ip[a uero harmonia
ex lis ralionibus,qux funt in mufico,in rali chordarü conue
lliel1li a fad a elt,eodem modo diCllnlls affcdus nô quidem
fine tait complexiol1c neri , nOI1 tamen compI xionem cITe,
aue COll'lplexi01lis efft: {tus , Verum ueluti ea,qu<! (ponte na
fcumur, egcnt oml1lno CJUldcm tali terra, egêc etiam pluuia,
non tamen hoc e11: Cufficiens il\ ipCorü gcnerationcm,red ho
rum raciones de tota IIlHiturionc prod um: hoc modo dici,
mus c:x infèirutionc IOra ratioll cs III rali com plexione illfun'
dere rationcs aff(éèuum horum rl:cundum meritum uniur.
cuif~
animarum raclonalium • &: quem adm odü fpecies
qu<! fir;n fponran CÎs,necv ex mixtiollc LC:rra:,& aqua: J1mpll
cicer facta t"11:,necv cxtrinfecus CuHi nêdo rponte pra:orCa in,
gignicur, [cd rationes il1~tu<!
111 cali elememorum aptitu
dlil e ingeneranr,arcp 1I111lrUUnt aŒ étuu5 fpecies. 1Ie:C}3 cninl
c~ur
a: priora effeéè bus faccre ddidt:ram.IJ cnim,uelut ianl
d ,ximusc0":l
Pl~x
: o caura dl: ira:,&: cupiditatis,& rwCus,&
im lgillaeiollls, Illud) quod ea fine uita ,eriL u:c:r caufa(ulta:
,
cnim qua:dam CUIlt ipfa:) & CJuod c:fèlllanimawm, al11m:r,
quodq; e11: infellÎlbllc,cognillon s,quod q~ l dtm
, abfurd~
,
ea,at Illud fortaŒ: digllü ea inquifttione. SllrratlOn,alls al1l, ;'
ma,&. ue:gctatlua in fubieéèo corpore h ~ bcn[
cffc,lluod aij, "
mn fponte r"bGaï, mellUs en eO,'luod U1 altero habet dre) {,
nunr.
�P" R
J
.:r;
~-t
r
(ponte ru6fiA:ens auté'm corpus, melius jgitu~
ta l i bu ~ ani,
~ cas ipfa~
animas ~o elfe
m is corpus dt . quid igirur dicmu
uclut in fubiedo corporc,fcd udut 10 materla fO:01a< forma
l1anq3animalis dt anima, ub i 'l3uc~o
forma m~hor
c ~ mate
s cUl ufd
~ m
ria,non enim carnis forma, uel lgms, ut! 3 l terJ~
corporis,quoniam per Ce Cubflftere non potefi,lam & pelOr,
matcria ,quoniam necp i~Ca
matcria carcns form? ,I ll fu~Ît
,
fie:nia t'ft ipCa per Cc,ced cn form a quadam conf
p ~ctur
. Ipfa
autem cotinua materia,& ft pn fe fuhflftlt, ueluu llgna a~)
culi non Ut ûmpllcitrr matcria,fu bfiirerum , fcd ut fprclcs
qU:Edam ligni ~ quan~
:> autcm fium abaculi m a tcria
, l i gn~,
tunc uiddicet ligna l'clora f~nt
abacul: fo rrna , ~uonJ
I!.
.....gna quidem funthUlus gralJa ,abaculus ucro fims , qUid Igl'
tur d:lfen hoc Ut forma in materia, ab co, q~od
cfi I~ Cub,le.
do~
q, Ipfa forma quidem co~iunéa
mate~
l ~ ~e,rfiCt
UIIIUS
r ~ i CuhO:antiam, ueluti abacult forma cum I]gnls IUllda aha
culum perfecit. Îtmiliter forma camis c~m
e1emt'ntls , uct
m
~
n
in
alns
quoque
ÛmlliteT.
quod
autem
'.
s
ca
humorlOlI, r ~,
'/
,
r. b' .n
11.'
fi h'6.n
facitunam(ubO:anuam
curnlu
tn III li l , 1,;( onon
C
'
\'
cl l e ~o, r
uelut album cum corpn~
no n lem a I~ ~ quan am [O ~ '
mam nihil enim confen ad elfe corporls Ipfum album JO
clIc & praeCens, &. ab fens.
M
les funt, u t,jrafci motù~
gùidam taUs COfp,0ris eft,
aut partis,3utpotentià:ab hoc huiusgran3.
Si fic fe habet,inquit, uidclicCl, fi l1Ol1fptoprij hi afeé~S
animz funl/cd utriufC}3 fimul,rationes (unt matril~s,u
e
licer form:E funt in meteria ipfum c(fe habentcs,& nO fcpa l
rabiles.quare difiinitiones talcs fun~
, ut irafci m~tuS
qu;daJ
calis corporis, aut parris,aut potentlz ab hoc hulUs grat a.
nanque naturalis cft opus de materialihus;focmis dilfere rc,
ali:E autê formz in alia materia funt: ntcclIe (rgo efi,ut na~
turalis diffinitiones ipfas rcddar,& cx materia,& forma ,&:
:.1& 60 .;:~-r
caufa per qua forma in materia fit, de forma enim d ilfc ~enS
~!:it-r;4
., ~
necclIario quoC}3 de materia dirputabit. hoc enim inter 1l~,
t ....~Z.L&
~
'lux ad aliquid fullt,collocantur, necelIe autem & de cau a
~f.c
_, r~
pet quam forma dbn materia difputabitur: fi quidé natU ra
Q-F"tf'.....t.t., .
lis cft artifex.Qund li ars cation es deber Ccirc eorii,<)uo ruJll
eft ars,ego enim(inquir Plaro )amm non uoco quod fit res
irràtionalls,ut igilur fummatim tradar fotmam natur
~ urn
diffinilionum,motus inquir, Ut diClmus in ira feruor, motUS
eni01 fcruor talis corporis, uidelicet naturalis infhumêtall,S"
uel partis, etmim fa:pcnumcro circa totum corpus affeél;
fit,quam uolumus dif6n~e)ut
fi taéto, difn
i mu~,n
, anq;,(
e~
rnotum totius corporis dlcemus:parus uuo, utm Ira ,dl C
. Indicacaurem aliql1âdo ql1idem ab fortibus , &. tes feruorem efIie fangulOls
",
'
fi 11011
clrca cor: uc l potentl:E,ut
, , ~'
manifefhs pafsiombus nihll concitari , am timere: dicamus feruorem fanguinis circa cor, [cd feruoré calidl Clr
aliquando uero &. a paruis,& dcbihbus moueri.
ca cor. M anifcfiiJ dl autcm quod 8[ per fanguinem ipCu11!
Qyod Jinquir,non [Unt animg pro prfj,fed Utrill[C}3 fimuf, calidum) & per cal ~ d t; ~ ipfe f~,nui
lign~cabtu,
h~
paret ex ijs,è quibus quali co! poris difpolitione i ntëdum~lr.
huius gralÏ,b~cICtqUOu
l a alfcClt,quod Ipf~
c,
"3'
&: remittuntur. fum enim quidam ca complexione confbtU tra fit affcdus iniuria.Cum igitur diximu8, propter uloo l119
;:z.~uL
~=
ti 'ur&Î! infinila fi nt irriranr;:l, ôm ou eanrura di ram,cum appetitum,figni ficauimus uttaq;,nant)3 uhio fignificat (uJll
., eti9 '~
P . d4r:frigu atum at.:{:J lOrpCnlCm fanguinern circa cor habeant: ']uoque,qu' uItus efi,& ultionem.
~q
â?"
~ ~":'a
l tj autem funt faciles ad perturb:l ioncrn adeq ,ut &: ualde
Er propterea ial1'l naturalis efi côfiderare de ani
t;,! ~;:""-paruis & lcuibus itrit3mibus fiatim conC'tentur ad tracun- ma,uelomni,uel taH.
-:J
diam,q, feruentcm femptr fanguinê circa cor habeant',lIl1:
Ex quo cni, naturalcs talcs formas cognordt, de quibu9
,
de &. hi,qui furore affcdi (unt,rofl'ec~pba
l o , n~
naturalis confiderat,tales aurê naluralt's diffinitiones,rra/1'rJ
ferunt,econuerro in tim i di(aré,confetlmW
, n~ l f l ter,
tlll mentes materi:H~s.gwralibus animis,qul'C
quidem magnis ctiâ tcrrorlbus manent,llltcrtJ!.,1 : hl U ~l' ~ f~.
I1~Ac-mria
rUIlt,cJi.{f~'C-enaq
d~nim
is ,qu~
mmeria
penumero nullo et;am terroreinllante 10 01_(1(1, ~I
lIl.gna Qrcm-IeqTlntdk€wabus
- ,l1fputa~r
(quëadmodi'i illlibrP
ulam faci\lime mouentur.Quando ralem coplexlonem con de partibus animaliil dixit ) e1-l-ipfilfs' primi Philorophi • ne
(ecuri funt,qual is eoru,qui tim:di fum,cQntrahirur nal1CF ho ,elfe eft eni, eû>qui deinteUeéèu dilferat, de ÎllIctligibil'bus'
rom calidum in profundu, q uare quoCJ3 pal1idi !lunt,Pallor quoC)3 difputare,hoc autem eft opus ipfius Theologi a:, fcd
autem ipfu m cepit in gcnis. quando j,gltur quifpiam talem (quemadmodum di><imus iam )perfeéèus naturalis fei pfu rrt
ab initioc6ple><iontm confecutus fuem,faCile pronus eft ad reduccr in abfttadas caufas naruralium >Ut ipfe quoque ill
affeéèfi ,quare II affedu,s hi ~nima:
pro
, r~ cr,a m, h ~u 1op~r
phyftca.pofi rationt's de moto, de immobili cau ra diCpu ral
rehat ipfos corpori cOniugJ,e~
ex hulUs dlCpontlot1e pl n tione faéca,dixit.ex hoc igitur principio cœlum , mu~ds
cipiu fumerc: fed quomodociiQl fe habeat corpus,ita ipf: m pependit.lJmiliter &in rraéèlltu de gcneratione,&. h,cp~
llel moueri ucl n6 moueri ad clfcdus: Nunc autem &. :Eta- CJuam igitur &. de ijs ut caul1sll1atU aliû difpurabit. erl~J1
tes af ( du~m
formas uariant,at<)l comutanr, complexion&: dixit iam de rationali anima,quod dl, Ut principium anima
uiddicet eum tempore commutata, quaproptcr lItriufC}3l1. lium,propterea inquit hic,ucl de omni.
:
mul funt hj;c,Ît nancv ut infirumemo ufa fuerat ani~
irra.
h
Diffcrfntcr
autem
diffiniec
naturalis
&.
diaIcé
ab Ipro rno
tionalis,& uegctatiua ipro corpore,nol1 qUld~m
cnil11
ta cft nul1um cnim infirumentum mouer aruficem , fcd ab eus unumquodq3 ipforU, Ut quid dt ir~,hc
cupiditaté
recontrifiationis,
ue!
aliqujd
o
~
f
i
u
h
co m~uctr
, neqj murata inftrumenta commutant appcti.
di:iIJe uerofangujnis,uelca)idl circa cor fcruore.
lUS artincum. Corpus uero lali ucl tali complexione confi:i.
Cum dixerit afFeéèus anim3: elfe rarion cs materiales , ~
turum tales potentias una commutat.
~ando
tUt'gct corpus, & fic fe haber ) queml cfTc naluralis fpcculari de anima ,uel omni,ud qUfcul1cfj 1~
admodum quando ira[cirur.
. fine materia eft,uult rdiquum per h:EC demonfrrare. QUa)
Vidrlicel fi corpus (a comp1cxiol1e Lit con ltirutu m ,ut ln lis uidelicet ipfi naturali de anima diffinitio cOl1ueniat. cu;
fram fit facile , fic aUlem crit, fi talem habuerit complexio. igitur fint ha:c rria in rebus naruralibus, marcria, forma,
ncm,qualis fit irarcencium: tUIlC enim, qui fic erit conftitu. caufa per quam dt ipfa forma in matcria, circa h:EC qui,l1CJJ
uer[amur merhodi l naturalis, pa rticularis ars, dialcéè lca,
tuS, erit ad iram pronus.
mathcmati ca, prima philoCophia • Q u:Erit igirur qu.om,o;
Adhucaut magiseft hocmanifeflu nullo.n.ter do
unaqu:EC}3 ex iIIis methodls propofita definlat. At prltl
ribili acddére,fiunr in pafsionibus ii!', uf timétes. dicamus
circa qua: fubieda ullaqua:que harum uer(ctUd~
Ce rte rnanifefiz demonftraliones Cu nt, quod hi affcdus igilur opus naturalis cft de omnibus diétis dilfcrerc, 8L a
animae proprij non funt, quando Ilullo cliam cxtrlnCecus rctum nalural,um materia, & de forma, &. de caufa, q~
moucnte propter mult~
~orpis
in hune alfedum incli. forma dl: in materia , ut qUa!! nam Ot cœlettium rnat~l
l1ationem quifpiam pat.tuf Idem, quod quidem alius ma" quod non quatuor elementa uerum aherum quodpllJ
gpis è terrotibus patiecur. .
~
{
' • pro'
)10rum quintul11 corpus, qUI'd [orma,
quod fp hZr1ca·
d
St auté fic Ce habet, Id apcrtll cft 9:' affeél:us [unt pter quid aU,tem fpha:rica, r~det
hUius caufam, ~ qu~s
'
r~tiones
in J;)lateria. Qgare diffinitiones qu0'l3 ta; 'PÛUIi ordims dt J ~ ex h:tbltu J qucm habcnt ad ca, q
.
q
l
{uP'
�DE,'
Ir
CUllt ante ipra,quemadmodum PlatQ in Timzo quret1i~
prop.cer yuid cœlum fph~ricum,qod(
inquit) oportebac
omma ~ omprchen
Curm,
at circundamrum omnia, h,abe
re capacistimam omnium figuram, capacisûmum autemln plallis dt, circulus ,in' folidis ucro, fphrera demonftratur
eOlm quod figu rarum,qure [unt œqualls men[ural, ca qua:
plures habec angulos,capaCÏ'or cil:, & propterea qua: fine
élngulis dt ommum capacisÎtm'l ell:, ueluti fi fpatium qua.
dralll,ulare fie,acq; alia,quà::cuncp de figuris multorum an
gulorum,ut hexagonus,habetautertt quadragonus&:: he"
~agonus
ambitum quatUor ulnarum , Ctt autcm,aUud {pa,
clum.rotundutn,uidclicet circulus, carum quatuor habens .
am~
l cum,
iIIul! fpacium ligura:, quod habct Ccx angulos,
ia'US,~ft
co,quod hab cc quatuor lac~r,qu
od au.tem c!r~u
,1 rpaclu cft, hexagono maiull cft ûmlheer qUDq3 111 fohdlS,
ln cubo fcilicer,&'o dal1edl'o &:: dodecahedro &:: fph11:ra
& t~liqus
;id cnim quod cri; multorum ang~lorum
p!u~
C ~ plet~quam
cubus fecOndum rpacium ,fphrel'a uero capa
~r
e~lt
eo,quod muleorum crit angulorunJ. Reddit autem
. Atlftoteles naturalem caufam figur:r. Oicic enlm fpba:
tlCam nguram illi,quod dfet futurum a:eernum.conuenirr,
9ure figura neqJ principium hab cc, nCqJ fin cm : ucrum ipfa
ln ~eC COntrahitUr. Plotinus quoC}3 naturalem caufam figu
l'a: I~Î!US
hanc cadi ex habicu,quem habec ad ea , qU3: funt.
nee lpfum. continue autcm [unt fuptr cœlcfiia intdledua
(8 fubftanci<e maxime ucrO opomt eff(dom cotillUa: cau
fa! dfe fim
i lc~,&
eius imaginem , atCV imirationem fer~.
prOpterea igilur(inquie)circularicer mouetUr cœlum j qUia
Intdleé:u~.
imicatur,propriun'l nacu cft imt11edus, ad fei,
Eru,"? U~rt)lpfe
enim uidcns ell:,ipfe uifus.cum nalV uideat
P\ecl,es, lp fu01fc uidet,feq; ipfum uidens fpecies ipfas uidct:
P
. fi'
Ci'
fi'
1
i .Cllltudocf1.
l~ Cillm peClerum,Ct peclerum peClcs,cœ um
glcur habecfig uram fpherricam proptet circularem mOlû,
Zlt m habet propter cam fimilicudincm,quam cum incclk
1
t-xiuftlabct.&
a~itr
imïeaturintclIcéèum imparcib lieer ubiC}l
cft cr.ltcm,ue Igltur il\e fimul ubiqJ cil: , hoc modo cœlum
~ ;.blqi,qUO igitur ubiC}3 llc,quod ubi.:}'l cil: ,imieatur ,per.
&:: llmi,
1c 10 na<}3,priorum cft ad fu pcriora cOl1uri~,
htudo.Reddic adhuc Arifrolclc8 né/euralem e.ufam figura:
allc,quod enim(inquie)<eternum futurum cft, huie fph..:ri
ca figura dcccl1s e(t,qua: 6gura ne'13 prioc;ipium habct,ne,
que finem,fcd ipfa in fefe w:nirur.hoc igirur modo narura
lis omnium naturalium reddie&: matetiilnt ,&: formam,&:
caufam,atqi ideodiffinitioncm asagnat de maleria,de for.
Ina,&: de caufa,pet quam cil: in rttatcria forma. Particulâ'
circa hu omnia fe habet,at a na,
ris.ueroartifex ipfe quo~
tUtali dlffm,quod ip[a res circa partieulare aliquod uer ra,
tUt ,Ut medicl,ls circa humana corpora.Architeéèus circa la
~des,&:
ligna.Sed hic quoqJ diffinitionem reddet, ample~ns
&:: materiam,&:: formam , &:: cau[am + Diffen' autem
~ Ge a naturali,quia particularii artifex proximas ipfas cau
ils asfignat folas,naturalis uero quoque primas ut caufas,
~ua:
gencrationis,&:: corruptionis funt.ipfe medicus propor
tlonern humorum,&:: eius horum proporlioniIO c1ementa. ,
~aturliE;
aueem progrcdietur ulterius & in materiam &: in
Otrnarn.naC],J oporcetip[um quoC}3 parcicularem artilicem
caufam cognofcere.ego cnim(inquit Placo)non aucem uo.
~tlàqua:
fine rationc fic rcs. Dialeélicus aueem diffinitioncs
t Il gnabit e forma%~
caufa,has enim circa res ipfc ucrra
tUr,&hancipfam non ut caufam confiderans, ac I1mplici_
1~?t
r~
quandam ucl formam, uel~ti
9uod ~ra cR u.ltio,
lpfius Ir<E noblS no
. CUPJd1tas,hic nul10 modo [abl:ènt~
t ·ltlarn
dCd'It. A t folam cau [am , pcr quam .ua Cn.,.
Il. d' .
t .
lJut, dt
. aueCle,
lX"
idnllllueferat mol elèiam in eum qUI"
ante.
IrtlUrla
~
co fuc.'
uaoarn
rr
'
d"ICle, qUIa
, rem .lpfanl
non
. elle
eam diffinitioncm
ipCall) C1PI~.Quod
autem &: caufam diccns ,non ut,c3ufarn
ideQ r.e:d,e,fed ûmpliciter Ut rem quandam manrfcll:am,
tell) ,el( . l~,quod
dfcélus mentionem non fecic,effeéèus au
taiQlCU::hdltatis dt feruor fanguinis circa cor + ~oniaD1
î
.J:),
\. li
cOQ~.&tJolruaœfm
proptcrca mouç' (aniu~
tlcm circa cor.Qllarc li quidem dialc:éèica dirRnitio (a\l~m
'
dicens,non effeélus mc.ltionem Cedt omnil1o aucem ftt ne,
edTe di(fcrcmem de caufa,dfedus quoC}3 menl10nem fa,(
mcntio
re(ba:c enim funt ad aliquid)iI1ud patec quod' caur~
I1cm facir,non Ut caufz,fed ( quiadmodum dixi) ueluti rei. ,
MachemacÎCus autem uctfat.ur&: ipfe circa fonnas a mate
ria feparabiles,non omnes,alqu~cC}Jûdrti
C' f(,
parari polfunt, h:il!c aucem fune,quz uocantur cômunia [en
ftbiliaj , ueluti magnicudines, &: figura:. camis enim forma"
&: oshs,&: dilium rçrum,ncC}3 per confideracronem repara,
ri a maceria polfum.molle ooim,&:: liquidum,& rUDcum,ec
alia,quibus inform.tur caro,quo Gmul cognofc;3mur,pro.
priam materiam cognitam fimul habent: .. blata autemJ11é1 .
teria,fimul quaC}J ipfaauferunrur.Asfignat igitur mathemél .
licus earum formarum ,quz [unt a materia abftraétz dif,
finitiones,non curans materiam illis pcr fe redditis, id~o
n(
gue cauf~
in diffinitione mel}lÎonem facit , fi naqJ caufam
diŒnirec,omnino quo<}3materiam fumeret. Quoniam igi.
tut de matel"Îa non dlfputat,propterea neq3 cauCz meminc: '
rir. V duti quid d~ rriangu lus{efi: figura, qua: tribus reéli.s '
figura, quz Ulla h •.
lineis comin\!cur.Q!lid cft ciruls~ef:
ma continerur.in his nullam mareriz mentiol1cm fccit, at.
que ideo,neC}3 caufa:, per quam in hac materia ha!c forma
eft,fed ft quidem eorum,quf per fe 6guris eueniunt,caufa.
asllgllabit.ut quid iea triangulus duas reétas requales ba ..
hel
~P rimus
autem Phi!o(opnL:s de rormis omnil1o fepara.
Lil:bus a materia difputabit,formarum nan'l3 maeerialium
fune quo<}l in anima noClra raliones,&: quz abClraél:a: fune
in oplficis mente,& earum,qu<c funt iu anima, aliœ quidé
fum 11iuiûbiles,quz fune in imaginaeiol1e,ali<E uero impar,
libiles,& indiuifibiles,qu<J: [unt in rationali parte ipfius ani
mer. ipCeigiturGcomma de diui6blibus formls, qua: funt ,
in imaginatione difputat,imaginationc: .n. urus dt, ut aba.
culo opcrans,& rpacia remceiens,at'l3 putans.ipfe uero pri,
mus Philofophus difpurabit hifce de formis, quœ [unt in,
parce rationali ipfius animer ,dcC}3 opjfiClbus,at ea: differullc
q, il11! quidem in anima funt imagines primorum, &: reril
eognCcituz,h~
uero aliz funt exemplares,& fadiure. di ..
fpueans igiturdc opi6cicibus,Ut fpeculatiulls opcrabitur,dc
Hs autc:m qua: funt in anima,ucluti purgatiuus, purgatiuul
~ni
m opcrau~
,quando ad fe conuertitur,&: anima: fubfian
tlam cognofcJc, rune enim per fcienriam ucre purgatio dl
&: affeétuur1J,&: ignorantia:,qui aUlé cognofcit al11ma: fub.
fiantiam,illœ pienitudlllem elfe forOlarum cognofcet , &
propretea dicee reminifcentias dfe di(ciplinas.Qyi en lm cu
piditacê ulcircendl dlffillir,dialedicus uidelicet dt,boc auté
(au(a dè,& finis ipfius irz motus. Qui ucro feruorern (an,
guinis circa cor,uel calldi,naturalisel:è, hie autem ex mare,
ria diffinir,matwa enim fanguis efi: circa cor, ud ftmplici ..
t~r calidum.Quomodo aUlem dicimus hoc eé ex ma('ri~
atqui uidcbitur id dIe cx forma,& materia, dixit enim fer"
uorem dfe,hœc autem forma eQ ira:,maceria l1ero fangui.
circa cor,ae caura eanquam 6nalis efi: propter cupidicaeem
ultionis. Verum dico ego,quod non /impliciter fcruor for,
ma cfl: iracundia:.Q.!;loniam fic quolicfcunCIJ ferueret fan ..
guis circa cor ex aIiis quoC}3 occafionibus, effct ira, fcd dt:
forma ira: feruor ab hoc faélus(utipfe paulo ante dixic) ab
eo dico qui trill:iciam imulit,quare fimplicieer fcruor [; ngui
IJis efi ur continua materia fubieda llUic feruori ,qui fit pro
pter (,",m,qui molcfiia affecit.QLlando igitur form<E memi
nimus(quando proponimns,quod app lÎtUS ultionis cll:,di ,
eendo enim iram elfe appetitum ultionis lUnc mcminimu8
a~ co,qui afTecit triftiria, motllm dfe re~om,
<k ~c
d~
cauCa UI in ipfum COntra fe ra lUr tri Cli tia hoc eniffi tuliffc tri ,
fiiriam-eum quoqr,qui triftitiam d d'e,ilgll ilicat.
Horum autem alius quidem maccriam reddit,
aIrer ucro fpedem et rationem.
Natulalis cnim ma:eriamrcddic,dialcélicus autem rpc~
Quâ "'~
udug forlDi d~A.
, çicm,ClLlC wwfam,tft QÙ~
,
�.- ...
gnahsire ~fedum
pr:ttipuutn,nam quoqUt p~r alias' quaf ~
dam caufas(quod dixi)fangUis circa' cor mOLJcbitur, at non •
ut comra 'dolotcm fcrllt, hoc enim ddlgl1atiuum cft ir~ • •
quapropter ipra caufa cri t,&: forma, &. h'c quidem plenisfi
me dicit ipfum lIaluralem de matetia dlffinitionem redde.
re,deinct ps 'aurcm pofrquam hoé ipfum diligentius i~qul
uit, qua: {cilicet Ilamralis diffinitio fit, deledum [aClt, at'
'lue dlcit cam dlè,qu::c cum materia formam lJUOqUC rcd,
dit lion {lne cau ra.
>
. Alia ~nim
ratio dl:,alia uero reÎ.
.
Subdiftingucndum cA:,inter cnim coniunétionem ,St. ue ro, ut fic fe habeat, alla quidem enim ex diffil1itionibus ra
tio éA:,cauf,l ,fluc forma ir~:al
ucro rei dt 'diffinitio, uide ..
licer fubA:amia: & matcri~
• .
Necdre autem dl: elle hâc in materia tali) fi erit.
cA: in rubli,
Han c(inquir)c forma diffinitiollcm,û futr~
fl:entia ,ncCB dcbet e{fe uana,& de I~ula
re f~rt,
.n~celf
eCl:
dTe in matcria.quare perfede rcddlturum dlffimuoncs, ma
tçria: quoque mentiOl1em facerc oponet.
Q!:!emadmodum domus bxc ratio quidem tal
lis utig; fit,quod proteého dl prohibitiua eorrul
pti0l1s,qu~?
a ~entis,&
imbru~,
& caloribus:
alia uero dlclt lapldes,& lateres,& lIgna.
/
Diffinitio igitur(inquit)qua: dicit ,prorcdio cfi prohibl'"
tilla,&: 'lua: f(quuntur ,ca cA: dialeética) cum caufam do,
JJ]us finalem reddiderinqua: uero dif~nro
dlcit, domum cf
fe 1clpides,& lacl'res,& ligna, ipfa materiam rcddet • qualis
dl:i~[ur
forma domus~efr
quidem(ueluti iam dil'i )ipfa cau
fa forma,nill dixctis formam cominuam dom us talem ex
his qua: diéta funt,compoûtionem,matcriam uero taliali,
gna,& lapides,&. lareres .ncCV cnim qU3!libet fun~.
Alia autem in his formam horum gratla.
AsCignatis du abus diffinitionibus,altc.ra ex mareria,& al
tcra de forma: nunc inquit aliam cITe diffinitionem quan
dam, qllZ & materiam, &. for.mam, ~ ca~fm
affu,
Ptet, uduti domum effe proreébo!,cm III rah corn poli '
lionc lapidum , &. laterum , &.lignorum, poA:ea &. cau,
fa dt,&: ha:c dl forma, in cali materia dle prohibiriul cor,
ruprionis,qux fit a uelltis,&imbribus,& caloribus.l1on.n.
fuflicit dixiITc,quod cfi protedio prohibitiua corrul'tionis,
&. quz fequuntur, in affirmarionem domus. per hoc l'nim
ftc &: fpelunca l'rit domus,&: tcnrorium ,[cd opus dl adde
compoficionis.
te qual1tatem mau:ri~,&
Qga;: i~tur
naturalis harum trium inquit diffi.
a male'"·
ars,qua: uetfatur circa mattriam,fed mCIl âfTcêru~
lia non feparabilcs,neC}l inquatum feparabJles, eo quia olll,
Klis artifex non de materia fimpl icieer di{]èrit,uerum de qua'
dam,cui omnino qua:dam pasfiones pet fe accidunr. ip(c,
"luoqJ naturalish'crfi de mareria fimplicirer dilTait, de baC
lamen cuiufdam difpUtar,qua:nam eorum, qua: fiunr in al,
tis,materia &:: uniuerfe,&. particulariter,qüa:nam grandiS,
'lue niuis, &. reliquorum.Similirer quoC}3 de his, qua: fiul1t
in terra ,qua: animalium,qua: mctal1oru~
&..rdiquorum.
Quoniam igicur de hac cuiufdam mareria dl: artificibuB,
fermo,ipfa autem mareria pcr fe habet affcétus accidétes,
'luorum quidem ratagullt artifices,idco appofuir circa aRc."
dus mareriiie. Q ua:rit cnim faber ad ianuœ A:ruéturam Il'
gna reéta ,qui û interrogetur,propret quid ira id facit~rep6'
debit ur illa conueniam intcr fe.ChIa:rit ipfe nauium fabrl'
car,or,ur ira dicam,non ebel1um, quia denfa dl:, &. 11011 Cu"
pernatat,[orra{fe autem ne'l3 qucrcum,fed ca , qua: raio~
'
funt Ut cuprelfum,&. talia.Similiter :ledium opifex affe{rlll1
propria: mareria: fatagit,quod 110n opoher(ita dicam ) pU'
Inicofos lapides accipere,'luoniam fragiles, & ira in oml~"
bus reliquis anificibus.appo(uit au rem huic non feparabr,.
les,neC}! inquantum feparabilcs , non Ceparabiles quidel'l1!'
~uoniam
affeaus enumcratarum maretiarum, magis aUle
'o mnis marcria:, ueluti materia: affeétus in(eparabiles funt,
ut mareria: nauigii lignorum hoc rarum,qui affedU/1dt in'
feparabilis,ucllapidum mareria: domU8 hoc denfu m, hoC.
aurem non inquamum fcpJrabiles,ulde!icetlnquamum nC
'lJ rarione [epararl po{funt , quidam na~
affeêcus ration'.
film fcparbilcS' ,ueluti figura: & omnia mathemacica, conll
deratione cnim po{fumub' ha:c fcparate,hoc uero l'arum li,
gni,uel denfum neqJ cogitatiolle abf'lJ fl"eculatione poffu'
mus.hi funt iglrur affeaus matcrioE,qui ne~
cogitacionc fc
parari polTum,qui quoque a{fumumur in ralione mareri:t,
l~oc
enim(utita dicam)rarum lignum,hoc ipfum tOlô male
l'la cft. figura: ucro non [unt affecrus materia: fcd corporis,'
corporlnan<.iJ informaro accedunt,[cd non q~ a lC : nus
naua
ll,quare quoI}; [eparabiles [um rarione,qui e/l lm fum ur ua·
rurallUm corporum affeétus ,hi rum infeparabllcs, ueluti ra
rum,~el1f
,gra~e
eodem modo ne'l) [cruor ira:,qui dl: in
fangurne,feparablCur,neCl3 per cogiratlonë, quaproprer hoC
totum,feruor fallguill is circa cor,dt ipfius itacundla: mate
ria. non cfi igitul',lI1quit a t s,qu~
citca folos affectus mate'
tia: uerCatUr,fine aliqua rariolle,&: cau ra. Qtare & ipre pla
tO bo inquir hoc ego non uoco anê,qua: Ût IrratlOllalis rc.s
Q êI û ira elt,nullus diffinitionê ex fola matcria asûgnabl t •
naturalis erre dicemusfutni qug- , Sed naturalis circa omnia)qua;:cunque talis Cor'
[unt operariones at~ ,
ciTea matenam,rationem aut ignoransfan qua;: eir poris,& huiufmodi materi~
ca rationem [olam fan milgis q u~ dt ex ambabus '/ atfeétus,alius aurem circa ca) qua;: ra lia non fun C,
Cum dixerit,an magis cx ambabus, {lmul cum di\liûo, Be quidem c(rea aliqua)fi eontingat arrifex) ut fal.
DC rdldam panicuJam diuiûonÎS adpo(uit<an magis ex am, ber, ueI mcdICus.
litonU(~aem
babus cum dixerit,ûmul iudicium quoCV contcxuir<cx am,
babus <luu:m dixit,quia quidem funt trcs in naturali dIŒul-.
tioncs,marcri:r,formx,& caufa:,quod(ut fa:pc:numero di ";
"i)caufa ipfa forma cfi.
llIarutn ucre qu~
dl: utraC]3,aur non cO: aIiqua,.
, Q!,Ioniam igicur diltit,circa omnia fcetrnit ipfum ab cO
nanC}l ilIoru l11 '
artifice,qui circa unumquodC}l cA: {l~gus
circa particulare aliquod fc habct.Oicendo aurcm talis co t
poris,ipfum feparaUit a mathematico,noll enim figuras,il l '
'luantum ta lis corporis figuras,conûdcrat.Qyare neCJl ma
qua;: ejrca atfeétus materi~
non feparabiles) nel teriam in diffinitionibus a{fumir.adhuc uero feparareip(LlI11
que in quantum feparabiles.
polfet &: a dialedico,& a primo philoropho, Ilullus nan'l5
Cum dixerlt in principio dialedici quidem eITe diffinitio · horum inquamum talis corporis hos affeétus côûderat, . "~
auum de materia r~diam,
(lem datam de [ocma,nru~lis
<}J in mareria qucmadmodum iam diximus.de omnibLlS Igi'
pofiea progrelfus.&. re~
difpoflto fermonc pofrquam di, tUr nacuralls opus eA: dicete qua:CUl1t]? calis corporls fu Il r, •
xit naturalls e{fe d,fl1~octn
ex ambabus asfigl1tm:qu~
116 cnim rolum de corpore dl(putabit, utrum etiam de hoC
rit conCequcntcr de rdiquis duabus diffinitionibus , ca qua: corporc,de omnibus igitur illquit, per qua: flngu~
cor':
de.Cola matcria,& ca q . u , ~ de for~a
redditur , cuiuCnam ûc pus hoc aliquid dè,& de tali materia,nanC}! uni(cUl~qLe
.
artificis alterurra d l ~fil1to,&.
q~ldem
de ca , QU3! datur de cominuam marcriam reddit cum proprijs ipfius af~él:tb!
•
forma [ola nihil dicIC,q> ca Ût dlaleé'tici,de qua iam,dixit.dc: ud operarionibus.omnia nanC}3 corpora matcrialia III falC~
QO,ucl paticndo uidcnrur,uel operariones,&: affcétus(ur ait.
cà Utro, qu~ z: dt cx mareria
Cola,dicit nullam
effe artem , qu~
1.
r.
'
circa matcnam rolam ",erletUt. omOl; nanqJ ars rubicda: Alexallder )pro hoc dicet de affeétibus his,qui funt in rna~1
ftbi matcr
i ~ imponi [Ol'maC_u~t.q
. rc l1~n
. cft ars) qua: ria,& corporibus cum rationc ipforum uidelicer caura:qu.
v
QC materia Cola diffinitur.ac no fimpllcltcr1dtXic,quod nô cfi,.) aUtctn l nou tali[unr.cWL~OI
· tali.qu~1'cmr
1
Slua n9t'
�D
E,
' AN
1 IMA~
'.2,'
Si n5CJl t1articulatis attife)! circa ra qu~
dida funt uerfatur ' 'luemadmodum quot]3 fe babet in Rege,În Duce,& militi ..
Ilon ni
' omma,
, h
a temclrca
orum)
igitur pra:terca , qua: di da, bus.Rex.l1.côminit Duci ut quorpiam puniat, Dux aür mi
~U t , de qUlbufdam quidêuniuerfalis anifex difputabit, ut lites mouer,militcs aut punium. qnl igitur twia é ira) Ut 110
a Ct d~ 11gnorum reétitudine, aut atiditaw de quibuCdam intdligamus ipfum dic.:re de: c:a,ql~
cft in ratiol1e,q> (infe,
.Utem med,cus,de corporibus a:grotamibus.
para bills animali, ha:c tnim Ceparabilis ab omni corpon",
De non fcparabilibus quidem) inquantum :lU! uel de ca qua: efè in fpirilu , nant]3 ha:c qu0'1J, &. fi nOll ab
te~
non humfmodi corporis affeél:us)& ex abfira omni,faltem a corpore [erreno eH: feparablJis ,unde dixitp
inquamum tales funt,uiddicet ~ ruor f<mguinis circa cor•
éhone mathematicus.
. Et~nim
marhematicus de infeparabiLbus qui dé formis h<EC .n. uidelicet ira ,in (cparabilis cfè ah hocuiuo corporeL
d'l.ferlt:at non Ut talis corporis affedus fi'ot,uiddice(.non ut
Coniiderâtes autem de anima) neceffario iimul ',,-,-:- ~
~rlS
affeétus,aut ligni,aut cuiufdam talis,at uduti depra:'da dubitantes ~ ~is,
qUlbus abundare oportetpe(
"
~s ea,qua: fUnt mau:ria:,hoc enim ûgnincat,quod ait ex al> tranfeuntes comprehcndere opiniones priorum,
.
&~étl)Oe
fic de i~fs
per feipfa confiderat, Carnis.n.forma quicunCj3 aliquid de ipfa en,u':lti.merunt, ut qu,=
d Igm,&. tallUm ~nfeparb
iLrq;
dl:, &. tali! corporis affeUs haud feparan poteft a tali demwtorn concurfu<}J &= quidem bene diél:a funt,aCClplamus, fin autem no
~empracnto'CIu
neC}J per confiderarioné [eparan poC.. quid bene hoc ipfum uitemus.
Q uod q~idem
dieit,tale eft,ubl:ani~
anima: in9ui,
. um, mar?ematlcas quidem figuras inquam dre &. ipCas
rentes
&::
pra:dubirame:l
in
fcrmonem
de:
al1lma(
quomam
!n~parbles
a materia,fed non ut cale fubiedum exiftêteso.
~ l, qU3?ropter & pIul'imis ca: ipCa: Cu nt, &.ligno, &. lapi- ue\uti hic &: alibi diltit abundanti:!!: principium cft ipfa indi
di abil
gemia)indigentcs igirur dubitare de anima, op~rtc
. " &. aI~s
plurlmls camis,forma,ue! osfis nô fic Ce habêt~.
},gltur q~la
cails corporis nô [unt affcdus,,ppterea & animo. dan di, &. qua: de ipfa ab antiquis diéta funt, pnus I:errr,a",!
epararl PolTuoc,impediéte: nihi! maeeria,in qua'côftiterunt. fire,& cauCam inducit ,ur(inquit)fi quidem bene qUld dlétll
efi:,ampledamur,fl quid aute:m non bene, hoc ipCum fugia
R.!~
uero funt feparara,primus philofophus.
mus, qua: quidcm dicit ha:c funt, quod aUlern obCcuriorcm
olentes Philofophum fcire:,didiuncul<E huius ideas ac diétionc:m conihuétio fccit, oponet paulum traduda ipCa
hl.PlUnc:ecce inquic Cciuie Ceparabiles formas horum, qUa! fic dicc:re,con{ideramcB autcm de amma necefTc cfi: opinio
t 'c,de quibus inquie primum Philo{ophum differere. coin . . ms priorum pemanftUnres prius , &. fimul dubitanrcs de
nUnc ,autem, &: alibi ipfi diCta in te{èimonium, q,uod ipfe quibus abul'dare oponec côprchendere quicunC}J allquid
e ,qUI dlxlt cITe ordincm dupliccm,alterum quidem in lm: de ipra demonfirauerum,&:: qua: Cequuntur, [copo de ani ~
paratore) alterum, uero in exercitu, &. eum, qui dt in lm .. ma propoûco, inquir,oponet prius pertranûre, &. cnume ..
fe~alOt
eum f~cer
,qui efè in exercitu,&. rurCus inquit e('~
rare [ermone opiniones priorum,atC}3 ipfas [ermone corn.
fali~P
,'cemfamtattm, alteram quidem in medico fa étiua, pte:hendcre,&:: li quidem quodpiam non hene: diétum cfè.
u atlSr~cdum
rationem,alreram uero in fano corpore" deuitarc:{\ uero allquid bene)complcéti.
~ ar~ felUlt &: [eparabUes formas. alti autem non uolenres,
Principiüm autem qua:fl:ionls proponcre qu~
fi ~as 1PC~m
, diccre inquiunt eum diccre feparabiles formas,'
maxime
uidentur eIfe illi fecundum natur:lm.Anj
QU ftal~s
IpCas diuin3s,qux quidem omnino d:uiCa funt
matum
ig
itur)ab inanimato duobus maxime difl
p rnate,rla.quernadmodum ip[e quoque alibi dicit cas abfClil
Otenua efTe oper.lt'OllC:S.
ferre uidetur, motug3& {enfu} accepimusJutem
r
.y
b Sed redeundum dl) undeoratiodeffuxit.dice-I'
atnusauc quodafeét~
aI~
infeparabiles cirent a
~aturli
materia animaliu ,inquantum tales funt"
ira,& mecus,& non quéadmodu linea,et fU1?ices~
Poflquam dixie pasllones anima: marcrialcs dk ratioIles,&:: ideo non de omni anima naturalis dIe: diffcrere,Ccd'
de e3,qua:cunq; cft non ûne materia, &:: ob cam rem coa~
dus dicere qUOt modis materialia·fint diffinienda, qualiqJ
t'lifflnitione naturalis ipfe ut.eretur , poftea cum préYtei~
atC}J dixerir, qui nam rcliquis utantur diffinitiombus, quod
I1lhil ad propofirum tradatum confere, nunc in ferrnonem
\ie pasflonibus animéY regre:ditUr , &: ea , qua: diéta funt in
tllcrnoriam reducit,quod anima: pasfionibus ad iuuemio ..
l1ern diffinit:onibu8 cgc:mus.Scimus igitur,inquit, qua: alli,
Illae pasûones diculltur ,cas anim~
folius haud effe protia~
~t ~triufq{
fimul,& ab hoc infcparabifes,qua: nCqJ cOllfidc'
rat,lone feparari poffunt,quemadmodum in tinea, &. fuper6~le,h;s:
nanqJ licet 11lbeant a corporibus inrepabl
~ m in
txt,lter.tiam ,côt1deratione faitem [eparantur, non lie igitur
anima: pasf1onc:s funt feparabiIes,quemadmodum linca,ct
6,&ura:,fed ue\uri qua: a matcria ncC}J cont1dcratiom: fepara
rlper.
,
'
(l.'
fT'
,OllUnc.lmposfibile
nanqi Cn
Ira: enenuam
con ft· ruere,.
~I rnatci~
non meilr,~t
quoC}1 de: alijs pasfiolli ...
Us"ho~
Cl1Im t1gnincat e:o Ipco,\1qu~ntmals
fune, nan::
q c lta,ll1quantum ira efè a corpore II1Ccparabllls,feruor mt
~ e~ fanguinis circa ~or
t1milter & in rdiquls .linea Ucro
~trla
l
'
~
,.
n
~gu
us,&.
talia
inquarum
talia Cunt,Cepara b'l'
1 la lune,.
ua nulS 1 b '
":1
t Clam,
'
la eanc infeparabile:m inexl' fen
quare 1'II om
(u~'l
d:ffinitio nes abCC}J materia redduntur. QlJoniarn igi
t~r Ira e~
in ratione,cfè &:: in fpiritu,cfè &: in ui~o
corpo ..
~clUt
rauone quidem comlttentc fpilitui cu~idlrat)f
UcrQ ~ouen
fana:wncm cita.M~ml
CUptditiU.
&:
,
&. a maioribus h~c
fere de anima.
Qucd propofuit hoc (ecit,&:: facir.dico quidem ex accidë
tibus per fe anima-: diffinittonê ipf1us inuc:nirc:,dixir.n.quo'd
non [ola accidentia per [e ex dif~neol1
di[cimus,red fz:pe
Jlumcro quoC}3 econuerro ex accrdentibus diffinitionê,quan
do manifefl:iora finr ea diffinitione,accipit igirur ea, qUOE ad
cITe anima: uidenrur,bic autem motus,&. [enCus cfi,horum
autem ndem faei, ex h's,qua: natura pofieriora Cunt) nobis
uera notiora,quoniâ qua: natura funt pofl:erlora)nobis funt
priora in cogllitione,uide\icetanimaturn prius CF animam
cognoCclmus,animatum nat]3 eft anima pofterlUs natura.
Dicit igitur quodcunt}3 inuclltum furrit diffme ab inanima
to animatum,hoc ipCum ipflus cft anima: , fi nanqi ipCa res
Ilunc animara,nat inanimata, prius quidem cum fit anim~
localiter mouerur,&. [emit quando uero fada cf!: i nanim;;t,
ta,ncqJ mouebitur,ocqJ Ccociet.fenfus igit, alC}3 motus [unt
ipfius animz opera,&. tandé quidem dicit llnipliciter ha:c
anima: aceidiffc, ipfI~
fuo 11011 acquieCcens fermoni,Ced illud
illferens omncs,<]ui an~e:ipfum
f~rût,huiCc
COlITe rcnt é t i f~
enumeralUrU3 am fèaum efi oplmoneB corum, qui fuerunt
ante,dicés quod h~c duo accepimus de anima ab antiqllls.
Quart ne'l3 dixit maxime e:xiCrentia illi fecôdum nacurarn,
fcd qua: maxime uidemur efTe illi. Quoniam igitur l10ndÜ
{uam dcregit opinioncm ,ced ami quorum [ementiam denu
dat,io fcnfumCV, et mOlUm dixit cômuniter animf ade~,
uerum non ha:c omni an ima: adCunt non enim ucgetaUU t
funr,Ced animaIibus.ipCe igitur deinc:ps diiudical?s,&. pro,
priam (e:ntemiam exponens animam dic~tre,
Ul1luerfallter
authore:m uiuc:ndi ,uiuere nanC}J facie ea
qUibus l1ata
uiuunt autem uiuentia nutrira &:: auéla,&. generantla !tmt.
lia libi ipfls,cx unaquaq;.n. p~r(nlium
ifl~rum
ammam
con.tcmplamur ,hoc igitur uniuerfalicct ommi alllm \;1
,m
ef!:.
0... -
�v s
P -R ' 1 'M
prium,animatium ucrd dicit elTe;proprium cogitarc, & iu.
dicare,& femire.Hic fane fequcns amiquiores animOE dicit
e{fe fenfum,atq! mcrum, nJOtum dicens localem, &: huius
qui ab impctu an mqli in feipfo nc cum res mota princ;pili
quoque cor po ra , (cd
motus h a bC'at.mou~nlr1Ui
Ilon naturaliter,l1eCj:l rincipl .m motus in fe habentia, Ced
ab allo excrinCecus mouemur.llon cnim Ila[uragleba: efi ut
(crawr infra/cd ad id quod [ecundum naruram ralem 010;
lum habc[,cum il1loco Pif ter natur;;m Î1t,unumquod'll.I1.
in imcgriracc [ua pcrflfiere natum efi,nanq, aut ftare uol~t
itcgricéites,auc orbicuJari[et moueri,quare motUS quoq, c~
cularis natio cfi..fphfra nan'13 ignis ,acq? aer circa ipfam c~
mundo moti ,taJem quid~m
mOlUm u ! ol~mu
habellt, no
lamen ab eO,quod efi fecundum n3tUram ,digrediumur,naCV cu 111 circulariter moueantUr, proptium Jocum ~enm,o
.n.(um in 10co prxtcr naruram,uidcIicet i1l10co Clrca ce~ra,
[cd & propriam quic:cm moti circulariter habent,partlcu.
latis ignis,& particularis acr ,& aqua ipfa, uiolêtia quadam
cxttin[ecus cxagi[al1cc a loco, qui cfi iHi Cecundum naturam
turfus ad eum loeum qui [ecundum natUram il11 cfi , uiam
mouet, in quocun'll autem mou et ur 10co ue/Ut in al'CI1o
cxifèells,& extra propriam intcgritatem, pra:tcr natura dt,
igitur non cfi motus na[ura inlocum fecundum natUram,
&. iP.[:X: integritatcs tales motus non mouent.. oportet aUlé
magls Ipfam naturam in inrcgrit" te differri , non igilur ipa
motus 10 partibus funr.Atui:r, qux d loeum Cedidum na
lUranl ferunt, cœlefii bus ergo natura cfi (ÏrcuJar.s mOlUS,
~ hOCP3rt1bus tOtum (ullinct,& in totl) magis,qua ln par,
llbus clTcuJaris apparet motlls,uelocisôma n311'}3 en ipfius
rOtius rcuoIUlio. 1)ic 19aur (al cs motus lion {ècundum natu·
ram/cd Ulot: funt ad Illud quod cfi [ecundu natura,ucrü poC
fune aliter di ci fecundum 11aluram, quemadmodum quo'}3
dic~
funaliomm fccundum naturam , pra:ler natutam
urro ipfam uelurinfirmationem,quod Ilia quidcm [ecundii
Ilaturam agir,hfc uero prgtcr naturam.Sic Igitur ,inquit,ma
e{fe deftlliu'rrem, &
ior(s cum [enCum,arC]? momm anim~
bcnc"hoe,edi 110n omllls,male qu~
[equul1tur )concluferur.
poft<i3.n.putauerÜt omlle moues moucri:!1 mouet, inquiUt
anima OO1ne aurem mouens mouewr, illud (equitur qllod
ipfa moueatur,male motu'm localem dlCClltes,l1quidcm, 11.
corpus rnouens,illud certe,quod mouetur,mou bit, ue.·
luti ianuarn baculus,& haculurn manus ,& manum lotum
corpus & ip(um, corpus anima,t1 quidcm fit incorporeum
primum mouens ,nOIl illud ncce{fe dl)pCum moueri.r.lol
caliter.nam Deus 'lu 0<]3 mOUCl1S ipCum mundum immobi
lis efi,habcns et (ublèawiam,& potcmiam,& aé1ionem fia
tem. pr;rterca nihil ex hls ,quf appctùrur mOllens mouetur.
herba nam'}3 a.d appctitum mouet afinum,cum tamen ipf:t
110n moueatur,& ipfd {Jmllicer imago fias amatorë mouet.
at
Dicunt cnim quidam,& maximc,& primo :111 il
ma cffe idg uod nlOuet!"exiflimanres aut quodn5
moucrur,lpful11 non contingcrc mouen~
alterum
,q u~ mouécurilligdamma, fic arbirrati fune.
eoru
Bene :1ppofuic ,primo ,mou et cOlm baculus ianuam, {ed
no.n prinlo,Ccd ncgl ipCa manlls primo neqJ tOlUm corpus,
at lpCa aia.DÏl" u de ma xi me: mouês, &: pri mo efiaia Ipra.
Qgocirca Democrirus quidcm ignem qlicn l
calidum cam dicirefTe.cUl11 ntil1g3 fine in fil
D1r~figu,&atomndLl
dim ign m ,arq;
animÀud~t
in acre gu~
ramenta dicuncur} qU t
In ra~ispen.
per fCnl!ra~
d~m,&
Cum dlxerlr,acceplmus autem,& a maioribus ha:c duo
de anima morumq;,& fi nfum:primum Oemocriti opinio,
vcm exponit,hic cni~
?aturalium COrpol'um atomos,& ua
cuum dll<Ïr cffe pril1CIPl3 ,nanql eITe ill mundo illfinita indi
uidua corpora , infinitiS]J,
I1gur;s uaria[a)quorum
COilio, &: fe,
'
paratio generalionem 01,. coruptlO~m
facit,& dlffcremias
e{fe naturalium corporum de figuns ato~lrum,de
quibllS
~orpa
,ompofita [unrJ~
ad ho, a pofitlom: ip[arum ,alCi
ordine ,quemadmodum diff'u(ius in naturali aufculèatio n.!
dilCimus. euro igitUr putaret Democritus eé anim~
mO[O,
ignc:m dixicdIe 11Iam,prop[er motus facilitarem,de rO lun:
dis autem acomis dlè Ignem dicit)quoniam fpha:ra cft faCl'
lioris molUs figura,utpote qua: fecundum pu'né1um plane)
h:rrct.Qyoniam igitur mouet anima, oponet autem m~:
uens moueri maxie,qu~cn'13.g
i s mouêtur, mo uet
ob eâ rcm ex fac lioribus mobllibus atomis rotondls ignhV
& animâ con Rare dicit.Quare fic ego dico Democrilu~
cum dicat animam eITe .gnem,in Heracl!ti fententlam uen~
re.Dlffere autem,quod ille côtinuum corpus hune e{fe ign~
dixic,quod nos qu0'll diClmus:Democriws uero nOil con: 1
11uas eITe atomos a{feuerac,ucrum uacuo difpefd, udut ca,
qua: in aere uClcantur ramema , qua: in radijs folatibus pc~
fores apparent.Acipfe Democrirus nequaquam di)(ir ea,
qua: uidentur in aere per feneRras,puluerulcma qua:dalll,
Cx his e{fe uel ignem,ue1 animam,ue1 omnino has e{fe a[O'
mos:at quemadmodum dim , in acte funt ha:c , quia uetO
proprer paruitltem fuam non apparent,ea Ilt"'ll efii: uideJ1'
tor,deprehenduntur autcm e{fe in radijs folaribus curn pe r
fenellras imm inunrur,fic elTe minuta,& inUlubllla proptcr
parujtatem corpora indiuidua ,qua: ipfe p!ltabat t'iTc 0111'
nium naturalium principia, quemadmodum medici co III ,
po{ltorum prillcipia quatuor e1ementa > quorum rotunda'
atomos facir animam ,arque ignem.
QEorum omnifeminarium e1ementa dicit tOI
rius naturée.fimiliter quog3 Leueippus.
OmniCeminarium mulmudltlem figurarum dicit, quel1!
admodum enim in omniCcminario, in cumulo cfi: ct frum~
tum &horddi ,et alla femil1a:fic in aromis figurarum [elll i
na omni[eminatij elTe didt, & ipCum quoque Leucippu lll
({fe huiufce opinionis aiTc:rit.
Harum auté rotund~aim,pe
gu od
maxime poffuntpcr rorum penctrare femper taleS
~·u(J".oùç)&er
religua,:.u rrouc5tur ct ipf~}ce
dcntes am ma cire Id)quod pbct animalibus motll·
l~hyrnus
en diél:io abderica,llgnific;u aUlt'll1 fiourarI1,
ncq; certe cole rare debemus cos) qui temant hui ' diél:ion i
dare etymologiam,uelut a ç·v'-crKt6~,.ieuol
l1quid'
.n.rolUnda Colum figura Rhyfmus dlCcrelUr ,apti qUldeJl1
effent ad perfLladendum illi,qui e[ymologiam iftlufmodl af
ferrcllt,t1unc <tutem omnê figuram RhyCmon diculll. Qya.
re non illi,qui [erum e[ymologia ,admittel1d l funt ,quid. tl.dl
cent in cubO<non.n.ltic CCu,' (J"lIt~«.i1
cuoluitur.red fiue orIl
nino dié1io h~c
etymologia capit,eam quidé f!:cundum pa
triam liogua rufcipict,quemadmodum quoq3(li id cuellla t)
rom :l!Ix dié1iones,3Ut aliiE qu~d
a m in pr pr~s
lillguis ec'!
mologiam ferunt.tribus auccm uocibus itldigc"is D emo'
cri tUS ufus en,ha: autcm [ullt,Rhyfmus, Trope dlalhigc,6
gnificat alité Rhyrmus figuram, Trope uero p~ÛtioJler,
at diathige ordinem, dixit igitur ,inquit ut faciliol is mOIUS
cxificntibus rotundis , ciTe ex illi anim;m ca enim mag lS,
quam alia penerrarc ,& mouere animal to;um CU[l] moudi
IU~ arqui magis penmare fimul po{fenc pyra:nidalcs ac~'
ml.uel.utaCutl anguli exifiel1lcs ,& incidemes magis, ndi
q l n~ dlCal bafcs ipfas impedimemo e{fe , rotundas ucrO d'
labl quod aogulis carcam.
c~flrmgnte.o
_ Vl~de
ct uiuenru tcrminum elfe refpirationem,
quod côtinct corporJ, et cxr!ll
den: figuras cas)qu t animahbus motum prfbel1~'
Conabantur [e{tacores Democriti,<]ua:cunC}J ace,d~t
animali [ua: opinioni conCona dc:monlèrare:dicebant en lrIl
frigidum dTe quod corpora cominet,acq; ob cam rem dell
fa [aciens corpora,& dcn[atorum eiaculari atomos rotU~:
das,unde animali & allima,& ipful11 uiuere adefi. Quon la
igitur eiaculatis acomis rotl"idis periculum efi Ut animal ,o~
rumparur)3uxilium quoddam faé1um efianimali,ip(a infpl
ratio,infpirans enim extrinfccus allas atomos rotundas prO
l
cia,ularis UiUClc.quarc cou[~
uiuimus 1 quoufque refplra
IIlU$,
�D
E
~
ANI
tn,LIs,rerpiratione aurem comprefTa~ns
quoC}3 uiuere deR.
(bmus;non folum autcm quod ingrediamur per refpiratio,
Ilem rl"ha:riea: atomi,&: adcernamur loco earum, qua: fune
egteŒ ,nobis aceidcre Ut uiuamus:uerum cci am Cl' Ingre'
~leH
~ perinrpirationem prohibeant egrfu~as
impccu ma:
~Ofl,a
t (}3 codë modo plures fadas mOlUC}3 facili calefadas
Ipfum fubicdum depdlere frigus alicnum , qnod ipûs cau
fa dl:, Ut emitamur. QIod quifpiam quxrerct, quid igi.
tUr Colas rotundas inCpiramlls ~ illi quidem dicercm, quod
eta non folas plures tamen motu quam faciles, quem,
adrn,odum qu~c
ex frigore, fpisfhudinc has emitti "q,
IUbrrca:,cum carcant anaulis funt &:: propterea natural1ter ~
~Otu
quam faciles. rcfpiat~
aut~m
dicitur &:: de infpira.
tlOlle, &:: de cxpiratione nunc uero pro inCpiratione ipfam
acceperunt.'
E~ eo qu d
Cl' r.
. fc
~ adiu
tnentum 0 , n~
,e lpla,s q~le
cer~
, unq~a).
a
, fien fons mgredle!lubus alus tahbus ml
, _ ,
te~pIandum.
d' bledlonem quandam qua: per htc efTe uldetur, fotult.
fi Iceret en~m
iUi quifpam.~d
aute~
~l1ne
fa~is
idone~
Ila~
unr,q~
M
A
qua: fupra funt,fit eorum,q funtinrra,&: fere miCcetur cum
iplls,pcr feipfam, qua: mireeri non pofTunt, ca e6mifns~
&:: fuperiora inferioribus impeniés. quemadmodum igitur
dicebant animam harmoniam,Îtc quoCJJ nunc ca, qua: rune
in acre ramenta, anima dicum, aliud quo dpi am per ha:c ob
fcure ûgnificames;ut enim corpufcula ha:c in lumine radio
rum folis,neCJJ alio modo apparent,fi naque non adat lumê
radiorum ipfius folis, non cognoCcimus an fint, ûc anima
<)uoC}3 in lucc fuijpfius apparens,quam nam habeat fubfta.
tlam,demonA:rat,quandam rcilicet diuinam,illcorpoream.
ël~
impart!bilem: cU,m uer<;> in cel1h~is
apparct, hoc ~A: in
corpn~,&:
ln pasûombus,U1dehlmus Ipfam, ut Plato ll1çtt:>
ue1uLÎ qui mar!num Glauc~
uidentes,at eos,qui ohijciu,n
tur eolores,ut Illt pas fion cs JOquam, uel corpus &:: putabl"
mus ipfam horum efIe aliquid.Pythagoreorum igitur qui,
dam ha:c ipfaefTe animam dicbant,quem~o
De,
mocriei atomos:alij autem quod illa m?ue~
. d,cernt
autem
uniuerfalem animam uelutinftrumentls hlfcc ueentem. G1,
ne igitur unam uniuerfalem animam intelligendum df~ ip~
fos dicere uelut inA:tumemis illis utemem ucl pcr ea aIII ma
lia ipCa m~ue,
ucl quoC}J particulare:n in unoquoque
animam mouemcm per ha:c ucluti per infirumcntum
ipfum corpus.
Imus a principio funt atoml, ululficarc Ipfum al1l,
9uld,autcm ipfa: fola: ah ipfa denficatc excludumuré
~rte
1.n , ~Ut,quoniam
nul~o
quoCJJ excludentc,eum fim ~
De his autem diétum eIl: )propterea quod conti
f~c l l . ,prt per fenon qUlcfeemes edueuntur,quare auxllu nue uidenrur mota & fi omnino fit tranquilt
Cxtrll1fecus indigent
l'
"
)
Pr h 'b
~.
h d'
r.
•
. aI'bus ltas mmla.
e 0, 1 e~ ~naque
as)U\. qu~
lunt 10 an,:m ,1 ~
Caufam inducic per quam ca qua: funt in aere ramenta
Jre~l
cohlbetes limui confiringens &. copnmes) elfe animam Pythagorei crl'dcbat. diélum cA: cnim inquic
UlUere quoad hoc poiTunt facere.
de ipfts,quod [emper moueri uidemur,licct fit taquil1s~
lia: in " ,
."
(4 1
" tanquam de fcipfts,neqJ uemorum caufa motum habeant.
fa: rUnt c:;~\,grdents
p~r mrp,aonc~utfis
Q!Joniam igitur IHi efIe anima: maxime proprium mocum
mOtus ralid't i H~f
~ uerm
etlam qua: e~l
~: pl'ohibebur putauerulJt,oporret mouens quoC}3 ip[um moucri, ha:c ipfa
q~ i n iam cg ~ cd i e~;:
:~iu
e m ea ~ol i , dLl~rum
~
corpu~la,
e,a Ci fcmper mouentur, ~iclm
clTe ~ i l!crQ[.
,
q e Il~tum,
qui maior cft mil10rem (ceum trahit, ftc Iglt
In Idem etlam feruntur)81 qUIcun~
dlC~t
am
cUlm alta: cxpi rentur alia: inrpirêtur Û qua: infpiralllur funt mam ciTe fcipfum mouens uidentur enim hl oml
Pures)'
)
},
)
,
rr.'
V' ,re Iquas comrahunr.
,.
,_ nes exifhmalfe motum maxime propnum ':,ue a~1
ea Idetur auteru et q~od
i fidem ha~erfcntlm.
P,?rum al1lmam elfe) qu~fnt
alu aUtem qnod illa mouet.
a ?yt~agolCS
dlxcr~t
~léU}
ll1f)& alia quidem 001 nia moueri propter Jl<lm)lp
elllm qUIdam fam autem a feipfa)propterca g, nihil uid bant mo
macre ramenta, uens,quod non & ip(um moucatur.
,
In Plaronem,&: Xenocratem, Alcmfol1cm obfcure
Seeundam opinioncm Pythagoreorum ~c an~m
cnuIllerat.horum autem quidam animam elTe drcehar ea,qua:
pet fendiras in radéjs [olaribus apparent puluerca eorpu"
fcula:alij uel'O, quod ca mouet, non ut ea ipCa cfTc ~nima
~l1i dicercoc,ridiculum na'l3 ~«et.ucrm
nos hoc,fc,mus,qd
Ipra Pythagoreol um d?dnna my~lC
erat, qUI d?g~ar
fua occulcabant,ne,ut aIt Plato,cr~s
9uo,ClJ Caple , n~lam
fualll palam facernt:qu~do
Igaur 111 poer~C1
fa.
~UI ls( uripCc
rul'[uS ?I~[Q
111 qUI r) ft q~lem
ap~reml:
I~f
UIl1 ~abulrm
qUlCpa~
~e9U1curlt,
Ipras qUlde~
dcrtdc
~as ~ldeb
i t:quo~
li,qu~
l1,I~s
, oc~ulta
, tu! fcnrenuam qu~ ~
tlUerrr,rpiritu qUldc~
numllllS rndlg(bt.~em
quOCJ3 de Py
hagor,eorum do~lIa
dlecu~
cA:"fi naque quod appa.
l'Ct accrpielllus derldendum qUldem Illud crlt, non autem
q~od
ad fapiel;tes pertineat,uerum ucrularum nugx:quod
fillU fapiemcs cram quodpiam, e~ appa,rencibus fandlus li
rere oporrcr.quemadmodum Igltur qUI drcunr harmoniam
elTe a~im
, m) non eam, qua: in cho~dis
cA:, harmoniam di .
Cunt(ld cnlm ridieulum effer)rcd qUIa quemadmodum har
llloC'lia,6cut'-ipfl Pyrhagorici dennior,eA: multorum mixto.
l'Ulll & diulfim affedorum unitas (graucm naque fonum,
~tqJ
~CUtum
Contrarios cxifientes cum ipra harmoma mi.
cQcrlt,a,rtificiofum perfecit )Sic & anima 110fl:ra harmoni a:
li~bno
~auf.cm
naC}3 fint ca,qux femper Cupra intel
fi 6 1la,lnqua, & omnino a materia feparabilia, &:: c:a,qua:
Uet~pr
Infra~&
a materia infcparbl
i â,ûn~q
~ huiCce~od,
. h nUICC m, eornunicari neque.. m &:: uere dlulfim aff'lClatur.
t ~c pet CtlpCam mediam eolligir'anima,&:: unit, atqJ unam
~ IPÛS hltrmoniam -perfkit. cum enim i'ubfiâtia corum
a,
"*
loquirur,& illi igitur,inquir,moucrc clIc anIma: maxime,p
prium crediderullt,fed pofrquam puraucrunc nô potTe cam
moucre nia moueatur,Ceipfam mouentem dixel'Uc dfe ani,
mam. quod autem Plato,cum Ceipfam mOucntem dieeret
animam,non iecundum localem motum dicebat, ipfe in le
gibus manifeftc dicit.agir aurem,inquit,quf Cunt per cœliT,
&:: rerram,&: mare Cuis ipfius moribus,quos quidem uolun
tarem,&:: intelligc:miam nominamus,&:: opinionem eorum,
qua: cede &:: nOIl fic Ce habent:&: Anaxagoras cum diceret
animam fciprum mouemem numerum, per feipram mo,
uentcm dicebat.
Similiter autem & Anaxagoras animam eé mo
uentem dicit & fi quifpiam alius dixit quod tOI
' , ) Il.0.
~
tum mOUlt mte
admo~ul1
rame,n omn?~
qu~
etemm fimphc~ter
Ide
ciTe ammJm arque mtelleélum) uerum emm eiTe,
quod apr~.,
,
. ,
Dcmo~ltus)
c\.l~s)no
1S
QIICUl1qJ,ll1qu't,ab rntelledu torum mOUerl dlxerunt.
illi quoC}} uidcntur di~erc
cfTc anima: proprium moucrt·, ~c
quorum tlUmcro cft IpCe AreheIaus.quid igitur, fi rotum JO
tellCL'lum moucre dicebant, anim:c quoC}3 cffe motum pro
prium afIeur
a ~alt(
certe inquir, idem naC)} eredcbanc, efTe
anim,~quc
'ntelledum, quemadmodum Dc~oCrtus.
habcmus Igltur hoc apud ipros efTe malllfefèc d,duf!1, 'l>
idem intelledus, & ~lIima
,lIu~o
~od
cft, a~: ~lmo
hoc probar.Democrltus emm qult,prl;maOlffi ,~S: li:
uolcns,palam naC}l dixit ucrum,& ap~cns
e el em,nu ,
hqJ in (c ucritatcm ipram diffcrrc,atql etlaffi quod fenfuap
Io,Gra.(u~
aia.
C
Il1
1Ct
�P · RIMVS
parer,r.:d quod unÎCui'll apparet:ct uiderur hoc elfe ucrum,
quemadmodum quoC)3 Protagoras ipfe diccbac,fecunrlum
reétum fcrmoncm differentibus & fen ru , & imaginatione,
circa illud quod apparet, intelleélu uerO circa ueritatem,
Quod fi imclleêtus circa ucrirar(m,an ima uero circa appa
rrns fe haber,quod aueem uerum dl, idem cum apparence
dè,ut ipfl Democrico uidec,igilur intdlcéi:us dl idem cum
anima.qucmadmodum aq) fe inrrll(éi:us habet ad uerira, .
taccm co modo anima ad illud, quod apparet. igilUr econ,
trario:qucadmodum quod appa rec ad ueritatem,fic intel,
leéi:us:ld animam fe habel:quod fi idem cft appar(s,& ue,
rum,imclkétus igitur atq, anima ru nt idem.
.
Qg;:m
~ bene [ecifTe Homerum, fic He:lor iacel
bat mente alicnatus non quidem utitur ftelledu
ue1uti potentia quadam circa ipfam ueritam,f~d
idem dicit aiam atg3 intclé~m.
A~axgos
aur
de ipfis minus explanr,fqu~:
CnI~
JUal)~
bo
l1i CaUL.î m ipfum intdku~
dlC!t,3Ilbl ~ero
mte!
lcétum eé idem cum anUl1J, ln Olbus emm efTc ide
anim:llibus &. magnis}>l paruis) & precious & nô
precio{is ,non aprc~
aut c m)~i
pm prudc~iam
dicitu r intcllcétus} olbus um1ltter adeife animalil
bus at ne'l3 omnibus hominibus.
lO uult tire flmile,limile limili cognoCcitur,uult cnim cog no
fcens cognito,&: fimile fimili congtuere. Quod fi omnia,éJ
fu~t
animajp[a cognofdr, illâ ptoptuea ex oibus qUf (unt,
elle op~rte.a
quoniam hoc im posfibile dt, q> [cilicetil.la
fit omma,qua: [Unt:oportet igicur illa: ex omnibus elfe prin
cipijs,ut ca ipCa prindpia habens,cfi omnibus qua: [unt pcr
ea,quz [um omnia cognofcar.inde igitur illi ornnes ex prin
cip,i:js ~nima
fadunt ,ullufquift}3 fecôdum [cntentiam (ua,
aItJ qU!d~E1
pl~ta
ptincipia dicemes, cam de plutibus con..:
flare f"cult.alt] ueto ex uno,qui unum confesfi funt.Prima
a.uc.em Empe~oclis
opinionem inquitit,qui exiftftium pri~
Clpla ~atc:rl
l a quatuor dIe fuppofuit, quatuor ha:c t1elJ~
!a,faéhua ueto duo contentionem,acq; amiciciam,ex ijs igit
Ipfam elfe aiam & inde cfTc rtru cognitionem diccbat.
Terraetenim terram atm unda vidimus undam
'-" ignis mobilis igne dl.,
Aeth ere at fthera diuu,aa
Noms amore amor)& triai difcordia lite.
Manifeftum dt quod cum erret Pytagoricus Tima:uS,.
& Pythagoreorum dodrina allcgorica,ipfe quot}3 diccbat
allegotice,cumt}3 animam ex elemêtis erre dicerer, hoc mo
do dicebat,uidelicet non tanquam elfer ex igne, ex aqu,~
rdiquis,quid enim magis ipfa aliena demëta cognofccbar(
an elemenra ipfam< non igitur fic fimplidtet demenra h;rC
Cumemm de vuIncre fin e fenfij iacçrer H e::tor ueluri elfe animam dicebar:fed ut ea, qua: in fe ipfa horii TatiOJ1C~
fcntiens:dixit,air Poeta Cl> iacebat mt:lltc aliellallls, in idem haberet,dicebat autem de contentione elfe arque amiciria,
duccns cum prudenria fcnfurn .tanqua 110n errec imelYs po. quoniam uidcbar ipCam habere porentiam reduccntem ~
circa uelitatem,alia pl <rter cam potenciam, deducêtem,uoc<lbat igilur ipfius reducemem pocenriâ ;rni
tcntÏa qu~dam
'lua: circa apparells,& fenfibile fe haber,quare non remire, dciam,contemionem uno deducentem: amicilia nâCV unio
f~rt
illlelligibilia, quaco 8/.
url deCertire alienatum meme dixit Homerus.Democritus nis e~ caufa,magis au t ~m uni~a
igilUr aperte imellec1um atqJ aiam erre idem dicit. A naxa .• pro plUS fu nt unD omnrum ptll1C1Plo,comenrio autë in fcO'
l1billbgs pril1cipacum tenet, ca dl difcepcar;o. quarc quoqJ
~ i ~etur,
goras ailr allquaJo ime1kétum ab anima fep~ra
aliquando uero in idem reducere. Q!.lando emen ~ I Clt 1Ille!, elixir,fic & ego huc fLlm profugus diuinitus conrentione in. "
leéèum rë pocê[iam,& cam eorum,qua: bene,& lune lunt, . fanienti errabundus ohediens. cadem q uoq; Placo dicilÏn "
ab anima ip(um reparat:id enim,lancïi lInr & qUf nt:c iune, Tim~oJ
llaqJ <tl1imam dicit dre ex hoc orbe & ex airera,
Ilec bene f( habent,& circa ca alla.r.anim:r potemia ueffet, ru~fscV
in Ph~drC1t
a be~c
Înquit equum p~khriocm,
pelorem,pcr hos obfane Innucns potemias & rcduceIHcs
ftc imelleéi:û iunorum bOl1orumq; eOe cam dicit,uduti pr~
intel1fé:u~
ter aiam diuinior fit imelleéi:us,ac rurCus in altis i[elledum, &. deducemes ,aliquanoo 115q; an:ma r~cidum
atqJ animam in idem ducns,h~
ipfa confundere uidclUr, operatur,& ad diuil1a reducitur, aliquando liera III maceria
in quibus aic intellcdum in oibus dfc animalibus et paruis, deducitur.tPptcrea igitur dicehat Empedocles ex amiCltia.
&. magnis ,& pretioûs,& uilioribus,intdledus ath proprie &. contentionc ipfam elfe animam, quoniam quoq3 omllin.
di dus (ecundum ptudemiam,non in omnibus animahbus corum,qua: fune ,h;rc dfe principia faéciua fuppofuic, quo'
crre Uidee.ac quid ego in animallbus dico< fed ncCV in oibus niam uidebat in omlllbus & idéCllatem, & alrerationerrl,&hominibus,quarc cum dlCat in oibus allimalibus dTe intel. coniulld;onem,& [cparationem,fed in incdliglb Ilbus ma,
leéi:um,auimam ip[am cum diccrc conceJamus.omncs igi gis amicitiam, quam comenrionem uinccre, in fenfibillbu$
tur li motum erre anima: proprium credcbant,non omnino aucem ccol1l,1erfo,quod Illa(quemadmodum dixiOlUS)Curn.
tn,quemadmodum Dcmoctllus:nollltt Democriws aper uno oium principio CUnt propius,coniunélione magis prin. ,
te,& Ccmper hoc inquit idem crre,intelleétum, ar'IJ allima. cipawm tenent.id igitur patet Cl' ipfe Empedocles al1rgori,'
Sic &: Anaxagoras,at mm idem, tum aliud,ut diximus,no ce h;rc ipfa accipiebar,& cum ipfam anima de quatuor cIe
quidern uriturintclleéi:u,ur quadam pocentia circa ueritaté, memis erre diccrec,non ipCa demêla animam dTe diccbat.
ftc m iro quo'IJ ucrus dt fermo,intdleélum pote mi am elfe [cd horum ratiolles in ca erre.dixerimus quot}3 ad Ariftoce··
anima: ,qui uerilarem cognordc/cd iplum aiam ellc,intelle lem confulantem quod appartt, quod qucmadmodum cil
dum dIe diccbant Anaxagoras,alq; Democricus.
for-?la~m
Iocum dicis animam,&: nullus quidcm hoc dice
QEicun<J3 igicur ad id quod mouecur,aiamm, rer 1I1 aJ1lma erre equum,uel hominem,fed rationes forma ."
refpcxerunt inaiam ipfam maxime motiuam crel rum formas dicisleodem cerre modo qu0'll -mpedodcll1
didcrunt :qUi uero ad cognitioné,& feofum eoru c?nfentaneum putate diccu,fiquidem fapiens etac uir:ma'
gIs autcm &: de alijs forcalfc hoc conCentaneum dubicarc,6
qUf funt,hiquidcm prinClpia dTe aiam dicunt,alii enim
lic u~ cft apparcns,aiam dlcebat uel lgnem, ue1 aqua,
quidem pIura facientes pnncipia,alii urro unun"! uel quodplam tale,& non ÇOl qu!idam conuenicmiam h:tc
idem)uelut E:.mpcdocJcs ex erntis oibus) cfTe aure ipfa accipiebam,& multis quid m indodis peiores eranl~
unûquodqi alam horum dicens,hoc modo.
uelUt Empedoclcs ex eleme111is oibus,dfe aurcm,& unu01
D IXICmo t U~,&:
ren~um
.maxlme propria elfe ipltus aif, quod aiam,roram quidé ex dcmentis anÎmam diccbat,ac 6
undc quoq; ammatum.1n l~rce
a.b i.nanimato diffm.his i.g ~ ~ errec ipfa alia prxrer unÏlquod'l3 horum, fingulum quod~
de anima declaralfs,alll qUldem ln IpÛUS mociuum rcfplcle aUtem inquit aiam dicebat dTe, adhOlC autem côccmioncJ1l
rcs,ex* qua: maxime m?tiua fUt1,~pud
ipros conHare d~:
ac~
amicitiam,cognofccre aût llngulas res pcr uuuquod'V
cunt,alti uer.:> in cogn.oÛtluas potc:nl1a~
. rc: . Cpex(runt
po~
horum:quoniam l1mili flmilecognofcitur I1cautem frn ip
igitur mumcrauit OplOIUS ~o r um,
q~1
ln 'pfius aia: motJul~
fum [ex an imas habemus. °osfibile dt ai1~ elfe unoquodlJ!
refpexerunt,&: eo modo de I~fa
defilucr~nt:
nunc eos, qUI horum allimam.audire,tnq~
pa.!.u:m ,nc'll pOlcnriam.a~1
ad ipfius uinutem cognfClt~am
refpedu habucrum,enu, ma3.dicimus ellim quo~}ls
Itacudam aiam & nuuic/u a,
Alcrarc uulr.Dicunt igitur,<}' IpfuJll cognofccllS ipfi coglli. uidcliçcc aniJll3: po"mias~n
Uo,amci. '
Eol1"l1
�,
D
E
N
1 M
A
·4
. Eodem au tem mèdo in Tim&eo Plato ex eIemé bat ha:c principia qU3t(rnaria,& cotJIunÎt(r in omnibus rn
tis animam facit} fimile n5q ue fimili cognofci res tibus,& priuatim,& in imclligibilibus, & in lIaturalibus &:
autcm ex principiis dIe.
) . !n fc,~liI
l b~s.
CÔ~l
i tcr !gltur ~ omnibus unitas quid~m
ct Plato ctiam,inquit,c:: tjS,quf funt apud ipfum principia, Intelliglbllla,lmparubllls l'mm ab lUis non folum fubmüia
Ct e q~
l bus
omnia cQnfl:are-dicrbat cITe animâ dixit Ut CU111
cognofcar:diccbae
~Itn
quinC}3 ge~ra
cffe omnium ptincipia, fubftanriam,
/li arem,dlUcrliratem,motum fiatum:ha:c ilutem nô fic
e g~ncra
diccbar,ut [Ullt ca q~a:
apud Peripateticos ha,
(ntur' qua: diu~a l, (iu n t 1.nUlce:m,~' . ' ~ , ex un09uoq3 catena qu~
dam
ru generum atqJ fpeeterum fubalternarn rradita cft. V l"
ca m gden:r~
Ipfa uocauir,taquam per omnia,qua:cuq3 [um,
CUteG1 anr,1I1 omnibus enim fubfl:atia eft,per quam uniuft' lU ClJ cft eITe.cft etiam identitas inquamum ex une c:xifl:é
~
principio fumus.habemus qtIoC}3 diuerfiratem,quonia
cltu tlCudo fune ea,quf fUI1t:ubi autem multirudo,diuerfiras
di .motu~
quo::j3 in omnibus cxifl:e:mibus efl:, morum auté
ra~io
non Imperfeétam opcrationê,ut ait Arifioteles, ae ope
hfi~onem
~l1!Ufcu
i uC}3:oia
naC}3,ipCa eria inanimata,tPpriam
ud ::pcr~onem)ul.
n. calefaciilt,uel &igc:faciot adiacêtia»
nib ume~tal,
exiccam,uc:l aliud S}d tale faciunc.in omtur us quoqJ (talUS confpicitlJr,etenim qUf fcmper mouen _
/ltatum.,participant.non inqdo enim quod ipfa fl:et inte;
~lt,
uer~
~tiâ
q, ipfe maneat cominuus morus,ftatus cil.
fc~ aeum Igaur quem moue:ntur, in motu perfeueram ucl
Par P~r, _ud uft}3 ad aliquod tc:mpus, pei' hocipfum ltatum
l1a~Pt.ex
his igitur generibus allimam Plato facir, cam
fub~1:
lCl.t dIe de [ubfl:amia,de integritate, de diuerlitate.de
tabil
'la~Iutcm
11011 contingemi,fed de fubitantia il1fepa~
anim~
"' fi ~rbl
clrca corpora, ex his utrifC]ue fir.ri iplius
omniurnu colcaua?1 dicit,quo. Gt .utriufcv.co_g. nofcitiua,fcd. S}a
gnltl
1fi 1 d
1d
fi 1 li
nlilicudine u 1dO Uc Iml lm Ille, ue 1 t'mate t, ue dIS 1,
tione co ) e. luerl1rare.quod c:nim ê album,albi appol1J
opalnfc!m~s
( quod naC}3 albo limilc eft,album cfl:)&:
in COl1ft
. OIl~ nlg r!, col1trarium na<}l nigri cft album. & h<EC
Ipllus mixta [unt inquit, cumqj de huiufce
natur ~Utlonc
Cat a ~ tcat,de_namra qUO:}3 alcerius dicit. quid ita aueê di,
QatClnlotam fpote,&: fcmpcr moueri,id patcc,ill hoc autcm
Cet t~ qU~<!J
habuem.Res aucem ex demcntis efiè.uidcli,
Pt eJ(l~Cta,
quorum ipfd habet anima cognitioncm.pro, '
t Crea Igltur,quoniam c:x ipfis pl1nciptjs d! cxiil:êtibus ipfis
cbus) limile uero fimills cil: agnorcitiuum, cogno[C\t ellim
~Olnia.cx
ipûs c:Icmemis fccit animam qs, qU<E funt,ut ûmi
1 ûmilc cogllofc<lt,rnanifei1:ü efi:,quod maxime alim~
co'
~Ilorce:
proprium cft,& eodcm modo credidit.
fcd ctiam operatio in Qatu,& immobilirate con{plcitur du;
liras autcm,& fcicnria,ud ea,qua: fcicntia pra:dita fun:'de.
finire cnim,ab hoc ad aliquid fe habet,qu;afcientia a defin~
eis,În definita tranlilus db 110n l'ft enim fci t mia indefintta
inde cnim quoCJJ gra:ce i7flO"T~
fl~ idefl: [ciwtia diaa l'ft l'~
quod f' 7r" crTO<'",~
iddtin
1 {tatum nos ducat,. T erniras ;ur';
. ...,
naturalia,& opinabi ia,naturalia ,autemdico uniuerfall;l in
naturalibus.circél qu~
uerfarur'opinio, quêadmodnm quo
que in Tima:o Plato ait,quid 110c quod fcmper eft °el1Cra _
tioncm minime habcns
~ im c lig i bi17 diccns. Quid afft quod
femper fit~nuqam,
ea qua: [unt ln phylicis uniuer[alitcr
diccns.û naC}3 fcmper fieri ipfum dicit )e:t quidcm num Il~tu
ralia, Cc:d in qs panicularia-quodam temporc e:xifi:êtia, non
quidem Cempc:r fieri dicerétur,ld patet dIe de uniuerfallbu8
cum fc:rmoncm, circa qua: opinionem quoC}l,operari dicir,
hoc enim inteileétiol1e inquit cum ratione comprehéfum. f. ,
intdligibilc:,illud autc:m rurfus opinione cum CenCu irratio.
nali opinabile cft.Terniras igilur hoc eft,quia opinabilc fic. ,
quare ternitas quidem opinio dt, quod gc:fi:iat ab hoc, non
tamen dcfinitc,ad aliquid Ferri Ccd uc! tic uel fic: talia autê
nacuralia fullt,qua: eiTe in Ruxu'habc:âe & 'non omnino fim
imobl~,atq
im~tal,
[ed in for~is
quidem ftamia,
ae huc,& llluc ~ltcaonbus
pcc contrarias mUtatiolll.'s per
mUlanrUr.re:rllltas Igaur fic fI.' habetin his.&: fi dix cris cede
fiia mutarÎ localiter, alia quidem ab oriente in occidemcm
.plagam,alia aurcm econueefo) &: ab auftro quidem alia in
borearn,& al a econtrario a botea in auflrum. in fenllbili,
bus auté part'cularibus J ICO,& atomis ipfa qu:uernitas cft,
at quomd,ins~
proccdentts oQl'ndemus. hoc igi tur
modo quatc:rnarium principium cômunitc:r in om nibus en
tibus comêplamur,priuatim Ul;ro dicunt quod in imelligibi
l,bus ipfam contemplamur.priuanm in naluralibus, pliua,
tim in [enfibiLbus,& in atomis,proptcreaautem dicebat ip
fum animal, quod apud ip[um dl, Hc ipfa animalls idea, &
excmplum,&: ipfum numcrum dccenariuOl,quem confta r~ ex .unit.atc: prim~,&
dual:rate.&: ec:rnirarc:,er quatcrnitare:,
u~dlc:t
.pro uno,.pra dualitatc:.ipfa t~rniae.c[
ipfa quater
Ilt . ateSc~ndum
a~tcm
hui~
analogiam, & in poil: ipfum
allimai al1lmal,bus,lmmonallbus Uldcliccc &: monal'bus
ha:c ~fe
pr i ncipa:qumdo~
enim nUFcri denanj funt
omOla, ho~
quoq; modo ex ulllcate,auailtatc) & rernirate,
Similiter autem &. in de philofophia diéhs deI &. [un~ qu~tern1a
omnia.sed,iprum quidé ~n i m af ex pri,
t"rn' t
n.
.
ma Unltare, & dualltate, &: tcrrutate quaternltale.al a uero ' .
.. D unaId um leH.
n. ' r:
.
1,fecundumanaloglam
'
.
' "
.,..
~ua:po
l plumfnta1
longa,
lis au~ p 1orop 1 1 ~,d1Clt
ea,qu.a: de bon.o mCcnpta fllnt,tn Il- tlonis,qua ab ipfo animali recelfcrum. ftc & a princ:piis re. ·
Illora cm non fCClpta.~olqa
~1atol
~lftoe1
e 8 c~m,
dl!éta rum.non enim eadem ab remia diltant ab ipfo anima
Py 1 t,eft aucem lrgltl':lus elUS llber.lbllgltur PlatOOls) & li diuina & imortalia & ea qua: morti obnoxia [unt animi't lagoreorum
·· OplnlOne
. . - memo_ l'la.lgltur
. . ' dluina
.
ti;t tpro
. . .. de enubus
..
'&
. . pri Il c·IPllS
quidi:' [unt & ipaex unitate fecClllda,& dua
mcros dlt.ld Igltur ~lCt
eo~ dl,:rc fo~mas
effe numeros,llu.. lltatc fccunda,&. ex ternir3tc,& quatcrnitate limilirer. & ftc
minab autem dena~I,ulq'!
entm formam decada no fempe r fccundum analogiam c:longadonis ipfius animail&
<ldmodar.numeros Iglt Ipfa: for':las uocabar, ~cl qUla,quê. elongatio fit ipforum prjncioum.D
i c~ar
igitur ha:c cITe
nit
um numerUS ea,qux [ublcda funt mc:tltur, arcv den quoru dcnaria principiain inrelligibillbus in nalibus
,co quort> . ~
.
d fi'"
"
~ HI
orma: mW~ltur,
at'IJ e niüt: fenftb llibus: atq3 ideo,qm anima hzc omnia cognofcit ita
qUa! c ' ~ ma m~trla
Per fc :~
ln ~atcn
Ing~era\ltu,.m
Ipfam materiam,q dfe,ipfam quoq3 dre ex his principijs unitate,dualitate,te:r,
nUm . e6ntta efl:,de6Il1unt,& termll1ant:uel quod, ut oés nitatc & quatcrnirate. quam igitUr dicebat imelligib ôllbuli
crle)Cun
"
. , . d d .Q.' r.
•
f '
.
uno oiurn ,0 ~nratls
prlllclplo e u'-~
I~nt,
Ita orma: ex effe: unitatcm,dualiratc:m,ternlratem,& quaternicatê(thco'
d i ~ebanturlC\PI
dcunr.~metl
tgtturob l'am câm . logia: fit hoc dlc~re.
ne~
quam in phyficis dicebat,l'am
étl ollcm ,denarq uero proprer Ipfaru~
formarum perfe, polfurnus expcdlte dlccre:dtcer(r aurcm quifpiam '" in hls
nurneru ,n~merus
cnim perfedus denanus dt, oêm naque dfe quarernitatem,proplerea quod animallum fp:ciCS qUi!
dcail,~
~ieIPfo
c~mp1ed,
qui enim nu~cri
[unt poft tuor in m~ndo
3i~eantur,q:
cœlum,qu!; ac:r,qu
~ ~er r as, .
l'e: decilS quo s ab Unltate Iteru r_c:fledunrur I? ~ecad
~ . 9ua & aquas lO~oa[,n
~en{lbiu
s autem punél~m
uOit
a re ~
l'IUotc:rQs Pt,en ~o . cati
eft,quaû qdam fit J\XocÇ.I, fufClplens acciplr duahtarem,lll1eam' ternitatem fuper!ictem.quaterm
tel1)~
d~al·tCIP
aUtem harum formaru01 dicebat unita tarem uero ipfum foltdum' hfC cnim corporis iplius princi, .
II
Itatem.' &: terllltatc:m)
.
D,
•
'V .
,
- n.
d ft ·
umeri qui ab
~ quatermtacern,quol1la pia funt. Illtatrm quidem ipfum pUl.,UIll! quo e lmpar
~'!m
~Ciu
Ullltate ufq! ad quaternit.1cem componunt, tibilc,dualitatem uerolinam,q1~
ex 11'[0 pundo fluê
. nt. 1. ~. j .... dtccill fiunt.ctrdgilur dççelll di,c~
le ~Il:i
fada cft qua: duobus pundls tcrwll1atur,&: dt 15.
"'
~ ~o,G
_ ra.çlJ~
iia.
C il
.
te c}\ IIDs,omnium princil'ioritm o~nia
l
b
s) . '
�P. R
'.
1 M
ipfe homo,& in rc1iquis litnifjttr.rcrihuntur autenl all:t ft,
m,ili m~do,&.
hoc quidé [tculldz cxpofitioni fit cOI1[equs~
a:lias enim ide~s
dicit,qu:r ~fi h~mins,&
qu:r 'eft angeli.
gîtudo fine latitudine. Tcrnitatematit fuperficiê ipfam,ud
']uia trigollus ngurarum prima fit,ud quod magis dicendëi
10ngitLI
d t ,qula qucadmodum punCtus ex ipfa diftatia ~m
dinem Bués alu:rü punCtum f e cit ~ û ira hoc ipm\punCtû per
htirudinê Ruat,rurfus &. alrerû pUtlCtÔgenerabit,quare ik
tria punéta 6unr. Vnum quidem ipûus longitudinis termi ..
l1us,alterum autcm btitudinis,tercium uero coe ambobus..
Qlaternitatem autem per ip[um [olidëi capit, ftue quia py'
ramis figurarum rolidarum Frima cfi,qu~
quidem quatuor
criangulis conllat,ûuc rur[w fecundum e:idem analogiam,.
nam ucluti punétus Bui. inlongitudincm alterum pUI1CtU
fe ci t,&. iterum inlatitudincm Auens altcrum fecit, hoc mo ..
do fi in profunditatem ffu;u,adhuc alium facier! quarc qua'
tuor pundi flent,oporlet autem lineam reétam profundita;
tis in fublime traCtam cognofcere:Ctc igitur 111 [enfibilibus;
quo~iam
igi ..
ltnitas,dualitas,tcrnitas,& quatcrnitas i~f"mt.
tur qucccunqJ fullt,anima ip[a cognofm,eam memo ex his
drc prillcipijs dicebat,ut omnia cogno[cat:dfe ergo in ip[a
unitatcm intelleCtum ipfum, per qucm intelligibilium ap,
prehcnfiolles facit,imparribills naqJ eR inteUcdus obieCtio
Ile limplici ces ip[as cognofcens:Dualitatem autem cogita .•
tionem ipfam,naCjJ habet hoc unde quo,perficit enim Ulam
';luandam,&: a propofitionibus ad cOllclufionê tranÎlt. Ter
nlt~em.
ucr~
opin.io.nem ipfam,.9uaniam ipfa geftiens ali,
qUid opman,amblglt,&. quaft Ula [clffam faj:ir, utrom hue,
an hLlc conuertatur,ac ft Ulam quandam perfccerit, dcinde
ingreffa in uiam ambiguam,&. dubitans,an hue an hue lier
tatllr;ûe opilli" quadam (uppofitionc u[a, & opillala qUld r
dam dcipfa uoIens dubiratione utroCjJ cOllucrtitur firman,
di propoftti ne[cia fiue aflirmatio uera,{Juc negario.eum na
que uolucrit habe:e quâllbet cogi,at~nm
<& ~c:mel
in hac
rem petiuerit,&: quod cft acccpt:rJt alm,dubr~
dlfpu
tat Ulrum mortalem ipfam oportcat eognofccre a? Im~r
talcm:uel rurfus corpuli lIc,an incorporcum,&: Cte III omm,
bus.quarernitate:m aurcm ü:nfurn,quod ip[a quidem qua,
l1gl1lficabat, <& [eu[us
ttrnÏlas in fcnflbllibus jpfum co~pus
ipCtus animœ cognitionum maxIme corporcus cH,partlcu.
lari enim auxillatur, nam finc corpon: l1ihil cogno(cir, non
autt"m dubitare opontt , ft imaglllationem rdlquimus,
lIanquc ca i'l fe,nCu cOlIlprchcnfa dl, quoniam qUl>que ex
(0 principia liabet.
.Ad.hue aU( & aliter ItelI:étum quidetn unum,
fClcon.aI? u.ero du%Io oa<} modo in unuru) fUI
perfiCIet autem numerum opinionem fenfum ue!
io folidi.
)
Videlicet ~ fecundum aliam applicationem ex his iplil
~nma.
facit.purn~
eni~
eorum, q~:r
[unt , a~i
dIe Imel1~g
l blh . a,l
fClbIlla,alla oplllabi!ia,alia fcnfibdlilt
un~l
qu~de.lI1tci
tribuit, qui eRintclligibilium per
ceP
. t1US,ld~fibLs
naq; eft ip[e,&. omnino iUis fimilis,sc
paruer ob,e.CtI~n
pri~a
ûne tempote: res ipfas imelligcn8.
duo.uero [~Ientla;:
trlbUlt,compoftta naCjJ cfi ip[a fciens co;
gOltlo(liqUldem. [yllogiÛllus efi quidam)folo fane modo
fada,&. no~
~arle,uidIct
no alias alio modo, fed fcmprr
~era
,&. fimllltcr Ec habens, per unam uiam propol1tionutn
JO unum fint"m cocIulIoncm ducens. tria autcm numeru/11
opinioni. attribuit, non cnim folo modo, quêadmodum fci,
enna,Rt Ipfa opinio:eft cnim opiliio tum uera tum falfa 0/11
IlIS aurem [ciemia uera,quomodo igitur tria n~meru
~pi,
11 10111 proiu~
di"~us,qator
autem (en[ui prote~'
dem caufam.dlcebat Id~o
propter hoc 311imam ipfam Cl'~
ftemem ex ulllcate,duahtare,ternitate, quatcrnitate, omnJa
cogllofcae,proptcr cam,quam ad ca proprie:tatem habcr.
Quareaurem,cum dixcric unum ipfum intellcCtum [ciell'
tiam aure:m duo,no rtiam dixit,opinionem uero Iria 'fed ru'
pcrfi
cid Ilumcrum
diù(
dicimus ioiwr
ad ho c, quo'd Ulla,
.1>, d
fi
.
"" .
..... ~o . no
unt llumerJ,ctenim [ccundum diffinicionem!lU
~end,ct
e m, .rl umer
dTe ex unitatibus coUcCtam mul
tltudillem , dua!1I3s quon:.
rr .
.
... -p numerus Cne Ulderetur qua: re UC
ralion
efi:
l1umeru
.
.
,
'
JJ.
1.
s, lIon emm ex umratlbus multitudo Cn,
naq3mu mudo
pr·m
n,.
••
. .'
1 0 Cu 'n trlllltare • prœrerea omnis nU'
~erus
multlphcatus fic maior,quam eompoûrus ut tria SC
tria faclunr fex,ter autem tria noucm 8( fic · .... ' lb .~nt
las autetn (
JJ
1·'
,
111 oIHn
liS.
fi
conuer o,mu IIplicata fit minor qllam compo'
lta,nanC}l unum,&. unm,dorecl~
facie uniT...
duah as autê,&. multiplicata &. compoGta .Iq 1· Il. d 0)
cc ua tSCH, U
- &d 52'b·
utroqJ modo quatuor [um: 116 ergo'
naq; .' UO,..... IS du~
nCqJ unJt~s
)nt~
dualltas dl numerus. quare primi nllmerÎ'
funt temltas,et quaternitas,imparium leruitas,pariumqua.
letl1ltas:unitas aUt,&. dualiras numerorü principia fum.
Etenim numeri form~jp:;e
&. prlcipia entiunt
1U~eru":J
Ip[um quidcOl animal ex ipfa unius idea,& pri
ma Iongitudine,& latitudine)& profundltate.
Vlddicct cx ipfo uno,quod primo cft ullum,&. prima 16
gitudme, &, latitudine, &: profunditate, iam d,ximus iplum
animal,conftarc:,c:x prima unitate, &. dualitate, &: rellquis
qU:r'aulcm funt pofi: ipfum,fecundum analogiam de [ecut;
da,&: renia,dualitas autem <& (rinitas,&. qua;: lequulltur in
']uantitare definita dicumur ,ueluti cum in IpÛS numcris f;r.
tur.Dicltur &. in cominua1 ue1uti cum in linea,ud [uperficie
h:rc ipfa cOllllderamus.hlc igilur ut in cominuis fermollcm
facit.fte aurem fcire oporcct,quod unumquodq; harum ma
gnitudinum uocauit illud,quo quod prius eft fuperat, linea
quidem longitudincm,nâq! longiludille pUl1CtUIl1 fuperat:
fuperficicm ucro latitudinem , quomam lalÎrudine llOcam
fupc:rat:alte:ram uero profullditatem, hccc eniOl dlfferc a [u ..
pcrfie,Il~q3
ipfa quoqJ [UR6cies hab et laricudll1em, quod
autl!m [olldum e:ft,lollgitudil1em,atq31atitudinem, non [o.
lum auten:t Contilluam quantitalem ex quaternitate confii ..
tUlt, fcd etlam multo prlUs dcfinitam: fi nanCjJ omnis poCè
denarium numerum,l1umc:rus,in ip[um denarlum re[olui,
tur' ipûus uerodenarrj unitaB,dualilas ternitas quaterni,
,
Il.~
.
"
tas, principium. cu.: l,equltUr quod diffiniti. &. continui ip[a
cR.
.
quacernicas prJncl~m
,V, S
dieebantur) [unt autem ex ele:nentis. iudicantUr
autem rcs)ali~
quidem intelleétu ali~
fCléria,JUa:
opinione)& jli~
fenfu:hi autem ~umeri
funt fOfl
mx rerum.
ipfam didionê, quo fiat ap~r
formœ ipfz l1umeri, Sc princl'
dlceb.a~u
,[Unt autem lx elcmemis.ipff·t1·
pla eX J Rentlu~
fo~ma;:
numCTI, ~ prmClpla cxifiemium diccbantur, pa"!
cmm quo~
non. dlcebar hos numeros, qui [unt apud 1I0S,"
f6rmas ex,Renuum, Ccd ip[as formas elfc: numeroS'. prob~C
autem per h,3:c ea,qu.:r diCta [unt, dico autê quid ira el( ~1I"
l~te
,& dual'tate,ternuate<j,et quatcrnirate con Rare an Jl1l3
d,Cta.Îlt,naC}l ideas inquit atque exempta cxiRêtium num"
ros dlCebam,illi 'lueem numerÎ fum ex clementis ullitatis,C'
dualit~s,&.
ternitatilS, &. quaterniratis. lam cnim di"iJ1lU 8!
quod Ip[as formas denarios numeros dicebant dccas aU le
d ~li8 c~ponitur!,e
uero ideaB intelgbu~,(cU:
oplllablllum,renCililltum;hoc cnim figlli 11 car cum diclt, J~
dicantur autem res ali:r quidem intcllcCtu alia;: fciel1 tia ,ahE
opinione,aliz fenu,~m
ftmile.ûmili iud~at.Q!lre
~ for'
ltatC,
mz
rerum
funt
ex
umtate,dualltate
ternitate
quatCtrl
Alia ucroumlh modo)alia fi,ue pofi ipfumanil
O
(ha:c enim funt elemema formau~
)anima ~utern
c i;t1 01
mal fimiliter.
fcit omnia,me:riro igirur ex clementis exiRcnt1um ipra~
fa#
V lde1icer 9m ipfam analogia ex unitate,dualitatc ternita cic:bam,ut {Imile ftmili cognofcem.c:x his aurcm qu~
dl~a
u,& quatcrnitate, ut iam diébam cft, (cd .non de prima. ex fUllt,illud nob's efi manifcftum,quod qui ideas i~du,eb2t
'lUa dt ipfum aiai.ut! alia cxempla,udut Ipfum PUkhrulIl J ék ~ae,
clIç cxdtcmiulIl principia dic.cballl, horum_~(
tl~S
. ,?pomt pa.u~m
Id.'qu
. o~
dICltur,E(e:~m
trad~ce
,wi
�~ia
D
E
.ft,
N
1 M
A
principia fupponrbênt un : taem)~uli,
t~rnila
~uacern
\ cm.']uare
pofiquam dixlr, numw cOlm rem
forma: dlccbanrur, fubilltulit: fune autcm ex .ele.memis. &.
fupcflUS dicic,ipfum autem animal exipfa unius idca.ee qu~
fcquUntur, ipfum autem animal (fi, exemplum &: forma,
form~
aueem hi rerum numeri,quoniam fupra dixit nume::
ros clTc formas, nc cos, qui rune in confuclUdinc, numeros
eUm ferrc putates,cos inquam,qui in eurualura digirorum
fi~nt.Dceps
cum dixie res ipfas iudicari alias intelleétu,
al,l<Is f~iel1ta,s
opinionc,alias fcnfu,fubintulit,hos nume
ros e~ formas rerum,hos mquit eum dixerit numeros for,
~as
1I1telleéhun,fciêtiam,opinionem, fcnfum,qucmadmo
.dum ~nim
cft ipfum animal,eodem modo efi ipf:l mens,&.
l1'fa ~Clentia.Sm
i ter &: opinio,&: fenfus,&: h~ rune idez re::
!Um Intelligibil:um, feiblliu m )opinabilium, fenlÎbilium.igic
Ipfa quoCj} anima eum in fe has habear formas,fufeipere res
I~ras
pOtefi,iudicatur coim unüquodC}3 uidelicet &: cogno~CJtur
fccundum formam fuam.
Heraclitus ppfuerunt:incorporca ucro qUI numeros ea dTc
dicebant,ut PYlhagorei, &. Xenocrates. Plato qu0'll idem
uidetur.mixta auté dicebat Empedoclcs eum quatuor de~
mentis comemiollcm,&: amiciuam naturas incorporcas.&
Anaxagoras cum homœomerijs,intelleéèum nanC}J ipfurn
~ife
incorporeum dicit: fic adhuc i ijs Democritus, qui cum
corporibus indiuiduis uacuum induxÏl. Differunc autem in,
quit omnes inuiccm circaq; multicudinê, & circa principia,
qui<il corporea concra eos,incorporea fentiebanr,;iixcrunt,
&. qui contra ulrof'13 iUos mi:cta alfeuerabant.
Confeq uenter au ré & hifce aiam rerulerunt.
Hoc dl: confcqueneer ira illis de anima uidebatur, quem
admodum ex opiniolle,quarn de prillcipijs habebant.duce
bantur. un us cnim quifCj} de principijs ilIis, qua: credcbat,
animam fecit.per ha:c aute01, fignificar non modo cos, qui
ad cognitiuum rclpexerunr,fed e05 etiam,qui ad motiuum,
de prillciptjs animam merito feccrunt,unde induc.t.
DIXlmus ex his,qui de anima diserunr, allquos rcp
, xl~.
fC,ad elUs motiuam parcem,aliquos aure'!1 a ~ eognofc!tlua,
& P.l~to
igitUr aiiquando ab ipfius monuo I p fa ~ , ~I , if l l1 r>
ueluc ln qUlbus motum feipfum moucnrèm. dlclt Igltur 111
PI~a:dto,
imorta~
autem oftcnfo, quod ~ ipfum mouet,
amma: fubl1:amiamq! &. rarionem hanc ipfa qu' plam di
~cns
non erubefcic:quare diffltlitiOllem dic~
dIe an i n ~a: cl,d
pfam mOUCat; aliquando ucro ab cogl\leJuo uelut III T l ~
Dla:~tr
qu~
cx princ~s
cmium ipL m confiimi.t, (lc igi.·
;~ , ,atone modo in ipfius ~o , (Um.'
modo in. cognit
i ~ ne m
. tlClentc, Xenocrates qUI fu:t hUIUi fuccefior ex utr fque
Ip am an imam diffmie,eam in']uiens eifc feipfum moueole
~cnCtum,q
i a fit ipfa ex;fiitium cognf
c\t iu~,
nuùler
,~
d' cens, Ut Pythagoras, principium el\lm mlllum utlut Ill!
f;lcu m numerus e1r,quod au lem motiua elt, addens illl feip
a-:n dfe mouëtcm,prinelpium n5'13, &: fOl1s omnis motUs.
~tl
uolunr,eft quod fcipfum mouc[.ahi quo'l3, quorii de.
Inceps mclltioné facier,ex ambobus ipfam dcnnie:bant ani.
Illa III quemadmodum,& ideo,Ctc allqUl,dixir.
Differunt aurem de principiis ,qU3::) al quot,
hlaxime quidem corporeafaciéccs jnco~pre,a)
hl~
aurem mifcences &. qui ex ambobus prmclplacnu
cipium aliqui dIe igocm dixerunc: maxime cnim motiuum
cft eorum,q~
fune ,in f(ipfo habens fuijpuus motus prin.
cipium. fic motus alia quoque mouet, unde mOIU natU1ali61
calid
, ~ primo
mouet animal, cum a nullo alio cor porc naruraie calidum moueatur,fed in fe narura ipfam caufam mo.
ue Hem habcat.ideo fi in prioc~s
moriuum dè.illi qui aoi
mam maxime motiuum eife crcdebanr,e principijs hanc ip
farn meriro faciebât, undc aliqui edam igncm cam elle fup
pofùerullt,ut iplè imu1it dicens.
'r
Motiuum enim fec6dum natura ipfam primol
QEoniam autem Be motiuum uidebamr anil rum crediderunt,non fine ratione.
'.
Ina elfe) Be cognitiuum fic aliqui complexi-func
Non finc rarione mquit, quod dl: fuaptc natura maxIme
ex ambobus enunciante's animaln numerum mOI rnotiuum,hoc in principij ratÏone ponebanr,faéHuum n3qa
uente,m ièip[um.
)
,
. &: motiuum principij réinem habet.quare cxiftemium prin
ciantes.differunt;lutcm quo'J3 circa multitudiné,
alii enim unum,alii ucro pIura dicunr.
Poftquam per ea,qua: diél:a rune, opiniones el!poruit de
:rnima maiorum,&. qui ad dus moùuum,&: qui ad cius co.
Cnofcitiuum reCpcxerunt,in iis côfequemer de ipforulh dif~ercnia
circa principia diiferit,diffcrêtia enim de pril1cipijs,
~lJs fuit qUQC}3 caufa, ut circaanima: fub!tlitiam diifemirét.
Inde igitur ahj aliud quodpiam animam eife diserum. Om
Iles Uero de principijs dfe )quz fuppofuerae, exi!temium ca
tlIe)pr~fmi
autem qui in ipûuli cognofciriuum rcCpicien
tes dc princ~s
eam effe dixerüt,exccpto Anaxagora ,quê.
ildOlodum dc:inceps narrabit.i.n natu~li.g,r
,a,ufcultatio_
Ile,de naturalium diff'ercnria Clrca pnnclpla dillgencer ag.
~re(fus
cft mtmioncm nunc quoctJ eorum faciet.At fonaC.
le uidebt~r
idem dicere cum Cuperius harum opinionum
Illcntioncm f(ceril &. nu~c
rurfus hoc in loco eafdcm enu·
rci fermo nam rupra opinion es eo,
meter.at nOn ei~fdê
ruOl
, uoluit exponcre hiC
!
, d ~~ aOlma
ucro quomo d0 .mUlCem
dllfe ntlat
'- de principiis exponit, &. hulC
."
.
rel oplmones q u0 '1l
torum
d
'
"
,.
'b
d"
li. ,
.
cantmaaccommodat dequi usame IXlt. d IUIn_
~Ult
aUtem dl(fcrelUiâ &. a fubCtantia &: qualitate, &: a qua
n - "
' d a1rJ" corporca.
tltate
lq' 'a fub uatta
quidem &: a qualirate,quo
~cnorp.li}(tU
quancitatc autcm ~uo.d
~lq qui,
al unum, a1n Uero piura. corporea igitur prll1Clpia natu,
ca
t
t&
"
.
ThalCi,Dtmocritus Anaximcnçs 1 Ana",."andcr"
, Vnde uifum dl: aliquibus effeignem,nanq3 hic
dl: tenuiillmarum parrium, Be eIementorum ma!
xil11c incorporeus;atque etiam mouctur, Be mOI
uet alia primo.
Cum dixerir eos,qui maxime mOliuum animam dfc cre.
dcballt)ex princ~s
cam Merita dixitTt, quoniam quod ip ..
{jus naruram maxime mouct in primis cft, &. in prillcipqs,
principij nanCJl cft & fa cne,&: mouere; anima autem mo.
tiuorum dè, conrequente:r1induxir. aliquibus proptere:a ui .•
fum elfe ignem elfe: aiam,qul:m edam e:lfc principium dicc
bant,quod dIa tenuisllmarum p-tium,&: maxime incorpo
reus, at'1l ob cam rem ma-xime motiuus. &: fibi ipû ipfiu8
motus caufa,&. aUa primo moueat,ignem autcm non Sam
mam dicum,ipfa cnim dl:ignill el!uperamia, fcd ipfam ûc,
cam euaporatloncm,quam ct ter~
mOtus facere,et uemos,
&. alia qua:cunque maxime motiua in mctcoris Ariftotdca
cllpreŒt:dicit aUtCm qui igncm principium &: <lnimam ex
igue crediderunt: Heraclitum, &: Hippafum. fed H rac1iti
paulo infra, &: opinionfs dus mcntionem faciw nunc uctO
Democriti opin\oncm exponir:qui etH multa,immo innni,
ta principia fupponcbar ,ca ijs tamen,qU:E apud îpfum ma,
xime motiua dlent,animam facieba[.c fphzricis dico:un~
ignis quoque dt: icorporeum au[cm dixit igncm, non pro.
prie ,nullus nanque ipforii hoc ipfum dix.it,fe:d propter rub.
tilitarcm partium UdUl in corporibus incorporeum ignem
appellauit,At forcalle quifpiam dubitauerit ad hoc,quod di
étum cft anima dre ex prlncipijs,quod &: aliquid altis plue
iUi adhibuerul1t,an omnia alla cam dfc unufquifC}J dlcat,an
cômune hoc fit omnium principiorum: qUa! in rcrum na lU
ram cadunt.ad hoc ergo dicer(.( illi quod quidem pri".1u~
hoc ipfum,ut non dubttetur cx alijs quibufdam cITe ~rmc
..
pijs,\1on e~ c~unjbs
hoc ipC~m
dixmu5:en~ah
qu~
dcm ex pnnclplorum compoûnonc, aliud q~o
, plaD?
fa,d.n
prlo~
cft,aut natura fccundum cos, qui nOI1 impa[\b,l~
dicunt,aut apparentia (ecundos cos, qui e:adem lmpatlbilla
&.immutabllia (erôt.Anima fane: ipfa re:S pa~s
dl: quzdarn
principiorLUll,qUa'l a princ
i ptjs , di~e.t
ha~lufo,cm
re ..
cepie adu,q~
funt ab iplis pr~I1"PlJs,antmi
dlCo.~a
,
~o,G(a.fuil
;ua.
C ''1
�P
R'
r
M' VI , S
re idem tire ignem,arqJ 311:mam Oemocrims diccbar, diffc
rcmia uidelicct ad habllum,quemadmodum dixi,cxiftcl1tc.
igitur &. rdiqui alfj quidcm aquam,alij ucro aerem elfe anÎ
ma'm dicebanr, ar qui nonita uoeames, quœ funt ex his, ut
lapides ,1igna,& e:tt!!ra.
, Democritlls autem elegantiUs dixit)enuncians
l'rèptcr quid horum utrun<j3 fit)animam naqu~
~iTe
idcm,& inteJle:tulll uelutidiximus, & ex pnl
hlis,& indufh~s
eorporibus, motiuum autcl13
'ppccr fubrilitate panium, arqi figuram, figuran;
~utem
mobIlisfimam rotundam dieit, talem aute
eiTe intdJcétumq; ipfum ac<j.) ignem. _
DemoCl itum J.lUdac,ut qui aple l'ra:dldoro eauras red ...
diderir:ha:e <lUCfm ful'l mouerr &: moucri,dixit cnim quod
i,gnis,cx quo an'rnam dre dieunr aliqui "!ouelurq;, &. mo~
uee al a prlOlo: probabililer igir.ur ut , ho~n
e~ufas
D , emo~n
fus asfigllau it,qui d ira ignem ,atq, atll ma.cxlpfis cmm pn~1
cipijs Uldeliete rl'h~Jau,om
,ulraq, ~ moue~r,
&. moucnt,feeir emm II1qulllludleéèum,fiue amm:am,na'l?
&: anima Idem fun~:
e" pnmis cor;
àpud ipfum in , telcdus~
ponbu.s,uideheceatomls CuOt,31non ex qUibusllbcI, f(d ex
fpha:ricis:qua: duabus de caun
~ maxime motiua fum, tum
quia (ubtihsfimarum paniulll [um, & facillime propterea
fubtilitate partium per omnia nanCeâr ,& ficipfa mOla mo,
uent:tum figu ra ipfa fphfrica facilis motus hœc eXlftor,qua
re dim reddidit quid na ipfa mOUc3tUr,& alia moueant.Ac
non indlgnum eft qu a:rere qua de caufa Cpha:rieas atomos
rninorum paniù elfe. Oemocrirus dicebat,& propcerea eas
fade mobiles, nanq; quod ipfum rotundum fi~ fa ci Ils mo,
tus id patet oftenditur eniro quod ipfa fphœra ln punCto (u
per'ficiem t~ ngi t,anqum
igitur punéi'o aprata ddabës dt
falis motus, quare &. Cubtilium, p~rt
~ um
Cunt fph ~ rle:,
. Ut,
quoC}3 ex hac re cauCa rcddarur Iplaru motu
s ,maxl
~ emm
cum forte talls ratio uidetur dfe,nam Illud quoC)3 fier! porc
~
rat ut pyramidales ,ud hamales,uel fim plicitcl' quomodocu~}3
fe habcrcnt Cubt
i lioru~
. partium cffem:dlcimus Cl> in
geommia oftenfum en rcéèJ11l1earum,& a:qualls ambltUS
• 6gurarurn,quœ fuOt plurimorum angulorum maius habêt
fpaeium,quam illœ, qua: pauc!oribus angulls cominenlUr:'
ueluti fupponatur tmagonus 11abens unumquodquc lalus
duarum ulnaruOl, Ut c;us lotus ambirus fit oCto ulnal Uni;
[upponatur & ilerum hexilgo l1us habcs ul1umquodC]3 1atus
ull13:,& tenia unius ullla:,ut hu ius quocj ambilus oélo fiat
ulna ra. Supponaeur etiam oéèangulus /1ngulum lalUs ha,
bcns unius ulna:,ut huius quoq, otto ulnarum fit ambitUB,
harum igitur figurarum quadranguli,&. hexâguli, & oéèan
ambltum habenrium (nanC}3 unaqu a:ctJ odo
guli ~qualem
ulnis continclu r)odallgu lusquidem CpalÎum maius habc "
b ir: minus aut oé,l:angulo hexagonus,et tetragollus ,hexago
no minus,quod fi qua: plu r:s <llIgulos habee, capacior dt,
citCulus igitUr omnium figurarulll a:qualls menfura: capa.
cis l.l mum fparium habeblr.. quare qua: plures hab ent angu
los figur a:,magis quoC}J circulo propinqua: funt,& canto ~
pinquiores fiult,qa~o
l1bi plures angulos uendicam:affi,
ne enim dt Ut Ont fin e angulis:circulus cnim ûne angulis é:
cadem quoqJ ratiOin folldlQ datur: quapropler fpha:ra ipfa .
reéèilintorum,& œqualis menfura: fol,dorum capacis(Jma
crit.~lod
ft hoc ~ta fc haber,&: q hlllt œqualis mcnfur:r,&.
plur
e~ angulos hm, ma,i us tencne rpaeium, & côuerfo.q~
igitur Idem habenr rpattum figurœ plutlum angulotum, ml
norem h<lbent ambltum.rpha:rœ Igltur omnibus minorcm
ambieù habebî1c. Hene igltur Oemoerieus acomoru a:qualium aceruO fph a: ri cas ~lno
t , um
panium Cuppofuic: &. pro
pterea fcmper poif, eas 11labl , &.mOtu8 eCfe facilis, qUia in 1
pundo fuperficiem cangum moue te alla.
Anaxagorasautem uide.( a~iud
:. ~
Vlderur autem quoq; Tha1es de fis quorum men
tionern faciunr,motlUum quoda~
ammom op ~
na)
~ quidcm
Japidcm dieu ammam habere,quo(
malll rerrum mou et.
priys, aerem hune ratus omnium fubnhsfimul11 dre,8C,
at'J ideo ,ognfcer~
aliquid) cc (UQlj
utitur autelll ambobu:s uelut una natura;ucIutal prlnci~u,
..
Vt emm diceb. t ie lleéium iuftiq3 & boni caufam e{[t,
tanép eorum qu a: talla li on funr,alla clli:tleaufa,quf uere ~{è
ipfa anima,u 'dctul ab IIltclleau aiam feparare,anima cnlm
udut e fylloglfmis rerum nam cognofeen.s peccare pOl e ~ ..
quando HI propoHtiOllib us quod lI Ô dr,tal1qJ fit,ace
per~;
ipee fane imellcélus fi mplicluus obieébonibus J'fbus ilC~
bens,ut ipfe in51c,u.el cognouerie, uelnô cog110Uelie, &: idc(J
errorc carens.fi naq, pe car t,imelledum eum dIe fatll UIIl
aecidcret ,quod qUld cm abCurJum eft.hac ergo de ,caufa fc.
parare ab anima intelleêtum uidet Anaxagoras.in qU1b~
a\.ltem rurCus dl eebar ab incelleau un:uerfum mOlum cfle,
quod'll in oibus u detur aiallbus & paruis,&. magnis,&: P'
ciofs,
~ U11 bus,
i ~(m
diccbal dfe im elleccum eum aflim~;
nâC]3 eft ai;E moum:,& uideri in oibus animalibus, non all1'
imdleéèus lic Ïtel um,nifi quod ipfum incelledum ma"
i~ ~
omnium principium ponir,nam eUI imdkélum OernocW
tus nominar,non lamen in principij rône ipm rcponic,An a
xagoras Uero eITe imdlc.élû maxime princ pium dicic,ut fa'.
cclLlum uidel:cec,& in boc ipfum laudat,& Ul flmpliccrn,ct
qui corpore mllCetl non pOlefè ipfum fuppoll ie,& non,qu i
admodum,}?lÏum ûmilitudines oés omlllbus imixeasl e{[c~
ûc imc:lleélum dicit,rcd,imixtunl,purumq3 & flmpllccm eC
ipCum nanat. V nde Atlftote!es rad cm ipfc quoq, de inle~
du (Arendle,& quod promific, illud f.. ci t.f.beuc dléÎ:a ace l'
piens. dim igitur de ipro, reddit aUlcm ambo eidem prin'
cipio,&. cognofcere,& mouere dlCCIlSimclleélum mouere:
ul . ile , r~umc
~n i m d xerit in:elledum:cognoCcitiuâ huic
pnnclplo potenllam rcddidic:eandcm au((m manlfdle 01()
uerc uniuerfum dicic.
'
De 0plmol e Tltal:tls non comode meminiITe uidetur..
curn eillm propo{uenr fe uelle ofiendere,'}> lUi, qui te fpex':
runt 1I1 ,anrma: eognofcitiuû,ex pr i lcip~
s de quibus dfe rcS.
fupponebanr, ipCctln yllOl]3 elle dlCt'hall t, ul1 dc lImile ab ,l i1
mIlI eogno fcll ur,mmalls opinioncm de Tbalele nihil qUlC~
quam tale dlxi r,uelull de alris, Ced la pidem trahelllcm t~r
an matum dlXiC,aif propnum elIe motum dicCllS.Ac f[/a~
COlom qUi in mOlluù 1 efIJexcrunr,opilliones cnarl
S ,un~
quodcp maxime motiuum dlCcbal ipfi uirum, hoc all lOlE dl,
cere el ~ mcntu,
Demoeriei quidé uifum dIe rOluudas a~
mos,Pylh
a gorc~
ucro dicere ramel1la,q rUnt in acre, ~1l
ignem,a1.um aera:ad opinionem uero Thaletis,qUl entlLltJl
principlUm elfe aquam ponebat nihil raie dixir.nô cniJ11, UC
ira dicam,a4uam dfc aiam ThaÎeeem ponere dixir, '" pro'
pterea ral~e
iquit lapidem ferrum,uelut aiatum,alq3 id ~ d
exaqua eXlftcmem,hoc Igitur non dixir, Ced illud folum."
aiatum lapidem dlxit.qua gratia';an quod ipfius <JoluJ11IJla:
non ferebamur,Ced eômemationcs'; &. 12l2 ea rugit i01porl!t'
num oraeionis fine fcripto accufare hoicm.an quod rCLlcr cJ1
tiam qualldam uiro exhibuie,qm mu1ca ipfius prccio ~ i gla
dogmata cômemorauic'; D icullt cnim eu dix'IIe prouldC~
tiam uf~
ad ultima (endere ,&. nihil lpfam laecr,'
; ncC}3I1(~
mum quidem.propccrea hui us quidem non dlCÎt dIe ha '
opioncm,'l' ex aqua fit anima,fed lalltUm folum, qu od 1Ü0 '
quoC)3 mOtl.u11 a11lmœ tribuit.Dcincéps au(em dicil HIP~
,
nem hoc opinatü fuilfe,quod ex aqua lie anima,ctcnlJ11 0 ,
nium principium & ipfe animam dIe dicebar.
J
Diogencs auc) quemadmodum &. alii q\lidal11"
dicereaiamque ~
8{. (ntclleétu)quemadmodu dlXlmus quoq3
..
men prineipium jpfum intellcéhlll'l ponit maxit~
, omni~[l1
quippc dieit ipm entium fimphe~
eiTe,& non n1JX[um)& pu rum; tnbuit autéambo
eIdem prineiplO,& eognofcere, & mouere} di~ens
intdkétummouere unJuerfum.
. ' . ....
_ .,.J
,
,
uU'
�J
:x
·· A · · N
'uei-e anitnatn;mqtialltÙtn quidctn pritnutn dlBC
hoc ca:rera)cQgnorccre;inquantllm autcmfubl
1
e{fc.
llsfimum)motiuum
1 M
A
~uincm
dicentes ipfam aiam) qm genitura nonefi
tànguis:hanc autem eiTe primam animam.
'
Hic appellatus fuit acheus.i.ûne deo, ud impius hac de
, Dlogenes Apolloniatcs,& Anaximenes principium om caufa,qm omnium rerum cam nulll alia: rci, èjJ aquz attri..
i me
~u
dTe aera diccmes,aram quoC;V ex eo conftar~
di,cebâr, buebat.imponunam aueem dixit hâc opiniollt m, ma~
b alam Ip[am cunda cognofcere, udut oium prll1Clpla ha quidem ueluri penurbationé folam auditoribus j)bemcm.
t;le
. m,~xie
aile motiuam dIe ,ppeer eXllitatcm, didfi DCll1de ut magis materialem,& infra in materiam aiam de
mobllis,oeC}3 motiua ûmilirer
dii eb·101,q, Ipfum mouells etfe fubtllislimum opoucr, quo ducemem,quod'l3ne'fJ ~acil
magls,<'V aêtiua, lla'l3l.quidum, in quo
a ItUr pel' totum, quodcullqJ mouttUr Ut & totum mo; 4!lt aqua.& pafIJu~
~ q~a
haber drcna~,p
s{j u~m
dt, at afa: facere magis,èj
Ueat,fublil'sÎlmusautcm aer.
'
.
. ut e m~lqu
i r,ifeanm
dfcaquâ.
Et H c racl . itu~ principium r{fe inquit aiam) figl pan compelt.uaJ(
quomam
omrnum
genllura
hl humida .crenim fruétuum fe
dern
. cxh~larOne
dre)de qua alia côfhtuit) erenim mina liqUida primum nullt, & comradixir,inquit,fanguiné
tnaxmlc mcorporeulll)& tèmper fluens.
dicc:mibus dIe animam, dlcens quod genitura de qua etf~
. Dldum dl fœpel1umero qftd principium dicrbat dTe eo.. &. uiue:ee eO: allimatis,aqua elt,& non fanguis.atqUl fi Llm~
tlU '- .
.
m IP.m Igncm ,lgncm aüt,noll Ramam,qucmadmodum pllCiter liquidum an ima erat.aiam omlle: ee liquidum OpOI"
tdl . l l ~ dlCl[ Ariftotelcs,flama eft ionis exu peratia fed Ignem
'tebat,& genitura non inquantum liguid3,animata eft.pror
1'.
b
l 1>'1'. ex hl'
a atlO1~m
llccam eoX hac
ergo dle• aiam, Ut mobi, fus cum expiJ"ata fuerit,ll(juida quidé adhuc efè,1l011 uiuclla,
~b&
fubtiLflima,oâ'l3 emia'in côtinuo motu dicebat eŒ:,& &. mortUa,neq3 hoc Colum multa llaqJ liquida Ilaturalé hatollebat , quêadmodi'i & Protaooras
&
ah' emlbus
1. fiamm
.
b
,
quoqJ [unt animata, fed etiam
bcoti3 cabd'tatem, non ia~
tl,cognofcens aurem Jpfum,& ipm mouens elfe ai!;
l m~
rationibus natutabbus OpllS dt,prlmam amê animam dicii
brop~un
d~cei)at,h
de cau la eam de e~h a lat i one
dfe,re,
genjmram quart femen anima:,&principium anima:.quë,
i us na'IJ exntlbus in motu oportere res Ipras cognofcês et:
CIlim principium dl humani corporis,fic [ecun,
_ï .rno(U,Ut Concurrcos eum tUis,quadrer,& conueniar eum admodum
dum IlIum anima: prinClpium dt• .
111S,llam quo ltans cogllo(cerc:t motU~unde
& cognillo,
Alii autem fanguinem)ut Critias [entire eiTe iP
~Iem
quidem ai~ dedlt,ct qood ctfet ex oium princip,o,dlCo
maxime proprium puta~res:
hocaucé
, aUte Ol_de clIhalacionc,quod<j ex maxime motiuo dIer, mo fius anim~
tum na'l3tpfo moto cogliofcitUr,mouere ailt ipfam dixit,'p e{fe propre[ fanguims naruram.
Hoc aumn dt piOptCr fanguillls natudi.Critiam adhu~
~tcr
cXllltatem exhalatiollis,et Ut in corporibus incorporeu.
"tiL~e
ellim,quêadmodum diximus (fpellumero, elIe (ub unum ex trll1g:l1ta,qu, &: Socracem audluit, ud al:um qucn
<n b pamum Illud,qd mmurum efi,ut pel" totum mmum dam dlcit,l11hll Clllm dlfferimus.inquifll aUlem fUlŒ:; quoq,
hil~
~u'txhalio
aut dt cxilium partium,& [emper md, allUm Critia {Ophlttâ, cui us &. e1fe: Jata uolumina, Ut Alex.
fllO' a terlUS mOtUS caufa.quarc terra:,& aliarum rerum dicit.eum emm,qui fuit ex trigima, non aliud quidpiam rcri
tus ex hac neri Ariltotdes dcmonltrauit.
pulT
~ quam carmlOa de republica. hicigit animam fallguj..
e!IiMot~n1
autem moto cogl1ofcirur)n motu aut llem elfe dlcebat-,fangUis elllm inqu1t clrca cor efi homll1i,
bus imdkétus, hoc autem pofl:4:J clnimam ip[am [(mire de
~ el1tla)& ille putabat)& multi.
autem membrorum etfellt fine [anguiûgnduit,qua:culICV
quo radu~e
dl
, on~m
opomsquo manifeftius 6at illltd
modo,tn motu am cITe cmia &: ilIe purabar, ne,ea eé lÎne (C11[U. capill',ofTa,ungucs,& fimllia. quare fen
• .C%: d dl~'t,hoc
ca m elTe dl~c,ip{jus
autl:m amma:,p
mulu,motum autem mOtO cognofcimam, quia in mOlu fus Ipfum faClgU,~m
· tntla credebat ci: ,,ppruea ex maXime moriuo e(fe aiam di , pnum, Cenfum Iglt fangumem alllmam & medica ratione
cebat.oponer enim motum moto cognoCd, {lm:li naq3l1l'e demo!.lfrrlite Il cruos ue! (0108 ,uel m a x l ~e [cnfilluos,ct hOIl
: d a~ , quos.al
~[lan!
fi (allguill cfi alllma,quj; igllur
· Cognofcirur. quod autcm ex iîs, qua: Cunt !lun cITer ablara 11011 o~s,r.
~,Hiol
credebanr,id ofrendlt &. in Thea:ceto, 8( pluribus funt illallum Lille Cangull1c,tJllc alJlma Cum. inCcda au lé om
tniocis Placo,atCj3 ArlfrOteleli,& inllbro de cœlo,& in mc- 11Îa fille fallguil e func,mu[c\;)ormicf,& li quid ûmilc,qu:IC
femiendllàngul&
·taphyÎtcis,{j nan'l3 non dlèti.nquiullt ltatio in ullluerfo,im, [en[um parclClpare pc:r(picuu dt:non
caura
elt,ner{;
~
e
d
l
efi
amma
[ai
'guis:
liquidi
qua: fine fan'
posÎlblle effet etfe fcmper motum:hoc enim ipfum [emper
'moue:ri ,manfio qdam efi,a!q; fil tio. Qiod il ablata fuerit gUlIle [une aOlmalta & allimaca & (enÎltlua IUIlt
acep;unt)r~
Omnia m'icp elcmenta i~dcem
Uatio,auferetur quoC}3 motUs:1lam fi quod mouetur lion ha
ter terram)hanc.mtcm nullus ellunciauir.
huerit in molU ftationcm,non omnino mouebitur.
Similiter aut (UlIl iis) & Alcmfon uideruropil , Iudlcem PlO pr<Etide IUdlcame:,& pOlleme unumquod'l!l
Ipforum pnllclplum dfe, terram autem [olam Ilullus dlXIC
tlari aia.Dicitenim dl~m
i~10rcalem
effe) quia anlmam
dfe,q~arc
nèqJreu~
principium etfe: eerram fola
1it rÜIs Imortahbus>hoc a~t ~lh a~e{f
ueluri remt> nullus fUPo~1tpr<Ee
lllqUlt eO",qul dixerullt omf.1ia c:le ..
fOtf:moucri aurem & d1Ull1a Ola continue fem!? !l1ema effe pr!rlClplum,.ut Empedo~li.
bic en im & terram
unamloe,fts~&
cœlum torum.
) lp[am efTe al11mam dl)(le, uel magis cômode dlCatur qu d
. Ble qu0'l3 cum e:{fa Pylhagoreltsl, ad maxime motiufi ,lememorum compoütionem an imam dlCebat. (ed nO~ia
~:l(S
'lia: cum refpexHfet,e cœldb corpore: illam dTe dicc!,. illud reultic,quod fuperius.dlcieur, quod etfe unumquodqr
amm.lm dlcebat.l1I11 animam ipfam al1Jmalem po,
:ôld t,at<}l ob cam rem imortaXem,nam fcmper moueri,quë_ hor~m
cemlam
r~ce:plmus,qa
nos quo'}) Ca:penumero po
:fi mOdum,& IHa inde cOllcludens quod imortalia cceleltia
~nt.Uhde
igitur ifie aia: cognofcitiuum dabae,l1quidem &: cencias a11lmz ammas uocamus: dicimus enim ipfum horoi
atC}llrratlonalê habc:re: repugnac omni ..
~.caufs
quafdam cogoitionis ipfius reddebat, non meil ne:m u eg eta~ l uam,
'tll. lC(re:neC}J enim horum hominu nobis in manibus uolu bus ferc oplOnlbus ellumeratls ex plurlbus dJcéubus aialll.
elfe idem,nam ex Ijfdcm /ÏJIIt am
"D~na
~unc.leq,
quicqua plus his Arifèolclcs comemorailir. dl cere c~rps,alm
"ol~gur
Ci> 110 oino omnes de: motUS,el cognitionis illius ho prulClpqs.quld Jgltur magls efè an anima corpus<an cor
elè Igilur pro pluribug,quod & Ll cadE
l'ius qu edcrunt,fed quidem utrorucv aliqui, aliqui ailt aIte pus a/1 , ma ~ dlcëuO
. arc \10s .III oi b liS utraC}3 inucnlgare
Il.
anima: ,at. corpons prll1C\pla)110n camen fimli ,trt fe habe:re
, E'
nOI1 opone:e.
diceballt,tali enlln aggregatiollc,& fegrtgacione principib
(iaru~mpOtnobs
aut quidam eé aquâ cmil rum a~lms
fieri,& corporum d,jferitlas ut I1~S
q u0 'l3 dlf.
t1itura )Ut !-IIPpol1!fuaderi aurem uidenrur ex ge fcrent! ertOrUm tempcratura corpora dlÎhre:nua compon;
C7
><;Ja OlUm dl humida:
etiam mctallQl'lJm.different/al, ex dlfferenci cxha1tO'~
. etenirn redar/:) uit Celn ~<}J
'gr
d:
.
�. num aggrtgatlont.arqui in Lbro de generatione & conu ..
ptione ACifiote!es arguit hanc opinioncm,qua:: dicit aggrc.
gaeione,. &. difgrcgatione
dememorum gcncrationem &.
,.
corrupnonem o tri.
Nifi quifpiam iIIam dixit ex omnibus eIre deI
.mentis)ud omnia.
Quoniam hoc ex omnibus Cignincat,& qua: in tempera
memo fiullt, quadam tempnamêco cxtrinfecus forrpa ad.
uenienre,quemadmodurn camis forma temperamêto qua
luor demenlorum.qui ucro ex omnibus dicunr, non iea di.
.ccbant ,ut nos,fecl animam compoficionem dfe clcmcnto,
rum dicbant,~e
dicens ex ornnibus,adiecir uc:l oia.
Definiunt autem omnes ipfam animam tribu~,
'ut ira dicam mom fcofu incorporeo: horum aut
ad principia.
unumquodqi red~ci
principia corporta, alij uero folum incorp~ta,
ne'l3 aIrera
(fi ratio direda,fcd ure~
parrem quapdam ueritaris locu~
lUS cfi.ctcnim fubfiantiam oportet elTe incorporcam, ~qu
dem melius effe oponet ipfum cognofcens,c:o quod nO co
gnofcir.corporcum fane principia oporJcr dfe in incorpo'
rr
rco eadem fubfiantia,non materialla quidem,fcd c~run
ciones.oeC}J ex ijs,qure dida fum,id malli[c{èum efi;tn mu.'
tis enim lucule'1ter quidem f;rpcnumcro 110n aliquid antl'
'luis didum cEt,ex dldis aut colligi potefi, quod ipfe qu"'V
Anaxagoras ira codufie,quemadmodum Democrltus,qui
imelledum elfe eundem cum anima dicit •
QEicunq; uero contrarietatcs faciunt inprc~
piis,animam quoq; ex contrariis conUituunt:
autem alterum côrrariorum) uduti calidum, ue
frigidum)ud aliquid raledTe ponunt.quare,8l
mina fequuntut!qui calidum dicut) quod ideo
TO' (ii" ideIl: ipfum uiuere nom~aru
dl:qui u~ro
frigidum) propter refpirationem) & rcfigeatdl~1
ncm nuncupatameIre animam. qureigitur rra. II
ta f unr de anima) & quibus de caufis dicune Ita,
hxcfunt.
.
qu:
n;
. 'Hrec ue1ut epilogus diétorum fun~,deliüt
eni~,&
qua
li clrcüfcribunt &. ddignant.cum cmm prlus dlXCrl( mOIU,
'& (cnfu anim~
cognoCd, nunc appofuit &. incorporeo,
uelut ex enumeratÏs opinionibus hoc qu0'13 emer[um, arq}
;nuentum fic.quod cnim facile mobile dt,&. fernper mobl,
.le incorporcum confcquitur.incorporeum autcm non pro,
prium nunC dicit, fcd illud quod efi [ubeilisûmum; omnia
Talis crat Ernpedoc1es. quatuor naC}) elcmenta de qu~
autem hzc,inquit motus [eu fus, incorporeum ad ipÎa prin, bus animam dlcit cITe, ex contrarqs qualitatibu8 compon ll
cipia reducul1tur,talcm Uld licec inquiunc eam cITe, quonHi tur,arqJ ipfa COl1lentio,& amicitia;qui autem alrerum cOll'
lie e èalibus principijs. hoc aurern defi l1iu l1t omnes, non ut trariorum,u.cluli calid~m,ut
frigdu~,at
aliÇId raIe allu,d,
omnibus rria de anima definiêdbus- dICir, undc &. appofuir, & animam Ipfam,fim:llter horutn qUld unum ponunr. al.'
Ut ita dicam,fed aliqui omnia illi afIignaucrulH. aliqui ~ro
. rum conrrariorum ponit HiPPOIl, & Htraclitus, alter qu~'
'luzdam,quemadmodurn Cl' ijs, qu~
dléla funr dc 0PIl110, dcm calidum,llâque ignem principium dicil: alter ucro.frl'
. Jlibus inucnire poffumus.
gidum,cum aquam ipfam principium ponat:horum igl~U
. ipfam)
ue~
Qgare & qui cognitione dc~niut
urerqJ pro opinione fua nomini iplius an i m ~ ueram origll1e
elem nrum ucl ex dCl11fl1tis faount)dlCenteS fiml tridere conatur.Ille quidem diccns proprCl'ea Fv di ci ,.d ci1:
animata ~f oVO"Ividcll ferueanr ouod calidl e!llicer inuiccm pr;eter unum. Di~unt
enj~
cognol 1ullam,quod
'
,
,.
.
,
,.
~'d
fI.;a
't'''Xltv.I,aOlmam uocalam elTe t It TO) .Jvx~o
1 en
Cci fimile fimil1:ex quo nang3 anIma omnIa cogno .1I.c ~'!ro
g
l
r
f
d
l
:
c
d
l
~
U
,
o
haber
cITe
ab
co
quod
nobis
ptr
refplratiol1tJ11
(cit confiiruunt eam ex omnibus principiis.quiru
qu~
igirur unam quand:un dicunt caufam) & dei frlgldltatls caufa nat.nam quia uila ex,anima eft anima ut:
r~ c.x ~rjgdo,cfi
cnim ex aqua ,idco rcfpira<ione'opus ,11/1
menrum unum & aiam unum ponunt)ut ignem, fndldltatc
cahdum Ctrca cor coerceat,l1cqJ ~mita
aialisll'
ue1 aer.DiCnt~s
Jlltem pIura principia)animam ftus potenria:: ppctem:us fi~r,d
ic o autcm fr'gld~.
qU0g3 pIura dicunr.Anaxagoras ;llltCm folus im:
Confiderandum aurem primii quidcm de m~/
patibilem dicte eé intelledum) &. comune nihtlcu
tu fortafTeenim non folum falfum dl hoc/ub{lal
eius ~aJem
Eifel quakm dicul1t dicentes ..e~
do cognofcat)& ,ppter qua caufam) ne'l3111edixit} til~1
ammam
felpfu
m
mouens uel ualens mouen:. fe...
lle93 ex diéhs manifeIl:um eIl:.
.
..
unum
quoddam
imposfibilium adeIre ipfi '!l0w.
Qyoniam h::cc tria,q dicunt anima:: adcffe, ad ipfa prin,
quod
igitur
non
neœIrarium
fitipful11l11oues mO
cipla rcducuntur,qui ig.tur,inquir,ad cognofcitiuum Iplius
.
refpc:xcrüt,quoniam {imile flmili cogl1ofcilur,ex principijs, ueri)iam diélum dt.
lillo aliorum ,habere.talis autcm cum fit)quomol
qua: apud ipfos funt,unufquifq3 ipfam ddfllliuit: qui plures
dicebar,ex plurlbus,qui ucro unam,c)( uno.nam, quoniam
. omnium cft cognofcitiua,oponcre cam in fc omnium prin
cipia hab cre pUlaueruot. Solus autem,inquir, AnalCagoras
. non cum illis eadem uia profedus efi.cum naCJl omnes tP'
pu~r
cognilionem ipû corporta principia dederi nr,illc intel,
ledum animam effe: dicens,quoniam fcmpirernum anima:
opus dt mouere,intdledum autë ipfum mouCl'(~
dixit uni.·
uerfum,quare allimam dTc intelledo dlxit, hunc ipfum in,
,eldu~
~urm,&:
impatibilem,quique aliis non mifcea,
,ur c/Tc: dlxlt)hoc cfi c/Tc Ulcorporeum. cum naC}} diceret Û..
milarts pa~tcs
c/Tc cmium principia,hrec autcrn inuicem co
ab horum mixrione e/Te immul1em,
mi"ta tfe,lI1c~um
&. purum,tanqua al.rerum ab ipfis principiJs,de quibus om
nia conftanr,l1arraUJ.r,omlllbus comra ferens. quare ipfum
Ariaotdes amplcébtur ,uelur a/Tcre1ltem animam incorpo
ream non tamen eum attigi/Te rede fcrmonê de anima di.
fil hau~
mixr~s,
!ncômumcabil's,nullumej
cit.c;m n~C}
habens habilUm ad Ip~a
prln~de
Ubus omnia funt;quo
modo cognorCCt jnqUlt~m1a,o
. parce,n~'lJ
coim hoc no,
bIS ipfc: Anaxagoras Cl(p~t,
neC}) Il~d
ex Ipft~8
tationibu8
colligi po"ft~lnium
igmu ,um alij fuppOnilt ipfa al1im~
Pofiquam amiquorum opiniones,& corum, qui:11 al1;'
ma:: motiuum reCpexcrunt,& (orum qui in cognitiuurn CO'
numerauir,hinc quod rdiquum cfi, argumenta con rra hos
aggreditur,&. ipforurn opiniones arguir, no quod male (ul'
poC~('rint
ip(am mourre corpus, ucJ res ipfas cognof,crc,
ucl II1corpoream dfe:fed quod fufpicati flot ipfam moca~
mouere, &. cogllo(ccre, quia in fc omnes res ipfa hab cal:
quodC}J ad incorporeum rcrpicienres,non proprie inCorp~
reum opinati fiot,Ced fubcilisûmum corpus dTe reliquo(1~
primum igitur ab ijs incipit,qui in rnotiuil reCpcxcrullc"qu "
l1ia~
~u0'!J
cos primos i.n . n~ratioe
propofuit. purabac:o,
tem Illl,qucadmodum dldlclmuB,oam mouct aÎ,o~lC:
mOUel1B mouet,ipfam quoqJ aiam moueri,non ab alla i1 urJ
i pfam moueri ,Ced ab Cc:ipCa,&. cITe feipfurn moués.CO~J
hoc igitur infiituir,primum quod nOI1 potdt Beri, ut ~nl l1J
moueamr,tanrum enim in~ut
fugio dicere ip(am feIP[~a'
mouens cp &. non polTe Seri dICO ufr ,otip(a moual~r,
di,
au rem &. maxime PIatonê.fed priufcïi in ea,qua: ab IP[~i10'
cuntr,igeda!1lpsofm~
cp e,x ip~s
Ar~8i.
dicir oÎno ncccflarium c/fe aiam moueri, poÎtea.hlfc c d~{to_
editrcrétts, &. quomodo effe: ipCam imobilem dlcat l''-!! li'
&. quomodQ Plato fcmper mobilé.in au(,htiOn~:
t'
�D · E"
tu~ali,1o
. Ult1
dil~ns
A 'N î
M
A
17
. Ariltotd(s dicit,motum cfre entde
an unus,& demonfirauit unUl11 effe,dcinde rurfus qu~lit
laie dl, hoc autem dt en. cuiufnam mOlus dfct)mouwtis ne,an moti:& ofiendl t,q'd
he!c,~
ln pOt~mi
a emis ad al'tum poft ha:c potemia emis. ipfius moti dt,iIle eoim ex imperfcêto ad perfcétum proce:
.oc cnlm flgmficat hoc,inquantum raie dU! oacv celIauc, dit,non mouens, qu<madmodum fe habetin di[dpulo &
~t a po(eltia~b
mom quoC}J celIat: dl: igitur uia de: poteo, magiRro,unus{1anqJ in ambobus cfi mOluS, qui quidcm a
tl.a ad adum.QlOd t1 motus efi uia ex pmcntia in adfi,di,
magiftro inclpit,in dlfcipulo ueto finilur: mOuelUr cnim no
rurfus hoc in libro Arifio. qIJod anima potemia magifier ,red difcipulus;iUc enim,inquit,habitum perfcSi'i;
ca ~Utem
dt.l!ltclledus,& quod fit allquado adus imelledus,& ru,. atCJ:lintegrum habet,hic uero particulatim in hune deduci,
~e Itlquit dicrntes animam elIe locum fpeCÎefum, pt~mêj
tut.quod fi pcr fe motus quidem cft imperfeétus, qui uero
fjuod non omllis, at inte11eétiua & non entelech;a, [cd fpc~
eR in aétu,integcr dl:ite:rrogemus ipCum quomodo in al\i .. ·
les potemia,& turCus inquit quod tabura: non fcript~
flmi ma fe habet, moueatur ne, an llûn ~ quod fi non mouftUI'"
IS eft)ac fi diceret potetia tabuler, qU<t aliqu'al1do aêtu fcti,
110n ab imperfeéto ad perfedum procedir, non moue,
Pt~ fit,quod fiquidcm motus dt uia ex eo quod pOletia cft tur ab ignoramia in cognitionem, neC}J a propoûtionibus
,Uud,quod cft adu, anima autem pote:ncia cum fit imel, ad conclufioncs.quod fi h~c
in anima uidêcur,& integraan
(dus ,fit aliqfi fUlcipies Cpés adu inrclle:étus:e:x hoc igitur, non Itabet aétionem,ncqJ aétus fine potcntia cft, mouetur.
.quod potcntia dl: ad id quod aétu cft,proce:deus mouebic. igitur .hoc enim ipfe d:ffin iuit)motum ({fe: uiam,qu:l) ab im
r~j)ugnat
~utcm
huic,& inquiunt in tertio libm quam pIc perfcéto ad perfeétum procedit.atqJ aliter,ipfe inquit quod'
IllS0me dlxl{fc de motu & diffinitionem trâfmutalionis per in Çlbus cR prius & pofterius, in h S omnino quo<}3 te~pua
circ uiam ex pote:ntia in aétu mo clt,nam de tempore quod prius eft & poftwus egrcdltur.
1ll0tum rcddidiffe dice~tê
t~m
elfe.male igitur inquiunr.tx non diligenter data diffmi, qui bus uti'1l cgredic:in Çjbus aut tépus)in bis qUOCJ:l0i~o
r~ '
tlone arguc:re ArifioteIem ipfum tentare.quoniam in quin, motus.etenim ~mutar
hœc.& in qui bus motus eH,ln hla.
ipfa dlffilliens inquit mutationem in oino,cft e:tiam rcmpus,& econuerro, in qUIbus tempu; efr.
Cl1lbro diligentius: h~c
~ us Ce habere (j motus. fiquidem.n. motus dl, hzc muta in his omnino clt etiâ motus.at cft in anima, & prius & po ...
t~ eft,non aUtem ceonuerfo: ficri cnim circa quatuor pra:, Ilerius:dè igiwr etiam motus. quod aute in animi{ ft: priulr
~I carn~m,u
bftaneiam, quamitatem) quali~cem,b.
&: ip & pofterius,manifeftum acccdit, fiquidem a propoûrioni,
1oI~ qutdem [ubftani~
mutatio dl generatto &. corruptlo. bus' ad con1ul~>s
anima ip fa proccdit.ne'l3 omnia I1mul
QJ.Jantitatis autem augmenturo & diminutio: qualitatill uc cognofClf,fed ahud ante allud:nc'IJ omnia,
. qu~cl1J
fcir,fi,
1'0 alteratio, at ipfius ubi laeio.ecfe igitur qu~
funt in tribus mul promit,Ccd hoc prius,& hoc pofre:rius, & ulliuerfalitcr
uinute in malitiam,& ab ignoranria in cognitio
~d,:ameis
mutation es motus,quaeitatem,qualitatem, dcfen~a
motbl"Pfum autem CubRantia: llequaquam.Oporrct cnim ncm.ha:c etgo flm ad demonfrrandum,quod etiam ex fen,
l'U u~
lpfum mancre,ut moueatur:quod autem fit, & cor tentia Ariftotelis anima mouc:tur,neC)3 male Plato illi per fc
(ji:EPl[w:,non manee. quare in illis motum diffmit aliter, qJ ipfum moucns atttibuit.Quod fi quifpiam tcéte hofce: Cer~
ta .'n.ult III tertio libro,ubi difflnitionem non mocus,fed mu mones iudicare uoluerit.nulla quidem in ipfis dre pugna rc
mrtollls dcdit.nam motUm dicit dIe de rdormato in refor, perictur,przterquam in Colis uocibus. quéadmodu m cniOl'
ét i1tum mutationcm,idem ac û diccret de fubieéto in [ubie pluribu9 in locis facere confueuit,arguerc uidetur fic quoq;
uCQ.geoc:ratio autem &: corru prio mutant,il1a quidem ab hoc in loco. poRquam enim ueri mOlUS ab aétu natur~
no
: )quod forma carct,in forma;h:rc ucro de formata in for, bis quoClJ cogniti fum Coli na(Urales, homm autem Ilu\lum
a careos.quomodo uero ha:c ira fe habeant,in i110 traéta. ipfa anima mouetur:non cnim augetur ,aut minuitur, ue! Cc
~ dilIgenter didum dbnunc autê,qua: diéta fUlII,ipfa fuffi eundum qualitatem,ud (ecudum 'ocum mUl:tcur,lle quif,
~ant.h
l quidcm ifrha:c.nos autcm dicimus mutatîolle: fccri piam,cum Plato dlcat animam ipfam [croper moucns,pu.
Unt quatuor przdime:nta confiderac3, nifl uelin.t animam ter îpfum ullum ex nacuralibus, Ilobisq; ab aétu oatura: co
quando mUlacur ex inte:lIc:étu pOIl:mia, in imclleétum aétu gJlitis motibus diccrc ipfum mouerc.ideo ofrcndit ipfe omo
fecundum UhUm uium qui funt motus mutant naClJ mUla, oino imobilcm rxifrcntcm fecüdum hos ipfos motus,&. cft
tionis d,ffillitio,&. in ipfa quadrat)ut oftenfum db hoc aUté fermo uerus,& a Plarone probatus. Qlod û incorpoream
dl: ipfa gcncratio & corruptio.quare eum difcat,fieti ipfam ipfam Plato pUlat elfe,moueatur quidem Cx fentemia Pla,
dieamus;quandv autem ignoret, corrumpi. at hoc quidem lonis Cecundum alios quofdam motus imdle:étiuos, &. prz
deridendum dl:.erat enim anima,& animaanteqllam didi. cipue uitales,pet quos maxime femper mouells ipfam ani,
C!l{et.ql.lod fi non Cecundum fubftamiam mUlatur ,neceffa mam dIe P1.uo dicit: uiuificat enim femper IlCel 3nima1 6t
l'lUm cft fecundum aliam quandam caufam pra:dicamen, in Copore, & dormiat) quan~o
imdleétiulls tlOU opcratur.
-torum elfe dus mutationem.qu% autem tram Cecundum il eum igirur Plato omllem ûmplieitcr aél:um mOlum ct: di.
l'lm mutationes,motus erant.mouetUr crgo aoima.quod fi cat,AriHotdell élutem folos naruralcs motUs. fermo qUldé
J\riftoteIes uidetur magis di cm: mutationem anima: ex co fecundum PI~tonem
dicens animam mouetl, ucrus dt,&
qUod eft potêcia, in illud quod e:ft aétu, gencrationem e{fe, fecundum Arlftotclem non moueri,alC}l in rOI1S ue:rbis inuc
110
11 a1cerationem:quando enim ex ignorante quifpiam do,
nitur diffenfio.quod fi aIreralioni9 iélm habitus,& dlfpoÎltÏD
~1:I6t,hociprum
dlcimus eum di cere perfeétionis genera, 11(11 habet:per has aut cm mou ct anima tranfmutans ex in.
honcrn,llon fimpliciter fubRami[.quare gencratio qU:Edâ, fcitia in Ccientiam,quomodo cffugict hoc oon folum moue,
Oc tale,non fimpt'r gcncratio. & allo mô,uitium & uirtus .ri,fcd et llatur.1lc:m mOlum mouc:ri~det
Arifiotc:1es rel:'
~Otlrai
funt.fi n:lev dicit priuatio dfe uitium, Ut indifcre.· piciws ad [olos motus corporales diccre antmam non motum..& forma carens attamen quia mUta~ur
in uirtutem,co ucri.patc:t autcm ex is,qu~
ab eo dicuntur.Sl el1im inquir,
trarl(Jm crit non priu;tio Geut in pr~dicamêts
diétum eft, anima mouetur, non ptt a~cidens.
natura quidc:m :111~o:
lion mutaw'r in habitum 'ue1uti czeitas in uifum, mutae au~
tus adefr ,quod fi hoc eft,cllam locus cR: omnes enim dlétl
~ cOl~taiu
in com;ariu,qe
.a d~om
nigrum in motUS in loco fullt. Vides quo modo ad corporales mo t.u,
'fi um,lgllLlr anima de uitio mutalUr 10 Ulrlute,& fconuer, rerpiciens, fic Ip[am immobilem e{fe dicat:quicquid e~lI
o:fullt al.ltelll contraria h~c
mutatio naC}3 in contraria mo inlocoeft,corpus id eR. Confiderandum auccm cfrptlmn
.
,
d
lUS dl
i '
,e~ntl
eub ipCam qualitatem re ucunwr. mouetur <le motu. fortaffe c:nim non Colum falCum cfr elUS fubfian,
gaur
all\....
l'
.
.
'
A
' n. 1es hIle ratio
. .. liant elfe talem, qualcm inquiunt dlecotCS animam elIe
' cr -·'l.a ltCrquo rn Ipfcmqult naote
Ile dlinrr
-..
'd .
feipCum mouens, uc! quod mouc:re potcfr , f~d
unum
c.n emOtumabadione eoquia motum qUI emlm,
P e:rle"tUm .n,
. quoqJ quiddam ex imposlibilibus illi
motum • D létum cil:
~
a~(l,d:um
âtintegrum
cc
quare d'IUlOa
'Illle: pOte .
,
l'
m\ltiuul11 rcfp~eunt
! poltq
Jllln
r~
n~laduc{fiqt.
VndeinauCcu [at10~c
naeu_ quod qui ad ipHus anim~
putaucr"nt
ip[uJU
l
n
c
U
O
~
oportCfC
opmlRO
~
'pfurn
,
O
~
l
dL'" llm PlOtU, in
.1'1"~altUfum
. .moucnttJ& ln moto
.
chla~
(I1U S potelltia,inquamum
t
id
~
dr,
.
1
�p
R
1 M'V
S
ueri,quod uniunCum corporaliter moUens lié Oioueat,uidc non ipfum corpus relinquit dum moue~,in
ipro autfm opt.
bant autem allimam ptimo corpus mouemem, pet fe mo, ratur,manifefium dt: quod fimul cum lpfo perà,cidés mo
uenrcm ipfam definiuernt.tantum igicur inquit abfiineo,ut uecut,fimul cnim cum ipfo moco,progrcditur. ipra quidcJD
dicam animam pt r fe mouentero, qUlild unum eé ex impor, per fc immobilis efi,qula quoCJJ itlcorporea dhquod fi hoc
tl.bil!bus dico omnino ipfam moueri: maxime aue illius fer, elt,no cfi in loco.quomodo igltur quod omnino fuapte na;
mo hicin Placonem tendit,quare cum dixerit quod diches tura haud drein'loco poeefi,moueri dlcitûr~nam
Cl> mouet
de loco ad locum trallÎlt;omne autem quod in loco dt,~or'
animam dTe mouens feiprum,appofuit uel ualens moutrl~.
Ap arec enim Placo,quodamodo dlcens,quod omnis ani, pus.effe,animam uero incorporea, e!fe demonltratiolllbu8
ma per fe mouens,ut ln Ph"dto,& rurfus in l(gum decimo mathematiccs necdfariis<j oaenduc. quare neceITt: efi om
fic animam dlffinit:rei uero huiu" cui nomen efi anima,ël' nino immobilem elfe fe~ul1
. éfum
naturales motus. 'cum aU'
dam ratio eit,an aliam,prcrter eam qua modo diximus ha, tem dicateorum q'U'ot motIenttlr,alia qUldcm per fe, aira u'
bemus,quod ipfa fe posût ipfam mouere, & quod ipfe D~,
ro per aliud mouentur ,horum exemplum nauicularoré apI
mocritus & ûmplidtc:rqui animam corpus maxime mobl, pofuit.mocus naCJJ in naui non ea nauiculaloris per fe,fcd IZ
lisûmum dicunt et fi non femper moue ri animam dicebat, a~cidens,m
mouelldo Ilauê,in qua ea, mouet! &. ipfe ~l:
attamen mouendi potentiam in ea c~n:
i t~cbanr,
ob eâ cltur.quod enim no rft ipÎlus'talisqlolus proprius,patet 10'
caufam dixit uel ualens mouere.Qixod Igttur Platom qUOi quit ex hoc,quod pane-s per quas m'olle'tur'per fc, dum rn~
que uideatur'pct fc mobile erre motora caufa, id p~ter,i
uetur nauiculariu&,immota: funt,ha: aUthll funt peds,qu~
cipium enim dixit motorum elfe, quod pet ~e mobile efi.d, do enim pet fe mouetur;id pet pedes facit: quare filTiul ~"(
dum aut;ea. quod a~i edam naturalcs,hoc Ipfum. putabat. plum eius quoC}3 motus, qui pet fe dt, oaendir, alÎbuo~
quod igitur al1~m
lpfam moue.n~
e m ~ Idc ?ant,
IOde rno~
nem uidelicer,qucr fit p pedes.& c6mode quid mtali ufu s
ueri ip[am connrmaballt. Q!lod Igaur Inqult, hoc necelfa- efi exemplo,ne puremus motll totius corporis', qui per par'
rium fit mouens,ipfum omuino moueri in oétauo phyfices tes fit,effe per accidens. nam & fi per panés to~um
corpus
demonfl ratutn ea.ibi nacv ottendit quod primum mouês mouetut, per fe tamen moueri dicitur ,quia lleq3 pedes Ip 1
ilfe imobi{c necelfario oportec.fi naC}3illud mouealUt, non ûne confpiralione,& concordia totÎus corporis mouebu l1 '
adhuc crunt in mocu mota cômutata cum caufa. Pr3:rerea tur. cum aurem duplicilfr dicacur moueri, nuuc de anima
fi omm: quod mouet inquantum mouet ct ipfum ll1ouetur, cOllfideremus,an,per fe moueatUr,merito differêtias motUS
trit ipfum aug~ns,q
od augecur,et ' pfum docês,difcells,&
figOlficantts ,ppofuit,qua:ramus cnim illquit an per fe mO :
ipfurn albtfaciens q, albet,quod ndem abfurdum efè. Proc ucaLUr,hoc efè an fecundum fubfiamiam mOlum habcac·12
te rea appetibilia cupiditarem 111011cmia!n ipfo motu, imo. accider:.s e,ni.m mou~ri
etiam ipfe co e d er~ t . quid ita a~rel1
ta erant,nacp herba atlnum mOlt t,atcp I ~ago
uldcntcm,ct pofl:qua d, xlt~an
per fe moutatur, appofUlc, & Gt p aJl ~ 'Cp8
qUfCU 'l:! talla immota m rtne
i ~.b;ne
rgaur ufcpad neccs{i'7- Jnows,; quo
~ l a01 eorum,quz..per fe mouelllur,a1ia qUld~
tatem rarionis primum d t ~rul<It,q
d non cx Il cesfita~
mo confub~al\t'e
motum habem,et propterea coml'let' l: il
uem; anima quoCJ3 mouebl~r.p
e3 ::lutcm,qua: f e q~ltu,:?
fubl:ant~.-e
,uelt
cœlefèla:aha ucro mocum ipÎllm lion c,:'
infi:ab!t cOlltra hoc quod [crpfam moufat,quod omnmo 110 f~biant
a l em)nC}3
fllbfèalltta: complenuum habel1l,pOre'
illud fieri non pot,ut ipfa fc moueat
~ucl
oino moueatur.
tla~
t~men
moucndl \I1tHtu,ra habenr, quo morum ipÎut1'1
,,
~
,
'
1 '
~artlCpe
posl1nr,qualldo ht ipfum mOl,ltns ut o-leba,pa r
Duplletter autem
cum
n,oueatur
oc)
ue
emm
tlClpatiua na- = 6fl.
mOIU< 0 . r.' ;-; .
r b'tt <> • m, 'CI
a,n n rpla ex motu lU
r.
l' d
d' .
'V .. n
allua
I
per le) . p~r a lU amem lClmus qu~
cipit.qu:EtamlJs igiiur de aïOl, Îlue côfubfèalllialcm ptlbcat
per alUd)u~
CUllCj3 mouerur)qula In fO) quod mouetur) funr) motum,quemadmodù Illi, qUI ipfam per fe Oloucri dicunt:
ur naUlgançes!nô cnim co modo muuentur quéi fiue non confubfrantialem quidem, non tamen POtti1' elU'
admodum llilUis)léeCcnim pel' fc mouetur )lUi ue e~c particep8 rec~ndu
fU,ba allliam:& ofi:êdet quod onV
ro qUIa In co, quod moueru r flll1t.id Jutfm paree mno motum elTe 111 a III ma Imposûblle ea.
a
:2..
~"'4.Lr&
1~<t.
.
ç~
fi, .,.. trl.~
.. 1r'
.;:;...,
r~- .~ ,..;-.4~,J:t .
•
O
in pawbus.propriu;s cnim dl motus pedu ambui
latio) q U~ cfi criam homin um) non adefl auré nal
uig.lntibus tunc.cum au té duplieircr dicatur 010
ueri,confideremus de anima fi per fe moueatur)&
fit parriceps motus.,
) fèen Curus qllod aJ1Jma non mouetuJ', merito primum
diffcremias motu~
Oglllficantes enumerat, ut fciainus per
s figillficalum an~m
ipfam I~O moue ri dicat.
quale ~tu
corum IgItUI' qua: mouentur Inqult, 1J qUldem pn fe mo,
uentur hoc ea feculldum fub(tamiam motum habent alia
autem ~er
allud,idea per accidês,hoc cnim fibi uule h i ~,qd
ait pcrilliud, quemadmodum ipfe excpFs dcc1arauit. eoril
autem qu.-e per aceidcns mouelltur,:lia quidc,m ftc mo,:(o
IUr,ac ~ per fc rPprlum.mocum habc~,Ut
naUicularor.naC}J
per ace dens mouelur 1l111aw,qux& Ip ra mouetur,Gum ta
uero mouemur, tanq;
men p.osfit ~ lpfe per Cc ~ouerJ:alt
per fe lOlOb lia Îlm,uelut ln cOtpore album, nam dum cor,
pus ip 'um mouetur,album quoC}3 per aceidés mouetur,ip ,
fum tamen fecundum proprlarn natura immobile dè, quo
ûgllincat animâ ipfaOl moucri.Ariaoreles quoC)J concedlt,
mou cre eo im corpus,at elfe eam in corpore quod mou([,
per aceidens Ccipra~
mO~tr,qu
cmad
modu
fi pOlcntiam
motiuam albedo accc:pcrlt,per aCCldcns feipram mouere di
cacur,Îlmul coim cum eo,quod mouctur,incedlt. Ccd remi,
gc:s quoql mou entcs (capl~.um
ea per accidcns moué"
quomodo aia qu0'l1
tur ,quare ipfi Ce per acci<knt; m~uel1,
COrpus ipfwn mouc:ns ipfa fc pcc aCCldetls mOUcns. fi nâQl
Qgaruor autem l110tibus exifientibus)arione}
aIrera tione dimin u rione au gmélO: uel uno hOf~
mouebif', ~d pluribus, ~d omnIbus.fi ucr~
mol
uetur non per Jecidens nltur.l quidclll illCfH mO
tuS ipfi:quod fi hoc el1;& locus em. onmes COIl1l
diéh morus m loeo rune.ar fi eil fubflantla all1 01,a:
mouere feipfum non per Jccidés moueri ipfi (flrl
ut albo aut tric~bo:
moUentur eniITI & Iplà,fcd
,Id
'
' r.
'1 d
' r cot
per acCl Cl1S,In quo cmm June). lu moucru "C
pus'9uarc m:q; efllocus ipforu}mimtJurem en ,
fiquldem natura motum parcieipat.
",
, In qui~1Co
fermol\e phyÎlces mucationcm in qU , ~cuor
dl,5'a J;t1Cntls fieri demonaraUlt, uel eniOllll fubaa nua fit'di'
gnatlo &: corruprioluelin quantilate Ul augmentu.1\&: ,
~ i nuti?;d
in qualttate,ut alteratio,uduti a lbicat
i ?,!1lgr;~
tlolUd III ubi prcrdlCamento ut furfum deorfum, 111 Iye !
in foro.harum igitur murat
i ~num,qa:
illlrlbus pl f dtcaJ'l,~
tis fiullt in qual1litate in qualltate in ubi motus effe dlcUtI,'
qua: ue:o in rubani~
non motu:n red àmpllClICf OIU t3 \10
mm dlCimus in plus enim fc habet~ulio
é'V motu~J1
qd mouetur I;a erre oportet,ur moucatr:q~d
aût gn atUd
aut corrumpitur,lIon id quod crat,pcrmaner. &. qUI~
~uo Ô
moucrur Clrca idem fub ieétum murallOlifm tenct,nlhl. J1lr
tu in fubaamiam fubll:étl pel ficielltc .quod fane gCl~(at
;
& corrumpitur non in fub leéto lit,fed udur e macctla III f:.
~am
muta, quod CCl1cratur ~ corrurupitur CCC)I1 LIJ'
cunJ
�' D
A
enti s motum contcmplcmul',
q uatuor fpe,cies motus ,r. nl1~rui(
_co Ig,ltur 'l' ln pq:d:camento Ubl,& qualltaus nommlbus
com~bus
s abundauir,per q ua: fpe cies omnes motuu fub
Pra:~
l camCl1to
fig nificatlationisq), & alterationis. ctenim
°ltnnts
mOtus
inloco
latio dicirur"& JI1 qualiraet "alteratio
a retatur cmm
, albcfcens
flle
,
, & nig rc fcens:in quaritate uero no
non fupcrabundauit,quod augmentum,& di
, n c~mu
~nulo
e m fignificet. nam ft quifpiam dicaein quamiraee
: e,mutatio.nem,ration em)llon /lomé dixit.propter hoc igi
~ ln ~ual1t
ace motum in duo diuilit,in augmentum,& di
fi~IlU
. tloncm.~a
qu am igiwr demo(hatum fit quod in fub~
IlUa tnmatlo non dl mOtus quod cerIUm dl hoc in 10co
:CePi,t,omnem motum fcilie: t in tribus hifce p~a:dicmen
t~ ,en.cp fi non per accidcns mou et anima, natura ipfi mo
d 1· ~?eit,
q , fi hoc,inefi,& locus etiam ieft, omnes cnim qui
Il tl ~un:
m ~tus,10co
fullt,hoc dl quoniam non per acci
fcens IOd~
alllm::c motum dicum,( eius enim fubltamia per
• mOuerl narrac)neceffario ipfi fccundum naturam adelt
lm
~
•
toper e natura efr.dcm ôltracum cft autem omncm Mo,
d~ Cub uno horum pr:.cdicamemorum exiftere,i?itur uno
1 orum mOtuum mouebieur.quod fi hoc tt1am ln natura
t~ aU[cultatione dcmôfiratum eft,qu~d
, omni~)gu:x
~o ~no
.
1 m mOtuum mOuentur in loco funt:Jgltur &: Ipfa anllna In
oco e:ic, idem l C fi dicamus corpus erit. quod autem & in
~ <t ntlae,&
in ubl motu:, inloco fit, in promptu clt. quod
l i t~m
III alteratione mutatio in loco fit,mallifefre in natura ..
tib , ~lIonQ:rau
i t,ilud
enim ofrêdir,quod per fe motum, par
eti~ IlIe eIfc 0POrtet)pattibile autem per fe,& in loco efr,nacp
qUO norp~s
dt"quod en im uniucrfaliter moueLUr,ex co in
()mn~
,ad IlI,Ud ln quo crit,fecedie:ex aliquo enim i aliquod
lleCV s mUl<telo efr.quod autem ex aliquo in aliquod mutat,
latu~X
quo m~taur
in illo dl omnino, nondum enim mu.,
IllUt elt, ne9l 111 quod mutaw!' in co efi omnino,iam enim
mUt atum effet)nô autem mucaretur.neccffe efr igilUr quod
Cecu a~ur)qci
mutatio fir,per fe,l1ol1 auté per accidens,
~I i ~ ~m al!qUld fui eIfe in co ex quo mutatur, & [ecundli
i~UI
ln co ln quod eius mutatio fit, totum.n.in uero~
elfe
in "0 e dr,at crit in oppolhis ftmul (um i co ex Ci,tum in co
bilqd muracur.Simulaüe idé per fc in pluribus cifc impostl.
a e dt,quarc illud rclinquicur,qd eius pars eft,ex quo,Fars
cl d,parti bile igitur e~.rgo
corpus,f~lm
naql pe~
liUt ~ rn.i
Parti bile corpus eil. ee.n.l1linea,&: [uperficlcs pcc [e paru
Ile dicatur,id rariollc dicitur,l1qu,dem [ubfiftentia,&: fub,
ltantia [olum corpus parribilc: ett.quare fi anima mouetur ,
11er Ce c:rit partibile)& corpus.& haél:cnus guidé contra Pla
t~nem
quoC}3 comodum dt,qui animam effe incorporeum
(jIC,lt,ft naC{J fuppoficionc:m diccntem quod mouetur,hoc fe
qUltur eam cffe corpus,hoc autem falCum, non ergo moue:,
~Ut,a
nondum e:x hoc rcdarguti funt, qui corpus ipfam di,
f~nt:quoiam
nOIl moueatur.quid igicur ex hoc ~ quod
ab,
oQdurt:J dl,in co guod mouecur ipfa inloco dfe,& corpus,
Pa endltur. inducit igitur quod confequitur abCurdum poft
doUC,l,quod aduerfus omnes,comuniter adaptat.QlOmo,
oIl:aUt~rn
dicit omne quod mouc:tur inloco c:fe ~ atqui ipfe:
ell: ~1t
qU?d fph<Era fèabilis no ,e:fr il . l~eo,ûquid
c m locus
tu~
t IPU utderur terminus contmentls III quantum conten
Ilihil ~Oltin
c t , : ~eonfrat
autem extra ph<Er~m
aplanem
<]lI ttnIfe•• ut Igltur aplanis pèl~rs
quo~am
II1loco fU~ l C,
Ongl~modu
quoC}l ipCe ait I,n phyl/ca. ~otln
e mu . r cmm
:tud IreopPattcs a partibus utroblqJ adlacenubus, uclld fub,
iolo
ortec,quod unicrf~
c:orum qUE mouemur motus
fc: to~O
(ullt.de his enim qU<E hiCmouenlur fermo efr)qul; R
Utri ta moue~tr.ilI
auté qui dicullt animam mouendo mo
, Otacn uld l'
il
- f!
tur ex Il
G c: ICc:t per tOlam tralll1rc,qua: au te Ile MOUen
.Igieur an'm
ecCS Hat
'
1
rr
'f
'
' eln oco rUnt.at fortauc qUi plam d'Icat)Çj d
'
- a1tcratur mu
tata. m 1l'"alnqu antltate
non mucatur( none
il
ltlalnuirt
D,
•
r '
.
"~ d
Il altc:ratu l
' Ute1l\<~
ab ignorantla 10 ICI Cl1tlam ,q
~QOt
f;tr::ill t~ralo
a~té
efi: motus) mouctur igitur anima.
aflter PcrlpiUcti,i c"pOÛtO(Cs)quotum ~c nu:.
~0ohC
CUm igitur in rribus p t ~dicam
E
, i1
0
0.
b-
f
N
1 M
A
mero dt Ale"ander,fe obuiant,quod h~c
non dt alteratio,
naqJ a1ceratio efr in paŒuis qualieatibus fada mutatio,om
ues autem qualitatcs paŒu<E fcnûbiles funt, qua: auté funt
huiu[modi,funt in corpore,non igitur alteratum omn.: cor ..
pus erit,uirrus autem & malicia,cognitio,& ignorantia {unt
habitus &: priuationcs,hab itus autt:m,&: priuatioes [Unt gc
neratio~s,&
corruptiones, non alterationes. qucmadmo,
t io ~ft,
ui[us autem ge~rat
i o, fic
dum igitur C<Eotas co~p
uircus &: malitia,cognmo, &: Iguorantla generauones quo,
dam~o
funt, &: .corruptiones,unfiquodqJ enim cum fui
ipfius perfeél:ionc cO 'g no f c i tu~.
quod fi rei in perfeccionc:m
quodpiam deficiac)hoc ip[um 111 co~rupt
i ones
uergit,perfe ,
dio aurem ilnÎm<E cogni.cio efi,& UlrtUS. quêadmodum igi
tur fanationê non aheratio.l1em ,fed generationem dicimus,
quia fecüdum Ilaturam qui.dda fa n i t a ~ cfi:, ,?orbu8 ,:utem
pr<Eter nacuram,hoc modo q ~tia dt a n ~ m~
~lr(Us
feco
d u~
llalUram)pr<Eter nacuram autctn ~ al lta; IC Clrco
mUC,3t10ne
de malitia in uirturem 110n alteraxlont:PJ,fcd gc:nerauonem
nimirum circa qualitatem fc
merito dicemus,nacp ~ltcraio
habeus per accidens in corpore ex i a ê s,n t~ perncere 9u~d
piam in fubieéèi fubLtantiam, neC}l ipli cOrJ'umpere a~qul
poteft,albefcens enim,aut nigrefcens corpus mhll q U lcq ~ a
aut iuuacur aut offen ditur:at faniras,& morbus, & malitla,
s ,n~
funt ealc8,fed in ipfam fubieéri fu b fi:atiam fa,
& uirt
dunt.Sic igitur illam uulgatam dubiearione)foluimue,qua:in introduél:ionibus in accidemis difflOitione fenur. quzre ..
balur enim q uomodo acô dens adfie,ee abat afque fubic:éli
corruptione febris cnim cum {jt accidens corrumpJt:dicc,
b amus iglU~
quod nô accidens f~r
i s e fi: ) n cql ~ lrc r atio fub
icél:i. Verum pra:ter 113curam cahdltatlS ammalis co m po ~ ..
tionis di{folulÎua ,üc autcm diximus quomodo habitus am,
m <E gwe
ra tion e ~ & corruptioll s dtc d!camur -{ V t albo.
aut tricu bito } l1am fi quifplam curn mouc:alUr c~ uf~ ,mo ..
ueri albu m d i c ~ r id uiddicet per accidens mouCrl d/Clt,quo'
~ tr i cu ~it ().
Iliam 11CC]3 ipfu m)per f.: mouctUr .addidiea uc~
ueluci tricubitU m dlcat non corpus, ac fimp hClter .pfam dl,..
fl:amiam fine corpOI'C, Ull;neam uel uperficlem uolc:ns id'
ofienderc, quod nullu m ,liud fpaclü,pra:rer corpus pcr f~
moueeur.h<C'C igitur,inquie,pcr accldens moucmur, guonla-.
corpus,cui funt ha:c,& in quo ipfum df.: h:>bcc, hoc Ipfum
mouecur.quod aUlcm dicic nô cCt horurn m(){us, [cd corpe>ris)paca ex quibus &: locus in qucrn mOla fUlle non cft lpfo
rum,Ccd corporis)nam tlçtdem motus ad aliqué nnem refpi
cit,efl: autem a nis motus localis locus)in qui: mOlus cft, 10 ..
eus aatem is efr ac fi dlCamus fincm in quem rc:fpici( motult
corporis efr,lIon alibi,aut tricubiti, motus igitur eti t quocp
corporis.quod autem corporis locus fit,inde manifeLtü cfr:
quia aG qualitaces au (erantur, mhilominus in laco proprio
ipCum corpus cfr: eodem modo etiam tricubitum fi uduti.
linea,&: fuperncic:sauferatur.
Pr~te
e a autem fi natura mouetur}ui quoque
moucbitur:quod fi ui}criam natura.
Poltqua oltendic quod fi naeura l'cr fe anima mouerur
quidam ipfi rPprius locus erit,ijs, qua: d:éèa funt hoc ud url
confequens adlungit, quod Ct natura mouclur, ui tiam mo
uebitur,dc:m ôftrans pcr hoc quod ipfi crit edam q uifplam
locus pramr naturam.quod autem qua: ui mouemur mo,
ueamur edam fccundum naeuram, manifeltum efr, quod
cnim uiolc:nria mouetUr pra:ter naturam mouc:rur:quod au
tem prfter natunm clt diuerfio efr ab co quod efi fccundii
naturam, nihll m m e ~ , fcmp
e r in to, quod efr pr a:tcr naeu.'
ram.ae quomodo dlClt Illud quoqt mouerl uiolétia,quod.fe,
cundum naruram moue:lUf( nUlltjuld & qua: circulaneer
ferumur eorpora)quoniam fe cundum naturammouentUr,
pr<Eter naturarn quoC}3 moueamur tandcm' aeq~i
ip[e quo,
que Arill otc1cs dcmol\(èrauit ImposlÎb,k elfe tUa pr;Ete~
naturam mou eri,nanquc e:a dieu c"pugnata effe ab om~1
morrali moldtia. O icuneigitur valdc confequcntcr ~(U
pat(tici cxpofitotCS J quorü ê etiam Alcxandcr.quod no ab
•
�1
natuta cœldtia cOl'pora moucntur, {(d a meliori pot(ntia
3nima:,quf fcil cet 111 J!l1Sefi:.quod fi, Ut ipfc ait Arifioteles,
in appctitione ipfius prirlli hunc ipfum motum habenr, cur
cnim IIlqu ir circulariter moucntun' dcillde [ubiunxir, quod
efi,û~
mcntem imitalur. qu madmodum cnim Deus ~?iClJ
&: ccclum inquir,lmirans ipfum primum, qUOl1l3 Î1m.ul ubl
que elfe non pordt fecüJum parees ubiq; efi,animaha quo
hoc Fcilicet ab a?i.
que, qua: mOlu pc: obl,qua m~uer
ma mouêtur ,non a Ilatura. Verutam en 111 ammallbus .allus
dt motus in anima,quam is qui dt a l1atUra,naquc al1m~
torum qua:cull'l3 compoûcum corpus habenr,motum [ecu
dum naturam alium habent ab eo, qui eft in anima. quare
corpus mouctur moto llaturali, [ecundum ûn:Jplicium do,
minationc:m,quando non uc anim.arum, ~ed ut corpu~
ûm,
pli cher mouetur.quando enim alllmalia Ipra aut uadut,aut
quando a~tem
uolant, aut nalanr, pcr animam m.ou(nt~:
ab altitudine fc:rumur pcr grauem ancllnatlonem domlllan.·
~fi,
fecu.ndum natu
té eo,quod corporls graue,&: tcre~m
ram mouemur corpori uero ûmpllcl,CUI errc ammato con ..
tingit proprc:r hui us pro~etac:m
natura efi anima,&: fcdi
dum animam motus, efilpû fecundum naruram motus.
~od
fi nalura non moucc,[cd ab anima, non Itmplius ad"
dUCitur ad illam rationem dicentem quod ca, qua: natura
mouenrur,ui quoC)3 mouebuntur.q\lOd fi oomino opus dt,.
in ipfo naturalem quoque motum reponere,dicimus quod
talem motum nlturale:m habebit, qualcm etiam ex allima
hab c:r,neque in omnibus rationem Arifiotdicam dicemus
dfe quod omne motum narura. ui quoq; mouebitur, fcd in
qUibus [ecundum rcdiludinem motus fit.qux & fecûdum
fe tora mouentur.ab ipfo autem Philofopho demôfirarum
fo.lus na
eft,quod cOlrarictas eft in motu fecüdum ~edum,
côr~a
l u~,
motU! emm
quc ClrcularlG mOlue l1ullum I~bet
qui fupra fit,opnl~r
illc?qullllfra,hUlc .qui al~te
cft, ?PP_O
nitur :l1e,qui retro,hUlc qUI ad dextr!m,l~
qUI ad ûmfira,
fcd qui circularis cft,nullum habe:t cotrarlum.quarc corum
qui: fecundum naluram moue:ntur,ca mouenrur,&: uiolen
lO moru fcculldum rcdum mouclltur,&: tota,locû permu,
tant,in motu,qui dl: fecundum rc:duro,&: comrarictas uide
lur.cœlefiia uero circularirer mouëtul',& rota per tota om,
nino locos non permuranr.Manifefium ell autem quod il
li,qui localiter allimam moueri dicunt. & mOlu [uo tanqua
ucde quo dam mou cre corpus, illi morum fccundum re~
dum pra:buerunr,omnia etllOl animalium corpora fecull
dum rcdum moutlltur, benc autc:m & hoc addlc Alexan J
der,quod &: Ilon c:fi in 10co,JJtC)3 moucbilur unquam prz,
tc:r:naruram. &: efi opilllo de: cœlefiium motu nullius aIte,
rius corum qui fuerunt ante Arifiotde:m, fed ip[c ilIam pri ..
mus intloduxic. quare bc:ne ea qua: illis confequemia fune
cnarrauimus,cx qu:bus dicullt,Pra::tcrcahoc fi naturamo,
uccur,ui quo'1J moue:bitur, uduti comingens accepit, quo,
Illam corum,qUj; nalUra mouentur al'qua ui mouc:ri comin
glt,ea autem qu a: narura mouent,ui quoq3 mouenrur qua: ..
cun~
contrarios mOlUS hahenr,at motus animf contrarios
mOtu s habercnr,quibus c:nim motibus corpus mouet,con .·
fe:matl c:um cftipfam mou TI eX lllis, Îtquidem mouédo cor
pus mouet.omn es cnim corporis motus fccundum contra.
11et.1ccm,quc:madmodum dlximus,comemplamur.
At eodcl11 autcl11l11odo fe haber etiam de quie
tc) in SI' cnim moucf nacu;a ctial11 q uicfcic in hoc
nacura:fimilirer aurcm in q~od
mouetur uioknl
ia eriam quiefm in hoc ulOlcntia.
)
Ratio quic:tis rationem mOtus cllnCcquitur. polèquam
fn im ca qua: moucmur ~e c und~m
redum,&: tora per co'
ta 10cum IranrCunr,lIon 1I11l16111tum rerulltur,locum uillc,
Ilcet habc:nr,quem caperc: compdlutltur ,quoniam nihil [r}.l
{ha natura fac;,. quare cum mOu~ntr
{(cundum natu,
q~em
impdlulltur oc,
ram,c:a,quz mou êtur,cum 10cu~,n
mOtuS cfi.
cupauc:rinr,in co qu.icrcenr,li qUld m no fr~lèa
ti cniOlllcCj in infiriieum fcru mur,admlffa Ill, proprium 10'
.cum non,amplius ab l1atura in Ioruftl pr:rtcr naturam ~
uentr,PJa:~
naturam autcm contrarium eft,quiefceclglt
fecundum naturam,in loco fecüdum naturam,qucm n~tU'
ra occupareimpellebatut.uiolentia enim opus dl,ucaliqua
moueamur in oppoûta,&: econuc:efo qua:: uiolentia mo ucn
tur,ftquidem non in infinitum feruntur,habcnr pra:ter nat.t'
l'am locum,in quo cum fuerint uiolenria quie[cem. att}}
tcr ofienditur quod omuis motus [ccundum redum fa ~
.a quiete incipit.nifi enim gleba furfum lata quieuerit a lano
nc,qua: [urfum fir,nunquam dcorfum expone:t,quod fi J1IO
uetur in conrrarium motü,prius qui motus fUlfum fit opo r'
tet quiefccrc,deindc qui infra fic inciperc.non enim fierl
tefi ur ûmul conrrarijs motibus mouealUr.Ql!od fi nc CC de
cft ad fermonem de motu incruducc:re ctiam fc:rmonc:m'
quierccrc.CJ!
quiete,necelfarium quot]3 dt animam m~ta
fi datur,non f(mper mouc:tur.
t'
Pa'
Qgales autem uioJenti anima:: motus erulla
&. quietes ) neque fingere uoIentibus facile e
asfignare.
Hinc argumenmm patet ex quo fuperius inquit,Conlit
randum aurem primum de motu.ecce enim ûc conc.1 u. ~.
cum nanq3 ofiendifièt quod fi pc:r fe anima mouc:tur,fClh
cet fecundum naturam,illi quoC)3 fecundum naturam 1~,U9
erit,& rutfus il fecundum naturam mouetut,uiolétia etl alt1
moucbilUr,& crit illi quidam uiolemus locus, &: quod hoC
modo mouetur. etiam quic:Ccit:concludic igirur hic dlcns~
Q1ales igitur uiolcllli anima: motus, & qUleus. quod aU I (
ûc imposllbile diuidere, & aslignare hos animz morus, 8tquicces cfTc fecudum naturam,hos auu:m prxter narural11,
fic qu,dem dldiccris,qui maximc,& primo anima: flue 1~
tus,fiue a~. o~les
~iden.tUr,ulcm&:
ap~tius
eft,quo~
Utrull'l3 dlUldltur 111 ral1o~,&
irrationalc &: in iudJC10 q
dem rationale: e:fi,imel1eétus, &: Ccienria, ir~alone
aut~1
fenfus,it1 appetitu uero, rationale quidem uolumas irratl O'
nale autcm cupidiras &: ira. quod igirur ha, uro adiOJ1UtIl
alias di~er
cfTc rl!cu.ndum naturam,ali.as uero prœter narU'
ram rallone careat, Id pater, onlnes emm animali ade/Tc(~'
cundum naluram uidclltur.quod ft quifpiam dical dTe al1 11
ma: pra:ter naluram iram, acC)3 cupidltatem,fciat, prJJl1ul11
11 quidem rationali permimre,nul1c autem de omni an i ~a
fermo dhira autem,& cupiditas
anima: irratlonalis partl e/1,.1l
•
la: runt:deindc co, quod ell prccter naruram, nunqual11 li ,
quis in illud,quod dt fccundum naluram uleretur:ira . lIUtC~
& cupiditate in animalls falute:m un [umus,iltis elÎa/ll '(ill al;'
· ullmur;quare
.
ma:: b onum fifP1US
non prfl(f naturam un,JI
mulro aUtc:m magis molUs fe:cundum ludlclum, (Uilt [ecu
r
dum naturam:ncqJ iUi ipfi motus ullquam ui lI1ou
e rel1~:
uiolemia fane tyrannorum dogmaimpiurn falerctUr,c? 'p
ponere quidem ex habilu,&opinari quodpiam u i olc,~(a
fam animam,imposObile dl:ab opillione aurc:m prr Ira r;
~t
cupidirare:n:t dlûlIngi, quando ab extuioribus Ifla~â
lllipra nan'l3 anima quandam rat 011's,&: afftéluum pugfic
conrcmplamur.
at guidem ucrum dl: itl hi(cc Ilullu/ll
.
. urer,;-1
UJolemum motUm,a naque: affFétui ratio 11011 acr~[Jl
'da
quam in quodpiam horum dcducitur. efi cmm U1? ~()cu;
quemadmodum ipfc: diffiniuir,cuius priclp:um ex tr.lII. '(ut'
cft null? facic:nte,aur pariéte coad
I Ua\lte,ud~ISr
fum latto dl.anima fanc:ipfa affedui il1duget!~a
(J1~iU'
hoc aurem fiudiot1 declaranr,qui nullis irmatlbus obc lu ra
~t uc:ro nCq3 pOlcnriam nutri,lIuam quif~
i am prfter ~ itll'
dlcercr.motibus autc:m localibus corporls,qUl (ecun .tJlP'
petum anima: 6unt,comrarq crune motUs qui pra:td.l. n0(l
eum ipûus anima: fictl folem:ar ipfi cx narura cOlltr3rrJtJlOI
futl!:quare [c:culldum alim~
impetum ad Ilia corplis s IP'
Uttur ueluti f1 ipfa ad ametlora corpus mouente a LI pO'
fum r~to
trahat. ft l1aq3 ad i~[a
corpus anima m~u,rc
110 11
teft Î1milirer &: dcxrra,&: fimfira, fupraquc, atq3 itlfra, ha(,
,
. Il{j
'
Il'
. " al1l1ta
pr~C(f
naturam IPU
unt molUs, erlam
11 UI qUllPI
~(t
qui n3nqJ dl: f"undum naturam motus, nunquaf1\ ~
l
Il
natur.......
1
�l,
Il:/turam fiet, non ~nim
unqLtam èn igni przter naturam,
ferarur. Q uapropter fi przter nacuram motue
omnino motum fecundum naturam fequirur, non moue.
IUt autem anima przter natutam , nt'que [ecundum nam,
lam quidem mouealur • pater autcm quod cum oppoûtio.
IlcantiShophen rt'de fecimus.
~ Adhuc ath fi quidem furfum mouebitur, ignis
lit furfum
trit:fin autem deorfum,terra.horum nang3 corpo
~um
motus hi funt,& eadem ratio dl de mediis.
Alterum autem quodpiam ruffus abfurdum fuppofitio ~
Ilcm ipforum fequens 9ftendit. fi coim fecundum naluram
Inouetur anima, fi quidcm mOlUS fecundum natUram fur,
fum eft.."aut ignii erit,aut acr : fin autcm deorCum, ud lcrra,
lld aqua , ho ru; enim Cum talcs (l'cundum naluram mOIUs.
At non fimplicirer hoc udut abfurdum coadducit , eu:nim
ipforum quidam dicebant, alij quidcm ignem, alij autem
quodpiam aliud ex c1emenlis animam dTe. Verum quod li
dt anima: motus Cc:cundü ôaturam aU[ dl: lurfum, ar etiam
igni l'ft ipfc fc:cllndum lIacuram mOIUS ,omnis ignis anima
crir,& in rcliquis ftmili modo, quod abfurdum cft. {J cnim
\atriufq; ignis & animz ciTe dellnirum cft in motu, qui fe,
CUndum natu~m
furfum dè quorû autem idem proprium
dl: fecundum naturam ca cadem fune , illud fequitur quod
~nima,
& ignis finf ide~
• hoc autem dclar~it
erre ~bfur,
dum dice:ns horum nanq; corporum motus hl fum ,Ignem
a~e fne nul~s
ipfam faciebae, neq; ex alijs de mentis quod.
Plam, fed c:x igne,quibus c:rat ignis e1eme:ntum , ud ex allo.
l'Um quopiam. NCqJ Democricusignem ipfam dlCebat,ue.
l'Um ex atomis unde ignem erre uolebat.illos igitur ,qui in,
Corportam ani~m
dieunt, aperte hoc abfurdum fequirur.
f~qu
l tur ttiam comuniter hoc ipCum cos, qui corpui illam
~ I CUnt.
non coim l1mpliciter ignem animam dicc:banr, fed
.gnc:r.n tali modo diCpo{jtfj, & quaCdam pOlencias afTumen,
tcm:lgitur anima ipfa dl(politio eft. ~are
fi dè ignis,& ani
Illa: Idem mOtus omnis igllis anima crie. quod Î1 hoc,abrur
<3ulll cft, non efl:lgil'u idem mOtus. Similltcr quoqJ in atijs
Clelllenris.Guod fi nullo moru dcmemorum mouetur ,ncCV
pr~IehOi
uUus dè motUs, cam non moueri dicendum cft.
Vldetur autc:m fermo habc:re infiamiam ab his,qui c:am cf·
fe corpus dicunr • non enim Ct ip(a mouelur motu U~i
cie.
ltJemorum iam neceŒ: dl: dfe unum ex clementll: caro
~nim
&. 01' &. menlt .. , &. omnia fere compofita multige.
l1a q~3e
fdundum naluram mouemur uno fimplicium cie
m~ntor-w
moru ,non iam terra futlt, aut aqua, aut aUquod
:aliorum url econuerfo, c1ementa caro funt , udos, ucl ex
attis de~cntis
quodpiam.quid igiru! impofsibile dt.&.ani.
ltJam c:x uno c:xi(tcntem e1emcntoro, uclut (X matCrlalt cali
fil curn iIIis.eode:m motu moueri <Quod fi quirpiam dicar,
:tt anima non cft materia uidc:licc:t demeOlum , uerum Cpc.
cies ipft fuccedens , ilIud k;at quod in omnibus hoc dlCere
COnCe:ntane:UJt1 eft,caro enim cft forma carnis,non demen'
ta,Omilitc:r quoquc in alijs dicitur, & ucre dicitur caro deor
~unl
ferri & fecundum naturam qutmadmodum terra. ucl
'gilur im :nobilia errc alia corpora di cere oponct) ucl ipfam
qlloque animam moue:ri.
Prreterea fi uidetur mouens ipfum COrpUS, hil
~ce confentaneum dl mouere moribus , quibus Be
Ipra ~lOUetur
. quod fi hoc cfl/conuerfo quoque
1l0blS dl dicere uerum,quod lecundum genus,&
recundum (peciem ur corpus mouerur •at corpus
ll10uetur Iatione quare 8C anima muratur fecunl
Corpus eod~m
moto, 8{ ipfa uel rota, ue! fCt
uHdurn parres translata.
:UIll
. dOC dhliud argumentum quod anima non mOuetur.
qUÇ) c .
d·
.nllll uede qlloda mouere: ipfam corpus ICUIlt, lan.
q
Ipfa dum mOuetur corpu, impe:l1at, quemado~
i nula~ ullonib
f '
b
.
.
UI acere confueucrunt tenues ue mem rana de
_ CVa ~iW
•
4
•
p~rUil
ua"..al,& inWi ' l 1au~m
Plu(,a6)~
,an
~
tharidas, deinde dum illz moumtu, , (era Gmul mouc:tlrr;.
quemadmodil etiam in uiuario claufa fc:ra, quOJ: [ecum uiua.
rium impellens mouet:quoniam igilUr hoc'modo dicebanc ,
anima ipfam dum mouetur fimul corpus moucre:propter..
ca qua: fune huiuCce opinionis confequeneia,per hzc iurum
confiderat. inquitenim. fi fic anima corpus mouet, confe.
quens e:ft eo mOlu corpus moueri, quo .&. ipfa anima moue.
tur,& econue:rfo,quo corpus ipfum mouelur,codem quo~
animam mou(ti.Q!Ji (Je igirur horum mOlus,e:x his quz 110
b is manifefia magis, maglsq3 cognila funt de corpore fcili,
cet nobls dodrinam fa.:it. quonia inquit latione corpus mo
uetur animam 'luot]J I.uione moueri necdTe eft.e:rat quideJ
mag
i ~ confe:quens ex animz moru.concludrre: mOlli corpo
ris Ut ex caufa effedum:uerum qUIa non manifefius, & in ..
cogn
i tu~ cft animz mOlus) ideo de cor pore mOlum animz
conc\udit uelUt e coniedura caufam deprehendens,corpo.
ris enim r:.OtUS cognilu5 cft. At quifpiam duhitauerit quo.
modo dicat,quod Ipfum moues dum mouer,~c
mo.
tu cornoto mouebitur.ecce coiro mula rolam Irahlr, &. ro~
ta circulariter mouebitur , mula au lem fe,undü reétum:fi ..
mili modo in zrea fph~ra,
axis quidem Ul10 mOlu mouelur.
qua: autcm ab ipfo mouentur in oppofita inuicem m(\u(n,
lur, quarum alia quidern cli axe codem motu Omul moue ..
lur,aha uero in oppofila. al eciam cœld1ia,quz circularitcr
mouemur,non eodcm motu fecum qU:E rUut hic, mouent,
alqui cœlefl:ia 110n fiOlpl citer mouendo ea, quz funt hic
mouenr,Ced tO modo, ucluti fi ncq; moue:remur,cale:facien
tia enim,&. frige fa ciéti a congrcgallone, '!pifgrcgaeione (Je , .
':L~ '
,
circa nos faclUllt,1l0n fane mouendo: laRfUm laiJ(~
rolum ~
.. ~ ....o:.h
mmus c~rt,quanm
o~ut-pr
w r~.-ilte
rcmolio ~
~c:-.r;t
~otm-,ud
lunaffl ,ud allquélm aharum ftdlarum fa, ~ .9 . fl~.t'
;
JJ-e.t. de re1iquis auté forlane al us dlceret rotam CUrtus. per
redum dudum trahi .. figuram aUlem erre: caufam ,Ut clrcu
.4~
C).'
,.IA
lariter moueatur,rota nanq; UIIO[a per 1 edum mouelur ro
ta locum de loco per rc:~um
po~tum
cranû~s,p:
ucro l:f.(Ç~d,
r,,'o ~.,:
funt)q~
cirulat:nIe~
tOClS.ced.unt.clrca aute axe~,
~
: 1:. '~
~'
C)uoniam quod demam nomlOantmtrln(ecus eft,quod qUI' ~t'
u
dern continue mouen61 dè ipCam fpha:ram quz in oppoftla Y ~
.4Jf1~
":Z
f+<' " tJ. ~ "',~ i:/;~IJ
mouelUr,eodem moru ipfa mouelur: ae hzc oratio non fa~
:r.~
~c.
N
mouensaxic:ft.N
( ~'cV
~ o ~<sf~ '
_ cis cfl:idoea.1qJpr~um
de anima fermo cft de pumum mouenre , nccp rotz figura ~
. ~ l4 f " <Ud- ......,....
ad excuraeionem fatisfacit. Horum fane {oluno hzc cft non ~
~
..~ " ~,
dixÎt quo motu mourtur ipfum moucns fecundum fpecie:01 ?r'f~"
~
' {;~
licut redü,uel rOla, ':,.odem moucbit~r
& ipr~m
quod mo. ~
....~. ,';" ~ .tr:
uc:tur ,uerum fecundu gel1us,fi motu 10 loco Ipfum moués,
~ .c ~
. " 0 ~1 '"
&. ipru . ~ quod mouetur in loco mouetllr , pl opterea \:tio, ~:
~I
~
~ .
nem dlxt.qu~renm
dt autem nllm quando per foin m ~
\ ~ f·
"r
.&-'"
~
"
tum [ecundum 10cum,I1t hoc ucrum.non c:nim mouens fe, ~ ""4f
q..h.(l...1i:.4..
. . ;~ 'c
cundum quamitatem, aut qualirc~m
codem mOI~
moue",
~J.
,} ;-;:;t..
~ 6
. ~«
4-",,; .
bitur, fiquidc:m nigrefaciens haud OIgrec, ud augens auge~S
tur,ucl docens doce:lUr.uerum igitur dicerur per folum mo ~:t-.
:.+;
~î:L
lum fecundum locum.qa~
&. Ipra ucl to~a,ucl
Cecutl
. dum
C~
t'i .... : Q-: ... /"ft';c'fi/
partes a:qualilcr, translala IOloco mouebltr,~a
qldc~
t:<'l.
t -;" ."~}:t
fotum corpus,re:eundum autc:m ~arte6
pa~tem
elUS mouu. 5~
....~
••- P~
Olt quid abfurdum confequens hUlc addux!t(
J-::j1 ;.'f"~
,j.,
.
..
. .. .,.
...
L"
-
At fi hoc c9[1!ingerer , eriam.egrdram ingtedi
conrirfgerct, hocaurem Id confequicur re,
fur éremorruaanimalium.
, <2r""! ~4ire~m
.tl.
•
Si nanCJl pc:r qucndam ue\.tcm corpu. mouer, & Impe
lendo, qucmadmodum iam diximui , ucluti in uiuario f~ta,
J' ~'l!>-\.6,<{
i\1ud inquit ncn potdt, Ut cum de corporc: exiurl~d
l'~
rum ingrediatur,alC}J iterum ipfum moueat,& UIICJJ am'
malia morcua rcfurge:rem. quid enim impedldlentO dè, fi~
quidem fola impdlat,&. uede ipCum m~uat
(ad hoc autl
contra 11Ilunturdiccnte:s eum non btnC dllulfc:,quod fi moutns moutt,e:grdfa itcrum il1gred"U~,
t!'- Cic 9~a: mOtl"'l
funl animalia refurgent. Ecce mien qUlfpla.m dlcu co~umt)1
ucde quodam.& Impu!{iont murum ~RlI1e
. r, uclal1utj t~ ..
le 'luoddam,& Il diuc:l1alur d~lfouta
,opL1tln~
ml4 fU 8C1
lo.GrtlDl,fLlpcr a~.
J;!
ne
~1!;c-.
. ~"
6"
t . of
d'
h
~t'
h ",):~
:}.~
':1
f l .. I ~ I ~
f....8-. .
i ... ~
t+-.... ., ;.:.
�,p
ru.
Ii M V
ndat non 'tatncn criatn (uppoGta tnurum,ticl quid aliud ta
Je fufrinere potefi. &:alia huiufcemodi exëpla inucnire qui,
dcm polTes.ad hoc autem rcCpondcntes dicunr hic non foIli
uede &: impulfione opus cITe ,ueru etiam fufientati conu~.
niemia , qua dilToluta oon icem columna, qua: [emel uc11lt
(uppolJta,quod fuftinebat prius,fufrinere poreft.i1h ucro ut
aiunt,pcr u,dem folum ficri motli diccbant, necv fane.cor
pori conuenicmiam pnrbemes,neque ex natura potenllam
']uandam ad mouendum ,nos eteoim potentiam quan~m
uitalcm pra:lemia anima: infundi io corpus dicimus, d~l1c
riuCdem animf abfentia hanc ipCam pocC1ltiâ corrumpl,a.tqJ
una corpus caderc, ideoq3 conC(ntaneum erre non am . p~ts
jJlam porrc ingredi , rcmirra ex illa, &: corrupta, q~a:;l1Iuo
corpori conueniemia erat.at ilIi fola impulfionc am ma mo·
uere corpus dicebam &: idco côfeutaneum cITe eam egref,
{am iterum porTe ing;ed~
ueluti in uiu.arifi ~era
qua:d~
in.
,qu~d
aOlm3
g redi,&: rgredi potefi,quam rem hoc C~qultr
lia morlUa rdurgcre porsin~.
Scd ha:c IIlterpretatlo cfi ~o "
rum qui mentem Ariftotelicam non obferuanr. Vult emm
per hxc oacndere quod anima pcnitus non mouetur , nc'Il
Jl1ouendo corpuS mouer.quid .g. eur mouencis Ut moueamr
interf~uc
corpori eonuenienua quada opus cfi)/lue non.
quod enim qua:rimus aut moueatur ,auc non mouealur , fi
']uidem de hoc cra t qUéI!ftio,utrü cQrpus Ut mOllfatUr COI1.
ueniemia quadam ind·geat, al1n01l. bene quidem hoc mo,
· do folucbant, &.6 nuUus quidem de hac fe [ermo nt,qure ...
rit autem utrom anima moucatur,alJ non ,in mouendl> cor·
ipfam Ilon moucri,fi corpus indi,
pus,quid magis o{èfndic~
géar ad mouendum conueniemia quadam, dum mouet~
anima,fic cnim neC}3 baculus moucndo ;anuam mouet, mh
quandam ad motum congrucmiam ianua habcat, qua h~,
· bita impellête baculo mou l:itur ,nrq. m im .aut ~xa
laUls,
aut cl lfoluta copofitioJ1c mouerelur,& omn a 9uld~m
qu~
ab aliql10 mouemur,om llin,! euiufdam pro
l~ aptlludlJ1lS
cgent. Qtarc du ,illm foll1ll1l1on cfi,&: propterra hoc ad,
· duccn' non probablli ter Arlftotdes uidelur. ailler aUlê CO!,
rra ipfum qUl fpiam dicct, ingrederctur quidem turfus am,
ma in corpus, &.qu:r mortua runt, ani111al13 rcfurgcrcnr,fi
'latUra côcedcre t uc itcrum poIret ingl cdi, nUlle autc:m non
ingreditUr, quoniam 11011 hoc l1atura dedit. Q/ld Igilur ad
hoc <dum l'rius dfet in corpore 110n mouebatUr, lIequc
c:nim bis in idem corpus ingredl narura patÏtUr, quennd,
modum ncque fi fe ra in codem uiuario fucrat, il1greJi rur;
(us, quod ncquc ex deduc110m malllfeftum fuit. OrOlo,
cri tUS a utem &: unufqui fque aliorum dicerer, quod ani,
mam dum mouccur, mOllere corpus dicimus, opus dre
autem corpori conue'nienti qualld • quo mOlus anima:
fufcipcre porsit) ucluti tal(m alornorum raltum ord ,ncm,
atque PilOtiomm • Sim,liter quoqllc rdlqui t.:llem demen, ·
torum,qua: fum apud ipfos compofttiol1em,qua dilToluta,
nonampltus corpus impdlcme cam poCsiblle ea, ue fi laits
formatio ucl qualiras Cerre dllToluemur ,ucluti fi mollis fie.
ret,uel quodpiam ahud parerelur , non ampllus quod inrus
dau(um cft,al1lmal ipfam mou cre polTet.
Motu autem pcr accidens &. fi Jb altcro moue!
)'etur)impellirur utiq; ui ip[um animal.
Poll:quam demonfirauic non pofsibile erre animam mo
ca, qua: abfurda confequumur fuppo/1t 'onem
diccncem Ipfam pcc fe moueri; nunc per hacc ad illud,quod
per fc moueaturlllllare ~ult.
etclllm prius cam 110n mouert
\lUne autcm de quibus maxime
ftmplicitc:r demonarU\~,
{uCplCcntur l11am mouen, ex 11I181pOs 06 cITe per Ct: mOllens
oaendir.necc:ll'c: cft IIIqu'( quod per ft: mouclur, 6brjpl1 cf.
, fe cauCam motUS, non.autcm a~ ah.o moueri , quod t:l1im
peraccidens mouc:cur, Ipfum Î1bl t~IS
motus (rTe caufa po.
tra &. ab alio codccn mOCO mouCCl, non eoim dicimus pcr
al1i~em
imp :um animalls, ~uod
mouetur,pn accldcns
animam a Ccipfa moueri,&: remlge.m mouemen:t nauiglUm
, ~r actidcnli a fcipfo jljdcPl JJ10UCI1. Q.uod fi qwfpiam w~
li cri pro~c
S
'~
lentia animal traxcrit, ab alio per accidens anÏÔla moueJ)
bitur: etiam aliquis porret diccrc udum quo que nauigiuOlJ
mouens pet accidws a feipfo moucri motu, quo nauis PlO"
-li
uetur, quod ipfum uelum ÛC in nauigio,q;Jod mouet .~O
.tu fane, qui per fe efi,nunquam aliquod ab alio moueretur..
']uod enim per aliud dt,eius..quod dl: per Ce, defiruéi:iuul11
,d è, ut in his qua fequumur ofiendit:atque aliter li, qui pet
fe motus efi ex ipfa natura, indigucrit per aliud moueri ,irn~
pc:rfedum quiddam erret ab natura fadum non [ufficien'
.ûbijpfi per fe • inutile. crgo &: frufira crit nihil autcJll fru'
fira nalura facit.
J
Non oporret aurem cui ab Ce moueri in [ubl
~anti
efi ) hoc ipfum ab alio moueri J nifi per aCl
Cldens.
J
Quod ab fe inquit moueror,&: in fubfiantia motUm ha
ber,nunquam hoc ipfo motu ab alio moucbitur. fi nanquC
ab alio eodem motu mouebitur , non amplius erit ut Fer Cc
fempet moueatut.qure enim confubfiamialia fum, femper
timul funt. anima autem ( ut infra adducet) a [enûbil
l b~a
rnoueri uidelur , non igirur fefe mouens efi. hoc autem ni
per accidws, aut ica accipiendum dl: ,quod non moue'
ri ptt feipfam quifpiam dicai:,fed per accidens, ûc enim ab
alio moucbitur, nan'll illud ofienfurn efi,quod feipu~
pe~
accidens mouens,ab alio quoque eodem motu mouerl po
td'tau t rurfus fic, nifi per accidcns,quod co motu, quo p~t
fe mouetur ,no ab alio mouebilur, quo autem motu ab ab~
mouelur, hoc eodem motu per accidens mouelur ,ucl utl
fph<trx errantes ex oriente ab non errante fphfra motO per
accidens mouemur • At forrarre quifpiam dubitare potrel:
quona~
modo dicat haud erre probabile , quod motuS ~et
fe ab allo fiat l nonne pcr fe animal inloco mouerur '; ~ 111
loco ab alio etiam moucmur': &.lapis deorfum fertue pet
fc , &: ageeelur eriam ab "lio per locum deorCum fer ente (
~ico
igilur quod nOI1 eodcm motu lapis, &. animal, &. ab
allo,&: pcr fe moucmur,nanq; animall fecundum impctu rYJ
pcc Înfirumën propria faêtus (fi mOtus, quo nunquam ab
ailo, ncCfJ omnino per accidcns mouecelur. At lapjdi fim~'
Jic~r
per f~ motus dè , qui [ecundu propriam inclinauoncOl
roomenrum fic hoc autcm mOlu nunquam lapis pcr acci
dens mouert~,
Quamobrem fi quod pet fe mouctur a~
alio non mouetur anima autem ab fenûbillbus moueci UI~
deLUr,nam cum ~undm
cogl1u~rit,
imelligenriam Del
umir, &. ex fillgularibus fellflbilibusq; in uniuerfalJU.m ~o'
gnitlollem mouclur. ilem deÎldcrabilc cum uidcClt, 111 cl.U9
ddïderium moutlUr:& in iram, qui iniuria a/feéius dl,ele'
tur. Denique {l ex lIaliuilate cuidam fcoCus ddicial, motuS
rtiam pcuum fcnfum dcfleir. fi nancv uifum qu·fpiam notl
h bcat,haud unqua quo ex uiilb libus mouerJ fokt,c~
fc~'
fu mou"bitur. item il cu l1afc~H:ur
audilu priuatus full a~t'
'luis ,is quidem nunquam ex audlbilibus motus furrie,:&. \11
rcltquis eodem modo.quod fi anima fenfibillbus Illouceur,
1I0lltgituc pee fe mouelur:quod fi cfi non quidem ferc 01°'
d i camus)q~od
etfI ab fenfibiltb('
uens eft. Verum ad h~c
a.nima mouctur , ÛC tamen quemadmodum ab expe.rgc ~
ctrme dormlens gromerra moutrut • udut igitur, qU llllu
cxpergcfecit,hoc folum impedlmétum rtmouit,ooll auet~
g~om
fpcculacioncs geomccricasiofpirauit,ûc ctia ail!:
ll
ma rcrum rationcs in fcipr. habens, &. udut a fomnO 11a
uitalis inutilis c iftc:ns ab fcnl1bllibus, aut a doéiorib u.s ,~'
cilara,rationes,quas in fe habet,l1bi amcponit. At ~ illl (C~:
l1bilia cognic;ollis caufa fuerunt , cur etiam quac rauo ne~UI
rellt,ca 110n cognofcil(ctcnim p , l~r i ,?a acutioribus [cnllodo
ufa funt. Pr:lftcra alitcr fcnfibl!l:l Ulder, &.non qu~P1'd
Il
[el1fui uidclur: rcnru enim folem men[ura unius prd,s UI ~
te, anima urro dicic eum dTe multiplicaŒi muleo maio r.' . ~
quam Iota terra IÎmul: quarc nOI1 ab fcnfibilibus cognlt~s
ncm tenct. nam Il hoc rne~
>il1u~
e~ifma
. , quo d l~nS
pr:rdicit.unde &:rcs,&: ratlones ludIC3t ~ &. ma ad ra(~tl
liu, (um in f"ofcrcu8 ~aut bcntaaul male dIe dcmo~
..• 1'
J
-
id l ilL-
•
�D
li-
A
- NIMA~
<;cnt, ca prohibctfnatura autem fubmouens a fc quod afikit
moleftia,fanitatcPl fecundü naturam facit, uenirn infirmi,
taturn ipfc Il au) ra: medici fum,& fic bene ualere pc, fc cor,
pori deftderabilc cft ,quauis nihil aliud c fanita tc ad~citur:
i~em
hoc propter fe,C quod quidern di"i)per acddés crit .alte
rius gratia nam uinus Ipfa cum propcer fe fttoptab,le, bo,
na: gloria:'cau(a per accidens erit, quia ip(am uirtutem glo,.
uirlUlê pro
ria bona fequitur. & qui(niam diccre poiret c~e
pter gloriam,llon autern per fe, uerum per accldens:codcm
modo curn fanitas ptoPCtr fc corpori ftt ddldccablle , cam
8~ati.
per accidens ,gr~tia
ui,
quifpiam dicerct dIe aleri~s
deiicet faciendi allqua.at (mm I .. nll'as non dl optabliis pro,
pterea quod idoneuril corpus ad agendum fadat , fcd hoc
Îa~its
igitur p_e! accidens alterius
ipfum ~alens
Qgemadtnodum neq3 quod per fe bonum dl, gratia,faciendico(equitur,
fcillCct aliqUld c~.qua:
cu ,'la ftnr,pa.tct qu~d
aut proprer fe)id quidem per aliud erré.Hoc uero an:ma fi per fe mouctur , non UtlqJ ab al,~ m~uebltr
,016
alterius graria)anima autem maxime quifpiam dil pet accidws,quod fi per aliud mouetur, ulde!Jeet per [en6,
,=Xe rit ab fenfibiltbus l11oueri) fi quidem mouetur. bilia , non ipfi quidem erit motuS pe~ fe ) quod qUldcm uo'
. Hoc dt eorum qU:E dlda funt,exemplum. Qemadmo, lum ilI',qui cam per fe moueri con1l!tuum.
dum,inquit, qllod per fc bonutn cft , non per aliud erit bo, , At oero)fi mouet ipfa fcipfam,ipfa quoCj3 moue
'llum,ncC}3 quod cft proprer [e bonum,unquam aIrcrius crit bitur.Qgare fi omnis motus efi eius,qo~
m0':le
gratiadk l1eC}3 quod per fe mouetur, ab alio unquam moue tur,inquantum mouetur: anima quoq3 dlgredlel
.bitur.atqui ft ab fenfibiLbus anima mouetur, qucmadmo,
dum rnouetUr:id Ccquitur,quod per fc non mouetUr )no igi, tur a fubftantia, nifi per accidés iEfa fe l11oueat) fed
tur Cefe: mouens eCl:.i11ud autem, quod dicit pel" aliud,oppo- eft motus fubflantia: ipfius per te. quidam uero
l'lit hulc particula:,pcr fe. illud ucro,altcrius gratia,huic,pro mouere inquiunt animam corpus, in quo eft, eo
idem fe
pter Ce.Prima autem oppofttio ex aétiuari'i:Cecunda ucro ex ·modo) quo ipfa mouetur!ut Democriu~
finalium caufarü difftrentia fumpta cCl:, ut uiderc per fe e(fe re dicens cum Philippo Comico . Dicit enim Da:/
dicimus,quoniam nobis hoc pcc aliud quodpiam nunquam dalum fecifie ligneam Venerem, qua: ll10ucbatur '
. fiat ,ex ipfa cnim nat~r
uidcndi cauCa aél:iua eft,diuirias au, infufo argento fu fi li . fimtlirer quog3 DemoCritu.$
tcm non ipfl habemus, uerum per aliud, uiddicet per mer, dicit,pilas indiuifibiIes,qua: mouencur,quod 1111s
per agriculturam, pcc aliud quodpiam tale: rur.'
. cat~rm)
na cura infitum fit nunquammanere)fimul trahel
fus ln Uteeo aqua)uel glacies frigidum ql1idem per fe habet,
&
~
e
r
mOUfre corpus omne. .
m
!é!!e Ucro figuram per aliud,fçilicet per urccum •Simili[er
lbl,proprer fe,& altcrius gtatia,IJam uittuti propter cam fiu , lam diximus quod per ha:c contra ilIud,Cefe mouens,re,
~emUS,10
alterius gratia, nam elll non fic rctrlbutio uinu, nititur .comra illud ergo hoc dl argumentum ,quod ira ait,
liS, uirtuti tamen proptet eam {tudendum efi. uires autem fi anima fefe moucns cll: adco, ut ipfafit & qU:E mouet, &
Il? propter cas habcmus,fed proptet corpus,corporis enim qua: mouctur ,& no per aliud quidë mouet,per a,liud aUlem
ù~rcs
perfeél:io fun~
,& anim:E quidem uinus proprec fc ,di- monctur,& uclut anima moucl: igilur ut anima mouebit~:
~'bi1
~ dl; uinus enim perfeél:io cfi: anima:. Q. uid igitur fic omne autcm quod mouctur, db hoc digredlturinquanLUm
hoc per re , & pet aliud , quidCV hoc propter fe , & proprer .moucrur:igitur li anima inqu31llÏl anima mouetut, ab ani,
afiud diél:um efi. Si quodpiam autem fit propter fe,hoc om ma: dfemia digrcditur. quod cnim mouclur fecundum 10'
nino ~fi: etiam per fe,at non item 6 quodpiam per fe d1:,hoc ,cu m,ab te digrcditur, a quo loeo motum cfi;eodcm quoCJJ
fecundum quali
dt omnillo per [c, uduti anima: uinus cCl: proprer fe,atque modo quod [ccundû quamitatem, quo~;
ideo per (C, aél:iua enim uirtutis caura in ipfa cft anima,quia tatcm mouetur.unumquod<}3 cnim inquamo mouetur , ab
În redam affcdioncm uirtutis no alterius exttinCecus egcr, hoc unde rnouctur )digl editur.igitur anima quo<}3 fi inquan
fed in feipfa dus adiuam caufam tcnet.Similitcr quo<}3 cor- tum anima dl, fecunde fubfiamiam mouetur, dlgredlctU,r
pori propter ff fanitas bonum ea , &: ideo cciam ipfi pet fe UtiC1J a fubfiatia fua)& corrumpetur. etenim necelfe dloan
fanitas cfi,de: fe nanC)1 aétiuam caufam fanitéuis habet, quia nino, Ut illi uolunt qui animam dicunt dIe: incorporeum)&.
hr.ne ualerc efi fecundum naturam , non tamen hoc pec fc, .fcfe mouens,motü fc:eundum fubfiantia accipere. ei) nanC}J
, C)ltInino ca: propter fe,uidere el1im per fc eft anima:)llon ta- mUtatiol1Cs quatuor flot) qucmadmodëi iam fOfpius dldum
Inen proptcr fc, fcd proptet uirtutcm, aut conCeruationem, efi,feeundü fubaamiam) & quamitatem,& qualitacem,&
61l'lih modo fi quodpiam pet aliud efi) hoc omnino & alte, locum,ûquidem fecundii locum,aut quantitatem mouetur
rius gratia efi at fl quod efi altetius gratia , omnino eft per anima,id efi in promptu,quod corpu~
dt,corporum nanC)1
~I i ud:ptr
aliud cnim diut~
fUnt,uiddicct per mercaturam (une qua mitas, & locus. pari quoq;modo fecundû qualita ,
~e\ allUd tale, propterea etiam alteriu8 watia, fcilicet uirt~
tcm mutatio corporü efi,ut iam dlximus,LlqUidem fecundii
liS, hoc fane uidere , ud fanum eCfe altc:rlUs quidem gracia .paCsiuas qualiratcs mut.ltio dt, ipf:E autcm fcnflbilcs fune,
t~,a
110n per allud) uerfi per ~c. op~lits
!gitur hoc l'cr fe, quod autem fecundfi aliquod fenfibile mutarur)eorpus cil:.
~UIC
per aliud hoc autcm altwus graua hUic propter fe COll igitur fi mutatio,fiue motus anima: nc'll cfi fecundil quanri
tl\1git per fe ~ per accidens eire per aUud • lapidi cnim per fe tatcm,nc<}3 fecundü qualitatem,t1e<}l tandem Ceeundü loci;,
tQ,Ut dwrfum fcratur:at etlam deorfum per aliud per aci~
efir llud relinquitUr ,quod dl fccundii ruh,
quia incorp~_
~ns
agetur:nam ft diuulfum fu~ric
fundametltum,qua: ru, fiamia,aliler eua per fe fubfiamia èicu11t cius cffc hoc,quod
Incntur ab co pcr aliud.f.per dlUcllentcm deorfum ferun, per fe mouetUr)quod autem feeundü fubfiat lam , moue~r.
~ur,PCt
aliudC~qm)fe
aéta per accidens: iUo enim diud quod Idem e~ ac fi diceremus mutatUr, corrumpltur.lgltur
h:EC
deorrum feculldum naturam 10, mouendo amma quo<}l corrumpetur.item ~I'tcrne
entc.ful1damentum
e .ca:
C umlnu '
.
,
EJ,
'd
, lp,
aliud d enlCntla dcduda Cunt. dicctur, ~ pcr acCi e:ns pcr jpfos dicere mutationem,& moto iplius anlmf ft~ul1d
f~cundl1
~uail,
lere: cduda dTe per dJucllemcm.fimiliter q u0 '1l bene ua, fam Cubftamia 6eri,ft n311'13 mouet ~nim
elUs
" neC}3l1
. qu~;
pc PCtd~(
Corpotlbus adefi attamen per accidës pet aliud tem,aut aliori'i quodpiam,rubfianll a aut~
emm ln hl,
lcr~U
~cu
~cilu
cua~me
quod angit, uc:l flmpUci: litace,ntC}3 in quatitate,nt:'13 in loe.C:,q~\Uid
efi: id (equitur quo.d ;itllma (Jpfa~
non ~OU
U urraplCntem, ~uod
corrumpi,. illc cnim qu~
'.'
- . .
. no- dl,corpus lo.Gram.fupu
amm.l..
D, l J
Id 19itur pateto, qLJod omnious mQdis animam in cognitio •.
Dem fenflbilia nOI1 mouent,l1ifi. Cauc ut diximus per fecundp'
potemi;! fignificatum)quod aBus efi, hoc cnim habet \1aol
tum, etH aé1:um non c:xpromit • p(<lI:tert:a iam animatis talcs
~n'e
mOlUS diximus , quia ipra pet fe anima opcrani il1te1h,
gèntc:r opcrabitur nihil cum (cnabus indigcat. Nos Quidem
ha:c ln Ariftote1em dicere commode po(fumus,ft de anima
taci(mali loquitur .qu9d,6 mOU(lUr, I ~ on ab [cfe, (ed ab (en,
~b!Js
mOuetur • At quoniam de omni anima, etiam de irra,
tlonal! mi fermo eCl:,probationes e:E, qua: dina: fum ab co,
loeum habem , nihil enim , qua: ratione caret anima, abfqJ
fcnÛbilibuscognorcit.red hoc nihil ad PlatOnclll, qui ratio~
Ilalem animam.per fe mouens dicit.
,
�P R. l ' 1\1 V
!lune auteftl fefe mouens inquiunt, hoc autem nin per acci ..
dens moueatur > uiddicet niti in moucndo alio Cci!icet cor,
porc in quo efi, ipCa feipfam mou cre dicatur. hoc cnim &.
ipfe ponit,quod ft non dt ira, Ccd in fubftamia eius motum
comcmplamur,ipfa quidc5 de fc digredialur,nos porrumus
hoc nifi per accidens, ctiam fic agnofcere pro eo, quod efr,
Ilon fccundum ahquod accidcntlll ip6 CeipCam mouet,udu ..
ai feeundum loeum uel quamitatLm, udqualitéltem.quod
.
.
fi Cecundu quodpiam horum [eipram mouet, maxime qu~'
dem hoc impofslbilc dt ijs, qui illîlm dfe incorporeum dl.
CUnt. Prfterea nô ciree [cfe mouens,noll ellim quantitas,.aut
qualicas anima efi • quare mouet quidc:m ani~,
.quantltas
uero aut qualitas cius mouelur.qucmadmodu COlm nalura
fecu:ldum quantitatem corpora moucos ipCa nô mouClur,
nô enim quamitas efi,neqJ corpus inquamum corpus mo.
uet,Ced folam corporis quantitatem mouet .. ~anCJl
& n~tu'
l'a:,& corporis ipfa ratio man~t,
al n~
fane Item quanma,.
lis.ûc igituranima, Ct fecundu quodplam ho.rum mouctur)
crit:noll dt igitur felpfum mouens. Quod û lIl'!uantum dl:
anima fecundD hoc habee ut mouealUr , tanqua Idcm fit &.
Illouens,& quod mouetur, alienatio aute; cfi omn's motus
ab hoc inquantum ptou«ur , illud nccerrario côfequitur Ut
anima ipfa dum mouctur,a fcipfa digredialur,&. corrumpa
lur,quod autcm ipftus {efc mouens de ip/lus fubfèamia prz
dicenr,uc:luti Cecundû hocipfum moueaturanima, inquan,
rum fubfèamia efi,id aperle in Phfdro Plato.declarat. Pofl:
quam eniO! dixit quod o~nis
anima immortalis cfl: ,immor
tale eft cnim quod per Ce mouelur,paulopofl: infere.eum au
lem dcmô fl:ratum fit immonale elfe quod per Cc mouetur,
anima: fubfiatiam & rationem hoc idcm erre dlcere quem.
quam non pudebit. quare &: fubfèantiam ~ &. dÎf~n
~ t i one~
anima: eLfe hocfefe mouens malllfefl:e dlClt.bene Igltur An
Rot des confl:ruxit,quod fi Cecundum Cubltlitiam mouet
. u~.
de fe alicnabitur &: corrumpetur.Sa:penumero autem diXI'
rnus,quod omn~
oprrationem mOlo Plato uocans fic fe,
fe mouentem animam dicit elfe, uduti per fe operabllem.
'luod in natural,û nu110 uidcmus.ctcnim n~tura,
uel pote~.
' la mouc:t, mouentur autc:m qua: hifce Cub:eda funt. ~I'
dam uero inqu:unt carn mouere corpus, in quo cfi,eo mOI
do, quo ipfa OloUetUr. Pofiquam fuperius demonfi'rauit illud dre abfurdü dlcere quod anima dum mouecur, impul,
(jone, &. uduti quodam uede corpus mouet, nam li dare ~
lur hoc,il1ud iudem nai poIret, quod an;malla, qua: mor'
lua funt ,n:furgu ent. Ile: fonalfe qUlfpiâ.credat fc eOll dam'
.lare, lallquam .mpulfione quadam ammam moucre cor·
pus dlcam, cum nô hoc illl dicam:eorum opiniones in mc,
dlum confere. quod qui dicrbant atomos(I1c autem Demo
critus,&: Leuc:ppu.,&: Eplcurus,al'll edam Plato dicebltt.
quemadmodum de:ncepll narral)lt)dlCebam cnim illquit ro
lundas atomos, cu flnt facillimi motus fc: cü corpus mouel'e idem inqult dicellte. cu Phllippo Comico,qUl Venerem
ligneam, quz moucbalur, Oa:dalum feciffe diabat. nam
Oa:dalus éil feciffet in fialua quafjam concauitatcs,argen,
cum uluum iufudir, quo dum moueretur argentum uiuum
(cfrenim motLl facile, &.continuc d uoluiwr) al~impu.
110nc fua fiatuam moucrct,exipfo fialuam Vencris moue·
r i faceret apparere. ualdc autcm breuiter1 &. confcquentcr
D cmocrito Cc 0pPol1itafferen ••
)
Nos a~tem
interrogabimus ) fi etiamguietem
f.lClC hoc Ipfum ) quomodo facier hoc dlfficlle, ue1
ctiam quod dl Cl non pote(h'
Magna quidcm a~teniol1
digna dicit.natn,quia anima,
lia non modo mOLlerl,uetum ellam qUlcfeue uidemur qu3C
Ilam inquit cft qu i (ti ~ caula <non e'lI~
ex ipforum fLIppa'
lItionc ,quz fic qUlecls cau fa cognofcl poteet. IlJm fi ma.
uet animal anima, &. quemado~
operatio ipfa deda,
rat , III "J
nuietem ducit , &. dum fphamez
' r alomi mouentur
animal mouelur, pu fe autem awml lemper mouemur,
9'~nam
quiets~f
,auû~
S
Omnino uero nô fic uidetur mouert anima ani
mal/ed per e1eéhonem quanda)atg3 inteIligétiam.
Validifs imum dt hoc argumentum , nam qua: ab I~S
dicumur,Cunt pra:rer illud,quod ex rcbus effieicur, nô cnl~
id uidemus,quod uiolel1lia, &. impulftone quadam corpO'
ra anima moueat,Ced uolumale Cola, ftmul cnim pro uolun,
lar~
&: moueri,&: quieCcerc animalla facit.
Eodem autem modo Timfus quo~
phyfica ra
ratione ofiédit animam mouere corpus> illa eni~
mouendo corpus quog3 mouere, quoniam c~p/
,
lata fit il li, eam enim confiitutam eifee" clemens,
att} difiinétam harmonicis numeris.
Poftquam dixit aliqu08 diare quod anima corpus mo~
uet eo modo, quo ipfa mouetur:deinde propo6ta Demoer.
li opinione,fado<}3 brcuiterargumemo,quod Ilia fit przlcr
<a,qua: manifdla funt, &. apparent;hinc Plalonis, quz e!~
;0 Tim~o,pneJÎ
pronit,ql~
fere fimilis dt,ait cni01
<Juod quo motu mundi anima mouetur ,eodem mundi cor'
pus,cui contil1g,mOUe.~ar
hanc ipCarn opinioncm ue'
luti cil iUa Oemocriti cômunicalltem, in ordine fiatim poil
iUam {ubiumdt. inquantum enim utrit}J dicunt curn anim:t
motu corpus quoCJ3 ftmul moueri, pari opinione ducuntU r•
odifferunt autcm,quia Oc:mocritus uelut in uaCculo animaJ1l
.claudit;Timfus uuo cam ail corpori,ueluti catc:nf dIe COll
Jlcxam.Atopw:prfcium uidecur ipCam Tirnzi opin
i one~
<le anima prius cxponere.ille igilur in creatione anima: dicl'
&. idcmitatem , & di.
ipfum Deum accepilfc: fub~ntiam,
uerûtatem , qua: omnium txificmium elemcnra funt ; fub l
fta~lim
autc:m non quamlibet, fed mcdiam,illius quziri'
dlUldua dl,fempercp fecundum eadem fe fimiliter habet,&:
cius,quf circa corpora diuidua dt.hanc igitur fubfiantial11,
& i~entam
, &: d . i~erft
. taem
cum mifcuirret, inquil pro'
duxltl, &: llllcam fcclt., demde hallc,ipfam linram in nume'
ros harmonico.. diuiût,uidclicet in unicatem &: duiraltJTI,&:
trinitacem , &: 'luaternÎcatrm,&: in nourrn &in numeruJ1l
",cco,&: in uigimiCeptem,hanc autem iuqu't 11l1eam in dual
JlI1eas fcidit,deinde cli coaptauiffet has ipfas duas l , ~ras
in'
ter {e in figuram,X.lllcra: rrRexic,duos<}J circulos feci!,aIte
J l'um m3iorem,alterum minorem,hunc quidem imerioreJJ1,
ilium Uero exteriorcJ coapralos illuicem circa duo pUI:cca,
-& exteriorcm quidc:m circulu ad dextc:ram, imeriol em u~'
J'O ad linifiram mouit,&. cxteriNcm eiufdcm natura: nom~'
nauit,intcriorem uero altcrius,&: exterlorem unü,&: i/1dIU~
fum dimi{it,cumq; imeriorem fexies dlUll1/rct: feplem drlLl
los ina:quales fecit,qui duplaqJ,& tripla ralioue inuiccrn
perabancur, &, !res quidem cderitale mOIUS a:quales, te l'
quos autem quatuor &: flbi inuicc:m, & illis mbus illa:qU 3.'
les motu conLtituit &' h[c quidem cfi,inquit, alllma nlU ndl ,
Dc:inde poLt hoc dicit, omne corporeû mundi incus dauqc,
.coaptataqJ anima e medio uC'IJ ad ultimil ccxlii Î11forrn aulr ,
~ ipCum extrin~cus
~mnc
circù texit. qua: igitur 'f,m:t~d
dlClt ,ha:c erre alt,& hls conttadicere fe Aflfiotdes parat,'
fcilic.c:c faciens ac li quifpia poc:ticis fabulis contradtcac ,la l1 '
~ua
rerû natura: minime conucniant.nanqJ , Ut air ~Jar
lls,qUl fabulas poeticas,ut apparent,accip:um,nihil gUI~e
'p
magls ridlculù uidcalur, qucmadmodü etiam nih'! maglS 1
fanii ijs ,qui melllcm in illis occultatam minime qu:trunc,
ueru qucmadmodû {emptr Arifiote!es ~ôfucit
hic quO'P
'lu.od exrrinfecus apparet,arguit, ne quifpiam curo qu~
pc"
{Il gmata demonChamur cognoCcere nô pofsie, in cO qllf'e
apparés efi,acquiefcat.quod.n.per fymbola (]uzda,&:
gotias doêtrinam (uam PYlhagorei ferrêc,id pate,r~PI
fi'
a nobis dldil cfi ) unde quoCJl illoro przccpta moraba, li a
ifHus modi,rupra menCura ne aCcédas. in uia ne Ccccs lg~;
iguem gladio ne fod ias. fiatcram ne rran(JLas.cum ad j,
plum te confef5,ne de uia Reébs,quod iUis hoc idem ~.,
6cat,quod oporrc:re eo.,qui ducütur ad facr,gu~
illi': .. ~.,
curare. hoc aurc:m fiatcram ne ranfl~8
,quod iUnl~
i
prztulrc pon oportcat. hg, aulCQl joncm &1adio ndo -.
[U
\1'
0'
•
jde"
�''A,
D
iiJdtl tA: aè li dfct/'tmus ira run dô ueroÎs ne irri tes: illud ut',
ro in uia ne fcces ligna,hoc fignificat.quod in uia uirtutis Ut.
tam feparabilem frudiofe curans non hoc anima:,&: corpo',
ris n rurale uinculum corrupro animali diiToluas. hoc ran.
dem rupra mcnfuram ne aCcende,diétum pro 1.'0,<1' cfr,
ne uela,neqJ occulta propter fuperbia quod iufrum cfr.hoc
autem proprerea facicbant, quod indignis fapiemiam fuam
1l1anlfcfrare haud oponcrc putabam, unde difcipulos quo9ue per quinquennium ta cerI.' moribusq; ita fI.' prjus ornare
J~beal1t
, neC)3 cos doêtrin:r rua: participes faciebant aore,
lV per quinquênium reaos, bonosq; motes affecuti fcipfos
~a dodrina dignos oaëdltfent.ca autCm,quf f ymbolicc di ..
~a Cunr,pet illud quod apparet abfutdum,nos ad illam ucl'Itarcm,qu~
ibi occulcatur ,inquitenda dcducunr:neq, cnim
fa ciu l1t
ftc fabu ari putabant oporrcre,quemadmodii pCJet~
proprer iuuenum noeumentû ,qui in id,quod imelligirur uidete non poffullt)neC)3 ctiam dogmara tradere manifefre uo
!cbal.l t:9 uare PCt illud, quod pra:tcr rationem uidebatur ,in
ln q~1I0lem
ueritatls occulta: dedu eêtes dodri nam f ym.
boltcam compofuerunt.nam ut ptimii dieam,quomodo li.
l1ea,qua: fine latitudine longitudo ea, Ccindi potd'h'quomo
do irem otllnibus modis in numeros h'lrmon icos dluÎfa uc.
l~r Una exi(tës fecundum longitudinem uei Ccinditur , ueI in
Clrculos A.ed
i tu~procea
quomodo !inea rcéla-ipfa circu
Ills fi.t,cum ne~J!
lima reda eirculus,neC}J ~ i ~cus
l i le~.fir
p~rSlt,;
magnitudines enim Cunr genctc dlfslmlles . Oemde
'~rlam
quomodo cirulot~
unus maior faêtus dt cxterior)
,curn linca ncque additionem,ntC}J Cuhtraêtionem patilur~
tUornodo tandem ft circuli hi anima, quorum inrus uniuer. ~m
c~rpoeum
c1aufum dè,coaptati 1.' medio uniucrft ufCV'
~ ulnmum ecdum coniunéti funt, quomodo(inquam)ip.
. u~ tOtum ccelum cireumtegullt extrinfecus<'non cnim ci"
~ us Cxteriorem fph:rram circumtegcre potea.proprer bu
~ e~?i
ergo res,& alia mulra c1arum cfr quod alia-quxl
~rn
,1I1111nuerc uidebantur. Quod li maxime omniuma-,
t emaricorum cognitionis Pythagorei fatagebant,Pytha'
gorclIs autem Plato erac, alite cuius ft:ud ium, nullus Igna ..
tus g ~ omeri:
ingred'atur,fcripfcrat, nuHus ucro, qui ge~
1lletr am rurnmi& Ile quidem dlgiris tnigc:rit laIe aliquid d.,
cere auderc:t: q lifpiam ne adeo l1:ultus crie, ut putce ipfum
al for.
Platonem talia dicere , & intclligcrc: fieur aprcnt~
taffe pal1CÎs breuibufquc rymbolorum fcnremiam de clara •
. h~ non crie i:1Ulilc.anima igitur mundi uira cl1:,& uira imdli.
gemi31: particrps : quod aUlcm U'ita fit omnis anima (impli,
.citcr,c:x iis,quibus ingenita elt,pater,quod in ipfo eiTc uitam
'przbet.nam fi alleer efr,quomodoid, quod non habuic de,
dit':Qnima uero dl: uniuerfi,et incdleél:iua,fecit enim,inquit)
'll1undum animal animatum,&limdllgens. C um igimr eius
animz uitale, &:intelleél:iuum, lineam, circulumq; e"cipit,
CÎtculum quidem adionis intdle
i u~ flgnum, nam regrcf.
fus dl ad feipfum circulus,&ab fc: inciplC, incp fcipfum definit. quomodo ctiam imelleétu9 ad feipfum conucrritur)
fe~
ipfum contemplatur, 1ll1eam ucro ut uit~
(lgnum capic.
l'lam uira qu'ldam progrcffus. dè> &: ueluti Ruxus, qui fe ha,
betab aliquo ad aliquod,a uluum faciéte ad uiuum faCtum.
~ . ali modo cfi edam lima, nanque habetunde,& quo ab
~nlto
ad 6nc:m.rali crgo de caufa lirH~amq,
eiTe,&: citculum
~Ponit
declarans effe uiramq,,&: uiram ,mclligelltla: par,
~aclpm.d
hotc, curn una~
l i l1~a
fcciffer,quid ira ~lanc
ip.
m
ln
s
a
~
d
rcidit1quid
cnlm
fUI[ Impedllnemo, qUIll ex Ilia
·tad- .
.
du as Uneas faceret <Rurfus igi rur dico, quod
t
e m~xtua
..~'U\!
Inte~l
i gib:t3
Cunt,&: ~iul,rUpw
3nimam( 9 . ue~,
te odum lpfc: Plato dixit) mdlulfa Cunr, de per fe. Simili"
n:~
~t habC:l1tia aabilem fubfiantiam,potenciam,aétio,
ta~d
nlndetenta ad omnem corporie naturam in ipfa uni.
f'iparr> e 19nôtmur. Vita: autem nacurales(ut aie)pcr corpora
e-untur pc .
.
-.
.o.'
nem r
n1rus mutante. (ubltanm,poc~
,
,ecundum
d
l'
l
'
d'
Rational
ua Itatcm naq~
cft antc mu mu Imm.
" l!duri intc:l1cétiu:r, ~ ~'d- fecun U r.lU b ,
ftantiam es
i uero. an.lmot
,
ml~ibc
cxiftcme,,& habctltcs a ~q'Q
cQrpo;-
ca
N
l
2.1
te Ceparabi1(s adiones. Si cjuidem & ipfa: 311te 'ul1itâtem
funt.ut autem ba: , qua: habicum ad corpus rccepcrunc, &:
cius conucrl1onem,&: prouidcmiam facium,fic amc multi ..
tudinem fullt,& dualitacem.Q uare quoOlam unicatem,&.
dualitacem ipfam faeie, indertam~
cius ad corpus op.! rationem demonfrrans illas itidcm, 'lu as in corporis habitll
contcmplamur: hanc autem in l1umeros quoCdam diuidit,
110n quosl,bct, ac qui gcometricam, &. barmon icam, &.
arithmeticam proporcionem faccre poffunt. cx quibus fe~
cundum primam diuilionem capit eos ,quos cgo Numeros
partitus fum, qui côpoûti in oedine hi quidcm pares. :1.. 4.8.
üemhiinordincimpares. l. J. 9' '17. geometticampro,
portionem facium, quemadmodum cn im fe hab et primus
ad fecundum ,eodcm modo fc babet ad rcrtium [ecundus.
ln altcra autcm diuifiotlC alios llumeros accipit , qui mufi,
carn, de arithmecicam proportiollcm faecre poffum, & Île
qui cxade magis de his diCccre cupit, Alcxandri commen,
'tartis occurrat.qua ergo gratia in hos numeros limam diui,
dic~ho
quidcm cum pro anima mundi, tum pro 110ltra ae,
ciperc poiTumus • l1am quidem oratio ipfa ficuti pro anima
rnundi eft,ita eriam noflr~
conutl1ir. anima: quidem mun,
d i congruit ,Uf harmonicc moucatUr , mundum(}J fimtllrcr
quadrar, quod in fI.' harmonicam na.
filoueac: nolt~ue
turam rcneac,habet emm harmonicam quanda,&: ad iram,
&. ad cupidJt:mm,& quo cogllofciriuam uircucem cœlcaiii
harmoolc33 Ilacurœ,&: cocel1lUS habeat • Adhuc fane etiatn
mathcmatices huius harmoniz ,mu{lccs inquam , &: reli,
ibi quidem faétiuam harmoni:r poecmiam
. 'Iuarm.~e
. accipirnus,atque Ctiilm {lmul cogno[eitiuam.hie aut(m fo, ,
lum çognoCeiLÎuam.in du as autem limam diuidit , & figura
X coniuc1asill duos ci rculos Reêtit,& alterum qUldcm cx •
terlorem maiorem,alterum ucro inrcriorcm OllOort'm ,duo
bus in locis cOlllU nétos , &: ipfum quidem maiorem,quem
uoeauit ciufdem > ad dextcr<lm, ipCum ucro minorem aIreJ'ius nominatum , ad (lniflrilO1 mouer. quid igiwr Obi uelit
hoc d:uidcre lincam in duas,guod animo concepimus, a no
b is diè1um id cft:. has autem figura X l l r~a:
inter fe aptat.
axes enim &: eius panis,qua! dlcltur aplanes,&: cius,qua: ua
ga eft,ita dlfpo/lri funr,ut fpha:ra aplanes circa polos zquinoéHi mouealUr: uaga: uero circa zodiaci polos uolualltur.
hi aurem diuill [unr inuicrm in '6guram X lacrx. Quarc ho
rum qUOC}:l axcs in figura X lircrf adiacent alter alecri. quod
cnim & aplancs , & fphzra: uaga: circa cordcm polos non
moueantur, id ex hoc patet, quod pcr latÏrudtncm 010,
ucri plamt:r uidêrur, cum fcilicec &: ad boream afcendant,
&. ad notum dcfccndanc. V nde &: tranÎltu folls ad auftral ia,&: borealia zfiasq;&. byems nt.nam fi circa eofdempo
los cum aplanc planet~
moucrelltur) nOn quidem per lari,
tudincm difèantiam facerem.bas igitur duas lineas in circu.
los rcRcxit. per duos au té circulos ille idem, quod pet du/u;
tincas Îlgnificar • dupliccs coim furlt animz UlftUtCS , a1ccr:te
fubllmipeta:,per quas excitatur ad ipfum Deum: alter~
ge,
mraLÎonis opcrattlccs,pcr quas aq ca,qua: funt bic,conucr,
tÏlur. bas autem uirrutcs duo circuli fubobfeurc llgninc .. nc,
'Iuas alio inloco,equum pulclmotcm, &: peiorcm uocauit;
& circulus qu idcm eXlerior potêtlam anima: fublimipetam
flgnif1car, inccrior uerO uirrutem gcncrationis operatricem.
meliorcm auté nominauic oiufdcm , peiorcm uero alccrius,
'Iuoniam diuina quidc:m prope unitatem fUnt &: id eocuale
propc unum nimirum cxificnt:a: quœ autem rum in gcncra
tione,&: difcriminc a primo ualde remora fum. Adhuc c:ria
cômodius illi hi circull dcclaram anim:r mOtus,qUlbus ipCa
'luoqi cœleflia mourcur,& quidé circulus c:iufdc:m apln~
Ilotac.~rius
. uero
Cpha:raE: crtaticas,quos quocp duobus III
locis COl1lunglt, zodiacum fignificans , &. xqu1l1oéllalem.
coniunguntur aurem ij in Libra,& Arjct~,d
~cxerm
ail
um aplanI.' Cphotram mouirre dlCÎr,quo mam pr1l1CI pl.O;'1\0#.
tuS ca dextra • inde :tucem principlum ~Otus
er~tlCs
dl:
ab oriente. Q uare c:tiam ûniftris h~mc:rJs
oncra .Ilnponl.
IDUi J quo dextra , qua: mOIJ)~
cl1: princeps) faç,lh
. ~ . e Celui
lo.Gram.fupcr auuna.
,0
li J
�l'0rsit. princeps :tuferfl d'è;uelut ea, qÙ;É prompfitudilfenx
m::lgls lbbeat, promptiLudinem uero magis ur calld:or ha;,
ber.calidior aucem eft,quolllam fang uirrs off1cina hepar in,
dexrris tède .id igl tu r manifeltum en: ,quod primû caEdica,
t e n ru ra II frui tur.ad fi lll lti am autern circulum, quern uo'
cauit alterius,mouet ,motû fci llcn errao clum,qul dt ab oc'
cideure,decla rans.Sic edam POfra di (Il'.Hi uel~a
petun~
aurora01,& ApolllOis onus; V el dexlra ad ttnebras,dcl1'
fum & cal:gllle cœlli. uocar autem eiurdem aplanem, uelut
modo ~e ha,
unam exiHencem,a:qualcmg:,& rcmper eod~
benrem • R diquam ucro part m uocat altCflus uelUti nOIl
unam exifi:emem, fcd uatiam,ina:qualem, atC}3 dirsimilt'm,
crenim funt erranrill motus inter felOwcem ina-:qllalcs.alce.,
, qu~
rius aucem cireulû ln feptl'm fcind lt ca pro~ie
errantes habem inuilicm talibus cnim propOrtlO11lbUB dml,
i aq ; ,& motU~
inuicem funt.Sh:0
d it,in qua[lbus iprorü fp~t
modo igitur hoc an i m~ 110fi:rj; q~adret
,Id , patc
, qul~
1 ~1t co'
ul'nit per proporrionem ,quam 111 lIumer~
harm011lCls dfe
di ximus.mundi n3nq3 anima uirtutcs horu faéhuas,l't exem
1l1ares habet.Dofira ucro cognoblllû perceptiuas,& imagi,
l1arias.bab et cnim perCeptlLlam potent:a m, per quam mo.
tuumq; rationes,& iprorû confonantias ,arl}> d fferentias co
g norclC.Etcl1Im quidam Ccrip[erullthorû elfe inuicem ratio
l1em motuum,qualem proponioncm ad ullum'luemq; rdi
'1uorum motuu,unuCqu.f<}3,mofUS habl't,et de uni u[cuiuCq3
ad alteru conrouanriaq:,&: tnfraurationc, & de omnibus fimuI, uam in{faurationem pn multa Jllnorü millia fie ri di,
cundin' aun:m in tropicis,aut in ca ncro,aut in capricorno.
TUile au té inde aceidere Ut uc! incendiii, ucl diluutum fiac.
lutus au!- orolle mundi corporcü capi t,e medioq; coaplata
ipCa anima ,d l fp~r
a q ; ufq3 ad ultimu cœlu circiitegere CUIl.:
d a ci rculariLer ipfum cœJfi facit,id.f.figmficans extra cœln
hihil etIe quicqi.Scd infra qU;Ecunq; funt uniuerf3 côpleéti,
ul œq, nilul cfTe extra pané, uerû omnibus ex an ima mUlldi
partern C6ccfTam,d iulI1itusq; infpirata ucl obfcurius,uel da
rius quetn:tdmodü ul1lufcUlurC]3 menfura fcre. etmiro ipra
ctia~
qu"" cartnt anima, quandam uitam pal tieipant, pcr
'1 uam poremias quafdâ habcnt,uel cniro calefaciunc, uel fri
grfaclunt,ud eXlccant,uel humedanr.Pra:terca eriam mo , uent,aur per alias quafda uinutcs inaudllaS Opl'ralltur.qua.
rum rcru alia:: quidem per e x ~eri
ê t i a m mulqs cognita:: fum:
al i~ uero,qui fcrip ferunr hifee de rcbus, ab ijs m cmoriç pro
,dit;r CUll!.ha-: aUle f1l11l 1(t.US modl.M agnes lapis habcr uir,
· lutem ,qua-: ad fe ferrû alllClt,& trahit.c11ius autcm lapis dl,
· .qui qUldé madefadus aqua exarder, Ced 0[('0 illfufo eXlin,
guitur. alius Item potel1llam relinClldi fœtus in Ulcro tener,
, IICq3 priuG animall.! illa , qUlbus hic lapis adi21ccat ) pariunt,
quam lapis ab la tus Îlt,alla quoq3 ru nt huiufmodi inllumcl a
bJlia,de quibuBIlUIlC dicere têpus ur, el1. Vilde igitur( quif,
· p iam dl Cat)ha: potêtif,llquidê omnino I!;EC lpfa,qux carellt
, a nima.exlra parrê u i(a-:c
r al1~q
Uld
au[('m Îtbl uult ad ip(um
un {t io ~ ad hoc igitur di,
Illund. corpouu anim:le ip{jus coni
~ o quod eà amtceS Cl rum mi{bones , Ull a perappofhion c,
per quam coaplau fUnt lI1uieem lapides,{JUlbus dt ip(a con
fir uda domur.:ahera per tl'mperamcmù, ueluci in aqua,&
1 uino 6t:tctt!a per cOlliundiollé,UI in (unibUll1 ca quidê, qua-:
pcr appoliuoncm fit,haud côpat"tur,llulla cnim lapidü Illui
c ern c o ~ofÎtrum
compa(sio fit. at qu ~ pcr tcmpcramcnlii
c:fr,ea cofutloncm eorù ,qua: confundumur, operalUr:qux
utro p ~ r cOlllundlonê fada dt, media quodam modo cfr.
, n e ~ enlm Id habe.c quod appofitio , qua: côpafS10J1e carel:
· ne~
ca m ,qua: cfr ln umperamêlo,confufioncm. qUf cllirn
coniung untur,per plurc6 partes inuicem cOlliung uCllUr.bene Igitur CU uellcc at1l~:
ad ,corpus lJinculü dcdararc, nOIl
dixit,aut ml f, uit, a uc ~ p e rault,
c d C9lUllxit. Quare nf~
cor
'pori com lfra dè udutl ea,qu~
mouctur,qualcs pOlêtia-: n3eu
rales,& form a: Cuut,I1C(!J ca omnillO al1ma ab affcdu, at'1l
h abllU,qucm ad corpUS hab et, ut Cupra,?undana funr.ha-:c
igltur(ut fummarim dicam)fu lII ea, quz ln crcarionc lnimf
1 ~lmo
I1gnifieata funt.RcliquUJll autCffi dt Ut hane ipfam
di8:iotl'fnl céiIderemu!lleodem autê modo Tim:rus quoCVi
phyûca: tatione oftcndit animam mouere corpus. l'ode mo';
do,quo.f.Democrito uifum dt.quemadmodü ellim ille di,:
cebat corpus Î1mul cü acomis rotundis motis,de qUibus an!
rham conRare uolcbat,mouerilûc Tima:us (fi mundi cor,
pori animam coniullxitIet, uniuerfum cn ea timul trahi di.
cebatlueluti inquitfabula narrat Ixiona rot~
uinélum pati 1
qui Gmul cum rota codcm molU mouetur. Tim{um aut C ~
uoeat T ~ m;Eu
Plalonis.fic ellim dialogos Platonis uoca:
re confueuit,cam enim côllitueam elfe ex elcmêtis fubfi:an
tia.f.idemitale-, & alreritate, nant}3 h;Ee apud ipru~
PlatOt
~lem
[um ~lcmêa;
qucmadmodü quot}3 ruperius didü cft,
~n ge~ratlon
alltem animx fubfi-anliam capit medtam qc
IOdluldua,fetnperg ; fecundü eadem, llmilitelq; fe habell CC ,
& ex ea,qu;E eirea'torpora diuiditUr.hoc enim modo uerba
T ima-:i dicum, ex ea fubctamia, qua-:indiuidua &CempCC " .
eadem fimilis q; ea, & ex ea rurfuS qua: circa co'rpora dlu t!
dua fic, tcrtta rubctanti:t fpeciem cx ambabus in medio COll "
tcmperauit,ex ea inquam qUf ipfius eiuCdem natur.ûh qUf "
ipHus alteriu8 paniceps drec.nunc quidê indiuiduam, fan'
pel q; re l'odcm modo habentê Cubctantiam diclt iml'lligibi.
l em,diuiduam Uero fpecietll ipfam matcrialcm. Quare prQ
plia ratione quod l'CC in materia faétum indiuiduum fcpara
Lur,arC}3 diftinguitur. cum enim ûcuna in hominü fpecie ra'
aio,in materia per panili dlfferêtias difringuif. quoniâ igiWt
; ûmillbus cog nofci oporomuia cognofcit anima, {]mjlia~
(et,eam ex eori'i,qua-: funt principijs con 11irUUl1t , ut cum c,"
,ambabus cencat, hac quidem lluclligibilia,ea uero [wabl!
liapcrcipiat,quoniâ quoq; fen/1billum cognitio nOI1 peI reS
matcriales,atq3 corporeas, uerum pet uniufculUfi:}1 fpcci crTI
fit ,arq3 hoc modo fubctamiasipfa ptrcipit. QlOwam uer"
pra:ter rubfraotJam fum elia, qua: rubfiâria: acidrul1t,h~C
autem [Unt pra::ter fubflâtiam gcncra,illam ex eo, 'luod dè
clu[dem,& exco.quod dl alccrius,eonfi:iruum.in omnibUS
l1a~<}3
hifee cft oppol1tio 'lux dam ,hinc quidê <Juod me1iu'
eft,lnde uero quod pcius,ucluti in quamitalc moderalû alqJ
,immoderatum!. quorû modcraeum mclius cft, ;n 'l,a~":
bonum,& malu,1I1 rdallonc dexcrum &flulihû in ubi (LIpra /Xinfra,in quado prius,& pofre\~8)&
in rcl l ~u i s ' liJ1
tcr. Py thagorer uero in omnibus exiftéitlbUIi duo princJpt'!,
atClJ elcml'l1la accipientes,altcro quidlm dceens , mdiusq:,
& fill ilUflI faciullt,alterurn uero peius priuariuumq;,&: in6'
i)ilum. Q!loniam autcm in omnibus quod mellUs 1: ct ,id t J11
tlmp[cxq; ra,& ipfum Dbi céucnitns:Guod lI cro peiuli d1
id uarlum ) I1blqi dilTonum : propecrea ipfum mel!Us ad
ipfum ciufdem reduculH, ipCum uero pei us , ad illud quO,
alteriu$ e11,uelu1i bonurn,& malum.quorum alterurn quv
dem
. f.~num,{lpe"q;
cfi: &. ubi conuenit,alterufll ucrO
fCllicet malus uarium dè,a Ccq; ipfo dlLfonac alq3 dlfco rdalt
~ cfi: redïr,& curm,afp~
& leuc, pla'
S irniliter quo
Ilum,& montuofum,a-:(]ualc, & itla:que,fn~
s , c5(.!,ID~1>u6,& 'lU 3: CUI1~
funt hUlufmodi alia.QIO igirur hOlu ~1
ma cognitlooem hab eret, in l'ius temperatura Deus oplfe"
Ilacuram,qua-: cl1 eiufdem,qua:q; l'l1 alterius,accepit: At , f~;
ne fClendum efi:,q uod fi C]U;E funt inter fubfiantiam JI1d~
,
duam,& non diuiduam quidé per fc,Ccd circa corpora dlUI'
du am ( dicit cnim anima: fubfiantiam duol il eLfc inCorpol
rcoi um ) illltr duo.f.illcorporl'a dTc ipfam dtcit • inler duO
a utem incorporca,& eadcm indiuidua, nanC}3 ipfu~
in cor;
porcu~
cfi,in dlUiduû. qua:cunC}1 igicur ueluti de anlr~
~a
gtlltudll1c dlcul1tur, l'a per alll'goriam diculltur. oanq3 li /l1
dt circa corpora dluidua,non eft corpus,nô cniro elfe ca [
corpus, [ed circa eorpora dixit cam etIe diulduam.!d pat~i'
quia neC)3 fuper hane corpus cfi.q, fi corpus nô ca,ld (cq fit.
tur omnino,quod ncq; magnitudo dt, ncque CIl lm, fupcr J1
cics el1,l1l'q3I10ea, qua: qUldem fubûfiêtiam proprl3fll nOd
habcnt ,(cd in corpore ctIc illis l'fi.manifdtü dl crgo, q~cJ
cmnia circa 3nimall'l fymbolice accipit ,&. ipfc An{t~[Cfli
io cos inuchitUr,qui fic nô quod figllificatur, (cd quod 111 ,
• • ,. ' .', .
pcdicicappam,cnarliUlCt . .. •
J
ca
'Vt!CI1'
�D
habeat}et,
otl iam
Vt retlrUtnque,et ftlfitan1 ha~m
tlniuerfum fetamrcotlfonis larionibus,reé1f lincf
d?dum in circulum flexit ,cunq3 traxifiet ex uno,
cuculo duos circulos duobus in pundis coniunl
d05,rurfus unumdiuifit in fcptem CIrculas) tanl
quam fine cadi lariones ipfius animf motus.
dicunt ,ex quo ca,qua: de müdi anima dida funt,
, A~lqui
cmInI quoquc anima: rationali conueniunt, hoc uiddicet,
lit CenCuOlC}3,& infitam harmoniam habeat, adfumendum '
dIe uduti ruper al1;mam nofham diétû tlt, qttod ca th har
monia: magis elfediua ,quam Cen/ltiua, Quod uuo Cequi.,
tur,uidelictc, Ut uniucrrum ferarur confonis lationibus, de
non
Inundi anima cariendum elTe • red hœc intcrp~ao
diél:ori'i
arioni
confider
ntcr
confona
modo
lJalde quodam
!Co nu enit,mra'13 cnim in eodem cOllftiruit. fortalfe igilUr,ut
hal'monia:,cuius dl: mundo cau ra fcnrum acc;piar, hoceit
natura facit, fed curn
Gne raciol1:,quemd~
lit ~on
t'allone,& fenfu percipiat:non ne igirur harOloniam &. ea,
qua: rationc carent exaudiunrc:'nol1 ne per finularum foni~
c:' non ne it!dem fub tuba c,q~i
greges ~guntr
tum o~ium
fuperhlemem i ~ l bellurn audaciam [uCCltantc:'quomodo Igi.
tUt in creadone anima: hoc ut anima: racional:s proprium
rradidit,quod non anima: mundi folum , fcd ctiam noftr;c
da
j a~lt
Conuel1it<dico igitur quod & fi natura ilLs ut exaud
,
audlUnr
uocern
quâdam
ueluri
cn
citertam
Gmpli
eCl:,
tum
C?l1cinnitawl1 uerO nec ne habeant,id quidem minime iu.,
<lleant,cCl: eoiro noCha! illud anima: proprium,qua! li caniudicat , utrum uocum confonamia
tus <ludi;u,il
' , \ud rcit,&
co
faci at,an non,Notâdum autem dl: ,Cl,uod
i l1cm
i n~ l nl1tud
nma:us 1ncam ex ma tempcra tura faétam primurn
lf~
in duos circulos fledit.Arinote!cs uero con'
IU~ , t.deinc
~.ar ,l um dicit, eum lincam flexilTc, deindein duos circules,
i 1w(JITe. (cd hoc iIli nihil ad propol1rum confcrebat, idco
hifioria ex opinione T ,ma:i urus (ft,lIduci ca:
I~lt li!cr entr
ipf1us anima! motus ,at ip[e Tima'u s quéad.
tint
1 atlones
Inodum apparet,illud di cere uidetur ,quod cum anima li;
cœleO:ia, motu eodcm cum ca tlmul ferâtur:
~u , l'cuota
cd Id Calle non en, quod cœli mmus,t lntanim x motus,Uc
um fleuri dixi illa cCl: horum caufa.qu od 11 pr;rpo/1eionem
lanc fccundum pra:ponamus,diéèio ipfa manifcfèa c{t,tall
Guam fine cadi lationes fecundum ipfius allima: motus. i1t
que alit<:r,in cœld1:,bus quidem fum animabus corpora co
ue
iunéèa,&: ipfa corpora funt ad animils ipCas conurfa,i1J~
m no
1'0 anima: non corporibus difhahutuf,qucmadmodu
t1ra!.quoniam igirur quod en anima! in illis dominalur,ma
gis quam corporeum, &. ipfa (orpora principiorum fum.
ideo lationes cadi motus anima! erre dicit. uel etiam ut ap,
PiUCt ad literam,ita accipiendum dè,quod cœli motus Ilnt
anima: motus, nanque anima moucndo cœlum mouer.
'lUcmadmodum f1 qUICpiam animali in cera daufo, quod
dUIll mouetur ccram quoque moueat,dicat cerf motus elfe
'lut>q3 motus an:malis imus claun.
cerre non tineatn ipfatn,3ut ruperfi,ictn dixit.quod' aurr:m ,
non dixerit eam lineam,patet eo,quod ait cam extrinfccua •
omne cerium CÎrci'itexilfc.fed neque fupernciem • quomo.
do cnim tI eITet anima ruperficies coaptari c medio, deinde
ufque ad ultimum cœlum disftpari, ipfumquc rotum circu
tegere poteratc:'quare neque llOeam, neque fuperficicm qui
dem cITe animam di ceret. Quod enim in omnibus machematicis (cientijs grometria, arithm etica,muftca, & aftronomia haberet habitum Timfus , cx ipfis uerbis i1\ud ma· ,
nifene uidere cft.quare nec quidcm nec Iincam,nec fupcrS
cicm fxi Ctcnrem ,quod ait,hoc poffe fa cere iudicauit.idco li
corpus effe an i, ~a ,
Iilleam,ncque fupeticm,n~q
Il cq~
elfe cam dlclr.,
dmcm
magmtu
neque
quod
fequirur
dixit id
ctentm in h's magnitudo cft. Quamobrem Ariltor dis con
tradidio ad eos m:lgis expofitio e~; <i côcradiél:io:CluodqJ
, non ,fic, ut aPl?~en[
etiam ipfe r:os Arinotdes cognult,~
ca ipfa accipere , ix illls paece,qu:C,d'C,lt Anfl:oret,es .111 Ipfa
autê didione inliftrmus:ne eadé biS dlcere coadi Ctmuli.
J
Nanquc ' animam uniuerfi fa!icer) talcm ciTe
uoJuot, qualis dl: qui uocatur mtelleétus" non '
dl: enim neque qualis fenfitiua, neque quahs con
cupifcentiée uis ,harum nanque motus non dt'
circulans lario.
AbCurdum inquitdè animam quamuis elfe magnirudi
lIem dicerc. intellcc1:um uero muIro magis. quod enim illi
dicenres circulos cos dTe animam mundi ,Ilon quallbc t, ur,
\
ita dicam,nutrir!uam,aut irafeibllcm,aut conupifblem~
uod
eo,
ex
patet
:id
dieebam
diua
. frd raeionalê &intelk
iOâ cir,ulad t;r moueri dicÎlt,circulariter aüe moueri dlei [0
li conumiranlma: rlltionali,i pra.n.in feipfam conucrt itur,cc
CÎrculil imitatur.at fane Centiendi uis,aur iraCccdi , aut cupiê,
di, qua:cunque ea (lr,haud haba circularcm n:olU~ciuf.
modi cnim potemia: lima: qua:dam funt, ettlllm Ulfus ,ab.
a t~o,
oculis per lineam demiuulllur:& rurfus pa fcu e rb(t
, ur. 1ra
Iles recurrentcs per fuam iprorum lim'am reAcd~nt
cundia uero,& cupiditas progrelfus qUidam Cunt Imltantr:.
linras,cun que nOIl circular iter moueanrur, de rua fede pro
fetentcs opetarioncs circa cOtpusfint ulla conucrfione cas
habenr,neque cnim qu:rruntlpfa: quid :lganr,aut quid fen ,"
tianr,ncquc: omnino ipfa: (c cognofccrc polful1r. quare li ...
Ilea quzdam c/1: ha ru m motus, R atior,dis ucro anima: cir 1
culus quidam uiderur dfc,quoniam ipfa &: agit, &: qua:rir,
&ipfa feipCam cognorcit ipfa circa fe qup-enlquc,inuclliês..
hoc autem circuli proprium eCl: a fe in fe conutrri: arqu ali
ter fenCus,ceira,& cupiditas animatihus auxilio ind 'gêlibua
in fatutem data: [Unt, ae dluina Ilullius auxllij extrinfe cwf
egent: pr:Etcrea ptocedens ipfe dicit 1 has ipfas potcntias ét
fecundis dijs morrales exiCèclltC s immortali :mim3:, quatn
Deus ipre primus crecH ,eé filbcôpl icatas, acC}3 aLter,cupid~
tas,& Ilmpliciter appetirus,cft rei abfentis,culUs aliquis in~
digeat del1deriii. Mundu s altt cil omnia i.lIra fe contineat,
& nihil extrinfccus habear,llihil quÏC'quam deliderat,quarc:
ma
animam
dicere
ipro neque ira, neque cupiditas dl:ideo qui mun di ani,
dl
in
bene
igirur non
~rimu
m clfeintclleêtllm dicuot:cum dcillde il\am magni[Udi
m
ciTe.
gnltudinem
faciunt. & ipCa
opinionis ingredit ur, & qua mm rupponant dTc,abfurd sfima guidem
ad argumenta Tjm~
~IlC
,
animal ant
narrat
mundum
fecilfc
Deum
didionc
quidem
quod
ndo
quidcm rariollibus urus cCl: oltende
la~d3nmis
hac (01<1
ipfe
Gt
fane
s
ell lgens.Comcmu
a n,lI'na magnitudo non en.quod igitur Plaro d,cat ub;que matumque,&int
ipra m
,quit'!
animam
dicunt
um
intdled
d
illcorporcam,&. I1ne magnitudine id patct:uerum conicéi:ura,quo
l~Ia
u~ ..
m
a
c
i
d
um
ergoipf
s
aduerfu
dlxcrû[:
eri
irermou
circular
;tlfilll ~x his,qua: diculltut hoc in loco,quauis pcr ~n i gma.
mo[U,
~
i
p
c
a
:m
circularr
a
t~ nt,lnuenielldum id eCè.narn fit quod ego dicebam )dicit tu quidcm ipfe Ccis te propttre
ma ..
operaeiointelledus, non iglt~r
~u;rdam
dl:
tali6
quia
eam
&
r,
diuidiru
nOIl
a:
eam,qu
inter
tiam
~us e'!e CubCl:an
pcr
laceur
1
0
~
d
c
m
l
i
ee
fymboli
t,fed
dICcban
cm
gnitudin
quod
• ~ Clrca Corpora diuiditur ornoino necerre dl: id'lI
~
u
c
,
aétlonr:m
anim;r
b"
u,0 'mcorporea ue! ex' duo
...fe'J;lntcrd
us IncorporelS, 1 ud cf circulo8 iUlluebant. nam fi penieus
q
operat~
ill;J.m dixit,quo porcntiis irrational1bus redi[Udincm por~élam,
corpuS
fi
rea
rporeum:pra:te
rnoduoqUC IIlCo
m',b
&pcrfi
r ' ~
7
:
e
c
!
l
D
~
m
y
f
ulum
D, ,
eITccirc
lleétus
li
ueroime
ncm
POtcl'at'
o
~e,
um corpus exiCèclls , 01. II1WS l' Iplum
Ip
c
iffe
~
h
e
r
&
d'
,
s
o
u
~
r
l
C
I
X
~
f
J
T
P
patet Cl' in diélis
'
orpu'l tn undl,&
econuerfohoc ipfum c me IOCOa, tudinem dicis,id
ptatum ~
uo
a~tm
proportioncm ca'pI,mus.~on
ptt
cr:
Cymboli
qua
ali,
e
atqu
elfe:
m
ler curn ~ ClJ ~d ultimum cœlum dlfperfu
qua
~cUt
Iprc
Igltur&
ifefèc
do.m:lll
magniru
anima!
nt
luti
'1Clllill.· IXCl1tcorpofcum mundi per dill:i ndionem, ft qui li intclligc:ntia hze ipfa diccrct:& argumenta ea dmj;lt Don
III Olund() cil: in corporc:am cam dCmO!larawt.(cd
i
�p
tt
1 M: 'V S'
adutrlu s eos,{rd c~tra
/
ittos,?) hlate quod appartt ,excipiut; qU3)continuus dt
,
Intelleélus aurem unus & continuus dt)quern
Maxim e quidcm inquit imparc' bitis ca ,3ttb intorpd~
admodum intel!t:élio. inreiIeélio aurem funt intel reus imellrd us, quod fi pcnirus iIIi co-*:inuarionrm
_ dad
J ig jbil
a .h ~ aurcm feriatim funt unum, ueluti nu: oporteàt,ilH fic crit conrinu um,que madmo dum diBn dl.
rnerus )non autftn Ut magnitudo. quaproprer l1el
Q!1omodo cnim intelligtt magnitudo eXifé;~
que intelleélus-hoc modo conrinuus eft.
utrurn uniuerfàliter Jan in quacD'J3 partia fuaru-
In conrtra riu m 'produd t Op ; l1i o l1Cm:queado.n~
fuperius quum fc ilIis opporu:/Te't,qui animabl moueri dice
rem oÎtend ' bat guod ca non folum non fponte mouem r,
fcd I~ec
ornn;no mou cwr:eodem quoquc modo hoc in 10.
co iBis ,qui m<1gniwdinrnJ dicunt cam e(fe,repugnat.ld,au
lem patet quod omn:s magnitudo continua dè,tantu m ln'
'luit abhorrr o dicne quod imelleB us continuus ftt, quo.d
conueniemius ipfum dlfcretum elfe dicc:rem:guod fi penl,
tU S ipfum Ccntiollum diene oportct,ita continuus
crit,quê ;
admodu m difcrera m quantil3tcm dfe cô ti nuam dicimus:
flumerum autem dico qui {lc habel côtinuationê,Ut numeri
flnt feriarim nullo intericéèb imcrmedio.na n<}J inter unira tê
~t dualitarê & rcliguos numeros fer:atim iacentes nihil dt
alieni inrer;ol hum inuiam,it aq; COII!Ïnui fum numeri: quo
Iliam inuicem fcrladm difpofiti (unt.igitur inquit fi il1lelle.
dum continuum dicerc opotteat,ita eum quemadmcdurn.
l1umcrum dTe continuum dicemus : non autem ur/uti illi
m agniwdinem dicul1t:hoc autem cx ijs qua- rUnt naturf po
thtiora nobif'l3 magis cogni ta,confirmat: fic enim , inquir.
continuum intelledus hahet,ut intellect io. intelleélio UotfO
ut intellige mia:. at intelligent a:, ut numerus feriatim obti .•
11C11t.rcriatim autl'm illud efi,cuius nullum affine ffi imermedium :ûc aurem numerus pofi unitatcm ,dual,catcm, feriatim hab et.deinde rcrnltatern deinde gualerni,atc:m,inter
'luos numeros nullum intetmediul11 rCl: inc~reéèum.l:
i li
'luoC}l modo propo{itiones abfqJ imermcd,lo funt:dl emm
prima ec d~il1ceps
1a,nÎlilq , l'Cl: illtermcdlum,qu aptopter
in hlfcl l'A: continuatlo dei nceps , non aUlem qu cmadm o.
dum in ma nilUdinibus.Sic igirur & in imelkéèu continuil
dlUiftm cap- t illtdled um ,perfeB um age ntcm eum, qui in
d luinis dl:non qui potemia imelleB us efi:ad'o autcm ime!
le tus ,inrellcêrio cfi.inrrlledio un e n;hil allUd quall intel.
ligemi;r ru nt ue/uti quoC}3 reliCus adlo dl: ipCa: (cnfatiolles,
c:ttn:m in i lH eIligrnt~s
intelledioni dh/Te:neqJ cnim fille:
intel! genti~
intellet110nem in tdligm lieet. Quema dmo,
dum igi[Ur cOlltin IUm intelligen ti:r habent,habêt aure dein
ceps.qu um cl1im lIawra lIluiecm diffcrant,deinceps intd li ,
gtlldo continue: habem. non cni m Gmul omnia im IlJgullt.
Ut illc mundi primus &: abfi raéèus int clJd
u s~ Ced
flne tem
porc quidem,qlionia m neC}'! in tempore efi,hu -u& e(fc feria
tim autem uduti numerus.fgilllr Gc etiam imelleéèus con,
tinuus hab er,no etcnim ad ca q Cu nt extrinCccus, aBio eius
extendlt UI :3t in (cipfo uidës omnia,uidet gIn ill co ipfo fum
omlliiT rat ' on ~s ,toi
qui ê,qu3: ante ipfum Cum imagina ri)
~orù
uero qua: pofi ipfum ex(' laritcr.Q!loniam igitur f,:i p
(um uidens omnia ui dr(.cfi.n J orm:uü plcnilud o, co quod
plurcs omnino fum imdligêtix,erir Ut numerusÎ. OEod aût
~od
é feriac'm !lm lic utiqi ueluti imellrgêtie erit cotinuus.pof
fU\1t autem imclllgc ntix inrcrpretari pro ipfis intdligi b lli.bus . quemadmodl m ctenim Intdliglbilla inuicem conti.
l1ua CUnt(rum el1 im fcriatim (ccu ndum cmium ordincm, at
que progrdTum)eodcm modo quo<JJ de: ipfls intellcd io co
til1L1um habwu ! (flim Cc habent inrelligibl lia,fic Ce habc t in
ulleétio ,&' quo modo fe habrt il1tdleéb o ,co modo intdle:,
dus continuum habct co quod dcinnps int lIigat, Ccd cria
tu fane: Ceis AnRotcleB te de: 11umerum & intdlcét um ptr
proport iol1cm ~o ca re COI tinuum • non autcm ueluti ma.,:
gnitudo e:xifiel1t1a.at fOrfa(fe d lctr~
t : cgo \1011 elfe numCrll
dlxi Ccd uc1uti Ilum crum,necp continuum limrllci tu fcd ue:
luti 'continuum illi ucro codem loeo numerum atque: con ·
tinuum dlxcrul1't:Ced illud patet 'l' fl1 igmatica uniucr[aLrcr
crat (orum doéhin a.
Sed aut unparribiIis,aut nonJut magnitudo ali
. ~Ioniam
circularitcr T ima:us animam mouet. ut ipfa
circundué1:iOl1e :mingel1s ntclligibilia fuCcipJat: ideo dicr~
quo modo quum lit cireutus attingens uel fcnftbilia,ucl oP!
nabilia,uel imelligib ilia,ipfa rufcip
i t~por
etiam opil1.~
ucrarum &. falfarum conieCturales caufas reddit ~ quollla
Ut diétum l'fi, eiu5de omni anima fermo cfi • Proplitu~
ttgo Arifiotclis cfi,ut hane ipCam opinioncm refellat. qUid
t'llim dico inquit,non poffc fieri ut intellcCtus ipfc fit cireu:
tus ,t'um naC}l effe magnitudinem,cx imposfibillbus e~: nO
e:nim Aeti pcJtefi,ut li Gt magnit udo, quicquam inteliig at•
Argumentltln élutem ex diuifione procedir,hoc modo. ~ut
inquit intdleélus quum fit cireulus mouendo rangitque 111;
telligibile,& fic illtcll git.nam fi magnitudo efi, ~l i o m od.o
non cognofcct)aut tang<endo imdligibile)necdTe cR 0~1l'
no,quod aut in pundo tangel1s imdliga t, aut in partlb U,5.
quod fi in pado,a ut Ul10 in pado intelligit:aut non un o,'11
pfido.N a fi quidé uno folo!n paCto i~tcl
jga [, ~lia ~uI2RU
fu11t.Çld igi tur moto circularl,aut omOlncJ J11agl1ltudlllC: e
opus':nâq3G pûêtus unus ad InteU-gendi'i rufficit, fup~tAa
t'fi ipûus magnitudinis CuppoGtio,quii nihit intclledut... cofe
rat.Na li intdleéèus eo quod inrelligit inrelle:élus dr:ptJ~Us
aUlcm folus cCl: is qui intelligit,h'c fane punBus ipfc eft 111'
telleéèus:q, ft uno in punéto non inrelligit,id requitur ,qUo d
<Iut in pluribus auti omn-bus inreU -gar. Q!lod igirur in ~1
ribus intelliga t,id qu- dem forruitum uidetur , in guot enilr~
aut quate tOt neq3 aut in pluribus au! in paucioribus int e ~h
g it,&: rurfus gux rdinguul1tur fupel Rua (rant. fi auten: ~rt
omnibus pu ndis ineelligit aut lingula pun:l:a ilmll gi b1h a
omnia illtclligit,aut ad fillgulum j ntel"gib
r l ~ omnium pUI~'
éèorum conrpiratione opus l'Cl:, &. non aliter intclliget al~,
quid nin omnia punéta intclligibile tetignin e, aut hoc qUI'
dem punéèo hoc inrelligit,alio uero aliud ,& lic dcinceps,u t
cOl1tingit uifus quidem u i fib i lia: a u~ts
aUtem,audibilla, re:
llquiq: fcnfus aUud quodpia m capiut ex renfiblli bus.Ql! od
fi unumquodq; omnia int e l i gi t ,inf n i ~a aurcm pun{ra fre·
q uemcr dicit aut infinite illud idem inrdlige t: nUIlC autcl11
,
apparet &. (cmd
comingcns cft, fi'
crt nal1'l; 1'd pote fi " ut
quum fcmel aliquid ante intellexiffet,amplius i\Iud non ln'
tdLiga t. ut quod cius oblitua Ge uel q, illud cx d irCl~u
, 'd JllIenl°,~ '
aggrc(fus fuerit,quarc ft comingit q, Ceme 1 atIquI
ir
gat:ut Cluoque autem pUIIBorum omnia intclligcl1!C 8(.
culari b tionc fcmper imrllig,bilia tangete I1ccdfarlU m e ,
Ut idé infinilies intclliga r.Igi tur fUPPO!llio ta lis falfa
tfha~
aliter fl infinira püéla futlt.infinita aôt imposflbllc dt am'Il
re, nU.J1tr fecôdil totU Ce inrellcél:us imell gee.unu ip[UfJl~,
tclligibile hoc Canc huius inrclled us intcll'ge:t:illud u tr? u'
quaqua m.at in unoquoque imclligibih omniii eac:~
cp id
~fi,arClJ
non aliter nift omnibu s tadis aliquid intcl~g,q
inquit fccit quum unumqu odque: tangere t {id_eo,lIll pau~
'luod unumquodCJ3 aliquid fccit. dixit Ideo qUlr~
l afJl quel
l1am cfi in ul1oquo que apprdlcnlloo:'rp fi aliquis dlcer et m
luti pcr conl1dcrationem hoc CJuidem hanc pro~f1ln:c,
tangcre,aliud uero al'am de: ip fam omnium perlodu~
dlc:
l'
' ,
cone1ulionem
&. udutl, (OI
Um 11ItC Il'Igi'b-I
\ e, UI-d el'1CCtl ll (1. ui
, hunc
A ri'fio " ..
ceio petreéta :ad
diccmu s quod deincp~
• ha
ru ait ofiêdcns dIe incorporeum,quod fi qUldcm ha: C d illc
.
,
'
Il ~ tel~g
i t propoli tione m,allUd urro al'lam: qUi,d ( ft, quO
cf11 cil
dlcat <ltn. dicit n. hlEC ab hoc altera efi~ho
cnlm I,d
,~
-~
,-1'
"d
ac Cl hoc ego lU UrtO i\lud (muas.
qUI autcm co11lgcn 9'pCc:
omnibus coileéèa conclul io, opomt cnim Cl' omu ea 'otli
propolitioncs cognoCcat ,ut co modo dicat.ex hi ~ \lx c c 011
" ((ligie
' 1lan.clpl
. r.am propOl1
11 onef1111
gl. pOtcfi:quod Cl1Im
tl , oal1l.
alt(ram COicofcct,quam altl:ruPl pundum "tlgen t , ..
fi
�" ;A
N ' 1 M A.
9U e alttta wppoOtio fiet, omnia<1J cunda apprehendent.
aliter quoniam unaquzque propofitio, dt etiam eno ~
tla~o
qu~dam:nif.lO'
certe dt, quod quando pro po 1
~l1oncm
uduti enumiationem iutclligit,ut quodpiam imel
Iget nihil aliorum pundorum comadu indigens pra:fer.
tlm , fi punda qlLlidem funtinfinira. opus aurcm Ctl ad ali;
quid intdligendum tadus in!1nitorum , in!1l1ica ueto ih de"
~crm
i .nato
tempore pra:rcrire imposCtbiie dt , nunquam.
l~te . l~gec:
intelligere enim non eft, nift omnia rei imeI1i.
~bils
rangat. omnia aurem qua: funt infinita taogcre'
unposfibilc: efununquam igirurintelledus intelligct. rdi. '
quum dt,ut qua:ramus num aliquando,ut (cnCus, ira intel;
lcdus alio pundo alia imcllig'bllia fufcipiat.quod ft ftt,rur
fus quidcm non fecundfi lc totam omnia intelliget.hoc au,
lem nOn ipfa adiodidar.haud cnim quum uolumus ani,
Olam quodliber imdligerc,hanc intelfc:dus partem moue,
rnus,alia uero abieda eft,&: 10 reliquis Îtmiliter.quomodoaUtem fenfui asf1frcns cfr illtdlcdus, quod oculus quidem
lolorcs,auris aurem frrepilUs:alius uero fcnfus alia fenf1bi: )
(enCtbilium a1:o
la pcrcipiar.Et quod nüquam fcn'rus aliu~
rum f~nibus
asûfrir,&: his qui diuerfa fufcipiunt fenGbilia»
a.tC}3 altter qua: diuerfa fufcipiunt ca dfe fecundum fubftan
'.Iam diuerfa necelfe efr.Diuerfa igirur fecundum fubfran,
t1am punél:a erunt. qua: autem difft'tentia fubll:antialis pUrt
~! fit ad punCtum,l1e'}3 id uoltni~
t uS fingere facile dt. Ge
~ I tur Ut in pundointelledus intelligat,haud fie ri potel:.~
fecun~m
partes inteUedio 6at,aut,rutfus una rx patti ...
laUs ~d Intdltdionemfufficit,aut non.ergo fi pars una fo.
rr. lOtell gens,aliarum fuppoLltio fupertlua erit.h;Ec enim.
. ~ a Int~leéus
erit,alioquTillud qU:Eremus,utrum h~cip
,.
1 : pars 10 PUnCto tangens imelligibile intelligat, an fècun,
u u~ par~em
Et primz ration es uenienr.fcd fuponar~
'
ft ~uerfalt
intdligat.quis igirur rdiquori'i dt ufs~
quod
ill ecul1d~m
~nam
partem intelledio minime fiat> quonia
· t quod omnis magnitudoin Rnira &in infini ta u~ ~Ontlg
;lu1datur:etenim diuidunrur in finita magnitUdines fi in
~a e~,Ou
in xqualia fecundum quamitatcm diuidanrur.
~Ut ln dlgitalia ud cubiralia.omneenim fil1ltum definicur
~ omni 6nito,in infiniea autcm ft in eadc-m fecundum ratlO~ern
diuidantur,ft {cilicet in duasxquales parres {ccm.
!Ur.1O duas enim a:quales partcs diuil10 il'1 illnllitum rcndir.
Ideo quia fcmpcr in magnieudincs diuillO fit,ornnis aUlem
Illagnitudo continua etl,omneautern fontinuum diuifibi.
le.~ar
fi in ddinita diuiCto fiar,aut unum quodCV omnia
intelliget,aut aliter nonintelligit,nit1 omnia aut aliqua tan.
gat,&: eadem rurfus dicemus,quemadmodum prius. atqJ:
Gmiliter fi innuita: partes fupponantur , tjfdem rationibus
tltemur,quibus in [uppofttione fecundum pundos ufi fu,
rnus.argumenta enim li militer omnibus conueniemia ipfe
AriO:ot.partitus efr.l'os autê omnibus oia accômodamus.
I~(
b
o '
Parrium autem,aut in magnitudine aut in pUll
Be hanc partem dicere liceac.fi igicuc
~ Punéto)ipfa autem punéta illfillita funt, manife
UIll eft)quod nunquam percurret.
~O,fiqudem
t'
Quoniam magnitUdflles parees llmilare8 funt, nanque
t" .l'I1agnirudinibus magn;tudo dt,non ex pundis.pundus
~lnt
magnitudo noo efr,atmagnitudinis principium.proquum cl"
'"..rttrta
Ixerlr partlum autem, aut "ln magl1ltu d'lOt ,
Uti
'
(tu n punélo,Ogniftcauitper abuftonem loquens, an pun,
IllIPfum pattem dictre oportcat.
teIP!!O.d fi in magnicudine {~pius,at
inf~tes
in
sl!e ; tde~.ui[r
autem 8C[e~l
cont~(Je
. ~s
aurt': o~ ~uldem
fi in dcfiniras partcs dtUldatur: m~ntle$
At fi ln 'O.finitas.
<>pus {{atts dl: tangere quahbet partium '. quid
nel11 h~b erc.
l~ueri:
<lue ctiam omnino magmtudil
.... l·b ct partern circul
'lOte Il'Igl'b'l'
It r~ HoccO:
. li qua ...,
i tlngeos
clpcre.potdt,qWd CÎrcWari mot" <>pII1 dè~ctlùm
jp~
fa «iam fufcipiet,quid cniro iIli ad fure rptionem circulari,
ter mouendo confertur ,nihil autem iUi net}J magnitudo ad
intelledionem prodefr,fi quauis partium Intelligat, ft nan,
'lue aliquid diuifum manear,nihil minus,quod abrque affe,
du dfe ex diuifione posfit,hoc aliud cfr pra ter id quod di ...
uiditur,& ipfum per le dimcnOone carens cft, &. impartibi
albedo ipfa in unaqua,
le,ueluti fuper!1ciei perpetuo diuf~
qur partium [erua(ur,at quanritas ex diuifione patitut, arqJ
minuitur. ut cnim ita dicam qua: bicubitalis eft, cubitalls
nê;quum tamen album eodem modo fe habcat, aliud igi,
tur dl:album pr:Eterillud quod diuidirur , hoc fane modo,
fi quauis partium circuli fimilisimelleélio 6t , maximacv in
parte,&: in minima igitur intelligens cft, przrer magnitudi
llCm.nihil ergo ad inteUedionem magnitudo confert,filqui
dem maiorem'}3 &. minorem partem fimiliterintelligit.
Qgod fi neceffarium dl intelligere roto circul
Jo tangentenl,quis eft ipfis paribus tadus.
~um
ftt diuiÎto quod aut in parte fui ip6u8 intelligit,cir
c:ulus autem in toro,in parte autem aut fccundum magnim
dinem,aut in pundo, quum'}3 expofucrit ea quz abrurda
accidum fuppoGüoni dicenti quod in pane imelligit, reli.
<}uum nunc cxponir,toto fdicer inttlligcrc circulo • nam li
110n prius intelliget,quam ambiueritcirculus,quid unaquE
'lue partium facit<:, {l enim partes ambiemcs 110 intelligant,
totius aurcm circuli taétus in partibus 6t,I1C'}3 ipfc quidem
intel
g ~t,nl
l bi ~nim
nili in partibus eius fangit inrelligibi
kat COlm dl cere Id rell:ar,quod unaqu3!quc partium intel.
ligibilis partem cognorde, circu)us autem [orus ipfum [o.
rum • quod autrm hanc opinioncm abCurdum fequirur ip'
fe inducit,poll:quam wim dlxit quis cfr Iplis part
i bu~
ta,
dus,râquam;in eo CI> tacetur illud acccperit,quod partibus
ipfius imc lliglbiLs tanguOt,Cubintulit.
At eriam quomodo intelliget ipfum partibile
impartiblli,& ipfum impaTtibl1e parribili.
Si enim partes non poIrunt inreWgcre totum,fine autem
jntelled iolle partium torum non intelligit,nanq, il1telledio
n's partium collcdio efr,ipfa totius inrdlcéèio: nullum qui
dcm imparnbilcintelligere POttft.quareipfequum fttpar
libilis,inrdligibile CJuum lit imparnbile nOI1 imdligc:t.irem
ÎI unaquaquc patte pars inrclligir ipfa incclligcnria tota co'
poGea crit,q 0 ma iglturinrc:lligct intcll'gentia fimplex -: ro
ta.l1. Îlc iUlell'gëtia côpoJlta crir.At ~ fi flrnpIcx no {lt intel
l igéda,neCj3 ér côpoflta erir.oê.n.copoû[Ü ex fimplicibus co
fiat,hac de caufa lluUa crit intc:tl'gcotia, neque ideo iotelli,
gct.igitUr non exifrente intdl'gentia,intelledus dell:ruetur..
apporuit autem ipCum partibi1e impartibili ueluti argucos
c:os,qui dicant inrelligentiam radu neri,fi nan'}3 impartibj,
lis cil: intelledus,quomodo ipfum parubilc: intelliget ~ im~
partibili eoim comanget,impartibile non partibile,aut quo
modo impartibili ip(um partibilc: intdliget, Ut lit adiacCJl!l
ipfum in pundo~qm
cnim ipfa in punéèo CuCccptio
partibilia intelliger.hoc autem etÎa quomodo imd)lget ip,
Cum partibi1e impartib·li,aur ipfum imparlibile parubili Ge
quoque ue1ut ab alio principio imerpwamur,quoniam'no
elfe intclledum magnitudintm dlcunt,l1e quifpiam credac
eum t1c ipfum irnparribitem diccre,ut pundus h:EC ipfa ap
pofuit:n(qJ enim inquit fi rnagnitudo /le imparribilia intel.
Jigct,ncq; partibilia fi pundus.Aliter autcm ipfc in imdlcdu dicit imp.m ibile: ipflus cnim inrdleéèum imparcrbiIe
fubfèantia per fe (ub~l:ns
efr,ab omni magnitudine fep~.
rata pundus autem ln ltnea habet elTe & cfr ipllus magm.
tudi:lis principium.quomo'-'1oautem imcllcdus quum t1e
impartibllis intelligat, omnia in tcnio libro n:rrab!t, a1io_
qui ut in alteroargumc:nto hoc audicndum com~lIr
am
nibu9 did is Cuppoûtionibus conu(/lire, /l3.m qUia clrculus
intell gens ranget aut in punéèo tangit" a~I1
part.e,.quod li
in pundo rangés inrelligit quom5 parub!),a lnt~I
. l g l t.f ~ o r
pora:nô.n.pundus magnÏludini conu~I.q
IgltU! mO,a
pon ,~uenit.
imclligm'quod.n. non ,cugtt nullo 1110 bo, ln
1
�P 'R
,
I , ;,M
V S
i oni~
igii et aé'l:ionis eiufdê ijdé fant,ccôllcrrp,termini, 1
ttUigtt,quod fi inpartlbpS'inttlligit qao modo qu:r impar cl1~t
tibilia funt intelligerfpanibilc cnim non conuenir impartibi
Contcmplaiu~
autem ratiombus,firn,il!ter ter
li,hoc aucem adueram rarionem nu/lo modo amplius ad, minantur.ratio uero omnis aut eil diffimno , 'a:11:C'
duci potde quoniam quocunq, modo intelleétus Quam Ctt
impartib:li;,omnia partibiliaC)3 &: imparribilia inrdligir, im demonilratio:demonfirationes aurem & a prin~lf
ui pio funr) & habenr quodammodo finem fylloglfl
partiblle enim nunc dicimus id quod partibili op~itur
ddicet punétum. inrelleétus aUtcm imparribilitas alla qua:; mum uel concIufionem.
Quod nc:que eonremplatiu:r intelle.éèioms innnit:r funt
dam eftncque multi partibilirati corporis opponitur , nam
~
• ofl:ëdie [j[ee rationibus,quf cirea cas fiunç ex clariotibus ~b ,
ueluti in fe omnium rationes habens intelligit.
Necefie auté dt intelIeétum efTe circulum hue.. fcuriora dllucidans nuneij enim funt inteHgl1arumc~
intelleétus nanque motus intelkétio eil:circuli ue n,es ha: <tUt nobis m'anifefra' magis fune magÎCcv cognirf,q!
,
unde proccdul1t.efr igitur omnino' nc~f(arl
rocircun Iatio efl:.& intelleél:us quidem fueritcirl fine'habims:
quod quemadmodum Clt qua' rune de eomemplatiUls JI1t~
culus cuius ralis circunlatio inreIIeétio eil.
leétiollibus rationes fe habe.nt~i,f
ctiam ipflt intel~ébd
'
Ne qUifpiam dicat, Tima-um non dixiffe a~im
~irc
nes. Quar( fi ofrcndero ratlones Ipfarum finltas elfe: Illu
Jum fenlibilem (ed uniuerfakm c;rculum, &:lpfius rauonc
etiam confèquetur quod & itla' finit:r funt. raciones aure~
circuli qui fine magnitudine dl &: incorporeus , propterea
<l~ conremolatiuis intclleéèiollibus demonfrratio,& <len nl ad~t,
&: h~c
omni circulo pari modo paruoC}3 ~ m~gn
tio Cu ne. ~od
autem nulla harum fim infinita , inde parc~
per ha'c ipfa pr ;Epar,omni~
en lm 1nqUl~
ex ilS 9ua: dl' q.. omn:s demonfhatio princ
i um~
&: fin cm habet,prJOCI
da funt Cen/lbilem circulum lntelleélum dlcere Tlma'um
p,ium quidem communes notiones) nnem ucro ipCan1 d~
enim hocipfum demôfhatiJlud fen
credendum dè.~o
Ctbilc fignificar.hocenim cet ipfum demonettans. Vnde igi monfhationem concluûonemq,mwllaigitur demon~rt1
tur hoc quod ipfi dicebant uniuerfalem ci rculum non mo- il]nlli ta eet)definitiones quoquc ipfe MnemCJ3 &: prin~lut
, ~3
uctiçquia ratio eet.quam autem rationem inrelleétus habec fim:li ter habenr principium quidcm gfnera gencralsfi
ffnem
uero
fpecialisftmas
diffàentias)
ergo
ne'l3
dîffin,ltlfi'
ad in intdleétionem hanc eandem circulus hab et ad circu
Jationem,utraqJ enim motus eet,intelleétio quidem ipÎius ms ipf:r funtin6nita'.Icem aliter quum nultafubfrantla, It,
infinira [cd terminara neeclTe efr etiam qood carum' ratiO'
inttlleétus ,circulatio uero ipfius circuli • idee econtrario êc
,;(S defÎnitiua' fine finita:.lltem aliter li omnium qUa' cun 9l
'1 uam rationem intclleéèio habct ad circunlationem ,ean,
funt generalisÎlma decem genera Cum,~
ho~um
non e~
dem quoque ad ipfum circulum imelleéèus habet.Quod fi in6 nicum progreffus, ucrum urque ad Indlulduas ~pcel,
:
intdleéèio circonlatio dt)igitur imdleétus quoque circulus pofr quas Îtngularia funt dif6l1Jtio ex olflnibus n:tr~
efl[~
~lt:&
fi circuH Cenûbilis cireunlatio dt. nam eirc~luf:
' uni.
~r
ucrfalis non eireunducitur.igitur etiam intclleè1us fcnGbi. e1< his igicur [Unt ipf<c dlffinitiones:omnis crgo dif~[JO
ta cet. At in dcmonfiratiua quoque ofrenfum eft ,IÔ nU
lis circulus efr.
fieri polTe,ut in infinilum demonihationrs progrc:'
Semper autem aliquid intelIiger.id cnim opus modo
dlanrur.Nanq3 Îlcomnis cogllitio &: fcicnt'a dlruect~,
dl: circunlatio.
. 11 cnim in diffinicionum affumptiQnem infioitas diff'ereo tl39
ffi fiquidem ~terna
À-Ul hoc ait quia ilfcm ffpius imelligel,aut quod fcropet aceipere oporte:t:lnnnÎtum autcm finito rempore pertral1 Û
oponcat in in6nitum aIrera atCJJ aIreraintdligere, /1 guidé re impos/lbilc dl:,uerum definitione non cognita rci natU I
circunlatio fit intellcébo,ipfa aOt intelleét· :rterna.hoc aot rarn cogno[cere haud posl1blle cfr:ignota aurem rei nacu ra
n u lam necesfitatr habereuidetur)di xeri r.n.femper ali qUid neqJ pcc Ce ipl1 in exiCl:emia c~n?fer
po~bile
dl:) cir'"
intelligel'e !lCcctTariii e(fe &: ab codr in i cm rurfus ueoire, qu<c demonetrario fit: omnls Igltur cognlllO dcfl:r~etU.
~tcn
i m qUia nulla tat·s cet anima,qualis eetinteUc{tus ptiNon igitur dlffinitiones in infiniLUffi tendere, posûbll.: ~fi:
mus)qui co\leêram & tinc rem pore h:l bet intellcc1iotlcm, <]u;m: ft rationes imdleéèionum contemplatluarum 6JJ1r;t:
non quidem modo, hoc modo illud)ucrum limui omnia in funt ipCas quoque inrelleéè 011 es tiniras eITe necdfe eet.Cyl,
telllgens.At quoniam omois anima, edam li uniucrû ani, logirmum au rem ipfam conclufiomm diClt. qua.mobreJ1l.
mam d cas,habct intclleéèioncm tranûlÏuam,ab hocimel.
P oetquam dixit Cyllogirmum,inrcrpretans adduxlC uel c~/1
li g;bili ad alwum tranGens: idco fcmper mota, feper ali, clufionem,uelutalteruproa
~
1tero d'Icc:n8. quo d au ccm drarlo
fi,
q ui J inrdliger,caufa uero a:cernitaris propter infinilatem ré nes de contcmplatiuis i!ltdleétionibus du~
Cola: finr, C t
poris tlcedfe dl: ut rurfus in idem reucrtarur)&: lie imiretur nitio. r.~
demontra
i o!.il~C
pa~er,
oia qUa'c~J.
funtb~â
circulum,ncCj3 fane II1finita intelligcr,quia ne...l' il1finira funt fubiHitl funt aut fubetatl)s acldnt~efr.
. alqUd
Cu
t
inrctligibilia. nunquam igitur hoc dicit quod idem fcmpee tia anlma:,&: ~.fr aliquid q,uod circa ila~
accidit,ut rn~tf:
inrelligrr,quia nunqu<lm totum inrelcx
c rit.naq~
c'rcû!atÎo lis Îtr,uelul ul1Iucrfo mcdlunl habet ordl1em,u3t
l ~1
c9
fe habens de codem aliquo crit,quare tale mile. ~ubal1ir
fimills lim i licr~
igitur comprehenGo p~r
dif6.n
l ~lo1
tlTe oportebitillud quod intdligilUr,quale nunquam imcl, inucl1nur,accldenfium ucro per demonCl:ratloncm. f~d
.
l cétum fucrit.quid hocigirur dl:, quod nulla eet imdlcéèio rum accidentlum,yua: per Ce Cunt.
d
'tl
infinir<l,pcr ca qu:r fequun!U r,adducit.
Etcnim fJéhuarum uel aéhuarum intelkéliol
tlum flint fincs)omnes enim alrerius graria funr.
Jrm lleél:ionc:s aéèiuas elfe finitas ex aéèionibus oetendit,
aél:io gratia alicuius finis ell. igitur quum fi ne
omnis Jla~C3
cuius gratta 6unr,confccut:l: fucrinr operation!: fuperfcdét.
nuUa oaqJ aéèio lê~it
in inftum,q~cd
enim cupimus,
aétiones ipfa: prin
alicuius gracia cuplmus.habent pr~tc:ea
cipia • quare uduti CUI.n atriones, ita fe Cpeculationes de il.
lis habcnt • aétiuz Igltur fe [pc:eulationes finira: fum ue ..
runtamen (ut C:rpius in alij . di~mus)
eeontrario fpe~ula,
tian es &: aél ioncs Ce habent I . nu~em
,ip!lus nanque aétio,
111S finis principium fpeculatlo/lls cet.Be (COnucrfo, princi,
pium igicur archileéèioniccs cet\ fi ~UJdcm
contingar aétio)
Cundarnentum iacere uel materJas Ipfas pra'parare: finis uc:
rg t~m,hQc
cA ~b'i{1lru,&:
,aloribu$ p!Otcaio. fpG
QEod fi non tcrminantur ,falrem non refcre ~,
tur rurfusin princlpium:fumenres aute111 ~ 1~3
n~edium
exrremum rdb profiCcun~
. c,rfi il
tlo uero rurfus in principlUm reucrtltuf ) de Il
tiones autem omnes finitf [unt.
ni
Si qu ifpiam inquit h~c
dicat:quod ln j~fintJm
dC~ri'
ltratioucs extendi posllnt is lJuidem ma>llmc 3 ,fcOPO ra8/.
tatis crrabit,quemadmodum nos ofrcnd(~us:lam
u&: 11 0
ft progrcdiantur in infinitum,reéta tamen lI1ed~"t,
Ill ,Oc
in id quod a principio eCl: .1terum ~cniut
u~l
qu~
dl r~
diCO' hô dl: rHlbilc rilibilc uero rauonale efr:lgltur ho ..,il1 o
•
(1."
tionale:quum
huic, ipll dcmonnrauolll
une add'Itotcr ...
i aPI
alteram dcmonfirationem coapto,6 quidem C)tr~"
,6
po{itum feci,quique erat allte extremum )eu~
m'u~C:Jlt"
fiitui.naquc ho, ipfe etiam declarat 'lu~
.
'
djÇlt) ~ .ti.,pI
mcw~
�D
E
~
ANIM ·A.
fttcdium &: extremum. Appono igitur animal fic:omnis ho
mo rationalis cfi,omne rationale eft aJ1lrnal: igitur omnis
homo cfi animal.adiungo ctiam corpus animatum:talis au ,
lcm dcmonfiralÎonum progrdIus in reditudine fit.non.n.
~lquam
rcReditur in principium,ideft non amplius rcuer
lltur ad demonll:randam propo/ltioncm dicentê quod homo rifibile clt.id enim iam demonfttatum efi) nanq! fi de'
m0n:ttratUm non effet necipfa omt ino procederet,demon
firauo flmplicitcr,quoniamnon rdleéèiturin communem,
~c . ntis
COl1ceptum quœ cfi ipfarum demonfirationo prin'
clplum,de quo prima propolltio contexitur: quz ipfa per ,
~e fi~cm
faciens dcmonftratione non indiger, circulus uero
I~ felpfum reucrtitur:quod autem non pl'ogrediaturin infiIlltum demonfl:ratio:inde etiam patct,aut mim a generibus
~enral
i Bûmis
incipit,&: pronunciat u[q! ad fpccies fpecialif
mas,aut e,onuer[o ex his incipit)&: pronunciat in illa.Hoc
autcrn,quod ait fumentes medium tetminum male ab Ale
:xa~dro
percipitur:medium nanq3 propolltionis ipfum ter~lI1um
poni~
ue.[~ti
medium hom}nis &::rifibilis &: ra,tiona
hs,non ampllus tgttur demonltrauonem fcruae, fi qUldem
abeat propofitionem qure per medium quendam rcrmi,
Ilum demonlhationisindigeat. At quemadmodumdixi,
quidcm extrinCecus aduenit,medius uero no
lllu!I e~trmus
~UCnt.
Verum extremus ab hoc pofitionem permutat m~
I~('l
nt,&: fi /lc acceperimus quod intra propofitionê ter- .
Illlnum accipiunr,ueluti in quem propoûtio non cft medio
~acns,eC)J
etiam tanquam reéta incedatur nccv circulum
Imltcmur,l1ec enim primus tcrmlllus qui erat fubieéèus in
~nclufioe
pr~d
i catus
fiet,ncc qui pra:dicatus crar fubie·
rnUs ~et n~û tcrmini conucrcantur ipû, in quibus ctiam dedoo0r. rattO ~t circuJaris non pcr dcmonfèrationem ml'tho
lib cd ~ertPfam
matcriam ueluti ca dico:h6 rifibile,cfi ri '
rci~
~.aute
mentis,&: fcientia: capax.homo igitur mcncis,&
cft,&: cconuerfo mêtis, fcicl1tiz capax ti/lbi
le I~ c~pax
ep,tlûblle Uero dt: hô.fcit~
igitur &, métis capax ê h6.
t . t~·re
fi eadem circunlatio f.zpius fiat}opus
nt ~plS
Itltclligere illud ibidem.
Cum dlxetir <l' infinita inrcl~éè
i o circunlationem fine
fiarcntcm f.:quitur, (lue curo idem fcmpcrin inre:\ligc:ndo
,tt ncC]3 faéèum (ucrie unquam, fiue cum fa:piufiI idem re:,
uoluat:lr.,dc:moltrtaro abCurdo quod priufil fe:quitur, nunc
quod Il:!!c fequirurofècndit. fi nanC}J eadc:m cfè fcmpcr in.
tdlcéèus circunlatio.idem quoque fcmper erir,quod intel.
ligitur:quarc: illud idem fcmpc:r Îmclligct & nillil unquam
~Iud:qare
ntC omnia intc:lllgct.
l'
a
Atque item, intelle.étio fimilis eil: quieticuidâ
q uoque mOI
do fyllogifmus.
gis cuidam quam mcrui {imitent elTe, conque ex hoc ollé"
dcrit quietem magis dfe intdledui' fecundum natura qua,
fi addudum effet ca de caufa motum dfe prztcr naturam,
quia fi fecundum naruram qui es dt illud neceffario' feque, ,
{Ur quod pr:rrer naturam morus erit)quare fi mouearur in, •
teUedus uiolcntcr mouebitur,quodcunque enim pra'ter na
turam dl, id uiolentum efi • cum igitur ex pr:rdiétis illud •
addudum ftt,quod imelIcdus uiolcmia mouerur, hoc iure
optimo fubinfert.at uero neq! beatum dt quod non facile
fed uiolcmurn dt. At uniuerfi animam in' beatitudine dr~
opond.quod fi ncCl3 fecundnm natura mouerur quia quies
magis cfi intdlcdio quam morus,ncC}J criam przrer nam,
l'am ne Gt extra partem beatirudinis,liullo igitur modo mo
uetur. potefi aurcm ,quoq; per fe cfTc argumcmum :cum
nal1q! dcmonfiraucrit ea quz abfurda fequut1t ur opinionê
ilIorô,qui Cecundû natura moueri anima dicot, nUlle edo.:et"
quid Cequcretur,;nifi fecundu nati.lra mouererur,ga pter na
tUra mouetur,ui mouctur ,omne autem uiolëtum nequaéij \
beatum elt:at uniuerl1 animarn beatam effe oporcct.
Qgod fi eft motus eius non fubftantia , przter '
naturarn fane mouebitur.
Poteft hoc elÎam huic quod ante eR,dfe continuum. nâ '
poltquam dixit illud haud effe beaturn,quod non facile fed
uiolentum cfi quo modo id crit uiolcntum per hec inducir,
fi quidem,inquir non cfi in Cubftatia (ius ~ocus
~on erit au
tem in Cubltantia motus,quoniam quieri magis quam mo,
tui ipCurn intelligere {imile eft,id ctiam per fe abfolute pc;,
tdèintelligi:nam fi mouctur intelleéèus, anima ctiam mo, ,
uetur.At quicti magis quam motui proponione rcCpondn: '
intelleéèus, pr31ter naturam motum habt::r.nihil auté quod
pr:rtcr naturam Ce habear,{emper cit/ed ubi cfi iIlud quod
dl pra:ter naturam , id etiam omnino quod cfi: fecundum
naturam,fequitur.at non fane quod dl: [ecundurn naturam
fequcrur omnino id quod pra:ter natura fe habeat,\igitur id
quod pter natura'mouerur,motu fecundu Ilatura côtÎ ncbit.
At uero fecundü naturam, (quêadmodü dernonfiratû efi)
rnoueri non potcfi, ergo nCq) przter nacuram mouebitur.
LJboriofum autem quo'J3 dl eile mixtum cum
corpore non uo1ens dilIOlui.
, ' Qyomodo lit motus uiolcntus & difii cilis & prztcr na"
turam,per Cc hzc ipfe: de:cIarauit,quod coiro corpori corn,
mixta fit,cunq; eo trahatur e:a ,de: cauCa morli laborioCum
con'tinet ,ca quodammodo quz Ixion fcrens. Iljll11 fi cœlq
coniunéta dt)ut ipfum qu0'l3 motu Cuo fecum circuducar .
motum quidem nOI1 facilem [cd laboriofum continet , I ho~
autcm nequaquam bearum cft,
Eil: infuper fugiendum)fi quidem melius eil: in
telleétui non dre cum eorpore) quemadmodum
pulcram impofuit.nam fane quidcm motui frC dici confueuit,& multis fimul uidetur.
~ ftatui magis,quam motu~:ed
~U(ho
Co~nidcm
/Imilis uidctur ,qui nancp dubitat, in muha perrur
&: motu dè,qui ucro inuenit quod idem dl: ac fi di
qa rn I~tdlc:xi
in quietc &, trCll1quilitatc: pofica cfi,unde quo
t Uc: fctC:nlia dicitur tl'J(T~
Il' 1 quia ('7THO"~a
' idefi in fia,
.lm ~nima
ducit ,&. is,qui ratiocinatus efi, &, per demoll
ipr;t1o~em
quod qu~rebat
inucnit,dcindc quicfcit''luare fi
lat~ndeéè
i onem
&. concluûoncm fyllogifmi, circun,
~?nl:r
clfe dlcunt,magis ipCa quics efi qua motus. quod
tu~a
qua: ducitin intdledionem dfe circunlationem di.
(ac' t,1O pri~es
rarloncs ueniemus quid unaqua:que partiü
fasl~
aUt fil1~a:
Ont aut inft~
quid cria m fit 11Iud, quod ip
1C:l!c/op~atns
coniungit. ~alXqJ
aliud cun:t aliud intd,
rcip~t,nlquOdamf
quo conducc:nteomnia (u,
nel'l'
1UllO
n
.
.
nturnho
., c~n
ip(a' de~uc:tr.
n~que
eOlm
ctlt
:dttet,ac
aliquid,ho c enqU'.dem e~o
tu uero illud [entlas quod fi fit
At uero antma non circulus.
t: élt~n
n
. ~x his,qua: con(ueuerun(a Platone dici,quzq! ccia mul
tlS uldcnLur,abfurdum effe confirmat, illud etiam Platoni
mclius Ut ca fidlne corpore naqJ
qu0'l3 uidetur dfe anim~
illi laboriofa cfi in corpore uita.quod ctiam mundu8 n~
fic
folucndus,illius opinio cft, unde in priori forte fernpiterno
::euo anima quam mundus erit,neqJ id habens quod animl;
nofirœ, qua: a corporibus aliquando foluuntur cum iIla
fcmpcr cum corpore coniunéèa fit. Bene igitur h~c
Arino
telcs induxit,fi ucre ,qucmadmotJum Tim~us
dicere uidc;
tur,rubfiantia eius cor.pori c~niuéta
cfi.At ucro quemad,
modum cum corport domlnatur anima, [c'luens ,arque
obediens corpus habet,non autcm mOtUS cor po ris ipfa fe ..
quitur:hoc modo,multo magis ipfum cœlefte corpus cum
ab ornni difficu!tate mortali longe abfit) anim31C}3 Cola uo"
luntare moueatur ,nuUam ex ca re anima difficulcarcrn ha,
uer.ut etiam l1ofira: ilnimo! inluminofo corpore quod uo,
callt «UYOHJI"Ç, dIe nihil difficile cft.
Itcile (cd u !'eque beatum quidem eil: quod non
Item quod circulariter feratucœl~m)
laI
)
10tentulll ft
.L.. Potdi hoc cri
e •
tee!
neCj3
enim
ipfius
animéE:
fub{la~t
caufa
eft,
1Ib.1II ,oniungi n~r
per fe ~fe
~rument
atquc: .cuperio
quocl c~te,[
fc,[aturlcd pctarocle'!S fO, mol. '
~.
, a 'IJ CUI:Q dixcnt IntcUcdionClD qUlcu ma~
�;
.
P ,I t
.I
do'tnouttut:ne'qut corpus ipfum caura dl J ueru
ipfa anima magis corpori.
Nunc uc1uti id oH:enrum lit quod anima curn {ine ma,
gnitudlOc Ctt alque incorporca, non per fe fed pet accidens
nam cirula~
cœli motIfS cauCa {ir,in
mouetur,merjlo qu~
anima dum mo
diétis iIlorum minime parere dicit. fi na~
• uetur mouer ,demonfrratum di: autem quod per fe non mo
uwir,qu:r nam cœlo motus circularis cau fa e/t< nrt}3 t:nim
per ea qUaf demon(1:rata rum, anima ipfa per fe mouctur,
neC}! f?nc ('orpus ip(um fibi cau fa efè motus, id enim negat
Plaro Ut ilIi fccundum natUram Î1t circula ris motus, fcd cx
anima hunc ipfum illi t/Te uult, igirur per eos circulatÏ <mo
tus cauCa nOI1 paret.Ariftorc1es eoim corpori eœlc:fti naru ,
ralcm mOtum rribuit , concurrere autcm cum l1aturali ex
anim a motum dlC i t,q~i
motuS eum in ipfo fÎt, (lcmouer.
quia melius dicirur ,8( quidem
At uero ne~
oporrebat ipfum Drum proprerea circularirer fal
cereferri anima quia melius ipfi dl moueri quâ
ananere,rnoueriaurem fic,quam aliomodo.'
.
M V
S .-
: Poftquam contra unamquanq1opinionê de anima pa,r:'
ticulatim dlxit ,nunc Ulla al<J! tandtm c:ommu ntm om~1l
ftmul,hifcc qui de anima dlJCcrum, quaCt accufa tlo'nem 10'
fen,Nam cum de anima dixtrim, ~ de fufceptiuo tius cor ..
pore nihil quicquam dixerunr,qualis anima quali corp~
utatur. Arqui corpus & anima ha:c quidem facit, iUud uc"
ro patitur,ftd agemium,atC}! patiêtium quidam di: habituS,
& communicatio. nô.n,quoduie a quollbtt patitur, ne'lue
enim ab du\cedint albedo,quare neq; in omni corpore ip'
fa aget anima,net}3 dt quauis anima quodcunq; corpus ae'
ciderit patietur.nanC}!Ct inulctm fecundurn formam diffe:
runt animalia,forma uero animatorum dt uniufcuiufqJ all l
ma',naC}! ipra fubieétum perfeétum fadt, eadem autem for
ma 10 dluerfa matcria nunquam lI1afcetur , uniufcuiufcv .",
form~
propria mau~r
i a di:. Alia nanq; dt a:ris materia tJ(,
~apids,l
& aliorum fiœilitcr.non igitur qua:libet anima
111 ~UOIS
corpore nafcctur,qucmadmodu igitur qui de , ~re
Phllofophlls naturalis difputat, non (ius folum forma (c~
rnateriam quo<lJ dietre debd ,Ut ipee in quarro metcoro rll
atCfJ alibi fecit:eodem qu0CJ3 modo tum qui de anima di(pLl
lat faccrc OPOrttt de cor port [cilictt ,quod tam lùrcipa~
cnarrart.uidelicet qualt quid ftt,& n3tura & potêtia, Ct 'lut
<lem anima corporis dt anlma:fed illi,inquit de anima 10eLl
ti de corpore nihil pra:determinau.crunt, uduti id neri p~f,
ûr,inquir, ur qucmadmodum Pythagoreoril fabula: UOI~
anima qu~l
i bct
in quoduis corpus ingrediatur ,fermon!: qUI
dcm ualde uCus iniuriofo,fabulofa CUtlt, (air)n cètt ferm one
dlgna qua: ex illis dicuorur , quale dt illud Elllpedoc!IS,
qui & ipfe Pyrhagoricus fuit.
N on folum if/quir,ex ~ s qu:x: diéta funl i~ T ima:o, igno.
ramus qua: Ile caufa motum clrcularem [aclens uerum etiâ
6nalem.l1ullo m im modo c6firmauit c/Te cœlo'mc:1ius mo
ueri q\!1am qui ~ fcer,&
id circularirer quam alro moru, nec
p~a:ter
omlllil,qua:CUnt}3 rUnt in natura ad ipfum nné re,
fplcer.e,quod ~U1dem
pulcherrimum e(1: omnium, quxcun
que mca cam Ipfam ré fieri pofTullt ipfe enim & motus &:
cir~ul
a t i ~ motu
~ finalem cau fam dem on(1:rat: & quod ~o
tus Ipre cl rculans a:lernirari conueniat , quia ncC]3 principiü
nccp nnem habeat,& quod ipfi m1gis n at bOl1um moueri,
.'luam /tare, neqJ operari quam nihil faccre melius dt. At Olim nanCf3 fui (efpefq; puerer; puellaq;,
~t i am
Plotinus circularis morus finalcm caufam reddit ita Et uolucris cœli,att}3 alti m'Iris incola pifci••
dicens.quare eoim Clrcularitèr moucrur (quia inetlledum
ER: aurem hocipfum abfurdum,nan 'l3 unaqua:Cf3 res for
imitalUr, cten'm Inrcllc:étusoperario circlllaris e/t,id dixirre mam propriam tenet.quare fi funt animalium d i fercn~'
llideeur,quuJ nosd!Cmdo confeeuti fumus. quoniam igi, forma: ,fol'ma autem maxime dt anima non omnium ers'
tur p iora ad ca qug ru nt mc\iora conuerruntur,Oc & ipfum 3nimalium ipfa cadem anima.nam mlu/ars alla aHjs 1I{l~
circularittr mouendo inrelkétus imitacur operationem. ite mentis mitur, nec unquam tcctonica fiftuli s UtClur: fic anll
allter,quoniam ubique Omul c/Te diuina rts eft. Quod autê m is quoqJ naruralia propria funt in{lrume ta corpora ip(a
uhièJJ m cubrl mOtU accedi,t,id quod ub:qJ e(1: imÎlarur,pr:n quibus utuntur ,oporter enim quod appctJtion bus anim:C
mea finalem figura: fpha:nca: caufam Plaro reddidil decê (jt idoneum corpus,quod ipfal'um appetitionllm furcer,l'
lcm e'n im inquit atcp cognatam figuram iIli dedit, n;nque ' uum nr.quemadmodum tnim fe habetaJ's ad Il1fh um trl
c?mpledenti omnia figurarum c:cpacislimam dedie,in pla ta Ile anima fc ad ipfum cor ., habet. ~ o d fi non " lu ,.
rll8 auttm figurarum qua: funt 3!qual's mcn[urz , circulu8
fi:ri por fè ut infrrumcnto quolibet ars lIa:.: utarur: id C[I;I
(ft capacisÎlmus,in folidis uuo fphzra.
ft'guitur quod to,quodcunt}3 acci deric corpuS, anima quit;
Verum quia dt talis confideratioaliorU fermo uis non UlCrur.ClpOtl bat igltur ws qui de animlt di crcu
num magis propria,ea quidem dimittamus nunc. eti .. m di arc de co corpore quod animam ipram ( uf ci !,cr~ a
11\ud eni~
qurrere,cur lkcœlum moueatur,& quare co quod ipfe in traétatu de parubusanimalium fecit,un ll
•
modo, mdlus a fcopo propoûro abrrrat, fermollibus.n. que enim pattem figura ri dlxit non de rola anim~
IP u,
dc cedo & moru talis conl1dcratio magis'conumie In(1:anB opcralione,nct}3 de fola corporis compol1tiont, fcd cl< amtJ
aUlt,m rPp~/itl
d,e anima e/t.id igirur fold locucus, quod ca b,abu,s,udul ocu~s,qi
non ~m p l i c i tcr de I O~ tal l bu6~{t[a
a Tlma:o ptermlfI'a funt,ad fermoné rPpollrii reuenirur.
nlculls: uerumttlam cum tall animz pottntla ,~mpo
hiC
IIlud autem abfurdum accidit &. huicfermoni pars e(1:,nmilittr quo~in
alijs uniufcuiufque partibus. (t'
auttm non folum de fcnf1bus uerumetiam de fenfu um te
Be plurirt:Jis illorum d~ anima. côiungunt enim
ponunt 10 corpore ammam.non prius determina dlbus potemias fcn(lliuas capientlbus d,fputabit.b cnc a~r
(es quam ob cauram,& quomodo {efe habentecor lO~ omnibus dixir,ftd plurimis qui de anima traéèue~J1
exclpiel1s uiddicer ipfum Platonem qui multis de an~o'
pore,&. fi uideatur hoc neceIrarium eIre. nam pro declaratis,
multum quoquc de fufce'ptiuo corpor e (cr Cl
pter communionem hoc quidem facit illud uero ntm fecie ) & in Timzo & in Pha:dro propterea en lfll..... ,
'
,
,
h rieU'"
paritur:&. hoc quidem mouetur illud uero mOI pUt Ciupcrlorcm
totius corporis habtrc pattern fp '1/ 'fla'
ue~,orm
autem nihil adeO: inu'icem quibufuis. que elfe,quia id utJonem qua: corpori przd'l:, ae domlr~'
atilh [olum conantur dicere quale quid fit anil tur , ~ a x i me compl~étaur,
quod,etiam ~undl
parS t~[ÎLI'
n13,de [ufceptiuo autetn corpore nthiI adhuc deI thnrlsl1ma cœlum ulraque 31l1malls , quz 111 hoC clè, quid
fuprtmum locum lencr .. fphzric~!1qu
clènimoB
(~rmin
a nt,quafi
posfibile ~tfcundm
Pyrhagol ~undi
a reiP
rl~as
fabulas,quamhb~r
ammam in quoduis ingrc Ha autem ait cor ipfum CQIlO Omllc dt,qula II1qUI[
tas in co reder qUa! qllidcm ignc"l ipfum imital ur, q~CtLl
propriam !U~
dl corpus.u,ldetur cOlm un~9odqJ
quoqu c ~or
ad /1 , mil i IUd i ,~(m
c,oni nguratum :liqui•
baberc fpcClem Be formam.fimHItcr autem dicunC Jgnl8
fubfbntiam feqUltur.ûmllllet etl3m de he,pal e ~rpLlta'
ueJuri fi qui{piam dicerer reét~:>nicam
in fifiulasjn que parribus,& tctO hu mano corpore Ilaturai ller d fil ca'
grcdi.oporrct enim arrem qUldem uri infuumcn hoc mo 0, quod cOl1furgie de toro corpore ro[~nd
qLlO~
pUt, C,ili,,, rcllquum U(l'O reduAl, fequit~r
'h~al1
JI
tis ~ wma
"CIO ,orpe~
,
d
'l:1
&
�I~umànœ
D
E
N.
M
A.
haud repùgoat,fed Cequi!Ut ftc Ce habens q11omodocunquc
fe habeat adaptata. anima autem corpori repugnat ,éîtcp lUi '
imperat: OOIl igitur harmol1la en anima. Quod autem fieri
110n POfliil,ut adaptatis harmonia repugnet id patet, quia in
ilUs hRbcr elfe. unde impofslbile cft ullll:s ea fit con:raria.
nihil dl: enim quod pô elfe cupiat.al1lma uero corpus iplum
negligit' 'J corporis conaeibus contraria eft, & omnino cor- ,
rumpllpfum cupir,ur qUa!in eo non habcat elfe. Tenio ra- ,
lio eH,harmollla ipfa lu[cipit magis &. minus, dicimus eni,.
Guod hac lyra ha:c magls <:ptara cn.At anima magis ac mlIIUS non fufcipit"non euim feipfa anima magis alllma & mi
nus alllma ~t.A
ncque alia magis alia:non igitUr en animé!<
harmonia. Q!larta ratio dt, al1lma uircucem & uicio!lratcm
fufcipit:qui'rum UiHU5 ipfa dt harm,onia potemiarum,nan "
Gue anima: ipfa confonantla eft , ultloûtas uero diITonanria,.
GUlE potcmiarum anima: ipGus pugna: ,atq; fed ltio dt,unde an ima ipfa harmoniam & inconCÎt1IlitateJn fufcipir: ha:c
enim uinus & uitioCttas dt. Hal'monia autem harmoniam
&. incoocinnitatem non fuCcipiç, ridiculum nanq; id cft di,
cere quod harmonia incollcimlitatem ,uel ecollucrfo quod
incol1cllll1itas hal'moniam fufcipit : non ea igilur harmonia
ipCa anima. Qlinta tatio efi, fi anima ipfa cO: harmon;a ea
nOI1 fuCclpit inconcinrmatem: inconcinnieas autem alllnla:,
uitio{ltas eft ,quod û anima uitiofitatem non Cufcipit, omIles bene ftmililcr el'unt, ae fecundum uidc~t
confequens
falfum efr,igitur & antecedens. Ilon eft ergo anima ipta liar
monia. A d tertiam rationcm qUa! dicit , harmooia magiif
& minus eO: harmonia, Cfd anima magis &. minus non eft
anima,Cfic cnim propofiriones accipit Pla co )fmur ab EpI,
euro ratio, qua per ûmllia ipfam redarguel'e lCmat t dulce,
mel ipfum magis uelminu8
inquit,magis & minus fuClp~t,
non [u Cci pi t (eO: en im Cubnamia) non eft ergo dulce me!.
Alfa Ctlal11 qutdam opinio tradita dl: de anima quod quidem abfurdum ea. utercpaueem CyUogifmorllm.
in Cecunda figura Îlmillter complexus non fine ryl1ogjzanan, ~eus
Ariftorc:les communitcl' de omnibus lis qui
d 1m,a dllferuerullt, quia de corpore ipfam fuCcipicmc nihjI di l'atione dle uidcwr: quare mcelle id cn,aUt utrun(}l dIe
, u:~lop,"teba
enim ,cum ~on
quœlib t anima in quo.d uerum,aUI ft manifefle falClIs , & Îloe fyllogizalldi ralÎone
fu C! or~us
IOgredlatu~
,qUIa tait p~orteca
qua: corpori ad dt fyllogifmus Epicuri, tale quoque Platonis dTe argu.
CCPtloncm cails alllmœ conucmat opus dl: alia nancp cfi: memum nccdfe cft • In omnibus cnim comparatio {imilis
~o rnpo{jtiQ
& tcmperamentum corum ani~lum
qua: in cfr,quod autem line r;uiolle Cyllogi:zandi fim utriq; fadi dl f
Irafclblli defignal1lur:alia eorum qua: in concupifcibili , alia cere potcris , fi medium tcr01l11um qui in ulroCj fyllogiCmo
cOrum qUa! fccundum confillum arque rationem l1oeamur, cft acccperis,&. prius Platonis fyllogifmum,lloll emm eun
&fimpliciccr ad anima:ipfius operadol1um conu.eniftiam, dcm medium terminum, in utril'll propoficionibus inuene,
corporlsq; &. e1ememoruin temperamemum, &. appara- .ris, ltabet enim Cc fic fyl1ogifmus, harmonia magl/i &. mir
tus lnfirumemorum pertinent. bis 19i1ur didis,qua: proprie nus eft harmonia, anima non eft: magis & minus anima:
coofequirur opinionem dc anima coaptat, ad hoc cnim qui quare in mai ore magis & millus harmoniam elfe prœdlca,
1 dam rdpexerunt quod anima: non quodcuncp aeeidit cor.
lum cO:, in malore ue ro magis &. minus non eITe anim'am,
Pus,dè pawccps ,ibi cnim tëperamcl1to, quod animz conl non cO: ideo medius tnmlnus ullus)non igitur Cllm [yllogi,
llelliac opus efi:,ueluti edam harmonia qUa: non ita Ut obei- :z;andi ratione faCtum efi: argumcmum.in alio quo'l! Cyllo~etunc
quibu(cunC{l chordis nt,uerum conueniemiam quan gifmo Îlmiliter , altbi el1lm ma gis & minus dulce pra!dica.
ti\ extenl10nc opus cfi:.adde ctiam quod ip[am animam efie tum aITumptum eO:, alibi autem magis & minus md:undc:
rnedius terminus,non cfiunus.nam quanquam uidetur ae,
\ ~orns
harmoni~l
putaucrul1t, & üatias elfe anim~u
. p.ecles, qUa! ad uauas corporis harmonias aptamur • Hanc ,cipcre unum medium in utriCClJ cum dicimus,mel magis &.
Igl~ur
cxponit opinioncm at~
refelltt:ct interim Colam hanc minus 110n Cu[cipit, dulce autem magis & minus fU('clpit,
0plnioncm in hl[cc inquirit • paulopoft autem ratioues po- unum illquam cITe in UtfiC'l! pr;Edlcaü'i uideatur licet Cu(ci,
:;r , ~UIS1Lli
il,1 hane opiniouem uenerunt. at ante etiam in pere.f.magis & minus,non tamen id uera en,quod Ût unus
~ d , q~ uldeltect 111 Eudemo d,alogo contra hane opinionem terminus, non cnim flmpllCicer , hoc dulce magis & minus
& ante eUI;n Plato in Phzdone huic opinionj in {tans fufcipit, Ced inq~amu
, ql~t)
dulce, nc'l! e~im
inquanti'i corpus,
lpfum melilon Ctmpllclter magls & minus
dialeéticis argumemis cfi ufus ,& hoc primi'i har- fimJl lter quo~
, ntU'n9~e
in~la
lpfa adaptatis aduenit,adclfe enim chordas,qu;s de:. non fufciplt,fed inqual1tum mel,non fane inqualltum dulce
' 11'
tantum ofttnras elfe. unde po{tea fic harmonia adue- fufcipit.Ctm,J1i quoquc: modo anima ipCa inquamum anima,
' pOnerlOr
n. '
11:
maglsnequa~ &,ml~s
Olp1re ope net: quare harmol1la
C earum qUa! ad,
a, m ~ufcipt:
at quo ad afcBu
~ rd
, qLl~ntur
, fC,d anima ante corpus adaptatum prlEexiftit ) fi quidem lU[Clplt.OPOrtC,t Igltur III propofitionibus aI!uml,lO'
h<EC eO:, fufclpit magis &. minus Inquar~:,
har~m
~lfcPina:
remini(centiz funt.non igïtur ipfa anima quantum ~uldcm
dcrno~a
en. hoc autem argullletUm didum dt tanquam tum uero Illud,nequaquam. Q Ilod û ci apponatur t~rm,
.•• nlU'atu 'cl f!
id cnim ofl:e ml mprfexiO:emc al1i~m,
pro
, te~a
q~od
' nus medius diuer[us dè, quod fi ita cA: ipfa {lne Cylog,z~n.
Ipfas rcmll1lfcelltlil,s. di ratione cornplexio fada eO:: ucrulD ipfam comparatlo J
hoc igitu nfum efl: clfe difep~l1as
cit.alia au~mnt
ad animaID folam ratiooalem fa- nelD non elfe Ctmilem uidere'polfumus, ipfum'll Placonent
rcdc quidtm ratioCÎnantc:m : Epicurum uero,n~
reét~:fic
tionalem Col p~rtl
ad OIDncm animam : alia ucro ad ra~
am
rnagis &. minus dt harmOhta : am ma
cQ; altera uc aCIUnt, una quidem ratio dè ca, qUa! diéta (nlm dico ~harmol1i
~
, ro quz fcquitur • Harmoni~
inquic adaptilus roagii &: minus nô dt harmol1ia.fic autc:m unum mt;d,u~
Io.Grapl,fuperaniPJi.
E
-
anit~
Wixtum demonfhat, uidelicet quod ex (atlolle &irratioilabill, morcallque alque ImmonalJ uita corn,
pofi~um
Cl)\UmX~
eO:.qua:eunque ellim uitz Cuni lmlnonales Colum t!a: nOIl aliud quam corpus fpha:ricum con'
~êCUt
fum. id enim quod Immonale dt propriam Ctbi Ctmi
ltinq; figuram aùpetima aUlem circularis dl:,qu t ncque fi)
ïtm,l~qu
e pnnClp!um habet:qua: uero rum Colum monaes ur eorum qux rauone carent uita: Cum, lis Colum corpora reCta (orrc obtlgerullt. ut ellim dlximus uita: irrationales
~IlCa:
lUI}( lImiles ,& ca quidem obl
l qua)pl'on~
adeo fune
Ut nullam cognariollem euro cœlefbbus habcant.homo au
tel~
qUI ui ca morralt arque lmmorcali conftar,corporis propr!] figuram confecutUs cft, fuperiorem quidem pancm ro
tUndam ratlollalis alque ::cterna uis Ilia tcnet, qua: corpori
Pl1nceps imperare debeui nferior uero pars reéta eft, unde
& rationalcm ui
monalls arqile irrationalls imorcale~
am requit!!!". Gc ille quidem curo dixilfet ln Ph~dro
de im~noalte
anima: , decp corpore illi proprio ('luemadmo<lftm dll'iOlUS) f1guraco ait. nô mim mÛ cognouel'it id quod
, ~ , I? lune JpCam figurâ umerit tan9uam tlt aliqua anima,
~Lla:
Id ncCciat ,quod dl: uid elicet irrationalis,quf nunquam
In llUrnallam figuram ueniac'ut patcc,quo corpori pr[ûr ci.,
derncp lffi perec. hoc autem Ari{totel cum ab co amequam
!\tlHoceles id diccrec, dldum ca, non quamltbec animam
ln q~Odlis
ingredi corpus. quid autem ita diCcbac id quod
hfl: <Id fcimus quod ip(um imdliglbile innuebat: uere,enim
fi oc, quod cft, Ut immatcriale &. nihll habens potemla eO:,
~ fine potcl1lia elli aétu dl: ornne autem fenCtbile non
e ens. Quarc femper quod pOtelma dtidem e{t,ae fi di,
~amlqd
110n en . igitur folum rationalis ut intelledualis
'
lnte e\'~ual
e cognofClf.
d;
�P
R( 1 M
V
S
tcrminum fado. Prztere a manifdèior cric ratio, û,qucm • , Rationes uero ueluti damnà
tas dedit,bis crlant
admodu m accepit Plato proP9firiones 110n acceperimus, qua:: in cômun
i
dicunt
ur
rationi
bus, harmonialll
(ed paulum cranfpon endo adp
ta b i mus.Na~
Placo fic ae, l1an']3 quandam ipfama
liqui
dlcunt
.
.
cepic , harmon ia magis & minus eft h ~r monl~
. nos au~e
Et (1 ,inquit, probabills cft opinio, rationc:s camcn dedIt
fic accipiamus , omnis harmon ia magls ~ mlOUS fu~clpr!
uide1icct in rationes profeda da~n3:
nam fi hoc modo dixerimus non l11a addlClone,ut [Cilicet dl uduti cond:m~ta,
mêdax cfi. Dcinde appon1e u l
camus IllquanmOl harmonia, opus dt: nOI1 cnim fimul c:fi,& reprobata,ur ea,qu~
nam damnata funie,in cômunibus,inquir,rationlbus ,qua:
utrunq:J dl in harmonia,nequ e cum fubledo , quema~o
dicumur ,hoc faétii cfi,inoucns fortafi'e ud [ua contra al,o~
dum dulce eft , hoc enim corpus iprum quod dul~c1em
ceperit Hgnifieat, UdUl etiam id in quo {il har01onla. nam llon fcripta colloquia, ue! externas cé5mrntaio~es,
de qUI'
fane harmoni a quoddam IImplex eft, ut dulccdo , nanque bus dialogi fum,quorum l'fi Eudemus,quas qUidem uoc~'
ipfam folam qualitacem declarat , etni~
fi quod,harmo J uit cl<tcrnasidco, quod non ad legitimos auditotes, fed ln
niam habct,ac ceperimus, addltl one nobls opus eru, omne communem multorum utilitatcm fcript~
[unt.
cnim quod harmon ia com pofitumeCt, IOquantum har~o
Etenim harmoniam remperationem,& compOI
nia compofi[u magis ac minus fu clp~,quodû
har".I0mam fitionem quandam conrrar\prum dre, & corpUS
capiamus non praeedir quod harmoma magli & ~I1US
f~.
componi ex contrariis.
fcipiac. Anima autcm inquantUm anima cfi ~ag1,s
& mlPoftquam igitur upo[uit opinioncm ilIorum, q~i elfe
IlUS non [ufcipir:id enim ap~l1c n
du , m dè, aOlm:! lI1quan.
animam harmoniam diccbant,hic càm raciOflem ponlt,per
tum anima, ideo dixm~s
,ammam Il1quant~
eft aOlma, quam confirmare rem (uam conabantur,
fyllog:(mus a~'
harmon iam non dfe,fic Igllur Placon~
raCIOCInamem no tcm talis ca. Harmonia
componitur tx colltra riis , & an ~
bis oaendiffc liceat.Epicurus autcm ra[IOl1ern cepicin dul,
ci nô in dulcedine,nam fi tarn ln dulcedlne accepiffec, nihll matum corpus tx contrarijs qualuor e1emem ;s compn~'
q~idem
falfum adduxiffct : Id enirn uerurn ca, quod ipfum tur,uiddicCl arido,Uquido,frigido,calido. corpuS ergo a~;
mcl dulcedo non eft. ergo quia ipfum dulce utrun'll quod, matllm ea harmonia . quod crgo harmonia ex COO[taro
dl:Harm onia cnim qucm admod l1 ll1,py
dam fimul efi,additiunis indlgec : non (nim propofitio uni; con(tct,id ucrurn
1unt..,.
1'1.
fil
rhagoric
i
uo
;
tl\
7'Io7lV/l'J tGoW K«, c,
X'" q> ; O~i O 1 ~T" ~ . " tol'
uer[alls ucra eric, naoC}3 omlle dulce Inquantum dulce ma'
(nIT, id cfi multorum pcrmixl i,o qui intcr fe
in unitatc d ' u' . ~;
gis & mlOus fufClpie, & non fim pliCller, Cd mel inquantum
met dl: haud fufciplt magis & millus) ex qu'bus nihil con· fa Ccntiunr hoc fane quod aOlmatum corpus ex cOl t ra~ ll
compnat~r
nOIl uoiucr[e ea ucrum. allque cœldiia an
grcgatur, quia non ca medlus terminus com".1unis "quate
IlU Il , lur~
H r:!dlcaus hoc in quantum hue addirurn fucrtr,non Ipfum mata cum Gnt.ex comrarijs haud quaquam comrO
funt cnim Ûmplida. alioqui fine rarionc dt faéta fy Il ogt(rJll
me:dlum commune aecipiem us ,ut diétum dt ,quod fi ~ub,
complexio, cunl fit el< duubus aHlrmac iuis in fecunda 6g u
icdis adda tur, utinqua ntum dulce ipfum dulc~,
magu/ & ra. Pr~tca
e:lft rationalls erat,non tamcn condudll quO d
JllIfIUS fufClplt mcl lpfum Jl1qu
a ntum,~cl
ma~l&
& mlUUSl anima ipCa ea harmonia
,[cd Ipfum corpus. tesnperati OI
l'lon fufclplt , id eondudctur , 110n dbgltu r m e l/1~uatm
Ilcm
ucro,
&
compoû
tiollcm
dixit harmon i.am ,te pera'
Dlcl cft dulcc IIlqualltum dulce: efi, hoc auu:m cogllan no~
tionem quidem dcmel1torum.benc enim uini , &. aC]lI~
fu '
potdl.c x igitur fUO I quinque Plat~ni,
argumel1la,qua: dl.
,,,mus. ipfe au(cm Annotd cs (Ut l'lm dlcebam) ln Eude, , ftoncm dIe compoûtam dlcimus : dici mus aut m qUC~
'
mo dlalogo hifce: duobus urus l'a,uno quidem fic, harmo, per appoGtioncm, halmon iam • Diclmu s cnim belle tI~ '
ni:! inqUit dt quoddam cOl1lrarium ipfa inconcinnilas,ani, compoiitam iaouam , quam compoGcionem uocaui[. 0 11
co aut em appolhiontm, quando cnim ÛC labul:!: compo'
ma: uero mhJ! dl: contrarium: anima igllur non dl harmo,
Ilt:r fum , ur I1 lhil ciufdem generis admiuam , ianuam btl1 C
[cd ad hoc forraac quifpiam diceret , quod harmoll ia:
compaêtam Cuiffe diclmu8.
con~raium
non l'fi propric concratium • Ccd magis priua,
Atqui ip{a quidem harmonia mixtorum qu~1
tio indefinita atque anima: Uelutl cui dam Cpcciet cl< l fient~
dam ratio d l) uel c mpofitio) animam uero ncUl
dl aliquod oppoûtum indefinilUm, & qucmadmodum 1~
calcm harmoniam in incollCÎnnitatem mutari , fie (Liam ln trum erre horum POfSlbIiccft.
.
ta lem priuationcm animam tranOrc diclmus. [e:cundum a,u
ris pt l
Hille argum enta fum ,&. hoc ex quatuor ~ rgumcn
uct
tcm Cyllogifmum fie protull[ , harmonia: inquit ) corporlll mum cfi,tal sauce,
fyllogifmus dl. harm011l3 rallO dl:, m'
inconcinllitas corporis contraria dt, animali autcm corpo' compofido m,XlOru
m
,iB inconcinnitas dt, morbus & imbwll itas, & IUl pitudo: pofitio.igitur allima , f ~d anima ncC}3 ratio ca, neC}?l cc tJC
lion fi harm011l3. quod au[( n Il 9id
QlJorum quide:m ûymmc tria dcmel1torum morbus efi. ratio, neque compol1
tlo cft aOlma, nunc qui rm U Iuti li'
partium ucro Gmtlanum imb~clta
. s , at in(hum,e:ntaliurn
manifcaum fir,accc:p ir ,0al1'1; id quid ni :lbfurdum cfl: ~ tJ'
turpitudo, quod fi morbus & ImbeCilI tas & turpltudo dè, ma91,llu
c: ration ni, fiu e compofitlollfm dl rc,uc1 utl ,0
pfa inconcinnitas, id Ccquitur quod fanitas &: rob ur &: pul, pla.",uc
'
l fefquial
chi itudo l'fi iF fa harmon ia , Ccd horum ni/lil l'fi anima non po6tioncm,qu3 teram,ud aham qua ndam,l1uc ru , rfl~I1CV
! COI pOl um {l appoÎlllo, fu bHJII l i J1d'
dt inquam anima, neque faniras, oeque robur, ntque: pul, cfi anima. horum
tlUt m ntutrllm fubfiallua t'fr . CI
chritudo, Ilall'll etiam Thcrlites curn turpifslmus effct, ha;
uero idem procedrndo dcmonfirat.
. ani
bebat alllmam, non dl ergo harmonia ip[aanima, & h~c
Prœterea autem mouen~
non harmoOl~If'
quidcm in illis • huic autcm quatuor argumemis hane O~I;
1l10nem refdle:nubus urus dt, quorum ttrtiUPl diélum 10 nlf u,cro hoc attnbuunt oés,maxIn:c ur ita dlC~ra'
Eudcmo Cecundum dl:, qua: autcm fim ha:e , proccdcnte:8
SeClJndus hie cft Cyllogifmus , & ip Cc 111 [ccpnda fig 04'11
;n litera {CICmu,.
harmonia. inquit, ex qwbus ca , ex ijs non mouctUr ~t iP'
mouet . anima uerO mou ... 0'
probabilis quidem multis ncquc minor ulla C31 tnim chordas ipCa h rmonia
,
1'1.' ,
Hill"
Cum
corpus,
cuiu'
l'fi
aOlma
, ,non Cn
Ig tur anl'ma ldl
harl
{nm qu~dicntr.
nia:nullo nan'V mOlu harmonla mouet ea,quoruJJl ha"
Q~od
igitur opi
.i ~ quz dieit dre ~nima
cor~is
har, monia ncC}} cnim ca,qua harmoniec compofita fun t 'otJ,r,
moniam fit probabllts,ounc fimpllcl\cr pOOlt • Demde au, monia ioealltcr mouet, nanql artifcx
a cxtrinfccus mm al"
tcm poa'objcéllo nu,a~ illam fadas ~c:r opi . nio~m
proba neque fccundum quanoeattnl, t1cqUt etiam [ccu udu f,d
, chor das ipl3
r. l
bilcm quoque iropol1lC.1O P~:rdone
' al te rat
,
ela~
Simmlas ~ I C, nul rationcm neque COlm
1armOtl l3
' ,qui'
tam ration cm , fic ipfi de ant~
ip[a
quidc:n mOlis &: altcrati, ,hordis fit.non lam cn ln
probabtlcm uldcn. ut ca
çuz ipCam dIe harmooiam dIClC.
bUI ciè.cuan fit,ca altcrar.
Coollc niC
1
1
.
\
ma
p
en
�Conuerift -a.utel11 'méfgis de fanitate dicere hart
'll1oniam
arque omnino de corporeis uircuribus,
,
"<luam de anima.
)
HOé dt rertium argutnemum ,dè aUtéll\ [ecundum co'
qua: fum in Eudemo. quod amem harmonia fit fani.
illis demonf1:rauit ex motbi comtario, fyllogifmi au,
, ta~,in
tem dedudionem Cupta diximus.
~um,
Manifeflius autem)fi qui(piam reddere tentaue
rit affedus ) &. operationes animée harmoniée cuil
; datn,difficile nang; eft ac<ommodare.
habent,quandoquidem neéJJ-rub6ltentiam Jin conllderatio
ne en im [ola habem crre:&: motü 'lu idem ut a mathemaü,
cis naturalia corpora diuidat: pofitionem autem, quo &: li.
.l1eas, &: fupcr6cies naturales ab ipÎls mathcmaticis difiin,
guac,poÎltionern oan'13 hfc Ipra naturalla dico,ql,lâuis mOlli
non habeanr. quare autem fecundù primam rationem har,
, moniam fub appolhioClC nos contemplari dicit< id inquam
, ~a de caufa,quod nobis magie cognita fit, nancv & in pr:2,
di ca mentis proprtjCsime ,& primo, de maxime erre Cubaan
tiam indluiduam dicit,ud Ut nobis magie cognitam.
Aperte,inquit ,"pparet abCurda ca ratio) quz animâ cITe
ha~moni
dicit. GunumqucnC{i affeêci'i ,aut operarionem
anlh'~
in aliquam harmoniam Iransferrc tcmemus,fi llanÇl;
aninta dt harmonia,operationes qu0'l3,&: affeé1:us cius har
. ruonia erunt. uduti QUOq3TpGUS limpliciter harmoniz par,
t~s,aU
fpecies ipfx rum harmon'x. quai s ergo efi harmo. ,
l~ fpccics,ira,ud cupiditas,ucl Cc:nfus & rcliqua~Lyd
, a ne,
li nihil horum
àn Phrygia,an Jafpia,an alia: qUfdam~uo
dl:harmonia, ne'13 anima dcinceps erit horum quicquam.
hoc dtigitur 31'gùmentum quartum, Ctc autem (c Cylloglf.
Dlus habet,1l anima dt harmonia,fpecies amem harmoniz
funt Lydia, Phrygia ,& rcliqua:: id Cequitur, 'Juod haru,~
qua:dam lit anima . fed hoc dicere abrurdum dt, 110n dt Igl
. tUr ~nima
harmonià. V crum polTet qui (piam ad hoc con,
' had,cet~
hoc 'm odo, nos quidem 110n dicimus chordarum
armOl1lam cITe animam Ced quandam talem compoGto,
, hum ,nu~
tempcratorum r~tionem.
neqJ enim ipfa corporis
3. rmoma,aUt elememorum [ecundum potétias,aut inaru,
i um fecundllm compoûtionem,uel L ydia,uel Phry
, ~el1ta
E~ e~ harmo'.1i3. I1U~
igitur modo in hoc,fermonem ~ri,
[' te. es deduclt, [~d illid quod ca harmollla quadam.U1de,
flcer ln hatmoniam (Orum )qua! tali, auc rati ratione compo
, ,!ta Cunr,l1on autem Lydia,aut Phrygia,fed hoc enarratum
c:n.q.uod autem neri non poCsit, ut harmonix cui dam cor.'
pons anima: opera, & affediol1cs rcddantur, ex ipfa pattt
Piogretsiollc ,nam diccrc il1lelledum, fi Gt temperalio, dup am elIe ra!Îonem , [enfum aucem, fi ica Cir,fcfquialtcram,
at<!J etiam aliam quandam porcmiam , ridiculum dt, nc~
hoc laie accommodarc dl facile.
,
Préetcrea fi diceremus harmoniam in duo refpil
Cienres propriifsime quidem magnirudinum in
habcnt:bus n arum) &. pofitionem pofitionemq;
compofirionem ipfarum) poilquam ficcoapratée
funt nihil eiufdem generis fufcipiant, inde autem
quoque mixtorum ranonem.
,
)
In ptimo fyllogirmo dixit harmoniam elTe ratione~,ul
cornpoGtiolJem mixtoro:animam autem ncutrum (fi c: ho ...
rum:at unde id patuit, quod anima nihil ea horum~ib
qui ,
dern (lne probationc id acecpit, hic ;Jero rcliquum demon. ftrilt.dicimus cnim illquit harmonia duobus modls, &: qui,
dern prima ratione,comporitiollcm corporum, quando fic
appOnta CUnt, Ut l1u\lum ciuCdcm generis corpus interCeri
pOCsit. V duti cum lapides,qulbus co~at
domus,ad<o bene
componti Cum ut alius hpls,aut llgnum, aut quid eiufdem
generis interfc;i non porsit, aut grauium corporum aUquid
tlCcommodari dicimus lapides,&: horum harmoniam corn
~ofitncr,apu
autcm eiufdem generis, quoniam fic ,_
P,OttCl:, ~t acr., uel gluten, uel quo~pia
talc con~rué1:is
Pld~bu9
IIlterCeratur ex his autcn1 mqUit harmol1~
no,
Inen 10
'
,
.
1un. ~m
, rnlXtorum
rarionem
crana fcrlmus,ue
tem,
peratl8 A, ' h'
(!
'
,
'~
ln III qua: funt in mUlIca,ratlonc:m nanqi mlXto,
r
e~q
.
l
1
l'
.ru
m
..
Ula ttram ud feftquitcttiam, uc: a lam quandam
'LX compoG . ,
' ~d
' .
n .
IC~US
•.'<!Iid
.aUtem cu tl~ ~er translarionc:m har~ol1
fubint l' ~ dh'X'{fc:t, proprijrsime qUidem magmtudmum,
'
l
'
lJoluit uh Itcln ab rntl'b us motUm , & po filUonem
. quonlam
. ~u0'1J
a rnat~eic8
dlfiinguere , nani mathe~ic
.b
J),'
C: m~gtu
nt
, ancSurü
ncg, mocu.n~
poûtlonc,Ql
J
Atnt'utro quidé modoconfentaneum eft) necp
compofirio ipfarum corp~is
parrium uaIde faeil
, lis inquifiru eft, multée em~
cotn,pofiriones ipfal
l'um parrium funt & muIns modIs.cuius igiru r,
op~ret
intelleéhj c?~pofi,
aut quo modO pur'~e
tionem die ud eria fenfinuum)ud apetH1um~
Neq3 com;ofitionem inquit,nc93mixcionem face.re ani ...
mam rationi conCenlanwm dl: nlmlme autem magls com
c~nui,
poÎltionem ,quon;aOl facile ualde argumentis ra~io
ci pote fi l1al1'13 partium Gmllarium comp~lI
al1~m
facil:quoniam in unaqulqJ pane inarumentahum, dl: Ipfa
ilmilarium partium compofitio, etenim manus ex ors·bus,
& neruis,& carnibus , & reliquis : eodem modo &: pee, &
caput,& rcliqua omllia particulatim el1et ucÎ'13 anima,nam
fi ûmpliciter anima ipC'l compoCltio dl, una autrm qU:J:C):3
pars,alla aliter,componitur,allimamqJ haber, unuCqulC'luc
etiam muitas animas haber ,aliter enim tOla manus compq
fita ea &: aliter partes ipûus manus digiti ,aut aliud quo~,
piam,Be in unaquaC}l pane m~lf
a n i~
Cullt,quod ,:!uidrm
dicere abCurdum dl \1on dbguur al1lma compoutlo:nam
fi alicui compoûtioni corporis nulla anima: pars conuenit,
. ex quanam copo{1tione intdleêcus, aut rcnrus con(tal~1
igitur tOta toti compoûtioni congruit, nan41,u ,fingulorum
l gltur
co,:"po,
compoût.one tota compoÎltio con(l:at'u~I
lldone &: quali in pane uoaqu:rquc al1lm;r poterma fit~
dlfic~
ea hoc etiam 6ngerc, ut ipfe ait: multa: autem
' ones
CUnt,& multis modis, muh;r quipanium co~pfit
dem quoniam multa quoquc mrmbra rum , multls autem
modis. quoniam partiUOl ûmilarium compofltionem ali,
ler al,ud habcr.
a.
Similircr aurem abfu rdum dl) &. rationem mÏl
{honis die animam)non enim eandem habet ratio
nem tnixrioclemcntorum) fecundum quam caro,
&. fecundum ql1am os cft, accidet igitur muIrasCjJ
animas habere,& fccund um totum corpus} fi qui
dem omnia ex e1ementis commifhs) mixtionis aUl
tem rario)1armonia eil & anima.
Per ahc:rum inquit flgnificatum harmonix,animam elTe
harmoniam dicere abrurdum ea,nam c:nim mullf radones
temperationum in corpore: per partes Î1mllares fum demé,
ta enim eadem,ratio aUtem tempc:rationis horum, alia qui,
èem in olTc,alia aUICm in carne, in Canguille uere,&: in rdi,
quis partibus {1milaribus alia. Qsare per hanc ivram ratio,
mm multas habere animas ipfum corpus necelTe eft,quod
il têpcratio ipfa hiumonia ea, harmonia aut anima ,multz:
quidem funt ipfius corporis partium têperatioms : quod fi
qu,rpiam dicat haud fimplicitcr quancunC):l copofitiol1cm,
fiue harmoniam al1lmam dixilTe )neque huiue, aut illlus,par
tis: uerum totius corporis compol1tionem, & h a rl':!O1a~
dfe animam, dicimus quod maxime quidem ut.ad (Impllcl
ter dicnte~
harmoniam,nc'll przdi6nientcs ratl~
dl~a
cn.
dcinde etfi aliquis halle ipfam rationcrn confucablc,aha: ta,
men funt,qua: quidem conuinci non p':lfI'unc.ad omnes,au.
'tcm dicimus quod il harmonia cft an,lma , qUa! f~pelïora
fullt,inferiora facicm:nam quz fine ~nla
funt, a/1lmorurn
raclone carcnc,ratIOIll& • &: fenru~
ea,qu~
caura cru nt , qu~
non habent fenfum ,quod quidcm abfurduJD dt,dlcere fa,
"i,ct pt:ora elTe mcliol1Jt1l cau,ram.
. l "
lo.Gram.fLlp" anima.,
El'
�,P R I M V S
opporift,pef
l'etiuerit 3uttm quirpiam hoc etiam ab Empcl mmc igitur huic ipû rationi d5tradittns caur~
doclc, unumquodg3 COlm ipforum in rariont: qua quas ralis opinio probabilis elfc uidc1Ur) & ur btcu;bus di,
dam Glcit dfe, utrum igirur rario dl Jnima,an po cam fic air,lI ipfa anima nô dt harmonia fecu du ration tp1
mifiionis fada, quid ira ablara corporis hatmonia anima,
tius aliud aliquid cxjfien~,
innafcirur membris ( quoC}3
tollirur <: nam fi aliud efi ab harmonia anima, udutl
Pra:rerea utrum concordia cUiu{uis caufa mifiiol citharœdi
ab cilhara alii fum ,quemsdmodum cû chord~'
J'lis fit, an eius qu~f
e cundm
rarioncm .fit(& h<rc tu, harmonia deprelfa efi,quod adhuc c;rhal a: cirhaœd~s
urrum rario fit ) an pr~e
rationcm aliud quodl adfir,nihil prohibcat eum (lfeOlltcru ab harmonia &. arha'
piam(ha:c igirur habenr taies dubitationcs.
ra:{k crÎam animam,fiquidem non erat idcm cu h~rmonia,
)
Poilquam eos, qui harmoniam dlCum elfe animam,re,
darguit dCIDonfirando quod quâcull'l3 harmonia: fpccient
fupponamus & fecundum rempera[iot1cm, &. fccundum
compofitiot1em,abfurda muha fequelllur ,uduti coua Em
pedoclem meriro Cx diétis in trangrefsiolle dubirar, quo,
niam &.ille ex rempe:rarione c1emëtorum ipfas animalium
parrium fpecirs ficri d cebat, id cnim narrabat ,quod alla
clementoru ratio carnem facit)alia os,alia uero aliud quodpiam, &. rius lIlfra proponctUt fermo , quo, diccre conalUr,
quz nam in unaquaquc pal re tempcranoOls e1emcntorum
rario lir. quoniam igaur pamum formas elfe tempcrarionis
rarloneffi d,xit, cft aurrm ipfa quoC}3anima [olius animalis
forma: non immcrilo quzrir ,urrum & ipfa anima fit ral:o
mixtorum,de qU I ~us
animal rot~m
côaar, an aliud aliquid
CXlftens przrer ra rlonem mlxrlS IpÎlS innaCcirur • nam Il ratio mixtorum dl: an ma,quomodo ilqur~ca.(tnm
terram uidimus , non cnim ratio Cu nt rlemenla . adhuc autcm
quemadmodum formz inquit multz funt anima: in anima
Il)magl6 aurem 111 unaquacv parte, quoniam muIta: quoCV
l'atiants (illlr ) il allud aliqUid cxifiens pra!rer rariont'm mi /
xtis ipfÎs innafcltur ,'lU id exiilcns &. quomodo innafcirur<&.
rurfus quomodo II1quitt'tcrra etenim rcrram uidimus.quod
ft e\cméra ipfa funl anima, quarc in alrjs qUidem [ormis of.
fis,&. camis,&: {lm lium nO/l Itmema,fed ipfam rationcm
caufam erre d,x1r,in anima autem ipfa e!cmenta<: nam fi for
ma mel;or cfè,quam mareria, & ipCa materia funt animalis
parcium dcmcnta , forma uero ratio ipfa : id fcquilur quod
ratio ttmpcrac'ollis ipforum ,fit demelllis melior.quare for
ma/cillcet caro,os,&. {jmilla mellonbus cru 111 pelorcs , ui.
ddicet radone tempralonis~
ratio ip[a erulll)mclior
autem forma anima ex peiorlbus uideliCtt ex materia tric,
Itorc cnim aliarum formarum materia erat:mrliora igilur'cx
pnoribus erunr,quod quidem abCurdum efi. Dcindc quo,
nI am Empcdodes dicebatamic'tiam dre CdUram lCmpua
aionis elememorum ,CclÎiltim de ipCa dubitat. nam amicitia
uc:l dl eadem miftione,ur mifiioncm amicitiâ erre: dicimus,
ud (ft alla, ucl ([Iam all3 CUIUfUlS cft cclufa mtfllollls, ud
cius,quz cft fecundum rationcm,quare fi cft eadcm mlfiio
nC,quz nam cft ipOus mlftionis cauCa<nullo mim modo id
fi cri pOleft ) Ut res fine caufa gcncrarionem habeant ) Ut a;c
Plaro . quod fi alla dt, cuius nam mifiionis cft cal1fa ~ at fi
cuius u;s eft,llIud accider ) quod ex quacunq; miftionc [or,
Jl1 ficnt,nc'll folum qua: genit3: fum,uc:rum CIIam diuin<r
q~o
quidcrn abfurdum dl:.neCf} enim uidemu8 quamlibc~
m,fi Onem quodllbct faccre: , red mill:ionis cuiu!cunt}3 for,
~z
ratio dc6nlta dl.quod fi eius cfi,qu:x: efi fccundum ra,
nonem,quod quidcm confcmaneum ca, &. il nô hoc Hm,
pedoclea dixit, net}3 id ex cius dlécis rarione fubduda colli,
gi poteft.oporrcbatlpfum dlcerc qUf nam fttlpfa,&. quam
vaturam habeat,non cnim elfe: amicitiam dlCcre fufficir ue ,
rum illud cri am addc:nda cfi,qu,d nam fit amict.h:r~jg
tur contra Em,pedoc!em dlcerc conuenit,&. quemadmodi'i
dIJcÎmus Ilon Ita Anfiotdes dluiftone:m fecie ucrum ftc fc
pulchr
, u~ habcr, hls igitur p~r d'çrcfsionc:m c~ntra
Empc,
docle:m didisin de harmol1la rauoncm rcgrcditur.
, Q90d fi dl aJiud~njm
ab ~armoni,qud
!lm uI curn ip{o carnlS dfe [olhrur) & aliarum pari
lJum animalisr
aru~
Cum expo(uilfct opinionem illor,D, qui harmoniam elfe
~"lOt.
h~n,
.pram dTe nnoné probabilcrn dixic.
op0mbat aliquando dilfoluta harmonia corpori ade/Tc,in'
ld!caus igitur propofitorü ralis tfi, litera uero fi.c fe hab~r,
quod fi aliud cfi anima a mifiione hoc dl fi harmonia nOO
dl al1lrna,harmonia autem efi [ec~ndu
mifiionem &. tCIIV
pc~aionm
,dl cniin ca quoq; efi fccundu compofilion{5!
qUl~
nam fimûl co camis dTe 1011itur, &.aliarum partlo an l
mahs~quo'!.
cfi,ac fi dicar,quidîta una parte harmoni~
ab,la
ta ,rdlquam quoq! panium harmonia auferlutt;'ut extra lite
l'am nos condudemus , quod harmonia (Imnium pardu m
ablara,anima quoq! Hmul aufenur, in carne auté tanquaJJl
ftr ca magis manifefla,rationem excrcet, nam fi forma car'
l:is ab animali aufertur,rrlifJuarum quot}3 partiü forma fe.e
Cles aufcruntur, ofsium fcilicct,&. neruorum, &. rliquo~,
cum quibus etiam anima {jmul auferrur:quia non [o!i1' ca f'
ne ablara)reliquomm fublario Cequitur )uerum elÏam fi a110
rum qu:x: diximus,aufcralUr unum. ftc Alc"an.ualdc com'
mode inrerpre:tatur ,ut duhhatio ipfa parhet' fit imcrprerarto
coro)qua: de harmonia diéta fum,magis au'tem unius diccl1
lis ex co, quod anima dicilur harmollia id accidere qu~d
mu iras ~nimas
animal habear,llam fi in'quit non dl: ~nilTa
harmo'~
l a,uc:rm
quo~p
i am
ahud mi{tjonis, quare min~'
n~ ca~lIs
coru~ta
, rc:lIquarum quo'J3 partiü miCtio corr uJJl
pl~urwm
fi,quldem id (lt, ulla quidem omniu partium tir,
mlftlo uldcbltur,non mulra:,quare enin; cô una fimul oJJl'
ms, corrumpuntur<: Sic autê anima ip(a una crit &. nOl1lT1ul
1a:,1n quod a~rud?,
dcduci uidebarur fcrmo,qui animaJJl
c harmolllarn dlca: quamobrem fi mifiionc una abbta
a~lm
aufcrrur, una igltur quoC}3 anima cum fil harmooia.
allo quocv_modo ellponitur)Î1 non cftharmonia anima,qu"
re fimul cu carne ablata aufenur<Delllceps Ut ab alio peiO'
cipio: fimilieer autem & aliarum pauium animalis pro CO,
quod dtJunoq~
ablatO curn a1tjs partibus tollitur) par'
us autem imdJigit flmilares,os, carm:m,nc:ruum) uenas,&:
reliqua, quor~
quopiam ablaro flmul quoCV animal a~'
fcrrur,l1on fanequouisinfirumemalium, toUi autcm diclr,
non ipfum fimtlarium partium fubicdum, Ccd ipfam for'
mam:quarc 11011 di"it ablala carne,fcd camis erre.
ca:
Ad h~c
) fiquidem non unaq~3
parrium a~.
mam habet, fi non dl anima rario mlftioniS, qU,l~
dl,quod corrumpitur anima deficienre(quo d 19l
tur ncCJ3 harmoniam POfslbile dt dIe anima, pr'.l
circulariter circumfcrri)parcc ex diébs.
,
AI ' ~ modo ci,tca,h c ipfum dubitat, immo non omnl~:
dt aira 'pfa dubltallo a fuperiori Ccd (um fit eadcffi, ad 1
lam uicc ucrfa fe haber.prius eni';' dubirauit quid Ira co o1 ;
'
l
po ÎI1tI011e,&
ha, mOllia corporls corrupla iÎmul
abit anl'ma'
,ci
~qUide",lno
rfl harmollla, nUllc aurcm econuccfo, 9U't~
!ta ab,al1lma rchélo corporc,harmonia limul corru/TlpllU
Ibl qUidé b h rmonia faéto pr,ncipio in animam, hic ucr
ab alIIma Ill, harmoOla corporis deOnit • nam {j)inquit,h80
dt harmollla corporis alllma quare (jc ab anima dcrcl '
<quanquaJJl n':,
corporc, harmollia fiatim c~rumpl
a,pertc dixir hoc modo,quod Cc IlCel haud dl anima co~P
fiS harmonia,fcd quod hUlus opinioOls abfurdum fequUr~
id Ut prius acccplt)nam dlCcdo animam harmoniam fcqu~,
balur id ut fecundum unamquanq; parrium animaJD dlc~
)
Il.
, r
~emus.
Si
ergo 110,11 Cnln'lUlt
.ecundum unamquanqJ pa"Li'
t'um anima, uidcllCel ft alllma nô dl harmollia:hac d' é2 ,.,.
fa polhj obfcuriratem coméplatus dl)ipfam ralione rc~d
l
PÛt di,en •• fi non dl anilI)i ratio JQ1fiionia. Dclnde (L1b 1
d
wCt
�D
E
A N
fm,quid dl quod comltnpiruranima defjèÏnt(quo
t eR-~
a~ 11 dlcar,corrupro animali in defcétlo le al i m~ mhll allud,
J1 ÎI tempcralionem,&. harmoniam corporis, con uplUm ui
demus. nall'll tcmpera~
elemcnta non corrumpulltur ,fcd
adhuc fum. anima Igirur dl harmonia, /l.quidem corrwptio
anima: nihll alluJ 111ft corruptiollê harmonia: (orporis "pe,
rata d"tAnfior 1(.'8 igirur cum dub'caucrir, n'on folutiolllm
f~bilde
tulieuJuti ca Üt manifcaa,& al quo modo in fupe.
J'loti,bus diéèa.folucret aucem fic ipfam, quêadmodû quc'll
~ltb
dlximus. Quod rario m,fiionis,&. compoftla( quod lt
Idem, ac fi dicar,harmonia ) rationem corum , /lne qUibus
110n (unt~ad
animam habcm:noo coim Ileri porea,U[,û hfC
IlOn Ûnt,ipfurn Ût corpus organicum:quod li nCCJue corpus
Otganicum ûr,allimam ipfam in co dTc im siblle ea,non
tamen illa rum anima, quemadmodum neq3 fille lapldibus
& 1gnis domus ca neCJ.l ramê lap:des,& ligna funf'domU8,
lldur etiam non ûne aens perfpieuitale lux !pfa agir,nt'C}3la,
Illel,l lux, &. perfplCtlitas idem Junc, ccdcm modo Lie ft: ha,
l,et Il,1 anima, &. ln corporis harmonia . Quid ira igitur har,
mailla ablata,anima quoque ipfa toHÎlur, immo alllmOE m
corpus aébo tollilUr <quemadmodum cri am tranlparenLe
~er
ablato,non ipfum lumen/ed ipDus lumillis in tranfpa..
tens aéèio toUitur uidellcet corum,llnc quibus dTe nOI1 pOt'
tdt,rationcm ad dllimx operationem harf)1otlla habet.R.ul'
f~s autem cconuerCo ft defecerit aillma , harmotlla pra (lOi), ~lIn
deficirt. Q uare quod IpCam cont imt atqur apparn,
.. d ca, quod aptata rius f('mr cr conferuauerat dellcit. quod
~utem
lpra anima nô harmonia,ld quidé pel piura olten
dum ca,curn ucro dicirnus addTe CIlharo:du(Tl clthar~,()
aruJ d'lToluta harmonia, fimile dl: ae lî ignarum mul1lcs,
a Ut 01llnino inanimatil quodpiam cllharz adeife allquis di .
~:jno
c,nirn ur cirharœdus,&. aptus.ad cilharam ille addr,
InO~r1t,û
etiam lapis adl1r. non w im ul1<Juam CIIharo:dl
III 0 ln Ipfam c tharam non aptam opera rus ca,quemad ,
III o~um
ne~
allima in corpus nOn aprum opcraLUr. Qlare
tr :t~ I S rxemplum ill',quod per alllmam Ilt,adeft)quam c n
d atl~rn1.
addTe cnlm fonaiTe animam corpotl OIllquan.
o ,rtlélrn poft exitum nihil prOhib(blr, 11011 tamtll quod in
~o ~Percu
admit~ur
, quemadmodum ne'1l cilhal œdum
ln CUhlra non apta opcrari concedltUr.
ca
Pcr accidés ';lUtem moue.ri (qucmadmodu dixil
mouen:fClpfam,uelutl rnoucnqui
(!ch' 10 quo dl,hoc autrhl moucri ab amrna,atm:r
;lUté impoLibik dl moucrifccund(i 10cu111 ipf.ll11.
' 1'lus)pordt~&
Curn illud confUlauerit) quod al)ima per e mOUC3IUr,
'Juod &: Oc:mocritus,& Tjm~us
d cebant ,alell qU ldem Ce
cundum lincam, altcr uero Cll'cularitcr mou ns,cù IIlquam
~fl:endrit
an:m<lm pcr Ce Cfeimmobilcm, IIULle dicit quod
IP~a
pee accidens motu (olo.localt Cc moucrc dlCltUr. ex quo
tl1lm corpus ipf. mouct, &.ln co dl:dum corpus mouctur,
Curn co limul mouebitur. quart moucndo corpus in quo
~fl:,r('Pam
pn accidcnsmouer.per fc aurrm, & , (ecundum
ubfl:antiam ncqJ mOuctur,lIeC}3l11loco dl, nal1l}J cft incor
Por(él. motu'igitur Colo loca1i mourre fcipfam per accidcns
anlllla dicitur. Ilulloaurem allo moru:llcC}3 cnim cdi muta~ur Corpus ipfa mutac,lIrcv aug:.rur, neC}3 minuitur ,per acci
d CIl8 'lUté moueri( qucmadmodll dllâmus )Dixir clIIm quan
o t0ntra Tim<tum dlccbat, non autem pat ct cauCa quart
m circularitc!" fnatur.neq] m im animr fubtan~i
~Q:
CilU
CD,qu~d
ca:lum circular'r(f [rratur ,ccd per accidcns.
~céhus
autem dubirauerit quifpiam de iIla) Ut
n
1 M'
A~
fr~etiam
corplis~nu1
i~tur
hoc côfutato, q~oniatl"
· ...,
&. ira, ;
me motibull uariatiws moucri uidetur, rimorc enim~
& ahjs affeétlbus mutatur)nunc inquam ad hoc inftantiam:
fecir,contexir igltur ûc,quod anima co modo mourri uidea~
,
lUr ,anima triftalur,& gaudct, &. timet ,& fimilla, hi aUlrm"
funt motus)anima igitur mouelUr.harum aUlt'm propoCttlo
Ilum maiori qUidem concrdir, ubi timor, & ira, & reliqual"
motus cITe dlcumur:m nori ucro nequaquâ.non enim con',
ccdil , quod anima pel fc hifce affcétlbus patialur , fed hoc
cile urriu(C}3 /lmul,nallt}J funt hi affc étus in animalls an'ma '
('x malllfealS autem hUlc tp{i rei fidcm facit • quemadmod5
elfe opera anim2t non con,
cnim illquit texcre,ud ~dtficare
femaneum efi dicere ,at ne quidem corporis, fcd animall"
cum corf:ore:todê modo irafci)& timere, & ftmilia elTe aui
maliScum anima d1cimus)nan'l3 illud dt animal, quod per
corpus texit,&. OEdlficar ,ill corpore utro pee an imam ,rafci.
tur, & rnfiatur • quare fi motus rius elTc concedantur,l1on:
tamen Cu nt alllm:r pcr fe ,Ifcd utriuCq; flmul. nos aurem Id
'luxr mus, an ipCa pcr fe OlOUeatUr an:ma. &. quiCpiam id
'lu~ierJt,qomd
cogitat iOncm utriufC}3 fimul d Ie dicar,
,qua: qui.
Ililnq; &. aha, qu:r fum irrationalls partis anim~
<lem non dc a corpore feparabilis , (cd ft animati corporis
forma, Ut in mate ria corporr exiftcus (orma infeparab'l s.
quod fi pcr fe cITe nOIl POtcft, conCcquetls illud
Ut lIulia
opc:rario ci us folum,fcd mriu lC}3 ûmul dlCalUr,cogi:are ueto
eaJpLlu,s anima: raliollalis proprJû ,quz qu idcm fepatabilis
e11,hoc Igltur quomodo utr;ufq3 fimul e{l-';ad hoc (rgo dici,
cum extra corpu ca, & f ep ar~
mus quod anima ~atiol1s
Cd habltu,qucm cu corpore habebat, cogitallouc IIÔ Ulllur,
110 rnlm quzrJt,& inueOlt,neC}3 pea propoltliolleS ad conclu
flones procedlr,rcd purus cfi lit imclleéius abfqJ illquil1 uo.
e éè~
percipit,ut ca,qua: omn:um in li: ralio'
m res pCas perf
Iles habeat, &. hlfct: non corpore perturba ta ,quando uult;
abf' lllêpore occurrit.ctcniin corpus ft illi Ignoramia: au,
fa,quarnobrcm inquilltionis ,&. inucotlonis IIld.gct, qUia
n6 en eius uinculù ad corpus lI1uiéèum,fcd côpariCII ,p'.o.!
J)[Cru ex Ipfius anima: moubus 111 corpus, &. x corpore in
allim;;i ucfiigia tranfeunt. aha dl igitur ni coguat<t fpecils
&. lia rci, qua: triallia alfecil:& j(l rdlquis ut dlXI)1Il cor 0
TC lIdrig il qlloddam motus allimz manifefbtur, unde Ipll
q~oCV
",~y{bgnomi
ex afpdèu corporis aillma: dlfpolîllo,
ne conl(um.~d
autern ex alfeébbus corporis qUidam lU
31limall1 rr .. nreat, manifcUum cft, Ilam curn dolente IÎmul
dolel,& 'Ü lzlllnre l<ttalur.quod autem corpus tall,ud taU
~10do
difpolilll n,t,ud non fit illl imped,mëto,nullus dl',qui
Igllorer,quod qUldem Impedlmcntl1 Ilon cral rx (0 in Illam
futurfi,nifi cx habitu, gucm ad corpus habet natural Il qui;
dam confcnfus, &. affeéiui cômunis III anima tranfhn fic
quemadmodu fi retro al cuius ccreb(l ut'mrlculus patÎa tur'
Ipfam memoratiuam uinutcm pati dicimus:alto autem UCll
tTicu\o patiente, ratiocinatiuam. alqJ eo modo pro dl Îpofi.
mala b(J1~,au
malr Imagll1an alllmâ ,ea:qJ
ti?ne bona,~t
dlffcrcmes
antrnarum
apmudtnes,
&. hoc,quod inltos ) aut
l, 1
.
ln Il os affcéèus proprnfz ûm ,ex co habilu , quem ad cor;
pus habcat, &. rx communi in affeétiones confenfu açlue;
lllt.unde edam quidam id pUJ;lUrrunt,quod nima: u i nutc~
(orporis tempcraioJl~
(cquatur • hac Igltur dc caufa cog l'
tationcm,cum fit imrcrfeéèus imdledus dfe utrlu(que fi;
nlul dicif,at hoc minime lIecdfarium dt. '
ca
.
~
Nan.lli & q uâ maxime triftari ) ueI gaudcrc, ucÎ
cogirare morus [unt:& unumquod'.Pmoucn hOI
rum moueri auté dl ab amma uelurura(cJ,uel til
~u..nll11;)
llloueJtur , in taha cù rcf1pcxerir:dicimus cnim mer~
dum cor fic mouetur) cogltare aurem, uc! ra
etiill11
tr~fl:an
,gaudcrc, confiderc) nmere,Jrque lc,forraIfc aurCm aliud quodplam ell.
nia 111 rafcl,& femire, & cogirare, h;ecaurem onv
NOIl eftioquit Il ccdfa ri il ex his,qua: ,diéèa run,~
anima
ipfam~lS
er~ uidérur . unde puraucrir quifpiam f1\ourri dlcamus.quomodo autCm non ,d ,~celTarJu
l1r,per
hoc non dl neceffariul11.
~lI,qu<t
(cQUUntur,conf1rmat.nam cü prœdléèa pet coc f~io
C um élnt,uenlcd
. I!
guc mou ma' III ln 1oco pcr Ce rnouerl. confutaueflt,u
nan_ I1cm motus elTe dcdc:rir,hoc cnlm per hoc mamfdtat d l ces~
, " Ctur InguJ~
in 10,0 pcr fc. in 10'0 cft ~ 'luod fi ho!; ~p:\
Ci & qua maxime,pro co quod dè,& fi qua~
m.axlI:n
r
• ,.,. _ _ J
..
Co
T
III
,
!~tG,"u.fp(ranD
.63 11)
�~hctdafus.pr:
.p
R 1 M V
S
· rupeis,c(j
dixHTet, h~c autcm om,
Q!Ioniâ dixir oporttrt dictrt, quod anima mOlJttUr ho ~
nia motus dfe uidétur .Ccd lite:ra obCcuritatem habet, nanCJ3 mO,non lic inquicego dixi, ueluci in ea per fe mocus exifiar,
{cntc:nrix rcddltionem int~rlocue
urus longam fecir,efi: ..verum quod aliquindo quidé ufq3 ad illam a cor pore fum·'
coim dldorum reddiLÎD • D icere autt,m irafci ipfam, quod pro principio mocus fit,ueluti fe habcc in fenfu, nang, à fen:
quantum ad litera: confrruétionem fup.erAuum cfi.at quo
.libillbus principium fit ad fenforia. Dcinde: h fce feparacis,
.Ilia m muita ufus cft interlocuciolle, irerum fumpto intelle .• 11 el côparatis , & ex renfrbilibus lalem quendam affcéèulJ'l
étu coniundione inceptiua ufus cil, litera: igitur côfirudio patiemibus ln potemiam cran{j'r affeéèus & fic in ipfam an ~
j ~, & iudicat. fit au ',
fic fe haber. Nam fi & quam maxime trifiari, ud gaudere, mam, qua: ipfum affedum,& cognf
mOIUS ealis edam circa ea , quz carent anima:
uel cog i t ~lfe: motus runt,& unumquodC}! moueri dicere,ira tem q~,dam
Cju~
Igltur corpora lcuia fum, & polita, fi quibufdam dir,e'
{ci ipfam,fimilire:r ~ qUf fcqul~tr.
'l.uem~do
~m
;nquit t,xerc~
;edlficare cffe amm a: non altqUls dlxerlt,fccj téle Ranua ponamur ,hifce,qui fUnt in uilibillbus colores,ll,
;pftus hominis cum corpore:Gc mifercri,difcere,irarci,& fi. JuOral1tur .. Ut [pecula,' fed minime: fcmiunr, quia in fe non
milla fUlJt hominis opera cum anima, quare motus hl non habem al1lmam, qUf Ipfam afft d ;onem dqudinr ,at ea fco
pe:rfe motus, Ced utriurcv ûmul propter tlum,quzcUtfquz habér animam) in quam is.qui fit in ipÎtS
fum anima: Îp fiu~
utro qua:ritur dl ,an ipfa per fe an ,l ~a mo affedus, remluitur:in eo igitur guod ufque ad iIlam per fcn
animam. ~od
ueatur,ea dt igitur litera: copfiruÇJ:'?: re1 lq uacr~
II1lluer· fus af~dus
dlfiribuicur,anima mou eri dic;mus, nanque 8t.
quod trlllatl)& gau. .l'cr am~
'ocutione dida (unt çü nanqJ dÎl"n(~
fWt,it animal,& aflèéius ufque ad ipfam tral"
dru &: ralia fl Cunt ~OtU,
qupmodo fine hi motus coarra, .lir. Remll1lfcenua fane Cumpte principie ab anima in cor'
uit i:afci enim inquit,aut timere, &. ûmilia motus ab anima .l'us uiuum fadum defcel1dit) rcmlnifce:nrcs en'm eimoris
fadi fum guod aüt Lint ij motus,in promptU dt,unus enim .allcuius noblS fadi (fpenumero palluimus & memores fa'
'Juifq; ipCorum pro mot~
cord
l ~ 6~ " llallf}J i~ irac~nd
,i a cir. il! nauigationis naufeauimus. ar quomd~
in reminifcen"
ca cor fanguis feruet , & 111 fuperfiClC dlfpergtlur , III tlmore lia motû <lb anima, fumere principiu dicimus<;'nô ut illa ipfa
uero jn profunqo cOl1trahitur,& ip[um cor hoc uel illo mo, per fe rcminifceme,fcd ut per fwfus mOtum ab fenfibllibus
do moue~r:hac
autem talliJ non folD num ab anima quo. fumpro principlo eoufque, ubi fe:11 fi ri ua , & iudicatiua pO'
dam mOfu,uerum ttialll ipCa cogitatiopis aélio IIpnlloe ta, ~en[Ja
dt, pmranfiffe: dicimus,hic autem fpirilus dl:. fic 8t.
Ji quodam mocu fit, cerebro fCllicet aut alia quadam parte , )n remlnifcelltia dlcimus, quod a fpiricu, in quo anima (fi,
motum quendam ferente, hinc illud cil) quo" corum qui prll1C1pium mOlUS eJUs, qui in reminifcemia fit fadum dl:
.ccoIl uer foin [cufu, in quod cnim feofus definit' ab eO rern i .
,ogitant ,uultus mUtabiiiores fiUlIC r
Horum uero contingunt nlia quidé fecundum .Ilifcelltia: di principium. nanque reminifcwtla cuiufdal1l
i s ell inuemio, quod aUquando in rpiriru fuir~
in
lationcm qllibufdnm moris ) aha uero fecundum 'phancfm~t
hoc
eOlm
l~nafcu1tr
phanrafmata,
in
quo
anima
fCl1it
! u~
alrerarionem: qU'Ilia uuo & quomodo) alla ratio fedec,ab hls monumcmis, qua: fum in fpiritu ,in quo efi anl
dl. dicere ilutem irafci animam,fimilc dt ne fi qUifi ma, qua: phamafmata uocamus , qua:: monumenta ex a~'
piam dieat animam texere, uela:dliîcare ) m~hus
prehellfion bus,q~
l'cr fcnfus fium,obtinuit ab his(inqua)
a::nim fortaffe dl non dlcere ammam mlfercn)ucl mOt . u~m
[ecundum reminifcemiam princ~um
fit: obic'
d tCcere,ueI cogit~reld
hominem amma.
~a
19lt~r
1 urfus phamarmati, quod prius habuie : hoc dt
rcmillircilur, & pa pr~'
Horu. r.guod IrarCarUl' ,quod timeat,quod cogaer,& re·, lmprerSlone prius ln rpiritu i , n~al
liquoru dia quidcm corltlllgu/lt recu ndü latiolJem,gUlbuî, pnum fwfonum Cenflt, fic Igltur fc:nrorio corpus difponl'
Cenfus quide m ex hlfcc: ; Ut in excmplo ralio cft e%
dam motis , al,a ucro fl:cundu alrerauonem, aliqua auté & t~r.ueli
JllS,
ut
ex
fcn.fibilibus
principium motus habet:rcminifcwl
fecundum lationcm, & [ecuodii alrerat omm, oallC}! illu'd ,
al:>
illa
ad
e:os,
qui (unt fmor~
motus, ud man'
lia
autcrn
q'uod ira[carur ex arnbobus a Cidlt': cor enim palpllar) qui
motus dè inloco, &. Callguis circa (Or alreratur , lIaOl IraID flones) hoc autcm , ue! manfionts appofuit, quoniam noll,
curn Ccmimus,ip(a fenforia mou tri necdfe efè , dcill'
fangu 'Il ia circa cor elfe (eworem dlcimus, fcruor autem cR ~duti
,
d
e
fic
in
allimam ipCum aETedum tral1fires& fic quando r~'
alteratlo;mifcrcri aUtcm, 11 1rimere: , uel gaudere alrerati o,
Jllltlifcimur, pCliitus oponct illud ipfum fwforiu01 rnou~"
JI cs uj!dam Cum,al edam fortaffc fuGollc qua dam ,ucl con
aradiotlc fangulOis fada motus 1I110co rUIl! : cogitarc uero ri, per quod prius ipfum motum}labuimus. Verum fit ail;
propofuimus, (,Xf , ~'
ca alteratio qu~dam
& ce:re:bri, & al~ corporis,maxime a" .qu3ndo hoc ipfum , udut Cl! h i s,'lu~
lem fa ci ci,re:d Ipfa quidcm Crquilur eam ,qU:E dl proptcr Ct pl,s:aliquando uero npn, ncque: en:m omllillo cum rem lnl '
m ,o uc~itr;
[cd lUis rcquicfcentibus ~3d'
rcbrum,& ut cauCa qua:dam cft. undc1}uoq3 qual,s Cl Ce:l fCCntl3 f~norium
~s rrmlOlfclmur,nanquc per ipfum fenfo r1utJI
rcbri lêpcratlO, lalcs ) utl talcs adlollcs clrca r atiocinat' uas tum,c?gltam
Cacit:cogltate aUtê illqUlt,ucl talc fit, ucl allud fOrtaffe quod .Ilobls Ipfa apprchcnl10 fada fuit.
piam,ud tale, UlddlCet motus in loco:hoc cnim mOtù dICC,
Intelleétus auré uiqctur innafci fubflantia qu:t
bat moueri Cor palpltani in ira ,ucl fi non hoc cfi cogltare, d~m
exifln~
&. non corrumpi: maxime cnim corI
{alu:m talc quoçfpiam dt,uidclicctalteratio. Qlales aUlcm ,:u'peretur ab ea)qu~
fit in feneétut.e, of[u[cacione•
&. 9uomodo comillgam,altcriu& ratlonis cll,hoc ffi quales
ppfiquam dcmonllrauit animam per fe localircr
ul1~f
i uC'lJ
paros,aut opcris alim~
I1m morus)uc1utl qua.
JJloueri,inutlèigauitCJ3
quid ita maxime ira, &. cupidiras '1 '
mOtUs accidum ,utrum f(Cundum Jocum,
Ics ln lrafc~ndo
c Il
llmor,&
flmilla
mOlUS
animre alteratiui , uidc:rel1lur,dc
Gin fculd~
altcr~onm
,fimllittr & in triftando & in gau~
,
r
ta'
fi
id
concederttur
mOtUS
dfe
UrtlUiqu'u
rauJtqi
quod
&
dtndo,&. III coglcando, ucl quomodo hi motus fiunt, id dl
'
l
,
('
qua part~
c~
~Ima:
a~e:élu
côpofita t ucluti hcpate cum men Ilmul fum,non ipflus anima:: confequcnrer iUllle'l /Tl
concupi[cIP,I, ,cu IrafClblll Ucro corde:, & alia quadam par, dU,m Ccrmomm traducir,& eum pcnitus dTe immorr,l, c ,
Alexadcr, cil qUf ab Ariftotelc pcr(l~
..
Ct curn allo quodam, ~ qu~l
modo hoc moue:atur, uidcli. d ~Cl r.quapot
a
:
l
é
I
~
funt
refplctre:
non
polfet,
itltcllcdum
ipfum
u,hr
JJJ
cet quid ab affcdus al1lmalls motu pallcns:altenu$ quide:m
llt,clfc immorralem [atctur .110n enim aliam expoÛ t 011' l,
rattonis talia (Ullt. funt autrm Oue dc partibus auimaLurn
n
e
u
~
j
! t,<]ua:
liter~
quadrctfop~
fu~ confonarer, rtl~,
.oue etiam de atlimalium mOtU tradatus.
'
u~ qUldcm iIl IOCl8 quad~
eum dubaatlone [erm
, onc~tJI
Hoc :ult non ut in illa ~Otl
exifiérc,fed aliquil Clt, & hic iNcllcdum tffe Immortalcm dicerc Arlfio
rc i'
do quidé ufg3 ad iIlam,bq~do
~ero
ab dla,udl1 fatctur. paulo auttm progrtffus fn conrilluatione fcrm~n
ri {en fus q ulâé ex hifc)~ml1ta
autclll ab dIa, inCldens in lirerâ qua: diClt, intellcdus fortaffc ,fi dlulnUCJ1d
"iœpaubJlt, de diuino , inquit. intcllcdu fcertlo ~. al
~cos.Jquifnt
fenforus motus,. udmanfioes~
dedlU lllO
1
no;
�D
E
A N
1 M
t:o
' ~ ~un
aUtan q~admOQur
in (cnforüS ilC~
,
2.8
ditJienim acciperer(enex oculum taIem, uideret
q uidem Jïcur &. iuuenis.
dt diuino dictbat,quid ita ,rortalTe appofuit<utrum Id dili,
gentius ,cum co peruencrimus,cognofcemus,Hlc coam idé
Alexander de allima Ilbrum proprlum fcripfit, in quo ait,
quod cum duo fim in exiftemibus,matcria fcilicct &: forma
llnumquodque fecundum propriam fcrmam delignatur,
Illatc:ria enim communittr omnibus fubftcrnitur,quare &:
borno ipfe f.:cundum propriam formam dcfignatur , ca au
for
lem forma cfl: anima rational is uerumamen unaq:~
anima
.igilur
materia
a
bilis
infcpara
cft,&:
bilis
Illa corrupli
quOCZl rationalis.enimuero nos dicimus quod a\ia: forma:
funt a rnatttia fcparabiles,alia: ucro nOll, animarnq3 ipfam
rattonaltm fcparabilem cITc,quamobrcm Arifro. eum ani
Illam diffiniuilfct,no animam rationalcm priualim,fcd fim
pliciter otnncm an imam difffniuit,& eurn dixiITet elTe cmc
Icchiam corporis nawrllis inftrurnentalis potentia uitam
habentis,addidit manifd tum cft autem quomodo emclcl
lechia,utrum uclut infeparabilis, an Ut nauiculator a naue.
autem
quo<lJeffc (cparabilcm fciut.~od
qua~dorm
ipfa
cx
dllfcrat,
humano
u
lI1
inteUecr
de
hoc. loco manifefl:c
dlébo ue coofiderà intcl!eétus aurcm inquit uiderur ionat"ci
, ~ cxifrcns,&: nOIl corrumpi. fcd quis di.,
qu~d
f~blèanti
tum conieélabit<uidelur enim inquit nô
imcllec
lllnurn eITe
Corrumpi,deinde ctia manifcftius,maxime el1im inquit cor
au
ab ea,qua: fit in [eocéèute ofuc~tine,qd
lumper~t
~
t
d
u
è
é
e
U
~
t
1
I
~
r
t
f
o
n
de:
[ermo
hic
,quod
lem clarlus quam
Paulo aurelll progreffus nomen intelledus 111 alllm.-e nome
tranfumit.qllare feocctus inquit dl:,1I01l quod anima qulc,
paffa. ûr,fed quia id ,in quo efi,aliquid palTum dt,u~
~ual
t" ll rnorbls,at'l3 ebrictatibus tieri foler • quamobrem Ilh
qU.ldem ca1umniamur quimnq3 Ariltotd em rational m
fufplcantur ~ hoc autcm i10c~
di~cr
Aï~laortc:m
quomo do ha:c Ipra curn pra:dléè !s
c xan.det bene qu~rit,
()onucOJanr,nanquc fermo in fuperioribus dc hoc erat, an
i portcat uocarc motus ipfas anima: opcrariones , uiddlcec
rarn,& timorem,&: qua: funt his Gmilia,llon autem, an in ..
corruptibilia fint.quomodo igilur ueluti fa
~rUti?1a)n
~t de.lllts inquilitionc,de intcllccru infert hoc,quod Hltel!e,
lis uldetur innafci fubframia qua:d<l. m exiftens,& no cor
hoc dllbium bene foluit.de illis tn Îm inquit po,
tl~PJfcd
ttnlla demôarallit.an corrupribilta fior, hoc ofh:nfo uod
hO! qux propri:le c'us operaliolles uidelllur , in anima funt
cfi in eorpore fimul
llttiufq; /lmul,quemadmodum rex~c
corruptlblles dIe
nes
operano
cas
.igilur
lltriurque potentia
-dem nfiraUlt.in fupcriorlbus w im illud pra:fumptum dt,
"Juod (j operationum, aut affcéèuum aia: aliquid cft ,ppriv,
fa eITe fcparabile ,pbabilê ca, fto minime id c6ceditur,nul
10 modo.Quolliam igitur patentiz il1a: nutlam habc:m ab
corpore adionem feparabilem,proptcrea ab ipCo corpore
Infcparabile:s crut.uclutigitur hoc oftenfum ftt,id confc:quc
ttr de inlellecru qua:rit,quo modo fe habcat.Hoc igi ur di,
intdled us non fic Ce habcre uidetur ,fcd Cunfian ..
~t,quod
~ C)ua:dam dTe,&:innafci,&: non corrumpi, &: didione m
:C.1l1 confidera,nam diccndo innaCci uidewr, maxime qui
aut animz ad hoc ip
ex corpi~
fi trn llgnificabat eurn n~
cus accedere,quê
cxltlnfe
fed
mmarc:
~rn complexione,gcr
:a Illodum in rus qua: Ccquuntur,ait.Dcinde "luoni;J in cor,
fi ~on extrinfecus,
ac.cidcntia quoqJ innaCo ui~ëtr,&.
~orc
etlaQJ quia forma:
r
a
:
s
n
~
t
f
l
X
e
qu:rdam
i:POCUlt~bfan
ruptibilc:s ta.
funt,cor
ua
fubfian
&
~
u
c
r
a
n
O
I
III ll1ate:rla
huiufce rei tidem ftu,
~. tn,aditc it& non cor~umpi.den
rc addidit,maximc cniM corrum pemura b ea,qu~
fit in
effe:t
bilis
inCepara
corpore
ab
fi
na
ionc
offufcat
.I~tU
•
fi qu~dc:m "
.fi.)
~Ulgc:r
10 e:o
f'ubAll: e,. ~ corrumpi eum co oprt~e)
qua: li cUtlarn baberct.talia igitur [unt Ira,&. cup:dltas,& ta
e:~ hia.intelletl:us autem cconuerfo Ce hab Ct, nam
floten~
fortaffe no
corpore: uil( apparens,ar etiam
dl:fcn,.q~'2
l'
d " $V
tUtr '
(cc:t
L
d' . O,augetur.namcv pru enua,V\. uerS;g orl~
IUOnn Pl~to
IClt,QOc in profundam [e:ncdutcm aducnjt~
A.
dida funt habens'
Dubium quoddam iufte ad ca , qu~
Arifiotdc:s.Oixit enim, ft quifpiam
Illtellcélum cum fcncctute non comabefcerec ofrendat ip,
pfum elfe incorruptibilem dcmonfirat,quod fi cum co~p
probct,corruptibilern igieur in ultima
re comabefcere ~um
{cne:ducc,& ddlrannbus magis corruptus uidecur. ualde
coim (cne:fecOlcs ddiram, hoc autcm &: in e:brieeatibus &:
affecribus,uduti mclaneholijs , aCq3 cti~m
qui~)Ufdm
~Iijs
!.tod fi eorporis motibus altcratur ob
pamur.Q
ln foml1ls
cam rem corruptibllis cIre uidttur • hoc igitur dubium fol ..
ue:ns ait, idcm in didis affeéèibus intelledui contingere
fenfttiu:Equâdo fcnCoria I:x:fa CUnt.nam qu~
quod potcni~
admodum fcnforijs lzlis non quidem frntimus , attamcn
iam fenfttiua pOlencia minime: la:ditur.non enim cum huiu
fec crasfi corporis infrrumemis ca, qua:: illis utitur potcn~
lia fimul patitur,quod enim non ipfa potemia patiatur , fed
ipfum Ce:nforium laboret,id patet cx ijs, qu:r fuppofuimus.
diximus cnim Cl> tÎ qualis eft oculus iuuenis, oeulum [e:nex
acceperit,quemadl'llodum iuuenis operabitur cenex, quod
autcm in
quidcm non clfet ft potentia I~dtur.cxempl
fuffuflonibus humorum mani(cltius e:fr, narn ft humore:m
illi uidrnt, qui e:o humore impediti priu.
illum .detjci~us
autc.m propterea accidit, quod in hoc cor ..
110n uldeb~t.
porc fc:nl1tlua potcr!na non habet elfe:,fed in fpiritu. fic cria
fi oculus fenum ex tempore debilitatus fit, &: tunicula: craf
fiores faél:a::,& tanquam fordcfccntes, no Ge transluceanr.
Si pra!tcrea ÏtllUS humor non transluceat,atC)3 etiam aridio ..
res ex lem pore ) & prope congela tz, neq, pOSant affecrus
fcnHb ,lcoin fpiritum uicuum transrcrre,id accidit,quod ipfi
fenes minus uide:nt,fcd non quod ipfa uifiua potêna aliquid
patiatur.Quod fi in fenl1bus,in quibus id minus elTc OpOf'
tcbat,ha:c accidit,multo magis in intclled u • quarc folum
corpus,cil quid Ipfis intelledus operationibus pafTum ftc.
imprdiri diCimus, non aliccr , quam ft alicuius operationi.
fiudiofz caura,ucluti ledionis,ucl comcmplationis ud ora
tionis uicinum uicinus nugator expellat.quod fi ill/cum et
ga frudiofum rcfpedu m omnino nOIl habtat cum ramen
loci c:xpdlir, quanto mag's il1lelledum(
de proin~u;ate
habtar proptcr natura,
crga Ipfum corpus ~efpdum
cu~
cmm Ulllculum hoc omnino limul clè im
le ulOcm~no
patibile. Q.uod fi quifpia d cat,unde igitur id patet, quod
Jl1tclkéèus, quemadmodum fcnfus non ~in aliquo pra:tcr
hoc corpus elTe habeac(udut in fpiritu<nondum coim in ij$
dlda.Cul1t,hoc manifeftum efr,hoc autem tantum pa!
q~z
tUlt,quod!n hoc no.n habet cl!e , ueluti ccnfus • Dico igicur
quod hoclpCum dCJnceps Phllofophus demonftrabit cfTe
fcilicet Ipfum ab omni corporc Ceparahilcm ,ne:que ~duti
fe:nfus ab hoc Colum,non autt:m difficile cfl &: hoc prius ex
plicarcin aliquo corum,qu:r dicit.quod enim quemadmo ..
dum {co (us in alio, nOI1 habeat effe intellcdus , inde: patet.
nam (enCus ab fenfibillbus maioribu8 pra:occupaù,minora
frrepitum
poffunt:udut auditus (1 ~aiorem
~on
fucip~re:
fi aat;
lingua
lt:&:
prrccptf
uam
nequaq
audlent mll10rem
in
,atque
Ceoferit
non
m
o
~
c
l
,
t
r
:
e
a
i
f
u
g
m
e
c
.
u
~
rirt,luOt
aliis ûmlllte:r.hoc autcm, quoOlam proprie: fcnfuum inlèru
, fpiritû dico,corpus cft. Ip Ce uerO'
~ehilU
meltu',~
.
intdligeos,nulloClJ corp~"
e
'
t
p
r
o
c
u
~
m
I
O
il1.c~eé:u
fufcil7lt
re: 111 Imelhgem!a utens quanto maiora intd~glba
mag1s mlllora caplC.atqJ aliter ,nuUa porencia, qua: ln
ran~o
fubleéèo (orpore effe habeat, ipfa ad Cc conuerrere poteil'.
tlam & corpus ad Ceipfum,in quo dl, parirer conue:rte.lUr.
et.lam '
l1ullum aurem corpU911bijpl1 coh:rrcrc pottŒ, n~q3
imeUeélus ip(c ad fc couerutur.
alrj nia per fuperic~m.[d
feC}3 ipfum uidet,ipfe de fc qua:rir.&:lpCein.uenir. Cubltanria 1
aut con·
19itur a corpore Ceparabilis , neqJ aliter qUlc~am
tra ipCum aut cotra Cubiccrü [uum pugnat,aOlma uero cor
~ubitaonem)dlT
fO~
~cpug
,ü a, aifc~
,o~dc
fClastn~
am fubicdii
•
�"2.'
f1.
1\::'
"
~
. t>-;!:~
.
~
.,., ....."' '"!! ·1
~
~,j;
•
10
1--71_a:::t.:
4.
J.-, ..;
1f'..: ' ~
"f~
fuutn corrumpit.omn[a enitn elre'cupiüt,at ipfa uirtute cor
pusconfumit,noniglturinipfodfchaber,edlaliquandofe
r.-(°pararim
opfratur, quando
in diuinorum contemplatione
.-..
.
.
~
cft>lllud pater,guod etlam fubfiamiam feparabilem u:t1et.
..a.
1fcJ '
.. _ ..... ~
ri-
-:J
Qgare (enraus ell, non quod de anima pariéll
illud in quo dt, uc in ebrieratÏl
bUS) & morblS.
.
r::;!::..::J?.'ir·t ur aliquid ) f~d
l-,
Senedus,uidelicct non iIlud intcrpretamur , quod ha di
èebar.maxim.e enim corrumperetur ab ea, qua: fit in fcneétute offufcallone,& guod nunc ait, fed ibi quidem mode
rarum,hic UrtO, guod multum,& ultl mum eft ut emm di,
:xi quod,quia non cfl: omnino aduerfum corpu; ûne refpe,
étu,nofter intelleéi:us proporcione corporis indiger,ut cum
proponionabillrer [e habrat,n ihil turberur,iUi uero in flore
3:tatis aduerfus operariones ..pprias p a Ffeéi:uü Iiturbationê
immoderatum fit, &in ultima [encdure quia motti6catii
idem'l3 materia: proximum dè.idem igitur, il~q Lli t patitur,
intelledus in fendèute,quod in ebrieratibus,& morbls.nâ
uelUt ibi proprcr corporis inremperiem ad operationes im •
peditur,quod patet,quia,CUIl1 de tali {bru corpus ip[um di
fceIri,tum.d~
in. [cneétuce eciam accidic. quod
autem pofi: ebriecacis IlberaCionem,non alius quifpiam inIl~fcitur
intelleéi:us,quaû r~fus
ex tempetamemo fiat, per
fplcuum dl, guod cum primo eR: unus & idem numero
l1am fimpliciccr ex temperatiolle fic u~ album non qui:
dem eR: ul1us,& idem numcto,nam n~cv
ante,et pofi ebrie
tatem
ulla,&
eadem numero ternperatio cfi , fcd cerce [pe,
.
.
cle,quod au rem nurnero intelleéi:us efi: unus, & idem patet
ex eo,quod poft ebrictatem qua: prius faéi:a funt recordatur ,nam a,uduti quifpiam pwauerit,idcm fpecie, non autê
IlUmero efIet,lIon quidem qua: fada dTem ante ebriccatê,
ca recordarctur,fed iUi altera difciplina opus cfIet,ûmilc.n.
Inquit Ariltotcles hoc efi:,ac ft quidcm hoc ego, tu ucro il.
lud fel1tlres,ncqJ rnim quoni:1m funt ea:dem fpecie animz
Gua: iam ego fcio,alius fcit 1 quod fi Ul1US & idem Ilumero
cft,&: ante,&: pofi: ebrietatem,l1ihil quidem aliud, nift ope, l
rationes ebrictas impedicbat,at illud [ciendum rft,quod il,
li qui omnem animam elfe feparabilcm uolullt,has ipfas di
étiunculas alfum um.ccce euim dixit,inquiunt guod anima
11011 p:lCirur aliquid ,ced ipCum corpus,in quo eft,uctum nos
(Jleimus quod il1l non de omni anima,Ced de intelleéèu fer.'
mo dè,& hUile Ipfum an imam uocat,quod & ex przdiétis
&. ex hi ,qua! poftea inferc manlfeftum elè,nan'l3 adhuc de
inrelleélu fermonem faeic,/le enim cum dixilfec, quod intel
(eéi:us ipfe lion eft qui patiatur, ucrum corpus in quo eft,
quarc inquit neqJ incelligcre ,1lC'l3 col1templari ipfum corro
pitur,fed alio quodam corrupto marctfcit, nam ft incdle,
dus nO/1 pa~itur
,opCratiOlles ci us uidelicct inrdligerc , 8(.
contcmplarl minime pariuntur,de omni igirur 110n efi ci ua
fermo cfi enim ridiculum putare eum de omni dicere cum
lX' cius fubfta nll' ,qua: a cdrporibus feparabilis eft,& eius~
']ua: nOI1 Ci paramr , nobis rrgulas mani(dèe rradiderit. &
10~
a uoJ. uem inrdleéi:um dixit incorruptibilem cfIe, 81.
fOl:IS aducllIrc corpoti,hul1c ipfum ftarim an imam uocait~
Ut IIltelhgetc quod non alicer aliqucm dixit cfie inrelleéi:ü
pr;.tc r animam t;ttionalem extrinfeeus nobis adueniêtem
(cd ani ma01 ipfam rationall'm intdleéi:um uocauit. mal1if~
llisûme igicur pet h:-cc :toimam nQfi:ram clfc immortalem
ArifioLclts demonflraUlt:corpori élutrm tationalis anima
, perfeéi:i figuram al~s
allimre uirtll
illna fClCur pofi: anim~lJ
tibus,Ul ddictt ,.~tJolbus
ipCis I1mul conieéi:is cum fpcrma
te,quod ft quifplam a~ OO1nc:m animam hoc dfc: diéHj aeci
piat, uidelicec quare le~c:du
d1:,'~on
quod anima pa/Ta lIt
a cipicmlls(ut Alexan.èJr.o ctlam uldccur) omncm quidem
animam per fe impaubJ1em dTc , {ed irrationalcm qui,
dem , qUia ncquc 1iii ,fi, ut pcr fe lit , {cd Ut cum fpiritll
corrumpatur: lOtelleé1um ueto, eum fit fubfi:anria (epa,
rôlbilis e/Tc Impawbilem.
t
1
•
a
. Et ipfum inrelligere)& ipfum contemp\arj mat:
césfit aIio quodam intus corrupto ) ipfum autenl
.
;
imparibile dt.
Alio quodam intus uidelicet (pi'ifru,nam quia non in (o.'
lis delirationibus imclligere ipfum marcelfere accidic, uJ'
rum eciam in Rore 2ttatis f-a!penumero imelledionum de t~
pienrias, & hebecudjnes licri contingit,hoc inguit fieri cu~
fpirirale corpus,in quo animales potcmia: primum relu(~.
aliqu.:lm corruprionem ferat, cunq; non adût (ymmetrl a,
cum ipfam illeé1:ionem rurbet,atq; impediat.
.
Cogftare uero & amare & odifle non funt dl
lius afeétus,r~1
huius habentis illud, quare/
l'lUS ilIud habet! quapropter &. hoccorrupto nef
que recordatur,neque amat.non enim i1lius erat,
{cd ipfius communis,quod periit.
Quod ip(um cogirare per fe 11011 fit ipûus animre, (cd
utriuCque ûmul iam diximus,non enim,inquic ut ip(um ln'
tclligere,& conremplati proprij funt ipftus inrellecrus alft
étus( affeéi:us enim quemadmodum fa:pe dixlmus, opera'
ttones uocat)/ic & eogitare,& amare,& odi/Te,tèd huiufc c,
oide1icet animali! habemis animam,quatenus illud hab~r,
hoc eft inquantum habeat anima.m,nam ueluti ( ut f;rplu~
didum dè)ipfum tocre cfi: animalis in corporc,ftc a~lrn
'
lis ea funt in anima.Q.yare inquit animali corrupto nl~1
rum ~ nima
habebit,qua: ipl1 ex complexione corpon s. ~
ucnerant,confequenter aut'em ncque recordari ipfam dlclt,
quia ibi quidem cognitio eius pra:tcrf1uens efi, &: in derco'
rionem cognitoril memoria indiger, 3C pofi: ipfum corpus,
ut e3,qua: cognitioncm fiamem habec,& ipfts rcbus o,~r
tir,memoria non eger.eorum tnim,qu:c quondam c:og nt '
ta [unr,memoria dl.tune enim neq; prius,neqi pofierius ha
bet cognitio,oifi pet co ntcmplationum repra:[encatiOIl Crn,.
fed femper iniliruta dl, & pra:fcns inquitit.
hd
InteIJeél:us aut fon'atfe diuinius quidda,& imp~
tibi1e cfi.quod igitul' imposfibilc cfi moucri an~
Inam , milnifeflum cfi ex hoc}quod fi onmino nO.
moùetur,paret quod oeque il fe.
,
Non ut dubitans lllud forra{fe adpofuit , [ed ut qui nOUf
(Jurn perfeéi:e id demon(hauit,qu',c) fi & hic,&: fuperiu8,at
que (tiam magis infetius uuleipfu.m imelleéèum dTc irn '
mortalcm hoc eA: ipfarn per fe rationalern animam, dem~
tes ideo Cu;'t,qui putanc ipfum o'p~m
\~ cam elfe m0J!alen1o
mani[e{èum cft.n.C]uod nô de dlUlno· mtelledu,uero de"o
ftra ronali anima fctmoné facit:nc'l3' n.ille in cor pore, o~'l
.ab ijs,qua: dida funr,impedilur.ab i:jS.41.qu;c limul coel11t3
funt nobis de co apertum ffi,illius ant fUnt ignobile; oP~
tiones,alioqui fi de diuino intelkdu eêt iIli fel'mo,n o qU I ' b~
illud forralTe appo[uifIet ueluti dubitas, an ilIe iropa~lI,
1
col/Jgc'
lis,acqJ diuinus,ex o{l((!s auté fummatim rctmon~
inquit,quod fi id ol1:enfum cfi, quod aru:ima non rooue.ru r,
id etiam patet, quod t1 non omnino mouctur, nccjUc eual1l
pcr fe mouebitur.
at
MuIto uero diélorum fiulrisfimum dt, dicere
~umer
die ;lOimâ mouentem feipfum •fUt1.~;
lpfis imposfibilia,prima qUidéJu~
ex moCU ace! ,
dunt,propria autem, quia dicnnt ipfanl ntlme~;
Qyod propotlrum efi:, Xcnocra\ is , quid fuit fuC(C ~;
Platoni$,opinionem de anima reCellit, qui anÎmam nurtl(Irum feipfum moucmem dicebat e/Tc : manifcA:umqu e, e r ~
<]uod û ita dicebat,quemadmodum apparc:t, facile: rC~:iJ
gui pote~
hic fermo.S~
( quod eti~n:
in ~uI:eri.obs
g~l'
~uls
qUidem edam qUi Cummo d'g1to dlfclpllOas gu
tlt ,t~l i a dixerit. dicebat igicur n~mcru
atnimar:n ~rota
fpeclcrum plm'Itudincm e/T~
al1lmam , ~ ~x . ratlo~bu
i fi
tlonem omnium nanque ratlonum(ftcutl dllumus)IO C ' ~l
ratione; habet.numeros autem uocabant [pccics ,ut dl' l1111
c.fr.ipfe edam deinceps ait.& bme quidem dicClltes anl e:,'
fpecierum lorum ,e3 de caufa igicut l1umerum. fdp(U~l1i
ro DloucmCI) weit, quiajp~
pcc f~ uiuit. non (n~m
c:,:._1
ct
•
aba"
�DE
· ANIMA.
ab aliô uita,dt cnim ipra rponte uiuens. At Ariflo.quent, (ero, ucluti (eptem a (cdecim tctragonus noueM Ile, noh
admodum conCueuit, quod apparet rationis , id argult.cô, igitur efi idem rpccic,fc:d generc.QJod fi , inqui[ , a plam-a
& in relida planta,& in ip[o ra',
rnui~
igirur dicit dTe cas opilliones,quas cum hac Ipra re, ramum abf~deril,m
da~gult.nm
qua:cunque fequütut abfurda cos, qui dlcunt mo anima mantuftmiliterquc in diui!is anima1lbu8 hoc ip
ammam moueri, cadem hunc ip(um fcquel1lur , qui cam fum comingit.diui[a enim ad quoddam tempus anima: ope
11Umcrum Ceipfum moucmem dicit.propl"la autcm,quatc' rationem habere uidcntur len[um ,inquam,& morurn, no
. igitur numerus dl anima.in plantis autt:m ratio manifefià
11UI dicÎr !Te animam numcrum,ad quod nunc infiat.
dl. 'l> 0 non in omnibus partibus rationem accepe:eis , il1
Qgo nanque modo oportetintelligere unitaté alijs
animalibus ucra eft, quibufdam ellim partibus ampu
nl0taU1~&
a qUOf& quomodo imparnbi1em,& in Ulis eadem manet anima.quod etu 110n omnino;n al1 i m~,
~erntU1
cxifentm~
t:nim efi motiua) & 000 tis ratio uera efi, attamen ir. gUlbufdain elfe Ut'lum argu,
Ihs.,differre oportet.
meOlum fanum dcmonftrat.
Vldeturidem diccrc,cum b:s qllomodo dixcrit. at non
Videbitur autem nihil djfferre unitates dicC're
Gc.cQ,uerum primum cfi modi ipfius cognitionis,uide1iccc
uel
cor;;ufcula parua, erenim ex Democriti (ph~
qu~s.
dt modus intelleét"on's, qui nos in uniratis mota: co'
rulis
fi fiant punda,folum aurem maneat quanti!
~nItiocm
inducere potefi ncque coim fenfu,neque cogita
moucns,
~nhoCiPf,m
cognofd portft.id autem,quod dicii,a quo ras)erir quiddam in ipfo) aliud q~ide
~ Utrum Ipfa fibi mOlus efi caufa,an alia: alià unhas': il a1iud uero rnotum,ficut in magmrudme. non.n.
f1u luero fecundum ,quomodo cfi modi ipfiliS mOlus) Ulri'i quia magnirudine dlfferant}aur par~ite,
hoc ao
da ICet per lineam moueatur,an circulariter': an alio quo~
cidit)quod didli efi,fcd quia quantu efi.quocr~
am.modo,ue1uti per mutationem,aut augmmt:lm, & cor I1fcd[e dl: dTe aliquod moués ipfas unitates)fi aut
ruptloncm. quomodo igitur unitatem moram inrdligere
in aninl.lli)mouens anima efi) & in numero) qu~
cP?rtet':naO'l fi omniB numerUS efi unitatum multido~
id
re
non mouens ) & motum anÜlla dl, uerum mo
qUldtm necdfe cft ut moto nUmetO unitates moueamur,
qu~mod
igitur u;itas mouclur<nam a feipfa mouctur, ucns folum.
Xenocratis opinionem in opinionem Dc:mocriti contra
qUIa mouens inquantum mouet aliud quoddam cfi ab co,
;uOd mOuetur:neeelfe efi & ipfam unitatem a feipfa differ htre IIUIr, ille c:nim de fpha:ricis attmis animam confiare
,nangue allud quoddam cft inquamum mouet , & aliud dicebat,ft igirurinquic atomorum magnitudinem quifpl.am
(e~uatm
mouetur,qua: igitur dt ipfius ab Cc unitatis dif, auferat ,punéla crunr,unde cadcm abfurda utritélue con(e:.
atqnu31,.cum Gt indiffercns & impart
i bil6~q,
ft ali~ mourt, quentia ('wnr,nihilaurcm fuppo/itionem Demoer!ti la:dic,
Uca I~mo
.
.
~,
.
diftcr'
Uemur qua: n'lm Inter unllatem,(X. untratem ft atomotum continuum auferamus.t:lcque cmm quia con
entla
cQ"
'
d
.
Uer ab
.Oponce cOlm quo mouens,lI1quamum mo (inua eotpora e!Tenr,ea moueri di,;ebat,[ed propter ip[orü
dam eO,quod mouetur ,dlfferat,a quidem pot~mia
qua ) multitud'nc:m in impulfionc rnutua, fic edam Xenocratea"
1I1it l1a . rua:ho~
dl aptum moucrc illud ucro moutri, atCIJ non quia rupponerc:t impartibilia ca,dc: qui bus anima con,
... er.SI alla: Umtat.cs mouent,altœ mouclltur,qua: quid -:m fiabat,dico autcm unitatcs,ideo ipfas moueri dic bat. Ve,
•d.. OUent.,ea: frUnt amma,nOI1
'
qu~
moutntur.qucmadmo;. rum quod erat quantum id,quod erat ex ipfis fcilicet nu me
m
(Uu COlm ln animali,quod mouct fftanima, quod mOlle: rus,in hoc igirur conucniunr,inquamum moueri ipfaO'l dice
U rcorpus:l1cftiam quia unieatUm al z mouent, ali~
mo, bant,alter qu;dcm atomos , airer ucra numerum, fequ itur
Cntur,qua: mOuent quidem,cz cru nt anima, q> li hoc tE!:. necdfario urruiiC}J hoc diare, alia quidcm fiue aromorum.
~on
quidem nUmCl"Ui feipfum mouens tric am ma , (cd Gue numerorum moueti, a lia uero mouere.ab ip(o autem
colum mou ms.
!11 (cp~imo
,&. oé,'tauo phylices dcmonlharum dl, quod
Pr~ea
autem,quia dicunt motam lint~am
fUI ,dem mquantum Idem &. moucre. &. moueri impollibile
perficiem facere,punélum uero lineam , ipfi etiam dl,neque in cominuoJ l1CqJ in diuifo: hzc autem con(egui.
Uniratum motus linere crunt ) punétus enim unÎl tur hoc. quod uterqueiprorum animam [tee moucmem di
uiCum quantum facit.Quapropter fi atomorum, & nume ..
tas cft pofitionem habens> numerus autem anil rorum
alij quidcm mouCllt,alrj uero moutntur , erit qUldé
1l~
iam alicubi e!l)& pofitionem habet.
tota congregatio Cere mouens: quemadmodum e,iam torii
• Aliad argumenturil.in hoc autem loco ipros deridet.hoc animal CeCe moue ri dicitUr,fed hoc quidem moto, iUo ucro
Inquit ex geometria uidetur, quod pundus Auens lineam mouente.ut igitur in animali mouens efi anima,&: non mo
ra~l.inc
uero itidem Auens [upcrficiem.'l' fi hoc cft, ipû tum,l}C & i\1 anima: nUOlero nO\1 omnis numerus erit ani.
ln1m ~ motus,cum ant unitatum motus, Iinea! erunt ira &: ma/cd ca:,qua: mouent unitates • Omiliter &: in fpha:ricia
~Pldias,&
· rcliqua.nm,t
unirai nulla alia in re a pu :!tomis,eae ,quz mouellt,atomi animae crunt. /lc igitur in
?d'ffert,nili quod quidem alicubi pundus iaCCt in tinca dem opin'onem Dc:mocritus,&Xcllocrates confcruntur,
h;'~
. ,uoitas
uerO non efi Cx his,quz po(1cionem habenc ni &: ideo qu~cle
ab(urda Demoeriti opinionem fequi de
ëh;&ttur aliu.d eft unitas,q~m
pu~s
One po{j!.inc:,~
monftrauimus,eadcm Xcnocraris opinionem fequcmur.at
Dl s uc~o
Ul1ltas cum pofitlonc:.qUllgtrur numeru elfe ani, forlalTe quifpiam diceret haud tllud dIe uerum quod om ..
U ~rn dlCUnt,ii in corporc cam dfe: farentur. quare numeri nino Dcmocrid, & Xcnocratis op'nio in idem eonueniat.
a~icub ip~t;ucs
iacent,in corpore cnim [unt. igitur unitates non enim animam quantum diuifum Democritus ampli,
pofitloncm habentes punda [unt. igitur ca eum mo, citer faciebat,ut XCllocratc:s,atquc: ideo Cupponcbat animâ
tur,llncas faciunt.
cfTc 110n ex 9uibusLbet atomis,uerum de Cph~rics,
ut m~'
bl;r~teaum
a numero fi auferar aliqùis nui tUI! cauCam !pram traderet.non igitur utraCque opinionu an
idem limpliciter adducit.
.
Pla~m
> uel unitaté, relinquirur ali~s
. nu~ers.
1
a
i:
ca
Ile:
& u , ~autem&
'Y- 1
~dturcanem
animalium mulra d1UtCl UIUUnt
animamhabere fpecie.
'
°1
a crtlurnh
tftn detraho
dt cpicherema,r. inquit ab numer.o unita
alium qUide~C
Ut 3.b de~m,
alium numcrum, ~ao
n~u,
fi nUnJcrurn ~Clrcn,3.1IUm
uero imparcrn. {lmlhter wam
fi ab fcdecim3.U c~arnus,qi
rclinquitur , Cpccie alius fit , lia.
P~ICcra
, qUI(itragollul cft auferamus tria, non am.
. •
~
t
a~
acililm Gnomona il ,caionC1
· a.I~
Acciditautem quomodounitatem hanc e!fd
oporrer. n.erre ipfius differenria ad alias:eunéh ~u .
té unici quxnâ differcmia eft prfrer q~a
~ofitQ!
.
V nitatem dixit,pro ex unitatlbus, il jgit~r
IOqUit a~lm
ë unitas, ud cx uniratibus:id patct quo~
unt~e
ex qUlbu.
uOltattbus ., qua
anima eon{tat, oponebit diff'errc;lb ~Qs
non faciuncanimas non enim limpllatCr omnC:Q Llnuate.
funl animz ~dlto";
'
· au, hZI ex 'luWu, a~ i P1a ,onllat~ip{z
J
�P
R
I ~
M V ·S
funt ab unl
:(td h:ie1ftoutntu rotutn.qtJr Mtn rgitut unitatis ad unitaté taressaue puoda,cjuœ chot i~ corp(,diuet~
hec quidem pot~f
if1ttlligi nifi quantu ratibus,Î1ue punéi:is animl'lZ, locum pundi uOitas occupai
. differentia dl: ~ ~on
,aliœ quidem ipfarum pafltionem habtnt,alia: utro lIon.uc bir,uniras uiddicet animœ locum pundi corporis occupai
numerUs eft , idcft anima. ,bit.communius autem locum pundi dixir ,quia quod ca ~/
tum omnes unitares,ex q~ibus
pol1tiot1em habtnt,in corpore enim rune,qua: igituriprarü diuiÎlbile,non dt in loco,fed dixilfe pore ft animalis putiC rt
,differentia cftt'dfe autem differêriam hac de de caura opor· locum,ipfum,quod in corpore pundum.
tebat,ut alia: quidcrtl moutitnt,alix ueramoueantur,quod
Arqui quid prohibebir in eodem dTc, fi duo&
quidem neri non pottft.non contingit igitur quod nume- ·infinira fint(quoru.n.locus indidifibilis é , fi jpfa.
,rus,am uniras anima flr. pulchre autem dixit pundi unici,
Haber fllppo6rio quod éonfemancum eft • nam 6 duO
nam fI uniras accepta polltionc pundus nt,& unitates fune
unde pun da anim:r,
ex quibus anima eft in corpore, id fequitur ,quDd crunc punda COllucnerum ex nec~6ra,
qua:
rum
in
corpore,omnino
cum
pundi/l
cor poris cohae,
punda, quia autem not! Gmpliciter punda diccbane, fed
unitates-, et ipre hœc dfe pundos oftendie, ideo punêta ream,quid prohlber,& plura,& omnia in idem côuni{f~
Q.t,Iate ud in uno pundo corporis animaül erÎe ipfum a111 ,
unica metiro dixit.
•
mal,uclomnia auima: punda uni corporis pundo coh::
cor~efunt
·Si qUidem igirur funt dijuerf~)qn
rcbullt,ud in unoyuoq, eorulh , qua: ru nt in corpore puni
unitates , ud punéta ,in eodem erunr ururates, oc dorum animalipfunt habeb't animam uel etiam innll lCa
erullt in corpote punda,uel omnibus a.~im:
punéla coh~
cupabir enim locum punéèi.
,
rebullt,&
fic
in
animali
erunc
infinieœ
animœ.erit
aureJ11 fIC
Adhu€ concra Xenoeraum Cermo del1'lonlhat 1 quod
ltnitares ex qui bus anima confl:at punéla funtsquoniam pu & ipfum infinimm ,uel omnibus,necp erie torum id'pful11
dus l'ft unitas Îtne polhione, fed unirates animœ poÎltionê animarum corpus,ne'13 omnino (quemadmodum dlBurn
habl!nt,qr~i
ln corpore,qua de cauCa punéla CUnt: 6- dr)anirrialUm,nam quorum locus eA: indiuil1bllis ,& ipfa.
l~
militer punc1a fùnt unitares poGtionem habences,q, fi pun quoniam dixie nihil prohibercin eodem pundo corp
illRl1ita
artima:
punda
coha:rere
adco,ue
unus
pUl1élus
~
l
a
~a
funtunitates,& unitates punda,in toroautertl cotpore
ùu1c.Si enim il1numerabih ll
faciullt anima m,nue pun ma fiar,hoc ipfum con~rmae
funt punéla, utrul1'l unitates qu~
pundorùm
locus
anima:
pundus
eft,idem punélus corpO
da c~m
pudis flue uniratb~s
,qU:E funt i~ c~rpoe,in
quo
ris,hic
auecm
ipre
pUlîdus
indiuiÎlbilis,infinita
fcilicee pU,1l
dl anlma/unc ea:dem,an dlUerfa:<:'quod It alla! funt unira,
da
coha:rentia
cum
une
corporis
pundo
eront
indioiÎtb l'
tes animœ ab unitaribus corporis, quando anima ipfa fit in
re
locus
haber,ira
fe
habent
ea, qU,:t
lia.nam
quêadmodum
corpore,punétaanim:x: cil pundis corporis coha:rent: pu
funt
in
co,quaproprer
unus
crit
anima
pundus
,
&:
unO 111
,d us aurem pundo coha:rens unum pundum facit,nam fi
imp<trtibile cum imparcibili componatur, nt impartibi- pundo ipfum corpus animatum,
le.q, il unum anima: punétum alii eorporis pundo coh..r . , QBod fi qUf funt in corpore punéb funr,Îpfe
rer & nihil magis ex ambobus fit,quld prohiber plures ani numerus ammœ,ue1 fi qui ex his)quf funt in c~r
m~
pundos eidem corporis pundo cohœrere< nanq, inS. pore,punéhs,numcrus efl: anima cur non omnta
nira impartibilia compolita magnitudincm minime fa dur, animam habércorporaf punéta e~im
in omnibUS
quare neri id porc(t, ut omnia anima: punéh uni corporis
aurem punêta coha:r(bur, uidenrur elfe ,& infinita.
punéèo cohxreant.qu~:
, Hfc dl: alte,ra diu fionis pars.id mim diximus, quod uc!
ca punt'l:um unum faciêt.quare in punél:o fuijpnus crit ani
eadem
fUnt amm..r punda cum pundis corporis uc\ di uer
ttlatum corpus, inquantum omnia anim;-e pUllda coha:Ce
fa:cum igitur hilbuetis ca elfe d,utrra, lUnc quod ~e1 i quJ1I
runt,nrque aliquod imposGblle fuppofttio ipCa habee.nam
en: ante oculos ponitur.cum igitur dixerie quod punda,qufc1
fi num erus eft anima,quod idê cft,ae frdiceremus, pundo funt
in corpore ipfe eft numerus anima:,in id guod ;manif
rum diftillél:orum cumulus,accidir autcm quod infinira pn
Rius eA: fcrmonem rcpelÎt.non enim punél:a numerum e{l'e
da uni,&idem pundo coh~rant,
ut cenrrum circu\i, in
:tnimœ dicebant, fed l1umerum eorum,qua: runt in corpol
quod Gnearum circilduélarurtl termini conduc:Jntun conte,pundorum
elfe animam , ÎI idem fupponerent dfe pu lll
tingens crit edam quod omnia punda ex quibus anima c5
cohœreanr,illurf autem contingês da anima: cum pundis corporis.
fiar,uni pundo corpi~
Adhuc autem quomodo posfibile dt fepararc
dè cuius,cum non fit necrlfarium,fed poûtum,nihil eue nie
imposlibilclat uero li numerus cA: anima quod clt,ac 6 di ... tlnimas)& abfoluere a corporibus fiquidern no l1
cam,multitudo pundorum,conringet, UliC}J quod omnes diuidunrur line~
in punéta(
J
pundi uni corporis pundo,adu quida diftindi cohereant
Xcnocratc,s ueluti is,qui elTet Plato\J;s dirc i puts~a
c/)rI
hoc alir fequirur quod in punélo uno corpus aiarii efr,quod pore ftparablltm elfe animam diccbar, quo patet JPC~6:
quide,ficri n5 p6r.naoq, toru uiuie,er allimatu eA:,non igitur non hUllc numcrum cognirum ipfam d/xilfc.quo.n.mo
cft anima numerus,hanc.n.fuPPoÎltionê hoc abfurdi'i fecu ri POttA: numerum per fc cITe nia ptr analogiam : ad id au:
tu eft,at<lJ aliter id acciderie,quod anima Î1t unus piidus Ii~
rc~
quod apparet ArHtotdes Occurrens aid1 an'ma rCPCeI
cee c:tia,m quiCpiam non hoc fuppofuerit,omnia anima: ~Ufl
tablhs cft,& punéla a COrport fcparari non polfune : Id r
, quo d
' non dl: numerus. id enim fequ eretU ,
da UI1I corporis pundo coha:rtrc,fed ullum animale pUll qu.rUr
amma
Il d'
u~' c
~um
uni corp~ali
pundo coha:rerc.at neql abCurdum Il
ICctèmus numerum , ur eriam punc1a diccremus,l1
n. Cull'
h IC fermo efu
~ let,am
fic eriam necelfe eft 11011 idipfum tO rus,n.rulltunitaees qua:poationcm habmtia pun~,a
..
- C! '
,
( p~re
••
rom ~orpus
al1lmalU,m dTe,frd in quibufdam in fe pundis, 1'd am
~etl
non poteft,Ut pilda,quf rune in corpore S cqJ
omnlOO autem ntql.prum elfe animatum corpus. omnino tur,<]uJa nOI1 in punda lima: diuiduncur qucadmodu ri q;
autem punéèa, .non corpus, quare animales pundl funt in ~upcrfiées
in lincas,nt'13 corpora i'll ClIpe~nci6,
li~ea
rI~",
corporis pundls. non autem corpus,& punda,qu:E funt in I.neœ pars eft,pundus ucro linea: terminus eft .qu:! aU illl
co,fuet idem,quemadmodum IlcqJ dl: idem dicere tumi. diuiduntur,in partc:s,non in terminos diuiduntur. nol1 el1
tlUm,&terminarum,nullum eftigitur animatum corpus, tcrm,nus ab c:o cuius dl terminus,feparari pord1.
.
quod 6 anirnx Plllléèa eadem fUll cum pundis corporis,
Accidit auré,quemadm?dum diXmus,par~l
omne <tutem corpus punéèa ?abe~r:!d
requitur quod om.
hlS , qui corpus {ubC ri l
ne corpus 3nimatum lit,liqUidem Ig l ~ur unitates qua: funt qUidem hoc idem di~erc
partium
ip(am
ponunt:partim
uero ut Dem~fUC
ln cOrpore diuerfx fUllt 8(, punda,ullIrates,& punda de eo
moueri inqui r ab anima, proprium hoC ~ tC
dem dicit,uiddim de pundis c~rpois.d
, i)( , it enim quod pu tu~
~;t , [Unt unit.ltc, habct\tC6 po'Üt1oncm,fl Jgttur J inquit .uni
dum.fi quidem enim dl animain ornni fcn~C
,
ca
1
ne
.
1
,
'
n~rl"
�D
E
A
N
nrcrfl"arium dl in ~odem
duo eIre corpora, fi cor;1
pus aliquod anima fir.h is uero,qui numerum di
Cun9n uno punélo, mutra punda efTe , ue! omne
corpus animam habere: nifi differens aliquis nUI
~1erus
adueniat &. alius quidam eotum,quf funt
ln Corpore pundorum.
'
1 M
A.
:tliquod anima nt.per h~c
Xcnoaatis,& corum qui rubti.
lium partium corpus effe dicebant,communiol1,m dcmon
eorum inquit , qui corpus exile dicurtt , hoc cft
1trat. na~
eonfequens, quod corpus per corpus procedic, fi quid'Rl
oporteat animam per totum corpus procedcre,quo tOlUm
tlcanimatum corpus,totumque moueatur. quod fi quiCpiâ
dicat animam poffe exifienrem in ua cuis corporis,,, iplum
mouere, uduti ea,qu:E fune in uafculls, maximtfic nô qu,
dc:m erit in corpore.llIi cnim adi,acebit,non in toto crit.quo
pr:Eterc:a ft extrin[eCUIl
modo igitur toeum animatum eril~
adiacens non ipfum animatum facil,neC}3 il1tus id faciet.
H~c
inquit abfurda Xenocratis opinioncm Cequumur
panim quidem iIlorum opinionem,qui corpus aliquod Cub
l~h u m partiutn dTe animam dicunt ,partim uno Democri~
Il Op!nionem abfurdum fequitUr. illJ eoim animam exile
Contingir<j3 ipfum corpus rnoueri animal ab
quoddam corpus dTe dicebant , Ut omnino polIet pet cor ~
pUs procedcre,& animatum totum per totum faciens mo nurnero)quemadmodum qUOg3 Dernocritum di
uere:quarc1uxta iIIos,ft anima cum fit corpus, per tOlUm ximus ipfum mouere.quid .n.referr (ph~ras
dicel
procedit corpus,& animalUm totum pet totum facifs rt!o re paruas,an unitares rnagnas(ue! omnino unira!
uct,duo corpora erunt in eodem,quod quidcm abfurdum tes agiratas,urroq3coim modo ne~f
dt moue,
dt.hoc igitur abCurdum his etiam,qui ilIam numerum di,
re
ipfum
animal,quia
mouentur
lpff'
d?ant,accidebat.nam fi anim:E unitates alia: effent di pî:i
Xenocratis '" D('mocriti per hlEC opinioncm compa,
_18 corporis ,hoc fcqueutur, quod omnia anim:E pUlléla
rat. eadem inquit abfurda hi6 quoquc contingent, utique
e~l Uno Corporis punélo coh:Erere poffent .Sic igitur comu
cnim moue ri corpus dicebant,quod atomi,ud unilates mo
ntcant aliter etiam fic uoitates ex quibus cffe animam Xe~
nocrates fupponebat, aur corporea: funt, & numerabiles, ueremur,qUlE autem hos abfurda fequuncur, ea non indu,
aut nOn corporC:lE,l1eq} numerabiles,red impartibiles,& nu Xif, Ut qui nunc eadem dixerit.uiddicet quod uel ab feipfts
quz igitor dlff'crcmia c:ft unitatis '
ll1erantes magis.omnis wim numerus corporeus, omninO' mouenrur, uel ab al~s.
nUll1erabilis dhat llumcrans,incol'pOrcu6. fimpliciter igi, ud ad feiprum,uel ad aliam<unitates cnim potentia,& alO'
tur,~
CUnt unitates anim:E corporea: élut non/ed runt im, mi Democriti Cunt,quia non qua tenus cram concinua:mo,
partlblles,quod ft corporea: fint,id quidem fequitur,ut cor uebanrur, (cd inquantum diuifa quanrilas,ut numerus.uo
pUs per ~rpus
procedat,& idem weniat quod hlS, qui cor lens aut(m has opiniones inuicem contiogcre, fph :Etas qui
~US . fubtlhum parlium animam effe dicunt. Q uod fi Gnt -dé paruas ,unitatcs aât magnas appdlaUlt.na fi de fphœris
~mpt
Î biles,n
eadem abfurda,qua: Democriti opinio de, continuu toiles ,punéla ucl unitatcs de magnirudine aberra
;~n
't,res ipfa deducetur,ü quidem & ille cum atomis cor da: ernt,edl punda uct unitates magnitudinc affumerent,
uetfirno
, e~at
ROn quod ad quamÎtatem molem habcant CeE erunt quales quoqJ Democriti Cpha:r:E erant , uidelicec
ail Il1pllcltcr molem,fed quia numerus effet. D lélum dl:' unitatrs :nagng,ucl omnino unitates.Quonia ~5 ucllet ~fië
dere nihil ad mouendum conferri,neque atomls magnltu ..
e .t quod non folum ex numcris atomis cffe anima Demo~
f:IU~
dicebat(lÎc.n. quœcunC}3 conringfbant atomi anima. dinem,neque unitatibus Imparti bile , paruas dixlt 8.tomos,
'd Cie ant)unum curn mole Cphfricc figurat3.no enim ficri &. unitates magnas, ut oltend rct hoc nihil interdTe, ideo
1 ~ote
~t fine mole figura ût,molis.n • terminus dl: figu, Cub' mu lit, uel om nino unitates.
His quidem qui coniunxerunt in idem mom
r~.
3:c IgltUI',Û non eadé Ctm ai:E punéta,cù punélis corpO'
!IS, Quod il tim cadem punéla anim:E co pundis corporis
atque
numerum) hfcqueaccidunt) & multa alia
Id
. Ut omne corpus animatum 6t,magis autc:m con,
fi fc:qultur
huiufcemodi.
ClJtaneum dl, ut ipll primum rupponant, ft quidem non
Didorum conclufto h:rc dè demonlhatur cnim , quod
ornne animatum diceb3t.Sic igitur idem abrurdum rrqui non dlda folum abCurda, ucrufn c:ti:rmallamulta cos con
tUt ct eos,qui animam rubtilium panium corpus rffe dicor~
fequuntur.qua: ham autem (inr, infert.
& eos,qui nlJmerum cam effe uolunt aliud ctiam abCurdî:i
imposfi
Non enim folum definirionem anir~
fequirur,quod his,qui numcrum cam cff'! dicullt, cum De.
bile
eft
t:llcm
eife/cd
ctiam
accidens.
id
aurern
pal
mocrieo communt eft, in fuperioribus enim dcmonftra,
t:t,fi
quis
conetur
ex
hac
ratione
affcélus)&
opera
ujt nihil differre utrum dicamus fphzrulas paruas mouen,
asfignare ueluti confiderationes,
tes Gmul trahere corpus,an numerum. neqJ cnim quia Ilnt flones anim~
fenfus;..uoJuprares
, rnœrlitias) & qu~cne
alia
hële quidem magniludlOes, ilIa: ueto IJnieatc:s impartbles~
funt
iltiufmodi.quéadmodu
enimdiximus
prius
I>ropterea motus ipû fiebant,uetum quantitatc: ipfa. quarc
qUod abCurdum altetum fequitur , id qooque reliquum fe. neque uaticinari ex ipfis facile eft.
1
q,uetur.multa autem propria abrurda fequebantur &opl,
Cum pl'Clbauerit id dfe imposftbile quod alim~
[Lib,
llioncm Xenocratis,& Democriti,igitur qua: erantaltcrius franti:E fit dlftlnitio ab Xc:nocrate data ratio,quod fcilicet
~terum
requc~n,
qua: autem Gnt ca in ' ~u?eriobs
di anima fit fcipu~
mouens numerus:deinceps oCl:ëdlt,quod
Urn dl:. ACCldlt autem quemadmodum dlxlmus parrim neCf3 eorum qUlcquam, quz anlmam Ccquuntur & ipfi
tllidem hoc idem dicere) hoc idem non ad opinionem
adrunt affeélus,&operationes, feipfum mouens n~meru,
;d a~ abCurdum,quod fequitur referc:ns protulit.non c:ni~
cffe potdl.aff'edus naCfJ an i m~
Cunt confiderationrs trilti,
de aOJ?J a cadem dicebant,uerumtamen in eadem abfurda tia:,uoluptatcs,till1ores,& talia.quid igitur feipfum ~Ou(.
a~enlbt
•.partim uero,ut Dc:mocritus moueri inquit ab numerus dici poreQ (nec quidem quifpiam nia ueril1mili
Itlm~,prou
hocabfurdum,quod anima moueri Oc, utatur ralione,uaticinabitur quomodo num;rus motuS co'
QUOCtIt.U6 ~icebat,ho
cum Xenocrate cômunicabat, uter; gitatio erit,aut quomodo fenCus,aut quo modo tri{èida, &:
nt: cnlm I~Corum
dicebat , Altc:r quidem motas unitatc:a in rcliquis Omillter: alio ctiam modo ft numera. (eipfum
can~ef
alm,c~r
uc:ro acomos. hoc igitur communi, moucns eCl: anima,quia diff'erentes adimz parte"u~l
potc:n
abru:~omne
hoc abfurdum fequc:ns habebunt, quod tix funr,eundem numerum non cfTe animœ potentlam nc.
igitur numerus crit rationali. animz pars(
exile co rn cQ.quantum ad opinionc:m dicentium an imam cefTc: cCl:. ~alis
rpulqu 0 dd am dfe Xc:nocratIS,1J'.
. 13'0 CmOCfltl
.. pro, atqU:E huius dlfferelltes potenriz, quali. ~ogitalu
quali.,
prium.n.
"'''.In ho
' , commullicabant,dltlCrC
C'l'
b ant autem opinatu~
& circa tam partem , quae ratlon~
caret, qualie
quod alter
. C 'gltur
atlo'~m
quod:
dlcebat,altc:r ucro corpora ato, c~t numerus imaginaJiua,ud fc:nli.ua~d
ntos liqUidqUldë ~u:neros
hz~
~Ul
enlrn ~a anima in omni fentic:ntÏl,lm corpo' plam ,quod uere quidcm facile 6ngt fion potef.~
te a ~Ccfarm
wm. dl an codcm duo c~ corpora a Lhorpul .dcm ad ca) quOJ dida (une abfurda Xcno,raui oplmo...
�P ,RIM · vs ·
nem fCQuentur.
Tnbusauteh1 t110dis traditis) p ques defil1iut
animam ,alii quidcm maxime motiuum enuntia/
u'erllnr,quia mouear feipf.1malii !uero corpus,fub;
tilisfimaru pJrtiu ) aut maxime incorporeum alio
rum.H
~c atitem quas dubitJtionefqi)& contrarie,
tares babent,penc pcrcurrimus. refiat utconfidC/
remus qllomodo dicJtur,cxclcmenris ipfam cire. ·
funt)& UtlU
dicur.n. ut fentiat quid fit eortIm,qu~
quodg; cognofC3t:- fcd neceiT.:m'o accidunt multa}
& imposfibllia huic rationi.
.
Qua: diéCa funt, ea concludic > ut quod reliquum elt,id
fipponat.d lxie m im quod ex his, qui de anima dixerunt,alij
quidem in tnotiuum cius refpcxemnr: alii uerO in cogniri.
oum: alq autem in id, quod (ubtilium parrium corpus di,
~bal1t,
aut incorporeum . po(tquam igitur c:os, qui in mo
.riuum CIUS , am in incorporcum verpexewnr, cOllfutauir,
Dunc in reliquum defcendie. ip (e eoim quoque uule illam
mouere ,& Ctc qui re(pexerunt;n hoc,eos admittit, quem ..
admodum etiam cos, qui in cognitiuum , & in incorporeum mentem habuerunr. qua:ritur autem\ de his quidem
CJuod quia mouereeur , ftc mouere dicebant, de illis uero,
<juia imaginali incorporeuln rationem non apprehende •
runt, (cd fubtilium partium corpus ipfam effe dicebant j
ha:c aucem quas dubiratiolles , & comrarictates habenr,
pene percurrimus. id m im cos, qui maxime motiuum, &
eos qui [ubtilislimarum partium corpus cam effe dicebanr,
fequebatur,& quod 12 corpus, corpus procederet,& quoet
ab anima ft mouetetur corpus, ut ab argento uiuo l'gnea
Vel1us,lkautem id fequcbatur, quod irerum in mortua
corpora ingredicns,ea mo~er
porret.' & quod ipfa al1 i m~
110n effet animali cauCa fratlonls. Ratlo1~s
autem , qu<t dl
da: funr ad id,quod [efe moueac,manifcfrf funt,id igirur rc
fiat ut qui in eius cognitiuum refpexerunt ,iW reprobentur ,'qui ex demcmis emium illam confi:are dicebant, quo
ftmile Omili cogllClfcem) quaQ1 [cmemiam muIta impoffi
"ilia fequi dicir,
P6nunt enim cogno/cere fmiIi !Îrr'liIe ) ue1uti fi
an imam res ip(as,ponant.non funt autem {oIa hfc,
~ulta
aurem,& aIia,magis autern forraife inft~
tlUmero,quf ex his funt.ex quibus igitur dl: unu
~uod<}l
horum,ht cognofcere animam,atCj3 fentil
re,fed ipfum totum quomodo cognofcet}JutfelV
rier(ut quid Deus, uel homo,uel caro)uel hos, al
fimilitcr quodcunC}3 aliud ex compofitis ( non.n.
quomdcn~
fde habentia elementJ honi unu
quodqlefiled ratione quadam) & compofitionc}
Cjuemadmodum dicit ctia Empedocles os ipfum.
Quoniam cognitiuam fpeciem animam Îp[am habemc
potentiam dicullt,& fimili llmile cogno[d: ideo (ere dicüt
Dmnia,qu~lUC:
fUllt,a.nimam effe:fed ut abCurdum fu'
8!entes hoc ipCilm,ex elcmentis eorum , quz funt ipfam fa,
Clunt,at hane ipram fentenriam imposl1bilia multa rcquun
tU~ , na~
ft ftmile cognorcit fimili, ca eciam cognorde, ex
qUlbus Ipfa componitur dico autrm c:lemema & cxifren,
tlum principia:at in his, qua: fum principia,& ;lemcnta,fo
la nOI1 [u~t,erm
mu1ta,& illfinita numero prxtcc princl'
pia, &. ex IpftS .compoûra,funr,qua: quidcm & inuicc:m , &
ab principtjs dlfferunt.quomodo igitur h:rc ipfa cognorcct<
ex qui bus igitur funt hœc , ipCa cognofcet,uidclicet e!cmen
ra, fed non ip[a, qua: funt c:x elementis: curn quali cnim
eompofttum efi:, fi
compofltiolle unumquodquc: I~orum
CiU8 compofitionis non ~t . par~lces
anima, nequaquam
ftmlle l~fu
congordt: quod
cognofcc:t) fi quidem f1~ilJ
aucem uniufcuiufque ratio compoftt.IOhl8 proptla e(t , hoc
ipfum fidcm faciens in medium pOille, & Empcdoclis hoc
autholicaccPl dcdaramcm afferc • ~arc
fi Cil aniJll(lJll ip,.
fal1'l éognofare oporteat,id ctiam'opus éll,uc ipfarum co~
pofitionum rationes habeat.quibus quidem fi caruwr.' I~
ipCa cognofcere porcrir.quamobrem ln Tlm~o
PlalOlll 110,
fatis fuit ex e1ementis aoirriam faéere , Ced dus edam ~ont
';
pot1rionem per numeros parmonicos fadt. ~od
/J de,
menra, ex quibus res in anima fUll[, & rariones compo{i;.
torum, per quos componitur, necdfe rurfus efi omne
r es effe animam nam ft dementa hominis in allima funr
& horum comp~firns
rariones ; id fequirur, quod
mo anima ftt, & ftmilicer in faxo, & in rdiquis , ndll
eo im unumquodque rerum aliud dl:, nifi curn quad.arn
compofiriooe demenra • nam ft rariones compoIÎ11 0 "
llis e1emeotorum ,ue fone [equi altera, uei alia qua:CUl1qUCl
fu, per Ce orra: effem,utique credulirarem figmwtùfl1 habc:
ret, quod habens eiemenra anima, habens aOlero n:rfil1l
quoque rariones, cognofcit hoc modo ea, quâ: compo Ha
fum, Ccd quoniam rariones compoûtionum [unt in dem erl
ris compoHtis , omnino neceffe efr ut is , qui in anima dr~
elemcma dicat,effe aurcm & rerum compoÎltlonlS 1auo nc
nihil aliud dicat,nift quod ipCa: res in anima funt, ut cqu~
'
& faxum,& reliqua, hoc autem di cere 110n oponer qUia ad
fllrdum efr .inflllltœ aueern,inquir,funt.res,non nârura:,fr
'nobis, ud li non efr hoc ideo funtin6l1it:l!', quia [croper
infinita: flunt.
hor
Terra autem concitlna cauis in peétoris Aegle!'}
Et fluxus binas ecpit de partibus oéto.
Bifq; duas ignislunt oiTa hinccandida faétJ.
Nihil igitur utile dt eiTe eleméta i Jnima,l1ifi e~
rationes infinr,et compofitio:cognofcer enim unU
quoque fimile ipfum , os autem, am homin elll
nequaquam, nifi h~c
ipfa inerunr. hoc alre~
.
quod imposfibile fit, non oporter dicere. QgIS
ènim dubitauerit ah fit in anima lapis, ud hom o (
fimiliter autem & bonum) & non bonum (eodelll
quoque modo in aliis.
Qyoiliam de carnibus his meminit ad faciend:tm !ideJll
quod [ecundum quandam ,om pot1tionis raeiontm r~s ipÎ1
faciebam,û quid illis inferat uerbis con[ccururi fumus, de:
ipfts pauca qU2fdam dicere opus dt. in osGum gencratlo
.. cm partes oéCo Cumit Empedoclcs , quarum quide01 qua
ru or ignis, dU2f autem terra:, aeris uero, atque aqu:r du~
una,fcilicet aeris,& Ulla aqua: [unt. ira autem f1 oéCo d/: a '
mus,illud rcirc debemus, quod in ekiA:cl1Iium gene:acIO(
mm numeros harmonicos Pythagorici fumebant, 1l1 O ~
ftum igitur genc:ratio:1c fumitoéCo, Ç1a oéCo primuS ~u b
dl:)terf~
autem nguram cub\cam tribuunt, non qUia r d
n: figura Ot cubica, fed proprer c:ius immobilitarcJll,quO
igitur ofTa tcrrena [um, ideo in corum genérarioncm CU,
bum merieo affumpfh ex harmonicis autem numeris CU' •
u1
bus componitur,habet cllim latera duodecim, 080 an
los, Cuperficics fex, fi ergo duodecim conferantur ad uOJ
rationem fequialtcram habent,fi uero ad [ex, duplarn, ~
oéCo ad fex haber rlltionem Cequicc:rtiam . rationes au tC f11
hartnonica-s faciunt hi numeri,ratio enim dupla earn,qu aa'
dia paron dicullt, harmoniam facit . uocarur autc:m dia ~ni
fOIl , quod ex fefquialrcra, & fe[quitcrria rarione com~J1'
tur,nam quando chorda: ftc fe habent, ut prima ad JC rcia
dam fequialteram rationem (c:ncat, [ecunda uer~
a rC tC'
fe[quitc:ttiam, tunc ad eertiam prima duplam rauo n;JllpJI
ncbit quemadmodum duodc:cim fc: hab et ad [C". la '10'
,
h
. s rai
fon igitur uocatur , ut ca, qua:r omnes
armolllca
.
.
.
h 1110nl'a,
ne, habee qu:r autcm efr in felqultcma ratlone ar . . ut
,
.
1
19lt
~a diateffaron uocatur , duœ eOlm ponanrur. ~ tera ab N
ln fubieéèo cubo fUllt ôb A urque ad M,anguh u~ro
(li 6.
lJfque ad V .quod autCm pertine" ad fuperncics, Id e c'I:c
manifdlum efr, cum cnim Ires dimcnfiones ftnt, un~;:
id
que duos [(rminos habc:c, quod autcm 080 {jr cub qj.I:11
patee • ,ubus (ft cnlm 1]ui ucs dlmmûonc:s llabct :J,: v
l
:r,
a
°
les lell&
�Irlongi~d'>fatum,c!
D
I!
A
~
,1 M ·A
proundita~m,
lie alltrm confiituta Îunt,quemadmodul'D quo'ÎJ lapidis fortaffe pri,!
J!lrofuracur,aceipiamus unum dimenGonis lams,&. id in fe cipium,&. fubA:amia eA:,quacuorC}J etiam funt elemêta, aut
ln u\'np l'Icrmus,Ut ft latus unuruquodt13 habrat triur:tJ ulnaigitur ex omnibus pra:dlCamentorum prillcipéjs crit',aut ex
iUft'J,unum!n ~e muhiplicemus dicentes ter tria nouem,de; his,qua: (ubA:antia: funt • Cl> fi de fubitanria: principijs cric
nde r~tfu61O
Id,quod fadurn cfi,latus mulripIicâtes ter no anima,quomodo aut quamitatem,aut qualitarcm • aut alia
~c
~glnri
feptcrn folidarurn ulnarô euburu dfe dicimus. pra:dicamenta cognCer~q,
fi ex principijs quantitatis crit,
•lC Iglcur &: innumero, quando enim tres nurneri ~qualrs
aut ex aliquo alio przter fubA:anriam, quomodo cx princi.
10 fe multiplicati fuerim,qui fic ex illis cubus eA:,ut bis duo,
p~s
quantitatis fubRantia fit{nam fi anima fubRanria efi,ct
:I~atuor,
. & bis quacuor,odo. Q uarnobrê dcfiniunt ipfum econuerfo,quomodo rcliqua pra:dicamenra cogno[cer{ <l'
1 crotes cubum dre numrrum a:qualem a:qualiter a:qUI- 11 cft ex omnibus pra:dicamemorum principijs, Ipfa quidê,
cm.rurfus etiam,qui tctragonum numerum frcerir , fi in te &. fubRamia,&. quantitas,& 'lualitas , & unumquodcp ex
,{ragonum multiplicatus fuerir, iE cubum facit, omnia auté alijs pta:dicamentis rrIt/cd noc nequaquam Seri poteft,ÇIil
~umers
,in Ce muhiplicatus tetragonum facit,bis duo, qua quantitatis c1emtnta quamitatem Faciullt, &. qualitaris qua
Uor,&: biS quatuor oêto.(Terra autem concinna )concin .. 1Ilatcm,& in reliquis firnili modo,fed imposftbilc efi ut ani.
~am
diXit,ue qu~
cubica dt,nâque ex harrnonicis numeri. ma,cum fit fubA:antia, quantiratrm , aut qualit~m
faci~
';bus c~l1f:a
( in caui pedoris )proill caoialaeis,nam pc - Q!Jod fi quifpiam dicat aliud quidtm rius dfe fubfiatiam.
C! Ota all:Js partibus ipfius animalis latiora funt. quemadmo aliud uero quanritatem,aliud aut ~ m qua l ita~,
&. al i u~ un.a
;, um aUtc:rn Vulcanum pocra fingirin fotnacibus ri, arquc quodCJ3 aliorum, is mihi dicat quomodo rx hls una cm am ...
~ urum,&: rdiqua fundcmem,ftc &. ipfe Empedocles forna ma:ex his enim nul\um compol1tum fit unum,pra:terca ail
cs ~aus
terra: Cupponit. ( AcgIes, &. Ruxus binas crpit de tem fi riufdrm generis nit anima ipfa fibi, qualc:m animz
r~tbus
oél:o,)dicit autem duas acris,&. aqu:lr panel terrr particulam,aut potemiam quali pr~dicamento
reponemu.
tir as dfe. per Ruxum aucem ,quod nomen ~ Ruo deriua- 6ngere imposftbile eft.id igitur relinquitur Ut camu nia de.
a~r aqua:,& arris liquidum fignificat,pcr ilIud autem,quod cern przdicamentorum ekmwta e(fe dicamus , de quibui
a:~les,trnfp
ipfum notat,Argle enim fplendorem fieri non poteR ut lit anima,nullum naCJ! cft decrm pra:di,
t gnl Cat,blS'lJ duas,inquit,ignis, rcliqua: igitur duz rrrre
carnelltorum comune gr nus, fed ipfa fum inter fe diui[a,nc
a~unt,qO
aeris &. aqua:, parees terra ined~
, fic diuifim que camu ni ulligencti coniunél:a,de ipfis naq; en, a:quiuo
baC~p
l r,~ln
cauis commiCcuir,fed quia ofIa aHda,atque al; ce pr~dica
t ur.
quod fi quifpia", dicat clfe &. quantirarem
r~ Ul1t,d~o
r.nrz,atC}J ignis plus accipir,duas quidem te'; quandam,&.qualitatem cum fubfiamia coniunél:arn adeo~
bu~anes"g
' l! Uero quatuor, ignr~
namCIJ fubA:amiz al. Ut posftt exiRens Cubfrantia accipi,&. quamitatis, &. qua lita
licet ;flbuUllt,urriufcp aUtrm liquidarum fubA:atiarum fci- tis,nacv ignis Ut corpus c:xiA:ens habet conCubfiantialem,fi..
crat u~r l s,atque
aqua: ~ paTtem unam.ircm alirer,fi opus hiCJ3 formam facielltem trinam dimenl1onc:m • Ut ignis autê
calidam,atcp aridam quaLtatë tenrt. ad hoc igitur diramu.
1I0lJid' numerus odo in ourneros harmonicos diuideretUr~
dere porerac nC:l'i Ut in al i os,qu~m
in quos diuiCus cft, diui
Cjuod , erfi hoc c{fet, uellemus id fcire , quomodo qua: fub
demfur,eu m c:nim in quatuor dlUidi oportebar, utunicuiqs rdiquis pr~dicamnts
cominemur res ipfa cognf(t~d:i
no en corum qua:dam pars rribueretur, ina:qualia auum de etû querdam quantitas,& qualitas cA: quandam fubfta;
lJe~
0ponebat ob dldam rarionern,relinquebatur igitur ut tiam informans,attamen hoc Ut accidens quantum,&. qua;
diu · l~ duas rcrniratcs,& duas unitaees ,uel Ut ipfe parritUs é» le,quod accc:dit,& recc:dit ab co ,mû ex principijs quamita ..
itlU ~ crctur,uerum rationern harmonicam du~
tcrnitatc. tis,& qualitatis eXtiterit nequaquam cognofctt.Dicentibus
lq lCt:?J tlOn habenr,quemadmodum neque duz unitarc:a, .autem,inquir,elC princip[js corum,qua' CUnt, dTe animam.
1 fane plures hab;rus harmonici Cunt.c:tc:nim ad duÎratcm
ha:c accidum abfurda.pra-rCTca C:liam e)( diél:orum Jlmilitu
'lUiltc:rllitas,& duiras ad unüarcs harmoniram rônê Ceruat. dirie m ulta alia,qua: cos conlcquwnrur,inucniri polTum.
Pr~tceau
ai muIriplicitcr dicatur id) qd dl,
Abfurdum autem dl dicere ql1idon impatibil
ft
fignificac enim hoc quidem quid)J11ud ucro quan
tUl11,ud ql1aJe,ueIaliquod aliud
ex diuifis pra:di
tamentis, utrum ex omnibus erir anim~
an non t
ilt non uidentur communia omnium elle elemenl
~,nol
igitur qu~cne
runt ex fubllantiis,ex hi
efohsf quomodo ergo cognofcit aliorum unum
~uod<J3
( an dicenr uniufcuiufq ue generis effe ele
fi Ct1ta,& principia propria) ex quibus anima conl
ti et~ri
igitur & quanriras)& qualiras) & fubllan
~le
irnposfibile eft ex quanriratis eJeméris fubl
<1 nrlarn efi'e,& non quanritatem, dicentibus quil
~etn
qUod ex omnibus) ha:cq;, & huiufcemodi
a accidunr.
flmili IImile cognfit~edT
cft ipfam ex demrnti.
fUnt,e(fe,quolliam inquit muita Cunt c:ntia,diui
0rn t~r aUtem in decem pra:dicamcnra, cognordt autem
~a.!'l,qu:
c ult}J
fuOt anima.ud nrce(fe cA: decem pr~di_
... entorurn comunia
- ' qu~dam
~
'
., VI.
1:11 1
tIC q 'b
rne
pnnclpla,
UI Uia '
. cernera.
bd cum ,1l'!~
exifiëli,quzcun<}J funr,o~ma
~ognfcet,
clicamc ~nCJPla U
camunia non {lm, fed UI1lUfCUlUfqJ prz.
forma qnu Pt?Ptia principia ucluti fubA:antiz, matetia, &
, antlta '
.
1:11 d' r
ta.fiuc pu ét tls aUtcm flue continua quannrali, VI. hcre ...
lis Ptinc
i p~ U8,& uniras punétu. cnim continuer quamira
Gllt aLorl~m
c.Q, di~cr;z
Ucro unitali,&. {lmili m~do
cum
Io~
au - unlufCUIUfcp principia quzdam.PrzdlCamente nunc principia dico,qua dcmclltMÏa, & fimYl
~unm,qa:
to~i
le die fimite ab fimili) fimile aurem [en tire fimile
&. cognofcere fimili fimile ,[en tire auré pati quot
dam,& moueri ponunt atCJ fimiliter inrelligereqi,
& cognofcere.
Illi inqui,t ponunt fimite non pati ab fimili, quod & uc:rü
ta. non cOlm quod aridum rA: ab 1Îmiliter arido patictur,
neqJ humidum ab fimiUter humido,ne'l' ex alcjs aliquid.na
flluceroa ab lampade magna extinéta patitur, non Ut {lmi.
palit~r
, uc1ut a Cortiori imbecillior . Cl' t1
le,fed ~ dis~mle
.ab {jml~
lim~e
non patltur , qllomodo rurfus inquifit quod
ab ftmlIt fimlle cognofcllur { nam cognofcens faciente co'
gniro patitur,et fenil bile facit in fenforium difgrrgas ipfum
uc1 congrcgan8,ud fimpJlcitt:r mourns,&: cognofcel1s ~ c~
gnobili mourcur,ur illis cdam uidetur, nam rendre anim~
ipfi m~ueri
d i cul1t,qamobr~
ab ûmili fimilt, nOn pati
cognoCcens ,id fequi
tur ,faCltautem,&. pau.rur c:>gml1qJ,~
tur quod ab ûml!. fimlte no cognofCltur. ipfc etiam in Jlbro
de gen~atio
~ corru.prione ait ,quodcuncp li quoc~n
non pan,neCJ3 enlm penltus disCtmlle facue ad dlslimllc:,lle
que o~nj
idc~
dfe,Ced Oporterc agclls, at'l1 parie." s p~r
cim qUldcm fimlle e{fr partim uno dlsftm Je, potenCia 'lUI'
dem {lmlle,aé1:u uero dUllimilc.facit enim in frigidum cali ..
dum,cum quidem porencia fit calldu/D , aé1u uero frigidil.
Cjuauis aurem ualde calidum in mt:diocriter calj~um
~ a ciat,
non rfi ut caIidum fadr fcd ut frigidum,quod cmm mtllUs ê
calidum,frigidi particeps l.igilu,r es his inducit eo~ Ctbiipûs
(onuaria di,crc, qui limiJI timlle CO&nOfCClC iJ1lmam Qi,
loa.Grfu~
aIa.
F
ii
�cunt,quiq; fimite ab limili impatibile elfe uolunt.
,1
. Mulras autem dubitatidnes ) & difficultates cu
habeat dicere) quéadmodum Empedocles) quod'
~ coq
~ oreis
cIcmétis unaqufCJ3 co~n[utr)
& ad
uerfum fimile,tdlacur nunc diètum:quaxunq4e
'enim in[unt in alllimalium corporiqus fimpliciter
terra::, Ut ofia,nerui,pili,nihil fentire uidérur) qua
re negJ fimilia) quanquam oportebat.
diatn,qucr in fe horum unrt1qod~
, habet
ut&: ipfa CO(
gnofcac;& ft quis hoc concederet, elemema eife incer fefq
diCcordiam fanè in fe nOI1 continebunt. fi c enirn ftmul cOll
naria erum, quod quidem fieri non poteR:. quod auteOl ill
Spha:ro intcrpretantur , id ac"ommodatius uidetur: ben~
edam Alexander ilOtauit id elfe argumemum probale~
non cnÎm Deus irnprudentlor dè; cum peiorum comp(C'
henûonem non habcat,namq; mellus dè ipfa meliora fola
comprehcndere,qoa: autem pciora funt ignorarc.
. ~I
Hoc di cere 'luod ab {imili {imile cognofcitur,ut ait Em.
Omnino autem qua de caufa qUée funt omOl~
pedocles,terr.a etenim terram uidimus: &. ft hoc alius 'luif, animam non habent(quoniâomne autdemé~
piam dicit,mulras quidem dubitationes, &. abÛJrdirates ha tum)auc ex clemento un0,autcx pluribus}auc 011
bere l'lm prohatum eft,maxime autem confutabitur ab eo,
e
quod nunc eft dicendum,nunc cnim didum dicit , pro dicê bus.necefiârium enim dt unum quid cognofcer ,
uel
I
e
,
m
a
d
~
u
q
onmia.
'
"
-dum dtid enim fignincat h3:c coniundio, caufalis enim q
Id
fane,nam
fi
e1
cmema
funt
anima
omnia
autem,
~
,
l
q
fubindùcitur /Ic,'lU:EcoqJ enim funt,&. reliqua.nam li pro.
..
,
ut
nuibuCdam!
a
l'ter hoc terra etenim terram uidimulO , quia ab fimili ftmile liunt, ex e1ementis fum , am omnibus. ' "aUt
";1
•
ta
aqua: oportc:bar omnia anl roa •
èognofcitur ,oporrebat ut q terr;lt magis elfent propin'lua, uno,ue1uti g1ac!es ex ~na
eif,~
CCIlLltiua t &unumquodque compo{itorum C01~
!'
~a magis terram cognoCcerent,at cotrarium nunc dè, nam
rum ue! ?mnia cognofcere ,quz fum ,'ft ex omnibus C c~
'lux funt in nobis magis terra: participantia, fcilicet pi1,&~
olfa,&. unguelO,cum Ccofu pcnitulO careant, nullo modo( ut e1ementis:uel qua:dam,ft ex quipuCdam: ud unum, fi noJ1
effet compoûturn ,fed ex une e1emento uc:luti glacies.. ,!
patet )ftmilia fcntiunt,atqui,û ab {imili {imile cognofcitur
DubiCauerit autem quifpiam quid na fic umens
opombat u~ e~ fe~t i rent,&:
magis ipfam terram cognfe~
Tent,nOn dè Igltur Ille fermo uerus. quod {i quis nUllc &: ia ipfa )materia enim uidentur eleméra erre) max.101ci
d idum inrerpretetur ,ad id,'luod continuate didum:ft ac cnim pr~cju
. m illud efl,quod continer} q UJC9.
cipi poteft. hoc enitn 'luod ab {imili {imile pati non po;{it
nam fit)anfmam aucem erre quid ruclius,&. do~lI
.. tt]3 Centire elfe,ut etiam ip{is uidetur,pati aliquid, &: mou; nans iP<?sfbl~
efl,at ét intel~du
magis iposfble~
ri,maxime arguit eum Cermonem , quo flmile ab ftmili co'
Qlomam alllmam ex elemcntls confiarc dicebaot, e
gnofci dicitur. V el'um( quemadmodü dll<Î )'luia infect enim autem difcrc:ta CUnt,& rnatcriei rationem retinent ftquidc~
'Coniundionem ,magis eum hoc nunc dldum,ad ea,quz in non ftmplici(er dementa animam dicebanr fed;x demerl
ducumur ,di cere putemus.
tis ~uid
uniens : inquit ha:~
elemema, 'lux i~ animz gCI1~
ptéetereaaotem unicui'l3 principionl ignoranl ranonem conue,n:um. q~d
LI una 'w m fit amma ex plu rl
tia magis,quam intelleého adcrir ) cognofcec enim bus efi elementls , quod Igaur eius unionis caufa etir,ld qu l
'Unum unumquodque> multa autem ignorabit., d~m
etit anima. in quibus ucro allUd quidem continés el!,
altud uero contenrum,in ijs,quod contlnet id primutl1 l1al
omniél nam'l3 alia.
Nam ftq~dem
terra terra uidimus,undaqJ undas, id Ce!) tura efi,& pu1chrius eo,quod continctur. quare fi in co~'
tur quod unnquod'l! principiorum fi cognouerit unû, plu .. POÛto anima efi cominenll,&. prxcipuum,quando enitl1 ll '
1
ra ignorab:t:quare ignoramiz magis,'luam cognitionis ele la abiuerir quod compofilum efi,llIud imcrcidlt, quod aU
menta cauCa erum, hoc autem argumentum non in abCur. rem contin et , illud idem impcrat natura , anima :gitur IP~
dum,fermoneOl ferre uidctur , [ed illud dicne folum quod dominatur,e1 ementa autem qua: l'X allima union cm, 8C'~
tl'l
hanc opinionem Cequitur. ~id
enim eft hoc ab(urdum , tinui(atrm habrnt,ea Cl'cundum tenentprdinem:quarea
in
ijs,
~
l
q
ma
magis,quàm
elemêra,prim
igellia
cfi,ctcnim
ft uni:iquodq; unum cognouerit, at ignorabit alia< etcnim fi
tangibile: tadus cognoCcit,at uifib ileqi & audibile,&: odora fum ex mate ria,&: forma,quod prim igenium magls cft,
Ila~
hile,&: gufiabile: ignorabit,&: alij [enfus eode:m modo. fed natura primum,illud dè forma. naq3 propter for~am
abfurdum ,quo.d dl: in concordia, de~lon{har
magis hoc teria.cfi,flquidem forma dè,cuius gratia efi materl a, t!' III s
r
argumcntum ulde:tur,de qua concord,a,qua: Cequullturin, tetia,qua: caufa ipflua forma:, qua: ur fufcipiatu t .. IF~Ll
aptitudo matcria: patatur,in animatis autcm anima Ipfa °a
ducit, &. idco in e1emeutls aliorum pr:Efumptum efi
ma dè ,anima igitur natura primum cft. At illi c1etl1en'.,
'Juod in concordia confequens effet ,illud induce:ret. '
. (I ,
Accidit autem Empedocli criant irnprudentisG omnium effe principia dicullt,&: cius, quod animam. lCc~n Ip13.
rnum dTe Deumlo~
coim clementorum unum net e1ementa contenta dicullt elfe C1ufam , atlJJ prll. UtJ1
i
non cognofcer)ipfam conrentioné : morralia uero Ile autem fuerit argumelllum • 'luod maxime pra:CIPU
a cf\a'i~
efi,
.ilI.ud
e
l
~
i
t
n
O
C
,
anima
autem
maxime
pra:cipu
01a cam cognofcut,ex omnibus enim cil unuqdg3. ma Iguur contlllet: quod autem continer illud cft III 8 ,
j
~
c euam ln quit abfurdum Empedoclis opilIIonem le.
011
11
'1l~d
primigenium , magis igitur efi anima pr i ~lgea,
. qult~r,od
lUI Deus omnibus c6crc:ris morcahbus impru
tur omnium, 'lua:cun'13 funt, derncnta pnuclpia [unt'9 cl
d entlor em.cum nâ'13 omnia ex quatuor e1 emc:ntis compo
autem anima ~l i qUid
me\iu8, atque imperans ~ ~crl
~;i:
lha Cim,atC)3 u lam ex cOllcordla,l"t dlfcordia,cûq ; ea de cau
u
q
n
,
:
l
C
e
t
o
~
alIIma
hoc
quid
em
corpore,
:
u
q
t
a
.
:
~
l
t
c
fcd
fa cognoCcant omnia,quod omlllû principia habcal1t, Sphl<
mu preclol1or dt at inrellcdu Colum nOI1 efi alluqUi . bl
rus , q~em
De~m
uocat Empedoclcs,difcordif minime par imelledus anim; preciofius) & aUllqu lull eCl:, ut qUl LlUrf'
r
. rolCC
,ic e P . 8 IpCa~
dlfc?ra~
n~1
cogllofcit, ftc na'13 illi ex con, Il. .
Hantlam fcparabllem tenet, unde maXime omnl U . 'tLlt
cordla: contll1enUa COlltlnglt,mortalia ue:ro cum (int e:x 01.
dum lIaturam ilJtellcdus principale dè. quomo dO Igi{l
bus elementis,omnia cogllofcanr,c:a de: cau ra ait:Terra ete i11i e1cmema dlcum ~ illud enim dlcere confentanCum C ~
nim terram uidimus,&. amore: amOrem & diCcordia dlrcor
quod id preciol1us efè,quod &. narura antiquius e:il:. .,
di am duram.quidam uer? i~l concord'a'Deum interprc:tati
Maximc enim con(entaneum eil hoc elfe anCl~
fum,quia Deus quem dl~ l t ( IS autern lUi côcordia dè)diCcor
.d iam,ueluti qua: contraria ~fi, haud.cognofcit • unde illorû limum &. dominum (ecundum naturarn, eleJlle .'
cognorcunt, ta aute~
compo(itorum, qua: hanc I?fam d~fcriam
dicunr prima eorum,quz funr, elfe. ai
dicat,quod nt'CIJ
imprudcmisl1mus crit. Q!lod fi qUlfp,a~
Manifc:fie igirur etiam per h:EC elfe inrelledum (c~ai;
rcliqua e1e:mcntaipCam cognoCccm, IS etlarn fcrmo abfur. bilcm Arifèote\cs uult, fiquidem eum cire anima a~rCJ,
..
dlor cft at conccdamLls aliaclcmcma cognofccrc con co..'. rem dicir ,intd~um
a~lem
allimam ratlonis parnClP .
uocat)ac
J
1
nt
ut
fi:
.
t
�N
1 M
A
tlocat,at animalft rtliqùaftinomiri3t.Hinc autem habrs to
Similiter etiam quicunqi inteIleélum. ~ renfiti.r.
l
m~
folutionem, de quibus cum dubltauiffrt fupcrius; du·' uum ex elementis faciunt , apparent emm plant~
·
).,Itarionem nô foluit cum fcilicet dixifftt anima: motus cor uiuere non participes lationis,neque fenfus,& anll
poris temperamenta'fequi hoc enim tunc eutnit,cum pra:.. malium muita intelhgentiam non habent•
qua'ndo enim non domina~ur
CUOl demonfiraueric eos, qui animam. dc6niun,t ~ mo.·
.ter naturam fe habet horn~;
'ntdledus, cuius quidem feçundum n'awram cfi id, quod lU non de omni anima dicete nunc rurfus Id ofiendlt,quod
t.1l: principale,conuerfo ordine potêtia: i~lus
animz corpo ne'que de6nientes ipfam acognilion!:, de o~ni
anim~
diffe ..
11s temperamenta fequuntur.fed quando intdledus·domi.. ru nt , quia cum fenfumque, & im~lIedu
Ipfam am~
tJarur,tunc,quia f(cundum nalUtam fe habet homo:no am dicerent, qui eam ab cognicione de6niebant, pto
e re~qJ
pllus anima: potemiœ ttmperamema corporis confcquun. ex elememil> illam confiituerent, hoc modo dixir. fic emm
lur,at ipfum corpus an imam [equitur.
•
aperte Dcmocritus dicebar , Anaxagoras quoque dicere ui
Onmes autem qui,quia cognofcat,& f~ntia
ani debatur, illi igitur de omni anima ~equam
loquumur,
ma ea,qua: funt ex elemenris elfe dicunt Ipfam, &. neque en:m id iUi dicerent de ca a111 m.a,qu a:. neque fenCum,
maxime motim{m non ii de oi dnt anima) neque neque imdledum habeac, fenfus en~m,
& IOteHedus funt
enill1 qua: fcntiune omnia motiua)uidentur cnim .parees anima:, qua: uim cognofcendl.habem.Q ua~e
neClJ
elfe quredam ll.ab,·ll·a anl'malium in 10co.
illi etiam de plantali dilTerunt, non emm planta: fentl~)&
il
hoc quigem commune efi his,quiCV motlUUrn, & qUI fenft
- QIoniam qui de anima dicunt, eo~ in tres partes diuiftt, duum dicunt , nam planta? neque femiunt ,ne~u
m~uen
..
~a'llncorp&: eos,qui motiuum ,& qui fenûriuum, quiqi
reCpiciiit tur. At qui fenfitiuum dicunt, ri de pluribus dl cere Uld.en...
- h
.
'/
II
.
oreum,propofuit:quia etiam unamquaC)3 arum Opl tur, nam plantanimalia quoque compledu\1lur , qu.a: 1. 1,
Illonum priuacim redarguit: nam quemadmodum ~ me ia qui moc:iuum dicebam non compledebantur. at qUlfplam
~étum
eQ,uniufcuiufqJ aliud qui.dem a~ictû:ud
aUd~em
COntra iIlos , dubitaueric, quid ita fi ex elementis anima efi.
tUPcrat,quod enim mouens ammam ~ fen H1uurn Ixe, Ut cognofcac, alia: quidem animœ fentiunr , & intelgu~
tun,q~dJ
eam quamaxime incorpe~m
e~ oporcere alia: auum [entiunt folum ~ idem quoque aduerCus eos,qui
Purauerut,id adminit.uituperat autem,allos qUldem~
quod motiuum dicum,dicere conuenit, quid ita enim cum fit ani
°poreete- putauerinr eam mouere,quia moueretur.ahos au, ma eiufdem natura: alia: quidem locallter mouentur alia:
lern quo d cam ex principijs effe dixerint qUIa
. Jr.Iml'11' r.nml'1e Uero non r
'
,
~noCcer:alis
u.ero,q'uod cum . m~n
· t~ be?e. cam effe in: 1 Q.god fi quifpiam hfC concederet) & peneret in
. &: d~re.um
Conceplffent, hac cO~ l talOne
~mrne
~ontrl
telleétum quandam parrem anima: Be identidem '
r.
·d
d. J
•
Cc d
n ..c ~t\ funt,ut eam corpus fubtlllUm parUl1 effe dlcerenr..
~Ia
Igitur.l~namqJ
haruin opinionum priuatim r~da
fenit~um)cq
llC qUI em lCeret umuer ,e e .
gt!lt,ofl:end,tqiillud abfurdum,quod unaquamqJ fequltur, omm amma)neque de tota)neque de una.
IlU~c
.:id ~rnes
argume:1!um quoddam comune incendit.
Viddicet fi intelledum omnis anima: partefll effe con
~fdlt
emm,in9uic hifce omnibus., Ut non .de omni anim.a cefferimus. etiam (enûtiuum., ud Ut ide~
~t, u.el Ut ha:c ea
li.ûna m,&: qUI~em
qui eam ma~le
mot~u,
aut fubu. dem ,oncur~t
adeo , ut ubl fit ~en.fus
, Ibl fit mt~ledus
,
ltlalrnarum partl~m
corpus ~e dl~Unt,ufqe
qu~d
mo~
quemadmodn dicere Pythagorlcl U1debant~!',
GUI m omne .
t:di t,anlmam dehgna~ts
•.mhl19uldem neet;. de amma pl~
corpus animam traducebam,non tamen,quI ab cogn?fce.n
ln ,ne.que de plantal1lmalJbus dlcent,non el1lm horum am do anima: fubfiamiam ddinium, hoc modo, de omm al1l"
d a,qula moueat,deûgnatur , nuHum na . q~e
horum fecun, ma id comprobare poterunt,llon enim pIancaIis animœ na
urn locum mouctur.& quidem de p(;icls ~d pac~.
at fonaf lura ca efi:,ut cognofcat,&: femiar, non igitur de omni,ncqJ
re ~lanr1im
moucri uidebulltur ,uc:luu fpÔgl:r, fed ~
de una toca, nam fi eriam quammaxime imdlcélurnqi, &:
lllsllle localil> 11011 dt.haud enim Iocum mu~a,rcd
uelUt.~o
(enfum omnis anima habeat. 'Ir cliam nutritiuam, & aug,
traétio qua:dam dl. al illi eum motum acl~ebt
• q~1O
mentatiuam ,& generatiuam potcntias /;Jabet,qua: quidcm
ornnibus rebus de loco in locum m~tare
fa~I.
at IOtegnra, ab cognofcendi potemijs alia: fuut, arque in omnibus habê
~Cs horum funt immobiles. qui uero III C~gIU
& fen,fl: tibus animam,manifefiius , quàm illœ [unt, de quibus ni.
lIlium reflpcxerunt,illi quoque de piantail mM qUlCquam dl hil illi dicum at neque etiam de ca q-localiter mouet ideo
'd r.
Ii
)
,
,
~erunt,am
planca: animt~
qUI em lunt, uerum necv en fi ha:c in omni animato funt ,.& fi iUi de illis nihil dicunt • id
U
lI nt,neque cognitionis participes fada? [unt.
. fequitur, quod Ileque de ulla tota dicunt,naque in unoq~
At quidem uidetul' hoc folo motu mouere am que indiuiduo udut ulla qua:dam anima dl:, qua: pluribus
ana animal ipfum.
P?tenciis,aut partibus UtltUr , de quibus omnipus cum non
.Cum dixeric eos, qui in motiuum refpcxerunt, omni de dlca~t,
nequ~
de .ul1a tota dl~ant
l1~ce
cft.&: h~c
fo . rta~e
~ntma
non dilTererc , neque enim de plamarum , ne que de folutlo dlffclluetltls dl:, ne cOlm qUlfplam p~o
hls qUI am ..
~lantimu
anima dixerunt, qux quidem plamanima ma~
cognitiuum ponunç effe refpondcns dlcat non ~os de
il re~fum
participam,motum uero locale nequaquam , ne omm am ma, uerum de huma na (~rmc:e
facere,cUlus ,p ..
Qlll,cPlëlm dicat moue ri edam ralia,naque &: plalua:,&: plan prium dl cognofcere,propterea IllqUlt, ~equ
de una to ..
~nl1ai
alteramur,atque augc:ntur , hac de cau fa adiecit , ta fermon~
~aciunt
,.Ilam fi huma na anIma n?11 omnis in
• Oc folo mOtu uidelicet motu 10cali anima mouet animal fc tota cognlllua dl:, 10 eadem namque dt &: Iracundum.
1Pfun..quare fi'hoc folo motu mouet anima,illi, qui ~ moti, &: appctitiuurn, &: plantaie, quorum n~lum
[enfuS"parti ..
~Cél
d.iffiniunt, id quidem de oml~
anima no~
dixerinr, çcps cft, igi.tur neque ~e ~o
humana ~ I Œe~urn.
id qUe cnlQl alteratio,neque augmenta motus amma: funt,
Hoc etlam adnuttlc fermo,qul fit ln iis,qua: car
la~:1
tl( eo patet,quod il~anmt
qu.oque aug.entur,ut mina Orphei dicuntur,dicit enim animam ingre/
tu aute:n& rnu~at
Ut omnla,qua: funt JO gen~':lt0C,mQ
di refpirantibus laram a Uentis.imposfibile aurem
~niral
:call,qui fi~ ex fe,&: fe~unlm
appctltlOl1em fo~
eft pJ.atis hoc accidere &. animahum q uibufdam,
quo u Ouentur.Quod II etlaml orummotuumuno"d
. ' r. .
lt1en~qua.i
animal cft aliquando moueatur , non.ta fiqul e~
non o~n
relp~éü1t,
r e0
ab CI (l~t,a1
fed ex quibus nt extrinfecus ,uelemrn
Quœdlcuncnr,lnqUlt, quomam ca ~on
~i1bt
h.t
c;~ 1 1 Ibus , uel ex intdligibillbus ud ex aggregatoéh phei carmina) qucmadmodum ipfc eClam l'h 1 riS C p ~
~fl: ~ cen~,fudr
animam quide'm quateous animal lorp~ia
dicic, iplIu$ ctenim dogm~ra
funt i. a:c aUte
.~ . ~ :
"ù:n~cu
ulll uero apprritioncm non modo quatC:l~
dl: fcrit nomen mclius accesfit, qu~lats
exp Ica~
. ntU~1
b'l~
tum,UCCYm ab anima etian{ mouen uidctur.
wt dicit ani~
pcnitus à uenClS poctatam u .....tra!.1 ,a alU
loa.Gra. fLl~ ata.
f. u
'"
t
�'1,'
.t.
, • m~libù
~
. ...... .
.4 ..... "'-~r;
D
4~
.":2...
~m
am~r
• Q!Iar~
",eque ~ied
p
:
~. )
1
R ;" l' M--, V s ·
9ft1n.i.anima,fer,mo·e{t ; no~
om.ma ref!,lrantJ~o
lO~ca,no
plan~'.
.;
rum.dre. hoc:autem quafdam 'dubitatiôes,habc f,
~I
/
.q ua 'enim de ca ufa in arrc juel in igne cu fit ,Onlma,
CUpt aurcm ~arm
a-nlg.mt!ce1J~
per r~pla"
. flon [acit animal fin rnixtis alltcrn faeif)8tmaxJ01,e
mm corrons al1lmam fulc1plentrs apmudmem,qUla rcfp.-". cunrpta:fia t' . h' if« 'deat " '< qoa:fiufnc
f.- ratio calidum naturale rcfige3n~
lemperatum fadt ; ut"" ,
." ,',,, . , ~ , lor 111 IS C e UI
ur ~
fi anil
t~s. ~ute
potentias qu~rda
fignif1carè ai~.nt,
pel' qua,s ab ~ ~t1arn
, q~lf
plan:)q~
dé caufa 9u~
. In a5 re e iof.
~ umerC
a l , opelatlone ln g~ntraJlcm
,amm,a deduClCur, mà l (1,t,ça/l,llée ln :l a l !b usefi)\1~lor&
Imo~tl
uic
quam bperatiollen;t,ab ho, panieularj 'cdjpore; &. g~treà,
' ',' . ~ ~ ~IlJ : d,e an,.lma OP!nlol1cm e l( ~n , lt. ~U[auernlt
Illqani
tione liberara opcr:ltur.
"
..",
all,q,ul ~! I '!l ~ ~m
omm corp~
ml ~: t a m dTc,UI omne fi~ (
...,. ' Quod quidem'Iaruit
COS qui ira eredidertlpt
llJaturn COtpus,&. l'X bac oplnlOrc: I f fum Thalen oml:~e
'"
", )
'ff.
' dcntes..~ pl1US l' Th a;E
1 OP'I1
q'uod fi opprteat animam
'cX cJdnen'tis facere,, n'on' ' feD eorum pl'cila pu~aU1le,crt'
:' llIOa'
'b
' '" "r 'fe·, eft alteraJ pars ipt'~m mm' crre
quod ub'<J1 Dws dredocallter 'ueI guod anU
. oponet ex cmm uS,narn ru uc~s
~ ·D
r. r. .
,
1d"IUlna:pOrtIOn,
' . ...., "............. cf,
.
.
"
T .
fi
"
la. e ·i Ht
CU m lUlplCaretur,ue
, c~ntra
etal~
feg; lpfam l~dCareJ&
OppO ~tam.e
,. Ce putam. Tale quoq;.cfi iIlud Arari,"
uia: omniporenti funi loue plcna:.
mm fetto & lpfum 8( obltq u um cognofclrnus,) lU. Omncs qu~;
dex enirn amborum regu la dl ,.at obliquum' neq;: Ph:f1i OJl1 Il es hominu m conlientUs,&. ma,re plenum"
fui neque reéh.
"
'
Portus
é h~
cunêtis magl
~ us dat Iupirer uCum.
.
Latult inquit l'os,qui animam,ur cognorct'rer;ex elemen . , St~icos
~t i am ~re ciuCdem ~pi.nos
dicfir,corpuS .~OInt
tis faciebam,quod cam dIe c}( omnibus non oportt'bar,ue:' , nUn'le.elle purabaot.qèl igitur Deum effc localirer ublC}J pli
rum faris l'rat l'am ex altero cmlttariorum conn cere ) nâqJ tent,id quidem abCurdu'm el1:,& pr,Elet taii'onem,ûquidetTl
airerum contrariorum Cwfficiens dt &: feipfum , quod con .' l1C~D'um
corpus cffe posl1b
i ~e elt,quando eciam îéllfu tTl
gruar,cognOlfcere,& .côrrarium &: priuarionem;& illud Gèf die incorporeum demonfir~
. tum
élt,&: hoc cf!:, a ' du~rUtTl
minime congruat,uclI1quic in recto,&. obliquo fe habet, na quod Arlf!:otdis infianria d'f;operatibriibus fane ublC}!.r['
rcélo teélum cognoCcitur,quia congruunr inrer fe,obliqua ùccdfe clt, fiquideqJ ipre dre'omnium demonfharur, le
uero nequaquam, ne'l3 ftb iifi conuenir. dhllim infinitum quide m cognofcimùs.
' , ,
obliquum,ne'l30mninu redo proprer obliquiracis innniea; 'Omnia plena deis)cunCtis inpàrt
i bus
. iI1;~
,
& p'er Îa ' ~a;uirmq
tém·rongruir.Sitnlliter ut ignotanriam cognoCcamus " non Sune aures,&: pet er~m,
indigemus ignorantia: )uerum fciemia [(qi ipfam, & ignora' Ip rum,occult;t4 ic quamclil13 in pe~or
. e mel1c~
" .
t;am cogl1o[cit.ftmili qu0'l3 modo inuifu &. czCÎtate.ueru. Conrra igitur hallc opiniénem,C]lI:l: in (li aiam tire d , c~r"
,amen hic,quia per priuatiol'ltm ,'& habi~um
fic appo/lcio, pr j ~um
guidé dubitat, quid ira èû fi( j'I,l Ci' cOI'pore àia)a il
ad ~triucp
~ogniec
. m fol? hab~tu
op~s
ert,qui~
aUlc~
in Çjd,c ~ut
aiaLa,alia uero nOl~
~ atq~i
, opOm?;it
ut oia cfl'~
'6111[3 pnuatlo l'fi,&: I1Ihll allUd , q, forma: abfentladt,ldeo alllll'ialla, ex l1mpllClbuli autem mllll eft alllmal ', udut e _
5( p'tiUalionis cri
menta,qua! quidem magis cffè animalia opottcbat; nam éJ
merito forma: cognitio dt,& ipfius form~
gnitio.hoc enim priuatio ~rt,
9uod habitus non eft. at rani: iti ign,e au! in aere effet a'n ima, ea compol1cis melior e~C ['
in cOl1trarqs,quorum utrnql Illformatum eft ),& naruram Uclutl qU:l! in purioribus,& fubtilioribus corporibus O:I{è'
ddinitam habeal,l1on raris dl: hoc dicetc, quod 110 cfl: hoc. i'cc,unde ctiam !llagis éi,lIs aétioOts apparere debebac, h~C
nam fiquidem album cognoCcerem,ignorarem idem nigij/. autem. u~lt
aç illis didl1m commtmorat,quodi igne, atèl'
pofiea quifpiam dicercc nigrum effe, quod album non cft, a~re
pUrlor,arcp immottalior dt anima.debebatiguur ma'
album quidem,['imaginatio tollerer;in infillirate aut~m
reli gis q,uàm .compoflta interluccre; & ad boc ipfum dubit<lr,
quum effet,ut in priuatione,cum nô haberet ;ubi nÎteretur. , q . u~mod
qlÎa- 'rfi in elementis, animam meliorl.'m,& J1~' g
Oporeel autcm fiquid em cognitio nigri futura I1t" ipûus na, gIs lm " m~n
ale m elfe dicant, fiiniliter cni"? eum ccmpoCtil
turam nigl'i imaginatione circ::ôrcribi ,forte igirur quoniam ftmpllcia cori1,lmpU lltut, &. alterântur, &. mutantur. qu~
in elememis quo~
alia quidcm Cum adiua;immo informati igitur cauCa ef!:,ut aix,'1ùa- fum in his,fint magis imorla[es,
ua igni$)&. aer,aliaucro m a te i ali~
magisik pasl1u~Ut
aêj,
. Accidit a~tem
Utr~que
modo quod abfurdurtl
.& tcrta,qua: pm formalll runt ordmara, qu~t1(
aébua)ea dl: & r
.
.' ~
. l ' neCJl,
t'rant ad animz fubfianriam Cufficientia na'IJ hi Ca alia quo
) p œter ratIonem. nag3 dlc<:re alllmél 19 . .v
Gue abfcntia cognoCccbat; ex analogia 'igitur fermo Cum,. a~r
a~r
pr2.:~e
rationem e11:& n011 diccre :l11l1tl
ptUS efi,C]? fi rorma,& priuaeio ibl efi,forma ipfa,& forma) ba)fi mfit amma,abfurdum dt. '
J
& prillationtm cognofcimus:quod autem pei us dt in COn- .' O\Joniam dixit eum fil anIma. in elcmemis qua de caU
trariuli,priuationis &. materi~
rationem tcnee. altero igitur ra nO~l
Cunt animali1H'nuc aié,qüoduttum drnl ex his, abfUJ
contrar orum co~refpnt
fo~ma
alre~um
quo'l3 cog~
.dum,fi ncsqi rauonis egrcdiens dt id quod fequirur, na~r:z
fcemu
8.ql~o
d qUl~m
pquacl.olll conulI~,
an aliqual,tdo êt' ,animalia ea elfèdicaor,ls quidtm Cermo fiolidus, (3(. C(~
cC
Ut C~I1traJ
, fu ~ CIt ln co mraJo~
cognltloncm aHerum. riu~
elt,qui quidem facilLmc ab (en(u conuinci porea.I~'
ftqUid em fmntla cf!: una comranu~
Qlando enifn con abCurdum dt fi in Ipfls alllma fit l'a non effe animaha, t .
trarium dico,id pam,quod quafdarn paal1uas cotrarietates Il aq3'ahimam ipfts U1delicer ineff;,diccbant , qualis arW
tlc
cogr;~
am .qu arc ff al,bum cognou ero,C]l1od dl: uifùum di ma~ l um anima )qu~
autcm fûbinfcrulltor;id ca dec1ara :
fgrcatluJ,ho~
l ~dlcet
c?l1raium
, ~igrum
. cognCa~:
,
PutaiTc autcm uiclétur Jnill1:lll1 ciTe in ~is, qUJa
ll am M~(cgatloJ
. c~gtealo
com , ra~u
efi. i~ltu'
.a l~o ' cr~"
.totum cum artibus dt elUfdem fi ecie1.
,
Q
p
.
' .
p .
c aJlltJl 3
comrarlu ,:Jgreg IIUII.quare Ît ll1 allquc pgregal1tc IIKldere,
.QJ fi non ipfum confecutlJ" cog
r: r
d quo'"
lJ.omodo adduéb (unt Ilh Ut demenra dlCcren dcie'
u.
nOlCtre, cognolcen 0
U
' li dl
' . b.
h quO
um
diflgregar
hoc
cogno"c'r't
t
r.
.
'grum
ta,
nunc
Ip e ec arilt)ratloclila
atur enlm ex 'boc, c""
/l. ';u(J
alb
,
l' .... 'C luperuemCllS1 l I ,
r. '1 . r.
,J:V ' A
quia albo conttarium efi.fic igirur cx uno c:lm~nto
dTe an! mcnt;i U~ I. ana .unc, ~ I..CO totum cum parn us u;t (UII'
bat , ue\ut r:x igne ,1I10CCI\
nam ni
n. o. l'dum et .dem fpeCltl)Pilrtes aurern totorum c:lemenrorum, q, ....-10'
ma m II~ ufice
I;X. ca 1
,
•
•
l'b
.
r.
.,
fi
(Ua,,·
lkcum,uidd iar quando in rdiqua clcmcnra'incidero, quz' 10 an~m
1 us,alllmat'lE lunt ,Jg~lur
ex neces Itate ar ci
huic difpolltionc8 conrrarias faCiunr, cOl1trarictat( ta ,qu'a: ta ,a111 ma.ta eru~c.lam
il pars anlmata dt,.& [O!umr~
t,rCa
r d h 1 b.t I'Ua quoquc cognofcam p
no "le ,mllr: cf!:,ld [eqUltllr, ut cotum quoClJ fit anlmatU, P eo
p .pO'
Jea oc la ",
.
• roprcrexu " .
'
{li
.
1"
d
d
'us , .
ucigrf'S,
mcnto [acere animam Cufn Clebat ,in unoquoCJ3 cnim demê '!llm c e amma la,antmata, quo quan am l~tI
d
i~taum
limul airera pars fi
'
ris partem unumq.uodcv habeatJ"llCet aur aerlS,a
h:t C
to uar~m
contrar . '
.
c'. ,
aut aliorum , quz III e~ funt )quod fi ea animara Cun' 'hUll'
Er ln roro qUIdam Ipfam mlxt.lm.erre dlCUllt , etiam confequenccr alllmara elfe debenc • quz aUl cl11
,unde forratfe & Thales racus.eft .omma plena deOI- CcrmonUll abfurda fequumur,ea
. fubinde fcrc.Q!Jaf
"f.t ......·4J.. ~ p ,.J.,.:....
~
'l:,;;!.J.....':' :t~.{;
.u
.
I.r. '1f!:~.t"',,,
~:î'"
'fll- t:7f.~
r~
I~
f.""...
v
rr. ..
~k
?i~(7,t:l'
J4l.. r
F·
~_
,~
(l.~'
4f-'oO_~,:
'~
Â.
,
1
ta
D
a,
C
�.0 E
A -; N .;.{ M
de Qu ' ar~ ~ecfr
dl ipfis)ot dicant) animam eiufl
ah 111 fprCtel cu~
partI~us
e!Te ) fi quod ~ceprint
...... ql~d
de contmente ln ammahbus arumata anÏl
<ua la fiunt~
)-
.
.
ru anim3tum dl quodin
,. Si prop terealnqUltunumquod
d
. '
-v
,
.
Irpanemq
l'
.
' uan am tOtiUS accipiat omnrs autrm partrs &
'CCUnllpf
&
.
)
ilcnl . ~, ~ cum toto funt rlUfdem fpecici, mceffe dt lit
dl: 1.lter Ipfa: hm ~nima:.
Q uare in ipfis anima ipfa fecum
fpe~I,&
fi~las,n
afi anima ipfa fibi non fue
tit ;~dem
10 fi d em ~pecl,
fimll.arls,utacr,non tota erit in fingu,
c~u
~artl'u
alio in 10co, uidelicet( ut ita dicam)
in' c ~la
~er
fiafClbllls,in alio uer<:> concupifcibilis , & in al10 alia.
(iUf~r
hoc ~,haud
ampllUs arris particula: fibijpfis erut
<lié!:
fpeclel cum tOto. fiue autrm id dicat urlut ab illis
.....1Um fit,quod ahima fit fimilaris Gue Ut ram non dfr (i.,
/'l. m,in
~
' ..1arem manI'ft'nUm
cit
hoc abfurdum fermom:m dedu
be~nc
rnl.m omne animatum omnrs a,nima: potrntias ha,
Uic:~ue
ln qui bus omms funf,ut in hominibus,in illis in ,
llt elufdem fpeciei, pra:tcrra dico quidem ne,dIa,
'tiurn
<leinc~
e el( hac ratlone, cp anima lit eiuCdem fpc:ciei,& 'lUf
Uti d' .~s 'lCtrUlt, ad ha:c etiam contra hunc fermonem hac
nuulu! 10ne poffumus,oficndendo eos drmonfirare quod
in ro~ modo nerl poteR, nc:ceffe efi enim quod anima, qua:
6 eQ- ~ aere efi,aur ipCa fecum fit eiuCdem fpeciei,aut non,,!,
~eris
elufdem fpeclei,quia in animatis accipiendo quandam
ticip:anem.animata nunt,oponebat Ut omnia eâdem par
dt 1I~t
al l ~am,t
quidem fecundum manifelte falCum
de~
f1p. c:.n.enlm fenfieiuum,&. nurritiuum,& alia funt eiuf,
eCICI• ' pt'Irnum .Ignur
. quoCJl r:raIiium efi.quod 11
~
. f? •
dlSllml
1'Iris ~"l~anm t:l.
.
, aut ornnes elU8 partes per ana totum tendunt Ut'
a. ' cria
ln unanu
. parte numen
. d'l, u.
1:1.
tC'{.lIt
. ct aq! corporls
agell d'1 uis
per tOtU fil ln unoquoque arboris ramo. aue igitur omnell
quanda nt tc:ndunt,aut ûngula qUf ~ anima: parcicula aeris
ticula nt partem complexa dt; cp fi in qua('oque acris par
Ontnes'
ter anim
aOlmœ parti.cu 1a: fut1t,oponebat omnia ûmili
atq; (t' ata elfe,& omnia rationis, & fenfus cfTc confortia
igltllr ~m
~uditars,&
iracundiz,fed fecundum falfum
acris pnmu.q. ~ unaqu<E<JJ anima: particula quandam
alIi~re
fuc
e plt,o~c:ba
ut.aliud a.nimal eél aherius
illud pal nceps,hoc q~ldem
cup
l ~n1
~Im
folu~
te,:w:t:
~l
.dUum Irafcendl,allud uero ralloclOadl, &. ahud ladem
tet: us cuiufdam potc:mia:, flquidem recipiendo quandam
Parte aeris animalia animata fiunt.at nunc aliqua uidc:mus
qu~
omnes animales potentias pa nicipanr,alia autem plu~
t~ s, no
unam rolam potrnciam communicant. cp fi quifpia.
dl~at
e~ plutes animales poeemias participare idee, quod il1
;tnlmalibus plures aeris ampleéli parciculas accidat : di,
COlt
' Cn;
/'l. quafdam
.
a' qu nam d·/'l.
I~ln 'b lUiO
quidem particulas.
a~ntz
1~ oml1lbus Llmpliciter animalibus, aut animati ...
tft Pleét,quafd~
ueto ?on';mnim nutritiua .Uf omnibus:
ql~
aug~etl,
re~ l qua:
ucro non omnino, & rurfus
quid am dl~rbuto
efi 10 fcnCum participantibus tadum'
ris tQm ~erltus
dre)ah~
uc:~o
nom'alioqui fi fibéjpfi fimila
Il,,!, aer.qua:l1am dlfinbutlo dè,hanc acris panem ratiocr
~ ~nt
a~m:
co~plxam
f~ie,hanc
~utem
fenfltiuam,.
emm 111 quallbet matwa naturaliter qu~
. Uis for nt a~ <;' no~
UiG .ma Illna(C1tur.Q uare fi neceffe rfi LUla quandam di
o particulam ueram die, fiqu idem allimata Cu nt de,
fllenlllS
le tfia~
:emonfiratum efi autem unmqod~
imposûbi ...
fequirur,quod animata dieetc falfum dl.
'
1
Œ
ê:
a:
. 1..'
U:
I.lla 0d fi.:lcr difiràétus eiufdem fpcciei dl: ) anir
inefl: ro dlsfimilaris, alia quidem eius particulct
l'\.~t
patet)alia uero non ineft.
'<.1Ila ntceffi
.
lI1ant,qu;-e Q- 'c eQ- ~ecundm
IUorum fllppofiuo,nem ,ani
ft enim tlônecd~
UI1~er0
dfe Il~ i 6",1,.larem, P-Rea a~ruit
..
~cm
eius par' t fltllla t1s,red disfimillum partlum, alJa qui'
elfet 1n hac patti cula. r.aeris,alia uero n5
Indret.Q. uo~cfi
~ demntoru~
il,~ . c:ft,lon
(rum omnes aeris panicul:r,
l)PÛi ciufdcm fpc,ici,quod illi JDaximc
A
.
h
~
A
33
uolebant.igitut fermonettl redigit iplis>11 c(jl1trarium, na 'l1
1ilIi confitm~ba
uniuerfum erre animAtû,quod qug fibkli
, roto effent eiufdem fpeciei.panes acciperenr.ipfc aot d:: fup
pofieione fada animam disfimil ium parti li elfe a!lruic, qd'
cfi contrarium.nâ pattes aeris,ctlÎ inuiccm [unt eiufdi! fpe,
ciei,quod aer fibijpfi fimills cft:: atto quia pars anim:r non
' efi eadcm in ulloqu0'11,non erunt eiufdem fpeciei:nâq; ani,
mata vm anima: ptopri(tatcm maxime dellgnatur,'liÏl for,
ma uniuCcuiufq;,& cnrelechia l'fi anima. Q!Iaobrfm ft 6e,
ri id non pore fiCqminrum dt in eorum fuppot1cionc: ) ut ara
' di~l1m
partiü fit,ncceffario t'tit eiufdem Cpeciei. hoc aute
manifefie falCum dh altcrius cnim fpcciei (fi ai:r panicula
rationalis,& alterius iraCCfndi uis,&. reliquf lirr. V nde fi Ile
cesfitas efi,ut qui aiatum dot uniuerfum , éj aoimam riufdé
fpc:ciei,& ûmil' um partillm e/Te dicanr, hoc aut(m falfum
dt ) id feqll itur quod uniuerfum dicerc animato falfum rR.
NeceiTarium é igituripfam ud fimilarem eiTe,
uel non eiTe in quacunqi partieula uniuerfi.
Videlicet quantum efi in ruppo/lrioneillotum, ql1f dicit
in qllacunq; uniuerfi parti cula animam erre, unde & aiata
pa rti cularum uniuerfi conforria animata fiüt , ncccffc efi Ot
flm ilium parcium fit anima. na fi fim lium parrium non fue
rit,in quacuncp uniuerlÎ particula minime: l'rit eadcm.quod
autcm Ilmilium partium non fit,ncC}3 in omnibus anima,de
monRrar; poterat êt ex hoc,quod allqua: parcicula: in l'odé
manifeRe non fum animaca:,udapidt's & ligna & fimilia .
' confortla, cp f
?
' " demon,
qua: r.lane' f
Unti
aerIS
11 ipli
conarc:nrur
ex tO quod l1mil;nia l1nt,& par
firal'e ell'menta eé an i m~ta
tes ipforum animatas l'fie,cas Uldcllcte,qua: funtin animali
bus,eidem argumento aRruerc conerarium pofTumus. ete,
nirn quia parres ele:memorum,qua: funtin éjs, qua: anima,
ta non fum,c:iufdem fpl'ciei cli totis fUnt,al h<z funt (lnc aia,
. ergq tota quoCb cam1t anima.hoc aue , in quaeo'll ulliucrfi
particula ,fiue in ulliuerfo ae:re acccperis,cuius animata par
ticipantia co ipfo animata effe diccbam:racio proce:dit , fiue
id in uniucrfo & mundal10 c()rpore imerprctatus funis , id
eciam magis abrllrdum dcmonlttatur.
~atc
igitur ex diéhs) quod neq3 cognitio ade1l:
~nlmx
) quod
ex cIcmcntls confiet neque moueri
Ipfam benc, uercq, diCirur.
'
. q.ua: diéla .rUIlt,c:a côcludlt,hoc modo. neëV ergo cogni
tlOIlC habet an~m
ex co,c» flr ex dementis, l1eCfl proptuca
<J~od
moueat,lpfa mouetur,fc:d qu:dcm mouw~i
& cogno
fm,ac non ut ill! dicebant.
)
Quoniam urro eognofccrc ~1nirt
eft & fentire
&. opinari,3tque etiam cuperc}& delib~ar
& oLno apperitioncs,fit autem &. in Ioeo motus ;niméV
Ii~us
~b anima atg3 ctiamaceretioq;}& {btus)& de
chnatlo)utrum tot.i ani~:
ho~um
unumquod<p
~fit
f & nos tota mtclhgamusq;) &. fentiamus}&
ah.~rum
unumquodq; faciamus) 8( patiamur ~ an
:lIlls partibus alia(
Quoniam contÏnenter cômcmorauit,c:fTe: [pecifi disGmi
lis anima: partes,idlpfum nunc inquire:re e:ius propolitü e:Ct•
~am
cum plurcs,& dluerfa: f1nr ~ni
. ~ 0~erat
i ol1e5,id
qu~
ntu1',utrum,cum fit UI13,& mdlUl/ibllls amma ['m fubfian,
tiam,e.x una ha!c fubRamia p~tenia:
diuc:rf:r,& operatic5cll
ad~el1
.l ant
adeo,.ut &: nU~t1Cdl)&
augendi,& generandi,&:
:ratlocO~d,&
Irafccndl,&. cupiêdi uls,ctli qu:r alia anima
115 pocentia dt,una & eadcm nurnero fit &: pm fublta1i~
an anima fit parti~l
is ,& in alia,atl}3 alia ~ i us parcicula h~
unaqu:rCJ;l operauonum fiat! przecrca utcoC}1 potCl1ua.
t i~l
per quam dlcu~tr
animalla uluue )id qu;r~it
, U(~um
Ulla e.x pr:dl~s
operationibus,aut pOlCnthS, ~t 10 tatl.oc!,
~and"t
fentlc:ndl ui <aut in aligua aliarumr. an. 111 0?Il1b~B
Ipas'.'.an 111 nuHa~
[cd aliud quid pr:(c.la~
~l1Imabus
Ut.
ucndl ~aur
Ot.h:rc igitur,quz in hifce In.qutrl~
problemata
{une.hlc auté uidCtur id udle:ut fubRantTaI UnTUS anIma 6c.
lo.Gra. fu 12 aia.
F iH
nt
0
�, P R I M 'V S
berôtaft'len hoe non aperte declatat ,(ed ex quibus ad ratio,
mm dubitat,qua: Cupponit quod anima partibilis eœ,oiler1
ditq; neri non polfe,ut l'a parciculis differentibus utens ratio
cinemrq:,& fentiat,& cupiat,& reliquas operationes ~pe
rttur.Hic aûe ipli uifum l'il niflil J'poncre , ex quo potUllfet
:ildducere quod aia una qu:rdam eil,qua: ifs mitur )quas di,
demon,
ximus differentl's pottntias,&: nos ct fa:pènu~ero
firauimus Ariilo.cognouilTe quidem ipfius anima: fubfl:an
ti:r dFiarn Cotiq; &: immorralcm:fed eum rationalem intel,
lexilTe.nam rdiquam oêm morralem iudicauit.ni'ie aUt me,
dioaia qdam hocipfum declarantia in urum proponemus.
hic dnr arripiunt,&: qui ofm animam imor~a:
Q!la: e~go
lem faclUnt,&: qui oern mOl talcm eITe uolunt: &: d l cunt,IH~
quidem,uidcs ne quod Ariilotdes oêm animam fcparb~le
;nC}! immortalem uult dfe('eece enim unius elTe fubilanm~
oem animam dicit:&:intdledum,qui pars l'il anima: , fep:!
rabilem cITe &: immortalê dieue uulr: un de êt fe ueUe oern
feparabilem'&: immortalem faretur , fiquidem omnis aia if
uni~
fubltamia:.Hi une eeonuerfo,qui mortalem dIe ani
mam uolunr,inquiunt.li unam tlfe omnis anima: fu15am di
cir &:: irafcibilcm &: concupifcibilem,&: plantalem non fe,
pa~ri,d
patet q~od
oem uult eITe mortalem , ftquidem ois
anima l'il unius fufia:. Quod autê(ur ego dixi )non anima:
tint unius fubilantia:,id ante Arifiote!em ex difTonantia,pu
gnaq; affeduum,&: radonis Plato dec1arauit ~ nam li ratio,
&. affedw; inuicem pugnant,unum uero idem Îthi non re,
pugnat,id fequitur quod ratio,&: affrél:us unius fubfiant ia:
Ilon funt. Ariilote.êt in.l.lib. cum diffiniuiITet animam elTe
fntelechiam corporis naturalis infiî'alis potêtia uitam habë
tis,paulopoil inq\lit.quod igitur nô eil aia frparabilis à cor
pore,ud parres nonnullas ipfius,fi feparahilis fit,nô obfcu,
tum cft, nam quorundam ipfarum parrium enrelechia cft.
Quaproptcr aliquas anima: partes 11 corporc non feparari:
&ideo mortales e/Te cognouit. Quod fi qua:dam parus
feparanrur,qua:dam uero non,id.r.igirur patet,deinde rub,
dit. Vèrütamen aliquas e/Te nih1 prohibet, propterea quod
Ilullius corporis fint enre1echia:. manifefl e igitur ibi quafda
anima: particulas cITe corporis forma: dicit.unde quoC}l feçz
tur non dIe fcparabilcs,naC}! l'ft cme1echia forma, &: perfe,
dio corporis,aliquas allr (eparari ideo, quia nullius corpo,
ris (unt entelechia:.Rurrus eriam confefiim fub infctt,adhuc
quo~
obfcurô efi,an hoc modo entelechia corporis aia,
quem'admodi'i nauigii nauicularor. Quare crCt diccret oêm
:ilnimam elmlechiam,illud di cognouit quandam eITe repa
nbilem emdechiam ,qua: extrinCecus ip(um fubicé'rum in.
nauigium nauicularor. Qubd ft alia
firuit,ornat,&: ~6cit,u
quidem feparabilis eil,alia ucro non,& alia quidem morra
li8,a1ia uero l1on:id palet,quod harum fubfiantia diuerfa ê.
igitur manifefl:e in fecundo fermone non Colum diuerfç cub
ffitiz,uerûetiam diuerft gweris cITe inrelleél:um dicit,adeo
Ut anima rationalis cum l'a qua: rationis e"pers dl: , geoere'
anima: potentijs qua:fiuiITet,
non fit una.cum enim de al~s
flngulum ne anima lit Jan pars anima: , de incdledu inquit,
&: contemplatiua pottntia nondum patet,uerum aia: uidetur cITe alu:rum gcnus,&: hoc concingit Colum feparari, que
e:tiam de:. diuino in
admodum à corruptibili ~ternum,qod
tdledu,ur pUUt
id patet
. Alexander,ha:c non dicat )
, nam II
,e~s
de: partlcuhs anim~
feparabiles ne Ctnt,an non, Cubin ,
lultt.de Incclledo autem,tanquam &: ipfe fit anime pars,no
~i.unm
e/Te animz pattt:m dlx;lTer,aliotnim intelcd~m
qui quomCldo i.f dlUIllO imdlcdu,qui pcnicuil h corporibus
. Cc:~ari
ùixi/Tet('&: quomodo de di
feparatus dè,eum p~/Te
uino ilmlledu O~I1
Id ql1/Ter,an fit feparab llis, an non t!
quod aiit nr'l1 allu.m lI~e1éum
quem ipfe contcmpladuii
uocat,innafci nobls Udlf,Id pam,quia ipfe rurfus ait,intclle
dum c6Iemplat
i u~
Co~
fine. ab aéliuo ditfme, qnl (ubie
do eadem fUIH.aéllul elllm fint~
l'il bOl1um, COl1templatiui
uero ueritas.ctwim qii ad fupenora Ce tollit, cOlcmplatiuus
fif,uniuerllnaturam d i Cquitens:~do
u.ero ad inCeriora co
ucnirur.cuadu adiuUi.quare fi .ébuus llCUeduli humaJlu.
nt
dl:,hominum naC}! furrt aétioneg,isq; fo1onnt differtll- con '
templatiuo:id fequitut quod imclledus contem'pla1USIi~
manus eil.Quod igitur non omnem animâ umu!> cITe u,
fi:antia:: dicat,hœc dida fuicant,q~;
nobis in.pœlll!)s
proft~a
funt,atC}l etiarn magis per ipCa di da percurrel:t
, cognoCcemus.hic fane vi' intendere fermonem contra. ,,l'
ma:um ,qui in patticulis corporis animam cf diuifam ~IClr,
& rationalem,& fenfttiuam in cerebro fédem habere? l,cor
de uero irafôhilem,et in hepate côcupifcibilet11'hi rce.lgI~
occurrens,quia 6m parti culas corporis animam cITe JO III 1,
Ilutas partes diuifam minime concedit,uerum [otam pe~tO
tum corpus,etÎt multipliciter diuifum l'fi, l'am unam ha e'
te continuationem,fic ait.unam eITe ipfam, quia quoq;
mal cil unum:fed Plato,non ut qui putaret in ce'rebro I~
pli citer fubRantiam rationalem fcdere' in corde uero Irac~:
diam,&: in alia parte aliud quodp
i am,i~
ilIis corporis p3:t1 !
bus cam diuiltt : uerum ut qui /lbi perCuaderet aliam quaT
partern corporis ad aliam animz partem accommo date ~
habc:re:ut inde Illuminationcs acciperec. quemadm cdu ;
('nim non ocuIi oes a:quabllitcr folis lumen accipiullt, nf'll
quod magis in hoc oculo fol fedeat, ideo magis e!ue et , uei
Tum cius aptitudinis caufa id fit, &: qua'! inanimata tra.nfPj 1
remia fum , ea proptet aptitudinem propriam , operation,:
ipÎtus luminis commodum capiullt. Simili modo quo~
id putandum l'il , quod anima magis in quibufdam p~rtl
bus lumen concipit, l'a de ~auC,
~uod
l'a: par.te~
ma xIIl1 i
appoGta:: funt • quando &: IPfe Arl!totdes alibi U1detuT;~
nari,quod ~nima:
pra:fint~m
pars in corde fed,eat. ~,
Turfus ex hls , qua::dam exorltur dubitatio num C'I1I1U (u
fiantia ulla qua:dam eil anima( &: pro diu~rfts
tempera tlO '
nibus, & aptitudin'bus corporum in alia pane: alias hab e!
operation es ~ in oculo quidem uidendi uim in aute uero ail
diendi , &: in alia pardcula aliam potel1ia~
t! Q!Jod (j hO:
pat~,
quod ui?endi ~oten13
in oculo l'ft,&: eum in.fo rfTl3
ëludltus aucem 111 pamcuta fede fua, & alia uisin alla,quOd
fi hoc fit, uiliora quidem,intormabullt nohiliora éJC ipft u'
form:ae materia c<lufa erit, & iorma propter ma:etiam fa'
~'ta,
n'lm quidcm materia cui us graria rtir • uifus enim (u e'
rit oculi gracia, &: forma crit alicuius gratia: fed hoc cft re'
rum naturam peruenere. qubd /1 ha:c abCurda : & impO~'
t1bilia fune) non qu'dem in part ibus operationes al1im~
dl'
llerfre ruot, at fubnantia differul1t , quoniam cognoCcer.'
anim<E,horum qu~
enumerata Cunt, ha:c quidem funt a?l:
ma: rationalis, uiddicer cognitio) & opinio,& del1ba aj'O:
h:rc autem ,fcilicet Cenîus,cupiditas,appelitio, &: mOIUS 0
catis, anima: ralicine care:ntis propria fum. PlantaJ,s uer o
, ~ ~, fiummum 'II1crementum & corruptlO,
. utrul11.
accretlo.
l'!
1
.
)
{è anl
ungu um harum adeil anima:: hoc eil nunquid una c
ma: fu bila nti a: , qua: multiplicis potemire cum lit, QP~ra
tiones diuC'rfas facit, an fubilamia non l'il una/ed mult~;
bris de fubnamijs dluerÎts componitur &: una qureq! (Ill •
)
pars ex didis aliquid ampll'é!:itur.
a
Jnl'
Atq3 etiam ipfum uiucrc utrum in aliq110 hOI
{lI
'
"
rum CH.
an & JO
plut1bs~
an & in 001111bus·1:111
alia quœdam cauf.\ {ir~
.,
I?e his etiam qua:rit,de qua nam anima:: parte iur~
OP~d
mo Ipfum uiucre aduc:niat'Ced ipfc in fequenci libro dleet,I,
rt'
"
,
(CI'
elle panls anima: ultlma:: &: maxime humllis potcntl:t
·
,
.
,
iul:'
1·Icet p1ama 1IS,nOI1
ehÎm quod huius anima: fit c"pers,L1
re. ~uicqam
poteil, quare êt qua: pankipant hanc un alJl,
CCllicet planta: uiuere dicuntur.
picunt :lutem qUid:lm p:lrtibilem ipfam cffe, ~
ahud quidcm intclligere)aliud uero cupere.q{; 1
igitur tandem conriner animam , fi parnbilis C .~
non cnim quidem corpus,nJm uidctur contrarl"
potius)quod anima corpus conrincat qd ea eg rc ,
~a cmuir,.& p~trcfi
'.fi igitur aliud >quid
Jpfam faa.ac ~ illud potlSfullUUl fuccir anima. op
Ulla:
cri,aucc,a
�DE ' A N I M A
~rjt
ut~a
rurfus,cSc illud quœrere, utrum unum
a.n rnultnnembre fit!quod fi unumfit eur nô fia
tl~ & ~nima
unum eé( fin autem partibile,rufl
ilud~&
fic
.fus ratIo 9~1ret,quidnamfcoés
.qUldern lbltm infinitum.
. liinc efè ad ea,qu<e propofita Cunt,obuiatio, nam , quia
dluerf:J! .fUnt operationes animz, quemadmodum ptopofi
tUm ~A:,ld
merito qu~fit
an tota anima omnia opetemur(
31lud .in alia eius potentia <[ed quia non conCcntaneum
( ,Utdlcamus, ex eadem porentia'diuet[as operationes
~touenir
.. n .~ c~fe
efè ut. anima ~t multip~s
potemiz:~n.
~ur[s
ln .t]s Ilhld merl~o.qu:J!t,
utrurn 10 Cuas potenuas
. ulda~
amrna , habea tq; 10 hac quidem parte hanc poten
tJ~1l
, 11I111a ueto iIIam ~ adeo Ut in tot partes diuifa Ilt,quot
alll POtemia: [um. an cum fit una& impartibilis poten,
fi dlue~Cas
habear <ut ignis,qui unus, & idem [ecundum
dU A:antlam &: calefacit,&: ficcat, & ilIurninat,tnultas qui,
Po~entias
habens, non aUtem in mulras partes diuirus;
t" Ut etlam pomum,quod quidern cum [ecundum Cubftan
3
fit Unum ,diuerras tamen potentias hab et , odrem~
~ U.cedillem,colorem bonum,&figuram;& in alrjs quidem
hoc uideti poteil. igitur contra eos,qui in pal'
t ete O~nibus
lt~scanm
. locaiter
effe diuifam dicunt
~ ~a:c
autem Ut di ~
r . on~r
Tlmé!um Platollis lateoter dlclt ) nunc dlCputa,
qe: I~{htul.
nam fi anima in pattes diuiCa eA:,id necdrario Ce
~tr
qU?dautinuicem diui[a: funt h2 pattes ,aut unirz.
an'
li 1I1uicc:m partes anim2 diuiCa: funt, quomodo erit'
~nuDl
~ quèd 11 animal continuum efè , & t1b~p
Itla: pancns,ne:ceITe dl: utanimales pOlenti~,
fiueparres anl
llon,qua:anIDlal ipCum informant, Ullita: lint: nam fi ipCr
Qub~ant
u.nlta: , quomodo animali (tUnt unionis caufa <cauCa ~ anima: partes unira: Cunt, quid nam ipfis unionig
teA: c c <Ilam certe corpus oon cft: ,non eoim fie ri id po.
Ola' u.1ll
econuetCo anima corpoti, unionis caufa, ani,
fa eanl?J ~opus
ipCum uilius dl:: quod autem unionis cau
lius ' alC~I,
Id neceITe eft: ut eo cui,unionis dl: cauCa, fit me
<le ,at am ma corpore melior eA:,& iUiu; unionis caura un,
tit ~Ol.egrf(inqut)p[m
corpus efRuit, atq'J puttdci;,n5
li .Igltur alllma! partium corpus unioni, cau ra ,aut 19irur
li n~t
fUnt ab <1lio quodam,aut à fc:ipfi, • ab reipfls quidcm
nit! cas imposGbile dl:, diuerf:r eoim fubfHitiao: funt,oportet cnim id elfe: UI1Um quoddam, quod ea, qu:. diuer,
fa: natura: funt, unire: debct ,idq; dfe: opus dl: aliud ab iis,
qU;t uniuntur : quc:madmodum fi I1t aliquod unum liquil'
IJu m , &: alterum ex his corporibus, qua: inuiccm congluti,
ë~l1tur,
in unlone eoim terrz, cum aqua corporibus appo,
tlSinuicem, corporibus inquam aqua: &. terra:,liquidi ue.~() qualitate per ca cota corpora procedente: &. pcr fe me··
I ~ conglutiname fuppofitorum corporum fieri unionem
~ontlgi
.nam qua: [emel ab natUra diuiCa Cunt,neque can
licm libi [unt forcita fubltantiam,nunquam ab [ua ipforum
tUta qua: Cemel ca feparauit, in unum congc:rentur, ue,
Cl III fi uniri debent., opus eft: Ut iplis aliud aducniat, per
~ uod medium fiatillis unio mutua. quareillud cft: conlu~
abtld.ulll , quod anima: .partes, c~m
fintu~cem
diuer[a: ~
hat!'eI PÛ f1 ,.ut uniantur Impo~fible
cft: : 9~od
~ ~x fe non
~it .c nt Unlonem : fed ex allO quodam Ilhs umtl contin ..
le: • turCus necdfe efè ,3Ut ut fit unum : & impartibi J
itc:UaUt .Illultimcmbrt' : quèd fi rnulti~eb
er.it ,illud
fa < m Interrogab' mus quz nam fit 11hs ul1Ioms cau,
Ilia tlam quamodo qU::E ~n i ta non [unt , ea aliis erum unio,
Olh cauIra ~&
rurfus nuod illas unit utrum unum illud eritt!
'. Illu ta 1'lac
& 1 in' infinimm
"l
, r.
.
.
te:.
qubd
II UOlens anIma! par,
unUIll
n"id
&
'w nalll ~O:,Inq .id quidem cic animam concedamu9:
c·
t'
l'lam fi ? •UIt,<lnimam quoque non e~ fe unum [aclum.
"Uttm unlo~
caufa unum elfe diuiCus oecdIe cfè,animam
ftlU8 co~arl
unionis &. coniunélionis caufam elfe uide.
'
c rr r.
, con ,entant
~niUl
um tfè, Ut animam unum ex le ent' ,up.·
'la
dt
;nt
Il:i
d
r
uôt
co;:;a
at
r:
lU) ncquc e~
alio tertio contin&CIlte fc indi&crc di:
.34
cam uS.neC quidem abCutdum eA: animcitn unatn & fubit,
do, & fubltantiam exifèemem diuerl1s ufam elfe poten,
tijs,propterea uarias opetationes habere.ut ignis pomumtj
habc:e: iea ut fere corpota, qU::E Cubieél:o unum [unt, diuer ~
fas potentias habeam. h::EC amem dicie ArifroteIcs non in
dogmate probabile id e{fe oltcndens. quod iam diximus :
uideIicee animam unius e{fe Cubltami::E,[ed ipfum Tima:ü
reprehendens, qui in partes corporis animam diuidit: etc~
. nim non ipCa: animam unam eITe [ubfèamiam : [ed ex di~
uerfis Cubftamijs cornponi , unirique inuicrm, & fic Cane
continuari: ut unus in eafdem affeél:iones conCenfus fiat,
de rarione enim quodpiam tranût in affeél:us, & ex affe& .•
bus in rationern : namque hoc illis deCuper de concrptionc
rations
~ aduenit,
ut rationi [ubilcial1tur ,&. obediant,& ra "
tioni comingit, ut ex habitu , quem ad affeél:us habct, ad
proprias operation es impediatur : fic igitur una fubll:antia
'cA: anima: unde & hominem tomm unius eITe fubRantia!
diciOlUS,& fimpliciter, qua: {unt ex forma, &. matcria.quo
t1iam uero neque anima ratione carens omnis cfr unius [ub
inuicem pugnare affeél:us oA:endit.
1tantiœ , C~penumro
iram.r.& cupiditatc,nihil aût f1bi idê upugnat,igimrutplu
rimum rationis partes ira Cegoimr: uelut ca , quœ propter
fiudium magnificentia: genero/iot efè ,at cupiditas ip"fa COll
tendendo in diuer[a retraherc. conalur. Q uod ft quiCpiam
quœrat, quid igitur fit uni ens diuerfas haCce !ubftamias,re,
fpondemus ,quod ip[c: in atijs dl)(it, non oportere qU:J!rerc
quid fir uni en. in ijs, in quibus aliud quidem formz, aliud
Ueto materi~
rationem tenet,namque ea de fdpfis uniomm
habent. naruralitet en'm matC'ria , poftquam ita difpoflta
eft:ur Cpollte formam CuCcipiat,ex nulla alia cauCa , qua: ma
gis continua !it,ipCam fuCcipit, quemadmodum(urita dica)
curn ferrum politum fit aptum ad CuCcipicnd;im formatn Cc:
curis, ue! Ce rra: , non 'luidcm cfè aliud quoddam, ferro ta:
lem quod uniat formam.Ced h~c
inuicem fponte producun
tur. limili quoque modo in naturalibus:ut in animalis for,
matione,rcli'luorumque omnium:nam materia, &. forma
funt ex his , qua: ad aliquid dicuntur ) materia enim fOI'ma:
rnatcria efr, &. ecouerro.qua: autem dicuntur ad aliquid,ca
flmul fubGfi:unr,&..fimul d rA:ruuntur , nt'que id opus dt,
~t ea flnt prius?poCèc:a alicuiu.s uniemis indigc:ant,neql enim
Id opus eR: ut 111 parte nnt prlUS parer &: filius dcindc: mu,
tuum habirum furcipiant:fed alcC:fo c~gn
i to,fi:nul
altcrum
c ognirum c:fi:. Hoc igi tur modo etiam in partibus anim:c
diuerûs habcmr rel, anima enim qU:E tatione caret ad ani ..
mam rationalem matcri~
rationem fufrillet, ha:c uero ad
iIlam form:E, fimilitcr plantali; ad irrationalem materi:e
rationem tenct, ueluti etiam corpus ad plantalem fe habcr
in ~sigtur
non qu~rems
quid!it uniens: etenim fimul a~
ilIud,quod materia: rationtm tenet, aptum efè ad fufcipien
da~
~orm,
hoc ipfum /.imu~
fit, quod quidem nulliû9
umcus extnnfccus egct,uetum Illud illtrinfecus habec cum
fu~
ipl1us naturz potentia, qua: unum fadt: fed in humana quidem anima hic fermo ptoccderet, cum tationis ani,
ma paniceps una 8t,eacv etiam, dcinceps per ipfam uniun,
tur, qucmadmodum in Herculeomagnete lapide &: ferra,
~enis
q~:x
ex eo mut~o
pendent. [ed quid( inquit aliquis)
III ammal10us qu:r ratlonr catent <nam fi partes rius ani,
ma:, quz in illis dt, irz inquam,Cenfus,& cupiditatis fUllt
alterius [ubltantia:,quid crie unicna cas) quod {lt in illis Cu'
perius ~ nam e::E cor pori [Unt unionil cau fa e3sq' multo an
te ab aliquo unitas clfe oportct. dcindc quom~d
ea: , Îl
110n erunt uni~;I:,
po~crunt
.elfe unionis cauCa,iis qu:r fe poll:
ctunt <nec qUldcm Illud dlccmu9 quod attera alreri ut ma
tc:ria fubiiciatur, omnes enim e::E [Unt ~iuCdem
ordinis, &:
in pla11!:lli a?ima dicemus, quod elfi totam ioRirutionem
quifpiam ?Ica~
~a s partes unite, nondum ta~rn
~uod
qu:rrimus I~ dlXlt, cteoim cui n~m
in un~m
,comun~ltr
(
naCJ3 quod elus unionis clt,ut cauCa formalls, Id 9ua:t1~U!)
non id,quod facit.cui llam igitur ea~ partes ~dutl
cont~g(.
,orpUi C1atur~.
ÛlIIplicim alleU! potcnuz naturali coUi
�r
p' R
1.. M, V ~
S '
· ~ QyOd fi Cuttit in partibus anim:E quodpia aliud ,ras omnino nihil dt.ctl'l1im muIta ltlrotum'CCortafl'c: elianiolà)
uniens,id qui dé uc:lUt ealj: forma erit,& eilt illud aia, nuniji non generant.quapropter una)er eadem anima ill hi,s dl nU
lWltm in ijs abfurdum ea,quod inferiora materif rationcm mc:ro quidem,priufqua diuidanrur, poaé'fJ ucro dtUlfa fun r,
habcant ad me1iora, namqu e: in ij9,qU:E carent an ima, fot , ipccie,llon autem am plius numero.no enim fieri potdr ,li;
m is hocipfum accidere: uidemus,qualitates cnim, qU:E funt qua: in diuill" Cubleélis funt ,ca: 6m una Ilumero. quod ~t
c:lcmcutorum form:E,rationme malcria: habcnt ad cà, qua: infcé'rorum partes utplurimum non uiuant, caufam r/1, c~
runt,quod qua: potc:mij5 anima: fubferuiut eanes illltru 111C
cxiplls corpora fiullt.
, .
Dubitauerit aurem quifpiam etiam de partIbus ratcs haud habear,ut fonaffc: il1lcfl:ina,OIur oculos,aul os,a uc
in totum corpus deAuir,rllppe
fius)quam porrnr,iam haberunq:g3i~
COrpOI ûmilia,pcr qua: Ulrtus ca,qu~
, re:fi enim tora amma rotum corpus contmer) coh ditatur.& eiufdem fpecie i funt inter fe:,& cum IOta, iocer (e
Ut ea:,qux panibilcs nô funt,cum [Ota ucro anin;.l
uenir etiam partium unamgmlg3 conrinere aliqua quidcm
ueluti qua: diuifibihs dl, Il apartcs infcélorum,neCI1011 pl~,
corporis, hoc aurem imposfiblh fimite uidçtur. rarum [c:eum ipCa: (unt ciufdt'n1 fpeciei.pmp:crea quod 3nl'
Qualfm rnim parrcm aut quomodo intelledus l'tl'a: potelllias minimefeparabl les habêt, Ccd omnes in un O
continebit)difficile dt 6ngere: "
quo<}l porcnria futlt,hoc e:nim.i.imer fe quidem,ul quç ~fpa
Et hoc qUlppc muito dubil3ue:m qUI,rplam , l1a , ~ ~ tota rabilell noo funt,cUl'l'l tOI a aOt anima Cunt ciufdcm fpc:clcd,
anima totum corpus contincl( paul,o (mm f~pra
dlxlt,ld.n. antc quam fiac animalis diuifto,eum ea aUlem hac de (au~
potius contrarium uidctur ,quod anima contmcal co:pus)11 funt e:iurdcm fpeciei,quod e:a ,uc rota in pams fimilares,d l '
. igitur Iota totum c,?rpus ~onriet,&
parnbllis cR am~,&
uifibilis,naC}J fimilariu-P.l diuiforum panes cll cotis funt ~ 1 ~J
in plures partes diUltu~,
~clTe
ca,ur unaqua:C}3 ClUS ~s
dem fpecici,d+uifibiliiautem per accidcns,quia cum dlU t ,\
'aliquam parrem corp~9
c~lIea,
qu e mad~ou
quoC}3 tur illudJn ~uo
ea:ipra etia~
t1mul di,uidiwr • cû igirur Arl~
illi diccre uidc:bantur,qUl ratlocmandl,& fennendl Ulm 111 cc fiotc:lcs qUlbufdam excmplts cxcreUlfTet racionem
,p lant~
rebro,in corde uero iraCcibilem , aliamq; porent'am alio in rum uidelicec,& inCe:élorum ,btne quidem fucednr~
co,
10co collocabant. (ius igitur unaqua:que pars eorporis , periir.at quifpiam forcalTc: dubitaueric, an i omnibus hfC (cr
in quo cft ,aliquam parrem eominebit, non cnim in alia mo Ût uerus,in aliis naC}J animaltbus cerebrum uidctur (~
parte corporis alia pats anima:,alia m corporis partem con fa cenrus,& motus,etenim fi quodpiam iniicialur i cereb rL1,
panem, in qua ca ,ea id quidem immobilc,atquc inCenflbilc animal faeie, etiam ft
tinebir,una cnim quzque: pars anim~
continer.hoc autem illquit impost1bi li fim ile uidetur,rcilicet ncruus, unde: i rdiquum corporis c: cereb ro mO l u ~ q : ,~ (ell
dictte unamquaque anim:E partem quandam corporis co fus aduenit,diuidatur,eius quidt'm pars diuifa fuperior t~!
e U~
tinere.nam fi hoc ea,qualem p3rtem inquit,aut qîiont
& mouC:lUr,& fencit,qua: uero inferior ea omnino motllq"
dus côtinebi( difficile: dt etiam fingere,ca cnim intellcélull & fenfu carer.illud idé quoq3,fi in neruo fi at oppilatio,ob U'
quo~
pars al1im~,q
ÎI corpus anima côt'net,& ipfa,& par nire foler,przrcre:a ira!: iplÎ us gencrat:o de (anguine: cire ufll
leS eius fcparabilcs [unr,id quidcm fcquilur,quod pahé cor pr~codia
ccrni tur effc:cupiditas uero aut {lmul eum hc:?a~'
l'oris continc:bit.at intelleélus cft anima: pars, ipfum igitut dl(ponitur,aur ex hfpate ipfo oritur, cp fi potcmiz ipfz ln dIJ
aliquam partent corporis contincre opus eft, &. hoc quidê b icéto corpore dIe hiit,l1e'13 tn o('s per rotû corpus pro cc '
ctiam fingcrc difficile cft.na qualj alia: anima: pOlemif UC ' re uidêtur,neCJ) e:nim uil'us,neC}3 auditUs,neq; odoratUs,nc'll
lut cz,qua: in operationibus corpus url totum,uel in patte gufl:us pcr torum progrediullCur, uis êç coneoqucndl qua r,
mouc:nr,in quibufdam Ceparatis parti cu lis Cubincclligcmur: dam flbi parti culas ddignaras habet,ad ha:c ira nOll per cO
quomodo intelleél:us,qui in corpore non utitur operacioni. tum procc:dit,&in rrliquis fimliiter dlcendum cft,quod 01'
bus in aliqua particula corporis elfe fubintcl!.gcwr\'manifc: no neceiTarium eA:, Ut un aqu:E~13
uirtus itl iIIa pane: (edc~r,
fie igitur per h:rc intelleélum à corpore feparabilem dicir, in qua etiam operatur.ad h:rc igitur ira diwllt, quod haru~
.
quod fi hoc,immortalêm quoque eum dfe fatetu r, quod & potentiarum partes ha: princlpia quidem l'Unt, ar non penl'
ipCe fa:pmumero dixit, & nos huiufcc rei ufus in proœmi'js tus in ilIis ci rcunclu Ca! potcntia: Cu 111, Ced ex ill;s in rellqUUtt,!
propoCuimus. At Alexander hoc in 10co cum penit1Lls dubi, quocp corpus ucniunt ,igirur tOtum corpus limul eum jra~l
lauiffct quid effet huiufce conlldc:r,uionis proprium dicere, d ia,cum cupidltate dlfponitur. uerumamcn hoc nô [Uffi'l;
mentio locum pra:mijc.cx his igitur , quz diéla funt, hic id llam quod quxrimus,id dubiû dl:, ~Juod
unaqux C}1 ~nlm
rU
patc:r,quod il1le:lIeélum elTc: feparabilc:m, & Cubfiantix al, uis quandam fibi pattern corporis Corma ea, qua pr l ~
e
ICrius ArlaOtclcs declarat.
iuxta uircutem anima: in fe fede:nrcm operanrc, aut paucl cl
Apparent autl':J11 & planrœ diuifa: uiuere, &. ani proptc:r continuationem,coniunélionerrtc(i mltura: relit ,
malium qUéedam infed'orum) uteandcm habétia quoqJ ftmul corpus afficilur.nunquid igitur,quod ad pail,
a
animam li-~ce)
etfi non numero:utrag3 igitur par tas,&.infeéta pcrcinec,ill ipro mamfeao corpon: al1lnl a h o
tium fenfum haber)& mOlletur in 10co 1 aliqllod be~ efTe,quare: ûmul cu m, fubiedo diuiditur: in reliqu',s1CUuC:/ê
~ t \ J-' '1:- ( ~ ~ rempus,9:' ft nOrT perfeuerant,haudefi- abfurdum, al1lmaltbus uclut ea,quf 111 allo quodam fubicéro fp11 U ca
& C~cund:t
quand~
apt,iUdlem~
: lucee, cum prl : ,
, t ::<l.
....; ....
... . .-' 9'r·/ ,.•••.
•J.j f :J'r:{ln1, inUrumenra coim o<>n hab nt)ut naturam confer fuem,ea apmud'Il ,qUlcqUld dluifum, aut talc allquod ~ oCC
. d 't ~ .
uent:fed nihilominu'S in urraquepartium omncs fjJm futrit,haud ampltus animf ope:ra admiuct.q> /1 ad lue
infunt partes anima: 8{ ciufdcm fpcciei funt inter Ut reluc('at aptitudine indlget,id fe~lu i tur,qod
unaqu,:rQdi'
fe,& cum tota,inter?e quidem, ut qux feparabiles ejus pars malorcm curn poc nda quadam ~nim';):
aptllUro'
nonfunt)cum totaanima ut qUée diuifibilisdt. nem habens magis,uc:l ro1a imer ali4ls dtihat, & elC ~a Pur:
Cum re:darguc:rit oralione: dictn~S
elfe anima fecûdum pter ~?cinUlo1m
in rdiquum quoque corpu~
d l m!l;~ad
-l~'
)_~
(. . t, ~ .. I ..
i lem,~un
,c in iplis rc:bus fea"monem falfum cf" 111 fpltltu qUldem Î1c fe habenr animales pOlent l';): , qu , illi.
partes partib
j
:, ' (. , •
pcr tOui proccdêtcS fplf
fe dcmonarat,û e:l1lm Inquit plant.., & ao'imalia illfeda dl modum in arboreplaralea tO~
"
'J1ll
uidal1lur,u 13 t1ngu,la qua:que para indiffercOter animales
Viderur
autem
&
in
plantis
principium
aOl
I1i1
potcmias ha~er
Uldcwr,quia in U~Ouoqf
ra'mo & g~nc
quœdam cife: hfcenim [ola communis dl81 3
randi,& nuttlendl,& augmCntandl UIS ea,&: unaquzCV ~n,
.
ba Llit
fedorum diuiforurtl pars habere ,moturnq:,& [cofum Ulde rualibus) & plantis.
Poaquam c09,qui (utrunt ante fe phk,lkos IInpro 'p(e
tur.q. fi fe:cundum p ar te ~ errct am~
feparabili8 , non hoc
ci
'
non dl, cruerunr "ho ilct
,quidcm eêt/ed in hac qUldem ~artlcu
[~nrus,
in i\la utto ta dc cau fa quod omm'd ea01ma
facir,d~j
omn,i dire~.cu
igilur in fup~riobS
~Jl(;r"i.
motus e/Tet, gencrandl autem Ole.aUt fl:atlrn curn ~ l uifot1e
p1ant~
dIe arumati!.',1Il qUlbua cum diuIC<J: [\ll1r,( C l'
ùmul in infeélil corrupta dè,aut an urroque potlJ~
cfl:,au~
cial cand clll
, galit
.:::: ·".of
't ... ,..
�D ,É
\'.
A'5' ' N ~ 1 M Pi.
'3 r
rnQgis in fomnis,ùbi reliqu~
' arim~p'Ot
e~ti-:rq1'aJu
: &.
ideo rune maxime digdtiones nom: Vencreaq; f.a:penume ,
ro nos,etiam fi nolimus,inuadunt. Quare rnagis& de..ratio
t'lis participe,deCf; ea,qu:E ratiôe uaèatanima,.hic fàrno fue
rit,quam dt: plant li,nacp animis hifce;etiam.fi èformiamus, .-Ll .
animati [umus • in ' kcul1d~hmabeS'tj
patémia, -f' .r ~"
l
<]uod-elt aétu primum, hoc aurem elt Ut f('itna;geb~cr,
,h.
<um naCJ3 habitum geometra dormiens haber,col1Cempla,
.tionem ucro nequaquam .'.Item cum ipfe definic'l1s ' dixllfet
.aflimam elfe entelcchiam corporis natlfraHs ofgal1àptê~
~ ' t h~cquidm
feparatur a fenfitiu6 principio, . :cia,ultam habtmii,rubintulit.quantum·cx dift1nit;o()e col i ~
erhUtn a~.ltcm
nihil fine ipfa habet.
.
. :gitur,neccffe cire animam,uel al'quas pattés'eius, fi; partibi
Il ·Ex hoc Illud ait,plamale qUldem principium fine CenGti,
..Ils ip(a llt,à corporc feparari,de pla'ntali,f'CilJccr id,cl\ürtcias.
luo parcQ etfe,fe'd hôc non fine ilIo,hoc autcm dixit,non uc, • uam ~uid
à corpore fcparata nutriendl uis micriet '; auripfa
10 Il POtentias utraqJ anima fcparabiles habeat, id cnim 'pau ' .augendi quid augebit< etenim quat~dmni
ipfarii Far,
e rum
quod ln quibus plantalis clt, in QS ' "tlumelt entdechia.Deinde fubiunglt.uermamen allquas cf
o an~erdgui.
p\il lllO IJon clt fenCus, in 'quibus autcm [en fus inelt, in [je ' :fe pattes'nihilprohibet,ideo quèd iJflius corporis emcl
e(,h~E
latntalls ~It omnino,quod fi fieri non pareR) ut fine plan- ,fion Cuilt. Qyapropte.r inrdleétum quoqJ ~omplexus
dt,IS
111 1fenÛtlua fit, id parer quod ip[a· quoque planralis ani. ' <nim neC}3 clrca corpus opnatiOlTes haber; n'cq, quo operea.di:, d.e hac autcm ud~ti
potentiaammali difl'critur; fu- ~r)cope
~tiur:qod
qu~dem,
ur diéèum eH adue~rl
tenus ~ I dem
qu:rl1uir qua nam parre anim:E uiram ha, ~Il,quo;
minUS 0pcretu.r ., ImpedlmentOdè,p~oteraqu
ea~us,
l n iis autcm qU:E [equemur in animatis fecundum ·· uec·dliwo feparabllis.dclnde r4.lrfus hzc adduClC, adhuc a.u
ha.ne.lpram porentia~
' uitam
ëlfe diéturus eft. Q,ya: ergo a:' . 'lem non pater,an fic entele-chia ,orporis anima ~r, ut naUl~
Prtorlbus de anima tradira funt ha:c diéta [uficam~
:gubernaror.id autein manifdtum eR,quod hoc Ip fe nOIl dl
.
.
)
J<ilfet,ûquidem dc plalllali rola fermonel'l1 facem.At [onaC
JO
.,r
~ 1
fe ex his)q diéta hll1t,aliquis contrario dubio fie ri pOrret; 1'1/.1
,
~
,
'.
. :tali dennitione plantalis anima côcludatUr: nam fi al1imam
PH l L 0 P 0 NIl N TER PRE T 'A , · ~fe en~h:cia
dicr,~ô
Ut cO':lI
êp l~t i o~c,(d
ut fci ê,i~m;pH
.
' tahs am aiClenrelechla efi,no ur fClcnua,fed ut contcplat1o.
1'10 IN S TI C.VN D V M· LIB 'R V ~ M
fempçr cnimoperatioin fecundo elt,quodaétionem.ftgnin
• ARr-STOTELIS- 1) H A N ·I M-A
. ·cat idpatetquo'clanim:Etali non côuenith:rcdlffitltrlo'"Slc
,
•.
. igirür ad hoc dicamus quod nihilominu. in diffillltÎone plan
~i1
0 ST Q V A M In primo ' talem complexus elt,nam clm
. à l xiremcl~
i am
ut Ibê,
libro, quemadmoda in proœ, . tiam,omnc:m aoimam complcxus dt, qLlod COlm omnem
mijs pollicitus fuerat Arifiote... conCc:quitur,& fcmper,id extulir,((cnim quando ratlon'alls
les, ll1aiorum de anima opinio ' anima operatur, & qua: ratione caret entelechia ur rClt
l ~
nes expofuir,er ibi,f1quid ab eis diceretur,quod elt ur habitus: quod quidem potefiate l'tell
V"I.C--=:-/II non benc diétum fuit, argumé
dum elt,adu uero pr.jmum. propretea quoI! omni$ opêra,
tis falfum cffc dc:monltrans co Ile ab ea,quz fe fecundum habitum haber porentia,dc:fClfll
futauÎt:rc:liquum dè,ut qUf [ua
dit:opcrans enim uiddtcet g~ometra
geomemca cl\crcfdo
de anima fit opinio, nunc expo habirum gc:omerricum tCllcr, 'luern fi non renerer, qiio'per
..
nOIr. In hoc igitur fecundo Li... cnoperarclUr, quem non t~lIer
(qual?R ubl e(è.operaouo,
--=
bro de: porcmiis anim:r, qu:l:. · ibi quocp penitus habitus c(è.ar non comr.a ubl hab tus'; Ibl
lunt extra partfOl radonis, in tc:rtio autc:m dr ijs, qua: funt. operatio dè.nam geome:tra dormie.ns(ut [xpe iam dixl)ha.
tationis participes,ditTerit:quamquam in hoc c:tlam rationa bitum quidcm geometlicum rel1tt,at operatiollcm l10h h~
lium,& 111 tcr io irrationalium mêtioncm fadt. in principio
bet,quod filatius habirus lèhaber,('6 opcrario, fctnp. em m,
ë\Utem ueluti comunem anilllz'diffinitiol1cm de:clarat,CI,lIn . & omnes habentcs cotifequitur , merito cum ucHee omnis
t.am dicar erre cntelechiam (orporill naturalis organid poré animz,quomodocfiq; fc hilleret·, fluc uiddicct operarctUr
lia uitam habcncis,quam diffinitionem, quicûC}.l Lloluerul1t. flue non,dtfinitionem dare, urus (fi ea, qua: &: fcmp er', &.
ë\ lli rnam rationis parricipem.dicere immortalc:m ,Philofo.
omnes confequeretur:fcilicec emélcehia Ut fcie mia.Q lIem
Phi correpram impugnanr dicc:ntes eiurmodi diffinitioncln admodumigitur de operante rationali anima dicCllS,IrI'àtio
Gon cffe omOlSaflim:E,fcd rolum plantali . co~un
i re: na~"
nalem qu0'll compleétitur,hoc modo planralcm non pla:.
1 C:I.ltelc:chia perfeéèlo dè,&. forma, & al1lma clfe corporIS., ttrmitrit,nam quod platalt fen:tpcr indè,opcl'ationcm diCO,
tnreleehiam dicit,forma autem ~rpoum
iCeparabilis ipfa iUud aléjs clt aliquando.at fane potcntia fccunda,qlla' cfi in
~e ,Id patet,quod hic de ea,qu:E.l1ô fc:part~
. à corporibus, habitu,omnibus adeft,& femper. pr:l:rc:rea ipfe III dlébonc:
h~tno
~fi:ola
aÙt.ea plalltalls c:~ • crum 1111 male p~Jant.
ornnis anim~
dTc reddlta rationem uult,quod II1quit 11 cô,
Qix~
cnlm diffil1ltio uere de: omlll amm.a da~
e~,
nam c~m
. mu ne quoddam in omnem allimam dlcere oporreat)id:erit
tntllTc:t e~lIch
i am elTc al1lmam, fubll1tullt p~lma
. , naC}J , c:nrelcchia prima,[ermonc:mq3 in omnem protcndlt, OfiCIl'
in ~echla
,
a
l
~
dt prima:&alla.cfi fecunda,p~lm
.
q
.
m
d
~
u
-dirq3 non effe ut diffinitloncm)cum dicat,G quoddam.l1c igi
q
tll l't,Ut fClemla:lècundà uero ut comemplatfo.DlclogllUr
tur tÎt hoc ordlnatum.IIl his aUtem qua:rere dlgnum elè,~d
te c:chl. am Utlelcnuam.1I011
r .
1aot1~m,n .
r 'd d'
. rtcrmone(atcaurf limus, ne J:l
ë\dl1r
ut c~ntemp
. m cu
ita,eurn IPlC
1
Ixem..ln prlor
ttm C~:' 1 Ol . a,&
fomnus,&.uigilal1ua e~.pro
. ~rlonbc
311.
teat urrum unus de ca fit fc:rlliojueluti dùnimall,3n allus ~c:
te ft entla: romnus clt conrêplatiolll uerQ Ulillantla, Qia ulloquoC}} ut de equo ,ca,nc, homioc )quid ita Inqua h OIS
lia: ~C:bIth
i am non uu'lr elfe aiam quema.dmodum (den anim:r ul1am diffinitiollcm asagllet ~ ad hoc igilUI dlClmus
fcOlp~rub
dl:,propterea quod ani~l,ubcq;
uiuar, aiam ) qu~
ma X1 m~ nô elfe diffinitiol1cm daram.na.ffi ta allln1 a!,III.
tur id q ' . ~ eat:IlC~
tamen (ecundum illam fcmper oper
~
'lua l1lÛ anima: nQn elt coc: genus , nam c~r
Ut fub! a r1~ i ;C
PI~nl1
COl P ~ter ,quod
Ille de planrakfola nOI1 loquirur.. dtcôc quoddam'gcl1us uidelicet fubHallt,a ,.uelu ••Il c IIIternpl~
's cOlm non fi cundum [elentiam Ccd fecundutl1 co. d iUlduor
umd
l:,iquat1~m
indluldua [unt ,efi: qUld 'm ·c o.
<l~Q
tn e ~ fpecul,uur fempcr 'cnim plantalis anima pet:' mune quoddam genus aman:!:, ani~!lm
parucu Jill JII ,
,eeun um'~od
~ft Ut côtcmplacioopcratu[; & id pd lptci~Jd
i lfecuam
IlcccJe omlllum qUldcm o. U Il.
idl:?a;qJ~
~
:!
rtn(Jitft àtiiMaht dicebat,ubi ttiàtn,reftlHt Orphei car'
' nos
exuniuerfo anirnam Jatam refpirare dicunr,
q, Utrbls'oRendit ir.nposftbilc elfe plantis contingere nuc '
qUod anima elt etiam in plantis huiufce rei fidem facit,~x
eo
<t~d
. dç plantis, & animlbu~
h:rc pot~nia
comunil~:
:a~
f1 ~utrfèld
l ,& augcndi,& gencraridi uis in animalibus
~l
l sPOtemià
r~ ,& , ~afdc
· m . in pl.'fntis ui.Ttures !If~
uidc: '
h s,Id. paret quod IU:E eClam funt ammatat.lllud am alt,qa
il!e enlm fola communis clt,hoc fig'nHicat,quod hanc foHi
tUrn plantis animalia communicant.
.
'
fi
N
N
- ==--:
.y
S
,2
.-:..,. ... •~J
(j.
J ~' f-
3""
':1 ·
�p
R
quz"am /"pttitS ,utlutl qu'!t-(oJo numtro difl'trunt, qutm,'
admodum dt animalium in bis qUŒ fpecie diff'mmt cômu
ne quoddam genus,(cilicet a!1lmallimplicitcr.. et hominum
communis qu ~ dam
fpecies ~Il,hom
fimplJ(\~er,oOs
~
lem diffini,tio gcnus habet,non igituromnis al1m~
flmpllC1
rer dare diffillitioJlem,fcd deCcriptionë porrumus. quare ~hc
ratio quz de oml i anima tradita dt diCcriptio dt, non dlf,
,
finitio,przterea ipla di Ccriptio non dl
proprie una,
a ~ a:ÇJ
uocarum rerum ani marurli t'zr >rquiuocas uocés dcCwptlo
J'lem reddidit,zquiuoca alltemuoce ~idt'm
u~.
quod,.
dam Cunt,lignificationc ucro plura,ipCe autem ~ICt
ln r Op.
ris posGbile erre 3lquiuocorum per uoces a:qUluQ~s
unam
difflnitionem,uel de~criptonm
dari, dicimus eOl , ~ Clbum
fanum,&: medicinam (anam,/imiliter phlebotOmI3,& exer
citationem fanam dic.imus Sc:: urinas,&: pulCum Canum.ho
rum igitur,cu,m fint a:qui~c,
polfumus in~lIr
unam PC!
uoces ~quiocas
diffinitionem dare dlccntes Illud elfe Cann
Quod ad Canitatem bwe fe habet,hoc autem quod a~ (al1l,
tatcm bene fc habet,zquiuocum dr,uel eo quo~
Call1tatem
fac,it,ud Î1gnificat,uel cô~eru{'9od
fi com~unt
~ropn,
Plus id ,quod unicui<;l! p~ l uatlm
ln dt, tunc uOlf':~C})
pr~,
uatim dif!1nitio 6c, uldcllCCt bene Ce habens ad CaOltatem c,
ut conCcruet ipCam,ue1ut exercitatio, aU,t Ut fignifice t, ueluc
unnz faciunt,aut atteriaru pulfus,aut Ut faciar,ueluti ci bus,
Quapropter uoce quidem una dl: h::ec difflnitio, bene Ce ha
bens ad Canitatem ,ftgni/katione uero plures. hoc igitur mo
do neep as6gnata animarum defcriptio, cum fit <rquioç
~ ,
una erit,uerum plure&.entdechia enim de forma feparabl'
li,~
de ea,qu~
non reparatur,dicitur , na gubernator quoep
Ilauis perfett o dl,& forma camis perfedio ê çorporis ipû,
us carnis.uetl,lm cum fit à nauigio feparabilis gubernator,
folam,qu:E nauigij pcrfedio rft, operationcm fua":J rcnet
forma ucro camis & uniuerfalitcr form:E qU:E fum ln mat!;
ria fuorum fubicdorum perfediu:E funt,fic igilur & in ani ,
mabus anima quidem plantalis &: ca, qU:E ratione carrt,
cum fuhflanriam ab Cubicéto h'lbeanc infcparabilê,&: quz
flnc fubicéto nihil operari queat, ipfam quidem fubflamii\
habent ,quz ipÎ1us fubiedi perfrÇèio ~fè,
at fanè,ra c i~nal
is
anima non fubfiantia, fed optratione Cola perficlf antmal,
uoluntare enim fua urens anima irrationatî ue1Ut infirumell
torijs modis ipCum mouet . pr;rtm a in al1imis cfi & prius,
& pofierius,namQJ ubi rarional is dè,ibi quoque Cunt re1iq.
J'leC}lid Canè conuen itur,in qU,ibus autem prius l'fi, & po~
~
rius,horum non efi CommUllltc:r prfdicatum genus,non Igl
lur animarum commune quoddam genus eA: ,ueruOl funt
aquiuoca:,udut ea,qua: ab uno,& ad unum Cunt. Dixi au,
lem rationalcm non erre fi lle aliis , ad hoc uidelicc:t animal
,"ortale defpiciens, quoniam quatum in fubftantia proi~
fua anima &: ante animalia,quz ratione carent, &. poA: dT!;
per fe pOfeft,at is fermo de animis efi,qua: [unt in hifce ani,
malibu s,quz morri obnoxia funt.quare fi anima: Cu nt :ESl'
uocz,d iffin itio qUDql animarum tradita cfi a:quiuoca, neen
proPte~
una dl, unde &. ipfc: cum fciret imposfibile cfT!;
proprie unam anir
~ difani çionem as(Jgnata hac ipfa
l1itionc dixi' fi quoddam commune in omncm animam di,·
cere oporteat, A tquifpiam fortalTc ex his,qu:E dida fum il,
tud quzÎ1uerit,quid ita, fi LIna omnis anim:E diffinillo dari
non potell:,de ijs,Qui fuerunt 'Ince fc,conquefius dt Arifèo,
celes, quod non de omni ~Ilima
diiferuerunt ~ Dico igitur
primum quod i~l façerc: poterant,ut ipfe fecit, de omni Cciii,
cet,n non dlffinttlonc:m " Caltem comQluncm quandam de:
fcriptioncm rcde~I
, detnc
non hoc eos aççuCar, quod un~
omuis an i m~
denmuontm non ~ s flgnauerit
uc:rum quia
de omni,quz cuifq~
cITent propria, minime 'diffcrrarunr,
quod quidcm iple faCl', n'lm poO: traditam communem ra
tionem priua,im de ~naquJ
d , f(rt,~
deipûs eo,quo dl!
bitauit mod,ceb
~ e.m
c~m
~cht
~e ca,qux dl: extra
partem rationis ,expllcarc,dc obltd~
prlmum dirputar, ue,
luri ddenru dodrinam daturus, prtus de fc:nllbillbus fcr ~
tnoncm facle & de uifu didurus de uiübilibu8 priU8 loqui,
M' V S
lur ,t1C~
ante de nutriendï ui dirrtrit , quam de l'lutl'!'ri'ltntis
ra,
.tradaueri ' de ali,'s qunru fimili modo. deinde fic ad ope c
,
-....
,
' Co s op ,
liones tranfir,&: indead ilIas potenuas, quzeas Ip
a
ntioncs facium.
•
•
l,
va NIA M
autem eaqu.e dcani
ma tradita funt ab aliis,i nquan ti
unufquifque enunciauit ,pnus 11
-
dira .
'
dumd l.
'~ HIDŒ
'
(u ~
~ op i nio ne m
d ~ al~
1N C
iam dixi
fuam
. ma exordlt
ur, &: pnmum quel1da
mde 001
.
allimacommun cm fel'mon em tr a d ~ rfi uU 1r
ar prius l'a, qu::e in côprehcnflonem Ip lUS dif
lit
__ ___
finitionisconfel'unt exponit , lIam, cU,m ~a
.animx genus accipere ad diffinitionis redditione,,?,ldq.; U'
gis quod generi proporrionabilc cfi,na'l3 C:lia diélis de ca i'
fis difflnitio diffinitioni propon ionabilis ell::primum roffio
to omnium ,qu::ecun 'il Cuntin decem pra:dicamenta dlUllo
nem facie. C um fit enim ex his qu::e CUnt anim a,ea Cub ~n a
horum pr::edicamentorum dTe necdTe ë. quod igilur alll"'fXI
~on
dl' accià ens,id paret?nec quidê quantieas ,l'ft, hoc cn l
JnJermonibus contra Tlm:ru m demonfirault ofiend ell doa
l1ullo modo fieri polfe, ut anima magnitudo fit. Pr;~c
contra Xenocratem ea~
_e~
nume~
iJ?posÛ 1;>.i!e e :rir,
c1arauir. Quare neep,ut cOllnua, neq; ue dlCcrela 'l3tlras d'c
neC}) ~pea
p'enitus éjjritas9 ' ath non fît qualitas,id oaen(~é
in ÇJbus ca no eé Harmoma cit(purar. argumëtis CI1I(11 e,l
d oino qualitatem non erre comproble, Cl' (J neC}) qualiC35;
I1CqJ quamitas ell: multo minus ex alijs accidem lbus
crU,/
liqua enim funt ex his) id ergo relinquitur, ut fit [ubalt~
~od
ergo animafubll:antia efè, ideo rurfus fubftan tlaIII
in fimplicem,&compofitam diuidit,at'l3 adhuc Îlm~
'f c
in formam,&: .materiam • Cum igitur fit [ubfèanria triP c~
fubftamia maxime corpora uidemur cfTe , przcipue aUI( m
lU ad homin~s
multos , horum enin. maxime ccgniti oOc
habenc,corporum ucro maxime Cubtl.:'üiz Cum corpora (la
turali,~fjngeo
Ccilicct ab artificiofc: faét is, uc! ct,ia (1~
themancis corponbus.forralTe autem corpora ani6cl o(c
.da appcllat ca,quibus ab artifice formz qua:dam indLlér~
funt,ut dl: abaculus,& folium , ncep enim corpus aliqU O '
jnquantum corpus artificiofum. c:om autem lIaturalia, c~;
po ra compfit~,ex
forma,& mate,ria CO l 1pOna~tUr
,10 Ill'
forma magis fuoftantla dl:,hoc l'mm & cfi,& dlCltu r CO is
pofitum per ipfam formam,nam ,:um fit una,er comLl'~"
materia,difcl'etio,& crrcntialis unio,qu:E fit in unoqLloq; ra
[ormis eit.ex hacigitur diuWone inuenimus corpora 1~[a
Jia magis cfTc CubRanti,am,&: in his magis form <lJ11,qua III
Jc:~ i am , hinc
igitur qu:rrendum cfi,in quo nam hOlllfll Uficp
li genere anima ponéda fir,utrum compoflta qu:rd afll Uct
ilalÏa(idcm ac fi dicam corpus naturale )ftt,an ilmp!e x( ~i'
.ft ftmplex,forma ne ~ an materia<:'pofihac igitUr, ut~".ma
uO
fell:ioribus hocinuCflat,inquifitiois principium faClc,tn
' ~a'
au(em magis anima manifdlarur ,id cft animaluJ11"a nl r
il1
tum uero,quiauiuit, animatum dicitur.Corporum 1811 1.1 llO
.quit naturallum,alia quidem uilam lubét,&: l'a anim ataa
~amus,l
i a uero uita carent:quapropter in corporib u6 11 cLl
rallbus uitam hahentibus animam contemplantLlr, hall ni'
;pCam ~itm
uocamus an i ma,nc~
enim c () r~us
~p.rul'
f.1LlS
Jllam dlclmus,nam corpus,po{l:qua uita ab1']t, Illhllotflüare
corpus cft. nec uiuit ampli us) neC anima dicitUr. Q. c!il
~ lOima
in habemibus u1ram non corpus, uerum LIlt a ora
propter quam ca animata dicuntur ,qU:E igitur ,~rp(Jg
uiuunt, ea compofita [unt c~ corSX)rc:, ~ uita,; 9u~
~ ~or'
l'it, quamque uocamus 301mam , Cx aOlma 19ltU~,
o/fll1iS
pore animatum comp(Jt~
efi, atqui fubfianrla çIIrt1
cx forma, & mattria compoilla dl:, igiepr animatutfl 'aJtl.
fit ex anima, &: corpore , alterum quidem ut ma ccrl oei'
alterum ucro ut formam habcbir. Q!lod fi for~a
cO",rl
nua efi • & fini. matcriao ,aufa, ~ ho, idem a~l
porl,e
,4,
�D
E " A" N . l 1 ; M ' ~ A
non fubftantia,<juetnadhlodutn (unt ali:E. V dum liquidé
genus ipfarum fubfi:lncia tfr, &. fubfial1lla q Ulde m !reura,
dum formam,nonnt hoc dubium regula uniuerCa1's fo1Ul('
fe uidetur<:ad ha:c igitur refpon deo, q uod cum iIl ql!:bus e~
prius,&: pofterius,horum non efTe communiter pra:?lC~
genus dicimUi communiter pra:dicalum,l1on quOdUlS a~cl
pimus uerum illud quod colltil1uare Clrcumpleé1ltur,nacp
cft êt a:limpde~,ur
equus,&: freum, uelliglleum,
atC}3 ideo dè illi animal pra:dicatum,lIel equus non Illi ~[e
J1US pra:dicatur,nihilautcm h3!c ipfa genera communia p;
d icata remoriora habere proh;ber:corpus igirur &: fubfian
t la ut genus equi lapidei &: lignel prœdlCatur,idem"V in om
nibus.Sic igitUr &: in anima,genus quidem ipfarii elfe fub ..
fianciam nihil prohiber.al fane quod ipfas comlOlIare corn';
plèdaeur commune quodda genus Ilon habem, nc:C]3 elliq1
;jnima,udut ipfarum genU8 pra:dicatur,ncC}3 emelechr<J.,o n~
<juemadmodum d i )(i,entlchf:pa~
qUlgem rllbftantla
ipfa funt corporis, parrim uero operatlon,e [ola: Ilolllg'eu r
l1miles omnes emelechia: fune, in ipfis igltur cCl: pnus ) &
pofterius.
pori eG ,"namque tà rgrdfa (orpus ipfum diffluir, &: pu_
trcfClt 1 forma quidcm corporis erir anima, mau:ria uero
~OtPus
ipfum. quod aUtem anima Ût corpori caufa ,ut 6r, .
hatet ex eO,quod atlimata hac ipfa re 110tamur &: inde ha,
ellt,Ut GlU, unde etiam confuetudo eft Ut a~im
priuata
~
Il.
'
ficorro ra
,~\juaqm
ue l pOn
anima: feparationem
corporà
Ullt,nlhllominus dicitur Abi'jt nec eft amplius Admeri
!~or
. Qyare
fi compoûta'anima:a ex anima &: corpore cô
lIant .omne autem compoûrum eft ex forma• &: materia et
qU?d in ijs COntinuum dl: &: efTemi œ caufa 'forma eft 'dl
anima'
,
, l
'
,)
8' , , 10 ammatlS ta is cft, id fequitur,ut anima fic forma.
~ I C I,gltur animam efTe fubftamiam fecundum [ormam in;
tnOlt, quam quidem formam uocat enlelechiam ab t'" ,qd!
qu: num ,&: Ti Ï\~/OV
perfeé1um, &: CTVY~X!l
~onie
. idcf:
d ' d,unum perfedum contJnear, etemm U11l011lS ,&: perfe}
él~os
materia: forma caufa eft. quia eliam rubieé1i perfe,
rnIO~
I S ca~:
efr'&,ipfum cominee.asfignat igitur hinc an;,
tn ~ ,ffimtlonem dlcens efTe cam cmelechiam: fcilicer for ...
lisa~
, & perfedionem.at cuius <: huiufce corporii narura ..
cide~roPta
dicie ut ab ane faB:is corp~
i bus,&:
ab ae
pu ~ Us dlftltlguat. Deinde quol1lam lapiS (]lIoque cor,
()~;
, naturale',&ouiui fO,rma entelcchia, qU , e ~admoü
tia ,la quoq; 'a 111 m a carentla fe habent,ldeo adleclt, poten,
Co U lta ~ habentis)ea de caufa , Ut ab inanimi., OIb monu;5
l]u~onbs,&:
à femine feparee: neC}3 enim eltinanimis ali ..
Ille POtentla uitam habet.neC}'! corpus monuum, neC}J ft,
tne n,nr'lJ criam in utero infantulus,û nondum uitre inlhu ..
lI i tal~
parata Gnuin procdfu aurern litera: in idem deduciz
lit q, u Us organis illfhui:cum pOlencia uitam habere,adeo
t'lm hab re hac uel'borum [cric uCll'ceat poeemia:fcilJcet ui
POtenti et,'& Otganii inftru{rum efTe,non igitur morruum
haber. naIn lieer organis inftrudum uidea.
tur:nil , ~UI{m
tlÎm fi li OmlnU6(ueipfc air )eluli pal teli a:quiuocz funt. elt ..
of6e i ~c ~OI'(U
i rnal!U6 diCitur , Ut lapidca, quia non manU6
qUe q r:n aClt,nrq; Ipfum femen porellt,a habct uicam , na.
Cl( a ,Ula Otgana nondum obtinct, id haue cft idoncum ut
fantnt1a Ultam fufcipiar. Veriilamen fcmw ipfuffi,udin.
lIit li us ln Ulero lion organi. perfede infèrué1:us pOlemia
tC(:m habere dlcccur:habens enim uiram potemia licri po.
h boat Ipfum pt'rfc:ollm ,quodqj iam uharn fufccperir,illud
il ete Ultam pOlenua dlClt • quomodo ig;lur poremia , &.
nOn aétll .: Q.Ioniam quaccl1us in [ui'jpûu8narura finc uira
tQ,aplumq; Colum ad /ùfciplclldam ullam, fecundum au.
1 ~1l
potellna id cft,quod habcr habitum,naquc per fe hab;.
lum cwet U t uluum fini posfil:&: fi fempel' ab anima, do.>
flee adût,uiUlficari poteer,Ut elllm iam dLxirnus,quz fecull'
~um
habenc adu,quod cCl: in conrcmplalio,ea habitUra ha
ent.Quare etfi fempa corpus uiuum fic,haud abfurdum
C:Q,quallcum 1 1 lUS natura cfi;id diccre , quod potencia u},
~rn habeat:w:J1i m ~m
ipfum,cum pO[e~1tiam
habeae, U(\)
r posfieuluum aerl,lea fieri uiuum.nam LI ex fe non habe.
d~ POtcntiam,nol1 quidcm uiuum fieret • hoc autem, quod
P~ POtelltia fignificarum hic dè,idem dixir in llbro de inter)
nretat,one,ubl ipfum posfibilc dluidil:posfibil.-: enim inquit
lI~n Gmpliciler dlcicur;[ed hoc quidem , ucluc adu exiflarp
qUPOS,flbile cCl: ire quia uadie,idqi omllillO posObile dfe ait
)laOd lam in aétu ~fè fecundum hoc igilur id didum dè
PiatellLia lIitam h bcl1tis. Dubirauem autem forcalfe q~if.
1l0~
~Ul
Ge anllna fecUlldum formam fubtanc
i a~q
id ira.
nc:c c: I:CO~mule
aliquod gcnusanimf,dlCamus( commll
1'10 e" l ~ alllmarum gcnus dre rubftamiam, aut quid ira oi.
la re~
e~ham
elfe reqUluoca(T~id
Îla infuper,cum regu
lun
J r~ dl~ar,in
qui bus eer prius & poftaius: ~l:>rum
com.
rius io ,. P a:dlcaluolllon cft genus,& cum pnus &: poflt~
G,r,lp
' r.,arum camen commUlllter
' pra: d'lCarum
dè
gcnus "nlmlS
n,
s
telechiarn,om lJaqJ anima [ecundum formam,quam en,
UOcat
r. bll.
' dl: • quo d 'Igl,tUr non film l'uer
fi ' ,'u
'~antl
amnis allim
foluimus p a ubleéh Obi corporis encdechia efi, id lam ab
«:OrpOfiS ~OPtc:ra
quod ) cdl anima ratiollalis entelechlOl
• C!tUr,.qé'tu tamcn folum corporis dt (mdcùa~
Nunc ut ab initio rur(um redeamus tentantes'
diffinire quiddl: anima) & quxna fit eius maxi~
comm unis ratio)Dicim us q uidcm un um q uodda
dIe fubilantiam.
gemls eorum)q~fn
Nam poftql}a,ca,qlla: ptlUS ab al1liqu is dlda [unt enar ..,
tauit,al ud orationis prin cipium faci r.ac illa q .Ja: tlbl uidcn
tur exponir.
Huius autcm aliud quidem ut marcria ) quocl
fane Fer fe non cil hoc aliquid)aliud uero formalUJ
8{ fpecicm fecundum quam iam dicitur hoc aH/1
quid)& rertium)quod ex his conficitur.,
.,
Hoc aliqUid hoc in 10co Arifiolell formam Ogm6cat J JO
pr:rdicamelltis mim eH: indlUiduum.fubftalllia en m, illQe;
omnis hoc allquid l1gnificare uideLUr, quod igitur unicu lqJ
cft elfe,&: diCl,uelur hominem,c uum, fccundum for mani
id eft,l1am communirer omnibus malwa fubftrata ê. ideo
clic r fllbftamiam fecüdum malenam per fc Ilullam cfTe for
mam,quia nCt]3 pcr fc fubfli[ir. V crum fcmper quadam cü
forma marcriam colltcmplamur. per quam formam delll'
ceps ullumquodC):l denominaCÎollcm habce; nam per quod
ab ulloquoqJ allorum differr,illud habel à fo rma. pOII:{hIC
autem materia efi,nihil enirn formarum per fe mareria cft.
Verum poteftate omnes,Il
~ C}3 mim id,nec abrolutc quidë '
quod eft alicuius fufcepliuum ,1llius matwa efi,ut in m agi~
proximis materijs uidere eCl:,nunquam enim ( Ut ita dlcam)
fidilium illCl:rumc:ntorum lapides materJa erunc, quoniam
Ilon id habene à narura tnbutum,ut horum formam fuci~
piant,neC}'!id,quod non amplius poreft, qUiacandem obci~
Ilee formam,regula c:nlm 110n fi ee,ne'l3 l'urjpûus materia:llc
<Iue cOllfimilium formarum,quia iam fpCClcm aé1u h abe e~
jgitur prima potdralt folum con!1deralur . unaquxq, auté
proximarulTI po:eftaee folum eft Ilia forma,cUlus cft.
Ea aurcm matcria quidem potenria,forma UCI
ro entelechia.
•
&.
di
.
.
~ G
Non dixie ente1echia ptr ablatiuum cafum ,ccd pel' no mi
Jlaeiuum,n OIm po~quam
marcria ipfa fOrll1dm fumpfcrit,
c:llteIechla elfe dlCllur, &: hoc uerunque fimul cft fcd fani:
forma, per fe ~nclh
l a cft. opporUlt autem po:cntlœ en'
teIechlam, qUia Impcrfeda potentia dè: emdcchla utro
ipfa perfedlO,naquc in perfeé1ione fignificae ipfum elfe, ln
quo aurem unmqod~
habet cfTe 111 co quocv propnam
habet perfeé1iollcm, fcd unumquodqJ feculldum [ormam
(uam habet elft) igi tur unuc' uiufque pcrfcétio, [ua IpÛU9
forma eft.cp fi perfeétionis cft forma &. perfed,o Ipfa dt
c:neIcchia decemer quidem forma: lI~men
in nomen ente:
Jechix lranfmuear.<p fi uniurrre forma eft,forma aueem am
ana, id qUldem fequitur quod anima cft encdech'a, uc'}J
uero folum Ut nunc loquimur, [ormam d lC , ~ encd~,am)
r~d Ctil~
pro DA;uril hoc notllillC utltur • ~t(lI
dt ucnfq~
�v
. ~n naturati dif«(tuit, tllltft llaiu=e ligura, nus perfeéHo dt.
fortafTe aurrrn entdrchia: nornen pro forma afTumplit ideo
nom en in accidentia quoquc fmur , ucluti
quod ~orm
cum dIco Socratern forma dTe (jmum,uentre clato.fcd h~c
.. non funt Socrans perfeélio,ul'rum fic illi acciderunr.
Et hGec duobus modis) aIrera quidem ut fcienl
tia,altera uero ut contemplatio.
In dual! parres entdechiam dluidic alteram fecûdum ha
bitum,alreram fecundum ope r at i o n l'~ dicit.hoc autem fa,
cir,quod libi entell'chia: diui{jo ad diffinitionis asfignationê
Utilis dt,~um
fit enim duplrx entclechia,alrera quz dl fe,ü
·dum hablrum qUa! quoCfl &: tempore, &: narura prima dl.
altl'ra,quz l'ft fecundum eam,quz ab hac l'ft ,operationê,
inueniet animam(uduti iarn diximus )dTe entdechiam pri,
mam. fecunda enim quz ut côtemplalio dt, à prima ut [ub
.tlanria fit habet,narn contemplario I2 fe fllblèanria oon elè.
Subnati~
aut maxime cfre uidenrur corpora,
& horum naruraHa)ea enim funt alioru principia.
In tria fublèantia diuidens in mareriam, in formam &in
lJtrûCfl fimu~,qod
. elè natUrate,corpus, ex hoc( Ut lam' dixi)
.uelut la maws ma~tfelèo
doélnnam tradere incipit, ex hoc
cnim ru . fu ~ lI1ueOlet. q ~ d anima fubftantia l'ft, & qual/9
fublèantla Item at, hzc Igltur in qui t maxime fubfianria ui,
denrur dfe,plericp enin:. marCtiarncit,& fo rma nô cognour
runt,at fimul ~traC)3
~oln
f~iu
n t, co igitur acçepto quod cor
pora ,Cu blt a1lt.1a .malClme ~Idc
~ tur~
& horum mOlgis qu:r na
ruralla funt,d
l amguen~
ulddlcet a mathrmOlticis > & aniS.ciofis corporibus,huius rei caufam addir, Q uia,i nquit,na ,
turalia aliorum prindpia (unr,nam tum mathematicorum,
rum arte faélorum corporum conlhuébo fullt,unumquod
que enim iIIorum naturale corpus "ab et Cubieétum, nam,
que a baculo ,quod dl: artificiofum corpus "lignum , quod
dl: nawrale,fubieélum dl.
Sed naruralium alia quidem habent uitam,alia
uero non habent.
p olèqua m id a(ccpit,quod nalUrate corpus maxime fuh
fiantia elè,hoc ipfum in animatum,& in id, quod ammam
flon habwdiuidit,& id oacndit,q. anima fubllamia cll.na
li naturale corpus ex materia,& fl'rma fub fta mia conllans
utrunqJ fimul eil:,& naturalc anim atum dt, id Cequitur qcf
ex forma,& materia ca. Verii tamen ex prima materia , ~
forma fimplicia corpora dicimus d Te,& ha-c ex m:1gis pro
x i ma
, co ~ p ori s matcria,&: aiz forma. cp fi form a fu l3a ê,igi,
tur &: am ma . & t1 forma qu:rdam fub{tantia fimplex dt
Jgitur &: anima fubl1antia ûmplex, aia inquam 6m formâ:
Vitam autem dicimus nutricationem per fe Be
accretionem,& decretionem. ~are
omne corpus
l1aturale parriceps UitGe/ub{léitia qUidem erit fub
fiantia uero fleut compofita.
)
D iuifis corporlbus nalUralibus in uitam habemia & 00
h ~ b c tia,dnceps
quidnam uita diffinit.ex hoc eni~
quz
utr~m
habcnrcogn.ofcenda Cunt. pet fe autem inquit nutri,
catloncm ,& accrctlonem,quoniam additio uidetur dTe ac,
cretio,ut fi aqu:r addatut aqua,quz tamen accretio non cft
pero(e,~tm
per aliud additum,nutriri etiam,
~ atque
auge ri
Igms Uldw potdt,eum tamen u i t~m
non habeat, quod qui
uerum elè,ea cOlm per Ce nutriunrur,quz
dem nequa~m
cu~
~ habent l/1~ruenta
,per qua: nutrimenru fufcipiunt,
qUlbur~
ex.nutrlcatlone additioqJ,& incremrtum in omni
parte fir,l g'~I
uero,&.aqua, ~ali
ilèius modi non 12 inllru
l unr,e~
10 om.OI parte accretiomm faciunt. j5
meora ruClp
terea in igne genc:ratlo magls, & corruprio confIderawr,cu
quod augetur manere ~porca.
uerum de hi Ccc in Lbro de
g enerat one,& corruptlone d l l l ge~tr
diélum dt. hinc au,
lem colliga l1! in uc:ntrc: 11011 dfe aOlm~
,nam fi uita dl nu,
tritio per fe,&: i ncrem
. ntum
, ~ decretlo, Idq; elè per illlèru
autent in utero no
menta pro pria ,quod ulta dl,~nfaus
perlnlèrumema propria nutnt.ur,dlco au rem peros, no cft
i&llUr cU1oo.uiuat,anima!,nutnUlr al,ltcm UPlbtlico per c;in~
nt
N
··n
'V
S
gulum,quod ~ matre redpit.uerut!l hifce inltando l'Crpo,?'
dere po{fumus,quod &: fœtus in utero .per fe l1utrilur, l1atll
ft augctur,patet quod cdam nutritur,manifefrumq3 dteafl!
non e{fe addir:ol1em,noo coim os osfl apponilUr,ncC}! carnl
caro, [cd li maue nutricario pr ~ partu,
quemadmodut1J
quoC}3 nobis panem pilèores nutritionem parant. at pr3:~C
rea puerulis pr.rmanfum cibum matres prezparâr ,hoCIgl
tur modo &: in etnbryone accidit.fecôda enim qu ~ d a m nU'
tritionis pt:rparatio dt) qu:r ex matris natura procedif. at
·criam perinftrumenta propria Ilutritur. nâqr, & 11 non ~er
os,quod in co ta men primum elè, uenter digcrit, trall fmlt,
vrqj ad hepar,hepar uera in unaquâCfl pattem per uenas ~
ftc in unaquaCJ3 nutrimentum fub ieétz fubfi antia: a s{l tl~
tur,Ced ha:c in animalibus perfcéèis accidere foleut.ItCm all
ter.fi I2fcéèisfimiQaiallbus inloco mOtuS addt manifdleqJ
i~ utero fam~.s
moru locali moucot,id fen e qèl'hi qu,:q; ~i
lIa funt. Vero Çj hzc oia ~futare
qrunt,id COtra afiruur,dl cc
tes fi nihil quicfij &ufha natura facit,neC}3 aliquod imperfe,
éèum,quod (lbi nequaquam fu6cet~
posflt,quid nam, fi!!'
<km perfeéèum l'rat 31l1mal, adhuc Ipfum in ucntrc: Jlat~
continet<non ne id patet quod adhuc imperfeétum elt<coqi
tendit ut Or an i mal
~ nodlm
aurem eft.q, fi etat anim
a l,~d
ita non przbuicilll pet qu~
uiuera inftrumentol perfcéèa,ut
O S~ Verum 110SpofTumus ad hoc contra refpondere, qllod
ud utl,cum iam genilUm elè animal , &: adhuc fi rmit,U .e ro'
borrq; infhumentorum mdigeat,operari p e r f eéèas(1
l m~'
lis operation es minime poteft, hoc modo quoq3 exillen' 111
UtcrO,ex quo 0mne c~rpu
s cutt! tempote ruam ipfr us perfc
éèionem.con~qu
i lUr,maio
et indigctauxilio, & proplerea
q uod am mails [ormam furcepit in Ulero conferuatuf qLlod
adhuc f.we(ut dixi)magis in{trumemi cuÎlodia & c~ra
ill'
d j ge .a~:pr
E terca
fi quifpiam ad operationfs pe:fr{risÛ ma '
rtfplclat,nec puerulum qu idem dixerit ani mal nifi pub e'
f~eri,&
iam d ~i n~fps
generatiuas operatiôcs oprratus fu;
ne/rd cu m,quI fe Ira habeat , animal folum di cere abfu rdll
~n:.
V c~um
f"rtaffe,qua: ~ i da . Cunr,minime necdfaria fun t,
~eCfl
e~ J m,c d i per.Ce l1utrJ~,
tam.dt Ilimal, quia non cil
ldem Ulc~S,&
ammal, ulgere cOlm >& uiuere ipCum dic"
mus,at am mal nodu~.la
plantz quo'lJ i pf~
per Ce nU'
tr·ulltur,neC)3 tamen alllmall3 funt. at neCJ3 quod ("orus Îl'
pa ni ceps ideo iam dt animal,qu:r igitur folum raétum par
ticipant,ea no Cunt animalia,qu.r l'mm media fUnt imcr (cil
flbilia,& uegetabilia,ea tadus cMonia (um, alioqui anima
lium maxime proprium eft,ut tota per fe tota de loco ad Jo
eum rranreant,quod infamulis in urero 110n adeft,nanq3 ut'
ro coniunéti)&: colligati funt utluti flnt eius pars, moue'"
turqj ut planrani.mes, quid alite,? uere , flquidclT! ~er (c é1~
compoCuerat ammal,natura fic 111 uemre cominulr(ItCm aU
tcr , ~ operarionis in~ i tu i o hac uia progredilUr,ut ab imp'~
f ~ éè l or l bus
a.d maglS perfeéèa tendat,ne<]J aliter uir~
{u P',
rlores aduenlUnt,nlli quz fUnt inferiores pra:extirerint, ha
iufee autem rci ordo fic fe habet,ut primum Ot quod animJ
caret, deinde plantalis ~ia
Cequarur,terclo loco {jt ,oru m;
qua: commode plantamma dlcimus , quarto eorum, ~u
funt extra panem rationis,ultima uero fit rati onalium ulta;
quomodo igitur hoc ordine confbtutionis natura utatU r c
ftderare Oportet,nam pofl:quam femen conden(atUm clè, Ir
~ud 9uod fimul ~at inal1 i ~atum
quoddam elè, deindc ;~I
C.
na~ dlcam )organlzatum primo planta: llmile elè , adhudert
C
ccu
me extra partcm fcnfus,paulopofl autem cum pro ; ,
&. ~fumperit
Cenfumëv,&: taétum,& motum, tunC P.a~
tan~i
fimite.in fui ptincipio ut.er.o coniunélum e{t,u t CI~l
POlill8 conchlS,teftlsGe,aut lapldlbus plantanimes ~,:r
r~
:ttC}3 hoc don cc pattu emittatur in lucem, tÔC igirur 1\1 aJî~
~
perfeéèa cuadullt,motu<j de loco ad Jocum mouentur,a ~;
turq; proprijs infirumentis,ore (cilicet &: talibus, lk om" )
'
d· tUr
bus fcnfibu8 agm,randem autem(fl de hominibus Ica .
uitam tarionis participcm Cufdpiunr eum prius ,xtra r31~'
nem uitam ducam.q, fI primo uit:t t;mpore non gen cra
efl",;
non idco non fwlt animalia,ncC}1 cnim omne animal i
.rac,m.u1a
1
�A ·N · l
M
A
tr~,nula
cnim Cx putrr(aé'iionc naîcuntur, qua: quidtm lcchia in prima,&in fecunda,uidclicrtin habito,ct in oper~
potenriam non habenr, &. nihilomlnus al~m
ia
riom:m cx habilUJdixir'll aiam fic elfe cmdcchiam,ut fdam
unt, ~t ctl.am muli &. qua:cunce cx diuerfarum fpcleru~
manifcftc Catis fupcrC}3 huiufc( rci demôftral10ncs eXlulit,R
cornbmauonc nafcuntur,animalia quidem fum, gcncrandl fomnum.f.& uigllla,quod idê ca,ac fi diceret aiam op el an
lIero potentiam non habevt non enim animal'um gcnna, &: oô opcrari,operatlo .11. uigilia,côtranÎl Ucro opcradoni. \
fe pro~ium
eft,fcd uri mot~ev
&. fcnfu. Cjuod autfm nô fit romnus ê, co OIhilominus habeamus in utrcce aiam. am
:n'm~l,
utnne,hinc illud patcr,nam ft animal e ~ rub.fian autcm tran[umptionis de forma in cntelcchiam Alcxander
.Ia am mata fenfitiua,u idclicct nala ut frmiar,fi dlet an mat pulcherrime confiderauit.naC}J ait,qiïl nec elfe erat diffinirc
Id 0portcrCt,ill priufquam url perfedo, url immaturo par ulrumdicere oporteat aial ex op(ratlon.bus, qua: fm aiam
:u cJUclur,pcr fenfus agerct, quod quid m millina: fadt, fiunt ,an ex co,quod operari posftc,quorll qUldtm polfc: pri
rgo non erat animal.
mum eft,op(rari ucro feciidum.quodl}l primo,&. fecu lldo
ad
difflllitioncm ufurus crat, abfurdum<}J ,cft in forma pri..
~ia
aar corpus dl) tale fcilicet habens uitam J mum
dic(rc,n:iev una cft uniufcuitJfev forma,.p
bon ÇJdem erit ipfum corpus anima) non cni~
dt ptcrca&fecundu
in emelcchiâ,& perfcdioncm formam rrall[uml-fir,
e~run)q:
funt fuperfubicéto corpus) ueru mal ncC}J enim perfcétioné allam prima,aliam f(cùdâ d. c(te ab
gIS dl: Ut fubicéhl,& materia.neeefi cfi igitur ani fOllum ab rône dl ha:c igitur IIlquit,caufa Itan(Ïlmptioni8
am fuhfhitiam dre,ut formam eOfpons ~aturl
dt f orm~
aut & e~tclh
i a: dlflcremia inCjult efi, quod ia
i a eH fOI ma~
IS POtentia uitam habcntis fubfiantia aute efi enl quidem forma entclcchia ê,at non ois entcl,~
· telch~a>s
igitur corpor!s dl: cnrdcchia.ipfa au llam qua: ab habitu l'ft opcr;lIio c:meledl!a qUidem d1,non
habcl, ~ or
tern dICiCUr bifàriam aIrera quidem utfcicnti3,all lamé &. forma.quaproprc:c cncdechla fe latiu~
ma
forma
ailt
uldc!icet
fubaudicndu
fubfiamialls,non
~ a~
!~ra llero utcontemplario. pater igi( quod. utfe~é
cid:ns nôemm(quéadmodù d'xi) fubieéti perfe{rio a dia
la efi>cum enim adfit anima,fomnus, & U1g1l1a e, dl:,q> li ha:c ilafe hnc,non qu ,dé qui d.ff.nil aiam dicens a
et refpondet quidcm uigiliacontcmplationiloml eff.: lorma lal's corporis,bene addakric plÎma,fed qUi dixc
l'lUs Uero habitui fine operatione.
tic emèledi'â,quod cntelechia laüus éii forma fe habct,U1~
dt~od
ait cx his hoc cft quia corpus habens uÏla corpus qUldcm iIJa addlt 0 lJeccOaria cft.
Prior autem generatione in eodem fcientia dl'.
tal~ COrpus )<Juod ~fi,ac
fi dicac comp(ilU~
ex (O~'
po.c,&: Ulla,qua: u:ta anima t.fi,necdfe dl hocqUldem ah, Qgapropter amma dl enreIcchia pIima corpons
~'hd oC-~d horum dTe matcriam)allud
uctO formam,quod oo-co naturahs uitam habenris potdrare.
"'II
. . ,
1
pu
"n> o.quod cmm mqulC,ammalum CO Ipus la t' cor
Cautls(ime qUldcm cft u(us addltione dians in eodem.
in . ~ ~)Ut6
diceret, hoc quidcm fub'eétü (fi, iIlud utro dè nace 111 allo,at<v allo fic ri polCft, ut fit habilus 0l2atio prior.
ft
leét.o:c0rpus enim fubrjcilur,in fubieéto aUfê hoc la, pta:ceptor eniIlI renet hab'tuS operationem prlorern, èiJ dl,
III t ,~uh
l edurn
ucro nOI1 trit anima,quod eft ac ft dieatur Cc pulus quia fanc unius & eiufdem peedit hé/bit us o~ati,
t
,
fJ ,.
•
~ .aterla.hoc aUlcm declarauit dicendo lion quidem corpu s Il:5,:hoc autê
in hifcc qua: fUllt in gCllcra ione ~ corrupuo,
t:I~,pr
fublc:éioJ'cilicet acccpta aia, corpore uelo pro ma . ne uerum cft,in qu ibus oaliter opel allOpott'ft ab hablru fc
-<:;Ia, nOlC}l h~c
rubieéti, matcriaC}3 habt:t otd;mm. de illde parafl:diuina cnim curn habltu côcurrellttm hfiroprratio,
fublict~qd
ila fub icduOl non fl~ an;ma:llô cmm nern:nam fcmper habiLum tencmia opcralur ,quia tin c POl
l uf~rn
i 1Utt:fUPtr-fublc.do.corpus dl,(upcr Cublcéto dlCf ns,pto têtia Cunt opc:racioncs, Ut illilbro d( intcrpretallone ab co di
fi\~bledo)qu.rma
not! etre frglli6car: natn quod in dum efi.quarc in morlal1bus quidcrn habitus opeIOlIl0.p,
U tcéto rfi forRla efl,oon CubicCtum.Cubtjcitur autcm cor
grcd,tur,&: hoc in UllO,&: codcm,uclutill un ' un J o,h~cilu
~US:d
, cinvJS
cni,corpus dfcfalf .QJapropter 10 ordine fub c m côcutrüt,1I1 uniucfo cnim habitus aéi;o fcnlpcr ca, na
Itéti Corpus dl.cx hoc autcm 'Juod ait)udel
j ~ct nô crit ani, flue dluina,ûue un;ucrfalc,quod dl in monal bus rc:Cplciel.ilIa ipfum corpus,pro Cubicéto corpus acccplt,uodc fub ln, mU5,Ci rnper habitù curn a.:ttonc mutuo COUCu rrere uldcl)i
~lit:nô
cnim corum,qua: dc fubicdo funt corpus cft, nam mus ,Ct cOlm fempcr i IhJtum 10 alltalc fem cr utraev funt
li ipCum corpus-ctrllt anima,uidd crt f1 aia elfcl fubicdum, nCqJ omnino a!tcrum altcri adiëiéèum elle dlCimUs, quol1~
C:orpus qui-dem in fubicdo,dfet.quod fi ipfum corpus non in ulliuc:rfo pcrfcda imperfcdis pra:pofila lIent, ut ellim
~Il:in
fubiedo,non quidem fu(tttanima fubicè1um, qllod di xi produ
l u~ cauCa: cu m fint in adlolle pcrfcéta pta:cc ..
JPfe dixit nô quid(m erit.anima ip(um corpus, horum nacp.
du Ill.&. penitus uniuel'fi opincium Cx pc:rfed:s, nOn aUlcm
~UOtum
~ecdI(
dt ahe~um'lid(
rubiréèum, alttrn ue, ex imperftéèls incipcre oporcet.
II) fOrrnam.fed hOC in loco quidam quoro unus dl Alexan
Talis aut corporis,q quidé fit inftruméale~
~tr,flbi
perfuaferunl ipCum diccre,q, anima nô eft corpus,
Qyooiam dlliit p tcnnit ul[am habel1t's, hoc ip um de.
<le de caufa,Îl'lquit Alexander,quod non dIe COI'pUS ofttn
:,t,firnul non dIe fubieétum declarat, uerum rts lion iea fe clarac,hoc en,m inquit ea pOtentlil Ultam habens, quod dl:
«tilbet,l.aud coim nUllC eft Ariftotdis propofttum demon, inftrumemale, non Ctllm prima ign 5 ellLdcchia aillma cft
quod anima non ,dt corpusJcd qd incorporea, naq; uide11cet pOlclltia calefaél:iua:alqUi hoc ctlam lIalur.1l or:
i t~
~n f)a,qU<1t deinceps f(quntwr illud cxpl1car,ud nunc quoqJ pus ea,ucrum quia nô eft IOftrumemal(,noo dl ipfius ptl,
allIma cal.cfadiua, fcilicct cxiccatiua poten,
c:trno~laum
id eft,qmbws cam n.on dfe . ma~n
itud
nê de ma entlc~hia
li magnitudo non (ft,ld fequllur q d nece cor, tia:inarumemalc.aut.em Id eft, quod habet infrrumêta, pcr
p <lt~U.nam
elt,nam<:orpus magHiludo fuperat.préJ!tcrea nunc d(, qua: opc:ratloncs III Ulta fiullC,lalla autem fUtit ea <J uz dISLl,
c: onfiracum id dt qUQd aia forma dt, nô marcria,quodC}J mllarium partium ful1t,quorum unumquodq3 d'LUcrflS ope
i40rpus fubicétii eft & mac(ria deindc ex additionc articuli ratiollibus IIlcumbic.
Inftrumenra aurem plantani funt partesJo~
~a:t,no
cni~
d~xit
non qu(dcm corpus erit ai)fe~
~ pm
nino
fimplicia,ueluti [oliu theŒfrudus ,prethu
cla'P . ,narn qU1adponitur aruculuS! cUlufdcim dtffillltl de,
efi
thcca
uero Ipfius [métusJ radiers auté pro orc
ad~:I;&
eO:>~nima
Ucro oino incorp~a
_cfr.ue~m(
quê,
,
car"t 1ll
·
dllClrnws)corpus
iprum
fublc:éèu
marerlam'l!
de
funt)urra<]3
emm trahunr alimenrum.
.. •Cx 1liS au
. f
ll.
.
dill'-u . . tcOl patct quod anima orma C:u, quo emm
Q!!
oniam
p~altz
ctl\lm fUnl animz, al~
aucë c~tfe
..
IT~.
nt InUle
. 'U d ll. h
etlrn ~
. crn ea,qU<1t funt (iufdcm g(nCrIS,1 u (l~
0,
chia cft inftrurncnca1l6 corporis ideo phlluam parcc8111ftru
,~tQl
orrna.corp
'
. elu
. f, menta cé dlc'c,naev Optr.1t onc~
clIn;
-. ora autem cum Ilnt aOlmato
gcnw6
~ropli
~l a q!-,a:3
h~ e !.
~ncrad!
r
;&
a
':;8
~nilQadrt
.
t ~ma.(ol\iC)J
~nter
fe,ai .. igitur animatorum form~
~ftJCUDl
&: uigilia cfi1poft'i ~,cme
SimplJcla fane inflt plamarü funtl~rmca,
hmp~
, .. ilQ[
iOmparatignc infrrurncntorum aAlpWlum,nam fub,c:do,
.
10. Grl.ful} aJa.
~
�S :,E
~
c
operationibus inftrurnema plaptaxum magis litnpc~
fûm,in al1lmalibus elJlm 41 numqupqquc infirumt:ntum ex
(Duhis limilari/Jus con,Ltar. Plan~ru
uero,ut ica ~icam.
lruncus ex ligno,& cortice,ud allo quodam cCl,nHac, at cci;j
quantll mad operationcs fimplicia fun~)i
plilus enlm un~J
(j(. Î1mplici operacione {ipgula qua:q! pars oper;Hur, ln al1ll'
milJlbus auccm muitas ,& varias unaqu;rq; pars habec ope
ratipues, & hec cpnfequemer : nam cum laÇèa fine mLtru,
JTIej1ta,ut appetitionibus anima: fuberlJian,c6qI1~
cft,
Ut proponionabiliter ad anima: motus parata Ûnt, amma ..
1ium aucem anima: funt appetitionibus uaria:, curn planta,
r,um uirtus ipfa fit fimplex,nam nutrilÎua potêtia Colum nul',
trit,& augmêcatilla auget,& nihil plus operatu,P~ql1
aUtem dcmon{hauir quomodo platarum corpus fit ml!ru.
menrale,Gmul r.arrat qui,J inflrurnemalc illu? fir, udun fol'
lium lheca: frudus proredio dl, theca uero IpÎl~S
fi uétus,
fi CliS aCI~,&
olua~
,
ip[um quidem fcmen frudus ~iclur,t
rum nuclei:rhecam ucro Illlclllglmus Id, quod hlfce bumo,
rFplenum cum quadam quafi 'pcl~ifum
compleétemç
circûfufum cft fada Igltur IOqUir folia fum) ur lhecam pro,
tcganr,ne quod adh~rc
circum nocumemü f~rac,the
uc
r'o,ut fruau cuftodlar,bac el1lm de caufa Onllll;l fLint ab nif
tura excogirara,ut oium rerum CuccesÎlo permaneac.
v·
~xiftc
, ns)~
fufccptiJ.lut:n:hoc cnim ipfurn nauira formE ca,
!& materia:,quod a!terum Ilt in altero.
,
quid fit anima,
Vniuer[aliter igitur efi di~Um.
efi eni~
fubfiantIa [ecundum ratjopem} hoC aut
quod quid ~r.a
dfe rali corpori, :ueluti fi al~qum
t
Cc
infirumentu natJ.lrale eiTet coqms,ut fecu~ls,
d
r
enim [ecuri ipm dIe [ubfiantja eius) &: am~
h !!
ipfum,feparara enim ipfa, non quiç:iem ampl~us
' curis dler)nifi ~quioce)
nunc autem f~cunse
, fi
'nô enim tatis corporis quod quid erar ce,&. ,r~tlO
anima efi) fed naturalis talis pabcntis pnnClplUI11
,morus, &: fiatus in fe.
, 'h C
diffinitioncm dedlt,per ~
Pofiquam planiorcm anim~
ad ejus panes declaradas fubit, excmplif<]3 dec1arac) 'laa ,
J,enc fic unaqua:que aSÎlgnata) fimul etiam per ha:co
~it animam,quatenus eml
~ (hia
eft,a corporeflon fep~o
ri, nanC}3 perfcétio non dt feparabilis.) quatcnus perte 1
dl. Quomodo aUlem rationalis dicatur infcparabills, o~'
dine prog~diems
enélrrabimus.diximus igtur,\lq[a~:
mam fubfrantiam effe fecundum rationem, uidelicct fec1:
dum formam:formam aucem corporis naturalis inftruJ1lâ;
~alis.
Qyod igitur fubfiantia, fecundu,m ,[ormam ben~u
Qgod fi quidda cômune de omni anima oporl asfignata, id declarac exemplls, & artinCIOÛS, &. natur rtI ;
pus, ecenim inquit [tcuris cft artificiofum inLtrum entU ~
tear diccre) fit quidem prima entelechia corpi~
~i igitur Imurale corpus uelut infirumenrum effet, (Ol~
naturalis infirumentalis •
'
tai
, Vldere poccs quod ipfe non uult effe comune genus, uel Auidem [ecuris' effet cius anima fcilicet Înciûua poretll
de.6nitionem communem animarum, nam(uduti diél:um, ,qure tali figura faéta effet, maceria uero, & canquam cor:
ferru,m, ex quo fi ~epartu
anima uid
i c e ~ fi~,
iam dr)in quibus cft primum,et fecundum,noll ea horum pus iP!u~
comunitcr pra:dicatum genus,ex hac aute dcfin!t,onc, qua; ra, &. IIlCll1ua UlrtUS, non qUldem amplills eric fecurl S,' ~ t
..jullc dara eft,ld manifeHe patet q~od
Idem eH Ilftru
, me~
.. forma propria,qua: incidendi uirtucem habeat. Quod fic1ut0
râle & pOlcnria uitam habens.etemm cum fupenus dJ)(wt, ,m a fecuris,figura é!<- eius incidendi uinus eft, q fi fepar
,noll a~pl
l us fecurls e~,&
Ut Qi~ fe habel & corpuS, hoc Il! d
nat~rl
, s uiram habeneis,nunc aic,lIaturalis il1arument,s~
fecurls figura ad ferm,forma am [ecu ris cft in boc Ipfo.. q
Ilomillibus hifcc alrero pro aitero ufus.
aÛt figura eft, qua: habel irJCldc~
Q.garc non oportet ql1~re
an unum fit anÏl , h~t efIe,&. df Cecuris,~a
dl Ulrtlltem: corporlS 19ltur naturahs inftrumemalis fo rlll,
ma &. corpus}quéadmodum l1eq3 ceram neq3 figu ~ft anima, quapl'opccr hab cr dTe in ca, nam [eparata anl'
ra~
oino nec uniufcuiufqi marcria} nec id CUlUS ma, non amphus inLtrumentale cft corpos, nift <Equ i uO~"
efi materia} nan'J3 unum,&: eiIè}quia multipce~
fic cnim dicit mortua rnanus,uc lignca) aut lapldea; ercnllll
proprie enteIechia efi.
uniulcuiu[q3 forma, f(cundum cuiufq! fubftamiales oper~'
In fermone,quem ante hune fecit ijs)qui in partes anima tiones dcûgnatur. ~emadou
igicur forma fecurl~
diUlduoc)hoc dubiurn propofuit,quidnam fic unies cas par, monua eft curn (ecu ru" Ut [ecuris opcrari non potefi,ho
(es,1i quidem unius exlfiemis, & eiu[dern animalis una efl: modo eurn'animatum perdiderit operationcs animati, for;
anima,llon enim mult~
funt anima:,llam fi ulJaq~!
pars ma quidern eius animata defiruda erit,utrunq3 auteJll
dIet animal, illud accidcrec , quod unufquif'l3 muIta ciTent amiuic operationes, alterum quidem figura ddhué13fi atl(
allimalla,qUlbus quidcm talc dubium c6urnic & omnibus terum uero , perdita anima. forma autem [e~rJs
, gati
quide aIII ma quidem di xcrum,fcd nihil circûfcripCcrunt de ra ralis cfi) qu~
fcilicct habeat incidendi pOUjlU a ,
JT1
conuenientla corporis :pfam complcxi, quid Ccilicet fit uni, igitur forma cft anima. nanque uc figura fecuris ad er~iI
ens animam cor pori, & facicns unum animal. at ha:c qua:, fe hab CI ,fic anima ad animatum,pcrfeétio aute01,& for f,'
fiio no habebit apud eos locum,qui emelcchiam animarn J fecuris cft figura, &. incidendi potêcia,corporis igirur per III
materiam uero fubieétum corpus efIe uolum,~emado
étio,& forma cft anima. Quare bene didum cft anlrnatec
dum eoim in ccra fpha:rica no quœfiueric aliquis,quidnam perfeétionem, &. formam corporis efIe. {imul qU Oq3 palè
fit uniens figur~
ceram,n~
figura dl: affeétio cera:,OIhilq;' bene eé addaum naturalc, nam qUldcm fecuris corpus~a'
opus efr,quod eas uniar, ipfa cllIm pro pria harum reru na, &. inHrumêtalc,ucr('ùamen entelechia eius non eft al~
a~
tu ra,& olluenicllcia ccrx unionis cft caufa. ÛC in corpore ,nallC)3 artis,non natllra: corpus (ius cft opus. poftqua rO'
& Il ma, nâq; ellldechla, & perfeétio corporis efi anima. lcm in 3rtificiofo exemplo frrmone uerfatus eft, qu od ~ in
C]lle mad modum quo~
cer~
Cpha:rica: figura entclcchia cfif piu~
exppnitur aggreffus exemplo magis affini u~U8
e, ~é
&. ex fe lat~rie
UlllUntUr ,Ut enim dlximus, quando aire, ,animacorum partibus fermonem faciens: II eni01 U1'l~cro
rum mate,rla lit, alterum ucro forma ,ipfa m,n'cria: conue': ,oculus animal,anima quidem cius uifus effcc, Corpus na tLl
perfcétioncrn fufcipit,neq;ad eam rerq tunicula:, & fuppofitum liquidum.informatur auref!1 noll
ni-na fiatlm f?rm~
aliculus medq IIld 'gcc:ecenim inquic cum unu
Ûnon uiderec, oculus qU1d,1Jl ndii
. ,&. dfc mul.. ratroCtlli in ipfo uifu ' nam
,
'
'
rr
.... fecu
tipliCiter dlcatur )~anq!
unum dicitur uc! genere) uel fpeci~
cnet. ~élprote
alllma qu~dm
e.lus e~lta,qu.
Llieu'
ucl num ro,ue~
clru~o,
glutino:ud qUZCUQl alla in phy formam fubftatia efr.nunc Igltur ,tn'lUlt, <]3 rauone~c.q
fica unum (igIl
I Rcantl
, nume~a[,Prc
efIe edam multi .. habcc ad oculum eandé tota aia ad cocum corpus,ha ar6,
pliCiter diciu,lr, eum ~lUd
qUldem fi~ potenua ) éll.ud uero II uidendi poc:m
l ~ cum lit ipflus aia: uicturis fenl1u u:t ptius
aétu.Ced Ullum proprle ,& efIe propnc fccundum uniufcu, , cft ocull forma hoc cua conCcqufs efi, quod aia tor~
t,OtlSS;
' 'd e~ dl.Ulrc lJla. .
iuC".13 encdechiam rcbus ipHs ca,Ceu~dm
quam omnillQ aialis forma (rit,, &. UC lUC'Hl (eeurl. fie hab et IllCI
dè,& diCicur hoc aliquid. Qyare fi UIllO) &. omnino ipfun\ quauis no incidat,ct in oculo uidendi,& {i clau[rt~
al1Ïof
cff, hoc aliqu id côpoOtis rc~us
ex form~
C~,I1>n
Illud quz in toca anima .prima cmclechia ~( ha,bet, quz, qU,au:' LlrtlI
rendum cft~quid
fit unicn5 alam corpon JUldclicet Ut unuRJ moU dormiat, met! tilrncmdl emm 01h11 mmus ,anJfll 'if
,
' .
'
/JI. dorlJ1l
en:
6
rUi,
atm
)
)
�D
-~
E:
ANI M
&dormiens, & uelut in {ecu ri indûo cA:, &: in oeulo uifuB,
A
39
fa cA:, ut fic, utriq; autem fimul forma caura dt. cum igitur
eo~cm
modo in animali uigilamia cft. V niu(tfalitCf igitur ipfe dixirret utrunque Ctmuloculum, quia dixit.fi cnim crret
qUld lnima fit, didum dt, pro co quod cft communius, animal oculus, Cubintulit, anima quidé eius dlet uifusocu ..
&: ~lanius;
in cortedione (nim de unaquaque animz po- li,uide1icct quod dIct uerunC)311mul, oponct autem acope ..
tfn,tla priuatim cum ptocdTerit,fubfiantia cnim fccundum re hoc de parte in totum animal, unnmquodC)3 enim Cenfo,
ratlo~em
dt, uidelicet f(cundum formam, nanqjJe ratio- rium defignatur per quandam fenCttiuam anima: potcnria,
tlc~
ln diffinitionc fcrt, &: PCt caufam , & per formam, ut pra:ter tadum,tadus enim per tOtum corpus tendit.quam
~oc ln loco,atquc ctiam in phyfica de principtjs corum qu~
rattonem unufquifq; fenfus ad fubiedum fuum fcnforium
unt cXl'licans , pofiquam de mau:ria &: forma dirrcruit, habet,eandem tota anima ad lotum fcnfitiuum corpu~
ha ..
Illattria ait. unum igitur ipfum principium dt, fdlicct heuforma autem partis, tata igiturtotius fenfitiui corporis
hCcundum matcriam: altcrum UCtO ratio cfi, idefl: forma, forma erit. illud autem quatcnus talc efr,fignificat inquan,
d~
au~em
cfr quod quid etat erre corpori tali. quia ucro tum [cnfiriuum ca. non enim quatenu8 aut gtaue,aut albô,.
lX1t antmam erre Cubfl:anciam fecundum formam,fed non aut aliquod talc,corpus ab aiainformatur,uerum quatenUiJ
ornnem formam animam, propterca fubintulit,hoc auu:m fcnCttiuum cA:.qui autem omncm animam immortalem fa
dt quod quid erat dIe corpori tali , [cilicet hanc erre for" cere uolunr,hoc dido accepto uidcLcct quod oponeat acd
Olarn animam, dico fecundum quam tal.c corpus, uide1i" pere quod de parte dicitur in animal totum,conatur demi:>
CCt naturalc infirumelltum effe habet, & diffinitionem, flrare Arifiotdcm hoc idem dicerc, fi cnim inquiullt Ut fe
~nc enim fignificat quod quid erat trre, fcilicet quatrnus babet pars, ita quOClJ totum fe hab ct, &: in prImo fermone
~p 1 cfr crrc, &: inquamum errc aliquid dicilur: na fccüdum de uifiua potcntia dixit oaendens eam nihil offendi, quâuia
~rnas
rerum diffinitiollcs dantur ,fic igitur ct animatorum (cnCorium patiatur, ue1uti in co 110n habeat cffe, quod fi fc ..
t e, &: diffinitio cfi fccundum animam,ex anima cnim ani, l1exoculum talem accipcret,utiuucnis uiderct,patetinqui,
~at
informamur 1 crret cnim fccuri ipfum dIe fubfiantia une, quod & anima toca feparabilis ca. dico igitur ad hoc,
ClUs, &: anima hoc ipfum fi fccuris inquit, eum fit infiru,
quod etû concedemus hallc dIe fcparabilem, fcilicet ani ..
DlCllllUQ1 naturale corpus'crrct , naluralc autem ait ut an i,
mam fenliliuam,&. qualicunqJ fenCtbili przftparata a cor ..
~atum,c
fi erret utiev ipfius fccundum formam fubClan, porc fufcipietur ,110 camen plantalern,naql de ca nihil quic ...
~a'9uodiemA:crt
animamhoc cffeipfi fccu, quam, ne rationcm manifefiam quidcm, dedit.deinde,etU
~dl'
,
fi
, , e ICCt quatcnus habet fecuris
hoc ipfum quod en
[c, ca,qua: rationc caret ,feparabilis cfi: non tamen ab hoc CO'
rs~
el!e,hoc quidem crret cius anima. quod fi fcpararetur 10 corpore,ntq3 a fpiritu.ut a nobis iam dernonaratUm ca,
amplius quidcm fcclI dl adhuc in ijs,q deinceps diduri fumus demonfirabir,
rilUs ~lUm,a&:fiertnuo
fe~
,et,I116 Ut pida,nDc autem dicit in"iata fecuris cum fit,
Efiautem J non quod abiecit animam , poten,
ani~:
dl: ~ quoniam corporis anificiofi emlc~
i a non cft tia exifiens ut uiuat ) fed quod ipfam haber: CfI'
oa~
InRrumentali6 naturalls: hoc autem dlxle uolcn9 men uero &. fruétus potentia tale corpus eft. ut
t'IIi nOc:r.c,quOd bene in diffinitione poCttum c:a,inarumm
le s. elnde qUia uultoA:endere nobis quale infirumenta- igitur inclfio)&. uifio)fic uigilantia entelechia eft~
tu;&tutate corpusdlcae,appofuit habemis principium mo- ut auté uifus Be uirtus infirumenti,anima)corpus
<ip' aatus in fc: etenimdixit in naturali naturam effc pril1 autem,quod potenria efi,fed ut oculusJPupilla,et
Ils IUm m?,tus, &. quietis: motus au lem proprie in anima, uifus & ibi anima,&. corpus animal.
fie e~
qUlln 10co, &: per incrementum, &. per diminutio,
Ex his dc:c1arac quomodo dixcrit potentia uitam habcn,
r( III t~ nam mouss per 4llterationem in ijs etiam, qua: ca~
tis,ut enim iam uitam habens, nOI1 Ut quod abieot, nC<JI Ut
runt anIma, uidetur. Lapis eoim multaque alia animto~
potentiam habcat, propofuimus autem fuperius ur~
ex 11,.
lrn ex fe caufam altet'ationis habent. ea igitur dico natu' bro de intcrpao~,qud
intclligit talc id elfe potenria û
f~ la, quae ex fe priocipium motus, & quietis habcnt. fccu, gni8catum,quod Ut iam aétu ch:,CcmclJ ucro,&: frudus po
l'I~ lIero inquamum (eoor!s,dc fe ~o , tum
nOl1 habct,fe~
ex..: rcntia talc corpus, f~u , étum
dicit arboum~
planrarumCJl fe,
!tlnfccu. ab co,ql1i i'la utlr',a~16cof
ftmliiter oml1la no men,ut fico,:um ~C1n,am
cortex curn alto efculemo llgut
III Cc pril1cipium motl1s &. qUletJ8 habel1t, at txtnnfecus ex do ab eo pttlcarplon Iddè lOuolucrum uellhcca feminis di.
Operantibus,aut moucntibws.
.
citut,ut in meteoris. quod autcm dicit hoc efr, quod perfe ..
Speculari autem in partibus quoque,oporter.' dum iam,& inA:rumentale corpus id efr,quod potentia ui ..
qUQd diétum dlJi eniRl effet oculus ammal, amI tam habtt, [cmcn UCto non ca h.. bens uitam potencia
quod habere uitam potefr,uidelim quod infrumca~
Ina quidem ilIi effet UllUS, ipfe enim fubfiantia Ccd
le pocentia efi,quamobrem quod cfr pote mi a in feminc id
Oc\lii dt qux ut ratio fe habet, oculus autem ma {ccundum ~ptid
i ne~
efr1 qua: aptl,tudo efr, Ut infrrum'en
teria Uifds dh qui fi defecerit, non efi oculus, nia talc at<}! al1lmatu 6m posllt,
non emm non efi quod uero
.:tquiuoce quemadmodum lapideus, & pia us. nunc perfcélum cfr,& inarudum. qualia noa~
ha:c cor
()P<>rter au~em
accipere hoc de parte in totum uÏl pora,id nunc potemia uitam habct,quod fi quifpiam dicat
\lens COrpus proti~able
en in dl ut pars ad quo adu uitam non habct id rurfus dicimus,quod lIunc fc~
'Partetn)rotus (enfus ad totum corpus (cnfitiuum.J re dixi, quod ut oculus ip[e per Cc potcmia uilluus cA: at 110
fine lLiminis ilIuminatione,nacv ex luminc dacur illl u~ adu
<!Uatenus quale efi.
uideat(&. ft quis adu uidemis ocull oculum potc:ntia Ui6uii
~ul:Cemp
ex ani6cioro ad n~trale,
& animatum rra., erre dicat, ueta narrat,ipfe c:nim [ccundum fuam ipfiui fub
'_niCJt,Ilam ~arts
animatorum dlclt. ~ nanque erret 0_culu8 ftamiam,Colam aptitudinem ad lSidêdum habet curn exa(.
.. mal. C"llcct ipfc per [c fine corpotlS totalltate, notadum urius lumine adus aducl1crit )hoc modo in tot; corporc tO
oqUttrn
' '
hic lIuo d ocull1m quandoque aCCiplt
pro utroque Ut ~1:1. ~aq;
anima ~icus,qlfOd
ipCu,m quidem corpus,quaOlum
$lu' ~ Plutopofi ubi ait uerum qucmadmodum oculus, 10 ro c:a,ptl~drom
f~laO
Ult:ile hab et, & ipfa fane ~c:un,
te Pl a, '" l1ifus,~omne'cta
ipfius oculi pro [010 corpo_ dum adum Ulta ex amma Illi aducl1It. Bcne igitur dl dom
,quQc5u<i
fi "
Il. ,
d'
~
cit 0 lu uSpotentiœ fubijdturuiruscll.,lglturnattm l' cfr,potentia uitam habentis.ut igitur inciCto,&: uit1o, fi~u
~
caP'1 cu 'dl materia uifus ca hic autem pro utr0<lJ oculum gilantia cncelechl3 cfi, proportionem imaginum.a,d prl~I
ensl tQ q
,
l
' l
'
liullm demonftrat, proportion cm autc:m tam 'ifuunltls, tn,
((IL d l ' Uod ait fi nanCh effet ocu us anima, mam,
,
"F
f
l\,":: ec atatq
Poris. fi ' Uod forma utriu[f'b Ctmul ca orma,nol1 cor cifionc:tr1 ucro & uifioncm fecundam dlci, emdechlam f(,
"
f
Il.
, t enlm 1:1. n. '
..u ir ,
~rie
il
.)~
eu; 111 corpore ncCJI tamen orma en. cor, curis, &: ocu!i: qua: dfct ut contc:mplari, fed ~ifum,&.
wcclI1
inl.trumemi
incifiuam
primâ
cntclcchla,
qU:iIe
cet
Ut
• .' Utl1&lfq, a.tul,nlll) id
(ius forma, quod illi Ci'!'.
10. Gri.fu~
ala.
G ii
te
ltd
1
4
(il
�s
E C V N D
v .s
non effe entdechias, utluti ipfarum fubltantia in corporf.
non haberct eITe,nam fun't ipf:r quoC}3'animalis enrdechla,
uduti oauis gubernator, pOltit enim quodam modo,ut.
iam dixi, anima quoquc rationalis dici lion [eparari aco~'
pore, qua tenus dl emcIechia, nam uarias opcratioocs,JO
quibus animal perScit, ipfum moucns hoc ue1.ill0 mod;,
cas habet,ut non [eparentur Il cor porc, nam, poftquarn. c
lm
QEod Igirur non dl anima frparabdis a corpol corpore exierit,haud ita ampllus operabitur,ex habitu ell
ad corpus hab et eas operationes remr. ~aprtc
re)aur eius ahq Ua': parres) fi parobllis fic) obfcunl' h~cquemquatcnus
entelechia eft,fecundum fdicee operatlollCS
non dl;~iquarm
naq; ente1echla partiU efi ipfa! infeparabills crit
a corpore quemadmodum quoque gU'
rum)ucruramm quod aüquffint) mhll prohiber, . bernaroris operatins,du~
gubernat,a naue funt in[cparâ
quia nulhus fint corporis entelechia.
biles, is quidem feparalur Ut homo, ut ucro gubernatO[ C'
Dara anima: d.ff,nition e,ueluti conclufionem quandamL {eparetur a naue,fimul quoque operatio feparara eftp ,c ~
ex necesficate d,ff nJlionem fequenrem colligit,ammam no que operation es corrupras habee. fic igitur & anima ra'ID~
eITe ab corporc feparabilem,nam fi forma,&: pcrfedio cor llalls uelut ea,qua: feparabilem fubHantiam habet, nO.11 c
porls an:mau eft anima,ncq, fieri id poedl:,ut allcuius perfe:. entelechia corporis,ut ucro,qua: talem ad corpus ,habIU~
dlo fit abfi l'le CO,CUIUS pedcdio dt,!d qUidem paeet,quod. fufceperit,6m quem etiam anima dicitur (nauqJ anlrn aa ,
anîma ab corpore [eparart non pOlelt, n~m
forma,&: perfe: corpus oicitur)&: eR emekchia eorporis,ncquc'ab fO [epa'
dio funt ex hls 'lux ad al quid dlcumur: forma eoim mate;. ratur,nam feparata ab co dimitrit illas opcrationes quas,if
ria! forma e!t:,aCl!lue p.:fed,o,qua: autem [unt ad aliquid aut habitu ad illud con[ecuta fuerat, ueluti uiuum' facer~,
/3(.1 :
1
jlm~
Cum,aUt lIon'Cum.quantum igitur exasllgnata an i m~ , naturales omnes motus communicare, &: fi quid a~ud
[3 0
dlffInltlone cOlliglmus,omllls quidé inCeparabihs trira cor, . cft. quid enim Ilaturaliter mouebie,aut uiuificabir,fi de ,or
po re, cuius dt eme1e .hi a, fiquidcm omni dlfflnitio conuc, corpore egreffa fuem<lllud ucro fi partibilis fit, non cfi 1;6
nit, quod Li non dl omnis infeparabills , at [altem partes , telligendum quod ûe partibilis corporaliter,neqtle [cCUII b
anima! qUfdam manifeHe funt a corpore infeparabiles,qui , Jocü, fed fecundum fubfta11liam, uide1icet fi dluidatUr [u '
b us d ffilllllO cOl1u'llit, nanque animatÎp artiulh funt ente- . fia11lia,alia: anima: pore!Jtia ût altwus fubftantiéE, nec olll '
le hla:,e coim corpor.s IpJlus,quod alicur, outritiua potctia nes anim:r,partes finr confubftamiales, aliquarom !langue
entelecilla parrium eft ipfarum • per h:rc uldetur in parres
perfectlo eLl,fimlhrer &: augendl,&: generandi u i s ) pr~tcea
ulrtUS appetitlonis cam }?tem,lIl qua efi:, illformat, quod fi corpons animam dluidere, ahquarum cnim inqulr pa rrlu [11
~nrelchia
~Unt anima: partes, quare {tint a~ IP~S
(orporum [um ip(f pcrledlones,lleque fieri potdl,ut circa ~orpis
corpora e~ aia: p art~s
ûm a eorpore feparabiles,nam cuius. ln fcparablles,uduc ab oeulls llifus &: ab naribus odol arU ,
Didio aut;m ha:e aliquaruOl el~
crunt perfeétioncs,aut CI ca ql/od operabumur,1Ï ûm a cor. &. in alijs,alia qu~dam,
, a11lma:
. cme lcchia eft,id ilglllfiear,' qu'ad altqua: aIl',
quid
el1lm nutrlcatlO nurriet<aut inereme partlum
por bos t-':parz~
tUm augd)ir, t1 finl a corporlbus reparaez { V Ctuntamen ma: partes,quarum unamquâquc diffiniUlmus dfe entcle
chi am ipfarum corporis panium funt enrdechia: rCI~c'
fi ea:,","Ult
., ,:\Olml; partes a eorpore llecdfarlo non feparan
.
tur llqJdb 11h11prohIber die fepa 'ablles, qUia nullius cor .. forma: perfeétiua: corporis partlum,udut ca:, qua:'ab ,pfis
po:i c:ntelecola: Iint.I'v\an elle Igltur 110n uultanimam ra. ta de caufa 1100 feparamur.quid igitur Tlmœum repreh Cl1
tionalem corporis c Te el1le1echiam, proptercaque dfe eam . dir, quod in partes diuldat (de his autem fuperius di8uIIl
cft. Alexander uero hoc in loco aperte, curn dlcac ArJflotc'
ab orpO e (cparabilem demol1frrar. Oei nde quia p~r h~ _ c
les quod allquas eé partes [eparabiles nihil pwhlbet, qUO~
aOlma: atflgnatam d.,ff I1J[1011 ID panicularem facere u i d~ "
batur, lam dlxit allquas al1im~
parres a corpore (eparabiks , . llilius nOI1 flot corporis emdechia:.P(lmum'diCit,quod IVI
illS
clIc, qUIa llullluS elIent corporls entelcclu:r.: a~qUl
etiam cu, fiotdell dubira re uidetur an oml1is anima fit illfepatab ,
d ,x It, fi qUlddam commune de omui al1lmà, curans hoc. '.atqui cum diffiniuerit hoc ipfum, quia nondum den:"0li~
tum id ftr,an fit infeparabilis,dei<lde procedens dlébol1 e ~j
fCIIlCer,ur oHenderet hoc modo [\Jhll mll1UE. polle comL!.~
mm dfe mn s anima:, Ipfius e lam rationahs asftgllataml fa coaCtus dicit eum uidel j d cere inrelledum elle fcpara ia
lem,hoc uetO l1ihll prohlbet, non eft dubitihiS f uc:r~n
dl IIlitioncm fub:unx 1.
animam omnem erre entelechiam, propterca a~;
Adh uc autcm obfcuru efi)an fic cntclcchia COri ' ~efinjurquod &: fic
OIhil prohibet,allqu'as anima: partes cfi'e [c P\
pons aia cn)ur gubernatol' nauis. fUtllmatirrÏigif ' biles,polTunt cnim effe entdech;c ueluti gubernacor n~J
., hoc Ip[um,OI'h11 t ni'"
ha':c dlffmita)& dc(cnpra fine de anima.
ue1 aliter quia nondum demonftrauil
Q Id enim lllquic cim mus cir a omneUl an imam [e.\' .. de potemns rationahbus haétellus dl«eruir.
-,
fii
molltm .:xren:!ere dlCCI1l s qnod allqua: amma: partes ul,
anl al '
.
QBoniam
ucro
,ex
obfcuris
qllIdem)
m
llUs (orporis OOIl funt nt lcd\la,proprerca quod funt inrc.,
par bllC." Ut hac .le cauÎa ad omms anima: po cmiam diffi .. {honbus autem fit quod diIuCldum eit pe~
III ( non (,wal oOn'enim dum ex hls,qua: dlda funt, id no. tioncm notius tentandum efi rurfus hoC )110
biS pa cblt, quomodo diximus 1111mam cmdcchiam dre~
,
de lpfa percurrere.
. d'Ixerlt
" alllmam eue
ri'
l'S lIatlfli'
urrUOl udu w(cpafélbll m, u-:madmoduth [e ad [ccurim,
C.um commUlllter
corp~
ail udutl ad nau m raIlS rnftrumemalis c:mdechiam ex hi$ qUQd r IlquuoftOt
form fe uris habct,an Ut fep,lrabcm~
fc: gubcrn~ato
habel p racit enilll nauis [ormam guberna .. oftend~
uulc,qual'eùa didum ht, &: cluomodo al~of
tor,cumhr fcpal'ab llls,qllod fi Seri poteft ur fecùdum quid (ntdcchta, quomodo plamalis, quomodo fenfus, .qu pO"
q id aut m ipfum feparabilc: uc ... do tandem unaqu[qJ aliarum,lll omni en;m doéèru ,a ~L1"
cal lecilla fit, fec~tlùur1
lutl 11011 fit~m
Iplurn (nec:! chia,in oml1l Iglwr alllmali po-, tet,ut proprer quid pra:ccda,t quia,nam cum quatuor fil it1
tellCla
potcU Ut d f'~lÎto
eonuelllat, Quare cum dlccba. nnda ftm,an fir, qUid lit, quale Or, & cur ur,ho c, al1 li:'"
mus q lafdam partes anlmf [cpar~n
non poffe,quod (ffcne ordine primum fit, 11011 imerito Igitur, quonlam '};'G!r oni
iU ru partlum enclha:.~dCbmus
ucIu[Î rcpa~
an fit communia qua:dam d,ffll1itlo, immo curo d i rl~od
nOt! pollet cnrclcchia.nam CUIUS crÎt per[cdlo llurritiua po,
,pponionabilcm dlélam ratloncm aIT'gIl3uctlt,adeo q rO
ulma,ft t'cparata (ucr![ a corporc<rurCu ctiam "luaudo dicc. in ea hàbcmus edam quid fir,rclinquilul' ur duo rc:hq~a
~r
barn quod ahquas anima: pane~
I1Ihll prohlbet effc [cpara, blcmata qua:r,om~
uidchCllt uunaqu:J:q3 an;~cro
htles, quia nulhus LInt COrPOliS .cm le hl a: ) ita diçcbam. porcmia dica~ur
cmdccbI4, & quaobrijita dtc~,rgi'
fcicntia,rcculldum quam ctiam dcfignauir animam,corpus
aut~m
pOtClltia eXllrens,uidelicer corpus cit,quod has operatj,!nes fufClpcre pOlde,ur etiam ilJ oculo Cubieétum pupil
la cit,quod aUlem i1mul utrunq3 cft,m tOlO qUidem animal
dt.quod el! ao ma,&: cOl'pore conftar,i n pane uero,oculus
qui ex pupiIl'1,& Ul tù eit,pupillam aUlem lotum oculum di
CJt tUOIculas cum Iiquidls.
-
q\
dd
nw
,\
�1., M
dicit ex oblcuris quident' , nobis autem mani[efèioribus
<Juod perratiomm dJlucidum e{è,etiam notum fineri, qua:
~Ut ( m nobis manifeR!ora ftnt,nequaqua fubiullXit, hoc ip,
, u~ prlmum q zrc:re nc:cdfarium c{è, nam quidem hac in
!tlllterpretes mulcum dubitauerunt,cum uarij uario modo
~I\d
manifdHi dicere AriRotelê /lbi petCuaderêt. D icimus
Igl!.lJr quod tribus modis id quod maoifdl:ius eR,conec:m,
plamur. ctenim hoc quod aliquid fit manifeftius cft, quam
ur fir,nobisq3 cft ad cognitionem primum,quod cnim ha,
'Il (otus a~im
,guodq'3 imorralis eft,mulris ad imclleéti()
cm magls in prompru eft,quam Ut id perfequamur,&: in~,ams
orationi, qua: id ipfum probet; fccundo ut in
Y,lca dlél:um eft, quod ulliuc:rfale: &: confufum eft, id
~b,s
rnan'ifeftius eft, quam parriculare, & in mëbris di,
"ndum , uduti fcire quod corpus eR, notius dl:, quam
'luale corpus fit fcire, Ut cecidie &: terrenum, uel rali~
:~
tali umperatura compofilUm, tertio nobis id mani~ Ulll magis eft , quod quidem quo ad nos primulll
C ,fccundum uero quo ad naturam,nam qua: magis corn ...
~oflta
fUnt,ea 110tiora fune nobis, quam /1mpliciora, gu:!:
~tura
primot (unt.cum nobis igitur pateat q~od
dilucidius
ho ~antfel:ius
tribus modis con~at,
o,:"nibus hif~e
primis
~ft e ln loco ufum eé Ariftote1em lOueOlemus, ete/1lm quod
alite edocuit,quam cur ût,nam doeuit dfe emelechiam
~rpois
naturalls inRrumêtal's, &: entelechiam polfe elfe
d Ut ~parbilem,&:
ut nOIl feparabilem:procedens auteal
p~e
'tfiq~omd
Ot emelechia,quid faciat, &: quomô cor
an' per Clat,at non quemadmodum fermone une quid dl:
Ctb~,doeUi
quomodo Ût entelechia UIlO fermone do,
p t ~ l ~tcOim
tntelcchia ornois nô ûmiliter fc haber,uerum
ïufcn 18 al'ter,al,ter fen ll tiua,&: rationalis-alirer,&: uniufcUl
nibu l;r~n
P~res
ah aliter,red ab cofufis,magisq; côrnu
tlam Il a 0 ~ncipo
ad planiora,magisqj propria rPcedltr
per ~m
pnmum oobis cofufe tradiderit animz notitiam
te 0 ~ Ignatam rationem,deinccps de unaquaC))allima: par
(nt ri In~til
d,(fcrct,quomodo,& cuius unaqua:C}3 pars.6t
fadoC:cl~,
tcnio ex ul~im.9
nalura, no~isq3
magis cognitis
p Im~&:
1l0blltora naturaliser runc,.
proe prlnclplo,ad ~a,q
Il
eder,quo maXIme modo ln hlS al[ penranl1re,efr c:nim
i atUra ,prius,et poClerius in quod,& in cttr,quod conu:rf~
Il nob,s,&: ln naru ra [c hab el, nam prlus natura eCl cur,q;
quod.omnium cnim,qua:cu'll facit natura,rationes' in fc rc ~
P.ofttas ance habet,nihlt c:nÎm ne~
fruClra.l1C:q3 ex inceno fa
Clt,ccd opus unu(I1quodC}J fuum ad [copum quc:ndli du'igitr
~lod
li (orum ,qua: num ab fe curn rationc:s habeat in fe ptxifl:entes,nawralia ile facit,illud dt mélJ'life{èum, qd apud
lIaturam priuseft cur,quaquod,hoc a,urem,ut dixi,cur,cô{~fum
dt,ncq;audiuimus aliquod manifeftum, aut mêbra
t~
eompoÎllUm,cum dlximus q, anima fit emelechia,l1oll
cOlin fimlliter omnis anima cft emelcchia, uerutn nec quoi ,odoeunC}l hoc ipfum eCl emeJ.echia quid altcubi faciés,&
~ Iquo modo fcicmer perficie41s in quod,&: cur, duo quocp
()~rin';1:
reliqui modl umu1uencrùc. igicur hac de caufa ex
~OquQd
eCl,doCcrina: pr;ncipium feclt:natura cnim noCha
;l< lI11pcrfeél:is ad perk éh, &: ex notioribus ad minus nota
Q()cedit,prfél:u
~ dt cur,quam quod,&: ea qua: fum po~
<) Grio ra nil.tura &: cofufa,llobls malllfdèa mag's funr,nam
l()u~rnadmo
fieri non pocdc, Ut is demonftraduum fyl
fe!ltr~um
cognofcar,qui fi~plCre!
Ç'ld Ût ryl~g!fmus
~l!_
ilin ' lecn Ut ~I(yrnehl
plfClS figura plngat, qUlltmpllCller
ter ~elt
n~relat,hoc
enim confufUIl1 eft, cum dICO (1mpllci~tia
ag,fn:t~mu
cnim plurcs c,us d,fferentl<t:{jmillrer
br~
d' lmpltcltcr pingerc f~d unaqua:qJ fpecles pcr me~
• ~ lUra~ n ~ .ue
l''! '
r '
llOnp
Ig:tur qui,Gmplicicer IIClelt
qUi'dûIt corpus,
Ote'l;
Ille
r
li
'
'
pus:qui Il 'e,lr,e qUld 1C aue igllls,aut aetls,aut
ca: l',1 ~or,
f i POtell'll :upllClterignol'at qUid anima Îlt,haud qUide fie
od
' aut ea qua: ratlonc
'
a'ICiat "ratlollclhs
carct,aut
P1antal;",Ut
,~tque
'
nlm
fi
"
anim fia t.~orpus
autcm iimplicilcr confufum cft,
difpoûta fta Ill1 pllciter,fcd unaquxqJ Cpecies in membra
h
i
i,
, ~)ucrUnfildoexjmpst!
..
A
in
39
generatione, proced:mus in ca:le~ium
cognitiontm, &:
eum,qui eft 111 illis,ordinem,aeque lIlde ad cum,qui ea cun~
da regit,atque d,fponic. in progre(fu igicur, qui fit ab quod
ad propter quid,trcS i1I, doéhiua: modi quos diximus con,
tinêtur.fimillter in animalium potenciarum rtpa:[encio~
ne eodem ordine utitur ab imperfeébs ,&: ulrimis principio
proce~ns.iu
eni
rumpto,&:ad prima,magisq; pc:rfed~
de plantali dl Cpurae,deinceps de fenfillua,tertlo loco de ima
ginaeiua,inrerea progredicns ad rationales anima: potêtias
l'urfus a pofterioribus,&: il11perfedioribus incipit, prius de
cpillatiua potemia di fferenS,c14:inc:ps de c~g i taiu,
ultimo
10co de inrelleél:u, nam fi Ut ad anunal prlor natura plama
lis eft nlm deftrUit alias,nô nuee.m dcClru:tur.Secunda au,
rem f;nfiriua,&: ret;qu~
dcinceps Ut en,umerauimus,uerum
(amen ut ad uniuerfum; fc habent ecol"\uerfo, prior cnim
natura eft in uniuerfo ea, qua: perfeél:I<'lr, & honrabi~
lior eft: pofterior uero magis imperfeél:a ,-nam qua: ma,
gis perfeél:a fùnt, & cfflcacla, ea qu.-e minUl>l perfcé~a
(':I nt
conrinent. igitur quanrum ad uniucrfum nar.ura pnor 1~
tclleél:us c:lt,& rcliqua deinceps.Ceculldum cot~uerf
procedenrium ordinem.quod igitur in animali,quanrum ad co
gnitionem noftram planralis prima c:ft,idco ab ea doél:rinE'
principium dedit.hoc igitur ordine dlfciplina: in animarum
potenri'js urus e{t,in unaqua'lJ autem parre pocétiarurn an j,
ma:,di/lerens.cgo de plantai,,&: fenfitiua dlCo,eodem mo ..
do difeiplllla: non cR ufus:nô enim ab ulcimis,fed a prtmisp
&: nobilioribu8 inctpir.nan'lJ de plancali d,fferens, priU8 de
generatiua potentia fermonem fecie, [ecundo loco de: aug- '
mcnratiua,tertio uero de nutritiua,alqui mdior omntbus,et '
nobihor eft generatiua &: augmematlU3, qua nutriliua me.
lior dt,eten lm reruare Cpeciem nutrieiuz elt opus, nam eo,
,
ufque feruamu r,donee nutrlmur .augmematlua: autem 111 .. ,
teretl: ad pcrfc{tam fecvndum naruram mcnfura: quantita
rem reducc:re,in q~am
conuellerltlt a11lmaltaqu.e,&: plant~
in exquificisfimum nacura: 6nem aduenium t'x generatiua •
perfedisûmus [copus ob deÎldel'iij
potentia:is cnim natur~
fempicc:rna: imorcalie3tlSaiallbus mort! obl1oxijs fuccesfi,
quoCJl dix' t.
uo apparatu aduenit,ut ipfe in al~s
QjJan augmenratiua .materlz r'\tlonc:m tenee ad gencra
tiultm,nutritiua uero ad augrnematiuam. in partibus Jgitur
plamalts anima: ex perfc:ébonbuS'incepir, atcp edam 10 par
tibus fc:nûcluz ide:m facic,nam primo Ioco de uifu fecundo
de: ta.
de audiru,tenio de odoralu, quarto de gufiu, ulti~o
du fcrmonem facier, nobilioraurcm omuibus uifus eCl de
deinceps eo ordine,quem propofuimus [en fus alius alo~,
bilior eCl,primum quidem quod guftus,&: [adus,&: odora
(US ad cffe conferumur:audilus uero, &: uifus, ad bene dfe:
per qUOS,ut ait Plato,philofophia: genus d l fil1 i uim~,a
te 'edam Potta foli (olos hos attribuit Cenrus cà dicir,
Sol qui cunél:a uldes,quiq; aUribus omnia femis.
Et ex h s ui(um pra:pofUlt,&: quidé uifus ea qua: admo,
dum longe funt perCipit, operationemquc: 1111,et fine rempore:fed audltus,licet ex remOtiOrlloco femiat non tamm
ut oculus cx longislimo ineeruallo PC(lp
: c)rP~us
Ucro odQ
r~ts
ol~acie,
guftus &: taél:us,nifi tangendu fr:nllbilia pr:r
CiplUnt,1I1de qua:cunque allquem e:x nob,lloribus fc:nfibu8
habent,omnino rdiquos habem omnes. at nOn fane quod
habet u liores, id e:eiam nobiltores habee, nam qU:J:dam fo ..
lum tadum habem, Ut plalltanimalla, idee cOlltrahulltur
&: c:xtcndumur ad ca, qua: proxime accc:dullC lriil:antia au~
la:tanria. Prcrrerea alla folum guftum tcncne lItolèrea:ui ..
dentur enim pafci:alta edam odorarum folu~
participant'.
conchylia dicullt dcas inCeqUl,uduti qua: 01
Ideo q~a:dm
fadu Illarulas pcrfc:quulltur: alia autcm fine: uifu audltUm
habenr,ueluti qua: dlCunrur talpa:, quod fi uifus fit animal
particeps,omllllio reliquos quoCV feufus habcr, quid igitur
in alijs potêti'js ex u!timls & IIldtgniorlbu6 fado prinCipio.
in panibus econuerro pr~ced"1
priuc~
i ~qi
ab n~bILori_
bus,&: primis facit~d
hoc igitur aliqui d,cUt,quod 10 doél:ri
na uias utrafqJ comifcuit.in alrjs gdt pOtcmtjs'a b uWmisA
10. Grâ.[u~
G i ij
,
�S E
~ c
r
V
imperfcétioribus fado principio) in parlibus' uero a pri,
perfeéil oribus.alij aurem folertius dlfpurames diCÜt,
pr l maru~
,ma
g ' 6q j perfeailtl,lm an:;.r:a: pOtcmiarum (ffe:
dus imf; fenfttlua,&: piantaii nobis dTe milnifcfiiores.genc:
.ra li ua: ,gitur effeétus milnifd1us magls dl,quam augmen.
,taliua:,&: hUiUS magis,quâ nUlririua:;ûmilller haber ln par,
tibus anima: fepJlrlua:,nam uifus audllU cercior dt, audlluQ
Qdoratu,odoraws gufiu,guftus laÇ1u.non igiwr a laélu in,
çipere oporcebat:uc çnlm Ipfe al~ in his qua: [equumur du,.
biraur opll1ino an [enfus 1;!Çt-US tH. Uldetur aurl'm non dr~
fcnfùs;ulll,IS enim 'lui!'ll alicrum [enfuo, mca aliquod un[1,
fen lÏblle oppofttionem exerccr,circa'll l'a, qua: int~r
op~fi
ta funr,ut Ulfus çirca Iligrum ~&. album,&: cos, qUI fu~lt
He,.!:
Ilos,col9res oper'llUr:auditUs cil'Cà acutllm,graucmq:; fonQ
(j(. inter hcs medios;odoraws circa bonum,malum'll ode.
rem:gu(èus cil ça dulce, &: amarum, &: l'a qua: funr hcrum
oppoftrorum r.edu
rneqta.Omnia coim ful:> aliqued horu~
cir AriftOte!es.eoe dICo. dulce,er amarl1.laCtuS uerofe Clrca,'
pluresoJhic~'
haber,qua: non funt alrcrnati'!l.nâ Cif'
ca calidum,&: frigidum,humlqum,&: ÎlcU'r.,d~
et mol,
1 :graue,&: lcue:rarum,&: dcnfum,qua: qut(;!cm Inter fc ge ,
~er
[ubahcrna effe non poffunt, uerfatUr.quare, quod [er,
mo de [cnru raélus,eil: dubius,necv ab dubi]s lI1cipere op or
fct,ea de cau fa a t a élu principium non fecir.lgilUr quia id in
partibus euenir &: plamalls, &: fenûliua: anima:, quod quz
prima,&: maglSperfeéla [unt narura,ea nobis magis palée,
ab lis Ilon lmmeriro doélrinz principium facit. arqUi in ra.
tional, a 111 ma a po!teriorIbus inèhoauit:nâCV quampluribus
opinione Imaglnatlo clarior dt,&: ipfa oplll io,quam cogita
tio dilucidior:cogilatlooe uero mulcc obfcurior imelleélus
cil:,quod raro,& in PdUCOS eius cperatienes e.uad_a.m. poil:
omnia ralldenl dc localirer moriuo quzm, qUldmullud fit.
UlrUm fir allud :lb amma: l2ubus eoumnatis,an hatum al!,
qua an oml1
~ S 10cal,s mO lus caufa Gor. &: uidellluremnes
clfc: ~àura
motus locahs:m homitlibus cllim, qui fecundum
inrelle8um uluutH,imellcéi:us huiufcc mOluS caula efi:iplc
enim an imal mouet,in his uero qui rat l OIl~
carem fenusJa~
ucr<: ab lis otOlllbus allud dl: localtr(f mOCluum. lIam num
eiuum morus localls cau ra cft, uerlltamê hoc diuerfum dc,
l1aqJ ln pottlllrjS rar onallbus cil: érppecitus) qui quoqJ in ir i :
rationallbus e!t,ut;n princlpio diximus.
1
Quolllam uero ex obfcurJs quidcm,manifefiioribus au- ,
lem q, dllucidu m dt per ratlonem [1~)l i us, tcnrâdum eft
ru r(us lJOc me do de Ipf<\ percurrere,O!.lOd hocinloco pro.',
prer breUitarem fubobfcuram [ccit orauollem, quo dlélio.
num ft: ntemiam dIlucidam faciamus, 1 gamus curn adieélione uiJellccr,quoniam ucre ex obli urts, qutdem natU .
rzc malll dl:J oribus autê Ilobis:hoc Rc quod drlucidum, cA:
el i ~m per rationcm nOlum,zquale aurcm dt ficri nalura di
lU Cldum,&: pu dcêtnnarn Ilotius, Ut emlle quod dicilur ta ,
le {je, luo,niam ucro ex obrcuris qUldcm naturz, noblS au lé
mdl1lreil:lor bus nalUra(manifdl:um en lm prlmumq; nob a
per ralÏQllrm IIOUUS elt)percurremes tcmare cponce udut
ab initlo,ut de anima t'ermollcm traélemus, lI1C1plCmes ab
~s,quz
lIobis marllfefta fUllt,obfcur,ora autem nalura:,fic
cmm quidnam fic anima lI1ueniemus, quod qutdcm lia tu rs: ,
manifdt-um dt, nobis eH: obfcurum. iglrur hac de caufa a?
fermone de an ma,rurfus inilium capleJlS exordllur ab am.
mato,quod quidcm nob s manifdèum cCt,&: qua:rit quanâ
ill rc dtfferal ab Ilaimtc,dq~
ail effe anima: proprium,q
autem runt obfcura naturz,ca fecunda faclt,qu:J: uero ma •.
Illfd1a, l'a prima con{l:!tult, ucluti narura primum f~c i l dc ...
méta dc:ltldc: ex hls fucces,dcllide eX,hls ftmilana,delnde l 'x
hlS Itlhrumécalia. DCIIICV l)< ipfis animal.llos aurcm pnmü
cogllofClmus an~ml,
dell1dt quod ex pafllbus limilanbus
componilur,&: he ordlllc conucrro !:,reccdcl1tcs d Cl11enla,
de qUlbus aial compofirum dl,&: tadem cognofclm us.
\. Pl iS &:
nt
nc
D
' N
~
V S
nes dicuntled etîam cau[am indre &. apparere. :
Propterea ,inquit, Ut ab initio de anima fermoncm {ad,
mus,qucd in auredlélis de ca minime; Catis di(qum e~,curo
id folum rctulerimus,quod cft. non c~im
o~!re
alque~
uelcmem cuiufdam exhibere [ubfianuam rel, 111 elUS dlffi
lione asfignare id (olum,quod eft,fed eiuB e~iam
caufamJfu
prer quam illud cfi:in fermone aUle~
de . a~lm
faé!0 dl il,
. eft quod cft emelechia corpor IS na lU raIls II1fhumelall S• "
lud, autem quomodo & propter quid fir emdecl'u.a d"élu/ll
.1 [! r
'nô eft,ne'}l enim fim id poteft,ut qui uniuerfe de a~IJl
~s
moncm faciar,hoc cur {h,id dicat,cum neC)3 fim anl~:t
oc i
eiufdem fpeciei,neCV eiufdem generis, Quaproprer h~I1C
,
lie [umpto a manifeftis,quCE in unaquaq, aiali potenna (00
lemplamur,co modo dlfpurabit,ut ,pp 1er quid,&: quo lllOf
.
.'
do f:r unaquœcv emelechia percipialur.
Nunc autem ueluticondufiones rationes dl/i
finirionum funt.
. '0
Diélum eft :tiam in primo [crmone, quod aliz di~lrt
ileS ex materia,alia: ex forma, aIia: uere ex urro'll aClpIU~
tur,ur ex mareria, quod ira eft feruor fanguin is circa cor, ,
domus l'fi lapidum,lignorumeti compofitio. ex forma au t
quod ira ultionis defidcr:um impctuorum cft. & de mus a{f
imbribus,& caloribus dcfeno~x
ut~eC}l
uero,quod Ira ~o
feruor fanguinis circa cer,ex uluems Impe ru&: dom US ~i1
teého,qu f defcndit ab .imbribus,&: caloribus ex t~laPdJf:
lignorumqj con~ruél
i en
compû~a.
har~m
9U1dcm_ ra
tliciennm,alC}3 uOluerfe omlllS d1ffll11t1o,utlpfe 111 dem ofè
tiua aic,alia quidem princ pium demôfir3ricnis dl, q e{f ell
forma:alla ucrc côclufio,q cft Cx ma:ali .. aUle deJl1
6fè ral~0
poûtiôe.differês,(j cft ex utro~,
qui ira diflinire uule fy ~
tali utit:lratus cupir fuppliciû fumer de cO,ex Ci pcilUS Ira f!
(ius auté qui cupir ulc,fci fallguis circa cor [cruet. deinde.co
clulionc01nC afferr,irati igit circa Cor fan guis fcruel: hUI~9
igirur fy'lIogifmi,&: demen.1rarionis,qua: ex maleria I~(
dia: d:fflt1lt1o cil:,ca cf!: côclul1e,quf uero (f!: ex fOI ma ,Ide.
principium,nam prcpoouo prima dt,quf d,cit:lracUs cupte
ultionem,quf uero cil: ex ulroquc difflllit'o,ry lIogl lin us ,ft,
fiue dcmonftralio,qua: pofiricne [0.101 dlffen, QuamobrclJl
in fyllogifmo qUl.dcm prima cil: profitl~,
qu~
fic alc,ira:
tus ultiùnc:m cuplt,feCUllda :lUtem CUplenl1S ulucncm (ail
guis circa cor feruet, at fan( in dinnitione, qua: fh c:xutro'll
econuerro incipimus fcruor enim,.dicimus, {anguillls dr~
,
.
{\, d"Igltu r al~ I"S
cor cft,deillde propterultionls
cupldltalem.'<...UI
oporcere tales d.flinitiôcs as{]gnare,qua: cauf~m,de
. ~ 1i
cf!: res habeanr,noll ellim multa:,inquir,ex asllgnanS d, rd
tiombus conucuiullt fylloglfmorum conc!uftonibu s, qu~o
in fe caufam non habellC,unde ita fiut,qua: cauCa pro~'la
nabills medlc termmc in îyllogifmo,fCllicet ex materla 0
'.ls{1gnamur .ca igitu r dlélol um femcllIia cil:.
_ e'
Alexander aUlcm dl tloncm lia conil:iruit.nunC aurt' Ut'
lOli concluftone rationes, pro ee quod eil:, dlffinlrioncS 1'(,
minorum fullt,hoc fi: fyllogi(morü, nam fyllogi(01OS . I~,.
minos uocaulC,qUla fUllt ex termil1lS fyllogllrui. ucm all\ni
uduri conclu nones ratlonum,ideil: ylloglfmeru01 camus
fUIlt,ut cafus uice uerfa faciamus,er roni gcnitiuum d,n;tJI~
&: termino Ilominariuum,fed fimpliciter ma~is,rq;cOo
dius cxpofieorcs Attici dicul1t,rauollcs (CI minoruJl1, pt ua'
rioncs d,fi Il t ollum,uidelicct rationes cnucialiua:, per q fd l
fUi1 t ,uJ11
rerum de6niLioncs aSÎlgllamus,côc!uftolles aUle~
licer fylloglfmorum, ccncluliones cnim fyllcg,fmor
fUI\[ conclllftones,
re J5
h
Vr quideft quadrariof{!quale ex aIrera par ..o.
giori figurx rcébnguJum dTe éegualium lare aIJ
rahs aurcm dcfinmo rario conduhoOls dl:qUE (l1
tem dICit qU Lldratioocm dTc mcdi~
tnuer~o
j~
rel ipfius cauf~l1
~JCir.
Dicarn~s
igitur) pn~Ea
Non cnim (olum hoc quod cft) Oportcr diffini/. confidc/:'arioOls rel (umpto) felUnétum eiTe a
)
liuam l'anonem declararc, ur complures dlffmitiQJ tum ab inammato uiuendi aétu.
, potllj
,
.
�D
'E
. ' Poflquam dixic definirionê perfeéèam non modo quod
efi,u cru etlam caufam ipCam docer,pluimas~
defilllli0 1
!les docere Colom quod cfi id coim declarat clÎ dicir, ueluti
Co l '
,
~c uholles CUI1t I CX hls exl'mplum dléèorum ponit, qUilhs
qU1deJl) ddll11cio fit demonChationis prlllcipium:quahs au :
~em eonclul10,nam l1,inquit,quadratloné ira den lilas , fqua
l~ ex ~ltea
pane longiori figur~
reéèangulum facere a:qua'
fi uOl.alerum,talls,ll1qUic,ddtOltio ratiOconcluûol1ls en,ac
1dlCat.demonChaliolliS côclul10 l'l1::l'x maleria cnim fom. '
Pta eH:,quod t1 quifpiam definiens dicat quadra[Jonem cffC:
~ed'a:
I11Uentlonem eiuCmodi defillitioncm elfe denwnl1:ra
tlonis ~rinCpum
lIglllficar,nam formilnl dix't,&: cauram,'
uod li qUlfpiam dtcac hoc modo, quaJratio cil:: a:quale ex'
a te~a pane longlori figura: reétangulum facet e, is qUldfm .
peT Inuentionem medlx ex utroC}3 ddinlUit, tahsqj halc defi
nltlo demonl1:racio cil:: poGeone dlfferes,poller enlm fic ail '
qUIs fyllog (mum forma,re,qUl fê..:er ~luad
r alioncm
uult,p
fe°rt,onab,lcm mediam qua:TIl,quod lÎ_med ,a inuéta a:~u
_
et airera parte IOllglon figura: a:qualllliaterum,&: rcetan,
UOl faeil,id fcillCet c11 manife/tum, quod ex altera partc
ng Otis figura: qUildracionem dlcir.dl autem quadrangu
~ de a:quahum laterum J &: reéèangulus,fpatium uidehcct:
tnl b
~
ra ~ eus latera quatuor a:quaba,&: angt.los re60s,hgu.
Uero airera parte longior rcéèanguJa qUidem efi/ed lion.
a:qual.um laterum Q!!I uolulH igitur fi "uram ex alm a par.
tc 10ll "
<> ,
b'l~
glorem quadrare medlam prOpOrllOlla
1 c qua:runt,.
Ute,< emp11"gl'atia Ut fpatium ex altera parte 1onglus, quo d
1t c r '
arUrn
um ex latenbus uluarum oéèo habear, a1tCI U- U,CIl> d ua.
- ,Id quldem patet quod torum efi ulnarum ledeclI11,
1l3C}3 0 11,
,
1
pli 01 equadnlaterum menfuratur l<ircre lll!atUS mu tl,.
gi caro,cum Igituruolucrimus Cpalio hui.; ex ait ra palte 16.
ue~rl
a:qualem qu~dranglù
facere, Ut fit ulnaru Cedec m,
du Ut euam erat fpalium Cl' altera parte long us, d~bmus
p alum ulnarum fparéj ex airera panc 10ngioTis me à plO
qOTt'onabllê inucnirc, ut hac habtat ronem ad ma us I.HU
Ui~od
crat ulnarum péèo, quam rationcm ad Ip am me â,
la dlcet ulnarum duarum figura: cx altera parle lOllgiofls.
o~s
habcc: 'd auttm Ut ulnarum quatuor, quam (mm ad ~
d
ral ~Ol1cm
qualuor habenr, ealldem ad quatu or habét
uo,urruC}l tnim lll:: maioris dlmidium, ca autem dl: nudia
~rOj)Tt
i onabl
l s.ex
hilclg'lur dcûgllabitur quadrangularc;
patlum ulnarum fedecim,quod nit a:quale figura: ex alle"
ra Parte longf.
~ hoc
modo in oml1l6gura qua: ill ex al:
tera palle IOllgior,l) facere debem,qui c.dèro fig~rquad;
gulum uolullI a:qualem d ~ rcnbe.~fus
mm lit ex altera
Parte longlor figuïa,qua: lalus unum CedcCJm ulnarum !la.
hC :l t )alterum uero quatuor, ca uidcLlcct ulnarum quatuor,
d< Ccxagima fpalÎum defcri~t,
q1lod t1 uel s hUic a:qualem
qUildrangulum tacerc, medlam proponionab,lem qu~rce
dtb es,ea autem cfl: ulnarü oéèo:oéhes w m oéèo (exaglll'
i~ quaruor taciunt.nam qucmadmod6 figura: ex altera ~re
Oglons latus ulnarum fcdwm duplum efi ad Id, llJ u!na,
iUIQOé!:o inuemum eft,fic&: ipfum laros duplu Cil rellqui
t~en
s fig~r
ex a~ter
part<: long
i oris.!q~d
cU: ulnarü qu~
i Qr.medlf Igitur lIlucnuo hxc efl,qua dl CIl Alexander elle
~Cculdo
Eucl1dls,quod quidem lion dè,lbl wim IlIhil ta,
d~"iemonratu
eft, I~ aut(~er
efc, quod,eo illloco
ft dt Euclldcs)uiddicelllluelllri medlam propOrtlolJabllem \
teéiua: I.l\ea: reéèa: data: fuenne,&: fi proporllollablles l i nc~
't ta: ttes flnt, quod ab cxtrem's cil:: 11Ii, quod dt a med ia,
fe~
_ eQ.di
, ca~u
igturn
l ~ cOllfidcratiollis rci fompto
du LI circ IlIaléHll ab aialO U1UClld laétu,uelutl fa:p lus dl.
Illf ~ eQ,ex his, qua: na pofl:wora CUllt,&: nob!s magi , ma
CU~
CI dle primis,&: obfcurioribus docendo ucrba facit, lia
lUe Ita
' ,
alm~
nllna: defignaciuum .ppnum dcprc h-d
c cre,quld
"~I
dt:fig'
"
fterius Cu
dl.
_ llatlUum Ut IIlqulrlt quod alllma: lIarura po.
l1a
,
.
a '
partlceps
efi,cx qu'
a ,'l3 lllmatum dlcitur eo,quod anlm~
~nde
dlci etlam nomcn anima ci conCecutum efl:) hoc aUlé
ttAlllab i tur~ab
(O,unde efi, fecundum dt. quod Uanima ..
namm"tod'c
,
,,'
d1ifcn qU,
..
h(crcr
alllmôl:
paruclpauollc,
1
•
1
ru
t
°
t
j
~ .
~
lem &: aétu uiuendi,id fequitur,quod iplius anima: ddlgna
tiuum dIe Ulla uidccur.
Multlfariam autcm cum uiuere ipfum dicaf,
dlCimus
Ipfum uelut lI1tcllu:l:us [enfus~mor&
fiarus in
~
~-d
loc;pr~tea
motus fecu
UI11 nutricationem) & ,
mmUClonem & accretionem.qûapropter & plant!;
omnes uidencur uiuere) nanque apparent in fi ' ha
bere potentiam)atCj3 principium tale)per quod inl
cn:mcncumqi,& dlminutlonem fufclpiunt fccurv
tlum contranos locos. non enim furfum quidem
çrefcunt) deorfum uero no~
fed fimul ad utrUCj3.)
&. femper nutriuntur)& uiuunt continue donee
poffunc accipere nutrimentum.
&: fi unum quid horum fitolum~cre
Pofiquam 1I0bis animam uit'lC nota ~elJgnait,üc
ani~
mam in dluerCa ûgn ,ficancia d,uidlt,ctC11Im IllqUit curn mul
tifariam uiucre iplum dlCatur, hoc cl1: cum mult~
am a111:
mdes potentia:,fecundum quas,qs uita adcfl:,qulbu,s 11laru
parciCipacio efi,&: quoniam hoc ait, fublllfcrt,uelut Intclleétus,fenfus, &: rel'qua: dcinde fa{ta fide quod in unoquocp
horum uila cfi,ail: quod etiam fi unum qUid horum He ah '.
cui ,quod eius parliceps cil::, uiucre id dicilur. Vnde plalllat
quoC}3 cum nutricndl Ulm habeal1t, uiuul1t &: fi aliarum nul
Iam habem, neC}3 renlltiuam, nc'1l locailler motiuam, ncCIJ
tx his, quas fupradix cmus,a!Jquam:fequitUr autem Ilutrien
d',ue! augend u's:na Ut lroperteétam fpeCiem habear,nuuÎ
tio fi " Idw Ilutma augclltur donec non magis inualefCilt di
m nUllo cûc el1lm nUlTlcatio in qua efr,cam fpeciem Colum
côrerua; Illud aia ~m cOlraria loca, dié'eum eH: pro undiC}3,
oaq;(ut I~ 1bro de geueratione dlx:t)ca nutTlri,&: augeri di,
cumur ,qua:: 111 omm parte Cua nU[lu~r
&: au,gcl1tur.nam
qua': pee addlli 'nem Incremcnrum (ufClpere uldenrur! lion
ill oml1lbus partibus Cuis ea crefcullt, quapropter nec IOcre
m nrum Il1lll·s d caur,Ced addltio.1î cnim in fruméti cumu
lum frumenrum aliud ad ~ldero,nô
per oro Ile!) cumull parl'es additjo ficr Cl'd in una parte folum,ubi addltio ipfa faéla
crit, Corpus a~rem
panibus omnibus (OtUm crcfCII,hoc Igi
[ur modo,plaura: et am [c partibus ullIucrlîs augent.augen
radicem in ,pfundum,
[ur etlim [ur[umqj &. dcor[um,na~
inqj dexrram,éllC)3 ûlIJfiram crcfcullt,ucrÏnC)3 en m inlalll u_
dincm incrcmc:ncum d,ffundullt, arque: edam anre~&:
cecro
idem faciunt:ctenim plana &: a:qualis in profundum fit ac~
creio.~a
li hzc,qua: nutricndi uim [olam tenenr,uiue ,
te dicul1tur, id feqllilur, quod unaqua:que anima:: ui s dfe
uita uidetUr.
. Separari autcm hoc ab aliis posfibile quidem
e!halia uero ab hoc)imposfiblle)in mortalibus.ma
mfdl:um autem boc in planris)nullacnim ipfis
adeft potentia.
ea
Qyod igitur unaqua:CJ3 anima:: potemia uita cfi, &: uiue,
te facie ea )qux pal't
i ci~al
fllllt,iam dixi.id enim patet,qd
ca,qua: lènfùm pal ticipanr.recundii hoc unum uiuullt,ma,
nifefiam Ul;fO magis uitam habcnr:Gmiliter edam qua: in,
teU~éèus
con fOI tia (unr,cecundum hoc ipfum uiuunt. Veru
tamen, quâquam unaq~J
harum potemiarü Ulta ell::,nu .•
trjtiua inquit tine al[js dfe ~otefè)
cum Ut omniù ulc i ma,l
l~
uero Gne hac minime Cu m.&: bene quidrm addidlt in mor,
inutllis cft, quod ib! J1eC}3 in
tallbus,il1 dluinis enim nu~ria
CI emétum,ncC}3 diminutio eft,qua: quia fUnt 111 mottaI bu~,
propterea mOrtalia Cullt,imposGbile efl: mcüorê ueoirc ana,
malem porentlam,llIu adfit II1fcrior,&: .ppter eas,quas lam
C 'pwumero caufas dlximus.nam qui mOrlale c~,IElux
indlget,&: quolliam d!lu jt,omnino IIccr/faria efi Ipra num
endl uis,qua: in corpore fubcexêdo fufflciat pro e~,quod
de
Ruxeri,dq~
Ut rpeclcs conferuelur.Quare flnc utrture ~u:
tritiua 01h11 cft animalum,qua: uero rallonalla fUI1l,ea qU I ~c
cupidttatis &Îracuodla: conforlia funt,ut ea,qua:: Cunt al1l . .
malis confcruatiua appctlnt, qu;Û!; ipfum ddhuullt iWfu· 1
�SE · C, ' V ' N
D ' ·V
S
id [c:quicur quod ungcndi uis fenfuum prima dt,potcà au;
lem illud,& ueluti,ab alio principio didum dfe.
g!ant,id auum patet in pfamis,quod ab a1ijs pocentia nurri.
(Ilia feparq[U(,lia eum plantx h<lne ipfam habeam, ex alqs
m ,ne~
w lm femiendi,aur eupiendi uim habtr,
nullam ten
l1C~
mullo magis allqua ex his ,q fu periorem loeü renée.
, Viuere igitur ,pprcr hoc ipfum principium in!
dl ommbus animahbus.
Proprer quam autemcaufam utfun'l3 horum
acciderit)pofiea dicemus. '
,
Q!!are & nUtriendi uis ab aIiis anima: potentijs (eparar"
uirrus ab aJi;s fcnfibus.in his qua: dicêtur poft!
Ipfe cau fam, quam cgo GUoCfJ iam dixi enarrabic quod,ca
fit ipfum corpus Auidum,necelIe peni:us cfi ea qua: ui~
conrortia fum,ue eon{cruanda: fpecici cauCa nu;ricndi uiJJ1
pati~em.
hae eria de cauCa radus &: ab alijs)et euJll a1ijs
omlllbus fep~rabils
dl, quj~
(en [us propterea dacus dt, ut
Gua: domef!:lCa, qua:qu.c a11m3 funt, & qU<E con(eruan t,
<]ua:'l3 corrumpunc,dlfcetnac:c:a autem nobis maxime dOl
l1lefiica (unt,e" qui bus cotJA:amus ca aurem fum ariduDl,
hU,midum,calidum)et frigidum,q (emire iplius tadus cfèdJ
p,num,quapropre r merito taétusinter [en fus primus & ilia
:Xlme: uniuerfa1is cfi, nec abfquc laétu ullus a!ioruJll [cn·
[uuro elIe potdl.
'
Cum dixcrit in fuperioribus,quod &: Ct unum quid hotü
fie,uiuere dicilUr, nunc ait uitam elfe ex nucrieiua potêtia, <p
fi hoc aic,quod ubi aliarum fic una,ibi hanc ctia elfe necefle
dt,quod ft fola ftc,fi:atim edam qua: eam participalH, uiuc.
n: dicuntur, at'l3 infuper fi il!ud dt, uiuert:(ueluc ipfe paulo
ante diffiniuit)per [e nUlriri,& augeri,nucricatio aUlé, & in .•
cremenrum ex ip[a nutriendi uirtuce proccdir. illud quidem
merilo concludcre polIumus, quod ex hac pOlentia uiuere
dawm efi:,quod quâquam unaqua:cp anima: potemia uita
<]ua:dam dl,morrâlia quidem fine l1utriciua effe nequaqua
polIunt,imo maxime per hanc ipforum uira defign3tUr,,p ,
pterra quod co tU narura Auida ef!:,nec,nifi,p eo,Cid effbxe
... lÏc,aliud fuffic ialUt,cfff pôt,hoc aucem nurritiuà facie,igilur
anima1ibus elIc uitam per hanc metito dixie.
~tangedi
Nunc autfm eo ufc.p dïéhi fit [olum quod anil
l11 a horum ea principiumdiétorum)arc.p his deW
Animal autem dl .ppter feofum primopenim mta efi,nurritiuoJenfitiuo)cogiratiuo)motu.
qUf non mouenrur)ne<]3 murant locum,hfit auté-
Qui uolum omnem animam fan:!/'c imortalem, dieun t,,
fcnfum)ea animalia dicimus)ncc uiuere folum:fen augendi,& nuericndi uires,& alias e. iufmodi operariones CC
fuum uero eil primus ommbus,taétus.
anim~
, ~uas
dicunt Arifiordem quo, li dicere infeparb1c~
fci1icct,&: patentias,um le operaliOlles ipr~
dJ~
&har(1
, hane {olam participantia,quau's ex fuperiotii"us atiam nul. prinCipium operationum dicere ipfum dicunc uideiicct nU'
al!arum.quod autel n nô h~c
putee A,ril
lam hab~nc,iml
l a dicuntur:primo aueem Icllfuum con lritua:,~n(j.&
(, fonia dicit elI.: ea,qua: taétum participam:nam, licn illiÇjd flo leles,la":J fa:plUs dlétum efr.fed com 'modius al'F ut~US
dlcar anim'a ipfam dre prln
follus ca dus parti ceps Dt, nô modo id uiuere, ucrum wam ~.1xanderlmpt,c
&: cau~m
lJutriendJ,augendi,&. [~.miend:qua
ucre
animal etre dicitut fcnfu cnin! ani mal ipfum deÎlgllllc,qua' ClpIU~
, a , m , m~
fullt.quod aueem non "lieat anima pr i ~' ,
i mal
l,a ,uocantur, ur fpOllgl:!: fun!,q o , p~ra[lones
lia funt ea,qux pla~1tn
fenficiui, id explicuir ex ,co,quod ait, hl'
folum rangcodi [eofum pa1'llcJpanr, & planranlmaha IlliCU Clp l U~ nutrl[JI.~
ef!:.>"utrmuo, ~enGriuo,
& rellquls p,ro co,quod cft~
pata funt, quapropu:r, aoimalia guidé funt tO, quod_ fcofus ~efi . mra
~ in ~is clIe eft :anim-a:, prz~
cooforcia fum. plantarum ucro non ef!: muta re loco de 10. II! h ,~ cermll1aea cf!: am~
ilIa rande:m ',D0tlU~
l~dUCt,
ro 'Juod ir.' omnibus dl;
co, magis autem in hocipfo cf!: animalil'i quid, &:neqJ hoc o~l1a
d
iS
motus
Uldccur,1I1
coglCauuo
wam
de qU<EHione in inue
omnÎno plal1tarum efr.nam planta: 10ea Cecundum pam61
mucat1t,eum comtahantur,& extendamur.quod ft anima ... tionem,&. a propo6tionc in conduûones.
, Vrrum aurcm horum un6quodcp fit auirna)3fJ.
lia ex (wfu deilgnamur;fenfus aucem in diuinis nô cfr(fen.
{um autem dico,quales tlofrri quinque funt)'d quidem fCÇJ ' pars animée:' &. urrum parres fic ur fit feparabiIt
tur ,quod ea non uldealur dlè animalia,udutl cœl fba.Sed ratione folum) an etiam !oco(de quibufdam qui!'
ego dico quod dc morta\lbus nobis [umo cft. q> fi 111\\\ s il dcm nOll difficile dt uidcrc.
t" {,r.-~
~ , ..t ,
-l
fenrus non fUlll, md/ores tamen, ac~
d/Ulniores cerce fum ..
Qyod in primo (ermone 'duoirauit) adhuc duhicatJ uttCl
Qyifpiam fOI calTe hic dublcauew,qwd iea,cum ex eo,quod
u i uie,~omal
Jdignetur,& planta: ulUam, non plantas aui. per corporis parees anima: pOlcncia: loco diuidantur,qutnl;
uidt batur ,cum dicw:t in corde
m alia at,:nus~lpfc
aùr h c rolu~
s in h is, qu~
fcquemuT ,ait, admodum dicere T i m~us
eOe
ira
Ccibilcm,in
heparc
uero c6cupifcibil em ,fen"
'1uidem
quod qu m.. dmodum curforcs dicimus non cos,q ui quo.
'Jendiqi
uim
in
crrebro:at
nonloco,
nc 'l1 in partibuS corpo,
moclOCUn'lll·UrrUS participes rune/cd qui uehcm clltiorem,
&. magis apcrtUOl curfum participant, le atlimalia dlCUllt tis,fed ratione folum,fubfHiria fcilic(t Inuicem diuerfa funrr
t1a'l3 POtélia: Utl':u(cuiufqJ diffmitio diucrra dt, hoc igitu! ~o ·
ca,in qUlbus uil::o.: fpeci s ml lifdhor cft, Cenl1bus 'luté ma~
dcm
modo foluieur.quemadmodum ab inicio, 8L. ex plat~,
llifcfèJor cft uin ,'1 am I1writiua.
Er uc1urin urn tiuum porcarcparari J raétu,& & ex infeétis, non cOlm in'luic difficile ca in aliqubs~'
ltrl
pOte:n~s
uidere, quod loco feparal-a: non Cunt, tCcn
ab omni fcnfuIlc &, tJélus:lb His fI'nubus. nmri! tn<E
.
. d· &: ail
ln UllOqU0'l3 p\amarum diuirarum ramo &. numen 1, 1
' paIl'
tiuam autcm dlcimus raI 111 parrcl11 animœ)culus gen d"' & gellcrandi uim inuenies quaproptc:r qUa:Ul
d'
planta: parti Ipes runt~
· .l1mJa
uero OnJOla uv lis anima ca, ca quidcm aétu ltna'ea ac potentia mu/e:t" J,'
' r.
' planta l"15 al~ liptCl Cdi
dcntur tangcndlfenfurn habcrc.
COl' m p1anta .111 unaquaqJ Ctc diuifa
ulla
Ee utlulI,f r<>, ut enim,nâ coniullétio caufa\ s dl',nnrn pcrfcéla u id~t ur. quarc prius quid rm,fcilicct ante, qu~rn
III
pnmum raéèum ,per ilfe hoc Ipm uiderclUr,una cr [numero,p::JJlquam aurcm diuifa, C '1:IV
cum dlxeric cfTc fer~um
eonflrmat.ud~
elllm qua: .t1i,lS animllcs p ren!ldS panlci , res quidcm num cro taétz fUllc,una uero fpccie ea,mdd ntpam ,mullO clIaffi magls nUlriliu a: con[on ia fUllt, li ce COIII lis Cllin! per t.otum,&. \..II1oqu09' in ram,o,femen qUO dJ
h a be~,
l)\l en
ua 'lu. nUlriliuam participar,Il,ecdlc dt e III alicu~
alrc.: medull ef!:,111 qua anima clio lmparu~tc
P8iG
rius pane ITe/cd ca feeundum Iplàm Ipcculamur,uc III pla l'ter eius im partlbilicaeem, jn Î.lCIfo e!lam ramo,el~s
fe !labeei" II1(C ,
ti,:1! c modo edam qua: allquem allum fcnCum participac, tia: omlles inurniuntur. (!m iliecr quo~
d
nccclTc omnil1o d't,utin taéèus p nicipationc Gnt,quod nô llam Ci ca dlll\d I1lur,ullaqufqJ dlllcda pars &. fenee" '\li,
(aile eeonucrfo (c habel.multa Jgltu r, qUlC taélum panici, mouêdi nim habere ccrnilUr,quod /110co diuif-a: ecr~t
aa..,
' hac ql~1 'dem pa~ce
fiCil fIull
... '
is JJla'
pane l1ullum il bcm a!eerum fenfum,ur rpongif, &. of!:rca, ,males poecllIia: ,opus e~Hc rr 111
nt - dc"
ln
alia
uero
motiuam
ulrlueem
elTc.,d
aueem
III
pla
&: q~f
uocalltur cochka:,&: omnino cOllchyl13, quare: fi na
•
' t:
il.
il.
lumptUm Cl\,nat}J
CI, us tu.
pro po 111,
tUra pnus cetlquoJ ulla cuPl alio jnfmur,& ablatum ~ol i t ~s exempli ~ratl
d~f
Qyemadntodum per llucrit' uam poeentiam uiuentia de
~lTe,a1m
fig lant Ur,ûc animal:a per fenûtiuam notantur, adco quod cedunr,has dIe feparabilcs.animam i~lUrcaum
l
d
ex.
d:
i
a
�D ' E
A 'N
~h me
1 M
A
q\lardélm animx potelitias infeparabiles erre loco, ,hoc dicat, quod in hoc corpore rempublicam gerêtem ani"
nQLtm atlCŒl ,Hliac~
pocw[lam plantas haberc, ex ge- mam difflOiuit,neC}l m im cœlefl:ium animas dlfflOitio coïn
cratlua ':1lIH1 wnutc,iliis cft urus incremctll1,propccr mcre pleétitur,nam neCii ill;x: Cunt organis infl:ruda:.
~ emu
uero Ilucriend\ uis data dl:. D icit Igitu r quod, ur
Nonnulla autem dubitationem habenr)querw
ln p,larms dmiGs ) 1\1 unaquaquc parte ornnis animalis po ..
enim in plantis qua:dâ diuifa apparent
admodum
t~ila
~ ! detUr,Îlc
in in[CL'bs, qu~
plures habem animales
inuicem) ut exifiente in ipfts,
uiuenria,feiunétaq;
PO ~nas-)i
unaquaquc diuiCorum paTte omnes inucniull'
anima)
aétu
quidem
unius in unaquaque planta,'
tu~ ',Iglrur de tallgwdi mouendiqi Cecundum locum uirtupotenria
uero
plurium
) fic & circa alias dIfferen/
te ~m Ipft Ct:paratlm Cermo,de reliquis uero [cilicet uiuendi,
~u lcndl,gufiandi,odorandi: fonalfe etiam de cupiendi ,& Tias anima: uidemus accidés in infe:lis,in his>qu~
traCcendl potentijs haud adhuc dcclarare hab et, non enim . . incidunrur)erenim ffnfum utra<]3 partium haber)
Oco Cepa,rata: Cunt ,mantfefte cnim fccundum partes cor, /3(. motum localem.
POns II1UlCem dluiCa: Cunt, nift id quiDplâ di car impartibilcs
Si noo &: 10 ce diuifa: funt: de intcIlcdu autem dicit, ut
Cas
,
'omnes) undc
fi clIi'
. e InUlcem,
quod ex cerebro proc~dan
dein ceps enarrabie.
fi qUI,d crebrum patiatur, infenObilc penitus, & immobile Qgod fi fenfum & imaginationem) etiam appe '
~ arum~l,n
fi fefiuca cerebro imponatut' fe:n[us omnis, titum) ubi enim fe~us
eft }trif.htiaque ) &. uolui
IIIOtus'l3 fIne ulla manee operaLiolle, II1de criam hoc ipfum
pras
confequirur
ubi
autem
funt ha:c)ncceifario
J
i a,n!fefi!us oficndttUr) nam ft fiat in ncruo oppilatio) ue! fi
quoque
cupiditas
eft.
nCldalur,aue lige1ur,pars quide:m fuper io r corpo IS fenti e.
Pofiquam demonfirauit (en6tiuum) motiuumt}3 fecun~
6~e
& mouetur:inferior autem efi inCenûbilis,atque imme
e cerebro potentia: fenfttiua: Offines 1 ror <1um locum, non elfe inuicem loco feparabilia, ex his ra,
c 1~s.quaprote
tiocinari uult quod appetitiuum , & imaginariuum funt
ce , unt~qod
autem infl:rumentis indigêr, Ile<}l ~fdem
: fun~
anun UlrtUtes diuerfa:,unaqu:rque in proprio infl:rumentp ' inCeparabilla , de appetitiuo quidcm ratiocinatur , de
imaginatiuo uero, nondum: non enim quod fenrum ha.
c~P a r C:Forcae
igitur tale dubium qui fpiam com~
~ us
p ,ub-utamen Arifi otdes non U1dctur ueUe Gc eas dIe lm., beac, id illi Ratim uidetur habere imaginationem , nam
q~rtl
,les,utomnesin quadampartcfil t&: abea in reli ... quod for m i c~, quod muCca:, quod multa huiufcemodl alia
c~
~corps
ueniant,fed in toto c:orpore impartib:liter eas imaginationem habeant,id patet. latebras enim fuas non
ignorant. Vermes autem(ur-inhis, qUa! fequemur, di cet)
de in{i , ~C()
R~ exempliS"ufus eft, qux & de plantis, &:
re:ro e~[.
Së<deum dicum uelle eas in fpirim fede, imaginationem habere minime uidcntur , eum quoCdam
fenG~um
cnlm per totÛ ilium uidereqj & audlte, r llquisq; motus uagos) atque errames faciant. quare aut imaginati;
dum iUs oper,ari,&: fic omnes erre in co fcnfus, quemadmo uum non habent, aut ft habenr; id qUldem maxime hebes,
obCcurum lenen.t,&: tale Ut ne que .er{,uidalUq~
d
&: moll plantis potentias plamales,& in inCecris tadumquc at~ue
titum [~01c
a!eni
)n equ
enim cITe organis infl:tudum [pi fane: fenCum habens fiatim Q·,;ot}3 appemum nabeat, Id hiC
aliud: d ucIuti in dolio condcnfata aqua ,aue 'luoddam ofl:endit q u ~ Cen,dm tub ent ta luauis & trifiis apptehcn .
habet,cr
quam ~ c,uafts formam accipit,hoc modb fpiritum de uita, fionem l~ab ent huius coim dlfcernendi uim fen~s
taétus, horum aute:m, aherum quide m
cond
el\~ c~rpoe
hoc flagiriofe duxi t cOlltraéiis uaporibus maxime a l ior~m
pulchl'i a~ l '&:,tnde
formas quafd m pIJalltaCmatum in fc- mœrorem fugit, aherum uero iu.:u nditatem pctit:Utdentur
cft:
Uidcrt,udut. oc ip(um corpus quia 1I1compoGlum ë:nim cochle:r, qua: fane ro1Îus taétus participes funt, aqua
n a las quoquc mutari figurils ad imaginationcm con , prolata de tefiis fuis prod:re,& inde Cel'ri)qu:r il dutum,aut
arperum quoddam ladu offrndanr, contrahuntur .l:)ponr c dlcunt cum pur
ga[iol1bu~
Utl, quo raros cos
effi ~,\1quil
Il ~ ~ ... t, 'luos cOI1u-a;<ic uaporcs, uk'tusqj rcnuis, qlJÎ magis gia: ûmllircr f) allij(}od moldlum tc:rigenm comrahulllur;
adire ucro qU'od iucundum dt,&: fu crc, quod rrÎRltlam in
U lOft fune,cos fatagcrc, bHin rcq, multis a cib:s,quicun
que~pirtum
dc:nûonrcm faelunr, (tcoim uaporibus iprum ferat,cupid ltatis dt,&: appctitus ,pprium,quod aUlem hatc
~U tfl
l d unt. Verum ad hoc ego àiccrem, q od fi fpiritus imaginationcm habeam dicere eonCcmaneum non dl:.
De intelleétu autem}IC c;oncemplatiua potétia.)
InQrumc/lCis intèruétus non efi, anima eidé dlffl11iriO lli non
fllccumbil,nam eum dixerÎt animam corporia inlhumen.· nondum manifeflum cft.
lal,s eITe cntdeclllarn,fic cnim a for mis Illanimatis iprarn fc
Cum dixerit haud erre dtflÎcilc u' dere) quod aliqua: ani ,
lt ~U 'l t)w:l1
im I\\atum form.a cme\tchia dt, (cd \apis & fimi m:2 partet) inuiccm (um inCcparabi\cs loco, cumq; oO:en,
~a)cor
pus
inLlrumemale nOIl dt, quod fi anima, qu~il1
fpi dcrit fenfiriuum) &. [ccundum lo'cum motiuum manifefre
~u ~ft,d
l~ IJtOru
fuccumbit)iHud necelfe eft,ut fpirirus or: inuicem 10co in feparabilia die, deinceps ex his adduda de:
t'Il 1 fl:llUtU fit. quod fi ita en, necdle dhnirna: panes
él"Ppetitiuo ratione,quod inteUeétus fie pars eius animx)qu~
Il ll1u1 curn ipGs infirum-tis diui(as trre,id eoim patct,quod communius dicitur,proptc:rea dlc'lt)quod ex his, ux diéta
ron<\C]ua:C}l potenria,in unoquo<]1 fedcns organo opera; [unc..apertiU9I1ihil de inrellcdu di cere polfumus,l1anque e:t
ia r, nCque cnim in allo quodam [edet, nam in [piriIU primo ipCt; ab alHs potenttjs 10co in[c:parabdls efi.non euim, qùé ,
c~ ~t. quod fi uet~
i grati~)
uifus inftrume:mum propriurn admodum ratiocinati fumus deappetitu,fic de im \l-étu
cütn. h,abeat,non Illlpfo ma, umemo operatu r folum, uerü ex hls qua: diéta runt, adduccre t'anones poffumus, dcind c
ln rdIClulS fpirltu~
ipfius partibus,id fequ itur,quod fLI quod ipfis [cparabilis inrellcéj:ys cITe uidetur, hoc Cubimu ,
(010 uum fit, &: frunra Illud ll1fi:rurne:murn. quod fi in ipfo Itt,idcm autem dicit erre intelleétum &: eius col1tcmpht'ua
uifu °tf.:rallH )inque iVfo (010 feder, cur 1\1 alla fpiritus parte . potentiam. qanquc ipfius imc\le eus al ud l'O: omempla,.
POll& labet cITe,&: in alia optra~
mG qUlrpiam id fiéte Cup, tiuum ,aliud aé'tiuum:pars aétiua fit llli ex h bim, quem d
ëlUce~t,
qUod ln ill in ufla qutdem parte nnt omn~s,
ex ca corpus haber, unde pollquam folutus cft a corpo!', fotus
dus cOlw:mplatluu ,aéèiuus autem nô amplius.:
l\abc: 1 III rdlquum ueniat: quomodo cnim hoc ipfum fe fic cfi lO~eU
(Cl ic~,ft
'Ild rit ~ quod Ulem de w(u dlétum efi, hoc; Ipfc ucro i\1 his qua: feq\1cmul COnt mplatluum 1I1tellcétu
llCcefTc cft rn de: rdl ~ s Ceoftbus , rit,quod fi ~o
efi: u, r,um qb aétiuo Col finc. differrc dicÎt cum tamen rublcéto non
[e:men , (k [tm.'tUs dttfc .
fi organis p~r corporJ6 partes allImam (fc d,ulfam.lgltur d.ETerant, quemadmodum I1cq~e
Illaln Pcr~'
tUCtu cfi,quod dlXi,id fcquetur, uideliccc aqi tum:ctenim çontcmplatluQ fims dl: uwratis co >nltIO ,adlI\\t He lus
ganls dl: il1~rpo,s
P rtc:s eŒ: diuiram. Sin autem nOI1 or, uo uerO boni coruprchenl1o. quod IgHut f~lus
~O/l)pr
e hcl1~tUu
s , al1i m a m rationis expertem d!ffillitio no cOll tem pl lÏuus fc r bills ( ,Ideo apport.1It &: d~ com m
',
'
'
U1 {piritu cni~h
Verum plat
alc m,alq~
ratipnalem Colum, platiu dus pOtcntla.
Scd uidetur >ln'ûn<e genUS ahud effe) & hoc
~bc: t dft iuationaU8, 111(1 quirpiaro (orta[c
j
t
Rd
t
o
nc
pc;a
�S E 'C
V ' N 'D
V
S
f
,
Ratione autéquod alia rfi patetlcnfitiuO (n~m
Colum contingit (eparari) uelut zternum a cori
cfTe) & opinatiuo diuerfum eft, fiquidean ~cnre
ruptibili.
Manifdlt per hoc & tire: alte:rius rubftani~
intelleétü; aliud dl ab opinari} fimiliter quoque & ahorulll
&. a corpore feparab ilem,arqJ immortalcm demonftrauit. unumquodq3 didorum.
~
cx eo autem quod ait alterum al1im~
genus dTe inrelleélo,
dcclarauit quod ~quiocm
dretanim~
nomen. Deinde:
quod intelleélus habet fubftanriam fcpatabilem,qua: uero
rdiqua dt anima omnis, infeparabilem: idee fubimulit, &.
hoc folum comingit f(parati. Deindc quoniam f(parati
a:quiuocum dhdicunrur enim accidentia qu~dam
fepar~
bilia,qua: fimul &. feparanlUr a fubicdo, &. corrumpôtur.
propLcrea fubinduxit quâdam feparationis fpecicm. inquit
cnim , uelut ~ternum
a corruptibili. Sic enim eft,inquit,
feparabilis inrclledus a corporibus, ali)fque potenr~s
ani~
ma:, 'uelUt a corruptibili feparatur ~ternum.
Quapropter
alia: quidem partes anima: funt cor~ptlbis:
intdl~éu8
autem folus a:ternus.illud autem,fed U1detur,noll dubltan.
do dicit Ut Alexander putauit:fed aut,quia nondum llbi de:
intelledu doccre propolhum dè,aut quod magis conueni,
pro apparet,id diélum dè,non en im pcnitus, iUu{f uiduur,
dubitationem llgnificat.ctenim Porphyrius etiam cum di.
'(;it, uidcnur autem neCJ3 ge:nus, IlcqJ fpccies diei llmpliciter,
id quidem minime dubitando dicir, atque idee ftatim dlffe ..
rentias ipforum llgnificames profen, de qua re mulra qui.
dtm llbi in ufum fdigere,arC}! proponcre quifpiam poterit.
qua: autem nUllc diéla funt, ea ad eius oplllion(m de intd~
l(du oftendendam fufficiunt.qualcm cnim pané, aut quo~
modo intellcdu6 cëtinebit:difficile: eft etiam Rngere. Apte
cliam ufui poffunt effe ca, qua: in proœmio propofuimus.
'Uerum quomodo poteft aliquis omnino fufpicari ipfum ~ô
de noftro fed de intelleélu diuino hzc dlcere ç non COlm
de imclledu diuino dixit. quod nOl1dum manifcA:um ~A:t
quodque etiam {èparari comingit, aut ,quo~d
omnl~
dixit intel1eélum cllUillum dTe pattern elus ammz,qua: co..
munitcr dicilur< & eo ~agis,
quod cius propofitum cA: de
noftra,& animalium ml.lnalium anrma pcrtraétareç id igi . .
tur patcr, quod non alium' intelleélum dicit, quam noftl'O.
Aiia etiam fcriptura affw ur, qua ipfc Alexander ufus e:a,
(cd uidctur anima: gcnus ah 'crum dfe, &. hoc folum fepara
ri comingit. quod fi ha eft, fe'parabllem nihilominus del1o~
tat. nam fi,curn partes al i ~ ftm anima: feparabiles,hoc gc,
nus anima: alecrum,lillud (ft, omnino quidcm fcparabilc
fuerit, &. hoc comingit feparai/'i, pro neccffario imelligen,
dwn eft.quod autcm dicat hocjcilicet quod infclledus ca
fcparabilis , id infra dcclarabie. quod uero rcliqua: anima:
partes minime fi nt fcparabilc's ,his patet,ut quidam dicunt
canquam fcilicet imdleélult llt fcparabilis. Cëfidcra quod
cgo dixi, cum non de diuino, fe:d de imelleélu noftro fciii,.
cet anima rationali fermonem habere, atque ideo fubimu
liffc, rcliqua: autem partes anima: • non enim fane: diuinus
in~ledus
,erit anim~
par~icul,t
qui ex ratione,&.,irralio. .
nalltate al1lmam accepertt, atCV IOfuper plantalls adiaccn ...
rjs huius patticulam unarn imelledum feparabilemque &.
zternum erre dicunt.
)
Et fi euim loco feparl~
non funt, altamê diffinÎtione n~
funt ea:d"!m,alia cnim fcnfltiuÎ ratio Cft'& cÎus uis,q~
fcca
dum 10cum mouet,&. in ali]s flmili modo.
Pr~tea
autem aliquibus quidem animlU~
cmnes in{unt, aliquibus uero pauciores, & q~
bu{dam una fola: hoc aueem facit animalium dIV
ferentias.
Aliquibusautem qua:dam uidc:ntur,quod {cilicet ani""
potemia: flot diuc:rf:r inuiccm ratione, id autcm pa h:tcd c
dart.Difem~
cnim animalium ex 3nimarum diffcrcn'
'la fccundum Cpeciem fium, inuiccm autem dlffcrunt ani,
malia, quod alia quidem plur.cs anima: pôtentlas habell f,
alia Uero pauciores. quod ft anima: potemia: drent oJJlI1C'
~a:dcm
ratione, nulla quidem inter animalia differentia cfl
fet,non enim fecundum matcriz differcntiam diffcrunt,u C;
luti Pythagorici dicum, qui in diuuCa corpora animas aCc!
dcrc facium, uariaCquc animarum opcrationes ex corporll
ua'tietate fieri uolunt.quod fi non cA: hoc rationi confenra'
neum,cx forma en:m ullumquodq3 dellgnalUr, form:,\: ~U'
lem ra!Îonem tcnCI anima, id fcquitur, quod anima: u3rJ3!
cffe es diffinitionibus dlffucmias necdle cft,at'll ex hoca~J
malium fieri dlfferentias.non cniro potemias omnes OJlr~a
animalia habenr,rcd alia omnes,alia aliquas alia unam, ri,
lud autem,quod ait, aliquibus quidem anim~lu
&. illtld
hoc aUlem facit animalium differemiam animalidm dixir,
pro uiuemium,quf enim animalem una potemiam haqcn r,
lit plantalem,ea non funt animalia.
Quam au rem ob cau{am )confiderandum pol
fiea cft.
. .Q!la ca,ufa inquit ha: q , uide~
coniunélz- (unt, & pt\Jr~'
antm:ll potent1z, ln alqs ue:ro paucicrc:s &. in 3'tt'J'
una fO,la, i~ pofie~
diccmus • pr~tca
c:tiam' quamob'
rem allz prlm~,
al1:x: fecundz fint: de his cnim hl bis. 'lu,
fequentur didurus ea.
10 IpftS
Similiterautem & circa fenfus Côtigit"aliélfnirn
habent omnes,alia aut pauciores, alia uero unUlll
maxime necfariu~
taétum.
anima €ofltigit,
Qyod,inquit, ul1iuerfaliter in potel~s
hoc in fenfttiua quoque fC1la fadum cft. animaliwm tlau9'
alla fcnCus orones habent,alia autem plures,alia urrounll,
atque horum caufam, quodiam pra:diximus) in hilqU%
fequentur dcc1arilbit,
,
Q!:!oniam autem quod uiuimus, ~ fentirnUS:
bifariam dicitur ,quemadmodti quo fCimUS"hOl
rum autem dicimUs} alrerum quidem fcientJa~,
alterum uero animam, utroq ue enim horum, dl!
cimus fCire,fimiliter etiam quo rani fumus, abud
qui~em
fan~tre}
aliud autem parte quad~rn
Reüquœ autem partes animœ patent, ex his nô porIS,aut enam toto: horum autem fcienna, 8L Jal
niras,fonna,& fpecis,qu~dam
elre {eparabiles,/quéadmodum dicune aliqw.
dl & ratio, 8L ~eI
inquit ex his, qua: dida funt, quod reliqu:z lut operatio fufceptiuorum) altera quidé fden ns,
Paret i~tur
o~nes
al1~:
parrcs,pra:ter inteUeftum, non funt fepara, aItera uero rani.
biles, n~'lI1UCem
a~te:r
ab altc:ra, neque« corpore, inui . .
cem qUldcm, udut ln diuûs infedis oftenfum eft a cor ...
porc autem,9~()d
~ius entclechia: fum,neC}J enim au't (en ft ..
tiua,aur nutrltlua ul!i,aut ~ouendi,at
cupiendi uirtus abC,
que corporc pofun~
efc,l~s
quod nutriendi, quod femien
di, quod moucndl Ulm fuc~pr
,POttA:, e~ potentia: Cunt,
ipfe aute:m paulo ant,e cas no dfe lI1uicem loco feparabiles
manifeA:um cffe eX hls quz often(a Cunt ilicebat.quod aUlê
ait,quemadmodum dicut aliqui, cla~
aducrCus Platonem
die it qui non ratione folum.ucrum c.uam 10co potcntias ip
l'asd;fccroit,ut didum éft.
.'
.~
\
cot
Hancipfam diffinitionem interpretari eius propoft tu"
e:a,&: ab quod in cur tranftre,naturr enim cur eft prim u""
nobis uero primum manifeftius cft quod. cum igirur dl"e'
rit animam,effe entdechia'!l, nunc dus uoluntatis oflbC~
dere quod Ipfam entdechlam bene d:ffiniuir hoc cR (u
fiamiam effe fecundum fpecicm, quod cA: ipfum cur.l1a~
poA:quam illud acceptum eft quo~animt
ab inaniJtla tl'
aélu uiuendi differullt. ex eO hoc in loco dcmonfirar,fe b~'
ne diffiniuiffc animam cffe entelechiam corporis jnftru~'
calis naturalis,in hac eni uiuere,& felllirc animal ipfJl dl;
propric 'lwdcm,&. pl imo anima, fccundo ucro proprerJ
corporc
ca
�D
E
A " N" 1 . M
cprp.orr quemadmodum animata informantur uiuc:ndo,&
fel lC1 cndo,cuius rei primo anima cauCa dt,ar'l3 ob id ca for,
ma dt, &: encclechia animacorum. pra:parallo autem pro ..
cedlt hoc modo, omllia inquit compofir3 duplici modo di.
Cumur dIe,&: fecundum mate1'Ïam,ct C(cundum formam.
(Ic.",m primo Cecudum formam unumquodl)) cfTe dicilUr.
~Ulcquid
ea,Ccculldo aUlem Cecùdum matcriam ,quoniam
Id quod per fe cfTc dicitur, uidelicet forma in m a(~n
a dt, fi.
des aulC:Ol ca ex induétione. Dicicur enim inquit [circ: duo,
bu~ Olodis anima'll &: fciemia, nallC}3 anima ipfa Cciemes cé
d,c1mur,neC}J enim corporc Cci mus, &: rurCus Ccicl1lia {cien,
tes dIe dicimur,Ccd proprie quidcm,&: primo fciemia, pro.
Pret fcienciam quoC}3 anima,in anima enim fcicmia ea,&:,p
prcrca anima fubicétum quoddam cfi,&: uelur marcrla:ip,
fa aUtem [cicmia Ut fOtma.tur[us [a ni dicimur ciTe aut Cani,
t3rc,aut corpote,aut oculis:al turfus hic in urroqJ al' corpo
re (cihcet &. fanitarc,primo 'qUldem propter [anitarem rani
fumus:Cecundo aurem corpore ualemus &: propler [anira,
tem, &. ptopret corpus, qua in re forma: rariotlem [anilaa
habe~,mri:
ucro corpus, etenim CClêria perncil animam
uduti Caniras corpus. primo igirur dl:&: ualcrc,&: (circ pro,
prer fcienriam,& Canirarem,nâq3 proprer [anir3tem,corpus
IP~um
ualerc dicilUt,animaC}J ipfa proprer Cciemiam CClte.li
11'1I1 ltcr qu0'l3 aut albi aut nigri,aur rubei dicimur, primo 5}'
d,cm ptopter talem calorcm, Cecundo uero propu:r fupern .
'I~m
, &: ha:c quidem Cubieélum efi, color uero forma.l1~
rl!lrer calidi,aur frigidi dlCimur,primo quidem propter ca,
Id'tatcm,aut frigiditarem:Ceculldo autem prop'rer corpus,
'luod quidcm Cublcétum dt, qualiras autem eiuCmodl for,
~a.quemdo
igitur in hiCce fc habet, in om~ibus
c .~
• co) modo côaderare POifuOlus,quomodo necdle d l eua
~ ~niO)at
i s e!fe, uiuere coim dupliciter dicilUr, nam uiuer.:
i;'cl mu r aut anima, am corpore: Ccd primo quidem allima,
. tcunda aUtem rationc &: propter ip[am,corpore ,nam ui t'l
IP~a COtpora animata ab inanimatis dllferullt, uelut ipÎls ex
a~blO)
Uita aducniat,horum igitur necdfe cfi,ut in altis om,
ni us, cffe animam formam .Quarc primo dlélum d l: ~nu
quo~C}l
dfc [ecundum formam,quam in Cc habe:jr,corpus
tle~o
materia efi,&: Cubicétum,hocautcm,[dicet uelutOpc
ra~lo
Cufccptiuorum, dlxit,pro perfcébo [u(ceptiuol um. dl
elllm fciêtis quidem,cl~t
al1im=,pc~fé:o
[CI(n~
i a:fl1i
aUtcm Cciii cet corporis,faOllaM pcrfeé1:10 cfè,llan..:}.; fClens
,~
fallum potencia [une,&: ,mpcrféta
, perfiClun~
3U1em.rCI,
tnlia & ranitate.Qjtamobrem II corpus matcrla cfi,.anl/na
Ueto forma,ea au[Cm matena quidem potencia, ent iechia
I.l~ro
forma,quarc ipm,quod in materia potemia ea,forma
pern cit,id feS]tUr qd bene emdechia t!fe aiam diffiniui t.
, Videtur autem in patiente) 8( affeéto faéhuorU
Incffe operatio.
. Quoniam cum dixcrit (cicntiam & Canitatem elfe fcien,
tlS,& rani operationem,quod non cuiu[uis operario fdentia
: ~anits
e!fe uiderur,fed inducemisin fanü, &: fcire ut me,'
pr~dcfiu.t
quod in patience &: effedo
[:'!,Ct ~cients,do
~Clcnts
operatio eft,hoc cOlm 10 naturalr erlam demonfha
lllt.unam Ccil:cet e!fe il1 ambobus operationem &: in facien
te,& in patiente,& eft ip[a i patlcllte,& non in ageme,nâq;
~gens
dt imobilis propriamClJ perfeétionem habcr at pa,
tiens,m. ~Uctur,&
' potetlalll
. . a ét um ded~Cltur. '
ex
qua:, .Igirur
ib'
xlt
1dl
111 memoriâ nobis reducens,hfc alt,hac igitur de di
liOn fimplicitcr ,operario dixit,fed Ut opcratio.
f~eligtnus,prmo!qa
, Anüna aat hoc eft quo uiuimus)et fentimus,er
ratio qUfdamfuerit)et
~1aJed
non ut materia & fubleétum.
dum UO) demonftraueritindudione,id e!fe ~orma,(c:un
ieétu q~Od,unmo'l3
primo dicit,marerla uero, & Cub,
in .n:t Id,fecundum quod,fccundo,Cermonem ad id,quod
an~rt
,traducit Ccilicet ad animaŒi. primo enim ~icmur
,
~
a ~uerc
&. Cemire,& incelligcre,quarc cond~ltur,ai
.e&.lt forPlilm,corpus autcm ma . t~ria,
& fublcdum.ui:
4.
.J
~
A '"
uerc autt:m & Ccntire , &. intclligcre, plantalcm, & rationÏl
cxpercc:m inimam,arC}3 rational m fc: dicere demonftrauir
. Ut omni anim;l: fermo conucuiar.
'
Triplicirer enim cum dicatur fubftantia,quéad
modumdixlmus)quarumalia quidem forma dt
alia auté materia }.alia uero,quod cil ex utrifg3:e~
harum quidcm materia porenria eft forma uero
entelechl<l,& quoniam quod ex urrifqi eil) id anÏ/
matum eft) non corpus eft enrelechia Jmmre) (cd
ipfa dl corporis alicuius.
QJod ip{a [ubftalltia trirariam dicat, paulo ame dcmô.
fl:auit ,guod autem twium fub{Hitiam fignl/icalls tllud efi,
quod ex utrif'l3 confiar,&: animarum dt,ex utriCqJ [ubfian
t1a,ex anima, 1C1licet &: corpore, quorum ntcclfc dl: airera
cfTe formam ,alterum uero marwam. guod cllim (fi r.x ma
reria,&: fOI ma idefi quod ex utri[~
dl:.oftCllfum cfi aUIC:m
quod <lOlma,cum lit Cecundum formam Cubfiamia,corpo,
ris natUi alis lOfirumŒralis forma erit,non auté corpus aif.
cp 1.1 aia forma efi, igltur miL corpus n,materia autcm, in,
quit,porel1lia en,hoc cCl: in eo,quod potentia cfl:,habel c!fe:,
corpus igilur porCIJ la eCl:,rorma ucro emclechia e i u~, quod
poeentla cfi, at forma cfi anima, igitul' allima eft cotdechia. O!Jare condudlLUr ab e:o bene datam cfie a/1lm~
dlC,
6nitioncm,cum dlxeric, cam dfc cotporls naturalis infiru.
mencalis emelechiam.
Et ob hanc rem benc opin5rur iIIi) qUibus uide
tur nCq3 fine corpore dfc,ncg3 corpus aJiquod aia,
corpus cnim non cft) fcd corporis aliquid) & prol'
pterea in corpore eft)& in corpore rali •
poR:quam demonarauit bene dlctum efie,lquod anima
fit corporis emeleétia, quod eius erat cPpofilum declarare,
nam cum per prima non id Catis oftenCum e!fet, nCq3 cauCa,
'1uâobrem emclcchia effer asfignata, in hUi us dcclarationë
progre!fus cfi.ex his igit dcclar:lIIs eos laudar, qui neq3 cor,
pus,ncq3 fine corpore allimam e!fe dlxeru\1t,nam fi corpo,
lis l'fi entelechia,non quidem corpus ip[a erir,no e:nin! per,
feétio alicuius efi idem cum co,cUJus perfcétio cft, {cd nl'q3
corpus aliquod efi anima, na cui us erit ampl us emdchla~
&: corporis talis,uidclicee naluralis infèrumcmalis.HllIc for
tailc UldcCI polfee Arifèoedcs omnem anima dicnc ab cor,
pore: infe:parabtlem,fcd ipllus Philofophi memê totam ref,
picere oporret:& e:a,quf de: imelleétu antc diéta Cunt )ill me
rnoriam rcduccre. Quod 1.1 ubi'l3 imelleétum feparabllem.
at'l3 imorcalcm e!fe demonRrar, hoc in loco animam pian"
talemqj &: irrationaiem eum dlcere credamus:alioqui intel
lcéèus,quatenus entelechia corporis cft, catCllUS iuleparabi
lis dl:entelechiaaurem corpons efi,non fubfcatla,oeC}3 [uis
omnibus ope:rationibus,fed tjs, quas e:x rc pedu ad corpu~
habet,cx quibus mallime [unt aéliuœ,q~d(m
opcratlo
ms ab corpore (Unt infeparabiles,ac uduri gubernator ,qui
nauis cum fit cmelechia, quatcnus gubernaror efi ab l1auc
feparari non pOlcCl::uerum quia nOIl folum gubernator cfi, ·
fcd etiam homo,ut homo quidem)lIlln ue e:mclechia,ab na,
ue [eparabilis cCl: .hoc etiam modo anima noara, qua: qua,
tenus emelechia eft corporis nô poreR: e!fe finc corpore,fed
quoniâ quaCdam ab corpore Ceparabiles opcrationes habct
fcilicet circa imelligibilia,in quas non mo corpus côferr,ue J
til etiam in illis imelleétui impedimento eP.:,id pater,q d Cub
ftamiam fepatabilem habeb:t ,cum tattnus aia fit, &: dlcac
intclledus,non fane amplius anima,nifi potcncia,uelur eda
pOlencia dt,ut ip[c eri3m d ! cir,~
cum in corpore e~,imlfs
fi oino naturl
' t~r lI~aginr
POtcft aétu, qui de intc:1lrglblh
bus nô [unt pel1ltus lrnaginabiles &: hoc nô fruRra habeat, ,
ex natura nec~sfta,quod
al,qu~do
ficopccetur,&: hC!;id
fequitur, quod eius fubfiamia Ceparbil
i ~ dl:uerum de hls
in fqperioribu3diltgentius diximu ••
ie
Et non ueluti)qui prius ln co~us
!rtabn~
fam)nihil,düAnie,!~s
in.quo,& ID quab) & qUlde
/
�S E' C
Cllm nô appareat quoduis fufcipere quodcuq; CÔt
rigerit,fic autem fit, & fecudum rationem: ~iuf/
,Uiufg3 enim cnrelt:chia in fO, quod e~ porcnOl, 8(.
in propria O1arcria nara dl ficn.qllod Igltur e~tl
chia ql ~ d a tn dt, /S(. ratiQ cius) qd poteU hUl[ç~
ralis efie.lmanifdtutn çft ex his.
.
Prius qui dem quefius dl:,de anima multos~d
d ~ If~ ,
retc:Ced nullum [ermoncm faccre de cOl'pore aiam [ufClpe,
le,uc1ut id ne:ri id pOShl ex Pylhagoreorü uerbi.~,
ut ~nima
qu:rcuC}J fit,in quoduis corpus i\lgrfdiatur ,atq . ul1~UJt
nOI1
uiderur qUfuis forma in quodcôq) fub irdum !nucl1Ire,oon
cnim unqu a firepilibus llI1gua ful::icél:um (Ut'tIl,ne,CJl od~a
b illbus audilus,nc<}l faporibus nafu s.nô c,cra ofircI,a,ut ~rls
formam unèft rur"eperit,igitur fi 110n qUf~lb(t
(0.1 ma III q~.
41is [ubicdum uenit forma autCm corporls dl: 31a,11011 qUI'
dem in quoduis corpus igrcditrur.quod q~ i d ( m ucte~s
no
difl"lI1iucrunr:ipfc auté difflniuit,cum d,x.cm elfe ['Crma cor,
poris nal s il ftrumcmalls, n a ~ , corpus IOfiru~entac
l~ ~
pli citer <:v qlJidem nunc d,ffllllUIt.talis aut.cm ~I;E,
laIe.qUI de
corpus inili ttmcntalc udt,.c
xcn:p
I I gr atl ~, ronatls a!œ CO!
pus redum manibus u.tel1s 10 t ~ (I0 1lS ferUitUtrm. al11s ~ ute
corpus unguibus CUI'UIS ad raplll am) atq3 fimpl'r ad Ul1lu["
cuiufC}J anim:r &. co(poris opcralionem corpus pr:rparalii
elre.Hoc autem Plalo etiam alJCc ipfum Jitfllliuit,qufmad.
Illodum nos pdi}(imus, de figura eoim corporis humalli 10.
quws aiwlon eni niDcognouerit el1s,ill hanc figura ue~ i ec,
cns aUlem dic;t imeUigibllc, intelligibilt: aUlem fola ratIon a
lis,anima cognofcit,ai:r igitur rônalis îolius ~luman
r~.
pus efi ,pprium,lk autem fir Çm tÔl1eO,~IufcUC}
t'Illm
cmdechii1 in co qd cf!: poccntia, &. propnamaterJa l1a[,1e.{l:
fieri,Oc igirur il~;nqu
: t,dc
aia diefham,dc cor~l"e,qud
Ip
fam {u[c.pcTet nihll deflniClltcs,reqJ l' fi ~m . ralo
. 1 c m)l1tqJ
appa!:cnt:bus confequs
, (}~ aU[fOl nos d l "l m us,ra~
' s cum
dixcrimu$ corporis,cnlclechlam a n ~ m a m , q~od
autl' ap ~ a,
rentia Cic fe habeam ipfa ratio ceHa r, etcll,m,lnqult,aIICUlu8
clllclcchia i co uala neri folcr,quod Ut fil talc potentla nalUraliter habct atuniurcuiurq; m at c ~ i a pl Oxlma raie: cft, nOI1
cnim guâl
, b~t formam qurui.!> ma (ufdpcre por"neC}! enim
.a
eera domus formam.ncC}! nalligl] papyrus [u!cipere u~lq
poret,l1c
· .:û fc qu e ~re
c u i u~H)
c t ai:r quodcuq; cOlIge~t
corpus cric fufceptiuum. ~are
(imul cum [ermone de ala
de corpore cam furcipieme fermol,é facere nccdfe eft,115q;
materia,& forma funt ex his,qu:r ad aliquid dicul1tr,q~
autem funt ad aliquid, fie ri 110n potdl, quatcnus tal.a funt,
'luin inuiccm aut HI1t,aut cognofcamur.
.
diét~
funt)aliis
Ex potentiis autem :.mi~)qu
quidem infunt omnes,ut dixlmus: aliis aût qu~/
dam ipfarum)quibufdam uero una fola.
1
Q!tod paulo allte de potemijs aif fe inuellturum ,pmifir,
uidclicec quibus nam,&: qua:,& quot inClnt,quaC}J de caura
ék. quales,!~
a quibus [eparati non pcsÛnt,& contra <..j
a Ç1bus fepal"(ntur:id nuncdedarat dicws,q, inferiores aia:
potemi~,fqur
meliorcs,nec fcparant ab illis. Sed Cane
inferiores abfC}J mclioribus effe poffum,alijs c:nim rola plan,
tatis inefi,alijs aut Gmul cum hac Ccnfitiua, quas oino appe.
tendi uis fequitur, naq; omne fenfum parti ci pans , nece/ra.
tio appctitionis particcps de,ut &: paulo fuperius dem6lha
uit,&: nUllC oRcndet.alijs autem przter eas qu:r didz funt
cogitandi uis incR',ut ~ominbus,el
quibufda atcjs cali bus.
ucl ctiam prOlefiantlorlbus potemijs.Simul aut per h:rc oRi:
d it,quod in a~:lIm.'s
e~ p.rimil,atq3 [eculldum.
Potcntias aut d1Xlmus nutritiuum fenfitiuum)
petium,o.~a
l'm locum,incelleétiuum.
auté et hoc ipm,
inefi aût plantis nutrJl~.m,a1is
&. fenfiriuum Be appetmuum) appetitus.n.efi: CUI
piditas & ira Be uolunras) aialia autem oia unum
haben~
ex f~ibus
ta:tum)cui autem [enfus inefi:
huic ijoluptafq~
& , trlu~)
& iucundumJ & tr.dl~
;
dl,quibus autem h ~ c infunt,inefi Be cupidiras,iu
(:undi enim appetitus eft ipfe.
.
] d notandun! dl,êld in cnumcratiooc aiatium potenua:
rum prius appetitiuil 000 pofuir pet fe,ueluti id oino {enlllt
uo cooiuoéhl fit,!Unc dicebat aiam hifce dlffi nitam c!ft, n~
tr;tiuo,(cnliriuo,imdleaiuo,molul nuoc aût cum~lt')
s p_o~
tijs ipm appetiuli rcduxit in numctum dicells, flll1s aur.c .
apperitiuû. alijs aute dixir pro alah,
'hoc ipm,& [enliuû,~
bus,inferr.n.aialia aUlem oia unum hiir ex fenfJbus (aBuS,
aialia igitur ,inquir)l1utriendi,& fenticlldi,& appeICndi ~ I m
participant. Deinde (atis apcw: confirmat hoc, quod Olno
ubi fen[us unus lit,ibi necdrario lit ira, arque cupidilas,hac
igilur de di fcufum oia animalia hiir,in oibus enim_oin~
r.a '
dus dt,&: fi nullus cx (wflbus alius adlir:fenfus aut trl'b~,
&: iucundi fucipitur,ubi aut iucunèum dl,ibi oino &. CUPI'
ditas &: apprlilUs efi)ucûdi.n.ddidcriU cupidilas dt, unde
quz Colum radû parricipâl iucundis adeul1tlbus diffundtrc
fc uidcmut,lrifii uno quoda imprllellte fe c ô trahc.CU~
autem dixerit,cui fenfus inefi,huic &: uoluptas, 86 dolor a,
dt,appofuit &: iucundù,&: trilh,bene quidé ualde,alql ~1I "
liter tranfitione ufus efi,apperims.n.non cfi uolularis,a[lU'
cundi, diffinir aor appetilum cupidirare,ira,ooluntare: na~
unliquodCJJ horum appCtilUS çtdam dhid aute pat~,
qu~
ûmpfr appt'tirus fenlltiuo indl:,at nô ois appetituSUls e~lm
quœ [olum taérum hilt, appetitlls dl: ~m cu p idÏlatfm:q~e
ro fwfus oés ,~s dt appctitus etiam fm iram, uidérur (Jllm
talia elfe ad ultionê prona/cd rônis (oH us uolÎllas eft. Qya
re cupiditas &: appcritus :rquiuoca,figiiare uidrlllur,& uc t
Juti d'lfpofltÎo,qu:r Udcm de habitu CÔÎl t'r pr:rdicar, & rUf'
'rum magis ,ppric ad habirum dHlinguit: lic (,Iiam dicit aP'
pt'Iirus côiter de il'a,dc cupiditatc, &: de rône:dicimus COIJ11
quépiam diuina apPftcre,&: fcia} appetnc,magis quoCV,p
prie dicitur appetitus ad ronem dlfiilll'lus &: limill mû CU'
pidilas, efi.n.& côis,& ad iram,&:ad rôn: 01 difrinêca.
pr~te('a
auté nutrimrnti fenfum habcnt,na t~
élus nurrimcnti fenfus dharidis enim & liquid lS,
/3( calidis, et frigidis nutriuntur aialia 'omnia.) hol
l'umautem [cnfus dl taétus.
.DemOllfirauit quod hfitia fcnfum funt appctitus côCOf'
tia,etiam fi rolû ex fenfibus taél:ü habeant, nUllc alit coiu$,
&. manifd1ius declarat,quod ca ,il feorum tenel1t,.hot app,'
titum,ex eo quod Gmul (I!ul'Iunt iucüdum,&: trifie:qu:Jt a-'11
h:rc fenriunr,iucüdum quidemradeunt,trifie uero ref~gl1t.
hoc aUI cupit aliquia.,quod adit, cupiditas uero,appetllus!l
dam efi.hac,tnim de caura diuifionem fecit appctiuJs. qu~
quidé fe[1tiullt ,quod hilt [enfum, ea de cauCa appetitiol1(Jn
participant.nullc aût rnanifefi:ius,.& magi" ,pprie i~ ipfulll
oftendit,quod oia tadum habenria,penitus appetilll q~O"
habcm.nam ft Înquit,ea ladus Cemit quibus aial nucr ltUr,
aÛt quatitatib uS
llutrilUr alù cxhis,quibus confiar:qu~
cô1tat,uide1ic€t arido,humido,calido, frigido:ut inlibro de
~enratio
dcmô{hauit,ex his igitur nUlrllUr aial,naC}3 (III
Ir:tur unoquodq, eo,quod fibi ,ppriu efi.deinde qlio iis (1~'
rriatur demonfirauil. elenim inquit,tlutrimc:ntum per cali~
da,arqJ arida 6r,pows uc:ro per humida,& frigida,quas quI
dcm qualitatrs tadus dlfccrnit.quibus aut nutrien.riuJ1l ~c
fus efi:,his Ç1dem {itis,&: fames cere folet.utriufC}J aut cup i
tas apperitus efi: ariljis enim & calidis,frigidifcF, atC}3,hurJ1
n
dis uiuentia nutriuntur primo.naC}J faporum, qui taks (10 ,
fllnt,cupido per accidis fit, nacp fapores,ue1ut ipfe ale, ~
Ut ciborum condimenta,necnon medici dicut per hUllllll .:
IC~ ..
& frigida powm lieri ,narci enim fitim non modo p~r
tatem ueriletiam per caliditatem,atC)J ideo talem fium frlgt
do ae:e folo (edari. Q!.tare li Otis cil remediô porus,Hn~:
tU8.ndicbeal1,~
liti mcdicabalUr, liris aût pe~ g.c~,
tatem, ucl per caliditale fit, nam patet in febribu s cal~ d~UC
fttis cCre caufam,atQ3 ideo .fzpc:numero cum,fie hU,!'l1 1 cfll
tcr minime: plenus,blbendl lamen efi: deûrlum,q~
pcc ficcitaté (lia 6,,'1' fi côtraria contrarijs QJratur,litt' a
ut
uel,pct
�u~l
D
·'.
E
',~
A ·N
43
per {ic ~ atm;uel
ptr,caliditauJ fil :id Cequitur quod fri " quandam parté utriq; appctitioni t13tura diChihuât. QuaÎl I'
gldo,&: humldo pOtUS fit. quod 11 calidu m f ~ pc; potum acd do <iUltm dico frigid i cupido, non omnino laétu frigid i di.'
pllnus,hoc quid~m
pcr accidcns, uidclicer(HHa cOlllingat) co,fcd omnino pOlemia,fcrpcnumc:o ctiam alterius horum"
~roptc
fiom achl imbc:cillitalem, aut ex confuetudine fac"
fic appetilUs,Ut aut cibi ,auc pOl us, quando horum alccrum
~u s :qucm
ad modu
quoq; uina Cuauia,&: quas pra:fumi r deficit,aridum quidem dico,&: calido, am humidum,&: fri,
Illus potiones,lIoll propter lItim ,ccd uolupcatis cauCa pota. gidum.quod amem cbus fit non cx aridis modo/cd ex ca,
fius .Q!.ure fi pOtliS frigidis,& humidis fit,necelTario ci bus lid:s cliam: POtusq; non ex liqu idis folum , urrumrtiam ·ClC.
CI ex li CIS,& cal,d;s. lIam li quibus onltaJnus, ijs qu0'13
frigidis,ira Philo(ophus probatprnim, inquir, aridum ter.
n~lru
,confiamus autem ficcisqJ,&: l'qU/dis,cal'dis(}3,& ra: efi, cx terra autem fumida e"halario qu:rdam af(ndir~
fng'dls:fames autc:m, & litis efi delidwlI Cuppletionis c,us, qu~
quidem callda dt. Similllcrinquit ex humidls cuapora
quod e nofira fubfiantia abCumptum cfi, at fecundum cas lio qucrdam exir , qU;J[ quidcm frigida dl:, igilur eurn {lcco
C~nes,qu
, bus
compoÎtti Cumus qualicaccs abfum imur,fri. cahdum,cum liquido frigrdum frquirur. V crumramen 11011
~d l s auté, &: humidis fit pOtu~
: id IIccdrario crgo f"qui tur, dl: hoc argumel1lum municum, na/1'13lowrn mtllal in 10.
ficcis,&: cali dis fiat eibus:nam fi nulla cfi ali.-J fpwes nu, rum & maxime contraria in contraria • und~
(le di ce/1dum
1~lmenri
pra:rer potilm ,&: etbum proprie dléhi,pOLUS enim clTet quod qua: cali da & humida cupium , ca contraria cu.
Clbus dè qu dam, mcelfe autem cfi elfe clbti ex his,qUl bus piant,quod quidem rationi con fe ntan cu III non efi.ex 1is au
confiamus:id quidem necelTario conel dltur, quod cu po. lem qua: diéta Cu nt habes qua cau fa fenÎlbus omnib us ra·
t~s ex humidis,&: frigidis fiar,cibus Îlt ex calld ls ,&: liccis.q,
dus pr:rpolltus fir, linc quo l1ullus alius fenfus dfe par fi",
fi plantarum Ilutrimemum fimus dt, &: ipCc fimus dt calt, cum ramell ab (CV al~s
racrus ip(c pofsit rife. Quap ro li' lI: t
d~s,i
frqullur,quod cibus non fic ex .:trid iS I"olum, ucrum. horum nabis efi: apprehêl10 ,de quibus habemus eITe,quod
1:lIa !ll calldis:&: fi uinum fa:pcnumero fump rum fdmc:nl C
c: ft tallgcndi [ellfus nOI1 adclTet ,nuUo confumpt2t /1obis fub.
dault 1 id patet,quod hoc lion fecit q ualCllLls humiduln cCl:) fiamia: fubÎld lum hlbercmus, n(Cl! hoc modo /1obis ulla
nanql aqua id magis faceret,quod qUldem 11 011 fa cit. mani. deficicl1Iis clTcc cupi do" luod ÎI elTer, nec u\luOl quid em dl".
ft/tum igitur efè quod fi calldll nUlriuit , e calido clbus fiac: ftdfrium fupplelÎon is haberemus, at ex laoc animal ipfum
hoc autè rationabiltus probar porrumus.dlUlllo illoru,qu:E conferuatur. igilur fi nOI1 hoc elTet, ex necersitale corrum.
Illagls cômullia [uncin mag s proprla) ex opp"l1tione 4ua . perclllr.
.
dam HLoppofirorum, ut fubfiatllÎa dluidilur in corpus &: in
Ahoni uero fcnfibili6 per accidcns , nihil cnim
corPûreum -& rurfus corpus,in animacum & in id quod ca. in nutrimenru côfcrt fonus,netp coJor,nc<F odor,
!el <llIinia,& animal in ration ale &: irratlonale, & rallollale fapor aurem unu guoddam fagibiliurn cll ,fames
ln ll'lOrt:lle,&: 111 id quod mord nô efi obno xillm . ex qU lbus uero,& firis cupiditas dt, & fames quiëlem CJlidi,
~aletquod
horum OppOJltlOdl,uduci peT hab1!tl,&: priu allonem , etc:nim quod de incorporea Cubfl:allCia nOIl ilabu'l' & ficci,fitis autem liquidi)& frigidi:fapor uero uc
1l~9,quod
pra:dlcaremus,ci us corpus abncgauimus, & ft, lu ti condimentnm quoddam horum dl:.
In hoc cxpoûlionem dupllCem felUlll,nam fi taétum di.
Ill lt. tcr in altis.alllmati fane diui{lo fit in allimaL,in plalllani,
Ila,~
in plalllam, <llqJ ipfa quidé per quandam lalem'op. cit alia fwlib llia per accidens apprthendere , aut per a p pe.~
~oGlnc)
accepta cfi. nam quod animali inell proprie,hoc litpm,raétus cnim primo, & pcr fe calida,ficca, l i qui da , lr ~ 1
JP{o plamanimal priuarù efi)quodcF plamanimalt inefi,hoc gida aprrehendit , nam qualitaCU01 funt ipfa: tangcnd l uir!
~ a~t
non habct. Prftc:rca coloris diui!lo primo fic in albu, tUles.q, li alia Ccnl1bllia Cencire taétus dicacur Id l'dl et per
'fi nlgrum)alij na Il'13 colores funt ex his, hi aUtem comrarij accidens imell gendum cfi)neq. folum de lal'lu,uerÎl etiam
uidclldll1 ,rtliS
unt.numerus etiam diuiditUr in parl':IJJ,& lmpiuê. Q!lem. alMs de fcnlil us hoc dicere polTumus, nalq~
OIdlll odum aucem diCpofilÏo diulditur cc in habitu,ce in cam. primo quidem colores apprehcndir... dulcedincm uno auc
amariludincm, auc fragranLÎ am pa accidells, ucluti /1 m..!
q~a:
proprie difrofatio di~tur
.. fic etiam cibus, in c~bi1
p~o.
prlc,& poeum. igitOr horu dlUlfiollcm ,qua: fic ex comumo.. u ideat per fe quidem,id cITe Aauum apprehendcr,dulcc ue ...
te per oppofIrol li quodda fuCcipcre debemus. at uero ne(}3 ro per accidens:ecenim, quod operati Cune aliquando limul
Ile Ut per habitum,& priualionem potefi acdpi,neq, ur per duo fcnfus,uiddicetuifus,&: gufius,hac de caufa cognolcir,
quz fit eiufmodi figura, cam dlè am dulccm ,aut amaram,
~Œrmatiol1c
&: negalionem,nct}3 muho magis Ut ea,qu~
~ ,
fUnt ad aliquid. l'a igitur diuidlColum Ut cOlrartaintdligen, 'lua:q3 comigerit alio quod am modo,eam efl"t: boni odri
d,éta
~um
efi.Q.Jod û pocus di: ex frig\dls,& humidis,aperte qui aut mali.Sic eCiam taétus primo quidem & pet fc qu~
dtlll ex afldis,& calldis crit cibus. at ne miru Ctt quod fcrpc, fum, apprehendit, alia uero per accidcns , lIam fi (cxempli
IlU~ro
contraria Ctmul cupimus,dico autem POli) & C1bü, gratia)claul1s ocuUs pareilem tetigero,id quidcm fcio,quod
q~Od
efr,ac Û diceremus ,aridum,& humidü,caltdum,&: fri habet &: qualitalem,& colotem lalem, q, fi me! t e lige r o,i~
t1dum,cx his t:nim côfiicuti fumus, qUlbus céfumptis in ho quidem cognofco,quod cfi: &: dulcc:,& Aauum.Î1nlll:a quo
~
ruppletionem dccemer appctilUS mouetur,nam {lmilia que in reliquis fenfibus dicëda Cu nt, quarum rerum caufam
,mlllbus appetulltur. Quarc u,!oquoC)3 c1~moru
de6. diximus erre, quod aliqualldo amui Cwfus operart llm, cr,
titille confequctllcr omlliû fit appeticus,ex quo maxime pa cnim fi quodplam uideamus,in quo fcofus nunquam I1mul
,lCt, c~ aridis quidcm calid:f'13 ci bu fieci, ex frigidis ucro & hu operati linr,qualis quidem Ile color fcimus , at non fane qua
polTumus)dc taétu I1 mil.l er)&: il
~ldS
POIU. nam {j quatuor confiamus, omniumqJ fir con.· litarem faporis diju~care
r~IlPto
,famescv ,&: Cttis dl appctitusJu pplëdi ea,qU:E con rdiqul8 diccndum cfi.Si igitur radum per accidens al ia Ccu
' t mpla fUnt,id fcquitur quod cal,doro,ficcorumC}J,frigido, ,ftbilta pc:rcipcrc uolumus imerprctari, hoc qUld cm [uecle
fiUlm'!!,&: l!quidorum famcs,~
lltis appctilUs t'fl:; i pf~
eoim Alexandri diétum. Siue quod aliqui fcnfus om (leS /Te tà',
dus putaucrunt,.& o01nia fenfibilia fub rangendt l.tHUICOl
<le conCumplorn cfi: appctitus,& [amcm quideOl ficca,ft.
I~ , ucr~
humida appccere manifefi:um cfi. Ced calidl,& fri, uenirë nanque tangemibus fini fenfibilium (u faplÏo qu~,
R1'bd1ulfio quodam modo faclenda dt. nam fi fid calidum dam uidctUr ,uifus enim tranfparens,per quod u,del,ril ,Igir,
dlOf,
!rJ uamus,abfutdu uidetur in febribus cnim(ut diéhi l'fi) '& olfaétus id, per quod odorem dijudicat, (id auce~l
fr'Igi'd'1 cupido cfi narn'qua:
1
n'
Ir
' r.
.. perte
motl di cu nt) 8ç: audit~
ûrpilitcr, hac igirur faÇta dl1ét,~
_ ..
mo
enlaS
arrcrt,
Ipla
ca·
,
11dItaseR"d' "
s
d
'
.
ne
dixit
,alia
fenfibilla
a
nobis
pcr
acccidw
,
d
l
e
h
~
r
p
a
.1 Iglcur aceidet quod una & ç;a cm contrarlorn
"
appetltlo
' &: uni appctitioni tres '
'
nOI1 enim quatcnus d aphanum lang i.' ,u , fi~,ha
U1 r. ~ a~.
h
Crlt,
duarum
cotrarletatunl
...
artes
afs'
b'
$J,
fi
~ryCiun
'i
tJ
Igna Im'rls qua: ambo abfurda funt,~
con l'ma, prchcndit , neque olfaétuua, qua: libt f~nabt1l
u
q
e
o
)
r
~
t
auditus
quz
fub
m
~
r
,
i
d
u
a
UC"!Ullt;
d
~
f
,
s
J
I
lia
ac
..
Il:~
quidc"! e([,çu~
duz fint appctitiones, &. opPOfitio,
ca ~angcrf
pcr, q~3I;
, fcnlib\!aJ?~or;
pC , ~Clp
..~t . t l\Q ,
t ~ u~'lar
f~}lpCqt':!~triLlf'
0pjlofiu9nti,"-(l'!m ~idt
u:
,0
l~tG[iJD.Cupcr
adigll..
~
�c
,S .,E
V N D v .S·
tn;m ûe alij (eorus apprchrndunt,ut taétus,qui libi ptopria , res addfe conètdtndil dl.de cO autem in hoc [ermone pau '
(
fcnfilia (angendo percipit,ncqJ tnim uifus rangédo colol es
apprch 'ndlt,fed Ipfum diaphariü, per quod colorü ua rieta ,
tes pcrcipit:aliolll autem fenllb ll ü,dicir Al exa ndertaétum
per aceidës dfe fufceptiuum ,quod horü fll fce pliuus efi,qu i
bus alla cÔligel'unr,nam fimplicia,& pnma corpo ra ,de qui
bus ali.a quoq! funt, ris defilJlta funr , quoru m tadus [u(ee .
ptiuus dt,fulCipit auccm calidû ,& fri gidii,& ficcum,& hu,
anidum,qua: CJl.Iidé primolUm corpo lil {lm pllces,& fp ccifi
ca: diffcrétia: fum.Quod igltur alia,qua: fen fus alri per fe fUi
feip!uot,acciderc corroribus iis, quoril raB us propric per,
ceptiuus eCl:,llIa quidé per accider:s ta crus apptehfndit. [ed
hoc:uiddlcet aliorii uero fcnfib,l,ù p r a(clden ,mag's qui,
Clem prop rie ad cupid tîlle m aprandum cCl:, ut ila (it or 0 ,
q uibus autem h;rc (ulll,h:s ellam Cup,dilas cCl:, nam iucu n,
d l quidem cfi appetitUs ipCe, a 'orti aUl em (enll bllii per acei
dens.Cupiditas cllim primo cupa ea,pe r qua: nucritu r, f. hu
mida & ficca, callda, & [rlgida, pet il cidcns u ro fa pOl C8
appe:it &: colores,& al'a fell(lb' la, lIanq:( exépli gtatia )qui
uinum ~upit
aut album,aut dulce, id quidcm ex c6[ucrudi,
Ile quadam pel' acéldens)cuplt. lIalll pnmo quidé liqu idum
Côlplt,& quod ad hoc ma gis fubaudlen dil IIl lllud,al orû au
tem per accidens,id ea,qu~fntr
d c.Iarallt:l1Ihil cni m
iuquie in uutrimcmi.l confeet fonus neca color, quart ad ap.·
petitum reddi!io eft:per qu s: cnim inquit ani malnulriwr,ea
appelic,alia lIeto per accidens , ur cnim progrdfus diccc,fa,
por cfi,u du ti nutrimêtum condimtnlu quoddam. Sapo rl"i
autcm dicit quandam gufiab;lcm qualilalem,qua: nucric n,
tibus innafcitur,fngidü aurcm pOIl! dlxit , t1am quâuis aqua
<alida bibatur,calida illquam,taéru, potencia lamen frigd~
~fi
unde cam depdllt ficcitatcm, qua: de {l11orta ca, &. qUI
uatJe Ûtiunc,frigidù cupiunr adeo,ul neC}} ~i l~,ni
côpflJa~
,ur ,adeam . QUld igitur':II -l1e fa pores a111 a111 rnah ad ralure
couPeru nt, & ahi CÔlra falulcm lœdëdo ua(lallt(ad hoc ego
rdpond eo,quod Ile q .dé fimpllCitel arldis & humidis, fri,
gidls<}3,& ealidls COI pora l1U1riul1lur, fic aUl tm,& rali mo,
CIo affeéta ta li II1digét in cibis qualll:m', al og1li proptet hoc
nOIl in omnibus (fdem cibotÎI gual,ite
, ~ aC'cipiull ul',quod
qualitas c1emenroril tcmperationis ad ca, efi immoderata.
c:tfl1im, quod eiufmodi qualit3tes ex tali elemencoro tempe
,.ationt in c6pofitis fecundii atiquam alicuius fimpllcis con,
tinenriam nunt,ea de caufa m(r' co ijs quidem, in quibus(ut
ita dicam )cal1du pra:ualct, eos offcrimus fapores, qui frigi,
do côtinentc inllafcuntur. contraria mim contra~s
curan,
, tur.(hIare non,quia talis ca fapor, ipfum eius indigelltibus
profer,mus,fcd quod ita Ut frigido, aut calido,au! arido,aut
humido cGrillente faétus cfi.Q1amobrem rurfus ,ha:c qui,
dcm primo nutricmia fUllt,pcr aceidês uero fapores, fames
ucro,&: Oris cupiditas dl.cum dixerje ca,qua: taélii habellt,
auccm clbum fentiunc,ca famefcere,& fi ..
,(cmire <.ibü , qu~
cire:famem uero,& ûtim cupiditatem dfe, eupiditarem ue,
ro appetitii,collegir,& demoufirauit quod omnia qua: tan,
,endi fenrum habellt omnino requilUr appetilUs.
Verum decIarandu de ipfis efi pofica, nunc tan
. mm diffinitum fir ) quod animahbus iis }qua: tél!
Dum habcnt,appeCitus inefi.
Dcinceps emm de unaquaq3 animal; potétia priuatim di,
. iIurus cfi, deC}} un,ufcuiufque fenfus proprtjs {cnûbillbus,
cum de illoru01 fcnfibus fermo net.
De imaginatione autem obfcuIum efi)at poilcl
rius confiderandum.
, Prius quidem.d.icebat Ut is, qui diceret appctitu (equi ea,
qua: fenfum paruclpanr,atc}! fic imaginatiouc,quandC:ora,
'tionem de infecbs babebat, nunc aUtcm dicit obfcurll elfe
an ril peni[us, qua: fcofun:' habêt imag!nalio [equatur.nam
(pongia: quidcm ttifte,& lucn~
fentl~o'9uas
tamen ha,
bere imaginationem nullus m~o
credl~.
ûquidem fen
6bui imaginatio mdior cfr,&: IUa: lIulium ahum (eofum ha
.....em,przter tadwn,'luod 11 peiorc6 nô ad[ullt. nC'j·mcho;
•
• • •
•
• 1-
lopofi,& perfeétius Cliam in tertio, quibus animallhui ad,
fit,qua:C}} co eareant,explicabir.
AliqUlbus uero prerterea inefi ) 8( in lo~
mOI
tiuum} aliis auum & cogiratil1umqlle ) 8l1ntellfl
élus} ur homimbus) 8l fiquid taIe dl ahud) \.lf
criam prerflabilills.
,
Potcmiarum anima: ordinem nadit pariter declar~
10
ipfis elfe prius,& pofienus, in aliquibu s enim fola num tlua
cfi,in aliquibus aurem & fcnûtiua, quam cupicl1di uis (o~ '
fequicur,pra:lerea in aliqu ibus cfi et'am ima ginatio ,in aIl]'
autem & inloco motiuum, in aliis uero ((Iam cogitatlulllTI,
quod intdleélus potentia dl: ,ur 111 hom inibu8, & in qu:b uS
rncliora funt, in ilLs quoq; peiora omnino funt,quod ecolh
verfo non procedit • hoc au tem,quod ait, 8< fi qUid laie c
aliud,uel etiam pra:fiabilius,aiunt l'Ife de qu 'bufdaOl d ~ lJ;
nibus diéium , qui quodam modo cil nalUra humana (lU'
dem fune ordinis ranicipes ,ocC}} enim(inquium)ex his
femper fUpl'3 funt delapfum, & dcfcenfum ufq. ad 110S (' . c
fine medio oporcet , neC}} ita fiatim (ubfiamia: radon:l:s III
ultimis cafum fieri, fcd cfTc ut'luti medietatem quan da,qU:t
ueCV fic,ur oos itrationalaati cômifia efi,nec lamé a? d~01
Ctne refpeélu fe habct,animamC}} ip(am dicu III haud lia a'
tim buc dceidere, [cd ptius in allquod cenum lëpus aWa{ll
faétam uitam quand5 nofira mi nus pcnUl'bara uiucre,9 ult
fa ne penitus ad ratioue carentfS potencias nô fine refpcélll
fe habet,ur fortalfc pcr ha:c obfcure loquarur.
qu;
anim~queJ&
Patet iglcur quod eodetu modo una dl ratiO
figurer.
,
Pofiguâ demonfirauit in pOlê~S
animalibus efTe pf lUS,
& po{l~r
i us,rdiqm
uult hinc oiH'derc ,quod bene: dcC~1
fufo ad Id quod pcr mcmbra côpofltum dt & ab diffin lllO
nc cômunius afsignata ad cam tran(lt qua: ~n i ufc
i u(q;
P~
tcntia: propria cil:, ctenim & fi max
i ~c animarum cém Ul11
tcr pra:dict\tum gc:nus fu ifTet ,nô lamen ftc oportebat in g'
Jlf rum diffiniriooibus phyftcü immorari, (cd ad (pecics (~'
cialifsimastranfire fuerat opus, uniufcuiufq; cn lm cognil'O
ex h i s,qu~
unicuiC}} priuatim adfunr,habelut.nûc ucro,qllia
tlon dl: animarum c6munÏler przdlcalUm gcnus , (cd uo"
:orqu;uoca ,1It qu a: ab uno , & ad unihidiculum quidl' id ( ~
in (ermonibus communibus immorari, quemadmodulJl 1
quifpiam ddiniés nguram, qua: qu idem uox xquiuoca d1{
cam dicat dfe,quz termillo,uel ter minis c1audalur, I1fql r.1
ter ad particulares figuras (rianguJU, quadra ngulii, &. rC l'
quas defcendat • de 6guris quidcm uihllnos d o c ~Crlt,
/l~
tnim 6gura: nacura qUfdam ipfa per fc abf-l> partiCular Ui
c:fi,ut enâ qua:dam fpecificans anima lis nalura cfi,'lUa:., ~I
dem particularibus omn bus cOlluenit, quz ([Iam il nO Il
relit, an;mal nihilominus efTe po(dè fubfianria allirn ala ~ 1
fltiua:codem modo qui de anima c6muoem famo nem ~
ccrit,nifl ad pllrticularia defcendcr;t,nihil qu idtJn ~o,ucrl;
. quia neC}:! genus dè animarii,nihll enim allud dl: an l m~,prqJ
tcr id, quod unaquzqi parlicularis efi, quemadm od.1J r;;1l'
figura aiL! qua:da efi,pra:ter unâquanC}! figura,udutl (r 'al1
gulum,au( quadrangulum,rdiquasqi,fed Ut in ngurlS Iriu.
gulus prima efi,in figuris(inquam)rcétilineis,nam cirCU Il'
habet ordincm primo,ut ea,qu~
Ulla linca côtinclur,fC.cUuc
dnm autt:m (emicirculus, uel fimpliciter portio Clrcuh, qui
qua: lineis duabus côplcétilur, tcrrium Utro triang u1u
tribus lineis ttrmiilatur , fed in rcélilineis Iriallgu1uS pr~ [T'
figura efi,ft:cunda aUlcm quadtangulus,qui duobus Irl~1tS
gulis côponitur, nam ft lineam binos angulos inc1udetcis
'quadrangulo coniunxeris,rriangulos duos redi!1I1eOS
compollti uero rrianguli rres pemagonum faciun~ld
/f/
a/c/b.& a/b/c.& e/d/b.quatuor aUtem hexagonu,~
:ria n'
&a/g/c. quinq1utro Ccptangulum,& licde rdlqUls'l 1a
. Il'
gulo addi(o angulum addideris : omnis cnirn mU
li
gulU9 , cx triallgu!is generalur , & in omni multian~U
~
\J1i1
j·c';
t,
lincam rcdaan duo tuera prUttldcQtem conius~8;
1
ln}.
�D E
A N 1 M A.
trillngulii facies)& oft'lllis ttiangulus in triangulos diuiditur.
quai c dcfir uCto triallgulo)n ulla ex h l s)qu~
deinceps oriun
tUr f1gur
~ ,er i t, at quidem ddhuéiis iliis triangulus manee,
U~de,in
i!lis dl & prius,& poll:c.'t'us) & bac de caufa comu
nlter Ipfarufn pr:rdicatUm gemis,nô dl figura, fed hotum)
de qu bus pta!dicatur fummaria qu:rdam côprchenflo dl.
~lO C igitur modo fe res haber in animabus, nam fi nutriti ua
Interficiat in monallbus animalibus, l1ulla erit alia. etenim
caufam doomus alias f:rpius,quod fi imcrllciantur alif,ipfa
fola potcft cfTe,udut in plalllis. quod li cômuniter ipfa rum
pr:rdicatum nô ffi fubfiantia qu:rdam,ridiculum cerre eft
ln [ermolle communi immorari,ex eiufmodi eni01 didis de:
fubfhmia animarum lIihil fciemus ,quare m:ccffilrium dl:
&J'Ide unaquaqJ priuatim fermo progrediamr.
NeCJ3 Cnit11 ibi figura pr~e
rriangulum dt ) al
44
guram ddiniens un iurcf
~ fpeciaIifsimas eal'o, qua: fune
in fubfian tia)6gurarum definitioncs appofui r:flc edam nos
oportet communiter operationc: anim02 afsignata ) de' ul1a,
quaC}3 anim:r [ubl:ant
i ~ priuatim [ermonem [acere.fempt'r
enim eotum)qu:r deincrps collocata fum,potêtia prius eIt,
& in quadraro potêtia rriangulus tll:, nam fl(ur dtéium d t )
bianguillm coniunxcris bina triallguJam reétillncam facies.
in animaL bus quoC)3 ubi dl. illloco mociuum )ibi pcnitus IlC
cefTc cfi cfTe fcnfitiuum) ubi autcm hoc dt, Ibtl1mulnurri,
tluum Ut fit oponcr ,at non fane ubi priora funt,ibi pofie rio
ra efTe necdTarium efi. in plantis CIIim linc alijs pel' fe fiat
11utriendi UlS,& triangulus abfC}3 a J ~s 6guris,quf poft ilium
deinceps côponullIur) dlè potefi. quare iL1 ipfis pl'ius efl,&
pofierius.non igitur fermo uniuerralis Catis erit,fed uniufcu,
iufC}3 ratio priuatim qU3:renda efi.
Qyam aurem ob cJufam ficfe d:i~ceps
habcnt~
.
côfidcrandum dl nam fine nutrltluofenfiuuum
non dl ab f e nfir~o
Jutcm fcparatur nurritiuum
in plantis. RUl'fus ucro fine taélu alioni f e~f u~l
Genus enim natura qua:da dl in fpeciebus quidem exi. nuUus dl: . Ar taélus fine ali~
cft, multa COlm an}1
~ens,proti
lm fa~e
diffinitioncm pq;tec ullamquallC}3 fpc:. malil1m neg3 uifum , n e~ auditum habcnt,ncque
Clem habcns,ut diffinitio qua: quidem fpecicbus conuenir, ,odoris omnino fenfum.
qUâ! deinceps ) neq3
a~tenl
hic anima prrerer diébs,fieret
quog3 in fig uris fermo cômunis) quicôuel
litrer quidem omnibus, fed proprius nullius dIet
figur~){Îml
cr aurem & in diéhs animabus.
at nullius ipfa rum propria cil:, fed cuiufdam fubfhrnti<2 geH inc ordinis potê[rarü lIaturaliû caufam dc tarare uult,
ncris cCl: propria, ngur1C fane ratio nih,l aliud quicqua decla qllid ita.f.pofieriores ahfC}3 Pliolibus minime funt, cil t<ul)ë
rat,quam plrriculares figuras,de quibus pr~dlCa
tur.~
a:'
priores abfC}3 pofl:erioribus cfTc poCsint. f~d anttèfi afsi gnct
re,non fohl" in his dl , Ut in fp eciebus genus, fed harü etiam caufam,prius qui: ord,né habeant percurrit, uid Ilccr quod
IIllquid dt,nam qu d ab aliquo, ucl allqu.bus terminis con fcnlhiua no efi abfC}3l1utririua,llutritiua auccm ane fenfi \Ua
t netur ,cl\: enum rado figurarü,non qua:dam propria naru cffc potell:.Rurfus in fetlOtiua <l l i ~ quiJê fine laéiu cfTc nou
r~ fignificata ,circulus quidcm termino quodam ,triangulus poffunr,at ipfa fin e illis effe poccfl:,& fi~pl
lci t r ~ r:rfla mio
":ro quiburdam conti
et ur,~tm
adl1oum
igicut' fermo rCi abf'l3 deterioribus effe 110 POlTlIl l, cu cam Cil 111 ra fine
c,Omullis in Ilguris,!1ol1 al:quam l1'atura,pr:rtc:r figuras par. ahf~
przOantiorihus detcr;ores,ut ipongi3! qui , d ë ~ & un i.
tlculares dcclarar, hoc modo fermo cômunis animam 110n ca: (Ut aiulll).& fi quid fimilc , fobus tadus p ~ rtlC
p fun t:
ttPllcat, cuius tci fignum cft, qU0d UIlO ablata aufc:rul1tu'r hiatula: uero , & oll:l'ea pra:tcl' taè1i1 .dam gufiandi uiI'Clltë
a la ,nam tria ngulus defèruatur, JeCl:ruumur Ilgur:E, 8c li hahent pafcuntu r enim,& in ipGs oris,& ucmris ration\: ,e,
qu , ~ nutrien di uim habet potemiainter6ciatUt, ali02 quoCjJ mns q~od
a m uidetur,cp fi os Inbellt, ne~dr
cft ctiam ~t
al1 : 01 ~ ui rtutcs extinguantur mcelfe cft.in quibus autcm ex habeanr gu{èandi uim,red odoratus participes nô fullt,n c'll
lJl1ll1Sfpecicl defèruél:ione rcliqua ddhuu ntu r, horU (om· enim dcarum illc:crbris attingi uidemur.cefta: UC:l'02& purll1un 1er prxdicarum lion e{ègellu's.fed tJox a:quiuoca.
'pur:r pr:rtcr taéhl,& gufhrulTI olfaciendi uim tCll cllt,cfcai
Q.glmobrem ridiculum qUfrere cômuncm cllÎm fequi cas atreucr Ilt,ar audicu carenr,quod inde pcrc;i,
rationé &. in h is,&. in c:rrcris ,qua! nullius dl eo/ pitur,quod nullo fono,au[ fèrepicu pali uidencur.alia au cejl1
r~n1,qa:
funr,pr?pria fa rio,nc'-P in proiJ)~
, inl
funt, qua: przcel' hos Ires fcnfus habellt eciam audiendi uir,
dll1 idua fip::'. cic)rchél:a ca, qu:r propna efUimthtcr tutcm,ur talpa:,qui quidë futlt ocuUs capti,immo uero difit
r.
hos Arifioteles habere oculos,ucrn [ub cute, quod quidem
aUtcm fe habcnc,ur in fi guris)cJ,gure lunt animée, narura: ipfius artillcio confe<..<J:il cfi , eiurmodi enim anirval
femper enim in co quod deinceps dl,potêtiil prius, fub le rra uiuit,ore terram confodicns,flbiq;ita uiéiü qua!ri.
inqi figuris)& in aiatis . udut in glladr,1to quil tans, quare ne tc:rram fodicneis oculi la:dantur, hos lUi CUtt
dem triangulus,in fenfitiuoautem nl1tritiuu,quél llatura conrexit:omnibus enim,qua: 10calilcr mouêtur,ahi,
proprer in unoquoCjJ qu<erendti ell,quf fit llniu{i mal,bus ocolos necdrario Ilatura dedit, ne ex ipCo motu 10 ..
tUiufq3 anima,ur qlUe priln~
) qUée
hois,aut bellit.. cali in prfceps tata malil habeam.in aquatilibus CJuoClJ pof.
~omd
o igi tur ipfe comUtlem circa omnem anima ra
Cumus illuenire, qua: uiru careant cu talis Ia:Llo illis eHe non
tio ncm qU<lZ nulli animz-propria efl:,atSignauit,.hoc tamm pofsit,quod in aqua uiuât.Qyapropter ubi uifus cft,ibi qao
non dicit,comunem afsignare ra tionc nô opom:reled nl'q;. que fune reliqui fenfus,eodem modo ubi cft audirus,lbi qUE
op~s
erre hoc foluqufrere,tlCC})purarc quod rationis uniuer' deinceps ordinamur, & in reliquis limilaer. ar nô fane ulti,
falls arsignatio fufficiat ad fubframiam propoliti declaran. mos primi fequunt) ordinara aoc cOlltinêter efi: inter fenfus
à~m,letêi
parrium quoqJ,quas (pc:ciesfpecialifs mas UOcal. cupiendi uis, quz quidé fcnfus omnino,quauis unus Cenfus
à~fil1rotc:s
teddere,Gquidem uniufc iu('ll Cuhfiada fecun dunta"at fue:it,& przc~
hu?c Î1,lloco mo.ti~O,qud
pm lb,
~l ~a,qu
proprie futlt,dfe dicitur.hoc igitur oino dicit cITé cum mot a no f e qU\tur~lmaIno
~1l:.rocI&
apes~
tJd~c:ulü,qo
aliqui comuni r<ttione contl'mi, uniufcuiurCfJ flm~ia
,m~fei
funt Imaglt~os
partlC~s:uemc,
rauonê.propriam dimiferint. maxime enim & ft arqua erat & /tmpllClter qu~cl;
m?tU Incopoûte fac\Unt, r~agl,
.
cômunis quzdam [ubfiatia anima, nô tâmeA tionem Il? p~rtlc,anefi
Id quifpla c?cedat,quia U1d~lJCt
• bCl:~ad,&
in~lUus
deRnitionc phyÎtci'i immorari oportebar,fed uniuf. ca pO,te~la
UI" a~pre
1 , ~eClJ_ an ~t faCIle cogllo!et:re polfu#
IU'~fCb
~pecial\(smu
di materia illi fuppofila qu:rrere ,ue mus.lde ln rcllqu,lB ~Otc!Js
ron,ahbus ordo f~ruads
ea:.'o~
uutt_neCltl animalis cômunis inte\ligetia perl1ftere opus eft, (entancum.n.ratlOIII ell:,quod Ipfa cœlefila 111 f~a , lpfo~u
UJ#
a~r
de fpecialifsimis conlldel'ationcm facere oporter.nune ta ordinatim c~itaoe
utant,quod oIIlO fU_n[/~s
afs l gl~'
~ multo magis quando anima no ell: I1mpliciter g~nus
ta corpora,Opl11l0ne am non fine rônc,fed ~_od
u ~odle&cga
.. ,
q. Il gen usn()efl:
-mn.eamll1tcrpretansoratlo
'.
' d efi IlItloeu·.
" o.' tatlonrs
"
utu ntU r. Pl-ara1es uero pote-cia: _nume 1qUI t'au,
)
.
n , non Cemper nano.
''"V
,
' ' d"
• ûImu 1fiequ~tr,
quan
at'd'nos r"
~rum
fuhfiantias
per defimtiones
dec laramus,lgltur
'8: 11 _ 1 UIS ol,no
,'JI
"
_,
-v
fI Icula efi: ad uniuerfalem folam ratione ueoire,& ibi ma.
ca te porc ulrtus augmenra,tlua_dclinlt, n~rUlua
~bt manec.
'Ilerc ~yûcum,Sd
qucmadmodfi gco,:uCtri céQumitcr B. " scncrat1Qnis ajJtcm potCllua Il , ~ ,cft QJJlm ~'a 'IllHI ~ ~'!5tè
n
de
tn:
•
lo.G~amfLpcr
anllua..
1)
�s
E C
v N D V, S
!ti o,na
~ mulla animalia ea ip[a uir,
tnc:retnentû &. nutric
lute carér uel mes,&: omnia, q U~ CUlJ3
tX putrcfaétione
lIa(c\lntu:.berbOE pr:Eterea multa: qU él fp me oriulltur,nul
•lu III CdIletl ferunt &: camé nutriunrur)&: amplificamur.om
ni no fanc(ut ip[c di.ldt)in animalibus morri obnoxqs decerio
l'es poteo ia: [equulllur prœfram;m c( ;_ab œcernis enim ~l O C
ipfo quod ~ t c rn a [unt,pl~
a le s ~c fw:r
~l ) ( IUf
guod cf~U1t
ln
mortalibus no retexunt:lra autc,et cupldlcas abfullt,clllIIllll
ibi Ifdatur,quod ulcirci oporeeat. Quare: l!eqJ inl1:~ume
l1 is,
. uidelicer paniculis êjs) qua: eiufin.oJI pott m[)s a.mma: rub"
feruiant, il1fhuda rune, [ed ad aOlnlalis Ulra: rilnooem cor.
pora cO l1 fcda,irt
j ~n a l! ? gu' dem c~l'U
a , &: prona [er~m
fpedantia [0[0 [u œ Ul ra: te por e :homlnu~
ucrOrcéCa, &: 111
parte fuperiori [phanica fum,&: ca:lum ùld~1t,qu
, rnadmo
durn [upradldil dt, id quidem propt ~ raCIOniS expcm'm,
b oc uero proprer radon is paniclpern ultam '.redo Ip[O de.
monfrrance quod racionis cXpUS 31l11"la rational! appen[a
ca, &: ipli anlJuit, fola a~ t em cœlet ,um corpora rmun da
fUl1t)uitam naoque [uam Int.elleétudlem , fecunduJl1 quam
defi~naru,
i m l t a t l Ont
ex pt1 mu~lt)(
t:d harum<aufas rerum
s e~ plan
~b lt.
deinceps Ph , lorp~u
Et ex fenfitiUlSJlta qUldem hJbent,quodeft (el
u:
1
cunduO'1locum motiuum! alia aurenJ nô habent.
(fll (um habellt) 1 ulri t.iuam quocp facuha:em
omnîllo habcnt: fi c &. qu:! habent Id,quod ea (ecundulocum moti um/en(um quo'lJ omnino habcnc:quonia Id dè
(ClI (U meljus. lion ilidt!l1 autcm , &. qua: CCII Cu m habcnr, id
'lu0'V habent,quod efr [ecundû lo ~ um
mOL1uum:cu i I[mod l (unt planta 'malia; ea.I1.111 petns radlces egcrullt, ~ ro,
ta locum 110n Olmallt.Si itaq3mocum acccperirnus un~e:
falem:cotingit,ut [Clleum qUldë al,quê res hab eat,motU am
non h beat.Si autem fimpliciler omncm fec.undum locun~
motum,omnino ubi [en fus. &: rolus I~dus,
Ilbe &: fc~ul1dn
locum motus gencralis ud partlcus.~of
c a ~1lm
de
dit natura hUllc [enfum:ut ad iucunda qUldcm &: utlila pro . cedat;ca aUlcm,qua: Ia:dunt,~cl
i nct,
. ~orum
ftmul fcnrum
accipiens,id,quod elUs dl: ~arucps.
~ernul1
uaq3 fpo~:
g ia:,&. cochlea:,& alia plunma, eo qu!dem, quod dt durn~
&. quod reallit taogente contraht: humldo uno d,ffundl
&. extfndl. S IC :rgo prot~
re a fcn[us da tus d1,utad id qu~.
d em,quod ea abl cognalum ,& gratum, fe appll.cet:dc.dlnct aucem quod nocec.fe autem appll,arc &: dc:clmarc tUnt
motus [ccundum locum.
SJ
c ur~q
a!
Po{lremum autem quod &. minimum, ratiocil
1l3tionem,& cogitatiohcm.
V t homo &. tiqua cft alla huiufmodi fpecies.Ratiocin<l'
tionis autcm' &. cogita ionis merieo minimü habct. Quo
magis autem'res UI1I omnium principio aced~nt.qu,
I,tita,
te quidcm minuumur,cxcedunt autcm potela.~
c nt)ut
&. ca ca fit extra numerum,ût omlllporclls. Qyarc: &. qua:
funt propinquiora,quamitateni quidem co~trhu,a_
gent autcm potcntiam. P r optcr~a
ergo,qu~
ratloc
~ atWI1l$,
Ct cogitationis partem çepr~nt
ln ~onalbus,m
funt
l1umero:&: ideo funt potcntta maxima.
:is
ln quibus enim ex corruptibilibus inefl ratioci
llariO,lis reliqua quoC]3 omnia:Qgibus aute~l1
eOI
.J Uln un~qod<J3,
omnibus rcltiona~
Necdfoulv add:dtl ex corruptibl1lbus.III corruPllhll:bus
coim omnibus ill[untomncs pra:d lda: animales facultales,
. . 8(, diéèus earum ordo.Diuina autcm &. immortalia rat l ocl~
· nationem quidé hab cre uidchumur: ~l l a r ü au tcm facultatu
, nuU m.Ad ufum enim &: monallu falulem omnes illz fue
rum.Ratiocinationcm autem dicit cogitationé. Non eft au.
rem mirandfi diuiniora qu~Ci!
animalia,ut cœleftia,propter
· ~orpis
conne"ioocm, uu qUldcm co~italÎe
eorum ui.tœ
· conueniente;non ficut ca,q~:r
apud nos cft, qua: ex duhrta
! tione ad e;uli rolutioocm allcquendam procedlt , &: a quœ.
Rione ad inucntioncm.Scd qu:rrit,per qua:dam prima col,
:.liBcus (c,uuda.tlUUÜ d~crnu:
ci u~modi
'0iÎtatlonc a men
\
....
.
re,q, hzc quidc:m (ola appIicationt comprehcndit,quod co
gnofci pOldè: iHa lIero tranÎltU aliquo indigcI Illon fine ra'
nlW nt gotio &: dubiratio,d;: quzflio pr:~
, fferune.
Sed illa ne imaginatione quidem ~ h.xc uero ca
{ola uiuunt.
Eoril enim,qu~
rationcm nô habent,quz [UI1l pcrrrétifsi
ma/ccundil imaginationcm uiuullt. Illud aur e m ) ~c
rola
uiuullt,dixir,ut ratiocinationi opponarur,& ab ca dl:I
~ ~a
lUr.Nam &: fenfu quoCf! UiUUI1t:fcd unuquodcv fcund~l,
quod in co cft prcciol1fsimii,formam &: ngurâ hab.~oJ1
Ilulla aUlé cLiam corÏl ,qu~
fcn[u pra:dita rune, imaginarlope
lion habcnt.Hoc cnim diccre uidetur,ca auté dubla, &: an·
c~ps
orario.Si enim,qua: fcnfu pr:rdlta fUI1l ,appetitu quoq;
hahent:ea aÎit appelirus abfeniô:pr~cs
cnim nô dl 3p~
petitus:quod ailt non ea prfCens appcu!'re,fll per c:ius ueluli
typo (xprelfam rcpr'Rfematiooc : 'Iuomodo ficri poedè .ur,
qux appetitu habeant,idcm eR atlt dicere fenrum, imagtna
tionem quoq3 no l a hcam
~ Eol'ô
auté lationê cxad ius qua:remus:quando de imaginationc tradarc aggredirrur rhllo
Cophus. Oùa cnim d/lTcret &: hic quoC}3:maxime aute,m ln
tertio libro. PoteEt autcm Gm pliciter dl cere qu a:darn 11113gioationem non habcre, qU3!cunq' nc'1l renCum,ur planl:t.
De contempIatiua autem mente alia dl ra ria.
Hic quoCfl c1arum ea eum meneem [cpal are, &. nô curn
al~s
animz facultalibuscônumcrare. H ICautem l'Ul'ius dl'
i s dlCere.S, d ca
cit Alexâder cum de dluina mcnre in a:~(rn
non longe abfunt,tjua: de Ill.. ab eo dida [Unt, ubi diccba:,
Secl d t memc,et cÔI(mplatiua facult;ue lIihil adhuc ape.rtU.
V ldetur aUlemifhu~dI
e genus.
&: hoc[0IÙ
c on •.1I1gc
re feparari.Propemodu autem hic quoql ca dé dlcir.llhc. Jl •
dicebar,Nondu cfr apenum:Hic u to,alia ralio.AtqUll10n
dixerir qui[piam ca de diuIIJa mente d'CI. NCq3 cmm ab IHIS
(cparamr corponbus,ûquidê fUIIl :rterna.Delndc euâ fub,
iunxir.Rd,quz autem p'artcs an l m ~ ) a b h is uiddicecdlltlll'
guc:ns. Si aUlrm IUa: no funt (arum facul'3 ii participes, ut
nupel' diêtù eft: noRra mens efr.r.rl parabl is a COI ote, 1I~
quo dt,&: cft pars lOti us animz,qux dl in animait , CI ioqUI
&. ipfe in [equêullblo , morali nêpe lradatU,di cil ,q' néi:luél
mens noftra (ft & no dluina , nofrra: enim {unI ecu Idu tfl
mcntcm aébon:s.Ha:c ao t cadem d l: Cll COI t{mpl au ua je'
clindil {ub:edo,Colo finc dlffercs. Non aûcdixem de dlUHliI
méte,dicens,'De cOJ1léplatiua aiitm eme, [cd de n o 1ra . p ~l
duc aüt dixit d.: caalia l'Ile rationê,ut cn:m fœpe dl xl) lp [ e ~
quit, &: in lib: 0 de partIbus , &. ill 04- LV1 cla. nillllraiis ~
Philo[ophi dltItrerc de allima,llô omni, fcd qua:cullt]3 non
. n..
. ergo comemp la tlUa
' mws, &
1"me macwa.
~oma
. ' mW
c
to ait a'iam e(Te de ca ralioncm . EH: cmm Theologl de ormis feparabilibus dlffercre.Sed taOlen,ficut côfueuit,'lï ern
admodum in Phylica in fine feipCum crexit ad [cparabl ,.rn
naturalium refum caufam, de Imtnobili cau fa dlflàel1 S: IIa
&. hic poaquam de alrjs d!lferurrit, fClplum quoq3 ad Ill c;1i
tcm extOUcl. Neccffarioautemadd,dlt comf mplatlua.
cnim eadem ea curn adiua fccundum fubicél:ü:Ced ut~ . ~
ua tamen habttinrrparabiles corpor's opcratiooes.
,
~ . a'C'
id emm ornnis aébo.quare mens feparata,non (Jt a\..LiU l '
paracur.ta cnim ratione ca inreparabitis,fed Ut conrelllP a
tiua:!,ropterea de contemelatiua dixie.
.'
0
8'
()If:
Q90d irag3 de eoru unoq,:og3 ora~J(,
lpfa qU
que dt [r.aétarui de anima accomodatlfslIua, ()C. n13
XIIlle propna,clarum cft.
. nO
O!1:endit eoim <l'in quibus cOJnunis dcfinitiua or~tlO
r
cft propria qu~dam
natura prztc:r ea ,de quibus pr~dlatU
~
ridiculum in comul11 dcnnieione infificre: fed &. doéhiO a a
'cIlfumcrc opottet dc unoquoq; eorum ) qua: ngifc:IU~S
comuni defihitiolle • ~oniam
crgo ciufmodi cft com UI al
anima: definitiomecdIe cft eii,qui de anima difTcrir, de un8l
quaq3 anima li facuItate uerba faccre. NecefIe cfi autcm
eum,qui de ijs elt colÎdcr4luru5.quid dl: eorû unum3uodCJI
alJl
affumerc, tradita cOQluni anilD4t dc&itioJlc: &. pO J~
C)ftcJ1 d c
.
�D
o~endrit
E
A: NI " M
deinceps, q,.nbn O~brt
uf<11 ad comuncm detii1fèerc:fcd fcorfum de unaquaq, animali taculcate
d.fberc:C]lIod enim de eis cômunirer pnrdicatur IIÔ dl gcIlus:dl: el:im in eis prius ) & pofi:eriu6 • i Il qllibus cnim funt
pra: annores, Ut ratiollahs,ill iis & rcl·qua:: non aurem ui..
C.c~erfaS
l m i hter
aurdn & in partibus:llcur in fmfitiua ,qu~
a1lquam ex altis fClllk uis (aculratlbus habêr, laétum quo'lJ
omlll lJ oJlabcllI:qua: aurem laéhi, non omllino & aliquam
allam:fpongiz tnim & urricz,& fiquid eiufmodi,foillm la.
dum habem:cernillUr enim cü al'quid attingir uc! cotrahi
ycl d,ffundi . Quoniam erg" de unaquaC}J ani~l
faculr:t~
~ralo
necdfaria cfi:: oponcr illquir,eum, qui de his dl nil'
~ta . !Uru6,q
u:re
rc quamam fIr uniufcuiufq, fubfi:amia. Oein
t !nqUiI ~ de tjs,Gu:r coha:rcl:id (fi: de ils qua: proprie,.&
Pc~ fe aCCidunt.Per fe aurem accidemia dlcir, qua: eis facul.
tQt!bus incITe in confelTo cfi:. Ea enim ad aITumendam den'illiollfm,& fubnamiam cofefllnt. Ut Cl> uiuerc corpori a ue
2Ct~l\ua
ineft : q.. dl in eis prius, & poHerius : q.. fcnflls,qui
~ra
. fenûLa
apprehêdiit,minora apprehêdere nequeunt.
~t
cmm uc:hemclllÎores fuccos, & qui lIimi, feriunt,gufta
~ent,liof(s
n6 fcnticr. & qui maiores nrcpitus audiuerir,
Illl tl ?rcs nô percipicr,ut [u[urros • Similircr & qui folrm in~
tenlls afpexir oculis,legcre lion potcfi:, neq, alla C'xaéle uifl-:
a apprdlenderc.Simitc:l· & qui in taélu ualde frigido ,ucl
a Idum al~iger,pum
~o fcmiet. LV\ CliS a~lê
contra I:a ..
.Ct.quo enlln miuora tntclhg bilta apprehcndlt, co (xa8:lus
~Irca
~ i norl1
apprehcnl1onc.m uer[acu r. Et fcnrus quidcm
enfihu cxceffus corrumpunr.luminis enim url tenebrarum
~lCcdrJs
ui lum corrumpir.Similitcr &. in at~s.M1(em
au ..
t~maioru
Il1td/'gib1llü apprehenfio perfpicac'orcm fa&.liz~
ergo,qua: pcr.re animallbus facuhatlbus accidunr,
d qua: 111 cOfelTo en hls elTe fimll13,ad fubnantiaalTumeo.
~ am,&: d 6nirionem conferum. Didl autem ipfe,'1"ponql
(' rUb~alti
dldô fucdr,de rjs quoCfl quz fub!ta111ia: coh~
~ent,dlC
'c oponet , de incenis & ob[curis dico per fc acci,
ent'bus, quz quidcm ex [ubn;jtia: inuc:mionc apparcl1t:ut
~fep
,~ rab , lem . ~bcr
[ub~al1im,
ail in[~ parb
i lê.cx
tra~
a ('mm ddillltlone Illuememu6, CI> infcparabllc. & lIrrum
~Ortal
' ~ an imortal,~.
Ilu~
autem,de ijs, qua: coha:renc,
•Ju e de l)S,qux per accldens Infullt,ut an mOllrlllr pcr acci,
.C IlS,& atl111 loco l'fi:. Vel cohJercmia guidé dixit ,qua: proPll1quius propric acciduc,ur feparahile ,ud infcpa rabdc:alia
aUtcm qu:c longius,ut mOrlale an immorlalc. ucl Cl> aliqua
quidè ~l'r fl' apprehcnduOl: aliqua aür pcr accid l1i:llr uifus
per fe quidem colores, per accldells aUlcm forta fTe figuras.
I1l( lOl1cm
btb
NcceiTe dl: auré eum, qui de fis en uerba faétui
'rus,accipcre quid dt eorum unumquod<]3 ! deir1'l
de fic decob.:erentibus.
formam uu\r exponere,qua de unaqua'lP
Hmc doril1~
ururus en animait facultate. CÛ ellim. prima quidem fit fa,
cuitas: fecunda autem opcr"tio:prius quidêde animahbus
.operatiollibus differir:deindc de facultiuibu8, co 'l> /1nt ma'
, ~Ifehors
facultaeibu, operaeiotlcs ~ & adhuc ante hzc de
l'js.,qua: opponunturfaculcatibus.Opponunrur autem Ut ad
alt~uid
: nutritioni el1im nutrimellturn oppollitur. nucririo
1 t?lm nutrimemo nutrit,&: nutrimenti cfr l1utritio. SimIli ter
lJlfus uiGbills uifus, &: in alijs fimiliter .hoc ipfum ergo uule
. n~rmate
,quod dodtinam ab oppoiitis ) utpote manife',
lotlbus,oportet inci pere.
.
Si autem dicere oportet ,quid eorum unum,l
fenfirjuum, uel nUI
, ~lt1UmPriS
adhuc dicendum en, quid intellb
qUid (entire.
,
,
, e~)&
qt~d<]3)uineIkéhml
· .t n 1 de anlmallbus in'l' it facu tralibus traéiare oporert ,idê
.noult
' faeu 1ta.rem,
· n aurem d'
,fubfl: . lecre de fubltanriis: qui emm
al1tlam quoq, Ilouir' nouit enim qt10d fubnalltla efi:
.
Incorpo
. rea, .ln fu b"le8:o corpote lalem hahens f
acui ratcm.'
·:.QIlt
~uon
. de faculratibus tradare opn~t:
.Iam crgo '
I1qu~t
fa:
. ~.
~
.
ilubLii autçrn
,
, prlo~s
rI,Jnu>pc;riltion,es! J'u:"cc{T\lno ~
A~
4r
'
operationibus di cere primum op6rttt;
Faculratibus ellim priores funt opcràtiotles 'B! .
aéliones fecundum rationcm . Qgod fi fic &. iis '
ètiaru adhuc priora oppofira feu obiréta co~fidel
)
rare oportet:- de illis primum definicndum fucric >
propter hanc ipfam caufJm.
Addidlt,'l' rarione. tépore cni) facultates funt aéliollibus :
priores ,opcrationes utiq, lépore: quidem funt [ccunda: : ra ....
tiollc uero priores,id en doarina.l1obis cni, apertiores fUllt,
operarioncs facultaubus,ub.q; autem oponce ab aperrioribus initium fumere. V d,ut air Alexan. rationc,id dt perfe,
d ionc.perfedio cnim cius ,quod ca potftia, ipCa cft c. pera,
tio hllius enim cau fa faculras en [eu potêtia.Illud autr cuius
. J
cau ra, prius dl: co, propler quod lJ!ud.cuiusl,ber cnim fil1~
.....~ ' -:" ......... ;,; .-~
,
fi
"
.
p . , .1"> ' ,,,j'ct; ~ I"'
.'ttempore quidé efi: pOHcrlor::aI\Olle uer~
ptl(~r.'
la:pClll!o v . : ~
~
.... u...... ., ... l' ·... .
l~ ad Ipfu01 funt,lnqUillmus, &: pl j;
~ .
(1:"'.(' .-:.? ri" J
autem rationi 6ne,acq
r":( : ...
paramus & natura quidcm 001nl3 propleT aliguid fam , .Et; ~ . . Y' • •~.
fI l'nim no nouit,qua: fa it:neq, de l']s proponit; fcd narura, f- ...... 'r.(J •••
,
' ope ratio. M emo
'\
lIter ramen ad aliquem finem
re futur CIlIS
-<:rgo prlus cfi de facultatiulls loquat,de operalionibus pnus
traélabillur qu~
110Lha:: cognitioni funt pl'iorcs,q> Hm ap~t:
rion's: atq, cri am fini.Q1od G inquit, id en de apcrtlo~
bus, & primis prius UCI ba facicnda fUOl;ope~ad
lb u6 ans
apcttiora (um,qua:: ci, rum oppoiita: dc oppofitlsergo ri ,
mu uerba faccre oportC t. Oppoûta'alllc funt ad ai l ]uld.fc.11
fus eni01 fenl1lis en feuCus. &: illldleélus ,ntelhg bllts cfl: i,,'tdleélus.& lIuliitio nlltrimérl en llutrilÎo. Q10d Ulê facul ...
t te opcratjo prior en ratione,er operatione oppo/lra,&: ql(~
Ilamin uniucrlùm ru nt rarionc prima, in 110110 JYluaphy.dl
cit. In quorii enim d 'fillilione aITuOlpta quzd5 funt ,('a Ilu.
priora ratione de6nimus.Atqui facllltatcm d ~ients
ope_
l'aliotlc opus habemus: ur Ulfum dcfin iemcs dlclmus,facul,
tas,cx qua uiderc en:quod dl operalio:noll itldem aÎlt op~rationê definirnccs)facultate Ulimllr. Videre emm eft appre
hcndere uil1bit'a, id ffl: colores. turtits operatione [~cundü
~andem
rarionê priora {unt oppefira, irca c:ju~
operation eS.
ui(jbill quoq,
dcfiniêtes cnim opcrationr,qua: dl: in uiaêdo~
utlmur. uiderc enim d1è dleimus apprehcnflonem colora •
11011 ira aiir in coloris dcfinirione uidcre côprchcnditur. 0,
lor itaq3.uc uil1bllis qu idé,efi: ad aIIC]uid. Ad al C]uid aurem
fullt , quibus elfe idem cCl: , co q. ad aliquid quodâmodo fc
habcat. III his enim necclfl' efi 111 urriu(C}J dl'finicione alcer'Ü
coprchendi:ur auté color ,no en ex tj!l, qua: funt ad al·quid •
. Q1are nonccelTc efi ln (ius d ~ fintoe)Uldr,aTum.Hzc
ergo priora fUll( illis,qua:: in dcunitione alTumullwr ,his ad.,
tem adhuc priora oppofita conGderare oponct. & in prioci
pio libri diccbat,Qua::rere oponet an de rjs,qu~
funroppo
fIta op e r ati ol1 lb u~ >p rius
tradare oportet. & nùc dicit,q, ah
iIlis dodrina en incipienda, Ut apenioribus, &: natura: prî,
mis.ut cnim in pra:dlCamentis ofècndir,cü en quidé Cenfus,
omnino ncceffc en elTe & (enfile. & fi Ilr nutmio , omnirro
llecellè eft cITe nurrimëcum. & h;s fublaris,lleèt3 fenfus,neq.
. nurricio erit.ScnCu ailr fublaro,& nutririone,ea ,quorum eft
fenfus apprehêiluus,& ca ,guibus nurriulltur ,quf Ilutriu.n i,
nihil efTe prohlber.Eei1 CIIim nOll,ut fenfilia,fullt tenfu prid"
ra:[ed ilh tamen pr:rexinum,ut ha:c qua:di. Qia:nam au,
, cem animal,o facultawm operationibus oppoûra ft nt , ut ci
quod en nlltriri , [entire , & intelligerc,fubiunxi • De nutr;,
' mento mim inquit, & fCllatl & imelllgibili. Etin l1ùtritiua
·. quidem faculrate pr , ~ ' um
de nutrimento d fferir. III gent! ..
ratiua autem , & audlua quoniam non iliuenit oppo{l ru l11.
'lûod nutrimemo co~uenit:lam,&
proportion.cm ha.,?ea,.t:
ne~
enim Dcut al ~ quld
en extra m.ltritionê nutrimelllU ,{~c
& inll1is.IIl eo emm , quod augetUr,
en auébua
faculrs:S~,
. Il,
militer,quod generarur,l1mile cfl: gcnralu:~
qUfcuP
que de gcnerallte dicul1tur,eadem St. de gcnerato : & de c9
.1Iihii oponet fepararim dicere.Er cuillbct apertu~.,<l'
3,e
l1erantis llm lle en, quod gignirur:nam & !Je l1ut~
l mCtO
a~,
~cps
.efrlUt difcem4s, orat
i o:prt~
. erg~
a fimb,~
~S
r. . . . ,.... .
d
nc
" IOtGiam:f~pcrln.
.
H IIJ
�P - It ·· l ' M V · S
&ttrinam agr~u
dt,de audiua dico,& genna\iua. Ge nutrimenco, & generarione neccfre dl dicere. Hzccoim
n~ratiu:
autem facultatis finis dl, rCI il diuinarum imitacio. fum anima: uege(aliua: opera:dc qua primum tra é'[a n~OI1
~Ioni
a m cnim omnia primum quidem appetunt, & cam»
dl: ,ut maxime communi.fecundum eam en im uiucre lU cft
qua: cain illo,a:tcrnitaccm:nô poffullt aüt corruptibilia, co cmnibus uiucmibus:ut animalibus cITe fecundum fel1rurTl.
quod funt cadem fccundum numerû, Dei a:tcrnitatcm imi. &. prius quidem,ut iam dixi,de generatiua uerba facit:cuillS
tari,in ,alijs gcnerandis,qua: fum qualia &: ipfa funt> <recrui, funt opcra genwire,& nutrimento uri. Vides, quod illud,
tatem imitamur.Finis aucem auétlUa: dl, id quod augetur. Nutritiua enimahima,dixit pro eo,quod dl,uegetatiua.S IC
ad perfeêtam, & qua: [ecundum nutU/ am dl, formam rc, cn.im nucritiua: inquit fum 0l'cra generare, &: nucrimento
ducere: ad quam euro perucnerit, pc:rfeéti(simas natllra: Utl,pro eO,quod eft nutrire.
operatiol1es exercet, gelleratiuas aUtem dico operationes.
Ea enim maxime natUràIe emn quœ in uiuenl
a m aggreditUr.Si quis au
A fini bus crgo ru am de i ~ doêtrin
non n1an
tibus funr,operum)q uf cun g3 perf~éta)&
tem exaéte côûderet, tlI,Jt'ritiuam quoC}3 a fine docuit:ut (ius ca) uel g, e neratl~Ch1
non
haoehc
(pohraneam)
face
declarat definitio.Sic enim itlam definit.Facultas inquit eft,
Ie
alteru,quale
Ipfum,animaI
quidem
animaI:pIall
qua: [croare pOleil, quad illam htlbet, ficut (ius cITe dhho ..
fam autem plantam:ut quod (emtJcr &. diuinul1l
,ninem ,quatenus dt homo,& rdlqua.
Vc de nutrimento Be !enfih,& inrelligibili.
Ance nutririuam enin: facultaeem , quid dl nutrim~
t1ocebit:& ante Îenlitiuam faculratem,quid dl: fenlHe.Non
ita autem &: de imellcêtu doêturus, pl ius differet de inccllit
~ib l 1 i .Hic
enim oppoficum ~fi obfcurius,dico ~ue,intl
leêtu intelllgibile.S cd quomam hœc nondum dlXlt,dlcO au,
cern de doérrina om n'um animallum faculcarcm:propterea
adiecie,&: de incelligi blli,ne pertUrbee doélrinam:quoniam
ut dixi,l1on codem in eis ordine uttetur.
.QEarc primum de l1urrimento) Be generatione
dlCfndum.
, Quoniam primum cfi natur::t ilutritiua faculras, ut fzpc
dixi t dicir autem oporlcre ante facultatcs de operationibus
dicèr(!;al'lte operationes autem dl.' oppoCitis:ad qua:: operà.
tioncs c/ft: habent:ei aUtc:m,quod eft nutriri , l1urrimclltum
opponitur: quod el1im l1utritur, IlUnimellto l1utrirur. pro.
pterea rurfus IUcipicl1s:tb ea,quf dl de nutritiua anima )ota
tione ,de nutrimento primum ait oportere dicere • Nutritlo.
ni autem generationcm coniul1xit,utpote curn nutrimémm
gignrndi qu0'l3 cau fa fir.Semen enim dl nutrimemi excre ..
melltum. GCl\erarionem autem,quod generàtur dixit. hoc
tnim ei,quod 'tft generare,oppOlillUl'.Q!,tod enim generat,
quod generatur, generar. De genrratiua ergo diéluris pri,
, mum de oppofiro dicendum cfi.non dl: aurem, ficutd lce.
barn, quod generatur , ur oppolltum : [t:O magis ad finem.
Hoc cnim libi,tanquam [copum,proponit natura pcrroal1.
ftonis grada,ut aliud faciar ,quale ipfum eilNihll uero pro.
hibebl t & ipfum tanquam fubieélum confiderare: quando
ut quçd generatur ,folum conCideratur. Nec) wim genera,
tionem eITe concingit lÏnc eo, quod gfl1eratur:neq3 quod ge
ncratur, fi ne generatione. licur ergo zdincatio ~difcabls
cft a:dlfieatio:&: fc:nfus feomis fenfus:fie &: generatio genc:.
rabilis dl gcneratio. Er Cteut a:dincationis finis efi perfice ..
rI.' a:dlficabile,id efi domum facere:lk &: gcnerationi&(ace'
re aliud,quale eCc generans. Sicut ergo domum nihll prohi.
ber,&: ut oppofimm,&: ur finem eonûderare a:dincationis;
Ut hoc ipfum quidem domum,id cfi tcgumentl'i,quod arcet
a pluuQs &: a:fribus,finem:ut autem a:dlficabile,don,cc a:di
ficatur ,oppoGtum: fic &: ge tlcrationis, id quod gcneratur,
ut quod adhuc generatur quidem oppo(hum • V t enim a:di
~atio
ad a:difIcabilc: fic generatio ad gcnerabile. V t autem
lam gcneratum,ad finem.ldem & in audione & 1.'0 quod
)
pordi auge ri,&: eo quod audum elt.
Nuri~
enim anima aliis quo~
inefi:! 8(. pril
ma, 8(. maxIme communis dl animée faculr3s: per
)
inca,omnibus.Cuius opera funt gel
quam uicr~
nerare 8(. uttnutnmento.
)
,
"
>q~
de uegetatiua elt anima,
Hmc deinceps inCipit, ~am
doêtrinam aggrcdl.tlutrltluam hiC animam,uegetatiuam di
'cit.Q!toniam ante fac~lts
de operalionibus prius craêta'
autem de oppol1tis:animalium
're oportet:antc operatln~s
autcm facultacum uegctatlua prlor di: : co quad , qua: alias
hâbent animales faculratcs,eam quoC}3 habent : qua: autcm
CaQl habcm,non alias 'iU0~
habcm:prot~
priPlum dç , cgC.hibl~
I!.' •
dl,alic,rua ,ex parte hab~nt,qlreus
poffunr.OI1l
ma eml11 lIlud appetunc : &. propret illud JgunC~
qucecun']3 (ccundum naturam agunt.
Ecce generatiu:r facultâtis princip:um a fine cepit, do,
cens quifnam eil eius fin is. maxime natutalc autem, id dl: fi
nis , quem libi tanquam fcopum maximc propon it narura,
l
ut allud faciat, quale ipfum cfi. Q!t:rCUllQ; ergo uitam ha
bent,niû uel manca fuerinr,ut Eunuchituel non perfcél:a,ut
reccnter nara:uel niû fpomaneam habwt generationeffl,U c
qua: cx puttedine fiunt,ut uermcs ,&: pullces,& cims,~
~iufmod:habenc
a nattlra fincm quem flbi maxime propo'
nunt, ut gcnercnt :.!terum,qualeiprum . Muli autem, 8C fi
quid e11 els ilmile,fuOlt &: ipû ucluti manci. Neutram cnil11
fpeeicm fcruant: quare neqi ex feiplls inter fe habwt gent'
rationem.Nartant aurem, quod cum qUàndoq3 mula: coo'
cepiITem,aborcum fecuint:cum non po/fct,quod etat con'
crptum , natura perficere:eo quod ncutra Gt pura &. intc'
gra J1atur~
IneC}3 cnim equi,l1eC}J allni ,(cd utraC}3 cà mutila~
Non omOla autem concipium,C]ua: ex putredine fiune. Rej
fen eoim AtiLl:otclcs inllbro de hiftoria animalium pife"
qu?C"am ex putredine gigni,qui etiam eoncipiunt.atq, apeS
qUlde~
~ qua: ex taunnorum corporum putredinc gigl1ull"
tur,ÎImllltcr generanr, ceris remen imminentes. Ot:inde 8f,
caufam adiungit, propter quam maximc naturalis eft fini.
uiuemibus alterum facerc,quale ipfum. Ve enlm inquit id,
quod fempc:r elt,& dluinum ,aliqua ex parte habeam,'quatcnus poffum. Vldemur enim omnia,qU'iE natura .::onflanc,
rius quod rerum eil primum,&: optimum,delldcrio ceneri,
diCO autcm diuini • Qyare unumquod'1l quareuus pot dl,
imitatur eam,qua: dt in primo, a:eernicacem • Oubitauer!'
alltem quifpiam : fi eR: maximc narurale omnibus uiuèrJCI'
bus facere,qualc ipfum ul1umquodq,:cfi autem fimJlls ge'
ncrat~um
: an etiam in Irrationali anima cominget c~e g~'
neratluam facultatem: &: fenfum , [enfum gignere : Ira/11,
iram: & in reliquis lÏmilircr:an uegetatiuam eITe iraton~'
lis gcneratiuam, Ut fitl:x detc:riore melius : quod efi: abfu r:
l d a~tem
dki POtclt, 'l' quemadmodu/11 ab:
dum • Nunq~
[CI/fUS ramus 10 felpfo habec indiuiCtbillter naturales omne.
f~cultaes:
quemadmodum in[eétorum,partcs eda/11 a CO
liSab[C1f~,O
fI.' habenc fenfitiuam facultatem,& feCU1d~trI
l~emotu:ûc
&in [emine, quod dt ex animalibus, 1.01
d~Ulfibter
infunc ration es animalium facultalum<no C11 I
Ult% cx,?ers & mortLlum egreditur.Sed Ct hoc datum fuer' !'l' Irrauonalis quoC}l anima: rationes [unt in femine ; qu~
,:{I
augemur,uel ad pcrfedioncm deducuncur,irrationalis anll
ma tune in corpus illditur: nec ulla irrationalis anima: [ub'
{tamia extrinfecu5 &: aliunde in corpus adfcifeiwr:mu1ca (.0
rum,qli3! [unt in confeITo,fubuenemus.ConCtdcrcUAr aU
tem,ut in homine, quod dicitur. fercur humanz anima: a ~
gch,r~tione
d~fcen,
prius quam in hoc c~rpUs
dcm,cl adtexi fplrltum,& Illas , qu~
fUnt in eo, Irrauona c
erl
facultatcs. Quod fi hoc uerum efl:neceffe cft ante fe/11
pr~exift
irrationalem animam. Si enim in femine g~C:'
rationem habet:falfum eR:, quod didum cR:.&: fi in fJ:'lllfLl
,f
d
der;
poa al1iœ~fIoutnes
,
rcmanel, fier l ~C)fI
po"'"
�A N
D' E '
pot,Ut i (c'mi ncïint ci us rationrs .in illo ~nim
elfe quo(}l ha'
corpus ma
poA:
t
t.
dt,ut
aneu
confem
autcO)
btba.R ationi
Ilens,ame ipCum q uoque exifrat.N unquid aucem, quem ad
modum animali um q ua: p me nafcunt ur , & pIamar um
pl'a:exil1:ir,fucces fione fit:[ed
a , qu~
g encra tio,non ex apim
& apta exil1:ent c materia,ab uniu(l'(o opificio ,herbaru m ,ct
Cp cics in eam immictu mut,& qU!; in ipfo funt 7 ,
al ~ ma!iurn
anlm. le t c u !t a ~ c s: ftc & in irration ali a nima, qua: el1: in
omnibu s nimalib us , CUOl ta cx uniuerfo opificio fubft.
fiam ~ Genera tiua erg o [-actlhas lion d t irrac;ona lls allim p ,
Ilulla dl: dub itario.ncq: emm genwlti ua ci facultate opus 1
en,qua: fecund um numeru m " abec a:ternitatem .Sed fi 001
"ia,quod fe mper el1:,appccu m:& anim atis proprerca inll,a
efl: gcnerati ua faculcas : 'luomod o in inanimatis proce der·
eni m gel1 eratiuam hab em facu ltatem • Dico cr
l c~
or aCloÇ
q, in eis quoque pro modo eorum , ta lem operacio nem
~o,
llcetilltucri. Quem admodu m enim in ani m atis non ami.
e~ eiufmodl deflderi um: fed in animallbus quidem , qu ~
~ eébuum habem mocum ,appcticus quoqJ a lialUfa immitti
~r ge n t r a l i u ~ fac ulcatis,' lui uduci œfi ro percicns,anima,
m cogi c: ~ in his ip,
com.mo uet,& ad talcm op er a t io~c
Gmul l'uam , quod
COlm
omo
rentia.H
dlffe
cfi
ts plllnma
Ilt,in'luiric ,diCo autem ,Cl' fucccsGonis g racia tales nobis in
fU ~ t operationes. ln plamis autcm,& arb orib us, cum d c;
d lonis expers motus {!t,fpo ntanea generat iua operatio pro
(:edlc:ttc non l'fi mirum ft edam in inanimitatis appa rcat
JemifTa calis facultas . it a~ & elem enta , 'lux in [e inuicem
agUnt,quod domina tUr ,& efi: potentius, in [uam fpccicm
ll1utat,q uod l'fi imbccillus,&: q uod uincicur • F rigidu m.n.
a ( ~ I i, do fup eracum in ipfum mutatur , Îtmilitet & Ît calidü .
a. r'gldo fupereru r.&in ncco, &:humido Îtm iliter. Quo.
~ ma no n tUl'ltincorru ptibilia,cadem cali fa
e1m
~ nim
~tn
us 10
1 uem a calido corru prum frigidum ,fit alibi uicatia ei
t cor
E
.
fpecics
tcur
conferu
t
JU
Co rcpoÎltio,Cupeta tc frigido
Pta quoquc m etalla in aherius locum rurfus frponÜtur,
. tli COlm nc hic quidem la pis alium flbi fimilem gcnerat:
rn r. taUi uni uerfi tas,Îlue, ut ira dicam, toticas g c;
·Pfa t~men
hab et faculcacem • Similis l'fi: eni m hic lapis ali,
n e ~at l ua\l]
an ' ~ a lis parti:ip ra uero mccalli uniul'rfitas toti anima'
(aclIlras,
1. tCOIm & in animalibus,in totis cO: g cneratiua
1100 10 partibu s.& ficut in animali bus,carn e ali'lua ablata,
l'a aliam g enerat nacura: lie & in metallis pro ablato
p~o
OIlill d reponicu r.
Il
ft
E
fe'
1 M A. ,
i p~ um,
nnis cuius. h u i.u~
el1:
enim gratia gener:tt io. Quoni·
cmm coepora (une allllnts lIll1:rum cma;animOf rum fines ut
1
cui.Cum artIfice auu:m domus extrud ore conucni etni; m
&: proport ioncm habet natUra:cum homi;e uero tegmen . '
t um fieri iub elltc ilnima,Cllm corporc autem domus . non ,
folu m autem in animallbus duplex cl1: finis,cuius,et cui; red
&. in plam is.& in h JS eoilll naru ra ioRi'arilim (aclt COt pus: 1
'19 refcra ur ad urum eius, 'lu ~ in cis efi,anima:.lnfll um ë;
cnim (Unt plamarllO'J q uoque parl c's radlx cortex me
tari~
o.
ex
d lllla,& folia, & eiufm odi. III animatis c:go d~pl
Ilis,ut didum efi:in r d iquis aurem lion dt itidem illucu irc
du plicem Ilnem. M ecalla enim &: lapides & ut felllel didi
proxim :
inanima ta,'luœ a frigidltac c quidem & c~l i d i tac
fin i'
habcnr
um
un
,
e
,fep,lrilt
n um/cd ab uniucrfo opificio
cuius gralia. proptt'r m undi Wi01 fabrica m.nol1 itidem au:
enim funt aliquoll lm in,
rc m,&cu i, Ut finis el1: in c j s,ne~
ad aliquaru m u[;Jm aoi,
J
ncaltlcq
infirume
firumen torum
rn arum comparantur.M ag is autem cfi,ut duple x finis, in
om nibus commu niter contlderclur.& clè,ut cuius fin i3, cô
nlUllicer rerum om nium natlltalium , & anificia lium , bo~
n i dcfldcrium .Boni cniro gracia cc nacura,et ars omnia agi r..
fin is autl'm cui,orna nd:t maleria: gracia. dt cnim finis fo r ..
ma quo que ftmpli circr abaci,ue l animali s,quod dt ornare
m atl:riam , & bOlli ddJderi llm , proprer quod hx c Rum:
diuinitatis imicatio . Notant aucem hic, q;
a {f ~ , ueI
uCus fOrt
fcopum A "I(foteles finem dicit.cuiu8 tnim ddldcrium 1 hic
fcopus cfi.& proptcr ea dupllcem o ncm dixit. Appctlt unt .
ha;
a Ut ~ m commu nius dixic.propri e eni m in [olis fen fum
.
appc:ti
ilUfeO}
lant:r
P
ixi,.
/
c'
fupcrius
s,ut
b emibus appetitu
tum non habenc, quoniam n ('q~ [enfum. Appeti tum n g o di
~i c nacuralem ad hoc con!licutioncm .ct ficut,fd iccr ig nem.
q uod fur rllm el1:, appcter e dicimus , & fic ad ;![ud ( Cil den",
O m nino crgo,qua: oat uralcm hunc impulfum & appcrictl
habe nr,prim i <ClernÎla crm appecullt,Et quon iam corrupt i;
b ilia,inqui r non polTullt cadcm numero manere : facicndo
alia , qua lia ipr.l (unt fpecie,fu ccesûon e ::cterni tatem perfc;
quficu r, hoc qu'd em m agis:illud uero mi nus. ud quod h ~ c ,
• ue! p ro .
qllidem ft nt Ult a: diutur nioris:;J la u n o b r ~ u iors
prerea Jquod deficium,& non funt perpetu o , fcd aliqulbu s,
uefpa: , & culi,
ra ~&
tem poribus nunr:uI locu(far um gen
ces,de: qua alia eiurmodi . Magls auu m proptle hoc audi r
aliquis,l1ol1 de cemporis diuturn itatc, fcd d e qualita lis D:lr ;
ptj;'
i ~ quod reliquis.ani mal b us longe
, {1cen
t i cip ~ri oc:
i!alll1us,homo, rm longe d ercnonb us m inus diuinita tis par,
t1ceps,m ulta enim animalia fum diuturni oris u Îl~ cV homo
corniccs,& e1ephan u,& Ccrpente s:& alia plurima .non jl a ~
que fic illud audiend um el1: , 11a:c l1t1idcm m agis , illa uero
~ mad
m inus: rcd fecundu m qualilarcm patticipationis. Ql!
rnodum &: Colis illuminario nes non omnia animalia fl mili.
ter admittu nt.Alite f eoim Aguila [olaris luminis clè patti- .
ceps:&: alitcrho mo:& aliter uefpcrtilio, pro m odo uiftu a:
facultacis. fic & D ei illumina tioncs alia alitc:r fufci,
~orum
piunt,fccundum [ua: [ubHantia: modos •
t'ft
n
cet
lIlud aurem propter quod duplex en, hoc qui
, dem cuius gratia) Ilud uero cui . QBoniam ergo
tius)quod femper dt, &. diuinum ,cotitincnria 8(,
t>erpetuitare particeps dIe non poreil) quod nihil
Corruptibile côringa r Unum &. idem numero per
a rarione particeps dIe unumquodq.
~nerc:qu
ratione cômunicat: hoc quidern
"oreil,ea quo~
;ragis) illud uero minus.et pennanec non ipfum,
.~d quale ipfum!numeroquidem non unum ) fpe . Eil autem anima uiuenris corporis ~u[a
Cie Uero unum • Qgare Cemen, animalium J &. pIâ
principium.Ea auté multiplicitcr dicuntur •Sed
tarum dl: inilrumentum,
ramen animalccundum diuifos tres modos caul
dl: id,propter cl uod '
lllud autem cui confequells dl: drc maxime naturale ui fa.Ecenim und~
ilIi ~otus)ea
ip(um g cnerent )6t co CI> omnia primum &. ut fubilanna) ammatorum corporum anima,
lJt nti bU3,Ut qu~lt:
.appetunt,&: ilIius a:rernica tem: &. quoniam omnino 6nalis caufa.Qgod itaque ut fubilantil)clarum ellCau '
lllernil1it proptcre a inquir, Cl' illud,pr opter quo d, id
c~uJ
omnibus,quod fint,cfi fubilantia. Viuere
quidem cuius gratia,illud uero cui; fa enim
nls,Quplex ~:hoc
~
ibus dIe eil.
uiuent
3urcm
poetica ,&in libro de generaciollc dixir. ~el
: ç~ r ;a~.
8l.:tJ.e-<.
a~od
&in
fa c~ ac te ...
. habet,~
a:dincator n~e
6111s cuhiC
uum:
proh,bm
a:/tuum
&
Imbrium
iu n~1l
au~ gracIa. dt. Tegme mi enim gratia domum [<lcit. hab et
tulll
cnim tegmen
elit,hoc
~ &:.alium 6nem , ne~
e .IS{;
,
gl~OdUI
10b
.CUt.Gc aClt'~go;mu
. dico,mu9
s a:d
j fi~n&;t
. aniœ,atilln ~,
i , aJi~,
& 10 omnibu s,qua: nacura cO~lQant.
duple Ut ergo. ht~,fe
• cil: linls.e,us enim quod diuin um elè,ddtd er1um,, p
~cr
'lIIoli umUD'1olq~
qua1~
~1
•
pol1:quam d!"it de finc generariua: faculrat i,,& de nutdmcnco, & Ccnl1h,& ut femel dicam de: ijs qua: (unt oPPOû.
ta aoimalibus facultat ibus eA: tradatu rus:prius pet hœe do
cet,quo d illi,qua: hab eod; cfi: de anima orarioni, oPPOÛto '
rum dt necdraria trad atio.An imatum e:nim,qu atenus di '
~i anima cau .. ;
animatlT,nutritur.Quare,Cl' ipfum nucriat~
quod au# :
amma:
elè
fa
cau
fa eA:. Sirniliter&: Ut uita [cntiat
rat
fenille
(emit,
quoI;}
:&
nutrl'ur
cnto
"Ol nutritur.nuuiOl
2-
c--"7
'
�S < 'E
C
V
tit.Qùàte èi,qui dt rlutritiuà & retlGti"ua ànima eft ttaéht. '
lurus,prius fcl ~ ndum
dl, 'luid dt fcmire,& nutrir(: & ri ,
qui il,la noITe uulr,fcite llccdrarium cfr, quidnam eft nutrimentum,& renfllc.Senfus enim [enûlis fenfus cft: & quod
l1utritur,nurrin'ltnro nutrirur.ea aUtfm fu nt ad aliquid.Eo rum autcm,qu:x: funt ad aliquid, qui alterum nofTe uult. ci
'luoqJ neceITe cfr reliquum cognofccl'e'. ~are
ncceITc caj
lit qui de anima diêtutus eft,de oppofltig quo~
dicar.F ru,
fIlentum enim,ut frum~t
quidrtn ,110 efr ad aliquid. Vc
llutrimentum <tût, cfr ad aliquid .Similitet & lapis·, ut fub, '
Rantia quidem aliqua,nol1 cft ad aliquid:ut autem uifibilis
ad aliquid ca. Vifibile cnim dt uifu uiÎlbile. V nde c:rgo hoc
cft,<}l ammà nuttimenti,& [enfus corporibus caufa eft, ut
adeo neceITario oltfndarur de eis efTe diccndum,hoc ofren
dit per propo{ita.Cum cnim cauf:t,iVlquir, mullis modis di '
cantur. Vel enirl:J tnaterialis caufa cfr:ue! formalis:ud fina,
lis:uel c:ffeêtlUa:Cum ergo quatuor modis cauCa: dicantur:
fecundum tres modos ofrcndit cau Cam cfTe uiuentibus ani,
fIlélm:& Ut [ormam:& ut 6ncm:& Ut effcêtiuam.Q!:Iod.n.
l'on materialis cauCa anIma cft,cla rum c:lt.Et q, anIma qui
dem,ut forma ,uiuenribus caufa cfr,duobus argumetÏs ofië
dir.I1lud.n.ur fubfiamia,ci forma ftgnificat.Anima idquit,
uiucntibus uiuendi ca cfi.Quz aüt uiuunr,quatenus uiuût,
ci! habenr.Quicquid autem dt,'luatçnus dIe hab cr, id cius
forma ca. Anima ergo uluenrium forma dl:. Vel fic potius.
Anill'la uiuendi uiuemibus caufa efi: Viucmibus autcm ui,
uere corum eITe dt: Anima crgo uiucntium eITe cfr • CUI
u(cunqJ autem rei ipfum eITe eiua [ubftamia eft.Anima cr,
go omnium uiucntium fubfrantia efr.Subframia autcm, ut
tine,omnibus cau ra eft.Anima ergo,omnibus uiuemibu9,
Ut fint,cau(a (ft. Vt [ubftantia ergo anima,ut fil, caufa cft.
Hoc crgo unum dl: argumellrum,<}> anima,ut forma, cau,
fa dl.Alrc:rum eCl: autem, quod iam etiam in pr:x:ccdemi,
bus dixit.Cuiuruis cnim,quQd dt potêtia,inquir, perfeétio,
feu enrelechia , forma eCl:. Pot cntia aurem uitam habemis
corporis anima cntclechia eft. Anima ergo potentia uitam
habenris corpOlis form a dt. Sic ergo caufa cft anima ani,
fIlati corp rls,ut qu:x: eius form a efr. Atq ui & ut e{feêtiua
èau fa, cau fa dl,& princip:um anima:& ut finalis.Et cp cau
fa cfr,Ut fi nis, alllm a,ftc olten dit potel1:. Prius autem acci ,
pit,q, nacura omnia allcuius g ratia facit.hoc enim monfrra
Wt in auCculrationc nacurali.lilfrrumentis prçdita cotpora,
3n'm:rgratia. Cuius autem gtatiaaliquid fit, hoc cl1: il,
(ius fi l1;s,Anina ergo inltrumemi pr:rditorum corporum fi
W1a[is caufa eft.Q!.lOd aUteOl,U cffed iua caufa, principium
cft 3l1l ma,aperce ofrendlt.Eff. c11ua autem caufa ca i11a,un
de l'a principium motUs. Motus aute Cpecies Cunrquatuor.
primus enim,& maxime propriuli motus efr,qui efr [ecun,
d lJn1 10cum:Deinde,qui efi: fecundum alterationcm:Dein ,
d e [ecundum au"q ionem : Dcindc fecundum diminutioncl
E r,quod motus r 'cundum locum cau ra efr animalibus,ani··
m a,clarum d l:: fcd fte non omnem comprehendit anima:
fcd eam,qu3: el1: fecun dum locum motiua, Quarc eria ofr~
.
dil ,q, altera lionis quoC)3 cauCa cl1:. Sen[uum cnim caura cCl:
anima.Senrus autem alrerantllr , a fenfilibus quodammo,
qo affedi.altcrario enim qu:rdam eft, dirgregatio, & con.
gregario uifus.Sed nondum per h ~ c plantas quoCfi compre
h eld
l ~:rub
· ung
i r itaC}3 , Cl' audionis &: diminu tionis cauCa
cl1: aooma , Ut omnia animata comprehendat. Nonllmili,
ICI' au e ~ e,fr,effediuum principium,& formale. Formale
tilim prlnclpu:lm ûmilitcr eCl:, ac finale: effediuum alltem
von ~ mph,
f~b,tal1icd. s
allquarum operationum,uel.aE
feêtuull'l pm~cIP.lU,
&: caufa cft • Quomodo autem dici,
mus dlmi nutlonl s quoqJ caufam cffe .:tnilllam ~ Nihll enim
I1CC)3 ipfum Î1b~pfi,ncqJ
[uo fubieéto corruptionis caura e.
Omnia enim non Cotum dIe,fl"d &: a:ternitatem pro modo
f~
appetu.nt,ut iam didum efi:.Dicimus ergo,<}l quemaJ,
modum dicitur &id quod non eft,& priuatio caufa eITe re
rpm generationis:n Qn cp cauCam effeêt iuam habcar: [ed q.
~ . ij~ p1u~ar,qd
~t;
~ ca.~dé\nt
forPl3e ~oum,
qu~
N ·'n
V . 5- ]
fiun ttOmne tnim,quod ne,ex ns,qua: nonfunt ; &. ex P iOI
pria pl'iuatione ne:ue diêtum dl: in naturallbus.Sic ct a III fil 3
diminUtionis dIe cauCa cflcitu nnon <}l faciar d i m i nur i ~I1\-,ft
CUt facit auétione : Ced quod proprer imbecillitatem el dCIII
ceps cedat.Alioqui ad oftcndendum, cp cffdèiua caufa c~
atlÏmà, Catis eft Ccire,<}> auêtlonis cau fa cft. Si itaq; fccundu
omn,s caufarum modos animaro corpori anima cauCa en,
ue Îlt,quatenus eft anim"'tum: Si auecm cfr animatllm .' co
ipC01lUtritur,& augctur,& gcnt"rat: & eorum t rgo anima ,
mufa eQ.quod erat propoiltum ofrendcre. Ea a!llem mul·
lis modis dicuntur .Caufam autem dici t & principium mul
lis modisdici.Quatuor enim modis dicitur:ul forma: llc m~
l'cria:ue efTcêtiua cauCa:ut fina lis.Similiter autcm' anima tri
bus definitis moèlis cau ra eft.E x quatuor enim modis cau'
(arum in nuurali aufculr ationc definitarum,fecun dum tres,
Itmiliter corpori a/lima caufa efr. V ude enim motuS, h?'
efr,Ut (ffc:êtiua cau(a:fk enim ipfam uocat: & cuius g ratl ~ 1
idcft,ut finis:& ut fubfi:amia,a nimatOl um corporum anl,
ma caura efr,pro co,quod eiè,ut [orma.In propria enilTJ f~r ,
ma unifc~
fobfraruia charaêterem & 6gutam a~cl'
pit.Materia cl1im communis cft om nium.lam ueto anima
ta eITe habcnt fecundum animam.Qyate animatorum cor
porum anima forma eft. Q!.tod it3q1 ut fub{lantia , c1arll l1l
dl, caufa enim ut fint,omnibu s dt fubfra lllia. Q uod ca.lI
Ca cft an ima ,ut forma,pcr hœc ofrend it.cfr aurrm hoc pW.
mum argum ehlU nl . Anim a enim, inquir > uim: principill lTlo
& cau !"a dl uiul"ntibus . Vlurre autcm uiuentibus cffc eft,
' Vniu(cuiu ti autcm eITe ci us forma dl ,& fubfiamia. Ani,
ma ergo [orma efr & fubfrantia uiuenrium . VniurcuiurQ;
aut cm rubft'itia ca cfr,ut fi t. Anima ergo uiuêtibus [ ub R al~
tia,Ulllnr,caufa dt. Non hoc autcm ordine propofttio nfS ,
~ 1I~
protuliurcd a pofterioribus incepir.Caufa cnim, i n quir
ftnr,oml1lbus efr fubfrantia ,ut Îlc Îlt oratio.Subftantia "I da:,
cfi: autcm diccre,forma,Ut fim, omnibus cauCa cfr, h:ctl
' ~'
dum hanc cnim unumquodq3 & cfr & dicitUr , Q uaI'e UI'
uentibus rubflamia,& forma ut fint caura efr. VlUcntia ali
rem eITe hl!hent [(cundum ui : a m.ha~
cnim ratione ab 31ri!l
differullr. Vit::o autem anima cau fa e{l, Quart: ft omnihUS t
Ut finr,caura efr uniufcuiufq: fubaantia & fo rma. ui uenri .
b us aurcm u i t~ caufa cfr allima,quatenus elfe quoC}3 hab ct1
forma (rgo & Cubfèa ntia uiucn tium eft anirtla. Ar la o te1 e ~
aurem,cum propofiriones d,x,lfet, conclufiol1cm non ad ..
didit,ut apertil elt.Sub(bl ntiâ ailt,utiam d!xi ,["Ormâ d, ci ~. ,
EU autem eius,quod potcntiJ)rltio entclcchlJ.
Secundum argumenrum.Ratio autem,inquir,pro e o,qu~
cft,rubfrantia, & fo rma.
,
Manifeflum auté)quod &. cujus grltia animai
lieur més,aJicuius graria facir-:eodem modo &. n3
tura.&. hocdl:ei finis.Talem aurem in animahb llS
anima fecundum naruram.Omnia enim narur::l!ia
corpora)animf infl:rumenta:quemadmodum ql1~
funr animalium }fic qUf funt planrarum }ur qu~
fintgratiaanimf. Duobus autem modis illud c~
fas'gracia:&. cuius &. cui.
PoH:quam ofrendi;, <}l, lit forma corporis, principiutJ1;
& cliufa i anima, nunc ofrelldit,q> & lit finis. Quemad/Po
dum cnim mens alicuius gratia facir:eodcm modo 8t nar~
ra, Mcmem dfcir aêtiuam {leur mens architedi nihil fru;
Rra alfumit:[ed omn
i a,qu~
ad atiquen'l finem fpeétan,l1~
pe domus confrruêtionem.Sic ergo nihil fruftra fadt na,Ut
ra, (cd unumquodC)3 eius opus propter aliquid efr. HoC a~
lem aperte ofrendir in narurali auCcultatione. Declarant , '
qU;i
de lIfu panium medicorum traêtarus:q, ne min01u~
dem naturz opus fruara eft,Ced alicuius gratia • Curus a,a(
gratia filcir,hoc ea,eius finis,inquic.Cuius ergo gracia faCl'à
animz,inquir,graria. Animatorum ellim, inquit, (orp~
,.
omnia,& animalium,& planrarum,infèrumenra funt ah"
marum. lnftrumcntum aut. cm fit gratia utenris: &' eum :1",
a
'(Jla l .. b~t
nnem. ~arc
&. qu~
,,"At il~atur
,o{pr~
, ~nL
' "
r
.
. .
�D E
A
N
èJico,t1ntm l1abrnt ipram ris ururam animam. Duobu9 auIl ,lIud,euius gratia,&.id cuius,&.id cui. Hoc in 10
l(m &n~J
co !Jet Ile accipitudum dt,4l1imam quidcm fincm,ut cuius:
a111 mal auttm ) Ut cuiJaCit tnim inlhumtntarium corpus
n;Uura
anima:
quidem gratia ) ut co utawr , lanquam finis ,
il
'Cl '
I1Ima,uc.cUIUS.UOlS aurem ut cui animatum. VI. enim cilra
lm rdimt!1tum l1ntanimali optrationrs omnia facit natU,
ra V d igilUr fic rfi,iIlud,Cuius &. illlld' cui: uc:] flcut pau
-,
,
d'1~ ! mus,Ci
Io am~
quidcm,"
gratia [abri
ca: mundi , &.
~tenlas:Ho
tnim omnia expetuoc:Slc &. allimz.Ei.ll.
pra:parat ad ufum infirumtntum:q, &. utrius dè.
~t'd
& unde primum (ecundum locum motus,
onm,ibus autel1? indl: uiuentibus ha:.e
acuiras. eCl: aute & alteratJo & auého per anima.
Scnfuscnim alterario qu~dam
dfe uidecur. nihil
autetn fcotit) quod non habet animam. Similiter
au~cnJ
& de auéhone,& diminutione habet.Nlhil
('l1nn diminuitur,ncc augetur naturaliter, quod
llon l1utritur.Nihil autem nutritur,quod non ui
tf fit parrices.
~ntJa.o
fi D rill ceps ad elteétiuam tranCu:. dfeétiu;t tnim cauram
~e fempcr uocat,undc principium mOlus. Cum <luté mul.
tlS Olodls dicacur motus,ut diéturn d'l::'1' mocus quidem fc
bun?um ,1 ocu01 anima cau fa dl:,c1 rum cfi. Sed non omni
Us,Inqult,i,nfLè uiucmibus ha:c faculcas,iddè Cccundum 10
~u
m~lÎua.rc
nô 6c uidcbirur omnis anima dfc cauo~
e~h u a.&:
idee cam alibrum quof.}3 motou dTc cau Cam
&. an~lt:cioS,1qum&
auétiollis:& d l minutojs~
ft CI",omUI anima uniucrCalém [ccit oralionem • Q:. uod
a a~ amen" alterationis caufa dè,Gc oftendit. Animalibus
IU'!la rellfus caufà.dtOmm: autem quod Centie altc:ratur.
A d" c
' , caufa dè , Quomodo
'
•
Ji I1Ima
rgo aI
teratlonts
autem
fcn,
eum lelt alceraciol1tm, nunc quidem non addidit. Dein~
p e~s autem adliciet,q> duplex dl: alteratio:&. in uniuerfum
i\~1J
duplex tf!::ltoe ~u i dcm
, quod ducic ad coruptinem~
, ud uero ad pcrfeébonem.a doétorc enim difcipulus pa,
t leUr & al
'
,
du
"
ter , Hur,~
non a d, c~ruptlonem,
Cco~ pctfcébonê
d CI/Ur. Qyod tmm potentlalll co cft, ad opc:rationcm de,
r ~lcur.Sie
&. fen(us altcratur,&:a fcnfillbus patilUr ad pcr
e lonem dudus,&: a pocêlÏa ad operationem produéèus.
Q.uod aute:m auéèioOls qu0'lJ. & diminutiouis caura dè
ëlnima,ûcof!:end't.Quod augctur,&: minuirur,tlutritur,ni,
hil cnim augetur,quod non nutrltur.Quicqu d aucem au·
gerur,uita: dt particcs,&. fieri non pocdè,ut lIucriatur,quod
IlOtl cft uita: particeps. V t crgo nutriatur , u:ucrc caufa eft~
Todus autcm uita: cau fa dt anim a. IiHrgo,qua: augêrur
& minuuntur ,hui us ipftus auétioni".& diminutionis cau fa
anima dl.Si autcm nonnulli qu ClJ hpidc8 augtn uidrcur:
Ilon cfi hzc proptie auétio,Ccd potius addirio. Hancwim
auétionem d/cit ,qua: lit pcrirtftrume:ma natural':t. [n(rru ..
nt,enta autcm non runt in inanimati •• non crgo augentur,&
bl,oqUi,quod augetur ,per omnem parrem augetur.ut in li.
~ rOde gencrationeoltenfum cfi.Lapidlbusauwn extcrius
t Orta{fe addito puluerc , qua:dam fit mutatio: &fic maius:
oe~rn
fit,non faéb audionc,fcd oldditionc: Geut fi ignis au:
f~r,
~icatur,plbs
lignis ad~its:
{j~ ~ mccaUa augécur,.
c mlda cx qua conltant, matena ClrCllClrea cxccrius, con,
.:aeta,eaquC in ipforum C}Jbltantidm,ab ca,qu~dt
in terra.
CO:~aL
bcultcm,cx uniucrfo mutira.Si cnim proxima, &:
ail' tln~os,
c aur
dt aoima.Conrinclltur autem,.& Cunt, &
au~l&:
planca: donec nutriuncur. Nutrimêtum auteln
ef!:.Anima crgo audionis cauCa dè. Male.
trgo 001S c~uCa
ta at:b~nli
b us principiis,terrz,& rdlquis,auétionis cau
cu mat ~Ir.l)ed
ad hoc fortalTe dixerit Empedocles, C;; icut
l1une n:~a
ea'&:,cffcdiuas naturalifi cau ras tra~:e
er rgo
"on h..b b,ffcél:1uas caufas,red matcriales tradldl.Sed locü
lugctltU C Il rcfponûo. Nc 'l1 cnim tcrrcfrrcs radlCes magis
Qt.~
r,quamrami. Vbi'l1auttm tcrrcnum Cupcrabun,
5},
, 0" cr&Q ad tcrrz f~btanim
atunct J ni hi Ifurfum
1 M A.
47
augcri dcberce.
Empedocles autem non rette hoc dixit adiiciens
plantis augmentum euenirc radices qUidcm deor
fum agentlbus:quod terra ?te feramr fecundum
naturam:furfum autem, proprer ignem fimlter~
Ne<J3 mim iIlud furfum & deorfum reéteaccipir.
Nonenim idem dl: omnibus furfum & deorfum
radice~
& uniuerfo.Sed ficue caput animlu~:fc
pl<lntarum:fi ôportec alia in (lrumentum dicere
& ead~m,proc)&
quibus fungurur mu;
~era!
Idem autem mfirumenta dicere ,in quo fit
ldem opus. Ad h~c autrm ) quid efi,quod ea conl
tine,qu~
in contraria ferunmr , igncm teram~
DiCl:rahenrur enim,nifi fit aliquid prohibimrum.
Si~utem
ira dl: anima quo que dl GlUfa, g,augo
tur, & nurrirur.
'
l'ofiquam ollcnl.iit augm(ti caufam elTc animam,rcpre
I1wdic Empedo.qui non rl'éh dixit auétlollcm in animatis
fiC'ri. Dicebat enim auge ri plantam,co quid(m) qui in ipCit
dl,igue ramos furfum augenrcaerra autcm,qua inipra ~fi ..
tadlccs in[nnc Jgêlc.Auétiollis (mm cau(am tUfZi & ignt
adfcribebat.Hic enim Curfum r.lrnos aug:t, ut 'lui furfum
ferat:c~
ucro deorCum radiecs,ucquz deorfumfcrat.Eü
aUlcm prImo reprehendlt" '1' nOIl reêce dlcal dIe infcrius
plantarum radices.non cm,m omlllbus idé rfi,inquir, quod
furfum ~f!:,&
deorfum.OcJndc ç.ufam 'luoqr affert. j'llhu
rnenra cllim,inquit,opcr,bus di1udjçamur.SI tnim opc:r:uio
I1U01 gratia rune ilf!:rume1
t;l aJu~
cafdcm opcralÏol1cs agàe
eadem fucrint. QuemadmQdum tnim in alris animaLis) id
per quod nutritur ,tet cs; Ile ergo &. pla mis id, pcrquod nu
triull\ur,os fuctlt.Nutriumur auccm pcr radICcs. ip(x CI go
plantai um os fuer' nt,aliorum autcm animaeorum ommo
os pcr quod nUrrJuncur,(uperdè.Omnium enim caput,in
quo os (uptriorcm loeum oblÏnct. Et pfancarum ergo os,
&: caput conuenicntcr fuperius fuerit. Q!!arc plantarum ra
dices filpcrnc potius,rami aurem infcrnc. ut ad uniucrCum
autt'm,lIquidé in uniuel'fo Curlum, &. drorrum diccre opor
tct.quodcircücirc.l C]uidcm dt,rurfum efè(Dicô aUlcm cœ
!um)quod autem mcdium,deol fum,ncmpc' lerra.animata
,~aq3_
j~cul1r
fupnne caput haberc:,lloll omllillo, Ut 'luod
Clrcoelrca d}lc~
~t unde principiuOl OlolUs:quandoquid;:
&: elC.cœlo prlllcipium cf!: motus corum, 'lux hic fum . Ee
.cum urationa!fa animalia plurima,fere aaré omnia,prona
Hl ccrrUll Cpeét m,ut ne po!hrioribus quidcm partibus ad
ld,quod cir,ûcÎrca ë,caput altius habe;ic:fu~ors
camê ani
funt circa capur.
ntalJUm pa: CI'S clTc dicuntur ca pUt,&: qu~
Qyarc capJt Cu,p~rlc
dicmu~
capitc autcm propottio
I~cm.&
con~(mtl
habenl radiees.ill'IlC enim ef!: pLIII'
liS ~ocus.
pnncipium, Ut fupcrius quidem ûm radlcrs, &
non lllfetlus,Hoc crgo unum abfurdum ci oblicic:aduerCus
qU,od qui [p'iam pro co refpondens, &. eum ddendcns diclt:
q> Ille fupra,&. Infra>ut ad uniucrfum dixit.Radices enim ut
ad ccntrum,augcntur:rcltquum auctm,ut ad ccdum .Alec
rum rurfusabCurdum excius diét,s coliigit admodum ap'
te,et coha:rel1tcr.Non enim ab ignc,iIlSJr,'& terra fit auétio
Si cnim ignis furCum augclllr:&. terra autcm dCOlfum : di:
fha]~enri
,inquit,&. diu~lIc,ntr
plantz,curn nihil ût,qu04
COl1tlllcat. li auccm dt altqUld,quod ,omiutt:hoc facrie ani
ma,l1utrimcmi,&. audionis cauCa.
Y,iderur a~té
qu~brd.lm
ignis naruradre 1i~
phclter nutnmenu, &. auéhonis caufel . Ip{e rnun
fol us uidetur ex corporibuS' 8{. demen cis,quÎ nU!
ritu,&a~ge.Q
al in~rjs
Blin animv
lrbus e,xlfilmauerit qUlfpiam id dk) quod ope!
ratl1r. IS autem qUodammodo,conca.ufadl:, ~olt
:lutem fimpIic.itercaufa {cd porlus anuna.Ignts.n.
a,,!dio in lnfirùtum:doncc fuait,quod posfi.t ~
�S' E
\
bl~,
&
V
finis dt
t i o maghitudilifs)& augmenri.ea au:em ahi;
nen Jg is.sç. ra~ions
potius quatn l11aterif.
huri.Eorutn autctp qUe l1~tur
' ~ra
C
, confiatl
Polèqua m othndlt al1!mam audionis elfe caufam ! ;Ilia
l'erimit,qu::c qllibu(dam audionis uidentur cffe caur~.Em
p edodcs qUldem terr'am,&: igncm caufam in plantis exilH
Jn~bar.
e o q> illorum quidem contrarij [um rnotlJs,rurfurn,
.& dcorfum. Vldentur aut(m &: planta! in contrarias pat,
l es augeri [ecun dum radicrs,&: [ecundum rames. Atij aUle
igncm tufpicabâtur folam cITe auétionis caufam : aduerfu8
'luos nunc in (lfiit • R eétl' àucl'm illud, Simplicltrr addidir.
~rabl1t,qui
uitn auétiuam igni !tibùebant,'l'
in hoc eni~
curn l1mpllclter auétionis caufam dicerent. Cocaufa enim
crre ~ gni s ,ur
inlhumentum audioni s per quod ei quot}! cf,
fe 'U1derur. non auccm ûmpliciter nuCtionis crre caufa, frd
tantum ab eiTe ait, ut audionis l1mpliciter cauCa fir, Ut &:
dctetiorem,quam (t'cundum inlhumt'nta,concaufam elfe
dicat inlibro de generatipnc,&: C'otl'uptione. Inarumcnra
~nim
a radone adaptata finem aiTrquunrur.Si autem ab ar
'tillcc diminantur,incommoclum.sine anifice eoim operari
119 11 polfullt.Ignis au rem ipre pet [c opetans,exitij,& corru
p!ionis cau ra fic.Currl enim cibus coquitur, &. meditamen
tu,!~oi
a med,ica, ue! cQ~uilar
radone regalur , qui co'
'lUltlg11l8,magls corrumplt, &a ptopriefpccie feu forma
Glbducit,.Cum, aurem ~ i x i f!et,
q> uide:luI' qu i b~Cdam
ignis
c~e:
l1utnm
e ntl~ &; auétlOI1lS cauCa: undmam in hanc ad du
~l funt [ c nte~lIa1,fu
~ iumc
; t.Solus
e!lim ,inquicex fi mpli,
f,bus corpotlbus cermtur augeri,&. nurriti ,in hoc eu im fo,
Aum ,cOl ~ fuetUdo
nutrimenti !lomine ufa dt: &. propterta
:.luébolIIs quoq;.Quod en'ffi'nutritur,hoc &: augctur.huius
ntultum u[un habemus in confuc:nidine,ct apud antiquos.
Omnes ftmui tecum,inquit Poc:ta,c:dax ignis uorac: &. rur
fus,Omniuoro igne,didum cn. Si itaq3 ex fimplicibus hic
f~J:m.nutri,
a~getur:hic,n
compofitis quot]3 fuerit nu
tntlOnlS,&: audlonls cau ra. dICO au rem , in animaris. Vbi
~rgoftédei.Phlps,'
non ftm llirer outriuntur &:
augemur anima a, ut rgnis:ûmul eriam per hoc onend:rit
,
,
,
'
"1'n"n111 alllmaus Ignls nlltrlmemi &. audionis caura ea.
Sic autcm olècuditut.Qua:cun'l1 n~tura
nurtiuntur &. au~ in feipns nurritiuam , &. ; uétiua
gentut(idelè a utem:Qi
llabcnt faculrte~.Q
u ~ enim ~on
nutrionru r ,& allgê
lur ,ea 11011 pto~
l e eife dlculltur Ila,qu~
dicuntur.) QUa!
~.rg
natul'~
nurrIUntur,&. per hoc augentur , habent nUlti,
Il0nlS terml
, num:~
de6nita cft corum ad cerram uft]3 men
furam audIo .Igllls autem non elè definita nutririo &. au
dio. il~ innnitum enim augc:birur, ft matetia flp~c:dire
..
~ur.Il1s
autem non ~ilre
aC,ni~turS<:
augc:"
-,:ur.SI ~utem,on
ftmlllter:ne anlmatls quidé auéti(;ltIis cau
fa fuem.Igms.n. n~
eft finis,l1!!c ratio auétionis.Qya: aüc
l1atu~
~u g en , tur
ahl.luem nllem habent ,&. dererm illalam
auétion~
s ratlo~em
, ' Secundum rarionc:m aurem augere.
&. dc:6n1te,fuem aOlmoc,&non ignis • Sic ergo oftendit q>
110? ignis anir~lts
.auétioni.s ,cau [a dt. Quod autem neque
~ I,gn~
pro prie dlcltur nutrltlo &. auétio,fed gencralio,onê
~It ln llbro de generatione,&. corruptiooe. Is aUlem exifti,
~u.s
elè ex c:lelllentis. outrir! ~ augeri:quod apenc qui dé
10 , fiS fuperabundantla.,addmo dh aqua enÎm aqua: addi,
~a,&
~ra
re~,
fic fir corum maior excrefcenria. id autê
~lon
c e nut,rlmenrum,nec audionem,clarum cfè,Ignis au
rc,? cxr~tCJ[,no
~dito
igne,[ed disfimili mareria , Bcut li
gnts,~d
c,ufR~dlC
ab ignis facultare il! cius mutatis rub
fràntlam,ûc t IgOlS ~xcre?tia.
V lderur autem tale quid
c:ffe,& qua: ca propm: , audIo. Mutaro enim alimento in
C?~pori81tuam,c
.fit animatorù auétio.Oftendit aih, ut
dIX! ,quod J~,quod
10 Igne nt,gencratio cR:,&: no audio.
" ,
ne
, Qyol11am autem eadelll dl: anil~
t:t generatiuafacultas:de nutril~o
~nire
neceife cft.
, ~J?ofh.la!D
~ j xi,.d~
ane , gcnrat~ujlC
fa<éi5,~ndc
nutritiua
primum d~
oa~
N
D
V
S
dit,q, ci ,qui de anima didùtus en dè ~s , qua: funt oppofl:
ta animallbus facuIra!ibus ,rraétare neccfi'e cfl:, ?d o11clIee
dum
erre caufam nlmitionis &: aué( cl·'slA. ahe'
. animam
.
ratlot1 ls,qua! cft fc:cundum fcnfl!s,& rdiqua: & E OlpCl!O'
c\.s femenria: inrcrca m~inr
qui non <lnimœ aué,iiotlclll
tribuit, [ed materialibus caufi~:
&. l'OS penit fi rçffllll, qui
C l uS,qL~a:
, fit in animatis,audionis igneam fubHamiam c~ u
f~m
eXlft,manuhic dell1ceps de coh;x:rentibus ucrba [aca,
dICO autem de nurrimemo, ut fic deinceps de facul,latibuS
quoque, tradet. Tanquam enim de una ul'gcrariua faculta.'
te fuperlus quoCj3 uerba fecit,ubi dixit . NUlritiua enim ahJs
quoCVprima ineft,&:elè maxime communis (acu!tas anl'
ma:, [ecundum quam uiucre ineft omnibus: cuius funt op~
~a g(ne~'r
,&. nutrimt:nto uri:& hic rurfus, quoniam t'ade
c:ft n~ltIUa,&
generatiua facuhas:dc nu!rimenro pririlud!
d~nl1re
necelfe dr.Qu6d autcm dlCit, dt eiufmodi. quonlam una cfi,&. cadcm uegctaciua facultas:cuius funt ope,
ra gcnerare,&. titi nutrimClllo(per extrema mediu quoq!lt
compl'dlt::ndens,quod cft augere,&. ad perfcdam mcnrui
ram dcu~r)qa:
augentur )diximus aLltcm,inquit, de fil
IlC gC!1eranu~
operatiollis,neceifc eft &. de co, 'Juod eft op
poflrum nurriliua: facultati,dicere dico autem nurrim elo :
Ut lIc de,inde de ipfa quoquc: faculr~t
loquam~r.
V nam a~
tem dlm facultatem
nurritiu<lm"
&. auétiuam &;,
gcncrarl '
~
uamlt1onllmpliciter:quoniam ucget3tiua commun 's de elS
pra:d lcatunCed quod lInus finis l'ft harum omnium, opt'ra'
tionum.id autr.m ea,gencrare altcrum, qualc Iplùm, pro l
a:terni!atis. Omnia aUlell1,inquit a finc,ad
pter deft~ium
l mc:
ten~lLur
;denominarc par ~a.
Quare , qUO'
q,ucm ma~
l1lam ~m
uegeratlUœ facultari finis flè generare .. lre!LI m,
quale Ip(um:eam,qua: in omnibus cft,gellcrnriuam il pd,
lare a:quum elè.Nutritiua enim &: audlua facultas Ut Li (c(
uiant)faétf Cunr.Quoniam eni:n neri 110n pote ft ,~t anima
ta generent, qua: non ad dennitam, &. fecundum lIal U'
ram men[uram peruencrint: proprerea aétiua opcrario l1 e',
&. facultate opus eft.Sed quia rurfus fieri non pordi ur all
g eamur,qua: non ~ur
i umr:idco
nutririonc opus efi.Q!I~
re proplet gencrauonem qUldcnl au{c'o: proprer aUCtlon c
aurem n,urmio. propret generatiolJem ergo nurririo. Qua
re qu.omam a fine omnia denominare par eR: :ha:c ea ~ e (
lleratlUa omnibus appc:llanda • Nutriciuam au rem cul1l
aétiua ad idem deducit, prou~
cam, quam , cum in dl;
étionis conrextu fuerimus ~ caufam diétUli fumJ.lfl. Qla;
re neCI; de: audione feorfum uerba facic:fcd coniundim cil
co,quod de nurririone dicic. Vilde nc'll audiuam feorfu(11.
[,aculcatem dcfinir.Qyoniam aurcm ipfa anim:Jll uegctai~
f-acultas,eadem elè,ac nutdtiua,& generatiua faculta6: de'"
fedJUe fccundum phraûm dida eR: fentenria. Sic eniJll dl'
<;ere,opportebar. Qyonia autem eadem cfi alllm$ faGul ras ,
ourrmua, &. genera!iua: de generatiua: autem fil~
diéèulJl
QPpol1to dicete:nutritiua: a~
(fi: neceifc en & de nutri~
tem faculrati oppofttum elè Ilutrimentum:oportet itaq; pl'l
mum de nutrimemo dicet'e.
)
, Hoc ~ni1
, Nu~rlt1a
f~ernJt,quod
que nU~t1meo:.quar
;:t~
, lI1qu
.
aIiis facl1lratibus opere (ecrnj~u
l t anima ab ali'js animahbus facuhtlb~
nutriat.hoc dt enim eius proium.Nl~E
de nutriméro primo di cere I1c~Je
t.
Vldetur aut eiTe nutrimentum contr'arioJU COP
t~Jriu!no
quoduis cuiuis) {ed <:JucrcuncpCOl1c[al'
na non ex fe folum inuicem habec O'eneranonel11,
{ed &. audionem. Muira enim fiun~cxem:
{ed no~
oinnia quantitatem fufcipiunt, ut fan urJ1
çx laborantc.
, Varia funt, qua: de putrimento dicuntur • Atij cnitJ1 di ...
quatenus nutrimentum elè lImile: eorùm, ql.l:t 1L~
tnuntur ,id augec.elè au lem lInlile ûmilis'audiuuJJl,non c6
t.rarium.id enim &: con.trarij qu0'l3 corruptiuum cfr · I1(qli~
efi:'e.POt~.f,u
a ~ontal
nutriatur,quod nquitur , (cd ,aur '
rlt
. ,»lij,i\lq ijer,O dlqmt,~
çOJ,ll{atium o"tr;, ouod nut , "
'~nt,l
•
, -~
.. ."
~
"$i clii'"
1
�48
Si c:~im
~utrimc:n
paritur ab c:o,quod "uuitur: tk con' form:r magis particcps,audum a magis mau:rialis , &. con '
~ no
iridcm autem,
',rarlum ln contrarium mutatur:nutrimentum ergo conera ltarq in ipfum mutalione.nutriri di(lur
rl~m
dl (Orum,qua: nutriuntur. Hzc ergo [une,lquz de nu &. quod eft materialius ab co)quod cft magis formale. Sic
IfImento dlCuntur:quae contraria dfe uidentur,cum reuera cnim fe habent inter fc: ignis & aqua. His crgo lic inuicem
. ign
~fi
~utrimcn
.ignis autê aqua:,
110n fillt. VlrunC}3 cnim c:orum ad pattem aliquam refpexil; mut~,i5aqn
&. ad hanc u~ra
dicit.Nuttimentum enim cft potentia qui- non 'tldem',n,em<? cnlm dlxc:rlr aquam ab igne nuttiri.Ignis
dlcltut. O",lncs flmul tecum, in quit Poeta,
de";! fimlle C:I quod nutritur:aétu autem & operatiolle con autc",l n~trI1
edax
Ignls
uoral.
V nde t'tlam qu<[fiuerit quifp:am ft quem
'ranum,Panis enim & obfonia, prius quam conficiamur,
cft &:
& concoqual1lllr ,c:i funr,quod nutritur ,contraria: pon-qua admodum aqua: in igMm mumio generalio rolu~
non
auétio:fic
&
ignis
in
aquam)u;
oficnfllm
cfi
in
~
r
b
i
l
de
aUtem murata,& alterata fucrint,tunc flunt ftmilia.l\'1ura,
~urlaUtcm
non fimilc in ftmilc:neq; quodllbc:t in quodlibet: gcncrationc:cur,aqlla quidcm igne non nutriri dicitur ,ignis.
autcm aqua dIClruHQ uod el11m aqua ignis nUtritur da,
cd c~lItra
u m in conerarium.Necv enim album in calidëi;
fcd fng ldum in calidum.Etenim fufcum ,quod in albû mu. rum cn-.EH tnim olwm aqua aliquo modo affcéta &ceftmilia,q> aliquidlmmi,
ta~ur,l1o
qualc:nus dl albi partic~s,mul'.ef
nu ra)& huiu[modi.& ligna qUOl~)&
fic
igl11s
6ul1l.
Vnde omnia exicca.,
dilatis
habeant,materia
!t1ffi e11l 0 mutarur)é1arum dl)<p in comrariü mur:llUr. Cil
la ligna ,lit qua: putrcfaé'ca funt,uel in cilltrcm rcdada, ne
It3tF duplex flt nurrimwtû:hoc quidé incC'dii:illud ucro co
uri quidem poffum:eo quod fint undiq; humidiratis exper
~di:n
c oéti
qUldé ei,quod llutritur,comrariii dl conco'
tia.Dicimus
ergo,primum, q, confuelUdint'm ft'cutus dl:
u~
autem,& mutalum,iam flmile.Cum autcm dixiffer,
9> uldCtur l1utrimelltum elfe nutrimcnto comrarium : fub. Philo{ophus.Dicimus ellim nutrimentum elfc igni olcum.
hoc autel11 nihil en- aliud ,quam aquam igni l1Utrimcnturn
IU,nxir,<p non quoduis conerarium cuiuis conrrario dl nucffe diccre.Oleum enim,ul in quarto Metcororum o11en.,
tnmCntum: {ed qua:cunq; dum mutantur , in comrarium
ambo (unt humida narura.
~Utam,quod
mutatur.Multa cnim ,inC]uir,contraria in fcin fum d't,en- ex aqua &. acrc ,qu~
Prltterca in libro dc gcneratlôc ofiêfum cfi,quod id, quod
~Icm
':1~lantOr)u
[anitas & morbus.: alGum & nigrum:
augetur,forma cft,& non materia.Oportet enim ,quod au,
non fum fui
. cd ca 01h11quantilati mutata adi;ciunc. ~are
gc~ur,nm
dfe numero.mareria autem,qua: amuit, & cf
'l'forum inuicem nutrimclltum ,neC}3album nigro nutrilur"
flUIt,llOn cft eadcm,in co,qund augcrur.Forma autem ipfa
quando mutatur nigrum in album:nc'll fanitas morbo.No
inags.r0m~,ul1
dc~l1tis,
ignis. A'lua aUlemmagil1
aUtem hoc (lmpliciter dicit, cp qU:E ill fcinuiccm contraria
marwalls,ut II1IS oficndlt.forma aUlcm magis adiua)& io
rnUlamur,& quantitati adduOtur,caa fcinuiam nutriutur.
corporca,&. comprchenfiua:C!C]uidem patitur quidcm ma.
:I , e~,nim
hoc uerum cfi)ut & ipfe dicir:fcd Cl' qu'J: ex con.
tcria )agi t autcm forma. & ilb quidcm diffundi &: difpc:rgi
1s
uandCl cnim ab atli
;::rr lIutriullt)ea quâlirati ad~ciut1.Q
potcn-,a forma autcm comil1cllIr , & ccnis fi nibus ciru~
,a,murata fuerint eiufmodi contraria, dico autcm qUltCUtl
fcibitur.Ea uero in igne quoqJ CCrnUnllll'. cfi c:nim &. atija
CJ3 el ~ual1tir,
quam mmal1Wt ,adijciunr,IÎlc fit lIulrime
clementis agilior, & CUblilior, & ma gis comprchcnftuus.
~m.S
l mplica
iraC}l c~>roa
a~geltr
9uidë inuiccm inter
Ignis cnim fph::cra reliqua elcn1cllta comprehendit. Et, ut
ftmutata: a fe aurem HlUlCem 110n Il Uttl Ulit. & quod magis
Cemd
d,icam,in contrariis,quod ex comrarqs mdius dè,for
~ 1~C:
proptic: quidem;11 t'Ïs audio dicitur , Ccd additio : ut
ma: rauollem obtinel,quarenus dicit,Q uarc &. t'am, qua
ln, 1 ro de grl1eratiol1eoftcndir,Quod autc:m primum nu,
u.'menrum &. illCol1coCtum )eft ci,quod nutrimr cOlltrariü cft ad id,mutationem gencrationcm dicit.Quod autrm dl
terius,matcria:.Quarc corruplioncm dicit, qUa! cfi ad id,
I n~ p,tanô efi,Si enim patitur ab co,quQd nutri~,&.
muta
&: quod nutritur,l1utrimenlUm pcr fi
tur~n
II\IUS fubftamiam:nol1 quodlibc:t autcm a quodlibct ~urationem:lq,
Jp~m
~onfics,
feipfum mutar.Hoc ipfum autem uidl
patltur:ncCIJ mim quoduis a quouis m~taur,
(cd conrrar;u
'~Jr
'gllls qUOC}3 faccrc,infufo olco,& lignis fubieéris. Mue,
ln COl1tratium:nutrimclltum.(.quod patilur ab co,quod nu
tlO qllldcm cerre ignis in aquam 110/1 fic fir. Per hoc auecm
tricur, utin ilIius (ubrtantiam mutctur, contrarlum dt ci,
quoct dixit. In alLis crgo corporibus , &. uc mulcis uidclur
quod lluttitur.Ccrtc quoniam conftamus ex fl'igido,& ca,
hoc d~claruit,Nmen
cnim propric: in corporibu;
lido: humido, & ûcco,f.in qualirates, qua: eiufdem runtor
cft 3mmatls.Ha:c autem funt compoftta,qua: & nUlriutur,
mutabi.
dinis eum eo,quod nUlrÎtUr) nutrimet1tum '1uo~
tUt. Vel ergo,cum lit calidlus, in frigidius per cOl1coéi:ionê
Dubiratioocm aurem habet. Aiunt eoim nonl
rnmabitut:uel frigidius in calidius:uel ficcius in humidius;
nulli fimile fimiIi nueriri , qucmadmodum & aUI
in corpol'e fupcrabfi
ut! humidius in liccius.Qum: ei,qu~
geri.. Aliis aurem, uel diximus
... ) conera uiderur, cô
dat,qualitati contrariâ l1utrimentû aff;:rimus.Si corpus qui
contrario.
ut
pote
cu
fimite tale fit quod
tranum
~ê Gt Î1ccius,humidius affercnres:l1 calldius aüt,frigidius: &.
pati
non
paf
sie!
nutrimentum
autem mur~t
/3(
)
'~ rcliquis flmiliter.Clarfi ell.n.q, matcria opus habet llutri
o
i
a
t
u
~
autem
efiomnibus
in
opi
concoqu3mr.,
tlua fa cuiras qu~
fuapre nall1ra apra ftt,Ut mutCtur in eius,q,
tlUtritur rubfi:antlam.PollCÏ! autem iam palfum fuerit,nUlri pofitum:uel ln ld)quod iotercedit.
rnc:ntudt)& (Ï quod nutritur,asfimilatum, non efi: amplius
Pollquam fatis dixit nutrimencum cffe contrarium COll
Contrarium Ced fimile. Ipfum autcm ultimum, & in Utra. trlrio:nullc dicir,q> du bilationcm habec tradatus de nutd,
que dc:inceps parte asfimilatum, dt quo'1J aggrcgandum, , rncJ1[o.N~uli
c:nim d~cunt
ft~ilc:
a flmili nutriri. alij uc.& agglutinandum.
ro comrarlum a contrario. De hlsautcm dixitinlibro de
aurem ne<]3 ma eodem modo fibi dIe generatione,nunc qU0'l1,inquit, neceffarium c:fi: de nUtri.
. ~identur
In?lCetn nutrimenrum.Sed igni quidem aqua nu mento loqui ci,qui de nutritiua faculacc: dldurus efi. Poft.
<}u~m
aUtc~
~ixt,cp
du~itaonem
habc:t , co Cl' alti Ji~l
trI~enu:gis
autem aquam non nutrit.Io Hm <}uldcm
IUt1l,qu~
nUtrluntur,dicullt.alij uetO contral~
Phcibus itJC]3 corporibus , hfc erre maxime uidenl urr,ique ~pino,q
cas confirment, paucis addidit, il~H
tur)~oc
qUidem nurrimentum:illud uero, quod <}Uldem 1)s,qul flmlh,nutri cenrem di cens fleur tiC auget1.S
nUtruur.
.n.codé Iluc~imr
)&'augemur.augcmur ~uta
Î1~il.
car,ni~
enim
, ~dîelon
caro augctur: fimili qUOq3 nutrlmur.hll1('
tu~oqarn
dixit (X contrarqs c:a Cui dfe inuicem ~ut , rimc
urro 1)s,qul COntrario nucrirl uolunr dlccns, Vrpotc cum
au )q a: noo Colum ex feinuicem Sunt, Ced &. fClflulcc:m
gcnt:Ptop terea addidit no non omOia
. elUlmo
' ~
d'1(UI, Cne
tr '
mile a Omili pari non posÛt.Q.uodcnim paritur, a c:>nt~ir
'IC
ln
U c:rn nUt '
,-c
1
rio'patitur &. nutrimclltum mUlarc &. concoquc:re allqUlO
dit
rl~entum
dlcuneur.&. hoc per exemp um ofren
pari
cfr.O~nis
cnim muracio,ctiam ea,qua: exeo, quod if\
tum~{o
qU'c~uid
Cecundum quantitatem a\lg~t,
nutrime
,
~ , ~Ontraolcd
'i\lod Cx COllt rarijs formalius e~ afcu "cr ,ontrariaimcr"dit,fit, quodammodo,quatclluS fi,~col'
�'v
"
nt
trarq dè par[icelI~
!10 mllt:\tio l'X iplO,& in iplum
: G~l
.
pofitum <llHem hic colltranum accipit:& non Olnll !: fi J'l1 pli ,
cÎ tcr oppolilUm;&' aperrü dl ex co,quod addldlt. Et qIJod
Îmtrcedir. Inter cOI)traria enim aliquid ilHtI ccqif; ~ non
Û411pliciru omnia oppof1ta.
.
_ J
.}
7;.,.4... !:1~
1' 0-..,.,
""1
'~
6' ~"'
, Prœrerea nutrimcntum aliquid patiturab eo)
quod nmri ur! fed non hoca nutn menro. ficut ,
pee faber a mareria:-fed ilIa ab ipfo. F.1ber auré myl
(, ~fJ ,.......,...-..'1_.
-::;'' . famr tant'ul11 ab oçio & cdfatione ad operarione.
eum di'iiCfcr,q> Illjtritc,&' nuttiri fit aliquo"ageme,& pa
tiellte:utpotC cû pini ,i nqui r,nô posÎlt {imile a tlmili : ~ hoc
oftêdês,'l' agrre,ce pati oporteat,quod nutrl\,&' quod nuai
tur;dein dc dlxitlà ltutrimclltum mutari: nU llc oHwd,t q>
llurrimcmum qUidcip eft,quod patitur,&' alte ratur ,aébuu
;lurcm tf,~
a pasQone alienum,quod nutrit. Si coim quod
llutrirur,idem mallrns [ccundum [ormam nucritur, nUlri ,
menrum <ll1tcm non idem maner;iplu01 e!J: ergo, quod mu
'arur, Exemplo aurem ufus,fabro poltquam cHelldit,'l' ab
artificr,& forma materia pamur:fed non comtal a m;Jteria
q~ in eo, quod 1'11a((:altifcl<lqlloniarn uidj:tur arrlfex ' quo
fiam opererur murari;qua:nam Île eius m~talio
o11:ëdit. Ab
c>cio enim &. çdfatiolle,inquiead operatiollcl)l mutalur; fe4
non fecundum pasfioncm,neque m im qu:cquam piJtirur,
ru''l3. alreratur,olÎ:endcns,quod raIls guxdam e11: 1l11tririllX
fa cult~
t is mu.rado in nutrJendo,notl alrcàtio,f~
d perfe4iQ.
Pcrficttur elllm facultatis opcracio . Talis aurcm mu ratio
nOI1 mOlus led pedel'lionis potius genra~i
p ut oftendi~
i~
narurali au rcu harionc.
l
Vtrum autcm dl nutrimenturn) quod poilre!
I11Um aggregatur)& adiungitur)uel pl'imum, ilv
lcrdl.Sl urcm utrunque! {cd hoc quidem inCOi
ucro concoélum!lItroq ue modo con l
liogat nut rimentum dicer ',QBarenus cnim inco
itum eft,conrrarium contrario nu tntllr. Q.g tel
nus ilurcm concoélum)îmilc finll h . ~l
arc
mani
fcfhl dt l quod dicunt quodammodo urrique 8C
rette , & non tette.
~um!ild
Q ua:r't utrum nurrimemu diare opofteat,iclne, quo"
puucipio afferimus, pal1rm dico,&: rtllCJua:a 1 quod po Ilremum çorpori aggregatur,cuiurJ}1odl e11:,gui f nurim~
l O îanguis muratur,&' in pan bus fie,& eis asjJOl ·lawr. hpc
' ~ften
m poftremum.Nutrimemi enim aiul1l fv\edici,quod
Jluerit ilucrimemum e1:.c~his
enim inuçnietur, quod qu~
ritur,uuum Îlmili nutrimur:an çontrario.Si eoim quoçl pri
rnum a(fcftur,eCt nuttlmcntumlconrrario tlutrimur. S ~a u.
rem poftremuOl,quod corpori aggregatur &: unitur, tlmèli.Si aurc:m ~tra$
llurrimemum,quod'ctiam uidecur,& pri
mUIll & ulmnum:& (imlli,& contrario. Primum enlm &:
incodum, dl: comrarium • Secundum autem, de conç().,
Çtum,fimlle'9-uare ulwl,ue eorum,qui de nutrimetllo di
)Cerunt,ut ad pattern refplClells,reéle quidcm dixit:non a~.
.lem perfcêc'«.Dubi!auerit autern qUlfpiam, quidflam dt:,
'luodpolhemum aggrrgalUr.Si enim non primum fic ca,
ro,delllde carni aggtegarur.hoc enim cft addltio non aul,
élio:quicquid ante mutationem po11:rettlum fueri:,hoc con
' ta~
um
t'Cfe necelfe cft.Si enim Inutatur, folum ergo con'
traflum t.lUtrimenrum.Si aUfem polhemum dicit, quod ia
asDlntlarum : non e11: amplius eiu[modi nutrimentum,
{ed pars.Et loluens P~lio[phus
inquit,'l? fada quidcm ca
'? etl Cec,undum nUtruD~m
, [ecundum partem autcm
Ctus,quod ante ag~etlonê
fui~
corporis dl nutrimctllthil
10 qmdem ut totO cofid~tar:
aiit,eo quod polè aggrt.
'gationem pars t'fr.De hl~ autem exadiu:1P libro de gene,
,adone & corruptione dléj:um eR.
'
Il
,a
If
. If.
t~':;)}v
ï:.~
.~1
.
<
/ +"'
:,2.
~ :;'b~
,~
":7(;,-::.t'- ." ~
('"'
'ry ' ~f"S
'~
~ /"
Qg~ni:lm
nouri,q~d
:2.
uit~
non
corpus fuem,quodnUi
tncu r , quarcnus dt ~ n1matu
. SIC et nutrimenl
.~tu
cft ad <\pjmatum;& J19n fecundunlaCCidens..
f~ pa mceps~atu
au~etn
,
Q u~r
non pro prie de ign.e nutrimentuft'J diGtur.'
r ,~
fil auœm il nutrimento ad opcrationem.ea e11: aurcm nUl! t,
rt.Nutrirc CIlim dt ejus quod f1utritur . &' nUlrtl'l quide/ll.
ff.lerir,per oper;uionem ~irca
Iluttimemum eius , quod nu'
lr it u ~m haber faculratcm iUius,quod Ilutritur,feruare (ul~,
.
1l:arltlam.Nutrirc autcm circa nUlrimemum opera ri IlUlri',
[acultatcm,Dcin:eps
('foO
ab opcratiolle , qlla'na/ll
tiuam
~
,
.
b
JI[ nurritiua facultas illucnir &: dcfinier. Si aurcm nihilnu',
)
trllur quod nOI1 fit uita': parriccps, inquit ab anima aUlern
ulucmlbur uita:neccCfe fA: animawm corpus eCfe,quod n~
trieur ,fecundum hoc ipfllm,quarenus eA: animatum:&: I\~
fecundum accidens:n6. n. corpori 'l' nurricur cCfe anirnartl
acidi.r,fed q, c11: animarum,proprc;ea nutr
it ur~ Si auté quod
!1Utrl,lur,et1· all.imatum:llutrimemum quoC}l fC Cllndun1 hoC.
Ip[um iJllIm arr fuerit.QJii-rlHlon p ~oprie
ignis nutri-~I.
ulr,Eotum c:nim qua: funt ad aliquid,alia lluidem proprlc,? ,
&: fccund um fe ad Illud funt ad .quod refcruntur alla aute ,
homi nis eCfe lau~:&
domi
per acciJens. V t feruus dict~r
ni feruus. Sed domini quidem fecundum fe' hOffi 1'0 is uef O
per accidens.accidit enim domino eCfe hominem. D icatU r
a~(em
& grammatici eCfe fcruus,&: rheroris: per accidens,
[c!llcet. Nutrimemum autem per fe ad animatum dicitur. '
,
En autem aliud n utrimencum & dTe auéhUll'
us enim quacurn quid eil id,q uod dt an i
matu 1 auéhuum : quatenus uero hoc qu idpiarn,
& fub{1Jntia, nutrimcntum.Seruat cnim fub(tan '
t ~am
,& coufgue dt!.donec & nutritur. & gen eral
nOl1ls f'ffeéhu.uln}10 eius,quod nutricur,fcd qU~
,
le,quod n~tlu
r. l . am
enimefl: ipfa fubftantia.Nv 1
~1
aurem lp~m
felpfum generat.,fed feruat.
Q u~ren
Hoc quoq:J qs e11: conueniens, qu a: de nutl'lln entO rra '
au rem in ijs quoque dlxi! Ilbris, qUi fuO[ de ge
l1Crat~ne,
<pnou fecundum idem l1urrimur, &: augrIDur.
Quol
l ~m
~1JIl,quod
l1ucri~,
&' forma tft, &. quantU~
qUld; 1I ~ , lc:rauem&.
nurnmentum nutrir, quod nu!rt
~
tu;J~rlm
e m l propnum clt rcruare formam eoufque. dU·
nllttlumur,qua: nutriuntur, &' fi non augc:antur. SI autclTl ,
q uatÏ tatem augcélt ei,quod nucritur, addltum nuttimcneU"
110/1 augerur élUtern femper,quod nutritur: quando rxcrecio
ue! fucr ~t ~ qualis,e
maior ea,qu:xl ex nutrimemo nt, ag'
gregatione:uc dixit in libro de gcneratione l & Îlc quidrlll.
cene llutrimcmum, quod in ft eft,qua/lciratl adiicit.Q uo:
Iliam ergo idem nutrimcmum & nu!rit, & auget. Si .n.id e
d l pmenlia,quod id,quod nutrit:nutrir &: [eruilt formaI1\.
flus,quod
nutricur, Si aotem quantitalè' pt:~di(Um
db ca,
quoque ratione augcr:clarum dt, CJ> qua: circa llurriID eU '
lUm operatur,facultas,idqu c cOllcoquir,&: murat,8L (orp~
ri adglutinat,ulla,& cadem fuuit Ilutritiua,et auél:ua.Q.ull
do eni~
fic h~ber,
quod nutrirur , ut & elTe posfit , &: ( lU"
quantICatl adClcne:non [olum nurrie,fed & auget. Qlan do
uero non potefr,quod nutritur,eo 'l' id,quod nutritur, tetU<
pore dcfdfu,m fit &: e~h a u1:m,no
ampl
i~ s quoqut: aU';
ger.eum cOlm parres ficciores feipfis cuaferint, lion (ua'
pcc narura amplius extendi poffunr, ur quantllati aLlijciau r•
V nde & infamium,ac puerorum uclox ajmodum fit inerC:
rnentum.& cum in cotis fa:pe duobus aue tribus annis duq
r~,au
t~ium
cubitorum àdirone~
ceperint,.in ali~p.
rlmlS mlmmam adieélioncm
accipium
: cum iam dein"~
,
'a
~art.s
ad ficcius mutentur,nec cxrendi posfint, & quapt lCt
II adqcere,Nam nutritiuaJ fOlculcas , quantum quîdem III .
~1:,quantir
f~mer
adderer'I?r ~li0'1u,m
dei~cêPS
rn~
gna faéta fit effluxlo;eo CJ> ad dlmlllUlionem te(ldat an lGl, !
nOn fufficic nutritiua facultas ad re6ciendum qu6d def,ar,
&. ei quod a principio fuit, adijciend\lm • QjJonial11 e~g r1ft
Ilutritiua facultas eadem rft cum auéliua: merito de (lut
ua,&. ge~ratiu
f~la meint,;l~u
di"exa(1~
c~m
nutrltlua ~udlam.
Et generatlonis cffeébuu lTl , 1')di
t~us,qod
nutrltur,fc:d qualequod nutritur. pon9u~
~;
.: ~:t rA'l> nutrime~
Cecundwn aliucf & atiu4,t;l.utP! )Y"";'
8:a"t~r.Hoc
--
'r'
,
gct,~
�fetUffi:lJqUld<:m
,~icjt
gen~raios-qu
[~meo
r .,
D E
49
~f,dium
(/fe niItrimen, uc:ntur; non ira autem &. mouent alia, quia ut infrrumen,
eft cxcrememu.m ultimi nutrimenti
tum:fcd nutrimcntum.Ofiendir autem dupliccQ) radoncm .
Utofrc
d . l'b '
~
..
0 Ct ln 1 rIs·de gcncrationc ammalium:ccue ad qua
eius,quod nutrit,tanquam per infhumétum, guberuatoris
I!iltem &: quantitatem.nutrimmci rerum uencrcarum ma, appolitione.manus enlm cft,quod mouet,&: m o ul':tr.m~
gis uel ~ils
motus fit.Non dt a~1 em cius, q.uod nutri~
uetur cnim ab anima; mouet autcm clauum.clauus autem
~cneratlO1S
cffeéinuum Ilutr
i mentur~ihl
. cnim
ipfum fc- folum mouelUr.nOll eHim ipfe aliud mouet inl1rumemum.
IprUnl gcnnat:iam dl; eni III eius fubfHitia : red quale ipfum fcd marc ,ue! naucm,Î1cut ma nutrimemum. AI,i autcm nu
~uOd
lIutritur.Ofllllia eHim ,qua gcocrallt,ut plurimum)& trimcntum dicunt) quod mouet quidem , &: mouetur a ca~
c~undl
naturam,fibiipOs limllia generat. Aetcrnitatcm lido. mouere autem, quatcnu8 notrie • Melius autem (fi id~
cnllll delidcramia, fic ealllllt Cupcriuli didum eft arrcquun quod mouct, &: mouctur , calidum accipere, quod ab ani,
)
lur,quod alla,qualia ipCa,generem.
ma quidem mouctur: mouet autem l1utr:memum: nutri,
Qgar€ eiufinodi quidem .lnima: principium memum autem , quod Colum mouctur • Non enim moucr~
faclliras dt qu~
fcruare poteil J quod eam haber: quod Ilutrit in eo,quod tlutrit,ut ofrcnrum dl'. Dicit aOtem
quarenus tale. Nutrimentum aurem adopel'and1ii Alexander aliam quoqtle expoûtionem. id cnim , quo IIU,
dicit:Ced
Pffia:parar.& ideo) q uod nutrimento priuarum eft trit ,duplex, non de nutrimcnto accipic:ndum n~c
du plex erre. nutritiuéim Ccilicet facultarem , &: 1I1O<ttum ca~ .
e e n.0n poteil. Qgoniam autem tria funt: quocÎ lidum.Quorum illud quidem efrimmobile, lluuitiua,Cci •.
~trul:qO'ni&
q,uod nurrit:Q!!od nu licet, facultas, ipf,~ cnim,curn non moucatur,mouct. inn3i
(rIt qUldem prima dl aniUla! quod nutmur aUI mm Rutem calièlum,.quod mouctur,& mouet.mouet enian
quod eam habet COFPUS • Quo nutritur uel nUtrimeOlum,mOUetul' auum a facultate. H~c
autem ex.
o,nUtrimentum.
poli do conuencrit lcdul'c ,qua: ftc fenur. Hoc quidem.
tr' PoltC]~
a m dixit, quod nmrimentum dl: eius, quod nu- quod mouet, Ct.. moucru : illud UUQ, quod folum mouet~
q~,fetlIumacns
dl: l1utrimcmo:ell hoc nutritiuam uidclicct,cum ipCum oon moueatur . &:huicquidcm ledu,
o~ l!luenit ammam,& cam definit, quod ea dl: facultas-)! r~ gubernatoris cxcmplum c:d lunc modum adaprRueris.
Clauus quidc:m,qui mouct,& mouetur,mouet quidcm ma
~: ~uare
pou:fr,quod eam habet,quatenus tale.I1Iud a~
f~t' )"'<!I~tenu9
tale,pro eo,quoddl:,fecundum hanc ipram re,ucl naucm:mouctur autem a manu.manus autcm,quod
qu·~la,d
dl.in eadé forma Ceruans,quod nutrltur. Etipfe folum mouet:mouer cnim dauum,fed ip[a ab alio oon 010
ha~
cm I1Utr~lu
folius facultatis dcfinitionem trad
i~.
E" uctur. ContincmiulTI cnim pattes non mouemur per fc;
tati ~etlam
tradi potell audiuz & gencratiu~
facu l., quolllam ncquc in loco pel' Ce, Ut ofrcnfum ea ill Phylica:
cominens ûuttm dl' manus gubernatoris. &. aliter, quod
teda ~!l1to.Efr
enim audiua facultas animz,quz-ad pe~
~ orlllam ducit,quod eam habct:ad quam clllm pcr.. d auus quidem ab aliquo, quod cfi eXlra, mouetur, I1cmpe
U ,~I Jera
n.
'
11er . ' po teu
omnes natural es operatloncs
perncue. Gif'.. a manu: Manus aurem l1Ihi! habct, quod ad cam extra mo~
'lu ~lua
'lUlé dl facultas anim~
, qu~
pr:rpararr pateit id ueae.Si ergo CCflptura habet , illud uero folum mouel1li, ul,
du~
~al
habet ,~d faciendun:t alt~rum)qc
ipfum,Cerun tima inteJ'pl eratio conucniet.
Ille - flderlum elUs,qua: dCIn primo, :rternitatis .• Nutvi ..
Hoc quidé quod mouet, Be mouetur:i11ud uel
lltll
l'ilt·
aUtcm inquit )pr<tparat nutritiuz facultati talem"""e ro,quodfolum mouet omlleaurem nutrimétum
"
.
-r
f<t IOlIe01
1 "N'l"'
1 1 emm tu nuttlD1cntum, no opcratur nutritiua
necdfc dl facultate co~qui!
concothoncm au!
IJ~U'
t~s. EH: autem nutrimentu o peratiols
. pr:af!i~um
lem
OperJlUm
calidum:
&
ideo
omne animatum
, ttltlU:ae f:lcultatis) per quam fcruatur ,quod'(am habct. Ec
Id~o
quod llutrimemo priuatufll efi, 6cri non pocdl~
. Ut lit habet cahditdrcm. Typice ergo,quidnam dl nurfi
ilUlIllatum. id enim eft quod nutrilur. Quoniam aLUcm cfi menrum)dlétum dl. polka autem de eo clare dil
'1l1od outritur, &: quo nutritur, &: quod'RUrrit;quolliam de: cendum dl in hbris cônuenientibus.
Poftquam dixit, quod duplex cft anima: "utrire: elfe"
IlUtrimcnto dixt;ulc)q~
ab eo denominancur ,dc:fnlire,&
dicere quidcft coru unumquod'IJ. Etllll1im aliqwd'quod pr:rter dldum nutrimemum aliud, per quod fit duplex il
quo nutrit. CQ.uod.nutfieautem quo nutrir,tlunc dicit: Innarum enim inquir calidum.dein:
l'Jutrit, &: quod nu~rit,&:
tR: prima animz [acultas, qUil: dl: nuttitiua:[:rpe: autem
· di~
d~ &: quomodo nutrit, Cubiunxic. Opomt cnim inquir, nu,
dum efr,cur prima.Q!lod nutriauraUtem,Rnimatum "or. trlmentum.concoqui • Quod autem concodionem operatur , cfr calldum. quare hac ralione nutrit. Si aUtc:m omne
PUs,q,uatenus hanc habet facuhtlRJ.~o
autcm nutriw ...~
IlUttimentum.
animatum nUtrituf: nUlrimcmum autcm a calldo conco ..
fi Qgo niam autem a fine omnla'pal' dl appellare: qUllur: mcerre efr ergo omlle animarum habere caüdita •.
n~s anrem dt generare) quaIe ipfum!fuerir prima lem. Typice ergo,qUld eA:,diCtum cfi. PoA:ea aurem dt' eo
clare dicen~um
dl: in conuenicmibus libris: quod dupliciQnuna)id quod eft gen~acium,ql
ipfum ..
ter
cA:
llUtrimentum
, comrarium cnim,&: limile : ,& quod
, SICUt enim ab intdligédo IntcUcdus appellatur: &: a fcn
qua: augere polfum , contrarium , &. quod conco.
llendo fenus:tri~
autem facuhatis,quam·primam·LJO, co~um,
ca~,Ut
inferius primam)nnis dl gcnerare,quale ip(um:eorQ qUirur , & mutatUr ) & quod Cecundum aliud nutrit &: Ce~
aliud auget: &: ~uo.d
quate~s
nurrie, ferua~
quod
tn1(,qu~
nutri,q~
perfe6a fum,& non marlca g,e:.. cun~m
er
nuem.ur: & quod g~ncrauoms
quoq; lpfum eA: principlum,
ll Clnt:ergo eam etiam a fine denominare pal'Cll di,o~aw.
nutrltur ,fed quaic ,quod nutritur: &: quznon elus quo~
telll gencratiuam:quia gcncrare el'fi OIS
' eft •
'
cunque alla d,da Cunt. pofrea aueem de eo clare diccnduID
E!l:aurem)quo nutritur duplex)ficut,. quo.gUl cft in co~nietus
libris. De nutrimemo quidcm aliq~o
~nat)lus&
dauus. ,
,
modo dlxlt ln lib ris de generatione.dicet auu!ill pofiea &. JO
ofrqualll dixit quidnam dbtlud, quo nUtritur ,.quod tr~dau
de g~ncra.io
animalium, in quem dlffm.i." quo
lt1~c
addltur infrrumemarium efr,quo tanquam pcr inaru ctlam de Cemt~
d l ~et
, quod &: ipCum cft ourrimenll. Ex.
qUit,ho~)n!ur
, Hoc (rgo infrruroentum duplex cR, in .. crementum emm ,lOquit nutrimenti cft (cmen. QIare ad
fol ulll qUlcjcm quod mouet,& mouetur ,illud uero,9uod (eminis gcnerationcm a1i; quidem nutrimenta funt apta:
lidurn IllOUetur,non itidcm cdam mouet. Innatum cllIm ca alia uero contra.
His aUtem definitis dicamus communiter d~
tUIll ~uo
quidcm nutrit anima, tanquarn per iultrumen ..
rno~etuO,
&: mOUctur. A nutritiua quidcm facultate omni fenCu.
)
tlcnU'CQJ ~cl'9uas
autc:m partes mou et , ut dentcs , uenas»
Pofrquam dixit de anima) d~ pl~tai
dico feu uegctatiua:
1
)<.ali~pcr
gua: nutritio ô '.tua:' '.tuidcm folwn
~
Q
m
~
.
a
c
ra,ultas
~
i
n
a
x
l
~
a
u
r
e
f
o
c
elus.quOQ
cam h~bet
JPc~
.. .. . .
·!O,GCiWlifupcui1lll1a. - •.
.1 . ..
/m )
,he
nu
•
4
.~
�SEC
VN ,P VS
Optrat!p"ë, qùz III przrentia alimtenti,& per hoc
pfteodle,cp cfi cn,telechia feu pe:feçcio illam habêtis corpo,
,is)& ab fa in(rparabilisaranllit ad fcnl1eiua: anima! dcfini,
Jionem. Et quemadmodum prius in anima flmpliciter co'
munê de omui anima definitioné tradidir: lic & hic prius co
JIlunitcr de omni fcnfu differit.'dcindc d( unoquoCJl fcorfuS t
Tradlt autem eômunem fculitlux anima: ration cm • Sm(um enim cffc dlcit facultatcm animf,qua pcr altcrationem
(cnfilibus a[similatur. hae ratiout. fenlitiuam quoql anima
dicct. Quzcunq.J crgo ad [cnfilm in uniucrfum definicn,
dum ci funt utilla,ea prius d!ftinguit. Primum autcm co ure
rur,q,lOd & fcn[us patialur,& alterclur . D ifferee autem &
de co quod dl: pOlenria, & de eo quod cft aélu. & non nulJas mouebit dubirariones,et de co quod fadt,& dc ~o quoçJ
patitur,&: de (cnfu;&: eas uiam foluet.
pro~am
tion~m,
priortm quoCJl dilfoluir.cfi enim hoc in morc ~oli,
tum Ariftotdi. Q!Jz eft crgo dubitatio <Si fC ll fus inqult cil:
fenIHium apprchcnliuus:fcnfllia aueem (unt& fenforia, per
qUa! frntimus:cur nô ca quoQ3 apprchcodit fwfus, clialTI fi
111hll adlit cxtcrius':ue,cur oculus fcipfum non uidcr, 8t. fi fit
,~s ~
compofltusex iis,qua! {unt uifibilia, dico autem dem~
Hanc autem dubitat onem mouit)quz alioqui COllucnu 1)8,
'luZ de fcu(u traélantur:nunc autem, quia eius folutio contHtuir,cp fenfus in patiwdo,& altcrando accidunr.Qua:dè
crgo dubitationis folutiot'Ait ergo:q, fcofus porencia folulD
.dè,quod cft.Quodcun'l3 amcm cft pOlemia,in aélum pro,
, duc!t~
ab aliquo,quod aélu eft.EI'go & fcnfus,qui dl po'
JCOtl~,1I
aélum a fen.llii producitur:ScntJIi au rem ,quo d d~
txte,rlCls.Q. uicquid autem cft potl"ntia,quod in actu01, pro
d~c,lrua
limili producitur,quod ia,m aélu dl. Dur,u elllm a
fit p~r accidës.Ei enim,quod cft effc frigidii, dur,um
• Senfus autem in eo,quod dl moueri,&'pati,aCi fC1~ldo
,fUit confequens,ue in glacic . Sen fus crgo, 'qui cfi porenu~,a
t 1'd it, qucmadmo d um ~1 A'ét UI11 e~ n. ~ V'À
JyctUf ~m
. limili producitur in aÇlo ,quod iam enrclcchia &: perftého,
dre qu~d
a m alteratio.
"e cfi.Q.. uare & fenfus potêcia c:ft,quod fenm,Q.uOIl~
Primum cp fcofus in fwalium <lpprehcn{ionc talitrr url do aUlcm hoc dicitur, hoc in proccffu articulatim cxpon er,
,aliter affeétus alterari uidetur.Si autCJ alteretul', ~ patitur. &. a a fcnfiU in aélum produ/:Îrur:fenflle aUlem cfi &. fcn fo
parsio cl1im,~trao.S
autcm p;uitur,& mpuerur.non h ~ c 1iu m,in quo fenfus;cur nô.ab co qu0'll in aélil produci tUr (
autem dicit,pcrindc: ac li fit ipfcin ca felltentia 'l' fcnfus al,
l
'ft
Il.
l'd c
tercntur,& patielltut.Addiditiran. illud uidpt'ur.Ofiendet a 10qUJ 1 nô pote~
,. fcnfus proprium fcoforiu apprc le cr, ~
'i'
,
~
~um
lit fenliIe;cur,qua: in tO modii elCcdunt)apr
c hcJld~)
cn, im ptocdens,qu~m
ullumquodru
Il. ,
ln Ull l'
... e ru in anima di, cum enim,qui C~ J'l.' l [ecundii naturam calorem ,quiren
CHur, cp non proprlc ne'l3 altnati t nc'll pati fenn.ls diciturt Jlcrfo corporc,fcn{ieilJ a facultas IIOU apprehêdit.pofiquatll
Hoc au rem Ut didum eit,dicir, quia paulo ante t'um often, ;lutrm calor' ni,nius in nobis (unie,& cômoderaeio\lcm (Xu
incipit motus animalium, pcrauerir. Ut in fepl'ipus: tunc eum femit. Et uifus fimilucr
deret,quod anima edam ,Ut ~lt1dc:
caufa cft,oftcndie quod non fol~m
auélionis,& fecundum .ocuJum quidem fccundu nalUlam habentem nô appreh CII
Jocum mOlus,fed &: alterationill çau[a eft,argumematus,cp dit:Ul qualis fil humorum,ud tunicarum color. poftquall1
fenfus fit altcratio t Senfus erlo alterario, altcraLÎo motus, .a~tr
m CI' pra:rcr ,natutam al'Iquid accidctit, ut in iis qUi' a!bu,
ticnfus crgo in fO cft,quod alreratur &: mouctur.
,gl11( la ~oran
, c l~s, qua:
eft in oeulo ) albuginis f(llfum ha
Dieune autcm aliqui &. fimile il fimili pati. hoc b~t:
&: Ideo 011101a alba e/Te exifrimanr. Similiter &. fi qUIS
;lutem quomodo fieri pofsit, ucl non pofsit, dixiJ ;llaus humor cryftallinpÎucubucric &colorcm & eius 6g UI
mus qUldem ctiam in iis) qu~
in upiuq(um diét~
.ram aprchen~it
• Vnde & in fu~iol1m
pri:lcipijs,priUS
(unt de faeiendo)& patiendo.
Auam pel f ~ élc Impcdita [",crir opcratio obduéla pu pilla, 111
Q!Ioniam autem fenfum cffc accidir in co q. mOuttur ~
.ommbus uI~cr
uldêlUr culices,& eiufmodi. Oicimus (rgO
patitut:in his uniuerfa!tm dubitationcm proponir, ijuomo, ;td,hanc dublCatlonem,dico aUtc:m,cur 110n fcmie feufus pro
do parilur id,quod paritur,ab co,quod agit. Vlruru /1milc a prium f(l1forium,cû lit ipfum quoq; fenme,dicimus ilqL~'
ftm ili patirur,llel conrrarium a ,onuarip. Vtrun'll enim aH. q, non co modo fenll1ia fwfus apprehendit,quo illu::ÎldtUS
qua ratiol1c.nin uidemur.ncq; cnim,quod omnino a1.ud dl:, jOle
l gib i l l a.Intel1~usqpd
cognofci pOlefi, ambu:JlS,
ab co patiatur,ur l1ul1a in rc cômu"icans,neq.J ellim a!bedQ &. comprehcndcos,fua: dl: operadonis domil1us, & il pulla
a dulced ue patiatur.t1Ihil tft cnim cis commune,nc'll calor jmpedirur )quado uult propriam applicarc opera li ncm, JI!
ab albedine.Ne'l3 uelO fimilc a ftmili paualur. Albedo (OiS .feipfo,ut dixi,habens imrlligibilia.J pCc I!ni,n in fc:pfum COl!a
ad ftmilem albedinem nibil egcrit;ncq; enim quo j:Uibet agit uerlus omnia uider. Senfus aut,quod cpgllpfçi pPteft,C%tr
jn quodlibet,fed eontranum in comrarium, Albc:dp coim a .haber ,& ideo pon alitcr eognp(ci'l' èV ad id,quod eft 'l'Ira,
cp fit,ijuoniii non feparabllcs naber ~c
,:omratia nigredinc patietur.& frigiditas a caliditale, & con txtcn(us.ld au~cm
rra. Videbitur crgo effe quoque rationi eonfenraneum, Ut ~ ,atioles.m~
enim ipfc in fcip~m
çonucrti potdl /.lt qUI Il!
contrario çomrarn1 patiatUr,al fimile a fimili.Hac croo du" ,l'ubieélo elfc hab rat proprio fcnforio,& çum co {~'nJUia,
aPi
l>itatione foluta , dl)(ie al quo fcnfus a fenfllibus paci~r:
cu prehendar.lurc: ergo no pptefr fcpfus proprilJm fcnprlu~
partim quidem fit Îlmills,partim autem difsimilis.Q!Jia po. ,apprehendere. SI cmm çum cp (cnft!ia atJingat; co ijuod III
Jentia qUldem dl1tmtils 1')s,qua: f(cundum adum fum,fcQ ipfo elfe ha~ct,&
[enfi!ia attingit,ftc rjl apprchcndic. ail;
filibus: fiquidem ab ci~ paritur:quod auum patill.ma fic fi , ~em
prOp1 1uPl f~lorum
apprehendcrct ; ip(um unqll
mill palltur:dlco autem,quod cfr poremia fimile, adu uerQ Jangells,apprrnenderc! • Tangere autcm fine ipfo non P~ ,
difsimlle,& cot1trariii ,ut oftcnder • Hanc autem dubiratio, ~(fr.J
pfum ,crgo f::pfoJ'l!.lm fcipfum tangerc nccetTe drct, 6c
Ile!" foluit ctiâ inltjJris de gencrationc,& corruperone.cum Ipfum a~ felpu~
conuenerc,Sed fieri np pOlett,ut qu od 0'
~OIm
traétatum fignificauit,cum dixit, Diximus in ijs,qua: ~orpus,lfm
felpfum tangar:nc'll ergo fenforium curn
111 untuerfum dléla fum.non fubiunxit auté redditiue, quo~
cO,rpusif~m
Ccipfum ranger.Si autcm nô teigrj~:
1~'C C~
{j{. nUllC q~oJ
dlectur.Alexander qui c1em çCrtc diçithabc:, ~tua,qfE
ln co cft facu1r~}pm
apprehêder.Sic e~lm
Cc
ri ciu[modl quoqJ',lcéluram. Piq:l1dfj a~teJl
{k nunç.Si a4 tl l U~
fit a'p~cn»o,
fccundlJm fenforii quidem atl~u
lcm non hoc ~dfçrlpJu?1
fn,nihilominus hoc ipfum fubau. ;id fen(iJe,ludICIU autcm, & apprchenlioncm cilJs qua: III
dicndUQl f!~' Ipf~m
~t1I"!
prfrermiftc,ut quod fit in cofelIo, dt,fcnû~il.1;r
facuhatis.Ha:e ~rgo
una caufa cft.s ecul1d
piçc:t autcm de hoc Ipfo ln lls,qua: deinccps fequ!Jntur.
tem,<}> opus haber imc~ço
acre; & ideo,cum l~ma
e ;
Habet autem dubirationem , eur non ip[orum .oculo, non apprchendlmus: ncque co, qui intcTleéi us ca;
uom
fenfum fenfus fit: & eur fine iis. qua:exrp acrcqijomodocunquc fehabertte, fed ilIuminato. Q..u d
~
# . . , re,fc~us
f~eit
poccmia, quod fen~l.
Senfile aurenl,qd~'
unt,fenfus non agunt.
, ,
altquld agit 10 (cnfum, ad propnam operationcrJ1 de ,
, Poaquam in unillerfum, du~ltaU,rm
,quod paritur, cit . Q...uod autem agie, in id quod patieur agit . Q.. UIC'
a 6mili patitur,an a d,fsimilt:pnufquam hanc dubitationcm quid autem patimr, mouetur; fcnfus ergo a fenfilib us ~:
~1ucrtaliP
dubitationcD1 adiullgitô&: per fecund;e ~olu
, ~iWl,
& mouClUf. Si autcm {cofus 'Jwdcm cft po!:I1U•
s!
:t'
~
,
,
-
JI..II
�D ,,\t. E .'
A
a~u
autem quod [cnGli:eorum autem hoc quidern agic;il,
lud ucr . palltur. Qlod l'rgo patituril1mllc quidcm dl: po • .
tcoua Cl ,/uod agi t:aél:u dilÏlimlle. Soluta cft ergo & prima .
dub.;ttllJo per fecundam.Si autem Ccnûtiuum, quod dl: po.
telu~,pair
a [cnÎlli, & fit aécu [enûtiUum:p3mur autem,
quod pautur,a dl[s:m·li.111hil autem dl: ipfum ftbl'jpû dirlli.
m'lr : nihl\ l'rgo Ip[um a reipCo patilUr. l\'\etiro rrgo, quoe!
dl: ~CIlt1iu,re
l prum
nô appr heudil : quoniam ncq; ipCum
a CClpfo patitllr ,dico almm ucrunC}3ilmu l, fenfltiuam faeuL.
taccm cu fellfot,o.Et l'fi- ha:c tl'rcia,& maxime pro pria cau.
V triufque
fa,q, fenrôJs pl'Oprla Cwfoda non aPRrC'hlndut~
t.mm fimul l'fi- apprehenfio, '1' ft hoc''C!l:,'1' a [cj,Ctlibus pa.
IItur:alterii crgo,quod agi t,llecdTario elle dl'bet. Quid ue,.
~{an
nOIl ipfi lèlltlmus nos ipCos calidjus,ucl frigidlus alfe.,
os.' ud cluCmodi aliquid a mala tcmperatura eorum qua:..
fUnt IIlnobis ,c1emétor
um ~ Ec,quando humor crynallinus
cafu,ud affedu aliquo Currit co!oralUs:eodem colore puta,.
mUs,& aerem , & alla uiûbilia erre colora ta. Ad,hoc autcm
PUlcherriOlc dlcune etiam Medici,'1' nobis febric;taneibus;
~el l morbis rcfrigcracis fcntimus non ipfos mruos fenli,
t'uos,ucl carnes cale[éèd~,
fl'd fanguinis & fpiritus huma.
r~ s .Q ~H)ni:tm
croo fcnlhiua facu ltas cfl: primo in ca1'llibus,
& nCtu1s:mcmo ~um
humorcs male tC01perali fuerint,rpi.
r~tl.S,Iiquam
fue ,& f{nguis , & (coûduis p arti bUl ~apolhi
f nt,cos ladu apprehcndimus.quemadmodum acrem cale
:é'tum,uci fngcfadum cactu pcr appofitionem apprehen,
100us. Quod Li r bris ipfa etiam folida attigeri( : q\loniam
~l a:qualitcr cal~[unt,fed
inorqualicer:funeomnillo qua:.
d m parccs,qua: fecundum nacurâ hab ent,ul ca apprcl1CllJ
t ~t
qu,:It Cum affeél:a prorcer naturam , NeC}J cnim fiel"i po.
~ ,Ut ht ~qualis
mata temperarura:lunc mim ad exitium,
fi ~oruPtlnem
dcinceps tendit animal. Ha:c cfr el'go con
Us cauCa,& q' hoc uerum,qui heél:ica,id efri nl1abitu debu,da,febre lolborane, hoc aurem en. qui in ipfis folid ls fe.
fi t~C il nc, ft a:qualis in ijs fueri( maJa cêperalura per uniuer,
l~ , o l~a,um
confeu~
~cip
i unt e~us,qa:
in eis l'n,Ca
.6 Itatls,e0'1' fqualls ftt calldlCas per ulliuerfas partes:& nô
l( loc quidt:m quod agir,lllud uero q uod patilur. Qllt'mad
)o~um
t'rgo ne'l3 qui a natura ad cal:dius lempcratifunt,
I\)~
IpCum cOllfenl11 pcrcipiullt,q. ~quah
fit pcr uniuer[um
ca(ldltas idqJ c,iam alioqui proprer confucrudinem :,nam
CUm ij,ql:i rum in uentrc & al~s
conauirtbs>hl~e6
rc
CUndum naturam cômoderatloncm habc nr,l1oll fcm lmus:
quado aurem pra:tcr natUram plus uc! minus procdferinr:
tUnc eorum confcnrum accipimus: quod fccundon:mlram
quldem habet animal,& uolupratc,&: dolol'e priuatum dt..
Q.yando autcm id,quod dt [ccundu naturam ,cluciwr ,eius
qUidem ip!lus fen fum hahens,l:rtacur : ad id ueto,quod dl:
Ilr~te
natul am,dolore afficitur . De humore aucem,qui in
oculo confifi-it quomodoipfum uidemus,& quomodo fen
COtio Cculd~
naturam hab ente eum 110 apprchend'Olus.,
Pr~te
naturam autem hab ente apprehendimus , nOl')dum
ta per iam did a folutum • Quod lam cnim diél:um cn,foli
tadiuo [enfui conuenit.Acqul & guftus ,cum (ecundum n~
tUtaOl habet auftaciuum fenforium, non apprehwdit fuc ...
CUOl,qul incfthumiditati, qua: eft in (enforiu. Cum autent
I>ta:ter naturam habet apprchendi r, ûcut in morbis1 uerbi
gratia,amaritudinem ~d falfedinem ,uel eiuCmodi.
~
JI1
,fiCum infit igni; al rerra)& alia elementa)quoni
e fenfus.per fe, uel ca qUée iBis accidunr.
ti lclemcm3 enim habent qualltates: has quidem lubfh n ..
ti:\f~'&
coril completiuas:illa uero pet acddens. Subfi-an ..
dus:: I[a~
~lcêorum
qualit~
a~preh
. n(i~u
s eft ta.
"O'
caladltaus frigidil3tis hum,dlta1sGc.H
~ rUnt
.. lm quai"Ita~s
"
E
q U:r per . , qu:r illis fotmam trtbuunt. arumdaUteOl 7
.0, \ . - aCC/dès iUis inCunt ut colorum,fonorum,o arum,
ut.a larum , ~ 1"l'J funt fenfus apprehcflui.
,
\Id
Il1u cl aUtem,P er re,
~ ~ qu~
accldUllt, Grorce I(Cl:S' Cl:~rd
H'rd crVfl~
~ fJHl(hC:
G/J,,
• Ol~
pr
"
)
0 co qd' dl: ) H«rl OtûTQiv HTW~
~I JI./ ~foKXhv
TO: ~ TOI)~
Il
~
" .
_.
•
_
•
M
,
.
fO
id eft,de fe & QI; ,qua: ilIis accidunt,reéco urus pro genitiuo..;
F requ~ns
autem efi- huiufmodi ufus. Ii'lue duo [copult, hi c
ad cœlum peruenit ufque,pro eo quod dt, horum duorum .
f,opulorum.
.
•
Efi: ergo manifcfi:um, g,fenfiriuum quidcm nô :
efi: aétu}ed potentia rantum:&. idco non fentlC!ul' .
tut quod comb uri porcfi, nô urimr ipfum pa fe, '
fine combüfi:illo. felpfum mim urcret: nCg3.opus
habcrct igne,qUl fit pcrfcétionc,& aétu.
Hinc eCi dubitationis foluno. Qyolllam Cllim inquir po~
tCI1tIa [cnfus en, & nOll aél:u : non apprehendu, mft adfir
,aéliuum &: ad operatiollcm deduél:luum • Sicue ncCf; quod
comburt potefi-, l1iû adûc ignis, ip[um feiprum urit, lÎcut li,
gUllm:ue1 olcum • COIlUclllentlam crgo , & proporeionem
habet fenftciuum cum igne:cum eo autcOl , quod comburi
. ..
1
potcfi-,fcnfll iua facu!1 3s. .
Qgoniam <lure fer:,tl!c duobus m.odls dlC~US.
Nam &. id,quod potena audit) ~ Uldet,au~rc)SC
uidcrc dicimus & fi forre dormlat: ~ ld,gâ aglt,
8:. opcratur: D ~obus
etiam modis dicamr fc.nf ~:
illc quidcm ut potentia! hIC uero,ut aétu,Sumlll.
ter &. fentire,&. quod porenriJ efi:,&. quod adu ..
Quoniam porelltla (ellfum dIe dlxit,lIifi adûnc fentîlta;
.. du aurcm fieri, fi adfim; hoc ipfum uul rprobarc. Sicut
'(Ilim inquit quod fellClt dllplex eCi:illud quid<!m fecundum
habirum : fieul dicimus fcnli,iu um elfe dorm/cntem homi ...
mm:hoc uero fecundum aél:u m, uruigi lanœm, & iam [Cl
clindum fenfus opcrantem : ilc inqll;1 & fenfiri ua fa liftas,
& eius operatio. Ipfllm aUlcm,Cellt.rc dico, duoblls modis
d .cirur ,illud quidem potentia: dICO au rcm,quod h ber ha.
bitllm 110n autem operatur: hoc uero,quod lam opcralu~
Hoc e:go primll m frnlire , pro co ,quod fentl,t acceplt : ho.c
(fi- ipfum compolltllm.JJ1ud uero,duoous wanl modls ?~-!'
camr fen{us hoc l'fi fC IlÛliu:l facultas. llllld aUl m fiOlh~
" operatio. V nde illud quolllam
.
tcr St. [emire,ip(a
fenllu:lpro
.
.
co quod efi-,id quod (elltit ,dixit.
Prir..mm ergo)tanquam idem fic pari, & mouel
ri, & agcrc, diciml,ls. Er O1oruscl1Im dl: quidant
aétus/cd impcrfcétus:ficuc in :lliis diét6 cft. 001/
ma aurcm patiuntur,& moucntur:lb :létiuo &. co
ql1odcfi:aétu.Eftcrgo&. quod afimhp.1~l
ur:
dl &. quod a dlfsimih: fiClIt diximus . Panf cniOl
CJ uod dl dlfsimlJe.Paffum autcm fimile cfi:.
po{l:quam dixl t,& obiter dubitauit, eur nô fei pfos quo;,
que fcnfus [emium:& huius ratiollcm tradi.1ir, <}> non adett
aé'cillum:lranl1c ad o(tclldcndum. quomodo quod palitur,
partim qllidem,ut a ftmili,patitur:pmim)ut a difsimili. pn,
fwti a qu;dcOl [ecunda: dubitationis folucio hoc quoCJJ folue
ric,ut oHendimus. H ic autem & hoc quoCJl feorfum onen,
dic.Q uoniam crgo id,quod hiCdicitur, diél:ionis conrcxtui
confequens eLfe dlcunt,Et ûmtle pati a fimili.id autem quQ./
modo lied porsit, udnon porslt. in tjs edam qua de filciell'
do ud patic:n~o
in uniuerlum di~
(um>~
I él:um
l'fi-. Qui.
hus fi addidcnmus:Nul1c autem dlCendu dt, ln ordine fuo
rit confequemcr,quod dicicur.Primi'i ergo perinde ac idem
flt paLi,& ag~re,
& moueri dicimus . Q uOlliam autem di,
.xic,q, fellfus in w,quod dt moueri ,uel pati,accidit:& de pa
J:iendo omnillo dublrauit, a quo,&: quomodo fit . Vrrum a
flmil i, ut quibufdam uidetur u 1a dlfsimili,ut alris: hoc a~,
tem non rede dici uidetur,fenfum pati, & aherari {im'plc,~
ter:noll coim agere, &: ab alio moueri, & patl ril: f~ntre
,~
dcinctps ofi-endet:l1unc dicit. Oicimus ,periode aCldc~
1tt
diccre fcofus pati &: fcnfus moueri uc1 agere:doncc dlfhnxe
rimus , '1' non idem fir [enfus agcr'e, qUO? moucre, & pati~
En cnlm motus aél:ùs quidam. ABus qUld~m
motu cf~ mu .
patl.tur~
ucrfaltor.Motus aUle quam pari. Q.. UlcgUl.d el1~
&, mouctur.Q.. uicquld aueem mouc:tur, awt • non u a . ([Ja~
\
'luod ilgit} -& mouetur • AB u f ~n.feu
0'pcr
atlo 1dt,u~
~pfe
IllIo.Gram.1'upcr anIma.
1 1)
�$.ECVN D
v.s :
,hyllca.ddinit,èoacùuata ab habitu pr~duéè
i o. ~otu
au aétu tale dhCcc,undum atiquid quidem a 6milipatictur: po '
Jcm d t Impcrfcéi:a aéèio ;H ac ratione Idem dfe uldcbltur .tcmia enim age11li fim i/é'cfi: paticns:fccundu aliquid a~le ~
.motus,& adio flu c operaeio. Q uaecllus autem adus, feu a diŒmili • ECl: enim aétu ~ iŒmle
• Pormria C11lm allqul{è
.op~r
i l.tio
, non d i: ab Imp frfcélo ad perfedl,lm progrefsio . ' .c{fe,&: adu, difsimilc. pol1:CJ ua m ;tutcm pa{fum fuent ,e ,
ftmile.Fin ,s ellim huic quidem.el1: agerc. PatientÎ aUlcm,ut
.h ac.ratione non idem [ucrir n)oeus,'ll,l,od op~ra
. r i o. ~c.
.admodum cnim d/[poÛtio dicÎlul' &: communius de habl- .aCsi milctur, quod patitur,ag cn ti,eo.uf'l1 enim calefaCtell s ca
lefacit, quod potencia quidem dl: calièum , aélu uero frlgl'
.lU , dicirur &: Ut ab I)abiru diCl:in,guat.u r,&: ~ i [c c r n aru~
J [pca /l
.dum,donec ac ipfum cCl: calidii IÎm iliter fecerit . pofiq~
~ial
i u s .S i c &: ad io dici c,ur communius e,r;i am !le omUl mo·
~ u: d i c i . (U r &: prout a.motll dil1:i nguirur;co,'1' moc'us cCl: il pd ,aurcm limile fuerit,ab co non amplius palitur. N hil enlm ~
mo potcm1a ,ad fc cundum progre{fus alicuius eorum ,qu ;t ûmili parieur. Si eoim luccrna: lumen a iampade patllur: a~
funt circa fubftamiam,ipfa Ceruaca rubCl:amia.Aétio a.u um ,ca enim extinguirur:[ed tamé ut a difsimili pari eur. Tangua
.cft perfe é1:a habil us produdio ,nulla III re hab ieu .mag1s aire cnim defedus ab excerru patitur. Si eoim dU 4E lampades
.rato~
&: eCl: reutra perfcéta ;;tétio co ~ c . eru a lUs l~abHus
pro,;:ef ,ciufdem porefi:atis fuer;nt:a [c nihil inuicem paoemur.
fus, qui non .cum motu remporis una COllcurm : [e.d [ecu1) •
Difiinguepdum autem &. de potenria ) &. deenl
.d um uniuer[am [ui partem a:'lu
a l i ~er J?aber.: q ~a l l s cCl: lutelechia)fcu
perfeéèione &. aétu.
,
.m inis procc{fus. Curn primum eOlm I lUm
l1 a Cl u~m.
. ap~
D iuifionem faéturus paticndi &: agendi, &: corum ~ I f e '
11,1erir,cpaccruatim '}uicquid apcum e ~) ûmul rcpcee Illuml
, entiam ofiêfurus,dixit coim.Nunc imerea perinde ac Ide;
,1atur lion concurrence lumims .operarlone ,-,na curn eempo
lit pari,&: moueri,&: agcre dicimus,dluiÎlomm oport e.tt ~ '
.ris m ~ eu Ccd in ~mni
.fui parre limi liter habcn.re.Talis el1: ~
fen[us aâ:io. Cum primum cnim a fpex
i mu s ~ Î1nc rempore .cere dicir porCJltÎ:t,& emelcchia:.Potemiz cnim nomme ~
fcn[u ufus eCl:,& corum [oluit dubitationcm , quam moult.
fcniilia apprehendllJ1us . V ndc J1t'}3 [CJ1[USair mouelï ,[cd
.cur
fen[us no.n feipf.um [(ncir. Scd &: [enfum dJUiÎlt in eu~
;.gerc. flo c ergo proprie el1: adio, feu operqlÎo. Qyare ~
.qui
cl1: pOlencia , &: in adü, codem modo quo &: [enl lre .
d e diui,tis diù '1' ûne potemia [unt ad us , [eu operariones.
hoc
eniO'l dici duobus modis oil:cndie • Qyoniam ergo no ll
ÇV\OJu§ ;;tLSrcm,Ûcut dlfciplina , qu:t dt hapitus mutario fc,
ad perfed um ab imperfed o. l nter ha: c au • ~ l1: Î1mplex nomcn potencif:in uniuerfum de potétia,&,rn :
,:undum p ~ f(Cm
tdechia id cl1: aétu difl:inguerc infi:ituit;& quonam a f(l d l~
~em
[unr cogitaciui motus/ eu adus.& {}. quid dl his Î1milc; •
.cern diff-" rant:&: qU ld cft corn- ul1umquodql:&: quor mo 19
Aui quidem nc'J3 p.ropric motus funt. Ne'l3 eni~
. .mumi?
,eft ,id quod pOlcnria.Pcr qua: ûmul olhnd et,'1' (c urUS ~Ol
t l1: hablrus,ucJ ul ~ Cx parce adio, IJeC}3 elllm fim llirer habcç .d l,qul! eCl: fecundîl aéluO'J,altcratio,necmolus.Neq; ,nlf'
;n omni parce umporis,: \leC}3 coaceruaeus eorum (ft ab ha, quod quC'modocunql'potel1tia cCl:, in aétum mUla rum a t'
J,itu prog re'lus:Ced idia al~c
aliam propofttio,&: cxcrcmum 1alur. Q!Jo hucufque,tanquam ftc habeat urus cft,'}' nO I1 )
cOhelUÎlo .. NeCJ3 ergo ÎJl1lpliciter moru.s taIe. qu!cl.. nc$ fin., dum diui[um ûr,guor mod s cl1:,quod eCl: porçmia.
plicirer adio:ni/Î a( bOllem pcppric qUIs dlulfellC III c?accrNunc coim de cis fimplicitcr dicimus.
uatam,&: indluifip llem,& in f;! luillpi!cm. V n~e
8{ prtUS co·,
Simpliciter,id cCl: indlCl:in d t: &: indennite ,de potenti.a,et
gicationem quoq; urriufque tlmul mOlum c~:
dlccbat.Sed
&. cogitacio [ccu ndum ullumqucmqlle ~ c rmlt1u
coa;:eru'l .entelcchia feu aétu dicimus ,ncfcienrcs eorum dlfferenu aJ1l ,
tam haber applicacionë,&: cft unumqllodcp,ut quod cognQ .& quid unoquod'lJ 6gnificat,&: qUOt modis di":lI ur . l'lUne
lci pofft c,acc pere,quod in moeu,naturali d iCO, non comin, .aurcm inquit,quoniam eo,quod cCl: potencia, in fenfu p ~ ulo
o
gir. Er ft cnim fit coacuuatum unurnquodC}3 co r ~m,
qU a:! ante ufus cCl:; co aurem quod aétu cft, &: aétu, in faciflld ,
rll ,
&.
pariendo.
Omnia
enim
pati
air,ab
cO,quod
cft
aétiuu
p eius u adi,a [UI1I: Ced non oml1i/1o finem qU0'l3natU ral fi
fJl1
talcm cftc conrillgir,ûcut in ijs , CjU:E fecundum Ipçum mo , .& adu dl:. Vel nunc dbd t,ufC}3 ad fadam ab co diuiuon
.cius,quod
di:
pot
enria,
&
eius,quod
cH
aétu.
.
uemur,id ;.'Juod incercedit,ncq; eoim grauiurn, nCC}3 1euiulll
1/
Eftenim
fic[cicnsaliquid)
ur
fi
dicamus
h0111
n arura!Js hiCfin is. Huius crgo ad io dè quodammodo <%
i:ogitatio. Sieur crgo ampllor el1: adio mOtll, fic mOtUS par. .I1cm fcienrem)Çl> homo cft ex fciétibus)& fci c ~rj art
fionc.(hlod cnim patitur,&: mouctur Cjuoddammodo,noll habennbus.Ea aurem, &. ut iam dicimus [Clcrem,
"cnim fille motu paŒo eCl:. Quod autem mouetur,noll om .qui habetgrammaticam.
.flino &: patieur,non cnim pafsio cft &: [ccundumlocum mo
O iCl:ingulcid, quod.cCl: pprcm;a , &. oil:endîr dle.dUpl
~:
tus.Pati cnim ad agendum hablto refpedu dicltur. Agcrc Q uod CIIim o.acura apt~m
cft,&: qu?d poteil:~h
a bJ(~
n1 ~1
autem el1: [ccundum qualitarem murare. ex qualitatc enim {ciperc, pot,encla tale dlclmus:.ut b?mll1Cm ~ o t e rla (clcnte d
agerc.& agci'c ergo dt [ccüdum qualltatem moueri,&: m4 d icimus,'1' lpÎlUS nacu.ra cft rCle1~:E
ruCceptlua.luxta quO
tari.Quare fi mOlus quidê cft in tribus przdicamcnris, qu;j ftgnincacum materiam quoClJ p otc nti~
dlcimus.&: potentla
titatc,qualitatc,ubi: pati autem folum in quancitate:ill plu~
przretca dicimus, quod iam habet habitum, &: fecundu/11
crgo morus cxtcndirur,'V pafsio:adlo aurem quam motus t tum non opcratur • Mu/îcus cnim qIJando non opcr
a tur~
ALqua elÎam rationc cadem [um, eo '1' qu:tdam eft adio pot e nti~
mulÎcus dicicur. H:EC cl1: aurem potenria, qua:r~
morus: quidam auccm motus pafsio. Non ut gcnus autem prius dixi.t primam CIItclechiam, in qua animam quoq; c d~
adio de motu pra:dicat:neqJ motus de paŒonc: [cd ut UOlC .oH:cndit.Elt enim in confinio primz potentia:, &. [eCUn 1
zquiuoca.Eorum aurem paulo poft,ur dixi,differenria oftc ;tdionls. Q uare &: urroque nomille appellatul' , 8C qU.3! 1
dcr. Nunc aurem,pcrinde ac eadem fine, dicir quodammo, narn nr utriufquc ji:ius,quod cl1: potemia) d ffercnua df{lul
do,~
a quo ~ouctr
, &: patieur, quod patieur. H is aurern ,8uit,apcrte diccns.
S
Dml~o.Ut
clfd
~ m ,urus cl1:,&: q, aliqua rationc eadem fint,
Vter<J3 enim horum non eodem modo potell
ur d Xlmus, &: Ipfe CO?fUCLUdiuem fequcns, his, ut eifdcm,
~ftled
ille qUiç!é)Çl> taIe genus cfiJ~
ma~el':
u Cus dl:. ItaC}3 & fuperJus,ubi dicebat aoimam cfTe cauCa m,
!lero,quod,fi
uelit)potens
ea
~
I
,
a
l
p
e
t
n
o
c
qtUs
ur un de principià motus, diccbat ea elfe altcrationis cauCa,;
e
.
e
xternum
prohjbuerit.lll
autem
iam
H
a
l
~
e
r
n
o
c
c{f, enim cauCam tenrus:cum aucem efIc altcrarionem: altc:
a~u)
&. qui propne . CJ
ratio aurcm pal1io. Tanquam crgo in fcoru eadcm fint age & qui ca entdçchia ) fe~
hoc, A. Vtrique ergo pnml fecundum poten nall
rr, &: mouc:re,& pati dc patiêdo,quomodo nat,dicir. ~od
coim paritur ioqui t ab agente patirur. Ad [e enim inuicrm
(cientes.
dl
refcrumur agere &: patio In Phyaca aurern oflenfum eli:,cp.
Homo cnÎm com uniter (d és dicir, quod hois natU ra c'
id, quod alicuius aétu aél: j u~
C ~t, agir in id, quod parirur"
fciemi4E fufceptiua. Hoc cnim i/li lIgnilicat gcnus,8C ~:e'
'Juod poccmia eft id,Cjuod aglt.SI aurem,q~od
paritur ,curn
ria, pro co quod cl1:, Ip[a homil1;s lJatura. &. ip[urn Il i/i ...
J-l!î
it
J.U>ndum ac1u fit Ccd potcnia~h
fit ab aéèiu~qod
ipCull!
. .1
~um.Gcns
c:nim dicita &:iubÏldum fccundiihoc n
'~ . ,
catu..-,
�~tum,&
D. B
j'I
matrriam potrntia diximus • Omnis (tIim matc; habet mutationë,necv cnim alia qualitate corrupra,in aliam
lia p<:>tenti'l illud efr,culUS eH: materia,q, pofsit ipfum fuCci .. mutatll dl: fcd eodcm habitu mancnce folu aétum affum,
p r~ . Altud
aurcm fignificamm eius,quod dlvoteotla,dici, pfit.NeC}l enim domus a:dincatort: alterari dixerimus,a 11011
lUtin cO,quod iam h'lbcc hab 'eum, ~ 110n operatur, Cl' UO, a:dincalldo ad :a:di6cando rnutatum:uel geomecram ,quan
~nB Opcrari, opera ri pOrSil, nifj quid prohlbucrir.quare & do thcorcmata agrcditu.~:
crgo cft a fccundo pOlétia,
le quoC}l eft potemia, Qui IIcro pra:rcr id ,quod h~bJtu
ha, ad id,qllod fecundll aétu cfi,mutatio,clarum eft,q. ne mu,
b , e~ agit quoCJl fecundum habitum ) hic lam encdechia df4 tatio quidc pofsit cxi(èimari • ue! û alicui placeat cam quoC)3
dlC\tU~.ScJenr,a
autem fecundum aétum ofhndit, co qood altcrationé uocarc,a1tc:rù inquir hoc fuerit gcnus altcratiois.
addldlt hoc, A, Hic enim dl qui fecundum gramm.aicam &. nô ,{Jcut cx confUClUdioe: dicit:hoc au té cft mutatio,qu$;
Operatur ,qui dicic,ud Ccribit hoc, A.
parsiuas qualitatcs, quando ex cotraria qua!ita.
St f~cundli
le
in
quahtatem
contraria mutatur,quod mutatur, codé ma
Sed dIe quidem per di(cipIinam altcrarus, &
ncnte
Cublcélo.
Qua:
aUiem Cx co,quod dl: pl ius potêtia,ad
ex contrario habltu muratus: hic ucro ex e05!'
id quod fecundü ,(è potétia, pl imus aurcm aétus ,mUtalUr ,
abeat fenfum uel grammaticam)nô operetulO aul' fi ~x côtraria quid(an ~n co~ta
mutatur ,el,!: al!cratio. t
rClll,adoperandum alio modo.
<.Juando quid fit ex calldo &Ig.du,~
ex albo OIll"u. PO~clt!a
Exemplo ofl:elldir, quidnam dJéèi modi differam cius, cnim dt cOlltrariil,quod c~ntra.Q!Jd
aUt Cxprlllauo
~uod
dl potehtlôl:q. ilJe quidem,fccundum p,rimum.potCll ne in formam fuuit mut3tU:c(è hoc gencrauo,& no alec:ra·
t'l Ogniâcatum , qui dt porémia Cci eus, ad h.oc, Cl' babcat, tio. V t quando ex nô hominc: ht hO?I~'
Be: e~ nô ignc ig~s,
quod POtdl,pcr difciplinam alcerarus, &: fic (lEPC per coo, &. in firt;llilbus. V cl ergo nc hoc qU1de .l'roprle: ,e a altc~,
t~aIUl1
h..b 'tlim mutatus,fckns fit, V cl eni m ab iglloran. fed limplicitrr gc:ncratio: V cl duo fuertl~
modt altcrJ~I,
~ .•n cogllitionem mutalUr: ad a falCa opi, lionc il1oucram. &. qua: ex pnuationc cA: in forma muratJ~,
qu~
cx c~!ra,
'<.~orum
primum quidem a priuarionc in 'formaœeH: mu. TIO III conrrartü.Eft aucem ,qua: cx côtrano ln cOnt~a1l
cft
ta~o:&
dl: gelleratio,Be: n6 alccrario, Altc, ''ltio enim dt mu , mutatio,genwuio qua:dam,Be: corruJ:tio, & ûmplt~cr
~
latto a formclto ad formatii,eodem maner lte fubicé'w.1;i a:c ueralÏo:ut inllbro de gcncratione: diétu cfr. Corruptlo qUI'
cll crgo alterati • f pf.: autcm, qui nunc ulliucrfQlius t aro, dc:m CIUS,CX quo mUlalUr:Gcncratio aüt cius ,in quod muta
qu~
Cl( co,quod cft potentia, ad Id,quoe'l aéi:u dè,mulaLio,
tur. NOIl auté nec pati quidcm /lmplex:Ced hoc qui dé quz ...
!lcm altcr<luollé dixit hoc cOl'rig t Be: èldiniet"cU: quonam. · dam a côtrario corrupllo: illud ucro potius falus eius, quod
pro '
"
,
fi iln alu:r:uio dlcitur. Eurn aurcm,q ui ex cg",q,uod fen,
dl: pOlêtia,ab co,quod cft entdechia rcu adu,& fimilc. Vi,
d~Il,uc
rci~t
~ am habtat n~
opcrerur autcm"ad,opcran. detur autê quicquid ex co,quod potcmia dl,in cmdechiam
111 prOCCdlt,tn quo [ccundum cr t fignificatUlllCluS quodl
,& aétum mutatur ,pau & alt~ri.nô
aUtfm fic babre. Vp.
c~P
clnia ,non per alterationem,l1cc pel' t11A.llatioucrn fi~ 1 (3e'& ipCe ufiJs cain omni,quod ex ~otcria
in a~fi
~uta
, u~,
~ ,Iclufcd alio modo ex tali potencia adum. cri,. Simlher pa Csionis lIominc,idem cft auttm,dtccrc ,alt~ruoOs.
~I"C
fe co qui habet Ccicntiam, fd non opcratul' ,.& in eo qu~
• cnim CJ? hoc quidcm dl a contratlo corupt:~
fi Il u1l1.Allo autcm modo,dlcens, quod lloBmag!s ahcllus, rnim n ~ gru accrdcntc albo:cA: a~lté
hoc, quod ~ prlus p.~
; talJs:fcd Colum opcrati 011 cm aggreditur. Cumergo du.. tcntia.Eil: enim potêtia comrariu,quod contranu,quoma tn
~ ex ~ r ,&: quod potcntia,& quod adu dl::quicquid poten .. • id mutari fua natUt'a aptii dl:il\ud uero perfeélio. Ea cnim
lia qUldem c , ltahcuius abfwtiam potcntia.elfc dicilur;, do mu! cxtrudons,& allorü (ciétrjs przdllotü perfcélio ,fc,
quod ~Utcm
accu dl:, ad przfentiam aétionis. ~od
' cniOl1
· cundum habiti'i operari.Cô hic autcm cômuniter de omn;,
,,",Otelltla primurn dl;.ad habitus,&: aéiionis-abûlltlam dici, quod dt POtéllil,pati przdicaucrit,hoc aût cft altcrari:c:o Cl'
tUr:Secundum autcm ad abCenriam adus.
conructudlllis curam nô hlbuerit , in horum nominu ·ffc ...
Nô di aurcm nec pati quideBl fimpI:ex ! (cd hoc: rrllliil,de his flgillarim & anicularim drinceps dilTerct:& di
qUidem qU~d.l
a contrario coru~ti:.
illud uc/' ccr quid prupri( dt alcrratio,& quid,qua: no cit pcnirus al.
rO falus porius ous,quod dl p?tcntl3,ab;co)9uod lerallo:ucl uniu.:rfurn hoc,a:quiuoca airrrario dicee, & qu~
tfienrekchil feu aélu ) & fimdJ, fic ut; p<i>tenu3 héll a nobis priu5 ÎUot cofid rata, Pofiquam auté dixit hanc qui
bec ld entelechi3m Be 3élunl. côtempians enitn fir., dem mucarioncf!1 il cotr,wo fieri comrariü corrumpcntc:il,
tam ucro a ûmi1i:fimtllludtnis modum dedarauit agctis, &.
. Fit' patiëtis,Cubiungens,
quod habet fcienriam: quod non eftair~
Quod {le ûmil, ,ut potëtia habee ad en,
tnim incrementum ad IpfumJ &: ad emeœchlam Be, telcchiam & al"lû.QiIod qUldcm a:quale dl huic, V t habi.
aétum:uel alcerum genas alceration&
tus ad propria operaeioni.Ab habiru ctlim procc:dcns ope.
ratio fic cft ci a:qtlalis , Uf proprio opus & propl'ia operaLÏo
. PoRquam diuerfa ûgnificara diuifit dus quod cap~te,!
t~,&:
cius quod aélu cft, nunc uult oA:cndcrt"q,'ne pat! qu, unicuiq; cui us eft opus. Steut crgo llmilis tA: domus cxtru~
(}el1l Omptex dhpro codë accipicns pari, & akerarc:,ut ipCe étiuo,ud geometrico habitui domus cxtruétiua,& geomc . .
Paulopo(è dcclarauit. Pofrqua cllim dixiffet. q,~d)uo
ab trica opcratÎo:ûc limile ci ,quod aétu habet,id quod habitu,
to.quod dl: potcntia, diCcit &: fcicmiam accipit,ab co quod a quo in aéti'i producitu, , hoc quidem agclltc, 1110 uero pa.
aétu dt &: doélrina przdiro,uel ciufmod,pat~
dlccndù dt; tien.~ol1am
cni~
&. jmdligere,&: frmirc fit fccundum
Pollqui ,inquam ,hoc dixfct,m~l
uclnô dI'e a~crtionê,
imagioii affump,ioncm imclUglbiliii, &fcnfilium:idem fclIcl dre duos alrcrationi, modol,ldem dlccnS,Patl,&: AIte. rc ca,quod fccundu aélum illtelligit, & fmtit,quod inrclli,
gibilia,& fcnfilia Sic c:rgo fcnCus c~t potêtia,quod {come:&:
r~!i.DlIpex
crgo pat~cf
dicit,h?c quide~,o
ad ~or
l giblc:ut
habitus dt timilis opcraeio
ttlo nelll ducit quod etiam proprlc dt paCslo,&altcratio:ll. intelleélus, quod io~dl
Ilïproprie. Sicut crgo habitus pra:Cemi aétu & opcrationc
à d Utta ,quod ad pnfeélioncm,quod, nô propric pa,fli~.
.tur,tlecv altcratio fcd potius gencratto. Et,ut paü(:IS dlca, propriam fui dTc perfedioné rccipit, non corruptuS nec al,
~Il duplex fit id qu~d
cà porcntia ; liquidem cx co,quod dl: Iteralus:ûc & ftOlus,qui cft potcmia idem,quod Cenfile. Po
'
r
d'
ttcntia au~em,
quod dl fccuodii habitum, a (enfil" quod e~
."CCU nd
Ulll pOtcmia
quod crac '
.d d
quo lccun
u habi tus.ln
Il. l '
r. '
oPera .
,
in adû ,fic ci afsimllarus,ut ci n;lcura'darSlmJ.·
fi ,ttonelll mUlalUr,nuUo modo Cu a teralo,nc~
palslo: aétu , de~citur
d
q~o
qUr.I~Cl
alterari dicitnr cuiucmodi (ft,quod albcCctt,ud nt lari datum tA:. Sieut cnim Ccram potentia dicml~,1
gfeClt
... ,
'-$l,'d r.b'.n- annulum;fieri autcm ab. co aétu cxpreifu m,quod i1lt:no ~
Ç'.
~ qUod mancns fccundfi fubllantla ~ t cm lU le~\o
•.;ecundu
P 1"'
, faéla tltccra, quod anr.ulus i'ccundu materl~:
Ccd,q. ex •
,
il SJuam qualltatcm hab ct muratlone: ex Contra·,
••
aentm
q
l'
,
~CtpJ:ûc
&: III fen_
...
_ ua ttate 10 comrariam mutatum,corrupto h ct b'!tu prcffam cius 6g!Jta fecundii Cuprfi~é
··.Utatu Il.
b' - r d
fcnme;
~p
c".Q!Iod autcm cx co quod habct ha ItU,le non flbus OportctjmdLgcre, gii ~os nc:rr dJClmui,q~_
(lg 'luo~
i\lpu~
Bat ~fus.clr;ed
'luod CI:ntiliu ~!mai
cri\tUr,~d opcrilmlü lD"ta~'O
fOl aliqu~
qu~,CQl
. lo.Oram.fupcr anllill_,
l Il J
-r
1;
fs7
V.
�S 'E
V · N 'D
~ C
qu:Ë poffunt finc matùia cognorci , in fciplis rcnrus admittant • ~1 autem dixiffet falutcm effe talem affeéèionem feu
pafsl on em,&. murationê eius, quod fic potcntia dicitur:dc,
clarauit quo falus,fubiungens: Conrêplans enim fit, . quo~
habet fciêtiam. Habitus cnim falus cfi propria operatlo. HI
certe,qui vm habitus operalUr,eos magis Ceruan'C. Simulau
um per hoc expofuit,quomodo il1ud dixit,ut potêtia hab ct
ad emelec/llam &. aéèum : &. dcclarauir,de quali potêtia,&.
emelechla dicll:q, de fccunda poccmia,qua: cfi fecundô ha,
bitum,& fecunda operarionc,ea cnim cfi perfcéèio,&. Calus
opcratlonis proprilE .licut comêplatiui habirus,&. fciwtÏa:
perfeéèio,&. falus,efl: ipCa comêplatio.quod quidem uel no
eft alteratio:in ip[um enim fit incremcmü:ud alterum aIte:,
rationis genus. Q!Ji enim habet fcicmia,dcinde cius opera,
tiones aggreditur nô propric dici pofsit, eOlpfo,'l' iIlas ope:
rationrs agredi~u,
pati,&. alterari. Ne'll cnim ulla in ,co
faé1a ê mUtario:frd rolU pcrfeéèio, &. habitus mamfeRatlo.
Vel ergo ca nô cfitPprie alteratio: Vel Ît cui1placet ca qu0'll
alrcrationê uocarc altcrü fuerit altcratlon!s genus,& a:qUl,
uocum : &. no,q~d
uulgo ferrur, de: didqu' in eh; qu:t cfi:
lecundum locum,mutationc:quam quidc:m mOlum qUOq3
dicimus.Illud autcm, illlpfum enim cfi incrc:mel1lü,efir ma
)Cime huius fufceptiuü, quod non flr huiufmodi altcratio:fiquidem, alteratio,quidem, mantntc fUbieé10 Ceéundo cius
fubftamiam,fecundëi pafsionem efl: mutatio,ex alio in aliud
mutaro eo,quod pr~exifl:t
id aUtë,quod in fuam ipftu9per
leéèlonem proccdit,in feipfum incrememum fufcipit, idem
manws, &. 11011 ex alia forma corrupta in aliam mutatum.
Q.gare non reéte habet fi diearùr,ld,quod prul
dens eft,quando prouidet,alterari: fieu~
neg3 dOl
mus a!dificatorem,quando domua:lfic~.
Sieut enim a:difieator,quando iam operatur ,nuUa ~eul1
dum arrcm altrrationc:m fuRincr: lic nCq3,quod (fi fCII:ntla
, przditll,quando fecundfi fcienriam o~cratu.n'l
f~nti:s.
quando femit. Ab otio ,cnim &. eeITatlone a~ opcrarl,onc: cft
J)lutatio:non ex forma 111 formam:quod faClt alteratlo.
Qgod ergo ducit ad entdechiam &: aéta ab eo,
quod dl: porentia,iuxta id,quod intclligit,&: prol
uidcr,nô doétrinam, {cd aliam cognommationem
habear,a!quum dt.
rI
'
Hoc cfi ,Id ,guod iuxta fecundam pçtentiam confidcl'aur,lkur,quod prouidct,quando ad fecundam opcrationcm
deducitur , non doceri dicacur ab eo, quod in operationc:m
ducic.Non enim difcit ab eo ,quod ip[um mutat:hoc aut~m
cfl: fcibile , uc! [enlUe. Non cnim quicquam 'ap eo patitur.
Quarenequeil1udagit.
'
QEod autem ab eo, quod dt potentia, difeit,&
Ccientiam Jeeipit ab co quod eft aétui&: quod dOl
cere potcft,uddicendum eftnon pati)ut diétaeft>
uel duos efTe alterationis modos : &: cam, qUa! ad
priuatiuas fit difpofitiones, mutationem : & eam>
qUa! ad habitus,&: naturam. '
.
l
Hoc e1l:,quod (ecundum priorem p6tentiam, cuiuCmodi
rfl: fCie?tia: furceptiuum:qualls efl: puellus,qui ab eo ,qui dl:
aéèu fClens,ad habitum prouehitur.Pofl:quam autcm dixit,
qu~mod
hab~r,qu
ex fccundo ~otenia)
aéèum nr,mu
dlClt de ea, qua: eX priore potcntia in prius aéèu
tatlo: nU~I:
fir,muatlo~c:d
efl: puellus,qui in fcientiam dcdu,
inquit ne pati quidem omnino
citur.Quod Ita'V fic ~utar
dicemus,Propne emm pat! in his,qua: corrumpunrur,dici ..
tur, Ccund~m
c?nfuetum ufum • ucl fi quis hoc quoC}J pari
dkat duos,lIlqult,dIe modos dicendëi cft paticndi &. alrc,
"
d
'
qUI cm, quan~oi
priuatlonc:mmutatur,
a
randi:
partim
fcielldo ad ne[Clêdum tr~duéèl:qo
dl: &. propric parsio:
quoniam pafsio corruptlO qua:da'm'r!l;, & in deterius muta
fiun~l!tcroa:&.
pra:terca
tlo.Proprie cnim patiun~,q
quando ex côtraria forma ln contraria mUlatur.&. hic cnim
,orruptio' qu~dam
C"-CjUi,cx quo "' mu'âtio.& propterca
"...
-
,.
1
..
'
•
V
S
~
paCsio c:iuCrnodi efl:.Partim aùttm,quando in pcrétiOl1f~
&. nacuram;id cfi ad id,quod nacura datum cfi,& quod l 1
natura proponic,ut fcicntia: fufccptiuum,qu ando i3m !Clcn
tiam fufccpcrit. Quando cnim ad id,quod natura inÎtIll eft,
mutatur, in perfeéèioncm quodammodo eorum qUOq;I1l;
tatio cfl:, &in ipfum incrcmemëi:non ftmiliccr au cern a~ 1 ,
quod habethabitul'rhS priuatione cnim in habilum in hf~H
mutatlo:non ab habicu in aéèum.Prius ita'll pafsionern lUi
dens hanc quidé dixit in h i s,qu~
ex comrario habitu il~ C~?'
trarium mutamur, &. ftc potêcia dicumur:illàm udO 1I11)S,
qu~
ab habiw in opcrationcm proccdunt.Nunc autc:m non
fic.fed fecunda quidcm ne paCsio quidcm omllillO eH, lC~
~lteraio.
Quarc neC}> motus fucrit, nccv doéèrina,qU3: C(è
fecundum hoc, mmatio. Q!Jod :lutcm cfi in co, quo d c.
prills potentia,dupliciter diuiÎtt:&. in id,quod efl: in pr l ua.t~
mm mutare:quod quidem dixit proprie pati, & altcr~.
in id,quod efiin habilum a priuatione: quod l~C'
parslo dl",
neque altcratio ,uc:l a:quiuoce.
Senfiriui autem prima q uidem mutatio fit a ge
'Ilcrante,quado autem generata eft,habet i~m ranI
quam fcictiam,&: fentire.Ac quod.fecundu aélurl1
quidem eft,fimilitcr dicitur ae contemplari .
Cil de fcnfibus dicere cepiITet,& cômuniter de om ni [f
fu traéèare propofuilTcc:deinde dlxiITet,q, fenfus in co,qu O
cfi moueri 8{ pati,accidit:uidetur enim fenfus effe qu ~ d a m
alteratio: &. cü in uniuerfum dixiffct de agcnte,&. p 3 t1 ~ nr(,
utro lImile a lImili patilUr:uel conrrariii a comrario:hUlC du
hitationi alcr~
dubita~nê
adiullxit,cur Ilon propria {en'
foria apprchendlt fcnfus:cn fim fenfiIia<hanc autefll folu en'
,dubitationcm dlXit,'l' fmfus efl: potemia,non aéèus. Quar~
'luemadmodum, quod uri potefl: a frip[o non uritur ab(qJ
ufti~:Îc
&,feo[us proprii'i Cenforfû non apprehcndit,utPo'
te,~U1
eXlr~
Ip[um op~rai
non Pofsit.Q!'n ergo mhil ipru~
a felefo agit.. ne'll,a felpfo patir:fenfus aùt fenm co <l' P!t1 r•
cla~
e~ q, Ip[e frlp~m
110 apprchëdat, hoc en propriu (cil
[orm , cu quo opcralne~
exercer: quandoquidë neqJ III (~
!pfum pote~
a~cre.DuplC[:
ltaC}J fenCus dt,inquit,hie qui
ëem potentla:llle ucro aa-u. limliiter & f(mire, ParilUr aU'
tcm,quod patitur,inquir,ab aéèiuo, & eo quod aétu cfi.Ii'
gnum coim , quod cfl: potcntia, quod Ignis patitur ab igue,
qui aétu cfi.& difcipulus,qui dt porcmia,quod pr4lce~ot,
patitur a pra:ceptore,qUl aétu efl:.Prius quam ergo paflulll
nt,quod patitur,dl[similc cfl: agemi:PaiTüm amê fimile
Eftita'll ut limile a limili p:ltiat:efl: Ut &: a difslmili.S i.cnlr.
Gu~d
porentia paCsiuum efi theorema, cfi agenti ~ ' (S'fil
(~
S4lpC autem inquic,&. contrario. Si autcm lam pafium, .Iml
1c efi.Hinc crgo quoniam omnillO uenit ad mêtiollem elu~,
quod cH pOtentia, &: cius quod aéèu, &. agendi & p,uien dl:
' ucriu['ll diui{!onê fecit,&. dlxit,duobus modis elfe, quod e~
potitia,&. quod adu efl::8{ 'l' pati 'lu oC}> duplicirer:h oc q~1
dem corrupclO a côtrario:i!lud ueto falus potius.DeÎllde dl'
xit,quomodo Ce habet [cnCus fecunda id,quod efl: pati : cr a
fen~li
guide patitllr,non ad corruptlonem duéèus,fed pc~'
feéèlOne.HiEC erg? pofl:qua di~r,nulc
diclt quom.~
fc od
bcr,& Cccundum Id,guod efi potëria,&. fecundum Id!qu ,
a~u
cfl:. q.yonia~
enim duplex efi, quod cfi potel1a:h~,
qUldcm pflmum : Illud ucro fccundum:hoc quidcm fe CU
dum [olam apticudll1e abfCV habitu:illud Ucro feculldêi ha'
bitlJm cirra opcrationrm:dlcit q, [enfitiuü pOtemia ca [e~UI1
·dum aptitudioem fcmc & omnino animalis marcria. SICU'
enim [e habct nupcr na:us pudlu<.l ad hoc Ut lir gramacicU'd
fic fe-hêt quoC}> aialis matcria ad hoc, Ut lit fenfitiUa • ~1
crgo eft,quod id,quod potentia primo efl: ad habita ~e ~(
cir:hoc efi,quod porentia qui~ê
cfl: fdtm,~éu
uero p~lmO
Gcner~s,iqut.
In conceptlone eni~
deduci!Ur ~ptlruéhJ
ad habnu.SlCut ergo puerum ad habitu ducit is,qUl dl a 'c
gramaticus:fic &. femen , &. oino animalis matcriâ d,duci
ca,quf in marre efl:,lIatura,ad (enCum qui cfl: fm habilU~
,Ea crgo ,on"p'io alteio~&
Pluta,io CiUi , q",od ~atU
d
6
ta.
1
.
{en tlle
�A .N · 1 r M . A. ~
Cl' cÎus quidcRt,qui cA: (c~ndum
adum, (cnfus foris rùnt'
, qui cA: rc~undmhab
i tum~
cffcdiua:extcrne.n.incidëribus
fcnfillbus
femimus: ca aût,
P~tquam
autem nacus fuerit,iam habc:t habitum • Pofièj
(mm pcrkél:e inÎttus fûtrit fenricndi fecundum omnem Ccn qua: côtemplari pofTum\Js,non [oris fum. Dcindc &. câm
fum,habitus ,ftatim paritur. Sic cnim generatur animal CÛ' addir ,cur illa quidcm c)(tcrius incidant:h<Ec ucro non,q, fcn
habltu fC~lÎt
I U~.
Qux trgo a potentla primo in habitum fus quidcm cil: ftngulariil,ea aOt per fc rcparatim fubfiil:ùt,
dt mUtatlo, fit in conceptione ab ca , qU3! (fi III gcncran' qui bus animal quoq; ad hcc,ut fit,opus hab et. Eo.n.<p illi.
te narura. Ab habitu aurem in aél:um mutatio fit a fen(lIi, opus habeat,fcnfus aiali datus cft. Scientia aiit ea,qul; rum
~us.&
idco,cum primum natus fuctit, fi adGt (cnûle, id il:a ùniuerfalia,apprchendlt. V niucrfalia ailt, inquit, funt 111 ipfa
tun ~p.rehndit
V ndc &: protinus uagitin non confuelum quodâmodo anima.Exaél:c aut illud, Quodammo ,adlecit!
& fngldum acrem incidens &: non Colum cum ambiel1lis uel quia illud,in ipfa,lIt in aliquo loco:ficut &. ipfc in iis,qu1;
aeri~
conradu cOl1ccrrans, fed & cum uifu luminis . Clarû deil1ccps fcquunlur,dicit,Er redc 'lui animam loci'i forma
tU~(,'l
.ftc~
ca fcmit,ftc,&. rdiquorum fenfuum fcnft, tum cfTc dicunt:non ,ppric autê Illud,uidcliccr , Inloco.fed
a JnC~elr,omi
&. ca fcmier,fonos dico,fuccos,et odo fecodu ,pportionê,&. côucnienuâ,ucl <p ft uniuerfalia in lin
gularibus fubtHHit:qfi aOt Ut uniurrfal,a &. cômunia aceipi
les. SIC Ha,» in fcnfitiua anima,&. quod potcmia,&. quod
~ui
elfe ê in imell'gë .
aél~
cil:,& qu~
fccundum ea murario cft ab aptitudine in umur,funt in anim.Esc6~tr
da
cora
comunione.lntelligenu<E
am
111 aia. Imclligen: <lii,
hab,tum,is cft qui gcnerauit:ab habitu au tcm ad operatio
le~,Cnm
ia:qundo
&: ipCa adCuetint, &. quxcunque alia in ipfo dixir,fcd nô in ip(a, hoc dl:in (0 qllod habec anima.
Similiter autem hoc habet &. in fenfilium (eiCl)!
dUlb~s
0'pu~
eA: ad corum apprehenfionem. ut lumen qui.
.
&
,
s
i
~
propter candem caufam : quod fenfilia finI
em I~ ~J!iblu,e?&
p~rficus
,purus, &. non caliginofus
a~r:dlufs
autem in fonis:&: rcdolés iti 'odorabilibus. Q!.Io guIJrium fune,&. externorum. .
'
.;
~Iam
autcm &in rationali animalduplc:xeil:,&.quod pot~
Non folii ,lI1quit,fenfLls,qui Clfca partlCulana., &. Ccn(illa
lia ,cil:~&.
quod aél:ll:qU<Enam fuerit in ca quoc}3 cauCa mu, mr{atUT, CxtCrolS pra:fcl1tlbus opus haber, Ut agat:Ced ct q;
[atlOI1S
~Cu
m eil: ttgo cxtra COtPOt a ,ab co quidcm , quod
qux circa fenfllia uer(~l1t
fcicmif,cu in feipGs nô habeâr;
POtcnria primum eft,omnino feparata cA:, Ut qux fit mcns ut posûm operari quando uelint,fed &. QS opus dt, Heur &
~ura,
& omnia imeUigibilia habens fecundum habitum. in fenfu,extcrius adcfTeid,circa quod eorû ucrfetur opcrac
(xparacim fub
tio.lpfe.n.circa ftngularia,&. e"terna:&: qu~
b oftquam autem in generationem dccidit, ficut, qui mo~,
. o.,uel temporc , ud lotionc féicmiam mutallit, ex fCIc:ntla fiil:unr,ucrfalllur:ut Politicus:Mcchallicu<:&, Ut (cm el dl~
ln Infcitia mutatur: &. fit primo porcntia (ciens. aptitudi. cam,particularcs artificcs.Eorum.lI.fcicncia dt circa ûngu
laria.ut Politicus COllûdcrabit,an hic {jt cxercilus lmpera
n~m
folam habens, non etiam habitum. Ad habitUm au,
torafTumcndus.&: ~d , acro
,an at hoc lapide urcndü. Ho
t~m
a pfa:ceptore deducirur,uel edam a fcnflllbus,i pCa qu~
~cns
&: inuenicns,&. per panicularia ad uniucrfaiJa confecn rum autê,qu<E funt parricularia,conuderario fClcnri<E eil:,ùi
cïs.Poftquam autem habitum comparaucrit,tullc habet delicq,&. no feu rus. Vniuerfalis çrgo fccundû ams coade.
~o Ulltatcm,qua dt caufa l'ffcdiua,ur ab habitu in opera· ratiOin his eft.Q ua: autê ab artibus circa fi l1gul3rla fit coo
~Ioncm
mUterur • Q ualldo cnim digit, affumit, quz in Ce templatio,non ampl,us in his.Materia.n.&: inftris opus dt.
unt,rationes ad operationem:dico àutem (èn/1lis.Mcns OIU
. Scd de his quidé aperre dlcendi fuent quo~
B~
nullo externo opus habet:rcd ipfa feipCam producir. occafio poftea.nunc aurem tantum definicum fit
Ulu.s ergo caufam trac!::,::p fenfus quidem alicuius parti $l')cum non fit fimplex,quod potentia dicicur, fed
culatls habet apprehenÎtonem, partÎcu(arc autem aliquod
hot quidcm,ut fi dicamus puerum poile excrcil
~orpus
.il:. Mcriro ergo extcrius eft. Mens auccm uniuerfa
tus
duccm effc:iIIud ucro)ureum, qui dl in œt<v
lia apprehendje. Vlliuerfalia autem rationes, feu dcfinitio ,
te!fic h:tbet lenfitiuum.
~cs.
Hx autem 110n cxterius,fed in ipCa funt anima. Mens
in nobis,&. quo ae
Itaque: aliquo extcriorc: 11011 egct,quod cam pernciat. D lxie ' . ~ uomodo ul1 l u~rfali.contmp
aUtcm cam iam habcrc , Ut fciellClam , &: Ccmir(:non quod tlUUS Jntcllcél:us pawculana appreheodit, nunc dlfreT[ de
his conlideratiollem.Oe his.n.ill tertio llbro diClt.Cur aucê
~nimal
ia ,il:atim ac. gcnerata fuerint,fcic:miam habeant:fed
cius,quod dt potentla,&. eius quod adtI cct,dluiflonem fe,
Id quod ln fenCu duplex cft uolens oil:endcre:,&. quod cft fe
jsin
memoriam rcducit: nempe Ut oftendat , qüo
cuudum habirum,&. quod dt fccundum aétum , cum qui c~rit,nob
dt Cecundum habicum,Cenfum fciem;z pra:fc:ntia: (lmilcm dlCantllr aOlmalla,quando non Centiullt, fenfum habc:re po
~c:ntia.u)(
fecul~am.Ipoti,qx
de iis , qui adum
cfTc dlxit. Exempli erg~
gratia fciemiiUll addidit. habet .n.
{coCus Ccnûtiuam facultatcm,ficut quandam [ciemiam. Si, Jam habcllt,pra:dlCalur:d,e quibus nec pati nec altcrari pro
&. nOI1 in
',Ut cnim ,quod difcit,per difciplinam mutatum habet fcié, pr e dici posfit • in ip[um enim eft incrme~u
comrarium
mutatio
,ur
dixir.
,
tlam:fic &: genitum il:at1m eum, qui eA: fecundum habitu,
QEoniam autem eft innominata ipforum diffe
f~lrum.Q
uod enim cft in illo dlfciplina,in hoc cA: genera
tl,?Si autem fratim ac fuerit genitum,habet eum, qUi efi fe rentia:de his autcm definitum dl: ) 9> funt aha) &.
~ldum
habirum,fcnfum:non per altcrationem crgo fen quomodo alia:ncceffe eil uri eo , quod eil pati &.
t~re
fccundum adum:ficut neque operari fecundum fcien ... eo quod alrerari, ur propriis nomimbus.
)
.llam nt per alterationem.Et illud,Seculldum aétum, fimili
Q uoniam utitul' eo,quod cft pari,&. co, quod cft airera
t~r dicitur ac comemplari,ficut &. recundum potêtiam (cn.
ri,ut proprqs nominibus,in fenfu, qui cA: fecüdum adum:
t1te,fimlle eft ci quod dt,fcire. Sic & fecüdum aétum fenci dixit aute:m,<p nec pati, nec altcrari femire cft:caufam cur
te ci, qua: cil: f~cundm
fcientiam, colltcmplationi ûmile. ~is n?mi~bus
, i? eo,quod cil: femire,utirur, dict.Qu~nâ
Sed hoc quidem ab ilIo differt:g, illius quident mqUlt,eil: IIlnom1l1ata harum facultatum differemia:nequc
cperarionis effeéhua [oris funt>uihbile & audibil cnim propriis nominibus diA:indam habemus uerallquc: fa
autcm didicimus,quxnam Ile harü 1'aculle.Silniliter aurem &. reliqua fenfilia.Caufaautent cultae",:rio~
tarum dlfferentla:necetIc cft Ut utamur in his co, quod cft
~ ~ngIarium
eftJqui eft fecudum aétum)fe~s:
.paei,& altcrari,ur proprqs l1~min
ib us:qia
ut dicebam,no
fi ClentJa aurem uniuerfalium.Htc uero funt 10 IP/ funt in u[u,qU:E Gntillis impoûta nomina.
.
(em' tc aptum d1:,ad re~um
a
,U~de
nt
a 9u?dammodo anima. Q!!amobrem inteUigere . Senfiriuum aurem porentiaell) ut fenfile iant
in ipfo eil quando uelit,fentire autem non ~étu
) quemadmodum diclu~
dl. .
:
. n Ipfo.m:ceffe eit enim adeffe fenfile •
Qlia didurus eft fenllciuum pau a fenah : 110n flnc iUI
~ Ponquam dixit û~ile
~à
~1t ~ontlDpaf];u,
cfTc ~c . cundm
aéè~m
[emire ci, 'fia rarionc pr~fum
i t,porcnia
dIeu 'luânain raoone dlffcrat; 'adu.hoe autcm prius dixù eùa~qum.lo
fcnllriuum etIe Ut fenfile e~
'1uz«bat t an fi':.
�Î
:.
~
'c ' V '
a. ti ~r ,al1 disRmlli, Pbtentia autem di: fenll,
mitc a Gmitl'
tiuum ut f ~.{ lt Î l ~ , i~xta
feçùndam potentiam , orque: cpim
pa(f
~ I m"oe
ca
contrarip habi tu mUtatum , t:i asCtmil.uur,
~ed
c \ ~s forma fu fcep
ta. N~q
u t enim a1bu8 Rt feuru s,fcoCt,
Jl ~ form
a rufc
~ pt a~ qqare: nec P!lti)o!=c alterari prQprie <liei,
~ur)
r ed f ?r ~œ
~atl on ~
in fe çpgnitiuf fl,lfçipienst Sieu r.o,t
çcr ~ m ~I C l mU
I\ Id cffe potel1tia,quod alllllllum l(O q, a~ ip
fo pa(f" Id nt,guod illc adtu,non ipûu:; matcl'ia fufcc pta,fe"
{olu~
for.~a:Ctc
&. ~el1rUs
a f ~ ofil i bus
paffus ipforum for ..
ma~
ln ~c I m~t:C(f
a s IOcQtporalirrr habet.Differt aUlem, qt
c:era qUldem Ipra Rt formz tnarcfia,quz dl' in annulo:Scn
(~s
~Utc
n?11 fit (enlUis materia,fcd ipÎl illius forma cogni
r. .H a bt
aurem fcnfus a1iq"id plus quam cc
" lUe ,m p r'~lfu
~a . C:ra
~nlf'!
/k llÛt m a t~ria
form~
,qua; tfl: in annulo,
.,.on u~ pcr foça ipfamJor~
fufcipjt,fcd in runflaic. Srnûti
ua uero facuhas per tota uitalë formas f'Cnmi(j imprimit.
P~ti"r
it3que)cqm non dl quidem fimile:Pafl
r\lmPof.lquam
~l\tem
as fimila tu r)& dl q\laIe ill ud.
dixit fuperius quomodo dicirur pati,quod pa
tit4r a fiOlili & a COnLrario:hoc tliam ftn Cui quoqz acom~
modat,q\ anteèf; quidem pa(fu9 Gt a Cenûli, non cft ti f(cun
dum ~Çtum
6mllis,ci 3urem flm;lis,co modo, qui f.:rpe di ..
dus r-fl:.ClIm aurem propofuilfel de omni fenfu commu ni
r~ , djcer
e : rc ~n[iu
:r ~n i m ~ dd initionem tradidit,cp ipCa ta.
~IS C!fI: p o t e n~l a , quaha fU ~ 1[ fenft!ia adu cius , quz cft rtcun
dum operatlollem,fcnlluuœ ali~
tali uidcliccr exi!tente
operatiolle ,qualia fUllt fcnftlia.Si a~ l,cm dl: ciurmodi:fcnR
tiua fUl!rit anima ex nrcesl1tate infcparabilis: Ïtqui dem di
facuIras,prr quam,quod ca habee,fenfilibus astlmilatü, co
(Juod ab eis quodamo patirur,& aItcrctur, ea apprehêdae.
Dicendum efl aurem fecundum unnmq ucnq.
(enrum de fenfilibus prilllUltl,Dicitur autem fenri
le tribus modis.Q!!orum duos q uidem per fe [ell
riri dicimus:unum aurem per accidens. Ouorum
aurem,hoc quidem proprium eO: unifc~rqU
t;
fenfus:Hlud ucro omnium commune,
, Pollqllarq r"tio
.ne l1~ tradidlr,& fc nntiua facultatetn de
finijt,cp cft potemia,id qU,od fenfile,&: dixit quod non par",
fa quidem a fcn fili cA: d stlmilis:ab eis autem palfa , Rt il lis
ilmilis: fra nÎ!t ad rcparatirn diccndum de ulloquoqJ fcnfu,:
quolliam,lkut iam dlx,je lin quibua, quod communiter pra:
dicatur ,non dt ge'nus.rcd uox a:quiQoca, non efl: fufficien;'
commQnis deRnirilj), ad rei naluram nobis l'ignificanda, fcd
\lniufcuiuf%<l' ab z'lui~a
uoee lignificat,CrorfL\m opor,
nrq, ,quae cR gencrum d~
t f:t ,d.dinitioncltl rad~n:quo
6/11rto ad t1ngutas fpecics cognofcendas fatis eft. V niufcu
ju~C}J
ailt fcnfus definitionê ttaditurus,prius de unicui'IJ fel ~
fUI (cn(illbus tradat,propter fa:pe diébm rationcm: Dein~
dem dt: ipûs operationibus:&: fic de facultatibus.Q!Jzfiue
rie aut qUifpiam,cur non antc eomunem fcnfus de6nitionc
fenfUi tradauit.Dico crgo .. cp huius fi.
prius de li~pctf:r
mul denllltlOnem comprehrndit in comuni fcnfus ddinitio
, Jle:u~
i e1ementorum (enCuln elfe diccbat per fe ud pCI' ca,
'lU;1: el~
accidum.&: rurfus,cum dixit,q. aélu fcnûle,hoc dt
Ftent'O! ~(Ilrus:e
q. fenûtiui dfediua foris funt fingularia.
'~trn
c ~uI
aU(em in ipfo,&: uniuerraliter. Per h~c
ergo om
IlJ:,~ud
~R Omplicim renfile, fignificauit:q. ca , quz cie.,:
merls ac,dunt:~o
~articulj;'
f:a, quibus fenCus fecu
dum aétl.~
ab CIS panens a~ûmi1tur
,qui prius erat ei$ po
,entia llmll,s, Por~
&: hic de unicuiqJ fenfui fenfilibu& fcpa
ratim diélru~,p
, rlus
quadam !radit diuifionem omnium in
u~ i u e rfu~
fenfillum,quo! mo~
i s dicantur:ut qux funt pro
, q~3!
neq; propria funt
prIe fenfil,a,afenGhbus pc., a~\':ldcns
inci'rationc fel1ûlia,feparans,dc hls uerba faciat:ne &. iU~
!-'Jant,& doél;rinam pern~bt',Tius
ergo modis,inquit,
dicumur fcnûlia. Senfillum enlm alia quidcm funt per Ce
fçnOlia : alia uero
ac ç i~cns
• Et e~fum
qua: fu~t
per fe,
fel1L1lium,alla quide'm fUllt commuma fenfuü,alia uero uni
: ~i('1!
pr.o~ia
..V Cli,(~u.fq;
cr&Q fC~Ui
,fun.t .pr~il
per
N ID
V
$
~ ilIi Co,Ii fi lb funt.pt ~iru i quidrm corores : aud'v
foni,olfad ui ,aufê uapores:gufrui uero Cucci feu f a ~orc:;
tadui,qua: ,ci runt cpordi l\ara ,Calldi(as, humldiras , f lg, I~ I '
tas,a q:i tas,rdl{lcmia rtU repereusfto, grauÎI3s & (jml
ll~ .
Propria ;lne ea dk ulltur fcnfilia,q.. nuUI alij fe nfui fub fu nt.
lle'13. n ,uifus uaporis,ud fuccos,uel rangi15ilia apptell:nd,lr.
llecp ullus alius (cnf us , qu ~ funt alij fellfui a p te hen ltb : I ~ ,
apprl"hcndit. Ha!c ergo funt propria fcnlHia. Cômu/ll a allt
[en{Hia dicit e(fe quinq,:mowln,Cjui e!enl,l1umcrû,6guram,
ma g ni(U
~i nem.
Ea auu:m omniü dicieellè cômunia:nOI' ~
~nilquodC}J
eorû cibus fen flb us Cubftt:fcd q, unumquodC}J
pluribus,& Ilpn uni , qu~
d am
aile fimul omnibus. Mag
n '~
ludo,n.cft côe fcnf1lc uifu s,& taccus. Videmus. n, mag nU
~fTe homin em,ucl ma!! nô montr.
~ tan g Clt ~ , q ~o ~t i fCi
J1 mus,magnam c(fe,ud paruam moU , quz fub C]Cltu r , ue
inreruallum . Si anr fonô quoCV dicimus magnâ Ccntire, uc
paruum:hic fccfi dil couclliclltiam &: proporrionrm m a~l !
rudo accepta (!t,no proprie. Magllitudiné.n. \lutle dic i JlU ~
cominuâ e(fe c ~ comunibus fenfilibus. Ma ~ t1us apteOl (0'
.lUS dl' qualitatis intw(œ,ud remi!Ta: ~ t: ;}artius.
Q!Ja,re
(xllc,ud uehrmcns magis propric in fonis diccrc conur.n l!.
Figura aot cornUne eft &. ipfa fenfile tadus,& uifus.Figu•
tam aÔt dico ,no cp hic cft triangulus,uc1 circulus:hoc, Il.(~
rationis di ccrc,Pigura dè,9uZ ab U:la tinea comprehend"
rur,ud trihus,uel quotcÏJCfJ J1~
fucrint,fed q. fimpl
i ci t cr C~
q uidpia circillèriptum. Omuis aiit circûfcriptio fit [ecundu
;.l'quam figura.II3'll &irratÎonatia,cum in parua tc r r ~ al.
ti ( udlO~
, &: lcniter acc\luem incidcrim, ad trallfeundil co~
fcendulll:lIt qua: ~ci:.n,q
fi c i r ~ ûrcipta
magniwdo, ~ Cl'
Hanl1rcpoSÛnt.CIl ~ Ut 10 ualdc alcum,& arduii,&. pr~ClP\
lem locu c~ [u ~cnert
nt, n e (ranfirc quidê tenrant:ut quz (t,
mu 1magrmudll1em Îcnri ant ,&. figurâ. Q!J::ue & ipfius (or 1
~ z ~ figura: exilis qua:dâ,&: obfcura cft cis pc:rceptio. Ea8
lC ~ cp_u
la! f ug ,u~tq;x:
in,acutu ucllCollcallu funt figurat$:
cirgue .lue plana,& quœ III rCda cfi.Numerus aôe comu nc
cfl: omnin fcnmium. Vjd
c mu ~ .t1qlinCV
forta(fe cfTc hom i•
llc$.8ed ~ palpantcs h~c
ipfum fcimus.AtqJ audienteS fci,
mus,pluflum, ud pauC'orn,ucl unius uocê e(fe,qu:E ad (l!'S
pcruenit.l'n his au! dupitauerit qUlfpiâ,quomô AriRoteks
dicens numero dTe comunc knfile,non folli alijs adurrra,
tur PhiioCophis,3c ipfi mil opcrationi,Ccd flbijpû.Cum. (l.
in Phyûca dixitTct lêpus elfe numerum motus:ll umerare di
"it folius elfe menti
s .N i h i l.n
i nq~
i r ,pote
R nllm erare, p r ~'
tcrêfi anima,&: anima! mens. Q uomodo ergo iUic (olà merl
lem numeru dicit apprehcn.dere,hic aÎlt (cofum <Dici01UI
crgo ipfam quidem numeri forma mentcm apr
t hendc~t:
Sen fus ailr non ,ut tamo numeril,a ppreh endÎt, fcd iilIlpl"l
tcr ut cû,qui plurcs conti1~a:uel
unitatê &. ut minorem,u c
multituèlinc,ue1 maioré. Mens cfi ailt,quœ pet fwfum n~'
mcri qupdqJ forma cognofcit. Quod aÜt au':itus quoC(l hue
J1umerii apprchendir, clarü cfl:. Aures pernicum (ère pllU'
quot}} pul rat cquorü.,inquit ille. Scir.nfas,ql~
accdf.:rll ilt
uoces,plurium ellc:,quâ unius. Qyod ai'itgunui quOCV' 8t
olfaétui fenfilis dl: num!:rus,c1arü efè.Semlt,n.&: odora tu '
diff'c:remrs odores;ut quando bene olel1s,& male olens u~'
por amui acceaerit.Sunt aiit &: fpecie dlflerentcs uel 1>eoe
olenres,ucl male olcntclI.Simltiter & gufl:us , fi mirecal~
abllnthiü cü mcllc,utrunqt ftmut (emir.Et motus quo.ql,
fl:atus (untomniü fwfuü cômunia fenmia,pr~t:;
guftusi
SI.n,ex rodem,loco ad nos (onus peruem:rit:rentit id COIl,a.
tiffc,quod fonat.Si au té non ex eodem , fc:d & alius el' aUo,
frnrit moueri.Et in uaporibus ûm;titcr.Tacrum quoqJ ma
rte
nifefèum dt [cntirc,id Cl' mouttur,& quod fiae. Sentir ce
corpus quod cft in aqua "ea ud conl1A:cme, ud dlfGu~ItC
Nilquid aüt &: gufius,fi gu fèabile pra:tereurrit fenorl,~'
,
fentit motum ,uei fl:atii<Siquis ergo uirga metle unllertr: ~
inde ~a pcr os circiiferau apprehendet fuccu non al(t~Z
l''\uod
fi quis hujus caufam tadum (fTe dixerit , non
guft~ 'buS
'<!:
,
op1~
.
' non magnopcrc contcndimus.Eft ergo numer~
qui di.! fcnil~,StaL8
,afir.& ~otu$
praClcrij gu~!,Ji"rcl
l qul ~
' .
,'\
. •. P1iuta ·
~i
rtnlia,qu
!
�D
B
Fig: ra aot &: tnagnimdottibus:uifui:auditui:olfaétui.Pl!f,
a~C1dls
autc:m {um fc:nfilia.Pcr feipfum.ll.uifus apprehen
dit colorem ,ue! figuram: Per accidens auc,q. hoc dl: Socra
~es.Eftlincdu
fubftantiarll apprchcnûuus. V niufcu
IU~C
autem propria fenfilia funt rdiquis per accidells fen:
Cilla. Vlfo,ll.aliquo flauo,uc arbore,qua: ftyrax dicirur,dICl .
mus, Vldi allquid beneolens.Per accidens.lI.bel1C olés me:
uidere dico. Et olfada ftyrace:, dico me flauum ol(ecilTe.
& ~ fonucrir argentum , dico me argentum audiuilTc:: u.el
albu ,audlUilTdiimiliu:r &: fi fuc:rit lignii,quod fonat. Et 111
omnibus llmiliter.Guftato.l1.me1le,quifpia d:cit flaui'i gu,
ftalTe. Ha:c (rgo funt omnia per accidês fcnfilia:& funt uni
funt itaCfl propria fc:nfilia ,8l
cuique ex a l~s fenfUia • ~a:
qu ~ ,50mmunia,&: qU<E pc:r accidens,didum eft.Quomo :
doam ca a fe inuiccm difcernalltur,&: qua: Ûllt ea, qua: unt
cuiCU tlguram &: charaéterem pra:beant, fcirmus COlltexti'i
perfequen tes,Sciendiiaut,'!' qU<E uifui,&: auditui,&: gu~i
fubleéta funt fen filia cômunibus a confucrudine nOmll1l'
b.us apelt~
funt , Vifus quidem,colorc:s:auditus auté, fo.
.11.<?uftus uero,fdpor.es uel fucci. Qua: aut ladui., ~ olfa,'
dUI fub icda Cuur non amplius cômul1lbus nomlnlbus ap
Sldlàta fU l t.Sin~agbl,udoT
l a dicas, non dl: (0
fUIll dl! n omil
~a [Îo.fcd
corum habirudinis, qua: dl: ad fen.
fum .SieUt &: fi in rdiquis uiûbilia dicas,ucl audibjl
~ a,.ud
gu
Qabilra.S ed lleq3 uaporum nomine utemur proprlc:n odo
l · atl~. Vaporcs .n.rul1t & qui ex aqua afcwdunt,fed no odo .•
t a bl~s.
Vni quidcm odorarui qua:dam oppofino comrapo
ftta (ft,qua! dl: f(clludum bene olells.qua: quidem,ut di xi,
Propri impoûtum cômunt nomé nOI1 habct.Similiter.n::
q~e,ua:
tadui fubied:a: rum, plures oppoûtiones : cahdu,
(rlgidum,ficcum,humidum,durufn,molle:& reliqua:.
angutis carerc. Scd &. qaz runtrotunda,reétilinca cl'ft u ~
dentur [js,qui fecundum ipfam lineam eminus fc applicarj
<Juod fic in luna dimidio orbe ca:fa. Lineâ itaq;, quod dl: il
luminacum,a non illuminato difc(rntntem,redâ e"iA:ima ..
mus,cû fit rotllda.S(d & quidpiam,quod mOU(lUr, uiden.
tes,ftare putamus,quando pro cul fuetit:& quod ftat,mouc
ri: Vt quando nauigames terra moucri pUlant:feipfos autê
fiare.SiPittl' &. magnitudincs,qua: quominus, &: cminus ap
parent,non fe
. nobls ûmilltc:r exhibent,Nelbperaercm , &.
aquam. M aIOta.n.dpparem,qua: per aquam. Sed &: circa
numerüfit error. Pluribus itaC}3 ûmul canentibus auditis
propter fimilirudinem unam Uocem elre pUlamus: &. qu";
funt procul difcreca,un ita fa:pe: ducimus.
~I
J
Taétus auré plures habet differentia. Sed unufi
quifq; quidem de his illdicat:& non fallitur,g, COI
lor ,neq3 9? fonus: [ed quid eft quod en coloratu,
ue1 ubi uel quid efl,quod fonat)uel ubi. Taliaert
go dicuntur uniu[cuiu(gJ propria •
Non ftcutguftus fuccorii (015 eft apprehenfiuus: &: ui~
fus colorô:&olfadus OdOIli:&: au di rus fonoro:ftc & fcnt~
lia tadus licet UI10 nomine côpledi •VnufquifC}3. n. aHorii
f~num
circa unaoppoûtÏonem ucrfatur. Virus.n. circa al
hum,&. nigrum, &: qUa! intericda fum. GuRus auté ci1;ca
dulce,&: amarü,&: quod intercedir.Odotatus uero circabe
tiC olens &. male. AudiCUG laut circa fonum graué &: acutiï.
Atqui tadus circa plures oppontiollcs uerfarur ,'qua: lion
potrunt fub Ulla cômunem oppotitioné reduci.Leuia.n •.&:
afpna apprchcndit:dura,&: mollia:grauia,&: lcuia:rrigida,
& calida;!lUmida, &: Ctcca:qu:x: quidcm {ub fe inuicem non
fum. Vnde &: deinceps dubitabit,nuquid n( ((nfilS quidem
(adus eft:ue1 fi etiam cft fenfus,lIon unus dt;((d plurcs:fi.·
Dico aurem proprium) quod non contingitall quid(m al[j quidcm una oppo/Jtionê appr(hcndum:ipfe au
t~r
(enfui [encire) & tirca quod non contingit deI Hm plures.Sed &: plutes hab ct diffcrençias tadus,quarum
:apprchenl1ua caufa eA:.Non proptcrca auté hulUs magis
tiPI! ut uifus) colorem: auditus) fonum: g~
alloro,alienü eH: iudicium.Sed unufquifC}3 [co fus ftmihcr iu
nus) fllccum •
dicat de ,.pprijs,l\cc in ds fallirur.lllud.Il.Sed ullufquifC}3 dt
Propria fenfilia ab al~s
dircernit,q, nô alij fint fenfui fen his iudicat,de omnibus di~t
fen/lbus:non de folo taétu:fed
(llia:q, neqJ cômunia, nc:C/),qua: [ecuudum accidens funt .ciu!l dl: d(c(pdo circa illa,quibus propria fc:nûlia accidunt.
felll1lia habem.illorum.n.plus ulloapprc:hendimus.Ac de Non enim circa id, in quo color dt dcccptio: fcd circa id ,
':ôlllunibu s quidcm fen{j!lbus claru c:L,h Deus his autê,qua: ( in quo color dhnc:que circa fOl1um,fed cirea id,quod fonal r
hoc albo,per ace! ']ua: fum fcnlHra pcr accidcns.
funt fecundu accidens,C}> non folum ,u)f~
dens fentimus,q> dè Socratcs:rcd &. audrta 1:'JC.e,rurfus pe~
Côm~niJ
auren:Jm<'ts)q~i
figul
~CideJ1s
fubfl:anti5 cognofcimus:& non [olu Ulfu CO~10fI
Taha
cmm
nullms
funt
propria:(ed
raJmagmtudo.
Illus hoc lignu,uel aliquid (otii,qua: beu( uel male olct,fed
& odoratu.Pofiq;.n.talë odoré fenl1mus, etfi non cô(pexe omnibus cômunia.Etcnimet raétui aliquis fenfilis
timus fub(èantia fcimus ex qua odor cft,&. coloré. Simili., motus ~ft,&
Uif~.
Per.ce itaCJ3. ha:,.c [untfenfilia.
Poft'l3 de proprlls ft:nûhbus dixlt nue dicit de comuni,
let &: gu(tu cognofcimu; fubtanim:eld.GAq~
bus. Communia aût ha:c dicit,q. nut1ius ..pprie, fed omnili
dem ,,!, eA: mc1,ud quid tale.Taduaut:m ,panem~ld
fum cômunia.Omuiü allt dixit,non q. ca quin'l3 ûntquinca
carnem:,!, fim l .1iaH~c
dt ergo una eorll,qu:x: funt pro~e
,fenfUium &: cornu nia,&: coru,qua: funtfecundum aCCIdes {c.nfi!,us fenfilia:nô.n.unüquodC}3 eorü omnibus fenflle cITe
diQinétio:,ll.lia uero,,!, circa propria quid(m fenfilia fecun ' ~Idcru:fe
<;p ha:c quid(m omnibus.illa uero pturibus, ut
dum naturam habentibus fenLibus, & ex quibus locis ap ' fam dlXlmus. Poteft.n.magnitudo fecundum c6ucnicntiâ
Ilrthendi fua l1atura apta funt fenftlibus admotis, circa ea & ,pportionê in odoratu quoq3 accipi,&: gufiu.Sunr.n.et
,pprie magni~uds
apphéfiui:ille ndé i odoribus:hic u(ro
tlon fallu IltU r. At circa Cd,qUa: funt communitcr fenfilia, &
i fuccis:etl1no nouit in his c6fuetudo nomé m~gnitud9.
Ptr aecid(ns fit deceptio.N eC}3.n.û a=gri fuerint, nec pr~t
~aturm
fe habucrint fenfus,neq; fi a fuis fpat[js,&: interual
Secundum accidens aurem dicitur renfile ut Ci
liS feiunéla fuerint fenfilia,apprehc:ndunt: Nec fi confuho,
album fit Diares . Per accidens enim hoc fentic q,
& de induftria ûta Ctnt.Necf!. n. a tcrgo pofitos uidet uirus huic albo accidit, quod fentit .'
'
colores,fed qui funt antcrius.Ita. n.ei natu~
darum eft.Sed
Pofll'j dixit de proprie fen/Jllbus dixit auté &: de comlJ
~etIJ
anteriora a quouis interuallo: f(d.qu,:ndo & .(a adfue. nibus:nun: ~ic.t,&:
~e h!s,qua: funt ~er accid(ns. r n h : c.~:
tlnt,& pr:x:terea lumen.Circa comuntl aut fenCiha fit error tria fenfilin dlUlÎtone fcClt.Dicitur aot hic Di ares fil in amI
~ ~<2
fUnt pc:r acddens.Hoc.o.a1bo eminus confpcéto,q, eus Arifot~l.Eus
iraqJ ferulltur ad eum epilo
l ~ ~!,lb.i
~u q~idem
dl,fcimus:utru aot lapiS cft, uel.~nm,
u~l
'(rgo,~ud
III h~c
cft,per fe qui dé uidctui[us:j? a.cclacs .aut
;~Id.
clufmodi ,ignoramus,&. f;;.:pe. c:rramus, ahud pro ~10
q, é Dlares noult;Q!i~da
aOt exêplaria habêt, Dlaris fillU'.
luQlIllantes. Et uoce quidem audlta, eo autem non Ulfo,
cria
nihil
paritur
quatenus cale,a fenfili,
Qgare
q~od
Uoccm cdit,circa locum erramuS , unde uax eA:.• At,
Propria quidé fenlilia a cê)m~njbu
fen.i1
l bu~,
&: iis qu~
~ e l~cus
quid(m (A: corum,q~
funt fccundum aClden~,
nl1hum , Ut deinceps oftcndemus. Pr~te(a
autem & Clr funt fccundum accidens diA:inxir:cp CJrca IUa qUldem'error
~ figuras fit error. Itaque &: ,qua: funt r(éhlinc:a,eminus nOI1 accidat:cirèa h:%c al;tcm nonâ(jj accidat.In coUo.n.co
11.ln:1bœ,&in çiuUn\)di,qu:X:'J.,lI1c.J habcm uarior'1 m co1ati'j,
~c
rotLmdil elfe _wdcntur ; & qu~
iUlguo~
ha~cnt,
qi
hi
�rnlxtÎondn u3rittâs,&fhilCtiô,&quà: dt ad radium , q u~ ;
d am eoru habitudo,q, eit alias alicer apprehen damur,&: de
cipiamur,caufa ea.Nunc amem ab iis,quœ runt pa [e,fen
fllibus,ea qua: funt pet' acddel1s, di[cernit :Ab iis.n. q u ~
funt per fe inquit,[enfllibus patiumur fcnfus . Non ira au té
&. ab ~s,qua:
funt fecundum accidcns. Er CI? propria qui)
dem fCl1l11ia agant circa [en fus ,chu li dl: • Qtod aUl em &:
cômunia,hinc manifcfium dè.Quod acuros.n.habet allgu
los aliter agit circa uifum( cUOl.I1.moleflia afficit,) cij quod
obtufos habet 3ngulos,&: dl: magis pIano, &: carens angu
lis.Iam uero & circa taélum perlpicuü efi,q, Ilon 6militer
agunt diuerrx figura:,fed aliter qua: aeUl09 habet angulos,
&. qua: obtufos,uel nulJos.Simi lirer &. in moru &: !tatu.Ne
'lue.n. ûmilé aff<:élUiufiine t audilus,fol1ü,qui mouetUr,uel
'lui llar,audiens.Simiiiter &: odoratui fit quidam dl uerfils
ab iis affi élus:etû eol'u ,ppriltrar'ls oratiollc exprimere non
'p offumus.Sed & (aélus aliquem alili affeéluum palitur,cfi
m ouetur tangibile:&: alium quando fiat ,S i. n.non ita effet,
in flue nre fiantes fluuio,cum una fit aqua: côtinfll tia, & eo
delrt modo,quatenus aqua c/l,agi t in taL''!-um,lIô Gmul fql
fu perciperemus q> mouetur,ct ft aat,cp fier. Et cx hoc ergo c1aruOl dè.q, fic ob h:rc [en fll i diurrfus affeélus.Nequl!
uero dicendum eft,quomodo fc habet & in numero.Diucr
fum.lJ.a ffeélÎi patimur,cum plures >ëii cum unu audimus.
V nde &: a lIocum multitudine commouemur,& concutï,
l1lUr.Q lOd quid
~ m nô euenirct nia a multitudinc aliguid
patcrerur au ditus.Sed & duos c~lores
uidentés ,&: ft ûm fi
m ilcs,uifu aliter afficimur.Ee hoc fit manifdtum,û duabus
ftmull ucernis uifus fe applicer. Ilâ &: hic uifus , di mouctur,
& cxcutitur in fenû !illm apprehcnCtonc.Atqui hoc non pa
t cretur fi lInitum "tret quod duarum lucernarum igni tum
autcm &: mu\titudi ne.:n radu ap
d t rel&: plurium. V ~dc
pr ~ h endimu~,1
guftu,\1i fi ab ca diuc:[um affeél:um pati a
mur
~Nift
qUlfplam ad hoc cOlltradlxe1'll.q, taélus,quando
fcnti t mulCitudinem,non aliü patilUr affcélum. Sed quia R
uniucrfu m corpus taéliua eft facultas , p!ures fun t p<1 rtcs;
'lu:r apprchendunt ea,ljua: appropioquarunr:& fic imagi,
u atio,uel ratio potiuS coll'git,<p funt plures, qui migerunr)
N unquid alité hoc ipfum conringic & in ui[u ~ Cum.l1. alij
lIifus uifibili aliter fe applicant,accidi( ut cum facultas,quf
iu dicat,fit circa corpus diuif1bilis,& diuulfc ac diuiftm uia ,
hilia apprehendat,confundatur uis imaglnariua,qu:E plures
"1mul eypos non potefi admirterc.Q!lal'e nô alium affeélil
. fenfus ruftinet. Oportet.n.l1 11on imagi natio con fundenda
(!ü,unû &: cominuu fcnfus affeélum ad cam t anf m i ti. P r ~
terea aut &: magnitudo aliquid agere uidebiw r & in uifum,
& in taélurn.A maiore .n.colore,ue! maiore calido magis
congregamu\',ue1 difgregantur fen foria:Taélus iraC}3 SC ui
, fus uel ramam hab et magnitudinem,uel in rama efi magni
ludine:û quidé [ub eo,quod d l: in minori fimilitn magnitu
,dine albo.At qui quaten~
alb um , ue! quarenus calidum
fit,magis aget magnum paruo:multum pauco.Sed ad hoc
dixcritquifpiam,quod eurn denfx funt facultates, firm io,
res,& ualidiores fiunt,atq, adeo Ceipfis potentiores euadüt:
lit in grauibus claru m eft:coeutltes qui dcm certe gl'auita...
tes grauiores fiunt, q; quando nant diûunél<E. Quando
,crgo in maiore Cuerit [ubiedo color:etiam fi idem qualitate
Fueric:magis aget confirmatus &: ualidior effedus a ami,
Ijfi co h :re ~ tia , & comi nllicate:Quod & in ignc qu0'll fit.Si
plus.nJuerlt,magls urit.Sciendum aÔt, q, cômunia [cnfiHa
~ proprtjs [ e pa~
t a [enfiIibus in fenfus nihil pcnitus agunt.
Nect; [une om nlllO apprehcnfibilia: /lCUt figuram uifus n6
apprehenderi t,û,qUDd figuratum (/l,coloris expers fuerit.
6mplicibus qualitatibus ha,
Sed necv tadus,a nula~,ex
beat.Et in reliquis fim , l l te~.
Quare uideri posûnt & ipCa
elfe ex ~8,qu
fu nt per accldens ,fenCtlibu9,per alia.n.[ui ap
prehenfionê pra:bêt.Sed d ~ co ,G,qua: funt per acciden&,fen
llIia,propter hoc ipfum in lenfus 11Ihll ~ g Unt : ab his autem
{enfus patiuntur,non fuerinc. r. ~e r accldens fen(Hia, fed Ce,
,undario quidcm fortaffc (cnfûla,ucruntaJllcn.pcr (c.Edi-
cllt non,quoniam ane l umi' l ~t! utt pcrfpiéUo ,ueI eo ,quod
intercedit,11011 agunt propria fenJ1lia circa renfus,ptOptn·,iI
ca elfe dicimus per accidens fcnfUialfrc &: fi cé mlln l3 u2~
proprtjs nôn agan t,quoniam eum illis omnino fUl1t,~
ag LJ [
fecllndurn hoc &: cius renlllia fucri m,cin:a quos ag~t:
Qua
rc Gquis [cnfus ab his 110n patirur,ei non fuerinr fe~l(1
ren~
l a,nift fccun dum accidens.Q u:r6uerit amem _lulfplam, 1
'lll:J! funt per accidens fenûha ,funt fu bfiantia:,eas aUlC fOl
la ratio cognofci t,i nlhllmenro fenfu mens 1 quam o~ cau 1
j a~ etiam ,0'!l nino per accidens [cnfilia dicullcur: qUi fi't~
canls domll1u cognorcit:&: aûn us p r ~rep
; &: fi qu:d aIl!
eiu[modi in irrationallbus u i de tur ~ D i co 'l' non, ur fubfian
tias!ha:c cognofcunt:fed ut raIes fi gu r a s, q u ~ fcnfu.Iam : c~ j
uelmfcfif fu erim: c i r ~ âd h ~ rem
ia typos in map-'l1âtlO n C
s
cognofcum.Si aute m in irratiollëtllb us quoq, eOJun1 ~l1ru
cH:6gu ral'U m dicot& numcrorum:& reliquorum: dlfec r,
num enim,quod llb i aprum efi,&: conuenicf1s ab alt c l o: ~
<.Juod mOuet appecCIldum per fequullt ur: fl cut &: muhirudl
mm fcmimus,& numeriï:& h in c quo~
quifpiâ ,q, ca anc
per [c fenfilia connrmabit. Agum enim circa irra[ional1a
animalia.NcqJ cllim ab eis cognofcercnlur.IIla.lI .nihil prr
·accidens fwtiunr:quoniam necv ratioci o:tri pofIurtr. QE~
ellirn funt fecundum accidcns fenl1lia,i n fenfus nibll agunr ,
&. !"atione opus habent, qu~
cx ali;s ratioci nando collt.g aC '
. lih il pa~tu
lI'
Sed & locus cft,pe r accidells fenf1lis, ab eo.n
tur fenfus .Ncq;,n. fo rmam loci apprchendit fenfus, 0111 ut
figuras,idcp non .t'peer fe/cd co 10co q, in loco ctl . Qua re
&: hic quoC)3 cft ex [::n Glibus 'lux fUll[ fccllodum acciden s•
Quod autcm côrrJUllÎa [eofllia 110n funt per accidens (cnIÎ
JJa,fed per fc,d! &: logiee hoc modo ofhndere. Si clIiOl 6,
gura &: magtlitudo,& numerus et motus et ftams fUllt Cen
{i i l a : l~eC}3
.n fum intelligibilia: ciY 3:CllllC)3'enim fUll t, ud in
. Si eroo no intelli <>ibilia (\111[,
,tclllglblila funr,ue1 f ~nmja
'lU<E diéla fu llt,fullt fe cundu m [ebfenfilia Si a l ~ern
ent1i1t1,
oPOrtCt cfIe fer'lÎum ,Cjui ca apprchenda t: Q lloJ l'oint ell
fenfilc,fenfu cft fenl1le.Si ergo neq; uHus aIJus [wfus c:l pcr
fc apprehendi c:ncC}3 ullius cx '.luinC)3, film propria Ccnfiba:
:quod refiat nifi Ut uc1 omnium, ue1 pluriu m fi nt comlllU '
nia~S
ellim , n e~ his per fe , nC'}:l aliis fccundum r flleri\ [
2lpprehcnÎ!bilia ne fuerinc quidë pcnirus fen (]lia. Atqui IlrÇ
funt inrelligibilia. Necp crgo fenlJ li,a fu er i nt )l~ec
i t e~l 'g~1.,
ba .
quod neri non po t ca. P r ~tcra
l Ut &. magnltudo III ullun'
'luoC}3 ,& in taélum aliquid agere uidebitur,a 1J1a:ori cnim
colore ,ue! maiore cali do coguntur Cenforia,uel difiuugu n'
t UI'. T aétus,& uifus uc1 tarHam babet magnitudine1l1 : url
in canta magnitudinc albo limili ter exifi:eme. Atqui quac
nus e/l album,ucl calidu m,magis agct.
Eorum autem) qu~
funt per fe, fenfiliulIl {unt
propria proprie [rnfilia, & ad quœ uniufcuiu[que
fcnfus fubftantia natura dt.
'
Qu~nam
fu nt feculldum accidetls [enmia apert!.': dcda
rauit.Ea nempe,GU<E (ua nalura 110n funt fenfilia,infunt a,"
(cm ijs ,qu:c fU nt per fe,fenûlibus.Albo autem accidere dl'
:xi t Dia ris fili um.Non,<p albo Diaris filius accidat: (1rq; .n·
fubfl:ct miaaccidentibus accidit:fed cp fonaffe accidat h,oC
ui l1b,i le album D iaris effe 6lium . Quod al1tem nibil patla
t ur ulfus a D iaris filio quatcnus Diaris dl: Rlius fi2:nufll c.
.
'
,~
\' la
q, per accldens
eum uifLlSfentiar.Cum aUtem Gne duP ~c r.
'per fe fCI1 J1l'a:h:cc quidcm commu nia,ilIa Ucro uniu[cU IU '
que fen(us propria :uniufcuiufCV propria ea effe diô r pro'
p rie fenûlia . cuius cauCa m dedarauit dicens . Et ad q u ~
uniufcuiufC}3 fe nfus fub!tantia natura cfi. Si enim u rli uf ~u'
iuf~
fe nfus etre eft ad pl'opria fcn l1lia:ha:c funt maxime C
f
ftlia.Ad aliquid.n.ê fenfus.Ad aliquid aUte fu nt, q~ibu(J
el
fc cft unicuiq3 fenfui.Et ca funt maxime tPprie fenfil1a:ul ",
' s M,ccr.
fldê ad uiGbtlia ) audimi aut ad audi
. bilia ) et in l'elic
:a
CUius ergo ui[us efi)hoc efi}quod uidetur •
Pofèquam communiter dixit de fenfu,et fcnGL~u
unoqu0'l3 [coCu fcor(um.cLt àiçcre a greŒus:pl~
s :~r
dd •.
rit 'C
�D
,-4
E
~tdc
rem ,qui cft in profundo,lic cuenit,ut fiat diilinélio cius qui
intcriedus clt,alicni coloriS' a reliquo.Dico crgo,quod fi fic
quidcm,qui efi in profundo in aliqua parte: pc:rfpicui lapi,
dis,lIlienus color acrior,& uchcmcntior, quiql fen(um ma.
gis f~tia,q;
il/,'lui efi in tOtO lapide:,colol:apprehcndunt cü
uifus propter cam ,qUéE dl: in laplde,prrrpicuitale:m • Sed LI
fttimbecillior,non nt cius arprehcn fio.Sunr.n,clu:rdam gë
ma: apcrte perlcid~,ut
fard iz,&: qua:dam alia:,colol at~ :
non pcr ,pfundü,fed 'lU;E in profundo funt alba: : quz qui,
dem ad profundum ufetl eode:m colore colorat:t: dTe uiden
tur,nempe,q, uifus profundum non appre:hcndar. In qui,
bus aUlé inrcriedus apparet alicnlls color,co cp imbeciUior
color cft,qui cil: in fupcrficie,non impe:diôtur uifus,quomi
nus apprehcndant eum,qui fi in aliqua profundi parte;,p
fundiorcm colorcm.8i itaq; uitri exiliorc,&. non fatis copio
fo colorerindi IIlteram rupcrficiem nigro profundo miueris,totum tibi niorum uidcbitur. Acqui nô totum cft nigro
colratum.Q1~e
&: fi in gemmis translucidis eol.ratam
profunditatem cl!rnere uidcmur:non nuera quidê profun.
ditarem,&: fi colorara fuerit,fcd folam fupcrficiem appre.
Jlcndimul;.Q ucmadmodum.n • &: fi uifus pcr a,errm uc~
a'luam pcrmeante:s,qui inte:rie:di Cunt colores, Uldent. q~1
~n i m in quouis (um trOln&lucido,colorc:s "ides: corum qUI.
.dc:m cette, qu;r uide:nrur,llol1 pcrcingit ad profundum ufClJ
lIifus,rcd (ccundô fol:rm fuperncicm ca appre:hendic.Sic &;
trnnsh:cidis lapidibus cotingit propter eam,quz in illis cft.
pc:rfp' cuit<.ltcm,quando no toU~
lapis a uche:mctj atiquo,&
~fica
colore occupat.!11 Cucrit,qui inte:ricdus inddit color.
uidcwr,proptcr lapis pc:rfpicu1latc.J (pc: quidcm,qui uidetur
.color fccundum rolanl partis fupcrficic:m. in qua cft ,uidc ..
,
f t , '
tur nOI1 autcm uniucrrum profUld
u m.~
uon
iam
t'rgo,qul
in fuperficic color cfè.i
.u i l1b i l c :~' p tcra
fccundum [e uiflbi
Je fupcrficié dicit,ut qUf Gt fubirdü cius,q, cft R fc Ulfib ile.
unicuiC}3 rcnCui rcnntibu!:& antc omnia dr uirui [enfi.
,bus:qando~
quidcm
antc alios quoCIJ de ui{u diffcrel. DeInde dlClI q, id,quod uirui dt apprchenfibilc:, color dh &,
quod orationc quidrm cxplicatur , u6tatum autêm Ilomen
1~n
h A~et,
cu i ur modi
Cum Lampyres,& fquamz,e:t qUfda
1I1I a.:De:llldc definit,quidnam dt color:nempe: id , quod cft
~otlum
cius,quod dl: fl!cundum aéi:um,pcrfpicui. Quo
lllam c~go
in coloris dcfinitione mcminit pcrfpicui , docct
nos 9u'dnam fit pe:rfpicuum.q> natUl'a qUéEdam cfi,qua: in
plurrbus lnefi,in aqua,in aere,in uitro, &: in altjs, colorum
:;an.fporratrix.qua: non pta:fcnte:,quidem luce:,potentia eft
o~ Ipfum perfpicuum,adu aût fit perrricuum pra:Cente lu
~1e.Q
Oonia ergo luds n}(minit ,de ca prius ucrba facir.
Uv
lUS ergo uifus efi,fubaudicndo apphenftuus, hoc uidd.
~fib ile aucem dl: &. color > &. quod Iicetquidé
oratlone dicere,efi autem fine nominr .C/arum au
t('~fi
~rit
progrefsis)id quod dicimus. Qgod enim
llllbdedicimus) colorefi.
P~fèqua
dixit,q"cuius cft uifus apprehenGuus,&. circa
quod Ipfa facultas ot'crat,hoc dl: uifJoilc ,deinceps fubiun,
Clt,qua:nam fUnt uifibilia:&: color,&: qu:;cdam alia,qua: co
Illulle quidc:m nomen non habent,orationc autc:m cxpllcâ
~u , r.Dc:
quibus in ,pgrdfu dicct:ut fant lampyre:s:capita pi
1eluOl:f(juama::ocult e:chinorum:tcfta: marioorum:qu:ae in
tee quidcm non uid mur,rcd in tcncbri,.NcCI:J mim cis co
~Qef[
Uit1etur,quod in cis ignâi quid apparct in ttncbris.
(' , tlllm coloris proprium inlucc uidrri • Quod aut dl in
ISlgllc:um,in Iuct no uidc:tur.Q1od.n.uit1bilc: dt, color ê.
Hoc autCl11 dt ,quod in co dl: , quod efi per fe
fi lfiblle. Per fc au tem non rationeled in feipfo cau
élIn, hab€t , q, fit uifibile •
U'
ft Cu~
dixlfi tin progrdTu nobi, aptno fo rt, qu~nam
Jnt ea Innommata ,qua: ui!lbihà dfc: diximranfiit ad dicen-
Ornnis autrrn color efi motiu us dus, quod cft·
fecundum aélum perfpicuum . Et hoc efi cius nal
Tura . QEapropter non efi uifibIlis fine lucc. Sed
()mnino unufquifque color in luce efi lllfibitis.
Qgare de luee primum dicendum en, quid dl.
' c~
de: ,colore,Ced u~ dc uifibili.id crgo cfè,inquit color,di,
fi aUt ulfib,le,quod 111 co incft quod (ft pu rt uiObilc. Per
1c:;ute m uil1blle,dicit fupcri~.Q
uomo aÜI pcr rt uifibi,
t~ upcrflcic:s,iprc e:xplicau~.onqt,f
c pe:~ fc diu~
Il ,Ut ta~onc
pcr fe:.I.dcfimuone.ln dcmonilrauuo,n.diclt.
Ct fe clIe,ucl,quod in Cubie:éli dcnnitlonc adfumitur,ut ani
~al&
rationah: in ddinitionc homin
i~ :ea.n
pcr rc homini
1Ilrunt:uc:l cuius in dc6llirione: fubie:élum arrumilur:ut ln fi,
Illitatis dc6niuone,naris.& in dcnn:rionc paris, & imparis,
l1ume:rus.Ea.n.pcr fe: (Jumcro inCunt.DlCimulI.n. parem e:f
Ce Ilumcrum,qui in duas pilrtes fcinditur.imparcm aût nu,
Itlerô,qui in duas panes diuidi non pét.Similittr Omilatê eé
cOllcauitatem in l1are.Noll fic aUlê,inquit pcr Cc uifibilc,fu,
Perncicm;[cd ut.qua:in fc habct cauCam,ut fit uifibilc.Id aU
ltrn cfi color.Qui.n.in fupcr6cic colar dl:. id cft u if bile~
& ~m
uifus apprehc:ndullt.Ncql,l1.apprchcndunt co, 'loi
tlt 1l1 profundo,colorê. Pcrfpieuos.n.lapidrs uidcmur qui.
:trn uidcre per uniuerfum proful1dü coloratos, {rd uiCu fal
lllur.Eo.n.quod [unt perfpicui lapidcS',per profundfi tran
rtu~
uiCus,uel coloru opcrationcs.Pcr [olll aut coloré, qui
tQ ln fuperficie lapides apprchendimus:& proptercil uidc,
~ur
cu ~uoC}3,qi
dt.in profiJn~,\cl
,rc m uidiffc. Hùiu$
~Qt Ognn efi,q, fi uitrt,ucl pcrCl~1
l~p,ds
Urta fupc;rficies
olorata fuerit tomm corpus nobls uldeatur per profundil
t!fc colratu~.E
fi ad non coloratam fupe:rficitm afpexc:
~lus,ipfa
quoCIJ ciuCdcm nobis coloris cife uideatur , cu
!Ua & colorata &: /1 illo colore colorata no fucrit. Vitrcorq
:aCJl fpcculorfi cxtcrnâ fupcrficicm plumbi coloré habcre:
c:;.~asEt
intcrius colorata pocul~
tO~
corp~
eolr~a
'1' ilc~detur
,UtPOtc q, uifus pcr perfplcuO cxtrema fU126clë
i~ at,~i
i u3 C?loré apphédat. Quid igïtur,~xef
S}fpia,
cof:PI~US
l~pd
i bus
non uidemus,fi quemp li1 m alC1~m
t ,~rn
tntencdum cffc contigerit, ut qua: ,n eledro ln,
nctClPIUntur ,~lics<Por
& in alijs pcrCpicuis lapid
, bus ~
, li&~cm
al,en~
colr~
in profundo in aliqua cffe partc co
, c. fic b~l
!cn~
t.
uifu ita'J.c. apprchcndcmc ,-o~
4 '.
~
.
J
Hzc fue:rÎr coloris ddinirio,ab accidente, &. proprio ip(um de:c1arans,llon a fubl1:anria.ln libro.n. qui dl de fcnli
bus,&. Ccnfilibus,cius definirione:m,qu:le cil a fubmitia, rra
(fidit.Dicit e:rgo colore:m elfe motiuum c'us,quod cfi Cecon
dum adum pcrfpicuo.i.illuminatum.Q1od.l1.non cft illu
Jllinatum,cft potcmia perrpicuü.L\'\otiuum auccm ) pro ( 0
quod eft pcrfrdiuum.Elt.n.eius lux quo'l1 perfrdiua,qua
tenus ipfum perficir,& aétu pc:rfpicuum reddit. Pcrfedi.
uus uero eft cius &: color,quatcllus per traieétitiam cius fa
cultatcm ad operationcm deducit.Apparatur. 11. ipfum &.
quodamô diCponitur a colorc,qui ipfum quodamodo fubi
gît &: côprimit, l . natllra rubigi citra ullii a/fcdum poteft,
idqJuifui tradir.Sed lux quid(m eius cft pcrfcdiua, quod ê
potcntia pcrfpicuii.I pfum.n. perfidt,&: adu per(picuü rcd
dit.Colores aut funt pc:rfcdui c:iU&, quod e:ft recundü adiï
petfpicuum.lpfum autcm perflcir,ncn quatcnus efè perfpi
cuum,fcd qUâcenus,quod fecundum adum tft,perCpicuu '
c~ ~ote:niarcd
i t iô ,&: colorum annuntiatiuum. Poftq{
trgo colores adfuerint,adu fit tale.Si crgo color cft moti.
ùus eius,quod cft [e:cundum adum cft pcrfpicuum 1 quod
autem fecundum adum cfi: perfpicuum dt ,lluminacum:
&. pct ei~s
motum uiderc ruenit:poc~a
crgo fine . lu~
l1e Ilon Uldcntur colol·cs.Ncceffc cft itaql ei,qui de u!llblh ~
bus diéturus cft,ut dc luec dlrrerat co q> funt colores udlbl
les.Pofrquam autcm dixit colr~
crre: motiuU eius quod
eft fccudum aélum pcrfpicuum:q, adus pcr(pi,cui ~x
eft,
declarauit,fubiungcns, Q.. uapropter non ca ullibilis One:
luce.No uiGbiLs aut.f.color.pcrfpicui.n,aduf: lux cft.C~
10r aÜt mOliuus cft cius,quod d~ fe~nduPl
aé.tum pcrfpl'
, lau~8
cuum.Quoniam crgo d,qui de ulfibllibus cft ~lfpu
de
Jwninc
"ccdfario
dj,cndUlll dè..=PcijJJu.!D•.IIl'lulc t .dlC;~
....
. ----. . ---
1
�S
E 'C V 'N
D V S
. n.êhurîdià~s
l1 . alur~;
r
lnos de fumine;fed qnonlam,lux pt'rfPieui adus dl: ante- ' fubieétig elfe habet.Q uêadmoô
quam de lu cc ucrba faciat,dc ptrfpiclIo dilferit.
uel calidilatis ue! omnis ut paucis abroluam,qualltaus: IP ~
Efl.lliq uid perfpicuum. Perfpicu um autem di)' aLltem qualit;tcs ,di ali':: fi nt pçcr fubieda, plutibus il1f~nt
~u ~
co,qttod dl: quidem uifibiIettlon per fe autem uil corporibuslfie cCl: & pfpicui natura, q eft in plur~b.s
dis,ut qua: fl r aira ab ipas. J n his 3Utem Ultif'll dlxlt , Id (
fibile,ut femddicam,fed per alienum colorem.
in aere,etaqua:quoniam rorum alioqui mernll1erat,ut qu~
Cum iam di xi Ifet Cl' fibi quidem propo(itUm dl- de uiü- fillt maxime perfpicua. Perfpicuitatis aurern ait et e p~rt
b ilibus diare:ad d;lfereoùum aut de uifibilibus, de luee ne ceps,&: quod fuperiorum COI porum a::ternunt cft. D~CI,
celfario dicrndum eft.·.ad dic(ndum uero de luce,de perrpi tem ipfam fph:rrarum etfu(am latitudlnem.SlLlnt aute 0
cuo ptius agêdô dt: de co dlffcrit.Perfpicui ita<ll dlfferenrlii nes perfpicuz • Videmus enint, qua:: in primo mo~,li
fu~
ab ati:js qu0'13 uiGbil"bus,dico aüt coloribus,tradidit, dicês aftra peralias Cph:rras.Ipffergo rph:rl:r funt perfl~'i
uil1bile elre perrpicuii,non ~I ) proprio ,(cd J'pm ali~n
co non itidê & afira •.V nde et per inttrpofltionê,fui inule( afiPc
torem. Coloré aût dicit lucê.ER.I1.ueluti color perfplcUl.Et dum auferum.Hinc.n .. folis cft defeéèus,cll- ab 111
' ter po lar
flunc quidt:: ipfam coloré dicit.,pgredicns ant e"adi~s
dkit, luna eius lumen adimitur.S i aût e[cl perfpicua: non fub lt _
V clutl "Coloré. Lux. n.dt color.Perfpicuu itaC}3,inqUlt,quod cô currens eius lumen obfcuraret tt alia: fieH:r rubrrr cU
per fe non uiflbile, Ccd accepta Iuce, qua: alienus color e(f~
us inrerpofitione, & côgrdfu aliarû fi ellaru nobis arp~
~
Ctc at uiûbile:luce aUlem ue} ignis ,utl ea,qua: dl ex cœldh adimunt. Vilde c1arii tft, q. nô cft in aCl:ris natura ~[pICU.
bus fol e~&:
a'tris. Dubia autrm dIe mihi uidetur Dra
Lux aut é huius pfpicui aétus,quatenus dl vfpj
tio. Vïdlrl m iro poCsit elfe ~ u i fl~i1
e perfpicuum,&: non u~
ftbile. Si enim in olla,ud allquo allo rlufmodl uare, luccrna cuu.Potenna aut in qUlbus hoc dt, &. tenebrf ·
depofueris lumine per foramé furfum afcendcme: ft in ae'
Poftquam dixit quid eR perfpicuum ,q.uifib!le quide"'j
rem, qui cà rupe~
foramen
,per .q ue~
l~cem
emittir, curpe .. non per proprium autCm colore'm uilibile,fcd per al (nulTl
xcris:ipfum itlumrnatum non Uldcbls: mCt forte uct tedum, confert fe ad dicrndllm de luce : &: dieit lucem effe aéluJtl
uel aliquod aliud corpus folidum effe rupuius eonrigttit.
crfpicui quatcnus eft perfpicUl1,pro eo,'luod cR, eius for'
. '
fi .
/1 lu" aC
,
Nam quantum in Ce quidem dl,uideri non poffee . Nûquid P
ma,&. perfedio. Cum em~
p~trnla
pet PIC ~u,
11 aéhl
crgo,q, ,qui in ipfo runt colores,apparear, eft uiflbitc pcr ac eelfrrit,riq; forma~
dedem.,et ~pfum
pet feCrt,1p
~m
odi
cidcns <Q uod autcrn ln particulari hoc exemplo diximus, perrpicuum effeceIlt.ECl: emm 111 a~re,&
aqua, & elufm dt
hoc etiam in lumine rolari cCl: dicert. Nunquid autem,Cl' Co perCpicui natura: qua: ~ lu~cn
qUldem n~
~dnt)
non •
tari lumini folida undit13 corpora obuia fiant, proptuea fit adu perfpicua:neC}3 emm elUs colorllm al1quld urderllllUS
uiûbilis,qui dl: drca nos,acr <Ctarum cnim efè,Cl> q~ocun
-Bi adlh aüc lumê,haber J'pria forma, &:. perfedionê.S l1ux
'lut' reCpexerimus,{jue rurfllm . liue deor~"?,
fiue oblIque, itaCV adlit per aerc quidê ue1 aqua uidemus.Per rerra autf~
&ad larus url cœlum udtc:rra 1 uelaqua uldemus. Quod non utiq;,ut qua: in fe,fcilicet,poren tia non habeac pdP
IC~
fl ut in pridiéto c:xemplo iIl Cupn iorem lodi refpicere pof' nacura.Eoruaut, qui de lucc dixctoc,hi qui dé ca dixerut C ,
r:mus , in 'lu folari lum.i ni corpu~
fol id~m
non oC~lIr.a:
corpus:iIIi alit inc(.)rporeli. Q!lod lux nô rR corpus,neql u'
(ol"ta(sis in ca parre 115 u,deremlls 11lumlllatUm acre.Sle er rD ex uifu pfr aliquoru corporn rmifsloné uidere !lc,oporrt t
arr ,quatÎl i~ rc é, o~ er ui/.ibilis .. Sc~
go uidcbié il u m:nat~s
hoc ipfo probato,q, fieri non pofsit ut ud lux) uel uifus c~'
'lnl apme rcimus,qn d i e~ eft,&: qn nox,~
allo r:l1fo
r ~o)qJ
pus fll1t,Ctc ea,qua: cCl: Ariffotelis,~ ~e
i s c:xponne Centcti a:
uifu IUd:câtes:nec nos folu,Ced &: qu:r rarlone carer ,amma .. &. deinccps,qua: ad.!â fp eét~
c,du
.b lta~
es confiderare. 51
lia:fpdu ncas,n.fubeunt,& ex eis exwnr noétê difccrnenri3, it aq. ~ fecûdiJ aliquorn corporu em.sfione fit u'dere; quoll1 0 '
&. d ; em:h
a c.ra~ione
fuerir uifrhilisilluminatus aer: & qué do fi eri porefi ut Omui ac rufpcxel"ms~n:
&. Crmel cet·
admodu,qüi fin e lu mine non efi uifibilis, cPptma nec uifi, Iii repel e apprehêdamus ~ Q uo~d
tten potcff.! Ut abfq
b ile iprum dicemus: quando guidé "rcv quicqua al ud ûne
tm- Ir.lpatifi moueatur( OfieCum.n.1-di:Qduorn Zod1a'
- (
Icpore
Jumine u id~r
potdI:. Er non Cotum fine lumine , r(d & eo, fj'gnotû cfTe di{èanriâ a terra ufC}3ad CCE n.. ~:r.n
.. a CCC\
quod interiedum dl, &. perfpieuo opus dt, ad h~c,
ut ~nt
fi fpati<3 a:qualis (R duoru ûgnorum rexaguh latcrl.Et tr,
uil1bilia: &:ideo Cenfuum rumptuolirsim um elfe UlCum dlCC ~ls
eR ambirus ad diametrl.E~
aût,'l' a CI~ tro dl-,
J~ ~ :
bat Timaus,co quod pluribus,quam alij,ad proprias ope' diü diametri.ClarÎl eft ergo,,!, cu Ul1luerfus dlametCt q r d
tationcs exercenrlas opus habear: Sic etiam iltumin3tuS"aer tuor flgna habtar &: prfrerea ambitus duodeclm habea ,
in luee non uidctur , nia in Colidum corpus lumen incidat » midi u diammi d~o
habet ligna. Q n..0 ergo fieri p~;efti:
propterc:a ne uil1bilis quidé fuerit.Si tnim lux nihil dt atiu d', corpus rm fpati~
mouc.atur< Ipfe qUlde mot~s
om~1U
~e cr',
quam adus,&. perfcdio (ius quod eCl: pottnria perfpi"cuü'; cisfimus dico am priml mobll1s,duabus horts fc"ta Ul11U b
lux autem nullo alio iudicatur , quam uifimfl: uidelicu ilIu:, fi parlê, dico aût d~o
fi gna)
mo~elUr.
Q!ïo trg.o non t~ arc
minatus quoCV aer uilibilis, quatenus eft illuminaruS" ~etû
omni raionel~
!u t qua: ex Ut eu c~rpoa
e~1Itunr's
alijs indiget.Lux autem non cR aeris rubl1:antialis quatifils. quoC}3 primo moblll UelOCIUS mOUetl przfumatur <Ru t'I'
Q uare ntc propter propriam qualitatem eft uifibilis , fcd fi per radiOS,
.
r.
'd
' qn,cu
- mli.... rpCl"uil
qu~ • lunt
~opra,ul
em~s.
proptcr alienam , dico autrm lucem quam colorem abuft.. mus quarta cœh pane uldemus omnmo neceffe eft,
t
, per aerê procedunt,uel tra(c3t.u<l.l\C
'- . $),['. corpus Pcr'o
ue appellauit,eo quod maxime uiObilis color cft.
fus qui
~
r
l iecm:~
$), 1 fcca ~
Eiufmodi aurem cft aet SC aqua: SC multa exro pus,rraûuerit(quod neqult. fi erl' )UC l 'Ip(um
II
(CI.
cœ1ii neC}3 ea,qu~
rum ulCtb lia,
Jidis. N~ enim,quarenus aqua, ne<J3 quatenus aer" non oporteret nos ne rH
':P
'. _
rOc"~
qUlde n6 per lOlO aer . e , ~
eft perfplcuum:fedq,eadem dl in his utrifque nal cundû cominuitaté uidere:O
ltu
e~, cr~o
q, p~rtes
uiûb: ~l1,
tura)SC i~ reterno)quodfupra eft, corpore.
. diit ,ced ipfum fecat.Clr~
n~q.ueatE
fic I1Ihll ~'
Non COlm pcr [olem aerem , &: aquam uidemus ut quœ. (une rub partibus fedi aerls,U1d~
perfpicuum h~beal:fcd
& per multa folida eorpora , funt q u:r uidétur côtinuüuidemus,CeddlU1Cum per partes.pr 1
•
,or
qua.!:t3- c~ l'1 pa.rtc• u~ .d cmus: II/1 Perdè,ut
autem multa eluCmodl: y t gc:mmœ,eor'nu:l,uitru, gypfum terea,qm rufpic~tes
uldere,necdl"e
rcv
porcoro
quoriida
radiortI
emlsfione
fi in pluribus corpotibUs
perfpicuum,& mulra ;1lla. ~arc
, Ut a nobls ad cœl~du
...
êft perfium,cl
ar u~,9'
non, 9uatenus aqua, uel aer,u!l uifus eiufmodi corpoTa-fratuamus
..
- copre
- hen.dant:~uo
d qUIcdt·elt.
aliq'uid aliud ex per(plCUIS ,p(r~ICUum
habet.Si enim fecn,· perringar,& cius quarta p~re
~are,ulpOt1US
~o r?tO, fi ar l •
dum aliquid eorum elTet pe~rlcum,tf
aer e[et. non cf, abfurdu eR,ex parua OCU~I
(ù,quodnon eftarplcum.~n
a~m
Cunt per, pu pilla ranta corpora cmltu dlcere, Ut quarta untuerli P ad
. Scd
ad hzc dici'it,q, uifiblliû fit ocurf~
fpicua, &.qua: non {ùntaerea. S~m,I'te&.rn
aliis. Quare, té copr~hêdal1t
cmit'l.r,~
3~Îl
'
di aliqua pcrfpicloÙ natura, qua: ID p~urlbw
(ubfrantijs ) & , uifus • Q.ua:da. n.lumina e~ ,~lcijbLs
81
1
cr
nt
�,
D
dcrn'o('('u
. . " • Ci •
•
E
1 M
sr
d' ,
rrentla UhUl, ulapprdlê6ol1frn pra:btnt.Ad hoc cula: principio itatim reda totum illumil1auetiu &: fi infer,
nICn?Us,q, fillon iplls co:ldtibus fe applicat uifuil C(d lu. ne poÎtra fll cri r,qu a: {uPCrlla: quoqu c fUnl,illumina,uerit:&
1 )~lbus,qœ
ex iplls excul1t:unde fciunt aitrol1orn; magni fi fuprrnx,fimillrer qua: inf\:rna: • Oitendunr aurem &: qui
~ Ill es afirorum:unde motus:unde difiantias: unde coitus pcrfpediua drmonftranr,q> fccundum rcétum lux pro~e'
dit,& non fecundllm clrculum.Si enim aŒ:rem perfora ue,
rccdfus)&: qUa:cln~
alia de co.:leitibus demonfirant ~
rn al1qu~
eoim ipfas fphlEras apptehendanr,llc de ds de, ris,ud in eo incilionem aliquam fcceris:& in altera quidem
,onfiratlones facilllH. Deinde ipfa quoru lumina qua: el( afferis parte Cccundum incilloncm lucernam accendcris:in
tlS tl(~un
n.
'1' ,
'
c
.r,l1t'cc:fi e en
ue l corporea dre: ut!
mcorpol'ea
: S,, Altera autem parte affcrem fiacueris: ucniet,quod pcr ïciÎlo
Otpora ltaC)3 fuerim:ijrdem refellentur rationibus quibus !lem ingreditur lucernf lumen,in alteram tabulam . Si ergo
~os,qu
i lucetn corpus elfe dicî'it refcllimlls.Si aute~
incor, à lucc,quœ eit hl afTere,reétam c:xtcnderis, per id quod ê in
tl~-a.,quifn
am ,ufus eit uifuUnl ~miston
i s, &: occllrCus ~ Si cifum,tranfibit ad lucernam . FitittlC}J fecundum reétum~
P . IhCorpOre! omnino aétlls fuerint:eliam fi I1UltUS Cueric uidelicet luds motus.Qlare fi non fecundum reétum mo,
~,nltus
Occurrus,ad uifus ufC}J uenienr. Et lie de uiCu &: lu, uctur:ut ~orpa,net)3
co,qui furfum d(,fo~nequ
eo,qui
p~ne.ldt1
dicent,q, Ariitoreles,ut paulo poit fciemus. Vt dcorfum eit,rolo motU moucrur , IlcqJ fecudum circulum:
ft UCISautem compleétar,Ct uidttdit fecundum eam emir omlle aurem corpus unD pra:dldorum motuum mouetut:
t~cm,qua:
nt ~x ocutis : ud corpora dre necdfe eit. qux uiderur lux non effe corpull.Rurfus,fi lux c:fi: corpus,necef,
~Ol'
'
fl.tUn~:ue1I
as, ut dicete uidentur Marhemarici. Sed fc eit omnino,û per totum quidcm aerem proc~dit,efT
OIl.C<I:,qul,dem fuerintuifus,qui exeul1t: CciJicet fecundum pus in corpore:l1autem non pet totllm: fed uellp(um fCl~'
ln .
Ui~b
ulfibl,II<l aningunt ,Videre auteJ1l fied dicunt, q, uifus dit,uel per cius poros & meams procedit:neceffe,efè no~
omni parte aerls lucem dTe: Sed effe aliquas qUldern el~s
, cundm
~gna
ergo at!ng~.SecudiT
il n lia atlng~IH:e
neC}3 omms
a; aIrgC, & 1-11 Îtblha apptchcdt nt. Magnttudllles ergo nô parres illuitratas,alias uero obCcuratas.Q uar~
crrfre 1cndcnt,quod dl' abfurdum.Si aucem corporca: llet aer crit illurninatus:neq; ubique erlt aer:Ced ub! lux qUldem
c perfotaram cirC'3 pupillam cornca: pattern l1eceffe dt: fuerir,non dre aerem:& ubi aer,nOIl effe: tUCtm: &: ÛC COll'
~hd
falfutl1:dt enim ~0Iltinu
a:8c
poitquam perforara fue tinger ut lucem,& acrem rc:fpiremus:aliquando UCI'O &: lu,
quan do per ipfum illumi
p~
uO'!ores quoClJ (tanm effundulltur: uel corpus per cor, cern ramum,l1on c:tiam aerm~ut
pos ttanflre:quod & ipCum fieri nOIl poreCh uel perquofda l1atum nos reCpirare comigcrir. H lECaurem fune rnanifcfi:z,
cl~
s r~u mearus !.li fus exite neceffe eit. Sed Cl' cotpora qui abfurda,& pr<rter ipCam rei euidenriam • Oportcrtt autem '
rat' 1101") funt poris fw mcatibus pr~d
ita,
in 11bro de gene .. &: ucntum,dum fimul coaétus,& continuus mouerur,oêm
trt lOIJC o{tenfum ~it.Er
atioqui neceffe eit aliquas omnino· quoq.; locutn undi<]3 obrcurare,i n quem inciderit,extruden
tu e O'! <lgllilUdines,& corpora in tunicis, quibus intercipiun. um lucis cOl'pus:ud locum certe obCcuriorem redderc, UtC~ rn ~a tls , PeriUa
iraC}3llequaquam fieri pordt, Ut uifull.p' pote qui luds corpus,ud ciutl partes extrufcrit, & in corum
uis a{J[.~lre
non oporteret uidcre pauimftum, feu quid, locis fuerir.Nunc autem lJœc non euenilit. Videmus autcl~
enim
tes a,lud,recUlldum cominuitarem: fcd aliquasquidem par' q> & illuminato aere ijdem funt arris aét us. Sp il ·a m~s
te ~ld cr
,ahqls
uero no. Vifibilis enrm pams e quarum fimilitcr,& tefrigeramut. Atqui lucis certc natura: llifitum
t<l!g~n:
Î1ta: funt magnirudines, qua: mealU in~crput,
. dt,ut acrem calcfaciat ,non refrigeret. Accedir his,q>,quan
<fuO'! U1dc,allt,ur,nequaquam fleri poreit: N ihil ergo fecun; doquidcm,qui lucem corpus dfe dicunt, luminis fph :rram
' COntll1ll1tarem Uifum eit, quod qUldcm lit pra:rer rd;
quandam ex Cole procedere illguirunt:quoniam &: fol ipfe
U
t entat-~, &:'d
1 qllO d apette fi t.Std ncC}3 Ut .IIl corporcus adug '
cft fph::cricus:efi: amem &: aet 'luOC}J rpha:ricus:omnino nc
excar,fieri porde. V cl enim cu propda Î1gu'ra ~l<ir>
, celTe elt: lucis fpha!ram ad 110S procedenrem,ud aeris fpha!!
UX~cults
c n~IJ.Si
cum pro pria quidem figura,in afio dr~
fubicélo ' ram trlldcre,&: fic eills locurn occupamem, qui circa nos ê~
~tnJ
lI10
neceffc elt:.Q!loniam ergo fcoatiua facultas uita <"'r locum illuminare:uelnô truderc:ud pel' ipf.lm procedcre.
am el1:ncC}J enim 6eri potelt:,Ut quod nonllitarn habet,/It Si itaqi aerem trudit,& ci us IoclIm occllpat:erir aere lIacuil
fef1rus parriceps:cui autem uita infuerir, illud faClt uillere:& ' illuminacum hcmifphzrium:quod neri non pordl:.SiclIr.n.
fCIlÎltiua crgo facultas ex oculis egrdfa::cum in aere fuerir,. dixi,omnia acris opera fium,etiam unluerfo, q> circa nos ê"
iIluminato.Si autem non trufcrit:nec illuminauerit,ut,quod
lJetin aqua,tld,ur femel dicam,in aliquo eorum, qu~
funt~
.
fP,icua,illud facit uiuere.Eit itaC}3 & animatum: quod efi: ri; · ad nos non perucniat.Si alltem per ipfam procedat: crir cor
~ICUlum.
Vel fi ita 110n e{t:erit uita in non uillenti:quod fic, ! pus ,quod per corpus procedet:quod fieri non pot cf!:. Si au ,
ri hOn potdè.Maxime autem, Ct uiÎtlla facultas aétu exicns ' tem dixerim,corpus immateriale poffe per corpus procede
~lC ocub,fuerit in aere,uel aqua,uel eluCmodi,ille tri t, qui ui' re,id cette dici tur quod maxime fieri nequit. Sic enim fieri
~t&
qui Cenûrillus faétus eA:. Qubd itacp nihilex oculis rP"' poffet,ut cœlum effer in millo. Przterea fi idco, cp fit imm;t
~d l t,nec3
corpus,neC}3 incorporeum, & ex ahjs quOCV mut- feriale,potdt pet corpus procedcre, procederer non folum
tlS Ptobari potefr:h::cc tamen fufficiunr,q dida funt. Qlèd} per aerem,rc:d & pcr aliud quodlibet. Q,tid eoim uetat, fi.
alltcrnlul( corpUS non efl,hinc clarum dt. Si enim corpus. quatenus dt immateriale,potefi: corp!.lS per corpus proce,
~lTetquomd
6eri poffa,ur corporis tam chus,&: tam re, · dere,quo minus ~ omne qU0Q:l procedat~
' Oportec
itaque·
~)tlnus
effcr mocus< Simul enim ac fuper horizolltcm Ceu ' lucem per folida corpora tranfire: per terram inquam ,&
tQl[orem fol euafir,pc~t
fine tempor~
quod fu per ter~a
:
aliquid ex fimilibus.Cur ergo,cum fol dt rub terra, non lu
clo,hcO'!I:phxf.ium 11lurt1matur. Et ft abfcofam Jucerna?'1101 cern quoC}3 uidcmus uc! per tcl'tam proc~entm
Deinde,
fi l11u!t] llltulero:d ei nde extra operculum edu l(ero: ,ptlllUS ' ft lux,cum lIt COJ'pus,pc:r corpus aere procedit,oporteret 1'0',
ri mul &: feme{ tata domus illuaratur. Q uomodo ergo fie
tum denÎtus,& craslius nw . Nunc autem contratium clt:"
c potret,Llt Ge corpus fiue tempore mouerctur<Deide /îluJC; quod Llidetu~.Sbor
enim 6t,& rnagis rc:nuis,luce fufcc8~:uS
e(t,cum I1r ûmplcx:fcilicet fi?1 plici motu mouebit. , pta!quod qUldem non uCu ueniret,fl corpus dkt. Qyeroad
q , pllces aurcm mOtuS duo Cunt:qU! fecundum reétum,8c rnodum cnim,fi terra aqua conttnuerir,nec maior e~ utrJC~
fi UI fecundum circulum.si itaCV reéla moueatur lux: ud,cœ locus faéèus Îlt, quod ex Ut ri CC}3 corpus c,oIno cr.aOms ficr~
~rfum
moueatur deorfum nô mouebitur. V d,fi dcorfum neceffe efi:. Sic & aerê crasCtorem effe nccelTe dIer, fi lurne:
oUeatur,furfum'
non mouebitur: !lunc auté & furfum,&. ineffetNunc aile contra,fi, illuminacus {ubtilior.Si quis au,
deorfu .0,'
b.
' ri, d~U
011",,- a dextris ex. finiitris uidetur mouerJ.~UO
coq;, tem dixetir aducrCus eam,quœ de lucis motu efi:, rat onelll
l'.u t~m
corpus reéta fel'tltr ucl qui furfum cfi:,uel,qui deor, inûitcns:q. radij quidam funr,qui à foIe dfpell.dent,&: mo~
Il m m ' "
. 10, eX. tus rranfiru illuminant, eo no egcrHl'S motu,qu., Cuperne dè,
ipC ' . oru mouerur.Q,tOd autem non mouetur clrcu
c:~
rel euidcntia clarum eft. Si enim in anguftam domun, . à foie enim fcmper dcpêdc:nr in terra,m, hoc .qUldc:m ~f!: ma.
•.S:mlltter em~
~ fol i11umit
III altcra parte longiorc:m luccmam in,culero.in domu9-1 xime pra:ter calqua' cern~l1Iu
~oi.Grlv
oli!.
~
:_!'
l'
�s
E
c
V N D
v S
auté
nllt,& funa,& ignis:&àfia ottlnia. Non potetit autem hoc cfr perfpicua.qua: quidem fit ab efcél:juo.E~
dicere & in igne & in aliquo alio. Et quando in tenebtis ex primo,&. maxime proprie (01 eft.Secundo aut, quxcn~
ftlocum (" oUillone ignem accendc:ro in maxima domo, lux q. alicuius ex co Ruxus parrem nacta fine,fiot &. ipra , I\l~m
1011'
toram dOOlum llne tempote comptehêdit. ram ueto&. co natiua, ncur luna:&. <1 fèra:&. ignis.Primum enim luc~s
denfato acre fol non quidem apparet: torus uero ,qui circa tem Deus in Sole collocauir. Sic crgo diétas of.s dubleatlO.,os eR,locus côprehenditur. Deinde &. de folaribus radéjs ms cffugiemus.Et ncque corpus per corpus proc(dct:ncqt
fcifcirabor,u Irum corpus funr,an incorporei: &. ulrum per Bed lion poterit:ut tepenein3 &. c ~is expers fimul &. (eme!
~ de lu~e,ct
torum aerem tadii [eroruf ,url non rotum:&. e3ldem turfus Bat operatio,cum llt ineorporea.Sed ad hxc,qu
is dubium mouent: Si corpus no:~
dubitaliones incident. His ergo &. lalibu.s addudi necclfa, uifibus ~atuims,nob
rio cogimur ne'l31ucem,ncC)3 ui fus corpus cife dicere. Quid lux &. UI(us:unde ergo,quz in rpeculis Runt,reucrberatl oc•
BequéE in balnearijs foléjs': Vnde 8C,Q
ergo,qno filuidcre,& qua:nam dl: lucis natuca': Oc uiden, feu reRxiôs~Vnd
io~ QUI
• do tl'go primum dicimus Arinorelem fequentcs, q, habet, ex l'adiorum fit refraétiôe, colli60, &. ex eo cal efaéi
'lllod cn perfpimum nempe aer,traieéhicem ,olorum fa, fit)cp promontoria piani lie minus calefcalm'Cur allt,ll Ulfi
cultatem,cum ftt ipfe',o(oris expers.Si enim propriuml aU, b ilium operaliôes Cunt in aere,noo &.qua: funt pollerto ra ,
quem colorcm habetet,ad alios rraéjciêdos colores ci impe uidemus':Si enim per oêm fui parcem aer habet cololj!opcI
d imemo eITet.Cerce,ft uirrum,quod colore non habet, oes rationcs:ut fatis declarar,q, qui undique uident,eundem CO
ttaijcit coloresmeC)3 enim,qu;l: fum obfcura,&. uix appare, lorem uideant:ut fi ponalurja/color: circa eum ai'it {lue plu
tia adeo exaéte trai:jciet:haBer iraq, &. aer per oêm fui parté les uidenees:b/c/d/e/fjg:oësipfum uidêr: clarum en aUI~/l
traieétricem colorum facultalcm • Efè enim torus per loli'i J10C ideo fieri,q.> aer per oem fui partem colorum opetal~'
feipfum perfpicuus. Q!!od en im hic Otum cfè,&. qui ante ,et nes habere.Qubd fi ita en,cur nOn &,qUéE à tergo fUIl1,UI'
dell1
qui retro,&. qui:ut rem el dicaOl,in omni parte fUll t, uidenr. ,demus~V
nam ergo his oibus foluliôem atferemus, W
Operationes ,:rgo quxdam ex uifibilibus,citra affeaionem fuppofltionibus ufl in dicendode operationibus, qu ; bu~
ullam,in aere inrunt,ipfum non coloranrl!s. NeC}l enim Cua fUnt,&. 'lui corpora dicunt uifus &. lucem.Sieur crgo l~J ~
,..:uura,ut colorelur ,aprus en. Vnde per eandem aeris parc, lUUIlt uirus,&. radios6m reétas Iincas emini, & à plan's,
diuerfl uidentes diuerCos colores uidemus. Quod quidé nQ lc:uibus corporibus per 7:<]uales angulos reReéti:&. ideo
fierer,fi ipCe coloratus eITet.Neque eoim fimul polfec colo, ,quoque,qua: funt in fpeculo,{imulacra apparent, non nrls
l b~
tari comrartis. Vt li O/an effet:!''\ lautem nigrum : album .quidem uillbus ad uilibilia refraétis: fcd illis operailJ
~ rea
ergo neque,quéE retro fUnt uidcmus: qill
vero [ (uideret aür Ajalbum:B/autem nigrum: procedent .ad nos,prt
,..igri.& alb; oper,niones per aercm.Si autem per O/proee, .operariones a~ uifus ~m reéèam ferumur. Ndn aliter aun:,!!
dunt,cum flm conrrari x ;clarutn eft,C}> ipfum n.oll colorât. \ 'per redam e U1fibdl?uS ad uifus operationes defnemur: ~
Neque enim fieri pordl,ut e~dm
pars ~omral?s
ftm~1
co nuult,u aduerro fuerlmus.Operationes t'nim femper fUtlCI~
lores fufeipiat. Quod autem :n duobus, ldcm &. III plunbus .aere Cltra u~lam
, afeétio~:n
nos aUlê non agullt, Ilifi gO
coloribus licet dierre.Cum coiro plures funt, qui uidenr:&. f~nla
fuerlllt,dlt ' eéè~
UI~l
. oppoflta.Sicut neque uiCus 12 lc
pIura qux uidel1tur ucniem plures colorum operaliones p ,ulfibll! Ce appllcanr,mft el dlreéro obieéèi l1nr.Propcerca (~'
eUl1d~m
aerem inuicem concurrentes. Si autem coloratus go,qul ~ tergo funt)c~lrs,
ne ft oblique quidem afpexerl"
dIt"t aer,hoc nunquam nert'c. Tranfeunr ngo per inui/lbile mus, no uldem,us:quaUis ln aere ftt colorum opc:ralÎo: cO q
colorum operatiol1es,&. uirui propria fubidèa renunciant, n,on reéta ad Ulf~s
fc:rau~
op,cracio.Sic ergo luds repercuC1
ipfos,inquam,colores,in ipCuOl quidem fenfum agentes, ta {Iones,&. operatlonum uICtblllum,fieri dieimus ~ planis 8f.
l itet,uellaliter: in ipClIm uero perCpicuum ;jliquem affeéèij leuigaris corporibus)per xqualcs angulos refradis op:r3'
s:~
proptc:rea eadem uifuum ralione,gfi comigrrit
non immittentes.Neque qU3:rc:re oporter,qûo coloris ope, lio1bu
tafo à proprio fub icéèo progrdfa ad uifum uenir.Fit enim fpecul<1m taiem ûrum habere ad noS: &. uifiblle,ut,qu a: ill
in fubi edo aere:& fic per eum agit in uifum ,Sicut fabri ope ,ipfum operatÏones inciderint:ina:quales ct angulos teRe':c
ratio procedit per (ecurim in lignum: & inlignum quidem .ad Qculum ucniane,ea (t,qux 110n (Ull[ oculo direéèe oppo"
agic,ei talem uel talem figuram pr:r.bens:in fecuriOl autem fila)uidemus:ur,qua: fum relto,uc:l fupel'1le: ucl jnferl1c:u~
nlhil rate agit,qualc inlignum.Sicut ergo in his, llc & in lu .. oblique.&.)quz iHi Joc fimpliciter in uifu,ea nos imtl1
a ~1
ce,dicimus opcl'ationem quandam incorpoream exillumi .. liter in operationibus dicemes,q cernolut' feruamus. QUld
natiuo corpore in perfplcua immitti,qua: eam fufcipere fua enim refert,an ud ab oculo rede ,pcedn~s
uenianr ad fP:
J1atura al'ra funt.Et fleur Ignis eLiam anobis longe firus nos cu~m,el
à fpecu!o ad uifum ,reReétamur, fiquidl.'m,ca de
calefaclt:1101', <l' ipfe ad nos ueniac: fed q, ipfe quidem llbi &. IIII,&. quod ArlRotdes dlCit,fupponit <Sed hic qUld~t,'
proximu aerem ealefaciat,qui ab igne pati fua narura aptLJs in operationibus,illi uero in rgredlenre uiCu. J nnumerab tl,a
efè:calefaaus autem itle talis fit,ut posfit &. ipCe, qua: iuxta a~tem
~bCurda,&.
~ua:
6eri non pqtfunt,eam,q dl de egri~
fe ftta funt,calefacere:& id ad tOtum uCque 61:& fic ea quo dlcmc uICu,Cuppofiuonem confeqLiutur.Efr ergo potius cl.
que,qu<r ab igne fum 10ngisfime reOlota,calefacit • Et pri, genda Arifote~s
fuppofitio,quéE &.,quF cernul1t/~ai
mo quidem ab igne:proxime autem,&. per fecundam ratio &. ab[urda decllllar. V nde ergo in aere calor nt ft qUide So
nem,cx *>(ï iuxta fita fum.S ic et perfpicuis corporibus per non efr calidus,radtj autem corpus nô funtçSi ~nim
corpus
ordinê fttis(fphzréE enim fe inuicê auingunt.&. deinceps ex l'lon Cunr,attrirus non en.Si autem atrrilus non efr ,qâoa~;
trema fphgra atringit,Çl circa nos en,aer:&. deinde di aqua) calefcerç Q. uod enim attricus fic eale(aciat,ut igllirum CII:1
p~oxime
in id,quod iuxra fe 6rum ê,corpus, & q~
Sol erg~
reddat,fi fr~qentio
fiat,ex rei euidcmia c1alJ.! ffè. Ex ltg~
eum arrlllglt,agens,ipfum facit adu perCpicuum.I1lud aute ~et'&
, ~aplbus&
ferro coHlfo accendit ignis. Q.. Ull1
&. ipfum, in ea, qua') propc: ln Ignarqs, 111ft ftc radium ad id,quod accend,:!e uoluJ1lus,
(te fadum habe,t fae~ltm:u
funr:ur &. ea lalla faClat:& 6e ad ultima uCque procedic iIlu adaptaucrimus:ut non obtufum angulum radloruJ1l r efra;
minatiua faculcas,non Colis operatione ad ultima citra inter éèio efficial:fed fic acutum,ut duplicatus fere i unal11 r,Ba
medium uenicncc,Ced pr0'pinquis:&' primo patientibus;Uol definat:&,fua dt:Otate ae~m,qui
,efè interCpu8,a
, ~;
ltneibus &. iptls in IiJCcep!lua flm ilcm operationem exerce.. cenflo fierl non pordè:&. Id fellfillter uidemus. Q!.Iare ab ~
xe.Si auu:m repentlna fit ln omnibus operatio: &. ficut fl Çls qui~e,
ra~i
corpus ~atu,q
manifcfte cernu':!;
[unis longi & extenfi (~Olmu
, mou~rit,ls
funis fine rpt colligmur:at no Itldem ab C)s,qui operationes. Q uo l11O,
JI1ouetur,propter pawum contlO~a".1,prie
quod cohl: enim calefacerct eius,quod 11011 cfè calidii operatio<Q...ll0
ere
rtt,mouece:{lc oponce inrellig IIlluCIS quoque operatio; aü't attritus Bat incorporc,?< Ad hœc ergo diCO,'l',qu e:
,..e Reri,eo q, omnia mûdi corpora pel' C e r ~ e~ fe inuicem at, admodum ab amma,quéE no cfi: cali da uiuilicaciua qu~
,:1
pOianr.Sfi: (r~o
lux nô çorpuIi.fcd pc:rfplCUJ o~eraLÏ)'lu"
ppcratio fit in corpore,'luac innatum calldum excitaJ1S,allli
ua
:,a
3?
pW
�ftI~
•
D
E
ANIMA'
ui ~cat:poRqu(n
aut reet/rerit anima,Ratim quoque
Cllldu'.ll IOnarum exti nguirur:ficet uiuiflcatiuam quandam
o P ~ral\onem
ex foie dico inelTe in aere,eaq;, quod infitum ê
~rl cal'dum,mouëeem ipfum calefacere • Et licue aiofa fcu
Iraclb
, l,~ aia: faculcas,&: fi 110n lie calida,poftcv lfi fuerie c6
~Ota,qUl
Clrca cor dt,fanguinê calc:facic:HYr &: cura calefa,
bt,quâ~s
~t IIlcQrporc:a aia: opc:ratio:fic &: tolem fatis ë.p
1 ablle,C}>UlIl non fic calidus,uiuificaliua rua opc:ratione,qu{:
t~ dt,carn'9 ua: di in aer,~lidtm
exciearc:m ipfam ca
'1l,acere.S I am calefadiua operacio:ubi plus cft operatiois,
1 IC quoC}3 caliditacis plus cITe necdfe dl:.Qyare.cum in re,
Pc:r~uSfion
i bus
duplctur operacio.&: cxiguum, qui intus eft
Comphëdac,urpole if. maiori operacione exiguo aete ca
c: ado ,11on pet attricum:Ced q> di do iam modo moueat in
;atu~
calore~,iu
con~ig
acccnfionc:m fleri.Qyàd aot
fi erldles rnagls calercac,51 aurora,ee uerper ,turrus eafdë cau
as rc:ddemus:quàd oriente quidem:&: occidente Cole reRe
lCa:Op ,
l ' ,et,atlones obtuCos angulos faciune,&: mulrum ac:rem
:~(rClpIUnt,
.pprcrc:a minus calc:faciunt • Ee alioqui SQl &:
riens:&: occidens R multam caliginem ad nos accedie: cali
~o aut~m
aquoCa e(t:uapor enim.&: p'~c:a
minus calefaciüt
°eerauones,qua: per mult5 caliginem ad no~
accedunt. q.
~Ut'plus
cft caligillis uer[us oriencem,&: occidencem,(j uer ,
uUs ld.q~o
dt rupra ucnicem,hinc ~lanm
ê. S,taur'
, n~
nus qUldcm ftans eirculus,terra:allus am exterlUS ex eallgl
Ile terram ambiens. Q!la: itaq; ex cenero terra:. C.emittuntur
:~als
erul1t.Qlta:.Il.ex quouis circulo ad circofcremiam
l~ca:
emittuncur,crunt inter Cc ~quales.i
autem a no
ab~tioe
redas emiCcris,fiquidcm in cœlum , clarum
& fl1t qt~ tOta terra centri ad uniuerfum rationc:m obtinct,
Il 1 tnt 111:rquales,tfi ,co 'l',ut ad uniucrll magnitudinem,
li. t carum di'ia [en[u non pereeptibilis,aequales erunt. Si aüt
tc~O , ftra habieationc ad ~aligë
lineas ~ires,qutnM
fa riS oftcnfum dt,nol1ll1 magllam almudll1cm fereur a ter
d lJapor:[unt quidem certe &: montes,qui nubcs tranfcen,
t~n,cp
Uero nos in cent
, r~ habitamus: ex neeeslltate 110n
u U~t Inter Ceinuicem aequales.Sed minima: quidem qua: i
ucrt~:el
i qu:r
uero,ea: quidcm,qua: ab eo,quod di fupra
atlcem,plurimum diftant, funt maxima:. Qua: autcm ci,
( cft fupra ucrticé,fullt ,ppillquiores,minorcs [unt.En au,
cm (alJt qua: ex fupcrficlc ducumur , in qua &: habitamUB,
teétarum mil1lma,qua: dl in uer ice:maximaaût,<l pel' c!n
tr~Ol:eiquam
aüc, q ~d u e rtlcm
, quid~
magis a~c,dnr
It}'nors:cliqu~
ucro malorc:s,In ca!ldo am,dl longlon tp'e
fupra terram mam:lls,magis calc:facit.Lumini enim hoc na }
!Ura infitum eH:,ue'ln II1lcuc aliquod, &: rplédidum corpus
Inciderit,ftc in illud a l t:Ut & ipfum llmilem operationê re
Illittat:ut in argento ,&. Cpeculis,&.in aqua,&: uitris , & altjs
l>~rim
i s.Q9od
c fi C}3 ergo corpus luminis operationem ad ,
It}lttit,ad cam quoC}J rcmittendam [ua natUra aptum d1::j5ci
I>uc aGt plana & ICUla corpora:ut qu~
dléh Cum.Propcerea
trgo luna/olis luce accepea,q hiC funt,illuminat. Et hoc
1ft dlcimus refradionem feu repercus(ionem lumins,q~
tab tjs,qu~
fu[ceperunc,&: exercere fimilitcr operationem
PO~Ul1t.Ad:ae
jcaqJ,&: metidie,cu plures limiles operatio
IlC8ln codem fiane aercm magis cale[cerc côtingit.Sic ergo
~a:
~duers
ca qua: de operatioAibus dnr ,afferumut,du,
ltatlones rolu~t.
Sed ad hoc dico,quod prius dicebam ,CJ?
(ucmadmodu'm luna quae Colis operationes furcepit:&: per
aUI corporls Cplcndore~
iHuminatur , ipCa qu0'13 [ua natura
fi Pta ~ft ad operationem contra reddendam, &: ca, qU3e hic
~bt,luO:randfic
&. a'iafunc plurima,qua: lucis operatio
Us acceptis ad cas quoque contra reddendas fua natura
, uitrum argenturn xs:et,ut Cieme Id'lcam,
lapta
' ~ Unt:uc aqua
à~,&
Cplêdida ~ml1ia.
fi ergo ~ leui~s
c~rpoibus
rl=
p 1dlCltUt operatio,l1ihil aliud dicitur,q, Cl' elufmodl cor,
t:;d~qua
lucis &. uillbilium operationes fu[ceperunt, l1?n
..; m numero quas fufceperunc reRedi,&: reuerberarl fa
"'Unt
"
,
qlJoqt operationcs
concra re dd cre fuaq ,lied cp elUfmodi
iYc
n
h
cft
6
'*
Q..
uO'lJ natura apt~
fult. Et ~e
, a dil&cnta~
&. ftud'fi a~"
bemus,ut 6c ilIuminenrur jgnar,utq~
~ foIe operatio in
ignem incidit,&: qua: ex co rurfus tit,a feinuicë non diftent.
Ced prope fine,&: ca denficate cale[aciant. Eadem &: in uiCu.
Sit ergo hoc llc tradatum. De iIIo non citra rationem quif,
pi am dubitauerit.Si non per uifuum emisftonem uidere fil:
Ced uiGbilium opc:rationes ad oculum ueniunt: unde:nam in
terualla,quœ inter nos fune,&: ea:qua: ùidemur ,cognoCci,
mus~Si
enim ad oculum ufcp operationes uenirent: & qua:
longe [unt,&: qua: prope,eodcm modo cerni oporceret. Si
aü,t uiftbilium diftamias cognoCeimus:non ad nos.[. imagi ..
nes feu uifilium operationcs ueniunt.QYo autem imaginari
posfie quifpial11 figurarum:&: colorul11 opcratÎones ucnicn ..
tes per aerm~Cd
ad hoc dicebat Philofophus,llo opt:ratio
Iles uenire ad oculum: [ed totum,ut femc:l dicam,acrem oi,
bus cITe uifibilibus replc:curn.Hoe aut( eft &: magis duhio:
&: mulco magis abfurdum.Primum enim et hoc ipfum <Id"
huc maner dubium.Si enim aer côiter uillbilium llmLllacris
&: imaginibus pie nus cO:: vii interualla cognofcimus-:'Opor
teret enim &: q, ualde longe cft,&: quod pro pc, eodem ma
apparere.Sed neC}3 oporrerct,qu3e [untlol1gisftme, fenCum
dfugere: li quidem tOtUS aer oibus fimulacris plcnus cft.
Sed ad hoc [ona{fe dixerinc,'l' llcut,qui uiCus fracuot, cos l~
ge procedentes Imbecillos e{fe dicune:&: 1212ea, qua: ptOCU 1
fUl1t,non uidc:re:id ipfum &. nos in operationibus ponimuslI
cas longe procedenees imbe:cillas fleri.Sed ad illud quid di,
"eri ~tSi
enim tOtus aer dt plenus imaginibuB, quis ê LI rus.
Ut dleentcs framamus fjm redam operationes procedere ~
Oporteret enim ea,quz non longe funt ~ nobis, &: qua:, Ut
paueis dlcam uidere poffumus , quoq; aCpexerimus,uidere"
,cum totus aer penilus fit flmulacris plenus. Cur el'go cœlü
non uidemus ,& unüquod'13 uiftbilium, nift ad ca aciem in.
têdamus~
Qyi autem Ariftotelis fniam dcfendcrc uoluerit,
.hanc ipCam opetatiollem in tcftimonium adducere poterit.
Videmus enim,q>,qfi per fpeculum flauo,aut alio colore li
dum ,colis radius tr:iÎterit nihil afFeél:us, nec quicquam paf
fus acr manc:ns,&: fpeculi colorem quendam,&: figura traq •
cir,donec corpus aliquod folidum attigc:rit:&: deinde in illo
imprimit.&: colorem ,et flguram.Et II onatio lux dt,er non
corpus:pra:terea au rem et non fecundo uifuum aliquol'um.
qui funt cOI'pora .cmisûôc:m uidc:rc: fic: Ccd uillbillum OPtl a
tiones ad nos ucniullt: cur in Metc:oris urus en Arifl:otelts
tjfdé [uppoûtlonibus<Oicit e:rgo,q.,ut aptrtioribus,urus dl
fuppofitlonibus radlorum,&: ui[uum.NeqJ euim cogieatiôe
complcdi facile eft operation cs re:fradas, uel pel' aerem 01
no proeedêtes colorum operationcs. QuzcunCi3 aût per il
las CuppofitionC8 confirmata funt, eadcm &: per has quo'lJ
côfirmabulltur.Sicuc enim conos lllic diccbamus ex oc ulis
ab ahquo centro exirc:,deillde procedentes latiores fieri : lle
ct in operationibus,uidelicet,dicetur.Qm cnim ad aliquod
anguf1:um cryfiallini humoris centrum operatlOncs uifibi ..
lium iudicatur:necelTe eft ab ipfo quidem lato uifiblli initiii
fumere:definere autem in angufium,nempe oculum.ld au
tem cft conus,habc:ns uc:nicem quidcm pu pilla, uc:l cryftal
lini cêtrum:bafim autem ipfum uifibile, Q uare ex iis,quz
ofienfa i'une,non laeditur fuppofttiol1um diuerlitas, Et, quz
de refradiombus quidem dida funr ~ fimiliter habebullt in
UtriCq, CUPPoÎttionibus.H.rc iraqt ûnr,quanci'i ad defcnden
das Ariftotelis fuppofitiones attinee. Irnaginrttll autem dlf,
.licite uidetur,quod de opcrationum refradionc dicitur:quo
fieri poceft:ut opcratiolles,qua: Cune res incorporez,rcpcr,
.cutiamur:&: angulos faciant. ER: enim obulfus dl ac tU ~
difiantÎz angulus.Efr autc~
diftanti magnitudlOis.Elè , ~
ro magnitudo corporum, &: in corporibus. operatio uero c
Încorporea,effe nô hab ns in aere:Ced in eo quod operaI, t.
Q. 00 er,go fine proprio fubi cdo repcrcutirurŒt al!?qul,a
r pcrcutltur,ucl eum aere repcrcutitur,ud per Cc. S! Itaq; pfe,quomod? rurfus res aliqua incorp~ea
re~ etC utlc~
r, &
angulos faclet~
Si aueem cum aerc:qm ~er?
c lit hum,ldus,
felpCum ex aduerfo circoÎtftit dl comprima: nece r:o re.
fradui aer alium trudet acrem,in ,,,,iu, 10'0 dl:; &: ';lus lQ~,
!oa.Grifu~
aii
1\
�s
E
c
V N
rom atia atlis pars ouupabit. Clatum dt autem,q" qui t~
l!adum ~x ~dutrCo
circÎlÎlfrit,cum ea,qua: in eo dl, opera
tlon~
lumn~,c
, edt
refrado. ~on
conduplicahitur er80 lu
minIS operatlo ln uno & eodem aCre. Pro ea enim,quf inter
aerem repetcuffa eft,alia cum aer~
circüÎlftente Cecl'sflt. Si
autem conduplicata 110n l'ft op~rati,
nùn mJgis calefrcit.
pft'~lgo
Cupc:ruacanc:um,quod de operationum refraélioni
bus dlc,itu!:,ad,hoc ut maiorc:m caliditatem facianr,qîi ex ad
uerCo clrcnÎlfta reuerbcratam cum aere,qua: in loco, cuius
~ft
reuerbc:ratio,fuit prius operalio.Et l'ft re uera uifu mira.
bile.ln,aere enim,per qUC:D1 tranfit Colis radius, il1lrdens ç:js
oculos,lpCum nec uitri colore,nec figura affedum uider:in
folldo uero corpore,in quo fi nilUr radius,in illo li! colol',et
figura c~rl1itu.Neq;
uero uiCuo reuerberatiôem illie qU09J
cauCarlllcet.Nl'qJ enim i leuibus fit flmplicitcr tale corpus:
fcd et in lal1a,fi i1llc radius incider"t:& in ueftc:et in atena:et
in quolibet:et qûocunqJ runit uiCus.Quare neillinc Ç/de pôt
ad fpeculù fieri rc~usÎlo.Hin
ergo manifeftü cft,<p uifibi
lium operationts ci rra ingeneratam affeélioncm pet aercm
procedêres,cum fic in [enCorio ful'rint, UtPOtc: in alio corpo
rc:,illic & colores & figuras uiÎlbilium imprimunt:& Île ab
cis affc:do fenori.a~
fC:IlCum iudieium pctuenit.Sed dici ad
ho~
I:oteft?q> non Id IPCU'!1 uldemus firri in uilibilibus , 'let'
reptffe:ntauone.Ne'13 enim fit alite:r, quod di
fit I1lmag~s
dum cft,mfi radiUS ree fpe:culum aeeiderit Viflbilia ailt ui
de:mur,ét ~ non il Cole ra~ : us: eis fe pet reda'm applicauerit:
Et ~l ! .oq~l,a
ad Cpeculll guide attinet,quibus radius acd.
dc:m,tn els fit imaginatio coloris: red nihil ciuCmodi in uiC1bi
llbus apparet.Nihil ellim agere cernumut in rc:liqua corpo
ra,ft ~ per e:a radius feratur:red eft,quod fit in imaginis rep
femanonc,pter ui{ibilium operationê,uel Îlmpliciter affum
ptiomm.Et hoc quoC}1 in hoc,quod de operatiôibus dF du
bitant.Quid uero,inquiunt,qfi humor aliquis in ocul~
in
ciderit,eum non uide01Us,cû imus lit<:'Si ('nim non oino fellftlium operatione:s,qua: in ipfo Cunt oculo,agunt,& 110n ui.
fus nolhi ad cas ueniunt,oponcret humorc:m, qui itra ntm
oculum coadus.eft,uidere::l1uIlC aue hoc non Rt: fed ipCum
cxtra aprehn~lmus,&
fi /1gurarus fuerit, 6guram quocp
rurCus extra (e.ltImus.NeC}3 dixerit quifpiam huius operatio
Jlem foras egrdYam,iaere rurfus ab eo in oculum effe refra
~.amNe'l3
cnim uifus fimplieitcr ab aere,idq;, eum fit fub
!,l,or,natura reuerberari aptUs cft, êt fi operatio. Alioqui fi
ua cffet?cur non UU:E quoC}3 color hoc ipfum facetrtt;'Opor.
teret l'mm ab hac qu<:'13 operalionê egreffam:& ad nos ren
cuffam,llobls effe apphenfiuam:nul1c aotem nôita eft.NO
uiftuus fpiritus ab co, ~ in
cft ergo manifetu,q~
t~s
e:ft,humore palTu!l,demde extra proceffus:& tangua ue
hlCulo llluminaro aere urus,/le inditam in Ce affeélionem ab
co humore,qui intus ea,apphendit<:' Qui in feipCo côtinuus
cft fpimus,parte illa,qu:E humori applicatur aflèda eius fè
mel mutatx per continuitatem deinceps alc:rnation'rm l'cri
net. Et
uifibili.um non fit aliter apphenfto,(}; per iIlumi. ê,'lcum
extra fuerit, affedum,ap
Ilatum a~rem,uJftl
prehndl~.A
hxc ergo 11Iud dicimus,q, uifus ex oculis exi,
re: non pnus admittcmus,qua l'a, q ad hanc fuppofltiolieJ'n
fequulltur,abCurda diffoluerim.Si wim uiCus ex oculis rxirc
omnino fubla.tum eft:non utiC}1, tan(}; fit uera Cuppofitio,fe:
re~
. us eos,qUl illa utuntur,propoftcorum radones reddere.
Dlcmu~
crgo nos eafdem Cuppofitiones fequentes , hilc hu
concretum,nô alibi haberc: concretion l'm,
morem!n o~ul
quam c.rca Ipfum uua: foramé eXtra humores.Si enim ma.
gis i~reus
. conre:tus
. fuc:.rit,quam in humoribus, uel in ncr
uo U1ftuo,UI(um omOll10 Impedie:t. ViGuum ergo fpiritum
dicimus ~ uiftuos neruos;eôq;
à cere:bro r.e ucra de:rcn~
~e:mr&
eum in ipro de/lnc:re. Qua
ad cryftallll1um u~CV
re &: illic fiUt u i fibJlI~m
lud~a.
Ell itaqJ &: ipCe pe:rfpicuus,
ut uil1bilium operatloncs ~ Iprum ad uifiuum fpiritum trar
portemur:&: idee perforata eft pars uuea:,qU:E interieda ê.
Quia enim colorata cfi: Uucal &: propterea impeditura erat
'juomÜ1U$ colorum opcr.ationes trau!ircm:perforata l'ft ca
a
'lm
D
v s
pars,qu~
l'fi: ad cryftallinum;utcitra impedimrntum ptt'
ueniam operation es uifibilium per corneam: &. humo rfS 12e
fpicuos.Per e:os e:rgo deue:nir ad ui{iuum fpirirum ,uel pcr
ti coloris,uc:l figur~
operatio.Er qîiquidem,etfl funt hul11°
res pe:rfpicui ,forum ln perfp:euitas luminis pr:ECl'llda per,
ficitur:& fit aélu pfrrpicuum,quod etat prius potentla: pro
pterea c1au{is oculis nô uidemus.Nec nobis obijcieru r, cur
lion uuea: qu0'13 colorem uide:mus,ofl.êfa per humorcS CIUS
operatione: • Diximus,q, pars cius,qua: ad cry~al.IOV:
pcrforata eft,cum non Gt illius in c:a parte fubfialltla,Jn ~ .
uifibilium iudicationes fium:& propre:rea iIlic uifiuus (pItt'
tUS rerminatUr ,merito ergo nfC fit t'ius apfhenlio. Quid cr·
go,inquiunr,uifiuus fpiritus lm 10C'um folum ocupat,~
tum cft pupilla: fpatiumt;'Dcinde {i tantum occupauW t,
in ilIa parte: immobih pmnanCttl't, non l'ft tationi co~fe
,
taneum ipfum ct ad utral}3 diffundi:nô allte:01 e:ius auéh? '
dimmutio tOtUm oculum uc:l concauiore:m url rminel1tO~c
redditt;'Ad h::te ngo paucis dico,q, etiam fi ad lllraqi e~cl1
fpiritus dilfuflonem fieri:re:d uilibilium lfi apprehéfio '~ c~
folum parre fit,in qua pu pilla conftftit.idq , & e:x ipr" rc: e~
demia,&: ex ratione clarum l'ft. Vide:mus l'ni m, q, fi JO IP n
O
quidem pu pilla afTedus aliquis feu uitium ifllcrit: url hll:
ris,nquamco~tel
Cordes a.liqua:& corn:~
con I ~I
Catio:ftatim quomltlus U1deamus Impedlmur. SI Ipra qu t11
talis {it,& qua: circa iIIam Cum partes, fe:cundum natl1r~:I!
fc: habc:ant qua: autem utrinque Cum parres omnes aIfe ,
fuerint:& ~el fcirrho,ud humoris Cuffufiôe; ue! aliquO alto
uitio laboraue:rinr:citra ullum impedimentum cft uifus:prr
inde ac apt'ttum I1t ,'1' per ilIam fola fit apprrhen{io.Et call
fa m.'i1l~ena
elt,~i
enim ad e:am proptereaj2forata fit ~uta
ne: utllbillum apphenftoncm fuo colore impedlat, vbl h~
non euenerir,ei,Ccilicer,impedimetum afferet. Quare cdi JlI
toto oculo Cpiritus diffufus fuerit:fieri non poteft: ut pet tO'
tum apprehc:ndar.Et quemadmodum 11 aligua domus ~Ll'
1 it,qua: unum folum foramé habeat, in eo autem forafl1 lne
l1t permulrum uitri nigri:;ta Ut pet id lux nô posfit dol11 ut11
ilIuminare,cum neq; e!us,ne'13 alicuius alius rei , qux irHOs
fir,Rat apphéGo:fic & ltl cornea actidit.S I enim omnta,ql'f
imra ilIam fullt,dlèm perCpicua:cum lux 11011 pos{ir ~J1 ((Ir
nea: eolorem,quod in e:i~ eft,pcrCpicuum in adllm dcdu CCI
tC non apprehendct ea,qu:E eH: intra illa, faculras, ne i pî ~ ~
,
. per tOtam cornea- non vI
quidcm
uueam,Qrare fi1 omnmo
CJ
demus fed per [olam pupillam:ruperuacaneum cft qUa'f
rC,C'ur l~on
& ipram uifus vueam apphendit. Maxime,n~;
& ft eum ,qui l'ft imus,humorem vldemus,cum extra ulfi •
[n non procedant,cur non intus elfe affcdionem fentifl1Ad
Ccd extra effe exiftimamus affedionem , qua: intuS cfi <:'
hoc ergo dico <p.omnibus fere, qua: pra:ter l1atur~
fUllt;
difpol1tlonibus tale quid l1aturallter accidit.Qui COlm ca~
tis venigine laborar,iis C]uolP,q~
extra Cum, afTeélIO I1 ( 0
Cuam addunr,non Vtiql, q, fpiritus aliquis foras ex erb~
exierit.Sed &:,qui in ore pt:Eter naluram iàpol'em alt qu
habent,eum et cib s & potibus qu'0'13 indIe l'xia man r• ft
de & didum eft:& rurCus diwur,id,quod aliquid {it (J.P~,
henCurum,llulla eorum,qualitate effe pr:rdicum,quO ru J1l
appre:henl1?nem re~cnum.&
(i~lter
) quod efi . c~Ll
.'
uanCport;lt1uum,eorum nulla qualltate pr~ocual
. f: ~,.
ptere:a,qlll aer efi & colrum~&
fonorum,& odoru mstr(lI
portatiuus de coloris e:t odoris,c:t Coni pet fc: cxpeÎ'S ca. /~I'
colore aliquo effet pra:occupatus,hoc reliquorum tral~
al
tationi impedimento effet.& propterea,ut iam dl"i, CO Ofc111
ta Cpecul;l reliquos colores tranFportare nô pOIlUIII.Qu .
4
admodum ergo rubro,uc:l cffuleo colore tillda [pec~:nt
cun'l3 per l'a uidemr,~
9u0'13 dIe coloris ~{l:c
toril
fte & unuquod'13 fe:n rorlll!, 'In ab Una aliquaqualltate0 ali'
quorum iudex elfe deb~t,pocuaUm
fuw[ '" m?r.ht SiC
q UO eadem quoC}1 qualltatem oibus fenfillbus adl)Cle :t.us
c
' l'
tr' .ll
Ill'UV
ergo, & lingua,qn- ruerlt
a Iqua qualitate arre,-,a}
~
~
quo,» gultabillbus eandem indIe qualitatel1\ Ci'l!ln'l1 at,' 111
J1la
ipfa iam prius habcbat. GufiabUe cnim guftans , qUO
ca
vl1
. acriorcJll,
�1) Ji '
~crio)&
A -N '1 M A
erticaciorcm habct,qui in fe dl faporiE ci quo,
Cl
Juh~,qUI i eac~dit,jem '
adeffe exill:imat &: id(~
qui ir~ haber
,
"
,
~menors
,&: aCrJ.ores (u ccos adhibent:ur uerbi gtatia
acetum ,v'l
'd
'
fi
d'
,
'
' qUI elu mo J:vtcum co qUI dlin lingua pra:
:er Il,!ura~
fucco potemius fueritJ f~nit
i ua podlt fa~ult
te apphendJ.Q uod ipfum in uifu quol"b accidit.co cnim co
10r( nu'
b' "
'i'
''1 1 no IS pter naturam lIlfuerlt, colorata 'IuoQ3 ea eé,
~ e~ta
~ult,p
a mus:V
tin iis,g regio morbo laborant.
li ntma eOlm dfe flaua exiftimat.Qin cnim perfpicu:r ocu
parrci,per quas u)l1bilia apphendimus:ut llUmorrs,ct cor
~a , pa I l d~ euaf)'Unt,q~
per ca quoCJl uidemur,talia exi,
IU"&,
q I2fpecula cc:rnumur,eundê qQl colore
1~l1aus:i(
l:~,nr
,q uê fpecula.fic &. i co humore,Çj in oeulo ;;Jcrcfcir
~ ,c coloré,&: 6gura in aere apponimus.Et quéadmodü ii
1~,fi
fieut in rc1iquis fenfori;s,qii pen natuta fe habêr, fen
ft 1 us qU?'l3 eorum Rff'edio ineffe vi', &: fl id non fiat per
fi(nfus e,m,sfionem,eft rationi con(emaneum id quoCV in ui,
a~ue
, OIrc.N6
e!go proprerca <l? fc:n,o~iu
proprium foris
C ét,lollem apphcndat,ex oculo cXlrc fplrltus admilimlls.
t tn
l ~git
autem &: ad figuram eius,qui incubuir,humoris,
a. ~ (n'lm extcrius videri ~V hane caufam.Si enim humor
~UI l ~nubit,oém
Pllpillam illuafc:rit, rota operario l~ditur.
u ~lt Il,1 aliqua pupjll:r parte in uiftuam facultatê inciderir,
n 'CJl1ngn:dientibus vifibillbus & IlI'Ce:cum in ca quidem
~t
uifus priuatio P12 incurfionem &: intcrpoûtiollê hu
al;orls,ôt quidam crror:&: vi pars iIIa,pcr quam Ilon videt
id qUnd Corpus extra effe clarum,&: Ctmilit(r figuratum : &:
v~o
1 CO~1t
ig eri Vt nô fiee,rc:d moueat humor ,extra quoC}J
V~fI elfe al19uod corpus &. femper moucr;:cum in atia parce,
i~ uS,furrlt P~lI:Hio.
~Iid
mirurn auté Ct funt fpccula • qu~
PO~IlU
r , epfc ,lta\~
lem
extra cxh'bcm <Arqui fufpicari
L
, t qUI plam Imagmc:m, qu~
apparet , extra circliferri &:
l'OCIPIi
' ..
,
hus u~ 10 I]S~U:r
funt pra:tcr natU~moculi
af'cdion~
u ~,fpolit
l o~bus
ficl'~.Cur
trgo)I,nq~l
eum nimia pu
~t l tudofcrl,n
vldemus<QUJ emm vifils caufan,
.U
•d'fi'r rat1001' COlllcnraneam
"
. cxcullre8
caufam habenr q, vifus
~ I pergantur,&: diff'undamur &. in cmisÎ1~ne
non [cruent fi
a uram,qua fnuarent, ft pupillam fm Ilarura hab~t.
QJid
~te
dixeris in opcratil1bus~
Latiorc enim exiac:ntc pu,
~ la Ingrediemibus opc:ratiôibus magii videre oportc:bar.
urrus ergo c:a &: ad h:rc c:x c:ifdc:m fuppoûrionibus occur
tete:q" ve fœpe diétum dt,oportee fc:nfiha fC:llforio c:x dire,
~o oppolli.Dicet el'go aliquis dltfundi opcrationc:s, &. non
ln ipfum cêrrum ferri,ubi dt iudicium:Ccd hoc ca ridiculi'h
8i ellim drcnt corpora,dfc:t probab1c,quoà dicirur. Nunc
êlltcm qüo neri potdt, vr diff'undatur opcrationcs incorpo,
t~Nam
oino qôocuncj3 fi ta centra fucrim, vifibilia fenfo,
1'10 direéh: opponunrur,in quo cftiudicium. Quid crgo ve
lat quomillus exada fit iHorum apprehcnfio<Qua: autcm
caura eft,q.> cum pcruer(:r funt pui1l~,
&: Ilon fub vna &:
ta,.d,em reda funt,6ue ex naturali vi do, fiuc de indufiria, ut
qnln inCeriore cilio infixo digito alterius oeuli fttli fuperius
OIlllouemus,ill hoc (rgo fiatu cum fumus, tes duplices vide
:IJSŒ,eo ita'l1 huius caufam aliquandointcrrogatus, & vi
uum fuppolltione vfus,fic cius quod fit rationem reddidi;
fi d~os
ex oculisconos exirc dicimus ab ,una &: cadem re
a,&: IOdeclinabilllinea, qua: per cryftatllOorum humoru
leOtra,dC:fertur ,&: fe virus vil1bilibus applicallt, &: triangu
cos ~aClUI,1t
bafim quidcm habêtes ~enl1ê:
latera autcm axis
i~dI,
v~rlnCf3
:rqualitcr diftames vlfus,pcr 'luos & villbiliii
' ICationts fiunr:Sum autem duo axei uniufCLliufquc coni
CIrca n
,
1
l'l.'
,
d ' 'Jucm rellqui funt vi(us:C arum Cn, Utlq), q, ft non de
tQ:au~n
quid~m
reda linea,qu~
per ~enra
.eryfl:~tinou
in "CO IllS dedu,Cltur,qui ~qualiterb
aXlbus vlfus dl~ant,re
fiol1 deln ~n
l s vJ(lbilium ira applicant, vt vlfiuum IOtcr fe
f(oGtfauel1 lat &: an~uls
a:'lualcs faciar,qm_ ~ifcrut,
qdê
Q.,in ag ang~lo
,ÇJ fi~t
~x uitlbus ,utriqJ f~"ter
d,~atlbus:
(\1(1.- tlt cOlll no dc:chnat:él ab axlbus vtrJu~
COIli fquarr
{Q( ntcr i
dmo,
dUln
,to, Vt lInUm,ullUm apprehcndunt. ~ema
~r&o
& fi duo fcnillia fucrint,ço q, alij, &. a,{ij ti~ vi14,
nt
PiU;l
lt
57
incidant,qui ncC}J p(r fe inuicc:m cOl1uc:niunt, & diuc:rros a~
gulos faciunt,propterca duo quoque apparcnt ,qU:le uiden l
tur ,uel plura:itafl inucrfus fuerit vifuum fitus ,euenit, Vt in
idem fenfile ex vrroC}J COIlO fe virus applicc:r ab axibus non
~qual
i tcr diftanres.Et quolliam ab Wdem llgnis diuerL1 fm
ftlis anl:uli fiunt,merito &: duo funt iudicia,& 'pptc:rc:a duo
~fe
vnum quot}! fenOle videtur. Sic crgo ex ea, qu:r cft fe.
cundum virus,fuppofltione,eft eius quod fit cau[am proba
biliccr asf1gnare.QJam aUtcm huiliS caufam dixeric erre S1[
piam,operaciollum fuppoCttionc VtellS <;' Ad dubitationem
autem deinteruallis,dico autem cam,qu:r dicil', q> fi ad nos
()perationes veniunt,&: non ex viGbihbus ad fenfilia aliÇ}d
<:mictitur.:vnde llam illteruallorum fenfum.& magnirudinê
accipimus<:'Ne<il enim atiud alio propius vellongius videri
posfic eum{)mnia ftmilictr fc:nfllia ad fellforium venianr.
Quo~d
auti maiora vd minora apparcallt, qu:r in vn~
flgnum cerminantur omnia<;' Hoc ergo foluentts dicunt) q>
fi in auditione apertc fentimus ail prope vellonge fit, quod
fonat:&. fi mallifcfie [en.fll'a ad fenforium nô accedam: nec
ex fent1tiua facuhate egreditur aliquid: quid ~iru
fl,in ~i:
fu idem quoq; accidit, viftbilium operationc III vlfus 1Il~d
(~Q
uod ipfe enim aer percuffus &. fonum edells audltUl
110n apptopinquar:[c:d per quandam fuam fotlorum tr anf~
ucdricc:m facultatem acr fOllos traijcitJlcut &. opel'ationcs
.co\orum:ex eo clanrm efr,q, cum Cumus i aqua,cos, nlin ac
rc fonitus fiu/lt,femimus, non ipfo vtiCV [onate aere ~ aqua
tranfcunte,[cd ea 1CJu:l: in agua ca, Coni vedrice facuhate.
Et in aqua cnim elt,<]uod tranfuehitl'cnunciatiuam fonoru
facuIrarem • Q. uaquam fi &. ipfe fOllans aer ad fcnforium
acccdew:,pro eoquod propoGrum é adhuc magis facerer.
Vilde enim fonanre aere ad fcnforium vcniemc, femimus,
an longe fit,quod fonar<Q uare etfi huius caufam t~a.derc:
'1uis non potdt,fed tamen <l' ll?n ex eo tc~e1ar
A~I?C
liS de vi{lbillbus opinio,oftendlt)quod fit III foms,et IIll'Js [0
.norum trâJucétrix aetis facultas,qu:r fonoi fcnforio renun
tiar &. fi nihil c:x {cnfoflo exeat. Et tamen an longe ût,an pro
<:ul ame vd rerro,fcnrimlls, Potemia auum propemodum
idem cft lumcrl,<]llod &. tenebr:r. Q.. uoniam C:llim pc:rlpi,
cuum 110n dl:fempcr adu pc:rfpicuum: perfpicuum aucem
dico,quod apud nOI>:cœlcfl:ia c:uim fune (cmper perfpicu'l:
in quibus cfl:poti:tia pcrfpicuum,in his fune nc:cclfario quo ..
,<)ue-tc:nc:brz. Priufquam coim fit aétu perfpicuum ,cwe brg
{unr.Q.. uod enim adhuc c:a porc:nria,fecüdum huiu(modi
1'0rcntiam,dico autcm primam,c:fi in priuaeionc: eius, 'Il/od
potefi.Priuatio autem luminis fum tcncbr:r.Q..uorum cr..
go pr:rfemialucem facie in co,quod eft potcmla perfpicuü,
ei abfemia faeit lucis pl'iuationem in c:o ipfo. Lucis auté pri
uatio funt tel1ebr:r,Sicllt virus quidem ê aliqua fpecies:eiull
autem abfemia non aliquam aliam fpeciem a!fcrt,[ed uifuil
folum priuationem.Et h~c
cft c<rcÎtas.&: flcut gubernato,
ris abfcnria nauem fubmcrgit,&: flnulla alia forma in Ilaui
1nfit.,fcd folfi gubernatoris priuatio, fic &: luminis abrc:nria
mceffario funt tellebrg. Si auté lux teuebris opponitur:funt
autem tcnebrl= priuatio;lux cft form;a nccdTario. Fotma. t1.
priuationi opponitur [(cundum ea,q in Phyflca dida fum.
Si auteQ1 lux form a dl;funt autem form~
incorporea:: cor
pus cnim efl:,quod conftat cx maleria, &: forma: clarum cr
go efi,<]> lu~ê
corp~s
nOn e~ • Si autcm nolic quifpiarn lu.'
ccm tenebrls oppom, Vt hablrum & priualÎonê fld Vt con
iri,
traria:eo <]> habirus quidem mutatur in priuato~Hm,nô
dem autem &. priuatio in habitum mutatur;lux au cern &: re
I1cbr:r in fe ilu~em
mutal1tur,ct ipfa propterea volum elTe
comrari p ,quol11am contraria in Ce inuic('m 1l1111anrur,& lie
l1ihilo reçius lux effe ineol'porea ofl:c:ndecur.Si C:llilD lux COll
traria tcocbris;in compofitis autem fubflatijS nuUa cfi rub
ftantii! alicui fubfl:anria: conHaria, uc in prœd!came tiSofti:
fUIll dè;fum <lutem corpora compollt:x: fu.!'ltalll ' a:: 11011 ~r
go corpus lux en.N lhil enim ea corp~
co,ralu'1:q
u~mil
n e'l1 quicquam eft complir~
fubflal1l1f comratlum.SI.n.
, j~ni8
dl aquae oppofitus,non q~at(nu6
çorpus rft / ~ ~ q u ~
,
loâ.Grafui:~
K III
1
�,
\
t~-IlUS
' rcund~m
contraria!! qUa{i catcs cA: qualitatibus pra:;
,Q!cus,Q uare te(IC :br~
quide01 [ccundum'quid funt contrai
tlu01: f1m qUld a,Utt'm non comrarium. Simi}icer I1m quid ~t
d em funt pnuatlo:l1m quid aucem nô, S quis enim priuacio
mm elfe dicit,qua: ad formam non reuereirur: 'n ô funt telle
~rœ
priuacio,rcd COntrarlum,Si priuatiol1em aUlem dicic ut
ln Phyficis diél:um eft,folam forma: abfemiam)qua: ad for
.mall'! et reuertirur ,fuel'im tcncbrœ priuatio, Rurfus ft côtra
ria qu~d
cm
dicarqup~,:
forma prœdita fum, & ql1!:
proptlam habem opcratloncm Ilon rum lu ci rcmbra: con'trariœ.Nullam, cniOl forrtlCll?J l;abcr,l1ec propriam facul(a,
tcm,tJel operanoncm 5, qu;s autcm oia dicic fimpliciter co'
traria,qux in Cc inuicem mutal1lur fumluci tem~br
contnt'
rix.Q uod auté ccn ebrœ forma n~1l
funt)hinc dl: â ~ pertum.
J-.ucis mim caufa dl fol,ud ignis,ud lUlla,uf 1tale ÇJd alilld.
Tcriebran;m aue Il liIl li uidemus caufam, fcdad hoc)ut nnt
t~nebra:)/
l i s dt illuminatiui abrcntia, Sed neC}3 aeris ê qua ..
lleas,ut quifpiam exifrimaucrir,u:ncbra:. SI cnim é aeris qua
Qfioéotmàn l'cpëre abfqJ rDe'
lîtas,cu r nOI1 inlucc u i denru~
luminis Ilatim pfemia cuancCcunc< Nulla cnim qua litas abf
gue tempore à fuo fubicél:o recedi t. Sl auccm illuminatÎlIÎ
operarionis priuario nUlt tenebrpc/l ergo lux operatio. Nul
la autcm opcrario corpus eCt.Lux crgo corpus non dt.
L~x
autc,l11 dl uduri color perfpiclli , aélll '
qn
fuent perfplCl1Um )ab 19ne,uel ciufinodi;qua1e eft
~orpus
quod dl fllperius.Ei enim indl idem.
.C~m
r~pcius
ô
llfRuiü quot}3"opus ellJn'ijs aùtëm'aurHo,& d:1ninuti?.c
b u s ,necd1~
db
ü derarur si aucem nihil di: hotum in ca:lei
m~c r cô~
efRuxioncm corporum ipfa illumilJationem f~,d
l'e. si aiir n15 dl corpol'is efHuxîo lu x)nô corparum efHuXIOI
l~cm
dicir,red quo
d ipfàl:t~'no,m
l ~ fi onem
) & o~ra
tlonem,hocipfe efffllXlonc dlXlr. scd IgIllS, "el a h c uls
: c~
modi pfel1lia in puCpicuo. Non q.. igllis infic in per(plC ~,
Necp enim perfpicuum,igne in Ce CuCcepro, fic fit aéiu 12fp!'
cuum fed [côm côicationem porflia: il1co
r porca:.Cum
.Jl~
fit aliquo intcruallo ignis dishws, quod ei dlrcélo oppofl lU
en per(picllum,i!luminarur. Pl"~f(:[i
a ,hab itUdinem, qua:
dt ex coi eu ignis ad perfpicuum,appel1auit,perilldt: ac fi dl'
ceret dexrrum fieri dexrrum finiHrj prx[enria. , r..
Neg3.n.fieri pôt,ut duocorpora in code firnn;:
Pollquam dixiducem non dIe corpus,addl t '" demol
eo
firacioriem.Neqi enim fieri poteft,ut duo corpora Bnc il1
ll
dem q> autem fieri non potefr,per pIura oftcndilur. fi cnll
ficri polfec,ut corpus per corpus procedercr,ur ipfe alibI dl',
cil ,elI'epolfeemltfe in cyatho,&l11 milio cœ lu. si eI1lm cya
~
thus aqua: in eodem loco alrerum cyathum exccperll,Cl
tium admittct,&: quano,&innumcrabilt's .si cnim duO C0
pora idem lIniu~oc
s omnino capercr,cur nô &: p!ura, UC
infiriita)& fic mare in cyatho c(fe polI'et<;' si aurcm Hw non.
pod'it uC,corpus per corpus procedat,lux aUlc01 procedH P:
·
111 a~
aerem, corpus ergo non [UCrlt. 51" qUIs aurem d'Ix cnr,cp
poris feu meatibus procedit, cft maxime qLlid~m
abfu r dum.inrroducet enim U3cuum. VaclIum w im ab aert: fepa
ratum rc:linquet 10cllm,i IJ quo etat. Deide oporrcret acrenl.
crasnorem & dcnfiorern neri impletis me:uibus;, nUllc aU'
lem luds fit pra:Cel1tia fubtilior.
'
Et uidetur lux dIe tenebris contraria. Su nt ~t
'
1
ris
lucem colorc:m dIe dixiil"et: PcrCpk uuPl
~lm,nqUtdICO
quod dt uil1bile,nô pet Ce autem, Ccd per
alrenum colorem) lucê: cum crgo fu perius indiftinc1e lucê
colorem eé ~ i x i lf e t ,hic oratione cOfl'i git,cum dicit,q.. uc\u .
ri perfpicui color lux ell. Non mim color) fcd uduti color.
Q1bd cnim non flmplicitcr pcrfpicui color lux eft,declara tem tenebra: talis habitus priuatio ex per(piCuO.
uit ,curn addidit,qn "élu cil. Ell cnim fcmpef perfpicuum: Qgare manifeilum cil)g> huius prœ.fcntla lux dt.
non fempl"r autem lucem habee, Q. uare non in fua natUra
Atgul'1e~
t um
à col1lrario ,q, lux non cil corpus, si eni~
cll,ut.color perfpicui,red per'proporriollem & cÔllel1icmi5
ueluri color. sicur cnim uifibilia,q.. co[ore,m habr3r nunc lIi tenebra: lucl opponumut ,tencbra: autem nihil flint aliud qJ
fibilia:fic & u if~
le,q o habet luccm,nt u i fibl e .~
51 ergo lucis priualio(ncqJ cnim cum aliquid ruetir in acre nunt te'o
non habet,propnu m colol'cm perfpiclIum fed alieJ1!Jm: n6 ncb tz,fed lu ci, tatummo do abfcl1tla )quod a l1t c~ priuatÎ
citra rat'onem adiicit,à quo eum habct.{g,;is CIlim pra:fcn, 'Ili opponicur)ea habitus,lu x crgo ralis facultatis efthabilUS
i cuo,&
non corpus. Vt iam ~UC Wl dlximus,êc fi Ill'
,tia,ue1,quod dt fuperius corporis,fob,& luna: &' a(!rorü. ill p~r
ci cottarium quis dicat ciTe tcnebras)oino nccrlf, cft ipfuJl'
lis enim inca ullum &idem , Igni en lm & qudd é Cuperi us
110n elle COl'pus:qm Il lhil eft fubftantlœ contratÏum. scd 8f,
tolis COl'pori,& luna:)ul1urn 3<: idem illùm inatÏuum il cl,~
fi quis [uds priuaüoncm tenebras rITe dixerit:eis autem oP:
' 'l~od
utrunq3 corum ad operationem deducir, & perficie R
fplcuum . SICU[ ergo perfpicuulll,cum firunl/m &. idê . ineft poûtam elfe lucem,ut fotmam fcôm ea qua: i l PhyGca dl
mé da Cunt:& Oc quoC}3llon cft corpus.Eft enim omnis forma
plu l'ibus fub ftancia diffcrencibus:Î1c &. lux, & d i ferêt~s
'fura: &: perCpicuiratis &. luminis.Q.. ux euim flint apud nos incorporca.J pra cnim corporis rorma ,qua: rriplicem h a b~t
dimcn{{ollem,fiquidcm parriculanbus omnibus conl1e~;
, p~rf
l cu'l,aiq~
quidem potrmia, aliqo uero Cu nt adu per ~
'corporibus,corpus nOI1 fuerit"si enim corpus dlér, de6r~lIa
fp l cu , a , Ca:lefb~
uer~
aélu [ ~ mper
habent perfpicuum',a f~
le emm remper rllummalllur . OllenCum cil enim, q.. terr:r aliquam magnirudinem habcfediG autcm nOI1 cO!1ue~lrt
tlmilirer &. cubitali,& unius digili corpori,cr rellquis,Q. ua
u~q3fphœram,e1
etiam .(Vlncurij~
,umbra?& fi ad I~natem
peru~n
l ~t ) ~cd
ln u a l~e
eXlguus di: locus, qui adumbrarur. re necclfe dl ipfa per [e corporis formam illcorporeaftl h~
1?, fUl e/llm !pllus ~ertl
c e conus lunari fph~re,
uell\'1ercu_ bcre,& ipfllm enim corpus dt compofi wm ex marCl'.a,
rI) Cc admouens mll1imam panem adumbrat.
. forma.Q.. uare& li lux forma eft in perficuo~nl1'
pfluatio:necelfe cft ipfam 11011 elfe: corpus. '
,
Qgi~
eft pfpicuum,& quid lux diélum ÇI> nè n~brx
e,
q?e 19ms)neq; omn,ino corpus) neg; ullius corpol
~lS
~fiuxs,et
emm fic quoque in corpore: [cd
Igms:uel alicuius eiufinodi pr~[cntia
in perfpicuo.
Necp CI1~m
per~icum
corpus eH: , co cp ell in corp'ore.
In aqua emm ud ln aere,uel il1 a[iquo eiuCmodi,q Cu nt cor,
pora. V ccorpus aurc:m fit in corpore, fieri non porell. Sed
neque lu~ corpus cll,ÎIquidem aél:u perfpicui quo'13 forma
d'l,lie I:lllm ~iTc:
corpus q~oC}l
in corpore, & l1quidem per
fpicllum ell JO corpore,hulus autem perfeél:io & forma lux
dt corpus,ncC}3 i~ns,cCJ3
ignis efAuxio,uc
cil. fi auccm ~01
,in Tima:o vr Plato dlcfre,quem 111 his quoC}3 taciee innuit,
(Jc enim corpus qlloè]; e«~t)
~rpOtl
s enim cfAuxio corpus
;cll,& alioqui fi non fol~s
Igllls 1umi~lat,rcd
& alia,non fue
'iit ignis efA.ux1e.EfRuxlonem a~tem
111 ~a:lcftibus
lumina,
,lbu~
C06;it~re
ftultUJD dUn ~ulb
em~
dt cffluxio"in Q'
J"
•
.a
•.
.l'"
4
. Et nô rede Einpedocles, nec fi.'ls alius fic djX~rl
9> lux fertur,& cil aliqfi inrçr terra)& id qd ambl,r,
110S aut latet.Hoc cnÎm eil perr eJ,qua: dl in ra~lO
ne,lleritarem,& ea)qu t cernut~i
exiguo cl1ll11
(patio Jaruerit:ut ab oriente au rem ad occidcn cell1
lateat) admodum mag nu l12 eil ponu Iatum., . aC
Pollquam oftendic lucem no.elfe corpus,eo ,qUI III h
fuerunt opinione,rcphendir ,quorum cLè & Empedocl
es ,~
dicebat c:ffluentem lucê,cum fit corpus,ex Illumil1ante cor.
pore,elfe primum in eo loco,qui cft inter aerem &. cccl ul11 '
e
autem d us mOllln? Jarer ~
deinde ad nos peruni:cal~
eftl
pter cderitatem.Hoc autem, IIlquit,ell & prer l'anon , '"
- ea qua: apparcr.
- N eqJ emm
"d
r. mo ,uetl!!,
ptee
UI eeur cum IlC
deuenit:& infenlilem quidé m~tu
dicer.c III pat
& ad n~s
, ,
'd-C4Jll
LlO interuaUo pifc!ltq~s,ab
oriente autc:m ad OÇfl e
ltu
iqfc:nfil
�ri,
E
A
irifen/1{' ~.
.•
l iter mouer,magtllUm te utta' dt poCl:ulatum. Pet ea
aUtern , qua: d"IClt aduerfus Empedoclcm rurfus ofiwdit III
~ern
COrpus non elfe. si enim corpus dfe:, ci motu opus ~f,
t~U
ad nos dcucniret. si aOt motu:&: tp-e.Omnis enim mo
fi eCl: 111 rRe.Nunc autetn limul ilIumillantur, &: qU3: ,ppe
Unt
U ,& qua: longe. ab illuminame.ECl: enim pr:rtf'r rationé,
te "' ~ ~cebm
~dlcer)p
ra tus motus {it infenftlis.lIIud au
t q~ls
al~d
dixit,lic aduetfus Plarondn imenditur.
r Id;lur CIl101 &: Ipfe in Tima:o ipfam quoque COtPU$ dice
c, .. <Id nos per cfRuxionem uenire.
vi .
dlEH au.rem coloris quidem fufceptiuum , quod
pCOI~!lS
expcrs:-& foni)quod fine fono dl.
aeri . ?~q;
Q~en?
i t,lucem
corpus non elre, {ed tanèjj co10ri:
i ~.
tanq; ahenum colorem eum aerem fufcipere.Nunc
en aliquid,quod cft pdiélis accômodatum,'P id 'Id' de,
Il ehc~lrm.
fuci~er,no
oporcet ipfum ,pprium cotOtcm
t a CI e.IS elllm imlXtu~
non finît pufJt elre, qui adijcit.Opor
e% Cl'go a.erem,a ue! colores ,uellucc,uel (onos , ud odores
te traleéturus, 'p[um &: coloris,&: foni,&: odoris elle «:xpcr
~.Et
ha:c caufa eCl:.Cl' pet pcrfpicllum u;àrantur colores,
Ipre fit coloris expers &: 601 propriam naturam. Vnde &
un refpi~
s lapidibus ,in quiblls acrior fucrit color,ur niglJt
a: rubrU,Hl hisimpcdita uidemus perfpicuitate: in quibuil
Ilt talc quid non t:ft1 minu! impcdita ,&. magis uidernui,q
P~t cam uidétur.Et id~o
~ albil quidé uitru exadc uidemus
q, propemodum colori$ expers efi eiufmodi. Per id aucCT '~uo
habct alium colorem, fccundum proportion cm
t~ O~IS.
Da enim.perfpicuiras p(r quam alij qu0'l' colores
n porrantur,ud magis,ucl minut.
b
?
;0
& Ect llero expers coloris &. quod dl prpicuuln)
dl inuiflbile)uel quod uix vr, cuiufinodi
J)qd e.fhcncbricofum.Tale aut c{tpfpicuum qui
e) fcd non qfi aélu fuerit pfpicuihfed qfi potétia.
'\1_ q~od
ieéiCU!" dlxilfet id,qllOd dt eolur('C fufccprurum, eoscV tr.
ri tllrn,colorli expcrs dIe oprte~:
quidnlt01 Île illud colo
j. 8 ~nPrs
inclllit.Potelllia enim.inqui t,pcrfpicuum, (}' uel é
~IU
Iblle,uel uix vr,curn non adlh eiUlI color.ld .ür ea lux,
Îlt cius ucluri co
J t cum tlt aer per fe perfpicuus po~nria,&
Or lUlC,qn non adele IUlC,ud onmino n5 vi' ,Ut mcdia node
lit! ui" &: euanlde ut drca diluculum : Tunc cnim euanide
,& illuminamr aer:&: vi',cum nDdn fit pcrfede perficu~.
Vel fic ergo,quod ui" vi' ,accipiendum dl: ue1,ut Alexan.
(lro Vt ,de codem illuillbile,&. guod uix vr. Dico autem de
omnino obfcurato aere:qm uidc;ntur quod:imodo :& ten~
hra: à uiCu iudieari.Quod fi ita ea,&: videri. CogllofcUtur
aUtem à uifu tenebra: ,ut f(l!pe diéium eft, fcom ncgatiol1t,
Ptiuatione lucis,&: uifibilium. V nufqi~
enim fenfus,R ae
cidens etiam proprium fentilium priuationem apprehédit.
l>ropterc:a,&:,qo uix vr,dixlt,qm non per fe , fcd R accidés
dl: uil1bile. Tenebricofum enim dicit, quod obfcurato dt.
Eius enim natura aliquando quidé tenbr~)ali
QU311do uero lux dl.
1 Bius enim perCpieui natura,hoc eft ipfum fufj;eélum, &.
UCIS ë fufcepciuum &: tenebrarum.Lueem autem dixit, qd'
aétu ~a pt:rfpicuum , &: tenebras, 9uod po~etia.
Ea cnim
~l1t ClllS u~lti
colores.Sieut ergo OIX alba dlCltur ,Ut qu~
ha
COlt albedinem fic &: dicirur. Nam &: fiatua hoc ipfum fta
l~a dicitur,&: ndn :rs.Sic &: locum,qui eCl: foli$ part.ice~,o
rn dlcerc iuxta confuetudincm folemus. Pone el1m,dIC~
lus,~
folem.Eripfe quoque lie dixit.
,No oia auté uifibiIia funt in Iuceled folus prol
Ptms color.Nônulla enim in Iuce quidé nô viir)in
~enbr!s
.aur fen~m
faciunt,~
qignit"a ~pJrét.
&
Plcndetla.Htc lut uno quide funt nOIe mnomma
la)Ut fungus cornu capita pi(cium 8l fquamm;:e)
lX ocu1i:fed ~ulis
horum uidet~
· J'prius color.
a~
paulo ante dixilTet uifibile ee &: colorem , &: quod
e I~tone
,
~Uidm
di ci potc:ft;uno autem,nomil1c,appcUa,
1. ";
"
re nonlicet:deinde aurem dixilretquomodo colona ujfibi
lis,qm ea motiuus dus quod dl fceundil aélllm perfpicun,'
&:ideo de luce dixilfet,q, in ea et per cam color dl: Ulfibilis:
ilUl1C tranlh ad ea,qu(l! uidcnrur pter colores,Cjua! 110n funt'
il' Iuce uifibilia:hoc dl: enim colorum proprium, &: enume
rar quxnam ea llnt:ut fUllgus,cornu ,capita pifdum, &: rdi
qua:&',qua: lampyres appellantur:&:,ut femel dicam, quz
cunC}J igni ta funr,&: fplendida.i:r corum alia quidem noêrù
tru uidenrur,alia ucro &: noéhr,&i mcl'diu.Er Ut fummatim
dicam,quatuor funt uillbilium dlffàêlia:.Eorum enim alia
quidem inrerdiu folum uidemur:alia uero noétu folum:alia'
.utem &: noélu,&: intctdiu : alia uero ne cum renrbris qui,
dem Îtmul rite fua natura polTUllt • Quid iiurc:m cft horum
unoquodC}J hinc m'inifeftum cft.uifiblliurn enim al'a quidê
fune colores:alia ucro innominata,q.> ad ea quidem uno no;
mine appellanda .minet qua: uduli qucndam colorê,fplcn
dorem habem.Colores itaCJ3 interdlu IlTI uidêtur:noélu au",
lem nequaquam.Splendidorum aiit alla quidem noétu fo,:
lum uidcmur:alia interdiu (olum:alia &. Iloélu, &: illtcrdiu:
Eorum enim quzdam funt ualde fplédida: alia ucra ObfCll'
r e & exigue fPlendida::llia alltcm mediocritt:r. QU:l: ergo
habcllt fplt:lldorcm exigllum,noélu rolum uidemur:ut iam',
pyres,& fquammz,&: l1milia.Eorum enim fplendor inre~
diu non apparct ,ut qui amaior'e uincatur. Prxtcrca autem'
&, pturcs acllz.Q.uae autcm funt media&: 110étU,& inter, '
diu uidelltur,ut luna,&: quœdam aara,ut hefpc:rus, {j tCmE
fit propinquior.Prztcra aute&: ignis,is enim,quantum po/
teft,aercm perfidt,&: eius pcrfpicuum i adum, &' opcratio
~lem
deducir,ut &. c05,qui 111 eo funr,colores ofiendawl1 re;
liquo autem [eip[um quidem ofl:endit,quod eCl: autcm illiulO.
pcrfpicuum,in aétum non dcducit. Vndcipfum quidcm ui~
demus,cdl procul i tenebris fumu s,fed nuU~l
~orlm,
qui
circa nos funt colorurn.iterdiu autcm rurfus IglllS apparet,
ur nihil quidl.'';' (plendidum in aercm a gen~
, q. à mai ore ii
fplwdore afFeéi:us fillnc au rem quodamodo apparet, ut &.
rd'qui colr~,ud
potius,quemadmodumlun:r fplendor,
e:o quod (jt ualdc obfcurus &: exigulls,intcrdiu apparet ) fic
& ign~
qfi non procul oacnd,tul',dum lux dt,Qy:r autenr
funt ualde (plelldida,folum inrcrdiu, Ut (01, quandoqu drm
ip(c &. luds,&.dici c;w(a dt.EI aurcm, quod dicit, Non oia
aUlem (unt in luce uil1bil13,adljeicndum ca,Colum. Non.~
omne uWbile in luee Colum dt uifibilc, [cd Llniufc
i urq.~,in
'luit,proprius color.fiun CI1im colores in Cola Iuce I jftbles~
addidir aute~
jUud/oli, qm jgn i ~ quoC}J fplendol', &. fi 11011
fic color,inluec uiderur,fed nô in fola lu ce:, ft'd etiam in tcné
bris/cd nulliul1 horum uidctul' proprius color. sel( etgo ef~
fe in uniuerfum dicicuifibilia.quorum quin~der
dicit,
alterum autem,ut aperrum) ronatrc przlcrmittit. Nâ &: co
lores in Cola funt lu ce uiflbilcs. Quzdam autem alia in cel1è
bris folum,ut lampyres,&: ûmilia.Alia ucro &: in IUCf ,de in
tenebris,ut luna,ignis,&: quzdam aftra. Plurima enim fo ' ~
Il/m in tenebris uidemut,(o Cl' à fola folis maiori luce uinca
tur.Pra:terea autem uiftbile dicit, &: quod eft aétu perfpi ,
cuum.i.ilIuminatum aerc:m, Vr prius enim oftcndimus,l1t.il
10 alio diem elfe iudicamus,pra:ccrquam uifu. Ad hfe aUte,
& guod dl po~emia
perfpicuum,id eft tenebras,uiHbiles.t:f
fe dieimus negatione. Ea autem, quod his acccdit fel'tum
uifibilio, fol genus. Quod,tum nr omnium longe lu cidisll
mum,neque in (enebris apparere dJxeris,is et1im eft,qui te'
ncbras amouet &: rxpellit:neque imerdiu ipfe enim dlei ef~
feétiua cauCa.AtqJ oia quidé pter colorc, tenebras, fUI\t
ipfa libijpfii cauf:E,ut uideantul',ut qu;x fum lun:itlofa NQ'
é1u enim lampyrum ue! fquammarum, ud altorum co'
lot non uidetur ,fcd imerdiu) ne'Jue cnim eorum fplendor
, qu~ dt:
adeo perfpicuum potdt aerern efncere,ut colr~m
in alio ab eis corpore,traijciat,fed tantas J~ a be~ ulrcs,quat<E
ad fdpfum manifdtandum fatis fil1e,non lia am &: colores.
&:
Proprer quam erg\) cau[anl h~
"en orario,
' uidentr
,~
.' .•
�c'
v
Propret qu:!tn,inquir,caufam,qu3e nodu c.ernuntur, ui,
pcnrur,noll dt pq,fentls orationis diccre.In lib.cniP1 de fen
J1bus (k fenfatis dicit,q> acr f/Japec natura à fplédido ilium;
pari aptus dt,cuiufmodi fUllt cœldlia.QulE ergo huius pal-'
Jcm habenr,exilirer &. obfcure nodu illufhant' wP'l,qui dt
orca ilIa,er
e m, ~ d i u non ~ rnagi~
fplendido ilIufhatus, eQ
t'um penitus fumé w;ll1efccrc [cecrit. 'Tm .aut~m
illup:linât,
1Jt fcipfa oficndant.Na/Tl & ignis,fi multus fit,~dep
pcrfpj#
,uii ilIurtljnar,ut &. ~olrcs
quoCJ3 powlltuideri.Si aut paul
ca {ir,co~fq;
perfpiçlJ!Jm illufhar,ut,& ipfc uidear,& fi mu.
rUQl man[crit.'falia ailt afira ~uoqi
nodu [Ilm. intud
i u.~
Jumé folis ca apPimre nô finit.Atqui (cmpt.r ijuidi lux fol~
cœldtia i\luminat.ficur cnim li'i'ulo ante dixi, e)Cigua é aen ~
pars,q obumbrarur;fc:d fi noéiu,&. imc:rdiu folarc~1ueJ
cia cœlcfiia fufcipiullt,cur nô 110çtU cœlcllia illuminata ui ,
dcmus~r
ath nodu ndlas uidems~cr
cnim inrerdiu pq
Jius (b noéi~
earum lu.cê fol abfcondir,flquidem femp- ilu ~
Plin:hur à folc('Dico Cl'go,q, I=ono umbra: cii'ca nos diffufQ
pô pofIumus cü qui dl fupra lJp1bra, utrinCJ3 ilIumipatulll
aCl'ê uidce.Afr~
aut,&. qu:x: ex [l:is funt fplëdidiora , fe ipf~
vobis,ut diéèum efi,atlnunci;w t. Quèd aÎlt fatis ficri potde
lIt hoc aecidat,hinc çlaljt dl.multo enim igne aeré aliquem
clare illuminantc,ut iam dix~qu
procul funt,illuminati'ï qui
dem non uidët ac:rcm:ipfum aut ignem qii'J:l uident, Qyèq
aut fiella: <i3uis à foie iIluminata: 1I0du uidea tur, caufa dt.
Cl? nô ualdc difiungatur à folaribull radiis uifiuum fcnforiut.
Et q, h:.:e cau ra cfi,hinc dldiccris: Qii cnimfol cfi in meri.
çic,nô poffumus intc:mis oculisin cius difcum afpicerc,uift"!
!Jo,ut di"i ,fpiriru ualdc difgrrgato, qfi aücin /initore fuc:rit,.
&. maxime qil fuerir ealiginoftor ,tunc intentis oeulis diCcu
afpiccre polfumus,&. exadc eÎl uidemus, q, per ça~ig
i né cu
uideamus &. non difgrcgenrur uifus.Hoc ipfum et III nodc;
u s radijs ad eum , qui cft circa nos,aerem.
1 fit non u e~icmb
p-~ illam,qu œ fit à terra,imcrpofttionê & obfi~çulm.ce1't,
fi quis fereno quoq; cœlo in profund~
puttn defcl~t
flellas uideblc,c:tfi fupra puteum non Uldc:ar. Qua: eOlm 10
pUt ci .pfundo umbra en,infiar noéiis uifus côgregans, & à
lumi nc: difgrcgari nô ftnens,uifibilia facit!apphcndere.AtC}J
ex hoc quidem collegerit quifpiam nô e)Cire quicqua ex ocu
lis,quod [enftlia apphédat:Ced,ut in aliji fcnfibus, ad ipfum
uenire fc:nfocium uil1pi1c.Si enim ui[us c}(irêr,quatcnus da.
'rum dl,q, in longit.udinc:m ,pcedclltes imbccillioccs ficrêt !
fic quoq; luci fe applicamcs magis difgregarêtur. Nunc aut
IH''13 noéèu)cum ad fi"arum fieUalJt cœlum pcruencrint, ab
ca,qua: lUic efi)uce dlfgregatur • Et go ex puteo quifpiam
afpexerit,oporrcbar uifus,ÇJ fu,=rim fupra puteum, ubi fe ad
lucé,qua: ell:,adiunxerint,fil'r difgrc:gari,& fic non amplius
afha uidere oporterer.nunc aot uidcnt. nô ergo difeernunt.
c1~
dt crgo 'l' difgregamur tunc uifus ,qo lux ipfi fe oculo
applicarit.Quare & qui dt in puteo,Utpole cum fit circa eu
umbra,& lu" fe oculo n6 applicn) neq, ip(um difgrcget, ui
flbililJm poteil o~atin
e s fufcipere:qêf noéiu qu0'l3 euellit.
.
Nuncaurcm coufq; mqnifeilum eil,9' id quod
in luce quidcm uiderur,color.Qgare ncCJ3 fine lUI
J;C
uidetur.Hoc enim erat ei coIor cfTc) elfe moti;
, uum eius,quod eil fccidum aéium perfpicuum.
~erfic
autcm aéius)& perfeého lux dl.
_Quod Id,quod in luce quidem vr ,color efi, c1arum eA::
n~
vi' coloc,[ed lucii pfitia. Lux enim cft habi.
l.C ot~
ailt cft aéius,qui eft pm habitum perf.:.
dius.Pr~fet'!
C:1I~
colore fit &. ,quod efi aéiu p er fp ic ul~
colorum tr~npalJum.Q
uare &: ipfa cft coloris defim
cio.elfe motlu(: Il!.s,qêf (ft Pm adiT ~fpicum,aé
vS,~m
qm noét~
cus perflcu
hab lta.M otiun am tP eo,qêf é pfediuil,& e"hibitiuil aéius.
eft.Si guis cnim id, quod
Huius autem fign~m
habcr colorem [up,er Ipfum uiful11 pofuerit, no ui
·debit,[edcolor qUldem mo~et
perfpicuum)uideli
eO,autem, uC q u~d
dl côtinuum,mo
,cet ~erm.ab
peril! ~ en.for
iwl.Non
hoc çmm reéte dlcit De~9.
D
V, $ ,
'-'fl"ruS fi eiret uacuum L1uod intércederef-) ui~cr
:
) '~
H
' fienno
poffe)édi formica in (œl0 efier.. oc enl~
'ta '
Ab lpfo~
u~
pôr:Pariéte enim {qlllnuo fit ~lre.
_fius quod uiderur,colorefienno poteft. Rehq.!fe
eft i"itur ut ab .eo guod intercedit.Q!!are ncce, '
,efi aliquid intcrct'dere •Si au:tem f~erit ~ ac u~ !r :
110n folum nô e,xa:tc, [cd mhlll'emtus Uldcblt ,
"C
- Signum di.cir,non eius, -9' l~x "lit aBus, &. pcrt~ - éi'
, I~ 12 (pI'
il
,cui:fed <p colorcs inluj:.e U1dcaru,r ,ct flnt Ipfl monui CI U ~ di,
rfi ~m adum nfpicumtl"q, fi in lp[um fenforlUm,oculu ,
*" coloratum,lp
' Iium no- Ul-d cmus. ne"
rflCJ11m
li '
co pofltum fucrit
..Cl [ '
•d
Ch non It UI
"lIidemus U
" pupi Ila inUIl.'-la
ucm:ncq; 1 ppea -r
d.
ftuum re~foium:
enim Ccd <J? non tt id quod inter,ce Ir,
.dico aUté perfpicuum,quo'd à cp lorc mouCTI' liual'te nalU
, 'ra
i~u um :~e moeri~
~; a~lt,qui
aptum en,ct dt uifibili cont
bat.OefIet aliquod uacuum lIuer U1dctcs &. UlfibJ1
~ a) ~l cee
~xaétius
.uidcrêtur qua: uidcnlur,adeo ut elft formica III
'..Cl
cor pore.
, Il o,quo d .Impe d'Iret,Henel.lO
toc:lfet uideretur nu
'd
Non el~im
folum'Inquft tlOII uideremus exa,,«t:iu.s ft elfctl ,
"d
"
nec omnlno
qUI cm U'd
I a eOl Us
q uod intcrccdit, uacuo;fed
,utpote
,
.
"b-l·
·
cum nô efft:t,quod opcratlollcm UlU 1 IS InO eulul11
e s fe
tranccrct.Dcindc &. hoc confirmat per ea, qua: deille. ~
"
, r r ' fi lUI'd ere. S'1qUld _
er
GUU1ltur.Patienre
enim;inqult,.CI1lorlo
go parirur fenforium uifibile apphclldens (affediotlcm ~lt
feu pasOoncm pcrfeéèiuam ~r e clarum e~)nc:
ea,o:~
uel ab ipfo colon: ipfum p~tJ,uelab
co patJ,'1uo~
IJlt~1
~ C
hoc cft ab illuminaro proploquo acre, &. fenforill m attlng
potc{è,~
m~:
tc.Eo itaq; inrcrmedio indigtt,quod mo~CfJ
ucrc.uacuu m aüt nOIl c:ft talc:. ft uacuum Itacp tffct)lIIhll U
dercrur.Hic auté merito dubitant. fi non uideremus ail quO
non interiedo,quo fuffufionc:s drca cornc:am coadas ell rra
humores uidcmus cu l1ullus inrericdus Gt acr~
Q.. uar e.n•
habet colorem co~éius
humor,talia uidcntur uidcre c"ter'
na omnia,cum,qui in eis eft,colorem eXlernis admouctl tes •
Vidcnrur aû[ fa:pc uidere & eOllopea cxterius, eum den(uS
humor fit in oculo,qucm fenfus ui<.1ens, eum e{Te c:x;fl:iJalat,
&. nominal.A.d hoc dicendum eft,<p Ulfiuus fpirirus in cry',
fiallino humore uiObilia diiudicat. Oficndunt enim mrdJCI
ex diffedionibus illic fi~r
iudicium. Cryfiallina aÎlt dl: ma
gis imima éffi hum ores uidelicet non folum tunicarum, cor
lH:a!,& u~
qu~ dicitu:,red &albuginc:i r~u aquti humorl s,
_ albugmc:
u 6 1lU ~ô r c~
qui efi &.ipfe perfpicuus.Hic ~rgo
ftt perfpicuus,ficut & crya~l1us',nt
le dus
el! In ter LI _
,U um lipiritum qui in cryftalhno dnudlcat,&. fuHu60nCI11 q
" , , uare cu
n ilie
' qUO$,q,,-,
:>J '
dO
t Idco
uueam confiltult.Q.
Il1ter~
e . 1 • 18/.
pl ~, qn 'II"
aüt colorem qui imus en, quod cxrwus cH: fucl
per u it ru~
quœdam colorata uidems)~alO
quocp ~;
colorem haberé exifiimamus,qualem &: ultrum. 1d aut ,
ut onêfum eft,qui in fuperfi cie color d1-,'!
propterea- fit ' rh
''r'autem ,111 profun do efi ,eum non UI'demus.1
cA: uilibiliô:qui
Sed fi quod uidetur,ê pcrfpicuum , eodcm colore tinél:,Ull
'" qUi d aille!'
III d
' . cx i aim a ~us,qo
profl,lndum
~ fuper fi cies.et 11
appofuerimus obfcurJore & eXlllore colol'c coloratUJl1,
O
.
-.n
quoCJ3 eiufmodi apparcbit.Q m
~qo
pel' Coa"lul11 1lU mu:t'
rem, qui cft ,oloratus,uidemus:c:xlftlmamus ea quo'll'diC'
funt c)Ctcrius codem cfIe colorata colore, &. pro_pterea r(e
ell
"
/,Jat,quod eft, colorum fu~cep
I ~m, d
l ,CO1orum ~xp _erscanr,'
pporrere:nc ipfo colore Ulfibilla Impc~lat.
ne tal1~
Uld ft ru'
quaJia Cunt.Sed &. ad hzc ruf~
d~btal1,&.
, dICO~,
'l'éi dt,
bdt albugineus humor ad fup~
e du cJU!) , qtl1erc~
0 or
uCum &. "'p-ea uidemus humore coadn clrca corn C3 , dP il:
'.t<
&. ,u~ (cme1d·,ICa,
- ndS]
C
terct faponê
oeu lum atl~gec:m, , ~'
d uid
G
uiObilc,uifum nô impcdlre,co,q, '2.° 0 Intercedlt aer.~
fu l1J
ri.Na & in ijs oponerct albl1glllen humoré itermd~
u éh.l
fupplccc.Diciml1s crgo,q, /1cutaer lucé fufcipiens, rdamO
'
Q n- crgo lapone,
r.
- oculo 1
a pet
~fpicus:
fi c &. oia p- liplCua.
uerimus tenebras offundlt,nec finit eos,é) funt ln oell ':'c nO
,
-'
.n (! , li'
fpicuos humorcs
po~etla
a~lU
Il et! ~
pICUOS:_Humor
,
- ftaU
0'14'
f;Oil"u~cwn
fit ~fplCus,é
hUPlores tral')Clt. ,V n
Rn
. lot dauftrlp;1~
�D' E
ANI
M: A
"'9
l?ficla.ufcrimus,humortm n6 amptius uidebimus ,to'cp tu. fus tA: manifefrior.Na &. vi6bite: dico aUt.tm colores, funt
~I
~iatus,no
lm ImpedJmento cilia.lam & ipCe humor, 'ln fuerit con..
ampl,us uidetur:& neq, quicquam uideri per
tlt,lucem Iml'rffpiens. Quando autem condenCatus hu
tnor
. eXlguus:Ut
.
de ~ uertt.
non totam pupillam occupet:eam ÇI'
m,qua: ln eo dè,humorum pamm non perfpicuam non
~mrhus
ul~ent,qi
in illam pattem incidunt,uiCus. Quare
I~fi liS partibus funt tenebrlE.lis aute!n qui circucirca Cunt,
~! Ibïs,quOd exiguum dè,uientbs~ogr
conopeoriï
eu te arum imaginarionem pra:bere. fl'd fi fapo Cuperpoû..
~,eo
cp . no~
fir res perCpicua,lucem impedit:oporret,L1 qui
. m Cogltan POrret uitreus fapo,ud ex alia perCpicua mate.
rl~,c:um
111 oculum impoûtum lucrm non impedire: quare
!t,lpfum uidcri:Ced oporteret,etiam fi in ipfum oculum erret
Imurs,~deiqo
& cucnir.li enim-in ipfo Cpeculo oru
~m
adglutlnauerimus,per ipfum uidcmus. fed ueriti ne ta1: U oculos lzdamus,taéèum Cponu: 110n fuftÎ:1emus fed ci.
lJa Con e1ud"Imus.Q uOd li !fufiinucrimus 6xos & intentas
'
oculos alicui perfpicuo admouere,omnino uidebimus.ûcut
~m
tangente aere oculus uidec:Ced &. qui aquas fubierüt,
.1 ent,qUlE (Unt in profulldo,cum ocuH corum aquam pro
lClme attlngant:red quâdo durum quid fuerit,quod l'ft taétu
S oculus,noftra Cponte ueriti ne conlaétu llEdamur , cilia
~ a~d : mus:&
propterea euenir,etiam TI perCpicuus fit fapo,
fier I~fum
non uidcre,non autem eo Cl' fenCorio incumbat:
~Cutn
nOn pcrfpicuo.ln co enim etû"in tentus fitoculus,co
Olll\[ petCpicuus,per ipfum non uidebimus.
fï
P.ropter quam ergo caufam in Iuee colorem uv
d en necdfe dl,diélum dl.Ignis auté in utrifcp ui!
~etur)&
10 tencbris)& in Illce: idEV ex necesfitate.
l"erfplCuum enimab co fir perfipicullm.
E
eO:
0
cp l'Ct motiuus cius,quod dt ~m
ado,pcrfpicui.Q <f
te ergo pm aéèum pcrfpicuum,fir prerfentia lucis. Ignis au
in ~ ln vtrifCJj v idctur.Et in luce:propurea ignis non Colum
op~ec
yldclur:Ccd & in u:nebris, co 'l> habeat ilIuminatiua
ratlonem,qu~
fuum colorem renunciare poslit.Idri",
ex
P
-v
Il ceesÎl
.
aale.
crfpicuum
enim
ab
co
6t
perfipicuum
n3.tura
Cl1lm a
(l "
fi bft . . ffi'
'
q
pra e IglllS u . al1Cla ad e clendu aétu perfpicuo,
uod cft potenciaperfpicuo.Quare&: noéiu uidpmus co·
10.:.e5 cum Ignis l'll.red nOI1 hoe dieit, <J> propterea"vidcrur,
<]rn faétus acr aétu perfpieuu5, ad uifus fuam operarionem
t
taijeitm'lm &: eum proeul ell ignis,&: in eum,qui l'Il circa
tlos ,aerem non agir, videtur tamen,&: lampyres, &. multer
il:el!a::fed cp ft naruram hab et ignis, ut pcrfpicuum ad ope,
tatiOllem deducar, vr per ipCum uiÎlb!lia appareant,quanco
ntagis ipfc etiam Iloéèu vidcbitur(Hoc ipfum auté dicimus
&: ln Lis omnibus,quf 110du uidemus. :\.'am & lampytes,ft
lJalde propl' fuerint,&.in manu ponti fine, o(ècndunt partis
li ~
III
l
.
Lanus co orem,ln. qua po Hi uerint. sed quonia ualde l'xi,
s cfè l'arum lux,uldetut nihil penitus in aerem agere.
Eadem aut é ratio de fono)& odore. Nihil enim
eoru ~anges
fenforium fenfu'.?facit) [ed ab odore
q?lde)& fono)id qd interieél:u efl)mouerur: ab eo
'lUt utr~q;
fellforia.qn aar ad ipfu~
Ç)s fenforia ap
P<>fuenr)qd fonat,ue1 qd olet)nullu fenfum [acier.
& tang,blli,& ahjs fenfillbus manifdtiores.Propterea l'rgo
hoc ordine vfus dl doéhimr:& curn de uillbil bus dixirret
nanû' ad audibilia.ea wim eranr,qulE auditui erant oPPOû
ta:& ûc dicet odorabi1ia. De fono ergo,& odore eadem dt:
ralÏo,ficut & in uifiblllbus.Qu;r. fit autem ea ratio, aperte
imulit:q, &: Cil (unt motiua ahcuius,quod inter ipfa, &. pro,
pria fenCoria incercedic Q uod cum mouewr id autem di ..
co quod imercedir,ipCorÎl quoq; fenCorià mou~ntr.
Quë ..
admodum rnim uiûbills operatio ptrid,quod intercedir,ad
fenCorium tranrporrarur,nec ipfum ab ipCo atr i ngitur:f1c &:
odorabile,& audlbile ad l'orum Ce-nroria cranCporrantur per
aerem,uel per aquam.Ambo enim fieut habenr perfpicua
potemiam,ita &. Conorum,& odorum rraie&icem.Q uod
enim in aqua quoqJlir,t her faculcatcs,fonorum.r. &. odorü
tranrponatrices,declarant pifces & COnos1ugicmes, &. odo
re eCcas perfequemcs. Qui itaqJ apud nos in lacu pi Ccarur»
Ir
r . '
in cymb.uum allt'tibus
lèrepitum edere conlueuerunt,ut
pl
fces in reria eogant.Q.. uod aurem & odorentur ,clarum dt
quidem ex eo,cp nQétu quoqJ pifcëtur. Deinde li uifus & au
ditus funt malllfcCte panicipcs,6eri nOI1 potdè,ut perfedio
ra habeac,qui nô lit imperfcétiorum quoCfj paruceps. dè au
~cm
impe:rfcétior odoratus:&: eius ergo Cunt parricipes.Efè
Itaq; ln aqUa non Colum fonorum fcd & odorum tranCpor.
tarrix facuitas.Et nos quo~,cm'
aqua Cubietimus , eum ça
~lamt
fupwlIs,fentlmus.Odorcs quidem in aqua non fen
tlmu~,
p l f~es.
Q ulEcunC}3 cnim rcfpirat , pcr refpirationë
olfaclunr:vtln aqua autem rcCpiretur,6eri non poteft, cum
non fit aer.PiCees aurem non refpiranr, qm nec Pliimonem
habl'm. Propter qua autem caufam quercunC}3 reCpirant,n5
f1ne reCpiratione odoremur,di cet inlibro de odoratu. quod
autem & odores ,&. Coni eo, quod Illos tranfuehat, opus ha.
beam,darum ê. f1qu is enim ,inquit, odotabile ipfi fenforio
admouerit,ut artingat,tlon olfaciet.NeqJ enim naris ef!: Cen,
forium,Ccd quiddam intus inCtar pellicullE, quod àcerebro
procedit.fl quis ergo pet narem i11 fubtilisûmas partes corn
minurum odorablle ei admouerit,ut ipfum attingat,nô Cen.
rier. s ml1lter neq; auris é audimum fenCorium: Ccd ue1, quer
intus ell membranula,uel,'lui in ea ell,fipiritus : ad quam li
db 1
au 1 1 l' admoucris,llon fentier.Hoc aucem ill uiCu quoque
apcnum. ft l'l'go hi rres fcnfus eo,quod incerccdir, opus ha,
bene,& fine co no fcnril'ê:rcliqui quocp, VJ ut ollendcr:crû
uidl'anê ipÎl,nullo incermedio fe Il ûtc a[ling~res>b
ipfo patio
De taétu aar & guflu fimilirer habet fed non ap
parer.Propter q uâ autem caufam ) po1l:~a
apertum
erit.QBod atit inter [onos quidé e1l: aer:q uod uv
ro inter odorem)nomen non haber : E1l: enim côis
cr .n.
n ..
qUfdamauel-doinaere)&aqua.'<.!!éadmodump
f.ptiCUU co.IC?ri)fic ~i)d
qd habet odore')in ht's utrif(l.t
_
_
-:y
me1l:. Vldetur aur & aquarilia animalia habere fen
fum odoris.Sed homo quidem)& pede1l:rium qu~
cunque refpiranr) odorari non poffunt, nifi refpil
rent.Caufa aurem de his quog3 poflerius dicetur
nunc autem prius defonoJ& auditu definiamus. '
d~
Po!tquam de uif1bitibus uerba fecit, tranût ad dicêdum
Similiter,inqu.it.,& taé1:us,~
gu(èus pet quidpiam,quod
aUdlblllbus:& codem modo deodorablilbus ordine cP' imercedit,gu(èabilla & tanglblha apprehendunt. Videntur
Ct~\)S
à perfcé1:ioribus ad imperfecciora.Qua:ûucrit autê autem ipli opus non habcre eo,quod intercedit. cur aucé ui
~Irpiam,qüoeu
Cupcrius dixcrt,a~
imperf~è1obus,&:
deant~r
non uti eo,qui interc~da
, in ~oc
in quo de [atl1~unor
J bus
illcipere opom:re, no Cuam taé1:u doéèri du agltur,d1cetur.Quod cOlm Inter l'oslOtc:rcc:dlc,non dl:
~h
lncipa:f~
enim efè fenCuum ~axic
c5is~.&
ordine ~xtra,licu
al,~rum&
Idee non eft ap~rtum.Q
uod auc~
Cul rn.us,&: c~reis
ignobilior:fed à U1Cu,qUl e~ alqs .& patti . Inter Conos qUldem .ef!:,acr:quod uerolIIter ~dorem
, t.2 0o:<,
l<it ~rl,&.
perfcéèlor.Dicimus ergo,q. ~up.elUs
qUldcm di non habct.n~
qUldc:m aerem Col~m
erre: ~IC
ronom t~af
te a COIflbu~,&.
imperfeéèioribus erre 1IClpe~dum,to.
uedluum,na & plfces fonos exaudlunt,uC dIXlmus •. Q uod
aucp fi'~ . t mamfefèiora cômul1iora & imperféèloa.~t
aute~
tcrra,neqJ Conorum,neCfj O~oijt.
rranfporcat[icem
~ t~m
a marnfeftioribus incipere. Ef!: au té m.lnifefll0r ne.. cuita te habeat,hll1c claijt cft. li qUIs c:nl m cera , ue ~to,ue
h atlua rationall: magis autem & Cenfiriua. Atqui in fcnfi- terrenoaliquo aures obrurauerit, ,:cl nares.:ncc audlet, nec
li Us pr~te
opinionem accidlt ut perfc:éèiores & particula. olfaciet,Innominatam auté dicir COfm ~CfI . S &: a,!ua: facu.!:
ores fenfus,Qs tint quol}l mal;ifcfriores. Om~ibus
itaqJ ui, .. tatê,per qu~odres
tranfportantLu.Poll.crtores aut, quorll
a
fai
�•
s
E CVNDVS
. Th~opraftu.,i
noftl~
ift'lpou~rn
Gra:c~
tfV OrT/Jov,
ideft odorum tranfponatiuum,ficut fonotum tranfuedrici
faculti,JjHx~\de
perronas. Quemadmodëi Arifrotdes
~,tdcf
perfpicllum.
U,aiedrici c"lorllm faculrti,J'Hq.IX~
d1:
Eft autem duplex [onus:hic quidem aélus qui
dam:iIle uero porentia.OE~dm
mim fonum nô ,
haberc dicimus ut fpongiam J&mas. ~<rdam
ue '
ro haberc)ut <rs:ex. qu<rçuni folida)& leuia: quia
fonare po!funt.
110n fit:idq;ideo)q, oportet id,quod putfatur, ~enli1
mo~
ri:&: agitari,ne extrudarur acr:fed interius continue re~
ul
ratus,& poculi parietc~
feriens &: ad ,alteram part , ~,;ep
a'
fus ~ circôJctcntia,&: concauitaté,diu manet &: no dl Plfali
tur,&: UC manens magna fonum efficit:fic & ferum,~
finuid aliud eiufmodi ft fubrili fibra,uelchordula appen Cd'U
.,
,
fi ' ri" mus 1
mus,&: :rre, ud aliquo eiu{modi , fen lm ~cunefl
, -'f.r;
d'
'
oF
ur &ag, ltet
r
.
'l',ut IXI,eo q\.J moueat,
' •ca,
man et 10nus:l?~ea
1'um,cius,& aeris diu Bat aducr[a protruflo. nd~
il lI1tcrdi',
.dil fonar,fcrru tenuerimus,cdrat ei fonus ~crJs
dClClctpsnÎ
fperft:& ,qui nô amplius rcuerberatur ad Id q.<I fo,noijZ,ql or
l10lis fir, & in tintinnabulis. ~arc
& fi nô afibra,feu C_1&
dula fmil apphenderimus ut uibrer,& agiteu~:f'r
tintinnabulum:fed manu teneres femel ~cuferlms:
aU g
UI
fonare dcunit,eoq. acris lion Bat rCJ~cusfio:
& fi ten fi
dë chordula ferra appenderimus:nô fcnum apt:redfiarri
idil de(imus:no~
l2ma.ne~
fo_nu~:c
q> non frepe ;H 1 ~(1
&. aerls reuerberatlo:fed a Uloleto Idu aet feme1 cru[us 11 '
. • Will e
recurrat.Et fortaffe tintinnabulum gra:ce KCo>O '''!V 1 ! ~ la , . (
'«7T~\
TOV IIlHt.. & ~JlUY,q>
dum mouet,canit. poft'l3 e~I
;
piam eam rcnê$ ~téri,
ccffabit fonare ~ pra:d
, Cr fi~r.
)
.fiame emm &: qUI mtus,&: ~ extra eft agltatus,aere, l,
'!
Quemadmodum in uifu duplex elfe dixit UlGbilc::hoc!t
dem adu,lllud ueto potemia.Color enim luce non pilee eO;
potentia uifibili$:fic &: in audib:li:Id autê dè fonus:hic qui,
dé eft adu:ilIe uero potc:ntia. Similiter & in alijs (enGlibus,
<2!Ji[n~
aile fit potencia fonUll oftendit:Q ua: abfC)3 [onanti
bus penitus [onate non pnt,:a aot funt folida &: le,:,ia, in ijs
dè porêtia fonus,qil nô agum,quatenus funt [onatl~.
Ipf~
~nim
aptitudo, UI posunt [onare, is eft fOl~S
pOlentJa. QiJ
aOt potemia agunt is de aé'tu fonus. Eft am duplex fonus.
De fono dicerc pto'poGti'i eft,qm & de auditu. Oponct aile
primum dicere de oppofitis.auditui autê opponitur fonu ••
D icit au~,qod
& in Itadaru de ccelo dixerar, q, fonus cft,
ut paucis dica,percusGo aeris,qua: raliter fit. Op onet enim
Id autem cft) inter ip[um & auditum f0111 tUll1
ad hoc:ut fiat fonus,duolJZ durolJZ,&: leuium corporü fimul
'
' _ " (J
inter fe uehemenŒ concurfum neri.In éjs enim,qui interci, .aélu efficere.
Pofl:<j dixit,quid eft,id,qcf' habct fonum:id ant d IClt,~
,
pitur aer,côglobarus &: uiolenter exprdTus [onü fadt:net})
c:ft
auditui
d
I
r
x
b
u
~
,
l
i
n
e
f
aôt
e
r
o
.
~
&
:
t
f
c
fonUS
COti
enim moilla corpora [onum edunt: ut fpongia:, lana:. ncCV
.& in eo,quod cft mrer Id,q<i fonat, & ahqUld ahud: (Ji n
dura quidem,non uehcmcmer ailt collifa:fed fenum & pau auditum:fcd is potentia eft audibills:&: non adu ••V t ergo,
Jatim;Priu6 enim per parres aer ueluti pfringitor. V chcmê, <}uod adu e~ audibile ugnificet , adiccit , Id quod dl inter
li ergo duroijt corporo concurfu opus ê,ut multos aer inter, iptùm:ld eft Id,quod fonat,&: audirum.,
cipiarur:qui inrerceptus,& uehemenrer extrUrus ronum ~a,
Fit autcm)qui fecundum aélum [on1:1s dl [cn1t'
cit. Pra:ucniens eoim idus dus exitil impedir, &. açel'uatlm
d idit. Mollia aot non fonant,q, non posfint intercepto aerê cuius ad aliÇld)& in aliquo. Eft cnim iélus 9 faci~;
aceruatim extrudere.Pcr poros enim & meatus(nam mol,
.p~fiéV
dixi0n quibufnam l'fi fonus, qUI eft pm )pocen na
lia rara funt )fruftatim côminutus egreditur. Leuieate auté <}1 ln I)S,qua: pm fm adum fonare:quo fh qui fj m attulll fo
opus dl rjs,q feriunr,& maxime ad hoc,ut maior fit fonus: l1'!.s c~,per
hzc:diung~t.9m
enim inqui:,idus cft, qui fOI
co quod ois,qui intercipit,aer aceruarim reprimitur. in non !'Ill fac~t:Ids
an~_c
lcu~s"ad
a.!iquid ,& in ahquo: al i ,u~
lcuipus ;lOt frufiatim côminuitur in pluribus,qua: funt, con 1US qUldem ~cuetJs:ad
allqUid am,quod'percuritur: J 11 ah
cauitatibus:&: lion aCf'tuatim egreditur. NoI::r aiit,& cym.· quo aût,quod intercedir:Idus cnim fit motu ,qui eft pit! tOI
bala pcrcuffa confrantê &: diu ~manet
fonü edunt:id aiit, cum:lpfc afi~ dt alicuius in aliquo:alicuius aor,cius,qo JlIO
lm concauiratcm.I n cocauitate enill? aer intercipitur., quid uerur:in aliquo aut non in quolibet:lle'l3 enim ~ inane, ncql
diu circa concauu çircuadus,cxire non ualens, foniru cxten per folidum lieri poreft:ut fit morus:fed in aere,ue! in aqu~
timinoabulU,lôgio Oino crgo necdTe eft & fonum cffe alicuius ad aliquid, 8<:1
dit.Eein incuruis fuis partibus ~cufm
ri t ~e fonat,qfi tcnui aliquo loro fuit fu[penm.ad~
au aliquo:alicuius quidem,c:ius quod p-cUtit:ad aliquid air,q~
lem cfi ca.ufa.Pcrcuffum mouclur: motum aiit mouct,qui percutirur.in aliquo ucro~n
aere.NeC)3 enim fieri pote~
lut;
cft in concauirinibuB,côprchéfum aercm : qui diu rur[us dr aqua fiat [olluG.Si enim in ,pfundi.'i immer[us , man us ln aq
cuac1:lIs ,&. a:ri ,allifus, fonitum extcndit. Et q> hoc ira cfi,fi inter fe pcrcufferis;fonitum nô facies:qm ut iam dicebaJll,
110n fit tenui 10ro fufpenfum,fed manu dClencum:ut ab idu qui inter ca,qure fcrumur ,aer cxprimitur, fono (aClr.Na ha;
110n cOllcutiatur,fonirum non cxtendie:idq;ideo,q, no mo, bet quidcm aqua trâfuedricê fonolJZ faculratem, qua d',UX'
tum ci ncinnabuli'i nô mouebit aerë,'1ui eftintus: ue! fi ligno feu perfonante dicimus:fcd cirra aercm fonum e[ficere not!
pulfaucro. QIio ergo oon fit fonus Ctmiliter,qfi a:s, ue! ali<j pôt.Q: uod quidê êt dubitatione dignn cft. Si eoim qui ill P
ciurmodi materiam quifpiam pulraucritan cMeffo ergo dt eus lis folldis corporibus acr intcr
i pjru
, l2~ c a Conat, cp ~o'
opus cire &: mareria aptisfima eo~,
qua: pcrcutiuntur,cor, noru traiedticê ipfe faculratem habeat:et ideo aerc oJlllll n.o
polJt.fortaff'e ~rgo,C]>
in a:ris,uel argenti, ue! taliu mctallorü opus efi,m Îlt [onus:c~r
&: in aqua ~csu
fol ld,s corpoW
fubfl:antia mulrus fit aer dijJcminatus, qui dl fonorum cau hus,q intercipitur aqua/onum nô edit,curn &. ipfa r~ona
J1
fa.~c
funt fonora eiufmodi mctalla. Eft cnim &: in ligni tc:m habcat facultatê< Ad hoc crgo dicimus,primu qUld cl11
fuoa aer,fcd terra cômixtus.quarc roni expers efi, ud parü 'l',ut la diximus,coacauatêi eorum,q ferlUl1Iur , côcu rfu ll1
adm~
fonat. Qui eft aot in a!ris fuf5a , uet eiufmodi, aq Seri oportct,ut frcqucns,&: dellfus exprimarur & nô paula
(ft cO~IJ(tus,q:r
habet &: ipfa per[onanu:m facultatê. Bo .tim,aer qui intc:rcipitur.Hoc aot in aqua nequ aquâ fieri Po,'
rum aut,qua: dida fUIlt,llgnum dt &: quod in poculis acci tell: ~ eius partium crasfitu'dincm. concurrcl lbus ira~
!J~
dit.Si enim hurttidum digitum circa'labri'i circûduxerimus: qua: feriuncur,ance I?cusfionê aqua prius pauJarilll exprllll.l
nt (c;nus qu~dam
cxësft à digito acris in poculi concauitatê tur.Pta:rerea acr,cü Ut fuapre natUra triobills,co cp Cu: fum
incidêtill,&: Idu ~onl
perncientis.Etq> hoc ita eft,hic fit fen ex principio fcratur,ft impelli contingat, il protrudêre Ifllpe
flIiter apcrtum.S I enJ~
aquam in poculum immiferis:uide, tU fcrtur ,eo,qui iIIi dcinccps cft pro ximus,diuifo.iJ1 aqua all
bis in digtti cirud
J ~n:
mferius mOlum, &: fubfultationë tem no hoc itidem accidit. Cfi enim natura grauis'jÎt aqu a,
cum in a'l u a.fin/lt,q~1
coprcsaone incidit aer, dlgito aquz muIta ui opus habet,u
, .ptr~d
a tur.Ho
c aûr,u t di"i, in a _qu~
motum fadente .Si enl m Fere plenum ilqua fuerir poculum, li ri non par.&:: cum allOqUlll et}l IllOtu {it facills aqua q ,p
plurima: qUOCV&: continuz,aqua: afpergines furfum ~ i ~iï
truditur,lleC)3,qu3: ei deinceps ~ro)(ima
efr,facile d ' Ul~a
ruli
tur.&: fiquidem ex fundo qUIs p~culm
tenC:iI~hc
accldm. nec ttanÎltum pr~bcat,onlg
aq prorruÎlonem /Iet1,~
Si aü, nô Cl' fundolcd IpfUIll qUIs tCnc~
poculu: fonus oino J'Ion fuffi,icntePl. Quarc ncque fOllum fien cOllting't.N
..
&ilUCf'
aa\'(l
a
�, D ; E ' .A:
a:~ :tete non quilibtt
Motus aCris facit [onum. &. alioqui
e.ti.am fi perfonatrix facultas fit il!. aqua
fimlllter,red aer magis perfollat.Qin ergo
m;
r
pt'! f~l1a
aer,er eft magis mobills:in merito qui
"cm fonus:m aqua non itidem.Scd &. fi non fonet aqua
& i n ' mar,eop~c
Sc e~.no
s
d
m
co
t,
'
lonanll - . r
S ln.aerls lonos PÔt aqua trâfucherc.Proptcrea ergo
hab
a Ct on~lI
lrallfucéhicem fonorurn facultaté. non enim
'dqualn bIC moucri oportet fcd eius lm pcrfici potêtial'll.&
1 r O' Ut d"
..
fi >
r. • fi IXI,qUIJ nacre ullt,fonos femiune urinatores: &. pi
l 1 non ûmllitcr. Quéadmodum enim neq; ûmiliter
Po plCua cft aqua Ut aer:fic nc'13 odorum,ncc Conoril tranf
Ii drc~
rJ~. Quare fonorum quidem effcéhicescauf<lt fUnt fo
,,- il
[cUla corpora,& corum qua: funt côcaua.Materialis
nDt caur. ca acr.in co enim fubfiair:& eius uduti forma fo
&~ e~Nô
folum alit in effediuis,magl1itudinc,&. foliditate
Cil' ~ UIt;Hc
opus dl: [ed &. qualitatc pq,dita fubiHilÎa. Aliter
1 I g',r:~ fOllat a:s,& aliter ferrum,&. pliibum,&. argelltum, &.
ll1 m. Q uare lances qu0'l3 folent ex diuerfa componcre
haaterla:.ut f~norum
diuerûtate harmonia pcrficiant.Efè.n.
tQmollla mIXlorum,&. eoru,qua: fcparatim fapiullt, unio.
;cC:t
E uare fieri nô poteft)ut fi unum fit)fiat fonus.
t
ur.lt~$)qod
ft Clum alterum,guod percutit,& guod percuti
fonat,ad alig uid fonat.
cu Q I11I(tus quidam fonus efè:quod aüt prrcutit, quod p
noUl~t,
e rC~t i l:quid
ergo,cum flagelloaemn percutimus,
Cup" tlll fa~lmusditer
&. uirgis:frd au tunc duos ufus
eli~
~tfl&.
Clu!,quod prcuti~
cius,q~o
intercd.Q!~
a.
age\lo aet Idu protrudllur cxprlmuur curn eo qUI
C'[poffll
" ,
pit Sc 1 um,collidens.iIle ant eius,qui p-cutitur,locü fuci~
la~
Illedllis cxpr
e fil~
&. ~ flagello,&. ab eo, qui dt pofè il
dt aere,ronat.Sœpe aUt trIum quo'l3 uice in fc aer fufcipir
Percuti en.tls,Vt.
. .o.. CIUS
'
-,l'
'.0, .
'
qu
percumur:
~ elus quod itercedit:
lit CU 90. ualde II1Aauerimus.Hic enitJ1 protinus egrediells per,
abt1t,'lle uero deinceps ab ipfo protrufus altel}t impdlit, &.
(]U~rlqJ
fu~ads
,exp.reffus trudi!.: ueI potius hic qu0<V c,
raS percutIt.Jabra,emm &. palam,&. e<! impcllens acr foUt c:xtruditUr. Quarc etinflantes labra contraherc opo;rc:t:
hi c~bl
<lnguRiora fuerinr,ca exprcffus aer impcllar. A tev in
Us qUI'dem a
. pu 1mone cru d'lrur:alperam
r.
- arccriam.
&au _
am
d' tOto os impellit.Sed &: in flagello acr non ab uno .ptru,
ItUr:fed quodammodo li duobus. InRexum cnim flagella
duorii ufum efficit.ItaC}3 utraq; eius pars percuIfum cum,~
Intus cft inrerceptus,aerem protrudit. Cerre fi fit ligna craC
fUIll,uellapis:uel aliud quidpiam,quod in motu nô inflcda
tur,non ûmilitc:r motum facit,ue1 certe admodil exiliter , ut
~c:
Gt audibilis. Q uare &. in flagello,&. in uirga aerem fe
~C:"te,pro
pr:x:dldam caufam nt Conus,duorum pereu,
t1C:l1tium ufum perncieme flagello. Vnde &,'1' f~pe
muId"
ta Rexibus infledatur,plures in uno idu fonos femimus •
létns autem non fit fine Iationis motu.
PoQè{i oftendit,cp alicuius ad aliquid fonus efè,& dixit,
qu.Gd iél:us quidam elt,per ha:e ccnfirmar,cp Ct in aliquo.Si
t
iél:us fonus cfUdus aut non fine moru.ld aiir'dt,qui
~ ~ecundm
10cum,motus. motus autê non per uacuum,
.~dl"
aliquo uel acre ue! aqua: &. (onus ergo eft in aliquo
Ue . aere, udaqua utiam
'
a. d'Imus. H 'le emm
, coaCer,
U
Onen
~t(1l ~
11. percutiem: intcrcepcus,ad leue,uel~ concauum , qet'
Ilu Ut,lt.ur,corpus [onat. Leue igitur ~erculm
J'pterca [0
c III edlt,cp denfus li percutiête fi~ad
Id acr IOtcrceprus.Cc5
auurn aur,n_ acr qui in exire non potdt,primus percuf...
fi~p
" , cius,quod .Iplum
~
h ' ropter T
concauitarem
am b'It,nune ad
lcas,nunc ad illas concaui partes latus,&. rc:percuffus,&. uio
"ter reuolutus.plus fonat,quod plurcs iétus faciat.
Il Vt autet? diximus,nô quortilibet iétus fonus.
QIll
P
"S
cuUumenx m fonumfaciunt lana:: pulfata::, uel per
d.~réelC
ccs,& gUéecung3leuia & concaua. Aes 51
~
lcue:Concaua aut reucrberatione muItos fa
.! lél:us poil primUAu)Ç) motus é1egredi nô pôtt:
N ' 1:.. M A I
Q: uoniam di xi t,q, idus quidamdl: [onüs: nô ornois au
tem ic1us fonus,neq; à quibuslibetfadus:hoe ip[um p- hze
definir,quorum idus [OIlUS,&. quomodo fe habcmium ne,
pc folidorum.non enim lana: percuffa: fonam: COnat au~em
& afpera,qu3: percutiumur , Ced iJla magis.
Pra::terea auditur in aere)& agua/cd minus.
Id quod fupcrius defcdiue diél:um efè,hic eorigt.fup~
rius cnim diccbat aercm dIe folum fonorum tranfucdorê:
J1Unc autem dicit aquam qu0'l3 talem effe ,[cd minus acre~
Efè eniro aqua crasfior , &: qu<c mcatus audiliuos obturat.
Aliud cfè au cern in aqua audiri:aliud per aquam , Ut proce,
dens ofèendec.fonus enim pcr aeum auditunamum:fit aot
&in aqua:&. fubaudi,ut procedens ofrendct, [onus cnim p
Ol,ercm audirur un:fit aüt &.in aqua,&. audit,llcut Ct in acre.
. Non efiatitfoniproprius auétor aer,neg3 agua:
{cd folidèru~
it~m
in feinuicem dTe oportet , &
ad aerem.hocautem fit)qfi fufiinet & mane~
peuf
fus aer & non fuerit diffufus.Qqare {i ce1enter)&
uchcm'éter percuffus {ir/onat.Oportet enim mOI
tU pulfantis puenire fraéhoné aeris) ut fi. gs cumu
lu aren~)ul
aceruti uerberct)gui ue10citer fertur.
Non qm,inquir,dicimus fonorum cire tranfucc10res ae~
rem,&: aquam,ha:c iam funt [oni propria.Hfc enim Cua na
tura [unr foni cxp-tia. Q:. uare foni qu0'l3 fune fufccptiua:ut
colore carens,coloris:fed foni propria funt, &. cffediua,qcf
pulfat,&. quod pulfarur,cum ftnt folida.Ex caufts eniffi ma
xime propria: funt cffediua-. Vel hoc ergo dicit, uel qd' ma
gis efè,'1' non [ufficie act,&. aqua, ad fonum faciendum,fcd
&.uerberantibus quoc}3 folidis corporibus opus cfè. Et hoc
declarans (ubiunxit,fed folidis opus efr,utiétus in fc inuicë,
&. ad acrem 6atNam &.ipfe ab éum inrercipiêtibus foli dill
corporibus percutitur:& tunc quidem fonum facit,qn ). p-'
cutiemibus fucrit celcriter protrufus,ut prius idus funit, CV
aer fit confraélus,runc enim acerualÎm eKtrufus fonum fa~
ciro Q:. uêadmodum ergo, ft ab aliquo infundibulo fluar ue
luti accruus arenz,ll quis ergo coaccruatum fubcus uerbe,
ret,ur prius ucniat iétus,quam arena comminuta fucric, i11ic
quoCJ3 Conum facit:{l aUlem f(nfum, non ;tidem, confringie
enim arena •.ldê ;.')tingit &:in acre.na &: is facile ,:>&ingi pôt.
Fit autem .Ëcho,quandoabaere)gui unus fuo
rit,per uas,guod ddin.iit & terminauirl & coufrin
gi impediit)aer abfirufus fuerit)ut gloous.
poaqllam de fono c6muniter dilleruit, de Echo quo'lJ
communiter uerba facit.Oicit ergo neri Echo,per reuerbe,
rationem à duris) ac rcfifèemibus , &. leuibus corporibul
maxime autem concauis,à uoce percuffo ac:re.Q!Ii enim 1;
quitur,trudit omnem Fere quidem circumcirea aerem, ma~
)Cime autern c:um.qui tfè amerius. & ideo magis audiuimuli
eu m,qui ad nos refpicit,loquemcm, quam auerfum.Hic er
go aer,qui anterius efr)trufus,quando ad aliquod durum &:
ref1frcns,quod habct concauitatem, cuiufmodi ancra funr
delatus fucrit,cominuus cxifrens,&. ita mane~ls:
Ut diffundl
posfit,eo quod ab ea cOllcauirate cominetur,quam uas no ..
minauit,in il1ud durum:&. reliltens corpus incurrens retro
impellitur,ut proiedus forraffe gIobus:ct fic proeedi; ad eu
qui pcrcusllr,operanre,uidclicet, aere per utrunque ftcun,
[olum
dum [uam fonorum rran[uedricem facultatrm.
enim,quod non à.concauo loco permittatur difpcrgi , qua·
lis dclata efè à durl corporill relifrenria in eontrarium retru.
ditUr:fed quia in hoc cOllcauurn incd~
&. non in U3ruum:
fed in aere plenum ineidit, qui aer cfè & continuus &. uni.
tus,propter id quod ambit.Euot igitur, q~i ab eo, qui ~ocë
edic,pr~fus
eft aer,&. fonat,motu dl~fm
: &. ab Ipfo.
qui cfè contlnuus,&. unitUs,di[pergi prohlbltum, duro cor,
pori allidit:& cum amerius progredi non posflt,retro repet
cutitur cum propria ope:ratinc,du~&
fic fo ..
num comingit recurrere.OportCl autem e:"I~mr,ut
Ale
xandco uid"ur3û, fieri E,htl,non tan'luaJll 0100 Ipre primu
N6
�s·' Et :0 . 'v . N ' D
pc~ù«us
aer ad UlIS u($-(erar:&idë ipfe rurfus ad eu uf$, .
qUI percuslÎt,reucrberetunfed '1> primus quidé aer percu[.
fus,pro pr.er iétus cderirarem continuus & indiuillbilis ma
!1 ens,eum,qui poR ilium eCl:,eode:m iét~ 6gurat: utipfe ab
létu eCl: 6g~rats:h
l c uero rurCus eum,qui cft poft ipCum,et
ftc pel' contJnUltaeem,.pceffus ad uas urC}3 fit.QJâdiu enim
manee eraditus iétus aeris fraétione ualid ior eouf<ll manet
alius ab alio figuratUi:Poftremus autem ad ~as
percuffus:
&. figuratus ,ec Idum amcrius tradere: à uafe prohibilUs,rur
fus à folid
~ refift.emia retrurtis,Ut globus ab aliquo folido,eu
rurfus,quI po~
Il,lum eft,percutit,& figurat,& 6c rurfus ad
cadem tranfmlttllur &idus et fonirus.Articulara autem fic
Echo,quolliam qui à nobis loque:ntibus primus pcrcuffus
diétionis
cft aer,ad 110S quoCV rcuetba,fnspim~
C011um:& fecundus Cecunda:: &. fic [eruatur ordo loque~:
'
Hinc aucem probabiliter ratiocinari licet &. dc uiftbilium
opcraciôibus. Dubitabatur enim,quomodo fini potrfi, ut,
eurn fim incorpore!; ui6bilium operation es, rcuerbe:ratiôes
fuponatr.~:e
e:nim incorporei fuerit reuerbcratio r. Si'
crgo fonus eft actis operatio,& tranfporcatricîs fonorum fa.
culatis,q~
in eo eft,p:r~éioa
autem operatio apme
l'euc:rbcrarur,quando 111 allquod le:ue & concauum incd~
r.it,ut in E~honula
cni?I hic dubitario efi:,quin rcuerbera;
tlO fiat )qUld~1
e~go
l'oteR:ut hoc ipfum in uifibilium
quoCjJ operarlombu8 accldat <Dico aute:m ad hoc)cp c:tiam
fi fon~s
rc:u~beat,no
tamen ipfe per feipfum ; fed cum
proprio fU~leéto)d
l co a~tcm
acre:hoc enim dicebat, Cl' .p. '
~ me:
à concaUls.Echo enim eft,cp non difpcrfus:
ptere" ~ax
fcd COml11Ultatem feruans,propter id,quod ambic, re:urrhe
ratur.Nunquid autem 11C in fon is quidem unum tfi: hoc re
u , erba~i
f?na~tem
ac:rm'V
i dc~us
~l1i
Cl' non [oluO:,q
dlredo I)s,a qlubus fit reucrberatlo,oble:étl funt: fe:d &,qui
ex obliquo lici fum,uocéexaudium.Si ira']l fini oon poteR:
Ut coaceruatus aer l"ecdat~of'éus
aute:m & diminutus
non amplius fonuerÏl:nullquid hic quoCJ3 folius operalionis
dicoautem ipfius [0I1i,6, reue:rberatio <Si e:nim non perue,
nicnte: ad fenforium aere,ud aqua,faculcatem foni ad [cnro
~ia tralJfI?i~un:c1m
cfi: uriC}l,cp ad leue:, ud contauum,
111 quod lI1C1dlr,noll curn perculTo acre aduolauit: fed ftcut
in lucf,qualilate quadam pr~dita
mareria,luce fufcepta po
tell &, ipfa apponta ûmiliter illuminare: &= eiufrnodi op~ra
~ioJle
rcue~baionm
appellamus : quid prohibet hoc
Iprum 111 fon quoque accidere ~ ~od
autem lux corpus
110/1 cft,apen uLt:en(um ecr.
nert
~idctur
;}UtC~l
~lmper
fieriEcho) fednon aper
ta.SI qUIdem aCCldIt lL1 fono,ficut &. in Iuce. Na &.
lu~
[erup rcuerber, mr.Neg3 enil!l undi<J lux eét,
{ea r~ e b ra= utra IdJg,d cO: Llpr}:cu,&. foh expofitllJ
fe~no
fic leuerb ,rat,hcu} Jb , ag)~e1
f~e,u]
ali'u~
abo eX,leulbus)ut \.Jl11brafaclat, g Iuce definil11us.
V
S
cwe di: reuerberatio,ut utnbram non faciât,qu~
in (0 run~
folida corpota. Rames enim in obumbratis locis umbrai
n6 facimus.Sed ft in aprico 10co &. foli expofiro a;'s 'lUIS, Uf .
aquam,uel uitrum,ueJ ex leuibus aliquid obumrat~!cO
aduerfum pofuerit,uidebis ad obumbratum locum alla fie'
ri reuerberationem,ut &. obumbratus locus apricus fiat,u~
&. reliquus:& fic ut,quemadmodum iam dixi,alia u~bra
1
co pos{h fieri,ft quid obieétum fuerit.Sicut e~go,iqut1Il
mine ab omlli quidem corpore fit reuerberauo: nOIl a quo
ber aurcm fimilis:fed aperta quidem,qua: à lcuibus:obCc u :
ra autem &. exilis qua: non talibus:fic,inquit,et in fO~«1
detur quidem à quolibet,quod'rcpercusÛt,rcucrberatlo ,c
ri:red non ftmilis,neC}3 fic apena,ut in fono,qui fit ~ c~aul
Gmul & 1e:uibus locis,propter pra:diétas caufas.SI enlO: 110
fuerit cOllcauum,fed planum:difpergitur aer,et non BUlt ald
nos:(ed diffimditur,uc:l exiguu8 ad nos peruenit.Si aUlCm C
ue non fuerit,quod planum e:ft,adhuc cxilior fic reuerber a '
tio propter pra:diétas caufas:fed non fic reuerbtratur {i~ut
ab aqua:ud a:re,uel aliqu~
eX,leuibus 1 ut u.mbram f~C
qua lucem defi nimUB. Vbl emm multa lux fUerlt,llllc le .
quo obijcicme fic umbra.In alia ergo parte,ubi ne<ll li leul'
bus fit reuerberacio,neC}3 ilUc fol refplc:ndec,fic quidem qu,:!!
dam r<:uerberatio.non tama autem ut umbram faciat,ob1l'
cientc fe aliquo,ut fit in ea,qua: cR à lcuibus,re:ucrbe:rati6 e•
a
Vacuum autem reéte dicitur audirionis auéto r .
& princeps. Videtur enim uacuum J aer. is aurel1l
efi,qui facit audire,qn motus fueric conrinu us ,8C
unus.fed quia efi friabilis,l1on fonat J nifi !eue fic,
quodpercutitur.tuncautem unus dl: fimul prOI
pter fuperficiel11.una eft enil11leuis fuperficies.
Poftquam dixit ae:re:m foni, &. audicndi cfli: caufatll, ~ ,
110n folarn:fed &. concaufam,ut maceriam:dixit e:ninl (onU
dfc: idum alicuius ad aliquid,& in aliquo, & eius,quod per
cutit:&: e:ius,quod pc:rcumur,&. c:ius,quod imercedlt: qu od '
elfe: acrcm:Przterea aür id rurfus monfir 3
aüt interc:d~
turus,uult ci~s
te~
oés ~os ,qui ante fe fuerunt , Phy{icOS
adducere.Oes cOlm I11qUlt, dlcc:bant ac:re:m eITe auditol1~
'
auétorem &. prindpcm.Quatenus ergo acrcm uacuum cld!
fiimallCe:s,uacuum dicune dfe foni principcm &: auétol'G(I1
cede dicunt.Quatenus aot aercm uacuum cxiftiOlabal1 C"
non iridem rcéte.Hic cl'go at:r cft :lUdltionis au étor,ut con"
caufa,qn continuus cxifiens,a percucientc,& pe:rcufIo 111 01
tus fuerit. ContinUus aut ,& unUB eft, 'ln leue: eft quod 12,11
tit:totus cnim fimui mouetur.1eue enim incft,Tanqua crgo.
ab uno;et codem mOtllS unus eft.Afperum aiit non un~J1l"
Sctlm unamquaq;.n.cminelltiam 8( inzqualitatem aha(l1'
fuperficiem emittit. Cum ergo fit aer friabilis, qualldO aP
afpero truditur,non unus mane:ns mouetur,fe:d c6minu 1u6:
Sonatiuul11 itag3 dl)quod unius efi aeris conti·
nuitate l110tiuum u[g3 ad auditum >eft Jucem aLlI
ditus aerei congenitus.
'f
BreUiter confirmac ex operatione omnem locum eITe il~
tuminatUm)tlon folum cn,qui foli directo cfi: expol1tus: fed
Qyoniam non oë ftmpliciter,quod pcrcutit, &. pcr CUtl
& rcmotum,& ab aliquo folido corpore tec..'tum:ur, q runt fonum facir,definir quidnam dl: fonar.iuum,nempe id,qu Od,
ueI parietc.Si enim nulla in ijs dret lucis repercuf_ poreft unum & continuum acre:m ferùatum ad au.:litU L1(q;
fub tc~o
60,~d
a terra,uel li parie:re:obfcurata furura erant,& 110n il moucrc.ciufrnodi ailt cft folidum,&leue: ~I2
pra:diétas ,ca~
luml11ata.Sed lion dl: zqualis reuerberatio,qua: ~ quolibet fas.Cum aüt dixiffet motiuum uoius aeris, add dit con tinUI
& qua: ab aqua:ud a:re: ud aliquo ex leuibus. !atc,fcre diccns,l1umcro:ut fit co~tinus,&
fit cor~e:
non friab;lis 12~
'€ft emm rnamfcfbor,quœ à talibus fit corporibus repercuC létum,~
ta~em
reddat figuram el,qui efi pofi ilIum:&: I~c
fio:&. qU!; eafd~
propcmodum uires hab et , quas prima il 6m COntlnUltarem uCg; ad audltum.Hoc autem diétuO?
la,qua: fir pe:r (0115 accdfurn,illuminatio. V mbra ita<ll circil rit n011 6mplicirer de fono:Ced dc fono, qui auditur: &:2 dC9,
fCtlb~nur
rell'lua,quœ à . fol~
illuRta11tur. Simili ter &,qua: êt addidir. Vf<ll ad auditum.PoteR cnim et ultra audjtClI1~
fi LIll[ a tahbus r~uebt1ols.ijcn
e:oim [e corpo .. ucri fOl1us,fcd nô uti'll,ut audibile.PoftèV ha:c dixit: nequi'
re CÎ,qua! ~b hUlufmod
. ~ COtporibus, lucis re:pcusfion~
exifrimaret eum dicer~,'1>
ad mébranâ uf~
exterius tl~L1
umbra 111 ea,qu~
obqcltut,parce. Repcrcusl1011um autê aer uenit & ipCe: eft,qUl mouet Çoh::créter fellforiQ: Cublu,(I
diuer{jta~
hinc apc:te clara e~.Si
cnim fim duo loci: hic qui deinceps,QJèd auditui cR "genitus act .Efi.l1.côgcnitUSr-~
dern aprlcui &. foll expofitUl>:ille ucro \ler aliquë muri obie da aer,' ",cauieatibus auriii iJl~d6catus
ad ipfam mébral1~;
dum obumra~s:
cp lucis quidcm Hue:rberatio faéta efi: i Q ab exterius moto acre primus affcétus & fonorû oper,a u
obumbratum locum,ucl atcrra)ueI ab aliquo alio clarum, ms fufcipie:ns,ad primil fcnfiduil trallfue'hit.i • aot fwûtl UIl•
cfi ,~ho<l'
nCjm f1n~
iJl C(Hl
. cbf~id
lijx.~rt6)qudem
fpirjn.ls)~
in ip~
dl mêbr~
collocatus.Scn(lIioJ1. C~pr ~"
nc
. "'t
, ",
•
•
~cb'
�lD E
t rc:bro incipientes per ne-ruos, tiCq; ad aurium radiccs, quas
membranas appellant.Efi: autem ncruus a cerebro proee ..
1dens,poris &: m~
a t i bu s pra:ditus, in quo loge efi: audiliuus
fplrltus.Ell: crgo acr quidam in aurium eOllcauitanbus con
'. tentus,qui dt membranx,&: pellieula: eOllgenitus. Hic ~r ..
. go aer fonos ab Cxtern() aere fuCcipi rns,habcns &: ipfe fofl.()
,rum tranCueéhicem faeultatem, per fdpfum ad membra ...
' nam Conos tranCuehit. Proecdir au té a lad ore m~atu
ad an,
' gll{l;iorcrn:dicoautcm a concauitateauris ufCJ33,d meatum
.membran:l:.Non oportet autem exiRimare hunc aetem,&
.ft e.fi: c6g~nitUs,am
efTe &. incorruptibilem,ut qui fit un!l~
& Idem l1umero:fed eR per partes corruptibilis &: ge:ner3l'
M ,s,fleuc &: aliud hominis e rpus: {j autem per totum feip
~um
hic acr paffus &: corruptus /it,perit &: auditiua anima;
lis opcratio.Proptere:a enim &: a natura ance membranam
'poGtus ca,Ut ex te ri ores aeris ineurl10lles exeipiat,&: non i.1
Illêbranam incurrat exteriOf au, fieu r&: in uiCu.Nam &: in
ta con!tÎruit natura'aliquod ocu10 c6gw' Wffi pcrfpicuum.
diCO 'lUtem & cryfi:allillum humorem: &: Ut Ce~l
d i câ,h~
,mores,&: cut neam tunieam', qux cum ant perfplCua,& prl
~a
exterioria perfpicui 0pcralionem ad~ilt,em
pet Cc'
Il)fos tranCuehfit ad neruum uiGuum: qUI neruus a cerebro
ocre ' ndmll tcrminatur ad fidé prindpq eryfi:allini.Sicut er
,gain uifu,n'h:l:c qua: [unt ue1utiobicéèa prougnae
~1a , al~
,qlla Cx parte affeéèa Gnt,uel eorum aliquid, corrumpltur UI
.fus opcratio:Gc &: in audilu, û hoc aercum rPpugnaeulum
cOrrUPlUm Ût auditiua corrumpirur operatio,affeéèa ml<111
~t a l1 a :quod
l~1o
intermed'o e,x;:ipiat extcrioris ae!is incur
JJonestQu'lrc &: magnis fonis afflôtur Auditus, exteriori Clf
le uehemcnter protru(o,&: cOl1g~nit
in auribus aerem l;lip
enter ,ptrudcnrc,& eum fa:pe difp e'rgelltc:Proprerea crgo
llitrUra hUile acrcm in auribus a:diHcaujc,&: ,pptet CÎrcufHi,
les animalis operationes, &:' qua: fiun t in aguis, im erfione)s
~rat
enim aqua ipfi fenCorio appropinquatura) &: ip(um la!:
fUtit,l1iÎ! aliquod ,ppvgnaeulum Ilatura cxcogitaff.:r. ~lIa
aUtem aqua ingredltur,non era l auditurum, quod aqua o,b
tlltum eit animal,niû effec quid p'Conatorium,quod ad fen,
~otlum
uCcp fonos tranCuch;it .Ad [enf l'ii el'~O
cull:odiaIl)
Ina:dinc;uus C• Propterea ergo &: cireüuolutos auriil mea··
tUs Iliuurafccit:nc f.!cile ingredicns,uel aer, ud aqua:ucl aH
<juid allud mcmbranam feriat.
'
Eo autcm 9' fit in a~re)xtio
moto,quod i~
tus dl, mouet. Q!!are non undiq; am~l
, l au du::
ftipl to,& congenitum acrcm c5fi:ipantc. Vi autem confii
p'ltiollis motus corpora,q intus fullt,ch artilaginofa,& du.
ra impellic,&: fic facit COllum. Et dieit magnum eé flgnum,
. cp [ana ftc auris,'l' fonet acr, qui efi: intus. Si enim fa na non
,cffet ,non fcmiret Conum, qui fit ab ae:rr,qui efi: int:.ls • Non
cnim undiCIJ hab et aeré mouenda pars &: animat3, ut pupil
la humorem. Sicut ante pupillâ humor cft colloeacus, Ut R
cum uiGbilia apprchendar.Pupillam autem dicir,noll fora .
men,quod eft in uuea tunica: fum cnim magis intcrius hu.
mores:[ed nerui uifiui fenCorium,per quern uiûuus fpiritus
tgr.tdicur:fic &: ante: auditiuum fen[oriu acr congenims po
. ûms ca.~on
i am
ergo animatcl,&: audiriua parse ~j co au.rem mcmbrana)non habct und
i ~ eongrnÎtii aerem J qui lit
(& libi cJntinuus,et externo ateri,fcd Colu ln auribus:1deo n5
undiC}3 efi: aial auditiuurn,[ed [olum pcr aures.
Id dt co cp inxd
i fica~us
~udit
eongenitus a~r fit eXler,
Ilo aeri c6tinuus(hoc cOlm el figl1lficat)quod fit 111 acre )III 0
tOC:xte:rno ae:re: pef continuitatcm,& qui intus dl rnouecur,
cUIll fit per [e imobls,u~
cong~itus.Fafe
aU,tem n~
dlcit eum [cendum loeum mouer\.Nam &: Immoblle:m eu
(jeinccps dlxil:[cd Cl' [onos pcrfert,reeundum,ho.c e_u~)qi
llloUctur perrert 8(. qui intus efi:, ut S1 fic cxtctiOrt cotmuus.
~t hoc didc efTe ~auf01,cp
peT aures Colll audiamus,&: non
per omnê patté corporis,cp in [o~is
aurib~
ca inc~u[s
c~.
gcnitus aer externo aeri &: audltiUo CcnCorlo COlltlIlUUS, ut
posaI ~ le: :radere: affeéèioncrn, q in cXlcriori fit aere. ,Sieut
h0n:t0rcm, qUI a~ fe
(tgo ui(iuus Cpiritus non habet und,~
Pcrfcrat,qux Rum in acrc:,colo rem opcral?n~s:<1
e:~Im
ad eum tcndunt cryaallinus humor, u~l a~U1d
ahud CIU (,
~Odl,quo
fit acri &: ncruo wOuo COncIOUU. Ccd allud craC,
funt corpus,&: quod impedlmcntü afferat:fie quoniam no
cft 1I1ldica quidam eongenilus aer compreh~nfus
&: exter.,
~() a'ai,&: auditiul: parti eoncinuus,fcd in Colis aur,b~:po.
~tCea
per aliam partem non audlrnus. ~od
autem III au,
tlù,m concauitatibus cft congcnilus aer ,hlOC clarum :fl:. Si
qUIs enim digito aures obturauerit, Ccntiet Conum quedam,
'" rtlOtum ci us, qui intus efi: arris.Pit aot hic affeéèus Cxtcr,
GO .ticca aurCi acrcdigico tr~o
& in brcuiorcmlo,um ,oil
~
Qllod audltc
rcm,fed ptr c6taél:um, qui fit ad in auribus ina:difica tll ae,
rcm"efi: argumemum,'l' &: in aqua audiamus,1I1 aqua non
ingredie1ltc acre.Si enim ingrcfTa fuerit,co rrumpit quidem
& cxtrudlt eum,qui in:l:d:ficams ea,aerem,qui audlmi [ub
feruit. & mcmbranam nullo inrcrmedio attingës, iéèu cam.
lordit: &: prxtcrcl in concauitate mancns, eorrumpitur, &
fic [enforlum la:dit.Mulei crgo hine la:fi funt,ea autcm lxfa
corrumpitur Conus.Sieut ecgo cum i aqua Curnus, audimus
aqua non ingredieme: Ced feeundum perConatriccm eius fa
cultate:m cranfcume rOnD uCq3 ad cOllgenitum aerem,&: ab .
i110 deinde uCC}3 ad membranam.Et hoc ipCum efi: maximiJ
argumcl1tum, Cl> efi: quidam aer rncmbrana: uduti conge ..
nitus,cp &: cor~,
qui funt in aqua, in aurem aqua non ~n,
greditur ,nilll1lmls uehemens & magna uis fucrir,eo cp elu~
,
cxtrudatur ingrefTus ab eo , qui cft imus acre: 8(. mul~a
Ul
opus ell:,ut aquam,qux cfl:iOtus,earqm~In.
ciufmodi humorem:quor fimul c:tiam confert , Ile a fom 10,:
gredicl1libus cxtrud atur aer. &: torruofa quo~
auns eon~
l
eUlione opus efi:.Et ip[e itaC}l eauCam,eur aqua III aurem no)
~
ingrediatur,fubiunxir dicens.
Ipfum quidem cerre foni expers,aer:g, fic friabi
lis & fraélu faeilis.Qgando aurem frangi fuerit,p
hibitus)huius motus fonus.
._
Etin principio dixit,cp ftcut colOris Cu e cpt~ul1
dl: ~ }( pers
coloris: fic c"pers quo cp Com efi:,quod dl: foOl fuecpnuuln.
Sed non quodJlbcr Coni C.l(pers efi: foni fufeeptil um/cd raIe
quale cfi: arr,&: caufam cur fit Coni expers addidlt. Nam Qa
cfi: friabilis &: fr.aél:u faeilis,proptcrea efi: roni expers.Qyan
,db autem feeulldu:n propriam nacuram frangi fu eric prohi
'b irus ab alieuiuB leuis, &: folidi coaceruato iél:u, tUne buius
motus fic fonus. In hls autcm apcrte [onum di"it mOlum cc:
conti nui acris,&: qui unus manfit,per iéèum certa qualita e
pr:l:ditum frangi prohibitj.
Is aurin Juribus il1 t difiGltus dt)ut.fit imobilis"
utexaéle fen tiJt oés motus differenrias.
.
• Qyemadmodum exterior acr pel' Ce é foni expers, cp,fit
fraéèu faCll ls:tle & qui ca Illtus,quod fil imobilis. Ait ~nlm
talem a~r i s motUm eë fOllum. Proptcrea ergo,qui ca 10 au
ribus,acr imobills e6altums e:ft,ut curn fit ipfe foni expers,
oés tranCuchendl [onos faeultatcm habear.Si habcret cnim
proiu~
[onli ,eum )qui exterius aduenit,cxpelleret. Qya'
rc &: hze fucrit eaufa,<p in auribus aer immobilis ina:difica
tus d'hut oês pOSat ronos tran[mittere.SI cllim moucrctur:
deinde ab iBu motus fonaret:prxur id <l',Ut prius dixi, 13:/
deretur fcnforium, née omnium quoque porret ecre fono",
,l'um tran[uedor: nam &: qui exterius dl:, aer, poaqu~
Conuerie, nO\1 eos) qui Cunt in al,o aerc,ronos fimtliter tranf...
uehir,red confundlt.
lleque undique percranfic aer.ncque cmm undlg3
ProptereJ autem &. in aqua audimus)ÇI> non in
habet aerem mouenda pars) &. animata) fieur pw
greditur
ad ipful11 congenitum aercrn.
.
Pilla humorem.
fiat non per ingrefTum extemi aeris in au"
Sed ncCj3 in aurcm ,ppccrflexus ••~ando
Jute
hoc contigerit non audit. pccp fi mebranllaborat,
)
lo.Gj'âfu~
aia.
L
\
�S' E
C
s
v N D v
uerit,quemadmodum Jquœ fupra pupiIJa en,peI! fiipatione iotus Conum cmittrote.El1: auttm c6I1gcnit!!'crj,
cum,qui in alio nt,fonum renunciarc.non wim,quonta 010
lis,quando laborauerit.
Non coim [olum)il1quit,non rxtrudie in a:dificarum acrê
!l'l grediens aqua:[ed nrq; in ipfam aurt:m ingreditur,.ppter
tos,qui in ip(a [ullt,Aexus:Gmul étiam per ha:c caufam nos
docet1s-, cur a narura catis auris fada ûr:ne quicqua facile ih
gred:cl1s,aercm,qui in ra ina:dincatus cft,corrumpat,& la:
dat.Ncq, fi membrana bborauerit, qucmadmodum,qua:
furra pu pilla d1:,pdlis,qfi laborauerit,Pupillam uocat,ucl
qua: [Unt ci fubit:da:,parrcs,ue1 qua: ante fam lita:. ca autê
fune & tunicf,& humores.Qyemadmodum ergo,quando
quid eorum laborauerit,non uidemus:fic & quando mcm,
br'lna aliquo morbo lahorauerit,l1on audimus. Vel t:tiam
pu pillam lîmpicu
~ audimdum dt,fecundum confuclUdi,
nem,ipfum u~
foramen. Q!la: fupra iIlam dt aurem pd.
l cm,tunicam,qua: dicitur cornea.Quëadmodum ~rgo,qua
-do ha:c tunica laboraucrit, ud condenrata, uc! qwhufdam
alioqui cicatricihus ex uulncribus in fcirru,:" in ca id~ra
i s,
.non uidcrc cotingit,cum ulublllUm operalloncs penpfam
amplius tranûrc lion posfint,quod ipfa perCpicuitatem ami
ferit: fic quando mcmbrana laborauerit,a t'pore,ue! mor·
.ho nonnihil affcéta;Conol'um operationes non potdc am.
plius CuCcipcrc.
uelUr ,uiam Conat.NeqJ cn im quodcl~
mou et Conat, ~cd
oportct,quod fonat,uiolento iétu moueti. Et proptcrea,mquit,dicum audire uacuo, & fOllante. Vacuo cnim diccbat
audlre,quoniam uacuum aerem exifiimabant:audirnus au
,em contento in aurihus aerc.Soname autem, quod hic.dl:
definitus aer, & femper idem; & fonos tranCmittit, 110n IP'
fe Conans, fed Colum [ecundum [uam perfonarricem facul,
tatem operans.
Vtrumauréfonat)quod uerberatur} ueIquod
uerberar}an etiam ambo,alio aurem modo.
.
P oftquam dixit fonum elfc alicuius ad aliquid, & in~I'
quo,dico autem ucrherâtem & uerberatum, & eum qUI m
tercedit)acrem: hoc meriro qua:ric,quid el1:, qd Coni eR e~c
éfiuum,utrum,quod uerherat,an,quod uerberatur,& dlclt
quod ambo.Illud cnim, An edam ambo, cft & perfc8~m
·clTc diuifiol1cm exponemis, Îlquidrm & uerberans dfe nC'
cerre: eft,quod fonar,&,quod uerberalur, uel Utroc.6:&: pr~
terca iudicamis)Cl' 110n alctrum,Ced utra<}l fadunt fonil
. Sc~
filUttc1qJ,noll eodcm modo.Sed uerberas quidcm,ut)quO
mouetur,& aerem rrudit. Qpod ucrberarur aurem, ut ma'
mns,& ipCum pertranCtre non finells, ut e:x utriu[q; c,~ref'
Sed et audiendiJud non audiendi fignum df) {jone rcfiIiens fonet: &, illud quidem agir:hoc uero pat1~r.
S'auris fcmper fonet)ut cornu. Proprio enim mo F icri autcm poteft,ur utraqJ ineelligamur,& qua: uerbcrar,
8[ qua: uerbcrantur:quando non hoc quidcm ïmobilc ma'
tu fcrupcr mouetur aer)qui dt in auribus.
O!lolliam dixit,Cl> fi congenitusaer,ud mcmbtana non lIet:illud uuo motum:fed utrunqJ motum pulCatur.
En coim fonus motus eius)quod poreIl moue
n ihil affeéta Îlt,non audimus:C:a:pe autem accidit, Ut quauis
horum nihil Îlt,nonnulli tamen ob[urde[cat: Ut quando for ri) eo modo, quo) qu:;e a leuibus refiliunr quant
'
des aliqua antc cOllgenitum actem proieéta,prohibet,ne ci do quis pulfauerir.
(ra impedimcnlum ab externo acre tradatur fonus,Cl> fOllo
Q!lod non alterum efi,quod fonat, Ced utraque,pcr h~C
rum tranfueétriccm facultatcm tcrra non habeat: ue! ft çzd oRcndit. Quollia etlim fonus ('ft mOlus conftipati aeris tall
'aliud eiufmodi contigerit. D icit ergo cITe iudicandum an fa quam rcl1liêtis,ut ,qu~
a quihufdam le01bu8 corporibus r'
na fit auditiua faculras,an nOIl,ue1 aure digito obturata,ud pellumur:hoc autcm a Ccipfo aer faccre no poteft. Oportct
aurc manu opeera. Si cnim ralla fit, bobum quêdam fenti .. e~go
leuc aliquid dfe:,a quo iprum refilirc OPOrtet. Ccd qUOI
mus.Digiti enim ue1 mallUS conilipatio, extcriorcm quen. nram rufs,~t
ipfe rdiliatab aliquo lcoi corpore,ft Il hd Gr,
dam aercm extrudi:,qui in anguRum redadus, &. congeni quod percutlat,& ad leue hoc,& foli dum)condcnfatulll aC
tom pulfans)bôhum facit.Deinde congenitus,ut confueuit rem intcrcip:at,fieri non potd1::c1al il cft,,!, non ab unO fo'
lmnc hôhum ad fenfum tranfmittir. Stcut,inquit,&. qui in 10 rcûlierir , [cd urrifqJ opus cl1: ~&. eo,quod percutit, & cO,
.concauis cornibus ea conceptus aer,fcmper &. ipCc fonum quod p(rcutitur. Qtrod enim utrifC)3 opus cft, hinc quoqu C
.:quendam motus facic,quando mouetur ab externo aere:tu apertum ca.Si eniro non fuerine utraC)31eu:a, &, folida,no J1
mcfccl1s cniro & motus (eri t cornu:Îlc ecgo&. qui ea in au. faciullt fonum. VcÎI lana,uel fpongia a:s pcrcutTcris,fol1 uS
tibus,quando ab externo Cono motus fuerit.Hoc 3Utem di .. non fiat.Nô omn;s ergo acris motus Conus dt,fe:d talis qua
dum el:~tanqum
co ofteodi posat, Cl> fit in auribus acr ,p lis dt,qui a h:uihus.Si enim non fuerim l e uia)q
u~ pcu tiu 1l'
dt, qui cft [oni exterioris fufccptiuus, qui qua ,us:non accruatim refilit aer,Ced in cocauitatibus rerinetU r,
ptiu8.Is l~nim
do aliqua .tatione affeétus cft, Ut 'lui proprio mOtU non mo Ut in murum proieétus globus. Silcuis ~dem
fucrit m u.rus ,
ueatUr,
[ olh~S
in fenfum lion tratjcit.& hinc fit Ut non aud a rdiflemia,& rcpercusfione: ab ro re:mit globus.Sin minus
,ur. Merito autcm qu::rrunt,cur,cum imohilcm in aurihus fa:pe manct in concauieatibus.Sicut rrgo ralia a leuibus rcli
ina:dlncacull1'. acrcm elTe dlxerit)nunc dlcit,q> proprio quo- lium,lIc & aer. Secûdum hoc auccm Colum Cl' an a le:uibLls
dam motu m oueeur aer,qui cR in auribus. Immobilcm au rctorqucatUr, accepit lImilltudinem corurr:, qua: a leuib us
rem fuperius a ccipicndum dc,motum ab alio,pro co quod retorquenrur,ut glohi:non autem eliam [ecundum caufa/ll
dt cundcm fen'lper acrem mallemem in auribus,neq, alias retottionis a fimillbus quoque: nift quis hoc dixcrit, Cl' l1CL~
al i ~d faétulll,ut 10 cOllcauis cornibus, fcd femper manemê globum quis uiolenrcr emittens: una cum co rrudir aer cl1l '
. 1elltcr cxtruCus,& a globo exprelTus,& a muro cll cU
conge
i rum
. ~r.od
aurem remper aer rPptio quo dam mo, ~UI . UlO
tu moueCUr ,clarum e:ft e:x hoc,C)l [ereoo,& tranquillo tem· !It~.r,&
rctortus,una [ccum globum quoqJ cOntrudi:C~
pore: ramenta moue:ri uideantur in ca,qua: cfl: per fe:neftras 10 ilS qua: fe: illinc inuiccm ferium refil t a(r,& motU fon ar •
lucc. Fieri autem pOleR, Ut moueri dicatur congenirus acr, ER cnim fonus motus. pOtCa mo'rum 110n localem dic crc,
. 10
nOIl fecundum locum,(cd uiuificc)motum eo appeUante,ro
fcd opcratione:m.1 lIud autcm,Eius q~od
pOte:a mou erl , ft:
norum tranfucdionem ad fellCum. Et hic (ft ci us proprius calem ~o . tum
cxponcrc oponce, ut ht [otum, Cl' [onUS e 0
rnolUl1,noll fimplicirc:r traCuehcre(hoc cllim extcrior quo'1J operéitlo clUs,quod potcR fccundum locum mouen,eo mli
aer haber)Ced ad fcnfum tranCuchere. ~ando
crgo conge do,quo,qua: rdUlum a leUlbus)ur-globus a muro. Qu~d
J
nitus aer pro more fonos fcnfui rcnunciat:fcnfus aut apprc .. e:tiam in co,qui cft Cecoda lodi, motu audiuerimus, utla~
hendit:clarum ea,<} fana efi facuhas auditiua.
expofuimus,nihil abCurdi. Non enim fiMpliciter oern aerl s
Scd fonus alienus) & non proprius. &. ,pprerea motum Conum diccmus,fcd cum,qui fit a leuibus.
Neque uero quodlibet) Ut diétum eft, fona~,
dicut audire uacuo &. fomme, quod audimus,eo
quod habcc definitum ae.rem •.
Sonus enim qui fadus ca tI1 aunbu.s n5 dl: congwiti ac
ris,nt:c quando nohis aurem . obturan~s
fit ~ombus,
[cd
cKtcriori5 aeri5 uel cum fircpltU externc mgrcdle:ntis.ucl ,0
quod uerberat, & quod uerberatur ut fi quIS
acum acu pulfJuerit.
'
Qloniam dixit duobus rolidis Cc inuicê ferienribus opl/'
dTe ad hoc,ut fiat [onusme quis cxifiimcr, cuiOnod~'"
-
.
'
.
folida
�~lida
D
E ,
A N 1 M
~ le4ia corp'ora fuffrcere ad faciendü fonum: ha:c ad
Idlt,q> 'I~n
folum duo dIe Oportct leuia &: folida,qu<'e foIlum façiat,fed &. cômoderatam magnitudinê ipfa habere
oponct,talem nguram.Si enim ualdc parua: fucrim magni
tU~lnes
,Ut acus,minimum aerem imercipiunt,ut ne fenfills
qUldeOlllt fOllus,Sed quêadmodum in Phylica dixit,cp [or
ma a dennita magnitudine incipit ,ubi aduerfus Democritil
CO~te1dba,infcél
corpufcula refellens.Magnitudinea
enl,m,lI1quit, natura potentia çzdem funt in innnilUm,ut ma
gnltUdlnes,dioiûbiles.Fieri enim pôt,ut,quantn ad propria
I1ftur~m,a
cogitatione &:~l1teUéu
fecetur:et illud in
a ,lud,ldC}3ln lI1f1nitum:forma am allquam habemes ud car
I1~S)el
nerui , eorum nec potentia ad innnitum diuifionem
~ ~l ,t ter poffumus, fed necelIe dt uhimas aliquas partes
~dIUbiles
acclpere,ut deinceps ab illo nOIl amplius diui, alur ln aliud rale,quale ipfum. V t caro quidcm diuidi pôt
ln Partes ,qua: feruent formam carnis: &: il1~ rurfus in alias,
qua: eandem formam feruent. hoc aÛt in innnitum fieri nô
f,0te(è~Cd
in aliquam oino magnitudinem delinit. quam fi
~CUefls)no
amplius feruas carnis formam, RR multâ par
ulcatem.Sicur enim dixi [orma: qucmadmodum ta li tempe
fiatura indigent, ut fubdil:anr: lic ~ ta~
~anitude.
~
:Ut non comingit hoiem uel equll UIllUS dlglU fier!: Fed [JS
CQn10d~ratm
magnitudinê elIe oportel:lic &: aialls IIlRru
ment~flas
partcs,& fimilares,&: oêm,ut femel d,cam!..for,
amln dennita aliqua magnitudine elIe natura frat,utll cft:
ICUt crgo in ils habet fic &: in fonis.Non ois magnltudo,q
ucrb crat,&: qua:
." uerberatur,fonum faclt,ut
'r. d ac~s:l
comC)
d
er,lIam magnitudinê cam haberc oportet. Figura quoqJ
efl:.S 1globus cnim globum attigcrit,nô faciet fO~1U.
()~tcnum
efè enim cp globus glo?um ~m li~nm
alt~ng
~onlam
ergo fu,cie~tm
aere non Imc,wplt, fonu non
Cler.Eorum aUlcm,qul [unt apud nos,artlficlallum globo
r~l)quoniâ
ficri non potdè)ut exaéte tornerur fuprrficies.
~,gl mirum {i globus globum feriens, breuem fonum edil
dtlt.Nam,cum nô {it al-'ud nos exaéte globus,neq; fe exa~
e fecundum fignum attingunt.
A
Sonantium dixit,pro co quod dl:,fonoro.Nam ~m fono
rum differentias diuerû quocj foni fiunt. Sonoril crgo diffc:
rcmias clIc dicit acutü,&: grauem.eas autem cognofci dicit
non in tjs,qui fum 6m potcmiâ,fonis,fcd in ijs, qui funt~m
adum. Q!Ja:.n.fum potentia, .ppemodum ne'IJ funt. Sunt
<.Iuodamodo corum,<1 non funt. Vlluquod'IJ cillm ~m pro
prium aétum &: perfedionê iudicatur. Sicur.n.proprios)in
<.Iuit,colorcs apphendimus: non qfi ~otenia
f~crit
aer pe~;
fpicuus fcd quando aétu:hoc cft, quado Ilium malUs [uerJt:
ftc neq;quando cil: potcntia fonorus, fonorum differêtiam
femimua:fcd quando aétu fuerit,hoc cR, iam fonum admi •.
ferit.Soni enim a coloribus tantum differfit,cp colores funt
"luidem ait) a perfpicuo,& eum altj fint,ipfum mouem:eo.
l'um enim folas operationes perfpicuum tranfuehit.Soni au
tcm non funt alij ab eo,qui aétu pcrfonat,aere,fcd in co fua
habcm conRitutioncm.
Ea autem per tran!laticnem dicun~
a tan$ibiIi
bus.Acutum enim fenfum mouet eXlguo tcpore
rnultum:graue autem multo patum.
, _'
Acutum & graue,& qua:datp fUI1I fonorum dlffercmr:
&. pct translationem,inquit)qua: cft a tang
, b,lt~ua-'pd
ta: [um. In magnitudlOibus.n.qua' funt propne tag1blles,
dl: acutum &: graue:per quorum translationcm dicune, &:
<.Iua: fum in fon is.Acutum.n.diciturin taétu,quod c leritcr
apc:ratur:utgladlOlus acutus,cp celeri 1er pungit.Obtufum
aUlem quod tarde operatur,& ueluci non pungens, [ed uu
dcns,ut piR1lus.~a:cq;
enim ad pungendum apta face~
re uolumus,ea acutis angu1.s facimus. Q)Ja:cü'll aut ad tru
dendum ,obtuCts anguhs.Sic & in Conis acutil quidcm dic~
mus eum,qui ad fenfum uelociter accedit, &: ~mancr.G
uem autem,qui eum obtufo habet protlem,u.q~
ad fcnfum tarde acccdit,& cderiter ceffat:fkut in una fidlll
poftrema,qua: nete dicilUr.cum,n.ipfa fit alijs ma~isten(,
dum pulfatur,propter tenûonem aeré uclociter ferJns,a~u
tisfimum f<lcitfolJum:& paruoquidcm tempore hocfaClC,
diu aurem feruat:ficui arcus duri,&: magis cenû.Eorum.n.
chorda a fagittario tt'fa, deindc remitra, exiguo r~e propter
Sed oporrer) qd uerberatur eire ~quaIe.)
ut aer tcnl10nem
in proprium locum rcuenitur. Quare fagittam
condenfarus reIihat &. concutiatur.
t'xiguo tempore rrufam .ppter hoc ipfum in longe rc:motu
Aequafe dlxic pro cdquod cR,larum. Pulehre aût dixir, fpatin minir.Efi enim maloris uirtutis exiguo 'Re Idem mo
cp Ucrbera Eur la;um cffe oportere: nô oino aurem & quod lIerc,<}i longiori.quod &1n magis inteofis ,hordis côtingir:
larum/cd ~yli1'
Uerberat.Ecû:n.quod ucrÉa,nOl~fei
in minus aùt imenfa uiceuerfa:qucmadmodum fupma Jon
dricum 6cfonus.Caufa aucefi:,cp no rolus acr ab ca,q uer; go quldem tempore,qa cft aeris perlonatorium,mouet,cxi
berac,p~t
incrp~
,qui efi: fere indufb~
i s,~cd
& qui ~
guo aüt fcruat.caufa autem eR,cp fubtilcs çzdem funt,&: no
reliquis cyllt1dri partIbus aer prot~d'lu:
,qUi li ln tenue ah mulwm hiitcs occurrc:ntem ac:rem, celcrius eum mouent.
quod &: aCUlum corpus aduerCum InCldcm, d,ffundltur,& Pra:terc:a cum funt cenC~,&:
a mullo acre nô impedt~,c
110n fonat.Si aiil in latum inciderit:non dlffufus, fed interci lerius properam fuum proprium locum, & reétitudinê re~
Ptus a lwitate &. refericnte duritie,torquetur:& fic rdlliens cipere,cx qua percuffa: mota: Cunt, cp a nnlbus & extremis
fOn<lt.Concu:i aiit eum dicit,non qui fimpl'r a quoLbct rcll contendercmur.Propterea ergo paruo tRe mouent id, qcf
filqt,fed qui in côcauis,&: fonoris intcrp~.emad:o
in aere uim habet per[onatiuam. Diu aUteffi fonum feruar,
dUIll in nola accidlt a calculo pcrcuffa,ea eOlm coculIa,co, 'l? ualde cxtenfa: aerem uehemcnter ferium. V e hementius
~tiur)&:,qn
eiusconatbr~,ü
autem percuffus,repercutit &: ipfe chordam,&: rurfus ab ip
ln has nunc in illas côcaua: nola: {upernClCl ~tes
Incldens, [a repercutilur:idqJlongiori nt tempore, Agitara autê chor
fonun't facit. ce rte li nolam rctinuems,~a
&:,ronus:eo da ,fonus necelIario dlUtius extenditur. Cralf:r aut c hord~,
~ nola 'clIante moueri fimul êt aer mouctl defiOlt. Potefè &: minus intenfa:,ut fupma:,omnino contrariû euenit.Mul
ltaCf!,uc dixi fquale &. p~o lato accipi.Cum.n.dixilIet,q, n5 tum eniro habês occurrentem ac:rem, &: nCq3lic imenfa,&
qUodCù<l3 u~rbeat
& uerberatur, fonat: .neq3.n.fonat acus breuius aerem mouet,&: tardius reuertit. Q.lare &: tardius
ileUm aerbcrâs:tan'éii ut acubu.,s opner~t,
&: ab eis dift~
fonant, neq3 diu fonum extcndunr,C}> neqJ aerc:m u hemê.
iNcret,fubiunxir.Sed oportet,qd uerbetat,clIe a:quale: no ter moueant,necv ualde repercutiant,&: ideo non dlu agira,
lItlCf! tanS:i am acus in~quales
per partes: fed darum eft,cp lur.Id au lem {i non fiat,cderius perit fonus.
~rum
magnitudini & ngu~
~quale
oppofuil, Ut ab eis di
Et fic uelox dl) q uod eft acutum ! ilIud uero,
dirnlNcret.Potefè ailt a:qle,& de 'a:,quato, &: nô arpe~o
au·
graueJed fit ,quide01 illius ,ppter celerirarem m~1
e.& hoc d arû cil: ex hoc q~ d fublunglt, V t aer codefatu~
rell!'
,
d
ru Ilat·A.b afpcris.Il.&ina:qualibus Comlt1Ult,et non cn, tus tabs: hUlus autem proprer tarditacem. Et Uli
detur proportionem habere cum co)quc:'defi Clrl
s rdilJt: :ed ab a:qualibus)q, (lt continuus & un~.
i
(fus
, 'J
SOnantium autem difernt~
in eo, qUl dl pm a taétum,acuto & obtufo. Acucum emm uelui
~Ul1,fon
dedaratur • Sicut enim fine luce non ti pungit.Obtufum aut ueluri rr,udlt, eo qd l11ud
moueat in paruo: hoc uero 10 111ulto. QE~re.
ldentur colores: fic ne<}l fme fono quod dl aClll ~dé
u~t
& gtaue. ,
J
,
côtingat hoc q uidé uelox eifc,illud uero tard~.
10. Gra.cu~
aia.
L
Il
�s
E
c -v
N
D
v s
autem n6 fimpYr'uoeem hominis,red loquélam. V t dixi.n.
in diél:ionis compône uerfalUr ,qua: fit per linguam. Q!lfÛ
~
uerit aucem qui fpiam,in quo differt numerus a metrO. D lC~
mus ergo numerû erre quid generalius:numeri aot fpé~,ec
rnetrum.Si quid enim ca merrum,idefi: & numerus:no lia
aucem & contra. Confideratur enim numerus in iis,qUl pu~
fam pedibus,& manibus. Q!Jando.n.udox, & tarda pcdll
cleuatio,& pofitio,imer [e rônem, & proponionem hm,
humerus.Et hi ne ab horu translatione lafis [yllabarum
tlexio,qua: ad merrorum gnarionem accipitur,pedes aepf
lari [um. Secundum eandem conuellÎcllt1a &in manull,&:
tibiarum,& aliorum eiu[modi pulfatione numuUS appdl a
tus eft,qui ea cômoderatio tcmporis,ï quo fit motus.Nam
{)( in tibijs numerus qU<>q3 confiderarur. T,bia: eniD1 fora rninum alia: quidrm longiori tépore obturant:alia uerO brc
uiori • Et fic rcfon'lmiarum hanc ']uidcm leniorcm, illam
uer? afpcriorem emittum. Et for'lminum alla quidem funt
malora:'llia uero minora.& ha:c quidem fum Imgul<I pro'
~inquora:l1
uero remotiora.& q fum :mguaiora,funt la·
tlonbus acuüora.in pueris itaC}l & III mulierJbus funt uo ctS
a~utiores:Q!J
aût latiora,tardlora.Similiter & q funt
pIUS,fUnt remotioribus acutiora. quora cômoderatlOne , t
harmonia,& me1os:numeru9 aOt udocis,& rardi . (hIOd H1
rc1iquis
quoqJ infi:rumemisl1umerus côfiderarur ,omnibuS
De fono ergo bac fit ratione definitum.
pO
Dixit quid efi: [onus. f.q. motus eius,quod poreftmoueJ aperrum efi:.cômoderata enim dlgilOrum e1~uatIOnc,&:
lardlta
ri eo modo,quo,qua: a leUibus refilium,quâdo repercurre- titione perficitur.Qui ergo in ali:js ca numers,~
nnt: & quomodo fir,nempe q, uerberame aliquo,& uerbe u:m,& ce1eeitatt:m 6guratur.(lYi ailt in orarione, q cft p~o c
tate: Per quodJ.'1' iétus ra ailquorum imer [e folidorû in nuncianda)tïm longum & breue:qui etia metrum [olus dl ;
.-aere,u dwmentiore Jl1 iis aeris dluillone, & côfraél:ione:[ed, tur.Curn tardo aôt proportion cm & conueniemiâ hab cr ~o
gum:cü celen uero breue.non [olum aat in poelicis fcriptI!
'C: oponeat,qua: feriunrur: per quod auditur &
.& quab
confideralur
merrü, fed &: in oratori:js. Dicimus ergo log~
']uomodo tOIl US.
erre
mébrum
uel CUrtÛ & mutilum:& ex eo,q, non [unt CO
Vox autem fonus quidam dl animati.Ex il1ani
rnoderata mébra,non en numerofa oratio. Q!li itac.j de for
matis cnim nihil uoe m edit: fed per fimilitudiné rn~ oratiôls[cripferôt,tradiderat,quor, & qles pedes atfu J1l
uocem emitrere diCuntur,uttlbia,& lyra.
pli ad oraroriü mébrum,hoc reéte dflciam.H ~c quidé in dl
poaquam dl"it de fono, con[equemer & de uoce diff,. gresfione:fed redeamus ad diéèionis comextum.
rit. Vox I:nim fpecies ciè foni.Dlcit ergo uocem quâdam eè
Et qu~cn93
alia ex inanimatis extéfionem
[onum.Non emm ois [onus uox efi:,ûcurÎnal1lmatoru.ncC}J
bcnt)&
concentum,et
fermonern.
enim qUi ex fluébbus,ud uemis nr,ltrepitus,ncC)3 qui ex al ,
Exrenûonem
dixit
pro
eo
qd ea,numerum.Sicut.n.di%Î,
lifts nt lapidibus,fragor,uox,efi::fe.:l animari aliÇls fonus UOx
circa tl2is exréûonem,q plus ud minus, & eorum col1'lO
cft.S ed neC)3 quiuis anim'lti tOClUS UOx cft. ncC)3 cnim qui per
derationem,côllderai numerus. Melos aüt dixit,pro eo 'qd
complofioncm manuu, neq'j qui fit per fcrealii,uel tulIim,
efi,harmoniam,q
circa 'lcuri,&: grauis cômoderatloné LI,r
uox dè, ~ unr ellim ha:c foni,& nô uoccs, [ed uox ea anima
f'ltur:[ermonem
aut
diêtionum compofitionem.
ti [onus,qui per uocales fit panes.Sunt auté uocales partes,
,
pulmo & oiis refpiraliuf partes:& afpera arreria:& Fauce". , Vlderur enirn uox quoqi hxc habere,
o
eH:,inquir,
mufieorum
iarumemorû
[onus
uo
Similis
,
Sed neCV ab ~s quomodocuqJ faêtus [onus uOx efi:. Tums
enim ab lis firm ec oocem diclt emittt re,qui [OsJit.Sed quâ, ']uatenus eius hiit imitationem,q diél:a [unt. darum eft aU
lrm,q, uocem maxime nunc dicit fermoné.circa cam ,111111
do corn imaginatiua figJllficatione ha:c mouemur,tunc de~
mum raêtus ab lis fonus uox dicilur.Q.yomodo autem per folam cOl:llderalur diél:io.ln uoc,i bus enim inarticulatis c~
hfC mfh umenta uOx nt,& in 'lue dlffert UOK a tusfi eo dicê mdos qUidem, & numerus; dlêtlO autem non ita. nam CUl
c
te,progred cmes rClemus.Allimati ergo quidam fO~1US
uox de Pica,ue1 Plltaco dixeris, uel alrjs eJUfmodi, non proprJ
ca.ErH eoim qd'lm ex inal1lmatis uocem edere dlCUulue R ~ft diéi:lo: nifi, fecundum imitationem , & conueniemiaOl,
licur &: in inanimaris. 1
translalÎonem,& fimili tu dine'm quandam dicumur,ut <J~E
MuIta autem animalia uocem non habel1t! ut
UOCI hominis Îlm le quid habe:ant. Ha:c enim tria circa hOI
mln ,s uocern co fideranrur:numerus:harmollia,& dléi:io. &qua=:fanguine carent: &. ex iis} qua=: fanguil1 ell1
V cr[atur nût 1lumerUS circa 'ps prolationis 101lgum)& bre habent)pi1ces.
~
ue.& idee amiqui,q ex uocabbus malori tempore profe/'un
Qyoruam dlxit uocem dfe aiati Conum: non omll' au te
aur in mi nore,breues.Si.n. aiatum uocem haber: Ced funt qdam qua: Uoce carent: hoC
tur ,longas nominauerunr. Q.y~
pm ipCdm naturam .ptulwmus',U1debimus eas,qua: diculle ip[um definit.Non coim fimpfr animata (um uocc prfdl ta ,
longa:,ut H & Cd maiori t~ e prof.erri:breues aUle minore .Ex fcd aialia.& nec oïa animalla,fed ca [ola,qua: habet pul mo
I:orum au rem ad fei nulcem compoftliollc lIumero[um exi, nem,hoc eft,qua:cuC}! reCpirant. Vocis enim maleria cft rc
frir.dt hoc emll) carmilliiHarruonia aüc circa acuti, & gra fpiratus aer,ut ipfe in ,pcdru oftender.NeC}! in[eéèa,ut JJlu
uis comoderatlonem uerfat.Oiéi:io uere uerfalUr circa lyI fc:r,apes,et llml!Jalnec qua: [anguine carent uocem edu ne,
labarum fornatl~
~ exi3Œonem,ex qua eorum,q di~
Ut uermes.Sed neqJ oïa fanguinem habenri;'ut qUfciïcii,'lC
CU11lur,imelligcnna {lgl:lûcacur.:Qiii ergo proprie ha:c ha~
aquatillbus no ancipitem ultam agum Ut pifces. neq3 en lJll
ha uox hurn'lna.eam aUt quodamodo imicalltur & illfrru, hahét pulmonem.& propterea uocem'non emireur.!J(. idc o
ea dicumur & ipCa lim proportionem & ,"7IÀl:J<~
mcnta muGca:~Il
appellari funt,quaû 07<1' ('717\1: 7TOYTEÇ hoc cft uoc~
cpnul:lliemia uoc!: edere.N?n roln en~_umr,&
har, defi:ituti.Sed neqJ ,qua:cuC}J ancipirem uitam ;gunt,ea uoc:
mOlllam imitamur,Ced &: dléèJoncs .S , CJ(l~
';:~rtC
&: qualis fi cmirrum:nam neqJ qua: teaaceam cutem hiit, ut coch1e:t·
c.antllco3)Q dlcilun&: curn IIlfrrumcmls eoelllUnt. Imitant Ile'll qua: 1ll011i01Îs fum tcft<r,Ut cacri,&: mures aranci. El'
1
ijsautCJll
. Pcfitp dixi t,q, fonus actitus ççlhiter mouet fel1flJm,&:
frnfihs faêt~s
in IOllgius m :npus inante:. grauis autem uice
uerfa:nc qliiS eXlalrnar,.:t tl,lndem aCUlUrn Conum celrit~
uel carde moueri:eR. el1Îm :ieris operario illcorporea:incor,
poreurn nurem p.ot) mouetur pm locurn: Ced aCUlUS dicitur
fOllus,acule r'Aloueri aerê cuius ca op eracio, llrniliter & rar
~us:e1
ho<; ergo figl~at
~er hoc quod dicir, [ed fit quidé
rar,
dhus prC'Jpter cderitatcm motus talis:huius uero ,pl.~r
dilate',n,pro co quod eft,p'~
cderiratem eius,quod mouet,
cor',",oris"in quo ea, talis fit & motus fenfus a [ono: uc! q"
o~Jmadu
in tangibillbus,ptraciem in magnitudini.
,b us fit uelox ab eis diuillo,&: dt aliud quid em dIe acutUm;
al:ud autem ab eis uelocitcr 'corpus diuidi . Hoc enim illud
ccnfequitur:& accidit acmo cderirer diuidere. Acutil enim
er'lt,ctiam nô operans,Sim:lJtcr & in obtufo.Sic &: in uoce
acut'l 'lliud quidem dt acutum:hoc autcm com:nglc,ut au,
ditum moueat celel'itcr. Simili ter autem & tardum ï graui.
IIlud autem Q!..Iare comingit hoc qui dé ue10x dfe. illuq ue
ro rardum permde cft ac'l' ha:c (lm accidens habenr uclox
& tardum:& non fun: eorum [ubfi:anria.Accidit auré acu,
to quidem celeriter mouere,ur gladiolo: q, ei ab exiguo cor
pore. occul'ratUr: obtuCo aUtl:m tarde, Ut piaillo, quo,d ci a
nmlro corpore occurraLUr.
fi:
Ct
Pfi
l
na
nt
I
1
�~S,autemCJ
D
A' N 1 M ' A
E
:ll1cipicc:m uitam agunc,uocê eJunc &: fluui.a fiici,blandiês mouet caudam.Et,ut remet didi,cum talcm.
tilts equus, &. cl'ocodllus. Dicitur ellim &. h:c breuê,&. exl- uel talcm rypum 6m imaginationëj!ufeeperint, diuerCas uo
itaqJ uoces Î1gnificatiua: aiz affeéèuum.Nâ
tua,m UOc(m ede:re.Oubicauerir,autem qllifpiam,qûo dica ces edunt.~
cum cibum appc:tunt,quada uoce uruntur:& alia edum uo
cUr 1,I1feéèa uoct: 110n edere.Q.Jid dt enim ci cadis uocali~s<
~In&
mu{ce inter uolandum non minimù bobum edoe. cem,cum triltitla afficiuntur:11:a,cum l-a:ramur. Tusfis ailt
1.)1C0 e:rgo no~
tire uocem eorum uocalem foni emisl1onê. qua: fit per exitum fpiricus per afperam arrc:riâ, no elt uox.
,IIC 'll enim per uocalla hxc inChumenca fiunt. EH enim qllf ,Differe cniro &. mô generationis,&. fine. Modo çtdem gna
~fm
pellicula circa fupertlciem Cub peéèore cicadarum,èj tiol1ls,q> in uoce,qui cxtruditur fpiritus:, fenfim &. 6m nam
a IS,Uerberantes,& intercepcum acrem exprimêccs, fonum cgredlens,percutit ordinate eum,qui elt in afpera arteria,&:
emlttunt.Simil,ter &. mur. a: afperis ai ls pcrcuticntes fonat; ipfam arceria.& ille paulatim ewfus,&: a pc:rcutientc, &: ab
afpera arteria,Conat numeroCe:fit en:m u.,lente aiali.In tuf.
nantes cer c bombum emittere deÜnunt.
, Idq; non circa rônem, fiquidem aeris motus dt ûentibus aUt fpiritus, Ut qui pra:ter nam mouet, acc:ruacim
inordinate e thor,.ce rgreditur, &. feipCum quoqJ ferit,&:
r~nu
s .fed
qui dICline uocem edere) ut in Ache100 &:
id qd eft in aCpd-a arteria.Cum enim humidum pr:Etcr naS
, ~I[Ccs)branhi
fonat,ucl aliquo alio eiufmodi.
in ehoraee ;madil fuerit,id na uule p fpimü extrudere.Oe,
. PoQ{l d'xil piCces non habere uocê,huius ipûus câm rub inde cum non ualct fpi ri tuS id excrudere ip[e ab eo repercu
lunXlt:SI.n.inquir,m oltéfum eltanis motus fonus clt: uox tilur,&: Cxpc enixus interriipitur. V nde fic etlâ corpol is con
.aucem dt fonus quidam:in acre aue \10.11 degullt pifces, Ced cusno.! pfum afit interrumpi &: concuti,fignum elt,'l>. n~
ln aqua:merieo uocein,non hfit,uc qui non aerem moudit, ualet Cpiritus exeruderc adiaccntia.Ee qfi laborat altqUis tn,
fcd aquam.Et cX'f,s,q utrobi'll indCcrml1at
. uint,q~
Elâmatione:Cpiritus, qui elt circa Ihoracem in anguftias re~ncp
UOcem hiic non po(func uocê in aqua cmletere. NeCV dac1us,dlfflcultatis anhditus, &. inordinati per tusûm mo·
tnim .\10S curl1 aqu~
Cubierimus,cdcre uocé po'!umus.Sc:d tUs câ eft. Hac itaqJ rône dlffert cusfis a uocr,& fiJlc,q> 11011
&: qUI dicumu( uocem edere in Achetoo, magOl Cunt ,quos fic cum imaginatione.non en:m alicu;us l1gn,ficand i gratia.
l],uidam uocê emittere exi((lmât,qfi circa aq fuerint fuperfi fed fic coaéèe.nill pm aliquâ eonuentioncm fiat,ut fi cxcrca
(lem. D lcit c:rgo no oportcre eX1Cbmare cos uocê
, em~tr.
uc:ro,uelwsl1uero,hoc Îlgn:6cabo.tul1c enim &. ea uoccs li
le~.Ipr
uoca lia mébra fOllÔ faciunt, fcd ~m allquc bl'an dam [unt.Sic ergo,ue pauCis compleéèar ,1\Cet dlcere uocé
Chlarum moul.Q!lado.n.ii circa aq Cupel'ficiem natat,CUm
c(fe aial s Conum,per uocales partes cum Imaginatiollc fa.rnag!1i Îtllt,& multum aqu:E illcercipiant,deinde branchias dum,imaginatione.f.1l1'cu ius rei l'lgoifi anda: gralia.Q ua
honttahitl1t,aquarn emÎnunc,&: emiffone rUtban:e
~ 'i3 tur. re &: in thorace inrpiratum acrem paulatim mouemus,pro
ata al \ld aetis intcwpir, qUlléèu aq expreffus Conat et hoc ut degerimus!:Om ccleritate, uel cardieau! loqul. Ha:c icat}1
~Q . do ulc.lencur illi u cern emittere, ut de muCcis, &: cicadis funt uod.!. inftrumêta.Sermonis aurem lingua,palalum, dé
IX\1us.~
are r.xtra aialtlc fonus,&. non per infhumenta tes. T aliter enim,&. taliter uocé edenté fpll itum per quâdâ
tloc~
i a.&
10 tal,bus IIPr cuenir,ul in columbis, qu:v. uolates eiuCmodi circuadionem l' ngua figurans, /lc diéèiones fam.
~ IOnam,Similis ergo e(( is Conus ptaufui,qui fit p manus. . Q!lare qUlbufcù'l31ingua fupra modum uel relaxata,ue! al
~
arc fi &: fcari uocem eciere dicOlUr,idem de ~s exifiimâ. ligata (ft,q non loqui,uclnô articulaee loqui pcfi'UI1I: cum
u~
d111lud auré, Vei al quoalo e'uCmodi,adiecir,'l> con ) Ilgua non ampl us posl1t pm rationem m lt s fac re, per
llnglt non folum branchlarü contraéèione eos diéio mo [o. quo uox tlguratur.S icut n.in tibiis,&. lIllt1ftrumemis mu,
ttate:Ced & ore aquam excipientfs,& cum Itrepiru extrudé ficis,qui per lItres,uel corpt,Js in tibias efflatUT,fpiritü,&. tah
.te!,Certe curn funcin profundo,non fonat. Fkri enim non ter,ue! tal ter fonat,figurantes dlgiti,in didiones adaptant:
Por,ut in aqua I1t Con us. Propterea ergo,ut iam dixi, {j!n aq fic &. 1ngua eum,qUl ex Ihorace ematur,&. ad arteriam [0'
ltIanus IÎmul percu«ims,n6
' [onat.Efè~ql;
qUldcm nat,in d'.;.'èionc3 6gurat. V ndt: &. Irration lia aiall3,qm ani,
(onOI'um tranfportatrix, [cd q COllum non ematlt.
• mam ronalem non habcnr,rcmi{fam liOguam,&. labra dimim ca opus habebant ad lingua: minifie, VOX aut dl aialisfonus)& non êjltbec plfce.Seçl duéla hi't.ne~
,rium.
Vilde
&.
ex
uolueribus,quxcut}1lingua: &. genarum
qffi quodcunCj3 fonas ucrbecite aliquo)& ~aligd)ct
&: fp eciem hfi, homiOlbus perÎlmllem,ncc
in aliq uo fonac: id aut eft aer:ea fola uoce menço ,compol1ciollem
ualde hiautc,polfum imitari fermonê,cuiuCmodi Cum piCa:,
ediderint qure aerem fufcipiunt.
. &: pl1taci,& limilia. Sed qm quodcucp ronat,uerberâte ali.
Po((Çï difcreuit ea,q uocem cdunt,ab OS, qU:E non edut: quo,&: ahqUld,&: in aliquo fon al:ahquo çtdem,quod pel cu
&: ex tjs ad uocis rônem tradendam ingrefi'us efhuult dell1- tl :aliquid uero,qd percutitur:h qu aue IpCe declarauit di.
ceps eius q clt propric,uocis rôné tradere.Eam aur ab ali]s cms.ld eft aUt aer.Si ât fic fit fOllus,meritO qCUll'l3 pulmo
,fonis du~l'r
difcernir,&: ex mé gfiaeionis,&: ex fine. Ex mo.
mm n ~n hfir,&.,qu:E II I aquis degunt,uocé lion habmt.
do ica'l3 gfiationis,q, uox quidcm fit expirato acre exprdTo
Materia coim} eo quod rcfpirat, utitur naCUra
Contraéè~e
thoracis,vm c:am,qux illi illdt, Conatiuam fa.
cultem &: in afperam arceriâ ineidc:me,&in eum,qui in illa ad duo opera: guéldmodum lingua adguflum
dt inte;eepcus ae:rë:qui dc:nfo iéèu infraéèus,reeorrus,&. ui. & ad fermon.~u
gufius guidcm (fi ne~
bralus eohxr;tern acrem ad audieu uC'll percutÏt. Elt cnim cdfarium) unde & plunbus in 'fi: Sermo \lutcm
Otis hi~tus
qui elt ad radicem ufqilingua:, gula. Illine autc & interpretatio)ur bene fit. fic & fL iritu,& ad cal~
~uo
uafa f~runt:hoc
quidc:m ad thoracë,quod afpera arte rem)qui dt intus, ut neceffarium: caùfaauccm in
tICldicitur:altc:ru'rn aut [ecus te:ndine:m ufqJ ad uêmculum,
aliis dicet!& ad uocem) ut fit) q uod bene dl. RefI
qU,od dicitur œCophagus. pcr œ(f~phagu
it~'l
t ciboru
pirationi autem infhumentum gutrur.cuius aUI
adl~s:pcr
afperam afit,Cprusq~
fit 6~ I1f~Hatonem,&:
C:lt~raionem.
~i
çtdem dldo mo c:~plrus
faCl~
fonum. tem gratia hc:ecquoCj) pars eft)pulmo.
Q mdi xit ca aiall3 uoee uti,q reCp,ram: c(( aur refpiratio
qUI uo_x,dieitur,qii fit cum aliqua Imaglllauoe Î1gl~c
~ tI~a.
pades alius quidam ufus in lis, q re[pirant:quo ad uo
nem
El(?'I~
19irur gfiaüonis hac rone dlffert uox ab a~q s lom s~
cofen,pet Ita:c_dli~.Suonq
Q,UI,Cll'l3 cnim funi no funt aialium,uel,quod magl$ e((,ant cem quoq; r , cCp~rato
ÇIdem ad hoc,
ltIalium quidem funt:fed nOIl per j5dida uocalia IOltrumê. ' lmguam f e ~ lt na ad duo opera:quolll alc~u
Ct
hfi
r
gultus:alcfTum
aOC
ad
hoc,ut bene
ta filt~,no
funt uoees,Ex fine aÎlt,'l' u:,x, fit p aliq ue~
ani Uf tint COl1tert ris
"
) ~,
.
OIlt,rermo:Sic 8( rc(piratiois duo frc1topr:ra, q u orl~um
~al
Impulfum ad ~liqu.d1gt6can
Itaq3 &._cum ~ma.
?lnnatlo:.~re .
&: mauonalium fonl , uoces.CoparCrtrm qUldem ad hoc,ut fit:altcrü uero,utb en - ûc. S;o npedm.l1.
. qUI.t,fucm perfequens ululat.Nam &: canis, quâdo habec Obi ucndlcat na &: IDeo iifdeJTl in plu rtbus utltur.Nalura er
ad (! l'noê.~ri
1ItIagUlationcm alicniJ latr;:q~
autcm famiharis &. dome. &0 lillgua udtur & ad [UCCO ru ufm~ct
) l().Gra.[L1l! aia.
L iij
o
?
-
\
,
�S E
c
V .N D
alterurn quidern ad hoc,ut fint,côduci:na fine alimento ui,
ui nô potdl. Sermo aut ad hoc,ut bene fit, Hinc.\1. fit aiat,
'Juod focietatc ddeétac, & curn ali)s côicat, hô:& per eum
doêti,&: fcia pra:dlti a pceptonb 9 reddimur.Propterea gU/
flus idem cfl: in oibus aialibus:fcrmo ami: non in oibus: Cl'd
neC}3 oino uox:fed in perfeêt,orihus.S.'CUt ergo in lingua ha
bet,ita & in refpiratione.Nam & ad interni caloris rl'frigera
tionem confert,quod é (laf opus neceffariü.Namad hoc,u'[
fine rcfpiraneibus côfen, ut in libris diêtum efr de partibus
aialium,& in traêtatu de rerpiratione,& expiratiôe. ad qua:.
l'tiam differt, Ut qui fic in ilIis diéiuruG. Opus coim, inSlt,he[
&: pulmo refpiratione,ut qui fit fm naturam calidior in pl'.
ddhibuli aiallbus,eo q> fit cordi fu ppofilus: & multo pnus
c;or.ab eo.n.in pulmone quoC}3 calidli nimisabundat. Pro ...
pterea ergo dixit primo refrigl'ratione opus hrc eum,qui dt
circa cor ,locum.refrigerat mim ipm per p~lmone
re[pi.
l"alum aerem recipienti:,& .ppria refrlgerauone Illud quocjl
refrigerante.Hic l'A: ergo necdfarius r:fpirationis uCus,SI ad
hoc ut fint aialibus confen.Confere am &: ad fermontm,SI
nobis inca' ad hOC,Ul b ene fimus.Î1quidê & uox ad fermo.
nem. Vox.n.eA: ma Cermonis. Vocis autem ma é expira rus
aer. EA: autem di etfeêtiua na.lnfirumêlaria uero afpera ar
teria.Eft.o.ueluti tibia. cene iuuenes Çldem fum uocaliores:
u t qui l'am ienem habdit: CUllt autcD1 renes minus uocales:
Ut qui l'am habeant afperam.FiOdlis aUt) flgnificatio. Aiali
cnim uocis finis cfi:,ut per cam <1ia: motus &: habitus I1gnifi
cet. Sermonis autem roa quidem,ut diêtum eA:,uox efi.elfe
étiua autem ca,tonalis aia.infirumëlaria uero,lingua, &: pa
latum,&: dentes:Finalis ucro,mentis côceptuü fignificatio.
Vocis aûe infirumcmfi l'fi: guttur,qd Gr~ce
",~Ii-€.q>uy
~
autem fœm ini no goe quandoq; diClC,& û.gnificat fa . u~ es. e~
autem fUllt uafius ilIe hiatus,qui l'A: poft lgu~
radlCe:qua
do uero mafculino,/1gfiat laryngem,feu gutlur,ficut et hic.
EII: aot larynx feu guttur aCpcr'f aheria: ex~rmu:qd
a tri
b us chartilaginibus côtinetur:ab ea qUa! dr arytalloeldes:a
c1ypeiforrni:&: ab ea,q efi: inomlat.Q;
l ~ Qdem extnf~
&. contraêta: ab Qs,qui ilIic funt, mufculls uocé côponunr.
A tall enim horum côtraêtione,& extéuone, ue! magis,uel
minus formatur uox pm aCUlum,&: graue:& u qua alia for
ma circa eam côlldc:ratur:ucut a lingua,&: palato,& demi,
bus formatur fermo. Vocis ergo infi:rumecum,ut paucis tO
tum abfoluam,dfe dlcit arperam arteriam.Huiuli.n.prind.
pium efi pharynx,feu larynx,feu guttUr,ut ipfe dixit.Cuius
pars efi,puimo. Proprrr pulmollë.n.
aor gratia ha:c quo~
ait faêta effe arperam arteria,Si pharyllgem appellauir:ur 12
cam ingrediens fpiritus eum refrigew: Ql3:C~}
enim h~[
pulmonc,ea hnr quo~
arpe~m
artetla. Qla;,Cll'l3 ~ rgo
hm
pulmoné,afpera arteTla refrlgcrat ur eOl'um,qd l'fi: lntUS,ca
lidum illgrediemc acre. Pifas aiir per branchias refrigcrât
caiidum,cjd eA:imus,eas CÔtrahentes ,er aqua admittemrs.
Oyare puimollc nô indigent,&: alioqui aquatilia non ualdc
opus hiir,ut exterius IOgredlarur frigidum,ut refrigeremur.
N am cum l'a aqua circûfiet, ipfo taêtu refrigerationê facie.
Si autem &: eo,qui efi: il1 ,pfundo,frig,di adieu opus hab ea t,
per Qranchias hoc faciu IH conc,raêtas,& extenfas.
I~ilc
enim parte plurimum habent calidi pedel
firia animalia.refpiratione auté opus habec)& qui
cft circa cor)ocus primus.
Pedell:ria,i nquit,aialla,q pulmones hnr/uperant aquarj
lia in ca,<1 eft in pulmone,calidirare.Nam cO pulmonê non
habeant,neC}3 eam,qin co dl,catldltarê habrbullC. Pulmo .
nem.l1.non hfil:qnl,ncC}3 cor.Qu a: cnim cor hnt,pulmoné
'q u0'l3 hot. Non opr~ct
autê exiL1:imarc: eum hoc dierre Cl'
funt calidiora pc:deitrla aquatl1lbus:fcd hac parte ealidiora:
qm,ut dixi,n6 hfit illa p~tonë.
Sunr.ll.qdam aquatilia pc:
dc:fhibu8na calidor.~quUnt
cme piCera quida arena
'
&. limofa oJa:qua: pedeitria non COIlCOquUnt.
QBare neceiTe dl} fO intro refpirante > ingredi
aerem.
v s
i ~nis
côe g~nus
rtrpirario. Hj~
Infpirationis &: expirat
ita'l3 refpir:ir, dixir,pro c:o,qd eA:,infpiranre aiali,mcdfe ~Iè
ingredl acrê in eum,qui dl: circa cor,primü loeum.ls eru.~
cil: primus, qui in frigidatione indigee. FOl1s.ll.innatlcahdl
cA: cor.Qm aUlcm ci efi fupcrpoÛtus pulmo,& ex t'O ul ,
tom calidi recipit: ipee quoC}3 infrigidarione indiget.PrlmO
crgo cor refrigeratione ind'get:,ppter iprum aUlem &: pul,
·mo PerinCpirarionem ergo rdrigeratur:pcrexpirationcm
autem fuliglnofa excrementa exccrnul1lur.
n:
. QEare iétus refpirati aeris ab ea qdl in iIlis paF
tibus,aia ad eamA dieitur artei~)
uox dl. Non
enim omnis animalis fonus uox dl) fieut dixit.cft
enim Iingua fonare, Ut qui tusfiunt . Sed op~tc
&. animatum eiTe, quod uerberat curn imagmal
tione aliqua.
'
Hic uocem dennie a mû gnationis. Primum.n.uox r,i~
quit,iéi:us expirati aeris ad aCpera artel'ia,ab ea,<1 efi: in fpl.rl
tu,& in thoracc,animall facultate.,A ddee autem edam det.1l
ceps de6nitioni id,cuius caufa,dicens:cp ucrbqans eitanl'
matum,ut hoc cum aliqua imaginatione faciat.Q.!Jare talls
quoC{3 cfi: fonus fignificatiuus,dico autem uOx.
Significatiuus enim quidam (onus eft uox, el
non refpirati aeris,ut tuifis:fed illo uerberat cum,
qui dl in arteria)ad ipfam.
,
Duobus modis,ut iâ dlxi,feparat tusfim a uoce &: a fint.
cp non lignincatiua,red coada fm aliquê fit affedum,et ~
nô iq oibus /1fcm habet uoci gnationem. In uoce enim qUI
ex rhorace rxprimitur [pi~tus,
paulatim incidês infpirituJ1l
in afpera arteria incerceplum,percutit ad ip[am arreria ipm
côpr
i me~s:
~ fic ca p-~ uf~
ab illo, qui cft in ipfa [pirlU,~t
fonu8,9 ul l'fi 111 uoce.F Il am articulatus, quando ex arterl:t
concauttate tu~m
acrem cirea fauces lingua taliter, ud
rallter figuraet~.I1
tusû aUlem eXlruditur quidem ex th~'
raee,fed aceruaum : & non Colum percutir eum, qui rflm
afpera anerla,aerem ) Ctd & ab eo percutitur: &: ali;. nunc,
ut iam pr~di
x i.
Signum autf.m) quod non posfit edere uocertl
rcfpirans)neque expirans,fed detinens. cum enirtl
mouet retinens.
.
Refpirantem inquit,pro eo,quod ê,infpirarem.Generali
cnim n-oie.pro fpeci ali ufus efi:.~
Ji d ergo,inquie,q> expir~'
tus aer faCituOcem (,Signum alTt,cp nô posfit uocé edens III
fpirare,q> egreditur fpiritus,& fi alij ingredienti obuius fut
rit,interrilp:eur.Non (olü aÛt,iquit,firri non pôt,ut infpt~
qui uocem edit,[ed neC}3 Ut expiret.Atqui hoc ipfum expira
tiurn fit uox,Et hanc dicit giionem uocis expiratum arreOl.
Forcaffe ergo illud dicit,cp accruatim expiranleéi nÔ polfu'
mus uoce edere. D enfa.ll.expiratione con[umitur fpiritU!'
& nOIl pr~us
uoeé edere ~ofums,
Si aliud infpirauerim uS:
quod explratum CubCefUiet ad uocis gnarionê. Tragœ dOS
itaC]3 admiramuf,qui carmina fine imerruptione cum uche
menria eXlendum,cp diu eis [ufficit fpiritus. Q uod aut~
{je
hab et hi ipft declarallt,qn fum câtaturi,multo prius fpirtl.L1 ;
infpirames,& uc uocem emitterc incipiemes Ut cis futfI'13 C
cil'ca expirationê.Qyare neC]3 une refpiratiôe'diu loqui po('
fumus,eo cp pfumat Cpiritus,qui efi: in thora ce. Opus cr~o
habemus prius alium inCpirare ad fubminiQrationc UO'19.
Fieri 'lOt non pÔt,ut amuI infpiremus,& loquam ur. Na.1ll
neC}3 fie ri potefi:,ut ftmul infpiremus,& expiremus.Ei cn l'!'
comraria mouet,Ç'j retiner. QEi.n.efi: uocé editUrus,retln es
cum,qui cfi: in thorace,fpirilUm,mouet eum,qui dt;n ar tC '
ria.Conueniemia aûr &: .pportionê habet qui in a(pera ar,t '
ria inrercipitur fpiritUs ,cum eo acre, qui ;na:d
l ficatu~
ln
auribus: nia, quod is quidcm , qui efi: in auribus, cR: ull ' ,
mobilis,& Cemper idem:Qyi dl autcm in aCpera arterJa,cf'
..
aliquando alius.
cà
CIarum dl enim, cur& pifces fint muti!(1Ô cOI
babent laryngemleu guttur; quia aerem non {Ut',
.
C,ipiu"t
�.A: N
-1")
-Ni A
fcipiunt)neque refpirant. Sed &. qui dicunt pi(ces cem,q funt ignea. efr autc:m ignis [ubtilisl1mus,ut in corpo
uocern ernittere)ercit.Sed propret quam caufarn.. ribus incorporeus. Audieus auté circa [OIlOS, qui fune aeris.
t]ui di ignegdem crasÎtor,rdiS}s uero [ubtilior. inane i(acv
abus traétatus.
quidam exifrimat dkaerem. Gufrus autc circa fuccos,qui
El( prœdiéHs clara efè di propter èfj pi[ces [unt mUt;: ~ ; ru nt aquœ:fuccis colm uehiculum efr humidum. Tadus uc
UOx ex expirato fit [piritu,in afperam arceria incübente:qm 'r o circa folida,&. terrefrria,Ineer h:!:c aUlem quatuor olfa,
en
~ e c pulmonem hric ,cuius gra hœc pars efi,merito funt mll
tl.bt quiéunC}) inquit,eos uocê edere exifrimane,q, in' Ache
100 fonene pifces,q fallune. [onum uoc€: elfe putantes. [unt
aue~
, S}dam,qui
dicue pifces quoC}3 rc:fpirare: &. ~ea
non
lJ~th
conaturonden,q, dl aerin mari, efr aÛt hoc falfum.
SI.n.Oi:rc:m refpiral'ée pifces, cil [Unt in aqua:cur non pi[ces
~
ln aere ùiuûeè licue nec nos in aqua.ne'l3.I1,bran chia:
u IClUne ad attrahendo imro aerem. V nde cum breui e~
fu~c:rint,
pereune. Propterea eego quia nec mfpirare,nec
r~fplae
poff\Jl1t,merito uoc€: non edum.Ee alioqui,qüo fie
!l potdè,ut aer {jt in aquaèneC}) enim aeri na infitum cfr, ut
!" aquOi fubfidat. D eclarant auté inflati utees, &. amphor:r
l~a1e,q
fupernatant,&. bulla:,q fiunt,ubi parua aeris parttcula Intercepta efr.Propcer <Ïi autem cam,dl: alius crada ..
tus Vel dicit cam propcer cl fallulltur,&. adducunt, ut uo,
~
edc:-re exifrimem:ud pot!U~
.pte~
Sj cam, non f~pirat.
UIUS autcm cam quo'l1 dlxlt II1llbrls de ~t,bus
alallUm.
hC:q! eni",! fufficie cis,q fit ex aerc,fl?~o:
i~eo
nô ha
elle rcfplratiuas acris partes. ne<lJ emm hm clrcofrantem
aer,em:fed aqua ds hunc u[um j5bet,qu:r iuxta ronem refpi
~t aeris ab eis per cranchias attrah,itur.,&.exp,U ~ufs
I ~.
e~ quz fanguine carcnt refrigeratlone tndlgct,eo '1' ln els
110n tantum calidi. TnCeda aôt,ut iam diximus,per fciffu
~ai,
quid opus fit,refrigeramur.&. ea quidem, uel omnia,
.
t Rlagna ex pa rte,fanguine carent.
dus efr medius, qui circa uapores uerfat,& medq cuiu{da
uel illtet (enam &.
generis cOtpus.QEi quidem fum !l1ed~
ignem,uc ficca cxhala(io:uel inter aerem &. aqua, ut humi,
da.Sic aile & Plato,[eâidum didum d'morum ordin€:,fc:n
fus uniufcuiurq3 f(cernit & definil. lute ergo cum mediâ 10
cum odotatus habeac,mediam quoC}3 de eo fecit dodrina.
Diciutgo,'1' odoratus ratio dl: reliquis fenl1bus minus de,
finitufacllis.& idwodorabilium quoq3 ratio nô efi apetta.
Huius autem ob[curitatis,& icertitudinis caufam elfe dici(::
Cl' hunc fen[um non habeamus exa,dum
,~ ed muItis al1lma
libusdeterioté.Sicut enim tadu reltqua ola ruperamus: fic
in hoc inferiores fumus.D eclarant aue & ucftigalcs cancs.
&. qdam uolucres,qu œ a longo inceruallo olfaciullt.
V duc,inquit,LacCl1f gradil fagacis cauis. &. rl[um~
Non pernix pedibus fur(um lcpus aufugit illum.
Propterea crgo dico,quod obfcuturn, &. pro aliorum [en.
Cuum ratione exiguum habeamus odoratum. In alijs quidé
fcnftbus,folum, quod fcnûlium genus unÎCuiquc fit fenfui
fubiedum,cognofcimus.fed & quœ fune fpeci es fub gc:ne,
re.Scimus enim colorem elfe genus uiûbilium, &. huius ge
ncris fpecies exacte difcernimus:uc album.nigrum, rubrü.
fufcum,&. alia. Simlileer &. in auditu, genuB quidem foni:fpecies uero,acueus: grauis. Simili ter in gufrablhbus genu8
quidem fueci:fpecics autem dulce, &. amarum: &. reliqua~
Et in ta~ gibl
j bus quidem genus no efr apenum:neC}) enim
ilabemus
uno
nomine appdlalum. Quamobrem &. de co
, Deodoreautem &. odrabil,p~és
minus
dubitat
an
fit
unus
fenru s, an mulei, quia fieri non potcfi Ut
~fintu
facile efi.NeC}3 ennll clarum efi,cuiufmo/
t<lngibllia uno genere comprehendamus: eum fine mulez
fI <;Id fit odor)ta ut fonus) ue! lux, uel color. Cau fecund um fpecies oppofieioncs: corum quidem cette fpe:
aaUtem dl,'} hune fenfum non habemus exaéhl, des funt ualde manifeftz:calidum;frlgidum:ficcum:humi,
[ed tnultis aialibus deterioré.Horno.n.male odol dum:graue:leue:durum:molle:& reliqua.ln odoracu ueto
~atur:e
ex odorabilibus nihil fentit pter id,qd cft no fol um quod fte odorabilium genus ignoramus :fed neC})
ilucundurn,& qd molefium:cum non fit exaé(um quœ Ge recundum fpeciem ipforum dlfferemia, cognofd.·
fenforium. Rationi autem confentaneum dl , Be. mus. Vilde nC<}3 c:a nom inarc polfumus,Q!lado cnlm odo
<IU~
duris funr oc ulis fic colores fenrire,nec eis eé rabi[ia dicimus,ea denomina[iue a rcnru nominamus: fleur
aperras colorum dif&rentias, prxter quam co, &. co!ores,uiflbilia:& (uccos,gul'tabilla;& [ollos,audibilia.
-Ba en im nomina non funt naeurœ fenfilium, fed eorum ad
quod dl terribile) & co, quod cfl tutum J & mCI fen[us
habitudinis.Coloribus enim per Ce inefr,ut fint colo,
tum non afferens • Sicautem odores quo~
genus re:s.l:tfi enim nô fit uiCus,qui eos apphelldat,fullt nihilomi,
hominum.
,nus colorc:s. V t fint autem uiûbilia, eis in dl: in habicudine»
De odoratu & odorabilibus dodrinam media colloca. quœ cfl: ad uiCus,Sic &. qU<lndo dicimus odorabilia,&. tan ..
\lit:tertiam Ç}dem a uifu ~audit:prom
~,Ût
guftu,& ta, gibilia, nomina dicimus habicudinis eorum, quam habeot
ad fen[us:eorum quidem natura: Îtgnifieatiuum Ilomê oul, :
~u.:id'l1,qm
O1ediam fottltus efr allorum nam~
&. 601 o~.
tationes &. f<cundum fu l5ta.fecundum operauones ÇJdem, Jum habemus,ûcut in uifibilibus, coloré &. in guflabil,bu;::
<}> uifus . ~ funt lôgisfime,apphendit; auditus autem &. ipfe ruecos,&. audibillbus,follos.S ed in tangibll bus quidem,et
ft cômune non nominatum cfl:, unaquœC}) cene [pecies di,
'<1uidecr:,q longe funt:fed minus uifu. Ne~
enim ex eodc~
fceruieuf,ut frigidum:calidum:molle:durum: &. rcliqua.1n
~Patio,ex
quo uldemus,ab codem quoq; ,fonos aud',ms.~e
ItaC{J in Meteoris dicebatur,'1' ~ea
tonltru pofrerlUs audl. ,odorabillbus uero, neC}) cômunis eorum natura, quœnam
ftt,nobis cognita efr, neC}) unaquœque fpecies. Di[ccrnere,.
trlus:fulg ur autcm prius uidem,us:q, citius uiderc 1 fij aud~re
PO!{umus.Spiritu cnim nubcs Irun:tpe~
fit tomr~:
c,x Ir· cnim odorabilia fecundum fpcciem non poffumus: folo ;1jU
alhfio. tem iucundo, &. molcfto difcernimus, nefcienees quœnam
l'Ilptio nc aOt fpiritus aeceditur:ilcut ln lapdbus,q~
odorabilis proprieras nos uoluptateaffccit ud moleilia»
Il~,&
confradione ignem ac~d':.n
Cum ~rgo
prlma~
t~
ucrbi gra,.
Illtru genc:rationem habeat,pnmu fulgur U1demus: Cl' UICU8 fteur in coloribus fcimus:Q.lod hic quidé c~lor,
Ot acutior,&. q funt remotiora magis apphendat,Sj auditus tia,ualde albus molefl:us fuic,niger autem nô ett fenfui ..ao ...
quidem fuccus delc:état: amarilS a:.J.
~.pPtera
fado tonÎtru fiatim fulgur quo'lJ audlmus.ma, lc:frus:& quod dulci~
~.
cnim opus habet auditus, uc proin~ul
aer a fon~
affi tem molc:fria afficit.Similiter &: in Conis &: alijs.Bene 0'1ens
enim &. male olens noo fUnt nomina ;aeurz, qnœ lX cis
aatur,ut Ctc eum apprehendat.Et in reml~atIOn,f
qUIs ~o,
l'enfUI incfr.Sicut&: in uifibilibus dicimus formo,{um,&'
ge fU~rit,ubla
prius r~mu
uidcbit: deln~
fonn fenu~.
fonans.
Guaus ailt & tadus poA: cos ipfa fenftlia amngemcs app:' de[ormc: &. in audibilibus bene fonans, &:ma~c
fpc:cies 'difce~nrt
nequeat,
h~tldn.Ooraus
ita'l1 ne$ q Cunt cminus, apphcndit,ut Qyod autem odl'abiu~
fU9 ,& au~its:nc'lJ
op~s
hab et tam ,pi~qum
hFc fen,Ct caufa cfl:, quod exilem , &. c"iguum haD<:a.r hunc fen_
,Ut guftus?,.& taé~s.
Ad utrûqJ crgo corn cA: l1!edlus. SIC fum. Quoniam ergo imbeciUum hune fCt)[um hab~mus,
~?
rccundu opc:ratlones Medius cA: odoratus. Secundum fi cum alqs animalibus'Conferanlur! propferca &. elus raI
oublcda ucro,<}» uifu li quidcp! ,irça colores ucrfatur,& lu- tio cft dcfinitu dlfflcilis. Sic crao am'luit. habcmus nO.
nt
1
k
�S
E, C
V
N
D :' V
S
&: qUOE duris funt oeulis aialia,uifum:ue caeri, tur ,ced non fine tali têprratura, taliter, utl talitrr OpCf(tun
piCces.Proptcrea ergo nec tcgumema eis fecit n:l,ut in alqs Si autcm qdam alia fuerint, q molliorem hoie carnem h:'
aialibus Cuperci lia,q, non facile: LEdi pos/1nt im duritiem. beant Ut uermes,aliis vJ carent. NeC}3 enim perfeétam hot
Sicllt ergo 1I0S odorabllia e)(aél:e non apphêdIOlUS,q> eum imaginatiuam facultatê. Nunc autem de: perfeél:is aiahbus
{cnfum exaél:um I1Ô habeamus:Ced ea folo iucïido,& mole agitur.Porrall'e ailt ne: uermium $Idem caro dt,ue lIeCll_tII;:
l an~ lm
eA: ea quocp,q duris fcarum. Quod au t,CO q.> mollio,em carnem habcat,ho e
fio diCcernimus:fic ronl core
funt oculis,colores ap phc::ndere:nô fic aile, ut album uel ni prudenuor,ex hoc cofirmat:q> & in ipfis homil1buS,Ç~
,deo
grum:clJm reliqua aiall3 norinr,& alhi colorem,& q.> de1e llbus Cunt carnibus,ftnr prudêtiores,& igeniofiorcs.8C .
crafi'os
notlll'
fiultos,&
qui
ingenio
carent,crasfipelles,&
état ue! mole{èia a !f l cit. ~ od rdiqua enim aialia in flfianc
a rum
efl:,q> alqs qCdem Ceruatis,ut,eadem cd.uca
& colorum,& al orÎI Cen 01,um drla:,ex (\peration e clarii ê. ~amus.Cl
tlone,& eodem fexu,ne uirum cum muliere côparaucrls,/i
Sicut.lJ.dominllm norunr,rah figUJ a: ill/1A:emia ,'1> adu~
l co
fexu,&: na~,qui
molhbus funt carni~uS;
forte: efi naCJ,url Cimo,ud quid aliud eiuCmodi,ira norm et uttiC)3l1nt ~iufdem
ta
cp eA: albus uerbi gratia ue! a:thiops.& pané diCcernut,uel funt mgel1loftores.eo q>,Ut di XI excremel1tis & Cuperflu'
tibus
celeri
us
difperfis,&
u
p
,
s
i
t
~
l
o
f
e
r
or
fit
fangu
is,in
O
~
q
fœ n um,no~
rolli odora:u,Ccd & tali colore. Vnde & ad id
efi imaginatiua facultas. Diximus aut fi alla fint eadc,qUla
quod l'fi eiufdé coloris err"uerint. Sicta~
reliqua ail~
circa illlbtrales
Sed q funt duris o c ul i s,~otl
i confcntantum efi,inÇjr.,nol1 ea cOlltingit l1onu1108 ex plunbus e:xrcit~s,&
s
e
t
~
a
s
~
b
i
t
a
r
e
p
o
ê
o
i
r
~
d
carnem
hfe
Îjs,
qui
umbrat~cl
.
d em colorum dfiam appb cndere:iucundo ailt,& moldt~
ea Colum diCcernere. V t erg(\,él durisl lu nt oeulls, uifuJ hot: ultam agunr,& ln oelo uerCamur. ra autem qric I:am, q c~
fic & nosodoratulll q, odorabllium rutsa: nOI1 in (jfientes, ex natura,coiblution r.m.Opor·tet ergo aha oia eadem e/le,
ea ne nominare quid~m
pofTumus: fed pel" 'circli\ocu tionc ,& tunc eius,quod dlClt,uerilaté qrere. Secundil aliud autê
nullum aliud fenforium pei us Ce
odores appellamus, croci odoré dicenees, url aCI <"u el ama nullum,pro co q'd eR,~'f1
rum ,uel qdam alia ex gufiabilibus. ~a:
rCt aiit cOlluenie h ~ b ens ,uel mrLus,dlè! ingeniof08,uel non,frd Cm folum!a
taéliJ al~s
exaéb~
tia ,& cur /1c appellamus,i n dlél:ionis cotexm cOl1fiderabi .. êtum.Si quis aurem,cum ipfe dixer;t ~e
mus.Deodoram ilur,& odrabi
l i ;Gr~cefiJ<T-l,quod
&: rem,duQitet qilo a uiCu inceperir,cum ab apercior,bus in~l'
pere oporreat.DIC,mu8 ergo,<}> et/1 taé1:n habemus ~xaél
l~
odorem,& odoralli flgnific<ll . V elergo idrm ôC"I-'~.iod
o ,
dubl
rem,&: odotabife dicir,qd dt lIduti odorabllio gcnus:l1cut rem, eA: ln ali,s fecndum doélrina diff c,tor. De co.ll.
audibilium lonans.Genus aUt non .pp'tic, fed /1mpl'r nomé tabit,nunÇ)d llullus eA: fenfus raéius,fed pres. Cum ois e~1
circa UI~ ' m opponcm ue:rfet:ulfus ~lkm
circa a ~bl,
côe,denominatiue ab odoratu deduélum:ÎJcul a Ul rU ui/1bi fenC~s
le,& auditU audlb 'le. V el ôC"fJ~.iodraLUm,/1uep[
01· &. mgrum,& q Intercc:dunr:auditus aûr Clrca acucos,& gra
fadus operationc:m, odorabile aOt id,quod dt Cen fu appre: urs fOllOS:gufiu s circa dulce,& amal'um, & qd inttrcedfl:
Clrca plu ~es uerfaturoppones:calidum & frigidulJl'
henGbile ut uaporem:uel,ur femcl dic5, talem affeélum,ÇJ t~él:us
1Iccum,& humldum:graue,& leue:& alias plures.
dt odra~u
aph~/1bil
i. Non.Il.c1arum efi, qui efi o~r,ita
duIcis , iJle uel
ut fonus uellu x,uel colot. Ecce odorem fono,& luCl,& co , Efi autem ficut fuccus )hic
" 'ndem
l
gc:ne:ralioribus. Rationi aût conlemaneu ro ~arudic
lori as/1~il.Ut)u
& od~es.
Sed hfc quidem hile pr,?
fic.Qm incertum efi,an·fic uide:llt,q [unt durisoculls,pul. port1n~cume
odorem)& tac1um:i1la v rO
clue dixit.Rationi cofenranrum.eA:.n.uer./1Ye,cum dura fit conrranum.DIco autem,ut dulcé odorem {Y. dul
peUls, colO~
operationes no exaél:e ad renrum taCpor~
~lI i.
cem fllccum. Sim Iliter auté & acris & acclhus [)(,
Itlud autê,Pr:rter<j eo,qd dl: terribile,&: eo qd dl: lULU &
acutus}
& pinguis odor. Sed, ficut diximus quia
anetum nô afferens,pro eoqd eft,iucudo,& moldèo.
olfad~m,ut
Videturenim habere quandam proportionem
Bl conuenientiam cum gufiu:& fuccorum fFecies
cum odoribusJedexaéhorem gufium habemus)
g, is fit taétus quidam:eum auté fenfum habet ho
mo exaéhsfimum.ln aliis enim,ab ammahbus Ion
go interuallo fuperatud?m taétum autem efi rdi
quis infigniter exaéhor.QEare & efi prudentisfil
mumoiumaialium.Signumautemen,g,etin ho
minum gne, iuxta hoc ft:l1forium, funt mgeniofi}
ue! non:fcd pm nullum aliud.Q!!i enim funt' dUI
ra carne/unt hebetioris ingenii; Qui molles auté
carnes habenr)ii fune ingeniofi.
Conueniéliam inquir,& 'pportionem quadam Il, odora
cum ·gu'!u:q.. pu translationê 6m quadam conumien ~
tlam Cuccoro nominibus odorabtlla uocamus dulce odore
~icents,&
acrcm,& allos.Sed cdt qdam eft ~onueJli1[a
ln od~ratu,&
g~A:uodra[Um
tn ex'gufi et eXilé habemus:
cxaéèlsûmumaor gufium.Dcinde & cam intube, q.. guRfi
cxadu~
habe~us:
co cp ,lt1quit, [aélus Çjdam efi gut1:us:
taétum ae exaél:lsflmum habemus nos hoies. rn alqs enim
(enabus a multis aialibus fuperamur: i hoc autem oibus fu
mus ruperiores.Quare,illquit,oium eRaialium hom prudenrisGmus.Nam cum molles carnes habeat ex quo fel1tiê
di qu0'll uircute e.fi m agis pditU8 ~m taél:um::xcremêra ccIcri~s
exudantur &,d
. feru~t:nc
uis eius imaginati u:\)&:
roclOaCÎua peClurb,ltur. SCH:ndum auté, q.. Ut matcria lem
cam cau(jficai: carn cm. nOIl efl:.n.prudenu:l: e!fcél:iua nHI
. ut concaura.per coU'gamentil cnim difponÙtu r aiale/l ~o
, tus œrporill téperatuClS,non qui a téperatura $Idem gcnerê
t~s
non funt uaIde manifefii odores ab fis , noi~
accel.
pra funt,pn'l rerum fimilirudinem.·Dulds enim a
croco}&.melIe:acris autem a thymo & talibus.Eq
,dem modo &. in aliis.
.
1
Pofl:èp dixi t,q> 'pponionc:m quadam hile odorabilia ad
gufl:abllla:& q.> no i1f~ oèforarus odorabilia apphêdic,ut
Hus gufiab llla:et ondlt cur gufius ftt oduraru exaél:lor:uu C
ofl:endere,q> eA: ,pporrio,& puenlClltia odorabilium ad glJ
Rabilia.Sic.uc el1lm in fUCClS, hi ÇJdem dlcûtur fucci du1ces:
i 111 uero acres:llIi pi ngu es:lk &: in odorabllibus pet tran~l
t i o~em
ha:c J:?ia dlClmus,exili quadâ,& exigwa ~ticpal:.
l
fiC ln utroq3 cofiderara.GulhbiLum aUt fimul & odorab
cus
lium alia ÇJdem hOt Cuccum odorl couenienté ue cro ,.8/.
. meLDulCJs. n.i n urrifC)3 odol" dicirur,6cut & C~cus.
Sitl~
thymum,alhum,porrum,guRu fum,&: odoratu acria. A11 •
uero ~on
couenienrem:ut aloe gufium ÇJdem h~ am~rul1:
od
~c . uero dulccm:Îll'r & ftyrax. Clarum efi aut, Cl' ~1 gU ,
fl:ab,~
, bus ÇJ~em
J'prie dlcutur ha:c noia: qlU 8C e..oru (ub
5
il:an~
complC~fa
cft. rn odorabilibu8 autem fecudul11 ~
uetllwam,quonlam mordax eA: fuccus acris: eA: autem 13
-Odorabile eo modo: propterea &: id acre appeUauilYl US • ,
lOalijs cadcm ct1: conuenienria.
gr
En autem', lieut auditus, & unu(qui(q3 (en{UJ
hic quidem clUs,quod en audibile & eius) q~O
cHmaudibtJe:ille uero eius,qd efi ~ifble,
CIU~
qd non eH uifibile:& odorams quoq3 eius)qd' fOi
od rabIlc,& elus,guod nô odorabile.Non 090 al
. bIle aur,bocgd.em,qd fie ri 11Ô posfit, ut odore f'
beau lIud aute1quod ~aru,
&ma~u.
haber. 1
autcm & gufiaole~&
lngufiabilediclcur.
.'
g
Sic'"
•
�D
E
( A
N
1 M
A
, Sic~t&n
aIijs r~nlibus
dixic uifu &:auditu '1' nOColum 'dem infpiremus(llô refpirates enim nô uiueremus) ,odores
ptOptia Cenlilia appnendum Ced & p'riuationc; & cxcdTus: aile nô apphendamus:nempe,'1' crasilo!' fit fuf5a,in qua col
~nebra:.'9u
ndl~
CUnt uiflbiles, non alio èjj uifu : fic &: in locawm eft odorabile,nec posfit per panum percolari: aer
~orat
dlClt,'1' apphendit non folum odorapile,Ced cc non 'autem percoletur. QlJomodo ergo utraq; ha:c diéèa conci,
°ltablle.Q.!:lod enim odoré nô hêt,quo alio iudicamus,ëj liabuntur,& quod nunc diétum eft,& quo" dicir per odo,
o aétu<;'Non quicÇJd ailt l1mpfr eft Îtlle odore,iudicat:l1cut riferam acris facultatem incorporaliter tranruehi odores ad
Ad ha:c ergo dicimus ,'1' reuera num Ruxiones
~
uifus,qd cft iui6bile. NcC}J enilTl,qm foni, &: fucci CUnt fenCorium~
IOodra~
1 1 s,&: inuiftbiles,proptcrea dicemus ue! uiCum qua:dam fubrilfs corporum a bene olencibus,& maximela
fuffitis.&: ,ppterea,cum Cum in aere,qua: efi maior,& odoQ polTe apphendere,uel odoratum .Ratio dl q iudrcat Co'
num elTe inu!ftbilê,&inodorabilem,l1on [enf~s:
c d eam ap rem habet efficaeiorem,r,fupcrat minorem. Na & in fonis,
prehn~lt
prIuationê,q proprio Cenûlium habitui eft oppOU lIbi nô efi corporum,effluxio,maior ronus uincir minorem,
Cplcndidum minus Cple~dium.S
eta fit qu a:da
:,~t
qn,quod eft aptum uideti nâ,nô uidetut,ur petCpicuii: & ; ma~is
~ Îton
ê p'
1e quod natUra olfiertconfueuit odorem nô habet, Ut ma, effluxlo,non ipfa tamen in fenforlo faéèa aptchel
aerc,Ç}
u~ PUlrefaétü:Hoeaut clatum'eft,'1' per acciis, & pet ne b et:fed opus habet eo,quod intcrce-dit,u:l aq~,uel
~[ol1em
apphendit. Non odotabile aiit turCus duplex elTe odorabillum operationes tranCuehar. Q!lO cOlm aquatilia.
NeC}J ellim eft
IClt,ucl quod nullo mô dt odorabilc, &iim priuationê,uc qua: fune fuper aqua: fupericm,olant~
~uod
dt abCC}J odore:ud,qd eft quidem odorabile,fed exi . . probabile hane efRuxionem per aquam dcorfum procedel
1~ t oldmodum odorabile,ut crcpuCculii diceba/ur inuiÎtbi, re,fed potiu,s furCum:fiue lit uaporora,ff1.1e fumofa,uc dein ..
~U[
,Cu nt C<JPOrifCl i odotes,qui Cune fulfocatorij,ct alia eiuC, ceps dicet.lam uero & crocodili olfaciunt, qua: CUllt fuper
&:Odl:S le autcm,il1quit ,& il1guftabile dicit duplicitet, acut aquœ Cuperliciem appenfa: carnes.&: ~ nô widentts ad cas
111 odorabilc. D icet autem )ubi traétabit de gufiu.
accurrunt,fed odoraccs. ex hoc clarum cft, '1' n,oélu quo'IJ
uenancur. Ec uulcures ex infinitis iteruallis cadauel'À fenciùc;
En: autem & odorarus per id,quod intercedit) non
eouCqJ autem uriC}J e cotporibus efAuxiones perun
iüt ~
~ aerem)uel aquam. NJm &qu~
funt in aqui~)
Sed uidccur nofter odoracus, cum uc exills, &: imbecillus»
Identu[ odorem fencire.
ergo,quz in muluehemëciori cgere operacin.~m
IlISiCUt in uiCu,&: auditu,t:o qd intercedit, opus erat ad Cell to aere traCuehitur operacio,mino fic, fleur in uilibillbus ha
~C IUm
I!
flCl&'111 odoracu.pcl' 'Id.n.quod 'IIlter bet,&: audlbilibus:proprcCI.':a opus habemus, Ut propius na
d app-tlenllonem:
~ r,cll: apphenl1o.Eft autem, qd odora,tlIi interced,t,aer, rem fiat odorabilis efRuxio:ut cum efi ualida efRuxio,ab ca
a aqua.ea enim odorum perlarrix facultasiê côis aeris, &: facile afflcÏllur odoratus, in nare alteraco aere. Sicut &: qui
t qu~.
~IOJ,
n.aqua quoq, fit odorum tranCueétrix,apette imbecillos oculos,ud nares habenr,nifi u:abllia, &: audibi ..
o~Plrebus
eôfirmat.Mulca enim ex iîs, q d~gunt
in aquis, lia propius admoucrim,non apphendunc.& propterea pan
u0 îClunt,& odore procul ad cfea aceurrunt: ilcut & mult:E no Cuper CcnCorium pofito,conringit odorem non apprehê,
u Ucres,ut uultures.Ii.lI.ex ualde remotis imeruallls cada .. dere:&: maxie,li pan nus cralTus fuerir,uell1on lit uehmës~
hCtum oJorem apprehendune.Pra:terea aue Oc in peddhi •. & efficax odor.Nam Uuehemens odor (uerit, &: li Ut pan·
u~U[
U~n a ltes
canes:ûcut & Sophocles inquit.
nus fuperpo!lcus,fulflcic acris odorifera faeuha9,etiam fi be
S' 'cullaea:na: fJgaels gradum canis.
ne o\ens odorlenCorlo non admocus [uerit utagarill feoCo ,
t ICur lrgo m ul t~
uélueres ,&: muIta pcdeftria aiatia odores rium.eft autem olfaéèiullm renCorium in al1Ceriori parce cc
tlrninus apphcndum,propter odorifcram aetis facultarem: rebri,eius exercCcemia,màmill;E formam przfe ferens,poft
~c 8' mul a aqu ,ltIlia:'1' ca qllo-lJ fit in aqua faeulcas.Con .. olfa, 4,'fT6p.o",J!;; ab lfihmi forma, Latine aucem colaeor:a
C l:x= eerte,&: murices,q uirum non hur,efcam pcrfequi cerapp:Uancur,ut ad id,quod dl: incerius.i
11UlIrur.StYr & croeodili carncs fuper aqua: fuprrficiem eis
Sin~lre
aucem &. qua: habéc fanguiné) 8l. qU!;
ëlppenras pcrfequulltur. Quod aùc non uidenec:s fimpl'r pi,fces ereas perfequuntur,& ex muric;bus,ue dixi,apcnu cft, fangume carent. NJrn 8l. forum nonnulla procu!
qua: eurn uifum lion habeam,efcas Rfcquunlur.Dcclaranc ad clburn accurrunt odore incitata .
Hoc eft fL ; T« ~VÀ Oy,' «.ideft orationlSimerpoûtÎo.Sic aucé
ëlUrem &altj pifccs,qui 1I0éèu uenacur. Dubitauerit autem
<)uiCp!am,fi perid,qû intereedie,odoratus apphendir,quod habet diéèionis eomextus conCequemia. Nam & q in aquls
tll: aer &~lqua,re
eft odor odore porenrior<;, Sa:pe.n. fi ma funt,uidemur odorem Cencirc,uc qua: Cune in aere. D ell1de.
le olés od or fuenr,acccdës,qlJi bene olet,eü fupel'ar:uel cô" quo'd Cequ:cut, id confirmat, cp aquatilia olfaCia m. Eorum
n0I111ulla ad ~ibum
accurrunt, eorum Ccilicet aquati.
t~.Ql!od
quid~m
fieri non oporrercr, fi odol'û tranCueéèor ~nim
tlle! aer,non auripli odorabiles uapores ad CenCorium aCCe: llum.Illud uero,S im;liter autem,&: qua: habêe Canguinem,
carent,&: in aquat,1:bus,& in qs,quz [unt
d e ~ent:(kuo
êS colores tranCuehit,&: nuqua fit ualidior ope: ~ qua: ~angie
enlm eadem dt differemia. ~ lfacIUnt
au,
l'illlo,uerbi gratia,albi,uel alicuius alterius coloris, ut nigri: 111 aere.ln utrIf~
Si uero illud Au,
t0q. nô ipfi colores fine in aere/ed eorum operariones.Sic tem & quz Cclngulne carem, uc inf~éèa.
ap[)trebat & in odoribus fieri,fiflde m eorum Colum opera .. tcm, fuperabunder, eius,quod dl:: Similiter autem ' pura
'
~Ol1es
tra,nfueherer,&: non ipfos uapores,qui CUIll corpora. fit cOIIC1:ruétio.
uidecur, fi omnia quidem
QyJrc 8( ~bium
ra:rerea autem hanc dubitationé auget & hoc,dlco aut,q,
~Ol
perid quoJ incercedit, CenCus apphêdlt odotablila fed fimihccr ?lfaClat:homo au~em
refpirans quidem,
lPD'
,
,
t u~
odorabile deuenit ad fcnfotlum.Tunc.n.thymiama n?n refplranS ue~o
,ced explrans) ud fpiritum,con
t ~ apphendimus quando III ignem impofira in ipm refoluü tmens, non olfaclt,nec emmus,nec cominus:nec fi
pUr.flumus ellin: apme uidcwr ad nos aCcëdens, & ad nos ~uper
nar~m
intus P?fitum fuerit. Et quod fUl?er
l:ruenlens.Cerre &: quando citius odorem pj;hcndere uo
Ipfum
qUldem
pomtur fenforium eile infenhle,
d rnUS,fllanibus fumum ad nares adtrudlmus.QlJarc fic q.dl:
comt;1Une,
omnium.
fed, pr~tquam
refpil
. . am aperce corporalis effluxio ex: ipûs belle olencibus COr,·
t'[)rlbtISh,~ :.>, ~on
-r. l '
, co10, Tando,no fennre)eft pI:opriu in hominibus.Efl au
tib
aer eorum operationes tralue
l:r,1It ln
" us,&; fonls.Atcb dubitationc illam (lc refolulmus. DICO rem rnanifeftum iis,qui experiunrur. Q!p.re,qu~
,,<Utern
'1"
, b
...
qua~
eam, qua: uldentur ondere ex ~oml
one o,Jore, cp fanguine carent,quoniéi non refpirant) habet alIos
fe ex tates reparamur a fubieéè .s:&: dlclmus,<]? non Ipfe pe~
fenrus pr~te
eos,qui diéh funt. ,
',
qu (it,alo bOllus odor procedit,& ex fim ll bus,fed cum ah
&: aq~t1l
Poftquam dl},it, '1' non folum crefitl~,Cd
Pl) a u a.& quod dlcimus côfirmamus ex co Cl' malum tê o~rantu,&qœ
funt in ucrirq, ~ fangul,nem ha?etIa,&
te Corrugetur: &: 'l' pan~o
naribus (upcrpofico,acrePl $1 fanguine caremia:&: 'l? omnia pel' Id quod Jntcrdm~o.
_
1
�s
E
c
V' N D
l'liam auttm corum alia quidcm refpiramia olfaciullt, ut ho
PlO,&. qu a:cuq; habh pulOl ollern l Hominem en m exem,
plum a.:çipit pro omnib\lS refpiral1{1bus) non refplrant aut
pi (ces,&' (,. cerrefhibus,quf cal'em fanguine:&. ab ~s,qua:
carene fa nguioe,fit odorum apprcÏlenfio per odri[ea~l
ae
ris façuhatem:io tjs dubirilc ,ail oia 41uidem ,q~a:
olfac,ul1t!
odol"cs fim ilirer apprchendam:homo autem(ldem e~t aut~
die
e re,'lu~ç(nC}3
refpirant )lOfpirans odoratur:non aot expl
ralls,nec fpiritU cominens. Ut opera rio declarat: [e~ nCt]3,li
procul fuerit odorabile,nct]3 fi adeo prope, ut ad Iplam na~
rem ponat,qua: cft imus,conrequés fuerit &. alia,qua: olfaciunr,rcfpiramiaodorari.Nam &. alla LÎmiliter olfacium~
qua: n:fpiranf,nec,fi procu1 fuerir,odorabile_apprehendor,
JICC ft inua narem fuerit.Pcr infpltatlonem aUt,lOqult,odo ..
ra ri cft propnum hominis.idem eft aute~
die~r,
omnium
refpiramium,Si autem hoc ftc habet,&.Ola qUlde,q.uf odo,.:
lalltur ,io alqs inter fc cômuo
. icam:~u
autem refpl~nt
o~
rede odoraotur,nili per infp,rat,onc.:eft ergo ucrlfimlle am
malia,qua: 110n rcfpirant,uc q Cal1guO,~m
noo habenr. non
odorarum Ccd alium habere [cnfum. SI.n,odonferaaens fa
cultas,[js e~iam
non refpiran:ibus,ad eo~um
~cnforiu'T.I
odo
res tranruchit cur non hoc ftlam III refplrantlbus comlOglt,
(ed infpraLÎol~e
opus habent,Ha:c dl c:rgo dubitatio<Oein
ceps autem folutionc:m quot]3 adiügit: &. primum quidern
oA:endit,q, etiam,qua: non refpirant, non alium (cnfum ha t
benc,Oeinde & caufam infw>cur,qua: refpirâc,non 111ft in
~ cum
alia,ad odorabilium apprl!.
fpirando olfacere pofunt
heolionem,refpirationc: omnino non indgeam.~rp
racio.,
pem aot dixic pro inCpiratlone,generale pro rpeclah. Qyod
;llJtem odorabile odpratiuo fenforio fuperpoftcum.cius ap.
prehenftonem nOIl przbeac,ex opel'atione argum.êtum n?
habemusmct}3 el1lm nobisin hoc apertu~
fenor~um
lOCI'
dit ,Eft autcm hoc & ex alijs fenfibus col!Jgere,qul opus h<\ ,
hem co, quod imetcedit; &: ex hoc, q, net]3 expirantes,neC})
aereQ1 continentes olfaciamus: tanquam oporteac ommno
aliquid pati aerern ab odorabillbus,&.is in no~ agat. In [js,
qui co,quod mcercedic,nô habct opu~,
guftu dICO,&. tadu,
fi non ip[um attingat fenforium tanglbJ1e,& guA:ablle,llon
przbet nobis (ui apprehenfionem;eo ~ aer nequaquâ a fuc
cis afflciatur:idq3 mcrito. Succorum (Illm eftaqua ucfucu,
lum:odorum aucem uapores:hi ailc magis ex acre. Non e~
.autem exiftimandum fleuc dixi,oporcere ipfos uapores,in
qui bus [um odores,ad fcnforiu,? aedr:i~q
ex co ma~i
feftum eA: ,Cl> pifces quo~
olfaclUm:fed,q, hl a'luz,& aellS
odoriferam taciant facuhalé,non Utlt]3 aqu~
(ufSa odorc ad,
mittelltC,fed eius iam facultate pcrfeda:ficut &: a coloribus
non Ipll aeris fubftantia: qualitas inditur: fed colorum j:ius
tranCportatrix faeultas perficitur.
quidem adoré fentiut.Eius
Sed fie ri non pot~fi
enim quod dl: odorabllt: fenus~&
male olentis &
bene olentis dl: odoratus.Deinde & corrumpi cer
nuntar a uehemétibus odoribus,a quibus & ho,
ut bitumIne) &. fulfure} Be eiufmodi.é ieaCj3odol
l'ari nece1Tariumled non refpirantia.
v s
ab iis}qurfunt aliorum aialium:ficut oculiab iis,.
qu~
duris funt oculis.llla cnim hfit f~pe}&
uelutl
ueIamnlprci1!Ç]~s
non motis,n~c
r~ulfi,
non uident. qu~ate
funr,du!is oc~hs
nIh~l
hn~
eiufmodi!fed ea fiaeim uidee, q funt In perfl~UO.
fic &. oIfaéhuu fenforül,ilIis quidé eire ineeétu , ut
eg~1
oculum:ea ueroA aermditun,hb~
mentum,quod infpirantibus deeeglcurJelilatanS
uenulis &. meatibus.
.
Hoc in 10co tradit câm,cur alia quidcm non 'fcpirao
. tI~
olfaciam:alia uero fine refpiratione odorari nequeam,OlC lt
crgo,Tale qUld comingit in oc.!oratu, cuiu[modi & in U1(~
Sieur coim in hoc,q duris quidcm fune oeulis aialia,fupcrct
lia non hfit,qua: proregant oculos,& confc:rucnr:(ed,q mol
libus fullt oculis,Cupercihjs tedos hfic oculos ad fenforl o .'
rum cultodiam,utpote q facilius pati posfine'&.I21a,qu~
fupercilia quidem hfit,[js egcnt:qua: non hfit autem, eo 00
egent:ftc & in odoratu,aialia quidcm q re[piram ,uidcn!U;
protegumemum, &. uelamemû'odoratlua: partis hfe, uc q
fit,prout cft uerifimile,imbecil1ior.Qua: aût non refpiran t!
ca & hoc fenforium intedum hfit,nct]3ame 10cato reg umC
to indigem. Quzcunq; ergo hrit ad fenforium, ueluti tegU"
memum,ca infpiratlone opus hfit, ut uenulam dilatent, Ve
l1ulam ai't.d
i ci~nerum
f(nforii'i,ut pure od~ilum
op~'
rationes fufcipiat.Act]3 ipfe quidem hoc tm dlXIt: forcalTea t
qm intra offa t' cr&P.O{4J1;; ,feu colacoria dl,odoratiuum [eu(o
rium:il1 huius aot o/fts foraminibus comrahumur &. e)(cr~
mema,quz (um etiam,q, lenta & U1fcofa fim,emï18 u dl 1
cilia:propterea edam uehementiore illfpiratione opus hab e
mus,ideo fortaffc,ut [js foraminibus purgatis, odorifero aC
ri uiam patefaciamus,Forcaffe aut cft & qua:dam carun CU
la,feu pellicula fuperpollta, q &: ip[a in[p
i ~atione
leuat. DIl
bitauerit aut quifpiam de tjs q fum uita: ancipicis,utl'um,a,
quema~odô
cum [um i a'Jua, infpiraüone lion hric op\.l~,
uc olfaClam:lIc,ncC}! eum Cum III aerc,inCpiratione opus hot
ufooorêtur Et non cft quidem admlrablle,ea)eum fUllt in
aqua,COntêla effe ea,qua: dl ex aqua,refrigeratione:quâdd
autem fue.riht i11 aere ,uti refpirator[js partibus. Qm,n, (unt
uiea: ancip
i tis~ad
utracj eis infhumêta pparauit natura,
Et ,preaqu~
refpirant}nô ocJoranrur in h\J
mido.neceffe eft emm odorati ea, qrefpirauerin t •
ut hoc aueem in humido fiaeJieri non porefi.
Tradita caufa,eur,qua: refpiraoc, {lile reiplratione ua ~l
faciant,merito inquir,eiufmodllle in aqua quidem odorarl,
propter przdidam caufam,In aqua autem,ut re[pifer,n':
quaquam fieri poteft: quonia enim Ile illic quidem dl acr.
merito in aqua olfacere non poJfun~.
Efi autem odor ficci,ficur fuccus humidi.
l'
Guftabilis m:im ait effehumido.Qltare & qU<E funt u~
de exieeata,etiam fueeo penitus carellt, Dicet autem de l]s
quot]3 po{lea,Sieuc crgoJnquit,eA: fueeus humidi, fic od~
ficci.Siccum aot dicit,nô terrdhe,fcd igneum,qualé eife 1
ccbamus fumofam rcfpirationé ,0fidul1t autc thymia mata,
QC1 li nô refplram,non alio UlÜtUr fcofu,CV odoratu,pcr q talem reddunt,dil euaporant Qltod aut odor cft ex mal~
hzc olèendit.S,.o,inquit,odoris fenfum hiit:odor autê nul, ri Rte ex I1cco,dicit in libro de (enfu. Non eft aut audieo dtl
10 cft alio [enfu fenfilts,<j folo odoratu: ergo odoratum,l1ô fieeum,qd nuUa in fe h~ humiditatê,id.n.eA: fine odore ~ed
alium hfic Ctn[um,Qyod aucem odorcm femitit,ex hoc cô. l1itus,ut dedarat etia q funt uaide exiccata thym
i amc~(
<j, d.cft alicuius Ç{dc:m humidlcacis Rticeps ,dt aût magis le'
firmat,q, ea,quz dl: 6m ipfum,opp6nem aprehnd't~
l1Um,dICO,&: malum odoré,quod ruperius dixit,iucundu,e: cum,<j humidù.III Meteoris qu0'll oiidit fumofam.c: tcrr'"
moleftum. Vo~
ergo hoc argumento probauit,q. odoraru exhalationc nô aliter em:tti,fi fi terra madefaéta fucrl c•
&. non alium hm fen[um ,dico aut, ex noc,q, eaCdem opera
Odoratiuum autem fenforium potétia rale._
in confeffo eft, Quo
tiones opercncur ,quas &,quz o~facer
Poftéii dixit de odorablli,dicit &. de fel1{ltiuo.ln un,ufij' ,
rum autCm ca:dê funt operation es, corum fune oino qu0'll fum aut oêm feou~
dixit id dIe ~ote.na,
quod ~ fcn ~d
faculte~
non alial, rd flUtem eA: l q.lIcut, quz refpiraoc,ab adu,Idcm itaC}! dlClt & de odoratluo,ldc effe pocetla,qu. ,
- odorabillum opera[IO'l
ijs,qui COrrumperc po{funt, odribu~
corrumpuntur,uc bi fldorabile,Fit autcm fi ml'1e, quado
tumine , [ulfure : fic &.,qua: non refplrant. Quod fi ita dl, pes fu[ceperit, &. fic aétu odorans, NOIl enim fit bene,U e
hzc quot}3,fcil~an.
male olcns, ~ed a fcni~
uel dlCgregatur, uci ~ongr.c:a'4
I~ ql U
Viçietur ailt h9minibUs hocfenCOI1Wl1 differre Dixit autelD lam Rfcéilus,quomodo fic [enCorlum,
{enll c.
�N
·Cenfile. Q!Iod autem nunc dixit de: fe:oru, hoc pollea di,C\:
qu0'll de uiCu,& de reliquis. Vidcrur eoim in przcedétibus,
h~rnd
,e uilibilibus,& audibilibus dixir,de uifu, & auditu ni
1 dlxI/fe.Jure aucem quirpiam dubirauerit,quomodo odo
rurnmareriam Ctccum dfe dicit:ruccorum autemhid~
Ne~
cllim magis lieca funt odorabilia qua humida,ut opo
balfamum,& quicllq, alij Cucci benc ucl male olcntes. Scd
~e<l
Cuccus nlagis dt in humido ,qua in ficcc. E{cultna.~
Unt omnia ficca,& noula,q~
efculentOJ um uel phar,
D'lac
~ um Cu (Corum pamm habenr, funt rape '" raétu '"
Po~entla
adeo ficca,ut &: eos,qui offeruOl,cxlcccnt.Et alio,
q~1 aqua,qua: maxime cxhumidis cft Cuccis Cubicéh
~m,ucl
Oltl?, uc1.ppemodi'i cft Cuccl& Caporis cxpers, qualitatcm
-Utc
aecipit l'X ficco , quo mixta clat.Sic
iraru & ipfc in Me.
te '
--p
b ons ,:"~rc
ex fubieda tcrra amaru, & falCum Cuccum ha.
&,rc dilUt.Sed & aqua,quz dl. in terra,d uerfos herbarum
fi ~b,orum
fuccos ~ctin.
Sic crgo magis, ~x ÛCCO ruccos
%CIPlt: ~are
fi qUIs eius panes wens, qUI 111 ÛCCO odores
ed1clt,l'os,qui [Utlt in Cuccis, bon~s
uel malos_d~re,
e~
IfCët terra: uel arborü fubftanna,qulbus aqua comlxta cft,
&encratos elfc dabit:fie necdfario cadë ratione Cuccos quo
~e ~l( Gcco magis clfe,ûquidcm &: cos cx ûcca i~xta
rub
li nua humidum aceipere.Scd ad hfC dl~uO
humldum Çlft crn,~t
,:"atcriam,fuccis elfe [ubleé1~:O'a
aurcm,aqua
CCo Imlxta.fed in humido,tutlc lldull efficiente fuceos fic,
CO~Ut
CUCcoruJ11 efficiétcm caufam accipiamus ficcum:ma,
te~arn
aUtem humidum. Scd hac primum quidem ratione
Ut 1 odotibU8 quoq, utamur Seri poteA:. Aqua cnim odoris
~ps!qua:
dl in humid~,
inumcr~b
i l,s od,ru~
fpccics
fusrn ttlt,CjU:r prius adu III terra non lI1~ram.FcJ
,cr~o
rur
l' POtdt)ut dicamus,Cl',ut matcrla qUldc:m, humldu odo,
pc; ~urc:pit;ûm
autcm cffcdriccm hab.u!t. Dcinde Reri
Il t n,lit etiam oratiollcm cOlluertamus,ubl Cune quzdam
o.Cca. uel odorabili:t,ucl guftabil'a,quf ciera ccmperaturam
b~ca.lnêti)
LU t~ra,ncq;
odre~
habc:~
t? nl''ll fuccum:
tffirnld~
aUtc:m imlxta utran<Jl hab('t. Et dl CI poteft aquam
t' edl'lcl'm l'oro habui/fc cauCam.Non cft etgo bona ora·
IO)qUéll ficco quidë feparacim odores amibuir:humido uc,
to ruceos • Sed qucOladmodum coloribus non fimpliciler
llnutll aliqliod fimplex fubicêtum c~:fd
lalis tcmprau~
lai bus fubieda dl: coloribus:& hUic qUldcm,uerbl grana,
('~lori
Illunidius cft fubic:dum: aliud ucro ûccius: fic guide
~. odoribus &: [uccis compoCttum dl fubicétum. SI au.
lem ad PI'Op:ielatem rcfpicias fuccotum,&: odorum: fuble
étum ûccum cft uel humidius.Si uero oportcatreuera duo
in partes d:lfcca:c, & difi.ribucrc, humidum d.co, & ficcu:
bUll'lidum fuccis ell trIbucndum. Cibis cnim fuccus maxi.
humido &ab ca quzi ipCodl,qualuatcine!l'. &,ut
• ~ab
fucrit,nc fucci quidem cft pani,
. lam dixi quam!o cxia~u8
('~PS.I:imdu
ai'it,ut aqua,quauis fucrit fimplicisfimum
~itnxum
dl: tamé alicUlus Cucci paniccps:l1c &:in ficcis,
'lUoad odo;cs.Aqua cnim, quando fimpl!cisfuna fuerit,dl:
~tniUs
odoris cxpcrs. At ~cum
nihil prohibet,quo minus
~t o~rum
partics:hu~ldo
aUlcm opus ha~ct,
nOf Ut fit
1d~rls
Rticcps Ccd ut faclllUs c:uaporct, &. fieca fimu. exha.
atlontm cmit:at &: fic a!fcétus acr in nos agat. Sic itaqJ &
~r,ët
etb imbrc C;pius madefaéta, ca c~halmeJ
&. uaporc8
Illlttcnte,quidam bonus odor ,afcclldlt.
fi
GUfiabile autem cft aliquid ta~gible.
~ hfc ci
nô fit fenfile per id,'l:uod mrcrcedit)ut qd'
, corpus alienum.NeCjJ eOlm taétus.
fi~Jcur
t
fenConfequêter de guflu & guA:abi
, l i ~us uaé1~.
Hunc a~t
ru~ a tribus przdidis diEfcrre dlc\l:'1? lUI qU I ~cm
per Id
:~d
~ntrcl'di,poa
fcnfilia ap~dlen3t:
hiC ul'ro no
"llqUld,quod intcrccdit guftab,lla apphclldlt: [cd opor
t tt Ccofil
'
,
d'
110 h 1 Il IpCum attingerc fenCoriu. &. cam tra Il, cur,opus
'lun ~at
guftus,ad guflabilium apprchêl1oncm,allquo,
~btcrdi. d
T .aétus cnim inqut,~dam
dt guA:~s,
~
ilc cft aliqwd tangibi,lc,la&, au, non fit pc, ali'lu1d,
I ·· M A '
. 66
quod intcrccdit.Ab ipfo eni tangitur {cnforio fcnme. V nde
& taé1us' appellatus cft. Q!loniam crgo &: gufl:us quidâ cA:
taé1us ,mcrito eo,quod interccdit, non cgCt. Tadum autê
qucndam dicit gufl:um,non Cl' [ub tadus fcnfum rcducat.
fed Cl' per taélum fiat. Q!lomâ (rgo in utrifq, contaétus cfi:
cômunis:ûcut in tadu non cft,quod itcrcedlt:ica nec in gu,
ftu,cam autem dicemus,ubi de taé1u dicctul'.Adiecit auté.
V t quod fit corpus alienum,quoniam,ut dicet,ubi de tadu
aget, eft utiq, &. in ijs,id,quod imercedit, Ced non alienum~
flcut in tribus fenfibus.ln ijs enim duplex eratid, quod in.
terccdil:hoc quidcm alil'num, illud uero proprium, Alieniï
quidem acr,& aqua.P roprium aucem '" congenitu ,in ocu
lis quidem humores,& LUnic:r:J Il auditu autem ina:dific'l'
lUS acr.ln odoratu uero,feu naribus,urcirca colatoria olfa,
quz Cum, "<T6p.oucf\H, congenims au, uc! quid eiu[modi. héc
cuim quod aléjs conuenial.Sed III guRu, & taé1u nihil alie,
num imerccdir,per quod femiunc,Ced Colum proprium: car
nem enim uult elfe,quod itercedit:aliquid autem aliud, 'Id
fcmit,Ut 1llic fciemus cxadius.Sicut atH rribus perfpicuum
& perfonans,&. odorifcrum eft [ubicé1o, per qU3! colores,
foni,&: odores ad rm(us tranCuehumur:fic& fuccis humi·
dum cft iubicé1um,fcd ill'us quidem non fic matcria per[pi
cuum,uel pc:rfonans,uelodoriferum:fcd eorum Colum "pc
rat/cnes rcnuncial:fuccis autem humidum,ut ma, Cubicé1n
cft,ue quod ab cis patiaeur,& qualltale rufcepla ex CÔtadu
ad Cenforium,corum apprehcnlloncm fu[cipiae.
Atg3 corpus quidem)in qu,? dl fuccus)gu!labi
le in humido,ur materiaJd aut efi)Ç)d tangibJle~
~Iod
tadus quidam dl: gufius, & pl optc:rca uo habct
opus eo quod imerccdir,pc:r h;rc probat. Corpus coim ,in~
quit,in quo ,Ut in malcria,dle habet Cuccus,qui cft guftabi ..
le,cft humidum. ~Iare
fi gullabile quidé,lÎ.Icsnhm~
do elfc habec:eft autCm humidum taglbilc: dl: enim tadU8
humidi apprehenfiuus:dt crgo gullabile taugibile. Succua
enim ipfe fcu fa pOt' pcr fe eft incorporcus, Ut color,&ali1t
qualitates:fcd i corporc quidem ccrte,nempe humido, tire
habc:r. ~are
fi bumidum (ft Cucco [ubioéium: id ~ft autê
tangibIle;~o
crgo,quod imerccdit,gufiusmerito opus nOIl
haber.Oponce cnim cü,qui [uccû il apphcn[urus,t:.1ngae
corpus,in quo elfe habct,dico auccm humidum.
~arc
&. fijn aqua dremus,eieéhul1 ÇJdem dut
ce fcoeircm,!s!nohis aur non efl~r
fenlus per id qd
jnrercedlt! lcd quod effet humIdo commixmm
fieur & in pom.
•
QIod bumidum cft Cuccorü mat'=.rla, & cp opus non h"
bcmus eo,quod imercedlt,ad fucc.crum apprehenfioncm
p~r hzc,probat.Si ,cnim aqua dfemus,lu eam ail quo du
1~\(él:o,pCum
[enurl'mus,nQ fic aut ur & colores per aqui
Uldcmus,nc:cv licut,qUf pC.A" aquam olfa cimus.Iill11is emm
~tû nOIl ûm i~l aqua colot'es,ne'13 ca) quorum efi odoraws,
!p~orum
fit m apprchc.nflo.H:c autl'min iprarn aquâ dulce
I~ledum
e~
OPOtttt,&,Ut mam, aquam dUlcCdlnê fufceplffe,& ab IpCa fotma accepi(fe,ipfamClJ dulcë l'adam erre.
IraCV & in mulfa mow opus cft, Ut ue! in aqua in minima.
parres cominuat, quo ipfa mcllis fuüa in aqua imiCccatur.
Non aüt ~drbil
i a~lec
f~natoi.c
Cl' hic S}dé)gullata aij.
du.l~e
a!:phcdlmus:11l1c,al1t PC! Ip!am & no Ipa) attingétei.
DIClt am Alexan~
&. alt~r
CCrlptu haberi.Et COr.PUS,1O qu~
fuccus,gullabtlc,1ll humtdo,ur aqu'i H.me aiit ledUl adiclt
ligi'iarc,'l' Cuccus in ta li (ft humido)cuiufmodi é aqua.Non
cnim uidclur cl fc acr humidorii Cufceptor ct ÎI Îlt humidus, ,
Ilia tÎt ualde: uchc:mcns & dficax Cuccus.Szpe.n.ÎI adat ab
flmhiuID, Ulla quo<Jl guftu amaritudiné fc:ntimu8, OlcrC.r.,p
pinquo q~litae
alteéi:o,& apponc paifo ud aliqua dcfl~é
tc CubA:anua & ci imlxta Ut in mdlc & aqua.Propterca Id
fit maxie,c~
dl: rce~t
collcéèu', &. non exiccatü. Scd
in plurlhus guftabtlibus qualitb~
nOI~
fit,aer earum f~ ..
[,:ep~us.
Ell at aqua ucl [ua fla ~el1tus
,ftP ld~,
Ut medt,:s
Id
~ l dÇf.ucl
,pt>CAlodiHfij>ida. SeAUPlus.d1~
& (ilfai a~
�.'
S ;· E ...1"'C ;; V"<"
" . N ,: . D
.',
)
YS
,& huiufmodi el dicuntaccesliffe qualitates, co q"qua: fum ,prehenderit ipflcfj liquefiunt,ut qui funt potc:~i
h~nij.
,,aqua: fubtiliorcs, e~ magis fullC ornnis qualitaris expertes. funt lingua: prreterea colllNaéèiui ex ea humldltatc e,.ha
•
~
.
1"
creil
Signu m autcm,q> Ci colatur aqua,& cuaporatur,& horum ,riemes, & fic cam humeéèames,& ûquid ex a f]Spr:tl {è
~\iqud
[a:pe fufrinet,nt propcmodû ornois penitus qualita .. .ûcCÎs fuerit gufiabile, ut panis & limilia, non quate~
, S C Ïi
,:,is e"pers.S i autê colare,& euaporare,efr a crasliori,& ter: f!ccus,ca efi ratione gufiabilis:fed quarenus cfi humldltat 1
refrri feparawipfa fcilicct [ecundum [ua naturam cfr quali particeps.certe qua: nimium exurunlur,propemodu,lJl,Ue
~aris
exper6, fiquidem terrdhis mixtione num fucculema, .etiam omnino,fiot inguil:abilia,ut qua: per fo\um de61~CPS
,& fapida,fcd edi per fe efr omnino fucci expcrs,& illftpida .tadiuum fenfum opercOlur. Si aot cum humiditate r U~
ud propemodum:habet tamen facuitatem omnium fuceQ corum fenfus,merito quêdam tadum dixit elfe gufiuIll. ,
cnim in humido quidcm effet,110n aurern cius curn co fier~
rum [urceptriccm.Omni i!at}3 fuceo fruitur,fi ci aproil~'
OIpprehc:nfio:non effet tangibilis.ntC}3 enim color e{è ta~l
q uaucrit:& eius fitmatcl'ia.ln humido ergo [uccus cfr,ut I~
~qua.Non
enim in hurnido,ut in acre. non enim cfr gufrabl bilis,quoniam inlangibili dIe haber,eo quod non cU Ip 0
le aer:lleq3 [uccorum materia.l1lud autcm, Sicut i pO,t u,dè colore eil: apprehen!io. NOIl uidctur autl'm uerum c C, 'l'
fcpa~tim
fitfuccis attriburum humidum. cur enim~ag;
~xemplu,qodc
fumus in, aq~,
. du.lceSnt~s;
hum,dum,quam ûcum~Pjper
enim,& gleba ArmenIa,
q, gul1are,6cut in potu,et non per ahqUld qd mterccdlt.
pra:rercalapis,&
infinila
alia,qua:
narura fum ficca,&:l1ceJ}
Color aut 110n fic uidctur)co g, mifccatur,necp
aélu,neC}3
poteOlia
quicëii
humidiratis
rame
per effluxiones.Vr itaCJ3)qâ intc,rceditpihil efhuc habcnr. &: alioqui,qui [unt in humidohabenr,ftcu~ fucci, &: pauCI fur'
aurcm coler uifibiIc:fic gufiablle fuccus.
& qui polfunr faèile circû[cribi: Ql1i autt in ficcis funt P,
, Succum eni:n fentimus)curn in aqua fumus)'P ei irnml res,Plurcs cnim funt cibi,quam potus:maxime,cum 8ilpa
U
{cealllr dulce corpus. Qyare,ut di:d,rnotu quoq3 opus cil.
fe in Meteoris ofiend,erir,q"qu3! funt in aquis, diuer[llZ ,
non fic aurcm uidcmus colores pet acrem, ud per aquarn.
~a
neqi cnim mÎfcentur colores perfpicuo.ncq3 tnim COt Ü ma litatcs,ut qua: nitri gufii'i,&bituminis habeanr, & ~u:t
amar3!,& falf3;", ex fubicda eis terra tales I1nl: & 0111°: "
reria fit perfpicuum, Ut fuccorum hllmidum. neC}3 coloraru
, t uc 1Icr.,
d 'Imus,quod aqua,quod ad fuam naturam 3tt1ne.,
' U9
perfpicuum uifui fubijcitur, [cd pcc ipfum coloree uidt:'tur.
uel omnino, qualitatis efi exp ers • Quare in humldo pot! a.
fcd neqi flc fum colores ui6bJes,ut efRuxiôes in uifum mit uidebitur fuccus fuam habere conûacntiam, ncmpe leffr.*
tant. Hoc eniro oil:endet itll!bro de [cnûbus & Cenfillbus. Deinde & aqua,cum fit fimplcx, & in terra infi, inn uIlle Il
Si .mim uidere effetfecüdum effluxionctn colol'um,corpus, biles ex ca qua!i,atcs accipit.Efr ergo ad h3!c dicere,cp rc~
tffet effluxio.S i autemdrcr corpus,cam [ultincrc & pa,i ra ra quidem nU , lu~
~mplex
ca uidcre, quod [uccum conti:
tioni effet con[enraneum &: admoris paulatim tadibu8 cf. neat.Nc<j1 emm Ign:s,ncqj a'!r neque aqua: (ed lleCV terra"
J,'
0 dII
Ruerc.Pr3!tcrca fi effet cfRuxio, cur 110n a ucmis difp(r_giU .N a~,ut
d IX,~' . $
, qua':
funt ualde exufia, ea [unt proc~
ra
[ccundu cf, IOfiplda,& [Ucel cxperria.Sicur.n.diuerli nUlle colores lU': ,
NeqJ ergo,ue mixto aeri colore, ui, dcre fit, n~qJ
Ruxioncm;fed tanquam per medIUm p~r[
l cum;
non e~t
q~alite
pr<Editam ûmpliciuin contcmpcraturam: fic ()(II
cnim materia coloris, ncCV ab eO colorat. Qyare n~
ûml, ibmandum eil: [uccos quoque Îteri. Ql10d emm ne in terra
liter & gufium,cum in aqua Cumus, & colore ~elmus.
ut quidem funt operati6eF,ex hoc clarum cft, quod caru,Ill nC
«go quod inu:rccdit,nihil en:ue color autem U1ftbllc:ûc g,u re~[utU
qUld~O
ha~emus.
Ocinde uidemus,quod qUI [ul1'
fiabile fu"us.Pofrquâ dixit,in quo d,fferat gufius ab al'1s 10 Ipns plal1t1s,[uccl concoél:i in alteram tranfmutanturfpc
fenflbus:nunc dicir,1n quo guil:/'s cum omnibus alijs,ut Ce. ciê. Sa:pe.l1.etl primi'i amarus: deinde acris: deinde dulci,s:
mel dicam,renfibus conlleniar. Gutlusitacp, inquit,iu hoc & rurfusdulcis,deide acris.ln ftmplicibus.f.n6 eft,fed fi t,1I1
quidem,q, Ilon pec allqllid,quod inu:rcedita1i('num,fubic>' copofttis. Cur ergo cis potius humidü [ecrcuit & atribUl~
da fibi [enûlia apprehédar, curn tri bus alti:. pr3!dld is nihil Arll10rdes quarn ficum~Do
ergo,cp animaduert!t hU,ml
h!lbet cômune:in hoc autern curn taéèll cômunicat. H<\bet dum quidem omnem poffc fllccu (ufCl pere: QJOdUis eul~
aurem aliçzd cômunecum uiCu&:audiru.Sicutenim Ut~
ûccum aqua immixtum , ci poteR aliquan:t qualitarem r~:
corum habct ûbi [ubieéèa, qua: uno nomine appdlanrur. buere, fi uel quis [olum aquam madefeçenr, & non fubtl
uifus çzdë co\o.res:audims ucro [onos: fic &: gufius fibi [ub, dfedam immi[cuerit. Hoc autem ficri non pOte il: in fic~:
ieda fuccos habet. Atodoratus non habet' libi fubieéèa,è} neque enim quodlibet ficcum fufcipere: tleqJ ullu,mft~hlL
proprio nomine appellmtur. Si quis tnim odorabi\ia dix-e-. no omnc:m quoC}3 fuccum admitrit,non folum,q~1
e Ill, do
rit, ca ex fenfu denominatiuc nominae, flcut & ui6bilia, &: midie, fed & mulro magis, qui dl in lIccis. Sed I,n h~mfic;
'
audibilia,& guaabilia.Huius autem cau fa efr,quoniam no
quidem cene,& quocunque humido,& cum,qui cfrlll 'Il'
c:xadum homines habemus odoratUm,In eo enim ab alijs
cis, &: cum, qui efr in humidis, fuccum immifcere COI1~ci'
animalibus uincimur:cum cnim nobis habcnt exaéèiorcm:
gir. Proprerea ergo , Ut uidctur , aliud fubiedum circ dl
flcut & l'lOS tadum alijs perfcdiol1cm habemus.Ql1are ne
[uccis humidum.
que ficut fccundum fpeciem, & ea qua: intercedullt, acutii
fonum,& graue,& rnolle,& duwm,et grauc,& leuc,& hu , Sieur autem ullus dl: 8l eius)quod dl: ~ifbl:!
,
m idum,& /1ccum,calidum,& frigidum:& uerbi gratia,di; & eius)quod inuifibile:tenebr.:e enim inUlfib ile ~
mus q, ccru[a,& lac,et cygnus:unum etiam habem,colore has autem uifus quoque iudicat. Pr.:eterea 8(, UrJl
album:aqua Ucro & lac & uinum, humidam [ubfiamiam
r
participam:6c & in odo;atu fecundum fpeciern odorabilia de fplendidi : hoc dt enim inuifibile : alio au
, emau
Uil
difccrncre polIumus: fcd iucildo & molel1o ca fo1[i difcer, modoquam tenebrarum ~ , Simlterau
tus quoque foni) & filentll: Qq?rum Illud qfoA
nimu s, Neqj ellim fcimus,cuius fit hic odorodorabiliû fpc~
ciri. QUi,d .n.ca, ex q~a
odor,ffpe cognfimus.p~e
aût dem audibile , hoc uero in~udlb
, & ~agol
(ol,
odor,cUlus fit odorabllio fpei,di[cunere non poffumus.
ni) ficut uifus fplendidi • SlCU:t ,c~ml
eXlg\~S
os,
a
i
u;
dv,
Nihilauté fucci [enfum facit, finehumiditate. nus cft q uodarnmodo inaudibillS) fic &. ma"o
Ced habent aétu uc! potentia humiditatem ur faI/, & uiolentus.
.. ifJ'crC
."
(um.Efi enim 8l ip[um liquefaétu facile,8àngu~
Dixi, quod poaqua ~IX{fct,
,qUld gutl~s
ab alf]s daqua
hquefaéhuum.
Cenftbus:uult dicere,q,U1d cum ~IS habet comulle. P~
diO'
Poil:quam dixic omnem ~ucm
dTe in humido)utmil'
Jeril:nunc ofiendicea quoqJ qua': ficca dIe uidentur fucci
oon nih'lbabc:re,q, humiditatem ha.be~t,&
Oc fuc~
h..
Itcnt.(;ijiufs.nodiCuntfalc:s.NaJD & g,quando gufius COS ap
itaCV dixit quid cum utfu &l audltu hab et comune:nll C alii
qUld côm'une habet curn omnibus (enfibus. Sicut c:rgO !t
apprehcndullt & propria [cnfllia, &. C:Otul'priUa~I1
fcnftlium c.xccffus)& def~us:ic
~ guftUi. V t U1[~S
a
hcndl'
�'E
1: M
hendit ~idtm
inquit uilibiïc, Sc inu(jbl~
; uilibile quidcm , Quoniam dixit omncm fuccum elfe in humido: nam &
Utcolore8: Inuifibllc autem, ud ~m priuationem inuifibllc, ·6cca dicic,quacenus humidi partcm habcnt, c/le: guftablLa;
~t tc:~bras.
V ~u.fqiJ
en~m
(enfus pcr fe propria quidem humidü auté maxime &: primo ca potabilc:meruo potabi,
&~l1a
apprehedlt; pcr.accldens autem .& priualiones:ûcut le dl gufi:ulI principiu:principium, fcilicet materiale.Sed &:
ingullabilis impotabilc humidum principlu : cp impotabilc
~Ifus
tcnebras:eo emm Cl' non a uifibilibus afictur,p~
~cld:ns
dicitur apprehc:ndcrc tc"cbras. Apprehcndit crgo faéèum dl: per fucci impotabilis mixtioncm:{icut &: potabi
c~ ~m
priuationcm uifibilc, &. quod dl pc:r fc qui. le poculcntu reddilUm cft,per boni fucci admiJ!tionem .11.
d qu~d
lud autcm,Guftus cnim quidam utracv,pro co quod ea,gu
ulfi~c
, rcd proptcr nimiü (Xcdrum fcnfum corip~
1 ca ratlone diciturinuifibile. Splcndidü cnim Cli Î1t uifibi. frabilia. Q...uomodoautc:m impotabile gufi:ab,lc,ipfe fub,
e,quando nim iii cxeedit,eorrumpit fcnfum.Apprchëd it .& iunxit,quod non, ut quod pernc!at, fcd ut quod pofsitgu.
qU~d
dl uaide exile &. exiguu ,quodCJJ priuarioni dl propin frum corrumperc ,propter fucci malignitatcm. V d fi crgo
~Ul:t
lu cern dTc dulccm dicimus.Ea enim fcrc etiam di. audiemus dre gullabilium principium potabile ,& impo.
eltUt ~nui . fibl!s
,Cl' non porsie fenrum exade mouere. Sicut labile:: uel prineipia gufrabilium potabile , & impotablle,
tanquam in hzc primo diuiûs guftabilibus , ~s autc:m rur.
~rgo
ln ulfu haber,Cte in auditu. Eft enim audibile quidcm,
'pli foni: inaudibile autem , quod dl feeundü priuationem, fus fubdiuifts ,in ca, quz runt per fpecies, gullabil'a • Rur,
u~ li~entum,qod
per aecidens dicitur fcnûle:uc:1 ingens,&: fus potabile quide:m dl gufi:abile, &. confelUatiuü, &: per'
nl O1ll1.s fonus. Corriipit.n.& is CenfurD,fleut &: in anonitis, fcdiuum cius,quod cft recundü naturam gufrabile;Impo.
l e~lgus
naturam ,&: quod porsil corrüperc.
~Ut fufurrus. Sicut c~g
in ijs h~bct,&
in alijs fen labile autcm>ut pr~te
&us. fic de 10 guRu. eadem COlm ln omlllbus conucnicntia
Eft autem commune taétus)& gufius,porabIle.
proport.io fcruatur.
Q...uoniam potabile humidum: cfi:autem humidum ta'...
. Inuifibile autem ,hoc quidem omnino dicitur; du apprdlêflblle:ut humidum quidcm, tanglblle:ur lalem
~CUt
& in aliis>q uod uideri nô porefi : ilI ud uero;) autcm habês fuccum, guLtabilc:propterea gufi:us & taérus
ca: cômullc:taétus quidcm,ut cius proprium fcnfllc:gufi:us
1 ~1
natura aptum fir,nô pofSit, ud male,ut gr~
ce"'7rol~,idftpum
expers, 8( atmfeWYOy, baccis ua; uero,ur materia,& uchicu\um gullabihum.
&01
6b
humidu cft guilabiIe, necdre
QEoniam ~utem
i,UUlll.SiC quidem efi gufius eius, quod eft gufial
Ile, & eius quod ingufiabile • Id autem efi,quod efi elus fenfonum, neCj3 eire aél:u hum idu neCj3 rai
taruuttl,ue1 malum habet gufium> uel quod gUI Ie,quod humeétari non pofsit.Gufius COlm a gUI
· fiabili patitur,quacenus cil gufiabde.nccdfe eH cr
U'1l1 corrumpere poteft.
go humeétatu cire, quod porrfi humeétari fcru;v
Il Poftquam dixit uifum dIc ui6bilis, &inuiGbilis apr~,
fi enuLl
. ~:a
au~e
mul.tis ~od!s
i~ub,lc:nfs
fig ni tum.nô humidum autem gufiatiuum len{orium.
l
~at
dtUldlt • DlCltur emm m'luit U1Ctblle,uc1 'luod peoiwB
ulderl non pou:ft,ut dicunlur dfe & incorporca,& 'lu~
funt
~Gtè
colre~
inuiCtbilia'sic it~C}l
uox cR inuiûbilis,&. odor.
Ut fcmcl dlcam,qu'ie Cub alros fenfus caduntaiel quod na
~Ltra
quidcm aptum dl Ut uideatur,nô aute:m uidetur,.ut dl
~d quod ra in priuationc, ut quod ca potentia pcrfpicuum
on a~lr
lu~cn:
'luod Ctc dicitur inuilibile,ut male: ui,
l , Ile.EluCmod, aute:m dl,ucl quod propte:r fplendoris excdIum uifum potdl corrumpcre: ucl quod proprer exilila,
. ~cnl
de: imbc:cillitatcm nô agit in fenfum.Apprchend lccrgp
lnuiClbilc uiCus,q> ca inuifibile,non id quide:m , quod uidcri
115 dt aplum natura,ùt fon08,& quz funt a\ijs fe:nfibu6 fc:m
fIlia: u c:nim non dIe: uifibilia ratio cR, 'lu~
iudicat pe:r in.
'humentum fenrus,nô aUt(m ipfc Cenfus:fc:d id, 'luod ca fe
cundum priuationem uifibilc , fcnfus potefi: apprehcndcrn
alia quo'IJ. Vifu cnim iudicant etiam irrationalia elfe re,
~Cbta9
pcr accidcns , '1' non a uifibillbus pariantur.itaCV &.
ln ,3ntris qui cfcunt • Nunquid autcm & 'luod cft fccundum
P~IUationé
u:ifibilc,imaginatio cft, qua: iudicar, Be: nô uifs~
S~ quidé fCl1fus iudicium habem in co,cp aliquid patianlur:
~IO paticntes autcm in tenebrisppcratione carét.Q uarc &.
dO~1Jl
habitum conûderam:non operantes autcm,quomo,
oludicaue'lioc': Pcdu autem c"pers,~
baccis uacuum,nô
~uod
nônullos penitus habet p~dcs,fe
quod paruus,de: ma
oS:nam &. finc baccis ~e:as
d;,clmu~nô
ql!~
nullas,fc:d qu,
P~ruas
baccas habcnc:SIC & «7roJl«,ld ea,hne pcdibus ani.
Inalla dicimus, non qua: nu~los,fcd
. quz
paru os habent pc.
EQ autem qu;rdam hUlu.f~o,
~olucr.is
h.irundini Î1mi
s,nodu uolans, qua: ucfpemllo dlcltur.Hls dldll',dicit.Et
tuG:us gullabilc &: ingufi:abilc iJpprehcndit >non 'luod non
.PatcQ fuccum fufciperc:fic cnim dTc poiTet coloris,&. {oni
~delC,f(
ca,qua: poO'unt quidcm fuCcipcre, non aUlcm fu ..
CPtrunt,ucl malc!uCccpcrunt , au' proptcr cxcdrum) aut
d cfcétum.
lib.
, a:
ru.
Q!Joniam potentia cft fenfono , qualc (enfile fecundum
· adum:efr auté gufrabile humidü : OpOI tebit guftatluïl f.:u '
fum c[fe pOlêtia humidu,non adu:ut humidltatc,1ll qua di:
fuccus,apprchêfa,illi afsimilalus.fiat adu humidud'I C:\1im
dret adu humidus,ab ca,qua: ca in fuccis;hulllldi cate non
amplius paterctur.ut qua: lam antc tatis circ:r • SICau ré nc'lJ
fuccos apprchéderet,proprÎa bumidltatê adm,fcês,&. fucci
uirc:s faciés c:uancfec:re. Iam uero &: co {iLcco,'lul in Ipra cft
in proprio humido,oblalu pcrturbans,& coulundcns,eum
nô apprchenderec. Quod coim cil proprius id,quod tanglr
auillg!t. propriam ita'IJ hum iditatê (C:lIlirer:nam &: cam pr:
mam lallgeret.Sicut crgo in a\qs fenûlibus, &. fcnfibus hai
bc:t:potêtia cnim crat ullumquodC}l fenfol iu talc, quaIe crat
adu eius proprium fenfile:Ctc & 111 guHu haber.NecdTe ~ n:
ergo dTe h~mcCtaü,quod
humcéi:ari quidé potdl:, fcrU d li
fion humidü aurem guftat'uum fenforlu.Si cnim fcnfus pa ~
titur a fenfili:humidü autê gu(hbile: nc:cc:Œuio crgo gufta.
tiuum fenforiü fic nalura aptum cfi: humedati, Ut fila ln hl!
miditatc propria feruct naluram.Non cfi: eninl corruptiua
quz fcnforio immiltitur humiditas , fed COntra (el u3lrix,&
, pc:rfeéi:rix. '1' aüt nô omni no a fUCCI! humedetur guftatluii
fc:n[orio,fClllcct lingua,fcd a nonullis ctiam nat fi CCI or , lam
dixi in tjs,qua: prius dlda funt. NCqJ crgo piper ncC}l falfa,
rncnta,ncC)3 ûccus panis, neqJ alla ilnumcrab~
hUlufmo'
di linguarn humcdant,& fi Lint gufiabllia: f~d potlus CXI"
cant,llô UI fucculenta ~ fayida ied proj'ter allqua rangibi,
lem. qua.lltatcm, ur fiCCltalc,& ~l1d
l t~!
• NeqJ cnim {"cus
n gratla,'lcer
. frum , aUl bdlaria , & Ct,
Pams CXlccat ,ucl ucrbl
calrda,cam, quz c~ illlinguif,
milla:fed co cp funt l~ca,u
humiduarcm cxhaurlum. Jllud aUtr, !crualù dici porcfr,C:llâ
ut ab alijs feparce)& dlfi:il1guat,ut nitro,& {imihbus..Ea.n
humedantur non feruata,utpoce qua: llquefcan r• . '
Signum autem 51' ne<J3 cum cil exiccata Imguél ~
(en tiat,ne'J ualde humida.Jp{a enim fit ta~ us pri /
uehel
efi po mi humidi. ficur quando pra:guflaro ql~
tabyiderur autem elre principium id, ~uod
li de, 8( quod imporabile • Gufius enunquidam menti fucco,alium gufter.& quemadmodu ~gro
ra~
: fed hoc quidem malum, 8( q~od
gufium tantibus QmniJ uidenrur amata) CO quod lingl1.1
,-, .,
Po~l
conumpere:iUud uero fecundu naturam. ,. ~ali humidirate.plen3 {cn~ja.
lO.GciUl.fupcr anlglL
f.\
�S ' E C ' VI' : N· D
Gignum,inqult, q, oporteat1inguam e/Te: potentia hutni,
.aam,.lô autc:m adu, q.. quicun'l3 habent Iwguam !mmode
lare !iccam ,uel humldam, hi nô a p r chend~t
guO:~bla.
pcïnde ht,lius quoq, cau[am adiungir,lpCa enlan mqu1t,nt ta
dus primi humidl : id efi:, propte.rea nô apprebcndir IJngu~
.ua Ide humida fuccos,quod,qua: in ipf.a ea, bOl~
fUC~l
Ilum~
ditas, ipfa quoq{ prima dt lingu;E accedens tadUs, Ipfa [UI
ipûus apprehenl10nem pr~bens,.&
ea ratioRC nô ftnens extcriOTem apprehendcre. eius cnim , quod ca apoGtu
, ~' &.
,quod primù ~ang
i t,fir
guRus. SignuOl aute:m hUlus dlc1r,q,
qui al il [uccuJll'& maxi~
paulo uehc~ntioé
'pra:~u
rullt,fecundos 11011 amplius fimiliter fenPI.lUt, Sed.& l)s,qUl
t'egio morbo laborant omnis uidetur amarus fuccus;C.'o cp
humiditas,qua: cfi: cir~ a linguam,hunç fuc~
habear;quê
S:d
prim!lm gulèans,llon appre)1endie eos,qUl..adhl~,entur
'luzCtucTJ.t aliquis. Arqui fi efi: amarus,qUl .efi: ~lrca
llllgua,
fuccus,oportebat,quando mel adlJib.elur ,U/den ml1~s
ama
rum,dulci immixto, & amal'i i.moderat1nC'!4:l~;
Ilun.c uero quando dulce: adhibeusr, rullC mag
l s_am~ntudl
'
IJem appnhendir. Hoc autem nOr) dl: tlef.~;n?
l'tllm lUI':'
Jllagis apprl'héda: [l'd quia iam anrc ho,c qUlefClt fcn.Cus: eu,
n~ apr~)cnlt.m
&. ft ns~ l l ad:
qui c~ circa 1 . 1l~rucm
hib1t\!lm fuerir,mags amafltljdlJ1c (entlet.S1cute.rgo lS-, qUI
humidam habct linguam,minus ffllW : Îlc &. qU/ OlmlUfic,
A:am. O porcet enim,üt dixi,fen fQriu af6 ci a gutlabili, quo cl
cfr hUinldulll:quod dt au~em
nimis iiccum, ab hum ido '!Ii
Id exiccatFJ
l'lUS atnci ,8: longiori tempore.[)eclarant aute~
~orla,qu:
longo tem por.e ab humido fi on afficlulItur.
Succorum aurem (pecies , fieut & 111 colribu~,
fi01plices quidem funr con
t rai~
, dukeJ8C
amaru.
C o h~ren
c s aurem lUi qUldem pmgll c ; hUlc uel
ro,fa'l fum: Inter h~cautem,
&. .:lUne~um,
&.
accrbum , &. acidu01 , Fcre COlm h~ cffe pld~ntur
fuccorum difernt~.
..
.
.
COlm III col~r
t:.us alla
E llumcral fpt:cies ~ufbil.ûct
'luidê Cunt nmpl1c
i a,qu~
&: côera~i,
album,,&' n l ~rl1
. J1CC}3
cnlm lI:!c ex ali:js [unt mlxta colonbus,nc:cv Illtel' fe.Q1f au
Jem inter !lIa interieéra funt,non [Unt ampl us fimpl:cia:fcd
quadam coro inter fe mixtione pernClUrHUr.'& f!.lm n6nul.
la quidem l'orum albo propinquiora,ut flauum ; alla uerp,
qu~
ad nigrum propius accedunt,ut c~ l' ulem
+ rdiqua
uero
fune imermcdla ,Ut fufcum,rubru. fic & in flci~.N
a m &. in
ijs fimplicia qui dè funt rurfus conrraria,dulce:, & amarum.
Rdiqua uero mixta &. intermedla.fed dulel quidem pr9pil'l
q uius dl pinguc:amaro uero falfum ,Rel'qua aUlê,quz cnu
D1('rar,ea funtimermedia.l1on auté.& qua: Cunt inte:rmc:dia,
mixra.Q1z enim {une mixra, ca Cu ne quoC}3 imcrmedia:noll
ira aLltem.& contra: V t i 1 eolorlbus,furcum quidem quo~
mixtum c:l't,ea & inrcrm('diu. Rubrum uero ,uel uiride feu
l,orraceum,no omnino fiunt ex côtrariorum mlxrione:: (cd
intermedia dicûtur, lit qua: mutrius extrc:mi pané habeant.
Sic amem &. in fuccls,m1xrum gUidé eft falfum , Ut falcs.ex
"mara cnim aqua marina,&: du le' generantur +Acre: ail!,&:
a l erum,&: acutii,cp oeutrlUS eXIt ("moro partern habeanr,
.nc fU/lt imrrmedla.llcq3,ex e"trrmorü mixtione omnmo ge
lluantur.Odoautem Cpecies fuccoril enumerat.&. Fere hfC
quidé funr,quf dU;lt dfc.,Si quid en 'm efi: aliud,prope cfi:,m
fit fu,"ci &. Cappris c:xpers:u! Aaccidllm,uel quid hu iurmodl.
Qgare gu{tatiuum quidem dl quod dl: poten
aut,quod dl: eiu~
aélu effeélim.l.
Ji3 (ale:gufib~c
potlquam dlxlt de gufiatiuœ facultati oppoGtis (('u obu:
dis, dico ii utem guH:abilibus: dc:incrps dicit de gul1atlua,
ca,inquam, faculcacc, CUIUS gratia &: de oppoCttis ue:rba [e:,
cie ut.& in alns fcnftbus. Hoc autem dcclarauit eum dixit,
)
"
'd
Il..
>
quart gufi:atiuum qUI cm en, quod c~ pore:nria tale,ueluri
orationc:m con ludens.Tale eO: ergo Inlluir gufrariuum po
tenria ,quale guaabile aécu ,ud dulce,ud,amarum,uel qUl4
. corum,quœ fum interml'dla. Q... ~od
qUldcm guftabilc~'
Ft guftaùuum ad" ,alc,quaic dt Ipfum.
,V ,·S
De tangibili autem 8l de taé1:u ·eadem-efi ratio;;
Si enim taélus non dl unus fenfus {ed pl ures t nel
,ceiTe dl: & tangibilia clle pIura fcntlia. Habec aUI
tem dubitationemJurrum fint plures,an unus: 8(.
,quidnam efHenforiu tangibilis taétiuum, urrunt
.caro,& quod in aliis habec proportionem.. & con l
.uenientiam,uel non.Sed hoc quidem dt Id , qu~d
:i ntercedit: pIimum autem fenforium dl: ahquld
,a liud intus.
A dhuc fu perdt,ut de t~é
u dicat;.ex om nibus fenÎtbu~,
.de qui bus nunc tra.d ar.Duas aUtem dubirabiles propol1t10
nes qua: Cu nt pra:teropinionem &. ndcm, in i:js confirm ar•
'V nam quid:.m,cp tadus nô cfi: ~nus
f enfls
,~ ~ d pluees • Se
,cundam au te, cp nô dt: caro tadiuum fCl1 r or lu :f~d
cfi: ahu .
quidcm CcnCQ,rii'i:caro aurem incercedie, min ali:js,uel perfPa
.cuum,lIt'lodorjfero uel CO.noro cranfuediuêi,ucl ut,quo d e
C~
.compofirn,ace,&.aqua.Q\loditaq3l1o unuS dt taéhu~
fus ,fecl plures,per duo argumenta cônrmat. Vnum qUI de,
,q, omnis unus CenCus circa unam côtrarieeatem uerfawr: ta ,
,dus ailt nOl1circa unam uer[atur côtrarier3rcm, (eel plurC!.
:nô cfi: ergo cadus unus [enfus.Vifus.n.uerfarur Clrca albll,
.& nigru,.& ea que intercedunr.Similiter guaus circa dUlc~
&. amarü,.& quz Cu nt intermedia.Audirus c' rca acurum, .
grauem fonil. Odoratus uero,âi fit,ut diximus ,exilif,& exl
guus,odorabilia per Cp~cies
n6 d~u
i cat,pr:eë
iucul1do,
&. molefro. Sed caBus circa plur(s uc:rCatur conrratlcta rfS ,
quz nc'l3 fub fe inuic(m funt collocatx,neq, ulla inte~
fe fo:
.c 'craeem,&. cômunicationem habcr,ut calidü, .& frigldu01'
ûccum .&humidwmolle &. duro:graue.& leue:aCperum &
Icnr:uifcofum,friab le:& Gmllia,quare fi h ~ funt plures op'
,poûtion rs,quf nô rum fub fe inllicë collocatf,quid.n.comll
ne hab et graue ,& leue cil ftcco &. humido, uc1 reliquis,uel
un~qodC}3
al i otu~
cil czteris~unqfC}3aé
UIlUS fen'
fus Clrca Ulla, C(nfl!lI/ oppo(jrionc uerfalUr: uidcn.l'r nô unUS
.dfe CenCus radus. V nô dl ergo principiô hoc arguméruJIl.
scam uero, Ois qui dé unus fenCus circa unù genus: ta{rus
.autem nô circa unum genus. ViCus.n.circa colres.Gua
~
circa fuccos. Auditus circa fonos ,OdoralUs uero prop((r
tam ipfam .caufa, proprer qua odorabillo fpeci cs no dlreer
nit,nrc ipforn genus habct nominato +Tadus auté ,&. ft fic.
.apud nos cxadifsimus,unfi tamé genul/ no h~bet,l1c
n~ml
naro,nec innominaro,quod l'ropria Ctbi Cenfilla pofsa copre:
}lenderc:.Ha;c [Unt ergo argumét3,q, tal:"l:us nô dl unus fen
fus. Themifi:ius flÔt dici t ha:c quidé dfe uera:re lera,I1.\~n
.uni'i /Te fenfum,fcd plures fenfus,taéhï.Duorn auté it1q~,
,argum(lltori'i ad vm quidem nihil dieere conarus dl Arl .•
prius aüt labefacere aggrdfus efl:[cd nps fophiaicc fc~l
.D1cie.n.ne: alios quidé fcn[us circa,una oppofitionê fiw ,red
plures. Vox,n.noll ColU circa grauetn &. acura uerraru r: fe
dtctiain uocibus;lfpera.& Ienis:candida, &. furea;mg[1~
&. parua:longa,&. breuis +Simllitcr aUté &. in colorlbus CI
afperil,& leue. Leue quidé,quod uifum ddedat ,Ut col,or .11
ciferi:afperÜuero,quod molefi:ia afRcit. Hzc aur ilque~'
cens,nos fa.lfa argumëtatione dcccpit. Cum.l1.dllciJ!'er oclll
fcnCum circa unam [enftllù oppofttioné uerrari:clarLl ca, q>
propriorum dixit fenftllÎl. Deinde hanc OratlOl1f labcféè~'
re rentans, dicit, q.. eua audilUS nô CoHl ucrfatur cirea acUII'.!
,&. graue:Ced.& Clrca magnil ,ct paruii. M~gnû
aOt al parI'!
cfi ex CÔOlullIbus (enfillbus.Oporrebal aur oEtëderc,an a!,
fmfus circa plures oppo(Jtiones propriorii (cuOlin uerfcl1';
B a:c quidé ThcmirtlUs:CeipCum aût dec1pi neCcluit.Mag~1
cn'} &: paruo,quod de Conis dicir,folius ~f1: audllus prOp!lt
QU1Te nullus alius CenCus pot, quod c{l:~n
COOlS, mag nU 1
p<'lruo iudieare: przce:r aud ltû.Dlcebatur ailt dTe: côe: fcuD_e:
magnii,&. par~u,
quod cft in :.orp~us
côtinu:h~s,a
cft (adus &. uiCus iudex.Clarn dl am,q, ft uocé candida
fufca dlci:Ous fim conuenir.mia,&. ûmilitudlné,qua: cft a CO
loribU8 dlcim'us +Sirr &. in ali:js.Scd cfi: &. ad hoc dicere,cp
Jllilgnii& paruu)quod dl in fonisanô cfi aLa qua;d,a oPbPO-.
fluo a
d
,
�D .. E
t 'A' ,·N 1 M 'A;'
Otio .ab àcuto .& grau; r"noiquemadrtioda in radu a calido
&: frlg do, al,a cft pcnitus OppOÎttIO; gré1uc &. leuc,uel aCpc-
rum j & pt 'ioii,&. unaqu :>!qJ aliarum:(ed Conorü imcnt<a1~
url r~
rsion~
dcclarat. rd autcm Ilon cft alius oPPoÎttioni;
proprill. Tale ergo magna &. paruu m dicis,ur mellis,uecbt
grat I3,magnil:carica: aUtem fortaffc paruu, q, eA: qui de in',
tcnfa:1I meUe dulccdo,in cari ca au te remiffa . Ccd &. nigrum
c . ol~,<Ji
fatis quidem cft copiofus,magnû quifpiJm dixe.
rlt,qu~
allt non ûc habet,Ced remi[sior,paru û:quod eA:,ut [e
Incl dlcam,uehemcns,&. exiguu,magni &. parui uoce nomi
nans,fed cru fu Ccam uoct! &. candldam dicamus, nô aliam
Oppofitio!lis uocum Cpém dixcrimus, neq; enis co.rü ab acu
to~
graui dittindionc eA:inuenire,ut durli &. mo lle cft ab
aill s ~e p art0
u i der~.ûm
i litcr a~tê
& afpcru & l ~ u e: f e d fum
Uc Utt qua:da proprlctates,qu:2ln acuto &. graU! côfideral1'
tUt.Nô cA: aurcm quidâ a forma recefTus circa acuti'i,&. gra
Utm r~nû.EA:
autem eperepra:rii'i qUf rcre,quânam ob cau
~am,Cl\
magnum &. paroli de folis magnitu di llibus dica ur,
ln ColiS ucll mentibus &. exilibus ronis translarione utimur,
dlCcotes magnu &. paruurn Cona:non autcm mag nil dulce
quod elt admodü dulce,neC}3 pàruû dulce, quod habet exi:'
guam,& nô (atis 3pertam dulccdint!,necp \n ullo alio. Dico
ergo, go fonus nô efi res aliqua accumulata fubfifrés:fed in
eo,'1' fiat, fub{jfiit: fit aute in téporeeA:. autem omne tepus
COntlnuû:proprcrea eum,qui nt in multo tcpore,fonum ma
gnum dlclmus:qui autê in paruo tépere,paruli. Valde dul.
ce aUtem, &.ualde tligra in al~ s quoC}3 propter qualitat;s ue
hementiam [unt talla, non aût proptet temporis longitudi,
Iltm.NOI1 rede itaC);l Th: miftius aduerfus ta, qua: ab Ari.
fl:otel e dlél:a fu nt,argumêro in{{itit.lllud autem dici pocel1',
qUod 1\1 tang blilbus quidem plures afTumpta: [Ul1tOppol1.
tlones,quae l h t incer fe habenr c6mun~
Ced funt pc:nitus fe
~at at -H al di ell.m & frlgidi oppoficiol1e feparata cA:,qua:
t per hurnido,&. ûccum. V ndc 'gllis quidé calidus,&. Gc,
ClIs:aqua urfO ftlgi d:l &: humlda .Ît ilitc:r durum,&. moll«:
Cl~pe
il,& leul.' :U1fcoCum,& friab lle:ha:c omnia Cune a [ein.
ulce rn [eparara. N,hll ergo hodi neq; in ignc cOllûdcratul',
Ileca lit aete,nec aqua:ncC}3 0!l1n a côpoûta,corpora cô[equi
~ur.
neC}3 enim quodlibet efi ucl uifcofum,uci ftiabile. Q!.Ji
1taca Cu nt tigidl,& fradu difnclks lapides, ncC)3 ui[col1, funt,
lleC)j friabiles . Eft enim III humldo ulfcofum.Oppol1uones
aUtcm,qli3s dlxic in fonis Arlfiot
~ l( s , 111 omni uoce cft inue
111te.Omuis wim uex maglla efi,lIe! parua. Nam &. acuea,
lie! magna cfi,uel parua,ue1lcl11s,ud afpera,& grauis ûml'
littr.Omni ita~
UOCI côtiogir,fccundum cnunliationis enim
quantarem magni.'i habêt,&. paruü fim llitet &. lene &. aCpe
rUm Cecundii qualiratem: quare nô funt oVpoûtiollcs diun
fOrum audlb:lirj,ucl fonorum. II,) tadu funt a [ei nuicem,ut
()~c:ndimus,fep
a rat:
oppoûtiones, & nihtl habêtcs inter ~e
comune,necp alia: co alrjs concurrentes. V nde necin 0 01111"
bus quide tangibillbus côûderantut.Cur.n.nô fiClu omUlS
lIox uel magna dl: ud patua, ud afpera udh' nis, fic quodfllCJJ rangib,le c{{ udulfcofum,ud friabllt', uelafperu, uel
tUc<il aUté unumquod cft calldu, ud frigidum,uel ficcum,
lIel hUtnidü:id dt cam ob caufam , q, ha: fint oppolhiones,
qu~
COtporll fubfrantlam confriruant.fl autê grauc,&. leuc
o~lia
funt fortita corpora,fed non,ut qu~
Cll aliis qualira,
t~bus
concunant calldlt3re,inquam,&. frigiditatc, ud fic.
Cltate,&. humid,ta~.Nô
fiçut qUëlt~[aem
fonorll,quorum
qualitatcm cMecutum dl: magna,&. paruum,&. afperî'i,
~ . lcnt:u
&. qualltitatem calid l,& frigidi,&. ~ci,&
humi,
dl,lnten(1onem inqua & rem;fsioné,conCecutU efi a(perum
&: lene,ut! gra~e
&. le~
, 8l r llqua Ûmilitc:r.Neq, quoniam
:~ne
compo(ltû cA: ud af~erû,ulnpto
a .q u alir,.
es l~a:
allarù funt quatitam quzdam [equel_a: ~OtIUS
~m
paruu pOÛtlonê confequuncur.Circa a:qualc cl~ l m uellna: .
'l~aem
pareia poUtione fit afpc:rii &. lenc. funt Ir ~ l };l h~ om
61~O
a (einuicem Ciparata:,&. nihil ipÎls ûm e~ 1I ~ alqs [c:n
Ihbua uidcre.Ad recundu autcm argum enlu cX:{{1013e 'Jui
dCDl~Ut
dixiJ Thcmlruui Illhtl ab J\riftotd(
dr ~ ~ Q II;Q
a:
1:
di"'"
autem, Cl' di ornnis ftnlUs circa unum aliquod ccnliltuerll:1
tur ,tadus non uerfarur circa unum cômune gel us fcoûl
i u~
Attici aueem interprctcs rede imelligcnu:s dicunc,q, admo, .
dum côpendiofe huius quoq; [olutioncm po[uir Arifrorelcs.
d icelas ipfum quoqJ circa uno aliquod genus uetfari:nô elfe
aute) apma unum genus ,quod fil radui [ubieéi-Ü. Per hoc :
~rgoûn
i ncauit,q
efi quidé,fcd non eft apeni'i.Quid ergo
'hoc dèl.dicimus q, refifrens. Reû!tens aUlê dico,non quod
t'{{ molli oppolitil,&. eaCtui nô cediufed omne naturale cor
pus,quod ad~ouetr,
&. tadü attingitlad Mathematicoro
4:orporum diflerentia, qua: ne<}3 artingullC) ne<l3 tadui rcfi •.
t{unt. ~<>d
igitur quomodocunq; radui refiftit, hoc diciIllUS efTc reftA:ens,&. efTr cômune genus tangibiliÜ.Nô uide
i;ur aüt hoccaliditatê,frigiditatcm côprehedere.Horâ enim
~on
fir Om truliollê apprehenUo:nili quis dicar, cu corpoti,
hus,qua: alllt his quaLtatibus fubieda?ficri apprehc:nÎlone.
Ha:c crgocrit uOluerCalis oratio.S ed Ct lta cft, cur tangibillO
gwus mag is fuc:rit reflfrens , quam uiûbiliu,8( audlb,lium,
&: reliquom~
' E fr enim hoc fubicélum non foJU rangibili,
b us quahtatib us,Ced &. colon bus ,&: fonis ,&. [uccis, &. edo.
r ibus.Si cliim nihll aliud ûgnificamus dicédo rell ftés,quam
corpus naturalc:cur ipfum magis Cub:eélu cfTe dlCemus la~
g lbilium qu alitaul,quam aliorum omniü<Et fi omne unum
al'qllod genus omnmo in unam prima oppofitionem dlUidi
(Ur:Uf color quidé in album, & IlIgrum: fuccus in dulce -&
amatü:odores 111 bcne olens,et male olens:Conus io acut~1Tl
~ ,g rau
cm
:d e nt rdlflcnt;s quoC)3 dlfferentiam : &: dl call t in
quam prima oppoûrioné diuiderur: prfeer id, q, Ut iam dllcÎ,
tlOll c{{ eationi côgruum,ur ad id rdi.'tatUr calldllas,&. fllgi..
c3lt:ls:ficcitas)&. humidlta5. Eft eego hoc rd,fic ns, tangibi_
biliUltlllÔ gelllls,fed fubieélum,fi cur &. allol o. Non Ctc au..
tem diélum efr illud,omnê fenrum unum circa Ull(l altquod
fenl1liu genus ucrfari:id efi circa unu aliquod Cuhll:éhi lel16
lium. Cômuoirer enim omniu unum cft aliquod rubiedo,
{ed genus dlCtü efi,quod de pluribus, &: rpecie dllferënbu8
l catur;fi
colot de albo,u nigro:
in eo,quod quid efr,p~d
urrunq; enim color:[onu5 dc acuto,&. graul:utruqJ coim ci>
I1US: fuccus de dulci , & amaro urrun'l3 cnim cf!: quida Cuc.
, cus,&. in rel.quis Îl,mllter. Q!.Jare,q, ad hxc artinc:r ,l1ullum
a rgumërum Colution cm habu ir.Hls duo bus argumêtis poli
lis q, no cft unus eaéèiuus fcnfus dehlnc ccrtiâ pOllie rat/oné.
<)lJoE tucrur no UIlUIl1 dTe fcnfum eaétum,fed plurcs: n5 au.
tem ex hoc locoid afiruit: Ccd dl: infiada aduerfus fyllogir..
mUOl,qui COl1alUr oLtêdetc,unum effe tadiuum fenfuln ,&.
nô plures.Q ui fyllogifmus nô ponitur quidé:fed quia Ari
ll:otdis confutatio uid tur,ut aduerfus talem Cy !ogl fmü,IQ_
fiamiâ facere:proptcrea inccrpretes fyllogi rmu, qUfm Arifiolells cÔ[Ulationes Coluunt, coniedura afTecuti1 eum ciuf..
modl cfTc dicunt. Si radus [enCorium ul1um ef!: caro:nece[fe cft,& tadiuurn [eorum unum efTe.Quorum cnim [cofo.·
rium 1I11um d1:,.:a funt inter fe quoC}! eadcm.eotundem aurem feoûlium &. unus quoq; [t'lIfus efr.Acqui uoum tangib ilium efr fenforium cato:& tadluus ergo fwCus unus e11.
Huius crgo fyllogifmi & onnexum,&: afiùmpti"nê of!:en.
d it efTe fa lC am.Ec~?nexu
quidé fic .Nô necefi"e lft inqut~
fi unum dt fenConll,preptcrea {enfum quoq; elfe unù. Ec.
ce coim unum quide cn [cnforium,lingua : d uetft auté (eu'
fus,&. [enlHia:&. la iuus,&. guflariuus:& rang biIia & gufid biliJ • Et q, diuerft ,clarû dl, q, pc:r tOlU qUldcm rdlquÛ
corpus Ccmimus pm taélum:nô autem guframus: fc d ,aplé
in lingua,qua: cfr ullum fenforium,urriC}3 fenful> cOcurrUI1I.
Efr el go falfum dice e, q> fi unum eft fcnfor.um, efi unus
quoqJ fenfus. Nam n,ur dlcit,ambo in Iingua COli currerl m,
Jic contigc:rit &. ln tOtO corpore COIlCUtfere, ira ut non , f~
lum tOCOc<{lIgamus,fed edam guf!:emus: neque eos cife d.,
uerfos (enCus difcreuerimus Ccd unum effe, & wndcm XI'
ll:imau erimus.lam uero quia nOIl c o nucrt~
l ur,1
ecquod.
cunC}3 tac'lum habet, gu(l:us quoq; efi parucepli:ofielldltl:l
4:tTc alium a gufru tadum:nô ergo,cO q. ût unum fenform,
~lOu
m quoI.) elfe Cenfum n(,e~
c eA:. c...ontra autem.,.quo"
lo.Gram.fup" .nlma.
MI,
�~ura
5 · E C V IN
6n.tCetili1ia,plut'es quo<tJ dfe fenCus,efi: rationi conCen
InllOgua. Quare IIÔ fi taétiuurn cfi: CenCoriurn
Jll1\i,omnino cft & taétiuus fcn fus uous.ftc ergo conuel/um
.fufiullc.ToUicaüt & aiTumptiOncOl, cp ommnocal'O nô efr
.~éts
fcn(orium • Qu oniâ aUlcm in idem cocurric & (yUoBl~m
aŒm)pc'onis CÔrUtario,&: lècunda propoftclO:UfrUI1CV
,COlm uuh IIÔ eife raroem fen[o rio:côfirmat urrullC)3 cornu,
lIibus argumêt s. Hoc autem oflêdit,dlcoautcm nô elle car
"e01 fenlorii'i . ratlones, quibus ui deballtur, qui carnem uo ..
lune dTe ~cnfo
r i um
ad probandü fam eITe renlor 0,& ey.po.
1Ieos,& retellens.Ha: aut ru nt rres lIum ero. Vna quidem ex
.apprehcnrolJc,qu;'C nL{lnc: tempore,eo cp ûne têpore,ûmul
pc carn~
tangJbilia auingimus,ca apprehêdlmus.Si enim ca
efiet,quod inre rcedic;& nô fenforiu:aliquo ad apptchen ...
Ilonem cépO! e cpus eITet : in quo oponctcccarnem a/feétâ,
efi imus, fuam a/feétionê tral1Cmitte! e,
jn fenforiu,O'l , quo~
Efè enjm ratiom c6femaneum , Geut in :iudltu ,cu:us per id,
~uod
I/1tefcedl t,nô ab('l3 tépore fit arprehenl10 ,umul ac fa
ttus dl: ,fonus:maxlme quando fuerit longe quod fona L:fed
;lliquo tépore opus efr~ut
afficiatur arr ,deinde eum ad au di,.
Jum traiiclae.SIC itag1 in M eteoris oA:enCum dt, q, qua nuis
l'rius fiaL tonirru, ip ( u~ pofierius3pprehÉ'dim us:Fulgur au
~tm
prius,& fi pofierlUs faau m Ile; id'l3 & propre,. audieus
paCsieuqmc~&
uelocê mOlum Iumi nis. Similicer &: in re '
Jl1ig ano ne, rem a pr;us fublatum uidemus deinde fo nu Cen,
Jitpus.Similicer olfaêrus,qui cfi audltu cot~rali,
longio.
, i ~d appreheollollem répore opus haber,etiâ fi ualde prope
fueritpdorabile:donec a/feétus auad narcs rraofic:rit, ur ce
Jeri.u5 ad [ell (orIOperuelliat a/feétio. fcd & ipfc uifus,qui dè
fen(ui] acuJlfs1 mus,non omnlno ane (('po re habet exaécam
JliÎlbil,ium apprehen fionem.6 enim circulus eminus in ocu~
lum incidem,1I1 caçjé fupcrficic {hus, in qUa:ft & oculus:UI
derur cITe reéj:a.& qu~
fune eriangula,cminus circularia ui,
,déLur ,cr Il ca ui Cus attlilg r. ficut ergo in his,ql1j! per id,quod
intercedit,apprehenàuNur, qui cA: corporalior rcnCus,lon.
giori ad apprehenl10ncm rrpPJ'c opus haber:Î1c ULictJ cA: ra,
' rloni congruum,& raétil,Î1quidem caro non efi: fenforium,
(cd quod 'mercedlc,n6 fine [épore,fimul anigeril,apprehelJ
dere:fcd allquo [épore ad apprrhenfionem opus dfe,donec
a/feéèa caro,ad fenforium,quod dt intus , atfeéèii cranfmic,
lar.Ea dt quidem una ratio corô,qui uolul1t carné elfe fen,
for um.Ha:c uero dl: alla. fi inquir ne aliud quidé raéèiuum
fenCorium Uldemus pra:ter carnë:fuperuacaneum &: ineptil
fucrie hoc quidé pr~tcmle,a
l ud une qua:rere,quod nô
,apparer. T ertia uero ratio cR inl:am~
folutio.Qui en m no
.1um carncm elTe (enCoriil,Ced id quod intercedit , quandam
uolunr dIe fenforiuOl, atferunr.
riuCrnodllnRaneiam ~s,qui
neceLTe
fi caro ell: fcnforifl: quod in omnibus incCè (elfor~s
~ft utiCJJ in ea qu0'l3 uideri,ûcuc c:rgo in illis,p aliquid, qu od
InterccJIL,fit apl>rchen!lo,acrem dico,ucl aquâ:ftc & in hae
opol'ccbat,pcr allquid, q od Îmerccdic carni fcnûlla admo,
ucrc.ln alrjs ita.:v fenfil! fcnCorio (uperpoÎlto non ficbac (en.
fus:fi auré hoc non fiac: (cd Ipfum lallgibile caro ad eius ap ..
prehwÎlonem aLtingic:Uldelur nô elfe Ccn(oriij ,ced id ,quod
IIItcrcedlt:ûqUldé ln omn ibus fenl1bus e<tnde fcruare opor ..
Ict COnUclllcnclam, &: taétum ab al~s
CenObu6 non di/ferrc.
~uA:
cnlm taétus quidé cR,&: habct eadem dubia. Hanc
IOR~mlarn
labcfaétare conatur , <j apenifsl me fie ri potcfr,
corn partcs dcfc:ndens,qUI carnem [enforia efTe uolu\lt. Di,
Clt crgo,'1' III eaé!:u quoqJ cadé fcnfuum proporrio, & coue
nienua ft:ruatur,&: p~r aliquid,quod interccdlt,fic apprehcn
60 Q.uemadmodu cmm fi d'gÎtos in aqua udin oleo in ,
intcr digitu & id quod
tingamus deillde hoc tan~mus,cl:
, - a1l'l:UO d corpUS:fc,iunéto cerce diguo
'
,
adhue
tang't, humidu
in co Uldemus humldam Cu?ltantlam:fed proprer exiguÎca,
ciera mCdlll ca,qua: tan.
tcm eius,quod imcrccdlt, ~Idctur
gumur,taligl. fic necefTarlo & ln acre comingit cfTe imcr ca
aut~
proptcr cxi.
qua: tangulltur, acrcm aliq cm, l ~ter
guita[cm. Qlarc &: III t4éèu Ot~
Cltra mcdlU carms efr ap'
,rcbcnfio,fcd pcc allquid, quod mter~cdl.
Qilod fi ita dt,
~anc:umfit
'0
~D
v
S .,"
ltic quoqi reruaturtaétus cum 1I1ijs cbncêtus St. conucnicn',
,tia.His ergo rationibus,per quas adltruereuidetur , '1' car~
{it ttéiiuurn fenforium,peremptis, Catis oA:endi[ carn cm In,O
eife fcn[orium,fcd id,quod imercedit. Quod li i,a efi,&: ,lie
'1UOC]3 [cru,arur taétus cum al~
concemus. Has ita'l3 raCiO'
ncs per quas anruete uidetar c:arnem eITe taétiuum fco(o,
rium,& non id ,quod imercedir,earii quidcm prima,qu~
l'X tfmpore apprdunftonis,côfil mat carncm dTe fenfor lV.,
fic refdlir • Non efi necdTe inquit ad ofieodendum carnclll
dIe rcn[orium Ut Îlmul cum cius taétu fiat apprchcnft o can
gibilium . la~
enim li quis inquic circa digitum pelicua~
,excendat,u[oui,ud allii corricê,uel alicuius hU Î ufmodl,nh~
•
10 feciu s fic qu0'l3 fit cum tadu apprehenfto.Q uod rrqulS
.digitis quoCl1 ,congcnitum corticem cogitauerir, multo ma'
,gIS minimum impedimmtum a/fcrer . li alicnoitactJ corpo'
re carni circumpoftro,nullum extititimpedimemum ad ap'
prehendcndum fine tempore, mulro magis carne fenro~
ct'ngenita,impediri non oporrcte apprehenlionem fenfil!l1·
NOIi eJ'go apprehc:nflo,qua' fit Gne répore,carnem elfe [en'
[odum oll:endic.Aduerfus Cecundam auttm r.acioncm ,qua:
,dicir ne apparere quidé aliquod aUud fenforium pr3:ter car'
nem,illud d,cit. Qlemadmodum inquit ft con gc ni t ~S nO'
j)Îs dlet acr,adeo condc:nfarus,ue &. uiGuum,& audltlu um ,
&. odoratiuum fcnforiuml cgeret:el<iftimaremus, co cp p~
,unl1m & e,undem, dico autem nobis congenitum aercfll,
,uidercmus,& audiremus,&: olfa ccremus, quendam .un ull1
dIe fcnfum horum omnium apprehenGuum:q, nô Uld~ant
di[creras partes, pu quas horum ;apprehenfionem partlc,U'
Jarim 6 unt: nunc aULem quoniam Uldemus diuifa [cnfona,
..quia nô cA: nobis au çongeniws: ue\ per ullum diuerfa ap'
prehendlmus,dico autem acrem,'lui fua perfpicua, & perr
fonatrice , &. odorum cranrueétrice facultate nobis fenm ,a
adducit. ftmiliter & Cl' diuerfa'[ullt facultatcs flcut & [Cil'
foria,ftc non oponee exifiimarc:,quoniam per ~nu
al l quO~,
ncmpe carncm, diuifa tangibilia nobls 6unt apprehenôb l'
l ia,iarn & unum aliquod effc fenforium. fed 'luoniam diu cr
fa: funt tangibilium oppoGriones , piura qu0'l3 fenforia dte
oponer,ca aucem occulcari >'1' caro fit no bis cQngeira,qu~
inter fenfilia &: {cnforia media il1tcrccdic, Nam ft caro nO'
.,bis non (lfer congenira:fcd f(parari fuapte nawra poifet,ft .
.cur aer:apparerc)1c,qua! nue, peT eam occultamu,r, r31lglbl
Jium fenfo ria • quemadmodum e,ontrarIO, fi qUIs 111 dléto
rxcmplo uiûbi!iu,O'l & oderabilium &: audlbHium d i fer~"
,tiam nefcirec,q> eI!ec,uerbi gratia,nobis cOllgcnÎtus aer. ex l'
fiimaret efTe horum omnium Cenforium, nobis côgenltull!
aerem . Non (rgo proprcrea q> nô allud uidcatur c:-ngiblIlLl
Ccnforium pra'cer carnem, id [acis cft ad probandn carn cOl
.eITe fenforia.Ego uero ad hoc dixcrim,'l' fi piura dfCll[ ran:
gibilium fenfori a,a carne ,qua! incercedlt,occultata, quo'fit
'lIeceITe (fi: in corpore eife Ceoforia, I1ccelfe dl: utique ea c ,
locis diui(a:Î1cut & nunc locis a feinuiccm dluifa fun~el'?d
r ia.quod fi ea loeis dluifa cfre lIecelfe ell:,oporrerec no quO
Ilb eLcangibile cUlllbet parti carms admotum efTc apreh~
.J1blle,quemadmodum,û aer efTet nobis congenitus, al a 1
mOtum effet uiflbilc,nol1 illilla aeris pane, qua: oculd,r;~
do obijcitur,fcd qua: audiriuo meacui, non uiderCIU:~tal
i~
llcet & nunc omnino necelfe cfTCt, Gpiura clfcm tal1~b
, j
(cnforia a carne pccultata, quandoquidem ea funt 10ClS ~IU
fa,non quallbee camis parr'e quamllbet tangibilcm CpCCICJJ;!
;ldmoram cfTe apprcbcnÎlbilem.. lluJ1C autem ita eR.c1aru~
rfi: crgo,q, non piura funtintus fcnCoria. fi quis autern d,ca,
ptura qUldem efii-:unumquodCJJ aucêomnia apprehendcrCr
fupcruacaneum.unil enim fu(fiüret. nô CUnt crgo piura [al!
gibilium fcnforia/cd unm.q~d
fi u~m
eR,om'.\lJlO ca~t
ncm dT.: nc:ccfT.; cfi.CurnÊt emm ~mlariu
partluOl, Pû c
un Îucrfum animal CcclJ(ldu comlnUiratcm peruad,ccaro,
itaqJ f(cunda rationem & ArifiOleies refelUc,& nos adu crt
fus ilium côeradi)(imus. Tertiam auré rationem hoc rn od;
Bi! aurcm clac,qU:E in(lamiâ dilfolucbat,quz aduerf~s
cil
ppuoncbatur,qui carncBl uolunt dfc fcnforii'i.InfiapU a a (
,
, •
.
-
,,111,
�D' E
Itm ~l1t,q;
r ',A
N,' l M J\ •'
noîrctuat caro ëam,ctult dl: iri alijs (cnrOtij',prd
pOrtion m,&. conuenientiarn, dico autem apprchêl1onem,
<)u<e fit per id quod interccditj. D iffoluilut'aurc:ml, <il' fit hiC
qu0'l1 Omjlm:r id,quod int.ercedit <ut in ijs, ~ quz
in aqua at,
t lr1gUlltur,efi: adhzrens humidü:Î1c Ct in acre efi: rationi con
f(l1ta~um
effe breuem quendam inttr ea, quz tallguntur,
~re
l.- lanc
ergo folutionem rcfellit Arifi:oteles.Et fi cnim
Inqui ,& in ~s , quz tangumur,cfi:,aliquid ,quod imercedit,
fcd nO!l quod cil alqs fenfibus proponionem, &. conutnien
~ i a m ~abet:c
ômunc
tamen cfi: id paruum,quod i ntcre
d ir~
Il,1 alqs quoCJ3. TIlcumbcme cnim eculo Irma "cfi: ncccffario
l
C ufll1odl,quod il1lercedit. Tangit enim lema uidclicct cor,
Iltam,Si r rgo)qUa! tanguni,per aliquid,quod intcrccdlt,tan
guntur: cfi:,rclllcct,intcr oculu ,&: lemam,aliquid quod inter
ed,t:fed lemam tamen n6 uidcmus:quia nô oporrct fimpli
Clttr cITe,quod interccdit, fcd id quoC}J inreruaUo comodna
ttlm elr~ oportet.N ecv cl11m,û oculi, &. uilibiliu proportio,
flt3magnirudine longc fupcret, t:O uiflbllia uidcbimus:neqr
1ualde paruü fuerit ,ut inlema,quz oculo Ilcumbit.
~ Opor
tel crgo ln laéèu quoCV id,quod intercedit, cum alijs habcre'
proportlone,&: conucoiemiam:nunc ucro n6 habct. Claro'
dl etgo,'l' & 11 quis eorû folutioncm admittat , ne fic quidé
~rua
l am louenier,qux in alqs cfi: Ccnfibus , prot
i oncm~
~lt aUtem &. ad h~c,dio
aUté ,qu~
ab Arifiotde diéèa Cunt,.
COt~a
d : ere.Oculus cnirn nô ail quo fimplicitcr ,quod inter,
red't,opus habw Ced &. perfpicuo:nec co folO, fed &illumr
naro, Dicet ergo quifpiam,l1os non uiderc per id,quod intel'
oculum, &: l(mam imercedit:oon <il' fitipfum exiguum,fe'cf
~ lucem lema inrerfepiat, &. impedlat, oc,quod inrcrcedit,
actu perfpicuü.Qllare niÎt lema lucem intcrfepirct, cas
d'dere,mus. Eandem <tutem omnillo proponioncm,fccun ..
fi ulll Clus,quod incercedit,quâtitalcm, in omOlbus fen6bu9'
fierua~,{l
a ralionc alienü.Qui coim Cunt corporallorcs fco'
t uS,lll,nore opus habét co quod imerccdit. NcCJ3 enim quan
OUICUSuiÎtbllla apprehendit,tanro auditus qu0'l1 audlbiliar
1I[ Jec1,lrat,quod in rcmigatione accidir: Dico aUICm,cp re ...
IIlUlll prlOlum rublatum uideamus:deinde Conû fe:nriamus~
~eC}!
uero pcr quamü aud irus, ptt tantum &: odoratus. Eft'
~a1J
ration i côCentancum raéèii quoqJ,lcil Île omnibus craf,
IOt,minore quaOl omnes egcrc co,quod inrcrccd,e.Omoi,.
110 aUlcm,cp opus habcat taCtus co,qu~
im,crcedie, nô ne,
ce/Tario coprobatum dl: rx ea,quz cft C~l alqs [enûbus,pro
POrtione !J(. conueniiiria.lam entm maxlmc ncC}! gufi:us 10 •
diget • N~qJ
eoim qua:cunCJ3 in uifu accldunt, in alqs quoq,
tllenire nccdfe dl. N ccp quzcunq; in audllu &: odoratu,in
~lqs
quo:p, V t cp ui(us quidcm per cmiCsioncm Cemitur, re,
L'lui aUlem per immiCsionem, etiâ Û ipfe quo'IJ pu Immif.
~onm
• In aliis ita~
Cenfibus oportet ipCum acrcm mate,
"alitcr affici,ut fic afficiatur fenu~
, uelti,
redolcmem lieri,
"~folarc.Nn
fic autc:m in uifu. Non coim coloratur aer.
~l q, uifus quidé fine luce non operatur: reliqui autem ma,
~,Ilc'no
dt crgo ncccffe eadem in omnibus fcnabus eue"
'"re.~a
non cA: m:randum,ft cum alrj opus habeant eo
cJUod intercedlt:guA:us,&. taéèus nOI1 cgwt.Etipfum quidë
IlOhlen hoc fat;s dcclarat, 'l' tangcndo taéèus apprchenfio,
~tl
habcat. Hzc Cunt crgo pcr quz probarc uifus efi: Ari,
t Ottles,&: q, p!ures taéè uiSum ~cnCus,&
06 unus,& q, ca,
~ 110n cH taéèiuum fenforiu,fed ld,quod Interccdlt:&. quo.
~d()nos
aduerfus ca, qua: diéla e,rant,oppofuimus. Nu , ,
CJUld,autcm ne duo quidem,qua: dléèa funt,connrmare pro
POfult,fed unum Colii Cl' plures Cenfus CUnt taéèus:[ecun du
~Utcl
ad hoc refcb~tu.Sylogim
cnim oaédel1[cm,
q. unus cfi: fenfus cx co cp unum Îlt fenforium , rcfdlCl1s,
~Qcndit)<l'
neC}! c~nexu'm
dus efi: r,élu , ne~
adfu~pt
i ().
, d , r~mptlO
autcm crat,C}> caro ,cum fit un a ,~t fenCorlll tan
~blS.
V t crgo ofi:cndat non uniT clfe (eoCorlU, fed Id,quod
lnt~rcedi,ho
per tria argumêra ofi:endit,talibus Arifi:ote.
:"'•..8tIO!'n 'bdu abus quzftionibus ' fi quidcm dux fillt,argum
cn,
l'!
lICI,
'
ni us nos cxerccnl Ut dixi &. aiTucfacieus, ne IImp
t
cr~",
remcre probabi1:s orati~ledmDJus,
Ccd ~Cfil
a.,
./t
•
Ethuterfi AriA:6ttlis opinio,& Cl' nnus eA: tllétiuus tenfust ll
et C}> caro fcnforiurn.Q!Jod coim unum intdlexit clfe tadô,
in uni) Ilbri proctmio dedarauit.Qyod enim ,inquif,nô cft
(en(us pra:(er quinC}J, lisC}J enumcratis, unum cx quin~
ta,
du quoCV connumcrauit. Q!lare li quin~
fum fcnfus:unua
autem eorÛcft taétus:unus crgo dl tadiuus fcnfus.Et car ...
mm quidcm fenforiil elfe uutr,ubi dicit. Taétus auté dt eo
ipCo , cp tangatur , &.adhuc magis in lis. Rur(s)nqit~&:
quzcullqJipfa cal'gêtes ffntimus, taétu funt fcnJ1lia, quem
hahemus.SI autem <il' tangatur fentimus ; tangitut' auté ca.
ro:Sen Corium ergo caro eH. Magis autetn ex lis qU3!fpar6
fim ,&. diucrlls in locis ab co diéta [unt ) Philofophi mêttm
colltgedo dici pOICfi:,C}> &: unum ,&. multos [cn[us nouit ta,
dum:&: no folum ipfum, Ccd &: reliquos fcnfus:&. carncm
elfe &: fcn foriu,&. quod eA:intermedlu. Sim1itcr &. rcliqua
fenforia. Nam &. nofi:ra anima &: una cft) &. multiplex.
Qucmadmodü enim coloris-quidem ratio eft PCt fc indiui, '
fibili s,&: figur~
expers:cu rubi t:éto autcm corporc fimul &:
diuilioncm,&. figuram fufcipil:Sic autem &. irrationalis ani
ma,fccundi'i fubfi:antiam quidem habct, ut fit carcns parti,
bus, &. indiui/lbiIts: Q!!omodo enim l1mul Cecundü idem,
&: album,&. nigril apprehendcret<:'Fa autem diuil1bilis cir,
cs corpora in eili dlui[a:Quon:â crgo efi: fecundü aliquid in,'
diu
i l1bijs,~
diu i ~bil
i s:mcr
i (o una dici pOCSil,&. multz • Et
cius [aculcatum &. una [ue,
proptcrca ItaqJ etlam unaq~
rit,&: multa:, ur &. quz Îtmul cû fubicao diuidatur &. alia
parceallud [cnÎtleapprthendat. In tadu aUICm hoc'mcrito
qua:ûuit. Q!.loniam enim ipfc cfi: 10l1ge matcrialior &. cor,
1'0ralior:parriü multiplicitatem iurc habet apertio/~
El alij
quidem mag;s unum,quam multi. Ipfc aUI m magis mul,
,t i,quam ullû.Et quid dICO in anima irrationali, ,ü &,ratio,
'llalis,Ut ad memem collaca,eA: quodammodo dlui{\bllis ,ut
qua: ipfa utOitur propofhiollibus &. confirroationlbus, &:
,conclufion bu s~' EEl autcm rationi côfenrancum fenCorium
-<]u01'l carncm effe.Si fa coiro effet id ,quod interctdit:quo.
,Il!am &. acre,&. .. qua cfi: crafsio. ;În ilIis autcm,etli Ont fub,
riliora,cfi: aliquod têpus, Ut per ca fenfus fcnfiha apprthen,
-dant;Rcmum m im pl ius reuulfum uidemus:dcindc pollea
fonum aud.mus. &: cum fil tonitru ,primii nobis fulgur ap'
!partt.&: non Ctmul al~
odorifcrû appropinquauerit, odoré
(t:l1tlmus: fl d ad apprehenl10nem aliquo tempore opus dl'.
Si ieaC)3 per acre m,qui ca Cubeills, téporc ramen opus dl ad
",down,&: CC1 num fentiell,dum:multo magis inlaétu ,aqui ...
,d em caro non e{fa Ccnforlum,tcd id,quod intfrccdit nobis
"em~r
opus effe t ad rangibil,u apprehcnllonem , propter
carnls cratilludlllem: mfi qu's in alos interuallum cauCctur.
,sed iu odoratu,quanu is prope fit fuffilUS, cëpore camen ali ..
,quo ad apprchenfioncm orus habem u8. Sed tamen etiam
.fi f((lCoriii efi: caro; fcd & Id ctiam quod intcrcedit: I1cUt&
~I\ iiilrjs fen rorijs,Scnforium et1lm propric dl: fpiritus.Atqi in
oculo quidem cryllallinus,&. rd,qui humores,&wnica: ut
ad fpiritü quidcm ll1ttrcedum:ut ad aerem aUtë &. alia C~nt
fcnforium.Sed hic quidcm hzc potius fenoriu~,
qua';' Id
quod imcrccdit .ln taéro autctll caro efi: patius id quod in~
terccdit,quam fcn[orlû:propterca <il' dl: marelÎallor & quz
lcrrcni plus continer. Splritui enim efi: conuenient:u's uillLJO
fenfor'ü,quam caro.Er ha:c ca Aril10tclis opinio.Sciêdum
au rcm , '1' Thcmi~us
al:am ~oCV
probationenJ ponit, cü
ofi:cndlt,carnem n~ elfe [c,nCorlu: ~cnforia
cnim,inquir,con
lratla dijudlcam. Vlfus elllm albo, &: nigrum dijudtcar:gu,
frus dulce,&: amarum:auditus grauem,&. acuWIll (orlÎ;;,l a,
dus autCm ~ euc,
&: graue oppoftti'l. Graue quidcm,q. ~IU9
fit confi:ipatlo,& protrullo:ltue autem nô itidem,quonlam
ab co non af6citur • Dico ergo,q.. quemadmodfi in alqs d~ :
ximus,ca apprchellderc non [oU, propr'a (cn(llta/cd &. pn ..
uatlon 's:apprchtndit coim uifus quidé l,cncbra!:fi1elltlU au
tcm aud lus:apprehendcre auecan ca d ;ClmJ.,l6 no (ecundum
a(fi
r !l1aiO~
e m, fe d ncgationem,'l' nihil p~tianu;fc_
& lcui
,afm laétu aprchêd~
d.ciJnus [ecundll,negauQnc.Nam
pdcm ralionc dicrOlus nc alla q~idcm
opponta apr
~ hë~
'
lo.Gr~fupcanim
~\
lit ' "
1
�porfe.Non en'frit ciius'afficitur a·tericbris'.Neepauditus a li,
lemio.Lux autem tenebris opponitur.Sollo autem feu uod ',
filemi6.Sic &: quando frigidum, &: calidü apprehcndic:fic, .
eurn,&' humidü:afperum & leue,quf funt contiaria.Quod ·
a!uem &. unu cfr tadiuum fenforio ,id'13l1on aliud 'lu am ca
ro,licet hoc modo oftendcrc.Et 'l' unum efr Cenforio:ofien
demus hoc modo. Q. uodcul1'13 enim cx tal1gib
, bus,~
ca
li.dum, in quacun'll partc corporis admoueris,eius ommno
apprehenflonem retinet.Similltcr &. frigidum,&: Îtccum,& '
,humidil ,& rcliqua omnia. Quare fi unumquod'13 renfile in
quacun'13 patte caro apprehcndit: darû efi utiqJ,quod n~
funt pIura fenforia,dfent cnim locis [eparata • Q uod fi ua
rffet, no cuilibet parti carois idem ad motô [enfile efl et ap ..
prehenfibile.Clarum ea enim 'l' in al;qua camis part~
poli
tum,fi no effet fubicdo,quod id apreh(d~,
feloru~,
J1ullam [uqpfius apprchen60nem pra:bc~t.
SICUC. etgo ulfi
J?ile ,quod cfr r.etro ,non uiJcmus: NcCJ3 ~l1Im
fi ,ut lta ~g.
mus no.s circumcirca ambircr aer, &. Ulfiuum,&' audlCluu,
&. odoratiuum fenforiu rcgeret,in quallbec parte ambientis
aeris poficu uifibite uideretur:fi cnim ad eam partem poficü
eJTt,qu~
eft dircdo e regiôe auditiui mcatus, nô uideretut:
Arqui li audibile in codem loco pofitu eflèr,magis auditum
rJTct: fic & odorabile fui magis [enfum prrberet,fi ex odora
tÎui meatus rcgione IÎtum dfer.Q.. uare hac quo que ratione
~tia
difcreta tunc effent diuerfa fenforia:&: propterea diuer,
fi [eofus. Qyare fi nunc quoC)3 ambiens caro pIura tcgit fen
foria:cur in qu:!libet patte quoàuis tangibile fentÎt<:' Quam ..
obrem fi in alijs qu0'l1 ambieme aere omoia [entirentur: in
radu quidé ccrtc hoc eucnire no deberw'l' no ea,qua: Ion ..
ge (unt,fed 'lu a: propc:,tadus apprehendlt. Q10d icaq; non
neC}3
funt piura laétiua feoforia,hinc dara efr.Q!.lod a~tc
aliquod aliud cft pr:Etcr carnem taé' i u~m
f~nor!U
,hmc ma
J1ifefrum dt. Si enim aer inrcrccdercmn qUibus autem f(n;
foriis dt aliquid,quod inrercedit, in ijs,1l fupra Ipfum feneo
rJUm ponamr [enfile, fui nullam apprehcnûonem pra:be.t:
c1ariï cft,'1' hicq'uoq; hocipCum cuenirer.Nullc au té ft qUIs
de carne paululum quid dctraxcrit, deinde fupra reliquum
impofuerit ue! calidü ,ue1 durum, uel aliquid eiu[modl,fcn l
liet ol1101no. Et rur[us fi ab Ilia aliqua aliam p.:lrtem abau,
lcris,idcv ur'13 ad ip[um os. Qlare fi hor uerû efi darum,'l'
caro tadiuum fcnforii'i.Si coim aliquod aliud intus dfer,
rame paulati m ablata oporreret ad Ip rum aliquando peruc:
"lire Cenrorium.Qyarc fup:rpofito fenmi conrenfus nô am.
pli us nerer. Q.. uod autem una qu0'13 cfi [enûtiua faculras)
&. non mulca:,hinc ratiocinatione collegcris, /lquidem cUili
bc:r fc:nÎltiua: facultali proprium aliquod fcnforiu natuta ae·
tribuit.D cere enim lmguam dfc & gufrariuû, &' tadiuum
fenforiü,rfr ndiculum.Tadiuum enim fcofum no Cola ha ..
bct lingua,fed totO per !Otum corpus. Et cau fa dlél:a efr,'l'
ex tjs .:onfl:amus,cal,do,frigido,Î1cco,&' humido. Cur ergo
in lingua mag s urrullq3 cOlllingit, Q3in oculo,&aud tu,&
odorariuo meatu ~ Na & hxc I1mul ùnr &' talia,&: taél:iua.
'Quo aôt guLtatiuum tallgens fenriat, {leut tadiuum ,cxi .
mlô {luid lJidetur habere pra:cer alia. Nam,ut dlxi,nihil ha.
'bet,quod fit propriü pra:tcr alla. Et d aru cfr,'1' lleqJ ualidu
c~,
q~od
d1ci[JJr,in tadu oponere elTe, quod Il1tercedac,ut
.cl . al~s
~ c nûbus
conueniar. Nam co fim quinC}J fenfus:duo
qUldc,u~s
,& audltus , qua: funt longifsime apprehédullt:
Duo autc,~ds&'
guRus,quz fUnt ptoxime.l p(um enim
e ~c fenfor'o,fiquidcm oftêfum efr, '1' caro cfè
oportet at1lng
fenforiurn, l'dlquus autcm odoratus mediii locum fonitus
qua: ualde longc funr,apprehelldat,llCC}l ip '
'cft,ur qui l1e~
(um fcnforiurtl tang,unt odorabilta.Quarc cfi fic habcc ta·
dus &. guftus, magls c6fcnfus quidam, &: ordo fcruatur in
(cnfibus. Si cnim quatuor Û~ILtr
externa apprchëderenr,
110 rcll<]uus quo,~
Si autem no
probabilitcr dlCÎ po1fct,~ur
'6c habc:at:Ced lingua qUldem tangel1s;oltaé'tus autem, quz
'ualdc prope funt, & fcrc tangunt:qu,ld ?CcdTe tfr ,ut tadus
pcrid,quod intercedlt ,aprehcldt~
~lCcr:
coim '1' guaus
li,luo9J ,aCtus dt,no cA: uerum. Cur ctllm no tadu$ gufiuv.
ea
..
JI. ' "
Apertc cnim diQinda funt & fcnforia, &: raculmr.s .," an' .
tel;l1 propterea 'l' tangens gu!tat,ideo Ladus d t hac ra ~ ole
dixerit quifpiam audaum quoC)! uifum,& Ul furn a ud l t~:am
bo cnim per id,quod interced't.Taogibllia aUlcrn [enmc,ut ,
dixi,totius cfr corpotis comune.)" eliquum cft crgo ut q u ~" 1
ramus,nunquid ueril cfi illud,quod dlcitur ,omnem ft:l~u
ue:tfari circa uoam oppoûtioncm [enûlium: & crca UllU ait :
Guod & cômune genus propinquum. VI fus quidcm circa
albo,& nigrum, & qua: [um intermedla:& d5munc gen US
corû cfr color • AuditUs circa acuwnr &' gfaucm: & cômu, 1
nc gcnus,fonorum. GuRus circa dulcc,& amarum,& 'lUf
intcrcedum:&' coru comunc genus,fucci. Odoratus aute~
,
ut exilis,&: euanidus,ncqJ fpecics difcreuit,ncql genus,qula
non difcreucrit fpccies.Aperte aUlé in tadu multa: funtOP' ,
pofitioncs,ut didü cfr,&: qua: fub comune aliquod,& prol ,
pinquum gcnus no rcducuow\'. Ofiendimus autcm,'l' neC
in aliis quidcm cfr fimlle. Magnü cnim &' patllum in fonD, 1
è~{afperu
&: leue in quolibet fenfili fecundo proporrion em •
'fale eA: enim in lIifibilibus quidem, quod efr uehemcns 8t
nimium nigrum,&' exilius : in gufiu autfm ualde &: mil~
,
dulce.fimilitcr&: in odorabillbus. Afperü autcm &: Iene ~rI
.auditu quidcm id,quod dcledat,ctid ,quod molcfiia afticle.
Idipfum autem efi in omni quoC}J fenfu.larum autem,,'l' 1
Jla:C nô rede accepta fUll! apud Arifr.Ea coim quoduis ferl
file confcquuntur,nec fenlillo differemiam confiuuunt.\VC I
jpfe enim in quinto naturalis aufcultationis Oael1dll: Q.. ult 1
quodllbet gcnuç côrequuJ1tur ,ca fpecictÜ ~ i fcrenti
a m 1I0 1l '
IaciuJ1t./Ic autem habel did iol1is cocextUs in natUrali aufcul
tatione.quare non fum [peciefi motus, uelocitas &: tarditas, >
quonia omnes fim fpeciem differemes motus côfequuntur. ,
Guare nCqJ grauitas & leuitas,qu::r cfr ad idem Ut terr:J: ad .
jpfam,&: ignis ad ipfum.A lia Cllirn dicitur alia ;erra ûe! gra.
i ?r.fed
hoc nô facit terra: differcmia.qu;l1bel.n.
uior ,ue~l
terra al~
qUidem cfi grauior,alia ucro leuior. (lmilltcr IgUIS,
~gne
grauior,& leuior. quare no bac ratione ign ls diffen a.b
~gne
,uel te~ra
tcrr:. 'I.'erra aut_em ab igue. NeC}l.n.qua: Iri
Ignc efi leuuas ~t(ra
ahquam cofcqullur. neqJ,qua: in terra
dè grauitas,aliqué Ignem. At~
omnis mOtus allo qu ,dé cft,
tardior:alio uelocior. quare fi omnia fen(]J ia côfc.qu ilur,116
.dico [ola audibilla, [cd ornnia ftmpliciter, utal13 aliis agiS
.intêfam propria habeam qualitatê,uel remillam,quod acce.
pit Arifi.magno)&: paruum:ftmilitcr Ut &: deledct, uel 01 0;
1efria afficiar,ficutaccepit afp ro,& lene in audilU:Nô e,go
fenmiô differelllia eiufmodi fecerim.quandoquidê neq, ueti
locitas & tarditas motuil diffcrcmia coA:lwebat: qua do eL
III uno folo fenfu hoc cOIÎngcrer,ne fic quidé [enfuu diffcIen
tiam côRitucret.Magnû cmm &: paruü omnem [ono cofel
'luitur:fimiliter & afpcrii &: lcne. No funt ergo fonorl! d,ffe
rétiz hmôi. Non oém aurem tangibilé qualttaté côfequ 'tUr
afpcriras &: lenitas:friabilitas,&lêtor.fed neC}.! e:J:,qua: (unt
cotporo conaitutiuz qualitatts,caliditas,frigidltas,{lcC'I;JSi
& humiditas [e inuicé côfequuntur, Ut fanü magnitudo,ue
patuitas.Sed co funt diucr[a:,& fïm fpwé feparatz, ad ,011
fiitutionem corporu cOl1neél:untur. IIlic aUt quantu dl ma
gniï &: paruü in uoce,quale anr afpcrü ,& lene:nô aut C]U~1
ritates.Et alloqui fatcmur tClaÛ hac ratlone differrc ab al11 5;
fi aut hoc faclt Ut nô unus fit fcn[us tadus/ed plurcs:qa~
dum,llunquid, quéadmodü folus quidé uirus 601 emifson~
ui(lbilla apprchédere uifus efr cu llullus alius hoc facere
ftimarus fuerit:fic &: taél:us h~c
Ilabet cximili &: ab aliis fc'.
pa ratü,'1' plures oppofttiones apprehcdat. O~lino
a~I'
dlcédo q, piura appr hendlt,ftaluer.: quidé licet J q, C~lm
quid habeat pra:ur alios, nô UIlq3 am propterea ncaffe e •
eum non unum dfe,fed plurcs.._fi cmm propterea plures,<l"
ai,qua habcat ab alhs cl , fcrem
l ~:cur
non Una potius, eX
'l' unu habeat fcnoriu~
<De 11Ilgua cnim refpondimuS,~
nO\1,tanèf; lingua, raébua efi:fed quatenus totÜ corpU6 ta
cfr.Icaq, & UlforiuJ!1 fcnforifi ., &: rcliqua fimul ctia fVllt ~a{
él:iua.Q. ua~c
11UllU apmum IIldlCià, nec aliqua probal~
,ario oltcndlt.taétu,m pon unum cffe fcnfuJD,lcd p~ur'6:
,J
1
,,,1
,0,
De ,al1'
�A : N - 1 ·M
;be t.ltfgibm élutCnl)& taélu eadem dl ratio.
ne tctnporis : co cp tempus dt quantum continuum ', fonil.
'lui ma . g ~o,uel
p~uo
motu fadus efi,uel maguum,uel par
vum dlClmus.Qm etgo (onus fit omni no cû motu dico au
tem eo,qui dl (ccun du m locum: lpfe aUleffi efi qu~ntir
al is
l1ullum autem aliorum opus habet fi biedo motu qui eft
f~cundm
. locum:
mcrito in illis non fcrualur m a g~i &: pa: ,
VI propotllo •
Q! \or l a m~ ' Quod ab appofitis eft incipiendum: cp hic
~u dCJ3
pel Id,CJuod intercedlt ,cft apprchenfio cp hic qu0'13
~,rc
a lInum genus)& unam oppofitionem taétus efi opera
t.ro, quantum quîdem ad eam) qua: cA: ex reliquis, confeqU C!\tl am.
, Si e n~m
raétu( non dl: unus fenfus,fedplures:
~ num
d fe quoq3 pIura fenfilia.
Colllunébo,enim, caufor reddition em fig ni ficans totum
C~re x
tus imdlcd um ralem fa cit. QIollia de tadu &: can,
glh eadem cft: ratio. V t enim fc hab ectangibile fic neceffc
cil, & tadum habere. &: contra, IlccclTe cft: uti~,
fiue fint
J:1 lura c a n g i b i l i~ mulcos
quoqi effe taétus:ûue plures taétus
rn~lt
a quoqj die tangibilla, fi quidem in utrifq; eadem cA:
~al . ?POtd~
autem & .eoniunélio,enim)no? ad prordiéta re
~n l,ccd ad 1I1Icll'grnnam corum, qua: fublUngumur. Eric
Clutem apenus int tlleé1:us, fi conrextus ordinem lic immu.
te Olus ,.Dubitacio aut em cft: utrum fim piures, an unus. Si
tal ~ b l l i a fenfibil a pIura funt:neceŒ: cft tadum quoqJ no
Unum effe Cenfum,fed plures. Fortaffc aucem & tanquam
or ~ [Jol1e,qu
a: conucnitur }nd fferenter ufus dt Oporubat
enlOl,Uc dlld,ita dlCere. Si [enl11ia pIura, & taétus plures, Ut
ex confcsûs lIleerea confirmarc:t. Nunc aucem contratium
d'xil. Si plurcs raétus,& tangibilia . Poteft: autem, uc dixi,
&:.d.dio trâfiliri ,H ic ergo dubicatiue proponitur duas,qua:
rnl~
l n prorcedentc contc:mplatione dléta: funt, qua:ftlonrs
ofiedere: V trum UIlUS cft taétiuus fenfus,an piures. Et UlrIT
c~o
e~ fenforium rangibilium, ut uifus uifibilium ctiam in
CI !Js anlmallbus )qu~
earnem quidcm non hahent, fcd ali~u l d) quod cut'n carne habet proponionem & conucnicn .
tlam: funt enim qua:dam animalla, quae earncm quidrm
bon habem,fed ali'JU.id,quod cum carn~
proponioncm,ha'l
e~c,Ut
Infed a,formle:r,&: J)1ufc:r ) & fim ilia • An non d~
qUldem caro fe nforium, necp quod cum ca habec propor.
tlon~m,&
conutllientiam : frd Ipfa quidcm dl Îmcrmedia,
~r . r quam f etl ~u s :acut
cracet in altjs fcnfibus,quod i me~
fen
l a,~
. [ e nfotJa
Imcrcedlc. Quod autem proprie, & primo
t~gb
l l i a fentit , eft: aliquid aliud intra carncm, quod cum
Cl qs fenforijs habec proportionem •
l1ecfi
Nam & omnis [cofus unius contr~iajs
elre
ut uifus ~Jbi,&
nigri:& audirus acuri , &:
grauis:& gufius amari,&: dulcis : in rangibili auré
rnulrf funt (ôtraies:cld~m,
frigldum:ficcu,
hUn1ldCi:dure)molIe:&. aliorû qUfcüq; cmfmodi.
~idetur
Hic e11: prlmum argumemum,cp non unUb cft: fenfus ta·
élus. Si quil!b et enim [enfus unam eomrariecatem iudicat;
tadus aucem plures,necc:[e eft utiqJ, qUOl funt,eontrarieta
tc:s,quas cadus apprehendit, tot dIe caéliuos quoqJ fenfus.
, . Haber autem aliquam folutionem ad hanc dUI
bltationem) SI' in a111s quoCJ3 fmfibus funr plures
COntrarierares. Vt in uoce non folum acumen &.
gtauitas) fed &. magnitudo, &. paruitas, &. lenièa's,
~ afperitas uoeis:&. eiufmodi alia. S unt aucem &.
Clt'ca colorell1 rales alia: differentif.
Labcfaétac pu ha:c priu.s. argumemum : cp non folum
a~ust
circa plures oppofiuones uc:rfacu r:fed &: re1iqui •
'nlm pra:diximus Cl' afpcrum &: lene in uoee &: candidum
&: fUfcum fcund~m
protine~
dicicur: & cp magnu et
Paruum,quod cfi in fonis,non cA: Idem eum co, quod dl: in
Illagnicudilllbus. V t dicimus magnam lit1t'am, utl magnü
~orpus.l
coloribus autem,magnum quidem, &: paruum
kOI\ . di~ . mus:afpcr
aucem &: lene, pro uc:~emns
& exi.,
~Slmhcer
ne<}J odor magnus &: paruus dlCltur: fed dulcis,
amarus,& acris,&: gt'auis. Clarum eA: ergo,q> hiC .'luo",
~eo
fecundum proporeionem magnum &: paruum dieicur:
tJsd ln f~nis
cantum, co q> magnum &: pal'uum cft: quanti ta
. eOlltlnu:r,&: longum &: breue.Sieur ergo longum &: gra
~:n
f~nUID
di'imus • qw ji, in maiore ucl Plinol'c ~tcnfio
,
la.
..
.. .
.,
,
1
. ·t
A.
Srd quidnam é [ubicétum fleur auditui fon us
ftc taétui,non dl cIarum.
)
..
Sccundum arg.umcntum,cp non cft unus fenfus. Quilibet COlm fcn fus Cltca uoum aliquod genus uerfatur: ui(~
colorcs:audi tus fOllos:guftus fu ccof:olfadus odores.Qua:
autem taélui fubieéta fu nt,non h ~ be l1t unum commulle gc
J1US. VldealUr autrm nc'l3 Ul fus Clrca unum al 'quod uerfa ri
genus,fi quidem ipfe prius di}(ir,CJ? uifibi1e quidl'm efi.& co
Jor, &, quod oratione quidem licet dlCere ) carer aUtem 0 0mine. D ICO autem CJ? hoc quoq, fub colorem dl reducen,
<Jum,Eft: en m hoc lOtum fplendidus color.
Vrrum autcm efifcnforium intus ue! non , [cd
fiarim caro) nullum uidetureffe fignum) <l'fenfus
~ tan g untr.
Na &. fiquis,cir/
fiat fimuleor)q
ca carnrm ud un faétam prIliculam extenderir , fil
fl1lhterfenfum ,fimul ae an igerit)fighificat . Atqu~
darum efi)ÇJ> non efi in ca fenforiu.Si aut côgenitu
<.1 uo 93 fuenr)adhuc celerius fenfus permcaucrir.
, Eum ,qui a nob,s ln pr:ôt'cedente comem platione diétus
.d è , hypOtClhcticum fyllogifmum non dl apcrre in uerbis
oColllextUS inu en re:fed co cp & e;us affumpcinonê,.& conne
"um pocentia refell t : fyllogifmus quoq; in ijs comprehtn,
d itur. ~i
s crat aUlcm lyllogirmus<:' Si fen foriü taetus unu;
id autent (ft: caro: necefie dl fenfum quoqj unum effe • At
<lui fcn{orium caro. Ee caécus ergo un us dt fwfu s. Probac
crgo, cp nC,qJ fi/cnfo rlum unum lic, unum needTe cft elfe
fenfum :ficur hauer in lingua. C um eni m unum fit fenfo,ium duo fellfus:!aetus)& guftUl,:& quod omni no caro no
.eft fenforium . Sed nos quidem in pr:rcc:dcmc: contempla,
t ione prlorem connexi confutation em expofuimu s : feeun ,
<lam autcm alTumptioncm,utcomillêtem reddcremus ora.
1:ioncm,<]ur; adlhu.c,carncm nô dfe Cenforium fcd id quod
jnre~c.d
c.l pCe aurem non di: urus co ordine.S:d quo:lÎam.,
oUr dlXI, &Cccunda ~ropftl,
& alTumptionis hyporhecici
fylloglfml cOllfucano erat unum &idem: prius duo argu.m e :l~a,per
qua: ?fi~nd
l t non effe carnem fenforium, pOllil:
<& "clnde fyUoglfml connexum redaro-uit et a[ um ptiomm
)n hac fecund:r propolicionis confi;at
i ~ne • Pmemia au'tc~
u~i'l3
& . diét~m
a nobis hypothecieum fyllogifmü po,
fulC. Cum hiC cOlm Cltus non effec fyllogiCmus a.oud A ri,
fiote~m:l(
~ I « I S collegerum imerpreces, CJ? quédam eiuC..
modl fyllog'fmum eOl1[utaret. V trum autem cft Cenforium
intus ue! nô,fed fiatim earo,nullum uidetur fignum, cp fiat
fimul {enfus eorum qua: rangumur. Trium argumemotu,.
per qua: oft:endlt, non elfc carnem CenCorium unum per
ha::c ponic. Id autrm cft:, quod refellic argum~l1t
quo
-oftendere uidcbalur carnem dIe fenforium: quando etiam
ft per pdl culam. tan ~ , b l lia at~ingmus,f
e cem pore a ap.
prchendlmus: etlam il non fit IlIa pdiieula fenforium:imer'
,;edit autem inter carn cm , &: Ccnfilia. Quid ergo prohibee
.carnem ciufmodi quid effe ~
.
~ucl1adm
Qyare &. ralis parscorporis fic habere uiderar,
. odum
fi circulo nos congeniras ambil
Iet aer . VIderemur enim uno aliquo (entire, & f6
num, & eolorem ,al 'odorem:& unuS elfe fm fus,
uifus, &. auditus &. odoratus. Nunc autem quia
definitum dt ) p~r quid fiunt motus: man ifcfium
dl: diéta fenforiacffe alia.In raéluautem hoc nunc
jncertum dt .
Seeunda ratio, qua: confirmat carndtl fc:nCorium , ex
p~ztcr
han' apparcat. pcr 'luod tangibilia
'\ (0.9.'.nillil ali~d
�ClPpr
eh endiUs
.Hand
ta ~ rrrcllit,q, uidetur elfe caro,qua
lc contlllgcret,fi 1105 aer ci rculo ambiret,& congenirus no, '
e:rgo iii hoc
bill efIet, uelulÎ condenfarus. ~emadou
conringerér,p optrrra q, tcgerelllur f enforia, per ul1um aU'
tem,&: elllldem aerem, &: audlremus, & uideremus, &: 01,
faccrtmLs e"ifiimaremu8unum l'fIe fcn{orium omnium di
doruln udlbil'um, audibilium &odorabilium, congeni;
tum nobis aercm: &: ne cITe qui cm omnino aliquod aliud
(enCori u pr3:(cr ip rum : nc ~ cnim apparer nobis aliquod
ali d:quo nunc rdarguilur : quoniam aperre (enfaria di,
fce1l1anrur!hoc nUllc cXlfbmandum comi ngere in carne no
b is con.ge
i ta~&
ambiente ,& taéllll<l,rcnroria legële:. Q!la
..e: 110n Ideo, Cl' non appareat aliqui d allud pr;rter carnem ..
pcr quod CcnGlia apprehendim us,hoc iam fati eITe ad pro,
bandum exifhm aVl dum dl: , 'l' arc Î1r fen forium. PoteO:
aurcm hocargumemum &: conncxi fyllogifmi e{fe con[u,
ratio. Hoc it 'li deinccps. & diéi:am a nobis conne"i confu,
tarioncm POlIIt Ariffore1cs, & huic noffro argumrnto coh!;
re:re,&. ab eo de pcndcre fa cit, Vr aurem hoc ofiendamus,
d ,co autem,q. per pr ~d , éi:a Cyllogifmi conn lCum refellirut,
fuperius propofilUm d'd,ollls ('omextum & exponemus,.
&interprctabimur.
, QEare & ratis pars corporis fic habere uidet~,
quemadmodum fi circulo nos congenitus ambil
rcc acr ) uideremur UllO aliquo (entire & fonum,
.& colorem ,& odorem ! &. unus quidâ dfe Cenfus,
:lllfus,audlrus)odoratus.
PoU:quam oA:wdit carnem non dfe [enCorium: eoconl
rutiUo l per quod cITe probablhs coniedura uidebarur car,
Dem dl, leu(otlum , diCO aUlrm apprehenÎloncm. qu;r 6c
fine rempore: • Cil iracp rd nquarur, ut ea quidem fit ,quod
inccr.:ed l .. ongenltum corpus, &. imus riTe taéliuum fen,
fo rlum:hac o~lfIine
urc:ns , hy \,othetici ryllogi(mi conne.
~um
rcd <irgult , oA:endcns non dfe necelTe unam eITe ta,
d luJm fac IC3 tcm:quia per unum & idC'm,nempe camem,
fit tangibilium apprehcn{\o. Si enim inquir,circunfufus no·'
biS atr cungeni rus effet, & condcnfatus,ut renCoria regtret:
quia pa Idem Uldemus,& audlmus,& olfacimus: nobis ui,
derentur hi ms Cen Cus unus t(fe:eo Cl' per unum quidem ac
rem ,Uitibllla,aud,billa, & odora bllia ::. pprehend;m us:teda
funt aut:m,q~
iUa drjudlcanr,fw(oria • Qyemadmodum
~rgo
etiam 11 per unum nobis congenirum 6eret apprrhen ...
60,06 propterra unus eITet & uifus,& auditus,& olfadus,
{e:d plures, 1.'0 cp Gnt piura quoq, CenÎtlia , colores, foni, &:
odores. SIC nccv quoniam nobls congcl1ita caro coha:rer.
unaqi efi,pe:r quam omnes tal1gibile:s,qua: plurcs funt)con
trarlecales appreheIldimwl, ullns fuerir taétiuus fcnfus • [ed
Jllulri,proptcr fcnfilium diucrficatcm.In alijs enim fcnflbui
'l' fepararum fit id, quod il'cc:rccd·t, pcr quod fit Cenl11ium
apprehenfio,dico autem ae:rem,&. corum infirumema Ont
a fc inuicem dlO:inda,manifefia dl corum diucrCltas: in car
ne u(ro,cp ca nobis c6genita coh:a:reat cum fic imermedia
•
Incertum cl.n" an ftlllt multi tadus. Sed 'tangibil,um dim:rfi,,
late dlfcerlllmus fenfuum tadiuorum multitudlncmNun,
q~ i d autem &.propofirum argumëtum cO: etiam CyllogG,
1111 aITumpt:oms rcfutatorium <quod etiam magis uerum
t:R. V uh en m eciam per hoc oficndere, q. non, quoniam
per unum, fc,llcet carnem • Cenfilium cfi apprehenÎlo, iam
&. Ullum efi radluum fcnCorium. Nunquid enim congeni,
la quidem caro cO:, quz imerccdit, imu$ autem Cunt pIura
fcnforia,. utin exemplo ~
Ex aere.n.uel aqu3 , Seri hon potdl, ut conGet
corpus animatum • Of:>Orret enim dre aliquid fOI
Jidom. Rdlat' ut fit mlXtum ex terra;&. his,cuiuv
Cum ca habet prol
. modi u ulc ef(e caro 1 & q~od
portionem • Si enim omms fcnfus per id,quod ilV
ttrcedit : &. caélus •
, ~ y'!.llt Çiu(a~
di,uc,quatIlobrcJJl id,pcr quod caélU8 nt,
nobis congenirum adhzrcf,care» inquam:ntJn ifa autnr~
arr, & aqua,prr qua: didi fenfus apPtr
. h(n~u/U,t10
JS c~
geniti coha:renr J (rd funt rxterius. (hlla emm m'lUit, fi ,
non porrO:, ut corpus animato & in trrra uidurum.ex un~
u ftmplicibus confiet,ud aere,url aqua:oponrr emnt unU
<]uod'l3 ijs maxime adfimilari,irt quibus efi ucrfatUrum:per
ha:c autem pr:a:didorum fwfuum fit apprehenfio ! acr~,
dico,& aquam:meriro ha:c non flint nobis cotlgCl1lta,& co
hzrcmia.Nam I!lqui in au ribus itldufus & il1:tdtficarus ~ft
aer, l'Ion coh:a:ret quidem congenitUS, ftd (fi il1feparbt~:
Q!Joniam aUlem tadus per carnent habec appreliel1Clon c•
t llC}l dl illi id quod intercedit:tale auccm efi & allimahs cotpus folidum: &. milCtum: iure: ergo nobis cong
~i ta: coh:E
ree. Et proprer hahc caufam,per congenitum nobis (oh:E'
rens corpus ,quod interéedir,tadus fit apprchenfio. ."
1
Qgare necefi'e efi Corpus quocp dIe congenltU ,
&. coh~rens
, raéliui intermedium, per quod fiun t
fenfus)qui plures funt.
.
N cc}! enim amplius prohlbc:antur 1 quominuS congeOlr3
coha:rerent,ut alia, cp non pofsil tale cITc an i m~l
l ' corpus:
Nam fi poffent ,illa quoCV necdTe effet conge:nlta ~oh :E fie ,
te. Si cnim & ex ra li conO:arcmus & pcr raie fenfihum ~'
ret apprehenfio:quid uctaret pet propriUn1, & familiarc UI'
dete alie:no aurcm non coe:rc': Q!loniam crgo r3ng:blhul1l
,
b
.
d'
per
cfi apprcbcnCto pe:r carncm:id cA: ~ ut tntermc JUrn,
quod fit fenllltum apprehe:nûo: cius cnim quad efi nccdra •
tium,&: quod nt comprendio?cA: n~tura:poec
ergo.''1'
in partibus animalis carnem lIluenit ,pet quam tal1glbllla
fune apprehcnCtbilia,natura ca ufa efr,uec aliquo allo opUi
habuie,quod imerce:deree exterius • .
Declarat autem) çp plures qui in lingua taélU~
'
dl:. Omnia fnim tangibilia (entit fecundum canl
dem partem 1 &. fuccum. Si itaque alia caro fuCl ,
cum fentirer: uideretur idem & unus cire fenl'
fus) guftus &. taétm. Nunc autem duo, quia non
conucrtuntur.
Vides,quomodo,ut diccbam,prior a quocp cranctefut1'
lio connexi Cyllogi fmi hypothetici. Dico autem cp non nC'
cdTe cfl:,11 per unum a11'luod Cent' mus,ctiam unum dfe C~rl
fum. Vc qui cnlm pel' preccdenriaofiendl(fec,cp coml1
g l t~
edam fi unum fttfenCorium caro,plures e(fe Ceo Cus,!!X co ~
fu pponat hoc circa carn em, comingere,quod c~nilgert,
fi nobis côgenitus,& coha:re:ns effet aer, pe:r que U l d e mus~
& 3udimus,&. odoramur,fic fubiunxit,Oeclarar aut ~m, p
plures,qui tfi in lingua taélus. Qyoniam w im non e ~ I ph~
rebus ofrenfio procefsit:fed pu fuppoCttionem coll.eg1c, co
lingere: per unum quidcm fieri felluhum apprehw{l ncm,
Ilon eITe aurcm unam fenCtr iuam faculratem: & Cl' non e ~
ciuCmodi fuppoÎltlO,ut 6cri non pofsit,in ipfis rcbus hoc .co
firmat,dico autem in t3'éiu,qui dl; in llOgua. E:cce el'go 111l'
gua, & gufiabilium , & tangibilum dl CenCorium. !:)ed raI
men alia l'fi gufratiua faculras ,quam ladiua • Non dl cr'
go uera otario, qU3: dicir, fi unum flt Ccnforium,necdTe di
unurn quoq3 cffe feofum.Q uod m 'm alius efi tadus,a gtS
fiu af'ertum dl:quoniam in rel'quo quidem corpore: taBu;
dl,gufius non:lingua autcm &: omnia tangibilia apprch el1
d lt,& pr;rterea fuccos.
Dubitauerit aurem quifpiam : fi Onlne corp~S
habct profundiracem : id autem eft renia mag nll
tudo: quorum autem dt inter duo corpora corI
pus aliquod ) non contingit ea (cinuicem attingel
re. Humidum autem non eft fine corpore, ncq;
madefaétum : fcd neccirc dl cifc aquam ue! aqu<'
coh~re
: ~ilC
autem fe inuicem in aqua tanl
gUht, fi non fint.ficcaexrrema) neccife efi aqu~
habere inrcrmedlam ) qua plena funt extrema ~
ilutem hoc uerum eft.-J fieri non potefi, ut a~lUe'
in aqu~
aliud ~nga.del1
~ue&n
modo Be 10
SJ
�D ", E
71
le. Simlît~r
eni!? liaber 3fr ad ea, qUf Cunt in ipfa
autc nos latec,ut al qUa!funt in aqua
;lmmaha) fi madefaéluUJ artingit madefaétum •
quam fc:parata fuerit,humiditatem rurfus appal'erc con'tin- ,
git. CO,nci~
g it e.rgo totam exaéte carnem tangi , fed in illis
c~naulftbs,1O
quas conRuxerat humidum, non aliquid
ahud tangere. Pofrquam ergo (eparata fuerit, diffundirur,
, Hic d! rntium argumentum' eorum qui oA:c:ndunt.car, rurfus,quod in ilIis efi: humidum,&: replet fuperficiem. Cô
n,ctn no~
dTe fenCorium,fedid, quod in~erc:d.
EA:aurem tingic aucem &: in obfcuris meatibus protruCum elfe humi ..
tlU~mod
• InA:antiam, Ut dixi,proponit ~ s ,qui
carnc:m fen- dum ,quod rurfus pofi: uim faétam diffunditur circa fuper.
ronum elTe uoluor , &: cam Coluit, &: rurCus folulionem re, 6,cic:m.Nam &: fi ualdc dura, &: leuia corpora aceeperis, ut
fel ' t.~nfialJ,
aueem d! , q, (1 in alqs Ccnor~s
per aliquid ulcrea,uel a:rea exaéte Cplendenria , &: fic figurata, uc fi alia
q,uo~
Illtercedit,cfi apPl'ehenfio:caro autem,q, tangat,tan. Qlqs inter fe ~dmoueantr
, exaéte quadrent Cuperncies, Ut
g'~ , hi\ apprchcndit:uiderur no elfe CenCorium. Ofrédit ergo ne ullam qUidem uaeuam regionem, quz intercedat, rclin ..
qUI(j &: quod inttrcedit. Si cnim omne corpus, inquit, ha,
quant: deinde ea madefaéta !nter fe admoueris,& corn pre(
bet profundieatem : id cfr autem tmia magnitudo, pro co feris,ut [e exaéte tangant:delOde feparaueris:nullal'll puto
<]uod dt, rerl ia dimcn(jo. Prima enim dimenlio efi: longi, in eis inuencris humidilarem. NeC)3 enim aqua fua ~alUr
!Udo:fecunda laticudo:tertia profunditas • Inter qua: autem apta efr,ut folidis corporibus rdlfiat, ER ergo rarioni con,
lnterc~di
aliquod corpus,nt!celTe efi: eorum profunditatem fentaneum )iIlis comprcCsis, cum aqua Cuapte narura folidis
~e al,enam,qua: intercedle,quatlt;;lcunC)3,&qualiCcunq; fit. corporibus rdifrcre nequeat, neque ullu6 ineercedat locus
,<uorum autem cfr prorunditas aliena, fieri non potefr, ut nec apcrtus,nec obCcurus,in quo aquam feparare oprtea~
h:rc ~e !nuicem tangant. Q/a:cun'lJ autem alienam habc:nt ipfam e1idi,&: cedere:&: multo magis aerell) )qui efr &: mo~
tum,d,tatem in Cuperficie,circunfufum aliquod corpus ha, tu facilis, & minime rellfi:ens, &: qui cuilibet corpori ce,
fi ent. Qua:CUt1'lJ ergo in aqua fe inuicem attingul1t,ut qua:
dere Cua natllra aptus lit. Ec alioqui non omnino necelfe
U~t
inadefaéta,habcnt aliquod corpus quod inter<:edit, &: ffi:,<'Juf tanguntur,per aliquid tagi quod intercedit. Si enim
~e I~luicm
non tangunt. Sicut aurem, qua: Cu nt in aqua, fe nece{fe eR, qua: tanguntur , per aliquid fe inuicem tangere:
Inulcem tangullt: lic &: qua: in aere. Et in lis ergo, qua: in in in 6nitum necdTe dl: hoc coneingere. Si enim an ,&: aqua
ere tanguncur,ell: aliquid , quod intercedit, aer. Ced id ~Og
tangibilia:ipCa utiq, fenrimus, qua: fune frigida, ue1 ('alida"
~te
pt(;\ptel' paruitatem. Nam &: in tjs , qua: in aqua Ce ln' '1ualldo aquam ud aercm tangimus. Verum aueem efi: ali,
quid inter nos, &: aerem , ue! aquam, udllo!) -: Si ergo non
~ ~ cem
rangunt, ig noratur elfe aliquid aqua:, quod interce ,
, It,. Sed non proptcrca dixerimus lion elfe inter ca aliquid. cfr,de illo rurCus eldem dicenda Cu nt ; fiue aliquid efi inter
~UbitauCre
aute m qu ifpiam: ft omne corpus habet pl'ofun ipCum,&: nos,fiue non,id<}:l uf'lJ ad infinirunJ. Non efi: ergo
Ita~m,
Inordinatus u'detur locus. Pofrquam enim dixit. necelfe, qua: tangulltur per allquod medium fe inuicem tâ
!?ub,tauerit autem quiCpiam,non Cubiunxi t quid dubitaue, gere. Omnino autem qUa! proptic Ce tangunr, necelfe cfi Ut
rit. ER: autcm eius dubiratio in[erius.Oportet en im rubiun,
non In beant aliquid,quod inrercedit: quandoquidem ne Ce
~tre
"Maderét
um attingit madefaétum. Hoc enim,inquit, inuicem quidem cangere dicantur: quoniam el! fe tallge rc
de6nijc,quorum Cu nt fi,
ub,tatur,an madefaéta fe inuicem atringunt, &: non inter; d iculltur,ut ipfe in quinto Phyftc~
~d t t aliquod allenum corpus. Et oll:endit, Cl' dl hnmidum: mul extrema. Simulautertl non Cu ne ,inter qua: dt aliquid
aUtent corpus: humidum aurem non efi: ftne corpore:ne- intermedlUm,quodptOhibet.Quod autl::m 110n necef!'e cft,
quequod c:/è ma de faétum. Humidum quidem cR:, quod qua: in aere tanguntur , aliquid habere aeris intermedi um,
Congenitam hab et hum iditatem ,ur aqua: madefaétum au,. hinc quo
q~ didiceris. Mollia enim corpora,ut caro, ue! quid
tern,quod alirnam,ut IUlUm. Humidum aurem in corp re eiuCmodi quis \!a digito uiolemius protruCc:rir, cedun l:ita
hab et e{fr. Efi: ergo needfe humidum quidem cfTe a'Juam; Ut a proprio nlu recedant.&: quid di.:o mollia<:' coming't Lit
rnadefaétum autem e/Tc aqua: partiecp". Qloniam ergo. qui madefacÎ:as manus habc:ar,lapidé Irudat, ue! quid eiu[~
qua: fe in aqua inuc~m
tangunr, non habcllt Geeas (uperfi- modi. Si ergo non citra medium manus tangens Ge trudit
cies:omnc autem humidum efi: eum corpore; inter ca ergo fed per corpus imermedium, dlcoautem humidum: co'l1~
corpus aliquod intercedit,&: fe non inuicem tangum. Sic cr linger lic per Îp[um trudi, ut per baculum ianuam • Quo_
go,&: qu~
in acre, etiam li aer , plufquam aqua, ignoretur modo ergo non efr abCurdum, dicerc (olidum corpus a Rui
intcrcederc.Quando &: in qs,qU:E Ce in aqua attingum, ne, do, &: cedente cuilibet prottudi ':' D ieet autem fomŒ: quif,
fCiam!',,,n fit aliquid,quod intcrcedit • Magis autem nos la, piam.Sic per mediam humiditatem , qua: cfr in manu, (tut~n,qua:
funt 111 acre & aqua animalia, fi madefaétum at, dit)ut fi quis manui pdl cula, ue! uefrem obtendcns fic tru',
t1ngit madefaétum. Et ad id) q> cohzrct) q, qua: in aqua ferit, E t quid dico ~ ipfa Caro cfr mollis:Ccd tamen quia non
peripfam inrUntammalia, & qua:in aere)nos latent, an fe inuiccm ran, ipfa per CeipCam trudit, Ccd curn ofsibus) qu~
tant)cum madcfaéta ftne,qua: tangum,hoc efr Cuperncies. terrnediam trudunt,pordl: etiam duriCsima protrudere. Ad
ropter continuitatem enim,qu:E cil: ad aerem uelaquam, hzc ergo dico,,!> caro)cum ftt ftb iipft coha:rens,nec difpcr
l'ion eR: apmum • Hoc aucem ofrendit q, ft madefaétos in gi poCsit,non diffluit:n cC}3 i n protrufionc decidit: etiam fi re
~qua
digitos tctigerilllus,pofl:quam Ceparati fuerint, adhue , uera uidcatur ut(inq; in protru(ione cedere.Quare &: aquis
~ruant
humidltatem,Sed c:t(j nos latet ipfa tamen ratio con multa ui uC s~ uer i r , djf~mp
ac ur , quoJ.
,At non Gmiliter 'l'
b'nc~r
ex eo, quod conting'c in ~adefétm
catnem ha- & ip[a difpc:rg' non pOCSlt,&: lit mcumclrca extenfa &: ue,
tnt,bus,&: (jc tadis. Vldc:tur emm poR: feparationé caro luti coh:.:rês,& congenita ,eadem,qua: ca ro,fu fri net: Aqua
a~huc
e{fe humida.Et fi aqua, cum lit crafsior,propler hu ... autc:m &: aer difpergi pofIunt,&: funt friabilla, &: cuillbeL ui
Il'd~atern
tamen non exprimieur , {cd carni in(idet, multo cedunt , &: Jocum dam ttudemibus. Hinc autem didiecris.
Illagls fieri non potefr,ut aer ,qui ell: (~btil
i or. omnino expri Clarum d! uticp,q, uacua amphora aere plena cfr. Q1~n'
~atu
ab ijs, qu~
[eattÎngune. ~Uld
ergo ':' fi I~ 'l. c ita ha, do ergo ca III aqua Impleuero, omnis arr recedit, oc n~ CIUS
re,
ent,& uera efi: ha:c oratio c:uentet,ut nullum fohdum cor, quidem aliquid uelminimum relinquatur.CcrtC (l qu~d
' Cj::
llétum fie , q, aqu<c non celferie, bullas facir:rjfCV r~ptl.s
pUs tangatur:(1 quidem o";nia,qua: fe inuicem tangunt,ud
't . SI cr'" aere,uc:l in aqua tanguntur: euc:nit c:rgo Ut foUda guidem proprif uniuer l1cati,Ceu,utita dicam ,tocitaci ~d c UJlg
~
~Orpoa
fola humida tanganc. Solidum au rem a folido nun go aqua:,qua: cfr adeo mollis,& fluida, Bi ec ~ r o dc:mo
fimilis,CubelTe non pOtcft,neC)3 cius eompr~
f~l onem
fufrtne
~am
ta~g
~ tur • Ad hxc autem dio poreil:,''1' q,uando ~a
du ~s 111 ter fc o.ceur:
'fi l'ado dlglto, uc:l aliqua alia parté corporls , ahquod ahud re:qu mo magis folld ls quibfdam.~
non po t~ rl~ qÙI
pO Idum tetigerimus:earo, 'lu a: cft ra ra ,&: m ollls,in corn . rentlbu corporibus, imermc:dius rc~nqu
&lirrrs one ad,mmit in cos,qui in ipfa Cune mc:atuS, feu Conca_ ne culicis q uidem uim Cufl:iocr,fc:d qUI omOlbus ~ed' .t ' Q! ,:t
ali'luld ac~.
tatcsahUPJ.ldlllPlk. inIeipfampropter rarhate, cS(. Lk pol',; re fieri non ,P0tca , ut inter caJ quz fc ,ao~unt
aq~'n:gls
i
,n
�uet aq~
retinquatur:oHi intercèdant loèa aliqua aptrt3,uel
1100 quadrant inter fe, qu:! fe anill
obCcuta,fecund.um qu~
gunt . N Cq3ri. elllm• fi r runt corporum fiob uratre fu perncirs ,
ut torre cxaL[e tOtlS qu~
dre1lt
. Humidltas itaCfl in QSlocis,
qUl~
us.deéè
us ea ,rehdct. Q ua: po quam di6unéèa funt'
qua: fe prius tangebant,rurru s d ffuCa implent
a fe InUJ~em,
fuper6C1em: & maxIme ft ft m mollia , qure re attin boul1t ' &
trudunt , uel ambo , uel altnu m. Com prelfa enim carne
.
. .
quam maxIme
compnml
pore A: in conc3U1tateS conAuit'
l1umid.ir3s . P ofl:quam ergo fe,un'éèa fuerim, q Uf fe: tange,
b ant: 10 proprlu m ft tUm caro reuerLl t.!r: & ftc,cum in una
plal1idc: fucrlt humidi tas,ad re1iquas quoquc parres citcun,
.
fun duur .
. Vtrum ergo omnium firn iliter dl fenfus ) uel
à1iorum alieet , quemadmodu m nunc uidetur ~
.G ufius enfm, ex raétus,Sl' iangantalii aurem prol
cul. Hoc autem non ira
Sed .& d utum , &.
molle per alia fenrimus: ficut & fonariuum J &
,uifibile ) &. odorabile . Sed h ~ c q uidem emmus:
illa uero cominus , Q.gare bten t . Q qandoquil
dem OlTInia per medium fentimus : Sed in his laI
· te~.
Arqui qu emadmodum pr i~s qUOqi dixirpus,
'etlam fi 'per pelhculam omnia tJglbilia fenriamus
qu ~ nefciJtur 5J:> proh 'beat , fimilicer quidem h a b~
.xer,ut &. nu nc magua,& ReretPUtaremus enim ea
tangerc,& I11hil cfTc inrennedi um.
P ofèqua olrendi c, SI! neqJ in aqua , nec in acre (e inui ~
ca.
.cem :t!t1 ngunt , quz in eis Cc rangrre uidentur:ro Cl> interce,
dat,uel a r, uel aq'.l.i:hoc ueluti com pendlo mens, ttanl1t
ad propotJrum. ld aurcm erato(èendere, cp in tadu quoqJ
feruatur e ad ~ 01 proponio, qU<E in alqs Cenflbus. Dico auté,
q, per id quo'-1J, quod imercedit, in tactu Aat apprehcnllo.
Hac enim ratione uid ebamur oA:w dere carnem nOI1 cfre
fcnforium, <1' non eandem feru arcr proportionem qua:
erat in ahjs fcnftbus, Non ea ergo,/ilgUl r,dluerfa Ccnf~tio
apprehellûo,ut nunc ui detur, Vl de rur cn im gllftUS, &: tadus ,ipQ
~ fenforijs Cenl11ia tangentibus , /lc ca appreh rndc,
re:rellqui autem non fic: fcd eum procul fum a fe inuiccm
&. fenfrlia &: fenfo ria,ftc per id,quod imerccdit ca apprehen
dere.Hoc crgo,inquit.non ea uerurn (cd & in 'taéèu cft ali,
'1uid,quod illtcrcedit,ficut & aliis. S:d in auditl'l & uifu &
olfaéèu multum eA:,quod intercedit.et ideo manif. Jtum : ft
&.no~lat
e t.ln guftu.autem,& taéèu patUum,i raq3 lall't.
cllIm Ita habent,quz 10 aere fe tagunt,ûcut,& qua: in aqua:
6c fe tangu.nt ,Ut tint extrema humlda : l'l'go, &
illa aute~
qu~
f~nt
I.n aere?non Cltr~
.med
, u~
fe inuicem attingüt • Sed
quontam eA: eXigu us, qUi .JO medlo il1tcrcipitur , aer: mcrito
latec,~
necelIc: uidetur.Nec c,a mirandum,ûlatcr:quando
fi nobls.tangcnt1bus elfft circumcirca extenfa pelltcula, ci .
ua JfoIedlum rangcrec , 11la propter paruitatem latcnre nec
apwenre ~ cp per feipCam inrermcdiam arcet ea, qu<r 'tan,
gunt~Jr
• SIC ergo & nunc nos latet proprer paruitarem aer
Iprohlbws, nec lInens, utmra medium tangat rangibilia ,
~c
&: ft .la.let fenfum: ratio tam en conuillcit ex co, quod
ln CJSaccldlt , qua: in aqua Ce tangullt, &: madefaéèam car;
Ilem habtnt.
~ed
di~ert
tangi.biIe a uifibilibus ) & fonatiuis ')
si
9' IlIa q~ldm
fentlmus,eo 9' id, quod intcrcedit,
nobls ~hqUId
f~clat!
tangibilia autcm, non abeo)
quod l~t e rcedlt,
fedcum eo, quod intercedit, fil
eut qUI ea,per c1ypeu~
percuffus. Non enim cJy1
peus perc.ulIus perCutmfed Utrunque percuŒum
elI'eeuemt.
PoA:quam dixit commUlle c(fe in omnibus feoObus ut
per aliquid,quoj inrercedat,fiac apprehtnGo: nUIlC dici;in
qu~
nam dtffert guaus,& taB us a rc1lquis . Alli enim fen ,
fus,lIlquit, non ab ip{ls primo fénl1llbu s patiumur Ced co
'iluQd Ïlncrccdit)"Primo a (tnûllbus affeCto) CcnforIü ab co'~
q"uod imeraedit, patirur. Nam & éolbte$ mo t or~ !I r A;~1 3iéH
funt eil1s,quod dl perfpicuum fecundum aéèum ) &. fonu~
perfonatiui motor:{lmiliter autcm &: odores eius, quod fo~
llos.tranfuchit. ln taéèu autem & guau,non eo, quod in.td
cédlt,primo patiente a fen{(libus ftc ad nos per id, quod Ill '
terc~di
, tranfmittitur affedio,:o in nos agcnte: fcd fi~ul
.
cum eo,quod intercedit,afficimur a fen6lt.Tangibil ia cwm
ûmul,& quod imercedit & fenforium afficiûm. Aperro aU
rem ad probandum hoc~xempl
utitUr. Q!.1i enim a lan'
cea ,uellapide,uel aliquo alio, pcr dypeum percuffus cA:,fi
mul cum c1ypeo ipfe quoq, a lancea, ucllapidc uulner,HUS
ea: fed non ipfc a c1ypeol c1ypcus a~tcm
a lancca: [cd cum
ca Ipfe quoC}l. Hoc enim illud Simul declarat. Sicur cnlm
~u m i du'?J,fcis
fufceptis ,fit ipfum f;nfile,<}> fuccum in fe ,
Ipfo ~ufclpat:
non itaqu c pcr ipCum fuccum fcmimus : fed
cum Ipf? ab humido patimur : Sic & tangibilium ) qUI p~r
ea,qure III tfrcedunt, fu nt fw fus ,nunt ipfts paticntibus {lm l'
lIter ac [enforium. Non fic autem & ui[us colores appre,
hcndlt,cp coloretur aer [cd per eum intelmcdium. Sed dl('
ferc tangibilc a uiftbillbus & fonatiuis . Q.uoniam oileo'
dcbat fenrenria, qua: carnem uult elfe fCll lorium, refcll:tur
au rcm,cp in taéèu non (eruetur ûmilitu do ad alios [eu fus, ~ {
Ce in ta éèu quoq3,quod interccdit,6cut& in altjs , & non CI'
tramediu'm carnem ad tangibilia accedi; In idipfum qllod
dixerat rurfus incidit , q> non ampllus fe r tl et ~r taSus pro'
prictas, & t1gnincatio. Non cnim fe mutuo tangunt, qua:
per aliguid,quod inte r ce . ~ i t,a r centur
, Ea iraqJ rarionc &: ra~
dus appellatus dt,C}> alq qUldcm non C1tra medium a fenIl
libus atfJciunrur:fcd a fenl11ibus quidcm id quod intcrd~'
ab eo aU.lem r cn f~ s . T aétus autem ,lb ipfis tang bilibus Cl '
tr~ m.edlu.m affi cltur . Hoc autem quod contra opponitUC
~e,ut1
dilloluens ,ha:c Cublunxit,cp crû dt, quod inteicedl r;
.In taéèu quoC}l Utin a.lqs,nol1 tamen propterea pereunt,quf;
funt taéèlu'l: {acultaris propria. Afflcitùr cnim fenfus 110 ab
intercedit, Ut ahi : fcd ab IpftS fenlillbus cum co;
co ,q~od
~uo
d Il1tercedlt. Q!tare & ûmililudo, qure cA: ad alia [wli' .
lla,reruatur 111 taéèu quoC}l ,ut fit in co qu0'll, quod imerce"
dit: &: quod taéèus dt' propriii,non pwt.lplum enim quod
inrercedir,prœditum qualltate rcddirur , & fit malcria (ali·,
di, ue! frigldi) ue! Gcci, ud hu midi: & cum ipfo fenCotlum,
q uod non fieba t in alijs : feo filiUm enim operation es folum
fufcipiebanr Cen Cus. Sciendum autem, cp l1 eC}l taéèiuum Ccn
forium ab omni (enfu quaillatem Cufci
~h.N
e C}l cnim quarv
do grauc & lwc apprehcndit, lclllum aL triabtlc, arperu,?
.& Iene,lalis nt caro: fcd 'folum cognitiue cius Cpecies fu rCl pit. ~oliam
autcm, ut f<E pc diélum ca, omne corpUs ex
contempcrarura humidi, & ftcci. calidi, & frigid i conftat:
prolc~a
& quando ab eis efflcitul',ut [cn[us quide01 ra ap
prehendlc.Et eA: quidem, hinc colligere,q> ha: Cola: funt èlu~
Oppoûtloncs) Cx quibu& conaat omne corpus naLUrale, 8(.
fola: quali(atcm tribuunr ijs,qua: ab illis ~(fjciuntr,
fCl~'
rijs,&in cis CubA:antialitcr inlunt. Grauitas autem &: leul'
ras CtÛ omne corpus confequalltur: omne enim corp~S
<J uod generari po t~ A:,efè
udgrauc,ue1lc:ue:ramen quado Hl
raéèum agullt, non murant carnem in fuam proprit:tat tl1l ,
,ficue caliditas,&: humidltas,& frigid itas,& ficcltas.
. Omino autem uidetur caro,&. lingua ut3cr,ct
aqua ad ui[um & audirum &. odratun~
haben t ! ,
fic hJbere ad [en[orium, ut corum unmqod~'
,Curn ipfllm autem tangitur [~nfOrium
, ncqi hlC~
neq ue iIlic fit fenfus • Vdi q ulscorpus hoc uerbl
gratia,album fupéroculiexrremum pofuc~ir,et'I
te uel manifefrum dl, 9:' jd ,quod efi in tus dt ranI
gibilis fenfoIlum:fic cnim côtingat fieut elin aliis.
ImpofirJ enitll fuper fenforium nonfentit: inJpol
lita aurcm fupercarnem (entit.Q!!are quod in ret
,i
taétiuum inrercedit)caro eft.
)
J?oièquam dubit<luic,n.unquid in taétu,& &U~
d1:311l
,
)
i
.
�D ' E' "
" >
~U.id,quo
inter carnt':f!,& tangibilia intercedit, 6cor&in
tadu qUoq3, eadcm proportione
fcruata,flt caro Cenforium:hic rur[us contra argumentatur,
q. non dt fenforlum, ncque lingua ,Jleque caro. Hoc au.
lem connrmat,ut iarn dixi,ex conuel1ientia,& proporrione,
qu't dl: ad alia fcnÎllia.Sic aurcm format CyllogiCmurn in fe:
~ulJda
figura. Super Cenforia impofiti\ [enl1lia non faciunt
{icnfum. Super linguam autcm &: carncm impofita faciunt
benrum. Non eft ergo caro,&lillgua fenCorium. Arqui al;
al~ c~rpoe
fupcr ocul.um impofltO,c:>mnino nccdfe cR dfc
qUld,quod IIltcrcedlt,Gcut erat &10 tadu. Se:d tamen n5
~prehnd
i r,eo
q, certa quatitare pr~dio
opus eR eo quod
Inte
,
oportct candem proportionem in omni,
h rCe d'1[. S'1 et~o
fc~l1Îbus
fcruare: In alijs aUlcm. fupcr (enforia pofiris
III bus J non fit eorum apprehcnfto:fir autem pofitis fu~
~r carncm t angib
l~bus:
Videtu~
nô clfe ~cnroium
radu~,
. gU((us:ficuc lOal!Js oculus ,aurls & narls. En enim audio
ttuœ quidem facuIratis fenforium membrana : Odoratiuz,
Qlammillz formam prz fe ferens ccrebrl ptocelfus qui
grœ ' ,
,
Necelfeefè ergo intra carnem dfe gufèa.
. ce Q:7TO ~(ncr.
IIUum, & taéi:iuum fenCorium. Spiritus enim commune
Bmnium fcnCorium. Efè enim communi" in eo [cnfus.
ueu[c:e ergo AriRotelis argumentatio in ucranC}3 partern
~eCsir.
Vt autem iam di xi ,tota eius fementiaex pr~di.
Ji IS e~rpta,
dicct qui[piam,q,,& id, quod imerccdir, &.
Nnrorlum uulr elfe carnem , proprer-przdidas ration es •
On nec elfe cfè autem omnino eandem proportion cm in
~nibus
[colibus feruare. Nam fi caro eCl: id, quod inter ..
&. Gt,o~re
proponionem feruari inotr.'libus [c:nfibus:
fi leur 111 ahjs,id quod intercedir, l'cr qund cenrus dl,non
itntlt: Ctc oporterer nec carnem quidcm Ccntire, Û l'cr eam
pnte~mdia
fit tadus. Non cfè ergo nccdfe eandem pro ...
ortlonem in omnibus [eruare •
l")S fenftbus, Ut ex (Q 10
r TanglbiliJ ergo funr differentif corporis) qU3/
enus corpus! Dico au rem dlfferenrias , qua: eJe;
hlel1ta definiunr}calidum,frigidum)humidum}llc
cU~:De
qUibus prius dixitn us , ubi de eletnentis
egunus. Senforium aurem eorum.taétiuutn , in
qUO)qui taétus dicirur, primo meft::pars qUfpol
rentia cabs eft qualia funt tangibilia aélu.
. POCl:quam duh,rauic de taélu,orationcm refumit,&:qua:
tlt qUznam Linc tangibilia: &: eorum fptcies enumerat, li.
eUt in ali;s fl:cir. Dicic ergo,'l' rangibilia [unt differcmiz cor
l'loris, quarenus corpus; dllferenria: fcilicct conRirutiua:.
~zûuir
aurem &.in libro de gencratione &. corruptione:
(ira. enim librum uocat qui tradar de: elcmentis) quznam
Gnt communiter omnium corporum confi:ituliuz qualita.
ts~
& dixit,q. neè}3 colores,t1e:q3 [ucci,neq3 quicquam e:iu[.
Illodi; eo q. maxime: communia principia quzrimus • Ha:c
aUttlll non ad omnia pcrtingunt. Sunt cnim non colorata
corpora, Ut acr, &:ipfe fuccus, &. fic alia piura. Sccundum
Illedicos autem &. aqua. maximc aute:m communia corpo
tUIll.princ:pia, taétiuz qualitaus: eo q. omne corpus dt
~:?t1nus
quoCl3 uogibile. Sed tan~bilum
pluri~s
enu~:
di tls oPp?Ctinbus,me~
reduxlt[ub oPûtln~m
cab ..
Ill,&.frlgldl:humidi,&: ÎtCCl:&. ofècndlt ca elfe maXlme co'
ta unla COtpotum princa,[eud~
quz ~orma
demê
lluqU0l}! accipiunt. Merlto autc~
addldlt &. Illud • (hJate,
ta ~ eorp~s
•. Non mim q_uaten~s
Cun.t corpora, colora,
h ,t • SI cmm ita elfet oe corpus Cl:dtlm quoq3 oporte:ret
t~
a.be~
. qual i taes.
N'une ~u . tem
no.it~
cfè. ~alid
au·
r ,& ftlgldl,&. fic ci &. humldJ OppOÛtlO 111 omm a corpo ..
ha Pc:.rua.dit + Om ne e~im
corpus {èarim cfè uel ûccum , uc:(
t~hldu,
ue:l calidum , ueI frigldum • Reétc it~q3.dum
Il as Colas qualitatum oppoûtÏeneo e{fe conilitutluas cor
ilo~Um.dferntas
Quid igitur, nunquid &g~auc
&'leuc:
nu Illnlbus corporibus confideraturç in corporlbus auttm
l'tl ne ~ICO,qUa:
funt fcilicet,g.ne:rabilia. Scd dico, q. maxi.
c 'lUldcm gralle ~ lcut fUll.' .,an&ibüCi '1ualita"i ) & ad
h
Ut in lihi'o' de geneC'atione oCl:cndit:,
Oeinde omnccorpus,quod efè in propria un iucrfirate feu,
.urita dicam,toritate,neq3 cft graue,n~lc.
Graue a~rm
ucllcuNunc fit,quade a propria uniuerlltarc recersit.QUOf
niam ergo nihil cft femper in eo, quod cfè prœter natUlam:
'luado ignis przrer naturam infen us fuent) feCl:inat a 1 E' m
occupandum locum , qui eCl: [ecundum naruram : &: pro.
ptcrEa (urfum mouetur.Quod autcj1l [urCum mouetur le.
uc dicimus. Similitcr &: gl 'ba, fi p'r:rrer naruram fupe:lUs
fu erit fcfèinans ad pl'Opnum Jocum ,dt'or[um moueLUr.
Qnod autem deor[um 1ll0Uetur,graue 8iclmus. Si aurem
corpora,quz funt in loco,qui eft Cccundum naturam, neqr
furfum,neq; dcorfum mouel1
ur:ne~
gl'auia fuerim,neq3le
uia.Et alioqui caliditas &. frlgiditas, tîcciras • &: humidiras;
funtadiuz, &. parsiua: dlfferemia:. Leuilas autem > &:g
ra ~
uiras non ira. II1is autcm opus cA: ad cle:mcntorum gencra •
(ionem ,&: conCl:iturionem.
' pr~diasteucn:
Sentireenim dl: aliquid pati.Quare,quodfacic
-<Juale ipfum aélu, cale illud fade pocentiaexiftens.
PoRquam dixit tadiuum pOientia dfe, quod tanglblle,.
hoc ipfum confirmat. Quarenus eOlm inqult, fentir c tR ali
Guid pati ,Ut diéi:um eR: a nobis aurem pOûtum erar, q. id,
'luod paritur,parrim quidem idem e:fè,q, id, quod ag t:par.
t im au rem nOIl eR idcm:po.tntia quidem idcm:adu autem
non idt m:patlws cnirn 110n idem, palfum autem idem: Si
.aurcm patiens a fenfili fic ei Ctmile:potentla ergo erat,priu[,
(Juam pareretur, quod renfile.
. Quare, quod eft fimiliter caIidl1m) ue1 frigi.l
dum & durum,& molle}norifenClmus} fi d t:xccf/
fus. Vt potc Çl> lit fenCus qUfdam uelUtI Medit' as
.eius qu~
in fcnfitiuis efi,contrarietatis! & proprel
rca iudicat fenfilia • Medium enim efi q Llod iudil
cat : fic cnitn ad utrunq3 eorum alterll ru cxtrcmo
rum.&oporcetficut quod efi fenfurum album,
&. nigrum, neutrum eire aétu , (cd mrunque pOl
tentia! fic &in aliis ) &in taélu) necfrigldum} nec
ca]idum.
.
Quandoquidem enim renforium corpus : omne autem
corpus tangibill:: taétiuum autem a tangibili padens, fit ei
aélu 6mile: nihil autcm patirur a ûmili: ne<p tnim quicqua
fwtit ûmiliter tc:mperatum tangJbilr:: : Quarc li limilia non
.apprehendit, cxcelfuum &: defcéi:uum fuerit apprehenfio:
V t pote q. lit fenlir medieras qua:dam eius, quœ III fco fi ti .•
uis eA:,contrarietaLis, &. propterea iudical [e Il tî lia • Scnfum
nunc [en[orium dicit . Mcdiclarem autem [cllfum fiu e ra ,
étum:de eo cnim nunc agitur : uel etiam de omni .Omnes
cnim [unt in mcdio contrarieratls , cuius cfè unu[qU1[q; iu.
dcx.Sic enim eCl: in medio utriuCq3 cOntrariorum rationem
[u[cipere. Non enim Gmplicitet,quod cA: in neutra contra.·
rietatum, in medio dre proprie opombat. Q lIod cCl:.n. co
loris expers, quomodo dicatur elfe nigri &. albi medium ~
Nia, Ut dixi , quatelllls poteCl: urrillCC}3 contrarlorum rario.
mm fufciperc.Similiter autem , &. quod efè fon i expers &.
quod Cucco,& odore caret. Non enim lieue in taéi:u ne~cf,
fc cfè fenrorium ita elfe temperatum,ut fit medium inter co
trarietates tangibilium: fic &.in aliis fen[or~s,
q. in mcdie.
tare contrarietatis qualitarem habeanr , [Unt eorum fenlid,
ua. Non enim corpotibus naturallbus (ecundum illas qua ..
Jitates efè dfe:, fed f~cundm
tangibiles. 1taC};! reu ra qui.::
dtm tadus cft medlctas.Habet cmm inttrccdentcm altqua
cxtremorum qualitatem • Q uz uero non in mixtion.e ex·
trcmorum,fed in abrentia,eoruJll \juonammodo ~edla
fue:
rine, niû fecundum prœdidam rationem, <1' pofs1l1cextre.
morum rationem [u[èipereç Fit cnim ad utrn'l:o~
. al,
terum extremorum , Quomodo medium cxcclfus IUdlcct,
ofi:endit. Q uod dl: enim in mc:dietaee al quorum,ad utrun
Ad i.d,enim q,
que extrcmorum cCl: quodammodo ~lrum.
,ius propriam 'lualitatcm [up~rat,
frlgd~m
; ad IQ autcm,
�....,.
-
q, rupuat frlgidlt:lttm.,éatidum .'Sic autem erit potentla li~
mile cOl1lrarlls, &: noo aÇ'tu. Et patirur ab ipfis,non Ut a fi,
rnihbus, fcd a difsirnillbus. A cal,diore enim,ut frigidum :
A frigid!9re ,Ut cabdum. Hoc autcm propric fuetit de ta ..
d.~
diétum.
Pra:terea autem fieut eius ;quod efl uifibile, &
'luoçi inuifibiIe,erar quodammodo ~ifus:
Similit
~erau(m)
& reliqui 9Ppofitorum ~ Sic & tallu
eius quod t;lpgib~
,& eius quod non rangibiIe.
~on
tanglbile aurcPl eft ,quod & parupm ommi
·110 habetdifferennam t$ngibilium: quak paru~
dl: aer: et tangibilium excdTus ,ur qUée po!runt
corrurupere. De pnoquoque ergo [enfus typicc
diétum dl.
Q!.lemadmodum dixi &= in alijs fenabus,C}? iudicant non
Colum propria fenliliil,fed &; priualiones: Îlc &: raétum di,
Ot iudicare non folum langibilia, fed &: nOI1 tang·bilia. Sed
in illis quidem ual proprie priualio,ur in uifu rrnebrx:& in
fluditu ftIelltium, de in odorat\l,&: guOu ,quod odorem , &:
quod fuccuQ') non habcI: In tangib:l,bus autem non dt
omnino corpus 110n rangib,lr: quoniam , Ut dléèum efi ra~
diua: qualiiatcs funt conairutiu:E corporum. Sed non ran,
gib,lia d,cit elfe, uc! qua: polfullt per excrlfum corrumpe,
J'c,uc! qUal fuot fenlim tangibilia. Eiufmodi 3utem fuerint
qua: non multum diaant a fcnforijs Cecundum tadiuas qu~
li~tes;fd
fere ~unr
l!m
i li~:
~ ca ru nt ratione [eoGm tangi·,
bllla, co q> amlle a hmlll pan non porsit. Tale autem dl:
aet:& idw eius cxccffus femimus: DICO autc:m quando fl'i.
gefaÇf'us funit, uel quando calcfaétus • Excedit enim delo,
ceps I1militud1oem, qua: efi ad fenforia: Br deinccps Ut cô,
rra 1 ium a eontrarlo patitur. ~aldo
aurem dl: in commoderatione , (çre ne fentimus quidem cam, qU:E cft in iplo',
qualilaum. Potcfi: aUlem hIC «""''"'0' , Idefl ,non tangiblle,
audiri,ucl quod nalura non tfi aptü Ut Cub(jclatur laétui,uc
I.Jr color ,de fonuslucl quod cft e~ilc:ud
quod nocillum.
ln umuerfum aUfftll de omnifenfu hoc accipC/
re oporter:g, {enfus quidt'Ol efi,quod e~ fufceprù'
Il um formarum {enfi!iii {ine maccna. V cœra q~iI
dem anulh finc: ferro,& auro fignum [ufcipit. Ac(
,iplc aucem aureum ) uel crreum fignum )fed non
quarenus fS,ucI aurum, Similitcr & fcnfus uniufl
cuiuf<j3 pamur ab eo)q uod habet colorem) ue! fuc
cum ) ue! fonum : Sed non quarenus unumquod
que l110rum dicirur: fedquarenus tale) ~ fecunl
dum rarionem.
'.
&= effigies, qùz diff'eruflt a renbu~,
q, Mn pot'SîntÎudit:!>
f ( affeétum,qui io ipas fuerit. Dlffcrunr a um ha:c Ipfa,&
reliqua a fcofibus(nam pariuntur naluraJia corpora:pcHiun
tur enim a cal.ditate ,& fngiditate ,albedlOe,&: ftm ll:bus)<!,
ha:c quidem ab agentibus, f«'Um:llin1-utruo'IJ fimul a gCI~
tibus,ftc paril:lnlur.Igllls coim 0011 f~cund
um
formam ran,
tum agit in acrcm, &ipCtlm calefclClt, fed feculldum utrun ~
~uc
fimul. Tanquam corpus ellim agir in ip(um.Elt a~tCm
apcrrum ftgoum io bono &= malo odore. Cum fubleélo
cnim agit in aerem ,&: ueltes bonus odor , immixta qua,
dam in eis fubltantia, qua: exiltlt ex bene ol(l1tc Col'pO~
re. S!militer.&: uefies,qua: colr~ntu,
pariulltur. Atq; etf;
fuccl agunt 10 corpora. AilIer emm ab aquts duklbus a
ficiuntur eorum,quf lauantur,corpora: & aliter a falCI! ,rub
fiamia quadam una (um fucco immixta. Ac domofU q~l'
dé a:dificatores,lapides, quos firmos ,&: ual idos dTc ~Ol
r,
du\cibus aquis diu prfmadefat'tos, ftc ad zd,ficatlonc af~
mum.Cernirur aUlé maris falfugo rupes ,& pl'tras exedens.
Inanimata ergo,& amne,ut [cmd dicam,corpus,quatcnu s
dt corpus,a [enfl{ bus qualiratibus palilun& agenre fecull
dum utruncv Omul patiente. SenCus aUtem nCqJ ab ul~Oq3
fimul palirun[,d a Cola formalfi cut et cera a Ogillo:nc c Ipl"!
trU
fecundulll ulrunCV Îlmul agente,&: patiente recun dum'4"
que Gmul, patilOr . Ne'l3 enim coloralur feufoflUm, tif . nt
b~olCS
nill fecundum folam formam : D ico aUlcm lP'
fam Cenati~m
facuhatt'm. Nam &: corpus a cal,dit3le pa'
tirur:patitur aurcm &. tadiuus fenlus , frd non eodem J110'
. fi
do.Sed Cco(us quidem a Cola cal!dl forma-cogm( 'uc pattllf 1
fenforium uero, caro, UI malcria Cecundum utrullq3 (im u ,
ipfa fubleéèum caliditati effréta,&: a calefacienrc tOlO, ut I~
to,affeél-a. Er non efi ceftc mirandum, Ga fcnfilibus qUld e
aliter palllur [enfus: alirer ueto fen[or:um ,&: omnino cor'
pus.allud clt el ~ lm cis dTe colol (S,uel fuccos ,utl fonos, uct
frigida, udcalida: &aliud ftuftlla. Quart: colorquid rm
eH,& Cucei ,& foni,& rdiqua,ctiam fi non lit fenÎus : fenO,
lia aurcm non funt. nifi Gt fcnfus,qui ea apprthendit. In (co
fus crgo agunt, ut Itnmia. in corpora autem non itidem, ut
fenlilia;Ced ut colores) ut fucei. Et fecundum unamquanqJ
(ormam habct &= Cubaantiam,&: totum ln totum aglt,& pa
tiens totum a roto padrur,
.
Sen[orium autem primum) in quo talis facul
cire autcm alterun: ~
Magnitudo enim qUfdam fuerit id quod fennt,
dl: mal
non autem co 9' {ir [rn{itiuum.Neq3 f('lu~
gnitudo, fed ra rio qu~dam,&
facu1r3s lUlUS.
tqS J cfi q uidem cerre idem!
Pofiquam dixit de f(nCu,d lcit & de Cenforio. Plmu~
ail
dlxit fcnforium , in quo (enÎlliua facuhas, qui ,ltlrra'
tionali anima: Cubieêrum, fpirllum • In «0 cnim primo Ccn'
fu~ habec Cuum elfe. Nam fCl1foria quidem, & oculi, .& aU'
~es,
fliirCs;Ceq non prima. Non efi cOlm in i:js fruftnua fa'
cuiras: fcd per ca affcdus ad tllum tranfmitçitur • Ea ergO
idem:dTt autrm alterum. Sen fus inquit, iddl: fenfitiua fa"
cuitas,&: [rn[urium,in ql!0 primo' facultas collocalur ,fu l1t
cadem numero. Non cfrcnim ipfe per fefenfus aM [ublt(
O
do,hoc dt (piritu,qui dl: primum fwforium. Vlluffl erg
hzc [uhieéto.utunum hominem dieimus,&: unam nautlJ'l,
~a[Crim
eum propria.forma, totum eompOatUm ullul1l
dlcelllCs. Atqui fubitéta cene duo Cum. Allud COlm [CO rUs
&: aliud,quod dl ei fub:eÇèum. Ille mim efi iocQrpc:n:u8 ,
&= expers magnitudill s. Quod efi: autem ci fubieÇlu,eor '
Pus &: magnilUdo. Et ftil1fitiuum d'citur,noo quatfnUS bil'
brt magllilUdinrm ,ced quaten us hab Ct [cn[um.
r.
~rm
Pofiquam feorfum dixit de unoqu0C}3 feofu, &= proprijs
uniufculuCCfj fenfillbus: uuh IlUIIC de omOlbus communiter
dkcre:& de fis defillire,de qui bus obCcure dlxit,ciJ de uno,
quoCJJ agerer. Vt in unoquOq3 dixit,feofum, qui efi poren,
cia quod Cenme, ab ro in aétum dud, &: elfe id, quod ilIud.
Q uomodo trgo Cenfus a fenûlibus parirur ,&: eis aCsimila'Ur nunc dicil. 81c enim,in'}uit,n, id quod feome ,non albuli
materra fufcipilS
faétus ucl dulris: fçd fcofills forrnam jln~
id dt , puras eorum ra,riones cognitiuc imprdfas &= tOrcul:
ptas ~abens
,.N'h'l enim,ut femd dicam,ab aliquo pariés,
Cufcipir, [cd formam , qu~
in ipfo ca: fi,
agenrls ma~crl
eut &: cc. ra Id, quod in auro dt )
(ignaculum
, non aurum.
Non cOlm quatenu8 cfi argcnrrum, uel aureum,fig,llum ci
a[Simllacur:[ed quateous taltm formam habet-Si cnim qua
tenus aurcum uel argentc:um Gg,lli'i ce ra ci afsimlte~r;
generatio circt , &: corupti~
: Gc:nc:atio quidem auti , ucl
El{ his aurem aperrum dl: et qu~m
ob cama." ,
argcnti:ccrz aucem corrupllO. Sic ergo fufcipit qu0'l3 fco,
fenfilium
exce!rus
(en(oria
corrumpunt
. Si .en l",
fus eum,qua: in mellt cft, dul,:edinis formam,nô quatt'nus
dl md,Ccd quatenus habet ratc formi dulcediois • Diffrrot fenforio f uerir ualidior motus, foluitur ratiO ,
al concencus,et tonus,ua
aot,quz fcoliuot,ab ijs,qu~.mpcr
paliUtur: nô aUt fen autem erat(nfus~ic
Ii.oc: Cl' ca quidem,qua! fentl~,ic
Id fUfcipiÙt,q. cognoCcar, de pulfatis fidibus.
C
&; iud . ~enr
eam,qu:E in ipCts 6t/~rma!",
curn. altc:..a patian
. Cum ofrendllfet fenr~ia,qutc9
r~noia,
in a~iqu.
,ur qUl(lcPlled lion co&noCcant • CUlufmodl (Unt fpecula ft rationc & ,~modcratnequ.
'luidcm.habent c
It
1
t".
�D
E
.flliuélitl racultatcm,qu:r dl torurn ratio&' (otma, ptt qu:r
Ipfum h~bet
fenfol'ium fuum dTe:e" iis d aram eé dicit cau
fU01,cur fe nti!'lIOl excdTlIs cotrumpat [cnforia.fi cnim qua
tenus fum fcnforia,in quadam commodcraçione fullt,et me
~iocr:tae,u
iam dlxit: Taliter cnim contemperat,um [mfo
~Ium
fit aptum ad fenfus fufceptiollem . Pra:terca fenforijs
a fCllfillbus motis,fic fit fenlllium fcnfus:m eri to t'rgo & im
DJoderalUs fenforiorum à fenfillbus motus commoderatio
!lem corrumpit. Corrupta autem commoderatione, num
Inepta,nec fatis accommodata ad continendam [cnfitiuam
faculratem.Duos cuim affcéèus patitur fenforÎllm: ul1um Ç}
dem ur limpliciter corpus:allUd uero fenCorium. Vt corpus
ergo,à corpore paritur:ut fen[orium alltem,à fcnfilium ope
ratione.!kut ocu lus,ut feuCorium quidc:m,patilur, cogrcga
tus~el
difgregaws à colotum opcratione:ut corpus autcm
Patltur ab 19ne,uerbi gratia calefaciente. Et auris fimi!iter,
lit renforium quidem,à Conis patitur:ut corpus autem,a ue ,.
hemell{i aeris motu.Non dl: mim idem Conus & anis motus.Non tamen fine aeris mOlli fOllus. 1n magnis t'l'go fonis
nlagno faCto fono,compreslione & conaipatio ne I::dit 010
tus auditiuum fenroriuOl ,ut corpus.Q uomodo auté à uio
Jentiore iétu [olu itur fcn foriol}/ ratio ~ fenfilibus,oaêdi t col
latione eorum,qua: ad harmolliam compolita & cOllCÎnn<l
ta f~nt.Nam
in hls qui ea in ad,bus concentus, gua: ca me:
diocricas &: form; qlla:dam talis chordarum ~PpOI1Cil
ex quahtare quadam prxdita intetitione &. relUlsfionc,folut
tUr ,& corrumpitur,etiam li chordx non corrumpumur •.ft,
militer eca chorda:: uehcmentius pulfcmur • Exc !Tus l'mm
~a cortumpn,g~i
commoderaLÎone &: med
l oc~:ta
cC
~,nabct.Rioem
autem non Hal'moniat;n copofltorum
Ico:Hc enim animam diccrct Harmoniam. Hoc am cm in
Primo libro cuaulit:fed formam dicit, 'lux "cccd:r ta IICOrn
POfifJoni &: commodcrationi:qua folma, forma qlloque ne
f' 1Tari~
corrumpltur.Di(fat autem fidili Harmonia,&fcn
(i~' uaf~lt:s
in fenfonorli CÔmodu;Hinc>~
h~rnol1ia
Q'
de fic Ipla comoderaciollc,qUa: ab e"cdTu,&: In Clone chor
<l:um Coluilur:fen fu3 au~em,'
, qu~
in tal: dt: commode,
tauone,facultas: lbus. n.ca allquid cc iIla,efè,ll.buius for ma.
Et quamnam ob caufam pbntœ non f':l1riunt~
CUtl1 ahquam 31l1111akm \)artcm habcJnt~&:1
tangi
bilJ~us
Jhquid patiaotur. nam &. n :~rigclI1tu
r,&
caIrfiUllt.Cauf.1cnim cO:,çp mcdlctatc non h abeant
11C93 ciu[modi principiu,quod posfic fu[(ipcrc for
Illas fcnfilium:fcd panumur cum marcn:1.
poaquam d,xit,cp el( iis, qua: diéta Cum èc rctlrll & fen,
fOtijs,fi r manifcfia caufa,cut C:l\ccITus corrum pae f ~nfo
ria,
<J? Got in mediocri(J e, mediocri tatcs aurcm ab cxcesÎlbus
carrumpuntur,ex his ipfis dicir effe apenunl,& quânar:'1 ob
Cilufam plant<"C non ièmlunt,cUm aliquam parc cm ani ma,
lCI11 h4 beanr.alu ntu r Itaq3 &: augemur &: fibi ufDili:! genc,
ta 1lt,& il tan"lb'llbus al qUid paciumur, nam / refrigeran,
tUr & cal fiuflt.Hu lus aurc m caura ca, cp non .,bc<l mipCa
par rt 01,<]ua: dt: in mcdiocrltate tanglb l,u~
,&: pt 'tcrea fa
Culta.rem & pritlClplum il! e~ fufcepcluum fO!l11aru m , ~u<"C
fUllt ln felllîlibus lin/! matwa.Necp l'mm qUOCUll m anima
tu
'
j.J
111 el'at fCnti és Ced quod talc:m hab cbar facultatem.Med.e
m
fcnCoria ucl '1' fenfilium medieratcm app
jate aUlcm dl~it
1Cl1dunt & ab ey.ceiliI &: dc:f{tl~unre
medlctatem,
q, ~l1t in medlo fCIlÎ!llUm &: [enfuum.Ced patiuntur cu ma_
tel~
'd
'.
f'"
")1 eft,eLÏama à fcn6bbus patl1l11lUr, non fiC pattuntur,
pm formam patlent;a &: 110n vm malcrlam, Ccd
lit r~nGtiua
paOuntur cum matcrl<l hoc Lè,mattrial'ter &: corporaliter.
~ua:
cft el1lm tis fubi;él:a maceria à Cenliblltbus patlcns,in
~ram
r:cipit Ccnalium atfeél:us,ipfo:um effcéèd rnat~l,
, ail qua matena , ipfa in felpfam fufClpu:ns , ,erat
uclutllna
Il Ut}
r.
,
ata.Illud
cnim
cum
matc:ria
{ignlficat,q,
Ipla,
Ut mate.
fla
,
,
,
ét~Palnur;
Paritur autem ut materia,quod form,:~
lffe ,
h
~ aCCfplt,quem patirur.N6nuUi ergo fic accepcrllC illud ,
r~w
.
.
te . nt matena,pro eo,quod ea,fccundum propnatn ma
, l1~mpati,qu:conrJPUà.
~idaucm
pa,.
A
N
1 M
A
7~
ri cum materia Ccnfilis, dièir ,cp fcnfus quidcm ,Ut iam Cl nr
te diximus,patirnur folum à [ormis [enlil,bus,uifus qu : d ~ m
'à colore,non autem aceruITa uellana , ue! quodcunq; fucriccolori fubieéèum, fimillter &: in alrjs.lnalllmata autcm
à fenfilibus pariemia, non ab ipfis [olum formis pariun,
rur, fcd ab utroque fimul. ~od
enim hoc admi xtum fit,
verbi gracia, aqua:, fic nt dulce. fim iliter uapor , fi ue!èi in,
fideat, eam bene olemrm reddlc. fimiliter &: colores agunc
in corpora,ut ea,qua: tillgumur. Cum propria cnim mate,
J'ia ucaibus immifcemur.fic & fonus, qui lignum rumpir,
fubiecti aCI;s procrufione !toc [aeit . Videtur autem cali do.
&:frigido Colum hoc non euenil'c.(ola enim caliditas appo,
filO igne alterat fubieél:a,ut aerem.&: in frigiditate fimiliter.
App"ollra enim glacies frigefaci t,notl imm!}ua ci us Cubaan
tia frigefaéèo: Ccd qualitate tantum alt,crans • Id autem propcerea, q' ha:: fola: quai ra'es genera,noms, & cortuptionis
cffediuam caufam habenr.Gcnerauo autem > &: corruptio
fub iréla: fubaantia: mutaeionc ex rua natura fit.
Dllbitaucrit aurcm q llifpiam )an ab odore pal
tiatur aliq uid ,q l10d odorari non potefhuel J (010
rC,qllod nô poreO: uidere . Similiter aut & in aliis.
Pon:quam dixir,q, inanimala, kCI fenfum tlon haben .
tia,1t lang b llibus pa(juntul' qu aLtallbus:patiul1tur auté cor
poraliter,& matcrialiter:meriro poaca quxrit,anficri poe,
fit,llt &: ab alijs qualiratlbus ~d patiatur CO/3l. q fenCu cari:t.
Si Juté odorabiIc,odor: fi quid facit odoratui,
qUJtenus odor fJcit,Qgare eOfllm,qua! olficri no
pofIunt ficri nô potcO:,ut quidquJm ab adore pal
fiatur.Eadem aucé ratio in alils;ncCj3 eorun~
qUé:e
pofTullt,mu quatcnus unum'1uod']3 fenfitiu_um.
Hinc dubicatloncm Coluit: & o{celld.t q> mhll corn, qua:
fenCum habent,patitur àfenfllibus,fi enim odorabile, iJl~t,
non ca al1ud,quam odor:&: gua<lbllc nill'l l'ft aliud, quam
fuccus:ll quid enim guaum f2cir, fuccus cfi: & ft guid alfa ,
él:lIm,odor:nmiliter & in allis:odor autem Ilulli cLè alii, éfj
odorâtui :ad eum cnim &: ê & dicitUr:fimili ter autem &: gu
f1:ab ilc ad guaum &: uilîbilc ad uifum, &: in rd:')uis flmili .
tedi fcn fiL bus qualltatibus,ur fenfilibus Il'ha pmi pOSat co
l'UI11,qU:E rCllrum non habel1C.Ncq~
corum, 'lUX pol1ùnr,f1i
fi 'luale!1US unumquodqJ f.:nllriuum,& ipra, inquir, 'lux à
fenflflbus paci poffunt,noll [ecûdum allCJllid alilld ab fis pa
tiulltur,C}uam quatenus funt fenlluua. Vt oculus alio quo,
que modo dt pasÎluus:fed ~i d'luili non aliter patialur ,qu;i
quateflUs ca uifiuus. Quar ft affeétus, qui fit à fcnfihbua
quai tatibus,non Cccundum allud nt ab iplis, quam quare,
!lUS fenatiua funt ea,qux patiulltui :quod non l'fi: irac13 fen,
fitiultm,non patietur ab ipiis.Potdl: autem & 11c hoc diél:ii
Îlltelligi,cp nc l'a quidem qux à fc:nfiltbus aliquid patiuncur,
ab eis Cecundum allguid a!Jud patluntur, quam fecundum '
illud,fccundum quod efè [cnfitluum. V t oculus àfenÎlli qui
dem pari porcee/ed non ab allo knLUI, quam [ecundum id,
à 'luO pati fua n3tl1ra aptus eLè.Non COlm pati posftt oculus
ab audibiIl,fed tanrum à uifibili.ne'l3 auris ab odorabili,fed
ab aud ,bili tantum.Mulco magis,q~ze
ne à fellfilibus quidé
pari fua natura apta fune ,ab Iplis gUfcquam pati non piir.
Simul aurcm UC qUOg3 mJnifeftum eft. Ncque
cnim lux,& tenebrx,neq3 [onus ) ne<]3 odor quidl
quamt.1ciunt corponbus:[ed CJ) in quibus [unt:
ut acr,qui e1~ cum tonirru,lignum diuidit.
,
Non folum,lOqulr,hoc l'fi ex conCequëti apcrlUm, quod
nihil corum,qua: fenfum non habenc patieur à fenfi!lbus.
quarcnus fcnfilia: fenfus enim ad fenflle, & fenfile ad Cc.",
fum,fed & ex ipfa operatione hoc apcrtum ea.N~qu
, el1m
inquir,lux,&: tcnebrx, id dl: uilibile, per 9uod Ulfib,~
ui,
dcmus,quatc:nus CUnt uifibilia,quidf; agit lI1 .c orpu~,
q(f n5
haber uiCum.N e'll.n. apprehêdl,t ipfum,.ur Ullibilc t td,quod
uifum non haber.fed neque: audlb
, ~c, qUlcquam agit qu~te,
nus talia funt,in ea,qua: ncquc audlllua [unt,ne'll olfaébua.
Ddndc quoniam uidclltur_ qU:ld~m
corpOri (orum, qUa2
lQâ,Gra,fuJil ila.
N
�TERTIVS
non (unt renl1tiua,pati ~ fonls:h tonitru (nim qu:rdam diui 1
duntur corpora,ut ligna &lapides & eiuCmodi: patiulltur
autem & ab illuminato aere ab ip(o calrfaéta: ab odOl'ibus
Guoque bene olcns nt amad hoc dicir,cp 110n à ronirru, qua
tenus cft audlbile,patiunrur,qua: ab w rumpi'iwr corpora,
fcd ab aere [onante uiolenter moto percufTa dluidiitur, qua
tenus pucutiumur ,110n à [ono, quatcllus fonus cft & audi,
bilis.Hoc enim fignincat,dum dicit,Ccd ea,in qui bus Cunt.i.
St Cubieétis Cono:cius aue Cubil'étum eft aer,ab co patiul1lUt,
Gua: à tonitru diuidunt. similiter habrt.& in al~s
,Calenunt
cnim inanim,lta ab illuminaro acre nOIl quatenus eft illumi
llatuS,ncqJ à lumine ,crd ab ipfo ae:e, quatcllUs dl cali dus ,
ab ip[o difgrrgata. Patiumut autcm ab odoribus .& aet &
t'Cliqua,non qua tenus odorabilia odores , [cd Cecundum id,
Guod dl ipfis Cubieétum, ulla curn ipCorum uaporum [ubfiantia commixra,in quibus [unt odorcs,ut in mulCo.
Sed tangibilia,& [ueci agunt.Sin minus)a quoI
l1am patiantur inànimata)& :llrerentur r
a
Poftquam dicit,non pati,qua: [enfum non babel1t, Cen
fIIibus,idC}3 oftendit in colore & Cono & odore: Hic dicit, cp
crû alia Cen/llia in e'l,qua: non Cum CenCLI pra:dira,no agul1t,
tangibilia quidem cette: & guftabilia agllnt.Calenullt cnim
corpora,& frigenullt,exiccanwr,& humeétantur !t tan2ibi
libuE qualiratibus omnia corpora,Ced no quatenlls CUnt Cen
fitiua,fed quatenlls corpora fimplicirer.si enim,inqllir, nOI1
patiamur ~ tangibilibus & guftabilJbus quaütatibus, aquo
Ilam patiantur'; Eo ergo res deducecur, Ut l1nt imp:olsÎlbllia,
& inalterabilia:quod eft abrurdum .si cllim lleC}3 ab ali:j. pa
tiorur, necj3li tagibilibus & guftabilibus,nôh.êbum ~liqud
aliud, à quo patientur.Erunt ergo impasllbllia omtllllo.
Nunquid ergo & illa agent ~ ue! non omne cor
pus paSfillllm :lb odore,& fono. & qu~
patiuntur,
indefinira, & 110n manmt) ut aer: olet emU1 J uc
quid paffus.
poftquam dixit,q> lt tangibillbus gualitatibus patiuntur
corpora,& a guftabil
l bus)gl~ri
an & ab al~s
[enftlibus pa
tiuntur corpora,noll aurem Cwfitlue , lÎeut llCC)3 à rangibilibus,& guftabil bus,& dicit guod né omnia [unt pasflua ab
odn~
ue! [ono corpora,pro co quod elt,pasôbilia. Q.. uare
110n omllia patiunrur.sed Cunt,qua! [ub eis funt, fleut, qua:
fub cagibil'bus.NeCV enim omne corpus ab eis pari potefè,
fed Cu nt, qu X ab cis patiuntur,humida,ut aer & aqua.Talia
enim funt,qua: à coloribus & fon is,& odoribus patiuntur,
&moucmur.Non uidcntur autcm, inquit, pati,q> cum l1nc
indenni ta & hurnida,affeétus Coni ue1 odor,s,ue1 coloris no
fcruant.Eft enim indennitol um proJ.!rium &in [cip(Js non
mancre,cp propriam figura01 non habeallt, & cp facile con
uert
ibl~rn
. àcolorlbus crgo & Conis humida & :dennita pa
tiul1tur:ab odore autem non hzc [olum, Ced &: gua:dam fo
lida paffa num bene olc:mia.sed cft aeris proprium & cele,
titer affiei & alfeétum abijccre,& al;ogui odorls fub leéhï,
dico autem uapor,qn furtit cOl'poribus irnmixrus, (Jeut Cuc
culcntum humldum,q\lalc cft mel,cum (je fubtilis & gui fa
cile d Iferri,& Clihalarl pos(Jr,d ffoluitUr & rdlllquit ca quibus erar,eo aurem dlfperCo & cxhalato, una quoq; odor pc
rit.Q~ae
ctiaml1 id, quod odorem fufcepit, non fit facile
alterablle,ut utfèis,red tamen proptcr imbecillitatem uapo
ris 110n dlu manct alfcétus. In boc autem d,ffert ab affeétu,
eni.m cwrus eü,qui nt,af~éum:NeC}3
'lui fit in [cnCu,s~at
enim formx efRult cogllitio . Poteft autem & in omnibus
fenûlibus extendl orano & inddÎnilum fle audiri Ut co difcemat aff(éturp,gui fic à fcnÎ1bbus & in CenCum :sc in corpora.Q.. ui enim III eor~il
fit affeétus, eft indefinitus,ut Ç]
lltcp ûmul &: coaccruat'm n~c,.l1eq
diU.maneat. Quandiu
.n. prope calldli corpuS dè,taJlu. calerclt.senCu8 autcm cwm
primum ft ad [ful1k :lp1eau
r~t,quam
habuit cognitionê
clIl1dcm femper rWllcr:ut neCl1 il1tendl neC}; te
et af~,-'tum
mitti posf1e.'Ex quo cnim taBiuus.rwrus calielum eognoue
ritjctitull fi pcrminfcrir,non ampllus cognofcct.Corpua aC,l
tem non eundem affeétu1l1 ~urcipt.
~ ca!ide,fed alias alju~:
fecundum id,quod cft magls & ~I1US
1.lten~um
uel.rem;
JI1de~nlfumo
fum.Nunquid autcm hoc quo:J3I111 lig~1nCt
Qgid dlergo odr~IlJmfi
ahqmd ~:ltJ.n
0 .
ran quidéfentire:aer ~ut
p3ffus fit.celenrcr feL1ih~
Poftquam ofiêdit ,cp a fcnfl1lbus patluntur qu~
[corU ~
nOIl habent a coloribus enim guod eft ac1u pC(rp cuum
à Conis &odotjbus aer,merito qu~r
i t,
Ccnl1JÎua 9u.o~
ab eis patiullwr!Ïn quo differullt Cenlitiuaà non Cenfit
l ulSi~
patiul1ll1r à [enl11;bus: Vrr=CZ3 c:ni.ru ~b ipfis ~ientur
fim~:
ter pati.Hanc ergo d iffolucs dubltatlonem dlclt,An.odo
ri quidcm [cmire aer $tu tem pafTus lit celeri ter fenOhs': Non
r.
materJ'aCu'
.
eft el1im ratis ad Ccntiendum poile formam Itne
fcipere:Ced & animali facuIrarc opus de, qu:r nOI1 eft in ?l'
bus quO\! renfiliil forltlas ane materia fu [ci pi UJ1t, Non enl.lll
fi q~id
ab aliquo patitUr;am &remit:Nam &aer & aqua,
& fpecula femil'cnr:Ced & ciufmodl facultate opus clt, qUâ
posflt iudicare afFeét us , qui nunt il fenfillbus. gua: nOl~C
J1.
.
ut on ell
Il1lC1uolibet corpore Ced .III natura1"
IlI1nrumentatlO,
•
?
h
dit.& t1('<13 buncutlluerfo,red Hl ea U1US pane,quf pr opter;
cma qualir:are pditam comoderatiOllé & bonâ têp e ra~u
hanc posûr Cufcipcre facultatê.Q. ûo ergo rQluit, Cen{1b~
ce
ad Ccnfus &. CtI1Cum ad fcnfilia,ll quidé non [010, q funt c~
fu pdira,fcd & q nô Cunr,patiutlt à cnft1ibus~l r
cp uï'C
. ~lé
l~
t]3 fenCtliii non tfi idem cITe hoc,& e/Tc CCl1fi1e,ncq: co
fe colorrm idem dt,& cfTe u:Îtbilc: Ccd Cubfèantia ~UI
e
coloris alia, 6guidern finis perCpicui,guatenlls perClc~UJ1,
uifibilcautem,qfi cOlltigit. Quatenus ellim dl: mot u~
cius,quod eft fim actum perfp;cuum,t'm hoc r{l:wfiblk. Si
militer & in ali"js. V t el'go (enÎtlia ~? folum aŒci ul1t, q fun t
fenCu pr~dita,
Vtauccm h~c
qux gîiqJ Cunt CellGlia, fiun t
i ud eft enim [cnlile: & cITe colorcm,8C hoC
alia ql:Ed~mA
nihil uerat,quominus fint aliotum quOq1 dfeerilla. A bon o
ellim odore,ut CenClli quidem,nibil al:ud patictllr, qu;:m 01,
faétùs.ab odore amem I1mpllcitn et c:o,quod bene> olel_:t;r
quoC}3 patirur,gui eft inanimatus.simillfn &: in altjs. Vn~l/
quodC}3 cnim inanimatum patitur à Cenfil.blls,nô U t Ct1le~
'[cd Ut & ip[um fadum [enfile, lIatenusab tlS p:Hitur. fcel1
i am
ipfam aŒ dum [uf1:i l1ct & mur'lfur.
dum enim fubR~r
Inanimita enim ~ [cnl1lium rubftantia, 110n qlat~1US
fuu t
fenftlia patientia Runt quo ..:!; et ipfa fenl11'a,ipfis.a&limtlata.
Anim;ta autem ~b iprorum operatiol1c patielltla ,fium [el'
çundum aétum [enfitiua.
'lm
,
0
.'d
o
1
N
1
s
ALEXANDRINI
PHILOPONI IN TERTI VM
LIB R V M DEA N 1 lvl A
C 0 MME N T A R 1 V S.
r.=:;-
V 00 auté non dl aJiu s
a
1 fenfus prœtcr quioCJ3,dic
:=~
aut hos U1fum 3udiruIL!.
A
,gultum ,taéè~
1 ex his eredidcrit qui(P~\
. - - OSTQ VAl'
odrat~U1
ft
in pr;rccdel1 c·buS
in rraél:âdo de l'la
',.,. 1 ·1" turah 8Cirrariona
.
~,'
une
li labo
raui~,
n-b
de ratioali quoqJ anima uult nobls uerba facerc,& ('lUS lU01
fiaotiam qua:rcre,& rac.u~ts,
ipfarum quoC)'l fa~1rtnÎ
dFias &a feiplis,& nobillor'bus CaeullBtibus iratJ(l~s
m.r~
uxrit cnim driam imaginationis, & opiniol1is a c~
"', . ab'Illte Il.ll.
l'
0 uo nlJlJ..
ltatlol1ls
giratiollc,8C
cog.
Cl..lU,lIue
mente.......
cnlm opin~quz
cfianimz ra.tiollalis ( ac ulra~.,
CocletatC
• ~
•
co
.
~
.
,ôicatloncm
.
�(
D
E'
A N 1 M A
74
& CÔiO lÎO!1tm uidetut habt te cum coi renru,tt imagioatio
re. Commixta aot curn aféjs terra potetè facere (cl1(oria.Ta
dus itaq; ,& guaus fen (orifi ea magis terra: parri ceps. 'Ta
PUs,& I.nibtutum manfit de aia tatiollali. Non eoirn Ut qui., dus. n.& guaus fenforium ea cuo,4 ea terra: magis parti
~a
cxn1imant,in pôti libro dus infriruturn ea de irrationa ceps.Jgnis aut, ut ipfe dicit,in totis ea feu forijs. Q uarc &
.a1a dllTerere.Etfi cnirn côis fcnfus,&:: im agi nationis rnemi ignê,& tc:rram dt in fenforfjs inuenire.nec ignis aiit, nec ter
lIt
' :non <l' eolJt fcopum fibi propofuilfer, fed ut ronalis aia:
ra per fc unquâ [cnforia faciunr,lm pdidas cauras.Reaant
facul~tm
ab irrationalis faculcatibus dFiam adduceret, io crgoaer etaqua,qu!;po[ facere fenforia.aqua itaqJ feci t.cry
~eO'
Ii . mt irrationalis aia? Totius ergo libri fcopus dt de ra, fiallino humorcm,qui ê uifus fenforiii.Ccd &. aer ê fen[orifj
t10nah aia,& nequaquâ de irrationali. Sed ad hoc dubitatio auditus ,&: olfadus.Q ui.n. in naribus & in auribus eR: in,
~efl
OJoucr,g accufatorio fum aio,ft lLbemer rephendunt. a:di6catUs & inc1urU6aèr,ipfe eA: au di tus & olfaél:us fcnfo,
1ilet~C
s. Op
orte
bat
ergo eu de fo a imagination e,& côi fen rium.si ergo ex oibus,exquibus Reri poterat,faél:um eft fen
bU dlT~
r c~ 'c :l1on
ita ~Ût &:: de fenfu.Nunc ~t uidcrnuB,q, li, foriurn,nullum decA: ergo fen[orium. Ha:c ea prima ,pcc;
t~/l
Inclplensfianrn fen fuum nurncl): d'Clt, q u~ r(s an fine dens indudione rô,q con6rmat alTumption~.Adcrf
s hac
qUlnqJ fenfus,uel plures.Non erat aût necelfe ha:c nUllC qre aut rationê Arlfto.dua: m~u
ê tUr
dubilationes. Prima gdé,
r~,a
quidem pciofarum tm irràtionalis a i ~ facultatllm mê .. <jno dicit nô deelfe fenforim' ecce.n.defunr.C û ant.n. gnqj
tlOncm facere inlhtuiffet:ut ealJt a minoribus réinalis di1am fenfus,tria [une fola fenforla,aer,aqua,tcrra.Quare nihilco
trade
. Prec
i of ~ enim,& nobiles Cc<Iarum fuoarum [acul 6rmauit indudiua oratio:Ccd magis dubita tionem adauxit.
:~e8,co
icat iOnê,&:
~ m iltudnem
hot cum u.!.,libus et ignobi Qûo ergo dicit alTumptio,fed nullum deea fenforiumŒc
. u~ facultatlbus prlma[Jt f ul5a~
,fi cu t.&
nuc.Preciofa:.n., ce.n.duo defunr fenforia.Er h:ECquidc dubitatio: ad qua di
l~ratJon
i s facultates,ut côis(cnfus,& imaginatio hot côica
cemus,q, noie quidê tria funt lm fcnforia:rcuera alité Ç}nqr.
tl~1
ad opinionc:q ea uilior,& ignobiIior fa cuitas oibus.. Etfi.n.ad terra Rtincar rcnforio tadus,& gufius : fed nOI1 ê
tona.libus.Et ha:c quidem«:a,dubitatio. ad qua dicemlls,<l' ipfa terra.fi.n.cét ipfa terra fenforiû taél:us ,& gufius: opor
ft 9U1n'l3 fenfuum memi oit ,nô fruara hoc fecit: fcd nc quis. teret in oiparte,in qua ca [adus, gu aum quoC}3 clfe, fiÇ}dê
~X1lt{nare
clfe alium fcoru.ro a particularibull, qui Ç}nt}3 fe[}l irrarionalis aia ca in oi aiali cum oibus fuis facuhatibus,&
liuum fenl1lia iudicet.Nifi enim nunc ofrcndilTet elfe quinClJ' dicimus,q, RpC'3 q, non ea inftFm accômodatum,non ope:
Ol~/t
fcnfu s,&: non plurcs;exiftimaret fortalTe quifpiâ non' ratUr pm ruas fa culrates io toto aiali .O porterec.n. fi eadcm
terra ê fcnrorium,adelTe quoC}3 facultau:m, ne ea a rg uet(~.
o. Il ~1Tc: quioC}3,fed & fcxtum alium fcnfum p art icul a r e m~
'Udl~
. catûmul
uil1bile,& audibile,& odorabile, nec côi fen Atqui non cain totOcorpore guaus. Q.. iio.n. manus non
gufiat,etfi tadum habeat<n ô ca crgo eadé terra. Vid es,cp
nU qUlcqua opus'eITc:. Nc quis ergo hoc fufpicarcrur, ~ I2t: a
noie quidem idê,re aut diuerfa.Rurfus êt fi acr ca in audilu
/nc ofl:endit quinC1J dfe folum fmfus,& noo elfe aliü par~culareO,qi
iudicat:c:rgo côi [enfu opus r. Qyare êt fi {en, &: odoraru:fed no idê. Aercm aût dico nô cxternum(ois.n.
acr inCeruit & odoribus,ct fo nis)fed eum,qui in au
c:~uOJ.
numeljt quzrit,l1on {lR ip[os lèn[us hoc fa ci t, fed RR ~xtcrnus
ribus,& naribus ea feorfum ina:dihcatus , & inclu(us • Hic
fi Otl11 fC~lum.ô
i s auté fenfus,8.:: imagi nationis meminit,
M~l ~ Ipfos ,c c d:R ~ dFiam «:ius a ratiôalibus facultatibus. quoCfl non ea idê,fed diuerfus.nô.n.qui i auribus eft,aer po
neat er~o
hic fcopus de rationali aia. H ic ê ergo [copus. tca odoribusinferuire:ncC}3 qui ca in llarihus, fonis inferui,
ft tndlt am deinceps cxprincipio aia: , q, Cunt folum Qnq; re pôr.Q. uare,êt fi funttria noie,reuera tfi Cunt gnt}3. H a:c
effirUs,hypothetico fic ufus fyllogifmo.fic enim inquit,û dè ~fè fofo prima: dubitatiollis. [c(la dubiratio ,peedit ex eo,qC!
et fcnfus,d edfet 8.:: fenforium.Arqui nô dcdt fenforium. 1:a cotrarium prima: dubirationi.Ha:c ea ai'lt.Plura fcnfo.
,l~o
nec de dt fenfus. Sed qlloniam &: coonexo dt dubiii: ria fenGbus,qêl eaabfurdil. s i.n ' R1~ fenfus fada fum fenfo
l'ia,quot [unt crgo renfus,tor erre debctcnt renforia, &: non
nde coim rcuera,n dedfc:t fc:nfus,dcdfet &: { e nroium~&
ëlffumptio quoq; dubia dt,qu::E dicit: arqui fenforium non
piura. Nunc aut uidcmus eCfe pIura fenfibus.unius certe Cen
dedhergo nec fcn[us:undena eoim conHac an oô dent Cen, fus duo funt renCoria.Olfadus.n.in pedeR:ribus &: uolucri .
bus acr dl: fcnforium,in aquatilibus uero fcnforiü eA: aqua.
Orium~f
Age ergo u~raCJ!_demô:,&
COcXU81?~
af..
dicic icacIJ pifees humiditatê quadii habere in naribus, q fub
l'Iptionem,C~
t: d pnus concxum demoHrcmus,g(J dlclt, cp
6duR: fcnfus,d ccfl: &: fenforium.Hoc aüc p- trcs ratiôes de: icruit odoribus.Q. uare unius fenfus duo funt fenforia.Pro
lonft
r amus.~l1J
h:ECdt prima. Scnfus & fcn[orium
l'ter hac ita dubir3tionê funt Çl dicant nô in codé aiali duo ef
~unt
ex ~s q funt ad aliquid.Senfus enim pcr fcnforium Cen
fe fenforia:fed in alio Çldcm aqua dfe fenforium odoratus: 1
lItIlr 8.:: f e ~fo r if fcnfus dt (enforium. V t aue fc hre unum eO ëllio uero aerê.Q. uare Ilon funt plura,nec paucicyra. sciêdij
rU/ll'q funt ad aliÇ}d,/1c habet Be rdiquum. Efr crgo darü,
ant hac rônê induél:iont ,pcedere,q nihil nccd{arium conti
q, 1.1 dedt fenfus,dedl quoC}3 fenforiii,pI2 neces6tatê eOijl,cl 11et. Primum.n.duplcx c:aignis,hic S'ldê corruptiuus ille ue
rU~t
ad aliquid.Hzc efr prima rô.Sdfa ratio.Senfus ea,'lèl
ro uiuilicariuus.Quare CtÛ ex corruptiuo fcnfus lieri 'no por
lJ~tur.Efè
aut fcnforiu,quo utitur,ûnô cfr frufira futurum.
f(t,fcd tn poterat ex uiuificatiuo neri.et alioÇ},ficu[ uidcmu9
SI Ctgo dec:a fcnfus dcc:a & fcnCoriii, fi non fruR:ra ea: qU ~xternij
acrê fubferuirc,& odoribus,& coloribus & [onis
eCl: abfurdum diél:u' natuta frultra aliquid facer.H~
ca fe fcd tn in i:js,q rres hnt tm fenfus,tadum dico,& odoratü &
cUnda quoC}3 ro. Te;tia ro.Senfus nunij pot citra mediii fe
gufrum,lIô fubfcruit coloribus,fcd nihilominus tallü ea ~i
~Ilibus
applicare,fcd femR R mc~
i a fenCoria f: aplict
~ uilèer: cœW ~Il ade~
fac~lts,ui
e~ ~infr
, er. Q. uid er
go dt abCurdl 111 nobls qUIl1q3 fcnrus hnubus dlcere: cc alia
bub, ergo fenfu opus,oil10 & fc:nforlo qu~C(3:
~ q ~ fe Ce~l1h
d 8 fcnrus applicat.Si ergo decft fe:~(US,ld
l cet lenforlum
quidem fenforia,fed nô apphêdere,<l' non ûm in eis Cenfus':
_ec:Cl,~
qèI fe fenfus fcnfilibus aphcr.H~
funt crgo rones
Q. uare ca induél:iua & nô uera oratio.En aüt [dia rô Ad
q ~Ol1nexum
confirmarunt.Age uero deinceps & q alTum ... i1:o.induéèiua hoc modo. fi dedt fenforium deeR: & [enme.
~onê
connrmat adijciamus. Hre acrt funt dua: rônes indu Atqui nO~l
d~ea
fC1li~.Hoen
e R: conex~m,q\J
demi~lo
. IU~,qualJt
h:EC prima cfr.Ex oibus,cx gbus oportebar fie
ue qu0'l1 Jl1d'get.Hoe,mquit,ex indué1ione c1alJ! dl:. Na 8.::
qua: funt longe ,apprehendimus, il funt fOlli &: colorcs , &
~el1foria
fada funt.sed fi ita eft,n~l
ergo deefè fcnforifi.
. ant.n.quatuor Crnta .D'unu qumtl1 corpus cœlefte, ele odores.lam ucro,& qua' prope funt tangibilia,& fuccos.(l
qUln
,~
fl. Q
. funt,& q longe: ap~hendimus:r
dl:
ulntll ..n ..c?r i tacp,&,p~ ~ua:
u to ÇJdem corpote fcnforiu faél:o n~ el\.
~:rdl
:rt~ni',u.
quida dnt,fe:nforia . ~l1t fUI~t
corrupnblila. crgo,quod oml1la appuhendimus.nullum ergo dcdl: fcnll
. n . c~ ÇI posf1t Je.fi autem non dedl: renfile crgo nec fenCorium.Hoc eniOl
c ~9 CXIgne 00 poterat Seri fcnorl1.IgOs
~onuerti.H
al c
fiOtrnpere:c:x corrilpête aût qüo po flet ficri [enforlum( Rur oftenditur per mutuam op~ltin,qu:E
cft [c~a
Arifto.ratio,qu.-: non cft ncdra~l.Efo
el1lm nos
f~ e':,ipra t . er~
~on poterat 12 fc: Reri fcnforio. Eft.. n . ipf~ ~
fUl1t~aphendr,Icm
crtapum~l
o~a
Rlpffu dlfBclli;.nec fenfiliUID typos potc:rat (~'1c
furclpc quac lo~gc
1(:p
r o p [ er ~ a quœric eorum dFiam.Pra:felltis trgo IJbri [co
Gâ
.
Io.GrUu~
aIa.
NI,
�TER -T "' 1 V S
quo~)z.prt
ru!t.~phendam8Efl:o
enim '1' oia tan id,quod inrercedit,& non ipli tângentcs;limplicibus inle'r'
Z,b,lia ferltlarnus,nuqUid &. oia gufiabilia< undeoa clarum uallis.affumptioncrl1 eôfirmat, '1' funt in nobis qdam, qu3e
crit,nunquid nÔl1u11a gufiabilia nos lateant< nempe carné etiam per medium apphendumur,ut uifus,auditus, odor_a '
cameli Jl(mO nolhum guaauit.Q!Iare defunt etiam qdam :tus:ea autcm apphenduntur,per fimplicia,qu::c intercedur.
fenfilia.Qm (rgo Ariflo.rationcs plus facis Îndudiooe,p . 'simplicia aUlem dicit ael'em,&: aquam,eo '1' [unt elem en '
,ta. Pet ea rrgo apptendulltur tres fenCus.
c.e:dun
. t:~dius
~ft uti rariont Thcmi{hi, Si dicir in come:nta
,lo.Dlelt.n.ner111011 potuifTe:,ut anima ronaLs accederet ni
Sic aur habet,ÇJJ fi per unum <;idem pIura quo~
li prius pibus irrationalis ale: facultatibus ornatum effet ~l1j
fenfiliaA funt inter fe gfie alia!neceife dl' cum,qUl
Jtlal.Si enim ubi mdiora, il!ie &. dmriora i ijs fI funt [ub lu 11aber eiufmodi fenforium,eifc urrifg3 f e nfil~.ut
fi
J'la:c1arum ergo efi,q. fi habcmui rônal(s animas oés quo ~x aere eft fenforium cft aer & fooi & colons.
.
irr:uionalis faculeates.Si ho ergo ';abet fo,
que ha~ebimus
Silcmio ptermi!fam dubltationem dilloluir.Quod en ltU
Ju,? qUl11qUI! fenflJs,darum '1' foli qujnque funt.Q uot non mouit dubium,hoc diŒoluit.&. maxima iis ca habêda
~OIm
funt hoIs,tor funt foli &. nec plures nec pauciores: c:o gratia,qui liane fementiam antiquilus diuinarunt. Cum de
'l.' oésllabet hom~ut
&. q~i his pfiantio;em habeat, aiam berce eni dubirare,an Ûnt duo fenCoria,aer, &: aquatria: ue,
niû oés inferiorcs ad, ro fenftt ia,color,fonus,odor &: dei ode ftc foluere: perlOdc
dico ronalem.C:;lm aUfê non haber(t~
,!fem, Omnes crgo habet, &. qm. quioquc habe:t, quinque ;ac .iam dubilaŒet,dixit.Sic aht hét folutio,'P. per Ullum (c:n'
41uo~
[olil funJ. Et h~,
(fi Ç}dem Themiftij ratio,uc:rueni.
fOrl~m
p1urafenlUia apphcndunt,quf fenfill3 genere d,lfer
aIero "limclllorum gratiam Arifiotelis uddites,hoc quo~
generum. tle ,
argumenturn dus .dTe ofiendcmus.Si eoim in didionis co 'J'<: dlxit.Sonus cnim ,&. odor func d i u~rfom
cfi elim,nqura~ê
cfi in auditu, &. odoraru,du o
,uifum nOn habet: ahfur .ce!fc
lcxtu qrit,cur ralpa, qua: moue~r
,
a
pphwderc,
&:
fonum,
&. odorem.&. cum dcbcret dicCfC
dum enim ubi dt mdius, non dfe quoq3 dc:teriu.: &. foluit
q. habet quidem ,ced a pdlicula occultatur;ita enim oporte I()dorem, colorem dixitpro odore: , nc fecuriratê fugerer.Et
lJar,quia a terra nutritur,&: crat c;xc:zcanda nift occultarus 11ônulli quidcm fic interprerati fllnt.Alij di cu nr,'1' infèat po
Jifu~
c:!fet:Nutri,?enti ~rgo
l1atUra mQiorc~
curam,&: ,pui ·tius aduer(us Empcdodem,tanqua ille: diccret: Si non pof,
1'unc,o Ariaoules,tua quidem fcntenria,nec ex iglle,l1eC ex
crgo ln hac,q mou(~r
,ottcodiJ dfe 'luin
denuam ges~t.SI
terra per fe fic ri fenforia:da fcnforia,ut ca apphendanr,& ~
cr~o
a~gumc:nt,q
nccdfe dt hos fo, mile a ûmiti cognoCcarur. Illi ergo reCpondet Ariftotcks•
que fenC~s;"bat
Jum c/Ie qUlllquc, Vbl elllm dt mdius, illic &. deterius. Eft ,Si per aliquod unum,quod inrercedit,fenfiriuum, &: [cn(o,
au~cm
&ho~
Pla~oic
fymbolice expliçare. Sicur tnim,in rium pIura [cnfiIia cognofcunrur: licur ab aere uerbi gra'
qUlt/Unt qUII1'}; corpota ftmplicia: quatuor enim crnta,&= 'lia,& color cognofcitur , &. fonus: co,!, efi pe;rpicu us , &!
zthcrcum;&: ûeut Coli da eorpora quinque p. (lmpllcia cor, per(onani: quid efi abfurdi &. per unum quoque fcnfo lll
pora:eft cnim pyramis,cubodl~et
.multa eognofci<
rum,uigintilatcrii;/icut crgo per ûmplicia corpora,q quin ..
Si aur~m
plur~eifdm,tcosa)&qUé1
quc funt,quinque c:tiam figurae hçb: Cunt,& nô plures: fic
fcilicct & (cnfus quinque.Qfii ergo non cft alius fcnfus prf ;ambo emm perfplCua: & qui unum {olum hilber,
ter quinque, quia in fine Cccundi lib ri qrcbal,an unUE eft ta urrunque fentiet.
A!terum dubium mouet.Ait cniro deeŒ:: (enforio. plu'
.dus,an plures:nunc oftendic quinque dfe folum fcnfufi,ut
pa~rict.Pefu
enim,quod '3
hoc onen[o clarum ûc,'1' unus efi tadus.Merito aur hoc fa .ta cmm .f~nt,qua:is
.Jorem dJJCJt ~ acr,&: aqua c partce~s.D
t:tgo fenforiu,
cit:quooiam ex animallbus hzc quidem duos habét [enfus~
illa uero tres.&. propccrca quzrit, quot funt fenfus. Si om, co q.o duo qUldem funt,qu::c fubfer.Ulu nt,u nus autc:rn ui (us.
J'lia cnim animalia haberét quinquc fcnfus,ruperuacaneum :Et hoc foluir, q, per unü fenCorium duo apprehêdit. Qui
,cnim,inquit,habtt acris alttrum,ideft humidii,ut dical pu'.
tffet dc co 'luzurc.
Si enim cuiufcung3 dl [en{us taélus et nunc [en piUam,nouit Ulrunql perfpicuum.
Simplicium aut)ex his duobus (unt foIum [e~1
fum ~a . bemus:oni
eoim ragibilis) quareous eft
)
ta
taoglblle, affcétiooes taélu funt nobis fenfiles: nel
cene dl,fiquidem dceft aliquis fenfus) fenforium
'luoq; dedIe. & quxcunqjquidem ipfi tangentes
'-eotimuslunt taétu fenfilia,quem habemus~Qg
,unque uero pe~ ea,qu~
intercedunt, & non ipfél
tangèntes,fimphclbus lOterualIis dico autem uel
)
Iuti aere,&:: aq ua.
Cum non.di><!lfec conexum,~
affumptionem,confir (
~lTumptonq&
aiaduerfa eius obfcuritatc, dicir in me: ..
, ~at
dlo con~xum,&:
fic deinde rcliquü aŒumptionis cônrmar.
CU":J COlm ~ebcrt
diccrc.Si deefi [cnfus,dedè ct fenforiü;
atqui fen[otlum Ilon dcefi: ergo nec fcnCus ddnde debcrct
conormare,,!, no dedt [enforium)quod cft affumptio,idq3
c~ co oft:ndere,,!, oi,! fenfus uel ciera medium, uel per me.
apphendat:U.trl1'll aut~m
habemus,&. quod citra me:
, d~um
dIU~,
9uod p~r ~ntermdlu:oibs
aléj8 pr~tcJnifs
ab
h~c
I~çlr,
~ ~ndl
~ ha~emus
fenfum abCI}J intcrmedio.
SI em~quJt
,10 qUlbufcll'13 cft fen(us tadus ca cirra mel
dium ~perâtu
•.!angi.bilia ~nim
[Unt afeéi:o~s
tadus, &=
funt cltra medlQ fcoml~.Etd
oblique dixit.Cum enim co'
6rmarc debcrcc,<l' 8(. cltra m~diu
fen(um habcmus hoc
ptcr~i{fo
dicit•. l1eCc~
tfi ubl.deen r~nU8,&
fenforiii:agni
la emm obfcuncate concxum 111 medlo poCuit. Deinde con
ucrtÏtur ct a!fumptionem connrmat,dÏ!:ens,diél:il eft '1' tan
Bibilia citra medium apphcndimus:Sunt aUtem &. alla qUI:
1
f" id,quolJ intcr,d~aph(jmus.
..J
~otdi<lJ
au,~
)
foria,ex aere,& aqua. Pu pilla eoim ex aqua) audll
'.tus,ex aere,odorarus ex urrog3 forum.
Affumplioné cOllfirmar,'!' necelfe ca tria e!fe,qUa: fun'
<citra medium (enforia:qm,ex aete,&: aqua folum elfe pof,
{unt.ca autem uifus,audltus,&. odoratus habcnt. Odorau~
,autcm ~x uroq3g~ce
efi,6«rl ~ov.Nônuli
dicunt eum 9u'
dem JlOC ~icer!
'1' o~ratus
e.ft utriurq3 parliceps,8C aerlS~
&. aqu~:1
nobls qUldem atrls:ill aquatilibu s uero aqua:·
;Nôn.ulI, autem ~«rl
~ov accipiür,ut ûgnilicet altcrum,id di
~lterus
ca paruceps,utpote aeris.
Ignis aurem ue! nullius ue! omnium (orom U1
flÎSlnihil enim fine calidirJre fenfitiuum.Terra ail
tem ue! nullius, ue! in taélu maxime mixra ea p~o
prie.Relinqu atur crgo nullum dre fen[oriUIll pl
ter aerem)& aquam.
Rcde dixit,Cômunis omnium. Omnis enim fcnfus nUI
:tritur.ft autem nutritur,&. coneoquit. Omnis autem eo nco
dio per calidum.OmniQergo fcnfus ignc,ut calido opus h!
bet. Terra aurcm ucl nullius. ud in tadu. Etiam fi tcr rcl111
.t adui rede: [cgregatum & at~ribum
eft,fed tamé ~01
rc',
de eaélum nUlle in medium mtultr. De fenûbus eI1lD~qu
per medium liunt nunc ab co agitur.
.
~c
autem ~unc
quoCJ habent nônulla 30i~:I
lia.Orunes ergo fenfus habenf a non impcrfeébSj
nec orbatis t Cemitur enim & taIpa habere fub cl~
pcr kocu!Qs.
-..
J
a~-
�DEA N
~ Habtn,iqu~dm
aialia quinquc fcnfus qu:rciiq,
pUI~ er ~rfeda,&
non manca:& ne quis ci diccrct ~c
talpa
re e. um dt animal,fcd uifum non habwdicit ~am
habe,
Il 9u~dem
oculos) fed cos per pelliculam narura obtexiffe
eln odlcnda terra facile exc:rcaretur Et ut fcmel di cam q!
COnn> hab" m
" habent quinC}J fen
,
ru
E . ~nr otum fiecund
umloco,ca
s:
fi:
emm
motLis
fenfu
mdior.&
ubi
meliora
iIIic
&
de.
t
' habem:
Ncrlora•Si au tP.- nonnu 11a motum fecundum locum
uin
ruC;; h~bCnt
autem q 'l3 [co[us,Ut lumbrici & uermes:ue
ap al~
modo narura [upplcuit,quod ilIis deefi:.Ecce ergo
riuc~ el us dt argumemum,cp ubi dt mdius, illic & dete ..
~.on
cfi eorum proprium, qui [crip[cre cômemari;r.
feé('<l!are)fi nc~
dl: aliquid aliud corpus,nec eft ~f
lO,qUa! nulhus fit eorum qua: hicfunr corplOl
rUln,nuIlus defir fenfus.
J
J
T ?or p.us & affedionem dicit.i. corporcam affc:élionem.
lr a
1qU:d autem uult concluderc.Si c:nim,inquie, no dt ex
Ôï e e.meta corpor!."a affedio:hoc aut!."m dicit I2R quintam
:ltcnamq~od
aurem facit [enforium ,omnino pasGuum
cbe°P?rtet:llla autem non dl affedionibus,& pasfionibus
noxla:non deefi: ergo [enforium.
Atqui ne'J3 communium fieri pordl: ut fit aH,
odf~nrju
proprium, qUa! unoquoqJ fenfu
~r accldes fentlmus,ut morum ftatum figuram
"Iagnltudinem,numerum
.
),
>
unUnl.
~oQqua
oaêdit nOI1 effe fextum alium fen[um pter cos:o-
qUllun
. . - d
ipli t qUlI~
10 pcc ente tradatu:nunc quo'l3 rurfus hoC"
iu UIll oaendlt.PofiéF enim didum dl: in [ecundo libro hll!
Il~adtus,q>
fun~
côia fenfilia, ut magnitudo & figura,.
funt magnitudo quidem & figu.
ra _~rus)motqUle:&
Il cOla uiCus,& auditus:reliqua autem tria motus inquam
h~Olerus)qi,nt
quin'll fenfuum côia;[ortaffc'ergo quif:l'la 111 e .fi"
. /li
.
te h III . Imaue~t
e e quendam alium fextum fenfum pOs qUIIlcp,qUl hgc côia [enmia iudicet. Nunc autem pe~
fe el1tem conteml-'Iationem ofiendit nô effe aliquem alium,
cQ:~rn
[enCum panicularê qui côia [en/11ia iudicat.Hoc aüt
lis ~ It hoc~md.
Si coi a fenlllia [um propria huius fpecia ...
r . en [us: Ergo [um horum quinClJ pet accidens [cnftlia • Si
~ I~rn
dua: res quibufdam infunt,&: unius dt propria: malli
e~[UIl
c{r,q> efi: aliorum per accidens.Si. n.efi: &alius pro.
Jlrla:non elHt illius propria.Ecce.n.alij quo~
inefi:.Quar-.e
ft côia [enfilia funt [cxti fenfus prorria: funt ergo his quinqJ..
(en(iUa per accidens. Atqui 110n funt his quin'13 fenGlia per
accÎÏs,ut oficndam.no eA: ergo fextuso fen fus. cuius propri;"
(une h:EC fcnlllia,qu:r dot côia [enftlia. Quod aüt non funt
fer accidés fenfilia quinqJ fenftbus côia Cenftlia, hoc ruNUS.
lY~otheic
fyUogifmo connrmat,ftc dicens.Qu:r fum ~
~Cldens
Ccnfilia af[eélionem in fenfum nô efficium,ut oaèaOl.H:Ec aut circa fenCum affediomm cfficium. non Cune:
t~go
renftlia per acens.Et undenam fiet apertum,q> alfeélll.
Jrca [en[um non agunt,qu:E funt [ecundum accidcns fenil
fia: Sic êt ofiendit.Dieit.n.q"quf [unt f(cundum acciis (en
lia,funt duplicia:uel quod fub alium fenCum cadit,ut ui[us
~t colore dulce iudicat.itaqJ ft ufcferimus humidum aliquod
tI~urn,dicms
id dfe mel. Et d~ hoc per accidens {enfile».
n
"'1. el( colore ui[us dulce agnouerlt. V cl ergo hoc ea per ae,
8~ens
fc:~meul
qd' [ub nuUu [enrum c~d i t, Ut fubftan.tia:.
t ~Qntla
enim fub nuUum (enfum cadlt: fed cognoCclturè{'S,~u
iW accidul1t.Clwnis.\1.filium agnofcimus,nô ut
c'dCOnlS filium.i.non Ut fubA:antiam,fed ex i:js,qu~
i ip[o ac.
~6nt:
q, eA: albus,q, eA: ,pmincllte,uerbi gratia,ucmre,
fenAqul d eiufmodi. Cum aût fit duplclC,quod c~ per accfi61
al' Ic,ncutrum hOJ}t ftgnificatolJt effedum efflClt. Quod.n.
6 ~ .dl feufus fcnftle,in alia affedione fe~um
no.n facit, ~t
ca ui IpCO ~ogncitur.
Dulce itaC)3 \1on faCit a~edlon
Clr
10 rUIll,ttfi ~ ulfu cognofcilur per imermedlum Raun cotfRe'.l1,~qJ
r~fus,qod
nullius dl fenfus fenfile, alfcélionê
'ta Clt clrca U1fum,êt fi ab eo cognofcitur • Qlare oa~nfum
p;
i-
qua; fun, fç,,,,ndulU il"idtns ftnillia,llon C~a'IUlt
~'f
l
~
1 M
'A'
7;
feélionem iUam,cuius funt R accidens fenGlia.EA: ergo tO,
tius orationis capédio[a ha:c induélio. Côia fellûlia nô funt
propria fenlUia alicuius alius [cxti fcnfus pr~tc
quinC)3.Si.n.
alicuius alius fexti funt propria fenfilia, fum ergo hOJ}t ÇjnCV
per acdis fenfilia.Sicut.n.colores,qui funt ,ppria [enGlia ui
fus/unt guaus per acciis:fic &. figura,&: magnitudo..&: rc:.
liqua [unt ,ppria alius (exti fenCus. HolJt ergo quin'13 funt ~
accfis [enfilia.Arqui non funt per accfis holJt quinq;. Pef ac
cidens.n.fenftlia nô faciunt affedionem circa fenfum.Cô ia
ant fenulia efficiunt afTeélionê circa fenfus. Hoc ofiendit ex
co,q, dicic cffe duplicia fenftlia per accfis:ucl, qd' ab aliquo
fub
alio [cnfu per fe eognofcitur,ab alio aorR acis:ue~qCI
nullü atium per fe cadic [cnCum,ut [uUa. Neutrum ailt eolJt
facit alfeélionem circa fenfum.Coia aot fenftlia faciunt alfc:
él:ionê,ut in fcCIo lib.oaenfum cA: huius tradatus, ptinuus
.n.motus,& paru:E lial faciunt uirum c:rcutire. ClaJ}t efi er
go,cp coi a fellftlia non funtper acciis (enulia.Et hic ê (OU us
oronis apparatus,ex duobus hypotheticis [yllogifmis capo
l1tus,& une categorico:in qui bus primû caput abfotuit. Se
cundii ca put efi,in quo talé mouet dubicationê.Cur ~ô Cen ..
fus ,ppria aêcionem exercêt,& unufquifCIJ ea,q (ua funt,no
uit,fetj &: qnq, alius,é] alius [unt,fcit <cme fi aliqfi uiCus,&
guaus circa rê aliqua operaci fu!."rim,ut circa mel:&: mel fi,
mul gufi:aucrimus,& ptéplati ûmus:G craaino die mel OCli
lis [ubieétu fit:uifus non [olü uult,qd' ea fibi ,pprium,& fa.
m iliare cogJ1ofcere ,ut qd' dt flauü,lc'd &: ame guRû ,pfilit
& nouit,qd' efi: dulce.Et h:rc ea Çjdé dubitatio.Huius autê
foYoné d!cimus eiuCmodi, q. duos fen/us qfiq, coopel'ari cô
tingit,ut circa mel uifum Gmui & gut1il:Hunc Çjdé,qui gu,
ftauerit,q, dt dulce::Ilü ucro,S} uiderit,cp flauü: deinde hos
duos CenCus in [enCum côem terminari,& illic typos rdiné].
re:Deinde cum craaino die mdapparuerit,et color flauus.
imaginatio mouet typos ,qui in ipfa fum, quos pridie fufce.
pit,dulcis fimut & Baui:et ,pnunciat dulce dfe id qd' tille ê.
Hzc ea ergo taUs dubitatiôis [ofo,cp côis [enfus ambos ty
pos fu[cepit:hunc S}dem ex gufiu:,llil uero ex uifu: deide cu
poRri die ex uifu typus cômotus fit,cp mel à nobis uifum f,
deinceps comoueri typô quoCV,qui efi ex gufiu. & fic lieet
dicere alrelJZ typum ab aItero comoueri, &: hac rom: cogno
fccre,q, dulce dt,&: fi non gufi:auerimus. Et hinc quidé cer
t:r affeéi:iones quoCJ3 6um.«.. ui.n.Rauü picis gel1us,qd' ~
10.0'1'':'"'''' di',non guftauit,fcd di un afpexit, me! elfe dixer:r'
q. {it colore {iris.Sic ergo dubiratlone [oluta, aIcera deind:
dubitationem uehcmmtiorc mouet:q. quantu ad hoc pet fe
cognofcit côis [meus dulce,& non R acefis.Si.n.utriu('l3 ha
bet rypos.& uifus,q. Bauum,& guH:us,q, dulce )claJ}t eH q.
poRri die quoC)3,etft nô gultaucrimus, Ced mel fol5 aCpexeri
mus per fe,dlclO1US cp efi dulce. CÔls.ll.[cnfus habet typos
guaus:& eos rurfus cômouens dicit)cp efi dulce.Si ergo fc
cundum typos eius,qd' eA: dulce,motus,dicit eê dulce: per
fe crgo côis fenfu$,& 110n p. accidens hoc agit. Et h:ECcA: ÇI
dem dubitatio.OJcimus ail t,cp êt ft hêt dulcium typos,non
lfi :1feipfis excicati funt.lleqJ.n.nngebatur mel guftaffe fcd
afpexiffe.Per acens itaCV ,pnÜClat,'1' efi: dulce.Per f~.n
cxcitati funt typi uif~,ncmp
cp (fi ~aui1;
Per acciis aÜt ty
pus quoq; guaus exCIta tus elt, q, cotnOtus fit typus ui(us.
quoC)3 caput
Ec.hOEe ad fc(fam. dubieationê,i? qui bus fc~m
adlmpletur. Ter~lUm
caput elt,lIl quo dubltat cur unâ ct ca
dé ré duo [el:[us a~j5hendut,
. ud êtplures. Ut flguram uifus
& tadus apphcndlt,& magmtud'nê,et numeJ}t rurfus gOqJ
[en (us. ~are
ergo hoc ita eA:, & non unu(q uif'l3 fen~us,p'
prium aphendlt{H~c
ea dubitatio,ad qua diCIC A~o.q
p~ea
plures [enCus res ca[dem apphendunr,ut IÎnr cOla
. [~n
{ilia.Et his quidem di élis Arifto.diè1ionis coce"tUm fi~lut.
Si quis autem dubitauerit,& quidna oino c~ J bus
fel:m
l b~s
opus erat:illi dicemus ea, qua: Placo in [eptl~o
Re.lp.& 10
T imfo dicit.oicimus ergo,'l' hfc coi a fellah [~nt
Ipra ma
thematicis fcicncijs Cubieéèa.Figurf.n &: ~lUmet,&
motus.
coia fenlilla, q ~Ult
m ~ (hc: ..
&:magnitUdilles,& quies,rUl~
mati~s
"jentijs fubicè14. Qtll crgo lI~chm
atic
~Ie
J(
~
lm
.
.
loi. Grâ.fu~
Ql~
N
III
�.,S . E 'C
V .N
t.a!!'te cognorci oportebat: exaéte autem cognofcuntur,'l'
~ multis fenflbus cognoCcamur,&. propterea [unt côia Cen - ~
ftlia.Scd fi h:rc ita habc11t,Arifiote.llbijpÎt aduerCatur. Tpfe
~nim
in fCGO llbro hui us tradatus dicit ', q> propria fenfilia
cxaéèius cognofcunrur.Qüo ergo nunc dictt,côia Cenfilia ef
fe cxaéèioraè Dicimus crgo eum non elfe flbijpû contrariü,
(cd ,ppria Ccofllia à proprio fenfu exaéèius coglloCcuntur,éfj
coia Cenfilia. V t proprium uifus album: eius aût côe [enfile
magnitudo.uifus ergo cxaéèius cognofcit album,éi3 magni~
tudinem.Quare in unoquoC}! fcofu propriu Cenflle côi exa
tHus cognoCcitur .Nouit trgo uiCus obfcure côe fenfile • 10~
uitipCum quoC}l taéèus obfcurc:& ut [cmel dicam,unu[quiC
que ipfwm ,pprio [enmi obfcurius,& imbecillius nouir. Sed
plurium fenfuum fimul conutl1iclls cogoitio facit exaél:aIIl
fommunis fenmis cognitioncm.Sic cnim dicit Heflodus 1
Addas fi paruum paruo,id faciasq] Frequenter;
Ex paruo magnum id forcalfe euadl're poslit.
Sciendum autem,q> ecft exada: tint amh:r cogoitiollrs, &
qua: dl propriorum fl'nfilium,&. qu:r efi communium:fed
tamen propriorum fenlilium cognitio l'A: communium fen
(ilium cognitione cxaéHor. utraCJ3 enim &. communia fen~
ftlia,& propria per Ce cognoCcit uifus: fe:d magis propria co
sno[cit l.u[us,Et in ijs eA: contemplatio,
Atqui neque ,ommunium Seri poreil, Ut fic aIt
quod proprium fenforium, qu~
unoquoq; fenft{.
renti~us
~er
accidés, ut motum,fiatum, figuram)
magmtudmern numeri unius.
Rurfus cum connexurn noo dixit,uel alfumprionem,fub
uertit alfumptioncm. Cum wim deberet dicere , ft côia fen
lilia nuUus fenfus Ut propria apprehëdit : qu:r autem nullus
{cnfus fentit ut propria,ea funt alteri [en Cui fubieéèa . Côia
~rgo
fcnftlia funt alteri [enfui fubieéta.& cric[extum fen[o~
rium,&: fcnfus.Gum enim ha:c deberer dicerc,& fubul'rtc.
re,q, non efi fextus [en rus.: ab ~o incp~,
&. oftcn~,
'!'. nOl1
cA: fextus fenfus.Non efr,lI1qUlt,proprlUm fenfor1l1 cOlum,
qm ea per accidens altj fenCus apprehendullt. Nunc aUIl~m
~b
ipûs pariul1tur.Er uide,1j obCcurc dixit illud,Per açciis. ·
Cum enim deberet dicere,qiiquidê per accidens alii quoqt
fenCus ca fentiu,dc)q~
unoquoC}3 fenfu Centimus p. ac,
(idens.Si enim c«et reuera [enCorium côium fenÎllium , pel'
açcidens ca Centirent quinC):3 fcnCus: Alqui ~ accidens ca nô
fenrimus,ut ofiendimus in contemplatione.nô dl- ergp ipfQ
rum proprium [enCorium numeri unius. Vide q> numero
enim unitas ê~ 1111
unum oppoCuerit,&. ab co difrnxet.l'~
Jllerus,utoftenfum eft in rraéèatibus Arirhmetic:r.
H~c
enim omnia motu fcntimus, ut magnitui
dinem,moru.Qgarc & figuram.magnitudo enirn
aliqua & figura: quod q.utefcit autem J eo SI' nOll
mouetur,
Hic dl dubitationis folutio. QJid enim,iquit, <]? caia Cen
fitia nô funt per accidës Cenlllia èqm ca motu femimus. Mo
rum autcm dico,affedionl'm,nempe alteratipnem.Côia er
go,inquit,fenflLa affeétionem efficiunr.nullum autem fenli
facit affedionem.Et fortaffe quifpiam dubi
le pe~ ac~dens
tauetlt,qllo dicit côia Cenl1lia per f(nrum cognofci,i.motum
f~cer
enim quies &. ip(a una cft cQium [enl1lium : &.
ln nOI1 fa~lr
,?otum in fenfu,flquidem eA: quies.Et hanc [01
uens ~ubJtalonem
Philofophus Plutarchus inquit,q> quâ~
d~qulcm
ad ~!,po
. fitos
motus iudicantes,quietem cogno'
fClmus,hac ralloe dlCatur moueri Ornois aurem motus dl:
qu:rdam d.ifpofitip:omnis aute'; difpofltio l'fi ue1uti qua:.
dam affedlo)&. pasflo.Quare ml'rito etiam Cecüdum quie~
rem pati dicimur quodam!U0~'&
difponi. Hic quoqJ alia
dubitationem mOJ.lwt.QPo dlclmus, inquic, guod propria
fenfllia &lgunt circa [enrum,l.cp qu:r Cu nt per Ce feofllia, per
aurcm per.accidens,non per motot?
motum moltr:nuq~
Arqui ecce,uerbi gratia, Rauum allquod , & hic Raui ty~us
alium typum excirauit, qui in me eft,dul.ds, (cilicet, &. diJii
c~
mel.ecce er~o
& ho, quo~
noui per aliqucm mo~
"0'
ID V S
tum.Dicit autrm ad hoc quoq3 Plutarchus,q" quàl1do dici
mus nos communia fenfilia mOlu femire, oporu:t cum q~a
dam difiinétionc id dicne , quam in pr~e
n t ; quide.m. .1'
éèione pr~temil1
Arifioreles,eam autem uidetu r alibi cl;,
cere:Q!rod communia fcnfilia per morl,lm femimu s,non t
cundum frnl1tiuam proprieratem.neque rnim in me ~fr. r10
a per Ipra~
guam excitata eft dulcedo.propria alltern fen~li
fenfltiuam proprietarem cognoCco. Video emm album, .
gufto dulcia.Similiter &. in altjs. Vide autem,'l' communia
fenfilia dedit cfTe quinque fenCuum communia:non funt a~
nl
lem nifi tria,ut diéèum eft. niû (orte dicas eum di cere mag
tat
tudinem,q~
eft in unoquoque CenCu ,&. non in quant1 !:
llt magnum f~num:cl
magnum album: tunC enim dt
mu ne omnium.Porro fi &. figuram acceperis fecundum e
lIitatem,&. aCperitarcin:et tene quidem iucndm,arpe~
autem moleftum dixeris id ctiam inuenietur commune en
t
tHe omnis fenus.Magi~do
enim aliqua &. figura.Dicuo
,nonnulli,ecce ipfe dicit figuram elfe magllitudinem: &. ql~
modo in pra'dicamwtis dicebatur,magnilUdinem dr~ ~
titatis fpecicm:figuram autem qualiratis ~ ecce enim hici d~
.dfe imellexit magnitudinem,& figuram.&. dicimus. Ilo n 1
"ie A rifiore1es idem eç magnitudincm,& figuram: fcd
,ni am figuram omnino conCequitur magnitudo:& figura .If
11e magnitudine ne cogilari quidem pOtefhpropterea ~Il,t
<]uod magnitudo qu:rdam eft figura: id efi , q> magnltU 0
cA:,quod figuratum efi,non 6gura.G..- uod quiefcit aurelll,
co cp non mCJuetur,apprehendum. Dic ad hoc) cp fuper~19
alfeél:ionem dixit motum:nunc autem,quoniam, qua: (lat~
uidemus,affeêtione nec auda,nec diminula,eo quod fiant.
qu:r autem mouemur ,aliter &. aliter mouemur) ad rorurtl
m~lU
au~,el
. dimnuta
affedi6e:propterea dixit,qu od
'1U1efClt fent,mus,ld eft flmiLter.
cr
qit
s
Numerus
autem ne(7ationecôtinui
r. .
/:)
) &proprii
,cognolcltur.
NlI~erus,inqtx
negatione,q, nô cft continuus, fiq~
de":I dlfcretorum cft l1uml'tUS. Q..uid auté dicis COl1til1L1Ll(
Vllltatem, quod fuperius dixit, V nius numeri . Sic autertl
eam uocat,q, Ût indiuil1bile.Multos l'l'go l1umeros, inqu it,
.cp non fim unum cognofcimus.&. rede didum cft. NOIl fo
Ium autem in communibus fen/Hibus hoc l'a,ut nl'gatioPC
.cognofcamus: fed &: in proprijs fe nntibus. Propria enilll
fenl11ia per fe cQgnorcumur,&. pri mo:cômunia autem fcLl'
ûlia per fe quidem Ccd fecundo:ut deccm non folum cognO
fcuntur,Ced &. eor~JT,1
propria,decem alba, decem rul~,dc
.cem rubra. Q. uare oponet cômunia fen/1lia habere ellartl
qua:dam propria fenmia.Numerus l'rgo dupliciter cognOI
ol
fcitur ,uelnga~io
continui , ue! quod cognoCcalltUr pr
J'ria fenfilia.
Vnufquifque enim unum fentit fenrus.
'.
V nufquifque.inquit,fenCus aliquod Ullum apprehcndlc,
.&. ~ur dicit ~num
. fenflle , ideft unitatem è Ex hoc uol'~d
oClcdere quod qUIllC}J Cenûbus fubijcitur numerus. G...LI . l
~ ira eA:,& alia l'J'go communia fenfllia. quad enirn hoC dl
.c lt,dedarat ipfe boc in contexlU di cens.
r. .
QEarc cIarum dt ÇlJ fieri nô pote fi, ut CUiUlll?S
horum firproprius {en(us,ut motus:fic eniro crIC,
.ficut nUnc uiru dulce fentimus.
Perinde: ac fi diceret,c1arum clfe fieri non poffe:,ut fit fC~ I
fus, qui communia fe:nlUia apprehcndat • &. motUm pO[U S
exemplum communium fenfl1ium.Si e:nim,inquit,e{l: a lU
fenfus parricularis fe)(tus,qui uc propria apprfhendct c~01I
Jl1unia fellmia:erunr h:rc communia fen flIi a ab aliis qUIt1.~
,fcnfibus per accidens cognita.&. exemplum dicit ip~C,quO
r
dulce à uifu cognoCcitur. hoc auttm ab co cognofcltur p'
accide:ns:hic autem dicit duo tlgnincata eius , quod dt [el1'
file per accidens.
1
Hoc autem,Sl' amborum fcnfum habemu~J
UC
quado fimul inciderint,cognofcimus. Sin mmUS,
nullo modo nifi per accidens fentimus.
..
Q..uam
�D
E
d Q uaftl CCllCl'pl'rat fl'ntl'ntiaftl dicit,quornodc l'X Aauo
1 ulce poteO: cognofd, eo quod amborum [enfum prius
~bemus(dcl
e~im
i~ contextu illud,prius,ut ait Plutar,
lUS )dulc,s ,uerbt gratta, & Raui. Amborum autem dicit
c~mul1'
fenfum.Quia, inquit, habemus fl'nfum & dul
c~s,
& Raui , uifum , & guaum: l'a ratione quando incidc:,
:;:-color Aauus, dulcis typo commoIo, cognofcimus,q> dl;
el, ex typo accepto, quando uifus & gullus fimul ope ..
i~bantu
,ftn minus nullo modo nill per accidens ft'ntimus.
f~eéht
ad hoc, quod cil fuperius. Si dixeris, inquir,com
InUnta
fenûlia dfe altl'ri fenfui fubil'éèa , nihil aliud- dicis ,
U'
q am cp alij fenfus 1:3 per accidens fentiunt; quod non cft.
'\:xe
Vt Çleonis filium,non SI' Cleonis filiusJed Sl'al
hUs.EI autem accidit effe Cleonis filium.
hendlt~r
" ~plum
dicir unius, quod pcr accidcns à fcnfu appre,
, fubllamiam • l'a enim nulli l'a [enfui fubieÇla.
Cicollis enim , inquit, filius, non Ut fubRamia,üidctur , fclf
quatenus l'Il albus.Album aurcm accidir Cleonis filio.
Communium autem commUncm iam. fenfum
llabemus)non per accidens.
L
C Communia,inquir,renfilia habent communem [enrum.
~ ommuncm autem fenfum dico, non de communi iIlo fen
u, de quo.deinceps difputat: fl'd communl'm fenfvm UQ,
~at quinquefenfus. Hl crgo hoç, quod dicir; Communi<\
cnÛlta hab.ent (eofum commUnem alium, fed qui non eé\
pet accidens apprehendit. hoc çllilll oftc:ndit, \lt & nos in
Contcmplatione oaendimus.
Non ergo funt propria. nequaq1,lam enim [enl
fic,ut diél:um dt, CIeonis filium nos
u1dere·'-...Œf funt autel11 inter fe inuicel11 prèpria
l'cr ~cidens
fentiunt fenfus.
J
t'
lren1U~
p .Htc otationis dicit conclufionem,& ait; non cO: ergo pro
~tLJS
fenfus communium fenfilium: fc:d uelûc , Ut diceba4
t Us Cleonis filium,id en,per accidens. Oaenfum ea au,
l
, qu d quinque fcnfus non per accidens communia (en
li~
aprehnd~m
.\Ea enim pet motum apprehcndunt.
te c.autem ~Ol
Il1cQ fcn 1lI., bus pet a~cidens.Q!:I<l
fum au,
Il1 tll t er fe lIlUICem propna , pcr acctdcns fcnrium fenfus.
fit
Non quatcm,ls iidcm) (cd quatrnus unus, quâ
do finmlfenfus in eodcm fuerit)ut g. bilis amara
& Baua.
"
'
Dicir aliud fubieétum cius,quod cft R accidens,q, cil, ui
deliccr,alteri (enfui fubicétum,utex Rauo dulce cognorce,
te.Supcrius enim d;xit aliud accidens, quod dl: nulli fenfui
rubieél:m.~d
autem nuncdiçit, quod inter fe inuicem
fenlUia apprehcndunt fcnCus per accidens, non ijdem , fl'd
qUatenus unum habent communem fenfum t Ipfe c:nim
tl( colore çolligit pcr accidens de dulci • Reae dixit, 1n co'
(lem, Ut eiù[dem rei colorem, & guRum iudicet per duos
fCllfus communis. Tunc enim iudicat communis fenfus id,
~Uod
ca per accidl'ns,quando prius per duos fenfus habuit
ttufdem rei typos. Vide autem,quid dicit, quod communis
feufus per accidens nouit difcreriomm illbi & dulcis. Nos
lIUtclll diccbamus in contemplatione,q> hoc pet fe ei inea:
colore autem de dulci colligl're, per accidens: quoniam
a terulll ex altero colligit•
Ci
dl enim alius dicere)Çl! ambo unum. Q]a
9.rb Non
& fallitur.&: fi fitflauum, bilem dIe exi(limat.
autem quifpiam) quam ob caufam ha
~fiuert
1ell1us pl ures fenfus [cd 110n unum folum t an ne
arcane confequentia;&: communia ~.
c: IC?rnrnUnis, inquit Cenfus dt & non UOlUS fenrus parti~
c~ &ts dicm,qubd m~1 res una ~fè,etiam
& guRabile d~l
q~ ' color flauus.Fallirur enim particularls fwfus: & qUlc
qU;~
~aum
uiderit , mel cll'e exiRimat. Q1a:fiuetit autem
Un P'am,quamob caufam plures habemus fenfus, quam
110 um~Sed
cur , "turcs habentl's fcnfus communia fenûlia
11 UllO (enCu apprehelldimuQ e&. dir~lut
, ut lion minus
ANI
M A
fenfiIia apprehendamus.Conrequentia àuttht uocauit COq'l
munia,& fenûlia,non Ut qu;rdam ociofa &. fuperuaca nca,
fed què>d proptiél fenftlia uniufcuiufque fenfus confequun,
tur perfeéiiora qua:dam, &intelleéiu magis pra:dlta, qUœl
concurrunt.J pre autem Iton dicit,ut diximus, quod mag"nis
(cientijs ha:c commu'lia fenl11ia fubieda fum. M oeus enim
&. quies aal'onomia: fubijcitur •Si enim &. immoblba funt
aRra,atqui &. quomodo ta fixa,et firmata fint,rcire uult. Jn
Î-maginarione enim ea'aftlgit &f1rmat, ut qua: 6m in aliquo
toco.Figura aurem, & magnitudo geometria: fubijcitur.
Numerus autem,ut immaterialis quidem) Arithmeljc;r: Ut
Jl1aterialis uero,&. in fonis,Muftca:.
Vt motus, magnitudo)&. numerus.
H;rc dixit,per h;rc alia quo'l3 comprchendens. Per mo.
tum cnim quietem comprehendtt. Per magnitudinem au,
,em 6guram.in magnitudine enim figura.
Si enim effet ui[us folus)&: ipfe albi) magis late/
ret : etiamu hoc uideretur effe omnia : SI> inter fe
inuicem confequerentur fimul coler) &. m~gnil
tudo . Nunc autcm,quoniamin alte~o
fe~ih
coI?
munia infunt, apertum fic ) $l' dl: qUldahud unUl
quodg3 eorum.
. Plutarchus philorophus, quam diximus dubitationem
tertio contemplationis capite, ftc dicir: Cur natura com,
munia fenCtlia non uni renfui fepoftta attt',buit< ftquidem ui
dcmus & in ipfis quinque muItas oppofitiones fenftlium:
& hoc magis dicit AriRotelcs.conuenit enim folulio, & fol
uit dubitationem per pra:fells diétum,dicês, q> fi fub unum
folum fen(um cadcrent communia fenftlia,ut, uerbi gratia,
uifum fub eundem autem uifum cadercllt &. propria fel1ft,
lia,uc ~lbum,fie
color:laterem communia fenfllia,et idem
putarctur,quod color , numerus) & figura, &. molUs,& Te
ligua.Nunc autem non Colum in colore conGderamus nu,
merum fed &. in fonis & fuccis,& hac ratione aCe inuicem
difcern~mu.S
autem'unus ex quinque fen6bus h:rc iudi_
caret,multo magis nos faUerent : quando &. nunc fum ap'
ptehenfu nobis dif6cilia, cum per quinque fc.,fus cogno,
(clUltur.Si autcm unus quidem e quinque fenfibus deeffct,
adhuc elfenr cognitu diŒcilia.Et quid ha:c dico.;' fi unus hfC
iudicarer,ne cognorccremur quidem.Nullc au rem quonia,
inquit,diucrûs fcnfibus infum communia fwfilid,& in mui
lis conûderamur:proprcrca darum cft,&: quanam in rc dif "
ferum,& afe il1uicem , &. à propri:js fenfll,bos. Et in his efi:
praxis,praxis,inquam,Dei gratil,fecunda.
111
Q!!oniam autem fentimus) quod uidemus, 8!:
audimus : neceffc efi uel uifu fentire, quod uidet,
ue! alioJcd &: ipfe erit &: uifus)&: fubieél:i color-is.
Qyoniam fuperius oaendit non dfe fextum fl'nfum, qui
communia fenf1lia propria habet fenûlia:nunc uule per hxc
aliam qu;raionem proponere. Qy:rtit cnim nunquid non
fint quinque fenfus,fed decem.Q uoniam enim ,inquit, ui,
demus,&. {emimus , quod uidemus:rurfus audimus, &. [en
timus,quod audimus: qu;rrit utrum eodem fenfu & uide ~
mus, & femimus ,quod uidemus :: an alius quidem dl:
fenfus, qui uidet (ubieéèos colores: alius autem , qui fe!1lit
uifiuam operationem}çl eR, qui remit quod uidcmus.Duo
crgo funt qua:renda : Ullum quidem ) utrum eodem fenfu,
dico aucem uiftuo, & uidemus colores, & femimus ope,
rationem, qua: uidet colores ~ Secundum an alius quidcm
ca (en (us , qui uidet colores: alius autem " qui femir, quod
uidemus , idem l'a auttm di cere qui fentit uiûuam opera,
, alia
tionem t nam quoniam nullum ~T i ( proprium fcn~le
omnia erunt communia fenfilia:N5 (l colores d'~etls,un
communes facultatis,qu;r uide{,&. dus qu;r f~tl,
q, Ulde,
mus &. fi fonus dixetis erum communes audlnua: faculta.
tis,& eius,qua: apreh~nd
i t audit~m
o~ertin(m,d
dl,
,qua: femit,q, audimus. Similiecr 8l1O ~elqUiS
fen~bus.d
nullum elfe ptoptium fenfile, fcd ?~l1a
communta) non:
dum abfurdum ell'c: uidctur, AtqUl aliud abCurdum COUlgtt
�T
~
..
R.
Ait tllim , li alio r~:ofu .
, lUth} 6"ratia uidernus ) alio autem (en
fu no~imu5,qd
uidemus: CcnCus ille, qui fentit uilluam
opcrallonem, nunquid &: ipCe Cemit operationem: an rur,
(us alius dl: fenfus, qui apprehendit ipfam operationem <
Si cnrm dixcris,q, ipfe quidem apprehédit propriam opera
tio.nem:alills ~uœm
fmfus apprehendit uiLlIa oprrationê :
qm crgo dl ahfurda&: teiiciendaoratio. nô drigitut almB,
qui color. es apptehédit,&: alius qui femit opcrationem. Sed
IleC}lllllius,qui femit,q, audimus,uel uidemus,fieri poteil Ut
alius nt fenfus,qui operationem apprehendat . Erit enim &.
huiu" alius:idque in infinilUm. Si autem ,quod dt in infinitum , falCum eft, fuira ergo dt otatio, qua: dicit alios quiitem elfe fenfus, qui {enû!ia apprehendunt ,alios uero , qui
apprehendum ipfas operation cs • Deinde & ad aliam [e
confert orationem ,qua: dicit , quod iidem fenfiJs &: fubie,
da apptehendum,&: proprias operationes, &: affett dubi,
tationem,eamq; foluit:ut ex hoc conijciamus,in hac eCfe fen
tentia f\tifiolelem,ut exifiimet,q, iidem fenfus &: fubleéta
IenlUia &: operatlones apprehendant. Efi autem ha:c dubi.
taio,q~:
dieit,q, non idem fcnfus &: fibi fubieda apprehédit &. ipfam operationem femit: &: rationem adducit, Ut in
uif~.&
dicit,uidere nihil eCfe aliud, qua colores apprehende
re.Cenfuum auttm operationes non funt colores , fU~t
enim
.ncorporea: operationes.Ergo operationes uiCus non appre
hendit.Soluit autem dubitationem dieens, Cl' non (emper ui
<lete eA: colol'um apprehenfio.nam &. tenebras apphendimus.Atqui tenebra: non Cum color. Q uare falfa dt orado.
&. alioqui qfi edam concdrero,uidere eCfe colorum apprehenfionem:&: fic nihil ab[utdum. Nam & operation es Cunt
']uodamodo colorata:,etft non ,pprie:incorporea enim quo
proprie colora ta eCfe dicatur<atqui fi colorata eé dicatur,ex
fplendoribus ,qui quodamodo apparent edam poft a.bCentiam uiûbilis. manent cnim ueluti lampades clrca UlCum •
etiam poA: abfcdfum fplcndidi fenfllis, quo, fciliect colorata eft opcratio.& hoc in animatis fit falcultatibus J ut poft
fenftlis ab(entiam typos concineant; in inanimatis autem
hoc non fit,ut in fpeculo.poil abfentiam enim fenmis nihil
manet:non eA: enim,quod cominear. Nos autcm ad hoc di,
<imus.Male dicis Arifioteles.neC}3 enim [unt uifus operatio
Iles colorata::{ed perfpicuum fplendorum caufa dll. ipfum
enim perfpicuum poa abfcnciam uifibil·s fplendotes quof~
dam ame ui[um imprimir & pfigurar. Et ha:c quidem [uor.
']ua: pet diél:ionis contcxtum apparent. &: tfi , ut côpendio
abfoluam,mens AriA:otdis apma. Vult enim particulares
fenfus &: fibi fubieda apphendere,& proprias quoqJ operationes.Alexander autem in cômêtario uult qUI11<}J fenCus
ftbi fubiedorum fenfilium eCfe apphcnfiuos ,côem autem
[enfum elfe uult &fubiedorum,& ip[all! operationum app
henfiuu.Plutarchus uero ait eCfe opus rationalis aia: cogno
fcere operati6es CenCuum.ait cnim, q, circa ignobllem ratio
l1alis aia: partcm,q eft opinio,hoc fit. opinio CI1im, q eA: ma
:xime côis,& ignobilis pars aia:,rationalem irrational! cône
d~t,fempr.nu
fa:pe cognouimus,per ignobiles fui panes
p~Jma
fecundis côiungumur:ur nunc quoC}l eé dicit ..opinio
I1IS ergo dl: hoc facere,& fenforium operationes apphende
re.R~cntios
autem interptes neqJ Alexandri Cupercilium
aUdienres, Ced &: ipfo extrufo Ari
reuerltl,neqJ ~lutarchm
ftotele,reccnnotcm interptationem inuenerunr. Dicot.n.ef
fe attentiua! rati,:>nalis aia: partis,quam 7rÇOcrU(TP(O'V uocant,
fenCuum operallones apphendere. Racionalis enim aia non
fotum habet in poteftate inreUedum cooitationem uo1un,
kUm eos:fed & ~lia
quanda:n facul
tatem,&. cl~é:iones
tatem rônah aiœ ~d,runtqa
attemiua appellant.Q U3:
quidem atelHiu,I1qUn~
qua:rit,& aiaduwir,qua: fiüt
in hoie.& dlcit,ego jrellexl,eg? coguaui, ego opina tus fum:
ego iratus [um ego defideraUl.Et,ut femd dicam ha:c atté
f!
- L
'
,
ronales,&
tiua pars rationahs ai.e rranu t per oes lac~tes
irrationales,&. uegetatiuas feu naturales.SI ergo oponet,in,
']uiuot,attCntiua per oés tranfi.r e; p~r fcnfus quocv ,pceder,
~ dicer,cgo uidl:ego audiui.Elus COlm, quod OpcratÎôes ap
T '1 :V
s
prehendit,proprium dl ha:c di cere • Si ergo attentiua ~q
ha:c dicit,ipfa dt ,qua: operationes Cenûlium apprehen It.
Oponet enim unum elfe quod omnia apprehefldat, ~uan,
doquidem unus quoque homo eft. Si enim aliud qUld~
ha:c apprehendat : aliud uero illa , perinde efi, ut ipCe alibl
dicir,ut fi tu quidem hoc femias,illud uero ego. Vllum erg~
dlè oportet,quod efi pars attemiu3.H-.rc enim pars ~tl"U
. ua pet omnes peruadit fuculrares, & cognitiu3s, &: utta eS.
Vilde quando fecundum cognitiu3s operat!ones aliq~
animo diuagantem,& fiertemcl11 uolumus increpare,cI ~
cimus.Altende tibiipft. fi autem pet uitales procedit, d~lt
Grfct !T~yoJl,
V nde &: tragœdia dicit IT~V ~ '~, CognoUi ,In
quit,quod me facete oporrucrit.EA: trgo attêtiua pars,qUlt
[enfuum operatiolles apprehendit,et male,inquiunt,Plu tar
chus opinionem huius eCfe caufam exifiimauit. Opof[et.~:
unum cCfe,quod omnium facultatum operationts appr c e
dit.opinio autem non apprehendit operationes intel~us.
non dicit enim.Ego intellexi : ego cogitaui. erft enim dlca r,
ego opina tUS [um:ego Îrarus fum : Ced tfi meliorum oper}
tiones contemplari non potea.Hfc autem cum dicunt,P Il
tarchum non reprehendunt:eum enim nufquam dicencerll
Înuenerunt,q> facultas,qua: femit CcnCuum opetain~,
ea
opiniol1ls:Ced in hoc eis cum Alexandro conuenit, qUl.re~'
rum c6em cau[atur &. ipfe.Et utcrCV male dieere conu!n c!'
tur ,cum dicullt cômunem fenCum operatiôes uniuCCUlUfCV
fenCus apprehendere. Communis enim fenfus nihil apr~'
helldit,q, non fit Cenûle.Quicquid autem cA: fenfile, dlm
corpore.nol1 eft aucem operatio in corpore, nô efi crgo fcll
filis.Si non dt: autem fenmis, nec in cômunem [el1[um ca'
dit.Ee nos ijs aCfentimur,Cl' necv cCc fexcus [enfus, qui,'1' (c"
tiaur,Cogl"10~ceqJ
9' idem &: uidet, &: fcit,q> Uldet: [cd
q, ~oc
efi ranollalls al1m:,huir~
facultatis attentiUlll: cp
enlm non eA: fexcus fenCus,qui,q, femiatur,uideat, admittl'
~us
fecun~m
~a,qu:
[um dida ab AriA:otele. Cl' aute rll
Idem lic,qui fenr,~
~ognfcit,q
fenfu percepcum ê , curll
dlCentem non a.dmltn~sMih
coim non colligicur colora
tam eCfe operauonem,euam fi ipfa nouit,quod fentiatur ,eo
q, nô Colum colorem uidet uiCus,[ed & lucem,& tencbras.
Ei enim diccmus , q' folum per fe colorem uidet uiCus. alia
autem,q, non fint color,nouit fecundum negationem: nC C
ab ipOs patilUr. nuHu5 autem pro priam operationem fimiJ
liter nouit ut ea,qua: funt [ecundum ncgation em. Q;. uare
quando c~lo
r em apprehendir) colorarur operario • Q uod
aurem abfurdum ê boc di cere , '1' quodammodo coloratu!
opcratio,apenum efi.ipfa coim eA: incorporea. incorporeï
autem nigri amuJ & a
autem coloratum eCfe qui poteA:~f
b i parriceps:quoniam ha!c fimul uidct:quod eA: abfutdum.
efret ergo melius dicere coloralUm eCfe fenCorium, non op'
ratiôem.Si autem &. hoc ex lampadibuB probatur, dic~U!
hoc non cCfe colorationem operationis,[ed uehemétem H~t
fenftlis,qui affedum in fen(orio effecit: cuius affeél:us typ~
CUOl accepit imaginatio,retinet , & proprerea uidentur a
ea lampades.Et cp nô eA: coloralio,aperrum eft.nam &: riZ
bis oculos claudemibus uidetUr.fcire ellim oportet nihll (. ~
fe aliud imagin.1tionem,quam paruum fenfum,ftcur [,n[US
eA: uehemens imaginatio,&. ea alioqui abfurdum eundin.fenfum Ccire,'l' uidet. Omnino enim pofiquam uidir CO 0&
re;'ll,ad feipfum conuerlus fe uide're cognofcit. si aute lll ad
felpfum conumitur,dè &. feparabilis operationis • Q UO
autem ca feparabilis operationis,eft &. feparabilis fubfi aP
tia:.& proptcrea & a:ternum &.incorporcum Qui c:r~
dubitabilitcr animam rationalem immortalem elfe dicit S
aperte clamat irrationalem eCfe immortalem. quod efi a ~
furdm.ne~
enim funt [cnCus ~tcrni:&
idc:o ad feip[oS 11011
conuertulltur.a aut ad fcipfos non c6uc:rtulltur, non appr'
hendullt proprias oRaciones,nihil dt cnim aliud ad [eipfull1
e
conumi,qua proprias operationes apprchendere. Q... ua,r
non rede dicit AriA:oteles:fed,ut diximus
arcenriult al~
partis fenfuu o~atiôes
cognofccrc:&: q, h~c
fic hJb't,~X
r'
bus ê uiderc:.occupati.n.cirCi $1dpii rônc:~
({iaû uidet UI(J~
b
en
ncfdmus
�A' N
nt~cius
quid uiderit,eo quod ocrupata fuit ratio,et pofi:ea
.obi ad fe red* ratio,licet ilmicum non uideat, nunc,inquir,
ipCum uidi,ut quœ ueluti paruum uifi typum rcccperit.& fi
trgo occupatét fuerit,cum ad fe redicrit,fe uidilfe dicit.elt er
to rationis dicere,uidi.SIquis autë dubitautrit, qüo dldum
dl: rationem circé! uniuerfalia uerr.1ri, nunc autcm dicimus
tam cum p:trticularibus fcnfibus opera ri: dic ad hoc, Cl',qfi
C~rpoe
quidem inftro,ulÎtul', circa particubria opcratur:
'ln autem cO,m inftro,non mitur.circa uniuerCalia immoratur.nunc aUtc01 corpore utitur.Et ha:c quidem hoc modo,
iam Arino eh n011 referimus) Ccd
abncmorum alltern ~rat
qUod ab eo didcm cfl:,falfum eë aff'erimus'; DlCimus ergo
.tum nobifcU01 ccnucnirc.Q.. ncnim dicit, [cnCum nolfe cp
0pcra wr,d'cimus hoc ciicerc,ipfum (cire,non ut fmCum,Ced
lit qui fit rationis inHi:m.Sicut cnim fuperius dixit uiCum nof
fe ~ulce,
n on ut uilûm,fed ut céem Cenfum: ita & nunc hoc
~IJ()[.&
nOn ipfe fol um hoc facit,fed & côis,conCUt,tudo huc
. abet morem,qÎl dicir:Ceeutis thronum fem , & ecce opus
Illltrumellto honol'atur;non cp hoc ipfum fccit,fcd is,qui il·
IOUfus dt, operal
~ lIs , Et in his comemphrio,dco eft graria,
adl?lPlcrur.Q fi au rcm femimus,inquit,q> u:dem,us,&: n6
QIXlt,qiü utem uidemus:non cn;m in U/Cu tantum Id, quod
dlcit,comparar & cxrrccc,Ccd &: in omni fwfu: Q..uare i,d,
(Juoe! coe e11 dicit a fcnriendo .Sed ipfe em 8; llI[us & fublt:t'li coloris.Q. aurcm Cccundum dluiCiollê di,xir, 1lqu
i el~s,
lie! eodem fcnfu !Ibicétum &. optratiollê IlCl."lmUs',uel airo
qUldem Cubiccrum alio autem operatiol1(m,pcl' rellqua al,
lefll/n diu'fionis m ~m b ru m r~fdlit,
quod dicir :.cp alius dt
iUI.ulrum a p pr e hc l~di t.i,o~eranêus
qui Cubieétum.
PI; aUtem non dIXI!, & aIl us qUI fubl étum, &: pl'Optcre<\
()klcuram orat:on em rcddidit.D C'i nde dedaiarc uolens ÇId
t rUbicétum,fubiunxit,colorê. Vifus cnilTJ fufSm ccolor.
m
Qgare ue! duo eiufdé<Tunt, ueli fe fuiipfius.
~Inget
l' BI IlC infm abCurdum. Ait cnim, 'l' fi h<tc Ge habenc,&
~ lUS qu:dem fubie,-ch.lm femit:alius autcm operatiollem,co
duos rIfe eiufdcm fenfus, Ut coloris uifirm , & alium
remie operaeionc:m uifus,& duo inueniencur idé
tnliemia pel' Ce, & 1 6 per accidens,quod dl: abCurdum. Si
aue,em rur(us idem cft.& colorcm fwr:ês, &: propriam ope
;atlonem,fcquetur rurCu, aliud abfurdum ,Iq> idem Ût fui pllus rcn fus.
{ielf~m,qu
auté fi !X aIius fuerit fenCus uifus, ue!
in infinlcum!ue1 idem ipfe erit fuiipfius.
hoc dl in primo faciendum.
Pr~tea
~rocedit
Quar~
HlIIe aircrum abrurdllm inducit in hallc fuppofirioncm,
Centitcperaeio(1cm,Q.. ua
te hoc eft in pnmo faciendum,quafi diceret, cp in prima fta
te oporrcr,&: d C ~ re cp ipfc feiprum apprchendlr: &: cognofch ul fus,cp remît colorem, &. , audlts
i ~ile:
Î1m i ~itcr
l'eLqui si enÎ01 propterea q> allus [mCus rentlat Cl' qUld Cenu
lU~,ideoqu
dicitur,in dub!um ucn!l:neccO:e cft, iquit, ,ad
Prllllum uenire,&: dicere, cp Ipfe nOUit proprlam opcratlClCIll .& oportcbat magis ?icre,t~a)
Ut fic diccret : 'luare
lOC cft reéta in primo faclendum.NoI1t~i
autem ~ pCe,lls
~Iétum
lic imerpretad funt.HCcnfus,9 U1 aprch~ndt(
opera
I0
\ l1e01 alius Cenfus apprehédlt proprlam operatlonem: cur
flO." & primus qui ~prehndit
fubiectum, apprehêdit pro
Priam operati~nm
ç abfurdum cnim cale cft.
\Iu<e dlC't,cp alia cft facults,q~
&:
r
• I-!abet aut dubitltioné.Si.n.vifu [entire évider.1
\lr,aUtcolor)uel qd habec! fi uid~rc
qui~
id qel
l.lldet,& Coloré habebir id quod pnmam Uldet.
Binc dubltarioncm aduerf~
aliam fuppofiriôcm affcrt
~a: diClt il idem fenrus & fubieéi:a Sl opcrationes aprch~
eu
'lIt
<lit~ea
'.
'
Il
"
'd
R.n
~loremc
habebit id,quod ptl,mum Ul , et., e,-~c
ad.
r,Pnmùm qu~doicm
fenmlum fpeclcs Ulfus ln ope
l'and
"
,
.
r
1 0 eXttrlUs accipit.D :cit auetm,<}> &: Ipre prlUs pcr le co
()~El
h~beit,l
9,llidcm..efi: a~ alio u i /1b i l i~ .
..,
,.n- ~
ltaCJ apt.u,g, no unu ui{u fentlrf. etemm qn
o .v.iclemus"uifuiuQic.amw
~ tfneblas..& lucem't.
>.
.1.
1 M ' A'
77
Hic tfi: folutio diéè::e dubitationis, 8t êonlidcrâ , q, hanc
quidcm foluit dubitationcm:ud,fl uells,lenije, ut qui in hac
magis elTet opinion'c:prfeermifit aurcm reli quam dubitatio
mm infolubilem,qu:E aduerfus hac ferrur opiniol1cm.ca ail
tcm lie dicir:fi una eft facultas,& 'lux uidct, &:qU:E opera,
tionem cognofcit,idcm crit fenl1le.& [emiens. Sed quia op'
polleam perlmitopinioncm,uidctur hanc quoCV diffoluel'c.
Ha:c aurf faciunc ad mitigandas,& lcniendas dubitationes.
Pra::terea auté,efl: ut fit coloratum id qci uider:
fenforium. rh fenfilis dl: fufceptiuum fine materia
unumquud'J3. Qgare &. eum reedrerunt fenfilia >
inful1c fenfus)& imaginationes in fenforÜs.
'
IIIu..! .E11 ut,,p co qa dt,uecunq;énquit,colorata dt ope
ratio.Et Î his praxis dei graeia impleî:,praxis dei gra tenia.
Eius aut qci eil fenfileppario) &. [mfus, cIl: 9dé
eadé & una!cé aut ipfum nô idé.Dico aut,vt f0nus7
qui ell fm ;1étum,& auditus}qui eil pm a:tum.
Pultquam dlxic Cuperius,'l> opem io eft utCUl1qJ colora.
ta,hoe autem oftendir ex lampadibus,{.u(lt apparent êt poft
abfe nr:am (entllis,&: cp Cwfus,qui ê Cccundum aétum , ope
raCUr rccipielldo rpeciei Cenfilium,& hucuf<}3 aducrCus prie,
rem oppofuir,in hoc loeo Liulc hoc ipfum extédere , perinde
ac fi diccr{t:Atqui dico> 'l' fpeci es fcnfll:um procedunr ad
feafu m,fcculldum aétum,per id quod clt alC(:u Ccnllle. Efl
cnim duplex fcnGle,hoc quidcm pot~l1ia,Iud
uero acru,et
duplex fenfus ,hic quidcm potttia,ille uero aétu.Si ergo fen
fus aéèu id em eft,q& aétu renfile, llquidcm fcnfus cft aétll
colorarus ,fenfile autem cft color.idem clt ergo fmCus,qui
dl: fecundum adum,qcf id ,qcf dt Cc(fm aétum [cnûlc.sen
flle autem dicit. C.cémodcratum.immoderalum enim COr,
rumplt Ulfum.Si aute.:1 idem dfet,Guod immoderatum,fcn
ftIe,fururum tél ut idrm fe:prum corrumperct, quod eft ab
furdum .Nc e ~ ilt ma aiit,qnl idem eê di cit l"cnCum fm aél:ü.
quod Id,quod eft fccildum aétum fenfile, eum fenfilium ra
tiooes d,cere dTc in fcnfu,qn nec aoimam quidcm ration a,
lem rcrum rationes habere dicit,fcd non fcript:E elfe t:lb~
flm llem.quèd ca enim raeiones habcat,elt Empcdoclis , ciï
diC/t,Nam tcrram ten'a confpel<imus. Anltordes aurê hoc
non dic!r.nifl propterea q. cft Imj31fu fac lis. Qui cnim aétu
fellCus dl,ad fufclpicndas forma.; n:mm [ccundum aétuOJ
fenfllium faCile impriml & fingi pordl, & proprcrea eundé
dfe dicie cum co,quod ë aétu renfile, fenfum rc ~ m aétll.ct
hoc Île ,pbat.Prlmu ÇIdem,fl nihil aliud dl,inquit,aétus fe.
cundum aétum ,quam habere ca,qua: fu nt fcnfib fecunda
Cl fc: ICU ha
aél:um,fcnÎJlla aUCem fecundum aétum fUnt qu~
bemur ,quod haberur aurcm,& habel,idem dt: reofus crgo
fecundum acrum idem ~ft , qlod
fecundum attum Cenfile.
Porro & ex abo acriorem,& magis naeul'alcm ratiom:m de
monftrat.Î1c enim dicit.Oltcnfum cfi: in tertio llbro n'leura
~is aurculraüonill ,cp quicquid agit,& patirur ,rub eéto quidé
Idem efi:,habltudmc dluc:rCum , nos itaquc dicere memini,
mus q> difciplina &: doétrina elt cadem fub :ccro hablrudi,
n~ diuetfa.i,dem cnim theorema , fi diCcipulum quidcm rc ...
fpl~as,ICc
, ~a:fi
aucem doét?rcm,~il1a.Que
quic
qutd agit &: pamur ,cfi: Idem qUldcm fubledo habimdll1e
autem diuerCum.si crgo & Ccnfus Cecundum altum cft alifccundum aétum cft aliquid ag ens :
quid patirns,& (e~lm
c1arum efr,q. colllgcrur & ca dfe quidcm cadi fubicéto,ha
b ieudinc aurem diucrfa. S:c crgo & naturaliccr raeioncm de
monltrat. C~iel1dum
autem , quèd cum fiot dux habicudlf
quidem ad fenfum , qui é Cccundum
nes feu-rlaCOn&)h~c
aétum qua: cfi: haberc, illa uero ad aétu fenûle, qua: dt ha
beri , dlJpllcem dfe habitudl/lem & rclacionem nos latet.
qubd in nonnullis ueraque habitudo non nom inaru r: Cum
cnim fine quin<}3 rcnfus 10 uno folo dico autrm audltu,'l m
ba: Cunt relatlones nominatf: & fc~undm
adum Cenmis.
&. fenfllS, fccundum aétum.In (cnCu enim fccüd um aéru •
habitudo, auditlo dlcitUr •• cnmis auttm fecu ndum adum
habiw4oioniw.ln ,di'lUÏI aucclU (cnllbUi nQ cft uiucnite
1
�R
T ~
1" V
"""5
· tr
floft\el1 .Virùs (ulm rcêJm adum habitudinë, uilionem dici centus.Concentus autem ratio rcu;poti.PIO~U
mus,uillbilis aurcm fecundum aélum habiludiné,debeba- ex diminutione et excdfu corrumpit. Vt fex ad tria habet ~
mus quidcm colorarionem dicere.non dicimus allt.& qua. portion cm duplâ)et unum ad duo.fi duobus ergo unum a
abau
re,in contexru diétionis diCCfmus.Qij1 ergo no in omnibus didùis ,nô feruarur duplum.&. fi ex Ccx ad duo ~l1um
Cfpe laret:nec du lcris,l1on feruatur duplum. Propot:tio. n. non patitlitU nlliS
fenllbus duplex habitudo,noiata eR J ~Rea
plieem uidemus habitudinem.Hfc cum dixerit Arifio.hine termini addirione,uel dcfedum.Rede autr dixit, V mUS re~
ab ipfo AriRo mini. fi.n. utri Cq; addideris, ut tribus quidé Ullum , fex aUI:
Alcxandel' colligere vi corollarium ~s,qu:r.
re.in priore dida Cum,q, quin'l3 fenCus proprias operalioncs duo,rurfus fcruarur dupli proportio,q dl ad quatUor. (lu:!
apphcndurlt. Dicit cnim Alexander, fi idem eR qui eR tim cbré diétu é, V ni us. si ergo .pponio uoius termini,add,tlOI
adum,Ccl1fus,quod [enf1le fc(Jm aêtum: c1aJ3Z dl, Cl> fcipm nem,ud dcfedum no patitur,qiii corrumpit, nec ergo fCIl~
coprehendit fcnfus,'lui cR fcorn aélum.J pfe en:m nihil cR fus admitcit defedum,uel addirioem fcnfilis. qm co r um~
arud,~
aélus Ceu operatio fenfus.tune cllim dr Ccëlm aé1u, tur.sed exceffus qui dé coaceruate & exteplo corrumpir: en
qo agit.Quare manifeftli cR, Cl' fenfus fcom aêtli feipfum primum.n,apphenderir,patir,uel cogrcgatus,ud di fg~cal
aphendir.CI~
eR ergo,q, fwfus (u~m
operalÎonem app tus,& corrumpir:defeélus autem r~e
la:dit.eo.l1. cp nO ope
hendtt.quod VI AriRoreli.Et h:x:c qUJdem Alexander.Nos rerur,la:dir.qui.n.funtin fpelunca,fi longo tpe nô u~dertn!
ai'ir dicimus,q, non uera dicit:neC}3 hoc corollarium hinc col exca:camur. sieut & qui no aud.unr,idipfum patiun~:ob
fa
ligitur.Primum enim UCij/ dt dicae,q, idem eft, qui dl: fe, folum cam,q, 110n operu,~
Hippocrarê,qui d i .XI~ Moi
fcèlm fu, lUS nrmum ,& ualidum reddlt:ociû auum II<juefaClt..t:t n0 9
cundum aélum Cenfus,quod CcêJm aé1um fe~m,
s . , fdIm aél.um fcn
bieélu:&I'l' apphêdlt fc(Jm aélum C(nf~
~uidé
in uniuerfum i fenfu,& fcnlili id,de quo agebarur, r~
file.fcêJm autem nô itidem ue~
cR, cp dlc1r,q, li fcnm fc(Jm dauimus:ipfe :luté in audiru oratlone inftiruirlk: exercer,
aélum fenfile,iam & ipCum apphend ir. Et alioqui 110 fcèfm meriro,qiii in eo dl & a fubiedo nomen,ut fonirus, ue! fo~
id,quod efi coe,cognofcit,'lui eR fcêJm adü CenCus, fed 5m Ilario,& a CenCu,audirio.in uifu aue & guRu diélo cft ?on cc
id,qèl dl: diuerfum. Quarenus enim paritur, cognofcir. DQ 1l0mell à fubieélo.Er ~p aliud êt id,q> ab co dr,i audllu ut!
auté diuerfum fcèfm hoc:fcnfus el1lOl palieur, fenflle au rem farur. Cocentus.n.memioit.Cocenrus aut tPprie in uoce?t
agir.Quare hoc non admirro è Alexander, q. quatenus idë ut oftédemus. Vox.n.audirui fubijcirur. Proprerea ergol~
cR fenfus,qui eft fcom aélum,q> id, qêJ cft fm adum fenCi audiru eius uer(arur oro. fic auré oroné .pducir.fi fcorn aBu
le,fcêJm hoc cognofcat.Si aûr hoc qu0'l3 tibi concelTero. Sê audirus idem cft qd' uox:uox auté eR ~ cemus,
no fui adfe!
aUte cGionc dl
rit.n.qui ca Ccê,}m aélu,fcnfus,non habirum,fed id,p' qêJjdê fcd ad audicum:hoc.n.uulr .pori;~celtus
cit: (I crgo uox dl: ~cétus:oenr
aucê .pponio,i,uocis a~
cft quod Cenl1le fcêJm aétü.Quid cR hoc aurt;' uidelicet fu,
bieélum.fubieélo.n.idë cQ, Ced habiludine diuerfum. quid aud
i r~m.potWilê
amé non dicir répcalU:~o
cft aurem fubicélum<:' (pês.r.has ergo Colil femit. Collig'rur cR,n.11I hac oplOJone:fed quéadmodum dicimus on us ber'
crgo q>,qui cR: fcèlm aélum fenfus,f,:um fubidium apl~
.pportione ad humcij/,ut ferarur:oô aurê et téperaLUra,fic e~
dit.l1on al't Cua operationtm, E ius am fubleda funt colom u~x
hét .pponiollê ad auditum,q> fit ca dé cum fubieélo,n o
quidé in his. Ari{1otc.uero ex his,q dida funt ~m !Il~
fpecies.& h~c
l Cp~:
tu!a)
li ergo c6cemus cR .porti:P
l~
uoum quOdem colligil.'l' fi Cenfus,qui cR [cêJm adum,idé é .aute 11.0 pat>t uOJ~
re~
in additionê, etë. ut fuperius d , 8~
'Id fcèJm adum Cellfile ,uide1icet fi eR fenfus , qui cR fcêJm cft. VICum cR au te Syrlano dicerc,q. etfi in ~rextu
uocis nO
adum:dt &. id,qlJod dt [cêJm acrum Cenfile. & rurfus cor sneminillet.. no tfi mâca fuiffe,: oro. fi.n.dixiffer) 'lui cft ~rn
upto cO,ÇJ t ft fcêfm ac'lum, fenfu corrumpit & q(J dt fOl aélum audltus,eft flcemus ,coccnrus d1.f.auditus illiu6',CU
aélum fennIc,utuiCum,llon ut Cubfiaens. Id autem non cft jus dèauditus. Cuius aurcm cR,nifi uocis <;' 'luare fimul co'
in fenfu , qui cfè porcoria,& in eo,quod ca porencia [ellfile. prehenfa rffet:q> li uoeern quoC}3 folum dixiffec,auditum c~
q runtad prehendilfer.Cuius.n.eR uox côccnrus,li n011 cft uox<;' audl
non Cl' nô fim limul:fimul.n.funt fcl1m legêo~,
~ m~
côcemum:ut
aliÇJd.& fi cft porelllia fenfus ,eQ & porenria Celll1lc.& fi ille tus au té elt uox.Cur ergo meminit uocis
non cft,nec hoc etir. Q uare quoad cffe qui dé ,?uenir,qg ê <>ndat i uoce elfe .J'prie ;Jcérum. uel ét l?pca uoluit utrullp
au:
potentia fenlile,cu eo,quod eft CC:llfil aélu:& fcnfus,qui eft (1jC(re,ut dicat qna funt ealI hi'it c6ionem. Philo[p~
potenria,cum fenfu,'lui aélu eR. Differl aiir, quatenus Cen, Ammonius dubitauit,cur per medln [enfile fCOID aél(,~
fus quid",'lui aélu eR,idem ea,qêJ id, quod tft aélu Ceume. lcgit fenfum,ÇJ é 1im aélum,effecocemum<Cur.n.no du"l
6enfus auc potentia,non eR idê q<I potentia fenfile, id~
me q"qui fdlm aélum fenCus eR,cR ~cêrus:qadmo
cp
riro.NeC}3.n.hiceft,qêl ca uniac,&. fimulcoaleCcere faciat.T n fecundu aélum fenfile eft cocClllUs<;,Si crgo utruqJ P..l"2 :am,
ijs.n.q adu fum,Cpës fenfillum exiRenres in operatione fen q eR ad alteJ3Z,harmoniâ eR côcemus,cur non fenful cocell
fus,hinc quanda habitudine faciunr,& quodamodo conge, til atrribuic,fed fel1lili [cêJm al.'lum<:, Cii fic ergo dubira{fc r,
neratur,& fimul coaleCcunt.lpfa. n.operatio ,?iunéla cft,& d ilToluir,diccns,'l' 1111/lt;'r,m '«, quod dl: latine cocc:nrus,a UO
facit fenfum idê,qd' fCllme.ln iis amem, q fum porentia,no ce,qua! gra::ce eR t;'(Al~H,acCep
eR. Ut ipfa didio dedara r•
dum rral1erullt [pecies Cenflhum ad operalioncm fcnfus,& oox autem dl (enllle.Propterea ergo concentum ei,qd' d~
~ea
nôdum fada eR côio aliqua,& unio. Proprerra ergo, fccundum aélum fenme attribuit , & non (en Cui fcu~dJ1l
qui aétu quidê fenfus eR,ide: eR,qd' adu fenfile. Sen fus aile aélum.Etin his abfolura eR, Dc:o ca gra,conremplatIO'
qui dl: potemia,l1o ea idê qd' id, quod ea porentia fenlile.
Efienim ur & auditum hot nô audiat! 8t. qc1
Pr~goci
uero non diRinguebam 'luidé,fed dicebam fell,
fonum
hér,non feml? fonat.Qi~ré
operatur) qà'
fus Idc e~c
quod fenfile,non diftinguenres, & dicClltcS,'l', ÇJ
aélu qUI~em
(ft,idcm dl:: qui uero porentia, non eft idem; potefi audirc)& fonar,quod poteft fonare!tunC fit
& qui eft.~
idqj metlo.P~agri
n.l1ô diccbanr oino dfe,qd' ea po, mul fit & qui eft Pm aél:um,~its
tc:nria,ne'13 fuham fenûlibus pbcbam fed Ccnfilia elTe dice, aél:um fonus.Qgare quirpiam et dixerit ilIud qUll
. m c~dutl,qJj
tun~
folum fullt.nâ neép dé elfe auditioné,hoc vero fonarionéJcu fonirulll'
banr,éjldiu ir~fnu
'Juod ca potcJa.!dleb~,rC]'
cR aéèu un. & id fenCus .p
PoRq3 dixir,q>,qui cR fecundum aélum Cenfus,8t qu od
creare affirmabat.ft.Il.Uldlmus,inquit,eA: color: {ln minus, eR 5m aélum fcnfllc,fubieéèo guidé idem funt 'li! aure ad
I1Ô eR. Eadem 1egc d~le,
~adë
legc album. Proprerea er elTe arrinet.i.fecundum rarionem,dlfferunr lIcu; afcC'l1fus ~
go rede dicerenr, q3UIS JO~IRlée
dlcerenr,qd' Ccnfus idem de[cen(us idem funt fubi .céèo~
ur ..a~.nful;t
in fcala)funr ail
dè,q(J [enlile,6 utcun<v dICc.:em,qd' aét.u eR.Introduxit et tem ratiôe diuerfa.cR COlm aIJud afccnfus aliud dcfccnfU!,
hoc primum eorollarium,fc<Im corollat'um,in quo quçrir. Dicir,hoe folum quadrare in ijs, qu~
furu' fecundum aBuS
cur extremitarcs fenlilium corrumpum fcnfum, qui cft pm {cd nô i Tjs,q fun.t po.!êtia:Fcr~nf,u
potétia fen(u~
•
• dum.~
ho, oftêdir.Qui fc dm aétuUl (cufus efi,ct~
iX fcnille pocenua hns.llo audlar. 6.n. cft audir~
potenPa,
I
q
a,
Ilonaudir.
�n
E
ANI
tutrus,6 eR audihife pottmia,nô audit ipfurn.
flon ~udit:&
· SI autem &. motus)&. affeého)& aého,feu pasfio
mell in eo )quod mouerur!necdre dl &. fonum &
iluditum,qui dl pm aélum)dTe in eo)qui efi fe~un
potentinm.Aéliui enim)& motiui aéhls inefi
~um
..n jXltiente •
OLhndir hinc theoretfla quod dt cx naturali aufcuhatÎo
tle,q, qui dt 601 aéi:um, fcnfus,fubieéi:o, quidem idem dt,
fluOd fenfile pm aéi:um:efl: autcrn habitudinc diuerflls. Dif
ert autem mOtus ab aétione,<p ubi ca tnotus,illic &. aétio;
ubi aétio,illic et motllsP,nifcx coim agit quidé,
a~tcm
~on
~ . ag l t exi{hns itnmobilis.Porr o &. affeéi:'o,ftllc pasûo &
a tlOfUnt rnotus.Sed ipfc quidem motus,4t ad id, guod dl:
t ur ,aéi:io dicitunft autcm ad id) guod patitur t
~ens?cofr
n eo autem,quod mouetur,di ,rr,pro eo
paslio.l
feu
a eébo
UOd (!.t,in patiente. V ult cr20 colligcre, q, idem ë afFeéèio
i eu pas(]o &. aéi:io,fubieéi:o,utraCj3 enim mOlüS. Motus aue
moutrur.i.in patiente:nccefTt dt,inqu it,& wm
n ~o,qud
<jUIe~ vm aéèum ,fellfum , &. fenfile6m aéi:utn , cfTc idem.
feufus. Q. uid cft quod agit? .
~ uld dl: enim,guod paritu~
· enl1le,Quod alltem molUs dt in pariéte,darum. Si crlim
ln agellte,quodcuq3mouer mouebiwr:ctit &. prima cau(~
qU?d cit abfurdum.Er audilUm,ÇJ fit fim aéèum ,errc in ta,
, In
<JUI eft: fecundum pOtentiam. Dedt contcxtui djéi:on~
diciLUr,in eo auditu,qui dHm POtêlHi.
to,AUdiru,ur Ût,q~
i
~a:lUi
Qgare non necdre efi,quod mouer)moucri.So
operatio dl fonus,ue1 fonatio feu fonil
it~q;
auté audituS}le1 auditio.Duplex dt
u~.adIti
duplex fOl1us,eadem autem ratio
~nl.Uaudjts,&
fcnfibus)& fcnfiltbus.Sicut enim aého,&
: 10 al~is
as~o .. n patiente,Bl non in agére! fic & fenfilis ope
fenlîtiuo.Sed in 110nnullis quidem etiam
~atIO.1
efi,ut fonitus)& ;.1Uditiotin nônullis aUI
t onlmJt~
('111 altcro caret nomine . Vifio cnim dicitur uifus
()pcrQtio.coloris autrm 110men 110n habett& gufia
110,gufiatiui.Succi ;llltemFlret 110mine.
oceafionc,deinccrs imerpohta or:ltione utitur,
& ~Ccfpra
qef' mo
;Ut cp mOtus non dè in eo,quod mot/t't, (cd in ~o
lIetllr.Si enim effet in eo,quod tnouct & ipH.rm. mOllel'Clur.
AUd:tiui aût auditus, uel auditio. Alilld dt audl tlls,aliud au,
dlrio.f\udiws en ;m é ipfc adus Gue oper:uio . Audirio lIero
t!l: apprehe:n!io. Q. ucadmodum & fonus di.' quO dcm ipre
QtepilUs.Q U:oE aurem in nobis ex fi:repitu fit affcétio,àï- fo
11irus.Cllm (rgo fciret ha:c differre,diflinxit dicens,r uplex
allditUs &: duplex fonus.H ~c funt enim potentia, illa uno
aét u :fi~ &. eius qund dt lenfi1c,aéius) &: fC'llft.tiui in fCllfiri,
tlo. Veau ê apertu m reddamus,quod dicitll1', fubiféèo ex!:,
plo id ,quod dr,excutiarn us,&. agi temus • Q uemadm odu
cUIl'J fab er faeit ponam,aél:io dus ê illlignis : &. affcéiio feu
in ipi1s lignis:l1c& qfi uidemus,fenl11is QI
P~ s Go,lignrum
s( f~
fcnfttiui ~or
~e .l1 aétio,fonaffe coloris.cO: in ~Ii.(u:&
UI
O
~
P
I
I!l
eO:
)rurfus
o
~
e
l
O
[u
1:: llUIl] aU,rem dic.it. fcnfurn ex
nonu!
111
~
S
fabro.
ncc.1I1
\eur
.e?lore:(
fenftll.1
ln
n
t/k.l1o
qlrdem cr;am nomlllata dt,ut fOllltllS,& audltlo. Qua
~ à fenfu audit!o.nem .&: a
,(lellt in auditu dicm~s
~b.ltm
fe.d
Île dlCmus~
q~oJ
~
.
I
U
111
&.
,Il.6
foniturn
à re l~C to G:l1f11i
d li
, nfu qUldcm lcimus utflonetn,a rubleéèoautem non
l'lU d fil
'
o
l
.
'
l
a
non
ClIllU
oratlo
co
qm
,
dlclmus
{} ,~. co oratione m"&:
•
bllili
ex eo, quod habet alium
cal,qu'Im eolorarum corpus b'.n
C o1Or
..' ' ::wremcx
r.
CIl].QuarclloeitexiprolU lel.lO.OOmtus
'1 r
G ta:
d' .
'
.t'I
PlO fub'Icuo,De
inde tur[us q- rlmus,cur non J!IClmus
d"
Ce X~'
Il.
g Q ~", a I~,a fuceo qui efi: fub icéèum gllllUS ,lieur IClmUS
i c ad hoc,'l' hoc tlomê X~ jlC;CTIÇ ad
c II attollem ex fel;ru~D
d' ,
&.
Oq.l1)S P '
Phylicis non leltur. , ,
idco
er.tlller:
Q_UOlwlm ~lUrcm
Ull:l quidcmcaného elUs,9d '
en
to ,~Cl1fi
·utr~
)& fcnfitiui,c{fc :lut alrerum : nccdfc e fir
CQ
l1Pi)& fer "r' Œnl)qui fic df)éluitm,~
e' gufiu1l'l J (3(. reliqua
til.fucÇUlll quo;~
fur.
,
1
M
A
78
Hinc infert ptimum corol1ariutn,'P qui ê ~m aéèuffl fen
fus,idem eO:,quod fenme fccunduw aétum.i. fubi eéèo, ha,
b itudine aurem diufrfus.non cniro eo,cp 6tH dcfinilione di ,
uerfa,fequitur,<1' fimul corrumpUntUr ,&. fcruamur: fed 'P
ca ftnt ad aliquid. Q. uarc oponet hoc dicere alreram qua:;
fiioMm,&' non corollarium •
aut fm potentiam dfir)non nccdTario.Sed
Qg~
priores phyficorum fcriptores hoc non reéle dico
bant,l1ihil cIre putnntes nec album,nec nigrum fv
ne uifu nec fuccum fine gufiu.
~ non
powltia,tnquir,nol1lleeefTatio. ~id
Qua: ~utem
cnim eorutn ,qua:: funt ad ali,
Ileceffe eA: ea limul cfTt'~Lg
dt cllitn potentia [enR
quid,ea flmul dlè necefTe cO:. Qu~d
&. quod cO: aéèl'
:fkut
porelltla
ea
i
fel1fu,qu
cli
Je Omul cA:
fe:1flle,cum fcnfu qui dl aéèu.Qyid ergo dicit illud ,Nô Ile:
cdl'ario ~an uide1icct ptimum,q, non neafTe cf!: fcnfum,qul
cit porenria,idem efTe,quod potentia [enme) Ut in contem "
plarione diétum efi:.
PJrtim enim reâe dicebant,p:lrtim autcm nô re
él:e.Cul11 enim dupliciter dicntuf fcnfus,&: fenfile:
hœc quidé fm porcnti,Üllla uero Fm aétum tin his
quidem euenit qd diétUI11 efi)in aliis uero no euel
nit.Scd illi Dmpfr dicebantde iis,q d ir nô lîmprr.
Protagoreos innuit.Dieit aurem cos reéi:c di cere in eo,'P
dicam fenfum,quÎ ell: fccundum aéi:um .idem cfTc quod fen
file fceundum aél:um.non rcél:e autem diccbat,qnl &. qua:
funt tadem potwtia,cadem quoC}l ûmplieitcr dicebat oia,
qua: non oportet cildem dicete Dmplicitcr. Refellir autcm
&: Phlro hanc opinionem in Proragora dialogo.
aUI
Siquidel11 conccntus tlOX quxdam cfi: u~x
Idem.
unum
nOIl
&:
,
unum
trm & auditus efi ut
lX.mud aücH,quod en: in fecun
eit ,,' Jl~' CTv.u4r>~,'
G~ze
quod eO: H' cI' ..',non !ft articulus,fed pars c6:
da fyllaba ci~s
iuné1:ionis,perinde ae fi di ceret. qm uo,; qua:dam cO: conce
q uf fe habet eommoderare ad
tUi. QUa: dt aut ea uo x~e a.r
cutn,qui cO: [eCim aétum,audilUm. /16 poreft au rem dTe ar
cum prOEdicaro coniungi rur. arrieuli enirn
u~,g{Dniam
t icul
à iA:iné'rionibus,qua: adrjeiunrur propollrionibus, quas cir.
appellanr,a:quiualellt.D ifl:inétiones auré hmoi
cUlfianr.~
fcmpcr fubieCro coniungul1tur. nunc auttm accipit concen
tum ,ur pra:"wicatum audltus,& uocis,& propterea no opor
lc-ciiIud,k,Ut atticulum aeciperc, ne inueniarur eum p.r~di,
caro coniunétum.Dic Îraq, 1/' eN unam parte otarionis. Hic
<llltetn cO: feculT.dum col1tcmplationis corollatiutn, in quo
uult dicerc cur utremit ares fcnfllium corrumpunt (cn(us.
hoc oftendit per l:oncen lum &. proportionem,ut diéèum f.
Vox autem & au,;3ilUs cO: ut u11um,&. eR ut 110 unum. Hoc
rede dixît: fubiedo.l1. una dl uox,&. auditus:ratione aut ,&
habirud ine nô una ,fed diuerra.quare &: uno efi, &: nô uniT.
Proportio autCl11 concentus!neceiTe ea & au4V
tum eiTe qunndam proportionem.
Hoc dixiC,ut oftcl1deret non efTe tempcraruram, allditus
cum uoee COllcenwm , fcd eum quadam proporrione fini.
& diéi:um dl quomo do in comemplationc.
& acutü)& gral
uC,auditu quo<Jl corrumpcre . Strr & in fuccis guIl
uiful11 ) quod cft ualde fpJcndi
fium.& in co~re
dum uel tcncbricofum. & in odoratu uehcmens
,
odor &dulcis,& amarus.
Et PPt? ét unuquodq; excdé~
Oporrer coiter accipere iIIud Exccdens corrumpir, ut ln
enim fcofus corrum.
auditu,gufl:u,uifu,odora ru. Ex~e{fus
punt. VnufQuifC}3 enim [en [us habet ea, qUX fe.posfint cor,
rumpere. Vifus quidem,quod cft nimis (pIen.d,d um, ut lUI
cem folis.Audirus aUtem,fol1um,g dè Cl' tonlru.~da1
graues,&. tctros Aarus.GuO:us uencna. Taéèus Ignem,~i
mm.&: ideo excogitata: fum artfS,qua: [en fus uolup.tare ;:~
ficianr:u irui quidem piéèura:audirul muliea:olfaéi:u.1unguc
tatialguUui coquinaria;taéCui lauacra,& ars tcxcndl.
�T
E Il T
VrpoU g, {mfus fit qu~èJam
proportio.
Volens exem pla dicere fenfil.um, qu:::e corrumpunr fen
CU!1,poCuit & dulce.&: nunquid,ec 'l> fenfum diffoluat,eum
corrumpir,ut pingue(' Illue: autem, Vlpore qubd fenfus lit
'lu:rda m propon io:Quoniam Inquit,proportio,tlc (en fus:
proponio au rem exceffum non paritur, ptopterea dHen 1
fu s,ut proportio ,&: qu:rdam commoderatio.
Qgarc & duIcia gl1idem,guando dcunt~r)
cum pura & immixta funt)duclitur ad proportI.ol
flem ut acmum uel du1cc ud [alfum. tunccmm
fi
duJcia.omnino autem magis , guod mixtum e }
contcl1tus)quam acutum,& graue.
'"
H ic uulr dlcete qualcnam dt dulce fcnlile: &: dlclt 'l> Il,
)
J )
lud cit dulce fenflle,quod cum nuper effet p.urum, ~ immi
"eum non manfcrit purum , fed ad proportlonem auêrum
{ir id ~fl: ad mixtioncm.mixra cnim dulcia.Quare exrrema
&: graue,non funr dulc
i~ , nifi ea mifcueris.
pl:ra,ur ~ c urm
Iv) ;xt;on('m enim fequitur,& dulado,utJmmedlate.
Taétuiamcm,quod G1Jeficri potcfi)ueI quodfri
geficri.fcnfus autcm proportio. E xcedentia :lutem
uei moJeflia afficil1nt)ud corrumpunt.
'Taélui,in quir,dulce dt,quod caleneri poreit, ue! quod
dixerir 6içrt«ro'y,calcfaci
frigelieti.&: uide quomodo Gr~ce
bile.i .quod poreft calefleri,&: -J,UKTOy refrigerabile,quod po
u ft frige 6 cri.tunc enim l'ft duke,quando poteft intenrione
admittcre:lmmodrrarum en im ftigidum,&: calidum ê mo
leftum. Reae l'rgo dixit,taétui dulce elfe, guod caleffl'ri po
trfi ,ü":! (Juod frige fieri, &: nOIl dixir calidum, ue! frigidum.
fi w irn hoc dixiffl' t,extremum intd lexiffet calidum &. frigi
dum,quod taétum uoluprate non am cit [l'd &. i!?fum cor,
rU l'"! l'i r.F ! in his guidë l'ft pra>. is,pr;; x s,dro dl gra,quart3;
V nu lL1ulfg3 ergo fenfos dl fobieéh fenfilis! & e
in fenfon o gllJtcnus dl fenforium:& fubieéh fenl
a ~ dlffcrentias. uralbum guidem & nil
filis i udjc
grum u ifas: ulee aurcm J & amarurn gufius.Simi
liter autcm fe haber hoc & in alüs.
P ol1quam dJffe ruicde g 'itl gu e fell llbus:& docuir, non
eiTe alium fextum frnfi 'm,qui ab his quinque [eiul1galur:ne
qu is eJdrimarer, Cl' h:1c ratione ne com munis qu idem [enfus d l:per h:rc uul r oftcndere, cp l'ft com mullis [en [us • &.
non hoc (d UI ,rcd &. 'l> illcorporws cft hic commulllS[en
fus.Ad h :r~ nlllt'm,&: tl'rrium,q.llnc tempore operatur,l1e
que en!m in ali" rem pore noui[ dulce: in alio uero album:
fcd in cod- in [1. mi &: ('0 guod nunc eit, cognofcit hoc Çjdé
( fIi dulcc,iIIud W IO album. quarto amem dubitatiollc pro
PO'l;t aduer fu ,; 'ommunc m ft'nfu m, &. dubiradonem fal,
fo Cvhtir. D ind.: falfilm fo lutioll ni t'Uwi t: &: fic deinccps
dil.: t U (T'm fol l. til)ll<': .& ta lis qllidem ea corem plationis
a pp'J r:ï ws. i"\W li ro &. unum c!,lOdql w rum explicemus.
P dmlll)l (r ~ I' IJ 'i ':Ill endum eft tŒ: communem fcnfum
hoc r. >do.<::t,: ·iam n OIl folum fcimus diltc rentia e o ~ cl
fum e: l rèëgenel lG.Ut al bi &: nigri &:fu Cci &flau;,& eiuf~o
di/cd,- : "l)rll'n,qux /ù m clU r d ~ m fpeciei, ut albi &: duleis:
qu:;:r .. nJum eit,quxnam cft pJ rs arum f, CJua: bas nouit dlf
f, Tc 1 i ,' . Ed1 cn:m mens cOp"lofca r ralem ùiffc:'r elJriam &:
Int "'ffrr'l1tiam al bi ad dule :red Il on per fe mens dicit ta
lem d: lfe 'CI1t1am,fed fc nfu utcns p r~tcn:J
in ftrom t lllo.llne
fenfu cn: m n?11 effet fenÎtlia cog nofcere.l1 ergo albû &: dul
~uod
mens horum poffet dlffl r('ntia m
ce funt ~ cnfiba.
l1o{fe,J1Ifi fen fu,lI1flro!ufa e~r
-: Quare non'ciera medium,
potUlf~
d l c~r
horum di':ilm. nec folum,
ncqJ per ~ e, mens
,fclUllt horum di'iam, [ed &: caqua: funt 10 el e éè~ pr~d,a
nis cum talltu m urdent,non edam guflauerit nou it guftabi
lia.~r Ci t iraql l'{fc carne~
gufla~iem
l &: fi n~
gufl:Juerit,
(ed cam Colum afpexwt.&: la~,dem
l10uit non efTe guftabi,
a re 110n cft inrelleaus di
lem,eriam prius quam g ~ [èatJul
cere di'ia m duleis ad albcr, [ed [enfu
~ . Et cuius igirur fe fl rU S ~
.V nii uniui ex quil1'~Uc
duo~,[
UI[U6 ' " i:uQs~Dcm.
l
1
v S
ergo,nô eé unius f~n[us
noJl'e talef!l dria.'!1,li.n. unus ~;:
nouit talé di'iam,fclet ergo non [olu tPprlll fenfile,fed ~ t
num.fenfus ergo qui nouir dfiam albi ad dulce, cogno cc..
no folum album, fed &: dulce.Atqui hoc cft abfurduml co
fundere fenGlia,&: dicere uifum noffe qualitatcs gufl~b,
~
cft ergo abCurdum unum ex quinliJ Cenftbus nolfe drlas
rum,gu:r funt disflmilis geJ1eris.Et ne 9uis dic~r
n6 cff: ne
ceffarium noffe allena [en~l,a.f(m
emm nOUit proprJ
cft aJbum:deindc ex neganooe nOUlr,'l> non cft album
l
fic 1I0uit dfiam,eo q> fcit non effc album.Ne qui~
er~o
dicat.Non enim diximus quid eft,quod c?gnofclt drlam ~
bi ad non album [cd ad dulce.Quod cmm non cft al bu .,
elfe calidum.nos aut diximus d'fierm
poreit fic effe,&: ~on
l1are dulce.Oportet crgo omnioo noŒ~
dulce,&: ex af :m~
tione,ut eius di'iam ad album cognfamus.~
uare nO e t
unus fenfus qui ra lem nouic di'iam. [cd neC}3 duO fenfus,U
uilÎls &: guftus. Vnum mim elfe oportet,quod dicat-eoru~
dfiam. ft.n.non efl:unÏT,quod formas. utriu['l? furcipa,q~l
posfir eorum diuerllratl'm noffe,figUldem alius qUJdem
bum alius ucro dulce Cu[cipat,rejm~N
&: iudiCCS UO
,
uW
JlInt utrafC}3 parres audirc,ut cognofcam eorum contro _
fiam. fi crgo un~
ea,guod dlcit di'iam albi ad du.lee: U~
(rit,&: quod l'am ludlcat. Quare Ilccduorum qUidem r
alicuius al!~s1
fl'nfuwTI proprium horn notTe driam, n~c
ticularis.Eft ('rgo alius [cnfus pra:ter qUIl1C}J noire drJa '1
bi et dulcis,&: is ca ergo à quinCJ3 fenfibus feparatus,an. no .
Dicimus non effe feparatum,Dï:.imus enim n011 elle aUua;
à quinque fepararum.dl ergo cOls.Ofienfum (ft ergot
coem fcnfum.et hic primum capur finilllr. Secüdum capu~
ca,in quo ofl:cndit fcnJum coem non effe co-rpu8.fi cnim e
fer corpus,operarcrur per partes. Oê cnim corpus ~ parC;
operarur.fi effet ergo corpus, nunèij in eodem & dulce,
album fufciperer:fed in hac guidem fui parre dulce,i alia ue
ro album.&: non effet omnino,guod iudicarer.ld cnim per
inde dTet,Înquit,ur fi tu hoc quidem [cmires.ergo uero i1lSf.
TolUS ergo,ut tOlus,côis [en rus femit dulce &: album,fi aLl
tem non totus,Ut COtus apprehendercr.qiio polfet ca iudi,:a'
re,ft non utrfiq; cogn[ert~f
enim êt coceffero 'l> potdt
album &: dulce in cadë parce fufciperc:red non itidcm udCf;
& contrarias qualirares,ut albi &: nigri, calidi &. frigidi • Et
alioqui 11 effer corpus, oponem ipf~m
rangel:.r.em fenil,~
operari.Oé mim corpus rangens agir. AtqUi COIS Ccofus Il''
tangel18 Cenûlia agit.no eft ergo corpus. -& hoc eft (c~m
ca
pur.Tertium cft capur,in quo oitendit,<p fine tRe a~ , r.Hoc
autem lle oflendit.ur dicit cois fenfus,flc &: cogl1fJr.~
er·'
go in unoioftanti dicir dfiam dulcis &:albi, &: non in alJo~
dcm inftal1li dfiam albi,in alio ucro di'iam dulcis: d:ru~
c
ergo,'l> in uno inftatÏ nouit di'iam dulcis,&: aibi. Q.. n enllll
dicir cois fenfus in uno inftanri,nol1 dicir per acci ens,[c112
fe,ut conlidera in excmplo,quod dicoNunc audiui,q, pa'
to,poftquam fuilTct in SiciIia, ul'r[aeus eft cu Socrae.E~C
hicquidem illud,Nul1c, ad meum quidem auditum: per .c
eft,ad PlalOnis autem aduentum,iIIud, Nunc, eft pcc a~cl
dens,crll eoim ergo nuc audiui,non l'ft abfurdü dlu abhl~
illic fu ilTe.si aurem conringat pr<Ellum nue nauale Rcri, &:~
co inflari,in quo faé1:um eft plium nauale,in eo dixerO,
audiui faétum plium nauale:runc iIlud,Nunc,&: ad me e. '
nunc enim audiui &: ad plium nauale,per [e eft. (lunc ~1I
&:illlld faétum eft.Côis ergo fenrus, in quo inftanri drJa~
albi ad dulce dicit,in eoipfo [entit &: diiam inftantis,quod ~
per fe & ad dicendum &: ad cogn~fedÜ.
Q. uare lin e I~
agi ecôis fcnfus.&: hoc é capurrertlum . Q.u3nu caput e !
in quo dubirarionem proponir.Q uo, inquir,c6is fen[uS cO
traria iudicat,ut album et nigrum,calldii ue! fr i g i dum~er
enim folum ,q CUllt diuerfo~m
g~nerum,fd
&: [1 funt el~
dem generis. Eft crgo :rqull.dU?Jrare ,qùo na nt conra~1
fpecies circa cBem [cnfum.sl enlm elTet corpus, nô e/fcr ~16
dubirarerur.Dici .np~fet,'l>
pm alla et alia parrem 6~t
~LJ
traria:fed qÔl,cum llc IIlcorporeus, tit quoCJJ idiuiJ1b lhsl li
bitamus,qûo in eodcw fiant comraxia: fpecies • cra culll II
:'&
la:i
lia
in,orpoltUS,
�in~orptl8,
79
tcmporr operaretur, rOrfus dici polTct,q, in
allo, &. alio [empote fium contraria:ut in hoc quidem tem,
pore calidum,in illo uero frigidum.Sed quoniam ftne rem ..
pore operarur,&. in ipto infiami : proprerea mcrito dubira.
t~r.E)(
duobus ita<}3 pr:rcedernibus capiribus nr grauior du
hilario.Siue cnim caet corpus,non effet dubium:fecundum
aliam enim, &: aliam paTtern poffet fufcipere côrraria:fiue,
curn fit incorporeus,in ttmpore operarl'rur,rurfus poaet in
allo,& atio rem pore fu fcipere contraria. fed quolliam l'fi in
Corporeus,& fine tempore operatur propterea dubitamus,
quornodo fufcipir comraria: fi quidem fimul fufcipit.H:rc
dl dubitatio,quarn in cômuni quidé fenfu exercet ,et agirat:
conueoit aUlem &. in alqs p:.rticularibus fenfibus. hi enlm
rnagis Contraria apprehendunt, quam comunis fenfus. fed
quoniam , qu:r apprehendullt quidem particulares fenfus,
C?rnunis quoC}J a·pprehendit:qu:r autem cômunis,non om
nlno &. patticulares:propterea,ut in cômuni,dubirationem
cômouer,&: agirat:et fic quidem dubitauir. Oeinde l'am fic
foluir,'1' cômunis fenfus &:unus dl, &. multi:unus quidem
fubieéto ,multi aur,h.ibitudlllf:idem aüt dicere ,rarione,feu
ddinitioneNam a cômuni fonte,nempe cômuni (cnfu,pro
~dUnt
alIj fenfus.Qyare ipfe unus quidem dl fubieéto:ra.
~Ionc
aUlem multi. QlIarenus ergo unus l'fi, [ecundum hoc
ludicat ditferemiam.Quatenus autem multi ratione,fecun ..
dum hoc fu[cipit contraria. H:rc efi quidé falfa folutio:eam
aUtcrn fubum ir Arifiotell's dicés , '1' qua: funt fubiedo ca ..
dcm,ratione auteDl d ucrfa,cum fu nt quidem pOlêria, pof..
funt COntraria Cufcipcrc;cù autem fucrint aétu, non poa unt
fure" pere concrarialUt cahdum, uerbi gratia, &. frigidii [unt
cadem quidem fubiedo;in uno cnim fubicéto 6ul1t:ratiol1c
aUtem diuerfa,&: ramen non pOaUnt dfe fimulaétu. Quate ~ec cômunis fenCus:quon iam fubiedo quidem unus eft:
tattonc autcm muid fiquidem prxrcr hoc portfi contrarias
fenGi urn formas Cu[cipnc. fi c falfa fubuerCa folurione dein
~eps
allam dlci r ueram folmionem. Oicit cnim,'1' cômunis
enfus &. unus cft CubieCto,&. multi rurfus fubiedo. Cccun.
<lu~
h,?c cnim differt hz c [olutio a priore folurione, '1' illa
qUldem unum dicir cômuncm [enfum fubieéto,multos au.
!ern ratione:h!!c aurem &. ullum,& muIros ipfum dici, rub ..
ledo.Quemadmodum, ut in cxemplooradonem dircutla ..
llIus,côlldera mihi ccmrum,& ex co quinC)3 rcéèas emi{fas.
&: po{lea a fc inuicem diuifas • hoc quidem ccmrurn unum
dl ad propriam natura): atqui cft cria mu!t~,
niufc~
cnim fin is dl qui in Illo cft, ctram pofiqua tuerlllt a fc IOUIcem diui[a;. Èc ne dixeris, quomodo, quod efi ind,uillbile,
enim cfi incorporeorum naru~
UnÎcui'l3attribuitur< Ta~s
Sicut ergo animal & ~nu
l'.fi ad.n~u
~ & mulr~:
rorum
cnim ut tOlil cfi in UIllUfCUlUfC}3l11dIUldUl natura •SI ergo &:
I.Inum cfi c6mums [enfus,&. multa~(
iam
fi h:rc lint côtra,
ria. Er hxc quidem dicunt~
per d l dio
rn ~ ~onte)(um.
Sc:d
qUoniam h<rc cfi paulo magls 10gICa tr dlo~agc
paulo ma
&is naturale) excogitemus.ha:c dl autetl!. <.=ôm~nis
fwCus
~ ipre quidcm l'ft Incorporeus ; cfi auretn 10 fub leéto cor ..
Pore:ei cnim fubicél:um cfi corpus fpiricale:fpccies itaq; fen
m'um eriam l1l1nt cotrari:r ,in ip[o [plritali fluIH,fecundum
aliam:& aliam cius partem.Deinceps I:xc facul.eas a~eé1io
nCs,qu~
funt in fpiritu,lUd icat:&: {1co~,dum
. dIT01L~lmu5:
l'tee dle1mus ln indluiltblll nw comrallas fpems,fed U1 dlua
~il,d
Crt in fpiritali fecundîl aliam &: aliam eius partem.
'JIC aUtcm & aliud 1 cP matc.rialitcr quidem ~oltrai
~ml
l'ton apprehendir [cd iudicauue, fimul:quonlarn ûmullUdlft eonr.raria.Sed l1 animaduer:cris,ne 'l!.dica.tiue quidê: ~n
Jbro cnlm peri hermcnias diél:l1 cfi,'1' cotrarlZ funt OpllllO
~t8,no
qu:r dicunt cOlllraria de cotra~s,
ut q, albii qui,
cm difgrcgat nigrum ucro congregat: fed quae de codco.
c
on
'
$J, li lrana
d'cunt,u[
'1' album &. dlfgrcgar, U<.
~ogrea
•.H.3:
Unt crgo eomrarif opiniones.Si (rgo cômullls [cnfus ~lCt
'album quidem difgregat nigl'i.'i uero congregaullIhll pa ..
tlcrur, eo Cl' ip[e contraria iu'dlcauit; &. ambo uere,&. nô de:
CO~cm
'?otraria cnunciaw,. ~arc
ncc i~dcau
côtrarÎa .
V.
aprehêd
Î LQI~
cfi ergo ante han, (oJutio ~tedc
hab et. Vi,
~
de autt:m,'l' qUi Platonem rcprehendit,proprerea q, nalU
..am mathemarice traétauir,ipCe per mathcmatica narul
i~
d!aoluit.eccc cnim dlxie pundi [olutiomm • Ad quod dici,
mus,'1' non propeerea, '1' ex maehematicis dirroluantur na,
lUralia, ipium rcprehendit: [cd quod lIarurales magllilUdi,
nt~
ex mathcmaricis confiilUit.His diétis,quol1iam idem èl
cit imaginarioncm ,&: commullem [enfum, de imagir allo ..
ne traétat, &: ad doétrinam de rationali anima [e conucr ..
tit,ut ofiendat, quod ha:c eft, qu:r primum mouet) -& 110n
irrarionalis. Et in his dl cootem plario.
Vnufquifq3 ergo (en(us dl: {ubiedi {en fi lis , qui
dl: in fenforio,q uatcnus dl: fenforium, &. iudicat
differentlas fubicéti fenfilis! ut album quidem,&
nigrum uifus: dulce autem &. amarum gufius. Si
,
militer autem habet hoc &. in aliis.
V nufquif<}3 inquit [cnfus pro pria [enmia apprehendit, in
fuo fenfono exiftcns,quando habct [ecundum naruram fen
[orium . Senforium aurem dicit,ucl rpiritum,uel tcftaceum.
Scnfus ergo,qui cft in [enforio,ipfe Ilouit,qu:r fum eiufdem
generis. Hinc aplc& ingcnio[e ad fenfum communem in~
grcdirur.Si mim unufquifque fcnfus nouir proia
, qu ~ funt
ciufdem generis ,colltraria:funt aurem contraria diuerÎl g.e,
neris,qu:r communis fen (us nouit,eft ergo communis fen.
Jus. &. Plato criam allte Arifiotelem appdlat communem
fenrum,ubi dlCit:Si enim non eft,fumus ftmilcs ~s, qui fun~
in durio equo,in qUlbus lion dl communis fenfus,qui (fi in
durioequo.
&. unuquodgJ
Qgoniam auté &. albu,&. du1ce~
fenfile,ad unumquodg3 iudicamus,& fenrim~s
SI'
djfferr:necdre dt uti'J3 fenfu:funt eni!ll fenfilia.
Necdfc efi,inquir,qua: funt diuerfi gcnens, f~nu
ahq~o
cogno(cere: quandoquidem fenfilia apprehcndlt. 8mfiha
autem ad fen[uum relatione dicuntur:urpotc: quia ratio non
apprehcndit fenÎtlia. Quare ex hoc nihil ofiendit. [cd nos
hoc pulchrc ex irrationalibus oficndimus non elfe: rariona, .
lis.nam &: canis ludicaç dlfferêtiam dulcis &: albi: fiquidcm
non quoduis album aggr.edirur. neqJ cnim lapidcm, [cd id
•
lamum,quod dt fucculelllum.
Qgo fit ut apertu quoqJ fir,carnem non erre uv
timum fenforiu.NeceiTc cnim efiet ipfum tangens
,iudicare,q uod iudicar. nCg3 uero fepararim côtinl
git iudicare id, quod iudicae) g,dulceefl aliud ab
albo:fcd oportee uno aliquo efTe utra<J3 mal1ifefia.
Sic enim habee , ut fi hoc guidé ego)tu uero illud
fenferis,apertum fuerit,Çll funt a fe inuicemalia. .
~ carnem uo...
Hic dl [ccundum capur,& nota, '1' corpu
cauit,&: [colum fenforin. Cum oporteret autem eum dice,
rc,ultimum (enrum non elfe corpus,dixit ipfe, ulrimum fep
fotium nô Cal' carn cm. Vltimü aUlcm fcn{um auditc: opot.
ttt c6munem fenfum , co 'l' fenfus in eum terminantur, 8(.
qui funt in ipl1s typi,pofiquam omnia tran6erint,ad ip[uni
ucniunc.Si auré elTet corpus ,inquit,cômunis (cnfus:nece(Jj:
elTer,inquit,ipCum rangenrem,fenfilia c:a iudicarc.nol1 fepa,
tim in alia,&: alia partc fcnrire corporis,cuius efi.Erir cnim,
U[ fi hoc quidé ego,tu uctO illud [en[eris. Si cnim nô una efi:
facuhas , quae iudicaralbum &: dulce, periode efi, ur ft duo
diuer[a [enrientes,diuerfa ea dicercnt: quorum uterque non
llouit aliquid,quod alter fcnGt.
Oportee autem unum dicere, 9'aIreU:ltu~
enim dulce ab albo. Dicir ergo idem.Qgar~
ut du
cir,fic inrelligit,&. fentit.Q!:!od itaÇJ3 fcparans fep~
rata iud~ar
~equantJprcm.
·
.
~lud
cfi dulce ~l?
V num,lnqult,fcnfu) diccre op~r!e,<l'
albo,&: albu a dulci.Idem enim dtCl,~
no op~mt
~opus
cae fepararum,quod dlcir Quare ut ~1Ct,
&: IIltelllgttif'
fcotÎt.Imdligit dicir,pro co qu~d
dè,tmaglnatur.
lo.GralJl.CupcramJDi.
0
1.
•
)
�T - '
Q.yod auttm nihil (eparato dl: téporc, hine. Sil
[ut emm Idem diCit,alrerum dTe id,quod bonu &
quod malu: fic Be quando .alteru dicic alterum ) Be
alteru.m:non (ecundu accjdés ilIud,quando. Dico
autem,ur nunc,dico alteru!non aurem,nunc alrel
J'um:Sed fic dicit Be nunc,& ~ nunc.ergo fimuI.
!ibiIe,non unum.bisrnimtodem fimuIjgno~
:
:tur.Qq.atenus ergo duobus uritur fine duo iudl
.cat,&Tunt feparara,ut feparoum~Qgtns
aU
rem unum,uno & fimuI.
QEare infeparabileJ& jp infeparabili tempore,
Qgoniam autem duabus differentiis an imam
:maxime definiunt , & motu fecundum locum ,81
.eo,quod en intelligere,iudicare Be (en tire.
Hic eR fccunda folulio, quod Oeut pundus SC unus dr,
.ut pundus; &: duo, SC muIti , quatenus in redas termina·
clur; &: ut muIta ~ feparatus dl : fic &: fenfus quatenus di:
Hoc tertium caput cOllCcmplationis dicitur,fcilicer,quod lit pundus i~ .quod fcmit,& limuhIatenU~
cum (cnLiIi.
(tne: rempore commullis fcnfus ope:ratur. Sicut enim ,in. bus congredltur ,lU pundus eum redis &: duo &: mul"
'luit, unus dt incorpore:us fCllfus,qui dicit ,bonum differre: ta iudicat : quarcnus autem dl unum fi~ul
SC ilne tem,'
a malo: crgo quand.o malum dicit dltfcrre: a bOIlO,ill eodtro ,porc apprc 1un d'It.
"
tempore,quod primum ,dicir. nUllc cnim dicit utrunQ.ue:,&
De principio ergo J quatenus erre dieimUS anil
l1unc , prout proprie dt,nunc, & non fCCUl1dum accidcn8,
lllai
(enfitiuum)hoc fit m9do definitum.
.
Ut quando.quod olim fadii dt,nunc dicit 6cri ,ut quoniam
. No~
quod mult~
hab.cat principia animal, propterea d~'
l1unc audiui , nunc Troiana fada funt. picitu r etiam pro.
l
prie ,nunc,quando,quo.d nunc fit ,nunc uiduo,Sicut,inquir, Xlt Ardt.otdes , de IUO dICO principio , de quo dicimus anl
fed
quod
unum
cft
&:
muIta
ut
ail
Plutarchus,
.mal
fenurc;
&. communis fcoCus nunC di,cit di(crimen, prout proprie,
i ~,& prima fcéFo,Dci grati~,mpleu:xs
J1u nc ,eft.quando eniro fmlit, difcerllit, nam cirça i.d) quod lX i? his l?rax
pel
gratla,qultlta.
;abcft,operari cfi: imaginalipnis.
Hœc dl: duorum capiwm co.mmunis con clu fto • Dic~
tnim, qund ÎI l1mul in eodcm inRanti difcern it & dulce ab
Quoniam repcntina SC fubita m~tal
i o SC in oration e, •
albo , &: alterum , id cR, album a dulei; fCllicet SC a corpol
al
C'e: efi: il1/cparabiUs ,~in
iJ1feparabili ~c.mpore
opmuur, id, lX in re agenda mala elt,proptcrea non fiatim ab irr3lion
l1 '
li
ad
rationatcm
proccdit,[cd
prius
quandam
d:cit
dlffert:
tfi: fine Icmpore,
liam cogniriuarum,irrationalis,&: rationalis.Deindc &. irna
. Arqui fieri ncn p.oten, ut eontrariis motibus ,ginationcm
dircc:rnit a cognitione rationis &: in med 'o di ,
Jdem fimuI mouearur , quatenus eil indiuifibik, ~crnit
imag~tolc
a particularibus fenllbu s, ipfam irl a
8(. in i.ndiuifibili rem pore. Si enim dulce fic mouet t1,?nalem a f(,~
d,fecrn,cns:quod quidem (ius non erar in'
fcr.fum,ucI intdIigentiam:amarum autem j:ontr<J iè,ltutU m ,&:~Icltquod
Imagi natio nec fenfus efi: , Ilt'C pi ,
Jl:o,nec ex umr~e
~onfta.Priuqm
aUtfrn t'a dirc('rl ar,
rio modo:& album aitero,
Hic dt quartum caput conu:mplalÎpnis,in quo a dubitiJ u~l , cns augcr~
d'Fcnmen ) ca in quibus inter fc eonuenlall t,
lione incipit, &: dicit: li dt incorporcus com.munis feofus, ~letr.
~oc
el1~
II1quit, commune habenr cognitiol1es irra,
&. Ilne tcmpore opcratur: quomodo fimul POtcfi: contra, .tJo~ahs,SC
ratlo~is,qud
ambarum funt iudle a & in hoC
ria apprchcnde:re ~ Si effet e:nim corpus, porret fccundum {Ju1de.m ,onu~lt.Pr
& in co ctiam,quod allt:qui COll
aliud , SC aliud , &: album, & nigrum apprthendere. Intel. fudwnt .coglua~fI
. larcs
,rationalis,& il rationah. Srll
Jigentiam autcm uel iJla~n;toc.m
1 ~l
iptdleu~
opet~'
fuum, cm~
op~rat
l onrs.lI1~c
' gel.tiam
appdlatlll1t , & na'
Jjonem dicir.
men matlonaUs ope~at
l on.ts
n?mlne ra('ollalis operatiol1is
,SC Im<'lgll1auonem appcllames imell,gen
Nunquid ergo fimuI quidem al numero indil ~oearunt,fm
llifibile,& temporeinfeparabile,quod iudicar: eo .lam.Hoc aUltm fecit Empedocles eum dieit,
NanC}3 homini cene ad pra:fens prudenc'a crefcit.
autem,Çl1 dl,feparatumtE!l quidem utù]3,ut diui
,Ex hac enim fentemia ratioeinat ione eofllgimus, eum pru '
fibilc diuifa fe ntiat: al ~n,ut
quarenus indiuifibil dcntiam SCintdligentiam di cere ex fenOhbus. T atis eR au"
le.in eo enim, q, eil quidem,diuifibile !Ioeo uerol lem fyl1ogifmus.Senfus fcnlilia apprt'hendit : quod fcnl1li a
& rempore,& pumero indiuifibilc.
;tpprchcndit,pra:fentia apprfhêd·t: Sen fus ergo (enmia ap'
Hic eft falfa dubitalionis folutio. oumero autem unum, prchendit.fic ulla figura coHedu m eft fenfum elTe qui pr~
&. tempote inCcpatabilem dicit,id dt, unum quidcm fubic:, ~(ntla ~ . appre hcndit, quern ipfc gra:ce }JiTl~ "
id eR pruden,
do, rationc autem feu dennitione multos. Pro co autem, liam. feu confilium appdlauit.Confud't Ïla~
nomina,rc:n'
'luod e:R,dc6nitione, dixit,in co, quod eR,muIros. Q!Iatc. {um II1tel1edum appcllans.Aliqui UerO dicunt eum intel1e.
I1US crgo dt muIra • con~rai
fufcipit; quatenus autem dè ~um
non apel~T
,u"TI~)
, qu od clt,prudellti;m feu cOI~l.
unum,c:a iudicat. Ratione: e:nim cR diuifibilc id eft multa; JlUm,fcd "' tI: ~O I« ~,ld eR.cogltauonê, qua: eR media inter JIll
'luod coim diuidilur,/itmulta. quod fubied~atc
cfiin. teUcdum,& fe:~u.Ad
pr ~CclS
culm inquil,cogiralio op'
'd;uifibile,& unum dt:. quod (ubiedum dec1arare uolcns di ratur .1l1ud emm «t (lnl ,gra:ce, id efi augetur ,ucl crfe~
~ut,Nmero
autem,& 10co indi4ifibile.
pro op~ratu
accepit.Et rrde dici t,aug.:tur. Adus enim V"
. An fieri non pote!lt porentia enim idem diuifi, opera,tlo a~gct
potcOliam,ficur &: contra qui cs Ia:dit. M~'
,fi rmum SC ualidum rcddit. Si ergo circa pra:fcn tla'
bIle & indiuifibile) al conrraria:eo auté q, fit non: l~s . em
Ced g, agat ,.diuifibiIe. nec fieri poren,ut fit fimuI dlclt cogaalionem operari,pra:fcns autê fcnfus nouil : idellle
fcnfus,&: cogiralio. Male autem hocaccipit.ncqu
album,& mgrum.Qgare nec eorum formE patian d~ erg~
e:mm
a
c
r
~
prrCens fe:nfus Colfi operarur,fed &: cogitatio. 11ll
lUf"fi tale dtfenfus,& inrelligenria.
mo
&: Ipra magis, flquidem Ccnfus quidcm habet extra fcll
Hedè f~bcrao
falfz folutioms dubitationis. Potencia
tnim) inqult, Idem pottfi fufcipere: contra indiuifibilia. Eo ûlc:cogitatio autcrn..intUs proprium negotium & qua()~o
Clr'
aute:m,9uod no~
;,pro co quod cR,adu autcm non po, uulc ipfum aggredltur.Sic eciam (1 dixcrit co g it~lonc:m
l11
lefi f~c
l per
~otra.
la .1Iter
agc~dum
cnim diuidltur. Agco/, ca pra:fcns agc:re, ipfam (cllfum non (ecit. Idem dè autc
diccre,ctfi fcnfum dic3t inlc11cdum. E[ ha:c eR prima fen'
'e: emm,uerbl gratla, alb.o ~ ~Igro
diuiditur fubiedum, 8Ç
tentia ab Empedoclc: filmpl3 ,qU'lm nUnc ad rcm non fa l
~iudl
i tur ,SC non manet JI1dlulÎlbilt.
ofrc:ndimus. Affert Sl atiam Empedoclis fententiaOl,
Scd ficur,quem punélum quidam uoeant,qual cere
qua: rc uera ad rem pe:rtinet. Empedocles enim fomniorulJl
t~nus
unus & quatenus duo,ea eft etiam rarione dlffcrêtias diccns, ait ex diurnis aétibus neri noéturnas i ma
diuifibilis. QEarcnus eI]0 indiuifibile,unum en' ginalioncs.Hanc autfm imaginationem ~CHO"'
id dè,peU
a
,
~UOQ
iudicat,& fuuul. ~atenus
autcm dl: di~
, dcntiam.ilppcUat)CUDl dicis. .
f
fi:.
Vilde
f
�D E
V ndc q!1 prrpetuo quoCD adefr aliena uiderc.
:U~COl
gl':ECC dè cJ> ~ o~i1y,
quod fa pcre ,prouidcrc,&
an:m,O,cocl pere llgnificat.Slc ergo apercc inquit,irrarionalis
cog J1 lt1 onem,imaginationem dico, prudemiam appellat,&
IlOn fatum Empcdocles,fed & Homcrus ipfe inquit.
Terrenorum hominum intdleCtus tatis babctur
Ad qualem ipfc diem dcducit Iuppirer almus. ~
Intclledii enim nunc dicit fenfum:D icm autê [enfile. Talis
dl (rgo fcnCus,quale dl fcnfile.Eccc ergoinquit,& Home
[enfum menté appcllat. & hinc nominô rurba,& cofu,
la fada dl:. Nos aUtf pro Homero dlcimus.O Ariftoteles
Plaie intcllexifri difrichon.Intellcéh"i cnim mftcm dicil:Diê
aUtcm no fenftle,fed fonunam,fcu falÜ. Ha:c dl: crgo horo
lIcrfuum fcmécia. Talis cft mcns hominil,qualis & co ru for
rUna. Et dl: hoc diftichon fimilc illi tragico quod diciu
Fortuna nobis prout dl:,eft & ingenium.
Nam qui[piam cum paupcr eft,morlbus dl: modcftus:Sed
~ftcj
diucs eua[erÎc:nt Aagitiofus,& ncquam.Hoc aüt tlOIl
~1 quolibet hominc couenit,ut proutfortuna dl,fic mms,&:
Ingeniii:fed in Colis focordibus, & incéperamibus,& qui ui.
~Ol
maccrialé habc11t. V ndc Poeta non [010 dix i t , Homin~
tacuit,red addld t, Terrcnorü,crafTam, & maccrialê uua,
ex hoc nobis dcmofrrans. Qui aüt non maccrialiccr uiuUlm
Il~n
ita couertuntur. Q!.Jare Homeri feméria non cMudit no
~lna
, Nônul
i aüe & Empcdodé defcndëtestpro co rc[pol\'#
le~unt,q.
non [oUi ex rcliquijs fenfuum fiune [omnia,[ed ex:
~ qs.! tes cnim horü [um caufz, & quod diélii c:fr,quanc!o
Ullaglnatio cx fcnibu~
facit fomnia: Atqui & talÎonalis ani
ma c~ fomniorii caura,quando qUfrcns inuencrit)& diuina
l cimuslS
ergo dleit;
1 um1natio,quando futura pr~d
Vnde ijs perpetuo qu0'll adcfr alicna uiderc:
r.~n9uam
ad fomn!a rcp:~
: t,qu~
rune ex r~t1onali
a~im'
It a~t mens allena ln [omms:co 'l' noélu qUldé apcrnoS'~
~ uIUldiorcs fum naturalcs facultates: rationalis auté lubes
i p[a aiit magis imcrdiu opc:ratur.Rc:pre-,
h ob,cura rcditu~
ru[~s
Ar i fr.~peocl
non .c0lii 'l' nomina côfL!
d C:~dlt
f etl,fc~
cuam,<l' Cll dlxem,limlle fimlli cognofci,de cogm
1~IlC
qUldê dixit,dc deceptionc ucro no d;xit.Atqui dc dCGe
P,uone magis èj dc fcicmia dlccrc oporccbat:co cp plus dcd
p lll1Ut,êli cognofcimus.Huius aUlem cau ra dl gClcra[iQ
~&
qua: dt in matcria,animz hebc:tudo.Sieut coim coro,qUJ in~oc
pefrllcnti habaant,plurcs zgrotanr,èii fani funt : {la &
ln Olnimalibus,qu3: Cunt in gcncratione ,plus ualce audol'itOlte Îgnoramia,<li cognitio.Qtoniam crgo magis dccipimur;
oporccbac eum amplius dc dcceplÎone djfferere.NeC}1 enim
l:mpedoclcs cxiftimat no efTc deceptiones.c:a cnim opinio,.
'lu:!: dlcit non dfe deccptionern,cft a Platone confUtalQ, S~
trgo nô opinatur clIc deccptionem: cOllfutctur rationibus ,.
~u
funt in Protagora. Si alit opinatur,cur cius caufam nô
dlxit<nifl forte colligemus,q, fi cognitio efr cius,quod,efr {l~
Illilc,cognitio: deccptio crgo cft eius, quod difsimile, atta,
d~8,
& per oppoûtum uoluit oppolitum fubaudlri: Er,hoc
'lUldem ipfi colligitUr.nos autem n~ concedlmus fClc~ua
t(fc: fimills cognitioncm.> pcr [yll01:?fmum hoc cu~rt
e , s :St
COntraria una fciétia noult: Contraria autcm funt dlfslmlha;
~ô c:tgo fimilc Ctmi!i cognofcitur.Eccc emm fciêtia,ul1a eth
duo Contraria 1I0uit. Si crgo uni contrariorum dl; fimilis
r~tnia)lq
crgo nô cft fimilis,c:rfi ipfum cognfat~
Q!.Iarc
~ Ûli~t
timili cognofcieur 0 Empedoclcs.Si c~g,ot1i
io
en cft ~Ius,qod
cfr Ctmile,adus~
deccpuo elus,quod
tic dlfslDlilc,attadus cft • Et c qUlde a~er[us
Empedo..:
autcm differentlam ~oglIarum
fac~I
, {alt1
lt ~.Dcineps
t~lona
I 8,quod
cft fenfus & imagmauoms, ad cogl1ltluas
~:Il
ra~ionl
l 8 tradie.& prima quidem diC,it d i .ferc~tiam
,nfus ad Illtellc:éto: quoniam multa habcntlntcr [e comu~
t'ua li
'
, \' , f 1
t " ~ COlm folz ex irrationalis,& ratlona IS amm:E acu •
t~lbus
fe rcbus indiuiGbillter appllCant.Nam & [cnfus fine
fiCPOtc apprchcndit proptia fcnfilia ut paulo fuptrius onen
~rn dt,&: intellcdus fimilitcr finc :éporc opcratu.~ni
~o mulla hilbcllt inter Ce d,nluniil;COrü i,aqi..primLi dif~
V~derc
ils
a.:
ha:
go
rcntiam dicit. Differt ergo intelIcétus a renCu, q, fcnrus qui,
dcm cfr in omnibus animalibus.lmelledus aùcnon in om~
nibus,fed in folo cfr homine.fic crgo differt intclledus a [en
Cu.Deiodc dicit dlfferemiâ fcnfus,& cogitationis,quz grfcc
J1,~
~o f «,quafi
permens, dicitur • D icit enim [fnfum qUidem
(lO cim decipi:cogitatio aOt ccleritcr decipilUr.Cito aüc deci
pitur cogitatio propter duas caufas, ud <}> fco(us qui dé cir ..
ca res apertas,& manifcfias uer ratur:cogitatio aot circa oc.
cultas. V cl <}> fco[us quidé fine tépore, & Ut femel dicâ,pri,
ma applicatione,& primo impclU fc: rebus applicat.Cogica
tio ailt per inr,crmedias propofitionc:s,& coctufloncs,cx qui
bus folet deceptio fieti.Sola eft coim cogilatio,qua: ratiocil1acur.unde & decipicut • Et ha: rum du:.; rationcs pu quas
cogital!o decipitur. Vel fcofus ergo a cogitatior,e dlffel't hac
ratione,uel cp fcnfus quidê incfr omnibus animalibus:cogi,
tatio aüt ijs,quz habenr rationê. Dc i ~de ,pofr hoc dicit dlffe
rcntiam imaginalionis a fenfu ,& cogJtal~ne,
& dicit,<}> ab
I a I~ter
fenfum ~ co
ijs,d !Fm imaginatio,quatenus cfr ~
gitationé.incipit enim afen[u.Prlnclplu emm dat [mfus 1m3
ginationi:illa aüe dat rurfus cogitationi principiii. Sine imaginationc cnim nô potdl: cogicatio opcrari. Et in hoc quidi
d iffert imagln;uio a fcnfu & cogitationc.Dcinde pofr hfC di
cie opinionis,& imaginaeionis dlffc:rétiam,q, imaginari quidem ,quod uolumus ,poffumus: llam & mum cubitorÜ &:
uig'lIlti cubi(OIO,hominé imaginamur,& pofTumus clia 6ngere hircoceruum,& hippoccntauro:opinari aüt qua: uolu.
mus,no pofTumus. ~od.nb
j s duo dccem,diccrc quidem
pofTumus:opinari lion poffumus.& dc ignc quidé diccrc,q.
J'Ô calefa.:ir,poffumus:hoc ailt opinari no poffumus,Q...ua
te in nobis quidcm cn imaginatio: opinio aiïe non cfr in 110.
b is,Si auccm uerü diccre oportet,ncc ornnis quidé imagina ..
tio eft in nob
i s.Q1
~ cnim fit inter dormiendi'i ,llon cft in no
in fo~n
is magit1,ur.
~ quid
b is. non coim qu~olms
dico eam,qu:E fil inter d orm
i cn d u ~ Sed ne c OnJl1IS qUldcm,
qua: fit inter u'gilando. ~ ad o.nqu~
funt ,ut qua: fim,ima
g nor,l1o pofTum,niG Ut [c habêt,imaginari. ut fi SocrateOl
imagi nari propollamus,uo ponom eum imaginari urbano,
&. albû.& comalù : fcd caluum,& nigrü,& uemrc plomi.
Il Clltc. Q!.Ja 1e hfc cft exada orunino dlffcl êtia,<}> opinio qui
dem dè III nobis: imaginalio aUlé dl in nobis quodâmodo.
H~c
dl quidë prima di'la.Dicoaüt &talé [ccuildam hmôi
d,ffcrcmiam.Bdlum.n.imaginantcs nun<ji limemus,[cd fic
fumus, ut fi ip{um in pldura coméplemur:bdlum autopi,
lIanteS fralim quoqJ tlmcmus.Et hzc dt [ecunda dlfferétia:
ad quam fic cfr dubitationê moucr.~
i d als{tc:rribilia ima
g naOle!o no pCte;mcfcimu& <Atqui etiâ cquus,qui nô habct
opinionê,fi mélum flagellii uidcrit, oaendct [e formidabilium imagin3cione tertcri.Hfc cfr quidé dubitatio,ad quam
diccmus,elIe afTenûonc qu~
per fc quideiIl incft opinioni,&:
eft opinionis [ubnancia,fed ca quoC}3 imaginationi acciderc.
Quando ergo terribilia opinalUs afienfcro,formido:& rur.
fus quando terrib'lia fmaginatus afTenfero,pcnimefco. Ergo & cqUU! ab imaginationc rcrretut,propter affenfioncm.
J1Ifi enim faéla fuerit afTcnfio,nô form
i d a t.~onia
ergo hic
diCta [unt,in ijs,dco cfr gratia,cotemplatio implctur. Quo
niam aUI duabus diffcrëüjs anima maxime dc6niul1t & mo
tu pm locum ,& eo,quod eft incdligere, iudicarc &: [entirr.
Alc>cander cxifrimat frufrra efTc,illud,quoniam.NeC}! cnim
hab cr reddltionc. Plutarchus ucro ail infcrius efTe redditlOncm,qualldo dicit, Quod crgo nô cft idem fentire, &. fapc,
re (cu intelligcre. Et h~c
efr lOti us huius contextUS [cntêtia.
Q.. uOlliam duabus diffc:rcmi'js anima ddiniunt antiqui,,&:
mocu im loeum,& eo,quod cft intdl
i gcr.{a~:,&
IUdlC;l
rc,&imdligcrc) &: [encire unum & idem ui/bm,ane. quod
autc:m 110n cfr idem [apttc,feu intdligcrt, &. [entlre, cx h~
dl apertum.~oc
autcm fecit Ariflotdc,~
crrorem noml.
num rcfcllercIIHomeri & Emped~
i s.SClndum
~ute,q
iIIud iudicarc Ut cômunius acctplt, ut quod de ratlonalt,&:
irrationali dic~tur
•1nrelligcre autcm de Cola dixit rational;.
~cntir
utro de fola irrationali.
1
,10.GrOUD.fupu anima.
0 iJ
�T E
)
r,
,
T 'f
v s"
Videtur autem intel1igere &. C"pere, fieur fentil niorem,nam,&: imagil1atio circa ta, qu:r Cuntintus,optra'
mens etiam paCsiuaa ppellarur.red opuatio,qu;r Bc •
Je aliquid dfe. In utrifque enim his anima ,&. iudi tur,q~
circa
~
u
q
,
a
c
infUS Cum,uelcirca uniuerralc quid ucr~t,e
;
ca:)&. difcernit fa,quGt funt. Etantiqui q ,u idem fa
~irca
particulare.Edi quidem circa parriculare, faCltlmag l \
pereleu inrelligere)&. [enrireidem eire dlcunt. fil na'tionem:fi "ulê circa uniuerCale,facit eum,qui efè proprle, :
cut &. Empedoc1es dixit,
~ inrelledu.(ed ea,quit efi mca uniuerralia,cognirio, ue!me.
Nang3 homini ,erre ad prfCens fapientia crefdt, lior ea,Cf; Ut fiat pcr rac ocinationcm, & facÎc intelleétu COll ,
Erahbi.
.
Vel (ecun
remplatiuum,qui ca ~m habitü,& o~eratinm:
Vnde iis perpetuo quog3 addl aliena uidere. : dt.lm ratiocinatlonê operatur,& facit l'am; qua: gr;rce ~r'
l <x,Latine
cogiratio dicitul', & cômuniorem ex~fl:t.
dl: fapere,fèu mente agitare.Idem prie J'1~vo
GrGtçe q>~oH;'·)d
mationem,exifiimatio coim & de cogitatione, & de optn l?
quod hGtc uult &. iUüdHomeri,
ratiocÎnationc, faC,IC '
Terrenorum hominu intelleél:us talis haberur, 'le diciUl ailr dererius operabic ,êi?
opinionem proprie,& cxifèimalionc.Dianœa aut,reu cog~1
Ad qualem ipfe diem deducit Iuppirer almus.
tatio uel circa comêplabllia ucrratur,& facit rcicn tiâ:,uel Clf
Omnes mim hi inrelligere corporeum) fieur & ca agêpa,& li côfilio quidê agenda indigeam,facit q. ~ O'~H(nv,
I
Centire exifl:il1'labanr:&. fer.tire)&. mente coeipere fi id ca rapienria,ud porius prudentiâ:,tl uero confilio agenda
mile fi:nili:{icur &. in iis,quGta prineipio dlximus, nô ind lgêt)facit arees . Anifex enim quarenus quidé artife~
:
Oefiniuimus.AtÇj oportebat &. eos fimui dicere de n6 conCultat,Ced quatenus homo. Ex diuiÎ10ne ergo ap~rtl
,
,
fo,quod e~ deceptu effe. e~ ~ni
ani~lbus
mal dl,q, hic abuliue côtemplatiuum imelledu, q>~ovr;.iap/
gis propriu &. plus rempons 10 hls amma perfeuCl rI' ,ucI pmius prudctem effc, al1pellauit . In hoc aOt loco dl '
ranQi!are ~edI
dl:, ue! fieut nonulli dicunt,om [cernit inrelledu, qui ea adu,a ren(u, q, rcnrus quidé IneR ,
1
rlia)quGt apparenr,eiTe uera:uel di[similis conraéhl omni animali.ea.n.rubaâtia animara Cenfilis,omne ai1.I/~
telleétus uero nôomni animali inea.fed,& quibus ineft,nO,
dIe deceprionem.hoc dl enim corrarium ei,quod fcmper ~m adu inefè,ctiafi inÎtr 6m ha~1tü.
Cuil,bet.n.u a,l /,
ea,fimili fimile cognofcere. Viderar autem &. dei de expercndii fuerit, {J ucl in reneci:ute illi faj'iéria accelIeri r•
ceptio,&. feientia contrariorum elfe eadem.
Sed neque inceIligere) in quo dl,quod reBe)8b
Per hitc,'lu;r in pritrentia dixir,cauram erroris antiquo',
quod
non fcél:e. Qgodenim rcél:e) prudentil ) 6("
rum perfequicur Al"iaotelr.s,uidd cet qua tarione fadfi ea,
fcientia)&:
uera opinio. Q.sod aurem no reéte)h o/
ur aberraIJerim.Ait enim q, quoniam cômun;: dt [enrui cfi
rdiqua omni cognitioneiudiciu, propterea omnia idem cxi rum contraria. nec hoc quidem idem ca quod [en;
fiimabam.& hoc fui t ris ertoris cau ra, ut in principio dcfini tire.Smfus enim propriorum fempcr uerus,& O~1
. mus.Diétil ca cnim q, fimili fit cognit;o,ubi diximus.Nam nibus ineftanimalibus. Cogitarc autem conring11i
letrâ terra confpexim us ,& c;rtcra Empedoclis uerba. Hic etiam [alfo:&' nuUi indl:}cu i non dl ratio.
'
autem aliud Empedocl s rcprehendit. Ait cnim eum idem
Ne imrlledus quidem pOlemia inquit idem efi guod (en.
facere racêu,:q, cogitationem.fimilis enim comaétu dicit fie fus. Volens autem di cere quis cfi potêtia intelledus,ÎlI quo,
ri inrdligemiam. Cora du autcm Colus taérus apprchendit. ({è inquÎt Cl> reé1e ,& quod non tcé1e. Hic a,utem dlcit diffe'
Ira'l1 tadu il1tclilgemiam appellauit. Arifioreli autem dici ret,tiam cogitatlonis, & [enfus • lntelledum enim porenti~
potea,comaétum dfe, xquiuocum etiam in ipÎ1s fenfibus. cogitarionem ;tppdJar. In c;.a cnim conÎtderatur, quod ell;
Alius enim cft côtaéèus taéèus,& alius uifus,Eao ergo eff(: rec1:um,& non reétum,Q... u1 CIlim aétu cfi Ilte
~ dus
,relll
edam alium imelligentif côraéèu & nô colligi idem elfe in, per reéte intdliglt. V cl enim attigir , uc! non ~trig
i t.Q
ua'
tdligemiam quod raéèu,ud difsimilis attaéèû elfe deceptio. re aberrare non potea. Qui au rem eÎt pOlentla Intelleétus,
nem:ÏJcut in quit Cimilis contaétus dl cognitio,Î1c dirsimllis id dt cogiratio,altquando quidem reéèe,ali'luando uero nô
comaéèus ea deceptio.ut conraétfi accipias nô omnino pro reéte. aliquando enim uerum dicit,aliquando ue ro falrum.
eo,quod e{è ,tangerc;efi enim ';rquiuocus,ut diximus. ûu. Dlrccruit autem intelleéèum ) qui ca pOtel1tla, reu cogtr~
'
go ira efè inquir,& tcis quid ea cognitio : habes etiam ,quid tionem a Cenru , q, renrus quidcm omnino UfruS lirpon~
ea deceptio. Vna efi eoim comrariorum cognitio. Nô uul. eius reruatis circunaamiis , ue li fit cômoderatum ICrctua~'
garis autt:m quitdam dubitatio nos excipit • û cnim conra. lum , & a uitio & pcrrurbarione fit rernOla affcéti 0 • CO~
I(
écu efi elus,quod dt ûmile,cognitio,una ca autem contra. tatio aurem,ur in uniuerfum quidem)fall'tul',C)uoniam e~JIl
crit ergo ûmul fenCus oppofttis afsimila, regione deccptionis.Ncc çxifilma ex eo,q, CCtlrus fit cogita'
riorum cogni~,
tus,quod efè abrurdum.nam arsimilatus opcratur.Î1mul au tione ueracior ,eo quoq3 iam dfe pr;raantiorem.Pcr rcn(U S
tem contraria apprehcndir.fed nô efè abrurdum) arsimilari enim cogitatio eis côncxa fa Ila l! r.cet~
quando a pannis r:'
contrarijs Cecundum iudlcium.a enim aer) cum {ir inanima iunda & reparata fuerit,îyllogifmum facit demonCrratlU O,
tus ,Î1mul comraria dirçernir: quomodo non dt abfurdum &: fit ,iuxra Poetam,Prudens,& muId conl1~
) qulc
dielt,
animatum feoCum non fimul contraria difcrne~
Sed poaquam ea pannis prudens exulus VlylTes.
, Qgod itag; non cft idem fentire ) &. fapere feu
Hoc autem clIc anceps & dubium ne exifèlmaueris,'1' li
prudentem dTe,patet .lllud enim addt omnibus, fenrus quidem pcr fe ea,ca uerax:cogiratloni autem ~61U
éè:us,Ut jpr~
fallalur,cauCa cf\::hoc c:tIim fic, quolliam qua rJ 1
hoc ucro paucis animahbus.
per
Ce
quidcm
operacur,circa paniculana uerfat,8C~(1;
do
Ecce redditionem eius,quod cft Cuperius. Qloniâ autcm
autem fuerir cogitationl COIlt1t'xus,qUIC elr~
duabus d ffcrcnrijs definituranima & mOtu & in intdligë' u crax.~ndo
"
do.Q..uo d 1' taC}} nô cl1: idem cognitio3I1imre,&
CenCus,hinc ca ulliucrCalia opcratur facit ut ea ex uniuetralibus rc:d~a
"
, mchora de ter tO'
emm
apertum .lllud autem ,!taC}} proprer multa, qua: imcricda indiuidua. Vnde fit deceptio.Semper
aurem nô adult~r
, l~
funt,po{ituJ? ea.,r0lcballt Cllim amiqui in longis redditioni rum pra:rcntia adultern.Dc~,o
bus addere lilud ,\ta,!?, Vide a..utem,q, cOlltêplatiuam men. tur il mclioribus. Q uod reéi'e qUldern,pl'udcmia,8C rC/ C•1l
,id dt ra pere rcu prudcnrem tia & urra opinio • Q uod autem non reéte) his cot1ral~,
lem hoc in 10co abu,ltue ,q.~Ofj
C~:
el1: potêtia,intelleétus.Quo Quoniam dixir, q, qui cfi potencia intelleétulI, & reél~
dTe,dlxit.hoc dl el1lm cl , usq~
J)iam ergo qUlbuCdam d l ébot1l~s
, utitur ,alicubi quidê pro Ptt &: non reéte:dlclt nétl cite propria, prudentiam, CCle
,
n·
'm~
autem imprudcntla
,
t prie,allbl ucro abuGuc:age ~er
dlul110ll t .m dlétionis arperi, tiam ucram opin'onem:non rC~{1
fiultitiam:inCôtiam:falram
opinionem.
Et
pcr
t
h
c
d
u
r
p
.
':~
ergo
ucl
Ctrca
ca
qua:
extra
tatem explanemus • l ' oanltlO
Dl '
,
redu ll1 cf!: abu6uc dec1ar"~'
'a.
f4/lt ,ucrCatur,& faeit (CIlum~e
Clrca ea, qUit illtus Cu nt,&: q uidcm , quod IOrdledus
r ,~ ,
"
élu CUt
f~'1t
,ômuniorcm imclligcllUaJ]J. Red, autcm dixit comlf didum dtl pet ,cu:uam autcm 'Juoà cogilatÎQI}18 r, ,~
vm
>
1
j
altc:rum
�DE "
alt~rum
q~ldcm
A 'N
autem rcilicet de opinione didum dl. Neque hoe
idem cfè,quod Centire • Qyoniam .:ogitationcm di,
uilîclIlld,qllOd dt rede cogitare,&: nô redr ,dicit deinccps
fcnCus differcllliam ad utrunlV.
. Imélg ·nario.n.aliud &:l fenfu,& cogitatione: Be
Ipfa non fit fine fenfu: & fine ca nô dt exilhmatio.
Quid fibi uulecOliund
i o,enim~
Efi ut ad dubiratiol1fJ,
fi quis dubitet, fi [co fus diffcrt ab intdledu, idem dl cr...
go,qucd imaginatio;& ideo folucns dicir,rq, imaginatio cfè
~l l a,qum
fenfus & cogitalio. Hic autem dtcit dlfferenriam
ullaginationis a fen(u,& cogitati onej, qu~
& ipCa non fit Û'
ne fellfu,& fine ca illquit cognilione non dl cxiA:imatio. 'Di
~um
dl cnim Cl> exifiimatio de Cciencia,& prudétia,& opi,
nlone dic:tur. Quidam autem inrerpreres dicullt nc:utrum
tITe uerum: cA: cnim & ûne fco(u imaginatio hircocerui.Ced
dixi,q> fi eirea fenfilia cfi imaginatio,non cfi fine Ccnfu. At.,
qUI dt &: opinio,(j dixit fine! irnaginatione exiaimarc pofc~
Ut dl de diuinis opinio. Adde ergo,q, opi'(1io, qu~
ea circa
ea,qu~
Cu nI cx fcnfilibus ,ue! patticularibus, imaginatione
~pus
hab et • Et uide,q, hinc habet imaginationcm non effe
I~em,quod
ca opinio,& fenfus,fcd ea media, a fenru Cufci,
Plens,& tradens opinioni : medium autcm differc ab cxtrc ..
Illis:non quod idem fic imaginatio,&: opinio,& fcnfus.
Ut
1 M
'.8.;
81
Su nt autem Be iplius exi!limationis difi"ercl1tif;
rcientia &. opinio) & prudencia) & horum contrat
ria. de quorum dlfer~1tia
~lia cm orario. .
,
EXlfilmariol1 cm nUllC COmUlllUS rlltlonalcm anlmam dl ;
xie.Habet aUlcm ca,inque~dlfêrét
s ,qua
s poftta dicemus:
Ilon q> eas in alro udit ,!ad
: t~ d lc~ rc: [ed,cp talé dlff, rc.mia
inferius cfi diéturus,Nlle am,tnqult, oporeee dlf crnc:re lma
g' Aa[Îonem ab opinionc,&: fenCu.& taro quidêab opillion
<IiCcrcta dè.oportet auté cam a fenCu quoq, dlCcernerc. Hoc
.autcm tradac ca,qua: dcinceps fequitur,coméplatio,û Deo
placuerit.& in his eH. praxis:praxÎS,inquam,fexla.
Deeoautcm,quodefi intelligerc,quonia aliud
efi quam [enrire. eius autem hoc gUidem imagil
{latio elfe uidt:tur: i1Iud uero ex111imatio! po1t1
<]ulm de imlginatione definimus ) iJm de aIrero
dicendum ef!:.
Qyolliam per ca,qua: pt~ce{f(rul1,i'
Ar!fio~eI
imaginationcln ab opiniol1c:uult /Iunc Ipfam IInaglnatlone
-edam a Cenfl:! dlCcerncrc . V nde &: duhttare eA: opcr<rprc_
cium.Ît cnim rertij l;bri feopus erae,de ralÎonali anima dilTe.
rc:e~
&: ft irrationalls an i m~
facultacum omnino meminil:
<aru proprerea meminit, ut t'as a rationalibus difcernerct;
Qgod autem non ef!: eadem imaginatio) & eXÏl quomodo nunc cas nô a rarronalibus dlfcc::rnit, (cd ipfas dia Cc' pHs -:' Imaginationê c" im nunC a Cenfu diferrnir',
Ù
fi l1atio, apertum. héreenim affeéhoef!: ~n nobis, fccrnie
nntirrrationd :s faculcates,& ha:c ell: guidé dll<um amb~
qUando uolumus. ef!: enim ante oeulos Id facere" biratio.Dic mus aurem,<]> hoc fecit,ur Î1t per(cêra oratio,l1c
Opinionem exiŒmacionem appellal: intelligentiam au. <]uid intadii dimittat:uel CJuia d ~ ilcps
dt dl[crcculUs ima,
~ern
imaginationem. Dicit ergo differentiam opin
i on ~s " &
-gin<ltionem ab opiniolle fimul,& CcnCu. Qroniam ergo no
Irn ~ g i naciols
, quod imaginari qllidem ca in noara poce- erat fucura apma dlll:inétio imagil1ationis ab opiniolle , &:
fiate:opinari autem 110n ea. Vilde falfa quidem imagiuari {cnru Gmul fada !lift ea prius feoeCum difercU'ffel:prOpter.
pOITurnus : opinari lion poffumus • B is mim duo qUlnquc:. <a cu:U prius a Cola opinione im aginarioné ~iCcreul,
uult
~laginr
quidcm llcet:opinari autem non licetJl1iû pe~ dlC~
llUnc cam qUOqJ a rcnfibus dlfctrnere:ut del ll.ceps hr aper,
Illlulationcm,ubi kee diccre.
ta imagill.HiolJls difcretio,quando eam ab Op tn I On~
,&:
fel ~'
Lillgua iurauit,meme iniurata tamen.
Iu e6munirer d (amic. Cex ergo rationihas d fcullIttmagt.
~;x:
eHim ciera dl(simulatiollem quis opinatur, Ut uera te-,
llacionem a fC\lCll:quatU ha:c ca prima. fi idem elTft imagi.
l1(t: & nOJ1uiû ratiOl1e fubuertitur • Quo quidem ill.1oca. Ilati" &: Cc::nCus:quoniam,quado fomniamus,iOlélginamu r,
apte d citur.
opor:cree nos tune quoC}3 fentlre. Atqui lion lennmus.nort
Me ratio fuaf!t pharmacum quod optimum efi.
c:a ergo id~ m ill1aginario,&fmfus. Qrld cnim dlcis,cp (co
Dubicant aUiem nonnulh diccotes, Qyid igicur,an non f:J:fus,qui ca poremia,fum fomn ia-:' [cd adus quidâ funt rom_
p.e in uifa ,&: phamafmata,uel nolentes incd~us
<Ilon di .. J1ia,Q uando autê po[cmia cH: rw[us, qUlcfclt, &: non ag.c.
CIC, q. 1maginari ca i n noara poccaatc: fcd,q.I1lo~ra
eŒ .fcd IlCCV funt eius fenrus qui dl aé'ru.lu (omnis cn;m 0011118
POleltatc imaginari,quando uolumus: & al , o . q~1 ea Il~ no,
fcnfus quicCcit.Hoc cft priOlÜ dl[crimen,ScculJdü autem di
b is imagillari quando uolumus; Ilon ea autcm 111 nobls,& fcrimen a recemer natis infantibus affumplü ca. V.demus
quando non ~olmus
, fi ergo 110n ca illl1ob;s, quando 11011; mim ,cp inlucë lIuper cdili·infantes ~m fenlum quidë agunI ;
uolumus , imaginamur ergo & quando uolumus.
[mCus.ll.nobis inde: iim imaginationê aiit lion agulIl.Ji er',
Sicutii qui inrer bona memori:l prérditos colt· go in lUe( nuper editi infanrcs,6m fenfum quidé agullt: 6m
locantur qui memorif gratia faciunt imagines., ' imaginationcm aue non agum:Diffett crgo renfus ab imagi
acBona n:emoria prtdirosd,c t,qui ex fenfilibus lyPO~
Ilatione • Et undenam clarum etir,<p nuper nati infantes 110
cipiullt,qui eda fullt ueraccs;imagillu aUt~
f~ores,qu
ah"
operantur ~m imaginationem <Eo <1' in principio cu,ufuis
quid effingunr,qui etia memiuntur:.. ~malnI10
ergo ~abct
ubera fugunt, eliafi fim bouis,ud cUlufuis alius: poCha au;
I>toportionem & cOlluenienriam cu Imaglnum fadonbus: . rem mal ris talllum.hoc autem lion neret, niû q, lypOS ma,
opinio uerO cil bona memoria pr~d
i tis.Anc
oeulos autem. terni uberisa principio non rt~ponul,ed
poaea. Et nOI1 fo
~ict,pro
co quod eA:,in .!'~omp[Uuelad
manum. .
tum cx hocoaendlcur propo(1tü:[ed & q"cum lampridem
Opinari autem no 10 noblS.necelfe dt emm elfe: igni alTueuednt,& uai ûnt,ad ignem rurfus accedullt. Hoc
aUté nt,co,q, non agat imagin3cio. û cnim ageree, côbualo
falfuln uel uerum.
l1is,qua: iampridem fuit,typum ftifciperet,& nô fc fcctlndo
ln opinione illquic uet falCum ofiédirur,uel uetœ.[ma~
.
)'
b
admoucttt. Ex hoc crgo <p igni fe admoueam , & cuiuCuis
gln:uio aueem etiam falrum ha a,uc uerum.
Pra:tereaaure01 qU<,lndo opinati quidcm fueri/' \.thera Cugam,c1arum dè,q. pm imaginationem non agunr.
7crtium diCerimen efi a uermibus, & murds, & (ormlCls.
n~us
graue quidpia) ue! rerribile, una protin.us affi c:ccc
ellim ha:c fenful'l1 quidé habcm:imagillatiol1em al/rem
CUl1l1r. Simlliter &. fi quid fit l. quod.a~Clm,&
nô habenr ,ut dcclatant corl) inceffus errores. errant cmm,
confidentiam exciter. Secundu Imagmanonem au t1cpoec q. imaginatio ui:l: ab eis pridem côfeélœ 'y~os
non
tem fil1liliter nô habemus ut qui conremplantut" fufceperie.hoc ea tertiil argumentum • Vlde,~r
aute & h~c
ipCum,& (ccunda ratio iis effe contraria, quœ 111 Cecu.ndo lt,
~n Piétura horrcnda,&. quk au~cim
. exci . tan:
.
hro d,da funt.Illie cnim dlcebalur,cp ubl ~a ~cnfus,lIC
cQ
h .c ca d fferëlia opinionis & imagl1t~ns
, <]? ln ~plm
. <>
Ile qUldcm protinus timemus fi quid cerrtblle optnall fuen, &. apperitus,& ubi appetitus,ill,c &: lmagO~o,urpce
per
ûmilicer habemus.iddl: medIUm appctitoimaginalione fcnfun.t omllino fequcnt~.
ntus.ln ImaginatioQë autem i~qut
lIcc timcmus,nec percurbamur;[cd fieut nupcr J fic & tUne; <]uomodo ergo dicit ucrmtS fenfum qUidem haberc,lmagl_
IilPi babcm4SJnihil ip1mutati.
nation cm autem nQ habere< V cl forte ctlam UCrmes habtnt
lo.Gram.[upcr anima.
O . iij
&.
�Itlugi1ao"~m,red
T
E R 'T
l. V
·s
con fu ral'n ,&: txitetn : &. eo q, dl exilis, no pet[uadèntur,fidem nonhabent.lrrationalia ergo fid(~'
non operatur . non funt aurem uera,& qua: hic,&: qUCE,iI1iG nô habent. Sed &. ad hoc quoC)3 dubium mouc~s
, ~ol1a
'
fU1mqua: iIlic quidcm,cp ubi fenfus,omnino &. imaginatio: modo oRcndetur irrationalia no prrfuadcri'.'Arqul Uldcmus
qua: hic autem,cp no ubi fenfus,iam & imaginatio.eR enim [erpetem adiurationis parenté feipfum in igne) in~cer.
Rur
cllilJs. & confufa. Eft aliud quoq; fiufmodl dubium oper~,
fus leo cicur,&: mâr~etls,ficu
parc~ls
u:narorl, & eq.u~
precium mOUfre. Ello ul'rmes no habere imaginationem: domiroti.Ad ha:cam dlclmus, cp fcrpes no perruadetur.fe
eur & mufcas , &. formicas dici! no habcl'c imaginationem< a facramctorum necefsitate uel inuirus ducirur.Nec leo,~c
In hoc enim rallirur. habent cn:m &. form iq imaginationê, equuS;lleC quodcunq; mafue~cit,
periuad~t:f
alTuef~,r
•.
lit dedarat , cp fcia nt fuas cau,ernulas,quas fubeunt. Atq~i
No eft autem idem perfuadw,&. alTue6w. AlTcnfus cmm
&. apes habét imaginationfm.fciullt enim fuos alueos,& 1I1 dt gcnus cômune perfuaftonis , & alTucfaétionis. fed a/Tuc:
ijs melli6cant. Si ergo operatio ipfa dici! ea habere imagina faétio quidem fitquadâ animali inclin3tione: Pcrfuaflo au,
tionem:quomodo dicit ipfc ea imaginationem 110n h~ber<
tfm fit cognitione. Q. ua: aurcm manfueCcunr,non pel'fua;,
Ha:c cR dubitatio, ad quam dicemus elfe dupllccm Imagl, dcntur ,fed alTudlunt, co cp alTentiuntur. ~crfadel
cnlm,
narionem:Hanc quidem Hcordatiuam:,lIam uero gUCE do; ut diétum eR,fit pet ratiolê:~
eR ratlonalls amma' .A/T~e,
ceri poteR,per quam docemur: quam Plitacus quoq; hfi, . fcerc aut(m non cft folum.r.ariol1atis anima:, Ccd &. i rat~o;
bet:Per cam enim humanû [ermoné docetur. Quam ergo nalis.Et in his cR conrempl;uio. De (0 autcm,quod cft 111·
imaginationfm ab his animalibus aufcn Arifioteles< &. dit telligae ,quoniam aliud eit ,quam fenti~
, e ,~jétum
dt iam ~u
co,cp no rccordatiuam, fed cam qua: dOCffl poteil:. Hoc efi pcrius,cp eius,quod dl inre.1ligerc,nomll1c IIld\ffereor,cr.u n ,
tmium difcrimcn. 'Q Jartfi di[crimen dl,quod a modo co. tut.nunc aUCfm intclligue dicitimaginarjoncm,&. ed1:;m a
gnirionls procedit • Senfus enim citca l'es , qua' funt,opera. lioncm. Vnde &. ipfuOl in ha'c. diuidir)& ait quod rl~ pnn: a .
tUt .Imagi nario uero etia circa ea,qua: non fune. &. proptet; imaginarionc,qua: proptic diçitur , &. 110n cx mcraphora JO
(a accidic quidfm fmfui fecundii naturam habellli fcmper fcnfibus,&. dc cxiRjmarione diximus.
rITe uerum: imaginationi autcm aliquando ralli, finguntur
Si uti'J efi imaginar-i'o;fecundt1 quam dixim US)
cnim & qu a: non fUIlt,perinde .ac li cITent, &. ha'c dl: quar.ui(u
a/ïquod nobjs fieri)uel non: fi guid fecqndu,
ta differemia,Quinra cfi: differetia,qua: dubitationi ueluti fc
translationem
dicimus : una dt horu potcntia hal
opponit. Hanc enim dub talionem quifpiam forralTe moue
rit,Cll ldem cfi: fcnfus, &. imaginatio: quonia exilem fenfum, bitus ) fccundum qucm iudicamus) & ueraccs (Ut'
&. qui in alia no cadit,imaginationem uocamus. Cum itéiC}J Jlms,ueJ falhmur: H~c
ftint fenfus) opinio) intel; i
quifpiam aliqu em procul uidet,dicit, uel imagi1lor , uel hoc leél:os/cientia.
. ,
. '
prorul afpicio. V nde fi ipfum non uideant ,qui aftanr,ei di,
Quoniam fuperius dixit,il1'liobis elTe imaginari quicqUid
CUI t: imaginaris amice:pro eo,cp cfi exiliœr aCpicis. Vides uolumus: idC)3 in fpolltanea imaginatione quadra bat: d1 aU'
(tgo, guomodo exil s fcnfus imaginatio di~tur:
Ad hanc lem &. imaginario,quœ nobis Rt inuitis:ex \lins autem a{fu,
crgo dubitarioné ueluti <?~curi[
AriLtoteles 1I~ qu~nta
dlffe. mitur)id cR cx fenCthbus: &. tl0 (olum efi: fpolllallca,qua lll
rencia & dicir.No quoniam (l'ilis fwfus Imaglnauo ex con·· merito dil'it ex ttanslationc,quon iam ex i:js,qu:r fum,lTanf,
fueEUdine dicitur, idem cITe exiftimandum cft imagi/latio, fer! fi'gmenrum cius,quod non ~ft, ex equo,u'el bi gralÏa, &.
nem,&. fenfum • Si cnim.ide/ll elTet,non folum exil.s fenfus tauro h'ppocentaurum:û ergo eR imaginatio, qu~
nob's fic
deberet dici imaginatio,Ced &. exaétus. Nunc autem ncrno inuitis:non crgo,quodüolo,imaginor : fcd u'na quadam iu,
dicir el'aétum Cenfum imaginationem. no eft ergo idem Cen clicatiua facultate falfum,ur falfum,imaginot,& uera,ulue.
fus &. imaginatio. Sexra delOceps, &. ultima d fferentia: Si ra.Hac cnim tationc diCccrnitut falfum a ueritate: & opil1io
dauas oculis aliqucm accipiamus, hic colores quidem non (tiam &. Ccn[us Ctc diCcernit falfu·m a.uetitate, q,. cog norc;:ll ,
vider. Quomodo enim porcfr uidere dauas oculis'.' &. ramé q.> res funt.Tales autem [unt fenfus opinio,imdleCtus,fcie n
imaglnarur colores.Si ergo non coopcramur, lion eft idem lia.fed dicer quilpiam, quomodo dixit fuperius imdlrétum
fcnfus,&.imaginatio. Reéte autem a~ep
it Ariftotclcs ali ., fcmper elTc uerum:nunc autem dicit, eurn etla01 quandoq3
'luem,qui oculos claunt:&. non acccpir cœcum.Si m im c~
fa1li<ait cnim fccundum guem iudicamus, Ît ueri fumus,ueI
euro fuppoCuilTet,fortalTe & czeos a natiuitate imellexilTet: fallimur:ur fcientia,& intelléétus , &. cum tjs,gua: aliqu~,·
qui quidem oronino de colotibus no imaginanrur: eo quod do falluntur,cnumerauit intelleétum,& fciemiam . Ec d CIipfos typos non habeam. fex fum (rgo differemia:: a Com- mus,cp non omnibus qu~
diéta funt,conueni l uerum, &. fa t
nis:a rccenter natis infantibus:a ucrmibus:&. mufcis: &. for fum: Ced his quide.n uetum Ut imeUeétui, &. fciemi ;r (ha' c
micis:a modo cognirionis:a dubitatione;a claudéribus ocu- enim ucrum iudicam) His uero U[run C{;, &. uc\'ÏJ, &. falfum,
10s.Et in his primo caput adimpletur.Secundum caput eft, utopinioni & fenfui.Aliam quoC)3 differentiam alTequi pof,
in quo difccrnit imaginationê ab omnibus facultatibus ani, fumus intclleétus,& fmfus. primü quidcm h anc :Nam,qu~
ma: radonalis. Earum cnim alia: quidem funt Ccmper ucrf. operatur [en rus , opera) & imelleétus ,etiam (enfu mcliu,s,
lit imclleétus,& fciêtia:alia: uero aliquando guidê uetœ,ali; nccp cnim abrurdum cxifrimes,ut inteUel'l:us quandoC)3 ~lr;
'luando uero falCa:,ut cogitatio,&. Opillio + Imagi~lto
ergo ca parriculariauerfetur ,circa ca alllem, 'luI? operatur 10'
a fempcr ueris qui dé diffm,quatenus ipfa)aliquando ctiam tclleétus/enfus nooperatur. Nempc fubftantiam uidelll
fallirur:illa: jlUtem Cum ucra:. Ab tjs aurcm qua: aliquando Jlouit inteUcétuslfed fw[us fubftamiam non alTcqultur. (~'
C]uidé ~crCE
fum,aliquando uero f~lumr)
d,ffcrt:quatcnus qll1do aUfem , cp [en fus propriam opc:racionem non no UiC•
il/CE qUI dé rune in rationalibus animalibus hCEC uero no folli lntelleétus autcm nouit & propriam,& alioru. Imdkéèus
'n rac,onalibus ,fed in irrationalibus,Et IlI;qcnarn cIal ii fiet, 'luidem circa uniucr(ale opcralUr, & habcl imus Cen{lle:fel1
dicet quifpia,cp & cogitatio,&. opinio n6 funt in irrafÎonali, fus ;l.Ulcm circa particulacl3 ,&. eft,uidelicet,extra.
bus anim~{
I ~us
' ~lnc
deinccps neétumur fyllogifmi)cp opi
Qgod iraCj3 non eft fcnfus imilginatio,cx his dl:
nia n6 d'bn lrraponallbus. & cft hic primus fyllogifmus in
fecunda Rgur~
Il CXUS .<:l-Uf habcnt opil1ionê,habcl1t &: fidi: • . manlfeftu. fenfus cnim ucl cfi facu!rJs ue! operaI
itrationaIi;l al1lmaha ~ ha,?cnc 6dcm.J rt,wonalla ergo ani . tio:ut uifus &. uifio. Apparet aut aliq uid &. fi nell
Vl1~C
autê fic apertü,cp irratio- trum corum adfir ut qure uidentur in {~mnis.
malia non habentopl1~.
nalia non crcdunt <DClOde ncébtur 'il1ius tali" fyllogifmus.
Hic cfi primli difc~ml1
fwfus & imaginationis. Uiuid!'
aUlé pcrfuademut,ipfa aûr (cnfum in id,quod cfi: potêtia,&.id,C]uod eR aétu:&. dl~
Irrationalia no perfuadentur. Q~a:
cau ra tft pltrfuafio:8< cir imaginationê non clTe,idem ,quod fenfus potentia, n~CV
funt qua: crcdunt. Fidej.nf~bua
finis pcrfualionis efr fides .Efr hiC ergo fyllogifmus,ut rC! quod aétu f~nus.PotCI1[\3
qwdê,qaonia in fomnis manlf"
f~ma,
in prima,figura. IrraùonaUa no pcrfuadcmur!,QlJa; fic agimus:tullc aurê fcn[us efi potentia..& nô agit. fcd pc,»
en
adu ..
�D 'E
A
1 M
N
dicit differcntiamt;' Hoc enim inter {(
aélu, 9uoniam nunqua m imaginarernur in fomnis. nunc propterea (:l'pC corumextrenlltalCS primoru m c:rdem Cunt
auternlmaginam ur , quoniam [unt potentia in fomnis &:
nuod fcnfu; [e.
non aétu. Quare non dèidem ima~nto
t > ' ...
S"Iltaque ofi:cnfum
rund um a~ml}. .Cl
l'ft non erre ëandem
cum fen[u potentia, neqJ cum [enfu qui aCcu cfi: differt el'.
)
go fenCus ab imagi natione.
Dcinde Cenfus quidem femper adeft non au/.
'
l'el111maginatio .
Îs.
gination
S ~ic dl f ecu nd~ diff'erentia [en [us, &: in:
animal
geret
Idem ,ornmbus contm
aét~
aUt~rn
us meffc Irnaginationem . uidetur autem non
Ut forrnicée) ud api) ud uermi.
lib
HIC cH tercla differemia. Qgidam autem exiflimarunt
q, quoniam fenCum diuifit in id, qUQd (fi potentla &: id'
,qui aCcu dl: ,'hic di:
~ [cn:~
im agin a:io~em
e~ , aétu,
~uo
erntt,t:iIC.n.hab et eoro dl[crwo: SI Idem efIetima ginado
[enCus:oporteret quicquid habet aCcu [ell[um ,imagi ~
~Ud
quoCJ3 habere: quod quidcm non uidctur .lmagi.
a~onem
"
'1 la b cre dlClmus
, qua: l'am h abem articula .
l1atlon cm l'mm
tarn,&: perfeétam ,ut pofslnt aliquid edam di[ccre. Vermis
,fcd cxilcm
aUtem,&: formica , etfi habent imagn~toe
non ha,
ha:c
crgo
Si
'
:
l
u
~
t
r
a
n
i
&:
,
ean:t ha,bem
~amcn
I,magmatlonem,n on cfi Idem ,UldellCct, fen fus, &: ima
~nt
Q!lidem autem dixerum cum reéte dixi(fe: Si au
g~l1ato.
[mfus idé
im~gnato&:
enim ~otefi
oten~ia
:~étu,idemp
f,cnfu ct1lm allquan do Imaginatlo fufclplt.
~,a
. Demde hi quidem funt ueri.plures autem fiunt
ilbagmationes falff •
~uartm
~c
di~
i t,d i fercntiam
fenfus &irnagi nationis .
exaéte circa (enfile
em?c nec ~tcImus}qando
fed maO'is quall
homo:
n0bIs'
r
UIdetu
.boc
l'uuns
aperte fentimus)cunc ud [alfa uef'u~ra.
~10n
30'
IC eft quima differemia.
Et quod prius dicebamus apparent uua ueI
)
oculos c1audentibus •'
H'
li autcltl dicunt cum
I,e efi fexta differemia. Nonnul
'
,
' ,
a fenfu , qUi dt potemia , difcernerc.
agltone~
dauas quifpiam oculis colores
dl ~crln,9'
ho,~
irn a~tem
fi aglnacur ,SI COIm,lnterlm dum daudum ur oculi dl: ui_
aper.
,us potenti3 ,imagin atur autcm:& rurfus, pofiqua~
li fUIlt oculi, imagina tur:non eft idem imagil1atio, fcilicer
&: fenfus qui dl: potemia . Proptcr ea autcm dixit Q uod
i us lucerna rum quoCJ3 me
fupc~
Pr , iu~ diccbam us, quol~iam
ntlnlt fempcr prz oculls manent lum , quz 'luidem &: funt
uidemu r:& non fenOles, quoniam abcfi fen
Cenfiles,ut qu~
tio, quoniam cas clauûs oculis uidemu s: &:
imagina
flle:&:
non imagina tio,quon iam fenfih frequens idlJs funt lucer,
na:. Vbi autem adcfiid us,imag ioatio non operatu r. Si cr,
go quando ipfa lucerna non di: fenCus,di: imaginationi", &.
efi feo[us ,nOI1 dt irnaginationis: non crgo idc:m
~uando
Illlaginatio &: fen[us •
U eIIelm
13ft
{cmper uera {unt erit
• Atqui neC} eorum, qtl~
Efl: enim imagnt~
étm.
intclIe
u~ fCientia , ue!
an opinio.
uiderej
ergo
falfa. Refiat
etla~
it imagina tionent
quo difce~n
dl: Cecundu,!! c~put,in
ab ~Ie
t' Intelleé tu, &: fClcntla. Nunc OIutcm IlltClledum cogita;
eius cxpolltio ,
audiend um. Vide: autcm q~omd
'luod fem
enim,
eo
fuit,ex
ntu,appo
argumc:
uam
pern,tanq
d ertUtus fir intellcéèus,&: fciicia, imagina tio ;,iutcm allqua
difcern umur. Rd1:at ergo uidcrc, an nt opinio.
o latur~
~oncr
com~n
habenc ~ cp
eum prlmlS poaerlorum , Ut Ilullum fit uacuum . Extremi J
rationis opinio • Irrarionalis ueTO prima efi ima;
t~s a~lem
gmano .Quarc fum propcm odum ea:d m,Dico autem &:
aliud,q, amb:r,& : opinio,&: imagina tio,circa uerum &: fal
in re CoCÎctatem habêt:& pro,
(um uedàmu r, q.uare &: h~c
H:cc aUtem fic fyllogiftice:
.
~
a
t
n
r
e
f
l
d
~IClt
ptcl'ea ~aum
d lfccrnlt:lmagmat·o ue! omlllbu s Inefi irration allbus fecü,
dum ea,qua: iam pridem dixit Arifioteles dum omnibu s ir'
inCera:,
iolem
rationalibus obfcura m ,&: exilem imag~t
Ar,ifi:otcles non in quoUis irratio.
, lun~
uel,no1ispr~t
P?l1It l,magmatlOnem. Si ergo irtlaginatio uel
!lah exaCc~m
Incfi all'lulbus Irratlonallbus ,uel omnibu s: Opinio aUlem
&: opi.
efi: ergo idem i~agnto,
irat~onl:
ine~
n~li
mo. Efi lt1 terna ligura conncxl o. Sed oplt1ioncm quidem
fe'luitur lides. Hocquo qJ dldiffer emia ab imagina tione
& demonf iratio ulJ1ius propoÎttionis [yllogi[ mi, qu:r dicit:
Cl> opinio nu IIi ineH irrationali, Vbi enim oplnio: & perfua,
fio,&: !ides,&: perfuafum e(fe. non cnim contingit opinan;
rem aliquem ijs,quz opinatu r,non crcderc. Vbl autem per
fuafio, &: 6des, ratio. Ratio autem \1on inea in irratiollali,
bus, nonltrg o in irrationallbus opinio.P erfuafio autem eft
opcratio eius,quo d perfuadet, ad id quod perCuadetur . Fi.
des autem dl: efretius , ~ ,cognitio cius,quo d perfiladerur.
PerfuafiJm auteJ\1 dfe eXllIs,&: imbecil1a cognmo &: uia ad
ha:c confi r:nal3 -fi
opinion em. Opinio autcm, qu~pofi:
men tis concept io. NulL autem brutol'u m lI1ea6J es. Du=
b itarullt de e'luo, quomod o timet Ragellum &: cquorum
&: diximus,cp n0'1
nonne per(uafion~
domitori fubijclr~
p er perfuaû oncm, fcd pcr quanda m affuefa dlonem.Q UQ
l'liam fempet uerberari con[ueuerat ,ex co &. affentitu l'.DI'
xim us enim affen[um effe commu ne genus per fuafioll is,&
afIu cfaétionis. Rurfus autem dubitatu m dl: , &: quolllod o
fapens adiurationi parct,fi pcrfua{\ollcm non habem ;rra,
autem,C}1 ne fic 'lu idem pcr(uadetur,non
imus
a~Dix
tional
enim fermone m audit, fcd uocem. In ignem autem fece dl t
iuuiura ndo adaétus , quoniam a qUlbufd am :rmonlb us
eonrend itur,qui iufiuran dum pertimefcuOl.Et Ut fcmel di.
cam. quod pc:rfuadetur,pcrCuaGonc tran fm uratUl'. Pcrua~
aurcm rranfmUtarl cft cognitlo nis. Cognitlo cnim
~onc,
110n Ccmpcr codem modo fc habcc. Qui aurcm
clrca 1~lem
affucUlt, [cmp,c r codem modo Cc habec circa idem. Equus
elJlm fempel' tlmct Ragdlu m. Cognirionis crgo non cfl: affucfaCcio,neq'j idem, quod perfual io. Quod autem cogni.
tlO non fcmper cod cm modo fe hab et circa idem, c1arum
c,fr. Arallea m enim pl'opcerea nOI1 dicimus ex pr:rmed ita,
pr:rcede nte conCultatione , &: cognitio ne tclam
tlone) fe~
facere,qUla femper eodem modo facir. Simlliter &. apes fa.
SI enim ex pra:cedc me e(fet confultatione,hoc ip[um
lJ~m.
alIter, &: aliter faceret.
PréetercJ omnem quidem opinionem confequi
turfides! fidem :turem perfuafum dre: Perfuafiol
,n,em autem ratio.nonnullis autem brutis imagina
tIo quidem ineft ) ratio non.
aliud <lrgu;
qu ide m,i~ducer
. Uld~tur
lIlud ,P~:rtea
mentum ,cp Imagillatlo dlfferat ab oplOlone:non efr autem:
fed cfi: confirmatio primi argume mi.ct in his praxis Del gra
lia impleru r:praxis Dei graua [eptlma .
Manifefl:um igirur ) SI' neqi opinio cum (cn{u)
) ne<]3 cônexio opihionis CC (en{~s)
neq3 'p~r (cn~u
Ê
fuent Imagmano. Per ha:c autcl11 eft e ial1ll1l.1l1Ife
, fi emm opinio et ucra et ('lira. Sed opinioné fill,mS ' non efl:a!ia quœdam opinio, (ed il,~S
cfl:,
fequitur fides • Non côtingit cnim ea alil CUlUS efl: ex [enfus . DicQ autem ex albl OplnlOne,
~UdCt
. N,uIli au
nô uiderur cre~
teue bPmari,q u~bs
enim ex opi
imagl1r~.N,?n
• et, fenfu c~nexio){t
o
i
t
m
g
a
~
I
l
~
I
t
l
u
,
m
fed
:
mefl: fides
bl
~ i e ~Utorum
.
ueroal
qUIdcm boni [cnfu
Idem Imagma no,quod opi monC
tlio E ~t oftendc rc,q, non dt
pcrius ceft opo=r:rprecium dubitar c,quom odo, cum hoc fUJ
potTu; endcm h~e ctiam rurfus ofèendit • &. num dicere:
us, 'l' quomam mago.un inter Cc habêt Cocictatcm ~
Q!tollla m pn prrecc'dcnll il ab opinione &: fen[u imagi,
natione m d' fn eUlt &: feQrfurn :aduer[us utrunClJ eorum Ill.
fiititt nUlle uult ortelldcrc /Jon elIe imagillationemfcnful
�opinionê Gmut &. fcnfum
nec opinionem per fcnfum,Hzc enim tria uulr Arifio.oaé
dere non dfe imaginationcm.Ofienditautimaginacionem'
\'lihil horum elfe per unam rationem.Ne quis aile exifiimec J
hrec tria dfe inter fe eadem,habent.n.inter fe diffrremia. Si
fnim dixero,imaginationem non dfe opinionem, l1mul &:
fenfum dico npn elfe ex opiniane &: Cenfu connexionê,ima
ginationê,ur eius materijs.Si aüt dixero, opinionê et!e ima~ i nacioê
cil fenfu:utraq; effediua accipio imagntol
i s.u~
fi duo fim mediei fanitatis dfediui.Quare hoc primum qUI
dem diclt.•non dTe imaginationis dfedricê opinioné,& fen
fum fimu1.Si aüc dixero,nô elfe imaginationê ,opinionê per
fel1fum,hoc dieo,non dIe imaginationis effe-étilla caufam
opiniollë:quz dfediua ca facie imaginatiooê per inarumê
tariam câm fenfus:ut fit opinio quidé effediua ca imaginacionis:fcnfus aût inarumêtaria.ut medicus phlebotomo.i.
fcalpello quo uena fcinditur ,fanitatem facere dimur. Si cr
go dixerd non elfe imaginationê opinioné,hoc dico,non ef
fe opin~ê
effed:ua cam imaginatiollis per inll:rumenta.·
ria cam fenfus.Sed nectl efi cônexio opillionis &: fen[us ima
fen~us.Sict
ginatio.i,matcrialis ca imagi ~ati?9,Opno&:
.nmateri~
muHi ca conncxlo UI\1l &: mellls:Gc &: Imagilla
eionis materia cfi connexio opinionis,&: fenfus.Non eA: aut.
conllcxio: quonia non utiC}J femata opinio ,&: [en fus fa cie
imaginationé,fed comixta.!n duobus aût primis membris
&: opinio &: fenfus feruabatur,&: quando eranC urraC}J effe . .
diua,&: quando erat unum quidé effediuÎl,a1ceru uero in . .
1lrumentariu.lmaginatio ergo nccp eA: opinio &: fenfus fi,
mul,ut (i\lt a01bo effediua;nc'iJ opinio pcr fenfum, Ut hoc
quidé ftt tffediuil,iUud uero infhumentariii.Sed nec cone
"10 OPll1iOllis,&: (enfus,ut (int ambo materialia.Quod ni .
hit horum cA: imagnto~
oftendlt ArlCtoccl s per una hu.
iulinodi rat i olem.~pin,qutcû
fenfu pugllat.nulla res
aut ex duobus inter fc pugnamibus ,.&..n pugna opcrantibua-confiCtit .Non conÎlHlt crgo imaginatio Cl' opinionc,et
fenfu.Quod auté pugnat opinio &: fenfus,hinc c1arum efi.
(en fus rem il in aqua confraélil uide! • Opinio aût in w ipfo
infiantl il1il faluil elfe credidit.Opinio ergo pugnat cil [en.
fu.Rurfus,folé qu;dê uifus unius pedis uider.&: in codé in(l:a
li oftendir opinio elfe tota terra muitis partibus maioré.
Nih Il aoe ex pugnantibus in eodem inltanti conftfliè. Nec
Imaginario ergo côponirur ex opinione, & fenfu Si.n.circa
idii opinio qui dé ucra efi: [en fus aût fallicur: ex ijs aüt imagt
Ilatio conÎlftit:erit crgo circa idé &: uera,&: falfa:quod qui,
dem cft abCurdÜ.Sed dicit quifpia:nûquid elfi opinio ftc fo ...
lé.exifijmat per fe operads,fed tamen quando fenfui conne
xa fuerit,cu eo comutatur ,&: fallitun'fenfus.n.habct domi
naticnê,6quidê circa fenfilia ilIi [cmper {Unt confœderati.
&. iurciurando aftridi, Quando.n,inuema fuerie opinio co
feofu conCentirc,&: lion amplius pugnat,uno.f.cx pugnanti
bus corrupto,non eft abfurdü aliquld ex ipÎls coponi • Ad
h c ergo dicimus,q. opinio quatuor modis corrùpitur: ucl
opinante corrupto,ut moriente homine:ue\ re opinablli mu
tata,ur (j nunc opinor Socrate federc, &: furgat Socrates,
COrrupla ea.r.'l' ipf< [edeat,opinio,ur uera. V cl ergo opillâ.
(C cor~Upt
, uel
re opinabili mucata,corrüpicur uel'a OplntO.
Cormpitur aut opinio êt fubfequemc obliuione,ud contra,
ri oplnl.?ne prima dcQcienu:.Niic ailt l,ihil horum quatuor
cMecutO cA:.n ecv.n.ho opinatus IIltcriit:neqi opillabile mutaro e( è.S~Inma{it,U
eA:,terra multis partibus malor.ne
<1; obllulo II1cesÎlt.QuandO,I1.uuh afironolnla cogit te [0 "
lé terra maioré dICcrc.NcCU COntraria optn io prlmâ deiccit.
SI crgo manét quatuor rcgul,q~
M annr.n.eadé cc ~gës:
opinionê non corrapum:manÛt ergo,&: nihil ex pugnami,
bus corrupitur:E{è h~c
ergo ratio Anft.Ofèendit,ai'it ima ..
gtnarione ex opinione & fen~u
1':'011 c~mponi,'l
nilul cx pu
gnamibu8 côponacur:pugnat . a~r Opl11l0 & fcnfus:nô com
ponitur ergo imaginatio ex ~ploe&:
[ellru,Et h:rc quidé
!tA: ratio Anfio.Polfutnus am & allas tres r<lIlCS extra alfeArift9c~s
fcnt~piâ
tUCIl~\r.
~arü.h:c
ê prima.
'lui )qu~
&. opinionls co"txirln:~
cu
Si im ginatio côponirur ex opinione,:Sc Cenru:oportem i~;.
rarionalia aanimalia non habere imaginationcm:eo q; op~ '
nion em non habenr, ex qua fecondum 110S imag~ntlo
co'
ponitur.Q uod autcm non habcl1f opinionê irrauonaha,'.I!'
pra:cedemibus i5 fui t maJ1! feft um,quando dicebamus op ~ "
11ionem elfe rationalis anim:E parté. I rrationalJa auctm ant'
mam raeionalem non babelll. ergo nec opinioné • H:rc.cfl:
prima ro.Secunda ratio,Opinio,ur res corinet,fi<;..& OpJCI~
tur.Sed [en fus ut plurimil efi uerus,ImaginarÎo aUt a.dm o '
do f:rpe fatlltur,Imagillatio ergo nô côponitur x Opll110 llC
& fenfu.Hzc aÜtoratio falfa efi,ut arbüror. GoI1tlllg lt '~ ' .
aliquid cife in côpotlro,quod no efi in ûmplicibus. (l~ WI O
animaliü corporibus cA: color:uerbi gracia ,ruber, .qUi noti
eraHfl'dcmenris.nol1 efi crgo abfurdü ér imagn
a lo~t'
co'
poni ex fcnfu &: opine,qu~
non fallantur:ip fam aUt fat,
li: eo 'l' fit aliquid in copofico,quod non eA: in fim ph~ , bus.
Quare h~c
rô non ualde neccifaria. Tenia raClo hls a~'
cedit h;ec,Nihil ex ijs,qu:r non fum in nofira pOtcaate,co'poflti'i,efi in nofi"a pote(l:are,Si itaqJ opinio 11011 efi nolha:
poteA:ate.Sed neqJ fenfus in noftl a potcHate cU:neq; .n.fie
ri pôt,Ut fi adflm colores, et {le i lum
i n~cus
aet ,nec {lllr
fa cilia ut 110n uideamus:&:rurfus fiw non po refi,ur qUI ~
bü uid~t
coloré nigrÎl uideat uel fufcii, ucl quid eil: fmodl.
"
.
0
Si c:rgo llmplicia,qua:
funt opinio,&: fenl
s , . 10'~
fu 11t. 111
':
T
Rra potefèate:Nec ago imaginatio,quf ex biS copon!tU \0
nofira efi porefiate.Alqui imaginario cfi in nofha potcfia
te. effingl> coim hominem.) qui uertice cœlum attingar, ~
hircoceruum,Si ergo imaginatio eA: in nofira poreA:ate: n~
crgo componitur ex opinione,&: fmfu,N ihil.n.eorum quœ
fune in nofira pt ~ ite, co ponitur
ex ijs,qua: in noRra potcfia.
te noo funt,H:rc cA: &: tenia ratio,Nos 2iir ofiend:mus , '1'
neq
~ opinionis,&: feofus comixtio ('.fi: imaginatio.si. n, dlet
horû comixtio,oporteret duorii mcdio cognofcerc imag lOil
tionê.& qm opinio quidé folé cétii fcp tuagima ~libus
céller
fil maiprë dicit:renfu9 aût l'Olë unius pec.1is Ilouit:d cberet ima
ginatio,ut qua: fit horû utrorîaq:; c"trem orum media,c gn,t
tjonê effugcre,&: dJcnc [olé ce mû parcibu's eé terra maioré.
At qLii hoc non dicit.Non eA: ergo imagina·cio cômixtio opi
lJuidem in his. Viderur aÛt AriRotC
nionis &: [wCus.Et h~c
les aduerfus Platonê h~c
dicerc,q> imaginado no dl: t:x co
f11 ixtione opinionis,&: fenfus. Videcur.n. Pla~o
il1 sophi~a
dicere,imaginationé dfe ex opinione & (mru. Sed ~unqUl
hoc non dlcit Plaeo';fed
imagillatio media ~ IIIter Opl
J1ioné &: fenfum;folêt aût tnedi~
ab extremis dlCI fierl: pro
ptere; hoc fic dixit. Nam &: Tima:o aiam dici! ex indju~.
bili fubfiamia fieri,&: diuiÎlbili.Atqui indu
i fibl
i ~ ~or:
mer:
fcetur:fed quia inter ha:c media e~ aia,,ppterca dlClt ~a.e
e
tx his cÔpoGta. Vel dic,q, nec dicit ea,qua: efi proJ~,I(t1a
glOationê,nêpe faculrarc,fed falfa uifa,qu:r ucra rife Ulde~'
tur,ilIie dicit uifa.Hic efi.n,euemus fermonis, qui i\1 SO . p~l'
fia habelUr.Çum diceret Socrates foph'fèz , Es prrefi'gla '
tor:uerfaris.n.circa id,quod no'n cfi:rcfpondens fophifia cff
cit:Sedidü ~e crgo,elè,id quod no e{t,ûquidê circa iIlud uer
u(rfatur ,& illud dl ...
for.Q,..uicquid.n.eA:,circa quod q~is
Si ergo uerfor circa id,quod non efi. cft ergo id quod non',
cft, H:rc eum dixilfet [ophifia, Socrates refpollèllr, qU?~
multis modis cfi non ens ,feu id,quod non efi: V cl indl(lbl
le quod non ullo modo ncc ulla eft ratJollc:ucl quod {eCU IT
"
dum
diuerûtarem. Sc alteritatem , uc1 quod cA: rubfian tt a'
maius , quod Cuper ub{tantiale dicilur, uel <'Iuod cfi (~ 1
fralltia detcrius, quod dlcitur particcps fubfiantia:. D1c'i.
tur ailr &: 11011 ens feu quod no efi,quod falfum efi, Et 010.,
tas iIIic falÎt diffcretias dicens,diclt & una fpém fali
. qu~
el
circa ta,qua! apparët uera,ut in ~eo
frado,quod qUldcDf
falfum dixit imaginationê ab oplnlone &: fwfu,qu:r dl. ho..:.
rum media.Nam &: opinio &: fcnfus cfi ucrus: ut plurO1~
aüt (cnfus.H~
pro Platone.pôt aÜt dici Arifiote.reprch e
exilë,& obfcu rul1l
d iS Platonê qui ha:c dicit,cu ipCe d l ~eris
fcnfum ,im;ginationê:&: opinionê a fenfu &: imag
i natiol1~
dl/lcr{c; dlças>eo 'i' ha:c pr~cdnt
opil}ionê. Ha:c cr~o
c~ ~
.. . . dlCa5
)
",-
ea
claï.
'lm
�D '-,E
A N
1 M ·A.
83
funt ualdc rcmot3 :Ea aut uaIde remot:t api nia ah imagina
ucro ra'
tionc.ûquidê ha:c quidcm irr3rionalis efr al1im~;I
ticnalis. Sen[us ucro non multum difrat ab ima2"Ïnatione.
Sunt.n.unius anima:,dico aiit,irranonalis:c ur ergo dicic, in
cémunione habeâr';Dic ad hoc, cp hoc mniro (e
Ç}bus h~c
cit.Quoniâ.n.fuperius d4bltabalUr,cur cil ,ppofuiLTet irra.
a rationa! ibus diÎcernere,llullC irrationalé a feipfa
tionale~
dlfcumt. Vt ergo oftenda! bon â erre,qua: Cuperius rada é
: &
nioe~m
difcrelionem,propterea dicithorii inter fe cômu
, cur
caput.Teniü:.fr caput,in quo qu~rit
!10C e~ fe . cun.d~
am capite qua: rit)cur ip[a no,
o dlCltur.ln qua~t
l~ àgl/1a.
a primo,& dicemus, Ç.'j"d
s
u
m
~
C
n
l
.
r
f
e
data
e
.
c
l
~
o
hls .ab
cfr Im=lglnatlo.Scd antea ahquid priue pra:fum amus, quod
nobls ad definitioné conferat ,Scire ergo oponet , 'l> Ocut in
Îj!?,qua: fum,hoc quidcm Colum mouet:illud uera folr; mo .
uetur,alia aiit mouët, &: mouencur:llc cfr êt il1lJobis . Sol5
.n.moucns cfr [cnfile qaod mouet et moucrur,fenfus.moue
tur.n.a fenfili;mouet autimag inationem. Quod alltem fo,
lum mouecur in irrationaltbus ,imaginatio : in nobis aUlé a
fenfu mota mouet opillionê.His prius arrumptis fcire opor
tec,imaginatiooê dIe facuhaté (ufceptr;cem per mediû fen .. Gfen/1ltum form arum.&: h~c efr defin itio imaginarionis.
fum
AtqUi apparent &. falfa d~ quibus rimui ueram Stalim aot adue.rfus eam ex ipfo llmine dubium mouen!:cp
habetexi!hmationé.ut apparet quidem fol unius hac rarione imaginacio nihi! d.ffet[ a coi [cnfu. Nam &: cois,
pedis:creditur autem eire maior terra habitabili.
fenfus eft facultas fufeepriua [enfllium formara per medifl
conne,
erre.ex
tioné
imagina
dicunt
ÇJ
cos
rguit
. liicrcda
fenfum.si quis aue Jical hanc de6nitioné côi [enfui non co lClone opinionis &: fenCus.A it.n.O ira crret:quomam Cenfus uenirc:J pfe.n,abfcp medio nouit differcnciâ alhi &: dulcis
unius pedis uidet: opinio auu:m cum terra multis par fimul fenûbus opcrans,&: no per media feo[um': Diemu~
~Ole1
erre putat:eueniet imaginationê ueru et falrum illi conrra,q> ér fi llmul fenl1bus operatur, fed tamé nOI1 ea
maioré
tl?US
dlcere:qêf cfr abCurdo.ExiClimarionê aut uocauit opinioné. citra mcdili apprchedit;fed a uifu quidé albi typü fufci piês,
tia. Quare
Euenit ergo, ut ue! fuam ueram opinioné , quâ a guRu aut typu dulcis,&: iudicans dicit differen
cp imagin'l
aur,
s
.Dicimu
definitio
s
n
c
C
~
r
p
ci
t
que
conueni
non
cens,ne
obliuif
feruata,nô
h~bcat)mi[er
interme ..
[ellfum
oêm
per
tio quidê efr Cufcepriua formaru
aha per[uauone tranfmutarus.
inter
felttm
per
fw[us
aut
s
i
o
C
:
i
t
a
l
!
l
~ i c incipit cnutnerare,quot modis'potefrquis amittere diu,&:-c~rt
cA:
Hcre
.
r
[ufccpto
formarû
cft
fenfùm
l"é
pafticula
mediil
dixi
OPll1lonem.Sunt aot quatuor,quos nos inlcotéplacione
roll!
cfr
ha:c
:
tionis.&
&: imagiIl3
ûiit re feruaca,utoiidat,op;nionc,&: Cen(um ope itaqJ differelltia côis fcnfus
~s.Di)(t
ha:c dcfln:tio, &: per intermedii'i Cen,
eft
uera
aot
d
tio.Quo
feru\,e
feruato,c
ruatê,&:
dicere,fe
at
oporteb
t
E
.
i
d
~
l
nô
rate
r,cx ea:cis apenu eft.Qui.n. funt a
feruancé ÇJdê,Oc ad opinancé:feruato aüe ad opinabilc: fum imaginatio operatu
~a,Ut
ca:ci,de coloribus nihil penitus imagina ntur. Si,
ira lint,no l",die opinio. n~li.utace
cruata uno ad opcratinê.Sh~
natiuitate furdi,de eoloribus quidnam
qui fun~
,
r
c
l
~
Vel quia habet,neceffe en ci elfe uerâ,& fa(fam. Jmagl~cUr
crgo 7 quod imaginatio fempcr per
cR
u
r
a
J
C
~
Abfurdum hic dicic.Aic.n.q> li 'lui dé habet eandem opi {e~fus
r. V nde & dubicare dlopcr :rp
operacu
s
o
t
d
(
.
r
e
~
1
I
l
poffunt
qua:
m,
niollé & non perijc ex una earum regularu
cffi ngic imagina tio,qU:E
m
a
~
u
q
c
n
o
r
~
t
g
J
md
CIll.Q...
e~
tam perimere.r.f(eundii nos qui ea diemus,ag~lto
& hominê ucrtice ad
ulddrccc
u
rcoceru
nOUlt.;hl
non
fenrus
ponitu r ex ueris fimul,et falûs:quod ea abfurdum:falfo qUI eœlum pertingenté fcnCus quidem no~
nouit &: tamen ima
dem fcnfu (olem uidenre,uera autcm opinione ) qua: illum
non no ..
f~lrUS
qu:r
effingit)
&:
~fiogt.QJare
I~c
• g~n.acio
multis partibus terra maiorem cognoCcit.
fellCu operatur.Ha:c efr dubitatio ad
fine
tlo,&
Imagrna
Ult
Sed [alfa fuit) quando res) qUée incidit) oolil qua dicimus,quod ctia quando cffingit,principium Cumit a
\lioni data dt.
fenCu.Q uOllla.ll.fcor[um1uidit hirco &: feorCum ceruü ac
.
Hic dicit,quod contingic ümulopinionem,&fcnfum fal cep~t
i pia . quf [Unt ümplic i;'& eôpofltu efin~t
~c pri~e
li,A obliuio inciderit,&. fiat ueluti mutatio rei opinabilis.
l nc. effingit ud cœli'i attingentê, [ed prius nouit
fi an~ e~ hO~
ergo ita Coluenda du ..
. Non eftergo unumhorumquidpiam:::necex h?m~nqul
eft ln û~gularibs.H:c
(enrum,,ppu:r id,
medlO
.
di)(ir,{2
.
.
d
e
r
~
(
•
u
J
'
l
o
'
e.Et~l
b~tno
his imaginatio..
cfr Imagl1t?:n~c
Ipfum efr fuCccpriuü fenl1liii formarii,
l t,~ fcl~nus,e.op
'ntcred.N~
ergo,inqu
~on
.putes aot fellfum ,ppterea cC
f~num.Ne
me~1l
p~e
tlChls:hoe é nec ex cônexlone OpllllOI1lS,&: [enfus. &: III hls fcd 10~
odaua.
gracia,
cfr
eo
per ipfum im agi nario ope:
praxis,D
a
I
1
l
~
u
q
,
ctur
êrc,impl
e
~
l
t
n
w
a
m
I
Deo'fau
pralCis,
fe melrorc
s CCIJ[us ci eoducit
dfeétiuu
tlol1ls
i)ima
Imagrna
mouer
hoc
on.n.ut
b
ratur.N
moto,a
hoc
dl
oniam
. Sedqu
nô ca m~
. t id)q~o.nrel'ct:Qua
fenfufieri. ~ed folii ~t ~ru i e~s)u
glnatio quida motus eé 1!ide.c,et nô rin~
ion(,
opin
m
mellore
erre
tlonê
Imagllla
ct
die
fone
.Eade
Ilor
qui dé ,
docct , prlm~
pra:fens quarta co~tepla
, ~a:c
cft opinio.
rro
illconfc
Atqui
i.
opinion
[cruit
ea
uidé
quâdoq
dixerit
Cupcrlus
eum
,
tio &: mwtO • Nam
efr imagina
qUld
,
.
q.uld non elt:nunc dixit quid db&: ,ppter aliud hoc racit ÇJCl Ilem erre mdiorem,ut qu:r fit tationalis anima:, eum ima •
ginatio Ût irrationalis. Quando autcm dico imaginatiollcm
fp~èic
tlUs inltitutu efr ca ,qua: in anima irrational.i ratio~ls
a
dc Imagina,. erre fufccptricem fellûlium formarum: ne putes ci typos
ferullt docerc ."uonia m crgod fuperlUs
~r.e
ta
typi:fcd
primi
.
.
rclur
'
I8.n.ddc
1""'\.
feeund
i:a
"<.:::
simprim
'
fenl1libu
tlon
.n.lmagrnatlo rati~ns
docuit,lIunc docet. ~o
fi ~:lon
[cl"!
i o ~r nê
co aut,q> dldû ê im~gtlac
l p~t.E
[ufc
dlCa .. tü r~nes
pecle pra: fe ferat declarat co quod ca mens pasû~
l
g
~
m
I
~
d
n
~
r
f
.
3
us)
Tlum.cb
colligit
ergo docet,quid êimaginatio. qeindc in qui fumll1termedlll opcrari, operari,fcd Ul~
bur.Pote~a
~ ~
C~lhs.SI1
dubi nationê non [010 per CenCus
Us conucOlanr imaginatio &: Cen[us.Et ut uer,iim,le,
..
Ilmllr
non
,
t
l
p
l
~
u
f
typos
ds
ex
d
,
'r.'
tauerit
oporterc d"!Ccre,qui cornu .. quit,opcrantibus CenObus
,dicc:ns magis
1 qUhplam
:
~
i
f
l
g
o
c
ca
lt.
fufcepcr
C
a'
/1mul
Ccd
tii
illanima
uas
ac
q. OK: longe difrant,opinio &: imaginatio. Efr.n. tcr
~ lab~.nt
co~te".!
,imaginacio,C.Wnul (cuCu opcratu,qid~<}Jn
Opottet di,ere quid comunc habcat qu~
ratlo~CJ?
. l~cét,a
alios carpisŒt in his cotêplatio Dci grati~
ha:c aür.Quid fibi uule hoc uerbil, quod nuc
l~pcru.Pe
dilClt,pcr h:rc';an per ca qua: funt dicenda,ucl per prerita':Si
.n.oftcnflItn efr opinionê &: fenfum,&: no erre in noftra po
efr crgo ex his imaginatio.Oc.n.net, Ut ipfa non
t~a:no
~t ln nofrra porefrate,cur dicit,q. 0 omnino erret imagina ..
cas circa idë uerfari';Opi
ll.O ab opinione &: ~ fenru,opt
nlonem dico et fenfum';No.n.opinio,q, Socrates cfr iufrus:
~ renfus,cp ipfe ê albus,facit imaginationc,Ced oportet opi
nloné &: feorum exilèimare Socraré erre iuftû.&: quâdo am
1,0 circa idë fuerint,non oponct hoc quidé per fe erre, illud
Utro per accidens.ut opinio quidé Socraté rationalê opina_
tur:renfus uero per accidens,ut cxifrimet erre alba,rcd opor
tet Ut &: ipCe rarionalë putet ,&: per Ce.Q!cJare opinio,&: fen ..
fus Û circa idem uerCcmur, &: ambo pet fe, fi omnino fieri
POfTer,faf:erent imagination cm.
Apparere itag3 é opinari,id g, fentit nô p acjdés~
Apparere,pto tO quod efr,imaginari, acccpit,quaû dice
tet.lmaginari ergo fecundil eos qui dicunt elIe ex connexi o
Ile,cfr ex opinionc,&: fenfu,ettcde adiedi1 efrillud:Non R
accidês, ur pcr fe fentiat ipfum fenCus:ut paulo ante diél:li é.
~ca9,quomd
'lo
,h
1..
'
-:;'~/)
..!~
......\;..
�T
E R.
AtiA:o.dicere oA:endemus. Male aot dicit.Non •n. quan do
imaginatio a Ceo/.lbus formas Cufcipir,tunc & operarur; Ccd
ponè[; cdTarunt CenCus,tùcimaginar.io operatur.Eteni ft ft
mul di fen(u operarl'eur,quid a comuni fcnfu diEfcrret ima
ginatio{comunis.n.fcnfus dt,qui fimul cÔ fènlihus parti,
cularibus operatur.Q uaobré imagiflatio pen fenfus ope-r alur.Opomt.n.eii formas a fenfu fufcipere,& {lc operari.
Si iracp fl'nfus non mirerint,no opl'ratur imaginario.Opor,
tet ergo di optrari,poCtli} cellarint fcnfus. Et dubitari meri
to pouecce axis oculis Colé afpicio,& typo ad imaginationë
tranCmitto,et permaneo una alia hora Colé .::otêplans,er ima
ginatio interea operatur ,do axis oeulis folé inrueor: Verum
cnimuero corfplatio,fecundi'i qüa forma mi/.l ad imaginationé,cdfauit.Qyarl' pon fenfum operatur imaginatio, &
confirmatü dt,quod dicit Arino.Er in his I?rimu caput co.
pletur.Scilm en caput,in quo dicie,Ç}d COl' IOter fc habeant
imaginatio & fenfus.Nüc ailt fcirc: oportet,eadé habere fen
mia imaginationé & fen(um:& fimiliter utraej; circa eadent
uerfantur.Sicut.n.habet fenCus & côia,& rPpria fenfilia,&
/.Ic & imaginatio .circa
per fe , & R accidens,ut i~ dil'Hl ~ft:
ca ucrfarur.Et hlEC cft prIma focletas.Secunda eft rOCletas,
q, ficut fenfus (emper Ç}dt: dt uerus circa rPpria fenûlia:mi,
I1US aÎÏt eirca ea ,qu~
Cu nt i2 accidens:& adhuc minus circa
côia:lk &imagiatio,et h~ funt dUf focittates fenfus, & ima
aue duhônes iure moue
ginatiôis.Atcp ha:c Ç}dé Arift.Du~
'ri pollunt,quarn halc dl prima.Quomô nunc dicit Arifto.
imaginationé circa rPpria fenftlia femper elle ueram,cu ipfe
fuperius dixerit,imaginationê 110n elle Cemper uera, [ed ali,
quando ét falliŒt hfC en quidé dubitatio,ad qua di cere poC
fumus efIe duplicê imagnti oI1ê:hacqutdé,-frm~&
til fufcipit,& eft ueluri-receptacu15:illa ucro,~
effinglt,&
ue:
depingit,quod uult.Q uare ergo for':11as (~Clpt,emR
ra eft,& de ca uero en,cp hic dic~ur,
l~ag1tone
fe~R
l'~
uera circa rPpria fenf1lia.Q!JlE am qi.lC~
uult ~fRnr;-c:a
q~faUitur.Q!Jdone,:
non .runt,~figl
fa~htur.
Et
hac rone fuperius diéia urra Cunt,<l' Imagll1atlo fallllur. HfC
cA: prima dubi ratio,& r ius Colutio.Seconda dubitado:Qoo
fuperiu s dixit,circa côia fenmia magis \lern l'fIe (enCum , (jj
circa ea,qulE funt frcndii accidés:nullc aut côtratiii dicit,cp
circa l'a,qua: Cu ne 12 accidens,magis eft uetus, qua cirea c6
muniaŒr hœc dt quidé dubiratio .IVt aÎlt ipm Arjlote1ê~
IJeC feeo,nec cu r~bus
ipl1s pugnantê llatuamus,duhitatiol1é ftc diifoluemus:'l' funt,ut Cuperius ét di du l'ft, dupheia
fu.mia11 accidés:& ind uidua: fUD:t,qua: nulll fenfui penr.
tus funt fubieéia:,fed ex Qs,qua: Cunt in ipfis, accidêlibus in
telligÎÏrur: Vel l'ft per accidês fenme ,quod alti fenfui Cubij,
citur,ut uiCui dulce:EH.I1.per fe gunui [enme. Cu ecgo frt
duplex Cenfile R accidfs,pot & gil hic dicitur, effc: ueru, &
'quod fuperius diêtü d't.Si.n.}? accidés ft'Ame acceperitindi
Lliduas fubnantias ,unu en ,quod fuperius diétu (ft.Magis
.n.ul'rus l'ft fenCus circa coia fenûlia,èb circa indiuiduas fub
fiantias.Quod aüt magi<; uerus l'ft Cenfus circa côia fwfi.
; duas
Cubllarias,liquet ex hoc,<l' magis am
li.a,(j circa indl~
otUr fen(us a CÔlhus (enlilibus.A côibus.n.fubnant[js nihil
omnino pat:tur:a!+ttbllélfltÏa.f1..quarenus-fubftantia,nihil-pa
' t~:-Knrusa
côibus aot fenfilibus patitur,ut iâ onêfum dl.
Dlfg.re~tu
. n. a magna,& c6gregatur a parua magnitudil1e.Sm(~tr
& ab ~Iis
paritur: A quo aot afficitur fenCus,
·hoe magJs c~gnoCIt.Qud
aut magis cognofcit,circa illud
fcnftlia magis uerus dt fenfus,<i
ucrus dt. <?Irca cOla c~o
hac rone ucro dl, quod fupc
circa in dIUlua~fbi18,&
rius dicitur.S Iaae fen~l
per acciis acccperis aliud figniaca
tu cius,quod dl {2 acJ~ens,qu?d
en alio fenfu renfile:ma
gis uerus l'Cl, CV circa c~la
(enfit
. laH~c
aÔt fic onêditur.Q ~
ci quod eCl fcmper uC:l1 l eft rPPlOquu,.cfi uerius eo,quod n6
cft rPpinquü.Séper aOt uera um rPprl::.[cnfilia. Q uod aue
cll alio fen fu fenme,dt magls .pplOqUI1,':t oA:enda, rPprtis
'{enûlibus,éfj coia fenftlia.Magls erg~
ueru cn,quod eCl alio
{enfu fcnftle,q; c6iilfenftlia.Q!u:d am hoc eA: magis rPpin'f!uü.ng ca diffkilc uidcrc.S,lédu .n. 'l' nC'll.ppria Ccnillia,
r
T 1
v s
neCJ3 qU:ll funt afio (enfu fen.lilia,funt a m~téria
fep~rabi1
:l
quare funt imer fe rPpinqua,eo <l' a materla nequcat fep~r
ri.Ne'13n~albdo,q
l'ft rPpriü fen{ilu,s~
cl~ed,q
e'
- fen
'ppriu fenfile guftus,pôt /.Ine matcria I1telhg.GO~of
ftIia pOt Gne-matc:ria intelligi.Is.n. materia fcpar:~
Philo
fophi mathematicas diCciplinas connituerunc.ex cOlbus .n.
fum fen/.lbus mathematic:t difciplinlE.Si (l'go, q fu! ~ { a!lo
fenfu Cenfilia,funt magis rPpinqua ,pprqs fen/.libu~,cp
cOla
f(nltia:~œ
aut [um magis rPpinqua rPprtis fenmlbus>~
f.:is uera funt:Q~
funt ergo alio fenfu fe~lû
i a,quod
e~ unU
fignilÎcatii eius,quod en R accidfs,magls uera (unt c?lbus
fenmibut.Ql:I'ar~û
cft hoC':qüod dicit,€irea ea,(1 fuot
pCI ~ acidens;uroé
eé fenu~)<]3
circa ێia-fenlltl$Et rur
fus-ueru cft, Cl' fURius diéèu cft drca côia uerioré cé fe,nfum
ép circa ea)qu~
fum ~ acci.dens.Sciêdu aut,côia fen/.lha rifi
& craffa & exaéèa. V t.n.ah une fenfu côprehcnfa,funt cra ,
fa:ut aot ab oihus eJ<aéèa.Quod aot une fenfu non cxaétc:
cognofcumur c6i~
fenûlia,declarant pternauigates" qui ~r
ra moueri putant, nauigium autem ftare. Ec~.n:Clra
1
quod quiercit , errabam, hoc en terram: & clrca Id , quO
mouetur hoc l'ft nauigiû,eo Cl' h.rc folo uifu uolueru'ot co'.
gnofcere:Er l'ft alioÇ) uidere nos circa quieté erratcs.Q u~
.n.fune femper mobi(ia,afira ftare putamus.Et clrca n . u~
rüét errat uifs,eJ<n;maq~
in diucr/.ls funtfphlErls, ~n
ulla elle.Ecce.n.dicimus luna elle in ariete, uel in tauro: JI1
alia aüt fpha:ra nepe in primo mobili,en raurus:& in alia lu
fla.Porro & circa 6gurâ,& magnirudiné erramus.QilE. l1•
fum .pcul quadrangula,et magna,parua exiftimamus,et ro
lunda,eo guod anguli non appaream.fed dicet quifpiarn ~
qua11tÜ qui dé ad hoc attinet,nec ea,qu:t funr ~ accidés, co~
gnofci pollunt.fi.n.dicis rPpter longinquitatê eôia cogno(d
no polle,nec qua: funt per acjdel~s,rPt
16gim]uilaté 01dcbütur.quod. n.qui rPcul accedit,albus ea,(cimus aût: 'l'
'The:ttl'tus,ucl Socratl's,lIercimus. Ad quod dicere po{fu~
mus,'l' qu~
Cunt per accidens,folù RR longiquiratr non III
.denrur:côia ant Ill: ex rPpinquo quidê,ut fupt ,uidemur. Be
ce, n.diéèfi rudenté,qui en rorundus,Rpmdicularitcr conIe
plati,eii cxi!timamus cift reéta extenfum. la & in piéèura
uidemus alba quidé eminenria,nigra uero, ut inCculpta: &.
ideo mamas quoC13 albas faciôl.Huius aot figura caufa dl.
folutn cR ergo & hoc:& in his fccôdo ca'put
. cô~lru.
Ter
rio caput cll,in quo qu:trimus,cur imagll1auo dlcltur,& ~
quida.Gr.rce <t«~TO"'
'a: appellarur, quia !talus efi fe~mlu
in imagil1atione< quia ergo ea dt T~I'
<t1X~(
tTI)~
(J'TcCCIIÇ .I.eo'
ro qure apparucrOt,natus,rPpterca Gr{ec dicit <ta:vT'a:o-lo<.
~"'VÙTQ:
aüt.i.qu\1e apparuerot,dicit oml1ia manifet~
(en
filia.Omnifi.n.fenfuo typos Cu Cci pit , f~
uifus e - ~u
mdiot:,,ppte-fea ab-ei"u
; ~éta-luce
nominata é.~7T
T , O~q>
~.i,a
lU1:e.n.denominata ~magiA®:&
in his tertll1 c~'
pUt côplerur.quarru en & ultimô côtemplationis capu~
ln
quo qU<Etimus,cur nobis data cll imaginatio,& quis CciU'
6nis.fciendo en ergo, Cl> irrôllalibus guidé data eR,ue1, 'l'
_ca haheam,quod rône rPPOrtionc,&. c6uenicmia ha~c[:
uel quod ~ ca libi alimêtü paranr.fecundn imaginatiol1c .n.
opera tes formiea:,prius parata hordei grana t1bi ad alirnfi
tO rl'codunr,Rationalibus ai'it data cft imaginatio, ue1 ut. t
cfficacius &accomodarius corpus ad melioris fufccptl O '
né.Nift.n.e{ffrapti'i ad fuCcipic:ndaimaginationê, qoo ér rai
tionalé anima admitterm'Et rPPler allud data ê nobis irna'
a~cêtibus
obru~
ginatio,ut quado ddirat ratio a quibCd~
la,habeamus l'a admininratê:ut in mO rblS,111 ebrietatlbu S,
Ç}3 non po[UIlt ferc fecundû rationalé aiam operari , CO Cl!
lIOn Gt apru inltrumentu.Et in his & quarto caput & conte
platio,& fecada fcéèio Deo fauente côplctur, in qua ron~'
lé aiam ab irrônalt Ceereuit • 111 prima .n. feéèione irr6n311'
aiot difcrimê ad !eipfam c6R:ituit. In hae aôr j3femi fe~i6;,
Ut diximus aiam tonalê ab irrati6ali feereuit.in fequétl a~
fcdioe ai~
ronalë cogregat ad feipfam , & cogit. fe~ qrJ1
cft hoc moto alterli ab hoc moueri, ab l'o, guod j5furn ltUr,
ÎIl,ipit,&: di,it,'l' qm inhis,quE fum,eR aliquid quod maboUl
J
en
,ur ,
�ANIMA.
tur ab aIiquo,& ab eo,quod moto dè altcrum mouctur,id
quoC}3dlin aia.ucur.u. uidemus noin rebus, quod uedé
quidem manus mouel:ucdis amc lapide:fic fcnfus quidé a
ftnGli mouctur:ipfc autc mouetimaginationê. PofrèV.n.fen
fus Ce Ccnûli applicarit,&:: fcnmis ipfe formam fuCceperit,ip,
fam cOEinet &:: ci formœ fe applicat imaginatio,&:: hac rône
fit imagi,13tio,ut rnquit Plutarchus. V ndc &:: di dcfinit aiœ
motii,qui ab co fcnCu,qui c Cccundu ado,.pxlmc exdtatur.
N~ dubitaucris autc,quo Ilodu forte imaginamur hune ho
mlnê,tunc nô operame fCl'lfu. Malw.n.imaginatio habens
typos a fpcdaculo,quod i:i fui,,&:: .ppreHa,ct non oper~n
,
te nodu fenfu,imaginor.lllud amé,Ced qm ,dt ad rupctl~,
ra.Q. uonia.ll.fupcrius dixit,nô dTe opinioné,fenfum , nlle
dicit:Ced qm mouetur a fenfu imagillatio,ea fuerit facultas
fufceptrix fen!ilium formarum per medium fenfum.
Sed fentientibus , & quorum funt [enfus • fieri
aUteru poreft motus ab operatione fenfus.
. OpOrtet,iquir,fentirc,&:: Ge imaginari.Q. ui.n.(unt a pti
"pio manci,non imaginatur:& ideo dixit fcmiétibus.Qua'
te autê dixit:Et quotum funt fcnfus(ppter eos.'q~i
I1Ô funt
cxnatiuitate quidé c:rci:fed uifum amifcrum Clrcltcr fccun
dum anpum priufq;; imaginati Gm. Ii enim non polTum de
coloribus imagi nari.Et il crgo, qui bus dt fenfus , fi eum a
Ptindpio am;fcrim,l1on imaginamur.Q. uamobt(m de ijs,
'lu:t in nos nOI1 caduut pcr fCI1[us,nol1 dl imagi nari.
Et hane dTe fenfui fimilé needre eft:nee fine fen
ru hune moni elfe eôringat: neg3 nô fcntiéribus in
tire,& multa per eâ & facere & pari g, ci habet ,8(.
tile & uera &. falfa.Hoc auté ,ppter hxc euenir.
84
Hic rurfus de: (cnCu diffetit.Quod.n.eA: albo,nouituiCui.
Efr.n.albu uifus .l'pria fcnfilc.circa .ppria.n.fcnfilia dlom
ni no uerus:cuius aut é hoc albü,utpote cuius ind j u idu~
fub
fiantiœ,nunquid Cleonis,ud Alcibiadis,faILtur:nccp.n.no
uit hoc albil an Ût Cleonis,êt Ûnoult, q. ê fimplicitcr albil.
Tertium auté eômuniu,& eoru qUt fequuntur
aceidentia,quibus infunt ,ppria. Dico auté,ut mo
tus &. magnicudo,qua: fenGlibus aeeidunt> eirea
qu~
e~ ~axime
dec!pi feeundum fe~um
•. _
Tertio,lrIÇlc Cenfile cOla fune fcnfilt a.Delllde uoles deda
rare qna dicit,inÇ}t ca 9fequc~
fc~Gl
~ a liaccns,i/1 Ç}bus &
,ppria infunt.Pet a<:.cns~fil,
ce dlce~amus
Ild l ~ , d~9
fut5as.In idiuidua aUt futh e motu~.agl1d,&:
alla CQ,a
fenfilia Gcut&:: propria.Colot.n.in indiuidua fubfrancia.
M~cus
autê,quificab operatione) differec a fen
fu,qui dl:ab his tribus fenf:bus.
. . . .
Hic dicit fecundu quod dl coe fen[us, &:: ImaglOt!on~s
•
Legendü efr ai'it quod hic dicitut,in hyperb:uo •.L"\OtUs, 10
Ç}t,qui fit a fcnu,~
eft fccundu o~atiné,hc
cft Im lg 3at 0
qUa! ab his tribus didis fcnfibus excltaw.r, f e~fu
pr.loro , ~
fe:nfu R accns,et fenfu coium.Hzc ergo,lnÇ}t
, l~ a gl1~ato
_d~f
fert ab oibus fcnûbus ,ex Çlbus fada dl: uÇJde m<llll.fcil:l1 e
aliud cITe id,q. omnino fit pnci lenftli,ab co,quod altquan,.
do êt abrcntc.Habet aUt,inÇlf,Uetn &: falrum iuxta (enCuum
.ppottionê,&: côuc:niemia,Sicur.n.in illls,qui dié'cus ea pri~
mus .pptiorû fent1liu,uerus efr:ftc IX imaginatio ta li maxi;
me fenfu pfente ue:ra fuerit:Gcut duo, qui reftant,fenfus, &
fen[us per accidens ,& [enCus cô~uni01,ft
aliquado ÇJ '.
dé ueri,aliquando ucro faIu: fic llaqJ habeanr & qUa! fune
c illis imaginationes,ftuc unt pr:x:[enres [cnCus,liue non.
, liic dl: fecundum caput,in quo dicit,Çld côe habdit ima
x Et'primus quidé pfentefenfu uerus.ahi aurel1J,
&: [enfus, cli nodum definierir,Sld ê imaginatio. V n
&. m~xi.'
de rurfu!> recurtit,&:: ca definit,&:: Cic rurfus latius, in quonâ al prxfente,&. abfente fenfu,f;llfi fu~rint:
~Ocietaë
ha~:it,dc.Nun
dicit l1ecclTc efTc,ut imagina Ole,quando fenforium proc~l
fUCne.Sl ergo. mhl~
!IO nt nmilis fcnfui,co quod fie ri non potdl:,ut fic fine fenfu quidem aliud habent)quf dléta f~t1>
q la~
, mla~
Illlaginatio,qu:r ea cita Ccnfilia.Rcé're aut additur, Contin nationem:hoc eft autem,qo~
dlétum e~.lm-ag1
..t)""r )~
~;U,ne
quis putct,q> no contingat une fenfu imagillal'i: hoc
-natÎ0 fucrÎt-motus-a fenfu,qttteft feeundu a&um. l
.nfnecclTario fequlLUr.Et multa per ra &:: facere &: pati, 'l'
Ex hoc dido col1igms Themiaius dixit , q> ftm ul cum
~aOl
habet.Rede dixit,Multa:noll.n. oia faciunt [ecundii {mfu imaginalio opcratur:quia dicit prœfcnte (m l u uCI'am
Ullaginationé:fed quœ cam habenr,Gne rônc,fccundii cam elfe imagimuioncm.Si ugo nila~
al!ud I~abt:n,
qu~
dléta
llgunr. Vtformica: pcr ca impdlulIlur, Ut nutrimêli'i cogar. funr,qua imaginatiollt:'!Il [maglOallo aurem efl:,qut! habe~
fcd neC}} fempc:r pati~u
. r fcuod~
i~ag.nt0!1c
Q.u~nd
CJua: diéèa fUI1l:qu~
qUidem el~s
co~plnr
(ublèantl3?'1.dl
.n.Coeumcs fcmé cmltumus mhll prrus Imagmatl,ut ail qua co 'luté definitioncm: [maglllatlo.f. c motus, qUi fit a lcoru
do nobis in [omois accldit,tunc 110n ab imagimuione pati, Cecundum adum:& conlidera,ubi imaginationem dcfinie
lJtur.Rcéèc crgo dlxit,q, nC<}J facimus,nc<}J patimur omnia rit, cum tot&:: tanta intetea dllcifTct.
Sler imaginationé,&:: uide,'l' priufq; côpleuetit,in quibufna
Qgoniam autem uifus eft maxime [enfus ! nOI
inter Ce conueniant,quis ca finis illlaginationis,pcrcurrit.Ec
mé
quog3 <f'ol'.VTol'.lT{ ol'. ide ft imaginatio, d7ro TOV q>aoulO
elTe ueta &:: falfa. Ad focietatê ru rCus reuertitur. Oicit Ctgo.
q. focictatcm habent f(Ofus, &. imaginatio in co, quod efr ideft a luçe accepir:q uia fine luce nô dt uiderd&
lIerû elTe,&: fallt.Q.:. uod ailt hanc habeot Cocictaré , id lUis quoniam permanet)&.efl: fimilirer ac fenfus.
Hic uult imlginationis diccre etymolog,am.
tuenit,q, habeam cadé fcnfilia,&:: ea fimiliter 2:pphendant.
~nalio
Sërus ,pprioru ~dé
uecus é,uel§ minimufalfi hfis.
Nunc tutius dixit êfj fuperius dixcrat.fuperius enim dixit
rcnfum nOll omnino fa111 citca propria fcnfilia. Hic autcm
dicit dl aliquado êc falli. ~ur
aut dicit fenCum pa.ru~
h~b
te raIl1 circa .l'pria CenûllaçPtoptcr eotUm patUitate, IlIgn
-ll.gUttam multo albo commixtam non potdl: difcernerc.
. Secundum autem eft eius)cui ha:c quoque au
t1dunt &. hic falli contingit.
Seci'ida fenCtlia,inquit,qua: fu.n.t pet ac~d
.e ns.Et
~ubi
. [~.
Iltus,{i per accidës (enûlia fubtal~
elTe dl~uS,qo
d IC ~,
Ittus eas accidifTe cum lim l6a:~DCms
01h11 cITe abfurd!.
~Io.nr
dic~U9
Accidit domino cITe hominê,eodê mo
~ ~unc
dicimus fubfrantla accidere col~r
i bus.Ecel1i~
_Oletll,ÇI dl: fu15a,d icimus accidi{{e: domll1o,quod e accns,
~tr
n;lturam prœd lcatcs. Et hic aut dlxit,.p co quod dt, in
1111 Qglnationc.Nam
'
&in ea fUllt Cenûlia per acel'dcns.
aIbQuod cnimalbumJnon falhcur; fi au rem hoc
~
UtnJuelaliqUidaüudla)ütur.
M uIra feeundum ci agunt animalia • H.ec qui'
dem,ÇlJ non habeant intelleétum,uc bruta.
Pof1:quam dixit,cur imaginaEio dicatur <f'ceVTol'.lT' 'ol'.: ullic
edam dicel'c,cur data fit nobis.Hzcquidem,q, 110n habeat
imelltdum,utbruta.Scicndum,cp id,quod eft in l10bi in'
tdledus.hoc in itrationahbus cft Imaginatio. Nos cniOl a
fcnfilibus abdudi,per intelledum operaOlur .1 rratiollalia
autcm per imaginationem,fenfilia.n.ccl\!ritcr feparâtur. In
tcllcdus aucem,&::imagi natio fempcr cain ijs,qu~
habeur.
Imagil1ationê ane dl1pllcë arbitratur Pllltarchus,& CIUS .ÇJ
dem finis,qni dl:ad fuperiora, feu eiu prillcipium dl: finiS
cogitariuœ facultatis . Alius autetn ci us finis eft ucrcex ) feu
cacumcn fcnfuum.Imaginatio ergo intdlcéèui , & cogita,
tioni nihil confert:fed etIarn COntra ab intd1ea u ~l'g
l ta.
tion~
expurgltUI',& quod dè rius impel'feéèum,a 1 s per
ficitut:fed cc ab illis ad uctitatë d~ci[ur
. : qu . at~ubaptum eft haberc ucritatem. Vnde: Imag
~ na~lo
l_u
e,
qui uule,&. una comoueri,rationis,& uentatls uo cs c e P:l'
,icp8tAdmrabl~
autcm pll,,,ar,hus pulchrum IpÛUS exc
,t
'!r
.-f<~
...'~
.
•
�,T
.
{~
-..~ ~,-t:.zJ!
~;f
~;
.hfdl",N
'
Jt
ptom quoc) drxit. Vndc id ctialn dl: opcr~eium
refc:r.
rc.Dicit.n.Cl' flcur funt du~
Iinr~,qu:ae
in une punél:o fe in'
uiccm atringum,fic dt fuperior pars imaginationis, ~u
ca
gitéU
i u~
faculrati conpeditur.Sicut. n. ilIe pundus &: idem
~a,&:
alius:idrm quidrm ,ut unus :alius autem, co q. &: cQ
(uperiori rcda accipi potcfi &: curn inferiori:ftc imaginatio
pote fi Ut unum,&: Ut QUO accipi:eo Cl' fenfllium quidë ,quo~
ca diuifum,in unum cogit:quod autem diuinorum ea lim,
pic",&: ur dixerit quifpiam,(lngularium,in typos quofdam,
.1:1 8f diucrfas formas effingit.& cxpr:mit.
r:...
~
:;f;1...:::;:ï:1!,/';'jjf,
It,..;, .... .,~
~ ,
llI'!;P.ero,g, nônunquam inteIIeélus obtegatur
&obruatur affeélu,uel morbis,uel fomno, uthol
<? l' ",.J 3"'ll1ines.De imaginatione ergo quid fit,& quam ob
(Juram fir,hucufq3diélum fit.
~
Rcdc dixit,Obtt'gatur:in nobis.n.femper dl: intcIledus
& operatur.Occultarur autem nonnunquam proprer mor
~um,c1
iram,uel ebrietatem:ea enim ipfum obflEpiunt,&
iQterc1udunt,ut cognofd non posl1t cius operatio.Si auum
hlEC ita habem,fatis clarum ea eum opinati eITe immortalê
ai,un ri5nalë.Non.n.dixit eam in de!irio pari, fed obtcgi.Et
in his,Dei gratia,fecunda fedio,&: praxis completur.
~
De particuIa autem animf, qua & cognofcir ani
ma,& efi (apiens & prudens,fiue fit feparabilis, fil
ne non feparabilis fecundum magnitudinem fed
Cecundum rarionem,confiderandum quam h~bet
çifferentiam,& quonam modo fit inteIIigere.
.t
~
.
.
~Fcslibu
poil:q; anima irrar"onalem a rationalt difcrcuit:nuncag )
gredituripfam anima racionalem a feipfa dlfcerncre. IraCV
in rationali tria qua:ric. Primum quidcm, an fit corrupcibi . .
li$,ue1 incorruptibilis.Secundo aot rationalê aiam dirccrnic
a (enfu.Nec dubites,quomo,cu fuprrius di[creueric fenrum
ab aia rationali,nunc boc rurCus facit.~onm
ei confec
hlEC dJcrctio,ad oficndendum,q. cfi 1Eterna rarionalis aia;
c~ ,pprerca dicir.Deindc tcniü caput qu:uit,quo nt intelLi.
gere. Pr3:fens aut confidcratio duo prima capita qric.I nci . .
pit aur a Cecul do capi.~
d ffel'entia ronis,&: fenfus:eo ~
ipfa con fert. &: arguméri rarionê obcinee ad oltendendô, q,
ril: imortalis aia rcnalis. Volens aut utgemê [acete dfia,pri
nlô didt,in CJUO coueniat rô, &. fenfus .Nec dubites,<p CU lu
perius dixeric,Çld côe habear,hoc quoC}l niic di cir.Scias.n",
q, eorum êc coio,& focietas cofert ad oil:endendu imorta,
lé anima. Incipit rrgo a cômunione ronis,&: fcnfus. Et pri"
ma qui dé cÔ!1lunionê dicic, q.. Ilot ambo poeemia,&: rô &
fenfus:&: quod ncc aia habcc rones intelligibiliu:non pida:
.n.tabullE lImilis efi fecüdii Arifio.mc fenfus habet ratio.'
nes fenl1Iiü:fed typos camü,&: formas fufdpit.Senfus.n.fm.
ftlc non apprchendir,fed rypü aliquë fcnmis. SubCrantia.n.
non aITequirur fcnfus.Ratiollalia ucro aia ,er Ct iotclligat fub
fianria,ipla ramen non habet typos intclligibilifi •.& ha:c dè
prima coio.Secunda' coio.Si efi potêtia &: ronalis aia &: fen
fus:fcd rônalis quidé fecundü aptitudinê:fcofus uerd fccun
dil ha?itu:fcd a~bo
ln potêtia .Si crgo funt oino potëia,~
a~eébonm
uen ~ unt ad operationê.cfi crgo in CiSICOC,Cl' af.
fic,unt
~ ,reu
patlun~r.Scd
quonia affici,corruptibilê ofié.
deret ritionalem aOlma,.ppecrea dicit,Cl' afficiürur affedio
ne,qUlE ca pcrficiat,nol1 corrüpat.Non.n.fecundii fubfian ..
lia afi~ru
, fcd fçcundü operarioné.Cognirio .n. efi mentis
opetano,qu'3: muratur ab eo,quod efi potcmia,in id, quod
cil: aéèu.Et ha:c cfi renia cô io, Cl' ambo habeam perfcdi.
u~s
af e ~us.:fed
U,t ex cô:one i~relgas
lEtcrnitaté allE,rcië ..
du efi anJma J'priC magls affici pcrfcdiua affedionc,éjj fm
fum.Scnfus.n.corrumpltur ab cxcesfibus:aÎa ailt rfiâgis ab
excrEte,quo d ca-d,ec_1ar:uimmottalcm. NcCV .11.
un<j<orrupitur.Ha: funt.q~,c
côiollts.Diffm ai'it fcnfus
ab aia rônali,Cl' fenfus qUl~c
CI~ol
~ag
i s felllilia operas,cir
magis
ca minora heberatur. Ratlonalls am aia circa ca qu~
funt operans circa minora plus opcralur. V t fi uifus imode
der~tû
uidrrl; albi,ucyr
i l~ l h~fpém
pr~
fc fmnte figu
,i ex üs afficiturJ&. qùnus aIbu no apprch cn ditüntc11céÇus
J
T ,1. V S
utro,êr fi circa magna oprrrtul' ln fis rxercrrur, lk tirCi mi
nora magie opcrarur.Et qua: cd huius cauf~Qonim
ftn
fus quidé rget corporc,nec fine eo operat. E:t quonia id ab
tolCcesftbus ut! congrtgatur,ucl di Cgrcgarur,&: a(6cilu!,pro'
ptcrea circa minora operari non potdl.lnrcllcdu8 aur cor
porc tlon lndigcr,ur ilIoaffdlo,aŒciatur:fed ciu:a pr~fian
tiora .exerccrut:& minora facile aprehcndit.
, Por~
id GUi
cp ammlE ~terniaë
.pdamar.Ex fcofus iraqJ, & aOlma: dl
feremia ofienfa dl ~'tCrn
i tas.Oficndemu8
aile ,pprio quoq1
.argumélo dfe anima lErernâ: quod crat primû caput.SI ~ja
Int~ligc
aia,efi ~terna;N'q.C
fit corpus, pôt omnia 1(1'
t~l1gcr:n
li forma malcrialis.Si dt.n. corpus:tfi .no~'
t1lno.ëpra~u
qu~da
calida,uel frigida. Temperaeuraaut
non IOtdllglt l1milesrrperalur•• . Ergo limiles tcmpcraru'
t~S non inrelligct.&. non erit oia imelligens.Nam &: f~élug
,
d!c~baLl
, r nOn apprchendcre,quod ea l1militer frigidu, utl
calldum.Atqui eam dicis forma materialiltaq; uti infirLl,:,
mell.to co~pre.Sd
fi ipfo utitur infrum~o,"'tl
non tntelllget:&: rurfus net,ur nô oia imdligat. Si am &: I~; .
fum i,mdligit,alio opus crit infirumenro, idCV in inf~tuJl.
Et alioqui infirumemo côfutilli,cuius efiinfirurni'tlT.Cor
9US aor anima impedit ad operadü.Non cfi ergo cius in~rlf.
mentü.Qm crgo hoc quoC)3 dldil cŒ,in his contcmplauo,
~eo
adiuuanre,côpletur.De parte aôr aij!,qua aia er (ogl1~
.
ftlt:non pôr ex hoc colligi id,quod dicit Plucarchus, oe6 all l •
mas eITe una fubfiancia multis faculratibus prlEdila.& hoC
eITe ueri'i declarar,q.ipfe dicir unâ pané aia: rônale. Parte!?
.n.nunc dicit hoc mo.Quoniii.n.multa rum qUlE conferl!:
ad confiitutÎ.onê corporis,dicit , <p ha:c quo~
una tfi eorl~
qua: corpon conferunt,pars alllimlE.i.anima tonalis. Q uV
d~cer .npolT~t
ulla fubfiantia multis facultatibus prxdit!,
cum al1lr:na pofuetÏt corruplilê,&: incorruptilê <Elufdé aot ~
luhfianUlE n~
pOt hoc quidcm eITe corruptile.Sic crgo a_d .
fus cum dlcere polTumus. Ita elia aduerfus AJexandto:
~10
imdledum panem dixic anima:. Q uando ergo dicit
lnteUedum a:ternu ,ne dicas cum àiccrc Imdleétum,qui '"
terius aduenit:eum.n.dicit,qut efi in nobis. Sciendum aUIé;
'l> imetltdus tria qua:dam 6gnificat apud Ariil:olem.HzC.
aUlcm tria alitct quidem dicit Alexander Aphrodiflcus: ait
ter uero Plutatchus.Sed .a.lt.xander quid(m primum dicit
fignificatum intdledus,imdlec1ii,qui efi potentia: q~i qui,
dem cil: in puer s.In pueris coim cfi imelleélus potenua.Se
cundum imelledus fignificatum,efi: intelledus fecundum
habirum, qui cfi: in perfedis hominibus .Perfedi enim 110'
mines,rerum deinceps cognitiooem habct1es,jl~6
fecundum habitum hab cre dicunlur.Tertium efi ligOl ca
tum imelleÇlus,qui cfi adu intelledus:qui exterius accetr
qui efi omni ex parce petfedus:qui non dl: [ecundum hi 1
tum,uel Cecundum id ,quod eft potcntia,uc edam li fimp ~"
ur qui femper efi adu,qui omnia gubernat. H~c
funt tria
imelledus IIgnificar3 [ecundum Alexandrum.Plutarchus
autcm h:rc non admitçir • fcd aliter dicir 6gnificara intellc,.
Ç'lus.Dicit tnim,primum guidem fignificarum iOled~s,
cITe intdl1cdum fecundum habitum , qualis cfi: in puerlS~
Vule mim Pluturchus fccundum Arifiotdcm pucr~s
~8t
rum haberc rationcs:&: rationalem animam omnia fClrt.
difciplinas non eITc propric difciplinas, fcd rcminfe~las:
.
& propterca dat in pueris intdl~(um
fecundum habru~,
& rcrum habtnttm rationes.Scd res,inquit,ignora nt ,'1' --';al
fciplina egeat,q difciplinaércminifâtia.Sc(Jm irc1l'uS {lgll i
efi fcciidii habitil,&: 6m adil, ur ë intC~rU
,
tü efi incelI~,Ç
p-fcdis hoibus.ln ijs.n ê &: [ecudÔ habito, &: ~m op-~IOl1i;
:
Res.n.ia didicit,&: cognouir,& eas I? difciplina uc1unlll IIIii
moria rcdegit. T crriü ftgni6catu,efi intclledus,qui c~ fcc i',
dû adü tamo cuiufmodi é inrdledus cxtcrius aduc01cs,qu
i ~fedus.Hz
funt tria intelleétus flgiiala fccundû pILl'~
chü.Hamonius aiit utrUIlC)3 rephêdit,Alcxa. &: Plutar:h~
.
dicês utrüC)J admilHfc &: ,ppriü &: comunc erratum: ~O'Jt
ne quidé Cl' tcnium inteUcdus l1gniRcatum dixcrun t I1lb~
'
lcda fC~I.mdi
opcratiollê,qui Ffi: exteriui 1 qui cfi: IJt ucr I. f
u:r
di,aJJ1,
�D
E
A N I. M A
dif"" Dru.s. N rque enim Arilèotr.Ies nunc Ioquirur de in .. cundum habitum,& opc:rationcm, Gcut elè intcUeéluB pc:r
!e IcdLl,qul dl: exrerius, cum nô Theologicum tradatum
tlituem.&: alloqui lIunc de imellcau uerba facir,qui intel
cd~s
dl p~rs
anim:r. lncipiens er~ù
dlcie de patte animz7
qu~
mtelllglt, &: cognofcit. Si ergo nunc dicit de imeHeétu7
qUI eH: pars allimf,quomodo hic lignificat eu m,qui dt ure
r'uS,\()telém~
Q!li autcm dl exterius,is non dl pars aoi
rn~.Et
quod hunc imelleétum ,qui "du l'a,ex intelledu,çz
dt 10. nabis potemia,dlcit fieri,inferius ofrcndit
. ~i
autem
b~ter
, us accedic i elledus,nô dt ex imcUeétu,qui dt ln no,
IS P~tenia.
Si autem dicant,q, quando dicie intdledum
olllma itelligere,de intellcdu, ÇJ exterius cA: di/Tctit: in hoc
~uoCJ
fallu mur .Qui enim eA: in nabis potentia intclleélus,.
~bet
omnium intclligcntiam:ftcut &: adumbratio in imaJ
Rtnc haber omnium typos,licct non apcnos,omnium,quz
~urcepta
eA:.Et imelleélus crgo habet omnium intclligé .•
lias, etiamfi non apcrtas. ~andoutfm
intdlexerit, tUne
ap~rtc
6um.Quod autent, &: quam dixirpartem aier, cam
dlclt crtcrnam, ilVfcrius dcclarat,cum diCJt. Herc autcm Cola
pars anima',raciooalis fcilicet dt s;terna,&: nô aliz. Vtcrq;
crgo comune hoc erratum admifit. Seorfum autem unuf,
qui[q! 6c crtae. Alexander quidr,<}' nihil diélionis Cetcxtui
LJule adderc:fed eum Cem~
[equens,in contradiéliones quo
qUe nunc incidit.Acctpta enim ex contextu occafione,pu ...
tat ipfum intdleélum,& eiu&fubfrantiam effc potemia: !Je
nOn dicit,q> fccundum eius operationes cft p:>tentia,qucm
ad~oum,qi
ea in pueris,intclleéius, ca fecundil nos po
telltla eo,<}> rerum formas nondum noult: hab et auté apti,.
1~ l ncm
ad eas cognofcendas:& ftc cft potentia, eo q, eius'
~ Us n ndum nouit ca,quz funt.Alexander auttm ipfam
fitdledus [ubfrantia dicit c/Te in pucris pOlcmia: &: hoc ct')
r~at
dicens ,quod intdleaus dt potentia:Si autem dl: p~ '
t~la,f;:cundm
apticudinê fCllicet non habet fottnam, fcd
~ tantum ma[Cri.~et)lJd
cnim-dt
- primu-ot~n.ja,ê'
~ateri.ln
(' élus
ergo ca matc:ria: &: formam nOI1 haet:IlC a forma Petlurbaca,ad propri<t form~
cogniriollem
tend ,t,&: formas abi contrarias non cognofcat.SlCut cniro
P.CrfPlcuum cft coloris expers, Ut nullo pcnitus retento,!Je
cI~la
oml1cm auaritiz l10tam ,colorcs fubminifrrtl:/k &: in
te edus,inquit,cfr forma: expers,ut omncs formas cognofcat.H ax quidem Alexander:ualde autem errat.Si enim ,p
Ptetc:a cfr formz expers,ut omnra,quz fum,cognofcat: cer
t.e fi. Cam ratlOnem opottet extendc:re, nc'IJ ufquam ulla ra·~
ttone cITe dcberct.Ccitcnim & id quod nuUo me cfr.Et non
fotum ex hoc Alexandrum fubuerrimus,fcd &: ex ipfo Ari,
ftotclc.lpfe cmm Arifr.animlm formam formarum dict~
&: hoc eft proptium Alexandri erratum,quod intelleélum
l a effe cius Cubfta
(?tm:r expertcm dlxlt.Dicit en i m , pot~n
tlam'n pucris.Quod dl:autem pOtellna, cfrformz e pers•.
~lutarchi
autem proprlum cft ertaum,q.~
fum Plato,
tllS,Ariftotcli tribuil.Efr cnim Plato, qui cxifiimal, puero,
l'~1
mCntcm e/Te fecundum habitum,& rerum habcre ra·'
~ ' ones:
aueem Anfrotdcs. Plurarchus autcm exiaimac
Iprum quoqJ Ariftotclcm herc dlcere. Q!li 6eri autcm P?r~
~t nOn fallatur eum id Arifrortles refellat.:Putrorum elllm
nondum pi der tabula: dIe ftmilem, co q.
'nteUcdum d,~it
Ilt aplUI! ad rerum ration cs fufClpiendas, non adhuc autem
rUfc~P
i t.~are
&: cômuniter,&: Ceparatim crrant Alexan ..
d~t>&
Plutarchus. Age ergo nos uc:rirattm dicamus.Sé~
dum ergo nos opinarl intelleélum cffe: formam.eA: enim in
tdl(dus puerotum forma qui potétia formarum efr fufce ...
PtOt.Et qua tenus q~ i dem
forma dl,non efrporcmia, ut ui
detUt Alexandro . {"\uatcnUS autem cft poccmia formarii
fuf!
.~ rc:rum ratione~,u
Pl utarc11~ UI'd etur.
{).ceptor,non
habet
'camus ergodcinceps ftgnincatamtdlcélus.Pr,mum ~#
<J~m . figncatum,
intdleétus potcn~a
ad res~ficut
cft in
PUens.E(l &:intdleélus fccundum habltUm,qUl res fClt, Ut
111 Pcrfeélls qui rc:s (ciunt qUleCcuntautcm, & Cecundn cas
Ilo~
opera~tu.
Tertium' ligm6catum ,intellcdus, non
~\&l Cxtcriua quidclll ucnit.ut iUi arbitrantur,(cd cft Umul Cc
ca
feéèorum,qui res fciunt,&: cognitionem traélant,&: Cecun,
<Jum cam operatut .SIC nos crgo dicimus lIgmficata intdle,
dus.De panicula autem animer: qua anima cognofcie,&:
«A: fapicns,&: ptudens.lntelleaum appellat parriculâ aoi,
mZ,non quod Ût minima pars animz.Sed Ut ft quis uniucr
fum mundum enumeraucril,&: cum ijs fol(m quoque fra,
tucrit.dc:inde: poftremo dicat folem effe uniuerfi parriculâ".
Rede au té dutÎt,qua anima cognoCcit, &: fft Capiens &: pru
dens. Anima enim &: contemplariua habet partcm,&: aéli
uam:&: pet id quidcm Ci. d dixil,quia cft fapi ens,rt prudens,
aéliuam eius pattem dcc1arauit.pcr id UCl 0 quod dixit,qua
cognofcit, conttmplatiuam. Qtid autem uult dlCere ,<}> de:
~a pane anim:r, qua cognofcir, &: cfr fapiens, & prudens.
qus;rerc OPOrtet an ftt zterna uel non,l1ue ea lit fepatabilis,
uelnon feparabills Cecundum magniwdincm, fed fecuudü
autem prefcnt~m
contextu fic funt in#
rationem< ~idam
terprctati Gue lie intellcélu8 a corpore feparabilis,fiue non
a corpore'feparab,lis,Ced folo fit mentis coucl'ptu fcparabi ..
118 nô autem ctiam aau.Hoc dl ergo primum problrma • .
fc~ difputabilis qfrio:An lit intdledus (eparab,lis,&: zeer,
IlUS .Plularcho autt:m nequaquam placct pra:fens Inttrpre:
tatio:Cc:d cam quoC}3 ualde dlmnat.Ipfc autem Itlterprctans
inquir,q. Ari/lotelcs uolens d'cere, ftue lit intelleélus Cep"
rab!lis ah.ifn9gm<lliol+f...&.fcnftf;fiue cft una fubanti,q~
ante imttlkélum quidem /laluit imaginationcm &: [(n(um,
rola autem rationc multa~n)
herc dlcie. ~od
enim ad ca
refpcxit,ex hoc clarum eA:, quod & ipfe nuper de his ceffa,
uit d,/Terere. NrCJJenim an..fit a corpore feparab;lis,an non
.qu~rit
Qui eoim imaginationem a corpore Ccparatam elfe
. t facul#
dedit,quomodo deintellcélu,qui omnes tranf~ed
tates, dubitare poff-:t an fit a orpore feparabllls, an 1l0 t1 ~
Magllltudinem autem accepit fubftamiam. Quare hac; dè
quoC}J prima querftio:an lit intelleélus fubfrantia Ccparabi
lis ab Imaglnallolle &: fenfu,an ftt una ommù CubRantia,&
autcm meminit Arifio.im
fola ratione d fcrum.~olia
mixti,&: impasfibllis,&: fcparab'lis,ad ofrendendum,quod
eA: anima immorrat's:Alcxander herc lria corrumpit. P ri,
mum qui~em,Jxt.Dc
en m eum immixtam dlce
re animam,quoniam lc:x cft in ijs,qu:r mirccmur,ut primo
quidcm pet fe line.& 11c comlrceanrur.Ecce enim in mulfo
primum quidem erat md pcr fe &: uinum. &: fic dcinde co
iunéi:a fullt.Q9oniam ergo non prius quidcm Per fe cXI/léa
anima,corporl comi:xta di:,fed fimul cum gtlleralionc cor
pori cômixta efl:proplerea imixtam d,citanimam.lmpasti
b ilcm autcm ,inquit,dlcit,quoniam non ipfa animer apeitu,
do paffa efr,fed c rpus fecundum aptitudinem.Q uoniam
autem affeélioncm,feu paslionem d:cimus,q, paLÎatur apti
tudo:nunc autcm lIon paffa eA:: propterea ipCam d.cit im,
pasfiibilé.Separabilcm autem,inqu ,e,eam dicit fecundum
aheritatem, qua tatione omnino dltfCrc a cor pore uocaos
ratio,
cam feparabllcm Hic autem male: dicir.Q ua eni~
ne oftend t aoimam ratiooalcm,immixtam, mpasflbilem,
feparabilem, eadcm ratione in fenfu quoCJJ ollendi potdè.
Nunc autem a fcoCu ration cm difcernês,h:rc dixit ineffe raI
tionali animer.Non ergo fenfui qUO(b inerunt. Tu ailt hzc
tanquam animz ~ternilam
liglllficcnt,&: non ue Alexa:'
Si enim efr ercerna,omnino cA: &: a mater)a Immixta &: ab
ca infeparablli!l,&: impasftbllis,& herc quidem obitc:.Pri:'
fcns autcm diélionis contcxrus,ut dlximus dlCÎt obirer pri,
mum caput in enumcratione, flue ca ÎcOt:uptibilis allfma.
ucl nOI1,conftdcrandum quam habce dlfferentiam,& quo,
modo 6t itclligerc.Ex hoc quidcm quod diCit. quam habet
differentiam,rccundum caput enumeratur:1I1 quo uule dlCe:
rc differemiam rationis,& fcnfus. Ex co aÔ/,quod dicir,quo
modo fic intell,gc:rt,tertium dicit capur.
~i qu~dem
intelligere dl ~cut
(encire, uel alil
qUld pan fucrit a fenfili ud ahud tale.Oportet eu
go idaffeéüone uacarc:
10. Gra.fu~
ala.
p
�T
E
R
T
Hic incipit a comunionibus rationis,&: fenfus. &. uidetur
quidé a fecunda cémullione incipere,cdi inordillate. Opor
tebat enim eam1'lü3: dè ex il1o,quod dè pocemia,pr3:cede.
re ex ca cnim fit fecüda communio. Si enim ambo poten.·
t ia:Q!!od autem dl: polencia,ut aélu ûr,pasfione,fcu affeétione opus haber;propterea & pati quoqJ cômune habêt:
S ed dici potea,'1' a prima cômuniolle incepit. pon<j en'm
dixit,'1' inteWgcre ea Ut felltire;rcmire aurcm potentia:& in
teUIgere ergo poremia.lnferius autcm aperte dicit hanc co.
rnunionem.Efi aurcm,ut rummar'm dl(a,eius quod hie di,
citur,fcmêtia.Si efi ficut rcnrus intelleélus,pro eo,quod ca,
fi fuppofucris intdleélum c/Te ûmllcm fenfui, omnino intel
leélus al:quid fuerir patiens ab inteU'glbili,ut fcnfus patilUr
a fenl1li.Si aurem non patitur ab inteUigibill,aliud quid talc
cfi, pr" co quod efi impasûbills. Quon 'lm coim durum cé
uid ebatur dice re,patl aur affl ci rationalcm aiil m: proprerea
dixit,uel tale aLud.i.affeétio &-pasl1o,quœ perficl3r, & noo
qu~cor
mpat.
D c:in de taoëfi de rône fuum iudicium affef
rens,in[e lt.O ponct ergo dfe Impasflbik QJare autem ad
d ilUr illud,Ergo(llon <}> formarum efi lilfceptiua rationalis
anima,propterea colligltur,eam clfc impasûbilem, & affe.
étiol1!bus 110n obnoxiâ:hoc enim non fequ ir:fed quia dixit,
Vel allquid laie patitur,perfeéllUam.f.et pasfionem.&affe
étioncm:
m~ea
cotlegir ,'1' quo ad hoc ,ea Im pasfi btle.
SUfcfFCÏuum a rem dfeformx) &. pormtia raI
le/cd non hoc.&: fimiliter haber)ut fcnuriuum ad
fenfilia)uc intcIligens ad intelIiglblha.
~
_~,yd
.
.:';.1'''1
~.,-c"14'?
,,'k#
-
..7-zc&A
-
V
S
Ac nos quidc:m fic. Alexander uno dicit, Il' hic edam u~c
imelleétum nô habere [ormam ex i'js qu0'll quœ inferr.Ale
cnim non e/Te eius naturam,fed tamum, '1' efi p otëtia. N~S
aurem dicimus,'1' pu hoc dicit non cfie elus natUram A ri.
fioteles,quatenus non ë e;us natura ta lis, ut aétu habear for
masint ell'gibilium,ut Platoni uidetur :fed tanrUm pOlêlia.
Ipfe enim efiforma,& adu dt eius fubfianria.
,
QEi ergo dicitur inrelledus anim~
(Dico aute
inrel1eétum)quo cogitar) &'exi(t.imar anima) l11hil
dt adu corum)q~
funt, priufquJm intelligar•
G.!:.1are nec cum curpori dIe mixtum rationi con!
fel1ta~m.QEi
enim prtditus eiTet)calidus,
uel fngldus:ud etiam infirumentum aliquod di
fet,fieur fenfitiuo.Nunc uero nullum eH.
Q.uoniam ima~nto
quoq, dicÎtur mens pasCtu;dic~
<p de ca nunc ucrba non facimus,fcd de Înrrlleétu, pcr que
cogltamus, & cxilèilmamus • Intelleétum autcm hic coOl'
~unis
dixif. pcr id t :IIÎm quod cfi cogitare , cogitation elll
quod l'a exiaimarr, opinion rm •
II1troduCi[: per id aUl~em,
DicÎt,(l' intcllcdu3 Il ihil ('fi aétu" priufquâ itllellexerit, (cd
potcntia,& potenria Il on cius fubfialllia, fcd aêtus.& pro'
pterca imclleétus,lloll cfi COI pus.elfcr enim qua lita le pr:t l
dirus,calidus,ud frigid us NeC}J uero utitur infirumct ltO cor
pore. Pottfi ellim mag na,&,parua l1mditer 1I1tdligerc: qd
[tIlfus utens Înfirumelll 'o,corport',facere non pOl Clt.
Er rede quidem ili... qui dieunt aiam ciTe 10cul11
formarum)nifi 51' nOl'l rota,fcd intelkéhua, nrque
aétu,fcd porentJ3 f0r111X. ~od
Jurcm non dt»/
mllis aftèéhonum ualcuiras fcnfitiui & irelkéliui,
manifdlmn in fcnforùs)&. fenfu.Scl1'fus enim fcnri
re non porcfi ex uehcmcnri fenfili ut [on0 & mal
gnis fonis:nec ex uchel11entibus c~loribus
'& odo
Tlbus)U!:derc)& ~dorai.e
intelledus) quando
ahquld mtellexcnr uJlde mreIllO'lbile non minUS
N~iTc
eft crg o )ql1?~
a m omma lDtcIlIglt)en:e
eria~
l11Jgis. Qgod i
impermixtum ) heut dlXle Anaxagoras) ut conti/ int,clIigit;§ funt mino~/cd
enirn1entitlUum
non
Ime
corpore:
In telleét us aU
I1cat)id efi)ut cognofcar.
'
-t'cm
feparabiHs:Q9ado
:tue
fic
unaquée'J3
fiunc ut
Si Uis,inqu t,i ntdled um omnia intelligere, eum amate
)
ria impermixtum pra:[upponereoportet.Si coim d lxeris cil {ciens dicitur,qui dl: (ccundum aétum.
Hic falfus d è Alexand r,& exiili nl3uil Cun1 elfe forma'
rum fufceptiuum: D ico autem inrdLélum,et dTe pctcmia,
fcd lion hoc,'d ea,non form am. lvlale autem accl'p t illud.
fcd non hoc.Opoltetautcm Illud, fed nOI1 hoc, illle ,t.gerr,
fcd nô aCcu hoc:qucd i11[(, 1gir,ut (uperius dixl~us.
Hal':.c
eniro formâ uel ,",olius forma dt Îlclleétus. fcd fOI mam, CjJ
cognr.
=l r ,[1 ~n habet aéiu,[cd pmëtia.POIentia cnim en in.
td ccrus inrellig b llia,& fenfus fen{jl
i a,~
1~
aélu. ,
L.'_-1 1-,---=-..;.:.... _t.......L~
~.,
1
1
1
_
c.~hr;
Irr -
~
.u. "~;j-f1
L au'd at Platonem. Quoniam enim fupcrius dixit,'P [UI
cx ma teria, ipfam non inlelliget. Cerce &:ob eam caufam
fcipit
anima formas inrell gibilium,& fic operalur:proptet
taél us,quod dl libi Ctmile,cahdum non apprehendit. P lO,
ca
laudat
Platoncm,qui di xit animam elfe locum formara.
pterea aUlê & Anaxagoras,cu omn ia cfIe ex lîmilaribus di.
ceret,illtelledum ex ijs nOIl fUPPofu ir, Ut omllia côtÏnear.i. Sed eum in duobus rcprchcndit: primum quidc:m, cp orlll
ut omnia cog nofcar.Apud Allaxagorâ ellim K~QcTltV,
idefi anlmam dicir locum formarum & non folum rationalcm:
comincre, di: apud AriCtotelë cognofcetc. & merito ea,ex ctiam fi pro Platone dici potefr,q, folum ratlonalem anima
r
quibus dè aliquid,ipfum non cogoo[cit.AluflIlll-enim elfe; dicit alias aUlcm animationcs.& Ideo dicit Omnisaia imo
ecll
ergo
aiam
[ormarum
locum
dicit':
folam
tamé
di,
ttllis:
uult id,quod ognorcit,ab eo,quod-eognofciIur. Alexâdcr
_ autem rurfus alitCl" imclligit.AIt epim,q> li omnia imeUig ,t: cie rationalem.Eum autem ctiam in alio reprehêdi, <p aéè,l.l
non potêtia.Arifiotdes_n.noll pl.
t~:;
dè [or~
' s jmper:nixtU~,&
fi:>rn'i am non ~,abec
Nos autem dicir in anima formas~&
ét3:
tabula:
cam
afIimllat:
& ,ppric: dicir elfe d ,fciplina:Pla'
~
cum adlcéta Clrcufianlla dlCI~u
s , c um ~c formlS Impermix
<et um, quas cognorc,c. N~m
& Ipre cx re,lpfo quoquc: forma '!' uero piéla! tabulf:& dlfcipllt1â dicit reminiCcentiam.
H~c
aU,tem euenit,qn porefi per fe opera ri.
,../:;"'";7 efi.Ad h.rc ~ulem
d ~xe
lt ~lex3ndr.
SI fecund~
uosin.
~Id
dlCI~Q.
uod Intelleét us, qui (fi potemia, tU1ce~
telledus cft Impermlxtus for m ls,quas cognoCclt,quollia
felpfum cognorcit:dlcilur autem Ipfc (lfe forma:crgo & aétu,quâdo ex lclCnria pôr,&: contépl;ttiue oprrari.Euelllt
fC:lpro eft Impermixtus icdledlls: quod efi abfurdum. Nos autem intelledum ex fda operari, quado per fe pôt animil
aur~m
el d l ~imus:CJ?
ue intc:l1igc:ns,ab co, quod intdllgitur~ operari.hoc aot non fempcr:uix enim in feneétute.
dt ImpcrmlXtUS,& alius.
Efi q uidem fimilirer &. tunc poréria quodam OI
j:,r.; .."i~
'",;. ,';:#
Jj.-ft :_"0' '1 -,/I.:~!fr
r;;:r' J:[,;.lt.... r·j,
It.i4. ;/ '
k'u~
/"-"<
Il'rJ-~
l;!.,~
&:
IJS
Qgod cnim intus apparct alienum arcet &: inl do)non autcm fimilirer Je priufqmi didicerie, uel
tercludie. Qgarc ficri non p~tea
ut cius Ge alia inuenerir. ct ipfe quidem feipfum tune non pOl
naturJ)qual1l h~c.
J
rra inreWgcre.
_
~i
d .CI (('Qyod l1 effet imdleétu, cx mattria,ipfa ma,
reria IIHU S apparens!& ,merdudc:ns,prohibc:rct ipfum intel
ligerc: nOIl folum felpfum ' ,fcd & alitlla intdligl billa, id c:ft
alla. Non efi ergo ex ".lat,c rla.Potes·aUtë & ali"r ipfum in.
lerprctari & dicr.re.SI allquas formas corum qu.r cognofcumur ,h;bc:rtC adu it1tcllcélus,fed non om~c:s
potentia:
pcrtllrbarctur,& 110n exaéte cogllo(cc:rc:t.Sicut nec uifus,lI
tit CoiO~Uum
Rfpicuum oIDoes colores exade cognofcct.
Et pofiq; res,inquit,did'ceric,& quiefcit,el1: potentia 1t~
telleétu.Non dè aurcm umiliter porenua,ac erat priuféV~'
dicerit ueI inuencrit.Priufquâ enim didicerit ucl'inuencflr,
,
ca potel1lia
IIltellc:élus fecun d
um "
prlorem lignificatio ntIII
cius quod c:fipotc:ntia,id clt,Cccundum aptiwdincm. poa-,
quam autë didlcerit, efi potfmia fecundum habitum,q~d
erat f"odum llgnificatÔ eius,qd dl pOlêtia.quod ip~e
~ I ,'t
potcnciA quodaQlmodo.Redc aUJcm meminit dlfcp~
r l1';r
8<. Înucmionl8
�D' E
A ' N . l "M
A
& inut:ntionis:-quia om'nis Ccientia difciplina ) ue1 inuentio .. ruptibilis.materialia enim corruptibllia. QIoM6 crgo erit
nc comprehcndlt.& in his finit praxis,praxis,Dci bcnignî,
tate,decima.
QBoniam autem aIiud en eIre magnitudinéJ &
rnagnicudineJ & aquarn ,& dIe aqua:fic autem
& ~n mulris aliis,led non in onmibus.In nonnullis
emm idem en erre carne)& erre carnem.
e1r~
Cum tria de itellcdu q rere propofuilfet: unum quidt:m
a:tcrnus,uel corrùptibllis: (ccundum autt:m, eius cornu,.
lllonem,& diffcrcmiam ad fcnfum:cx quo cius rurfus app'
htndebatur zternitas: & tenium, quo fit imelligcre: prima
qu~dc
duo Catis perpq;ccdemia demôfi:rauit: nunc autem
rcllquum ei dcmonfi:randLJm .pponitur, & nunc examinat
quomô fitintelligcre. Dubitat itaC}3 in principio Arifi:o. Cü
enlln fit duplex in nobis cognitio,h:rc quidcm irrationalis,
lit fcnrus: ilia ucro rationalis ut illtclledus:funt dupl1cia &
ca,qua: cognofcuntur:hz:c quidem matcrialia & [enl11la:I(,
Ja uero imatcrialia:Qya:rit ergo per hfc Ariaotdrs,utrUm
IJnaquzC}3 cognitio proprium cognofcit,ut irrationalis qui,
drill matcrialla tantum nouit:Rationalis ucro, Ut quz Î1t p,
ftantior, non folum nouit, qua: funtimaterialia, [cd &: quae
Illaterialia, Et cum hz:c elfet dubitatio, fcrt fentemiam Ari,
Roteles dicens,<!, rationalis no folum nouit imaterialia ,ccd
&: materialla. Q,!:Ii eni nouit potiora, multo magis nouit,&
~etr
i ora . Si itaC}3l1ouit imaterialia,confiderabit omnino &
Illlatcriallbus detcriora,quod cfi:,materialta.Si m im iJ1le~k
étus,quod cfi: rationalis cognitio, imatcrialla Colum nOUlt
~
matcrialia aOt non cognofcit:erit aliqua ex parte més amés.
&intclledus aliqua ex parte non imclligcna.Cum materia
!ta enim non imel
l ~at,
crit cx ca parte nô intclligens.Atqui
abrurdum efi: intdledum in aliquibu8 dTe no imelg
e ntr~
N~n
folum ergo nouit imaterialia,fcd ct materialia.E h~c
qUldem Arifi:otdcs.Polfumus autem &: nos cxterius ofien
dete,cp matcrialia quoC}J nouit intdlcduE. Si matcr aila coi
110n intclligcru,quomodo fenfum cor
i g cret~
Scnfus cniro
temum in aqua con fraéèum uider:&: Colem unius pedii ma
gnttudlnc.lmelkéèus autem corrigit,ofi:endens,q, neQJ re,
lllus fraéèus efi: &: q> Col cfè maior terra. Q!,lomô ergo poç,
fet fl': ll fum itellcéèus corrigcrc:,nifi matcrial1a cognorcercr.
hoc ë fc nf\l a< Ee alloqui habemus regulam, Cl> id quod [cie
terum dlfferc:miam,muho magls & rcsipfas dlff'c:rcntrs no
Uit.Si c:rgo imelkéi:us nouit di~erëcm
imatcrial,um:ma,
teriallbus:noUit ergo & matenalJa.tic:d dlCes fortasfis,c ab,
furdum inrc:lleétum noffe ca,qua: extra (um. Hzc enim fcit
(enrUB,CO <!' maccri al,a,& RtÎ cularia cogoo[cat.Intell(éèus
cnim qu od cfi: unlucrfak, (a mUm nouÎt. E11: auté fçnfus Cci;
te panicularia,qua: quid em Cunt matcrialla. Tlbi alltem ad
~la: C dlC;ï)<!' intclleéèus fublcdo quidé unus dt: ratione a4 -tcm diuerfus.I ntdled us cnirn ut! {ecundum fe-Colum ope ~
tatur:& tfic uniucrf"lia folij nou \ t~d
curn fmft! operatur,
CQutens inarumcnto:&: ru ne matcrialia oouit,et pari~ul.
,
ria.:ficut cadcm reéèa fubicdo quidcm eadem, ratione aOlé
diuerfa.S ,lcnim quz nunc reéèa efi:,confringi poeefi:;& in,
fleéti:fic &imcllcéèus fub iedo idcm eXlfi:ens, aliquando ÇI
del11 cum reéta babccconucnicmiam, quando perfcipfum
0Peratur & nouit imatcrialla:aliquando uero cum reda co
' fral'1:
,q ~ a l do ad fenfum lI1a e éè l e~r.
&: co ~nfi:rumeo
uti
tur,quàdo noult malla. Hoc cA: q~dem
pnmum dublum,
~ elUGfolutio.Sccundum ea dubiu,pro quo tale quid prius
P(umendum ea,ti. d id,quod ab co, quod (~poten
i a in id,
qUod cfi: 'lL'èu agltu r oino alrcratur.Altcratio autcm dt af.·
ft,étio,fcu pasÎîo. H o~ p rumptOprocedlt deinceps ~ubim.
, ~Il
~l er ia l ia itdledus cog\1ofCl r,fCll 1cct ab ,CIS p a mur
~ Ab
Il Clllm duci eur a cognitionr1qua: efi: potcntla,ad COgl1ltlO,
lltlll,quc cfi: aétu. Q uod autem ab co,qu,:d pOlcmia, ad . i~
qUod cfi: aétu,duci lur alteratur.Quod am alceratur,pallr:
Inte\l's ergo a m ;il b u~ patirur.Ee qm nihil patit ab eo,quocl
dt diffimil,s mat ria::c1aru m e t ' l'go, ct' itcllcét,us,cfi: ciuf,
ciClll lll,ueri, cum matc,iallbus.& cft IpCe matcr
l alis,~
cor
iI~
1
incorl'upribilis,ud fecundum Arifiotc.uel pm Anaxagorâ,
'lui eum effe dlcunt materia impermixlUm<Ha:c cfi dubir3
tio,t:v dilfoluentes dlCimus:Male acccplfi:isJq> ~c q uid agir ~
,;;r.
etiam parieur .H:rc cfi: cn:m [alfa oratia: f unc enim quod
.",~
J.&êr~
(?~
agie uicilf.m patitur,quando efi: e iuf~ê
matcl'la: um o,q d ~.Y",
ti.ZoWwIf&W;-'" 1
'V"···..UC'-"''':''''patitur. Q!TI ergo inrclleél.us nô cfi: e'ufdem matcria: cu m
materiallbus,non efi: l1ecelfe ipm a materiallbus pati, quan
do ipfa cognofcir.Agir.n.&: opifex nos beneficio affrClcnsJ
&: ram en il nobis non contra patiwr . ~ .l l ue ex agêribus ea
fola-U+Clsf1m patiuotUr,qu.a: funt eiufdem materi:r CUOl paofit!l'I oous.Et ha:c quidé folutio extcrius "ffumpta,diéla cfi:.
Arifioreles autem aliam dicir rolutionê, éf; edam alibi dixir,
q, duplex efl:-P3i fio; feu a f( G1 i o:h ~ qu i d ( m p-fed;ua: illa
ueto corruptiua.ln corruptiua t'tgo ualldum eLt/quod dlcie
quod fire fit agenti,quod patitur:l lllclleétus autem fcn/11Ja
cognofccns,perfcéèiua affeéltone aff!citur ,qu ~ impas6bili,
,tas potius dicirur,t:v pasfio.Qyarc ~rf u s non pati t ~r i n ~d .
ledus.Q!,la: cnim ab-ehquoperfi c,llIur ,nol1 umt 01110 clUf.
dern curn co matt'ria:. Eccc cnim O1undus pelficllu r ab opi
ficc:& tamen non cfi: c:iufdem cum ipfo matwa:. Rurfus q
i u nt ~ ~ : & n ~ n fUll[
hic funt,rcguntur a cœlcfbbus)& perfic
eiufdcm cumillis materia:. R ur[us aer pernCl t a lumllle: &
non cfi ciufdem cum ipfo matcria:. O.!:Iare & imdlcétus pa
tieur quidc:m li fenûlibus perfcétiua att'eéèionem,ab eis auti:
perfeétus,noll cCc ciufdem CUOl ipfis matwz.Notandil au·
tcm,<!, etiam li dicimus cum perfcétiuam pati affi:étionem:
non fubfi:antiam Int lied us attingit affeétio) fed eius opera
tionem.H z c efi: fecun da dubitatio,& eius folurio. Qm aUlC
hz:c dU:E dubltationcs a mateflallbus oc afion~m
fumpfc,
rt::rquum dt & de materialiblJs hoc modo du? ' tare. Q m
intelled us feipfum nOUle,&: ad Cc cooucrtltu r,quo ergo 11 0 m d ~
uit<Vtrum quatenus dl: ildledus:ud l'm ahud qUi~e
jnteléèus:~m
aliud uero intelllgibilisçSl ita'l3 pm allud qut r
.... -l 1'" ';'--"
b.
. Il '
t
{è "d~UJfa,.
dcm ~fi:l1tdeu
s :~m
aliun au~ e m lOte 'gItU!: c arum r l-pli ~
11-:" :U~-;,'.
t;
.~
trJ./("1?~
~-r!:E
ergo 1I1telledum non elfe fimphcem,fed c orfp~tum
enim compofitus,quacenus imdligit,& quatCllUS IlItd bgl t. ~,'t4.
-: - " n'r~
Si autcm,~
ho~
ab rur.du"',! euites, dlcas ct' guatenus e t m· tp'J ,.p~
~:l
~.-:
tdlc:dus, mtdllg tur,lIl ahud abfurdum IIlCJd t; 1Il tradam f. .--n.6' ... _0 ...... (~h
cnim dedcmonfhatiuoofècnfum.dl,q.illud,'m EIuo
d )c ô . ~i
I."rk .
u(rcit~.S
crgo.quaccnus dt incc:llcêtus imdllgl tur,crgo & r"--"
~ .., .....'»~.
l,
1~:
1·..:v J:-'t~ J
quarcnus imdllgltur,dt inrelledus,ut conucnatUl.SI crgo ~
quatenvs imclligitur,efè imellcél:us) coUlgi lur,q> Id guod 1l .J'~
~"'J
~:,'"
telligitur,dlll1telleétus.Et quoniam d l fcipl\~
mtc:l
, gu n r . 1.~
.. < 'f.,~;
' ~!.,
.. ,: '
crum&IUa: Intdleéèu~:qo
cfi:abu
! ~u n: ' ~I ~ u tem
dl li 1 ...'f,.tt, }:.~
eum felpfum non Intclhgcre, falfum dICIS. 81 cmm fi Ipfum ~"!... ~~I
ét'~r,ç
no intelilgit,quomodo nouit, Cl' Ccparaeur a corpore': Talls Jhl'f • i:)~
~
..
quidcm eftomnis dubitatio. Ced quia efi: ob fcul1or, eam in
compendium rcdadam repctamus. Qm inrelledus f'elptn
inrclllgit,uel quatenus,id cfi: intelleéèus,it lliglt CClpCu m:&:
illud ,quatenus cOl1uerritur:erit &: quatcnus cfi: inrclligi
billS inrclleéèus:ut colligatur oia Itmlligtbll!a,&: oés dlfcipli
nas clfe imclleéèus. V cl fecundum allud qu.d ' m intellrgit)
iim aliud autcm intclligit:& erit intellcétus compotlJUs,q d
(fi: abfurdum.Soluit autcm dubltationem UllOmembro di
çens,<!, qu i c~d
ca propric ime\ligiblk,cfi: ill elledus.l)l fci
plina: cnim non funt proprie inrelligibtlcs,&:p-pea non (ùnc
intdlcdus.Sullt coim a nobis excogl t<l Cp &: no cas a matc
ria (cparauimus,qm funt materiales. ~ a: c ûq ; crgo 11011 cx
no bis, Ccd ex fe hile, Ut fint intelllglbllla,ca Cu ne Illtcll,..qUi .
Nam & fi angclos dixCTIs,fullt &: lÎ,~ m Alllèo.IlHClleél:us,
& fi eum dicas,qui in primo moblli c lrc u ~gi[Ur
,qu c:m _ op,fi
cem dlcit,hic quoC}3Jm ArHto. cfi: ime\lcécus. S(d gm lice
Placoni uid ctur D elÏ dfe itcllcL'1u m nec pds dagmat,bus:
n.
"" 7r Ç ~ VOICI: """-"JIIOIit'f
... l ). .!hI.,fj r''''
Cu per melltem f.:u Illt' m l1 : V Il d'e ut.
;; J ,
1
'
.'
D eus cnim en,
- _ . cF
....t~,
'J uod cft .pUldelltia nom in us dt ut qui il r 7rC~
T OU ~ O~
,t.
ante mClllcm feu I n ~el l e é1 um:
a g c tlOS aliter dubit lIone: [01
uamus.Dici mus eni Cl> nô colli ie,quicquld dl: Ïl clllg,bi.,
le elfe incelleél:ü.Primu m.'hi ntcl l' 'bllla, ud fUIlt,pp nc lit,dli~b
i l i alutq
fUI1l penitus i01J,tcnaba, u1:l nonîl'fHl , ~e<t
lo.Grafu~
ala.
P t)
qf1.....
o/f
-f. ) ( .
?z
r-k.t
'lm
�-. r
T ' "E
"
~
qu mnus Cenfi1ja ,funt intelligibilia,ut lapis. Nunc autem de
.,pprie inrelligibillbus agiwT. fi autem ita t'fi ,crum,q C.lnt,p
prie imdltgb.J
l a,in(dl~c1us.&
IlIhll abrurdum Ccqtur.Seâl
,do aûl,cp IJon coll:gilur,Cjllicquid dt intclligibilc,d1"e intellcdum:fed quicquid felpm ilclligit,cfTeintdrm. quid cnim
dicit dub
i ta[Îo~
Quarenus dl inrell's,iutelligi( ab al«]uo, VJ
a fcipfo. fi uis ergo,colluerle, per iIlud, qualenus,,ppôncm
illam,& dic.quatenus a Ceipfo intdllgilur, eft imelrs. Hzc
dt cUlin uera & reda conucrfio.Si crgo ex côuerflonc col,
:leélum efi,cp nô uli<1J imel1:gibile,inrdl's,[cd quicquid a fe
ipfo dl imcll'gibile,lIHeIl's:nol1 utiq; quicquid dt imetligibi
Je,cfr imelledus.& non folum tPptcr Dwm Ariftmells Co
lucione non comenti fumtls,fed cp etiam uniucrralia rum in
telligib:lia,& 110n intdledus. Dicere autem,q, non quattnus itelledus,feipfum cognorcic, abfurdi'i. Primum enim,
.ur diximus,erit duplex,eiufdem form:r, & ipfe intdligês,et
inte11eéluS.& nô cOlum feipfum cogl1ofcens. Quatell'.Js.n.
imelLigitur Ccipfum intdlig:t,& non quatcnus intel': oit. qua
re,quarenus illlelleélus,feipm cognofcit intdl~us.bE
h~c
efr [(Ttia qu:rfrjo. Quarta efr qu:,frlo.~
il.itellcdus,feipm
intell git:fibi autem Cemper addl'11tcllc-dus,cur non feipm
intdJigic':Videmus eni,.raro nos h~ ' mines
ad nos ipfos con
uc:rri, fed ue1 de Deo mtnte aFQd ag~\nlUS
uc! de mundo;
. raro aurem de nob;s ipI1s •. Alq.l!; opombat' feipfos fcmper
i~tel
l g e rc,~o
q. femR flbl adcfi intelleélus:ha:c Qdem dublta
. oDlCmu~
2utcm ('p proprer cômixtionem, & confl.
derallonem COlll qUa! rUnt hoc fit.flcut enim fi duo adfinr
&: unus quidem fit amicus,alius aûr illufiris Cplendiu~
quiCpiam,amicum ne faluramus quidelO, ur'qui fic familia,
ris,alceri autem dextram iungimus:lÎc & imcllcéius cogno
fcens,quod ab! rem pet adefr, raro fe:pfum incdligit:Ced res
munctallas, ue! fupermundanas f;rpe . Non quatenus crgo
intelleérus,intdlcélus non f(':pm fcmper cognofcit:red hoc
fic,propler eitls operacio!1ë. fiCUl ell!m in furore inrell's oino
Ilon intelilgil: :o q> a fc d.ucnilUr,fic & quado circa corpus
'fiudens,rell alienas agir,noll feipfum cognofclt:quo tempo
re n tl cfr a{tu imdleélus,fed pOlcnt:a.PlotÎnus uero dicir,
rllè icell<::tum,qui feipfum f~mper
cognofcit:qui femR no
fcipfum cognofcir. Vr rurfunt acciplas hunc quidcm adu,
qui fcipfum fl'mper cognofcil:illum aü qui & potemia,n6
femper. Illud autê,(cmper cogllofccre,dlCebat proprcr Pla
ronem,qui dicit aiam (cmper mobllem.IJJud aurem, femp
mob,lem,ill hoc, cp femR uiuum corpus faciat, accepit: fed
&: in hoc,cp ipfum femper cognit"uum reddar.Er fcmpcr SI
dem i<]uic,cognofcit imellf'dus. Si aUt non fcnrimus etiam
cum Ccmper cognofccre: hoc Sr J'pter turbam & tumulril
corporis.& in hls cGtemplatio,oei gralia, completur.~
niam aucem aliud efr té maglliludlllé,& dIe magnicud!t1c:
& aquam,& cfTc aqua.oiéèum efr &il1 pdicamenris, & in
Phyt1ca,q> ahud elt ,uerbi gratla,hoc:&:al ud,qd per hoc.
Illud IIcmpe,hoc,umîC}3 amuI /lglllficat, quod dt formam
cum matetla,ur aqua,&: magniludo: lliud auccm,per hoc
formam lamUm fine maceria ilgtllncat,ut dfe aqua,& nIa:
gn.eudllle.Et in matenallbus quidem rcbus fic cft flgnifica
lIO: 1n rcbus ucro imateriallbus idé cfr illud,hoc,et per hoc,
,Ut ln oco, de I1gllo,& eallbus. [dem cOlm fignificar in duo ,
~us
callbus. H;rc ergo tota Ari([ote!ls remélia. NunQd
.amelle.Ctus nOUlt in Qbus allud \!fi efTc: hoc,& p~r hoc,id cfr
marcnallil.an icdle tus Ilia folum Ilouit,in qUibus idcm cfr
hoc,& per hoc, 1den: imattrlal,a. Magnitu _:.nc:m ergo dicit
ucru ru
fimul:magniludlne
alir cfTc ' formam rantO " & aqua
"l' _ _ r.
1
dlcit ucrllCj311mu :aqua autcm efTe formam lantum. In nô
nuHls enim Idem eé ca~né,et
~fTc c;rnc,nô apto exéplo ufus
efr. Jn carne Cl1m.'0
. d~m
hgnificat hor, & per hoc. Hoc
efr enim III fol i ~ Incclliglb,llbus.: alioqUi diximus,quod in
marerJalibus qUldel11 ali~d
Ogmficat accufatiuus, & aliud
ablatiuus.Hoc aUlcm fCClr, proptcringenij magnitudinem
colltemptis cxcmplls,ut [~pe
mos efi.
&:
en
T t:. 1
R
v.. s
-' Adhuc quidem dubitat.runt hrec autem rupc:rioribus cl)
iungenda.fupcrius elllm dubitabatr, an inrcllcdus intdligit
materialia. Nunc autem tâquam tacite cOl1cctrerit eum ma
,terialia intclligere,dubirat l1unquid alia quidem fui parte in
IdIeérus niarerialia icdJigil:alia uera imattrialia.Hoc cft c:~
go quod dldt. V d al,o,& alio iudicat, pro co quod efi, alia
<]uidcm fui parte il1lelbgibilia:aIla uero ~arei\!.
Plurar'
chus icaC}3 & Alexander uult imaleriali quidem imatrl~
cognofCl: materiali aUCem matetiab. Arifiotcles auccm dl
CII,q> codcm il1lelledu ambo cognofcuntul',& mart'rialia,
alitt'r & alit cr habcnte:aliquâdo quidcm
& imaterl~fd
Utcns infrrumentc,corporc,in m:ucrialibus:aliquando au"
lem non,ut in inaterialibus,&.intelligibilibus.
ç~1:'o
enim non fine mareria, [ed fieur hoc fil
h1Um,in hoc•
. Hoc di{rô efr defenlio oppoliti dogmatis, uel nuper di,
d~
dubitationis.qm mim dubicauit dicens,nunquid intelle
dus alia quidem fui parte materialia intelligit:alia uerO immarcrialia:per h~c defendicdubitationem,& dicir. Caro.~,
nô efr fine materia: fed res efr mii!is.(icU( eni hfC fim il3S lit
.hoc cfr,pro w quod cfi, forma i maccria:ÎJc & caro [orm.t
cfr in materia.quare efr ralioni confcOlaneum imclleélum
11011 eadem rui parte irelJigcrc O}.mrialla,& imatcrialia •
Senfitiuo ergo calidum, & frigidum iudicat)&
quorum ratio qua-dam caro.
Hin, Plucarchus,& Alexander fui d;éli fidê faciunt. Ec'
ce,inquiullt,dicir ipfe maleriali materialia cognofci:fcnfiti\Jo etl~ diJo;it calldîi cognofd. Qlid 110S etgo dlCimus': quo d
ab hoC
non hoc d,t ir, Îed defendcns dubilationcm, dein~
locoucram folur;onem adducit.Dicitenim imelIeéèum fcll
fiouo utcnrem infrrumêco,iudicare materia'lia id dl calldii,
& frigidum.Deinde qni frigidJ, & calidi meminir: 110n (0ll1
autem h~c
cato :udlcal: rcd & ex flbufciiq, alijs dl eiusco'
modcratlo,ut ficcum,hum idum, & huiuCmodi alia:l1on po
tuat aurem in didionis comextu omnium meminifTe ne ni
mis cam produceret,proprc:rea breUlu:r rdiqua O<>11I6cauit
Cubiungens. Cr quorum ratio qdam efr caro,hoc ~fr,ex
qui
bu~
confrar ratio carms, ue! eius definirio.lmelleéèus crgo
'Ucens fenCiciuo infirumêro ,iudicat irigidum,& calldum &
-alia,ex quibus cô!l:at .:arn·s dcfi nÎlio.Ec huius cfr opin~s
Arifioceles:primum quidem el< hoc) q, foluit dubitationé,
qu:r.dlCir,q,H illlrlllglbdc intelleélus,erit & lapiG,qUl dl: in
ulligib Ils,lJltelleélus.IllJc el ·i dicit, q> imcll gibilla uel (unt
proprie inteiliglbilia,ud nô propr' c,Ut knlUJa. fenfrlia ergo
il1lell'g bilia dlxlI,& nOI1 propnc.Quod ft ira efi fic lJidclicer,ab imelledu ca intell gi exifiimar. Et ex allo ~Iiam
probari potdt.lpre efr enim,qui dlCit,q> flcut dlkiplin:r ratio.,
ne feparanrur;{!c & intclleéèus ratione a fcipfo diffen.Ct au~
lem d , . f~na
r~ipfo
rationt fc'licct,idw differt,uc cognoCcat
marertalla,& Immareriaha. [j fola enim imarerlalia cogno,
fcel'cr,quid opus cfTet d l ferntia~
Alro autem,fiue feparJbili) ud ut obliqua 8l i11
flexa habet ad ipfam) q uando excenfa fuent. ~rne
enim ciTe etiam iudlcat.
Hoc dic1um rurfus il1terrogariue tPcedit ex diuil10nc in·(
aucem h:rc fenrentia.quolliam alio quidclll
Imellcdus materialia iudicat:alia ucro immaccrialia:l1ul1ÇJd
h:r parees imclledus,per quas materialla iudicat & imm a '
twalia, fum a feinuiccm Cepart~
ue1 [jCUt red~
cfr (ubic'
do quidem eadcm, ratione autem' diuerfat! Aliud cfr cnilll
cfTc rcaam,& al'ud obllquam, &infle)(am. Et hic cfr qui'
dem fcopus Interrogatlue autem oponct & fic didiollclll
circùloqui, qua: in hypcrbaro diéla rfr. .o\liud enim iudlca t
carne elfc,pro eo quod (fi: alia parte iudicat immatcrialia.
fic 1/1 hypcrbato.Aho autcm,fi.ue frparato, ab alia ptt' qu:e
rnaterialia iudicar,ue1 ut rcéla 111 Rexa fubie élo qu,dé UI1US
cfr intelledus,raClone auccm dluerrus.
Er Jlio)ueI aüter
iudicatinteUeétus.
.. .... -habentc)
-'.'
. , . . . . ... .- - ' . ~m)u
~erogans.Elè
Rur[us auté in iis) q[um in abfiraél"ionc qâ dt
q~
~f! f~umtc
continu.o~:"
1.
�E'
.' .Jt ' N.' ~ 1 'M "A
" Ad aliiJd umit rxemplum difciplil1arum : & quid diclt': , bium ,pponit,& dicit,fi ipCc intcllcdus cA: intelligibilis:quo
9-~od
fieut fimum,& rcdum dl omlJino in fubicdo,co- mo~
crgo fcipfum intclg
~ Et primum dicit, 'l' fi quarc.'
in aliquo eorporc,eominuo.& tfi ca co. pus Intclledus,fclpfum eognofcit,crir in omnibus imclligj,
lJnultatis ratione feparamus,& dicimus,q, aliud cA: i his,q, bilibus inrellcélus:crgo ct in lapidc,& erit lapis incdlcdus.
~ui
cA: elfc; idcA: forma fcparata,& aliud matcria ipfa co- Conucrtitur cnim.Hoc autcm innuit in COtc:xtU eum dicir
tJnlutas.Dcdarauit id per hoc quod dixit,redum dfc.fieue V cl cnim cdam ali:îs incclledus inc:rit,pro eo qu'od cA: alij;
crgo in his forma a ma rationc fcparamus:lie & intdledus inteUigibilibus inerir,hoc dt elfe intclledus, Ut oia imclligi,
a feipfo diffm ratione. Nuc autcm 'pro hoc facir, quod funt bilia fint intellcétus:deindc priufqua dicerct aliud abfurdo
Dtalcs difclplin:r.Matcria .n.eA:, ut dicit,figuraru C1)minu~
'utpotc,fi aurcm nô,quatenus dt intelledus, cognofcit,cri;
feipfum
duple'x & inrdligens, & intdlcdus, &. non undi~
tas.Forma at ipfre figut:r.funriraC}3 malcs difcpl
i n~.
Qgod quid efi autem dre} fi aliud dl: feé redo, cognofcens:neC}3 coim imelligcns: ante hoc infert feciidi du
bij folutionem,q, intdligibile non dl: unu numero,Ccd fpc,
, & reaurn) alio.
cie.
dl: enim proprie itelligibilc,& non fp(cic. Q!Jod autem
SI inqui r,quod quid cA: elTc,i cl cA: forma di fciplinaroC qd
,quid dl enim dfe formam fignificat)aliud habet dIe rcéta ca propric imdligibile cA: & itelledus.Dcinde infert aliud
, Id cA: aliud cA: hg e ab co quod dl: per hoc, tune aliÇId aliud abfurdum a fecundo:'l' fi non quatenus eA:imdleétus, co'
~fl: quod alio,pro co quod dt,tunc al!a fui parte difciplinas gnofcit,erit duplex:ut litindiuifibilis,& intdligens.Hoc au
itelledus,& non, ca;qua imatcrialia iudicar. fi cnim lem flgnificauit cum dixit,Aliquid babebit mixtû, quod fa.
, IU~jcat
, allud dt hoc ab eo,quod pcr hoc,funt.f.imarerialia.Et no' citipfum imdligibilem,ut alia:pro co quod cA:,habebit ali.
ta~dum
dt, ut Plutarchus in eômenrario fignificar, q. difci quam compofitionern.qure côpofitio pm aliud quidem fa,
plJnas habere fubicdum dieit AriA:otdes. EA: aurem hoc, citipfum in(el1edum,Çm aliud uero intclligibilcm, ficut &.
quod dicit,uideliccr:(i quod quid cA: elTe.i.li forma aliud ha alia imdligibilia • Non hoc aUlem dico, q, alia imdligibilla
ber clfe redo,quod eA:,per hoc,& alteru redum, quod dl: funt compoIIta;[unr cnim flmplicia omnia itelligibilia: fed
hoc,funt matcrialia:li autcm malia,alia fui parte inrdlcdus habebit,inquir,aliquid incdleétus,quod facit ipfum intdligi
b llem,ut facicbat alia imaterialia,inrclligibilia.
h:tc iudicat:& non, qua imaterialia iudicat.
~el
pari quidem dt fmaliquid cômune.
Si enim dualitas.alioergo}uel aliter habente)ill
roluit duas dubiralioncs.& primo quidem freunda,
di~at!&
omnino ergo)ut res a materia feparabiles. •qUltHIC
eollcgit, inrclleétü elfc eiurdé materiz curn fenûlibus,
SIC & qu~
(unt circa intelledum.
&. dicit,cffc nomé comune pasfionis feu affeétionis.Hic cft
Hoc Ut ad aliquid,ut ad formas,quz funt in eôtinua~
«;nim pcrfcétiua:illa uero corruptiua.Affc:étio ergo, Si pati.
qu~
enim funt in abA:raétione,unam un formam fignifi. tur imeUcétus, cA: perfcdiua. quod autem ca pcrfcdluum,
cant.quz autcm nô funt in abA:raétione,duo dedarant. for non dicitur proprie alfeoétio,uel pasfto.
marn flmul cum materia.Et hzc merito dicuntur,ut rnâlia,
Q9are prius didum dt)g, potentia quodarnol
de q diuifionê reçipiut Ut duo.ëj.n.funt in ablhadione,ut q
do
dt.intelliglbilia intelrs,fcd nullum aétu,priufi
funt indiuif.1bilia ,ru nt unirati flfia. Cette & inAexa reda,uc
qua..!,l?
iteHigat. Sic autem oportet) ut in tabula,in
';...
q~a!.t1
duo,matcriale aliquid Ggnificabat. Sunt crgo &. di ~
aélu
depidum
dl:quod
euenit
in
intel!
__
:l..»...t..H
...
.:
\,:'.." i'b 1".,;'"'
qUâluhtl
~C1Ph.nz
d~plices:hf
quidem fm ipfarurn formarn:q, ligni,
caUJt,cum dixit,Elfe rcdo:uel6rn fot'ma,
~ & materiam, leétu.Ac ipfe quidem efi intelligibilis,ut intelligl/ l:j"; r4."'-)J
· ,~:if
~uOd
fignilicauit,eu dixir,Redum.Alio ergo,uel aliler ha. hilia.Ill iis enim,qu~
funt fine.01ateria)idëefi qcf r~":';
' 3,,'1 · · ,
Cnt e,iudicat.Conc1ufio,q, nccclfe cA: uel alio,& alio iudi'
intelligit)&.quod intelligitur. Scientia enim conl'
.care marc:rialia & imaterialia:ud eodem aliter habente.Dc ternpla riua,& fcibile idem dt.
Inde totius dicës dubij folutionem inquir. Oml1ioo ergo,ut
eum paulo fuperius dixilfet elfe duplex intdligibilc, &
, res a materia reparabiles:6c &. quz f!.tnt circa. imdledu.i. quod propric,& quod non propric,nunc dicir,quod inrellc
Ut copendio dici poteA:,{icut forma: folo mentiS conceptu, dus potenrill propric dt imelliglbilia, quando autem ca in.
&: ratione a materia feparantur,non aue ipfa fufSa;lic &. in , tdiigit,aélu.NcC}3 eni habct,inquit,.imdligibilia inrelledus
tdleéi:us infcparabilis,quod ad fe quidcm attiner,fcmpcr ê, nifi ca inrdtigar.Non piétz coim tabulz ftmilis cA:. Et uid:
Ut qui lit fubic:do fempcr idem:mentis ailt cOl1ceptu)& ra· inquit, Tamblicus,Cl' nlXjJ tlIXTJ~
gra:ce dixit,& non ehartf.
tione feparatur ad ca ,qua: cognofcuntur.
relXjJ.p.IXT'Ol O~ au rem non dicerct, nifi 'Y e ~ jJ.jJ.IXTIX hoc cft lite.
Dubitauerit aurem quifpiam) fi intelledus eA: ras.haberet.Hoc au~em
dixit,uolens aiam puerorum,quod
fimplex quid & affeéhone uacat! nec cum ullo gd dl: Imclleétus porêtla,haberc rerum raliones.Quare fi cam
q a cômune habet)utdicit Anaxagoras! quon~/
r~lXfLIT
asfimilauit ) habcr rerum uidelicet rôncs {jeuc
~ habet y ~ IX'lT,
hoc efr literas. Si autê d.; e~
do intelliget,fi intelligere dtaliquid ~teSi
al!gd 'YelXjJ.IT«O
efr nOI1 fcri~tz,melg
m~ , le fcript:x:: eo q, habcat
enim efi ambobus commune! hoc qUldem Uldel di~t)
~xJl(S,&
obfcuras !Jte.ras.Nam.& 1X!Jl"'~O
dlcimus tragœdu
tUr facere illud patio
adeA:
mutum,eum
qUI
cA:
,
"
l
J
!
o
K
X
I
(
)
o
~
i
u
q
Î
.
ç
malam
babet uoliic cA: fe~unda
dubiratio,quz dicir,q, fi intellcdus [cnfi
& AriA:o.inquit,exifiimar rITe in anima imdli.
lia Cognofcit patietur ab ipfis.Nihll ailt ab cis patitur,quod ccm. ~arc
,Il On fit c:iufd~m
eum eis ful53!. Hoc enim fignincauit,in con gibilia,ut Plato,& omnium l'aliones,&. elfe reminifccntia
.tCXtu ru biungens:fi er1im aliquid eA: côc ambobus;hoc qui non d:fciplinam. H:EC autcm dixit,utofrendem AriA:ordi
opillionc.
dem facit illud uero patitUr,pro eo quod dt,6m coc,id dt, quoC}3 (Ife in ea~m
e
Ac ip(e gd. en~tlgibs>
ficut itelligibilia. .
~clnd
, u~ materiam patit.fi ~ rgo ~a cogl1~it
inteldu~,
. Hic ea. tertrJ dub!) folut'~:
q, quidquid cCt proprie intel"
ab els paritur.fI aurem ab elspamur:c:A: elufdem cum CIS
cnim conremplatiua:quod cA:
!lJatcri:d1 autem eiufdem eum rcnfilibus mareriz: nOI1 dl: glblle,efi m~cUus.flna
nihil abf~rdum
, ~teUdu8
fimplex,fed compotttus. Hoc autc:m diétum eft autcm lic.fc,b,le,'dem efr.qUld dict~Quo
l
:
"
~
d
i
clfe
.
~
,
m
u
d
e
l
c
r
.
O
J
quod
imdllglt.
d
o
~
eA:.e~lm
dl"
COndum re~91ution(m.
• '
prie Intelllglbllc,quod dlclt fcibile & qui cft propflC Imelle,
.~a;ter)fi
intelligibilis al ipfe) uel eni~
eCia~
étus,quod dixir fcicntiam idem efr.Illud autë, Proprie,.. d.
~h!s lnt~eéus
ineric)fi non fec~ndum
ab~d
.fit Ip dirum ea,q, difciplin:E n~ funt proprie inrdl:gibi.les:a noI~ l , n~elhgib1stuma
ahquod fpecu~
l~;e
bis autem ommno intelligibilcs dlcuntur,q. a nobls cliét~
. lgb~e:
, uel mixtum quid habebic)quodfaclt Jpm 6nt,& in noA:r..: mentis agitalione uer~cn.
Cll;rautem non fernper inrelhgat, cauf~
dl Con
~ntelhgbim)fcu
alia.
J\nt~quam
Cccundi dubij Colutione dicat,tcrtium hic du fideranda.Ùl iis autem,qut habenc matenam) pOl'
10. Gca.ful! ail.
P iq
tl . nul.ta[e;fm~
�T ' :E ' R ' ' T
te~ia
folull1 dt unmqod~
inrdligibl1e: Qgal
re illis quidcm non nit intelleétus! fine materia
cnim pot,cntia dl ~nteléus
talium; Uli aurcm
eri.tintclligibile.
...,
' :.r~l
J'"
,
V S"
l'lili prima caufa ~ Si ergo drdc Aritlotdcs,quod qui [t'CU"~
dum aétum dl:,intelleêtus omnia facit:uideliccc, inteUcda
fecundum aêtum,primam eaufam dicit: &. quod turCus di"
cit eurn fubfl:antia eoneurremem habere operatloncm intel
Hic cfi quanum dubium,eur 110n femper intelligit intel leêtum',qui aêtu efi:quod cfi: Coli Deo ,pprium. Ncq; cnian
noUer uidetur intc:lleétus pe.r pou:nriam facere operaüo;
tcél:u~
&. dubirat quidem,ipfum aurem non foluitlnos autê
, iam foluimus.Sed pofi hoc rurfu,s cumit ad folUtionem du nem. Et rurfus)quod femper operatur. Hinc ergo fallebat
Alexander,&: dicebat ha:c nuUi,nifi foli Dco,côuenire. Et
bii diCC:Ptis,q> crUPt imelligibilia imdle él us) Cum eni~q.
cnim
folius Dei proprium cum fubfiantia côcurrcntem ba
)(Hfcc)quod in proprie iotelligibilibus unum eCl:)nunc dl"r.
bere
operationem,&.
femper ope:rari,&. agert:. Plotinus au
quod in matcriallbus qua: funt inceUigibîlia potwtÏa l &.
non proprie, non ca idem intdligibile:, quod imelleél:us. tcm faUebarur, ex co quod cft femper operari, &. fupon~'
Intelleêtus enim rcs eEl nlatc.,ïaLa.Et in his praxis,Deo ca bat elfe in nobis intdlcêtum fe:tnpcr opcramem,&. e:um:d"
ccbat dfe aéiu intellcélùm.Marinus autem utriufqi ration!
grati,eompl~U.
bus utcns,Dœmonis intclleétum dicebat Aritlotc:lem diçe
QEoniJn1 autem fieut in omni natura dt aIiI re.Humanus enirn non dl, eo quod dicic (urn omnia face'
qUid,hocquidcm m~teria
unicuig3 ~enri!d
ue; re,&. per fubfiantiam operatur,&. fcmper inte:l1igic.Sed ne:'
1'0 dt quod dl, quod omnia iIla poretia! alterum que, qui eJ<t(rius etr, imdleêtus. Si cnirn dicic,Cum luce &
aure~
quod dl: cau1à,& effeétiuum, qudd omnia habitu habec .PPPrtionê, &. cp eum imaginationc opcr"ur
(aciat quomodo ars ad materiam affeéta efi:necev {Je obliuifcitur:non funt autem hœe imelleél:us, qui exterius
fe cft in anima ha5 dre differentias.& efi hic qui ,aduenit. Dieere: ergo,quod cum luce, &. habitu habec pro~ a
oCl:endic ha:e dfe propria alicuius iteUedus,qu
cem intellcélus talis) quod omnia fiat!Jllc uero) portÏoucm,
dl medlus inter uterius accedemem,&: humanum:nempc
quod omnia faciat, ut quidam hlhitus! ut lux. angelici intdlt=tus. Nam & lumen dt medium inte:r id,qcl
q uodammodo enim etial11 lux facit cos,qui funt illuminat)&. quod illurninatur. &. habitus dl mcdius intcr
potentil) colores aau.
aptitudine(1) &. propcnOonem:his autcm illtdledum astimilauit. Quarci ncellcélum fcilicecdicit medium quenda rl1
Pofiquam quatuor qua:liuic in intclledu,qui etl poten~
tia:uenit deinccos &~9
imellcélum, qui cfi aélu: &: in co inter eum,qui exterius interccdit,& humanum. Plutarch~g
dccem qua:rir. Prim um quidl'm, quod omnia facit imclle,. aurem fe iuUis rationibus defendit,dieens, q, efi hic de: anl'
dus.Secundum autem, q, fubil-amia ope:ratur. Ne'l3 cnim ma tradatus,nec fuit,quod Ariitotelcs dt' ite:lIeélu,qui exte
Z.·
tlt alia: (ubltant ia: operation cs proponutlt)fic ea &. in intel.. rius aducnit,diffcreret:fed adu imdleélum appellat humai
- 'J--ul.....1-...ç leéhl, qui aélu cCl:. Nl'que enim rubaantia inrcllcêtus,qui uum.Dcinde aducrfus ca) qua: a tribus Alexandro inqua,
aétu dt, prop nit operationcm: Ccd ex fcipra,ipfa fubCl:âtia Marino,&. Plotino dicumur, côrnunis'fit incurfto.ihucni,'
mus enim A riitotelem dicc:ntcm)quod aél:u incdle:él:us fub
.
ipfius ea ope ratio: &-n?!, cft ru~lâti
inc~leÎIs!qu-a&
~[1':Qlid
ab ciu epcratroe. Tcrtlutn,lI1qUlt,lncfi: Jtdleêtul, ieél:o quidem idem efi,u~mporc
auté diuerrus ab co, quo d
qui aêtu ea,quod rcmperimdligat &. op~rClU
, r, &. a.b ope, cCl: potentia.,&. quod aétu.Nam cum prius fit poteneia,aé1Ll
rando num}, de{\ltat. Quartum ,<}1 di anlmalls. ~ltIUm,
p~a
fadus dt_ Si h:EC ergo in COlucxtU dicit Arifiotdcs,
dicit intellcéi:um,qui ca [e(Undu
quod ilI!0rtal!s,& quod fe:p~rabils.xtUn,quod
eum.ha, UldellCet nec Dcum nu~c
Alexandro u,~etUr.Dcs
~nim
non erat prius po
bitl! &. lU ce habct proportloncm. SlCut emm lux 110n Ipfa ad~m)ut
facir'colores, fcd qua: funt, formas apcrras rcddit: (jc &. in .. tentla,fed tfi aélu,uc qUI fit fOIl' bonltatis. Neq; dfmoniu8
telleélus, qui aétu eft,res non fadt, [cd formas imprimit & uc:l angc:lieus prius effet potrntia.Nam &: hos uult Arillot;
inrculpit in eo,quod poteR. Oétauum,cp qui dt potel1tla in les effe âétu incelleétus. Q!larc male quo'l3 dicit Maritlu8.
telleél:us,ab eo,çz aétu efi"differc tI1e.&:ipfo fubieéto.No •• Seo!3(. Plotino adufrfatur:Si cnim Cecundum eUlU, fcmper
num)obliui{citur intelledus.Decimum)quod fcmpcr eum agit:nol1 etat l'nus potétia. AriR...otelcs auté dicit,qu.od erat
imaginatione operatur. Hœc [um capita diétionis côtexlus, prius potfntia.Per hsc ergo dam faétum etl,cp nec Deum
qua: dicit indre imellcélui,qui aélu e: fi:. Et eum nihil aliud dicit,l1ce d:J:moniuJD auc angdieum imelleéluOl ,l1ec incd
de: e:o it:l1cél:u agir, qui d~
dixirret,interpretes ad multas,&. uarias uias uerfi Clmt, alijs ledum)qui fempro~atu.cd
in nobis.H:J:c efi: prima oppugnatÎo.Sccunda autê ha:c dt.
aliter accipiemibus intellcétum,qui aêtu efi:.Alexadcr gui~
dem aél:u intelleél:um appl'llauit unum omnium principiiT, Q!lomodo dicit Arifiotdcs,q, il1tdledus folus dl im~or
flue imelleêtum, qui ca [oris. Marinus autem Intl'llcél:um talis,&.a:rernus( Ait enim. Et hoc folum ca immortalc, ~
xtc:rtlUm.Siue coim primam caufam imel"rus)n5c~
, aélu dixit,nol1 unum omnium prineipiurn, fl'd quêdam d~
rnonis ince:lleélum, uel Angelicum. V t femcl ita<F dicam [ola immorralis)Sunt cnim &. alia immortalia. nec fi angdl
me noCl:rum dicit intelleétum,qui adu efi:,oec eum.qui cft cum,uel da:moniurn incellexerimus,is cfi: rurfus folus imo f
i nu~
autcm adu iml'lleêtum taIis.nam &. prima caufa cfiimorcalis.Neerurfus fi,fecullI
unius omnium princ.Plot
imcllexit humanum imdleétum:hunc quidem femper ope dum Plotinu!11 )intcllexerimu8,intclleêtum)qui fcmper in'
rantem, illum uero aliquando. Errauit autem Plotinus ex telligit, is cfi: [olus immonalis. Sunt e:nim &. alia imorcali a"
Platone. eum enim ex illo audiuillet, (ffc fcmper mobilê ut qui aliquandoimelligunc, incdleél:us. neq; cnirn foli illtC,
aiam: exil1imauic fum illam femper mobilem diccre,quod leél:us) qui fcmpet intdligunt, fUnt immortalcs: fed &. quI
fcmper intclligat:& proptcrca effe cxillimat intelleél:ii fe:m quando\}3 imelligul1t, fecundum P!orinum. Quare &. hle C
perint~lgêm
. Plutarch
autem, quod &. nos ponimus, efi: cômunis aduerfus eos ineurfio,quod ipflnon inucnian',
non cXICl:lmat eITe apud nos duplicem intl'lleétum fed fim, de quonam intdleél:u dicit Arifèotdcs,cum dicit dlè folurJ!
ûm~lice
dicit non femper intdU'gemcm, imrnorralcm. QJi autem dicunc incdlcdurn hurnanum ab
pllCem.& hun~
fcd aliquand? ItltCUIgcnrcm. Exillimac ergo Plutarchus in quando imelligere,&. hoc Colü dfe:. &. nos non habcrc: ali il
tclledum,qul aé,tu ra) rum dicere humanum, quem putat imelleél:urn :poffunc rcfponde:rc:,& fic dic:r~<Jm1'luta
c(iam quando'l3lOtell1gerc. Tot ruerunt opinioncs de imel· fine, qu:r hominem perf~um,
&. abr~lum
eonCl:ituan t,
Icdu,qui al'1u ca,quatuOr numcro) Alcxâdri,Marini, Plo folus tntdle{tus ca imor~M1s-&:cnu8.d
c:rgo,folu"
tini, Plutarchi. Et unaq~c
c:arum probabilibus ad fui ad ca,quœ hominem pe:rflclUl1t,& coplenr,rcferendum cff.
defen(ionc:m rationlbus Utltur. :Equum l'a ergo exponcre:, Plotinus autem hanc rcrponfioncm pro fe: afferrc: non po"
quid unaqu:E'l3 pro fe afferar.Alexander quid~
dlCebac tire teCl:.Duos wim fupponicintclledus,cum,qui {empe:r in'c~
aélu intdleélum ,primam cauf~m.
Er~bat
autcm e:x c:o,q, ligir:&: eum,qui quandoquc. ~em
ergo poteEl folum dl'
audlret, curn omnia faccre:. QlIS dt l'mm. qui omnia faCÎe, cere imortalé (Siuc.n. cum,ql.r~R
intdlig;r,faUit:Na$Il
&ï.
&
t. ~
l-
�,A
&i9 qui aliquando intdIigit, dl: immortalis • Siue eum;qui
intclligit, diear immortalcm: fcd &: qui Cemper
'ntell'git, Cecundum eum. QIare nec Plotinus dictre po,
tdt,quomodo nos dicimus, (oli'i!noqo immortalem intelle
&: ~re.
dum. Pulçhre ",uu:m adieél:um dt,im~ocale
num dIe ice1l'm
.~man
ona1is;&:
u~,atÎl.fn
qui
I1Œ.S
Î-t'A im-uta
[up\ité,
.AJcm immortaks,tlOR-a rem~tc
~uandoqe
.:tiafJnhlu~m([cp
ntfariu~od-pe,
fiat: Si crgo uit.un habcnt; &: Cuntimmottales, non autcm
;tern~.Mm
el1im d i GÎtur;~'Jm1dqlo
[cmper
e1l:•.Jmortaleu,~cd
id, fJuoc;kft fempu~i
~
'ft.Q!.Iare intelleétus folum ex i:js,qua: Cunt in nobis, & lem
per cQ:,&: femper ui,uit.Ir-t·ationaIisauti ;&-u~tai
· fem,
Pel: quidcmui\ltre dicitur,nô autem Cetnper e!fe:. Q!lare &.
hoc h!Jolano intellcétui indt.Hf fum cômUncs incurCtones
hduerCus ttes:AduerCus Alexandrum autem, & lY1arinum
. .Oc ~ofums
diccl't, quod eum, qui eft Cecundum aél:um,
'Iltelleétum fcparabilem dicit,nô feparatum. Prima autcm
cauCa,quam dicit Alexander dIe aél:u imelleétum, ue! da: ..
l1lonius,Ccu angelicus quê dicit Marious, Cum fcparati \1on
autem feparabiles.Separabllc quidem ûgnifiear, quod nô,
dum.guidem dl feRaratum, Ced poeeft [eparati: Illi aurem
Cura iélm f(parati &. prima caufa, &. Ja:mollius feu angeli;
eus intel/e'dus 1;011 folum ratione, [ed &: fub~al1ti,
quod
t~,[ubieéo.
Q.are &: ex ipfts ucrbis tC"tUS incurûo dt,<1>
dlxerit eum,qui cft Cecuôdum aélum,intdleétum dfe (era,
ra~ilcm,&:
170'n feparatum.Scd & alia cf!: incurfto,q, hUnc>
'luI.cll [ccundumadum, inteUecrum animalc:m appcllat.,
Non aUtem prima cauCa cft animalis,o Alexandct~
e c d~:
anon,Gue an<>dicus,o Marine.Q1are nec eum, qUI cf!: Cecu
~um
ac1ul}.,i~tUem
nec angelum poffumus il1tellige"
C,llec primam cauCam: [ed cum fo!um, qui in nobis quall,
~o 'l3 Operatur,humanum. Et,qood in concextu dicit imellc
m alCèurn,cum imaglnatione operari.
um,qui eft f~culH
NOIl autcm prima cau [a curn imaginatione operatur, nec .
~ rtJ~n,
nec angélus: Ccd Colus, qui clt in nobis, il1teéu~.
Il t h... c er[:n comums dt aducr[us Alexandrum, &: Marti
,Um Ji)CUI ilo. Adut'tCU8 Alexandrum autem feor[um,h~c
Jlo(fumus dicerc: Q1omodo polTurnus mentc comprehen
dere,q. i!lcdl(:c1um qui cft fecundum adum,primam cau;
fa~n
dicatçû quide~
luci &. h<ibicui cum 'comparat. Prima
tnllll caura fùbLbinria dl &. non habitus, &. fubfi:am,as oP'
dUcir 0& III Ham curn lue: habct oPportloncm, fcd cum ipfo
fole.~ar
&. hoc ci, qUI in nobisineft,intcl1céèui eonuenit.
l:t lurfus dleit Arifroteles ,quo::! {leut lux no~
faCit colo,res,
Ccd cos clIi manifef!:at: fic &: intellcdus omma faccrc U1dc,
tUr,quod omnia ma~life!:.
Eft aut~m
abfurdû ho~
de prima caufa dicere. Prima emm cauCalpfam fubf!:annam pro
ducit eorum,qure funt,& nihil ef!:,quod ipfa ~Ol
fc~erit.
Et
lUrfus 0 Alexander ipCum habiturn appellaUlt. habItus autem ef!:,quod dl: fe~undm
poteniam.Pr~
aut~m
caufa
lluUo modo cft potentia. Et rurfus dc eo dlat Anftorelcs,
quod fubieél:o quidem idem ca, tempore aute diuerfus a~
tO,quod cf!: potcl1lia,&: aétu.Prirl1f1 autcm cau (a nul~
~
fe prius quid habet ud potëlÎa ,uel~é:
E~ al~qU!obhfC
qu0'l3 diCltitclleél:i1:hoc autcm qUllllerlt CI,qUI ef!: extertus<:
~i
enim inef!: in nobis incellcél:us, is dl qui obliuiCeiturl R
:êllll,qua: cf!: corpus,habitd~n.m:qe
rgo dicie Arif!:otdcs conuCOlre el tntellcélUl,qul dl (feun,
du~
aétum:ca dicit de humano intdleél:u, qui a potêtia fcr
tUt ln aétum.Hoc autcm dcm6f!:ratur,û ca,qua: illi non in ,
e!fc uidcl1tur diCO aurem omnia facere,&: [ubftamia opera
tl,&: rellln in'eelligere oftendcmus ci ineITe.Scire crgo opor
tCt, ~q, Olllnia
l<'
.il
' él:
faccre dicturle~s,q ,
a u en, quo d om
~um
typos dtferibacin intelé:u,q~
ca p~tëia.lrc
&
tl( ~Plao
ftyio quo rcibtu,asl~.
~rlaoes
=~tem
. Clp[o IpCum fcriptorem [upponlt.SI cnlm qUI POtCtl3 dl;
Illtell,c~usfit n
' f . Q
.b
omnia:qui ergo aél:u eft om~
a~lt.
u~re
oCtn InteUeél:u huma no indIc poteft, (~I
emm exterlus
~duenit)Q
~crèibt
omnia, qure funt in imcllcélu pOteu~
{l.
'N IMA
88
tia:Ccd is qui in nobis aétu dt.Ei aüt conucnit ct aliud,quod
dicit,quod per fubf!:alÎam operatur.Et u'ehoc imclligamus,
Sciens ncque anima eft folum,
paulo altius pr~[umas.
neC}J Ccicntia Colum;fcd cft quid ex utrifC}J cômixtum. Com
ponitur cnim fcicna cx anima,&: fciemia: proportionem
<]uidem habc:t anima eum matetia, fcien tia cum forma. Et
<]uoniam cuiuCuis rd,utin Phyûca nouil1UJs,ma~
fubtta,
lia cf!:lorma,quam materia, fubftantia crga fdemis eft fci .•
cmia:& fciens fecundum Cciemiam opcraeur.Oficnfum dl:
autem ipfam eITe fdemis fubfiamiam. Neqr cniro fceüdum
'
::z. __
aliam illam, &: fublime comemplationem, q, fieut in Dco
ipfa ef!: aélu Cubaantia. Nam in animis, &: alrjs fub.f!:amijs, /::;;.. ~
' olt- t~H
-
[corCum a prima cauCa,& fubftamia dt,&: potêtia,cc aétus. 1 ~
~Jf:'
6 H4= •
. . 3 '_
._
Subllamia ergo operari dicirur,q,fcrêtia dicatur uduti fub..
fiamia anim~.Ex
meliori crgo intdlcéèü nominauit.Q!lo- ~ .' -~ ..~ f· +- a.:;"êr'~f
11iam enim aétu agit,&: operatur ime:lledus;&: aétu cxiftés -: · "~
~
· .. t ..~: .. •Jr ~ · r ....
operatur.in omnibus autem aélu melior cft fi~tamp()
. f , ;: ~ . .Jf; ~
_q;:~
ptcrea crgo uolcns di cere cum aétu operarf, dlxJt
' .fubA:at~,
~<.;l,:b
tJi
utabulloprcciofiotetorumfa:pefigOificamu,<;.Om,hldlle
A
-- ...iZ.;t.-.
,. l' n.···h - ~ "., .. . +, ~ -.c:.'"
dum Teucetcaput. Etboccrgoconucntt lOte l,eL.wl Qml
4- . -.. ~
~'
;'
nis,quiaétuea. Aétuenimxl(csg.~
.. utem ,eft « .-u., ~'
eÇ-; '"": "
extcriu ,Cl( Ceipfo actus tft.Quod autcm ,quatcnus ~'rcClo
, ;r,.--";j\ '<j';.._
.. ~&.
fum quid cft, fubftantHi accepit, declarat diccns;Qyc d cnl
f~ " -~
•
hoc fic cft,clarum. Ages enim cft paticntc pciollus,& pftncip i ~m
materiœ.Q\.la dc:eaufa fubftariam,ut prceioCtorc!n
acçepit.Porro &: tertium ei eOlluenit, q, illtcllcétus [cmpct
intelligir:non,ut Plotit:Ju§ pu lat,,!, fcmper ip.(c per totum in'
rdligit:non enim unum l1umerO illtellcétum femper imelli .
gere dicimus:[ed '1' in toto mado humallu& imelleéèus fem
pet imclligit. ~lod
ft cgo non intclligo, alius quid ccm intdligit.Et fuceesftone illud Ccmpe!" fi t, ne apud nos deficiat
Dei illuminatio.Si enim non [e1l1R intell'gimus:quando nô
itdligimus,defieercr.Si autcrn ûc dicimus ilud,rc.m~
ince~,
ligm::hoc incft in humano intdleétu. Semper ent~
Iltc~
gere dicimus non in une fecundum numerum,fed III ommbus:Ucut &: bominem femper uiuerc dlcimus, non propter
Socratem,Ced q, homo quiCpiHemper uiuir. V-cl 'luod fem
pu dicitur iltd'gerC)quon~
poeef!: femper intel
i~ rc.~i
cnim habet intclleétû,in quacllnC}J hora uulr, imelligit.Qya
re hoc humano inrelleéèui ineft. Q\.li cllirn cxtcriUi aecedit
incelledus,qui unus dl numcro,omnia inteWgir."Et ha:e 51dcm diéta Cunt ad exprimendam contemplatiollcm ,Phm.
murn autcm a nobis labo ris fuCeipitur ,Ut ha:e decem eapita
in diél:ionis contextu oftendamus, caC}) dllatemus. &. in his
finitur eoltmpai.~n
{kllt il1 omni natura cfi: ali
<]uid,hoc quidem matcrla unicuiC}J gmeri:illud uero,q dom
Ilia iUa potcmia.Ex his quidem uult ofiendere)q, omn.a fa,
citintelleétus,&: eft animalis.Orationem autcm fic produ"
cit,q, fi eut in naturalibus, & arünclallbus cf!:, quod cf!: po.
tentia,&: quod cffeélClcem cam dixit:ûc &: in aia,inquit,dl:
intclPs potetuia,&: inte!Ps aéèu.Et p- hoc Sldé qd dixit, In aia
of!:endlt cffe aialem.aétu crgo omuia faClt;cx quo habcs,q>
Oiil facit.Ecee ergo duo capita.qua,rc aUt,pofèèJj dixit in una
qUilC}J natura,dixit &: in unoq~
gne':Dic,q, llud,In natu
ra,ulliuerfalius dixit:Hoe ucro, unicuiC}J gO I, partleularius,
Ut fit eiuCmodi:q, Gcut in unoquoC}J aialt, quod,n:im dixit
(ft,quod eft potentia, &: quod aétu:fic & in unoq~CJ
ge:
humano,ud equino,uel hoc,ucl i11o. Vr ha
nere fuot h~c,ut
bitus quida,ûcut lux. Lux enim quodâmodo facit coloces,
qui [unc potétia,eê aétu colores.Eccc aliud .l'prium IOtdts,
<l' cum habicu,&: luee: .pportionê habeat:& mento.Quéad
modu.n.lux facit colores uiûblles:nô:n. facie ipfos colorcs,
f,d ipforn opcrat:onë .pfert:&: fteut Inbitus op-arioné l'du;
cit,non fu15am:Gc cc Qca in llobis,imclPs ~pcr_ai?nê
.p[tre:
non Cul5am.&: ldeo eum his habct proportlOnc.SI aute h:xc
iea [um:non de dlUil10 illtdl'u agicur. die cnim [u15~s
p~odu
..
cie.Porro &: fim allud habec no(èer intelPti proportlone cum
habitu:non,'l' fit qualltas,Ccd quéad01o~i
fe ha?et habitu~
ad Id,qd ca primum pocencia, Ipfum cnlm R~ct:
fic &: qUt
cft ~m aétum,imelleétus,ca qua: funt potel~a
lmeUcéèus.
'*
�T
~-:,
17 ~ .... ht. .r'"
1._::.,. t:l!.~"'é
1
i":~
,[;.r~tl:
~(
..
<trl~'q=.iE-
~.J:'t
~
~i!f".,7j·z
'h ~
..,:2 ~
1, ~
t.
... , ... ~
r: ~ m
.
preclofius dl,quod agir eO,quod patitur:&
.
, Ecce alllld proprium dicit, q, cft fcparabilis: &: cur non
.dixllllUS in contemplationc id,quod imixtum eft,&. impaf..
fib
1 11e,eum IOle Il eéi:um dicCfc,'Quoniam h~c
comprchen
dumur inCeparabili. quod cnim cft feparabile,eft im l x[um
~
ct irbpasfibile.Per hoc autcm quod dicic,Cum fubftatia fit
.adu,alrua dicit proprium,q. fubftantia opcratur.Ee q> hoc,
(ccundum id,quod cft. preciofum,accepit,Ggnificae,dum d\
cit,fempcr cnim quod agie melius cft eo,quod patitur:id eft
quod
.:a étl1-.
~
quoctd
porenfis. Q!lod enim agit, aét~
c:ft:quod patitur autem po[cntia.Et pl'incipium maceria dè.
precioCtus.Principium dico fo rmam. Ec fubftamia ergo ut
precioûor nunc dida cft:noll q> intelleétus habc:at Cubftan
riam fin c pocêcia:hoc cnim cft in intelleétu,qui cft extra;nÔ.
in eo,qul inob
i~ eft.Hic cnim habet potentia.
~
",, '
--:J ",-, -f*"~
,Et fic inrelIeélus feparabilis,& immixtus,& affe
éh?ne tla ~us)
cum fu b fi a ~tia
fit adu. Semper
sz-..b. pnnCJpmm materia.
"-..::. . ~
Idetp eJl a,utem fda fecundum aélu,qd' res.
...,
~
'*?,J:~
<1;- ~f&r-.
~VS-«
1'~ "'o::t . ".~
..~.l-;":
...;. . y..;,. ,.S!~
-r ....
")? ~
,
:
Hoc 111 med!o Illteriecit, quod qui [ecundum aétum dl .
int e~ le ét u s fit rcs ipez, ÛCUt imcllcétus,qui dt potenia,~
'
rcnua rc 1 Ca:eft.
f"'\uœ aurem fecundum porentiam rempore.
~ eI.l : m-u ' -;z..
,
'
pnor
R~mno-aute
nec tempoœ:
(ed 1
1-,;;:;-i~t;!.,
non qu ndo'}3 quidem inreUigit, quandoq; uero
...:f.. .. non lI1telhglt. , ,
.,
8;'"".'--,
~"'üF
4r1"""
p"'.
A l ud dlClc proprlum Intelledus,'l' qUi cft potcotla,ihtd
let1us,tempore prior cA: eo,qui cft adu. &: ne quis dicac 'l'
h.:>c falfum cft in un!ucrfo mun~
. o.hc
fcilicec ailo aétu,alio
potel1lia,prius eA:,mqule.Non enim quand0'V operacur in' ,
'
telleêtus,quandoCJ3 uero n,ô, in uniuerCo mundo: [cd fem~.
Al:o adu non pOlentla,prlUS dl. Ee ex hoc habes aliud pro '
pri um,q> [cmper inteUigit. Propterea ergo dixit, 'l' in codé
homine,quod potcntia eft,prius cfi: cO ,quod aétu cft, no in
uniucrfo mundo.J n uniuerfo enim mundo,dicunt nonnul,
li,nihil alio prius dhnec,quod potêria cft,co quod aétu c:ft:
ne<}) ,quod aétu c:ft,co quod dl potétia. Si enim zccrnus eft
mundus fm Arifto.ncucrum alcero prius c:ft: fed funt con. ,
temporanca. Et hoc Hmllc cft ei, quod ulIlgo apud idiotas '
qU éE mur,utrum fic prlusouum, ail gallina. Hocautc:m in, '
~u i [ cu m ~ i cit,Omnl~o
autem nec [cmpore, pro eo qd cft, '
10 coto mudo:& ommno,pro co quod eft,in uniuerCum' feu 1
in totum,8Hnundanmempore autem pcedlt id quod adu
~
i ,"fOOd ft potflltia.
'
SqJ.1fatus autem,e{l: tantum id,quod eft..
E t Il c rur fus Intcnedum cft, quod quando intellcdU8
(uerreCe p~ ~ tu s ,&: fit fecundum adu,tuncneid quod cft,id
d~
roprle ItIrclledus.Qul t nim cft potentia,noll cft propm mtt:llect U9.
'
Et hoc folum immorrale & é'eternum.
..
1 V
S
"erficit.Eo autê,<)? illum luci asûmilauit,falCus (ft Alexan' ,cft, conftrultur, q, p.& ~IOV IITTI .J.VXHt.i .pars eEt animz/ut lIe
der, prolJ(erea quod dixit Ariftotelc:s ipfum omnia fa cere fen,Cus.H a:c autem pars anim a: dl &. imortalis, &. a:terna.
'
fi euelux,fcd fa111 non deb:Jit.adiecit enim Ariftotelesquo. qUI élutem eft exterius,non eft paTl'.
dam'modo, Deus autem non quodamodo omnia facit: [cd
Non meminimus autem quod hoc quidel11
P romncmmodumomniafacil.
dl affeéhone uacuum: pasftuus autem i~teJlO'
"
!tl
E ~ R -,.T
E cce rurrus aliud diCit pro pn~
m , q. immorcalis,& a:ter
n ~ s ~ft ~l1t cleé:u
~ .Hoc
autcm [Qlum di xie corum,qua: ho.
m Jrl~ co~
tu l ~t.Solu
s cni01 hic cft œlernUG,& immortalis.'
IrraClonahs e11lm,& uegcr:wua anima,ut diétum eft,imor,
a!terna.Immonalis aucem dlCi
talis qU!de,m eft,noll a~cm
tur,etlam{l cor~pt
l b , li s putetu r: q U()f)Î-am no qUQ(WUS cil:
~.1
, co r -r um
p ltur,~cd
quarellü9,d è 111 corporc. quamob,
rem P lato quo
~ d lC le , omr~c:
animam imorcalem,hoc di,.
ccns de uegc[atlua, &: IrraClonah. M aeeria autem uiceucrfa
z[crna quidem cfi:, Ccd non imortalls. quamobrcm intelrs
cxitij expcrs dici[u r ,ut qUi ~c &: zecrnus,& imortalls. Vide'
autcm,q. hoc non dlCi t dc lOeelledu, qui eft Cxtenus. Illud
cnimiolum,in neutro poatU1ll, ad id, quod fupcrius dldei
dus, corruptibilis• .
Vidc,'l' aliud proprium dicit,q, intelledus obliufc~r.
Plutarch,us qUidem dicit,q, hoc tanquam aducrCus dub,~'
tloncm dldum eft,qua: dicjc:Curintellcdus nô fcmpcr 111',
telligic,fiquidem intus habet cogniriuam facultatem< &. fol
!Jens dicit,'l' h ~ ècauC
dl,q, ipfe cum imaginatione opera'
tur:ll1a Ilutem corrupta ,non amplius pct illam opcratu!~
Ilon per Celpfum.Dubitant autem hoc modo. Cc rte obllUl'
fcitu,r inte,Ucdus particuhrium,qua: in alla uita cgir,in qui,
bus Imagina no cooperara ê,rquod ea corrupra fic: cure~o
t:or,um no~
m~inc
inrclleétus"quorum typos ab ima~l'
la~ I One
r,eunUl,c,& q ipfe per feipfum opcratus eft< Sci~u
cmm,q> 1pli,ena~
Ariftoteli uidcrur,l'ifc-<Juœdam,qJ:r
~ d1eétu8
agtrone-tmaginatione:ut ad feipfunl<-onuerfi one,
Jncor-poreomm cogitationcm,ad-diuinaconucrfionem,ulll
.ue ~ falm~9gnitO1e:-&.ucd)q3
fine fen
.- f~ , ~ teWgl-s
4 e~ ~ am - ûne
i~agntoc
:. inte1l
i git. Ad qu od
dici potcft,q, fi ln morbo particulari diucrtuntur,&. forult!,
qu:x: nU~fr
apta funt, obliuifcuntur, ut etiam Thucyd~'
fcrl,b't,dlcens,eos fuijpforum cffe oblitos, quanto maglS 111
tonus ulea: mutatione obliuifcuncur eorum, qua: paulo ~IlJ
tc fada funt<Ex hoc autem tria habc: placita:qrimagin allOl
-nem-corruf'tibilê exiRirnau CCGC c:nim dicit imelleé1ii paf,
~um
- e~-coruptiblC:.ad
placituO:) quod qué didt
tnceU~l
n~
rc~odan,tD
Impasfibilem & affcdibus no~
obnOXlll dlXlt. qUI enim cft exterius,non dicitur obliuifd.
E,t fine h<?c ni~l
intelligir.
.
,
_Al~ud
proprlurn dlcit,quod Line imaginatione iteUeduS
110 agit. Vide aucem, quod hoc diétum opus habet aliquO,
<)u,od Ipfum parumper recreet &: lcniae. Non cnim fempc,
agit ~um
I~agintoc:û
forte dixc:ris,quod quando circa
par,tlculana uerfatur. V cl ~IC etiam aliud, quod fine imag~
natlone pauca: funt opc,r~tlns.am
&quando circa diul
1~
operatur,pra:tercurm u~aglOto,
ijs,quz nguris, &. cY'
piS carent,typos &: figuras Imponens.Ee tPptcrca cam pla
to dic,it extremum malO.fi ergo fcre in uniuerfum curn im~
glOatiOne operawr:quod fic ut plurimum,pro co quod fclll
per,acccpit. Vel dic.etiam aliud, cp intel1eétus fcmper CUI11
imaginatione operatur. Si enim omois {cja: principium dt"
f~nCu:&
fi dcfccerit fenfus,&: imaginatio dcficit. fi aDtjm~
glOaC~
deficit, &: intel1igibilia. Quam ob caufam &. tj, qUI
fun,t a natiuicate czci,ncc.de coloribus imaginamur, neci~
teliigunt. C ~aru
e~ erg~
quod fine imaginationc intd~e
~
dus non agit.&: 1n hls fim,tur ,0tO cft gratia,praxis ,praxiS',
dco annuen ce ,quarcadeclma.
m:
Indiuifibilium itaq3 ire11igentia in iis etl circa q
nô eO:falfumtIn' -Qbus autemfaifum dl et ~erU(l1,
iam qdam eO: compofitio mentis conceptuum. '
. Pofr irmlledum potemia,qui habuic quatuor capita,&:,
10teUedum adu,qui decem qua: dléta [unt h a b~it
caplta,
uenit delnceps ad il1tdgb~a,Scnum
au~em
quod III r~
, ['1qllld
' u
t
tlona
cm anima ab intelleétu
incipc:rc oportec,
utq ,
ûc ilJtclllgibil,bus manifdl:ior: in irrationali autem afcnfiU',
bu~,t
, ~ ~ n i fer : oribus.
VbiqJ enim a manifeftioribus dOl
étrln~
Inltlum capiendum dl. poftquam ergo de inceU8~
docuit,uc:nic ad imdligibile.Dicit ergo,intelligibile dTe JIldl
uifibile . Ex hoc autcm ne exiftimaueris, quod inedled url1
dicat fola IOd luil1bilia noffe. Nouit cnim &: indiuifibllia, 8t
ca qua: dluiduntur:fed illdiuilibilitcr,& cencrice nouic,q~
,
diuidulltur. Nam &. centrum circulum,feminiSlinitar,con ' ,
tiner. Omnla ergo inlelleétus indiuil1bililer intc:lligit. ~oc
ar
(ft cnim proprium intelledus, quod diuifibilia collig ,
&. uniat , & ca indiuifibilitcr intdligae. Q.uod aU te," ',
lJ
etiam diuifibilia indiuiflbilitcr nouit apcrtc oftend ,
~
'ripf.:
'
�D
E,
'-~
'f
A
qiipre dbclt,ut àgitur de demonA:iatiuo fyllogifmo,non (0'
'u m,dIe fcienoam,fed & fcientif principium,quo termin~l
~ul,princm
fciemi<e,imelPm appellans.rdam auté co
g~tlOnem.&
ecce inteUeélii determin:ue, & indiuifibiliter
drClt res cognofcere.Qiii ergo de indiuiGbili agir:fcire opor
t~,q
quinque modis accipi! indiuifibikDicitur enim indi,
ur~bih·.temnsSc
enim .ppoGtiOné duos habere ter
Jllrnos,rubiedum, & pdicatum. Qyêadmodî:i ,Propofitio
dt,Plato ambulat.Et Plaro,ê terminus:& ambulat,termiJ
tl~s:&
Ut femel dicam,terminus dl,uc in libro Peri hermeJ
nias ?idicimus,uox fimplex.Hoc dt ergo primlJm lignifica
t~m
IOdiui6bilis,terminus.Seculldum cA: lignificatum,con
tlnua magnitudo.H<ec.lI.dt pOlentia ÇJdcm diuiCtbilr,aélll
àUte~
idiuifibile.Tertium aût cft fignificatum, quod efi: in
quanmate indiuillbile,ut punétus,unitas,l1unc.Ha:c.n. funt
qU~i
, 1 quantitate funt indiuifibilia. (tJar'tum fignificatum
indlu!Gbilis,clt matcriatis forma.lpfa eni non dluidirur,fed
quod ci fubieélum eA:.QJÏntum fignificatum cfi: forma im
Jllaterialis.Ha:c funt idiuiftbilis quinque fignificata. V nde '
ft dubitationes du as mouere poffumus:unam quidem,qoo
.. t(rmino alia quatUor idiuifibilia diltinxir:lÎquidem Bi. alia
quatuor funt cermini'; Vnumquodq! enim eoru cA: uox ûm
plex,& propcerc:a terminus:Nc:cV enim propoGtÎo eA:,fi di,
~as,côtinu
magnitudo:nec rurfus .çp06tio efè,fi dicas,for
Jl~
imarerialis. V nus cnim terminus efè folum uniiquodcv
eOtUm.Ex une autem termino folu non nt .ppofitio'si Iiâ!é
~rgo
ita hiir,qi'io ca a termino difrinxit,fÎquidem ipCa quocp
temin~HC
eft prima dubitatio. Ad Si diccmus, quod
, ~,nt
~'Ud
efè ~icer
ter~inum
flmpi~t
~ r:&
aliud ~Cl: di~ue,t.
m termmum.Prlmum crgotndlull1bllrs flgmficam cerml,
~UlT gmpl'r flgnincat:al(a uero quatuot· taIê tcrminum.N6
t;~O
pter rône,m, fc~ eum ~an
rône id, quod cA: ûmp ~
h Illlnus,a rah termmo drltlllJtlc.& hec (ft folurio.Secunda
tJ~c dubi~m
mo~nt,
eur for.mélm micerialcm a magnitudi
fo/ecr~ltç
ArqUllpfa ~lag1tud
eU Corma macerialts. In'
h ml enul) matcr
l ~ prIma forma,arueomlles alias formas,
:te acced,t magnitudo.primum enim quatitatë, deinde fic
iU~ltcê
fufcip r. i ergo magnitudo imacerialis forma eR:
,::r rpflm a forma m:ih feiunxil:Îtquidê magnitudo rub for
am rnlterialé reducit~H<
cfi: dubjtatio.ad Si dicemus,
nOIl~qua ~l
: s m ; ilc~
formam a ,magl1ltudinc diRIO~r:
Îed
Ilarn,q aecedil,poll:Ç} magnlludll1em materJa fufccpc.Ma
tcri~
cnim form~
magnicudine [urCCpta,manetin mcntis co
ceptU:rellquis aurem formis fufceptis,fir [ellfîlls.Sciullxir cr
~ formam,q cA: adu,a forma,ii de in inteUeétu.i.a forma
ctJagnirudll1lS'.Ea enim edam fi materi:!: acccffùir,lpfam in
telledui relinquit:ncC}J cnim uideri p6t materia magnitudi
tic: pdita per fe fine alla forma, nifi ilelleétu lamum. Qyarc
t,tG materialis forma dl magnitudo:ipfam ln a forma matc
l1illi fccreuir,non quauis,ut iam dlxi,fed ab ea,q aélu dl,~
qU~Cenft1m
ondit mïm.Qitare fub diuifiollt aliqua caduc
h~,c quincpindluifibilis ûgnificara.Elhot hœe diuifio. Ter
Illinus uel flmpYr cfi cecminus,uel ral,s.SI itaque efi!tmpYr
terJllihUS facitunu ûgnificacurn ind'uillbilis termino,Si ue,
roell: tali; terminus:ud efi potêtia fldem diuiLlbilis:aél:u all
tem indiuifibilis'si ergo potemia ÇJdem eit diuifibilis>: aélll
~tC:I1l
indiuif1brlls:ue1 perFe dl: ~iuls:e
pu a~cidn.
fil ~rgo
fuerit per Ce d I UlÎb
l l~,fa
, c~t cmr,nuam n:tag~udl1C
naUt~1l
per accns fuerit diurfb
r !Js,fa~'t
fO!mlm m ; i1em,~
incq~ldem
efl:, li potentia Çld~m
fuem dlU~b1
l s73'~
aute
dlur/1bilts.ft autem al potêtla,& aélu efl:mdllllLlbllls" ucl
~Ulater
quidem cCl: al fade id:uiLlbile,quodiefrin qua
tl,tatc,Ut unitatem pLlné~m
nunc. Vel dl: imateTiale, &: fa:
tltfo ~marn
'
, crgo
imacerlalem.
Qiil
, ~" dI~ '6lone d'd"
1 I . crmus~
q. qUlnque funt llgnificata iJiuilibllrs, U1cJeamus dcltlceps,
3~OIldo
i Ilt~c:dus
unumquod'1' ~oru.m
i~cel
i git. [cien,
. III etgo.q, InteWgit terminum qUI dl: Idlullibllts,cum fit
indiuiflbil s, Ut uocem fimpllcc:m. ~are
ne~
Ut uc:ra,
Il ~ Ut falfa. Circa enim fimplices uoces non cofideratur
,ieca compofuéli. Ec quamnarn
• Ct Ucrum,ncc falr~D;cd
:rc:
~
N
~·
1 M
A
89
&: non itidelll
Dicit enim, In indiuiftbillbus quidem imelligêtia,
circa qu<e 110n dt falfum,& non fubiunxit,& circa qu<e nô
dt Uetir3s.Nouit enim in libro Peri hermenias, non folum
falfum,fcd eX uerum 110n dfe in fimpllclbus uocibus. Q!ïo
trgo ipre in eomcxtu Colius falû meminit ~ Et dlCimlls, <l' in
libro,qui dt por.: Ilaturalia, quem Metaphy6ca uocam,in
contraria dt opinionc ci,<l' in llbro Peri hermenias dixcrar.
In llbro cnim Peri hermenias,nec uerum, nec falfum dixic
con6derari circa fimplicrs uoces,feu in tcrminis: Ced in pro
pafitionibus ueru, & falfum apparere dixit.In l\1 eraphyfi
cis autem air,in fimplicibus uoclbus,fcu in terminis,falfum
quidem non conOderari,fcd coniiderari uel·Îtatem.lmclle,
dus enim quando fimplici aggresfionc fe applicans ad una
quacvllmplicem uo,cm:id~
cft ~urem
d.icere,termillum,
feorfum,& per fe'imellexerrr, ucre II1tellcxl.t lIullo 31io adie,
do,ut dum dicitur,Ambular,itelledus qUldem protinus in
ceffum imellexit,nullo alio addito;Ced per hoc ranrum,Rur
fus in comedendo manducationt & cibi cômillurionem ..p
tinus imelligit, ho~
clt demem co~uerftn
cir~ag
ntem,
fine a,liaaJdltione.Hoc iracv dicir in MetaphyfiCls:nunc au
tem eum tradatUm fcquicur,& proptc:rea a Hmpl;cibus uo
cibus ueritatcm nOI1 arcc:t,fed CoIü falfum, eo q, intelleétus
nunquam fallirur,rcddl: fcmper uerus, pm Plotinum dicé,
ltm: Intdleétus uc\ atrigic, uel n6 attig;t. Q,yare errare n6
POtcft.fàendu autcm 'l' duplex cil: IJcmas,uel Cubfiantiua,
ucl i~\Co
oppoÎtta. fubll:antiua '1uidem, Ut Ît ira dicam Hic
homo cà ~ropie:H
autcm dico,ut ad eum, qui efi:;'n pi~
C1ura.llle cnim ~on
cfi homo proprie;II1ud ergo,eum dfe
uel fub/lfiere de (oio i;9mine uere dicitur. Ha:c cû de intel:
leél:u dixi(fet:q, terminum iUte c~gnofit,6uerl
, r ad co
gita tionem,& dicitipfam non (olu dfe ue~am,fd
etl~m
fal
li. Iam uerO &aliud (fi, Cl' illtdidtus qUldcm omnra uni,
formic(f nouit:cogitatio autem,uc in compofttione, &: non
id cm cfi. InteUeétus enim,ue côtinuul'n,& ul1um ,l1ouit,qd
nouic.cogitatfo autem,ut compoHtum ex (l1ur
i, ~,iprum
no,
uir:quemadmodum in pOrta:ir fa cnim ex mule s Iigl11s dt:
cÔmpoGca. Et fimilis dl: cogitacio Empedodis amlc;ti<e,q
ea coporuit,quf funt ex c6rentlone diUlfa.Certe & ab Em,
pec;lode diêtum cll:,'1' niû clTet amicitia,multorum ucttices
collo carêtes germinaffcnr: hoc é, fuilTem caplta ane collo.
nin elfer, qua: ca conneél:lt,amicitia. Tertium ad h:rc dicit
cITe cogitarionis proprium,q> ipfa fallarur ,ue! propcn pdi .'
camm,ue! proprer tps.û enim dixcro,Homo alatus uel dt
uel erit,ue! fuit,falfa cil: ,ppoÎ1rio,,pprc:r pd icatUm term ll1û'
dico autem alatum. Î1 aurem dixero,Heri T roiana furfun e'
hic proprer tempus fuit falf.. ,pp06tio.in fcern is alh circa Id
tantum ,quod pJicatur ,fit falCum:noll ila autem &: circa tê~
pus. fi enim dixero,crar,uel efi, ue! fuit Deus, femper uera
dico.Quod cnim fernper efi:,dlco.ln non <eternis aurem,&:
fm tempus,faira fit propofitio?& ~m pdrcarum. Ccciidum
pr<edicatum quidem,ut fi dixero,HircocerllUS eCl: nunc fal,
rum e~lm
extitit,non feeundum tps nur~'f
e d feculd
l~ p,
d'cam efè: & rurrus fi drxero, V mbra nllC ê corpu,> fai üm
extitit,l1on fccundum,nul1c :noo folum eoim nun 'l1on ct
corpus ,fed ne'lJ era~,ncv
erit.fed feCQndum id, quod dixic,
corpus elt. (bare ln generabll,bus falCum fic dupllcitcr ill
cogitatione,ucl Cecundum pq;dicarum,ud fecundum rc:m,
pus.in ~ternis
~utcm
Cccundum ~rxdi
. céltUm
lamvm,Illtcl
lcdus autcm nrhllhabet harum.Semper enim omnia i[1tc!'
ligit:& non habet falfum,nec fecundum pr::cdic3IUrn, nccv
fccundum tcmpus. Qitartum aucem i hls dleic coglracionls
propriulTI ,quod ipfa quidem circa propo6tioncs uerfatur:
' ~cminos.
-lnte Il.n
.C\.lUS ~urem
Crrca
Q uandoautem dICO clr
ca propofinones, ne c X i ilm~
me hoc diecre luxta modum
diél:um in 10gica,q, circa aflirmauol1cm uc:rfalUr,tanquam
compo/1tionem,quoniam Ipfa coponir pdi~rum
CUnl fub
ieélo:circa negationê autê,ut d i Ul60ncm~
qn:t IpCa l1e~ ar ,~
d uidrt j5dicatum a fubieéto: 110 albus emm ,1I1qur Iho: nue
cniJD diCl.mus 'l' cogitaÙO ct Cl"a ~r!Dat
, onê ue~fat.
di.
ob caufam in contextu ratli talltum me~int,
~critas
r
�. T 'E
'R
'~ T
r
V '
s
!-liLîo,& comp(jri
· o.~ i cnim affirmatio, qu'atenus quidé co. .toru ~dé
uertices colli expertes germinarunt:âein
IUllgll,compoûllo dIC)WI:quact'Ous autcm cfr in duobus q
:de
:Jmi(itia
(ôpomt: fic & hfc (eparata côponu~.
:
poflunc dluidi,diuillo dl:.Nt gatio auté,ctiamll dlClt,non ;1,
.
bus Socrares,ci oigrum CÔ!UI1giC, & rurfus ea compoûcio; . Vide quid dicic,'1' imclleél:us quidem ucra folum nO~lt:
ca & diuiGo)quatenus album ab co feiungit;ellic nunc co' j~ ijs aucem,in qui bus eft falfum, &: ucrum, hoc cfi coglr~
gitatlO dicilur circa propo[wones ucrfari.Ha:c cum dixiffcG lIonis:& in ijs,in quibus efi compoûtio rurfU6 dl hoc cogt~
lanquam per digresHollem,qlll dixit,quomodo mtelleél:us ,ationi ... Et ecce duo interea ixit cogit:tionis propria. H~
ranqua unum diuidit cogita
intdligit terminum:qrit deinceps, qùo incelligit indiudibilê ~utem,inqr)copf( • $l,
"
.
magOitudiuem,quod erat pm indlulfibilis fignificatum.hoc tlo,,:,,,.reéte dJ)<it ilIud,tanquâ. Neq; enim,;utunum, 'ppllC
Ipfa.ut unum coim no{fe, 'pprie eft imeUeél:us, fcd ut
aut ea & tertium.MagnitUdo mim dl: tcnium;ct totum.n. ~OUlt
!n
appofitione
unum,ipfam noul[ Îtcllcél:us. Q!1are & cuJJ1
cfè,& panes habet,& cft compolltUm. J::t Ut cotUm qui dé,
illa quoqJ
. ipfam incelleél:us fioe tempore incell!git,& in inframi. NeCV :Empedoclili amicitia foCÎetatem h abet)qu~ns
ln
appoûtlone
unir,&
non
ptoptie.
enim potea imdleéèus ipfam in cempore incelligcre. 001 ne
difcrepâs)& diamerer.
eoim tempus dt diuifiblle.Si enim in diuifibili itelligcrec:& , Vt incôm~[urable,f
Q. U1d uuIr dJcer
{ ~od
ét iuxra pdlcatum ud ueta eR~
quod incelligitul',quod el1 magnitudo,clret dluifibtle. Sicut
enim habec tempus,ira &: magnicudo. Acqui dt indiuiûbile ud falfa cogitatio.Si.n.dixerit diametrii cômcfurabilc:,fall't
pdkacum,cômêfurabile: Eft.n.fempcr Îcôml~fura
adu:uc cocum eoim ip[um intdllgimotum autcm cfl indiui ,p~tcr
Ûbile.non ergo ipfum in tépote imdligit,fed inll1ftanti,fiue blUs,&: dlfcrepans laterc.Si aot dicat Tncômenfurabl ls / C
,
nuoç.Quod oift ûne tempore,& in in{Uti ea incelleétus (ci, difcrcpaos eft diameter,ucra cfi proptcr pdicatum.
ret,non amplius toruln incelligeret in ip[o tempore & inue.
Si aurem eorum ) quadiunr, ue! furura funt}el
r.
niretur aliquando non cogno[cens. Cogitatio autcm in CRe pus,ad unum mente agirans & côponens.Fahultl
ip[am cognofcit. Arqui & Ut partes hficem ,i pfam imdligit enim [emper in compfitn~.Na
& album ':Oll
mag01tudinem iotdleél:us dluerfas pamsin diuerfis iofran
album,qd
non
album
Côpofult.Contingir
aute 8l
partern aélu nunc incdligens:ut
tibus intelg~,aqu'}
diuifioné
ofa
diccre:Êft
ergo
non
folum
ueru
ud
compofitum aUt,lpfas non amplius imelligit imdleélus fcd
falful11,g,
Cleon
dt
albus
/rd
&
çp
erat
ue!
erit.
cogit~
i o.Cum
crgomagnitudo tribus modis inte1lga~u
re8e, u~.
Quid pCI ha:c dicw: ,ppon) <Quod (im té~us
ut totU.:Ut p~rcs
l.1abens:ut comp06tum:duo quidem ime16
!ectus Intelligmut totUm,& ut partes hfitem: Vt compoflcu male Côpofilum,6 falfu m,ud uel um in rebus. Si enim dl~
autem,cogitacio.Materialem uero forma nouit imclkdus, cis,Erunc Troialla, falfum dicis'p ll:r futurum tempus. ~1
s ,Fu
.c: ru.nc,~m
diCls propter tempus pr~tCl'
non uti'}} per fe,led pet mediam imaginacioncm. Séliha.n. aurem dica
lum.Semper
eOlm
IOqUlt,1n
CÔp06lione
t'a uerum, uel ~ al
nOIl pOt per fc intelligere imdlc'él:us:opus enim habet ima ..
rebus fimpliClbus.Si (uim album Socrale dll,e:
ginatione.Ha:c ergo nouic per intennediam imaginationc. f~m,nOl
Non autcm, quia pet imermediam imaginationcm incdle, tlS non album, fa[fum dicis. Er fi nô album dixeris albu!l1,
dlCIS proptcr compofttionem non c6gruam. Et $la
dus intdligir,iam propterea dlUilibilitcr intelliglt. Inca.n. fa~u
dJ~'t.
affir.mationem & mgatlonem e{fe comp06tionê:
&in Imagll1atiol1c aliquid ind;uiûblle.et quod hoc uerii Ht, Utl~
,potefi ~mbo
qU0<l3 f{fe diuifionc ,quia fUl~
manifefrum cfr:eo prm1i tyP) a fecund ls 0011 delcmur: dlCl aute,l~qU
nempe,'l' III ea,uiddlcee, Ge qU ld indiuiÛblle. Et fecundum Cx rebus dluerÎts:& lien potefr, ut diUldancur in terminos,
ex qUibus funt compofiti.Reéte autem dixÎt illud Concin'
J10C IndlUlftbile eam ilHel! git Imellcél:us,ut ip[am turfus in.'
dici ~uidê
POtrit afflrmatlo,diuifio, ur q~a:
aperr'
dlUlÛb i!em imdligac.Rurfus,quod in quamitate ea indluiû g~t:.'er
ln fublcéèum, &: pdicarum: negatio aür (.)dam c0111
b ile,intdligicimelledus [t'cundum negattonem.Sicuc eniffi dlU~at
luds negaclone ten ebras iocclltgimus:ûc numeri Ilegatione pofitlo,ut qua: ex filbieéto, & pdicato componawr. Er hic
imdllgimus unitatem:& céporis negatlone,in11:ans,ct quod quidem lic dicit:in logica autem afllrmationem quidcm diAlu nc ea: &: magnitudinis negatione, punélti. ~are
[ecull cit compoûtioncm: negationem aucem dlulftol1cm.Sed &:
U
dum negationem il1tdligimus)quod cl1 in quautltate indlui 9' erac,uel eric,quid dicll<Quod hft t pl a:dl aLUS[aIcus, q l
one
fib '[e.SI quis aucem dicat,& nigrum [ceoduro albi negatio_ 10 unoqu0'l3 tempore dicitur,[alfa en. Vc fl dixeris Cle
mm cognofCÎ,fall,cur.Ambo ell im formam fonila funt: & album,qui non dt albus:& û dlxeris) q> cl1 albus, uc1 cr~t,
ambo agunc:hoc qui dem congreg;tns,iIlud uero dl[gregas: uel fu it:fal[um dicis propter prœditaLUm. Tempus t'uim ln
dltferelltlam non inducit ,&: uidf,,*, alia quoqJ duo pro
&: ambo per fc affltmatiue cognofcolur. Nia iofte I1Igrum h~c
o1 talÎonis adlccit q" d dl: circa IIt' o,:uiOl1ë & affirma'
cOb'
pro tenebris acccperis:ut illud, N lgr.c mortis. &: na:c quidé pna
.
,
b
'
d
( 1
nolter intellcél:us negatlue cognou ic.Diuinus autcm HueHe tlonem uerfan,tij côpoûriooem appdlauil: &: cam ne [a '
dus omnia afflrmatiue,& applicatiue cognouit, prxter ma fam,uel proprer j5dicatum,uel,.PPler tem pus dixir.
Qgodarunum facit)hoc mtcIts unuquodq;. ,.
~um
. Hoc
(~ I m non nouit,ut id no facit.~od
enlm lIouil,
~oc
dl quod & fuperius dl..'lum elt. in hypubaro autt
Id &: ~ ~lt . E tè elus emm fubfl:amialis cogmcio.& ideo didil
elt,Dlxle&: aél:a fune .Hoc ant facra: fCJptur~
uerbum pot oratl~em
fic legc:Q uod auccm faClt unùquodqJ horu~
duobus modis expolli. Qm qd cognorcit & dlcic hoc (tiam unum,lImlleélus.Dtxlmus cnim '1'inrdlcél:us edanl d,ur
btlla indlu ûb,~r
intel! gi t.Et uide,'l' pro eo,quod cft intel l'
6t:ud qm dt repcmina,& (1 momemo t~poris
p~rfict,
e ius
operatl,R~
d,él:um cl1, D ixit &: faél:a [um.l:x hoc auté gere,facerc dl.im ualde admirabilircl'.Sicuc et1lm id, ':ld' cit~
habe,s quoddam corollari um,quod [equitur. SI.Il.negatiue omnibus cITe impcfm:& pu!chrû pulchns ut pulchra 61t~
dJC',t Iltc~m
operari:notl u t i ~ l de illtdfu diuillo uerba faCÎt. fic &: intdleél:us [ecundum [uam ipl1us llmpliCÎlalé,.& uni
funt compollta,faCÎt ûmplicia. Tanq3 euJO 111ll
&. L.IC qUI ln ~ob
, s cfr illtdl's,cOg llOfclt id quod III qu âtitate la~ e ~,qua:
~ illtclligicincelleél:us,& n~l1
ut compoflta. .
1
eftHldlUl llblle. [~mate,l
c m alit formâ cogno[C1C ~Ol nfc pl ' Cla,e
Ind1ll1fibllc autcm quonia duobus modlS, .u~
qUlllque. el.elllm Ut ca01~dCV
ud effeél:iuam,ue( perîeéti
u ~ m.N
e <;v elll u; finalcm tnl,uc qUldâ pUtanr, Ipfa m cogno potentia,uel aéru,mhil ,phlbcc intelligcre indl Ul/
fCI.t:& ut ~ln
hnccm cOI1t~arlm,ipf
cognofcit. Noiho fibile)quando inteJligit 10ngirudincm.IndlUlfibll
emm lumll1l,& bono en ahquld comrar;ü.Apf,1d Ipfum aôe le cnim aéru & in rempare mdiu ifibtli.
~on
~fl: , :co g no[clt
a~r e m Ip~um,
Ut & quod imdligit, & tid
Ad [c u l1d~m
IIldiuiflbllis ucnlt Ognificaül,quod ell ~
Illtelllgltur. Intus (11Im habcs Deus cognofccndl faculratê
gnicudo,l1ue cOl1Ci~um.
V el po~entla
quidê cfi d~uJlb:
cdam fClpfum intdllgit. Q!loniam crgo hxc dlél:a [une i~
aél:u autem indiuil1bllc, ut magnltudo:ud aél:u qu,d erll
)
hls Rnitur conrem platlo,Dco gràtia.
U1Clblle,potcmia aucem indiuillbile,ut aqua. lm l~é:Ub
Ve qui
fint" ue ait Empedoc1es) ceIte muII go,inqult,&: quod cfi potêtia diuiûbilc,ut aétu ildu~
l"
(lOU lt•
'*'
'!
U.,u
ca
y:
�. 'n . E
quod dt adu diui/ibile,ut potêtia indu/1b
il~.No
,
aUtem ha:c,inquit, & in tempore indiuilibili, ne in dimi.
dia fit dimidium. Vocat autem tempus indiuillbile,inflans,
&: quod nunc dt,male dicens. I1100al1s elim,&udn1c~
110n eH tempus/cd principium temporis.Nunc auu:m dico
1ll0!l1elltum.Si autem ,\cceperis illud,l1ul1cjquod eO: in lati,
tUdIllC,hoc& principium habet &: fll1em: &: ICpUS eR:. Noe
.Utem de momemo tempotis,quod noc eO:, a nobis fermo .
habetur.Non quia autê duobus modis eO: indiuil1bile,dlxit,.
q, folum eR:indiuil1bile duobus modis: Ced q> fecundum ip
fa~ magnitudll1is fedionern in duo tamum diuidltur. Ma,
gnltude coim ue1 potentia eR: indiuil1bilis,ue! aau.Longitl5
do aUtem,aau quidem eR: continua, potentia autem diuifa ..
t~lg
i tud inem
autem nunc audi,pro eo quod eR:,continuo..
Dlcit ergo,oihil dfe,quod prohibeat intelleaum longitudi.
l~em)n
~1 quatenus dl: diuifa,intdligCfe,fed qua tenus ~on,.
t'nUa.ER coim adu continua. Hoc aut Ut con6rmatortum:
accepit eius ,quod iilf'erius d'dum efi::quod compolita in,
tel1 eau~,t
limplicia,apprehend't.
t1~ui:&
U~t
Sitnilirerenim rernpus diuifibilc, & indiuifibv'
IeJUt Iongicudo.
. ..
, Quoniam dll(Ït,q, in1ndiuil1bili rompore tnrell'gm,ne q~ '
dlCat ,<]? tempus eO: indiuiCtbilr, dicit t mpus elfe &: dl.UJ.fibL'
,
le,&indiuiûbile,male diccos.lpCu m enim,Nuca~lpt
t~pore
indiuil1bili,nefciens,q. e i us,qo~
eO: quamtl, prlll
~P l a nOn [unt quanti rate pra:dita.Prioclplum ergo tem po.,.
rIS 0011 eft tell1pus.
. Dici er<7o
poreil: quid in utroquc (.;imidio COI
O
a~tcm)
niu fuerit diuifa) prétrer'
quallJ porentia.
gUet, 110n potefi:
Bo c turfus cR: confirmatorium eius,quod fuperius diél:ü:
quatenus tempus eR: indiuifibile, id mfllle comprel~
1ll1US, & noo quaren~
dt indiuil1bill!. Decem pedum 11·
g , tl~1
jn dimidio fonalfe ternporis dimôdlu t!gni mellle c6"
CIPllllus, quod efr quinque pedes: &: in allo rurrus dimidio ·
temporis,alios quinque pcdes.Quod quidem nOIl ftc uidc.
tUr.lllagnitudo enim,inquie,non en aau indiuiObilis,uc di,·
cas, quod dimidium in dimidio cemporia imcllexit: fcd cfi:
potencia Catum diuifibi!is. Inwlcaus autem ip[am.ul aélu:
lOdiuil1bilem nouit.
~ft,cp
Seorfu~
au rem urruq. dimidiorLlr,? inrelI,igés,.
aur~
uelurtmal
gnitudincs.Si autem,uc ex umfqi) & 10 rempore"
'luoddl: in urrirque.
.'.
te1l1pl s criam fimuldC:t~
lllud autem intcll'gens, pro eo quo~
e~,
cogltans,dlxlt"
.
ahuûue loqucnsNuoc. n.ab ro Je cogltau?oe agltur.~o
l1iam enim dixit,imelledum indiuifibihter IIltelllgere,dlclt"
q, cog'tatio diuiftm,&: [corCum unumquod'l1 nOUlt. Por~
de: quando ipfa unita nouic,&: fimul:ûc Ipfa 1I0Ult? ~t magnaI
tUdines ex duobus quibufdam côpoGtas,quo? dll'.It, ex a.~ .
hahus.& in tempore ca nouit,quod dl:,1n utr,lfC):l: IdeO: dlU~
rat&: 110n ampllus,ut magn
i (Udinem:C~
ut dl~erfas
magm
tudin~s
H
/l.~nimquodct
udutlmagmtud,ncs.&rc
.n
• oc en..
,
V
' fi b" ,
\.[eadd lCUn'IIud, Vclllcmagl1ltudll1cs.
naellim u. qCltUr
'
11 '
!llagnitudo qU'lm fi Cccundum dluerfa tempora Inte : ~t.
~OteUéus,rn
magnitUdi nes) quod aétu una cO: magm ..
Udo,quod cR:abfurdum.
autem efi)no~
fe~unm
formil,id.m ~lU1fi
, l~ a":l~éC
git,8( indiuifibili intelhgc
d~Ulhbie,r
,~od
, bl~
q~âriatm,
,
repore mtelll
•
.
'l'Cttiu'" il. fi ' /lcatum indlulÛbl11S. Qgali dlCW:t,cp
'
'11 eu Igl11
. 11Igerc:, Ut 'I.n d'lUI'(jb'!
Ile ..
onttnuum
quidem nihil.phibct 1Ott:
~od
aUtem dl: fo rma unum, &. ind lu(1 ~ ; le, c! ll'a ~OntroA
tl~1a
in Îndiuiûbili rem pore ,&. in ,ndl~I(it
an~m:
fa.
CUltiltc cognorcitur. ~a:
eft autcm illdiulÛbllls amma: fa~
cultas,llifl fcilicet inteldus~
C
f~1laid
~r
accidens autem)& non quatenus illa diui#
quo itelligiti3' in quo ~e[l1porc
, +rcdqua
~,
, tenus,jndiuifibilia. lndl enim & in his qQid indi/
uifibile,feèi fortaffe non feparabile,qd [aclt'unum,
tempu~
& magnirudinem.
Maltrialcm inquit forma inrcUcél:us indiuifibilem intel,
ligit per aCcidens,Pe: fc enim mqterialls forma eO: indtuift,
bilis,qualenus etiam cum extenfionc ail qua confideramus
in inflnitum faélam:eominui diuiûorJcm.Per accidrns aillé
dicumur haberc indiuifibile:co Cl' cis u:tcrius,&aliunde ac
cdferit unio:Hoc efi: ergo,quod dicir, rtôqualC11us, pro eo
quod efr, nô fleut form~
illa: ~areils
~ut
d i uil1~cs,
.fi c
t:as intelligi t ime1leétus:fed euamfi ft.ot Q1Ulfihles, Ipfas IO~
diuiflbiliter intelkéèus il1te
i g i t:~a
cas:iodluifibll1fui paftcc
aoima imelligit.Efr autem indiuilibilis ~if pars imeUcaus,
&. in tpe indiuil1bili. Exponc autc~
&,i
.!:,~ ~ formas? &:,fpc
cic:s imelleaus cognofcit in :fpore IOdlu 'llblll, & ln IOdlUlfi
hli aia: facultate per accidés:eo q> Il( iUa:- ~dem
per ft: funt
uid cfr ergo.
indiuiûbiles:Ced hot unionc:m per acddê61.
'lu ad iotelleél:us intelligit pu accidens<8C ~Iclmus
q> I~re §I
dem a natura habet Ut Îndiuillblliter in,tell!.igar: Per aCCIdes
autcm indiuifibilc i~t e lig 't :qm
iplis imdl
, glbi~s
ac i~ ie,
Ut (lne indiuiflbllia per accidës. Q!Jidam autcm dlcum,'pm
d icere aiam imaglton~:&
quid uult di.eeJ'C,q> Ut~IS
Ima~
ginatiollc imcllec1us formam miil,Ol ifle,b"I~
Vllcur aUle
inquir,indiUll1blli parte imaginalionis. Hal~et
eom'! panem
indiuillbilem,ut ofl:endllur ex hoc,q. qui fu nt in ca pnml ty
pi,a fecundis non delemur. Pee aCCldens ai.;t,inqulc,Jiuldlt
&. imaginatio,q. l1t in Cubieao diuiliblli. N;' lm &: forma ca
c:R: rariont: diuifibilis. Quo ergo,inquit ,infr/'lumêeo urens in
telleéèusincelligit ,utpote imaginatione.Eft.autcm ipfa dlui
ftbills per accidens,&: non quatc:nul> cfr ima~
', inaco:~m
&:
in tempore,in quo incell;gil,imelleaus eO: inc.hUlfiblltsaur.
fus autcm tps,inR:ans ,feu quod nunc,appdl,aL Ut.ER: aUte," !
&: ipfum,llullc,diuiGbil per accidens,'l' 0t ln \'e~por
dlUl
fibill, Qiatum ergo coHigi poteR:,hoc dlClt, q> t. 'lia li ~er ac
~Ced
m ha:c
cideos imaginatio diuid,C,& quod nunc tempuS'.
Ut indi Jil1blle,& uoum,accipi ens illte11eél:us,forn 'tam malc
rialem imelbg,t.Nunquid aut dici poteO:,q, foeiet,llé quoqJ
uoluit diccre,cîj inter fe habct irl1agl,natio, & forma matcria
lis,<p ambo Cum diuifibilla per accidés. lnefr enim ~ in ~s
aliquid indiuifibile,Ccd forcaJTe,non feparabile. Efr,lJIqU~
&. in tempore ,quod nunc, indiuiftbilc: rurCus aüe abulICur:
fc:d & in illllginaeionc: dl: iJiuiûbile, quo utitur imelIeéèus.
Cur aiït dixieforcaJTe,& dubitaUl~'Nonm
in coufdIo efi:
imaginationê non elfe feparabilem,fed corrupllbllem.Ni'i.
quid ergo dici poteft,qm cam imelleaum pasfiuû appella.
uit,& eam cum intelleau cop~ari
dix!t, ~Rea
110n potuit
cam dicere inCep.arabilcm)ut intdleél:um:& Ideo dubitauit.
Deinde qm dixit non eŒ feparab llcm,ait,q, non èR: fepara
hil's. Qgo quide:m feparabl1i oia Ut unum,1I1telllgUIltUr,de
magnitudo,& tps.Hoc en'm feparabile in omoi magnitudi
tle)ud tRe uel cominuo,ut in uno cft: & ideo intellcdus, ut
'lui fit fc:parabilis)omOla,ut unum,noult.
<l.
Et hoc dl: fin:iliter in omni continuo)& tempo
re,& magnirudme•
Hoc cR: pro eo quod e{t,forma indiuiûbilis, & infepara,
bilis in toCO efi: lem pote,&: magnitUdine. .
Punétus autem)& omnis diuifio.
Hic cO: aliud ftgnJ/icatum ind!uiûbillS qd in quàtitare dl:
ind iuilibile:idé efi: aut dlcere de oibus di~lbn
J bus.1)(d
'lm
c.orum,q funt oino diuiûbilia,lta:c quidé per priuationê co'
gnofcunrur:ilIa uero per [c: primum dicit de ris q per pnua
tionem,ut li funt notiora,ut punél:us inquir.IpCe cnim in co
templaio~
di~uT
ê,colinui negat~o
cogoofcit, ~ p~{è
punél:um I1dUC~,q
lic quo~
cfi:nduïa~
le, ut uerbl gra,
tinca & Cupcrfims. Ha:c (nim funt alioru fines: & forealTe
dixerit aliÇls:Qyid ergo,linea &. Cupc~fis
runt id iu,l1
b ~ li~
& dicmu~,p
quatenus ~dem
CUlle alI~rn
fi les,~nt1?IU
bilia.Horn aUtem oino memil1it,Q> no Colum puaus e dlut
60 linct:Ccd q> & lil)ca é diuilio fu ~tI,ic
:& C<lllficics folidi •.
�TERTIVS
Et qu~d
fic ('niduHjble)art~
riol>! fimilis dt IFltio in aliis.
priua
Et 'luod fic efr,inquit,indiuil1bile.Sicut ;lUtcm punél:us,
fte &: ipfum dccliJr;uur fcendum pl iuationem. Hoc autcm
dixi t propter incprporea,& dilJina,qua: priuatione non co~
gnofcuntur ,priuarionc c:nim pro(undi Cupnncics cogno,
Ccitur.l..inea autem cogllofcitur p1iuatione profundita6,~
Jatirudinis,Punél:us autem priuationc: pro[undit;uis,latitu,
d i nis,lpgtud.H~c
autcm diuifionfs me:rito appdlauit,
Punél~
~nim
lit1c:am ~lJidt:&
linea fupc:rficicm:&: fupe:r
pcic:s cprplJs:per f~ ruItfm fun~id
i uifbl
i a,
Quemadmodum quo cognofcit malum)ue1 ni
grum:conrrario enim quodamodo cognofcit.
,
Q!lod malum honeRi cft priuatio in confciro c~. ~o
autem nigrum alpi priuatio efi:, fa.lfum c:ft.Eft COlm, OIW?
forma pdltum ut diximus.Nunquld ergo pro tcncbrls dlXlt
nigrum,ut alb! priuatio fint tc;ncbra::album autero,utintel
li~s
1Icem<~iu/l
e:ni:n priuatio fum tenebra:.
Oportet autem potentia erre, qu?d ~ognrCitJ
el inefie in ipfo. Si au!em non cft ah~ul
ex caufis
contraiu~,
i~fum
fe11'fum cOf;nofclt1 Be dl adu1
l3l feparabllc,
,
co quod e:ft,intu9 dIe:: nunc auttl11 q.,
rit,quomodo oportc:t Deum inteUigere: & duo quidcm p,
fumit.Primum quidê,'1' oponct id,quod intelligit, tifc: pote:ntia,ut quod intclligitur.Potcmia autem dicirfeeundum
aptitudinem:non uuIt enim Ariftotelcs cffe rc:rum rationes
in anima.Sieur ergo,inquit,potêtia eft,quod intclligitur;fic
co~n
oporrcuffr,&: quod intelligit.Oportet enim, , qu~d
fcil ci fic afilmilari,quod cognofcitur, &: fi!llltc:.el red~I"
&
ide:m circ: pote:ntia:&: rurfus,quod cognrltu~,\1d
IllIPqUIa ha:~
fic ha:
fo,quod cognorcit:quod efr fc:un~m.Et
be:r,quod intc:lLgit: Deum cog~fClt
fecundum qU1~C
q
diéèa Cunt & ea dicir ,pr~tequa
IUud,ut caufam. DICit au,
rem ipCu~
nihiJ habcre côtr,arium, urp?tc qui nullam cum
alio côillnél:itlnepl uc:l ommno oppofttloncm habear,quo'
ô'iam ipfc tranfcêd;rir. ChJod autem aêtu quoC}! efi: fcilicet
&:ip(Ï1m fcip~m
cognofcit.JlIud autem [eparabile, Ut Plu
tarchus inquic,non folum intdlige a mamia ,corp~umfed
etiam ab animallbus facuhacibus.QEod qUldem dl cere uo
le:ns feparatum,dixitfeparabile.pjuina enim funt Ce:parata.
Qyare: fc:cundum rationem Ariltotc:1is, Cukunqi re:i caufa: exifi:cnri non cft comrarium,illa res ipfa fcipfam cogno,
fcir:&: aélu dt,&: cfr fcparabills: &: non folum intel1tdus,
fe:d &: aliud raIe fucrir.
In~lfc
~ictur,po
En autem propofitio cnuncians aliquid de alÏl
quo, ut affirmatio, ~ uera Be falfa omois. intellet
l'tus autem non omms,
poRquam olèêdit Arifrptc:1e:s,q, dt ~ternus
intrl1célus,
& Cl> a CcnCu dlffm:& quomodo inrelligerc nt Cccudù d ffe"
r,:nriam inte:WgibiLum:non prius ab imelle:au r~cd
i t,qua
abfolutc dicac,quomodo difce:rnatur,& diftinguatur. Et tri
bus quide:m modis difcernit intelleéèum:cum,qui circa ftm
pUeia ue:rfatur,ab eo,qui uc:rfalur circa compoftta,quod cft
cogitationis ,intcllcdum, qui cft potc:nria, ab e:o, qui eft
aétu:aéèiuum intelledum a conrc:mplatiuo.Et primum Ç)'
dcan una dllferc:ncia difcernit: fecundum autcm duabus:
& retiu~
tribus. D lffert c:rgo,inquit, qui eirca ftmplicia
ab eo qui cirea compoûta uc:rfa,
ucrfatur 1Itdlc~us.,
tur, id cR, a cogttauonc : ipfa coim circa compoûra ucr.
(arur: qnod intdle:éèus quidcm fcmpcr cfr ue:ruS: cogita ..
rioaute:m &: uera e:ft,&: faIlltur:&: ne:cv fimlle: cfr uc:rum ~o
gitationis ue:rO inte:~cdus.Elè
c.uirn intcllcdus uc:rum fUQ,
• fiantiale:.cognitionIS autcm dl: 10 compoûtione jl~içU8
ft'.
cundum allquid:& cfi: imcll,céèus quidc:m fenfui fim llis,qui
uc:r[atur circa propria fcn{la~qui
efr CCQ'lpcr ucru9.Cogita
~irca
CcnOlia pcc ac
tio aute:m e:ft ûmilis fenfui,qu l ~crfiu
l=idcn8.lpfc cnim allquao4o qlP dcm Callitur)~Lquando
uc.
JO eft uerus,8tdt in côpofitione:aliud enim ex alio cognol
fcie,ut exalbo,quod homo cft.Simplices crgo mentis confi
,CcptUS,ut qui habeant proponionem,&: cOnUel1
l ~m,c
fcnfu,qui ,ppria gcrÎt ncgotia,&: eft fcmper uels,~r
ÎC~:
per funt. MClHis autem corn POÛt i coneptUs)u~
qUI ,p~
li
tionem hab cam ~um
fen fu aliena gereme nrgoua,& GUI a
'luando quidcm rft ucrus,aliquado Utro fallltur,proptelc!
&. ipft aliquando quide:m funt ueri: aliquando uerO ~alunr.
Sic ergo diCcernit eum, qui circa ftmpltcia uerfatur, llltellc,'
êtum,ab eo,qui circa compofita uerfatur. Deinde dl~crnt
imdleélum,qui dt potenlia)ab eo, qui cft aélu. PrllllUJ!l
'luidem,q. imdleélus aélu re:s ipff efi:.ChJi eftaute:m pOle,
lia)non eft res ipf;r,nill ipfas imel1exerit.Secundo autcm,~
';mellcdus quidem potenria, in particulari temporc, eo 9
.cfi: aélu,prior eft:in uniuelfo autem non cft prior: cft cnl~
(emper & aélu &: potêtia. Oportet cnim femper dfe)quo
,aélu dr,ut id)quod dt potêtia,in id quod eft adu, reduca t;
Poftquam ergo hoc fic difiinxit,difccrnir &: imel1é~
co
templatiuum ab aéèiuo:&: hanc dicit primam differc,lIam,
'Cl' aétiuus quidcm intdlcéèus fcmpcr ciWl parricularla u~r
facur;c:ol1tcmplatiuus <tutcm etiam circa uniuerfalia.S ccu '
dam dicit differêtiam. Adiuus quidem frmper imagina[lO'
.Ile utirur:eontemplatiuus autê non fcmper. Tertia c:ft d l ~C:
Je:mia,q. ftt in comemplatiuo quidcm ucrum, &: falfumiln
aéèiuoautembonum,&:malum: ar'l1deoh~c
, e:ftm
I~
differentia.Se:cunda e:nlm non dè ualde nc:cefiarsa: nam
jnte:lleél:us femper contemplationc uLÎtur. Seicndum di ail
"m, cp no~
efr alius ab aéèiuo conte:mplatiuus imellcél us ,
fubieéèo. Sieut c:nim non efr al us, Ç) dt potêtia,intc:llcél Us,
.ab c:o,qui eft aél:u,fubieélo: idem enim dl:: fcc;! folum tem'
pore dllfnt.fic &: hab et intclleél:us aéèiuus ad cont elllpla,'
liuum.Subieélo eniro idem eft,fcde:fr habitUd;ne diucr~s,
Contemplatiuus mim habe:t proportionê cum uifu,qUI CO
lorum Cpc:cies latUm uidct,&:cognofcir,q. hoc quidem hoC
~ft album,illud uero nigrum.Aélluus aUlcm inteUeéèus ha
bet proportioncm eurn uifu non Colum colorum fpecies CO
gnofceme:,fc:d &: quod dcleéèat,l1bi afciCec:me:quod aute~
moldliaafIiçit, aucrfantc:. Sieut enim uifus qui pra:ter 111'
grum,& album,quod e:ft iucundum,&: molefrum,cogno'
fcit:ftc &. aéliuus imcllcdus nô folum ue:rum, &: falfum cO
gnofcit,fed &:bonum,&. malum, &: .Fportionem quidc:111
habet,quod in uifu dt iucundum,cum ~o.n:
quod autel11
in uifu di: molcfi:um,cum malo.Sa:pe: am Imelledus quo~
rnolefi:um cft pro iucundo dlgit:co quod {lr,quod molelètl
dr,bonum)q~
autcm i\leulldum c:fi:, aliquado edam ~a
Jum.Quarc: ha:cé diffe:remia, q, eôtemplatiuus quidel11 111"
,te!leéèus opc:ratur ûne: appetitu,ue:ritatem folum tk falrul11
cognofeens. Aéèiuus il1te:lleélu8 curn appelitu ope:ratur,Cj?
fciat quidnam bonum quidem (fr, quidnam ucro ~aluo
Pofrquam hucuf'l1 produxit dlfferemiam iuter aéèluum,
contemplatiuum,altam quoque tradit dlffcrcnti,am in~IC;
é'cus a fcnfu. ChJoniam cnim &:in difcernc:ndo \Occ:ll e ~ui
cogita~ne,&:
rurfus in tra,den dA,di~cre:nta
~ontpla[r
ab adiuO,itc:lle:éèum [enfuI al1imllaUlt: ne: qUIs e:xlftllll ar ~
q. in omnsbus {lmilis cfi: imellcélus fenfui: prot~a
nU~t
tradit dllfc:remiam inrer intclle:éèiï,&: fe:nfum:&: dIClt,,!, Pô'
ticularis fcnfus,ut uiCus,nouit album, &: nigrum: ~t
~o'
munc uchiculurn albi,&: nigri ,uifus:albi,au té , ~ du CIS aJ2I
munis fe:nfus cômune: e:fi: uchiculum. Dl.fftrcnual11, 'lUf! ,.
habe:t album ad dulce: , non nouit uifus,fed
cômuois
fCIl u':
.
,
il. - mUIlI ..
SieUt ergo parricularium CcnCuum tC~In
I O e:l~ co c dc
[e:nfui:{le ct conrcmplatiuorum intc1liglblllum comull 0
d ~
,UchicuJum inJe:ldua~ogt,érmq1
o
,
.n: V
m
oo-c
trorll'l3 autC , 13'
dum boni &: mali intc:lleéèiua a~IlO.
$emplariuorum,& adiuorum intellcélus c:fr uchi,t~'e:"
intellc4iua quidem cognirione:m PlatO 71'~<
! KT/"~
1 1\'
.n:
attêtiuum appeUat:intc:llC:I.<luam
aute:m aéltlone: m c1I.Wf'"~ d tJJç~
id cfr confclum. Hxc aute:m dice:bat cffe fubicéèo.: a n,\ ;
Nam &: cognofcens agit,cum cognitione: e:nim uita co fu ,
da dl· &: unuJD cft quod di~t;
cgo intcllcai • &, ,0:,\.Icr
•
.uan.
u'
v,
�f~nt
D
.Si hoc enîm'llo Ik lttbtt;dl tatiôni corentant!um dice
re,q, tU quidcm hoc,rgo ucrO Illud [fI1ferim.Hrc auté ratio
ne d ff,rum,q> 1 ie qUldë agar,ill cuero cognoCcat : &: in hae
~ u l de n1
opinione Ariaotdes.Porro &: fecundù ipfa rub
Il: a cômunion ent h.lb ellt,& C
ocictatcm , Quod enim bo,
l1um,eliam ucrum ea:qu od autem malû,falrum. Sed diffe,
fun[,q uoll'am bonum ad aliquid dicitur.qu()d tnim ad ani,.
~ a m bon n t a in ulrtutibus, hoc ea maliT corpori. Verum
aUtcm nô dlcitur ad al '1uid: fcd Ccmper idem ca uerû &: ho
nefi:um.Ne<}1 enim PlalO dt admimndus dicens,q, furenti
tn.fis depoChô conf1tcri,uerum quidê,malum autem. V criT
~ I m ~m
Arifi:ote1cm,quatcnus uerum,remper honefium.
Sc tndü autem,<p etiamCa diximus (lmilê efTe: cômuntm Cm
~um
imdledU1: quoniam ,Îlcut cômunis fenCus ra termina,.
tlO omniü particularium CenlùÏ1, fic &: omniii intdlig,biliii
terminatio efi:intelledus, &: cogitab,lti, &: opinabllio : ue,..
l'Untamen efi: qua:da dlfferemia. In fcnObtls tnim cfi: illius
c:ômunisfenfus prrrer '1uinC}l:ln imelligibilibus autell'! non
dl al'u;f, quod cognofcit prrter tria : Ced unn efi: ex '.ribus,
qUod cognorcit diffaentia.lmelledus cnim,cu fit p'a l&ttiti:
&opi nionls dico 1 &: cogitationis, &:intdledus: i'Pre nouit
dlffctenti am inrelhgibiliü ·ad cogitabilia,&: cogit?iblilum ad
opinab h. Ha:c efi: ergo dlffaétia intdleélus a cômuni Ccnl
fU.Scien du autem ,q, ûcut cômunis CenCus né, folum ca no~
tlit,quz cognorcUnt fenfus particulares,fcd & aliam prztcr
h;rcmouit cllim c6munis Cen(us d i fer
nti ~ Cenflllll,quz ca"
dUIlt Cub CcnCum,hoc fcnfibus,ut iam diximus, mfciëtlbus:
Varricularcs el1im feufus dulce &: albü tantum cognoCcunt;
Comunis aucem feufus non ha:c tamu , fed &. ipCorü nouit
~ : fernt
i â:fic
ergo &. imelledus nô rolü intelligibilia, &: co
~It . ab , l a,&: opinJbilia Ilouit, Ccd &. (orû differeruiam. qua:(nlln d(tcriora cognofcit, &. mdiora fcit. qua: autt: mehora
rO.Uit,cl tcriora nefcic.OJfferelltla ergo cogilabihu ,&: intel,
'glbll ü,uel cogilabilium,& opinablltü non nouit,nec cogi.
tauo,nec opinio:eam aut irudledus cognorcitl: utrifC}l ergo
ll1e1ior efi: , &. cogitatione) &. opinione • Efl el go eiuCmodi
proponio.Sicut OIgro ad proprium mentis conceplÎÏ:Oc &
-Ibn ad proprio mentis conceplü,&: econuerfo, flcut nigri"i
~d albû, fi c mécis côceptus albus ad métis cOllceplÎi nigru ..
. t III his,Dco efi: gratia,nnirur cOlHiplario.Efl aÛI propoli.
tlo fllullcians aliqu ld de aliquo,/kul affirmatio.quid uull di
cet
~ cp ' d l fcr
quidé,qui crea fimpl!cia ucrCatur Intcllcélu6,
ab co qui circa côpofita ucrralUr:ClrCa mente cnlm concc,
pram' &. internam propoÎltiollc,illquit,ucrfatur affirmatlo:o
lpfa ~l1Im
udud fimplclC cft, dum in animi adhuc difpoficia
lle (ila de, &. femper ucra cfi:.qui autem circa côpo~ta
uer.
ram r intelledus in affirmariont,qua: dt ~m probatlonem,
tler fcltUr,qua: h;bet ucru,&. falfum. D ictre crgo ipfum uc;
ra,ue1 falra in omni accepit affitmatione,qua: ca fm prola,
tio ncm n6 auum de interna. Non cnim omn:6 intellcdus,
\>ro co '1'uod ca uerus dè uel fallitur. S i mpl
i cium~n.ets
"
il.
~onceptuô
&: intclllgcnriatû
inrcllcdus uerus Cn
tamO,non
tl~
fallirur.quarc nô om~
i s uefUS efi:~ntcl({us.
ucl fa~u8"
PtOPlcr adluum aiL dldll cfTe. Conrcplatluus.n.ûmpltces,
& PUtos meutis côceptus)&. intdllgëtias apprehcl1dens,nô
(all,tur.Ad,uus autem,quonia &: fecum, &: inter fe formas
ll1atetiales côponit in co,inquit, cogitat, &: proptcrea falli#
lUr.quarc propter ~ogitan
( m curfus falrum fequitur.
ta
Sed quieCleius quodquideO:,&fecundum
qUod qUid eO: e![,~rusJ&
nô aliquid de aliquo..
Q.uafl diecrct,illll folum uerii tlfe inrelledii,qui ~fi: 6m
quO\ll'uid dt et 6m quod quid dl elfe. Illud ergo,qUld dè~
fUbn.
--ln
- dfe,rormam,
{
" declarat:quid cfi: am
l{ôlntia
t~l1
ta e I .J~,
quod<iICÎ(ur: ' Ile Colus uerus (fi: intclledu9, qUI Cubfi:anua,
qu~
efi: recundu forma,pehnd
' t.i~
ipfa~
formam
Per fc apprchëdit: is cft autem contéplattuus;:CJl:II 8c f~mper
&krus efi:,&.nô cfi: aliquid de aliquo, id Cfi:I~
O orca capoû.
ta .Utt[atur. Circa copoGta.n.uerCari no efllntelledus,Pro#
l?nC,(cd ~ogiwn.
Ne c~maü,
'l' intd1cçWa I)uldcm
1
1
E ~
. A.
~ M
idem cA: Cubied o quod cogitatio:cA: :lute ratione diutlfs~
l1am &: intclledu; a cogitatione cft fubiedo diuerCus.
.
Sed fieU( uidere propriu,uerum!fi auré homo,.
quod ell album,uel non ,non femper uerum.
~id
ca illud : U1dcte pro
l unl: ~ pro e:o quod efi: , 'Juod
«fi: libi proprium uidnc , &: proptlUm I1cgotlum gererc, uc
uiderc,quod efi: album,&: folum~
n on itidem a Ut e ~ & rub,
fiantiam,cui quidcm hoc album Jtl c ft:h~c
cOlm no femper
uerum. Pallitur enim quandoC}l (eufus orca [enûlla per ae,
~iden
s ncut fuprrius dldum efi:.
Si~
autem habent)quœcunq; fine mareria.
Quid dlcit<q, ûc~
fe habct Cenfus ad tPFria Ccn~
l i a et nô
propria: /lc &: qua: funt (lne mater!a , ad in~ c l i g ' b l ila '.fine
rnaretia aut dicit cogitationem , &: lIltCllcdo:l mmatenales
~nim
Cu nt ha: faculratcs & cogilabilla, &. intel! g,bllia Cunt
J'urCus rts immaterialell:&: intdlig,bilia quid~,
quz quidrm
~tla
Îlmplicia dicit,dit cu uifu haberc p~orulem,qU
pro
p ofi,a
. ap~et
'Prium uidet:cogitabilia autem,qu3: ct.lam com
lac dicuntur cum uifu habere proportloncm , qUI gent al",
' I1U~
ncgotium ,&: qui 11011 uult folum, cognofccre) quod al,
bum,fed "LIam quod albus homo,ud equuS.
,
Idem efi aUfem fcientia quœ eft [ecundu aél.um,
<}uod res . Qgœ efi autem fecundum poten1am~
tempore prior in uno.
.
Rem diclr,rclblle. Dicit ergo fcientia,qu:r aélu e~, Id ~ ~
dI'e,quod fcibilc.Nô cognofcit.n.fcii tia fcibilc,nifi CI .. ffilml
letur,& fiat quale ipfum. Hoc aut nô (cmetc intcric:él:ii efi::
fe:d
de inull.g·bil,bus agitur:intdligibilia aUt ~cr media
Ccientiâ num intcll glbilia,&intelledu cognrult:p()~e
c:a fcicmiz memioné ftcit diccns ,fcicntia, 'lUf aélu ffi:,faml
lem elfe rciblli. qua: a ute~
cfi: Cccundü ~otcn
a rc~e
da ,efi:
prior fcientia,quz dl fecundum adum JO U110 lIldlUldll O•.
'lm
Omnino autem &. fimpliciter)nec tempore qUI
<lem. Sunt enim ex eo, quod pcrfeéhone & aétu
dl,onmia,quœfÏunr.
QU Idam Ilbrl lubêt g r ~ ce ~;\.iomn
i no.
quidam uero
ç .ifm
plic
tr;ho
c cfi: auté, quod dlCit,q, utin uniucr ..
(u m,&: Cemel dicar ,in u niuerfo mùdo nô cfi: prius,quod eft
pOlftia,co quod adu efè:quia omnia e:x aLquo,quod perfe,
éllonC',&:aéèu dr,producuCllur in aé1ü, per id quod potdè
producerc. Illud auté,Ex co,quod pcrfcébol1t, & adu de.
quida dicunr nô dcbcrc ad opificé refcrri:fC'd q, quicqUid cfi
potéd3, dl in allo, 'Juod efi adu aliSJd aI.ud,ul temi potêtia
.quidé cfi: fœcus: adu aut remé,et panis pot( lia quidé efi fan
:guis,adu aue panis.Ex1n:mo flUt cOli non tedc diccrt, mhil
~nim
rolu [cmper aBu dl,ex quo omnia producunc, niû ro
lUi opifex. Cil bic auté effet Alex.andcr,dixit pmurbata elfe
orationë ,ûquidé Cuperius quo'll difcreult intelleélu , qui efi:
porêtia)ab co qui ra aélu.Potro &: nüc boc ipfum facit. Ad
'<]uod dicimus ,'1' duobus quidé modis loquirur:nô dl au té
pcrturbata oro:hoc. n.nunc fecit,ut tOta ûmut driam dicat.
41rÀ~
Videtur autem [enfile quidcm , ex co, quod eO:
-potcntia,fcnfiriuo aétu faciens.Non COlm pamur,
neg3 alteratur. Q,gare hœc cil alia fpecies motus.
Motus enim imperfeéti àétus eft • Aélus auté finll
pliciter alius eO:,qui cft perfeéh.
Q uid fibi uult hic comextus~
Vult difccrncrc iocelltéhi
adiuum a côtemplatiuo. PriuCquam autem ad tr;ldcodam
differentia accedauuult aliquid de Cenru dicerc proprt'r dU~8
caufas:utl '1' hoc habetcomunc imclledus cu feufu, cp CI,
tra mediû operatur,ud quia in hac dlftmdione in af~rnd
~.
fcnrus exempli&magnopere delcdacur; propterca dlClt ah.
quid de CcnCu iam didii,quod potentia [coCu,.cft ,[(cundum
habilUm,&: non {ccundû aptitudinem,ut.cogn3tto ,quando
re~Cus
~pera,
nô operatur.Q..l,lando aill CCII Ctle ad~crl,&:
tUS lit, tunc a pra:fclltia fenfilis dcuCl~tn
a.élu.ut.l1It aute
ad id,'1uod aélu dt,non per mOIUm, 01h11 COlm patltu:,nec
al"r~tu
C(n[us qui deducirur ab C~t qtfod cft (CCU,Adll po..
lo.Grw.Cuper api~I.
Q..
1
�rtbus mi utntrds: &: Hf rioldtian1 'exhiben;)
!tntlam,ad id;quôd dt' aétü. Vult tnim A rHtotelcs id quod dum ~alum
.a fecundo potemia ad Id,quod fecundo aêtu eO:,dcduCltur, honum ,dfe cireaomnia eomintntem: Ne trgo putaueris '
.06 alle a,l ,nec paci. V nde uclllô eft motus, ud eft alia fpe. .atèiui iucundum idem elTe,quod eius bOilum.
'
.eles morus,Siqu ,s eOim uut! hunc motù diccre,aliam fpeciç
Sicur autéaer pupillâ taIem fecic)ipfa auc aliud: '
motus dixerit pra:ler eas, qua: in Phyfica dida: funt,&. na, -& auditus fimiliter:cxtremu autem unm,~
un~
'
luram inllouauem.Delllde conprmac ceia,,!, nô cfi motus f medietas,eiauté erre pIura tribuunt.Qgonia}ute ,
a fecundo poren na,ad fecundo adll progrelTus.Dicit enim diiudicat ) qua ratione differar dulce & aalidu ,cft
Jl'lotu flIc Impe rfedl adiï : mocus,n.ab imperfeêto ad pcr,feêtum te nur,& patieur, &: alceratur. Qyoj cft 'luté fecun, quidem & prius:dicendum autem & fic: dl emOl
dû porencia,per[ré'tô dt. Perfc:dorii au té aêtus nô dt mo , unum quidpiam.fie aucem uc & cerminus.
De communl uehiculo nUlle agitur,&: quid drcil~q,
(leut
tus,k~alqUid
aliud pl ;t l er mOlii,Noll efi ergo motus 'Ife;
aer
pupillam
aleerae,
&
pupilla
fpiritum
,
&
ille
faeulcaec/ll
J;u l,dl> pOlemia dcdudlo ad Ceculldum adu/ed mutaeio.
cryftallll1am,& ipfa exeieatur,&: uidet,eü fit una. In eo au'
Sentire crgo fimiIe dl ei,quod en dicere folutU 'tem,quod cft dfe,hoc eft,ralione, ab aliis iudicâubus diuer
;nrrinfeeus, & Inrelligere. ~ando
aurem iUCllO/ fa efl.Na~
&: auditus fimilicer habet unü,quod iudieae : fi,
dum, ud moldtum } uelun affirmans) ud negans .eut ergo in his , fic in intelleétu dt comune uehiculo, quod
: ~rfequml,d
rugit:&: dt deleébri, ne! molefha quidé efi extrtmil diCcrttiuum media, & primfi qu idé dlCl'
ptfiCl) opt.:ran (en(irlUa medierare ad bonum J ud contextus dt uifu,& auditu: ilIud autê,fic habet intcleé~s
uehrcul6,non dicit : fed cü prima dixiffet Philo Co phu s, rch;
Jl1alu11l,quarenus ralia.
,q ua fubaudirl permifit,qua: funt de imelleéta, & ad alia '3'
~
D lfcrrp .t imclleétu cOl1liplatiuû ab aÇi:iuQ,&: quid dict~
q, {lCUt fen [us,qui habec lamu dlCere IOtrlnfccus,i.cognofce uertÎtur ,dicens,,!, fic quidé particularis fenfusoludicat:alb l1,
,r e,& intdl
~ du
comprehendere , dicirur conrêplatiulJs. qui &: dulct non ipfe iud ca c; [ed quifnâ fit fuperius dIXiOlUS, 8(.
';tutem il ibn ,ur moldlta afficiatur & delederur, afflrmare nunc quoCV dicemus,nêpe cômunisfenfus:lpfe.n.inquir,ho:
,air,&perfcqui,quoniâ ipfum fufclpimus, &: ad ipfum ueni, ru efi côe uehiculo,exiaês,inquie,ut terminus. Terml1U~
aiie nunc uocat centru circuli,a quo multa: !inea: procCdlll •
Plus,oufcipere ergo :pfum diXr & affirmarc. Molefio au
um lH'gamu!:lpfum cuim nOIl Cufeipimus, fed &: fuglmus. , Erhfc quidé in proportione & numero, quern
'Tanquant alH ,lI1qult, ludlCatlua facuttate aél:iui intdledus habent ad utrunCJ3,uc illa.:Jd feinuicem.
J
Q. uld dielt ç Qyod,Îtcut term:nus ,hoc cemro,Î1c habc~
judicatu r boniJ & malum , Ne ergo otnnia de eodë accipe•
. Deillde quollla ofèëlum efl fupuius, idem effe [ubieé'to fen & cômunis fenfus,&' proportione,&: numero.Proportio nc
futn,quod appt'llcÙ:CÙ oportercr afit dicere, cp aétiuus IIHel quidem, cp fieU[ centrum fe hab!!t ad utranC}3 ex his lin eis,'
ledus cu ;'ppt'ClfU opaaeur ,Q IXlt,cp cô fcnfu,to 'l' fub ledo qua: a cClllro procedune, fic habee &: communis fenCUs a&
idem Îlt (e li rus,&: aplJecitus . Ad bonù,ud malü, quatenus oerunq3 c:x fuis fenfibus, &: fieut reda: fc:habc:nt inter fe,fi c
,lalla,Reéte ai.ic adiedû dl: illud, qUlcwus ealla:neql. n.lpra &: partle~s
fenfus,inquir, habent allquam proportio J1 c:
pc:r fe IUIlI buna> url mala,fed uc ad anlm<ll,ut quod [cruat Sic qu ,dem proponione:numero aurem quomodo«l' fleur
.quidé,dlcarur bOllÜ:quod aueem corrumplt, dicarur malO. ccmrum , cum at unum , ad multas hab" hncas hablrudi;
Porro &: fuga)& appetitus idem, qui en (eeuol nem:Îlc &: eommUIllS fcnfus,cum fit unus habc:! ad multoS
fmfus habitudinem.
'
r dum aétum ,&. non dt aIJud appcntlUUm, Be fu,
' siendn,nec a fe inuicem, nec a fenfi riuo : (cd quod
""JuJd dt eiTr,alJUdeft.
Q!.lId d l ~I<Qu
o d aêtu mo(d"èum dt,uoluplate,qu:r t'a
aêtu coparans, ai r ratlOIl c: differre:uocauit aUtc:01 fugiendii
' ~u l dê,quo
molefiù:appelÎlUm autfJ) iucundil. Dt'lndc:,llc
']UIS el!I1tlmal Ct,,!, alla quidé facultatt' aliquod Jucundù ap,
pcomus,alia autê,qua: moldla fUllt,(ugimu s: nUlle d Cll,cp
Ilon dllfut uoluptas a molea ia, IlIÛ rallont feu denlllllone:
lô.rub
i e~o:
ambo.n.fum fub anima Itr~iona
l i . &: quÎd
hoc dlco,cu nec fencire quidé ab co,quod ca uolupratc affi
ci,fublC:do d,fferat<:nam &: hfC ambo fune (ub Irrattonali:
in eo aures,quod quid dt c:ffe,d,lferune:id eCl, in ratione,fcu
~e61iClon,
Hoc aue dlxit,ue oClendat, comerriplaeiuü etiam
anrdleêtum ab aétiuo rationc tamum dlfferre.
,
Cogiraciuoe aurem animoe ulfa ur (enfa infunt
Q.yan,do au~ein
bOnlln1,uel mal~f
:m'arit,ueÎ
. negcl,~
~uglr)
ue! perfcquirur • Qga : nunquam
-ftne, UIIO In rclhglc anima.
. Cog
l taiu~
Illmam dlxit,abul1ue 10querts,contempla
tluum II1tdledu,& quid diclt~
cp lpft quoCJl imaginatioe uei
tur,ut &. aêt,uus Illtdlcdus. ~ed
fi utitur IIlqUIt Imàginano
Ile: ,hUlC Ulfa It1futlt,inqulr ,Ut [enta : hoc c'ct fel1~s
folum,/l.
Ile dolore,&: uo~p,atcAèi
autem imellc:dUl,C]ut habet
bonum, &: malu", fubleéta inqult fune uc:luti affirmatlonrs,
&. ot'gatloll s:&:!tc uoluptale ueltur &: trt{btia &: lucundù
']uidem pcrfe:quilur,fugl,t au , t(:mqu~d
molcfiulm. HIC au.
tcm fempce quocp Imag,mauone utitur l co cp fempcr delc:.
élttur,ud molefila affictalUr, quod quidem nô dt One ima
gl/1ati~n.P
, rim , us a~tcm
n~
fe~pr:nlh
l l coim particul ,
re lint ImaglllaUollt Intel1lglt. V llIuerfalla aU!em etÏam One
:imaginationt inec:lIlgic. Ne exifiimcs autem idem effe bo,
Pl'~
~ iucundum,4i' JXlalum ~ Jllolcfium.B{t coim iucull
..
'
Q!!id enim refert hoc dubitare,quomodo qug,
runt eiufdem generis, iudicar, ud con rra na) ~r aIl
bum, Be m'grum ~ SIr aurem ut A,quidem album
ad B,nigrum G,ad D,ur illa ad feumuicem.Qga
re & econuer(o fi,G,D,uni infinr,lta habcbunr fil.
.cut &,A,B,idem autem & unum. eiTe aur~m
non
idem. Be lllud fimilirer.eadem autem rario &.fi,AJ
dulce quidem fir,B ,uero album.
·
Q!Joniam dlxle, '!' lÎcue cômunis fcofus ft habecad pro;.
ne dubita,inquie,quomodo,qua: funt elufdelll geo
ris,nouie fc:nfus panicularis ,fiquidem no dub
i ras,qu~mo'
do,qua: fUll[ dluerforu gc:ntru, nouit cômUlllSfenfuS,ldcnJ
ca cnim. Hufde:m ailt gencrispocauir albû,&: nigrum:am:
e
bo m :m rub colort. Dluerforü au té gmero ,albu,&. dulc
- e-,
ha:c,n,utqux-rub diuerfos feofus cadullt,Cunt dlucrfo~1I
ntrum.S lt aue, ut aliquod quarw albû ad [ecundum n'grll,
cutium ad quano ,ut Ilia ad {einuc~.
Nunc accepit dem en :
t'l,primo qUldcm Î1gnincans albu, Cecundum autê J1igr~'
.ahquando ane &. dulct : te:rtium aut &: quano pro inrdhg, •
b,llbus accipit,ur lh tertio quidê ratio albi , quanô aut r ,a tl~
ll
nigri,&: quid d l cit~Quod
ficue comunis fCllfus noUlr prlm
c3ns
&: fecundii: ur aCClplas primo quidem fimiliter lignifi
album:fc:cundo autem dulce: {lc &. intelledus Ilouir rcrr,l
& quarlù.l ,eorum raliones. Nouil aile &. cconuc:rCo,inqtJl,t!
intdledus primo tcreium,&. fccundü quartum,hoc,co:.fi~
fell(Uia, Idem auwn &: uOlï:e~
auttm nô idem,&. 1Iudl'b~
mllittr fub idto quidé 'nquit,ldem dt, formam d,co a li"
• uellllgrÎl ut! "album:ratlone aUté fune d/uer fa·'a ..
uel nigri
ttr c:n,m'uidcr alb~m,&
n,gr~m&:
~ l 'tcr intdligir.. ,.fi;
pria,~
Formas ergomtdlcéhuum In uifis inrcIhg1tri;
fieut in illis ip(o dcfi\1lrum en:, id quod ea pe ~
'luendum >' &fugiendum ~ , & int:rafe{u)q~
,
do'"
�D '.E
do ~n ip~s
qUia eft
~ifjs
A N l 'M 'A.
ca,et li ta in ge~mtio;aÏl
fuerir,tnouerur:ur u'ntiens facern
J
19ms, communi cognofcitJdum uider mo
Ucri , cfre hoftem.
~id
d i ~it ~.cp
acriuus intdledus formas rUll inteUigit,
Otens l:nag,tI~e&
tleutin ipfa inquit,dl perfe'lui, &. ru
gere,cu fir appetltlls:ftc &. in intelledu. Ha:c fum 'lm dele.
~atur,e
moleaia afficir. Vel hoc ergo dixit,uel allud,quod
1Ilfa,qlllE fuperius fcnOlia, appellat:infcrius auté imaginatio
Ilem.~
quid dicir<cp imelleduG quidem flmul co fenfilibus
al'9uado operans,&. IftatUr,&. dolet. Aliquâdo aüt fine fen
fu Imaginationeutitur,&. operatur. Q.!Jando.n.face uifa in ..
te..Uexeric,dfe hoR:em,cli [cnfu coopcratus dt. Quando aur
cofultans ubi bello gercre oportcar: tunc imaginatione uti,
tur,u,t [entiells fa cf, cp igllis,<ômuni cogno[cit<Quid eR,cô
dicür('motu igllis • MOlus.n.
mun: cognofcit('nôoulli q~ida
dl: comune [enfile. ELl: am ab[urdum in co<>nofcêre di.cere
de côOluni fcnllli,cognofetns.n.dixit. Die crgo cû hoc dice.
rC,q> ;gllê cômuni fen[u cognoCcimus:hoc am dixit ut [CI(S
cp qua: particulari fcnfui [ubijcnt,C~r
quo~
côi. '
uifis
, Qgandoauremin iis qu~fntiam
Ue!
mentis
conceptibus
uidens
'
u
~
c
o
i
t
a
r
Ih
r.
'
,
,
\li. conlulratllltura ad pr~fentia
côparans! & quan
do dixcrit) quod ilIie iueundum, ue! molefhl hic
rugit, ueI perfequitur, & omnino in aélione , &
"<]uod fine aéhone dl: uerum , &. falfum, in eodem
dl: genere bono) &malo ! fed differr quidem eo,
qUod fimplieirer,& quod aIicui.
1 Q. uid dlCÎlÇcp 'lu an do imaginatus côrultauetit,ubi bel,
Geut
um gererc oporreat,& accôrnodalU quidem locu & iucun
ailt r~get
,tune imagn!o~e
urirur.
oportet,q>lurundtl qUldcm,et 1l)0ld111 [croptr dt
, Cite ~lt
ln aétlUo imellcdu,in quo ea &. boni'i.Diffm aut eo qllod
:~ 6~pl
i citer,&
ahcu;;quia uetu quidem [cmper û~plic
{dl,clrur, &Ccmpereodem modo [ehabwBonum autad
'quld quidem matil ca,&. inutile. Quod cnim ad aliquid
llim
Ut a animam, hoc ad corpus bonum non ca.
tm hlS praxis,Dco ea gratia,completur.
:u,m e~grit,molï
b
ft
ta ,
. Qga: JU rem f unt 10 Jolatione fcu abfiraélione
Intclhgit.Q.gcmadmodu fi fimum,quatcnus quil
detn fimu,nô {cparare. QBatcl1us alÎt dl: concauu.
fi quid q uidé ::tétu cogitJrct , fine carne cogitarel>
quaren us concauum: fic mathematica feparara,ut
fepJfJta.inrdligit,quando illa int~lIgr.
Pofèquam ftm plicem imclledü a côpofiro difcrcuit : &
aétiuum a conremplatiuo,& cum qui dl: pOlétia, ab to,qui
adu:rurfus uenit ad intell'gibile,& hoc nunc dow.Er quo
lliam in dl'gibile forma dl::Forma aüwipkx, ud omnino
~ateri
s,ur tes naturalis ,Ue! forl1~
prnitus expers,ue1 par
tlm quidê materialis,partim aue materia: expers, Ut mathe
lllatica:Cuperius alit cxamillauit & materialem forma ,quan
do dixit hoc,illud quidpia dfe:fed &: immacerialê ,ubi qua:,
rcbat hoc per hoc quod quid ea elfe: nunc uenit ad mathe.
Illata, &. quxrit qtio ca nouit intelledus <& dixit cp non ut
Illattrialia Ipra nouit,Ced ut imalerialia.Nonou t enim ipCa,
lit GIllQ,quod omnino in matcria,l1êpe naro, intelligirut,red
ltouit e:a Ut incuruu hoc.n.ûnc mateùa imelligit. Mathema
ta a,ùtin:e:lligit' ntelYus inarumêco mcns indiuillbili, imagi"
~atlone.
Imaginto.~
in~ i u i~b ils.~ndo:curetê
~crate:m
,mcte
agicarltlmaglOauo, ~l u~
,pfu~
Intc,ll Wc,
nOn qUI fit diuerCus quart'llUS curm. SI emm Imagll1auo
~ . a fcnCu , qui trilnC~
igra re nô p6t.r.&: ipfa,ca diuillbilis,
_'lb al,o il1 aliud no deCcêdit:Ced (imullmagll1atur. Ex hoc
~It CoU'girur imaginarioné Colum elfe uera, ficur &: intelle,
i u~ &: fe:n[u ~
,no
aût etlam [alfam clfe:eo Cl' n6 imaginatur
~topGil1c.
Ex hoc aût oacndltur ctia anima elfe fepara
~ CIl1:Gq Idé ca, qua: Ccparari nô potrunl , d iCO aür mathe.
1 iI ,lI1tdlC:él:u [cparat,eo '1' fubfial1tialc habcat feparabi.
c. zc po~
dixit.quzrit,6 intcllcdus im adul'P lC§ ipCk
1
H
res il'nmateriafes poteR rognl)
fcere,an non. El Id dublO gUidé moucr,1Il pra:Ctmia aot t,cm
fol~ir.Ad
ho~
aot dicit P! a~ o,cp
potea intcIJecrus quidé,qqi
dl III generanonc , elfe ClUIS cœleftis , &: circa imm.aerialia
negl
i ger.~i
enim,qulE extra fum animr,
operari ,&: ~orpus
qUlE corports Cunt arnames,cn corpore [unt [cmper &. in Ce
pulchris ~ qui,d abfurdo ~riam
cas,qua: funt in gene:ariodc:,
rl~Et
fic quidé Plalo. A!Î,
animas Clrca lmmatetlalla opera
fioleJes auté inferius dicit triplicia elfe intelligi billa. Sunt. n.
imOlaterialla iotelligibilia prima.Secunda intdllg,bil;a me.oia,& tertia materialia. Et in imatc~rhbus
quidé dlcil n6
elfe opus imaginatione:imaginationis wim expertes funt in
!eJ1
i g~ri',Quano
au: inq0 t,malhemara inte lligit,ru bicdo
Imaglll3tlOne utltur.Etfi aot,ca Ut fub iedo,utitur cognofcê
00 mathematica:nô ob id eadé funt uifa, &: mar!Jernara. Vi
fa.n,foli fubijciuncur imaginationi:l\t\athemata aOt anim~
qua: Cubiedo ulitur,it'naginatione. Matcrialia aut cagnofcit
aia ina, umenro utens,fenfu ,B<. imaginatione. Si ergo adus
cR: imaginadonis expers, ficri non potea, Ut intelledus ,qui
cR: in gcnerarionc, hune ado intelligat. Nullo.n.illdiget ad
eum cognofcendo.Hoc aut facit prO opinione qua: diClr,n~
telleél:ü non cognofcert formas, quz funt oino imrna teria ,
1. s.H~
aot funt a m;mria fcparOlblLes. Dtberet ergo &. ipre
dre: a materia (CI2Ubllis, ut ip(as imdligercr.S'quidé aCsirni ..
latl op~>rtel!n
oibul> id, quod cognoCcit,ci, quod cognofcir.
AtqU11II a~l!m1
nô reparatus efi: ipfas frgo nô c gnor it.
H a:c eR: ane prtma Ilbus opinionis dcfenfio. Falra cft aUlê 0
AriR:oldes.Si.n.intdLcdus qui cfè III anirnalJ non intell oit
ea, qu~
Cu ne oino immarerlal13: quo in [UO t(adam qui ~lè
paR: nawralia,ct formas oino immarer;a!cs qUffjuilb,& in,
ucn;fii,& nobls rcnuncia{lj ~ Qyarc: claru dl,cum etlJ, qui
in anima li , imelleélü coglloCcere formas oino (llalC ra oc
expems. Ha:c el prima defe 60,& ad cam oppofitio. Se.'
cunda deCcn/lo.lmelledus nô intelligit formas immateria,
les:qin nt>c omnino quidé funt forma: mareria: expertes:&
qln non funt,prop,en:a nec imelligit. H~c
ca feel'ida defrn
flo,ad quâ cl cimus:qûo ha:c dicis Arifl:o.qui in altis tracra
tibus aperrc.clamas elfe dluinas formas, quœ fum materia:
cxpers~Ttla
dcfenfio.lmellecrus fcmper co imaginatio
ne o~era[U.
Û, auté nUll'ÎI per fci pfum opcratur,fcd fc:mper
eum Imag 1~[I,one>
t[la .quando circa diuina operalur;nam
tUIlC quoC}J cLlmag1~oe
oper~lU.{j
aücimaginatio [em
pet matcn:l la cOWlOfca::x co tmm ) ,CP incclleêtus cogno,
fClt pulch~
mundl ordll1c,& terum ultCutê:, erigitur ad co,
gnofcenda,qua: ilia cxornauir, &. admmifrrauir, proUiden,
la~:qut
ncC}3 q~al1do
di,:ina imelligit,llne imaginatione
a~'t.lmg1[o
am,ut d an ea, fempcr matcrialla co<>no ...
~Clt • Sola.n.illa nouit im ag~ ~lat i o? 'lux fenfus 110uit. Ct ~rgo
I1td(~us
,qu~
nou~t
tanl1~g
i o, nouit, cp fine ea no
agammag natto aute Ilia noult,qua: noui[ fc:nrull:Ceilfus auti.!
~ola
malerialia nouit:ln intelledus ergo fola nouit maleria..,
lla:ne'luaqua autem,& immaterialia. Er hfC ea tc:rla
~ dc:fen
ûo,et aduerCus ca~
\or . adicOl~s,et
dicl mus,q> intdlcél:us,
qu~ndo
clrca parnculana fcnûl,a operatur, tunc cli Imagi,
nanoneoe,eratur" & ab ca nontrecedlt a principio ad nnenI
uÇcv,fed cn ca ca 111 fenûllbus. Quando aüt dlUlOa imdli ..
glt,tunc per imagin,ationé quidem operatur: dicimus en lm,
Cl05 ex pulchro ordl11c,et ornatU,qui a nobis côllderarur ad
di~na
~aduci.
Q.!Jare pcr imaginationcm quidem, fcd Il'on
Ut,l9J co 1la:n~C}3
~n l m , ea amphu! indigct.Incorporea enim
~tla
ane Imagillatlone Intelligunt.&. ha:c ca defwfionis [0'
lutio.Q!Jarta deCenfio. Nô pOldl: imellc:étus marc:riaha 111....
tdligerc,eo quod intc:lleécus idem ca cü imaginatione.ûcuc
c:nim irnaginatio, nec ca uera nec falfa • ft crgo inrdledus
~dê ea ~ü 'maginationc: imaginatio OIÛC nô inrdligit f~rma.
ImaterJa!cs, nec ergo Incdlig t illcdlùs formas matetla: ex,
pertes.Hfc efi quarta dcfenfio,ad qua ~ic':lus
non idë elfe
jnrelc~um,qod
dl: imaginario. Imagll1 3t1o enJ~
~ual
i ta
(Cs ~olt
cognofcit, 'lu as elia fenfus cO~l1orCUnt.
Nlhll emm
ClOUI[ Iwaginatio quod nO(1 fcnfus noult.lmcUedus autcPl
lo.G;am.fupcr anim'l.
Q. i j
ta
�.ouit rubltantiat. Ji trgo imaginatio lion nouit rubitantias;
Jmelledu8 ailt l10uit fubllatias:n6 dt ergo intelledus ima,
ginatio. V nde &. Plato inquit in TheztetO,Imaginatio aôt
lubllantiam na aiTequitur ,pro e.o quod dt, na eft iIli cogni
rio fubftanti:r:na dl crgo idem imcllfdus, &. imaginatio.
H~c
pofiq; dixit Anfio.&. de cognitiuis opcrationipus huc
,ufquc dlITcruit, ,uule de caibu6 operationi,bus caem oratio,'
Ile conclullone colligere. O icit ergo,cp propter fui cogniti,
,uas facultates,&. operationes,oia cft anima qu~
fum. QJ~
.cUIIC}J coim fullt,uel funt fcnOlla, ucl intdligibilia, qua: ena
,fciblLa uocat. Et cor li unumquodCJl dt cluplex • Quicquid
.cnim dt,ucl potétla, ud adu cft. Quicquid.n.potétia cll,
.fit adu. Quatuor itaCl3 (Unt omnia,potêtia fenMlia:adu fen
,6lia:potetia fcibilia:adu fdbilia,&.in QS, qua: fu.nt, no funt
pr:rter ,1~C
qualUor.Atqui funt &. ha:c quatuor in anima:ha
.bet.n.anima fenfus potetia, &. potétia fciet iam:&. aétufen,
:fus:&. adu fcientia. Na afit,quia dixi.mus omnia dTe aiam,
iam pm id qicimus lapidé indre in anima,uellignô,fed cp re
&. ad caru imagincm reduci,t:fiquide fimi,
,b us afsimln"r~
.le lIQ'lili cognofcit. Et rurrus ne quis cxifiimct iuxt.a ea,'lua:
,a Platone fuppo.nunt,dfe ration Cil in anima:ne'l3.n.hoc di.
.cit Arifio.fcd quando funt potétia qui dé fenfus, potctia uc,
,r o fciétia:,tunc habet foIn reril apti,tudiné:qua.ndo ucro adu
fucr;nt!enfus ,&. fcientif,tunc fentlliu ratiooes cognofcit,&.
Ut fc.mrl dicâ,tunc fit actu cognitio. H~c
Jlbi dixiiTct,eo cp
.ueluti ,fummatim todi orationê dixit,poft intelledfi ad id co
,ucrtitur,quod 6m locii mouet.Acoponebatquidé poft fen
{um ad ipfum uenire: ab ijs./MluOE pluribus in(um:oporee.
bat cauerti .ctia ad ca ,qua: paucis infunt, fcd dc co tradato
colloeauit pofr ea,qu~
de omni anima ralionali ,&. irrationa
li dixir : 'lm his opus habemus,&. in docédo, quid dl,quod
fm 10cô efr,&. qui~
09 efi • Oicimus enim q> na cfi imagiIlatio nec [cofus nec nutritiua facultas, nec quid ahud ciuf,
modi~(j
ergo ha:~
nO pr~nofcmus,qü
id hzc nô ciTe co
gnofercmus<H~
a~e
cfr,id, qu~d
6m loci'i m.ouct,appct.i .
lUS cômixtus ab mauonalt ,&. rattonah.Appetltus.n.urauo
llalis anim a: nos mourt,quando affedus fequimur. appeti,
lUS ant rooalis nos mouct,qn ratÏonê fequimur. fi ergo non
.cognofeeremus,quid efr irratiooalis,et quid dl ronalls:qiio
cogoofecrcmus,quud ex eis comixto cft ~ &. ideo poaerius
uenit ad id quod fim locil mouet,et quod de eo dié'turus dl.
Platonem aor in tribus quibufdâ uprehédir , primu 'luidé,
(jl anima diuidit,ut tOI Ô in partcs, cô deberct cam diuidcre,
Ut fubframia in faeultatcs. Pro Platone aüe refpondemus,
.q. uniucrfalem qui dé anima diuidit, ut tOtU in partfS,in ue·
getat ua,lrrationalé,rationalcm.Panieularcs aUt animas,uç
fubfrantla in faeultatcs dluidit:N ouit crgo & hane dlfferen,
,lia. fi aot dubttas,qilo ,quod efi allimofum feu irafcibile, t%
delideratiuum, quod cocupifclbJlc dieunt, partes ciTe dixi,
.rnus,eü fint fub una Irrattouah aOlma<die &. tU 0 Arift.eur
parlé aOlm~
clTc dlcis intcllcdn<Sccudo Platonê re~hn
dit ,q> multa pra:termlferit.ln trla. n.allima diuidit:in anmi'i
fc It am,io cupidlt3té,&. ralione.et ronem quidé in cerebrQ
coUoeat:tram ln corde:eupldltaté ueto in iecore.Prfttrmi ..
fit crgo &. ulm imaginariua:& fenfiriua:& 6m locil moucn
rcm:&: appetttlua. Ûlclmus aor,cp &. h;,:c noult,&. horü il'l
Ttma:~
mcmilllt,de narura d I1crcns.lll rcpubllca aùt ha.
rom mu ~em
lO tr, 'lm hlSopus cfr ad oés refpublicas. Ra,
rio n.doml~atÜ
obul1cns fam Arifiocratia,et rcgnu.lra ailt
D emocratlam, feu populi Impcrii'r.Cupldltas UCI P,'lua: cfr
bdlua uarCJs f o~m
l s pra:dna, Sm pCCUIlla: quidé eup/dllaté,
faCICOllgatcl}la.l.paucorp ~ominat[j:
fceundo anr uolupta
&. lbdtncm:~iur
qUldé, &. Icgibus confrllU,
lis ampr(,
ramlaclt ArJaodem~tl,quz
ex optimatü,&. populi do
minaeu capofita dhfi ~Ut nuilla Icgi'i uitlculis confrnda ,fa .
CIe Tyrannldem • Eorn ergo ,/amù, qua: Obi condueebant,
memlllit: Quia tota nOUit tria. ~cphendit
Platoncm,Cl>
cil dJeae,inqult,in cerebro_elfe ~auon,1
corde iram,in iec:o
rc concupifcemia appetitU a CClpfo dludllt.Appctitus.o.in.
~ui,
ca COgllXÙO ;onalii ad irrauonalé; hze autê in diucra.
locis • Appetitu!l ergo~iulfs,
&. diitraétus ca. Ad quod
,die,q, in unaquaCl3 paree dicit oem incITe anima, 6~ a~tm
au té &. accamodatam parccm, magis apparut: ratlonc,ud
,iram:&. non diudlie appeeÎtum.& in his contemplatio.
Q.!:J~
autem in ablatione feu abfiraébone dicun
.tur,intelligir}icut quod l'fi femper fimum.
,,
IlIud,quf aiit in ablatione feu abfhaëtione, dè ucl~t
I~'
feriptio,(eu ritulus eius,quod efi di,ëturus:quêadmodu &. ~1
lib ris H ppocratis inuenimus, ftCUt in mulieribus prolg~,
.qua: au' demulieribus:Oc ergo &. hic dicie. Qua: autcm ln
ablationc,feu abfrradione ,uolens ofréderc,qüo in~elguo;
lur,qua: in ableion,~frt
intelllgir,inquir,ue fimu.Q!Jod
cnim eftllmu,cô materia intdligitur. Q. uod aut dè fneur,
,uum,fine materia. Mathemata ergo,quf dicit in ablatione)
,cü ineuruo hab cm proportionc .lncuruêi enim ut imatC~
riale cfr,cil fit III abfiraétionc:fic mathematica,quf funt 110
feparata ,Ut (eparata incelligit • Vule pel' ha:e nacurâ mathe'
,matum dicere,cp ha:c fcparata imclligumul',fcd na ut (epa;
rata adu/cd lamn intellc.du.Hinc autcm coro.1lariu cotle
gimus,animam cffc feparabilem, C)> infcparabilia feparet:
),am fi non cffee fcparabiLs,nequaquam ca fepararet •
l
Omnino autem intelledus efi }qui {ecundum
.aétum res intelligit.
Q... uoniam dixit tnteUcdum fcparare formas maÛlC~
.ticas , &. fic cas imeUigerc, propeerea addidit cundem dlc
imclledum curn rcbus , Ut & (ius fubfiamia ftt fepa raea ,
,quado feparabilia cognofcic: '" fic ipfc fcparabilis,eo quo d
,
.Ûmile fimlli cognofclmus.
Nunquidautem côtingitfeparatorum aJiqUl~
,inre1ligere,cum fit ipfe non feparatus a magniCudl
ne,:m non,confider,andum pofiea.
'HIC dublratiollcm,quam diximus, in colltêplationc pro'
ponic,<p ft imelledus ,qui ffr Cccunèum adum,rcs ipf:r dl:
res autcm,utpotc imdltglblles,maeeria: cxpc:rces,materIOE cr
,go expcts c:fiimcllcêtus.E! quomodo efi matcrif cxpers,ft,
.quidem in gcncrationc côtinetUi ~Q.
uomodo aUlcm iJllma
terialia cI'goofcet, curn in gcneratione eomineatUr«olutio'
,m m autem in iis qu:r fcquuntUr,diec, c pollicilus dt. Ofien
Cum ca autem Ctlam fuperiu8, cp pott;fr ctiarn,quz fum om
nillo immarcrialia,cogltarc ,fiquldem 110n urnur i firumw
.lO corpore,fcd abomnibus ell Immbnus.
, Nunc autem gUée de anima diéh fUl1t) fummat
tim (oIligentes rurfus dlcamus ) animal11 ql1J~{'m
eiTe quodammodo omma,quffunr.Vd l'mm l~nt
fenfilia,quée funt,ue1mtelhglbllia.Efi autcm fc~en
tia qUidemfclbllia quodaml1lodo: fenfus ucro e~
fiha.Q!:!omodo aurcm hoc,quéererc oporrer. DlI
uidirur autem fcientia, & [enfus in res:Q!:!f porm
tia guidem, in ea ,gUée funt porentia ~ Q.9~
~er.?
aélu in ea qUée funt aétu.Animée autcm knfinuU,
&. fc{entiel: perceptiuum potétia funt:hoc qui~em
fClblle:illud uero fenfile.neceiTe efi aurcm uelp~a,
uel formas dIe .lpfa quidem cene non. non collll
)apls in amma/ed forma.
.
HIC côrnuncm juferr caclufioncm cogniriuaru operat,lO
num. fi alit eonclufio,'l' omn
i a,qu~
fum, uel funt fenm~a,
uc! IIIrclllglbllia. Voeat aiit,ut diximus,intclliglbilla fClbllia.,
&. hze dluidit in Id,quod cft potêtia,& quod adu. &., o~CI
dit ha:c omnia inciTc in anima, &. quod ell potétia qUide/CI
re ca,qu:r potétia:& quod aétu,ca qu~
adu funr.D~il,a'
aÜl nanulli fi qu:rcunC}J funt,uclful1t fcnfi1ia,ucl inteUlgtb t'
lia:Senl11e ~ut
&. intclligibilc funt ad aliquid ; ergo &. qu~'
CUIlCJ3 funt erdot;1d aliquid,ct ipfc quoc:v dcus,quod dl a '
{vrdo. Oieimus aor,q> qua:CUtl'l3 (um ,quatenus quidé funt,
uel il1tdllgibilia,ucl fcnfilia,funt ad aliquid : quatcn~
au~
fubfifrullt,&. fubfiantia h,a~ntlper
fe fUnt. Nam
, ~tP
,ft
~uO<j
nigcu.qu<ltcnUi qU1Qe muet pu Cc fubRaolla, n~
ad;Ùlqullof
�D
ad atiquid:quatenus :lÛt dl: renflle,dt ad aliquid. Qlod ani
~a
qui dèm cfi: quodamodo om nia qu~
Cum. Rc:éic <tdditur
al~ud,q
odam
: quon
â for m~
Cum matcriales, & cas no
lIlt,anima immarerialittr,lIo mare rialirer. non.n.lapis dè in
antma, Ccd eiusforma finc maceria:lImibtcr & in alCjs. pro#
ptl:rea ergo dixit illud,quodamodo.Quomodo auc hoc qUË
lere: 0porm:cp pm id ,quod cft potétia,& quod aau cft ,fen
fus,& fen()!ia,& Ccientla,& fcibllia. Ncccifc dt aùcipra,uel
form as eifc.ipCa quidé cerce non.Q.. uonia Cupcrius dilC1t,q>
qua:rcrc oportce,qÎTo [enrus [~nfi!ta
apprehêdlt, IIUIlC dlCit,
q, ncceifc dt,uel ipfas côpofi tas formas dfe in anim a, idcfr
cu~
~a
te r ia
& forma,uel ipfam pet fc: fotm am. Atqul,,",
qUIt, IpC~
côpoCt~
non [unt in anima:nc<}l enim ipfa,tft la..
}lIS.neceffc eft c:rgo fo rmas Colas effe in anima.
QgareanimaelHicutmanus. manus .n. cil inl
nrumentum infirumentorum.efl: autem & in tell
lcél:us forma formau~&:ens
[I.)nna fenfilium.
~od
dicit cft eiuCmodi.Sicut manv
, s,qu~
tft 'nftruffien
lUrn Cotporis,inA:rumentis utitur ,uc (r;curi, uubi gracia,fa,
ber ,uel arundine: fic & anima,qua:. dl: ipfa forma,aliarum
dt formarum fufceperix: quia for(1llal'um rationes apud fe
h~bct.Siml
i ter & ineclleaus, & [cnfoJs [um forma:,& fol:'!Uarum fuCceperices,coq, forma,rum rationcs habcam.S,ed
Intdl aus quidé omnium formarî;i forma dt. omnCi cmm
form~
inCunt in ipfo,dum a&J d't.ScnCus aut cft form a fcn
ftliurn tamum:co cp in ftnfu, êi3 eft 'm adum, fint fmûlia.
GEoniam autem nulla res dl plttter magnitui
dînes
c ' ut uidetur , fenfiles feparata: in feniihbus
!orrnis fuotdntelligibiha , &. qU.ëe in ablati<?ne, feu
abaraétionedicUntur) &. quc:eeun'J fenGhum hal
bitus ,&&eétus.
·M
'- A
•
'~
• \
C
ginationc opcratur. 1I1?aginatio aurem non nouit imatè;
riales formas:ncc ergo mtclleaus.
~
Sed fine materia.
Quoni3m dixit uifa dfe ue1uti fcnfa,dicit ,Cl' Onc matcria. '
Senlùs cnim operanrur circa immaeerialia.J maginatio au te
circa formas tanü.~idm
aÎTe dlcunt) q.. illud,Sinc mate,
ria imdlcdui coniuogit. Poftqua en m dixit, quod etiamff
im~gn
ati one,
& fenfu dicas uti i nce~léum,id
. tm cft:dicitp,
Sc d imdledu8,quod eft fine matcna,cognofclt.
, Efi auté imaginatio aliud ab affirmatior;e)& ne
gationc.efi cnim cônexio mentis eonceptul},.feu l~
telIiO'entiaru
o
)uerum ,&. falfum.Primceaute mtclill
gentice in quonam ditferent)ut uifa n<:>n ~e
, '
uerfalUr, unde &:.~
IOd,u~b
l l l s,ut
Nam circa Ctmplic~
'lux drca terminos uerfetUr. ~are
CubCtanal/s cft 10 ea uc
ritas &: nô in compoftcione.Si ergo necv uera eCl:,ncC}3 falfa,
ut q~ ~ ore affirmtt, nec nrgee : ftmilitcr autë &. intc~laus
nec uerus dè nec faHus Cecundum defenftonem : qUld ergo
difcr
cnt pri~z
inrclligentiz id dl: flmplices,ut uifa nô fint>,
qucmadmodum & imclea~s)n
fit imag\1t~o<Sc(ldu
autem n, Intdleaus & imaginatio fubfranelalcm habent
'-r'
r
.
ucriratem & dererminate fcu nnite cognolcunt.
An nc, hce quidem uifa funt) fed non fime Ul'filS."
li ~c quidé unba Cunt teri~
defCllftonis cuerilo. Cum
coim eres defcnl10llts dixiifct ,rerciam rolam (UCI eit,dicens;
Nunquid nc alia quidem uifa fum ItlIelligcntiz! ~a[nm
dicit intel
i gcntias~
cas quas non l1mpllces dlcimus,& proprcrca effe imaginalioni fimiles.fc'd non fine ui~s,
i n~u
i t,id
cft fcd fullt nô fine imaginationc. Q uarc per Imagmano#
ne:n nunt mentis côccptus,& intdllgcc'x:noll tamen idc"!l
c:A: imagi nario,& intcllcélus. fed ta~(Jl,inqudo
pr~,
mas imelligentias inrdligi l, non UtllU :1(lftrumcnto ln:ag~
Ilalione:in [ccund:s autem,& tertiis utltut .nô cft cl'go id,cm
uiCum,& imeltigitia, Vifum cnim quodammodo ~a[(:rt
a lc:
cft.inrclligentia autcm mareria: pcnitlls upe l s • SClc~dum
autem, Cl' in comcmplaeione ctiam alia qUfd m m~wus.
& quoniam ea in fupcmcie tamü ipccul'lIi fumUl',mCum dt
ab alto orationê rtpctcre. Rccurrue enim mclius rfr,quam
aliquid pra:terire.& in his,Dco dl gratia,nnitur praxis.
, pr lm ~ defcnfioncs,quarii prima dicit dfe,quz
Hic [u1Tt
dlcie, q, lire in uniucrCum quidé [unt pcnitus form~
immateriales.Efh:rgo hoc quod dicie,leaü in hyperbato. NuUa
te .. :ftJr~e
fmûles magnieudines, ut uidct omnibus, Ccd
Omn
i a,qu~
Cum,Cunc magnitudines fenfiles. Vule aut diccre)q. mctICis côceptus feu ineclligêri{)uel Cunt ptimz,ud {~
c:unu;r,ucl ten 3:..& primas quidé cilra imagill3tiOllf noul~:
fecun ddS am & ten ias en imaginatione:niamft p~1 tim q~l
Qgoniam ;lurcm anim.:l,qua! eftanimalium/o
<Ïl:m ut infhu mêto ,parrim aUlé,ut (ubieao,ca uUtUT.QUld
~r g() dicit<Q!Jonia nu1la res cCl: pq;ter m ag ~ltudrncs
(cpara cundum duas faculrates definita eft, &. ilidicariuo
. (quod dt opus cogitatiôis) &. [enfu!'&. pra!terea,g,
Ut mathc~
hilis.i.finc marcTia,ut uidëtur nonulla f~nl1ha,
moucat)motu)qui efi fecundum locum •Dc [enCu
t 'ca.hfc.n.uidcnf,ct!..: (cpa~bil
ia /ed. no fum.Prope~c,n
''Juir,in lormis fenCtlIll funt lOedl g,b!l,a,ut math
e mae.CtI
~ fi
ergo,& intellcdu hâ=c definita fine. De co autem~
uident e{fe feparabilia,quod c~ fcn~aP?r.o
& (erua funt quod moucr)quidnam cfi animce,côfiderandu ell.
inCeparabilia,ut renfile. Et fC~ld
a qUld~
dlx~t
per hoc.)quod
In huius traaalus principio diéli1 dt, Cl' omncs PhiloC~
'dixit:qua: aüe dieueur in ablatlonc. Tcrtla am pet ho/,; qu~d
phi natutalrs his duobus anima de6niunt , & cognitiuo,&
dixit: Et qU ~C UlCV
fcnfilium habitus,ue1 af~'eé
tus.hlEc
~ OIm
enim re[pexerunr. Et cos quidê te;
pm lodi motiuo:ad h~c
fUnt forma: maeetiales,& affedus, ut qual'tates matwalcs
p,ebat,<"l' ab operatinbu~
anima: [ubA:antia indagarenr,
lliu:r:quarum magnitudo folum ratione Cepa~
a ~ur •.
fic facie:cos autê rdjciebar,
fle ut &: opotlebat,& ip(e quo~
Et proptereJ, qui nihil fentie, nec dldlCeflt, nec primu t]uidé,'1' uegeratiuam anima pl'3:termiCerint. ipfa.n.
Ilec quicq; mou et ~m locü,n~
cognofcit.& Cl' hinc quoq,
tOtnprehendcrit.
.
,.
.. Q.:. uoniam hlEC tria funt renûlia: ~ h~c obfcu,rc dl,XIt, <? ad falfa cogitata côuerl1 funt.cxiftimabanc.n.animli. moue
ln llbro de dcmonA:raeionc dilueide dldu cfi:. I~hc
emm dl- ri. QEoniam.n,a·prrte uidebanc corpus ab anima mouer;:
lCit,omnis rciét~
principium effe Ccnful1~:
quo\1l~m
ut nunc anima motam moucri cxifrimabant.& propterea quicquid
die.ie, intclligibilia omuino ,CU , ~t in. for~ls
mate
, rla~ ,b u,s
ln mou et,etia moueri diccbam.& in alio ceia crrabal1l6m co'
'lu~bs
ergo dcficit fenu~,
~n 'ls etlam ~Iumodl
~clena
de- gnitiuuln.exiftimabat.n.an ima ex oml'libus,quj: (unt copo
fiClt.Dcinde pofi:quam dlxlt ,Nlhll,dldlccrle, ~ublUt1g?Nec
Cttam ,ut ex principijs côpollta, corii ueluti obfidtB habcn8,
COll1prehenderit id cfi: nec inuenerIt.Du3: cOlm fune UI3: co ca cogl1ofcat.Sic ctcnim dt ucrCus Empedoclls,Nam terra
, bus
con
terra côfpeximus &c. Naturaliii crgo rerû fc~ i pto
Rnitionis di~ ipltna & inucntio.
adll:aa,
, necdre dl !imul cum dcml1atis,& propterea naturalls animr dc61lJ[OI~
,Et q~andocÔrempltu
' ~et,hlc
d~ m(),
cu e[la dc eogn itiua anima: facultate d , if(r~
\l1(0 confiderare Vlfa cnim Geut fenfa funt.
~lCe
~a[\onlc
. QUoniam dixit formas intclligi bilium dfe in fen/llibus: ,iuo fim locum diffcrie:quod oportcbat ~Uldc
1I00ucrCaha,p.rJora col#
llropeerea dixit N~cIT
cITe intdledii Gmul cum uifo con, colloca rc:qlTI ubiCV,qu3: fUllt magi~
Jocauie:red
qm
tres
animas
f
r
~
I
l
:
;
a
c
p
oportebat III docen ..
tCll1plari hoc ch cum illftrumcnto imaginatione:Gquidem
, ~s prot~ea
ô Ulc
, m e ~1
tiu~ dt effcdot (cnfus. Q.. uarc û~e dicamus,quod imagi, do co,quod cH: 6m [odi motiu:c
nit.
V
t
enim
doc(at,no
elfe
(
g
c
u
,
a
u
l
t
~
o
)
~
l
n
a
Irratlo
l'Iatlonc,fiue,quod fCllru umur,idem dt. Per ha:c aUt:~
l fe#
intdlcc1um,ud ûropl/CJa cogttame,ucl c.~ofita
CUndim
dcfcnOoncm. quo~
intdlcélus fim~l
cUlma· tla1cP~n6
lo:GraPl,fupcr anu~
Q. II J
wei,
�T ,E
~ R
T
1 VS .
uel imaginationc utentcm,uet lIne imaginatione:horo pro- fio.& hic quidem en: conttxtu9: Rucfu autem dic(rc o
'5'-3""-J.:~j"
'-
~
.. ~r-
.~
pterea peius meminit. Se~
&: ad id,quod quid cfi, ci pr:.Edi.
da con fe ru nt. Vult enim oftêdere ,cp id,quod mouet,in ratjonalibus quidem cft cômune irrationalis, &: Tationalis:in
irrationalibus autem irratiollalis folum.Q...uâdo autem dicit Arifiotdes appetitiuô moucre,nô Ut finalem ipfam cau,
(am dicit,red ut effcéliuam.idCJ3 clarum cft. Qua:rcns cnim
9uid efi,quod mouet,dicit,q, ucl cft inrcllcél:us, ue! appeti,
tus.inte1leélus autcm cft aétlUus, &: non finalis, & nec fine
moru quidem effe poreft fin ails. contra enim,quando fecun
dum iotcllcéfu opcramur,a moru diuerrimur.Et ideo Thales curn aara comemplaretur,in pu[(um incidit. Qlare,ut
dfeêciuam caufam,dixit appttitô mouere:aliam cnim cEfe,
d iuam ci coniunxit,&: cp appecit"uum nô efi finis/cd appe,
lendum. Q!I:Erit ergo Arifiote!cs de co,q, fccundü IOCUOl
tnouct,an pel" partes mouet anima,ud IOta ipfa mouet<hoc
infen,q>uc Cubaantia ,in facultates diuidirur • fa~ults
enim
PC-f-fOtiHll fubfranriam procedit. j\'\ali enim redolntia,qu~
dè dus facultas,ex totO,Ut totO, progredilur. & non hic qui
dem mali dl rcdolcntia:hic uero nOIl efi:fed in toto, ut toto
' cft. Et in hoc quKlem faLulcas dff....rt-a-parcc : q,-facultas, ut
' giximlls, per to$am fu-bfiantiam permcat: pars autem non
dl in tota fublhmia , fecl efi111 aliqua fobftanri:r porcionr,
'ûquidem pars-cft.ipfius: &q,-facultas quidcm non-cft-fub,
ftantia:pars aorenrtft-fttbftanria: ftqutdemfubframiarum
J);UtcS f~rt
fubaanlia:, Ut in pl'E
dica
m~is
cognQuimus.
Vtrum Igllur parte mou ct an ima, ue! facultate 1. &: fi parrc:
nunquid aliqua earum, qua: dici conCueuerulll <dici autem
confuetas dicit tres,qua: funt apud Platon cm, partcs,ratio,
llem,iram,cupiditatcm,ue1 aliquam prfter has.&: li alia:an
~a,qu:
fit ab ris alia,folo incdleél:u,an &:iotcI1eél:u,&: fub ,
it'do <Plaroni mim eil cOllfequens dicere , cp pane mouet
amma. Vult enim cam dIe muhiplicem, &: quod fccundu
locum mou et aliud elfe pr:.Etcr rationem, iram, cupiditatê.
Cum \1ullo e~ i m horum idem dfe dicit,quod fecundum 10
cum mouet,fed aliud.aliud autem non folum inrdlcdu,fed
~lÎam
[ubieél:o. ncCJ3 ellim uule dTe eafdem fubieélo partes
anima:,cu eas locis dlfiungat.Er proptereain his tribus Pla
ronem reprehendic. Vnum qUidem, Cl' animam,ut tomm,
in parres diuidar.lJfCj3 enim fieri pOleft,ut ipfa in partes diui,
damr.in incorporcis enim idem dt clTc diuifibile, de cfTe di,
,uifum.neq3 CIIim Cuftll1cm incorporea tempus allquod, ue1
diffeétionem eius,quod peruadit. Si ergo diUl nbills eft ani.
ma,&: diuifa erit,&: [orum pnibie.corrumpetur m im & ip_
fum cômune effe totum adu parcium a fe inu iccm diuiCa.
,lum .-141 cor~us
autem alH:t-d-efi ei*diuit1bi!e , &: diui,
:fliOl • Hoc ergo in loco ell cffcnt Alexander&. Plutarchus,
dicebanc, PlatOllcm rcprel,clldl ab Arifiotcle, urpole, qui
animam,ut tOtU,1Il pancm diulferir,t<lllquam ipCe, ut unam
. fubftanriam,in faculcates diuidat • Vulr eIIirn Ipfc animam
\lnam dfe fubl1:amlam multis fàcultatib us pra:ditam. Ii au
n:rn alluntur. J pre cnim llurqua alibi dlXll facultacum duC,
. dem ruba l1Iia: has qU ld(m cfi'e corrupl1lcs: Illas UetO in,
corruptiles: Ccd fim lli ter om nes dre uc! corruptiles ud 11'
co~rupil
es .Dic
l autcm illl elledutll C]Jidem a:tern~m
:;r,
latlonalem ucro cortuptilcm.Noll dlaaq3 una. III alio au.
t Ut qui dllas OIllimas rationalcm
tem Platonem r ~ptehndi
diCO,&: irrationalcm ut ul1~m
fectrit & hallc ~nam
in tria
diuiferil:m rationcm:u,pd~.
A rifiocdes au .
lcm uult tres animas. NUllquid auteOl pro Placone dici po·
tea, quod propterea par.tes Ita:c tria diclt, <p unam anim .
COlm eU: animatum,& 110n tria.O ei n
tionern facln~.um
de &: fecLJudO rcprehendll PlatOllcm , eo q> multas partes
pra:teemiCeric, &: pro ~o re~ponum
eft, <p in republica hoc
fc:cie,non in Tima:o.hI8 eJ1lm rolis illie tribus indigebae.Oe
inde: &: tertio eum reprehend't, q, has partes dluille a fe inui
~em.Ncp
quod ad has at l l1~,
non facile dl élu quid,
l1arn mouet. neCJ3 enim comunls lpfc I1C)(US animarum d'ci
potefi,cum flot partes Ceparal:E fecundum Platontm • Ditl1fAAÎt (CiO apcti~wn.
Didil aUteOl &: huiUi refppnt.
ea
\
.
"
.
ca
. p~i,
-;
tet,ioter fe non conuenium ha: Plalonis,&: Ariftoc.Opl~'
nes de eo,quod cft fecundum locum motiuum.Plato emm .
uult id,quod in nobis dl optimum,&: maxime dominarur,
illud dfe , quod mouet • CVlelius autem dl·in irrationalibu8.
quidem ailimalibus ,imaginatio,&: ideo pafsiuu& intelc~u9
dicitur:in rationalibus uero intellcélus.Propterca ergo lUX'
tll eum irralÏonalia quidem animalia imaginatio mouet:ra~ mal,
in cO
tionalia uerointellcélus. Quedm.agit,&fr-n
oporeet auélorit~mfn
obrin~e.&
propter'
ea-mclius elt-opr~:m.
Deinde quoniam Platonicis aduerfatUT , q, affcélus rationem [uperat , &: nOS ~d
turpem uoluptatem abducit:nol1 cnim inrellcélus hoc rear,
[cd affeél:us: dicunt, q, tunc quidé ratio eft,qua: mouet,fed.
mancipata,et in feruitutem redaéla,affeélui uiam pr~a,
&. excogitat.Exhoc aUt a Platone colligitur, c:p id quod ~J1l
cos impe.rat eft,quod mouet.cc.:e el1im fupeTatU dlxi intell'.
.t'mm mouere,&: qno fuperius, quod dominatur ,dixi moue
TC. Ariftoteli aute uidetur,quod fecunda locum mouet,non.
efft cognitiuam proprietatem,fed animalem.uult enim ap
pctiti uum dfe, quod mouet. magis enim conuenire, quo
mouet,uita:, quam cognitioni. Et in irrationalibus quid(J1l
animal,bus appetitluum folii irrationalis mouenin ratio na ,
l ibus autem animallbus aliquiwdo quidcm rariollalis appC
titiuum:aliquando autcm irratiol1alis.ln ijs (Il i m,qu~
fecuil
()um rarioncm uiuunt,appetÎtiuum ratlonalis mouer.JO mu
tis autem hominibus, &: fecundum fenfum uiueotibus, ap'
petitiuum irrationa\ls mouct.quare animalis proprietas ma
gis cfi,quod f(cundum locum mouet,quam cogniciua. E11:
,enim intdltél:us propriû Colii cognofcerc,nô mouerc.lV\o'
tui autem aduerfatur intelleélus. NeCV cnim motu C(\1tIU nc,
quandoquidem mc Lbtum, qui circa imelligibilia occupan
tur.Etideo Socratcs,cum in Deliaca pugna noélu diuqJ fi'
tiffet,fe netifTe non Cen{it:co q, mente allquid agitaret.Ec Ci'
fi intelltél:us animal moucret ipfum non ad ma!ü mouerec.
Dicimus mim Thaleté a{ha ~ol1(êpantem
in puteum inci,
diffe.Fouaffe autem eliam fccundu Ariaoldem PlalOl1ica
ordinatio obtincc,q> id ,quod melius ea,mouer.omOlbus.n.
facultacibus melior cfi appclÎlUs,n'luide; boni efi . Et in his
cft contemplacio.Q_ uoniam autem alllma Cecun dil du as fa
cultates ddinic3.Duas dicit facultates, ud Ut ad animal(hoc
enim irrationale &: ratiollale c('nfiituul1t) ue! duas dlClt fa'
cultatcs , ut ad a~t icfloS
. i.Ui enim folum cognitu~m
dice'
banr, quod dixit iudicatiuum,&: motiuum. Q!lot1lam erg o,
inquit,dua: funt facultaces, &: iam de cognitiuo diximus, &;
de cogitationc,&: fenfu;ueniamus &: ad motÏuum.
..
d
Vtrum una aliqua eius pars, qu~
fit feparabdls
ueI magnitudine,ueI ratione ! an tota anima( &. fi,
fit pars aliq ua: utrum propria aliquayra:ter eas,
qua: dici confueuerunr, &. diét~
fune. an hor utn
unum aliquid(habct autem ftatim dubirarionem.
Q li a: rcndii dl: ialquit,O pars anim:E ea id quod dl PlO'
tiuum ,ucrum fubi cél:o dl ,&: fubltamia feparabilis <quo d
dlxit,magnitudine,& ne IUrbcris,fi anima: [ubfianciaJ? Pla
gnilUdincm appdlal:abufus dl enim, &: loco fub ieéèl. ml gnitudll1cm dixit.Si autem nô ea CubicL'to,&: fubaarHla ~c'
parab,lis:nunquid df potencia feparabilis,quod dixi.t rat la
ue. qua:rc1~dm
autem in quit , tlunquid &. tota anima e
motiuum.PI a:ter ca ,qua: confueucrunt,& qua: diCta: Cunf.
'lu a: conCueuerunt dici,illas tres dicit, qua: fune apud p~a"
ncm:racionern irarn cupiditatem.qua: diél:a: funt auté dICI;,
, fune: Dico autem .Inte Il.n.'tatl O
qua: n\Jncab co, diél:a:
e~lt,cog
ncm ,imaginationem:feofum comuncm,& proprl.ulll.
Et
et.
diccrc oporrct partes ammX ,
quor .l.,Œodammodo cnim infinie::!! :tpparent: 8l
non folum e.:e,q uas ~uidam
~icunt
d . r.fine':ltS!~
tionalis!animofa,fcu lrafclbihs:& deflderanua.
~omd
In duobus pcc ha:c platoncm refcUit,&: cp partes, ~"
uodilJlUllodo ~t'"
'iluot fint part Ci dicit)IlCPlpc tr~.Q
�,.
94
~lt
J utad
tres non runt autem,G cum tribus PlatoniQ con,
IUnxeris n i.m quinque.quas nuoc dicit Arillo.
Hi uero id)quod habet rationem}& irration:ale.
, Nonnulll quidem dicum trI~S
elfe panes animz, ut Pla,
tO:rationem:iram:& cupiditatem.Qlidam autcm duas. ra
cionalcm:&: irrationalem,ut Ariftordes. V t ad animalia .n.
duas dixit animas:dt cnim alia plamarum.
, Secundum dlfferenrias enim>per quas has fepa
rant >apparent & ali~
qu;e maiorem his difian 1
tiam habent: de qUlbus eriam nunc diétum dl:8C
l1utririuum quod 8<. omnibus plantis inefi} 8<.om
l1ibus anim;hbus.
. Rurfus Platoncm redarguit.Si tnim eo Cl' natura ualdc
dlfrant,dicit partes anima::rationem:iram: cupidiratê:opor
rebat nutritiuam faeulcatem parté anima: dicere . H is mim
Olagis diaar,&: magiFquam ira &: cupidilate.Hz c:nim am
ba: fune irrational:s anima::nutritiua aUlcm facultas uegeta
tiuz.PI u ~ autem diaac ab irracionali uagclatiua, quam uc
&ctatiua ip[a a feipCa.
Et Ceqfitiuum quod neqi ut rationaIe }neqJ ut
rationem haben~
quifpiam facile po~uerit.,
.
. Senfitiuum,inquit,Liue fenfum,ne,c IrratlOna,ll fol,lUs qU,tf
}:Itam pofuerit nec rationalis fcd utrlufqJ. QlIa emm forts
" fcnfus,per obiedam dia~tm
, r.
habet cognofcibile
Iplum
nouit:& per forma m,&: typum:ncc audit ratl~ne,?dum
PUtat unius pedis effe folem: fecundum hoc dl: matlonalls.
Q..uaccllus aucê per fe rcs uidct,ut imelledus, uidetur fen,
fus fub ratiollt'm rcduci.Ea: autem &: aliter imerpretari,,!,
quatcllus quidem eognofcit,ca rationalts animz:quatenus
~utc:m
patiens cognorcit,non poreit elfe r at ional
i~ .ratlon,
liS t'rllm nOI1 patitur;Ced ea irra[Ïonalts,pati.
l1utionem
Morum enim fecundum augmenfum, 8t dimiJ
>q u~
omnibus tinfunt ) id quod omnii
bus ie1l)uideaf' mouereJgeneratiu(i J etnutritiuu:
Quia dt motu ab co agitur: ca autem motus a:qUiUOf
cus:difringui[a:quiuocationem:& dicie, Motum nunc quz
ro,non qui eaCccundum aud toncm,&diminutionem :hz
cnim a natura fium:nunc autem qua:ro animalem,qui fit cé:
cundum locum:&: animalem,non alieuius partis. Ut ea rc',
fpiratio,Ced cam, qua: ca totius animalis, ambulatoriam;
Nam & albi uideturdiceredupl x (ffc id, quod ea (ecun,
dum locum,uclambulacorium,ucl motiuum. motiuum di
cens,quod ea a parre,ut ca refpirario: non de eo autem nue
agitur.iam cnim ct altbi de rcfpirationc qu;x:(itum efr,E t du
biratur an fit naruralis,an animalis.nam natUralis quidem
elfe uideb'tur,ut qua: dedioni noara:,& uolumati non fer
uiat,animalis aut ~m,u
t yua: fiat a muCeulis,& quod in mea
ea potcaate,eam imendcrc:.De ca ergo non agirur : fed de:
ambulatiuo fccundum locum,quod ca motus Ûgnifieatü.
De refpiratione aurem,& expiratione >de fo~(
no & uigiba,pofiea confiderandum.Habent emm
& h~e
mulram dubirarionrm.Sed de motu feeua
dum loeum,quid efi,quod mouet animalambula
torio motu, confiderandum •
.
eum de motu fCcu,ldum bcum tradetur ml quia re,
fpiratio dl: magis ln oml1o,quam i 1 uigilia,horum propter
ta mc
i n i t .R~
rpiaton
i s COlm ur particularis morus, mc,
minit:ud'l' Ct rom nliS,&: uig:lia fum particulares motus fll
perciI~
Cecundum loeum. D icit crgo , Cl' nec de ijs a nobis
fermo habetu r:ij cnim [um particulares motus: IIUIlC autê
in uniuerCum quxrimus ambulatorium motum:& quia dt
ab eo Ccriptus I·berde romno,& uigilia,in quo d his aliTe.
rit. Et in his praxis,Dco ca gratla, nnitur:praxis , D eo an.
nuentc, fc:x adecima.
. Pr~tea
antem imaginatiuu} quod in co quil
dem>g> efi , dl ab ommbus ahud: cuinam autem
Qgod iraC]3 non rft nutriua quidem facultas,
'horum eft idem}uel a quo aliud)multâ habec dUI
um. Semper ellim alieuius gratiaeft motus
aper
b~rationem}
quis feparacas partes anim~
pofue/
ipfe;&
ud cum imaginarione cfi ue! cum appetil
Ilt.Ad hfc autem appericiuum , quod & rarionc,
tu.01hll
enim non apetn~lfugis,
mouel
&. porenrl3 aliud uideatur e!fe ab omnibus~
&. ab/
tu-r;prfrer
quam
ui.
•
furdum dl hoc 1ciungere &. ddtrahere. In raciocÏI
Pr3!fi:ns comanplario oR:endit,& quid non cR:, quod (e:
llariuo enim fit uolunras)& in trrariôali cupidiras cundumlocum
mouet,& quid cil:. Primum autem octen.
et ira.Si autcm tria anima)in unoquoquc cric api dit,quid non ea. Dicir cnim, q> nces ca nutriliua faculcas;
pencus,Arqui& de quo nuncin!l:at orario;> quid nec fenrus:ncc intdlcétus:& imdlcétus, non côtéplatiuus
,dl quod mouerfecundum locum animl~
qui inA:rumento nô utirur:non,qui ulimr, comcmplatiuus:
Tanquam ad rationem,iram ,eupiditacem,partes Plato
nis comparat im::lginationem,& appetitum • Et appcrÏtum
e~iam
quidem omnino ab ~s alium dicit,quia ~a a~p e ti~us
lIegetatiua: Platonis autcm partcs fum,trratlonalts,& tr~a'
tioual s.Quare appcùtus dt omnino ab qlJ allud.Imag na
tiuum aucem,quQolam eLtirra,ionalis, ratione q , uide~
, ~if.
[en ab his tribus part bumationali:al1lmofa fcu Irafctbll1:et
dCÛdc:ratiua:cuillam autcm cft Cubicdo eadcm ucl alla ha
~UIl1
tnum parttum ,du~im
cft:Nul~qid
cnim ca, quod
Ira.& cupiditas,quia & IpC~ funt Iratlon~Reéè
erg~
fic
,d!Xlt,<p fi omlltllO parees habet .mtma fcp ~r at s ;&: UISIm~
~l1a[IU,&
appetitiua poteaas eRpars anJm~.Qu
a m qUI
(dC:lll appcotiuam poteaatcm" uel p~ztc
~ mt~.al
0 Plat~;
lIe~ de ipCa dlccns,ipfam dlftr~hs,&
dtudlt,s • ~I ,<Jutem tria
~Ilrna,i
unoquoqj erit"Ppcus~Noa
qUld dlCtt,'!' .fi fint
trcs a.nima:,in ullaquaqJ carum cm appctltus.crgo ~ tn ue,
~etua
cft appetitus .Sciendu~
autem,q, graua dtfpu~.
~IlS,&
repugnans,hoc dicit Anaotdcs. Nam tn . P~Il1C.
~o ilrgumcnu futuri tradatus 11 rcdc confidcrauens,ll1uc,
~lt8
cum 11011 nolfe: in plantis ap,pctitum. S~d
ne~
Plutar,
,hua comOlentarios Cwbcns dlctc dTc appemum ln plan,
tIa.rcd comrarium non dfe.Si autcm ucrum dicerc opontt,
ilo~
dicit in plantis appetirum:fcd cres dicit appetitus: unù
l~e1
,qui dl: cum intcUcdu adiuo:alium autcm ani:n()
-....fcu
ir~Qb1cm;&WU
ddldcraùuWP. .
1 _ l
'
non adiuus incclledus: non appctitus.ha:c nô funt id,quod
fccundum locum mouet.Et quod non cfr quidem nutriti;.,a
facultas,probat per quatu.)r argumenta: quorum hoc pri
mum eft,Nutriciua unum habet fincm,nutrire. Motus au,
lcm habct nnem, & affcétum, & ralioncm. Vbi cnim ad
hOl1caa mouemur, ratio nnis dt. Vbi autem ad res ue,
ncrcas,affcétus cft finis. Q uare non dl: nuuitiua facultas,
quod [ccundum {oeum mouet. hoc autem oaenditur pèr
duo argumêta.Si IIcceiTc: ê id,quod mouecur ) primü itl1agi
nari,& appeterc (cnfilite:r,& ftc dcin-'le ab appctitu moucrl,
ha:cautcm non [Ullt in nutritiua:necv cnim cil: imagi natio:
mc appctitUS fcnfitiuu s:in mouendo cnim Ccn6tiuo appcri
tu opus dhNon ca crgo nutritiuum,id quod fecundum 10'
cum mou ct • Tc:rtium argumentum. Si nutritiuum roouet,
oportc:rct & plantas moueri,ut qua: habeant motiuam fa,
cultatcm [ccundum locum.Atqui (ecundum loeum nun,!
moucntu r plantz.non ergo ucgctatiua anim,qu~
fccu
dum locum mouct.Q!tanum argumentum. Si n,UtrltluU';'
mouet:oporttret & plantas ambulatoria habc:re tnaruf!1e#
ta,ut mout:antur.Atqui non \labc:nrinftru/llcnta am~l
toria,fed cciam contra,hzrê(6)C3: radicibus.Ergo nutrtttUl1
110n mouet. Ha:c quidcm cx concextu. OpOrICt autem &:
altud pra!tcrea argumtntum coroparare. Si quando ma.g !.
operatur nutritiua,l1oda dico,non moucmur per appcutI()
IlCJ~"dimpetu
moLlt,;pLU'. De PlO'" aLltcm. q\Ji tic p~
ca
�•
~t;1dn,&
.T
E R ·T
1 V· S
mur. trgojmain"~e.H:qud
titra tcxt".
Ofiendemus autcm deineeps, q, necv dl: imclldtus, qui
mouer.Scire mim oporttr,q, triplcx cR intellcéèus:ud co~
umplat;uus,qui inRrumenro non utitur: ucl contemplat!,
UliS, qui infirumento utitur:ucl aéèiuus intelleaus • Conte~
platiuus intelleélus,qui inRrumcnto utitur,non poteR mo,
uere :'1uon:am non ucrCatur circa ca,qu~
[um agenda. e~
autrm guid,quod ex rcbus agendis cfi,mctus : & quia bUiC
imelledui magis conucnit fiatus, quam motus •. Inteld~
cnim al"quid agilames,fiamus.Sed ne'll aétiuus intcl~éhs
('fi, qui fw.mdum locum mouet.etCt enim habet deébone,
per quarn 6t motus f(cundum locum, (ed tamen non mo'
ucr.& hoc efi apertum. Vidcmus enim, Cl' curam gcrent(
aétiuo imelleêtu,ne moueatur,accedentt' hoRe, cor moue'
tur.uibratur enim,& CubCulrat metuens.Atqui &: in inteID
pera~t
i bus,cm
pra:cipiat affeétus,ut moueatur ,eriamCt lU
bear Intelleéèus, ur conrinrat:nônunquam ~inct
affeaus,
& mouetur pudendum ad rem uent'ream • contrario c:rgQ
modo fe habet motus ad inrelledum in inconrillentlbus.
Ipfe ergo nOn mourt:& Cl' aéliuus inrdleéèus operatur pr!
·mum:deinde Cte moucmur. NiCt enim aéèiuus intellcduS
prius \êonfulraucrit,ad ponum non defcwdam,nec gub cr ,
llarori loquar,nec uafa, &: [arcinas immittam, ha:c aue eID
uniuerfa fians confullat • Si ergo aéliuus primum inr~lc:,
élu~
opcratur:& pofiquam ipfc: cdTauerit, tunc 6r, qUI t ~
fecundum locum,motLIs:Clarum cfi: crgo, Cl' nec dl aéh:
uus intelledus,qui nos [ecüdum locum mouet.Sed nec ~
tcmplatiuus intcllcdus, qui infirumcmo non utitur:quia'/S
dedionem non habet neceffe cR autcm,ut eligat, quod [~
cundum lo~u.m
moue~.nil
enim eligat,non mou ('mur • Sl~
eut & ~\t'dIC
fzpe de.lI1dufl:ria,& cp ita mdius iudCt'n,~
fail3r al/qut'm:eo q, el conducar effe in morbo ue! proplet
lyrannidis diffolulÎonrm,uel ur philofophctur .quemadmo
dum & Theagê in ~orb
reliqueri'it, proprer philorophia.
V nd~ & Theages d,alogus.Quare nec is mouet.Et ex all o
cfi e!lam ofiendere,q. non mouer hic imelleétus, quia noll
Jlab~rfuget',d
pcr(tqui.ùmnis aUlé mOlus fugit, ucl pet
feq ultur. Ofiëfum.fi ergo,nullum inrelledull fignificatum
mouere fecundum locum • Et hoc t'tiam cxu:rius probari
potefi pet gcnero(Jsl1mum argumcntum. Nam uqualecu
que inrclledus fignificatum C'~ufa
effet mOlus [ecundum
locum:oporttret illa non moueri, qua: nô habent qualcm,
cunqult imelleétum. Atqui irrationalia animalia ime\leéHi
ommnonon habenria,ft'cundum locum mouenrllr. non er
go comemplatiuus imclleéèus,ud aétiuus, cauCa dt nI.OI UB
fc:cundum locum.Omnino autcm nec rarionalis dl- anima,
quz mouct,nrcitl"iuionalis.Rationali, enim non mou~r
fe'
cundum locum:eo q, ab intt'mpcrantt' affcdu fuperau) fc.·
ei'idum locum mouC:ffiUr.affeéèus autem ab irrarionah ~o
ut'ntur.RurCus autem irralÎonalis non mouet:t'O 'Juod rallO
allquando fecundum locum nos mouet ut ad pra:Ctprorcs,
ue\ ad orationcm: & quia in contintn[ibus apertc ofl:end l"
tur non rnOlltre irrationalis.ca enimfrepe iubcnte ad re~ ue
~lertas
conuerti cominentt's non mout'lltur,nec ((dun.t luf
Jui:quod autem mouct, om01l10 audiri oportet.DidICIITIU!
.tra'll,qua: One non mouclltia.Oicamus dtinccps conCequ~
ilcr,quid efi,q, fecundum locum mouet.Efi autcm,quo.d ,
~undm
locum moutt,intelleéèus aétiuus,& apetl!U~
Ir~a
~ionals.Et
hoc ex eo oIèen[um efi,q. apptlÎlus quidé.Jl1 111
.continemibus moueat:illlcltcéèus autCm in COl1tcJb~S,
'sed quoniam,quaudo aliqua duo aliquid Unum faciu nr,
.cundum aliquid COmmune: hoc omnino faciunnur quo d;
bipe6.&: quadrupes Cccundum aliquid commune .f. pc ~'
ftre,moucmur:S ic c~go
oporrcbat inrelleéèum, &: apc~d
lum,fccundum allquid com~1lC:
mouere.ECè a~tm
qUI
mejium inter uiram,& cognUl~em.Au
quod dl . CI~uS'l
& hzc duo imelledus,& apetTu~)rcndm
allquld c
mune,apc~il
mouwl:quod ctiam conCullatoriu ma.p
pd lat AriCèorclesd1cut in irrationalibus,irrationalis apc~
91oue,
1l0
. . 1._. ,iUUlD.Mtri,o autcm ,ommuni appcùtiuo dauno,~'
impttum,loquitut PhiIofophus. St'd for;
tasÎls dictt aliquis u 'gt'Iatiuam dTe animam,qua: mouet Ce
cundum 10cu II' :nol1 m Ufl tur aurem planr~,
qllanuis mo
tiuam habcam facultalem:l"o q, nOI1 habcant apta lnfiru;
tn enra ad motum.Diclmus aUtem ad hanc dllbilalioncm,
t in rora fpecie frufira dTc (a ,
q, primll m quide m cOl1!'n~
cultattm.Si t'fi.n.1Il toti pb"tis l'I1otiua facu lt3s: nô moud
autem, 'l> infirum cnta non lIaber 3ccôrnodata : frufha er,
go t'rit in uniucrlÎs plantarum r~ ec itbus.
quod quidcm dl:
abrurdum dlCtre fr uCha al'quid a natUra 6eri.Secul1do au
lem ,Si hab'ellt planta' motiua facult at ë : non mouentur ailt
propteT infil umemoto inopiam:cor non e s infirumcnta ac
commodauit,& adaptauit n atlr
a( nec-f1~«'arijs!Id
prretnmitrÎ ) «: (upefuacanea Fabncat.clatum ergo unde,
quaq3eu alÎr, 'l' lIutritiuu m non efi caufa motus ft'cundum
locum ,fed ne,tJ CcnCus dt,qui mourt f('cundum lorum, &
~u onia
m fwCu s efi irrationa lis anima:,nia uniut'rfalius ofié
'd ir,q, n!'c oOlnino motUS cauCa efi irrationali anima. Si.n.
ÎI1'Olti ona is ~nima
dIet cauCa motus fecundum locum:opor
t r r qU:x;cunt}1 habwt anima irrationalem,moucri. Atgui
Z o~hyta
, fw plantim~,
ir~lonae
animam habêtia,
J'lon mOll IIlur.No 1 {'rgo 11 ratlonalls anima: dl: fecu ndum
locu m mocus.Nl''J3 n.hic el1 caufari infirumenrorum ine,
· ~r j rud
; l1cm.Ex
iis. n.qua: animam habem irrationalem,ilIa
;!pcis infln.lmelllis carrilt,qua: funt uelimperCdla , ud ma
ca.Quemadmodum in fantes Cum impcrftéb:n(C}3.n.habêt
dent es . Rurfus quz qua tuor hab cm diguos , manca rune.
Plamanim:t itaq; nOn Cum impcrfeéta. habent enim aCeen,
[um/cu progreffu m: fum mum uigoris , & perfcétiol1is in,
t:remmtum:&: ciufdem TemislÎonem,& dmlinutionem, &
quodammodo rwedutem.Illfantcs autern ct pueri nihilha
bem horum.Ru rCu s pbnramina fib i Îlmll:a generant.Pue,
ri aUleffi 116 gencranr,qu<lnd u fu nt pueTi.~
ip~
Îlnt i.mpet
feétl.N
~ 'lJ uero mallca Cunt plantanima. SIC erllm unlUerfa
pllitanimorum fpccics ~ac
cITa. Si ergo n:c mutila fU~lt,
nCqJ imperfeébt:qure emm allqUld non. habel, eo Cl' fint I~
pcrfeda,iprum pofiea affumunt:ûcut Il1f~nes,dt'.
Pla
,anima aU le m ,ncCV cum augemur,motorla ll1firumenta. af
{umunt: neql,cum ad rummum incremêtum perunJt~
clarum ergo,cp ne'13 faculearem habem ambularoriam •.Si
cnim eam habcrtnt,& parteShabertne accommodatas: Il,
la: tnim habenc faculratem. Inl1rumenta aurem 11011 ha.
bene, qua:cunl1J fum uel ·mperfcéta, ucl manca. Si ergo
plantanima irraeionalcm quidcm habem animam:non mo
Ilentur autem {ecundum locum:non dl: ergo irrationalis
anima: motue fccundum locum.Et nos quidem /lc. Con,
textus aurcm per unum cxemplum dcclarauit id,quod dl:
imperfeéèum ,de mancum.Dici t enim plantanima non e(fe
impcrfeéèa,uel manc..:quia & crt'fcunt,& ad fummum in
CTt'ffielllUm peruenium,& ",ccrcCcutlt,& I1milia gencrant.
Pet hoc quidc:m,quod gcneram, innuens non effe manca.
Eunuchi cniro cum
manci,nô gignullt. Per hoc autcm
Cl' crefcunt,& ad fummum incrementUm perucnium,et de
crt'fcullt,l1gnificiwir non rlfe imperfeda.Affumc:rent eni,!!
tempore ta,quz defillllt.uidemus aurcrtl,cp nihil affumul1f.
~are
oll:cnCum efi non dfc irrationalem animam caufam
mOIUS fecundum locuro.St'd ncCV fmfus caufa t'fi motus
fecundum locum,Oporreret enlm quando fecundü locum
mouemur,fcnfum opcrati.Sed hoc falfum efi.nam & clau
ils oculis mouemur,& nec audienles , nec olfaciclltcs, lleç
contreéèantes,ucl palpantc:s.non ell: ugo Cenfus,qui mOUet
fccundum 10,um:co Cl' nos fccundllm locum mout'mur, li
Cet Cenfus non operwm& quia fxpe Cc:nticmes mocum interrumpim us ,& in qui~t
magis rt'nrimus.Ha:c cum dlxlC.
fc, çomcxtus ,fcrtur qd Intelleélum.>non qu;rrens de imagi
natione.an moueat,an 10n.~
mcrno cius nullam (ecit mi:
rionê:quia nihil habcr propnum:Ccd ~uicq
i d habct,ex fen
.ru habet.S ed 110S oll:endcmus ,q,.nec lO~agiro
quidé mo
. uel.Sinmot'rp(a,~
1 fom~ls,qn
imagnur~
um
. fPolc~i ,. ... ";..("umm
appclitioni,&:
JPlpCI~.
..
.
~t'iu
.~n .
l
a
- _
. _-
•
_..
•
•
••
_
•
• • J
P
�D
E
. A N
lion intelItélui,ut in Tim;ro .. InteUeélus el1im tcélc mntD
lllouct:A ppetirus autem & rede,& oblique. Motui autem
rcdum cOl1uenit,& obliquum. Commulli ergo fenfttiuo
potdèas danda l'ft motUs fecundum locum • Dubitât auté
dicences,fieri non potIe,ut appetitiuum moueat fecun dum
locum,quo ad ca,qu:E dida funt.Si enim,quod fecundum
Jocum mouet,unum efi::duo autem fum appetitUs, & non
unus:apperitiuum etgo non mouet. &. neditur in fecunda
figura huiufmodi Cyllogifmus. Quod fecüdum locum mo
uet,unum:Appetitiuum,nol' ul1um.Quod fecundum 10,
cu~.moet
ergo,non appetitiuum.Ad quod dicimus,<l' ap
pCtltluum & unum l'fi:, &. nô unum:unum quidem gentfe:
duo aOt Cpecit. V t una ergo genere,mouet. Q uomô ailt ê
Unü quidë generc:fpecie aut duo,appetitiuü< Quonia alius
e~ appetitus irrationalis:& alius rationatis: l'fi: autem fpcCIe dlsftmilis irrationalis ad rationalem.Q!Jamobrem & ir,
ad appetitum ratio,
rationalis appctius efi: fpecie disftml~
l1alem.Quarc generc quidem un us dt appetitus:fpecie au
tem diuerfus • Quod aurem oportet etIe disGmilem fpecic
appetitum,llon folum ex animarum dlsllmilitudine apertu
dè,Ccd &. hinc.Pr:Ecipit irrationalis appetitum afTedus:Im
perat autem rationalis appetitum uirtutis. &. quoniam uir,
CU8 l'fi: affeéèui contraria:cominget contrariorum unam eC,
fe operationem.quod dt ab[urdum. Fit autem omnino cô,
[ratius appetitus,quando ratio affedui aduerfatUl',ut in ho,
mine dico.nam &! in irrationali nunt contrarij appetitus: Ut
~upidtas
ad irarn.Fiunt ergo cOlltrarii appetitul,quando ra
tl~ c.upidi tati aduerfatur. H:EC cum dixHTet , dicit qucndam
1l\~
I ~ côfidentê,& periculi,&. audci~
plenum Cyllogifmo,
~ ~rtla
figura. Eft aih hic fyllogifmus: Vbi cocrarij motus,
'lhc . u~a dl & t{!is fcnfus. Vbi t{!is (cnfus , illie l'fi: ratio,&.
CUPldltas. Hic autem fyllogifmus habet qua:dam nimium
~rcipta,&
periculi plcna. V num quidem quoniam om,
t1lno elfe dicit rationcm ,ct cupiditatcm,ubi l'ft temporis Cen
fus:ut ex hoc colligatur folum hominem luberc tcmporis
confenfum.Atqui uidcmus ration alia quoCJ3 animalia una
t~mpus
(enure.ut declarat grus, quz fugit in hyemc Thra
clam.& formica,quae thefauri inftal',flbi priull nutrimenta
recondit,propter hyemcm. Porro &. .liud habee abrurda
~ylog
i fmus.Dict
cnim: Vbi funt comrarij mOlus, iIlic ra·
tIO,& cupiditas,raeione quidem pro przfcmi uoluptatc bo
flum futurü digétc:cupidicacc aucé ad id, quod dl prfCcns,
nue id , quod ap~ret
,bonil rcCpicieme:.ut [ecundfi ipf~
Colligacur,in homme,&. Colo elfc contrarlOi motus,ut dlXI,
Illus iram ad cupiditatem.H:Ec cum dubitatIct,utrunCJ3 diC
foluit:prius q.Jidem per ms [olutiones. V nam quidcm , q.
irrationalia tcmporis non utiCV fcnfum habêt.ncCJ3 cnim ip
rum fcnCu apprchcndunt.tempu8 enim cil incorporcum,ct
corpore melius:& [cnCu non c6fidcralur. Quod aot [cnru ir
ratlonalia nô norut,ncc imaginationc norüt. Qlarc irrôna
lia têporis f(llrum. nô habêe,51él':1o cadit tEpus fub CcnFum.
lifc ê prima foluuo. Qilamu aut ad hanc~nec
nos qUldcm
ttmporis (en(um habemus; ne~u
enim ipCum uidemus,
Q..uod fi ita ea)necipfum imaglOamur. Oicenda dl- ergo
ftcunda folutio q, irrationalia tempus non appreh ndurlt,
Ccd ea , qu~
Cum in tem~or,u
fr i g~s,cal
. orc~
,& ~iuCmod.
Q.uare uerum dicie Arlfi:o~cs,
dlccns Irratlonalta tempus
liOn fentire.Q uz enim funt in tempore,apprehendullt, &
~on
tcmpus.Nos cnim ipfam habemes rationalem anima,
p(ius temporis renfum habcmus, horas & dlcs numerates.
~t haec l'fi: Cecunda Colutio.Tenia Colutio,,!, Arifrotcles tê,
t~s UOc~t
del1nitUm,&. non i~deantum:
~ic i~aq;
dicit.illl!
oPen hermcnias.Hzc qUldem.fipJCt:~
uc:n> ln te
Pore,Gmpliciter appcllans il,defiOltum tempus: 1n tcmpQ,
te au
.
A'
mma l'la er
. tem,tempus definitum & dccermlnatum.
f~ Irratiooalia,ctiam fi temporis fenCum habe~,fd
~on
ha
Illent feorum temporis dcnniti:fed tantum,uerb t g~t1a,hye
. Ill,ud a:(tatem fentiunt. Homines <tutem denOlu. tempo
~ ~n . fum h.abêe,di:s,& horas l1umerâtcs.Numerare cl~i':1
ollus anima: rauonaLs proprium.Proptuca (r&o dixl1
1 M
A~
9$
110minem rolum renrum'habert temporis ddiniti;1 ndenrii
ti enim etiam irrationalia (cnfum habent.Sic ergo primum
diffoluit.Soluit autem & recundum dicens:ubi côtrarq mo
tus,illic &. ratio,&: cupiditas,ft addideris,qui fecundum pr!;
fens,& fecundum futurum tempus nu nt contratij motus.
Secundum pra:fens enim,& futurum, folus homo comra,
tic mouetur.Irrat'onalia aUlem (ecundum pr!;fens tempus,
& folum.Aegrotsns enim propter pr:Efentem febrcm,fri.
gidum deGdcrat,appetitu imperante hoc facere. Ratio auté
proprer fUlurum malum extrudit appetitum .Irrationalia
autem contrarie mouenrur,non proprer eam,qu:E efi: fut~
ri,prouidemiam.Fingatur enim leo gregem aggreffus, &
percuffus: dcinde pofr
~ a uolel1s alterum gregem aggre ..
di,&. priorem iéèum ueritus non aggredilur,ne rurfus patia
rur. Vides ergo,,!, de futuro cOflfiderar,ne patiatur. Qua,
te & irrationalia circa futurum uerCamur.Ad quod refpon.
derunt inecrpretes,q. l'X pta:tcrito futura conûderarc,& col
ligtre,rationis cfr,& folum. Leo ergo non ex pra:terito fu.
lOra przuidet,fcd fccundum imaginationem motus, Ut qui
uulneris adhuc reliquias habeat,cunéèarur gregem aggre,
di pr3lCens uulnus ucritus.Quare circa pr~fens
tantummQ
d~ operatur.ncC}3 enim in ipro cA: temporis difcretio, ftCUt
ncCf3 numeri.neq3 eoim nouit lco,quid dt fecundum,ucl ter
tium: (ed turbilm tantum nouit,&. paucitatem: ut rleclarat,
q. pau cos quidcm inuadit, mulros autcm pcrtime(cit. Et
hzc quidem in {js,in CJuibus dicit Arifi:otcles, <l' eorü)qu~
fecundum locum corpus mouent,'hœc quidem folum mo
uenc,illa uero etiam mouentur. Appctendum cnim mouet
appctitum,cum ipfum omnino non moueatur. Appcticulil
autem mouetur quidcm ab appetendo .mouet autem cor,
pu~
moru,qui l'fi: (ecundum locum Et ha:c quidem Arino
teles.PlatO autem non dicit appctitum moucrc::Ced quod in
~ocum
:
unoquocp prius cil ,ipfum dicit mou cre :c~ut1m
in homin~
quidcm rationalem anim:
l l1Iraton~hbus
au
rem irrationalem.Ha: Cune cnim quz in utrlfCJ3 prlores'ha,
bentes panes.Na & in hominibus non ell in affeéèibus irra
tionalis,qu!; mou et ad uoluptatcs:fed & lUne rationalis mo
uet quidem quodammodo hominem:Ced errat,quibuCdam
uduei pr:EO:igiis a cupiditate dcccpta.Sciendum autem Pla
tonem ab Arill:otclc non dilfcntirc. Placo cnim effeél:ricê
cauCiim dixir;Arill:otdeô autem finalem, eum dixic apped,
tum.non dt autCm ipre appctitus proprie finalis cauCa mo,
tus Cecundum locul11,rcd appcrcndum.proptcrca cllim am
bulamus,utappetendum atIequamur.Dic crgo,q.. & Pla
to,& Arillotele8 effcdrices "au[as dixerunt m'mus (ecun,
dum locum.Sed Plato quidem remotiorê effcéhicem, di ..
Ccni rationalem animam:Arifrotcles autcm propinquam.
dicens appetitu.Nam & irronalis R media appetito mou et
corpus motu,qui efi:fecundumlocum. Etin his ,Dco dt
gratia,tinitur contemplatio.Qilod itaque nutritiua facultas
lion l'a id,quod mouet,c1arum l'Il. Semper eninl alicuiulol
gratia motus ipCe,et ~fi: cum imaginatione,ue1 appetitu.Pet
hoc autem,Alicuius gralia motusfprimum innuit argumé,
tum,quod nutritiua quidem facu tas unum habee. nnem:
Ir.otus autem muleos. Videtur autem Contextus dubium Cu
fcipere.Didt cnim motum fccundum locum dIe alicuiu.
gratia:& proptcrea non cfi: uegetatiua caufa motus. Quid
jgitur,uegetauua in augcndo nô mouetalicuius gratia<:' Vei
dlci mus J'l' non OpOrteC leéèionem prœciderc in eo, Alicu'
ius gratia,fed &,quz in comextu dcinceps fequuntur,adiü..
gerc,ut ftt id,quod dicitur,in hunc modum:Non elè urgera
tiua,qua: recundum locum mouct:eo <l' motuS (ccundum
ud ap..=
locum,qui nt alicuius gratia, fit cum imagnto~,
petiru. Vegetatiua autcm,etiam fi l'fi: alic~us
gratl,e~
no
hoc autem,quod dl CI t,elfe cum Ima
cum imagnto~.Pcr
ginatione,uel appetitu,fecundum dicit argu~entm,qod
oportet id,quod mouctur,&. apetcr~
ut fuglat, u~l
perf~
quatur,&: iam imagnr.O~o
~l1Im
motus qUI l'ft r~cu
dum locum , ue1 cft curn imagl1~one
~ ue~ cum appwtu.
~cunCJ.
cnim animalia habcnt Ima&lOatloneJD t hall en,
�·1 •
11 E R
T' l , V
S
lletur!fed fecundum cupiditarem opcratu)~
in>1
continentes.lam Be omnino uidemus) 9:' qUI ar~
tem habet medicam,non medetur}anquam ,fit all
quid aliud,quod habeat potefiatem f a ci e n~l [ecul
dum fcientiam.Sed neque appetitus dt hUIUS mO
tus auror.Temperantes enim, lieet appcrant)& de
fiderent)non faciunt iIIa, quorum appetitum ha
Prfterea fi planta: eIrent motiuf.
Terdum eft argumentum aduerfus eos , qui diclint elfe bent/cd fequuntur intelkétum.
8(. al'petttum. Q!I~
autrtn non habent imaginationem, fo.
lum habcnt appc:titum.&: in quibus ea imaginatio ,ca una
curn appetitu mouentur.In quibus autem non efi imagina
tio,fufficit &. appctitUs.Nihil c:nim quod non appetit, mOI
uetur,pr-;:terquam ui. Hoc autem dixit propter eos, qui no
lunt quidem moueri:mouentur autem inuiti, ut qui ab ali.
'Juo ad iudicium trabuntUr.
uegetatiuam animam,qua: mouet animal [ecundum lodi:
'Juaû dicerct,q, 6.l1utrie'ua effctlnotiua [ecundum locum,
110n abftullffet narura plantis inarumenta rnotoria . Sicut
~nim
nihil frufira facit natura,ûc ne pra:ecrmittit quicquam
corum,qua: conueniunt.
Etiam haberent aliquam partem infl:rument31
riam ad hune motum.
.
Hoc ca quartum argumcntum ab inlhumcntis. &: uide
quomodo,cum cOl1textus cffc: uidcatur perpelUus,& unam
habere col1tinuitatr,illum in quatuor argumenta [rcuimus.
Similiter autem nec fenfitiuum.Sut enim mul.!
ta animalia,qua: [enfum quidem habent) [ed tamé
nlanent) & funt perpetuo immobilia • Si ergo nec
quicquam frufl:ra facit natura:nec aIiquid ex necef
fariis relinquit,prfter quam in mancis)Be imperfel
dis:Sunt autcm eiufmodianimaIia perfeda) Be nô
manca.Q!:!od autem non funt manca, fignumefi:
!l' funt generatiua)Be habentfur.1mum incremenl
tum,& diminutionem.Q!:!are haberent Be infl:rui
mentarias partes ambuIationis.
Vltimum ea argumemum,q, non ratione fcund~m
10
eum mouetur,quod mouetur,Etû cnim pr~cia
ratlon~
l iS anima:non mOUClUl' corpus,eo 'l> ab a!feétu derincatur?
fleut incontinentes. Iubente enim intelletl:u non mouer!
ad me:retricem,mouetur homo.
Videntur autcm hfc duo cIre,qu~
moucant,ue1
appetitus, ue! intdledus , fi quis ponat imag1l1 31
tionem)ut intelIigétiam aliquam.multJ enim P~f
ter fcientiam imaginationes feq u untur : & in alns
animalibus non intelligentia, nec ratiocinatio efil
fcd imaginatio.Ha:c funt ergo.ambo motiua [ecU
dum Iocum inteUeétus)& appetitus.
Hicoftcnd t,Cl> nCClJefiinrdleélèus, qui mouet. Et quz
diclt qu' dem Ariaoeeles,in contCl!1Tplalione dida fune: 1108
autem edam aliud e:xterius argum entum ex hiaoria compa
rauimus,q> f:rpe: aliquas per fc co ll't('mpl1tiones quis agi,
tans ,11 on rolum a uia propoGta ab e:rrauit/ed &: pl'a:aps la
tus efl::lIt & Tlnles in putcum incidit, Ex quo manifcaum
dè non e{f ~ imd lcétum,qui mO!I Ct [ecundum locum.
Hoc in loco uule dicc:rc,qua: cfi cauCa motus [ecundUm
Iccum.hucuCque enim quid non ea, dixic. oieit crgo du as,
clIe caufas mocus fccundum locum:intclle:éium, &. ap~"
tirum:6. quis imaginationem ponat, ut intdligentiam, ah
quam.Quonia in fu~r
i orib~s
fa:p,c imaginaeioncrn II1tC
lec1ui coniun xlt:coglllcluas cmm anima: facultates 111 duo
tancum diuiflt:in id , quod ffi cum corpore opcrari , quo~
, cfi fenfus:& in id,quod efi Î1ne corpore, quod intell genua
appellar:tlunc dicit,quod li quis im aginationem intelllgell
tiam aliquam ponat,idcft,cum Îlltcllcdu, duo rune folum,
qua: mouent)<J pperitus,&: inrelledus.f1 autem aliquid aliud
acceperit irnaginationcm pr:rter inrdJeduan:eria inucntun
tur mouenria,intdleétus,imaginatio,appetitus.Et hoc qui l
dcm d'cit Plutarchus, Idem autcm dicie , & appetitus nOi
men de ira,&. cupiditatc dici. Cur autem dicit o01l1 ino Ari
ilote1es,imaginationem Ïlttelledui coniullgi<:'an qu ia pau,
i gmti~
citta 110aram imagmatio'
C;y Cum a modum intclJ
nem:quod ûguificacdlcens. MuIra enim pl'a:ter fClcmiarn
. imaginationes Cequuntur: Ad multa elli m imagi nationem
feq uim ur,quod ca affedus,pra:trr ea,qU3: i lf c l~éti
uid~
tur. & quod dl intdlcd us proprium, Ca:pe imag103clo reCl
pit:cft coim proprium illlclleéèum [( qui. Q uia t'rgo f~pe
imaginationem Ccquimur,r liél:o il1t cUeél:u: propterfa ~p,
fam imclleél:um appe:l1ar. V d quia in in·ational bus pro Jill
telledu efi imag:l1atio,qua: mouct:quod Ggnificauil ~ i cé~,
&: in alijs animalibui Ilec illleU'genlia efi , ne:c ratio ell1,allo
femel/cd imagi natio. D ici aurcm porca, cp guonia ~tla
pasûuus intdlrctus e:a imaginacio,eo q, mrus habfat l~,
ca quod operatur,ficur &: imclledu8\ ipfam propre:rea lIlec
lcél:um appcllat.hoc aut argumentü contextus non ha~er.
Aéhuum '~t(lI
e éium
per h~c
:iigni!icac. D ,dt enim q,
neqJ quando Il1!dleéhls talc <]uid cogno[cit,idea,fl gêdum:
neq! hoc mouere pOtdt,q> rcfiftat alTçéèus. Si autem iucun
dum,
a liq~a
al ~ a pars.SI iu undum,Illquir,qu idpiam cogi.
ratUm fuwt:alla pars mo uC:tUr,l1cmpe ie:cur.Quado eoim
afTcél:us ipCum mouet:moue:tur, enam (1 non irnperer intel.
le:dus. Vide: autern,q, non dl: redc: u[usc:..xe:mpl.s.Oc ratio
l1is,qua: in uniuerfo co~pr
cona
i tu~a
ca,mOto, qui fecu Il
dum appetitione:m, &: Jmp,ulrum dl~'tur,
loquens, adduxir
cxcmph motus particularrum partlum.
quod cOlltemplariui e:a al:cuius gratia , mcllus ea,ql quo
aél:iui. Ad quod dieimus I!tiam conrcoJplatiuum ciTe alic~"
ius rei gratia:fed aétiulls quidem id,quod e~ alicuius gra"'
ideft 6nr,cxteriu6 haber,ut dac:fcerc,ucl naUigare , ud qu~
aliud eiu[modi.Conremplatiuus aur~
int lleétus habee '~
tus finem.Omn ia enim fade,ut cog ll l[lOne01 alTumat:quO d
ca pcrfedum animz of6cium:& quia caobfurm,ql~
' lios cor~np latluos
' ap pd ar~ ,
imus l'a propterca muIti ocro
quoI> fe:quws Philofophus c~tel1um
ra,eum finem dennl]t.
& jdco de: ipfo d;xitillud,AltculUs gralla.
'
.
H icoftendit,quod ne:c [en [us cfi, qui mouet, ut djdum
cft in come:mplatione:,Se:d quia cotextus paulo cft prolixior
amb:rus:age iIlius rerit: fic dicamus.Si fmûtiul] clTet, quod
mouet,quia nec natura quid frufira facit:ne:c ex ne:ccffarijs
aliquid negligit,&: omittit:habercnt,& qua: nunc pcrpetuo
tnanent,animat;a infirumentatias ambulationis parrcs, cil
{lnt perfeél:a,&: non man ca. CL uod autrm non runt man.
ca,Ggnum ra &: gencrandi fa cul cas, &: quod [ummum ha
bent incrementum,&. diminutionem.
Atgui nec in telIeéèiuum,.8C qui in teIIedus dici
tur) dt qui mOllet. Contemplatiuus cnim nihil
agendum intelligit!nec dia'r aliquid de fu gicl')do
&\perfrquendo. Setnper aUtcm1notus;ueI-fo gien
lis ali~d,u
perfqnti~.
1
CI.
Intellcc1us autem)qui alicuius gratia raciocm J
Sed neque quando aliqui d eillfmodi contcml
tur,Be aéhuus.
.
platur,iam iuber fugere ) ud pcrfegui. ~emadl
Videcur comcxtus alicuius gratia dice:re aél:iuum Illtcllc
modum fœpe cogitat ali<]uid timcndum) ud iUI dum.
V nde&. 110n immerito dubitari potea,Q..uid el'go!
cund~m!o
iubct autcm ri,mere,cor uero moue cOl1lemplatiuu$ imellec1us non ea alicUlus gratl3, quia a~ 1
IUr!S~
aut~m
iucundum, aliqua alia pars.
uum propl'ie intellcè1um ,alicuius graCia appdiauic0tquJ
Prœterca Be prœcipiente inteIIcél:u, Be diet'nrc
cogicationc aIiquidfugere ucl pcrfequi) non mo~
d
Differe aurcm J co~templaiu,fn
petirus alicuius gratl~
.&
omnIS ap;
Hie
�A
1 M A.
" Hic uult dièere, q, otnnls quidem intd leéèus Cubic:cro
idem eft,quod a[ius:Ced ratlone d fferunt. Fil1ls ellÎm con,
tcmplarlui intclleéèus, ca principium illlclleéèus aéèiui. &:
in priocipium appetitUs.Ex hoc autem duo polfu!1t colligi :
primum quidem,q, non de: externo intcllcétu loquitur,qua
do dicit concemplatiuum.eccc enim eum idem elfe diClt, q,
';Idiuum ,rubi~éto.Exc1S
autem intelleétus Ilon (ft tdé,
quod adiuus.Secundum aurcm ex hoc coll'gi pot) q, adi,
UUS edam intellcdus cCt immortalis)fi quidem idem dl: cü
COntempla~
i uo)qcm
in confelfo elTe cft immortalem.
habent,:tppetitus eQ,rcilicet qui moutt,& rationaIi5,& irra
t;ol1alis. Qlod elllm,inqUlt Arlaoreles,du:r facultate8 non
mouent, apcrtum. TmcIlcétus enim omnmo cum appctitu
mouet.Appetitus aurem eeiam lIneimelleétu mou ct:quan
do irrationalcs cupiditates fcquimur. V na ergo faculcas mo
Ul't,& non du:r .Secundum commune cnim genus moue,
rellr,quod ipfe dixit Cpeciem.Non quoduis autcm , Ced bo,
num agcndum.Reétc autem dixit, Non quoduis bonum.
Primum enim bonum, fcilicet diuinum non ca in nobis.
, Deinde dicit:Agendum cft autcm,quod comingit ctiam ali
ter habcre:e.t hoc iure dixlt:Q uod l'ft enim bonum altj,alij
, malurn eft:lpCum ita'13 dldt comingeos H:rc autcm, bonD
inquam,& malum aéliuum imdledum fequumur. VetO
aULtm,&: falfum non adiuum,fcd come,mplatilJUm.
Cuius enim rei appeticus, ipfe efi principium
,3éliui intelleétus, extremum autem principium
aéhonis.Q,yare rat ioni confentaneum efi hfc d UQ
uideri mouentia,appetitum,& cogitationem aéhl
lis aurcm)quianimf parres dit;idunr) fi fecunl
·uam.Appetiriu um enim mouet'! & propterea COI dum facuJtates diuidant,& feparer,permulr{ fiût"
gitatio mouet , quia principium eius efi appetitil nurritiua/enfiriua,appetitiua, inrelleétiua)conful
u Um.Porro & quando mouet imaginatio) mouet tatoria • H~
enim in plunbuss a feinuiCt'll1 diffo
l'Ion fine apRetitu.
. runt ,quam defideratiua}quam concupifCIDilem:
Gra:cc cft oJ ,pro 0:TI~O,idcft
cui us rci:& lege curn arpi
& animofa,quam irafCIbikm appellanr.
ratione.Dicit autem) Cuius rci eft appetilUs, ipfe efi acr,ui
intc\leétus principium.lntclledus aut~m
finis eA: principiu
adionis.Excmplo autem erir aperrum qu~d
dicitur. Aefia
te tcgmemum ualdc appetije quifpiam, ne: a foie: uratur. &:
hicappetinJs dl' alicuius gratia:ne cnim uratur. ipCum teg'
Illcntum dl principium adiui inrdlcétus.incipit cnim,ut tè:
Çar,meme agitare ,per umbra,d~ine
per cxcitatos parie
tes.&: hoc quidern incipiens faccrc,a fundamêtis incipit. Et
cooGJera .'l' fin is aétiui intdledus, qlJod eCl: fund amenra,
dl: prlt1cipium aél:ionis.AppetitUm &: cogitadonem aéliua.
~on(jder;,q
'ld:uum imelkéÏ:um cog tacionem appclla ~
lUc a,-'t u~m.
Rur[us autcm poct imaginationcm accipit in·
tdledu m,!Jd cogitationem . .
Hic Platollcm figllilicar, &: dlcie ) q, in motu fecundum
-cum diccrr nOIl polTumus,quia animas partifur: &: quomo
do fccundum CUm polTumusallC)uid commune inue~
Non ,ro,lum autem in hoc peccat:(cd quod etia mulcas pr~
..
termttUt:& cum omnes dl"ilTee 110n meminit motus fecii,
dUOllocum,ud q, ipfc fllb app:titum reducitur: & ipCUOl
una com prehcnd'c,ucl q, de ipro non agirur.
'
Qgoniam autcm [unt appetitus fibi inuicem
contrarii:hoc autem côtingit)quando ratio, Be cu
habenc
'piditas funt contrarif!fit autem in iis) qu~
'feorum tcmporis:lnrefleétus enim propter fut~
ad diuerfum trahere iubet!Cupidlras autem prol
prer iucundum:apparer enitn id, quodiam iucun
dum dt. etiam fimpliciter iucundum }& bonu~
fimpliciter,quia futurum non 4idet.
t
Iam ucro unum efi aliquid ,.quod primo mOI
enim duo,lntelleétus, & appe
tlus,)'~oernfcdm
cômuné aliquam fOrl
Inam mQuerent. Nunc autem intelIeétus quidem , He audacem iltum.& pcriculoCum dicir CyllogiCmum.
l'lon uidctur mouere fine apperitu.Voluntas enim nOtl recre autcm ordine urus cft. Conclufloncm enim dtot
appetitus.Q.gando autem fecundum rariocinatio 3':1 tc propoficiOflcs.Hic cnim crar fyllogilin us ; Vbi contra
rC) motus"lIlc qUOq} una temporis renrus. Temporis auecm
l'lem mouetur & fecundum uolunratem
. . moue;
.
(enrus in rjs e/l,in qllibu8 ratio dt & cupidieas. Deindc di,
~Ur.Apeius
ucro mouet' pr~e
ratocm~ln
.
cie ptlmam propofteioné: Vna q~oC!J
rcnrus cit (cm pori!
cupidiras cnim dl quidam,appentus. pm~ls
cr~q
ubi fune in motus contrarij.Sccunda: aurem ptopoftcioni:
intelleélus redus elt.appemus aurem, & Imagtna ne meminit qu,dem.Q..u!a fUturum non uidet. Oicir cup1.
tio (3(. rcétus efi Be non reétus: &. ideo femper mOI dieatem non uidere futura • BCl: enim placitum Arifi:otc:li,
uer quod dl: appetendum . Sed hoc dt uel bOnll) aotrnam irrarionalc:m non uer Cari circa fUtur a • Cupidi ta:
autcm eftirrationalis anime.
'
Ue{ quod bonum apparet! non quoduis autem,
p
~
,
s
e
i
c
quidem
Untim
fuerit)quod
mouet) apI
{ed bon um agendum • Agendum autem bOnl,lm
permuum
)quatenus
appetitiuum.
efl,quod contingit etiam aliter habere. Q,yod IraI
AppctÏtus enim eft multa quidem numcro unum aucC
que raI is animf facultas mouer,q uœ appemus api
Cpecie, fpc:ciem af.mm rurrus dixie pro.genere: proprie. n.
pellatur darum efi.
generc quidem unum dl:,rp~cie
autem mulca disClo111es .n.
diccre talc dt.Si 4uo clfenr, &alia a Ccinuicê,
Quod ~ul[
~et)apr{iul1m,S
}
,
!ntdledus &: appetitus:ambo autern mouerent,aliqua alia
utrif~
faculras, qu~
cum utrifque com,
Indret ' co~munis
Itlunicans mo~erct
animl:fcu~bped,&qr
pe.
des haber; côe eft.Nûc aut non ambo moucnt,Intelleêtus
.11.otouês mouet no ûne appetitu:uolumas.n.eCl: appctitus.
1"ilc aUtc~
Cdcundii uoluntatc qU'd mOUetur; quando Cccii
duot ratiocinanonem motum f~erit.Apus
auccm mo"
lJ~t ~tiam
pr<rterratiocinationem.Per cupidltatê enim mo,
~ur.cpidtas
autCm cll appcmus.Erq, lion i~e
l'Cl: ap
P-r:tItU9 &: imelleéÏ:us hinc clarum eCl:. Verus enu)'l II1tc11e,
ëtus feinpc~
redus cft & nunquam f~litUr.
Appetitus au te!;tl/li poil imag
l natio~em
rueric,c(li eum in,tellcdum d',:çi
~U9,&
redus eft,&: nO' redus ••Qliod eft elllm appetendll.
, nrum moueat oporrct.Sed hoc uel ucrum bonum cCl:: &
~Uot,quÎ
cft in intelleél:u appetÎtum mou(t:ud apparês bo,
~um)&
mouet Îmuion;lem appctitum. Apparens aultrlt
Int~i.&}'ld
potdt ctiilm altc~
' habd(
•St au[tm hotc itâ
fpecie Cu ne a~tmœ,&:
qui in eis conl1deranrur,appeCÎtus.huc
aUtc:m appemum unum gcncrc dcmonftrauit,qui (ccundu
locum mouet ammal l3,l1ue cum ratiocinatione He flue ci]
ira,Gue! cu cupidltate.Sicut.n.nihil prohlbet renl1tiu~m
prin
cipium unurn elfe,ctCl flnt quinque Ccnfus:i1c nihil uerar una
clfe apc:tiu~m
facul
, taem:(r~
aurem elfe operation cs , a
qù'bus appemù's rradtrur ,& tranrmietitur in imcJlcétum,cu
pidltatem,&: an:mum flue iram.
"]
Primum autem omnium appeririuum. Hoc.n~
mouetp~
non ,U1ouc.:ttur, 9' inrelleétu fit con~(
prum)uellmagmatione comprehen{um.
HIC fupponitu l',q, 1101\ folum apcri(IuU~
mouet,r-~
.
&
appctendum ,Ut fœnum ECl: autcm dlffercntta, q, ap petltijO
uum quidem motum m uct,Appctendum autet11, Ct fi fit
immobllc,mouet ,utporc quod (je fi~ls
• Pi~s
cnim l~ce
fir
im010bllts moue[:Îtcut a.-: Dcus,q,':I t eCl: finls,llCct fu ImDlO
bit'i,mouè't.Hic cr&o habcs\dtim"m ,âput, 'l' caufiU'um.
•
�T
.dJUZ,recu~dm
, m;.)uctr:~
e·
R
tocum ftlouêt,quzdam (olum mouel1t,nec
aût &. mouet,&: mouemur, Ut appecitus.
d â
Numero autem plura)g~
mouent.
Q uoniam dixit Ul1 um ~cnre
elTc,quod mouet: ptopter
ta dicic q, numt'ro mule(l runt.mOUtC enim imaginatio lin.
fc1kéfus,apprtiws,a ppctl'dum.Sunt it3q3 multa, Etin his,
Dro efè gratia ,praxis completur ,Praxis,Oeo fauemc ,ccp.
, t im::ldec,ma.
Quoniam ;:tutem runttria} unum guidé quod
l110uerlccundum autem) quo mouet ,& adhuc
rerrium ) quod mouetur. Quod aurem mouet,
, duplex:hoc quidem immobile,iIIud uero) quod
" l11ouet,& mouetr~dl:
aurem immobIle quidem
., bonum agendum.Quod autem mouet, & moue
tur,appetitiuum:mouerurenim,quod mouerur,
.. Guatenus appetir:& Jppetitus dl qui~am
motu~,
Ilel opera{i~Qud
aut mouetur)efi alaI:Qgoaut
" anourt infiruméro appetirus ) hoc efi corporeu.
ia
Hic qu.oniam iam di"ie,quid efè quod non mouer:&: çld
~n,quod
mouer:omnia eoll!git,qua: motui cOllferullt.& di
c:r h;rc dTe tria:quod mouct,ut appetcndum:&: quod mo,
uetur corpus,&: quo mouet, uidcIicet infèrumenrario, In,
ltrumcntarium autcm dlcit Cpiritum , qui a corde per ner,
prlEci,
. uos fetrur.Tn corde t'nim t'"illimat AriaorcIes clTt~
puam,rw dudricrm animlE facultatem, qu~
grecc Hyfflo
.,)(à .. dicitur.Hoc autem infirumt'nrarium,et quo mouctUr,
appellar,quia ipfo fpiritU mOl/ctur corpus: aliquando aute
appel/al ipfum ,quo mouer,iddr, quo rpiritu anima ~ouct
corpus.H<rc funt, qua: ad motum conferu~.
Doéhll1am
autrm incipir ab infhumentario,ad perpetunaeem, &: con,
tmUirarem orationis feruandam:& asfimilat ipCum pl inci,
pi6& lini:&: cardini osftum:&: mOlui (ccundum natura",1:
,&. motui przrer naluram,quos rub rrufloncm ,&: a[(radlO
"vern rcducir.Arqui ipfulTl eClam circulo asfimilar:&: cur ira
'faciat omn ium caufa reddi pore Il . PrincipÎo enim &: 6ni
CpirituS'cil & finis animalium illumina
tUm c~mparl:qui
:aionum ,1& principium corporalium fubfèantiarum. Vel
quia fpir;tus &: cum motu incipit,&: una eum fO fi nÎrur:etfi
tnim rffediuum una cum moru incipit) &: cum co nnitut:
{ed lamm Înfèru01enrarium efè muIro propinquius • Dici
, finem,d
•BUlem potrfè,'1' non uoeat ipfum pri:lcum,~
&lbi tll principium,& 6nis,idefi in corde ,tfè fp mus, quod
(lUm fit in medio,cfè principium,&: tlnis,Med:um cnim eo
rum,qual prlEcdTrrunt, efè finis ~ fururorum autem princi.
pium,legc mcdioium,Spiritus itaCV illic é,ubi elè principi",
&. li nis.Scicndum auccm,'1' Mcdtci quidem neruos effe di
CUnt infèrumema motus Phi lofophi aUlem innalum cali,
dum,inllrumêlum dTe dlcunt appeticus. Et hic rpiritus,hoc
fcillcet calidum in totO é corpore, l1qu idé omnino, ut & to
ium corpus nofèrum,rrcundum locum mouetur. Elt crgo
ln toro COtpore,ut quod roeô corpus debeat mouere. Qla ,
uisenim ipfum in corde tire dicit, fcd ln ët efè in (Otp Cor.
porc ,uc quod a principio a corde fuppedirctur,AsGmilat au
lem edam iprum fp' ritu m cardini osfium ,qui gra:ce yllyyr.,
Jld~
dicitur. Ell wim rvrr"" flJ ç duorum osûum compot1.
tio,eo,quod cil g,bbof1us, & paulo altius in eoncauitatem
immilfo. Er ha:c quidem funt rationr: diuer(a. in allo.n.cor,
pore efè,quo~
~ft gibbolius,&prominentius:in alio au!cm
concauum: fu blcdo aUttm funt eadem .Imer fc enim inui,
cem compadi conueniunt. &fi[ motUs non duorum, fed
(olius gibboll,&: pror:nlne,ntis.circa concal/um cnim quod
manrt,&: efè immobrle,glbbofl fit,&: promillentis mocus.
Talis cfi,qu:e fit in ul na , ~nuUIl
noCharum articulatio.
Quiâ c'80 fpiritus dl: & Ulfi~atu
, S&
I1mplicitcr fpiritus:
& ha:c ratione quidcm,&. habl
, cudln~
r~nt
dlucrfa ,fubieélo
tiurem cidem:in fpiritu enis:", U1t3 • ~ h 8 mouetur ut fpiri.
tus &: 110n ucuiuificatus fpltltUS,alllmalll (lIilll immobilê
,
did, ArifiolC.Pcoptcrca crg
rv'N~
. oip[um
.
~
•
..
1
.....
,iddloifi"
'T
1 V "S
,car di ni asGmilat,quia utin osfium cardinr êâliduid,. qu,od
mouer,& immobile:&: h~è
radone quidcm & habl~dJ
, nt:
, diuerCa,rubieao uero eadem:lic & in fpiritu dt aliqUld lm
mobile uiuificatum,& qui mouecur,fpiritus.Ha:c 3utCm ra
~ione
dHferum,non rubieél:o.Aslimilat autcrn ipfum &. 010
tui fccundum naturarn.Sieut enirn in motu fccundum na,
turam,dè aliquid,quoà mouet,&: aliud quod mouelUr.Ho
mines enirn non per rotos nos ipt'os mouemur:quia ambu
tarorius motus ex protruGonc , &: rraétione compni~ur,
Vnus enim noller pcs tetram rrudit: certe , fi inlimofo lo~ '
co deprchcnfi fu(rirnus,pes , utpotc eum t(tra prOtrufto nt
110n rclillat,profunde in limum dcprimitUr: alio auccm pc'
<le corpus trahimus:&: (piritus quidem,qui cfè in fèancc pc,
~e,quifcr:
autt: cil in co, qui mouetur pede ,mouerur,
Mouctur enim pes, qui trahir. V nus cnim pcs omnino trU'
d it:alius uero trahit qui etiam mOlum facit. Dici autem po
.tcll,cp edam in uno'pede efè trufto, & traéèiolut traéèioné
.(]uidem accipias pcdis ad nos conrraBionem:trufionem aU
tem,extcnlionem pedis;qual fit a nobis. Traél:io enim c~
qua: fit ad nos:Truûo autem,quae a nobis. Q. uoniam cr'
go in mOtU,qui efè fecundum naturam,efè aliud, quod ~
lIet ,&: al ud,quod mouetur: eadem lWU'm funt &: in rpl~
tu:ipCum pr,opterea fic fquiparat.Ec uide,q, nunc eLiam ({J,
<lui efè Cecundum naturam,motum,fub Irufionem, &. Ira'
âioné reduxit,Gcut &. eum,qui cfè pta:ter naturam:inna:u
raIl autem aufcultationc,cum rolum,qui cfè pra:ter natur~
motum,in feptimo Ilbro Cub truftonem, & rraél:ioncm rcdt
,git.Asfimilat aotem ipfum &: motui pra:ctr naturam, quo.
l1iam habct & ipfc aliquid,quod manet, &: mouetur ,a trU~
fionc,&: tradione fadus.Quod enim ui mouctur,uel a o~
b is truditur:ucl ad nos atcrahitur.Si quis autem dlcat cir~
aêtionem non fie ri truCtone,&: attradione fallitur. Nam &.
in ca cum Ctm duo femicirculi,orimum quldem trahi,quo~
retro efè.Q.. uod autem rit relTo rrudit prius. De uréèura
potrff,Cl' mouetur pe~ accidcns,eo cp mouetur,
autcm di~
<Ju~d
ueh1t:non trahitur cnim ucl trud itur • Q.. uod autem
tlchlt,quomam pcr fc mouC!tur:ucl trahitur lIr eurrus : uel
uuditur,ut naui" a uemis,Et in motu ergo p;lEtcr na(uram,
Guia efè manrns,quod ttUdit:&: mouetur, quod tralm:eum
propterea infèrumenro comparat.Iam uero & circulo fpi,
ùum asfimilar:eo,q, in circulo circa folum eencrum fit mo
tus:GCUt &: fpirirus circa manrnt,em ultam mouetur.b hoc
txemplum'dè magis conducibilc,in unaqu3'13 elllm parte
circuli tJgnum dl,quod &: cum fit peius, pOlclt trahere, 8t.
cum fit pofèerius,potdt truderc: uniufcuiufq; enim fini dt
& prius,& pofècriu8.Quolliam ergo cfè &. (plrituil in Lilla'
'1uaq; fui par~,&:
uifcats:
l rculoi~
a:quiparatur.HfC
pofèCV dixit de eo,quo mouCt:uenir ad id,quod mou
e tur:~
dicit,<l' mouemur ,&: animal'3,& ZoophYla,fw plantanl'
ma:& de plantani m', quidë dubj(at,quomodo ', lia moue~
'tur,11 qUldem quod moue'ur,uule omnino habrre apfl~,
tum:ubi autcm appeticus,illic &. imaginatio.Nam fieu[ Clr
ca id quod abcfè,dl ap(tiu~:fc
&: Imag'lOatio uerfat c~r ....
Cl id quod abefè.SI qUIs autcm dicat, Q uomodo circa ,d,.
quod abrfè ,uerfatur appctitusm quidem t'tlam pr3!(en tc (ll
fanitatcm appetilnus:Oic;mus,q, fanilatem appetimuS J"
pter futuram fruitioncm. Q uid autem collcdô cfi Cl' co~
quod dldum cl~Q
uod,Ct mOUClUr plantanima , niaiT.' h
bem Imaginationcm.Q uod difJolucns dicit ca habere ItJl,t.
g nationc fenfui eoordll1adl:ex quo nt ër imagntoS'dI~
lio.lmaginationis.n. inquiunr,hzc qui dé cfè conCuIratOrr:l,
iIla uero fenfui coordinata:& corultatoria Qdë Colis indè h~
minibus:fenfui aiit coordmata ud dl: confu(a,uel non co.
fufa:& 110n confufa ucl doceri pOlefr,ud non potefr ~O'l:r{
Confufa quidem cfè Ut ln ut'rmlhuslcrrabundus Cull11 c
Corum mocus.Non ~onfua
autcm,&; quz doceri potel',u~
in canlbus, & pÎllacis • CL uz ~OC(TI
autrm noh pot(~,
U
in formicis &: aranea, P[antaOlma crgo habc:nt imaglJ1a :
tioncm fenrui coordinatam, non confufam , & qu:r d~,crt
non potdl,iddè c~m,uz
fc,undllm li<!liuum (en Ü~: ,
.
,,,
ca• "
•,
Pott'ltAaPI
�97
Poltquam etram ~:tc
'dixi«;t de~o,
quod .boueeur, uenic
& ad Id,quod mouee:&: dicit id elTe triplex.Primum.n.ap,
petendum mouet appttitum )cum fit immobile, Ut fillale,ll
(Ut &: Deus,& qüod dl: diuinum.iam uero & appethus-mo
llet Contrario motu,&: qui uicti,dominaeum adepcus, mo,
lIet co~Pus.E,eq:?
tribus modis,quod mouet • Ea autem
liPpetltus fimllls {Igno , quod ea in fphrra, quod qUidem
19nu~,cm
ea in hemifpha:tio,quod ea fuper terra m, Cu
petemlnet,& quando ad medium cœlum peruenic , uincit:
(~d quando in eo,quod ea Cub terra,hernifphrrio funit uin
Cltur. Quia autem in contraria appetieuum pugna ralioci,
nantes mouemur:& dum ratiocinamur, an feoreari opor.
~at,d
praeceptorem uentitare,ucl uincit affeétus,ud ratio,
, qllod dominatur,mouet.Q ua:rit ergo qu;rnam in Cy110
glf~o
propoficio mouct)& diclt utran<}J,&: maiorem & mi
nore.~d
rnlgis minortm,q; maiorem.Conclu6o.n. Ccqui
tur mlllorem,ut qU t (ltdeterior.Deterius.Il.Cemper colligi ..
lur. Ex uniuerCali. n.& particulari parcicularc: col1igitur, &
c"affirmatiuo,&: neg;atiuo,ncgatiuum.Qyia ergo conclu . .
Go fil motus:ea autc:/.n minoré fequiturlipfa proplerca mi.
1l0r magis mOlJec:u t in excmplo ea talis fyllogifmus. H ic
dl PhiloCophus:ip'ia ca minor. Omnis Philofophus hono . .
tandus dt.ipCa dl. maior • hic ergo ca honorandus ~ Q. uz
cil: ergo rPpoficio ',qua: mouet appeeitum,ad hoc, ut ho IlOTe
tut PhiioCophU9, <utraC}3,uidelicec: ne cv. n• minoe rola: nccp
i"·honoraretur ,nifi cognofccrcmus ma:orem:Omnis Phi.
ofophus ea hc morandus.ne'11 hunc omnino honorarc ap ..
Peteremus,nif i minorcm no(fc:mus:Eft Philo[pus.~
~od.nc:um
honorarc: po(fcmus:ctiam fi maximc cognoceremus,q,\()ll1nis Philofophus ca hcmorandus <Amb::e
ttgo mcucnt'sed maior quidem prop'.)Ûtio non mOla mo
llcl:eft.n.im m.obilis,ut qUf (lt uniuer1'alis. V niucrfale cnim
llOn mutamr:minor aucem mera ff1ouet. Potcfi enim mi . .
~Ot mutare: fubieéto,ut di~a,SocrtesPh1fpu
ue! rP
&é{'HC Pla tOl1c'm,Themlfbum ~ &: ecce mmor rnouctur,
III le mOire t.Scd maior quidem [ecundum id, quod ca re.·
~tluS,'ce:minor
autern fecundil id, quod ca propinq~lus:
i n , or.n,ea
patticularis: &. quoniam paniculariurn
e ,mOtus ,& non uniucrCalium, &. ralÎone pro)(ime roouu
~l1or.
J 3t in his linitur contemp};uio. Quoniam aüt funt
tna:unu m quidcm,quod mouct:Secundum auté quo mo,
l.tetuc,8 Cpra:cerea [erdum quod mouctur. Alexander qui,
drill di.cit non dTe rcdditioncm illius quod cft propoûtum,.
Q\lon:/am autem Plucarchus uult hoc modo, quod dlci,
tur au.dire:. Q!.toniam inquit,Cunr tria:unum quidem quod
Itto'ue.t alccrii quo rnouecur,&: tcmu quod rnouctur: Efi aüt
mouet quod duplex ,uel lmobilc)ut appeu:ndii,quod uoeat
~onum
agendum: uelquod rnouetur,utappetitiuum. De.
Inde Cubaudit.Quacuor crgo funt qua: motui côfcrunc.hoc
>t!t,quia funt tria:&: unurn in duo diuiditur: crgo quatuor.
~Icm
afferc refpofioné Plucarchus pro co,quod cfi. ~o
'llla maÜI:dt auce:m immobile: quidé bOllo agcndü • Quod
~Utem
mouet & mouetur,appcticiuum.Diximus autcm Cl>
-'PPtCc:ndum ~gcndum
bonum appdlauit ~ agen~um
auc~
:adlteit ipfum Ceparaos a bono,quod pCIi Cc Cubûalt.Appeu
It~m
<tUtem qui mou et ,& mouetur ,~petium
~pdla.
~lc:t1ur.nqod
mouet.'!uatenus appetlt.DI CIt,! Cl> ap
PeutJUll motlïmouct,&= aperm dl. Mouecur. n.motO,qua,
.tenu
'd~
il. 0 'd
<3' . s apPecit:quonia appemus
motus ~ Hu.
CIO e qm
am
d~XIt
appetitu e(fe mOlu:uult autem an!":t appel,crc:..qui.
~,Il?n
autcm moueri:rPpterca cowglt, quod ~létn
ca,
.... ' nqu'uAppeticus cnim ue1 motUS eft,ud opcrauo , &: ad
··"tte 1) dum cfi,q, operatio,co cp non mo.ucatur amma,
'
$J,
I.X.
, ~m.0cs
dè impcrfeéta operatio: appctlt,u,s autcm perfe.
, Us.& Ideo eum motum dicerc non perfiltlt.
h Ideo ,in c0':lmunib~
corporis , 8(. animf opccÎl
lbU\de lI:f:s cofiderandueft. Nunc. . aut.em,~
fU~1
,[j a~!1l
dlca,9~o
mouet inftrumet.me" ubl ~rnl
p~u)
~ fi~lm.)\t
ofsium
--..
---. «;ardo.
. -- _ . . ~,.oglb..
.~
fum,feu prominens,& concaùu,hoc quidé fihis.il!e it~
ilf
lud ueroprineipiu. Qgare hoe guidé guief
, lud uero mouetur, cli unt rariont: guidé alia, méll'
gnitudine Olut infeparOlbilia.Omnia enim rruuone '
& traétione mouérur. Qgamobrem oporcet)ueut
in eireulo,manere aligUId, & hinc morum ineipe/:
~
re.Omnino ergo,ucut diétul11 eft,guatenus ape/
titiuum animal,ipfius dl ca ratione motiuum. t
DI( ~s)qua:
coferunc,inquit.ad mOIÜ,1\I cômunlbus (or ..,
poris,&aia: operibus côlideladil.i.in lliftoria aialium.Ani
mal.n.côe ca ex corporc, &: 'lia. Mocus aut 6m locu,nec
folius aiœ fueric: ea.n.ipfa imobllis,nec folius corporis:nûcaût de fola aia ca hic tradalus. Sciendù aiie,q> fplis appeti.
tiuus)qui mouct,c:ft in ncrUis. Qua~obê
oportet, ficut il)
citculo,manere aliquid, &: hine mota ll1C1perc. DClI1dr di,
C:lt,G motus fit truGone,&: tract'one: mcl'(fe eft ho.:: 'luid~
manere illud uero moueri. fieue &. in cireulo eirca cêtrum 1
quod m~net,fi
moeus. Et notandü}cp lat~ncer
, 5ôfirmat,~
circa quid,quod manet, oino motus a~mhu,
qua: po(~
funt ambulate.ln pifcibus c:nim &: repullbus)&. hUluCmo;
di,l1on habl.'t pro porri one mOlu; cum motO circulari; in ijs
eniOl non lit mOlUS circa aliquid,quod manet.
nt
Apperitiuu autem nô fine imaginationc. Imagil
Ilario auré omnis ) uc! ratiocinatiua, ue! fellfiriua.
Huius ergo alia quo<J3 animalia pané habent.Côl
fiderandli autem & de im'pcrfeéhs) quid eft)guod
'mouct)quibus raétus folu [cnfus eftJ utru iis côtiti
git indle imaginationé,an no~,
& eupiditJté. u_id~
tur.n.& triftitia,& uolùptas Indre. SI ha:c autc:&
cupiditaté necdrcd1. Imaginatio aute~
ql~O
infitJ
an ficut mouctur indcfinüe: & ha:e qUldc m[un.t ;
.indcfillite auté infunt. Senfitiua crgo imaginatio,
ut diéhl dl ctia in aliis incft animahbus!eôfultato
ria auré in ;atioeinatiuis.Vtrum.n.hoc}an illud ra
cict,iam cft ratioeinationis opus,& nceciTe eft fcm!
per uno metiri!maius enim perfeguirur. Pôt iracp
unu ex pIur~bs
uifis facere,& h~c
caufa efi~g,op
nionem no uidccur habere,quia cam qu~
elt ex ra
·tlOcinationc)no haber:ipfa aût illam.QEare côfuv
·ràroriu non habetpri~s.unc
Jurem nônuoi
, quam,& mouet uoluntatem. Qgando autem ille
hànc)fieut fpba:ram)appetitus appetitum.
"
Redc hoc dlxil:necelTe ca eni5 id,quod appetÏc J imagina
tione coneeptü appetcndum appctcre.Hoc aucem rcéte di,
dum (fi in ijs ) qua: fccunda imaginationertt appetunt: dè
enim comunc uocabulii appelÎcus. Appetitus.n.cft &= fille
fenCu,qui ca in plantis,&: 111 inanimatis ,quêadmodo babet
lapis appctilfi,per quem appetit infcriorem locl'i,&: ignis ha
.bet appetitO,pc:r quem 10cll fuperiorê appetit. Et rur[u's ap,
petilUs & cfi imaginationma curfus alius appecicus qui dt
cil adiuo intellcétu:qui cd am differt ab co appctitu: qui dt
imaginacione. Vbi enim efi appccitus cfi intelligelltia il ..
lie efi,&: qui cfi cil imaginarione; ficut in hominibus uec~qJ
ta appcticus,&. qui ca cil intelligenria, &: qui ea cil imagï,
nationc.Alia ailt animalia eum, qui cfi cfi imaglll3 none, SC
Colfi habcnt:li habcllt uti<lJ Imaginationê. pOlea afir &. alia
dari differen:ia,cp appetÏlus quidé , qui ca cii aéèiuo inrcl
, le~
étu,pocea cofu~ear;n
[uhare aot efi prae1igc.l:'~
re auc ,hoc am,e 1,I1ud d lgerc:ut utta oportCt ire: Obulam a~l
cO,an 110,et digit q, oportet:&: nuquid codé il1oc~
man~tI»
ud pcrcgre proficifcenri,& cIigit,q, pcrcgre profic~C:l1t"&
an per mare,uel terra,&: eligit pcr lerral& p~r t~ra
quo" a~
pcditem, "d aliquo alio modo. Dcin~e
exills 0lbU8 colhglc
unu quidpiam,q, Oporeet uidcre amicu p~reg
pro~CI[ce
rem,per terrâ,peditc. Hac crgo racion~
~Ifer
ap~eltus,qw
dl: cu attiuo intdledu ab eo,qui ca CCI Imaglllauone.Ec no
JandôJ'l> aétiuum in~cÎleéu,;%
.cam, qu. dl propricJimagi
lo.GriUD,Cupcr
alllmib
R
. '-.- _ .. .-...
cu
�...
T ' E R ' T ~ . 1 ., V
" 1" )
t111t1on',hzc duo coMùniter i magi naciones appellat. Huius
i t,imagl1(ons
alia quo'V animalia pané habêt.
jlla conlJndio ,quoC}l,propter hom
i n~
adieda cfr. Qyam
a~lt(m
dicit imag
i natioé~
cam qua: cu Cenfu cOlllugata cft.
Indcfinilc auté inefè. J n plamanimis,inquit, indeiinite incft
irnaginatio ut dcclarat indefinitus eora mOlus.Indciinitum
planranimoru motO, Cl' no a:qualite:- cotrahan
aut a pela~
tUr ~ exrédamûr;fed aliquando guidé magis,aliquado uero
mi;lus. Vel indefinitc diClt,pro co quod efè, exillter & erra,
bunde.Et ncccffe une mwri;maius, n.perfequitur .Sicur.n.
fabrllignarij eadem menCura cubitali & maior,~
minor~
ligna mctiumur:lic & appetitiuo,inquit,quod efè 1~ homl~
bus eodê bono cotrarios apper;rus met'rur, & malus bonu
cligic,& ad Illud mouet.Potca ita'l3 un~
ex pl~ribus
~ifs
fa
cere hoc dl unu ç6mune uifum ex plunbus U1fis partlcula,
rjbu~,t
pa~lo
fuperius diétü cll,quod OpOrl:t amiçu ~ide,
re peregre proficentê,.:a~lmC?u1
er.
.: fcd non
g o imaginatio hoc modo unU faClt.comuo.e ~I(um
ha irrationaLs & ipfe caur.. m fub lunglt dICCS,'1' OpllllOlle)
no? habét i ra; i ona~
i a :?p\nionê a~t non hQb~t:uia
nô. ra,
,ioClnancur; in Opll110nC COlm cermillatur coglta uo. cogita,
tio aût per fylogimj,~
rat!oc
i~aton
ê,quid
t.l! ag~nil
in,
uenit.Co unt quatuor,lmagmatlo,con[ultatOrIU,oplmo,ra.
tiocin,wuil,côfulratoniï idcm effc in nobis exifi:imanr,quod
ratiocinaciutl.Hoe aüt eft abCurdii.8i enim 00 idem dl: ima
ginatio,8ç opinio in nobis;nec,qua: ea fequuntur, (um inter
fe eadem,colu!tatoriü,& ratio.Eam eoim qua: eIl in nobis.
au té rationale.
jmagin3rionê Ccquitur côful~aroiü:pnê
. ' Qgando fit intempcrantia. natura autem feml
~rgo,inqu
per,q li fupra efl,efl: princeps) & imperat J & mOI
.uer uriam tribus moribus moueatur.
J~remp3lH
l agr:c
e dè ~eo:.g"{
o:..En: autcm aIiüd «Keoi..
0:. eoim dl: pugna affcétun &
J'adonis quando nihil adhuc uicit,fed ea adhuc anceps pu,
sna. A~ e~ :f!t'Jt.:Ut efè,quado aff:..étu& rar:oné fuperauerinr.
Cft 0:.,& alrud .kK<'~Tf10:
Scien na aut pr~dltu
A~"'lTi
m no mouerur ,fed manet.
SClem;a pr~d
l rum
appellat cOl1tcmplatiuum ioccUedü.
Ei autem congenitus dt fi:atus) ut f;rpe didum eft. fi:ames
tllim magis illldiigimus.
quidé dl eius,quod uniuer
Qgoniam ;llir h~c
.fale,exifhmario,& ratio:iI1a uero eius,quod efi fi!1
,gulare.lI1a enim dicit, SI' oporter ralem taIe facere.
·Hecc uero SI' hoc tale. Ego auté talis.Iam hxc mOI
uet opinio)non uniuerfalis, url potius ambce • fcd
illa quidem quiefcens magis
!h~
c uero non.
Hc fylloglfmii apponic,& qu.crit,qu:!lla c,us fè propo
{itio,qua: mouer.Nam cu flnr,inqu ir,duoE exHl:imarioncs.i.
)?ropones: h:!c quidé uniuerralls:il1a uero par[ICularis: fiue
illa 'lu' dé minor,quâ dixit particularé: h:!c Ucro maior,qua
dixit vl'em:qua:rendii ea,qua:nâ mouer. Talem aue fylio.
giCmü innuere uidcc:Ego hoLlé ccrrui.quicüqJ hollê lerret
(ft uir fonis. Ergo ego uir fottis.Ego fum uir fonis:oém ui~
rü forté coronari OpOTlCt, &: me crgo oponet coronati • In
his maior quidê eft propolÎtio,quz didt. Oêm uirii forté co
ro~ai
oportet.Minor autem ,qua: dlcie. Ego fum uir fortis.
Nue.n.ut de fecodo fylPo uerba (acÎmus.Per ha:c.n.primus
fumptus c.~
In his (rgo propoOlbus minor eft,qu:x: magis
mouct,ut la d1ximus.îvlaior aüt li eft maxlmc vl'ls (ft oino
IroobiJ s:minorc aUt mmus mo~ct,
qtenus ea ml~s
é VYIS,
minor.O~te
~tgo
mOlü magis dare minori.Duos aut~m
fylPoslig nat t~CIe
pcr_d~as
proponcs. V na.n.coem accipit
primi qUi dé codu!i0ne,lecundi aût ,pponê.Oc.n.dicic • llia
Sldê didt,q, o}'talc tale facerc. H~c
ë pria propo primi fyll'i.
dicil:Tcrruiffe hoftem cft fe fO!ti~er
gcfsiffe. Ego aut talis.
Hzc eft cois propô,qU:r cft prim! fyllogifmi coc1ufio:Cecu
di aot propo,quz dielt: Et ego Cum uir fonis. Et uide q, nec
ordine proponil,ut nos,u~
, ~{è:n
. ec fic dixit terminos , fcd
Iloftroijt terminorü IlgfiatoO[m~es.
~a?t
h~c
mouec opi ..
J1io.no uniuerfaui, Dubitat,nllqulà opm!o minoria mou ct.
S··
.& non uniuerCalis propofltio. Deinde CoIuens.dict~
~ .am'
ha:. Alioqui,inquit,hatü propolltionum magls qUletCII un j
ue:rfalis,ut dlximus.Et in his dt praxis oéhuadwma. .
N utritiuam ergo animâ necefTe dl habere qUiC
qUid uiuit & habet anima) a generatione ufCj3 ad
corruption'é. Neceffe d! enim)quod ginruJh~/
bere auéhoné & fummu incrememu & dimin uClO
nem. H~cauè
haberi finenutrimento nôpofT~
. r.
Neceffeeft ergo unu effe nutritiuam facultare In
oibus)quce narura producuntur,& corrupuntur:
[enfum aue nô neceffe dl in ofbus uiuétibus •necp
cnim quorumlibet fimp1ex corpus taélu conring1t
habere:nec fine co fieri potefi,ut fit ullu animal..
QIÜ animatorü alia quidê funt imobilia , Ut planca:, ~ha
aot mouent,ut aialia,& cora qua: mouent, alia qui dé felpra
in uniuerfum mouêt,ut ambulatoria:alia ant ex parte,et eO I
rum alla quidé [unt fublunaria) Ut plamanima:alia ucro fUI
perlullaria,ut cœleftia:propterea ergo Philofophus in pr:r,
fentia in hac pra:Centi cotêplationc difcernit ambulatorla a_1>
,oino imobillbus, 8( ab ijs quidê,qua: mouent, ex parte aO I
motü peragot,drc necdfario Iriplicé ambu!atorij diftinéè 'o
nem:dico aüe ad plantas,& plantanima,& cœ!eftia. InCiPit
~ie
tradere p!atarü>& ambulatoriorü driam.Etfnu~qJ,
inquit,habeant nutritiua anima ,ced ln plama:,inquit,no ha l
bem fenfiüua.Habêt aut ambulatoria aialia fenlltiuâ.Er ho
rum ucrunq) duobus argumêtis ofrêdit. Et primü,q, pl~n
non habent fenfitiua,iuaa & probabili de caufa:& ex ronl~
bus,h:!c quidé proccdit a corpore plantarnül1a uero ab al l
ma. Et ha:c ca,qua: a corpore.P!ala: inÇlt,fimplex quid c.'
ft uidenc.etfi.n.ex quatuor dcmétis c~nael1:rtu
tn in (18
dominat terreftre,ut ex eo folo effc uideallt.Efi: aUte rcr rCI
Chc infeoCile ,Ut tefican,qu~
funt in Ilobis,terrdheis par·
tes no femientes:olfa,inquâ,pili,& ungues. Qfro.n. (el1 (u 111
habunt,qu2t ex terreari côaanr,& ci adh:rent~
Ctqu
i d(~
ciufmodi nec raéH'i habere poffunt. rpfe.n.plures oppofiuo
,ms apprehêdês,cx plutibus,& fortaffe a:quiualetibus, uul e
coponi. Hoc cft primii argumenrü, quod ex plantai a cor'
pore de(umpto dt. quod aot ab aia,quodâmodo fic habe!.
Non hot inquit fcn[um plâte:fenllle.n.fic formas fine: ma'
leria ap~ehéd:êtim
ueto nô apprehêdae. F ruara.n. ap'
prehedem,cu m:c po[sint ad iucunda accedcre, q, affixa: ra
djcibus hzreant & liot imobiles:ncc molefta declltlare. Cl'
aiïl ambulalori;iure & necdfario fen(um hfir,duabus rÔ1l1
bus dcmôami porea. Qyaru prima eft elufmodi. Si l1o.~
benr,inquit,fcn(um ambulaeoria, tcmere,&: in fuum C'xwO
mouebunr.partim quidé Cl' ignorét, ubi eft finis mOlUs:pa;
tim uero q. pcr przrupla in pra:cipitiU ruant: quia fel1(u;lt
difcemir.Natura aüt nihi1 ad incomodü,& pernicié ai!l,u il
cit:fed oia oino alicuius gratia facit:ud facie euéta corl,gfi~
funt alicuius gra. VtrunqJ aût horn ex pilis adllrui & co. rli
mari pût. Qui.ll.funt in capite,&: fupercili"js,& méro p.I II,a ,
cuius gra faéh funt.Ali"j.n.fuOl cegumêtÎ gratia ,ut qUi (U"t
in capitc:alij cuftodi:r, ut qui fum in fupercilrjs:ali:i pr~t
,ornatû,u t qui funt in méro,& genis:qui ailc [unt Cub al~s,
d
i0 capitc in fenedutc cani ,alicuius quidé gracia !~Ô funt, C'ct
fUnt euema eorum, qua: funt alicuius gracia. Illi.n.propt "
abundallccm in ails calidltatê & humidiratem: Hl ucr o pr J
pter tunc abundamê in corpdre pituidi.Srcundil arg urllcn ,
tom cil huiurmodi. fènfum I1cccffc dl habeant ambulacod
ria. Cum mim inter multa nutrimcnta ucrfelltur , (0 ~uo 0
moueamur,cognitiua facuhatt opus habem,quf pofs lt pr a
prium Ilutrimentum ab alieno dlCcermre. Plant<e ucr O ed
n6 indigcm:tUm proptcrea quod no mouemur , tUm qUai
iuxta fe ilrum habeant alimentum, hoc cft terram.lie po a
qU'lm diftinxit ambulatoria a plamis: difccrnic ipfa eu~rl
•
,plantanimis , Plant~1m,
.
'
. n~
1la b cnt per~c'-. { Alor"
mqult,
fcnCus:uiCum ,& auditulll,& odotatO. Ambulaton a aUi,ti.
hOB edam nada funt. Et taIpa habet ufum : ctiam ft (U ail
'l1lU1li,a 'cgitur: proptcrctl quod-tcl1am &cqunter.fb~
f
1
em
-
,VcrrJJ c•
�D
V~rmeHni,
fcd {am
:e ,~
98
ttiam li uifum non habent,dum mouentur. clfrnt ex tlem êtis eœtdiia:dTent &. cortuptibilia. A.d quod,
~ 1 natura per molliticm cius ufum (upplcuit. Poft,
a pl;jranimis quoCIJ (lc ambulatoria difcrcuit: rranût
(Mm ad lradendam cœldtiil d ffcrentia &. ca dicit ab am.
bulatorijs d,ffcrrwl' ambulatoria quidë habeant &. natUra
Icm,& fcn(\ riuam anima: cœldtia autcm fola ratiollalcm.
liz cco de cœleCbbus dixilfct, infcrt diccl1s:Cur cnim habc
bum irrationalë <Hoc autem cxiguii didum alitcr quidem
Alexandcr:alitcr ucro Plutarchus cxporuit. Alcxader cniro
diCit,Cur coim habebullt cœleftia [cnfum (Neq3 cnim co'
~m
~otpri
fen(um haberc Metius dt,neC}3 anima:. Corp()
&. pafsionibus obnoxijs
ri qUldë,eo cp affcdiollibus ~1uidê,
Corporibus eôferat Ccnfus,ab qs,qua: corruperc pofsim';'lla
dcre~ns
: Gœlcrtibus autcm, qua:;!b omni affedionC",!Bc:
~afslonc
temota funt,nihil eôfcrr:nam qua: fcmiunt.. pamn
tla ,Cemiunt: Haoe aUti [unt ~b a~ediol1
&. paCsione aliena,
&:Intrnonalia. Scd nec eorn amma: confermt.Qua:,n.fcn,
fiunhabellt,eum ad unluerfal il reminiCccmiam habit ut cx
~s)qua:
ptr fenfus in ûngulis illueniullt, ad uniucrCale: qua:
InCullt,rationes etigantur. Calcrtia aile fenfu noegenr:Sem
Ptt ec\im intelleétiue opetantur , .& nuoq:ï ab uniuerCalibu9
reeedunt. Senfus aile dt particulariü apprehenfiuus,& cir..
Cil ea ag;tatus 8< inuoturus, non finit intdleéhi immor;ui in
lInju~ra
i bus:fcd
nugaci uicino Gmilis dt,qui multa loqui.
tut,&: legentê interturbat. Sic ergo Alexander,&: ~m
cum
no habet hoc didii negationem,no,fed fic ~{hCur.obae
~it<&
legit ipCum interrogatiue. Plutarchus aut iter COl1ta~
l'tum ingr~d
i ens,adit
negationê,non,.& dicit:Cur enim 00.
habtbul1l fcnfum ealdlia <ne~.corpi
metius dl non,
ft~ habere. M d lus dt cnim elfe fenûtiuii,(j nullo fcnfu pra:
d', tum:eo q, id,quod (cmit,eo quod nô fc:ntit,eft pr;uiofius •.
SI àÙt dixc:ris,ergo patiuntur, 0 fc:miunt, &: nô utiqJ Cunt ab
O~ni
affcéèione aliena,.& immortalia. Dico,cp nOIl. In ijs:
funt fub luna,uerii,dl,quod dicitur,patiëtia Ccoti
tnlm qu~
te:i\[a 'luté nihil patiêlia fentiunr.Q!Jarc: eorii cotpori cô(ert
fenfus,Sed &: eoro anim~
côferr.NeqJ.n, dèilli impcdimm
to ad uniuerfaliü cognitionenl:C:o cp ptr fenfus quidê parti,
c~l ~tia
cognoCcimus • A particularibus aut( ad uniuerfalia
trlglmur • .& q, 0 Uticp in oobis ratiocillatio a fenfu, tanl.}; a
llugaei uieino excurit• .& intcrturbar,apud 'luos uicij qu~
tquus eft:in c:Xletlibus cerre fCClcurbari nequeat,a.pud 'lUZ
~ i tij equus non dl'. (Deotu~.ni>
ûeut dic!t in Phxdro
Socrates &: boni,& ex boms)mlnlfcftancc rallone con cor ..
diam an i ~aru,q
funt in cœldhbus.Simul.n.operatur,&
Cum furfum erigitur,&: cü deorfum dtprimitur,&. 00 impeditillic fcnfus.Quare côfen anim~
ad cognitionem partieu
larium &: uniuerfalium,fen(us.Deinde PlutaTchus oô Icgit
contr,,;ô,ut Alexandcr,fed flc.Cur.n.cœldèia oô habcbû't
fenCum ~ An enim eorii ani!11<JZ Metius dl fenCum nô habe.
trŒr ha:c quidem de côtextu, &: qua in ipfo dt interpretü
di{fen(jol1~.Lct
aoe ex ijs,qu~
dicit Ar~otdes,fl
ceelcQia (en(u catere, Efr autem &: omnlo argumentotll ex
iis,qua: dicunt Platonici,cMutationem afferTe.Age crgo,fi
Uidetur,hoc agamus.Q!lod ~tgo
ratio~lc:
habc~t
aniln:a
C:~!dlia
ex corii motu omnibus mamfdlu dl:. CtrcUlatlS
tnim in :odem motUS nô ab alio fiat,43 a ratione:fcd de fen
fttiua di(fenCeriir.Arifrocdid.n.dicul1t no e(fe in i'js fenfum,
llquidë ra Cu nt ab affedionc & pafiione aliena:patitur autê
ft,nrus Cubiedum.Sed di.:ent Platonici,O AriQoteles,in no
biS Piltiête fubitdo iudicat affeécionem &: paCsionem facul
~as:in
en:ldèibus a~tê
folum cft for~ai
iudiciu,mJlne pa~
flont.Q~md:
funit abfur,d~lem
qUld~,.&
a~u
1 ne,PaCslone fcnfilin formas CubmJnlftra~,.&
fufclpere.cœ
stCb a aUtcm non polfe finc pafsio~e
fenftlla appreh,endete(
;d fi habc:ne,inquiunt Arifrotc1icl , {enf~m
~œdha,&.
la,
fc: um quoCjj omnino habeunt.P!~c'
e~I?lpf
om,nes
C'\~rus,
quod cft dcu:rius. Vbi am m~lis,hc
&. ~crtlus.
l}'0modo autem tado habent~
ûqUldc cadus qUldc plu,
.jl~ Usi~dgct e1cmêti~
ad generationcm, ut qui ~lur
co pre
q~am
ncJaucx Cola a~
quinta CubLt.1miil fune ,~tfilaSI
dlcunt Platonici:cp non necelfe, ut tadii habc:aot cœlcHia.
Apud nos enim forraffe dereriora melioribus priora funt,&:
Ctmul Cum.ln illis autcm eeia ipfe AriCl:otclcs rarionê reprobauit. Ait eoim ca haberc rationalem,cum irraciooalem no
habcanr.Q!lantû itaC}3 ad ration cm attinet,etia in luminofo
corpore omnioo erit & irratiooalis,&. ucgecatiua:ûquidem
ubi meliora,illic &: deteriOl"a:quod cft abfurdii.Non cft er..
go om nino in omnibus,ubi mclius)llic.& dcterius. Rurrui
dicunt AriQotelici. Si Cenrum habem cœlcftia:omnino ha.
bcbum & inftrumëta. Omois enim fen[us operatur pcr in.
nrumenta.Sullt aüt fimilarium partifi cœldlia.Ad quod di
cuol Platonici, Cl> no omnioo per ioftruméta fit fwfilio ap~
prehenûo: quandoquidem cria in nobis cômunis Cen[us in
uno rpitltu el<iCl:ens,quint}3 CenfLlum fenfilia nouit. Porro.&
irrationalis per unum [piritum omnia fenfiiia coprehcndic.
Q!lamobrem &: ipfe dicis,proprie fcnfus unus cft,.& fenfo
, rium proprÎe uno.Sed rurfus dicune AriLl:otclici,cp exiften ...
tcntibus-<]uidê Ultalibus,no necelfe eH elfe cogoitiuas facul
tatcs:ut dedarant planr3:,quz uitam habêt, 00/1 cognitio ..
ncm, fed exiftenribus eognitiuis , omnioo funt &: uitales.Si
crgo habét cœleftia cognitiuam facullarc, irratiooalcm.r.&
ciu ; animalcm habebum facultatë:iram dico,&. cupiditatë.
A bCul'dum aür cœleUia dicere ud cupere ,uc! iraCCl:quia &:
corrûpcrcntUr.Ar quod dicullt Platonici,q, habcnr cupidi ~
ntem eœldlia.Cup'unt.n.imitatiooem imdleétus,Oquid(
Jlic ubit}3 dl:illa uero ubiCIJ fiunt,etfi Ilon Gmul fcd particu
latim,1 l'am aurem non habent.N~
enim ncc:rrc rft.Ecce
cnim clia plantanima cupiditatem habentia, Ilam &. mole.
flia,& uoluplate aŒciuntur ,no irareumur, neq, enim fe ul,
cifci & dcfcndere ccrnumur. Porro .& per quintum argu ..
memil Arifrotclici adftruunt, q> fenfum nô babêt cœlcHia.
ft cllim omnis fenfu6 ci rca extcriora ucrfatur,cœlcfrium au'
rem nihil eft ~xtcr
i us.
Non crgo fcntium. Ac! quod dici po.
. tcft, q, etiam io cœlcLl:ibus eft exterius. (fr.n.extra circüfel'Cntiam centrü • Q!Jare fenrium. Platonici aut ûc probantl
q. Cwtium. (l fel1tire,etia cognofcere,co:ldba quoC}3,ut:mc ..
110ra ,fcntiunt.Ha:c eum dixilfet, acccdit & ad diCcernendôl
ambulatoria a plamanim:s. Sed in his contêplatio, Deo dl
g.r~tia,fnu
Nutritiuam autê habeat necdfe cft gui"lui '
UIUlt,&. habet allimam. Dieicdiff"eremiam animalls &. plan
r:r,<p eciam li ambo l1utrÎciuam habeallt,tamcn an:bo [Cil ..
tltiuam.Nurritiuam enim habcae omne animal necdre eft.
ad corru,.
tI enim non nutrirur a principio gcnerationis ur~
ptiooem, celeriu$ corrumpitur, 8< ad [ummum il1cremn~
tom non peruenit, nOI1 ntcelfe dt autem,ut omnia, qUa! ui.
uunt,fcl1(um habeant. Qua: eoim fimplex corpus habcnr
Ut planta':,nô neeelfc eft,ur fen[um habeanr.flmplex aut('~
corpU$ plantf dicuntur habcte,quia ex folo terrdl:ri forma
&. ~haréi:eê
Cu f:ipiullt • fcd fieri nô potefr,ut fi ne CenCu p~
alllmal.fenfum am nOlll1ece(farifi in oibus allirn alibus.Du
ledio. Qllidam enim libri habem
pic x eQ huius fcntei~
, .,
~ ~'
" oml1i b us animalibus.Ah uero i'~ d'mx'
1 vIX "ll"1Xa-, TO'Ç ~{ojO'Ç.I1
(1", rÔlç ~c.7(1'
" v.iomlbus
uiuenribus. Ccd û fit quidë TOÎÇ~ c:,"' >,
Iloe eQ aOlmallbus ,cft pro co,quod cft ~c.7a-,v
id di: u i ucnti~
bus,utplantas eriam côprehc:ndar.Q!Jid eni:n dicit< Quod
flollllecelfe c~ quiequid ,ui!,am hab~ct,
~enCum
quoCll habc.
l'c.O a , ut(~
Ccnptum cft. ~ IX "ll"1Xa-, TOI~
~ c. a-,v, id cft, in omni,
bus uluenubus,reéèe habet.ûc cnim magis cô6rmarur Cen,
{us.NeqJ eoim quorum fimplex corpus dl: ca f(llfum con,
lingit habere.lia:c eQ,qua: lit a corporc co'nfirmatio,olècn
'
dens lion elfe in plantis taéèum.
Nc'.J3 ueroquf non {unt fonnarum (u(ceptiua,
fine mareria. Animal autem fenfum habcatnecefl
fe eft) fi nihil frufira facit natura • Alicuius cnim
gratia{unt omnia)quf (unt natu~:e!
cr~nt
euen
ta eorum)quét [untalicuius gratla. SI cOlm omne
corpus ambulatorium non haberet fenCu'm ) COf/
~ oon ad fi~em
perun:it,q~d
dl
. aldte,m , ~umpert)
.
lo.Gram.fupcr anlmi.
R IJ
�'r
~us
~ux
tiJlr~.Q!omdnu{
iis enim; bilia, rea tamen non habuc rcnrum, quia fUhtingenerabi[ia'
perpetuo manent) id addl eo jn 10co} unde ,fiOl cempus.Nullü ergo corpus, quod cft nô perpetuo ma.'
lIens,habet animaill ûncfeofu.Hoc di{rum magis oetendlt
Jlatura produda runt.
, ~ coim formam non fu{cipiunt line: ma
p c plantis d i c)t.e:
.tw a,utfcnfus,fed cllm materia. Qua:cunCV (rgo inquit,foX'
mam pcr Cc nOn fufcipiunt, ut planta! non habc~tCenum.
,A nimalia a utcm habcnt (co.cum . F r~fa
cnim in cis effet
motus.Si coim non fentircot,ad fuam pernicicm moueren,
tur,&:in folfas inciderêt.nihil aJ,ucm fruftra , ue1 ad malum,
& incômodum
ud alicuius p9'ratia , ud euen
- facit natura.Sed
1
,ta erum eor~l,qua
funt a icuius gratia : dtdum dl aot ~u:r
..
l'lam ca am .Pubicant autem dtcentcs nô Colas dfc plantas,
.,qua: formas flne maceria Cufcipiunr (cd &: quofdam fcofus.
re: ucra form~s
folii apprchendit: ille
Vifus enim &: audi~s
, quid
~ m colores, hic uero fonos , &: non fit nec uifus color
utpote al,bus ,uel niger:nec auditus fonus, utacutus, &: gra~
uis.Sed caaus quidem' ccne non (olum fo tmam appre:hendir,fed etiam maceriam:frigidum enim np apprehendic, Ilia
frigidum fiat corpus.Similtter &. in calido,& huiufmodi.Di
.ci mus aucem ad hoc, q> formam quidê allima .apprehendic:
ru.ucria aUlê agit io corpus. Quare omnes fcnfu s formam
{olam apprcheodum:fed nequaquam materiam.Planr:r au
lcm n~>
fo~u.m
fOJmaOl non ap~rchnjut:
fcd &: ab ipfa
materla arl'lpuJOcur • &: ab ea pauuntur ~ in cam uicifsim
agu~t.
Nu~qid
auti etiam in his did p~td1:,
,! flcut in ani,
Jn~l
t bus
. aOlm
formam arprehcndir, lic &: in plantis. Ta,
.é bua qutdcm facultas tcrr:E formam apprchendic: COI pus
ilutCrn plamar.um a c~ng
i b i l i bus
parieur ,uc colltgatur etiam
pl a nt ~ s haber,e fen6uuam facultalê. Scd qualldo hoc etiam
dcdcrlPlus,alla argumêca hoc fubucrcuoc. Corrumperëtur
&. ad fumm.um incremcmum nô peruellirër, quod dl opus
natur~.
QlIomodo eoim nutricmur,ft non habcanc fcn rum)
inqur,ajml~No
pcruenit ad "mm, hoc cft ad fummü
incrcmencum,(cd corrumpitur .Si coim pcr tac1um cogno.
[cie ip(um nurrimemum, &: ipfum digit, aucrraeur autem,
quod molcftia afficit: fi non habeam fenfum, non nutriunrur)&: corrumpcntur animalia,ut qua: 110n nutriancur.Plan
ra: autem,ut qUa! perpetuo maneanc, fenru 11011 egent. H a J
hem enim prope liCUlD nuttimentum in terra, in quo cft &
plama:quod dixit, Vilde natura produéèa: (ullt. P lamarum
trgo ddinicum dt nutrimcntum,& propterea planta: (en(u
non cgent.Animalium autem cft indtfferrs,&: inddinit um.
NOtl femper cni1l1 eadem adhlbet nutrimcma) & opus li,.,
.,Cllt fc:ufu1CJui dtfçemat pro pria ab alienis.
Fieri aurem non poreft ) ut corpus quidem ha l
beat animam,8C'jntelleétum iudicariuum fcn[um
q UÏI
autem non habeat : fi non perpetuo m a n~s
dem,generabile autem fit. Atq ut nec ingcnerabile
quidem.Cur cnim non habcbit ( An cnim anima::
melius, lle1corpori (Nuncautem neurrum .llla
enim non magis intrlliget.Hoc uero nihilo magis
eritpropter illud.NulJum ergocorpus quodnon
perpetuo manet,habet Flnimam fine {cnCu.
Iurc,inquit,habellt animalia (en(um quia fieri nô poteRut qua: habcnc animam,&: [Unt generabllia,& nô pcr
c tu~
~ a, n cl P a ,fcnrum
non habeanc. Perpetuo aUtem manc:n tia
dlXlcpropccr plamas.Ha:cenim &:animam hab ent &: fune
generabl!ia ; f c ~ 9uta ,=erpc:tuo mallC:nc, propterca Cwfum
110n,J }.l~e
nt .. DI~.tau
Incl~um
iudicatiuum,&: nô ampL CIle~
J\l t e U céi:~l
.ne ~Idc:au
dtfcern erc animalta a plamis:
.~cd . ratlonaba al~
t a a plans ••1Il ~is ~nim
magis eft necef.
~ a tlu s [cnf~
~ ,{jq~l
e ,ea q~0'l
magtS dtfcernullt. Acqui me
I n gelc:r
~ blha
qUld
c ,lIq~thabn
fenfum,ut cœldlia. Hoe
t lllm cLiam opillatur Arlfrotcles • NCqJ cnim anima: coru
f m h a b~re
fen~um,
& diétü dè,quomodo:
!lec coayori ~o\l
III cOlltcplauonc;& 'l' allcer qUidem Alexander aliter uero
Pl~tarch.
hanc (cnccnci:i ac e pi~.E
)(i fi!bat
ugo Arin.co:
Jcrua 81. wucrc,8I. dfc ambuluorJil;ca C0I5 diclt fCPlpcr mo ~
Arifiorelcmdft in fcntemia Plutarchi.Hoc enim dicit)nul,'
lum dlè corpus habens animam pra:ter plantas, quod no~
,h ab(at (cnfus:nil1 quis dicat , CI> ha:c eft côc1u lio fup erio rl1,
&: n6 ad prDximu refettur. Si quis enim hoc dicat, nlhil ha',
ex pra:fcmi diéto,&: in his finitur aaio.
1
bec Plucarh~s
Atqui fi quidem {enrum habeat,neceire dl cor~
pus effe fimplex,ue1 mixtum. Simplex autem non
potc1l".Taétum cnim 110n h3bebit.Eum autcm hal
beat neceife cft. Hoc au rem ex his manifdl:um dl.
Q!!ia enÙ11 animal eil: corpus animatum!omneau
rem corpus tangibile ! tanglbile autem raétu [enfi;
le: mxeffe cft & animalis corpus eLfe raéhuii , fi fit
feruandum animal. Alii enim fenfus per alta (eol
tiunt) Ut odoratus uifus Juditus.Q.god rangit aU
tem, fi fenrum no~
hab~nt
> non porerit ha::c qui~
dem fug.ere)illa uero capcre. Si autem hoc efr;fien
,llon porefi,utferueturanimal.
PoetiF dircreuit Ariftotelcs animalia a plantis 8C. cede l
Il:ibus:nune difccrnit ambularoria a plantanimis. Voles aU'
tem eorii urgenrem diff'eremiâ ofrenderc, dicit primu in qui
bus côucniullt,ct appellat & ambulatoria animalta,& pHit3
l1ima,côtnunitcr allimalia: quia animalis dennilionc ulraCJI
fufcipiul1t.Sunr.n.[ubfiâtia animara fcnt1t iua utt3C}3. Efr crI
EOcomune in omnibus animaltbus,cp mi xta {lm &. nô {jJll
pl i cia~ômun
alle ipJls,& cp raéHi habe:3Ilt, N a~ &. pbl~'
'tanima,& ambulatoria mixta funt & taa li habêc.H 'X c aur
cômu~io
lIec plantis il~rat,ne
, c cœ'lefiibus. NC}3
. Il.pant~
funt capollez/cd udutl fimpllces: a folo.ll.tcrrcfrri forma;
&: characcerê fufcip .unt.Sed ne'l3 tiK'lli hab em plant:r.Rur
fus ca:lcltia mixta nô funr.Secund û Ari Hotclcm. l1.nô (un t
.tx et,:mêtis,fed ex quima Cubf!â tia.Simplicia crgo.Scd Jleq3
taétu h. a bc~
cœlefba fcun~l
Ariltotdé.H :rc 1ùnt i Il qUI'
,bus alllmahalllter fc conucl1Ium.D ci nde pofh:.fj h ~c ofl: lfl'
dic,mOlllh at q, animalia uere &: mixta fU ll t,& la{tù habêt.
H oc aOt &ame traditam d.ffc remiâ ofrc lldit, &: pofl:: lradi,
um,n o ij(dern argum ëcis.Nos autem primurn dlffetcmiaSJ1
dicimus)& lie dcind e cônectimus,qu;;:: deducu nt,argu mel1
ta.cp rnixca (Unt animalla,&: caaÎl habêc . Et qua:na cfr dl,f'
feremi a ,; Planranima crgo,ud [olum raétum habcnt, uc Itl
fpong ijs )uel raau, &: guftum guenda , q U ~ C U Il 'l habccpro
poreionem cum uêrre,&: ore,ut leftllcea. Ambularorl:l au:
1em habem omnes fenfll s:aut ca, qu a: cil fcnru p.opor tl OIlC
Jlabeanc. V crmis eniro co cp uifum n6 ha bec, cU mollt ~a r/
)l e. Ambulatori a enim uolullt habc re &: ui fL ~m
, & au ,tU,Uf
&: qua: funt procul,mab dc:chncllI:&: ideo diaulll cl , ,
AIt aures foni cus pcrnicum pulrat equorum. &:,
Ad me UOl( cir.cu m pati cntis ucoit V lyfsis.
ln hoc erO'o d,ffctunt ambulatori a pl5 animi", Et h:r c dl
.qu;dë difu rc:ntla. In his crgo dici mus,qu:x: fune antt: J'fftt e,')
t lam .. argumêta: ex quibus ft ofrèdert,q> éje. jixta funt anl'
e r au~ ) 'l> mix a (1.1 11:.
malta,&: tacto hab ent. &: pri mo o ft(d
r
fic.Oportct ergo fcirc,on1nc aOl Olal fen!' tiuit baberc raéh •
NC'l3,Il.po{fllnt,qua: taétli non habeur, liu habcrc ( C(l (LJ~
Oporret.ll.fubfl:raeum d rt: dctcriorê.QlIicqui d auc laéè u_
haber,mixlû efr.Et omne ergo animal mixcü efl.Qo~
al~
,CJuicquid hét caéèû,mixcil cft, clarô cft. Ex quibus. n.coP'!
ficus cft caétus,ea ecia apprehêdit.Si aût apprchêdtt cald!~
& frigidu,&: humidu,&: {icum
,~ n~ ~Iü unu c~ml
.clam cft,q> cx his côfl:itUirut,& c~t( mtxtu. QlI01113 er~
be
hoc argum cm oftcnrum dl,&: mlxtum e{fe 3Ilima!,& ha
te taéèü:obitcr aut10ft.!ndlmus, ~t i a ha~rc
taétu:agr: o~CI1
damus primo,,!, taéè~1
habe~
amma,l. S~lrc
. cr~o
oporccnd'r,
(X tangtbilibus proprte nutrlmur • SUcel emm mCcar co
..
C1 '
. do. Al'~ autcm,n r:,p,.
cr acud
mcntorum obtlUc.\1t .an numc:n
.,,-le ni 'luidcm nLltflunt. UtpoLC odrabl~.
ud au~tdi4&
�D E
A N
uifibilia.Si crgo ex tangibilibus nutrimur:necdre câ autem
OIpprehenderc: illa, ex qUi bus nurrimur: Taéiu ergo dl ea
OIpprehmdere:& dl in nobis ex necesûrace radus, ut ca ap
prehendamus. Ipfe cllim folus c:rra medium apptehendir,
nliqui autem per medium. Efi ergo in animallbus tadus.
ha:c ante traditam dlfferentiam oficndunt, elfe ladii in 110'
bis,& mixta elle animalia.Pofi ttaditam aur di/fcrentiâ,rur
{us oLhnd:r mixra cfTe aniroalla.Air enim 'l' li oflenfum efi
otnne animal clfe fenûriuum,necelfe efi,ut habeat fcnforiü
per quod fcnrit.Scnforium autem mixtum dIe neceffe efi.
Neque wim potdl: ex folo igne elfe. Ignis enim ma gis cor,
tumpir,quam parté côfl:ituit.Scd ntcp cx aere,uel aqua elfe
POtefi:[js enim ali'l: funt credit:r faculrate6,perfpicua,perfo
narrix,& odorum tranfuedrix.Ne<lJ uero ex fola terra elfe
potelt.Sum enim infenfiles,qua: funt in nobis,terren:r par
tes,ut pili,ungu!!s, olfa: &: non folum oppolitlonem terr:r
~Ptehndimus,
licci,&humidi:fr.d & caIidi, & frigidi.
Oporret ergo eife ex omnibus fenfitiuum , Ut cu fic mediü.
omnia apprehendat. Elt l'rgo mixtum. ~od
autcm taéHi
quoque habec animal,quinque argumentis ofi:endit, quorû
hoc dt primum.Nl'ceif<Jrius efi animali tadus.Si enim,qui
funt uifu priuati,uiuum,pr2tterl'a aUlem &. furdi uiuunt,&:
qui fum olfaêru priuati,ut fi quis habeat in narc polypum.
A.ccedit his ,quod,& quibus lingua efl: ampmala, uiuunt.is
~Utem,
qui taêrum amifit,ut parlyticu~,no
potea uiucre.
tn ergo omnibus magis neceffarius tadus ip ncbis. Secull
dum argumentum.Si animalis ddlnitiuus terminus efl: fen
fttiuum,& ad animal conuertiwriS\'nlitiuum autem fecun ~
dum tadum dicimus:'Ea el'go in nobis Ladus. Tertium ar
gumentum. Tanto efi c:rteris fenabus magis nccc:ifariuB
tadus,cp alij quidé fenfus funt in Ulla pam:taêrus autcm in
tOto dè corpore.Q uarrum argurne tum.Adeo dl necef"
fatlus taêrus ,quod eius quidetn fubieda,ur tangibilia ,tolii
~Otpus
corrumpllnt,n modum exceiferim:& iure, quia dè
ln tOto corpore tadus: Rdiquorum autetn fenfi[iu m ex"
leT~
s il,lud folum fenforium corrumpunt, cuius ea fenû,
e.SI emm d'cas,quod etiam guflabilia tOlum corpus cor,
tU~Pn,d
ico,qud
eciam gunus efl: quidam tadus, & ut
ta~us)m
ag i s corrumpit toLUm eorpus,quam, Ut guCèus.Si
qUIs autcm dubitauerif, quid igilUr-:' Odorabll:a nOIl rotum
Corpus corrumpum,utptCè,li'tc:s fpircus~&
dicimus quod,
pet tadum ii quoquc corrumpullt. Eo co im quod faciunt
PUtre[aél:iollem,eorrumpu nt:purrefadio aurem taéi:u agit.
Agir enim prorrulJone.Protruflo autem radus en.Rurfus
d'Cllnt,cp cciam U1ûbilia tomm corpus corrurnpunt. Video
tes enim nonnunquam a iquid [erribllc ,timorc: corrumpi ..
tUI'. Ad guod d,ci potefè, 'l' timore , ('0 cp faciat frigiditatê,
corrumpn:frigiditas aUlem ca taCtus.Hoc ea quarrum ar"
gumenrllm. Qu,ilium argumemum. Neceffarius ca ta,
é'tus,quia hic (o[us ad hoc, ut linr, c~ofet,
r~liqu
,uero a.d
hoc Ut bene: {im.Dicunt autem, cp etlam IrratlOnalla & Ut'
Cum habent & audilum,& odoramm,&gllfium.Nunquid
aUtem ab iliis po{funt difcere Muficam, ueI Aaronomia<:'
Ad quod dlcimus,quod odoraws quidem,& guaus, qua,
tenus pcrfcCtiora faciunt animalia,diculltur ad hoc,ut bene
~nt,cofre.
Aud;tuS autem,& uifus , & gufèus Irrationa.
llum confere ad hoc,ut bene ftm. Primum quidcm, quoni;j
f~tus
fuos audientia,&: cos uidentiél,eorum curam gerum.
}?~tum
autem fuorum ('uram gererc,dè Hiis bene cff!.'. 1a
let~
& alioqui audicncia animalia mani'uefcunt. Audir~
er,
go fiS opus dè ut audientia manfue[canr. Manfue[cere au,
:er:n bene cfi'c: ~il:,qod
hab~nt
ex audltu,&: uifu. Videmia
nl~,C]u:r
a nobls in fu.ceilnt,mI1~;[
Et hoc ex l'o
~:tn
lfL1:um
dè,q> qua: in rencbris agm fcr,:r, ~grcfies
funt,
, ferocCs.POnlJUam ergo h:x:c dicta funt,lrI hls concempla
'I~&
PI"a:fcns de anima (raCtatllS, Deo eil: gratia,finitur.at
q ,r [enfum lt:lbet,ncccffe ca éorpusdfe ue! fimplex) uel
IllIl<tum.Dicit ca CJlI :X: ltabent animalia inter fe communia
l'ion ut d'é"
,'"
d cl
(el!!
1 tum eL1: lt1 conremplanone,orat,onem e u,cens:
Idtm dl fenfus. Pet trcll autê fyllogifmo$ " d~u'lt
ora
n
1 M
A.
99
tionem,quorum hic dè primus.Si necelre elha, qu:r fco:'"
fum habenr corpora ,ut animalia, eife ucl fimplicia ,ue! co '
pofita:non fum autem fimplicia:Sunr ergo compoûta.Hic
ca primus fyllogi(mus.& un de clarum cft ca e!Te compofi
ta<Hoc fecundus ofiendi[ fyllogi fmus. Si 110n effcllC onim
compofica:nee taêrum haberem. Vbi enim efi tadus:ct co
poCtrum:fiquidcm,ex qUibus efi,ca etiam tangit.l"\ ulta au
lem rangit • Et unde d al uro fiet tadum habere animalia(
Hoc per alium fyllogifmull1 oaëdit.Si.n.animal cft corpus
anim:llum:ümnc auté corpus cfi allqu id tangib ile: Omne
aUlem tangibile tadu apprehcndilUmfi el'go tadus in no
bis,qui tangit,Hi funt tres fyllogifmi. Merite aUlem dicir,
Efi ta6!us,ut per ipfum ferueLUr animal,Si eninl ipfum no
habcret,in felfas inciderer,& periret.Sed quoufC)3 f fi ltnuf..
quifq, rylogifmus~
& dicimus quod primus quidé dl hue
uCq; fic,Atqui fi fcnfum habet corpus,neceife: tfi: corpus ec
uel fimplex,uel mixlii.Deinde efi fecûdus hic fyllog:rmus.
Fieri .lUt 110n PÔt ur fimplcx:raétlT.n.non haberer. Tenius
auefm ca fyllogifmus,qui dicit.Ea autem, nccelfe eum ha
bere.QuO<! autem Ileceife ,confirmat ,& alt,Hoc autem ex
hoc apenum.EI deinccps dict,qu~
diêra funt. Si omne cor
pus tanglb ,!e:Q uicquid autcm cangiblle,tadu apprehell.
d ,tur:Tadus ergo ta apprehëdit. Vlfus autem, & auditus,
& olfadus per id,quod imerccdir.Si autem hoc ira efi,ficri
non potefi ur feruerur animal,nili taêrum habeat. In pr:rci
pitiuI"TJ enim incidir,& eorrompirur.
Q.gapropter gufius dl ueIuri quidam tacrus.
Efienim nutrimenti: nurrimétum aurcm corpus
tangibiIe.Sonusuero,&. color) &. odor nô nurrit,
nec facit augmcntum ,nec diminurionem . Q uare
&. guflum dIe taétum quendam necdfc dl) co ÇlJ
fittangibilis,&. nutritiui fcnfus.
.
.
~ia
fuperius dixit,cp folus tactus tangés rentl,t, ne qUIs
dicat,Qlid igitur ,non guaus tan gens aprehcndl[~otC
ca dixir,<l>,etiam gufius,ulpotc qui (1c tadus,citra incerme,
dium apprch(l1dit, Qlod autem gufl:us (fi quidam tad us,
J'cr tres fyl1ogifmos ofiendit,quorum IJic cfi primus.Si ta,
dus l'fi animali I1cceffarius: l'fi êr guCèus ,per eum cnim nu
ttimur.Gufius l'rgo tiléi:us dt. Hune aurc:m fyllogifmum
.dcnorau
i tdiceno:~apr
de guCèus dl: uduti quida
taéi:us ,fddt,proprereil <I> dl: needTarius, ut raéi:us • 'Tanij
cnim ad fuperiora coniul1xit. Dide & [ecûdum (yllogifmü.
Si gufius nutrimenti efi cadus • Hoc autem oft~l1di
&:
per tertium fvllogifmum, Si corpus tangibile efi nutrimell
tum.fuccus enim Ilunir per accidens.lpraautem cfi fubfia
ria,qua: addijcirur uelmi tangibile corpus,qu:r nutrit.fonu$
autem,ucl color ,uel odor non nuerit,uel diminuit. NeceCl'l:
dl l'rgo & guaum effe tadum,fi quidem idem ca tang bi
le,& nuttiens.Hunc au [Cm fyllogifmum innuit dicens,Nu
crimentum autem
corpus tangibile : & hoc probac dli
d icic: H~c.nfut
necelTaria animali:Ex illo.r1.'l1' ud Ç.ld dicir.
ea
Hiergofunranimali necefTarii. &. manifefium,
9' fieri non potefi,ut Gne taétu Gt animal. Aliiaul,
tem &. ut bene fint:& generi animalium non iJm
cuilibet,fed quibfd
~n\ut
ambulatorio,eos inefl:
fe necdTe efi . Si enim efi fetuandum non fi 1um
oportet rangensfentire,fed &. cminu/Hocaurem
ira crit,fi pcr id) quod intercedir fenficiml [uerit:
fO C]üod iIlud C]uidem a fenfili patiacur, 8C moue:!
tur ipfum autem ab illo.
, ,
pofèqua dixit,quid inter fe commune habcant an : malr~
& probauit per duo argum enta qux funt anre [r:1dl[am dIt
fercntiam,'l' & mixta funt & h;bcnt tJéi:um: ab hoc l?co
dif':Wlit animalia,& dicir,q, tadus quid~m
?ur necfar,us~
inril: cuiuis an' mali;alij aurem fcofus 1l01l 1l!(UI1t CUllt!:> Ct a,lll
mali,fed foliT ambulatori o,& non platl t al1lmo.1i .n\lq
' lr~
ambubrorium etiam,qu:r fUllt e~lOus,m:
uuit ~ug(re,
1I0P folum taé1:u opus habtt ut cagatofcd cuam allJS ((QÛ '
�v
T
bu. tgtt,ut qullt l'focut runt apprehtndat. Ho~
autrm fuc
tit pcr id,quod imetccdir.Quzrunt,quomodo dicimus qu~
dam apprrhcnduc pet id, quod intcrcedit: qu:tdam uero
tangemia':Nam & ca qu';): pet id,quod dl: imermedium,ap
'prehcndum,nol1 tangunt aerfm,qui imerccdi[, 8< eum ci,
ua mcdium appreh ndunt. Quomodo ttgo dicirr.us ,per
tned
! um~Dic
ad ho e,quod fenfile per intermedium appre
f,êd it,& ut ad fen/1le,dié1ù dl ilIud,pet mediû, ucl i , ~ quod
jnurcedit. Id enim,quod intercedir,paritlJr a fenmi, 8< mo,
Uetur.J pfum autem fcnfotÎij ~atiur
ab eo,quod imercedir.
lIi(uJ11 tlCtui1tt'tn reuerberati,aetdn &c. Defunt hic mut
ra. En: aurem.contcxtus in hyperbato lic legendus. Me,
lius ea dicere aerem pali a colore uc! figura, quam fuppo.l1ere ui[um exeuntem TeUCI berari.
Qgod autem fieri 110n potea ut fit fimpJex cor
pus animalis) aperrum . Dico a~tem
ut igneum,
ucl aereum: Sine tacru enim nullum alium fenl
rum contingit habcre.Tacruum enim corpus anil
matum totum ut diétum eft.Alia autem extra ter
ram [cnforia q~idem
fuerint.Omnia aurcm) co SI'
per alterum fentiant faciunt fen[um &. pcr ea, qu~
intcrccdunt!Tacrus'auté ca)9' ipfa rangac &. ide?
hoc quoque nomen hab cc . Atqui &. alia fen(on3
{acru fentiUllt/ed peralia!Ipfe autem (olus per fe.
Q.y~re
eiufmodi quidem eIcmentorum nullum
f~ent
co~pus
animalis.Ncg3 uero terrenum.Dm l
ilIUm e~lm
tadus,rangibilium ea ~t medieeas . et.
fu[ceprmum ea fenforiu111 non [olu earum ) qUOt
Guot funt,terrf di!ferentiarum [cd &. frigidi &. cal
lidi)& aliorum omnium tangibiliu. &. proe~
nec osfibus nec pilis, nec eiu[modi partIbus (entll
mus,9' ex terra fint . &. pIantx nullum propterca
habenr fenfum, 9' ex terra fint • Sine taétu autcrtt
fieri non pote fi ~ut ullus fit alius.Hoc autem fenfo
rium nec ex terra cfi,nec ex ullo alio eIemenro..
Sieut enim,quod (ecundum locu mouet, quoI
nfque mutat agit:& quod trufit,altcrum faC1t,i~
nt trudat)& eft per intetmcdium motus: Mg3 Id
quidcm, quod primum nlouet ) trudit nonlru/
fUln!ultimum autem folum truditur,cum no tru
(erit! Q uod autem dl intermedium ) utrunque
(multa autem intermedia) fic in altcrationcm ,prOJ:
lerquam 9' in eodem I~co
manentia alrerant.
Pofiquam dixir,q> per lOurn1edlum qu:tdam appre,
henduntur, exemplo ptobat ea, qUlE perimermedium: &
dicir,q, licut in ijs,qUlE [ecundum 10clIm mouwlUr ) quer.
dam folum qu idem mouent,quzdam autem '" mouent,tt
Jllouentur: quzdam folum moumtur. Q.lemadou~
manus quidem mouet uirgam : iUa autem mouetur quidé
lapidem:Lapis autem Colum moue,
a manu,mouet a~Cem
lur.& dt primum quidcm folum tfI,Jdr.ns:non enim opor.
Jet dictre mOUCtls:mcuetlU enim & manus. Sicllt Ctgo ilIie
primum quidern folum trudit:lT1edium aurcm trudltur ) &
trudit:poaerius auté folum truditur:Sic & in ijs,qu:t ~1tera
tur,fenlHe quidcm [olum ttudit, flue mutat. Quod autem
Înrercedit,& mutatura renmi,&mutat fen[um.Sen[us autê
folum mutatur.Sed d! d:fferemia, q. in manu quidcm, &.
uitga poa loeum erat motus:in alteratione aucem nOIl mo
to [cnnti, [aéla ca mutatio Et quod truÛt ,alterum facit, it~
Ilt tl'udar.Pulchre hoc dixir. Manus cnim,quz trufit,altcri'i
lacit,ita ut uitga trudat.Hoc ergo quod ipfe dixir, Mul,
ta aUleltl intermedia.Hoc rccre dixit. Potdl: enim dIe in,
tel'medium & uirga,& lignum,& ferrum:& ideo mouet,ft
in iis,qu:E non mouentul',pordè dre imermedium & aer,ct
aqua, & quœdam alia. Dixir ergo, multa dfe incetmedla.
Prerrtrquam Cl' in codtm loco manèntia altcrant. Facul,
Jas,inquit,quf [ecundum tocum mouet,non Gnit in eodrm
Jaco id, quod mOUCtur: ScnGlc aUtem [en[um aIteras eum
;n codem loco nnit.
Communionc:m dieit poa differemia,'P mixta funt an~'
malia. neq3 enim Cl: igne poffunt effe ft'Ilforia • corumpl~
cnim:ne'lue ex aere,ud aqua,uel terra. & dicra cfi in conte
platione omnium caura •
.Manifeflum ergo ,9' nt'celTe ea hoc folo fco(u
pnuara animalia mori.: neque cnim poteft habel
re non animal.
ca
Hic primum dicitatgumentum,quod taétus dt necr~
farius,eo quod hoc priuatum perit anima1.Si autcm alio prl
uerur,non perir.
pr~te
Nec,quod efi animal) aIium necdre di habert
hune.
'
,
8t:cundum dl:argumentum,quod tadus ad ani01Qt co
uertitur.Quat'e ca nece/l'arius.
_
Et propterca alia quidem fcnfiUa excsfibn~o
corrumpunt animal,ut color ) &. fonus )&. odor,: '
fed folum fenforia,nifi fic peraccidés. Ve fi una:
fono fit trufio,&. iaus:&: ab intuitu, &. odorc éJ
mouencur,quœ corrumpue.Porro &. fuccus) qua
tenus contingit dIe taéliuum,ea ratione,cu~
pit. TangibiIium autem cxccŒus ) ut cahdu~
(. .'
frigidum,& durum )perimunt animal. CUlU L1~
cnim fcnfil,is cxceŒus perimit fcnori~m
. Q;!a~
l3ltangibiletaétum. Eoautcm uiucre defim tU i
ea.Sine taduenim oaenfum canon poffc effe
maI.Qyamobrem tangibilium exceffus non fol
fenforium corrumpit,fcd &. animal.
j,.
Qgemadmodum,fi in cerlm tinxerit quifpiam,
mouetur,donee tinxic: lapis autem nihilo
Sed aqua quidem ualde longe: aer autem pluril
mum mouetur, &. agit, &. pacieur ) fi maneat ) ~
nnus fic. Et ideo eciam de reuerberatione,melius
quam uifum excuntem reuerberari) aerem paei a
colore!&. figura, donee un~
fic • In plana autem,
~ leUl unus e!l:& ideo rurfus ipfe quoC]3 uifum
mouet!quemadmodum,fi fignum quod eft in c~
ra)t~fmiŒu
fit ufC]3 ad finem. )
~oufg3
tranCmittunt:,p
Q.. u.la de intermedijs agirur,quf form~s
pte ra etlam in ijs,quz imprimumur intermedtjs differentla
i';'ptimilur: fed non per
dicir.Cera clim,nqutao(~
rotum:aq~
a.utem plufquam ara. per [e enim ferme tOta
formas CUr1pl~.
A.cr aUtc~
per le totum proprie formas
fac;leimprimi posClt.Quz.
fufcipit.Elè eOlm.Ufo~,qu
dam autcm OmOlno non Impn.mumur,ut lapis.Aer autem
u.nul,de: l~fradus.Si
enim imercifus
imprimitur,Û manc~
{uerit a~r,no
tranCD1lttlt.Intercl,ditur autem ab a(pero fen
flIi,in afperis in minutas partes .dla:rdu9. Acr autem in pla
fcmdltur . Et idco reuerbera.
nis,& leuigatis in parres nOI~
fio fit proprie aplanis & ltulbus:eo cp aer non ilmrcdtu~
'lui intercedit.Si aUtem manet unus aer,de:.a (enG1i patitur,
potca r~uebcai.
Vnlte '" de rcucrbcrauone mdiu5 qu~
8
"
•
aOi
Tertium ea argumtntum n. exceffus taélUs rotum an
'-r
.
mell'
mal corrumpit.Ele hoc autem & aliud narcltur argu '.."
tum quod tadus cain toto corporc:ahj autcm [enfuS 1
une ècn[orio & ideo unum fen(orium Izdullt in c:xccsû bU; :
&. non tou~
corpus nin pet acciden5 truCione : & dl élu ..
,
.
ea in conremplatione,quomodo
eoam
per ta\.~um .n 11:t'co..
rumpunt.
ra'
Qgia hune folum nceelle ~n habe~t
anitnfi ~a
Alios autem femus habec anuna, ut diélum e, '
Ut fit,fed ut bene fic.
.
d cA::
cf,~onm.qud
Quintum dicitargumentum, q,tadusadld quo d 'd
nccdlaril,lm.Alii autcm Ccolus al ..
ca
1
�ANIMA.
D E
IOÇ)
q[!oJ dt,bel1e dfe.utuiCus.Per uifum enim nOs quidê Ccien fium: ut fentiatid,quod eUin nutrimento,8C apI
rias cogllofcimus :fera': autcm p'cr uifum cicuramur ,man. petat)& mouearur.
fucfcu t,& docëcur.Non folum autem ad id,quod dt. bc.
Porro & gull:us,inquit,ad hoc Ut bene fint,confert ut [m
Il e cAi ,conCerunt alij fcnfus,fcd & ad id,quod dt dfc fim, tiat,id quod efi in nutrimemo,iucundul11 , & molcll:um &
pLcitcr,eo q. procul m.1ens,udaudicns,uclolfaciês.c x gra. iucundum cligat.
uibus,& Cormidandis aliquld ,corum df:Jgiat infidias & pe
Auditum autem ) ut ci aliquid fignificet. Lint
ricula. Q... uare cum aliquando quidcm dicic, ad hoc Ut guam autemJuc aliquid fignificecalreri.
fit, aliquando uero , Ut bene fior,alios [enfus conferre,noll
Vldctur in irrational,bus hoc 11011 elfe firmum ~ Quid
aduerCatur fibijpfi .Ad utrn~
enim confcrunl.
cnim posfie eis fign ficari<:'nifi dicas,cp Cuos audlentia tœlUs
Vr uifum, nempe quia in aere,& aq ua uidet, SC eorum curatn geranr,& eft atiqua fignincatio. V C!l dic, cp
omnino)quia in perfpicuo.
ctiam ca, qux apud noe fignificant, audieoria irrationalla
Ad hoc Ut Llnt,lnquit,efi: ui[us.Elt cnim ad uidédum per man(uefcunt.Linguam autem ) Ut aliquid aheri fignificct.
perCpicuum aerem & ~quam
• Si cnim per ca non uideret, Hoc non efi: irrationalib\ls. NeCJ3 cnim habcnc lillguam ad
ttufira elfem aer,& aqua pcrCpicui.
aliquid fignincandum,fed ad gufiandum omnino. Non ru,
Gufium autem proprer iucundum) & molel lO crgo dic1um dl.Et in his praxis,Dco cft gratia,finitur.
FIN
1 S.
CH ARTARVM.
SERIES
ABC DE F G HI K L M N 0 P Q....R.
~mneI
funt terniones, R autem duernio.
Venetiis apud Hieronymum Scolum.
1
•
r
4
7·
�" .,~
..
.
.,
· .J
.. ,
�
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Livres anciens XVIe siècle
Relation
A related resource
https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/vignettes/BUCA_De_exemplis_illustrium_50435_0001.jpg
Text
A resource consisting primarily of words for reading. Examples include books, letters, dissertations, poems, newspapers, articles, archives of mailing lists. Note that facsimiles or images of texts are still of the genre Text.
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Joannis Alexandrei philosophi In tres libros De anima Aristotelis breves annotationes, ex dissertationibus Ammonii Hermei, cum quibusdam propriis meditationibus. Nuper e graeco in linguam latinam conversæ
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Philopon, Jean (0490?-0566?)
Bove, Matthæus a (15..-15..)
Ammonius Alexandrinus Hermias (0435?-0517?)
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Scoto, Girolamo (1505?-1572)
(Venise)
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1547
Format
The file format, physical medium, or dimensions of the resource
100 f.
In-folio
application/pdf
Description
An account of the resource
Sig. A-Q6, R4
Traduit du grec par Matthæus a Bove d'après le titre de départ. Texte sur 2 colonnes. Marque au titre et au colophon, lettrines.
Dans un recueil factice contenant 2 autres ouvrages. Relié à la suite de : Augustini Niphi medices philosophi Suessani In libros Aristotelis de generatione & corruptione interpretationes & commentaria. Abipso auctore nouissime recognitæ. Eiusdem Augustini Niphi in commentariis & interpretationibus eorundem librorum Aristotelis de generatione & corruptione Paralipomena : hoc est recognitiones, ac retractationes, necnon & plurimorum quae obscure in commentariis dicebantur, dilucidationes. Eiusdem quæstio de infinitate primi motoris Addito nuper uocum & rerum notatu dignarum locupletissimo indice, Venise, 1550. Reliure cuir, dos à 8 nerfs. Notes manuscrites dans les marges. Ex-libris imprimé de la bibliothèque de l'école de médecine de Clermont-Ferrand "donné par M. Lavort" collé au contreplat.
Type
The nature or genre of the resource
text
Language
A language of the resource
lat
Rights
Information about rights held in and over the resource
Domaine public
Source
A related resource from which the described resource is derived
Bibliothèque Université Clermont Auvergne
Identifier
An unambiguous reference to the resource within a given context
BUCA_Joannis_Alexandrei_philosophi_In_tres_libros
Relation
A related resource
vignette : https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/thumbnails/41/78307/BUCA_Joannis_Alexandrei_philosophi_In_tres_libros.jpg