1
100
1
-
https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/original/42/77783/BUCA_Les_Coustumes_generales_du_bailliage.pdf
80485173384088f416fb8d0fb2091940
PDF Text
Text
TOM-VS SE4
CVNDVS OPERVl\1 .
GAL E N 'l,
In quo de Sanitate tuenda, ac de morborum,
[ymptomatum, & pu!fuum differentiis ) caufis) lîgnis & pr~notibus
libri continentur.
Eorum indicem verCOl pagina docebit.
L V G D V N l,
APVD IOANNEM
F REL LON 1 V
M.
D.
L.
M)
��•
-
',e
BlBLIOTBEQU E
1
"J'
DE
•
1'ÉtOL"E de
J\tl: D.:cINE
J4I~H.t"
g'~
~
.
..
,. . ~_.
1
-
'" r
:;pz
l
..
.. .'
�•
�•
J
r
,
.
..
•
,-
�TOM-VS SE4
CVNDVS OPERVl\1 .
GAL E N 'l,
In quo de Sanitate tuenda, ac de morborum,
[ymptomatum, & pu!fuum differentiis ) caufis) lîgnis & pr~notibus
libri continentur.
Eorum indicem verCOl pagina docebit.
L V G D V N l,
APVD IOANNEM
F REL LON 1 V
M.
D.
L.
M)
�TO M VS SE ,CV ND VS
' et;
hos libros c~nti
columna 5
ia,liber,Iun.
Ars tuendœ [anitatisnum ad medicinalem artem[peél:e[,an ad exercitator
In
Paulo CrafTo Patauino interprete.
priores à
De differentiis & cauus morb orum , [ymptomatûmque"Iibri [ex:quorum duo
15'9
'
Nicol ao Leoni ccno, quatu or pof1:eriores ~ Thom a Linacro verii [unt.
2),
De differentiis febrium lib.duo,Nicolao Leoniceno interprete.
2~,
De inxqualiintemperie liber, Thom a Linacrointerprete.
301
De maraGno,fiue marc ore liber,lano Cornar.io interprete.
315
De comate liber;eoqem)nterprete.
32 1
De palpitatione,tremore,rigore,& conûullione liber,eodem interprete.
34 1
De djfficultate re[pirationis libri tres,eodem interprete.
4 I9
Barrholomœo Syluanio conuer[us.
De muIritudine liber,~
443
De tumoribus prœter natur am liber,ab Hora tio Limano conuer[us.
45'1
De morb orum temporibus liber,Ioanne Andernaco interpretc.
465
De roçius morbi ternporibus liber,eodem interprete.
475
De typis liber,eodem interpretc.
479
Ad eos qui de typis [crip[erUnt, vel de circuitibus liber,eodem interp.
49 1
De caufis procatartlicis Iiber, Nic.R egio Calab rointc rp.Gr œcèd efide ratur.
commentarii tres,H erma no Cru
In primu m Hippocratis De morbis vulgaribus li~rU1n
507
.
ferio Campenfi interprete.
eodem CrufeIn tertium Hippocratis librum De morbis vuIgaribus commentarii tres,
589
recogniti'.
rio interprete,ad fidem antiquiffimorum codi cum Gr~com
nuper primu m
In fextum Hippocratis Iibrum De morbis vulgaribus comm entar ii [ex,
(677
in Iucem exeuntes,lun.Paulo Craffo Patauino interprete.
La~inè
829
De locis affeais libri fex,G ulielm oCop o interp _
97 1
De puHibus ad tyron es liber,Herman.Cru[erio Campenfi interp.
98,
De differentiis pulfuum libri quatu or,eo dem interp.
1065
De dignotione pul[uumlibri quatu or,eo dem interp.
IIl3
De CaUrlS pulfuum libri quatu or,eo dem interprete.'
Il 8)
Depr xcog nition e ex pulfibus libri quatu or,eo dem interp.
12 49
De vrinis fiber fpurius,Iano Corn ario interp.
12 57
De criGbus libri tres,Nicolao Leoniccno interp.
13 23
De diebus decretoriis libri tres,Ioanne Andc rnaco interp.
1375
terp.
In primum Prorrhetici lib.commentarii tres,Ioanne VafTeo Meldenliîn
Florentino inIn Prognoflica Hippocratis commentarÏi tres, Laurentio Laurentiano
1475'
terprete.
1)65'
De dignorione ex in[omniis IibeIIus,Iano Corn ario interp.
15 6 7
De prœnotione liber,eodem interp.
De fanitate tucnda librî [ex,T homa Linacro interprete,recogniti.
�CLAVDII GALENI
De Sanitate T uenda
6
Liber Primus,
, .
Thoma Linacro AngIo Interprete.
V M vna fit ars,qure
quoque & calidllm frigido, & humidl1m ficco. E6que
corpori hominis tUe A fit vt non fiCCllS,ficllt olTa,ptlu(ve, fed hl1midllS merij
do dicatafit, vt alibi
to dicatur. At femen fanguine ficcius gllidem eft:cxteà nobis oHen[um efi:
rùm ipfum qlloqlle hllmidllm,fluxilégue eil. Atql1e ira
eins prima:, ac maxinobis vtringj ex hllmida fubfiantia genimrx origo pro
ma: partes fUllt dux:
ficifcimr. Hanc tamen hnmidam feru:ui no erat,fi mo
quarum alteram fani
do ex ea nenti,arteriœ, venx,offa,chani agines, memtatis mendre, alteram
br:lnulx, & alia id gemls fieri debcrent. Ergo fiatim in
morbi profligandi fa
generationis initi? conieétllm copiofius oportuit eletate appelles. Eamentum Id,qllOd hccandi vim haberet. EH vero id nam contraria inter
tura ql1idem maximè ignis,fcd tamen & terra.Eil enim
~
fe officiafLtnt.Siquieaquoque res ficca. Vcrùm huillS plus immifceri prin. dem
tueri , huic immmare fiatum corporis efi procipiis non erat,fi modo hœc humida erant fmura. Ignis
pofitum. ~ to niam
autem & dignitate,& tempore fani
certè , quo minùs plus fit admifiu, nec ob fiat quicqua:
& fanè admifium eil tanto planè plus in vtroque princi
tas morbllm pra:cedit:vtiglle & nobis, qllemadmodum
hrec ft!ntanda fit, priùs tra,étare conueniet: pofi au- B pio,qllantllm nec iam torreat, vratve, & tamen abundè
tem,qno paéto commodifsimè morbus fit abigendus.
ficet.~p
ctiam tantus calor adhibitus agilitatem
Vtriufque tacultatis mueniendx comml1nis ratio ell,
pra:fiare ad motion es fat erat. Ab hoc igicur primùm
vt qnidnam ea corporis affeétio fit,qure fanitas dicitur,
cogitur , paulûmgue concre{cit quod in vtero COll celiquido confiet: ql1andoguidem nec prxfentem fcruaptllm efi:mo)( ftccins redditum, veluti lineamenta quxre nec amlffam refiitucre, fi cam penitus ignores,licet.
dam,& rudimenta cuin[que membri obtinet. Vlteriùs
S~ripfmus
de hoc alibi, ofiendlmûfque fimiliarillm,
vero edam ticcefcells, non lineameJJta, rudimentâve
<I uas vocat,partiu fanieate,calidi, frigidi,humidi,& ficmodo,fed edam exaétam vniufclIiu[que fpecieOl ofien
ci fymmetriam, id eil conllenienti:i inter fe quandam
dit. Iam vero in lucC'fl) edieum & magnitudine pro fieffe:inilrumentalinm vero, edimiliaril101 jp[arû corn
cit,& tum ficcius,tum valetius (emper efficitur: donee .
pofitione, numero, magnitud!ne, ~glra9u
con~ate.
ad [llmmu incrementllm (àxfCliliGrxci vocant)iit per~are
quifqllis ha:c .commode: tuen POfSlt,.IS optlmus
uentum. Tllm vero & incrementum omne {lfiitur ofsi
fanitatis cufios fuent. Tud)ltur hrec, qm modos 0bus nimirttm ipfis per Gccitatem non vItrà fequacihus
·mnes,qllibus v itiantur,compertos p~iùs
ha?ue~it.Scl
& fangl.1inis,fpiritüfglte vafa, fpiritus ipfius flatu in la:
ti enim, fi impatibile nobls , nec vllt affeétlOnl ob~C tllm agllntur:cunéh denigllc membra non folùm roblt
fia fiunt, [ed etiam vires filas filmmas obtinent. In eo
xinm corpus effet, nullam defideraret arce.Ol? qua: el~s
tlltelœ prxeffet:ita nunc, cùm numerofifslmls affeéhvero quod [eqtlltur tempore,omnibus ilm partibus fit
bus expOfitllm fit,cenam fibi depofcit artem,ql.t;e & o.
pra iuilum ficcefcentibus, non foluffi cuiufqi officiuOl
mnia eius incommoda perfpicere, & ip[um ab 115 tuen
minùs probè adminifiratur,fed etia corplIs ip{um mapofsit.Sanè qure corpus nofirumlxdLtnt, eorutnp(m~
cilentius,gracili(l(que,qllam antè,reddltur. Ergo vI tra
ficcatum, non macilentius modo) verùm eejam mgo·que,ea fimt genere duplicia. Altera llobifcllm co~gel
ta, & qux vitare nequeas,guœc}lte ex ipfis genratJo~s
film efficitltr. Artus quoqj ipfi inllalidi, atgi ad motus
fuos inccrti, inconfiantéfgue probantur. Affeétio hxe
principiis veImi ra?ice orillntttr. Altera, qllre &d...ech,nare pofsis,& orea a nobis non f~ne:9ur
tamen 110 ml[in animalibns] fehil101 appellacur,ei, Cll1:e in fiirpibus
nùs,gu3.m illa)corpus nofirutn cofilt1n:qu~m
vtr4\~GYNtrl
Grxcè dicitttr,proportione refpôdés. Efi enim
que iam feorfittll difiingl1emus.Sangllis,femengl1e ge- D & illa llirpis fenium,ficcitatis exceffll proueniens. Vna
igi.tur noce en amni genito corperi corlpte~
interînitale aenerationis noflrx pri1l10rdia Ut nt: ille, eeu ma
teries ';uxdam apta:concinnague,& opifici ad quiduis
tufqlC~On
~a ea necfsit~,
Aleeri' efi,quœ etia~
in animalibus prxcipllè ccrnitur,tettus fttbfiancia: fluor gue
feqllax:hoc,opificis rationelll obtin.es. Co?fiat horum
verungne ex iifdem genere elmnt1s~hudo.,fica
infims calor excitat. Hxc itaque incommoda nul!um
fitmpus ~Olquod genitum fit,corpus e~lgr
pot,efi: religua, ql~
lido,& frigido:aut,fi mallis,ab e~ntla
nibns,quàm a qualitate nominauc, a9u,te~r
19m &
hxc feqll.llntur , protlldentla, conltlioglle certè pOtefi.
~or
hl,s 9uo que nb.alj1~e
origo efi,quàm ex ipfis
aere.Sic enim demollratllnl nobis efi 10 eo ltbro,quem
1am dl~S
de elemeneis ex Hippocratis fententia fcripfimns: Dff
N
lllcommodis corngemlts,aeglte farciendis.
fideot hœc inter feipfa temperamenti menfllra. Slq~. a~
~lm
tota moles ani malium in perpetuo fluore fit:
dem in (emine plus ell: ignex fub~antlre,g
ae~œ:1I
m hnllbs altera fubfiantÏa pro ea,qux defluxit rellituta
fic) euaporabitur certè,atgj difsibabitur v niuer[a. ~o
fanglline,aquere)cerrereq; :quanquam prrepolleat ln hoc
Tom. 1 1 .
a
%.
Galen.
mi
...
�7
•
Galeni de Sanitate Tuenda
adha::ret,a er ipfe ambiens. AIia
dicam) veluti cona~Ltm
faétum arbitro r, vt Natl1ra non animalibl1s modo, vetempor ibus nobis accedu llt.
incertis
A
tis
rÏo,&
deficien
nece{fa
nec
vires
rùm etiam fiirpibus inGtas ql1afdam
~ vel qllod
aer)nos Ia:dit,
llle(ne mpe,qu i cirLlnfud~
ac deGderati [emper appéten tes,ab initio 11atim dedeficcos
qnod
vel
s,
frigido
qudd
vel
icè,
m
immod
quoqlla
à
calidos
re,
rit. Non enim vefci,bibere, aut re[pira
quod
llnt
cotllnd
uôd
H:ec,q
efficit.
s
in
es
hllmido
quod
facultat
vel
io
v[ql1am diJ:imus, [ed lb.tim à princip
loco
~
q
i
l
a
C
u
c
i
~
l
a
tlttod
vel.
t,
vulnera
perfid
o
l
~
q
em
docent
t
n
~
l
e
u
i
d
nobis habemus,qua:: ha::c omnia cirra
1Il
Ç
q
,
o
a
t
l
p
[
i
.
n
d
~
u
9
Ioglca
loco
h.oc
efflutix
n
~
t
r
O
.
t
e
ulbfian
t
~
O
m
s
Clam. Cibo igimr,g nicquid Gcciori
<::uram
ad
vtrag; pane ratlOnes habet, .alus .horum omniû
xit,refi ituimll s:potio lle,qlli cquid humi~ors:atqle
ad [anitatis tuenda:: arcem pertine re affirmalltibus aliis
ve.ro
Ira
?uS.
ambo reducl"
prifiina m ita [~metria
cornm tantùm ,qux calfaci ant,refr igerent , humet1:ent
& aerex,i gnexqi (ubfian tlx modum refpuat l1,anen aaut ficcent. Non enim G quid coHiGI, vulnerc,aut fim~
rumgu e pulfu tuemur .De quibus omnibu s etiam lingu
li qllopiam atfeétu à naturali habim Gt emotum :id fialatim dtétur.n nobis in aliis volumi nibus efi: nec à pra::
tim aut no{fe, aut dcclina{fe, vllins elfe artÏs munus.
fenti di[puta tione aliellum cenfem us, vt qua:: ibi deEgo vero de problem atis id genus agendllm mihi non
monfir ata fimt,ad [al1itatis cuenda:: artem hypoth e[eos
fiatui:[ed quod vtraque pars vItro cocedit , eo accepto ,
loco poGtis,Gc qua:: délnceps' Gll1t,aggrediamur. Cùm
vtriglle
ergo CO~relm
ad rropo{ itum reuertar. lI~td
enim qllotid ie propte r inlitllm ipGs calorem , cunétis
ratione
alIgua
Gmllt
vel
el- llllut,
animal ibus nonnul la utbfian tix portio deRllit, nec efi B arbmo r, qua:: vllinere, v
calfaqux
nota
elfe
lxdunt ,aur corrum punt,om nibus
aliter hl1il1s illfium [emaHe modl1m ,quàm cibi, potioficcanvel
:
ciendo
ciendo , vel refrigerando, vel madefa
nis , re[pirationis, & arteriar um motus ope, necelfe efi
quidem quicqu am ;:tb
Ile ~os
.. Erg~
fi
Nam
tum.
do, non ~mnibus
prouen
m
entorn
ex iis contrah i excrem
qux omnibu s no
ur,G,
officio altenllm fecI{fe vldeblm
quale erat ipGlm, quod efflllxit, tale proruls adillngere,
ta Gtnt,pra::termifsis,ad ea,qna:: parum nota funt potills
aggluti naréqu e ei per totllm liceret:optiml1m id [aluverram ur: qllando minim è propo{itnm efi, hod [altem
berrim umqlle pl:mè effet. Ventm vbi qllOd finglliis par
opere, fophifiicos cauillos diluere , [ed potiùs quo paticulis defll1it,tale natura efi,qualis ip[a efi particu la,ni
minim è incidat ,docere . Rllr8:0 quis in valetudit
hil autem corum qua:: eduntllr , bibuntl trve , eiufmo di
fermon em reuoce mus,
initillm
fus igitllr ad propriu m
proruls efi: nece{farium Natura:: fuit priùs ea ml1tare,
efi umt habenda, .
hypoth
pro
ac diligen tiùs adhuc qua::
& conquo gllere,& ,qllàm fieri maxim è potuit, efficer e
tium cotem
prx[en
ad
ergo
comme morem us.Prirn u.Ol
corpor i alendo ,refiitu endôqu e fimilia. In quo opere fi
[anitate m
efio
pmm
prxhlm
eh
plation em pro hypoth
<Juid nec confeéh tm,nec prorllts adGmilatû efi,id corus,
confiam
quibllS
ex
torum,
non e{fe ab[olutè elemen
pori nec adna[c itur, accrefd tve, & pel' ipGus laxiora
)
vocant
ap
EvxeaO'f
quam
m(
aut medium temper amenm
intus [patia tâquam [uperuacaneum errat:vn de nomen
appel?fap
IJ'IJppfTf
(qnam
,
aut debitam conllen ientiam
quoq; reétè à maiorib us ei rei r;nefi{c:.Jpa Grxcè efi inlemadr nodum omnibu s ferè, qui ante nos fcriilant)ql
animit
ria
nece{fa
,
~
u
q
é
r
i
b
,
f
{
e
ditum. Cùm Igitltr
pferût, viGtm efi:fed eam dltnraxat, qux fimiliarium eft
bus Gm,has auccm res fi lb[eql1itur excrem entorum geus. Secund o loco illud
neratio :Natur a non [olùm ipGs excernendis,excluden_ C partium , vt alibi demon firauim
<Juoque, quod alibi non mimls demon firauimus, pra::dîf..lue in fi ru tn enta infiituir, verùm eciam infirum entÏs
fumpru m pro hypoth efi ello, nempe infirum entaliu m
ipGs facultates infel11it, quibus incicata, guxdam ad fe
fanitatem in fignra,nllmero,magnicudine,ac compo fitrahllnt,qua::d:1.m aliis tranlin imm.t, quxdam excrem en
tione fim iliarillm conG fiere. Tertio, fllnétio nibtts feta expellunt. Porro ha::c,quo corpl1s [emper mundu m,
cumtnm N :ltllram çbellnd is, fanit:ltis habiwm difcer_
atque excremecis vacuum feruetl1r,nec obHrui aliql1ani.Pofi remo fanitate m quanda m optima m e{fe, & (vt
tenlls,nec ad propria s funétio nes imbeci lla elfe oporfic dicam) con{ltm matam ,atqi filmma m: qllandam ceu
tet.Atq ue iragem inum iam fcopum [alubris viêl:us fer
deficie ntem ab hac,nec planè ab[oluram, perfeét âmve:
mo nofiere xpofuit :alternm ,eius, quod exhaufium eft,
arque hanc etiam latitud inem habere nO paruam. Ha::c
reficiédi:alterû ,excrem enta expeUendi. Tertins nanqj,
<Juoq; pro hypoth efi hoc loco Gnt,qu x alibi no bis cerqui huc fpcétat , ne ani mal pra::properè [ene[ca t, duos
tifsimis rationib us iam hrmaca, nUllc gl10qlle nihilo fe
iam diétos nece{fario comita tur. Si enim in neutro fit
cil1s (unt demon firanda . Maxim è vero vclim, qui his
erratum , nec quod exhaufium efi refiitue ndo, nec excre
filldere vollleric,eum lihrum Iegat,in quo illlld inuefii mentis expellendis, & f.,nitate interim corpus &l1etur,
gamus, Cuius deniqu e anis pars nt ea,qux fan itatis tué
& vigoris tenorem quàm longiCsimê fernabit. Venlm
da:: cura profite tur. Is liber in[crip ms Thrafy bllills eft.
de hoc pofiea. proced ete fermon e dicetllr. Nunc guod
ql1em de optimo corpori s nofiri fiatll
reliquu m efi eomm , qua:: ab initio di{ferere propof ui- D Pra::terea eum,
fcripfimus. Item ql1em de lVEFa, i~ efi bono cOl'poris
mus,ad iiciam quo [anitati s tuendx fcopos quot, quahabim. Sunt hi brelles ambo Itbelt.:qllos fi perlegerit
lé[gue Gnt,c1ariùs difiing uam. IlIud( arbitro r)iam dlXiqui ad hxc accede t,facilli mè con [equetu r gux mox dimus:Si corpl1S nofirum impatib ile,omn f[que affeétio centur. IDiétllm iam alibi nobis efr,etiil.m eum librllm
çxpcrs e{fet,Gcut adamas,aut guidui ; id genus, min~s
'lui de e1emcntis fecuodum Hippoc ratem in[cl'ip ru;
vllam require ret,qux ei tuedo pr::dideret.
mmè arte~n
elfe. ~lOd
c nt c m di[plt~oné
efi,llece{farillm:'ld p~xf
Sed quoma m dl1plices corrl1ptionis cau[as,altcras inis COncorpor
optima
de
qllod
Id,
tum
mr
opus fequun
ternas, & à fc,altcras extrin[ecus inciden tes habet: neAb
pfimns.
con1cri
eucxia
de
ql\od
id,
tum
ne,
fiitutio
ce{fe efi,cllr am,pro uidenti amque non paruuam defide
hine
iaétis
operis
entis
fllndam
veluti
eGbus
hypoth
his
ret. Et ex fe quidem dl1plici ratiOllc conlltm i corpus inalicude {anitatis tuenda: traébti o incipie nda erit.Cù ln
Glbafsiduo
vcl
curfit,
xtatis
vel
,quod
us:vna
dicauim
dupli
fymme tria quxdam.fit,y~rons
(~nits
fiantix flltore ad interÎmm tendat: altera, qua:: vrique'
al ' \
dicitur
etlam
{ed
llT,
perf1clt
[olum
non
rattone
Cl
, las
'
cGtm,p otioném que confeq uitur,ip [o cxcrem entorum
• &
r.
..· f,ymm .
quç ad lllmmllm peruel11t, vcre prorfilsJ'"l'
etna
prouen tu.Atg ue ex fe quidem ita corrum pitur.E ortun
'
brl
bl'
"
alla . lUlUS a l? u~lOne,prfétiogc
e,{l:a1tas q~lX
vero,qua:: extrin[eclls incidun t, vnum certè efi,quo d fe
!
a
I
~
duplex
tria
fymme
s
famtau
&
tlqlle
V
def1ca:
ita
lUl11
parad ab eo non potefi, quôdqu e iIli perpetu o,&(vt
dam
'8
�la
dam fllerit:ha:c 'lllidem exaél:a,optima,Jbfoluta,& fum
fimilitlldinem hanc nafci, 'luàm ex ipfa conlHtutione,
ma: !lb,paulo ab hac deficiens, non tamen eatenlls, vt A vnde aéèio profici[citur. ~od
fi quis eos d(mtaxat
animali tÎt grallis. Exifiie & hoc loco logica potiùs,
[anos elfe contcndat,quorum 1ingula membra funéhoqllàm ex v [u artis dubitatio qnxdam , negantibus 'lllines ruas obeunt ab[olutifsimè: cxteros,qui mimIs probll(dam alillm alio magis effe [anl1m, aut etfe eil1s affebè tînt affeéh,non etfe [anos:[cÎat is [e vniller(x traétadonis, 'lux de [anieate tuenda infiitnitur, fun dam enétuS,'lllam [anitatem dicimus, notabilem vllam latitudinem, [ed vnicam elfe cam affirmantibus', & 'lux ad
tllm filbuertere. Si enim huicpropotîtllOl efiferuare,tuedg; eam,~t1
ab init,io acceptt,fanitatem : (nevnguem fit exaéèa,nec maioris,minod['lue ratione diuidua. Mlhi vero Gcuti album corpu:; aliud magis,amo antem nofirum [anus efi) luce clarllls fit, inmilem,
liud minùs album cernitur:ita & 'luod [anum dicimus,
irrit5.m'lue fore, 'luam nunc de [anitate tuenda artem
magis minu(que tale eiTe videtur. Cuius rei duplex deinfiituimlls. Icaque nec qllxrenda nobis talis vIla eft,
monfiratio ,efi: V na, 'lux ex ea muta!Îone accipitur,
[ed planè filentio prœterellnda ,ferm6'lue iamiam fi'lux pel' xtatum vices cernitnr. Pofieà nanque 'luàm
niendus. Omnes ergo eiu[modi difficultates fummoeditum ani mal i1~em
eft, p~retuo
mutari eius temlletipGus veritatis cognitio. Non enim abfo!uta ip(a
peramentum (vt ante propo(UlOlUS )efi neceffe. ~atantùm,qux infeéèilis eft,Gmul efi, & dicitur fanitas, ve
re fi in temperamenti gualitate [anitas conlHtuitllr,
rùm etiam 'lux ab hac deficit,modo tamen vfibus noqualitas autem ipfa non permanet eadem ,nec ip(am B firis adhuc non fit inepta. ~lipe
[anitatem omnes
fanitatem eandem feruari efi po(sibile. Altera non mirequirimus,tum ad vitx funétiones, 'llIas planè morbi
ntlS el1idens demonfiratio ab ipfa [umitllr aéèionis difin:rediunt,atqlle aufernnt:tum vero,vt molefiia careamus. Angimur enim doloriblls non leuiter. Eilm'Verè- &~
ferentia. Siquidem nec qui Cani funt omnes oculis,
!tqu
. ~ ceronnt,fed alii perfpicaciùs,alii 0 btuG ùs. Nec
cor.pGFi5-«onilitttt'wACm HHJHél- nec dolorilms-crtrciaauriblls pari modo audiunt,imo hîc,guogue magna eil
mur,~blS'iped1
fanlCatem apin excelfu, defeéèûque dillerfitas. Sed nec pedibus fipeILamus. ~àm
fi quis alio nomine appellare mallt,
militer cnrrunt, nec manibus apprehendunt, nec reli..
nihilo plus ex ea re côfequetur:ficllt nec qui ~e1r«3<
' ICU',
quorum denig; membrorum munia Gmtliter obeunt:
id en perpetuam inllalitudinem inllehllnt. ~lipc!
{ed hic probiùs, ille deteriùs. Si itaque aaionllm difi hanc proptereà inueherent,ql1od omne genitnm cor
uerfitas pro temperamenti modo refpondet, cogit plaplls,Gcuti genimrx, fic etiam interitus caufas ab initio
nè ratio vt totidem Gnt temperamentorum diuerfitafeculll n.uas habet, Gcmi à nobis anteà demonfiratllm
tes, guot funt funétionum differentix. ~lod
. fi
efi: vtigne landati à nobis effent, tanquam & vera, &
guis uTacn<6ù(;ip, id eft connitutionum, vel fiatullm
antiglladogmata profefsi. Nnnc,cùm [anorum,xgro ..
potiùs,guàm temperamemorum dicendum pmat,quo
tantitlmgl1e corporum confiitutiones eàCdem elfe fpevtique in omnem (eéèam ratio quadret, ita nimimm
cie deccrnllnt: nec authores lando, nec placltum procolligat 1icet. Sanitas omni f(:a~
fymmetra quxdam
bo: cùm longè melius exifiime, [:ttis amplam latiwdien. Nobis,calidi, frigidi,humidi,ficci. Aliis, corpu- C nem fanitati cribnere,quàm omnes homines perpetuo
ftlliorum,& meatllum,gllos O~)(If
'f!P.1Jbglfr Grxcè vovrgemibus morbis premi. ~i
& fi cire in nobis
tH5cex ve canto Aliis,În[eéHlillll1, vel incompaétilillm, vel paromnium morborum {emina dicanc, c:amen fatentl1r
ten Grçco tillm dlfsimilarium, fimilarllmve, vel denique primoipli ea tam elfe parua, w;iënLi.IrJ1..llofirum emnino effuCodice:At mm e1ementorllm cuiu{cllngue. Sed fecundl1m Cll- _ ~
Efio igitur (G velint) doloris gllifpiam in noqui fi inlli- iu(que (eét:eopinionem,pro ip[orum modo, membrobis affeétus ) verùm tam exiguus , infentibiIJC'lue, vt
ce differut mm 1l0nrolllm aaiones reddimus. Si itaque varia
minimè officlar. Sl1nto,fi libct,& febres,fed adeo lepanicula- eduntur opera, vtiq'.:ie 'v aria en & e1emencorum in finues , vt negue fcnfllm fili v Hum afferant, liceàtql1c per
tim fanita- gl11ts fymmetria: guam elfe (anitatem fuprà propofuieas & negotiis publicis,pril1adrque perfungi, & balneo
tes vel pel' 111US. ~in
& citraomnem e1ementi mentionem hoc
vti,elfeLlue,& blbere,ac reli'llla,qnx opus flmt, perage
formam 0- paéto colligas licet: Si membrorum confiiwtioni fun
re. ~'pas-dnec
- e.fr~ios
vfus n-H11lmè impe
r
mnibllS co étioncs filX refpondent:(]uotquOt harum varietates dadi
faaitat-em- petiùs ~etrmina.
Non enim fun- {;" ....>+..:L.....,L-", ..
m,.unem dl- bllntur,cotidem nimirum & confiituciones erunt. A tétioOllm imbecillitas, morbi fiatim nota efi, ab[olLl- (f1uv
fht,'ob qui qui refpondent connitutioOl bus opera. Emne ergo,
tè ita citràqlle exceptionem 10guenti,niG adieétum fit,
.P,~"
fant~esp
necclfe efi, COt coni1ttl1tionul11 di(crimina, (Juot fllnt
'lux prxter naturam cuillfque tlt. Siguidem omnes
. ~ .9k
peltatllr,vel fllnaionum differentix. Sunt vero ha: nllmero(x:qua(arbltror)& cernimus malè,G cu aquilis,& Iynce comper , magis re erunt & conftitutiones [a:qllè mllltx. ] Si ergo 0paremur: & confufc obla;fcque alldimus, fi cum Me&tnlO~S
in mnium,qlli fanl funt,membrorum confiicutio in fym- D lampode,& pedibl1s parum valeml1s,G cum Iphic1o: &
l:r fe ddfe- metria confiHit,confiitutiones autem ipfx varix funt,
manibus,G cum Mllone conferamur. ~ouis
denirUt. C.eteru ql1ando quidem fllnaiones Clmt varix: vtiqlle mllltx,
que memblO propè mucili videamur , fi cum iis, qui
per comu- varixql1e ip(arum conHitutionum fymmetria:: eTllnt.
hoc ip(o maximè.valent, comparemllr. ~is
igitur
nel11 formi t~lare
etiam fanitates multx, varix(li, non ipfa comnofirltm fe non probè oClllamm exifiimet, fi fOl'micas
duttm ftadiomm interuallo non cernlt? Am quis allnelll1agl1i: muni omnium forma vnde diéèx fanitatcs filOe,fed ma
~i
eni~
ioris, minodfguc ratione inter fe di(sidentes. Sicmi
rimm (e parutft reaè putee, fi quod fexaginta fiadiis
. t ,er;ntla enim niuis candor,lb eo,glli in laae v i{itur , quatenllS
abcn,non exalldial? At fi quis literas hac pagella de~lCe
~lacandor d!:, non difsidet, maioris, m inorîCglle ratione
fcriptas reétè non ccrnat, is iam oculos merito accur~n,tadirsidet:ita & Achillis, verbi gratia,fanitas,ab ip(a,qux
[et: non tamcn fi quatuor has ipfas cubitis abiunc1as
,
19ttur
in
Theriite
efi
'lllatelllls
fanitas
nô
differc,
fcd
en
cum
non perllideat: niG forcè ea priùs oClllorum acie fuit,
per
..
,
,
& . n~a&ls
lp[a eadem:altcro qtlopiam ah ca diffcTt. Id vero alte'lua vc1 has cernerct. " Sic enim (arbitror) accufet di. mlnu~
In rum,alilld planè nihil efi quàm maioris minorf(gue ra
d1.t'lue merito, C)llod omnibus hominibus dici af~let,
~lcern
dif- tio. N eqllc enim efi qu~d
qui[quam dicat non edi ab
nempc hoc priùs fecilfe , nUllc idem facere non poffe:
oml11'b us h Om1l11
. 'b Ils 'vanas
. a~lOnes, f i '
1
cl
d'[
h e cmm
' morb 0 al'Iguo tcnen. d'Icemus~
fitqui d cm ler.
erunt •
ncquea mn e t u n
Galcn.
Tom. l I a
p..
l
1
t::
1i.?'..
~.
....
�1l
Galeni de Sanitate T uenda,
12
hum, eum [anitatem in cOl·poris affeéèione, conflicu- ·'
neéhttis vicio imbeeillicas ea non ineidit : quanllis !iInt
eire tint...A tionéq ue confifi erc,min imè in aétione, aétionf[ve I~
qlli[eneéèu.tcm guoque ipfam morb~
fione. Cxten' tm ex horum morofa perpen Gone, diCœceros ,quibllS N atura non dedit vt acutè videant,
vafcufsionégue parum vel ad valetlldinem tllendam , vel
aut audiant, :lUC celeriter curran t, aut alia id genus
ad morbll m ftunmo'llendum illuamu r: cùm illlld moin
lidè, firenuégue obeant , neqlle morbo teneri,n eque
do nouiffe Catis fit,corporis confiit utionem , qux cautocum prxter Natnra m fe habere cen[ebimus. Omnis
fx ratione m refpeétu aétioni s obtine t, vtriufql1e facllI.;.
fiquidem morbus prxter Natura m cfi.hi fe prxter Natatis fcopum cfTe , & eius, qux fanitatem tucndam, &
turam planè non habent , ficuti nec [enes. Non igieius, qux morbu m profligandnm profite tur: guippe
tur ab[olucè, citrâqlle excepcionem [anos, œgr6[que
[ed
cùm hanc & pra:fentem fcruare, & amiffam refiituere
:
dum
firmitate, infirmitatéque iudican
fl1étjo~um
propoficum nobis fit. Aétion es vero confiit utionem
fanis verba il1a,fc:clll1dum N aturam : xgris illa, prxter
corpor is nece{fario fequllntur eam , quœ proba eil, in,alfeN aturam, adiici oportebit:vc fit nimiru m [anitas
culpatx ,probx que:qu x contrà efi,culpabiles,ac vitio';'
étio naturalis aéèionem perficiens. Contrà , morbus ,
quonia m id, quod ope nofira feruatnr , reNe.
[x. ~are
affeétio prxter Natura m aétione m impedi ens.
ilicuiturque, affèétio ql1xdam corpor is,conf iitlltiog ue
que enim fi affeétus [ecund um Natura m fe habeat,
eH, eam vero ex necefsitate funétionnm fequitn r [bocontin uo etiam fanitas exifiit. Efi enim affeétus fenitas:] Ad prx[encem certè di[pma tionem pantm attiB
cundum N aturam eum Aegyp tiomm nigrici a, tttm
confiit mionum in genere morneat,fu~éiom
Gallor um candor , mm Scytha rum rufus color ,quofit, inquira s: id potiùs accinda
colloca
lta[que
blls,faO
rum tamen nullul11 efi fanitas , cùm ea omnin o in cofument es, qllod in natnrali
efi
hypoth
pro
illud
vt
ner,
lore non conGfiat. N egue fi prxter Natllra m fe hailla femand a maxim è
lltione
confiit
nofiri
is
cOl'por
beat, protinlls morbus efi : qllando ita vel ex Sole niflint quorum beneficio hlllétiones obeam us : ae illlld
gritia, vel dilltina vmbrat ili confuetudine contraéèus
memor i:l repetentes,qllod fimilarium quidcm panillm
can.dor , morbus Gr. Sed' adieci{fe opone t fanitatis
eucrafia, [inilntm entaliu m ] forma,pofitura,numerns, ·
notion i, quod CJufx ratione m ad aliqllod opus eden& magnit udo, funétionllm ftmt caufx. Prxter eà qudd
dum obtine at: mOl·bi vero notion i, gl10d aéèioni inhxc omnia in latitlldine guadam fpeétantur : etiam in
commo det. Verùm de his alibi diétllm à nobis 10cufingulis homini bus féor!itnl ,qux reliqua limt, perfepletiùs efi. Ad prxfen tem dlfpnta tionem illud {oquamu r. Ad qux fanè non paruam commo ditatem
Jum lilmpGlfe filfficiat, permagnam fanitatis latitud iaffert laticndo horum perfpeéta. Nam cùm el1erafia
nem e1fe, nec eam in omnib us nobis xgllalit er prorduplex omnin o fic : altera , gux in animantillm faltem
fi cui violent um appareat 6{yHfacr{ar,
fus indfe. ~lod
corpor e cogitat ione potiùs vfuipe tur, qllàm folidè
id efi, medii temper amenti nomine cenferi, guod me[ubGfiat: Altera, qU:iE in [anis omnibu s fubfifiit,atque
dio ad vnguem temper amento non fit: is, quxfo, reliapparet hanc rurfus à nobis diuidi par cfi: quippe in
quorum in vita nomin um vfum ad memor iam reuonon pama diuerfitas illucniemr. Id qllàm fit vecet, vbi & potion em,& balneu m dltear0 l'"hoc efi, tem C qua
ntm, vel ex ipfis xtatiblls maxim è deprehendas. Cùm
peramm dicimu s, non [olùm cùm alterum huic ,alcead omnem vohtnta te fufceptam aétione m adole~nim
l'um iUi tale efi,fed etiam cùm ad eundem homine m in
fcentium Xtas fit aptifsim a,infan tium certè,fenllmglle
lacitudine tale efi. Nam fi auer[o paullllùm qui bibeminùs ad hanc eft apta,pr optereà quod ilIis hnmor ,his
rit, lIuecer it quis in calicem calidx , frigidx ve exificcitas, fi-jgiditit[gue nimis abllndat. ln aliis tamen
gllUI1l, nllllam medioc ris temper amenti ffiutationem
funttionibus,C]t1as natural es appella mus, veluti auétio
deprehender. Argui fi gllod temper atum en,ira exigis
ne,con coéèio ne,diH ributio ne, & nutriti one, infantes
ad vngue, vt omnin o indiui{jbile in[eétiléqi fit: halldplanè cxteris xtatibu s longè prxfian t. N eqlle tamen
quaqua m inieéèo vel calidx , vel gelidx minim o,temeo [ecius omnibl ls per omnes 'xtates licet e!Tc fanis.
peratum e{fe videbitur. Ad eundem modum , neque
Ergo quemadOlodllm in xtatum diuerfitate fc habet,
fi quis innatat ionem temperatam, frigidx pllfillum inira etiam in naturalis habitus diffcre ntiis, immen fum
iccerit , vtilitat cm eius protinu s cotrllp erit. ~in
vt
quantu m temperamencorum difcrim en in~leas:
ambien tem quoque nos aerem temper amm dicimlls,
hunc
m,
pllerom
xtatis
duorum ,cxemp li gratia,fimilis
etiam fi in alterutram partem palllulùm fit propen[us.
longè hllmid iorem, ilIum ficciorem.pari modo
altero
Deniqu e quid miri fi eucrafian in fatis amplam Iatitufrigid,iorem. ~iblfcungpe
calidiOl:em , ilu~
~lne
dinem extend unt vniued i:guand o &in Iyris confolllftllm caltdls, fi'~ds
filpra
l1lulco
bus
corpon
19ltUr
namiam ipfam , qux fumma , exaétifsimague fie, vnite~
humidi s,allt ficcis elfe conting it,iis planè optim~
cam,atgue in[eéèilem e{fe probab ilefit, qux in VfllS ho D
abfoluguod
eo,
peries non efi. In quibllS alltem ab
minum vcni:u certè latitud inem habeat? Sxpe nantcmper amm eil, dillerfitas quxdam intellia i- '
tifsimè
[u',alt~r
cempera{fe vi~es
per~omdè
que gu~m
tur,min or tamen, quàm gux [cnfu difcern i pofsit: h~c
pcrue01ens Inuficus cxaéèè tempe.ral1lt. SLqmdem
certe, ql10d ad vfitm pertinct, pro abfolmifsimis accifcaCus vbiquc iudex cft:
mQli~
vi~
~mRia
nobi
pimns: ita vc [anitatis, gllam in latitlldine contem plaipfo ctiam eucrafian ,dyfcra fiângu e iudicab i~are
mur,ha ;c quidem mcdii Gt tempcr amenti , nec v IIi vimus. Pari modo aétionis vitium clliu[gue prxter
tio obnoxi a,tluod [alrcm fenfi, percipiatur: bxc ccu in11aturam (ilam malt: babentis membr i , non ;mtè mortemperata, vitioqu e expofita. HUÎllS fentcnclx cuiden
bum decernemlls , gllàm ad fentibik:m magnit udinem
ina,qllx in gracilibus , cortifsima indicia [unt diferim
peruen erit. Necgu icquam , vtad rem propoficam,
· e quorum contrar ias habir
'
pli l cntllC]lle notantu r:qulpp
ne hic guidem referat , ipf.tmne Ixfa;fi a8 ionem , an
orcas elfe neceffe
te~pc,lamnis
fieuci
:
ex ~?trais
tldiJ1e~
affeétum , cuius vitio lxditur , morbll m dlxeris
corpus probag.racile
J11l1JIum
nec
IgUUl'
efi. SICutl
nec fille gllis affeétioliem, fille conilit ntionem appeltemperamenca
nec
lta
:
obe!itm
fi
fivalde.c
&
mus,nc c ql10d
lalfe malir. Diétllm à nobis alibi & de his efi,
lle qllàm mavtrunq
metfi
lmus,ta
e01'llm planè laudab
mul euidcntibns racioniblls confirmacuJl), tllm mor~
,
Xlme
.
�.LIber Primus.
ximè (anum e{fe con[picimt1s. Sed qux in medio habitudin es fttnt, d~«el<oj
Grxcis di'ébr,Gcuti ip[a: debitam partium conllen ientiam , [pecié111C]ue inculpacam
habent : ita id totum conuenientis,laudabili[gue temperame nti beneficio acceprum ferunt. Tales ergo co~
pomm habitus ) fi veritatt!l11 ip[am ad vnguem exigas,
ab[olut:t (altem) exaétaque temper ie ne ip{os quidem
temper atos dixeris. Verùm quod (enfu illdicetur, atque ab v{um fit [atis,no ninculp abiles [olùm, [ed etiam
optimo s cen[ueris. Sanè indiciu m euidens efi, ne
ip{os quidem exaéti{simum temper amentu rn con[ecutos,ex eo,'luo d nunquam eodem fiatu perman eant,fe d
primam xtatum ip[arnm mutati onem recipiu nt) nulla
harnm eundem perpem o terrorem {emance,fed [emper
ad ficcius tenden te. Altera m, qua: (omni ac vigiliarum) 'luietis & motus, tum morus ipfius differentiarum, ad hxc bibendi Gtiendi , edendi eUlriendi , ciborum) potionf [que copia; am inopia: ) pra:tereà balnei,
iracun dix) fiudii, doloris , omniu m talium occaGone
.
\
.
prouell lt, qua: tantum
non omm momen to temper amentllm immuta nt. ~is
igirur in tanta mutati one
optimu m vndecunque temper amentu m inuenir e [peret?quippe quod fi cui vnquam optima natura prxdito
conting it) certè ne momen to quidem duralllt. Adeo
mihi [anè admirari fubit eorum opinio nem,'lu i {anitatem, eucrafiImque citra omnem latitud inem, vnicam que e{fe conten dunt:ne c G<Jllid ab hac paulo di[ce[s it,
vtique fanitatem erre. ~a
nimiru m [entent ia àEl7T<f~CUI
obiter imprud entes inuehu nt: difputa nt'lue de re
aut nunqua m planè vira in animalis corpor e, aut iiCjuando vifa efi,ne minim um quidem tempus dllrante.
His ergo quam fomnia nt fanitatem ,ipfis ferua'nd am
linquim us. Nos interim ad eas,qua: in apeno fttnt,reuercimur. Q.9arum cùm duplice m !hltuamus {ubnan.:.
tiam, [vnam, de qua planè gueri non fit,alteram,de qua
queri liceat] de qua modo verba fecimus ,ftlUm verique {copum reddam us:nem pe ei, quam inculpacam di:ximlls,exaétam,abfolutimqllc planè,g llod vtiguc fenfu aduerci pofsit,cllfiodiam. Alteri, de qua congllerare,
non exafram. ~ipe
intemperies, qua: intra [anitatis umt termin os,corr igere oporte bit ica, vt qux iufio
ficciores l1aturx {unt, humidi ores reddas: gux hl1midiores ftmt,ficciores : pari modo qu:e frigidiores funt,
vt harum exce{fum cafliges:qu:e calidio res, earum fuperanti am ad modera tius reuoces. Hxc, qua ralubris
viétl1s ratione fiant, proced ente rermon e docebi mus.
Priùs enim cradendum arbitro r quema dmodll m optima: t:)amrx con[em anda Gt Canitas. Ante id vero ql1Xnam fit opcima corpor is conflit utio, exponemlls. Efi
i:gitut.ea-,il fubfiantiam eiL~s-4)fr,&qt1opm
tem
p~lC.1toir&
qux-figUFam-pat.CiuO\ egri~d
fun8:iGnes-comparata.1'J1-haèet:.ad hxc,-quœ-omncm--tum
rntmeru ID-:- tt1ffi magn i tudi nem,-tulll omniu m earu 'l1
~r-feC;Rtxl1maü8:i()}sdnu
- e~hi.bt
Si
vero indicia notit[que re{picias, cuius corpus carnis
mediocrta~
prrefert. POHO id cale cft, guale inter
gracile & obefum ,medill m e{fe docl1~mu.s
Nec refe:t
il pro obefo corpul ent6ve craffum dlxens . Idem rellguornm qu~e
exceffuum in medio planc: efi fitum,
ita vt nec hirultll m id merito dixeris ,nec glabmm :[ed
nec molle nec dllrum :nec nigrum ,nec candid um: adde
ctiam nec 'venis amplis , nec obrcuris : nec iracund um,
nec ignauu m: nec fomno lentum , necper uigilem : nec
heb,etem nec callidtlin:nec in Venerem pronum , nec 3.
Venere ;lienum . ~lod
fi omnibu s quo que corpor is
Galen.
A
B
C
D
partibus planè medium omnis exèeftus téneat, pulche rrimllm id viLlI nimiru m filerit, vepote {ymme tron.
Erit non minùs ad labores omnes planè idoneurn : nec
re1iquis eucrafi x, id eft boni temper amenci , cllillfque
membr i notis, quas in fecund o de Tempe rament is retlllimllS, defiiclltLIm. Nam mtiltOs videas, 'lllibus capllt actemperatum commo dè fit: thorax , ventérv e, &
qua: gignendo criblltx partes Ulllt,parllm pro [pera cem
perie fint. ~orundam
vero in artublls intemp eries
eft. Non de{unc & quorum vnum aliquod vifcemm ,
aut alia qua;piam parti cula vna, pluré{v e,mteri m vero
plmaal iqua vircera parum {alubri fint temperamento.
Ego vero in vnica infirumencalium partium intem- '
periem ,ld'lue in non paucis notaui, ita vt, verbi gratia,
reliqua omnis vencriculi concau itas vno temper amen
tO commo do,inco mmodô ve effet, alio ipftlm duntaxat ventric uli os. Creten tm de iis, vbi de vicioGs cbrporum natibns difceptabimus,agetur. De oprimo vero , & cui us fingulx particula: vniuer[ am filbfiantiam
inculpata01 habent , nunc dicetur. Huius ergo forcis
homo cùm arti [anitatis tuendx traditu r educandus,
fortllnatlls vtique Gt, fi fiatim editus in llicem ei committatu r. Ica nanque ad animi quoglle affeétl1s nonnihillucr i faciet,~.-nmr:J€
'Ii ttus-r.atÏ"enemores ~
(;}UGqtte pfObos-reJ~tn\m
fi qua etiam fe'luen
tium a:tatllm eius {e modera tioni filmmi tat: fic quoq;
comod a rentiet non medioc ria. Sanè prÎmùm dicetllr,
quema dmodu m fi huiufce modi homine m ab initio UIfceperis,elll1dem per omnem vita:: cur[lIm {anum cufio
dias: mod6n e qnid violent um extrin[ecus illi incidat:
id,quo d veique ad [anicatis tuendx artificem parum attiner. Secund o Joco quema dmodu m Gnon recens nat\.lm puellllm accepeiis , {ed qui iam prxcep toribus da:.
ri fit habilis,eius quoque curam ages. Pofirem o gllem
admod um religua rum xtatum cuiuilibet. Ergo recèns is natus infanm lns, cuius corpori s confiit utio 0'"
mni nota vacat, primùm guidem ftfciis deliget ur : {cd
corp~;Oti
[al7:mi'lu~ <Ïnfpero;
cutis eius
denfior,fohdlOrqlle llS,qUa: lOtus ftmt pambu s reddatur. In vtero enim reqnè cum re1iqllis mollis erat:cù m
nec durills. v!lum, co . rpl~
inibi contige rit, n ~ c aer illi
v['luam fngldus Inclden t:quoru m commerclO contrafi
d r ' , 'f:
.\
\
ua, emacaq
;,& quam l'p amer pnus',
& 'lu am reliqua
membr a denfio r, duriorg lle fiel'et. At qnollia m iam
·
,{
. fi'
•
edItUS Inrans, 111 ngol'e, ca 1ore, atque 1l1tel'
corpor a
mlilco [e dmiora verfetu r nece{fe efi,ob hxc ip[a llimirum namrale eius tegmen prxpara ri quodam modo l
no~is
. , reddîque ad indoléntiam., & col e ranti~m
qllàm
aptlfslmllm par en. Ita vero 'lm recllndum natllram {e
habent infance s,vel{o lo {aleprx parati,m unidqj abundè fuerint : quando gui ficcorum myrti folioru m, aue
aliorum id gentls infperGone egenc, iis planè vitio{us
fiams fit. N obis vero ad prxfens de iis,'lui optimo fia
tU fllnt,difièrere propof itum en. Ergo hi faCciis (v t di
étum efi) inuolllci, laéte pro alimen to vtaocur , & balneis {alubrium agua1'llm. V niuerf.1m nanque viétus rationem humida m fibi adhiberi ponula nt, vt qui cxte:'
ris xtatibu s temper amento fint humidi ore. Atque ex
iis,qux ad fanorum viétl1s racionem fi111t necefiaria,pri
mum hoc [e ad di{guificionem n:ltim offert. Nam fimc
qui humidi ores namras ficcandas {emper pucent : ftcuti è diuer[o qux frigidiores fimt,calefieri debere: made
fier.'~ux
ficor~s
; frigefieri)qux calidiores. ~ipe
Gm+llbns qucmh bet elCCd1i111Hllge[cerc,concnuiis-remitti;ac:m-inui::vnâque verbo, rontr.lria concrariorurh
Tom. l I a 4
14
...
!J •
....
••
~L-
-:1
r
"u)
4
..
'
"
c:ffc
~:W."'8-
d-Cç'n.vôld-.1,.Ndo""'.sP
....· ~01Ll
~
~&.!
~."
~
{-.;'~2z$J
~
P
:;;.f;r~
f~
s.~
c-r:~rb':-Jt"i).
~.z-
(.}-f~
el-?-
~;."
.. ~
L1..
-y~
.
~
'~
•
~1-5
- - --..,..dIo.......,+H.Cl-
....'t:~-re.;
~,f;':
.or-
tJ;-tf.lf&::.ff' -;.:r.:;.r.-
(l-fl" J- '
t;
~-.f
�1 )-
r,
Galeni de SanÎtate T uenda
Opofrl~it
~on
i~
Hipocr~-
16
rentia:, gllippe aut à nohis ipfis mouem ur , aut ah atiis,
A aut medica mento. Horum tamen tenia fpecies ad {a~n,qul& l~aqtoe
tis legtffe eo~,mtndrqu
4 h :
.. ~
nos nequag uam pertine r. Sed gui ab altero pra:fiamt
ratlone m febnclt anbus ait humld lm omnem VH~tl1S
rw 9.
Ç'&Go
motlls, nauiga ndo,eq uitando , vehendo,atqlle, vt paulo
,tibus e!fe vtilem} prxcipl lè vero puellis , & iis,qui tali
~.-=
al1tè diaum efi,in cunis,leal1lis, vInîfque obitur. Re ...
...,.... refici viau funt lfIllcti. Videtu r enim in his tria déin
'"~
... ~
cèns tamen nati pllelli tam valentem motum , quàm cft
ceps pari inter [e iure pofltilfe, morbum , xtatem , con~:tl
qni vehiculis,nauigiis,egLllfve pl'xfiat ur,adhu c nô deAtgue à morbo qllidem contrar i adhifuetdinm.
...... ~_
Ç?~
t!),
' a~i.t,
fiùerant. At qui iam tertium aut qllartu anlm
indicat ionem <lccipit, ab a:tate, & confltecudibendi
'"117 , IV f~Mi.4e>,&
Septen
licet.
agitari
modicè
gi6gne
lo,naui
vehicu
his
ne Gmilium. Febri nanqlle,cell morbo cali do & Gcco,
JI'.. k~V'-4b1
vero etiam valetiol'a exercit ia toleran t,ita vt egltines
nOll
xtas
ea
gl1ibus
vt
,
Puellis
iunt.
conuen
humida
~-:/tip.
f1-,-.,. ~
iam affllefcant, P er fe vero moueri tum primùm
tare
morbus ,fed [ecllndum natltram ftt"id maximè efi vtile,
f-r.,&~
~
licet,cù m iam repere cœpenmt,magîfqlle etiam
plleris
quod planè efi umillim um, Pari modo con[ue tudini,
. Immatu rè vero cogend i omnin o nô fune
ingredi
ctlm
in cor
vtpote qua: adCcititiam,acgniGtitiamg; ~turam
~
~
ponder e vitient ur. Sanè ve1 hac xta~
eorum
crura
ne
poribl1s O'ignit, contrar ia dediffe in primis efi noxium.
... ~ f+l~".,
quanta fit naturx nofirx Cllm exercitllr
deelara
facilè
na[eCl1nd~
c~roa
-atgue h:c merit? : ~a:,enim
... .f~,
~
pueros ,nec fi côcluferis 10co aliquo,
cùm
s,
[ocieta
tiis
turam [e hlbent, lIs [eruan, cllfiodm glle fimm hablCllm
ho~
difcurr am,ac pulloru m , vitulomimIS
quo
eas
prohib
decet:q ux morbo aligl10 premur ur, iis contrà alterari, B
-.,..'"'!S 8\~
,
~
full ettique:ani-nltilti
~ti>pe
nt.
lafciuil
ritu
c
l'{lmqu
<!J . . /. 0 & ad contraril1m habirum trahi expedit. Âe!lZrnattrr
C~
u
q
f
é
t
l
n
e
c
,
s
.
a
i
~
o
r
p
ad
dl
a.t-is
oat-Hr-a-f
al-tef3tur connar ii. .
qwd~fl.t1'JÜ-bsvmunpC
, qHib~altérn;-1eu.
das-peciton~
[unt, fi modo in
pueri
i
ficcand
itaque
Haudgl1aql1am
nihil hornm cogitâs , per magnum
ildes
Afclep
Verùm
his nu Ua prxter nauram humtdi tas [ubefi, CJualis in
oeium captiuncllias texit, quibus docere conetu r nihil
rauced ine, difiilla tione, catarrh 6que confpic itur: fed
bonam valetudinem exercicia co ferre, Verùm huic
ad
pro natura: ratione alendi, lc dulcium agl1amm balneis
f
pofteà quod par efi refpond cbitur, ceu galrulitate ad fihum,é l.ndi, (quxen im medic. tn vim .Iiqu.m p'z C,
if;;? ..... 4
ne potifsi mùm taxanda. Efienim nobis hoc loco proferunt, OUlnes planè ficcant , v eluti gua: fulphuris alir·(~
pofitum non fophifiarum nl1gas refellere , fed quod ad
'0,
~ib
"pr\C,nta~c)u
~uid,b\tmnsh.Cve
..~
~
fanitate m tuenda m conduc at,prxc ipere, Itague ad inpotlon eque nutncn dl, gm humld x guam maxime na-:~
40
fantes redeo, qui optimo corpor is habitu umt, pono
conp~eris
tura: fint, Ad h ( ~nc modl1m ~ N~tl1'ifa
•• (?.,~
~.
.~
his animi guoque mores citra vitium elfe par eft. ~
fulll1r,& lac mams ln humen tts aliment! vfilm prxpay
.
pla
animo
aut
enim iuHo fimt ad iram magis procliues,
rauit. Atgue optimu m quidem efi etiam reliquis forf1.-~;
0..
nè demifr o,aut {enfiles magis,allt infenfiles,aut pra:ter
rn?do ?ull,ac m~trs,
cafre omnibu s infanti bus ipfl~n
0+.~7:-&
modum gulofi, hos parum idoneo temper amento elfe
-10 morbo fit cormpm m : maXime vero el , gUI op.timo
~4
,.~
iis partiblls,qllibl1s prxdia orum fingula admilfrn~
efi temper amento , de quo nunc [ermo infiimitur:gl1ip
-~
necelfe efi. Proditu m vero de his fufiùs efi in iis libris,
C
pe cuius m<lternum nô corpus modo totum, (ed etiam
quos de Hippoc ratis Platonf fgue placitis fcripfimus.
lac à. vitio effe alienum non fit abfimile. Ac fanguine
Venlm qui nunc propof itus infans efi, vndecu nque ab
quidem ,dum adhuc in vtero gefiamur , ali nos confiat:
folutus eft, Huius ergo ticut nullum ex animi morihu s
ex fanguine vero lac gignitLIr,exiguam in mamill is mu
corrigere,fic eo{dem [emare ne quo vitient ur,opo rtet.
ntat-fis-l-aéte-pue-ri--ahm
tatione m adeprum. ~i
Seruatur vero quidqu e iifdem pl:tnè generib us, 'quibus
AOH--relffin-eenfueto--; ven\m edam maximè
tu , i- ~ i.am
co l'fU m pi nu. Co rrnmpu ll tu 10 anifll i-mefes -p-raua-cofue
modo
propr-io vtunt-\u-al-ime-nte. V idecur autem non
• ~ • .!
e:rerei tuienis ,
<t1dme-cliIfqh'U~j.b,pon5
putrim entllm id Namra infanribus prxpara ffe, verùm
-Wdenà-i, aHà-ieBdi,wtiu-s-denic::!ue?mn4iees. Itaque peri
etiam faculcaces ql1afdam naturales,ql1iblls eo vtantllr,
tum horum omniu m efre eum medicû opone e, qui faab initio procinus contlliiffe:quando fi modo nC/tis panitatis mendx curâ utfcipiet,nec ea opinio ne elfe quaw
pillam fiatim in os infel'as,& fugunt hc ipft1ln,& deglu
ad folti fpeaet philofo phum animi mores effingere.
fi
ficllbi fortè offendu ntur,
tiu11t prompt ifsimé. ~in
huic ob alil1d omnin o mains id muneri s erÏ~ipe
plorin tve, non minim um iis doloris lenime n efi nl11
buitur, nempc animi fanitate m:med ico vero,llc corpus
papiIla.ori indita. Qllipp e tria ha:c doloris in~rics
~ e;: J:.~
t't.._!"'ff'''' A~
faciliùs in mOl'bos dilabatur : quando iracundia, fletus
remedia nlitricibl1s ipfo Vfll edoétis inuenta
antium
;'"~/I:
~ n,lUltx ulpe,r his vigl~
ira,criflitia,cura imodc~,
'Videmus: vnum, guod modo rcculimus, &alter a duo,
~~';
11Is valetudmibus initia
gral1lfsu
ac.
l1nt,
accend
febres
S
l
,
motum medioc rem,& vocis modlliationem. ~ib
~ J (J '!J:;"
<+.t~;- ~
cogirat ionis mendfql1e fegnivCx nOI1 (olùm mitiga nt, fed etiam {omnum D prxbenc:veluei ed iu~rfo
~erpct1o
J"":7 . . . ~" ..;.ç
tia,ac animus omnin o dcfes,dccoloratos,atque ex atro
ad nfuficam
hoc jpfo tefiificante ~atl1r
......... ~oncilat:ve
-9~
~:;
phia,id efinl1tricndi dcfeal1 graciles,oh nacuralis calo '
exercitia filOpte in$enio efTe propen fos. Adeo
os,&
~
f;!:'.~-<H
enim calorem prreter
ris imbecillitatem redul1t:h~nc
quifquis his artiblls probe vti [ciet, is nimiru m & cor-"""".j"
reopor rer. Cuftod i
cufiodi
fines
s
fanitati
intra
ca:tera
& animum optimè inflime r. N utricibu s igimr
pl~S,
oS •
o
tur alltcm modici s tnlll corpori s, tum ani mi exrcit~.
tnplexp uellis excogi tatadim otio efi:in clInis,in leCCll~
6 - ... ~tf 4~
hoc
iam
nanque motus modum non fentant fiue ii ex raVbi
j
t
~
lis penden ti,bus , in Ulis ip[:Ullm vlnis.
4, 8--;1 t-,4c.(~&
,
,
ex animo[ a animi parte
fi'
b'
d
l'
, fiua ex apet~o'i,fuc
[lls
ti,onali
y ~ ..~t-dL ~
a III 'luoqt1C no 15 x Imandllll1 onwr,a d [al11tatl
~
c!I .. ~
runt biliofitm anicxcefTc
l1111HUm
Ill.odum
fi
',
plaClentl11
telam vel in primis neceffarium : ctlm Afclepiades
-#rl~:."'td
utbfiftu nt,più
~
i
n
m
u
d
~
n
:
r
incra
Si
vcreredl1,~
m~ns
damnct:Erl1';~
~erci:tons
nè,a~rté91
J!i'~
~
prioré habi
m
a
e
n
t
~
nt,
efflC1l1
~
q
m
û
d
l
g
t
r
f
ln
A,fele
tUltofil
cu
,idem
dec,rnat"~!'m
t.mlùU~CJI
c~tndIlS
'j( ~''1
~'2."
fier'10
fttnt.no
i
affeéhll
res
calidio
,
qui
elleXlan
ad
fcbrcs,&
[olum
tudinem
no
-1:
Plldc [cnoat: rchgul fcre mcdlci
'r
'
,~
, ,
1
l!omit'
iones
ohfinta
m
vllceru
&
ns,
lecmo
rem
~
'
id efi bonam co:pori s hahirudinem" fe~ edam ad, [anir
-f.:~?t
l"
~:
'
(lm_
fluxion
arionû,
b
,defiill
llunma
lx,lO
eX
l,ap?p
mol'
prxdlc enr. Porro,e xerClta tlonum cna[altatem ~as
"~1E-c#<'
}~
(jue PlOrbi plerunq , excipiunt. Et nos xgros ql10tannis
pnma l10tantur ge1').era, vuque quO[ motionlidiff'e
.'lfd.h 4..., ~em
non
r"'e.-~
c:Ç';..-..4
,4-
,...h.toSf
~.
-
;ë
.
:&.':;'d..
'bl-t.r:-
.cc. -_.
""
.
.
vero
modo
�,:.
Liber Primus.
17
non paueos perfanauiml1s fotis animi motibus ad defiem omnem terfam,mundâmqj prœbe.~ius
pel ' ~
bimm modllm reuocatis. Efi vero non fpernendllS hu- A aEl:is,protÏnus ab immodico agitatu conguiellit,illicoius Centetix tefiis,ipfum patrium nobis numen Aefculonque dormiuit non filauifsimum modo verùm eti~
lapius, qllimultas fcribi cantilenas, mimofq; ridiculagifsimum fomnum. V t vero rettè co;iicias qua: puelrum rerum fieri,& me10dias guafdam infiituit iis, cJlIi10 offic.iant,non modo folercia efi opus,fed etiam afsibus vehemetiores animofœ partis motus,eorporis tem
dua de Ipfo,gui Ilutriwr,experiétia. Hxe iaitlu omnia
peramentum iufio calldills effiecret. Aliis quibufdam,
vfque in tertill?1 à natali annu circa puel1~
perao-enneque iis paucis, vcnari,equitare, atg; armatos exercida eenfeo. Inprimffque de nlltrice ipfa non min~a
tari iufsit, iifdémqj fiatim tl1m motUl1m ipforum fpehabendam efTe cllum,quid edat,qllid bibac, quo patto J~
ciem,vtig; qllibtlS motus iniunxit:tum armornm, quiin fomno, V enere,exercitatione iè habeat: vt videlicet
bus armatis exerceri prçcepit,definiuit.Non enim quo
lac eÏLls egregiè fit temperatum : quale cenè erit,fi (anraéto excitetur, erigatllrqlle animofa pars, cùm imbeguis eius quàm optimus fit. Pono is calis efi,quÎ nec
cilla fit, prxeipere fat habuit, nifi etiam menfuram eius
Balla abundat bile, nec acra,nec picl1itoflls efi, nec feroab exercitatiolll1m idea definiret. Non enim pari mofus, nec 3ql1ofo liquore permifills. N afcitttr aute eiufdo excitatur ea animi portio, vbi eum apris, vrfis, taumodi fangllis ab exercicatione moderata , & cibis mm
ri'S, & aliis id genus prxualentibus robore belluis agiboni fucci,tllm iufio tempore,modoq; aifumpcis,prxtandis filmus atteti,& cùm leporem,capream, & id getereà podone tempefiilla, modicégue fumpta.De qLtinus fùgacia ae timida feétaml1r. Nec fimiliter eùm in B bus omnibus in iis ,qux pofi dicentur , dilIgenter agetlif-. A-Ven er-"tniÎl:o
- ~ftinedam
- e.fr-,
qu:eeung Ileleui armatura, & graui exerceml1r. Nec pari ter ct'lm cilac.pra:bebi ,monee. Nam & menfes viri confilemditato cmill dimouemur,& cùm mediocri motLI agimur:
nec vbi cum aliis cotendimus,& vbi [oli agimus. !am
ne prouocantur, & lac odaris gratiam in detel1l1s muclamore,an tacitlls ad labores inhorceris, iritéfqi, non
tac.~inem
alignx in vtero cocipiuoc:quo alicnills
parum [an2 interefi. Verùm de his latiùs dicetur in feà puello adhuc lattente nihi 1efi.ha eni m quicquid fan
gl1inis efioptimlll1l,in fœcum ab{umitur. ~ipe
quentibusSed infantes, qui optimum fortiti fune tem
is
peramentum) ( de his enim fermo erat) non leui cura
eùm proprium in [c vÏtx principium continear, & hllegent, ne quos animi motus immodicos incurrant.
ius' moderamine agitur , & afsiduè conneniens fibi ali~jpe
loguelx adhl1c expertes, ploratLI, clamore,ira. mentum trahit, vcero ipfi veluti radici adhxrens) nec
cundt:l,& inordinato filÏ motu,dolorem indicant.Novfquam ab eo notte diéve difcedens. Interim vero nOn
firum igitl\l' officium fit,coniettantes guid deflderent,
minor modo, verùm etiam deterior rationabi!Jter redafsidllè Id {uppeditare priùs, qulm auttus dolor in niditur ipfius grallidx [anguis. ~o
fit vt lac ipfilm tum
rnium, atque inordinatum mOtllm vnà eum corpore
peius,tttm vero exigllum in mamlllas colligatur. (baetiam animum ipfum vniuerfum coniiciat. Siguidem
re fi qux infantem laétat, vternm gerit:ego ~agnoper
filaferim aliam inneniédam nutricem.CuitTS etiam la
dentientes, allt ab extemo ql10piam offenfi, aut aluum
exonerare,:lut meiere,aut elfe,blberéve cllpientes,pé:r- C gufiu,odoratu, vifit conGderandum, explorandllmqlle
diligenter fit.Siquidem guod optimum efi,id gllfianti,
inde ac difcruciati plorant, atqi enormiter moucntnr.
olfaciendgue planè (llaue,intuenrÏ candidum, a:guabiFieri etiam patefi, vt frigore offenfi teporem deGdevidole,ac
liqllidi,crafflq; medium apparebit. ~od
rent: ficuti contrà, xfiu affliéti refrigerationem. Efi
film
eH,è
diller{o
aut
cra{fum,&
cafeofum,aur
liquidu
<luando mulcitudinem infiratorllm no toleran.~ip
& [erofilm,ac Iillidum, tllm confifl:entia ipfa, colréq~
pe multos.offendit id guoqlle non minj~,axè
inœquabile videbitur. Idem gufiantibus amarorem,3ut
vero cùm am totum corpus venere, :mt etla artus mofalfedinem,ant
gualitatem C)l1ampiam excraneam exhiuere clpiut.~neam
ip{a9uies1.1 fit d~utrni?,o
bebit:tale
vero
nec olfaciéti filaue wt. AtC); laétis proparnm molefia elfe folet, qltldo nulaïftr~
bi,improbîg;
hxc
filnto indca.~bus
diligenter ani
d - i-covHe<k.télu
. ~e-dilnmu
maduerfis,qlloties
vel
côcepit
mater
vel
morbo
aliguo
tl&.. Porro medills modns non vnus omnibus efi/cd ex
efi
affeéta,
ad
aliam
nutricem
qux
iudicio,
deleétugue
~
cornm femper efi numero , quœ in collatione ad alilld
paretl\l',fefiin:idllm
cenfeo.
Tum
4v
ero
Pllellum
quoad
fpeétalltur. ~ocira
qui euram infantis edlcan~
filpnmores denees emi{erit,folû laéte alendm.Q~o
tem
fcipiet,hllnc planè vt acrem mediocritatis,conuel1lt!npore
eum
[olidiori
qllodam
modo
iam
cibo
aHlIeface({{que conieétorem efTe, ita hxc femper prxbere oporre conueniet. ~lOd
etiam experietia planè doétx mutct priùs, quàm el( dcfiderio cuiuli.Jis auaus dolor filieres
facillnt:
primum
panem, mox legllmina, ae carmut eum carpore animum quoql1e in motus immodiO
ncm,&
Gmilia,
omnia
priùs
commanfa plIellorii ofcllcos coniiciat. Q.9od fi quando ql10d infefiat, imprulis
imminentes.
Corpus
:mtem
infanrillm confricare
dentibus , infcientibtt(qi nobis auéhull elfe contigerit,
ip{um,
rettè peragllnt I1lltrioportee
oleo
dulci:ficllti
id
eorri<1ere id tencabimlls illico vel prxbito,ql1od expeces
plerxquc,
fiatim
s
~
[
p
i
,
corpons
partes modulantes,
tit, vel /ilblaco,<]uod offendit,etiam motll pel' vinas nuacgue
.
~
c
t
e
g
n
i
f
Verum
10
m
u
q
,
~
e
propofilimus, puetricis adhi bico,ac vocis modlliamine, quo vti prudenro,qui
corpons
fiatll
efi
optlmo,guod
ad membromm
tiores nutricllm confilellerunt. Ego nang; puello gllomodulum
Caltem
attinet,
nihil
efi
quod
curiofa nlltrilC
dam tocum diem irato, plorancéque, ae iml110dicè fe,
fit/ed
tantùm
fricet
quotidie
mediocriter
ac laueddinord inatéque iaétantc, nutri,ce ipfa, omnis con{ibi i?gue
quàm
fieri
maximè
potcfi
laéte
in
o
u
c
i
r
~
l
e
v
mini
ope,deprehendi qllod 0.fend~t
~Ipe
vt neCJ~
paP.llmè adhllc hxrete crudo:quippe quod periculum dl ne
ta in os immHfa ncquc a nmrJce prolatll6 fi forte mCleJ>riù~,quàm
probè Gt concoétllm , in totllm corpus inle aut aillum ex~nra
vellet, lenittls efi, fed nec eùm
fant~
dlgeratur. MlIltd vero maximè fi quis vencriellvln:trum agicacu reclinari efi cœptlls '. aduerti a~t:m
11l11l Ipfu.m adhllc laétis plenum infricet, mm corpus
lum leétllm, Will inuolucra, tnm vefies Ipfas fordJdlOcrud? alImento implebic, mm caput oncrabit. ~o
fcs,prçtereà puellum ipfum immundum,atque illotlllU
magls pl'Ofpiciendum in primis efi,ne quid nutrimenti
lauare,detergeréque iufsi, tUm leaulum mutare,ac ve-
2-'
a-....Il:f}.r
..,
ab
a
•
5
~
, ~·
r. ~
i~
~
JII
-
�Galeni de Sanitate T uenda,
.. .
~
20
cuÎnam, qux{o, tam magno fit vllli? Non enim fi quis
neque ante balneum , neque ante friaion em puerulo
tè, citraq; excepti onem prol1ul1tiet Cluem denab{olu
A
prœbeatur. Id fiet, fi ad'hxc admini ilranda nutrix poil:
m, durifsi mamql le vtilcm ad [anitatem elfe is
fi{sima
lono-ifsimum Comnum templls ob[eruet. Id enim madicat. Cùm nan'lne animalis corpor i dl1plex inrea~
xi;è tempor is eil, in quo vel inanem planè ventric umodum , alterum ab externis, alterum ab inlOcom
ilet
relum inllenia s, vel certè conco aum, fi quid in eo
ternis occafio nibus: quorum cenè ra ra mollîfq ue Cllmanfit. OEœ autem, vt hodie fit, facillnt, [anè l:rdl1nt,
tis eil:, ii ab extrin[ecus immine ntibus malis facilè tenalix vnum & certum diei tempus prxfcri bentes , alia::
etia~
Ita~;
inter~s.
ac dur~,b
tantur : quorum .den~
cùm ip[x à. neo-otiis vacent , mm demum Cllrantes.
10 nobls ab alIqllX
lt,
prxclp
Ils
de
Vbl
rates
Hlppoc
necelfe
fit, vt fxpius Ixdi, ql1àm inuare puellos
~o
mento ad commo dum, incomm odümv e cedunt , poil:
quod à nobis prç[cri ptum tempus eil,aliâs
fit.~pe
alia multa, hxc {cripGt : Raritas cOl'poris ad tran[pi rain alilld diei;no al[ve tempus incidit. Maioru m tamen
tum iis ,ql1ibus plurim um aufertl1r , {alubrius: quibus
pueror um, qui videlicet plagis , minis, obiurga tioni,
minus, inCalllbrills. Prxfiat ergo verunque declina{fe
moniti s p,arere norunt , iis duplex tllm fricand i, tum
exceililm , nec adeo am denfam reddidi lfe cutem, vt
lauandi tempor is occafio eil: prior , ac commo dior,
corpori s tran{piratllm prohib eat: am raram, vt facilè à
cùm matutin o [omno fillTexerinc, déinde luferin t, ac
qualibet extrin{ecus inciden ti occaGone lxdatur . Tale
iam cibum petant. Tum enim maximè vocand i ad hxc
porro N ltura eil propoGti nobis hoc Ioca puelli corumt, ac corpus quidcm ad fanitatem pari ter, & bonam
Gt medium omnis excelfus. Eil: ergo id ea ra..
habitud inem,a nimus ad obCcquelam, & temper antiam B pus, cùm
tione alendum, vt ftatlls fui gratiam perpetu o {eruet.
exercendlls.Interminand(lmql1e,non aliter nos cibllm
Seru'a bit aueem, fi primis quidem annis [010 laae nupra::bituros, nifi, quantu m ipfi velimus , friaion i, baltrias, ac balneo dulcis aqux & calentis vtare:'ll1o 'videne6ql1e [e permiCerint. Atque optimu m quidem temIicet corpus elus·mo lle quàm diutifsi mè {eruatu m, ad
fi qua occupa tione , qui puelpus hoc fuerit. ~àd
plurim llm augmenti perueniat. Ab his annis cùmiam
lllm alit, auocetu r , modico pane prxbito , ludere permini in Illdum efi habilis ,no necelfe erit .afsidllis prœmittat, quantu m velit:dein cùm rurLLlS cibl1m petieri t,
tereà balneis vti/ed interim dl101 luaari codifci t,metum fricet, lauétqu e.Mini inè tamen bibere ei permit diocrit er inibi ante cibum exercitari fat erit, ac balneo
tendum poil cibu11l en, qllem balneltm excipit : quanplerunCJue abftinere. Modllm vero in labore excefsi{do ita prxcip itatior eorum , qux vcntriculus contine t,
fe, quod nonnul li pxdotriha:: pueros cogllnt , prorfi.ls
diilribu tio in COlpUS fiet. Id verà in corpori bus prordoricie COi [lOtis
h itl~a
alienum eil: {i'luàeH
fus fanis cauere oporte t: quippe quiblls vtilillS fit ante
auaum qnàOl
ad
Gt
etiam fi N atura
.in-b+0Et~€a{),
balneum cibum dedilfe, horum planè improb andi mm
maxim è compa ratum. S:mè-vf.nl~&it
ilatus. De his vero in [e,affeal1s umt, tum corp~um
: <]uip; tle-ga.J;quidfëÎ1n
~lt
quemib us dicemu s , nunc premen dum nobis p~ofi
t corcalfaci
&
,
pe quod hauilum & hl1meétat nimiùm
tllm eil: nempe vt puellum, cui optimè affeaum coritléqtte
'à&,-al
'
,
"'
pus,
pus Gt, fic educem us, vt talis perpetu o [eruetu r: huic
quale eil: eil1[modi pueror um.
fùRt,
am0Ato
t,empêr
C
10G,quo
d
o
~
expedi t, vt cibus balneum {equatur.
Atqui nec repleri his caput eil: vtile, nec uipra ql1àm
ca puellus alieur , balnei copia non Gt, (forta!Iè verà
par eft humido s, caIid6fqlle fieri : quonia m eo iam canec ifta vnquam legent, qui ibi habiea nt) in concha
10ris,humodCque pemen erunt, vt G paulull1m veranu it
pueros lauant, donec alterum iam terti{lmve a::tatÏs anqualitatem auxeris, iam modum excefferint. Cùm aunum,at tigerint . QEi vero hos aouos exceffcrint:eos,
tem fit omnis excdfll s fllgiendlls, maxim è hunc fugefi oon quotid ie, at certè tertio <JL1oque die, gllarto ve
ex quo non corpor i modo, verùm edam
re ~xped1t,
vngun t, atque infricane. Qgod fi an ni tempus non
neque iam adultis vianImo damnu m accidit. ~are
prohibe at,ilagn a,amné {que his balnei loco Cunt.Apud
, exifiim andum efi vtile
num, ntf~l
Germa nos enim planè ne nncrire quidem ii1fantes con
elfe: ql10d videlicet & ad iram, & libidin em pra::cipitenderi m. Verùm !lOS neque Germa nis, neque aliis
tes fadt, & partem animi rationa iem hebete m, turbiagrefiib us, aut Barbaris homini bus hçcpro dimus, non
dam que reddie. Ca::terùm his ipGs ad bilis excremagis equide m 'luàm vdis, apris,le onibus ,ant aliis id
menta vel mitiga nda, vel expelle nda, eil [anè non ingenns: Ced Grxcis , & iis, qui tametfi genere {unt Barutile: non minim è vero ad eam ficcieatem , qux in
bari,G rxcoru m tamen xmllia ntur illldia. Nam quis,
s aut ex immod icis laborib us , aut ex:
{olidis. partibu
,
qux{o , nofirûm tulerit, modo editum infantu Ium,
Humed -at ..J......: ,~
prou~nit.
propno xtatls t~mpran?
etiam ab vtero calentem,ad Rumen de ferre, ib.fque (fleil;
- qUl:Cd-mocèfj~t
"'4
euti Germa nos aiullt) eeu candens fit ferrum , in frigi- D naRE)H~-lt:
"
..
'
pr:e:
traRgit
;-a€_
. .micigat
' lInat:.c~fQm
: ~)1hs_
tum
dum hllmor em mergendo,Gm111 de namrx vigore pe'
ceu
vero
WlllafEjue-vacl1at. Pucri
~Idores,
r1culum faccre, fimul corpus ipCum robo.rare? ~lipe
minim è colligl int, <]ulqlle na:uram
1
C
i
l
~
~
n
e
l
a
t
qui
roG citra noxam id tolerauie:& quod propnx naturx
am obtine nt , vt commo doplurim
tatem
hlllmdl
lem
corn
.
,
bur oficndie, & nonum prxterc à robur ex frigidx
rum, 'lux V1l1l potio largicur , planè non egenr: ita in'mercio comp:u allit, nulli non parer. Cxeerù m fi ab
qux affert, tantùm {entillnt. N emo icaque
cOJ~lm.oda,
extcrno frigore natllralis calor Gt v iallS : quod protiraUOl1lS con:po s ea vti potion e pucros Gnet,quam,prç_
nus interirc neceffe Gt, id qllOqllC ncmine m latc.~is
ve,
Scytha
terquam gl10d nullum affert commo dum immen {um
["rus,
igitur mentis compo s, nec omnin o
potion e 0illcomm odum. At frigd~
ctia,m Ceql1it~r
propriu m pignlls in Id agerc difcrim en lldlinea t,in quo
.prohlben,dos ,cos non cen[eo , quod tamen alimJ~lI1o
errorem mors (t:quitur:potifsimùm cùm ex eo peri cu& per calores,
forpl~nque,
enim
Afino
:L ~ibo
iet?
v~rlJ?
g~1 f.~clmt:
10 nOIl magnum fit <Juod Iucrifac
simum veet,potif
dJ(phc
vtillon
vtiliCsi
em,
ti
l
d
~
O
C
,
animan
lpfis
s
cum
l'aeioni
tafsis, aut id gcnlls expeni
qualitas
Ilulla
s,cui
circcenti
vt
::
cffici,
fomana
que
fit)
ellls
dl1rlll11
,
r? .(fi cO~ia
lllum fuerit denllim ita tcrglls
rum.
reliql1a
cil:,
non
fi
,
ca
ta:
prxdito
concraé
fic
ratione
i
ahunde
vltlO{a
tra dolore m friglls eolcree. Homin
Cauenda:
t ifilL
•
.
'
�21
)
~
.f
"
,-
\
"
Liber Primus.
'C auendx verd umt,qux ex fiaguis hallrillnmr, & 'lux
ttlrbidx, &. 'lux mal~
olentes ,& 'lux {alfa; ,denique A
in qllibus qualitas aliqllJ gufiu deprehenditur:guando
qua: optima efi, ea penims non gufilli modo horum,
verùm etiam olfaétlli !}mnis guMitatis 8Xpe-rS vitiebilI.lY. Eadem tum quogne potlli iucunda erit,tum planè
pura. Cbod fi prxcordia quoque celeriter traniÎt,nihil
, ~fi
quod magis idoneam requiras : ql1ando fi qua pura
lympiditque eH, nec POtu infuauis, nihilo {ecius tamen
~irca
prxcordia ha:ret,hxc vitio non caret:atql1e abftinendl1tn ab ea cenfeo vtigne, CLl.m pror.li.ls efi fj-igida:
èxterùm à calefaéta non deterreo.Ac tutifsimum quidem fit experientia ipfa de huiufmpdi aqua Îudicillm
i;ieri. ~od
fi quis efi,qui ex notis potit\s vimeills prçnoffe malit: caitls fOls~etr
[cacLlHens, GODtra Sept8ntriones fluir, SolémqtJ.eaufi~rè
C;~.,ta+à1qHNrnfils
effe putandllm efi:ea- B
dem nimirum calefiet, frigefiétq; tardé. Contrà,cuillS
~1l"!eïfupit-;qœ4r
meatum
aliquem mundllm, aut puram colatur terram, eadémg;
calefit, ac refrigeratur ocy fsi m è: h.ae-&m~
{~4ufi
· dl:.
Non enim Gcmi vino,
efcis, exercitatione, vigiliis , {omno, ac Venere, aliis
aliâs vti pro ratione œtatis expedit, ita de agua quoque
fiatuendum efi:{ed gl1am nunc optimam indicauimus,
hae vti pllero,iuueni,feni,eondueet. Idem de aere iudi ,
candum: quem optimum in pulmones trahere,omnibus iuxtà {alubre efi. Optimum aerem een{eo,qlli pror
~IS
tir pU1'l1s. Eiu[modi vero fuerit, qui nec fiagni, nec ,
paILldis habitu fit infeétus , nec ex profundo fpecu pefiilentem amam fpirer, qllalis circa Sardis, & Hierapolin,aliubique terrarum vifimr.Nee qui ex c1oacis,qux
vrbem,allt numero[um exercitum purgent, vitium con
traxit. Necqui ex,animalium, olemm, aut leguminum C
putredine, aut fimo coinquinawr. Nec qui.ob .fi~gnu,
vel flumen vicinum neblllofllS efi. Nec qUI edltIS vndiq; montibus in cauo loco c!uflls nullum recipit perflatllln. Sllffocans enim, putr1{que dl:, 1Îmilis ei , gui
in domibus ÇJuibufdam eCl: inclu{us, in gllibus ob putredinem, & perflatus defeaum, plurimus aceruamr fitus. HuiLlfmodi ergo aer omni planè xtati efi noxins:
fieut ediuerfo qui purus omuino efi,nulli non xtari dl:
vtilis. At vero 'lux ex calore, frigore, ficcitate, humiditate, diuerGtas aeris contingit, non périnde {e a~ 0mnes homines haba. Sed corporibus, 'lux optlmo
temperamento flmt, etiam opti mè temperatlls ler efi
falnberrimus. In guibus vero aliqna exupel'ans gllalitas dominatur,iis vtilifsimus aer efi,glli ei qualitati ma
"imè eH aduerfils, frigidus cllidx, calidns frigidx,humidiori {jcclls,{jcciori, quàm par efi,taneo humidid!·,
quanta {jccitas ip{a modnm excefsit. Atque hrec qui- D
dem hoc loco intellexifTe fat efi. ~emadou
vero incommoda, qux ex vitiofts aere, aquffgue proueniunt èorri<Yas alio volumine dicemr. Nunc enim
,
",
fi
1
.
'n
optimum corporis fiatum, Imll cum optIma VIC1US utione ceu [copnm, ac reg111am quandam traétlre confiimi: ~x
enim vito[~
in ali9uo c~rpoa
ft~n,
hol'um varietates omnes vna cum Idonel Ipfis VlétUS ratione in {equentiblls libris pro[eqllemur. Q,gare rur{ilS ad optimi fiatus puerum r~uefi,
[ecundum .feptennium eÎus explicemus, & CUIllS temperament1 ht , &
ql10dnam pofil1let viétns genus. Ergo temp~a
tum eius (vt in libris , quos de Temperamenus (cnpGmus,euidenter ofiendimus) cllidum efi eodem gradu, quo priùs, hu~idlm
ve,ro nOI1 ~odem.
~nd-quidc-nr. o:nUie-;ma~Olp[jt1
~ 6i·at-4€GR1Hn
22
die&eŒÏ€Ï-tI:!t'": minimè ,ta men per omnes xtates aut calidil1S aut frigidins euadit. Sed gUOrLUU optimè [e habent corpora) iis calor fimilis ql10dam modo vklue ad
fum~
incrementum manet: quorum vero humida, frigiditque .li.lprà optirnœ conditionis corpus fimt,
horum calor augetl1r. Sed non efi nunc de his fermo.
Cui vero optimi fiatus corpus contigit,is ad qnartllmdecimum vfqlle annum iam traditlm ViétllS rationem
obferuet: ilIo tamen in exercitatione Ceruaco modo ,vc
l1eq.u~
i,?,?odieè fe, ne9ue ~ olentr
exerciret:ne corpons Id tncremento fit 10 mora. Lauemr autcm cali-' ~(}-,.;
da potiùs, quàm gelida, vt qui nondum hanc citra no,", ' J/V~
xam tolerauerir. Hoc xtatis animllm qlloque finxiffe
;~
aptifsimum efi, fdqlle potifsimùm probis confletudi~
nibus, &grauibus difciplinis, qua: animo modefiiam
pariant. ~lipe
ad ea, qux {equente xtate circa corpus eius moliri oportebit,maximo compendio !it,animi modefiia, & ad parendum facilitas. A fecundo vero feptennio vfque ad explemm certium, ftguidem ad
robufiifsimllm corporis habimm.prouehere hominem
cupis, aut milieem eum firenuum , aut lllétatorem , aut
aliâs v iribus inGgnem defiinans: veique de iis animi
dotibus, qure ad [eientiam , fapientiimque pertinent
minùs laborabis. ~a:
enim ad mores fpeétant ha~
maximè xtate perfici, abfolufque coonenie, Sin'co~poris membra roborare haaenus cupis, dum fanllm
quelldam habieum, & incrementum iis compares, animi vero rationalem partem ornare adolefcetis filldes:
non efi vtrobigue eadem ViétllS ratio ex v{u. ~anqllàm etiam tertiam, qllarramql1e vitx formulam licet inuenire, aliis fordidarum cuilibet artillm deditis;
fdque ve1 ei, qua: corpus exerceat, vcl aliellllm ab exercitio id teneat: aliis ad agriculturam, vel mercaturam,
ve1 tale quippiam {e conferelltibus. ~x
genera tût
numero ftmt, vt difficile certè videaeur, omnes vita:,
fpecies certo numero compleéti. A.c ars quidem, qux
fanitatem tnendam profitetur, omnIbus profeétd hominibus {anitatis euenda: documenta polliceeur aut
fingl1lorum propria, aut omnium communia: aut' hxc
quidem propria, illa vero comm unia. Veruntamen
fie ri nequit, vt de omnibus fin:ul djferat~:
[ed Vt primo 10co, quemadmodum gms ad 10ngl[simuOl prolata vita, etiam bona valetudine perpetuo vtatnr: (Sanè hanc vitam ab omni, qnod necefsieate (e ingerit,
negotio, liberam effe oponet, ac [oli cOl"pori vacare.)
Secundo loco, Vt de iis, gu,x cum arte aligua, aut ope~
re, aut exercieio, aut mimfierio prillato, public6ve~
in fumma, 'lux Cl1m premente aliquo negotio conillnaa: funt. Sic vtigne fie ri potefi vt de omnibus differa-'
tm.N eque cairn aliter aut dilucidus, aut memoratu facilis ,aut certè methodo tradirus fermo nofier videatur,
nifi hune ordinem feqllarur. Sed ad id, qtlod primo 10co propoGtum en,rutcdlm~o1q
guemadmodum qui optimum corpons habitum eft naaus
ab omnibus,gnx ad publicum in vita fpea~t,
[ecedens'
quoad fieri potefi:
'ac fibi foli vhlens , nec morbo vl,o~
vnquam tentetur , nec ante 10ogl[slIllum v itx tempus
morte occupetl1r. l~Cranqu
fie' nuoo-O'e•
\
n
.
"
"
n-ffil'ffi eA, pl.a~eH:tmfi
noan temporis phi
lofophlls qUIdam, 1Il egreglO (cI!tcet opere illo, in quo
imor~a,lts
~ia
docet , id oftenderc fit aggreffus.
V t vero 111 plunmu perduret tempus, id vero fieri po[[e profeéto conuenit,prx{ertim eius,qui optima tit natura: Sunt enim qui ab ipfo ortu adeo improfpero corpons fillt fiam, vt ne fi AeCculapium quidem ipfilm iis
pr~fecis)
vel {exagefimii annum v ideant. Sed non eil
,
nunc
0
'2-
:.t1,nJI'o~
{}..
.,........,
�l
Galeni de Sanitate T uenda, 1if~:e
3
Ci'
2
tu confen im erumpens. Appellant vero quod ita exad ilIum potiùs,qui optimo
de hlS locus. ~are
vero, cui nullum publifudorem. ~lteum
de- A c~rnitu,
ea, qux in,ter i~ta
en habiw,' reuerfi, repta~u
-r
ce nomen eil:, quod vldellcet ?ec vulgo ,eil: cognitu m,
blbereque n~~oef,
Nempe ~uod
~onfiraU1mus.
<J4.....L•• ~f.
68....
vt quod conCpeéhlm prx tenUltate effugtat: ab iis qui
.. ,bIS neceife eil:, Pfoptere:t quod e carpor e nonro ah(_C.&~
f.n4~
Jl./;71voJ
id ratione coneemplati umt, èfj[",.Aor ~(O':TfI
quid femper defluit· Cllm vero edendum nobis , bis
perflatu
vel
atio,
perCpir
vel
Grxcè , id eil: cranCpiratio,
bend<tmque fit, neceffe rurlils eil: excernendorum cuetiam
perfl..atu
bili
inCenG
hoc
In
fenfum laeens vocatur.
ram, rationémgue haberi. Homm vero cùm varix
ris excrementi nonnih il excernieur. Huic aucraCsio
ntur,
perficiu
ventre
in
fint Cpedes , aliœ eorum , qure
tem & vehementiore calore, & fllloris impeell maiore
alix eorum, qux in iecinore,arteriis,& venis,alix eius,
opus eil:; CÙl'll aliogui periculum fit, ne ante itineris fiquod pel' Gngula membra diil:ribuieur, alimenti : fanè
nem Gil:atur,faltem ad cmim. Ab hoc excremeneo tum
id iplilm
cuiufgi Ulam eife vacuationem op~rte:Gcui
pilis originem effe oilenulOl nobis eil: eum vero iis,
ab initio infiituiffe N atllra videtu r, qux in!lrumenta
...
qux circa omnium cueim femper aceruancur, fordi:"
animalibus coneulit alia ,qux excrementa ipfa expurdis. Ac diél:a fermè nobis vniuer[a [unt tum generagent, ae feparene,alia, qux deducant,alia,gure in vnum
tionis, mm expuHionis excremencorum capita: qua:
colligane, alia, qure excernane. De quibus omnibus
in aliis nofiris operib us, quorum proximè meminitrattacum nobis fuGlls eil in iis commentariis, quos de
i demonfiratione atTerta, bypothe[es opnamralibus f':1cultatibus, & quos de parciculamm ani- B mus, euident
p'o rtunx fune iis, qure nunc molimllr. N4m guonia m
malis vfu infcripfimus. Nunc hypothe[eos loco Pl'Zeiici hxc oporte t, vtpoee gux v itiofa gualieaee lint-,
fumenda erunt ad ea, q(ix paramus. Primùm na,ngue
tamedi Afclepiades reclamet:conuenit (arbitral') priexcrementum & à fyncero feparatur, & paulaeim immùm nouiffe quibus maximè caufis remore ntur: deill
pellitur per omnia intefiina vCgue ad Catis capax [parationem iniri, qua nec in ip[as incidatur : ac fi quantium, guod in eo intefiino viGtnr , quod ab argumendo incidit ur , guàm primùm error corrigatur. Atgue
ta rettum vocant . Ad ClllUS exÏtum mufculi quidam
ne incidaeur guidem , hinc licet aifeqllamur, vtigue
[unt in[erti , qui iplill1l coerce ant, inc(lfgue detineant,
fi excreta abundè Gne nécne, compertum habuerimus:
ac, ne immatu rè effluat, vetent. pond. vero quàm
vt vero erratum torriga mr , cerea ruethodo eil opus.
pll11'imùm congeil:um iam graue animali nlerit, tum
Dicam us itagne primùm à qllibllS maximè remorellforas agi finunt, ad celeritatem emi[sionis eciam ab,~.
tur memoratorum excrementorum fingula : mox quo
domin is mllfculis vnà cùm tranfuer[o [epco adiullanti~%t
7""fI;.- Xi!~f;:paéto, qnod reeentum eil:, expediatur. Ergo iis, qux
bus.'.2I Iednor is excrementorum, aliud efi, quale quod
'
~&1
in venere coneineneur, excrementis ,mora coneingit
Rorem in vino appellant, alilld, quale quod fxx diciam ipGus cibi, poeionffque culpa, am ipfius ventriclltllr.Atcrahitur alterum à veGcula,qllx iecinori [ubiicili vnà cum inteHinis. El' cibi quidem , potionffque
tur, alterllm à liene. In bis colleéta, excernunellr,altevitio, alltpmpteH],ualitatem ei'-«fl~t.q1ancJm:
mm in priorem tenuis intefiini partem,alterum in ven
. Et propte r qua- •
~rd1nem,\!U-u
C
triClllllm, ab hifgne iam per omnia intefiina, vnaque
litatem qllidem , G acerba , anilera, aut ficcre namrx
eum !icciori alimenei excremeneo permeant. ~od
fuerune . Propte r quantitatem, fi iuilo piura, aut pauautem in venis, & areeriis excremecum acertlatur,eill[3
_
ciora fime affumpta. Ordini s culpa, Gqux ficca, adremodi planè en,quale in latte concre to ferum. Ho~
g ... -;J+: J4.1"'· f!:>....."'é~·
ilringenciave umt,pr imo : qux hlltnida pi ngllia & dulnes à [anguine [ecernentes , ad veGcam tran(mirettnt.
"f;:.w~
~
cia, [ecllndo 10co limt (umpta . Modi vllts ratione, fi
fermè mo" ",'f4...:~; t-o .-wt Ea porrà id colligie ,feruat que ad ~unde
~.;
cùm bis fuit edendu m, totum Cemel filmp[erit. ~x
dum,qu e de licco ex-cremento fupra retllhmus. ~ip'
-r;.;y; e;h"-~
ineefiinorllmVe vitium fequieur excrevero ~entris,
quimlfcuh~
ad exÏtG ipf~m
pe adnaCcitur hic qu~ge
ob nawralem eornm affcétllm accivel
mora,
mentI
dam tran[uerfi.ls, qll1 o(culum veGcx Ita ad vngue corn
titium. At 'lux guidem natllra;
acql1ili
dit, vel certè
vt inde nihil effllllt. Pofiqn am vero hnius
prim~e,
baiunt, ex pnlllis corpi~
prouen
cauCa;
eorum vitio
quogi colleéta iam copia animal vrget, ilico [e remie,
dices,
agemll
his
de
vbi
fieutl
biribus aligui fune:
tens laximfql1e ilaeione cedit. VeGca vero omne excretur. 'De acqllilititiis hoc loco agemlls. Recentiltm
tem
celerÏta
ad
glloque
hic
, menm m excernit: rLufus
.
l ' .4-.
..,;
ventris affettionum oéto fune diff'erenrix " Gngu)x
allxiliantiblls mu[culis iis,qui in abdomine fimt
~xitus
:z.~t1-w
c.:=: *~:.t"p
9uidem fimpli: ~ quatlo~
ipfo genere i~t,emprs
genus in Gngulis anifiti., Reliq,uum ex~rntum
~.
r; if~
~
~atlor
ces, calor , fngtdltas ',ficcltas , h~l1{as.
fucco:
ex Ip[O, vn,de al\~r.,
th::;2. - M6J..-..;rnalts nafCltL1r partlC~
~H-:
cum hll,Idem
cnm fic~1tae,
calor ~na
c~m'pofitx"
qua::
reh~;}lx,
qu~plam
femlco~x
qllidem, ~eu
}.(......f-, ali~'c
. l'~
.-0,
hucum
Idem
,
l
Gccttat
adlllnétuOl
adGmihri nutrJenda: parti neqllJuerunc: alllld ,quod D mldlcace: fngus
quamharum
udinis
miditaee. Sanè eo crelliffe magnit
fllnttum
tran[mÏttendi alimcnti fuit vehiculm.N~
..5.
-:/'7
libet oporte t, vt iam inualidam reddiderit impult ri- '
m
nimiru
<II- officio hllmidum cenlléque lilpere il, qualc
~
't;i.~"
aut ventris' taneùm ,. autlfracilis intcfiini ,
cem vim,
quod ex valis) id eil venis,
feroulm illud iam'diéhlm'
~"<!71-: ~
'
l "
}1".::1 ~ -J r.,-"~
.
) .' aut ex his
Iml~
..6_
aut p entons , aut etlam om~lI
4'! & arteriis "in veficam dcfluit. HlIIC excremento ~ulF"':tI-' ~.e'
1l1ec. mperies
dl
elllfino
'p?rro
'
1
~
l
a
e
r
C
.
a
d
~
n
o
u
q
lus ccrtus ~ Natura pra:[criptlls meacus efi: cxpclltcur
!.,. G'i, Y'!ff:· ..
modo
III corpu~.fitmnl:
I~tro
ab ilS, 91t~
m~o
corp?r a" qll:C
tamen. pa:tlm ,aétum. per ip[a mol~j.ra
~
, 1:.~t
f-~
corpus
in
qua:
~
liS
b
~
El'
.
n
u
d
t
~
I
1
t
r
O
~
Clux
liS,
ab
a ~plc~lm
potl~smu
cedun~,
~IOlent.x
~uentJs.1l
,~
cum I~ clbo, vel pOtIOne VIS qllœpiam mefi~unr,
ctJam
m
~
t
r
a
p
:
r
t
I
l
~
p
m
)
c
trruent
Impctu
m.aIOre
mu
~ i.
~-.:t
ex :arum gencrc , qua: vel calfaeil J~mla
d~ctnals
o g . . r Gr~, meaus,1J'
eXlguos omnes corporeç ~o!Js
p~r
i.f!;;1- ~_
ClUnt, vel refnger:tt, vel hccant, vel hl1meétant vel vnà
Cl vocant : quorum non modo reltquum corpus VOl~ ~":JM
harum
gl1apiam conxi~
calf~iunt,&:I1Ce
pl,:na ,eil:: Dittum autem
etian: COta cut~s
~lerm,cd
lj{;J)ifÛ('.I!~:
amvel
t,
incidun
foris
r
:
l
,
S
I
~
Ab
.
I
c
l
~
a
m
C
a
t
l
.
q~I
horll cil 111 l!b:Js, guos ~e Temnobls de ~cneatO
. ~.Jfirt1:F?-l,
aut
calf.'\cir
icè
Jmmod
IS
(cum
VItlO,
;lem
nos
bJCelS
edldlmus. Ergo temu[SJmllm 11lIJUS genc~<eramntls
' re
~i.;h-"'
h.a.
lit~ce,al\C
crtg~ae,l '
. Ii
'
llmeuat,aue coplllaquauis haru
.. , r, p.artl~
C '1' r.
111 peciem
~:a(-'1t. ~ y.
e lane' eJ1CleU
caci
~J(crem.tl1
l'is
' (i'.Jç~
qual1tawm afflClt) vel aqux,qua laucrimus, vcl vnétioab mfiro calare folumm , pamm vIOlenro mo~-; ~ltS
~~
it:!'"~
.
':1 "': Ç
ms
. ~1'h
4
~unc
,;r
.
. .;;t.':;
.. /
..
p!a!
(
~
ft.
.JS:. .......
: c-
,.
1..1. . . .A,.tÇ~"'P
.
•
..
�Liber Primus .
nis, qua vnéti fumus , vel denique atteril1s cuiu[guam,
'luod cùm foris ventriculo adhx[erit, aut cal6ciendi
immodicè lwnc, aut refrigerandi,ant Gccandi, aut hnmeél:andi ViOl habuit. His igitur de canfis filpprimitur excrementum ventris. At flana: bilis excrementnm moratur aut propter attrahentis, expellendfve facllitatis infirmitatem, aut propter va[orum, quibus deducitl1r, atgue excernitl1r, angufiiam. Porro infirmitaS tum veGculx tatius, qure iecinori fubiicitur, wm
corum meatllllm , 'lui ab ea in iecur [ubeunt , rum eorllm quibus in intcfiinllm bilis euomitur, ex recenti
jntc~pl!rai
prouenire porefi, tali vtique, quali in~-eftinorum
ventd[qi impultricem vim lredi diximlls.
i\n<rllftia v;ro va[orum aut phlegmon es vicio fit, aut
propter [cirrhos , (hi fimt durities qllxdam non [enfil~s)
aut obfirnaionem, aut circumiaccntium partium
innixum, aut ofculorum conniuentiam. lam ip[a proximarum partil1m coprefsio, allt propter immodicam
c;opiam eorum , q\lre in fe continent, aut propter phlegmonem am fcirrhllm accidit. Ae'luè & ofcillorllm
conniuentia, aut propter horum quippiam , aut edam
ficcitatem. Porro ficcitatem accidere faciunt & qua:
v al enter adfiringl1nt, & qua:: pariter calfaciunt, & fic- ,
canto Iila-R~tmorexpnd(,&\:œ
bant conttahendo, cOl'fui:ngd~.o,h-œ
etieiendo per:balirum..humoœSt.eci.tarem-ffiGHeURt.
phle<rmone nanque, &: fcirrhus , quoniam morbi planè [u~t,ad
~rxfentm
difputationem 110n pertinent: &
agequ in [egnetibus. Pari
alioqui de ipfis com~diùs
ratione atrx bilis excrememm aHquando fiftetur,fi lienis ad amarx bilis veficam , vena vero, 'lux ad illum à.
porta iecinoris pertinet, ad va[cula illa, qux amarum
çxcrementum attrahunt : qux vero ex lieue in vemriculum fertnr , ad meatum ilIum, qui amaram egerit,
pro~tine
fit afe~,
At excr~ntum,qo
per, fingllias animalis partI culas congentur, & copIa [Ul , &
crafsitttdine,& prretcreà lentare remoratur:ad hrec,ob
imbecillitatem clloris,qui id diffecet, [oillatque:prxtereà tranfttlls angafiiam. Ac .c opia qllidem,cra[situdo & lentar vel ex cibi, potionffque natlu'a prouenit,
vel ex recenti quapiam alteratricis facultatis in eo, qui
, nutritur infirmi tate. Imbecillitas vero caloris , qui
id excr~ntum
refoluat, ac tenuet, ab exercitandi defeau prollenit. AnO'llftia tranGms aut ob fcirrhllm,
b .
fT"
aut phlegmonen , aut obftruétlO?em, aut comp~eul
alicuil1s, aut conniuentiam ellcmt. ~orum
cumfque
ori<rinis rationem paulo antè retulimlls. Sunt tamen
par~es,qlœ
prœtcr latentes hos meatus, alios qllo[dam.
apertos, & confpicuos obtinent, ficllti cerebrum , &
oculus. Id alltem ,infiitlltllm à Natura efi aut propter
eminentiam particulre , aut propter aéhonem exqllifitius obellndam , aut propter contÏnentium corporum
fpi[situdinem. Eft nanque cerebrum rationalis animx
eeu domicilillm : 'luod cùm offe folido vndiql1e fit [eptum,plurimis, maximffqlle canaliblls expurgatur:primùm pel' nares, & palam m : ~eclndo
per vtranql~e
aurem, tertio per caltlx commlffuras. Nec abfimlle efi
Oculus vero
etiam aliquid ab co confluere a~ ocul~.
• fie non tanquam primamm ahqut'm lUter partes obIp
fli
'
Il l
\
tinens, [cd velnt qui purus c e omOlno ~oln
et, quo
mcOlVI'delicet probè munns fuum obeat,per
, ellldentes
,
,
tus eiicit qllicguid in co excremel1tl glgl1ltUl', nempe per narcs, gena(qlle. ,Erg~
~xcremntou
tllm
caufas mm infirumenta lam dlxlmus. ~re
qnem;ldmodllm quis retenta expediat, atque euocet, déin~
ceps docendum: initio nlrfus à ventre Çtlmpto. Ergo
iIlud commune omnium excrementorum documcnA tum fit, vt retentionÎs cau[re contrariam cal1[am [emper admoueas: . Speciale vero per fingulas hoc, fi comefiorum paucltate, & ficcitate refiriaa aluus fit, vt
tum ~Iura,
tum humidiora cxhibeas. Si ficcitate,phlra gllldem non offeras , [ed hllmidiora. Si allficrÎtate, & acerbitate, dulcibus & pingllibus cibes. ~od
fi in ordine filmptorum erratum fit, vt cum erra rem
corrigas. Si cùm bis edendllUl erat, [emel comedit:
vt non bis modo, [cd edam fxpius pa[cas. Eodem
planè modo & recèns contraétas intemperies contrariis remediis [arcias : nempe quod ficcatum efi humeélans, guod. ~efriatl1m
e.fi calf.1ciens, lC religuos
~ibus
vero hxc
atIeét 1S fimllt rauone corng~s.
•
fiant, in ~is,
qure de medicamentis [cripfimus, prodita! m~ter
[unt. . Atfla~
bile retenta, fi quidem ohfirualOOls culpa Id aC1d~t,
eo, qui extenuet, viau
B vtendum: cuius materia fingulari volumine à nobis
efi cradita. Sin ex compreffu id eueniat corporum
qure & eillS bilis meatibus vicina fimt, & immodicê
[unt. refena: fi C)llidem ex crafsitudine [uc~i
id incidit, extenuante viau efi vtendl1m. Sin ex multiwdin~,prfids?
ql1X v~c,uet.
~od
fi ob phlegmonen,
[cmhumve Id COIlUglt, lam res Canitatis tnendx profe[sionem exce[sit. Sin propter recèns contraétam intemperiem qurecunque viéta qualitas eft, hanc refiitLlere tentandum. Ad eandem fonnulam & conniuentiam o[cillorum aperire conueniet, Sï'ab aufieris
faéta efi, pinguibus, & dlllcibus adfumi iufsis. Sin
iis, gux calfaciunt, & ficcant ftlcce[sit adhibitis gux
.
l
'
,
,
re fingerent, & lumeétent. Dicetur & talium materia
in f:quentibus libris. Idem expurgandi modus etiam
tertiO excrementorum !l'enere retenta quod per finO'u'1'lS partes colligi
" diximus, conueniat.
,
"
las anima
Nam
"2,...'
C fi contraéta fint, & tan'luam con!1iueant meatullm ara, ~ ...""
4L
pel' adner[a iis , 'lux lie affecenlnt, fiJecnr~dum
eft: ~
~
,.&~s
nempe qureex frigidjs cauGs ona: coarél:ationes, con- ~
"-~'it
~
fijpat~on,é(q1e
carne~
molis {U?t ,' velllti qll:e ex am- r4:t~
' ~:Lfl
ble~ts
ngore corponbllS nofins lllcidentllt, eas cal- ":itra'~c9.~r
faClendo . Rur~ls
eas , 'lux c~lori,
ficcitadqlle filper.e..w.........:(' .-~
~
llenenmt , velutl qure feruonblls ellenerunt, rcfriO'ed..4~l"&
rando, & humeét:llldo. Pari modo&qnx adfirnO'~tium vitio prouenere, CUiL1S generis fill1t :.twni~of1l
~-4,;?
....~' . . . .11
.
.
Il'
fi
'.0.'
,
"'0 <;'~
'
h
~,
as p1l1gUl, ac 010 1 rh.lione vna Cllm dulcis r.~
ç-t:.c. _'" - ...w.c..
..
fi vel cra(situdinis, veI
"
aqllx balneo reparando. ~od
abundanrix, vellentaris excrementarum vicio obfiruéti meatus ftmt: tenuatoria viaus ratio his apta erit
qux calfaciunt, ae di{fecanr'
Prxtereà medicamenta,
. \ d ellorata, qllxdam foris admota: an-'
gure dam lIltro
téque hxe omnia exercitatio. Nam ea 'llloguc tum
"3'
D f.olucre excrementa potefi,tum per fildoris meams eii- &-,..-",,- ô~-,
~
l
'b'
\
d"
4""'--&.(1....A,
"'-'
cere,tanta()uetam CIlS, qu:tm me Icamentls tenuan- ~
04 ~
...- ....,·"cf ,
1
4~'t}fi4.
tibllS 1>rxfiat, quanto Catins efi nullo corporis nofiri
h,abitus incom~9d
exigi qu~
~edulat
, C]llàm pa- ~
~ 'J-.. ... -CI ' a
mer & carne JJ(jtîanda, &-{ohdls ~nuadis.
Hxc
1«:!p«
' ç~
•
nanque .incommoda calid~s,
~teuanibûrql
mediS.
-:t '
vero adeo nihil _ ..' ~
~
cI"..,{..,..;
camentls fil,cedunt:Exr~10bLS
,.
r _......,
:'Q
......
T
r&' ..,";.l:J1.J::::!!:;:-rk7i-
"le fuc~dlt
ced~t,
c~lm
> vt
''''m Ii,m""
qu~d.m
m,mbri, ac- ~.
& natl1~s
Ip~e
.calor accenditllr, & ex ~
. ~1'7:z.,
partlUm mter [e attrltll durltla quxdam ,indole~ta.~
~t1(
q~e
compamllr. ~emadou
vero Ce aliquis de- .,....fi= ;Jt~61fO"r.
bita tem~or
menCuraqi exercitet,ac fingularum aétionum ordln: decenti, 9ualit:ttéque vtatur , nunc equidem exeqlll non ftatl11 : ficut nec de alimenti ipfillS
t~mpoe
modo, ordine> qualitate: [ed nec de tenllan.
tlbus clblS ac potionibus,nec de üs medicamentis,qu%
qualit
..t::C._
...
...
t,
~!Z4s.,
2'"
'cf-
'
�28
Galeni de Sanitate T uenda,
qualitatem immutant. Nullius enim horum haél:enus
& aquarum aliguœ fponte natarum,& calentÏum .Edltpanicularem vfum ?iximus? <-o.centi fum~aci,
~ pel" A cendorum vero rrtateria prxdiéta paulo illpr:'!. eft. Al1
capita tantùm atugdfe. Verum ln fequentlbus hbns de
vero quatuor iIlis generibus reétè ex ad ,terfo diuitio
ommbus tuGùs agetur. Nunc in compendium redigecaufarum generîs fit faéta, no facilè dixerim:cùm mere eoeum opus plaeuie, quaeenus nulla materia laeerec,
lius fortaflè fit adrhOllendis, educendis ,faciendis &
cuius effe perimm deceae,qui omnem fanieatis cuenda!
incidentibus)altcrari,immucariq; corpus dicere: 1~artem profitetur: hune v/',4vcli Grœcè voces , flcuti
tacionem vero aut in qualitilte fieri, aut quanticate. In
gymnafien, qni tantùm qure ad exercitationes pertiqualitace,dum aut incale(cit,auc refrio-eratur :lut ficcenent,cal!c::t: <Juin EraGfiratlls quoque ira eU11l appellafcie, aue humeéhltn reddirur. In qU~ntica;,
dum aliuit. In fequeneiblls vero voluminibus ~iéblIJ1
iam
tur, aut inanitllr. lam inal'lieionem ipfam duplice quo .....
materi:lrum cuiu[q; Cl11n tempus quo exhlbebltur)tUl11
que effe:alteram excrementorum, de qui bus mox dixj...
qualitacem ) tllm vfils rationem trademus, ita vtnon
mus:alceri naruralis fubfianriœ nofirre afsitlllè deflueniam materia tan~ùm
fit/ed fanitatis conferuandre cer- B tis, quœ nlltritioni ex'aduerfo opponitur. NOèaffé hoc:
ta caufa. Etenim in tribus hifce primis generibl1s con..
loco operœpterium fuerit hOltlonymian, qUllm Hippo
fifiic fanitatÏs mendre filldium ) requè ae medendi meeraces !n opu(culo de nutricione difiinxit his vel'bis:
thodus: nempe corporibus , cauGs ,Ggnis. Corpori~
qllOO fiHrl'Ï't, f1:e.d.:q1:l6à;quafi eft
bus quidem,iis) q'ua! & fana iam funt)& eo fiam fema~.ïltd:'JUu-n,rifm
..efi. ~Iipe
ei,quod
ri debent. Signis vero,corporum accidentiblls,ex quipnma figl11ficaclOne altnlentl1m, fiue nutricio efi, illbbus corpora ipfa dignofcuncur. Cauf.-e funt)ex quihl1s
fiantix ipfillS ffuorclll reéèè opponas.Ei vero,qllod in
cufiodia faniratis perfieitur.HalUm materiam quatuor
[ecllnda tignificarione accipitllT)tum hxmorrhagian,id
'
genenbus iuniOlUm probatifsimi filnt complexi
efi,fanguinis proflUlliulll) wm vno vCl'ho omnelh [al1ft'lquencli:!, ~dis
.Qden . , xtt:infef.tt incroeRguinis inanitionem. Ei vero quod ténio Ggtlificato
cihus. Et adniOtienaorum quidem nomine,cibus)podicirur, vomitum, & lienteriam , id c!l:, inteHinornnt
tio & fi quid medicamentorum intro [umitur ,edam C lreuitarem. Verùm de talihlls diuifioniblls fiaéu ere prô
aer ~ctraéèls
intelligitur. Faciendorum vero, friéèio,
amel1l propotit1 arrcm
arbitrio cuiuis liceat.~(qns
ambulatio, veaio , equitatio , denique omnis motus.
ritè adminifirabit, hunc oml1is materià3, qM! ad f:1111~od
li non qnil1is motus exercÏtatio efi , fed [olùm
brem viétus rationem perrinet, vires haberc compertas
qui valentior efi) adiiciatur motui exercitatio, vt Gnt
e!l: neceffe:quido hinc den1l1m dexter eius oritllr VfiIS.
facienda tum motus, tum excrcitatio. Re feruntur ad
Concingit autem dexter eius v[us, vbi OppOrl'1lllu111 cllhoc caufœ genus, fomnus, vigtlia , & venus. Ex foris
iuf<JIl e' tempus, ae modum quis inuenerit. O!!are hue
incidentibus primus eil circundatus nobis aer, déinde
potiils cenfeo proprr:ll1dum)quàm prauis opinionibus
refellendis imrnodtdllm.Sedqlloniam faris verbOrt111'l
quçcunql1e lauantiuOl, vngentilunve cmi propinquant,
edam fi guod medicaOlentunt f.'lnitatis tuenda! fines
primum hoc VOllln'len continet , c1:mdetl1r hOé loco.
non excefsit: veluti [al, myrt3, nitrum , aphronitrum,
~od
reliqllum operis èfi,in creeeris exeqllcrnur.
CLAVDII GALENI
de SanÎtate
•
T uenda,
Liber Secundus,
Thoma Linacro Anglo Interprete.
~x
ab[ol11to [erfl1,On~
6pti~a
ftt,irt 6ml'li éxeq~li
vita
implicitart1 ne..
fiitllitur)filmmas) fcop6fg; proxi- D non efi. Nam maXIma homtnllm par~
~
mum volumen edocuit.NullC Gngotiis vitam agit: guos CClam lœdi àb iis, 'lux naétant.
I~ ~, O//.!__ ~
gl1la mebra~i
diflngt,~re
tencfi necelfe: nec rameh mtltare condlttont'tn Heer. Alii '
enim per inopiam in eillGnodi vir:t [orrem incidunt
!~ ~
~ tandum initlO rurfus ab ilS filmalii feruitllte, <]uam aUt à parentibllS hrerediràr1arh ac~
'_ 'l. "[ ~'" cc; ~
pto , in ~l1ibus
proxi~us
liber e~
" ...J
finitllS. Proponawr ICaque nobls
ceperunt, aut ~Iiâs
pel' vim ali~\.m
capri, l'aptfve:quas
in hoc hbro ralllberrimx nat\1l'X puer, qui iam Certillm
[ola~
~{fe
Fenl1t~s
vl~gus
e,xI,{hn:ar. Mihi vero,& qui
;Etatis filx feptennium ingredimr: cuius corpus ellïnam~1t0nl)
Clllll(UIS cupldltatls gratià hegotiis imgerc,componeréqlle,qlload fieri pote!l:)qllàm oprimè,
pedHam vItam del~'nr,
quo ~inùs
corpOl'i Cl1ranpropotiwm Gt. Ac primùm hoc ipfil111 definiendum,
do vacare queane, 11 qnoque fenure vltto domirtis &
quid Gbi velit qllod adiecimus,optimé. V lIle aucem niquidem pefsimis) videntur. ~are
his Optin13Ol pr~l
'
rnirllm illuù) Velm; corporum ip(orum numcl'Ofa [anè
filS c?rpod~
curam ~eripGf,
filperuacllum fit. Ventffi
dillerfitas tradita efi) ira viex rationu, CluibllS villimus,
fi qll1S
mm an 1111 0 , eum vero Optione fit l'b
{"
1 er,
' plane 'Ir
fpecies fimt diuerfœ. Ergo fieri nequit, vt in qualibec
lllUC
prreccpllle ras, guemadmodl1m & (anitàte h1 ,._
'fi
&
b·
.,
r uu
propofita vica optimam corporis nofiri curam admi~l\t;
ru~tU!'
mor IS .mlOime tentetur ) & COOlo1O- '
nillres. Sed qua: cuique optima Lit, hane vtique lieet.
dlfmnè cttraque mol~{h
fel1è[car. ~inetam
fani,
'rn"I
.
1.
'~
..
,R TI S,qua! de [anitate tuenda in-
,.
, '-
utis
�Liber Secundus.
tatÏs tuendœ methodl~
, fic ut alia planè guœlibet ratio
étus. Atq; exercitationis commoda & fi in'priore voluA mine tradita funt,non inutile tamen Gt hic quogue pau
viflque, eillfmodi docendi initium poftulat. ~iqudem
quod fimplex inclllpatümgue eft in omni genere,id cç'cis ea denuo repecere : quando ea non [olùm [eopus,
teris omnibus,quée nec fimplicia func,nec culpavacanc,
[ed edam velutiiuclices [unt omniLim, qua: fingillatim,
eeu regllia glla!dam proponi poftlllat.Sanè fimplex inin exercitationis aree geruntur.Fuere aucem(arbitror)
eulpatumqlle in corporibus qli~em
eft guod optimo
~enr
dllplicia: hœc qllidem ad excrementorum inaefl: habim:in vitç generiblls,guod omnino liberllm eft,
nitionem, illa ad euexiam, id efl:""commodam corporis 'Fa1.folid:tPrimllm igimr hoc libro duo hœccoiunéta traétemus.
habimdinem eftlcacia. Nam quoniam vehemeneior ru partiLi.
Déinde cui que vitiofo cO,rpqr;s fiami viea libera Gt
motus exercitatio eft, neceffe gllidem eft triahœc ab ea
Ildillnéta. Mox optima: corporis cqnlHtlltÏoni, finO'ulœ
perfici in corpore exercitando,membrorum duriciem
~
Cernilis vitœ fpecies copulenmr.Poftremo vitof~cr
ex mutllo ipforum attrim:genuini caloris augmen tum,
~
.. ~.&
porum habitus cum [eruilibus vinendi generiblls ma& fpirims citatiorem motllm. Sequi vero hrec reliqua .,L:-1"IJ'~
ritabimus. fiquidem plenus nobis 'bfolutUrque f"mo
omni. pdu.tim commod., quxcorpns emdtiis .cce- *-1
. -~.
n
c
V'tlque ex mem b rorum cl'
. tum vt ml. ~ ~.
pta reren.
urltla,
.
filltuntS eH.
1 1 OE,odnam igitllr propoGtœ artis initium ceperillÙS ex labore afficiantur, mm ad labores robur. Ex ca- ~
-. ~
mus adeius tutelam corporis quod & optima: fit notre,
lore, mmdedllcendorum in corFus validl1m attraétu, h.f:. . ~
& tertium xtatis feptennium iam ingre!lùm, & cœteris
tum immlltationem magis expeditam, mm nutntio~
pofthabitis omnibus vni corporis curx vacet?Mihi fa- B nem magis fe1icem, tum vt Gnglll.l! corporis parces
fi nt ( vt ira dicam) perfu[œ. Cuius affedus beneficio, &
llè videtur id guod;lb Hippocrate traditnm e!l:tllm in
Aphorifmis,cùm ait: Labor cibllm prrecedat.tum in po
[olida molle[cere,& hllmida tenuari,&exigllos corpoPllhrium mOl'borum fexto voillmine , vbi ica ad verrere molis meams l::txiores fieri accidit. At ex [piricus
bum prxcipit: Labor ,cibus, potio, (omnus" venus:
valenciore impetu & purgari hos omnes me:ttlts necefCe eft, & excrcmenea expelli. Atgui G exercitatio hrec
omnia mediocria. Nam & modum ipfum Gngulorum
definillÎt, additO ad finem didionis epithetO, medioprreClat, haud difficile fanè {je cempl1s vtendre eius ftacria. & tempus requè lignal1it ipfo [ermonis ordine.
tuiffe. N~bl'S4dt1a,
Gl!.ippe fanitatis tlltebm à labore efl: aufpicandllm,
n.o:rule~
, iHtral
cn..ili, incoEtHj-l-le-cibi,
guem excipere debent cibus, potio, déinde [omnus,
al~ci
1'11tlltiHTdt)...\:.el ~i ve(:ltr~
in -.'afis-een-t1aemox venus,in iis ,videlicet quibus venere eft vtendum.
~nd-e.priGUl"uftJ1
lp 'i~m
pe r mamTam.c-ün
Nam reliql1aeertè omnia cuiufgue a!tatis fimt comml1
CO~R-eS
:mimaliti pa~j.tHr
nia. Venus ~tae
rantum florentiumeft, vrique quo tem
~oniam
vero & exigl10s meatus expurgat, & excrepore etiam eius vfus eft. ~a:
enim hanc vel prœcementa expellit, vtilius eft antè comedendum eam adhi
dunt retates, vel fequllntur, am planè femen non efl~nberi. Siquidem qure impura corpora funt, atgue ab excrementis parum purgata, hxc quo magis maries, madunt, am certè infœcundum aut malè fœcllndllm efll1n
dunt. Verum difceptatio de venere,in [uum locum dif- C gis,lxdes. Ex his icaque patere arbitror,tu eiIè ad exerferacur. A laboribus vero ordiendllm:illo ante omnia
citationem commodi[simum tempus, cùm he{!ernus
cibus duplici concodione ia~
prorfus {jt c<?n.fed~s,
&
difculTo, an idem fint labor, motus, & exercitatio: an
ea, qux in venere, & ea, qux ln va{js fanglllOlS agltl1l',
labor & 1'l10tLlS idem,aliud vero ab his exercita-tio : an
motus res dillerfa, labor & exerciratio neuciquam
ac iam denl10 cibandi tempus infiet. ~od
Gaue priùs,
differant. Ac mihi quidem non quiuis motus exerciraaut pofteriùs exercitatione vtere: a~ crudis hominem
tio videtur , fed tantum fiquis vehementior efl:. ~oimplers-,a~.d:5
PH}lI€AtUrn-au-Xefl,S. Sanè
huiufce t~mporis
nota,color eft v rine; .~
enim aquç
niam autem ex numero eorum quœ ad aliql1id diclltllf,
eft quod vehemens dicimr: fieri poteft vt idem motus
Cpeciem prœferc , crudum adhllc in venis e{fe indieat
alteri fit e-x:ereitlttis,al«H'i non fit. Terminus igitur ve[uccllm eum,ql1i à ventre [ummittitur. OE,x vero rufa,
hementire,.dio re[piratiQl1is alt€lratffi: quaHd-~i
biliocaquc eft , iam dudl1m coétum effe buiu[modi flC~
hHs.nula~t-igmL{)rod
~xercum. Gl!.œ modicè pallet,peraéta: modo [ecunda: con. àta~iefl'Svu:mnrod
fiqnis magis aut minus, cecoétionis eft Ggnnm. Cùm nangue bili infeéta vrina
lerillfve am crebrius iam ex mom aliqno refpirare conondum efi,aql1a! fpeciem,alborémglle pra:fert. Cùm
gimr,huic certè tantl1S motus exercitatÎo fuerit. Ea igi
vero plus iuClo eius bilis accep erit,rufacernimr. E rgo
cùm mediocriter efi ru fa, medioeritérve pal/en s, mm
tur communieer exercitatio vocamr. Propriè vero à 10
co Grœcèdenominatur,qllem )'U.uJl«O'ICI' ipG appellant. D eft cxercitatÎo adeunda , fed expl1!{is priùs excremenIs locus efi in publica aliqua vrbis regione exftruttus,
tis,qux vel in veGca, vel inferioribus intefiini s contiquo vngedi,fr.caluét~m
iaétnr,.u~
tale
nenmr. Verendllm enim ne qnid ex his in habituITI corqnippiam fa8:un confluunt. Labons appellauo Idem
po ris rapiatlll' ,correétum videllcet calo ris vi, qui per
mihi fignificare videmr cu~
p~ior.e
fignificarione no:
exercitationem accendi mr.E rgo fi quis pofita iam veminis gymnafii., ~l1e
exer.cJtatlonls, nem~
eo~mun1
fie protinl1s ad val en tiores motus acced,n,priùs ql1n.m
itlo,quod prxdlxlmus: qUlppe ql1um & qUI fodlllnt, &
totum corpus mollia tur ,&excrementa cnenl1cntur ,&
qui metunt, & gni eguitant, ~on
laboreoc ~no
: [ed
exigl1i carnis meatlls laxen tur timor en fol id arrl guamedam exercitentur,commul11 faltem exercltatlOOlS ap
piam rnptllm, aut co 11 l1u![llm iri. Timendllm pra:tercà.
pellatione. Et de nominibns 911idem ira ~ob!
s ~crcft, ne excrementl :pirtl~
imp~l
implII[a prœùiétos
mlhl. d~mmeatl1s obturent. Sm {cnl1m pnus cal cfacicndo,& [o~
minamm fit: atque ad hxc Ggmficata O~nlS
ceps fermo in~l1dar.
Nec ta~,en
fi qUIs eft, qUI ~ltCr
lidas ipC'ts prœmollieris, & hl1mO:'es t enua
lcri~,
& c xivti velit,prohlbeo: qnando no hue de l'cao nomlll.l1l11
guos meams la X'a l1cris, nullum pt:ricubm nec rumpen
VUl difputatllrtls accefsi , [cd quemadmodum fan Iras
di :tlicnins,ncc ob{hllendi,cxcrcitato impen~{cbt.
Vt
cuClodirimaximè pofsit. Ad id vero,cilm per commoergo hxc fiant,o porce t lintcolo totllm corpus mediodum crat deexercitatione, labore, omnidenique mocriter fricando priùs calfaccre, mo x oleo fricare. NelU difiingl1ere,nominum fignificatlls definirc fum coaque cnim procinl1s lcccùcnclum ad pingllc cenfeo, an~
te Vl
~
~!:ë;"-
.9
~
-7
�Galeni de Sanitate T uenda
promifcl1è legenti um venia vtemur .) Variutn autem
te videlic'et,G)ùàm cmis incall1erit,& ,m eatus laxentu r,
m wm inieétll m, tum circum aétum velim
&, vt {emel dicam, qllàm pra:p" ratum apc(lmque cor- A flcri mantlll
quo videlic ct v;tiuerfœ , qU9ad fieri potefi, mu(clo~
pus fic ad oleum capicnd um . Ei rei {aus omnin o {unt
rum fibra:o mntex partcfr icenrur . Sigl1idcm eius {enfint
il
pauci manl1u mcircu maéhls , qui nlllloco mpreff
tran1lter{a friétio (qllam etiam rotLtntentix e{f,qu~i
graues ,& modicè celeres ,hllcde mllm ve\uri ad metam
damali qui vocant )duret, den{et ,conrra hat & conftri n
. direéti, vt corpus citra compre!Tum calefaciant. Siql1igat: reaa contl·à rarefac iar, laxet ,mollia r: & re[oluac
dem peraétis his cernere licebit Boridum rubore m per
corpor a : eiu[dem planè in [ci ria: eft, cuius ca:tera, qux
totam diffllndi cmem. Tl1m i gi rur pin gue induce dllm,
plen{q ue gymna ftarum de friél:ione tradun tur. Nam
& nudis maniblls gUa! medium inter molle, dllrüm gue
afferat , ql1àm qua: Hipqui plus d.c friét.ionum vir.tl1~e
modum {eruent,infricadl1m:gllatenus neque coaétum ,
ltar' l11ffici' in[crilt,qllem
prodld
pocrate s JO eo hbro
confiri élumgu e corpus fit: neque vItra, quàm par efi,
e ligari corfriél:ion
dura
enim
Ait
efi.
pfit,ne mo planè
laxum , remifT6mque fiat, {ed legitim um Nawra : mocra{fe(cere.
iocri
ari,med
extenu
ulta
(olui,m
lli
pus,mo
, dum (eruet. Infrica ndû vero primo concreétatu blanvim
t
é
i
r
F
~
1
l
d
o
m
hunc
d
verbaa
eiu's
(e
vero
t
Haben
diùs, inde (enfim paulo foniùs : eatenus auéta (emper
di.
minl1en
,
i
allgend
carnem
,
ligandi
i,
(oluend
habec
ad valend us friétione, guoad lam carnem manife llè
di,
minuen
multa
di,
Coillen
,mollis
Iigandi
dura
Nempe
prema t, citra ramen ladionem. Haudqu aqllam tamen
or enim ha: 0crenere
i. ()uaru
ris carnem auo-end
medioc
in
bis
aut
~
{emel,
d
{i
0
m,
vtendu
B
tam valida friétion e diu
is tum virtltfriél:ion
omnis
plici
qua,dru
tia:,ex
differen
quague parce: Cjnandoquidem non eo ad hunc modum
ha mm
ql1oql1e
medias
fi
d
o
t
~
ur.
oriltnt
v(u
te,cum
fricatu r huius pueri corpus , v t iam duretl1 r ,cùm id iam
:
1meres
nt,adnl
exhibe
(e
endas
intellig
his
cum
vnà
qua:
ad exercir arionem proJuc imus : (ed potiùs quo tlIm
icritur
am
Vndén
.
exiftenc
tia:
differen
[um
vniucr
in
fex
promp titudo ad exercir ationis funétio nes excitem r,
IllI
plurim is neotericorl1m gymna ftarllm [uccurr it ta~
tum robur intro reuoce tur,ac rariras, la xira 'gue, q:ta!
mero{as friétion um di fferentias proder e, quas velnuD tur , ac comollem friétionem con{ecuta ell,confirincra
mero comprl thende re facile non efi?N on aliunde cermedio temper amento {eruari huius pue
gatur. ~ipe
tè, ql1àm quod logicœ contem plation is planè experri corpus opone t, necv(q uam durum , mollév e efftci,
tes,cum proprii s ti-iétionllm differe ntiis externa , alie.
oecubi natural e cil1s increm entum inhibea tur. Atpro nagl1e imprud entes nonmm quam conflln dunt. Inte~
cedent e tempor e, vhi iam adoleu it, mm vero duriore
rim eriam ilIa, guibus fing111x friétion es peragl1ntl1r,
friétion e vtemur, prxtere à frigida ab exercir ando lauaadiiciu nt. Interim tl1m iufias ipfas inter fe friétion um
tione. Verùm de his poft agendu m . In pra:par atoria ve
differe ntias conneél:unt, mm vero cum his etiam, quas
friétione,glla: huc fpeétar, vt corro ante ~xercndlm
ipfi perpera m excogiral1tnt. Cùm enim dicant friétiomediam gualita tem domipus molIat,isdur~g1e
nes inter fedifia re, guod alire (ub dio fiant,al ix fub tenari opone t, ac pro eiu{dem qll:tlitatis ratione ql' cél:o, alia: in admlfia vmbra , rurfilS alia:in perflato 10quid religul1m efiexigi. Varia: autem qllàm maximè e Je
lixinc alido. alia: in
~ 's elfe debe- e co,' alix in tranqu illo , itema
manllu m inieétu , circum aétilqu e frjaion
frigido , ali:e in foIe, alia: in balneo , alia: ante balbunr:n ec filpernè modo déorl'it m, aut infernè [ur1l1m
neum, alia: in pal:dh a , talémg ue catalogllm facillnt:
adhihit a:,fed edam eum in lllbreéhtm, mm in obliqu li,
f.'mè non propria s friétionum differentias afferunt [ed
tum in tran[lle rfilm,tu m in 1l1btran[uerfilm. Voco tr5['
t:
ea, fine gllibus qui fdcaeu r elfe non poteH, inCl1c~
uerfitm , qllod l'eéto eCl conrrar ium: id Gra:cè f,,;ctfPO'I'1'
m
terraru
<juippe guem neceLfe omnin o efi in aligno
appello . Suberan{uerfilm vero, quod pal1lulùm ab 'hoc
pra:tér qlle locllm, vel a:fiate, vel hyeme , vel
ef~,
Rur1lts
10.co
dico.
in vtrangu e parrem dec1inat , quod (Tlflèp
alto anm rempor e. Cùm vero ita difside re dicant inter
fltbreétum, ql10d à reao paululù m vtroqu e vel'[us refefriél: iones,g l1 od alia: cum copiof o oleo) alia: exiguo
cedit. Obligl lum, guod reéti, tranfilerfiqlle planè eft
bat,au t prorfu s fine oleo ,fdque ve\ manibu s ran tùm,
medium:jjfud iirÀal'lDf, hoc ADFI' Grœcè nomino .
vel etiam cû puluere , vel per Iinceu,atqlle hoc vel a{pe~
planè,gllibus friétio dllra,m olr tm,'Veln~cau{r
m facilln t. Ex guo nimiratione
H[ve efficim r, enl1me
ipfa: fricant ium maql10d
&
,
mm cau[arum efi genere
premant,bLlI1dévalidè
~
e
r
i
n:ls dl1rx,aur moires fi?t:
afferun t ii, qui
quam
Ter.tl:t fpe~ls,
ve fint ad~?t:.
inde na(tinc
alltuma
tlas
dlfleren
um
D multas fnétlon
s
e
t
a
o
1
l
i
n
~
c
per
{e
inter
a
iamdia
tur, quod omnia
refÎt
itaque ex his aut extl~as
qlla(dam copula nt. ~i
inter
cauras
ntiarum
differe
verantm
,auc
circunfianeias
mr parnm reélè (en ti~ facilè de~:rhnu
fe copl~ant
s differe ntiis con infynceri
vero ex propru s,&
re. ~I
facilè deprçh endiadeo
gatlone s n:étun t) horum non
laudcm rcquoqlle
iœ
nonOlt!li fapienr
tlIrerr or: I~O
fe cn' d iinllcnif
aligl1id
plus
o
H,ppoc rate!p[
t~,lenm
Hip
qllàm
reétiùs,
eft Theon ?v~nafics'91
tl~g1onm
in
is
qllum
Nam
VIillS.
efi
e
fnctlon
pocrate s,fenut rede
ex
qux
ntia,
differe
ea
in
verbis
mod.o comprç henfis
mollem , &dura m:inea vero, ql~
quaht~[per)
rcm colloce t: Th con
p({lp,311t d.v"Te<{lp Grxcè dicere nuI~inetam
nmltam
ex qll:ln
. ,& medioc
l' .tltate,
faciendam mcntum di[crimen fàciet, modo ne larear, tÙt«Te).{fCd; nominimè
3tJ[ve
q.ua Itatls , ' quantlt
ctlm all'bl' , tl1m
s
fcriben
men veterib ns v{itatil1S, f/{fCdf reccnti oribus ma~is
cen(et
tlonem
.'
. G
. . [cor(llm
in modntn : De
hune
i,
vfurpa ri. (Nos Latinè frit1ion e, friél:u, perfiél:o~c,
lcornff
vero 111 CertlO ymnafi
fliétio
�33
Liber Secundus.
titate aliguid accedit diuerfltm : infeparabilis planè il
friétione prxcipientes placet quantitates femper cam
qualitb~
coaptandas e!fe. Perfe nanque imperfe- A molli friétione erit mol1iendi facultas : ficmi à dura
cert~
vis durandi,cogendi,confiringendi,ligandi,den8:iores funt, quàm vt aliquis [ucceffus ex ipGs prouefandi,lllt taétu duram reddelldi, aUt quomodocunque
niat:quippe mollis friétio pro quantitatis modo triplex
aliter eandem rem interpretari malis.~pe
primum
opus efticit. Pallca enim lelliter carnem remittit,ac f.'l& proprium nomen ira atfeétx camis eft duritia , vt
cilè contreEtabilem, fiue taétu mollem reddit: mllita
eius, qua: diuerfx afficimr,mollities:guanqllàm etiam
euaporat, & liquat: mediocris làxa, &lluida carne imreliquorum, qux dixi, nominllm quolibet vti licet. Et
plet. Simili modo dura pro quantitatis ratione totirationem
qnidem cm tam variis nominibus vnam indem numero effeétus reddit. Multa nanque adhibita
terpretari
rem liceat, paulo pofi apponemlls. N une:
contrahit,confiringftque corpora, & phlegmona: perquoniam
concrOlll!rfa
res non eft , caufam eius ad prxfimile quippia re1illquit:mediocris implet il1lminuta,
Cens
faltem
differamus.
~od
autem mollem friétio& euidenter circunfcripta, expreffaquc , carne: exiglla
nem neceITario confeqllitur vt corpora molliat,id plavero in filmma cute ruborem ad templls excitat. Non
nè c1arum ex iam diétis efi. N am fi nec qui mlllta ea,
cen[et alltem de dura per fe & féorftlm guicgua gymnanec qui exigna , nec qui mediocri VftlS fnerit, durum
fia: pra:cipiendum, fed ei quantitatem adiungi debere,
vnquam
corpus reddiderit, perfpicuum eH molliendi
fi quis paulo commodior ex anis opere filcce!fus Gt
vim
nufquam
ab ea feiungi:GclIti n ec à dura colligandi
fumnts. Pari modo nec de molli per fe, & [eorfum
durandi
:
quippe
cùm hanc quoque Gue pau cam, tine
B
&
quicquam nunc tradendum exifiimat. N eq ne enim admultam,Gue
mediocrem
adhibeas,llllllquam quantita.
hibe~
vfquam poffe mollem friétionem tantùm,& quç
tis
illills
rationc
corpus
mollias
, fed femper duritati
·nec multa, nec exigua, nec meçliocris Gt.Déinde meplus,
min{lfvc
adiicias
:
fcilicet
v beri ùs perfricans,
morat quxcllnque per coniugationem in corporibus
plus:parciùs
d
à
~
.
s
l
{
n
i
m
,
o
r
c
v
G
paucis
omnino, dunoftris naturaliter efficiunt: veique paucam cnm molli
dfque
fnéèionibus
concentlls
fucris,
duritia
ql10que
remittere lellÏter,& mollem reddere pronulltÏans: vbi
proportione
re[pondebit.
Sicuti
enim
qui
igni
fe artaliud planè nihil, quàm quod Hippocrates verbo, folmOllit,femper
calefit,fiue
exiguo
tempore
id
facir,
fiuo>
uere,fio-nificauit,aliis verbis interpretatur. ~jpe
laxare ca~nem,&
mollem reddere, quid aliud eft, quàm
diu, fed magis qui diutiùs appropinql1at, minùs qui
foluere qua: colligata,& coaéta fuere? Adiecit vero ferbreui fpatio, minimè vero qui t:tntùm accefsit: ita in
moni, leuiter, filleqllodammodo, non gentlS adionis
friétione guoque corpus femperpro ratione afficitur,à
immutans,fed quantitatem eius definiens. Mollit enim
mùUi emolitLim, à dura duratum:non tamen pari femcùm exiguè adhibetur eiufmodi fi·iétio: quandoquiper menfitra,[ed à plufcula magis , à parciore minùs, à.
dem fi ampliùs Gt adhibita,mollit quidem & tunc, cxpll1l"ima marimè, à minima minimé. Theon ergo cùm
terùm largius.~od
ergo nec magnopere,nec mediode molli, Gmul & copiofa friétione difputans, cuaporacriter,fed exigllè remittit,mollitque corpora exigua,ac
re,liquaréqne eam dixit,fiquidem per liqllare verbum,
mollis friétio , per verbum illlld , leuiter,quod adiecit, C inanire intelligit:aliud planè nihil tlgnificallerit, quàm
ellaporare:q uare bis idem dixerit, pra:termiferit autcm
declarat: ne hîc quidem per hoc faltem iis, qua: Hipgllod nece{fario fllerat addendum , nempe eum affepocrates prxcipit, quicquam tradens magis amplum:
étum,qlli ex molli friétione in corpore reltnqnitur.Sin
xque nec cùm mediocrem , & mollem addere corpori
mollire,foluere,rcm ittere, am aliud qllippiam eillfmoinquit laxa & flllidam carne. :Nam quoniâ mc::diocris,
idcirco carne augebit:quoniam mollis,Coluec: hoc eft,
dl dicere velit , fic fanè reliqllcrit qllidem nihil : creteplanè molliet.ld quod tantundem efi,ac laxam, & fiuirùm ea, qux Htppocratis fimt, minùs idonea docendi
dam carnem efficere. Erat amem huius officium, ficLfti
ratione explicaflè deprehenditur. ~od
itaque eiufde his reétè prrecipit,fic & cùm de multa,iimul & molmodi docendi modus deterior fit eo, quo vfns Hippoli difplltat,no id modo dicere quod halitu digerere, lC
crates efi,panlo pof1 oHendam. ~àd
vero fi liql1are,
liquare pote fi, [ed qualem etiam carnem relinqllit, appro eo,gllod efi mollire,accipit, nihil jis, qua: Hippoponere. Non cnim rim ignis vniuerfam fubfiantiam
crates amè pra:dixit, ampliùs prodidit, planè manifeexhaurit, liquatqlle, [ed aliquid omnino relinquit. Id
fillm efi. Nam cùm ille prxcipiat mollem foluere,
igimr, qllod reliétum efi, qllalénam demllm Cpecie fit,
mllltam extcnuare:quis non facilè colligat,ql1i prxCeradieétum (arbitror) fermoni oporcuit: neque tlntùm
tim mentis fit compos, eam , qua: ex molli, mulcigne
mu1ta: friétionis proprio effeétll poGto , mollis opus
pariter compotlta {it, extenuare fimul, ac mollire? Veomi!fl.~d
igimr multa euaporat, etiam ab Hiprùm non v idetur ita fenGffe Theon: {ed qllod in primo
pocrate priùs diétllm efi. Verùm non abColmè de mul- D Gymnafiicorum v nico velbo cxtenllare d ixit,id in ter
ta Theon fermonem infiimit , Ced per conillgationem
tio duobus extulit,ncmpe cuaporare, ac liquar('.Habet
docendum elfe cenfilÎt, vtique à. prima allCpicatus,nem
vero Ce eius verba in primo ad hunc modl1m : Contrape cxiglla,& molli: pofi [ecundam aggreflits, mollem,
riarum vero, molle guidem,G multa fit, cxtenuarc cor& mllltam: inde tertiam memorans,mollem fcilicet,&
pora:fin mediocris,carne implere, vtiqi delicata,& fini
mediocrem. Sicuti igimr in prima coningatione, &
da. Apertè cnim hoc loco mollem,fimnl & multam ti-itenia proprium qualitltis effeétllm non dlfsimlliallit,
étionem extenllarc corpora confirrnat. ~od
autem
ita nec in fecunda fupprcfsiffe eum decllit, qllin hic
necelfe fucrlt nô folùm multa: friéèionis proprium ef.qlloqlle docuiffe multam , fimul & mollem friétionem
f.:étum, fed eti~m
~olis
tradcrc: ipfe quoqnc Theon
non modo euaporare , fed etiam mollem carnem redpel' ea, qua: filbteclt, ofiendlt: in quibus cùm de dura
dere: nifi fonè id, qllod liquare dixit, pro mollire aumult5 , coarétaréq; , & phleetmoPrxcipit,
. confiringere
.. '
v
diendum efi. A tque ita quidem verum fit, qllod dicit.
qUlpplam pare~
ai . t.~i
. pe
qnod moderata
na:.!i~1Ie
.Ca:terùm Gc nOn modJ Hippocratis doétrinam non
qua.tltl.te adhlbaa.po!fedlt, Id cOpJOGus adauéta mag is
accuf:tt,fed multo maximè confirmlt. Etenim fi mollis
obUOlut. Omnmo crgo duram medlOcriter adhibifriéti? femper molle, tenerlunque corpus reddit, fiue
tam,~nr
carne implere fatetul",ita vt ediller{o mollem
ea eXIglla,fiue multa)fiue mediocris fit:tllm ilIi ex quan
medlOcl·iteradhibitam, ipCam qlloqlle carne.implere,
Galen.
Tom. 11.
b
1
34
o·
�);
Galeni de Sanitate T uenda
(ed ea molli. Accidit vero '":J.'beoni) cùm de molli) fiimperitis ifiis refpondeam, in ql1ibus ipti falti l'eaè
mul & multa friétione fermonem faceret,nuHum m01- A pi-xcipientem calumniantl1r: non pigebit hoc quogllc
~is effeéhl1TI prodidi!1è.ntrCLls cùm de multa, fimul &
adieciffe. Cùm igitul' dllo lint toto genere in ter fe di.
t Aliâs ~ dura,nllllumtdura! expofuiffe.Nam fi liquare, inanire,
ùerCa,atqi difiunéta:lÎ modo id,qllOd facit,ab eo , quod
'W~M.i
" id & digerere, pro eodem accipit: de multa guidé aliquid
flc,genere diCpefcicur: fÏ'it1iones ql1idem ex eorum ml.
dt, mulca:. dixerit, de molli planè nihil : qllemadmodnm edam in
mero ft.mt,qux faciunt: qui vero ab his in corpore re.
eo,quod de dura, mulùque fcribit, duram quidem con
linquunwr affeétl1s, ex iis 'lux nunc. ~are
contrarie{hin~er,
lio-are , & phlegmonx aliquid pedimile fatates quoque alias in friétiol1l1m genere , alias in affe,cere °aŒrm~
, ql1antitatis vero planè nihil meminit:
étuum, qui ab his proueniunt, neceffe en ilatl1i. In fi'i ..
tamedi par fnerat de ha.<: quoque aliqnid dixiffe. Nam
aionum genere tlImduram,& mollem,tum mllltam &
illud con feffils eft,fi mediocriter fit adhibita, obefitapaucam.In affeétiblls vero & cam, 'lux veluti coli~a
tem facere. ~id
igimr efficiet multa, fi ii.lpra mediotio,& [oll1tio corporum eft,& gl'aci 1itatem,ac crafsi~l1crem fit adhibita? prorfi\s enim aut illius affeétum tt1edinem. Acprior quidem aftèétuum contrarietas ex
bitur, aut alterabit.Sed fi quidem fe1'l1abit) cercè mulca
priore friétionum contrarietate naCcitur: Cecllnda non
friétio {upra mediocritatem adhibita nihil plus adiiitem. Ellellit ellim in luc, vt gracilitas proueniat ex
ciet. Sin plus aliquid efficiet: aut minuet carnem , aut
multa,carnis incrementum ex mediocri: qnippe pau ca
adilciet. Ven\m fi mi11l1et,extenuabit.Si adiiciet,carne B augenda: cami Ilodum CLlftlcit, quod videlicet id,guod
implebit. Atqlli non adiicit carnem:extenuet ergo necarnis incrementum accipiet, & fangllinis moderato
ceffe eft. Verùm Theon de hac differétia nihil memiacceffil, & valida virtute eget. ~orum
vtntnque me,nit,fed omnino CLlbticllit, minimè planè definiens exdiocris friétio commodè pra;ilat : pail ca nemrum , nec
tenllécne dura copio(è adhibita, an carnem allgeat, an
ablllldè, nec {atis.~onm
igitl1l' non in idem coibat
feruet eundem , qllem ex mediocri accepit, camis mofriétionum,aftèaionümqlle contrarietates : coegit vedum : fed tanttlm, qllod conilringit, coaréhtC}llc, &
ro ellm compendiaria docendi ratio per contrarietates
phlegmonx fimile quid faciat,conflrmans . Conueniepoficas fermonem abColuere: vtiliore cOlltrariecate acbat autem non hoc modo dicere, Ced etiam gllod emacep ta , minùs vtilem conft.l1to omilÎt. Porro vtilior ca
ciat. Apparet ergo, Theonem aut Hippocratis artcm
eft,qnx in affeaiblls,qllàm 'Jua: in friétioniblls fpeétahoc loco non intellexiffe,aut hominem laudare nolui ftur. Idque dl1plici ratione afieritur:vnà,qux ab artis fi, fe, qui cam brelli fermone omnes non {oh\m diftèrenne (umitur. Cquippe friétiones ad. corporis affeétum
tias fi-iétionllm dixerit, {ed etiam v niuCcuiuCque 0pus,_
ceu ii.ncm dirigl1ntllr.finis enim iis,qux pra: fe,femper
eil prçftantior:quanto nimiruOi id, cui us gratia,iis,quç
& vires.Nam qui tranCellncer, veluti canis Nill1m, verba eius dehbat, quatuor eum duntaxat meminiffe arbiipfius gratia flunt.) Altera, qua: à claritatis ratione actremr. Verùm non ita Ce res habet:imo alias dllas nece[
cipiwr. Intelleétis nangue multa:, & mediocris efFeéH{ario in iis,quas dixic,fllbauditas in{inuauit, in qualitabus, facillimllm eft exigu a: opus colltl1eri.Non périntis differentia,dunr,molIfCql1e medjam, qua: nimirum C de ramen mediocris friétionis perfpicua vis eft . ~in_
mediocris elt in ea vero, qua: à qllantitate accipitllr,
etiam tertium hoc ipfo de friétionibus fermone belü{exiguam:qua;do exiguam aliquam neceffe eil copione
fimè doclliffe Hippocratem inuenias. Prxcedere nancffe contrariam . Porro antiqUa! interpretacionis forque eornm doétrinam oponet, qux liquido peragi cermula ita eft breuis , vt non panca fxpe ip[a faltem dinuntur,feql1i vero cot'um,qllx mimIS liqnido,&obCCll
aione prœterire videatur, qua: ta~en
necefT'ario diaa
rè:fdque Gue de bis exprefsis verbis fcripferis,fille leau
ipCa [CqIll1l1tur. ~am
ob rem (arblCror) etlam enarratis ca intelligenda relinql1as . Efi vero el1idens,atgue in
tiones {cribimus, 'lux ve1uti prxeant, iis" qui parum
aperto mediocris friétionis opus, ip[llm fcilicet carnis
exercitati antigux diaionis celeritatem affequi non va
incrementllm : obCcurum vero paucx: qllippe qua: nec
lent:velmi in hoc ipfo loco facimus. Si nanqlle dura liauget, nec minuit carnem,nec omnino euidens aliqllid
O'andi, mollis foluendi vim habet:qux filpra modlll11 (o
videtur efficere: niG qllod parum calfacit. Ad id omnis
iuta corpora CLint, ea duriter planè frîcanda flint.Confriétionis commune opus dl. ~are
cùm negi euidés
trà ql1X conftriéta flint, molliter: ['lux 1110dicè [e haaliquid efficit, & quod facere videmr, proprillm eills
bene, nec molli ter ] nec duriter,fed,ql1atenus heri ponOI1 eft, [ed omnis friétionis commllne:non (ine caufa
te ft, vtroque dec1inato extremo. Egregius vero videlieft Cvt arbitror) omiffa. ~od
igitLIromnis friétionis
cet Theon primùm in co fallitnr, qllàd neql1e mediocalor.em accendcre comm,unc opus fit, non (atis, quod
cris qualirjte friéèionis vires tradidir,neque vlilm : Ced
ab HJppocrate p~'o:ltU,dg.nm
p:xceptllm dl. ~id
femper ita prxtcric, ~anqlm
n~I
. fit. , Vel'ù~,
de hoc D ver~
qua:ql1e fl'laJO proprlllm cfticiat, id vt Hippo'lUX
paulo poft agemus.5IClltl vero 11111 s dlfern~1s,
crau neceffe tradere, ltanOblS certè vtile erat diCcer.c.
in qualitate fpeéèanwr, non fol~\
, dura,
mollJCql1e, con
~eduis
enim V~lI,ti
in e1emenca fimpliciblls differen.
fiftuoc,fed etiam media )ta & 11lllS, qua: ex quanmate
tus, vnlllerfam fnéhonum rationem ab[oilli c,qucmadduclIntllr, non Colum multa, & pauca/ed etiam media
modum ca1'l1em adiicias , quemadmodum detrahas,
noCcitur. Cm igitllr in iis, 'lux ex qllalitate trahuntur,
qU,emldmodum corpus mollias, quemadmodllm conrnediam omj(jt Hippocrates : in iis,qux ex quanticate,
finngas. Cllm his vnà protil1l1S fe pr0l1111llC tlIm media
cxigl1am?Temere id fcciffe videl'i fortaffe cllipiam poearum opera, tllm ca 'lux per conillaationem facillilt.
,
'
~
teft: oportere en im in iis , qua: compendio tradantur,
Med·
la, cllm neqlle liglrc corpus, nec foluere,nec carulmmis itlter Cc contrariis l'es definire: quod hqrunl
~em
augcre,nec minuere il1dems.~IX
pel' conillgamedium fic, atque mediocre, rranlire: vtpote quod ex
tlOnem,cù~)
ve~bi
gracia, pariter colligare, & cam~
fill11mis ipfis vitro fic noCcendum. IpCe igieur mm hoc
ader.~..
I S elllJn
. nOn videat,cùm dl1l'am carnem addocere, tlIm fcnis Cententiam clariorem reddere conaBcera corpon volumus, fl'iétionem dllrlm vnà Cum
bor, rem planè hoc loco non neceffariam, c!lm quxmcdiocri modo effe petelldam:veluti cùm mollem adfliones id gentls in enarratoriis libris [olnere [oleam.
d~re
il1dem~,
friétionem mo1\em, & quancitace mc5ed quoniam [emel huc de[cendi) V t pro Hippocrate
dJOcrem adlubendam , & peralias coniugationes ad
port
�37
Liber Secunds~
veterum Iibros intel1igentia con[equi, fi detint qui ea
portiollem? ~as
nonnu1li gymna{tarum tanquam fila
ipforum inllenta tradences, dl1m Hippocratem accu- A curioiê enarrent.Nam quod ex pl'ifeç breuitatÏs digni.
tate fllerit,durx, molli[qlle friétionis mediam Glenrio
fant,ipG v~hemncr
delinquunt: & quod eum, qui de
-prxterire, id antè à nobis iam diétul11 efi. ~àd
alltem
bis primùm prxcepic, meriea Iaude fraudant: & quod
talia à nobis prxteriri non debe:tnt, id qlloque & ofien
cùm eil1s inuenta fibi tribuanc, eciam ( quod, atroeius
fUI11 priùs efi,& nunc nihilo [ecins ofiendetur.Si cnim
mulco dl:) calumniari hominem'non dubicant. Acce,tam mollis friétio, quàm dura in refpeétu, collocatiodit<luod nec Gmplices differeneias apeè inter fe alcernéque non folùm filbtifientiam , [cd edam intelligennant.Decuerat enim (arhitror)eum, qui reétè ad partitiam fui habec:etiam mediocrem in fimili re[peétu, col
culares complexiones defcendere voluic,nec vniuer[as
lationéqlle conllitui necelfe efi. Finge ergo tale elfe
{enario numero comprehendere, veluci Theon flcie:
corpus, quale propotiti nobis in hoc libro pueri elfe
nec aliquod eorum proprillm vel ql1anticatis , vel quaprxfumpfimlls, [anum prorfils , & omnis exceffils melitatis opus omittere: quemadmodum in mollis,Gmul
dium, ita vt neque molliorem hunc effeétum velimus,
& mulcx,opus mollis:in durx,Gmul & mulcç,eHeétum
neque duriorem , fed nec carnis eius modo adieétum
multx prxtermiGlfe eum ofiendimus: fed has quoque
qllicquam,detraét{lmve.Nllm igitur ita fe habenei cor"adiecilfe, & partieulares coniugationes nouem feci!f<'.
pori, aut duum , am mollem friétionem admollebi~ipe
tres,qux à qualitace friétionllm fumunmr difmus, aut etiam multam, aut mediocrem? Ego planè
ferenéix,fi eas tribus, qux à <]ual1titate ducuntur, i Ull-'
xeris,l1011em coniugaciones effeeeris:fex,qux à Theo- B quamlibet harnm inlltilem cen[eo: quippe cùm à dura
durius, à molli mollius , à mnlta gracilius, à mediocri
ne funt poGtx in iis,qllX paulo fuprà memoral1.i , vercrafsius reddetur:gllornm nullo ei efiopus, imo priftibis,& tres , qux ab eo [une prxtermilfx, dum mediam
nam potiùs medioeritatem ad vnguem femad. ~
a re
mollis,durxql1e omiGt: quanqllàm ne incelligere qui,neque duricer id) neque molliter , t neque multis ti-i- t
A liâs
'dem neque mollem friétionem,neque duram fas efi, vt
non ~m1
intelligatur & medioeris. Cui G tres qllantiétion~us,eql
9uantitate, me~ioc.rbus,fd
[pancis, o~n
>:.,c~
& qllalttate] medlOcnbus lOfncablmus: t nihil vitra À('(lr, l j n ctatis differentias iunxiffec,nouem ita vniuerfas friétiomoliti, quàm vt ad exercitandum prxparemus : ac rur- À/ralr, ~À
num differentÏas effecilfet, non fex. Eas ip[e nunc in
filS cùm iam [atis exercitarum fit , apocherapia cme- a~ ~qlt!r
defcriptione exponam,in qua duorum ver[uum,ql1i fil
'"
'bus gvmna- cwa
S"I~ 'h;'
f O'It
' fiIcurt. reCctlOlï
pernè déor[um pinguntur,priorem,qualicatllm incellimllS. V ocemr amem no b1S,
,~
fiarum, apotherapia, ea friétionum portio , gure pofi "lUI 0 , r~
gi volo:feeundl1m,quantitatum.
exercitatÏonem adhibetur. Sanè Theon Ilullam ex iis ~lft'.
1 e l'
'b
.
fi
d
'
"
neque
mu
,
,
.
Paulus Aegineta
'quas protul It,cOIllt1gauolll us, em mo 1 corpons na- t '
Il'
r.'
'fi
IS, neque
tura:: accommo d are pOteH;
eum lex
1/1 vnIller um no. r. d
Q.!;a1itas, ~antis,
~ancits,
~alits,
.
,
Il'
1d
pancIs
'
mmant: pnores tres,mo 1S: re 1quas, mx: & neque
d'" le
'
, r
'fimo d'1 corpus egeat,neque du- b
me locnPauca
Mulca
}
Vehemens
mo Il mm
cUlluquam
em
f .
'
h
d'
fi
fc
'1'
us 'btlDura Multa '
Multa
& Leuis
fcd
umm,
e
ellls,qux
arum
me
la
It,quam
Cl
lcee
mefi'
C
{
Il L'
,
' 10
. qua l'Itate d IXllJe
" rr par eH.
Mediocris
Medioeris. Multa
,d IOcrem
Iqlll'd;o'lue patere.\..l,IOn
li 1 .us
iam arbitrorql1antopere lapfi,s Theoo fir, mediam dl1- ~p. u~ , 10Pallca
Pauca
}
Vehemens
ra::, mo111fque prxeeriens. Si'1uidem ad optimum fia- nca Imus
Mollis Multa
Pauca
& Leuis
{, Mediocris.
-mm corporis nul/am harnm , quas protulit, conÏtwaPauca
Mediocris
" InceOra planè
b
.
pauca
tlOllum
,accommo dare f:fi
as e ,nec cnm
MediOCriS} Vehemens
Medioeris & Leuis
Mediocris Multa
povaletudine corpus fuitur, nec ctiam fieubi eo~rji
{
Mediocris. Medioeris
Mediocris.
fiulat. ~ipe
vbi planè valet, fola prxparatoria friétione eget:quam exigllam,ac mollis,durxque mediam
Nouem barum, quas defcriptio compleétitllr , coniuelfe ofienrumus. Vbi iufio gracilius , era[si{l[ve effegationum,cl1,m Theon fex primas tradidilfet, reliquaétum efi , non tamen in qualitate alterata caro quicrum trium œrtè non meminit, ipfe feeum manifefijfquam efi, fcd planè mollis, ac durx medium modum
fim~
pugnans. Si enim exigux , ac multx media quxferuat.Siguidem emaciare filldemns,& mttltam,&quadam efi , quam mediocrem yoeamus : etiam mollis,
licate mediocrem adhibebimus.Sin reficere, rul11 qlladurxque altera certè media erit,quam mediocrem, mo
litatis, tllm guaneitatis ratione mediocrem. Has cres
deratamque apelles. Sanè memin ilfe per omnem [erconiugationes vltimo loco pofi [ex in defcriptione
monem conuenit,hxc omnia in re[peétu, collationéq;
expofui,hoc eonfilio , vt omnes eas à Theone prxterdici: quando qux huie dura efi, alteri pro molli Gt: & D ,milfas indicarem. ~oniam
igitur non [olùm prxterGu:t mediocris,immodica:& 'lux pauca,mulca: & C)lIX
milfas ab eo,fed etiam vtili[simas eafdcm prxtermj1fas
alii mlllta efi, alicer quodam modo affeéto lit pau ca.
djfpucatio nofira dOClllt, déinceps ccmpefiiuum arhiHoe vero & Theon facetur. Nec fieri fanè potefi, vt
tror ad ea, qux paulo anrè difiulimus , renerri : ac priqui mediocrem in quantitate friétionem prxterit, non
mum illnd,quoddoétrioa ea, qux per rerum clemen tl
lon&è aberret. Ac mihi qllidem yideCllr Theon inde
t~adiur,
cxteris fit vti~or:qlpc
'lux & fub compen:adeo in hunc errorem lapfus, ql10d Hippocrates de ea
dlllm rem omnem COglt, & memorix affioit & remi, friétione fi.lbticuit : adeo vc hinc deprehendatur nihil
nifccntix faeilè filggerit, ae omnium, gn~
{j'noulatim
proprium & fUllOl de friétione Theon protulilfe, fed
agenmr,rcétum vfi.lm promptè filppeditat, cen & pauperper.am Hippocratis inllenea traétalfe. Non enim à.
ca, & cerra elementa refercns. ~is
eni.t'n non f.1cilè
PlJ~ris
Il:atim orfils,& (hb prçceptore,fenis fcripta permembratim friétionl1111 differentias, vfllm ae v ires inIeglt: cl'lm faceatur ipfcprimùm athleta fuilfe, déinde,
ueniac.'G feme! in;clleéta fenis fententia, p;ficà diétiohoc exercitio depoGto, ad Gymnallicen fe contl1lilfc.
nem ems memonter teneac, qua vidclicet docet COnAtque hxc medil1s fidius, non quo hominem vitupcfiringere quidem friébonem dnram folnere mollcm
rem) appofui, quem alioqui inter primos gymnafias
corpus adimere mllltam, augcre mediocrem polfe? E~
cenfeo, fcd quo ifia leéturos doceam baud facile dfe
hOrLlm nanque notitia,ac memoria,primùm fanè, ql~
Galen.
Tom. 1 J.
b 1.
�Galeni d'e Sanitate T uenda
39
'.
,omiirx in verborum concextll [nnt, differeneias inuetim ipfa fanae,panirrt fananeibus filbferuit.IplillS igitl1f
nias:mox omnibus ineer [e complicatis,nouem coniu- A friétiollis effeétlls CIme & quod rara denfat , & mollia
durae : dma vero hxc e{fe oamino poftulae. Prxeereà
gationes efficias , qnas palllà fupd. de[criptione fumus
quod dura mollie; & denfa laxat: hxc conn'à mollis fit
complexi : guas neque inueniffe, neque memoria teoponet. Pari modo & qua: carnis al1gendx, minl1ennuiffe promptum fic , nifi quam Hippocrates eradidit,
, dl!ve caufa [ufcepta cft, vtraque per [e veile aliquid cor.
elemencaris doétrina pra!ccfferit, omnium friétionum
pori confen. ~lX
tamen ad exercendum corpora prçraeione in prima principia rednéta. Ex quibus prorfus
parae, item gux poft excrcitationem adhibecur, ha:
~nuetis,o
ea modo, qux nunc {i.1llt inuenta, nobis
exercieaeionibus filbferniunt. I1la modicè calfaciendo
fuppeterent , fed etiam omnem corruptam doétrinam
tenues meael1S recllldens,& fimul excrementa, qux caindicandi facultas ulpereff'ee. ~ipe
id methodi , id
ro cominee, fluxi lia reddens,& [olidas emolliens : Apcft ( fiCllt veteres inrerpreeaneur) vix, & rationis proprium maximè eft , vt ex paruo elemenrari principio
pellant. aucem hi huiufmodi fi-iétionem , prœparatoGrxcè dicitur: Lacinè re ..
ri am. Altera è(7To6!pal'<1V~
~d fingnla membratim pernenire pofsis : mm guicquid
cllratoriam ad verbl1m appelles:hçc cum pll1fculo oleo
perperàm eft diétum,fcienrificis id theorematis, velmi
adminiHrata, fimul pinguicudine humettat, & folidas
igimr neregllla guapiam examinans , iudices. ~àd
emollie, & qux in halims meaeibus concinentur , eu aque alius quifqllam reétè de friétione [enfit , neque
pOl·ae.. Verùm de hac poftdicemus, cùm de exercitaTheon ip[e gymnafies, tamedi erlldiciùs ca:eeris de ea
10CUCllS , [ed Hippocrates , & qui eum [unt fecuti, fatis l3 tione egeri111us. Sed prxparatoria friétio in optimi fta..'
tus natura calf.1ciendi corporis caufa fufcepta, prout
ha!c funto. Supereft ex iis , qllX ad hunc locum dillulifilprà emdimm eft,fiat mollis primùm, mox vero exermus, vt de nominibns ipGs difreraml1s, ne qui~
eorum
citationem aggrelfuro dura:ita nanque maximè & mol
numero deceptus , pares nl1mero affeétus cum Ipfis appellationibus exifiimet.Dmi enim vocabllillm de ql1alire poterit, & ad exercitaeiones excitare, & corpotis'
dam corporis affedione propriè diciwr , quam nec in{i
naturam , qualem ab initio accepie, fernare. ~od
guid aberratumfit, ad dllntffi id pociùs fpeétee . . Nam
terpreeari quidem qllale fic, plnribns eit opus, nemine
gui breues à modo receffils fi III e , ii cme eenus finien-'
Ad eun.vel ex voce ipflnon ad rei Boti ti:tffi perdL~éto.
dem modl1m & mollis vocabulllm. At ran,& den fi VQtur , nullo interiOl:um alterato. Minùs vero la!deeur
cabl1la non périnde. euidenter ipfos corporis afFeétus
ipfa cl1eis,G ad durum, Gmul & den(um receffils à mofignificane , proptereà quàd duplex eorum nominllm
do Gne propenll : ql1ippe it;t iniuriœ minLls ,oppor.cuna ·
fiet. Adeo fi tranfpiraeio per huiufmodi cmim facilis
VftlS ob[auatur. Alter comm , qui propriè loqneur~
effee, denfi[simam. eam, durifsimamque efficereml1s.
alter aburencium. Ac propriè qllidem rarum accipiNunc quoniam ad vtrunque munllS probè elfe compamns,guod meaws, quos Grxci "(JG~t
vocant, magnos
r~tam
oponet , & excremenea , qUa! intus conduntu/,
per totum obtinet: GcutÎ édiuerfo den[l1m , quod eofper.halitl1m emittend;t, (}c. foris propinquantium viodem paruos. At per metaphorâ,fil1e abllfum, fiue quocunque alio genere appellaffe libet,de laxo, coaét6gue C lentiam eolerandam:vtilifsimus [anè fuerit medius inl1xe ipfl vocabula dici al1dias. Hac enim ratione&
ter vtrunglleexcelfllm modus. ~i
fi allquando for& terQerem,& ignem aIlquando raros ~icmls,aq
cafre non feruabitur, melior vtigue fuerit, qui ad dur.am denfas fcilicet ad elemenra lp[a tranflatls appellarius, denfi u[qu'e pertinebit, ql\àm qui ad molli lis lationbls,q~x
tamen & vnÏta {illlt, & ex {lmilaribus naxiUfque. Nam eran[pirandi defeétum exercitio farcÏre
tura partibus conllane, nec vllos eiufmodi meacus oblicebit;alterius vero affeétus vitium,quod eft ad exeertinent. Multo his longiùs à proprierate receiferunt il- ·
norum iniuriam opporturucas, neque aliâs conigi fa:. .
la,qua! per metaphol'am ambo fi\l1tdiéta, nempe concite potefi , affénque pr:reereà. conillnétum illcommofiriétllm, & colligatnm. IIlnd de den[o & duro , modo
dum non parul1m, euaporato f{lbinde nOll excremenro
vtrogue 1eorfum , modo in eodem a1l1bobus repertis:
modo, ven'lIn etiam ipfil1s cOl'poris 1111trimenco.Ergo
hoc rurfl1s de ii[dem dicimns, non tamen eadem mein iis differentiis , ql1X à. qllalitate filmuntur, aberrare '
taphora.Nam quoniâ omnia,qllx colligata fi.1I1t, eadé
fatil1~
cft ve~ ' Çls eam,' qux ~urio
eft, qllàn: eam, qux
ad moti! impediea [unt, ita nimirnm nominarüt & qua:
moillor. In m,qux :l ql1ant~re
dU,clnr~f
ln propofita
[altem natura ; & xtaee fi ql11d dellOqUltur verfils id
ob ficcicate, friglls, phlegmoné, fcirrhli, tenfione,repletioncm , :lUt pondus, xgrè moueneur. Eandem ob callq~l?d
mi.nus eH , :id. e~o.
Semper enim eius'in prx[enti
fam & concrariis horum nomïniblls in contrariis affedlfpmauone meml11l{fe oponee allo-endi eillfmodl'
r.
'
v
,
étibus vcuncur,remitti, am refol11i,allt laxari dicenees.
corpus, h :1t1 d g,uaguam llcclndi ftlldium elfe propofiOponee autem non nominum infpicere nur~e:m,
ver? corporum nacuras, & qll01110do affe- '
D elm.~a
{cd affeétuum o-enera duplicia in Cütum cire eXlftlmaétas ampllLls fncandllnl fit , pofteà dicemus. Nunc ad
re. Alcerum, ~lod
in {imilaribus ipfis ob[er~alI,
de
propofieam materiam reuerfi, de menfilra ipf., friétioGUo molle,dl1r{lI11Ve djcimr. Alte1~
, quod lU ll1ftruad eundem modllm, g:IO paulo anrè de .
num.agmu~
mentalibus meatllum rarione confifhe , quod denfum
ql1~hrate
eglmlls. CO~luenit
a:lrem hoc loco Vt priLls,
cffe vel rarum dicicur. Hi nanql1e corpomm ip[orum
quam menlill'am definlO, altenus cuiufdam xftimandi
proprii afièétus [Ullt. Accerfiti vero, & ( ve ita dicam)
menriol1~:
facim?G~e
cuius noei.tia menfilram i'p fam
temporarii,gnod alias meatlls ipfi fi.lperuaCl1o humore
ne~
definI lllfre r~éte
ltccr,ncc nOl\Jfre. Eft vero quod
impie nwr,aliâs Ume mnndi, & modo parentes, modo
a;filT~ndm
cen [eo,aeris, qui fricandllm corpus COnconniuenees. Verùm de his affeétibus in fequenribus
emeblr, t~mperis:gua
vtit1ue in re ipe, monftrare lilibris agemus.Nllnc ad propofieunl redeundum,ac price~:
exp.ltca~
.orarione ape,rtè ~ ira vt intcrprerationis
mùm c1ariùs ~dhl\c
de friêtionc ipfa differedum:nem,~l1dcI:CJX
~I.hl
dc~t,
pbllc non licet, fcd eft prorfils
pe quod hxc ipfa interdllm per fe corporiblls nofiris
lO~xpcabIs.
V. emm fi nOn adco multùm orationi de
çoml110dum affcrt:Înecrdllm iis quœ commodllOl affefilerir. Prœcedie vcrà h.,
rel eUldentla deite, abuld~
d
.,ne
runt, ad eum {.lnè modllm {ilbminifirar, C]uem H ippo& a. la qUa! am confi.deratio:nempe quo an ni eempore,
~qces
de deliglnclo tradidit, his vel'bis : Deligario par:
~ m quonam orhls 10co excrcitandum fl<ltuemus.
- _. ~
Duo
r
�Liber Secundus.
Duo enim ha~enus
de c? tantùm defin,ita fimt, corporis llams , & xtas. V blnam aucem aut al tus haétenus A
fuerit, aut exercitandus nunc fit, aut quo anni, diefve .
tempore,nihil fanè conllitucu ell:ql1aquàm pro harum
àrtè cuillfque ratio ne, mediocritas friétionis eil varianda. Ergo ad ea,qua: haétenus llatuta hmt,hxc q110Gue definien.da funt, vtiqne potellare inter initia opeiis
iam tradita , non camen interpretationis ll1ce clarè explicata. D icens enim veluti regulam quadam omnium,
qux poll dicenda erant, pofiturnm me hominem co
cOl'poris fiatu, quo queri nOn pofsit: obi ter nimirum
etiam regionem hominis potefiate definiui : cùm nec
optimo temperamento, nec irreprehen!ibili omnino
membrorum modulo corpus vllum in iis regioniblls,
Gua: à temperamenti modo recefferunt, gigni pofsit:
ficuti mm ratio docet, mm experientia commonarat.
~ipe
ficci, graciles, & veluti torrefaéti in a:iluofis
traétibus homines fiunt. Rurfus frigidioris plagx in- B
colx,inzquali temperamento v ifimtur, vt quibus ex tein his vifcera,immodi_
riora frigeant,interiora, ~tque
cè caleant. Sanè optimum corpus, de quo nUnc fermo
pl'oponitur, veluti Pol Ycleti regula ell: cui in noilro fitu, vepote probè temperato , non pauca fimilia videas.
Apud Gallos vero, Scythas , Aegyptios , Arabas,
neper [omnium qnidem tale vfquam ell vidi{fe. Nofirx autem regionis, qux in latitudinem nOI1 pamam
extenditur, id, quod in medio habetur , optimè fanè
temperatum ea : cuiufmodi patria Hippocratis ea. .
Etenim ea tum hyeme , tum Xaate mediocrem temperiem exhibet: vere autem, & aucumno Inulto magis.
Eiufmodi igitur locl1m cùm corpori propofito dederis, anni quoqlle templls veris medium ipfilm dabis.
Ello vero & diei, in qua nobis exercitandus primùm
ea,maximè,quoad fieri poteil,ipfe meridies:quo vide- C
licet naturalis temperamenti eius vis ab ambiente nul10 paéto mutetur.Eadem exigit ratio, vt ne dom us quidem , in qua exercitandus eH, ipfo prxfertim die calidior,frigidiorve fit,quàm publicllS totillS vrbis aer.Ac
xfiate,atqut: hyeme tatis vel arte prxparandus ea:nempe hyeme calidior,œfiate frigidior: quo videHcet exaaa temperie corpus friétionis t~mpore
fruatur: quando fi iuao caHdior , frigidiorve domus fuerit, in calidiore illico htdabit, in frigidiore neque calefiet pror{ilS, nec moUietur vnquam , nec floridum ruborem
ofièndet, nec in tumorem atcolletur. Sunt nanque duo
hxc,rubor & tumor,in aeris temperie,& corporis aam
temperato, medix friétionis notx. Veluti enim fi calidam infundas , primùm qllidem corpus inmmefcit: fi
largiùs infundas, dec:umbit, Cideoqlle & Hippocrates
de his aiebat : Primllm quidem atcollimr , déinde fit
gracile. ) ita friétio quoque mollit guidem pl'imùm, D
polleàcontrahit,ac molem deponit. lis ergo, qui carnis auetend:z: caufa fricantur,mnc plant: finienda friétio
efi,cù~
corpus & intumuit,& ad fummum ferè mmorem perunit.~
autem ad exercitandum iam prxparanmr, iis minimè id tempus opperiendum, fed longè
priùs defiilendl1m à friétione efi , potifsimùm cùm
optimi temperamenti funt,& çtate adhuc pueri:horum
nanque mm humidum corpus
tulll tenerum , ae
pancis friétioniblls moUefcens. Prxpar3toriç vero friétionis meta, finîfque ell, vt folidx partes molliantur,
humida foluantur , & corporis exigui meatus laxentllr.
~is
vero friétionum elfe debeat numerus, definire
cxtcrùm qui his prxficitur hafanè oratione non
rum rerum peri ms , hic primo quidcm die minùs exaéta,exquiGtaque conieB:ura vtetur: fequenti vero die,
Galen.
.
ea ,
ea:
vbi iam experientiam aliqllam adolefcetis eil adeptus,
-magis exaétam, certitmque habebJt. ~inetam
de exer
citatione ipf" primo cerrè die men{uram ad vnguem
'definire non potea:fegllenubus déinceps omnino potea.Sunto igitur hîc qlloglle nOtX: Primo qllidem dié
cùm adhortanti,incitandque ad exercendum,non périnde obfequitur,fed fegniores, & minùs tum frequentes,tum decences, ac Cvt femel dicam) minùs valentes
tum colluétacoris liti apprehenfus , tum motus obit.
Porro expedit neque paulo animoGorem e1Tç qlli exer
citatllr, vt lafsis iam viribus etiam exercitari alleat: neque' ignaullm, qui integris adhuc viriblls laborèm tamen detreétet. Eil vero profeéto ta lis non corpore
modo/ed edam animo,qllem nunc educandl1m hlfcepimns : quandoql1idem Ql1ibus frigidus hlCCUS in ventre, aut in toto corporis habitll colleétus eil, ii fegniores ad motlOnem hmt. Pari modo & qui plethorici, id
efl,qui fuccis xquabiliter fe habencibus nimiùm abundant, & quos recèns frigus afflixit, ii & ignaui hmt, &
ad mouendum pigri. hm his etiam magis ita [unt affeéti quicunque namra frigidiores funt : fiCllti etiam his
'ipfis longè magis, quorumfrigiditati etiam humorefi
adiunétus,hi nangue 'lllantitatis exercicandi notas corrumpunt. Sicuti édiuerfo qui calidiori temperamento
funt, fiue id proprix naturx [ponce eueniat , fiue ab accerfito quopiam affeétu: hi & animofi hmt,& certami:nis auidi,& ad aétionem plus, quàm expedit,prompti.
At quibus nec corpus calidius frigidillfve eH , nec animus omnino iacens , ac demjlfus, aut contentionis,
glorixve prxcllpidus,& ad aétionem pra:ceps iis modi
exercitationum indicia integra manent, illxfaque ferllantUr & primo ilatim die, & multo magis procedeJlte
tempore. Si enim quid inter initia filffllgit, id expeperueniet.
rientia ipfa edoétum , ad exaétam noti~m
Non aliter & cibi modus ad certam cOllleéturam per'ducitur :,qui tan~
. ab initiO ,defi?iri nullo paéto potell. Vernm quotldlana expenentla , cum recordatione
quantitacis tum cibi,tnm exercitationum,eo etiam,qui
hllic prxficicur,nihil non folicitè obfernante, fed femper vt tantum ciborum poil tantam exercitationem
concoxit, rewrdante , propémodllm ad exaétam fcientiam intelleétl1m tempore perdl1cit. Hrec igitur omnia
etiam deficientiblls ab optimo llatiblls communia
filllt: de quibus agere nondum ilatllimns. Cxterùm
optima natl1ra, qllx hi..: nobis eil p.ropofica, menhlras
omnium manifellas obtinet: vt qua: nec animi moriblls,nec corporis intemperie,diétorllm ql1icql1am obturbet immntétve,fed friêtionis, exercitationjs, ciborum,ac fomni menfuras apertè indicet,ac wm primùm
<flOdlibet horum refpllat , cùm dus vltri non CQ"eat.
~are
filerit hoc quoque ci , qui tali corpori prx~fic
tur, non minimlls modi index: Dico autem ipfam ad
fingula,qlla: agi debent,alacritatem, ceu materia ipfa in
optimo corporis llacu modum fibimct prxfcribt'nce.
Etenim qui optima natura fimt, & iam ad exercitationem friétione prxparantul' ,tum demum ad exercitandum prodibllnt,cùm toto iam corpore abundè emollifimt. Exercitando quoque tum priti , excalf~qu
ml\~
grauat!us.moli ebUntl1r, cùm fatis exercitati iam
fl1~nt:
lam a Cl~O
& poru tum primùm. ab/linenc,dm
fatlS fe Impleuennt. ~are
nullus in hoc homine metl"S .ell, ~e qua~do
aut iullo plus laboret, lut iuao plus
clbls fe mgurgltet , fi naturx fila: impctllS fequltur.
~o
fit, vt neque prorfus peritifsimum fibi prxfici is
po~ul;t,(ic
omn;s , de qui bus polld fermo erit,de..
tenons not~
hommes : quippe fanum corpus ipfilm
Tom. 1 J.
b 3
�Galeni de Sanitate T uenda
4J
44
que vtroqu e modo appellare licet) veloeitas, tarditâC- _
fibi)pfi. omnia inuenit proprio uatmx [ux impem die ndi [unt : prxtere à quàd aliud J.'Obufium,
reétum:maximè fi in iis,qux ad animum pertine nt, re- 'A que mou'
di cam) imbeci llum efi:adh xc, ,vehem enica
Cvt
aliud
étè fit educatum.Nam..multi-imnali-s meribus-ft-pueris
. V tendi vero raciones omniu m prxdlé tolenieas
tia;&
educati in deft4ii1-&-imemperamÎ-a-v-iuente-s-, eeni-t-a
rum generuin vnà cLim differentiis propriis huiufm odi
- v-i{o
pt1l":'fie~on-Œ
tel!.a~rzc-fum
funt. Nam aut perpetllus motus efi, lut intercifus. Et fi
& ap, ri~l1'f-temF
-fam~
perpetu us, xquabi lis ) aut inxql1abilis. Sin interci{ils,
HaF-lUtt: in::me.li as. Sed
, r-mvlt.a
p0fi~-s=exrcl'mnat
aut ceno Ol'dine , aut citra ordinem . Hx igitllf vtendi
'de horum qllidem [fiue exercit ationib us, ] fiue etiam
vero ab iis,
ratione s ab ipfo negotio capiun tur. ~re
,operib us, [equens liber toms compo nitur. De iis , qui
dl fimt,
eiufmo
,
r
qux extrinfecus fimt poGta, dicuntu
optimo corpori s fiatu [unt, & qui [anitatis tutori auin mi
ut
teéto,a
ulb
quod aut fub dio exercitatio fit,aut
-fcultab unt,in hoc libro agere ilantim ns.Ac prxced ens
quod
Item
vocant.
fia vmbra"quam '-:7I1oO'l./flfll)'Îi Grxci,
quidem de his [ermo , ad exercit ationum menfitram
rie.
tempe
media
aut
,
aut c:dens locus efi, aut frigidl1s
vfque eil progreffus. Sllperefi ergo vt de generibus eius
momedio
ls,allt
Prxter eà aut planè ficcus,allt humidl
-differamus. Genera exercitatiollllm voco luétams panattemperatlls. Similit er illx quoque vteoda rum
do
quorum
:
genus
id
cration , pllgilatum , curfum , & alia
exercit ationum rationes gllxdam funt,qu od cum plllalia tantùm exercÏtationes [unt, alia non exercit atio,multovevfiHpentLIr, item quod ,cum oleo
nes folùm , [ed etiam opera. Exercit ationes fune tum B uere exigllo
exiguo ,multo ve, aut etiam fioe vtrogu e admini Hrenhxc ipfa, qua: diéta modo fimt, mm pra:ter hxc , qUa!
ergo enumerata ànobis vniuerCa ume,
tur. ~oniam
rc O1<./OfutGra!cè dicunm r rJ 1i1ï(u/l.tr41' ' TO ~"7I'/l.fegt41,
quornm peritllm erre oponet, qui fanÏtatem tl1endam
Tè à"eoxElgtlfcib'. Aeque hxc mox de[criptione ex~Ê1I',
profitetl1r, ad ipfa nunc exercit ationum genera non inponene ur. Prreter eà faltus,difci iaétus,tlIm coryco ,foltempefiiuè redibim us. Ac primùm docebi mus tum
le,pila vel pama, vel magna, & per halceres corpus fatiquiJ omnibu s fit comm une, tum guid finglliis pwgare. Exercit ia fimul & opera funt cùm fodit quis,cù m
prillm: hinc friétionis ipfillS tempor a definiemus. Ergo
remiga t, cùm arat , cllm v i tes putat, cùm onus gefiat,'
omnis exercit ationis commu ne illud efi,quo d animal i
cùm metit,c ùm equitat ,cùm armams pugnat ,cùm iter
ipfi ex ipfo caloris argumen.tllm excitat. Cbipp e calefacit,cù m venatl1r,cùm pifcltu r , cùm alia quxcu'n que
fiunt corpor a nofira & balneis , & calidarum agliaru m
homin es, vel opifices, vel non opifices in viea v[us caulaLlacris , & cùm per calidiores tempefiates infolamllr,
fa exerce nt,faci t, feu domos xdjfice nt, fcu naues , fell
& cllm igni fouemu r , & cùm calidis medica mends
,ferrari am, xrariam ve faétiten t, [eu aratra pang:mt,fell
perfric amur. Cxterù m ab externo efi omnis eiuf10d~
, bel\fve infirum entum fabricent.
tale aliquid pa~is
calor adfciclls,nec de proprio princip io,fed aliunde acHorum autem plerifque efi, quando veluti pro exercicenfus, al1étllfql1e. Exercieando vero, infiti caloris alltriplex in vniuerf um
tatione tantùm vtare. ~ipe
gmeneum animal ibus ex ipforum corpor ibus excitaipforum "fus eCl: , cùm ineerim opcris tantùm c~ufa
C tur.Aeq ue is omnium exercit ationum commu nis effequ:: ~d v[um
~ed
vfurpe nrur,in terim meditaon~s,
aus efi, propriu s tamen earllm effeétl1s non eil, fi mo[uri fic operis, interim pro exercltat1On: cacum. Cbl~
, z .
.
do & iratis , & perturbatis , & Plldore affeétis namralis _
10 agro, cum hG!t- pe ipCe alfqnando h yeme de~rnfus
-~
etiam calor augecnr : quanqu àm ira halldguaquam âugla findere , tum. hordeu ?l 10 plia contun dere ~ ae d~
t; ~
~.,tzi:-'
ans,fed veluti feruor eil caloris in corde. Icaque etiJm
m' , ~ ~ .~ ..':Il; ;' Ir.-~ ..... glubere exerccndl corpon s caufa film coaétus:gllX
~
eirentiam eius ve\ probat,ifsitni philofo phorum ealem
. ~ mintm agreftes quotid iepro opere faciebant. De ho~
. l)~.;
~
afc:efiorium irx eft, non eillS ef~ipe
effe afirmât~
ceu operum vfit,in feql1encibus, ceu'dexerci~ 4'T'>-é mm i~tur
f:.-~{;r'6
II
N
•
t>
-,
~
[entia, v Itionis appetentia. VefeClUUliS-alttem augetuf
~ ... <If ~I
li um nanque l gemls
nunc traétablmlls.
. l~um,
.~
4-05 ',;g--.I-i
l'
b·
'
d
intro fe reGipit-v.ni\:1erfus;
'
. -.>'~"
infiws calor ,àtHI1-~ünùm
...- 4
0 lcur, aut a 10 remex rcitium lLltper' petuum lem
. ""'.ry ~7,;'_
.
d
. ,
,
s..e1k-el!eétu ,-& ex
,
~
,
w
J
!
<
corpori
~ a1t()
a-. u.&..1"7 ~
'~J
f":"
déine-rltgHam
,pore,q uam ante cIbum.Se1'llan vero mm 010 um ~xer
"
~ .. -.c... .
mom--iflcre m Cllttlm
afs-idllo
ex
ipCo-inibi -congeRtt, &
in his oporcet, mm vocatam apbch~rl.
cit~onum
affcétoruln fpiritus
pudore
t
Non enim qlliefci
~it.
fi edam idonea friétione vCus, ad ea qlUS acce~od
CUIll toto fangui~
vnà
fe,
circa
,tum
[ed tum ab incerno
dec,iam omnes exercieaeionis numero s impleu erit.De
e0111m, qui
[piritus
t
~
planè,
a
ne variè circumagi,cur,ie
his io-itur omnibu s fcientem effe conuenic eum, gui
fulatiùs de
progref
ln
autem
r
perturbantur. Dlcetu
enenda: officio vcecur, ql1em v)'lE:v01' Grœc~
fanit~s
enim
prx[ens
Ad
us.
affeétib
animi
omnib us eillfmodi
vocant . Lieer enim eum Cvt ancè diétl1m efi ) :lut fic
ip[os
hos
mm
a
o
~
p
'
m
y
f
propter eà quod co.m~une
vo: es : prima tame~icu
~uc
Grœcè ,aut gymnail~,
D
affeétus, tum exercltatlones exclplt : dllm omnis exerabllper
:
relIgua
efi,
propna
e
men appellaeio maXIm
cieii commu nem effe natilli caloris allttum ofiende t , ratde~
ftlm.N am Ci arcifex guj[gu e ab arc~,u/m
externo,& à fe,non camen Colis exrcita~
r~m"ldgu.e
xum [ortitu rnomen :patet eum,gl ll V)'IC1a41,ld eil,fam tacloOlbus lOeffe,fed parieer diétis modo affeétibus coa.
tem tl1cndam prohte tur , merico 1J')'wvdl' a~peln?um:
obit,er & de his meminiffe. hm Gngulas ~xer
~um
~us
vt qui ')Iuftv(f(7 /m, id eft excrelcatlOl11 ta~
ita ~imru,
CJtatlOnum feorfltm perfequi tcmpeftiullm videtm :iltlIm prxefi, gymna llcl\: & qui morbis medem r, medlin his quoque corn
pri,ùs .fign~cato,ud
, tim
]0 pl'xfe~
fi quis hunc ip[um vcl gymna fien, vel mecl~.od
interim aliam
plmes dJffererttlœ 1I1uemanmr. ~Iipe
dicum pro Ô)'ICIVé!J appellaffe volet: eum à parte eoeum,
Et qllXparrem , alilld, aliQ magis exercieium ~ltigae.
tum vero nec propriè nominabie, fed abllGuè, vel am&
aoitatis
~
m
l
s
f
y
c
o
pella<]u:tdam
velis,ap
fiunt,
mOtIs
dixiffe
lentè
aliter
ue
dam
docnng
bigllè, vel quomo
fine I~is:
ql1a:dam robore , ac nixu adhibit is , ql1œda~
tionem facier. Huius rei caufa efi, qnod cùm vna fic
te
ta
celerI'
&
pariter
proei
roborc
cum
vnicum
,
at
qu:tdam
prxCide
adhxc,
tuendo
i
Qrs ~ qux corpor
. , gux,
'
.
dam l angul'd e. Ac guod violent er guidem finc velo Clpriüm nomen non efi.De quibus omnibu s vberiùs fil1~
•
w
1
'
qllOd
voco
valens
eil
l,ld
,f'"TOVOj
ur,
.
s
u
~
p
r
c
f
n
i
exercet
tace
m
l
b
y
C
a
f
1
~
T
VIO en•
gulari libro e~imus,ql1
,
,
ter,& cum celcma te, OV',1Cl'g0l',id eil veheme ns. Violrn Ac genera qwdem eXCrCltatlOl1l1m umt ca, qu:r; dlXiergo,
refa~.Fod
diçcrç,. ni~l
.ter autem, rob~iléve
mu,' ; qualita5 vero) [eu differentia ( nam & hanc quo:
fu-
-,
E:E
0
val
�Liber Secundus:
4)
-.
valens ~ robuRaque exercitatio eR. Simili modo & fi
quis quatuor fimut equos habenis coerceat , impenfè
robufia exercitatio efi, non tamen celeris. Tum'fi quis
maximo onere {ublato aut eodem 10co maneat , aut
p.1nlulùm procedat. lam acc1illis inambnlatio, huius
quoque generis cft. Attolluntur enim eo motus genere ~ & veluti onus hlfiinenturab iis, qure primùm mouentur, reliql1a corporis membra vniuer[a. PrXtereà fi
'luis per funem manibus apprehenhlm {candat , ficuti
in pa:la:llra pueros exercent, qui eos ad robnrprreparant: qninetiam fi quis fune arrepto,aut etiam pertica,
fublimis,ex ea pendeat,ac diu teneat,robllfium is, vali.
dllmque laborem exercet, citra tamen celericatem. Ica
vèro & fi quis manibns in pugnum reduétis , ii{dem
. prolatis, vel in altum [ublacis, diuti[simè eodem habitll confifiat. Qgod fi adhibimm quempiam dedllcere
fibi manus iubeat, nec tamen ipfe remittat: vel impen. fiùs hic mm mllfculos omnes , eum neruos ad robllr
comparat, vt qnorum maximè propria [unt omnia id
, genus exercitia.1dLlue mlllto certè magis fiet, féorhlm
fi quis fummis manibus, vtraque apprehenfo pondere
(cuiufinodi ful1t,qui in palçfira halteres dicllntur)porreétis his , aut in iilblime ereais, eodem habitu perfifiat.Iam fi etiam cllipiam iu{feris ve te violenter detrahat,infleaatque,dum ip{e non manibus modo, verùm
etiam cruribus,fpinilque confians,in flex{lfque refifias:
non leuem ad membrorum rob ur exercitationem obie
ris. Sanè hoc geriere Milonem ipfilm exercita{fe {e fenlnt, dum aliâs conllellere (e , mOlleréque de loco vol~nti
permitteret:(verùm hxc crurum maximè exercitatio filerit ) aliâs, veiqne fi manus exercitandas curabae ,pugnllm aperire illberet. Idem ( vt aiunt ) malum
}>unicum,aue tale quippiam manibus complexlls,allferendum cuiuis prœbebat. Hxc igitur cxercitia maximi
roboris eum ofientationem, tum exercitationem continent. Robur amem p:mium tnm exercer, tum verè
nrmat,& fi quis alterum complexus ihedillm,aue etiam
ip(e medio comprehenhls , nUl1ibus , digid(qlle peétinatim iunais , aut quem compleél:ieur, ab[o\uere [e inbeat, aut ipfe (e à compleétente {oluat. Ica edam & fi
quis aleerllm, qui ver(us ip(um fe inclinec, à latere aggrelfus,ilia manibus complexlls,ceu onllS aliquod (ubIatum inuicem protendat, reducittque:ac magis fi dllm
'gefiat,ip[e nlltll,renudlque corporis vtatur: fic nanque
fpinam vniuer(am ad robur comparauerit. Aequè vero
.qui peétoribl1s ex adllerfo innixi, magno fe conam inuicem retrudllnt. Etiam qui à ceruicibllS pendentes,
déorhtm trahunt, ad robur pra:parant. Cxcerùm talia
omnia exerceri citra palrefiram , aut copiofllm Pllluerem ql1eunt , qllocllngl1e conclllcato loco, ereais , ac
flantiblls. Q.t1x vero Iuétantes inter (e moliuntur, cLl m
robori augendo fiudent, hxc am puluerem alclIm, aut
palœfiram defiderant. Ea[une eiu[modi: ct'tm vterqlle
Illétantium ambohlls cruriblls alternm alterius crus
compleaitur, déinde manibus inter Ce collatis, altera
ceruici violenter incllmbat, Vtiql~
qua: è regione impediti cruris efi , altera brachio. Licebic & circa fimlmum caput manibus inieétis violenter retror!i.lm (e
agat, ac rellellat. Eillfmodi 11Iaa, vtriu(gue luétacoris
robur exercet: ql1emadmodum & ea, qua: altero al terum ~flIribS
cingente, ve1 ambo per ambo mittente,
filme. Nam ha:c glloquevtrunglle ad robur prxparant.
Infinhx aliœ eillfinodi robllfiz exercitationes in palrefira (unt. ~orum
nimirum omnium peritiam,
vfUmque pxdotriba callet, ip{e (allt: fic à gymnafie diuerfils ,. vt à medico COqUllS. ~od
ipfilm quoque ad
.
Galen.
•
4.6"
perpenfionem, xRimationémqlle Ce offert. Atdiétum
A "ll1idem iam de hoc efi in eo Iibro,qui Thra{ybulus in(cribieur. Cxeerùm dicemus & nunc, quodIatis ad
'prx{entem fit dirpucationem: verùm fi pnùs exercicationllm varietaees ab[oillero , quarum qUa! robufia:
funt, quafqlle 61t7 o fl ~ t Gt'reci vocant, diax iam limt.
Superefi vt de: iis dicamllS , qux celeritate peragllntllr,
ci traque robur & vioientiam. Id genllS [unt cur!i.ls, &
vmbratilis armorum meditatio , & cùm duo film mis
maniblls concertant, àlCpoxiell't-t8r Gra:ci vocant: .t um
'lux per corycum & pilam exercitatio fit, vtique cùm
à diltanei bus, & cllrreneibns adminifiracur. Eius generis efi & quod jlC7{ÀEBe,r1f1 Gra:ci dicUllt, & qllod 1J7[vÀŒI" Efi aucem i :<7{ÀiBpff1f1' cùm in plethro, id efi, in
, fexta parte fiadii, quis pror!Llm , retrorfilmque v iciffim,fdglle fxpe, in vtrangue pareem fine flexn curGtans,
v noquoque cur(u breue quiddam de fpaeio demie
B qlloaddenique in vnico gre[fu confiieerit. n7[uÀrr4;
vero, fi quis hlmmis pedibus ingrediens , ten(as in
'fublime manus , hanc anrrorfum , illam retror{llm celerj'imè mOlleat.Hoc vero exercitameneo maximè ante parietem fiantes vti [olent:qno , fi quando aberrent,
facilè pariete apprehen(o erigantur. Sed fic exercicato- .
mm vt error magis latet , ita exercitillm ipulm fit imbecillius.Celeres vero motus (unt,citra tamen violentiam, & qui in palxfira eduntLlr , circllnuollltis hllmi
nobis vel {olis, vel cum aliis. Licer auté & ereais, tum
cil'cllmaétis,ac velociter propè adHantem mncantiblls,
celerem exercitationem peragere. Potefi & Colis cl'mibus,fdgl1e ereétus,ac vno loe6 confifiens celeri ter exer
ceri: fUbinde qllidem retro tantùm reG liens : interim
vero crurum vtrllllque vicibus referens. ~in
& per
manus exercitatione celeri tantulldem valence vti daC mr,fdql1e citra v110s halteres : vriqne fi frequentix,celeritadql1e motus earum impenfè incllmbas:fille has in
pngnu01 duaas , fiue explicaras mauis. Ac eiu(modi
qllidem celeris exercitatio efi,in quibus dixi {peciebus
comprehenf.1. Religuum efi vt ad vehementem veniamus. Ea vero, Gcllti prxdiétum iam efi,ex robllfia, ceIerîqLle compOfitl cH: quando qUls robufias di ximus,
jis omnibns vt vehemencibus vei licet , motus modo
aleritaeem adiicias. Non in pofiremis vero vehementes ha: (unt, fodere , difcum mÏttere , falrare,fdque
continuaeo fine ineermifsione opere: fimilicer graue
qlloduis telllm iaculari,coneinllatis fibi guàm maximè
iaétiblls, aue graui armaellra teaum celeriter agitari. Ee
qui aliqllo quidem talium exercentur , intermittere
pal1I11I.1m (oIent. Aeque hoc loco ineer afsiduam,inrerpobeâmque exercitationem differentiam norcas licet.
~as
enim modo recnlimus, vnillerfx morula inter,D poilca magis v!i.lrpari foient, ac potifsimùm qua: labores,operilque filllt,nedum exerdria, vt (ofsio, & remigatio. ~x
vero remifsiores exercicationes filllt, ex
fine inrerpotita quiete magis fillne, veluci condnllatus
din CurftlS, qllem Grxci JlO7I.'X"flvocane, & iter facere.
Hxc igiwr omnia exercitationnm gencra !i.lt1t qux &
modo diaas. difcr~ntas
ha~ent,
& fi'pra has q~lod
alia
Illmbos magls, guam bracllla, crurave exercent, alia
fpinam toeam, aut Pllimonem tantùm aut thoracem
tanum.~ipe
itatio,curfù{que, cru~m
exercieationes hll1t: acrochirifmi , & ft:iamachia: , brachiorum ae
manllum propria. Lumborum aucem , \l{siduè fe inch ..
nare , ac rurfus reuocare : fdque am pondus aliquod à
ferra follemem , am afsidl1è in manibus (ufiincntem.
Sune & quidepofitis ante ft' halreribus vlnx interuallo
diftantibus)pofieà medii ipfi fiances,i;clinane [e,atquc
Tqm.
II.
b
4
�Galeni de Sanitate T uenda
attol1unt, dextel'l quidem euro, qui ad finifiram iacec:
tur, Gue per nutricum vinas, vt intantibus : extrinCecllS
finifira, quiaddexrram: tum rnrfilm vcrunqlle in funm A prxtereà aduenientium & friétio fit. N onnulli tamen
10cLlm refenmc. Acque hoc identidem déinceps fadut
motus mi!l:i planè {unt , veluti equitatio. Non enim vc:
iifdem veftigiis inG!l:entes. Hic vero motus tranfuerin vehiculis, prxfercim in qllibus !l:ratus quiefcas iea:
etiam cùm xquo inGdeas accidic, yt à ge!l:ante tan~ùm
[as fpinx parees magis exercet , ficuri priol" iIle reétas.
Thoracis vero & pulmonis maximè refpirationes proagiteris, ipfe nihil agas:quin fpina'!l ere'ttam hl!l:inere
prix exercitationcs funt. Maxima vero vox fuprà iam
tum vtrifqlle fem il1lbllS equi co!l:is firmiter hxrere
diéta, vocis qlloqi infirumenta omnia permollet:qllocrura ext~dr
oporte.t,edam antè profpicere. In ~uo
rnm enumeratio in iis , qua: de voce cdidimlls, habenon modo vlfils,fed et1am collull} l<lborat,prxcipuè ta
tur~oniam
autem huc prodlléti fumus,non alienum
men v ifcera hoc genere agieancur. P orro ea falientibus
fi de omnibus animalis partibus tradere, & qua: motus
quo que xquè dimouentur:verùm iis, qui veh iculo geeuidentes,& qux leues & obfcllroS obtineanc:qllx rur!l:anmr,non xqllé. ~are
fi quis vifcera, qux fub [epto
fus àfe moueanmr,qnxqlle ab aliis. ~ipe
eiufmodi
funt,mol1ere violétiùs velit:& prçdiél:os labores adeac
difcrecio non paruam commoditatem gymna!l:x affe& prxtereà ad friéèionem,qux per circunieétam fafcii
ret ad omnia animalis membra monenda, aliâs à fe,&
a~min:!lreu,cdt
. ~tnacur
amem oportet is, qui
fncat,a tergo: 'lUl modo In dextram, modo in Gni!l:ra
propria virtute:aliâs ab aliis,& per alienam . ~<êClnqj
,enim voluntat,e filfcipillntur aétiones,eç mufculornm, B ma~us
in~at:.cl,prm
, ent(IU
~as,
ipfas pal'
neruor(lmqne,& q110S aliqlli rendones , Grxci TEYO1c~
tes Ipfo,qu! fncaeur.Sane conclltmnt nonmhll ea,gua:
hlb feptoYlfcera fimt,& maximx tum refpiraciones, Cu
vocant,propria:: func ',Eadem tamen,fi m~ioe
~i,&
. ce
leritare fiunt , primllm quidem & maxIme dlétas la11\
voces:pari modo efflacus,& qui per fe fillnt,& qui cum
partes, ex accidenti vero etiam art~is
exercent: Cllm
cohibito, comprefsôq ue [piritu tum in tibiarum [ono
prxdiétis vero ofi'a, venx, carnes,hgamenca, & cxterx
Will voce adhibentur.Iam ipCa fpiritus cohibt,exr~
omnes animalis parçes vni mouentur. ReliqllOnt1l1 vecitatio qllxdam mafculorum e!l:, non minùs certè eoro motullm, qui in animalium corporibus nofcllntur:
mm,qui in abdomine,quàm qui in thoraee infimt. V e~
qllicnnque non communi voluntate fufcipiullmr, fed
rùm de hac po!l: agetur, vtpote qux fupra alia,qux mo
vel naturales [unt, vel pro ~lnim
i affeétiblls edllntur,du.
do retulimus,commoda, etiam a1iam gratiam nOn leplices hi genere fime. Alii enim cOl'dis & arteriarum,
uem prxfiat:cuillS nimimm caufa ad finem eam exerciatii venarum & iecinoris aaiones fime : atque horum
tationis adhibemus. V Crtlm ad propoGtllm redeudum
quidem primùm & maximè , feclllldo loco rcliquarum
nempe qllod non pauci ex ilS motibus,qui partibus ani
omnium partillm:ql1andoqllidem quatuor naturaltbus
malium accedunt,nec panil1m ipfarum aétiones fimt
facultatibus omnes gubernancur. Ac arteriarum quinec earum aétiones feql1utur,fed ab aliis, & per alia per~
dem , cordffque moCllS nunquam fanè omnino interficiuncur:veluti in vehentibus,nauigantiblls,perfrican
mittuntur:cxterùm magnitudine,parnitate, velocitate,
dis, purgandifql1e per medicamenca tllm vomieoria
tardicate,& vehementia, variè illtenditur,atque remit- C Will alllum ducentia fit. Verùm eiufrnodi motus ,hUiu;
titur, fdqlle multis ex caufis : quas omnes in opllfclllo,
de menda (anitate artis non e!l:. Reliqui omnes,& potif
quod de pullllum cauGs c.onfripm~ls,eï:N
unc
fimùm ii,qui ex fi'iétione fiunt,in primis necdfarii eo&nitll hllillS artis pr~fid
[une : qllippe ad cuius profe[e~lt.
V n.a Iglt~r
~u
fllmma tantùm capita dehba~,ft
tandi pulfus caufa eft, naturalls calons auého , dtm1l1l\flOnem ~)eéèat
omnlllm motuum uires nOllilfe. Sicllti
tio'lue. Altera caufa e!l:, qux ex animalis fpirirus muca(reor) ad opifices ipfos fpeaat Gngulos particulares
ta quantitate fpeétatur. Tertia,qllx ex firmitate, infirmi
motus noffe. Hi nanqlle varietatem,que in materia eft,
tatéque naturalis virtutis accipitllr. ~Jrta
qux ex innotllnt. Gymnalles vircutis finglllorum [cientiam hafirumenti ipGus mato affeétu x!l:imatur. Ventm de hac
bet. Etenim Gquis me iubeat vt 40plomachicos,id ell
dilferere non eft huius loci. !am enim xgrotet animal
armorum meditationis motus, vel alium doceam, vel
ipfe concinnè peragam:fanè vl111mquemlibet eorû obi '
necelfe eft in eiulinodi affethbus : cùm reliqua! omnes
re commodè neq~lam
. At fi cui me hoplomachicorii
p111fus mntationes edam in fanis fpeétentllr. ~x
igicllm agit,adhibeas:no modo qllam vim obtineat aétio_
tur ex auéèo,diminucoque nacurali calore mutatio orinum quxlibet,fed etiam quam maximè partem exercitl~,ea
pro anni tempore,nlltrimento,pocione '. balneo,
tet,omnibus illis cerc'iùs norim.lmo vero(fiverum infriétione,fomno, & vigilia, itémql1e animi afteéèibus,
genuè fateri oportet)hoplomachlls nnllills earum vim
& aétionibus voluntate fllfceptis, incidit. ~x
vero ex
reddat. ~i
exercitatiollllm arec probè callet is omne~
animalis [piricus alteratione nalcitur,ea pro motlls,qui
voluntate confilioqlle inititur ( 1(<<0' ée~HI',Gra:cè
vo- D nouerit,fingllias ad cereos refercns fincs. N;nque aut
cant, ) difrerendis variatur. ~IX
,ex ,v irillm fir~ltae,
vlolenta: q~a:l1
ful1t,grJ.lleûli ,ac robllfix ,aut leues
infirmitatéque orjCl1)p~
fub!l:antlX IpGUS cordls~
&.ar
~e!rs
&,'Ocltaex,al.lC pariter violentx,& cclcres. Has
teriarum bono contrariove temp eramento conemglt.
191tllr,obJtcrdum agi confpicit, ibtim vifas facilè diPorro venaru:n opus vnà eum aliis i~l!:,rmcnts
vni.,.
gnofclt:atqi ~10C
amplius quxnam crura, brachia, vel
uerfis, quxcunquc N atura ad aliment! dJ[penfatlonem
thoracem aéèlO exerceat,qux lumbos,capur fi)ina vel
excogitJllit,pro cibo,potionéque,cum vero pro di!l:riventrelll,gux demum aliam qnallis partem ~(}reO'iJ
prç
butionis in corpus, & concoétionis,& nlltricacionis ra
tcrcxcera fariget.Hoplomachicus enim aptè~mero_
tione variatur. Huius vero mmationis arc cria: quoqlle
feqj n~otus
p~ragct
ce\cres fom~e,
rob~lfis,ac
gralles:
participes fl1nt.~i
vero motus,aétiones non fitnt,ho
cxcerlllll 'lllod den[ent,:1ut emaClent elUfmodi motus
mm triplcx diueditas intelligitur. A Iii nloque animanpanlm 110uerit. Pari modo nec quod carncm alwenc
tibus ex fe ipfis)nfunt:alii extrinlccus adueniunt: alios
r~ef:lci1n.t
motus tar~i.Im
idem robu!l:è, fiml~
& ;ar
medicamenta proritant. Et ex Ce quidem animalibus
de,~
gral1lter m?UeblCl1r , nec tamen quod i!l:iufmodi
inllmt ii,quos ant~
m emoraui. Extrinfecus vero acçen:otlbL~
c;>rpon rohur, &grauitatem acquirit,intelli_
dunt,qui nauigando,eql1itando,auc geftando Gue vehiglt. Allng adl guoqi perieus omnes 1ll0CllS particle~
culo,fiue leétulo pendence ) fiue çunis agitatis prœltannumotOsè,apteq;,& ad v[llm cômodi[si4nè explicabit:
le
le
,
kd
�43
Liber Secund-s
·~
fed qui hotu eo-rpus emacient, nut carne iinpleahr,roprof~imus.
Pond huic ex omni gënërë inedocr~
buftl1in, vegetu,mole,durÎt,denfum,raruve efficiane,o- A tas adhibenda eft,friétione, excrcitatione, balneo cimnino ignorac. Ica & qui pila exercere inftituit, (0"1jl«1bo,fomno, ita vt nec durior illi nec mollior habitus
grc;m,op vocant)omne pilx iaéhlln exceptut}i callet:micorporis reddamr. ~ipe
hic ~b extrinfeells imminime tamen guem corpori affeétu hi comparet,nol1it.
nentibus facilè offendicur:ille corporis inhibet auéti!.
Pedotriba ql10qi quicquid in paleftra motuu geritur,
P rXte~
nec denfior,ne videlicet in carne exeremenpernollit:quid quifqi motus efficere qlleat, ignorat. Et
tomm aligllid hçreat:ncc rarior,ne quod eft [alubre ef(ve femel dicam)omnes homines, arti6ces iuxtà,inerRuat. Simili modo, fiquidem optimo habitk1 erat nec
tèfqi,quos C:Ol'pore motus exercene,eoru ignorant vi[olito gracilior,nec crafsior: cùm conftat gracilt~em
res,faltatores,nautè,fabri mm materiarii,tum ferrarii,
externis inurs~aftl1dem,qx
i~ternè
ab ipfo
pifcaeores,agricolç,çdificaeores,futores,omnes deniq;
obnoxJam. Pan modo neque
cOl:P?re pr~e1Jut,n:
qui quiduis moliutur. At gymnaftes ex iis.qua! ante re
cahdms, fngld1l1s,ficCIUS, vel hl1midil1s efficere eiufmo
wli principiis, cuiufitis aétionis,etii eills,quâ nuc pri- . • di corpl1s expedit, fi guidem inclllpato temperamenmù:n nec antè,confpexit, vim eenebie:veIuei ftatim faIto erat. V num igitur eft,.qnod i~ ita fe habente corpo
tani~m
prxuegeti motlls.In quibus nimirÎtquàm mare eft fpeéhndum,nempe ln omm tuenda:: fanitatis ma
ximè faliunt,ac celerrimè circllmaéti vertllntur,& genu
ter~a,quod
conlleniens mcdiocrèque eft. Porro id
priùs poGeo mox emicane,& crura tum attrahllnc,tum B cft mter vtrunque e:cfum.pl~n
medium. ~emad
maximè diuaricane,& fummatim,in qllibus ocyfsimè
moduJl1 al1tem hllIUS maXIme fis compos, hlprà iam
mouentur,graciIe,mufculofilm,durum,compaétu,prxdiétum .efi. Cxterùm de iis, qua: maximè neceffatercà, vegetum corplls rcddllne.At remifsi,tardi,& tanria !i.mt, vel fxpins meminiITe, non fit profeéto ingllidi motus,non folùm no eÎl1fmodi corplls,quale nue
l1ti~.
Prima ergo, dies ~rafsioem
conieéturam prxdiximus facil1nt fed eoerà fi natura mll[culoltun,& vebebJt,fecunda veto,~rJaqu&
reliquarum qux 1igetllm dt, dinel?fam omnino afe~ionm
indlleune.
m.ag,ls .exaéèam. ~irpe
in prima die
bec,p;o ~atone
~lOd
igimr mox dix~ls,peotn.bam
Ita eITe gym~a
omma tlbl pro dlét lS lam fcopis hint peraetenda. Exufia! miniftrum vt medlel eoqllllm:ld nnnc quogi oHeat fe, ficut Aegimill s prxccpit, vbi in lo~i
iam per:film eH. ~ipe
coquus beti,lentem,ant peifan~
aliâ;
feéta concoétio eernitur.. Mox friétionis ratio hue
alia ratio ne pra::parat:nee tamen guod prxparauIt,qu:l.
fpcéèct, vt membra molliantl1r. Docebit id tllm flovim obtineat,intelligie,aut quxna pra::parâdi .ratio ecn
'ridus colos, gui in fumma cure refidebit: tum armum
fenda fit optim~.
At medicus nihil horu,ita vt coqnus,
Rexibilitas, habilitàfqne ad omnem motu'm. PoH
parare eft potis:verùm quicquid prxparamm Gt,eius vi
hxc exereitetur ) dum & corpus intl1mefcit,& color ilres probè e~lIt.rgo
~ynaftes
~ropfit
nobis a~ule
apparet, & motus p~omtè
, xqnabiliter,&
li flo:id~s
lefcentis, vtlgi qm optunll carpons ftatum eft formus, .
concmne edIt. Incer hxc vero fildorem cnm calido
omnium quidem exercitationum vires pemouit : deli-'·
uapore miftum cernes. Inhibenda vero exercitatio
.
git vero ex omni genere quod moderatum, medi{lmq; C tum pnml1nt
e ft'
,cum aliquod horum fl1erit mutacum.,
inter vtrÎtgi exceffilm eft. Nam negue celeris, tard~ve
~ipe
G contraétior paulo corporis moles yidebiexercitatiôis optiml1s ftatus eget,fed planè mediocris,
tUl" ,defiftendllm illico cft. Si enim vlrra guid perac medix:nec rurfils violemç;& vehementis,nec r~mif
gat, etÏam boni [ucd no~h1
educetur:atque ita cum .
fx &ianguidx: imo inhisquogue mediocreoptimu
gracilius corpus fiec, mm andll1s, atque ad incremeneft~qlando
non alter~,!d
pl~nè
[erl~
c;>ptimuI? cor
eum minùs habile. Non mim'ts profeéto &fi coloporis fiatl1m conl1emt.SlUe Jglcur ar.mls el~m?d
a~u.
ris gracia vane[cat, ceirandum efi: quando Gexercitale[centem exercicat:e gymnafies veltt, perm[slmo totionem concinues, frigidum corpps efficies,& nimiùni
tius meditation is armoru adfcico, eum omnes Gbi proexhauries. lam motuum alacrieas, xql1abilitas veI
ptere aétiones iubebit:mox ipfe ~liget,ac\dfrnm
concionitas fi remÎtti quippiam, collabique cE;rnItuf
perabftqi qui bus earl1m [xp:,ql11bus raro, ql1~US
~e.:
vtigne ftatim dcfinere conuenict. Itidem fi in hldo:
dibcriter,ql1ibus aut nunqu:l,aut femper exercltan e~
re accidat vlla qualitas eius, quantitadfve mutatio:
uelit.~p
quem latcre non pOtefiqux g10d~i
n;e
qnippe ql1em & copiofum magis, & mao-is incalenbru exercitatio mao-is a~ite,qu:v
cuiufgi exercltatlO
tem cdi par eft, prout moti bus vchemn~ix
plus acnis 11l1aliras
e
v
~
t
1
c
a
f
fie.
Siue
folli,pilave
exercitare
ce1rcrit.
Cùm
igitl1r
is
am
minor
intellio-icur
,aut fri-1
,
1.
fiudc,hic gnoq; rnrhls tUtTI genus,tum gua Itatem,tl1m
gidior,tllm fcias digeri,exhallririq; corplls,pretereà re
modum aétionis illl1eniet: ipfo foUis pilxve perieo pro
frigerari,ac Gccari plus illftO. ~à
magis folicitè atten
minifiro adhibiro,guo iUi omnem eius generis aétio- D dendl1m cxercitando corpori eft, vt ct'tm dic1:arum iam
num materiam indicer. Nam ipfillS proprix clliu[gi arnOtarum qua:libet apparer,protinus ceffet. Nec tamen
protinus lallatl1m ablegandLlm eLl, {cd 1l1mtnam exertis materia!, gymnalles ,r~l1à
gymnaftes, ?mnino eft
citationis incentionem, quam à,~}p
Grxcè vocant
JnfpexI~,
nOl~
~olum
~uaht
ignarus:verùm vbi f~mel
remittere,fiftcrégue iLlbebitur. ~d
fi ilia cohiben:
tem Ced etiam vim e1l1S prottnus l11tclltglt. ~am
plurim;s enim ipfi ex iis,quibus imb~elors
quxdi cordo anh . eljtL~
. i~pler
velit, perfundi,oleo, .atque apotherapIa vu dClIlceps debeblt. Porro ca Clullfinodi res
poris particula! erane, vnde crebn~
1I~ I11S vrgebanw:
qux menfi.lra, prxtereà
fit,.Gmlli qui Gnt in ea [copi,~
morbis. vnillS gymnaftic~
o~e
reft1tlumus:ne.ql1e tame
omnes propriis exercirauombus) fed fiue ql11S C11tator
ql11bns abfoillatur tum motibus, tum friétionibl1S
erat,fiue hoplùmachiclls,Gue pa~ertis
, fiue Il~:
Prxfentem ~nim,
vtpoe~
fequenti libro mOtlfrabi~.
fam verborLllll habentem, lam commode video!" fini;.
tor,Glle alio qUOl1!S genere exerClCaws, lU~O.
eo. ma&1 ft~
rii fui motus codm pro~e:x
apoGtl[Sll:1JSvn.:l cu
turus., fi mod? illud vnum adiecero, IaltlCmm, quod
tempore & modo de1ét~s.
Verum de c.o.rrcéhon<: Id ge
omnlllo me~JO
tcmperamenco fit, ad propoGtam xtatem, naturamqlle dre eligendnm. Propofitum nanopem .parnlls,procedente traétatu agemlls : ca.[elhc~r
ce,in qua de viciofis corporum fiaubl1s d1fceptablrl1r:
.
que eil, G reétè meminimus, tertium l natiuirate [e~
N une optimè comparaco corpori fUl1m fiatum tuen
ptennium)id efi quod inter quanumdccimu,ac vnum,
~
"
b 5
)0
�Galeni de SanÎrateTuendalefcenti prœficitl1r: & in fe- ;2
étanda huic funt , qui ado
vtique friginon porefi vc
&. vigelimtim annos interuenir. ~o
quentibus ànobis dicentur. Verùn1 fieri ta confier.
A
nto
eme
illcr
,ne
m
noli
uc
exaé
da lauari adole[centem adh
modi horum primo faltem die ratio illi
in mora. Vb i
o poll quo t,
mod
quo
t
ueri
hab
rnm
eius (cui plurimùm efi conftllendum) tir
lora
fecundo, vbi exp
laida
frig
de
am
t,eti
lelli
,imp
fi proprium navero iullam magnitudine
exercitationes nlltritus adolefcens tit,
rexe
e
&d
ne
ratio
ili
Sim
us.
m feruato mo
uatione aliquiddifpiciem
tura: habitus prorft1s feruare viderit,eode bit.Sin non
in
tiùs
ui1i
exq
,
ur
unc
obe
ere
rcita
citationibus, qua: in pulu
do Cltn1ntltriet adolefcentcm, tum exe
~a
habitu elll:tIn ,Prœfenti IIlu.d nO~l1.f:
fequenti fermone ag~mlS.
feruauerÏt : quacunque ratione à priHino ;itaque faln
llll,
do
mo
:
effe
s
opu
e
hUl
em
abic
tis erit, ne pulnere,qmd
pfils,redllcere eum mlltata menftlra tent
um, 'quem inter
peragendis exaqua exercitabitur,domus ad eum mod
cere non defifiet, qlload in fingulis
dio,r,fir,
c.ali
fi
ùm
Ver
fit.
ta
para
prx
&
vero, qui fint pr~"el'
initia r~cepimus,
étum modum defioieric. ~ot
lae.nt
.
~
n
l
O
o
~
r
~
e
t
v
i
eo,f
<]uemlibet tum
At
.
tU111 puluere vtendum
n:J.türam Iapftls , ae quemadmodum
re,
ltte
dlm
tum
tllo
&
ar
ltce
,
ur
fequenti opere
vret
in
uandum. Sin non
• agnofcere, tum reparare conueniat )
o
'
~
,
m
u
b
i
c
d
~
qux
&
v;ro
h:x:c
oll
pr;ECertim h yeOle.P
docebitur. '
pemnent, come..
tionem,fu~abl1q
C L A V O l '1
GA
L E, N , 1 D E S A N 1
T 'A T E
T V E N 0 A,
Liber T erçius,
Th om a Linacro Anglo Interprete.
tz. .Ergo in friétioni:.
qui B qux genere ac fpecie ftmt dilliné
ante has OIedio~mEdicoru,gynal3qe
bus qU'idem quam mollis, dllraque &
de [anitace menda prodidecunt,
fumus. Adiecicris facultacem obcineanr,imerpreclcÎ
alii omnium hominllm comn1l~
à C]uancicace fumuntur,numero
, qu~
mus &diferncas
nia prxcepta tradiderunt , nihil
m oriunrur:otnnes
tres :mo x qlla: ex coniugatiolle haru
vCquam cog itan tes de cor por um
finglliarum ex":
llare
in (OtO nllmero nouem: etiam pote
nollrorum pel' fpecies dif'ern~a.
ql1xnam acCtis
rrar
ena
pofita. In exercirationibus vero
, Aliis difsidere,intf'r {e corporano
ae qux haril
];,
~I1
rda<
ta, veloxq; vocetl1r,qnxna hebes,ta
mine, placuit:eorum tamen diff'evalés ae
~
u
q
q;
,irém
non paruo
finr
natllra f:1ltem
med,xprj~q;
er{x nequeanr,
vnin
è
plan
i
hend
medix
1pre
lime
cOl1
harû
cen
q;
,
qux
tias
.ren
mollis,prçtereà grallis, leulfq;
per fpecies &
qui
o,
nin
om
ci
Pau
lat~
lnt.
oris
ferl
corp
omi
imu
to
opt
Cul
çon
fiOlih modo traétatis, docuimus
eram, C]uàm
perp
a
pIur
i,
refs
agg
q;
funt
quç
re
,
erne
umt
dIfc
genera
per omnia'9 11x m~dlOcria,onuetq;
mine qllOC:
volu
m
fiati
o
prim
Nos
nr.
Idqi
feru
ere:
fcrip
deb
reétè,
fi~nt,ag
plane ex:~um
~edla
~ade.m
m fint indicallltum alimeneo
baln
,numero fpecies humanorum corponJ
e,tu
tlon
clCa
exer
m
e,m
111 fnébon
fanitatis
dx
tnen
pria
pro
ulis
f
fing
Gm
que
4
nem comr;tio
mi
mu s, pro
Ca.1ubre viétus
ro,omnibus deniq;,l~
fllmus ab eo
m
aure
i
Orl
os.
itur
trad
{um
[éor
a
prrecepc
de friétione,exercitatio~mus,tic
vitio non C p~ent:olicjdq
rx
natu
vllo
de
ri
que
quo
in
,
l}aw
corp9ris
~ bl111 genera gllxd:i communia fpecula~eq;fClm1S,
rum interotio
neg
o
hom
is
m
allte
m
a
j
n
O
l
~
u f:lcilis fimul
pofsit.
vatlOne reUOCll11mUS, quo fimul recordat
ndx
fecu
pro
rus
inui
vel
nte,
[po
vel
ne,
t:ita & ln relidum occafio
cerea ratione, viaq; rradicadoétrina effe
m efi
vilil
s
{atiu
:
tl1r
hibc
pro
re
viue
s
epr;
letudinis prxc
faéturos:ac primùm quidem de ca,quam
omni~us
ac vni
quis
,
ntis
{po
è
plan
quc
fux
,
rum
libc
ea proxieum
primù~
apotheraplan voca~t,éurs:qlndiem
quemAc
~
e
n
o
r
p
m,
ante
vac
corpons vale~din
111 fllperioribus ell pro(ita.~
traé~do
mo l~co
hominem con ationc oporadmodum gUldem educari eillfmodi
Vtl quouf<]; l11tendcre,augeréq; exercit
decimu111
pe
rtum
qlla
ad
us,
uim
doc
o
!ibr
o
prim
ccpimus:
ueniat,
o qua rat,quod ad (anitatis rationem pertiner"prx
cea
und
Sec
i.
ecm
perf
eius
m
cura
U?l
therapian, de
vFque ann.
cauimus:v bi
finem quoquc fcqlli debcre diximus apo
indi
eat
deb
i
duc
em
xtat
em
vml
ad
e
tlOl}
primllm oa genere duplex.
jgi~lIr
E~
nunc ~gamus.
communia artis
qua
~
i
m
qua
poO
,
dit
inci
o
ferm
r
gio
eius ceu
lon
C]lIldem exercaarlonis ceu pars, aItera
quid:111
irl
a
r
~
t
l
A
pof
pro
~
d
ne
s
u
~
i
l
q
fine
,
ecnfecur
capIta deu~jt
les. Ac de ea quidem ql1X ceu fpccies
.Onmes emm
bac
fpec
IIce
ercre
dl1T
tè
exaé
ue
uraq
nac
te,
:tra
etur Ilun~
l dicemus. De e<t ver o, ql1X vt pars hab
'erentias enumepol
diff
nis
atio
reit
exe
cum
is,
tion
frié
tum
probè peraétx pofire( nifi fiCllbi has
agendum. Omnis , ex~'itacQns
nOn mehercle p~rtiulaes,
rauiml~,
lici confilio fuCcidup
Ea
apocherapla dlclcur.
ex vu, fuit) fl!d
pars
rre
ma
rcfe
s
cau
e[sl
nec
non
[a,
cau
exemph
pieur.
tu
�))
Liber T ertius .
54
& vt corpus à la[sittl'. oleum nimiru m fricand o corpor i lar~ite"cunfd
pitut,& vt exqem enta e~plrgt,
& molliti em ,. ,
G~ul
. di ne tumm reddat. Prior cauCa etiam exercic ationi A debebi t. Id enim ad velocÏt atem
aliud fecum
u
q
o
i
l
~
&.
friétion is multùm condllc et :
commu nis efi:quando eius quoque duplex omnin o po
& qux tenf.l
uando
non medlOcre commo dum affert:g
umm efi,& vc [olidas animal is partes firmec, & excredum
laboran
entiùs
vehem
fune, remitti t: & qure inter
menra expurger. Propriu s camen apothe rapix [copus
dura
cauGs
de
quidem
his
f.·uigaca fi.1I1t,emollit. Atgue
efi) vt la[situd inem, qure [uccedere immod ico exerciquiathletis
efi friêcio , ob alias vero mollis: quippe ea nec
eat.Ac
vitanda
prohib
e
at,acqu
mmoue
folec,fu
tio
altè demitti cur,fed circa clItem ipfam & ei vicinas cardem, [& aliis,qu i opere corpus fatigan t,]Gcut i qui ve1
nes deficic: nec ea, C]ux in angllfiis meatib us contem a
fodium , vel iter agllnt, vel remiga nt, vel tale quippia m
adexcrem enta fu'ne ,elidic . Cuius profeét o caufa mm
opus vitre neceffarium obeunt:prreHo la[situd ines
hoc
ip[am fricand amm panillm tenfion em , tum fpiricus
t:lifi apother apia deuiten tnr. Verùm ) de quo
fun~,
ab
cohibit ionem iniungi mus. Media igitur mollis durx- ·
loco agimns , optimè compa ratum corpus ) ,quod
raro
,
medioc ris efi,ab vrriufque incomm oea~m
l1e,qu~
omni [eruituce efi liberum , & v ni fanitati vacat
labor
do abe!fe vldetur ,& mollis inefficacia & durx violenlafsitud ine tentatu r. Slcllti eniro athleta :, quos
quidem maobnotia noxaqu e. Ea vero perflcie tur frica~ts
tllaximus exercee, nullo alio exercit andi genere
sio ad duimpref
earum
vt
ita
,
inieéhs
r
ab[oniblls valente
xii lafsicndini fimt , prxterq uam eo quod ab ipfis
d
u
e
1
l
~
n
i
p
m
:creterù
accedat
è
fi
proxim
em
qui
,&
friétion
~am
Illtllm. dicitur: ita nec qui vitam dègunt liberam
riis copia, & velocit ate mouen di eatenus remifsi s vt
tantùm valemd inis tuendç gratia exercit antur, v[ql1am
planè euadat medioc ris. Nam & pin'g uitudo ipf., v;len
lafrabll ntur , propter eà quàd hlliufm odi exercit inm
tioris contraé tionis non leue prxtidi um efi,& breuicas
nulll necefsitate cogllntur. Arhleti s enim necdfe
~dire
labocontaét us tantum demit de violencia , quantu m
ip~a
efi( quo videlic et ad immod icos in cenam inibus
prxpaettam de tempor e. Porro tcndendas obieer dum frican
res etiam totum diem allquandé> continu 3toS
partes cc:n[emus:quo C]uicquid inter cueem ' & fubtur
exerciilllld
raro iam corpor e fint) abfol~ti[smu
• a.
carnem excrem entorum reGdet , per cutem exVelel..lam
.
vocant ) alîquan do oheant
tillm (ipfi l(act,!\I~f
ambablls iis laxis non magis foras
'. ~ipe
exerpellawl
rùm qni tanu'un tnendx bon x valetùd inis caufa
enta conting et.Difi entis ve:
excrem
erri,
intro,f
odiquam
citantn r,iis nec nece11l1m,nec vcile planè efi,imm
rria foras elidunt ur,cell gefunt,om
cnte
fub
inis
iis,qux
la[situd
ro
cos labores adire : itaque his nulllls in fiat
us vtique qui fricat:a lforis,ei
<\:vna
expre{f.
vtenmanu
rapia
mina
metLls. Nihilo fecius tamen iidem apothe
tendlln tur , particl1lis matera intlls,ipfis fcilet,qu~
tur,etfi nullo Iafsitlldinis timore , ae certè excrem entoC]uidedt non
propter h~c
Ac
cibus.
{upplen
vicem
loquun
nus
mm purgan di cau [a: cui ex plenior e(ve Grxci
io. Apcohiblt
fpiritus
cft
rapix
apoche
portio
t.Nam
exiglla
tur) menthr a,eeiam lafsitudinis fecurieas accedi
is, qui
mufcul
s
ehorac}
.s
o?ll1ibu
vbi
ine
verà ita,
p~lant
& fi ipfe exercit ationis modus his efi â lafsieud
tiorefpira
.]ue,
coaébfc
,
lUtelltls
llr,
habent
cnca cofi~s
<]uàm maxim è a\ienllS, aétionî (que omnis ratio planè
tus,
vt(piri
obicer,
nallque
t
Accidi
mus.
citra violent iam : fieri tamen allqllando pote fi , vt gy.,. C nem contme
qui à cofiis premic ur , dl1m (·fflari pel' exitum artei~
mnafie n in vtroql1e paulum quid fi.lbterfugiat : quod
Ul.aeuY(.x Grreci vocant ) prohib ewr, vniuerli.1S peffilm
negle8:um;li non magnam , certè lellem exercit ato lafcra[uerfilm fepcum (ql1od qr::eè dicÎcl1r Jluhpgif'J'ft if )
aù
fitudin em concite t. Ca:terù m non conllen it qui !ibi
detur: argue vt cum hoc lluX tph filb[llnt omnia Gmul
viuat, & vni cOI'poris (anitati vacet, vt vel miniml lm
attollan rur, ieeur , lienis, vencriculus,& qua:dam alia.
lxdatu r vfquam. Tuti[si mum itaque fic apother apia
Oporte bit alltem interim ml1[clllos qlloql1e , qui in
qualis adhibe nda fic, ip(a finium , ad
(emper vei. ~x
Grxci appellant) leuiter con
(r, 7rh~1eIOfi
abdom ine [lIne
q110S tendim us , demon firabit natLÏra. Nam quonia m
trahi : ~t ab his vnà- c.um [epto ceu gemina manu pre[id petimn s, vt folidam m lnimali s partium excrem enta
fis, 'lux 111terftmc,pamblls, excremencum fi quod intra
C]uxcunql1e excalfaéta extenu ataque per exercit ario[e habenc , foras elidant . Porro medix inter hxc partes
nem in corpor e adhuc manen t, prorfus ciician tnr: &
contine ntur,iec llr,lien is, venericulus , cra[si, ac tenuis
friétion es,quç per alios admini firentll r,adhib eri oporincefiin i parees, qux promin enc. Loca verà ad exci- •
tebit, & cum his vnâ tllm ipfarum , qua: fricanrur,parpienda, qure expelluntl1r excrem enta,pa eent, mm ventium tenfion em, tum etiam fpiritlls cohibit ionem. At
tota capacit as, mm ifihic conGfi entium intefiin otris
quonia m nec friétion um vnica ratio efi , nec fpiritlls
rum concau itas. Si verà feriari planè abdom inis mucohibe ndi : deligen dum ex vtroqu e genere efi quod
fculos patieri s, nullills pra:dié torum excrementa vavtilifsi mum efi.Atq ue ex friétion ibus quidem ,qu\ dll
vero in thorace ,ac pl1lmonibus habene ur,
ra efi,cogere corpor a,hoc efi denlior a, Gmul duriori g; D cuabis: gua:
res. Expedi t vero hue POtills tranfcransfe
m
déorfll
ea
reddere traditu m iam efi.Icaque hxc ad res propoGtas
tà magis,
mancanr, canto profeé
illis
in
r,qll:tm
ferantu
\ .
.
parum efracco mmoda .Siquid em qllod den[atu r, incra
, ettam eorum, qux JO
In pulqua:
qua.m
venrre,
quanto
fe cludit: quod laxum fit, libcrum excrem entis exitum
paexitus
i
~
m
p
,
r
l
:
j
t
n
o
c
re
&.peéto
nibus
o
m'
prxbet .Ad eundem modum quod durat,ii s , qux ten[a
10 ventre & Intefiin is [unt}
'lux
empe
elllm(n
c
tet.Hx
[une, maxim è efi aduerfu m, vt C]l1od eorum affeétum
",'
l
c · I~
vel Cliomuntur raCt t:, ve excernlltllr: lIla cum conacu
magis adauget:contrà- ql10d mollit, id cfi vtili[sim um.
tLleres eii,ci.umur. Vel'ùm fi guis périnde vt fe:
& v i p~r
Si igitm fimul & excrem enta digeci, & qux ten[a filllt,
ICa
ptum, abdonllntS quoqi ml1[clllos anhelit us cohibi
molliri conuen it : dura; certè friétion es omnin o [unt
abit ea qux filb
1l1s planè expurO"
tionc intéda'r.t, exquiGt
b,
--."
fugiend x. Nec his mimIS à-Ientis callendum arbitro r.
â i [piri.
qllic<Ju
tame
tur
li
trasfere
o
n
:
a
r
e
l
~
v
unt
fepro
Nam pofiql1am à [e corpus non amplitls dimoue tul',
[ed
t
a
~
l
e
d
fimt
ento
Olmim
ea,quç
ad
etls
infirum
tuS • • r. h
,
b
efi ne frigc[cat , ac den [e[cat, dl1m nu lia ope
pe~iculm
",
maneenru
excl'em
ibus
Pllimon
&
orace
t
tom 10 tplO
externa cal fit. Hac îgitur de caufa nOn [olùm cum cclenunc non
cohibit ionem anhelitlls id ~enl1S
bir: ~are
pluripotcfi,
fieri
quoad
cdam
um,fed
rirate cfi fricand
difiem o
non
~
i
n
m
o
quis
fi
mintls
ue
probo: mnltoq
mùm manibu s : quo nulla corpor is pars nuda maneat.
abJo~
os
mufcul
at
contrah
enter
fepto validè)ac vehem
oponc e) nec duram:
~ neç tardam elfe ~rionem
minis:
.
A:t
�.) )
Galeni de Sanit~
T uenda
iam exr~nti
penitl1s tranfire,4t.gue e~tn9ai
eti~m
. minis :'qaand o ira nèee{fe eil venas omnes , partéfque,
modum exilia
[anè
hune
nonnih il arripere. Ad
qua: circa collum fune, fiam ae fanguine implen :excre- A fecum
re fpiritus.ino
enti.
inHmm entorum forami na, vc:nem
menta vero [urfilm atque ad caput,n on déorulm , &ad
guantll mis
Nam
. opifcésvdea.
fiatl1 expnr~ats
ventrem ferri. Intueri enim id mm in iis, qui tibias it:J.-·
ab ipfo
tantum
.
,
tur
prorfum per vim eoaaus impelli
vocem
fiant licet;tllm qui Iuaximam, aeutj[~imq
quc
'toram
:
U
~
l
h
a
r
t
quxdam impelluntur , quxdam
edllnt.S iguidem his collum omned ilaçari, faciem yequx
quidem
lir
tmdllnC
.gt
nt.
vjam peregiffe propera
ro intllme[cere, & caput validifsimè im'pleri videas:
antè occmrl lnt , attrahuntl)r gux ad lams umt poGta,
mufcuine
abdom
in
gui
propte rd. quod in hoc opere
int~r
impetlt ipfo motus vtraqlle aéèa. ~inetam
li.fimt,tendllntur,diaphragmate his cedente. Eft eAirn
incerpo
ionem
cohibit
fpiritus
,
ipfam elCercitationem
qllicquid eiufmodi operis eft,. veluti in iis demon{h'açomfilprà.
quam
tiam
atque.e
x,
nuntop eimi,gy mnafi.
tum efi, gux de voce edidimus , mifium i ae compo fiimlls,ipCam, qux apotherapia: debetur, friétioprehend
ion,e:
cohibit
fpiritus
&
,
mm ex maxima refpiratione
recrearinem,G muLho minem , cùm la[situdo ~ncipt,
vtigue Cllm Gmul omnis [piritus. efflaeur , maximo niquo viantes,
expurg
m
paulati
tes, flmul cutis meatus
mirum faéto expirat u, Idque cùm validifsima mufCllfubfead
corpus
que
purllm
fimul
delicet perCpirabile
lorum , tum gui cofiis inliden t, tum .qui in abdom iqe
G nine
um,fit,
verend
aliogui
cùm
quente s labores fit:
funt,te nfione. Cùm 4)jrims cohibe tur,ead em vtrorun os
prxdiét
potiùs
t
obfirua
iderit,
B hil tale gymna fia;prou
que mll[clllorum faéta· tenfione :. nullo tamen fpir~tu
entifvehet:n
guod
reà
propte
,
et
meams, quàm expurg
elabi permi{fo, In iis , gui tibia fonant, aut acutam yOac rationi materi x impetu s diuerlis temporibu~,
fimi
tamen
fpirim
:
tenGs
. cem edunt mufculis pari modo
ere.gui Obflru
t.
pofful1
effeétus
bus contrar ios edere
nec penitus cohibit o , nec toto Gmul emi{fo , [ed meconquod
,
fllerit
mllitum
ac
G111111
,.
dem, cùm Craffllm
diam ratione m feruante.Ita nimiru m fit, vt trium opetem,
exigull
cùm
e,
Pllrgar
agitur.
fertim, acprxc eps
rum commu nis Gt mufculorum tenGo,propria vero in
Geogitur
er
violent
nec
,
perè
nlléglle efi, nec prxpro
totius fimlll fpi ri cus efflam , velox eius foras expuilio:
omni.
in
e
aceider
a
t
~
enÎm
t
Appare
mui omne expelli.
in anhelitu cohibc ndo ipfa eius retenti o: in tibiarurn
mm externis infirum entis, mm vero calatho rum
bus
s
c
i
I
p
~
r
t
vero
Caufa
.
emifsio
ris
opere & voce medioc
plexibus. G.!!ippe eluitur , extergitllrg le ex his omne
huiuCce operis in exitu arterix eft:guippe qui in totius
fllperuacuum, non cùm egredientibus adhuc paul.açim
fimlll fpirims efflacu Iatifsimè fe pandit, in fpiricus co( verend um
prioribus . alia violent er à. cergo ir~unt
hibitio ne proruls clauditur: in iis, qui tibia fonant,allt
a,inniimpaét
umt
tranfim
in
qux
ne
eH,
enim interim
qui voce acura,Gmul & magna veuntur, medium quepbus,
priori
cum
[ed
)
nt
obftrua
viam
xaque, inllicem
alldam habitum feruat. Ac de his quidem pofih~c
pofimo
alia
,
s
vacuati
planè
vel
ibus]
[vel iam exellnt
ql1ando agere nece{fe erit,in iis,qui bus de vocifer atiolr,
mireml
us
meatib
exigllis
de
quid
Et
dum vacllanrur.
ne agemus. Cœterù m Cpiritlls cohibi tio, qux ad apocùm eciam è theatris multim do, qua: confert im egredi
ven]&
lienem
[iecur,
idonea,
è]
therapian efi [maxim
hxret? Ob hxc itaque, qui etiam in
triculu m attollit , tenlis, qui in thorace Cunt, mllfculis C conatll r, in exitu
us
mediis laborib apotherapia vtllntu r, gymnafias Iauvniuerfis , remifsis , qui umt in fepto & abdomiJ;le. It~
do, potifsim(unqlle in iis, quos grauia (qux vocant )
nangue déor[ulll ferentur excrementa. Secund o autem
âurem
certamina exercent. verùm de his poftea. ~i
10co habenda efi,qux medioc riter eos, qui in abdoq:liathIead
non
hoc
efi,in
iuuenis
nunc nobis propoGtus
ne fimt,mu[culos tendit, quo videlic et ea, qua: fuh [ediconGlia
tuendam
m
fallitatt"
[icum habitum , [ed ad
pto umt, vifcera , apothe rapix rruéèum fentiant. His
auc
lls,
ationib
exercit
multis
aut
riguntl1 r, quo mimis
':'0:
~ra:ci
ipÎls de ca\1Îls etiam fa[:iaru m( 9,ua: "~âla
cocarnis
lllillx
edam
aut
opus,
efi
iione
Iph
s
c<;>mef
coaaa
cant) circumaallS fien conuem et: quos fncame
pia,aut pane id genlls, quo gralles athletç v tuntl1r. A tq;
cùm à tergo fricandorum coni1iterinr , circa totum
rhis omnibu s de callGstimendul1l huic non efi,ne exiles
ventrem adhibe nt: cùm ex aducl'[o fe colloca rint,ce
elus meatns obfima nrur,li modo probè efi prreparaws
uicibus : alios vero cofiis, & [pina:, & peétori accopl , gui ex parui;
idonea friétion e., ae ~aborils
fcil~t
modan t: îdque conuerCo pari ter cum his guodam mo··
omnia pronifi
athletx
vero
Gram.
.
t
n
a
c
f
e
r
~
p~ulat
do eo) qui fricatur. Circa lumbos vero fimilis fafciatem mm
gualita
eum
m
nm
clboru
ob
r,
fire
be:: admlOl
rum cireuni eétio circllmaéhoque fier, tenden te [e ad
efi
lls
ationib
exercit
in
um
verend
.
, ne obqllantitatem . ,
,
, non tamen cum omnib us pas eo, qui fricatllr
finO'ula
,
. Ac
~
meatus
halitlls
'enrur
expl1rO
quam
pOtlllS
r
ftruantu
venee
motUS,
o.s
eontll1U
neque
cum
e:
riter [e vertent
de apotherapia qllidem abundè mihi diétum iam eft.
hemen tes contingere ei ex apothe rapia eonuen iat, fed
ad balnea v:niamlls:illud modo de propof tcertè aliguos & guibus ex interllallo fj'iétiones fint in- D I?éincep~
hxc paucioribus inte.rpr etabi9uod fi ql~s
motlS pr~fatl,
nanque & eontinu i,& veh~nts
terpo{jœ.~i
tur, IS mento prollxIratem [ermonis nofiri accufet.
tus funt ii cxercitationis ,q uam prxpar atonam vocant ,
Verùm fi quis aut neceffarillm aliquod theorem a ; aut
vehementes,
funtpr ;pni.Q gi vero nec continu i, n~c
prxteel1idenres demoh~ratins
.g.ux id cOI1~rment
apothe rapix.l taque concertarorem fubllldc [ comple de tali
tam
fe vCllm putat : hUllc non
, breu~tac
rten~
él:atur,] fubindc repellat:[œpe edam hoc ip[o tempor e
efi.
par
quàm eertè pudorc affici
breUltate fibl pl~cer,
mutet: fxpc ipfe à tergo gymna fix incumb es,ac cruru
ver? & ft llIftllm volume n Ccribere de apothe ra~go
vtrunq ; pel' vices ipfi circumpleétens,ldq; eum tefione
id facicndum non cenfui, vt q~i
pla P?tLU.{fcm, ta~en
aligua haudquaqllam vrgentc , ab aliis, qui commo dè
longltl ldmem hulUs opcris contrah ere maximè fiucontreé tent,fri cetur. Hac enim vel maximè r.atione &
dui.Si e.nim ad ea refellenda,qux perpera m à pleriCque
calorem ,gui exercitando efi ada\1étus feruauerit:& litlIm
limt fcnpta, me CO!111ertere voilli/fem:nec paruam , nec
mul excrementa propriis ipfius tum t~nfiobus,
certè leuem matena m longior is [ermon is habuiffem.
motiblls eiceerit. Ad guod [anè opus, fpiritus quoglle
Ventm arbi tror , ex iis , qux demon firaui fatis me
cohibi tio non parum mihi conducerc videtur : guippc
planè hcbctes fimt,
meatllS
recipcre
iis , qui [alcem
fe
s
dei~
[:minu~
qui vndiqu e eomplllflls, in angufio
enim dicat AfcleCùm
di.
fuerit,
Cque
refcllen
ropulfu
cmfino dl omOla
cogicu r; eofque,fi ampliùs trufus,p
piadcs
.
no
�)7
t
.
y.8
Liber. Tertius.'
piades [p~ritus\
cohib~t
, on ' e\m capnt opp!ere:c:x iis,gnœ,
li~&
veluti in{olata, poft dicemus.Cœtenim optimum '
ipfe paulo ante definllll, cum ddfereuuas ems trade- A corpus guoad augefcir,diétllm fupd efi,non elfe frigirem, potefi, qui volet, hominis fententiam refeltere.
da lauandum,ne eius incrementl1m moretur. Vbi vero
Similicer in [ecundo quoque volumine licl1it eciam
abundè efi auéhlS , iam fi'igidœ qlloque affuefaciendus;
mihi, omnibus exercÎtationiblls Gngillati'm percenfivt qu:!: mm corpl1S vnillerfum roborec , tLlm cutem',
tis, librum producere: ficuti cùm alii ,nonnulli fecedenfam ,durimque efticiat. ~od
[anè tllti[simum eil
runt, mm qui bellifsimè totam maceriam eft executl1S
adLler{ils noxas , qua:: extrin[ecus imminent. ~emad,
Theon Alexandrinus.1s enim quatuor libros non alia
mOdl1l11 vero quifpiam frigida lauari primùm incide re, quàm de pa~ticulrs
excrcitlis [cripGt. ~x
'
piet , Gc vt nullam ex filbitaria mutaciolle noxam [en& mihi dixiffe licuit, vt qUI tum melius, quàm ille,intiat: id vtique ante omnia [ciri conuenit. Multi cnim
~crpetai
pomerim,tum vero aliorum meminilfe non
cùm parllm reétè incœpilfent, adeo in frigidam lauapaucorum, qu~
[u~t
op~ri.s
exrci~tonum
commutionel~
malè fnere affeéti, Vt nec iis,qui mtifsimè eam
nia. 1s enim cum lllud ftbl propohu[fet , vt qllemadadn1lPl11firare potuilfent, [e permitterent. Efio igimr,
modum athleta:: maximè exercitarentllr,doceret,il1 his
anni t~mpus
~fiats
initillm , quo videlicet ante h yemu1tum verborum ab(umpGt. Potefi autem qui volet,
mem ln tot? lOterpoGto tempore non fpernenda cOn& de iis, quas Gngulx arres prœftant, exercitationibllS
!lletudo Ranatl1r., E~o
pret~à
dies, quo au[picabidi1ferere. Atque hxc quidem iis, qui longimdinem fi , ~ur,
qu~
~axlme
tr~nqulIs
, l!' ,qlload id rempus
~pe ' ris parum XqllO animo ferunt, diél:a Gnt. Nunc de
teret, caltdl(slmlls.CullIS etlam cahdlfslmam deliO'enbalneis agere tempefiillum videtur : Ac primùm quidam elfe panem nemo dllbitet : Gcmi etiam gy~nadem de aquis dulcibus calfaél:is, vt quantm crebrior Gt
fterillm , quod mediocri maxi mè Gt temperamento. '
na-.
Et exter.na g~jdem
prxparacio talis efi:Corpus ipfum,
:vfus:mox de frigidis : pofiremo de iis,quas ~ponte
~as appellant:quarum aIia:: n~edia
~e,?prialtœ
fen~G]uod vtt fi"~gda
debebit, ad hUllc modum prreparabites, ali:l: tepidx ,alix omlllno fngld:: flmt. ~lcm
tur : Efi~
IIIt x,tas quarti maximè [eptennii medium,
calfaétarum aquamm,fi media tempene fint "VIS caltda,
1)ul1a nec Ip[O dle,nl:c, qua: eam prrecefsit , noéte noua'
&-humida eft : fin tepidiores Gnt , humida & frigida.
re aiterato, fed prifiinam falubritatem ad vngue;l [er-'
~lod
fi iufi? calido~es
fiant,calida quidt!m, [ed no~
uanti. Efio vero qui frigida vtetur , iuuenis, & animo '
périnde hum Ida. ~Jpe
hon'ere corpora, contral11tum pra::fente,tllm planè hilari, fi quando ali âs , edam
'.lue exiles eomm meatllS fubigllnt, ira vt nec madefcetunc prxcipllè : ac primllm quidem fricetur linteis ',
I"e ab extrinfecus accedente humorc pofsint , nec exvberi{ls. Sunro amem friétiones magis nunc, gll:lm
c:rementi, qllod intus latet) qllicquam emÎttere.Ca:teantè, vehementes,atque etiam linteis dllrioribus admirùm ab iis incipiendllm , 'lux medium temperamennifiratœ. ~àd
G manicas con[utas maniblls protum obtinent, qux per fe [emper calfacÎunt, & hume~
, gymnafia circundabit,acque ita fricabit, quo fiac opus
étant euenit tamen ex accidente, vt am pel' halicum dixquabilius , non minimè ad rem pertinbc~
Déinde
gera~t
humores,am [uperuacua fluxioneCédtta Grxci , C oleo,prout affilCuit, fricetur: inde exercitewr, exerci-vocant)corporis particulas impleant,am molliant, aut ,
tationiblls multitudine quidem pariblls, [cd cicatiori-"
concoqllant aut vires firment vel infirment:/iquidem
bus,guàm anté. Ab his in frigidam,de[cendat, nOn taad h:rc gla~tis
quoqLle ean;m non minimùm conmen contanter, [cd celeri ter, veI eoam [eme! totus infert. ~in
alios guogue mulcos lauationis aqux rcm- ,
fiIiar, I~lc
vtrobiq~le
[peél:ans, vt vno maxil1~
cempoperatx, &pocabilis effeétu.!, gui iam comprehenfis fill'e omlJlbus corpons partibus humor circunfundamr:
peruc:nia~
, enumerare ltc:t :. quorum q~li
prop?fito
quippe cllm fi [enGm his accedet, horrorem concitanlmc open funt accommodl , dlCentl1r,quam fien potums fit. Eit? vero & aqua ipfa nec tepid:l, nec planè
teft, paucifsimis) dilatO videlicec in aliud tempu,s eo,
crud:l, & glaclahs: altera nanql1e rcpercll{fu111 c:lloris
CJuem in morbis prxfiant, vhl. Sed quod ad fanltatls
[non] efficit: aItera feric inhtetos,ac refrigerat.Siglli_
dem procedente tempore tali quogue aqua vcatur illlletuendœ fpeél:at v[um, iUl1enis in [ermone propofitlls"
iànl cxercüams redeat , vt priùs eft comprehenhlm.
nis, G nece[sitas exigat:verùm primo ["Item clIc omniHuic'iO'icur prœdiél:i balnei perexigllus l'fi V{ilS: vt gui
no cJueJa eft admodum frigiJa. ExeuntÎ verO ab agua,
omniai ..m ex mediocri exercitatione,& iall1 diéta apofricari oleo,ldqlle:l pluribus,expedit, qlload cmis ip[a .
thcrapia efi confecucus.N ihilo fecius tamen, G probè
incaleat. Polt hxc ci bum plus) q llàm con(lleWI1l , pobalneul1l adhibeas , ip[um quogue apotheraplx pars
tionem intra confuetudinem capiac: 'lux ip[emec vel '
aliqua fit. Gq'uid.em duras, ten[a{(lue parees emolit, exiniu{fus faciet,ritè modo omn1a tintperaét.l. Nam à fri
crementum , pmréque, fi ql10d intlls ad cutim hxret, D gida ~alcio?e
& plus ~rpecunt,&
meli.ùs ~oncql1,
euocat: verùm neurrius horum egere videtur propoGac n1lnns Gtll1nt, venllll1tque ad exerCHatlones pofintus iuuenis : nec v llum am motlioris camis, am adipis
die planè meliore habitu, corporis qllidem mole pari
liql1amenrum' credihile eft illi iuter exrcitandl~
ellcei,qu« ancè,cxterùm COl1lp:léta,& ml1fculoiiore,ac venire:cùm & immodicos,& vehementes motus talla [cgeciore: cute v\edr~
dtîUri?l:e,ac den~o
: . In hoc ergo fecundo prxterea le Iml ltcr omma hl11t peracrada ecia '
Cluebantur:huic verd nO,n [oh\m, expllll:10mnia eX,cre'&
P (l. \ ,
/:)
,
-J
menta fed etiam emollltx folldx p:lrtes {imt obJter,
tertiO, ' quano. OHea v~ro
procedente tempore ad
dum apotherapia eft vhlS. Q,!,lare elui Gbi in balneo [lleundem modl1tn fngldam Iterum incrred i iubebiml1s
dorem & puluerem fi ql1ando hoc vtitur, magis pofiuv idelicet poft eam, 'lux priori incrrclfui fLtcce[sit fri:
lat, 'lu:lm calefier;., E,rgo tran~,e
t a ntù~l
ad fol,iu~
étionem, vc priùs efi comprehé(lf~.
Verùm tertio eam
in g r~di>gl,o
nonnllllis placuit,l1on laudo.Nam & itebalneo: vfql1e,non intlaconlCo.lmmO:arJ 15 debeblt,ficlltl ~Il
' citra exercic:ltionem fe Ip(OS ehxant.Sed nec moran ln
r~lm
Id fecJ1fe, ab.un,d è f,ui s mi.hi elfe vidcwr: prœfcrpiCcina huic cfi opn's:imo lotus 1vt comprehanfum efi,
tlm cl\m pro arbltno nofiro unmorari hominem iuad fi'iO'idam fefiinot: atgue ipfa quoql1e medio tempabere,liceat., Ipfi.lm vero immorandi cempus, Mc qllO' rame~to
efto vtpote ad n;Ïedii temperamend corpus.
que a ql1otldl:lOa ipfillS experientia eftconiéadum~
. ~ibus
cnin: au~ ye~mntç1"
frigidaopus fit 1 allt mol-:
fi egreIfus frigidi coloratior ex friétione cito red-
Na
~itlr,
�;3
Galeni de Sanitate T uenda
60
qlladam tenus concllf sio,com motiôq uc totius corpodieur, medioc riter moratu m indicat. Sin & tardiùs ei
voeant , fi modo ad, qllod Grxei
calor redeat,& decolo r dilliiùs maneat,plus œquo mo- A ris inxqlla lis
acer fic. Ac catis
cum
,
is
humoi"
lS
COpiO{l
eum
modum
racum docet. Si ergo cutis notis intentlls fis , facilè intendi [oIùl1}
alltem
Vbi
o.
lafsitlld
{a
hulcero
efi
qllidem
telliges an par tempus pofieà in frigida fit habendus,
cil: in hac
non
[en[us
vero
s
hulceri
r,
videntu
a
membr
an potiùs ad maius, minUfve aliquid fit mlltandllm.Ec
cercè laCsieudine nullum cxcrem entum, de quo ratio
de frigida lallatione quod ad optima m naturam {pe- ,
concinetur , [ed reGdet in
V lia fit habend a , in corp~
étet,ab undè dittum arbitrol'. Sllperefi ql1emadmodum
ml1{culis,& nernis ex nimia tenfione, ql1am exercicanpeccata,fi qua incider int,eom modi{s imè corrigas,di{do admi{enmt , affeétlls quidam effettri cis call{œ pote[erere. V t enim ql1àm maxim è fiatllm eorpori s irreilatcm tefiificans. Aceidi t nanque in vehem enti cenprehenfibilem [onitlls qllifpiam fie,ae ab omnibu s ql1~
fione omnes mu{culorum fibras tendi , non tamen fiin vita concin gunt negotii s,liber Gt, & Ilbi vni villens:
militer omnes la{fari , [e~ eas maxim è , qux per longi:ficri [amen neqllit vt non aHquando vel ipCe, vel is, qui
qltœ obliqu iotudinem tenfionis porrigu ntur. ~ipe
ci prœficicul', aberret. Primù m igitur non abfimi !telt
res quodam modo iacent, mimIS in direall m aguntur:
in id maxim è,& freqllenciCsimè peeeacum ineidere,ÎLIquare his IlUllllm infiac pericLlhun. In iis vero,qu œ imuenem exercititioniblls deditum , ql1X lafsicudo appelmodera titls {unt el\tcnca:: , ita vt paqlm à.l1lmp endo
lamr:de qua multis iam 110n [olLtm medicis, autgym na
itur affeaio quxdam fimilis ei" qux i~
fiis/ed etiam philofo phis efi proditLlm, veluci Theo- B abllnt, relinqu
ter agendu m fiebat: ql1ippe tendi adhuc videncl1r,Cltm
phrafio ,qlli incegrum de ea volllmen feripfit. Ego vero
tamen nulla iam tenGone vrgeantllr. Tenia vero laCsihle quoqlle longttl ldini parcens:ql1œ nonnullis parum
tlldinu m diff'erentia , quaJüm irum Cetl contllCas , aut
reaè fimt tradita , ea tranfire fiacui: quœ vero maxim è
phle')'mone obCeffas parteS fentim us, tum maxim è [0rune needfa ria iis , qui Callitatem menda m profitentllr,
cùm muCcuIi nimÏLtm exealfatti attraxere
let i~edr,
ha:e vnà. Cllm aeeomm odatis demon Hration ibus exquippia m ex circunfufis fibi cxerementis. Qg.od fi
replicare , ae primùm de notion e eius agerc. ~ipe
ineienim mm tendon ibus cum neruis idem afe~ls
étè {e habet,a b hac or[os,fie ad e{fenci:tm eius explicanaffeellm
dolorem
dit, 0<;'0,,071'01' Gr:reè , quaG o[sillm
laCsicudinis notion em, ineelligenda111 accedere. Ewo
•
b
parti,
[cnfilm
étum nomina nt, oh penitio rem [cilicec
tiamqu e filllt qui aceipia ne, dum vili, extentÎque übi
corpor e [unt poficx, nomen
qua:: in alto maxi~
bus,
s,aut
partibu
s
effe videntu r,idque aut omnibu s corpori
tribllen tes: quippe [umml lm locum cmis oecupa c, {eiis tantùm , qllibus laborar int:qui dam dum triili molecundum ab ca muCculi habent , vtique eircllm olfapo ..
fiôque [en{ll inter mOllendum afficiuncur: ( hunc alii
magis rafiti:at tendon es ipfis oCsibllS adhœrent. ~o
indicib ilem dixere,alii hulcero{um appellauere ) nonpatiunorum
tionab ile efi , cùm hi quicqllam prœdia
nuHi cùm mem bra cell contl1Ca , & phlegm one obCe{fa
hœrenem
affeaio
tur, videri in imo, ae cirea ip{a olfa
fentiullt. Non defimt & qui fimplices hos affeétus ininum
lafsimd
es
re. Atque hœ quidem Cola: tres fimplic
ter {e mi{cent,& qui tenGonis efi,& qui hlllceroCus , &
l
dittu1l
iam
vt
his,
mpofit œ vero ex
qui phlegm ones [peeiem prxfert . AliidllOS ex his mi- C differe ntix [unt:co
camen
fi
m,
eft , quatuo r {unt: de quiblls mox agendu
[cenc, auc eum , <]ui hulceris emphalin exhibet , ei, qui
fimpliees vlliuer[as abColuero. Eil nanque aff'epriùs
[en[llnl
ones
tenfion i afsimilacur,auc eum , qui phlegm
étio alia quoqu e, qux eeu la{situdo fit, nonnul lis imafferc, CéorfLlm cum vcroque : ica vt fint in vniuer{um
ponit. Hœc incidic cùm {upraiufillill mu(cllii ficcan{anè
[entent iœ de bfsitud inis notion e [epeem. ~x
tur, fic vt {quallens , eoncr;!a6mqlle corpus appareac,
omnes vc verœ ex parte fimc, ita in totum fimplici , abad motus ql\odam modo pigrum : non tamen ci
atqu~
[olutoq uc fermon e non funt. N am fiue hu\ceris fe-nfi,s,
neql1e is,
modo di.ximus, ine~:
eoru~,qx
ql~eua
cùm mouen mr,fe exhibet,fiue phlegmones,fille ineenminùs
ue
multoq
efi,
ls
qUI velml hulcen s, am tenfioO
di, tendiqu e viJencu l', fiue duo quilibe t horum ' , fiue
sidiuerfif
e
p
i
~
(enfils.
ql1i vell1tÏ phlegmones efi
eeiam omnes eoeant,,,$71@- Grœcè dicitUf, id efi laCsivI!..
am
eills,qu
efi,&
nis
affettio
mus a[peétus eiu{inodi
fit vt [etu do , eomm affeétuum vnu[qui[qlle. ~o
loco retulimus. Hxc nanque [[quall ens & eoncimo
tres,
plices
fint,fim
ntix
ptem eius in vniuerfilm differe
fen[um
craaius corpns ] efficit. At qux phIeO'mon~
compo fitx quatuor. Corpor is vero, C)uod his fic affe0
\ pro nacura
'
I
C
re.
amplio
,
quam
prœrerc, 010 e et1~m,
aum, remedi a, quxdam propria cuiu{que la{situdinis
nes
affeétio
es
02are qllamo r 111 vnlller[um fimplic
flmt, quxdam omnib us commu nia.De his mox dicedum
Ordien
a.
[unt, quarum fingulis fila fime rcmedi
~om
qui lafsicud~ne
tur, fi priùs deafétuqlo~,
vero ab ea, quœ hulceri s fenfitm inuchi t : ql;am etiam
dl!:t{SItll
tatnr dixero , guem deeeeu nonnul h praue
ortam diximu s : hœc
Is , qllalis he, & quas notas habeat, illu- D ab excrem entorum aerimo nia
neOl ~ominat.
maxim è in ea ,ineidic corpora , quœ & mali filcci [unt)
e{fentiam pri~s
clliu[gue lafs.it~n
firiùs ~parebit,(
& excrem entls abllndanc. Succed it vero recentibtts
diCquifiuerimus. Haéten us enlm Ip[a [ympto mata dlcibul' , ct'tm aue cxercicancur immoderaeiùs
crudita
aa fimt. IlIa enim, quod incend i, tendiqu e corpus vinihil obfiat, qui~
~uc in Sole fimt.mora.ei.. Cxte~ùm
deatur, & ql10d mouen ti {e vel hulceri s, vcl phlegm oprouen iat veitem
crudlta
Cltra
fileel
bonI
e
111 eorpor
nes [enfils oboriatl1r,affeétiones non umt,fe d fympto elCSan~
m.
exeeifu
nimium
eionis
exereÏta
que ob
mata. Affeéliones vero corpor um, qllibus hxc {uperhac
In
lllotllS,
mulei
ae
,
celercs
{olenc
eam
lîtx.
cita.re
fimplices [unt, quatuo r compo
uenire Colent, tre~
vero laCsicudine etiam denCa elfe, horreréquQ cutjs viEe hl11ccro[us qll1dem affettlls oriwr ab excrem entoinnimiru m
dccur. Fatcnettrqllc qui ca fimt aff'eéti , inter rnouen tenuium,fimlll. & aerilm.~ç
rum cop~a
htllçeris rieu alii cmim tancùm aIji
eo
aut
,
dum dolerc fib~
ter cxercltandl1m prouc?lllne duplici cx cauCa
ItemeJ ium huius ex iis J ~u:c
non
to,
edam carne~
filbe~a':
excrem ento,qu od cra{sllls erat,fuCo,& attentta
fi qua:
comparacur. ~irpe
na,
.
affeétlOnt fUllt contra
tamen toto.expulCo, at1~ adipc, molHve carne liqulea
aeuapor
Sane
t.
ce{fabi
matllrq
,
s
acri
enapore
redln~ç,
,
N cceffe eOlm cil abs cah •humor e, ceu tenui , atq·,
omnis
quo
oleo,:t
oum
mlllta,molHq;
friéH.QI~
fi1 Vil 1neran. tum. cutem, .tum ipClm carbnt~r
pllngi, & qu~
adfinn gendl v1~ abcfi: quod genu9 maximè Sabinu m
nem fic, vt ctlam horror mtenm obonac llr:imo etiam
cfi.
p(,,@-
�Liber Tel':tius:
cfl. AduerGfsimum vero huic affeétioni efi, guod ex
Hi[pan ia porcam r, & ex ~beria.
Vocan t au;em Hjrp~num cum guod ompha cmum vocant , vel ClJfto'f4Str ,Id
cfi c:·udnm. Et, vt femet dicam, guod aufierum efi,
.omne id aliel1um efi. Adeo gllfill ip[o vim eorum di.fcernere licet, edam fi de ipfis antè periclli um non feceris. Sic nanqllc & noS quonda m in Maced onia de.gufiatO oleo,ql1od fit eirca Aulone , qui efi filper Strymonem ,depreh endimu s eandem cum Hifpan o vim
. haber
. ~il
& reliqllorllm omniu m olei generu m ita
deprehendas vires, etia~
~ucnqe
~er
abl(jO~e
,nomin ant ex L'llc ex radlelbus , ex herbls, ex gernl1m~
bus ex f~lis
veÙrué bbus, propter eà videlie et quod
.hxc'ha bent. DiétUffi vero abundè de his omnib us efi
,in operibus iis"ql!X de,med,icamentis infcripGmus : nihilo tamen minus euam lU propoG to opere dlcetur
.filO loco. Illlld titùm in prxfen tia dixifTe Catis Gt, quod
planè dulci[s imum oleum dt, id efTe ad propofi tam af,. feétion em maxim è accom modaw m . Hoc igitLlf copiofo c,am multa friéti?n e ~ten?um:
prim? quide~l
die quo fil[peétam forte la[sJtudmem on~l
d~c1.11es: feCL1l1do ve.;o vt,U qua ineidit, di[cut,lar.pf~tit pono eam exercit atio, qux ap?ther apla,dl citur: 111
qua fcilicet motl~
adhibeas quanttt ate .~edlOcrs,q
litate tardior es, Idgue cum freqllen tl l11terpouta hls
quiete : qua nique frlcare homin em oponet pluribus
contreé tantibu s,quo nec refrigefcat pars vIla, & ocyCfimè excrementa digeran tur. Porro friétion um plus
adhibe bitur in iis,qui in cu te ,& fub cme excreme,ntOrum coHedl:am vim habent : motullm vero, quos Ip[emet edat in altera la[situd ine, fcilicet in qua plus efi in
ipfis mufculis congef ium. ~a:
enim in his co~éta
~x
cremen taftmt Cola friétio edl1cere non potefi: hls el1lm
opus efi no Coiùm ab aliguo foris attrahi, verùm etiam
ah altero quopia intrinCecus impel,li.Impelli,t ea ~a:tim
cal?r i~fe,
~tli . per mot~
,accendlcur , partlm [pmtus ,
qm vna emlttIt ur, partlm Ipfa mu[clli orum tenfto: [1.1per hxc vero ip[a finglllarum partillm excreto ria alieni
vis. Altera verO la{sirudo , in gua tcnfio [cntiw r, illlld
pro remedi o poftula t,quod Hippoc rati Grxcè x..aX(HJI,r,
id efi relaxat io, dicitur . Ea nanque tenfion i contra na
.efi ad eum modum , quo duritat i molliti es, Ait enim
ita ~ Cmis dmx r;nollitio, diHent x remifsi o. Ceu duro
molle difient a remiifu m , lax{lmquc contrar ium fit.
Sanè r~mitu
quod difienm m cfi, in aliis quidem
.. affeétibus, quod in quintO De fimplic ium medica~n
torum v iribus diximu s , alia ratione . ~od
vero per
exercit ationem incidit ,tum pauca,molllqlle fri~?ne,
eitqu,e ex oleo d~lci,
atque egelido , t:lm int~rml(sO
,~
omnl11O, aut eClam qtuete, prxtcre a lauauon e medu
temper amenti , atque in calida plll(cllia mora, adeo fi
bis térve lauabis , plus proderi s. Hi vero & pofi balnet:m vngi deGderant p~iù.,quàm
v:fiian tnr. ~o,d
fi
propte r fudorem forte ah9uen~
pl11gue det~r[l1
rnrCtls vn~i
deGderant, ~l1etam
pofiero dIe cum e
cubili fu rgll 11 t, vngi his elCP.ed!t: nuqà~
tarn:n ~Ieo
vltimè fri~do
nec dura fnétlOne. Incldlt cerce htllu[..
modi lafsitl1do'iis , ql1ibus fall1bris fllCCllS efi, pofi robullas potiùs , quà-m celeres exrcita~ons
: re?~ltq
bfTatos ipfos pigros admo~l
, xgrequ e Aexlblles.
Non tamen hi den fi horren tefguc :lppare nt, quema dmodum quos paulo antè ~omrchendius
, cxterù m
cOl1traéti aridîqu e non ml11ùs IpGS apparent:traétu ve·
1'0 calid~res
videntu r non foh\m iis , quos hulcerofa
Iafsitudo vrget! fed etiam ql1àm i~Ge,
cù~
fani effent. Tenia laCSItlldo ex veh,ement1[slmls nafcltur mo-
A
B
C
D
02
tibl1s : folaque Ulpra naturatem habitum muCculos at":
toll,it,/ic vt phlegm onx.perfimilis affeétio lit ..Icague &
lem ta~u
ojfe~lduntr
, & calidiores apparent. Dolen t
vero etlam ft Ipft perfe mOl1eri conentl1r. Incidit hxc
lafsitud o iis plurimùm,gl1i affueti exercit ationib us nô
fil11t, ( nam ~xerci
tari .a fl~etis
raro incidit ) vti'lue ex
veheme nttfsl nlls,plur1llll[que motibu s, Sanatio nis ve·
1'0 eius conlilium ad tria djri~tu 0 eadem ferè ad qUa!
'
,
omniu m phlegm one obCefforum, nempe fuperuacane'i
vacuati onem extenti requiem & inAam mation is ref rtgea~jnm. ·
Er~o
& oleul11' copiofilm , ac tepidllm ,
cum fnétlOne molltfs ima, & 10nO'ifsima in medii temperame nti a'luis mora huiufm odl lafsitLldines emendat. ~od
fi paulô tepldio r ag~l
Gt, pins proder it. Ad
eundem ~odl1n
multa quies , & vnétio afsidlla, denique omma, ql1x ld,quod laffattlm efi quiece lenimen:"
t~qLle
recreen t , ac quod Ctlperuacltum cfi, pel' halitllm
dlgeran t.Sed putet fortafTeqllifpiam lafsitlldinem hic ,
nec fimplicem efTe , nec à dllabllS iam traditis teniam
(ed ex his compo Gtam,n ec aliunde conllan tem , qlà~
,ex neruofarum partiLlm tenfion e, & hu!ceris [enfil.Calorem nangue , gui in huiu[m odi la(sicudine fentitltr
in aliis quoqlle natural iter ineffe, velmi in meorat~
. mm vtraque:nec tamen comple ndx notioni s, [llbftan. tixve partem efTe v Ham. Verùm illud huic vni egreO'iè
prxter C:l'teras inefi,ne mpe maior , quàm pro natll:;l i
habitu,tumo1"', tllm quod nec granitas [enfus fimilis in
h~<;)
& tenfionis lafsicudine h abetur, ~ipe
in illa ten
?1,111 hac contufos efTe vfque ad ofTa neruos pmant, qui
Ipfa laboran t. ~are
in his faltem propriLlm à reliql1is
dLlabus difcrim en haber,n ec efi compo Gta tatùm. Très
igitur uue cOl'poris fiacLls,Gue affeétlls , fiue quid aliüd
dixifTe yetis , hi fitnt. Efi alia quxdam fllper has guarca,
fimilis qllidem lafsitlld ini, non tamen lafsiwdo, quod
neqne hulceri s,negue tenfion is,negu e phlegmones affeéttlm prx fe ferat,fed nec horrorc m vllllm, dolorém _
ve,nee pigririam ad motus, gllema dmodu m Iafsitud în.es,infel:c, ,(ed ~racilten:
tantùm , ariditat émglle faClt. Incldlt ql1ldem hxc ln corpori bns boni fucci &
c:~l'itaon
a~ruetis,
v bi i m ~odi:
è exercitata, pal'~m
nee apothe rapla funt Vfl. Q.,!!I pre Ha & dige~unr
excremen ta, & 'lux ten[a flleran t, laxantu r: nec aliud in
corpore relinql1itll1',prxterficcitatem,ql1am ex immodico motu contrax erunt. Pofiu\ac autem primo die ni~il Fanè diller[um ab is,q~lx
priùs diéta filOt,prxter cabdlOrem aquam, qllx fenhm contra hat, & calfaciat, &
robore t cmem: Cecllndo die apothe rapix exercir ationem,gu x Wm in mottl,w m friétion e,& pauc:J,& mollis & tarda fit: prxtere à folium Gmiliter calidum. Verùm protinu s in frigidam exilian t: gllà vidclicet ipfis
robur in curc vnà cum calore côfiet, Nam & minus in
feqllenti t~mpore
per halitllm :unittu t, & facilè in carné,cuté mqi ll11trimentu l ·e li.tn~u:q6
m:tius his cômo
dtlOl nl1llû profeét o inllenias, vt qui nullû I10tahitê affeét~lm,prc
camis gracili tatc,ar iditaté mqi, habelr .
~Ipe
polb~
(arblt~o)
le falrem corpus l1utriri,fimul ae madefien:g uoru vtrllnq i ex humid o nlltrim enta optimè afTelllletnr. ~oni
vero t'léta Cemel mentio de viétu pon balneu m e/1 non alienum fllerit &de
~i, ql1ç ad.la[situdi nes ~erti ient, prçcipere. H llle;ro[.l
19lt~r
lafs~udo
pofi legttlm :tapoth erapian con(iH,'tllm
n~ltmc,L
d~rat,
:l t etia parcius , prxtcre à. humi.
dlLls. ~od
Il 111 lp[a apothe rapia in qllanu mi~ranet
a~eétu,(fTol
enim ita plcrunq i ficri ) pro ipfius'raClone tu lauerur , tllm nLltriatur.At qux tenfion cm bffitudo prxfen ,ea etii magis, quàm hulcerofa parcè nutriri
1
'
,
,,'
�Galeni de Sanitate T Lienda
Ctmum.Cxtertl.m nec remedium id, nec cau rio lafsitutriri pofilltat.G$re vero phleg~o.ns
feofum affert., ~a
fuprare1iguas omnes mm humldCs~
l ~m,
tlll!l mllll- A. dinum eft. 5ed cùm ( vti diéèum efi ) membra Gcciora
mum,mm vero quoJ refngerans qlllpplam habe~,
rcfune faéèa , nulla tamen nec tenfio fi.lbefi nec tenue
acreql1e excrementllm , nec phlegmonx {jmilis affequidt.Boni [ucci t~me
nutrimeocum o~ns,qUla[
fitudine grauantl1r,lllxta pofilllant:qllah nlmuum proél:lls,refieere nucrimenro hllmettanee exp edit ,qux expofitllS nobis iUllenis adhllc integer vtebatl11'. Cauenhallfio humore fi.1Ut {jccata : qU:lndo niG abundè nudus tamen in hnlceroCa, & ea,qua: phlegmones [cnfi.lm
trias, & gracilius, & aridills,quàm fÎ.lerat, pollero die
exhibet, glutinofi.ls cibus efi, ccn qui excrementorum
corpns cernes. Arque hunc affeél:llm nonnulli laCsielldigefiionem moremr. Adn tenGonis !aCsitudine etiam
dinem rari,eum exifiimant calidiore balneo,& plenioexhibendnm eiuCmodi nutrimentum efi, fed minuto
re cibo,ne incidat,prohiberi. IIlud ramen quorundam
eius modo. Q:!.o minùs mirum efi, fi multiplexpugna
ficuti etiam Theonis,demiror, fi iam faéèam laCsitudi:
non plebeiis modo inter fe , [ed etiam doéhs , & inter
nem Gmiliter ünari non pu tant. Nam Gue qllem 11l0dQ
[e,& euro plebeiis oritur , dum neque de exrci~aton
memorallimlls affectum , velit quis elfe laCsitudinem '
bus,neque friéèionibus,neqne balneis, neque vléèlllaCnutrimento ilium & foluere debct,&, ne fiae, prohibe:
fatontm , eon[entiune. ~ipe
alios affil'mare audias
re:tîue reliqllorum qllemuis eorum, qui verx larsitud~
laCsitudinem laCsituditle enè abolendam:alios laborem
nes flmt, vtil}Ue parciùs in omniblls hominem n l trie~
B & cùm adhuc inftant, & cùm iam OCCllpal'L111t. IIl11d
nlCrie~dos,
qui laCsitud~e
qlliete fanari: alios par~iùs
premuncur:allOs contra non modo de conflleto nltr1~
'
enim dic:i non potefi, talem [altem affeéèllffi, qui la[si.
tl1dinibus {ilceedit , nili primo die per nutrimelltllm
mento non demendllm qllicquam , [ed etiam tantO
pleniùs corrigatur , in trillm aliquam miarare [olere.
plus adiiciendum, quanto plus. [e fatiganerin.r:(ad portionem enim laborum , nutnmentum exhtbendum)
Nam G!p~a
fûlùm iiccitas , ~n eo ~iGtu
, prxt.er gracilialios ruruls nec adiiciendum quiequam nntrimenti
tatem 111hll fequeCl1r amphus. 51 vero calons gnoque
modo,nec etiam demendllm.Ad eundem modum balqllippiam Gmul adlÎt,iam febricicare ~etns
efi. Verùm
non idem {imt la[situdo, & febris : tametG maxi mè eo~
neo quogne vwntur , alii ex aquis medii temperan;-enrllm,qui laCsicudinem [en[en1l1t, nonnullos fcbris mati alii calidioribus alii tepidioribns. Nam &.experlenti~ ad id tantùm p:obandum, quod v[u Crepe vfllrpauit,
lè habuie. Sanè Theonem mirari [ubit , hxc in quano
de particularihlls exercieiis , vbi de ab[oluro exercitio
quemlibet impellit : & prxtereà r:-tio , vepo,te ~uam
agit, [cribentem: Cùm laCsitudo aliqua eos, qui ita
qui[que ab[olutam fe hab cre pUCalllt , v t fupra dléèum
efi. Verùm cùm vnum tantùm lafsitudinis [enfi.lm tl'aexercitati limt, pofiremo déinceps die ferè' [eql1atur,
!fC;OIl.h"O'/If,id efi feruenris aql1:t: lauatio,minùs laCsiwdideret,re1iquis;ceu non Gnt,prxteritis:eills raneumo~
nt obnoxios reddit, fi.lmma corporis accendens.Déindo, quam nouit, remedium docuit. Ergo verum efi &
de Gc Grxcè lilbiicit: ÏVIf ~ml
quod la[sicudine laCsitudo foluicur , cùm videlicet he(fIlt.vflfr fono/, T~/,
1I.a'f-t~
fiernis exercitatiotÙbus pares pofhidie adhl bendas vivopQVl1/, fOep~1'
i7rJa:uo~1
Toir 1t.~f-I(lé/,
di!tJ'1É7I. ulcu
detur expediens: & la[situdinis medelam effe quietem C vdeotr. Is enim prxter alia veluti xnigma ql10ddam
verbum, d.vluftÉ7I.IÎ/cu,in contextu appofi.1ir. PoCsis enim
~
quippe id cOIlGlii partim in iis , ql1X ex co~ge,fis
ita intelligerc, quaG fumma corporis cllcurbirx more
crementis la[simdines conGfil1l1t, ac prxclpue Vbl ln
nlltrimencum traheneia , partem aliguam ci us neruis
muCcl1lis excrementa hxCerunt: panim in iis, gux ten<]lIoque difpen[enr. porsis & conrrà, guaG Cumma COl'fiOllis, &phlegmones emphafim prx?ent., vCl.le videparis cl1cllrbirx modo id , quod ad nerumferebatur,
tlir. !am illud quogue verum efi, q1111afSltudme graali menmtn ad Ce trahentia impaniant. Ica nimirum, vt
uantur,eos parciùs eflè nntriendos.ld cnim condllcere
priore in telleéèll ad ~ fO'1'{a'f', id efi ntltririonem, refevidetur ei, qui phlegmones [enCum prxfert. Verùm
condua~
excal.fac1a clltis:( ql1ip~
él:ionémq; ~eruom
prxte~
eft, & ex confi.let1~
elf~
nlt~iedum.
~d
pe
hanc
arhltror
eum
pel'
'CmeplUlf/a'I',
Id efi ulmma COI"nanglle 10 hulcero[a lafsltl1dme , v ~l rette a~thrpl
poris,fignificare)
pofieriore
vero
ad
Ô7l.t~of09'(a/,id
eft
umt vG ,fieri ob[eruatum efi:Gcllt etlam vbenlls Clhanm
u
t
n
a
~
icaque
ex
ipGs
verparciorem
nutritionem.
dum in eo affettl1 quem Gmilem laCsituùinibus dixibis licet accipere , mentem Theonis non comperias.
mus, in quem ex hulceroCa qltoqlle nolu~i
rran[eunt.
Ex
iis vero,qux tli alibi,mm in (extodecimo GymnaSimili ratio ne & medii temperamcnci aquis effe lallanfiicôn
fcribit , minus nutrimemi pofi ab[olueul11 illlld
dl1m in iis ql1re ex rcdund:mtia Cuperuacl10rum natx
exercirili
dari cenfer:guaquàm ne id qllidé gua raeione
funt veru:n fateor. 5ed nec illud verum negem, eiuCinduéèus
[uadeat,
v{qllam docuit. Datur enim il1Ïnus
modi aquis non elfe v~endl,c
in ea,quç phlegmoD
qllàm
ex
u
C
n
o
~
e
e
n
i
d
u
c
) nutrimentum, aut propterel
nes fenfi.lm prreferc, Cl~
te~ld.Ors
ha:c deG~r:
ne~
quod pan.opus ~on
e~,a.t
quo~
con~ql1i
id non pofin iis , qui Gmilem la[sltud101 affeéèu",,: fentJl1~
: hl
fic. Ac pnlls gll1dem In ilS , qUl plunmùm fe exercira-,
nanqlle calidiores VOlllllr... Sln~
& glll eum afreétum
flint, verum non efi: pot1erills aliubi vCl'llm,alinbi cer:l.ffettus Gt, no.n
Ja[situdinem effc putent. Ain, ql\na~
tè fal[Llm efi . Si cui enim ~mbecilor
concogucnd i vis
dixerunr. In quihuCcunqlle vero [ufplcl? hlturX laCs~
ell, verum.SlIl [ecus, falil101 . Inludienda vcro concotl1dinis [ubefi , [uadenr calidiore aqua 10 balne? vr.l:
quendi facultas efi 110n ea modo, 'lux in vemricul0
cau[amqllc aCsignant,Gcl1t ip{i [uprà retlliimus, alu dlaut venis,allt iecinore agitnr , Ced etiam qlla: in fill<1nli;
firiblltioni in corpus, alii l1utritioni , id ge11l1S balnei
parciculis , velmi in iis,de quibus fermo habe tur "muconduccrc dicentes. Non tamen rationcm vlIam affefunt,cuius graria eiufinodi difirihlltione, & nnrrimen[~lIis,n
quib~IS
vtiqlle ve~ maxi~
a~eéèus
is, d~ quo
tO prohiberi laCsitlldo poCsit. Scd I1CC omnino gllalis
dlCpUtO, cOntlUetlir. ~lpe
larglùs IOrer exercitan.fit ipCe laCsitudinis affeéèus, [cribllllt. Nam maior eodum cxhallfii, [& imbeci lIiores] & graciliores reddunvero dicerc aufi funt, Gccirarum pars nihil dixit. ~i
tl1~.
E~go
,Gha:c leuit~
his conrigant, vtique conticere
tem elfe definiuerunt. Ac quod nlirrimentliUl {jccitari
CU1l1S Indigent, nutrtmClltum poterunt. ~orum
medemr:prxCerdmque hllmeéè:ms,( qllam tamen con~heon
11l!lIum ~mnio
neque intellexit, neqnc difiillditionem maior eorum pars non adiccit )efi [anè vcri[Xlt. Omm no el11m non rarione aliqua, {ed expericntia
(ficlle
1
'
,
"
"
or,
.
t
,
�o
Liber T ertius.
,
., '
(ficut ip[c fatetur) poO: ab[olutllOl illlld cxercit ium caexercitationes caltdiol'is folii vfùt1l cIfe idoneu m:is vt
lidiore m aquam vtilem effe ob[el'llauit.Sic enim déin- A in vno certè
fiam verum affirmabie, ita in tribus planè
ceps [cribit:illud vero fiqnidem ratione habet in pi:om
fallecl1l' . SUIlt vero per vnil1crCam tuendx valetudinis
ptu,Fo rtunx id beneficio fercndum acceptu m eO:. Sin
arrem'& alianon pauca,q ux cum medici , cllm gymna minùs, quod affeéta teO:antur,id noh admitt endum : li- '
fix [.11CO prodid enmt:q llorum vnum omniu capuc ell,
cet quis certam ratione m fimul Ce Cubiicientem no haconfllCa,indiCcretilqlle obCeruatio: dum gllod in vnico
beat. Ergo fi planè explora w affeétn, in quo calidâ lau- '
quiCq; notauit affeétu,id ml1ltis tribuÏt. OBine ti:i affedat, cauC'lIu fateretnr igllora re, merito digllUS venia
él:io ql1xdam eH prredia is proxim a, 'lu am ipCe Grxcè
effet. Verùm cùm citra exceptionË, vtilem effe abColllr;'É')'VCA!(!l1' appello:de qua,cù m de lafsitudinibus
diCpueato exercit io ?E<j'OXlfolew pronun tiat,(ita enim hilc appel
tionem abCoIllero, mox dicam. Simplices enim carum
lat) poffllnt autem alii qlloql1e complures affeaus id
differe ntix tres funr,de quibus iam egimus :pofi has ex
genl1s exercitationis excipere: accufandus merito en,
binis copulatis alia: fillnr tres. Ab iis vero Ceptimaefi,
. quod déinceps fingulos non di[creu erit. Ipfe nanque
vbi in vnum coeunt nota:. Rcmed ii vero commu ne in
nouit eciam qux phlegm ones fenfum exhibet, hllic exomnibu s confilium efi, vt ei,quod fuperat,fis intentu s;
crcitat ioni filperuenire:filb qua nimiru m in maiore m,
nec tamen quod reliquu m efi, planè contem nas. Proquàm pro natura, molem attollun tur fatigatx partes.
priulll vero ab ipfis membratirn affeél:ibus acci piédlllll
Etiam alteram,quam vnam fcribit, vtiqi generali fym- B cft.Ac vniuerfas
guidé cOllil1gationes percurrere, lonptomat i attentllS ,quod increm ento non natnrali efi
gum fit:fed qllod ad clll'ieatem fit fatis, vnico exempl o
contrar ium. ~ipe
graciliores in reliql1is du abus lafres peragetU1'. Si igitur & inrumuiffe mufcllii Cel'lllltur,
fitudinibus reddun tur , atqi etiam in eo affeau, de quo
& cot~fi
putalltl1r,prxtereà vel hulccris fenh1s, vel tenagitur. Cxterù m non quema dmodu m trium affeauu m
fionis lafsjtndo vnl cum excrementoCa homine m malè
vnum fympw ma commu n" efi,ita & affeans vnus cO:.
habet, apothe rapia vrendum , 'lux vtrunq ue reCpiciat,
Ac in eo qnidem , qui ex neruoCarum partium tenfione
magis tamen id,quo d efi maius. Non cil alite in omniconfifiit, calidio re, 'luàm ex confiletudine, lauari non
bus rebus vnius rationis ipfius maioris natllra,fed alibi
oportet .Simili ratione nec in iis, quos excrem enta expro viribus , & 'luaG dignita te rei, alibi pro ipfius procitarunt. In gracilitate vero,'l ux citra hxc confiHit,expria effentia fpeaan da. Ac dignita te quidem ,& viribus
pedit cal.diore a'lua,gu àm 'lux medioc riter Ce habeat,
maior lafsitudo efi, 'lux phlegm ones Cenfllm prxfert ,
lallari. Contra hitur nanque hic affeétus exhauHo vehequàm excrementofa:vtraq; [amen ipfarum fic propria::
mentiù s inter exercitandmll corpore,eQ modo, quo in
ratione effenti x magna, paruaq ue elfe potefi, vt fi Cola
diurina fame accidere folet. Itagi eciam fic affeaor um
féorfilm confifieret. Si igitur vtraqlle pari interuallo à
refeétio ,in appofitione,& qtlod detraétum efi repone n
naturali habim recefsi t, qux phlegm ones fimilis eil,
do,côfi fiit. Id quod certè accidere,ctlte adhuc laxa,lleprxcipu am cl1rationis folicitu dinem ad [e conuer tet,
ql1it.Cogere ergo hanc,denCaréq;, ac adfiringerc priùs
vtpote dignita tepolle ns. Sin exiguè qux phlegm onen,
oporte bit ,fi gua plenior is nntrim enti expeaa nda efi C plurim ùm
'lux hl11ceris fenfilm reprxCenrat, à naturali
vtilitas. Sanè cogit, clauditqi tllm frigida ,tum feruens
habitu receCsit, a:fiimandum num tantum fi'peret maaqua. V erùm à frigida lxdi homine m metus dl: vtpote
gnitlld ine hulce~oa,qnt1
qua: phlegm onx fimilis,
qui iam ex mnlra exercitarione,& laxior efi reddirus, &
eil viribus ,an mlOllS,an magls:atqi ua quod pollet,e xvaClll1S. Ex feruem i, vt noxace rtè nulla, ita[ecu ra in
plora. ~lod
fi xqualit er pollentes videris, pari filldio
cute denfitas paritur:ipfo,qui in ea derelinql1itur,caloell vtrique confitlendum. Atque ha:c ratio perpetua fit
re nonnih il etiam confere nte. V nde nec immor ari in
omniu m conÎlIgacorulll affeétuum, Sicuti vero la[situfrigida nimiùm deb"t, qui ita efi lauatus, fed, velmi id
dines ipfx nnmero tres, fi inllicem coniungas, quatuo r
falcem reaè à Theon e obferuatl1m efi, cauere in frigiconiug adones efficiut:ita fanè fi quartum his affeaul ll
da moram , vt qux feruentis lauationis commo da fntadinngas,ml1lto plllres exifient. ~od
dicimus,ex deflretl1r.Sanè ita errare Theon em, vt ql10d vni affeaio fcriptio nc licet c1ariùs intelligas. ln ea primum locllm
ni conuen iebat,o mnibus quadrare prxcipe ret, in cauCa
hulcerofus habeco. Secund um,in guo tenfio efi mole. erat,co rporu,' lux exercit abat,ha bitus.S iguidem achlefia. Tertillm,q!1i phlegm onx fimilis. ~artum
gracitas exercuit , qui ex abfoluto illo exercicio ad ql1artunl
litacis, id efi, in quo corpus emacuit. Ex his igitur aut
crant affeél:llm opport uni , in tertinm raro incidebanr.
primus CLlm fecl1ndo coniun getur , lut cum tertio, aut
Itaque quod fxpe obferuauerat, ceu perpetu um prodicum quarto: aut rudils Cecundus cum tertio, vel quarto:
dit. ~od
fi aut vitiofi fllcci homin es , am mali habiam dcniqu e tereius cum quarto : ita nimÏt;üm, vt ex bÎtus, am laborum infueto s, aut imbeci llos, aut minim è D nis coniun ais
affeaibllS Cex in vniucrfllm complexio_
iuuenes exercuiffet: in ciufmo di qnidem raro, in relines orial1tur. Rllru1s cùm tres vnà mifcueris, quatuo r
quos vero affeaus f.1!pifsime incider e vidiffet. An &
alix fiunr. Nam aue primum iunxeris cum fecllndo &
hoc quogue dicere fonaffe efi Cuperuacuum : cùm ipCe
tertio aut cum fecundo & quarto , am Cllm tertio &
quoqi fateatur,pofi prçpal'atorium cxercicÎum femenquarro:, aut rurfils [ecll? d'"u"'c~
ter~lO
& quarto. PoOrc.
ti eIfe balneo vtedum? Id vero exercitacionis genus foma omniu m complexlOnu ene, vbt quatuo r {imul coie
lis athletis in vCu efi. Atqui dicat aliguis, illos fponte,
rint,ita vt vndeci m numero in totum fiant. Erant vero
& guodam circuitu , alios vero mulcos vel necefsitate,
& fimplices ql1JtLlor. Etficill ntur itaq'1e in vni uerfillll
vel vincen di O:udio, vel propter alia id genus,c inlinod i
'luinde cim.Sim pliccs affeaus: Hu1cerofils, A. TenGo .
exercit ationcm fuCcipere. V erùm hi faltem pofi immo11is, B. In quo phlegmoncs feufus efi, c. Gracili tatis
dicos labores neceffe efi vel vnum, vel pl ures lafsitlldiD. Compo fiti, AB.AC .AD.RC .Bn. CD. ABC. ABD.
ACD:
nUlll affeétus priùs contrah ant. Icaque ilS d(mtaxat corDcn . ADCD. ~d
G
prxtere
à
occlufx
cmis
(<j'E/,VCA!O'/p
poribu s,qux bona habitud ine funr,quartl1s affeétus inGra:cè voco, ) dlfferenrias tum fecum tum vero cum
cidit:cu iufmod i funt tum achletarum,qui bene fimc Cll, his ql1inde~m
c~mpliurs
"alias rlll"fus comple xiorati, tnm propofiti nUllC in difpucatione illuenis. Et
nes cffecens pll1nmas. SI vero eos quoqi corpor is fiaquifquis abfolutè pronum iabit, pofi veheme ntifsim as
tuS, qui aut à cruditate, aut Vencre , aut dcufiio ne, am
Galen.
Tom.
Il
c
66
�o
Galeni de Sanitate T uenda,
68
admod nm prxpar andum fit, pofi dicetl1r. Nunc enim
viO'ilia aut dolore incidut , adiunx eris, ne numero quifium appo[lIi{fe videor:Gguidem
facilè compll!étare. Prœter eo nunc qua: A vel hxc mîhi fupraiu
d:'m v~iner[as
qui in optimo eil corpori s fiam, & Iiberam deleO'it viftlccoru xquabi liter fe habenr ium
id
ve\ -:;rÀl1etJ«~,
tam, nec in ea quicqllam delinql1it, & cui peritifsimus
vitioG ftlcci co, redund alltiam , vel K«l(cx."fJ.s'«r, id
tucndi Canicatis artifex prxfici mr: in hunc veriGmile
vel
piam, vel adfiriéti, vel.Iubr.ici ventris, ve,l vomi~us,
ell morboCos affeétlls non admodlll11 incider e. Redeaalcenus, ve! ln Ulm
grauati capitis, vel partIs cUJu[q~am
mus icaque ad penfum denuo, reliétH que vaione ,refrima qllicunqi in fympto mace a!tquo affeétus C-JGallOC:
crud.icate, ventris profluu io, religuis id gegeration~
vero
N lI1~
o~nibus.
, dicetur enim poa de ei~fmod
nus, ( fatlus emm cll In vnum ea volume n coniice re
idcirco eomm maxim e memm l , vC compleXIOI1Um
in prx~
de.?10rboos fympto matis in~crbemus)
quo~
mulcitu dinem quanta effet indicar em. Mirari enim liiis
exercit
ncur,
adhlbe
m
fentl ete 11S , {jUX pofi Venere
horum , vel
c<:>n~urf
cet eos, qlli de fyndro me, id
aliis
iat:
connen
parum
his
de
differa mus: quippe cùm
, curacio nem, vel ellento rum prxdlétlOnem obferuaffe
ita exercit andum ah hac pmantibus , vt in exercicatÏo
~
·
o
c
ire,&
prxfag
&
Je prxdicane. V nica nan.qi ratione
ne, qux apothe rapia dicitur : aliis vt in prxpara toria.
modè mederi fas ell:vclque, Gcut Hlppoc rates dOCUlt,
Ello vero prxpara rori3 exercicatio nec in quatÏta te 1avbi Gmplicis cuillfqi negotii fciendam vim cire cenCebomm intra modllm , & in qualitate ipfa incicatior , ae:
bat:velllti ipCe nunc in quatuo r affeétibus prxmo nfiracelerior. At qui apotherapeucica quidem vtedum cenni. V nllCqlliCque enim fi per Ce confillat, fimplex remeGcuti in fatigati s,tum v ires diminu cas,tnm cordium exigec : lin alteri Gt conilln étus, pro ea method o, B fent,ii
foris ficcitatem fL,fpeétas habenc :qnorum vtnll1gue &
quam paulo fuprà de. omnib us coni,llnétis a~eél:ibus
a concub itu, & ab immod ica exercit atione [encimus.
prx[crjpGmlls , [corng ecur) Ergo cum hxc Ha fe havero prçparatoriam adhibendam vobnt ii rarica~i
beanc,redeundllm rurflls ad flmplices affeétlls efi:guo prçca~en:qux
cem,acque ad .fLld.ores p:om~tildne
rum :t iam diétis proxim i erane , quos aegnoGs excitaatoria emenprœpar
o
edmerf
,
mtendl
apotherapel1tlca
bae. (voco ita meatllllm cutis vitium ,quo tran[m ittere
cà quod vepropter
e,
vtrifqll
laudatis
dari putant. IpCe
aut ?bllmfuperuacua prohibe tllr.) .Incidi,t is afe~us
idem conin
eorii
cias
r,fencen
viderun
ritacem ex parte
ais meatib us aut den[atlS.Sane denCatlOnem e1l\Cmom colaxitate
e/fe,&
vires
ndas
infiaura
&
feram. Nam
id ell conniu cntiam appellanr. Ac obdi fJ.U07f1 Grx~i,
.
vrrique
r
facentll
m
d
c
g
u
~
a
em
genda, ?, ne.c Gccitat
ftruétio quidem ex lcntis, craCsi[gi excremeniis oritur,
comin
&
veluti
e,
vtnCqu
ln
atur
deGder
lo
V na dlCcret
cùm confert im ad clltim rtlunt:denfÎtas tum ab iis,qua:
omnib us affeétibus {lIPd. à nobis ell diétllm ,&
poGcis
proobllrui
Verùm
ant.
refriger
gux
m
adfirin gullt,m
nunc nihilo minus dicetur . Cùm enim in idem varii
poGti nobis corpor is cutis,G ad prxfcri ptam ratione m
affeétlls coieru nt, hi G vnam meden di ratione m indil'itè agatttr, non potei1:denfari certè aHquando potdl,
cent, vtique intendi magis ratione m eam conllen iet,
tum ex valido frigore,tl1m aluminoCo balneo. Fiei'i auquàm G Gnguli feorfLtm confifierent. Sin cotrariÏ fint:
tem poteil, vt & poll balneu m,fudo rémve, atque aliam
is,qui vincit,affeétlls priùs efi corrigendus : ita tamen
aIiquam ob cauCam laxata priùs cu Ce , aunE flacus inci?egli 9as.At. qui vel propte r x ca:
dens obfiru6èionem qllamp iam, denCationémque effi- C ne re1igllur:' om~in
ImbecllIes Cocubllere in Es
ratlOne
alll
te m, vel eClam
pr~
ciac. Ac depreh éditur qllidem iam diétus ~feél:us
vero firmio
fuperer. ~i
efi
neceffe
virium infirmitas
tinus vbi fe exucrin t,ex colore albo, & ClltlS tum dunttls) hornm
propofi
efi
nunc
gui
res,& iUl1enes ,( veluti
tie,tum dêficace. In ip[a vero exercit atione, ex eo quod
in imvircs
quàm
magis,
m
habitus corpor is in raritate
incale[ cant: quado nec vt prius xquè [udant, nec
~grè
non
hi
ntur
corrigu
eriam
ltague
utlCllr.
bccillit atem,m
bonum colOl'cm in ulmma cme ol1endllnt:imo fi quis
qua:
cio
cxercita
efi
qualis
t,
relaxan
corpus
per e3,gux
eos valentiore cxercitatione initiéta fLldoris quippia m
ca'ntraac
,
cogunt
ql1X
ea,
per
,fed
dicitllr
apothe rapia
emitter e C00'3t,& minor hic,guà m ex cOllftletudine, &
hune, gualis ell prxpara toria, proind égi hac vtendu m :
huium
Remed
fimilis.
halicui
n(lfq;
friO'idior exi'c,mi
quando quidem ea no folùm motus tum celeritate tum
ius"affeél:lIs calefaétio efi: quippe ea frigidicaci contraetiam habitu cogit ac ~on
robore calorem excita,f~d
Valent iore ergo exercit atione, ac balneo calidio
ria
ipfa
gymnafia: om~es,
r
~
l
n
.
e
t
a
f
.guo.que
llringir ., IlIud
re vtendll m.Mag is guoql1e ad rem percinebit,G in priarionem
exercir
vnam
hac
edoétl,
nela
expene
profeét o
ma domo pinguiter in oleo vollltetur. Ello vero oleu
po{fe',Itaql1e nuI.Ia planè ad propof itllm
SabiItalia
m:deri rai~t
in
efi
odi
cuiuCm
relaxer,
quod
ex eo genere
efi.SI vero anl1l templls no diffuadeat,
~tlOr
afte~lIn:
num:ql lod vriq; ad eiulino di affeétlls etiam efi vtilillS,
nec:l. fng,lda baInco abI1inendum elfe cenCeo.Ciblis in
fi bimum trimltm ve Gt. Id nanqi tum tenuius ,tum caql11dem dabitur minor, in qualitate vero humiMora vero in frigido folio dil1curna ne D ~od
lidius fue~it.
~ngatlr
dlOr, vt dum probè concoq uatur, tum Gccitas, qua: ex
ftc:{ed nec aqua ip[a frigida. Ind.l1endi ~ero
'
,
Venere contraéta efi,corr igatllr. Debet verO nec frj~iolc!s qld~m
2liquo , quod medioc rircr calf:~t
~
e
r
o
d
i
l
a
c
vel
In
do tempera.mento e{fe, Ced vcl medio,
iis,qux in Aegypco habcnt ur, clClno, ~aphnl1o,
:vnlntlquo
qu?n.lam corpus à Venere & Iaxius, & fi'igidills,
modlce
m
~
N
ac
tenlli
dlllci
, ,
reliquo vero orbe,
e~ effcél:um,dcbenr planè qua:
& Imbecl lllus,& ~cil1s
<tlClIcino , irino,a maraci no,& cOrn
g uentis vero , ulGno '::J
denfen t,& c.alfaCl:lIlt,&; vues reparenr, adh iberi, atque
magino . Arque ex his glellcillum qllidem prorfLls acoImpend i.Cxter ùm quod efficead hxc lludlllm o~ln:
pum efi,ac relaxans:itaC)i ctiant iis,qllo s vchemc lls la[l~ docere , ad prx[cnt em difputa r~ hxc V enlls po~slr,
fitudo infellat,efi vtile. Palllo hoc calidius,magîfqi retlcnem non pcrtme t, ln qua propoo tum ca, quema dlaxans ulonllm cfi. Irinul11 vero,& amarac inu,& commodlln l optImu m corpus quilm commo difsim è pofi
maginl lm, eciam fLdino calcfaccre porent iora, iis affef.1nè com~,od
exr~itcu,ond.
V encris V~Il:r
étibus, qui propriè frigiditatcs dicuntu r, (unt idonea .
modè fien no pOtlllt, 111 fi prllls trfldito cuiuCmodi affeCuris umc denGtatt [analldx etiam ancthin llm cfi c,filccedere in COl'pore à Venere [olet. Veéèus fit, q~i
tis:max imè li ex viridi anctho fiat Facit aUCem & ad tarùm nu.ne Id .concedi nobis pofiulamus. In feqllétibus
lcs affeél:lIs, Gcmi etiam ad veheme ntes lafsitudines, &
qucmId
dicetllr , tnm qllX Venenitllr.
compo
femine
cum eu Id eotl demonfirat~
acopum ,quod ex abietis
ea
ea
ea
ea.
l!'
:lC
ris
�Liber T ertius.
· G~9
l' fui
lo~
nem.
ris facuttas fic, mm proreus vtenda fit nécne, tllm qua:nam ex ea commoda, illcommodilglle pro corporum
fiatu, & temporis anni raeione , & loco , & aliis id genus ,qua: veique determinare prxtereà oporte bit, euenilll1t. Pofi Venere ergo fpecies exercitacionis ea efio,
quatn prxparatoriam vocant. Pofi vigilias :tutem, vel
tritliciam, vel ambas, C]ua: apotherapia dicitur, exercitatio idonea eft,fi tamen cruditas abÎlt.Nam fi gl1a Cflldieas filbefi,omnino exercitandllm non efi.~lod
autem pofi trifiiciam, & vigilias iam diét:a exercitatio ad
rem pertineat,ctii VfilS ipfe ofiendie: cùm ab alia ql~a
libet non foh\m la:di cernuneur, [ed eciam imperanees,
fi forcè dolor adhuc angie, parum xguo animo ferre.
Idem ratio ipfa confirmae,non mimIs quàm vfils.Nam
ql10niam à vigiliis,& trifiida magis graciles,magîfguc
aridi, ac mimIs diét:o audiéces planè cernuntl1r,iiccius
exifiimandum efi his reddimm e{fe corpus. Eiufmodi
vero affeétus parcim molli friétione CLlm multo oleo,
parcim temperaco balneo [anatur,partim agitatione,[ed
quz & tarda iit,& ciera valencioré nixum,ac 'lux fllbinde quietem interponat. Is vero apotherapeutici exercitii moJl1s erat. Ad eundem modum eX,qux ab ira,
vel potionis penuria ficcitatcs fil1ne, corrigenda: fitnt.
Contraria prorfits à iam diétis ratione humiditates
emendare conl1eniet:fiue bx nimia: potionis,Gue alia
qllauis occaGone incdert.~p
fiudillm in his ad
ficcieatem dirigicur. Verltm ea communis omnium ratio efi:membraeim enim vnicuiquedifferentix,fila efi.
Igitllr fi ex longiore deGdia, & humeétancis alimenti
immodico, intempefiilloque vfu concraéta humiditas
efi, longiore remedio efiopus. Sin ex liberaliore potio
ne,gua: pridie fit haufia, citra vllli capitis,aut oris ventris affeét:um cohfiiterit, eam vel vnico die perfanes licet, fi ficca friéHone Iargiùs, & exercitatione veloci,&
rarcior i potione, & {icciore'cibo vtare. ~ipe
qux
lmmodica: ex vini podon e hl1miditates conGfiunt, fi
ex ea re noxa capiti, aut ori ventris communicata efi,
de his agi hoc 10eo opus non efi:dieetur enim de ipÎls
cùm de morboGs Cymptomatis tra8:abicur. ' ~a:
vero
humiditas ex dimina admodum defidia na[cirur ', hxc
in propoficum corporis tlatum omnin o nô cadat:xgllè
vt nec ea, gtHt ex humeétantis natura cibi copia gis;nitur, guales fruétullm allcumnalium plurimi fimt, itemque olentm, qux vtigue acria non [une:fi qu5do tamen
acciderint, [emel, & confercim corrigi non poffunt.
Nam fi eaeenus fe fatigabie homo)dum habitum abul1d~ ficcet,illla[situdinem incidet,ac febricieabic omnino d.iaria febri. ~od
fi v itiof.-c prxtereà humiditaces
fllerlllt, etiam febri, qua: in plmes exeendatur dies.
~empor
vero Canari poifunt, vtpofidicemus, vbi vitrofas intemperies venere in melius docebimus:guippe .ft~i1s
prouidelltia acqllifititii affeétlls efi, & naCllraits Intemperamenti.quare nunc de ipfis dilfcrcre non
~prtec.
· Reliquull1 igitur efi, vt de matutina, vefpertmave friétion
e aaamus
.. '
~
, non ad eum tamen modum ,
quo f)
~l1t\m
refpondiffc dicllnc, cùm percontan ci
gymnafix qllam vnétio vim habet, refpondit, Vefiis
fitm~ol1endx.
Iifdem enim, qniblls nunc VfilS fllm,
v~rblS,tm
gymnafien rogalfe, tum ~inelm
refpondlffe fe~un.t
Simile ~ntj
apophthegma efi & gllod
de vnnts ctrcllmfercllr:nempe cas no{fe, ad t piéton'm
P~iner.
Etiam illlld, quod de calido, frigido, hllml 0, & ficco aiunt, veique balnearuril ea effe nomina:qu~
ipfc [anè nemini vel The{fali alfeétatorum im.
Galen •
•
punè di~er,nl1m
Q~ino
p'ermi[erim. ~ipe
[curA rantm ell1[modl facewe fimt, halldquaql1am hominis
tam grauem artem profitentis. Satius i<rÎmr fit in propofiro iuuene ad hunc m<.>dum de ma~ltin
friétione
di{ferere.Is nangue aut ex fummo aliqllid, de quo queri po[sit,non femit, am lafsiwdine grauatnr aligua,allt
alia guapiam affeétione offenditur earu,de gui bus paulo antè fiatim poit lafsitudinis affettlls haétenus dif[erui. Ac fi de nulla guidem re conglledtur, fLlperuacuum efi, eum am fricare, am vngere: oiG fi gllando
ingenti frigori occurrendllm videtur. Tum naoqi vcluti gui frigida filOt vfuri, Gc eos guog; friétione pra:parahimus. Si vero lafsitudinis feofus "lIus appareat,
iam diétum efi,homine tum & vngendum e{fe,& molliter fricandnm. Simili ratione fi ficcior iufio Gt, vnguendus dulci oleo efi, (nam id ficca corpora hl1me~
état) fricandltfgut: vt omnino parcifsimè, ita nec duriB ter, nec molliter efi. ~ipe
filccurrere digellioni in
corpus oportet , non curis, carnifve habitum lllmare,
neque etiam quod. in his coneinemr,quicquam edl1cere:ql1orum mollis vtrungue, dura alterum facit.Siqui ...
dem hxc cutem denfac, duratque : mollis per halitl1m
euocat, ac corpus Iaxum, molléque effi ci t. Verùm cutis denfitatem corrigere fi fiudes, veigue ei, 'lux ex duris mm friétione, mm pertreétatione , prxter el vehementi exercieatione, & multo Plliuere orea efi, mollis
friétio, cum copiofo, & du!ci oleo medeel1r. ~x
vero coneraéta ex frigore efi, eam primùm fridione ficca,ac celeri,déinde cum oleo adhibiro cal facientes,natura: fux rellicuemus.Laxitatem vero,gux & freguens
balnellm,& mollem friétione, & Veneris vfillll cQnfecuta efi,pallcula friétione,primùm guidem Gcca,ddn ..
de cum oleo quopiam eorum, qux adfiringanc,fanalleCris. Humiditacem vero, (lUX nimix poeioni {Ïlcéefsi~,
ficca friétio, & Cllm linteo adminifiraca, vel eum manlca, <Juam xpelJl.« Grxcè vocant,inccrdllm etiam [olis
manibus, fdql1~
~el
ei~ra
omne pingl~e,
vel cum eo planè exiguo comglr. SIC alltem & quo per halitllm euocet oleum ipfum du1ce, omnifqlle adfiringencis faculcatis expers. Aeque ira quidem fe habet matlltina fri ..
étio. Vefpertina vero iis veilis efi, quos vellafsitudo
valtda premie, vellicciras malè habee, vel ?r.reCip{« macerae. Ita vocant Gra:ci, cùm corpus ex alimento frudum non fentit. VenIm atrophias [ympcoma nunc
prxfercim feponatur vnà Curo rcligllis morbofis [y mpromatis,qua: pofi traétabuncur. ln propoflta vero natura cùm vel valida Iafsicudo, ve1 immodica Gcciras
corpus afficit,prandillm minus efio: Cllm ab eo ad CO!nam longills ineerponacur eepus. Plurinllim glliefcat:
exiguum tamen quippiam inamblllec,gu o cibllS per
D ereétam agitationem concllffils filbGdat. YtilillS eciam
fit,fi & alUllm exonerare porsie. His etcmm probè per~
aétis,recunJs oleo dlllci frices:ventrem camen omnin a
non continges, cùm alioqui pericuillm fic,ne & cibum
deteriùs concoql1at, & fnccns quifpiam ex ea femicrudns in corpus digeratur,& caput tmbetur & fiomachus
fubllercatur. Opeimum igicur fueric, om~in
ventrem
non attingere. O!.!od fi in n\\1fculis ei vicinis vel laf~
fitudinis fenfus aligllis, ve1 ficcitas appareae maior VI1gi debebunt Ill:di?cricer , & blandè, & !llfpen[a,m~nl.
Ac Gcaufas.qll1[ptam ;Ol'llm, qux diximus, reddi. tibi
cupit, prOXlmlll1l hbrn legat, in quo de morhoG s fvmpcomaris agemus. Nam hunc mlhi vidcor (atis h~éle
..
nus extendiife,
Tom.
JI.
C ~
/
�'C L"A V'D 11 .G ALE N 1
de Sanitate T uenda,
Liber
~artus,
Thoma Linacr? Anglo Interprete.
~i1V
0 D pleriq; omnes recentÎum
medicomm faciüe, qui dum tem.
pus fophifiaru cauillationiblls tel'Une, quod maximè necdfariii efi,
aue lellieer tantùm aeeingunt, aut
prorfus omittunt, id ipfe non faciam : fed (guod ab initio infiicni)
um duxi, infifiens,quœ logicam maei, C)uod
gis fpeculationem habent, in aliud tempus ditferam.
Starim enim de morboGs fymptomatis,de quibus hoc
libro di{ferere fiatui,non leuis quœfiio oritur, eane ad
valeeuJinis cuendœ artem fpeaene,an ad eam,-quœ medendi rationem prœfcribit,an hantm neueram, fed eertiam guandam, quam nonnulli mediam fiatuunt, nelltninque appellant. '.Ego haud ignarus,Gue quis in fanitatis tuendœ,Gue edam medendi arte,eorum-meminerit, fore vt œquè à. cauillatoribus fugilletur,lllud quoq;
ineelligens, etiam fi quis tertiam traélatione his dicet,
de neutris eam affeétionibus infcribens, vel magis irrifuros, contumeliofofque futuros, prretereà quœGturos
de maribus & fœminis in quonam opere prœcipiam:in
hoc volumine de his agere potifsimùm elegi. Si ellim
heri neguit vt fophiltarum nugamenta deuitem , atque
hac ratione minùs erunt importùni: nigue Gc faciens
bteliùs confului{fe videbor: Huc accedit,guod ex fpeclliatione ipfa magis intelligetur ipfa doar.inx commn
nio,h quis ilIa,guœ dicentur,attentiùs leget. Ea hinc
, ingrediar. Anis,<]ua: valetudine tlletllr,nOn leuis portio efi ea, guz de exercitationt' pra:cipit: huius rurfus
non exigua pars eH, quœ lafsieudines prœcanee. Porro
monnratllm in filperioribus efi,fimilem rationem elfe
innantis lafsitudinis cauedœ,& eil1s, qua: iam occupauit,filmmouendœ. Ergo no alibi quemadmodum hanc
fllturam vites,altbi quemadmodum lam vrgetem corrigas, craéèandum en. A tq; hac quidem de caufa in pro:ximo libro, qui totius operis tereius en,de laCsirudine,
'lua: excrcitarioni fl~e.runit,dp:û
era:: fi~l
habita mencione de fim! bbllS affea!bus, quonl alIquJ cxercitaciones Ola"imè fegucbantl1r. Nunc primùm gllidem de his prout cicra excritaol~n
i~cdunt,
agemus:reculldo loco de illis,quœ !imdlCud.mem gU3d.am
eum hi hahent. Ac qua:: jrnmodicas qllldem excl'CJtationes la(sitlldo excipit, fanorunl Cymptoma efi: 'lux
vero Gne his con(iOit,mOI hollirn. Icaque & ab H ippoeratediétllOl cÔ!1lodif...,imè viJecur:Lafsitlldines fponte narx, morbos nl1lltiant. Atquc hlllccrofil& guidem
fenfus,fymptoma h[~iUlJns
en. C:ln[a ver6,vnde ea
nafcltllr,affcélus Iafsitlldinis cO. Porro hllius nufilm
ipfins caufl bifal'iàm Ccinditur ~ Alit enim inua ipfilm
allimalis concinctnr cOl'pm, vocitl1tglle G ,'xcè r;p~1/')'OUf-lÉVI1I': am omnino non incfi, vOclocC)lIe TJP0I(<<T«eI<1 1ItHf'. [Nos illam imern:lm) h5ç cxternam non in.,
commodè vocemns.] Itaque tria in vniue~lbm
genera
A fune, de qui bus habendus fermo dt: IpGus lafsitudinis
fyrripeoma:Affeaus, vnde hoc orieur: & affeaus ipGl1s
cau{a.Clliufque vero horum fpecies quœdam differentes fune. Caufamm CVt modo diximus) externa, & incerna. Affeaus Cve in prœcedente libro docuimlls) is,
qui hulceris, & qui eenlionis , & qui phlegmolles fenfilm inuehie.Sympcomatis vero, ipG cres fenfus, [neq;
pauciores vero] neque plures his differeneias veras falrem nominare pofsis. ~i
igicur hulceris fenfum fade,
Cincipiendum enim ab hoc efi) motis quidem grauem
excitat fenfum , ceu corpus hulceretur: fdque vel circa
c.utim rantùm, vtiq,cllm efi moderatior:vel circafubieaam illi carnem, cùm efi·valentior: vel circa vtranB que,cùrn adhuc efi arrocior.Arque hoc quidem efi lafGtudinis fympcoma. Affeaio vero,ex qua id nafcicur,
acrimonia efi tenllis,& calidi hllmoris,<]lli corpus erodit,fiimulat,ac pnngit. Oritur hœc allqllâdo ex immodico mom, vr in pl:oximo libre ofiendimus:aHquando
ex vitioFo fiICCO, qui, imp~ude.nbs
nobis in corpore
fuccreult. Tales vero lafsltlldmes,fpontaneas Hippocraces appellat. Aleerum vero lafsÎtudinis gcnus (nempe in quo tenlio fentitnr) quocies (ua fponee incidit
pleth~ris
fi.lperuenit. Qgippe tenduntur t ex hac foli: AIi~s.
,
da: animalis parces,prœcipuè in quibusJllcci coneinen- f' ·ra./JTd~
tur; Tel'tium lafsitudinis genus,quod phtegmones fen- I~ dl, in
fum affert, ex ambobus oricur ; rum nimia boni filcci hls.
C abiidantia,tum pr~diao
viciofo filcco.Non enim gua:llis mali ulcci fpecies,fed t;tntùm in gua rodés acrimonia continetur,hulcerofam lafsitudinem creat.Sed nec
eillfmodi quidem fUCCllS, dum in vcni:; cum fan<1uine
mifcetur. ~aet
eni~l
tum t'ius v ~s, vtpote transfl.u~i,
& a fangUlnls bOnltate fuperatl. Verùm cùm :lb his
tranilatlls,in carllibus, & ad clltem folus hœret hlllcerofilm t fenfum tunc ingerit. ~i
vero ex abu~dnti
AI"
nafci hanc lafsitlldine putant,fanè falluntur. Nanl neg; Jt~;:(!1'
'ft
ex C:l COP!:l, gl1am pl e ~hol'a
. l dicimlls, (hœc cnim eam, ;q J1(!':}n011"
'lUX d~ tenGone qua::ntur,g!gnit) neg; ex ea, qllœ vires id dt, afe~
prœgrau.:lt.Non enim erofio,am hulceris p~antfi,
fed dum & CcII
vel grallltas,& ad motion es fegniria taüs fimt abllndan (U1l1.
D tiœ fymptOOlata, veique dum ad ani:nales collata vires
c~s filp erans premit:vel plllulS gu:tdam vitÏ3,ti quand~
v ltalelJ1vrget: Je qllibus diéèuffi abundè cfi in jis qua:
d.e pl~I
~cfJp{jmls:gu
è vt in libro,quem'de abu~dntJ:1.[cnphmus, criam notlS & naturalium virillm ctlm
pl'cmli ntllr, & religl1:lntm ambarum tradidimlls. Non
en igitnr anudantla,C,'jllS lafsitudinis, 'lux hulceris fenfilm ~rxfct,au(:ljmo
hlltnOrul1l, gui in curc, & carne
concmentur,lcrimonia. H çc enim vt quieta fCllfum latce,Gc agitata protÎnus fClltÎmr. MOtus hic la[situdini
primus,ac plttrÏl11lrs prepriis gllibufdam rationiblls accedir: quas mox cliccmus. Alter ex incidenti, fcilicec
cùm
�Liber
73
~artLls,
cllm nobis partem aliqua01,am eti:i totum corpus 010uere volentibus; cum hoc humores, qui in ipfo conti- A
nentllr,fimlll mOl1e01US. Verum hic minimus efi,& laCficudinis duntaxat [enfum infert. Vehemencior rigorem excitat:(appello nunc rigore,nec illum vehementis frigoris fenfilm,nec duritiem,fed inrequalem totius
corporis concuffum, & turbationem : ) Medius inter
vtr~1lque,hom.0d
amem nihil obfiet,etiam fi
cah~
cauCa fit,quominùs rigorem, horrorémq; ex citet,tn iis,qux de [ymptomatu eaufis [cripfimus,oftenfilm efi.N une Catis fuerit,fummas tantùm eomm, qux
illhie prodidimus,ad prre[entem di[putationem, quafi
bafim,filbiieere.Cùm in [enfibili eorpore fuccreuit excrementum mordax , dl1pliei id ratione ad motllm incitatur. V na, cùm à [enCtbili ipfo corpore impellitur;
vtpote quod repellêdi alieni vitn obtinet Altera, cùm
vehementiore momêto agitur: id quod mm ab exerci- B
tando conquirit, [tum friéhone , tllm balneo.] Erao
'lux [ubealida , & putrida excrementa [unt v bi vel~.
'
mentlUs mouentur, non horrorem modo riCtorémve,
~ualem
di~mus,afernt
eti:am febr~
a~ewdunt;
At qux frigida [Unt,& ex partibus tenuibus cofiant,ea
honorem quidem, rigorémql1e creant, non tamen febrem excitant. Porro vim quandam vtriu[que congefiam effe oponet fi ha:c fecerÎnc. ~a:
vero aut planè
exigua in [enGbilibus corporibus excremenca mOl'dacia,aut mu1ta illa quidem , [ed tamen nOn planè ;\dhnc
mordacia, [ubhxferunt, hxc hulcero[am lafsitudinem
faciunt. De quibus Vtil]; hoc libro nobis eft agendum;
'luando qua: febrem accendunc , ea ad medendi arrem
fpeaanc. Sanatio vtriu[que generis partim communia
curationis amborum confilia recipit,parcim vtriufgue
propria. Dicetur vero priùs qua: comunis fanatio efi.
Oportet igitur excrementu,fiue calidum id iît,fiue fri- C
gidl1m,ipfum aut expellas, am certè al teres. Reci pi t ve1'0 non omne excrementum alterationcm à nattll'a. Siquidem nec omnis cibus in clliufuis allimantis ventre
côcùqllit,
coneoquitnr:[ed cognatio quxdam ci, ~tuod
igicur 0eum eo,quod concoquimr,eife 'debct. ~od
mnina' alienum efi,nulla fieri ratione pote fi, vt id natLll'X eux gratiam recipiat, [ed educere id quàm primùm
efi tentandllm : a:què certè vt 'lux in ventre corrl1pt:l
pror[us fimt, ea vel vomitione , vel deieaione expelli
profeao efi optimum.Non tamen périnde promptum
cft in carne, atg; aliis corporiblls imbibitum vitiofilm
[uccum educere:vt qui in iis,quorum fenGbilis capacitas efi,coneinecur. Interdum nec ip[a laborantis nattua
medicamentum, ql10d malum filccum mltllrè vaCller,
admittit:ficmi interdum & alill4i gui[piam affeaus obfiat, qui talcm educendi rationem refpuat. De quibus
inox dicam, fi priùs, guod religuu erat in [uperiùs po- D
fi ta dillifione,adiecero. ~ipe
gux communiter fpeétant, qui exeremetOrum Vitiis medentllr, ea iam diximu~,
vacllationem,alterationémque effe. P~opria
vero
ytrtufque generis nllnc adiiciamus. N eque enim vna
tamùm ratione educendllm, alterandtlmve efl: : fed exp!orat,a qux ei,qnodaffligit,maximè Gt ac~modt:,
C.l efi mGfiendllm. Ea vero, vt in [umma eopleaar,ratlO efi,gl1x ex contrario opem molitllr:priuatim vero,
gl~X
ex Cuill[que contrario. Et filmmx quidcm catius
l'el, ha: [unt : qllX latiùs tamen nobis nunc explicanda
~unt,
vnà cllrn fila Cuiu[glle euidenti demonflratione:
ldqll: ab hlllcerofo affeau orGs. ~oniam
igicur eillfmodllafsitudo vicio acrium excrementorum oritllr,
.ant: onmia cofiderandulll dl, in [olidjfne tantùm cor~onbl1s)
an intra venarum finus malus filCCIlS cotÎ.nea"
\ ,
Galen.
\
74
vere,qttœ-incra....venas. .!imt, ntlUum planè
be mus, pr-œter
fehtm~ina
~ coniicere ramen ex his licet. Primùm
xfiimabimlls guônam,qlli affligirur, VfilS fit vian. Secllndo,folit<t[ne Gr maillm fuccnm natura: [ponte con-.
gerere. Adhxc,an namralis aliqua,& confueta excredo
an exercitatione, purgatione per
iam defierit. ~arto,
vomitum alutmwe, aut vfi\ agllarum fponte nafcetium
foliti [uperuacua expellere, id intermiferint. Atgue in
viau quidem videndllm an crnditas & crcbrior, & maior, quàm ex confuerudine, prxcefferit, an mali fueci •
cibis copiofe [e implenerint, an vinu pro antiquo mufll1m, pro tenui craffum, an aqna marina mifium olberine, an etiam prorfils à vino fe ad aqux potione tranf..
tulerint: nec [eme!, bf[ve in quolibet horum peccaue"
rint,fed a[siduè, bonôglle tempore. Secundo (ficuti diximus) a:ftimandum num ex eorum num ero, qui facilè
mall1m filccum congerunt,laffatus ipfe Gt. Deprchendas id percontacns an fcabie,al1t lepra,al:t vitiligine,aut
pruricu crebro fit affeaus. Item an eryhpelas, aut elephantiaGs, aut herpes, aut ophiafis, am alopeciafis, a lt
pufiula: erebrx,allt epinyaides,aut deniqi vllum fymptoma,q\lod ex vido[o flleco & Ilatllm , & :tllaum efi,
iIlllm malè habuerir. Ab his c6fideranda diximus,con..:
fueùne vlla excretio retenta fit per vomitum, vel hxmorrhoidas, vel fifiulam aliquam, vel dyfenteriam: vel
fi mulier efi,per menfirllum prOflllllilll1l. Déinde num
ipfe medicamemo [e purgare femper [olitllS , id intermiferir. Nonnlllli enim fimt, qlli deieaoriis medicamentis,alii vomitbriis,auc vrinam, fildorémve cienciblls,allt viit fponte na[centium aquarum, vtigue quibus,
aut [~rphuis,alt
bitllminis,aut nitri vis inell, vere, vel
autllmno quotannis [oliti excren'leta vaeuare,aIlqllan"
do id negligunt. Multi (vt diallm efi) exercitationnm
confiletudinem dimi[ernnr. Alii rurfils omnis friétionis aut balnei aut à vino dulci poft balnellm vomitionis "morem prxtermj[el'llnt. Sanè c~nfta,o
1°11 ortlm
modo nos, qui optimo [unt cOl'pons temperamenco,
fecilfe mentionê,fcd quo nihil in mali [ucci caufarllm
catalogo fit prçtermiffum,etiam eos,qlli vitiofum fuc-'
Cllm natura promptè cOllgernnt, [ermone comprehendiffe: de quibus fnfiùs inter vitio[os corporum fiatus
proximis voillminibus agemus. Atque ex his guident
de mali ftlcci modo conieallram facere oportebit, ae
remedillm ad men[urx eius guantitatem proportiori e
inllenire:medioerills,G omnino fit exiguus,& ad cu tétantllm colleallS ; valentil1s, ti mllirus, & in profllndo.
Priùs vero eil1s,qui exiglllls,& iuxta elltem efi, curatio
dicetllr: déinde eills, qui in carne reGdet: tertio ab his
loco,eills,cllius tocus fanguis implrus,exc~:nto[
'lue efi. Sed fi guis iam infiicutllm m ihi ab in mo repe ...
tens boni filcci iuuenem dederit gui prit'ts fllllbri 0mni~o
vlalls r:üione fit VfilS nue ~ecfsita
gllapiam
c~nfe,rit
in. 'l~
nec ex·
vrgente longi temporis ite~
crcitacus nec bllaws pro COflletlldme fuent, clblS, po.'
tionéqlle, mali [ucci VfLIS r
lit, mm
a pran d'10, vel co:oa,
vel etiam toto die,vehiculo fit vealls,nec bene p)enmque dormi
~ rit:
illud tamen =ddatnr, nihil bic i111110do a{fllmptOrnm erratum efle, proindéque nec in CrLlditatem vllam il1cidiffc:talis multum mali fllcci eogeffiffeprofeao ncguiuerit: itaql~
ctiam nec rcmedillm
operofilm reqllirit, im 0 exercitationem tantùm , qu:n
apotherapiadicitur: qllam in proximo ante hunc !ibro
docuimus , vbi pariter de accômodata ei rci vittllS ratione prxcepimlls: 'lllO mimiS efl: hi c multis morandum, Tantùm eius meminitfc conneniee, hnc omne
Tom.
11.
C 3
tur. D~is
lle.c-maH i.fdtnm;-~elÎosgH
�7;
~"
~.,
~
~ï
4>r.",j~
L~="#'.f;!
~
<-~1"4.
ErH~
..~4-1·
~v4M+§
~f.IbÇ(
/t .
<f--c.Jf. .
..-«- . ~
. . ';,-~Jft:ar
"~
' <;8~':"r.
~
.
~.:
~1Z-
~.;"-4
".:'i;,a~
~4-.L
~
."
.
.:e~1C
~
~;t
~
Éf:~
~",:.p
,
.fi?, ç;~
~ ~
J.L.. ..
i;!.~
..
'/'
~.;:?"7L-i
-.f
'~
~
Galeni de Sanitate T uenda,
confilium dirigerè, qui cOrPora fic affeél:a curat, vt excremenca,gllx circa cme funt,educat: proptereà quod
affeallS in hac vna confiflit.ltaq; rurfils detL1r,eundem
iuuenem pra:ter alia,gux eadem fint,etiam in cruditates fxpe incidiffe.DetlU & hulceris fenfum habere,noll
cute tenus modo, verùm etiam altius in cOl'pore, fic vt
tomm id malis fuccis refertum fitfpicere. huic nec exercitationem,nec vllum omnino motum iniungemlls,
[ed quiefcere, ac dormire ~ufilm,
in a?fiin.encia totLtm
_ , diem exiaere coaemus:dem vefpen pmgulter vnél:o,&
. ~
""
d'
. 1
'b d b'
temperato balneo me lOcnter auato, pro Cl 0 a 1. 6< mllS forbitionem aliq~n
boni fucci,. fed planè quàm
dL minimam:nec tamen a VIOO eum ab{bnebw1lls. Condd
. '
d
h
l' d
1'c0qllit enim Id fe~lC1
,os umores, quantum a lU
~uidl1s:tIm
0tdore, vn~1gte
pro~<:let,ac
fomnllm
conciliat. In liS :l.1t~m
gl~.ta
{e ha?et,ld agendllm nobis efi vt guod malI fuccIlam plane eorrupmm efi,nec
ciunt. ~i
76
fine fildore peragl1ntur,magis tenue: ve1l1ti
A gui hyeme,& fi'igido aeris fiam !i.lfciplllntur. Confide-
randum ad hxc eH non folùm de vrillx multitudine,
[& ~lIaite]
fed et~am
de li.ldoris gualitate:hic nanq;
pamm aCldus, parum falfils efi, partim veluti lutum
am viTlls planè olet . Lieet autem hoc ex fir~jl
depre:
hendere, c.ùm l.allantll1" . Sa:pe n.anglle amru~
planè apparet:'lualls velque morbo reglO laboranciblls emi:t~
tur. Eius vero dignotio,etiam citra gl1fium,facilis efi
ex [010 colore. ~ipe
pallidlls pro eiufmoJi bilis ratione apparet . Sxpe tamen pofi validifsimos labores,&
vehm~nc
xfium,planè flalllls cofpicitur. AHgllando medms, atq; ambobus mifius cerniwr, velmi g110dammodo ex pallido flauus: wxe
~ ~/Ul8of
Grxci dicunr.
Ad eundem modum & ipfe bilis hu mor [e babet,'luando hunc quog; in vomitu,deieél:ioné'llle allt.pallidiIm,
aut flaullm,aut"ex vtroqlle compoGtlIm licet intlleri.
con~ui
eti'm potefi, id fudo", vdnâque expen",,,-: B ~lifc1gue
vero is in corpore hahetur, tale necelfe
CJUOd
femicoél:llm adhuc efi, concognat.ur, atgue vtile
efi,e.llIs a~pret
ferum, Ac fudor guidem,fiICCOrl1m,
_
reddatur . Id autem optimè quiete, fO~lôgue
confiet.
gUl ln vnlller[o corpore abllndant, nota efi: \krin~,
0~ iS erao his peraais malum confiiterit, ad confiletudi1:l~
tlntùm,qui v--aGs-cgntinen.tm . Omnino el'go nihil
em ~urfLls
redllcendus homo eft..Sin in pofieru etiam
Omlttendllm: fed {i.ldor guog; Ipfe, vt modo diximus
infpiciendlls . Allgllando vero ipfum,glli aficmr
' O"Ll~
diem dmet, de valenciore iam remedio efi. cogitadllm,
.
fi d t : '
. ,.
,,,
i lLare
Il orem 111Um, quo ccrous lOterno{catur iuheaxjmè
Gpero noél:em vellaCsi.tudo magis, quàm antè,
mus . Id quod aHquando fua fponte accidere folc~
dum
vel fai.du~
Jn:cfi~t,
ve~
per:lIgllet, vel fom?os t.urbatos & lmagmatlombus mqUIetaS habeat: hls emm, fi
ex frontc,& eius partibus in os frepe delabitllr.. Àefiivir;s non diffuadent,duorum alterum, aut fanguis mitmare prxterea vrinx mm conlÎftentiarn tum colorem
tendus efi, am purgatio exhibenda, fed difcernentibus
oporcebit. Sed nec gua: in ea pendent, :l1t fidullt prxnobis vtrum magis expediat, vt mox dicetur. Sin vires
termittere cOlleniet,fed omnia perpendere . Cuiufmodi
im becilliores dehortatur,fangui s mittendlls haudquaenim fanguis fit,glli in valis contÎuetur,ea planè ofienC]uam efi,fed deieél:io mediocris adhibenda . Cuiufmodunc:guando fi is bilio{us fit,ferum guogue eius biliodi autem deieaio mediocris Gt,in fequentiblls docebifum effe necelfe efi: fdgue pro vtriufitis bilis ratione.
Olus:Ced fi priils qux priora Gmt definillerimus. Nam
Simili modo pituicofum, fi is lit pitllitofus. ErO"o vbi
viriG. rabore confiante,fi laCsitlldo adhuc infefiatta:fiicrudus planè is efi, vtique tenuis, aquoCaque vril~a
cermandum efi,cum fangllinlfne copia,an cum crudlS hu- C nimr, nihil nec guod {idat, nec gllod pendeat in (e ha..,
n1Oribus, an per [e folus conGfiat v ito~IS
. hum~r
, gui
bens . At vbi is concoél:us efi, hxc in vrina~pe
la[simdinem Cl'ear. Nam fi cum fanglllnis copIa, aut
atque etiam. nllbeCl!lx guxdam delllper tenues filper:
vena incidenda,auc aligllid,guod rantund é valer,agenfia~t,
~eut1
qllod 111 ~umo
latte colligitur. (Gl'xcè
dum.Sanè têlntûdem poffimt hçe:C2.EibLis hxmorrhoi')'fcw) dlC1tur) & guod ln fi.lmmo refrjacrati iufculi codes funt retenta!, fi has emiCeris.. Si Olulieri menftrua
crenir. ~àd
fi turbida tÎr,gualis vet~inorum
viGmr
conCuetudo ceffallit, hanc prolloces . Si quibus horum
crudis refertas venas indicat, non tamen ce !Tare N atLl:
nihil efi,fi malleolos fcalpello incidas . Pofi hxc aluus
ral~,fed
e~s\valtr
~oncquer.
Si v/ero celeris [epaeo medicamento deiicienda efi,CJuod maximè accomratiO crafSI altgllldo 10 ea cerniwr, fitg; gllod 1llbfidir
modatnOl malo (ucco fit . Q.god fi vitioG tantùm fucci,
album,leue,& œguale: iamiam {i.lperacuram eos omne~
hîgue citra fanguinis copiam fubfint, pllrgatio petenda
Nat?ram indc~t
. Sin cù~
emingitur)puni fit,protinus
efi 'lux infefianti excremento Gt accommoda . Infefiat
vero turbetur , lam cr~dl
fucci concoél:ionem aggredi
ve~o
aliâs biliofilm , aliâs .atrx bilis, aliâs pituitofLlm,
Naturam docet. At fi lI1terpofitO tempore tmbct . *
.
r. d ' I l
r
UI,no
{ed guod vel falIIIm, vel aCldum Gt:atque horum guoJprounlls,le POH aggreflurâ inGnllar. Verùm omnium
libet aut crafsius, aut [ero propius, aut media 'luapiam
'lux turbanmr, vrinaru O"eneralis nota cfio ipfÎllS C . r. ~
'1" 'd'
r.
. 0
,
rarS!
confiftenria. De quorum di {cerne"ndorum nOtis nunc
a 19U1 lOre lep:lratlO am properè allt carde' ["'aél:
.
II
'
,
r;
a, aut
agamus. Si cum pufiulis ('lua: Grxci .~tWH«!
vo- D om01no nu a, Ergo fi protinus fiat,& guod filbGdit fit
cant) laCsitudinis affea.us co~lifat,ex
hl~ ~acl!ts
l~Iea~bum,le&
xgl~ae,
fupe:iorcm longè N atllram fuctu erit excrementi [pecles. Sm.~br'lu
1115,10 ho 111 gl~
ClS?qUOS concoqulr,oftendlt . Sin bonum fir''luod filbdem {ucci corporibuS,tll Ol ex IlS,. glll pra:celfunt,~
fidlt, (ed ~lIod
pofi longills interpolitllm tcmplls coli~
bis,tllm reli'luis,qllx iplis corpnl~s
Incld~rut.
In liS
gatul" , et.la N ~turan
temporis fpatio filperaturam filcvero, qui malos filcCOG natura colltgu?t, h1l1c guol~e
l'cl
cos nUl1tlat . SI vero vcl omnino nulla feparatio
r. bt:d'
, ve 1 ,
nonnihil capiendllm, Sed de eill{modl tcmperamCntlS
quo d 1!1 11 It,malllrn lit)imbccillitas NatLlrx Ggnificavberiùs pofi agewr. N lInc de religllis agamlls,ex gllitur,~ge'l
ope aligna a~ ~IÇCOS
pereoqllendos.SicutÏ
bus licet de mali li.lcci fpecie conieél:uram accipere.
v~r
vnna,ulcc,orum,q1l1l11 vafis filllt,'lllalitatem pro~j
in Otio dcgllnt, ii pitllitohlm :lCCl'lI:lrc {llccum (0d~t:la
fttdor, :-tll!lgue, qux pcr vn illerlllOl animalis halent,~os
m\lltlls labor cxercct,ii biliofilm,ve1 mdan
bltllm apparent) eos, gui j t1hic funt, affeallS demOIlcholtcllm:illllm xCbtc,hl1pc autumno gignllnr . ~in
flrant. ~jpe
iilperanriblls in eo calidis {ilccis infolietiam an dillturni labores fuerunt, inCpiciendum cft.
to .calons [cnftl vrgctllf: frigoris vero,cùm frigidi do~anto
cnim fuerint longiores , canco Gmt ad atram
mll1antur, hm albiorcs pituita li.lperante pall"d' .
1: nd
'
l 101es
generandam bilem magis proclin.cs . Prxtereà qni Cllm
b1.'l'IS a)1\
ante cernllntllr. ~d
fi meracior bilis fit
mulco (udore obeuncur) 11 cr~fsl
cxcrcmentum fa~
.cuam planè flauiores. Siquidem ,olor à [ucco proue:
nit,
�•
77
Liber
~artus.
difficile non efi:: in aliis cum difcretione, &. diligenti
nit,non ex Colidis animalis partibus, vtigue cùm fe [lICci in almm non receperunt. Accidit vero id illis pro- A examine di[g.uiri eas coueniet. Eam difcretionem potl:
trademl1s, Vbl de propoGta boni [ucci natura traétatio ...
peer frigora,ngores, vel animi affeétus, veluti timore,
nem abfoluerimus. Pone enim talem hominem ex mavel ingentem mftitiam, vel incipientem verecundiam.
la· viétus ratione lafsitudine affeélum : déinde ex iis,
~oru\l1m
fi adfit, l1unguàm [e in altii recipient
quas retlim\~,no.s
in ve~o[
vaforum genere appa[ucci. Ae'luè nec in cLltem violentiùs irruentes, hanc
rere filbeffe 11l! coplam fem1crudorum lilccorum:in re'adurent vnquam, nifi animus aligno modo affeétlls fit,
liguo vero cOl'pore toto mllititudinem horum, morallt ~fil
immodico animal extrinCecus obCeifum. Ergo
dacium, quos lafsitlldo [ecuta efi: auétlls prxtereà illi
vehementer commotis,aut iratis, aut in pudore, veluti reciprocantibus [e hllmoriblls,infpicere coloré non · quodam modo & [angl1is eilo. Maximè ergoC vt diétum
oportet.At 1i nec ambientis violentia calidi,frigidfve, .. eil) detrahere primo de [anguine oponec : déinde filc:"
cum ilium educr~,
qui lilperare videtllr. Non [ufiinec vlIus animi affeétus,clliuCmodi i:1m diélus eil, [ubnente amem homine [anguine fibi detrahi, augere defit: certiCsirna [ucci animalis cognitio ex col.ore dacnr.
Tanquam igitur corpus, ficubi albius [olito eil effeétG,
ieétionern.Si vero nelltrum admittac,aliam quampiam
rationem iniri, qua maximè, fi non breui, at longiore
pituitofitm abundare fitccu indicat : fiCllbi pallidills aut
tempore prifiinam corporis habitudinem homo reciflallius,biliofilm: ita ficubi ad rubicundius, qùàm pro
corgo duo prima funt, qllibus primùm
piat. ~lOniam
nltura,eil mlltatum, [angllinis abundantiam [ubeffe fignificat:ficubl ad nigrius,nigram filpere!fe bilem oilen B intentl1s fIt oponet, qui eiulinodi atTeélibus medebitur, crudorum, fiue etiam [emicoétorum, qui ante fandit. Videas prreter.eà ceu plumbl colorem aHquando
nonnullos habere: rurCus aHgl1ando ceu mifiuram elfe
gninis perfeétionem fuerunt, perfeétio : & acrium , ac
albi,liuidique:aHquido liuorem Colum,fine albo,conmordacium, qui feculldi [unc,& [angl1ine pofieriores,
fifiere. Ergo eiufmodi colores,cntdos dominari [uceduétio: abfiinere eos conuenlt ab omni valido motll.
Blandè vero vnétos,atqi oleo pel'friétos,perql1àm fuacos indicant:qlli cùm de genere flint pituita!, minus taui laual'e halneo: inde in otio , abfiinentiague habere,
men humiditatis habent, gllàm ea, qUa! publicè vocaatque etiam fomno, fi fie ri poteil: mini mè ignorantitur pitllita:plerunqlle vero huic nec lentor ineil. Nam
bus nihil elfe, qllod xgl1è concoquat ea, qux COI1COis fi adfit, Praxagoras eillfmodi filCCllOl vitrellm appellat:egregiè qllidem frigidllm,craffitm tamen,eo, quem
qui poffunt,& malos [uccos pel' halimm digerat, vt focrudum pereminentiam vocant,certè minus. Generamnus à balneo. Cùm igitnr Cvt paulo antè diximus)
liter igitm eiufmodi fitcci omnes albi, crudfqlle fimt,
primo die experti an facilè finita lafsitndo fit, fimil1ter
nomenclaruram vero alius aliam [ortitur. Nec attÎnet
grauatum hominem cernimus, tum mittendus 10 bal.
ad prxCentem dirplltatione eaomnia diilingllere:quipneum fecllndo etiam die eft, tum in quiete, abfiinenpe ad quam illnd tantùm commune omnium accidens
tiag; habendl1s:xquè vero & fi itemm,& ccortio [oporpertinet, quod hi [ucci percoéti à Naturanon Cunt, Ced
tere videris, itidem] ieiunum lauabis, quietem, ac [oemdi adhnc manent.Siquidem Canguis in medio efi bi- C mnum ipGs lauacioniblls interponens. ConÙllclt ad (0lioforum,atgue horum, quorum vtique geOlls vno vomnum non in poilremis ipfilm quoque balneum. Sunt
enim qui eb fimt vfi omnes magis ad [omnum propeneabulo appellare licet vel Cntdll!11 fiICCÜ, ve1 pimitam.
fi modo maioris momenti nihll obfiiterit. Adeo tibillli nanque ex [anguine fiunt, vbi [upra iufium modum
cl
,
,
[omnus & caura, & fignu percommo um [peratx vtieft percoéhls,bi verO ex eo nondum perfeélo.Sunt aulitatis fit: velm ediuerfo non poffe à balneo dormire,
tem vtriulque generis innumerx particulares differentix, cxcerùm 'lux ab iis, qui in calibus fune perici , in
pleneccaufa, necftgnl1m efi commodum. ~ipe
nU!11eratas fpecies fimt iam deCcriptx : 'lllarum camen
rung~e
red.u~nis
[ucci ind}cia ex [ornno , vigilif[q;
ip[arum adeo hic omnium meminiffe neceffe 110n eil,
eepens: fngldl nanque [UCCI marcorem, gl10d 1<ê:Jp.«
vt etiam fatis fit,eas ad vnllm cap ut redigere, quod tiGra!ce vocant,& longiores fomnos indllcnnt:calidi,&
bi velllti [copum agendorum proponas.Nam quoniam
mordaces, vigilias: & fi quando dormitur, val'iis imaalii priùs , qllàm ad exaétum fanguinem nutrimentum
giniblls inquietos & turbatos [omnos efficiunt, fic vt
peruenit, velllti [emÎcoéti funt,ahi prorfils incoéti,cmftatim excitent. Sicl1ti alltem in primo dico, ita eciam in
dique, alii paulo ab[llnt à. fanguinis forma, rur[ns alii
[ecundo forbitionf'm & minimam , & fimplicem il1is
fanguinis faciendi, fiue (vt ira dicam) Canguificationis
exhibebimus. ~jpe
largè iis apponerc, quibas 311v:luti vItima pars, qni vtigne exceffu caloris proueFerri potiùs aliguid debeat, planè cH contrarium: fiCllt
ntunt: ('luOl:um alii paululùm,alii plus, alii plurimùm
rurfils omnino non nmrire , & failidia fiomachi uas
à fanguinc recefferunt) v~làm
vol Gitra f;Hl~i
D Grxci (1a.r«r vocant) creat·, & eundem lxdit, ~ ires &-_fl. ~
«ItoXII" (_
nem refiitmn,'\!@l vitra pr9€efi.l~d:ta
mitt."?l
labefaétat, & malqll1 filccum ad auget. Ergo exlg.1I~
w
:
.
~
~
:
;
'
f
l
.
:
~
L·
' r.
o ,r........._ fVP
".! ..'
b.;
· d an d um::lC poclislmum,
. r. . \ fi1 nen
dusftngl1is-eR: vbi pll-ls , €&liGdcr!tHoen~b
h IS
pote.f' iptuanx
cre;.. :.e...,
~i5"l.'1
1 .
0
p untlÙm,~eI[pimor fimplicicer conditl1s: fin alIter, farns, codcm,qno
~
.,A. ... I-~
...
cere vero & quanticatem conueniet: vt, verbi gratia,fi
paul? aceci .adieél:o:prx- ~:;,
~r
ptiCana,modo pr~atl1S,C?
[ertim fi cmditacJs abllndalltl:J., velIn vents, vel in tOto
.
bonus ~anglis
exiguus fit, religuus vero fitccus plnrifi.lbeffe fi1.cpicamur. ~ipe
fi nihil
tnus:vtlque in bis abllinel}dum à detraétione fanguinis
corporis ha~jtu
•
eil.Sin is ql1idem exigulls,fangllis vero copiofus:audapror[us ace~1
fic ahca! adr~ ' lIium,g1tjofr
crit,quàm
él:er incidenda vena eil. Dein deiicere (vt diélUn1 eft)
vt·propofitlS conducat: 1taque obfiruet malfis qtlàm
:) , peti'
:lluum
dctergc bl•t h :>. l ItllS
meatl1s: quoù t:Ul1en maximè
. oportet
.
, ratione habita de abunchntis [llcci co& Cpecie. ~od
ft guis ve\ propter :ttatem,
pla p~nter
J ac glminoGs [lIccis , cuillfil10di plmè 0tur in c~aCis
vel ttmiditatem permitterc [e medico ad [anguinem
mnes pltulcofi ~tn.
Ac boni quidem filcci far ipfum
vllo modo detrahendum nolit, huic dciicienda largiùs
efi, &propcerea. c1U[modj, qui i vitio[o f.1cilè [ecuros
:lluus efi: aut fi id ql10que fu[peétum habet, alia ratioprxfiet. Creten'tm nifi lentor eius corrigatur, adieétis
n~ educcndum [uperuacuum efi. Ac in propofita noace co, & porri modico, non foh'tm obftruet, [ed edam
b1s haétenus nacura alias vacuandi ration es inuenirc
nutriec pleniùs,qulm propofitis fic ex v[u. Hac itàqlle '
.
Galen.
Tom.
Il.
c 4
�73
,O,. S'"
Galeni de Sanitate T uenda,
80
de cauCa ptifana! cremor in hoc calil tucior eft, vt qui
omnem corporis partem ferantl1r. Etgo nutries hos
tllUl modicè nutriat, tum nufquam per anguftos mea- A maximè oxymelite, aHguando etiam pcifanx, & muIti
exigllo gllopiam. Sl1fiinent enim hi viétum, ti modo
tuS hx reat , fed & pennee: ipfe , & meams per totum
alii vlli, tenuem: ipfa nimirnm crudorum copia, quos
detergeat, & quicguid in C: micoétis, crudffve 1llccis
paulatim concoguunt, ad corporis alimentllm abutencontinetur crafSi,id diffecet,ac refoluat. Homm ipfoalltem prxcordia ifiiu[modi omnibus
tes. ~oniam
rUI1l gratia & mnlfa his idonea efi, & oxymeli, & apoturgida, inflatitque funt, ac facilè gUiCgllid affilmplemeli, & piper, & gingiber, pofiremo omnia, qua: citra
fucci, humorem crafIilm dilfevitiofi ~enratiom
r~nt,.i
~atlm
v~rti
tur : non, inutile fuerjtlongi pipequorum materiam latiùs in feguencant, f~luntge:
l'lS al~q1
:um c~bo
dare:g~l1p
quo~.flati
fpirims
cra{sltudme [ohut, & qux m prxcordl1S plgra ceffanr,
tibns profeguemur. Ad inflitutun,1 v,erd nunc ~ermo
nem ex empli loco pofita fint, & quœ lam funt dléta, & • ad vent!em depellit, & co?coqnendis, qux filmpferis,
qux nunc dicenda. Frugllm nanque maximè apta efi
fubueOlt, pro communi plperum radone.Qgod fi huptifana. Olerum [ola laétuca. Pifcium, qui [axatiles
ius copia nOll efi, vtigue albo vtendum : ql1ippe quod
dicuotur. Panis, qui & furno coétus , & fermeotatlls,
fLlpra duo reliqua genera velltrem roborat. Sin hoc
,& modicè purus cft Aues monticolx. Potio oxymenon adefi,optimum nigrum pecendum efi. Id vero fueli, mulfa, vinum tenut" & album, femélque qux boni
rit, guod pondere prxcellic. Sanè vtilillS fit & Dio1llOt filcci,eadém que detergent,nec glutinofa [unt,nec B [politico medicamento vtÎ : cuius compofitio duplex
efi: aliàs ex paribus omnibus, cumino,pipere,rl1ta nicrat1llm fuccum efficillnt, nec valenter nutrillnr. ~x
tro: potéfique ita magis ventrem [oillere. Aliàs ~um
vero vrinam cient , hoc caGI non probo : maximè qux
religlloru pari pondere mifcetur nitri dimidium. Pr:rprxualentia ex his fuot, & fanguinem calfacillnt,ac liquant: qllippe quod concogllcndl1m probè efi, huic
fiiterit :ll1tem cllminl1m elfe, gllod vocant Aethiopitanta adhllc vexatio non conuenir. Hxc itaque omnia
cum: piper vero, vellongllm, vel album. Macerabifeculldo die facienda ad hunc moduOl Gmt, atqi etiam
tur cuminllm in aceco maximè acri : dein continuo id
tunditur, aut eciam priùs modicè fi'igitur in vafe fiéti,tertio, guarcoque. Ad hxc prxtereà" fi mm lafsitudinis {enhls leuetur,wm corpus coloratllls appareat,tum
li, quod coétllm in clmino quàm optimè fit. ~x
fomm quieti,& vrinx concoax tiot, frjcare quidem licllim exaétè,penituCque coéta non fimt,hxc lutofa poberaliùs,'exercitare verO parcè bominem 3udebis. His
tiùs, quàm figlina funt, & qualitatum fuarum Ilonnthil
ita peraétis fi nllllus la{sicudinis {enCus prxtereà filpermedicamentis remittllnt.SUnto vero & rutx folia mo.
fit, ad confiletas {latim exercitationes hominem redlldicè {jccata. Vt enim fi plllfcllillm ficcentur acria
ces. Sin quicguam appareat priornm am fymptomaamarague reddunwr,& fupra <]uàm par eft calid~:
tic fi
tum,allt Ilotarum:rur{ils tll quoque in id intentus, muprorfils non {jeces , excrementitium quendam hl1motare tentabis ea,qux particulatim non reétè habent. Si
rem retinent, nondllm ex toCO concoétum , cuius viitagi folins laCsitudinis fenl'lls recordatio filperefi, cxhjs alftio flatllm di{cutere minùs polfunt. ~atuor
teris notis omnibus bene fe habentiblls, vtiqi apothe- C quando defpumatum mel addimr, aHqllando nihil
rapix munere la[sltlldinem filOl\1l0uebis. Sin amem
[ed fola fine melle reponuntur , ac ptifanx cremorï'
tlu'barre norx [unt, & veluti confiJfx , cxcerùm la[situ& aliis, quibllS maximè conuenire videntur cibis in.:
do abefi:in quiete maiore {ernare bominem oportebit.
,jiciuntur. Sumitur & per fe medjcaintl~
hoc &
Si vero ambo coierunt,eadem ratione hominis cur:lm
ante, & pofi ciblln:. ' Porro ad eum v[um optimum
ages, gua prÎùs v[ns in enm {latum dllXifii , quo etiam
eft, quod mel adlnlfium habet, ql10d nique cnriofè
exercitationis aliquid tentare auderes. A tque j ta quifitde[pumatllm. Id enim flatLIm maxi~dfcutj.
Sir
dem iam cOOlprehen[o affeaui Oledendum cenfeo. At
autem oponee & mel optimum, ft modd guod flaCllm
fi in eodem hominc rcliguaeadem fint,cxterùm in Jafdifcmiat, guodgue maximè dilfecet,futurum medica~
,
fo eorpore [allO'uis bOllus exigllos fit, crndi humores
mentllm efi. Appofitum fanè remedium fic affeébs efi
-f:'
~
2.
piurimi: huic n~c
(angllis mictend us, nec alui deieéti<?,
& guod ex tribus piperibus conficitur, (dlut -rfl!;;!, T:1I7rÉ~
~-;,
P ... .,·~L1:. . #'.t-"~ 'F.:"";,," ~t;i. .;... •.;....,
...·aut exercitatÎo aut omnino motus, aut balneum adble~(d!,
Grxci vocant) vtigue cùm nOll admodum medi=-- - j __ "'jU~
d 'L'r ) " , ' • ' L'.-~
br.'
,
:1...... - ..et- .f~-:;J
.,À~
~
ben
um. ~lpe
" lICt
.. vdl'3- oomn langulOl'm emlCcameot~u
fit,ex variffg,ue con~eétum,{jli
à pleri[que medlcorllm compOOltlll', mlfturx euill[dam ritu
jtz é
malum, (l~
in prjms.il-x~,èvceHa
iec . u~
~'+<qtlOd
mef
e l+~ertm-voan,guJ
..totllm.<lttrahlr
qua~
~eUH./(XAI
vocant?~H
apri à mirificis ifiis coqli~
Pd']
Jdffb
b
~
;
r
~
.
~
p
r
œ
o
r
v
~
j
t
é
i
e
D
in
taliblls,torm
ina,
&
ro{jones
e
d
,
a
:
t
l
~
o
c
c
~
~
o
.
n
mlOJmum
iis,qui 1l1mpfel'int, ned'!jf1H~l4.r
~-1Z"'fltJc.7
"'Z~d-_r1
~;. ' "',4'":7"'. <!-(F 1 . . ~ cre
t animlq; deligllia, cum eo quod nec notatll quipgOtJl~
fi~,lma
llit medicamenta concogllere,ammi,
"'" "~F!;.,'
· ~,.:
' '· .~
pia 'diO'nu01 edllcit: quando crudi omnes lilcci,pigri, D fefelh,hbyfilcllm,& alia id gentlS. Cruda enim mini~ .... ~{1H-;g
r~.fl~.' propter cralsltu
r.' d'
' 'cl'1.; ~ .Pl~'1
S-Ô..J:
atglle ad"mOCllm .
wepu
lI1em, fiflgi
mégue. mutata a~ iis,qlli ca filmpferint,longo te;"pore
(r.-~:J· .J.,. ....... p# i'1'"'-,1-....
: t:f.Ë::;I.,.....
.rétatémque {unt. () l10 fir, vt eriam omnes angufias vias
durare
ln ventre lntelligllntur. Hxc iO'itur filbtrahenda
...... ~
'-<...!..:
d'
'" d .. , C' •
b ~f" A, • (. ~ c.. __ ~
,p.
~b{lnt3r
per quas id ql10d me Icamentll ellclt,rern
medicamenta [unt:prxter qux hocc h~lenim
& nardt' '
'"
fi~lca:eu '
~r'"
:?/.... '1'#- P"';/' '2:;'
ad allll1m debeat: it~l1e
nec ipfi edl1cantur~
& a.liis fint
vero\ nOlll1Ulli componunt,etilm
caGa.Expe_
:"
impedimentO. Id quod fJn è Hippocrares ll1Joracu(o
~It amem prrepar<ltllm ba.bere ad manu dupllciter,ficllt
_.,~:P
prxcauit, guo breuiCslmè prxcipit coneoéta medica1
Ip~ e foleo.Alterum fimpl ex,qllod vtiq; iis dandllm efi,
f:~b
()·-t"~
mento t(' ntanda elfe, non cl'llda. Eadcm de caufa nec
qlu parum concoxcrunt, & gui rc.-CCl1s frj (J'lls in ventre
~
JTexercitare, necomnino moucrc,fcd nec Jallal cxpedit
habenc,& pituitoulm (ilccum. A Iterlm,q~od
medica4eos,qui in primis venis crndomOl copiam fub nt. Simcntolilm magis efi,qllo maximè vtimur in iis fluxio,#. .
"'''''';K-d~uldem
omnes ,d genlls mOtlls, (ilceo
~ illos JO totum
nibus,qux àcapitedcrcenduntad peétlls. Vcrùm hoc
0_"corpllS agunt. Seruandi igitllr hi (imt in omO! quiete,
quo patto fit prxparâdum,ahbi diceulr.Simplex ilInd
danditque ipGs cibllS,potio,mc.-dicamenC:lql1e fimt finquo ad crllditatis abGdanti:tm qux in primis efi venis'
gula t"ius generis, qux anenuent,d iffeccnt, & coficiant
vtimlr,h~fo
cfi:~d
~Ui:lfq;
trium piperum dra~
fileeomm erafsitudinem, fdque citra manifefluOl caloc~ms
q~un.gat:,blde
adduntur anifi, & thymi,&
vehememiùs fucci funt)ii in
rem, Nam qui excalf~éti
glOglbens)hnguloru drachmx oéto)& fimplicifsimll m
quidem
6
1""':;;1;
A.
d
:
1.--
F..::;r-cir:-:
�8T
Liber ~artLis.
'
quide/)1. hoc eft. Edam hoc ipl0 magis fimplex, à quo
eoniicies in ipfi.tm :Leeti tanmm, vnde gltClanti nec aei
, detraéUi gingiber eft. Alc~rum
vero,eft quod ex iifdem A dllm nimis, nec dulce videbitur. Ac denua ulper pruconficicl1r:verum ad CUill[g; trium piperum drachrnas
nas coques) quoad planè v~ita:
amboru qllalitates finr,
quinquagirita,reliql1orum cuiufq; [exdecim drachma-,
ncc appareat guClantÎ acetu adhuc crudl1m:hinc ab igni
mm iniicicur pondl1s:nempe anifi,thymi,& gingiberis:
depones. Cùmqlle vti voles,aquam ei miCcebis,ita niquo etiam ad propofitt vtimur commodifsimé. Debet
mirum temperas) vt vinu. Ergo gui bibec,fi necde aco
autem,ii haberi poteft,anifllm Cretenfe effe:Thymllm
re eillS qlleritur,nee dulcedine,afsidllè eo veatur:fin al
aut AttÏcllm , aut planè ex editis locis , & ficcis: cuius
teruno offendicur , adieao quod defideratur, ruruls id
quicquid lignofllm eft circuncifo , coma ipfa vnà cum
coques. Neq; enim eos probo,gui [ub vna ql1apiâ men
floribus iniicÎetur. Efto vero & piper,qllod lognm guiulra id conficillnt:qui mihi lImiliter iis affeéh videtllr,
dem eft, integrum,miniméglle foratllm:Aeguè vero &
qui bibentes omnes fimiliter aqllam vino mi[cere cengingiber:nam ambo perforari facilè (olent.~iam
[ent:non aduertemes,qllibllCda vtique gui dilutiori innon folùm non perforatum, [ed & verum illlld , gllod
, flleuerut,eaput ftatim fi vel pu{illo meracillS haufer1nt,
ex barbaris affertur,piper efto: hic nanque' ql10d adl1ltentari:quibufda qui meraciore deleétantur,flomachfl,
teral,~upx
eft.Alterum,qllod in Alexandria maxifi dilmius biberint,[ubueni. Cùm igitur in vino ta famè conficitul'. Alterl1m,gllod herba: cuiu[dam germen
miliari potione iCla incidant,ml1lto [anè magis in oxyeCl.~a
vero maximè ratione internofci,quod adulte B melice, vtpote quàm vinu tùm mimIs familiari, tu magis fi)rti,ip[a (equi par eft. Satins ergo 1Ït)ex [umétis gu
rinum efi,poCsi,t,ipfe docebo:tati[per pra:ft~ls,
ne quis
fill,non no!lro,iudicil1m de modo f:.cere:id dIe fi.lmen
aut miretllr,aut c~l[am
requirat quam ob rem vel comtis naturx couenientifsimum oxymeli ratos,quod vtiponendi, ve1 probandi medicamenti hic tradere rationem [ubiit,qlli in medendi libris non temere id facere
qne efr iucundi[simum,proindéque 'etiam vtile:contrà
foleam. Siquidem in i1lis cum medicis ipfis duntaxat
adllerfi[simum effe,quod inillcllndllm. Ip[am tame pri
mam ipforu mifiiollem,quo plnrimis conueniac,talem
ago:hic vero etia cum aliis vniuerfis, quos-a-l-iqn-i-eem
effe op onet. V ni aceti parti, m eHis, à quo detraaa [pumuni , fiemn~Mtd-orlusv
ma fit,duplum eCl mi[cedum:déinde ambo in leni iO'ni
cant~i+.1èle-prmsdjf
1ini·s-verH!lltUry()ue-i-ncoquenda, donee eorum qualitates in vnum coier~t.
teUign.mJlaf-C$r~
P orra his neceffe non eft
nec in libris de fimplicibus medicamemis,nee in opere
Ita enim nec acetum ampliùs crudum apparebit. ClIm
de medicamentorum compoficione effe exercitatis,
aql1a vero ftatim ita facies oxymeli: Melli quadrllplum
mult6fgue minùs explorandl euiuCque medicamemi
optim:e aqua: mifcebis:dein coques modico igni,ql1o"
peritiam habere. His itaque per[çribi in plenum talia
ad [pumare definat. Ac malllm qllidem mel mulca ege
omnia [atius eCl,ficllti paulo ~ntè
de longo pipere trarit [pllmam,guo etiii dilltiùs coqlti debebit: optimum,
clere ocçœpi. Principio enim experiendl1m guftu eCl, di
vero vt brel1i[simo tempore coquiCltr,ita minimu [puligentérque ~ftimandu
an piperis qualitates (eruet:
mx cuomit:vnde nec pari ei concoél:ione eCl opus. Plu
poClea in aquam mittendum.Nam quod faéhtinm efi,fi C rimllm certè guard p:mem eins,quod ab initio eCl indi
tum,amittit:pofl vero dimidio aeeti adieél:ll,I'UrUIS coper diem totLlm in humore maceretnr "illico liquatur,
qllendum,donec gna!itatum omnino Gt vnita~,ec
ace
ac [oluitur. Si ergo tum piperis e' llalitas planè inefi,
eum cmdum etiam apparear. Conficimr fanè oxymeli
nec maceratllm re[oluitw',fitq; (vtdiétum eCl) minimè
etiam tribus fiatÎm ab initia mifiis, ad hunc modllm:
for~mi:>us
pertuulm,piper id )ongum idoneum illdiAceti vni parti additur mellis duplum,& agua: quadru
mgo[um, nec crafsi
cabls. Nlgrum vero,nec ~xile,nc
plum:atque ha:c ad terti partem c0'1ltumur, vel etiam
corticis e!lo , (ed ex eo , quod pondero[ul!1 vocant , id
CJllod mm maximum, .eum plenifsimllm eCl. Icémqj de
qllartam,fpuma i nterim detraéta. ~
àd {i valentil1s id
albo {imili modo eligawr quod maximum eCl,atq; plefacere Cludes,tantundem iniicies aceti,quatL1IH mellis.
niCsimnlll.Déinde omnibus {imn! tu{is,& per tenue cri
Apomeli optimu agua conficitllr,bibit{lrg; tata œClate
brum tran[mifsis , mel optimum curio[e deCpumatum
refrigcrantis vice. Potefi vero,cui id libet)& ad quam
propofltimus affeétione,eo commodè vti, poti{simùm
a?mifcetor.Sanè id odorum,flal1l1mque, prxtereà acer
v hi coacllit:id gllod ei [xpe contingit,aliâs magis,aliâs
nmum, dulci[simltmqnc fuerit,tum crafsitudine, nec
planè craffa,nec liquida,fed qux ita cotinllitatem {lI am
minus, vtpote ex aqua confeéto n6 pilluia, {iCllt mulfa,
tueatur, vt {i digitllm in id demi[eris,pofi in !i.lblime at
[ed qualibet:qllanquàm poteCl qui volet,& ex pllltlia aqua id côficel'e:ip[eq; fi pluuiâ aqllam probarem, id ula
tollas ,quod mellis ab eo defluir,ong~ma
quafi !inea
derem. Verùm nec ipfam probo,& nihilo eftdeterillJ
fibi cominuatum v ideas. Coquitur hoc reétè aut ft.lper
carbones,aut ligna omnino arid3,qua: etiii NH.(t7rIlCt Grç' D fi acefcit,potifsimùm ad ea, qua: nunc fi.lI1t propofiea.
cz?inimo mediocriter etiam acet,quod [alcem non 0ci vocant. Hoc igiwl' medicamentum dare conucniee,
muino incurio[e eCl confeaum: Sanè cura conficiendi
non [em~l)bfvc
quotidie,fcd etiam [xpe:{iquidem ma
in co eft vt nec fauus admodum tit vitiofi.ls)coquacurq;
nè,& ante cibum,& pofi,etiam cllbitum euntibus reél:è
bene in fontana aglla)qnx & pura fit,& dlllcis. Oponet
datll: cochlearii pleni mell!i.lra:atque huills quidem vt
enim expreifo à fanis melle? eatenus in aqLla coquere,
paflus pa,r ui,& maximis maximi,ita mediis ad porcioql10ad nulla inde [puma eXIClat. Ergo tum hac vtennem. Pra:terea edam gingiber,quod ex barbans affcrdl1m potione efi: tum vero è vinis iis,C]ua: leuiter acetnr,:l.ceto maceratum. Eft id virentis herbx radix,à col
[cllnt.N L1triendnm pra:tereà cibis eCl,qui citl'a calorem
leétll Clatim in acetl1m con ieéta. Extinguitllr cnim Cill[..
cxtenuent: cuiu[modi capparis eCl ex oxvmelite
modi mcdicamétarum calor circa ipfas primas venas)
,
,veloleo fillnptllm ad dllOS vel tres dies, vt diéhtm efi. ~od
ne~
tOttlln pcrfertnr COlj>llS) veluci aliomm qllorudam:
fi crudos iam filecos Catis ate~uos
[pcr:1S) vioum daCllll1[modi id medicamewmefi.,qllod diacalaminthcs,
proptereà qllod calaminthen recipit, vocant: de quo
bis, qllod & fubClantia fic tenùe, & colore fuluum, alb{lmve:hoc enim & ad [ucci bonicatem & eoncoétio.
mox vberiùs agemus. Idcirco eriam oxymeli his vtilifnem fadt: illl1d vrinam mOllet. Sun: vero in Italia
ftmllffi eCl , vt priu5 diximns. Id ita pra:parari debebit.
prioris generis Falernum, & Sl1rrentinum: poClcrioCltOl melli optimo fuper carbones [pumam abituleris,
a
c
5
�Galeni de Sanitate T uenda
/
curant. Ca::tentm quoniam de his ablmdè di8:11m cft,
ris Sabinllm,& Albanllm,& Adrianum. In Afia vero
prioris generis Lesbium, & AriuGllm:fecundi Titaca- A tempus monet rcliguum aggrediamur affeétum,in guo
cum hulcerofo fenfn eciam crudorum copia in eorpozenllm, & Arfyinllm. Atque hree exempli tancùm
ris habinull eft recepta. Accidunt hrec in iis maximè
gratia protulimus.Sllnt autem & alia multa mm inltanegotiorum circunftantiis,in quibus aut calor,aut imlia,tum in AGa,& creteris nationibus,qure his funt fimi,
lia: ex quibus facere deleétum conueniet ad eas,quas di
~odils
lab~r
cmdos fuccos à venis in carnem rapit:,
ldque ilS , qll1 nlll1am ad prxfens recentem cruditacem
ximus,notas refpicientem,nempe colorem,ac filb!bnhrec fi adGt, vnillerlilm ita cor~
contraxcmnt. ~tipe
tiam: craifa vero & nigra reiiceré, vt qux tum malum
pus emdis occupabitur. CuiuCmodi affeétus cLlratio
fi his ad[uccum o-ignant,tum tardè penetrent. ~od
etiam poft à nobis dicctur. Verùm qlloniam compo....
hibitis ~eliùs
habere fe fen{erit, etiam lallare tum hoftcum omne pofterius fimpliei eft, prreftat( arbitror)re...
minem debebis, vngeréqlle,ac molliter fi·icare. V t vero primùm in vrina [ublidentia vifuntur, (&nOC;itUlVVOliqullm fimplicem affeétum priùs expedire, ae déinde
eant)mm friétiones augere, eum ad confiletas exerf=ita-'
ad compoGeos venire : qllanquàm ne hunc ql1jdem 0mnino fimp1icem en arbitrandum, [ed vt inrer lafsitlltiones paulati m reducere. Hoc tempore vnguet~s
iis
, qnre pel' halttum euocent:de qUlbLl5
dines lila [ponte oreas fimplicem. PropoGto nanqlle
quoqlle v~endum
& alltè mentionem feci,& in fequetiblls faciam. Haudnobis affeétll,qui lafsitndinem excitat, adiicimlls iUi re
quagllam tamen in eillfmodi affeétibus vomitlt vten- B liquos. Sed quia in mifiione aliâs timplex vnaql1e affe
dum fi,aferim : ficllti nonnllliIs efi vifum tum medicis,
étio additur, alias compoGta: ita fimplicem appellauimus hane,de qua nunc agimus. Efio igitur crudi fi.letllm gymnafiis,falGs (vtopinor) ex iis, ql1re à Philotimo & Praxao-ora de eil1finodi fllccomm curatione fimt
ci copia in folidis animatis partibus, non in veois , cui
[crilm. No~
enim cùm la{sirudinum aflëétus abunaccedat hu!cero(x la{sitlldinis in his iplis alfeétus.
dant, [ed cùm hi Coli infefiant, vomi tus eos expellit: ,
~ipe
talis erat is, 4e quo inter initia [ermonis 10qlli
qllippe cùm nnllnm pericuillm fit, ne intro violentiùs
infiitueramus. SiClltÏ igitur in quorum venis ', & prxeipuè in primis,cmdorum copia erat, iis eife à calidis
reuellatur aliquid eomm excremencorum, qux in carcaucndum cenfiümlls, veriti ne eiu!inodi fLlcci in hane confiitere: qnemadmodllm certe dl, cùm ambo redundant & in primis venis crllda,& in folidis mordabitum corporis pertraherentur:ita nunc id timere non
cia. Ca~eri
enim in talibl1 s fatius eft vtrt1l1que reuuloportet. Ergo danda his fimt,gLlx vcl ad cutim vfque
fum,& foras crudorum,& intro 1110rdaeÎllm. SiCLlti igi
catorem filUm trao[m ittant : fricand6mgue largiter 0-,
tur in [uperioribus call1mUS,ne crudi fil cci foras traheIeo, quod relaxandi vimhabet, acpotifsimùm manè
rentur:ita ne mOl'daces reuocentur incro, eft vtique ca.
cùm fil~nt
à fomno. Nam ea fl'iétio fimlll conqli~
uendum. Summx vero eorum,gnorum occaGone focrudum filccum, fimlll corpoream molem animantis
ras ferantllf,hx fitnt,exercitatio,& friéto~
& balneum,
mttrit. O!.tiefeendum verO poft hrec diu efi,ftquidem
& fomenta calida,& vnétio calfacies, tum ex animi affe
probè Gnt ceflllra. Sanè multo euidentills efficiant cu
étibus iracundia,& vno verbo o 111111 a, qua:: [uccos, qui C ius gracia fiul1t,fi homo exiguum cibum pridie filmpfealtè in animantis corpore {imt medi,admotû quoquorit,nec alilld à cœna bibat,quàm vinum, quod fuluum
uer[us iritaht. ~orum
vero occafione intro feratur,
fie,ac tenue. Nec vero illico exercitandum afsidllè &
vehementer cft, necubi imprudentes crudo adhllc fucTa!ia [unt ex
ea fi111t,gUa:: vtiqu: prohibent foras ~erj.
co mltriri corpus cogamus. Vtilius itaque fuerit man~
iis , qux euri propmquant, & qux fnglda {unt, & gU:l:
adOringunc:adhxc,qurecungue lllecos [intror[us] amalargiùs fricare,& pofi id diu ~uie(cr,a
modicè inam
hunt,aut aliàs quoquo modo ip[oru intro motum exci
bulare,mm denuo muIta vti fi'iétione,& batneo moditant:qttorum [unt tri!htia,& horrar qllacllnque de caucè calido, prxtereà alimentis,qux & boni fine [ucci &
[a ortuS : (qllippe cùm -&-ex.-calida .. cau[a & frigidulll1\
minimè glutino[a. Eorum materia fllprà iam ditta
hor
- l'Ore~iotum etiam 1'igorem, qllalem filprà decft, v bi ptifanam ad talia taudalli, & pifces faxatiles &
'--0 b
,
\
d'
'r!
[cripGmus, eft oftcn fum ) pra:te~
qllX,lll ml Vl~e
au~s
mon~iclas.
Apti cibi filOt & qui attenuant ,'de
animo au~
ftuporem,aut horrorel111nClltJunt. Hxc Jt~'
qUlbus fcnpGmlls vno hbro. Nec eH <]IIOd verearis
queomnia deuitanda mm fl1l1t, cùm idem hOI~10
par~
ne calorem vehementer accendas: quinimo medica:
ter & la[situdinem fentit , & venas habet CrudlS fuccls
meQ, quod diacalaminchen vocant,audaéter dabis. Efi
refertas. Nam negaeqlli extra!l1l1t, rettè intra reuovero co~p{it
eils.h~tfmoJ:Acp
calaminchcs,
cantur:nequc glli intus Cunt,foras : imo qui foris [unt,
& pulegu! ~ pe~:ofltn
'. & feCeleos ,cllillfque vncias
leuiter edl1cendi per halitum [une. Sil]uidem qua:: vedu~s:{eltnS
apJl.'c~U
thYO:i, vtriu{que vntias
hementiùS id facillnt,etiam eorum,qllx intus [unt,ali- D quatuor.ad,ha:c hbyfi~Cl
vnC1:lS XV!. piperis verO oéto
quid attrahuot. ~i
~ero
intus fil~t,
atenl1d~,co
~ qlladragtnta. Ac pIper qllidem granis cfio pondequendlque filllt. ~od
~ vel vomltL~
cos, vel alLu de~
ns,quodeitS'.~Op
vocant. Sefeli vero Mafsilienfe
ieétione edl1r.ere v101entlUs tcnt.es, , vtlqlle eorum, qlll
pe.troCelinum ~cedonium,hMg
prxcipllè Afir~
foris flint, aliql1id intro rapuens: N equc ac.cll.f.1ndus
otlcu~n:
C,a lamuuhe, & plllegillm potifsimllm ex ereP hitotimus cft, fi tali v fus expl1Hione e~,
~ bl c,tr~
v1ta. S111 mU1lls,certè ex re~ionbls
editis & ficcis Silum alium affeétllm crudorum abllndaoua ln pnmls ve
mi~
ra~io?e
& thyml1~
AtqlJe herb~lm
quidem
nis confit.~
patiùs nos ip[os affuc[accre par eft,
q.l1~ud
!Jgnofilm,dm(lmque eft,id abiicienJum: ac...
vt vCtCnlln [cripta diligentiùs in[piciamlls. Ergo guicIpl~nda
vero ad mcdicamcntllm folia, atglle ex hi5
bus intus cmdi fllcci copia efi,& [oris la{sitl1dinis Ccn~,aXlmèI;
fil~t1sma,
virent[sm~ql1
filOt,atglle
filS,iis hyffopum in mulCo coquens,non !1atim,necpri
111 [ummls herbls nata: ad hxc Rores, & qua: Cllm iis
mo die,fed in fcquentibus dabis:vomitll vero abfline[unt ~n3.
minmifsim:ls, tenliifsimaCglle feOucas : h:rc
bis, verims( vt diximus )nc quid excrementi externi inom~
la Gm~1
tundenda, eribrandaq; filOt tenu! eribro.
tra rnrlilm reuocetllr. Praxgo~
vero,ac Philotimus
~pc
elC~odi
.medicamenta i~ tO,tllm corporis
racionabiliter poO eiu[modi mu[lilm , vOmitllm pro":
habltum maxlmè dlgeruntur: velllt1 edlUcrro crafsiobant,proptcreà quad crudos citra lafsitlldinem fuccos
ra in ventre ha::rent, vt qua: angufta venarum ofcula
fubire
�Liber ~artus.
86
ulbire Ilegueant. ~am
ob rem etiam medicamentllm,
quod Dioft101Iticon vocant, cuius in hoc liblO men- A
tionem feci,crafsiLls facere foleo, gLloües deiicere aluum per id fiudeo. Q~ldam
vero id non intelligens,
cùm tenl1i{siml1m,minmilsimümque inf
~ r pollinis feciffet, vt aluo deiiciendx nihil contulit,fed vrinam pla
nè multam mouit:mecum rem comml1nicauit,mirans,
ac fci{cicans euentlls eius veram caufam. Ip{e enim arbitrari fe aiebat hominis intemperantiam,(nalll ita appellabat)eius,guod inciderat,caufam effe. Ve vero propriam cal1{am didicit effe compolltionis raeione po.fimodl1m aliter compofuit,meliore fucceffu. Ac hlllUS
quidem prxcepti in omnium medicamentorum compofitione meminiffe expedit:propolltllm vero in prxfenti medicamenmm, omnia prorlils lilbtilia pofiulat,
quo facilè in omncm corporis partem digerautur, feranturque. Mi{cendum vero his ita prxparatis efi mel B
optimum curio{e de[pumatum. Porro v{us eius erit
pofi matutinam friétionem,antégue exercirarionem)&
balneLlm. Licet & fine admifio meUe ficcum medlcamentum reponere, e6gLle Catis vice ad ob{oni:t prxpara
ti vti. Licet & in pri[anam vehlt acetum iniicere, vel
in eiuCmodi aliguid pro pipere. Non modo autem ficCLlm iplllm medicamentum, [alis ritu in vario efi vfu,
fed etiam cùm melli efi admifinm. Siquidem id quoqLle potefi cum aligno cibo mifium fnmi, ita vt iucundum vtenti fic. Po1lct-bltfl'l (ameR nllnquà-m nee hec
mediea-m e1Itl1 m , nec -atiHd
_ ~lum,od-a
- d-itrbo
n..ero "eh~mtlior
t.tcil,fi:ulleadl1m dl. Non enim
difitiblli eum, fed concoqui qux fumpra fnnt , efi vtitius. Melius itaque fit iis , qUI externo aligno prxfidto ad coneoétionem egent , hoc tempore exhiberi dia
trion pipereon fimplex , cuius eompfir~n
ante
ipfilm piper POtiOIll lI1Cperfum,
expofili. ~inetam
percommodllOl efi ad ea, de (JUlbllS, agimus. ~od
fi qua forcaffe maior nece{siras incident, etiam ql10d
ex [ucco mali cydonii conficitl1r: cuius omnelll compoGtionem, viré(gue diligenter in [eguentlbus expltcabimus. Verùm ad ea,quœ nUllc agimus, omnium, quœ
mihi cOtJC7 nita [unt, optimum medicamemum en diacalamimhes. Nam & craffa, lentaque attenuat, & per
nalicum educit , & vrinas Illouer,& mulienbus men[es.
Efi autem v fu quoqlle iucundi[simum,prœfertim eÙIll
liberaliùs mel accepit : quo tempore cogni largiùs pofiulat. ~i
vero aUerh1.ntur dulcia,& me! fugiunt( nam
eiu{inodi <jl1og11e naturas inuenias ) iis parum in compofitione mi[cebis. Sanè melil1s his quoql1e fllerit, fi
largiùs coql1atur. Nam & mimIS cfi eo piaO dulce,&
minùs fiomachum eonun,gui à melle aborrem,lilbucr
tit. Atql1e omnia quidem hl1iu[modi vel ante nofiram
admonitionem fibi ipii quis excogirabic, vnum [cilicet D
vbique defiinans,nempe vt ql10ad fieri licec, iucundif{imum fiat medicamcntum, {ed ramen virium eins vtÏlitate [ernata. Non enim hanc, dum dulcedini fil1detur, folui iubeo. Vbi igicurcirciter duos vcl cres primos dies itaprœparaws homo efi, non incommodlllll
fuerit eriam conliletis eum exercÏtationibl1s admouere: animadlierGs priùs eum coloris bonitate, tum allis
notÎs,qllœ in prxcedentiblls limt comprehenCx. Nam
fi omnia commodè fe habere videnttlf,plenè exer.c itan
dus efi. Sin mimis ,etiam ame mediocriracem ddifiet:
ae in prius diél:is cum viéln, tum.medicamentis eo die
~abendLlS
: pofiridic rurfils cxerciratioUl dandlls, filper
l~[dem
tum notis,tllm fcopis, vt cùm omnia ex {encenua, eommodaqnc appareant, ad eandem viétns rationem reuoces,cui antè infueuit)quàm lafsicudinis fym-
e
pt~mae
vrg~batLi
•. ~Oni?lVer
& acopo,quod ex:
abtete fit, vtt expedtt us, qLU 10 carne, & tota corporis
mole fileeos eongefferunc,qui aut coneoqui defideret
aut pel' halimm digeri:non ab re fuerit,ellls quoqi co~
pofit~em
apone~.
Efi igitur abietis pulcherrimum
femen ctrca Arétufl emerfillll,quo tempore Romx Se
ptember menfis efi,apl1d nos vero Pergami H yperberet~us
, Athenis .myfier~
Id femen conilcere oportet 111 oleum ql10ltbet annt tempore. N ullllm enim in
ca re difcrimen efi. Metius tamen fllerit,fi id eontundas priùs, quàm iniicias : guando ita citiùs olellm fua
qualitate, vIque inficier. Erit id fpatium diernm mini
mè guadraginta. Nos vero fxpe & tres, & quatuor,
edam multo plllres menfes m3cerari permifil1111S : fic
déinde femen abiecimus:hllmidl1m vero linteo percolal1imus. Efio vero eius generis olel1m, clli relaxandi
vis infit : cuiufmod i in ltaba Sabinum eft. Coniicics
autem in quingue & viginti heminas eius feminis modium Iralicum. Efio alltem & hemina ip[a Italiea,
quam vtique & libram nominant. Vbi vero maceratum in eo {emell fuerit, multo planè minus redditur.
Ei igicur,guod religlll1m efi,idoneLls cerx modus erit,
fi guatuor libras immiferis,reiinrel vero abieti nx librœ
VntUS partem tertiam. Idxquat drachmas trio-intadl1as.
Iniicies verà & pinex refinx tantundem. ctlod fi hamm copia n011 fit, earum loco terebinthina vtendum.
Coques vero commodiùs hœc in va[e duplici, aut eertè igni lento, qualis prunarum efi : qux tamen nec ip[œ
mllltœ effe debent. Medicamen hoc apti[simum efi ad
omnem laCsitudinem, [eu [ponte ortam,[eu alia quauis
ratione contraétam. V tile fanè meJicamentum dl &
quod ex populi f10ribus fit. Id tale efi, Ex: f10ribus populi adhuc conniuentiblls modills ItaItclls in guindecim, aut viginri Jibras Sab1l1i olei tmmircirur. Si id
prxfio non efi,fimile aliquod prxparandum oleum dt.
Diétllm vero in prxcedeneibus efi,limile cire quodeull
que tenue efi,nee vIlam adfiringendi vim habet. Magis
vero ad. rem perin~t
~ & fi mo~icè
contr.itl.lm ipfillll
fi quotldte mediea
florem ln oleum eonUCles. ~od
menrum dimouebis , Idque potiisimùm cùm Sol feruebit,ac in domo calida repones:celeriùs ita, mao-îCql1e
tllm qualitas populi,tum vis in oleum migrabit. Itaque
pofi binos tern6fve men{es potes flore expreffo, atque
abieéto,habere oleum,qnod fine vlla mortione pel' halitlun digerat, ldque nthtlo minùs quàm abietinum.
~lÎnetiam
cerre, & refina:: tantLIndem iniicere lieet,
quantum paulo antè in id,quod ex abtete conhei diximus. Si glJando vero humidl1m id, quod exprimitllr,
cra[sius videbitur, fat fu erit veI quintam partem cera::
adiici,nedul11 quarram. Ego vero eti3m {cxtam me ad- .
didiffe (cio, vbi & olel1m craffilm erar e/feél:um,& qui
vfiul1s erat,liquidlOre medicaméto deleétabatur. N onnl1lIi diu macerari tlIm flores. cum [emina non ferentes, partim ea percoqllere in ~I eo coguntLtr,parcim agl1am iniicere:vtigue gui calltlOres (unt,quo videlieec
nec torreantllr qux fi.mt inieéta, nec olel1m vftionem
odore referat. ~i
vero his magls [unt curiofi induelicibus ii vafis C?quu.nt. H?c hC cùm in lebete:in quo
ht aq.ua fernens, 1I1fentllrexIguUtn vaCculul11 , in quod
fundt otellm debet. Id gllod [anè nos facimns non tatn;n ad [:n~i,floréve
coqlend~s
: (911ippc 'hac coétlOne m1l11me egemus , propterea quod ea diu maceramus) [cd mm cum in conficiendo medicamento cer;lm '. reiinas liquare in lebete paramus. ~i
vero
celerllls ca prxparare cogitLIr hunc neceffe efi &(vr
pra:diétum cfi)prœcoqllere,& 'ne toreanl,q~:v
'!'
�Galeni de Sanitate T uenda,
numve iniicere. Atque ad ea·quidem, de quibllS nllnc
tur. Ad ellndem modum & in re1iqua omni viétus· ra3o-ituf, vtilior aqua eH: vinum vero ad podagricos affe- A tione,quoties pares affeétl1s li.mt,mi[cendx eorum medentli rationes [ùnt,fed ita tamt'n, vt inter initia petioaus,&, vno verbo,articlliares. Pono CllfflCit tantllium
Tes medendi parres iis prxfientur,ql1x in primis conti
aqllx admi[ceri, qllantum coquendo totum euane[cet.
nentur venis:1l1 fine vero,iis,quç in carne:medio int :r
15 modns erit.fi qlladmplu eills,allt quintllplulU oleuOl
hxc tempore ambx rationes' xquablhter mifcebllntur.
fit. Ergo & hxc medlcamenta [liCCOS qll1cunqlle non
Hxc igimr & prc;diéta à me fLlnt,& patere iam arbitrar
crafsi,nec lel1ti in carne,clltéque refident,ellaporem:&
qua latione cOlTigi oponet, qllod peccamm in ftlccis
ad hxc quod ex cpamdo fit olellm , tum ipfllm foillm,
eft pnùs,ql1àm homine morbus occupc:t. Ex iis enim;
modus hic
tum vero cera.relirlaqlle adieél:is. ~lOrum
'lux 111 hulcerofo affeél:u retulimus,cùm adiunétlls viqllOq; Catis erit idoneus,fi cera: pars 'luarta,reGnx duotiofo fLICCO efi , ratiocinari licet & de alio quouis , cùm
decima fit immifia. Si cui vero nullius horu,qux me[olus confilterit. Ac de primo quidem lafsitlldinum ge
morallimus,oleorum copia Gt, huic anethinum prxpanere,in quo pllnétionis quidem [enli.ls omnes animalis
raiTe efi facillimum. Potefi vero & id medicamentuOl
partes infefiat.ac cXteris vitioG [ucci redunditiis, qua:
per halitllm digerere,Gue folo eo,fiue cum cera,reGna...
corpori vel [olx, vel cum !a[situdine accedunt, fermè
que vtare. Danda vero opera efi 1 ve in vafe duplici &
dlximus vniuer[a. De ea vero b[sitndine, qux a no bis
anethillum coqllatUr. vtJliûCque fuerit fi anethum v iride Gt. ~lOd
veique,G quo tempore requiris,compe- B ten!Ïonis efi appellata, déinceps agamus. Atque hanc
gllidem cùm citra exercitationem confiiterit,abuodall
tet,maturum id efio. Iam fampfychinum olellm, hyetiant indlcare aligllam,qux [olidas animalis difiendat,
me,& regione frigida,ac tempeHate 1imili idoneum me
tum aliis qllibllfdam probatis vi[clm eft medicis, C·clm
dicamentum efi. Habeto vero ceram, ac reGnam id
non in pol1remis Er.lfifirato. Vbi vero [anguinis re'luoque, G prx[ertim manere id ftlper vnéto carpore
dundantia grallar,diétllm(pllto )Cuprà efi, optimum efdiutiùs fiudes.Simili ratio ne ro[maris herba oleo inco
[e ve\ venam incidere, vel malleolum fcarificare. Re1Î nee ea Gt ad maulIm:betx albx radix,
Guenda. ~àd
filmendus verO idem & nunc fermo efi vel EraGfirati
& cucurbitx agrefiis,& alchxx,& vitis albx,efflcaciter
cau[a, qui nec in alio quouis , neqlle vero in hoc âffeeuaporant, vbi ftlam ipfx qualitatem, v iréC'lue in oleo
él:u fanguinis detraétione eft Vli.IS. Ac quod in [alllber_
vealiqllo Gnlliis facultatis dimÎ[enlOr. ~odclnque
Tlma quidem natma, de qua [ermo habetur , licet alia
ro lie prxparatum olellm efi,in id, fi vel ceram [ol~m,
<]lloljue ratione eil1Cmodi redLlndantiam emittere, divel eum ea refinam iniicere voles:non [o1L\m pulcheréhlln fLlprà efi. In viriol1S nanque, in qllibus videli:.
rimum,fed etiam quod in loco bene ha.rebit, vngllenin [piritus infirumencis excrecet vel incerebro )~el
tUlU facies. Abllndè autem omnino dit, fi cerX qllarmentum li.lbfillit, quantum difcrimen aditur, G) [ao':'
tam partem,reGnxduodeclmâ inieceris.Si vero etiam
guinis detraétione omiifa, alia vacuandi ratione vta:.
dllas reGnas iniicies,nempe abietinam, ac pinei,quam
<;go~(lI.{vbu
Grxcè vocant,a\lt tertiam {ilper has terebmre: dicetllr alicllbi in [eqllentlbus lihris, vbi de vitioi:hinam,aut etiam ,ha: fi dt:finr,humidatn pini refinam:
fis corporum ftatibus agemlls. Sed & diétum iam efi
fic glloque medicamentum feceris , qllod ellaporandi C in libro , qllem de fangllll1is mifsione [cripfimlls COrivim habet. Iam ha: fi defint,aur ea, 'lUX in fiailibus hatra EraGllratum : quo minùs hoc loco lono-ior de his
betllr, refina mi(cenda,allt quam q>fUI( TM Grçcl dicllnt,
lafsi:.
habendus fermo efi, fed ad reliqllllm, & ce~ilm
tudinis geolls, cùm [ponte oritur,tranCeundulU : gllod
id efi frixam.Nec ignoro cam en has fi'prà diéhs imbecilliores, ca:terùm non omnino contemnendas. Cùm
in li.lperioribus phlegmones Gmilirudinem reprefèntavero reliqlllls lafsitudinis alfeaus fit, in quo [upra hlllre diximlls,& propter doloris magnitudinem , & quàd
cero[um [enfum copiJ. crudorum in tOtO corpore concum ellidentl calore eciam mu[cllios in maJOrem 1110geHa efi:de hoc quoque dicendllm efi. Nec efi inuentu
lem attollar. Hxc lafsitudo ne pancis quidem horis
nedulll dllObus, trihllCvedieblls, eodem teoore conG~
difficile quemadmodllm emendetur, fi quis ea, 'lux diftit, prout Eraiifiraro placet:fed llatim febrem accenaa [unt,fequatur.Si enim v hi in primis venis crlldi [uc
dit vehementifsimam, nifi [angllinis detraétione malo
ci copia efi,diifecandllm nohis ellm effe,conquoquencalidlfsimus eft in Impriùs Gt occurfi.lm. ~inetam
cordllmq; diximlls,callentibl1s Cemper ne in h~bitum
iu{modi laCsitudine languis, eiufglle plnrimllm detraporis traducatur: vbi vero in extremis venis & corporis habitu reCedit,& conqlloquendllm pariter,& per ha
h.i po~ulan,qi
ea pr~ml1ntueè
omnes. Non palllitu01 refoluendllm:nimirnm qllibns ambo inciderunt,
CI vero eorum febncICant, etlam G [angllinem detrain iis ambx rationes funt mifcendç:atque id,G 'luidem
, nec parum detrahere ",onxeris. Icague nec ~lJari
vtriufq.lle ~efpa.
D ue~lt/d
pari noxa vrgere vldebut.r,xqa~
& mature cducere,&,niG qllid aliuù vetat, ad
Sin altcrum prxo-rallat, vtlque totlltS curatloms fiudlO
. m vfque. Optimum vero fuerit, bis eoamml ~efétu
in id propell(o}ec tam~n
altero,qll.od minus eft,negle
?cm cbe,fi fiw po.teft,detrahcre. Ac primùm guidem
ao. Mifcebis autem vtrlll(gue curatlOnem,ad hune 010
Ha mlttere exped't, vt :l.nimi defeétum homo nOn adedum: Non enim ab re filerit exemplo aliqllid de hoc
:lr. SecLlnd~
vero ne defeétus quidem ipfe efi formiegiffe.SuaGmusiis quibllS in primis maxiOlè venis Cnt
dandlls: <]LlIppe qui priore detraétione refolutlls dl fedi [ucci congefia c~pia
efi, Gmplici dia crion pipc:reon
cllndan: ~l.ftie
haud poterit. In luc vero G quid tamedicamenw vti. Er<TO fi non modo in his, [ed edam
le .homll1.' mCldlt, f.1cilè rellocahitur. ~i
verO Gc affc
in omnibus \'eni s fit,fi.pérqlle in ipfa carne:in princiétl [angilll1cm lion mjCerillt,hi,G euafenl1t, vtigne FOTpio ~lrations
ipfi) d~a
tnOn pipcreon vtédur:n, fed cui
tllna: beneficio id acceptum {erem. Scd nec elladent
;tdmlfillOl pctroCelJOI tantllm Jit,qllantllm amfi,& thynifi alia quapiam ratione lellenwr,allt fangllinis t: nari~
mi,& ginglberis habeba t:poll primum vero diem, mabus prOflllUIO, aut largo fllùore effufo. Porro xllinlagÎCgue etiam poft [ccundllnl mifcendum eidem eft alire d}ligétcr Oprtc,ql~i
[angllincm Clmt miffuri, in tho
'luid diacalaminches:mox vero partes xquç mi[cenda::
rac.ene,d?rf0,a: 11Imbis tenfio,pulfansqi dolor figatur,
procedente déindc tempore,ipGlls diacalaminthes plus
an 111 capite pow\s,& collo. HIS enim affcétis hllmeraaddendum: ad extremum yero etiam folum exhibebi;'
' lem ycnam diuides:maximè fi replecu capllt,& calJdlllll
fentiunt:
,88
�Liber ~artus.
. -
'!
••
•
{clltiul1t:illis vero intet:nam. Si vero omnino zqualiter lafsitudo corpus oceupat, am barum mediam. Ac fi A
ab inel[a 8uiJem vena febrire cœperint,al tcrins eft artis his profpieere. Sin autem mm non febricitent,primo die poll: incifam venam aut pti{ana: cremorem, aut
forbitionem ex alica fo htro dabis. Se~undo
vero eriam
lanar\! licet cum copiafo olco. N uerire vero,tamctfi lau eris , planè moderatifsimè debebis,laétuca:, fi placet,
alig uid offerens, v el (fi fit) cueurbita:, & ptifana:. Ell: &
alica non inmilis,fiue hane aceta, vt ptifanam,condias,
fiue etiam fine aceto.Si curbit~
copia non fit,malua,
betaglle , & !apatho, & atriplice eft vtendllm. Q!!àd fi
canlem quogue gllfiare velit, faxatiles pifces, vel oni{cos in albo iure bene e1ixos dabis. Voeo ius albu,dlm
fine garo,'inagîfglle etiam fine fi..peruaclla conditllra,cll
ill[madi>c.:reuy.dcw Gra:ci vocant, pra:paratur, alletho,
{aléqlle eum oleo , & porri exiguo in aquam conieétis . . B
Vinoautem vtiliter etiam ip[o fecundo die parcet.Ter
tio vero,fiqllidem agua! potionem facil~
toleret, tune
qllogue vino abfiinebit: fi non ferat, potifs.iinùm quidem apomeli dabis.quippe leuiter refrigerat ea guogue
potio:guo vrigue indigér, qux phlegmones [enfuID ha
bent lafsimdines. Hoc fi non fic,album,& tenue vinuOl
offeres:aliaque pro ratione exhibebis, gua:: vt boni fint
{ncci, ita minimè cal facian t. Cauendum vero prreter Cl!
tera efi,ne properè,& multùm. non fenfim, & paulacim
renutrias. ~ipe.qu
poft hliiufmodi exillanitione1'R
ad.pt:iilinamdiecan\..pmtinus redeunt, iis corp0fis habi~l(;Rds
fuei
- tmpleur.;~os
nimrutlH~,qà
commodè-in-vencre, ~fuat;<'-orpis
maleSc<ld ferapit. Et ha:c quidem lafsitlldo commùdif
nmè ad hunc modum curatur. ~am
autem ob rem in
iis, qui hac premllntur ,iterari fanguinis dctraétionem
iubeam ,nec hos mllltL'Ull ae fimul reficere : Catis profe:.
8:0 fuerit vel Empiricorum caufam reddere: nempe
quod & magis illuantur,quibus fic efi emi!fus , & bona
vatecndine diutiùs fruuntur, qui, ficut comprehenfi.lm
efi,fimt traétati .Ca:terùm & <Jua: ex natura rci ducitl1r,
rationem appo[uiffe non fit alienum. ~lOniam
igitur
in hae,qllz velllti phlegmone fatigat lafsitudine, vis ca
lidi [angllinis congefiain corporis mole efi, venœ aute
{eétio fLICCOS è vafis emirtit, vtile efi pofi prim'em detraétionem tanti[per intermittere,dum aliqllid eomm,
qui in corpore [unt humores,remigret ad venas. ~od
tamem quoniam committendllm non efi vt in his ma
neat, vtpote ex dimidio corruptuOl, [ed potiùs plurimum eius expeUatur: idcirco detraaionem fanguinis
eriam fecudo die iteramus:aHquando vero & in tenio,
vbi videlicet,& reueUere,& ex aliis in alia transferre vi
fum efi conducere.Diétum vero dc omni eiu[modi ratione exaéHus eil in iis, gua: de fanguinis detraétione
fcripfimus : qua: nunc ideo recenfendi locus non eH,
quod & ad medendi arte magis pertinet,& in hoc ip[o
fOrtafsis opere pleniùs de [anguinis mi[sione fumus aéh~rj:
Reliqllllmergo efi,vbidocuerimus,no effe à fall
g1ll111S mifsione fefiinanter reficiendum , hic librum
hunc finiamus. Prçfilmetur autem & ad hllillS fermon is
fidem,quiddal1l, quod in opere de naturalibus potetiis
eftdemonfiratum. Ibi enim oilendimlls,omnibus iis,
_ qU:E propria natura reguntur , vim quand~
e!fe infitam,qlla timiles,qllibus alantur,fuccos po[sint attrahere.Demonfiratum prœtereà cft, vbi proprio,& commo
c~.oéti
.do nutrimento dellituuntl1l", vrgeri vel id, ql10d non
'commodum ppere. Tale pon'o efi, <]uod nondum in
ventre, venffqlle cocoétum efi.Ergo neeeffllm efi,cùm
homo largiùs fe cibis implellerit, eo eaul crudi fLleci
. plurimllm in corpus animalis r2pi,fdql1e mllltis de cau
fis, & qllod dcterius in vcnt're, venffque concoqllitur
quod copiofius efi, & C)uod mulcû in corporis molem
ideo Cubit,quia multum fuperefi, & qllod eicillS edam
,
Il
' \
'
quam par eH,propterea quod vencer venis, vena: reliquis omnibus animalis partibus rapi,quod nôdum con
feétum efi,permictunt. ~lod
adeo non faeerent fi id
exigllum efièt,quod ipfx haberent. Demonfir
a tu~
eil
enim, partes ipfas ex alimenta primùm fua portione
frui,mox ca:teris tranfmittere.Ergo vltima,pra:cipuitque noxa: caufa eft iis, gui fic fLmt affeéti,guod gux in '
corporea animalis mole habentur parees, vbi multum,
femicoét(lmque attraxemnt nutrimentum, non pamam
excrementorum vim ex ea re congerunt: cùm neque
périllde, ac fi bonum effet, conquoquere id omne Vllent,neque etiam, vt cum eorpore coale[car, ~ afsimiletur,efficere:imo p3rum profperè fi.ngulas funétiones
obire pofi vitioCum,mulmmque mmimentum par efi.
Similiter enim his cncnire neceffe efi , vt ventri cùm
a?undantia malè prxparati ci,bi efl: refercus. Malè prçpa
rata voco,gua: ehxan,tarrenve debentia,iufium in his
finem non fimt con[ecma. E~
-o. panis
no.n..{atis efl:
c~ftVe-inr.uodHm
.e li *l lm,
fieri
fteE}U-it vt.h~en-proècqua
E adem vero
ratio ne [e habent & qua: in ventre malè funt con feéh
ad fecundam concottionem, qua: agimr in "enis, qu;
malè pra:parati cibi,ad concoétionem, qua: eft in veI?-- tre. ~inetamqu:
in venis male fLmt concoéta,fic [e
habent ad concoétionem,qux agitur in carne,quemad
C modum {e habeb:mt cibi ad eam, qua: efi in ventre: &
qux ex hoc fubeuntia, ad eam , qux eft in venis. Ergo
nec venter externa,qlla: {umpfit, exaétè concoquit,nec
venx ha:e,<Jllll! à ventre excipiCint.Sed nec carnes,gure
ex venis, vbi probè antè non .limt confeéta.Atque inte .
4rim cxcrementi copi am in corpore prouenire efi ne- . ~:z.
~&76'<L
~3
;'1
ceffe. Ac rem guidem omne, vt brelliCsime licuit, iant
~3
~
f":I~'
diximl1s. ~od
fi quis diétornm cl1il1[gue certlm ex ,
..-..:1 <O?.s,o
~
- J.t
demonilratione [cientiam cepiffe velit,is librum de na
b..-C·
turalibus virtlltibus legat:in ql1~
primùm illud li9uido rt ~
:",-;>~.l
demonftratum eft, ventrem fila lplius caufa nl1tme"
'
~
~
.
'
l
...;... 4-~
,z. .
t:;;M1.. ~d.5
·
~
tum [uCeipere, vt eo tum fruatut,tû quod libi defir, fi.lp- . ~ L.. ~
•." .. •i7~;
pleat:eoqueampleéti id vndiq;, ac retineihotum,gllo ~"!v.
.
ad fe fariai1ërit.Seeundd illud,ellndem vbi a11 pra:tereà.
..
non defiderat,imam [ui partem("l<Tui\Cd5'~f
Gr~ci
vocant,
id eft portam )recludere,ac quod ciborii fllperfuit, ex- '''''-ILo'-...c...
_~.,rJ5d
primere, peff{lmq; ceu altenum onus trudere. D é inde
D guàd ip[o trilim per intefiina, ac potifsimllm tenuia,
vena:,qua: huc peniner, alimentu ad fe rapiur,gllod ex ~ ~ .4-'l
mora,quam in ventre habuit, & al~erum
, & animali 1--;-7 .,....,.",c9jf-+- -e.~r;
~
magis idoneum efi eftèétllm: mox 1111plis venis quoqi -r'l-.. f~
.,Q~
~
f:ooM. 'b
ab aliain aliam traditur,ad eudem modum,quo ex ven~!:'
~-:;
tre in vena~.Hi
ver? iam planè ~onf
~ét um in fingu- (,..u.,Z <->'~
~4.r=f:
las pertrahltltr.an.lmahs partes, Vbl tertlam concoétio- ~
.
~ /:i!;'~
.....
nem naétum,lph alendo corpori afsimilatllr. H x c fi h~-1.
J" ;;j,-"- f . ~
quis ex eo libto colligat,nihil eil quod caufam amptiùs ;":i1~
reguirat,cllf muId habitll corporis exin:lnito nifi fen- J.:F~
~ .~;q:ç'td",o
.. ~[1:. ~ .
.
1 .
,
'~
film renuntlantur, p un~tlm
excrementorum in toto ~t.i
.:J4-A-f6 r"."...-.... • ·
eo congerant,acque ex hlS non leuiter œgrotcnt.
;- fu.7:i~
.~
t ..
C"
:=:
(
J'I~ : ~
;.l,~
/,if
o ...";} ~
~
~
o' ~
~(J
A/~f
~
p-.,,f;. ...,A .
~"?
"' ~;:.'/>·"!ldA
.,~
!!~
J~
,f
•. &~
~
~ .~
~
~
6-- "' ~
~
l. t~
_. . . .
=-~
~1~
.. ' -:
r~
~
$f-v"'8.,7ot~
+.
.
.... l-...ba.<N
~r-:f+C;".!7
'*~
C7
f ~+
.~
=.!
~."
~o,.·"b-
.ç
;r.,
· ~[.M":H_
~
?~4i.L
~Cr.:i
T-f"':;~
....
.:-a
.
~
, t)~
1+~Q,r-':!"
... .., ~<y<-..(&I,.... 4 .f-1-
· r.;
~
~;']-,
Çl.b~;:
~'4-d1.J:,
r,:z.~
' ~.!<jI
4~
~
CL A V D
3-
- · ç". f. . ~.,lJs(
,. .tr,~
.~
r~-.
~o
.
:-J ~
~E';
r#..o(. ~
• "'.
1
';1
'~go-b
"H
+.
-.:f
.," _44-.
61>"""7
../dJ,Af~
~(})Ç61.7
.ç
~
.",~ç
- ·~.f"~J*·-,.4C
.!1
~J_
~"\!;:(,
-.ç/,t.;...-;'
t ;:~1"e-.s'Iu
~()
~
~"If
...
c.~·
.... ~1,f
~.4:_
_ - ' _4,,,,,,,,,....
vr-t.;i., 1
..~
' ~r:
~"6
~2"'
~
~,r.:;
:tE~
%-:.. .
~y.4-
•
.i-+~
;:"~J
fJ-,
._~
.
" ~
",.~
•
... ~_
H. ~
ctw doj '!' ..:'~;._
..r,,·(,7t_ . ":ilt-1f'; ." . -~:
..
....
' (" .
........ 1II
..",~.
R.,-:
. ~
1.&'1;-:-""
. . --..;::::.C4.1:,
"'f::':'A 2
___ ~ .:;zJ:-'
~-,
• .;."~,
••
t
�,91
CLAVDII GALEN.l
de Sanitate T uenda,
Liber ~lntus,
Thoma Linacro Anglo Interprete.
VIN T V M de fanitate tuen-
da librum ingrediens, fi qui fortè A
erunt,qui prolixitate operis nofiri
grauabuntur, hos primùm foJari
volo. Non enimnofira id culpa
euenit,fed propofitx rei natura. Si
enim fieri potefi, vt qui breuiblls
longam
abfoluit, nihil neceffarium
omittat:fateor errorem meu,ceu nulla necefsitate ambages fecuclls fim. Sin clariùs,timul breuiûfque differi de iifdem non poceft , nemo nos merito accufet, [ed
ipfos pociùs,qui eorum,qux neceiTaria fimt,non pauca
prçtereunt. EH vero illud fimul ex maximè neceffariis,
1imul veluti elementum totius anis, quX valetudinem
tuetur, quod nllmero[x hominum fumnacurz, prout
in confdTo efi omnibus mm medic· , tum gymnafiis.' B
~orum
camen plurimi ita de valecudine menda fcribunt,quafi de vno homine agam,fdque ne vno quidem
ofienCo,quem prit'ts iuuerint:quanquàm nô vnllm , [ed
muleo$ , quos morbis priùs aCsiduis implicatos, ipfi
pofieà mulds annis in [anitate,fua opera Ceruaffent, indicaife,ac fic adfcribendum acce[siiTe par erat. At nos,
ipfis rerum effeétis id ofiendimus:& iis, qui priùs afsiduis premebicur morbis,inde adeo quod fanitatis prx
ceptis paruiffent,in omni integritate feruatis,fic demu
de ipfis fcribere filmus aggrefsi. ~ipe
alios exercitari in totum vctllimlls,iilis videlicet exercendi c01l'0ris
cauCa fufceptis , ac [olis vita:: aétionibus contentos eiTe
fuafimus. Aliis de multitudine exercitationum demere
aliquid iufsimus. Vt COtu breuifsimis compleél:ar,aliis C
qualitatem tantùm,:llIc ordinem, aut templls,aliis vniuerCam earum mutare fpeciem iniullximus. Aequè vero de balneis prxcipientes , vti~]j
quod allt omnino his
fuperfedendum effet,aut fa::ritÎs, quim antè, vtendum,
aU[ rariùs,aut amè cibum tattÎm,aut etiam pofi cibum,
aut calidioribus,quàm antè, aue magis tepidis,aut frimorbi exp~
multis annis
gidioribus:prorfus. o~lnis
reddidimus. At 01h11 horum facere hCU1ffet, fi neque
habuiffem,
naturales corporum differentias ~ompcrts
Nonncqj debitam cuique {.,Iubrem Vlétlls ra _ t1o~em.
D
nlllli vero ex iis,qui de {anirate Cllenda htens. produn~,
aut etiam fine [criptis de ea prxcipiunc:ne {e Ipfos qU1
~em
~efcn
e re à morbis perpetuo potlen~.
Ita c~\m
a call1lb.ntlbus
tllm
alia
quxdam
wm
vero
verfils
Ille
H
,
obiicitur, AM.é:i/i iaf cr,&...-rJr É"lI.t~
É /3g6(ùp,
(id efi,Aliis
medens, le ipfc hl1lccribus (catens ) alii id negorits imputant, alii ob imtcmperanti .lm [c XCTrotarc facencur.
e nfio
efi,quàm
Sed horû magis improb:t,me lIdic,~f
ip~I1,q;lOd
ohict
l .lr,cimen~
vero il s,qux in vir,llnCldut,callCam trtbullnt,figllldcm dlaria febri Iabor:Int,ex xfiu, fi igoriblls,laCsicllùinc,aliJfqlle id g el1l1S oc
cafiol11bus, hos vindicare à clllpa decet: fin alia quali.
4
,.
'.
1· "
bet,minimé. ~ipe
nec ipfi omnino fine febri.exegimus,imo ex lafsitudine nonnunqui febricicamus,nullum aliàs mOl-bu multis iam annis expeni. ~inetam
percllffus certis corporis partibus, vnde alii phlegmonis,bllbolllfque conrraéhs febricicarunc,ipfe nllnquam
phlegmonel1l, buboném ve [enli,nec febri laboraui:non
aliiide cercè,quàm ex [eruâda: [anitatis aree tanca cômo
da confeclltus:cùm alioqui nec [alubrem corporis fia-eum ab oreu ipfo fim naaus, nec vitam planè liberam
[orcitus, [ed in qua tu anis officiis feruierim, tu amicis,
cognacis,& CiUlbus,in plllribus inferuierim:tL1m plurimam nottiû parcem, nonnunquaa:grotâcium ip[orum
caufa, femper au.te dulcedinis fiupidorû gratia peruit'Yi
lauerim:nec camé vl10 [enfi me corporis morho ten~
eum multis annis,excepta(vt dixi)diaria quandoqlle fe
bri: (qua: camen & rarifsimè, nec nifi ex lafsitlldine inci
die)quanuis in puerili xcate,atq; etiam cum in ephebia
mm adolefcencia,morbis nec pallcis,neque his leuibu;
premerer.Sed pofioétallu & vigefimû annum,cùm per
fila(iiTem mihl effe conferuanda:: fanicacis racione quan
dam: prxceptis eius per COta déinceps viea pami ica vt
nec minimo morbo pofi laborarim,ilifi forcè (q:lx tame rariùs incidit)diaria febri:cl'tm al_ioqni liccat hanc
quoqi in tomm effugere,fi quis liberâ vitam fic naétus:
veluti in ftlperioribus iam ofiéddiétq;,G quis animum
aduertat,ecia clariùs in iis,qux mox dicam.lllud enim
affirmare aufim,ne bllbone quidé laboratnros eos qui
prxparati ad [anitatem ad vnguem fint,fi modo eo'rum
corpus ab vtroque excremetorum genere vacet, & eo
quod in quiticate côfifiit,& eo,quod in qllalitate. Atq~
ad eos 9ui~em,
qL!i nunc [anitatis tl1~nda:
prxcepta diélo,Ccnptove profitentur, vel hxc fam arbitror. Priorib,us vero,qu6F911e nec fe.ipfos extra morbum perpctuo,nec eos,qUllpfis panuffent,[erl1affe aut aliorurn re
~atl1
audiuimus, aut ipf~s
in rcriptis fuis cale qlIippiam
laétare aufos:ne comradlcendum quidem cenfeo. Miran~l
certè potiùs arbieror,!i quis eorum vnillerfam
f~l1tas
tuen~x
arcem vno libro compleéti eil: po1!iCltUS ,'pra:fe~cm
non ({jCut Hippocratès) in primis, &
filmmls capltlbus methodl1m indicans fed ficut nos
omnia rationibus firmans. Ac pro!tx'itatis quidc~
fermonllOl n~firoul
callfa i~m
dia:t efi. ~irqls
aLlt:m hone{(l, prohlgue fiudlOfus cfi,ac pro iis ~ qlla:
opClm:dÎtnt, diligcns: Illlncdecet non tam artis hllit1s
Jongitl~
c grallari,qllàm magnitlldincm corum, qua:
pr~nHtlC,u[ce.
Nam qlll,(1ux(0,non ma" na illa,
~1Iranitqle
anis opera umt , fi cui non ab ipo[o orCll
l~becm
corplls htic , hun~
& ad plllrinum perdllxtffe Ccneétlltcm, & fcnfiblls ll!xfis abomni prorfus
mOl bo ,doloréqlle alj (' num, argue 'integrum perpenlo ferua{fe? Ego vero ctiam nonnllllos, Ql1ibus f.t111bre admodllm , firm{unque natura corpus erat, vidiife
�.93
LIber
~ntus
.
34
tum tibi à conliletis recedendL1m ut,inGnllat. Atque in
diffe mihi videor permultis morbis affliétos,ac pofirequidem eÎlumo di excefTlls videas, quodau c
mo immed icabilib us malis in [eneétute [altem oppre( A affeél:ibus
graciliu s, .'lut obeGus , aut durius , aut mollius, aut Gc[os:quos tamen fas erat,qu od ex naturali habitu fllit,tu
cius,au t humidius,auc rarills,aut denGus corpus, quàm
[entibus omnibu s ill re [os , tum reliquis cOl'poris partiantè,ap paret,c um eo etiam ql10d nee naturalern colobus [anos ad vltimam v[que dura{fe [enétum.~o
ris gratiam ad vnguem [emat. Memor ia vero faétoni igitur paéto eurpe non Ge,ql1i optima namra Gt prœrum,& quod peccatun1 eH,oHendet: & prout corrige dims,h ilc ob podagram ab aliis gefiari, aue calculo iam
tur, ex prx[en tium collatione doeebi t. Nam fi graeicruciaeum,& eolo,& hl1lcere in veGca ex cibis mali filC
lius redditu m corpus Gt, xfiirnare oporte bit , atque ad
rurci concraéto,doloribus concabe[eere? ~omd
. memor iam reuocare,pHI[ne, quàm par erat,ex ereÏtan filS non eurpe Ge,propter articulare morbum,filis ipGus
do fatigatlls homo fit, aut cOllcitatiore motll VhlS, aut
manibu s vti non valcncem,alienis egere,quibus ori cifricando,Ialland6ve modllm excefsit. Ab his mox conbos admoueae? Cuique Cedes infirma eH, eo,ql1i in deie
fiderare,nimiflne cogitationc- Gt VfilS, aut ni mit\m v igi
étione[ filbmin ifiret?] Satius enim Gt,G cui vllfi omnilauerit, aut per alul1m longè pll1raiufio deiecerit. Ex, no peétus efi,fexcenties malle mori, quàm tali viea vipendi etiam debebie num domus ,in qua ver[atlls Gt,cafi quis tam impudens,GmuI delicatu[q; efi,
l1er.~od
lidior fllerit, aut an pareiùs comed erit, ve1 biberit ,am
vi: turpitu dine filam negligat: at dolores , quos noétes,
Iiberiùs indulCerit. Sin obelills vi[um eorpus
. diéfq; ex vitiis filis filfiillet, non aliter, quàm qui à car B Veneri
l
Gt,nuU friétio [molli or, ] aut exercit ium parcius,auc
nificibus torqueu tllr, ceret: eontem nendi non fime: C3.tardil1s, aut [omnus longio r , aut venter adfiriétus, :tut
metll certè hœc omnia vel intemp eraneix , vel ignoran ciboru m copia optimè concoé torum prxcefferit. Si
tix, vel verique impuee nt,opor tet. Verùm intemp eranvero durius , qllàm :mtè , corpus appare t,primù m fritia: corrigendœ hic locus 110n efi. Ignora tioni eoru,qu ç
étionum memin itfe oponet, mox robl1fiarum exercita
agenda [uut, hoc opere Cvt [pero) medeb imllr, [cilicee
tionum ,an hx robufix ,& eum concertaCOre duro,d en[anicatÏs tuendx
pro quauis corpor um natLu'a , ~ropia
le prxieri nt: ad hxc, an in pulllcre, eoque duro,
[alltéql
ratione appoGta. Initillm vero mihi rur[us ab optima
, & an citra apotherapian. Dein balnei , an
frigido
Ole
natura iufium erat:ad cmus curatio nem omne conGvidelicet hoc planè frigidum fllerit,a n nirnillm e:tlens.
lium dirigitu r,non eo vt corriga tur , [ed vt in fiatu filO
Prxtere à domlls, in qua dormie ns, vigibn [ve verfatlls
[eruetur. Id quod ipfi haétenus fecimus, qui de ea per
efi,num frigida. Itémql1e eiborum ficcitatis, & potio
fingulas xtates prxter inclina ntem ( ';]aeall.fta<;Œ.h1
pronis penurix . Sin mollius , quàm priùs , poHridie corGrxci vocat)e gimus. Cuius extrema pars [eninm
videacur: primùm quidem fri8:ionum memin iffe
pus
vt
m,
priè dieimr ,ipfum quoque in ruas partes didnétu
conuen iet,an molles,& Cl1m pinguitlldi,ne,& balneis le
pofi dieemu s, vbi ea pars anis tradecur,quœ de [enibl1s
niter tepidis fint adhibit x. Ab his rellocari ad merno
cluand is agit: ')Il1eOl<Ct-tlll.itiJ Grxei vocant . Ven't.m nune
vi
riam debebi t an exerc itatione s tarda: , & exigu x eum
ad
s,
[altem prxeipu is eor\lm,quôl! diéta limt, repetiti
coneen atore immor ucè molli prxce{ferint. Dein an
tiofas eorpor um naturas tranfibirnus , ac qllema drnoMox ail eibos phu'es, :tut natura
dum euiu[que earum [emari valetudo po[sit,t rademu s. C potio vberior fuerit.
humidi ores acceperit. Pofirem o an l1lulrum dormie Ergo optimu m eorplls ad [ui cufiodi am hxe in qualita
rit. Proxim us molli corpor is affeaui , ell humidl1s,
te,ql1antitate, & facnltate pofiulat. In exercit ationib us,
hoc differe ns,quo d molliS ip[orum corpo!"um propria
qux modcra tx,med iocré[q ue [unt,qu xq; fingl1lis corqllalitas efi,humidlls,ql1i in eo continencur,hlll11orum.
poris partibus çqu:tbiliter tint adhibit ç,idq; omni vîtaDifcernuntl1r hi taétu. Nam humidlls affeétus cum
[0 exceffll:auc Gcubi in qlloquam diétoru m Gc erratum ,
madore cmis cfi,mollis fine hoc:qllallqi1àm efi profeerrore correét o. In edendo rum vero, bibendorllrnqlle
ao & molle corpus humid um fitis ipfius partibllS.CXnatma, Gmilitcr in gualita te,qllan titate,& facllita te,hk
terùm pro doétrin x c1aritate hoc molle vocetu r, altequoque [co pus efio ipfl medioeritas , vt nee pIura, nec
mm humidl1m. Ae Gceus quidem immod icè eorpori s
paucio ra capiat, quàm qua: vbi concoé ta,difir ibucag ue
affeét:lIs habitum Hatim dU11Irn reddit: non tamen eum
in corpus iint,idé mq; bene nutrier int,ae fi opus Gt glimolliti e neee{fario coniun étus efi hU01idus affeélus.
[cenciblls adhllc, mediocre C]lIippiam adieeer int: nihil
Potefi nanque durata caro elfe,& tamen mador, llld6rrelinqu enc,qu od ve\ [uperuaclluJ11 fit, vel defieien s. Act
ve è cOl'pore emitti. A tgue in hllmeéto guidem eorpo
modum in [omno , vigiliis,balneis, animi aél:ioe~dm
ris habitu, vel ex intempefiillo Veneris Vlll, vcl alia qua
mbus,& aliis id genus, mcdium omnis exceffllS [ental:i
piam ex caufa,de virillm imbeeilli tate fuCpicio efi, vel
fi·in aliquo fit erratllm,corrigendlls erdebit.~o
ex irnmod icè molli friaion e, vel niror dl. Porro ornnis corrige ndi erroris eommu nis D corpor is raritate
mio balnei v fil, vel aere domus , vbi verf:ltLls efi, quàm
efio [copus ,concra rii exce{fus vfurpat io:ita vt fi pll1[cll
par erat, calidiore. Habencla prxrerd . efi & d e pOtlO11e
fatigatum corpus efi,demas al iguid de exer
~ride
It~m
conGd eratio,a n ca vberior fuit. Etde Comno,an is maCitatlonllm modo. Sin rninùs illfio [c excrcit auit, vt
ior,quà m pro naturx ratione. Et de aere ambiet e, num
exerci'tii modnm augeas. Eodem paéto fi concita tioin humidu m calid{lrnq;
fe nonFenlil11,fe.d ~rnul,tom
re motu,e fi vfilm, vt hune modicè remitta s. Sin remi[
In tenerir udine vero fi
modo.
mutal1lt. Et de clblS pan
Vt Incendas. Simili modo fi robufii or motus prxfior~,
modo côliletu do app;l~nim
ue m?l1itu~ne(vroC)
ce[slt, vt pro hoc mitiore m inillngas:pro leuiore conlat)e,um vtIqi fine hllmldltate fl1e.rit,c oncoét um probè
trà, qui valenti or {it, & pro langllido vehem entem, &
nucwn entum c{fe,& corpus nUCntum [cd exereit amtn
pro vchemenci contrar ium : & vno verbo, vt omnem
dlminu tills clfe,putadull1 cfi. Contrà.'in dmitie aut du
contrar io exceffll corrige ns, in [anitate hoex~fum
riter perfi'iétum effe,lu t nimiùm exercit atÎl, ldqi curo
cufiodias. Vt autem corrige ndo non erres,p ritn~em
in puluere,iudicandllm. Siccit; s ~ ~
duro con~erta,
mum corpori s affeétlls ad vngllcm fcire oporte t, déincihive aut vicrilias IQ>" .rJ~
vero habltlls penl1nam potion is "
"exer-, ......
d~ omnium eomm, qux priore die faéta vidcris , I11cmi
, 1em am muira friétionem.allt
r. 1'·
,
10 ICItud11
VItX
aut
,
m{fe. Nam affeétus qttidem ,qnodd eliétum fit, doce'
.
cltaUo nem Immod icam indicat. Hxc icaque confihune. Record auo eQrum ,qux pridie [lint aéta, quanderans
,
~
"2-,
v -[
"
' ~,.
.......
�.95
t.
r~-4:Y.L ~"1d.
....
2 "
~
.. ~
-
r
~.5_']
-~
.. '.J'
Galeni de Sanitàte T uenda,
Jerans corrigere errorem quotidie poteris priùs,quàm
diocris obefllm prxfiat. Diétutn efi de ltœterÎs omniinauétus error curatu difficitior euadat. Semper alltem A bus exercitationum,atgue etiam friétionum differenmemineris, exceffum omnem contrario excelIll effe
tiis. V erùm exercitationis formx, qux [eniblls vtiles,
cmendandum. ~ipe
omnium, quX prxter nacuram
alienxvetint,tum ex corpons totillS affeétu,& con[ueincidunt, omne huc confilium curationis dirigitllr.
tlldine,tum vitiis ipGs,ql1X infefiant,intelligelltur. Ex
~are
fi huic prxceptO,etiam corporum,gllibus prxfi
totius corporis affeétu, ad hunc modum: Nam optimi
cens, dl<>l1oCcendorum peritiam adieceris, & fingulofiacus corpus, de quo haél:enus [ermone fecimus , Geut
nun rel1~dioum
facultates adillnxeris: vniuerfx i:un
in il1uentLlte ad vehementifsimos qUO[qllC labores ido
nemll maximè efi,ita in [eneéta [e habet ad omnes meartis,g~lx
cOl·pori hon:inis tl1~do
dicata efi,~rtl1s
fue
ris: cmus ope non [ams modo Ulam valetud1nem tuediocres.~
verà aut cra[sis cruribus efi, aut lato pe
bcris:[ed etiam iis,gl1i xgrotant,prifiinllm fiatum refii
étore,aur cruribus vitra qua par eft gracilibus,aut quod
tues. Atque optimum quidem corpus cuiufmodi fit,diexiguo efi thorace, am admodllm angufio, am valgum
éhun iam efi. ~od
ab huius perfeétione defedt/cire
efi, varumve,allt alio guollis paéto à medioeritate rece
licet tribus id de caulis defeciife, aut quod fiatim in
dens.:i.d ad e1era[q; exrci~at?1lm
ineptllm efi.~1Îp_
vtero vitioCo fiam fuit, aut quàd qualibet de caufa in
pe v ltlo[x tigurœ thorax, ll1 llS,guœ per vocem admini
non naturalem affeétul1l port côcefsit, aut xtatis ratiofirantur,offenditllr.Cmra vero per inambulationem la:
ne. Omnia vero corrigcnda per contrarium exceffum B dllntur. Ad eundem modum de manibus,collo hume[unt.Senillm enim, vt de hoc primùm agam,frigidum,
ra, l.umb~s,
c~xis
,& ~ota
[pina, . ~ih
~i.lm
il;tellige:
ficcllmque efi, velmi inlibro de Temperam cris efi ofié
~ldg1
el11m ex h1S panll!1 me ab ll11tIO conditum
[um. Corrigiwr id perea,gux calfaciunt,& humeét:it.
eil, id fanè ~xercial1do
i.m becillum potiùs, gllàm firTalil funt Balnellll1 dulcis & calidx aql1x, & vini pomum, reddltur: 111ft fi CUI moderatOs motus imbecillis
tio,prxtereà ex cibis quicunque humeéhre,& cal facemembris modieas exercitationes nominare placet. Ve
re natura poffllnt. De exercitatione vero, friéUone, &
rùm ita de nomine magis,quàm de re,lis fuerit. Seniomni mOtll (ab his enim cœpiffe efi [atius. Nam reétè
bus verà ql1X prx cipua ad ünitatem exércitia 1i.lI1t hçc
illud diétum arbitror, Labor cibnm prxcedat) hxc [ciper valentiores cOl·poris partes fill1t obeunda: qllippe
re licet,poetam ex pàrte verum dixiffe:
cum quiblls religuœ Gmlll mouentur, exercentllrqlle.
V t lanit,fi101pfitLllle cibum,dâ membra [opori.
C2..!:lÏnetÎam con (llctttdo maximam vendicat partem ad
Nanque hxc in fla [eni.exercitationis [peciem deligendam. Nam qllx confile_
Non tamenin totumhoceffepo{itum. Pofil1latenim
ta [unt, vt min~
laffantia C]llOS exercent, etiam dele(enum,non [ecus quàm iUl1enu,corpl1s dimoueri, cùm
étant:ficuti edillerfo , 'lux inllieta funt,tllm di[plicent
Ir.
P~lUots.Gper , ""2.: ·L..
Î:> 115 an~
in{irus alioqlli calor extingui in his pericliterur. Nam
OP!U=0lt'
tllm vero, 1allant.
'
corpomm,ql1x in florente xtate [unt,non defunt, qux
~Hl1ger
- quid(lm
[enes debebunt: .fI('}fl-tibia no~
quietem pofiulant:de quibus Hippocrates prodidit. Se
tttba[onare,non.
~
e
,
r
a
l
f
.
t
i
c
ma~iuà
.~
in palt
d'....r,
C
" *
num vero nemo quietem ex tOto poftlllat, fed nec exer
IlFa-genmtur,q11l1uét-x-fillit IgltalJ. Senes 19ituromnes
cicium vehemens. Ceu enim ventulo quodam excitacon[uetis laboribus 1i.1I1t exercendi,fed tame vehemen
~l
ri,accendfqne calor eorum deGderat, veh~ntior
tia eornm remiffa. Tenillm, guo dirigit,qui excrcitarem motu deiicitnr. Ac magnx,fl.ammx,ellls,quod Ita
tionis formam prxfcribit,ab affeétione 1i.lmitllr omnis
accendat,
minimè
e<7ent:
cùm
fatis
ip(x
fibi
&
ad
tutem
e
~
i
l
\
q
xt~is
commune, n~
tamen parem vbiq ; vim
tJ
, r
lam fint,& vt materix dominentur. Ergo nec a lOmnO
obcll1ens,cum nec parem vbJque Iloxam negleétllm inmanè fricari defiderant omnes,ql1i a:grotanr, {jcmi [eferat. Q,gos enim ex leui caufa venigines, (t:nOT~f-laï
nes:: cùm eil1[modi friétionis, 'lUX cum pinguitlldine
Grxci vocant) comitiales mOl·bi, grauis ophthalmia
adhibeclIr,duplex [copus tit: nempe vt vel laCsitudinis
velaurillm dolores malè habent, iis inclinato capite'
affeéhtm [anet pri ùs,quàm inauétus febrem accendat,
dorfove,aut humi vOllltatis exercitari nô expedit:im
vel imbecillamdiClributionis vim excitet. Nam ml1lmm amblilatione f.'t:pe,tl1m curfu mediocri,tlllll <7efiatOS,quomm co~ri
10g~
tempore ~lÎhi
ex. alim~nto
tione in vehiculis,citra fatigationem vti. Simili ~od
acce[sit,( &}og>h'vrcrr Grxc1 vocant
) elfmo~
fnétlOne
n~
quibus to.nlîllx ( quas 1<T~efS"3-t'«
Grx ci voeant)aut
adhibita facilè paucis d1ebus carne implelumus. Vevma,quas antlades appellalltram anginx facilè incidûr.
rùm quod aliis ex affeétu certo in tempore incidit , id
Nec qllibus promptè in colllmnellam oinoil1as dentes
(enibus adeCl perpetuo: guippe quorum omne corpus
c~lum',at
to:
denig; partem aliqltam ex iis,guœ cir~
frigidum efi,nec potens ad fe alimetllm trahere, atque
mm C~plt
?a~etlr,f.
.l1x i.ones
pro cu mbl1 nt. ~ipe
id probè confi~re,x
eoque nl1tri.~ed
fr~ét.io
ct'tm ~ D nonnu111 dl~:O
capite Intefiantur. Grxci Jftf)(e cwa
vitale robur excuet,& modlcè cal faClat, elfIC1t vt & d1vocal~t.
A~1lS
tendones, gllOS Grxci Tb'ovTa; vocant,
fiributio nntrÎ menti {jt facilior,& nutritio promptior.
ex leui gllahbet cauCa dolent. ~ontm
nemo excrcitaHac viétus ratione & iuucnes nô plllCi, qui ex eo qllàd
tionem [ufiinet,gux eaput impleat:[ed limt his omnialimentum his diflribuCllm in corpus non efi, emaciati
bUS~qlX
per crura gerûmr, vti lia:{icllt ediuer[o qui imfunt,carnis ineremencum receperunc:& [en es pbnè 0be~J!lts
fil.nt crnriblls, his fi'perioribl\S partibus exercimnes fruétl10l non paruum [en[erunt. Atgue hxc quitan efi [anu s , chironomiis acrochiriCrnis diCci iaétu
ha.lterum vftl:pn;t,::reà h is omnibus,
' "
dem vna (enibus vclmi exercitatio fit man è adminiHraque; in palxfira hu
ta,nempe fi'icatio cum oleo:poCl hanc inambulatio,geml exerçent. At quorum medix cruru, brachion'lmq;
fiatioqlle,gll x t::\men fint intra la(situdinell1,& ex Cenis
partes Opportunx offenfioniblls ftmt, iis qUOdllis exerviribus conieétatx''lllarum cal\[a de cibis potionégue
ci.tationîl ~enls
idol1ellm fiICrit: modà ne rcliquarum
non pallca priùs di xi mus. N lIlle cl e exl~citaonbus
tamen circa tho
conlîderauonllm vila prohibcat. ~x
~ltog;
e ~e l~pi
ca~[
q.uxdam pon~ml1s
,de
gllibus h~c
racem partes [unt, magis interiorum exercitatione iu111 [upenonbus dldlclmus: ~od
aClIta exercitauo
lIantl1:,ql1x ci.rca v cl~am
~ renes , fuperiorum: lienis,
(lie enim VOCll1t,Cllius celeres motus fi111t ) corpus tcventnculus , lCCur ,lntefiml & colon ficuti in medio
r.
.
. t:
"
Itlllt,contraria cralIllln redd it:mllita corpus ticeat,melupenorum 1nrerior(lmqlle [llnt,Ïta [e ad cxercitationes
habenr.
J
�Liber Q:inrus.
exteriuat potiùs,quàm carnem aupo- . acre fubell. ~ipe
Vbi rame ft1l1e,con A g~t quifqllis aue pllmico[am afpencaeem,alle nierofam,
fal[lmve acrimoniam in fe habet. Si cui vero crafsiora '
uelile vel !!1agis quàm aliis, & potifsimùm ficcas : quas
& pedtnreunJ,& folis manibus liberalicer adhiberi cxquidem crura fUl1t,brachia veto, cubidq; gracilia:hllic
omnia,qna: per manllS fiunt,exercieia,{imt pecenda: fu':'
pedic.~ntam
qui certa periodo redeûc ql1ibufdam
parua ex eiu{inodi fri
~ienda
vero,gl1x cruriblls obeuntllr. Friétiones tamen,
partibus dolores:hi ne fiant, ~ tidn
picationes iimili modo nane,aliilqlle, gu:!: de exerciaione camio ell,fi medio'tempore, prxcjl1~qi
fi d~las
vel tres ho ras :lme accefsionem 'adhibiea fic: firmancur
dis crurum iam diximus. Neque enim parlla in ipfis
dlfferencia ell:aliis omni~
cnim ex partes, & confuetas fiux'iones mimIs admiccut.
ad momOl inualidis,eeiam
fi fepmagefimu\1l xeaeis annnm nôdllm attigerint, aliis
Aeque hxc <]uidem non fenum modo, fed & qui aliam
quamlibet a:eatem aglmt,omnia funt communia. Non
multo his robulllOribus,qui eciam filpra oaogefimum
exercicari vero imbecil1is partibus, folis fenibus fuafunt nad. Ergo qui imbecilliores {il11e , hos gellaeione
deo : ex cœteris quamo quifque remoeior à fenio fuepociùs, quàm inambl1laeione dimouebis: validiores'
veroque genere exercieabis : agéCgl1e ad fecl1ndam frirj't;tanto illi magis exercicanda pars infirma ell. ~od
veigne & quo c1ariora,quœ diCimus:fine,exemplo proaionem v erofque: non eamen iimilieer, fed femper imbecilliorem citius. Nam id quoql1e ex maximè comfequi nan grauabor. Finge co'rp'us"aliquod ex jis, qua:
adhuc attgdèut,gracilibus elf~
cru!bs~hi
picari cru B llmnibus prxcepcis ello: Vbi imbecillx v ires ful1t,cré- .
bra,exiguague friaione vtendllm:vbi validx,rara,m111
ra côdl~e,&
moâicè fricari,& curfil vti poeiùs guàm
rague. Sed hxc,atque alia vt dixi!fe qllidem ell facilli.aliaquauis exercieaeiane. POTrO prxfici ei qùe~piam
oponec,qtii modum in moeu prllfcribat:guo negl1e in-:
mum,ita pra:elfe Cenis fanitaci tllendx,Canè ell difficiltra quàm 'expedie exercitecur,lleque àdeo ~ltra,
vt lafsilimum; xguè vt eornm, qui ex morbo conualefcunt.
tudinem femiat. Id eamedi nô in eXercicationibus moPorro hanc anis partern appellant iuniores medici
do, verùm etiam in aliis omnibus difficile intelleau
Grxcè dv«Àl1ik~p.quaf
defeétricem dicas. IIlam,gure
lïe:nos certè facile elfe o~endlmus
in iis fali:em,qux ad
fenum. fanitati profpicie,l'f OI<Cfl ll<#P· V identurq; hi ambo affeétus non e!fe exaaa p'anè fanitas, [ed vel morbi
falubrem vial1s rationem pertinene. Neg; coim in:his
prœceps occafio ell,ficltti in morbis:imo vbi à tl1tifsi& fanÏtaeis affeallS qnidam medii:vel omnino eillS fama in fingulis men!ilTa incœperis , & fimul quod cx ea
nitatis non élfe,qux firma, conllanfque fic, quam :<a(J'
feclltllm ell,-œfiimaucris,licee yel addas aliquid qüotif~lp
appellam,fed cius poeiùs,qllœ fallax,incertilgne fit,
die, vel detrahas,ac quod omilfum ell, corngas : veIuti
Ergo fiue morbl,t~e
quam ifii ~ "À:kl/ino~aht.
fia.cim de iis,quibus gracilia funt crura. Ipfe nanq; cùm
morbo!ilm qllendam affeaum ,fiue medium quiddam
aUquando traditum mihi tredecim annorulTI puerum,
"'XÉo'lpfanitaeem, feniüm ap
fanieatis,morbfgne,iiue ~
toto augmenti eempore ad ea,qua: prxdixi,prçcepea cu
pelles:huinfmodi quxfiionibus,cùm nos leuifsimi hot' ~
, raffem,reddidi iuuenem concinnum, legitimfq; modi.
mines petul1t,pro nihilo habitis,fcire licet fenills cor./' _ "tr,~Nam
primo die illitum priùs pice, bIs déinceps, vt fo
poris llatum, quoniam ex lcui momento in marbllm
~;tCJ"T1
:uleo,illfsi currere, tnec celeriter,nec multum. Secllndo C decidie, timili ratione iis,gui ex marbo conl1ale(cunr,
in viétu elfe cl1randm.~e
diétll guidem faCile ell,
",,/JI!:P, lCtr, die friétione,qhx in qualitaee Quidem effet dllrx,molO'\.~
<l.IJ"TCPI'r
.
~
fc;ni expedire rnanè oleo vngi, ac fricari: cllterùm apcè
zilw-1"T/il JJ.' llgue media,lO <]n:\ntitate vero exigua, atque hac cum
hxc opere peregilfe, omnino difficillimllm ell. N:lm
19li gii, >I~pigutdne
adhibita prxrnolliturn iufsi paulo plus .
duriarpaulo friaio laCsitudinem afert:p~moUis
vero
6« ~ /, :_ currerè,guàm priùs,no~
tamen ce1ri~s
.. Ab ip[o vero
t-tÉfp i"ÉÀ~_
ClUCÜ ea,qux apoeheraplx debetur , fnalOne Cum vCus.
inefficax ell,ficur ctiam qu<r exigu:l omnino efi.At mul
Olt. Id ell,Iufsi vero quotidie ambula,r e, Ced inter iOleia modicè,
ta magis pel' halitu01 digerit, quàm ad nncritionem co
~a1l
pri- poll vero modum augere.Aellimabam quoglle in cruducit. lam locus ipfe, vbi corpus' fenis nudaeur, fi frigi0:0 di.e illéribus tum alia tum prxcipuè venas num ampliùs inçre- dior efi,no folùm nihil afferc commodi, fed etiam den
p~ce'
Inun.Uilfent, qllàm pro crurum bene alendorum ratione.
fat,& refrigerat.·Sin iufio calidior ell, hyeme guidem.
~t dl~ine,p
id graue ell, & quod tempore cum fluxion es
vbi rarius corpus effecit, frigori obnoxium reddidit.
t01tuse-h
b0
Aefiate vêro & per haliellm exhallrit , & vires deiicit.
~;l,
curre- um~r
adlëfc·
Cl clC,tumEva1gos f:'
aCI,t,.han cl q\dla~Um
~i
enim )(aG'É~lp
fani fune, iis ne vehemens gnidcm
re ctiallli (?um a Itum crurum. rgo non HlIC mo 0 nocx te
~. t
U elfe ateentum conuenit,fed & illud obferuare, num cacaufa corpus alterae: feni vero vel minima caufa rnaxim::e mutationis occafio efi. Similiter i~elr CI
fe habet in
li.diora iufio rcddita crura fint, num laCsitlldinis quipplam fentiant. Nam fi nihil horum apparuerie, augeri
cibi tum qualitaee,tllm modo: quippe in qllibllS Cenes,
tu.m ambulaeionis modum,mm CuriilS oportebit,atgue D fi brelle qllippiam tranfgrefsi limites fint, non leuiter
Ctlam alternis diebus picari. Sin aliquid eornm cernilxdulltur:cùm iuuenes vel ex maximis erronbus minimum nO xX fel1tian.Er~o
tlltillS eftimbecillo Ccni exitur,tum & crura non pro coniitctudine déorftlm,ac pro
guUrt;l dare cerdie:ficuc Andochus mediclls folims cll
na,~d
côtrario fitu,id efi furfum habiea in lcao collofe cibare,iam quidcm annOS naeus plus guàm oéto(}inca!e cO!ltleniet:& copiam omnillm,qux dixi,minuere,
t:l,ac guotidie ad forum progrediés in ellm locum:vbi
mmùs lOambu1arc,minlls currere iubere, friétione inconciliun:t ci~lm
conuera:~i,1
etiam longa via
f~rnè
filrli.lm vti. Hxc f.lciens, vbi natllralem planè haad xgros Inlu[endos pergens. \.-xtcrum domo in fobltum crura recepcrunt , rmfus ad Cllm, quem cœpifii,
r~medioTl
viitm redibis,allt exigllis eorllm incremen
rum gu~{j
erium l~dioruh
fpatium pcdibus confecit.
tlS ~Cus
) aut edam eundem perpeello modum feruans:
~o
euam modo wfirmos,G guos propè habebat inlli
a~hlbeis
&guas romndas friétioncs vocant(hx me~t. Longiu~
vero ~ quo erac ellndl1m , partim gelt:uus
d~
fitn~
dnrarum ,ae mollillm ) aliâs à Cuperioribus,
10 fella,parttm vehtculo vehebacur. Erat autem ci doallas ab Inferioribns pareibus incipiens.AHguando vemi qom.unc.lIla quœdam , qux hyeme calfbac camine:
ro & ~luer
priùs infperfis crbribus , oleum infllndes,
xllaee cma 19nem bene ateemperatum aerem habe3t~
mo~
~ncabis.
Ello vero puluis,qui,appellatur pingllis.
In hac.manè.omnino fricabaturcam xllate,quàm hyeSane lta appeUant) in quo nec afperum quippiam, nec
me, Vt1qi deletta priùs aluo. In foro autem loco aliquo
Galen.
Tom. I l
d
habent. I;~ialoes-tnp.rbu5fmqO'
~tâb()ral,QmOuen&-cof:
&
e
c:,;
fc:
1
�Galenide Satùtate T u'enda
circiter horam diei tertiam , vel ad filmmum qllartam,
At~co
melle,rlerunqlle coao, rafumptit panem Cl~
riùs crodo. Poftca pamm CUir. a111s commeneans,partÎm ipfe [olus aliquid legens , ad fextam v[que horam
pcr[euerabat. Ab hac tum in publieo balneo/ricabatur:mm vero exereitabamr, aptis [cilieet feni exercitat'ionibus : de quarum forma paulo pofi agemus. Mox
. i~ fitmptis,quz
lotlls,prandebar mediocrt:p~
al11um deiiciunt: poil hœc maxime pI[clbus vel quos
faxatiles vocant, vel qui in alto mari dcgunt. RurfilS
in cœna à pifciul1l C{il abftinuit,fed boni [ucci aliquid,
ac quod non facilè putrc[ceret,[umpfit : vtique am far
Cllm mu!Co,aut auem ex iure fimplici. Atque hac quidem v iaus ratio ne Antiochus in {enio vfus, [enfibus
illœfis, membd[que omnibus i~tegrs
ad ext.remum,du
tauit. Telephus autcm grammatlcns prOUealOre,qlla01
Anciochus œtate fuit, vt qui eentllm ferè annos vixerit. Is verO hycme bis menCe lallabatur, .œftate quater,
mediis harum temporiblls ter. ~ibus
vero diebus
non lauabatur iis circa tertiam horam vnaus eft cnm
exialla friaio:le: mûx vel optimum crudum alicœ in
aql~
coax permiflum efitabat: eogue [010 contencus
pro ientaculo fuit. Prandebat Ceptima hora, aut paulo
dtiùs ,primùm oleriblls filmptis,,
déindcpifcibus
. guila
pane~
e~ v~no
nu
tis,aut allibus: vefpere autem ~antl
flo edcbat. Sanè vinum ficuu pllens eil altemfslmum,
ita fenibus eft apti[simum . . Eilo ~utem
id ~x iis ~ quœ
calidioris natura: [unt, qllalta filnt In Grœcla qUldem
Aril1uum,& Lesbium,&qllod Myfium vocant,non ex:
ea M y!ia, quœ ad IHrum eil,fed ex ea, quœ Hellefpontia dicitur , qllx nimirum in noilra eil Afia, Pergamo
vicina. Ex ltalicis vero, Falernum , & Surreneinum.
pro xima his funt in lcalia quidem Tiburtinum, & Siuninum, ambo vetera: quando nouella nec deduéiio;em nutrimenci in corpus adiuuant, nec vrinas promouent: {ed dill in ventre fluauaneia permanent. Sedidolab his laco limt Adrianum, & Sabinum,& Albanum,& Gabrjanl1m,& Triphylinum : prœterd omnia
Aminxa,gnx in ltalta na[cuntur,& cir~a
N eapolin? &
in Tu(cia. Cxterùm MyGum Slirrentmo fimlles vues
habet:Falerno vero,qnod ~ Tmolitis cft optimum. At
Sabino & Adriano TltacaZenl1m , & Ariufium funt Umilia. 'Ergo de his modicè :u.1tiquatis bibendum f~
nibus eil, v!ique quibus valcntllls capuc !lOn eil. ~l
bus aUtem eil iis & Falernum,& Snrrentlnum,& Ar1l1fium,& Lesbi'um,& Mytium,~
Tmolites,ido.n.ea funt.
Ergo in omni regione ad ~r;dléh
~xepla
dlhg.ere fibi qlli[que idoneum po.t~m:
hu~
vldetc~om
co~
filio vini pro{enibus dliigendi ~Ireél:o,
vt ln ~l!fint1a
fit tennifsimum colore quod HlppoCrates "IfPOf' Id efi
fuluum àpelar~
) folet.
Poterat autem & ~3-I'.
id efi
flanum, idappellare. Coml~du.vr
vI~um
efi&
quod wx.eél' Grçcè,id eft palhdum dlctr:v~ue
quod
medio colore cil inter Hauum & album. ~lpe
fi fla
uum & album. ~ipe
fi Hallum albo l1i[ce~
libeat,
quod ex 'l mboblls conht,pallidul11 elladet. Et lam aguç
;ldmiilû flilunm eiu[modi colore reddit:verùm pro ma
mpdo aliâs pallidum,aliâ5 veluti
iore,minoréve ~quœ
quod Grœce ~x.eé;v\l)(0',
id eil ex pallido albicans vel
Cjuo.d {~X.oI+'6"
id cil ex pa1\ido flauCl apparet. Cal.idif
fimum ergo ex ilm dia.is • Ii coloré fpeéles, flauum efi:
minimè vero calidllm, album. ~a;
media inter hœc
litnt,prout a!ecrutri magis accedllnr, je.} vim dus exhibent. Vuurn igltllr illud maximum fenibus (:001010dum ex vino accedi , quod omnia eontm membra calfacjt, 'Alterum) qnôd pervrinas fcrum fanguinis ex,:
.
100'
pnrgat. Itaque edam optimum id {I!nibus:efi,quod h~c
A: maximè prœilat. Porro id efi,quod fubilantia quidem
tenue efi,(qllippe vrinas mouet) colore aucem flauum.
Proprius enim is eil prxcalidorum vinorum color.
Itaque edam qux valde ab initio alba {unt, fi inlleterauerint, flauitiem quandam concrahunt: vnde primùm
pallidula, mox vero planè pallida fillnt. ~ad
fi longi[simo tempore feruentllr, ex pallido flauentia cernun
tur. Nam vt omnino flauafiantqux alba vina umt fie.
ri certè neql1ic. ~x
vero ex pallidis, aue flauis vi~s
fubfiantix ~ingls
UInt ,hœc & ~a?guinem
augent ,
corpus nutrlunt: quo fit vt ea vuha fenibus interdum
unt, vtiqlle quo tempore nec [ero[am hllmiditatem in
venis habent, & ali liberaliùs deMerant. Plurimùm ta
men qui hac {unt œtate , iis vinis indigent, quœ vrinas '
cient: proptereà quad aguofum excremenmm in ipfis
B abundat. Cbœ vero diu in ventre morantur,eontm fa
nè nl1llum aptum feni eil. EillS generis fimt & AminXl1m à. Bithynia, & ex Italicis Marfilm, & Signinum
& Tibuninum, quoad videlicet lime noueHa. Verù~
hœc omnia alba fimt,nigra vero reliqua: quorum craffa,qux quidem adftringunt,ea tongo rempore in ventre
manent, & flllauationes in eo excitant, veluti quod in
Cilicia nafcicur Sybates,& quod in Afia natum Ae!?:au
fien vocant,&perimu.~
citra adftriétio_
nem nigra,crafsaque [unt, ql10d genus lime Scybelites
& Therxum , ea minùs in ventre morantllr: vrinas ta~
m~n
nec ipfa ~ouet,
fed déor[um pro~eanc.
Itaque
etlam ante clbum llla [umunt. Cœtemm ea fenibus
vtilia non {imt, nec cùm pr:ebibuntur, nec multa magis alio quouis tempore ~l . mpta,
veluti ~ec
aliud quicql1am, quod craffum efflclat ulccum:gulppe obllruun- ~lr
his iecl.~
, lienis, & re.~s
nde fit, vt fenum, qui
ChIS hberalius vtu!ltllr, al11 aqu3 lntercute , alii calculo
laborent. Si quis ergo fenum dulci vino vti à. balneo
velit, vbi manè comederit,ficuti Anciochum folere di
ximus,huic optimum Faullianum Falernulll fiterit:aut
fi eil1s copia non efi,fimile aliquod. 'Porrd fimilia fue
rint,quz dulcia, fimlll & pallida (unt:proxima his funt
Therxum , & Cyrienl1m. Non vetem etiam nec iis
'q ux melle condiantur,fenes vti:maximè quibus fufpi:
~io
eil ~alcu
in renibu.s .g ignendi, aut podagrz alicu1l1s., art1CUl~Ive
morbllmpetUS futuri. Porrd vinum
~u1lfcemod
compofitioni aptifsimum fuerie Sabi~um,at
fimile. aliq~d.
~onictur
autem id petrofeh?um .• Atque Id folum amculariblls fatisfaciat. Is ve~
rp., qUl. ~alco
l~horan
. t, etiam.lq~d
betonicx,& ce
fin) qUI lU Gallus nafcJtltr, e~tnmlfcdu.
vocant
auteJ?l herbam eam faxifragum. ~Ii
vero curiofiùs id
t,n:~Iamel1
com?onl1n.t,etiam [picœ n~rdi
aliq'l1id
D lUUClUnc. Sunt verp & aIta qllœdam qUlbllS vrl"na
fi.
,
'
S
ouend1· ~IS ..lneu"
Verum fi~plce
potionem pleTIque ex ~ 1no, melleque conficmnt, adleao rutor piperff9ue.exlgllo. Si vero priùs , qllàm lotus efi, c~medit
ql1lpplam, nec venter eius vIlo allxilio eget: vinum ~1bum , & gl10d parum4qux tolerat, à balneo bibat. At
q~:e
c~adJT.l,ui&
nigra vina funt,ea omnia,propterea qu.o obllruunc vifcera,hmt filgienda. Ven'tm obilruétlO,qux ex vino incidit) mediocris cfi. ~œ
vero ex cib~
iis narciC~t,qu
ulccum cra{fllm, Ientùmque
creant,hlllC non faCile fllCCUrritl1r. Q.110 magis cauendum fenibus eil à multo t farris,:lUt cafei,au[ ouorum,
t
a~t cohlear~m,1t
bulborum, aut lentis,aut (uillx carms elit, ~ llltoque magis ne anguillarum,aut ofirearum,
aut denJqlle eorum,quorum dura caro,difficiHfque con '
COétll cft) vhlm frequentenc: Ob eandem rationem,
&.
V.
n:
nec
ali,~
�101
Liber Q:intus.
"
102
nec eorum"quœ 'tella integuntur, (Jr;p(tH.Ueefl(t Gra:ci
gnlis Eacere licet:iea vt fi guis hçc crafi"a [umerè fit aiT~e
vocant ) aut chartilagineorum,aut thynnorum,allt de- A tus, nec tamen offendi
tur, latas habere prxditt ornm v i
nique cetarii generis vllum vtile his efi. Sed nex ex:
fcerum venas fit putandl1s : fin facilè ofFenditllr anO"llcarnibus ceruina,caprinitve,am bubula. Atha: potÏùs
fias. Nouimus enim fenem quendam agrico!;m,
nec alii vIIi fimt vtiles. Ouilla vero iuuenibus gl1iampliùs quàm centllm annos nui vitam egerat. Huic
dem non malus eft cibus : [enibus vero nec ea efi complurimùm nutrimenri caprinu lac erat:quod aliâs cum
moda. Atque etiam hac multo minùs agnina:quippe
mica panis in eo macerata fiatim hlmpfit:a:Iiâs mel imqua: humida,& mucofa,&,& glminofa, & picuitof.1. efi.
mifcl11t:aliâs coxit,etiam thymi cacllmina vnà cum pa
Hccdina vero [anè non incommoda feni efi. Prxrer ne iniiciens. Hunc quidam imitatus; videlicet tam
cà aues eX,qLlx extra paludes,ac flumina,fiagnaql1e delonga: vitx callf<rm ratuS in latte filbeT,pr~to
lxde
gunr. Salita vero omnia meliora recenribus flint.
batur,quocunque id modo filmp{iiTet. Nam primùm
Ergo, ficuti diximus, ante omnia cauendum ah iis,qui
illi grauabatur os ventris: mox tendebantnr in dextro
obftruant, cibis efi. ~lod
fi res cogat allguando copra:cordia. Alius guoque fimili modo cùm latte vti
piofius his vti, protinl1s filmendum medicamentllm
vd cccpiiTet,de reliquis nihil efi quefius (quippe gui &
diacalaminrhes efi:cuius compoticionem fuprà. in quar
probè id çoncoxit, nec acidum, aut fl1midum ruttum
to pofui. Eius fi copia non efi, dia trion pipereon peex eo fenfit,nec flarnm, aut grauitatem in prxcordiis)
tendum. Sin ne id quidem ad manum efi, piper ,al- B [eptimo tamen ql.làm
filmpferat die,iecl1r fe fentire ma
bum cuulm, cribracumque diligenter, ac in pollinem
nifefiè grauarnlll dixit: quippe videri fibi quiddam iù
redaétum , & cum cibis eiTe, & pottoni infpergere : [ed
dextris prxcordiis ceulapidem iacere, fic vr déorfillu
& ca:pas eficare tum expediet:quinetiam aUillm,fi huic
traherenrur qux fllprà effent,& tenfio ad iugulum vfq;
aiTlleuerit. Antidotus quoque ex viperis, qua~n
Thepertingeret. Conftat itaque huic obftruétul11 iecur fu
riacen vocant , non incommodè feniblls damr, potif"iife,ilh Baw intumlli{fe. ~inetam
noui,cui ex diufimùm vbi pofi obfiruentes cibos ea, qux obftruétio- • turno lattis Vfil calculu
s in rellibus efi nams:ficlltÎ aliil
nes liberent,anre hanc exhibueris: cum enim efficacifquendam,ql1i omn~s
dentes amifit, lxfitque. Id vero
fimum ex Theriace prxiidium expettes. Q.9.od fi ah
aliis qlloque multis conrigit ex diutino lattis yeu. Alii
ifiiufmodi [ubdutta aluus fit, vtilifsimè Theriacem porurfus citra noxam latte perpetuo funt vfi, imo etiam
ftridie dederis. Aequè vero & quam Ambrofiam, &
cum maximo fi"uétu, veluti agricol:t, quem fupra cenquam Athanafiam vocant,aliaq; id genus medicamentum an nos vixi{fe diximlls. Vbi enim nec qua litas lata, qua:cunque ex prxditt is aromatis fimt compofita.
ais, vtentis natura: quicql1am efi aduerfa, & vifcerum
Seui tamen,qui accuratè fibi profpexerit, nufquam tali
tranUtllS faciles,propter venarum amplitudinem, [unt:
medicamento opus erit: [cd fi quando extenuante viqui ita [unt affe éti,ii commodis lattis fruu11tur , omnis
aus radone egebit, fatisfacient qux alio opere féoreius incommodi expertes. Porro commoda lattis
fum fcripfimus, in quo deextenuante viéhl diiTeruiiam aliis ante me medicis diéta hlllt:nempe ventris 010
mus. hm j\lud patere arbitror, panem quoque his ex- C derata
deieétio,filcci bonitas,& l1l1tritio: pa[cuis qnohibendum) qui nec falem , nec fermentum, nec filbaqu~
ipfis animalil1m, quorum latte vtendum efi, non
étione m, nec iufiam cottionem defideree: non amem
parumad ha::c co"nfcrentibus. ~anql1àm[ut,i
pa
am ifiam publicè laudaeam fimilaginem , :lue qnx ex ea
[cuorum ration em pl:lnè pro nihilo habeant, quafi nifillnt:quippe omnia talia non [olùm cottu difficilia,fed
hil,parûmve ad laéiis bonitatem conferant. Cœtenlm
etiam mali filcci CUIlt, viCcer:tque obflrllllnt. Ac lIiG
halld duoiè videmus animalium,quorum vhlri latte fil
placentis, qua: ex butyro,& fimilaginefiune, mel affamus, fi [cammonia, aut marinarnm laétllcarum quatim effet admift11l1'l, nullus cibusJ omnibus hominiblls
piam vefcantur, in latte ql1oql1e laxandi vires indfe.
nedum fenibl1s magis erat aduerfils. Cœtentm ql1id
Ex quo patet quod ex viriofo pa[cllO acre, aclltnm, &
noxiis falubria mifceas,cùm liceat meHe per fe vti,paraufterum reddetur,naturam videlicec herbamm irnir3_
tim coEto partim erudo cum pane? Cura vero maior
tum. Icaque edam qui ante nos medici fuemnt, ip[o
habendacHdepanis bonitate,qnàm mellis. Nam mel
rci vhl doéti, quxdam pa[cua, vtique qux tatti eiTet ineprofeéto melills fuerit, quod fpecie ac viribl1s Attico
pra àl'all.trl<Ttr dixerunt.ita enim Grxcl: appelllll1t: de
fit fimile. ~lod
fi tale non datur:ql1olibet veaTe, moquibus ipfi qllogue alibi trattauinms. Nnl1c hattenus
do ne mali odoris Gt,névc cerx qualitates apercè"pr:efaltem de his inrellexiffe abundè efi, animalium , quoferac, néve prxfertim qualitaté quampiam extraneam.
rum velmi opti mi [ucci laéte fis vfilrlls,negue acrÏJ, neAdeo vero panes id gemls, quale modo remIi, vtile
que acuta, 11 que admodum au fiera debere eiTe nutriqnicgl1am fenis corpori non confer unt, vt etiam Îlnt D menta.
Illud vero, vel me tacente, con{lare arbitral',
alienifsimi:atqne hoc amplius,quo fint magis pmi. Vianimal ip[ul1l & florente xtate eiTe ) & corporis hahim
deo amem athletis id gemls findio prçparari:ven'tm his
planè in.:ulpato debere. Satï{l(gue filerir, alrerum caad ea qua: molliuntur; aptun1 efi. Seni, nifi mnltùm
pram,alterum aGnam elfe, ear{lmgue laéte vicibtis vti.
admiftun\ fit falis,nifi mulcùm fermenti, nifi diligentif
~ipe
afinx lac,tenue,ferofilmglle efi:caprx,mediofi~è
Gt coétum.craiTl1m efficit,ac glucinofilm fuccum:
cris fnbftentix efi. Itaque hoc nLltriet magis, vbi viqlU nec ~li
alii eft vtilis copiofillS inauttl1S. Ergo &
delicet nutritione cft opus: illud omnin o tmius efi.
obftruétlOnes in iccinore,licne, & renibus facit:maxiNam & fi quando [olùm cnm pane filmii:ur tnm citiùs
mè quibus in his vi[ccriblls va[ornm cxitlls angufiiores
filbducirur,tum minimè cft flatnlentllm:[ed nec in ven
natlu"a fullt. Nam Gcmi in iis veni5,ql1X palàm oC\l1i5
tre cogimr , potifsimùm fi priùs falis aliql1id, & mellis
fubiiciulltl1r,non parua amplitudinis aduerfiras cerniimmi[eris. Opone t :lUtem non hl1ills modo [edetiam
~l1r,tm
alterins hominis ad alterum, mm in vnins Cn ..
reliquœ omnis al1xiliorum materix vires feo;film prx111shbet partibus: Gc in iis , qux intlls latent, [e habere
didiciiTe,gui ipfi.s reaè fit v[url1s,ne f<;pe nobis de ipÎls
PUt~l1dm.
Hanc tamen differentiam priùs,quàm exeadem rcpetere ht neceiTe. Ac nunc cenè mlhi video"r
~"en:to
fit explorata, internofcere non efi. Expe10ngiùs,~làm
pro re propoGta,de Iattc vinoqllc cl ifjm
Uentlam intelligo,ql1am ex corum,qua:: [umuntur , fintaifc. Slquidem prxfiititfet, commodiracc eorum in
Galen.
Tom. 11
d 1.
qui
l
�Galeni dè Sanitate T uenda
1°3
fenes explicata,qui iam cum facultates vcriu[que publi
ip[o primo agendorum conGlio falluntur , dum fenum
cas,cum priuatas differentias didiciffet", hunc ad mate- A corpora ficcanda pntanc. Icaque ex cibis eos potiùs,
gui ticcant,exhibent, veluti ex oleribus brafsicam porix deleétllm remitcere:vci'llle de vino canti{per prxfa
tiùs,gllàm maluam,aut blieum,aut lapathllm , aut anÎtos, quod 'lux calidiora [unt, qux(]ue vrinas moueoc,
plicem,aut laétuc:un. Ex legnminibus prx pti{ana len
ea [enibus magis conducant. De laéte vero,guod non
omnibus fit exhibendum, [ed iis {olis,gui id probè con
tem,& prx faba m ilium,& prx zea p:lllicum. Ex fruétibus amygdalas,& terebinthi (el1len potiùs, guàm Cll
coquant,nec vi um ex eo {ymptoma in dextra prxcorcurb~tas,&
cucumeres macuros,& pr~na,&
mora. Iam
diorum parte {endant. Sed qlloniam interim propter
ex carniblls cas, q,lX ferarum hmt,potiùs gl1àm ciCllmultorum ad lcgendos eos libros , in quibus prolixiùs
mm:& [alitas pocllls,guàm recentes. In tota denigne
de prxfidiorurn materia diifel'itur,fafl:idiu m, longiores
viétus ratione, quornm vis humida efi, ha!c fuCtÎunc:
effe fllbinde cogimur: merito (vt arbit!'or) nunc quoÇ}uorum ficca elt,hxc ampleétllntnr:quanquàm c~ntd
l11?dll.S , fi exaéta
q ue condonabl.tl1r"no?is traduéiOl:~
prorfils res ip[a pofilliat , cùm proGnt his maximè hlt-:- ·
.-z....
breuit;ttein vmuer{:lh methodo nlll1lme vtlmur. IlIud
.mecrantes
cibi. Verùm guoniam horum etiam frigiamen
~
~ -,
..;C.,..wl Q "'....t.2
non i~noradm
, fie ri. non po.ffe ,;t tutO q~lis
di g uidam temperamenti hmt. proindéqlle pituitam.in
~ .. .;...l ~
'~
comprehenhs materus ex hlllu{modi {olum doétnna
vetre illico gignllnt,ac primis venis:hinc videlicet no,.tvtatur, gualem modo de laéte, vin6qlle tradidimlls.
G..cL-j...;' ~
~
..~ ~4,-?
r~.:jI
Imo qui ~is optimè ~i vole~,
dic~e
huc priùs opor B xii Cimt vifi iis,'lui nec vnillerhun fenum temperamen
mm nouerunt, nec caput viétl1s eorum ordinandi vi~
.L-,~
4te
propnam de omm matena traétatlOnem:111 gua mm
dent. ~ipe
nec oleum, nec dulcis a'lux calcns baI~&9-5
~ .....4-publicas materix vires a:ilimauimus,cum priu:\tas eius
neum, nec vini potio his profit, fi humcét:ltionis non
1~"':
. ~ differentias v[que ad vlti.mas fpecies .. N:gue.ni~
de
indigent. Iam guod moderato mOtu , & [omno indiJ ~
f.~-,[:r
'- cxt er is 0n:nibus,qu:r fcue opus efi el,glll rems faOJt~...., ,:rt)~-!
~
tem tLltabltur,expedlt hoc opere fufê tl'aétare, [ed Catis
geant, Catis magna documenta umt, quo viétus eorum
con~lium
d:be~t.
~are
fi 9ua.ndo propter.pi~e
~ :. -c ende qnibnfd,m,fcili"t qux [enibus m"imè [unt ne- di~g
~
/tUe- .
cciTar.ia, .ita decerminaife, guemadmodum paulo ancè
tl1ltam coglmllr ahgllJd ex ilS, qux ll1cldant, ae diffeccent) petere, reuertendllm Gne mora ad humeétantem
't"~JZ.;
de !aéte, vin0911e egimlls:de quibu[dam et~l
brel1illS,
,...4 ~ . S ~
..... ,*-""---, q uam vt de hls tecImus ; fi cu tl.ru rfit 5 de al115 111 totum viétum eil. Pari modo fi qllando propter obllrllétio_
nis [u{picionem ad cibos,l11edicamentave, qux oblhll
.~f-«
f 1' « ~
11lhil dixiffe. ~anql:m
Clll execlldere [ermonem
étos meatus liberent, conuertimur: tunc 'lux nutrillnt
rc-~h
1'~.:t
1"' ~ cordi efi,potefi omnillm,gl1X in [enibus abundare [0~
~
lent,meminiffc,atgl1e ad hl1l1c modum dicere. Ca:tecibaria hlmid~
elfe t:l1:peramêti nul10 paéto opus dt,
S __
~
1 ~
" "' ' 4 rùm {atiu5 efi & de re\ig uis dicere, gl1x[enl1m pleri[negue eodem Ipfo dIe Id eildecreétalldl1m, ml1lcogue
~t-'
que incidunt:vt [unt ralcedins,q05.8gtf/'X~S&
defiilmagis pofiero die eidem propofiro hxrendum , ac far
, . 'l''"!11;'-' 3 .1:-~
...~
atÎones,ql1as lCfgvra; Grxcè vocant,& ca1cu\us in reni
cum melle exhibendum,acetfg; aliguid ei mi[cendum
-z::,'
74-'
bllS,& articulares morbi,& podagrre,& allhmaca,aliaq;
veigue cùm pti[anx rieu prxparamus,[allt] ex mulfo vi
id genus. Atque ad raucedines guidem , & defiillation6ve Falerno [umcre iubendllm, aut laéte, vt predi~j,
pes,viétlls rationern hanc,medicamenta
vero hçc com C vtend~lm,au
pti[~na
bene c?éta~qux
piperis pollinem
,
parare oportere::ld ca1culum vero, & religuorum fingl1
acceplt. ha vero & mamn fi{c1 prx ca:teris fruéhbus
la hxc. A cgue ad el1m modum de religllis differens,
hmt.e~ignd:y
vero caricx. Panis quo'lue ita,
non diligens modo videbiwr, {ed etiam in {enllm Cllvt dlxl,prxparatus , aut mm melle,aut cllm mul[o , aut
cum vino ali'lllo idoneo. Veluti enim exempla,clari_
randorum [cientia doétus. Verùm Gcuti nec horum
'luicql,am [cribi in traétatione de [enu cmatione contatis call[a,hxc apponimus:vt gui perlegerit, ad vniuer
uenit, cùm prx[enim ex morborum cnrandorum mepetuntur , infa\em fcopllm,qllo c~lor,hmeétai6qu
thodo,ql1i['luis in hac fit exercitatllS , ea liceat [umere:
tencus,iudicare de materia fimili modo gl1eat. ~o
ita rurfils nec cùm {ola communia dixeris,ibi defifiere,
niam autem mm pituitoh1fll , wm [erohlm excrementum in [enum corporibus colligitur:& vrinas moueri
(ed ipGs prop00tis aliq~
m~x
ex p~rtiulabs
hlbiice
accommo
re,ql1x maxime probtxdl[uaJO?I~m
quotidie conueuit,non tamen per ph arma ca fed apio
da:cell ipfi fecimus. Nam quolllam 111115 commenta& melle,& vinis,qux id prxfiare valeant & ;Illum {ol~
riis,quos de Temperameeis [cripfimus, indicamm eil,
llere,potifsimt'tm oleo ante cibllm ab[orpto [ed & oleri
(enium indubitato frigidum effe,llon tamen indubitab~ls ex .0Ieo,gar6qlle ante cibllrrl, affilmpris: Ac guoti
ro ficcllm, veroce nonnullis id humidum effe affirman
d~e
gll1dem tl1n~
per hrec ab~nde
~Ius
quibl1{dam [01tibus:conuen ic {anè vt iis,qux de [enum tempcramen11Itl1r.,.tl\.m ex ficlS , vu'll1e Cl1m lu ha~entur
, & pru~is,
to demôltrata fi1l1t)ad hanc anis partern,guam de ip[o- D ac allJs!d genu.s'9ux xllate, antllmnogue vigent: hyerum dl1étu nunc infiituirnlls, hypothe[eos loco acce~e
ver~
& Cal1IS,~
prunis Damafcenis,if['lue aut cliac nonpcis,ip[arum l:erum [corum ab illo. hlma~,.
XlS,aut 111 mul{o,cUI plu[culum inGt mellis maceratis.
J1ulla particlllarillm traétel:1l1S,partlm excrced! dJ[cenEdtgue id melius: fi mel Atticul11 fit. L~Il()"è
aucem
tis caufa partim ad inucnuonem eornm, qux conCitlto
ad ~eicnd:tm
alullm Dama[cenis Hifpana prxilant.
omBra {~nt,flura
velutÎ exempla,proptereà qudd non
~1I
oIillas ex mnria prx(ilmerc a1Jl]u5do IJcct. Aloen
Omnes ita {tl\lC {olertes vt ex [010 vniller[ali prxccptO
vero (9uod mnlros fCI111m,qllibus ficcus venter cfi , faipfi particularia. inl1 cn i~l1t,f
ed qui ad ea velliti manu du
c~re
VIdeo )halldgllaC]uam Ciuni hlaferim. Hanc alii in
qllibllS cxercit:1t:1 r:ltiocinatio
cat,deGderent. ~jpe
pl1a~
fingllnt çum bra{sicx fi,CCO, alii tantùm pli llle('fi, vbi (eni s corr 15, qllantllm ad ip{as partes attiner,
.illfperglit li'lllori:qui aliis aqlla cil, aliis
rem eHlS alic~t
frigidum,ficclunglle elfe :ludiuerinc, facilè :lUtem [eromlllhim. D1l11tes cam, 'lux cum cinnamomo confifis, &pitliitoGs excremCntlS ob virium infirmicatem
citllr, accipillnt. MedicamelltLUIl id alii hiaram cliailllpleri: hxc qllidem COnablll1tllr emitterc ) {olidas aulocs,alii amaram vOcant. Habcnt vero id alii ficcum
cern ipfas calfaccre,:lt'll1e humeétarc. V crùm gui exquo potioni illfpergant: alii mel\e modicè excptu~
crementomm copia deccpti, inden nicè prolluntiarunr,
no~
coa.o. Verùm nullo horum ferùbus eil opus, nifi
{eQunl temperamcmum effe humidllm : ii protilllls iFJ
malor aI1qua nece[sicls vrg\!at
.~ipe
fi iam comprehcnfis
1
r-
1:"
.
r
Hf-+-
�10 )
Liber ~intus.
10 6
henGs atllus Coluitllr,edi non qllotidie,:faltem alcernis
fidiom m materias norit, is idonells (enum medicus fue
diebus , nullllm planè medieamentoUlm dari débebic. A rit. ~âdruplex
vero materi x gentlS, cùm fit, <]Lllt Cu- cq-'#~
~od
fi biduo adfiriéhlS vencer , tertio die nOn foillimuntll r,guxg eruntu r,gux edncuntur,<]ux foris admo
~
tur:fat eo t~mpore
fuerit mereurialem herbam ,& mari . uentur: vtique ex finglllis cligere oporte
bit, qua: calfanam braCsieam (Gr;ed O(CiI.<XW'Kel€ft~71
vodit,& enieu
cere, humeél:âreque pofsinr. Sed ad horum euiuCqlle
in ptifana ,aliâqu e,qux modieè medieamenrorum vim
commodl1m vfitm,excrcitatio,qlla: per exempla fit,ma
obtine nt, dedilfe, fimiliter & cerebinchi refinam. Su, ximè efi vtilis.S cio ego aHql1ando me plleri thoraee m,
mimr aurem ea aHguando nueis ponti ex magnit udiqui ah reliquarum partillm Cymmctria,id efi debita co
ne,allguanùo duarum , triltmve. ~ipe
non modo
uenien tia non patum aberat, eiuCmodi remedii genere
alunm Coiuere citra noxam potefi, Ced edam viCeera 0ad iufiam perdllxilfe menliu'am, Cinxi illi taro modimnia,i eeur,li enem, renes ,pulmo némql1e abfiergere.
d cinélu omnia ,qux Cub thorace ad coxas v[gl1e funt,
Porro iis, quz prxdix imus, variè vti expedi et: neque
ira tempcrans , vt tum eitra oflènfionem hxrete t, ,cum
vno tantùm deletto , id perpetuo exhibere. Cui nannec laxum quicqu am relinqu eret, nec etiam premeret.
ue affilefaéla fpatio fllmencis natma erit,.eil1s vim con
Exereit ationes vero iniunx i, & qux per tata obeunt ur
temnet . Ergo variare vices eum prxdiél is oporte t,tum
brachi a, &vocif eration es, quas phonaf ci àvacpt.J/lHCTM
vero eo medica mento, quod ex carieis conficicur. Sun
appellant. In vtriCque vero cohibe ri anhelim m iuCsi.
to autem hx pingues,auferat6rque ipfis ea,quç foris cir B Id fit cùm thorace
m ipfum vndigll e valenter impulecuit, pellis:pari modo & cnico: mox ambo fimul tllnris,anhelitum autem fic comprefferis, vt <juem priùs ae
dantur. Efio aucem & cari ca cum cnico pari ponder e.
traxeris [piritum , totum intlls retineas. Itaque etiam
Licebit vero hic quogt e mediea menmm cxperir i, ac
amplit\s in[pirauerit opone t, qui hoc comod è faciet:
prout,f e ad Cumentis natllram habet , aliâs plus, aliâs:
CJnando quidem quo amhlius fit aeris, qui compri miminùs cniei immitterre:filmere vero dllarum ,td6mv e
tm,hoc magis thorax difientus dilatabitttr. ~od
aucaricarum magnitlldinis modum . Ex ipCa vero (vtditem ip{x quoqlle voeifer ationes tum magnif.1eiendx,
:xi) cxperiencia inlleniet fibi ipfi quis talillm omniu m
tum in aeume tenden dx finc,id minim è en obCeurum,
legitim um modum :eùm venter aliis magis,aliis minùs
fi modo vniuer[as thoracis partes valente r exereitari
medicamencis tÎc,obediens. Cxterù m nullum eorum,
.in animo efi. Atque hxc l111idem g1iCcencillm adhuc
quxdit ta utnt,me dicame ncorum , exhibe ri admod um
corpor um ea,gllz.-N atma malè condita Cunt,ad illfiam
copiofe debebi t. Siqllid em nonnul li in pr~[ens
gauconlleuienciam ,{ymm etriam gue refiituent. Eadem
dent,fi copiofiùs de[ederint:verùm qllanto magis [unt
modieè etiam iis,qui perfeélam iam!magnitudinê convacuati,tanco his venter Ceguentiblls diebus magis adfecuti [unt,pr odernn t. Verùm in Cene nihil tale molien
firingitur. Qyo fit vc ipCe,fi qui Cunt,quibus in diuturdum, vtpote cui feriari infirmas partes vtilius elfe dixinis morbis venter fifiitur (quales potiCsimùm hyeme
mus:vtilillS vero his efi coCueto opere exereitari,etiam
contin gunt, ql1ibuCque pofi longam infirmitatem in
fi modicè noxium fit. Contrà iuuenibus ea mlltare qux
conualeCcentia fimilis affeélus ineidit ) iis aluum dueo, C noeent
,tentan dllm efi,etiam fi à pue ris his maximè innon acribus per inferio ra infufis : Ced tantùm oleo.
filerint. POffllnt enim eorum vires modera tè faél:am
~od
etiam [anis quoque , vbi venter adfiringitur,Ceeu
mutatio nem ulfiinere:fperadgl1e pocefi in reliquo vira:
rus incerdllm infundas:qllippe quo & ftccius excremen
tempor e fruél:um aliql1em eos ex meliore conCuemditum made[cit , & tranfieus effieim r lubricus , & corpus
ne percepturos. At [enex fi porret tongo tempor e fenipfum Cenis emollieur,duris aliâs pellibus fimiliter rifim matam cQ{iletudinem mutare ,propte reà guod quo
gens. Non tamen funt hzc fenis,qua fenex efi,propria:
tempor e meliore frueretur, habiturus non effet,fr ufirl
<Jl1ippe cùm etiam fint iis,glli à longis Illorbis conllalè
laborem infilmeret:no aliter,q uàm fi qui s anem difeefcunt, vtilia. ~id
igitllr propriu m efi fenis,ql1a fenex
re quamp iam oétogenarius inciperet. Sieuti vero [eefi? Nempe quod temper amento eius conducÎt. Id
num ip[orum inter lè non parlla differentia efi, fiue id
euim efi,cuius eulpa feneCeimus, alius alio tempor e ci
ex xtate Cpeaes , fine ex eorpori s alFeau:i ta & eorum,
tiu.s,CeriMve,prout vel Natura ab initio fillnus comp2 qui natltra ficelOre,fi-igid ioréqu e ulI1t,fi ad medioe rem
ratl, vel ex vitx ex'ercitio, vel ex viétl1s ratione , vel mor
flatLtm compares, non paruum intemperiei diferim en
bo, v~l
Colieitudine, vel alio id gemls immod eratiùs
inuenie s,tum ipCorum inter Ce,tum vero ad Cenes. Atq;
ficeatl. Efieni m id,quod omnes homi~es
propri è Cehllmeél:are quidem hos profeél o,calfa ceréqn e conueneétmem apeln~,
non aliud, quàm ficellm , & friginiet: exte:rùm alldaeiùs hxe faeere in iis,glli per Ztate
dt~
corpori s te5;-peramentllm,annorum multitudinis
maiori exereitio Cunt fenmdo , ceu quorum validx adrauone prouen iens. Accidi t autcm incerdum & ex fe- D huc
vires [UI1t. ~iperml
quo omne.r emedio brili morbo , atque id etiam ex morbo fenium appellamm confilillm dirigitllr, eiuCmodi intemp enes corpo~us,fict
in libro De mara[mo diximu s: quippe eùm
ris efi, non [enium , aut a:tas aligua. V ~rm
guonia m 1
elu~modi
affeéèus,maraCmus quidam fic:qui non in ani
affettllum natmam percon ieéiura m aecIPlmus,ideirco
mal~S
modo, verùm etiam fiirpibllS vifimr. Tradica
::rtatem ql10que confideramus. Porro eadem vtilitas &
v~ro
~a
efi in primo huius operis voillm ine, proueconfue tudmis nofcen dx efi,prx tereà extrinCecll s inci
111entlS 111 nobis Ct!neétutis neeeffitas, Ergo tum ex ildentillm cal1[arum,quas procar araicas Grxcè vocant .
10,tllm ex iis,qux de temperamentis,atqne etiame x li~ipe
ad certior em affeéhlUm notitia m talia omnia
b~lo
, guem de maraCmo Ceripfimus, infiruéHor quinobis condue llnt:rem ediorum tamen infinl1a tio ex his
fpla~
ad eam artis partem , qux de Ccnum dUél:ll agit,
non prxfiat ur. At empiricis talia totius conellrfilS gui
red~
poterit . Siquid em omnis affeétionis corporalis
1 J:
\ vocant,pars eue
rr
'
Cl/V ~0f'lW
cenCentur:ql1x fyndro me
in
prOllldentia in duo bus confifiit:nempe propria eins inipCa cltt;atione efi obCeruata,haudqllaqlli ex is, qux fieterno~cda
elfentia , & materix pra:fidiomm viribl1s:
ri affeéllls pofiula t,inuen ta. ~10
rationabilills Hippo
v~ fiatltn in propoGto nunc Cenio , qui Ccienter pernocr~ts
~e agnoFeendo,prçfagiend6que p,lurima Ceripfit,
ultafeé:~m
eum ficeitatem qUlndam cum frigiditate
vt~qle
I~ parttcularibllS nos exrcns
.~od
etii optieffe,fi qUldem qux humett enc pariter,& calfaei ant,prx
ml medlco rum pofi eum fecerl1nc:non ignari huic nul.
Galen.
Tom. I l
d 3
~r
'5
..
�Galeni de Sanitate T uenda
tlls,guam quifq; viétus rationem poRuIet, inuenire poC
li neO'otio inllentllOl iri remedia, qui eius, ql10d curat,
A fet. ~lipe
in pal1cifsimis inllenias exaétè tradiras
corp~is,x<7fanve
affeétum exaétè noric. Sigude~,
ql1as Empirici [yndromas,id efi concurfils vociit:qllé.:
~ vt fa:pe tefi~
fUn111S,incipiendllm ab illo medédi prx
admodum in peripnel1l11onia, & laterum compunétio-.
cepto efi,Contraria elfe côtrariorum remedia.ybi vene: {ed plerigue morborum conieéluralem habenrdiro remediorum materiam compertam habuens, ac fignotionem:vt qui non ex certorum incidentil1m colle
mul vires eius intellexeris:malè affedo cOI·pori femper
étu no[cancur , {ed hominem defiderent , gui omni~
contraria, optimè fe habenci timilia viribl1s effe adhicorporis affeCtum calleat,ql1Îqlle omnia, gux eiu{modi
intemperies ipfas,gurecunq; adhuc
benda. ~inecam
affettui con[onent,inuenir.e fingl1~atm
qllear. ~ipe
intra fanitaris fines fubGfiunt,ii corrigere fiudebis, con
quod propoficum efi,nos lpfa r:ltlone duéti adhuc iuue
traria quodam modo viétus ratione cl1rabis: qllod tanes inuenimus. Vnde edam manifefiû efi, vfilm, quanmen per multllm fit otium. Nam fi in negotio IInt,fimi
tum vis longllm,fine ratio ne talia inuenire non poire.
libus vt~ris:pofml
cùm ita fnerint corpora affueNam de Premigene cùm alldirem nifi lallaret, omnino
ta. Porro accidit alterum horum plerunque magis,ceu
febricitare:colligi ratione,ellm fumida excrementaginaturis iptîs ea,ql1x tîbi (unt accommoda, fua fponte,ci
gnere,qux tranfpiraru emitti pofiularet.Ca:terùm cùm
tr~qle
doétorem eligentiblls. Atque haétenl1s matè afdentîor cmis effet> guàm vt ea tranfmini omnia finefeéto corpori contraria exhlbebiml1s , quoad prifiinum
fiatum côfecutum iÎt.Cxterùm ca viétns ratio,ql1x in- B ret,cotleétaCub cu te calorem excÏtare. Itaqlle etiam bal
nellm eiu[modi natmis vtilifsimnm eire, non ob id mo
temperies corrigit,longi ùs plerung; procedit, propterdo qllod fl1midum ellOcet {ed etiam qllod hllmeél:et
cà. quèd fimiliblls O1aiOl·e ex parte morbis. t,c~amur;
'd
l .h '
,
l gue du CI umore. Ergo placlrit,explicata guoql1e ma
qui calidlOre natura cfi,catidos. m<?tbos fac~le
lOcur~e
nu Premigenis thoraci inieéta, cuill(modi effet catoris
te:qui frigidiore, frigidos:& rehq\lls pro ratlone: Facllitls itaque guicgnid inte11lperatllm efi, ad propnam Ila
qua.litas exrl~a.
Vt ver~
acrem,mordacémglle COOl
pen,non dlfslmllem calon eorum ,qui cœpas ampliter
turam redit, quàm ad optimum temperametum venir.
02lppe id cllm in medlO omnis intemperetia: fit:gui{
c~medfnr:ut
adhl1c magis ellentus callram proquis cOllueniente natL1rx eux morbo laborat, ab eo Ion
be ~olétfe
mlhl per~lans,
perconta~
ecguid {u
dons tilt CHra balneum mClderet : Ileganteqlle id, iam
giùs abefi:qui difsml,
. nù~.
Er~o
nec afuetl1~ins
firmiorem habere me affeétus eius notitiam mihi perip(a: tamedi praua: Cunt, dl(phcelltlbus adhuc fibl corponhus mutanda; funt. ~in
fuafi.Q.9inetiam alios guo{dam vidimus, gllibl1s mornec per filmmam fanitadax ca10r érat fimiliter vt hl1ic:non tame hi vna batnei
tem Cemper id entandum,(ed tum,cùm is, cui mmanda: Cunc,à clUllibus negotlis maximè vacat. Ha:c itaque
intermifsione febricitabant,proptereà quod per ftldocommunia omnium temperamentorum pra:cepta parres excrm~ta
his ~acl1ntr.
~remjgni
prxter naticulatim variantur,prollt intéperantia glla:uis ab opti
tnralem habHum,etlam VlétUS ratIO, vet femel intermiC
1110 remperamento recefsit. Nec.: mirü fanè efi,G intem
fo .balneo, febr~ci/tal1d
o~cafi
erar. Nam plurimùm do
perata: nawrx,quor in medio exaéta: fanitatis, & morbi C ml verCabatl1r, Iblque fcnbens, vellcgens per[euerabar
{enGbilis confifitlllt,etiam ad ordinidi viétus modutn
proptereà gl10d P eripateticx difciplinre incumbebar'
in qua nemini filre a;tatis erat feculldus. Scimlls & ii/
a~ iiCdem ad!lIfint ancipites. Sed nec il!lId ~irandum,
qui minimè natura tale excrementum aceruant infian:
uari,la:dlql1e homines vtden.Nam. concra fi o.mnes I~
rem laborum diligentiam,curiunque,gi<7l1endi ;ius cau
cer {e fi milern corporis fiawm obtlOerent, vrlqlle mlrandllm tum effet, ali'luos illllari, lxdfqne ah iifdem.
~am effe. Itaque etiam alter~
cl1idam,cl1ixgl1è,arq uc ilSed quoniam contrarii inter fe multOTllm hominnnl
ll,mordax calor crat,tameth balneum vno die inrermit
corporis {lattIS htnt:ratione non caret,ql1od ex contrateret,contingit non febrire,proptereà ql10d nec fiudiis
magis de medicis
riis'etii vtilitatem percipiant. ~o
deditus erat,& negotia fila per v rbem inambulans obi~
omnibus m irari clllpiam licet, ql1icungue nullo priùs
ba~,emns
vendénfg; multa etiam pllgnans Cubinde:in
naturarnm faélo difcrimille,de fanitate tllenda fcribere
qUlbus 0.ldare.coaétus efi. Ide6que etiam alterum quen
funt ao-O'refsi. SiCl1ti enim fi eri non potefi, vt vnum caquotannis acuto, biliofoque mOl'
dam ex lI;,gl11 x{la~e
00
·
~
.
ad omnes h
omInes
!lltor
accommo det, Ira
lopodil1m
bo labor:tt,mu1tos lam al1nos feruaui exercitari yetis
nec medicl1s vnam omnibl1s vitx fpcciem, qUa! condu
calid~,f6qe.
te~lpcram'1o
effet, fi~lt
N am ~ùm
car. Hac igttlJrde caufa quidam faluberrimllm effe aifir
Premlgenes, eClam exercltatIOne vtebatnr prxceleri
manr,abundt quotidle exercitari: quidam nihil obfia~l
vero ,Sote,a: puluere. Contigit ergo ci & calore~
degat.~r
~c çu~t,
qu~
Imm.odlce algcn,~
Cutem denfa.ri, atgue ad cranfp ira7
re,guè minùs i.n q,uiete prol'~IS
bus lauari maxime falutare vldetur,all1S mll1lme. Q.!.lln D tum meptam reddl.qux ambo Vbl concurrernnt nimietiam de vini aquxll; potione,itémque de aliis ad eunaccidenlOt,paratllm ad febré reddl1nr.
mm corpus,~i
dem modulO ~on
j is modù,qllx ad falubrem viétus raErgo q~lOd
111 O1.cdendi aree {emper vfilrpare folco, id
{ed etiam morb?rum remediis, ~u
tionem pert1~cn,
nl~c
~lcam:
Facllllmè guidem qllod qllxritur,ratio<:ignantifsima inter fe fcri banr, ~deo
vt vel V?lIm CJ;l!Pnatlo Im:eOl~,fid
vero eills exrcricntia comprobac.
piam,ql1od ollll11bus his inter Ipfos conue.lat,r~
1Il~lanqm
lllud ml1lto maxime mirandllm efi ctlm
uentu lir. CXtcnlm v hlS ipfe docer ClIm ab u{dem IpftS
Hipocr~tes
mOllc:lt,calldis n:tturis vtilil1s cfTc il~ Otio
:lliquos 1xcii, illllar1<)l1t! , Will à contrariis pari modo.
agcrc,quam cxercieari:non pan cos t:une ntedicos eire
Eqllidem quofdam noui,<)lIi fi triduo Ce ab cxercitatioql1i ne norunc q lidcm ClIillfmodi tal es hom in cs fin/
ne abOinerent, protinlls xgrotabant: alios in perpeCll:t
{cd iu xtl omnihus cxercitatiolles inillngant. Ediuer(~
l]uiete dcgentcs , tamen fecllndam valewdinem weri.
nonnullos effc,q;lIhl1s nih il1d {anitaté condllccre exer
Atgue hOlum ip[oru m alios minimè 1:ll1are:alios, nifi
cjtai~nm
pl.accat:Scd & ~ e r~ilm_ab
his gCl1IlS efle,qui
lalliffenc,illico febricitare: GCnt Premi<7enes Mit yleafflletl' exercltan,ld rcrm mat: no alTi.tcris interdicir.
oxus. Atqi gllod hxc gllldem ita fieri ce~naru,
etiam
Oll.orum nc':10 ,rbnc non e~rat:minè
tamen ii, qui
ii,gui folo vfu arec colligunt,nol1cre. Nemo tamen eotertIO loco dIél:l Ulllt. Q!.IIPPC gui cuilibct rci infucrum i.ca vt in morbis notas prodidit,quiblls quis inten.
fcul/t,magna ex parte nacura: Cua: conucniemem con.
fuetudi-
�110
fitetudinem deligunt; propterd guod ab iis , qux non
{jcuti quod non omnes
[ec'lts;quàm in morbis? ~are
'conueniant,fubmde lxfi,ipfa repudiant. Aliglli tamen A eadem requirant,eos [cire decuerat, ceu manife~
apvel-dulcedine v iél:J, vet pra: nim~
dementia fe lœdi nOn
parens:ita cùm commenrarios [cribcret, detenninare
femientes,in matis confuerudinihus perfifillnt: verùm
<'le doccre qux qllibus vel condllcerent, vel officerent:
par erat. ~tid
hi pal1ci:plnres,gui non perfiHunt. ~o
magis rationa
igltllr cauCa: filit, cur eiufmodi determinationes,tamerli ab Hippocrate proditas ,omi[erunt?
bile efi,minùs errare medicos eos,qui omnem confile
tudinem feruandi cenfent:quÎ vero nihi! ad [anitatem
N empe qllid alilld, qllàm perdita ambitio,dum dogma
im€relfe putant, exercitatlls (luis cibnm fumat, an contum princeps nominari, atque inde gloriam con[equi
trà:item qui omnes exercitandos plltant,hos peiùs con
inter homines ftudebant? Cuius cau[a illi non ea qllifiltere,quàm qui prœdiéb ftlllt. Homm vero ipforum,
dem,gux manifeftè apparent, [ed opiniones, quas ipfi
11 inter fe comparétlU,minùs incommodi funt,qlli anvItro ponebant,fequi voluerttnt. Pofieri vero, qui in
te cibum perpetuo exercitandum effe putant.ql1od &
hos incidernnt,per[llafi pIerique !lmc, proptereà quod
Hippocratem prxcipere atiql1i fimt rati:Labores enim
nec guicquam didiciffent melius,& lImlll rudes,impecibos prxcedere,in AphorHinis legi.non videntes hoc
ridq; dcmonfiratillx [cientix omnino eirent. ~i
nan
loco de ordine eum locutllm exercitationis,& cibi,neqne hanc [equetur, Gcilè mm vera dogmata à falfis diquaqua illuet affirmare,quod omnibus hominiblls ha:c
fcernet:tl1m quç cereis determinatiomblls [cripta fÎ.lI1t,
-ambo conducant:imo qllibus exercitari expedit, prxce B àb iis qux non ita. Ita nimiru in[citiam eOl-fi omnium
damnabit,qui citra determinationem de difsidentibus,
dere exercitium cibos debere. ~od
alltem non omniatigllid iCripCerunt. ~o
bus profit,& in libro De vuTgo graffantibus mOl'bis amagis,qllxnam effe determipertè teHams eH, v bi calidas natnras quiefcere cen[et:&
nationes debeant,altiùs repetentem , [ed breuiblls dili,in A phorifmis reétiltS,filb vniuer[ali prçcepto, v hi con
genter andies. ~r"tia-x
- c:;alor
nafHt'a-efl,adeo vrtrariorum contraria effe remedia proponit. Porra heri
fum.id~gnatexcr,sbl-àk9
-potefi, vt pugnare aliquando videamr huiufcemodi prx
motLls,qui & exigulls,& lentlls fit:multlls alltem, & celer aduer{ifsimus eft. Itaque iftis non [emel modo, ve-cepta,non eteficientibns qui omnem motum ipfi mOto
cOI-pori cOlluenientem,exercitationem nominent:aliis
rùm etiam bis die Iauari condllCet, potifsimùm a:fiate.
tamùm eum,ql1i vehementior fit:ita vt priore fignifica
E1fe quoque boni ftlcci nntrimentum,in guo nihil intO omnes homines exercÏtationc defiderare neminem
fit acre. In Sote autem ver[ari, & irafci, & mu!tùm colateat: fecundo vero fignificato non ua fe habere. Eogitare,hls inimica funt. ~li-à1uedœ.abhTsntHx
ftl11t,
rum nanque,qui in carcere [anitatem [uam tuenmr, pa
(hi amem !lmr,qttrtrigi-d&, &- humido œmperamento
mm aptè mihi mentionem facere quidam videntur:
lHnt.jv-alentiores monts-defi-deram , ac viétllm , in quo
quippe qui [patio prorfus pereum, fi omnino tum vnhlperet, quod tennem ftlccllm faciat. Is cU1l1[modi fic,
gi,tl1m lauari prohibentl1.~d
vero ad pancos dies
diximlls fingulari libro. Hi vero nec fi in Sole exerciinfainbri viéhlS rationi refifiunt,nihil [anè miri. Si igites,lxduntur: nec etiam fi balneo abftineam. Ac 'maxitur exercitationis vocabuto omnis venit motus: & qui
ma quidem eft dittarum inter [e naWramm differétia.
inambulal1it,& qui perfrittus,& qui loms eft,exercita- C Aduerjirsimllm enim efihumidum, & frigidum tempcral1lentllm ei,quod calidum el1,& ficClim. Maxima
tus dicetur:dllmmodo conuclliente modo prxfenti cor
ruruls eft & calidi ad frigidum , & hllmidi ad llecllm.
poris ftatui fic motus. ~od
fi quis edam ab his fit pro
POITO frigidum,& iiCCllm , [enum temperam eco qllàm
hibitus,omnino xgrotabit. ~i
cnint ab his in carccre
prohibentllr, cos nunc non modo xgrotare, [ed edam
fimllli mum eft:itaque edam celeri ter [enefcunt eiu[mo
mori videmus,fÎ diu fint inclufi. Sin vehemetiores tan
' di cOl-~ora.
Di~(lmq1e
~ehoc
t,emperame,n to filpr.l
tùm motus exercÎtationcs vocetllr,eo patto vernm Gt,
abunde efi.Hllmldum vero,& caltdl1m, fluxlOnum Vlnon egere omnes homines exercltatione. Statim enim
tiis obnoxium en. Cxterùm gl10d omnibus imempePremigenes ille llul1um reql1irebat violetum motum,
ratis natllris commune prC(ceptllm cfi,id expedit in hac
fed nec in porricu,qux eft ante balneum,exiguam ante
quoque fcruari. Efi alltcm id, vt eas corrigas quidé con
lauandum inambulationelT\: im 0 vnttum elfe ex oleo,
trarils,fed dum planè in otio fill1t.[erues autem fimili~ à balneo aquam deterfiffc, Catis magni mocus funt tab ll S,Ctlm per negotia fibi vacare non poffllnt. De exerlis temperamenti homini. Hic vero & ante cœllam am
cieationiblls huiufmodi corpomm ita fiatllendurn efi:
blliabat,& cum amicis difputabat:fimiliter mallè quoplus quidem his laborandum effe,propter corporis hu9ue domi. N ufquam igitlu: ex ipfa in totum defidia ad- miditatem : pra:celeri motll non vtendum propter calorem. P fi r0-atench:d
llltus quifquam eft. Sed cùm quietem agere catidis na~ lm
djl1(Yen~-f:,
dun ex [..b .
cransferl1nt.
turis Hippocrates flladet, vehemeti motione vti vetat. D gniore-vitœ r none ad exrcitaon~{
Illico enim flllxionum tent31ltttr mOl-bis, Diiî priùsllorro ipfe multos,qlli propter eos motus,quos per tofine vacuaei, qu:tm exercirationes adeam. <<2icguid
t~m
xfiatem exercebant,in principio alltumni gl1otanenim in corpore concretum,& craffilm in hum oribus
I11S xgrotabant,ipfis vetitis [anos rcddidi:quemadmo(llerit,aut ctiam modicè frigldum:id !hteim in 41irimm
dum rnrflls alios à vehementi cxercitationc prohibui:
vertÎwr,ac fllnditur.Itaqllc edam verè tales nJturx 111:l
alios à guiete ad exercitia traducens , cùm fxpc antè
a:grotairent, in [anitate feru;lui. Pono hi frigiùiores
ximè iis mOl'bis patent,qui ex plenittldine oriutur:qua
fUnt iis,qui temperati,& mediocrcs funt,& affcétu plales fi11le fyl1anchx,~:
) defilaton
s ,g l1 os t atar
nr COntrario iis,qui calidiorcs,ficcioréfque {ltnt.Dixirhos \"o can t,hxmorrholdes,Cm C1 uinis proflullia artiCll
mus alltem tempcramentorum notas non folùm in lilares morbi,p~ehl
e ripn~l1mOx,at
e r: COI11bro ~c Temperametis,fcd etia in libro de arte mcdica.
pllnè1iones, reltglll den,lglle omnes , quorum g nns efi
!s ~lm
vni ex lihris nofiris eft tituills. Mirandllnl vcro
o~clpare
perverisirrimlm ~D9
phlegm?ne. ~re-tTl\m
~ us medicis eft,ql1i ne ea guidem,qux [enfLti euidcn[aftgll.inls dctraétffineoponet, aut per inciCam venam ~ku
te~ apparcnt,agnofcunt. ~lis
enirn lati[~mu
elfe ho
:me fcarificadis mJUeolis.~16d
li ira inanire recurent
~mUtn
difcrimen nunc non videt,adeo vt eadem exer
purgandi medieamento fUnt non fimpticis fJcuttatis:
cltia,iidémque cibi alios henc,atios malè habeant,noQ
fcd quod trahere & fl :mam bilem,& pituitam, & (ero[a
Galen.
Tom. 11
d 4
.·
\
' iI ~ .xrt
lA.
J<#
"
�Galeni de Sanitate T uendi
1 T1
.2-...:.C,
" _-z,.
~f-&
.
~r4-
112
excrementa po[sit.~re
vero de exercitationl1m ratio.
At in qua ficcitas calori eO: adiunél:a, in hac incidere
ne diximus , eadem & de-baln~
diéh eITe putandum: A aHquando plurimus, vt in intemperie, qLla: cum fanitate -confiftat ,prxter natLltam calor poteft, fdque
quippe qllod ipfitm quoq; n011 tlltum eft,ni!i prills inan itum corpus fit. Inanito vero \,tile eft,potiCsimùm cu
longo tempore. Plurimam vero breui fpatio, etiam
qua: cum humidîtate coniunéta eft, immoderatam
ius lauacri aqua potabilis non eft, Ccd in qua vis aliqua
caliditatem , vt in fanitatis intemper,ie, fieri licet. Aç
per halitum dirigédi fubeft. V - i~cei guidem, quam primo loco dixilfius, differemi:e,
dCq~fsimle,prù
- di.:tnm
eft.An ve
tantum diluti v ini, qllod vJlaTt,Jer vocant , exhiberi firo calidis omnibus idoncu non fit,fcd vtilior his aqux
potio fit,ficut in libro de popularibus morbis, fine Epi
nemus,quantùm à fitmma intemperie ipfa recefsit:reli
quarum aucem neutri,prxfertim cùm filmma fit,ql1ead
demion l~imns,tc
a:ftimandl1m.FortaCsis enim abmodl1m oO:enftlm eft.~x
furdum omnino cuipiam videbitur,iuucnc,qui athleti
enim tales intemperies non
fimt, iis dandum vinum eft, fed exigllum , & dilutl1m
cu s, vel militaris {jt,aut etiam foffor,meITorve,aut arator, vel deniquc qui robuftum aliquod opus exercet,aqllidem eO: albm,fO:n~
(tale porro eft,qllod colr~
ql1re tannlm potioné vti : atque in hoc falli Hippocratia tenue )Gcnt ediuerfo frigidis intcmperantiis calidio
tem,cùin calida teOlperamenta a'lux potionem pofcera vina prrebemus. At ql10d calidifsil11l1m quidem vire,ab{oIutè pronuntiet. Mlhi vero Hippocrates no ab- B num eft, id frigidifsimis intemperantiis eO: vtile: reliquis vero,quod portione refpondet. Nequeenim eins
folute id,fcd de naturis lilmmè calidis, qure vtique pro
tantùm meminifTe oponer, quod contraria contrariopter inr,.emperiem ta,les {j~t,
dix!{fe videt~r:
non qu_~d
rum fint remedia,fed eriam quantitatis rationem in fin
plurimu habeant naturahs calons, 'luem Ipfe augen 10
gulis contrariis habere. Ergo ficuci de medicamenris
athletarnm exercitio confirmat. At gui ex intemperie
calidus eft,is neque athlcta, neque miles bonus/ed neofiendimus , non [olùm a:fiimandllOl effe calid6mne
an fj-igidufll quicqllam fit, [ed etiam quori in his ordi:
que foITor,meITor,aratorve,aut denique ad rufiica, vrnis fit:ita & de vinis eO: agendum,non folùm dillltllm
banave opera fortls vnquam cl1adet. ~ipe
valétium
autcalidllm de1igentibns nobis, Ced quod vt ad intem:
hominu ea [unt munera. Porro tales nunquàm fuerine,
_nifi mediocri fint temperamra. Atqlli fi media tempeperantix fpeciem calore, frigoréve filO conuenienter
_rie fint, veigne pluriOlus his fuerit naturalis calor. Ac
occllrrit,ac refpondet. Hçcvero diéta mihi de iis/unt,
cali quidem natura: mediocre profeéto dandum eft vi~
qui mediam feneétutis a:tatem agullt:vtique nec ignonum,ficuti ipfaquogue mediocris eft. Atque haétenus
raoti primam eius partem efTe,gure Wft"'>'fgoVT«)I" id eO:
eorum,qui cmda, viridfglle adhuc fenetla fllnt,dicitllr:
faltem mediocre,quod ip{a mediocris eft temperamen
proptereà quod adhuc obire cillilia negotia poffunt:fe
ti:quando hanc quoque necefTe eO: non {ohlm in fenecundam alltem,cui aptè nome ipulm indimr, eo quod
éhtte,Ced etiam in remifsionis tempore, media-temperatura frigidiorem euadere. Si cui ergo vt in tempcrie, C ip{a fit,de qua dicitur,_
qure intra Canitatem cofifiat,calidifsimum temperamen
V t lauir,fitmfitq; clbum,det membra [opori.
cum fic:huic omnino vinllm circlll1cidifTe prodeft. Sed
~od
ta~e,.n
i? te;tia non conuei.t:~
.qua Telephum
tùm triplex genere fit calidi temperamenti differemia,
grammancll bls,terve menfe lauan dIXI. Propter enim
virium infirmitarem afsidunm hi balnei viüm non funi
vna,in qua reliqua cotrariecas(nempe qua: in humido,
nenr.Accedit quod per habitus frigiditatem mordacia
{jccoque conGilit)mediam cemperiem {eruar,altera, in
hi excrementa non parillnt.Nominant etlm,gui ad hic
.qua ficcitas utbfultat, & tertia, in qua vnà cum calido
etiam humidum redundat:vtique in qua altera contrapartem peruenit, Grxcè -df/-7f{!l.0I', {jcuti aiunt vocaburietas medium temperamentllm tenet,llunquàm fuerit
lorum etymologiis gaudent: ab eo quod P-{f/'1TEc);lt~
vltimè calor immodiclls: quandoguidem huic ficcitas
'Tb1 CUI!: id eft mittendo in pompam) qure dl;lCit ad
~1.anes
Itatim fuperuenit. Ifia vero non ponimr à nobis ficca,
CLA VOIl GALENI
de Sanitate T uenda,
Liber Sextus.
Thoma Linacro Anglo Interprete.
~rE
L 1 V D huiusde·Canitatetuenmodum feruari ea po[sit , ell proditum. Ad hrec illud
da Cpeculationis argumenmm hoc D adieétum,animalium corpora perpemo mmari,indéq;
libro inchoaturus, repetcnda cenadeo necefTe efTe fanitatem eorum, qure aliâs corrumfeo eorum ; <]ux haétenus tratlata
pi periclitenmr, nofirx procurationis indiC7ere antè
Cunt, capita: qure vtique dicendis
quàm ram notabilis mutatio fiat, vnde iam ~anifeo:è
{l.mt nec~ari.
Igiturprimùm dixgrorent. Procurationem vero non aliunde conftare
!E~SJ
Xlmus qUld fit Caniras : fccundo 10
quàm ex cibo,potionéque, <]llibus quod de flbO:anti~
co gencralis eius de[criptio pofita dl, tertio quemad~
corporis dccidir,reficiatur. Altera itlcurabilis cfTc de,
monfira
."......,tlC/lI
· .1
4
�Liber Sextus.
. monfirata mlltatÏO eft, feilicct qllX pro xratis ratione
& ex aciden~,
no primùm, nec propria tempran~
aceedit:proptereà quod caiufq; animahs corpus à pri~
A ci ratione afsl~è
affliétum blli ventré,qui alioqui non
ma genitura ad eximm V[qi tOto interueniete tempore
. crat natma caltdus:a:ql!è vero & refi~atum
alterum
•
Ir
fi
ficcefeat.Cxterùm qui [alubrem viucndi ratione ignoquamlls non euet
natura rigidl1S. Ad 0eundem modum,
fant, credibile eft hos citiùs, quàm pro naturx ratione
& capnt,& iecllr,& lienem,aeq; etiam alias partes,aliai~terc.
~oni
autem (vt diximus) nece e eft omne
rum quandoq; intemperâtiis affici,cùm aut ipfx haud~
genitum animai llutriri , [ubfiantia vero eiborum vniqllagllam lç[x in proprio temperamento effent,allt ctii
uer[a in nntrimentum non abit, ae proinde vitiohlm
contrarium planè quàm alix affeétu haberent. Primùm
quiddam ex hlperuacuo eius relinquitur, quod propriè
ergo
de iis verba faciam, qui xquali ftlllt intemperie:
, rxparatre a\
excrementum vocat:p
nacura qux dam corIdque ab iis,ql1i pra:calidi {unt,aufpicatus.Sanè diaum
poris partes funt,qux id fecernant,atq; emi~tan.
Pluà nobis in libro de Temperamenus cft, fieri non poffe
rima vero cllm fit in naturis corpomm differemia, ravt intemperies qurelibet {ola diu duret:quando ip[a fibi
tionabile dt,fuam e!fe cuiq; fanitatis t
da: prouiden
ipfi alteram ex necefsitate adfcifcit. Indéqlle faaum vt
tiam. Primùm igitl1r eo homine,qui optimo fit fiatu,
plerig; medicorum quatuor rantùm e!fe intemper5t'ias
pro materia trattationis propotlto:queadmodum hune
pmarint,eafq; compofitas : fimplices vero ne e!fe gui~
quifpiam in fanitate el1fiodiat,tradere fiuduimus.Cùm
dem.Nam & calidam,dum humiditates femper con fuautem varix oeeafiones fine, quibus feeunda valetudo
mit,parere ficcitatem: & frigidam,dllm nihil ablllmit
variè conuellitur : eum , qui optimo corporis fit 11atu, B hllmoris incrememo quodam
modo conferre. Eode~
Tvni fibi vacantem] ae ab omni eiuili negotio libemm,
modo & ficcam,per eas a:tates,quibus augefcit animal,
in fanitate femare propo[uimlls. Atque hunc quidem
calidius ipfum [emper efficere: quibus vero decre[cit,
cùm in primis quinq; libris quemadmodum quis à pri
refrigerare:& ficcare quidem [olidas corporis particuma ineunte xtate ad vltimam V{qi feneétuté in [anitate
las, congerere vero abundantiam excremencoru. Simicui1odiat, docuerimlls: nunc ad eos veniemus, quibl1s
li modo fi hl1mida cum modicè calida coierit exifiere
per negotioru qllalitates dre,bibcre,atq; exercitari deaHql1ando in vtraq; 6ppofieione mediam te~prim.
bito tempore non licet: prxtereà ad cos, qui ftatim ab
Vtranqueoppofitionem inrelligo, & qure ex calido ac
ortu valetudinarium corporis fiatum funt fortiti. Sanè
frigido confifiie,& qux ex ficco & humido. Erit autem
brel1ior eritde his fermo, quàm prior , quanuis fuapte
medii temperamêti (quod &~falc'
Grçci vocat) eil1{natura longior fit, proptereà qllod plurimarû materiamodi inremperantia,in ipfo prç€ipui vigoris tempore,
rum vires, quibus ad fecundx valetudinis tutelam vtiquam àH.ft~
Grreci vocant: fcd & in remi[sionis eemmur,prrediétre iam fimt. Nam cùm friaione,balneo,
pore, prout ipfi conuenit. Optimam nanq; temperiem
.exercit:ltione,cibo,potione, fometo calido, frigidoq;,
in adole{centia corpus obtinet: reliqure omnes xtates
.Venerls mm vfu, tum abfiinentia, & fi quid aliud eiufdeteriores hac funt, vt priùs eft ofien{um. Atque hoe
modi efi,mutationes fieri corporis cernamns:vtlq; hoetiam meminiffe conueniet, vnum id quoqi ex iis,qu%
rum omniu vires (vt dixi) priùs fimt proditx. Vitiofi C diaa {unt. Cùm enim
duplices aaiones in animalibus
autem corporum fiat us genere duplices fLmt: cùm elefint, certè corporales pueri prxcipuas obtinet:ql1X animentares,&primas corporis parricu.1as,quas Arifiotemi fimt,ea,ql1x apuerjs ad remifsionem v{q; fuccedit
les Jp4I~ftr>i,
id efi fimilares vocat,alii xquabiliter,alii
xtas. Nec tamen eH has Xtates annorU nl1mew CITCllninreguabJliter attemperaras habeâr. Dico autem reguafcribere,ql1emadmodull1 nonnutli fecerut:nifi forte: in
biliter temperari , cùm ad aliguam intemperieRl verDe
la~itun
quadam. E~go
pube[c:re guidem}ncipillnc
:equablliter corporis parti cuire omnes , am frigidiores
ahqlll, vbt quanumdeelmum aonn cxpleuerut,quidam
iufto,aut calidiores filllt redditre, aut Gcciores, am huvno poft anno, aut etia ampli(ls. Initium pra:tereà remidiores, aut per coniugationem ql1a:dam calidiores,
mi[sionis nonulli habet fiatim ~ trigeGmo anno, noofim111 & ficciores, qua:dam humidiores parieer & friginlltli poft gl1intllm & trigefimum. Ac robur quidem odiores, & quœdamhumidlOres, & calidiores, qua:dam
mnibus minuitur , pofi ip[am fillllmi vigoris Xtatem:
ficciores,& frigidiores. ~inetam
in inftmmetalillm
non camen hi [anitatem amittum, tametfi minùs hane,
partÎl1m copofitiol1e quxdam xquabiliter,quxdam inquàm antè laudabilem habent. Cxtenl m hanc habent
:zquabiliter fimt condita:. Ac primùm qllidem dicam
nOIl [ohim v[que ad initillm [eneétlltis, ventm etiam in
hic quoq; qui ftams corporü [une maximè valccndinaipfa [enettute tota:qure ip[aquoqlle quibl1fdam naturarii,ficllti &priùs [qui maximè [anus effet] oftendi. Velis cffe morbus videcur. Cùm enim nec dolore angllnrùm is vnicus erat. etcnim in omniu reru genere qllod
turvllo,nec vllam aétionu carum, quibllS ad vitre rnlloptimu eft,id vnl1m eft:vitiofa vero plurima [unt. Du- D nia vtimur,aut penitlls
amiferue, aut omnino im becilplex tamen ell eomm fecllndùm genus difcrimen , cell
lam hab,ene, vtique rani funt, {anitacc, qux (enettmi fit
pa1~
antè dixi : aliis Gmili intépcrie omnes partes hacongrl1a. Meminiffe enim profeétO oportce eoru,qux
bentlblls,aliis di[simili. Acq; eorum quidem,qux fimi
de Canitate demonfirata ume, nempe quod ampla fit
lem inremperantia habent,ea pefsima e!fe conftat,qua!
eius latitudo.lam fi terria ql10que corporis affeéHo eft
has validas habcnt,ac poci(simù m frigidas,fimul & ficqla~
nemrlm Hero.philus appellat " qux in iis, qui
cas. At quihl1s inxqualtcer [e habent corporis parte~
gram ~la[erunt
feb~I,conla[d
rempore cernitur,
horum nllmerare ql1idem varietatcs facile non efi.Cœ& femlt xtate:omnlllo extra morbum [enes erut:attiotc~ùm
ilb lluoque duplici genere, [peciéve,fille <]llouis
neS tamen périnde vt ii,qui in flore xtatis hint, firmas,
allo modo nominarc velis, variare licet.N am maximè
valenté[qlle non habebllnt. Verùm fi ad videndum, auquidem ea morbis patent, quorum principes maximè
dienum,gr~l
aliaq; facienda, qua: ft'ni expart~s
cotrariis temperamentis lime affeétx. Minùs obpediunt,l~o
deficltltr corpus: etiam hoc rationabilinOXla yaletud illi limt, qllihus diuer[re ~ principibllS
ter ~enis
ÇallltaCeu; nomines, vtiq; totum hoc iungens,
partes Ha fe habent. Equidem aliquos iam vidi, quibllS
fents [.lnltltcm:no ab[oll1cè fanitatem. Hxc cnim proventer f~idlS
erat,capllt calidl1m: ficut cotd.,quibus
p.ter ip[am ~étionum
virtute integra eft, & de qua quecaptlt fngldum erat, venter calidus. Vidimus ilutcm
n non po[Slt. Senum f.'mitas querimoniis non vacat.
d )
è
114
..
�II)
Galeni de Sanltate T uenda,
I:l6
firuéhun iecllf liberent:abfiinèndtlmqi ab iis cibis,qui
enim omnes aaiones habet, llulli tamen va, ac pori{simùm fi iidem glulidam hauet. Atque adeo Illa pars anis, qUa! de fenum A craffilm efflciunt [uccum
tinofi fint.De his diaum abundè nobis efi in tribus Iiduau infiituitur,huc tantllm confilia dirigit, vt [anita.
bris,guos de alimentorum viribus {cripfiniüs: prxtertem corum,quatenus fieri llcet,tueawr. Corpora vero,
eà in eo libro, guem de euchymia, & cacochymia, id
qua: à prima fiatim genitllra pronu ad morbos ltatum
-efi de cibifbo ni & mali {ucci, edidimus:itémgue in liforcira ftmt, ea planè ad [eneaUtem nllnql1àm peruequi dolorem
bro de extenuante viaus ration\!. ~ipe
niunt aut fi quando pemenerum , vno faltem diutino
vtendum 0ratione
viaus
in iecinore {entiunt, iis tali
penitus laborar. Propo[uimus alttem in hoc li. morb~
prxcor dextra
&
rit,
remiCe
mnino efi, quoad dolor {e
bro de iis diiferere,qui vitiofa corporis ftlnt fiatu,:ttq;
& lifuerit
{anè
tile
V
t.
fendan
dia lellia guodam modo
.. hos quemadmodum fanos plnrimum tueamnr,di[qlliofferre:
coma,
ii
abfinth
fit
ta
quorcm , in quo macera
rere.Ergo.iOlrio ab iis ftunpto,qui parem in omnibl1s
pra:terea quod eum ex ea,tllm ex ani{o, & amaris amyiis
de
primùm
:
habent
eriem
corporis partibus intemp
r:quod etiam bibere ex 6xymelite prxgdalis confi
.agamlls,gui calidius temperarnetum [ortiti [unt, cxtefiat in eo tempore, guod inter {urgendum , lauandllm,rL1.m in hllmiditate,ac ficcitate modicè fe habec. Ac caque interuenir. Nam & poftquam confea a ftlnt qua: ex
. .lis guide corporis natura ab initio fiatim magis appaventre ad iecul" reddutur,talia exhiberi pra:fiac,& tem.ret fana,gulm ea,gul( in vC!'ag ; oppofitione vidofa efi.
poris aliquid eOrum operi ante cibum filmendum dari.
ex calido & friV tranq; oppofitionc intellig? ' &q~a:
& medicamentu,gllod diacalaminthen
gido confifiit,& qua: ex 11Llmldo & hcco. Eadem den- B Non inutile efi
vocant:cuills compofitionem in quarto hOrLlm comtes edet citiùs,& citiùs articlllatam vocem proferet, &
mentariorum fcripfimus. Verùm in biliofis telnperaciüùs inaredietl1r , & fingulis annis ad portione incrementis cauere oportet huius afsiduum vfilm. Sed & fi
fcet.Pofieà vero gllàm.adole[centix an nos COll)plelle<]uando horum CJl1i{piam eo propter iecinoris obfirut:ît, éxinde ad remifsionem v[g; manifefiè calidior apétiones vtitnr, vtilius efi ex oxyme!ite id bibat. Porro
parebit,fic vt tum morbis,wtn fymptomatis,gux à bialimenti fpecies,fi quis homm temperamemum veneli orillntur facilè fit obnoxia. Muids nanqj ca[or dum
re in melills fiudet,contraria effe intemperamia: deber.
temperamentLl1l1 reddic. At
. humorem ~bfumit,Gcs
Sen{im vero id fiet citra noxam,fi & prxfit mediclls:&
cùm fiores iam a:tas,irem calida Gt, nimirum compogui curatur , ira fir à negotiis liber, vt on1nia ftlO temfita eorum temperies calida,fimlll ficdg; eric. In talipore peragat. Nam gui in rebus ciuilibus ver{atllr , &
bu; autem temperamentis bllis abllndare tLlm pallida,
multis negotiis difirlngitur,huic tlltiùs efi, vt nec ten.tllm fiaua,folet. Ergo gui hac natura {unc,ad xtate vfg;
. tet temperamentlll11 {uum mutare, [ed accommoda fiadole{centix.fimiliter educandi iis ftlllt, gui optima:
bi Ilutrimenta {umat. Pond apta [unt hllmidis qui[unt namrx : de quibus diaum in prxcedennbus efi.
dern humida, & ficcis iÎcca . . N utritio enim fit cùm is
.Pofieà vero qulm abColutu eorum corpus Gt,conGdeCitiù;
qui nurrir,cibus,corpori,quod alit,fsmI:1~.
rare oportet vtrllmne bilis excrememm illis per alllum
s.
humidi
a
hllmid
,'&
ficcis
ficca
l1tllr
alltem afsimila
tit propenftTI?Si
expellitl1r,all ad fuperiorem ven~rm
quanta
iis
efi,
mentl1m
tempera
. s vero :eglla1e
enim déorftul1 feramr,confiat no debere effe [obcIros. C ~ibl1
fuent gl1o?comedunt, tamo vtLgne fit mas
d
n
C
~
l
i
[
i
m
~
ft.
:
lm
vo:ni[l
r
~
p
,
~
a
[
e
p
Sin [uperiorem ventr,cm
gis l1umens. At g1l11nxgualem temperiem {unt (ortendum [cilicet lanae valere ltIfslS phdofopI1JS llS,gUl
titi, ira vt bis alilld iecinoris remperamentllm fit aliud
vomere'ex aqua tepida paft exercitationes ante cibum
ventri , aut al.icuius eOrLlm, gux circa iecllr lil:lt: iis
vetanr. Nam vino nec ip[e (anè tllm elfe vtendum111aeiuCdiller{um eft,guod affumptu iucundum efi ab eo <juod
ferim,oiG diffiClllter id faciant ex aqua. ~ipe
a:ltem ~fien
vicuiglle particnlx ;fi idonelm.~a
modi quxdam corporu naturre !lmt, quibus vrigne
eft, aliud
iens
conuen
Gngulis
?d
ellefle,gll
!i.lm efi duple:
Jlum dulce, fed vbi aguam prrebiberinr, efi conced
fecunquod
es,aliud
gualitac
es
Gmphc
um
eoCJuod {ecund
dum. Prxter eà etiam magis, vbi temperamcntum
ibus
gualitar
ibus
fimpliç
filbtan~m:god
dùm. to~am
rum ab initio calidius, ficcillCqj fuir, vomirio petenda
eft
paulo
s
1
i
r
e
p
l
~
fit,
m
gualéna
i.n prx. {un~
maxime aptllm eft ~ Id
etiam hi ?ilLï
efi:proptereà quod magi~
per
eriem
llltemp
I?uta.re
[eu
eft,
: Idgue
co.mreh~nfu
& exercltan hls vtlllUS
dplli vigoris xrate. ~tn
cogans proprer negotia. ~od
ot1l1m vells, [e~l ~edr
.non acutis exercitatianiblls , & prxuegetis, [ed pOtiùs
maxime eft, Cola experienomnes , gui hocr.ftatu
{ilb.fiantla Idone~m
c.x t~a
tardis - Je mollibus. Sunt enim
ft
..
,
,
u
ria dlfcerl1ltnr. Ac maXl111am qllidem vim habct ad ea,
funr,graciliores. A:ClltX vcro exercltatloncs *co~le
modo ,fed
cor<lua:
lentx c~tra.
. eduntur , bibunt(,rgue , non in ventre
gymnafiarum omlllllm e~t.nua:fd
tix conftlbftan
conficienda ,totins
D etlam
:ahdo te~l.
. corpore
. tOtO
pus implent.SlI\1[ ver? ex 1~,qmpenfè
varia
&
blls
animalJ
uementta:CUlllS ratione nutrimeta
pro.r[us po ~efidra.,
peramento [ullr, & qu~ ex~cltan
nul~
:Cllm
& Cpeciebus mllltùm inter [e diller[a habetur
[ed abllndè his [atisf.lclant InambulatlO, balnell,& molacceclit
quod ex palea , & herbis
la. {imilitu
,
lis ex oleo friaio. Acre nangue,& mordax calidllm id
.)
cl do fitrcius
eius
s
{ocieta
nulla
s.
carnibu
&
,
'v
OISlbllS
ex
&'Tf.twdl.t1
le
guo
el,
ans,gua
en quod ab his exhalat ,non hllme[t
l',
)
: lOS vero a.
guod ex pane ~n , cum co, <juod cx cicura, & verarro:
Grxci vocant "nec ftlane citrigu e morftlm
.
,
mcre
& hxc aOlman tiulll quibufi.lam nlltrimenta lilnt.
vero eor~l1n
n~1
cibis qllOqj balncum ilat.~dm
raiétlls
v
rali
ex
autem & qualitarihus conuenientix, ytique fi [r.r
redditi
FllIm
eft, quàm ctiii obeG limt
~ible
alhum
efi:
~
i
h
amentû fiudcs,humidis natnris hUl1leaaninimicu
temper
vinum
l1are
,tione. Antiqllum alltcm
oin
alltem
ficcis vcro, eo, qui ficcer:
andllm
Aeftim
efi.
te cibo maximè guadrnt.~:
vero,actenue iùonellm
prxcor
In co alltcm,qui eft in cadextera
in
,num
lallatur
~Iacer,ontls"
fin alce~:
mnibus efi,qui à cibo
lapfil contrariadare
,aut
er:ttlam
aliquem
lOtemp
rem
ad
en,dolo
gldove
hdo,fn
diorum parte, vbi Gtum it!cllr
intemei~lfmod
ifsimx
nalH)lle
di
efficac
&
Eiufmo
:cùm
t.
expedir
{cntian
[cmper
gral1itatem, aut tenfionem
ficcitaex
qux
uàm
balneo
fi
magis,g
folet,
clicam)
ita
tentari
(vt
fÎnt.:~
peri~
corporum ftams iecinoris viriis
cùm facieillCmodi aliquod vi. co~ft:ln,pesg1i
te,& J~l1mdtae
pofi cibllm vtantur. Ac fi gl~do
erantiam
imcmp
am
obqUa!
morbo[
In
earum,
eus
lè fimlhbus nucnm
tium [emifit,illico dandum aliquid eH
abeant.
~anuis
�-1 17
'Liber Sextus.
abeant. At fi ficcills quodllis membnun eŒlcias,nihil
verns {0'p~1i\,cus
inter initia operis memini,fermo
manifeftè lœdes.Pari modo nec fi hnmidiori {ll:lm hu- A e[fer,gui lIb1 al1{cultancem promilir immorta\em fore.
miditatem [erues.El1identi vero argllmeco tibi & œta- _ Sed guonii Na~urx
pr?gre{fl1m, qui efi ad liccitarem,
tes fint. ~a:
enim à prima genim ra adoleCcetiam v['1;
effugere corpon non ltcet, vt anrè docuimus idcirco
, l1ecefi'e efi. Eri~
'tamen id
habentur, humidi[sima iis caro e{l:fenili œeati. impcn[è
fenefcere no b·
1s,corrumplg;
ficca. Memini{[e vero in hlliu[modi [ermone oponee,
maximè diuturnum, guicquid erit minimè ftccatLlm.
comm, qua: in opere de Temperamentis fil11t [cripta,
Verùm ct'tm humida viétus ratio excrementa,& fiICCOrum abundantiam pariat,ditficilc efi ira mediocritatem
feilicet ne quis exiftimet,qui fupemaeuis exerementis
femare, vt neg; morbi incidant, neg; [eneétus matureres
oneranmr, 1105 hllmido temperamento erre. ~œ
eos,qui [eneétlltem frigidalll,& humidalll plltarût, faltnr.Q.!!od tamen ad ipfius temperameti rationem attifos habuit. Non enim ipfx partieulx fenum humidionet,gui maximè [unt hnmidi,ii maximè funt longxui.
Iidem & [anitate, vbi corpus ad roburperuenit,pll1s cçre temperamento funt, fed ip[x eapaeitates , .qux i~tr
corpora patene , tllm [enum, tum eorum , glU humldls
teris fru'untur: & creteris , qui parem xeatem aC7 unt ,va-.
morbis laborat,fllpemaCl1a humiditate impletnr. Porlentiores ~ extremum v[g; {enium {unt. Ide6g; ferrnè
ro ellil1[modi ficeus morbus {jt, cena [eientia cognotum medlcls omnibus, tum philofophis, gui cOl'poris
fcet, qui libmm, qnem de ma;a[mo in[cripfimus, dilielementa diligenter inuefiigarunt, temperamentLlm id
genter relegerit non [emel, bl[ve, ne tran[currens, [ed B laudatum eil.· Imo edam vnum id pr6inde {ecundl1m
Natnram fe habcre quibufdam efi vifilm. Nam guanfingulis inGftens,atg; intentus.Slnè qui hçc commodè
quàm in principio fit deterius,tempore tamen reliquis
leg~t,hu
exercitari priùs cOllenit in [ecundo de Tempra:ftantius euadit. ~o
peramentis libro,in quo demonfiratum efi, Cenis temmagis gui mendx huius corperamenrum ficcu eife. Verùm guod in prœ[enüa noporis {anieati prxficitur,iis,gux ab ipfo deAuunt,probi s propofitu eft calidills,iufto corpus, fi guidem in pri,
{pi.cere de~it
tl1~
exercitatione, ( vt di xi) eum balma eonfiitutione medium hum iditatis,{ieeitadfg i hanelS ~nte
clbu plllnbus,eun: v~ro
iis,gua: per ventrem,
& vnnas redduntur,excernedls.Nec prohIbee prçrereà
bitum habllerit,omnino id in illcrementi fiatu (gnam
quicguam,quin & apophlegmatifinis,& pnfgationibus
àltftl.:1 vocant) ficeum effieicur, fdgue tum magis, mm
alîquando vtatur:antég; omnia cibis boni [ucci,ac vini
celeriùs,fi etii natma fieeius erat.Sed & [enefcet idem
citiùs,quanto vtiq; ad fummum inerementum peruepotione,guod vrinas promoueat. Et de calidis guidé
nit eitHls.Nam ellm omnes in remi[sione xtatis lieeetemperamentis abundè diétum efi:de frigidis déinceps
{cimus: ratio efi, vt qui natura fit ficcior, in [énilis inagendum. Sunr porro & horum tres filmmx differentemperantia! ficcüate citiùs perueniat.Hi ergo in prxtia:.Nam aut modicè fe habent in altero contrarioruOl
cipui vigoris retate potifsimùm humidam viétlls ratiopari,ita vt n:c hllmidi fint,nec {jcci : aut alterum in his
nem pofiulant:cuius formulam proximè deferipfimus.
redundat, Vtlqj vel {jccum, vd hllmidum. Pefsima taPerflcitur enim humeétantiblls cibis, ae balneis, tum
men merito ficca temperatllra efi: guippe gllod temexercitationum,& 'lure-prreceleres, & 'lux multre funt, C po ris [patio [enefcetibus accidit, id his fiatim ab initio
ahfiilletia. Hi adeà œfiatis tempore & driùs lauamllr,
contingit. Ergo ifios hllmeétare,calfaceréq; oporcebir.
& à cibo iterum.prodefi his & frigida potio. At VeId flet exercitationc modiea,& nutrimemo humeétante,ae calido:prxcerd vini calidi POCiOllC,& {omno linus ficcis temperamentis efi inimicifsima. Vitandre
beraliore:illud incerim prouidentibus nobis, vt excrequàm maximè his fimt eXlIiliones,& lafsÎtlldines,& [0licitndines,& vigiliœ,& motus ornnis celer. Iracundja
menta omnia,gux vel ex cibis, vel patione proueniilt
vero cùm biliofas narmas maximè aceendat,acmas fe. De Veneris vfll diétum fllprà eft:
quotidie ~xpelanur
bres parit.Iraq; gua: vi8:us ratio iis lauclatur,qui fiams
eam ommbus,qUl {jcco temperamemo [une inimicam
incremeti tempore temperie [une calida, humidicatent
e{[e.Nunc verà etiam ex hoc numero potifsimùm adtamen ab onu mediocrem habebant:hœc iis,qui natuuerfa eft iis,gui fllpra {jccime friaidi guogi {l111t. Nam
ra calidi funt,& ficci,l11agis conuenit. Nec dubium cil,
innoxia Venus iis tarùm efi,qui galidi humidfC}; funt
Guin modus guoqi exceffils [uperantis elementi in pri~um
v.ero qlli.genicura naturaliter abl~dnt
: de ql1rb~
m~s
conliderandus fit.Siguidem eacenus ineendere,reInter mçgualla temperamenta mox di cetur. Malunl vemmerc, aut allgere viétus fpecie oponet, gll<ltenlls ful'à & illlld frigidum temperamencu eft, gllod Clll1l hllpra naturalem habitum auéta,dimil1ucive fi1l1t tcrnpemiditate coniullgitur:maximéq; id fluxionllm morbis
ra~:l1ti
elemeta. ~aprote
fi eorum,qul natura huefi ohieétum. SllccurrÏtllr huic & balnei abfiinencia, &
m.l~Ores,caidoéfq;
[unt,mucare temperamenmm ad
exercitio,&
tenuiore viétu ,& vnétionibus , qua: modi,
f~lgdiorem,céq;
fpeciem libec,contrariam his D cè calfaclant:guaru forma narrata priùs eil, vbi de lafsiVlétus rationem exhibeas oponet : Gn id cuftodire platudine egimus. At gui frigidi natura flInt, exterùm in
c:t,Gmilem.Sanè ciufmodi natl1ra: in puerili xrace fluficci,hulllidfC}; temperatllra modicè fe habent,minus ii
~l?nUm,
& redundantia: morbis maxjmè cenrantur,
vel ad fanitatc, vcl ad corporis robm fimt inepti, gllàm
mq; pl1tred inis : guo magis & pluribllS exercitatioqui in il1is flmt intempcrati.horum igitttr excitan.> 61'nt~lIs?&
exaéta ventris cocoétione indiger. ~icgud
maréql1e calorem expediet.ln humiditatis vero dcciel11n.11!, hoc corrumpitt1r,id cou corpori morboru putatÎ[qne fpecie, cota viétns ratio media efi exhib~nda
.
tred1l11S occafto fit. ltaq; & ante cibum bis,térque hi, fi
mihi ~mnia
de iis d,iéta filnt,q'.loS çqualis i~
Atq; h~c
tauent, ac calidis fponte onis vtantur , maximum inde
tempr~
~rcm)t,h?.'
qmbus omnes corporis parco.mmodum fentiuc, ~ipe
huc dirigicur in his contes ad cahdms, vel fngld1l1s,humidil1s vcl ficcil1s fi ._
. \D"
,
ml
fihum, vt ·ipfas animalis panicllias fCl'lIemus hl1midas.
1·Iter l~I1tr. .IllC
..mata:.
e;15 vero, gui inxqllalé corporis
~œ
res ol\1nis temperamcllti comnllmis efi, fi modo
con{htlltlonc habcnt,no pOtefi pancis di!Teri proptercontraria ratio om nium animantium corpora ciriùs ad
cà qllod nl1merofx horu varietates funt: CÙl~
aliis alia
fc.neétutem perJucit, ipfaL1ue fit, cuius culpa omne geparticula malè temperata fit. Sed & fi dllas tantùm quis
nltum corpus moreale fit. ~ipe
fi fleri pofi'et vt teml1tempr~as,
habcat, haru quoqi varietates non pauc:!:
humidum perpetllO fentaretur,
peramellt.um c01'~ris
funr.Promdeqi cùmpriùs docuero ql~n:i
ii5 exhibenda
"
1
It:
�Galeni de Sanitate T uenda,
120
diéhtm & abHipp ocrate eft,
Grxcè appeHant. ~in
da fint ,quibu s inculpatus quidem dl cOl'poris fiatus,
generi homin um [anitatem magis cont1are. Ait
viuunt autem vita feruilem,fiue negotiofam, fiue quo- A huic
enim: Laxitas corporis ad tranfpiratû, quibus piura per
uis modo ' aliter appellare placet: ab iis vero, quxnam
. cutim ferunmr,falubril1s : quibus pauciora,minùs [aluiis,qui zquale m incemperantiam habent , in fimili vibre. Hanc corporis naturam ad aliam confile tudinem
uendi genere:crafibimus:dehinc ad eos,qni inzqua lem
transfcrre no oporeet,fed nec vllam omnin o aliam nain corporis partibus fiatum habet. Ergo falubris,& in-.
fi
turam , nifi quœ longo iam tempore œgrotat. ~od
culpatus corporis fiatus ,in latitudine (vt fzpe diétum
•.
iee
connen
qua afsiduè xgrotet,difquirere in ea caufam
en) inte1!igi debedi cuti etiam ipfa fanitas. Nam neq;
inis
œgritlld
ab
Ea inuenieeur , fi inicium inquifitionis
fanus effe quifquam noHrûm videri pOtefl, ea {altem,
cœperimlls. OEicq uid enim eorum ,qux in ipfo
fpecie
{jt,fani~e:qu
quzom nino inofea~culpt.g
fi1l1e,corpus affligie,dllplici id occafione orimr, aue reincl1lpabili effe corpon s fiatu. A t fanos eiTe dlcllnc,ql11
dundancia,ant fil cci vicio.A c fiquidem redl1ndatix vihaud.
nec parte aliqlll corpor is dolét,& ad vitç mun~a
tiis a:groeare videbieur,huc vniuerfa tend et viétus eius
qllaquam {unt impediti. Pari modo & corpor is fiam
ratio, vt fuccos ad conuen ientem modum reuocee : fin
itIœfo effe, cltm nec ab externis occafionibus facilè in
ex fuccoru vi cio, vt t pares eos faciae.Priùs autem fpe- t optimorbo s incidun t, nec ab internis. IIIo nimiru m pro re
mos.
ciatieer dicemr ql1emadmodllm profpiciedum Iledio~
cerra priùs definito ,afsidu è xgrotar e aliqnos non ob
dmoquema
ur:poft
critati fit,C]lIœ in quantieaee fpeétat
propriu m corporis fiatum,fed propte r vfti9[am viétus
xgualieaei,<]lIa: in 'qualitate cofifiit. Icaque iam de
dum
B
niaut
t,
ratione m ~ dum aut in defidia vicam exigun
priOl'e agamus , duéto tandem ad principium fermone.
miùm laborât ,aut in ciborum,qualitate, quantitatéve,
Vbi quod ex corpor e exhala t, minus eft iis,qux accenoxi?m
:tut tempor e peccant ',aut exercitium ali~ud
pie,redundantiœ oriri mOl'bi [oIent. Ergo profpic ienexerce nt, aut in [omm modo, allt Venen s Immod lco
dum efi, ve eorum, qua: ed.untu.r, ae bibuntllr, re{peau
pantm
VCil falluntur, aut etii xgritud ine animi, curf[g;
eornm ,qux expelluneur, c?l1el11ens mediocrieas (emeneceiTariis {e macerant. <bippe non paucos nouimus
tur. Sanè is modus feruabltur, fi ponderabicur anobis
eiu{modi de caufis quotan nis xgrota re,quos came non
in verifq; quancieas. QEi enim balneum ftaeim i!lgredixeris vitiofo corporis effe fiatu: Lieut eos, qui eùm
diuntu r,iis pofid friéhon e vti, atq; etii pri ùs paulùm
nullo horu,q uz recenfui,<leliquerunt, tamen perpetuo
dimoueri:qui vero hzc priùs obierint,paululùm etiam
zgroti t.Ergo primù m propofitus {ermoni is eHo,qui
hçc ipfa inaugere filadebinllls:detrahere vero de nucricorpor is fiatllm in latitudine inculpatum habee, qUlq;
menti vel ql1aneitate, vel qllalieaee, vel etiam vtrague.
alteri viuens ,toto die minifirae,aue maximo magifiraenim celerieer noeabilem abundantiam aceruant',
~i
tui,aut monar ehz: cœtent m ad extremum diei liber à
iis de veraq;:qui non celerite r,aut no notabilem, iis de
domin o difcedit. QEo loco rurfus definiendl1m nobis
alterad emptü effe fat fuerie, vtra videlieee homo ipfe
eft, quem finé diei dicimus:gl1ando aliâs leétori fermo
potiùs voluerir. Ac quema dmodu m de quantitaee denofter impona t,nifi ce rra limicatione feguetur.Si enim
de.mieur,cùm exigui IlUcfi.De 9ualiet~
. oe~m
dixero diiTolui eum primùm homin em ad corporis fui C m,atlrn
non pauci {uilla
ql11dem
51
tnmen tl clbus apponteur.
curam,C1tm Sol occidie,nec adiecero quo die id velim,
aliàs requirat
t:cùm
aceman
nlltriei, celerrimè copi am
circane {olfiieium,an bmmam , an circa œquinoétia,an
ationes pla
exercit
es,el1m
id nl1trimentum eum friétion
~o{:
alio quopiam tempor e, quod. diais interu~:o
qux non
na,
legl1mi
nè vehementes. His igiCllrolera,&
funt commo da prœcepta tradl. Romx emm maXlml
quz
aues,
rnultùm corpor i adiiciane,prxcereà pifces,&
dies,ac noaes, paulo maiores ql1indecim xquino aiavero
Qgi
muItùm ieem non nutriant,exhibenda fune.
libus hons Cunt!eontrà minim i,pauld intra nouem. In
rdeeim
quatuo
vicioCos conger unt Cuceos,ii no périnde , vt qui redundies
us
maxim
dria
magna vero Alexan
dantiam cogunt , vni caneùm rei fimt ineenti: quando horam m efi,min imus decem .Ergo qui in breuifsimis
quidem nec vnica eft vitiofi fucci fpecies. Alii enim
diebus, & longi{simis noétibus à minifierio occide nte
cogefi~cum
eiufm~d
pi.el1~toÛJ9;
magis ~igdl1,
Sole redit,h uic fricari per otÎllm, & Iluari, & modicè
aqllo
magis
ulh
u?,non
bIllOfi
magls cah~l1,e
nt,al.~
do;mir e licet. Porro nelllo efi,cui nec in maximis,nec
magis
qui
efi
id
magls melan~hoIcu,
fum,alu ~u.rfs
etii his,licee aliquid medioc riter agere. Nec ip{e proergo cmq; ablhne ndu ab iis cibis
orum
blhs.H
ific
atrx
Aneon
force.
viez
infelici
tam
feéto quenquam nOlli
poeionibufq; efi, qui eum, quem colliou nt {uccum fa:
nus enim,q ui Imperatorum,ql1os ipfi vidimu s, prom~fi in tribus
cilè gignane. Porro diétum abundè d~his
pti{siml1s ad euram corporis venie, breuifsimis diebus
infcrip ti: ie,em in
vi!ibus ~unt
qui de .~iborm
li~rs,
Sole occide nte in palœfira ingredieur , longifsimis aue
licet iis, D aho,qu em de liS, qll1 bonu' malumve fuccum oignl1n
tem hora nona,aue ad {ummii decima. ~are
tl,
l
f
E
. r. . fi
extequi
,
is
de
1l1lCnp Imus. • H & prreter hos alills
relivbi ~ifcer,
qui ilti in dillrnis officiis ~dfilhmt,
nuane cibis: vtilis profeé to iis, gui crudum conge5o!e.oc
,ve
quo diei tempor e corpon s curam agcre:lCa
rune ulccum , qui crcl{fus quidem omnin o eft, non ta- ,
cidente ad (omnu m {e conuer tant. Nam cum mllllma
men perpeeuo glutinofils.5:mè omnibu s his commu ne
nox nouem horas xquino étiales a:quee, abiidè his fue: potifsi mùm vero quiblJs
alui ~ejao
~i
auxilinm ~fi,
E~go
rit,fi id fotum tempus in fomno fi,mp{:r~ne.
unis porro efi & VeComm
lO.
adflnét
lter
nanrral
efi
dendum efi, affllctllfne per antè aaam vHa exerclt atlos enim inculpata
Q,gibl1
ritas.
medioc
iens
lallari.
conuen
neris
ni ralis mini Cler fucrit, an citra exerciu tionem
(veIlIti fi cci s (uii
debent
non
efi,
lltio
conllit
{ed
is
corpor
Nam funt,qlli ne friétionem qUldcm fibi adhibe ât,
re. IIIud
abfiine
mnino
cnereo
V
à
efi)
pd pra:ceptuOl
protinu $ perfufi oleo balneum ingredianmr, aut eti3m
an bis
die,
e
{eméln
ae,
deGder
l1l
tamen conGderationc
firigili tancùm arrepto , quo fudorem in ipfo balneo
VUI.
ex
iffe
eomed
:lgUnt,
vitam
di
fit iis, gui eiufmo
dellrin gant. Ac nonnulli quidem hanc conliletlldinem
nam
l
n
~
[
p
j
s
corpori
&
eft
capllt
s
Eins conGderarioni
modicè ferune,iea vt aliqui eorla nec afsiduè xgroee nt,
tertio
&
tudo
confile
utione
vjétus
in
tura, & ab hac
[nec longo tempor e,] vtique ql1ibus hbera corpor is
paéto
viétus ratione m videbit ur , ~1I0
a? his, fi ~\1tare
tran{piratio efi:6ltJlla1l'vdtç-8r Grxci vocâc:eofdcm alinaquidem
abip{a
Atg;
ems mUtaClonem homo feret.
qui tum medico rum,tu m gymnafiarum, dpIJll4{l1J'J' 'e 1rlrf
tura,
�Liber Sextus ~
, 12 l
tura,eius, quod conducet,fignificatio datur. Et eorttm'
<]uidem, quibus bilioCus venter eft, (flcuri diétum no- A
bis in quarto iam efi,&nuc nihilo mimIs di cet ur) primi Cemper ciborum , ac potionum fint , qui all1l1n1 deiiciant. Ex vinis ql".idem dulcia, & qua: mollire ventrem po{funt. Non enim oml1ia eius fimt generis. Ex
cibis, olera cum oleo & gara. Vitanda vero ex vinis
flint :mftera:ex eibis,qui adfiringut:nifi fi firmandi oris
ventris cauCa poft totam comeftJOnem exhibeanwr. Id
autem experientia quoq; diCcernendulll eft.Sunt enim
<jl1ibus adfiringentium VfilS adco aluum non comprimit, vt edam ad deiiciendam céducat,praptereà quod
os ventris roborar.02!.od euidentifsimè in iis,qui imbecillius id obtinent,cernitur. ~icunqe
vero pala:flra: exercitiis ante balneum {imt vfi priùs,quàm diilrilia: negotiis vÏta: Ce addicerent:iis vt ab ipfis aqflinuiCfe eil incommodifsimum,ita vt fimiliter vtantl1r,pra:ter incommodum,etiâfieri omnino lleql1it. Ergo exer- B
citatione, qux apotherapia dicitur .) (de qua filpra egimus) ifiis vtédum cenCeo:& fimul de Cuilla: camis modo nonnihil demendum.Q uoniam vero (vt antè dixi)
funt quibus ante balneum ehtaffe aliquid eft m elil1s:dicendum déinceps eil tum Je hora,qua facere id debet,
tum qualltitate eorum,qLlx filment,ac qualitate. Ergo
<Juod ipCe facere infileui diebus iis , qui bus propter vel
infirmos viGtiidos, vel cinilia negotia,putaui me Ceriùs
ad balneum acceffurum:id dicere non grauabor. Ponatur dies, quo id fit, tredecim horas xguinoétiales longus,in decimam vero corporis cnrandi Cpem effe. Hoc
cafil viCum mihi efi circa CJuarram horam fimplicirsirnum fumendum effe nutrimentl1ln : qui vtiqj Colus efi
vero papanis. Acq; ipCe quidem ita feci. ~ibuCdam
ne Colo veCci fine obronio non placet,Ced eum cum palmulis,oliuis,melle,aur Cale,fi.lmtmt.fimt edam qui poil
eum bibul1t.Ego vero nec J. tali cibo vnguam bibo,& C
folum panem comedo.Sit autem cuiuCgne eorum modus is,qui decima hora concoétus effe pofsic:guippe fi
exercitari cupiant,eo maximè paéto cirra noxam fe exercitent. Siguidem non leue incommodLlm nonnullis
accidic,cùm repleti ciho Ce exercitant.Nonnullis enim
& caput impletur vapOIibus, & in iecinore aut ponderis CenCus , am di Oentionis, am vtriu[que, percipitur.
Ergo ct'lm tale <]uippi5 incidit,Cuccurrendum ei guàm
primùm eil.Si iecur obOruétllm fic,iis,qux in viis eills
hxrentia,impedicilg; expediant. S1 caput repletl1m eft,
ambnlationibus,Ced potiCsimùm ante cibum. Nihil caen vetae quin & poft cibtlm.Cxterùm has ql1àm ma:x~mè.lents
effe expedit. l!Ias,CJll:l: ante' cibfi !Î.ll1t,magis hlS ql11dem citas, non tamen gliales feOlnabl1ndi
vfurpamlls opere aliguo vrgente. ~x
vero iecinoris
~eatus
obilr1l80s expediunt,eadc tarditati concoétio- D
n~s
condllcunt. Ho ru optima limt oxymeli,& dia trion
Plpereon,in guo nullum immifil1m fit mcdicarnentnOl
non familiare:ad hxc extenllatorills viétus. Hxc eni m
tarditatem cocoétionis cori~lnt
& obfiruétiones iecin?r~s
liberfit. Vbi vero cO~'uptio
ciborum in ventre
a~cl.t,qibus
id,guod corrumpieur, in alllum dcCcendlt,IIS maximum id copendium ad Canitatem efi.~
bus vero non defcendit,ii prouocandi iis funt , qua: leu~tcr
dei~cl1nt:
cuiuCmodi [unt dioCpolicicon, veigue
eum pan cum religl1is pondere nitrum immiilum habet,&; quod ex ficis,& cnico componitur,aliitque, gua::
~x C111eo, vel epithymo conficiuntur. Porro iis,'lui ica
unt affeéti,etiam vomitlls ance cibum codllcit: vomi. •
tus al1t'"'e Vint
dnlcis patione prouocatl1s.ConCulend'lm
fl
· eH,ne
v ero'111S
qllod fumidum, aut n)alè olen s, aut de-
n:
.
nique facilè · corruptibile nutrimentlln1 accipiant: red
qux boni Cucci fint, (medici euchyma vocant) potiùs
eligant.Scriptum vero de his alibi eil in iis,qnœ de boni,malig; Cncci cibis prodidimus: prxtereà in iIIis cribllS,qUOS de ciboru facnltatibus in[cripfimus. Percommodum vero iis , gui ita Ce habcn.t, ho minibus eft;&: fi
ex conl1cniente interuallo aluum filbducant per ea,C] li x ,
modicè pmgent, cuiu[modi efi, ql\:110 medici dia\oes
picran Grxcè vocant.Si vero longo tempore vitioCtlm.
filccllm augeri finas,grauis guiCpiam mOrbl!S ipfis incidet. Sanè PO{fllllt eillCmodi fibi curam i01pendere iis,
diebus, C]uibus publicfi aliguod fefll1m celebratur , quo.
nimirLlm liberi à Ceruili minifierio [unt. Verùm muIti.
pel' intempt>rantiam adeo uihil agunt,quo,quod Vitiofum in CQl'pore colleétllm eft,corrigant, vt etiam magis.
ipCum accumulent, dum vitiofo v iétu in ipfis feHis
vtuntur. ~o
fic vt aliis eoru diutini morbi incidanr '.
à ql1ibus toca vita explicare fe nequeul1t, (cuius ~en
ris mala [unt & podagra, & arciclliaris morbus, &calculus: ) aliis acuti, Ced qui vel fingl1lis annis infeftenc, .
vel certè altemis omnino. Aliqui vero etiam bis ita in
l ~boant.Ar
vero,quœ lanitati tuellda:: prœvno a.~no
fidet,lls,gl11 fibl paruennt,conftaturam {anÏtatem pra- .
mittit. G.E.i vero parerc recu[ant, iis périnde eil, ac fi .
omnino non effet. RecuCant autem alii,ab ipfa in prœ-,
Cens voluptate viéti, guos incontinentes, intemperan- .
téCql1e nominant: alii ambitione, quam Grxci hodie
H.EVcJl
c ~{CU',
id eft, vanam gloriam vocant. ~orum
is
erat, qui ql1iduis. potiùs Cufiinuiffec, gl1àm picé fibi toto carpore cohtlOenter ilIini , filadentibus id medicis.
pro. gracilicati.s ~emd
!o. ~:rC,
enim nonnullis propter.
toCtus corpons 111 fiCCI, fngldlgj exce{full1temperiem
oritl:r,n?nnullis.vero propter djgern~s
in COrpLlS, ve1
llutnentls, vel etlam ambarum facultatu naturalem im-:
becillitatem. Porro omnibus,qui ita fltnt affeéti,auxiliatur vngueti gen us,gllod à. Gra:cis hodie dlfcd7Tccg di-.
citur, vtpote qllod & difiribuendo in corpus alimeto,
& nlltritioni condl1cit. Et ranè mul tos ex iis,gui priùs
graciles fuere, videre li cet hoc remedio oberos redi~
tOS,pocl[simùm ql1ibus digeredi fa cuitas infirma erat
n.ucri~d
~ero
fir~a,
Ced qua: per apex ~cel
: i: penu~
nam affatlm nucnre non pOtlllt:qllOd el 111mHll ex dedl1cendi in corpus alimemi defeétll,incommodllm accedit.Venlm aligui pel' ~mbicon
e m (v tdixi ) ne licut
delicati, aut gui formx plus [.-:\tis indulgent, pice vnCti
v~deant\rfugl1
eil\~no
aU~lif,.t'j
alilld guippl am fibl a nobls excogltan graCllHatls remedillm iubent:cùm tamen nullllm Gt, <Jl1od huic poCsit œguari.
Prodelfe tamen poifimt etiam hxc, li ante baln eil manu nec adeo molli, nec mrfilS afpera corplls perfrices,
quoad ruborem contrahar: déinde dl1ra fi·jél:ione non
milIta clltem cogens,denîam eam, dLlr:imq; dficias : ab
his,G mediocri exereüatione vrum, ae 10tl1m, citra tamen longam in [olio moraOl 110mine abfiergeas ad iam
diét~
friél:ionis {jccx ~orma,x
v~gas
oleo exigllo,
ac cllmm ofer~s.
~\Jpe
filld1l1111 hls efi, vbi bonum
ranguinem in corporis molem atcraxeris, vt mm nutrice~.
vim firmes: tum n.e 9lJod ~trau.
cft exhalet,proCplclas.Ac firmacurglllde nutnendl VIS excitato in car
nibns calore.Non exhalabit alltem,gui attraétlls in has
C'\.nguis e~,fi
.oleo vnxeris :' vtpote guod emplafiici mefi :ttas no rec\am ct ctil fi
dlcamenCl ViOl habet.~àd
frigida Iauationevnà cu prçdiétis vtetur,man-no fLt!tur
e6.modC~ntr
vero in iis,qui immodictfilJ1t obeti,
ml1end~
dlgeillo efi,augeda vero corporis exhahtio.
Porro m111Uetl1r digefiio a(i idua ventris ddeétione:
nempe
122
1
�12 3
Galeni de Sanitate T ue nd a,'
tabes dici tnr Grx..
pulm o his exhulceratl1r, & mor bus
enrum
infi
enti
rim
nut
is
nob
ibus
Huxio ferati1:; gl1al
nem pe alfuefacient
~entr?
A ce .rp8él1. A.t ~ in gnl~m,
.
r
l
e
p
m
~
um
peff
m.
fiati
a
~
emperiem corpor:tl
ta, qux cun que contie~,
ql11dem fng tda efi , tn fng tdam 111t
aCl,t.
exe;
en
,cel
ltur
geb
mau
vero etia m exh ulCor por is autem e~halt1o
nuit at: qux cali da, in cali dam .hxc
us 115,
nen
vng
a
tere
prx
efi:
us
curf
ens
tiam , & con cotion e CllÏUS O'en
cera t fpat io. Inte r init ia vero app eten
m plur imù m.
9uà
ado
fric
ent,
hab
Huxio tard ita.•
vim
em
qllre ;lapor~di
él:ionem labefaétat. At frigida guid
laxnffi
qure
c
et,a
uem
con
effe
lem
mol
os
em
acid mél:ns creat"
San è friél:ion
tem cocoél:ionis, & crud itat em, &
paruo
m
nda
gue
uem
ping
cor prre
gi
nan
IpCe
corp us efficiat.
corr upta fi~, al.i men tum quo que in
fi etia~
~d
i primt'J.m
eler
xi,c
redu
is.
alte
cam
e
vel
itat
os,
iocr
acid
med
vel
tem por e ad
mptelam vert tt, qux vel fllnlIdos,
lt adm omol
vel
~
e
t
n
h
:us
rem
mél
is
fudo
n
litat
:dei
qua
'ens
fve
curCu vti coO
l'ius cuiufquam dicihilis,indicibiH
aCpero detergens ; ah iis, vnguentis,
piat:& ieiunllm .
àum ve1 ad~oum
emi ttat . Si vero infe riùs fe noxa reci
iuniOl:es ~oa~
i
d
e
m
a
ac?p
ant, affligit . '
voc
~
i
4
q
h
n
euap~rntibls,q1:
& crafsins incefiinllm , guo d colo
modl fnél:lOelllf
i
pof
1:ac
ncll
perf
e
& per qux fit
ifsim
rio,
larg
ente
re folent
vafa, qux funt in mef
~inetam
s cihu m deinll
prot
no
guo
à
uxi:
os quid em
perd
null
eum
non
baln
Ac
nem ad
in iecu r cibi dig efii o, tangit.
confil~t1
m
etia
aut
,
llm
iufI
tix l naeten
m
r
e
~
n
i
e
app
s
fcer
alio
ài/e d quie
defiderium appeticus exc ipit ,
fecu ndo egl:
ellm
baln
ad
us
rurC
,
m viti ofi
re
ohl
eda
us
aut
ot,
mun
el/a
aliq uod
tura alie nx, guas caninas app
m nutrirenc,
paru
gui
m,
dine
cè voticu
Grç
mul
rum
r
a
T
(
~
i
l
x
s
cibo
pof id
s grauidis,qlla
cxte rùm B cibi cupiditas,guali
em"
quid
illi
ne
rare
& pafatu
,
t
~
lio,
,
e
~
o
u
q
coG
m
app ofil i,eo
c,ant, a.ccidit. Sa? è non late.t , Vlla
eren t:
?llu
fum
us
corp
iom
erof
totu
m
tlllm
den
enn
&
,
rim
s
exiguum nut
nfih mla , & pamltdes , & 31ltlade
mpe nes
mte
,
~
1
l
p
r
o
c
:
gua
t
n
~
p
u
c
;
o
c,
m
han
totu
em
qux
in ?re, fani
Sed & alias,
& ~uredins
~ h~l,:era
~es,
eor um, quz
pnm~
t:
ieme
med
e
cou
e
a()u
iger
pler
corr
Ac
l.
one
{imili rati
a captte 111 Ipfa deCldtt, confeqU
eru s,qu x.ea prx t, aut med lcam en
agi opo rteb it illu eto fcop o:m ox mat
com m pars aut columnellam inci dun
fermo omn is fe-.
dio
pen
com
c
nun
m
per afpe'Na
ant.
que
m
e
n
?
~
1
l
p
fiare
qu.od in
ta, quib u:s expui fac~nt
e~ci
,tum
lt!m
l:iol
frié
.mm
qui
pro fpi..
.ri
eos,,
vent
ad
r
l
I
.
~
mel peragacu
,~xl1ben.
~eHuxlt
art~lm
r~m
tene nt, lCemona
mem
nes
naribus
111
rano
l
gux
eorl
lIS,
baln
m
etla
eum
tion llm
clllnt:alu den tlbu s,& 01'1, aut
de friél:ionibl1s,
Ac
um.
am
etor
(ace
ilc
icam
{llg
med
l1rib
&
lis,a
ocu
que cih~rnm
con fiite re,p rou iden t: vt de
d efi diél:um : de
fup
re
ope
(ar~
s
hoc
in
fatin
m
que
r:ctl
ibllC
l1w
tion
Ixdu
rcita
exe
qui ipfi quo gue in non paucis
icameneis. ~ip
med
de
lm
m
ipfi
etia
lt
e
capl
atqu
i,
re,
alib
tolle
o
te
ver
fon
s
cibi
bitr or) effet ipfllm mali ceu
rati oné gue ,tra diminte
ralis
natu
dine
nicu
ped oéh ina ,qu x met hod o,id efi via,
firm and o: aut fi hoc pra: mag
pleél:itur,ad mul picere : ab ipfa fcitur, cùm com mun ia,g ene rali ag; com
per anti x non liceree,faltem illi proC
ilis, Ulm ver o com
tione femper acifica
fign
ta particularili tum facilè recordab
Iicet viti i fpecie, p,rouidentix
tant ùm vni uer i med icon tm
nul1
non
uod
pen diar iaef fici tur. Ego ver o cùm non
cepta. Nec com mm ere vt,q
exempla his app om
ariu
icul
part
etii
quo d ex th a{ed
m,
am,
entu
pon
icam
falia
faci unt, qui om ni capiei med
arbi tror tradere tloé hina m.
guo gue faipii
nt,id
lica
nam , abfolutifsimam ~le
itur , app
ngi tempefiiul1m C pfia,& finapi com pon
acci
s
fiam
u
p9r
cor
t malè has
capu
llale
rie
inxq
mpe
ad
inte
Iam
cere nt: gua ndo fi ex calida
om nin o fl1\:t.
r
a
n
i
u
t
e
l
~
hos frem
~
i
t
e
ur
ro
igit
por
edie
Ea
Exp
.
tur.
vide
bet, talia med icam eta noceanc
ut compo,Guo
,rr?
,
fiut
m
ana
cnf
dos vas
cali
ilam
&
s
quo
uale
ere,
inxq
San è
ql1enti balneo potabilis agu \ fou
lS el~1ntS,x
pr!m
ex
na
capitis
eil.
m
lex
totu
erip
&
,
lri
us
noi
s
cor pod
por es, qui in capite fun t, euocem
Id ~il
,
H
!
l
C
J
~
t
f
O
1es
m
icte
auce
Anf
llm
qux
idar
ea,
t
Cal
con fian
~uibs
temperamencum melills reddamus.
ll,anfi.m
S
~
{
p
.
l
~
e
a
und
~
u
q
Sec
.
dem
inat
iqui
nom
eil:f
milares partes
qux fpo nte nafcÎttl1r, nox ius his vfus
iblha dl[s lml lanu m
[un t, ex pro pte rel
bus : qua: ipfa quo que rurfilS [enf
~it.ul?6fa:ve,
C011 1ex his [lph~roa:,
~nfirl\met.a
q~ibus
natu rali ter cap ip.artium clem enta [un~,ex
Intmlcl,fslmx c~!tdo
quo d calfU~r,
co~'p
S cor.p~ns
ufios habitus
ang
mam
pof itio confifiit. Tem a a~ lus tOtlU
guo
tI fun t: aium lllo fx ver o,
c facliltma qUldem
s ciera nonaci
te
fpon
iitio ex ipfis infi rum enta hbu s efi:a
iis
m
meatus claudunt. Solis aute
curandllm tercia efi:
lJe dl1lvtig
x
~
q
m)
tum ad difc ernc dum ,tum ver o ad
ndll
ipiis .vte
xam vtan tur, tam~n
prim a eft. Com etia m
vtile
d
quo
Nam
àjff icil ior fecunda: maximè lubrica
ns.
ces fune.fic entm tuto dlxe
faciliorem fe & ad
dieuto
nde
péri
nô
mod i ilS erO'o à ren ia inci piru r , qux
o
ver
aliq uid ex ipfis pro uen iat, id
, vt fiatim, in
acalf
is
omn
nr,G
fore
cog nof cen dum . pnt ?et , & ad cuftodia~
xeris:quando nec calidx fon atre
cœplffe) quo d 111us
Sati
s.
erte
exp
nt
cap ite (neq; el1llll alte num efi ab eo
\' inu tis effe
cientis me~icatofx
gignat,
ex~rméta
fit, ade o vt m~lta
tem per atx nat~rx
experienria difc erne re:q uan as
agu
aute~,.fil[mod
at, 111 quo dcu nqll e
lung
cOl
bra
mem
a
leét
{ub
i
lxd
e
vnd
nos fiad,iis ab vrbe pau qU,idem D d? ett:\ rarx lIlu:IltU funt:a~l1
i
s
[
~
t
m
o
r
p
Ac
..
nt
d
ueri
cub
pro
enta
exc rem
Pru fa ml11US decem. Erg o qux apu
lo plus ~entl1m.:
nt : decldunc
facm
ecum
Imp
enta
rem
1s
exc
s
vnil
nare
nt)
&
ella
in os
m app
nos efi ,111 ,Alltallls, (ita enim locu
in aures.Sed ex creman ans : qux ve- '
ver o'& in ocu los non null is etia m
te
fon
vno
ex
e
atgu
tota ratlOI1lS efi,
ra arte afpe
m
u
~
,
ipit
exc
gula
eum
:U
lrfu
med icam cnmen ti os dccl
in Pru fa efi,[dillel'fa:.] Item diuerftls
ro
p~rs,
a
~
u
[
s
cmu
,
O
c
I
)
'
~
f
3
/
&
ci
~i
Grx
ria:appellant hic
fon s, xqu è , vt apud nos, in Ljcetis.
aq~x
toCx
<111
r
cl.tu
dl
ce
Grx
m
ame
is
~
'
l
v
f
«
À
(
,
efi,i
ue
, xfiu anfg
quz ori coniungicnr
bus ver o capllc vchemenrcr calidum
eil lOdlcae
voc
de
o
libr
in
vt
:
s
s
rofi
yod
ex
efi
ngi: guo d
flm men tum
prx fiat xfiatis tem por e rofaceo peru
~
a
m
,
t
n
u
i
c
d
ite
cap
ux
iis,q
ab
nx
hoc
lary
in
is
:um. Atq ue
tum . Erg o
tant ùm, ac Gne fron dibu s,fit confcél
cm facit , pro cefad us, prin cipi o quid em rallcam voc
d ex cru do ole o,
C]uo
efi,
ius
iane
iùs etia m
ipfo genere illud prxf
long
o
ver
Si
am.
pam
e
por
tem
o
àen te ver
Grx cè voc ant) in(qu od om pha cin um , & Z;flCTe~r
cum larynge
e
p
i
~
it.
adim
m
tota
um,
mal
pro ced it
longè etia m melius eft
ieél:is roCts com pon itur . ~od
fi acris flufa
d
o
~
.
r
t
a
l
é
e
m
u
h
vnà
ir
que
pro pter arc;
arte ria qllo
capi~,qlx
a: partes
fatis omn ino Gc expers, ~lInt
diét
fi,
prx
tx
inep
cm
voc
ad
m
folu
(qu a: Gr;tcc\
xio fit , nOn
acccdie:
ltm tem pcra men tum 10 ver tlgm cs,
his
rtar
io
crof
dam
qux
a
ifsim
grau
m
qllihu
hun t, fed ctia
voc at) & capicis dolo res inc idu ndn
CT7<ol~fta
, quas fUbiode in cute
pro us
gen
.<:Jl1X talis efi natu rx , qualis fimt
hoc
Sed
,
eûa m :trte;ias incj qe;e [olcmus
idcmus. Ica ver o &.
"ict a externam cau[am lxfa faétas v
pofit;t:
y
?IS
(.fi
�12 ,.
Liber Sextus.
pofit:e "artis limites egreditnr. ~x
tamen ex nimis
aqux mifium bibere his Iicet. Ad quem vfum melills
acllto neruoru m fenlil aCsiduè dolent , qui à capite orti A ftomac h6que
aptius album piper eft. Porro abGnthii
plurim a fili parte, os ventris texunt,pars ecilm ad relipatio his efi aduedl{sima, vt qlùi: pitllitofilm filccum
quum ventre de[cendit:his fanè mederi propof itx iam
ipComm ventri affigat, cùm detergendi vi m no habeat
anis officium eft. Potius tamen conGlil1m cft,id agere
qllX adco fit xfiima nda.Se d nec aloe valde his condu:
quo minùs h~c
vllo modo incidan t,cluen do ne aut bicie, cùm ei biliofi erahendi hllmoris facnltas fie: e6que
liolils humor in ventre pror[us contIllat, aut quam ceexcogitata Calubriter eft compo tltio , ql1am picran volerrimè inde cxpellatur. Atque vt ne prorfus guidem
cant,qu x acrimonia, caloréq; eorum ,qux in Ce habet,
confluar,cofillueris,fi citiùs cibum exhibeas. Vbi enim
craffos,& lentos fuccos diffecat,ac deterge t: cuius getotius corporis biliofius temperamentu eft, venter imneris cinnam omum eft. Verùm afsiduè vti hoc medibecilll1s: vtiquc cibo, qui ventrem robore t (6UCjé~ax1'
cament o non licet,ficllt dia trion pipereon, aut dia ca-.
Grxcè vocant ) firmari poftulat. Vbi enim ita non prolaminthes:9uibllS ctiam li qllotid1C vtatllr,quem frigi.fpicitl1r, defluunt in cum , guas corpus aceruat , filperdus venter l\1fefiat,nihil incomm odi ex his fentiec. In
uacux fanies;qllos Grxci ;~eaf
vocant. Ex gllarum
totum ergo ad aloes drachmas cencum,reliqllOrLUn cuvapore no folùm capitis dolores nonnulli oboriu ntur,
iuCque coniici untur drachm x {cx,qux ipfa quoque fex
fcd etiam fuffuforum, quos V7f0.:t~ÉJ!O
vocant , fymftmt. Atque hxceft picra,q uam Romx omnes prxpaptomat a: aliqllibus vero & comitialis conuullio. Ho- B ranC. Ego vero
etiam alias dllas compo no:atgu c in alrum itaque omniu m vniuer[a viél:llS ratio ad frigidius
tera,eoru,qu:e calfaciii.t,plus:in altera,minùs coniici o.
potiùs, humidiu[g; mutanda eft. ~od
amem in venAt plus quidem re!iquo mm immifcebimlls, fi de aloes
trem contIui t,id vomiti one ac ventris folutionc expelfolius podere detrahemus,fic vti illillS drachmas oétolendum cft. Stomachl1s vero cibis quidem ql10tidie
ginta,r eliquom m cuiufqlle addamus Ccx. Mimts vero,
priùs,g uàm bilem contrahat,firmandus. Purget ur vecùm aloes modl1m 311gebimlls vio-inti drachmis adiero medicamentis ex mai ore interuallo,abfinthii com"a,
él:is:1Îc vi: cencum viginti eills d'rachmis,cçterorum cu& compo fitione ex aloe, quam picran vocant : ql1ippe
iu[que adiiciamus [ex. Minim è vero latet & <Juod in
hçc quod altius in tunicas biliofi ventris fe recepit,cxpenuria cinnam omi pOllédum pro eo lit optimx cafix
purgat:abfinthio parum id pr:eftare valente. Efi enim
duplllm : quam aliâs ea erre virtnte nonnlllli pmant, vi:
asfl.-nmio-vls-tafltl'tm-d-etergendi, adftringendit}tl , ac
l,lihil ab i~lado
cinnam omo abfit. Nam à genro[
~.1ù
talis-,q~
- t Ge-dl-c am )ford-e Hun-icarum-venms deetiam caIts cafia Iongè filperatl1r. Verùm fieur in boni '-~r
tergeat;-OO-fi-quit:Rltttusin ee imbibitmn-efi,foras expanis inopia, ve1 vilifsimo vefciml1r:fic in cinnam omi ~
~t1l-a;4icu
aloe; ~IX
autem poft hanc
penuria,exqllifitifsima vtemur calia. At in quibus quive~ltri
elCtrin[ecus admou enmr vnél:iones , ex modicè
dem venter aut frigidus eft, allt etii tcmperatus, cxte~dftringel1s
funto: vt melinu m,mafi ichinum ,& narrùm ad frigus propenfior:iis aptllm medica metum eH,
dinum , & alia id genus. Ac xftate quidem potiùs mequod dio[po liticon vocant . ~od
ipfilm ql1oq; dl1plilinum, hyeme nardinufl!, vere mafiichinllm. Nam id C
citer eonfici affueuit:iis , qui ;tluo [unt adllriéta , nitro
médium eft inter melinum , & vnguentum nardinu m.
quod Bercnicarium voCant,Clln1 cllmino,rllca,& pipeHoc enim calf.1cit, pati[si mùm cùm amO\1lum liberare,pari pondere admifio : pro iis, qui foluta funt,di mi.
lit'ts immill um habet:illud refrigerat. EH alltem opulcn
dio. Conue nit nanq; ab hoc medicamento & pituita m
tis mlllieribllS & quod pra:fiantius nardino vnguentum
extenuari,& fpirimm Bamlentu expelli. Grauis autem .
fit 'nempe foliatum:prçterea qllX fpicata vocantur,qua:
nec facilè tr~él:abis
comple xio efi vencris,qui intem~
v:ntrem & roborar e po!funt,& calfacere. Si vero non
perallter ca1tdl1s fit, eum frigido capite. ~re
enim in
modo capnt calidam [aniem ventris partibus tranfinicventrem defluit pituita, dia trion pipereon, :lC dia calatit, [ed etiam venter ip[e calidam intemperiem habeat,
minches egec, eeiam cuius modo mentio nem fecimus,
vtique qui frigefaciant tum cibo, tum potion e Cemper
dio[pol itici. Os autem ventris ab iis,guç cal ore accenvti cOllueniet:atque eam qualiratem in his pro tempo dllnt,offendicllr. Ergo in iis,qui ita flint affe B:i, id agen
rum anni ratione inteder c variè,a c remitterc:nu[quam
dum, vt pieuitidi!feccs, detergeaCg; iis, qtl:r hal1dquatamen ad contrariam peruenire. Id quod in iis,gui mequam calfaciunt: ql10d gemls oxymc li efTe nouiml1s.
dii temper amenti erant, fecimus, h yeme calf.lcientes,
!am 111brica,atq; ad curacionem difficilis connex io eft,
~fiate
refrigerantes. Ad eundem modum , fi vtraqlle
vbi tales partium affeétlls coierin t,in qllibus os ventris
pars frigida intemperie fit affeél:a, Cemper calfacienti(guem ftomachum vocant ) im becillum efi,ac nau[eobus eum çibis,tu m podone , tum vnéhon e vtedum efi:
fum, venter autem ipfe retincl.~p
qu~
hunc lavariè tamen ea pro tempor um ratione intende nda re- D
ceffunt ,fiomac hum omnia filbl1ertune,na vt 1\1 filmmo
~itendaqu
[Ullt. Porro difficilis connex io eft, quocills cibi natellt,& naufeam fUbindc excitent. His netles vel in calidum ventrem frigida , & picuito[a [anies
ceffario incidic vt cibum parnm bellè concog uanr.
defluit, vel in frigidum calida. Atqlle harum duarum
~od
fi contrà illis ea,qux ftomachum firmant,exhi_
alteram femper expertus [um magis ad curandum rcbueris, etia in eertium, quarttlmgj diem iplis venter fibeUem,nempe in qua frigidi,pimitofiLllle [ncci in califiÎtur. Hlliu{cemodi igitur homini blls vnicam viétus
dllm decidu nt ventre. Pe[simus vero is ftatus eft,cùm
ratiolc~
coueni re ani~dlert:mp;
vt primo loco
homo ea compofitionc.:, natllr:lque efi, vt nec ventrem
oleu cu oleo & garo,al lag;,gu x ventre mollire foient
facilè folubilem habeat , nec vomere ex facili po[sit.
fumcrc nt: pafi iuflllm autem cibi modum , aliguid
Corrllmpuncur enim pituito fi humor es, fi diu Cint in
rum,qu x ftonlc~1m
rob?ret ,accipe rent. Ea [unt maven~r
morati:adeo vt & ipfilm emdan t,& fimul vitiob,&
p.yr:t,& PUlllca. ~lpe
aliqua fitnt horu generu,
fos Interim halitus ad caput filmmittant. Nam fi pituiqux ~tra
m
e
r
o
~
a
adfinng
:u.
Ipfe
autem,qlli affligitur,
tOfilS f~cl1s
à capite in frigidum natma vetrem decur?m\1lbl.ls ~co/rfilm
u
[
~
explora
tis,quo
d minim è noxiu,
r~t, facllè his Cuccurritur,fi manè aliguid limplicis melcmdfstn~:qj
1.nnene
rit,
eo
vtitor.
Non multu alldlcame nti fumpCerint, quod dia trion pipereo n dicim
e
~
de.h?rU;lngults efi filmendllm:[ed quantu (vt djxi)
tur.Sed & piper folùm ad cxaétum contrit um lxuore m
ImbcClllltate Homachi reficiec. Nam eiufmodi horum
vfum
eo:
>cû~:,I.s
~
.
~{;.,
«-~
.
~
-:"'
-~
�>
•
Galeni de SanÎtate T ùenda,
ux his conl1eniar:
eoru m rati one .Par ticu bre m ver o,q
in
ue
Atq
i.
pel'
eom
ntià
erie
ptimus, 'lui fimt de ci~
v(u m ven trem Cohtere,exp
A mat eria m, tum in iis libn s fcri
rinadft
quid
ent,G
eGd
éH,d
aff'e
n 'luo de euc hym ia, '
totu mag is,q ui ita fil!lt
bor um virtlttibus edit i,tu m in eo,i
tecan
fits
pror
eo
fi
m
~
u
q
fi~mpCernt,
o fuperuacuu ell'h oc
gens pof t cib~m
& cac och ymi a prx cep iml ls. Ade
tru,&
tum
ora
rob
tam
trIs
ven
dixiffe lit.[atis,de
rint:proptere::t. quo d os
loco pluribus mor ari: cùm id tant ùm
ql,la!
vnà
his
cum
nt,&
nata
mo
m habendam per'
ditd éor fum qux in hlm
toto hon im carp orè nut rien do cma
rum
cibo
un
ipli.
o
ver
m
e:tu
vetr
ls rati one m, vbi de
in toto [uperiore fimt
eam ,qua m fuprà com preh end i, viéh
quo
ipfa
ant,
fent
eptu
exc
qi
quo
a
ùs li.lfferre voil lit,
mom entu m ime fiin
eo [erm one m feci , qui guid uis poti
r
u
t
e
d
~
V
.
t
~
r
e
.
p
e
c
a
s
1
b
o
r
e
~
.
i
l
à
lle calculus infeftar,'
que irnpellentia qux
quà m pice illin i. At tî obeli.ls lit,q
m fi
etla
VIS,
ndl
elle
exp
,tllm
mdl
ellc
enim ipfa tum imp
viét um iniu ngit o. Ead em & iis,
audaéter ~luictenm
lonum
mot
.,m
,ipli
lerit
mpu
umi
furf
ire prçc epta cen à fede ipfa aliquid
qui arcicllioru vitiis labo rant ,con uen
i in
mod
eiuf
fit
ram
natu
oter
prœ
nuis
gifsimè tuer i: gua
ipfi qllOq; med icam enti s arth ritic is,p
febis ..~ipe
ere, vc
hab
[e
a
~
i
m
enl
Cxt
~
t
I
.
i
l
.
ues
fims
ping
cran
e
si,&
animalis cor por
dagridfcj; ebib itis, fi carnoG, & craf
d fxpe nob is aciles', non mo do
grac
in
m:f
odu
mm
dici mus ,cui uis intelligere licer, fi quo
inco
iunt
fent
nllllum
rim hu:
inté
dax
mor
Nam
cet.
reuo
m
m vero & ma,...
oria
teri
cidi t,ad mem
tom m cor pus /ed etia pedes ip[o s,in
expulad
,
pws
rece
u
icin
V
[edi
uem
n
aliq
nt,i grauifsimllm
mo r in locu m
nus,fi hx gllogue priù s malè habeba
pter ci~
pro
e
iber
coh
en
tam
em
t:qu
irita
en licer,poda~fionem fui nos
Hamm ficcando perd ucu m.S cire tam
lli':'
expe
l
eUIl
i
edit
exp
in
his
ab
nec
éti,
à nep hrit icis difi are, 1l0~
uili a neg otia coa
fxp e- B ca hxc anti dota mul tùm
r
e
l
o
~
inde
m
'
m
,cap
nue
eius
e
atte
Ïon
os
uerl
fucc
;
mus ,& faéta con
eo mo do 'll1od cralTos, gll1tinofoÎg
lubr iedi
tam
one
rati
ttr
ulo:
igit
a
calc
ptim
Nam
us.O
ent.
num ero fen tim
ven'tm eda m 'luô tl calfaciant,& (icc
era ulmpta vbi fuo mod o con uen it.
cantes cibi ftom aeh um inna tat, aufi
fis, qua: vald e calf acia nt, dari null
int, prin ciider
add
ur
rob
ibus efi
ibus
part
tris
ven
peri orib us
ver o diét um abundè de taliblls omn
~onjam
ntur,Ulpcine
con
eo
in
qux
us,prx_
iis,
pGm
ndi
fcri
fere
con
piu m déo rfum
in opereo,quod de med end i rati~ne
excipetum
a
ftin
inte
u!ll
s: (qu i
cipi
imu
prin
edid
ndi
fere
:em
de. med lcan
ped itan t. Id
tere à in ' ~is librs,qo~
Atq ue
nt.
fole
are
feru
icam
med
de
exim
t,
e
li.m
vfgu
me
m
ord
re tum ad imu
ipli dup hce s li.111t: qUl p1'0f(~S
aliam inx qua ad
tm,
ris)
diéh
Gt
poG
s
com
tenu
de
haé
,
his
ores
de
et':m ratis
men tis iim plic ibus : 'lui pof teri
nnUi diêtarum
qUa!
ffe
eft,
ninj
par
mer
Gre
ùs
tran
e
lixi
tion
pro
poG
nec
lem com
pro feét o nec omn ino nih il,
ulum gignunr,
calc
s
rene
qua
pora
in
COl
;
î
vtiq
mod
it:
eiu[
d
ced
quo
itia
in mat
de his con ucn ieba t: pro pt:r eà
am q110mOdoellnque
enc , & qux iam
aut top hos , quo s Grx ce 1Jte~r,
inte r ea, qUa! exaétam fanJtatem hab
itus gracilis eft.
hab
oris
corp
o
ver
s
uide ni ea pars
totu
Sig
t.
ant:
nen
voc
alit er
xgr otan t, med ium ftacum obti
extenuare pof qux
;,
umq
viét
t,
ent:
~
)
/
,
.
i
«
À
u
p
c
o
e
J
1
(
t,
icam
lina
med
dec
q;
Hi nan
artis, quœ infiantem mor bum
li.l11t inmcfs~,
ad hun c mod um corp orib us
finr ,reg uiru nt. At ea gracili corp ori
Grx cè dic itur ) af~étis
vfus his fueu
viti
m
renu
pter
pro
qui
,
dam
'll1i
ade o vt
enim ex iis,' lui corporis habitllrn inconfulit.Nem~
ue [enfit,&, vr:
irég
fcnt
eri,
mou
riùs
dete
tos
nda ,aut tenu andigi
rat vbi
culpatum hab em, am medicameta bibe
m
~
.
c
:
s
e
t
~
a
n
o
f
m
a
d
~
i
l
g
,
m
l
~
u
a
c
naturali imb epro
t
~
l
e
v
'lui
eft,
ip[; locu tus
te v iétu vten dum cenfemus. Sed
10 Cam pan la, Vbl lp[e C
um
pnm
,
lcls
rllndam, ex
qua
med
ium
rem
ic
muuicau
cillitate am corp oris totillS,aur part
paralyfin,
qui
t,
rare
labo
étu
a/fe
entis par eo
pici
l1am
prof
tanq
x
agebat. Hi,
leui cauCa Ixd unt ur,h os ad prx diét
icam enmed
r,
arem
min
m
oru
film...1
nern
eéto
m
filfp
à
one
id efi refoluti
tis viétum trad uce nùo s cenÎmlS,atq~
ll',
fekl
«dl.
m
etia
m
qua
mus
eG(
vide
limn
,&
ium
bio
nox
tls,q u x ex eup hor
mou end os:q uem tam en nem ini elfe
m a/1eaute
t
V
r.
~
o
m
antu
&
itll,
vteb
hab
ant)
umt
voc
o
ci
bon
vellUlareK01' Grx
eom m, qui naturali corp oris
mat a eum veh emé ti
ex leui cau fà
élus ci in dete rius ce[sit,& [ym pto
labo rare non graual1t1lr. Ven'tm qui
dicè
i,
mih
:
rent
nùe
afce
per
duè vexentur vedol ore ad ulperiores partes fem
afficillntllr, ita vt magnis mor bis afsi
indica_
' re~
?
.
~
r
e
è
fort
\
ia
pan
Cam
OflC: Grx cè dici in.
uk6T
od
qui id ~emporis
Imi com itia li, ver tigi ne, (gu
11S medlcamen:ex
eum
o
ver
Ego
ibus cap ut [ubie':
Ulr.
roga
nql1
iis.i
uir opemq~
tur) capitis dolo ribu s.ite mal
affe aum veniffe
e
hun
,in
tum
tcca
it,C
efi, qua ntm [un t
orau
afio
mem
occ
tis ''lUX
i?lls. fym pro mat llm
part
ais
i-.
ficc
one
rati
lls
viét
in
qua max imè
int~lex.Qrdq;
columnella, vno verbo omn es,g uœ
dents,gl1~Ux
quis poffet,ptifanœ
eri
...
med
{lo
&
am
li
nox
ocu
m
&
s
rcnu
a
aure
citr
çc
fux
tati
ore ,& fallclblls fimr,parres,adh
[axatiles, tum qui
tlIm
es
pifc
ar&
,
'ma
alli
li.un
pe
ogit
exc
ne:U
m
es,
ore
pare
crem
ma.chus,& ventr,&.~iad
us nihi l effet glua[pera arte ria, & plilmo,
&
in alto mari deg unt, ali6fque, in qllib
tur,
dlcl
x
n
~
r
a
l
.
tertha, qu~
cun q; Gmiqux
us
tilib
uim
vola
ex
&
o
mod
ili
tino lllm .Sim
VlétUS com mun is [copus eH, cap urïp
& t orax:~l1s
voe atis
s
tani
mon
ex
tœ
mul
Ortu
rro
.Po
oPP
IS
enr
lem cam ent hab
& quà m aec urat ifsim è mim
vr- D ante om~I,
in
q;
nan
"
pro'
ibus
s
~
.
o
n
a
r
p
m
e
t
t
part
volu crib us tali [un
ad Vltla reddere:mox etia m affiiétis
. n~m
ven dita nt, hum ido ,
bibu s conciu[as (aup one s, qui eâs
ne igno rctu r hoc ipfilm quo que ,
~amen
[p.lcere: m~do
his
x
m
i
s
f
G
r
e
I
l
~
a
t,
llan
ing
imp
, No n omn es,q ll:t
ac cop iofo nut rim ento
al1a dete rml nau onc egere, vtiq ; hac
ex
vt
eft
caro
étl,
a/1c
limt
ita
ui
ima vero dete rfun t.O ptim a vero iis,q
IxÇx li.!nt partes, e{fe roborandas. Opt
m
l
~
o
,
;
r
u
i
f
,&
arum
gen
loatta
a
auib us,p erdi cum ,pro xim
qux ex vftl earum peti tur: qllippc ocu
mm ano c~,
m
alllu
ru
tana
mon
G
d
:.
22o
dcn.
deci
m.C
Idc irco
& merularum,& turd oru
rLlm, & aurtum permagnlls eft v[us.
us
alih
greg
t,&
itan
viét
agro
vici
in
, deri uati o pel'
cop ia nOn efi,de i is,ql1x
ttbus in has à capiee exrc~ntis
bir.
lice
ere
film
nt,
fica
n
nidi
olic
es voe at)m
colu mbi s, CJui in turribl1s
nas parees (parochetcu/ln H 'ppo crat
mrr ibu s nidificanr,
end a, qux in has
trah
ùm
fsim
Itém q; paffercu!os,'lui Gmiliter in
poti
da efi, ae ad naUlnl
s
laci
is
edit
in
m
allte
o
Sum
feqUtlntlir in OS
uve"frar Grx ci vocant.
partes ferunwr. Sin ad nali.lm non
q
,
s
~
e
c
n
i
l
a
g
,&
inis
gall
&
turres. It~ ~:lngj
~iu[mod
ea, qux pieuitam clic iunt , (&7rocp~E"flaipli.tm:vtig; p~r
Lac vero fic affeétis rcll guo na[um,tlIm per éa,qua!
ln cor te aruncur, vtt hcet.
,Tf(fflâ/ar Grx cl voeant)Gellti ad
o
ver
m
VMu
um:
end
hib
pro
eft
irué tion es apemm quidem anim aliu m
nutamenta mou et,t um qux eius obf
fter
niom
ris
cxte
d
quo
à
tere
Gcco' coll yrio ,
afininllm côc ede ndn m,p rop
t.O culi s vero ipfis rob ur adiieies,fi
riun
elfe
iam
mcd
,
m
dica
Ac, vt vno v~rbo.
veare: ac fic palp ebus efi t.e~uils
qllod ex Phr ygi o lapide côp onie ur,
mque, v iétus
anté
lngu
lmp
em,
anc
enu
bris
exc
r
mte
t[
(on uen
4
�•
Liber .Sextus.
f,
•
vero ne gllid ab externis cal1Gs noxa: incidat. Pofieà fi
bris fpecillo inducas; l'le oculi membranam intus contingas. Ita nanq\le ml1lieres qllotidie f.lcillllt, ct'tm lti- A ab his nec ipfe gracilis fiat, nec imbecilla eius pars affli
"gatllr: intifiendum eidem v iétus rationi eil. Sin amem
bio ocnlis gratiam cOnciliant. Ad anrillm vcro robur,
aut omnibLls membris fiat gracilis , aut maIè afficiatur,
ve\ glaucil1.ffi falum filpcr COtc trÎtum Cllm accto, mox
ql10d vitiofo efi habitu, mlltare talem ViallS rarionem
tepidum per fp :!cillum 'blandè infuulm, am etlam per
debebis; vtique li affligitttr , duotum alterum fàciens,
inftrumenmm illud,quod publicè in viii eU,& oriclllarillm clyilerem, Gl'x cè& rfrx.u1<t vocant:vbi vero fatis ., am viél:um hominis in tenu iore mmans, aut ceno anni
tempore purgatipne vtens. Ac alis guidem voa qllotan
firmatx funt,ita vt nihil in hàs conflllat, aCsiduè infiilnis purgatio vere incipiente fatisfacit, aliis altera quolandllm optimi nardini vnguenti aliqllid.ld olim d(mgue poil hac alltllmno eil opus. Ac fi fangllinis gllidem ·
taxat Laodicex in Aua prxilantifsimum fiebat: nunc
abundantiam corpus accumulauit,mittendlls is eil.Sin
vero & in aliis fit vrbiblls. Robur autem auriblls vel
vitiofum [uccG., vacnandlls hic meJicamento eil, guod
magis afferct,iifdémql1e proficiet collyrium,quod dialllperantem humorem purger. ~od
u ex renui viél:u
glaucium ,proptereà qnod glallcium recipit , vocant.
pars affliél:a leuatul', [ed corpus emaciatur: picatione
P rxtereà diat hodo 11, & cl'ocodes,& nardinllm, & q nod
vtendum, ucnt antd eH comprehenfllm, ad extenuati
JU ~IV ~ Grxcè dicitllr : prxtcreà ex vnguel1tis ea, gllx
habitus refeétionem. Sallè pefsimus cOl"poris fiattls eil
Rom;t opulentis ml1lieribus conficiuntllr,qux foli:ua,
& ille. Sunt enim , qui geoitale femen copioftlm, cali& fpicata vocant. ~od
u larga fluxio,& [anies afgiduè
in anres à capite feratur , & exhulceratio iam faéta Ut: B dùmque gignunt,guod eos ad expul!lonem uli proritar:
poftquam &vems os l11is refoluicur, ( qnod fiomachlls
fanè exhnlcerationi Andronis medicamcl1tO,& !imilinon à medicis modo,fed eriam ab aliis hominiLl1s vobus medeberis. Inter autem id agendum,auertere matecatur,ita vt à veteribus Grxcè l<ae.A{")& ipfi. toto corriam ad nafiull,& os debebis : quo faao iam comprenpore non folùm relaxant ur, im becillfg; fillnt,fed etiam
fis vteris. V chai autem ex iis , qux à capite defluunt,
iicci,graClles,pallidi,caLlifgue oculis cern Ll ntL1r. 0 Llôd
identidem lxduntur aliqua eorG., qux ill. hlbieéta Cimt:
fi proprereà guod ex concllbitll fic vexanwr, at> I~c
[e
fic ex iecinore,& renibus, velliene,in allas partes,qux
retrahlnt:non modo capitis molefiiam, {ed etiam fioipGs fimt.Ïmbecilliores,morbi incidl1nt.Siql1idem demachi offeniionem, fafiidiitq; femillnt:Ced nec ex conmonilratum in iis commentariis efi, qui limt de natlltinentia magnopere iuuantnr. Accidllllt cnim ipGs per
raliblls fa~ultibs
infcripti, fingulas partes trahendi
noél:urnas imagines non minora incommoda iis , qux
facultatem habere proprii libi, ac conuenientis lllCci:
quem alterantes , adGmilanté[que abntuntur ad nutrià concllbitLl fen[en1l1t. Homm et'lm quidam mordax-,
mentum. Rurfils aliam facllitatem habere, qua quod {itprxcaIid{,mque femen inter emittendl.1l11 [encire non
peruacllllm efi, expellere in vicinllm detiderent. Ac fi
folùm fe,fed etiam mulieres, cum quibus rem haberet,
qllidem ipfa , qua: vicina particub eil, corporis habireferret: lilaG ho mini abfiineret à cibis, qui [emen getlltn firmum lubeat, quod fibi obtruditnr, vtique non
nitale allgerent:filmeret alltcm no cibos modo, ven\m
adrnittit,fadtgue vt in ipfa folùm,qux primùm affeéta .C etiam medicamenta,qllx id extingllerent, ( gllorum tra
dita nobis materia eil in iis libris , gl10S de alimentis,
particllia eil:, dolor vfque fubGilat. Sm imbecillior fit,
itémglle guos de fimplicibLls medicamentis con[criqllàm illa , vnde excrementum mittitur : admittit illa
pfimus)tum
vero exercitationibus vteretnr,qu, fnperquidem,cçtenlm ipfa quoqlle ad imbecilliorem qllamnas partes potiils exercerent, clliufmodi eil, qua: parua
piam à [e rur[us tranGllittit: atque hxc rmflls ad abam,
do nec in eam procum bat,ql1a imbecillior nulla fit relipila,& qua: folle fit, & qua: per halteres : à balneo vero
qua.Atque ad hunc guidem modum, quorum nlllla vilum bos COtoS vngeret vnétione gllapiam frigida. Talia
éhls llii cllraefi,alius alia parte afsiduè vexatur.Cb.i ni[nnt·& cmdum, & acerbllm oleum, gllod1cdftofll3h" &
hil colligum [upem:lclli , iis manent imbecillx partes
omphaeinllm voeanc,& ro{acellm,& melinllm, vtigne
guod ex eiufmodi fit oleo. Ipfe vero cra[s ioris [ubRanfemper in tnto. Cuills rei cuidentifsimllm argnmétum
e,il:,quod aliqui [ex menGhus, pluribl,fve infirmis parti x vnél:iones nonnullis compono, ne facilè à cor pon ~
tibus laborant:cùm u (ola imbecillitas ip[a id efficerct;
deflllant. Efi amem compofitio earum ex cera,& aligllo
perpetuo laboraret infirma pars, CCli cui xgrotationis
eorum,qux refrigerenr. Primùm amem, vbi ceratllm,
cauCa nunqllàm abe{f~t.
Nllne qlloniam perpetuo non
quod à medicis Grçcè I<l1ff:>"CCÎC/, dicitur,feceris,déll1 in
laborat , manifefium cil alilld qllippiam interuenire,
mortario manibllS ilftàtim fi,begeris,infund es refrigerantcm filccum, quem etiam quàm maximè eum cera
q~lOd
eius affeétlls gignendi fi t occaGo. ~od
certè
fic permifcebis, vt vnitas hat. Succorum vero id gel1lls
ahud non eft, quàm quod vel quantitate, vel qualitlte
reanndat. Atque hoc ipfum,quod redundat, aut per to- D de{criptam materiam habes in fimplieillm medicamen
obllii maximè,facillim éqll e patorum librs.Q~oum
tum colligimr corpus, vocilntql1e eum afièél:um Grxcè
rabiles funt,& fempcruiui,& fol:tni~
& vm bilici Vene'Q:>"l1e~/Iat
in parce aliqua principe, fed qux alioqui
ris,& p[ylii, & polygoni, & t..ribu!t,& pOrtlllaCX, Ha:c
!la~Ur
fit imbecillior. Id vero aut in ipfa manens,allt [e
vero fuccum non remittit,nih dllm in monario tundi~n Im?ecilliorem quampiam natura reeipiens, noxam
tUl" , adfufil111 fic humoris gllippi am, qui tenn is, aqllOlngent. IUud crgo ante omnia confiderandllm definicn
d'
,
f.-cLlue,non 1\!l1tX,& cralTx fil?a1~x
fi t,q llalis VllX im
Umqlle efi, proptérnc femetip[llm perpetLIo Jaboret
membrllm,an propter a.tilld,qllod priùs ipfo fit affeéHl.
~ rof~lm.
Ven~m
hl xfiate, religllorum
matltrx e~,
non pauci etlam al115 temponblls hab entur, vclllti laAtq.He extrinfeclls qllidcm nonnunqllam imbeclllx
parti noxa incidit ex co gllod refrigeuta, am contllfa,
él:ucc::qlli ipfcqlloqlle ex refrigcrantibus e fi.~ln
ctii
au~
vl1lnerata, am la{fat.! efi:plllrimùm tamen ex viétlls
li ni [emen u in aglla cOlluas , refrigerantem cremorem
ratl~ne,
qua: rcdundantiam , vitio[(lmve fuccum conef/icit. Porro gvmnafiarum quempiam vidimlls ex ii s
trahlt
' d'1111. n.uura l'IS 10
. fi l'ml.
qui athletis prxfllcrat , gui athlet:t: clliu{dam renibu~
ere'Haque magl11tLl
• . At ten d
tatlsmenb"
. h
.\ d·r.·
r.
plumbi laminam lilperpoflJit, guo noél:llrnis imagini. l rt conucmet, ae prllts hcreUOne Vlum,
Ctentllorem guidé homini viél:llm,qllàm priùs, exhibus care,ret ..1dLlue ctlm è plebe cuidam , qui fic e{fet afere) tlll1l idoneam exercitationem jnillngere: eauere
feaus) lndlearcm: adiutlls gracias egît.Alter vero, cui
Gakn.
Tom. Il.
e
b
\
�13 1
Galeni de Sanitate T uenda
carnis natura im beciUior erat) nOIl tUlit plumbi duritiam.Hllic ergo fuaft earum,qllas filprà dixi, herbarum
aliqnas filbilernere, ae cum ipiïs moUes amerinx frondes,& rutx:fenuttlue illico ex his fruétum : itaque v[us
déinceps afsidl~
eil.~n
vbi amerinx femine afsiduè
vefci [uafi,etiam ob id gratias egit, ficmi etiam ~ro
mta. Ac calium quidem materia tum in opere de hmplicibus medicamentis tum in libris.De cibomm vin bus
tradita eil. N une iltud vifum efi fermoni neceffario
adiiciendum , cauendas effe vnétiones frigidas , qux;"
cunque ex papaliere, mandragorave fiunt.Neque enim
horum quippiam admouendum: neql1e edam cùm in
vicrore confifiunt herbx,ficl1ti prçdiétis,ita his ql10que
fubilratis eH vtendl1m: etenim vehementes refrigerationes eorum , gux circa ilia apponuntur, renibns noxam inferunt. ~in
rofas experiri cuidam {üaii : feni~
que ex hi s fl1bilracis leuamen citra vHam renum n?xa.
~feéti,
no~
lDf~
Sed & aliud excogitaui iis,qui ita ~unt
lubre, veluti ex ipeo veu compen.Cèlppe expn~cla
normx vice femper habenda efi eorum, qux excogltaueric:nec fcribcndum pro vcili ql1icql1am eH,quod non
fis expertus:niG tamen hoc ipfum tefieris, non effe cibi
adhuc expertum. Qgid ergo efi quod à me excogicatu
magnx effe vtilitaris [um prçfatus?Nepe Cenllre oportere,qlli hoc corporis vitio.vrgentur , qland~
maximè
o-enitalis feminis abundantlam,quod excerOl pofiulet,
~olegrint:
ac die quopiam pofiqllam boni [ucci cibis
in eœna Ce modicè implellerinc , ad fomnum eonuerfos,concumbere: pofiero die, eùm fatis dormierint,ae
furrexerint, Hnceo fricari, quo ad rubor per eutim appareat: mox aligua ex oleo friétione modieè vti : tum
exiguo interpofito tempore,panis aliguid bene fermen
tati,& furno eoéti,ac puri. ex vino mifio gufiare:atque
ita ad opus confuetum redire. Medio tamen tempore
in vifriéhonis ex oleo,& panis gufiandi, fi guis l~e\1.s
cino (je in co ambulare, excepta Ghybernu fngus Gt.
Tum en'im intlls manere [aeius duco. Non di{similem
roborandi per cibllm fiomachi rationem & gram matico cuidanr, quem comitialis fpa[mlls afsidl1è vrgebat,
fuafi:ae miriflcè contulit. Maximè vero in fiduciam veni hominis iuuandi, vbi didici tum fpafmos incidere,
cùm ·dimiùs à. cibo abilinuiffet: magfegue fi dolor interim,irave interufc.~jam
habitum corporis eius contuebar:fci[citandgue de hac ipfa re, ilomachum afsiduè bili vrgeri eil faffus. Omnibus vero, gui
hxc lecrent communiter il1l1d fuaeum velim,prxferrim
qui ta~elÏ'
medicin.e artis [unt ignari ) cogicationem
[amen habet exereicatam,nc vcluti vulgus,ica ipfi quoque peeorum rim viétus racione vtantllr : quin potiùs
VÛI explorent qUlnam ipfis cibl1s , podlfve fic noxius,
'lux prœcerel,quantiu)i d~mot
..Pari ~od
& de Venere ob[eruent num nOXla fibl, IOnOXI:t ve fit: tlIm ex
quanro inceru4110 vtentibus noxia,innoxiiwe Gc.Nam,
Alii cicra no
fieut retuli,nonnulli imodc~l:euntr.
A xam vfil eius ad fenium v[que [ufficiunt. Verùm hœe
ambo genera rara:nempe eOl'l1m, qui magnopere l~dn
tur,& qLlÎ nullllm fentiunt incommodum. Totum veTo,gu<1d in medio efi,id cum maioris, minorf[gue diCcrimine ad magnum hominum numerum fe extendit:
quorum gui non rudes [Ullt, fed ratio ne probè exercitata, (non enim <luorumlibe(efi hxc nofce) iis [uadeo
obferuent ex ql11bllS lxdi fe,iuuarive [entiant. Ica enim
fiet ) vti in paueifsimis medicomm opera indigeant,
quoad in fanitate fimt.Haétenus prodideram,cùm ami
comm qllifpiam coto opere perleéto) vnum omnino
reilare licebat) quod fuperiùs à me reliél:um, poil erat
dicendum, nempe medicamencum , qllod ex malorum
[ucco conficitllf: gllod mm ad appetetiam excitandam
iis, quibllS ea languet, eil vtile: mm ad coneoétionem
B iis, qui parum feliciter cibos concoguunt:& in filmma
ventri robureonciliat. Lalldato igimr ho mine., quod
admonuit) appo[ui) & compofitionem ipfius) -qux ad
hunc modum fe habet: Accipies fueci malorum cotoneorum,qux dlllciora,maioraque fimt, ac mimts acerba, quxqlle nofirates in Afia Grxeè firllthia vocant,
[extarios Romanos dUÇ>s:quibus mellis optimi Cantllndem mjfeebis,aceti fextarium vnum & femiffem. Hxe
cllm 1llper pmnas modieè coxeris, & fpumam detraxeris, immittes C?ingiberis vncias cres, piperis albi duas:
déin rurfus in Gmili igni requogues,donec mellis cra[fitudo exifiat:qua vtigue crafsitL1dine ilomachica medi
camenta prxparari [oient. Hoc vero medicamentum
edam iis,qui?us inllalidl1m iec~
efi/allltare in primi;
efi. IlIud vero latere non debet,lelunls ld maximè dandum effe,mediocris m yfiri modo : glanqu~m
nec fi à.
cibo fit filmpmm, guiequam lxdit. Commodè quo<]ue
C dabitur,etiam fi priùs pranfus gl1ifpiam ante cœnam id
[umpferic. Maximè tamen tempefiiuè id duabus horis
G id adfirnce~
aut tribus ante cibl1m obtnleris. ~lod
magis voles,etiam ex cQtoneorum filceo confias~.
tentm {j clli vecer intemperie caloris labol'at, am etiam
bili quol1is modo abundat,huic affeni & piper, & gingiber debebit, ae fucens malorum eum acetO, & melle
tan~'u
ad.prx[criptam erafsitudinem coétus dari. ~i
v~o
medlO temperamento ventres habent, ita vt nee
bl!Iofilm exerementum, nec pitllitofilm concreram: iis
piper.is,& g~nibes
~imdu
ei~ls,
qui prxdiétllS eil,
l~od/at
ent:tta nl1111rum, vt fit pJperis vncia vna, C?ing.,be:~s
vna& remis. At quibllS frigiditas tcmperi~
vi
tl~,S
'l:1a~u
&ingiberis, piperis tres, aut dllas & femIs vnclas InllCJCS. Licebit & e!lm ad meùium modii
prxal~is,
.in ip(o v.eu piper addere. Arque ad hune
modum Ils,qulbus ln dlllerils membris ptwnahtia tem"\
D peramema fi.Unt,confulendum cenml1s.~bu
vero
Jn vila quahbet fimilari, mfirumemaHve parte imparitas cemperamenci viGtur,de his alio opere agctur.
CL.
�•
133
C L.
GALENJ
1 34
T uenda: Sanitaris,num ad medicinalem artem (peétet,an ad exrcita~o
riam,Liber ad Thra(ybulum·,
Iunio Paulo Craffo Patauino Interprete.
ON alia,ô Thrafy.
1.
lI.
bule ; de propoGea à. A
te qurefiione ex temporediffemi,alia ve·
ro in prçfentia hi[ce
commentariis tradi
tums [um : id enim
prorfus haud ignoras, me femper eadé
de eifdem afferere,
neque quicquam trl
éhndum fufeipere,
cuius neqne methodum didicerim,neque in ea me ali.,
quandiu exercuerim. Inuentionis igitur initium 110n
in hac fola nunc propofiea contemplatione , fed edam B
~1 aliis omnibus fuerit, antè cognofcere, quidnam eft
4d,quod-quœt=-Ïtur. Huiu{modi vero notitia gemina efi:
aut enirn folam rei notionem , :mt effentiam quoque
percipimus: fed quo hx difcrimine feparentur, ampliter in !ibro de demôfiratione proditum ell, vbi & alias
omnes methodos explicauimus:qllin & iam in prrefen.
tia ex ip[o v[u·pate[cet. Hoc enim in 'dubium reuocato, vtrum medicx artis,an exercitratricis pars, ea facuItas fit, quœ [alubris vocata efi, tégue meam idcirco
hac de re fementiam efflagitante, cùm plerunq; ad medicos,gymnaHitfque de hoc ambigetes te accefsiffe diceres , te mihi priùs refpondere dignllm cenfui, quàm
cuiu[que ifiomm nominum medicinœ vide1icee, exer- C
citatorire,& Calubris notionem habeas, ne forrè de aliis
re~us
tu narrationem Cl1pias, ego de aliis tibi [ermone
faclam , atque ita ad nomen eantùm, non ad rem ipfam
noaradigeratllr Ol'atio. Tu quidcm ad hoc fubticuifii,
me exifhmans de omnibus omnia dicere debere. Sed
non ita rei veritas habet:multa enim fic no vnum propoCui~es
: primùm quid:efi medicina: fecundo , quid
exercltatoria: tertio, pofi hœc,ql1id falutaris facliitas,
aut id iplllm, quod potifsimùm guxritur , ad vtram
prœdlétarum arrium ifia pertineat. Atqui iaud ipfum
quartllln 110 ita fimpliciter debere proponi affirmabii,
ad vtram dllarum artium redl1ci debel'et : fed ita ilatim
addédo,an propria,:m domcfiica,an pars eiTet,al1t quo- D
m~dOclnC];
aliter ql1ifpiam dicere velit:futllrum enim
~.tnde
aliqu d illueniendi quxfiti principiuOl. N anq;
lita perfcétè proponatul' ae per Iouem interrogeeur,
run9uid d mcdina,~
ad gymnafiicam pertinet fa
ubns:clIm trium gl10que illomm nominum·{jgnifica~li
e~po[urims,dcnx
videlicet,gymnahicx, &
~ llbns,: poil hxc edam quartum explicare oportebic,
o~elhc1m
ql1id fignificee,& qU<ë fit eius dignofcenùi
1"atl0. Sed hoc proprium qllidem ipfius propofiti efi:at
Galen.
a:
medicina quid fit declarare,quid gymnafiica, quid falu
bris,non efi ipfius propofiti propriû:in his tamen concùm vnu id , quod & tu prouenire necetfe efi. ~are
pofileras) explicare tune velles, cûmqlle te in refpondendo trepidantem, hrefitantémque viderem) virnm
in rationali fpeculatione
quendam inte! phil~[os
verfatos non 19nobllem [ermonibus nofiris fortuito
OCCllrrentem refpondere volui,quod iIIe cùm promptè
feciffet,& ad omnia probè refpôdiffet,facilè Cvt noili)
propofita qurefiio enucleata fuit. Atque tune con fe- 1 1 1.
fiim ex fermonum illorum arcificio) & quod exp eétatione celerills qurelimm inuentum fit, magnam te voluptatem percepiffe cognoui : & pofieà tu me femper
magnoperè precatus tandem 110n admodum promptu
ad hos fermones fcribe.ndos impulifii ) atque coegifiii
N eqlle enim vnllm id propofitum tanmmmodo exqlli.
fitè difcl1ffum litc,is commendandum effe putabam.,
reliq ua vero omni2 périnde examinare tempus non fu.
perat.~m
ob rem quod ip(e in me ip[o facerecon
fileui,id fatis erga vos amicos fore plltaui:fi viam ofien
derem , quam quis ingrediens non id (olùm, fed etiam
rcliqua omnia propoiita explicare valeat. V Ocanun- l 1 l J.
eniro à phi tofephis .fat - i0a~lB-€Omp1t(}n
em-qllicuR<t\:le-fa-ti-s-tliti geHtfl'-ra6\:~i;<]
tl edlffiet-i fie-q urefitum xquè difcntere-poterit.-Adinc111a propoGtorum
commenrarios euolllere,nih-il-aliud efi,guàm operam,
3Hlu(H)!et:t1n-pCrderen:ùm-neque difiinguere [ciar, qux
\!Crè.in-~çtS,
li-t{Üs~a.run,
neque omnia-inibi
fcripta-memeri-a comp-lc&i-valeae. Creterù m quoniam
femel propofitum , cuius paulo antè mentionem fecit
oratio,declarare a&greffus {llm,iam incipiendi tempus
v.
adu:nit. Si quis:l. quopiam interrogatlls quid fit ~e
diclOa,artem eam effe xgrorum curatricem, (:morumque conferuatricem refpondeat,nonne per IOllem j~e,
<]uod controuedilm efi, tanquam manifefium accepl[.
[e videatur , medicinre partem , [alubrem e[fe pronuntians?OEemadmodum è contrario, fi quis medicinam
laborantium tantùm curam habere confirmet, alio mo
do & iae id,quod in quxfiione verCatur , pro concetro
accipiet,à medicina {alllbrem abfirahens.lca & exercitatoriam fi quifpiam fanit~s
Ceruatrieem fiat:lat, quxfitum pro comperto habuent. ~emadoùu
& qui
boni habitus eam opineem tradat,diuerfo modo & ille
cnim quis anis de.
ambigullm p.ro cerro ~fuert.Si
hnitionem,üue defcnptlonem rcddere tentat,quod du
billm cfi,neque conflltare, ne<]ue :Ufcrere Gne dcmonfiratione auGt , Ced aliunde ex concefsis incipiens demonarare conetur.Nunquid illitllr ita medicinam dehnire melills fuerat ,eam videlicet effe,cuius finis dt [a
nitas:gymnallicam vero, cuius finis eft bonus- habitus,
Tom. I l .
e 1.
�•
135
Claudii Galeni
arque huiuCmodi defcriptiones principia inuefiigatiolam, bonus, aceipiens ~ tltlle bonus habims efficietur)
nis infiimere? At fic edam gymnafiicx falubrcm, tan- A fed iam mendofa affeétio, inuril1Cque eITe defijr. Non
quam nihil fitdubium,detrahemus:medicïnx vero adpo'ITe enim ['uis pro v itx accommodis exerceri, ac fahuc ob[curum, & quxGmm atcribuemus.Nam Gfanicilè quibu[que iniuriis violari, mendo(a, inlltilîfglle af..
tas areis huius finis efi , forfitan poterit eam in definifeaio efi:quod fi negue aaiones impediancur,neqlle fit
tionem fermo adCcifcere,non prx[encis cufiodiam,fed
iniuriis facilè corpus obnoxillm , (talis vero efi [eCllncreacione,adeptionémq; abfel1tis,eills fine cITe con Hidùm habitllll1 [anitas) non ampliùs mendoCa eit,atque
tuens.Hinc enim induaionibus vcenti in vt.ranqi parad humanas aaiones inutilis , [ed illud laudabile,arque
tem argumetandi facultas[uggeritur.Ni Geill[dé anis
perfeaull1 nondum adepta:adepta vero tuc fuerit,cùm
ofiel~IT,qud
prius non erar,efficere ,dncoluméq;,
non [olùm haud delebilicer opcrabitur, [ed robur prxquod faéHi fir,coft:ruare,o.fl:édere voluerimus, xdificatereà quoddam inugne acccperir. Sanj.~s
nanqlle-fetoriam,nauale, fabrilem, atq; ferraria memoria repecund-ùm habitum inrer -faAÎtem.~ndù€i
temus
. ~od
fi ad alii opus facere,ad aliam in integra,
nem,& bonorrr- hab.itum,-é&nls
- media~
: naminuiolatumqi [enlare pereinere declarcmus,textoriam,
..fanit-aS-ffl-affeéhone d·ehik-s-a€l:-ie-nes-Pl'odtlCit , bonus
[utoriamqi in exepla adducemus,& ad has coriorû dif.1l.a-b itus-firmiores:1iln it1tHtl tem-i..n.hab.i.tu..nOO-H.fH-'!ui(eétoriam,neruor6mgi filtoriâ(Gc enim vocât,qux
dem-firmas,rron-amphùs-autcmdebites. At'lue ira mafraéta calceamera refiicuir) adiiciemus.Siquidem alcenifeu~
efi, cùm media lit in habita fanitas , ip(am in
rius effe yidernr artificis vefie facere, alterius eandem B tOram vltam magis,qllàm faniratem in affeéhone,licet
dilacerataintearare:qllemadmodllm & calcellm facere
fummam virtutcm non habeat, condllcere: Coli enim
ad coriorum di'ffeaorê fpeaat,fraaum autc emendare
bono habicui ea conceffa efi.Arque tLl [ccundùm ordiad neruorum hlcorê. Verùm in libris meis de demonnem qllendam i.fl:a cogira:primùm aaionis noxa, quod
firarione probatum e.fl:,ad demonfirariones {cientia gi_
in morbo fic:altcrum extra noxam quidem poGrllm,fed
gnentes,indllétiones adhiberi no oprte.~a
quiproprer imbecillitarem i~,
qllod in [anitate fecuncunqi in illis ver[.ltl1S fuerit, huiufmodl viam afpernadùm affeaionem conGfiit: tertillm imbecillitate hbebitur & alreram melioré veHigabit:gui vero in illis feratum,non tamen adhuc robufiull1,qllod [anitas in ha"1
' parte'" tLlenfe non, exercuerit,alterutra,quam
vo uenr,
bitu pofsidet:qllartllm ceu quxdam aaionum virens bo
dam fufcipiens cotum diê altercandi matena habebit.
nu~
habitus'&,ftlmmitas, i~frumqe
perfettio exquiMedica: nallqi arti [anitatis creatione,non [emâtiofite bonus habItus efi. Ars Igmu· ad falubrem habitum
nem,cufiodiitmqi,gymnafiicx vero bonu habirum fihominem perdllcens,alrera vtique ab ipfilm con(eruan
nem eITe fiacuentibus,alia rurhlm di ffiClll tas no exigua
te fllerit,femel [cilicer hoc coceITo,diuer[orum finu~
vItra prxdiétas exorÎtlll". Cogeturenim, pllCO, aliquis
arees e{fe diuerfas,& Gngulorum geminam,effeéhicem
quemadmodum fanicatis ,ita & boni habitus, aree vna
vnam,alceram con[eruatricem. Ex quo parcfaéhlm eft,
feruatrice,alreram opifice confiituere. Id Gfllerir,duas
finis norione vniuer[am prx[entem ql1xfiionem comalias arees neceITario difqlliremlls, vna medicinx [.lni- e prehendi. ~,&-qlra!CutBiones
à4iae
. . . - .~
ig\.liraTe5"pariUt. Iraq;
tatis con[eruacricem,alceram gymnafiicç boni habitus
melius forGran fueric ad ip[am anis eITenriam cranfeun
cLlfiode. Cumgi dllpl:x fit bOl~S
habitus~
vt al.ibi .o~e
cern illam inguititionis principillm facere. ~jd
igirur
film efi, vtrius ip{oru gymnalhca effeétnx em d~fi1lguere admodum difficile fuerÏr."tll'tng nid uatlll:ahs;tn
dt medicina? Salubrium, in[alubri(lmque [cientiam
atlù&-Ki ooni-habitt:1s?n6nne iam co fiat, dllas alias no
quis e!fe re[ponderit. Vcrùm & ifie nimis audaéter (abis arees ql1xrêdas e!fe? arq;ir a omnes [ex numero fuelubre , tanquam [cilicet medicinx partem accepi!fe virint,tres finillm effearices, trt:f<Jue [ematrices. Tribus
debicm:vnde contraria: faétionis nonnllllos xgrotabicnim finibus po titis ,{anitate,bono habitu narurali,bolium cantummodo [cientiam medicinam e!fe diéturos
,
no habiru athlecico,ad hunc nllmeru are es afcedere neexifiimo. Ar,ïfii primllm i~nora,
cocrariorum omni4.
ceffe efi. Verùm enimut'ro cùm diuerfis artibus opus
vnam eITe [clcntlarn,
&
qUlcun'li
xarotabilia
nouerit)
.
v
fit co qllod boni habitus inter fe & à fanitace differat:
hunc & [alubna non latere neceITc eITe. IfiLld vero eocie; &--gemina fétni~s
cùm Gr, vna [ecllndùm-h.a.oitltjai~tlm
captLI mail.ls omitratur,' & {ecllndùm eorum , 'lux
ter-a-tècudùm af.céhotlpe~,
geminas & arecs eITe
Ignorant, exphcemlls , quod videliçet fortaffe confeneee!fe fuerÎt.N eque enim plus fanirace fecundllm haquitLIr , intra medicinx definitionem non neceffario
bitum mimls [anitare [cclllldùm affeaione bonus haq~lx!it1m.ïncud,:Ge
alicui xqlliuoc:ltionem dibirus :xcellic. Huiu[ce rei noritia perfeai habueris
!~lI1gCnt,
po~ea
~edl1am
corporum [anicate fruen
ifiol'u cuiurg; diligenter ~atl1râ
;:onreplams~
S:0~te
D tltlm,notarum mdlcanUllm,C:llIf:lrum faciétillm fcienplaberis alite ad hl1~c
[a?e ~u:
Acgr;>rant,l u altc~L1s
ci~m
effe demon~ra
licet, non tameIJ idcirco ip[am
eoru,qllos [xpills vIderJs,{:lb~
JO, mcn~e
-:,entac, 9uI Wa
eClam con(eru.mua tradere, atque compleai , concra.
uirer morbo laborueit,p~m
vero ~ola.enr:
I~e
atque propofirllm pofiulet. G.!:!am ob rem huÎll[modi
emaciaws,con(umptll[gi cfio,& ad ~oclns
Imbecdf~phia
adducétes,neque quod quxritlll', exaétè perlus, vt aliis ip[llm ferentiblls egcat: lfie medelam planè
clpere vldenrur, neque guodnam làlubrc Ggnllm :J.ppcl
amplltlS morbo ii {olutlls no l'eqllirir , [ed refeétione
lemlls
, quod [ci li cet a:arotantibus
adllcnicns filcuram
r. •
0
ipfi, viribufq; opus efi, vt robufillS paricer ad natllrales
lanlCatem portendir,ncque cauf.1m , 'lux corpori xgro
aaiones obcllndas euadat & excernas iniurias illxftls
adhibira (anitatis efi procreatrix , <Jualia hmt vniuerfa
fil~nea.Nh
cni~
d~biI
cfi,gllin ira affeétlls, vt moremedia, neque quod.corpus ftnitatis pra:ditLl\11 falud~ afticl
. tur~nl1c
pr . lmL~
a:~ritudne
lib~ratLIs
a:~lIm,
hrc vocamus : quorum omnium nulla cum propolico
fngns, vIgJltas,çrlldlr'\tc, alllld vc ql1icgull. ferre nO vaprçterquam nominis (ocietacc iunétorum medicLls nOleae/ed qllantllmuis lelli noxa pllifaclls, vtpote nodllm
titiam habct.Eccnim fanorum cu.fl:odix , mediddi1C,
cum,fir{l~g
fah~bré
~tu
adCpt.lls,in c;grirudine [~
a~ gy,?nafia prxGdeat ab initio nobis propolita quX'
relapfilrus. Cum vero fiabl\tor acqi 111 habltLl fuerit no
[bo fult,qllemadmodllm paulo ante clcclaralli muS, hu:
dum camen in bonG habitû euafir, (hanc cnün partiClIlu[ee qu;dlionis iudieium in finis explor:ltione vcr(an
diecll
ca
VI.
YI J.
VII
r.
�137
Ad Thra(ybulum.
diceiltes. Sanicas enim an ftmpticiter medicinre finis
id necelTari 0 naturalem corporis apparatum confequi1lt,ipfam abfencem acquirentis , an prxfentem confer- A tur,iplllmq; bene valere nihil eft aliud, l]llam fecfidùm
uantis,nihil refert.N equc fi acquirere quidem medicirtat"uram infirlléhlln e{fe : ifiorum vtrllmuis fanitatem
na: fit,conferuare autem gymnafiica:.Sic & de gymnaconfiituens, (nihil cnim noftra incerefi)Cequetem orafiica proponi in qlla:fiionem poteric,nllm bonus habitionem Ïta animum adllertens accipico, nnnqllid naentus,aut fanitas eius finis fit,aut horum alterutri us crearali CUlllfqi membri apparatu,an eius opera indigemlls.
IX. tio,tiue cnfiodia.
P ericulfi enim fuerit , vt proxima
MilH-ptofett-è-ita pe-Ht1ado,n~ié.mblg
demonfirauit oratio , ne, fi vnam tranfeamus , fepcem
• ulU+;().~gQqe1'rtyioca
N eq; igicirca hllmanum corpus are es confiituamus:primam, &
tur cxcutiences oculos, neglle nares odorari nequelln
manifefiifsimam, & penè folam cotrouedia c3rencem,
tes,neqi erura torpentia, neg; aliud quodpia membrocam fcilicet,qux mOl·bas expellit:duas alias, vnam à fa
rum,ant nihil peniens, aut deprauatè agens habere cu·
nitate fecundùm affeétionem ad eam, qua: efi in habipiat.N ullo enim eorum omnium, quibus egemlls,imtu, ducentem: alteram in e3 conferuantem : duas item
perfeéto egemus,neqi domo,neqj caleeo, neqi fdno,
alias circa bonum habitum pariter,fefe habentes, effeneg; vefie,Ced Gmul egemus, & perfeéto egemus.Icaq;
. éhicem vn~m,alterqu<;
conferuat:prçter has etiam
infirmè,debilitérgi ambulare non petimus, neq; obm:..
duas circa bonum habitum athleticum verfantes. Simre cernere, vel audi~e,
neque alil1d q~licam
deficiens1
enim coloris bonicatem,
pliciter enim alterum naturalem bonum habimm ap- B mandlmq; expetimus. ~is
carpis molem, aut abColmè COI-poris plllchritlldinem;
pellamus:non fimplidter autem eum,qui non naturalis
rob{trve, imperfeétas dtfcupia?~or
fi aétionem
efi, athle~icm
, inquam ,.f~>li-madué{eAo:pr
non
deprauatam,Ced
perfeétam
e1igimus,
multo
minùs
quemadmodum & Hippocrates inquit, nonnunquam
corporis firuéturam, vnde hxc proflllit,mendofam, lafic loquens, Affeétus achleticus non naturalis , habitus
bantémq; votis expofcemlls. Acqi' ica cùm horum altefalubris melior: Interdllm vero fic,In his, qui corpora
rllttllm fanitas fit null11s procllldubio mutilam lànitaté;
exercent, habitus ad filmmllm boni, pencnlofi.At de
fed quàm fieri potefi,abfolmifsimam,firnllfsimitmque
~thleics
, gymnafiidfque vocatis corporibus nunc te
exoptallcrit. Igitur fi aliud quodpiam bonum habitû :x J J.
Intelligere oportet,no de illis,qni quomodolibet exer~ perfeél:a fanitate guis autLImet, aliam Canltati, aliam
cencur, vc de fodientibus, remllm pellentiblls , metenti~l
. ls~at
quippiam alind ex natllraliblls hominum of- œoo habitui artem ra:ficico:fin vnum atqi ide vtrungue
efi, vnam & vtriq; artem prxiidere necelTe efi. Ac quoficus prxfiancibus:fed de illis,quiblls ad ipfum fiudlUm
eft, vt athleticis viribus contra adllerCarios exercendo
modo vnllm,idémq; bonus habitus,acqi abfolura fani·
fefe muniat.~re
aucem huiuCcemodl afteétio natlt·
tas fnerit? Primùm fi apparatllm huiufce cauCam,eundé
r~lis
non fic , alio loco expofuimus. Ex hac igitur ora& boni habitus e!fe crediderimus,fedido ~x ipCa elTen.
tlone quod optimè ad pra:fens negotiti facit, id ipfilm
tia id percipiemus : bonus fiqllidem habitus nihil en
eft,quod proximè diximlls, circa hllmanum corpus fe.
alllld,qnàm bene fe habens habitus. Habicus autem afptem arees futllras, qu6dqlle altera eft exquifitè bonum C feétio ftabilis efi: quare cuius efi habims,eil1s efl edam
bonus habieus:ambo vero ad aliud fimc:Dicitur icaque
h~btfi
efficiens,altera conferuans. ~od
vero gymna
aliquis gram.c~x
h~biCl1m
haber:) alius a.rit~mefilCI boni habitus fummitatem fl1gere, veredque oporcx,O"cometflX 3lms, ahus allronoOlla:.Et r@l>Cl'tlUfque
teat,ab Hippocrate c1arifsimè cefiatllm efi. Sed tïmpliç~feétio-bnC'"adxrs,j(:1
defix-a
- tlCf~i
citer boni habitus, qui fecudùm naturam efl,fummllm
nOIl folùm vicare non conuenic, imo cotis viribus ad
~
ihil alltem in prœ[emia referat, afteipCum nitÏ decec. Icaque omnes circa corpus noftrum
ob rem fi
étionem , aut habicudinem appellare. ~am
artes nouem fuerint: quarum fepcem quis laudare po& eius eA bonus habitllS,cl1ius eft habitlls,alicuins aute
terit , reliquas dllas potiùs viciofas artes appellauerit:
habitus efi,alicuius ergo & bonus habItus erit, & einfdem, cuius habitus. At nobis in prxCentia non dt> geoqllatis & illa eft, qua: l(."f-t[w1'~
Grrecè dicitur, Latini
metrico,mufico,auc grammatico, Ced de Call1bri habim
~omptina
vocant. Has igICur,fi placet. dimittentes,
Itemm feptem reliquas ennmeremus, omnium primi,
fermo proponitur. Cùm bonum igitur habitum dlcemUS,non grammaticllm, mllficll m,aut geomecricu,fed
quam ~orbs
pelleredicehamlls, alias vero déinceps,
duas Clrca fanitatem in habitll,duas circa bonum habifalubrem habitl"t dic~mls.
Atqui Oatim id ipfi.lm non·
nulli neglignl1t,& boni habitl1s,fanitadCq; nominaide
tum, duas circa fummè bonnm habltum.lam Canè pafignificare arbitrantllr:cÙm..t:amen..f.ttriotis lIomen, ~ftet, ft quis circa corpus artem vnum habentem finem
featenis cuitl[d~ome
· 1it:-ben
habiturnomen
fiatllac, eum ad feptem vfqlle artes accedere Mceffe ef' ~a Opci~'Tnlm,
l, fe,n~hHq;
alil1d hunc fin~
effe, quàm fanicatem. Sed D nen-affe8:ienem limpltcrrer-; [ed qlodin
pemuoéllf'lue 00,0 an-ifeHt:~ldo
. qldem
~1lS
aflllehus forGtan fuerit, exquifitiorem de ardblls fermofeétionis, ql1am fanime dic~mls
, 0rtl~us.hab
e~
~em
facere,illud in primis,qllod nemo ignorat, memo
bonus habitus.Non igitur (Idem emm lteru,atgi ltern
nl.repetentem, improbas arees !lpp.1-rens aonllm vniinculcare neceffe efi, cùm quis mllltomm inl1etel'atam
ClUqUe eorum,-quœ-fllnt, arcc5..autem..1I.erft.OOllum com
ignorantiam
fiirpitlls euellel'e ~upiat
)non, inquam , af.
p~re:ac
déinceps dicentem, fi vocata cOmptiul adnlfeétionem,non
fimétl1ram
,
no
aétionem,boni
habitus
t~nam
pnlchritlldinem couciliat, hxc vtique ars vinomen
fignific:lt,
qnemadmodum
negi
fimpliciter
ha..
t~ofa,dlrxqe
fucrit,alterflq; circa legitimam, vebicus,fed hahitus guidé Colam ipfam permanentla, fia ..
ramqlle Pllichritlldinem verfabitllr, qure in vegeto cobilitatémqj affeétionis ofiédit,bonlls vero habims niore,carnis moderata copia, membrorumqlle t:ongrua
hit ei plus, qnàm bonitate adiicit. Igitllr ex hoc nomib~agmentio
confifiit , qllX naturalem bonum hane habitus, & ex hac adieétionc.bolllls.coponimf,qlli
t~l.m
Confequuntur. Sed de gymnaftico hono habim
a I l Œorfil m verba feci:nunc alltem fortaffe de eodem
omnibllS,qL1X lal1daml1s,apponere confueuimlls, ~
ç~
~
f
a
.
u
r
i
\
n
+
&
è
b
~
.
n
ô
c
e
a
r
g
~
t
l
i
.-; " ......
ller
capita
loqui
melius
fuerit,
id
fermoni
principium
~ 1.
~ld
19ltllr appeumus, lm ql1id 1100ro corpon lOetfe
a~necm.
Siuo-cnim Gc,mtelum-natttram- operari
precamlU'? N uqllid Call1bre afteétionê id ipfilm folum?
\'illCllÏqi l11etnbrorum. .idcJ11;<)lLOd.beRe-valer(},efi,-fiue
Tom. I l .
c 3
Galen.
vero
' fr
n·
er~
l
�Clau'dij Galeni
..
rito Gmul augenmr,fimllique detre[cUl'lt.Naturalis etAn id ip!llm idem efi,ac fi quxras, num infirmas xd~s,
ac pl'Opediem ntitt1ras expet mus?aut vitra VfilOl , CUlUS A enim aétio nacurali corporis eget apparatu,à '1uo ratio~
nem cau fa: erga ipCam habete producitur. ~ocira
il..
caufa fiructx fllnt,elegantifsimè qllOq; compoGtas, &
Iud
in
pri
mis
fiel'i
non
poteft,
vt
ifioru
alteru
adGt,alee
...
~em
prof~ét
r~
quàm logifsin20 tépOl;e dl1'=tras~
rum vero abGc.Ambo prxtereà /imnl allgetlll',atq; de~
periamr,qlli no integre,& no longt tepons [patIO fanlcre(cuc.C{lmqi in melllls proficifit, hic bonus habims:,
tate fmi percl1piat. QEineti:i nulla omnino ars efl,qllx
illa robur appelletur. Eadé nanq; ratione robm aétioni.,.
fibi id,quod deterius efi,ac brellis tempo:is, pron~c,
qua bonus habitus [anitati copal'atur. Vtmng; enim ab
{ed quod in eade maceria efi valde optlmu, aeq; longt[vtroq; prodllcitur,/icütqi alicllillS bonus habitus cft iCJ
fimo temporis curil~
perman[u~.I
~al1è
o~nibls
& rObl~
! lï~i.J
~i'l;
Gus aptlii'Oltl.ls, ktte :rtfedio'tns
·aétiuis artibus propoGtll,efr: a:eq;,tl-fi~bd
.,ut;ClJ5 q~dé
ea.,9R~s
habieliS,-aél:ienis verO'ttamrali
'~.m-ptàef
..Acg; lam ex
alite eft virtlls,perfeétio, & cuinfqi
,liétis apertll efi , ams CI l'ca corpus verf.'lOtiS finem elfe B w~btr-e.fuidé
vnum,propoGtumqi vnu:Gue propoGtu hoc qui[pii inrei bonu, quod illins primii, atq; umpliciter bonu note<7ritaee nominec,Gue bonu habicum,Gue fanicace, Gue
minatur. Am bo fanè & propre!' eadé deteriores, melioré ['1; redduntur : bonus nJng; habitus [alubris, vt anç~
n~urle
corporis ftruéturi, Gue namralem aétione,aut
diétum efl,affeétio nominatur.Si q,lis ite debiliter op~
affeétionem,am ftmétllri,per gllam integn!, atg; abfol'etllr, roboris infirmitas,imbecillit!tCq; dicetur. Pulchri
Illtè has natllrales fimétiones obinllis,nihil in prxfentia
tudo prxtereà priora,pofieriora deformitas,neceŒ'u"i 0
difiingllereoplls
eft
..
Si.gllidem
û
d
~
e
t
f
o
h
i
m
u
n
v
XII J.
comitamr. Hxc planè omnia fimlll cre[cunt, Gmnl miproponimr,omnes ~ldect
arees pr?o~tum,he<.
nUllntLIr,& perficiul1tul" Gmlll omnia,fimulqi delentllr,
appetere,finem vero vnlll.CCUlllCqi relvn~
effe,glll n1h11
aliud Gt,quàm Cecllndum Illam filbftalltlam bonum. In
~6dg;
iftorum vnii,qllicquid flleri t, fia ci m & reliqua
vite igitllr non aliud quidem finis eft,alilld vero bGnu:
omnia Ixdit:cotri quod iUllat,pariter & omnia iuuerir.
Atqui ex diétis iam vnam circa ha:c omnia artê necefneg; alilld, prxtel',id, qllippii ars vitium cultum trades
fario ver[ari eluce[cit:quod iftorum aut princeps, Gm,.
fpeculawr. ltide,,& a~s oleas ex:olere ?occn:, ol~arfi
naturx perfeétione Gbl propoGtu flatlltt. Veru cmmuero
plititérq; corporis bonu Gt,nihil in prçCentia attinetdi
cere. S ed ne id glloqi fimnoni deticiat, fllbillnga:corpo
vnl quxdâ res e~ humanu. corpus:8; qllxdam g~lOq;
hu
il1[ce procllldl1blO perfeétlo cft, qua & pra:[ellte CllftOris bùllU abrolllti fsimu,arqi primariu, guo egemlls po':'
dire,& abCente reuocare alicuius anis offl ci ii eft. Huius
ti[slmu, aétionum perfeétio efi,gllod fane, viOl robllrq;
aute fi alterli quendam infel'Îore finem coftituam, antè
defeétiuè enuntiates nomin5t.Sigllidem eos Oportebat
diétlls nos excipiet fermo : erit enim hxc boni habitus,
non vim umplicirer,fed aétionu vim,neg; robur Gmpli
illa futnmè boni habitus, alia [alubris habims,& qllarca
citer/cd aétionu robur lluncupare.Déinceps vero poft
inCuper ars [alutaris habitudinis opifex, & prxter has
h?~c,no
~mrlicte,
neqi per fe corporis bonÇt:fed quo')"
athletici boni habitus effeétrix guinta. ~od
Galiis
ma 111 pnmls, & pel' [e hUIll[modl bono ad fiu creatione
quidé arcibus fines indl1cere, aliis autem eos co[erllare C aétionu robllr indiget, fanitatis eft bonus habitus ql~
permi(erimlls,non bas, mo~,
verùm ~tials
totidem
& iphlOl itcru cureè nominates cauillationibus a~[m
prxbuere.Sanitatis en im bonu habitlllh cùm dicere dè
Ex
circa corpus ar.es veftlgabTUs,~onm1qi.
bOllu habitu vocant. Nunc
bebant,no ita/ed ab[olut~
GUo efflcitur , negi multa corpo!,ls bona elfe ponenda,
neceffano p\1lchritudo [eglllCl1l' aliud qlloddi ab illis ~
neg; aliam eiuCdé opificem, alia vero cllftodem arcem
elfe fiatuenda:potellti fanè omnia pel' capita conteplatertii'i cOl'pOris bonum. ~are
corporis bona, xquè:tc
ri non pluribus opus efi:qui vero id faccre neql1eat, neanimx,neq; vnius generis [unt,lleqi /imiliter omllia di
C]ue adhllc omnia, qllibllS antè malè imbut:! ~uerat,
ex
cuntlll',[ed vnum quidem vc primll,atqi per [c,alleruCl}
memoria deleuerit, logiore,putD,oratione indiget. IlIa
ta~qui
il!ius calt!a, tertiu vero vt llece{fario cofeqlS~
{anè confutanda funt,quod 110n vnu Gt corporis bonil,
Igl,tt1l' CUlIlS horu triu m ars corpus gllbernas pri mari 1~
{ed omnia ha:c, Canitas, robur, & pulchritudo, qu6dq;
oplfex eft?nlllll [anÏtatis,an aétionis,an pulchritudinis)
ars vna id procreare pofsit,altera co[eruare, & quxcuqi
Supra. enim iam patllit,etii fi ifioru vni tantll.m glod~
alia ab his orietia nônulli perperam decreuerut: atg; in
c,unq; mali~,profe'scû
~fiéts
tribus profueprimis 'Hlii..effe corporis bonfi'rma~pè-dT
,
rIS. ~xeh
cauf.o:t,0 ;~lOne
, lUabS,&
fanitatê,& Pll1r
~ad
quod reliqua omni~
referunCl1r, explicare mecb.1'Itudtne neceffano Hluabls:quandoqllidé ea fine cau
lius cft Alia nang; corpons bona vocata,nonnlllla vC
fa IrCam pl'?dllCeme conGftere negl1it,pchrC~o
veparces illius dicuntur,alia vt cau[x, alia vero vt fmétus
ro ne.ce a:'lrIo filbCeq,1c~r
. ~ce li [anicati pl'Odcris, illico
Guida. ~emadofi
eoim Plllchritlldinem i~lCU1dS
& pul~h'Jt1dn
proderis:eteni m vcrague ab
D & aél:On~,
color,cogrua clro,membrorum ~omderat1,&
aba
ea pro~lt.
~l
vero pulchritudinem creat, ifte proquxd5 incegr5c,quidni & corpons bonu e~ fal1t.:~e,ro
culdnblO & [anttatem amè creallerat: fi eam itidem & '
bore, & pulchritlldine ab[oluacul'? Icem qll1d ~rohlbet,
aél:ionem. V. erùm 'lllod primnln ab arcifi;c fiat, Ccr., x v J.
,ipGus corporis bonG elfe (anicatem,fed vc\utl,fmétLlm
mo ~ofiel'
veflg~'
cllpiebat;acqllÎ iam ex filprIt. po(icis
obftac
quendi eius pulchritudinem,& aél:ionem?~d
mamfefiè ars {anltatem cfticcre videcur hanc nawralis
prl:tereà primum corporis bonu aétione elfe, eills vepu.lchritd~,aé:6ge
[equamr neceffe ;ft. ~od
enim
ro cau [am [anime? N eq; pel' alia exqlliGtè [ane[cee cor
pnlllUI11 artlfex cùm fecerit acguieCcit id ei1l5 plan~
, Il
"
pus,per alia robuflu,am plllchrfi euadec, fiatim vero id
fi OIS
eH:at naturali affeétionc,per quam a~imlS
refticLl~are
& cx hoc vna circa
xv. edam exaétè [all1bre eft.
t~ c?l1guiefcit. Ea vero [anitas erat,quam°cùm induxir,
corpus ars elfe conclllditltr:eade enim faciences, umul
01h11 vltrà circaaétionem, p,llchritllùinémvc labo rat.
& robufti ad agendii erimlls ,& vifil Plllchriores, & [a~cdln
cnim ha; vel inll'ito artifice, ipG[qlle adimm
lubriorcs,meliorf[q; habitus efficiemur:quemadmodfi
lnter~ud
, cùm Cemel Canitatem creaueric, prorfils
contrà, fi qllX in corpus noxa inciderit & aétionu firneglllt. Ip[am planè fanÏtatem impedire in ipfo mificr.
micas laba[cie,& pulchritudo marceCcit ' & bonus habipofitum eft.~od,u
ipfam corrupcrit,narurales aétiotUS viciatur,fanita[qi ipfa violJtll1':hxc ~nim
omnia me
nes,aut plllchncudlOem corpori adipiCci llullo vnqll:\m
paél:o
�~V
Ad Thra[ybulm~
l I.
°,
paao vatebie.Artem icaque corpus tuentem,qualifcun
prodeffe nobis, vet obeffe ipforunl râtione: âtqûê pri~
que fic, circafanieaeem omnium primam, atque per fe A ln ad aut ex accidéti neutiquam apta fime. At calidus
negotiari alfer~ndm
efi.Déinceps accidit, vt de aétioaer,aut frigidus , efca,& po tus , reqllies,& motio, vigine, pulc:hritudinéque curam habeae. Neque vero prolia:, fomniq; fitis ipfomm viribllS necelfario corporiptereà hx ignobiles,imperfeétxque funt,fed perfeétx,
bus nofiris vtilitatem,allt noxam afferunt. Vefiimentu
cumlllatx,atq; ftlmmx. ~omd
igitur pIura fint cor
quidem Iacenl hyeme,ac leue, graue amc, :efiuofumq;
xfiate lœdit qllidem,fed non ex necefsitate, ex accidéti
poris bona, quo modo vnum, qu6dque non omnium
xquè ars cQJPoris cnram habeat,fed vnius perfe,ex acvero frigore,& calore dillexat. Hxc itaque quœcun- XI x.
cidenei aliorum , abtmdè difertl1m efi. Ae modo ftlque per fe Ixdendi, iuuandiq; potefiatem habent,fanitatis cufios fpeclllatur. At quo modo , qua ve ratione~
pereH difcutiendum, quare in nulla materia ars vna finis effeétrix, altera conferuaerix reperiamr: fiadmql1e
Pofieaquam fatis abudè corpus inanitum efi, fenfillfqi
nocumenti difcrimen impendet, alimetum fumere illab initio neqi illorum exemrillm, qui in hac fuere fententia,neque rerum prxe~
ipfarum naturam ipfis fabens. Pofiquam vItra modum exaruit, atque hinc iam
uere declarabo. Si alcerius enim areis efi, calceum con
nox:e pericuillm infiar,potum accipere prllcipiens. Ite
ficere,alterius labefaétatl1m refarcire, nondum eereiam
& corpus exercens , cùm nofiri moderatricem faculcaMc artem conferuatricem nobis ofienderunt:pariter &
tem robufiam prçfiare,excrementaqlle angufiis meativerô imperans,
in vefiiblls,fi. alterills quidem anis efi,eas refarcire, al- B bus incrufa eruere voluerit. ietm~
cl'tm exercitatione corpus lalfari, aue filpra,l]uàm Conterius amem confic:ere, quxnam & in his tenia fit ars
conferuatrix,explicare non poterunt. In nofiris profeueniat,digeri fenferit. Aillu pra:tereà ducens,cùm fup8:0 corporiblls, vniuerfimque in his, quœ à N atura reprelfa efi,nimis amem citatam cohibens ,aliilq; in hue
guntur, effeétrix vcique N amra efi texrorix, coriarixll;
modum omnia ages:& in fumma id ante oculos habes,
l'roponione refpondens. Vitioftlm aute corpüs infiauvt in corpore exaétè Cano, ae valido , nihil nouare audeat:cllm vero aHquatulùm moderationem cranGerir,
rant agricob, & medicus, qui & ipfj vefies farcienci,&
veteres calceos infiauranti fi.milcs Cunt. Vefiem autem,
continuo,quod deficit,priùs,quàm latiùs malG. ferpat,
ca1cdlmve in conclaui reponendo cufiodire, ne aut à
refarciat: pré inde ac fi fubtegminis fila ex aliqua vefie
<juopiam fimipiatur,auc à muribus erodatur, id negue
non fimul omnia,fed fiugulo die fingl1la excidetia, qui
vllius forGtan artis, fed folills efi diligentix. ~od
fi
huic rei prçefi afsides illico reponat,adoè vt huillfmohorum conferuatricem artem elfe quidam veline, tales
di correétio, acque emendatio multorum notitiam pra:
apud homines anes ftlllt. Imperaeoria, Relque publica!
exignitate fubterfugiat. Talem mediuffidius & beneua
gllbernatoria,& prœter has,fi placet,ofiiariorum,ca:telentibus prxfeétum artificem elfe opus efi minima: curorllmque cufiodllm. V t ellim ne inter hofies,aut proriuîque differeocia! ,lC noxx obferuacorem iuxtà atque
fus ne inter fceleratos homines, feraîque befiias verfaemendarorem. Verùm fi ex roto integrnm,illa:fllmque
remur,xdes ,cillitatéfque confiruximus, & muros circorpus duraret,caléq; ,quale ipftlm ab initio creator facundediml1s , Imperaeores ac principes creauimus. Sed
bricams reliquit, nequaquam correétore eguilfet. Ac
non ifiarum fimilem fanitatis conferuatricem artem
nunc cùm diftlllat femper,acgue di[perat~
aliguo pra:fenteobferllarore indiget,ql1i & guod djCslpatur,quanconquifiuimus:fed eam,qu:(~t
puro) in humanu cortnOl,qualég; fit,cogniturus eft, illic6g; tale,ac tlntum
pus aliquid agens non ex accidenti,îed per îe incolume
vicifsim reponens infiaurabit. Infitum hllmidum dilaipfilm, valénfgue confiituar.At proximè diéta: fingulx
non ipfa: per fe fanitaté cufiodium,îed eo lluia homini
bitur,tantundê humoris pocu exhlbes,irrigato. Calidu
non illgularo, neqlle à feradifcerpto f:lI1itatem feruari,
digeritur,tantundé calmis addiro.Aridnm cofllmitur,
(]uemadmodum & vitam, contig.~raex
qllOiam alédi inUat occaGo. V t femel di cam, quod difcmidam antecedenei,non primo,neql1e ex fua ipfius ratiotur,atqi el1anefcit, ingeri palliatim , atgue reponi antè,
ne harum vtraqi artium fanitatem conferuar. Igiwl'
quàm in mllirontm notitiam veniat,opus eil. Igitur xx.
f~nitae
prœcipuè ex hli ratione coferuans,quibus conquemadmodnm fi dno fint dolia multis in locis forami
tlnebltur?V t mea quidem fert fentemia,ne{ji-il+i-s;qltX
niblls terebrata,ambo xql1è ab initio plena, paritérque
non nece{fari è Cet:prfi~ls-noad;€j,H
per illa fpiramina hac,aegue ilIhac perfluentia, hor6mqua: nullam in paH&R1-0cceffitri-o-corpora-nofira- pe-rque vni quidam femper aîsidens talltl'tm vicifsim ingelmltan t: Setl-iHi-s;qni bu s;veiimus,nd ifflt1!)€O t:pll S-R 0rat,quantum elabitur: llcernm vero antè, quàm valde
{frttm-v·ttti 11': &-eor'Hm illis, C]tlœ
- iutar~;-lofcev
inanitllm eil,nemo cl1fiodiat, pofie?!. qllifpiam repemè
~m,ï
n€).uam,&-circa-hœe-flleJldœ fanitatts artem
hlperueniens femel tocu impleat:clarifsimè con,fiae do\"e1'&n Ql'hltt'Ûfllllf. In gladios enim , aut feras , aue la- n liorum ifloru priml1m,neqi inaniri,ncq; replen,alteru
qucos, aut rl1pes non necelfario corpora nofira incurvero ambo hxc pati à multis jnîpeéta~blS
tefiatu iri.
runt: .[cd in ambienee aere duplici ratione verîantur, &
Ita ql1oql1e in fanis, xgrodîque corponblls res habet.
Vtrunqi enim vitiumars vna modo vno emcdat,quod
quonlam .çorpori vndique circunfufils elt, & quoniam
deficit îcilicer inllaurans. In quanto vero,non in quali,
peranhelItl1m ducitur.Somnus verO,atqi vigilia,quies
emédationis differctia verfatllr. Atqui fecudu quan. XX J.
ltem,& Olotio,in horu nllmero ponitl1r.Necclfc nan C);
tum in his,qux fillnt,differentia ad vnam arte pertinet:
efi,allt
donnire
aut
viO'ilare
quiefcere,auc
motu
exerce . p l ,
,
0
,
quod fi alterius artis elfe debeat,prol'fils qualitate diffe
. n. cnnde cfurimus,& cibum capimus, fitimus ac bi
blOlus,allt
inter Ill'c
medii :1O'im
us. Cubi liu aute di îcrirat,oportec. Cbod fi proptereà geminu effe correétio,
1:
0
nis modü arbitraris , qllod ab vno dolio mulcum priùs
~na,
a~ veOimentorum , non omnia nece{faria funt.
effluxerit,guàm arcifex cllfios accelferit alteru cufionanque pedibus leétuills , aut grabatus ignob TUl'n~
1
ft IS,nlhtl [anitati prod efi,allt officit, neq; vilillm aue
dem femper aHnte,qu~ I l "
fua bona fortuna' filÎt, naétnm
umptlloîarnm vefiium vfils:non vitrea va[a,aue au l'ca,
plenu conferuatnr:haud reaè fentis. N eqi enim alia ars
aut argencea,lm lignea pofsiderc,non formoforum fer
vnu fubtegminis filu,qllod excidel'ir,reponit:alia, tria,
l~run,a1t
deformium turbx domin:ui aut feruis plaaut ql1atuor,aut ql1ingeta:neq; alia ars parietis parti cune carentem ipfillll {ibi ipfi mi Olilrare. 'Ina mehercule
lam ruentc fnlcit)comunleq;,alia magnam eius partem
Galen.
Tom. 1 J. e
-4
e
�Claudii Gàleni
143
-<~
..,...
" _~-.
-";'~.<:?t>
~":!J.&
.collapiam renituit.Sub t"ègme fiamini intertextu vefiê
facit. N um igitur pr~tc
hœc vefiis pati,al1t prœter hœc
.emédari poce-ll?Opl1s phnè efi;fi ql1id vefiis damni facere debeat,aut Ham.é,aut filbtegmen, :;mt vtrunq; pati,
vnamq; elfe emendandi vii,qua: fl1btegme femper fiamini implicet,quo eills ab lUuio compofitione imitex XII. tur. Sed fiuglliares aétioues ml1ltis imponfit, vnillerfale contemplari neql1euntibus. Id enim rationalis methodi munllS efi,qnam neqi didicerunt,neq; pertraél:arunt ifii, qui quotidie de propofitis blaél:erantes difplltare audenr.Satis enim,fiquidem ci nouilfem,ipGs foret,difcipulos docere,nol1 infinita propofita, fed vnllm
difcutere.N am qui eam ritè percepit, non ampliùs il1finitis eget, fibi ipfi omnia reél:è dillidere valens. At ca
methodii ignorans , prreterquam quod ca innnita perperamne diaa fint,haud dignofcit , per mul toru adhuc
proGt~,qux
no audillit,in?ps dt. Ver.ùm h~c
.firiél:im, obitergue adllerflls eos dlél:a fint,qlll quotldl.e 10
propoGta difcipu!is}udientiblls ~difer
. l~t,nequ
lpfi,
lmpentl, 10 exerCltlqllid dicant intelgs,qouf~
dq, in hac iudicatoria methodo fllerint. Ni-lteG-I<)oo
(""->
q\lO iRter fe-afteS diltiRgllenàre fUnt?-G~9l1(e
.
~JA
_.
r.
.
or- at.tionioos,anvnitt.erl3libus?an ROU ita,Cèd propoutÏs,
fi.abu~)
?R13t neqi his,fed materiis,inll:nun-é-tis,fH·jneiminimè confiderantes de
Fils & GORtemplaio~1x
his ~ugantr,qç
pen~tl1s
ign~)l"at
. Igi~ur&
nos fQr[an
melills fuerit,ci'0fiqua [emelld certame confieere polliciti fumus, quàm brel1ifsimè poterimus antè diél:a rex XII J. pe.tere,iterfi} fing1a~bls.é:oL
incipiéce;. Efi
iC71tur qureda fingulans aého, qua vteces oculoru palpe
bras CÔfllimus:aleera vero huius minimè a[similis, per
quam fLlffufiones detrahimus:alire quoqi tercia,& quar
ta,neq; inter Ce vlia ex parte, neqi haru fimiles funt, per
quas confraél:i'i os de capite excindmls/~
in alia corpori s parte, vrp...o~e
h~mero
'. atque cubno 10 ~dlerfum
tendétes,atq; cofirm:ucs dehganms :.ab ommbus v.ero
aliis aél:ionibus IOri<7o inreruallo ea dtffentlC, qure Clrea
hernia fit,manllaritoperatio: à qua illa,qure eirea varices:ab omniblt[q; fimul antè diétis veficç caleuli extraébo, atq, horfi mut ta fca\pelto abfo\uimus. At oçu\um
fllblinire,articulii in propriu fitu r;ponere, cataplaCm:t
alieui mebro fllperdare,nfiula, qua )(aOf]iie« Grreci vocant rite vti cucmbitula afngere, Gne fcalpello qllidé
om;ia prœ~ntu,fed
inter 010ngi0imè,& à proxin:~
diél:ls ellariae: qllemadmodu & vena [oluere,& arcena
fecare,clltc fcarificare,& hydropicos perforare inter fe
& à modo poGtis di fiant. Atq; ha: qUldé, ae prrecer has
aliœ innnitre manuariœ aaiones perfe fifit:medlcam::n
tis auté vtentifi porro alterum genus efi,& ab fc ipfo,&
ab enarratis di[crepans.Siquidé veratri POtio,clborGLli
efils nulla (ocietate participat:neqi innedia, c1yfierifqi
vfus neq' fri8:io & lallatio:ab his vero longiùs dillanr
hlllc'us el~r
ac pllrgare & medicamétum liquidu, ite
. &. aridi! imp~ner:gfa;
prxteà,da~bul:
lué:~
ri Ccamoniu am mlllfam bibere. ~oru
omnlll nelltl·
quam fimili: efi pulfatus arteriaru , calodCq; dignocio,
quanuis extremis manibus agamus:quemadmodllm ( vt
reor) & hllmorü abfcedétibus fedibus conrentoru pcrceptio,al~1mruO.hy
gangliorGu,au[
.
...tJt+c
.... a.thcromatu,lllt me Icendu aut fiearomacum( vt rx-
~:;.,
.......... ~
1t';iJ4-+: . ...-')-..~
I ~.)t
ÛNa,.~;L
·6~
..
~
~j:L
r....u.ç ~
..
-:#rJ.u
""_.J!
#
~.
~
-,-.
..
-IJ# ~-
:~
'(7.
i 7f ft
-f' ~!it.
: r·
!+-
-t..
corumn~is.va
N eg, e~lm
. "9uandoLti~
dc~ilnt.)
code dl~toru
lIueé!:u,aut eade m~t1on,
&
traduébone,& prcls10ne, fcd nonnuuqnam logèdlfferente in modo enlm{'~
' atis vtimur. ~am
ob rem periculum ell,ne totum die abfilmamus nihil alilld, qlllm
4-a éhonum differcncias reccllfcntcs, adeo ip[arum llllme
144
rofa multitudo elt, Verùm ex his abundè quis llOueA rit, quanta illi en"oris nebnla caligent, qui per fingnlas
aél:iones arees eife difiinguendas arbitrecur: N ullus ig~
tur adeo fatllus , ade6que attonitu$ efi, qui à. medicina
modo propoGtas aél:iones diducat, &: aliam guampiam
artem finglliis ipfis prœficiat, am hernire dilfeél:oria, (vt
nunc quidam nominanc) aut calculi detraél:oriam , aut
perforatoriam, (quam "trttfal<wI ifj)(~'
vocant) Etfi enim
quàm maximè huc hernix dilfeél:otem, iIlum perforatorem,alium ca\culi detraél:orem nuncupent,omnes ta
men ifios cOOlllni nomine medicos appellant,périnde
_vt eos,puto,glll à quibllfdi membris, ql10ru prxcipuè
curam gerut, vocitancur:hos nanqi ocularios,auriclllarios, denrarios ( ita dieere liceac) medicos nominant.
Nonullis à. materia nomina indideFut,cibarios, & medicamentarios,aucper Iouem,etii herbarios vocantes.
prœtereà & nonnullos medicos vinidatores, &
B ~ida
veratri datores appellarut, quod eos crebro talibus remediis vtetes cofpexerût.Omniblls enim(vt reot)hon1Ïnibus tationalis difciplinre principia naturaliter inGta Cune: cognofdmtqi hi quidé magis, illi vero minlis,
quid idê fit in aétioniblls,ql1id dillerfilm. Id naqi CU1US
caufa nunt,idé eO,fanitas videlicet aplld omnes ~ôml1nis intentio:modlls auté non omnium vnus, fed in numerum ingentem excrefcit. Verùm enimuero fi quifpiamCvt faclt Plato, vniufcuillfql1e modum,& in vniuerfum propofitllm vnum elfe in arte llatuens, déinde
in fpecis,drnt~q
ipfam diduces,rurflls illas partes fingllias artem appellans)périnde & ipfe aliquam cibarim,~
~cdimel1ar,
l1a~urji
ve1it arté appellare:mhll fane fucnc,quod Ipfi VltlO vertam. Ita ctii
fi modà propofieas fingllias parties, vt diœta in ea qUa!
alfllrnllntl1r,el1aCuatllr,& bibuntur,& exteriùs in~dt
C ~fiorum
finglllis.propriam qüâdam arte prrenciat, neq~
lfium accufauerun. Itetum fi hrec quoqi eadê mllitiformiter, vfq; ad particularTa partiatur,minimè ipfum impediam,quin in his,qllX affumllnmr,alii medicameq.tO~lm
~rtem
effe dieac?aliam cib~rl1m,
~liam
potionu:
qUlO ctlam pcrfingula IOorum hUllls,illil1fquc clbi,huiIlS,illiufqLlc.' potus,atqlle huius,illiu[que medicamenti
propriam elfe artem dicere conceifero. Verùm fi has
inter fe artes , q.llemadmodum arithmeticam, exempli
caufa ab oratona,aut hic ab redificaeoria,& fabrili differre alltumet, non ampliùs illud concetfero,cLlm illa!
n~IlLm
commune propoGtum habeât:paulo ulprà ver~ enllmeratls vnum Gt c~ml?e
propofitllm, fanieas
fctl~.
~e1:ldmoL
. 19ltur 10 oratOl'ia,quç vna eft
al's,aham qLlldem exordu,narrationis aliam araumen•
•
1
'
"
ta~1(nlm,pI'Orqe
aliam eire arcem d.ixero, fi
mll:l folum Id Vllllm vnills elfe areis ea Gue fpecies diD xens, Gue partes concdfum fuerit: ad eunùcm arbitror
modl1m, &in mcdicinares habet. Aliam enim artem
manuariam dixero,aliam cibariam,aliam medicamen':'
uriam: VI1Ul11 id modo mini [eruetur harum omnium
v.num eife propoficu,propeel' guod vnil~
elfe anis partlculç cogunmr:res cnim difsimillimas id illngere,atq;
conneél:ere, cogeré<j;, vt in vna omnes ané confpirenc,
mani fefio viùctl1r. Excindic aliqllis , allt abiicit putrefcencem particllli,alius alité rdicit, carnémg; in cauo
v~lner
procreat:concrarix guidé rcs,totaq; Cvt aiunc)
dlamctro dillare videblllltllr. Aél:iones enim logè differunt, ipf.·lJ"(lmCJ; effcalls cotrarii funt. Ille enim coru,
q.l~X
~Ig,aliqù
p~:it.
ille vero noua ali'lua filb~n:
Cl:l.glgn;t:fed nCllCn Idlp~umronit,
aut 1111
qUlc~
d~lrue,3Ut
hUIC gcnerare:gucadmodu neq;
vrcre :lltqllld, neqi fccare)llcque aliud qllicquaOl ipfilm
propter
XXll .!
�Ad Thra(ybulum:
.
'. "
... .
primaria animalis opifer,ieerumque xgroto (animent
propter li.! (acel."e guifpiam aggreditttr, fed taquam li~e
hoc {aRicatem a(feqm non valens,ad quam omnes, dl- . A cpparat,non aha profeéto ratiùne fœtui,alia in prç(en~
uerfis tamen itinenbus, ingredientes properanc. Ob!
cia in IllCê edico altmencu. ftlppeditae,quinetiam tlmilicommune vtiq; propofitum omne.s medici vocati, {cd·
cer nuc operamr,alit,digerit,excernic, omniaq; (vt (e-'
me! dlca)m prx(entia( vt pri ùs )eade ratione miniftrat• .
propter.aétionis,am materix, aut membri dlfferétiam, .
hic manllarills,ifte medicamentarins, i1le ocularius ap-.
~{l1r
elfe m-i-n-rtt1'ttm;-pr-iUla-r-i.anTqfeflè ~
N a.tIme arte,ac ritè celebre effe d i&um-ld;Nat1r~
- jn ~
pellatul'. MamlariLls ab aétione,medicamentarius à ma·
omnibl:lS alXit~Ur
lIorbusitn:hea-,N~
_
tel'ia,ocllhrius à mebro.Cùm enim qllç curatur memmorboru efiè liJedicati iees,à p r ife.-sl
p i~tbTs-andè
1
bra,llon parû inllicem di{ferac,L~éq
ip~
aétio?ibus,ac materiis dillerfis vtantur,Jdeo nonulh ab açho-tra~?odenim
in prx(entia veile ell,in memoria reuoco, ~ - V · n+\lS
&fnibus,alii à mebris,à tnateriis alii cognominantLtr,OCll,
larii,manuarii,ac medicamentarii, vniuerCtmq; omnes
ti.& eLfe opus·tacei e,altelÏtI:! ~ itiatü corrigere, [cd eiu(.
.à,..OOerriedici.Sllprà enim explicatu eil, 8~le:>
Q1'te8 ift,
A~od
fi no eiufde,ae fi.lprà, medicina oflédlmlls )
fubieaœ fubftallti:e bGH-&-Verfa-ri ,..eiEJue o~er'lIH;
no anis vFftes facietis xmulâ: quicqua,quod priùs non '
effet procreare,red artis laceras,triea[q; velles {arcietis
~larein
Gnglliis artiblls Vl1um q IOddam pri!11um bonum repericur.Cçcen\m quod gui[piâ palpebras)exem .
afs\n;ile. E.xp!icallimus ite con Ceruati 0 n.e e!fe ~uplicé:
'
(apli eau(a,benc fLlens perperàm me4icamenta propinct, B aiterumq; JphllS gentls, [ub qllo & prx(ens de tl~da
nieate tra~io
reponicur, parum bbeüétata corrigere:
alius medicamentis oprimè vtens ratione viét"s no riidq; multosJtJbterfugit,tanql\a fit à cllratiuo differens
tè prçcipiat,in hoc alillS egr<."giè ver[atlls manus no be-,
ne exerceat, fi diuer[as propterd. , ac penicus feparacas
gemls. Cxterùm id ip[,lm alicui fine ciTe plltare,do x x V Il..,
mum extruere,aLlt vefié,aut vas,aut (anitate facere, ho
.\rtes opineml11',ilati m (anè non tre: modo, verù
. ~ cti~
:
minis efi non potentis aétionem fini pra!uia ab ipfo fitreCentls Ge arees fiamemns. 1fie naq; fi11:l1la pente ytl~
tl1r,ille clyfierio,alius veni [ecare efi idonells,arreriam
non domu exrruere JpGus
ne ~lfinger,q.ado1é
xdIficatonx finIS ell, f~d domus:quemadmodii neque
alills:déinde cùm aliquis hxc omnia inGgnicer admini
vefié texere,aut nalle coagmentare,am grabawm, alIofirans inllentlls fuerit,rurftlm omnes ilIx arte"s in vnam
coibunt. Atqlli vtrunq; v itioG.lm efi,aut propter artifirumve vnl.lmq116dqlle fabric.u i ,(ed ip[llm OpllS,qllOd
eum in[citiam artem vna in multas diCccrpere,aut proquie[centiblls iam à labore artificibus , adhuc permapter eorundé excelleciam multas in vnam conillngere.
neat. Arque ita effeétil1cr artes ab aétillis tantùm diflèn,
L
"cl -l t: • _ c .
•
li. f i '
Prior nanqlle fermo neql1e orandl,neque numerorum,
tlUn:~u!1F
\'l:lg;
nun at/age 0 "C"erHtt,.-n-R1s quoq;
neqi terrx metiendx,neq; canendi , neqi aliam quamVAS icfiir. Nihil irag; in faltatoria prxter ip{am aétiopiam illllfirem areem vnam effe concedet , quas multi
nem ofieodere poffilmlls: vt in fabrili grabacum, in xdi
traétantes propter earum magnitudinem tocas complefieatori:tdomli,in medicina faniraté.N on igitur xdifidi nequitlerunt. Secundus alltem arecs interdü nullins
catio,quemadmodu [.llracorix [altatio, xdificatoriz ficognacionis participes in vnam aceruabie. Nam Ct idé C nis efi/ed domus res ab aétione dil1er(a : j ridé rexcoria:
neq; texwra,neq; texere,neqi vefiis confeého, autgehomo arithmeticus,Gmul grammaticus,atque ph,lo(o,
nerario,fed ve{hs:pari ratione neg; prodllétio,neq') ge.phlls fueric, poterie qui[piâ vnius anis has omnes e!fe
neracio,neq; corredio {.lllicacis medlcinx finis ell ve%x v.
panic111as exi fiimare. Icaque ne agentium m111citllrùm hçc omni~
-s co-n{i~erd
. ilng1-aJ
' \.IlS
aého quçda anis commllnis efi,qt;emdine , fed-proC1ti
neqj in iingulas aétiones,red in vniuerfas in[piciamus.
adrnodum partlculares erane [eClte, vrere, articLllos &
Commune enim quiddâ in Gnglllis cuiufqi anIs aél:ioextrema, qux Grxci ;<Cdh« vo:at,in aduerfim1 trahere
niblls inucnies, per qnod quanuis longo interuallo dicftingere,deligare,& [upra ~as ecia, atq; communiore;
fiare videantllr, mhilo minus ta.men eas vnius effe ar...
manu op;rai,~ed:mc.t
vti,& ratio~
vi~us
prçcitis particulas nihil imp~dr.
Velles igicurtexere nihil
pere, vel'l1m [al1ltas Ipfa finIs efi,qllem la qLlJe[cenre al' .
alill? efi,quàm ftllmgmen llamini implicare. Num igi
tifice demonllrare valemns. ~are
neqi Cltlitace cullo
tur lfilld aliud efi,qnam lilere?nemiquam, verùm & in
dire,allt viti ara cmêdare, aut prorfllS amitfam recupefile?~o
. [ubtegmina llaminibm 1l1tertexuntur:nam fi &
rare finis ell:[ed omnia hxc aél:iones [unt, finis luté eil
.b JO~tI
ftaci m qui[pia fine cextorio opere aliter filb{anitas. A t comllnem, generalémgi {llpra omnes ha(ce
tegmIna fiaminibus inneétere voilliffet, am eo modo,
parciclll:tres aétionem alius ranè alio appellar nomine,
quo nunc lacera indllmenta (arCilll1t,allt quo cillas, aut
omnes tame vnli,idémq;,fed alio modo fignJficanr, &
fpOrtulas,lUt recia fabric:lntllt, nihilo fecius vcfiimenqlli fanaredicit,&qui fanitatem facere,& qlli fanitatis
tum/ed multo longiori tcpore confeciffcc. FIne ieagi D effeél:ionê,& qui fanatione : hi quoqi idé,qllod proxiad ipfltn1 pernon.filllpliciterconi eétiites, fcd celri~s
mè poGti,dicüt,& medieatione morborii dicentes,aut
llenIre fiudenecs,hanc p_l' celas conficientc arcé excogi
curationem , allt xororum mcdelam, aut medillŒdius
t: •
"
tarUllt non vnillerfim, fcd ex parte à fi'prà poGtis diffemorbo pl~
mederi,allt morbost>cxtirpare,aut lanlCate,
io,indncere: item omnia, qllx conueniant, facere ,dl'~el1m
..ldem & in mcdicin:tli arec cotinglc. Innumera
ane(vt Ita dixerim )ttngul:tria fimt, [ed generale quodcentes, & qui morbificas cau[as fe expellere aiunt.N edam opus omnibus comllne efi. Nil & corpori aliquid
mo enim i fiorum fine/ed 'lux fine prxcedit aél:ionem
~.t ~upcrlaû
detrahens,allt aliquid,gl1od dcficlat, addicit, périnde atg; circa corpus ars qua:di attiua falta.!
i~clens,
vnum "terg; in vnil1crlum prxfiat,corpori {citorix,hifirionicxL]i fimilis verfaretllr. Verùm cnim- x xv 1 1 1:
l:c~t
naturale modl't copar:\l1s ,qui nihil aliud ell,quà.m
ue:o poHe~qn.am
mlc~s
r~tinbl1s
artes no ex partieu
~v
J.
annas,périndc vero & calfaciens,& fl:frigerans,& ficlanbus aébombus c!fe llldicadas alfereu efi fcd in vniC~ls)ac
madefJcicns. ~cmadoil
coim fi ab iniuerfales,ac proximè ad finem effe recurrendum déintlO nos
fl '
•
1creare pOClllllcmus,
'f('
. _ cOn f'Cllim
allima
non:t l'la
déq; illal'l1nt ip[arnm fines difiingut:re effe tenra~dum
<JI~apl
racio ne eius prim i formatiol1é infiitlli{femus,
in fcql1cnti dirputatione ea cll difficllltas excllCienda'
a I~ vero em ndationc adhibercmus:haud feclls,pollea
nllnquid de ip(arllm materiis eade fic ratio habeda. Ita:
qt1am nCutru horu nos primi efficimus , [cd Natura cll
que materia vna plmihus artibus [ubiici, vnâq; ars pere
5
�147
- ~ t:.ttL ~
, '".:J~4
6-t=1'~
~
...
......' ~
~
~6
6>......
d!W4:"-
~r
.<1li
1-_
r. . ~
-:~"',·
,~
.
o f~'1.!litues
"' ~
~."dif,aüonm
.•
•
-;:;".AU ~
~
J:
~
.s~
~
r .,;<
~·
<./"';J I -: - ~ - .dFr
1:5..-6...L4"hP.;r
t
..~
~
.lw t,J.-
,F-1l:.ut;~
6f-
~7r
'1(.
1 4~
-~·G
~
~Jalubrem
. --'"
Claudii Calent
muitis vti materiis videtl11':quandoquiclem lignum na-
tefias,prorfllS clignofcetti'u{vt in hac eria partë metho ..
uium artifici, & carpentario,& machinarum firuél:ori, .A do aliql1a vten~
feétione faciamus,gen;ls artis corpus
& xdes fabricanti, infinitifqlle aliis materia eil:. Creta
nofirum traétantls con templantes. Vemm non in fola
ipfa eontemplatione finem eius fitllm elfe, fieut arith:"
ql1oql1e multarum eil: artium materia,& lapides, aliitq;
vniuerfa.At medicx artis, vna cùm fit,infinitç materiç
meticre,afironomia: , ac ph yiicx:[ed quiddam etiam & '
func,& corpus ipfum fanÏtatem accipiens,& clbi,ac po
circa co~us,ipfam
:aeere,neminem pra:terit,quod netus,& medicamenta omnia, & vocatadixtemata. Ha:c
que vero ln lpfa aébone definat, guemadmodû faltatoigi tur medicorum materix:corpus autem tanquam id,
ria,pofigllam agere defiit, nihil ofiendere valens & id
ex quo finis, am in quo.Conil:at igitur, non ex materiis
ql1oq; omnibus eofiare arbitror. Igitur in confeio efi
;mes e!fe il1dicandas:neque enim fi quifpiam alias corn
ei.~utacqf,
pofi:
mlmes materias, vtq; aliql1is dixerit,per accidens, alias
quam neq; IOrer aéhuas,neq; lJ1ter contemplatiuas in- '
vero proprias,atque propinquas fingula: arti ftlbiicies,
uenta efi: fed neq; inter acql1ifitiuas nllmeratllr) qualis
quatenu$ corpus nofuum naturale eH,phyfica: fciencire
efi ars illa,qure retibus & hamo pifces caprat, vtque in
{ubieél:um effedicat,quatenus fanitatis capax, medicivniuerfum dici,gualis efi venatoria. Aliql1id enim eorum,ql1a: fl1nt,ifix capiunt, ae po[sident: nihil amem '
na:,quatenlls elleél:icum , id efi bono habiCll prxditum
quod priùs non e!fet,ipfa: faeiunr.Jnter reliquas igitu;
exrcitao:,~m).I1à
fine artes
~iflngy-t.Nam
corpus aliquod falubre dicere eius, qui B effeétriees hllmani corpori ars reponitur. Ifiarum verô
iam finem cogno(cat,officillm efi. Neqlle etiam fi quis
duplex officinm efi:aut enim aliql10d integrum, ql10d
prœceptis artes difillngat,aliunde, quà.m à fine potefiaprius non erat,efficiunt, am ex parte vitiatu corrignnr.
te fumit intl1m:pro~aAqe
cuiu[que artis pnrceAt qure nunc ql1a:ritllr, ars totum hominis corpus mo
~tui)aq;
<1iil1dieat. Igitur hœc artis proliri nequit) fed per,partes infiaurare potefi, périnde vt:
veHium ars farétona,neql1e ad eun~m,
vt ha:c,penicus
pria funt,quœ dignofcens aliquis ad finem affequedum
modû.Natura nanq; & corpus fabneatur, & ipftlm improficit.Siquidem gramatica:,mufica:, fabrilis, & aliaru
becillum confirmat, vt ars vefiar:pkus
< ve~
çuiu(que artium qlla:cunqlle prçcepta aut finem ipfi.10l
modo,ant ipfilm melius,c1r{\[~
pra:bere valent,hçc
~jn.prxfagtl1
. COCedatllr
~ I l x, ~rtis
propria [unr. ltaque omm I!X parte ad fine proigicur, vt ~roceda
orati~,
~os
ip~ a~1
correétillam appel
perare, ab eoque arees iudicare prxcipit ratio: propter
l~re:
fed aut m~lt
fublto ~o , rnglt~
~auxilû.:e
hunc'enim & communibl1s,& propriis pra:cepns ,atq;
ems pars multum [emel cornglt,medleatllla, cl1ratil1i_
principiis djfferunt, Nam ha:c & fecGdùm artium fines
gue nuncupetnr:qllx vero pauxillùm,cofernatilla. Eius
euari~nt.
quandoquidem fanitas finis efi: hxc vero in
iptius quoq;,gux multùm femel infiaurat,permaO'na eil:
çalidls,fi'igidis,humidis,fiedfque confifiit. In ifiis pla~
differentia:omnis enim quanti tas in multitudinê in nu
nè & materire,& cotemplationis circa huius cognitiomer~b
. ilem
[ecar~
potefi.At",guia de iRfis dicere non eil
nem princîpiu ver[atur:[ed di[simili ratione medicus,
noblS 10 pra:[enua propofitu,hxc (ane pars dimittatur
philofophuîq; id tra~.od
ip[um à fcientiaru fine C illa vero, qux pallxillùm emendat, dinidatl1r. At ha:~
çoO'nicum efi atque dl{hnétum. Neque ab re femper fiquog; infig?ibus differentiis ~vide
ne~}
m'atio i~uenc
omnium)qure in artibus contie~
tur. ~ut
entm exaétè, perfeél:eq; valentem aceipiens in
tllr,regubm,arque iudicem:nam cuiufque artis confii.
hoc Ipfum gradl1 con(eruat,hanc autem parté af),ly.AI'~
id cft) boni habitlls [eruatricem vocat:alteram eomm
tl~io
inde fumit int~m.
~i
enim medicn~
conqui iam morbllm euaCenl11e, refeétricem ) quam [anè &.
6.:;iqf
Jhtuere proeaf~t!mi
[anttatls b~num
optalfe?~
nonnulli œcel1tiornm medicorum cW"xn7T1/)(/)I', hoc eft
mh'iT'.dom"m
"p''''urr",
' ~.;"
.,'
• &
l ' aut ""on.,
infiauratricem appellant:inter vtranq; pars ea colloea.
ot
nifi ,:eft~
pnus,egllwet? 9u~n.
' arsre I~u.as
0n;~es
cO,n
hlnc & lp[a acceplt tnltlllm. Alibl vero a nobls
tur,qua: ab ipGs propriè falubris nominatur,Communi
~ ç :J ~ ofien[um elr,
1 1 . 'fi .
r:
fi ne fiuam
quo qUl plam mo d0 proPOUto
cnim vocabllio & co{ematiua1 fimul & [alllbris dicit(Jr.
~(.C:iPfUS
~rtem
~tifc?îe
eomp~ria.lq;
,~ui prç(ente Tres igitur hx partes con[eruatiure modo enumerat:e
,}ibrum exaéle lOtel!Jgere cupm, In Illo pnus verfatum
, ft111e quidem omncs ab
analept,ie;,falnbris,& el~ic
.
,1--M- effe nece{fe efi:ita enim euidellter cognouerit,fub vna,
ea medlctna: parte,gux eXIgua vitia tollie dfloteHe-Ü'tt'
. 'd ere,
.c.' " ~' i;. eandemg; concemp lauonem
~tranq;
partem lncl
,wR'l rlt",~e
ma1orisflT~ènt'.
Magis enim
vide,l~ta;
Cl1rat~cm.
Ven\m fi ego, qU,a!
pama cafilgat eue8iee , minùs vero falubris hac adhuc
~n aliis vollltntmbus a me latlfslmè exphcat:l funt , lU
mi,nùs a",naleptice. ,~idâ
, ~ero
& quarta his partieuli
~
t;~.,
... hune omnia Iibrl1m conferre velim,Menemachi) Meadlec:1"llt)quç ~b ?IS propn: 1Je"9'~l/)(
, id cfi prçferlY è (-+- nododg; libros me prolixic:uc fuperatl1rum ignoraré. D uatona voca,ta flll,r,faeul tate ei oppofit:i habété,gux à.
X X Je
Creterùm arcem circa corporis bonum verfantem
morbo proxlmè 11 bcratos reercae. Hafce llltem am bas
(vt arbit~)
, [~tis
~e
, prorfum vnam elTeex aneè ~js
ancipitis quodii modo clfe natnrx inter contrarias CQ_ '
c1aratum efi,atq; ex dicend15 I~ pofierum ~l1ho
fecltls
tius artis,p~e
nemo ambigit.Dico ame intcr ei) qUa!
dec1arabitur non tamen quo Ip[~rn
nomIne appellare
magna vJ tla,& eam ) qux pa ma di!foluit.Cllratiua fanè
oporteat,adl;uc manifefium efi.Neq; enim forfan mepars quod magna vitia , eueétice autem atgue falllbris,
dicatiua,neqlle exercitatoria,feJ aliud quippiam appelquod parua di(elltiat,id quoque perfpicuu efiJn-medi-o
landa efi. For[an aute & in totum ars ifia,quemadmod il
v~+Rbat:i
~nterlio
illfiftl1r-atilll nGflrÏn-:tt' ) :ltque
& plerxql1e alia:,nomine caret,fcd hoc paulo pofieriùs
p,'~lèt:UaQrj
pofie-y limt,fi ad f.'llllbre,elle8ieel]i coparê
fpeculabimur. Itagi vnu effe humani cOl'poris bonum,
tnr,no exiglla vitia cméd5tcs:fiad cllratiui no magn:t.
quicguid illud fit,licllt aliaru etiEl omniû Cu bfiâtiarum:
Pl'Optcrd & quicllng; ambas hlS partes ne~1tras
appeleffe vero & de ipfo arec vnam, fi quid vnquam aliud, &
lauerilc, hal1d malè mihi fenfi{fe viti fimt.Ccd de his alia
id quoqlle veril effe confirmo,néenon & candé vtriquc
cfi hab~d
or~ti.
In prç(enti alité cotcpl<\tionoJe c~
methodii ineffc. V na igitllr cirea humani corporis bof:ruat~lce
:rtIS hllmallii corpus ~1 bernatis parte tria dl
aree verCante,În prx(entia omncs eius particlllas fpeutfiol11s mebra ftlpponanwr, vnn dc corporihlls fecullculemur:ni lie & elus,qu::e falubris vocatur,gllx fit po
dllm habiClldinc valentiblls ) altcru de his ) qUf'l in habitLl
r.
....
nu
l~a
�•
Ad Thra(y'buIum..
fana Llmt,tel'tium de bono habitu prçditis. Prim{lmqué
citm)ta nominant. Sed HU TheITalicam linguam (cire
infiaur.atillltm appeHetur: nihil enim in prxfentia cum A fe negabant: ranqllam illud ipfilmc-onfitences,quod ab
lUis de nomine digladiemur. Secllndltm falubre, terinitio dicebatur,N llllllm nomen cui rei inditii fit alitium eucéticum ) hoc cfi boni habitus conCematilu~
eddétus
ter poffe cognoCd, nifi ab ipfis i~poftrbls
fueris. C x tenlm adllerfils ira demctes alia mihi oratio
duo priora in melills ducentia, in optimo fiam tertium
conferllans.His ita poGtis ab initio agitatx qllxfiionis
fcripta efia·es ip(as verO di(cere voleti,& prxcipuè, ae
'meminerimns:erat ante (vt exiftimo) huinfinodi, vtru
m.aximè huic velmi opti mooperi fiudêti, reru prçtereà
'a d medicatillam, an ad gymnafiicam pars falubris vo:..
nomina mlltllX locnrionis cauCa percipere cupielltÏ, ,
vfilm mlltuu il1terpabo~
ca ta pertineret. Non abfql1e ratione igitl1r inter initia
N eq; id in l'eru omniii nominibus omnibus faciam : id nanqi enarratorix CllÎllffermonis nofiri diximus,omnem quçfiionem fub defi~
nitionem cadere: nam quid Gt medicina,qllid gymn~
dam,aut grammaticx peritix munns efi:Ced Attica pofiica cùm nouerimus, non ampliùs difficile fllerit inue
tifsimùm nomina,fecllndô & Ionica. me cognoCcerere
nire, ad vt1:am ipCarum {alubris referamr. IpCa qllidem
fatebor,nonulla etia Dorica, atqj Aeolica;{ed in hiCce
falllbris qllidnam fit, iam mihi manifefiè explicaniffe
dllablls linguis pIura me ignorare, quàm (cire,in Artivideor:am enim tota pars conCematoria, aut ex iUis tri
ca verô pIura me fcire,quàm ignorare conceda. ~od
fi tu & de nominibus logui velis,Homerus vtiq; canit:
bus partibus vna,qnx in medio verCatnr, il1t,r eneétice
Vir medicus multis aliis tibi dignior efio,
fci,licet vocatam,atque analepticen. Mihi rcliquum ni- B
Dira
venena trahens,& pharmaca mitia fundens,
hil alind,ql1àm:de nomine cotroueriia effe videtnr:res
Multa
{alubria miCcens,& lethalia milita,
ipCa alltem minimè in obCcuro verfari tantiCper , dum
Didor efi t:llnétis medicllS morcalibus vnus.
fuperiùs declarata concedantur,ac fixa permaneant. At'V tpote arte medica laguida cOl'pora med icamentis,
qlli cùm ipfa firiétim,atque per capita recenulero,mox
mannanaqi opera curite. An vero & alia tereia me- x x x I l J.
ad nominllm interpretationem me conllertam. ~em
dicationis pars diçtecica apelt(Lin~
cibaria dixeadmodllm iaitur bonorum vefiimetorum,xdÎllm, atq;
:;,
ris) Homeri.cemporibns ex taret, ego nulla id côieétura
ea1ceomm,périnde
& corporis vnam qt1:l"d am aree.. efi'e'
a{feql1i po{fum.Sed me vetufhor,& que magis. Grxco
eOnfiitllo:cllius duas has eITe partes, vnam efticientem;
rum res noffe verifsimile efi Plato PhiloCophns antieorrigencem altera:ambaJq; haCce NatnrCê pl'Î~S
ineITe,
quos ACclepiadas hac medicinç parte no admodU vfos'
~ed
ipCarum alteri emendatrici fcilicet humanam artem
opimlari,qux & ipCa biparcitô diuiditur,in curatricem
eITe affeuerat. Vel'ùm medicinx tres has eITe partes, artémq; malè habêtia corpora curante ab vnillerfa Gra:partem,feu medicatricem, atque in alceranrconCeruatricem, qux & falubris vocacur. Ipfius vero cres partes
cia Iatricé,hoc efi medicinam,appellari, nemo ferè eft,'
ftmt,analeptice,eueétice,ac coti generi cognominis fa~
qui eat infidas. Gymnafiicx aute anis nome, Homeri:
lubris. Icaque Gue de conCentatriceparte, fiue de eius
feculo nondum repertu el'at,neqi qtù(ql1a omnino gy-,
partic111a qlüfpiam quxrat ad vtramartem pertineat,an
mllafia(ficut mcdici nome inuenies )vocabaeur. ~le':
ad medicatricem,anad corporis exercitatoriam,totam C admodum neq; etia apud Platone gymnafiicx nomen
Frequenter reperire licet:fed pxdotribam magis,quàm
rem priùs (vt nunc ego feci) perfiringencem ica déinde
gymn:lfii huiufce anis profAforé appellat. Nam paulo
ipfun1 explicare opus efi , quod vna corporis ars cllm
ante Platonis tépora gymnafiamm ars exorta efi, quo
fic, licet volenti eam medicinam appellare:fin hoc non
eti tepore & athlerarû exerci tatio emerllt. P riCcol'llm
1'laceat,exercitlcoriam:fin id quoque difpliceat, cotam
enirn [eculis vir Cjuida operarills naturalia munia exeartem llomine carere dicens vnam eius panem medicinam,alteram exel'citatoriam appellato:li neqi id proques, verè bono habitl1 robufius in certame deCcedens
bas, Call1brem quandam artem curatiu:r ex diuer[o opno lutta modo/ed etiacurfil cereauit,atq; etiiiduobus
'P0Gtâ,ei{lCqi partes (G velis )dixtetica,gymnafiicamqi
his,& iacllio prçtereà,& arcll,& diCco,& Cllrm alios fudicit6.Singula enim nomina fi incerpretabere, ita vniperauit:pofieà vero hxc diGiiéta {unt,qualémq; Home
rus vnu Epeu fecic ad cunéta Cjuidé {ecllndtlm natl1ram
u~rFm,qod
quxrebas , indeptus fueris. At his audltls,quidam,hells vir bone,dicenc,non quemadmodu
munia obeii.da omnili ignauifsimu, fed firenuu pllgilé;
t? ~atler
voilleris,fed vt l'céèè habet,nominum particuius arels in Colis certaminibns vCus efi , tales omnes
tlUO facienda efi. Iternm igitL1r iftis ita reCpondeo, noel1aCerut,neqi arare,neqj fodere,neg; iter facere,neque
alilld quicq.ua pacis,ac mllltô minùs belli opus egregiè
fhan~
non ampliùs de rebu s effe contemplationem,led
?Omlnllm cxplanationem nobis ,cfiè propo{\tam , neq;
pr:dlarc valentes.
Horum hominllm bOllum habi- x x XII II:
mm in filperioribus vimperauiml1s , artémque pari ter
l~ nos etiam tcrgillel'fari: ac de nominiblls non his Co1~m,f7d
, & de aUis omnibus IUlld in Vnillel'film pronllll D gymnafiicam ipfos infiruencem: a!i{lInque bonum habitllnl laudauimus tuti[simum , juxtà & ad omnes natlO, n~1
e1'l1ditum in medium addl1ci poITe. Sed Gue
turales aéèiones maximè idonellm:cuills materix afFe,.l\ffynOnlm lingux vocabulum Gc,abiplis Affyriis res
étiux,fimu! & con(erLlatiux dux umt,& falllbris vocadl[cenda efi,cui nomen iIlud indidentnt,fillC lit Per[ata
ViétllS ratio, & exercÏratio. ~ta'\OJ"Tr.mquf{,ne
-rum lingllx,aut Indorum,aut Arabum, aut Aethiopu,
l
I
~
fint ml1eH}tfr~,
. à*'JUibas-œrpltnofum
•
'am omnino aliol'llm ql1orllnda, illos pecunéèari oporR
f
i
1
l
n
,
r
a
t
u
m
}
;
c
G
~
i
d
e
l
I
,
m
l
i
r
*
e
;
>
<
Î
t
a
~
te.t:nomen enim ipfilm per Ce foillm prolatull1 nihil inaG-'4:i&llS-ratiO, vrr.t'efiœgrotis iOlltilis dux vero (eclln:
7~
dlca~.
Meam igimr (entctiam accepi fii. Cztcrùm nondum
naturam
Cere
habencibus.
A
s
n
a
t
o
~
g
e
nanque
in
}:'ti~
•
•.
(
~
O
"
2
l
'
,
.
r(J(, '.11' " ...
?Ul1l an:erunt ipfis nomen aliqllid fignificare, vndc hll..t cil
.... --J-...::
.~ .. ~
•• )
'
d'
'
. , 7lUCce rCI cauCa ego permulta Celtarlt, Thracum, MiCyo.
mu ltIS me Icamma,manUllm operam, VlétUCqUi! ratio- { --z.f &t.,~
'~l·
...," ,. ... .I!.'i; .
" '.1-1; "-'.,--_i- 1
nem pofllllans, nulla ex parce exercÎtatione eget! ex- ....~ ~'7
nuu, Phryg(lmque nomina colligens iuCsi vt à fingulis
' r. ,
\ r.
~
d':} " t"~
U'r'l!:' ·
ql1lute vero lanus corpus exerceat, & certa qllaJam v ile~
fignificatam mnnifefiarent:quibuu1am aucem in [0
étus ratione veatur nece{fe dl: , [ed medicamenta aut
a ntcorllm lingua id fepoffe facere dicentibus, hoc
Salubris igitl1r x xv~
manus minifierium non requirit.
~ocab1m,ÀIu.QV«
(Latinè portum dicas) propofui,ilIS ve~o
locllm, quo nallCS applicant, fignificare affirarti~
par, cfigymnafiice, abundéqlle de VtroqllC prxhlantlbus:at TheIfali,refpondi,quod à nobis forum di
cepIt HJppocrates : ql1XCllnql1e de aeris naeura, locomm,
a
Je
�•
CJaudii Galeni
1)1
rum,qtÎ2.1Y~';eno:
1)2
infiituet,laboréfque adhibebir. V ndique igirttr Plato:,-nnique tempoTum noCcenda funt,item de cibis, pOtlbus , atque exercitationiblls Anis fentenda perfpicua eft Hippocratis mentem de hu-
accurati[simè omnia perfcribens. Ex illis enim viétus
iufmodi gymnafiica exquiGtè probantis,Cllius gymnafiicœ finis dt athlecarum bonllS habicus : ipfam euim
ratio,quam d1{at1al' Gra::ci vocant, iocegratur , haud fetanquam ad omnia ciuilia negotia inuttlem vituperat.
cus &de tempore,quantitate,ac qualitate non exercitaquod breui oratlone ille complexLls ita pronuntiat:Aftionis tantùm, fed edam friétionis copio[e differuit.
feaione athletica non natttra!i falubris habitus melior
Plato edam à parte totum cognominare viCtls.ell, non
(alubrem artem,[edexercitatoriam appellis, cùm gui:t
efi.~àd
ipforum vero maximè excellens affeéèio,ad
exercitium beneualentium proprium efi,tanguam nulquam potifsimùm properant, ad Canitatem periculofa
10 paéto ip[o a::grotis vtetibus,tum quod id folum moefi, qùodqLle id Hippocrati, Platonfgue ignotum noJ.l
deratore egere iudicauit : quandoquidem exquiGta [afuie, & alibi à nobis diétLlm efi. Ca:terùm quoniam xxxv If·
[eml~
nQa-yt}~w,
déque vitio[a gynitate fruens corpus naturalibus appeticionibus vtens,
neque in quali, neque v[us tempore ql1icql1am fumenmnafiica fermonem infiitlli:& ha:c iterum, quàm palldis cibis erroris committet.Sed de hoc alibi fermo h:1cifsimis potero,perfiringam .Cùm in quadam moderabendus ell. ~od
Plato autem aliam gymnafiicam ve
tione fanitas lita Gt,huill[modi gymnafiica intemperie
exce[sumque molicur, multam & folidam carnem pro<trtis corpus 1'egentis partem noue1'it,aham vero,qLlam
nunc homines celebrant, ex his ql1ifpiam compl'ehencreans, fanguinlfgue copiam qllàm tenacifsimi adaudere potel'it:tibi enim eius verba fubiiciam, primaque B gens.Neque enim vires tantùm,fed eeiam molem,pon
.ea,ql1a:: in Gorgia ad hunc modum fe habent: Dua:: l'es
du[que corpori adiicere conaeur , vt hac edam ratione
<:ùm Ctoc,duas elfe artes dico, vnam animx, qLtam ciuiaduerfarius opprimi valeat. Neque igitur ampliùs repelem appello , alteram corporis , quam & ip[am vnam
rire difficile efi,artem hanc omnibus naturahbLls aaioquo no mine appellem non habeo:[ed vna cùm Gt cornib IS effe inutile, & alioqui periculis obnxiâ.~d
z
.
poris curatio,duas partes nomino gymnallicam vnam,
enim in omnibus veris ambus. maximum lludium efi:,
...... 'Z- .L:;I-a=
' ~-r
." Il . medicatricem alteram. Hoc loco vnam elfe artem
ad filmmum eills , quod appetltur , peruçnire, id in ifia
~.w-G4L
~:- .......... .
J;. ~ ~ . ~
:-7'ÉM~
corpus curantem,qua:: duas principes partes habeat, lupefsimu efi:cùm eam affeétionc,qllx ex feocentia Hipp~
: ~
r-!~
~cidfsmè
Plato mo~lrai
, parcéfqu.e ipGl~S
erre nopocratis prxter N acuram,f.ll, taql1am naturalé adipifci
~ o ~ ~ - ~:;,
.. t:1 ~:.f
",,""C-minatas, toum vero nomme carere, 10 optJmumque
conteda.SLfi-~98'1Üô
pro~clQR
·Z."':; a . - J~ refpicere, gui& bonus habitusdicitur, ex hifce decla- · ~litf"!1gen.':adu
t ft;.n~
mati,.vcf~j
.
~,.
l'a-. Vnde
- rratur:quorum Gngula in eodem libro paulo aocè expliigiballit:Corpus fanè vocas aliq\lid & anim?~d
ifioru nonnu11i repente obmtltlléntnt,alii fenfilm, 010tur & illorum amborum quendam effe booum habidunqj ami[erûc,acpenicus attoniti faéti htnt,mole illa
tum nOll putas? Ego vero aliquem apparentem bonum
prxter nacuram,ac mültitlldine infitum calo rem extlqhabitum, fed non verè bonum exillllno : quod amem
guente , hberumque fpirimi trantltum intercludente:
dico, tale efi. Pierique fe corpore bene habere plltant, C quicunque autem ex ipfis mitiora patiunt tr , effraéto
quos haud facilè quif~am
non b~ne.hlr
feoci~t,n
côceptaculo (anguinem vomunt,am expulloc. Huiufce
fi medicus, aut exercltatontm allqUis fllent. Et 10 fe-:
igiwr boni habitus opifices, quOl'Uha::c mirabilia funt
qllentibus, optimum ifios intueri. ~od
vero fit illvolumina,qua:: à corruptas aures habentibus in pra::fencundi[simum ab obfonlOrum conditore , eogue, gui
tia circLmferucur,iam prorfils ab hoc nofi1'o libro ableGra::cè KOfl(d~
.. , Latinè comptor dicitur , fpeétari ipCe
gemus. Siguidem tll qlloque, charifsimc ThraCybule,
x x x V 1. latè dcclarat. Sed gy mnafiicam iHam,qul inltituutur
cognofcis,ifios neqlle dignos effe, vt à me re(ponfioathletx,graui gllidem nomine decoratam,fed flagitio.
ncm accipiant. ~id
eoim iHis plus erit, qui heri, aue
fam artem,nondum eoufque extra Naturœ limites pronuddlftertlUS prçter Natl1ram crapulari,atgue dormire
greffam , quoufque eam nunc protulerunt , iam vero
ddÎerunt,ad tantCtmque audacia:: peruenerunt, vt de renon optimum finem, fed abfolutè virium, qllibus adbus i1lis temcre,impudentérquc comendant,de gui bus
uerfarii profiemamur , incremenmm Ctbi proponere
neque iIll facilè pronuntiare al1denc, 'l 'Ii i.tndiu carum
incipientem in tertio de Republica libro vituperauie
coha::rentiam, pugnantémque naturam affeqlli Huduein hunc modllmdiffe1'ens. Et per Iouem omnium ferè
runt?gloda~
ifii profundum,:rndimm,grauég; ~ç_
poti[simùm, <]uandoquidem fi vItra gymnafiicam Cucepcum condlCcere poterunt? MI randum effet medlll[pèruacua ifia corporis diligentia producatur, nos ocfidius, ~ cùm negue illi omltes , qui àprimis pueriti:t:
cupat.N am d.omui guber~ad:)
& mili tix, & mag!~emponbus
in optimis difciplinis verfati {imt,boni hll
firatibus jl) clUltate gerendls 1l1commoda efi : pra::cl- D ~ufce
con:e~platis
iudices effe valeant:illi, qui feCe
. a~,
puum vero ae maxÎJnu.m, .qllod ad omnes di[c~pln
10 certam"Il
. 1b~ts
ad.vincendum excrunt,d~s
cogieationes , ac medJ[atl~ns
careif~ds
dlfficllls
a~tem
. & Ibl.vlétona caruerunt,repentè gvmnaflç ef~
per [e efi , capicis femper a!J.ql~
dlfieoclo?es , atque
~1 f~l
mentts acumine prœcelant.V~-q,o
vertiginl!s reformidans , [aplenuxLlue fild~n:
eom,?
. ~6que
non "udi.s
T rul~àm.[aRIs,peic
omIS caufam afferens. ~are
quicunque Ill1lls anIs
ce~
. lIteéh1u:cdn
: Idque ab ommbus ferè hoe~rcito
tenetur,atque in ea pl'Obatur , vndique i~pe
mlO1bus, quoniam omnium verifsimuOl efi, adagillm
dlmenmm virtuti obiicit : efficit enim vt homo {emd.ecantatur : CraJIi~S-l:ent
[ubtilcm mentr~o
paper fe regrotum opinctur , neque de corporis habim
m. Forfan igiwr pu luis adhuc Colus Capientiam ip{js
queri vnquam definat. AdhllC inferiùs euidentiùs gyco~nparuit.
Nam lutum in quo crebriùs volllcati Ctmt,
mnallica: finem non vires aduerfarios proilernentcs,
qUIs fapieocia:: conditOrem eff" arbicretlll' & filcs cer[ed vfum ad natllrales aétiones elfe conhrmauit ita dincns in ipfo conuolni : at non in latrin~
inter CJ li as
cens: Ipfas qllidem exercitationes,ac labores ad ira[ciquotidie. vitam traduxerunt , par en ingeni\ folertiatn
bilem natura: partem refpiciens,illamque cxcieans {llbprocrean. Atqui prœter hxc nihi\ aliud ipfi a~ebnt.
ibie pociùs,gllàm virillm rationem habl:'ns, nec quemOmne enim Jpforll vic5 in hoc circo verL1ri co~[pexi,
admodum alii ath1e~,
corporum ro boris cau[a v iétum
aut edemiii,aut bibentium ) aut dormientiG :lue v é (rcm
T-LJ'
&:
,
ClConer
�~VlIr.
'l\d Thra(ybulum.
1)4
exoneraÎltiurn, 'aut (efe in pull1ere, lu'c6gne voIllentiu.
ris l'es per oppofita membra partiri. pxempli nanque
His itague dimiCsis ( veras enim artes,& no Ccelera- A gratia de animalibus dicens alia effe aerea , alta aquatilia, fi addat , alia racional ia, pérabfurdum euidenter t'atas contemplaturi in hunc Cermonem incidimus )Iegiticiet: nam prior partitio ignea, terreltriitgue adiici poamhores ia.m ~crCaml
Hippocrate,
ma: ' gymnafic~
lll1Jaba(: ha:c enim proportione aeriis , agl1atilibllfgue
Dioclem, Praxagoram, Plulotlmll , Eraftfiratum, atg;
refpondent:fecunda vero in dillidendo rationalibus irHerophilum, & gllicllngue alii totam artcm ad corpus
rationalia oppolli reql1irit , ae eadem utione monali
pertinentem didicerunt. Proximè vero Platonem 10quentem alldÎuifii, cius nllllllm cIrc proprium nomen.
ql1idem iinmortale, fera domefiicl1m, pede!lri volucre,natatiléque opponitur. Extremx nangue dementiç
. ~nli'1:)cS".r
, ti6 Gor:pus.cH-antvm
" n~mê
ql:~
ell,an imalium aliqna i mmortalia e{fe dicere, aligua pe
~itG;-enf
...inucnies. Verùm fi fortè de IpCa fermo ...
defiria, aligua bipcda. Ad eundem fanè modl1m in aree
nem habere infiitueris,contentl1s fis, Platonem imitacorporis pra:Gde fi guis eam partiens inuenire partes
tus~ia
diiferere: Vna cùm fit corporis cl1l'atio,duas eillS
fanis confillenql1xrat,xgros curantem ~atium,
par'tcs appello, vnam gymnafiicem ) aiteram curatrice:
tem.faitt.eretmtppellabit: quinimo etiam melil1s, vt &
fano1'l1m gllidem gymnafiicem,çgrornm vero curatrinos antd dicebamlls, ars corporis curam habens emen
cem.Sed lliud magis confideratione dignllm, Platone
datrix cùm fit,qua parte magna vitia corrigit) medicanon Calubrem arcem curatrici in partitione OppoflliIre,
quemadmodum antèdiéti omnes viri fecerüt:qllorum B tiua, ceu medicatrix nominabitur:ql1a vero exiguas no
xas tollit,ide6gue pra: exiguitate, J1lun etiam eorrigat,
vnills(fi placet)meminero,quoniam eins voillmina paf
fenftlm Cubterfugiens, conCeruatrix dlCetur:quinetiam
fim celebrantlll'. Inquit igitllr Erafifirams in primo de
tuenda fanitate: Negue enim medicus inueniri potefi,
aptiùs à materiis has partes morbidam,) fiue xgritudiqui CeCe ad traétanda falubria contulerit. D~inde
fubnalem(vt itadicam)vnam,falubrem a!teram appellaueris. ~od
fi rur[us velis falubrem ceu conleruatillam
iungit:Cruditates enim ab aliguo affeétll prollcnientes,
partiri, (vtroql1e enim modo li cere appellare diétum
& ipfarum cul'ationes,ad mcdicatiuomm, non ad faluefi)à [ubietta ipfam materia in tria diduccs, v t fllprà re
briu tl'aétatiollem redigutur.Déinde iteru progrcdiens
tulimlls:in refeéhicem vocatam,& in falubrem [ecl1naddit: Si qllod vero in cOl'pore vitiu extiterit, propter
dum habitum,& in boni habitLls effeétricem: nam fin<]uodaffumptaCemper corrllmpuntur, neglle in xgllè
Inaios {i,lccos,ac funt pl'iores,conuertuntur, huiufmodi
gulis diéhs partibus propria matel'ia fubiicitur , vni Ceaffettionem medici efi , non tuendx fanitatis magifiri
cundùm habitudinem valens corpus, alteri fecundùm
dHfotllere. Item paulo pofi, prxcipere de his , am has
habitum) tertix bono habitu pra:ditllm. Accidit enim
difcutere medicos no falubres de cet. Vide CUI' enim ifie
ipfa corpora eodem cum partibus anis nomine appelnon artem guandam folùm, périnde vt alii omnes, fed
lari.~od
Li œrondum auxiliarum matcrias-ar-téhanc
etiam dus profefforem falubrem appellare,guemadmo
fall1ta re m , cOnfc.ru3tricémflH,e diliribues , in guawor
dnm) vt cenfeo, & medicatiuz profefforem medicnm
~ecahitur:vn
Gqui4em-in4umptis,altera in his
vocat, vt anis corpus cl1rantis, cllius'nnllum proprillm C q.\.t.Çiiunr,t-el'tta-in his;qtrX"etlac-tlamur.,-quana in forinapud Grœcos nomen erat, in dllas principes partes difeeH&-GGGlF[an-tibl1s verfàtt1r: per hxc enim fanitas ClIlloditur. Pars igicur f.llubris anis in his, qUa! a!Tumun~ributx,fc
ipfas partes medicatillam, ~alubrémq\e,
tur, ver[ans,clborum, potiontlmqlle ad [anitatis cufiolta& earnm profeffores medicum,falubtemql1e appellem us. Eodem modo autem & plerique ali i medici 110diam eertinendum fc!ent.ia efi : g.ux v:ro i~ his, qua:
minibus vfi funt. Cçterttm, vt videtllr, Platonis tem
euac~tr,fildosOn
vnnas,ln vnmerfltmqj
poribus nondum Grxci aut artem ipfam, aut eius'proomnia, qux corpus nofirLlm excernere debet ) confidefeiTorem falubrem appellare confllellerunt. Neg; enim
rat:gua: exterius incidentil1m efi, aerem, aquam,fa!fl1Hippocratis liber falubris,falLlbris infcribitur,fed alins
ginem,mare,olcLlm,aliaque hlliuCmodi omnia fpeculade ratione v iétus) alins de aguis, aere,& locis infcl'ibitur.At quarta pars artis,gux Cuperefi,in his, gux agllntur.For(itan aUlem (vt proximè retuli) neqi fanis opus
tm ,poGta,exercitationiblls, appelIacffque Grxcè 'l57rll1·
e~
ratione viétns Plato opinabatllr, fed ipfis gymnaJ'6lf(-tal/f,hoc eft, filldiis, cominetur. Infomniecas nanq;)
!hcam folam {i,lfficere. N egue enim infiamatiuam par& v igilia,fomnus, Venlls,ira, cll1'x,!auatio, ex hoc getem,aut prxferuatiuam ad gvmnafiicam fonaffe peninere fLlnt.A~e1ig{)'Hm
enllmeratorum faffibrium
ner~
exifiimat: medias enim i1'[as (vt di xi) cotlocatas
q.uanti~Hlr
,oeeafi 0 dignofeéth:cll. Q.!} an tu la
fi ipCas medicatinx
vt:1 voluel'is adiicere potes. ~od
igi,tLlr falubris anis pars efi de exercitationibus fcietia?
adlUngas,exigua erit falubris portio de aere,aqna,locis,
Rettiùs enim puto gymnafiica ars, appellabimr , 'lux
excrcitationibùs , cibf[gl1e tancùm confiderans. Atqui D omniii exercitationÎl facultatis cognitio eft. Nam qua;
~d pal;t:firam folùm pertinet,cognorccre, perquàm exi
neque de cibis omnibns,fed de illis tantùm , qui ad fegllu efi,omnibü[qi monahbLls n~imè,vtJle.ado
c~nd
fmentes valemdine pertiln.~
fortaffe
quidé nauigare,fodere, metere,la,c ulan,currere,f.lltaCLlI1l aeris regioJ1nm , aquarllmgne notitiam medicus
re equitare vcnari,armis certare,hgna findere, baiulaP~XCclpaerit,
vtpote cnratina parte antè conftitllta,
re:& a~rG
c~ler,
omniit.g; alia fecundùm N atm facemhl~
ampliùs de iphs non foh'tm medicis, fed edam fa
rc,gl1fm lnéta exerceri,melills efi. V nde tibi ii intlleri
ll\bnbus inLHeuendis ,prxter artem exercitatlonnm raob rem
tloncm tradentem di[cendum Cuperefi. ~am
licet,nô ~20do
[al1~ris
ar~j
s, gl~Ota
fit porcio gymnafii
neqlle abfi.lrfiu'lhlm fllcrit & l parte nomcn habentc to
ca/cd em,gymnail!ct; mInima effe paniculam luétidi
l: L. tlln\ appellari. Verùm hçc de nomine cfi,non de re,diClludiu,hukg; cognarû athletarii. exel'citiii & affeétio· effeéèiuu, vitiofamq;
' anc fibi
, PUta~o
At fi qui[pii (quod & fLlprà pofui) id ipfi'm
nis cuinfdii non natura1IS
rrrp iclens non de re , fed d.: vocabulo infiitutum eife
prxpofitam habens, optimum quidcm bOni habitus fi1~mone,l1
& de hoc a!igllid diccre prxcipiat, menem prx Cc ferentem) [ed omnia alia pOtiùs,quàm bolUS eOS,feci{fc dixero , q~o.tris
principes
mlln finem prodl1ccntem. At huius improbx anis
~ahl'emyCtiuqLJc
appcl.\.arllnt:quandoqui
ifii mi[erè lllaati repentè fcientif: imi cuafernnr. Veem ln d1Uidendi methodis dièicimus ciu[dem gencrx autem legitim<tLlue gymnafiicre Hippocrates , &
.
a
Jluper
l'
XLI.
�1))
Claudii Galeni
cerdoni itidem c111trum fabrilis ars,coria pel1iii concin
vero ad curatiuam par- A natrix,pedis effigiem,u:\éno!« Grxci vodt,c arpent amagifier efi. ~emadoju
ria. Aedium quogi llruétori Cculptores,lapicidx, lateru
;em pertinentia non ritè omnia tradita funt:périnde &
figllli,& c:trpentarii,illi guidé lapides,ifii lateres,hi vede e){erçitationibus non vera omnia prxcepta tradidero ligna idonea prxparâr. 0 mnes igitl1r id genus art es
re, Verùm in pr:efentia perperàm de ipGs 10cutOfi cafiimutua ope indigent,& perfeéhoribllS materias,ex quigare propofitl1m non efi/ed gymnafiicre nomen declabus fine filUm affegllllntur, ulppeditant:& infirumenta
rare: quod fcilicet ha:c facultatum in exercitauonibus
optima,per gl1Ç illas adornât,efficiunt. Omnibus his X'l. 1 1 IJ.
pofitarum,quemadmodum & medicamentaria facultaalltem cell quxdi architeaonica ars corporis cnrarina
tum in medicamentis repertarum,fcientia qua:dam efi:
pra:Gdet:fiqllide œdificatorix, vt tales quafdi xdes exambre enim ha: partes à materiis denominationem fortruat,prxcipit,calcearix calceum,panifici panem,clIli"I. 1 J. tita: fimt:Gcut & aliç,quas paulo antè recenfui. Atq;
naria: obConil1m,alifCqj lingulis, vt quxqj apta efi,quid
hinc eos malè fentire conllat, qui in diuidenda tota araétl1ra fic,imperat.Sed huiuCce artis corpus curâtis,Calu
tegymnafiicam medicatiua: opponunt : illananque à
bris appellata pars efi,cuil1s qnadripartito dilliCç partis
materia,ha:c à generali , communIque aétione appellav nius gymnafiica parti cula eil. Ea igicur tot artiii velutionem habec. Singnla: cnim prima: aétiones ha: ftmt,
ti ql1çdi princeps habetur,eql1efiri fanè quido equitare
veratro,aut fcam monio,exempli caufa,purgare, venam
oporteat, venatoriç limiliter,& vnillcrfim cuiltbet alii
foluere,os excidere,inediam indiceœ,cibum exhibere,
ipCaru VfilS pofiulat modu,occa
poll has alia: communiores,ac iam vniuerCales, medi- B animlc~pt,ù
fionem, qllalitatémgi demôfirans:halld abfimili ratiocari,manus opera vti,rationem viétus infiituere,omni
ne & fodi etibl1s,& metetlbus,& ligna cœdétibus,& na
vr pubu[gue ifiis COOl Olune mederi. ~emadou,
ui<7aotJblls,& Caltantibus, & quodcunq; aliud a~étibus
tO, iterum aétionibus circa fana corpora accommodaipCa dominatllr , atq; imperat. V naOqllxdi XL V.
pr~fide'l1s
ris omnibus communis efi conferuatio:ac quifquis per
inter id <7cnllS artes & illa efi,ql1œ in luétationibus verdiuifionem medicatiuo conCeruatiuum opponit , cofatur. A ppelleml1s amem ea,fi luber , Grxco vocabllio
gnatorl1m oppo(jtionem facit:vtrunque enim ab aétiolOT'"!" f'blltl:p:hxc enim eorum nihil intelligens, qua: ad
rl1rUlm à Cubieéh
ne nominatum efi. ~emadol
vtilitaté,noxamq; corporis facifit,decétes, varias, fiermateria xgritudinale, atque falubre: ab auxiliorum allnendi ViOl habétes,fac!léCqi, :te minimo labore appretem materi:t medicamentarium, ac gymna!1icum, hoc
henfiones Gmlll,ac motiones,haud minùs, quàm [altaefi,exercitarorium. IIlud enim regritudmalis , & meditoria,coperiir, Verùm ha:c corporis curatione·nô vfur
Cxterù m
X; 1. l l I. catiui pars efi,hoc Calubris, & côCeruatil1i.
pac:at ifia prçdotribica,neCcio quomodo prx nimia Cen
hoc loco diligenter métis acies excitid:t efi,ne gvmnain oprimû heatc.oniu~,
ve! l ~ti Cer~l1S
(lIS hebtldin~'4
fiicum ,palxfirxl}lle pra:feétum eundem noS efficere,
fi quis
o
m
d
a
e
~
.
,
g
r
u
C
n
t
t,
rum,gymnafi,ca CcJllce
totiu[glle gy mnafiica: particulam quandam luétarorii
r
fl1ndito
ills,aUt
fagitcar
aut
armams miles, auc eql1es ,
(vt it<l dicam)conlHtuere nos pra:tereat:ql1iidoquidem
prre:
in
&
armiti,
firuéti,
r Imperacori acie
& qui luétas omnes , & friétionum fingitlatim omnes C aut iaculato
i, rurulmqi recepmi caneti perrinax adl1er
edl1cet
lium
..
xdifica
,
i,coquo
aaione s ritè obire vale<lt,ifie panific
fetl1r: inCaniret enim & ifie,fi Imperatorem ad priuatas
tori proportione reCponder,facere quidem panes, obaétiones prouocas, atq; lacdfens,in iIfg i prçfiâtior infonia,xdes Ccientibus,minimè rame qllid in ipGs optiuentlls,aur comunican fibi Imperiû digllu putarer) aut
mum lit,ql1id non optimum intelligentibus,qllimvc fa
Imperatori:r parté exi{bmaret:nihilo Cefui ipfiLls
cultatem ip[orum vnumquodque ad [anicatem habear,
cius arbitror & pœdotriba mCaniat, aut gymnafiicam
non diO'noCcentibus. Itaq; ars,qua: corpus human" CllperfilJlhs, cùm [erulls
ciu,s partem poC~ider.
fe)au~
f~ire
antè reped tu fuit, vna efi, alia: vero huic
rat, vt ~ebro
anis Imperatonç
miles
eOlm
t
tatltm CllbJcétuCqi Gt, V
materias comparant:neqi enim alutarii cerdones, qui..,
nangi qua:
efi.lpCe
r
miniHe
fic pœdotribagymnafiicç
bus calceatis , qllibllS line calceis amblllare melius fir,
arte
luéhidi
vero
us
gulcen
te,nus exerçet,exercitatoriç,
nOUenlllt, Ccd neq; ql1ibllS calç<:ari guidem melius cil,
qui
efi
fier
mini
ionis
exerce t, alteril1s clliufdi profeCs
quo tamen calceorum genere vtt debeant, compertulll
au
Co!t{m
Nô
.
recc.ci vo€abl1lo appellq
e90 pr?ilaco~
habec. Id aute Hippocrati haud ignotu cfi:cuidi cnilll
gymna
exercet,fed eri i
at~les
te eo~ lt.a ~plt,q1
arbylis lutum calcantiblls calceari pra:cepic,non tamen
pœdo
ars
...mtnus C:cudu rei veritaté alilld efi
. nlho
fi~S:
neqi Imperaconfiert.~madl\
ip[e arbyl~
modu Cagitcaria: profiatoria ve.ro,ql1alis
quead.
ocreas
,:ll\t
tnblca,
gladium
galcam,lorici,hafiam, clypeu,
~or
e~ Impcratona:at gymnafiica,qualis eft m~dicna,u
conderet. Prretereà neqi redificator de excelCa aut parn~
pr:rpolitis hœ fingula: dcCeruiut. Ita enim
D
nte,
buCq; ar~lbus
ad Occide
domo quicquam nouit, aut de conuer~a
oprimii c;alcel1m paret, ab arte Immilid
Vt
de
,
I
~
t
l
h
a
&
aut Orient \.:m ad Aufirnm,aut ad Aqll\lonem, neqi
ad Canit:ltem vero idoncum fimat
r:vt
docecu
a
pcr.1ton
fri<7ida aut cal;da aut renebrlco[a,aut iIl11Hri, aut de hu
atrice admonetur: nécnon &
gubern
s
ab aree corpori
{llperiore,allt de humid a, vellicca:
mili ei:ls parte li~e
um medico, falubdquc conobConi
Calutare
c~linar
ifia fingula, guilmve noxam afferanr.
quam vtilae~
um ac volupcariuOl non
iucund
vero
i
cmnat : gufiatll
Périnde vt panifex clllnam pl1rifsimus panis, cui fl1rfll
"
,
·
1
adulationi potiùs cuidam
CcJ
,
amp lUS id arci cuipiam
fit dandl1s,
raceus,cui rnuttus,aut pal1clls,qu6ve t~pore
fin.em fibi non Canitatem, Ced votuptatcm proponenti.
ignorat,ipfos vero panes cgregiè côficit. Eadem ratioIglcur& luétatoria id,gl1od ad Canitatem bonllm efi,fa
ne & çoqUl1S lentcm,hordeum,alicam.,Ceu x/II/e0l' Grçvocatis adipiCcitur. ~odal\:
lllbribus, &~ymnafis
cè,betam,attt.aliorum aliquid nullius ipCorum vires co
tem ad affeétJOnem athleticam pertinec,illi vitiora: am
tamen apu reddere pericus efi. Id genus
gnoCces,~ul
a~
fa:pius ~ mc.repetitx, Cc ipfam guidem gymna.(lic~
arees maccna omnes arti corporis curatrici {llbminil,naocl(C
ta:
nucupa
torix
pellanu reéhùs .alltem profira
& iilis alix:panifici ql1idem fru
flrant,qem~dou
tlqrvim
efi
d
i
,
'
I
~
"
x
<
t
b
«
(
l
lur. Lacones vuql1c & ip[am
mentum agncola,furoum figull1s, arborum ulcciCor limagis cabhallcn, ",?n
rur{llm
ipfi
aute
tario
hab~nte,omi:c(l'
,carpen
ne~di
menCam
l1s
pentari
gna,car
qUI robulhor,fed qui magis in hac aree vcrfatuli filent,
atiusJitem alius ligna. At almariQ
alius afdmJu~i
nom
Jluper èum ip(o enlÎmeratus i11ullrium virorum cœtus
aree
�Ad Thrafybulum.
15"7
X LVI.
nomina nt. Verùm enimue ro omnis bene infiitltta
gat.Ha nc huil1fce l'ei fi.ifre c:lllfam li.lfpicor, quonia m
Refpub li.ca hoc genus artls odit , ac detefiatllr , qua: A cùm ~
totiùs anis pars curatÎlIa, ql:lod.&..maximècr ~o"'omne vita: robur , vîmgue profier nat, halld in bonam
:v-riiret, confiit uta tit: délllde per mulCllm ~tium
con- 1G.,)(;~"
affeétionem corpora tradllcens. Ego itaque plerung ue
feruatil
la,falub
dfcque. vocata ei adieéta fuerit toram ar- 1<J(f~
,
.
,
multis athletis , qui pradlan ufsimi e!fe videba ntur,
cem a~gl[te'dèomfir-cô,qu
~
qUICJ; muitas in certam inibus corona s meriti filllt, me
admod um & in allis plerifque fieri alTolet. ~andoipfilm valenti orem e!fe expertus fum : guando guidem
quidem & geometras appellamus , non circa planas foin omnibu s itinerib us faciend is, in mllitar ibus aétiolùm figuras, verùm etiam circa folida verfant es,null uf
nibus,m agis prxtere à in ciuilibu s,atque rufiicis negoque his tempor ibus inuenit ur , gui vt geome tra, fic &
tiis inutiles prorfils reperiebantur. Si quando vero &
. fiereoOlerra llomine tur:fed nomen defecit . vt etiam laamico a:grotanti afsifiere V!LI veniret , in conli.le ndo,
lLlbrilim nOn corpor um ,non ciborum dico falubrillm
,
prouid endo auxilia ndo , omniu m erant ignallifsimi:
fed virorllm ifia fcientiu m ab Eratifirato medici s ex
atque hac ratione à filibus gllidem minimè ingenio dif
:.dller[o diftinét orum. . Pariter & trierarchas veteres
ferunt. Nihilo minùs tamen inter hos infelIc ifsimi,
Gnrci tril'emium princip es nuncup abant : nunc veto
nullitqlle vnquam viétori a infignes repentè fe ipfos
otnnes vtcung ue na~Iljs
exercitlls duces, etU trireme s
gymnaf ias nomin at.Déin de( Vt arbitro r) inconci nn:l,
non unt, eo nomine appellant. Huiufc e rei quodda m
barhara que voce non min·;-'s , gllàm fues vociferantllr. B fimile circa
medici nam atgue medico s euenit: à prima
Nùnnu l1i llltcm ipforum & de friétion e , aut de bono
enim confiitLlta parte, v.t-&pfa~roisgbem
habitu, aut de fanitate ,aut de exercit ationib us, volumi tr-~iena,pf
r-tsp
~
rQT,Oled~S-nGmia
nafcrib ere aggred inntur: déinde iUis detrahe re, conret"ttr;tempore pro-cedoote-effe&11ll'-e-fi. ~lam
ob rem
tradiceréqlle alldent,qua: nullo vnquam tempor e didineql\e ab re nunc guifpiam intero~al1s
cuiufilam anis
cerum, Vt quidam proxim è in Hippoc ratem inueétus,
pars fie illa faculeas,ql1x euenda: C1~icaes
notieiam tratanqllam non reétt de friétion e traétante. V erùm nondit, rnedici nx re[pond ere poterie. Latiùs llanq; filro &:
nuHi,qui aderan t,medic i, & philo[o phi ad me venien amplificato vocablllo negue adhuc partem , lecl integri
tes, Vt totam iplis huiu[ce rei ratione explicarem , à me
hllman i corpor is artem fignificante , H ippocrates , &
petiuer unt: quod cùm feci!fem, omnium primus Hipomnes ,gui hac tempef iate florent, iure medici nomen
pocrates hLIIlC locum optimè traétalre vifus efi. Tunc
inuene runt, artflgl1e ipfius dl1as maximas partes cogno
gymnaf ia ille [ponte nullo docete erudims in medium
uernt,~fjl'"-imc
atql1~brem:ié
[arepentè prodien s, puerum gi exuens nos eum iuisit friIllbris ipGus partem e!fe gymna llicam lciunt, qllcma dcare,atgue exercere,am de friétion e, exercit ationib lllq;
modum à nobis [upr:.. dl!ferrum efi. Itaque liClIt Hiptacere. Déinde daman s dixit : ~ando
enim vnguam
pocrate s,Dioc les,Pra xagora s,Philo timus, atgue e~H
Hippoc rates in arenam , quando in palxfiram de[cen rophilu s totam corpori s prxfide m artem, vr ip(orum
dit, qui negue forfan ritè oleum infunde re fciebat? Ad
tefiantu r volum ina, callebant : ira fanè Theon , aequo!
hunc fanè modum ifie voci ferabatur , & alioqui neque C Tryph o
vitio[a m ilIam athletarl1m areem trattances,
tacens alldue, uec qux diceban tur , intel1igere porerat.
quema dmodu m item & ipforum libri dcc1aranc,pr\pa~t
nos pra:fentibus ql1iet~
modefi égue dIfferebamus,
ratione m gllodda m exercitillm nomil1ant:rur!llm aliud
Improh um ilium homine m périnde facere, vt COglluS ,
panicio nem,al llld vero perfett llm,ite m aliud apothe ac panifex de pcifana,ac pane difpucare audentes, déinrapian: qua:runtglle num fecund ùm talem circuit llm
de clamita ntes, Q.!:ando H.ppoc rates in culina, aut piexercere :uhleta m oportea t:an no oportea t, ambigu nr.
firino verfaw s eH? Paret igitllf mihi placent am,aut pa~omd
ergo falllbrem facultatem huius ifiorum ar
nem,au t iu[cllll1m condia t, aut aliguod ferculum [artatis partem effe intelligam? ~ando
cnim hxc neq; vegine coguat ,atque ita déinde de ipGs fermon em faciat.
ra: gymnafiica: pars, [ed contri falllbris facl11eatis illa
Cxterù m fortaffe dixeris ,cnr Hippoc rate,om némpaTs Gt, quid upus eft de flagitiofa ifiorllm arte dubaaque ab iplo manancell1 [eétam medlco s nomina mus,fi
•
re? gux (ùm neql1e anis corpus cllrantis v110 modo
non .vniuerr x arti corpori s O"ubernatrici fed.foli-e-Ïlls
pars effc pofsit, cuidam prxtere à exercit ationi prxG.
. P~l
· labornci\s
opitula ru ~
indidid et,gux non folùm il Platon e, atgue Hippoc rate, ve-mt1s?Videtur enim medicus tOtam artem comple éti, vt
nlm ela.~
ab aliis ommbu s medici s,atglle philo[o phis
neque eam pancm,qu4C de cxercit ationib us efi, negli~
conteml11tl1r.
~,
CL.
.
M-;,.~3'?:!
&]~;J-'!"
:2
~.oJf(',;l
rrrxry
::::..rm",
(J(
~=-"n_,
_r;rtfJ«.v:-rll-n •
�f~
- '1·;"-4
2~"
..,.......; .
f-=«' ~(
v ..~·
~1:4·
t~·
~ ~J-;.i:L
eC!pA' a~r
~"lTI'
{J,-;=:'~rifo Ga
....
, 'J.,1
~Jt
' J :'(
'r;y~
_ .
~.-
1
.f-:f'-iJ::r...... -.-.
t;k'r·H~.,
p-
~
·1-~"=4:.
~:
.t~f:;"
~
.
,_ .
.. ~
.1t.
'\
,!%~
~
!ct.. (;. .. _"~
. !PU:e~
~
Tl $'... q. 7"r>
..t;r~"
-.,
~
L
~
"'-n:;'-:o,-?-..J..-
6<>"":7
~kV
~
: ~-;.r
r. .....
". a;:;;- . J-/1-" , ' .... ,~Jo
~
~
; _ -.:
ç;~'
<- .
•
~$.=
~
•
, t~
~ " -:J~
~Q-*
~.'
' (~
o._~Y-
,~ ~:
·
4
' '.f4-
'
:....J...
' .'
r-<
'"
. f:,
.p'
--
f
IbO
~
l' ere ntl Is mor~
boru m L 1.ber" .
- "' ..&~
, ...... ,... f'-~
A""'OI--./·.......
pA"'*-=~
",
-.-.J'c.-n,...,..,,,,
'&ohJ·
7 "'-
co__
:~
( ~;:$
..."," ' _I'!'M
1ao Leoniceno Jnterprete.
q:J.-.I4-f,rl ;
I ;,ç~r.
•
' ~-g:;
!J~:' ~ ir:;
~
'/ûl$il' ~
~"·
· 1 ~ _ ;1~
r-" ~fj
~.<-IT&
...-51 ~
'
c :~ :, :·
,~
r:.~fz-p
"':'+'-;1 .(~
....... ......
Ju-'
'
--+0
~ .
ns.. ' i?J~4
~
.'r .
~
f.1l)-';"~
.
...".~
'
. . ., J'.'t
.~,;
ENI
L
L l\ VdDffc1.1. G.. A
'
1....
1.2i"h
.. ~
' ~:Jl
~'
~
: f')'\.-, ~
~
)1
~
.
•
n .
• ........ ..AT.:J/5o ... . . - - . -
";fi!J-~
....~ fa·1·1 ..... r.:J
... Gn-
~ "Z!
" ~·i1r;,
~
0
.
... .c..t-J- GG<.
~
~
C
~fO';.7V-C3",J1
~C;.
Jt;iof..o. __
r 2<J'-1r.«--f? - p _ ... dI-'9Ï1l
4.. c;;
0.....,. ~h.u
l··h!-ja..
'1.
Îf;d.
"'......{M4- .
~4,.k;"':!Pe>-
t2.... ... J,..... 1,.. "'_ ..-!I~
4-
,:~e.t-
· ~C.-;1·
-~
~
t._:t:a
.J 5'})
. ...ç
. 'é;/I6-___
~A-.,
.
.....J,":lc ...... ,. ~;.,k(
p~
:' .... ,,1:
I:.J
.-
0.....
·..: '--.'*1-"7
.::''--'
. "L_G.,~
" r:;s
-;;::;'.
~ .;>
~
' ~
« .v/,'
'-'-.0/
~ J~
~
• 6P~
~-
. o~
:.-Jr "V'V' é i5
• 6-& d,-o c~"
~ . ;OL~A7
~
. ~.t,
' " - '/.:--!.~,"
........ .,~
'.1'
,
~1.
eJ-.",a3'
~.:c"'5
.....
'r""'tJ
.., ~1'-.,
.-.e;}f:!,~
/ t. . r;:p
~
"':1
~
fD~i
..w
,."-~
'2-ô
, ., r: ~a'~-b
Ft ...... "3·
v. -;,
<;;...,...
,.~
~
midi,& {icci fanicas pcfndec, ex elUS contrano necfa~
cere
'1-t. c,z" r
alio
aliguo
in
,fi
ratione
Eadem
et.
conting
e
xgrotar
rio
A
moroportet gllid
•
~6';
J-'OW[/l-c
quopiamgenere fanitas fueric,eÎufdem generis immobum appellemus, vt
~&.b- , q;-:.
~ ..~
a.'~7i!J v' ~"'Û.f§:
faciet xgritudinem. Sed hoc ipfi.lffi rationalbideraeio
libri intentio magis
·
'fi
,~.d:c
'
dfI4:. .r04-6·
dr:
p.~+r.
1"
~d
1 eremus, 11 guo Ut corpus maXlme Imp ex,
lUS con {id
'
{ i6.f ).M,6
innotelrcat: Secun 0
...........J1.
~ -!;r=.;-"
~
" ...ç,'~-;}.!<S ~. .• ~.;a
o
t
l
n
m
i
d
f
~
a
int~flos,
T idnlS,at
at~um
loco, guot fine vni.
j'_
/",k
f-:~
. vb nJ
genere alcerum melius,
irrho'C
neqne
cieeps-)
eO:--par
n-is
uerG primi & fimpli
- "' -9_,
· a.;~él"
fi expluribus confiec,
At
.
t
e
s
u
i
r
~
e
t
l
a
ces mOl'bi, qui velu:~;=.
meliores,alii peiolii
modi,a
:
a
r
u
~
i
l
p
m
o
c
eo
in
multi
ci guxdam aliorum
' ~:.f?7
~:.-t
, vc eadem compoeueniet
illud
guo
Ex
.
e
~
i
t
n
o
c
res
a:Déin
fimt elemét
~
_-t.--: 1.. r. t!;,':t, ·Z~
ra.inuellian_
deterio
&
,
i tion e fi nt optima
fita, & co~d
ceps vero tenio,
~
00;- 11i'à,'"l-.ulllll
& ;, ~ ,. . .
f ...... $..<tu~:
er ea, qux
tum,inc
tur. Id vero,quod optimè fic confiitu
quoc fine ii, qui ex
~
.
C"
,
a itague
Corpor
ad id genus atcinenc, optimum exifi:et.
Sumendllm vero
1 f. eorum compofitione prouenillnr.
. "U:.;j!~1,f
< -r;. . _
t
ut
admÏtt
minus
ac
animalium,gllod di ci folet, magis,
& h1c omnium confenlll approbamm principiû, gllod
w.
s.,~
;1.tf~i:l0
~
n
i
{
optimi
' fs ' efi, vt alia quidem
B cantaque in ipfis varie~
omnes homin es tunc fe fanos exif~ant,.cù-mpru
..
~
r~
, non tqll]en optimi : alia
~1i
r
e
t
c
l
p
~
i
f
alia
,
habitus
,
t
m
k
- l'i~ i-n v- ita.ne{f
c-orpismnfte.l~qx
~
~
~
qux & fi fana dlcantllr , non tamen boni {im habitus:
' o V:Îtie>-perfungi potuerinr. ~od
aéh()nes-;firlq~
~ , .~
.:~
qua:dam vero minùs valeat,quxdam autem iam x~rooperatio off'enfa fit, illam xgrotare
fi cuiufpiam p~;is
1 -:-Gr;:!' -"bdftjl~
lecent. Acque horum guogne xgrotatio guandoq~
arbitrantur. His igitur ita fe habemibus , in duobus his
-;'1~
];L~
r:;i.?-~'"1
que
guando
ipfa,
hxc
&
uior,gllandogue periclllofior:
[anicacem gllx rere oporcet,aut in operationibus namc.,...c.;i:4:.
~")-4:
i ... 4~
vehemens, nonl1unguam pericuillm medlOcre affert.
aut in fabrica inftrumentofLlm, quiblls operaralibLs
':;-il~J?
N eque enim.omnia corpora vel fana, vel xgra, xquali, ve1 fulll-ep era-ti -ois
~\4:
- v c fn'Oè
~r. E~ue-it
~
:~r.;-dEp
a re animalis
affeéta e{fe exifl:imare dehemus. ~
ter
;JI.....&IW-G-hla;.(io.Sed quonia m &dormÎentcS,allc baliollui
'
'
•.i -h:~;
'
#-~
E
'
l
r~-i&
.
d'r
r.
. d
•
corpus nOn em vnllm, ve ut! atoOllls plCurt, allt ln~
~-="Y'léo.r,H
1''''''' r~
1ll cenebns, & Otl,O egentes, aut lxpe HCU?l :ntes~
r",~4=.:
~,F:$
~tfZ
compaéta Afclepiadis corpufcub.Compofitum igicur.
ne9ue ahcl1lus re~
e ,:"~lr
vIla corpons parte mou
nequ
~(ft,'ç;-:
~r;:-,.'
fi ex aromis , aut ex huiufmodi corpufcuüs in~od
[a01
tamen
?-, extrinCecx [enC\lm habemus , llIhllo mIn\lS
~ .....ta- l' ~ ,G.1r.-~:;
compaél:is,impafsibilibüCque confi:aret,iA compotitio.
[umus: hinc per[p'icLlum cxifiit,quod [anitas non opeA~
:.
te cancummodo, magis, minuCque fitfcipeVt al~tem · . C nis qllalita
-dc.fini-€ nàa.
e;ci-a-pot-i-t't-s-eA
fed-ner
' rati o ne
~ r1l:~
'd
t
Z~:&- ff:....;:t- ~, ~2FSi
h\06
~
l
l'
'
cfi
1'2'
,r
__
.""'
rct: ve Utl omus ex impafsibilibus confiruéta lapidifintétura er: cu .natura IS. n .ac 19loperl1'l p0.r s lm~s,
,/~
-:r~.et;J'
bus, non tamen habentibus compofitionem ex omni
& hxc lpfa ad oper~t1nm
• n~
tl~r confi.filc f; ~ ~1lCas
~L
{i & lapides ip[os aliquo patto
. ~l?d
c él:am
pcr~
par~e
obt11let caufç.$,itle Ig-l-tHl' nacuralem-effimumparVlm
~.4.~
~t1.multiformes,
, fafltratem-.appell-are.l-i- pat! contll1geret, VarIOS fanè modosac, acminus
corporis conmutil~g)
,f.ilm
,~;:
~ft.:
admictendo magis '
domus
onum caufam , -in itlem-VŒrigue1n, in fufcipie
bller-Ü fiue ol1!'raci
S' eadcm
~ r,- . cp"ru,~ .. f4.~I'"l-t:,
r rer, 1 vero & corpol'llJn nofirorllm primordia eam na
cidit[crmo.Acfi hocefi fanlCas, eius profea o contra;.-Gd l'........ 'ru .. & ~:;
turam hab. ~ nt, vt & pati, C& alcerafcere poCsint) non in
tio,allc Ixeric morbus, vel non naturalis conHitu
rium
· '-r ~'
•
o.
c.!Jf~_7
fi
'/i
'd&{id
r. L' r;.
"
compo fi1CI0nC,l.X: parctllm rormatiOllC tantùm ' fed in to
·t;u-l"'~ ,f,..... ".M ...~ -? - f_~j .......-.4.
4.[x op eratlom s call1a. Iguet alltem quo .l d1 1 po· 1r
"
.
fi
.
r.
'
. cum co guu nomme
1em d'Ixens,
tlS le ~p ls,magl s mllll11 ve corpora ipfa recipient:atquc
A-h.
..../!.~ ç ......,.~ L. ~ .( . tionem non nl tltra
r:
.."..~ J.Ir"''''"
t3'"
r:
l' 'fi b' ()11 vero\
,(
ex eo IPll pel' le tata, tot mcrr,bI:J rum genera contrll i~-ltj
p~
,:Z:v teris antiquo , lUem guoql1e ]gn.l ca I.S~ ~ot
~'t1!
~;.
~;
henr,prima,Jrgu e fimplicia,ac veluci allOrum elemeriImped llmr Jl1 Nltu'"/~ __ modi s exe nnti a N l tlt rX- .normam
fi .
.?"~
J
'
'
1I0d vero filb his ver.
quotr. llennt comI)oncncia. ()
1" ~"1
, lac. vna D ta.,
mus
porllen
uemre
In
Il
~
corrora
s
operibu
ra:
"'"
.
'
~
b
'!Z..
( 1)u""
'
id impafs ibilibu5
amns)
.....
lignific
,
Jr;.,
--..,--a.'!1ç,w_
11s,per l~ tota alterari
'-'û f....Z'S)4. •., 4"..... via omnium fimpli cillnl morborum nnmerllm Jl1ue con-~
~_$dJ
h.eri l>o tCn vc
cnim
cquc
N
c.
accider
e. cm .lltl Sneg uit
r vcro & hic con{bn s omnium
niemus, Sumam
~
~,'.("
r n 1
'" ft, ~Ir:z.
Il :
.
.
..,
,
,
licqllam pa 1 r 1.
.
'
nt,g
appclla
Cr:'
.~
(fAA;!f'~
l ~l e"'l l corpus, guod atOmum
6I:.. 4f .. ~"7
natl1f!tt e.CX-1w.t,:J1C moI ( ~ql1od
relSIOnc p l'n C lp\~:
't.
... 4;: 64, ~:"(.;I-,
at paf
dônrax
:uionc
fonn
,ac
n
po{lcio
com
in
tl JtlIr,[ed
olùm fcd & III plantI s , & fe.. ,t :"' '2. der--atllm nOn ln anImait C
.1'...-.4 ~
•
fi
1
i?
acio
forlll
e
,
atqu
alltcm,
.
fitio
&
Compo
'3'
"b
it.
.
]0 conring
t ..... 1.,. -~.
1"
mml liS, • omn\llln orga no, gllod vero non natura e,
1
""7'
~
glllPrima
r.
rcpcritu
triplex
ium,
corpol'ibu s animal
e r a ~i ~ gllxdam:
. jmmod erJCllll1. ~rit igi tur r. : lit as ,mod
_C.f'~;
~.,fo:r
ear, llm I)al ti li 111 , gux fimilar es appell antnr , velu.d.em
l'crum
2.ltlIl'
1
artlm
lI
()
rJuo.
C
Im11l0Ù
,
blls au tcm
... ...l, ~ 1· "lM" ,.......... mOI
d
~
~
"
d
Ci
1
'
d
,
r-:"~
tt arcenam111 , vcnarum neruortll1l o[sillm , chartl.. "~
~q
,~)"clnceps conhderan um:
, , & carnillln.
, , - ( ." :-' lmmo cr:mo mOI'.)IIS lt,
p:t:'(\:'7 pp, ~.
' 1, 1igamclltOrllm,' membranarum
l
.
r.
1
'
fi
aglllu\1
.. 6, 1'",,'-,~
~.fkt:
l a nJt a ~ modcratio cO: , eonmn:l CI ~e t , guo~lm
...~r1.
~
-<;,J' ...
cOl'dis pllimonis,
Seclin da infimm l' t1taliulll cerebri
tio? (') \Iarc li modcl'ld e m morblls reH' 1m modera
"'r-." "~
n
....
}
'"
.
~. '.~
' , ventris,fplenis,ocl1lor
l
.
~
.
d
.
fi
rcnU111. T ertil. veum,&
•
.., ~"'1 ~ p a tl . s
- ~
~.
-41'-'1:1. tlO meatlll1m lamt,lS e ,eOl un cm Immoderaclo mol'-.;;r..4·
4'
xque parc.lum
vnaqu
harum
Etenim
is.
ro COtlllS corpor
huIl
ln Il
frigiùi
antia calidi ,
fi ex1 tempcr
exil1cr. ~od
us
:-;t~.4
)
~f d!7 • ...... .....
r
f •
•
.'
..
,
..,
",g..
.~
c:; l " I _ ... t!'J
.r
·b~":I;.
G" ......
I:!A".~'ê1Jt
r_
ç;: -~
~
~i:
J
!<f
rz
.
fî
.t.r-.f ...". . . . . . .
..
~
.'
,a.c.;
,
.c;;,..."-- .
fltt.'
ç
8
10
'
":i!:.'
J
h
!-P:="4;j("7 ~
 . . . .; ,
:f.o·Î- .... J~,.
::'., ~ ..... ".~
...
~l
~ .. ..l....v
.. ~,
al
1
• _ .. ~ .~ • .sI:_~1
":l1-~
..... - tl --.-
'"
:-1
...
4.-'!'t
_." ,. ''''Y) '
)'~.
'f-=....
...
Œ-'i!t
~.
........ " .... .. ,
.v
;.~·f"-,
F .. ô ;
(,.~
1-:"
,.....,-t'.
·.....
+.
".17.
,.
~ ~ 1-",:. -;P ~t«_
-•.4'l'..{''
·f. :-~
tT·~
~3":Z
-......,. 1;-"" ...... ...;11--1 fi~
C ... " tf;, . ..
/.J. 'i'I:.o.,
.....
••~
':••1' 1
j:.~
, ~ ..... 1... • .-:Z'~
..... 1J. .. ;
...t'-:r."~n
...... ~
' :'~4
d.l0'
L
....A-1[e . .L:
1~4.
~ .. ~ ' '{,
."'9..,, f!.d.f fi... • "f,.
..... ~
6!:1 .. ~
"-JI~
t~ . ' ~ 4", .. t .,~
.~ · ~ ...f.- ..... z.! . t~J,.-:;
.~
Î'
-+-.z"I :, ....... 1 l :.c.:'j;J. (;..
...$.N ... ...., dt :j:.. ~ ,",:".t.-.;r;... c ,.
0
il .... t'_.. ~
,. ..
....
44
-~z.':1
+. ~
\4 • ....., .....
>
l
-~
..... "./ ... dl:' ...-:;,....
r... C04;.":!r. llf . •
4. f;i,b,d ~l , f, I -
J.......,
' J--' ~
r-:.....
, ~.<l'
- ~ ',.
(
,. .. ;., ....C ........., ....... _'- __ .
�161
de Differeritiis Morbarum.
"
beat,non ex quibu(cunque particulis, neqlte ex nurue. , ; , . . , , __~
infintmentalium,ex atiis quibufdam fimplicibus vi: ad
con- 1:J~,7Ç.r;4!
fenfufu efkon-fuatta. IlIarnm vero quxlibet,ex primis A rO,aut magnitl1dine qualibet non Catis opr~l.1na
fiare, aut quouis modo al.ire: incommodè fe hab~re,in
__ ~
"-~
con fiat elementis. Carnis igitur,quatenus caro efi,in
quatuor genenbus qnxuls mfirumentorum a:gncudo ~"r+t
.
compofitione tanttlm quatuor elementorum differentia eonfifiit:at quatenus pars efi infirumentorum alicll.
~ï
.
. .
confifiet. Proprias alltem vnllmquodgue gemls filfciius, in formatione, & magnitudine, & ipCorum icaque
pit difTerenrias, id quod primo diximus loco:eùm for- ~
~;.Ç
~-:
infirumemomm,in eifdem erunc di(crimina. Vbi itaq;
ln,! membro conueniens filerit vitiata, quoniam fcil~
~:;
~
~6:2.f
ft
dixerimus de partium fimilarium mor?is quOt numevel ~ :!;7'~
c(:tvelfiguramincommodam, velcona~itm,
meatum acceperit, am vnllm aliquid am iferje, (.Jllod t-7f
~
)
ro fint, & quales illxca filppofitionem""primam, venie·
mils ad feeund:lfu,ad eam fcilicet, qure tota per totam
adeffe opol'tnerat. Ex hoc; genere etiam fimt Ia::uitas
."'"S".-t..
~
fubfiantiam alterari , & cranfinucari eorpora Cupponit.
afperitas non commodè petmucatx. Secl~ndi
genrjs,
~;
II- ~
1 lIt.
Sune alltem dure primre œgrotationes,alcera ampliaquod ad numeru fpeétat, in primis, ac fimplicibus par- -'-rY~!-:1·
~:.,
tibus duplex efi morborum differetia, aut quia deficiat
rI>·
. •
tio meatllum,alcera angufiatio. Nam fi prima e1emenr:
b
,.-!~
--...... '-;/ __J!. ... ___ <h.. ~
· 'd
dh b '
ta filppqnantllr impafsibilia, nullx erunt alire, prœter
a1lqUI ,quo a en erat Opportl1l1um, aut lUpera un.. :"f:1- .=,2~
.c:"~
quàm in compofitione,pafsiones. Omnis autem corn
det,quod minimè fit neceffarium . Terrii quoqlle gene- ""'"
~"J'.;:
r4
ris,quod confifijt in magnicudine, duplex efi, morbo- ~.f!
~.
~L
pofitio, ea, qure nuper diximus, difcrimina recipit.
~are
neceffe efi fimilarium quamlibet partium tUllC B .rum differentÏa , fi quid aut nimiùm adolenerit, quod
minus effe decuerat, aut nimis fit extenuatl1m ,ql1od
fuu habere rob ur, cùm meatus modicos obtinet. ~a
maius e!fe expediebat: ex quo fic vt totum infirumenmoderatione fltblatl, à naturali difpofitione digredia:z,
tum non reéte filUm impleat off"icium. In reliqllo auturope.~
tem
genere
morbornm
fecundùm
compofitionem,aut
e/
~
1
I
E
~
~
patitl-lr COrl1pMaem-T~'
a1terêffi defeart-;4iquet quod primx regritudines corpofitu,vatiaro natu",U,aut mutata parÜum cop~la,difiZ1,-:~"!a
ferentire conilituentur. ~emadou
vero p.rima J~;'"
~J:tr~< ...r~
porum fimplicium duplices erunt, quarum aiterre ex
qll:rque infirumema, aut incegram ex fimplicibus cor- JS:~
~':;E
ampliatione , alterre ex angufiatione m~atlu
eonfiporibus.compofitionem, aut vitiofam fortiuntur, atq; ~
...,....~ ~J"
g6.
~unt.
Et os igitllr,& caro,& aliarllm vnaqure~
parex eadem caura vel fana fimt, vel morbida:ita rurfl1s ex ~
.
tlllm, qure fi ad illdicillm fenfus ref"raneur, fimplices
func:cùm aut denfitatem, aut raritatem immodica hahis ipfis infimmentis primis , coagmentantur fecunda
~
buerint,malè affeétre effe eenfencu.r. ~od
fi in vtroMufculus enim & vena inrer prima inllrumt-nca conque exeeffu mediocritatem feruallerint,quantum vtiq;
nl1meranmr:digitus vero inter fecunda, atque hoc ma- -+J
"'5' .
~
.
ear:u m operationibus fuerit maximè opportul1um, tuc
gi.s, pes, &pede magis cms. Vniuerfaliterenim qua:- O _'1":L'-~.
.J '
vtlque fupremum (anitatis gradllm ohtinere dicentur.
Cltnque ex fimilaribus partibus coalefcentibus vniLl5 :;.f6~·"'
operationis gratia (unt con fii Cllta , inter prima inlhu..... 'd
Breues vero à medio ad vtrunque extremorum euerliones , donee partis operatio omnj~i
- carmenta cenfencur. ~œcunq;
vero rur(us ex his co pouerit,nequaquam regritudines appellabilllus. Plurima C nunnlf, & fi vni catius infirumenti aétui quàm Taximè obfemiuhc inter [ecunda connllmerantl1r. E:lciem
vero in his maioris ratio inuenitllr , vtpote in falubri,
vero & horuO-: infirumétorum erunt :rgritudines, qUa!
')
& morbida natllra magnu occupante incemallum,eùm
dicuntur elfe primorum. Sed infirumencorum diffe-' J{{tc ·h ~ J::J!. ___11' '2. ~-:.
....,. i
l}
ab exqui{jtiCsimo fanieaeis modo, & temperie receffe. ail
I·b' execut1· liumus,qua: potllslmllm
.r.. \
.
L'~-cb.
" v ~·
· "+(.J
.../,;,f.;..ç-1
rie. VAEk-iR-hoc ipatio cl'hnes-[llllomm Elitferee-taH0prtma
ap- JI (~ .
,.,.
J.
..
renuas
~
~ ...ç~
... .ç~4". icabaRtllr. Secundum ab hoc, quod [equitur, interfiipellantur,& qure fecundo poll h:rc, & qure tertio ordi~
l/j:;,ffJ',:.
~
..;;.;; J.&-J.Jtium,in quo fenfibilis apparet à. mediocritate receffus,
ne ~ol1centr.
~ipe
fu?t aliqua, qua: am?igus
~
~)
1"j..&.4-... r.~('
..
obtinent morbi , donec ad tantam immoderatione navtnnque habent noras, vt vIdeantur mm ad pnmum, J.:.k{;; , tP.~
fo' ["':.._'-+J..
tum ad feCllndl1m ordinem pereinere. Hoc vero in 10- ,.... ......~.
~-.
.4 H ~ '
tura peruenerit,quod membro interitllln afferat.N eq;
enim animalium corpora eam habent à Nanua proco non adeo ad exaétum efi con!ideratio redigenda. Id ~1;.f
~7 ç
'jj
J...-V'-':'
-.......- "''''''4&
prietatem, vt quomodocunque rarefcere, autden(cfcevnum tantùm animdl~rce
oponce, fimpléxne ad fen C
,~.
....,.1.,. ~'l.
f.
re po[si~t,
fcd & huic rei limites ~atl1r
confiituic,
fiu:n,an copfi~a
. fit a~i13ls
parti~l1,.Smhcs
enim, 1~}
+f.e~'
9uOS ~rie
fit pernicioftlm. Ec"corporum quidem
pTlm~
( de qLUbus dmmus ) œgntlldllles , naturalil1m
..
Im~fibl
filppofitio ita fe habet, At qui elementa
elementorum diffcrencia determinantl1r: Ad compof~blC
pafsionibus fiatuunt, mutulfql1e inter fe aétiofitam autem fecundx pertinent, qua:: vcriq; fi'ppolitionlbllS per fe tota eommifceri,ac temperari arbitrantur,
ni communes exifillot. Nullum vero xgritudinis gcquocng~le
nllmero prima confiare dementa fuppon\l~ negue in fimplicibllS, neque in compolitis, corpo-.3\., c!1u4- Ç. .. t ~t ...- ~ --r (..'4 d . ~
D ribns infilper reperitur, quod vtrifgue {je pr?pntlm: fi- - ,-.~i4"t1
nant, tOtldem primas e!fe regritudines neceffario f~re•. . ~ ~:,.t-4\
1h
:"-:.r ...,4 ",,? 11'8"'.(." 1; . ..
uidèm via diuifionis id impofsibile ofiédltllr. Vnul1l -;:~
buntur. Agè iO"Îtur fintprima elemenca numero quaq
tuo
" ,
,
1'" efiomnlllm,
. & (jImpl'lcmm,
·
& COlll- 1
tamén commune
• ~, cal·d
1 nm, frigidllm, humidum, & ficcllm, quibus
rn
o{itorl1m
corpofum
fiue
prima
fint
infirumenta
fille .r -.). , _~ ..~
+
/' g ,
1m1è'e moderatè côfllfis fanum fit animal, immode,
\.
.
,
+,_~.t
.. ' J..
P
fecunda,fille tertia, ql10d nunc exp Icabll11l"1S. Ad huius ..-j"t9 C' .....(:: i'."&
. l.~
..... t' : ~ ' ,ryL.
rat vero~:cgtum,
erunt confequio regritudines qua..
.
.
b· p. -fi
cl'
..,i-..., ~
tuor. P nrna , caliditas, qux naturalem excefierit movero 11lUentlonem, Vlal1l no IS IX at, qux am ln 0" <C*~
.:.,.f'~*- '!i..t. .l-~ .pC .A <,; ~"If.......*}••
mnibus diétis corpotibus natlll"a communis •..:I-Si quid ,iL-.....::... j:-.J. F .r:·
~" t-l"'~
dum, ~ecunda,
frigiditas, Tertia, humiditas, Et quar'b . r:.
~'.
~
.... ..,..... ~
•• u1~
~,ficlras
Hi fi1l1t illxta fecN;idam ftlppofitionem moenim commune Om?l us milt, quatenus fecundùm r J ç;.-l~"4#':
...... "-;Namram [e habere dlcuntur, qnod vel vfum aliqllem ~"I.
...___ & ...., - ..-..1-" .~ ~;:i,r.
f!-4
l Vntl~rG
earum partillm , qux fimilares appellantur,
.
l'b
1
·
'
.
'
~l."'
....
Ir_a.....,~ 4['",,, r"
vel aél:um anima 1 US argt3tur, Ol1lO1nO èo corrupto "',~ ' ~
...... Ir
~mphcèS
omnino e!fc videntllr.Compofitorum vetommunis quidam afsiclct morbus. Sed qllidnam hoc 0-- co
t'2.
r ~n. nobis infirumentornm xgritlldincs, vtrique (up..{.l.
po ItI()ni communes exifiunr,Has igitur breui fermoen, ql10d omOl'bIls Commune exifiat? Suarum vnicui- ... ,
!.,~
"'~
......... .. ·f'~1
...t ..
.
,
\
tr,.
r.
.
• ... , Gd· r~J,
~.
...I..t. j ' -t
que v01tas pamum:qllx,cllm antlent,calua ertt vt pars
t'
1r.,/
~
(....
,If.'
::;eguem ur. Sed hoc ipfitm, prx omnibus quemadqlœi~et
vna elfe dicamr , vrtûmque aétum, vc\ vfilm
,J. 7
urn communes flint, ofiendamlls. Cùm oporceat
~mb:urn
quodlibet ad fenfum compafitl1m ( quod
fi qua follltio contingac partis illius -1,~
.{!-::; ~/, #. t; ef:- c
perficlat. ~od
. Xgntll
'do. n..
14-. ,
· " 'lO fingu l'1$ 1-*
1.:.(.. Th ... H' I!-" .... ,
slmdate appellant) fi teétè opus fuum perficere deene
~am
vero appel1auonem
,.a:(~';
Galen.
Torn.
JI.
f
&e
y"""""
f.
'fi· ,. .
'/0
F
\;
_.1
'"
1 }..:::"
...
l
..
r.:.'' '
�d '
·1).:~i
~ ~.Q
~U,.·_"';re
07 ..
"
"7.E~
dl ..~.,;
-.~
... ...f.....l, . k . -+' ~1_.L
_ ~
..~r.
rL 1Z:l';;'.J'!t14·-:-; ......~.-/v_h
f.-tA~:;
_ .. iJ~·
'""' ....c ...--il-d, ~
' ~-:?
,./l....,." .. . retfd'4- p "tl' · !L<>
(
'::;-". . c, -'~
f·-~t'
..~tA.
;~
ftC:;'~lY.
'h ~ • ..,. ..... 'J>.,~
~
...
·
~
..... .,~
~"2_!'7
..~
6
JIIII · : ~,.-"'·:;F
t;../
.
.
6 3 J..:i5y,'
:~f.
H-~ .t-!'h'
{
J.;:Lr~
o.r.
. p ' .:;;;;:;
' =J:.'-r~
·
.;q~
Ç~.JI!:rl1
~1'.,j(
..... ~
~., \ ~
. ri~
.
.. ;,.!X:,.
~
in-1/!'~
~ :L·
..
:-ctf-;;",:=,
1C':'5'
..
-s
-- T 7:.i
..1=-J;""':" .
-'
.; .
s'" . .
J;1!,:.;;... ....
i:..
.t..:J:L..:
l!'
. . .....·(: ..
"Ir , ..
. .""
•.
r.;:;
f ·-··L.· . . ..
...#I'?-",
.-,
·'l .
f...
..:
1,
,.2
'-'=,..
.'5?:If... •.
' "v_.
d''' '/~
. (...f
, ......
'.~,
.1 '
-- •
... f ••
-;Z..
&- . ____
.•~
1'-.'. . ~·.en-<,....r""
~l
."..,J
~
"f
.&...1,..
.;:P
.. ).~
~
__ ....._ ('_ .. ç,_ ~ .. f,.
-no,t ~J-f/1:
.~
Y.- f'
..._
...... _('.
(...z4",G·..
~ .,,,1.. 1' _d
(""'';4'#9 ·f··..,..)" ... : -
~-:I'.",
tJ~
r; .....
JJEJj
·'1 1,
. .. pJ~
, • ~"'-1
ol_-r.. ,·
.<1~
~"3
..•
'cijf ~ " ~,.pf!1
7t=E ~,t.
_.r;'~j",:
,-p - _.:;.... /
(f1.~
f,~(4I.1
e· T
-
~'("!1
,~HI'
f1 ........rr.r....
.. '...
,.
a.;.o.' .. _..,
".1:'<
.~
1"!:::'C-:JJJ.(, ...y
J
. l "ft"w.
f
.. B ":)'
CI2~<6·-d.k
~
2.
vb"
g,.;..ç..
J.,&6
. i ~'-
'2
'.,.0
ft -:J
~ ....rti'.;{;,#-...... l"dN4f:-=.rcC,'i
J~
:;#f4~
'
~
' .
"S' S' J!-e, tr<!. " .
-
.
.
164
U '-
II · . .
.~
1t.1."1
t ..."
. ~. 1-7;J:'l~"Q
4""'.
........ {"'f:~
1·.';"I:~fïlrZ-o+
:t. -s;.. , ...
.. " ._-::t: ~
.. _ ('. .,,G... .. - t.-'LJ~ 1.....
,.--f J( ('" '1 'f..."(,_~"'H.t "1.. ,...,Ln'
...., •• 17'''1104/1.1
. ...
_
{H~
+ f.t~
·-yO I.f!4
..
.. J~
~
.3
.
hlt mcel~u,
vt acI~els
Ip(un! plltet œgmudmem,
atq.ue xgrttudtnem, accldentls ~lI[am.
Nam qui operat~onum
Ixfio'nes p~tan
xgritlldines, hi non abCque
ratIone, neruorum dlfientlones, inCenfibilitates, torpor~s,
&.re1i~la
huil1f~d,
xgritl~nes
vocant. No!
ver~
ab Illltl.O de: nOmlnt?llS edocllunus , ne guempl~
force ~ater
m hl[ce 0n:mblls,?on de reblls,fc:d ~e yo~abults
ta~lmod
dlfcept~n
Illos tamen gl\lCplam
lUre, mert~gl
taxablt, qUI filam non feruant h ypoth~G!l:
[ed ltcet ~bernt,
plus,Ce t~men
cxter.is .f.'lpere
ext!hman.Au~l1'
ltcet ~os,
cnm 1I1te:dl1m difitngue~e eona.tu~,
dlcen~s:
SI neruorum ~1enfio
[eguatur
Inflam.tOe~,
Ip[am ~{fe.
adlent1I~m
quo.ddam,
atq~le
acIde~s
1ll.flammatlOOls. SI ~o
folan~
tntempenem , xgrttl1dtnem. Hxc de febre Ip[a arbmantur.
~imrn
lÎ pofiFenGbilem a~iculs
me~br!
aduenent affeétum, accldens e!fe; allOgUl, xgmudmem eLfe
cenfendam . ~i
'luidem o . ~ id~fimt
acl1~ndi,
9uod
no~
eX?.f;~ants
~one
ab al11s cofutcntllf, Ipfi fe Ipfos
reUtnClUl1t. ~I
vero filpponunt operationum 1a:fi{)nes apel~ri
morbos,neqlle à primo d-i:feeàunt in {t.jt;tt-e,Heet-ahlld quoddam fic, glloa-11\1 mlnimè ad.uertut-,
in llominibns-tantuml?10do decipi,res VCl'o-ipra-s--re&è
a-{fegli,~HnEmd.
. .Sed de ?mni~lS
ad.medicinam pertlOenubus nomIOlbus,efl: a nobls alIbI plenit'ts
. re tt'h'
. l'b
Il
exp l'Icacum . E t fi1 gUlS
e IS vtt. cUplat,
1 mm 1 um
curiofiÙs in[piciat.QEoniam vero hic locus rerum cognitionem prrcipuè deGderat, ea, gux déinceps feqUl1ntur (Cemata, guam diximus, nominum, ac voçablliorum proprietate) aggrediamur. Diximus de calidis,aut frigidls affeétibus, gui omnis filbfi5tix effluentia vacn~.
~aJem
ratione & hl1midx, & Gccx eonfi.
fient xgncudmes, tata alterafcente corporum natnra
mlHam e,xtrinCeclls ~aterim
in fe~
,recipt~m.
Exi:
gua: vero permlltauones, non faCIle deprehendi poffimt. Magnx vero mani fe!tJ{simè patent, in membris
prx[e.nin: ' gux . proi~
emortua funt .. Nam ~lIxdam
velut! fabta, ac valde eXlccata apparent:ld vero non ita
crebro euen.ire foIet: ql~dam
m.lIcofl,& rclaxata ViCtl,
ac catiu fentJllntur, adeo vt fi ahguam ex ipfis partern
~anibl1s
traé~dm.e
. ipas,
p~otins
efil1~t,
atque
mfiar agnx e~clat
dlgltls. Hoc Idem 111 putndis oCsibus V fil contJnglt. A1ia non longè ab arena difiare v identllr, fimilia his lignis, qux Cunt vetl1fiate cOrrLlpta.
AI'I~ ve.l1~ ' muel'd a lU,:t:
r
. h
qua: omma
llmiditatis, vel
ficcltatls l111moderata Illtemperies ad mortem perdl1. 0
.\..
Xlt.
mnes veru eXlglll membrorllm à nltura1i ternperam~n.tucfls
à mllitis ignorantllf, & ab eifdem
Imbecllbtates appellantllr. Nam fi inRam matio aut
hulcus, aut alig,nid hllil1[cemodi ventricllittm in'fe'Her,
nullaOl prxterea caufam cur cibus non decogllatur ex•
S·1 veru,\·1
'1 h
fi
.' l'
91ru~.
ni 11 Orum lt) aiunt eLfe venmcn 1
Imbeclllttatem, tanquam aliquid dixerint prxter id '
dl: 'J" ' r.'
'
guo. ut eUl etl~IR!i},
mal~
vid~lcet
ciborum decoébonem. ~Id
el1lm eos ahlld dlcerc :ubitrandum,
'fi
. 1" r
fi .
. .,., H
111 1 ventncu IllllllO opere per lClcndo debllttatc? oc
autem Il~
cfi.'guod glx~ebatLr,
(ed cauCa pOtil)~
e}ufdem debllttatls. Cur el1lm ventriculns (ilum Offlclllm
debiliter impleat:ct'tm nC011e hulccre ncque inflamma.
•
'1
,
tlonc,negue tllmore mdul'aco neg' Gmili aligno morr(". •
'
1
bo arnclatur? N cguc enim illi tine vlla OJ11nino caufa,
cOllcoqucndi cibum f.1cultas :ripitllr () \llre relinqui• .
• '<..!!
cur ~t,
am Im~odles
me.atns , aut quaiitaclim intempenem callf.1rt Gt ncceffanllm. E~o
edam iUud facilè.intelligirur, nnllT earllm a:gritlldinIlOl, guX partibus limilaribus accidunt poffc vnql1am reél:anrCl1ra\...
2'2. '
.'
•
-- '"'- :JI-1., .... ";'f~.
. . ~;:
~
.....'-= (, ..... Clonent
t.:'";~
.... fl.. ....,.
.1
~
~6
1~
GalenYr",f;
partlbllS regritudo (Omatllr "paulo ~nferus
dlc~mus,
:.....et...
quando diétorum O'oenerum cl dferennas , m fipecles [e- A
4"
~ / .... 't'-t.;"..1 .-:s~4
cB- .~ ... , ~ , /
cabimus partiClllares. Id igitur iam cxegla~ur
) rurfi\s
t;r«'
..~ .. .!;wà~f-1<:e4'"·
v à prima fil}>potitione exordientes. Dure, !llXta hanc,
••'. L
...:-.....-..'J: ~.;,
.
•
"8"~Jl fimjlarb~s
partibus erât xgritudines'9 11•x m~a.tu
;(H':'_';· r ..& . ~ 4~f':".L
l~moderat1n
co~.lab:nt'
vel eoru~
Clhce~amt;':f
. ~:
/l-<"'O ~ 6:.1.. cl fi - t" tlone, vel angutlatlOne: V t:IUCg~le
vero earu~
efi d~fe4".-'l!iJÇtr~
renti~dl\px,agfo1s
gl.udem,corpons v.ndlque
~
.;1ai. ~
in fe Ipfum compre[slO,atglle Ip[orum obfiruého mea" .. dl). (,1-4 ~
fr.:'i;~,·"1
~.
~num.
Ampliationis aut~,
eiu~dm
cOI'poris a.d 0~T
~ -:f mnem parte.m extenfio, ac meatllll ,!U.?'J;Il~1
~x(' Ib...;...ç..e. ....... ('~
panGo,eonttngens e~ conu~[l
elemet0l'l1?1, ~JFe:
~:&"'-41
. -<P~
pi' {; ~
& . gUldem pn.m~,
ac Gmp1~a
appellan
L •.ço-l? .. i:,~.J_
a{feurnt.Siqld?
qux ex lphs .!lunt c0'll!1pofitl?rfeS,
'-I> ~' .~J
'. ~
. fI'~é
vocant ov"Ke{f,«lct,ld efi concretlones. Iuxta vero filp:;&.~
~ :!.
?-'~
otinem
fecudam dux [un~
xgritudinllm differen~
~iJl.-e
f·"'J:; . .«1" tix,quum viclellcet partes GmJ!ares folts no~uqam
S · ~,(...-.o.,(J.
gualitatibus alterantur, nol19a~
vero ad eaCdem B
1-0 , .
,
panes aliqua confluente [ub~ant1,
III qua ea:dem funt
~';"
'!:; féAoÇ
qualirates. Et Ceclll1dum qUldem modllm ,ex quo tu~J
5!f...,U6 p ~ ;! ! ~lOr
altgllis eorporibus adl1eni~,
nemo f~rè
medicus
h~
d'6 ·~ /I :!.&cw
. ~'F ~
2
ignorat. Nam & eryGpelata, & mflammatlOnes, guas
~
~
f}~" ~ ".
~
Grxci
~Àf,!-'
C/l '1:s voc.ant, & tU!l1orum genera, gUa! ab
~ ...... ~'.f!7t+r· eifdm
~1if.'!(C,
~ bf1al«.
, & cp u~:ia
~p . pel~antr,&
firu~-fJ
6 :.L
· ~
m% elepnantlafis, [cables, leprœ, v mbgmes , tumores
...J'bu.1' ''-:• .uc~
, in hoc gellere eompre hen dlIntnr. {),,'
,
'J·t-r
- !,. duri,
~l
omnes
J "/~ ..."1....,,
~,-:r=ïf.
:~'
morbi adeo [li nt euidentes, vt neminem pofsint latere.
.~:;!
"' .....U>rt-•.;~
· At quos [ola inrgualnas, atq; intemperies primarum
, ~ jÇ j':.4~
'VZ - &1:committit quaticatum, ii non omnibus ita patent, nifi
~.,
é::ùm pl urimù m à natnrali hahitu cOl·pora rece!Terinr.
~,;:
~
Tune enim faeilè a~étls
ipCe ab omnibus deprehenf:.z~=4;t9'
ditu
. r, qui flperant~
caltdltate,ac totllm obfide,nte ~n!;~}.,
.... "i~
~"'4«
'mals
corpus, febns nuncupatur. Eadem vero caltdl~J:. ç~:"'
tas qnandoq l1.c. in fin&ulis a~iml
pa~·tis
fenfui filb-z.~:tif=r
iicitur: velutIIt1 crunblls,cllm qlllS I11mlllm ea ambu- C
~"p. .••~
. t:;...{;. fo.. lando fatiO'aue rit, am cùm remigando, aut agrum fo(_~
diendo, fi~le
alignid ~ale
fa~ed
ad l~fi icudinem vfq~
.r~ j.!
<9.:x~c{]
.. c·.s... peruenerit. Tunc eOlm & Ils Iphs, gUI labore opre[~1
:.;db+~
_ ~"l-/I'
-t fimt,&.ahi.s tJngenti?us,feruid.iorcs Centiu~IQ1d
,.
fi ex altcullls humons profl~
magnus qll1d,i tumor
"4~,
.arti
adie~l1s
Gt ,erit ex [el~nda
morborum differen,"'. p"~ ....,, a;.-f.-f.' .t~r
(la. Ex pnma aut.em erunt llla,gux nuper con?ume: .":~
., -="':~!
-rauims
, & fi gl11S prxterea affeétlls aut ex S011S adu- ·
'H~
:.,~rH
6 1~
iooe aut ignis ealefaétione, guemadmodum ex,gux
...
A",;;,.J
. ce~ta
. 1·IS parte, a.l1~ co".. ;J.,.\.
•••'.;..,. ~ ;........
' ..":':' ~ ~.,"'!{ r....... ·.. guamlnx
appe II anmr, 111
antm,a
~ J...
........ . . ~.J<
~ k&'-;'1 r~ tO corpore
contrahatur. Cnm vero morbns fngldns
r, ....... ..., (o.~ ~ ....,
.,.......... •...... ~.
.'
"
.
d
.. ,.,.. ..,..; _.,. .,...... --l:,;;;;efr caltdo gUldem contranus, ln extremIS qllan oglle
I :-;"', ..... ,.. • .~.:t!
~
pa:tibll.S vfqueaded pates difp~Go
c~tjngi,
vt ;mor,.. ...; _ " •••d:"~
'-i.. ..... dA' ~,
tua decldant membra. Nec mtnuS vnlllerfilm altquando patitur corpus , ficlt~
irer agen~ib.lIs
in .valido fri: • l' •• " . Y'.r:~
.<"e< ...1r..... ~ . é~ ~ore
accidit. Nam plengue ex hls ln Ipfa via commo- D
l r.;"t'·.... - ... jl_l ..... ""'".! ..~
.
\
"
.
.
~ ..... -:;t.••~ .1.( r-.~,
1", ,J! , l'Îuntur, plcnque
ve~
ante, 9l~am
anl~
expirent,
,.:.....J., .. ~ .. :1''''''.=r''' .JI7-'" domum aut ad ho [pI tll101 algldl, ac [emlal11meS defeu ..
.... • ,,,.........rl1nt~.
) morbo autem, at~.n,
.
&
.. l' ( 1
,"':' . 1., ... _ ~, .......4-&·'04t'·(·
.. ~V
~I
c~m1tla
l a te-, 1"" , •••. l, •• '!!.,. A!1 ...11/11 rum «7(<'T
~ l1g(ap,
alterum f?T;~
, -4lap
Gra:cI appellant) &
A
• • • _.,,, .. ~.,
r;,~'1-"
&d IHCntlone
·ll. ·
~ (
.
.c~
........,... '" ...., ~;, •• ~ •• :.... tremorc,
neruont,
quam G
rçCl' azr.(J'~i1
~.",t:'
~.,:
/.r:~
vocanr) railS fxpe aeid~
pafsio.N~
& ii,.quos!n It~c
t·J/;:1~.p
.at C ..~ nt!re vCquc ad mOl·rem fngl1 s opprefslt, tahbns ngonI:~"r.;
· l·':!o;~
bus c:orripiuntllr: qu.\les Grxci ;1-4c(f'
9 oT E Y ~ r. ~1TIuBc.
......
, . ... ~. , {".yt)
....
I~
'l
;'1 :2.'lI'
Il
.
d.l ·
~ .. ~ , .• J'''!''"T ." ~
., .~I"
'TOY ifS, :le Tf,aY~
s appe :lnt: quol1lam mo u 111 antenO, .. "t... t: \'
ad. ' .
fi'
. ,n fJAh!JXm a. '
t ' .
r-em, m Oln-pO enorem, modo 111 ntlliam fl euJtllr
.' .... clf~
,... .Jr(/~Xf!
.......
partem,fcd rcéhlm atgue immobile corpus intenditllr.
~
'(·l:"'. . ." "U' .tr 'r;t~ 1,..... ;....; 0/".
N
Il'
h'
fi ' 'b
b ··
.
• <,fi.
• .......
-w f.;;.
on.llu 1 aute,? IS pa S J~I
.v~,
ql~S
~)lge.at1on$
- /nOml?ant, affltgllntur: Alu Gmlle gllld IlS,glll morbo
:;~' :'j~
:~ ;J:'~
ato~l
laborant, . patl~IJ'
In 11\5 vcrd pafsionibus
t;t ~., : .. ~1 "... ., .ommbu51i.lperuenlt accldens , Ql10d mllltorum dillra.-
::ft.:'T9-
__ ~G.d
U ~J.'1&_4M
rladi
. f"'.
~4
fiLl.
,.....
...~
;1-"'.:!,eVAil~
~t
_·d'-f
: :~J : -«. ;.
--:-" ...... ~
c,.+
.f......... J.... . ....
,J."
_. ~
lof .:- ;1,
r) .............-~_
~,
t:C'L·i.~-
ï"-.
'-
r/~U;:t.
... 4-~;«.e,
"
.... Ho' .....e..
~G_:(
,.~:'
• • t!i:"":1=.z;
~.A
"''';:!Y' [:Hf,. 4.., ... ~'.
~ c... · .• .• l ...'~(.
('YO-~.J:"!·1
J'. ~
__ 1(e, ../J}.....1.
.
"'=.f. i
.... "" ... , , - -
....l.WL!'*.,..(
~
. ..
.~ .
-,:fr~'T
"';""'1
. _f~'
~,C·
1_
- , ,.
.,• .IJ. . ' ."[;-1'(-';;!I.•"'-·"E"""'"
-h~
:.~
.... .c
.•.
'.,.:.. .~"'N-
t
-"
~
• ..,........... ...... ., ..
, ~ ... - ' "
......ftJJ..f ·
.
-
*"' ~
�. 3'
. é7... .V' .. ~r:;j-
J~t!:2.
~i-:'4;{.2f!Z
"2 1(;)
~:,M
b~,"i'~:!f;t
tj.em-adhÎb'ri
-1"
'f ~
~4-
~jJ:7
.,-ni
~e
~H
' -rJ"'ft
fi
J4-..- ...
'J-.1:t6L;"{!fji7Z%rï~
J};.
~:'
' &~r'"
"-7r·
· ·:
---D' "il- ~
-
.•~.k1P-=
~
. . . ~f",
~ ~
" "7~
nterel1tlls lV0roum
p-rimom-n1
el~ntom
~ : ~t
' ?4:
tL-A
-'r~çJp,"
--""r-:.:!;J.
· 01-
. r-~
/.:
~"'
~;(F-2:$figë!Jr
6-
t:~"
<
C:';;
t~
&.{;
'~
;':.2-~f!t#1,
-a:v- ~
"' ; .r
"·:2.4ra,'
- jTl
f...t 't:~
-1"
' -1.t~
. ;!.~Zj1
"'1?-~.f(
§.
.,;:~-<=
(_(, 4tv~
~C
. ;XJ?~
circunfiamiblls ingrnenti, c compr~n
~ i, ahg~ :m~
;;s!. ~'"
b.J ~ QI....,.
ribus effeétis adlenit~r.
Ipforum (l~tog
e c.?rp~um,
;.!:jf~r-3
~4
qua: tales meatus fortlta fLmt fubfiant la ahqllado Jndu~.t:-;
&,.~
rata,& inflammata, vel tabefcens, vel fuppurata,am in..
.f.:, t'{·~;-.:P
flata,3nt guocungne modo aliam adiunétam, arque a~
~g
~
~f
u:ntitiam adepta magnitudinem, ac déinceps ad inte~
1 -:4'~,1i
norescauernas tLlmorem refundens cauCa eft vtob.9~
~
.~
~tl1
' l'I-Î1\t~e"fCira
·~ ertif
. ~o
Hruantur meatus
~ ~i
quidem ab ii; plnrimÙm di.fe
~ ~,; C :;tf[~!.,
paéèo vero t.ales ~.orum
afeél:~ts
fi.nt ag.nofcendi, nô eft
rnl1t,quod prio!is f<:~a
~lIthores
fi.tppofLl er.l\I1t, ex pri.. ~
., -f:;.~{
'.
ue
p,œCenti' nego"" Non ,?,m .'ndl~"
. .phc~re,
C~
mo~,
"9 tmpaubrlmm co'po."lm 6ell conue~,
~-:t!.
'pCas pnmas e!,~m"ra
œgll""!J.nes ln p~ ren u Raru "
Nam mreRmorum, venamm,.",,,,atum, arque "u!Ur.
_ .....- e;.y~
. l'Tz''7A
mus. Ego vero lam videor eas omnes cûmmcmora1fe,
modl·o.lllnlllm meatlts, hos, lnquam, meams magnos,
. '!":j;f~
~ ~
tJ
VI. ql1repartibusfimilaribtlS trj~
t tln1r.
P~oximu
eft~
~c mln.fe~os"?
per[pic.uà videmns. ~od
fi ex ~d;:"!ç.
vt cas iam exequamuT qua: JOHrumentalHtm {unt pro.
lpGS altcl llls ob mmlam panutatem fen[um effuo-iar no ~,.Q
".-Ç~fit
~ 'T).;~
,
b
,
1 ~:r.(-"'ia
r :>' '
prix. la his igitur aliquam omnino effe parrem op-etamen propcereà ex eo~
genere Cllm illis exifiit, qltOS
~·"h'
~,{_
" , .
•
'2, '
~.
ll 1.H.C
'
. liel;la
a. l'
r · -:2.." 1
'b us vero'h UlU
. Cccemodi \Jb.....-...
ratlOnis
·Clufam
, reltqll,as vero, ad ... rUlm al'lq~em
pnor
l~pOut.
n om~1
JT3-q~" 4(;-4 ~ _o ~J .", b J ...."J ~ "'*~._
pan.i fLlbminiftramlum a Nawra creatls,altbl ofienruaffeétlbLts, JO qUlbus corpora JO tumorem attollnl1tl1r J....t..3--r,... t.... .4- :.C~tb,?"'
- .
,
.
'.
. B
.
1 d'
.
_d:"
' Jf!" .....~ ...,LfJ..f!:h.,
ct+-lb ... ~,.
c.", .-- ... ~-:'"
mus. Tottus autem mfirumentl operatlo , "tum maxI'"
atcqi ex eo meaws JOterc u I,aut angufilOres CUlCI con<I,"~
6..... ......
tnt,atqueprxcipllè detrimentum patltllr,cùm pars illa
tingit,nonnuguam vna tantùm prollenit xgritlldo(ob .. I ~
'Z-~
. ~" f ' •
a:grotluerit,C)\1x operationis eft clu[a. Sed & altarum
firuétio fcilicet meatuum ) qua: Ia:dit operationem.
s '3
.
~'moic
af e 6tl~s officientoperationi. ~œeltnq
~ 1e
Non~ltq\am
prxte.ha~cl,oisf
c il~etdf:
:~.f
r3:tA-.~
l~n-pef[tuC3mr)
Ce~I
~ n ,<jttOd
poficJO, q~x.oblréhnts
eft Sl~ fa .. Q!.lOd fi Id, Cl ~
:---- .~
~i=:_
~r.,
~
PrlDl! mllr....un::ntl oflcHtn"Opera'.&
"' tnO~
tumor accldlt, corpus, nullum propnum l11beat opus ~
~.I<Jt
s
' .
,.
,.. d
' r'" -.,.. ~ TI
~;
~of'bi.
~ed
pr~te
Id, C]uod ,In
v.na tan,eum en~
xgmll ?,meat~l
obaruaio:corpo . ...... ~ : ~
f;.{/:~tT-u
J~
ahqllo la:dane priml1m operatlOl11S 1l1firumentll m, na
ns vero, C] ltOÙ ln wmore attollItllT, affe d us,non mor. i..... u-c:f~
~r·
~.g
~al1en
ait:éta: fLferJl1t : vt ip[am op~rati
? ~ offéhdant,
~l1S)
~ e d mor~i
iplills c~lCa
cenfetl1r. Si enil~
ita ~on
.. f+:"J~;.ri7
1al11 tUI11 huin[cemodi affeétlls,a:gntudlnes fimt appeltIge nt, vt patl _nee tu nI ca venx,qux,e xemplt gratlil,efl ~
~
4- #~
t;~
. e{j •.;5;N,
landot. Fiunt alltem (vt diximus) vel naturali. formajn gibbis hepat;s partibüs, is meatlls, per qllem ad ea, fal~
f4:G,-:!:
.:9<>cfh .-c........ ~
c'
•
r.
.
. .
1 ' · l'
.
d
,ho!)/J{T«t • -='"J~
r-'",Idttone permutata? v~1 non lel:llato nl1~eropatu
o~qllX Ln. concauls r e c e pta~1
a mlttltur l~g
a l~ ,reJ atut ~f';-b:7I?.u
'(~"7.
, ,.~
~
portuno, aut vlllclllque paru conuenlenu magmcud 1·
anglttttOr, dux hac ratlone erunr a:grtwd1l1es, alte"l ~
..-.Ç ew ~';j-- ~F
ne, vel quod non, vt naturalis pofitus expctebac, ipf<e
,iplius vena: affeét us, l itera mcams obl1ruétio. Impedit ~J.'t,
_,,_
..
cohxreant. CÙm enim (vt iam demonHrallimus) illa
:ôlmem venx quidem aff:él:us, [anauinis opcimi acncra.. ~.!;(·:'
~,
....,..J.
animt1.~R
Na~.r
opi~ex,nlam
partenil. cOl'p~ris
i~
tione~
: ob . firu~o
vero,di~
u éti~nem.
V tr l g~e
ver ~1:
. ~:?iW
ç;t7:-~.c
ne nece[SItate altqna affmxem, atque formanent, [ed C ope ratIO Ol ntmall cft neceffana. Nam pro con felfo h$- [....4:- :.tï~
&!. .."Jl:,'"7{:i.H..:!';
.t:
1comma d"e,ve 1fmuter
i' ,
h et\tr,C]uo'd C]ua:cunqne d'(i
l"
.
, 1 d
.. "'
lpodClOn
CS-pl"lllMl-X
unt. ~_.!-s
t ,.......c... ~
o h el1mnos,vt~
n~agiS,tolm
infirumentum, proprium exequatur o ffiop ~ rationes
, xgrirudincs nllncupai1ClIr. Si verù nihil
6'
CIUtn : ~ecfarium
omnino, earum oblxfi~!1es,
qux
ipe: patiente ven?, 1ent.i tal.Im~od,
a~ C;l[SI humo~
....g r."!~
~
'2-.-3& .,...-... g",,'
"el pe~ltus
operationem prohibent, vel [.llcem imperes JlUpaal Oleatl bl~
dldualOlle 1mpedlennt, vnl tan .. .e~
+.cf1t'.J--t:;J..!-/OH'!!""':7
diullt,:rgntudm.:'s pmari: ql.iœ-verd-ad offenfi.one rentt'tm erit vi[ceris xgritudo, qua: obfiruétio appcllatLIr• •~,!&"t'
~ ~ mt-ri1fu:$"é.copeanH~
g riIdem euenit intefhno: fi CoLt adfit obfiruétio, vna tan.. l-:-J-'''''.t>:.J...., (}-P
~J.
V 11. t!idiniwanfas ( vt nuper dicebamus) appellari.1 a.: Ob
tùm erit :rgritudo. Adi inRammatione qllogue infe- ~
4J1é'h.~a->
" "'.r ..... ;i.,...
hoc ig~2
' q~i
& jl~trq{Ln1
,& ,ex~rofLlm
[unt crttri·
fietlt.r, atg ue ob hanc ~nteum
ipfillS(parium tblda~
"~:;
;"'~
r/~-.
b:IS,
pl~nt1
. s .Ia:ulgîm, detenus In~redlmt,
q ~ tOtur, .ltl v.t excr
e m e ~ton
.CXltllS prohlbeatnr, dlla: er.tllle C.,s.(; ~-w!;:
ntam 10 hls vltlata eft figura nawralts. Slctl'te qUI ex
xgrttudtnes. Sxp-tttS"fft1 m-ex-mt>rbo-alre-r wntrJhltllr € ''< 1't ~G:Z
~ L,~:;t
'it
pe~frais
ofsibus malè cüfonnati fuerunt, v film memme-HHlS: vt in il S, qltOS mtper di ximus , facilè connat. J~.;!:
7 1"...4.., 't;.,.,l. 4lhn probllm non I:abent. N eq; ~i edam. qui . cg l1 a~ I .~étè
~ ec.~ilùs
v~i e r y fi.r c lati~
herpeti,.carbunclllo, vel taiI~c:,
8 -:1.f:;~
age~
pof!"unt, glll.bus ob mOl·bl. m ag? 'tldi2e~
. 7rtlC1~
lt cll,lplam çgr.ltl lo tnl/eb . S ad l. l n ~ ltr.
No.nTlmJI~h\
-~;:'!J.,
~.J:r
lt [ms fedlbl1s exclderum, aut dlfi'lIptls filperctllls, 'lm
vero-elfeéhts Jp[e efi ope
OIS obJ<:Go,gllam p-a(S(O- fl~w,"~'
'"1 1 ....... 4ï r''''''' <eo[Jem articl1los continent) facilè articuli ~d [dp::rioR-tlRwl-ecet-&-acCldens- a pellar:e: ei l (~lem
aucem cal1- Â~"
."~<>4
' :r~1;I
'
rem partem exiliullt,:tc dila~
~. ntur,
am fi.lpd excr::.(.•Hl'l·) ip fam œgf-itudinem. V ~Iti
obfimét io mean1l1m, P:t4'~5
~
fcente.tallo, tata ea pJ~S,
qt1~ .articlll.is confiat,
,?~ lo ~ i D c~uC a m a fe~t
ne a . ltm e ~tl m dlgeratll,r: fj· g~r ;t 8 io v~C
x.~
1-48}~
, r ~l"
angltftlam, ad motum mhabl!ls reddltur. Et hxc CJlIIro, Cen(tlm tnUehlt dlfllcllem, atgue Ha xgne,ldo atcI-cJ
d~1l
figl1rarum vitia aduentitia exifiltnt. N atiqa vero
demi originem prxftat. Ctlm vero ip[a difrJ00tlO ope- -;~
~ .e:,~
r"y
Clllll protinus in vtero m ~ tris
formatio dcprauawr
rationem primo impedieric,eill[dem atltem d'(pofitio. ~
. !, ~/L'â.
~
f
<]l1od in t)l1acunque corporis parte contio-erit ex ca tn~
nis cauf., nullam attlllerit offcnfionem, dj~10fiton
e m ",.:;'~
1 -~
fir~l1m,
iltqtte imbecilll1tn animal T e d~t1r.
' O ponce
quid em xgrit'ldinem, C]tlod :tutem ipf.lm facit, cauCam t " ~
'c::P ....... ~.:enlm cordis pulmonis ventriculi cerebri lin littlf' liplcxgritudinis dicere oportet:veluci in le ntis humoribus r.:..)t ,. .. ~ ~t!;-"'J:,bi
S&.:,...} .•
'
,
' . )
)
\:)'0
•
btl. Ll. '
•
•
1
.
J
f-uJtU Dt't.
fI;
~
1115,& ~enum,
& allOrttm oml11um figuram con [cman.
atque 0 nntl;llone COl1ttnglt. pra fi(Flld em obfiru·
~ ~
Nam il aliq lla noYa int~uer
totum neceffario inétio efi œgntlldo: hll11l0reS vero x o-riwdmis caui:J.
s
1
"
'
~
r
6
r
'
~
L
;
:
9
r
........
~ ,
fir
.•~J1
'.
t'rI'
,
.
(')..
...,
.l
>
•
Ù
.
:;, . .
r-J 1-v~"'7
:If {' :-~o" ,. .""",il;"
JnlttlS de let opcrrbus. am vero C~tl~xcl1nqte
veru regTlt ll mes conClltttatlhds a~l1e( __.' ~"
~4é
- - :!Ir
t ument1~
attlm omnIum C]ux plrtlbus debentur, mm m a ~nlt
l lntllnt, cùm prxter mod um obfinlllntllr vella x:\l1tur ou "\~Yr'
1:"1 r.:-: Ld~'
"
dO,tlllll .multitu'do, niG feru cwr, neceflàr i0 e :1rt~l
ocomnes ad formationi s g ~ n l1 s r fcnlllwr.' In his fiqlti: -Ft"t.'. ·vft:7,~j.
. ~, ... ,.#. ;".
~fione
l:rùetur.aétio. MlIltx vero huiuCmodl xgrimdem ol1l?ihus ~orm:lti
natur,tlis quodam modo viti.}- ",41'.J co ~ . . . ~_
,~
fo ~
Ines, nonnullœ.coalitLl quodam nonnulla: vero lenttlr. A(f;ec IXl11tatem,n ec a(peritltcm frttfid pmium ... ~ ... ~'-;.g"cJ!:
tOrtu
I r '
• fi
N
l'
()..'
.r. ...... J 'r--'" , ~ ' r: .....v il":> '"'Y.'1
. fi n, ae crallorum obfintétu conGfiunt. A li x vero
Opl ex ~tl1ra.
ma !tU t". ~
a rc & in hoc g::nere ptt J"'~
tI.. "'''''''.
~r.
~J?
lp a corporibus nimiùm exiccatis, altt ab :tliquo ex
omnes ammalts parres morbi contrlhnntur, cl\m jd, f ct <'"fU' . ~
, - ~j ~J
~I'
~G a1en. ~
~.
..Cl
T om.
f 1~
... ~ ,...........,.. ",,- ,
~
- v U<I'Y~."
~
. ":'~
_7
1 1.
~.
Jt"~'
: f!.: .. ~ -: ..~
r . _~."• 1-~
..
.::.;'-f(--:7
",-.r"'Z
,
.....
.
(
.....
- ; 1 .. _~
. 1
........
~
..
J
•
t;~
~.,
f-".fo~· ._.(;.. • ~ .._I.e"
t.~<i
v .. t,;~.
"'T-J{,~&.j
j A1M .f'u.. r ç'li:7
~
-Ir,l
...
. f !1 .1....... 1..
~
.. «.04 'f--- 'Z
- :tf:r
.
Il ~ ..."o.r,. •
f.c..; ." ~l - ".~ ~J.
~'tY"
..t:. .....,
1. r J-I!.!G- •
, ~
....... 1-'-- ~ ...... _}~
.. ~.,
ury ~'I.
/'tt] • '.J '
t1l~
~
~YL-f
A-Jf. ~
&.-~
g ..-
<l.nr..
madterb-fli~.S
adl~rfLts
~lOS alibi,qnem-: . A
dmou
exped Ire vldebltllr ,ddferulmlTs. Et quod
. prx[entis intereft loci,agno[cere oponce vetricuii NHtbeeilolitate, aut venx aut arteix~
am mu[culi, -:lut alio- '
r~tm
{vt fimplic!ter djcam):i.nlru~ot1;
animil~
t-um;i~l:
velobmeatns1mmod1cm, velob
-:ëf;d:::"
0
r.:
'Y'J::';
a:n
1ft
1.4
5y
.....
r -:;J _
t::.7l :-
P:;s.
4."",-" '.
't'"':?.::r , ; . .
ç.
~
~
r-r.& =,.......
.. 1
~ ...(, ... f-.......~
.
h
" ... ~ .. I).~
":& . .,--:..
.r"cJ.~ ... ~
~
J<~-.l;}s
J,1 '
...... ... f ~
Jt"";:":'J ~I
~
11-.
. . . . ,"-:t:;
,-,'
. ".. . -,
'\1.~6
..., .
~"\
. '"t1
""'-$ ~-~'
. ,
y~
1
'"
"CTtJ~'
.,....,. ':7
•.:::. ",-M" "
- -
........t""
~'.
v
,
- - ..
1-'4
t!I~_,
.......~_:;-
1---".
M'
, ,,"'-'
o~
.,..
,"'. . . .f'"
';, ,, ..
.. .
~ ....
.
~
...If_
"''";....
-""r'-
-","'"
"( 'n §;:1}
"-~
c..;
". " ,.
--:1 ...--,.. . ~(tl
}·It - · '"
.~ ~.:"',
.........
04
' ".l'(~
,~t
~
?
.. ,.' "~".,·t
~
'-"",;
___ ,. .. _ .
Cw
'f
.. , '-
.".
..
"'6, .,.,r
0
_
1
r_
n,JV 'J'<"TU;:'
... .,
-;f-. .. ,-...
~ .. .,
.... . -..........
r
..
-,-r
~
't;o
-
,
" •.~
ri;;
s ..-;,
" . . ...
.... ·. . .... ,. ..4 _c
..:
~
' •• ~
,.t ·........"l......·n....,.. . ,."'1 •...G~
, ;.(-...,
~o
"' ) ';
"0"
...........
If>
•
f:
.t,k ...c · - 1 • :"I~'
~
"..,..
r....,f,·
••• • ~ ....."
....; '
~
'i~
.......
1
:1-~"
-r
..... ~ -r-"n G.
.-&f,. .... ~
............. (!... .d~
_ .... ~
.. """",
t4
.,.
...
•
J
f.."'J:
t
~_-:".f
,;
...... " .... "
...~.: .
".-,l-tilot~
. ,:~.-t
t.u'I1Cf~ .
4(,....
' ._
...,a
-
/r~
•
.J,'
-- ~
.,,
., •.,~ '-:-" J t."".. • ..
(-:-1 ... C• .:... • .. ., a-.... l'iJ~
•
<. u "'-'1
••f
'
_ ..
.
1....
.J ••
.'\
.. f' .
~ ..." ........ 1
....,......
-do
..
, • -,-r4
_U• •,
~.
" ~"'YJ
.J>If1 ~tf
•. J ~'.;"1
1-.l.:..l .. ',t 1 • •• fII ......, ·f.t 1:0611.......
4-N~S'"
1, •• ~.4O
i·" ....... .
I~
û~.\
14~.,
.p{~_,
.
~C.
p .. ,.~
~,.
,....... ""' r:.... J t. ':1:'''1 •• <1'" ,.. ••1'! - l -.~
• -1:. ~ -~
,.~
~ I- , .ç,
....,;l.! ': t1'" 8-, ~I-<>
.,.... (L" f'" *...:...... ... t·~(.-o:
..; ~
( •. Ioi. t; ~
......
~c ..
t •
'''''- (;r<t~!.1ï 't'.,.,. (,"'1 01:t:"1 .1..••folr..•• 1. I.:.,,..
.. l,d.. (.:t- ... 'fl..I> t'é' i ' J.;
Ar.
'
..
".'C'" .,~
-,:.:., '-!..
." ' f
'\~.
':1".'-- ~.
l!t.......
t
~ ~ • tf "Jo:I K 7{ '(P7~1t",:·.
"!l .""r." ......... :f! .........
... •.. h .
..... ·
~Ir.
1., ..• , •
' '''' -
,~.(-
~
'IJ:
•
~r
t - r,.... "..
1 '-"
',
C'f 4
":!r1I
;,r
•
,
•
t4
.H'....
..,
t v
.... , . . .
'J.... ··f:
rf.··· .• ~, ....... ,:.7,
, •
....... (.,
~
't'
•
~
,
.
•
�. -,.
bioJ-.,j" " ...,.~-v
C~
,f.r·:M~ç- , ..... "
'T
.~:4=tgk
tCf~-.
~-.;:
-rlI'
f;i:!l
-
~
..
.r~
~.
ry
H·
h_-l....J I..p ~
~J.u-"
l ~ rG7
r ?;1a:,"Jp-!'lI~
.. _~L,
2..
.
. E.?i3:1
(~
.
r~
A"<3~t7-.:#0
,t;
<.~
:J74t
~.x;:?J<,d-r'ç
~
I T «:~
.,---,.
'~Jc.- Ç}GLJ~
·ç~:.
~rc-;.:
~/.
, /)I.~
I~
_r,.~
7h1--
....
\
1~
~ .~-+u"'
$,..-
-f,
"'-J~
-
~".
-
~
-L
L7
~
J~
Jraüdïio. alen
t+-~IU
~-.:;JQ_'
_" .; ~ ~ ~
· .ç;~
ytJ-"oh
..
IS '
~:r.;
' : ~i ~?F51
~r-
.
5!:~
6".
·r- ~
.
....
~" C 04 :P~
168
·-c.&"
difiribu unt,fur it
l:efrigerant, aut parcè alimént~
d3.t~m
fit:aut éd.ivcranque ratio:
~ero
autern 111 A a:gntud tnum caufa:, <ba:~m.
, Irene. EU1del:tCS~ma
é:~ ~" _K
"Zt:......~
VeIllt1
~afre.
&
,
~
t
n
l
d
u
m
g
x
&
,
r
t
n
.
1
~
e
l
p
m
?
c
nem
cxafpe
funt,qu x aue Irel1gatJs~uc
med~cls
hoc gen~r
~;:?,'!t.-o
<~'!1
~c
,tum
decnme
I
C
0
x
.
~
~
r
u
l
o
t
s
radlcltu
cum
vlla,
euam. & ~alaccldu nt: glemado~u
ratis OfSlb~s
6.
_
dldlCC
cum
Nam
.
t
a
g
n
~
e
r
~
e
n
o
m
I
u
p
c
a
,
s
e
~
~
[Sl~. cium aCpentates, gux tuffes commmunt,maOlfefil
4~
orum
1"1S 10 l1S, qua: de funétlOntbus, atque vfu membr
mè patent.lI1ud quoqlle hoc in loco cogoo[ cere oporJ~t-'7.,;4&
~
~
, ql1àd c~ omnibu s , ani~l
haben~l1r
rati~cnoes
aliquem Gm.u1
figura rarticul:x: o~lx{a
tet, quôd f:Epiu~
~ ~
~l8
operau onem toCt al11mah
ql11dcm
re
nonnull
s
partibu
cuente,
Vfi.l
do
meamUl offcndtt : velllt1 ln na[o alIquan
•
.q;~
Ç,f-:J'
vtilem côferun t,nonnl lllre autcm nihil aallne,fed vllim
.quod ex iéhl violent o retÎmatus, adeà internu m com~ '.
...>
d ~f. ~
aliquem opcrati~nbus,fe!l+R{()S.
i!JfuI?
v el. :rgrè p~r
I~O,
meatm n, ve v~l.nuo
pre[sic
. ;:"f~
~
e . l1Us:ofkadunt;œgF-i~e
l
S
e
n
0
1
d
a
.
z
u
q
afteéhodl
hmufm
ln
;. ..& .ke"refpiraret. Conna t 19lmr qllod
.....~oG.,;:
~
- t~nqure-adovlllm ali~1eI?
,
à
y
G
m
u
r
s
~
n
.
U
e
p
a
ipfa
efi.reg ritudo: na,m primÙm
~leaus
bus :lngufi~
.'t ~ç
Lf"'et~
puts
aOlmal
qua:
fi
e
r
a
~
dllnt,.a;gr-ttudmum cattfas.
cns , G_...k fpirand i offlcmUl Impedl t: Caufa vero prreced
~.
~
:;",:':+int,in
habuer
aaus
s
duplicc
ticulx duplice m vfilm, aut
mitas nafi,qu x naturalem eiufdem figuram deprauarir.
~
.._;.:~
vna fxpe offenGone in dllpIicem [ubibll nt vel canCre,
Namrœ
à
tantÙm
cùm
,
genere igitur format ionis
........ (1-". -r#~
~,lïgua pars t1t,gllX Gvel xgritud inis ratione m. ~od
nuper
modo difceffilm fucrit, vc operati o lxd~tL1r,qua:
officil1m , veluti in
prxfiet
In 11l1mero B mul & vfum, & operati onis
VII 1. diaa funt xO'ritudinum difcrim ina fie~.
):lfe v~deefi gu~lio
cuilfmo~
.~m ~artius(
qUib[d
fim?!i, ium , ex quibu,. vnumq uodque
vero p,;iu~
~ +-~:J
9
r
+
H
n
O
J
a
f
d
i
'
e
~
t
m
.
s
l
1
Y
h
mus,
dIffeerunt x~ntudI.m
infirumeneuUl ,du~
--:1 l1fo ~ ' confiat
to;JJ,."'=- <d!~
de, 1lIt-era-vera-œgmt1d 1ms-callfa. N egue amblgi tur
deficlt , aut {llperabunallqua
pars
fcjlicet
cùm
ntix,
e
r,
_
~
.....,.
.
~
.1 ~":1
quàd eills, qux lilpc:reft,partis,erit xgritud o,non eills,
at. In vtr:lgue vcro ipfarum alix diffcre ntix : nam ex
. ·~
13....__.
t.c~
in il1.~
oris f~atil1m
gux amp!iùs non ~t . Nam fi lati~s
funt ex,genere l}amra.li:
ïS' qux. [llperflllunt, ~onuI
~
J4~f."
[pa~l
elufdem
,o,
efi xgncud
, Vbl ntl~c
parte pa.tl~r
dlgltU.S, aut.lll ocuIo vngl1~,
fextlls adnf~ltr
vt G ~UI
;•• &
p.g.ol·' ,. ~
~
abolIta
hxc
e
fi
~o.d
dlxen.s en: p.artlcu~m
vua~
:lut llllla:lbll.s germen alt-5{ f eb,.I01' nOla~.!
-I-;t. ~ .Grxci
~
~
É~
.1~a tOtum hoc fit
e
~
g
t
a
[paclO,
ahquld
deficlt
,
t
l
~
e
u
f
.congenus
ld
a\md
quod CarOlS,:lut alio, quopla meat~
. ~ l"-4t4 ;_s-...., '-~
7'+;!
pro c~>nfero
tnltl.O
b
~
e? ' ql10d
xgntu do; con~ate
"':'fTtr: giterir . sFx his vero quxdam erunt" a:gntudll1es Ip~:E,
.:~r
.!:q,~t
a:gntud lne
u
g
l
~
a
ab
O
omOlS op.eracl
q~o.d hab~tur,
multum au,gmentllfil fufcepenr,
vnglll,s. ~amfi
,~eluti
~l':
"1: ~ '! ~ ~.t:?
ndi,atq ue
mfplra
vel
Ipfam,
vocem
r
ellgltu
lxdmlr. V
parum llltllitum offendet , CHm pl1Plllam obtene no
tl C~4.
L. . ·b. ...ff" .., .,- ~ ~
re oporofiende
~
l
m
i
n
a
elfe
non
expirandi aio~lem
fimt gern:in a, qu::
~auf:,
A:egritudinum al1t~m
bret.
1 ..;.&-t~i:!"G
itllr
rclingu
o
i
e
f
t
n
~
m
~
r
p
tet" AtG hoc ~t fe habet,
. eH xgn
obfiru~lO
e~l
Inte,rferant: In p~1OlS
eatus
. -z:} ~
f'-1~.!7:;4
Simili
affcrt.
mem
xgntud
palato
gllod vux abolmo
glloOlam & 1 pfa pnma offl CI t operatl onl. N onudo,
r--Il..r 'J_:-T"I~
~.!:U'1
Et fi quioris xgri~udo.
am.i,rsio e~it
e& dent~s
'ration
~
m
r
u
t
a
N
e
~
x
r
p
.
t
n
u
f
gen~:
~ta
ula .ve,}? {l1~f,quX
~t
,
t
n
l
i
~
r
e
C
b
o
CatI?ni
man,dll
qUt
dem vnus fuent ex l1S,
Iumbn cl,& ve.rmes qluoa?1 ml~ut,gos9rxc
",elut1
~
~ ~
~
..;,'!~:
~
ca pars, qua mandu catur, offendltllr, SI verO ex its,gui
C
,
grando
oCllId
m
&
,
S
~
I
vefica
ln
&:
vocant,
àC'l<.itf(/ar
~l;:1
~!
J: ~ ... ~-+
appellantur,.mandu catio, atque vnà [ermon is
mol~res.
genera, quas
~ & byp"opia,&PtIS,& veri!~.:lu
.... iJJ--& fLdui
~
~.;:,
dimidi a
modo ~ ljn~ux
cxpltca u? lxdetnr . ~odem
& fam, &atherom~,
~ ~p'elnt,
«/(.e~xétol
Grxci
11 t?.f,&84~:
tio,
Olmi/a
t
llertt,tm
abfclndatllr,partl, quœ .{llperf
par~
fteatomata, & vlClltgl!!,CS, lep;x, & /euca:,,& pOrI: &
~.!
';:-u/1t~2i
omniarque
,
lQ ob(cœnts,.tn omenta
Id~m
a:gntud~.
ve.ro &
~od
'ureClll1qlle in ahfcefslblls re~nltu:
r--.,..(io::E.F _.G#-~k
eu.enter. Et G cui 2-<?c ipfum
a/feéhs
~
.
s
u
b
~
t
r
a
p
bus
nt!
?peratIonem, prImo Impedm
i~ts,gu:rcq;
t"".:...-cx ~is
·4,.
.t7~:;
non :EgrttudlOem , fed pafslOnem, al![ affea1ll11 appeIe s a noblS dlcantllr,GClltl fllfflllio, qux vero
xgntudlO
-:~
'V'::1 --",,,,-,, ~
de nomin e folo difmecum non?e ~e,d
lare ~iblet,
ita,xgri.tudi.nllm call[x,o n:nibus confiare ar~it-no~
~
.~ ~.,:
':::"'1
,omento obfcœllOglla
111
gllod
amem
Liguee
fentIet.
Deficie ntlllm alltem partlul11, nonnlll1x qtudem
~ c-zyfur.
5 · ~.eJ,
~
~fZti:
hoc patto mlls
partibu
odi
hl!iu[m
s
omnibu
le
nis,atgl
fimdirus abolita: {ltnt, nonntll lx verà ex dimidi o pra:3~
cs ..:;, c _
vero
~
p
j
,
o
t
1
l
n
i
m
!
d
~fgnitu.ds
:lIiqu~
ta- , til~s,erc
obfcl1rum eft ml1~a
al1t~m
ml1t.ia:x~eq
cifx,~
lb .~
~'f
~
mm
tnutila
vt.
l:tur,
dlmW.l
adeo ~ec.!fanà
nOl~
an1l~
10 Jpfo protlnu s vcero .fole:e contmg~lia amnt~lIs
-;:r.~,
~-1t:,.v
.
abIatlls
cm
l
pa-t'hUfi
ts
numert
ah9111s
,fed
ef!e ~ICatul
pel fCalS , olfa qll1re.Iam v.ero 10 luc:m edms , atqu~
~
. ~;.ç
~
quam
nonnun
cmis
&
venx
&
,
artenx
&
Slqmd em,
dem {XplllS tOtl eXlmllOcur, & dlgms, & artuhusL',& ca~
~
....,.. , ~
,..,
& mem bl'ana, & ~tn ' 3 '. taltbl1s' affeétiblls auIl. A~
' & d"
N
fl'
.
()C"t'~.
to",'1!r,
lllrertu
Cf-~
.lgltllS
vero
uam
onnunq
pIte, & COlllS,
•
( f::'_ '
feruncur: ln vua amem , & varicoÎls valls :ltg\le jpfis
& pes & extrema manlls, & crus,& cubItus, Extrahl1n1'~4I
'
.
• ,......, . -." ~p4f,-v(.
l'
','
. fi
d
d
'
l
d
1
~
. l"~, u g an LI x 111 urarx,& enxgns a Il]Uem pa.rtlllm 1111mentm' auferre
.'
l etlam
_ $~ ttur
1(r~lments
-.104r
" .1:b; Ut.
:~
l't' ,. ~
vaqco
venx
~
..
;
~
#
..... ~ ......,"",
tO'enu s in
a,&om entum ,&prx- D cont1l1gcr.b Atgl1e hxcom niaadid attinen b
,
_1! J.-(.,.. ...ti tesexef i. Aufert urp:mt er&vll
.....
J: ~·f/-r
.....
I
.
vero
1
mem :a numero el1:lriant. ~iblfcnq
l1'H ,lio. ...."~.,ç
~1l0
quam
nonnun
a,
cu
parti
l'llm
verendO
aligua
,&
putillm
•
.
t.
:
fi auferanturqux. dam , non tamen inceora
lllfirum entis
i:> ,
& tefies. Nuper
gllcma dn.lOdum
verà &penis intcacr
.
...
~ 4 'fj "'I:~.,
d·ll.·
('l'e'
modo
i:>
Ife
":to
'~
partcs--cxlmUlltlll' ha: ad vtl'J.RAuf!-CI\od~
0
nerllom m lHenuo. ne,qllx to" ' -J - ,
vcro guidam in maona
$L"
......:-; ~;
.. , ""1' ...".440
" . "
.. /j_ 4
fimplicillnl nt~, ... ..... •i ll 1..(;
particl~Im
1"!" ~~
am
~
runt-llr.
nttHCre
l1
r
o
~
o
r
e
t
n
~
e
t
r
~
p
/tng
?pr~lTeat,
corl~S
tl~m
f-'''f,'1;:'' .\l..l.,~
~ ;:~
lOfirumentl compo fiti, deficIC
~ ~mtl1do
m~
11!1IlUS faab[Cldlt,ql1l dcmum !anlratJ re~Jtl1s,
d~C,lS
C',.~J;Zf:~
~
inftrtlm entum mutilat um
tOtum
m
Slgll1de
.
a-nllllal1
potuit axpllcare. HUlUS genens limt ca
Clll: f~rmone
· ~,:;'!.
r. 1!:.c,~
(~f
efi. N eglle alicui Ob[CLtr1ll11 efi ' vtrangu e pafsion em
m , na•
Olurilationes :lppcllantl1r, Iabioru
, qux
omnl1
+{<,
1 .
(.. ~(r l'J..,. ••- &
1
v.~ •• f r.'~, ~ ... ,.. ~ i $r:,..
.
. l'
.
tllm ('lm, qux ad m:l~n
.......
~umcrnl,
ad
If,.:
qu:::
eam,
tllm,
l
~
e
~
cntx,
camu
partes
qur
qllxcun
&
,
flum, aUl"ltlnl
•., . 4f.-J. ' ~1/
• (;j:........;:.,f~61oP·
tudtn:m per,tme.t,ln filpenore gcnere prxdicament~,
auulf:x;,am pmref. lax,ex tOto refeétx.funt. Nam l ~ hl!
'":''' :~"-'.f
.. 'f .:~,
Si gt11dem quapJ!taI~c:lri,
vl~eict,p{f
~uan.tIe
omnibu s numcrtls pamum natllralts no
(...L ;,: ~aln1rthus
':-' .' :.,~
..~.:;"
m ouod & quantu m
dlfcrcm
altud
uum
COntin
altud
us
dua: , fiue plurcs partcs defece'1
Implctur, fille vna, fiue
,
~
r....-)
. /......
... 1.';'
1'1'
aj>ud Grxco s apfi'
of! I l
,fic!lti & continu um, p~licon
~,.
propriè
'.
fllbpartim
ÎllIe
nem,
aholirio
pallx
m.
IJ1tegr.a
lUe
nne,
.. f... -f:--*; J fi . n,! 3
t-...; d' h
11
.. ~ .. _J. :!,~
û- • ..; . ~.;:!
"
'
h
manifc fiioris doél:rinx g~a.......... , ....... • "..J: _ _
III oc Io~
~ .. - ~
~c
p.e ~ru.
Imex. IS ~per:lt1onm
~ltem
3rx. lIet,~XnCJ;
J •• lt~:.
... r:.'~
-:~.;
Jcl'e vt altcram quanti dlfdifitn!7l
paéto
hoc
Ilbult,
[la
locabu ntur.
,
~
J ..... ' .... peJlltn t, (jmtll r:molle J11tcr a:grttudJl1cs
.-....
""";
'
r
'
r:
.ù,..:;z t:fr~
.
.
' !'
n"
) alccram fllb magnim dine comnumero
.f......... ,,, ....~
lub
ram
artem
rcrentl
r
moaccom
ont
operatl
lam
a
...... ~ '<..!]çcunquc vero
t; ..., - 4 ' ..,,' ~tN:./?
"t.,~
prehen d
-I-j '
~ ...,- ~:s.
. ~t:
.
.;.i....
..
h:.
...,.;..'"
...
.
j
~
.
"":'
~t
............
·~f.... v
-.:1 ~
r
. _.~
ÇJ.d.
. ..
f -~ ( ......,
1 ..... .....,U
...... -r.~ ... .. •• _:..... J •
., .. ob (~.,'J.
~
1-. -1<-4'
~"4
.
,
,.~
.~
_ _J ~
4-.; --t. :,..
T.,s AI ....y ,
..9 .. ...." ..
ft .. .,.. ........ -' " ~r.:
--....
~
t ... l ",,..,JI.
'"
toP""
.
~
.
.
t
'i
,
•
.
1.
,
,f.
1..
~
-.4 ...-.4-.1 ~ ....... " .....
· ' .,.cr-. . . J ' ,.. 'A-. .....
t' -"
.,~:1
- . f:'~1>4.I .... ... ·tr...,
,.
'" ...... crtI -nl
.'o.!.
Y-tf±.
L~
c.:.
7'· ·
j·'.,~f"
~
,
:
!
f
!J!O;
), ...... '.
"'4
..,. ../1"'1'
.,4
..
.t.:c
....
-A..,
(
':'t:"/::
S
"
~
:
J
-r:.~$7[
."
,J
.".. lt. ?
.JI-j" --""'-:7 'Zr
};t r:. ~ '(,~f
·.1"~
~.,
tll _ . ',
~J
.
~
,
.
~
.
I
J
:ï
~
......
It.
fJ.-..
",-:'
~
..,.
.
;
.!iJ..r-(
~
~ .~ t.i...
,..
/ ~' . ...... 4- _ .. <~,
li4 "'_~)
~
oc ~ .
~_~
l ..lfr...
i.. .:t:. tl 4. 1 ~ ,...~. .;
.,':7 ::hU-tH ~ .. .~ ,. ~f-l"
4 . ~ lt. t; l ...... Ii. ~
~t! t ·i'-k ".r
~ t ~ 1'Jrl.A
f : ~ .... .;it .•'1
1''''' ... ~
. ... ff.... '1---l, , ; j f.A
f!:'t"-.... --......~ . :"t)~
• ,
" l"' l ,...,.,-*- .. " .. " ,~
# 1 t! If
; .JA. / ..... ~ ~1... ~ t ~.A-fdc1
~'
;"f, .f: I!Y
.~ ' ,/~.)
·
"':.r-J,j~fo
'7~-fF.I
<ctl' , .. ..& .,... I.ct_1- f,
·r
..r. .....~.,f
,. ·
( .:
...,.. ,.11.. c; r -f' t'jr . ~
)4.f
... ~ [ t ...• , ~.
...:?_ ...__ . """ . .~
4 ............
#
l
4f,
"" ...
l~ ' ~l i e{fé
quod afp~rm
atlr
q ~t:;
u~(o,
a(pe~u
- opfilerat?
1
.. .,. . ,. , ,!J......
r;:;;":1
". .i-;!:"
1!lc,..;n.&:;:,Jp.
_:;,.?
7f.
....
f;
..
.. 7'
r:;J71C
".u;..-44_
.
...
_
....
{.
1'''tfJ..;:;' '"
,';;':_7.
..
.......
n.rw-..
..-.•-
'" t '
... -. 12
:r
r,"-· ·
,....,. .
41
".,
v
)i/!..... . . .. (,
. ..
<r
,
. , " " . ,. . . .
---. _
1
.
.. .
.,r-.. . .
-r- .
4)
..
.. ,.'
""1
'":7 .
~
':"" • o..;:Gof ...1.(:... ~ .~_
.
-J "' .. r_ .. r;.. ~. _,
, f' l ' 'l~<
(.t l- ...
'..,7 ._il..e..,
,.,4-4
d.,
_;.,~
..
·.,-'.t
.r-
t _~
. f.
.,J.,.t •• .z.
�• 4 i-
.
, ~h'L.i3f
r;'~"l-v*
.~
~~
' ~r1_f':o
·. ..
,- '1~"
~
~f
,
o(7/TY~
.e..'.1....., ~
~
t
' , 1-;:E#lt~.r
t'
,
lu 9 ~'!:-w
1 x.
.
_~r:;
_fL
_9 '
~
~_
1-'3 '
. If:2.J~
. .A~
..~;.: ., r-7 .
M'4
.."" ~ ~ rrJ~ ".J; ~ -";~ t. · 17:;~
' Df.. f ....-...
.
t;:;:(f:
.... F!i~
1\"
, "i~
.
~
.ç.:Q
. ·-f ~Sfi
,
.
U.
-iJ'..-t., d~
... t ;:s..Oo6 ~
~PtT:1I
~
.
~
..z.: ~
CJ
.... a- ..... _
1.
. e , 1 erentlls 1 OrUIl
~
4.
~
~
'*
o~
........" ",.'!
. 1-+
<
" .
~ ~h:!.
~
~';I.,)
~
I- -~ Jr-l'
~J
,-t; ~r
~a
l- ~
~ ~
p
; J)~gf
~n:.
8"'·~F-,._t
çdlfoJ°t:û
.7
i2.~
1
"~
r:> ~"
~
'4:
' ~<I'
't. '~
.~
h
Û.-. ....... 1
..:/f;t.iv~· r«- ~.
..-, /,
...ç../'r ..... 1;.
. 1.--'--;, !.~1'"-7
~.l
~·:,t.!
, ~ 7~:'A
:fJ'-!;t,~r
_
..
....
prehendamns. . Iam vero quonii huius generis xgriIÙm)quo'niam videlicet aliqua ipuus particula patiatur.
tudines e~planuims,
nunc de i~s,
qux ad magnit~ldA eÜl[d~m
au.tem patientis particulx pro . pri~)
peculia- ~
_~
~:.r&.
nem pemnent) quocullgue I)omtne cenfeantur , dlfIèrIS em œgrttudo. Vocatur autem COntInUltatls Colut1~
...... -r>~:;
;.r~<:!'
.l·amus. Differunt antem ab eo, guod filprà diximus,
in oire 'luide'P, fraétio: in omni genere qtrno[o) com- ~
~ ."'~
~
genel'e. Nam-ll natl.Hi
. mc-9rt)ufiga~he,
ll1uniter hulèll'S.Ruptio autem, ~ ~ûlio
ex eodem ';)~
.-"ù'3b~&
.
ma~ito-4epuc:H',Ù
O? hoc jp~u
lçdi.tur opegen~.rut
fjt autem alte~9Hi.c!m
In ~a:nous,
al- ~.",
....
ratl?) paru.œgn.tudo contlnglt: v.elt~
u In pn m.a fo~'te~
In,eruo~s
pà1't1?US, c~ms)gux
l? Ipfis {imt, .... -:7;t..:......ift ~I"41:;
mauone ·antma!.s) t3mam habllent hngua magnltUdlfibns) cum ex l8:u ahquo vlOlentlam pat1l
~';
~
~
.~"'tnem, vt ad nullam oris partem deRcéti po[sit, aut parfubito ) & ilffatÏm intellJuntur. ~œ
ve.ro
q" a~lUOnes
~ ' ~:i
uitatem tantam , vt, o~n.es
illlus partes ~eqlat
attinappell.antl1r, infr
. umentari~
tanl(ri'mo~
partium. ~1L:
Ib--fit-....:;.p ropnœ limt pafslOncs.Hx ql11dem [unt,vIl1l1Cr[a: um- ~.,t;
~
1-G:
gere. In lucem vero edltlS, atque perfeéhs,lilpra natupliciunl morborum differentix.Nunc vero filperefi vt
• ~'
...m-. <r~4"';
1..,
ralem magnitudinem membra non admodum exèrefcunt, frequentiùs vero minuuntttr. Aique hanc œgri. compofita exequamur. Eritigitllf ilxt~
priorem [up. x 1 l, ;:~c,
C · .~,
tlldinetn llonnlllli alimenti defeétnm , nonnu1li tahem
poGtionem, ex dilatatione,& angufiia mearuum,xgrinuncupant .membri.. Augmenta vero in hul~ribs
tudo compofita,non particlliatim ungulis hxc vtraque .;f\
2.
. .-liunt ,,in q~libus
,afa redundac , & in eo1norbo , qui l.
p"ie.n~bu,
".'eacibu" Ced v i,i fiim hi, quidem !ariod- ~
'"!;.:~
~ -$~
Grxcls pnapiCmus appellacur. Nicomacho amem
bus, I111s vero anglllhonbus reddltls , vt nOn magis la:- 'cM F~
Smyrnxo ad tantam molem corpus increllit, vt loco B xitatem, quàm angllfiiam eonmdem in data tim~r
~
Z~
·~
·W... •
parte accu[es, nec vlla [enGbilis panicula pofsie ofien- ~
.
' : V'"
rmoueri non poiTet, [ed hunc aiunt ab Aefculapio Cl1ratum.Nos autem vidim.us cuiuCdam lingua~
(upra modi) cui a~tehu
tanlm~o?
adfi.t, Ced ql1XC~n)i
film" ~
{ 4dum abfgue vIlo dolons (en(u excreui{fe.9 Nam neque
pra fucnt, vtnque pafSlOnl repenetur obn.oxla. In (e- ~.;k,
~
h I-......~
moUem tumorem quod Grxci ~/(I.1«
appellant, neqi
cunda autem fuppofitione)in vnaquaque Gmilari pani- ~
ç,~r-'
\
l
. .:;::,:;;;
..,1':;.c:;
du,"mq~
iide';'
""fii', appellao"
inH~ma-
n'.'!;
l' ~i<;'-
,ula, qualicatibns nat"'" mcdum eg"C,is , C......, me
f.
'.'
.
tlonem pauebatur: neque enlm prementl manUl cede~ftz
- a ~ gntldmes
ntlmeI\T~)':-Ga1dfiu
&::hu.
_~
~f,I:b-Jç;
bat,al1t omni [enlil carebae aue dolore infefiabatl1r fed
~da-&fie€
a- ,.fl~a-rigd
& humi- 8 ~
~"'P
Dulll1m malum prçter imn;odici magnitudinem onen
~ ProRueme vero ad ipCas aliqua Cubfiantia) erunt pa~
f~ t~JY
dehat) ni.~l
ipC'l [ubfia.~:
vitiata. Sic & iefiiculi ) &
riter.copofitx a:grit~dnes
quat~r,
qU:l: ex e~rund
!i~;<,.tc'
~
8é~
v ber~)
al11s ~terq1,
alm alter tantnmmodo [upra moqual.t~m
~Ol'!Une
p~01enlt.
~onam
. vero ~r.4;:t,
dum 1lCre~t:
E.t,q~firul1
vocamr) efi ex ho.cg~necontl?Ua~
folut~,n
In comput~s
ta?1m
. Jnfi~
~
~.
.
re,'<)lIx Vbl mnuum.exceITent)magnam operatlOmblls
mentIS, fed 111 umpllclbu5 guoque pal't!cu!ts fic, lmph... <é'....f:wL. ~H"
r"-affert incommoditatem. Et ex eodem etiam funt gecabitur & hœc nuper diétis iuxta vcranql1e {ilppofitIO.. tf..---"" .f"';'" .:;;- ~\
~er,angloum
in oculis immoderationes)ex quibus,
nem compofitis xgritl1dinibus, & umplicibllS his) de
.--~-f
h-~
Immoderatllm quidem augmemum) Grxci l"ktU,BfJ/cc)
qllibllS fiacÎm ab initio fermonem ~al1imus.
Nam fie ... . ~
~;I'~c.rJ-:f
~ .....-'l., .. ~
dlminutione amem é01aJ/« appellant.tales fimt in hoc
ri potefi vt idem membrum & hulêJs patiatur fimuJ,& ~d.';"
1t~.A
x. genere œgritlldinllOl differencix. Euariante vero ea, C uccitaeem h3beat) aut hllmiditatem, vel frigiditatem, ~W-:t.;
fi.Y:$~
.
quœ fecnndmti Naturam compoGtura) fiune xgrieudivel calidiratcm prxrel' Natlr~?
:lut vnà Cllm hulcere 6z'~
~
.
~
nes: In pOUtu qnidem"ucuti cùm articuli fi~s
fediblls
~a!jditem
fiml~1
.arque humldJtatem. ~xlcerat
'h-~.t*
~.:
' .. t:~ ..l ~ J ". ' - '
excldunt) aut loco tantum mouentur, aut cum omenIgltllr) atque vna lIlf/ammata membra, tnphclter na- f~
..........,:' ~4.
.~(,"'
. "-,
tum, vel intefiina ad inferiores teficlI?~um
tl!~icas
turx mQdum cgred.iunmr,c.ùm ob huI.cus ql~idem
vni- ~t;:
~ fLi~7.l
deuolnuntllr. Alterum morbtltn GrxCl f7l'l7rÀOkHÀI7I',
tatem fllarum part1l1m amlttant) ob mflammationem ...... ~_c\or
rt A ............ ~
al~en
mfOk~17'
ape~lnt.
In namrali vero pa.rtil101
vero calid~r
atqu: hnmidor~
reda~t
~lus)
C)uàm l ~;
'1t~-:
VIClntS partIbus copnlatlOne) G llgamentum ahgl10d
natural1s eXlglt habitus. Dentgue qlU In Ipfis efi tu- < e.,.::.l, ~":',
aut relaxatum) am intenCum fuerit, aut difrupmm,eius
mor) u ad tamam rnagnitudinem attollitur) vt ob hoc:: ~
.... ~
~
"0 '-tartis) 'lux ex artÏculis con fiat ) motus ofend~tl1r;
In
ipClIm operationem impediat,tunc iam mprbus efi exi- ~";
.. .8- r.4b~
" J<~
oc genere [unt lingua! nexus immodici) & Plldendofiimandus. ~od
fi membrum ex hoc nul1am patiur
~ . . .....!'.
.
rum) guoniam & iUi ad' fermonem explicandum ', &
in opcratione iaaMâm, aeewens tn~lmod)
&- paf~b
p:!-.~c
manducandnm non parum officiunt) & hi, quo mimis
{i()-«)nreqttitur) velmi & dolor. "T<lux~
J1-.6t-......ç, J~
•• ~
E. .-rr"
o.cul , & direéto tramite in mnlieris vterllm [emen
4imul-ffiflammata, arqtte-huleerota-ftlnt- cerpora, t-Fe5 .K4~·P1"
~ ..J!..fwoP.1/.,o.oo
emltt
.
filonem
G·
• , .
'd
rr '.l ~
,
.
~61o
..... c.- r~d"V4. atur, 0 b meams muer
non nllnns
IInpe9-'1 em ROCeuotllo",oourrquam-verO-&qU{ltuOr-fegn_ ......
~u.
.~
.......
~1lnt.
Ad. hanc etiam attinent a:gritudinis difer
. el~-tudincs ~Ül1ntur.
Ho~ve!n
10co inRammationem
400
'J.~
~t,ït~am,
ft latna hulcerata? u palpebrx) vel Cedes, vel dlgt- D apeellamus, n?n vt antl.glll C~file1nmt,
qllendam ve- c.l'~X-I;1
~?c;
t~) ve\ fi qua: tales parucula: pra:ter Natl1ram coaluelut! fernorem ln corpons partibus accenlilm) fed rube- d.4w ...(;'~
.•
r~nt.
Tales Clint morborum fpecies,quxin compofifcemem, ac renitentern) dolorjficûmque.tumorem . Ira ~
•
XI. tl.o~e
exifillnt. Reliquun1 efi quih'tllm genlls xgritu& eryfipelata nonnunguam hulcera c?m ltantnr. Nam "1 ~
4 --t;..-e-e.
dtnlS ~ ~Ontilas
[olutio, ulle hxc aliclli particllix
carbnncuti eam natl1r~m
ha?ene, vt aliter conGfiere ne- ! (~,.;
~
~-&J;'
fimpltcl e: iis, qUa! umilares appellantur )
c0-P.2Poqllean.t. M.edia.m ~er
~rt1un
naturam b . ~rpets
& ~-1«r;t.\4I
.
inter vtrarunqne paruum morcancr!, q\ll maJOrJ ql1lde ex parte cum hll1cenbus eu~
. f'.Jf
fitx aduenlat. ~are
bo s ) eam paulo antè10mmemorallimns. ' Cùm cllim
niunt)nonnunguam vero feor[um. Omnes igitut hu- '
r-- r::."lfl.) G ~f:I
fdiu
Il'
l'
.
d'
.
d'
.
r:
h
1
t"
~
ë5
;1'&...
..
'
. e. Itur Igamentllm) vel arteria) commul1Is efi & toillfmo' 1 xgnm m~s,
ct!a~
11 u cere vacellt, compo- .f,s:~1"
4- ~ .. _ , oJ
~
t1U~
tnfirumemi) &dil1ulCx particllix xgritlldo. Nam
fitx Gmt. V na qUldem ranone, quoniam omnes ?t fil- ~-:lJ
.:::!!J-é 1-'.~
r4!.":;;;·
Vtrlu~qe
folma efi continuitas : totills qllidem infintperRlIo humore procreantllr, à rufa quidem bile, ery- .~4
~(-{,.L
... t. . ~ ..
1len~I,cùm
partes no~
, ampliÙs
cohxrent, ncq; vniuntipelas: ab at:a vero)cancer: à fanguine autem,inRam- ~
J:.~f7-;
t~:\
lpfius vero paniculx diulIl[x, qllofsiam non ammatio:à pitltlta? tllmor quidam laxlIs. AUlt vero,guo- ~ç.,;
t~
'
L
PiUS efi vna, fcd in duas diuifa efi partes. n nod fi non
niam nllnc d1(~h
omnes hl1mores edi formam lei hl\- J~.
. __ 1 ~
Y ..tOt d'
~
.
8
Ut · '
,":- ~
.1' ......~otl
• a l~1IC
fllerit,fed pars eius aliqlla tann\m)non eric
meCccott!-fl'rx [c-fernnt.;; imTan rrnon..haoent: atra. ~
~E.,r
.I!.Jfi:)&#-, "JI
~
tOtlUS tnfirumenti regritudo) nifi ex accidenti fo- '" qllidem bilis, frigidam & uccam: rufa vero, calidam
~
~
~ ...,- ~t.
~ .~
~ C"
G 1
1
.z~
T 01
f
J.~,. ~ .
1 (.f
~ ......: ;~ .......... 1" ~.r
H .f=';~
~en.
e;:!t'":ftW."'i:1,·9Il..
3
'.,... .
~
-,\Ol\:- •••. " ... r.I
•
fr.I "'-..."". . . •......f ..'"1I. "f'~Y
.
'"_~
't ~ "Z.t:2
~
....... "8".,.1. ..... t·, ••• ' ~ .
.
,".;::
c. . . .
rr
.
'u;
.!.
r.....
r
t:
~,.
~
1
dN.:wt:-4
A::: ~ ,; , }!; ( ~ ~
t..", ~
Il
..~
.::t"'-u. ..~.:r
~'
n ~ ~t
s..p.....J c;.,:~"/t·f
T:'l
.,
•
. " .
(/J
.•..~
.....
'-~
~.
~
o-f
...... (>"'. ,,0-" ... ,......:
- ~
l
.... 6e.t". " , ";l
..:E-c.:..ç..~.:f r.... ·~w
~
t ~ "'fI
"
1h'Y."
.,~
"l'... t·
:, ~tJ.
!'h~H
''
w. .
",..-..,
~ ..,No4'
· ~":-
~li.'7":f-
t;/-Q~
'2.. ~
••
/II
'T,j~.J;:ft
~H
r'
"".....,..t)..
-~M
~l'
. ~-+
~,;:.*
Q'\'T'df.... ·t<:
J~"'
• •
VJ
.,1&"(11 ~.Jt
tè '- -
_Jt'h'J-C. ,., i..c.. ,,, ... , ... L~CM_.
1'..'''' l ... t>~ ' L , . -.. ~
.. v~
... 6>..
G:..c.. · .. .. ~r-C
.......,çf:..._-.. v<t'~,
t:.t
f".{, M-i ..' ~(i"
tr'
J 1'.....
.~_,{
Z" .-...{,....
'3- .t~
oÇ,f b ot; r,t'~"
1...JU.4+"''', .y-c ,,1.dlt,...CX bot+.-
'O":~rfd,(.
-.... W'~
~"'r-
.
1+0:0 ....:.,
h
:
~
-1-:::!!":1 r~
.&,-t, ~
,.:l
A.:. ,
-:J t'!1~l"I-.J
~1-
1-'-..
' J'''''' r~
~
-u.
.
..,....4-r"
~
....v.
~
r-.
ë--
..,.';';ï ..
~
...... I•• {.. t.- .
L l. ... i.
.~,
., .
-)
1.
6,.
G~;:os(
... (l'-) +M':!1
..... , . ~)
1;
... •
, " ••
C": ... ~
.
_.
., •
I! ..'
• .
(.'~:tl"
.......
, ~
.
.' le
......4........
''''\
_.u
, . ......
..«f~4. ,............
..
.,j'r· n- Il '''r
1....,
...~. b,!+,M' ;~
E. ,4~.'"
j,'.:.ft. . ."
.. . (i:;.r?'!"J~
.~4-:
... 4..,"t,61 ....
~
..,.J../"
'J:"~
_.~:
'"
f'
~
r " .... .v~
",~
l'
~
. .<,.~
'"f!J
",,1,; / , '
~
1· .Jo
,q.~_
";;'.ww.
ot
,\-~.
""'SJ"
......
..
..
t"r
1
"~n.
Ti"':'"
'.~-l
;;1'('"..'.::
•........l\.o b(i ......,ll'-, .... ("'; _h~
b .!-e"'" .,.. -7i::!" ' ... .,;I~
[~ •• ~.":';r' 0- .... 17<- ~l.
I· è6 't ;',..i S.. ~ ...... YiF' 1... ·l ..... -·~"
.. ;..
~-4.
ç;·~t4.JT!
,If Jrl- -;;-....
41''''....1.· ·I ... t ~.
t,.• ""''''f. ..G ~,.Jo
4:><t#~·
.. 1)1 , •••: . i:"'r
JJi .. -6. <IC-r.ttlr.:N,.fcc71l' f!'~.~U)
l- "O~o
•
1 :.}<'
.... ..:; '-.r~
· r/~,L:
.. M:&"'''' r_ .... ~.,I:;
';i4
, ...
9
~
1 G":~A
.
.f.
t'_~
, •. q. f"':.i:.:.
1fa:..:
'7"1- ~ ..• <>4p. ......
�.
~_.»h
14-
'1."'" ,_......
'f±6./:.
~·';!bL.p:It"JF2
\:
...
~:t
~-J.E1"
.o6'~J;,
$...L ~
,-f'
1:......1-(
,t;.:!sz~r
~'
,. . r~_
. _.
_ ..
~
J ", 'Z]
.....é'-'l_ ~(i6:J.2
LJ.......
,
~!IJ:ir-"'
,»-
1('L..I'.t- '
~}-ert:#.s
~rçf1-"
~
.';;..sl:I'!.\'_ "' .....4·..-,. d
.
1-*
........-~ .,~d
r~.
A.:5:If-/f-:..·;Qsrt
· ~·'1;&.
~
~=-
. .,
6 3' p.
n
t"
~:;.
~_K+.
,~
.
~
· ~6.
~
..
~.-
H~.,r"'
. ."..,,.
_L-
Mo-èG
" ~
U 11
(5N
..c9·r-c.
~fi
~
":,1:..L...;:éP
& lieeath: pituita, frigidam & numidam: ca1idllS autem & humidus efi [angui~.
Tenia vero ratione,guo.
niam Gmul commifcentur omnes, & raro admodum
ex: ipfis vllus purus,fyncer{}fve côtifiit.Nam magna ex:
C
parte inflammationes , aliquid ex eryGpelatis , vel.laxi
r.:;;; .... e6 • ~ ....
duri tumons natura, cOl~pe
. a:untr)~l
eryGp:latlbus
-Wo"'; ~r-5'
,. ~
aliquid, quod inflamuo~s?
vel.laxl, ~ltun
tl~1O. ~ . tH>':1 ~
fis fpeciem referat. lta finuhter 10 rehqUls. omb
. l~
cl .-.. .
- ~
14- eo- perpende. Multiformiter ergo o~nes
hl~1femO
(-'
. re<1nt~dis
compofita: fiunt: de qUI bus eo 10 hbro,m
<- ~:-'r;.1+
q~o de cauGs mo.r~u
age~us,
pleniùs difer~mus:
~<;,.
c~
'" ,~
atque etiam ~berl1s
111 eo, q~l.
d~ . m~rbou
acclden:
Q" P"J.,~
tib~s
infcribltllr: ae prœtcrea..10 liS, ln qUlb.u~
curan~l
d 7.1 AJ~.d
!!..~4't:1.é;-J
..~
. 1'~
r~tlo
traétatur, ad qua~
omn.la, quœ hk fcnblmus?dl~
~
~r x I I J. ngunml'. Nuncvero qllOmam qu~mod
. Gmph~es
~
p. ~ {.,
~"'·1
r fe inuicem comp1e.étan.tLlr, expl.anaUlml1S , lam ad 111~"':
M1;-~.r
·
ftrumentorum œgntlldmes .vemamus: ~t
quo,p.aéto
~-;.<
~. & hx co~pGtX
fiant, apenamus: Prml~
vero lllud
é:J!.~
~":G
meminille oprte~
ql~od
. abx qUldem p~lIorum
co.I', Çb)~
porum, videlicet ü~1larLm
, limt ·xgntudmes: alla:
""-;:"'4 ~:
~:-d"
.,~
a.ntem in~rumetalO,
& compofitorum. !nfla~lS'-"?t . ~
14 . ~
~ mat~o,
emm, pn~?rum
eft corp0!p.m.: exartlClllatlO
vero, mfirumentanorum, ~ando
IgltUr artus luxa'3 .
. tur, ftmülgue inflammamr, t?tius guidem int!ru~le
~
;:dt exarticulatio, infl~:JO
alltem Iw.np-~e
~
L:;(y '2.!( ~
. ~uf»'i,
{:èQ, ~* aecldR~m.
~ol1am
em.m
~.s,
~
~
fingls
eil1.s pa.rubns adne.mt 1Ofla~mt,
fit ~t ~x ~c~ ';"- ~4
J-;, 4-I~'
ci~ent
tOtll.IS mfirum:ntl Gt xgmudo. ~do
~ .. ..:!!. .........;...p.+. e.~
,?#'~
qmdCih e~.arnb!,
gn~1t.Cm~'7a-:.
~
ex aeCl~nt
vero eft totlUS .0cul1 xgntLldo.
~ ~l.-J,
COllunglt vero nonnllnquam vt tllnlCl cornea appella.
• t'~.
ï'-.:*~et;J"'k
.;."=;, ~ a, p,rofl1ndllm ha.beat hulcus, qua déinceps exefa rota,
r
C----'j a.+-~
<1 ~,
~
" l' I4 d
d..!'"! pon
Il.
' procl'd'It, qua: lecll.n
. -.. lJ. 4.~6
L;"'t:.
...,......."".
a lqlll . e~ ea tumca
cor.J ~: ' J~ . ' . 7' 1I,l" " -;7:t ~eam
ordwe tira eft, vu.ea appellatnr:fien ettam poteft,
"*f-.- P~
." .fI: ~
~
.:; Ir.
•
A
~
" {; ' 'M
1"" vr·jpfa pUpl'11'
a .vna. conUl~
nocm'pat1l~r.
. .tgue ex
,-Tt'- ~
.4~
~.
'"1Z his tri?llS ommblls, qurellber pafslO oClllI e.XJfilmatll:,
J:-+,"'" ZIt'~l1F·crw.6ôT
... quallUls hulcus, & eroGo ~d folam c e rat~lden
per~l
C,·....... If~'?:J.
nea,pr9fid~l
ad rhlgo~&
co?uulüo ~d,pl
:_!,;~.q"
.Iam. S:à~&I?lt",
finlllal'ffim-pamum ~tu,dles
'<].,•• t'~*.k
~.
ex. accldeotl.tGU mfiruent~.\b
Et ct.1m ea~
1~;l:-".jytJ
mm plnres partc~
flint Alfcétx Ha! vt ~ngl1
. la: h~g:lo
é::..::::X ~,
.s;~
morb
la?ora?cnne, & hic ex acldent1~ous
~n . t 10~4
A>~a
firumentl
xgntudo eompoGta.Nam, vt 10 oCllh exem('"'4 ..::j: c;. ......... f1 1«-.
<;;'.&.-w>
~
r. .
"'d
1 vlg~IS,
. &1'l~,~
. -rI'
"='
~
plo perhfiaollls, lie Ita vt eu em ocu u~
f. r:.~,
...~ ...
. d - . pitudo infe~c,
& exe.fa cornca, ~ procldentla rh.a&o~~il:.
r~
~ ....... ~ dis,glllbus emm mails acccdat allg.uod li.lffllGOl11S m~
r:'~
,{·;r:.+t~7
cium:qllod non vna, neqi Gmplex ht xgntudo,.~<,.....,. ..~ [1;, rr.......k.-. .
':J' bus in prQpatlllo eH, Apelb~
autem p-xe qUl[plam,
(~.
r- .....J.t..,4 ...~
';)..... _L ,1~
ç:t;
rp- ..
rif!il:j.:.:Ji".
r;:;:f;'
'h:-_
'tg!::
ç;:;.r....
.
1;t7-
6;.--:1&......,
:tJ;, t<f .
.f
t:.:,!,;:;;rf:f
he"''':',
,t..-
!itt!,..;"
'B'dJ'
. . . ."_f
'_'
-:'.,..4
'J
1..o.!i.
~
•
("'~
.v-':~"+
~
"
Q,'r-.~Mt
1
~
~f'·(-+!"
no.~:ç·
'~-:;.1(b>
.. .o,~
"1-,._lt
J
_1L.f."4,{,
-;;:;-., ,:"t4 -ft
,.....ofo4.&
,
. ~"
•
...-.. s·
·
.
VIi..-cyr-:r;
..
.
~ ~
enl
~re-Lt·nfJ.,
~
~r-
nO
~
~-.
[.~ti
~
~":t'
P"..
..=.........
~"'j]:.
~:.p ~'-.V!Cf
..,...... /.....,
o..-t_--"
.
..a~ J......
..
~ I7
·
r;..;-c ..
.
compoGtum oCllli mOrbll!'l1, alter vero, cOlnpofitllm
A morbum
nequaquam, [ed plures di~t
reO'rimdlOes in
r.
0 '
diue1"lls oculi partibus confiitlltas, Nihil vero refe.rc
qllantùm ad veram curandi rationem, ad quam ha:c o'. mnia diriguntllr, fiue vnus . ~t ?lO~bus
compfit~s,ue
plr~s,
pll?nanubus ~emdl1S.
1Od~gents.
Plemore.m
vc~o
de hlfced!fcllfslOnew.dlffcnml1s ad eos libros,in
qwbus curandl prxcepta tradentur. In ~ra:fenti,vo
[~rmone,
hoc tantùm com~lftrae
lilfficiat, pr~babl1em vtrofgue afferre fententlam,& qui plmes in oëu10 ~orbs
effe arb~tlu,&
qui~l!eamod
vOljm
eft Inftrumencum,lta & vnllm eXl~Ia
elfe morbll'?,
fed comp~tu
, quando ~ vt ant~
?lXlmus) pll1res}n
eoden: paruculx ~aboruent
.. V t ;gltlt.r ex .ftmplicious
mo~bls,
vOllS q~ldem
erat pnmo ~Ot1US
10firumenti
reg:1tudo) vell1tl fu~o,
~ltus
vero ex a~cident,
~:hm cornex exhl~crat:
~a,&:
de morbl~
compoGtls
B fia~uer
opOlteblt.. Proprn 191tlir enmt Infil'umenti,
gUl ~hl'es,
Gml~1
ettam partes occupallerim, Ex acci~entl
~ero,
ql1c~ne
co~pt
i vnam tantllmmodo
Ipfius wftrumenu obf:de.nnt part:m, velmi lippitudo,
ql1a:. m~bran:e
lipenons efi pafs.JO. {j.ql1idcm infhmmatIo e numero copoGtarum xgntudlllum filit ofienfa; ~idem
ve.ro membrana: hulc.ere adueniente, multo etlam mlgls comp~ta
~gntudjem
pati dicemus. Sed nec propterea ~1lUS
oculus totus morbo
çomp{j~
l~borae
cen~bltr.
!a1es quidem ex accid~nt1
tOtlUS mfimmentl xgmld~nes
effe putantur. Ac
et~l
plure.s eodem ~empor
partlcu1a: aliguo malo ~ffic1lntu~,
Ipforu~
mftrun:ento:um primo compoGtx
[unt regntudmcs : atque eo magls, fi particlllatim vnaquxque Gmplicium, non ex: accidemi, [ed primo t'o •
. Il.
• fi'
. do. n"
' in
tlUS 1lrun~et
uent regntll
~emadou
C oeulo vngllls , fuffllfio , atgue ea pafslO guam à Grx. < 'n
' d'
11"
C.IS eCU:CtM ~ntea
J. mus appe a~l.
Nam ex iis qllXIlb~[,
ocull efi xgm~tdo.
Et cum ad vnil~s
conftitlltl?nCm omnes COnIlg~mtur,
oculo propnam xgritl~d1e
compoGt.am faclum. Hac fi guis ratiocinabltur v~a , ' ?mnc.s 1Ollru.m.enro:um compofitos morbos faCIle ~nlemt.
~Ihl
vero li'perflunrn vifiun efi
0ru~,omnta
compleél:l, quon~
..{j quis omnium Gmpltclum Olorborurn fuent fClentlam conlèclltlls, âtque eOl'llndcm compotiturre modos non icrnorauerit
f:aCl'1"e 1I~ r.lI~g
l'IS per le
r . li
b ,
Ip ~m
poterie exerceri. ~are ~ Qll1fpllm fC?lel. Cailtllm , C)ure in hoc libro COI1fcnp{j'~l1S,
legem, IS ' fe pmlm profeéhtrum illtelliga~,
mit r0ftmodum pturimum quoglle exercicationis
adlunxem.
CLAVD•
2
�C L A V·D II G A L E N I
~ !~;:' "' ~-f.
"f. ~
, ~ç
i!?.hPr~
17 4
'f:tP.-~60
"
'~
.
de CaUllî:S Mor boru nl,
L'b V
1 er
nus,
- ~ û' . ~.
Nicolao Leoniceno Interprete.
1.
Il.
t-1'"6;.,~
iI'iiiii;:;;;iiii1 VOT quidem fint
xgritud ines omnes ,
& qllales , in propria
genera, lC fpecies diuifx, tum fimplices,
mm compo fitx, aItero iam libro explanauimus. Reliqu um
cft vt fingubrum cau
fas cxplicemus,exordientes à. fimplici~!=:lbus
animalis partiblls,qu x fimilares appe1l5rur. A qllibus dé inde ad corn
pofitas,& difsimilares veniemus. ~onia
vero ofiendimus iuxta illos,ql1i arbitra ntur filbftamiam,qua: ortlli,atq ue interitu i fubiicitur,Gmul mifceri, atque alterari r quod omnis a:gritudo fimilaris , ac fimplicis quo
ad fenfilm particu Ia:, vel Intemperies quxdam exiftit,
vel partillm diuifio , iuxra vero illos,qu i non vnione m
fiatuum , fed quia intercipiacur vacuum omniu m corporum confiit utionem , eoncre tionem plltanC, immo~eratio
meatuû ,& eius,qu x fenfil deprehenditur, contmuita tis folutio:incipiemlls & nunc confiderare caufas morbo rum omniu m, qui ad primam attinet fuppofitione m, quam nos veram exifiimamus. Erant autem
(\'t arbitro r) quamo r fimplice s, quatuo r vero compo Gta:. Cùm aHguando quidem,fola [upra modum excre[eente caliditare, vel frigidieate, vel ex altera oppofi riope aliqua veluti hllmidieate, vel ficcitate: allquando
v.ero duabus fimul fupra modum auais, vt morbus pa~
ruer calidus ac fi ccus vel fj-igidus ac {jccus, vel calidus
ac hllmidus, vel frigidlls ac humidlls fiar. Icaq; C]uxn~1ft
cuiufq; prxdié torum morbo rum procrea tioms,c~ ufœ
iam infpiciamus,filmpto ab eo initio, gui in
cahdltatis incemperie confi fii t. A pparet aute & in aliis
cfrpori bns omnibu s, qux plus faeis ineaIc[ut,
- ~l
o-x
motu'Iuedam-augGri-calid-it-atem, vel-e-x putredine, vel
~ vi€inia alteriH-s-corperir fcl'l1idioris-, vel ex a1,gufiatlonc, vet ex alinfént.();1d calefind\~om
to.~x
motu qllidem, veluci in iis,qui gllollis modo excrCltantul',& in lapidibus inuicem collifis, & Iignis, &
flamma vemilata. Ex putredine autem, tum l'cliquoril
co~pn\t)lm
prxferti m [eminl1m,ac fiercori s. Mihi
ql\ldem nOnnllnquam videre contigi t in columb arnm
excr~1ltis)
ex putrefaétione ignem accenhlm. Ncc
e~ ~lfpim
, qui ambiga t, quin caltdorum ~ol'pr1m
\11 C1 nll,alta côcale[ cant fi modo ad memon am
rCllolet,& balneas,& folem ~fil1\m,
& omnem flammam.
ta C)uoC); fi hybernis temporibus in ampla domo ignc
~cfendris,
atquc omncs mCatllS obnrux eris, pel' t]llOS
~lrand
habclt facllltatcm interiùs calorem excitahis.
~o,d
ft C)uaquc v~rfus
pa~cnt
e s exitlls liqueri s, nihil
amphll s effeceri s. Sed non alitcr balncx,atqi fornaces,
Gaien.
~
~?
~J'"
".;:'V~
C'"
,f
4-
€'-1f~
.
... l-~
; ~
f.",~#{
1"~
~
cj1.,i-'~
-,,"'-;;:1W\.. f,.... ....l, "'r5~
~;
p~G/Ç'L
~.,
~
J~'
~
fuum interiù s augent calorem .Ex quo euidens efi,an- ~.l":'
~L
A guftationem augendo calori occafionem prxftari. Se ~
~
n~c in ob[c?r ? eft, q,l1od idem ~ ipfa mal~ri
proue,
c
i
d
.
~
M ~
~ ~.-f*;
Olt. Nam andlca laml,ve hemem ll1s flamma ateollunt: ~ "!~
' l?~
.,~
~
ligna autem viridia , & prx[ert im fi pIura fuper igne ~'_"(!Jcongef feris, dilltit'ts quidem aggrau ant, & veluti ob- :;-~
ru~nt
~:ma,
de~lm
vero augcnt .At ql~omd
in ~,;:!.Jzj
ammah u corpor e ex liS v·n nmquo dgi cOllficJCur? Cum
~
.~
'2,.
quifpiam immod erata exercitatione vfus fuerit la[si-â'
.H-~
(b
....... ,,1"" .. 6
' 'fJ" fil1lunet
Il:
El
l1'd·H:ltem
2'
tU d mem
"
• f~
corpus : h oC; eH,ca
~t,.A-J:P"
Immod
l.,....."'1)tV. ~ ~
' cam in mufculis atqi articulis habet. Hi enim fime,qui ~ ' ~.3 :
,
,
primo motu·m excipiunc. ~od
fi nô vltd progedia
~".'
-J~
I ~"' ~7
tur caIor,atqlle eum folui concigerit anrè, quàm rotum
~
' ~.;ç
~
animalis corpus inuaferie,nihil vItra Ia[sicudinem con~ ..:.t~
B fequetur. At fi in rotum extenditur corpus ,tunc huiuf)'Ç;
~ b [...t,.çf.wJ.-J1é
cemod i ~feéhls
fe~ · )1 · ~s nl1cupatr,q~:
efi veluti q~x.,
:!~
~
dam rotIUS corpon s lmmod erata cahdHas. Ica & ua, ~
. ~ . J:~
~
qux feruor quidam eft exiftentis in corde calo ris , ob ~
~ /6'o1"r
immod eratum motum ,pertot llm nonnunqlla.m diffun
..... 1- •
dicur corpus,atque ita febrem accendit.Iam-%a,gux pu / ~.", ~ 'b .. ~
.. 8· ~
~
putrefc unt in animan tis corpor e, calorelll guen,dam ' ~-P
~
' w~
..~
.
• immod icum in his partibus, in qllibllS purrent,efflcel'e ~
"" ~ ~
poffim t, fieuri & heryfipe1ata,& herpetes,& carbun cu- ~
~
. 4-~
' _'U
li,& inRa~mr.joes,
&phy~ecla.Hx
quidem toeum ~
4:-~6
'. ~
~
2 '3 '
eoncalefaclenCla corpus,excuanc febrem. Et quidem
tertia cauC. im~lOd:rat
calori.s ex his ~.t manifefia quo
nam modo ammahbus aduemat,& ex 11S, qure adufiio Cnes appellantur.N am in buboni bus,&i nflamm ationibus, & ery{jpelaris , arque omnibu s aded calidis morbis, femper conringens pal's,argue continu a, ipfa qui..,"
dcm primùm calidiratem :dfumir,déinceps vero & par
tem vicinam afficit, & hxc déinceps fibi proxim am:
atgue ita v[(]ue ad principil1m infiti caloris perueuiente incemp erie,tOtum celerirer corplls , principii femjt
affeétu m. Dlt1tur nx qlloque mol'x in locis Soli expofitis , nlldis quidcl11 , tOtam aHquando cmem fupremam
calefaciul1r. At iis, qL1i vefiiblls operci flint, folum caput: atque hxc exuftio apeltu
, r.Q:!o~
fi ium ro,tuffi
:mimalis corpus occupee, tunc Ica febJ'ls acccnd aur.
(bartu tn vero caufç gen\ls,9l\?d i?fitllm cal?rem imD moderatè fuccendit, in adfinét~ombl1s,
& fngefaétio_
nihus fieri v idecur. Nam fi qlUS vehem cnter rigueri r
. qux aut a1amen, :lUt talem '
aut in aqna naraue nt,
aliquam ~atur
~ceprit
, ~uic
~dring
clltem , atque
den [an COlltlng lt, Vt 'lux dlS'bn co[ucu eranr intllS cohibeanmr. Q;l~d
fi fl1liginofa fuerinc, qux intus colligllntu r, fehns mde generatllr. ~inta
vero [pecies
auax [upra modum caliditatis , fimt c[culencorû acres
,
ac ealidx qnalitates : vcluti alliorum porroru m ca:p~
.
" & horum vfus
rum,atqllc hlllu[cen;lodi omniu m. Nam
immod eracus febrclll alfquanùo fil[cÎtauit. Et quidem
calida: poraciones immod icx, vcluti vini veteris , &
acris, ct'lm imbccille corpus offendcrint, & medicamiTom.
Il.
f 4
t...
. .ç:::z
r - ,.
�Galeni
na acria, fiue remedia morborum fuerint, fiue vcnena,
ca, & mdis eft eorum, qui ealia perquirunt , dLtbicatio.
caufam vt homines febricitarent, atule.rn~
Sed cm A ~i
vero non dubicant,[ed promptè, ac temere enuntiant guod nihil horum,' gl1X nuper diximlls, excitac
(inguiunt) non femper ob gnamlibet harnm febricifcbrem, h e-ramlh~pid
tilS-E} l:tidem-{ra0f~,OR
. ~
,~
. d.. tant cJ.u[.1rum? ~oniam
iis caufx effieientis guatitas
untio (Jr.odv
~ j.um
"' mertUi".Solua
~\.tidcm
funt &hd~
'''l ' - par non exiftit, &gllX eft eiufdem jneorpàreaffeéhls
~.
<l'~:.;
!,ç;SaLdifpOfitiO, magnan1, in eo guod plus ve1 minus, varie- _ rl1m fophifmata in alterQ yolumine, quod féorfilm De
<t1~
~.
. arem admittit. Ac prxterd. animanrium corpora plucaufis roc~tais,p
id efi ellidentibus', feripfimus:
.-dè~J cl _ iml\~erab.to,
d'if
'h
f: '1'
negue pra:fentis en nego,tii aliorum refellere errores;
'.:!l~h e-- 1-'....
~;.& --'1 cnmt,1O ocv,taut aCl e,
fcd vera dl11ltaxat do cere inftimimus.Rurfus igitllr àd '(~.'
.
":'7;~
aut xgre a n~tlrah,ced
habltu . . C!Eemad?u~
propo{jti noftri [eriem rellercamur. Erat autem (vt arc!.7t
. !":'1~
~
jgitur
miniIJ)e amblgls cur non ornOIs motus lafSl[udtbieror) omnium fimplicium œgrirudinum pra::cedeni6l':~-.
~
em facir,fe"d .pro conf~:
ha?es guod yb! non exceftes caufas, vfque ad prxincipienres explicar
~ ' Non
~.,
~
'~
ferit,ac
potetla fupe~ant
art1~ulo.m,
~lIrcuo(t
J...... t;~'
V1~
ftt..;que naturam, nunquam cos fatlgan conttnget: fic tlbl
enim eft fortafsis inutile, eos ) gui ita earum appellationes manifefiioris doétrinx gracia difiinxerllnt,imi7:.r;'~
"' ~
'~
erat cogitandul1l, guôd nec talis affeétus, qui lafsitudo
tari. Et qua[cunque in ipfo animali vel difpofitiones
~
~
~
~
,
}
{
i
,
r
1
l
t
a
p
c
u
n
am
dignal11
effaru
magnitudinem,
aut
~/"':;
.
.
vel motus prreter,naturam, œgritlldinum prxcedente;
~o
mora
a{fumpfent, nllnqu:lIn vn~uerfm
corpus afflcaufas nominant: qux vero extrinfetlls adueniunt
~ ...~-v.,1"
~ .~
,ciet, Vel mOtuS quidem paruus,laborem neguit effjce~
,&
nllEtlfQITI r;eO@flteAéM~
~
re:parua antem lafsitlldo, omnino febre accendet? aut B a1terant corpus, atquC-*nlf~
~
. ç~';:"
motuS quide~
effeétus,' in relatio,ne con,~fte
la?oris
Ee-r ~ p:re . jncip~ets
ap~lnc
. Calidœ quidem a::gri- 1 J I.
,tudtnlS III vn1l1erfum dlxlmus caufas. N nnc ad frigi~
t.!"'~
.ta ltem
minime? Ac qUldem omnibus ctla vulganbus,
dam veniamus. Sunt vero & hllius plures numero cau{l:& : ~
~
' ac rudibus in proat~10
eft,ah!ru~
corp~a
di~ltur~ ~.d-'+
1. ~
. ti::f niores, ac vehementlOres motlOnes cltra lafslcudmem
fa:: : veluti frigidorum propinql1itas, & ciborum potu (tnlV e , quantitas, ac qualitas, adftridi6que a~ ra<1-.
4.
.
perferre:& nos pri.llatos, fi pau10 filpra cOllfiletlldinem
refaétio, ac prxtereà otium, & irnlllodica gllies: ~i
~ ~;.,ç
exerceamur,ftatim rnoleCha aftici . Nil igitur rnirum,fi
I/i. -r.~
f1;:'~ . _IJ - .1":' -.:~
t111ifipiam <]l1anuis laCsieudinem CenCerit,non tamen febus etiam occaGonibus ignis excinguicur. Nam fi par~
- l.,
'
n} r. ' d l ' ,
uo carb~ni
~-.*,M(i
..:,~
; bricicauic, Vel eOlm paru~
e~l
als,Hu 0, ve ex~gUl
e~multum niuis , a~t
glaciei fuperimpollas,
ér;=-~6";e.
~
,
~
t'loris aut viribus corpons lOfenor. Am fi fUit exerClaut
plllnmam
aql1am
fupennfundas
, continuo ex..L. '+'IF / " _
r'
,
",
tingllicur. Sic vbi circunftans aer fit pri~
m<;>dum
~.y:
f~
' ~2.
' ~
tatio haudquaquam dlllturna,necvehemes, atqi etlam
ç .... c.J:" ..~ , ~;
mim\s, gllàm pro natura eius, qui exercitacus cft, for. frigidus " veluti hyberno tempore illxta Ifirum nOn
~":'-<3e
."~-, '7fnX.1JH~e
, nllnguam
" gll1
d em l'alSleU
l:' d'Ine"ft'
r.' d
~
~
tlS,
a cret: 1als1tLl
0 ve[olùm lucern~m
{lIb ,dio , poGta~l
, fed & exiguum
; f#·~
~,
'rh ~":7,*
febrem accendet, etiam,G ea & breuis fic, & exiglli
quemcunql1e Ignem vldeblS prounlls extinOlli. Hoc
J!;.-~ti
<f-?I~ ~-!:'.
temporis, & languentis corporis robore inferior Ge.
quidem modo, ignis à rerurn prxgelidan~
contaétu
ftlperatur. Ab iis autem,qux natma apta [unt vt ip[lIm
~
..... "1f'~tL
Sed & hoc ipfllm in ea re, qux ad agendum potentifsi.l ..tr,.~
,p::
~
.mam naturam habet, nimirum in igne, po{fumus inenutriant, ita ob exce{fum , vel defeétum, vel ob aliet nam qualitaeem corrumpirur. Si enim ligna vniuer~
.~
~
~,
tueri.~am
,fi·j~eaétosn
~bfque
te~po,rac.vibLs
fim & multa [upra pantam coacerualleris Hammam
.,g~
,~l
calefaclc. SlqUldem cunt a!tql:~o,c
locls &elldlS dl~!.:'
~.,
e
. (ee{ferimus, manus per ftam~
ignts fine altgna noxa
ob i~mod,c
quant.ieatis eXceffilm ipfam extingues:
~od
fi 01h11 omntno, aut parum admodum adie~U+.-:
transfeiml~.
N eqlle omnis m~reia
xquè.fac!lè ab eo11..::;-- ~
' ~1.
': ;' dem accendlCur,fed arences qUldem calaml pnmo attaceris, ob defcétum, ac paucitaeem alimenti, videbis
1 ~Y
C;tf:j~
.
au inflammantur,lignis autem humidis, ae viridibus,
continuo marceCcere. Sic Je lllcerna:: Hammam comrninlli , arque' in periculo effe, ne propè extÏngl1amr
cJ!." . . . . çJ?,~
. ~ vt accendantur,longllm tempus en nece{farium . ~o
infpicimus, vbi nutrimenti proprii modus non fer~
~If.
1'aéto
igitur nih!l ex ~js .in igt~e
admir~toe
adfen?
'"t.;;. • "-~f!.=t
. & in larsirudine ad mIrons q?od magnuudme ege ~t, ac uetur. Siue cnim oleum affatim non adhibueris aue
.~)
G'~
. tempore, ae carpore tnc~dl
opr~ul1?Sat
lC~;
multllm vni~lerm
fllperin,fundas , vtrogue ofe~ds
t;!f~.:s
. A.-~ f5 fuerit,fi nulla te huillS rel ~aplt
admlratlO, .r~d
potlltS
modo. ~lOd
ft largam qllldem exhibueris materiam
J+-.... ~.
l/T~"
animadllertas quodnam aOlmalts corpus facde [ua na{ed quœ vel nllllo modo apta fit vt ardeat vel Cl~
tura calorem admittit, & guod non ita facile. Sed de
difjcu~a,te
ince~l?
{itfeipiat, hanc ftacim minohoc quidem pofteà es auditurus. Nu~c
v,era nih,1 tibi
~ ' em eflc~:
ve,lutl fi, hg!lltm aqux commillum fllpra
fit mirum fi vnumquodque, quod altql11d fit effeél:u19nem comecens. ~l etla~,qi
ttaT,mx circunfllndimm, & te~pus,
& magnimdine,m ex.igat ~ ac prxterei
ntmlllm l'arefeceris,fic guotllr,aerem obfirlx~ns,aut
vt proximum fic, qllod prO?lpte pa~len,d
habet nacuque ftamm?m ~e.cl'f,
ac periclitari, ne penims exram : qlloniam & fi hœc ddme , nec I~m
c~mure:,
ttnguacur,mfpJCles. ObfirllÏtur alltem Gcucurbieam
nec gladius abfcindere valet. Nec ex hls altqUld?lO efflq~la
m~dic
vtllntur, vel fllrnulum, aL;t tale aliquoà
lpfo vaciendo potifsimllm in alilld agere potc~,qud
almd c,lrumpon~s:gd
etiam continget,fi fornacum
lidius extirerÏt :lUe vbi noninceruencnt eempus effaforam1l1a claufens. () nad fi in mulro Sole & calido
.'
,
"
. 1oco, aut ad~ altcram maiorem ftammam
tll dlgnum.Sllper Illcerna: qllidem ftammam,nllnquam
& ap1'1eo
adtotum effundcres olellm, nedllm aquam: & gladio inql!oguc m,inorem ~am
palllatim
moueris, tu~c
....
:, '2.,
, ciderc lapides nequaquam tenralleris, ncdum adamanmarcefccl'e vldebJs: quomam extenor Ramma vt qua;
Ci"
~
~. TdA+J~
1:'
' f:a, filt, e1axat, atque difpergit
2"
-t.... ~.(tl:-qj .(~
tem. V·l~ amem vt 1:tISltudo,
& ca1e f:!l.'
al,;[lO, & finge
pra::potennor
minorem.
~
. ~4
':1 ~.ld:
étio, & rell'1ua hlllll[cemodi fcbrem fcmper accendanc,
N
eqlle
vero
in
obfcuro
efi,
quod
fi
eas
Habel1ans,
hoc
~
••• ...., "r _ ~ ," . ae-.-,
.
{-,
{'
~
4"
1- (, ~
6-6 \T- ... . f " q~anlJs
parua 1I1t, & ~:XI.gl
templlS p e rdl~)
me
modicè hoc feceris, :lllgebis : fi
cft m?l1enS, ~ qui~em
f - ' ~ s." ....: f6. ~ ,r..".!:ç~ ' ~ ctlam
comm corpus mlnt mè ldoneum ad {l,fcrpledum
vero lmn~od,e
dl{follles , :tc difsipabis. Sic & venl ~
c, - ç r ( - I' {. .ç ,.~w
1
"
() .. d ' ,
l'. , ~ ' .c ~
.... ~ f'~.,
/.. ca orem cxtltent? ,<!!O enlm Jam calidllm efi, parat~s
magnltltdtnl ftammx refpondel'c oponet, fi quid
/Î.l.M~
·j" ..... ,.J "' }.o j~
tilS
ell ad hoc vt exceffilm caloris :Idmittat: {jcmi &
conferre ,dcbuerinc. ~li
vera maio~es
ellls au&me~1to
J. ~
: ~.,(;
" ~.P;f / ~ :., •.f......L.fi·
1 1:latlS
' fi '
'f;a.-(/"~
f ~
nOI'd um, vt pLIS
l'Ige Cccar. ~od
vero ediuer[unt,quam dIa qllCat fufimere,difpergent poeiùs,qu:t~
.. (0 habcc, ad hoc minimè cfi aptum ) vfqlleadeo ca:Habellabunc. Ex quo manifcfium fit,quàd fl.amma qt1l~
~ ..,- Zç
\ . . . .
co
F.
X--
$:Gt:::
.t;,.
.
r
n
fe
dem
�dem ad fui incrementum motu egee excrin[~o,
non ta
fnerit nullo inquinatus humore litperRltO, vapor ex eo ~
5 " J
~
, lera~o C Copt.lmus
l.'
'
.
'1 '1
,
~
fl~4
~,
~
f....... ~ .· ... ""1\",:,;
_r'
men immodico. Si enim nullo modo flabellacur,elan- A ca
exurg~t,i
nl11 au~ Igneu, aut ~cre
!t:>.(f. v8~fti,.
guet: vehemenriore autem moCll exerinfeclls vrgelUe,
fecum 1l1Uehle. Tale qUldem corpus cum medlOcmer -:t1;.J~k"
u< :'}.;." ~
dtffoluicllr,ac difsipaeur.Secundum vero primam caL1obnrui conti$erit, brelli aut erit plethoriclls, aut fupra 1.~:!?f'j
~
fx fpeciem,cl'tm omne frigidum forinfecus adlleneric,
modum calefiet.OJ!od fi defes vita fie,ac minil1lè labo
'l-.,~
...oq~
l'iofa,plethoricus fiee,cùm remallferint,ql1re exercitan- 4't-:~,
'fC~:r
&.,~
partim contaétu cancl'tm,partim poeencia,frigida a:gri.
'
b A t fi1 eXerClea
'b lcur,
'
'
"P-V.&V'
0_"'" ~
tudo confifiee. Sic aliquis in frigida natans aqua Ixfus
Cl excerm oporte ae.
ca1efi ee, cum
t'''"' .."..... ~._ 4''''''''''',6
•
motus occaftone calor augeaturllaturalts, nOn refpiret
~ '>
cH,auc malè lotlls,& per gclida loca ieer faciens. Nonnullos aucem vidi exanimatos ancè,quàm domum de.
G""
aute ob id quod denfamm tie corpus. In corpore atltem
ferrentur. luxea vero fecundam caufam,aut morbum ae
obftruéto,quod à fumeo excremenco obfidetur,aut fe- ~
..... [-{JJ p""1 -r1If.~?J
bris accedeeur ob interc1ufam inreriùs flliiginofam Clla ' H~
M'P C;V<;;fJ"l't,tt!tonieum,auc comitialem,aut motlls,fenÛlfve defeéèum
el( ebrietate aliquis fubiit. (~anqltàm-vi1fHodcè
porationem,aut firangulabitur,atque extinguetl1r calor
--r
~tm;y
- q-wdpferium
- atimen-fr,uUl
- ea
mfitus,arque natiuus. V tmnque vero horu accidet pro
~
~
~
mllititlldine excrementorum,am magnitudine obnru- ..,.uJ..... ~":'
~
Q.. fd
lerem-atiauget.Sic & opcimi cibi, qui plurimum anima
li afferunc nutrimenmm, fupra modum afTumpti,morétlOnis.Nam fi fuliginofa litperfluitas"ql1X euacl1ari ex
ç.~
.. .&fJ~
_
bos frigidos generallc. Sic qllxcllnque vel deuorancur,
P" ~
1C~
petebat,pluri'ma fllcrit,atque obfiruého vehemens,peri 4-W~:'
vel bibuncur,fi frigida natma fint,morbos frigidos pa- B cllium imminet,ne calor naturalis ftrâgnlatus guodam 6~.-I
I}-~
':"~!.7
?
modo ab excrementis,extinguatl1r. ~od
fi filperflui- di--('«-4 .-......~.
JP
riunt. Ex horum l1umero eft papauer,mandragora,hyo,
tas pau ca fuerit,& obnruétio parna,febris acc::enditur.
fcyamlls,cicuca, & qua: pariter nimia frigidicace interi
munt.Vlcima amem adnriétio(hanc enim vlcimam fri
Nec dubium en qllod & namrales,& adl1entitios corpo
gidorl101 ~orbum
caufam nacuimus)facicgraues foris affeétus cognofcere oportet,in quibus am fuliginofilOl,al1t vaporo[lIm,aur fumofilm eft Id, ql10d exhalac.
pores, & vecernum, & mOl'bos attonitos. Et hoc eft,
Sed ha:c quidem in hifce hbris explicabiimr, 111 quibus
quod dicitur ab Hippocrace, VeKarum incerceptiones
curandi doétrinam exegllemur. Nunc ad huillS operis
corpori officere,quod fiatim votem eripiant. lpfe al1innitutll reuerramur. Sicltti enim adnriél:io fxpillS fritem,ficutÎ & alii vecuniores,duo genera vaforu,in quibus ~anguis
continetur, venas appcllac, no vti illoiores,
gefattionis en caufa, eO,quo diximus,modo:Gc & laxa
alterum tantùm,quod pulfilm non habet. Vbi vero intio,qu5do,plus,<]uàm fit opportunum, difpergit,3c dif
tercipiuntur,qux funt III animali,aneria:,hoc en ira op
fipat infitllm,& natilll1m calorem, frjgidil1s efficit cor-,
pletx fanguine fuerint , vt nl111us in ipfis vacuus relinpus.Sic vero nonunquam totum afficitur animal,nonquatur locus,in <]uem , dum atolnr,e.~(}fum
nunquam vero fingula: partes aut adfiriétre, aut laxatz.
~trahoÜi:nuc
quodam modo {trangularur, acNam qua: vniuerfo corpori difpofitio contingit in obq~e
{'xtxnguitur calor internus: ac <] ui ita afièéti li1l1t,fu
Hruétione,& plenitlldine arceriaru,hxc vni ::lccidit parblto fenful1l,& motum totius corporis amittunt.Often
ti ex earum,qllre in ipf;l fttnt,affeétll arteriarum. Ee qllifilm cuim :lnobis efi hoc,in co volumine, <]nod fcripfi
dem qux excrinfecus adhlbentllr medicamina,al1t aql~
mus De vfu pu 1li1ll m , ob cum finem arterias continuo C qua: vim medicaclliam habent,&; fr~gide,
aer ip~e
cil'
cunfll(us , laxationem , aut adfinéhonem Immodlcam
attoUi,ac refidere, vt calor naturalts in omnibus animain ipfa parte committere poflï 111 C. Ee v111cula qua:dam
lis'partiblls tcmperetur. In libris autem de vtilitatibus
fpiraeionis fcriptum à nobis eft, quod h:rc ql10qlle jnfi
violenta,ipii aliqulndo particulre,allgllâdo vero fuper
tum,ac natinum cordis calorem,moderamm tuetur,at
iacentibus circl1mpofitl,corrumpent ipfam,ac frigefàque conferuat. Sictti igitur G extrinfecam flammam à.
'cient,ob id quod eam à communicatu membri in anic,ommunicatu circunfulî aeris fepares interiettu furnu
mali prçcipui,à quo calor emanat riaturalis,atque vnde
l~, vel cllcnrbirx, vel cuiufpiam alterius rei Gmihs , navim fiti motus recipiunt arteria:,feparat, atgue feiûgit.
tlm extin xeris:eodem modo G animaliblls èalidiratem
De calidis quidem,ac frigidis affeétibus abuodè di- Il 1 J .
COhl~ue:i
s,atql1e
interclll feris , ita vt l1ullum cum aere
éhun eft.De ficcis vero deinceps dicetur.Si quis magis
('xtenon habeat commllnicatL1m ftatÏm exitillm affequidem euaporet,minùs allrem l1utriatur,cum eo quod
r~s . Cal.or
19imr cordis per faL1ciu~
meatum aerem hall
ficci habitus exifiit , facilè in ficcam incidet a:gritudine extnnfecllm. Q.,!;lod fi hunc interceperis, cue!1.igio
nem:ac pra:fertim,fi curis,autvigiliis immodicis occufirang111abis animal,arquc enecabis. Calor vcro;'lui in
pabitur. Et aeris qlloque nobis circunfufi temperaturre
o~nlbs
enarteri is,'ll1x per totum animalis corpus di
cùm ficca: fllerint,exiccant animalium corpora.Ee na~ldntur,pe
cor quidem ipfllm , inquantum viam hatariones pra:tereà in aqlla,qure nitri, aut {lph1ri~,
aut
et ad fallCeS,& per vniucrfam cl1tem,in ambienre IlOS D aluminis allt bitllminis aut alterius huiu(cemodl gllaparticeps:& q:lxCltnque medicamina ~im
h~litatis
aeft m tranfpirar. Efre~gilm
guidem,cùm il1a: fe at
bent exiccandi fiue intro affilmanmr , fille fons adht~o Unt,J<cipinnt:"Cùnlilllte-nl refidét,id,quod fuliginobeancur ha:c q~tOue
liccum reddunt corpus. De quid~rn-c,e
xpel1nt
.<]l1orm
vtn111que, natillam earu me
bus
in
~
c
volnminc,
in
quo de fimplic;ibus medicamib10CntatcOl ~onferuat.
Et,fi quidem angllniores hanibl1s
agitur,abundè
diétllm
eft. Hx quidem ficcarum
e~n.t
meatns arterix,(il1e (vt nuper diéèllm eft) ob [an.
n
t
~
u
r
a
d
i
m
~
I
:
J
autem funt v.
regritLldinum
caufre
g\lI~S
redllnd:itiam,fille carnm ora obnrnétl1s aliguos
patlantur,itJ vt nullam habeam refpirandi vial1'J,caloomnes callfxconcrana::velllti clbomm, qui humidiori
neceffe en:quod vero ita afficicur corpus,
natura connant,copia,&potllum excefTlIs,& omnis virem e~tingl1
uendi ratio delicatior,& animi fecuritas, & balnearum
Imon.~d
fi flleritobnruétio modicl,non adeo caor.cm natmalem pari en neceffarium. At fi quidem in
ex aquis dl1cib~s
plurimus VfiIS, pra:fenim poll cianlmalis corpore vcll1ti fl1liginofa quxdam,ac fumidl
bum:(ic & cota vlta otiofa, atque omni labore vacans,
~crenta
conftiterint,alius erit calo ris naturalis affe
& pll111ial'llm abundantia , argue omnis ftatlls eeml1s.,altl1S vero vbi folum vapor guidam ftlauis,atgue
paris humidus, & medicamina, qux humeétandi haOPtllUUS cxhalarit. Atq; horum vtnmq; bifariàm hoc
bent potenatem.
Liquee autem quod 1 & compoli- VI.
tnodo euariat. Cùm enim fanguis optimus in corpore
urum regl'Ïtndinum canfa; fUllt cornpoGta:. Si eninl
-:t: L_
art--....
J!.
6(4:
...
(HA
r;;::; ;:;;,. . . .:-'
.
ei
f 5
�.'J"
c)
c::::r-'7 ~_.z6
~
. 1",)~
~
r7.9
c;9J~
~
-G,-.,."':tJk4"
' ~_F
~
Iut
,g -~ f~';:
,
_~
~6'
ç,o#.U6'~JLd(-;
,
..
o-~
•
~<a;
~7'.
....... ",Dl~-:1
Claudll Galenl 2~:.
kJ'~
()
... ~
~ut
~;ryfJt
~K>
80
.
~-f"'Oi
~r
cau(a eati<la {imui &. fieca in Vllum aHquando conuequid inutile ea deponcre ~irme
~
r~s
partiniant neceifario calidus qu:dem, atque ficcus fequecur A bus ad imbecillas. Sed quod quidem in morbis bonx
morb~s:G
calida& humida,pariter calidus & humidus.
illdicationes ab aliqua huiufcemodi facultate fiant, ma
Idem euenit in reliquis duabus Gmul iun8:is qualitacinifefiè apret.~is
autem generatiollis modus his iu
r:",....f.....-.::t.... ...
- "r:OtL- bus,hun:ida fcil~t
& ~rigda,&1c
&. fr!gida. ~od
dicat~)ObLls
fit,nodu~
maiores nofiri exa~è
docu~~
,~.c:;t
" tlvero hmc fermont ad1Uger~,c
.fim~l
dIfü~gler
opor
ru . ~t: ldeo neqt1.po~las
?atUl'ales, de ql11bus nos 111
4~
1 ~"',;+r<tA" tL-l
tet iam aO'O'rediamur: quod vldeltcet Gmllem habenalm commentatlonlbus eglmus, quao'll:lm & quot nu· -.4:s,f~
,
:;,:;,
3'
'fi
'd fi
1
'
1J~
~
.
tes naCUi'am caufœ, (a:fiu~lEernt
corpus
) ~lenmqu
mero eXI ant,& quo IngLl a~un.l
fit opus, fatis exp!a~
~.,:
vero vfibt1~conr-as
agunt. Sed qua: ex Ipfis [une
nare; pomerunt. Sed nulla fane dIfEcultas , fuppofitlO1,~6-J
...... ~ ... 4
•
flC~t i ' qua~
doque
. elLUem
'rJ
•
'bilS demonfira~t1~
. . .~.t,-1!C . .-.I-4-1-J
~_.:
umero plures, 11l
agend0 ftupe~ant:
m'b us,quas ln
co~menta
;f~r-:
f~
diucurniores, quandoqve. syero p.otentlores Vl1CU~c.
mus, vtentes nunc de hl~ç
ommbus tran~ge.
Cum
J
.
"'t,
Etfi vero nullo modo fien poiTe vldeatur , vt ab vmfquatuor fint numero pOtetl:!<,quarum quxhbet fiue ani
~
.
que fimullxdatur corpus, atque vnà calidl1m effic:iamalis,fiue plâc::e particula,parciceps efi:& cùm vna qui
_ 1'~
"S~.
.~
tur ac frigidum,hllmidumque ae ficcllm plufquàm nadem ex iis atcrahat id,gLlOd ei conuellit, alia autem re.. ~
Q~
~.tura Gt op,m~nu
: tame~
~ ~Oclifm
Vftl conri,ntinea?l~
alteret,alia,qugd fLlperuit:~na&-m
w ~
{-1- ~
gic,& menco ddlemperanua mçguahs appellatur:nof- B -materta ' Ip~l6r1h:'dtex
- genr
exiilat ,ali~'m
~
'
fh ~ " "rque de hac ipfa alibi féorfum, vt oportuit,differuimus:
qlUutic-atis 1'at-ione,+l{}~m
deniq;-omnil1m
a:,. .
neque nunc de eadem ipfa ve~'ba
,:onfilmere conl1~it,
corporis parti.um l1~n.a:que
fit robur, qui~pe
princir~.ç/lu"
~.
[ed pot~ùs
ad reliqnarum xgr.ltudO1m~afs
expltcan
pes part:s ,fta!n~
ab ~nlt1o
r~um
t:'1'atura m~lOri.
rob~~4:'
16............ ~
das vemcndl1m. Hoc tamen mloco pnl1s funt repe,ten
re dotal11t. N lbl nurum G lmpuns corponbus,m ql11-'J~
~
da,ql1x in libro De Illorborum differentiis ed<Xùifuns,
bus plurima inutilis materia redundac, ad imbecillio~ ~;:
.. ~
quàd videlicet aHquando quidem ob folas quatuor
res partes aliquid confluac. Nam [uperfluus humor, vt
r~.o
..w-+ . . . .-. qualitates corpora ab habicu natllrali recedllnt, nulla qui à partibus robufiioribus expellitur, ac nullibi conj:~
extrin{ecus confluente [ubfi~l}ta
: ~Hquando
~ero
flllfifiere queBbtan~
ad imbec~lor
detruditl1r par(~
(.~'7?ol!fh
-~.J!
xionibus replentur:. qu~{)rmden
humlcia ~on
te~l .. Hxc v~r<?
alt~,
atqu: alta.1l1 d1l1erfi,s corp,~bns
(f7r,..:Ç ~-.:;r
~
J~
fiant i altte1ll.humiOO-car.-ent. Sed de horum humoeXlfiu,aut qUla 111 pnma alllmaIts formatlone elde par
~
":1 .......... .,~
"' " .... t-r~
".- " um poteltate
,
cl l~um'
' am po fi ea' al'lqua~
<V«~
~
l' '''*'' r
9Ul'd eI? efi. ab antlq~s . . &.. med'1- tl. a1"Iql11S ero~
ob
. tlgent,
4- filceprt
'V-:-t
& . ~ C;""'" ~
.,.......,.,......d;:1. cis,&philofophlS, & a nobls etlam, tum 111 a111s comnoxam:aut gllta lpfa N atma eXlfilt.aut pars talis aliqlla
~:;V!.';J.:::';"'," m~n.taious,
in his prx[crtin;, q~as
de medic~habeacur,qllemadmodum cU,tis.Hx~
e?im( vt qux nul
~ '
mllllblls edldlmus. ~lant1m
vero hmc loco expedllum opus habet/ed VftlS tantum gratla a Natura inilitu
S:~Ç;t.E
re. vid~t:ur
, in prx[e?tiarum dicctur: 9uod ru fa gu~ta efi)~plma
I:atione p~rtiblS
aliis, qux aliguam habét
(~
'q,~
",S::;""c.4 <1;m bIlls facultate. cahda efi &: ficca, ntgr~
al1te~
f~loper~tlnm,bc
efi f~8:a.
Efi eni.m qllodam
~
, 9 ;:.tü1z~
~
glda ac ficca,fangllls autem cahdus & humldus,pltUlta
Velutl velamentum, atque anuéhlS an'Imah cognatl1s
~
~
. . 1fo "IJ'~
~
fi·jgida & hl1mi~a
:, & g110d e~ .his Gngllli, influ~t
a11- C ctl.m neqLl~
~o8:inem,ql
alimenti digefonm,~
Guando (yncen,ahquando ~1IS
comnufil : & ~uod
aut
que f~ngl1S
generatlonem,.neque pllifilm , negue retumefa8:a:,aut induratx,auc tnflammatx pamculx vafplratlonem, negue voluntanum momm,neque omni-<'
,... _
rios trahunc affeétl1s. Nam & anthraces , & herpetes,
no operationem aligllam afferat animali. Ac prxterd.
C."?df. b< 8- If-' A- ~
":,!.J,, & eryfipehua,& phygethla,& c:lngrenr;,& ~agedxn,
cùm omnium aliarum partium extretna lit collocata,
;:r & y'~ ";:;.:."
fatyriafis ex hoc genere hll1t,& vitlg~ës,&
ath~ronon ab{q~e
rati~n;
~oius
corporis excipit excremeta.
Z~
.
mata,& aCl'Ochordne~,
ac.hol'es,& ~aUl,&
~alt,&
~ut:l
e?l.m ab ~ltO
mfirume?ta, expurg:lnda: matefieacomata ap;1.lt~,mI
~1ld
funt mG flllxl,onu p~rna: 1l111uhs gratla N atu.r~
molt~
efi:& hxc qllidem ad
f'~
6"
tus. Hxc ver~
m,m,cem dlfferu.nt,ac prxterea 0n:llla,
tuen~am
~ant:le
fulcUn~,
cum nullam corpori lab:"~o
~
~
de quibus antea. dlXIIDllS: quolllam nonnulla qUldem
bem IS,qUl nobls clrCllnfl1ndltur,aer adiecerit aut det;~v:7.g'?J
~
ex foJa fllnt pituita , nonnulla a.utem ex fanguine, ~lXl~nq1.es
ratio vi8:us hl1mo~
vitioforum reJundanj ,?:~
dam ex bile rufa, quxdam ex Olg~a,
quxdam ex alIguo
tlam ~n corpore non e~cm.
~o
fit, vt cùm taBs ac=:"~c;t1if,.!'
alio humore, gui nondum om.mno fit extra. natl~m,
cldem ero~,n
amp~1ls
natllralia ftdfici:it inilrumen
Sed hic ipfe ql!alifcunque ~l1em,
vnUS <:>m?ll1o e~lt
ex
ta a~ matenx va~tls
mu1.titudillcm expurgandam.
. lb
=" r~
~ .......,," ~&c.
hjs) guos ante a enumerammus. N eque enlm fien poIdeoql1c tunc accldlt, vt fluxlOnes à valentioriblls im~;Z
\'5.~!:1"
tefi,quin ~t .am calidus,& lic1~,
~ut calidllS , ,& humi;
pulfx parti.bus ad im becil1~ors
dctrudâtur. Illbld quor:~.4
~-f'")
dus,aut frJ~ldus,&
fi~cus,al
filgdS,~
~1mlds.
N:l.
~ue 1~nlqua
vfu euell1re folet, vt cllm angufior~s
~ f +.~
.-l~'
f'~
quanto qUldem cra{SlOr fllcm,atque fngldlOr, natllf:l- D leddm fllenm hl per qllOS expurO'untur meaws :ld alta
. ,
l"d
h
fl
1 H'
·
0,
,
ft;-~" ",-/ (..".1 ~ <(;....":.!-f~ l;.ç~
.lis pit~
formam .amlttlt,atqlle a lUS qUI ~m
l1mo~
con uam o.ca. xc ~l1e.m
princ~ja
fimt gignendi o~
~.
~'r.,
....t~*-.
eiTe exdhmatur glU ex toto genere lit prxtel namram.
mnes,de qUlbns antea dlxtnll1s.xgmud ines. Mahmrve
~.
~.ff'<-. <r, ~
' f .ingl
' 'dt}m, atg~le
. fi15 memb'
. ~ .
...... ., "::(.«.4- <ï;«., "'o.1-\Gt(~,
nOIl-tarnenlS"ira [c rcs habet. donee cm,m
ro" 111 Ip
rIS al1 betur,cùm in eiftlem imp:léti hu
.. ". ~':1
1-7 ~
/.,(6........") hllmidam
Ceruaucric naturam, ex pltlutx genere-<H'!t.
~
filperu,~c
plltrcfcentes..,atnllC ea ration~
mn~is
_ ....~é
... ~_
E d
l'd fi . &li
'd"
. fi'
-1
:;,
.f,~ : .- 6._
'
} ~m
ratione ql1~cne
.ca 1 I!S le~
, IC.U~
l e v w~tl
eu~,E)l
pOllea h'pentir,~\ulm>.o)f
integer
1 •
13'
C~l bile gel1lls fubibu; De hl.s vero . ~len1s
altbl dtfrc~':
fle~')c,
qtln~
atgue c~rumplt.
Sed quoniam 'lIt.
:76~.-4"'f
~
)i... .L..
' U1m~lS
.. ~o
fi~,vt
m~c
~,e h.lS ~reU1s
dlcamus:q~n.
finultanum ~artlum
pro~s
~ecnfiljm1s
morbos,fit17 "" . 'p H~7'4>
dehls lphs COplOGl\S ln 115 Itbns <]llOS De curandl rapercH vc de Inilrnmentarlls dlcamlls exordium ab eo
t ~· '~
f:.",.s:f . 4.,..,.. "'Jd.
•
d"
r.
' ,
Ad 'd
'r.
'
. ,
.
.',
'
~ ...' .....;;J....
Clone c mm ~lUS,
tra8:~
fiatlumus.
.1 ver~,
l~mCtes
.,<Jlll pr~n!um
11lter al~os
obtlllet locum, glU
~
14·
, " quod prxfentls loterefi opcns,redcamus. Omnes qUIvldeltcct 111 fonnallOne conftfilt. Hic alltcm fic natll.!;:', ...
~.
~_.c
2.:
dem hlliu[cemodi fiullt vbiqllC ad partes ignobiles ma
rali qllidcm figriii-a nonnllnquam ellari:lnte' nonnun• n ~~4>."
r-<
.
"1
fi ' N
.
1
.
.
f,..-l....... , OZ!.~
, ........IJ t~n?1
en: tra~
m1t~elC
atur:'lo~
c~i!r:t
mu
~uam
vero la:ultate quadam, a~lt afperitate, aut meaCU
'1:'-::... e ... "":J' .)!b-:'f.f. .,r....t;t1 alll ante a ~cnpfe.
~IS
tamen ~t trafmlfslOOlS mo
l~fo
corrnpto ..CauCa .alltem vanetatis,glla: figl1l'x adl~e
t'
~'
l1 .11'.... ~
dns, non fatls expltcatlll11 eil. RatlOnem 311tCm, atque
Olt natllralt,pnma qllidem en inform:uio conccptll S J1l
"N' b
fi' r. 1"
• r_
•
, Cc
•
l
.... ,,·
mente . atunt en uemus, lita Ilmp lCltCr )pJ.4m qll1C
Ip 0 prot1l111S ytero matris vitiata, vel ob m:ltcr1:t mu
'-jJ-.,G
l .. ...,. .... ~·,.-{ ........ -4- . ç:"'1.A~
,s./?t-
1It
r"' . .
~
t;.f'!:.
P""r-h{... ......
pO
V!t;::'.c.Z·&
.
..
J;;;t:j::EJ.....+l..
+_. .
d ..
"'1:..:.r:f.
...
<"?
tt..- & 'f~
~"
~
~
.....,..........·0(;·
" ' ...
"1'J,~C._o
",...,
1J>'t ~
J'Db
-If ~ ... r~-
'1f'J' 41
!~
.......,..
Y'"
,.
'Cl::.....
.~
17-",1-0
~t'
r
..."
~"'fi-
·
~.
~L_V
~ô
l':J~
--I....c
~
J-
(~.'
i
Lé)
"'~.41
t" .....<'l
tIo<~';
"
I j'
~.IL-+f
vr1\.,.4*'().. ·V-,c~ (,_~ '"
...... ~.1
;-".l~8<
) ..4.<,,.C1. .p l-,O u. ~.,-(
_ T-V'~
<DM-.l-Mo ...........~f;'"é
~ Jr
.l',~
tu. .~rJ!i
",--1,.· 'l";.[
~
1
.. ('_
;, r·""'"
_ 1.-'
· J ('1:~5
-r.
.., • .Ju..(.. ;"n'tf ·.....,
~ '~
"'f,4
'X' J V"~, '
~
( l ..
) • .:
•
<6.
t.~
.~
I.{)
-,
7', ~v
t: r- '
~t>-"
: ... 't,.?. ,~
,.., "...., ...~I.
'
'1"7'
" ,:.1..1.;..A.
..
,.~l-
.
• "''''-.
l'
~
., 6-1''''4--
... ;. .
,
"
·oou..
. "~)-
4i.
.
J~
. ~ f'...........,
0,,)
-:-t
... --... J~.
titud
�'"~
6
~ ~(Jy'~4
~1"i;
f "~
"~
AJT~
d:1
•.
1
~
.. ~:'.1J=!;"
9:::t.w .~
- .,t~&'oj
&- "'8~
"'
6 '~ .
~
I w
,: ~@
~'
~
r ~.r1
~
~
t9---__ ~
~ ;~
~ ~
....9.
: ~
~
'tIa.LJ~
-.o
. / 4- t-5i.,~
J;-1 a-C V
.
.,,,,... .
6: ~
. '
~
~
w.,~
~
'r~
-;.
~
D:'
~
-:J k ~!,"·
~H<
.. _~.
e
· <fI"'1'4'-f6fu .... ~
: ~
.
,fu:- '"-
~J; C ~ "~·ITSÇ
.. ~t
""Cl..
"'~G.LwR4
4- h
ô\o
4-
~t:'f
L-+& ~,.!:;-'+s
lS
au
~1"
4J,.
0
~&
I"C>
~
~;
r~<f.Jd{;
"-
.. ·~B-dV
r / 0 rumz:;
"' ~
~
.--
'Ç{!.;
..... ~ · ;{ "' .i:8-~tÙ\VCT
........... ~
- 0<4-~
....~
O ..
~
/.-5
,ç&..'; :""j (K;;1-Ç, ...-G,.Le---If'c.-
~
' 7?fo1~':-"_
'P+
~io
~f'tJ.9-y
;-~.j
JA-"
· ~";-G
...
G
'~
lé
- "<-dh.~vAtaf'
·J
- /i"--'-f-t:.;.....-cv.t..A-...... u:::- -.,. ... c!r:~"'- ....... &éi
~5 ' ~
...9-t
· "I-'é.·ge~
JI ~"'
8 ~ · f~:. ~
~
·
g.
' .:i-YE~
.
~
~
~
J. 2 Z: ·;'!,~4*:.1t
. ~Jt
~"'
'. -
.. --..d.h-..... f;<'
..
~
}.; ~ " 6-~F.>
~'
.
1~
-' 1 4 ' ~
:;~
titudin em,aut ob qualita tem minim è aptam. Secnnd a
~",
omnibu s pr~ma
rat~le
interit' , atque corrum pitur fi~ 'r"~
vero, cùm fiatim à panll , dllm infans fa[ciis inuolu i- A gura naturalt
s. Ex acciden ti amem his , qui re[oluti
~.;t·
:r1hi~
. S.,"i<4tur G error aliquis commi ttatltr. Mollia fiquide m,ac
nem) aut difient ionem n ernoru m, aut inflamm ario- ô.J-(f :r
~
f
~
J
.
,
pel:è fluxibilia nuper in lucem venient illm ' corpor a illnem,au t dl1l'itiem patiunm r , am qui bus nel'lli diffett i ..ff.... .oJ]", '8~'"
fantinm facilè inuertu ntur,cù m in exitu à matris vte[unt, aut chordx ,allt dllris cicacnc ibus adfiritt i. In his
.
~
ro non r~tè
ab obfietr icibns excipillntur, aut quia 110n
l1quidem omnibu s aliâs ob aliam cau[am , ad alteram "i'~.f*
~60;?
commo dè fafciis inuolu untur, ac déincep s à nutrici partem me~lbr
d.ecli~;t,aéh\n
qllidem à Olu[culis Jk· 1-~a;.4:r
Lfu .....;;'...n.
bus fine modo .a ut attretta ntur,au t reponu ntl1r,& dum
motllm faClenubus 111 IUS,gul altera, tantum modo p'ar 1-e, (.,l.k.i
fft ... .,~
.
prxbetu r lac,& dnm lallantu r, & dllm fa[ciis alligantllr.
te [lInt re[olllti . Sic & in neruor um difienti onibl;S ,
4.
In his fiql1idem omnibu s,niG qui~
infante s commo dè
qux ad alteram contrah unt partem à lllu[cuhs difien- -Ft;
,~.ç;
~_7
4 ~
perta~li,
facilè vniu[cu iu[qlle membr i forma natis. Inflam mation es etiam, & duri tumore s,atque 111- r"7'~
Z7J/
tl1ralis ~ertil1,
ac vitiatur . Et quidem in omni ea,
duratx cicatric es,&gu icunqu e tales affettlls partem ild
;~
.
--quxfeq uitur,e ducatio ne,pan im abimm odicaf atieta[eprox imam tendun t, eademr atione membr um perfoL
-t
S'
r. ~
_
te,parti m à motibu s perpera m fattis,d um ante tempus
ue~t1:
ln eifdem vero di{[eét:is neruis, & chordis ,G- 1 l~r
J
.
~
t
<
7
é
f
"
"
~
.'
aut fiare?allt ingredi permitt untul'! a~t
vehm~tior
~lfti in ~efohtis,mu
exercen tes iis op~{it
mu[cul'
&
.
L
'
~
·
c
a
...
j
~
:
t
>
~
:
bus moubu s exponu ntur, pimes 111 IpGS anus 111uenl
11,& qm habnum [ernant n~turaIem,
ad (e lp[os,c ùm a- ~:+
, fj;
y~
)
coti~g
. Siquide m nimia fatietas operati ones impedi t B . gunt,itt rahl1nt membr um,ade o
quod ha: pIlircs llluile '1""
6'
naffirales. Int:mpefi~
auten,&.v~hmiors
motuS
ro caufa! ad vnam r~ucl1nt,qx
~embru,
vrgente 4... "T"V oh~.ç;,
ç;; ....~.
1abeft~
mebra, ae 111 ql1am m.lmmè. Gt op~rtunlm,
ad ~lteram
partem tenfio,p~ru1
..
Et
de.figu.
ral'llm
C
~
,
c
.
(
.
~
~
' .4partem CltCllnagunt. Crurte temm ex Ip[a 111111tentmm
qll1dem [ccl1ndum natL1ram dlffere nua, hétc dlxlffe [uf ~é;
J
i
(
/
ç
'
"
~
~
corporu m grall.itate aut ad e:trio~a
aut ~d inte~ra
ver
ficiat. Cauit~rés
aucem, qux par . ti~us
corpori s in[unr, ~ ~;
~7;.....,.ç
~l.1ntr,
vt magls ad hxc,qu am ad Ilia pnmllm tlblX mo
& eal'l1m meatl1S ob eas,qu3s [llbllcle mlls, cau [as abqle -;
t
4
.
~
J
1
..
_
•.
E
}
~
....~
mentl1111 dec1ine t: ~ibns
enim efi reél:iol',quà.m nam
ri eonting it ,(cealimfll (c~yngt\l-ia
, ebAm& io- ~f'"
~
d
.
'
t
:
y
J
4
f
:
.
q
~
ra: conuen iat blefa fit mais
: ~ibl1s
al1tem cauior, effi
nelU;€Of-pr!Siocm,ub
-! denti-aH,\&~om
.
qua: qra .... {'. t'~",À1/
;:, ble[um
" r~
~
.".,.....
cltur rhxba. ' Voco~- autem
c ·
N am qUl1m
')
, quod ad exterio ra
~ ~&.f'
apelntur,O~.
'
nonnl1
nquam ~ ..c.
.6Ii~-Ç
CfJ~.M~
cOlluen itur : rh:Ebum autem , ql10d in contrar iam parexhulce retur cau!tat is interio r Glperficies, ae déincep s ~-:.
t:m. Et thol'acis quidem partes plerunql1e à nutrici Gmul coalefc1t?t exhl1lceratx panicu lx, format Ïo na- ~
~
Cl~1S
depral1 anmr,d um ip[os in prima educati one n1tmalis nece!là rio defiruitl1r. Nonnu nquam vero ve1 q
:;m~.
mlùm arétè extrinfe cus vinciun t. Maxim è vero hoc
carne adnata, vel aliquo alio germin e pra:ter nacuram, c.S
<.S
•
qllotidi e apud no~
fie ri incuem ur in vi~g
. nibus,q~
v el. dl~ro
gl1opia~,Gu
inflamm aco tumore~:
abTcç[
:
orf\
~
....
...,
-r
çi}-,
ç;
du~n
fi~dent
nutrlce s al1gere coxas,.ac. lIlla! vt hxc ma[u llllpfis eorpon blls l~me?toru,ac
delllcep
s
e?~
>
<
1
"
J
'
~
'
t
o'i
~
gmtl~e
thorace m exuper ent, Vl(US qUlbufdam corum,tu more non natural t lllteno rem occupa nte call1ta
~,-)\
~"
tlll}}.clrcumprehendl1nt, atque om11<-"S fcafula rl1m, .ac
tem,lo co angl1Hia {llperuenit. Et lend quidem ,3c craC f:31J
. y ..........4l...-G ~6
~oj
thoraci s partes veheme ntiÙs firingu nt, ac eompri mut. C fi hl1mor
es, vt aliqui pori, [patii interio ris laxitatc m i.:~'t
' ç;~?
~o
Gt vt ct'tm aHquando non xquè omnes intenda nad Gmilem perduc unt affettum . Sic &li alignid ex- .j . f
~ .
•
tur,am pronum in pattem anterio rem reddatu rpettl1s ,
trin[ecl ls incidat ,ac vehelll entiùs compd mat, nec!r
~
~
.,-yd:f
- ~ 8o.'v .. ~
aut pofierio res partes, quxad fpinam pertine nr,gibb x
rium efi vt circuni acentia corpora ad interio rem caui..;- .fu"~
' ~
<b,:zt.€>~)
redda.ntur. IIIud vero nonnun guam accider e {olet, vt
tatem d~trlanL1.
Subfide nt autem in fe ipfa corpo- J~
7
F
~
".-s~
velUtl perfrat tum, atque Old latllS adduél:um fiat dorra, ve\Utl ab adfinng entlbus cogllnt ur, aut fngldis den- ')(.«(..-y n:;~
'l?J/H
.
~
S"~
lllm,ita vt aitera quidem fcapularum non auéta/e d parfantnl' , aut ab arefaei enubus marcef eunt. In quo cart. ~
;
~
ç
ç
.
_
~
...
ua,ac valdè compre flà apparea t,altera vero promin ens
iHud accider e fol~t,
vt n~tls
ql1idem pra:cip uè,fed & ~
~
~
ç
tllmida ,acomn ino maior. Hxc quidem omniaf iguipfx quoque e~rnx
ad angnfiu m reJiganttll'. Nam ~
.~
.
q,"'-r:- 1'.
ra!um eXifillllt vitia,ql1x in thorace commi mmtur , ob
ora qllidem meatllu m non [olùm angufii ora reddlln - &t~
:
~
P
'
~
,
.
"
'.-01
e~l'Orm,iptaq1
n~
xquo momen to alligan tnrJed edam penitlls in huiu[ce modi affett ibus occx- ~
9
tlllm nutricu m. Sic & rrledici plerllnque malè alligan canmr. Sed & eil1s virtutis , qux cOl'ltentilla appella
>"'- ...ç ........ <9-l1..J...... .. cS- d~
• .-;»'"
~s,atql1e
efform antes a~tlIs
e~raétos,
~p[os
inuenc rut.
tur , mot~ls.id
. cl1s,
cùm or~
1
l
u
t
a
~
m
fllpra
mo~
.
:
'
;~'
on~109am
vero v bl mcdlcu s rcéte fuum OpllS 1mdllm colltgl t,&coll lbet,an gufiauo llls efi call[a:qllem- ;:,fllf! ue'
~}4'
~
:
.
.
pleu.en t,lpfe gui patitur, G antè,qu am callus fatis inuaadmod llm & excreti ux v il'mtis motus immod iclls nt~ :J
1Â.
IUCnt,111embrllm exerccre COl1etl1r , fibi inuerfi oois efi
miumla xat. Hoc idem faciunt & virtutis cont~il1X
~
ç,-S
" ~)'
~
· ~tf
cau[~.
Sed & fraaœ partes,Gcmi nares, & circunf rattx,
imbeci llitls,& medica men aliqllod ,aut aql1:l,qllx ape- y-rJ~
t
a
~
'
f
J
(~,
ficut! ~xtrema
concau itatis, in <]ua coxx os reuoll1itl1r, D riendi ora vim habcat
, aUt mollitl es im~djea,
.qua: ~" .,J .-,t~:"
ç;~ " p~'}
& , ~xcl[a
quandoql1c offa,3t1t magna ponio carnis,c Ùm
ipfis accidit infimm entis,al lt circunfllfi a~ns
hablt~s,
~6"
~:
~p ~:-,
.t;}
~elncps
non :t:qualiter Glperc reuerit, hxc omnia occa
qui ad humid itate, & cahdita tem immod lcam verga. ~:fo
,
J
~
r
~
·
W
"
..
tlOnem afferllnt, vc namral is figura vitietlt r:r Alius allHx quidcm (unt & me~'p.,bls&
ipfis pr~t
e
~
e
r
s
j
n
r
e
u
~
c
"
4
'
;
~
.
em
modus
efi fio-urx
deprau anda:,q ui ob i mmodi cam
ri'
talium affettll um caufx. Atgue ex hlS llltelll!!1 poce fi ~
0
.- j fA " ......... , l
.
.•
..ep etl?nem , aut alimen ti defettl1111 conting it , ficl1ti
'-'
.
"'t-~
) . ' - 4 t ?..~,qua[na m in corpon bus Gr~lianbus
caufas afferre con~l-v
......ba- ; ......G ...jf~
.. ~. :
11S, ~UI
am n.im.is cra[si fa~i
flmt, au~
nimù~l
c~ntafiitllant hi, glli ex tU111onbl1s ~ atque ~eatibus
cadem
~:.ti1'
bue1llnt,fiue Id ln vna tantum corpon s parte, {Ille ln co
voll1nt e!fe confiru 8a. Sed cum tota Ipforum filppo~*
.J-:"~
tQ corpore cueniat . Nam & morbu s, qui elph~î's
apGtio fit falfa,m ihi fi~peruacnm
vifum efi de ipils.Fa ~ ..... ",~ .. (,i.o
f{la~,
& tab~s,
manife filfsim è figuram immuta nr.
cere mentio nem. Q!.lare ad id,qlJo d propof iti nofiri <!'I 1-' ~
1-3 '
ellmatur cnim nafils, & labra cralfa hunt ,atqlle aures
efi,infi itlltum reuerta mur,ac reli.q uo rum morbo ru cau
4
C]--t:"
.
~
~:enl\t
v ide~tl1r
his , ql~i
~l e pha,ntifm
p3tiunt ur.
fas afs ig.nc Ollls,ab ~o rur[us gen
E
~
,
c
quod
ad
o
i
t
a
m
r
~
f
- ~ ..~
~
.
N que hl omnm o f.-ayrorufu efflglem prœ [e fcmnt.
ncm amnet, exordle nces.Su pcrant autcm duo 111 co mo
-;..r
,
a: es aUtem aCllta:,& collap[ a tempor a, & oculi condi,cl\m infirnm enta aut prxtcr natllram la:uia fillnt aut - "'~
caUl & .
.
C
(
j
:
'
~
t
...
"
:
$
;
'
r
"
~
.
:
~
"
,
f
L
fi"
"
h' ' CIrca [capllias , ac brachia velmi quxdam ala:,
' oc · J<d,,)ftt{
( '1"1]
. ,.,
a[pera. Exa pcratllr aute,qu
x priùs erit a:uia,& lxnigal
' ...... ';'"' ......! ...,~J.
•.
~
15) quos tabes malè habet, apparen t. ln his ql1idcm
gantttr, qua: priùs erac afpera:illa ql1idem ab hu",orm
~:tJ,f
~1':Ji
~
, ",L.
- . .0
acricudfl-u f1~
~
(~ .. .,~
;J
H.'·....... I •• t; ...
7 _ ~Z,' r
c;
~74<0;'
~ .. -'- /'....
..;J ,.: ~
__ .f
ç.....Jl ~f'.... ·ri/ç, tf.«" ),q-Q"'r.I Y ~J;.
.~:tC6<"
"~.4
ô:<Zn7
· ~«"
Jç.
H~.,/·";'!
.
'
~
<
f
J
...
":-_.c.
\-'
....
,. , '~.
"'~,.fJ
......
-'l!,.4~)·
'tel .....•• • • ..., ~1l.:7
· .1- -'" ·yf: .. '....."';fi ..••....4·' t"'"
..,
-d
.Ifl,~'
~12"'6_
1·-<r~4
....
...",..;
...
c...,
...
G..
L,r
....,--1· ·
.LJ:~
J~-:
....
,
.
~
!
'
l
<l
·
"s..;;--,
J
.ÇJ
.
.9',
''i;
!
~
.
r
ft
''9'
,, '
. . ~ ~ ~ ...~J. ~c4;., ~
C',c ..... . 1"~4T8 ~ ~p 'J!~4t: <l)4f~y' ~ '1/'''A..t7 .... °"'0", .. 4 J'- \:.J;_.;;' ''V' ·....... "'4.'" ...
y. . .
....
ç;;:c Lz..'"
f
.
q'.1
r:?
'.::::é-
:Y-";;J:.:---I-
..
..
ib.-.....,.
t!'-
k :t'-" .
d:::::::::/
'ft
;2;
'ii...
P
.
...
i'"'C:'
,e..'r -
r··1-· '-If ,-.
[:.::<;1
.:::r;;"
L,::. A:
<:.
1
.
1:(,...... .*.
4:;..
•
;;; . --
. . . :r... . . .
..,.",
&+..
i&
--...
'.J'..-k
r
1--. (;
,.
.1 il
(Gl-d.+••.. t.ç,l~ .
• " ..{.. .. ......... "' ... ..,;..(. .
J!.I~"'
.... rUe., ... 1~·.,'"
..."1
cPo<t~
.. o(; ... l .. B---:;t ~ ........",,6
~,_
...· w~'"
"' ...r.....,o M
,.~
4C.
.......... JlK1---t
...
"'1#!f~nIo
'"T'1)(
,"
~r+.
8.~
er' ."'i!J:,~
..""""'"
~
'j ~-1
. 4 -rrV}.,v-rcfJ<c
.
~
l~'
'1'.
"
G
i..w
:.::•.<, :
. . .'
r
/ - 4 ...... ,;
<....;
<J1[<i
..0
a...
. ~-
- S';":y.4~·J
H.,;d •• .....,
•• r • ....-, ... ~ 1'.. \') Jf'6({ ' • •·ch
.... -;:,·.1 ..........- ':"J'
{). j..., ~.
•
'1.,...
""
'''.J'I'1(;'!'
'(".
.... .>'4 - ~ • .,~;
" . ",L.o_ç~
... , .. ,........ ~.
c-, ~:" .
.
I f . J.
-0
Ij
.
!3"·1-c· 1;7> . .. .,•••0+1 '''1'1 ~.
.,.
•
c.f...., ..... "-- ~.z
' 1 " .. _-4•••,
1-' .;,...k1- -7 r..f. r: t-'1~
~IJ.';
..... "
~t, ......,.o ....i/ ~ ..... ~. (,. ., ... :r.4 ~ j;l,"l.
96-·
f'.............. .., ;;,
""li
, '~T1:
r
ft;
'~r-"
'
J,.,'f'"''
�2_'~
.....i .....-~
.:~
~!'
"~
, .
~If':i."
_~
q:, .. ",~
J" "
1'~
t!"t><A; ;,'~rf
f~-%
1
Claudii Galeni
83
..
--"" ~.
e::r
~
~
J~
3
....._4~
. ~Q!
S·
~ t:~
3:::::
:::::r.;",'!ii!\/l-ffo
... ~ h~0,.4-f
{t'6
+~ ; 1~
"",.
~,
e ~.
G
:P ,..,
ï84
'2.
•
"
•
•
ad fims, ac 6gurz euariationem pertine hit, faéta ob
enuum Vl: hœc
abnerg
nünum
Oledlca
aut
lOe,
acntud
~
vianteà comerauils,fn~Ad
vero à pmglli,ac lenrahu ll',idita te ma/ dentia. Prxci- A iUas,quas
~
- . ~-;J,.
~
~f'
ali
m
acur,cù
deprau
lnicatio
cinas auçem partes comml
puè vero In o(slbus hoc malun\ vehêm enter apparet,
. -C);.J&~f:,
l':' ....-:t
n
~
p
a
aliguod
cùm
aut
rint,
qua non opportll,!!è c<?alue
~ cùm non reaè à medicis curan[[lr:fed aHquando ex hu
,~ti;:r.?·
,allt vincultilil relaxatur, vel intenditul', ve1 abdiclllum
n
inueniu
bus
corpori
ium
morum natura,glli in animal
,
~.
~.t
rumpit ur.Neq ue in ob(cur o efi,exq uibufda m occaGos a(pe-TMf' tur,hab et origine m.Ocu lorum autem, & glltturi
'~
ft'ré
. vero, generis XI.
V l11\1S
lf ~;jI
'
l
fi
'b h
'b
'b
rd ex aC~l
\li us orum mgLl a euellla nt.
,.47 ntates, non ex h"15 tan~m,le
us vapon US,aut
:>~ ...l
(J,~ .. ~ .&......,...6'
"1'~
xgritud inl1m, quod commu ne omnibu s exiHit partifiopuluere, vel fumo contlng unt, ficutt (vt arblt.o)~
Jcs~
~:"&oj
~
. dA~
~.LU
Gmplices,fiue compoGta: exifiant,cau
blls,fille omn~
intefimis à materia tnllull,gllÇ
. ~ macho ,& ventri~ul,&
+J?,":
: G~.ç·
~
Ego vero hoc vniuerulm genlls
nd:r.
explica
umt
(x
r,
-:1 in ipCo corpore glgntCUr,atglle ex eornm, gua: eduntll
[.9l:-h u S.J ., ~
re confueui,aut vnitatis cor
appella
nem
folutio
vnitatÏs
& bibunt ur , q ualitate : inter gua: edam venena connu\
nem, vel guomo do lifolutio
tis
tinuita
em,con
ruption
merantllr. Liquet amem quod exa(peratillm caufarum
auditoribus fomonem
rim,[er
fperalle
rollt
aliter,p
bet
fingulz cùm inllalu erint, aut hulcera tionem ahquam,
ameno s
his,qui
ab
en
irrt'nom
eque-en
llum.N
re perCpic
afferunt,aut in
corrofi onem in partibus ~arnuletis
eius fpe
s
nonulla
Gemi
us,
ceepim
itum-a;-impof
ftieruat
o(sibllS cariem inducunt. Ha: gllidem umt primi gequinem
Fraaio
iis.
vocabll
uere
deGgna
s
proprii
cies
neris,g uz in format ione conGfillnt,œgritudinllm caulitas,hll
contiuu
r
foluitu
offe
in
cùm
,
cariem
Secllndi a\:tcm generis ,qux III numero fiunt, vbi B dem, &
Tt 1 J. fx.
In,
llantes.
fit,appe
hoc
carne
in
,cùm
vulnus
...
aut·;
cus
aligua ex partibus defllerit naturaliblls , aut feaio, aut
amem capitis,plnres limt nllllcupationes. OEa
o(sibllS
cauCa:
Et
sit,
prxceC
gefaaio
i
fr.
valida
am
putrefa étio,
~
lis enim efi in religuis ofsibus fraél:io,rnptio, vel fUptll
quidem frigefaétionis priÙs fimt explicatx. Putrefc unt
~!
_ 4 - . f.:V-~
vero ab aligLlo acuto occur[ance, acra vocatur. ~a:
nonnul la quid em à medicaminiblls,gtlç vim ha
.J!utem
.1 ~ ~
~
"o~
Go, atgue diffeétio appellatur,
fit,inci
ente
ab[cind
que
putrefaciendi , aut ab iis, gua: in ipfis animaliblls
oent
B->~.
<~
teredonis apud Gra:co s, gllod
amem
Nomen
.
~
~
l
e
f
&
.0riLlntur CuperHuitates : nonnlllla vero ob id,quo d miê~
r : ~ " . ""7C M.u:~-a
'fi cat, Vl'd etur quo da m mod 0 ( vt apparet ) e
fi
. •
"
'
:
r
'
.
H
Iglll
canem
,
,
. ~
, c9~t;"
Jo ~h",.r
nIme euaporant, UlllS vero caillas pnus apenemus.
I-c~
of-é~a:.ç
iC?-t--,
efi f<?ramine delitera Cuperabundare.nam à tr~mae,id
fi aliguid Cuperer cuerit, quod non Gt è numero
d
o
~
"
:
~
T
/
0
~/.s-Çj04:
~'C#A
,id efi foqua:dam
rillatum effe credim r: veluti tredon
o ad
Namra eonlhn tin\ll,h œc quidem a:gricud
p a rtium
L
u
~
:
v
r.:'
~
<., ,}.C1~ "- 'p~U
ero...-1.,.......+·,
"
a
s
l
b
i
'
~
o
m
u
h
.. ~
ratio exifien s, qua: videlic et ab acutis
. n llmerum panilll11 [pe8abi t.Sed eùm id,qtlocl (uperad,. ~
~_
L_ ..... f; '-«C<~.&
redllciquidem
dentibu s fit. Ad aliudalltem ab initio
ma
dltll\l1 fuent,fonnam obtinue rit naturlem,opi~
_
,u..'
. ...[
]uàm perfora tur zgritud inis:& ofsis afperitas potius,<
erit
em
natural
non
fi
teria: abllndantia erit in caufa,A t
C
c · le raao,&
$"b.J,'; .. ~U't.f
M"
:r~.
b"
'
quo.
.
A
·
1
' non natura 15. tq\ll vues vtro 1l itas
alOn tamen roramll
tlO,Ollncllpatur.
""""-:-yr; Jé;'
~(.
tf 'ycf~
qua
na:
mate
&
+w~"-.fo
~.:id!h
gui
colliiio
Et
dicitur.
dam veluti finu apr~ne,cis
que validas elfe oporte bat: aliogui neglle gllod vtile
off....... 3'
~ - I:&t
partiin
parte
ex
dem ex hO,cgenere eXlfilt,qux magna
erat,Na tura afformaffet,neque quod vitiatl1m , excrer~
~
~
(- . :t;~
bus fit ciTnule ntis,no nnungu am vero & in ofsibus cadi
(ex
aut
quando
Forma t atltem in conceptiblls,
~ifTet.
~.z,
~.;
~ .... l ....._ 9-~
~
pitis,in pueris prx[ert iro.Nam in [eiplilm cedat opr
.gitos,allt tale aliguid fadr. In iam adultis alltem, quan~':6-QJ
!-;:~
expoeffe
molle
hoc autem &
c~l1idtÙ':
tet, qlic~
Ihs.,{jM> ' do exhulceratis parcic:ulis validas carnes filperaluerit, C
e>--:7 ~CX;:
~
aut ex carnofis parti
~lare
durum.
e
mlO1m
c
fiulat,a
e
dinmil
Abiicit alltem id,gllo
allt in oeulis vn ~ lem.
J x.
vaac
duri,
bus,am ex tenera ofsium natuta exifiet, qux
in his pafslOllibus, guas Grœci gangli a, meliceridas,
.:T
ntis violenfilm filfii-:lidi corpor is extrin(ecus occurfa
appcl Hc, ac jn religuis eiu{dem
.
fi
fi e atom,her
r
.
~
.
I~·_ I- ~oC,·
r;.~
è?~
.
'
d
'
. ld
Et magnttl
' r r a 'b
m. um 19ltllr exterto r lllper cies eius,qu l
Impetu
6-~'
net
auge
><.«(IX-,clfCoJr~s:
partlllm
em
qlU
0
LIS.
1
aITe
fIS
f..l. F-7 :a.../:..C. gen
~'1
ô .. l'~·
. vs,.......
e m fent~ur.i,;mla:
e~)\ltinua
it~ pa~itur,cOlyos
mllititlldille , & à. potentia: 1'0t ur,ab optimx materi~
.
r~;:a
"
mtro,
ro eXlgux d1tufiones In profun do confiltew1f,cO
fe
aut v~i
à eontrariis cau~s,
al1t~m
I~minlt1r
. b~re.
• ~ .... .&:.,1 ,-;{j ~-.
cauicùm
At
genlls.
inis
ac tmfio vocatu r hoc a:gritud
" éètone altqua, aut exufilOne, ve\ pucrefaéilOne, ve\lm..... (J4 I T-"~
("tJ;'f; 1<>:,~
tas aliqua intus apparet,gllam rei collifa: percllffor im
inaliqua
affert,
m
interitu
~ modica fricrefaéiione , quœ
Ir
- ~I tc-·I f- ~.;
11 . d .
l',:~!·.
Ir .
'
cl
t)
i il.lO i.clttlr: N ecellar ium efi igitur, v't
- flmm enti corrum
prel?n,tu~
t.'lux r:m~net,u-r-rJ}J cnnt:ur,." ~
Ca:crtYuj/
eo
pars',a,
piwr
",-"M:J
.
l.«.. (.;1 ... ·f':""l.
omOln o ulb Ipfo laU,ln Ce tpfilm impellatur, & cauum
vero ln compo fiuollls gene1'e
:r. tilata re.ddattlr. ~x
d-~ •
,<,(.... (. 'l ~.,f_
fiat id,'luod collidit ur:vt vero abeute cau[a cauitatent
ve
ines flunt nonnul lx gllidem à repenti nis,ac
a:aritud
•
t 4""
t ) ,
~
'c.;
<~-1"r._ç
r.etineat?no efi neceffarium. Nam magna ex parte mol
- ~ hemen tibus motib11 5 ortum habent , nonnllllœ autem
":7W.-~'1
~·7;.04
A;:~
ha omnta ad.naturct fila! Iocllm regrediuntur, vbi percu[
ab amclli omm immod ica humidi t:tte, quX Iigamenra
,...., .. ;., o.,;ç~
c+-P.·Hn,., t' ~
Si vero non folùm introce lrerit capiti$
for abfce,Tn~.
ue laxat,totamglle artieulatÏonem ob len
. madefacit,acq
" ~" ,.-'"~
è--/--*
. 1
f"
'd
'd
b
' nonnu Il'15 alltem 0 1 quo
dd It;
·
et1:ln"Ul1pno a iqua in filperficie e;,teriore
lb
os, ~entl
ra..+- ' ~"1-:,
.~-",
Il ncam re
tiarn,
~ .. -.r'ho ;Q; ~6'",*
ta,tuc efi xaritud o compoCtta neq' ei no
ofsium concau itatllm,quas Grœci k.C70Xar vocant , fu- D fuent ad1L1né
~ . t.. M.fh-~r
r:~
habemu s.
authoribl~
aliquod indicum ab ~ntiq\1js
tiùs membr orum
. $ "
percici lia circunf rangun.wr, promp
-n
f!-.~ ... ~ ~ . &/..4........
',"(\"-:'
rk...
7;t:'1 - - Ioi ...
.
.
'
H
~ -m.noftr1U
.
.......:ç;ç ou_~
!-e ft.6rn,le-x?câda;<J
~t-;
capita ex fuis [edibll s excldunt: c , zc Igmlr ?m~laexr
4
6l ~ -:J
~
vti con[llcuemedici
ilillene5
e
pleriqu
s
,glubll
sa4am
ticulatioJlllm cau[œ funt. In hlS autem zgmlldll11bus,
1~
~,o.J;-tir
...,. -.1,f'~
mptio, & roil
&
exjfiit
utio
fol
vero
a.tis
ntinuit
runt.Co
13
J!.w-..,,.l......quz enterocele & epiplocele appellantur. , laxari magna
...V,.dic..a
IG 1
s-t:~
r~
f 6:J'J ""'7
s aduenjcs•
neruou
s,altera
partibu
s
carnofi
.......... t!.) d.woS-1~
\lU lO,a cera
:Jex parte, 110nnunquam vero & abrump l ellm meatlln\
6ti ... (~
'Gel ~
s quida~,
epctinu
caufa,r
efi
ionis
generat
ve:o
H~ntm
cOtlting it,C]l1 i ah abdom ine ad tclliculos perting it. Sic
•4--=, ~ J.... :
elLm
è
~
l
i
c
œ
r
p
aél:um
,
motlls
nfq;
vchemé
;lC tna:gl~,
ad ipfllm mcatlll1l, am ad tlInicam,
~ ... g:J.' ~ -q"f..' .qlloque d é j~Je
é,;~".:'
tem.
t"qualtta
ad
c
ta,nequ
calefaé
lle
at.a,.neq
neqlle perfflc
aut
lden al)p ellant,a lltomc lltum,
'<
q uam Grx cl erythro
c9-·'~if
'1;>' .... -136 :f,,,
d fi
~:r'Y6"
, r ' r
Dl
ntur.
n.'
exponu
us
.
L
a,motib
JI
'
corpor
l
em
~
l!
•
mollm
•
u~la,t
'dr.Ç oS .".'-..,
a lUIS leMouen wr prxtcre
.,a Iquo al'Itnr IntClllnUn\.
h
-' "CJ>vn -c. 7... l/":J
E
'
• -1 J:".,.
•
eorn
!
•
plurima
,
us
n.'
affeétib
'
odi
b
d
huiuCm
in
<>1
enim
utllr
"O<.~
fira
....,. 1"'''
t li S IIltCnln a, eum <hffcéto omellto declde rtnt. t
~"'r
$-:, .... M.:I- ~·.t
vt fumma tim dicam, omniû huiu(ce gene
p.artes,. At~h
s
peétori
blls
vulneri
in
f:cpins
fibra
guogue
is
pulmon
~7:' J'" .~ ·~;r{l-:.f
callfx nonnll llz quidé extrinfeclls a~rtS ~gntudl1m
x jt. Et tunica vllea vt plurimùm rela xatllr , eùm cor"·;:~.trèce
~1:;?
autem ex ip[o corpor e ortum haber.
llx
t,n.onnu
uel1lun
contigerit. Vbi etilm vi[cerjs cul crodi
• .. r ,.., neam nimillll
A
- é..~, ~.,· __ ..,..~t,.M
...fl "Il_
l'
fib
" . fi'
9 .... é,....Ç
-{o.
tg.; extrln( ccçqui dé,fun teaomn ia,quxp erellte re,ac
ob vehemc ntiores
ra, a !guano~lIm
..... J lI pl3m
, .~td
~1 .."- k.,">.. ....
J
colltde re apta limt. Ex ipfo al1tem corpor e cauf:r, (unt
d
a lt affh éboncs excldertt, hxc Q110qllC a:~rjtudo ~
"",",t/I",ç c ~ {;ls,
.;tu
t
fO;,' ....-i.,'~:7
.
immo
--,.....
....
'êf
Jétftf li "'~
~<l-#7
Cl"'-~ °f
trri
~{b.o(
-roI
r
1
aut
..
f
..
.....
r,.."'"
x.
r
~
r" 'r
me
f
....
j ....
v
01"'1.... -:;
,~.
t--'::'
eA'.t-~
(,.r;'t~
.<>~
•• o-t... r~"1j'
.... '-''''1'0 4
.--;.t:.
49#- ...t. ....... '1 ~
..
.,..-c..
.. ....;;; . .. rI-"·f~
"'':.:7.h D
15 ~-
...
...:1
ç ':' .c... ·;~
... ~"J
"""-tt..,\., , ~
1 ('.... ' .... -MA 1 '3,.-e~1 ç ........ -L
j(p..!' ... ..-v ......
;6.' ••• .IZ... ~.e
I.f.n4 ...... ~
...... ...tÇr:.1! ..-i
....
14,.,J-1
·' .....I!G-,-1-...
1A f - . cbj:
.. -. - u&.2'
•• •
,.,
,
r,
i!'
" .... 11.....
t., ..G·~1
. . .-~,o'
.. l·:t~
,ç,~?;.
'Or:- r.) ~
•
... C~f;.!4-:
.en ",;,·h ,;.c..:; ~;&'I,.t.... f
_....:
.('- (r. (, .. !..J.,.' #-"13
11 ,'1'
0 "'
F'-+ /J.., . .J~
..z.t ...
�De Symptomatum differentiis'-'
186
i mmodid qllid'am ac fine ordinc motus animalis, &
vero xgritudinllm cau[as non eft admodum iniienire
nonnuUa humorum vitia,qua: corrodcndi vim habét. A difficile,eùm ex his,quas eammemorauimus, componantlll". ~are,fi
quis hoc deliderio tenetnr, pate ft tibi
Tales quidcm funt ~gritldnes
omnibus partibus com
hile parare facultatem. N une autem cft tempus, vt huie
munes, primis feilicet,atque fimplicibus, qux fimilares
{ermoni finem faciamus,lc de aecidentium differentÏa
appellancur,atque iis,qux ex illis componunmr,qux &
déinceps differamus.
inftrumenta & inftrumetarix dicuntur. Compofitarum
C L A VOl 1 G A I-J E N '1
De SYlnptomatum Diffe-
/.
rentlls, Liber vnus,
Thoma Linacro Anglo Interprete.
1.
.
~ipe
agentis motus aél:io eft. Eius vero quod ~{tp
fo-.1!..t-:"J'
VIN AM, &qllOt
~ -r~6o:1
~
numero morbi in B ab ca aftèêtum,pafsia. In fllmmaquc,ipfum affici' idem r~"
'
9.1r~
~.-Ç
, ••• _~
' 11 D·ft-,3
v niuerfilm fint, tam
quodamma d0 quo d pau eH, 1 ertque ab affeétn,affe- "":J-f-,['&"~
. ., ~'"
aionéve, ~
~ipe
cefanto,qld
2. ~lterab,
.,~y1>-;(
'{~
r
Gmpliees, qnàm
alteratio, qux in paffo iam remanet, affeaus ellls dl, ~
~
~
~.:>-,«p
potiti,generatim,mé
bradmqlle dillidenita fcaicet vt in ipfo verti,& mutari, & aiterari, & mo1~';
bo
tibus, quot item ClIueri, pafs~
gen,eratianem habeat. In co. vero, quod ~ç
~«~
iufg; generandi fint
manet, & 1Il filbletto cOl'Pare referuatur, a/fettus conr~'
.!Ôo+~
=«
can(x, aliis commen
fiat. lam ipfum quaque permanentcmaffeaum Grx- 9-a.!? ...
~
~t',.
tariis prodidimus.
ci p.Csion,m n?m inant , veluti ,tiam quod iaoffecit, ~,.
:'if~"
-'-:7
Reliqult efide ~ymnec etiamnurrf faeit, cau[am. ~lanquàm
neque hoc ~
~,t
B-~"
ab[oluto [ermane caufa efi,nec affeaus,ql1i manet,ab- ~
~f
." ~jî"
....
,
'.
pcomatis diiTerere,
<j~o
de affealbus,qll1 prxter natllram [une, ornnis no[oluto fermane pa[sio. Sed-exaétè-loquenti,ffettus J:; <.zv~0-·7euJ,
:
b1s abfolu:ltur difceptatio. ~ur
CQJ'f'Cris affep~ia
, ~étn-arefl;JU<i?u.
~od
Ji:"~
~ "";4 '
&115, qui ~ .la~%bts
dt- vel
~
..c'8i..
alltem Grxcdic riomll1areCOnllleuere,tn hbro De me 1'. .d-r4~,)b
,t~ç"
d, -=.u . '"..
,r.
morb~
Gauf.,~el
moroi-fymptema: guod etiii im')";tlftt'C C dicis nomintblls à nobis efi manfiraCllm. Cui us me~'
f-' ...................-r. "
Gta:ClS nammare in vfu en: verùm 110n admodum id
mores, id agendllm , vt (qllod à nobis femper efi di- .:ct~J
..f>:::Î"'" 1"1--""':;;;
vo.eabulum vllirpatu efi,fed fymptoma, & pathema, &
ét.um ) de nami~l1s
quàm primùm. intcr nos COnlle- .....d~·6'.1-B-iJ&."'pathos o.mnia idgenus nominare [0 lent. Sanè no idem
mat) ad res autem Ipras properemus,tn i![qi moremur. ~Jf,.
.
omnino. fignificatur per iam diél:a nomina, {ed, {jeuri
Verùm pierique comm, qui iibi doél:rinam vendicant,
~pfedinguâ,
de omniblls déineeps , ql1X propinql1a
cOl1trà flciunt:htigando enimde nomil1lbllS totam vi
lnter fe fi.tnt, ad hune modnm di{ferens. Ergo diél:um
tam eonterunt. ~lare
ad fillem anis attingere l1un- ~
4- /
eft,mOl:bum elfe corporis fiatum quendam prxter naql1àm po{ful1r. ~fdn
a m igitllr eft agendllm ei, qui OY~1.<X7tl3'S«
......
turam,a quo funaio lxditur primllm. Conftat alltem
veritltis efi fil1~os?
p
~
e
N
res ipfas , gux inter {e ~J;}:"'
,
&fi
e{fe affcttum quendam prxter nawram dixe-'
. l eu~
natura flint,Gmll es,<,61..]l1e mtnllS adllertlllltur,ofiende- ~ ........ <Ao'J...A. t:1J-c. '~J.d
n.r..tc
nmus,a quo aél:io Ixditur,idem diéturos: Siquidem 0re:dein4namina lis Imponere, potifsimùm qnidem fi t}..J. .", ~l'
' '~/ -:
,
i-~
, """l" 1''' 'mne,qllod eft, fiue id [.1n1ll11 Gt fiue xgrnm qllodam
pOlis eft,:, qux maximè fint in V!i.l. Sin hxc nan namodo aff"lCltUr. A b afficicndo vero
' affeél:l1s nom
, en efi
uit, apta finger<.>. Ante omnia vero fingulis rebns
~rtl1m:qe
in hunc vfilm non ab alltlquis modo phi
fingllla: ne qua in [ermone vel ob[curit:ls ex hOnlao~pls,fed
etiam aliis hominibus traélum. Et affeétus
n ymia na[eatur , ind~que
{ophi{mata oriantLIr, vel l'es
qUldem tum corum qui falli,tllm gui çgri fill1t,tlIm neu
vila omittltllr. Illlld verô reéténe, an nan reaè, &
tro modo [e habetillm omnium eft comune: etenim & D propriè, an impropriè nomen fic p~litu.m
, per la.ngiHs
otillm xfiimare cllm res ipfas WlI mtellexenmus.
cant~S,&
harmonia, & orationis , & diél:ionis affeétio
G.ure aln e{fe videtnr. Morbus llltem fanitati eontra~ipre
i.n harnn! :ognite
- ft~1
{)per.is .CO?~
fi~
non tn lianUnl9us. Ac nos qUldem ,fiClltl d1X!
rl~:
~ifsdet
ab vtrifque(vc1mi Plato ip[c definiens
,
,
b
'
tlItn conllleca vulgo. namma re us imponimus, tum
p~o
Idn)quod Grxeè '(J&:C®"rj,l kTtf811ftCC dicitllr, Latires, q\lx inter fe filllt v icinx, difiinguemus. ' Cxteris
~ pafslO nem appelles. ~icqud
enim pltitur quis pa
t os)fiuc pafsia efi appellandum: Eoque arbitror f~nnominare q\lidem Gcmi libet permittimus rem alifi1I1im
- pa[slOnes
.'
q~ale
a1tCraCIOncs , pat1lemata, hile
s . In iis
qllam indefinitam relinquere nOn permit~
a&PPe\la lllt . In vifl. quidem eas qllç ab albo niO'ro flauo
nanque ipf~,
qlJa: pr~o{jta
nunc funt, q\loniam id,
crete .
1
'
, ~,
,
d h n.s co oribus fillne. In taél:u)qllx ~ calido, frigigllad in ipla corpo:ls conuerGone, & mlltatione , &
e a, dl1I111do)ficca,111011i,duro,cxtedfque id genus. Ad
gualicungllc alterattonc conGfiit, diuerfill11 cft ab eo,
n
~m modum & in lingulis religllorum {enfilllm.
quod iam ~alm
efi, & filbilfiit: CillS alltem , quod fa:,
on,Hn:\t alltem is & volliptatem pafsioncm, omnéméhlm efi,alll1d namral em aétio.ncm cfflcic, aliud cam lx
"TT;
~
y
:
;
que lniumma mo.tum;t}uiettnquNMitero-fiat in~lt'Cdit: quod in ipfo. (vt Gc loquar) fi€ri effentiam habet,
1,.-:;~
<o!.R.-:...........
aétion
~iR
...
co-
r
J...,-
E..,...,
.
::Z::;;;;.
+:
N
v
ft
�. Claudii Galeni .'
18 7'-
188
qui ip[os veluti vmbrx [equantllr,nec hos mOl'bos vomata. [ca non fiaeim qUiCqllÏd efi
nentia ad aHquod rempus,fanitatem, morbumve. Pa[·. A cabimlls,fed [ympco
in corpoTe prxter naturâ morbum vocabiml1s. Sed id.
fionem vero abaaionedi[creuimus,tanqnam quod fir,
quod primùm aétionem vlciac, morbum. ~odhUl1C
ab eo ~ guod facit: ncuci morbam l [anicace, veluci id,
prxcedic,morbi cau[am,l1on amem morbllm. (bàd fi
quod prreter naruram efi, ab eo, qllod [ecundum nacuquis alius atfeétus in corpore morbllm [equiC14f,i-s [ym'l
igitUr integris horum orationiblls pofitis,
ram. RlIrf~
~
'3'
~.sraétlOnis iplius lxproma d{ll1taxat dicecur. ~inet1am
.d.éinceps,q\lre reliqua Cunr,per[equamllr. Sanicas- elt na
~
-~:7
'
HQ~R-Ïm!l
à
i
.
l
q
c
i
~
efi.
is
anlmal
tio,fympcoma
' t-llf-aIis-atf«t-tIs-;funéHonis effeéhix. Nec interefi an affe
~"'4
. 7't
~:'
lm
nominl
Ac
t~p.
pr ,"l t~ f:Oa
n aétionis
fiatûmve qui aétionem efficiat,dicas,a
.:-alm
1- ç :1 ~ ...2iÂ~
.
c
' 1' ura I~ e aureres
t:Il 'I
,
ita [e habet:qux camen mucare, dlm~o
v[us
, .Simili modo
quidem
....... t-7~
,qllJC~1?J
lllQtnat
'J1
nec
4 ' can[am
.L;~'
"'-......~ ~o;.:-r
prxdiét llm eil) maneant immocx)ei,
(ficllt
do l'es ip[x
referet: adfignificawr en l ~l . in re iqlla oratione..
· .q;~ ~ .('Il1am
"~ '~:;-tW :.~
-I
~.,-~<;
qui volet,licebic. Verbi gracia, Si cui non placet 1ym!ta [anè & morb'.Is, fia ms corpons en extra natllram, VI
.......:,. 41"- <.:5"~'
proma voca{fe,fed epigen ema, qLll(i h'perueniens , vel
aêl:ionis cauCa. Vel brelliùs ad hunc modum, Mor
tiax
'T1)"CV~Z7
~'}(l1
---riiJ~
[upergenitu dicat:Sympcoma enim e{fe, qllicquid pra:bas efi affeétus pra:ter namram,qui aétioni officit.Pa[,nna:J -rH~
~,.ux:nJf?
ter nacuram animali accidlc: Epigenema vero non 0fio eil moCllS in materi,a,qlli fit ab agéce. Ip[e vero agen
~pJ
...~I?
~",
G9uiw1. VeQ0~elfuiè
: H;l~0'
mIle;' lèd EJ89d-Wl05Ï4't
ex 1tH\ Rltl1r1 e . ir<I~,
~(l.atu
ÛS motu~,aéi.
~:;J?6qllX adhll c
onem,
aleerati
omnem
di"i)
(ficuri
B nlm nos
c ; m(à.ip1l~h'C
fert)
' tel'll-ailiiuam-gM'eratIOAIS con
q-6o;1l!,rJ+~"
6-l.~
prxter nacarpore
in
re
vero,qu
a
i
n
m
o
:
filt,parso~em
materia,&
hllius malta [untgenera. Na:t&
~r.po
_
»
i
:
é
8
~
'
;
G~C '*~".4t · ~4"1
.
'
d
Accimata.
Il
[ympto
uimus
nbmina
,
C
cu-ram ftlbltfilln
t"''" ....
tnl~
a.t.......;;-I-vtilitas,& [COpl1S,& innmm :ntum, & vn e. m~s.
f br"~
{h~
[ym&
onem,
&'pafsi
rem
eandem
ties,
détque a!tqllo
Ûllnl.Sin<Yula enim homm,el,qllod fit, perfeét lOOls ah
~
~*"'
!1~
atum
G<Ynific
e
vtriu[qu
[cilicet
qllod
:
ari
nom1l1
proma
Camen
erLl nt,c~d
conf
.vero n~hil
~œ
qll1d confer~mt.
~f1:;
~f:.Ib
r:.(~é
1
l
)
m
e
~
i
c
a
r
alial11
atque
aliam
um
[ecund
ll3.m
(ql1ang
ab iis,qllX coferunt,felllngl no poffitnt,hrec ellls,qlJod
~"!f
~
inlit. Verbi gracia, Ipfi.tm tremere,pati efi:proptereà.
[e
~
i
cùm
luc
Sanè
t.
obeinen
m
e
( ~n e quo ~o ~ r ~ ti?n
~
;.". ;:~.,
~6
alicer, qu3.m pro
~anicul
quàd alterari,.tum ~oeri
[eJ~n
habeant,fi: rt[ublndepotefi, vtç . -iuClm)q~
. 6ô
~:;'f,
it. P rXtereà tre
conctng
rauone
aél:lOntS
ts
natural
&
[ux
..Non allter,quam
ceps exclplaot,fèries quxdam ex~fiac
alceracio efi.
motus
calis
ql10d
eà
propcer
:
pa[sio
mor,
fi calcul lS aliquot délOceps pofiCls,pnmum eorum mo
Idem eciam cremor[ymproma efi:propcercà CJuàd mo
ita
ille tertillm, ~qn
ueat qllis,ac primis [eclndm,~
od fi alceratio [olùm effet
tus efi prxter namram. ~
t. In caltbus
. . 4 déinceps vnu[ql\l[que eum,qul hbl hlcceda
. .:L~
'l;. .,I~
. odoral1,do,gufiando, tan:
in vi~end,l1.o
qnali~
;luté omnib s,niG quis id, '}llOO-per-fe-faetc, ab eo,qllod
a.UM.
2.i:~
J~
ltur, pa[slO tantum nominaretllr
lntelllg
ue
gendoq
· ci4~Rt,dfngL1aplurmb[~c
~r.j!;:-hA
~
[ympcoma. Sympcomatis enim id proiu~
no eci~m
errores in di[putatione concingent. Stgnificat
fimlque
.:y~
~
fit, vt in formis omniannaruram. ~o
Acriciz
prxrer
ht
vt
TametG
efi,
.
autem p~r [e idem, quod primum
~-t.
,-j~?P!:
1
acx) confifiac. Si-:immllt
[une
fiatü
i
natural
à
qua;
bus,
.. Ex.acciden
non ita pardclllam v[~rpent
· ~idam
tium
-~l')"iJ
C quidem in figuris anima.libus, & coloriblls ,& maani_
fi vero ldem,guod [ecundo loco. Igltur qll1 pnmo cal~
J.i~"'t
tudinib us, & aél:i(J'ôibl1s , & pafsioniblls , v bi cor~m
culo dj<Yimm admouet, primum quidem hunc mouet,
.4
propria fini ..
EMI.ue hrec eius. m~ x .imè
~Untl1r,eX.
ex accidenti vero,ac [ecllndo .loco,eu,qui ilIi hl~cedi,
~,:l
~
!k:.~1s
um & morJgltllr?n
d
J
l
~
ilatu.
naturah
a
tatlO
tlO,mll
s omnes .Pan modo
:uque ad eum iam modllm relIquo
2 /rlc........ :..!-,.) .e:~ç
,77' .......M
•
mutanntm
•
non
n
A
.! ~
ftatüs?
eil
is
-:f-- J&.u1- ~
natural
bus mucatio
q ~ l1d ~m mouet per (e,ex ac~ pnmus ql1o,e(3ud~
~
1'!:.~"J
tancùm
vero
proma
SyOl
?
qllxdam
tacio, {ed mmatÏo
vero cerrill,& qUI rehqul ab hoc habentllr. Iam
. çident
":î'~ ..;~M.#
.tw~
~
e naturali in affeél: ihlls fiam mucamlltatio efi? ~Ip
mo
[e
per
Gue
,primo
ratione
eadem
fecundtls ip[e pro
1~:;-"'·V!a.P
rbll'S exifiic. D 1l6que ha:c, quo
lxfa,mo
néque
to,aél:io
let tertinm,fecundo 10co ql1artum,& quintum,& fi qui
. ~.
.;_;......~
r.......,..... .rs~
tur, ~afé
exigun
omnino
fit,
morbus
ad~ l ~c difiinguere li
~I ~ilgents
~IO
d ~ inceps.
J~ funt
,\~
~
t:~
neutrum Cymptol
u
r
o
~
..
)
prrefiat
fynét~,r
~US?&
ber (quippe ad exqullttlOrem rel notJtJalll Gc
H -rl:..; "CI
'Tl) 'T1(}JI~il)
\~
licet, negl1e affequod
e
p
l
~
adeft.
ceffano
m
matll1e
r,primù
calculus eu,qui fibi d6inceps habetu
~ qljfiue
J;:4~
"Yt'r:;"L~
dh
.,
&
tamen eo [010
III
•
lœdat
'"
.l.
d
altquam
m
aétione
nec
...c+.<
.
fit,
..
...,
étus
~
J~ ......~ '...J;. ~ '";. .......
[ecull u eU,(l'll pOll llmc, tertIO a uc eum,
ouet
' , './);ii;-s-. ~
Atque à
tlr.
e
~
i
f
e
d
è
d
n
~
l
b
a
,
His
qllod ~l'-:aC
z-ir,..,::" qui poh i![llm,& quarro e.u, qui hl~ic efid~jlcps.
~1/rV,-;
~:J'
e vero,
pa[sion
A
d4fferc.
~
n
o
l
t
a
:
affeétus
ea
ql1Jçlem
m\orb~
ita [e habetlbus,ac definltls , quontam morbus
&-fe-v-e-ro
il-1te-Fim
mOtll,
10
fit
omn1OO
hxc
e 0 guod
quidam eH prxcer namram , gui aétioni incommo.det,
motll,
in
{olùm
nOn
oma
Sympt
~ndm-.atlr
morbu m antem ip[am prrecedere pocefi affeétlls alter,
C
(i..am
i
[ecundi
en
etIam 10 habltll gllodam, & permanencia, omllino
cam
(ed
non
fic,
natllram
prreeer
etiam
qui
;) ~
'l'"''N\ • .,(;; .!Hr~
,
.
d
Cc
a
f:
b
1
n'
pafsio aleeratio
-.c
.
nael1ram. Erit i<Yitllr
...-'l..
prœecr
,~{
D autent
0 "
ipGus hnition em,al..lJOnem a e: et, e morbl ~ocer•
1 r.
Î
_
lic loquar) fiens:
t
Cv
materiam, adhllc
m05llive Clf~
m~r
.ueocll,talem affeélum n?n morbu,fed c a u.r~m,glf
4:;}t ~
~tne, q\lO~
oma,om
vero pofi manens. Sympt
A~eaIS
loco dtlJgeocer ant"""""'-rtA<l2J<It' bllm prxcedat apeJlbus.~o
':t
...
~
tr
'11'
.
morbus
'
racione
Z7Tt'f},,$: t"-d.~
J
animait pra:ter natllram incidit. ~a
mum ad cos aduertamus oportee,qull um quogi ane"
veniee.
rionc
[ymptomatis appclla
quoque fi.~bgenral
étum lxdclld:t aétionis cau[am dicllnt, Non eni m per
s
ma.
fympco
glloqlle ad qllendam modl1m
Efi ~nls
primùm , [ed cx accidenti, & [ecllndo impediri,\
fe,alt
;'t.~fSI,
~,:"1.J
s
b
aniOlah
e
A
. m d'lcemus. mor 0 vero
prxced('nces morbllm in 'corpor
e Clam
~l1n
c;;:r:i'.o ffend'Ique per eum aébone
....... ç,...~
:,.{~
'L_i.I'Y,
.
' ,e
Il.
~f
.
,
,
5',
Cc
•
de
",,4
....
Ac
,.."14111,
~
O-"lCymptomatis notion e caduc.
g~nerali
~al[x/ib
Ipfiu s fi.lbuantJre rat~one.m
, & (Cctl1~.m
J:..:.rr; t, ............... lp o ' Fm~
4 -- 4, 1~"
efi. D propri è vero diélis
diétl1m
lam
gllldem
Ils
aél:lo
corpis-af~éhlq
~ort>.ü'i-cf
~lCur,
Ica Cl1~
"f~
df.!;~
hoc opere difplltQre paramll . Efipor &
{~mrtoals,in
, t~pIRl,
s ,q : lIa[1,'}ibdun
nem,i.~l
L ~t?
~;
~ .~
,~
~e l
r? borum triplcx differencia. Alia nanque ipfÎlIs corpo
q.l!1 ve~?
cfi \ d~finlto.S
~e-JoC,li!fI
. \
......;J.+;,f.{........r!n ... "~ ' (~
~
: Alia
rJS Ilonri fi.lIle affeélus: Alia (Imél:ionuOl o/fcn[x
J.'/, ~ mtnllS dexcere, vel cotentloGus 1l1alldilll1C , liS aduclen
~
...4...l.ç. ) ~,."
enconllU
hxc ambo cOl11icaocia, fd clue eum in excrem
"7f" J" dllm in oratione efi,primùm,quo talis Gt finicio, Mor~.;:/
;:r.-~
pri
vitians
:l1iqtlam
excctTll,tum in his CJl1:t in ip[o animali eduntur , [oni--'
bus eil affeétlls c~rpois,afeétn
.., ".
b'
lIs, tllm etiam in religuis, qua:: [enfibiles lillle differe
tl'
Jgltur affeétlls ht1l1c pra::cediie ii morm{lm. ~oeqlt
.s.. l-T"" ,,{I.. --•.AI ,,,,....; ~,
nt,
fi vHi ahi.cllm iis affeél:us i~cdl
tiis omnibus.Sltb l:tfionis aucem ) Gue offen[x nomine,
h:i -r#nJj i nOR [uIH. ~od
., oé:, "f1 ~r
~4{
aaionem paCsloné',uve l'tom.inaLlimus:qnod in perma-
:-::-;:ft;.li!
r
....
r; ',) . .
..
" -"
Œ "
H
•
-.;7 .....
.-t:.="
fi-,
.,_I
n:,(
CMI).{~i'!ltk(
-._~
r·~ . ,~.;
....
f
~
rl"'tz'1"- '..1" ...... Wbl14-t
'
. ftc. 1~-+7
.J
~.
f·"~,.(
wu
l'-ti:
..;1 ................
1'2..
..
f~
I,J,· .,I~
J,-..,. ..k;,
(r..
.
...
1
".
~
~p.-,
~ i.'~(,
.-!.-I .,.....
-·
;('L,
.,
J.•t .. U,:f~
., .~
--
"'?i!-~
·
' '''[..7 '
...I
.,
...
~.u-1},'·J
.
.
.
.
.
'A ' ~
,fi., 1 .........' ..7.;.!. 'L.' .r(~
...
,
f
- .H t ... rt:, ... ",'.C". ' .... ,.., .4.. ~j,.
/ . . . ~ . , ~.' . . ~f'l
.... ~
,..- " (;'.r~ LtJ ...~ 4) :v--oj(·
....,... .~ 1;·1--f/:t; "":-"_" "û . . ...1"'~; ,.~
lt~
. 1 1 ,;-;;; ."1"'';' ;'"
4
... ,
-....1(.... ..,.. .. '-;tt.,, ;:'L Ct ..... .J-"~
H
r
~
.. ' ....... f '
...:,.....; , 'J~
~
1f
} ,'*;.r. ) ;('.~
, J'
rl -4,
()
1'......-+... .•~
....... ~.,
l ""l
,..1 . . l\ 1 ./' too l V ...... I ... w.,. .
.ct~
1 ~ ........ , ... 1, A C~;.,/
~{
~ ~d"'7.1
".(f.,/" .?~
, ..,..;
CD .. ' ..... S-~'{.
.. ~
~
..
~ 4'"
•-j'wu',,,,,
~.
.•u....Il...
p .. ..;;..-;- :~.J'7,O»<
ri .,,"g
"'4-7) ... (,
-+-.
s·
. ~-,
'1'.('
.
nunc
t"
�,,
,
"
De Symptomaturp ·differentits.
-
.
~
viai,fibi ipfis mortem con[cifcant. Ac (entifitquidem
!j...
prillàtio quoql1e rnihi inaudiatur.Non enim dif&
oCllli
ex
IllCis
fplendore
dolorem
ql1endam,
&
aures
:
B
~
,
.
~
.
!
_
,
~
~"1'<;.
~
fiçuleas modd motus,ql1am Grxci dl.ucrKIYI1O'/ccl'vocant, A
n~que
difficlliras [enUIs,qllam dl. ") cru~/l'
appellant vi
ex magno quopiam,& aCpero [ono. Sic in guftu quogi, ~;
· "4~,:
. 1~
& odoratu alii tales incidl1l1t dolores,à proprio Ccilicec 1~.p'-P"
~-.:"J
tia'qlu:dam aétionllm ftmt, [ed tiam immobilim , &
[enGbili, vnoguogue [cuCu malè affeao. Maxim! vero ~"!1:t;f.-M
inCenllbilitas.Ad ellndem modum nec mala [olùm COll
coétio,Ced etiam cruditas. Atque hxc' quidem genera
dolores taans [enfui cotingunt. ~ipe
qui ex aurium ~.Z"
1~
. 1f.
phlegmone, aliove affefrn vehemente'r nos angl1nt, ii ~çA.r~
fymptomatllm fime. In quibLls xftimandx fimt memproprii auditus dolores non Cllnt,fed taaus. En enim J;:~!t?"-E.
\ô:..t.. kbratim diiferentia:: , ql1lrum fingulas pro[eqLli [ermone
déinceps conueniet,illo primùrn admonito, quod in li
is [enfu.s omnium [~nforim
communis,reli9ui qua- ~
tuor ftH gm[que [ohus. Ad eundem modum ln oculis ~
J./.à...tt' ~
~-"b
hro De mOl bomm differentiis diximus. N empe qui [a
non rard dolores immodici vrgent:tangendi fcilicet in ?""':fJ... K~
~
.
ni~lem
non eue affeétlln1 cOl'poris, vnde aého profici
[cltur ) [ed ip[as aétiones putarunt, hos vndique quam
his fenut contrifiato. Non minùs etiaOl in dentiblls,& . . . -C~$lr./fi:
: n."~
l ...·
,
~
r. ':fc".i!
craffo inrefiino. !am pruritlls gl10que ex hoc genere 6-<0~
no's mmc doétrinam in [ymptomatis de aaionum Ixflone tradimus,in morborllm effe doétrina tradituros.
[ymptomamm e~.
Non efi igitur quod Rer qllodgue
G/.:z;-~E
Con!Hnque à nobis , fi modd nihil in ipfis rebus erramembrnm propnum nomen ql1xras, qualla fimt cepha ~#
., ~
t.l";:cr~
bUl1t,de folis nominibus effe dlffen[uros. Oril1ntur lUlalgil,id efi capitis dolo!',& cardialgia, id efi cOl'dis do
tem(vt (cpe diallm efi) hllil1[cemodi doéhinlmm er- B lor, & otalgia, id efi aurium dolor, (non enim inuenies ~f!i
_~
-w.";'~-r
nome po . itlm~
[ed oratione omnia.tl\ia explica!fe con r;.~
'f!J;X::v ~
~
rores ex omittenda guapiam differentia.Ieaql1e fi diffetentLls ens: vehca:,&renum, & hentsdolores,irem ge- fF ~-t;'J.
~
. f..8\ . ~
rentias omnes percenfentes, non effe eas fymptomatum,fed morborum dicanr:in nomine tantùm, non re,
uuum,& pedis,cœtewrumque ad fimilem lUodlun do-.;r:"~t,
.. . 1 ~
P"'L.l~
à nobis diffentient. Ero-o dicendx differemix nobis • lores appellans. Ac talia ql1idem,& tot numero fenfi- ç~
. Cunt,diCputatione ad"principium rCl1ocaca. ('),
l~m
'<..,.uoblit~
aétionum funt.C>-:~poa
~d hxc etiam duo ~
. 1 #:;'.i"!~
m~
C~mptoa
generatim ql~d
appellamr, qli~t1d
egregl',f°Ror & penugLimm mca pnmum (cu(orium, ~:.r
sanimaI! prçter namram contlglt,lta vt tum mOl·bl Ipfi,
ql10d omnlllm fen[llum efl commune, confifillnt. At
b'4:t~
~L:-.;1!
motiuarum aétionum primafymptomata fill1t immo- Jj
~ ~
~ ~
tnm morborum caufx , 'lux Ccilicet intra corpus [lIblifiunt,non 'lux extra habentllr,[ymptomata fint. Altera
bilitas,&viciofa mobiliras : hllius alltem alills <ii-mH:t.u:" :; ~ ;!,~:']It-
'verd fignificatione, ac vcluti magis propria, detraétis
tus, infirmû[que motus efi,alius puuus. Praui autem, eti;fj.:r'~l
~
tum morbis,tum eorum cauGs,reliqua omnia,qux pra:
alius tremulus,altus couulfiuus,alius palpitans,alills vi- ~r:;.-Jf,
_ ,r.44
, ter natllram (unt,fymptomata nominantur. De quibllS
" Z~
~ - lI ":' '
brans. Horum [ymptomatum aliqLÏa, vbi in toto cor- . ~: :;t
pore conftiterunt,diuerfam appellationem funt [orcita, r-~
"j; ......,f;.i1M~
. ~.
nllncagere nobis efipropofitmn. Ergo rlpetica iam
eorum triplici natma, déinceps omtlia diuidemus, ab
.velmi emprofihotOnos , & opifihotonos , & tetanos. ~-1k'.c
aétionum \xGone aufpicaci. Hœc ergo diuidenda efi
~ùdfi
t~i . us corpi~
non folùn~
:~nl\ufio
fi~,
[e.d JC~';"
~7,:;
~:r.c
primùm in duo genera, proptereà nimiru quod aiétoe~lam
r.eétncls part~s
a~lOnum
COhlbJto,e~p!a
dl- h~
,-L.c~·
cltur:Slcm'apoplexla,cum efinemorum tOtlUS corpo- J-.;;.QI'''
..... ~
.
nllm ip[arum dux funt primx differencia:, alterx animx,alcerx naturx. Iraq; etiam appellantur,illx ql1ide.m C ris refoltuio,vnàcum rearicispmi, funaiouibus co- ~fo-'
animales,hx n2tllrales . RurfilS igitur ::mimales primùm
hibitis. Atque hxcqllidem m~tilarn
aétionl1m llmt - , ~
t~J':
i~ ~
vicia. ~orum
fi quod propnum prxter cxtera no<! ••~.
1..t,Â
~
......
dillidentes,in CenGbi\es,motiuas,& tertias"rearices(ne
que emm incommodnm cft ita c1arioris doéhinx caumelnohab~,ftg1àd
qUlCa~1ei\
occafio- ~
-;:~t
nedecepms,alrquod fymptoma prxtemum:l. nobis pu
~
. fJ,/!'~
.--. ~
L' eas nomina{fe: )iterum earum quangue in ruas differetias diducamus.Senfibilis igitur animx funétio,ql1in
tet, vc\uti nec vel apnœan & difpnœan , vel ifchurian c.(~:=t-f
f
que in totum hahcc differentias, viGl1as,olf.,étorias,gu&dyfurian,velaphonian,&di[phonian. Sediptio: ~
~
# ~l:t
fiatorias,allditorias,& taétorias. Motilla verd aétlO,co
mnia taliain quaque anim alis aétione fimt exploran- 8~l"o
- t; ~.,
. , . cuam
.
. r
~
_ ioL.,~7'=-' J,
d a. N On mlnus
t~nual1m
Gbi infirnmentum vnl1m habet,motionffque
cUlluque
eomm d'ff
1 erentix. ~
6,.4
..4 .... ~ '1
' ~
elllS rationem vnam. Demonfiratum enim id cft in li- Verbi gratia , quum dyfipnœa vnum fit animalis operis ':...:.t-",
.,-"' (-J!.o.
.
..th
~
;
r
:
b
. f-*; . ....... He· ~
' U~
-uI
. ~
bri.s De mllfclliorum motu. Variawr alltem in particun empe re~iatons
fymptûma, quOt fint in vniuer- C:;ol • .":,;t'
'1~
. K04.- ·
lanbus i.l.!lrllmentis,ita vt varias habere fpecies videafUI1I eius differencix: qllemadmodul11 in libro De dytl~r. ~lqa
animalis aél:io,qux à rearice parte proce~mœa
efi indicltllm. Aue cacophonias, quot item
-+
d~t,ln
lmaginatricem,ratiocinatricé, & recordatricem
membratim habeantur differcncix: veluti in his: qux .f~v"'I
~
~é.fb
Il. d'
S'
.1 d
-:;:;- 4If-~.,
_ _ ......... ....,
r . fi
noxx
omnium
fentiendi
aaiodlducitur. Ero-6"etiam
d
e voce lcnp lmlls, eH cra ItIlm. llle non raru Ll..;.G
6tl.f-~
....,..;" ...
/")
bitauerit gllifpiam, cuius generis fymptoma fit velllti C~
8'" !:'l"oÇ .&d+t......_
num,communes qllidem infenfibilttas) & Cenfus vitiofus.Cunt. Voco amem nunc fenfilm vltiofum)Ot"!ll1em) D de pandicl1latione,& ofcitatione, fieruLlt~onég1.,
& l":i!t,;J'-d~
~ tu[si accid it. Verùm de eiufmodi omn lbus prOXlmo G ( ~
...&.}1.9<qLU perperàm obitlls efi,fenfum. In parce verd~qlx
in
libI'b) qui de fymptoa~l
.cal~/is
aget, differetur• .,?6~J:rt1oL
q~u
Cunt fenfu.ln oClllis ql1idem cxcitates,& vifils
.Proximum efi,vt rearicis aéhonls
offenCas
. •ro-{,'
~. Cutnates,& depra113tiones qllaCdam. In :luribus ftlr.'
. narremus: ~I.O .z - 'f-.t:.r. f'.oJ~ ~J
ac primum ima~ntrcs.
Efi Igltltr hU1lls qllodque' ~ f .....~?'!
â': .. ~
}fr'-"
SI.t:J~e
. s,&
allditus grauitates,& ob:mditiones ql1afdam.
alia, veluti paraly/is,fiue re[olucio qllxdam, qllam Gr:e ~"1':+!pt.;Z
Iml~1od
in lingua, nafo, & taau, tametG propria
• (!J
\
t ...
1.
•
t
AI'
l '
<,ootl..-t:l! b .... ~
r.;-,
~
CI ~cel',
'(SU ~CTaf\.n'i"lom1
. la vc U.Cl praulls ~<'+.:!fh
I::;';"û
~m1l
fortita non fitnt,tamen refpondcntia prçdiais
~;.(Jr-:f
qUldam, erranf'lue motus, quod vtlqne delIrium vo' ~."'é;cf
. portlonem habentur, ql1ando vel pror{ils non fen' defi'
.
cant.A 1·la ve luu
ClellS, & lin b eClllus,
qllalis in 2f> ~. ""i.!.r4.. ",...I~
5.
•.
~:tn
propria fcn!ibilia, vel Cllm vitio [entiunt. Erttqne
matis,& lethargis cernitur. ~Ünetiam
ratiocinatri- ~'.["<04
•
llud,cl1 m vitio,duplex,alterl1m dicwntlrè, & confllfè,
.
.
' .
...,A. ....4-.;J ~
....
a tenlln (~tmè.
Porro taétus egregil1ln prxter ~_
. c.is f~n . alOns,gu:
Velll.tl par~ylIs
cfi,anœa,fiue amen
(;.,~oSèJ
;,~
- f.c"è
uadlcltl1r. QlIX Velutl deficlens motio efi moria,& ~<;.Q
czAU,.~
.. p4-c,
ros. fC~[lIs
in aétione fila fymptoma pofsidec,dolorém;
morofis,fille fatuiras. () ua:: ve1l1ti errlns en paraphro ~ ..c-(..,-.(.. ' ~/:Jd.f"t-7
~tla
reliqllis fenfibl1s, Ced tamen ab externis fenG"
'<...!.!
,
~
. ~1J.l Us Incidit. Huic vero non folùm ab externis,fed
fyne, fime dl
e l~m
appeUatl1r.Plerunque enim in vrrif. ~H'que Gmuldelml101 conGfiic, cumparnm prohèimao-i- ..... -.~
. &~',
'J..
fi~am
~ult
n:lgis ab affcaibus,qui int~a
COI:pllS c?n"d
' .. "
EIl.
,0
~.
.
Unt.Ifq; fubll1de tam vehemens, vt nonulh crUCl:ltll
na o,tllm parum apte tatloclOado. l i amem al1ql1a.n 1 ..... JOot.~1*
~ . f4t-~
. c,.;
r,Fr' ~
do ln dI-.~L;
_ ( L~4.J- ._..
~,6 ;J~(
.
~ '"!2!. ' 'r~
.
J
.
nUllC
Œr.!.
1:M;-::JJ.r.::...
.{g"4N~1
: JS2~
~f
';;.w.:;
..
f.->"';...
r.::.
.
....
Ill.
H;!;:j,..ik
::
..
::-::;:!l-:.f..
rP-
Jl:::
"
•
<;O.:JiN . ..e...&.z. éW
.:;l" ~
<:) 3 '
f
é:J*~r(C'"
~-:1i;.V
!J t?
.
~
~'-:.
Y'"
A:"'f;, 1.;
_
,~ L
.. wh'
~"'i6l-
j;?,f'.._f.......f!. ~ a!-ff<
.
~,
~,."
}".:-~r
~d-<,w.J
c-X ~ ~ . ~
. .. 1.~}-
~4
...
'!t6~ ...~J.,t·-
....
~
.
I;~.,r·
-,.Ju
... 4.a ... "" · , ..~féU("
<4 .G .......1--, ~
... '.::::? l'"''
... ~
f ~·.f&,1
......., ..
J
t M
~"':O
..1!.~
~
CW,.s.,
'L•.•"V~ -.J
.54([--
-Po
......, .
.
"*..1:....... ~-;:'J
~,
....
.r-ç~
r --t+ ... .,....,,- 'fl
t--4 4.':!f"
~-Y"
r'
~
".1.-
1;t
'..
....
.~
�-;:
Claudii Galeni
1 !) 1
1 !J l
">«<M" .
ritt h:e,~
aétaru. Diétum prxeereà efi,-;;,U
do in a1tero du.ntaxat, qÙoclgenus Theop hito medico
ud Cvt fic dicam)
iens:ali
prouen
defeétu
ex
veluti
x<Trotanci conci<Tic,eui reliqua quidem prudencia fupe- A aliud
duo tantttm in
non
fi
vt
vtigue,
Ita
errore.
ue
vitio,fi
ex
pra:fences exaétè no[cedi:~t\m
r;~,&di(pltan
effe dieas/ed.
mata
[ympto
e
facultat
;&
aéhone
quaqlle
tibicines quofdam angulum dom us, vbi decubuit,oceu
[eeans, duo
duo
in
duoru
priorllm
[eilicec
erllm
tria,alc
pafTe,a(siduéque [onare,cum plli(are pucabac,atque hos
fymptoeto
infullm
i
natural
.
quoque
in
quidem
decim
fe tntueri rebatur,partim illhine frates,partim fedetes,
ani~
1
l
q
iis,
in
vero
cim
ql11nde
,
ndafinc
inuenie
mata
adeoque fine intermi[sione Conantes, vt neque noéte,
faéta
dllas
in
qua:
uifio,
priordi
Porro
iunt.
[ubferu
ma:
nequediLt v[quam vel minimum tcmpus quiefeerent.
eft di/ferentias,oéto quidem naturaliulll,deeem anima
Exclamare i<Titur no ceffabat,ac iubere, vtdom o eiice
lium aétionum effieir. Si quod vero in animali inftruhxe illi erat delirii ratio. Idem pofrql1am
rentur. Atqu~
fimul particeps efr,tum motiu~hlc
mentum fen~u
omnia,
re.li~ua
mOr?oqi e~at.um
planè conl\~1it?à.
ne decem & oéto [ymptomata 1Oeld1l11UO
feeunda
ex
qllœ ingredlentlUm qUI(que dmffec, feclfsetve narradent,ex priore duodeeim. Monfiraro igimr,quod dici.
bac,cum i 111 aginationis de tibieinum ta:dio meminerac
.mus,in vna,alterave particula,quod nos in iis, id in 0Q.::ibu[d5: vero nulla aliena imaginatio viGtur,fed permnibl1s facere ecn(emus,ellm,ql1i enumerare fymptoperam ratiocinacur,ratiocinatrice animx parte iis a/femata fiudebit: Minime ql1idem nominibus atrentum,
Çt3. Veluti ohrenitico eotigit,qui forcs fibi intrinfeeus
vfitatas appellationes inueniet)-Wocclu!it, a~ fingllla vafa per fenefiram promens , aece- B (neque enim vbiq;
Efr igitur ventrieu.
~
u
t
e
H
m
E
p
i
d,entes rO<Tabat, num proiieere iuberent. Hic enim finlus coneoétionis infimmentllm,quod trahit in [e, vt di
In qno [e manifefiè
gula va[a"reéti[simè nomi~hat.
..
,
./'
quic
Excer~i.au
nutril1~.
xi~l1S,eOns
ef~,nc
ea ~iïflm
declarabac,nee in imaginacio.ne. c~rea
f ..~ ?r;, L4- ï:7 ~
~
&
rettnet:
Id
,
attraxlt
ql10d
ea
Prœter
.
ahenum
dt
qUld
in nominum memona. Q.!]ld 19ltur Gbl vlllt, quod ab.
M1:-.é&4
.le, ~
f. ~
igitl1r vel omnino non traquod retinet,alterat. C~
lto omnia proiecit,ac perfregit?hoc [eilieet imel1ige<f? ~
A.~
t,duo mihi (ymptocotingi
1111
trahere
viciofè
vel
here,
non poterat , fed opere ip(o delirare fe declarabat.
' ~r:e
.h-«
~fo
Sei~déqu
mata cirea traét:ieem potentiam int~l.ge
autem & cirea memoratrice.m anima!, parte,I?
~od
~
/l.~K
e fal
OratlO?
vlt:o,fê
guod
mpe
du?,ne
l?
rur[llm
alcerum
xgrotant,lblls modo, fed I~$
euniat,~ol
mproat
d>':~y
J,.U l"~
:-~
~
nonulllbus clare non
( tame~
tem 9uatenus vC,lqi h~et
de Th.lleydldl~fe
a:grot:l.re defIru~,l
. "'/D~etiam,ql1
Mo p&~
pofsls,quod [clheet hls nullum lmpofitum nomen efr)
de licet:qni nonnuHos , qlU a magna dia Athellls pefre
~
'Z.~Ç
interpretari tentas. Verbi gratia,quod etiam i~
omnillm,qlla: pra:ce[siffent,obliconl1auife,s
;Jr7.~
~;
~ .' ~
velutÎ imbeeillllm efr, aliud velllci vitiofum:
prodit, vt non (olùm propinquos,[ed etiam [e ip[os , ~li1d
.. ~7'CIos
4f-_~
~
~
longo tempo
imbeeillllm quidem,qllod vix,& a:grè~&
autem gua:reétriei animç par
~loniam
J J t f. ignorarent.
~,
~e.eÙm palpitando, tremedo,
re fit:viciofum,guod ~chlti
ci [ymptûmatain,cidiit,diéta iam filllt, tempefiillum ea
~7!t'f:L.
vel eonuellendo, vel vlbrando agltur.In alteratriee vevt ad alterum aéhonl1m gentls , qllas naturales vocanr,
.:c; ......':f 'l4-3~
~
ro ventrieuli facultate, aliud eft, vbi omnino alteratio
tranfeamlls. Fucrint igitur & in harum fingulis, vel non
qllidem C non fic,eùm feilicet ql1ales ailitmpti cibi htnt,tales in 0obicis, vel malè obitis [ymptomata, In ap~Fitu
2pro
m?i qualitate manec. Aliud, vb~ imbeljt~,quod
In
immodica .cibi ~petia:
te~ia,um
tum i !l'Ppe
" j.U) utJC"l~
.2..";" ...'8\~.f
vivbi
,
d
U
A
.
c
e
b
a
h
l
'
"
I
+
.
'
I
7
l
J
f
8
.
è
:
a
r
~
p.nllm nom~
& elU[~
ta~·dls,
coétine,rudJas.&~ql
7"f.~
.r'~
~
.()
mucibi
tem
qllalita
altenam
111
o,cunl
alterau
efr
ClOra
,Qperis prauitas. Pan modo 111 dlgefilOne, & [anglllfils
LA, t'w-:' ~$
~.ltria in cotum fymptom:lta circa vnam
~lare
t:lntur.
,fymperaéta
ritè
non
vel
,
peraéta
generatione, vel non
:!~'tL
~
aute i'p[a a~io,
Voca~r
habe~tl1r.
fruiat~m
aétioe~l
hyfympt~al,&
genri~
u nt.CuilS
ptomata i~cd
;:'.~_4Aet1ia
1~)
. aIHmil~
eoncéh:~l-brum6t
dropum vltIa hmt. Iam 10 nutncndlaéhone atrophia:
~t:;.-<
ion!s
eoneoa
fiue
vero,
~
j
{
e
p
y
d
a
r
B
.
?
aolttraei
1~sR4
Le.uea: vero,
ei.us ~unt.
tabes, fn.lir3to~es
quœdam,&
fw"'::':1! ~,:;
}:I
Jj.~
& lipa
a:arè
[cd
eft
tem
<]llallta
eam
10
lo
,muttlt
tardltas
ld eIUfmodl fymptû
,
"
'
ophiafis,& alopeela, &, <jlllCqU
... l:4&
'
I
A
.
1
•
.. .......s. ç":'r~/d
.
.
.
. 'r.
ib
tlO onglOre, teratlOnem alltem in alteram qualita...... -..., '1- ~,.
ctW'.w........... ~6
la eCUr ,:l V ltlOla nutrmone prollenIt.
acum ~ e nus
_ ~
lif:.s,6Iw~
naturam efr,à7l'~
felndi~
t.amen ill: ea~l,quœ
te~,n
prÎltati ones, ~ eaeofphye~ p .l\ I~un:'
x ix,d
d-""{::.A,t a(ph~
-~
G ... o teW~
aélionis çq111
elllS
quoque
m
uatlone
lam,pn
nom11
al'
-+1
."JI Xi X, Id efr pulfilS VltlOh, Clrca pul[llum aétlOnem funt uocè eum ea nomiates.~g]làO
· ,1~6t-2"
~
ebrius flle
vtiq;
feparatione,
In excrementorum .q~ogue
mPton.1aé
, ~:.Ld
f'.,*
vicio[c
ô
r
~
v
illam
:
e
f
a
m
o
~
n
apepfia
1
l
!
~
1
0
~
rat,hane
, fy~ptome pera~
peraét.a, veI no~
el om nmo ~on
~
~r;.
br aonem
alteraii
llam
1mbeci
fient
~
fian
faétam,dlfpep
qux
1l0nl1 11.e prOp!lO vacunm, ~e1lt
ac fi~nt:a!Jq,l1
~
l'........l~
cllm
veteres
efi
teHatlls
Plato
vc
m,
Ca:ceru
dypepfian.
circa mgram bllem eueml1nt:alIa vulgo nOOlmata, vela
~
.,~w
~
nomia~
plurimas rerum ignorarent ' alias omnino ~ori
quohic
vero
l1s
Method
.
morbus
~i itl:eros,fil1e'regius
N
<'.I&tf~:;1J
r
~.,J
D
1
11 a nof:
l11i
no
l'
gllod
Il.
igitl1r
,
efi
.
On
~
.
.....Cf*
rllnt,a las non reéle.
" .. !f':'.t.
CH- .",~
~
, , .. que omnlllm ullletlOllls Cil, natma Hlm aell [atum co
~-<J7
fttb.
rerum
ip[a
efi
nobi;
nda
bis i,?ponam, [~d in[p.icie
quatuor
d: iis p.ro~idus,
Eas in Iibrs,~l1o
~ glito:f
4-. Hoc :~6
?t~:;'c!.a4
gl10quC
icis
l·etentr
mus
ft bet lnllenie
fiantI:!.. ~od
lmus, At~
effe in quaque corpons pamcula. Jndleau
~_
~
'
· ' m fecund
fi
/;,),'" T,f~r-.
·
&-Ex~m.
s· clll
unl naturam [e haberc, eÙm
aétlOnc
~rtI,'"
taus
acu
....".".,...
...... -~:_ W C(L&*'..,
em,
:e.ratnc
tencrle
'm;-Re
,
~8
... ~
(co.
tempus compleétendi cibi,clIm rempore concogllcndi
Eric igitur in harum vnaguaquc duplex [ymptoma:
Q~
f~4.,
; ..~;,
prol'fits eonfiringic: Priuac!o
vndiql1~
exxquat,ae cib~s
prorhls nOn
.'~, \t : rl1m non ritè obitœ attionls, ~lernm
j:;Çi'~.ât,
non
co) m pro,(u~
nem vero omd~nlCusai,
91'''' 'n quoque n.turab ln firume",? ' oao
?b,~.
: .;t
~
~.
llltCfille
is
lienteri
ln
Id
aucem
Accldlc
ébcLlr.
comple
dlfex
Cl1l
.... 4t _., IncIdent 111 vnmerfilm fymptomara. Ergo fi
C
j
~'
frinorum lXll!tlte. Imbeeillitatcm vcro ) cù:n ve1 non
ell partiel1larum animalis nume
~xplorats
feétl~nib15
~.
~$
probè vndiql1c :mplcéticur, v~ l 110n v[gue ad con~1l6ei!è ex [e(e .omnem [y mptorus,hle brCUt"l m? vcr~
p.:;~
...~'
~
{I-~
j~
matam eoneoéllOnem, vcl eum ambo hxc fimu! mc~quX N~tura:
lnUenlet. ~lpe
mul~1tdUe
. . f;~ mat~,
f?:t~
J:t/-;!d)~l
compleétentis f.1culcatls
r~ , tecris,&
dunt . .Cùm ~ni
: l[!s laColÙm [y~ptom
l11firumenta, o~
uomm h~nr
~
.c:-Jfr!*'it"~
c, vt mOl nl1llurrt
confiitÎ
dnobus
1\111S
s
probua
agendl
vero rUnt anlmX,tl1m lfils,wm h~s am
~,x
b~ral1,t.
........ ;."•.,. 1&~,.<sr
<;~
v aCIlIln> ,
cibos
,&
ventrem
inter
erer
l
relinql.
10,"m
en im p, uld fupra efi,
Mo~artlm
ph.,u ahu d~obu.
;'~-p":j!rlti
e exll:
tempor
ucndi
eOllcoq
eum
tcmpus
étel1dl
comple
mam duplex erre fymptû
é /"thtf--" Clllu[gue arlllnallUIn aétlOnn
~ ~
.. ,~.
<J ~ ~
robèaéhonem objbir,
'lu.1rec, Velatroncù~
velpar umritè
f!i
:-..F.
c:
..
co-
..
G'ZJ
- . .,. .
..
.
.
1
,.
,II"'
t:.......
e.....,ç
~"'1i
1f":: .....Jo
~-:=t;·
~J'&o.+t
~-:(;12t·"'.ê
~"'-f
!.f,4~;
"'~r·
~.
fil
.. ~}&H
8~
~
V"'-/~
..
'J,.
~
-
.;J;FJ'fc;:'
~.;,t
.....
~t'.d
.,~
•.LG~7!:e-?M,f
,.aZ;S~
f\,4.!~
..
~r
""!....... ~'.1!:4~<U4"9J
tf'o-
c.~,'
'~rt/o l.o_';;;;;'1..c;.,..
.,
r:.
' 1;J6f~
<A
'JI'!.'..
.ryt~
'tSk-Jp.~rû
·~-u./
- "L~>':f-C;.s
. 'd4-Pf.!;"(~,utJho
~
,.
~;
"'8.~,l!t-1/+<
~v.
".~
..",.;;.••".-" .......
~:;"iQtr'
~t",
t"-~4:ë;
'1!-8~·.ut*J»Liù,
.!u mgenu~,vc1prof$a
'~;
m. ;'~.J!
[~.;jï"
... u
~'1If.
.'
~,1'.
~:t=l'i . ~f,.l
~
:'r;./.F ri-,,;'
t.H·~1uc,
~'G!iJ
1~"·.t&
~/"Mi.
.
~
~
t5-:1 ~H6Ç
. ~
'
1.,Z:
j#"7~'
~"ltj
..
L4s ~'
...
..~
crt.~
.
,~
v-yf.,7'~2t1/
~,.
~
~/f.iJ
'a_4{~
~;r$."I,-'tç
"Q.i.;:
œ..
r.-
.. ~,.u+-
...;.~:-frI,
..&. $.~
~'1i
...
~h
~1Ia
-:l. ~Â"'-
, .L4s~,
___ kq~·
~f*'1.,J
.,.#
fi
.,. . ".
~.,f#'l
;.4-
'"~
"""1~
,ji:;;.J'X'-it'-;""
4'f-~;
~";bg/
.I~p;'
i wt ro
~ ~L;'
.
';..1.....
:.c"l'1....~
~
, -t.·
••
"
'.f;I
cJ..tI1'.
... -t.:J
-;;A'
�15) 3
De Sym pto ma tum differenriis.
vel vtroque: fymptomataque eonfq~ltr,imbc
fymptomata. Cùm enim quod probè nutriendum e11,
'.
CJllidé côplexlli,fiuétuationes cum fonitu, quas Gra:ci A & "ahm
ad Ce conueniens nu"imentum debm , & i ~_
...
"Mla14varvocant,& fiatulentiadniufio alltem compleqlload mm alteru~
a[similauerit,retinere,prx- _ . ~
~
étendi tempori,excretio celeris,& ciborllm in inferiotereàqu odfupe rnacuu meftpe llere:(E fiautem iddu- .. ~ "'~
~
Te ventre corruptela. Hoc loco illud aduertendnm cen
plex genere,aut enim quantitare fi.lperuacaneum efi,aut 1.;;:'"""-~."!;r
feo,qH;~y-mpta1'Olnà
- ftle
quahtate)nece{fe ornnino efi,pamculam,qux atrophi
4~:-1
5 .... é1' ,""'-1,
eeài.t. ~jpc
imbecillllm complexum, modo clydolabor"
, vel vnius prreditlorum .lienius o<Cafione idl ......
~
nes excipillnt,modo infiationes : Inillfium vero com~
pari, vel plurium. Nam fille diminutè trahat, quo nu- • r-. .f~<=
:;J~
pleél:endi templ1s,omnino diminuta concoé ho:Déi ntTiat, fiue non trahat)fiue perperam trahat, atrophia par 6"
~
~
ci....
ceps vero vel celer ciborum exitLls, vel eorum in venticulam confumediue id quidem,quod nuuiet,& quan .0 ~"1'
tre corruptela. Ac celeris qllidem exitl1s infeparabilia
tum,& quale effe oportet,fuppeditacur: cxcentm fym- ~f
~
~
fymptomata fl1nt,deieétionis humiditas, & digeHio in
ptoma aliqllod in retetrice facultate incidet, fimile his ~-;.
corpus diminuta:Corruptelx ancem in alui quidem dequx in vetre funt diél:a,atrophia tentabitur fic quoque. (}-v~
~
. 11 64 , ~
ieétionibl1s, gralleolentia nece{fario , non nece{fari 0
Q..uàd fi hx facultates legitima fungantur aétione, ex- ~J
_ . ~ 'a-,.
aut mordicationes, aut infiationes, fed interim neutru
cretrix autem vis erret,plus fcilicet,quàm opus efi, va- ~-<;
,
.
~
~ç;
COl'llm, interim alterum,interim vtrunql1e. Cur alltem
cuans,ficquoque gracilJs,nutrimentoqueparum frues, '&.r~
~
~
-ç4L.
tum in ifiis1tum in lis,glla: priùs UlIlt diéta,ql1a:dam ne B particula reddetu
r. Iam alteratricis Virtlltis fymptoma,e , t'~
~
!
;
i
:
~
c . e{far~o
feqnantllr, quxdam non nece{fario : proximo
quod veluti prillatio efi( eam autem &7TfJ,/af!, fiue crudi ~If#
~
~
.
ç
.
-ltbro,m quo de fymptomatum cauGs agemus, docebiutem vocant ) liquido patee, quod particulam graci-f./J. ?>-~
~
;
::rAtur. In pra:fentia vero ad reliqllam retentrieis facllitatis
lemefficiet. ~od
vero eius veluti imbecillitas qux-t. "d=- \ ~
••
c:::-•
~
)
;
.
':'.:1$
fymptomatum differentiam eft tranfeundum. Cùm igi
dam efi,quam.Bead1V:>Tf-l-f«p vocant, [patio quidem 1011-:: ' ~
_~;:-o
~
'
tur circum cibos venter fe confiringit ca:terùm Cl1m
giore, [ed ta men luculenter ipfum quoque alîquando t:5~
'
,
{
:
.
~
:
~
palpitatione qlladam, vel tanquam con;mlfione,& tregracilitatem inducet. Tertillm vero fymproma, qllod. ) -. 8~
~.
more,&vibratll, eillfmodi confiriétionisopus vitiodyfpepfix eft fimile, non gracilem modo nutriti onis
'3
~um
fuerit. Ac palpitationem quidem ventris clarè fen
d,fiderio,fed etiam alien. Cpeciepmicul.m red~
ve4:'t. '":z~1Fd.
Umus , itémglle conulllficfnem. (SingllItum -enim hoc
. vocatls
. 1eUClS,
. & e1ep hanua
' fi1 cernltlt
. r. S
' ad- ~T ~.
1litt. ln
...,f... ~,:\.
ane
. """"1"2.'
fyrnptoma nominant.) Noxam vero eius,qux Velllt tre
uertere hoc in loco animurn, ac di[cernere conlleniet,
If'
nl?r fit, non clarè. Cxterù m fi iis,qux dicemus,animo
v trltrnne fucco aliguo affluence, an folidis ipfis ita affe
em ate~us,id
guoque non magno negotio deprehenétis mutanlS colorfit. ~ipe
fi ex affluente efi mlltades. ~rg5
vbi à comedendo,nec c1ydon aliquis,fiue fin
tus fucco,alterius generis Cymptomaeft: nec alteratri~u , atlo
eum fonitu te infefiat, nec infiatio,nec palpitacis facultatis error. Si igitur tota particula per totam,
4tIO vlla,nec fingultus,fed difficlIltas aliâs infueta,in ve
qualem elfe oporteat,talis non fi~Alteracs
in
eo
r
i
v
~
.
D
~
r
:
.
h
a
,
tre fentitur,grauat6rque is, ac laborat,ac magis defidetntis id vitium efi. Fit enim & in arcllatÎs naturalis co~
...f •• '~.
~ ~ .. ~
r~t
grauitatem infrà deponi,quàm furfum ferri , acce- C loris
mutatio,fed ea,nifi alteratricis venarum virtutis :I!.~é7-=·
(
:
t
.
r
F
~
~l . tpra:eà
ruétllS quifpiam,tum difplicemia quxdam
vitium aHguando efi feparatricis aétionis efi fymPto
~t
' ';
",,"wLr "
ah:n~,e
facilè interpretabilis,in anhelitu adfequitur:
ma. Vitiofi.1S autem ln fingllhs prillatim particulis co
t.!~':
-:ët'.. ~
...... eXlfilmabls ventriclilum circa cibos cofiringi quidem,
lor,fi modo ex fi.1CCO aliguo extrinfecus affluente non c:-- ~
• 1~
'
ca:tenlm id veluti cum tremore fieri. At qui veluti viproueniat,ex alteratricis,& concoétricis v irtutis.,quam
S .
_
brans motlts efi, in febrium concutientibus rigoriblls
in [e habet, vicio[a funétione oritur. Ergo hanc atro~"':4~f;p.,:"
tnaximè efi confpiclluS, omnes animatis parti culas ocphian,cùm cacotrophiaquœdam,id eft vitiora mltrio~
~J.k:1!
cupans.Ac de iis qllidem fufiùs in libris, qui hunc [edicenda potiùs tit, à prx[enti di[plltatione eximaus
~
~
, -'~r
p/"tf3~
v. CJUllntur, agen'lus. In prxfens ad qllartam ventris fa'
....
Il''
T<'~
-c:P",.J
Ad eam vero,qu
#L- J ~r;
œ nutrmo
ms
omnm
o
eHprtUalO,-~
,
c
;
9
.
~
4
1
a
~
.. ~ .
cl~atem
excretricem, propllitricémqlle veniendum.
ueru,illud admoneamus,tii ipfam Cyrnptoma e{fe, mm ~&o-,
3
;
(
A
'
~
L
f
.
Q
ClllUS quod qllidem v elmi priuatio efi, in ilei qllibu[[ymptomatis aliâs aliis,qllç vel in attraétrice, vel reten ,~ " ~ ~';:-T"
dam generiblls cernitllr. Imbecillitas vero rubinde in
tri ce, vel [egregatrice, vel alteratrice facultare incdlt,~
~td
~,
tardis. excremencorum deieétionibus incidit. 02i aufuperuenire.Omnillm vero horum fympcomatu,mor- ..... ' ;"'~q~
f
'
J
tem
ems
veluti
vitio[us
motus
efi
tum
.,
\
hi funt caufx. Finge enim,diminutè in aligllam partic1l7."'·~
)incldit
,cùm vel
. Of-p~
fi,:~
Pr~us , quam abfoluta concoétio efi , ad aétione
m prol.m trahi alimentum,ideoque eam non nutri,i , O",~i's.
:
.
t
f
J
;
3
di
.
~
j
;
&
H
.
~Ult,
v:l abfoluta ea ce{fat,ac tardat, vel vnà ellm aliquo
no morbus aliquis diminumm hllnc traétum prxcedlt.
. i-~';4&
... 6-"
!am d~él:orm
(ymptomarum fit,altérve quouis modo
Diltum nanque et!, pmiCl~a
ipCam,
vbi
imbecilliÙst~
~·
~.:,s
n~.rlt,
vel tanql1am impos fui venter in cibos irruit, D in [e nutrimentunl rrahit,o
rnnino incomr~da
tempe- M/~
.ç·G~'":;1
f';.~&"I4t
minime ternperato,moderatove motu vtens: exemplo
rie labo rare. At ea morbus eft. Si al1tem partlcllia com"
~
k
.
Z
1
.
~
'
~
.•
eorU~,qui
in decliui currunt , nec fifiere fe valent. SAc
'
. d'd.o.·
.,..... - $ " 4,....
moda temperie fit obfiruélio vero'1
-~
. <:<tr- '
a lql1a
m
1 U~lOf /" ~f
l'
4S . J!'....
t
4
~
~
,
~ents
.
quidem vt infirumentum concoétionis eft, did'
' r. t' . ... vyt " .f~J
-_ ....
uis infirumetis di.l1ét~o?em
lo;pe lat, 0 bll.o.·
• HTU~10
lp1a ~/.
~,.
"' , 4~"
a fymptomata funt. V t aucem eum nutriri poflnlar,
morbus efi: didllél:lOntS ImpedlnlentllOl e1l1S fympro- "1 ..... ~'7
);J-J-- yj.-.-. ,co
tu':l qllod nutriat, non folùm trahit, fed etiam eatenus
ma.No n folùm aut~m.fingl
fY,mpromara percllrrens, ~
~<f9";'4:.t
~:tl.ner,uofq
altCrallerit, & [llperuacanel101 excrc<Jux fcilicet la:(~
altclulls aalOl11S culpa prolleniunt, in. ~
• "'CJ~l
... ~w-+
... j.
rlt,ahum parem CymptOmatu01 nllmernm ecu fimila
telliges ea o m111 no morbum pra:cedere,[ed etiam id ex ~
u t- J -f~
.
re corpus [onietur. Forraffe igitllr prxlliterit omnia,
. l'l~et
"
'
~
~?4
ipfa rerllm ~ ffientla
,.cma ln duétlone
rn colligas. ~ .-.-r _.
qltœ Clrca l111tritoriam aétionem [ympcomata incidut,
~ipe
fallltatem aétlOnls call[am poutimus:morbllm
per~lI't,&
qux ventris cOl'pori,& qua: cxteris parti
autem lxfionis"quç in",aétione eft,caufam.At vero (ym
c~ ~ o III n.i bus inCunt com·01l1nia. ~ipe
clarior ita le
ptomata,de qutbus nue propoGta nobis dl[putatio eft,
~uet,
us dl~ptaio
fiet:illufiriufg; docebit,qllod paulo
a8-io o urfi e~ixlns.
~are
cx iis propofiAfr a e~ ~létm,oiu:f
t mptornai~
m eftt.
tis cofiat,huius [altem generis fymptOmatl1m morbos
fi OP.hl:t el11m,cùm vnu fymptoma fi t,fille ea in cotO
dfe cau[as. ~àd
:ll1tem & dllO, qlla: reliqua lime, VI.
at anlmali)fiue in vna eius particula)mllita prœcedune
genera, morbi prxcedant , & callfa: rationem refpeélu
Galen.
Tom.
Il.
g
f-.a.., .-.
J..!;;
b
'-:']. .-
A .
w.. . . . , ..
r..
'};.
4!.: {.
�Claudii Galeni
(3)
quentia,alia traherltillm &Cegregantiumvircl1cum fllneorum obtine ant, id quoque paulo infpa docebimllS.
malè obitas, necelfe eft hx c quoqlle velltti' fOll
Sed vbi totum de ipfis abfoillerimns fel'monem, auCpI- A étiones
tem [ux genera tionis morbo s habere. Ac iecinor is qni
cati rurlils à. Sympccmatis iis.;-gux in corpor is confidem obfirué bo,qui compo fiti,& inftrumentalis corpo
tia:
nUllt, affeétiblls. SlIne porro eorum primx differen
ris eft morblls,alieni coloris,qlli. in arcuads vifitur, eft
· numero qllamor. A li:! enim [unt v iGbilia,alia odorab i
caufa. Cuiufq ue vero fimilaris partis intemp eries, qua:
lia,alia gufill apprehenCa, alia cangibilia. Ac vifibilia
ipfa quoque eiuCmodi corporis morbus eft, aliâs aliam
fimt, c?nGnat~r.m
qllidem in coloribus , qui pr~te
eins facultatem impedic, vel c:am, qnx trahit, vel eam,
Hunt. Idqllc vel totius corpon s, v el ahcllllls, vel ahqllaqux excernit, vel aliam guamp iam,qu antm occcaGone
mm eius parr.i\1hl. Ac totins quidem corpor is, velllti in
cùm paru xqualiter,ritéql1e humor es in corpor e Huae,
areuatis fe hahec. Prçtere à in hepatid e,& fpleniride vo
panicn lx aliàs alix in colore, halitu,f apore, omnib(tCq;
catis morbis . Adhttc hydrop um generibus quibufdam.
ql1odtangibilibus differentiis alterantur. ~1Înetiam
V nius vero particu lx, ql1emadmodum tl1lU in lingna
in void
fiue
cunque reliquum efi fympto matu genus,
fola alienus color fubinde aCpicimr , tum in particnlis,
e in
lltltr,Gu
exaudiu
cibus fit,& lonis,q ui in animalihus
qUa! abfcelfuum vitio vel nigricant, velliuene. Pari mo
nirur,
detinen
iis,qux à corpor e excern untur,i n e6ve
do in carbllnculis,& eryupelate , & [erpentibus hu\cevel
ter,
contine
efi, ve1 ab ipfis
nis , naturales colores immuta ntur. Sanè B hil non à morbis natllm
rum , & gancrre
b
mor
enim
s
fymptOmate aliquo interueniete. In vocibu
huius generis fimt vieiligo,leucx,elephantiaGs,aliique
hi , gui in ore, fallcibus , arteria , pulmon e , & thorace
muid o-enuS : quipp e ha:c guoque naturalem colorem
funt,fymptOmata faciunt:Clangoribus Ccilicet <]uibufin compluribus Gmul particulis vitiatllm elfe
· ca~.Im
dam,tremulîCque,ac raucis edendis vocibus. In aliis ve
_ ~ colorem in muids morhis videas:tdt]l1e vel circa crura
ro animalis particulis fonitlls,& murmura & triCmi id
- mao-ls, vel circa faciem, vel circa totum fitpernt}m coreft ftridores,aWlqllc eiuCmodi pahim ql1idem ex inflru
ve\ circa toclIm imllm. Ac vifihile fquidem diffepus~
metoru m angufiia, vel indebit o motu,p anim ex HatllO
· rentia: in iis ftmt contem pbnda! .Odora biles vero priex horum aliqlli
eti~m
fi fpiritus. a~ndl1ti,guo
mùm qnidem in refpira m, ae difflaw . Voco amem
blls,omOlbufve fimuI coeunu bus Clentur. De ql1ibus
quod circund antis nos aeris per fances attrahi mr, &
inter Cymptomatuni cauCas agetur. Qi.a: ve- V Il:
P!enil1~
alltem per totum
rnrCus emictit ur, reCpiratu m : ~od
ro vel a corpor e excernuntl1r, ve1 in eo prxCer naturam
l!ue perfpiratum. Ergo qua:
corpus exhalt,dif~
detinen tur,ea <]uoque in primas tres diducl11ltllr diffeiis accidullC graueolentl<c,tn Cymptom atum conftlt uen
rentias, veique aut totis fitbfiantiis, aut quaIitatibllS aut
tur genere. Pofi has vero in aurib ls,naribus,alis,& ql1tt
quan citatiblls, à naturali ftatu egrelfa. Sal~em lcedu~t
cunqlle vieii cuiu[quam occaGone pucreCcunt particnvel contine nter, veI aliis Cymptomatis
o morbis~
Homnin
genlls
lis,his amplius in ruau idem Cymptomatum
interce dentihu s. Siqllidem Cangl1inis profnfi o toto excec inuenire: IpCo Ccilicet vel fumoCam, vel acidam, vel
cretx filhfiantia: genere prxter naturam efi. Ea vero
virota01, ve1 pilcoCam , vel aliam guampiam eiuCmodi
perl11pto , vel ore tenus recluCo vel
referenre gnalica em. In guftabilibus vero qualitatJblls C vel vlliner ato, vel
eroCoCanguinis yale incidir. Porro horum vl1lner;tio
~ipe,floconial~.
..."labor antes,ip li rympto~a
Illptio, & ero(lO,proprii Gmilarium partiû morbi filt~·
... ; rem defiuencem in eos alIql1ando gufiat,p rxcerea ellls,
mod 0 ex comple j~Cl
~œ
recl~o,inft1ma.
GUx circa lingl1am efi, {aliux muraram gualitaté,a:guè
ice immod iexpultr
o
lla,mod
ImbecI
ne
étendl fllného
vtique vt fangllinem,quibus is quoquo modo per os va
habee•
Ortllm
fis,
fimllllx
s
amhahu
o
<:è concita ta,mod
cuatur:alii quidem notabil iter duleem , alii Calfilm ,alii
diébru
iam
proprer
vel
ris,
mlllich
modo fluxl1s
Si~1
. ' am arum (entinnt. Ad eundem modllm & qu:r ex pulmo
tOt:1S fanguis teatt!Onl101 fymptomata. fiet, vel quo~
ne reiiciun mr,& qua: ex ventricllto euomu tur:alii s hxc
& Id Cymptoma
vero
Efi
s.
reddlcu
eft
rofi.lsqi
Olus,fe
:- :.:: ' . acida aljjs [alCa aliis amara aliis dlllcia,aliis al1ftera,fen
Efi nanque veÎ
onus.
r
habetu
ex
multipl
edam
cuius
Porro [unt ex melici s non panci,qlli etiam his
tin~r.
.
ferofi.tm fepa
tenL!c,&
lx
eius?ql
l
e
~
,
virtutis
fangl1i~c!
ql1i'ppe cx
aurium Cordem gllfiu explorandalJl cenC~:
~.
e alltcm
Incider
o.
frufirau
t,opens
excerm
rat, velldem
:_ . • hoc qllOqllC aliquid conieét ari. Iam .tanglhlles d,~ern
u
opusJu
icè
immbd
ipfa
ice
retencr
aliquan do potefi,&
, • tix vbi naturx modllm cxcelfcnmc,m Cymptomatls nll
eun
Ad
s.
oCc!lIG
renlbus
,&
Cpiffata
vrgente ,& cu te ip(a
non minùs Cunt:velllti cmis dura, & diftenca,
• ~ me;andx
.
m?dum & {ildorcs immod icè digeri, ve1 indebicè
de'~
a
i
I
~
vel
,
a
[
~
g
u
r
ve\
pr~hmida,
~od
& prxaid~:fml
..
retmc: I,aut propte r cmis, aut propcer ahql1em diéta.... ~ . - Guapiam dlffere nua cah pr:cdua. Eego ex-rus,qux 13rnipfam hllmor um natUrant
a~eétl1m,u
rum v'H~ltUm
.' .• . ' diéta fu.nynan1 fettum dl, hoc qllOqUC [ymptomatl1m
contmg et. Sanè confiat guod in omni eiu[D nec~ao
~ol
~ipe
...~ gcnl1S ,.niued ilm l. morbis o:tl1m h~bcre.
modl Cermone difiunétillis coniul1étionibus vtitnur•
_.. rum,ha litllllm ,& faporu m dlfferenuas omne.s '. foltdoOmn.in o enim cnique diétoru m fympto mamm , Vh3
. mm ipCorum corpor unl temper amenta Ceql1l, 111 na~u
qllxpla m eft ClUCX ratio. N ihil Camen prohihec,du3S.
ralibus libris didicim us.Ad cundcm modllm & tanglbl
•.
& tres,& fil'lluI omnes vnà conCl1rrere. Non latet aum omnes ,qux ftmt pr:rdi~ les,lllutto edam magis, q·l~
_.
.
dylitria,& ifchuria,& ftrangl1ria,& quem
cem ncc <]lI~d
-'::t:-é t:r,pro ptcreà quod cnm aétiuis gualitariblls congen ez r:-~
~.,u
vrinale,alii diahctc ,aliqui diarrhœ an \
vas
In
~1ydr?pem
res tltnt, vtpote qll:r ad eillCdem Ccnlus illdiciu.m refe. ~ ~ l · 1"'b
1"~
hocgcn cre [ympto mawOl linc.Iam
,ex
vocant
In ~nl1a
duriuélëqllc méhl illdlc:lIitl1r,
. Tantur. Eteni~mols
.I!. ti:~
fi
lOtuf,& colores prxter natU"
excerlll
ql10d cornm ,qux
.rIlt.- h au d al'ltcr, quam effettnccs qualitates ip IS cognat :r.
. .
C-J
..'",.#- f .
rio feqll:ltur nihil opus
neceffa
s
,morbo
ralll,& odorcs
ql1iCqllid in iis alienum à naturali cfi,id intem~Iare
talium fine'i/1cemperi e
nullllm
modo
fi
efi oftenda mus
Aeql1è vt qllod nawral e cft, ex
pcriei acceptum fe~tl1r:
prollcnit. Patet amcm & quod propof itum à nobis ell,
..At cft omnis inremp e;
c?:nmo da ccmren e prole~it
a
clarè elfe demon flracum ,omncm fymptomatllll1 naCl~
oml1la I~ g nu fymptoa~
n _s m.ol hus. ~arc
ram morhos prxced cre: Ficuqu e Il6nnunqu:\m fytnvero ex inAucnte guopla m
fil11t orIl1nda. ~
morbl~
pwm.a wm, qua: dé inceps fibi [ucced ant, cluti Ceriem
fympto mata in particu lis
cogn.ara pra:dl~S
hl1~Or
qU'lfld-am. A morho quidcm ipfo primllm , ah hoc vero
cXclrantUr, aha obfirua lOnes , vel compreGioncs fer
. .
~
fecund
�De SYlnptomatum
CauGs~
3'
2.'
è ç::;...
fecundum,dein rur(us pofi hoc tertium,ac ab ifio déin
~.
Opus n'lnque N atura= vnumquodque eorum JY.~,
~.
"~4~jr-;:,
de ql1artllm. Verùm hîc attendendllm diligenter efi, A potiùs efi,quàm ~a:fio
aliqu~.
At alceri forcafsis, (ym ...1;:p·~
(/~( vt acuraté difiinguantltr ab operibus fymptomata. Sa:ptomatum genen,quod fCl!tcet pra:ter naturam e{taf
~
-.. ~;~,;"
pe enim ita fimilia inter Ce limt, vt & fymptoma puteaum,omnia talia fubiiciat quifpiam.Omnino enim di ~
. a-D~
~7t?
tur opus, & opus fyrnptoma. Ac nifi gnis in hoc Cano
uiCaln efTe in quacunqj animalis parce venam aliquam, r:'.f?;Jç-1~*
fit lUdicio,ex iis,in quibus ipfe fallitl1r, nofiram difpua~lt eatenus reclufam,quoad fangUlnem.,quem priùs re- ~
(f~';:!
tationem calumnib~t1r.
Q..uippe fi naturalium ex cretmeat, profundar,natnralem affeaum nOn d'fe. ~an!-':1a~
L~6'e!"
tionum (Gc autem vocant eas ,qux Canis aecidl1nt) vel
quàm hic quoque ailli fiuorem~
am vrina: copiam docep........,., J~:
quantitatem, vel qllalitatem, vel genus ipCum Cubfianre non poCsit a/feaibus przter na:turam omnino fuce
~-w
~4.1!;{p
'!-~1
tix, pro fcopo fibi proponac,déinde hue intl1ens, fymdere. Sangllinis nanque profi.l~nes
, ~ vomitnes~
~.r:;ptomata iudicet,fubinde fallett1r. Q!!ippe Cudor alîgl1i
toto genere pra:ter naturam efTe dlcet qUlS:Non tamen ~'!:t;
':' ·....~1
....·~
'do multo amplior,quàm pro natllrx modo, vel ailli deaut eam , qua: per ventreQl,aut veficam, aut vterum ht œ~7r".ëZ;c,ç$:
ieétio, vel vrina valentibus incidit, non folùm nullaaexcretionem,toto generepra:ter naruranl e!fe. J'onaf.,
~.:It7
éhone lxfa,fed edam cllln virtutis robore, & prouiden
vero dllbitallerit quifpiam & de fudore ) ceu nec ip(e
~"'
: çJb~
".:Mt~2,$
tiade animalis faIlite. Aliqna enim ql1anuis etiam 'foto
Natura: lege incidat:qllippe quod Diodes etiâdocere f~
~;i?&.'
. V'd
"d
rf"
••
-.:9q,;~
1 etur aute ura eue Opmlo,& pra:ter reum
~
é'fJo •
genere pra:ter naturam fint, veluti Cangl1inis per nares B tentamt.
profuGo, vl:l vomitlts, vel Cangllinis deieétio, vel ha:.
euidentia:tametfi eam maximè probabiliter confirmet.
"1'~
~
l;--:1 ~U
morrhois, vel aliud eiuCmodi, tamen pntter naturam
Aè de ulibus quidem pofihac aHquando fortaffe age- ~'G7
adhuc non Clnt,~
fiant. Fiunt autem
tur:perpauca enim funt,de quibus ambigitur. De relit~1~/~empfiuè,ù
id;quod concrHlat, expellitur. Stante
quorum vero Cymptomatum tota multimdine ablmdè t=~f'
*~,.l!t;
efi diCputatllm , finiendufque iam hic liber efi. Si quis ~
~.
b&l.t>H~
19itur de quo inter initia eonuenit.(nempe gllod (ymptomata aaionum ·lxGones fiat) ~ihl
eorum, qux.ad
enim exereitams in his,guŒ confefTa funt, fuerit,ac~":.$t
. ~$
liùs de his, qua: 10 dubio funt , iudicium conCeql1etur.
;:~
?~,5"rC
aR-imalis eontmedtlftl fumt, ~e-gnrfympta
...--:J .J.. ........,t:-/..J.:j J ~
Mt1-
..r.."
~
.
!J,~l';.t:
L
CLAVDII GAI~EN
Oc SymptolnatulTI
6
~4
~
fr~
. ~"
~
.
.
1"",,,,,,-,
.::ft
3~
q-=
.
Caufîs, Liber
Primus.
Thoma Linacro Anglo Interprete.
t.
A V SAS (ymptotas,qua: à cerebro per nerltum inde porreal1m ad crymatum in his libris C fiallinum pcruenic. Ad fubCerniendum :lutem huic,reli
contemplabimur,elt
qua: omnes,qux in OClltO habentur,particutx funt con
dem fequemesdifpll
dirx. Icaque edam vno quolibet ex przdiélis malè affe
tationis ordinem,
ao, vel malè videbit animal, vel proruls non videbit.
_
quem de ipforum
•• " 2\..1.... ·• ~J,
......
Ac cryfiallini <jllidel11 humoris morbi in oao intem- s;.., J........, .,~
. con fifio;l.:
' autem morb"1,10 eo -:: ~f.'
....
t t:.":>..... •
aculcatls
"j.,.
.
peramentls
1 unt. F
differentiis propoquod
vet
neruus,
vel
eerebrum
malè
fit
affeélum.
Sunt
:,:...;;.:;:;
~
..:J
z
~
:
;
:
b
;
·
!
l
~
ulÏmus. Sune igirur
. r
fi .\
.
7.~ Il .uM
~ - . . . . . . . • 1(4 ....... 4..
pono, & horum vtnuuque
,',:"
.
: ~-;
.... _
fymptomatum ge" tparucllr.
~
... ,l'..., .... 1~
.... • .....
-,
, vt Caltem. Iml ares
•
7_ '
lx ii.tnr,oéto morborum genera. VcInllrumet: es lI~t
) ~."'i-""" r ...... 14 1 ,. ...'lt~
nera 10 totum tria.
tnm obflrnaiones,tu alienoru innixus, fille copreCslo- (+"f~
.
P~Ii
~orum
de eoprines, aliaq; guxcuqj ex hllmorû influxll, molem pr:tter
ln
mùm diCputabimus,
natur5 aceollur. Vnicatis vero dillifio,fitper omni a qua:
t l(uO l:tram e{fe aélionem diximl1s. Ica nimirum 10prxdiaa
funt,mm ~milaru,t
infirumentalill par~, 1gere lCélorem ccn[entes) edam fi prorCus periit. D
ticulal'llm
eommliOlS
efi
affeal1s
:
non
cerebro modo,
dl1plices generc aétiones Gnt, a1ix natllra1 u~ ~l1te
:lI1t nerno,fed eri:i cry fiallino humori incidel'e porens.
te~f a ,l~ anlmales,ab animaliblls incœpimus. EaCque
Huic autcm transferri, ac fede moueri, infimmentalis
r~lI:tm
diu{j~1US,
in fen.ti~,
a~ls
. ,& ~las
ap~ransltio,fqudé
ea vermorbus incidlt.. Q!anql~àm
~l
~1Il
reances. Ergo ln [enuendl aétlombus,trirt ex In~ld1t
Cymptomatum differencia. Vna,et'tm ipfofus angulum mal?rem,mmoremve efi faaa,nihil quod
xflimandnm fit,mcommodi affert. Sin (urfitm,déoral~m
pn ml1m Cenuts infirllmentum efi malt: affettllm:
ru:a,c ùm fentiendi faculras:& tertia,Cllm aliquid ~oflImve inclat,~upIqx
videnmr, omnia apparere
fade .. A tque 111 qllidem Cnnt , mm primi vifus infirulè h )~la:
primo Ce~ind
infirumento fitb[eruiunt,ma
Velllt1 10 oeulo primum fentiendi infiruIII a ct.
menu, eum eomm qux illi facultatem fllbmillifirant,
~ntm,
cryfiallinus efi humor:qllippe quem (olum à.
morbi. Eorum ver~,qla:
v[um aliquem ei conferu nt,
Co onbus alterad monfiratum efi. Sen tiens vero faeut
hi,fi vel in for.lmine rhagoidis , vel etiam co, qui inter
Galen.
g:'
Tonl.
1 1.
'Jrp- •
&
=
lI.
�<:?L~
~.
!fr.":~,t
~
,
-:i
,..
: ~.ç
..... f . Go4
'.
-:
"Pf.. l'I
-r
rum,tum quos de Hippocratis & P.1aconis placicis {cri
/
dum corn~e
q~oue
.tt1luea! pamcula_ea, ~ue
pu~lx
V num igitur munimentorum eius is humor efi:eum co
anteilat, Vlfum unpedIt, fiue ea per fe,tllle alta quaplam
etiam qllôd fubfiantire cryilallini humoris nonnihil
~
~
' 1ratione à. naturali habitu eft remota, Ac foramen quiconducit. Vbi igitur parcior redditus hic humor eil,
~I"é
~
~ 1.7 ~ q;~:?
, dem rhagoidis,quatuor modis à naturali ilatu m'ûtatur.
& ficcior efficitur ipfe cryllallinus, vtpote iam hamore
J"1oCTaV-.~
f" .
1
' im b
dc
.f~
~'e.:t"sp
~ . emp
v.el ampliatum, .. el imnut~,
vel'ln.al'~qum
a'quo
arglter
uamr,
eleétus:& rhagoides mnica in .
~it:f.
r~tçm
dfi
· etÙfir't um ~ ~el
mPdtum'r: Verum. ;~pltao
l1ue
fe concidens , fpatillm , quod inter ipfam , & cryllalli,!;"~6.:1
~
7a ~:r
ôL .n atalt It, lUe pou acce ae, lemper VllUllnCOmmonum intereil, angllHius efficÏt. !taque fit, vt cùm coJ--!;6 #& G~
~ I dat. Immirtutio,qux veiqne i natil1itate incœpit, acugamr cryllallinus humor , pa.mo interllitio. cnm extcr.&~
' ~.f"
" " ' <J tifsimi virus eil ot:caGo : qure vero poft incidit, mali.
no fplendore commercium' habere, perlimilem patia. ~ : .. ·t' ~;Jf4
, ·:;f-"j'7,.
Reljquort~m
~ito:um
~eutrm
~ neque fi.3o na~iut7'
tur affeéhlm,iis,qui foJem niétando contuentur. Ho~7·,.Jk
n~que
fi poil lfiCIdlt,qlllcquam, quod a!lllmatlOne dl. rum enimaliqui occrecati [unt: Omnes vero italxfi,
.-~
~.
gnum fit, vlfioni offlcit. lam enim Cubinde vidimus
vt vix recnperarint prillinum vifum. C<E.ippe monif!~;4 ..~
~
ex parua rhagoidis procldentia, detortam pupillam,
firatum nabis eh,fieri non poflè, vt fpl..:ndidam lucem
~"'·i.tl4h7J
p<?ilquam
cicatrice ell inclufa, nec tamen hominis vi- B inoffensè l'oleret vifus inllrumentLlm. Eoque faétum
-:~'7kJl"
~ .! ; CId ~.t
{um flliffe impeditum: Vbi fcilicet ante fe cornex par
effe'.vt thagoides tnnica,qux nigra fimnJ,& cçrulea cil,
]!;~
,.:;~{)t~a
ti~ulam
[plendi~m
habu~t.
Atql1e hxc: guidem expeiIli ht prretenta: ~od
fcilicct hi colores v ifilm , vbi
<- ~:t
~
~ ~,f&u
rientia ip[a docuit. Sane caufa,propter quam amplttu
à fplen~ida
luc~
laborat, maximè confolentl1r. Atqut:
·.ïr~
~-q
fK OrJU'Y
' do foraminis ad perfpicaciam vifi.ls femper lit noxia,an
hu qllidem caufa ell, CUI' imminutlls is , qui in pupil!a
2..'
c:.-r-o gufiia non femper , rellimatione non indigna ell. Viell humor, tum deteriùs cernendi, mm foraminis rha•
~rt
b-~
detur autem mihi neruus is ,qui à cerebro ad oculum
goidis tunica! minoris reddendi fit occafio . . Eoqne
ifr:.!"ç~
~6
_
pertinet, q~em
.ideo P?nlm , ~e
meat~l
H.erophilus
maximè in(anabilis efi eiufmodi oculorum morbus.
' ~7":.ft
(J{AJ.ïDJUJt- ~
h. appellat;quod elUS [olIus foramen, clare cernltur,fenfiAlter a/feétus , qui propter humorem rhagciidis mino~ ~t·.,
1':7 -~
~ j: bilis effe fpi:ims vi~.
· E09ue v:b ,.al~fGcunrem reddit pupillam, minùs illo eft noxius. Diffici~1
~f
ueml-s,atf.~Ji:!CB+I
tanguam ln
liu-s-namque-e{t flffirtarium corp~-satiulm
- eti\ 4H'M~
' ~
., <' :r;!,. vnJm falum comea~)[C
fpiritu, glli priÙs in duos eil
tHs;clm-f1CeK~a"rin:'.à
~C;
~ WJ4 "'i1:7
difpertitlls. Itaque euam hoc maximè Ligna intelligic-t-'tm-htttneéb dl, fi.~e
Atgue hxc quidem meden-6 ~
W;~
tur,an
fuffllfi Copullaafuffufione vifum recepturi fine,
di rationem quodam modo iam attingul1t. D ieamus
~:;
~-!J
an non. ~ipe
qll1bus altero oeulo conniuelltibus,
autem quod à primo ell p r9potitum. M ala quidem eil
.",a~J;
q;:~'
F. ~f
., ~ .;J~lerius
pupillam dilatari contingit, iis fi compunétio
pupillç paruitas,gux prçter Naturam aceidlt:bon,qu~
; ;- IL.Jf .- ~ . ~:lr
ç, ~ · adminifiretur,recipiendi vifus fiduciaell. ~ibus
no
naturalis ell. Laxitas autem eius nec qux Natura:: le.. ...,./...l; ~_
C'~- {, ~ ·dl'l atatur, horum nerno vnquam reUi'dlt,neque
'
fi"
C ge ha.bemr,bona
"fT.
J-:r6~
....dâ..,... - . __
l mlnleH, nec qux non naturalis eft. Ca::te':h~
...--,...kO'
J
mo cum dolore ac commodi{simé iis ell adminifirata
nlm.9m inùs mala ell,quam angufiia. ~ipe
laxitatis
ZLf ~
. compunétio. E~ iis omnibus Iigllet,conRuere ad ocug7nera~d:
clufa(v ~ fic .dicam)~nulét,eGo
~:tgoi
~1:"t
los à cerebro fpiritllm animalem, tlIm in cryfiallinum
diS tllnlCre eH. SlClltl parultam, elll{dem relaxatio.
r;:
~ V"ï ' H-4!.
~6'
.,
ip[um humore,tum verolocllm omnem , qui illi ame~oniam
alltem dllplici ratione tenditur , cllm vrigue
r k ~:
~=
fi~t,quem
[~i1cet
r~agoids
f<;>ramen d.etermin.at. Vbi
ex filapte nawra id patimr, vel Gccata, vt corpus fimlla.:~
.... (~8"
dgitur ampho r reddita eil pupilla, fiue Id ex pnma ilare, vel hllmeétata vt infirumentale:ficcitas quidem eiliS
dt' f~
"
I-f.,
~-:
tlm formatione,liue polle3o contigit, parum commodè
difficilè fanabilis ell,hnmiditas non etÏam. Siguidem
fi~ ·f., ~;:
. tota alim~
fpi~tu
io:pletu r . ~l!ndi
!gitur, di!!'oJulq;
phlegmonç & fcinhi,fille durities fcn[u car~ntes,&
ab-,.....ff"*-" ~ . ~:,<;1-4
ac difsipan cogt~r.Sluna
ln mlo~c
pupilla col
fceffils>&alii id gcnus Olorbi,infirJlmetalium (unt par:J!f-4~
~-f1!
_li.Pt1~
t c.o?ilnngl.cur,ac den(atllr.
~tql
dcm.o nllratium, 6X. ~Iperuais
hu~idtas.
oriundi. ~IOS
_ ..._~.
".
.r3- 4a..:.- tu in hbns de parucularum VCtI eO , ems colleétlonem,
omnes, ft ln rhagOlde conftllanc, pentus mediclls non
~
~
~
.:rf
d r: r.
.
'11 '
d
v
- ~
~
y_,.~
ac conllnéhonem, a lenlllS bOllitateml 1con ucere:
magno negotiofuperabit. Sanè accedit rha<toidi nolt
J.....,... ..6;~Hf
contra diffolutionem , ac d,fperfionem, ad (enfus nonllnquam eriam ex accedenti tenflo à Olt\i~dne
(cili
~
JIu .;~<!
~
:;~
am cedere, Q!.i igitur fit quod pupilla mOl·bi vitio,
cet [ubie&?run:. humor.nm Ilata. ~ipe
cùm veluti
4~rC. .C non Natllrz minor redj~,
multo deterior efficitllr,
vter, veGcave,llS, (PX. Intrr ipfilm,& èryllallihum huorem acenla.ntul',ellllnpJeta,in omnem parte difien!:"1.~
'T F~ ~;?.r
quam mediocris? An quia vitioCtls affeétlls fequitur,
< f . ~.
quorum culpa nccdfario peiùs cernit oculus fic affe- D d,tur.. ~onlam
al1tcm non folùm qui in foramine
1"·:.:-' f;~'.
1'~f7
. aus non proprer pupillx anglliljam? ~fnam
igitllr
l·h.agold.is Itnt,morbos difiput:ttio percenfuit,fed etiam
•
1""'.l':;:!;
, ~/feéès?
. ..d'l
i ' reql11rJC.
..
1
fi 1
(:;....4, ~:6
~ 1-~ ~p
"4:Z·:hi funt
nam ho~
~tlam
1 pltc~1O
a lq~OS
lp IUs.r lagoidis commemorauit:, fi'pérgue gui
1.. ~
' r"~7!j:.';
< '. V nllS qUldem Ipfius rhagoldls tUnJcç tanmOl,al.tder hu~euls
fi.lb ea IInt hutl10ris ; [eguens filerit, qti~
rcliqua
."f~,;-:
7~:'
.";;40;:',,'~
~oris
tenllis,qui media loco inter ir.[am l'hago.l en ~
Jn Ipfis fLlnt ~ pcrfequi, quorum vitio vcl impedi tu!' vi~ 1< ·~1
.~
"7-' ~.,-r:J
cryilalli.n um ~umore
2 .abetur,effJlI!., Ac tUnICÇ gl~fus.' vel omnmo auferwr. Ergo ex iis,qui Îll tunica rha
r':t·.f!P~ t!!" ~ ..... 4. (jH1:......
r!1.... ft f to..." ..
,;lem fpllllS afl:eéèus extenfio relaxatloque funt: qllahs
gOlde confiu~,
ac lIifui ohfi.tnt, vnus adhuc morbus
c,.. ' ,.f
•
.
.
'
,
1
•
•
fi
t ~_
'.~ ~-i.)
r-!~;
' 'V~lqu
10 exçnn[ccus pofitis articulis fubmde cermWf,
reuac,cam fimilarium, qllim inflrumcnralium parciunl
t:,4~.
:; ~
~.o
a.f, f.=~'1
um
ltgan:e~
r.e dundanti humore umt perfllfa. Hllcommunis. Is efi vnitacis diui/ïo. ~ç
vtigue in haç
..."ZJ;~
".4,c1 f" "1-P
morum vltlum III defcétu confillit: Cllius occafione
particuIa,tum vllulntls efi,tllm hl~s.
Cl'lm igltllr ta.th ~
4..... h
'd
'
id
~.
~
......~.:?!F'f .E• .;.,"';"
r 19Oi es, v,acllato Interna eius loco in {e conc ens,
le vitium magnum eH, ita vt & valcncer dillidatur rharf.~ "7 .or':}~_ ....;<';
';..;....-: ..... 'l-:f41J.
contrahitllr,.;Ic rtlgatuf , atque idcr~
pupil!am immigoides,& pr~fundatl
extra C:lm tenlli s humor ac jlm
04..w . .....~ ,. __ f t" 1"1
. D
'
l'
,
~.( 'l''",,,.{I... :"-t.a .
~ult:
eLen.us ergo ex ta Ibl~
affectiblls ceenere concorneam conringat,lIecdlè ell incldant hoc cali.1 incofi.
pnglt,non ~tlq
pr~
pl1P~
parnitc~m,
[~rl'mocla d~IO,tlm
,~conidat
fi.lper cryflall inum h11010~,.:4t
r.. ?~.
~1 .. pter hum?rtS de(~n
. ln~
MO(lfiratu~
. cnlm
ell.tn hlS
r:lI1 tllnlCa rhagOldeç ; tum vt fpirjws à cerebro in Pll'1
';I!' _..,7",; - fl ........1f·.ql.l;! de, vlfil, faro 10 hbrJs, 'luos de vtlllt; te parqcula- .
plJ1all'} tOtliS non perueniat,quoni5 per vllinus efflu;lt.
} I~#
9r.. .t ; - • ., ~ <1-"( -" ..~.ç-*
1 '3 ~ê."(,-;:I1
Il r
()uod
tt't-CJ >7 T-......~"d'~
Jy.
}.. I .H'f''1"-':'
~ dJ'(I
~
c.~il JI.,
..~i·
... M-+~·,?
,JI " r ~ '- J
.-I1 '' 8Yt. ,; ,-/ ~ v ....;::;.;../
"
fAI ~
~
.. ..." /.... , • •
~
•
~
~
J~
,
?"~
't:iG~
cryfiatlinum ell,loco, humor , fpiridlfve camus
2·0 0
' c:.onllitem quantus primo ViCtIS inilrumento ad lnter- · A pfimus,eryfiallinum humorem munimento aliquo in-'
'. noCcendil fentibilia fit im~ednto.
Ad eundem .mo
digel\e, quo extemllm fplédo"rem fine offenf.1 fufiinear.
'~
'
.
hoc,&
de ·Symptomatun;t CauGs.
Gal~ni
1.9.9 .
f:t,t . ,.,-.. .
;t. _&.';:!ltdf~
'-=
3?~dlF;t:
~
r;tL..
E !:1::
.-
.
i:tf...,
...::
"'"
(. .-e... .
;e;t.. -:z.-'"
.
'!...
<;.!".:....
:e: . . .
_
r;...
..
c..rZ
..
,,"!_L . .
n:
;;;;;..Y '
:...
...........
"t- . (
'J?
..
.
r......... ....
.. .
ft fi.,....... _ Z :.......... _
iï .
"'~.t
-~;a:.{t
.- ..,..........
tIQ..
i
'
'- ~")
\~.:?
'::;' ."" ~
0., d.-L#~;
.
,.~
Mt,'-f
'!.L~c,
-{,
~ .~-n,
'-
"4i_ -
~
.. 'r~
. .- . ; .
:;;.. ~_:.-t
-'/~.t:
-",~
;l
- ~/. ,fO.-~ ..--...
............... ..
~-;.
-Jl
~
, ~
<VOl "._ . ...
~
.. ,.f~
(.;.:;::;-
. rJ~:.i
r. "..{,-"d-I".r:.
·<.IM-::'t .... a~l
i .~
~_
~
t,---- . .
f ,.l· - .",
4- '1-"
~ ~
·r '
.
~
J ."~'
c~
jb
4oH
7~.,
~
Ct! . , - , .,.
~-
C.H ... ~
.. ~*
;L--rd "' /b
::ff....;;.'
",,14. ,.
1.. ..·,.. J-::':':!-f!"t:":"" t;ç~'
.4-':ti)~
, C ) .~
. '5
..., ... :ff 1"'"
.rI'i,~
4
.. ' I ~
1
",.#-vX
-r -1-1 ~(.<;-I
~-:",.
J- .,-;
;'
·'AI';"
.,..., ••..,..
oft... .
'J " . ~
" ...
." '.
"1'"
~'--..i, r.,._ .. -i'''
"irl
....;..1• •(. ZF-"<'
I .. ~.,
.. ~
~
.._;"j • • ...,L,.,"'..
(,~
f.« 4 ... ..., r ._.44
' -,./'.41.'. • . ' .
.~
t"'
~JI
...-.-;.,r...,..., 1"'''&1- ~"{;'-%
?">O .." ,
'1 ~
*1-"'~
_h
.-Ib .."-~'
4
......-1.<t, ./"......,...,,4'1-t
~ ~ ,:;.~v
..
,.
w.,,,
:
7&.'7' go.:. f..::?
·7'f....... ,-~ .... ,."-·..•
7'
.
,-,
., ... .
-
..... ,. .....1,.. .
...,..1 04'"1* ~
' 'ly/J,f !-)..A .. ... r-' B~'J
\
..
~/-(J.4"<'1,û
~
-(~IfU
.t4-E--{· ~.P:r-'1
(,-". " .. ' ';-LïA~
q '
"
'
, 'J;~
-
~H
'5:" ;~
-r~g.
;~". J.<~-r
. .~ ~'7
1) U" !,-~'
<Wh>.
.·t ..... -,[---
, F1-~"·
,,.l'oN _ _ r-·~
,>
(
"
~"_'-iH;:Z
'f ........;.~
t;--JI' ,fr. .~;ra-
. ~
:.. P ~-'"
.!~jJ'
1[4 .-... ..M}J
"-1~?:t
'<. ~ ~.;zs.
d:tr7'1
.
~
.5 / P?!~
.....
J ~
_":J
-"!""~
~
D .J
~J
~
cf·
.... ~
.~
~
... ~ ~.
.
.
�~
autem
mamb o hœc coeuntia impedirnptura,
menta vifui Gnt, fed eomm alterum,iis , qui prxdiél:a
lulùm aliquid
1 impedillnt, vel omnino .
non negligencer Iegerunr, manifefium arbitror. Mihi
~u-:es
efi
vero tempefiiuum iam fuerit ad tenuem humorem COll
~s
a:ther,vel ae.bll!a; ritu hllfflldl1s,aç mrbidus. Pr~
.'
uerti,de quo fuprà cJiél:um L\aél:enus Caltem efi:q'tlOd fi~t>-Jlb.!aRi
; vel
plll& eHls h a b@tur
~
l -f n i _
.
ue eius plus,fiue mious iutfo efi, vifllm impedt.~o
llUS. Ac li quidem multLls efi, & xrherells , edam
qua: ~
~1"t:7,2-
alltem etG aut crafsiori al1quando fit confifiétia,am co
Iongifsimè ab[unt , videt,: le perfeétè difcernit. Sin ".~,u
..
~
r J-t~;
..:~ ..... ~
lore quodam modo alicno: fic ql10que fymptoma aliG .. ,.·.. ~ , . - - "J..&J..<
paucus dl, & purns , qux prope, fiunt exacre' dign ofcic, ~_oA; ~
~.t"7!
.
.
quod circa videndi aél:iouem excitabit,id diél:l1m priùs
qUa! procul abCunc non videt. ~od
fi humldus li~ ~.,non efi,~d
iam Gius dicendi eft templls. Ergo hic hu~1Il,
mU~lfqe
e~, .long~f
simè
, quidem vid~t:
~ea;
~:L
" ~ ;~
mor,fi crafsior, ql1àm priùs erat, efi redditlls,tllm pernon exaél:e. SlCllt1 etlam il hllmldus Gmul, eXlgllu(- ~:mê'
•.
C:~;"t}_
fpièaciam vifilS adimet,tulll ne longinguè videatur:effi
que efi, nec exaétè, nec longifsimè videt. Et de hoc ~;.i-!f:çto"'J·
ciet:ita vt nec quç longè pofita Cunt,cernantur,nec: gue,:
quidem , vt-ad rem propofitam, ha!c abundé.I'6 ·Cor- : ....... ,&.l!1{~
~Q_
.
•
pr6pè ftmldoa.~xé:è
perfpiciantur. ~in
vcheme
nez vero tunicx pars, qux pupillx ante fiat , & cùm ~
"' '- ,,-;:;:;:., 1~"
J}Z, é'><r~
ter craffils efi faél:us, velllti in fuffuflOnibJs euenit, veicra(sio~&
CÙn:' [piCsior , & cùm humidiorefi faaa, vi- ~"'!:if.J-=t;jr,
que videre homin em prohibet. ~lod
G totllm forafioné~
Imp<:dlt. Ad eu~dm
mo~u
fi colorem U1U?l ~
I~
men à craffo illhic confifiente corpore obtenebratllm B mlttaUlt, & ft hulcus
m amCculum m Ce habet , & fi gllld ~
7i.
,
~
..
3
f
'
~
r
non fit, Ced aliqua pars eius pli ra Cl1perGt, vüque per ileorum,qux extrin[ecus illi prxiacenf,nnauétllm, ob[cu
r:~J.-;
la~,q
u x extrinCccus fl1nt,Gngllla per Ce [ola nihil6 dem
e
a
t
i
r
.
,
t
r
e
f
~
,Ac c{afsiorqu~e;-&
,
a
e
~
t
c
r
o
s
C
i
p
[
~
'
"
, .
tertus,quàm antè videbunmr, non tamen fimiliter vno
hebecudmem vlfus creat: HumldlOr antem , Gue vt m- ~
~
E
.
'
"
S'
a
'
l
J
,
c
~
1
"
tempore mlllta:quod fcilicet angufiior, quàm antè,fafirume~!
e!t,Gue vt fil1ar~
corpus, non fOlùm.v~.~2PE
ans fit vifus conus. At fi in pupillx centro exigua fuf
.
fus hebemdmem affert, fed etIam vt gnaG per ca!t<YI- .,~"';çt
f~lio
~onfiter,pabusqœ
cir~mt,
,nem,
ve1 nebulam, vel halitum quempiam, vel fum~
puris? omnia
(.,.,..",
n
.
l1s,Qll1 fic funt affeél:i velUtl fenefiras habere vldentur,
a:,. S'111 vero'h umores non
cernatur emcIC.
1·
r.d
d~
mu
CI,
le
c05
~ipe
qltod in rne,Üo 110n cernitur, quaG excifilm vi
lore mlltato{int,pro eorum natura error in vifu reCpoi'P
decur. lam fi diuul[a · nec inter fe coniunél:a cra{fa cor
d:t: pro inde qui regi~
morbo labo::nt , pallida omnia 1t~
M-.,u~;:!r$*
pora in iam diéto h1l~ore
fluie?t~,sg
Ge fe habenc
vldere fe plltant. ~Ibus
autem
ex
plaga
ntpt::t
recen..«.i<a.3-.
"':.,..ç~."'-f
t~nqlam
clllices quidam foris obuerfari videanmr,ima
r
e
~
Cunt
in
prima
tll?ica
.
a
b
u
r
x
n
e
~
Hulcus
vero
a
m
~
~1;:'
glnatlo prxbetur. Sxpenllmero vero ex craCsiore quo1l1[culum, non f01um co quod ft1peruacllum cOntral
"
~
- ~'eY"
que humoris conGfientia,tanquam idolum aliquod Gbi
"
humorem viGonem lxdit, [ed eriam guod exiguo in- 1~
, ~.
::ii) .. A~'
~paret,imgnl.
POfr~inmod-h
' aprito
terfiitio cryfiallinum Cllm externo lumine corrimitti ~;
~f:'.t;
~m-:l
fon'iflû fUigitttr , pleru-n"iue...incidic , potifcogito At Gdefcendat intror[um , quod ante Pllpillamp.. i"f~.,p
fi,mùm f'tteris,& iis,gui pltfc'um-biêûn~a
~r
altâs ca
efi hui eus , etiam aliguid aquofi humoris foras efun~"
, ~"
<J <fJ1"~
pt~
~ l od fi colore imrllutams Gt hu- C dit. Proind e is,qui fic efi affeétus
,in fummum cXlta~w1:
~.'
mor,qui inter cryfiaUoiden,& rhagoide habetul',GqllitlS diCcrimen adduci rur. ~6qle
nt,
vt
qui
in
pane
r
o
c
f~
,!><$t~
: 'i3>"~
;;-f-~
dem ad
. fuCcLlm inclinet,veluti pel' nebllbm, fum{tmve
nex qUa! pupi11a! prxtendltul', vulnlls acceperllnt, G id ~"7'1
~
~.,
hOOllnem videre facier: Sin ad alterum vllum colore
'.
r.
cl r. d'
9~Q"'i.
~.,w_
vulnlls Intr?:l~m
elc~
IC, ~agn
ex parte, oca!enl"=,~tI:r
...1-\.,H~
vergat, eius nimirum phantafiam viGbilibus impartiet~r.
~xtel'1m
1l1.cr,edlblle q1uddan.l nec fien vulgo fo- ~
<
' .. ~!:.",
tur. At G inxqua,liter yel à namrali con!i fientia, ve1 co~
lttum 10 puero VIdImus "qm fiyl,o 10 puî~lx
loco file ~Ji4
~ , ~r
~
'
7
~
"
f
lore recefsit, qUa!ctlnque eius pars fic affeéta ad puil1~
~:
rat compul1étus. Nam Cllm fiaum effluxlffecaquofÎ.l ç
t:1- ' !'Ji!>~
r
I~clm
peruenerit,timilem etiam tihi imaginem in viti
humor , tllm pllpilla ipfa minor efi reddita, cum tota ~:.t-"',J;
t.~&
bllibus reprefenrabir. ~ipc
illius tum colore m, tu
cornea apparuit rugofior. Cxcerùm [anatlls, po Cleà re- ~îlQ";:!J/
c?nfi fientiam,tum figuram ,foris [e videre homo puta,
él:è vidit, col~
fcilicet paulatim eo, qui cffluxerac, ~,.t
~
?
f
v
:
;
"
+
!
.
l
bit. ~l( hoc fymptomamm genere flmt mm ea,qu~
·
fufhumore. Verum ha:c rara flmt. Cxcirates aurem eiu[- .,te.;. g~
~
~.
~
fu!i, lmaginantnr,tum qux de iis , quibus vel [anguis ex
i
~
o
m
1
q
r
p
s
~
e
n
l
.
u
v
,
t
n
:
C
l
~
ficu.ti
m
a
i
t
~
"
,Ç.
, n~bus
ct~
.
t
proA.~l}us
"
'
"
J
6
"
I
~
efi ve1 gui vomitur~
... fitnt,ab Hippo
mmblu lam dlél:ls caufis, Vbl fClltcet plunmum ftmt ~':.4
...
~:;
"
e·
cla~e
fimt ~cnpra.
Iam vero guibns adeo perfeétus,fininauax . ~am
liL~ v,ehm~ntr
fpiffa,iiue ad [ilmmu'!l'
'(J ..,J - +t;P-::J ~r.:-/
, c~ruC(leVfis
efi, vt ellm ne vel minimum felitiblle fucra{fa,Gue Immodlce humJda,cornea efi effeÇta, ommt:9'"i~,
&,~"-:.i
~
gl:lt., ~xha[tiones
vero quxpiam à ventre a[cenduoc,
nO tenebram vi!ion i offund it, ira V( gui [ic eil affeallS, -r4'4z!. r;;L:4lIb6 i'~I
.
.
"
~
porl[slmllm vbi nOn probè concoxernnt fimilia iis
.
prorfi.ls non videat. Et
1U"~
Zi~lt
'f"~
·qna: fiUffll!iS [ymptomata incidunt. Q:tipp"e purior n:\ D rllm fingllia cùm inauétaqllid,quxCo,mirj, fi pra:dlofunt vifum animali aJimunt?
o""!'1 ~"'L
,
~ura
,
cryfiallinus humor iis efi, etiam hic ipCe aquofils,
vbi ipCa fola cornea rlJgata alfguando LIr. 111 1'1 cm noxam
•
'!J
~
nunc agimlls. Mlgrntd~fympe1
, affert. Incjdit hoc virium iis, qui ad vltimuO\ perue- ~7:i.'-;,!1
" 7:1f.
fi l' '~asu.itdne-p[ofl;O
nere Cenjum. Sanè conGderanda hoc tempore di <Yen .,... .. ~.c
--f
.....
.,
1
D--!o L~ Il1l1s,de quiblls paulo antè agebam,Ced etiam in
ter efipupillx magnitudo: quippe qux G minor eftfa- ~:.!17
·
01
oml~tbLs,qa:
pra:diéta (unt. Verbi gratia.Similarillm
éta,etiam aquofus humor in iis efi imminlltus:fin a:glla I~Epart
.
"Y
. !-um Intemp
eries fi pan\(~
flmt paruam nOxam aél:io
lis fibi permanet, cornea: Colius vitium efi. Verùm ~1.J'
·
u
,
t
z
;
:
"
~
.
c
' r.
d' d' r . .
ni alIcrllnt. Sin maiores habentur aéèioni ad ponion e
r
...Jt ...... -.(.j8-E':J
ellhmO ,1 l1~nma
p~xlens
o~us
non reguirit. Cor- ..,...
,~._
~c
':::::,;
nocent. Sicllt qua: plllrimùm à naturali fiatu cxcdfeneœ vero tumcç morbl,{i magl1l[lIoc pror[us viCum im v~
.
,
.
~
..
~
p
.
......
,
., ,(.'....1;.
.
è'
v
,
runt,omni no aél:ionem tollllnt. Aequè vero & quç de
... ~
• .,6v~d
•
pedlllnt. Et maxlm, cum vel phlcgmonc, vel fuppu- fr
..
..,.
..
~
u
.
,
·
d~ltae,&
contifientia,& colore aquoti humoris fi111t
ratione laborllls, vclIlifen!ibili duritie obCeffa alilldve
•
I~ a, fi paullllùm à naturali fiatu [unt mlltara, pamam
.,
fT: 1
'
2-c
t~le
glpa~
a
~
a,
ve
uri
infirum
e?talis
,
~
r
a
p
humo"
f
·
;
r
~
,
.
-r1~,cqfJd}!o{
erlam aétioni affenmt l)Dxam. Sin lon<tiùs receIfcrunt
n.s m?r~ls
afflc.lt.lIr. Ac cornex qludem tunlCX mor- ~;t+:l6hv
pro, modo vitii filî etiam aétionî inco~1mdat.
Sibl,gm vl(um vltlenr,rales,& tot incidllnt:' Membrana b.i~
". ...~",;l'ÔJ
,CUtl cllm phtrimll ànatllrali [unt aliena omnin o aél:ioJ.
vero'9 11x Cl~pe
nem d·
hanc ~abetl?;'{,i
n
o
m
g
e
l
~
p
,
,
t
r
o
b
a
~
;;:'6;;:?
,
J
t
'
f
~
t
;
$
!
/
:
.
a
lInUnt.
Ad
eundem
modum & qua: de rha<Yoi2~
el' accident! vlfllS aétlonem impedu. At in 115, qua: qI.~ft-':"Gl
0
., # ~#,
t -Galen.
~
.. t' .&tw~
< / . - " ~"1
T omo
Il.
g 3
~
....... ~
l- .. ~
....."". (!
'3
f$cJ;.,&.<...
.:r
.'
3'
.
..
.
o-q:
r1'.
,,::;!
.
(.!;:!
;
",:t!
.
...
T-.;...ç t.~
~p.6;fL,"ç
~_
... " tJ>C41
~
f .,.•. I~
lJ . U~
..
'J .....dJl-.
_ ", .....
'•
...... e.~ ..... " .-r-::J ..,- ~
�.-;2.
a.~, d~
'}<+Idz.ç,-~k
'3'
~. }wUJf~'
~ ~,
~:
~
Çf-
~
~<f
",:r:j'""7ffl'i!!;'
..
n.:. ç__&~
, ~
~,.;ç
J~
j~
20 ~
6 '
~i'j"1f=
.,~"-:I
~!' ~_"'6<-,
h1~
...r~" ~, .. ~.
(~
.. ~"G
~
r{\':;~6L-t.!i,W4
-:fh, ~.,M".~'
1"~' o~"(,I-.t:'
$~
jJF~4!;dIi:lS.
..
, -4-,
d.,;..t o
,-' ;P(f.~Gt-,
td
}i.!r~;z:,
~l'6f-\.,H ~.
'c;, -z:
, ."~-
.. ~:t";'.fgr<
~1&:·
"
'
C
. aUl1~$;.,
_Er
, :1"~'
t· cf. ;C(J&1~b.=!'"
~$"
.
~,.
,:'~$
."' '_
~7
~
.~
~
'. ,
'
.
; (; ..
, v 4
'
panim loco cere
mol,ibu~
in nerui~
anteced enti,fed iamey; primar arione, pllpilla m obte A ui~l1',fmt;par
~y;
l/ç<s:~
,
~c
h~ent,
prxfem m, vn.de hl nena o~lgtnem
bn?l~
palpebr arum phle
. magnx
modl1~
Ad eln~m
· ~1ïebrat:
.t~7'f
~
l
O
a
m
.10
morbl
prxdléto:u~.nUm
,reltqUl qlden~
fi qUl fuper haspra :ter naturam
gmonx , tum~ref'l.,
)-.JF~O\fzt
rf~.,
(apores (enrlre (oler,
vero v~tlO[e
Llngl1a
fimt.
fello
ofvmbram
pl1plllX
Vt
nt,
magnlr udwls veneru
rti,eo
~"'
()"
1
p~o-;
fl'
r~
1
l"
glld'
ca fiuql1~
~o
d
eta,
"
h
1umore el; lmp
clmenra~
r.t'-~<064
1, aU,r ma e
en
VI,
l1~n
i~ .~r-"u
aallt
xcomm
Arque
.
t
a
d
n
l
f
J r/~l:f>'.,;
'lua
alla
vel
,
r
a
~
el
~
fi.antu r,. omOla v.eI [al [a, vlde~ur,
fans hxc
gl1d~m
H.::r.'t 1 r, vidend i funt caufx. E,t de ~cl1hs
~."t;:
~anafeét~.
d!~blh,ncIve
alte.na ~l1ate
plam
a
~
g
l
i
f
vt
~
a
u
q
,
[
u
~
c
exemph rpagls
fumo. ~ipe
~ : G'a4bJ"r.;a
c
~
d
\
l
cernere
e
~
~
J
'
l
o
f
VIS
~
L
l
.
vl
qllam emm 1!1 ~L1fl\is
membratim.p,erfeqller.emur, de hlS dl(pllta lllmus, cum
~ç;
1l1erant, mdem gufland l (aocuhs
Ipfis
In
qux
bat,ca,
s,
ermone
eralesY
pergon
pra:[ens
fit mihi inllltlltllt1l ad
. i ~Z(J-f
~.Jt
[enfibilibus imputa t. In ar
a,
inlingll
funt
cuiras ea,gux
indicare,ql1a v[us quifpia m,fym ptomat um
.rft~mehodu
. 4-~e
t-~
fed
e~ i~lI1s,
cuatis quidem bilis :lmaror e non Ii~ux
~thoaut.em non ~oh\
auras inuenia t. ~oniam
~:
dam
qll1bll[
vero
al115
In
.
eputans
eomm , 'lux gllllat,d
dos ipfas noutfTe oponet ,fed euam multtfa nam 1Il par
~
~
~' ~IJ:
ima
in~e
edllliis ipt~
affeaib lls .[~Iuginem,acré
n
~
o
r
p
in
s
omnibu
(gllod fac~e
~xer.cita,
icularbs
~-;!}
l7,
.~-:J!
~;:.x
m
VltlOhl
,
t
l
5
f
e
c
~
a
g.mans:Sclhcet fiIC.co,9,tU eX~rln[c1s
ex~rcI2tlO:-t;;j ::;,: pCllnon ell) l?ClrCO qualem fien ~odlm
M~
monen
ante,
at,excH
hngllx fuccllm,glll prtlls gmcuer
nis oponea t,tn oClllls nunc ofiendl . Ergo ad t'ms exem
'l-vo~!f
d
e
~
?
acc;fsit
ql:i
,
ellm
autem vi n~)l1
;:llim:m B téque. ~L1Handi
fi nt .ade~l1x,
pote~ix
'pl,ar,rel,iqux fen~id
'
Ir ;"~·
'J";-~
Raro fane acc:dlt ,
re.
fCl1tlen
at,
rcdl1nd
e
~
lll1
eum,qU
entum,
mllrum
dague 111 vnaquaAoe,tum pnmum ems
_ ....~g.
~
l perfeét ione
gulland
ex
lingua
[ed tamen ahql1ando, vt
cxtera gÙre.nli vlum aligllem prxllan c. s'Adhx c
um
.
fi
il
, ~'d
l'
."
G
.
.
[e 1,abet~l?
l 0' ante' iC~l l d'a
p.rms,ql1a,? a Iq.l11 gunet, uCOs,gl~
éo;"Jb:~ .
1. llm, qUlnam Ip lUS
.. ~ 8-'1"*'
~
pau
,
m
l
d
n
r
e
c
[
i
~
"
.<k , j ~
~
tIat, 51111 Ile hUllls [ympto ma ell, Vbl 111 fiomac lucls
laboran tls fint morbl, gumam lllfi'i-timentof-~JoteniX
":I . ~"
'~"
~
imagin atio oculis incidit ' vel fcoaffeét.iblls. [uffuGonis. •
nem conringv ir.
lœdi funétio
\
rum clIil1{(qlle ,cuills culpa
~:7
'
"
!' ......~
.
r:?
G'
t;
d motus.Ïp{e cir. -1~
"'·Y
~:!."r
nitlls allnbus cùm 01h11 extra fonet,fe
s,aut propte r au
filrdita
&
s,
granita
i
audiend
em
Siqu,d
.
o
,
.
..-ï
b
b'
f".a...
c!'cet, vel odoris
,
atloncs
ca are rI mem ranas lmagln
",&<o
propter neruum ,
' -,)''\ - ..:'~
ip[al'l1m particu lam altqu~m,
.. ffi-t...-'lH ..~um~
""-, ~:r
to," Sed qlloc<:!I1ten
his
in
aligllo
in nariblls,ab filcco
ui in has à. cerebro penine t, aut propter cerebru m
.. ~
~I).i:
Pj-l~!i,
veluti
i
a
t
l
u
c
~
f
.'luid~pc
de na[o ~emi?us,
~iam
?cruus exoritl1r,
parte I~[um,vnde
ea,fcil~
ip~lm,.
;:if~tF.
mento111firu
qU,l & ~doratl1s
(gl1p~
1lllgl1a (lb[e~'1t
1~ neruo .qll1dem, & ce,r~bo
.~tqLle
animai t Incld~t,
J&. ~ u.~
1~!:t
qUIdam ell) nOI1 aliellllffi
fil11s
veluel
us
refplrar
&
rum,
re
111
vero
e
r
~
ocnl1s.
fi viria [unt,Gm lltter 115, qux 111
....... ~
~4ôf
enim ac
fi~ ~e ~oc quoque,Gcuc.de redi~,g!f.'lJS
ad portionel1},. quide,m , non t~parc,icults fl~n.t,
liquS
~k.s;:+Jj'
vitiet
1
meatUl1
eHIs
'lUI
,
CldIt 111 eo morbus altql1ls
el11m habet 111
omn1l10 Gmtllter lxdent. ~am
~en
"
d
...c p~" ' "
d
~
.
f.i
cl"
o,
b"
omnin
h
aut
1
VIS,
.
l'lllus h umo.r ratl?ne
'am eter!us entlet 0 ores 0 o,ratnx
a et ln ~un
1~IC
m,
,..- h''.:1 ~.f:,';
cryll:t1
l
L
C
o
7
:
I
'
~
.
.
G~-"J,t;
Ergo fi ~el vehem enter fit COntuhls, ve1
nOIl1-~te.
L ~s fi 1115, Vbl neruo . dlbtato COI11UI1bus audlend l meat
c:.';!7it~
laboret,fpi_
prxccr n~turam
vel tumore altq1~
p.oly~,
meatlls
extra hunc 111 a~frétl1
. gitur. Om11la ve~o,qlx
~ ...:.(;
M-':J[~
ell, & fi qua circa
g~ns
VIam ?ccll1det. H1l~
~lts
pOl'
funt,tis q l1 X prXdIa a 111 oculo,d e rhagOlde htn~ad
..
~;"t4!.:
,~
huc C 1l1;ernam e1l1S m~banl1cdJtphego.i_
m?rbos e~rum
tionem !~ h.lbent . Icague etl~n'I,
T
"
]~
ofslll.m colatO riorum ,
par~e
111 ~Igla
111dem
etlam .qlx~ung;
~or9
transfe rn ex illis conuel11ec. Slmanu~
......~ç;,.r
~{l.:
lut Ipfis ofsium fora~
cns
101Iolu
cerc:bn
Jn
euam
aut
, qui in Inter)lp crie, & continLllcatlS (oll1tJOne
orum
1tf~
l.~
vim j . mpe~
m
e
c
,
~
t
a
r
d
o
q.l1oqlle
hxc
obfir'lK1I1t,
~entis
autem ipfil:S obltrué tiones, fiue h.'l!
~eacs
confi~L1t.,
.r:!~,1
, glU
ccrebn
lblls
proce[s
111
fi
magls
hoc
tque
A
dmnt.
tUll10ns altclIllls Ip[amm parucll iarum non naturalls
Z~(tf"'-r
&
is,
catarrh
in
6At
..
n
f
,
s
a
u
c
i
t
:
~
p
ad has.peru~,1lt
occafio ne, ip[um meacum ?bfirua nr? <]le~dmou
?-P7j:.Jt~
huvcl
e
o
g
~
r
,
i
f
.
x
ab
~
b
l
g
,
S
1
e
1
l
t
n
~
d
,&
coryzls
cede
& phlegm one,& lO.fenfibllls d~nte.s,&
bfce!us,
........ h;Ç ~;.
~b'(,
lococerebn ventnc ll!l ~lI1t,no
~lOr:s
Op~ctl
more
vel
.tJt1l1m,
acql1.tLi
altguem
m
tllmore
r
r't'k1J ma) Glle pr?pte.
~:a'=h
etiam
fit,fed
O
u
,
r
1
l
~
n
e
b
a
h
~
l
,
h
i
f
l
J
l
q
o
~
?
m
mm
Gt,qllalts 111 meatu ~x
qlllfql1lS prxte.r nat~lrm
deniqu
~4
fptntullpfi,<Jl1l ln venmc u\Js cfi, tll cerebro quod
t,um
tla
hlbfian
ve
carnoG
eo,
111
m
ql1apla
porofa
,
oritur
De
....
. qua::dam accedit , Iam corn.'
li b~:*,. ~
"
l
i
1
&
b
E numer~
.... ~.;JlOS 'fntle,~mpcs
......" .. ~
~Q
0 HrttUl1t,
c.COrLl,m, qllx ~.elt\n
- &J: enata.
ç,/wo.&
.4l
":i. ~t:es cl1iufilis pr~djétaLlm
pre[sHyoes,& dIUlfioncs notabtl
[oIent. Tangll am
'
Cordes limt, qua: 111 aunblls colllgt
1 . , m odorab ilium
'rN G~
1
.
(.':Î-:J
. d'
r.
'
[enl
.
.
•
.
egltlmu
.
1.
n?n
t
1
'(
tllm
arum,
parncll
r-w:..,.< ;;'(l:...ç t"o
~'"
~
.
C
I
,
~
1
m.atllm
ly.mpro
ratio
.arum
part~cu
,igiw r 1~
~-.
~.tI-:
,.... ,.ç~
ve
s
l
f
o
i
V
~
.
t
c
u
d
n
j
odoratl ls prJl1~tonc
[u\m,tl~
1l~S
ab' t:mod
,nd~c
na~o
uit cau(af, lta &.1Iga,~
~1.-;:
~-:.
71im
vitioti.l
.
propter
fit,
loco
. l1e {enhls ~oc
ro,ean~q
rehfenrlen dl pamcli lam , tl~
quoguc mm pn~al1
(1 ' h,J; ~,
-y. ",-~.
eo COntll1Ctur ulccum :nui (cilicec malt 0ll11n
quem,q
us.
nouenm
nt,
complc
entum
nua nllX totl101 ·mfimm
-1
'
h
{,~.1'(j#:;&
'd
l'
.
d
D
1
t'
b
d.1
\
,
ab admoeis corp~l'
l
i
' -1
-1
.om a lql11 ex a~ns,[ced
aCl1 LIS
.,..,...i' H-inua
~-4i
O
1
~
q
eo
I,ngulm
en,
cnim
atum
Monfir
,
o
.:J
:J~
•
(aclllt:ltem halitus obturbat" ~alrI blls, ~doran,
aql~e
ft, <;~ tatibus , fcnfili, volunta tJgue lilbfcrul e , dLl~S
~
~.,
hoc [ymptOI1l:l, quale attuatl s .
911C efi III ~1ac fac~lte
~e1tlnm
aiones h.abera. Ntl11c aucem \eam V~lIt
.,-:·!
~r
autem v.
111 gufi.:urtce accJdere efi diétum . ~oniam
~erOdorac us vero fenfo[llIm Ip~OS
col'fideramus.
•., ~
...~;j
animal is pa~
"de [enftbus,quÎ in proprif s, .&. fibi ldi~s
gllid em
.. bli e{fe ventriculos indicll limus. ~guadl
~lû.f:;"r
eO,l]~J1
nllncdc
age
,
S
~
1
X
l
d
abullde
,
l
~
n
r
c
x
e
tlbus.
lllhti f.'pomm
~ Hl~, tun~ Oml1~
fymptoa.r
(en~ls
~-1:;tiY
ntS
commu
cll
tibus
(cntlen
rcunglle
C)ualtte
s
omntbu
-n.-- (entuc ,tum non le;:,ltllne fcnure. IIm alltom non lef.,~
l er,.:iI~·
hui&itur
(guem vtiglle eaétllm vocant) aaamlls . Sunr
gicimè [entire (vt mOl1firatllm ea) dllplici tcr intelligat;~'
~".
.,..,..... .;~rT
Veitllr
[,ymptoa~.
ills quo'luc ad aliorum pOrtion~1
aùm
r, ali~s
tLlr,ali:ts cùm dtmil1l1tè, & confu[e fcntitu
"r C4-~.
d
"
bl
fi
s, (ed commu niJ
'
tionibll
è
fi
appella
,
~
i
o
r
p
..
.
nOn
Is
p,e311tcm
1t.1:H.
..
l~,
L~
-,~"
vi u am yOp
gl~are:in
: con us ~1lucm
~VltSC
~.g+Ot'
..? ~
~
n ........,~
N eque cnim aue
ali'lL1i.
iorlltn
p.rxdié
eeiam
llt
bllS,fic
enhebcwd lnl,tl1 aUdltll baryco ix id cfiaudl
~..,-.J"'(f -:14- ' 2:;" , - ~-.4 ~rt:;elvIÎs
.t
ln &llfbtricc, :lllt in odoratr icc vi, tale aligllod 110men
c t. VJtiosè alltcm gLl~efpond
1 dtfICula1"p~r0e
f.r,~
~(,
..d"';l~
~;'
1s ,'qllalia flint in vifilla virtlltc ambl yopia, id
habell1l
otllhs, colo rc,figllt;.l, magnirud111e,
vcltltl C~1l
~Jr,cl
1
~ ' .~'
,~-=
~-f:p'
gl1xdam id c.ll
dl, vifus obtllfill; & cxcHas & l)aro!i~
ur: hoc in allditll obaudi tio 1101'-:t""; &vellt m mmata vldencb'
f
' ~'trD
.
<O)="!f'J4
"
d·.Q :'
p À
vcro, haryco ia, id c~ graIl ~l1dtrc
?"'A#o j-"< j"'t"';( ....ç,,r.alt~
~
V~lIS
..
lyn~pt.oma1,
1.1I0r 1 prx l~.OtUI1
o~ru
nl~at1r.
",-.:.e::;.
t.4. .
.
'
"'-:JH~
partlm ln hmll" , hngux fi.bfi,ntl., & 'unie" qu, muol
, . ". ~ . ,.
, non
ln pterygus
Grreeè voe,n'ur.Je' pO"", p'xtere a
"
~8-'.l:
-a! '.: .
,. '
'
4r~_
.~6"-,
Çl '
G- 1 . ~ ' S~
· a, enl oe ,. ., JI.~vlUaum
~ 1-o,['H
.c
-.e ,
.
,
;-1.
l:.:;;;:
r
t:::;."
_ ..
:t
Jo.:/1'!:;::-:-:--'''
4'-
)
•
•
'.
.
.
(~ ...... ~
~«+".(;·-z,1'b
"'!'f!'4-,,;__
. ~4.c "- ~-"L
~c"
~ ~
t?J
-'?
J';~.,1:?tf ~
.. "-:::r f*,-r~
_ .t:,~(
.oJ*-~"j1'!_
---r;u .. rt-J
',;, ,,,,,-C- &
r· ' ~ ~.,1·t
l"~
-
9~
' ~
' +'~"
o .............. .. ,~·
';~
4'1
4,
r:-.·~t;l!f,'Li6
~.(
~ • ..,..ç(
. 1;~.
.S
., / ~";i
~ .
,,:,' ç; .... HP" T'i';'1.l. t .
~<-:J
t.
'(.,t-"•..__
.1 ...... ",II.-.
;"// -...:n
,
~
4~'1&ât:?
. ~5-
~,
~i.;
CJ,4-./~
64
r-Y.:..f. Jû~.'jV
11 &e, ... . ..ç.
'-
II' -1'
I;j
• .~.
..
1 •
~.J
1:~S
CJ~-rio
.. ~;.4:-uI'
~
M;':-~
~J;.1"f!,
~!;:r
~n
uil audulls,& fu'du ..,& ob,udi tio. At hœmod.œ,fipocent " lOcldun,,_
den.
~ g~d
' É ~:r
i.e.
......~1.
.~
ne
'-8"
.. j,f&f.!d-.'7,.....
6~
~!
~
;2'I,l:;;';i
'3 ..... ~a.
'1:«.- a ...... f ..... ~L.
.
,
....~h"
ô..
~.
' t~·
r
..,1... .
4~·"'I,.t
• ~"/!.4-
JP.~
•
'I7AuH~
.~
-(:
.;~
(.1 ., ....... .".",,..
•
~I:-'
f"'~
f-,.&'o:t>~
G~
'b-r-"'F
.....&"h''H ..
' '(\~o$"
~
'" 8 d r_...c ~l'
v:r.; .Jt'!~
.
~
.. 4 ('. .,
;r
...ç Z~
, ~.'
~ .
.~_ ...:, .,~W ..... ft' ,..."'·... '1 .. ~1!'t7
'
. J h":f~ ......
~ L'
"l i T •• u... _~
-,..:; '~!-f:[.
.~ .......,, ••",d""Htl
~'t
... ~J
:':",/;:;,
",li Fil '-
.tI ~ .,·~f
~f:;_Aa-(#
..:pt< ~4.
" ~ 1:;.4!~
... .,
i.#
" ':.2~
, ~.':tJ1
~
~ L:., ..:ll· é"~
M·
· ~.r,IV
z-...- -+-:.
. ~ ~'i:f
.... -
•..,; . -Ir~
lO gullandl a/:l~
r4- ~ty.,"
, ,
. .'
r'
ç_~jit':. 1
.
.~
.
. ,
(, ::..: ..." 1·
f-.
~w'Jï;
~-a:i.;'b
4$-~
· ~.i!
,
~r:?'t
'~
.
' L.
' .M,J~
~
__ • :t~
.:rJ>'''-1...t:ZI-fo-l-
~ I
loi
1-,- NC -':Ç~
. J.:fi~
1
7T;,'~
A. '
:4!.~J;Ejt
,.u:f~'=r
az:.
4H
~r
_ .........,. ...~
':,
~jIN'
..;(.
- ~
ru.,.1-r r. .....
.
-
~'
~t:.+r
,,-::Ji ';j~J
2~#rR·- J,i 1': . ' ~14 ' .re' f-~ ~ " fl.J!
'r',..... '. ~
~2:!;'
.
"v,~
,~':t
�~-:Itl.M'
~a
~
-.:
'u:...œ'1""'f
~:;tfèi__
~ ~.t:. -p .·
'~
1 ~ er rlm s ~"t.;:F#'f2
..
,.~
:"
-
• Mt" .... •'~ .......~ ....
,'~.-"
: ~.p
,'~"
'~1
C;;; .........6~(,."h_4
• r":1
~"'Î%
.A(,
!l:lFp"oris,tutn nom.en,tum ~vmptoa
vnius
, , \te d~ntium
; tangendi eil: virtlltis. Cxtcntm hoc tatn in orc, quàtn A
i~ d~ntibus
p~H
acid~
& acerbo~
cibos,incidere ~a"Ime conCueult. Torpor vero,qUl ex tam motlls,quam
[coCus difficllitate eil: compfitu~
, in toto corpore, &
maximè in artubl1s, manifeil:è videtur à frigore,& COOl
~refsiolt
~eruom
corp~l'u
iecdr:ah~
etiant
a torpedlnlS mar1l1ç contaétù. 51 autem fila [ponte nul
la tali cauCa prçcedcnte incidat,omnino vita de[es,& ci '
borum vel craffomm, vellentOrllm abundantia, vel co
rUeta: alicuins vacllationis lilppre[sio nece!làrià antece[sit. A c conti nens qllidem huins [ymptomatis caufae~,
t~li
gui[piam in ,neruo affeét.lls., cui~
occafione
apnnclplO ad lpftltn vmustrànfmlttlprohlbetnr. Por
rà prohibetur , fi quidem meacum aliquem neruus habet,qual em gui ad oculos de[cendunt, tllanifeil:c: habere.cernuntnr, vel ex obil:;'flétione, vel co~pr
efs ione:f
B
a1ltt:r,ex ~onfiat
c , ve~ frigore. Atque qllàd animaIlS qll1detn VlrtUS, fiquldem meatutn aliqllem tanCjllatn c~rtam
~iam
à ~er.bo
pel' nerUllm hahet, ho~ ob
il:ru,éto Impedlemr,Cl11111S arbltrol' pateat. ~l1netam
CJ~lOd
compreffo extrinCecus neruo, angllfiia meatui
elllS cOntinget, ne id quidem vllutn lateat. ~tem-&-fi-pulhts fit me:;ltlls,lèd ta-flqt:tam per a-q-tta-m,v-el
.ael?e ...... :>0
(' \.IS 1ad"Il llanfe-Ul1t,, l1-e-prmcJpu
r:"
." .
. fi
VIS per-tp URl
GeoFptts-nelllOlllln (lefmat,c"-~
. ~ - hi-Q~b
:.-~
~ped.iJtr,
nec i~ mihi lon~}S probattomblls egere vldetur, recordant! prrefertitn
ea,quœ in aqU:l,& aere ellenilll1t. ~lipe
in aere nebu
la,& fUmlls,& n lhes:in agua 1l1tum,& limus,Solis (plédorem
, ~uà
mimIs p" ca [ynccrus procedar,impedim
to [un~,ac
vetant. Ad ellndem igitur 1110dum & nemus
fi . cra[sl~
e habitu,& dtui0re, gua pro lila namra fit red
dltus, vmutis tranfitum prohibebit."sanè crafsiore C
habim erit,ti vel gllltinofis, vel cra(sis alawr [uccis vd
violento frigor; ~t ltipatus. ?i a:'tcm à dura aliqno
corpore, qu?d 1111 cxrnn[ccus Inmratl1r , preiTus iit,ne
fic qUldem IrtutlS tranfi tnm non morabitur. Proinde nerui,gu i vel funicllhs, vel manibus [unt conllriéti,
& qui ab externo aligllo,guod vel phlegmone fit ob(e[fum, ve1 CUtn [enfus no xa dnratll([cirrhlj11 vocant) pre
tnutur,& qui aut laxatis,aut fraais ofsibns angllil:antur
o,rnnes principlO quidem torpent,po Heàverà omnino
f~nus,
mOc(I[qlle expertes fiunr!S'Et VOCatllf guidetn
eIUfdm~i
ncrllO rUtn vitiul11 Grx cè 'ZJ'ae« :>"u'T/S', id efi
?eruOturn re[olutio. ~x
cnOl in eodem genere.....
. . , , . . . ~l\m
tOl'p~r
lit, magnimdm.e cerrè ab
co dlffert. Ac fi 1~ omne.s m'ttdat l:Ieruos,llhco toru~
corpus ~enJimoug
l1e pr~uat,c
m~rte
celerem l'erfl
r~tl:puaonc
lO~ert
. .51 aut~m
(plOalis medul1ç pnn
, ~IPl
~c lç(ilm, partlcllhs,quç III capIte [lInr,r0lts,ql 0- D
bd V~Ult
homo, mm fenrlt,tum monetu r. Sin in ccrero I~[O
lxtio incidat, fi atim omnibus partibus impo-.
tens,tn[enGbtlffg ue eflicitllr. V lliit autem vteruis ho.
rUn:1anto tempore guanto villeret, li an~i
prcmere......( ) · · · b
'
0
tur
ft • ~lU(C1t
, qlevro.Cpina
li sl1ed
l ~ infra
eru o
ITI
e
a l.1ll CXOrtllln ,gUI pfétus dJla~
: lIt, e ~ Ia:[a., il llC v ert?~
ehqua lo.co Cuo ~)Or,file
et~l
alIter, il magna glU.de
fr~ IxGo,1I1fenfibl1es,lmmobllcfgue Oml11bllS, qua: 111a filnt,panihllS fiatim fil1nt. Sin pama eil: noxa, torp.en~h,o
tamen moriuotllr,proptereà guod re[piratl~,\1S
1lia: Ca manet. At brachiOl'u ((;n (lIS iis, qllibllS rpi~
na 15 rncdulla circa qllintam vertehratn eil: viriata tOtus fiOlllt Cllm motll amittimr. ~ihus
antem cir~a
Ce
~tarn)o
tOtlls:ql1ippe primœ brachij p~'iles
ilIçfç per
~nt,
hm Ul ~
iO\seud'
. fideratu,
circa
If'
"
J..-:...~
~
1!ti~
~<'Wl
<.
"~
~:!J
~,
~
. .., Oa
'~ ~I
....
",+
~.:
,.~
~'e
-.....
3 '~,. - 7
."a .r;;~'
- ~:;.t
i'tt· :,
-
FJ6-
:&~
·F i'11
-:-:!-:r-' "':Zt".:Jf.:t
"' C-_",
'-'11r"'--""
..,(.-J,.i'i
'~ _ ",..~
,~
~r.
J.~
' -.:0-17
t'"
.,J(;
~,'
'
,
I f"
~"
J:
~.
,. Co ..
,'L. I! (Q
.......i,. -
..
Jè~.c-Ç"
"':r. ~'"
•
r.
0
.' ,
·"7
~
.
~"do'
!
~)\
~r , Of-..
.,..?1-t!4.f..,ç, -,,;}.. ô.,,, ·~$-"J.:'r
... f,..ç.
l..'"'.....
... ·Q1,".,Jt
...l ~tI-r1>lT
'. "
"-"'!1T"
" (.
.
.6tf4'~
"J '
·
,..
~
ç..,,<
'. ~
,-t· ... fi>
"f
.~"
,"
'~"
.,~-6i
ti::r!fl".. :;.(1çGo'~!
Z;;; ..7Z,
.... , ........ ~
L-. ~.
I<!~
iCI"r->'~ -.4h~u
~
~.f
..~,.ç
Q
HP,~
. '
lf.;>M-~'Jw
,.t:.1iûJ __.4-
., tH.-.--:s·q, . ' ~,tf."*
:
[eBtimatn venebrii malè fit affeéta. ~làd
fi circa oéh ~:';i!-.
0.
naffi4fi t lxCa,gllàm minimum eills reguiritur.Ac fi ql1Ç ;" ,ç;.~t:r
poll ~nc
hab~tl1r
, iniul'J,a eft ~a1T:
~r6:us
nlhll m~li
r.i~t!:JH;/f,
bracœÎls accedlt. Cœterum qlllbus fplOahs medulla ln t:~
~.
~
collo eil: vitiata,iis omnibus vox adlmitur. ~ibus
cir ~
. ~ ...if·!!1'+1--o &--., .... ~J ...
ca dorfi vercebras eil: 1a: [a, iis vtiquc non rota. Verùm
-~t;
quantum eius,(eclln.dum vnanqllâgue, ~efin'
, u,m ,i n iis
.!-;':i,
~ ~.,
eil:, qua: de voce (cnpfimus. Nunc enlm fi Ihl vldeor _ ~
......~)
p1ura,guàm pro infiituro,dixi{fe. N cque enim 0 nia 1=:;,.~t
.....~
fymptomata membratim perCeqni, hoc opere eH pro- ~<!f1-'.c
pofitum:fed ca in gencrales cau[as reducere. I\Iud er- ~ .
1J.:;i~
(j, .......
go ~enratim
mihi de omni fenhls lxfione fit d iétum,
:;i.f*-'~
.t-,,:~p;:
ql , G4 - 9: . iu~nHk.Rt;?s-!lfam
~ fi.~-v
1--; ~+
:t."~J
I~em-f4a.isl
, œdaftU1r.
~
odb
qUIs ~,
. t:J.ç'
~
.. ...::--cuiufque nemi noffe ViOl il:udet,eomm,qll1 ad re[pirafn,.~
~'t
mm condncllflt,in libro, qui De refpiratione in[crjb
~-;:'.r
.ç~';
tur, vim di fcat:eoru vero,qui ad vocem,in opere,gllod ~
.~ ~
de voce !labet titulum. Ergo,de h~s alibi [crup,~lo{jùs
~
t; .. r 4_ ~,_
eil: prodlt!.1m . ~i
autem collr,caplte, abdom1l11S bra- ~ ~"1A-Ç, 6) ... .f:f./X)
cl~o
m m,\crtlu
partlb~s,
nerui-[b~,f:at
, non ~;\'%-.!t:g
aln modo ante nos non Incommode prodldemnt, fed ........,... ~r;[
~"'ï
..
ipfi ~ u oqle
in libris De diffeétione adminiil:randa fcri /.-:;1p'l~f=7!
pfimus. Ac propofitus gUIde nobis fermo erat de Cytn- :;J~
f.t .. ~
~ 'f
:J,
ptomatis, qux [enhls comitlnt\ll'. ~oniam
amem ~&':A
~i;":
., mouentur, eç- J.;i-~ 4;;6-U4 ..., • .,~' .-.5.0-6-' 61- "'1Ht:
'1
partes,qllre per nenl\lm al'Igue" vO1-utane
l::J
dem protinns [en(um quoque per eâdem po(sident, du -100:-'" · <3oJ~
·
plicetn iis noxam ex nerui in l ~ria
ne~
efi ace~
er ~ t-h ;.,~
:fr.~
.t~
......~
a1teram Cenlils, alteram mOtilS. :.9 ~i
Igltllr fit, quod Vl ~-'L
"':;-~f
~
<l, ~
dentnr particulx qua:dam ad voluntanas quide~
fun- ;Jf~
' ' .,~ :c~t
~ 1
étiones re[olutç e{fe,& tamen [entire? Rurfus a!Jç mo- .i!i"-t ~ ~r;k
ocri ~uidem,nè
autem [entire' Sanè fn'lingua & "~;t
,.r~
,
~culis
nulla fit dubitatio, prop.tereà quod hxc duphc;i "\t·
.
:L.~nç
nemorum genel'e hmt pra:dit
~ At in guibus membrisC::.•, . ~
t'.Qt--1'3
dnri tantùm nemi funt in iis difiinguendis ferma a4.t · ~.:t"',;5
:m.p,..,
hunc modutn eil:.Si ~t
ablata,fubieéi us el n~Jdus
mn ;f:.-'~"
tp#{'h' •
fClllu,s imobl~s
ap~re:Jlgnm
rame [entia,p~
i"·
.. .;~·
W a-41,:".J~
u~m
.' l~ noxam J~clfe
dt pUCa?dl~m,
~tpoe
. p~r ql1~
,J:;-~k'"
a-(~
numme lleur,ql1ln tatum 30lmalls VlrtUtiS cepent,qua
;;tr ~'1
-:f
tum ad [entiédum quid em effet fatis, ad mll[cullltn nib '"
...
~ .
uendutn non fatis . Contifiit enim in patiendo magis,
.
~
~Fj6
,.~
ql1am agendo,tangendi fenfi,s: icaque etiain pàrua vir- ~
.. ~
40-"-'.
tnte pel'fici poteH. MlICculorum motus, cllm agendo,
.,~
o&j . ~_
'no autem patiendo obeatllr ( tOtutn namgue corpus ab'" . ' -f .f.~r,
hoc t.ransfertur)mlllta eget animait virtllte. EeMf.à-y.e
. ~!:.u-~"
~
, n-q'1i;~mdehlà.as
muf'cllhun..vllum mOtteri, '
. .c~q:;
-i~àat.A
il fuperiacés n111{èulo cmis [cnfum 1...
~-f:'"
:'
mifit,ipfe a~t moueatu:, nihll eil: quod mirere. V elt~
.r4~5.
n~c fi d~oru
tnu[culoru ,:Iter mouea~r
, a!t(:: , mo~len
!(.7'T~l
f:~
--:- JnopOrSI~!al1t
al~ero
[entlece,al;er {jt Infe~i1S.
S:cr!t.,"i&!i. 4 4M~
'~"/Jr-i:
f- ,-,.
el11m l~ liS a}~erlUs
lçfum nerll,ll e{f~,a
. lce~Is
JOtegrl1~/~
~
cet:fic IS,q:l110 cllt.em ~Ifpergltu
, ~nura
affeétlls efle ~
poccil:: qUI alltem JO mlfculum , mllume elfe affeét.us.
·- .!J.fM 't;
/w ..;
Contraglle gui in cllté fpargitur, nullam elfe paffus 111.~
T 'i~trI;,ç.1(o
iuriam,qui in mu[clilo ell, non e nOX:E exp\,I'j-. Ac .r,:1~
'1-( .
.• . . . _
de prol1otitis f<ymptOmatis ha:c [3tIS. Deléétacio all- VI. ....JJ"
13
r"
'b liS fcCI~1 f i
b'
.... 1tâ:~r.te~,&ol:mn.1
1,lsCOnt~g\ome
. L h-"..
,~"'
pan eUldentla:fed 10 ocuhs minus, q . ua~
111 c:rt
en~,l1
r
~
~ ; ; :"l~
_
?ence.r: In t ~ét l autem ~ gU~l1,m.ax:nc
hlc~entr:
ab
• . ~',
';7f-If! ,..
Ils delOccps 111 odratLl.~
poil: h10c ln llldml. ~
<;.
•'}1 ~
•
nam igitur eil: wm omnlum communis , tum cuil1[que
~.,;
• ~'
caufa propria? San~
communis ea eil:, quam Pla'to il1
'
•
Timço reddit fic [cribes:Violenta pafsio,guç prçter na
tl1ram eil:,cùm fimul muka,& ce1eriter fit,dolorem adferro Edtl\e~,quQ
ad ~nim
& ce
~ r.:iwted,;unQ"m' eft:~od
alltem fehlim,& palllatimfit,[enfum la:et. Atque ita ql1idem Plato Hipn
l
'2.:L
,.
"""IJ<o •
_ .
1uf.~ g 4
~~
~.L
.... •
#"Jr~
,..-
...
..
..
C;:j;"'-'
fiE'
.!iq."'" ,
.
11-w.
-*
"-
;!.fY:
Îiir';';r.1'U:"
(Pf:· _
J.:.
.,-:g7j....,:t!,
r..:t:r--!.'l'
en:
. . .:
--t(t-t
7
;.~jI
•.
r.
'Il\};::
•~
......:
,
00:-'1
•
!'l
~
\
K,)~
~
p~ .. ..., ~ •• ~
,..,..,f,...i:
.. ~:r
~.'"
.
-1l", ~-.
..r.
.~!(;
<\
•• ~ " ""/J'4.~I,.-.0\..,........
:' "....'~ .1"1 ..'fI):"~ ~
,•..-ro' ... .tH.?c:,--;
c+-'
-<.
"- .
;.;.tta..t1,.
r-J.:-1fJ.;:.:'1- ~. ;........
::;.
riJ.-4e;(f~
.
1!~"'.
..~«.;p
• 'f't<- __'1... ~g.(o-I"'314
. , 0 5' ct.;:r!~
.
~7l;
.........Jw;ée •
i.~tf!,- ..-.(~,
..~
~-, +~.,":J
"t .
• ..~ ..
.('~:
~
6~-C'1
•
,~.f
.
t:rI~
r;:..c..
;.f "';oJ .r,.. l_'~(ji"r;,
...... 1........:.1.:
'1
,L
JU-<,7
.J;"'~f1ML4r,P
•
.~
- "",- ~
... .,.,....
lr~
-"
,~_
;l~'
4S!"~
otr-',
t~
,..ol+-
t'P o
;.
#o.{~
' tI
.,4).r.••I;'(,P"~r.
•. ~.>fJ
-"r ..-.. ~J7Ic"-1
.![:~;r
•
,':~4-fl1!)
"',~ ;/'W"..~
('.'
-,...,..-
", j~1.
•
.. ,
t.~":Ja
~
At.3
_.;~
.-
~.otI-:~I"'J
F!t'><'M
........... ..,
l'f'.I ~I
t; ~-"u=.
:.~
c,... ...ç.:4 ';'''r. t/~',
~:'I"
•
4lJ'N'
,c.
~f('
k
-
. ...~"'.p,/1
...-_ç 5~
1,,1' {.* .(';'ti-
....-wc (... ~ J/.! ... ,~:"
L ....... ~
- ;"'~_·V:-,.
. . (i+f:!..
r(l .. T .7
e)J'}.:..." ... ,.~
•
...
~
f1:.';-/t~
1.- r-1-:: .CJ'I-~
f....f1l;r,~6j_
C:"~'·tfo
"
.
..rk-v.,/t
~.
•
:
�.,1
~
m vt eam
tiœ 1Ïcconcrarium,violentiùs cam cogic,
~"
efi,eo,
u
m
r
e
~
i
n
quod
ad naturalll reducac. Ac ~ ero
vcique
Non
.
inteitat
ùs
quod fplendidifsimum efi,min
quod côtrarium mimIS Ge crille, ql1àm excefii.ls,qui dl:
in genere cognaco, ( quippe hac nlEione magis contrifiaret nigrum, quàm quod en fplendidifsupum ) fed
quod vili.ls infirl,lm entllm fit {plendidum : talls vero
fic partillm : nignllll vero'
fubfiantia omnis , f i. lbti~n
l1 Qd renuium
~
e
{emper cralfarum. E.fimt
ra {
- id,q-u.oe
~magi-suL.ntl'f
Ergo cùm inter fe committtllltur qllod cenlliû
~.
pauium efi,& qllod cralfamm,remifsiùs agit guod cra!
{um efi, it~ id, <]uod tenue,<Juacenus fcilicer id à cenui
efi nacum. Ita igitur & Sol vili.lm offendit
pociùs p~i
<]l1od cùm magis tenuis filbHantix fic, facilè ellm fe ~ re
guidem fubHantiç, minùs con~i_
gec. Ac co~natie
B fiac,qu:tm ea,qux fUnt contraria. Sed cùm aétionis vehemencia fit violentior , hoc ip[o celeritatem gl10qlle
enim in minim o cern
~lod
ad vifus Iloxam ob~inet.
re
pore vifus noHer à. f\)lis fpendo patitllr,id non niG in
plurimo (entit, vbi 0111nino nnllum fplendorem vidie
is qu~
[ed in profimdis eellebris dl ver[aeus. ~ipe
exqnod
eà
poteil,
non
gue ad lllcem reduétus, vldere
teneac
fit
fquo
craffatü
)
ad <juendam modLlm
~inls
gratifsihroli.lS effeétus, I~trign-mefo:
SQ le--no
à
is
en
m
i-taui--eit:-f
m-fti.q He-.,-Gm-mletts-eelo·r-vTf
contra,
laborat
veique
e-ft-à-ige-fins. Huic enim cùm
, [ed
guidem
it
laborau
qui
ei,
rium remedio efi. Sicuc
efi
errimum
falllb
fufcllm
aut
iam [anus efi, cxrulellm,
al
eum
veluti
c,
fegrege
[peéhum : vtpoce quod nec eum
veluti
ac,
C'xtingu
&
cogac,
bum, eum (plendidum, ne~
nigrum. Ac fufcl1m qll1dem ex albo & nio-ro Limul
mifiis efficiCllr : cxruleum vero ex albo) ac fpleridido
nigrul11 incidenti_
eum coeuntibus') mm in fuc ~f l1m
nos Placo de ambobus docüit. Ero-o hi
C bus. Sic ~nim
colores ex contrariis , immodidfglle mUlis melil ae
viiiis
mediocres fiunt, qui & exceffilm vtrunglle " <J~1O
roones
fatigatl
ipfil1s
res
medioc
&
r,
dedine
r,
lœdicu
eione
(egrega
ex
gui
s,
morbo
quàm
[ecus
non
creent :
proueniunc, nigrum. Sanè voluptas, qux ab JÎs prouenit, pérind; euidens non eil, ac in aliis fic [enfibIJs:
proptereà fcilicet, quoJ nec dolor pal' erac. . ~ipe
1 [egreo-atur pro[ubilantire tenuitas in Vili.l necdnl1
0'
, 1
1> •
r. bfi"1 .
p.ter!LI antlX cognaclOne';l ) VI,O entum aliguid patam , <]llando a.d qLlod dnclttlr, Ip{e per [ e prior pro- .
dum congregacur, propt=r mI tationis
p6fQt). n~91e
* 'f . .
, . Monfi!acurn enim efi.~,"
Imbecl~taC.
hngt,iefi,
craffum
qllod
,
e6
b
~
IÙ
,
efi
[il , bilan~x
vohabent
(e
vifu
in
quidern
Ica
de COgl. Arque
vox
ifs'ima:
iUCllnU
vero
audiru
In
luptas) & dolor.
efi : proptereà.
? t . ardi[smâq~e
o efi , qua: leni[~ma
ma, cele-r
a[perri
qux
eil,
eclluer{o Infefil[suna
q,uo~
[enfui
e
1
l
g
6
r
~
c
t
n
j
nmague fic. Ven1.m ha:c [ano ,
0
'il"
cl
••
uit,
xgrota
gui
lIlcun a, tri laque June. Ei vero,
etiam
em
ea grata fit,qllX pra:cer lenicaeem , & rarditar
: efi. Ar ei, qui iam œgrotat , <Jux fllntll &
par~l
lentfslm a , & cardi[si ma, & maxÏlht exilis efi : arque
0~ipe
hac. eti:tOl magis , gllx .rlllmerofa efi.
.lemnlmocllllTl filcnti1l11l hmile <Juid in 3l1diCl\ cfi:
que rcnebra in viiii. V nde ctiam in qua:fiioncOl ve~
luminis tcnebra fit, an eius priuaa riùl:ne
n.it, cont~
tlO : IiCllt! VOCIS Glentium, & motus <Juies .:J° Velued-nm >rt
oHIl..hec (enlil-e-il!)ront
ptQJt.QU re-m--eft-uidenti
n
) r
..~ .
r. ~ R .
ltn ,tIltt:t e clm-HH-e. Sicut in odoratll adhllc manifëfii?r eil delettatio,proptereà. ql10d eius fubllantia dl
enim aer [pkndo re qfi craCma '15 cra{fa. ~antum
flor
JIL
Gt<-..
r.'f-~1"ltJ _~Qu.
• '
V'"
.~ ~
~
,..
"':J <;~
"'S"1d-.....
•
." ":' ." ."i6Jr4 p,..
o'.-lir
. f"'~
J~
_ . f ,. "
f.
~f
~
. . . i "f't.O,:4 'f..,
~ .J ~
~
L,.~
.. c,.
.
~
.
:E,~
-:1~"'VI.
1---:"
... -.
· _ ~t
t1..,'
!' 'of'.:J'.
t.....,
M1. __'........
,;:r.;t.· · • ....n
~J ..~
ft ,,·U.
~-.,
"!. !fl,,".f
.6o:'J
kwi-l'
~
~ CN~
t
"'rtO...
, ;J.:~
r~
E!~,.
.
__ .- "~
':.If~it-
7J T'
~,.
_()
' . ~_':.
• •
..... ,~.:
rr<;;ry,.
•
•
~1t!_4W'
18f* ~
:.-rr-fj
~-"fI.
'4,.
r~'
...
,_
-7
~
'., (~-
..
~
, . ~ ,~.
c..<'.(! .1V--
r.r. .t.~
~_.t
1
~
11'
'J"
~
~
;.1"
.,;-•
('J"
.
"
.
���~!FZ
~.,
·r ~·
;~: "· J:
=~
~ 4 ~;
..
r "Z41;~t.L
s;.t
~
( . , ~ ;,t~
;~.w
anr
,
~
~ ~';:-
~
4- :!J.~;t
.
· SI-/Ul'1f~(3:4
'1fCUré.
. . ~-.t6'·Ç;"H
J 4;
- "1a~?;.:-'!
~.t"U
"T.!"+
· ~/rta1iJ<-
;' '-~ibm·.z:ftE1;rlZ$c
~Ç
~-
i ':?~
1~
_L.C"-;~
" '"-1 ~ ~ ~
i'S~ ft~ 1-~.t7
. ;t4~!cv,
~.z!-1:;fJi
~
~ (A ~ :.~4
~L 1" t ç. ~
~
~
~ -t ~7i.;l:1",-=q4
21 3 ·-;r.ittrf.2:J,;;t:;F,k,. s . ~
10er jJrlmuS . ~ :~ ~é' ": .. ~.:tL
J....-t.Jà-1;r e..tl z- ...,.;.t
3"'2-
· (.e:;
~ ~:'fJ
. \:'~
t;
f" .;
47 ' rd-.~+
~
J .
-1f
.~G"'
~tfl04-
. :.~7iZ
~
"H~:iF';
. œ/:rs-
fufHll ere firim fi.bi imperanerat : Adhxc alio~
in nauixgritl1dnb;~
~ ; ; i~t,&
veh~
e ;ti!sf~
; l;~P
~ ~.J-:;Z=ç
" gio,eui deGe"" 'qu,dulci',quomm qui 'ufi fim, m,- A m"i, ,nim,1 ,otqu"i. Ae qui, quidem euh,fque fy m_ q'f:~
rinam bl,bere , cùm immodicè, (upra c:rceros Gtirent,
ptomatls generau?i Gc modus, in {eqllentiblls djc e tl1r. o'7J;~
~':ë
<]uidam etiam eornm & fluxa e1fenc alno, nec id fine
Ad pra:[ens oC~j!&SiPcer
(ac babeo. Hx fimt
~q'l-1.
, ~
mo,fi, v ehemen Ü, ce!eriù" quo ru ,Iii, perienm ,. V, di
fungi q uid em,&b"p,el1f.., & mu Ca, & gypCu" & l'cF
a\~tem
& ex ii.s,q ui ardenti febr~
I~bora
· ant,
qlenda~,
COl1cretu~,
& vceri p e ~ · fi · igel
: atio
· i.n viduIS, & iis, q.ua: L.~:;4,":}W~
CU111 morbus lI1uale[ccrec, & fngldam Impudenter blnon purgawr, prxcerea qllX 10 vIrIS ad horum portlO~:;r."
~1!
~ ~
,.... .......
bere,nec vnguam,qlload moreretur,expletum.Ac calia
nem fiunt. Diceturetiam alibi de reCplraclls priuacone
>J~.f!:1r;
t
<]lIide111 & c.ot numero circa ventris appetentiam funt
féor[llm.Ac mm de fenfOnis omnibu s,cum gll;e in hlsZ6k ';f: " =-f.i;t1p~
~
peccata.Sft'pélql1ecarqialgia,guod ori ventris infellum
funt faculcatibus,iam mihi abColutadi(pntacio videwr. ~ . ~ . ..Je.ll fymptom:l, & ad [en[um r e f ~ rtu,
à fu~ci1.
· lOrdc:n~
Nunc ad ip[a~
e,~ru1
originem,&; qux ex Ce, velllti VII ~ .._~.
~ .._.'.
_ .. ..,.;..
UbllS prOllel1lens. Prx cer hxc ell,guod .8h'À/floS Grxce
fonce, membratl111 liS vues tran[mlttlt, conllem cem-- _ . ~:'.
<>:.' , . d~citl1r:Eauem
fymptoma ex indigctia ftmul, imbepellillllm videt?r. . Ellautem e~id,
guod rimÙ
' [ /l n- ~4Fcll1icacéque,& refrigeracione huius loci ortul1l,Nec ell
tic. ~ipe
cUlllfgj [en[us alcëratio, qux a [entlbilIbus ~,.'" :;Z~
'Tt
l~irandm,G
eiu~ d.o19res,tl1m ~ni:
deliq~1Ï,Im
v~infe~cur,.l1
~ingls
i~lrumentÎs
p~fict'ïr.
~il1s
autem ~q-r;Yi
. r.v~
rlUm defeétlls comltantur. Vbl entm ex dlgm ad ahfentlen4! vlm habet Ipfa,gl1x alceracur, partJcub,ex eo ~
.... "::7 J.r~t«za:-"'
<]uid offenGone videntur aligui animo linqui ,mirum B qllàd à c'erehro delacam ad Ce per ~erlu
virtmem re.:
l~
- ~.r4
profeéto non ell, ex ftomacho id pari, & propcer exicipit ~fi
- Ilanq;
ce f.@ hrL1m
- !èflt~~!-.Q)
h P"'.!"""""""
m!l~
~il1s
fenli.~\,
~ ql1~d
1i~lS
fui vic,inicate.' duo
tLlfa ~Qnd-it1,m
nô eA'cd-qn~
ea,ql1re (è n tja~,
~ ht!re~q.:_
pnnclpla promptlUs 111 focleé'tcem dolons adfclfcere
,..pef&it. ~lOd
al1cem per neruos femper [e-ntl elldl \'Im ~_
pofSlt. ~aJéin1g;
fymptomata maximè Fen/ib.ï1es ~o~mnibl1s
~nimal
particl1lis tral,lfinma.c, inde ~1a x in: ~ .~,"4iF:j'l1
~!"
.
m . ~cbos
l11gerere deprehendas:vcpote ql ~ l magls,gllam
ltgllec,qllod prxcI[o nerno gllolJbee,t1llCO parti cllla, III l' ' ~ '""'*! tftJ J
alll?ex quolibet i,nfellanre contrillentur.Eofdem eci:lIn
quam dl[p
e rgltu
, ~cnied
vÎm amit.eie. Liquee amem ~i'1:J
vcn']; principio fuam offenfam cran[mi ctere inllenias.
non [ecus,& ql10d 111 [omno am 0111111 no feriencnr [el1- ç, .«j~
fT1I. rv.61j
, .p
~t'm
autem vnil1erftun quoq; neruorum genlls in quofus,aut exilicer,& ob[curè aga nt. Rationabile ergo ell: " t .v~
·
pla~
m,a9is fenGl,magi[
~ e . p a ~ible
. e l,c~m
vcigne vel
exigllum virtl~s
~prjnci0.
fil1g\~s
mm ~onflue~J.- f ~-r6u
m?~le
IpCa guog\ pnnclRla 111 focmate no.xx pro~:.
re. Etyrof\~Jlde
'lludem)a<: ri? ~roflnd
do.rml~e,
ficuc ~
~ ~
" ...'Z~
pt!:lS trahuncllr. Cum vero,~u
ex affeétu allguo , fille
vulgo 10gtU111Ur, ex quantltlte 111fluentls v JrtllC1S Con- é-~ 1~
~t'1:;
etra n"u" inn!"miore, nen, i run " fi qu"uo, fi mul con,ingi" Cùm "n'ô mi nus ,iu, infiuete f;, co-ed ibile, ;:..
~lanc,mxi1
neceffe eft fieri [ymproma. ~r
quancà Comnus en profundior. Igitur in toco eo tem- 1" . ~ · ~
.
~
.
......
l~étim,q
l ~lemo
1I0cct, ettm [cipore videmr animalis vis guie[cere, nacllral is allcé ve- .)' '~
j,........ ~
1.?~{lmeH-S
dt. tlmfe1J~I
eius, cùm:nixia:è eft
hementiÙ,s op e ~ari.ld
~tenl
inde adeà coni eétec qt1i , ~ 'L :!- ~'
a~etum
ner1lomm,:\1 Lenal CIIU ~e ge~
l-I1+e
ft - lmbe
.
fimul qllod fatlgac3 pnus, pofiqllam dornllcum cft, Vl- ~ ~J
,~"
~
CIlmi\àh
~ c etisffi: nI cel ~ bl
ipfiln"l vd-cur inhr-' Cres recipit:potifsimÙm vbi poll mediocrem cibum dl: .f.4J Jd1o.u-..;;-.,.-rty.
• . 1
rn~.Itagj
& c6'm~t
: i~hbl1s
morbis ,& ~aris,
~ codormielJ~'.
Simul qllod ~ortJ1j
é .t~l1s
nobisnucrimen- h !I~
~-e.:4çv
matl s,& caulep/i, & dehnQ) & melancholtls , qlllJam
tnm 110n III ventre modo,fed etJ:l1l1 rora anlma115 mo-~
., ~ . ~'ê!
~
; x [!o ~ ,a~hi
vicio corrip.illnwr, vriqll(, ~lm
principiu,
le conJqlit1~,
En ah~qt1i
non i~c r ed~bil
e illud quoqi Ç-,.,yt:p.t ~.L-i1J;
,&., .....
(Juo~
111 cerebro,& nerul s dt, fim
~ 1 a~lc!ur.
, At qux
~embru
<]l1e(c~r,
111 quo r a t ? ona~ls
an1l1.1:1:: princi- ~
~
r;:J.
. 'J~6
~
~ardl
a c re vocan~r
y f ~co'p
~ , cum lIlcldl1nc, cum quod • p~U1
reGdet. ~lpe
cor breUlhl1s l11Cerml [slonibns ~ ~.!'s
~y'
111 corde,& anerlls pnn clpmnJ h a h e l1r,
~
ch9
vldetur"hoc facere , !ta vt tnnlto rempare ad requiem ~i7
#-~
1~.Aden
de m modum &rt l[llS prill:Hio,irémq;
non indigçar. Cerebrll m lllCem non it:l, [ed in V1giliis ~ _~
_,:~.f4paru~c t)
as eius,CLIm, pra lica s .Ap~œa;
~ e rà, . jd eft re~
f ~ m p e ~ ,exe rcecll r,. in ~omni
s quie[cit. Eoque fic, vc 'lui f"" ~ Aœ~'t:
~.
fpuatlonls defeétlls,cum ytrunq; pnnclplllm 1Il magm
IlberallUs [e exercltaruc,eos altlor fomnus prep lar ,tln":
~.fl
dol o ~i [ociecatem ell addllétllm.Sanè dy[pnœx etiam '
quam mulca: iis vires cÙm laborarent, 3. princi pio de: "'1I-r~;:d><6fA
1t ";:
d~lphratOne
prol1eninnt: altâs cranfu erli Cepti angllflnxerinc. IgictJ c e r~hl1m,
tum propcer virtllli s,<]llam ~,d#1
lha,alllS vtrillfgi prin cipi i [ympathi a, Sunt alltem octran[miiÎt, abCl1mpclOn em, cum propter f a ti g aLiQnem"
:f1" ~
(Ji
.,~
~_1.<6c:uones,qnx animal ad einfmodi [ymptom aca dl1 cnnr,
811a propcer muItos labores ell affrét um, & requi e
~
~o paucx.Nam & valida refrige ratio,interim qu idem
01111, & refeétione egec, Veluti aùtem ab ex rci~aton~!,Q
1 "'~
,::;-Ip[aper fe, interim verO ex pituicJ, 'lux admodtlm Gt
bus & prom ptiùs,& profllndiù, dormitllr,G t& à fllm- ~
.~
. ~"
"' ~ ..,...
fnglda. (Ell aucem tali s maximè,gux fu[o vitreo colo
pro nutrimento. ~antoqu
e id h~ ~ 1jdls
N atllra ~l\ e - ~
· f1t~r
...~l7
.. " .. ·
re,ac conGfienti a Gdi mili s,qllcm v icrelr[ucllm Praxa- D ric, canto m:lgis fomnllm conciliat. IdéOl.gue a é c.tdi
~f6.,
~
•
g~rs,&
PhIlorimlls nominant) Non minim è verà ex
& iis, qui pll1[cl1l11m vini biberunc, ~ gUI capu.c hbe
~Q~+-,.IH
fptrltll,qui fbcllofus Gt idémque frigid us :l\1 t ex pom
raliter in balneo calido lauarunr. ~Ipe
Olll n!a c a lia ~t:
r ~!T.9i-r:h4
aut cibo,aut m e dic;tme~o
aliqllo guod :alde fic frjeti~
videnLltr ccrcbrum Illlmiditate ùnpl ere. ~
a vtiq uc' "~':1
~ "'"'7 't "1'"'é.
du
'
0
. ,
•
•
f:.
~6-1.c
·
m,non fol ùm ipCum os ventris perfri Cterae [ed etlam
indlget, vb! JI1 mulco negotlo & atlg:t.tUtn eft, & Gcca- ~
!J
vn~'
.
;:,
,
A
"cl
. 1 1lOm
r
ff
~ ~
.e'
_
o;1...a-e
.....;...,
eum IpCO per neruos qludem cerebmm, prr mlmm.
t ve ro CJl1? caput.1l!lp.e!lm
l1l1m a enr,
l· t4 ~
..;....f/HIj..
gn,,,, vero 'tteri" co, ;p",m frig;d u m ,·edd i,. N , mo"
mon fi..,,,, m ,b An fiotele ,bund, cfi .. Nec efi qo ôd de
3'. ~< ~
<]~ldcm
generis [oci ecate cerebrum, fitu S llltem vicica re nos I1ltnc
. q ~ lI.c(]1am
a g aml1
s .~l
enlm libros e ius ~ ~ ~ .t_ ~
-!,~:
:;bw
nlClte cpr. Pofiquam enim maxim a arteria à corde exde [omno & vI g t1!~
leget, tllm hoc ipfilm qllod capiLd ~1.
~i:'
~ .!;L:?f
?rta,Cuper fpinam de[ccdir pri mùm qll iJ em gul a: tum
repleto fomnu s l11lmalt fi.lp eru eniet clarè perfi1iciet i-:1L,.r=~
..~ Ii....ft-z.~
f.
lUng"
d
d
.
fi
'
[ ' co:1 Ç.~
~
..- N
, Itur, tum per membr:lIlas anneétitLI r: po fi hl OC vetum quo Upl! el1m 111 erm one claudi cac, intC'lIiger. ~ € ~
_ ';:"~
·"'I
ro ~ fllb os vel1tri s & ip[um ventre pa 10llgitlldillem
~lnqU.1m
enim & ad ratio cinandl1m fit vehm
nti[ ~"
} ~
~"'
p,orngitllr,infrig; procedic. Ac per hanc quidem artefimu s, & aJ di[cepcacionem quoc \l nque velit prohabi-J , ..t&~
"'!~4
flan,q~:
& maxima ell,& ex ipCo corde na[citllr, alcelicer perdu cendam max im è poc.cns , tamen cur e a pjt ~"':
~
_I ':;- .. ':;-... ..., ,~
.
rUrn pttncipiorum ellm ore ventris fiml1l afficirur, per
repl ero pT! mus [en[us, fi is (Gellti ip[e exillimat) in cor ~
..... û .:r :;.r~
), Î- ....~
o ~ :1.l~ e m ~ e rebLlm
. Nihil ietitur miri eft, ex ci us
de [edé habet,quiefeac,l1ihil potllic probabile in\l e nir e~
~
~ , ~ ...:c! ..:Lr-!. _
:;'1t1i.1y' d:t:.-
;;.t:l-:....-ç1ti..
-::'$qr::z;;-:.....
t;j
f!!0.l"":!!.
.
.,::.(;'
fi-J 4
J..-:.lti-,,:
m:.r.:. .
'ttJJ.
,
If. ~
~
~: . ~t
h~
~ ~ ~.Jr3-t
j:.i,;..4.:.)L
C .'-': ~
· dr.L ~
~ .. .,~
~'_
~ ( ts "l ?b
r~
.C;~
~<fjh
~ ·;r:~
. ~;f1.ru
.r f.;J
~J!.
-~.f'),
~ ~ <4~
<IC"
!J;f
J. ~;-.it:'ze
~J;
,~
.,-~
· "'~-
ç, :.ry
(f\ "Z~
~
J 1". "f-~
: ' ~7!.I;':JfLi
.
..-:tf.~'d;Jz
'
"' -~J
L17"'·' r: ",A:'~ -
.f ~;tJ
;:.!. P:~ ~ 64 zt .,P i
.;\ 2f/<"...~ ~ ~€
..
j :1
.'iJ"~P&-AWL>C
LdI·."w-:,
... p:,
.-.:r.T
. .ci
.Qj'I-w....
~-
-
J :';~/h"
~
tttH .....
·~ .:;'fl
,
~
~W
? &1-tfi
r ' f ""'/-,
/ W. "··f'1r'·1...wJ~';-"
1·4 ""'"
-f
. F · ~-; ">.' ; ·IO:-
t:.
1I ,~
~J(
~-
~ (;,LJ.:tr'
n-
·
_
·~
_·I:;.c
..
:J};.~-
"
~fP,
f- '
'/--o /' ,
."
64~
.~
~
-
1~
/ ( 'rI (o~
:r; j:t.~
• 5 ....11..~':1"f.-
J :z.~
'7I~
. ~
" "I-
. ~
-:;)
. ~t-
~
7 4 t . ..~ . I ... "t-
- JL 'v·r,
~ r ~ ·, ~; , ~ fI1A-.
' :"
- i.' ".-p;.;t ~ .; .............f ..... 1" ..,
I ~ ':"
'1/-"j~
t'i- ' . .fo .
.. "'1f:t.,~7
~
.
... .( ;.2~
t:.t. :À.
~
06_."'.
- ~
"
,
0
~.
~-:I'J.
~-:;
.. <f ..,.~
~i:.
tf ~
rJif'-
o~.:;
....
f'J ". ç 'lJ#"
"'~7.
~ "-J;l4H-c
___~ RW"S<.
..5J, ;Y"
~:;!&
.,
~1'
?<904-_~
~
~
w-(i.,
~=
' ~ :'f ~
. JOOt; .. ., J.~
·i'L +-"'J.ot
~
1.. ..
...." 1 ~ 4-M~
'-
h-'"1fl
H-~
~:;,
r~
dt!.,
f.'S'
'v~.-A
a_;:r
-T4~.,
-
,--A..'L", . . .
f-,t ·.A ..• .. • <11 4cV' ..
"'41.J~
.e ~ * <4J.>~ ~p:!,41;j
...... (1,J.....
~ .,
~
~ t:5
.J
.
' f ./-Ç.,-.4ttJ M, .-.v.:::i:l... .
.. (n
. -r
C~
(iJ QM
.: ~.
~
!r.;,
..
"
~
t.U(
,;; ... ( ~ -
~/ ~'f1:.,
--r·
·
.s
.!{,~
.. J ~r.:f-
~r
6'~
:'
:i ~
( b),;t.~W
J ~.J&;
~
Il~'
'-;-;,f~ _,
~ ~
~.
E
'
co;
~
..
~ .: & .~
.
~
~-Z
........~~
'
~
:rc.
t~:'
... .t.'
,'~
' .....
~'
-:}
~
r_ ·.J. . . . . ·'/....:,;
- ./49..(- " t"
L.. .... ~l.4
.. ,.·
' ~ "i (:.,~
..
'J.,9
_ ./j!.*,H."-P- ....
' !"~U-1
r-:1
.,~;' ..J,,:,~ ~
•
J
r l-"~
..,. I1'--t-
,~
~ I-
...'-.
:'17.; -f,.l. .J.;.r-:r. J
~.r;
".17il~
..
1 -1~
• .
f.'n
-~_.<:
" ~f
~'c
:. :~I'r;.fHG
f .. ~t',
I· ..
~, ~
.
r--,"··· ,
�,
~
... . ~ __ 2Ù · .
~
~,"
~f'.:vt-
.; . ~
~?;.-t
.
e ., .,
~j;
-~
fÇj
~
~
~
?';G
-
~,
~
&;:t~7/
~
.~G<:;
~
-IP.tl61=~fF
~
pt;.~
~
~
.
~
,
r
.,/
:tiï~"
_
~G9
~n
w.t:..:" .-:~
'60t.~,
..
~
U .,6·-.dû."
r~
--M.., .
...",._0. ••
-:.i_ ~:c.
f,l.•
r
.. Ç& [:
-,.h-.4:-&. ...
Il
.~'t;:4-1JLH#«/u,f!?i
~
~
04;
I:~-j';f
':I(~
.. ~Il:.
~:i,"
.tz..A.a.jAJ,
"~
~-A;":
~
m _1 i",,&<. T alia i ~ i [Ur fi,m cù m medicamenta 0 IDma , quz vere (om mfera (un[, [um qmr fic qUldem
...~ • .,
,;..• i -':;-'i'f-.f .. ,
ci[ur, Efi antem in ~ qu~listo[
corpi~
concu(sio,
ac vlb"uo. Vownr, fi I, bec, concuuens "gor. ~
ip-
v oc a nt ur
oma,
ç~
1.DH
.
~1
.~Q
' ! ~lT.Z
~ç
~1:I
I~
~
~
:1.-&"~'Ic
.!'>
' ~i!l:.
t..-,.ft::::,
. . ;,;;-,
r(j.,~f!
~!p-M.4;1d
4 .#
. ~,r;.GI{
~ f~
,.~
~~
, ~
rt!7~
.
~;,u1:H
,. L-i.J
~
~.;t-
: J \ ~.g,
~1
~
1L :t~.a
p .,'
~'.1 . 1~
...~
~
<f;M
~
"'-.;ç4l:1i~
k:l! ~ fi:'"
~
s ~
.
-
f
.,~
12
_ ~c.?
. ~
~
~ ,.l .. ., ' · ~ tT
~
.
ç~
~7
'J: 1!
~
-,
.;:j~
~
"'p l "f~
-- 'f ?
...
1f...-c~Jt{
.J 1~
· -: r~
4J.;.ç ",_ok- ~t.
Ç - & ....
"
.;yUl
.
1
~E4.("
.
w.é · P
$- .
.
f!;qJ
.ro.
~,"tL
. ,~.ç
;/-t. 1 "tS~
If' ~
~
~
..
..
~&
6~ ~t( b-~
1 "~
p+.'
(YI:::....... ~
.,.,..
~
:I ~:"'It
'rfA',,-H'M:!46u4~
i~ ...",c~I-.:
~df.
4ui 1 ~.4Y
-'"
~ . ~-:
f--:t:::!*? "':It.u-~·
G,'(-:t :.iŒ~{&'"
° ~
'1 ..tnr0..4
('~4Q-
~o.i!
':.P ~t1
1 ~
~
. . :'':f!'
t" b{.wr
j';:.p
6-
..J.;;ç..c:.-:-~
'fÇ
" ~v.
~
~YvN.!
-.:J!1,ç'F
..'1t.L4~3
~':; '":tj{
.. :r&~
({2f-......d::'q' ,,,;"- ff,-t'4Y---.
-:
~
.
;jJ:;;;,.1-r,
........ç ~ ~ ....." .c~
;.c-4w
..... ~
..;os> :-;,,,,,.....,
'
-7 ~
., ;J.-,
~T
~ ~ ~ . ?~a-. _·~t:!ifF
a fi:
'
6f,ld..d-J
~ J..,.. ..~è.
1'-~
~
~.:t
J
1
··
••
~,
~;.
.,~
q.,. ~
.{4.. ~.,
'f
1
1 H6-
-
.
•• /-4/; ... P
_~.,G" - (J:of,., U::t'1 r.~.. &
d, •• ""--1 oA ... ,..;. . . . . .,"?,Ç..L~
f. • .,..;......,~
n e delirio funt, vel caro, morbus [pinalis in collo medl111x eft OEemadmod.l1m vbi v~l brachium', vel ~rt1S,
vel ml1[culus vnus tendltur, ac vIolenter con li el 1ltlt r,
vnius [emper nel:l1i,qlli pa~ticl
a m mOl1
~ t, vitium efi.
~
a: vero omnIno m?rbl. cau(a Gt, CU1l1S ~caGoe
pa~tes
~ontrah:l1,
dlfflc.Ile dI~l1
~fi, œque vt palpl:
tatlontS, & tl'emons, -& ell1S agttattonis, quœ Grxce
homonymos cum vehementis frigoris [en[u, è(),cf di-
.
:6;; --r-<W 4'1bvf-rT(ffr-.
... r.
~$':;!,
~
pb ia eÜ:(modi. vid um drca volon",iam aaionem,
a le eft l~ [ent.lendl aél:;one,altus [o~nls
..AI1Ud ver~ tale,in ~ 'prlepfilS co~ulfi,q
o~l: ln (en[<endi fun:
éhone vI g lh a . ~3· Ambo
entm h a: c vltlOfi motus cerebn
fil11t: ide6ql1e etiam partium fingillati m omnium. Reliq.ua v ero d~10,
aél:ionl1m ~ius
, tu ~ cohibt~n
e s, tl1 m
ad rem pertinet , quod cerebrum vbi requiefcere
m ab ai on ~ . vult,
na ~ ural e .m r~mnu
~nmali tndUélt. ~o
d étl am magts faca, cum,nutrlX ln eo
virtus lar&lIm, qno fI·.uatnr, humorem habet
: ~'AtÙm
f!1ultQ ~ô
re fn.gldo grauatur , .eum, qn} ln com~
'tis;& lethargls cermtur, [0.!p.num a~ e rt, al~oe
.fi':lllles iis morbos, ~,
giditas
t , Yel altemtn pet fe Coti in e O ~e&5;-'f
~ amba:
,(
~ ~
", ..i:.U
PJ'f.I
:, ~.
":J
<]~I
fi d,fcepea[um. Ad ea vero,de qlllbus nunc agltur,r1- B qllleces. A[ ln conuulfioOlbus [OtHIS corpons,quo fi-
... ~
~.w
...-:-
~'f:",w
Ploi[
!7--:--
4fj#P
:;ft! /
.....
 ......
cOlfiant~
216
r:::;.t-:::;:::;
4!.·cft;:'A ~
. . . ..,...
ocafi~ne
.
,. ,.
1t~AI
...
~ 1
,
:inf e runt
al1t; m non [o.m nu modo/ed edam
p~ quœ,omnia ml1[culorum genus, ~el [olum, vel ma~
& caron, & totlllS corpons .tOrpo~·
e ~ . Ac.qu<E C gIS, qu~m
ca:teras p _ art:~,
tental'e vld:ntur. .Exaél:iÙs
~
<}l1id
e l1 dUl1taxat h,lmea~nt
, oml1a
mentO [oml1f~r
.a
autem Id fClemllS, ft prtUS eorum nOtIOn es dlfiin xeri't. '
vocant.ur:qua: vero p e~ fn.g
e r a nt , l e c [omnllm, nec 111J1l~s
. Ad prre[ens el11m quatuor memora.uimus appel.. dolen",m alferre : efre dlcunn", f, d p~o (,~mo
. , co1"lOn;~,
conul~.e,
"emor~,
p,lpltationem , &
'" '_M J}la, &'caron: pro lndo lentl a. , ob perfi'JgeratlOOls exquod e/')'or Grxce dlcJtur. ~alJ
vero {j ngula (ym~t:.'
êe !fum,
vcl prorfus in[enfibilitatem , vel certè [enfl1m
ptomata finc, qua: hœc vocabula fignent, à null0 me
r:tl imnl1tu.
Porro diél:um priùs efi, torporis vitinm,
priorum definitl1m inuenio. Sed alti ad membro rum
· - : f~ n fi t m, n~ocumg
ue . dimnut
n e ruo~ ~ru m elfe parfi,~ants.ql1bu
ilpCnt~,u
fiatim [e conferu nr.
twm, fi en gue (v t dIétum eft) mm ex a111s caufis , tum
Ain ea d tfimgucre aggrefsi , tn tnterpretatioliibus fuis
M ·~ ~ CX intempel'ie: velut.i poft medi.c lmenta, qua; perf~gf~l1ntur
. ~od
facllèintelliget,qllj le8is,qua: à 110rant. Atg ue Ha q u ~d e . m {o mm, & comata, & can, &
bI S traduncur,elloillere ltbros eorÜm volet. Neq; enim
torpores fillnt. At fi Ècitas i mmod ica,& calor, quales
dIfficile eft, vbi veritatem Iloueris , qu a: parum reél:è
. -:~
in phrf iÜtide, propter fu ccum ali qllem morden tem,&
{unt di8a, deprehendere. Ergo de his omnibus pro xi2:s.
.
/
calidllm{peébntur,iritationes,& vig ilias,q uœ quidem
mo age t ~ lf libro. .
•
r
"'J.uy
3 .q:
:u ~ ~-:1
9Y~:
t v.:zr;~fJd/1
GAL ENI
~ .c'~fl"
f.
ac f~p"
cmpla(a s afflglt, omnlaque
u ~ , tanq Ua.fi hl: mmbl :adlx confi~[?
Ad eon-
P l~[cUu.
~
~
_
~
~.4
~
' .....$ ~.
:~"
' . r-
~e
~
~
J
.
. . ., ~
"'~
~k
~
trifH
imponlt, radltque, & c u c~rblt
lpd
.b .-#~
'1 ~
-.L r~
"-'~1
~
~-
.~
., ... a;:?
.
~t!.f:6-S"
~
~
(iJ_
~
. o ~ i'~ humid~ta:-
' .:-- pern entm modu & CHm deltna,& phrenltldes,omnes
~ d e ni qu e , qua: pra: ter naturam [unt , vigilias , curant,
~
r œ fida
capiti admouent. yerùm?e iis alibi p~urib
. us
!:.l?
:~
_ .
",~
/M.-(lPJaI,~
~
i~
:"~
';fi..
~;,.te
ma
;.,t,l;" . Çg~,.
·':~
~
1 ~
~:;
:.f-&;j:f: - ~"';t.
.~
p~m
· Cauli~
fit ,'ex
curarnm
non
inf'erre
'pus [omnos fien:quem 1'latUl'a ob I11hll. alllld cordl Ctr- A [olent.9tânqllam autem tait a [ymptomata tOtI corpoçllndedn,quàm vt
miniftraret.Q]is vero aut medi
ri co rfimnnia fiunt, ex ~o qu od principiu eft affeél:um:
to r ~lm,nj
contrari.œ (l1I? , t . ~ e nte
~œ ,~utqli
à nu~ a exfi~ alia omnibll.s V ?I L l ~ t a ri s funél:ionibus,. ob principenentll produnt, ln can s, & leth:l1'gls,& comatls,deplllm affeél:nm lncldunt. N am & apople xlœ, & epile. o iq; omOlbus prx ter naturam fomniferis morbis , non
pfi œ propter cerebrum affeél:um fiunt. EH tamen apo-
';R.;1\i·"c;e; .",di[ adcap",: iliitdque p"fo~di[,
. ~ ~ q-i.1:Jt~#
~
~"':
. ~ "'. ' ~
i lius
t ûm
mi
~ #
; <2?w~
..~
GaIeni d ~ . Symptoa
: , Multo cnim pr~ba
"C.r,~A
~
,.;'~
r
~-vA
0i~
~
iL ;' ' ~
,. ~
· é'~
.......
" '"
t ~
Q--:J r~
u.,~
1 ....
1 :!,-.ubC~
; ~u.'Yr-
;r,~
'
. "'"
,:;:-
~ ~
..
'O!:.....
<!- .
~
'f:'-:f ..I....c.
r;7
:-1?
- "g~·
~
Ji
•
�:;<o~
':71-J.;~
f.l~"IM·
~:E
.........
~
~6-r
~J!it;f
~,
' /lC.f9-HtrJ1Ii
~)-
2.
[ .",J:
-
21 /
~Q"
' q~.:J
~&Log:;
~:-[Zt'Jj"
~
~
1i~.,
":'Jz.
~Y'
....".. h,h
~
~A
",':~+;J
U ".
1
~
~;:'TI
" ir;:J.'1-,~
~
~ft-;:J
-
..~"œ-r!f.Cd1':;·H,&
~"
:t~
·
" ,'Il~.&"f-1
J- ~
L ' E"
~
'
.
"~
f3~
.;:r1J~
'.
\~
' r-J~,
r:L~
~ TI ' ~ ' ~ ~ -:U'
1'.'
ç,JJ.&4f,
} 6.-+y
~
) t .4~rl'·
.~
J
.
,
..f
1,r;t~"l
Linacro Anglo Interp
'if:!-~
~
~.;,
~.
.c,ff; ..,f,s4:- Î"~
'
~ [1'- 1~
S
y
mat,un) caUIlS, LIber Secu~ç{
-
.0
'<-4~Ô:oL
~
_
,. -:;r~1t
~'
.~
K1 ~ . ~!.-
..:;:r1J1
· 1~-
'~
.
P' T:~
-"'-
•
Œ
.s;. ~ .
a- -~T'? -~
~
y~
7J"';':"-~7.
. &J.i'
,.~
. fJ~
--
g:;,
~r-
6'
~.
r-~1.,
.-
1~
~
2
~x:J
e?Jf~
~
, ,: .2~
" ~(';!.iW
.....
~ ~<.#1'7"fT& ",.
~1..;,.-!r:ii7:t;?-t.; "'~.J!1
~
.(,1..,
~
<S~#(i.:;
,{
'
.u ~d'1Jl
'
.-:~
iJ;r~
~
~f
1L.~
ç;~
.~4Ç_
$4-il'E;~
~
... ~
-~
il:
.
!j·'-[l;:'...Ç.w4 ~
j'~
..
~
. ~-7(dX
~.L:
:!
. ~3
~
......:.44-... _-
---- t-..s <i5ii·4-lbt-z[o;--
':;4.
'ME:
.I:;~ ~
-.r~
'1-.[;"~ .~t'
;-s'[! :r
~ S .1 0 i~tU1
l , &. tT:tum v~eriù
~e iis efi in lib~o
de ~uCelorLtm
motu.- ~.
f.--$
mOT,&palpltiluO,& ngoT, gUlfcl- A Atq; Ita qUlde paraly(es vana (pecle fune. Coql\{j
j;.e~
~
~'2.
. é4f'1~
Ii~et
t~ius
~<;>ipors
efi eoneufsio,
nes ve~o
,ad hue modu.?enti~
inut~
eôcufsio 7'euO(-t~r
~J:f
.. Y.'-1~7
v~bratJOq;PTçe1
horrbr,& finGra:ce dléta,mu(culoru mandlbulanum e(icontlHf.
~
L.~?;!
gl1ltus,& tu(sjs',& ruétllS,& fiernu~am
vero tM,(A)O'Ip Grçèi vocat,pra:tereà firab!t(mj
~
. • ';tp~:21
r.,~
mio, ~ . ~andieulàto
& o(cit~,
e<?rum,9 11i i~ ~culis
h.abentll.T. yeluti etia gonorrhœas - :;!-~.iJb
~"
& dent'lllm ex 'concllfi'u firepltlls,
aha efidlffeTet1a:fi gUldem rlgldo pene fiat, velut qua:f"'~
' 4 ..;;..,;:- ~;"!t-6ir
7fvut;jp.
Cl voc:nt,~ia
forum lllegitimum ~ro
da~l
~01fio.e:
no ri~ea
penis, ad retetricis fa~l~tz
-7-J:illj-';;;:'
cômunI generehabee. DI(sldent inter fe, vno;primoq;
tatis 1mbecllllt3te refern debee. Non deli.me & ql11bus ~"'+f.:JLw
potifsin1t'tm,quod alia eoru natura: (unt opera, qua:: eavideantul' eum fingulcus,tum duplex infpirâdi aens re
fraétio,al1qllâdo ex couulfione mufculorii,qlli infpiramen à morbofa quapiam C3\1t.t viblécer monere fie cotum faciût,prouenire. Efi & reCpirams fpecie5 quxcta!ll
aéta.Alia morbo(os comitâtUr affedlls, Nacura ad e~ru~
generatione fuppetias miniriiè ferenee.Alta nunc,
ex conuulfione prouenies,qua: mufcllloru,ql1i re[piraVbl ad opu~
efficiendii fimu! coeunc &- morbus, & Naeum efflciunt,conuulfione fequimr.Appdlat hic Hiptura'~G-m
en in hac d1fcep~n-E;6l*'i
ra-- poerates [piritû inter exeundum offendeneé, ~ld
al!'~e)qwt
:'Ilima~eût-Ms\,fu
eitra IHtnc, B tem & apoplexia totins corporis fit paralyfis , & cpile~t;
, ih~la,
1Y81Ïm. ~jpe
hoc loco omni caUCx
pfia cotius corporis couulfio,fuprà efi diétum:Nec minOn naturalj,cllius vitio l.editur,.& corrupinlr animal,
mIs quod torpor leuis qua:dâ fit paralyfis.Sanè torp~tOtum IHud facl1lcatu genlls,cllluS beneficio feruatllr,ex
re laboraneiu parciculanun, non parua in exceffu, defeaduerCo opponimus . . J!iuCmodi 'èrgo facultatis opera
auque differentia efi, proptereà qudd in fymptoma ex t
fuoc,Hefnutatio,eufsis,ofcitaeio,pandiculacio,& fingul
morbo & facultate efi miftû. 02ippe fi morbus virtutem prorCus li.lperat, omnino membru Cuilinere no vatus. V. nius aute morbi opera funt,palpitatio,& conuul..:
fto;S.1CU~
amboru: morbi, facultadCq; 'coeuntium,tum
ledin vil'tus vincit,hal1clquaqua impeditur.At u vellltorpentiG omnili mOtlls,tnm cçreri,quos edunt ii,quoti pugna eoru efi, mouetur quidem membrû, (ed a:gré. ·
tum nerui adhuc reColuu'tuT, nODdii aute funt l'eColuti.
Ac fi iubeas,cùm la:fllm membru extendunt, vt id ex~bus
etia adnumeratur tremor, ~tq;
hre quide nuc
tenfum feruent,nequeiit.Deeiditenim natura,li pOlldenohls propoGti fymptomatü gcuerfs primx differetia!
re,propter im becillitatem fut1inentis id virtlltis, déorli~e:
qua;ii cuiuCq; proprizquxdi déinde habetur, de
(um. O!;od enim attoltic, ac ,~lI.inet
vtrtitS efi. ~od
qlb~s
nue agendti,a motibU5 iis,qnos naturalis aligua
déorfllm fertllr,ip(um brachu,crudfve efi corpus. Cau
vis clet,3ufi>ieatis.Sanè (oeietas qllçdi iais efi cltm iis, C Ca verd hllilts rei reddita priùs efi, vbi de feniibilibus
vtiq;, vt
aétionibus egimus. Ofiendim(t[q; neruum vel frigore
qui omnino pro N aturx lege fe habet. ~lam
qua: fit eorû generatio docea,neceffe efi priùs exponâ.
denfatu, vel crafsis,& lentis humoribus obfiruéHl, vel ~
l~ieur
cùm quatuor facultates fint, quibus omlle nuquapiam extnnfeclls ~auf
preffum,in torporé, & paralylim addllci.At co~ulfi
in èlllll-fitum..neruos,mufc;u .
tnêdi munus in nutritis corporibus adminifiraèllr. Prima <]Ua! ad fe,guod vtile efi trahat: Aleera,ql,-œ id retÏl-G.~
. ue-tij,n
- (:}tu!m
fi pre-Naturro-lege-[e-habet:" t, b
ueat:Tertia,gux llteret: OEarca,gua: qllod excremêtu
anim~
· l1te dtl~e:1r
Gue fci!icet ad principillm
e~, expellat:qu3dil1 pro N atma: lege animalis a8iones
wnlis, ~rniflm
lOofcdis impleris , ve-\.unrarii
~u elln.tll:,nllllus earu .mo~us
fy mptoma efi., CÙm vera
motls.e~èn
obiti. ~çc
aute~
in ,col~ufi:ne
accidcQt,
~fiJt
ln corpore altqllld,quod alienum :l uatllra fit,
tum (pmm fbtllofo 10 mufculls glgm potete,tum mulVblld expllltricium virtutii aliqlla abiicere nititur, aHtiS,C]lli tenuone creent (è gUOrLI1U numero phlegmoneefi) affettibus. ~orû
capllt (ficut Hjpocrate~
dixit)
tuand,o infenfibiles omnino earü motus (unt,allquado
duplex efi,m
.?te~j
In phlegn:o~aru
gen~1 1 enfihll es eu:\diit. Ac de in(enfibiliblls quidé pofilge• ~ur .. D.e Cenfibilibus vero,quoniâ cu vol1nt~rijs
conris vitiis,imp.let-ieTin ardentifsimis,ficclfslmlfC); febnv~tlum
~bent,comuis
à me doétrina tratletur.Ergo D bL1S vacllatio. Porro quod im~Je.ts,
vac.lIadCg; pl~s
iuluntanre fl1nétionis lçGones umt neruoru refolutio
Ho ne1'll0Gs corporibus, tend. elS omOlblls contlOgat,
conllulfi
" :luté horu finglllà
. IOHrumetlS
. Il
... '
" 10,
IO,tremor & torpor. Variant
docent nô in pollremis qua: JO
mu fiICIS
ln particularibus infiJ'\1mêtis,no fpeciê modo/ed etii
tentX fint chorda:. ~ipe
qua! ft~e
in hllmidâ,& hu ..
nome.~ip
fpirâdi infirllmentoru paralyfis è/7rVOI(l
meétam,tiue in ficcam,& fquallente domllm tenta: fint
v~catur:
Eorû vero,quibus vox fingitur,&ipc.Jvla:'At linrepo~tx,un;l:d6qi
e,as, artif~e:pùs.!quàm
rcg.l:e paralyfis nullli nom en habet:lpCa tamen ôih ild fcponatnr,l1x3t. Propter hoc 19ltur dlétU efi cOlluHionis
Cdl~S
l?quelam, qux volllntatis nolelle efi oplls,prorfilS
motu ex fol g'fieri morbo,immobilitati,qllx in paraly- 1
d -, ...... 'J.d(~
r1.' . t
alma
l
~
ï'
. r.
b
-z:::'h<-1 g ..... ,..... G
,.id •• ..,· .... '
'1 '.Concral veru.\ ifc h
uria,apnœx,atqj
ap '
lOOiX 11fi vi fiItur,no~ dE
1 Slml ueT, vt gua: lpia quo'!; mOl i occa ........ {;,~.I
........ ~ .~
_ .... <;;,
n~l e q~l1d
indicare videtur. Cxten\m volûtarix.attiofionc incid:\t. At natllralis animaliu tam motls,qu~
(.M ~
~f-r;.:
\ <","'.... ......
nlS amlfsio nOn efi,fecl natltr:tlis. ~ipe
qudd 10cil1m
immobilitas, vbi li.lblatu quis brachiun1 immotu ferua- .....
u"'" 1'_01.#" p~
lJtSS'
pryer v.olulltaté Ruat, voluncaria! aétionis efi noxa.Sil'e potell, vterqi ab animali fit potetia. ~od
Gfanum j~.:,(
. ~.
RI e gl~d
ac in vrina,in deieétionibl1s ql1o~e
:lccidit.
brachiu fuper [olidll aliquid' reclinans omne mufculoeius,n:unralis aétionis efi culpa: Inllorum relaxet aétioncm, nec propcer morbli,nec propfer
1 eeen,tIo ~nlm
unt~'lS
effll1XLls,aétionis volutaria:. Porra demofiravirtuté eo caftl quiefcit brachiu, [ed ql10d animalibu5
naçur
Q. N V V
)
'
'~
~ Thoma
/
. 1-f~'7
1...,.
?N !Jt.~6
' ;~t.C:-,J?!' 7Jl:J;t:
~:4Z.'h
~I
.~
.. _,,:...,~.
b
�Claudii -Galeni
220
at infi adh~c
: modo/ ed edam paruum fuperat. ~Jd
ttaturale dl, pondere. Ita trium quietum , ea quidem,
graue
ritu
oneds
corpus
e
natural
(vt ,fic A firmior, ipfum eillS
, à :norbo fit" ~bligta
qua: iD .p<lralyG cernit~
viarum
maxim
quido
fi
omnes
erit. E6q; fit, Vt (enes
vero ln mebro,cllm
dicam) .eo tempore vHtUte. ~lX
agut,
bus
his,qui
part~culis
~tm
vero vleimo
rium opus ~olutr,
extenCum efi,habetur, à potentia: ~am
ltn aliqllem,prçrllptum_
ad'prxa
qtl1
tam
t.SlCet
nobi.s,
treman
(cilicet
tibus
ignoran
:Non
neutro
à
IQCO pofiti,
_
D " . . '"
tremit.
s
erllribl.l
loeum,
aecedlt
que
qux in libris de muCculorum motu de extento brachlo
Hi
con(peé
quis
em
(erpent
i
eci
(ecus
N'On
.,tIll... ,im1)[.
ipCa re vera ex aétlOnu m, mo[unt diéta, talem ha b~tum
redditur.,_9.2id qui formidabilem ma..
m
f~giens,tr
tenfi.uu
hune:
.a
pr;tere
Mo.tum
:
tuumque dfe genere
t?to éorpore tremit? quem fi 10. atum"dl,nQ~!
gt1~r
à nobis nominari. Ac tahs qUlde habltlls,aho qUldem
non tremulam edet. Tanqllidem
qUI1l1{fens,ne v~c.e
nlOdo motus, alio immobilitas dici poteft. Reliqui
. fa- ~
uam
vbi
<i igitLtr animLaffeétus, debilitatem motric
duo nu110 modo participes {unt motus : Aequè vt relimorbi
s
corpori
&
fit
.facit:
s
cultati intulit, rremlllQ
qui duo motus & conuulGuus, & volllntarills , nullo
eft,
es labefaétant,tremoris (ymptomata inducunt:
diétum
eà
cùmyir
Prreter
attÎnet.
ilitatem
immob
ad
modo
Ac primùm qnidem,maximéqi virtutem Jxdunt nior-'
porreétllm, extendlmq; brachium ex duobus ~dmjn
cùm {c:nium '
bi,qui in intemper.it cPIl-!i(lJlnr. ~ipe
firari motibus , virtute fcilicet id furfum attollente, &
eLl,ild fioi_'
ql1\dam
eries
qlloqi proptereà quod intemp
naturali pondere contrà peffum trahente. Ad ellndem
tenfacilè
us
affeétib
oris
gidius,ficciufqj eoue.rfa,trèm
,modllm tremor quoque ex dllObus cOn fiat motibus, &
u
q
,
~
i
us
~ ex illuenib
~inùs
eo qui pondere brachillm deiicit, & eo, quem virtus B teur.C?qjpin~o
vino meraco (e am~
qUI
&
rab,
refnge
(unt
bra':
teter
quidem
ve.hen,
valente
in
Ac
t.
opponi
contrl
.at~Uens
tibus laborarllnt
crudita
pllter Impleuerunt;vel mllitis
,chio ne vel minimu ql1idem vineimr virms à pondel'epleti, jnexrcita,ofl~
vellongo tempore c~bis
re,fed fuperior OIembri déor(llm nucu,ftdlinet id, tanex fioigi.da intempefiiuè
& q~
_
t
n
~
.
i
~
r
t
.
~
n
"
r
g
x
e
o
déorfum
ille
omnin
,quantu
attollit
e
.t(lmque in {ublim
talia omnia
.
hall fia tremebundi {unt reddltl 1 ~Ipe
.In tremore vero inuita Virtllte,membru ruit déor(um.
,in toquidem
raro
non
memfrigidam intemperiem creant,
Licétq; liquida cerni eoru pugnam, nec virtu~
' vero
intérim
:
io
nec pondere
to corpore, & ipfo-.nemorum prineip
.brum deeidere finente , velutÏ in paralyfi,.
lliore;
imbeci
&
'
qUa! {cilicet
va-.. " in ql1ibllftiarn partibn~,
vt...c~m
~erta,l
id f~blatu
permittente virtl~':
opportunre.lam
m~gis
s
i
e
t
ç
~
noxam
~
a
(unt!&
~
u
t
a
n
~ - i~ l ". f'~ t r r
: .,
.
viam fic obvutlltis
.. ~ ... . ' .. ~
crafsl, gluclI10hque filecl, cum
flunt, potifcaufre
infll1at, tremo~-js
~t-parcio
firu~nt)
éfique C6pOGtllS motlls,qualis eil arteriarum
~:
fimum cum prorLlls obfirilxerount,ae ne.rllorum aliquo.pulfus. Verùm in his {enGbiles motllum quietes,dilatalaxaf'li reddlderunr: Q§.iprum partes vUas r~fol1tas,
tionem à conrraétione dirimunt. Si tamen no adea f re
pe reliql1x fibra! valenter mu(culum intendere nOn vaquensplllCus efi, v.t in iis,qui proptereà qnod formicalent. Vbi tamen hllmores,qui virtlltis vias per l1eruos
rum:motu.a:mlllantl1r,formicantes dicnntur: hic enim
obfirtlut,no penitùs (unt impaéti,fed côcllti & dimonuHam JlItel' contrarios morus fenGbilé qllietem inuevna perficirur C ueri virtute violentiùs (eingerente po{func: 'eiu(modi
motus'î~
'nias. Neque eoim vi~fstdo
motlls exifiunt, quales ici paralyG incipience nonUllnPGJ'llMrIS 'u~Cx
natur~i"'&
îcilicet aliqui, br~
di ' xi~l\s:me
qllam accidel'e ~rit's
tenlm\rt mui;è hune motum alteri cuipiam , qui in
cùm exciqUldem
ente.Sl
uedeeld
non
fiatlnlq
,
en
pulli.ls
exaltato
do
corpore habeatur,afsimiles,formicantis
s neriniicien
(e
entiùs
vehem
miin
virtus
que
motus,
tata, colleéta
abGmilis. Tanquam enim in hoc arteriz
moom'
membr
fuerit,
amolita
animae
tiones
t;emor
in
ob'firué
uorum
nima Cpatii intercapedine a~itur:G
conlocii
n
priorer
in
.
r
1
t
e
l
~
O
m
s
b
i
r
~
m
u
h
v.mute
e
u
~
lla
ab 1mbecl
uetur :, RurU1S
·]js , par.ticul,q1e~n
manet, qlload fnr(lls
Im~tun;qe
~ecldr,.
flent~s
Paret eroo huillS C)uoque {ymptomatlS generauo, &
s, qui eills vias
hllmore
virtutis
,
s
e
~
r
l
eum
~
...
i,
a
[
r
e
U
l
n
~
moued
s
~
t
f
J
V
tit
fecllndo
cum c~natu
quod o~ni
s abundé.
haétenl1
non
e
iis
de
tremor
a
te
Verllm
t.
volunta
dlfslpe
putent
ql11
ocelpar~nt,
infirmitate. Sunt
cam
~
:
t
a
i
d
.
,
interim
:mtem
rorum
et
o
t
1
p
l
a
~
videlic
identes
e{fe infeparabile:v
m?uendi: Sed
corporis parti.in o~?iblS
Gne v~luntae
~gira,
. ,F it a~1tem
~otu
~efi
put trem~lo
e pomme.
cula
accider
partI
Ogj
qual11s
dlfientl
enda
,
o
~
a
l
t
d
cufiodl
cults,tn .q\.llbus
hi i"nol'at quod ettam 10
i,
palpitir,
mufclll
ea
ab
vnquam
tur
g6ve
o~ chanila
tum voluntas agit, tum tendun
Non pr~feo nl
rea~
crlte (zin
Sanè
Ergo
t.
ncur.
poffi1l1
tendere
ql10d dllatan non
in aliis aétionibus
pro.~te
, quàm
no , ~liter
is illi
fubiett
in
firatu
etiarn
demon
vero
no~lq1am
pe 1OCI~lt,
de Mu[culoru mota à nobis
hoc in Iib~o
velÏulo
ventric
in
vo
alltc01
~uod
D mll[cuhs: non ln pofirelllis
efi.Sed & nunc no exigua ponemlls. indc.a,~
r(o;
trandle
fepto
&
culpa
li~e,
ca, ;I:ero,lnt~isc
.
luntas in tremoribus aOat
.
o , & quad 1mbecdhtatts
n0
po[caent~,cl1
I1~u
9; verbo 10 ommbus, ql~ difiendi, dilatadq;
reétam cufiodire parcem no? v~let.
cordi ipfi videatur incidenon
~rteis,lm
,
n
l
~
e
r
vt t~l1\
[Up1011
unt',l,ta
altgwd
molle
put rremit, fi fuper
ln hls prœter pulfum motus elfe. Efi igitl1r
re,a~lUfqë
amp1iùs tremet. Ad eundem modum fi gUIS {cnbens,
parslO hçc neqi voluntariç vircutis propria nec infirufecitnCve,aut alil1d ql1ippiam faétitans tremit,. fi manus
fi
modo
ParI
.
defifiet
iam
ere
mer:torum a~ hanc (peétantiu, cuiufmodi dmt tremor,
ab opere- ahfiineat,trem
. i dejng~ed
~ cOllulGo.Sed ceu modo diétllm eft,omnibus corpocrllribus quis cùm ingreditur,Gt trem~s,G
fslmOs
robl1fil
raro
non
enim
Videas
qux dilatari poffill1t, incidit. Porro ea fillltonbllS,
finet,non tremet.
,eimpo(i
s
hllmeri
onus
aliquod
u
ux natul'aliter ilmt mollia ita VI: tum diJacatiomaxim
mnia,q
iuuenes., vbi
i
progred
:vbi
tremere
uribllS
to.lcrare, tum rurills in Ce fidere pofsie. San~
fili
iutur,cr
nem
rnnt,cùm progred
libedo
tremen
à
fiatim
ut,
[ymptomatis ab iis qllx manifes~
abieeer
h1l1l1S
onus
Cam
aut
cau
deGemnt,
'
d
•
mr,
referan
aliql1id
ad
. e~.: nempe palitonb1~
elléque
gral1e,l
comleni
C(lm
10 agr~
ros. ~lpe
~ . rpacn~,
fronte, maH(que con10 pal~ebns,Circ1S
J~S,glX
filerÎt nirnirllm & on 15 adeo magnu, vt etii fonifsimo
onus
um
maxim
exaltari , inAariqlle
cmis
virtlltem
iis
in
quidem
enim
r
tmgllnr. Cernltu
{jt grane. Ac validam
um
quod ~!'
maxim
nOn
e
tur. Er~o
eft,han
dilatan
nOa
vincÏt; Q!IX vero valida
ad eum modum,qllo arteriœ
fi
US
�221
,
Liber
Secùndus~
222
iis quxfitum ell, vtrltmne ex rere dilamœ, vnà ClTm dimm. E~
autem motus hic nOI1 vtiqr licut palpitatio, &
latando conerahant quod [e imp1ebic , veluti fabrorum A conuul1to totus prœter naturam , [ed alio modo, nemfolles, an verium rieu cùm implentur, dilaeantltr, idem
pe quo tremor. Efi igitnr ip[e quogi mifius guodâ moprimùm definiffe in palpidteibus quoqj partiClllis condo ex caufa,qua! pr~te
naturam fit,& animalis virtuce:
habet6rg; in hoc virtutis plus, guàm in tremore. lmo
ueniet. Videmr autent qll:dtio genere qllidem fimilis
vero,fi fateri verum oporret,motlls omnis inGta:: illius
eIfe ei, quod in arteriis qllxritur, facilitate auté inllentionis di[similis. Neq; 'enim ficut arteriis, qua:' {emper
efi v irtutis,gllam nos e~crtié,&
expultricem nomi& naturaliter pnlfanc, rationabile eft vim aliguam innare [oleml1s. ~od
hancvirtutem ad violenter modfe namralem,gux id efficiat,ita etiam particulis,gllx
lIendum proritat & cogic, id cauCa efi pr:rter naturam.
palpitât:gl1ippe & femper iis ineIfet,& cùm [ana: effent
, QiYfquis igitur hl1ius vircutis fl1oétiones,dulll fanu, l t
integrttmgue animal efi, l1ouic,éfigue aliogl1i prudens:
prxciué.~ando
itaqi ta1is vis neg; (emper,neg, bene habentibus ineft,liquec eas ex fe ipfis nô dilatari. At
hui c longiore fermone opus nOIl efi. ~i
nec illas no"ero fi no ex fe,omnino ab aliglla,qux in ipfas infIuac,
uit,& mentis efi hebetioris,huic [uaferim, G guidem ei
fubfEitia.Porro hanc vnam è duabus effe credibile ell,
veritas omnino cordi nô efi,ab hoc libro ah!l:ineat: {in
veritatis efi cupidl1s,eamql1e magnifacic, v hi naruraliû
vel fuCCltB'MIlieffipiam , "'~lI=m,!
!il aoftl.
virtlltum comentarios priùs adierit,& fe affatim in tis
Ac quo minùs fuccus fit, repugnat palpitationis tum
exercuerit)ad hunc librum fe conuertat. Si enim nihll
motus,tum folutionis celeri tas : vr qUa! & iIli,w fiae, &
flatim definat.SlIcclIS alltem nulllls.auc ita celeriter in- B horum fecerit , nec demonHrationé eorum, qUa! à nobis dieêtur,intelliget,nec eorum, qua: priùs diéta funt;
fluit,aut refIuic, poti[simùm in iis, qux modo memoql10d fine vlia demonfil'atÏone eH pofitum aduertet. Ac
raui, circa faciem partibus:vtpote in guiblls cutis fuper
nuda propémodl1m excenditllr offa. Ica neceffe eft caumihi guidem flatl1tu eH , nllllam in hoc opere opinio('un vnde palpitatio exoritu.~1l-dfb:m*
nem refellere. Licer auté ei, cui volet, vigefimoguarto
At vero fi h~c
tllm exiO"lla mm ulbtiliu effet partium,
Athenxi Iibro perletto,callfas,guas priOl'es eo tam me
dici,quàm ph.ilofophi de affeélu,guem nos conclltien, f~cilè
per corpus tranfffue:et. Non alienl1m igi.tur à racern rigorem Cllm venia vocaml1s,attu!erut, guàm abtlOne e!l:,utbftantiam quandam craffarum part1l1m, halttllofamque effe, mm guantitate, vt ad locum , j n guo
fi.lrda: fuerint intelligere. (Refellit enim eos omnes
confi{bt,femper Catis magna. Ergo dilatat,(vt veriGmiAthenxlls) Licebit fanè & ipfam Athenxi opinionem
le efi) attollftque,ac inRat partem,guoad ~rl1fa,&
comexamint.~!
vt probabilior (uperioribus efi, ita nec
pulfa ad fili generis perfpiret lilb!l:itial11:Simili fcilicet
ipfa vera e!l:. Venlm cui veritas efi cura:: , is ha::c , fcio,
effeétu ei,qui dum coql1untllT fucci, vifitur in bullis: ni fi
guemadmodii expo[ui,facere tentabit. Ego vero veluti
qu~d
bulla! hic rumpuntur:palpitans corpus ob firmicum iis agâ,t)l1i ea,ql1~
de naturalibus facultatibus [critl1dtnem non rumpitur , fed accotlitur'glload fIams per
pfimus,legerunt,pauca 10qllar:Sed fi priùs ad memorii
id extrlldatur,ac tranfeat. Decidit rurfus in prifiinam
reuocallero,gux de vtero, ventriclllo, intefiinis, ac vefedem, vbi toms vacllatlls efi,& exiuit. Rationabiliter C fica in iis demonfiraui.Siguidem monfiratllm eft, vtea~teI?iis, guibus perfrigerata efi aligua parti cula, palros nullo alio modo ad fœtum edendum {e comparare,
guod ab ea [ub naturali
<Juàm pel' expultricis faculcatis aéhonem. ~ipe
qui
rltatiOnes accidunt. ~ipe
tum fœtus grauitate, tmn fui di1l:entione nouem men'lpfi~S
~atu
attenl1atum, omnin6q; per naturalem animalts calorem concottum,cfflllxit,id nunc vbi ea profiblls pertllierunt, atq; ita ad vnguem toto hoc rempopter friglls reddita eft imbecilla, & halituofius, & crafre connil1ente ore fuerut, vt ne fiyli ql1idem mucrone
ftorum partium efficitur. Ita nec fad1è,ficut priùs,per...
reciperet,ii abfoluto in ipGs fœcu,ad eills exp111fionê [e
fpirat,fed cohibecur à cllte, & tranfitll5 angufiia impeprxcomparant) dil1erfa omnino confiitutione affeB:lls.
ditum , in via tardatllr. , ~od
fi ipfa qlloque cmis fit
Etenim collum eorum,quod priùs fe co!l:rinxerat,tandenfata, vtiq; dupbbitor fympcoma, {cilicet ad crafsi,tum aperitur,qll:lto fœtlli facHis prxfietul" exitus. Tlltudinem tranŒuentis fubfiantix, angufiia quogue via.nica: autem,qua: gllàm maximè priùs fuerant di!l:entx,
r~m
accedente. Atgue ira guidem in palpirarionibus
vndiq; contrahllnt, :lC fœtu extrudunt, ita vt quàm cedJftenditllr cutis. Simili autem n10do & ffil1fculi,cùm
lerrimè per vteri ceruicem excidar.Sanè eadem vinlls,
non difsimile in iis excrementu colligitllr, dilarati allqux fic de fœtu eft folicita, vt nouem menfium [patio,
~l1and.o
tOtum membmm attollunt.Difiattamê manieilLS ulfiineat pondus, arque vt abfolutlls tutO eminaefit[SlIllè is motus à rnOCll conul1lf}onis, gl1ôd memtur, prollideat; fi circa tertÏllm, guartttmve, am atil1m
~n1t
neqj prorfils extendit,neglle inRcétit. In palpitamenfem fœtus eft cOrrl1ptlls, fiatim eu": ei,icit: ~um
tt.onlbus enim membmm,nec gl10d nocabile fit,exten- D ql10que fi militer collum adaperiens,Gcutl cln~
panent1tur,nec infIeétimr. Concmiwr aute guodam modo
di templ1s infiabat, aperuit. 02ippe prxfinlC~m.
illi
lue, atglle iIIhuc , quoad mufcllius palpitare ceffet: ad
c1audendi Ce, aperiencllgne tempus eft, non cem ahcuius temporis circuitl1s,fed ipfius vfitS occafio. Ad ellnËtn fanè modl1m mOUt obito , quo etiam in tremore.
dem modum monfiratllm eft ventriculum quoque in,0 autetn differente, ql10d per magna fiat interualla:
ferius os ulllm poft eibos claudere , nihil,qi finere abire
~um
tremor incidic,per exigl1a. Si guide palpitans mupriùs,quàm planè fit concoB:u:fi came eum nihil aliud
cutus Cltm Catis notabili magnitudine'efr ,: dum dilaraincermittere aétionem cogit, qllcmadmodllm vterum
tur,tOtltm [a:penllmero membrum Cecum atcollit:dum
C?l:trahitur, veluti rci inanimi déorfilm Ferri permitfœtlls corruptela. ~tipe
fimilis affeél:us venrricuto
!lt,tCa vt WtllS motus prxtel' natma fit,oon atltem Gcut
incidit, vbi cibi in eo ~tnC
corrllpti,imo vero non raro
ln tr~01oe,mifls
gllodam modo,& compofitlls.Sanè
fimlll ae (unt deuoran: fi fcilicet ita vel vitiofi funt vel
qllalJs e{lpaitn~,m
membrorum motus, paucus fiferre non po[sit,Atg; idcirco qua: ~ui
copiofi, vt e~s
lhul,tarJltfqi,& rarus, catis iis, qui concutienrem rigodcm in fc flUltant,per vomitiones eiicit: qua: déor[um
r}e m patiuntl1r, numerolilS, denrlt{(que ac celer incidit.
vergllnt, nd eximm , qni illhic habetur ,detrudit. Sed
,
nt 11'
C tgo numeroulm,ipfo motlll1m numero: celerem
& c~tra
cib~s.ventrl
vis [\pe impetllm ad vomitLInl
aUtem,ipfo motus impctl1:denfum, ipf... brcuitatc ql1iecaplt) aut bIll vrgente) aut mal a pituica) aut alio g~lO-
plam
1.
•
�Claudii Galeni
•
224
pi am eiuCmodi Cucco, Caniéve infefiante. Efi enirn in
Cbo plurimus Gmul, elrim~q;
foras aaus Cpiritus,
A
am'ahat,
propellatque
fuo
impetll,
qure vias filas obquaqi animalis parti cula faculcas, 'lux qllod prœcer naftruunt.
Cumql1e
primq
aggreffu
pellere
quod oft'endic
turam in ip(a eft colleélllm expellat, velllci in propria
~
q
r
é
s
i
b
,
t
e
l
a
v
[e
iniicere
in
id
non
grauatllr.F1tq;
non
de eiufmodi faculcate difceptatione eft demonfiracum.
voti plerunql1e compos: vbi fcilicet tum fpiritl1s ipfe
Satis nanque eft ad prœCencis difputacionis claritatem,
eum vehementia defertur , eum qux obftruunt COntllea demum ex huiuCce facllltatis operibus retlliiffe, 'lux
macia ad propellendum non [une. Talia {unt qux nec
qualis eft,
de vtero, & ventriculo funt diéta. ~ipe
aquoCx,nec gllltinofx filbfiantix fitnt. Aqnofa nanque
cùm el1omitllr,expultricis in vencre facultatis aétio,taproptertenuitatem,potiùs à Cpiritu diffecantltr, ql1àm
lis eft cùm tufsitur,in peétore,& Pllimone. Sanè nullil
animit aut nallCeare, aut vomere, aut tufsire dOCet\1r:
v Itrà deferuntur:GllltinoCa pertillacicer arterix adhxrent.Qgoties igitl1r fpiritus cum eiuCmodi humoriblls
imo longo Cxpe.à naturali vfque fpa,tio in~egra
fani.tate
contendit, omnino fxpe violencer fe iniicit: fill\1tque
fruenti:l, tam alla complura antmalta, quam hommes
aliquibus ex eiuCmodi humoribus plurimç euffes,& ve·
nec vomitu expertî funt,nec tllfslm,& ramen vbi conhementes,nec fine magno nixl1. Porro eos hllmores,
triftans aliqua cauCa, velos ventris, vel Cpiritus vias ocqui 1n arteria contumacieer hxrent, & qui diff!culter
cllpauit,illîco & tufsillnt,& vomunt.Et in vomitu quireiiciuntl1r, magis expediunt llernutationes : vtpote in
dem fic mouemr ventriculus,ficut in parm vterus. In
tufsi vero aliter fit motus. N eque enim poteft pulmo B quibllS maior etiam eft fpiritus impetlls,gllàr:n in tl1fsi,
CauCa vero generationis alter.~ip
propter ea,qu~
tali motu qllod catrifiat expellere, Ced i nuenic {ibi N ain nafo,non propter ea,qure in a!teria off'endunt,emÎ[tura aliud remedium, magna folertia. Cbippe cùm excimr in jis fpiritus vehementer. Emittitur allcem cum
ternus aer in afperam arteriam trahatur , 'lux & charcieo,etiam ex prioribus cerebri ventriCl11is aliquid. Atq;
laginea,dl1raque eft, nec contrahi circa id,quod contiidcirco tuffes 'lu idem caput nihil iuuant.Sternutationet, pote ft, incitatum huc excogitauit fpiritus exitum,
nes (G camen ex c:ltarrho nOll fiunt) maximum reme...
quam vocant tu[sim. Cuius generis & fternutatio eft,
dium eapitis halitu repleti funt. Nec mirllm, vno imad perfequenda, protrudendaque ea, 'lux nares oft'enpulfu tum à pulmone,tllm à capite [piritii emitti. Mon
dunt,infiitllta: ~x
ip[œ quoque reCpiratus Cunt vix a
expl1rgat Cpiritus fibi ipG vioNatura inuetx. ~lipe
ftratum enim eft, vbi de iis differuimus, caput quidem,
lenter,& eum impem delatllS vias,non aliter,quàm tipeétori motus principiu tradere , peétus autem pulmobias.& fiftulas expurgat harum opifices. Ac qualis quiCOlltrahere. Cùm igitur quœ in nafo
nem &dilat~re,
dem mouendi modus fit,C)110 hoc fiat, in progreffu dooffendunt,perfequi properat, vtrifque emittendi fpiriad rem propoGtam eft vtite, iam actus viis fimul vtitur: altera quidem ea,quam ipfum per
Il 1 1. cebitur. ~od
dpiamus : Nempe quod eillfmodi motus Na~:t]erfe facit,alcera,quam per neruos, veluti per quçdam londe,m.-opera-mflt. Seckamerrpropter·eallfa-s,-qu:e-N atuga brachia,qux in peaus deCcendant:guippe per ho~
id
J:affi m{}uer-i Gc-eogGt,fy mptomatTs;-qttœ-pranerNatucontrahit. Halitllofum autem fpiritllm per colatoria
~1lfi"ërant.Aq
intefiinorum guidem,& C offa, ipfilm per [e exturbar. Atque hœc quidem [y mvteri,& velicç expultricis facultatis {imiles motus fimr,
ptomata, voluntarix funt facultatis. Vomitus autem
fiue qUJd eoru,qux (ecllndum Naturam, fiue qux prœquanquàm :ld portionem horum [e habet, naturalis fater Naturam funt, expell'tur: qllO minus (ymptomata
cultatis eft (ymptoma. Veluti aute vomitiones naufez
ab îis clarè dtfcreta [[mt. At qux in tenelinis, & dy[enprxcedunc,ita tll(sim, quod Kfpx.vor Grœcè dicitur. Ell
teriis,& lienteriis excernl1ntnr,fymptomata llmt:velu.
autem no tufsis.fed exiguus quidam ad tllfsiendl1m imti (arbitror) & qux in ftraguriis,& in "rina: diarrhœis.
pecus. Prztereà Gcmi nonnulli naufe~rt,c
tamen
~od
fi quis exaét~
loqui velit,etiam ventris crepitllS,
vomuerllot,ita nQnOllllis fymptoma modo diétllm in& dentium concuCsio, 'lux rpuup.or Gnrcè dicitur , &
cidit, nec tamen tuÎsis propter caufœ paruitatem eftferuéll1s & ventris murmur, aWl.que id genus, de quibllS
interim ex parua faucium afpredine:incuta. ~ipe
etia pl~oximè
di:e,tur. Verù,l1l in ventr/e manifefiius eft,
terim verO ex renui aliguo , exigu6que pror[us humoid,quod in vommbus cernJtL~:
:nnluque hos,non 7{[e
re contîngit•. , Perpetllo enim [pirittls quicguid illi fit
N atura: opus,fed fvmptomam dlCllnt. ln tufsl vel'o,&
obftaclllo,reucere 1d per tu[sim conatur. Eft autem id
quidé eft, quod ln tu(si notatur.
fiernutationc, c1a~ius
vel hum or Âliquis à capite deCcendens ficut in catarScernutatio vero no fimjliter videturprxcer Naturam
rhi~
: ve1 in a~peris
arteriis aliquid col1~éum,
Ve111ti in
e{fc. Cxterùm funt non hxc modo,fed etiam tuCsis, &
penpnel1mOnll, ~ plellritidie,& gibbi ieeinori:s ph levomlcus & dian'hœœ, tll.l1ttque omnÎ-a ex illo fymptogmone ~ vel fal1c1l1m a[peritate. Extra cnim hxe lime
ali~1r.et:F-N=
matunrdenel'e:1n quibH5 Cflt~
D ad poruonem c~l'Im
, qux l capitc deRmmt, qux biwr....lr6~
ad taies aaiones Natur-âm extimuht. ~an
bentlbl1s, Cdentlbu[ve nobis in arterias delabuntur.
quàm m~ltendi
modl1s nec in omnibus idem viGtur,
Eft & a.lilld tufs~
geOiIS ex infirnmentorum fpirandi '
nec:lb eadem faculcare nt:(ed circl1m ea,quœ ab vtero,
: quod agnouerunt quidem etiam
ortum lO~empn
inteOinis ventre vefidtve excernuntl1r, ipf:t; particulx
Pneumaclcx ,f eax probatifsimi, quorum eH & Athefe cOntrailllOt:al eum modunl id, guod in fe catinent,
n.xus~eclta[m
tamen, propterquam ex intempeextrudentes,qllO maous nofirœ aliquid exprimunt. Fane tufslS onarur,alii eorum omnino ne conati quidem
culta~
autem,qux motum iis prrefiat, vna è quawor nafil , ~t l'~der,ai
in fe ipfi'm impingere Cpiritllm aiunr,
turahblls ea. Venlm cùm in aCpera arteria coniea~ur
al~
c~lan:
obfcuriore, qllàm hoc, verbo vfi, pu tant [e
corpus quoddam chartilagineum durxL}ue lllbftantlx,
al'quld dlXiffc. Sunt amcm no tam quod caufam ignoquod idcirco conHringi eirca id' guod intra (e hahet,
rarunt accll[andi,quim qllod pulchru theorema & fil 0
impem extrà
non valet: Natura Îpiritllm cum ~ocita
ftl~dio
~ignum
inllcnernnt,lauclandi. Fit igitur e~ tufsis
deferri lllbigit,ac tl1fsim mouet. Ea fit per eadé inllrufplrandl organis perfrigeratis, nihflque in ea cxpuitllr,
menta,per qux magn~,&
vehm~ts
ftJiritlls expulfioviolenta, [ed adeo paru a, ac Gne vi, ve
nec cft o~ni
nes (guos Aams nom1l1amus) efflClllOtl1r: Sic vt tllfsis
cam cohlben & generationem eius, ve1 pll11'imùm, vel
vchementifsima qllxdam efflatio:
nihil fit aliuJ,q~m
omnino prohiberi liceac. Ac violentx tu{fes fpirjcuS
cohib
�22)
v.
Liber
~ Secunds.
cohibit ione non vincun tur. Pon·o cuiufm odi l'es fit
fpiritlls cohibit io,fc;pc mihi in aliis efi diétum . TufsÎm A
antem ex intemp erie nô folùm in prxfens fieri [piritus
cohibic io prohib et, fed etiam eam fanat: modo ne admodl1m lit magna. Augetu r nanque in [piritua libus fpi
ritus cohibit ione calor, permei uqlle [piritus violent er
à peétore prefflls,ac CÔpU1U1S per omnes ang~fios
me.atl1s:quibllS vtrifqu e peraéti s,xql1a nt,lll" omma, atqlle ln
fimiliru dinem temper amenti v~niut.
Cur autem ex
inxqua li [piritua lium intem~r
tufsiatu r(Îd enim dixi non admodl1m commo de à Pneum aticis medici s
doceri) ipfe reddere tentabo :oruls, ficuti congru um eft
iis, qui aliqnid cum demon firation e diétnri [unt, à rei
fiIbfiamia. Intemp eries igicur alias ex nlldis prouen it
qualita tibus,ip fis corpor ibus,au t calidio ribus ,aut .frigidiori bus, aut ficcion bus, aut humidi oribus reddlti s,
aut etiam ex homm coniug atione affeétis : interim ve- B
ro vnà. Cllm difper[ o in iis roris [pecie aliquo intemperato. Atqlle xqualis qnidem intemp eries omnin o fi~
ne dolore efi:velu ti indican t & hèéticx febres, & mulu
frigidi affeéèus , vbi xqualit er particu las occupa nmr.
Fit enim talis intemp eries fingulis , qui fic [u.nt affeai,
velut acquifi titia quc;dam natura. N ullnm eOlm corpus
o~ndi
. tlr à propria natllra. Velt~
~nim
Hippoc rates
dlXlt,hlS,quibllS mutatll r,cOrrU mpltllr que natura, dolores fiunt: non qllibns corrupt a iam efi,& mutata . Inter enim ipfum mutand llm,& à fua natma receden dllm
(quema dmodn m in priori libro demôfi ratllm eft)cor pora dolent. Cùm igiwr in aliqllO [enfibil ium corporum intemp eries in:eql1alis gignitu r , tanta eft doloris
magnit udo, quanta eH intemp criei. Atque in acutiCsimis, & veheme ntifsim is febribu s dolore afficiun tur [0
lidœ partes, dum à calido, qllod prxter namram eft, mu
tantur, atque alteran tnr. Prxter eà incipie ntiblls mor- C
bis pleriqu e hornines. priùs,q uàm febrici tanc,fe ntiunt
interdll m in tota cOl·poris mole inxgua litatem guandam:qu am tamen,ql1alis fit,expl icare verbis nequeu nt.
Ac miram ur qllidem li quis eorum , qui hos libros reuoiller llnt, ita fuit fortllnlltllS , vt ipfe [ympto ma hoc
.nunqll àm [en[crit . ~ipe
profundl1s quidem fit [enfus in tota corpor is mole, ceu difperf x per eam naturx
cuiufda m alienœ. Id autem, quod difper[ um efi,aHq uan
do quidem veluti [ubcali dum effe vidctur , aHquan do
~ordalè
citra calorem , aHquan do vtroqu e modo affiClens , aut fine iis lelliter omnes carnes difiend ens.
. Atq~e
in omnib us eiu[mo di [ympto matis , tum
lOa:quahtatem quanda m [entire [e aiunt, eum pandic ll
la~tur,
omnes corpor is particu las N aturx qllodam infil~U
difiendences : qualem [cilicet dlldllm diximu s,
omm bus animal is partibu s ad Calutem , fiatumq lle carum conferu andum à Natura datum. Maxim è alltem D
diHend untur poft [omnu m , cùm in carne halituo ulm
excrem entllm [cntiun t: ql10d & ex concoé tione nutrimenti,& per ceffatio nem ab eiufmo di moci bus en col
l~étum.
Atque id vcl minim i pueruli fine doétor e faCIUnt. Ven\m -ad talem motum anima\1-a-impelüt.iplà
~atlrTGùm
perCpiratum-halimofis excrem entis 010:lt\~.Der{im
ab hoc triftis [cnfus genus efi, quod in
bCSltudlOum affeétiblls [cntitu r, fiue id po ft mnltos laI or~s,
~le
[ua fponte incidit . Ac triplex ql1idem efi in
ar~lt1dnibus
fcnfils, veique putanti bus qui iis laboran t
~ COllcatratum Gbi aliqllid ,pulfatu mque, vel tendi fih~nde9l1qc
corpor is molem , vel tanqulm multa
, cel:a 10 lpfls , quoties mouen tur, fint difper[ a. Ac
c~lm,te1ùi
ql1idem corpor is pmarnr moles,f i citra exer
Cltatlonem id incidit, lafsitud o tcnfiua fpontan ca notni
Galen.
natl1r. Fii: alltem maxim è ex plenitll dine, quœ cOl'pora,
in quibus continc tur,difi endat,n ec ab iis contine atllr,
[ed tranfin ittatur. Ac cùm hulcero [o [enul afficiun tur,
fit quidem & is, motis magis, quàm qllieCccntibus, nifi
fi admod llm magna !a[sitl1do eft. Pungi vero, ceu multas [pinas habean t infixas,[c putant, cùm à mordac i hll
more [ympto maoria tur. Terria lafsitud o, [ub qua [e
ofioco po, id eft o[sium dolore laborar e loglllln tur , ne
minim um quidem motum filfiinet. Selltiu nt tamen
guos ea malè habet, manifcftlll11 calorem , vnà cum de
morfu, & tenGon e, yitioCo humor e in totam animal is
molem amplite r tranfrù [o.Eoru m vero, qui hac laborant, nemo pandicl1!ari tentat : vt qui omnem motum
formid ent. In rcligllis duabus lafsitl1 dinibus , quarum
alteram hl1lcerofam, alteram tenfiua m nomina re folet,
fit edam talis alîqllan do motus: cùm videlic et vel exigux omnin o [unt , vel ex flatuo/is , & halituo fis excrementis pi:ouen iunt. ~ipe
fi hu1ceroCa !afsitud o ma:ior euaGr,nec qui ea laboran t, motum v lIum ftlfiinent; ' -.
[t'd dolore m vell1ti hulceri s per corpus [cntiun t, horréntque
. ~od
fi al1getllr [ympto ma, ad horrori s afe~
'
éèum p1·opè peruenil1nt: q nippe ftlb hoc hon·en t l'ri ùs,
qulm etiam mouean cur. Tanqu am autem cùm hulœrofllS fit (en[us, guotÎes mouen tur,hor rent, maglfq ue,
fi vehmntiù~:Gc
horrori s affeétus,cùm in mOtllOl agi
tl1r,con cnrient em rigorem afficit. Hœc nanqlle omnia
ex mordac ibus oriuntt lr excrem entis. Diff"erunt-vero
inter-ft!)cu m excrem en to ru m-m u! ti t~ldine,
-tU mîllUttl.
Przter eà t:juod excrem encoru m, alia magis tînt mor~
dentia , alia min{ls. Et qllod corpus laboran tis vel non
facilè afficiat llr, ve1 imbcci llum fit) vel acuri natural iter,heb ed[ve [enfL1s. Nam-qued
- -a~Inifel
filS elt,&im hooil.f.am,etiam..~le1ifs
Ila~-d:0er.Con
trà, ql10d
valenti [simum , ncc facilis [en[us efi, magnam cal1fam
ad talis [ympto matis genera tionem reguiri r. V tdlmne
iaÎtl1r in iis [olis,an etiam in mOl1endo,aut non mOllen
d~ : prxtere à quod mouem r, in co, quod vel celeriù s,
vel tardiùs mOl1etllr, plurim a eft in [ympto matis differcntia? Ac mihi quidem fic v idetur: eundém qne hOllli
nem flcuti quiefce ntem quidem [olam inxqna litatem
fentire ,ita motum horrcre , & exercit atllm rigore concutient e vrgeri . Ide6qn e & medici iis,ql1i ita laboran t,
experie ntia doéti,c onullun t,ab omnÎ motll abl1ineant.
!am aliql1os,qui crndita te laboran t) [cimns cllm quieuiffent nullo affcétos dolore: cùm balncll m fl1iffent ingrefsi, aut in 50 le fietiffe llt, horruif fe: atque hoc magis,fi fc exercit affent. Nam & Sol, & balncum , & exercitatio, excrem enta,ql lx priùs,ql1ieu erant, calef.lci endo,atte nuando ,ac in fpint nm vencod o, ld motllm excitant, qucma dmodu m & ex animi a~
él ib IS ira. Ex
quibus & ad modl1m excitan tur e x cren:
c l1ta.'~Ix
priùs
quierant,c~fdol
JO fptrltll.m v:rtendo. Nec mlrum,c::orpus, Cllm exc:rem cnta qll1 e[cur,
minùs dolere: cùm n:touerur,& mlgnop erc angi, & v'i brari, & concut i, horrens fctlicet ,ac rigens, & fcbl'ici tans. ~lndo
edam dura corpor a, qux oculis incidur
conniu entibllS nobis palpebr as,& panic Ibm filh quie:
te habent ibus, vel parum omnin o, vc\ nihil cotrÏfia nt:
mouen tiblls, vix tolerab ilem afferun t cruciat um. 5 ed
& citra exempl um,ex ipfame t rc inllcnias Hcer œecam
• r
" ..... ~:_
.tr_
'
ca\.l(àro,-'ll1lelc
ent .......
~infc.tQm:qlOs
vidclicet agimr pcrcor pora fenGbilia , ve111ci in ocnlis eft
propofi tllm.N. eque enim de filccis, qui in venis,& :trtcriis fluut,ef i dlfpuc:ltio:fed de iis, qui in carnibl ls flmt,
&: toto cotp?ri s h:l.bitu~
5 'gteu· iquid per ha:c
vJ.~lturj
· a~dc:uimefrt,
ncceife cfidum
Tom. II.
h
..
�Galeni de Sympton1atulTI Callas,
~-r:fi;.tI'Â
227'
' ca~.m)ulfqj
p~m.e4t)0Rflcir
-R
ulHion~
nanqlle Gmil,i ter qllidem ;no tamen ab eadem
tc) motus eientur:in palpita tione non fifaeulta
faltem
?mnis A
i ~'CU
alte~
lim-uer,d:~f.o
militer , [ed fieu,i p,iùs efi d iau ru. N e mpe q 'wd m,m.
fng,da fi"
ue
Il
ca!ida
ea
fiue
,
cauCa
dimo,a
&
",o,dax
];-"'.:i!lt~
brum vnà Ci:m mufcul o, qui à flatuofo difiend ltur (pil quide
.. animal in horrore m) ae rigorem dueit) primùO
: ..:'<; ~;,
~'
ri tu , mlra, u"" eum con cu !li, ,igeuri bus, ceu dudum
ex ,alibus intel biff, lice,. Si [ana corpo, i feruen, em
':i{~"j.
~?"
efi diaum ,mouet ur omnis partiel1la) 111ufcu!0 [t;: ip[um
fia)
s
infunda s)aut ignis [eintilla s in."ltia
ql1a[ubito
.:;~
~':
expurg ante. In illarum vero matu)t otus mu{culus con
Iam ellm hlllcera tx particu lx
tim horror e vexabitur.
., ~h
"!.aJl-'
~
.
r
b
,1tllr, p~l1m " ' d
,
~
. um,me d'lc~metu
cuiIius, vi ratulque :lrtlcul um in qllem inferitu r, vnà
.!fT" caufilc
el~
~
q~l
(.[1.::0:" ri·; ~ ~ ~
lmpOl1
';1 '
~.:-_
[ecum vibrato Talis etiam motus & peétori s mu[clliis
horren r deinde l'went, mox etlam febnclr anr nonullJ .
fub intemp erie inxgua li accidit . Eitmql1e ob rem leuls
ft:bres, qux omninl11 febl'ium ma
q:lod teria~:
~id
quidam tufsien di impecus) quem Grxci IUPx.v0p vocilt,
"lmè biliofx ,calidx llue fimt)om nino maxim è horrore
iis fuperue ni t. Concll tiuntur cnim 111u[culi" dum fill[ynceri ores terciana: funt, taninfeatul'?~6g
à carne fila per pulmon es) &
dent ea, qux contrif:m~
to etiam l'igor in iis incidit vehem entior. ~inetam
arterias expellere. In ca:teris autem m[sibll s vehem enà moreum,qu i ardetc febri labort,~ueR-jés
ter cos pulmon i fe iniicere efi môfira tum : quo {cilicec
beji-be rat,Hip pocrate s ait:quo niam fcilicet bilis, qux
mulwm Gmul,&: celerem efflacum mouea t. Iam edam
priùs in venis errabat , à Natura decreto riè per carnes
B vehem entiùs Imic (e in fiernut atione incutiu nt, cùm,
tur. Ergo ?lOtUS eius)dla~ç>n[q:
. ~ ' ad eutim ~rdi
r!~
4 .~ ~ ~
qui in na[o efi, fpirirum Gmul vniuer[ um expurgare ni& fi,Gmul &, ~ympto'?a)
~Iru)
per [enfibl ha co~pa
~1t
mnmr. Id quod nonnul li,glli infirma erac virtute , cùm
o~nÇudal1t ~e1ld)qta
eH',~l1:t
gnum,rio
~
~
~f"'
erent,e xpuena lunque per peétus , & Pllimo nem
intellig
..In.tenm
hberantl~
guerun t:vacua taque,l ls blh)a f~bre
~
.. 't(+M~
~
aliqllid hab.erent) fiernut atianem fibi nares laceffe ndo
vero) vbi non ad cuum) [ed ad Interna loca bIlls Impe·*
- r- ~f<tl;:-'bJ,
mOUerlll1t:quo fCllicet quod per tu[sim eiiccre non va
_tum capefsÏ t,per vomiti ones fimlll, & aillum vaCllamr.
llierun r, huius motus violent ia educere nt. ' V erùm de
Non Taro autem Gmul inrro) fodtfqu e, eodem die efi
verO
cillfmo di tufsi diligen ter priùs efi diétum . ~x
delata: ita vt & {udata fit,& vomita ,& deieéta . ~icln.
, ex
incidit
erie
ex fpirima lillm infirum entorum intemp
qUe-v-ei"-G.-rigerem pro-fligandx ardétis-febri-s---falubrcITl
bu[horrori
tls,
eodem efi eum concut iemibu s l'igorib
putan-t ,- ( quippe contrar ia
effe.e-a-lifJm prote-fi~ls
genere .Differ t autem eo,guo d celerio r eius fit [en
que
priIam
contra riomm effe remdia)n.~lt:!u
[us: nunquà m fcilicet qllie[ce ntibus [piritua libus or:mùm enim fi id verum effet, liceret ipfis l'igorem exciganis.M onfirar um nang; priùs efi,guo d motus edam
tare:pa rtim guidé frigida aqua in [per[a,aut affufa : parin toto corpor e eil1[n:odi affeétiones maxim é prodit.
tim œgro ipfo nuda in frigidu m aeré delato, am in fl'iAc cum humlda gmde natura (unt qua: offendunc) viogidœ aquœ labrllm demi[fo . Deinde fi per mnrati onem
lento hoc concu{ [u) ac vibratu , qui in tufsi)& COncuad contrar ium habitll m, iis, qui in ardenti febre obritienti l'igol'e cernitu r , ab excreti ua facultace trufa vnpofi l'i~or:m
e b~nt
accidit mOl'biJ d:b
guera~t,oli
a~ 10ca cedent ia fcrullcur ) qua:dam lilprà, quxfebl'icltal'e dehfier e)guod came no f.'lClUnt. Adeo ehlm C dique
dam 1l11mUm ventrem , qlla:dam foras ad cmim ira vt
cùm riO'ent febricit are non definlln t, vt ecii multo grafenubil is eorum vacuati o fit. Cùm vero flatuo[a tanpofi riCTore vrgeantl1r)gll:lm anté.Se d po fiuiore f~bri
tùm fine humor e 1ilbfiantia vel iufio calidio r , vel friaut Banam bil<:m vomllern.nt,
quàm largiter fud~rt,
gidior pel' corpus permea t, veique hOl'rent tunc quoqi,
allt pel' intefiin um delecer unt,tl1m febns ceffac. ~aUquando etiam & cum concl1l[u rigent, eadem ex caupe CA ';alenti ore hilis..mem--;---v-ehementiorem accend i
fa. Nihil tamen fenÎtbile his vel vomitu r ) vel fildarur,
fel:>F-im-efi-r-ationabil-e. Ac quod homine s non [olùm
vel infl'à deiicit ur: vtpote cùm aerea fint, gl1X expulex friO'idis cauGs rigore tenretl1r,fed etiam calidis) iam
tdcem vim lace{fu nt.Sic in balneis prxcali dis fi lilbimonflr attlm efi. Verùm qllam ob cau(am ,occafi onibus
accefto prœ[ereim confdh m minim è prxcalf aéti
maxim è contrar iis, îdé (ympto ma fucœda t, d éinceps
friin
cùm
vt
a:guè
ur:
reddim
n'entes
ho
atim
fimus,H
docebi mus: fed admon itis pl'iùs qua: de expultr ice faconnon
fi
aut
rimur:
tranŒe
im
confert
aerem
gidum
cllitate monfir auimus . Non enim ea, qux in amplis infertim ) [altem fi diutina m in co moram facere cogiquœ
velutj
c,
expelli
[unt)
atibus
capacit
firume morum
in itinere aO'endo accider c a\Îmur. ~emadou
in ventric ulo limc,& veero,& vtrlque vefica,& intefiidi l'igori remedi um calfaEiu[mo
eonllie uit.
ql~ando
in fis corpor ibus
~ero
nis, & pulmon c., & nafo, qu~
aut alui deieéti o. Q!.IOfve)
étlO efi non [udor , vomitll
e xcrem enta collJgu ntur negltgt t;[ed ab us quoqi quofrigida catlfa, & calida
&
( v~ diétum efi)
ni am a~tem
vl!am, ~nimals
e~ c~tra
tidie qtticqu id filp , C:lacn~um
-qtl-idem , qure-eahdam
ngorem creac)ad
off'en[am infenfi bllt per[plr atu euClC, Vbl {cllIeer lege D C~cutlenm
efl.-Hu.1ë.ilicct-aerea efi)rc-~lt6aàspomd
Natura : animal is fUIl8:iones admini firanm r. Venlm
.
-v-e'Sa:natio- ~G-(}fQtOeomial1r.
.sn.i.da.m--v-e-ffi felni-s
, ac poti[si mùm qltod
\..- vbi mordes aliguid in iis c611icit
~'
l~ ,1,;.... ..;. ;.....1... 3, (itr:"~ 11 fi Il'
'd
,
io
ca-l&ét
rv--ems--y-acllacio e-a..At fri~;quœ-aeo
" ..p.:.vehe menei agawr moeu,& angltllr ,& 1 expe ere elUL -r-r:'h ..J.:,;p ~
fo-b
o
d
n
"
.
:
l
~
,,0
remedi u,m el.Riv«o~uzh-W:Ïr
è licet ex ipfo membr orum
Il
~
q
9 ---- nat eo modo quo mayim
~
t:.
~Q.
~
., __ _ l'l
, , r r ot:
'3}.'
)
' h~
lutfi€~Ianèe-y.1düG3J
.... '\i - ~ .....t~
" UO
C~
nKleCO
IpilS
s
l
u
c
i
t
r
~
p
rGi-l,icet
:
eiici
aliquid
-p=or~
4 ~
p -, r;~
w ~ /Yf4,~
WM'-Q-quando ambo--éompettI-tH. Ac verus gnidem [ertrah-entlG lS) at-<}l.le-COnfinngentlbus: mox vnaglla qne
~
~
r
efi,rigo ri fèhrem femper [uccede re.Non tamen e~
~no
earnm panem--exerementi,qu od in ft: h aber,pr otruden
lJO totllm verus, eti:tm fi quis CU01 commo dè decerm
te. V crùm fi omnes hoc mortt fil11ul matlS inrelligas)
n
veccrur
f.lcerc par efi;ami cè.pori ')5
net_I~J.i'mconcuf sionem , vibratll mq; totum corpus campre hendi " interprerantib lls , C'JlIàm m-afet~l:g1nibus.
dere intelliges , quales id in rigorib lls compre hender e
V cruntar nen ne ficguid el1l verus e01'llm [ermo efi: ne
vin('ceffe efi mn[cl1lis omnib us
cernun tur, ~ipe
fi determ inan s li ixeris, qui ciera cxterna m occa!io nern
bracis, ani culas quof')UC cum iis vnà vibrari :quibns fic
n001'O concuti enccs rigores orinntu r , h~s
ex c~rpo
es <J,uafdan;,inflexionéfqi prxagitatis etiam e~ t e ~fion
non llobi modo,
o [cqnim r. ~ipe
cccfhn
febns.n
ter volune atem lOcldere. Efi tame hic motus diuerfu s
iam vifi con euièrunt
prœcef
nos
)qui
C11l\ltis
CClaln
d
fi
ab co,qui 111 eonuul !ione,p alpitati onéq; viCieur. In con
~
, ~ ..~
l
.e ~t<-k.F;jb
~t)
"'"
1
'-
ils
~
ir.
1f
,..... .
.
)
ticu tes
�Liber Primus . .
23 0
tient es rigores [unt Gne febre: non tamen ica validi, ac
recundia, primùm quidem il1tro agitur animalis potell·
délllde rur{lll.l1 for~s
celericer vni~lerCus.
~!cfz"':,
qui legitimas certianas,qllarcana{lle prxcedunc, auc qui A cix .motu~,
ardentes febres finillllt. Solenc [anè eiu[modi rigores
~upe
cum mG redeat,ttnlOr ~It n011 verecllndll. Si,vitioCam [equi viétus rationem, cùm homines in defiquidem vercun~ia
d~ repentlfit, omnioo nihil expeétame malum anlmall faclilcace:Ced Cvc Gc dicam.) prx
dIa Ce repleuerunc,ac [xpe à cibo fe leuarunc. Cùm vero ipfa: ciborum qualitates frigidioris Cxpe,ac pituitomolliua,& timidime flaturali, cum ho mine 10lJ~è
Olefioris temperamenti fi nt promptifsimè qui Gc [unt afl.iGuwer[afi a9-R [ufliIC~d-Fegr,
&i - p~fiIC,
feéh, rigOl'ibus, qui x<Jrè recalfianc, capiunwr. Nihil
œ-afpeéhl h19dueere prnper:lftte: ideéq; velllti refuaiés
igitnr miri eft, antiqu~s
medicos nullllm eiuCmodi ritantùm,citra v Uam perfrigerationem in profundll ~ re ~
gorem vidtffe: hpmilb~
- .ruM
9inebant, nihilcedit:ratione vero patibllem parcem animi., id eftqux ~
. ~Q.u!o
, ••• ~"i<>.,
vin.nt , i~e.:<arterretur,& ve<ecundatu',e<ciranre,a[que inhorran..". ~
· ~ofilm
vih taurh-eqtterrrï:-Cxten\m
dit,extrorCumgue mouetur:{imilltmo motus modo,at- ~?1
(Geuti diétum mox eft) eiufmodi rigores h&ridi maque cùm ex frigida lauationç caloris fit repercuCsio.ln ~",
gis umt, quàm Cllm vibratll concutie"fi'tes. Primulll
timore vero,cùm ratio patibilé animi partem nec exci
-:t
enim , qnod ex vitiofis excrementis [entimlls,ina:quatet,nee inhortetllr,magis magîtq; extino-uitur calor:ita (
litas efi: cùm vero acria fuerine, mordicatio: [ecundo
vt etiam rigeant eoru nouli.~d
a~cem
in timore·
10co horror exigullus , Minde maior , p6ft magnus,ica B [emel, & confertim, id in trifiitia paularim patiunrur,
vt iam rigoris aliquatenus Gt plrticeps. D~inde
rigor
di[sidentibLls fcilicet inter fe pafsionlblls iis ~on
tOto
genere,fed magnitudine, & vchemencia. Icaque etiam·
ipfe Colus , qui dimoueat, concutiatqlle parti culas.
Hte.l'i~"
ft frigidts filce;'s nttnqnàm crmm-. Omniex litbito timore nonnulli iam interielUnt,cùm [cilicet
no enim eiuCmodi {llcci pra: craCsitudine Cua cOl1citato
lnimllius eorum naturalicer imbecillus [emel, & conn:otunon mouentnr. ~od
fi alfquaudo attenuantul',
fertim e~tnéus
eft, & ftl/fo,carus . ~ipe
extingui
ngorem qllidem excitant non tamen vehementem.
eum accldlt propter atfeétus lpfius Il.aturam, vt cuius <Je
N
' pot~fi
' recipere tenl11tacem
.
, 10
. rngeran
('.
d0 cc?~ GIHat:
Il
liurrOcan
tr t: .
b
eqLle enlm
eandem
attenerauo
alltem,eo\ quod
..~'; ~
:lte~a
recipit flaua bilis., ~c ca
totus [anguis ~n
com~et,qLl
ad pnncipium defe- ~
nuata p~tl1i",g:In
l~ qtlde~
rigo~m
no ad mO~Ll
n~rult
~ntlq1
me
ra~u.
At ab lf~ nemo mterttt , vtpots,nec calore p~r..#~
diCI. ~I
autem m lethall bllS mClda febnblls, hune
fngerato , nec elllS robore [oluto. Ea l gft\~anle1-:ç.,~"·
~orunc.
Ait igitur Hippocrates in [ententiis: Si rigor , " .., ~u.;pli"JWC('ê&tï
! =-1'lè~I
"
1~ febri non interci[a incidit, :Egérql1e infirmis Gt vi.~
Non enim vnà eum robore, & femore mOl1enb,us ,lethale eft. ln tahbus enim rigoriblls incipit
tur extor[um animal}s facultas,fed contri G quid priùs
q~lem
N atura perfequi quod offeodit, [ed viéta conhahuit roboris , id llllnc remittit,ac re[oluit. Ergo cLlm
Cldlt, atque extinguicur: eôgue mortale ·eft fymptoplurimùm relaxaca,reColutaque rétror[um fertllr,digeri .
m,a. In quartanis alltem miftus rigor ex calido, frigitur. Dolor amem cl\m allimu{Tl contrà cogac· moueri.
~'
doque eU; Nigra n,anque b~lis
~ frig.idus n.atura [UC:CllS C fi milia maxim.o timori a.fFert fymptoQ1~a.
~,ipe
lib~
efi: f i .
. . ~ CI11t1S eal1f~
Fe...
co & color ablt,& perfj-J~ancu,tq.
pulfll ~:.t
breR+-a~n,litmp.1GFS;q
funt partlo, de~lIm
~Olnur.
Slmthcer IlS!qU.l per- ~!)-G'
}>Htl'e6tnls. Ac gllod rigores quidem calidis etiam cauterrencur: refuglt emm m hls quoque ad pnnclpil1nl
~'BY
.
x
fis ["ccedan[, indicauimus. ~àd
an"m in [alibus
ql10que ~mibl1.s
pel'frigerantLlr,ac (a , nguiedfc~7
tLlr, maXIme qUldem extremcc corpons partes,cum hls
vero tum'curis vnillcr[a, tum quCC proximè [ub ca [unt
& gllam ob clu[am id accidat, déinceps xfiimemus.
~fi:.gtl1
ex primis,ac( vt-{tc dicam7tJni m~tnè
priaCt~
- n~bm;-ipfaRtrl1sceo,
h4-..
, J4.a-~'
·
-..".f-~
;. ;~
...r-
~:_
.~
'!.-4l~,y
r:~
,
~
~
~1f.'
.
.
' 'l.fI: .
.~
. . c: ...,.... , ,.
~;'
.... v.-'"
,.. ..M-ôq!.~ ~
.
.
. ,~E4-_
-7
•
.
.
~
"""d
~
. ____ ~
~
~
, ,.P.
~
.'
#-~.ç
..... ~ ~
flt-vJà.... ~
4f' - ,,-- ~ ~
~
:"
a
IL.
innarus calo" ,-cf.>iui[Û'qi pa,; [e" & .,';ngui[ur.C,\m ib-f"y.,t~4
motte.m.afFeranc ei~fl1.o?
perturba.clOnes, paf- I ~
~
~
_
~
fione[que, mhtl profeéto mm eft, fi anlmi excitant ~ ... ~
?l '1>
deliqllia. ~o
minùs etiam mirum cft, Gl'cliqua quç ;J.:.Q.: .
t~.;f
_ T'tL. ~
aOlmi deliquia [eql1untur, fymptomata inllehunt, ~lm
J~
cxtera, mm cxcrementorum pr:eter voluntlcem eximm. C:eterÙm pluriblls in his morari ,prx(encisoc.
~"
. ,
c,
~l-OdeatiB;
~tas-nfipelbc.o[
ca(lOni~
non.eft, ~ropficum ~eda
redeundllm. CÙm ~.d
'" f"';~:
i6n-éfq~le{trs.Sm
alltem cl1l1llpfo [ptrttus quoCOllcunens flgor a caltdls, & mordentibu5 hlCCIS exci.. t---4.œ:J L~
J:l .~<'L
~
que ac [anguis , aliâs intro & ad ipfum pfincipium'fetatur,mirum non ell,G frigerantllromnes externa: par~:.r6Nil!J
. ~·
~"J;.
rllntur
h
l"~
('
d
&fi
. _1: •. '
\
-k...n"
"'nd
'J1'! <!J -6+'<
1-:1 4
d
' ae c?ntra untl1r, a .las roras ten . uot,
l\~tes, a.t1lmrv~
vftiH:~m
'QU5ume rn-pron! r~
..ç;-~,:st
.
"'":1 ~b>4
Untl~r.
Iphus n:tmque anlm:e {ltbftanttam, vel alto
.c;elnmat~
SentlUnt eOlm hoc tempore, qUl {je rt- i);",'iïF'2.. ~
.vô ClM4-,~
qLIOUIS opere definiffe fortaffe fit audacia: in eo vero,
gent, externarllm partillm frigus, non earuOl,quç fimt
ï ' ~r~
uod nunc propOnitllr, non [oh\m Ttidacia ,ced eciam D in profundo. ~ipe
cÙm Gciant fenCibiliter eQ tem- ; do~
.
~_4.4~
UpeflllCllllm. Videtur tamen quxcunqlle ea fllertt, duo
pore nonnu\li, tanquam
. calore iis in inrernis feruato. '~
G'.t?-4w~
~:
~lerum)
ve~ p~ims
ad om~C'
aétione inf~'l!mé~.od
~ltc
t~lia
r~tio.naIe
rigent~bls
aecidant, li ~
c;fé.) ~:
:;
plrltu,fangtuneque prxterea calore tllm qlU 10 atcet lOde colltgl. 51 COlm III vna quaplam parte dol
~
é ~
d'-~
. ,.ea
l'
terO,tllm qui in vtroql:e eft vti, !èl in his ipfi$ elfe. Livehemeos IOfixus, tum animi deliqllia,9 lt perfrigemia 6~tf-;:
,.~
~ , ~ . ~)
".~',
cet aUte
"
'
.
\ .
. C'
Il
. '{.( .' .,-:~
~4r. •• i."~
•.,
"
ln motus ems ellldenter conremplan cum ln
nem mIen: mlrLun non en, eum QUI ln tOtO 1t corpo- ' ..P....
.:;Io4'.f _
J"
4- 1liS ml '
a
' { '
. ' d 1'"
.r .-I"
~
."......."8 t'
-,...
li tlS , tum maxime in ipGus pel'tllrbationibns.
re, & 1 non anJnll e Iql1l.1 , mortemque, certè perfri.
1_ ~" ••• ~ I ••~
J. 1010r
. 1I1tro
.
.
.
Sl~t
. d0 1ores rigenril1Ol,
fan
. enlm
& ad pnncipium,tuln fiplritum,tllOl
geratlonem
efF'lcer~.
elllm
ciu[ùem cum cxtcns omlllblis doloribllS o-cneris.Defigllln.em vu?!. cum refrigeratione eorum, que in ftllnmo c~rpoe
fi.}nt,abdueit, :lC contrahit: ira vero & fociullt :lutem ah iis , qui iFltcrimllnt) ma~nitl1de
&
3' ----.. . .
rasaglt &fi 3 d
('
,
- p,
.
'
\
Q.
•
~
' ~c
. ..I-' .... ~
u1
a.&nao'
lin It, & cale~:itq'!-.rmp}
t~mpore:
9 ppe cl.lm 1..'(. nllnores .ml~o
.hnt, & hrellio
'!~"
2-~'
he btts efi;ql1am Gr<tcl a-;tv/411 dlcI1t,O~quaes-h
ns tempons. Coll f.1anque fiue plOg\lls II1te!Hni dolor C:... 'S A. t .~OtlS
Itaque etiam pulCus tum artel'iarum,tu corfçpc duobus continllis dieblls torfit: Rio-or qllanto eft ~
..... ~
~.&
d IS
. . . , ac maxlOl
. è'lm beCI'Il'1 fiIInt:
' , tanto. breLUons
. . CHIl tempons.
(:).
E ft cnim .
r.;~-t!
. "115 qU'lt'lment, m1l1lml
ve llemcntlOr
":' .~': ~ ~
tfaCIS eontl'à maximi,&vehementiCsimi:his amcm,ql1i
qui in eo habetur mOtus no ei qui in umore [ed ci po:
COtnno{it
'.
r. .
1b
.,
.,
cl'
fi'
,
T
a ex Ils palslone a oraoc)inçquales.At in vetlUS, qll1 10 vereclln ia, ac rigida lallationc videtUf
'
Galen.
Tom.
J 1.
h 1.
alte~
r
D
0
"""""J
ri
t
fcJ,--,
.9:":
.e.,-
,"..:t
,.
,.
4"'''):1
(1
;).
�Galeni de Sym pto ma tum CauGs.
~
'J ~ ~
J ~
.
en,qno d expult-fi1Vrsadvhm~jHnSCco
fimilis. Pugnat enim virtus ,ac certat cum iis,gua: of
perfë~,({jcu-tpf.a:dixJlUs)
.w-e
A ~
fendun t, q load excu{ferit proflig alledrg ae omnia.
Cltm cxrera,qua:: ad gen cration em
J.
Prctrere
a.
.q.ttrnd:
tll,
Ergo cùm ex valido eius jn ea, <lux offendu nt,impe
eomm fpeélan t, mm !ternut atio ex acciden ti aHquantum q uod v bi in profun do corpor is en collea a, cunt
, gui in pulmon e colligll ntur, remedi llm
do horu~l
reuerti tur , f.:brim pon rigores-aween m a;;no c ~ Iore
en,qll:l nguam eorU11l caufa non fiat. Ad eundem 010
maccria m [cilicec habens ad magnit lldinem eius
~,
dllm ea,qua: in ventre, & gllia iingultu s excitan t, fiernu
coadim ricem.S i g llando alltem cenans , priùs fatigatatione s ex acciden ti purgai t, itague fiunt Gnglllcullm
mr quàm qux infcfbn c proflig auerit, (fic enim hoc
abdom inis mllfculi intenei ,applic id
remedi a. ~ipe
virtllcis imbeci ll itarem , ve\ cauCa: magnir udivel ~b
que, ventrem vnà conrru dllnt, ita vt violenr icrem Imdi.éWm.
nem) needfa riù mOts fe~-GUplr
,..
petllm faciat in ip[as affligenres caufas,qllas conaw r ex
El'go guando hac in difputa tione peruen imus, impellere. Ac dixi fermè omnia, tllm aétionu m, tum fa'V I. ponam lls illi finem,n on folùm qua:: iâ diaa funt omnia
vnà cum cauGs , qux ipfa gignfit ,
cultacu m anim~lu
breuibu s fummis comple xi , [ed etiam quç religlla fune
.4
fympto mata. Ventm in primo ltbro nullius ,quod na( n "1' ~ . adie ét is. Tufsis qllidem , nernuta tio , & tingulcus, &
' H~
tnralibllS aéèioni blls,fac ultatibH que filperu eniat,fy mtmtc, pandirigores , expultr icis virtllci,5;iAl" jgi m.gt~s
f#" ;
peomatis mencio nem feci. In fecllnd o ex dj[puta tionis
culatio , & o[citat io , eiufdem quidem virtutis motus
tio,de illis quoC)ue paucal ocuti [umus. V en'tm
funt,wr.i mcr.iiocre5. In horrore vero etiam magis--me B confor
ab(olllt am, & propria m de iis di[cept ationem , in libro
in prxdia is motus, funt. Ac multo ma
~quàm
qui hunc [eq.uitur, faciemus. Nunc ql10 omnia , quç v II.
gis adhuc iis medioc res fimt, guos inçql1alitas ciet: ita
animal ibus faculeatibus filperllcnIUt,(vmptomata, duo
~t eiu[mo dt motus dixeris propém odum motus nô efbus iis libris Gnt abfoluta,ea,ql1x reéhice s aéèiones cofe,fed tantùm [en[us. Cuiufm odi fcilicet fenfus in hul~ l s . Sunt igitur in iis tria
mitant ur,fym ptomat a dicem
cerofa la[sitnd inc aduercu ntur: atque hoc eciam magis
prima {ympto mamm genera . V num,aé t-iems amifsio :
OEipp e in quo [ympto mate pruritll o[orum
in prui~.
Î11-altel'amfpeciem.alterlim,a€tienis lœfte~riu,ÎTS
excrem entorum en tancùm [en[us : neque enim aliter
Et amifsio guide,m in fiolidit ate,& oblil1io ~eio.
ea nomina re dacuT • n.i1.Lquis-A1t:rofa -ea;&=[alftfocl:3ma
ne. Vifum nangue non raro efi,mor bos, vbi in abfce[.
Talis Ranf]lIe -MtUra eontm~.
~t.
fum alîguem abientn t, nultitia m,obll uioném ve intl1~
Licet aucem id incellig as, tum per ea, qux extrinfe cus
liffe. Vidimu s enim quofda m,qui & literas & artem
habenr ur, vcluri vrticam ,& [cillam ,&'mur iam,& mare
omnin o fuerant obllti,i mo nec propria nomina memi
aliaque id genus: nihlloq ue minùs per ea, qux in ipfo
nerac,c uill[mo di altquid Atheni s in pefie accidi{fe me
fune,co rpore. ~ipe,.&-4t:Jào;m
morat Thllcy dides:q uofdi enim ex iis, qui ellaferi t &
ditatc bbolaR t,& q'li Il llt rimeRt;1 mali {:i.1€C-+eomeduc
Ii vifi fiInt & propce r excre
[uos igno~aLlf!".
fep[os~&
Olultoque magis fcabiof os, & le~:
mu [elllum nonnul lt fimlilbus [ympto matis retari. Ex
'Pro[os : Propte reà gllod in his affeéhbus & copiofi or,
ex refrige ra
& ~bliuon
fit.' & f:tlica~,
manif~u
vtique & dilltitls ,& C ~uo
~o
cil ~ itofls-~S.
& ~Br
di fym
elllfm.o
u
q
a
t
m
c
.
l
d
e
n
~
a
.
t
e
1
l
~
.
n
~
e
r
c
tlOne
marYls [cablln t, g l1 àm vIIi alii,gui cicra talem pruriun t:
'.
guidé
talla
Ac
umt.
vmblls
fnglda
nt,
mdl1cu
a
ptomat
nec"tam en illuantl1r: nec fi [e ipfos immod icè fcabendo
do
elfe
eratü
perfrig
corpns
cerebri
ipfilm
fympto maca
excorie ne: propte rel nimirl10l qudd eilllino di UICCUS
mul
fucci
Î
pitl1icoI
ex
ç
epilepG
xix,&
cet. Sicuti apople
infixm in iis manet, acCvr Gc dicam )ctlCi impaéhls hlee,in ipGus cerebri vencriculis collecl a,gigni vititudin
illoin
t
en,Gcu
tenuis
s,&
ret. Non enim adeo exigllu
dentur. E6gl1e fit, vt fubitanea fit earum tam genera tio,
, tis aut [orde affeais , fed plnrim us, & cra{fus: interim
q.l1àm difcu(s io: gllod accider e in corporu 01 intemp evero & glutino fils. Onmia igicur-eiu.{:{nodi-fympt(rne nullo modo patefi. At medioc res t\lm rationi s,tl1ID
Difs1d~
~efo.d"tCprl1':im
ex.min ore refrige ~orpes,
n~x,ql1aGue
m~ori
lC-qUtete
,
o'"
~
~
cali1~m
mento aliquo
medlca
ex
aue
Velutl
e.
mCId,nn
raCl~ne
tenuis, [alfus,i mmorU fque [UCCIIS in
.......lJé:I'fW-t\1 ~ipe
impofic o,
capiti
am
co,
affump
corpus
~
1
refng~at.
iis efi,gui prnriun e. Paruus , tenuis, morde ns, &iOlIam delio.
collett
cerebro
in
UICCO
fngldo
aut eClam
t motllS in hulceroGs affeéèibus. MlIltllS, [alfus,craffils,
mm
filOe,
is
facultat
regétis
motus
pami
ria omn~a?tl
, in lepris, & fcabie. Parulls ,tenllis ,& mor
, & im motu~
in
[unt
gux
corum
vel
S
tafuccl
vel ex vlt10fis contraé
\lod li vel vedax cum exiguo motu in horrori bus. ()
"
. mpcrie . Nomin antl1r
b ro,loce
'<..!.'
<Jux
iis
<;x
aucem
cere
hemen ciùs mouctl lr, veJ copioG or,mor datiorv e efi,co
, funt)phrenirides,qua:: fine febri [unt
eum feb~'i
911ide.m
l
m
i
x
a
~
.. . cucienc em rigore? l infert, non hor~m=
Ac reliqua quidé deliria ex mor
Grçcè ~«v(<l.
mocus, & D tnfa~l,
e.n,& veh~ncfslm
qllid em, qlli plunm~
orillntu r filccis,qualis maxim è Baua
cal~dis
delt.~S,&
morJac ifsimus . Mllum um vero, glll propte r vnum
....
1
efi bllts:[x pe {'Clam ex calidio re cerebri intemp erie: 50
., aliqllid horllm ,m edJOcriter auél:Im~cx.hore
i? rigo
vocant ur, frigidurrrfrrcla-v Cl" lllr,qnx mcl~nhoia
rem cran tire facit.S an è compllll'es ait a:: lOcer maXlmllm
e-phtoemt1s-rroll tanttlnl
C@tpp
.
nabenr
e:ttJf..
r.ro
en",
minim umqnc ri ;;orem dliferel ltix fimc, exceffit ~ defe
2..
..
1. id,etiam phkg!.edIupr..
ftlccis,f
hahct
~t\ln
ex-lhd~
qllàd caafiH mgl', n1Î
.,o ? :", au int er Ce dl[ ~ id éte s ,pr~
;:"~1J.
In re l '
t
~
j
a
.
l
o
u
n
j
cius
~
'
t
e
,ft
rm1Î'1eA
J ,OJ. ml is mÎnùfve-fJt""m(7r~
..~ "';"" lenYf\ 4J fi{) t ~m,
~
in cere
fileco
di
cilllino
fiunc
deliria
s
febribll
vero
quis
" ' lt~ (tt.ditte-f-lit-ûs: his
· I · Hl:~ fj110tt il-eatf$qunC~
~aJ
~
[cimarum
aClltifs
in
x
l
g
)
o
r
e
~
i
In
llte.
br? cxubera
gille rigorcm facie, .vel omnihl ls
ampl ~1 gU,à? cau~.
~ c.,f 6 ~-.;c
Or
m
aliqrris
v-aport,
incidun
éto
incrcm
bnllm fummo
. ad'l~. s, vel aligUlbll5, vel altq~
a l~4dtern
• prxdl
~
••' ealidus ad cera.Ll'llft'l;aok:Ci1dic.Melicholica ~
~O$'
clr
ha::c gl1ldem omnia fympto mata, ~aupl
'cJ ..., :. ..... . ft. ~tgle
ro dehria) mllicar um fil11t fpecier llm:ex corrllpr is {cIlI.
. ca CUtl m ) & gux (lIb ea limt carnes, aceruata) Jl1cldere
~dk-&4
o cl
cet [p.eciatim imagin aeianib lls:verù mcame illud: gu .
a.lItem,& Jlernm ationes , & {inglll
.
.1 ~
( ~4!
{ ~."z-fo'
r-4.v~
.
"'3c....... ;
9~
'L~
!;.~:f·
t
,"r.~
....
~*.,-"s/$
., ~
:..J• .
+-:i";
11
r-*"V
~
'
.. ~'4
~ ~-l.'?·
~
j
•
"
-'c..
~
" .,. _.-.ç:,.Qt":-.
, tCl..* .. ~
.,;~
. ~tI
'Jf ,.~
ab H'ppO"'tc perh; botu" 0 DI n;bus corn '"""' cfTe <f-
fi,bfi lien
.... 'Il<, ~ !b" ,Ilx q u,dcm '" pul mone & f,ne ;busventric
u-
"'7
~
.
.e l~enft.drcs
'/"1. confil
-
caura: !lx vero 111 na(o: fingliltus: cùm in
& gula {ubfthi c. Comm une in omnibu s j:un djéèi~
~e
r.
~
..
-
~7:+-
~'4~
fl.t~
..2.;&3
~
.......
':1-S'."
,-+ .. ~.t
.............. -... " •• ~t"1J'.,
l' ..- 7"' ?-' Cook'J.'
(1-('1". ...4.:.....
' ï'-~
:Z. __~ ~ia.4 :Z~4
c1 f11$
f5l# ~
~J:"nI4
dctllT:Si timor & rnœJlit ia mulco tempor èduran e,mees
fymptO ma eIl.Sunt cnim omn
lichalt cum ei~fmod
~
~;hI,'
-- ."J"'"t' -"-"'.....L.
"'-:1 --ctt.-Ç ~-
, trfWfI
.... ~;r ç~
:t.,...;...f
.:?' _~.
'.
3
.finecau(~
.....:;.; oe.f1"" r,
Î. ~ ~
.~ ,
.. " ,~
q,~
V ~ ~
G ~ ' r~t
M --CJ-!fo#/-, '-t--.......tlf,,:;:.. .
�....
233 .
.,; Liber T ertius~
234
fine eauCa m œRi. N~c
, fi roges
~ <Îuam
ob rem mœreant,
eunfufa: , neeeCfe efi hominem timere : vt qui [empr
&:_~.,
reddere caufam pofiunt. Timen t autem eorum nonnul A vnà cii corpor
e fuo timoris caufam circllnferat. ~od
:.,1f~'r
li, tum mo rtem, tum alia, qUa! minimè fttnt timeda. No
enim nobis extrinfeclls fit, al tifsimis teneo ris circunda ~r6f:.-zo!;
defttnt, & qui mori vehementer expetant. Ca!rerùm
ulm nobis aerem ad tempus a~iqlod
occupamiblls: id ~
quod ex a<ra bili, rom principillnl miona lis animre oc
mebncholire vitio laborantihus,ab interno ,& ip[o cor 1~
(upauit timor, mœrér q;, ac morris-expeaatio accidât,
pore comingit ,fcilicet vel ipfa nigra bili cerbnm
~
nihil mirum:Siquidem edam eorum,qua! extra corp~
occupa me, \leI aliqtt:t rndaneholic-t ~latio~
funt, T:'i hi;bÛEKml15 , quod..nes péIinde telIeat,ac tene
ne? 't'ell-lti 1ft fftorho , qt1CIlI fhtmou~
hy-poeft<
q
.
~
....... Ergo cùm ..nebra: rationali animre parti [unt cir
""_e u ,oeant.
.~4tof
C,L A V D . G A L E N I 0 E ~'
~.,
Sy mp tom atu m cauhs,
~
LI BER TER T 1 V S.
;bt~
.
-,.
~J.o;,-
~
~
~
~
~
·::;-4-/'"
...
, -:
.&.
. (7
S:;~.'J
• ~f:'
.
..~
J~
. ~7J"
"~
..... ~.
3
';:~f-+
\.
,
o# i',.I1-
..,.
.$....,..
.,
...
.
"::i!...4Pf;<. ...
.f-
~
~q_-'d7
"'- v:'~
I~
"'J:, ~
~
. ~r6:.
Tho ma Linac~o
Anglo
Interprete.
~4'
#~
f~!
~
$.aJtf~
'~
'1-"
co
.. ~
: ~-T/J.
<;h.aJl
Co
~.
Va! vero in naturalibus fimaio nihi alicllius in{h~etals.
Externus error triple x efi: J-~
dI:,'~
( Lt.~
é·
· 10
bus, facultatibufque fymptomata
. excrementls,
.qux
.In ventre llabentur: a1"ms ln~:&a1ms
...-.u:
'2.2 oS' ' 'r.
fiunt,eandem, quàm ea,qua! in ani
cihis: alius in tempore fomni. Verùm qUa! in faculta- f~';:J!.-,+
..
~
malibus aaionib us incidiit, inuen
ris fubfiatia noxa! incidu nt, imemperies quxdam [unee
tJ:r~
tionis rationem habent. Pra!fiiteaaiuarum qualitamm , qUa! vero ab illfirumentalibus..:.rt'..~ 'Y~
.....:"2.~
f"":#-+ ' ~
~
~ ~ I m rit tame forra[sis , in horum quo.
.. , qUa! fgU
'GmtÀ.I%'T1% Gra!ce' v ~"'1 . ......~ ~.ë<A- . ~
onunm
r mor b"IS, ex JI1US
1
1....
~-z,.If;ç
r~
J~
~il
que [peciebus exercitaros effe:qlle
cantut, & œdematis, & phlegmonis,& [cirrhis , & ab. ~;4=.,
iis , qua: animalium funt aaionl1m C [cefsibus,& carbunculis,& alils
circa vetrem id genlls,"
, :;.J..J. ""' . . . ~4fuml1s exercitati. Ergo omniu m, qua: vircutibus nopartim fimplicibus, partim compofitis mOl'bis confi- { ~
r"'1~
~
ce':t , in~ledar
caufarum capur eft,m..2di, quo pel'
filmt. Ac horum quidemomnium ocafinevtr
1
~
..
y
!
'
t
i
:
~
,
f~Oltae-u
operabantur , c017nit
io. Si enimatteréd o con
0
malè concoq uit, ipfa [cil.icet. faclt:~
eius con.~ri
x.:;~t2'
r,::;;,.,,....A.
coqueret cibos ventriculus, cùm attritio eil1s effet imce lre~a:
In
temper
ameocl
m
e
d
~
u
q
Vlt.l1S
,
p:-opn
:
s
l
e
.,~
.. : "'. F- ~ J "~
pedita, cocoétionis [ymptomata exifiereoc:[cilicet,cu
.. u:,.,.. ~
fubfiatla labefafuta.In cœtens mOl'bls, qU! tantu funt
~
~.
prorftts non attereret, vt prorftls non concoguer"it: cu
in1\rumentales,duntaxat impedita. ~i
verO ex intem
~lf:!
r",.;
. vitiofè attereret, vt vitlofe cibos coqueret. Eadê ntio,
perie
fimul & infimm emali morbo compoGti affeéhls (l'~.
filyutrerC
' "d
~
,
1 ~t:;.!
C'"
,...,
aclen 0 cocogl1eret,eum non putrera
ceret,no
fune , veroque modo [um noxii. Atque omnibus iis oc .w~·
t.-tir-p4
~ ~:
Cocoqueret.At Gveluti nos demonfiraus,~caGonibus venter malè cocoquit, etiam Gin nullo a1io&
~:
", :' ;..(,..-:;:;,
.
"
. ,.
. Fit ~utem
~ ventriculo
eorum , qua: intrinfecus ftme, peccemr. Rurfus ven -I;'~:.b·
7r
" ":
cib~
fibi a[similame : palam efi frufiradonem in alte
tre ip~o
.min~
a~eo
non ~oncqli.t
animal) vel pr <'>r.:~
fi"
:::t$
~
:
L
rattne ) conco8:ionis iymproma fore. Ac Gql1idem
1
'
~
&
pter cJl11,ac pOtlOIllS Im;todlcam coplam, vel propte r '
'fF.2-~,
~ -1"
4-~
nu la. omnino alreratio Gt , fymproma id apepfia, fine
qualitatem alienam , ve1 propte r intempefiiuitatem ~
5
~
Y
f
.
;
:
r
~
t
'
1
~dlS
n?minarur,ad eum modllm,quo in ~nim
fun
vel incongrullrrt ordinem, ve\ vitio{um excremeOCllm ~
:~';
.:~1F j";r4l.
~ ~f.Olbu
Immobilitas,& infen[lbilitas: fignificantibus
vel fomnum exigllllm. Verùm gua: à vitiofis ciborum l!.:
~t:
,~-1
fiCl ICet hlS vocibus attionis in primate particula amifqualitatibus, & excrem encis , qua: in ventre haben~ur'
~"
.l;-r
~h
-1.": u.
lonem, ac priuationem.Sin altererur, non tamen Geut
D , coniifiunt, enm corruptione [unt inconco.8a. Sieue
~
ft::':
ç;;
~
y
,.'"
t;~
op~ret,udias
quidem,fiue apepfia id quoqi appella
interim qua: paru~
conuen
iemi
ordine
,
~
tUr . Ggnlfi
1
,
i
f
p
m
e
t
1
l
~
~
'
"
f
;
J
l
.
:
,
4
y
.
J
t
r:
:
.
,
w
'
f
~
•
,
...
•
fi d d
catur tamen non Vtlg; , lICnt pnus pl'luatl•o,
uè ftlOt [umpta. DICO anrem p~rum
r
n
.
l
e
t
m
o
c
~
.
:
u
~
r
~
eprallatÏo d(lOtaxat. C ùm autem fit depr:ll1atio du
dinem , fi coconea, verbi gr:loa, & mala ~ulca
nmo~p
",;.~
~,.;:
. ;.. ..,..-,
. ex, vel quod tardè, &'nondllm conuenientem muta10co
fumanmr ) olera ex oleo, & garo vlumo 10co. In- "~ ~
tlonem
cib
r
'
"
'
~
:
fi"
l
1 ~.,
. .
.
.
. fi
us lU clplat ve quo'd corrumparur omnmo
è
' q.lllm
,
. clbS . ~G"
~
templJI~a
&. ~
vero,
1 man anc~,
!ta Vt natur
pnor
1
~
.
~
.
'
r
~
'
"'''4:,", ::;"
.
. a em gratlam prol'lus reclpere negueat:pno
def~nm,
v.ebpatt
lO-:mte
&crata
uotrem
pralIde
a
..
.
f
~
1
:
}
'
"'!,
~
rem 9111dem .8gaJ/traE{{ a/f,id efi,tardatll concoétionem
~
Porro cOlTlIptela:, qua: quidem fumo[a! [unt,ex
~
1
:
t
f
c":.,..1
':if":
noml~at:fecud
nomen proprillm non inuenit. Ac
calidioriblls,magis qllàm bilioGs veniue cibis,acidx ve ti
·
"
;
'
?
.
9
t
1
~
l-1""
.
tOt qUtdem concoa ionis [Unt noxx. CauCa nro ear~ e~ !is , gui frigidi?res namra ul.m, maglFq; pim~co{j.
!
P
1
"
'
4
~
~n:u-Îi
quidé..efi)alter:mieis bc~frltia
Slmlhter aut~m.,
& 10 excrm.n~ls
fit, aCldas qmdem r ~·$1j'{
.f ' 1
d . adtludirur in fpecies,& genera. Ac prima gllidé
creant, qua:!aH
lucofa
fill1t,&
flïO'lda
,
fumofa
s
qUa!
i
l
~
c
~
.
1
".
-r
E . ,
1u~ genera frufirationis funt: alterum ex facultate ipfa
\:)
... ~1-tl
.....
"1
da, & blt.JO ~ telllm lpfe venter «lb frigidioriblls qni - f~ ..........C~.+ _~
f '3 ~'r:"-t
~lterum
ab externo quopiam errore proueniens.
dé
morbls
:lCldas,
fllb
calidioribus filmoGl s mutariones _ ~Ç*-4
f~-L\),
',.
, •.
b·(Ut. ,ltll r rllrftls homm vtrllnqi: virtluis quidem IxClo
facit. Tarditatê vero cocodi onis efficiût ea qua: a:17rè t~"
"
'
......
~
<"'Zf~ -c :o;~'t;\<D { / '
~
l arlam: aut enim fubit~
ftue incidit culpa allt mor
.
quidem corrum puntur : Cxtent m plus valent, glam
L3 '
}. r:
G 1
~
.
1 .... ~
)
' .
.~"'T:t:!.,
~'};
..
,
..........
· C~
....
41
... •• t
~!If'
.
~
. .
'" '" T omo 11.
11 3
,.~
~t:
.. .,l
1-i~
~
~ ~.t:
~
'!JI
..... ~
.(
.
• '.
~
12-'
.c . 1"4l I-tt4-T l ----r-y
'.
ç
-.;...L"' 4J
. -tT« • . , / : '
or ... ~r ..r.g,
-~.!:
",'
~
. -.~
f. . ~
_ ...... ;n-"f4
."..,.
rl::
" . , . '.
....
.l'',.. .....w ...
~-,}
C ..... 4.B-o;l'.. 4T~
.. n1H._~jJ:;7
...
.... .:/_~
~ . .,., ,.-, ~
'1~"
~k-.f'
... 9 - '
1
j:':;'- ,
t5:t
[".;;},.:tlt:-
8'-]' .
::Ir
h:;:r_'r:.
:1
P
4.
\1: ;r.:;. 1-:.(":
n':\
jJ
,
·
W
~
•
".:!~,jU-f
LIJ-~
~
;J
• 1
i?~1!- .
,~1';
~
."
~
f.-":;-. (?-
-"'~1
~-:1
~;/O:'·
"~.-:'k
~
n
~,
~J1.a
'-f,o~
,.1
~.
ZlJ:'~
~ ......,.t.-f'". -~
"L.-:fir.; (..1....
. !;.c:k",~
•
.~:tl·"r-J
t
4-
.
.
tf,4
.... 3~ J1J-,.. T""""
l
l"
, t-".....2
, f!:"
•. ;,.1:.••....- ~
. , '.
1-.....
,..,...,7.? f'......
-,.y.tJ
.,..4- f-N ... ... ~/.:'
IL ""
..
1
d
~
l
ç r·
·t_....
rt:
'
ë.J;,.~
1"
_...:::,,;,'
... k
~fb
~te+"-
4 - q ....
1
.
," .;t;;'::;;...,
."t
'_
-r",!·'.i
.e-r'. (.
....... .
..
D"~
Il
-1 (;.. . . ., ... 1
.
f '~
_.
�aJ;~/Zt:
~
2 ..
- ~
.
4~ ..~d.
t.~:r
I~
~
~ .~
~ t:J.";
..
'- ~ .i1'~
.~
~;.
~ ~.r
;:,'f1.
hÇI-G'".L~
lU '
t•.I~
~
r:tf=~-.
~
. b4-
,. ~F.
S7;t.~
coélion is
. "!l~
~
., ~
' ~q:
~
~
'1l
-~
t-IlJ7Tf."~
f~
f 1: ~:;'fr
~ît
.:...
• '~
,
4'
~-
·
-r",
" · "~
f' c.-
~tl1romna
/
~ïClh
... . ~
,.
d
@. ~
4-Jh~
.& ~ "%\a-~
~
..j,"éf4:..Q.i:-
., ~ GaJenl
~
~ è,j :7~-i1
· 1~
z-...4- 6of
de Sym:pto
~
,
muen,,?ncm
_ "b,~s
'" ~n"',
?"nu , ad caur~m
;co4uch fumns. En porro flGA lA cFl1dtratlb.u8 modo,• fèJ.
~.
·~IU!lt)'m
_ 1'
~'t;
;:~
~Rar.
.ç
g GH
tlIm
p t 9rn~
. .
r.
,,,.0 .,, 1:,,:1 6l;'fORiS ','e
~?
,·----1 ..:...-··!d
r
'r '
5!O,J.'L lIHHiatl O, lC lHjllOm OQO€It Hq= alI~
a mlL
l1t
lib co , .l;"eI~
'.
-=---:r.-..
.
..no,......
.. .
',-",,-
.
r i:
;-.p:":::;:';-:-'" i.l.;
Ç.."-":1-:' ! __
-
.........
. J?.f
~t'-c4.:!
~~
~':
Ht.
~ :;t~2
- J!:,--
·r-..~J· .. ~
~
..ç 'f"7
."...ç ~".l*#
~6r-+
y:ç;lur
"'l
~;
, ~)
~ ~
-t'
~' f:,
~M-{
-"'~hr;17
.
.
1'1
... H -/,.~
r,.6;7
:A......cfM-y ... ~·
o....;,c,..____. • 8-t!~ 3~
,.~
ct4'IIY (t!jI
.. l f,'1'P ~
•..f
' j _vG ~
.
.M::..-- ~
· ~t.·
~
A~E#:.t
~
~~
,_ ~Ltp -
.
v
~
I" V~
Y#4i:.gz~,;çt1
-::;;''.J..'''' '''''' 1--:7 ~
~
~
t' ~ ~ ~:5!.WfEr
~œ
,,:;J
~6"
~
. caulÏs?:
' ~
r--!
~.9c1';t
.
{{rafioriem relHmari con
tiohe, no [olùm [atJgli~rn
antem cÎtra cornip tclam con- ·
fomnin
on~us o eft. Vbiprillati
fedetia m quaex cauCa ea contin gat, vtrLlmne
pror A u c ~iet,
o, [cire lic teo ~a[u
'4 if
t(1-~r.
~
L. ,F,f. •
. Atque ln ventre qUldem ceu
, .
: ,'.
•
.
~.
~
<; ~ ~)
aéliorrts ~fi . , cùm cibi
quidc~
-:t mo x e(l: di~ t um,pril~ato
'1;: ~'!f
~H
aCClI:lll.nt: ~efi:
l en.l
~
o
l
a
t
u
m
qU.idem
m
. ,n·c vel mimma
1f"'
~ r~
~
conÜfilt : ~lCt
;
s
n
O
l
r
c
~
o
C
.
e
t
l
d
r
a
~
in
amem
ciens
~
.. ~41J
~
pl:lUauo
~ltem
vel11s
In
.
S
l
:
e
r
p
u
r
~
o
c
1:1
s
~
a
r
e
~ : ~ua,
;:~!
......-1-_" . :!f.~
ns aDeficle
Crudl:
funt
omnmo
mulccl
e(l:,cu
1.$' acrlol1ls
Z !:t-1iE
-:r.~#
mo
enndem
Ad
vitiol!.
ll11
pralla,d
cri:
[emico
cùm
~ 'f:létio
~
o
priuati
velut
qux
mole,
s
animali
quogue
tota
in
dum
';;;1_...*- ...~ .
..~?
't(l:, in cmdis iflhic conllfli t iitccis : qux tlnquam defi
.~
·~
viciofis hoc C
pr~ua,il
. S:~clt
[em.~coi
cié s eft fiméto,~
:;}.~
Z . 7.,;:~
latl , can
eryfipe
fucCls,
ltloits
v
11S
ex
Porro
fnccis.
loci
~
G.....~;
<;.:t~g
ca~:
!xnx,
pha.gec
r
e
t
~
.
c ri,ganf :ena?.Llll e n a fCl1n~r:p
~
~
~;':!t
nume
In
dl.
e1l1fmo
alIaque
ta,
ferpcot
hulcera
bnncllii
~ l;',.:1
.., ~
~
h'
él:' .. 5
'd
"
'S'
~
1- "
·~ ~
di autem aétione , pnUltlO qL11 em a IOI11S 111 atrop la
"
_
~
h
~
4 t '.J#-J,:r
" efi: Deficie ns vero mmitin in gracil!tare : Vicio[a , in
~
" .. ~ e. :,.f~J-'
leu{is,& eleph:i tiafi cernitu r. Cau[;'o mnium ,ql1xp rç...,s.t....-:r P--:72 .. ~ '
àiB.a Cunt,fymptom atum,e xdem genere ftll1t cllm iis,
~
y.
.
~
in v ir
filprà de ventre funt diétx: qll xdam .[cilicet
; C1u~
-;:--'t( -,:;ç."
CJ:;':'..;"v
fJ3:,~
T
..
.
l'
Il' ''
-J
TO",.
~
~ "" el'
:
m
~
1
t
l
v
am 111 l1um~ent
~1 ti.s in:beci l:ateq~
~
'1=:: -: ~f ~
• :~
';;:;.
t lnIX 111 VItX ratlOnem, & C:l,gux exrnnfeclls anImai
.
- ~
• "':1
,im
vir.tutis
.
modum
i
g
~
l
q
m
e
d
~
..
JW cidunt, reduéb ;, Ad c
4 ... C ~
~":9
~
JI1um
fimIlan
funt
propnx
quidem
t ate s :~x
..... df).-.,-: ;t h cil
(.~
~
·~
1 r.
. . fl
~
~ ~-4
~ ...-,.;.,..... ; ~ f-.
e nt l es lcgllun qux lion pron~,l1[tm
i e m:
mpcr
~tc
~b
"-' i' ~'
.
:s ?;' ~ Tur morbo s? Vida vero 11lltrim cnti, in abunda
......
. &ntiam,
"~f'
-, ."~?
... 4-.6 ~ .,
" - ,
VIrX
bmor
a
ÇClIS
[
Non
nmL
c.hducll
tem
(iualira
&
..-J',...:
.-.
,
f
:
t
.
~
4
.'
"7
.
fi
•
J
~ J'
. , ~/-l."
G ~
CXtrlll. ecus appl:op111911allt,
& e.orum, ~x
ratiOnl1~,
1./ u-.."..- .,.s
:;.,~'
~
te quan D
, & Jl1tempeilllJJta
-errore · 111 ordmem \'ltlamm
.
le
.
~
••
.
•
•
.. ~'
~ . ....... 1.~f5,Lj;
' dam diujdun mr. V o co r:lt1oncm Vlt~,cqaJonemp
; -iJ &
"'~
....~.
vcncr e balneas,ambll htione s, venatio ncs,
m
n
o
i
t
a
c
p
.
?
~
p-t..
'"; ~
J; !f;,:.rt'
", ~ omnia dCI;iq; in g:tibus aliqllid corpor e agimus. Op~r
.:; ~
~ L':]~
agno.fccret amcm 111cdicllm no [olùm [ympt~cu
"fr:7 .. J?.... ~ ";, Y J- ~
1I1U:
eorum
s
m
o
l
t
~
r
e
n
c
g
~
,
c
r
e
b
a
h
tatem
d?nl1ll f:lC~1
~: ~
m,r.
gcnercn
51l.1O
,
~
m
a
J
t
e
.c!!,e,fcd
l
pen5uO
l)1~n.dx
t ~
~
~
.
"
m
r
e
l
~
1
n
:
T
t
f
R
}
f
t
r
a
.
~
., ~.efuJ,GI\Hn
l''"'''''''''-o-:''' ?J-.& ~
[eilre, ~n venter no~ omnl~
egi el;1111 illud ta~ul1
" .,~
~
nont guam ob rem Id aCCl
ctllm
mG
cO,
r
a
)
f
,
t
I
x
O
c
; .'10n
;f.~ ~
4t. . ~E
conco(]lIcntis facultl nimi:!111
propter
e
vtrllmn
erir,
d
,«.. "~;:'H-r
, an
jmo~ica
a.11 copiam ali~m
·~i i~b e cil.atm,
M,
4,.J~
-rry *~P
am
m
y
~
,
m
c
~
qllallt:
m
:lbol:u
altgllam
efslm
,!-~(1t':.
:;: . f«. ~
.
t
'
1
0
~
a
f
"
:
*
'.
:
Z
~
t
l
Cl[
}~.
.s~
b «vcit~:r<x
JOC1d:Ît<olhpitt,itl li~tcram,
e'X ~ tomo VlTt1~
fi.< · . 4 : "lr7;~
. ~
r A~-+m
III venis _quoqi !imili l'llo
finÏlur,
a
p
o
r
~
h
tym~al1i5
~ .~
· e~
r.;L"
' , -r ~; .. :, ~ r;: <;J : ~
~
<;:À- 4~
~ ~
t.T'
~-.,
~
..:;~.
~4Z:
· -8'n·".1
.
J<4><6
~
';l'J
• .fdk •...c:J ~1:7nitl
3"
~
~
- ~.
-."~:b Â... q _ ~ ~;.P'
~
~
~
r
~
~
v.; ' ~
imbecillic.atc ~ non cnim incom~
~irtus
ex (<t~uifcx
' nmlti.~-:
,.ve! ab im~dc
eITe. v~ntrc
ex multltu dme iilccoru m , qlU
an
em)
nomu1
Ha
nlOdc
fngo
vt ad Vlrtlit1S Imbectl1 n:ltem , vel a. val~do
â.ine,
g~
hoc t:'lëilis Làrrationis
e
p
~
.
r
t
n
l
C
1
L
i
d
~
1
l
C
i
r
t
n
e
v
à
"' ~ e. Adco enim in tali ftam venter 110n concoq nit, vt
Àd eunden i moamr.
termin
em
hydro?
in
illl1d
:
e(l:
tio q u ~rc prorfils non tentet. Ergo hxc
';:;;:·!€ti am con
nanque ii. mOl'bis immod icè [e [ad.ll.(ll in carne. ~i
... •bi eius CJuoque t:rudita tis, ql\œ in vaGs fangl1inis acflatuof i, ·ac tOtO corpor is habitu tnrgidi re4dlln tiah~
, cxempl a fimto. Siqllid em hanc quoqlle ad eo.f-·
tdi
votur. ' Efjmb.ecil.litate vero viril1m, qui ~nar.'l
modos redl1ccs. : ficuti ad banc? etiam .eam, qtl~
.dem
qll1dem magl:a:
.exlflunt. ~ t911e omne~
~anmr,hde
, quam tOnus .habItus l1l1tnn tenia .e(l: con~lOe
gux ex tngl
ernm,
V
nt.
dellclLl
tem
Vlrtll
,
s
e
p
m
c
t
n
~
e
[eql1lt11r : SClllcet candem propor nonem habent
. ~io
excitar e fime
efél~
fri~dos
?O [uperan te conil~t,
in venas dedl1cimr, & qllod
, quod ex vcntr~
a.Gmen~o
vero ex cabdo , contra nos . Eodem a!l
Idoneœ. ~x
v.e11lS ad carncs.deducltl1r , <Jl1am habent ad ven~*
tem modo, & in reliqua oppoilt ione, conîug ationéq ue
""7tric ulum ,-glut comedl1ntur , & bibuntu r. H xc igiIl) comml l·.o.
d ll-llUne
.mte Il'Ige. l n0111111'b usvero\ ( ~el
H
"
b"Ismd"lcaUlt COnCOCo.ll011lS11
•
10 d us prxco
medio Circa
nis eft à l1amrali ftam maxima mur:nio .
. SCtences enim quod quatuo r elemen torum cernihil ~n tOmn? effeciffe
cjbo~,
& con.rl1~ts
cres~nim
91~ . proprie tatem cOl'poris v~n
~ e mperi:s,
· ~ a. qu:dal~
prodlt. Verum fi proenem
lI1temp
ventns
am
maXlfn
efflclt,mutatlo11Js cibomm eft cau[a, tum quod B
protinu s
<Jlid , acid~t,
tale
m
n
~
l
a
c
pt.er exupcrant~m
. l1m c?nfer t: veluin id vim calid~uter:n
l~rim:
[lIpcrat~
(l1S
.:ç' ~
.:t
~
s"'!:~
c.:~
A~
.
-::::ç" '"" _
v.ÎrttlS, :lut
t;LrJ... ç A4-~
;' -4"~
4-.
~
~
~
23)
r~':"
f - "": ao·
.
g~.,
~':r.;E
.f ':
-_~
~"!ti
~:r
. ~
;:'~P
~
p 'fl:9~
; 3' ~ ;l~."'
•
: ~ ~,4rr,t-:t
t t?-
j..l'
~
~ "r
'7
_ _J"Ml""'2 ., '
'~
~ 16"'
('- (~
~
.. ~4f
.1
",",df-1-
~+-<:T
~ ~f-
.J . . ~
...
C~
~ 'f~
f-
Zf).~JL
~
J .91-~ "':;f
.
.
,.
~
qwde~
Gen:m~
e"am corrnm punt'" «b,_
c?",,-
ptcIa quadam ,. qux ad fumofu m lI1clmet ; [peClatlm ve
" cum corrum ( ) .. '
r
fi
a1la
ro\ pro ua ql\l!qge natura, ~Ipe
l'
1
l'
.
puntllr , tangua m VHlIS, a la tanqua m utllm, a la cru-
dos
indcjble~"
piJce~,aut
a!ienàmquc p"nedinem 0-
lent. Nullum entm edlblhu tn veheme nter calfacrllm,
quoq;
fenri~1t
a.u:e~n
i.mplltr.e.potef t. Pro~inus
~urae
m
~
d
r
e
t
1
I
l
.
u
g
1
.
t
c
n
b
,
l
~
e
f
a
fil.nt
a
r
~
lcè"qul
lInm.od
l co :
febn . S111 ex. fngore l~nmod
temu.. paruaq ll.e heé~lca
fitl, nec fe:"
, ne~
omnlUO cl.borum :oncélt
pe~ ' dlt~r
tes, fiue ruguallta
lp[orum
Clborum
&
mr,
affhgun
bn
fi cxigua
. ~lod
él:are velillt,fille vomere ,p lanè feruam
quxpia m circl concoé tionem eorum fit lélio,tu m cibo
mm naturl vel medii temper amenti , vel frigidio ris aci
te.mperi,: finc , am :t!am
di maus fiul1t, Sin c~!idlOre
natlua flatuofi, ventnc ulus halltllOfo Impletu r [pmtll.
b.reui pe~lcitr
inteml~rs
At in.eiurmGdi qli~en
ventc1lu
_..... ~
P~IlÇ
.~
,~
~ :rde(Tm~.
. vef.O&ic1ta
s .In-hl:tiae
ÇUG
,
. o .: .
amtfi;)n.poeR
v L~(,;IlGnet)'1
[patio : ~tque
pf.Olixb Eempori~
dit~'Op
.1.
"'l 1ne
pra;ce[siffi: numi-
- t'V.d-
- fenim
+ Gceital~
Rla-taHl lllS. Verùm tales diflinxiffe differelTtias, alterius
Modo autem ad retentr icem veniend um II.
eO operis.
.
1
.
E fl • 111
'
fl
prima [ymp~oatu
gl~que
l:~
V1l11. • l( ~nl
e~1
dlffcren t la tnplex: Ea vldehc ct "cl omnmo clbos nOI1
comple étente, vel diminu tè , vel vitio[f . Ac cÙm ve1
étimr vel debilir er , Ratus .&~. fluéhl:J.
pror[us nô comple
fi 1 - '
'
1
tlones Cllm o I1ltl Grxcè I<Àud1é:JVfr diéti filcccdunt:
& cibi Ramo G [unt ) &'ventriClllus
, vbi'
Fbms quidcm
" . •
J
non admodumfn!?JJ.us: FllIcruationes cû [onitll , cùm
~
1 '1'1'
, qtlOd.v cni in. Raturrl po[sie,
ve DI 11 JI1.eo cOnt~ur
cratlls. ()UlppC tlllS affeltlls l1u1vel valentel lfitl'pefrJO"
'"
"<...:;
0
..
1
um glgnlt la ltllln. Con fiat :Illtem citra potion cm nO
poffe fie ri in vetre fonoras fluétuationcs, Porro guoq
venter fit, in cauf.'l morbus dt:
infirmn s ad v&.~iml1
vt ilfrmen~
:-{li~
A~Jmil'te
vcl tr~J1en
quod
,
s
motlbu
co
111
m
e
t
~
l
a
~e praUlS
vel
,
e
~
J
\
:
r
l
n
o
c
clIm
.uam
vcl,tang
1111 t, vcl p~IltSk
ndlffere
matllm
fympto
eH
Irra
p
ç . ~I1lGJ,da\
g.lIa:
tum
:1,
motl.Illn
ht
ql1Jf<I;.
~
u
r
o
t
:
l
d
vero
tu:. ~a1!
cau ra , pmllo hUlus opens hbro cft !11Clllll{qlle eoru~
dicamm . Nunc f:tntlllu m etiam adiiciendllm cil, qlà~
, tum morbl
rctcntr icis ~irtljs
tam expultr icis ) ql~:n
ml f.c.entur. Ve.rb, gratia? :oJ1l:ul{juus
mm frm~toa
~y.tJUo
~cCldt;
~ngl1tedo
)
mo:us
ll,1i
VC?tr1C
'lccitiit nlt1~
gu.iJeffi JO tQ;U n~ ea, ( lHpOte <JUil! il, foli~
{GU1is, Ventric ulus Olutcm nçç ipfè mu[culllS eil , ~ec
li:
~ :f-4
3iê
i'!..."=1.. ~
-z-J•.~ : :. ••è
~-!;:A' .. ~;-,
~
.
1~
~16·
c:=f
.....
.; ~
·.. .·t:..:!'":'" P.:-~/7
~.
r
c#-
~rh
~ ~.
~
~.#Jw'
ur.
JI-~,'
~
__ u.:'
, ~.
.
,.
'It~
~:;.ç1fh"
~M
-v-
~ClS
_ J.«:- ~':
-:7f~t?.
~
L9 _ f 'tr +.. JW-~
<./'J.._'",*, ~
':7~
r
' ?-.
h
;
ô
J
�- -=~.,
{~"
"~'7Wti.(!
~•.:"S-~1
'~
.rt~-:
T ~!:k.
~r.
. "LJ~_
"':J ~-Pt
.-:J;~E"Zë
'
"'~M
' '7-:.
..... ~
~ l '~
"
~".7J-h:ç
"'3 '
- ' ~"7;,u-&<
.' . lDer
~.4':f,"2;
( ~K
1
ertlU
,u;::•.•~:jL
~
, /fI,'L.o:
~
,~
~'ZT,
r
: ~":;g$,
.h~i:&41-'
-+
t'
C"'~4-.
t;~
.,'IPfI.... .
s, rndi.lm efr {ilbdllél:US, ventrémque
...
'
QU .....
8 ~=-"4 J~
ambarum vinu
violenter retent
~
~ .,l~'f;rt1
eius 0:5.) ~edvëtfi-am
t lm commune fymptOma efr. Retetricis quidem, quod A momordit, ac capm vaporando impleuit: principio 'G~T
~&
, imgll
.
l"
. . . organo Jiph'111 ét ere,l'd eH
{l
:G-JÀ~t<f*
venter, eum
ur, praue, & non namra1"L
Her CllJOS
qLl1'dem moms ab alllmah
mUh~e ~
fculo ad imllm inteHinllm accepto: ab hinc vero vno-.-iJ....
compleél:imr. Expulcricis, proptereà qLlOd primllm
eills. ~ ipfe .~otus
pra~ls,
d~lm
fdlicer cl1pi~,
quod
quoqne in~eo
retro id ~/e.ad
{uprà fe poGmm trn"'
~:E;r
cnnm(!at reucere. Sane non Idem efr vomennbus,atdente, Gmlh modo, ac prms 111 prxceps rrudebat_ Ad
,.&t~
eundem vero modllm crepims quo que defcendere pro v
qu iingultientiblls motlls: proptereà fcilicet, qllod
~ n idem affeétus. 3 Q.~wemicbus,a
qua:
hibitus, interim reuertitur. Ergo mirum non efi,cly.
~te.fl
- Hs,r-eitm
: lfl-fiFlgttlttl, nre
finatis qlloque aliquid, & fiercoris,ex tam violenra in...
ia ipl<> veaHi-s-ltt-at-cOrpGre : Simili {cilicet mm affetefrinorum confiriél: ione ad venu'em aHqllando prreau, mm motu, qualem)n ijs , qui ex intemperie tufter namram reuocari, dé inde ad eximm properare. Ca!
"' fillnr, monfiraus:~lb
: nim
vet=lf.iI~
teri vero eornm monts ex genere qnidem namralillm
.~trif
~leRtibs.
Pré inde eiufmotuum fi.1l1t; ven'un vel diminuri, vel alieni: atque
idcirco edam [ymptomata. Accipiendi vero ftmt,ad
modi [ymptoma, mm iis,guibus ventricllius perfrigeeorum, qui de ventre fimt diéti, porrionem. Pari 1110ratus efr, mm qui piperis ,alteriUfve périnde calidi me
dicamenti mnltùm & {cOlelliberaliter filmpferunt,dédo & motus eomm prillatio ipfa, non leui{simum fym
inde {uper id calidam potionem bibenit,incidir. ~iptOma. Ex qllali caufa gigni edam & ileos porefr. Iam
bus vtique magis edam fingultire contingit, vbi, piper B moles, qure pra:ter namrlm ftmt, allqnando de{cen...
a~ {ubtili{simllm puillere efrdaél:um~ip
eill{mo
dere excrementa filb iufra men{ura omnino prohibedl piper altiùs in ip{um ventriculi corpus in(eritur. Ad
bunt. Sicut durum etiam nercLls in aliquod intefiino
e~tndé
modLi & cxteris omnibus frigeratiblls;calefacié
mm volumen impaétllm, quod fuprà efi, déorfum fer
tlbll[gi,qux in corpus ipftlm vetricqli de(cedûr, fingul
ri aHqu:mdo vetabir . . Ac feruatur hic quo que ad el,
tllsFuperuenit. Efiq; is {jnault~S
primû expultricis virqure de ventre fimt dléta, proportio: omnibLls fcilicét
t~lS_
motus quide non legitiJtus:Sedido loco retetiure
fymptomatis, vel ex intempr~,
vel proprer colleétio
ac copleél:entis. Pari modo nau{ea quoq;, & vomims,
nes aliquas non naturales, vel Ip{a, qua: continenmr,
ex.plllcricis fJCllltatis prani motus umt,ad e.l,qux venexcremenra fa&is.ltaql1e fatins efi in his non ampliùs
trts corpus comrifranr,quàm citifsimè pel' fromacht~
morari, fed ad alind {ymptOmatum genl1s traniire. Efr
va~nd.
Simile huic {ymptoma efr,& qnodin li ~ nigimr naturale quoddam opus, alimenti ipfa ex ventri
terlls,Gue intefrinornm lreuitate apparet : Cùm venter
culo in iecur, ex iecinore vero in tomm corpus didlla? aliguo,quod mor{u, ponderéve,contrifret, vexatLIr:
8io. Hanc perfici monfiratum efr, fingnlis parcicuellcere id fratim cnpit. Cùm autem duo eius Gnt ora,
lis conueniens fihi I1Lltrimemum trahentiblls. ~are
iupernum quidem i,n gula, infernu in pyloro:ad vtrüfympromata circa huiu[modi quoque aétionem triplicun51ue hbrum vergic,qnod offendit, eo abutimr ad ex
cia incidenr. Aliâs dim1l1tHè ,aliâç non ritè ,alias 0Plliitonem. Q..:!od G tOu illi talis affeél:us alfquando C mnino nô peraétam. Cau{re vero triplices limc, guemco~eingt,
e.tiam veroque ore Gmnl vtimr, ve1uri in vo
admodum in antè diétis , vel incernperies crah~niu,
catIs cholens. Rebqua vero quartague facnitas,nemvel infirumenrales eorundem morbl, vel nutrn.cntl,
guod diducimr, vitium. Ac intempcries quidem virpc traél:rix,triplici genere [ymptomatllm temamr, vel
cibos trahere in totllm non valens, vocatltrguc id ["m
tmem ipfam reddunt imbeclllem: inttrnmentales morptoma, ttc machi paralyfts , ve\ xgrè rrahens: ~o
bi vias anguflant. Alimenti vitia [um, cra{simdo, &:
tempore re laxari uidem incipit, relaxams tamen adlemitia : de quorum agnitione dicendi tempus nunc
non efi , [ed ad [eparatlonem excrementorum venienhuc no n ell. T ertium prreter ha:c eft , \ bi aliquid pra
Ill! , & non ritè trahit. Praui autem non legitimi modum. Sunt vero 111 hac quo que can[a: trip lices. V na.
tu , fxp e iam d iéti funt. Non [ecus autem & affe8us,
qnidem, particlliarum, qux exeremema expurgent,
qUOl·.um occaGones incidum. Sanè accidit allquando,
imhecillitas. Secunda, viarum angufiia. TertÏl excre
~t etlam carn film aliquid (qualia Crepe foris videmns)
menti ipfius vitium . Ac imbecillitaris quidem cau ra,
111 flomacho na{camr,qnod vel omnino ciborllm viam
intemperies en. Viarum angufiix, obftru8io, vel aliqnis in infirumentÏs tUmor. Verùm tl!moris eiu rmo o?firll:tt, vel :tliquatenus impediat. Vocanmr amem
el!m~do
morbl inf\rnmentales. Ee prodirum de iis
di can{a fluxio humorum efr, qux in iplltl1l in(lrum . n
De mOlborum differémiis.Ac venter quitOrnm corpus procumbit. Obl1ruél ionis ver o? v~1
craC
eft 1I~bro
dem cum pro Natlnre lege fe habet trahit quidem ad D fitas ulccorum vellentor ve1 C7cminis ritll a Ilqllld ad{ifi
'
,
'0
.
•
nacum. Excremcntorum ip{orum vicia {ilnt, mllltmi
e llpernè per ftomachnm,déor{um vero excernit. Cil.
do, cra[sitas, & lentor. Cum autem triplex iit in vepr œ.ter natura cCl: affettus,etilm lb mferioriblls lliquid
~aplt.
N i & cl yfieris aliquid nônullis in ventl'e filbiit
narnm concoétione excrementllm , vnum amara hilis,
~a ~t vomerent, prxtereà fterclls in lethalihus iliacis:
alterum nigra , tenillm (erolllm. Bilioftlll1 qllidem veatlllS enim efi exifrimemus eum in eiufmodi atfeétibus
fica gllX iecinori lÎ.lbcfr, expurgat. Melancholicum,
~n trahere, {ed quod ab inre~
violenter retrndenlienis : Serofilm ,rencs, Itaglle eriam parum commot~a L1S a[~endit.?
dlmtaxat recjp~
' e.~jp
in inte.llini:
dè.pmgab.un ur hornm {ingl~,
vel ex deh~ita
prom enlm de liS agere tempeftlUum efr )complexlO cO
pnorum mft 'I1mentOrllm ClllU(qUC, vel VllS quomor f '
,
. C'
Prcth.enlloque
efr , ceu al ihi efi monfiramm. ~a
v{a,
docnnque obfirutbs. lIm autem ha: duplices iim,alilf
ïLltf~en1m
ad inferiorem {ullm exÎcum propellunt.
pel' quas trahitur ulperuaclIuU1 , alix, pel' gllaç emmiàlb~dam
tamen affeél:ibus cùm conllringendi, co
tur in vtri{que {anè [('par:ttioni oberit angufria. A llP, e endlqlle motus infernè incipit, ca, qux in iis côn
quando hortlm nullu01 en in culpa: [ccl excrementi
tfjlnent ur , [llrfllm femmur. ~a
ratione acer quoque
mllltiwdo, ct'tm immodica eft, nec tota finllli expllr C7 a
llCClls qUI'li"
f
. ' .
' •v
~lam,
<jIU ad fedem al quando filerat delaTl potens , vna. Cllm [anguille per totllm corpus dctert
Us , acvel 111 fioro, ve J a l'10 Cjnoplam
.
1oco venatls
r .
.~
tur. H
anc'Immo d'tcam excrementl"vlm d up l'Ices panllt
autnegotio aliquo ) quod deferere non licuitdifiriéti;
èau[~.
Alteratrix facultas rarum comt;10dè [e habens,
Galen.
Tom. I l .
h 4-
5
~A>
,,'txA
.;;t't... ~'UJ
e.:,
(
7
•
k..-Yf.JH<a: '
, ~
-rif-rt,,/ ;ryO(,
·
..
~_:;,
'
�Galeni de Syn1pto.caufis.
Ac lredenclx quidem virtuti s, in& ciborum vi ~ jum,
ce\} [x penllmer<: cft A
eft r~l[a,
n,lm
~
tcmper ics p:lrtiCL1
(!nlO rcCpudet
cxcrem
ClUqllC
vltlum,
m
didllm, Ciboru
{imr:alii
namrx
olicre
mebnch
magis
que
fllllm, Aliinan
m in li
definim
veluri
,
biliof.c
magis
,alii
maO'is aql1ofœ
eries,
intemp
a!
potenci
icis
alccrarr
&
Scd
dl.
de iis
bri~
o
melach
aliâs
m,
bilio!u
liâs
verfa,a
{je
calidins
ad
qu.!:
amem
l
t
o
d
a
m
:
y
~
(
cnmm,
excrem
efficit
iicum
mutaver~
vuunql1:::)n aEis efi traditn m, A,d ~rigdus
,P ore ntu,
ta, ve! pimitoGus , vel aquofil,lS faclt excrl~
finrrltla cxcrem enta propn.1 [ympro matls fpecles co
quidem bilcm , cùm in tOto cOl'pore
mita~r,A
redund ar,regiu.s vocatlls morbus ,Cùm vnam qlâpi~m
t la.
& hulceru m ferp~n
particu lam o~!lder,yGpat
tla: In
elephan
e,
carpor
qUldem
toto
111
vero
NiCTram
~
quapi:u n partica la,canc er. Pimiro [o excrem ento
vn~
'.
'.
quidem corpor e fuccedic hydrop s, lellcop hletoto
in
s
c-mltia diétns; Cùm in vna infcdit parti cula , tumor, B
la
oi'Jl1fca 'Grxcè dicitLtr . Vocan t ira,~dolencm
~ui
xum tllmOrem, Ac [cro[a excrem cnta cum redllnd ant,
in
tllmafc ites vocatus hydrop s cxcipit ,mm paul~m
fLmt,
a
fuperflu
tl
perdué
quas
in
s,
partibu
s
~_ iis animali
.4 .
e ex cre;:5. prouen ms. Atque ita quidem fit., vbiemguod9u
:~
Ce , &
mter
&
Vblaltt
t
a
.
n
u
d
e
1
r
e
c
y
[
m
l
t
n
e
m
·
17...../.. t.-. ~S"
4--".f-q J
~
[ ympco matu,
l ure~
"r
r.
· t."'-rtJ {-"
"' ~
cam
p
mr,com
mllc.::n
&001._.' ;; ÇUm lan~ue
. ~,
1~·"2.,
. De quibus hic pluri
fp:::cies exi(h~nt
qaàm m~rbou
.
~-,:
~
ad propof imm redeu
[ed
:
neceife
dt
non
re
cli[pllta
bus
~
" ~V"
'7 r".-~
ae propém odum
prima,
m
aétionn
m
aturalil1
N
.
dum
,:;. 1 ~
omniu m maximè neceflaria nlltritio eft, qua:: llrerarr icis aétioni s qltxdant éft fpecies. Eft enim & concod io,
ro
....
p!.1ti:
~
-.
xa:'T"Q·~
E~
...
r:- p/1;" r,-~
(~.r>
"
'2,'
~z.>h"',;fè
" '1-:
iJ'-~
~,·A
i" ........f.-"".4
<J,_k'" .
.... l. ..,
~,
<
•
qla:i~ventrgm,.oN[csué&
4- in VCntS,fl 021hu s
......
aCCldlt ea, qllxm qllaquc eft partl-
r. ' '1 .
~
fl
P
cula. On Guam quarta ea,qua alSlmi atlonem voca~1t:
C
difside ns , rc amem ~ on
nomin e qllidem à nutritio ne&
1
,
,
.
F
r
~
ve rr9 cn~
.amem nltrm~"
1J --,..:n clifslde ns. ruft ~ 'atlr
. e-~
~ ":;J
fit:ldglle
c
vmo[cv
,
modllm
mfl:um
lmra
vel
filS non fi t
_f-h:~
~6of
.. fl fi .
.
.
, ,.
. «.~,r"
~
peClcs
cn
lS
lteratnc
s,qllxa
Vlrtlltl
<+ 'M'•. vel cul pa nutnrlll a!
r:~
~
l ,~
atroin
qllidem
1
DeFettl
4:'t:: vel materix defeétu, v iti6ve.
.J~ _
"t.!i;:~,
noonem
priuati
ob
ob det~éum,qla:;
s :(lü~qe
phi
G;.}·"ë:..e. .ç...... ~1 , ~;-1.p
cxrelellcis,
iaG,&
elcpham
in
vt
vero,
minanm r:virlo
- ,
~['M->
.
' cl um agglL~t1lamr '
A ·d·
"
.,_ -U "cf' l[que
car111I ~ "' Z.r-. ~ ...(;."*1,
id germs. CCI .1t , en~m
h+- tf#" - cLo f.l~
.«..,
"t' bus nutrim cmum, Vbl p1tLlltofior [angllls eft , carncm
:..[",c .t..... ... ,·h.~
cft,
qlWqllC effici maCTis pimico [am. N eqlle enim idcm
... ....., ~
.~
\'~
~;
, fT'
'
' {1' fi
• 9 If:
•
""'....
I.,., ..~
elle,
( ... ~' ~.(";:'<t
car111
nec
t
l
~
1
beil',
c;.rm e
carm efTe, & p1tUlO~
.1..e.. ~3
4;.1~
~r,:·
c 101.x, at 9ue te~re,ue',ne
carlU
hohcx
melanc
&
,
.
~
,<JS,
~
r
~
-rw~
humldlOrJ,
~o':l1ant?
s
u
?
1
t
a
r
h
l
~
rX eHe, à prim~s
( __ !4Ot 3- .
em fidem
Cemor
:
1
O
~
l
g
n
f
~
,
& ficcion ) & ca{ldOr1
.
.i;(.. ~
. ~ 1./~
tum [an
carnes,
mm
antmai
fe r mo o i nofirp adhibebls,ft
l ~· ~-:4'·
~4'}"
~
Adhxc
,
im::tbis
illm.xfi
cxangu
gllinepra:d itorum ,tum
r3'~ 0.(;' --:
"f~:,.6 .J'J........
~:tr
" tcmpor e glgm, cer- D
• erjlm r e ~tilm
~
vs
gllxclln quc vcns
Il!!!"
J
41~'
.
~.cI'J
. 'i' h 1
'..
W"t1Ej r.-'
- .~ ."1:1 ~
r..
ex 1IS,gllxc;mgne vine mm C~léqlle
axim
.
nuntur
,,:4.T<J
60.~
earo fimtlh·'36-;" '0&' ....1 -rd rum colOl·em prre.Ee mnt. Cxteru m horum
"4 , )-c.~
.?~
e-"angllis,ve1l1:ilo.Cll
ma ip1is herbis ~Cl:aion,mb
:' ~
1~f.;:dh7
. e,q, en.lm
q~xdam
alJa
ahorum
atqi
ypodls:
pol
'iN} fl:a::,&
."cg;...*!",
f + ~"d.
wfinltx
,adeo
ntllS
differe
eomm
eCl
facile
re
nomina
,...4...
-,.-4 'Jç~
~7)
1onmllltim dinis liwt. Ergo cùm (ftcuti diximn s ) c~ro
Il:1e
~
l
g
n
a
r
[o
gllltino
ac
fim111
fo
pimito
e
tempor
, g~
~;.
~.,u:"'rt!i(p
eJllS tor
tamen
r
m1lt:un
net
m
nclhnc
gl1idé
caro
tneur,
+.)'" ~
~"n-r'
:,J!-f~
'd~
d'
,.'
l
•
t .tL' . ", UJC/f
,.,.,
-L!'-'....c~ cpl P ?1a,& In a t,eram [peclcm vcrtltu r,fitqllc me. la qua:: a.
~
~
t<l~
carnem . Vbl al1t~m
fang~lOcme:\.é1q;
~ .l.. J~lter
~:t.
'7~
.4.J f
t
l
~
n
fibl
allatllrJ?
ca:tcro
de
vt
Cl,
~
c
,
a
t
l
d
e
r
dl:
Ils
., t- . }1~
~;.
menmm n011 magls vcl tentet in rnbrii camlS fpecJ(llll
;~
~.
'f,~-:.tJY
~.
~
( • ....;.u.:.h•.
~
c..,
~
_~.t-
.
.::-e-'" '-n1.4,f1-;
HWf
~
r.."
-....,cr
&:
lfil
Zéy ..
"7:
:/:ç'-:J
...::;...ft;Z::;(...t,:tt-;tl. . .
LJ.'., .
_..
t
..,
...
..
:i!:-I.L
r-:
�Liber T ertius.
firma,am excretice immoderatiùs mota. Porro ad immodicû motum excretoria vis excitatur(Gcuti prills en A
ditl:um )qlloties retentilla vis vel ex mllltitudine excretnentorü, acrimoniive, vel ex propria imhecillirare laborat. Hoc enim cafil,nece!fe eft excernatur cil filperllacaneo honllm, ve\llti in lienteriis,d y (enteriis,& choleris : cùm ex imbecillitate expultricis nece{fe fir,carne
& hllmidior e e!Te,& magis excremento[am. Sed excrementa ipfa piura proueniunt alterarricis imbecillirate.
Vbi igitur Gmul enenit, vt trahédi ql1idem vis mllltnm
fLlccum attrahat,fed eum totum alreratrix vis conficere
non valeat,atqlle idcirco multa excrementa gignantllr,
expllltrix alltem vis id tempo ris & deteriùs,& imbecilliùs,ql1àm priùs,molleatur:nece!Te eft ita excrementorllm vim in carnibus aceruari: Atq; interim pro excrementi mm fpecie,tUm multitudine,aliâs aliam fieri car
nem,modô qllidem. tumidâ,modo flamofam,qllalis hy
dropum. ~ipe
etiam hyderos que anafarca vocant, B
ex hoc en genere. Verum de taliblls producendum ampliùs [ermonem nO arbitror.Neq; enim omnia in hoc
libr~
recen(ere membratlm [ymptomata fiatui, [ed in
plllnmis filldiofos exercÎtare. Q.Eare mihi ad alterum
Cl'e11l1S ÜS , qux in la!fa côGftllnt
aéhone,
[ymptomatllm
0'
••
• •
~lcm,C01
erti
eft tempefiiuum. l p[um 19ltllr genus
ln multitudine,& qualitate excretorum coGf1it. Incidit
~uten
aut quod vimls aliqllatenus Gt lx fa, aLlt quàd ex
l11tepefl:atiua vexatione,2.m v ir:o(o motll excÎtata , aut
propter infirumetnm aliquod reclu[um, rupthmve,aut
ero[um, tl~ui
fanguinis profllGo. Nihil enim deterius
ab hac cepl{]e, proprerea qu~d
genere ipfo pra: ter natmam effe,magna ex parte videtur. Prçter enim e5,quç
mulieribllS pel' vterum erumpit, cxtera: [anguinis ph1s
[culx vacuationes, tOto genere pra:ter namra fi 111 t, iUi
Wl'è-teh-nmltitlldine. Ac l'l1ptio quide infirnmenrorû,
"el ob plagas ahguas extrin[ecus illatas fit, {cilicet vel C
calcin"ante, pu\(antéve aliquo,ve1 aliter guomodocug;
vulner:lto va\ente homme. Accidit autem & iis,ql1i ma
gno vtuntur [alru,& qui ab altO in terr:tm labûmr,& ex:
clamore acutO, cùm vriq; in eo omnia vocis inftruméta qu ~m
maximè tendl1ntur. Sanè tenfionis ratio ne rum
pumltr,& gux ex [atm h1l1rlxfa.OEx vero ex lap[u ab
alto,plagarum generi adnllmerantur.Qllippe nihil inter~fi,
x hpidi[ne ca(u côtu(n pars aliqua Gc,an gl1Ç delab.ltl1r pars, vehementer in folum impingac. A tql1"c hx
<ju~dem
rüpendi vafis manifefiç cauftt fllnt,nec en e:utt
ql1![quam ignam ~ . A liç funr,qllç ex corporü affe8ibus
onut~r
: cùm [cilicct alicui per nares fanguis fponte
trofhur,auc cùm aliguis fanguiné :ll1t vomit, aut extu[tt,.aut excrcar,lut déorfum deiicit,auc mingit. Atql, hçc
. qUldetn tOto gencre prxter natma funt. Mnl-te-Hbn1 QUtem (GIcm d'létu~ en)
fl'
qw..ex-vte«> }an~liH-rfut r.
totO D
ole\'(}
-- ~ r.
0 - r)
\ ~te.1amr
no eh,ted gllantfflHe-d(lIH;lxat.
ane .lia ('
. .
. .
.
• r. ta la OtnnIa tnbus cx cauGs..1I1cldnnt. Am VJrtlltc
vas
f:a
"
1
d
"
1"
fi"h
Ipla
'b
ngU1111S rec LI ente: vc Utlm pro uftont us,
<jUl liS [an'
.
r."
.,
r.
al'
. gUIS excernltur: aut langu1l1c Jp fo,cll1fve yale
.~o
VltlO[e alted:o. A c-f'<1ngl1:ine C]uidenrvitiofe-affi. ~ le.?,. & cùm~deo
vitioG eO fi.lcci, vt el'Odat ea, ql1iU-5-eetlnecllr:& Eùrn-ita,cfi immodicus vt-:Ïntra vas [uu
~on-ctieaur.p
id CJuoq;,qudù fanguinis vas
t~lmpa,ve
recludat,efl: fatis.Ipforum vero vaCorii villun in im d'
.
..
.
fifl:'
F' mo Ica mo II'ma,&
durltJ:l,& CemuCate conA.t l.t. llllH aUte hxc nonnullis quidcm ettam il~
. Mil"
\ '. . ,
im ~lIn-vior
. le ('n rmatls:
0 ftiCS vero n-01UIl1Us-& Je
ta n:o~-pl'ueiat
Immiditate: {jcut dmitics ex iiccitc. te ntllta
h" A d '
UIOc!' è . ex am"op liS. c C)uo molle CJlUdem imle eft) frangi ob debilit:ttem magis en opporcuGalen.
~
num. ~od
vero admodum durum cft, eo quod 110n
potefl ampIiù.c; extendi. ~od
tenue eft amboru. eiu[modi in venis.alte8num occalione,non foIùm à caufis
internis facile ad mmpendllm cft, [ed edam ab exter..
nis. EroduntLlr alltem 11011 omma pari modo. ~od
enim dnrum en, & craŒlm , non facilè erolioni parct.
Similiter alué & recludi,ei,quod imbecillum,& molle,
& tenue eO,in promptu efi:ei,quod firmnl11,Cra!lllm,&
dl1l"um efi,non promptum,Fitautem vaforum reclufio,
mm ab aliis, qux ip[omm corpora iritant, mm à mllltimdine,qux ea recludi vrgeat: Interim vero & natura
ipfa expelleme ca, qua: contriHant. Sunr qui fanguinis
diapedeGn , ceu quartum filpra iam di8a gemls nomi,
nenr. En ante mini5lè guarmm,fcd vel exigllorum [an (
~
r;~",G
.
~ "S
St · .......~
~_
guinis vaforll apercio, vei [eri,l1on [angninis,excernen- ...N"~g
di fpecies. ~l
maximè ratione,ex iecinoris,renllmq;
debilitate meirl1l',ac fxpe déor!llm deiicitur [angllinolenrum ferum. De iis amem paulo pon diceml" : {ed fi
priùs de iis, 'lux vomûmr ,egerimus. ~ipe
expcllun,
tur hxc quo']; aliâs ccu immodica,ac ventriculo grauia: guale alimenri all'1uando efi copia: aliàs vero cen
infeHanrÏ:t,mordentÏ5.q; :vehlti cùm ve1 acidum, vel fumidllm, vel amarum , & acre, ex concoétionis defcdu
affilmpmm mmimentil efi redditum. Sanè hllius generis fUn!: & bilio[a,& pimirofà,& ferofa excremera, mm
qux in ip[o fi.1l1t gcnita,tum qux in ell111 ex COto corporis habim conftuere limt apta. En amem alper hxc
& tertium gemls caufarum,ql1x ventricuillm ad vomi'"
tionem lacetTunr,licer
nec degrauct,nec mordeam,fcd
_"3
natu~d{1Ix
Gnralienx. Porro omnifi.,qu:i: à na~"'.Q,
g~.L
mra Gnr atiena,comllnis terminus efi,fi gllanuis con co- ~v.
~-:
J.-4"··:r·";a&fi'G
.
t
H aC,arb'Itror,r:ttIone
.
~
-.,
~
....
4.-:;
ua 1I1t,nucnre tam e non va em.
( ~
.~
J
e-~
~
~
.
ç
non folùm :lcida pitl~a,&
falfa,fedetia dll!cis in ven- î ...... ~
.. _~
.
tre cole.ét~,n
" r~.o
eum a~ vomitl1m prouocat. Sed ~ 2~
- :(&
~
& fan.u" 'pfe qm m ven"'<nlum
ellûr.", eo patto ~;H"'~
ip{llmtlvomere'coO"lt. hm infrà. quoq; deiicir allquan- " ~"8
;:>
• ,
'1
1"
S:.J.c:l-L S.,- " ECt: '" 41,...0-do ClClU5: a!Jquando [enu~,
prœt~ea
pus, ve lTI1l111S, ~
"!~
'i!f ~
item raro, vel [xpe, vei vnle nutnmeorllm, vel cOrt'lt- .~
~
ptlll11, ve! qllod in eurn {ilpernè conflllit, ve\ qltod in eo { r~k
. .,...,_<h-c<- ~
~
.!'IJ b '
en genimm. Verùm expllHio, C]11a: confuerum prame- ~.:>
~ ~$
~ .:t t' ...
nit cempns : vel degrallato veorre , veluci à lib ~raliùs
••)•
~
~
i '
afrumptis, ve\ demorfo,& compun80, velmi à morda- 4d.-~k
r~
t:3 4cibus, vel cangllam alienllm amolic1te~nd:ô
oblitis fcilicet nobis,cùm mllicum affllmpmm dicimlls,criplicem id habere generationem, vel proptereà ql10d
virtus imbecillior tit,guàm priùs , vc\ guod [upra mediocricatem fit quod affumptum dl:, ve l vrrill[q; occaflone. Extra vero bm di8a celere c.fficit deie8ionem,
humidiorû C]uoq;, ac m:J.gis glutinoforû cihornm ~lm. ptio, vtpote prompciùs delabemium:maximè .0,'1 11•1 eos
filmpferunr, pofiei lent~
inambulenr, ita vr Il ~l1Idem
concutiantur ,negu:l'1uam autem an te tem pus dldncantlU". Accidit nag; talc aliqllid in c(>Cl![sione. Cùm enim
compllll'cs intefj,~orû
fint ~rhes,fpH:cv!T
~ro
feéto eft in finO"u!Js eorllm a iilPcnonbn J\1 ll1fenora
cibos deferri. Be cxecro vero grallit:\cc quidem d~or
film Ferri nô poffi1l1t. Sed qui in ~)irs
fUnt impaéti,inrefiinortl ipforum operOl prouudumr:ipfis nimirum l'epellendi,qux fe conrrinent,viminGta babencibus.Humidi vero,& glminofi cibi,fiue grauitatc ipf.1,& corpo
ris concll[siollC, fille imcfiinoru opera propellantl1r, fà.
ciliùs permeant. Ac celeris guidé t1 àn1itll diéb: cauf.'C
funt. Seriùs ante ,CJuàm ex con{lletudine, cxccrnit imus
venter, vcl proprer inreClinoru imbecillitaté, vel hebctem eorum [en[um, vel ob ciborum paucitatcm, quaIitlcérnve. ~ipe
qux imbccilb Ulnt, propollere nOIl
:r
a
,..... ·:-3·
~"
...
=
ca
•
.,
r---
1
.Jl.;:5!j.
fom. II.
h
5
!.t.
�Galeni de Symptoma-tum CaufÎs.fi eiu{modi rpi-24 4
-
co vol nam r , indicare poffimt. ~lipe
Catis qux con tri-'
e [on et, per vacuum & pro ruls an- ,
valent. Q.gx hebetis [un t [enli.ls,non
triftis A rim s acu mm ,& tenu
erat
iis
ltio
[an:
o,
ulfi
exp
o
pur ior, mm maver
At
flanr,[entiunt,
gnftum intcDinum defe rtur : éftg; mm
t pau
um
o
iuft
,qu;
rum
cibo
lirer guid cm
q;
iuni
quo
,
rum
ims
[enli.ls.Iam ip[o
gis aerCllS. Flacuofior amem redd
lirer
fimi
ncc
ue
icaq
:
cnti
rem
fiinis \'olu iexc
inte
ent
ibus
hab
ciores , parum
[on um edit exiguum, cùm in tenu
[unt tranfii
tard
s
mne
rbio
em . Atq ue
ace
tcnu
o,&
ver
,nec
i
fs
arau ant. Cra
ml': czte n\m nec prodilS acu mm
No n [0idi.
bum
i,&
inof
!ltn t,lo glut
num
m
ieiu
a
,quà
Clrc
icet
ux
~lS con trà [cil
eiul lnod i [on i omn es in iis,q
~
:
[
ad alia
,
r
a
t
l
c
e
~
m
i
.
binc
m
?rum
ft!n
auce
inte
r
ntum
pre
qua
antem pro
lù~
cis maximè c::>nfi Dunr. In
atur:potl{tard
eébo
[0dCl
[unr
l1ls,
ùs
oml
min
abd
llm
rum
tanr
culo
in
,
etiam mu{
tenu iainteftina defcendunr
Tlim cnim
nt.
feru
is
eua
sim
iora
Iatif
dur
ex
i
enta
s,qu
rem
r,hi
exc
tanm
ftmùm cùm
nor i.Alii vero bom bos imi
nc,f ed etiam
omi
abd
in
bau
t
tym
[un
gui
qui
mr,
do,
mo
vtun
ru
ere
culo
non mur
tibiis edullmr,fimiles:quo gen
eft opus .. At
onc
purè
atti
lpa,
.n:i
t,cll
.vale
r,
finn
cntu
qua
hab
i,ex
qui in thorac~,
li vocanrar. Ha: nanq; materie
efto rum ratl 0ne
lati mdi min or nt, qua m pro mulmlldmls com
neq ueu nt: pro pter autem [pir ims via:
are
fon
Con
.
.:tllm
didu
sis fiunt
deiet1io,cùm ex iis in corpus plus eft
uicer [onant. Tal cs auré omn es in craf
,gra
nem
r,
citu
dcii
e,
ion
fi hu
vaClla. ~od
• tri plu s, quà m pl'O ulmprorum ?on Ruentibus [uinte fhn is,c ùm exc rem ento rum ume
con
as
qne
,ali
qno
étum
hinc
defc
die
nis
acce
étio
tur,
didu
• aliâs ob
mo r qui[piam in his con tine
lo~a.
fl~t,
trem
[oi
ven
a
mod
circ
eiuf
es
qux
ea.,
omn
;
in
s
tntq
per nè aliquibu
bom bo form a qux dam : vod
Imb ecll pter
pro
ve1
hut,
qni
fiun
s
one
retl
exc
è
,
/
g
~
l
o
3
!
m
::cè
A fsidux aute
pot iùs mur mm , Gra
ecillitas quid em in- B num , vel
Q.g iplitatem vel dem orfu m. Atq ue imb
rem enm m exc erne ndu m den unti at.
exc
um
mid
u fa:pe iam d.i.étum
t,ce
quû d
[un
ue
vtig
ntre
v
at:
in
lign
prx
o
fl:rume~to,qz
fon i,hx c amb
pe fpecies ~pfa
m ab Ils nt,
aute
ls
m
oru
allte
d
dem
:
quo
ir
:
s
uen
tian
pro
nun
rie
m
mpe
cft,ab inte
ab natu ra fit mota,expulfione
a: gen erac:lnf
r
tuo
huqua
o
m
orr
etia
P
.
o,
lltur
ygm
tinC
bor
con
bor
qua: in ipfis
cum eiuf mod i mur mur e, fille
vel med icam ento extr à feru nmr ,
tion is [un t,eo rum ,qlla: Gc mor dent,
am. Eor um prx tere à fhm um, '1l1i
mid
m
ip[a
[e
pel'
vel
s,
clli?iam fimilis eft,
[a qua:piam vis,eaqi vel vnà cum cibi
[onirus, alius C]nidem bor bor ygm o
:rer cà mm
Pra
es.
ira.t
qual
mm
us pL1rUS,atgi ( vc
cibo
s:ali
m
can
etia
indi
vel
af!î.lmpta,
expllHionem iam filturam
con
~
r
.
n
m
r
c
x
e
vac uum efTe inqllfE ex cQl'por ".: in ven ;rem mor~acl
dica m ) [on oru s,& aerells , qui vel
tic
y
{
~
tlll1
velu
m fllpefluu nt,t ll qux in ip[o l~ genns glnu~r,
do cet , vel etiam pra::dllrum gllodpia
inum
teft
clen
ant,
vOc
:,8n
Kal{o
:
s quidam ho
[enteriis quz ex hulc enb u ,qua
alicubi habe rc exc rem entu m.I am aliu
rius
pto
[ym
i
mod
eiu[
tam
quin
ex med io quo tur. Lic'et aurem addas &
ell medius , velu tlqu e bom boll ls ,
mm
naà
iis
fiue
llm:
fenf
illm
nim
enuis anrem [0
mat um cau fam ,cor por um
prx diét oru m affeétll pro uen iens. T
dam
~
u
d
i
s
[
a
s
erfu
Diu
.
one
rati
~ , fille re'v ftot dicj tur
tura con dgir ,fiu e lb exhulce
s , qui Grx cis veluti rgu(Tfto
nim
ere
gen
s
diéE
iam
ibus
u, alii per j
excretionis modus eft, ab omn
pe vtro que mo do appellant, alii per
quip
(
fini
qui
iis,
s
culi
mu[
is
llftia, fimul & flacau fx euarians , qLli ex relax:l.I1d
[cri ben tes ) ex inft rum ento rum ang
inuo lun~tipe
ir.
ting
con
ent,
riac
citur. Q.uolliam
effl
ulpe
m
ore
oru
hllm
ftin
inte
o [pir im,c llm exiguo
moC
C
a,
fiin
mpe
inte
tùm
;
) Catis eO did um
tari a in iis eft exc reti o : pro pte reiq
anrem & de iis ( vt ad rem propofitam
deieétionibus
de
ùm
Ver
.
dua
afsi
nt, redeamus:
mm
Aun
con
lra,
'em
rdin
mm ino
ad ea , qua: fupernè in venU
uos eda m Rans,g
irib
[pir
Gs
icuo
iditatÏs deiehal
hum
De
.
mm
fatis
Utnro hxc
di8 um eft, hrec ql10que
~ipe
um ge
hor
&
m
lme
Bit
m.
erru r igirur
ndu
Dcf
dice
.
s
ras
cep
cau
tuS voc ant, déin
étionum, tum nlul titu dini s eflè
gui is
[ucc
:
s
loci
t,
fun
tre
m , natLlven
entu
in
rem
qux
ner atio in ipfi s,
lilpernè in venu'em [a:pel ume ro exc
re, in
calo
te
cien
den
à
i
imbeinib
s
pter
cibi
pro
l
o
ve
is,
ver
buf dam pimirof
rx expcllentis rob ore : aH<juando
fus-hapror
s
ldita
frig
exAc
.
ntis
vale
a
r
c
l
1
\
f
e
p
i
~
tare
hali mm loln tis.
cilli tate m, nec qllod vtile eft por
ino nec atte nua t,
omn
ea
criG
icet
in
[cil
tnm
,
eft
nutn
li«.nmacr~àd
cernicur quid em guo d ulpernac
tis aurem caFor
r.
olui
tÏ
diff
velu
m
e
enru
por
alim
tem
c
m
t,ne
qua
fici
nec con
.'
bus , mm ver o [aniratis non nun
fupe~:t)amliùs,
o etiam fan~uies
lor cùm 10ngo inte rual lo nLlt~imeu
mulieribus omn i men re. Tal es ver
tamen fla1
:
t
.
'
l
~
d
i
do,
erln
dixi t ,Oq uibuS
gen
m
dere
hali
acci
.in i~
qllà m rro
~ipnocrates
dy[entri~s
f quidem fpiritllS
nim
gig
m
ame
Tum
vidimlls,non
ra.
m
nam
anre
fit
os
um
tuo[
artu um allC]UlS effet prx cIii ls.N
m) nebulo[lIm, cxdica
fic
(vt
ac
m,
no circuiru
cc
idl1
m
rurb
llfda
piam
qllih
quid
in iis mo do, [ed etiam aliis
vno , vel aIreVt
s:ira
pori
tem
is
breu
s vid i, ab
,&
uato
LlUm
vac
eXi<T
ita
ccrù m
repe tent es. Om nes amem, qllos
,
m
e
d
u
q
t
g
~
o
b
i
c
HI1
;-qu
alor
tran lluAte
fe
.
am
dio{
r
m
e
u
c
~
v
ra rua u
exercirata priù s vita, ad omn ino Jcfi
olllit,lJon
diff
o
mad
dam
<jllo
f~
eos
tae
i
tè,
intt
cœt erùm dim
e hoc quidem exCrmlt,qa~i
D lcrant.~qL
Aaruofil.s ~pi
i-tur
-OT
llit;c
blS
ue
mor
Atq
is
t.
acur
.fici
in
con
tam en prg~ilS
la eft altcnllm:alrerum ver o qualirare
fng tdlf uam cxm nfe cus ,tum
o rabeB
ritus. V noq 'J ver bo tang
R
~
pl.erllnque excretllll1 : alff]:tando ver
•
è
!
o
r
c
e
~
orea
ante
ime
maX
e
ino
ntqu
[ole
omn
m
l1l
alltc
hoc
. ·d ,am fimi fiams funr [crc ,
[cer1tJx,lllI ltquationis mor e, Inter
unt
lOCI
ore
cern
00uis
llm
œft:
diét
qui
d iam
fieri:mm calidifsimi
inutile, malumqi excrementll/ll,& illtl
vero inte r ,hos fitn~,
eft guale cai n
lls
O"cn
emi
rcm
exc
bien tcm acra pur um 'rcd dun t , gui
llm
num ,ali ud terri
h
ns
,
calo
111
b
;q;
us,n
alib
anim
'\
Exc erni tur id maximè in el.us.
ncbulam gig nun t: itid em in
icoé
fem
ll
\
"'
Cl
rr
ven
nimlUm ell veh ell mor bus ipfe ie[umma imbccillitate , nec dm idem
patici aft"c8iblls. Voc o ita, in quib
m
i
o
L
t
a
~
l
t,
[un
s
ph\c gmo ne adi~?
mens, [ed in iiç, qui inter-ho
cori s eft imb ecil lira s, \icet nutla lit
rur,
erni
exc
~
o
per
cum
id
;
vi[ceri incidir, ilS,
exc rem entu m gig ""u r. Atq
éta. Hoc en im cali..l , fimilis paf: io
flave
tém
tilen
rum
ono
lll,f
[ede
i~ quid cm lIPruétum crea t: cùm per
imbecillo vcn tri accidullt : qlll ndo
<]llX
r,
crea
oma
mpt
r,fy
ttim
emi
e
t, CÙIl l non c~n
v:ro neLltra pan
t1m:c~
pcti t , [cd cibo s ,qu os [tbi adm ollc
exa
tcad
oten
imp
icet
[cil
tre
:vcn
l.os ad intd tln
quo d mRatlo voc atur
cog uat , iifdem gra uaw r, & f\!micoé
Iam
itii.
rpir
m
ndu
crne
exc
q;
con
fltm
qLlogue
crememofilm,neblllo
ittit. Atg ue is qui Jem ad vom imm
d.em
con
iis
in
jlllS
fpÎl'
ralis
vbi
aliâs alix r~tcS,
nis aligllid ad po~
ir~:lnoî
CHamr. Iecur :ltItem cùm vom itio
nt (onims : quo rum
per var a, 'lux 111
fl:lt1t,ac mou etur , multIformes edu
ntum
rimc
cm flCj t, quo d nLlt
tion
viro
ti
den
pru
tm
xten
iti:c
(on
xdam attr axir , rurnon omn es nom ina flmt
Illc[cnrcrio fill1t J velu ti per ora C)l1
fus
c quo max imè 10qua le,q uan tlun q; exc rem entu m fit,a
1
•
�Liber Tertius~
24)
rhs pel' eaclem Ccmicoétum ablegat. Efi alltèm eiufmodi excrerionis fpecics ( vcluti etÏam eam a[similarun t, A
qui ante nos fu.re ) mayimè Grniiis carnium lomrx.
Prxfilterit allêCm fon:1ffe non ira [olùm dixifTe , [ed
quà exaétius fit exc:mplar , crncnrarnm , atgue recenter
eneétamm,fermoni addidiffe. ~inetam
fi guis gllod
ita eXCretlll1l cfi,aguo[um fanguinem nominet,fie quoque mihi illud clarè interpretari v idctnr. Atgue hoc
qllidem [ymptoma [emicoétorum ciborum vornirioni
ad ponionem [e habet. Alterum, guod diéturus [um,
humida: deieaioni ventris efi adGmile)qux ad exaétam
quidem pcrduéh eO: concoétionem , non tamen clidu
étionem efi con[ecuta. Nlm ficnri h:tnc guogue venter
omnino ab ipfo grauams,excernore cupit, fic iecur vbi
affatim diduéti in ipfum nutrimenti frnétum cepit,non
patimr id ampliùs apud [c morari. Cùm ergo id retlà
progredi gnanis ex caufa neglleat , neceffe eft retro ad
venu'em recurrat. Apparétque is , qui mm excernimr B
fanguis, &: nigrior, qllàm pro natLtra) & fplendens : vtpo.te.ex fanguine,& riigra bili commifills. ~l
i pe
fangUIs Ip[e per [e, eilm ex frigore fit niger , adeo nullum
[pl~dorem
acgllirit, vt etiam quem ab initio habuit,
:unmat.
Nio-ra
vero bilis , etiam fanauine
ipfo fiplendid'
0
0
lor efi. Sicuri ctiam bitumcn, guod ex mari monuo
a~Crtl
lr: Iudaicum id :tppellanr. Non enim cùm perbilem creat: fed cùm fupra
fllgeratllr [anouis
v , nio-ram
0
modllm efi coaus , ideôque etiam fplendorem ftlUm
tl1;tllr. Non enim {lcmi concretus [anguis, qui Grxcè
eg o ~or
dic itu r,an~lIie
fit nerfrio-erato fic etiam nig:-a
u
0
.
b1'l'1S gcneratnr. Imo
contra~ omnil1o
ex' immodicè
coét~,
fententc, ve ni cinis quidam nigrabilis. efFi ci rur:
fl'lg . d~ g~lidé,
eo guoJ. terrea: caloris aurcm particeps,
fiCllt.l cln1S,& acerum. Deuenit aurem ad diétum flatum,
qui ex ventre in iecllr diduétus eH ftlccns , cùm is pro- C
ptereà
· ., qllod v!teriùs in corpus non didllcitnr ) inibi
d ltltlus moramr. N ominamr alltcm talis excretionis
fpecies,:l nonnullis dyfenteria. ~ipe
& mordentur
non raro, périnde le cl y[enterici, ccn Balla bili in percognendo fanguine acri iUis rcddit:t. A c vocet quidem
qni[gue prout volet. Cxterùm differenrix [angllinolentx excretionis quatuor in vniucrflun [Unt qUltllOr
' ~lc c~ents
affcétibus . . V na gtli~cm
ipfillS fa~gtlins
in
l~S,<]Ubu
s artLlum ahqllls efi abrClffilS, vel qlli exercitat10nem dimi[ernnt, pel' cirenimm repetens . Altera
cùmex'lmbeCI'11'Jtlte leC1l10nS
..
' :lqllo fiilS f:anOTllS
. deucI""
.
1oturx carl1lS
. alSllnJ
r " \ ant. TV erell
• qux
tur .' gue ln vtlquc
~
efi d.iéta) melancholici, fplcndendfgue fan3~is.
. x Qllldcm trcs) vt mulmm Gmul cxcernatnr effi'"
'
mll1Utlm,
& CXIglIO tempore expulfiClun·•. In quarta &
10 f,1tla
ViGtlll-'
l'
'
'
d
.
r
"
1"
. '
. a las qlU cm vcn lan Ct U1l11S a las con- D
C:etl. In hac & ruris non raro exigl~m
aliq' lIid excern1tur'
. . et'lam hLl1ccrum cru fi li 1a, qllX Grxcè rpoudd7. f r
d1Cl1ntut·p
r
.1
CllIxuam
corpora,gllx
intefl' . rXtcrC:l. mcm t)rallOla
pel' 1 ~l1orn
ip[oIllm umt particlllx: ["d & fiercus ful(
11S eolleétum fxpcnumero exeerllitllr fanCtllinis in
ha~cns
, Affeéhls vcro, quibns tr~s p~jmx
file ~lts
P
elllenlllnt
r.
d'a.'
Q~lartç
modo
. ,pau 10 ante' 11ll1t
Il.LI.
amcJn,dc gUl
().. eg~mls,
intefiinorum ex1lc~ratio
en affcétllS.
~ametl
: ln folam nonnulli dvrentcriam 110min:1l1111
een[ent. Sed ( (!uod fxpe dixi ) quo nlllla l'es 0Ittattu'
i'l h 1.
. 'b Ils
r 1"leHU d0 cn
m"
" magn:t 10
aoen da: de nomml
lnunc Cl,·1
EIl
.
,
dyfc
. llanullJn. Haut m ex eodem)<]uo 1a111 dlét:t
en
tClïa 0&
.
.
r
d
"
\
h
1
in r él: . 'be?CrC, qUI tlM e' 1l1l0S lcHur, eum u cus
mate . 0 ;l1tcfilOO en f:léluJn. Is cxrera quidem rvmptOr
• {' '1'
.
he a ll1rcn
. d ylCl1tcnx
anl la, l1lXllS
tamen mqlto vementlores. VrinanIDl autc nID1 filpprefsio, mm mala
r:.
vacuatio, ventris excrementorutn retehtioni ) & aliena: à natura expll1/ioni)ad PQ[(ion':!m [e habent. 1. ccinenrnr el11m veGca vel excerncre non valence, vel eins
collo occlu[o. Argue hi guiden}, duo velicx morbi,
':2. ~
vnum commune (ymptoma i(chûrian hatnnr. De i- _q ..-cL"": [;:f::::"''i:Jr:é.r '
c.1<: 't :;'-.9l/A"
"' ~ ~
p"i.A '
nenmr enim in ca vrina: . Vo::tt aLttem vulgus m~dicor
"[i l '
~ .. --"J..,.·. . . V]"~ p
r~~ r. .a5t ~ ~ · ......i.e:rum nOll leCltS
1'[ich"
unan, guanguam
1 C lUrt:t non ,-l1C, 'r"...;,I-"
.
illud qllogue [ymptoma, cùm vrina in veGcam omni- ~-;r:
r T.,..
no non venit, perdita [cilicet renum aétione. Et per- If-Jjf}:1}r"' = ~~
r
mittendi profeéto Glllt ira nominarc , cùm propriam r-: ~
h1'
~
.J;~
t;
appellationem non habcallt. Non tam'? l1 laterc debcbic '"~
h CA' ~-:
~
'è; f.4-b
amborLlm affcétullm differenria. Siquidem al rer eornm?;: ";~:'1.zc-f
~~
encù~
vdica qlide~
~{t ple~a,
~ed mhil ~xcernitu;.
~
alter,Cllm vacua en,mhll omn1l10 111 [e concmcns. Sub ti'vfct:' · w~
!;i.~,
,.
tali ~nim
affeétll_, in guo plen:t eH vdica, vel ocl[um
(~
~
~
.
cfi ems os: vel il hoc fe pro lege l1:lmrx habet, ip[a ad t"~.c.. ~
~
"'; J~.1,t
[e[e confiringendam,ac lotillm foras extrudendllm, eft ~"':1
f&~'*
('
imbecilla. Et collum quidem eius cbuditur, vel pro- ~
pter obftluétionem , vel conninemiam. Fit autem obflruétio Cllln ex concreto fanguine, mm crafTo pure,
mm calcnlo,tum tofo : prxtereà ctlm in'eius meatu veImi germe :tliguod en cnamm:qualh in reliquis cmnibllS,gllX extrinfeclls Gmt, aure, nariblls, pudcndo)fede
flcri videntnr. Conniuencia verd , aut proprer colleétionem aliguam, ql~
pra:cer natnram lit, :tut proprer
nimiam 1iccitatem accidi t. Ac colleétio guidem cxphlegmone, (cirrho,atgllc aliis mmoribus tit: prxterei
guçeungi veGcx eolll1m attollentia, in internll meamm
v rinam refundum: {iccitas alltem in ardentifsimis,:te
ficcifsimis febribus : in gllibus laboramem f:1.:penUmel'O,nec logui poflè videmus,nifi os madefecerit. 1mbecilliratis vefica: caufas,nihil pus cil. rcecn[e,lm, vt gnç
expofitx iam mihi in multÎs parriculis iint: {iu~
iis vt
fimilaribus , tille vt infirumenralibus inci [unt. Magis
amem ql1iddam accidcre in vcGca videcUï,cùm immodicè en repleta. OEod fieri non nos modo viJimlls,fed
vbi implera fUlt,cùm
edam ab a1iis audillimus. ~ipe
{cilicet (itrgere è conlliuio ae meiere quofdam puderét)aétioncm eills defimi contirigir:nec vrinam gui ira
f~lnt
afteéH) gl1anllis magnopcre connixi, excernere
prxtcreà pomerunt. Sanè \' idemr & in ventre, & in
intefiinis tale aliguid acciderc , [cd vulgllS lat cre : his,
<]ui in ventriculo id patÎllnmr , cclericer {üffoc,ltis : gui
vero eX , crem~l
in omnibn inrenini coll gerunr,
proprer [e(jllentia [ymptoma(3)ad al!:l. cOl c rfi~ . G.!1ippe in [olis pnrgltioniblls, qllX in ventrcm [une dimi[fx, arque inibi manent:t::Je guid incidere lo1cr. A«llle
hi guidem affcétlls, ve1uri priuationcm inferunt cxccrnendx vrinx . ~i
vero eiu[dvlll ftl!Jt mm il li s generis,
magnimdine (amen deficiunt, vcluti obix[;ts , tOr~cltéfglle aétiones cdunc. Alii aalem :dfcai~Jls
, ' tertlllm
[ymptomatu gcnus)gllod ln t rani~
vacll:J.tJO,l1l bus c?n- .~
fifiit,ftlperuenirc [oler. S!il) t :l ,I C~
~nlrx
crus [p.CCiCS.
Prima <]llitlem, qua: ~rangtl
' l dI~Htr
'. q.lIX c: llnhecil~ar
veficx, vel vnnx acnmoma mC1d! . "ccunJa
Hllxioniblls iis,gllX velltriculo aecidunt,cft fimilis. De
gua melius efi [emel hoc loco dicamus, Fit igltur qll<:d i
veluti colliquatio,Gue re[olmio, fille qllOI 10doellnql1c
aliter nominare 1ibec,allqnado tOtillS cOl'pori )aliqllan
do (llccorum,ql1i in vCllis Ull1t dtllltaxlt. (~lod
auté ex
e:\ colligllationc proucnit,aliJ ~ ad vencre con flllit,ali;ls
:tJ. vrin.ls, :1li:îs ad uldores p Iliwl'. Ac {ilc i quidem,
qlli in vcnis habcntlll\in [crol: nt (auicm {olmi, rcnes,
qui ad excremêtum id trahcndul11 fllllt nati) oti[~ml1rn
ct'tm rani flint, [ernm quidcm à vcnis exp Il rgant, All . ioncm amem ad vcficam aüiduè mirtut. Vbi alltClll l'encs
traherc
�Galeni de Symptùmatum CauGs.
247
trudere,& fortitertenere. Neq; enim,ficmi quxvalde (
trahere nen valent, aut venre eiufmodi ferum in venrur quum id rendis:nec fi vehemeter
trem mimmr,aur tori id corpori partientes,fubitaneos A [unt mollia,remitti
tendimr,frangi periclitacur:& qure [emel apprehendehydropum {btus inducunt. Si al1tem quod liquatlun
rir,ea compleclens tenet:nullo nec ql10d propter duriefi,crafsius fir,qualéqlle renes trahere non po{funt, totiem difficulter flecrimr, nec quod propter hllmorem
tLlm in ventrem nece{fario confluit. Carno[o vero geefi molle, fic agere valente. Illa enim firmiter complenere ira colliquato, turo venter fluxionem eius recipit,
étllmur:hrec imbecillo complexl1 vfa,qux apprehendcvbi fcilicet ea efi cra[sior , mm fudores mlllri [uperue. .nurriunrunc,facilè elabi finunt . .At:q)o~àem
niunt, vbi in halims efi refoluta. Atq; hrec quidem tum
enun.
nutrim
qnœ
e
t!l[ cal id.a,hruni.dit-<jK-eTpora:quipp
de carnis colliql1atione, mm fanguinis,ad prre[ens fatis.
t,
recipiu
fe
in
etiam
non [olùm alteranr celerrimè,fed
Reliquorum vrinre [ymptomatum guredam vel veficre,
tl-C&
CHg.ida
& aggll1rinant,& afsiml1t:~e[.dè,Q
vel renum affeétum quendâ: indicant:de quibus HippoVt ql1re neqi alterare, neqi in [e ipfa recipere, neque
:ka;
conco
i
quOU(q
in phorifmis prodidit. ~œdam
w~tes
agglutinare,neq; a{similare queanc. Ac ql1àd celerrimt!
étionis,cruditadfve (anguis pernenerit,docet:fcriptum
alteret quod calidifsimum efi,priùs efi diétum:hoc ve, , autem de iis efi in prrefagiis. QEare nlmc ad uldores
vero id,quod humidifsimllm,
ro erat cocoétio. ~od
trâ[eundi eil tempus,de quibllS haétenus [alrem diétum
mollifsimumqlle efi, promptè qllod alterarum efi,in [e
eft,qnod interim re{oluto corporis habitLl proueniut,
recipiat,admonendnm potiùs efi,quàm probandllm:fivocaturq; ea pafsio [yncope. Cui contrariLls fiams efi,
ficcllm,durumgi efi,nihil in [e ingrequi indecretoriis incidit uidoribus,qui vtiq; robufiam B curi contrl quod
di finit priùs,ql1àm ipulm ex aliqua parte diui(Ulll fit,ac
naturam indicant,non aurem refolutam. Atq; eiufmodi
velut exhulceratû. Siquidem & qu6d faciliùs, ac celequidé iiJdores,corpus expurgant. Similes iis fu~t,qlOS
riùs mm agglutinancur,tum coale[cunt gure humidiora
mediocres exerçÏtationes,& baIneç,& calor refillllls ex4-..
!k
nûqllam,parrim vix ' nefunt qure vero duriora,partim
fi
.
citant. In immodicis vero exercitiis,etiam boni aliqllid
~.p
~.,1·
,
~
mo efi qui ignorat. Vt enun res, errum,aurum,& lapivaod
ento,qu
excrem
mqi
coloré
odore,
Porro
.
t
i
u
l
f
e
'~
~."
dem omittamus,atq; de plumbo agamlls, experimur id
r
Copia vero eornm,vel propte
S,.-" cuatur,Ctmilemhabent.
~f:-J,
'
d
b
.
.,
1
...,
cum altero plumbo omnino non coale{cere, nifi priùs
~
~.'un ant~m,
.tH"
rantate, ve propter excr~t1a
~orpns
~
~_
~.,
.;,
exc:t1fiat,ac liqnemr. Et pufioniblls quidem,& aliis,qui.prouen1t~fiVaCl~tr,enm
propter eius,qo~
vel
-. ~
i"" h.~
bus calidior,& humidior efi corporis temperies, opti'cut propter horum cotran a,mora n quoqi folent,cllm
~
~1
;.,(
ma mm concoélio efi,mm appofirio,tllm agglnrinacio,
{cilicer vel quod hlperfluit,exiguu efi, vel glutinofum,
concoétio,& nutritio alteratio~ ~ipe
mm nltri
vel cra{fum, vel meatus [unt angufii. Accidit aute id, vel
,
Z
......
vefa fit, ,*'un-1~I:Kfit.;ba+ms
nes [unt. ~
obfiruétionis oçcaCtone, vel coniuetiœ.Ac obfiruuntur
f~
J-'}; '-1F~
~
't'ero w menti,egglutina: ~fhio
eclpt
-ifl-fe"l,
cont,fiue
fpeeiem
onniue
qllidem crafsis,& glutinofis fuccis.C
~.
~4A-< ~:!i
• ,~"
-ee ql'lxdam-ents;vmt'ieq;-eft.Pofi C}ure omnia non leora,propier atrophian, vel perfrigeratione, vel
trahun~
tA! f- .
~ ~
efi , nmrit.i ~orpis
a~ afsimlt~ne
ue c~modl
mollitiem. IncidiC;lutem & ex imbecillitate vinmis in
•
~r.
10 conGfienua efi fiminlltflt,
el,qnod
reC
,
~
a
t
d
l
m
U
h
etii
o:veluti
retentio,tum expulG
carne,[udoris ~lJm
tam vefica,quàm ven Clis. Diduétionis vero inilrumenca in pueris, & fi admoliquorum excrmPtoi.~p
dum valida ad agendum no iilOt, tamen operi hlO iilffia aliquando rnagis wletriculus contenta in fe iilpediu
..
1
'
"r.
,
cillnt,nec ei in v110 [unt imparia:quippe mediocre i:l.ln
fant,eaqi expellere cotantur:lxpe cOlltra,ne ve mlOlduriciam, ac robur venre eorum habent. Retentrix auSanè
I I I mùm fufiinent,fed grauantur,iladmq; abiiciunt.
tem vis,imbecillior iis en. Atqi idcirco fine ab aliqno
[ennonem hunc omnium particulal'l1m cômunem vltipondere premamr,fiue aliâs infefiemr,celeriùs ab opeparum ra,mo loco fimul tr.aét:idl1m re[uai.~p
s'
re deGOir. Similirer his Virtlltibus edam excretrice mela::[o,no :tiam
rionabile videmr ,effe, ~t corpore aliq~
~
...-:-. 4:.-. ~
~l
videtur
diocrem in imbeci11itate habent. ~anql1m
ahx ~a
vlftut.es fimulxdar,~
e~us.
o~?es
.'::..i-'Cl.,ex œg~o
- -.:: ::.,....t!![;;
cxteedam
ed
pueris,{
[olùm
vis,non
la
retentÎl
[a!tem
mmus,abre 11lre{x lU totum fim. ~l
is,alœ
TI' 1:'" r ,t;-;;;.J:;:. "':::....~
ris omnibns expllltrice e{fe imbecillior, etiam fi fimili__ rlP~-%faiR1H;
-:.~'
~
.J~
'
S
à"
•
•
'
.
.
,,::,,",,:':'y
.
~
·
~
f
o
r
~
v
fe habem , propter [cil icet diltCl1rnitatem aétionis.
ero
·
à
f
~
ter
-.ct'
atboJlelI1 eJUS IJflpe m. itpenllm
If [~Aafit,
3' . ---,
Maximè enim dillturna eil reteminx virtmis aétio vt
particlllil operite,aliâs a!ia dus lçditur aaio.
' ...<8oC qU ~ l1nqi
--..1-; '
qux Ylud pro opere ii,o. habeac, vt teneac. EXPlll tri; ve
re'l' 'ir-4-att fllterandffiéticmffii,
NO~mjitHJl
~;
1'0 vlS, breLtem habet aéhonem: vtpote qux vna i01pre{~egrumntéID.Siqlûdfo,
.u~·
potefi. Tan
s
fione 911?d c~n,t.riflae1béq
qua:: fibi appropinquant,alteratio,corporiblJ. :ipfis mihOlllO,
ideh1
filOt
cus
extrln{e
gux
11111S,
ql)am 19ltllr
nimè dctiderancibus ;lUt locum ex loco mm are, aut aliid
portare
fuffic'it
maximè
onus
dum
C}uid appl'ehcndere,am tenere,;Ult alicui inniti, Ar qua: D qui ad deiicien
rctnt
s
m
e
~
u
r
f
n
i
internis
etiam
c
eor~m
tOC;t die non valet:Ct
vel replMu~a,
vel raaura guid [unt, vel ~entlr.a,
qLJod concrifiac,guàm din retinere cil proOlpcius.
radere
u
~
ficl'J.
efi
nece{fe
ne
mlitatlO
aétioncm cum loci
l'ued nanqj (de guiblls fermo efi) alteratricem qllidem
,fit, mm fluxile,
tione quod ica eil molle, vt mm hl~mic.
facultacem val en do rem hahem iis,<.)ui in a::tatis (unt vitum nulli innitens id nec trahendl fimlltter,nec tenengore:crahendi vero vim ii(dcm imbecilliorem,non ta~
haber. In omni nan<)i eil.J.[modi
di,/lcC repellendi ~im
men 11011 ad [hum v(nm ulfficietem:religllas vero dllas
opere,innixl1m, tenGopéI}'lg; e{fç in operante porte~.
[acnltates imbecHHol'es po[sident, quàm ::ttace flore~
h~l
A. t ~er.o ;tlterare propinqllanria poce!l, vel quod
Cxterùm non périnde patet expultricis imhecJIt~s.
dl(Sl)nUm e!l,maxlmè fi edam ca-lidum efi. NltHa-en1ffi
tUIll
breuicacem, ~ipc
!ttas, propcer attionis li.1~
aét1ni lm-qllalUatutTT;tdeQ b-rtui-quod app1'opinqttat
~
e
r
o
l
f
vomlJ,nt, ulm deiicillOt fxpitls, quam xtate
V nde pa1àm eil,corpus,quo"d
~i:dtua!or;
a.lter~
,
l
~
a
r
C
t
al
~
non vtiqua ob expultricis robur, [ed retl1ci~s
tes,
m
d
r
l
e
c
fit,
q;
hu)"mdl{SlJllU,cjllldl fSlmllm
debllicatem At in ventris concoétione, qux hUJ111proprjum nutrimentu mm fibi
id ell,tum co~urm
eft vc
da & mollia umt, {imiliccr ac xcate florentes co nvero durCi haéte~ls
elfe, ~od
jpfi af~imlt'û
c,oqllUW:. : qua:: vero dura, dCCCl'i(IS, Ru r' -&nim....h:tnec difficile ad fleétel1dnm fit,& firmitcr innitarur &
œrllce- ficcior. !am
htOOfior -elc~ordU:.ib
traherc valencer quicquid voluerit,potefi)& viol:ntel'
verO
f..'
-c......
. .t::
4 !i.',
t:J. . .
vot ji;.f :_
f .... ..... r" . ...ç-F-t-
n
id
�Liber T ertius .
2)0
[os exercie:1tos l'edderem. Ca:terùm, pcrmittente id
vero guibus humidius dl corpus, ea, gl1X nlltritl1ra id
fimt,hllmidiora pofiulat:'lllibus ficcills,ficciora. Ergo A libri adhue magnirudille, di cemus aliguid & de iis
qua: prxtermifimus. Sille nanque ex naribus, fiue al1~
fi concoého alreratlo efi in propriam lIutrirorum gJlaribus, fiue palatO, fille faucibus, fiue vtero, fille ex relitatem: pli cris gnidem gllX molliora, hllmidioritglle
liguornm C]uol1is excernatllr gllid, tum quanriras eius
2edulia limr, magis congnlllnr: florent ibus xrate, qua:
cl llri 0 ra (lIn r. Sa~
lT\.lnl---ccrpns-ad-o ntnenrfe-nn è
:lttendenda efi, tlun gllalltas: lrémque excerncndi eius ~.~
qf~
,,!,<"
~
aétiotl;e1ll malè
- c~utlm-ei.
~jpe
mulro eum
modus: arque id ad iam diétas cauCas reducendum . tM..s
~
'~
'fr't'E>-t!'J-Ç
fieeicr-s, tum frigidius ell, guàm eornm, qui xtate flo~ipe
omnia (ymplOmata ex intemperie fimiklriû,
~'1
~ ~
~
rent. Neque igiturcommodè concoguunt,ealoris de& inClrumentorum morbis, prœrerel materix ipfius r ~d-'
)~
feau: negue nutriuntur, propter tum ficcitacem, tllm
tum qualirate, Wm ql1antieate prouenire deprehendes. t~.,&-:"g
Verbi graria, Catarrhi, & coryza: caufa efi cerebrum, J
,
alteracricis faelllcacis imbecillirarem.Didllélio i!1is incùm perfi'igerarum qUidem efi, eeu fimilaris pars, in
~lper
veluti à iam rorpentibus pra: frigore infirumeninremperiem verfum ,aue cùm xfillat, CCtI infirnmentlS, & breuis, & imbecilla fit. ExpuHiones prxtercà,
talis, impletum. Ergo qualis in ventre pafsjo ex mala
~U:l!
guidem breuis temporis funt, facultacis eorum
, concoélione fic,tale efi in cel'ebro prredlétorum VtlUnImbeeillitatem non Jetegullt: qU:l! dillturniores funt,
que:Cat{dl-WAf
, ~icet
nom-iâ~bus
nebis;cim (jl1od
~al
è 0 belln tur. J?et'~1bil
i li III III oJ.it-tenes--du1'4~!)
Candttt.fqtte-in1tre1llet1 tttm magrs-dHtlerremn: h u.fupe1'acm-HA~t
GerYMm,cùm in-na-mlduln,& fricridum magis imbecillum : horum in me- B ~eyt€uas.,-rhiflp
ntP.-fa-tteibtls-feiti-eeffi'llmere-imbut+s. ~I
od fi 111 garr.elic!tlre coniugationes umt. Atgue in prouedio d~x
garionem fluxio procumbit, aut 'luam ex fimilitudine
~a gllldem a:tate humidum, & frigidum corpus non,
Grxci ç-«ipuÀJI', id efi acÎnum vocant, in eagignit, am
Inuenias : fcnum enim corpus frigidl1m elfe ~ ficcu?,
aliâs eam in tumorem artollic. At fi in glandulas, gUée
efi monfiratllm. In malis autem temperamentlS,qua:qi
fibi ex aduer(o in oris termino vtrinqlle iacent ,~nt1a
ex nat_ura propria cuiu(que fimt, qua:l]ue in aC'luiGtis
&a-s: fi autem in ea , qure Î1s proxima Utnt , pai'-i-ft.hmia.
a~eébus
fiunt, inuenias. Sieut, verbi gratia, phrenitlS ,gui,dem cabdl1S, & ficells eCl morbus: ideoque in
Defercur capieis fluxio & in ventricuhlm,& in a[peram
aébolllbus voluncariis maximum habet robnr. Lethararteriam, vtrunque magnopere la:dens. Cxtenlm eiufg~s
ame'tn imbecilllls, vt qui puti culas hllmidirate comodi flllxionum incommoda, tum alii ante nos dili-.
plO(a,frigidaque imbllar. Tale ql1ippiam eCl & hydrogentiùs expofilerunc, tum nos prolixiùs in medendi lipum genus, maximéq; ex iis leueophlegmatia:, & anabris de iifdem (cripGmus. De iis vero,qux ex pulmofarca. Vbi aucem fi'icridllln fiue cum ficcitace coniunne,& pcélore l'eiiciuntur, in libris De criiibus iam egittum Ge, fiue eum hu~idt;l!,rn
imbeeillil1s eCl,tllm
mus. Sed nec eorum , qure ad menfinm reeentionem,
torporiferllm.Ad ellndem modum recenriux vinuees,
aut indebitam omnium, qure ab vtero manant, expulqure naturales (unt, in ficcioriblls , & calidioribus infionem pertinent, etiam ddfieile eCl cau(as inuenire, fi
fi~lents
validiores filOt: in hllmidlOribus , & frigiquis ad timiles dirigat feopos. Nam am vteri corpus
d.lon~us,
fiue à primo natali alicui, fiue aliâs contige- C cùm denCtlm, dllrllmgue rerenrionis cauCa erie, tale {cipl1rgelicee à Natlna condirum, vt omnÎno nug~m
tlnt.' Imbeeilliores. Atrendenda tamen efi in guaque
tur, nifi guis ipGlm medicamentis, longoqlle eempore
p~rtIc1a
ll1agnirlldo exceffus: Gcut, verbi gratia, nerlU, & tendon cs , & mufculi, & ligamenra quanto lllOt
:Id ~eljorm
habi,tllm transferat: Aue cerro tempore
ficciora, CantO fint valentiora eCl neceffe: fi tamen infub 1110 affeau qlllcunque (emper vteros Occllpauerit:
tra ilium exedfum , (LIb guo & difficilè flexibilia fiant
etiam venarii angllfiia fiatim à principio congignitl1r
proptet' dur:tiem,& ve\mi friabllia propter ficcitatem:
vbi (citicet hac parte fœmina matè efi formata. Ad hl1:
<juippe ira conllultionibus teiltantur. Rtlr[us naturaius affeaus portionem & compre(sio (e habet , 'lure ex
lia i~Clrumenta,
gllanto [unt humidiora, tanto Cunt ad
iis, gux circllmiacent, vafis fic, cùm videlicet corpus
nutrtendum magis idonea, etiam fi (ubhumida in vltiimmodicè gli[cit. Vteri vero intemperies,mm natura,
ma tempel'ie fiot: ad concoéliones vero, nec [c ipGs
tum [ub affeélibus quibl1(dam oritur,regue vt dcnGtls.
m~.lora,nec
iis,<]ux ficciora [unt: modo fimiliter tint
Incidet {.mè aHquido & ipfius matenx oecafione,men
ca Ida: llifi feilicee fieeo, & (quallcnti infirumentO, (icfirux conCuewdinis retentro, quoties quod vaC1l3cur,
~Utl'ienum
humorc largo non adrnifio dederis.
vel craffllm eCl, vel glminofillTI. ~inetâ
fi ipCe men. dlgefilo nes vero,& expulGoncs, dma corpora (unt
(hUllS Cangl1is Gne vltio eCl, cxeerùm obl1ruaio quxlOepta:<juippe cùm ditticitius mm :\peri'ancl1r eum con
piam in vafts, qure ad vterutn pertinent, priùs e,Cl faéta,
trahantur, <juorum aleero traaus fit, altero e'xpllifio. D fic qllOql1C rerinebiwr menltruum. Sed & ,totllls co~
~o
vero ad pallcos dirigatllr quis [copos, in Ctllnmis
pons culpa, aHguan,do prorhls n?n pll!'gabltllr fœmlrem tOtam difiingllam. G loradauélus vatentiùs alrena aHquando parci\ls am llberallùs, altquando malum
,
,
.3
i'.'\t: modo t
'
•
,
'
,
vacuabir.
Et prorhls gl1iJem
non pl1rga b'leur,tum pro._
.
__
penleOlac
vt lam
'
amen non Cu~ 1I1eretnenu
l
• ,
'.0.
•
•
...- { " 'Y.";/l"'., -~co:"
cOlllnllet'
l ' Cfi'lOutl'1'IS. F rJOUS
" vepeer pIura exerCJtla,
cum proce
, tenUl1~
VI\"l~S
rauoe=t~
4
, ~-,:
~ ... ';JfÙ
, ;j. -J\
• tllm nanql1e ac
omnJa
rO-nu
IH\
.o:~
-=-.n. .
fi
S"
..1
O.
nem tum proprer [uccorum ad aitas parucl1las lnclina- ~ \~7.
~r
- "'!:~r.ç
..
~
tn\"lm;~
0'.
'CI~
au r-obnr & 111,
h . r. ,
,
~t
. ~-"{;
c;.~7'O
.......y
~cond.ulr:fi
tamen necdifficilcmobilia, ne~
franti?nell1;lam propter xc lpla,cum m.edloc~a(Unt,i_
~LP"
r~t':;
t .lj
gl lia f.'\Clt. Hllmiditas ad nutritionem m:ncirnè -dl
nus ) gllam pro
naturx debJto,purgabltll1'.
SlCllt propter .-.:7..c...:::r
.--..1-&.,..,
!J... .,"~ .......<;;"
•
.. .
.
.
t-e" .'11'3 " ê
ae~tn1od.
Ad alias amem funétlone s maximè conlongam deildlam , & vlaum Itheraliol'c, plus iullo va- ~
,.... N!f-"""';:1 ~"
: (:'r<
n'
' vtJguc,
.
trana
cllabimr. Sed & mala expurgabUntllr propt er vteri h _ ..~<' -:~/.Ç,·
~ ~.!:
h' f,':"
" all qlOne
tamen except:l, ad
<]llal11 magls
1..~
...... ~ . . t::::-t 14""1.
t4tt.,
~J"
quam ad nlltl'ltlonem
-,
fi
'd
d
b
'b
"
e 1 onca: c enu LI mnurh eunutl. Voeawr amem Id [ymptoma, tll1xio mulie- ~ ~ '(~}.:
~."u-6
, d . ~ ...
rnm
'
"'p~A.
J. ri , à~:t
probè fiult augenda, Win tendi, tum perfl.abris, cxpllrgaro fiClTIcet pcr eam particlliam toro cor- "~d1- " -/0, -A r.'të
ec-!" ...
pore. fi-atl~"I
perpetllè-quod elaC\1~tr
, tale Cpe- ';:;...,.
~
...l:
c' "n fi gllc . Ac liccbnt hoc loci iam opus finire
.um, IClIt al1teà diximus, non gnô omnia pmicllla:
c' qu.ale cJl, guod in---animali rednndat: alilld, ru- ~:c.f'
~t
~,.Jt:
t"tlth pcr[e
- mll l us
' cxcmplls
, multas (ympcobra (angllinis [anies) aliud albllm à pitllita, alil1d pal..
' -:t
qllerCI', ln
n
latUI11 fipc'~
' ' r .Led quo' HU
Il d'
10.
l .,) &'gcncra cxam1l1anm,
lidum, aliud biliofilm. Ell aut~m
& prreter hxc eo-
r ...
fr9t
)
"7/:;",
e;::
M
•
1 (1
•
..
v )
'O-,:..a:;
mm
..,... .
�2)1
Galeni de Sympromafum CauGs,
,
4
?
v.A-"t~!
.c'-
'~t
t';"4
~.,Q
~.t
_.-..
-Jf'
-,1(r....... ~ I.,f
. k.~;-
,: -C):~
~
~C!.
. .'
)2
non 10hga mihi difputa iphlm qu~l1e
fari6. ~od
vacuatio mata, propte r affecrit [ub vnico exemplo
Catis
e,[ed
indiger
tione videtur
étnm aliqllem, qui'ini pfo fit exortus. Efi pra::tel' eas, A
mlJltÏtudine fugiClarium
particu
à
a,
9ua met.hod o indicat
'lUX pra:dié tx [une, & talis menGum morati o, in
fe. Geftè:l~-nOpr;.yi«ca
nec ex fanguil11s defeétu, ve!lIÛ poft plul'imas exerCIta61f"1'l-ttcibm. Si enim ab vnica, neceffaonfid~
pronec
,
J:Îones,& cenue,m viétllm accidel'e cfl diétum
pluribus eget, non
rio effic,i;nti {uccedit: fin .quo ~at
, o purgationes
pter atfeétu m, qui in ipfo orttlS fi~ v~er
re commu nis
omni
ln
qUldem
ha:ç
neceffa no. Atque
propte r
vteri finl1ntur: Ced alfql1ando edam fal)~jne
[ympto main
modum
igt~lr
A.d ~lnc
e,ft m~lho1
mox dixi) ,
.robur; n alias parciçulas delato, Verùm (v~
ma ab vnifympto
fi
e
p
1
~
111lb1S,
us a:ftlmatlOnem
pcrnihil arpitro r difficIle qUiCqllis hps c01Jm~tarios
i CymptoCecund
ad
fin
:
it
fucced
illi
rio
co fiat, neceffa
legit, ,ùm iam in multis fi~ exerçitatus, ipfil1J1 qlloqlle
rant
concur
caufa:
m
qua:pia
alia:
tionem
matis genera
,q llod & propter vteri proprio s
talia inuenir e. ~ipe
qui~
fi
enim
Non
et.
{ucced
priori
riô
minim è neceffa
morbo s, tum qui in proçefsibus eius (upernis ) & latei[equi:f
flaeum
[um
fpiritllo
dl
nece{fe
it,
malè concox
Grxci vocant ) wm qui in
ralibus ,coriGftunt (),!PtU«~
conaut
ve,
multim
m,
hnmida
nec
,
cuti nec mor[um
collo, tum etiam qni'în toto eius tergore , aliqu.ando
trariam deieéti onem,a ut inappe tentiam , aut incenf.tm
t
.venian
quipe.m yel piura quàm priùs, vel paucio ra
lut ineelligenad ~étiones,
aut pigr~m
apetn~im,
Jl1enllrua: allguando autem pror[us non venian t ,.vel
vigiliam, aut
:em,aut
graumn
tardltatem,auc capltls
latet: etiam Atl'etis B ~ta:
,n,ala venian t, nemine m arbi~o
lle miMult6q
:
dolorem
çardialgian, id eft oris ventris
fœmin arnm, id efi q\larum natura gualibe t ex eau{a
coaut
extafin
aut
am,
nùs aut epilepfian, aut amenei
peruia no efi, in [ermon is nofiri diuifio ne ,fub. ho,c alit
e
b
i
m
~
l
q
aliam
neque
ma: {ed nec mœftit iam vllam,
autem & qll1 pnapl(m us
. Simlter
cubi genere inue~s
, Prxter eà nec ple~
melanchoi~.
n:i~ùs
n~c ~Ito
pu,v ocatur, tllmor , & inflatio inuolll ntaria eft mariii
vel iecinoris vel
1s,
ve1lJel1
nIOns lntefhl1l, vel renum,
dendi; (ympto ma [cilicet à flamo[o {piricu natum.
vt nec inxqua :xql1è
vel aniculo rum d?Iorcs
~eétons,
QEine tiam gonorr hœx, qua: abfqnc tenGone pudend i
. ~an
febrim
,allt
horrore m,auc fl&Orem
ht~emlu
[unt., ex imbecillitate retentr icis {eminalil1m vaCorum
m
omniu
fermè
rum
rehquo
qllam tum horum , tum
virtutis flunt. TenCo vero quodam modo pudend o,
e
tempor
O
g
j
l
~
, nulIl1m eft, quod non
~yptoau
p.atiuninfr~meta
Gmil~
quaG cùm contluHioni q,l1~d
dicru
pro
Imo
at:
appare
111 US"qul male concox ernnt,
tur eueniu nt, Non efi 19ltltr qllPd de cJu[modI Cym.
tatis magnitlldine , ac differentia, prxtere à naturx horn
retiquu
ad
fi
pluribus di{feramus;[ed çpnuer
pt~mais
particularum
~orpis
minis facili FenCu, ~gular:!q;
eorum genus ,qllod nec ipCum mulca yerba requirir,
ma gigne[ympto
ahud
1mbec llht:te, ~1Jas
robore , a~t
propte r ea, qua: jam diéta de fuccedentibus fibi {ym{ympIura
&
& ~1aior-,
tur. Q,glpp e magna crud~tas,
"!. ptomat is !imt', iam Ppus hoc loco flniemus.. Ergo
lam
raque.
ra,mlnO
ptomat a creat:pal'ua contra,pauClO
colores mllcabuntur (vt genera tim dicam ) vel {iICCOa:
ntix,qu
[unt, differe
malè co~éta
eorum, ql~a:
e~o
, vel
runt occ<JGone, gui ~ naturali Cpecie reçifln~
x,aliocOller{
r
qludem ad frlgidu m, & plttlltofilm limt
qui in altum corpus [unt reuerft, yel cutern velutl pe - C
rum fympto matum fimt cau[a::qua: ad fumo!ilm & cafuderu nt: Memb ratim vero, propte r çall[as , qux filClidum,a liorum . Ad eundem modum & qux mo;den t
cos ad tales cum motus tu"? ,affeétus impell unt. Sune
vel qUa! non morde nt, & qUa! in halituoCum fpiri tu~
tum ;lmb~entis
animi p~rcubationes"
porro h~ t~m
folucx fill1c,auc non folma:. Sed & ho minis natura (vt
nos aec;s in calorem , & frigus mlltatlOnes, mm Ipfius
diéll101 eft) ad (vmpto mawm genera tionem Cllm fadc,
affeétlls,cui Canguis, vel calidio r fit, vel frigi~orpis
hebetis [enfi.ls ven·
tum repugnlc. Verbi gracia. ~jblS
vel
slior vel parcior , vel vberio r, vel foras protu{il~,
ntur nec dolent
morde
ncer
veheme
nec
efi,ii
triculus
"
intr6 retraétlls. Hnins [anè generis eft, omnis viuoia lahoran t neC
cardiah
nec
{ed
unt,
excern
multa
nec
colorem
s
corpori
totius
etiam
{pecie
{ua
qui
{ilS fuccus
efi {enfl,; jis
faeilè capite infellan tur. CbibllS bO~1i
vt'in morbo regio, & hyderic is , & elephanria,
~ltera
io r~m.
princip
o
.filpern
:
~
t
i
n
e
r
u
{
facil,i
omnia ex,
a,d
~xiftu,em
& ie.cinoris imbe~l1ta,
, & [ple~is,
crudiqui
s
1
l
~
n
i
f
dlcam
d
,
~
ente.
ImmllC
a
ptomat
Fl,
tI,
"
portion en1 & in quaqnepartlcula,colo,ns ~utao.
fentlentllm
nocum
e
maxim
b
partem
1
am
orant,e
a
tate
?vellmm
lrs
par,ucll
,
'
1
c
b
a
t
l
~
gnrx verô ,natur~les
re,qua! maximè efi imbecilla? Pr6ind e dicendllm non
dicè rcfems , veltnan ttlS, vel a propno 10co tranDltlS,
crudita tem feqlli. Ac
n~:efario
~l1um
efi, ~ymtor:na
CauCz vero cui l1 Cqi horum , plures flInt,
ve1 conlu~s.
alimen ti, fille priuacorpus
v,ero aéb?nt s d~grenl1
quas etiam meminiffe diffIcile non efi, fi cui [uperiora
rio inducit .
ncco{fa
an
atrophi
~mbeclhtas,
tl?, ~lIe
ne.c
~noum
eU,n~m
nol1 negHgenter [unt pe,rl.~aAd
,
la virtl1cis
parricl1
etlam alte.ratr,icis in qUilquc
gralleo lcntix ant mollltl el, aut durmel ,altorll mve lm D SlClltl
e fruf.'lngl1in
i
fi
excrementornf
~ ~IO1lS
lam fepar
nox~,
ad fuprà
{jmilium cau(as inuenir e opero[ um eftei, qui
'
d'J:l.
nece(·
'
\
ptema,
(). "
aaioni -e'ft{ym
q~{epartics
ftr~[o,
lam lua: a me
...l ('..... diétoru m exe1J1pla procedt.~l1nmO
induçÏt. Vocat(\rqlle alcemata
fympto
colons
Cano
~
i
,
differentiis
nt.....{unt in flne libr;, qui de [ymptol,~aC1
eorum morbus regills : alterunl , gl1pd mc1anchor~lm
fcribicur,quo minùs opus cft de 115 nunc Gmus p,rolm,
beo excremcnto fllccedit, fine nomine efi. Simili mOSed hoc 10co opus de [ympto matum cauGs fimamu s:
fymptonlacis genere , & 'lux {cmper {ibi
do in om,~i
IIlud tanfiq)er adiicie ntes, qllod in libro de fympro lI1ucnics, & 'lllx Ilon femper. Ego vero lonfi~cJant
matum ddfere tlis hucdoc cndum difiulim us: quxna m
, hic libro finem impona m.
parcens
i
gltudin
fympto mata neceffario fibi {ilcccd:mt, qua: non necc[CLA VD .
r um , qure ab vtero fl1Un~,
:'.
2
~
..
�2)3
C L A V D. G A I-J E N I D E
diflèrel1tiis FebriulTI Libri duo ad
fidem CodiCUlTI Gr~coum
recogniti,
Nicolao Leoniceno Interprete
LI DER
rBiEa;fj~S
~=
diffe- A
quidé ma
ximè propri x (une,
ac principales,ab ea.
rum li.lmuntur (ubfiamia, alix vero ab
acciden te aliqno .At
quonia m neque horum ipforum cfi natura vna, fed 110nnul
la quidé proxim io- fi
~r!i
ra, ac magis funt difiant!:!! propria , non
autem magis remota
at.que extrane a,ideirc o neque earum, qua: ab ipfis acciplUneur, differe ntiarum efi genns vnum. Plurim ùm
au~e
aberran t, qui ab his, qua: maxim è propria: , ac
p.rtnclpales, abfced unt.Sec undo autem loco quiclln qi,
!te et harum comme moraue re,eifd em tamen eodé modo eomiCc~t
omnes , qu:r: ex aliquo (untacc idente
reeept: r, vtilts ab intltilibus minim è Cecernentes .N eq;
vero [olùm in differe ntiarum generiblls plures medici
delique nmt, vd quia videlic et li.lperaddentes fuerunt,
adeo vt cas ~!am
,qux
nul~1s
VftlS cirent, comme morarent, :lut vtiles etilm prxten nittend o defecer unt:fed C
v~à
etiJm in ipfa genem m in proprias differemias [calOne aberral lerunt.S tatim enim cllm primùm , atque
pr:ci.\l~tn
differe ntiarum genus ab ipfius rei diuifx
filbfiantlaulmatllT,intlleri licet,m edieoru m nonnul los
7f, gemls hoc penitlls prxteri re, nonnul los aucem yel fut~ YL:/PI per~10S
erre in diuifio ne , vel defil~,ct
Hippoc ra'~s
10 Itbro Epidem iarum fexto,o ptimam fecerit diui.
lonem. Sune amem ha:c eius vCl'ba: Febril?iu ha: quidé
~,anl1
[une mordac es,hx vero mites:h x autem no quicm mordaces,fed rclingentes:aliç vero acutç,fed quç
~anl1
fuceumbunt:alia: flmt fiatÎm exardc ntes:qu çdam
em~rlfia:,{jxq1dn
vero falfuginem qlland i
prx e erentes :quxda m flatiblls plenx,afpeétlli gl'alles:
~obUl\a:
.ad taél:um hlimeE tx: nonnul \x vehem entcr
hu ,1 fi x:altqllx vehem emer croeex :alix liuidx. Ee alia D
l' l~
modi. Apcnif simèen im inhoc loeovt abipfiu s
~l rllbflantla, ae d i'~note
in proprias ditfercn tias fe
Clt
- S'IfJUl.dt:)cm fi b ' V I'. bl l . '
t lcétio ne.
c rIS III WlI1tt:11 O co, C}lll• prxnatlll'am-calore confifl it. Ca\oris llltcm differe ntiç,
r ex co quoù magis & minus, & ex materia, in qua hic
fo ~tc
natul'am cal or aecend iwr, & ex modo motus ca
fis el\lld
' .
tio'
Cm acclplU
ntur,C}uas omncs vna' cum (1'19no
nlS
111odo , qucall
. n' lermon
r
Il
dl'
mo d 11111 fiupel'lo
e OHen. Sl1ntaut
.
.
in1l1us) al\nOtlllllr.
emommnoe111dem es qua:
eo 1 quod magls,a
' ut nl1l1US,C
.
OI1 fi1fi une. ()..
~o
in g~nc '
renti~,qa
". 'i"
o~
E B R 1V M
P R 1 M V S.
;r
J
J
•
2)4
�Galeni de Difterentiis FebriulTI
Cpit:i.Uh Prxincipere autem in omnium febrium confiiA tutione cauCas , qux ab omnibus manifefiè noCcuocur,
'Illas etiam paulo fntè comemoral1iml1s,in quibus medici,quÎ Ce ab experiemia Empiricos vocant, ex ob[eruatione ad cmationem ali'll1id proficiunr. Rationales
antem ad iptills rei natt1\"am venientes, cùm indicationibus vtantur ad pr:cnofcenda fumra,atque ad curationis iuuantur inl1entionem , neque eorum v[um prxtermittllnt, 'lux ex experientia fllerint inuenta, fed multa
ex rationali doéhina illis adillngunt, Q.ya:nâ vero fint,
qua: vtraque inueniantur via experiemia [cilicet, ac ra- '
tione,alibi efi à no bis demonfiratllm.At quam fingulç
pra:incipientes cauf.1: in corpore faciat dl[pofitionem,
<juç febre accendant,nnl1c ofiédere intedmus.~o
ni am non vnl1m videmlls modum generationis , aut
ipfius
tis:fiquidem neq; jo·nis
ntationis caltdita
allgme..,..
0 '
T .
el- pro~\;tl.'efaéè1()n,
- um~
'- met
feG-v01rptl
:
B p«<>pter ad-lr.etùnrarrelrns c,t!6ris, aut Ffeptr-dé~Hl
bfianalidxJu
.ea-l-iti1-effioxClS, aot plopt-er-mifiiBne-m-G
, '1 na: '1 noad
-cire, EjHeGam-v-e-l-at-i-e-x-fen ~rtefn.H;
tem, necalidita
llofirum fenfum vel generet, vel allgeat
proquos
eos,
ceffe omnin o & febriû caufas reduci ad
ipfa
fille
,
modos. V.ell1tÏ fiatim exufiio
ximè dixjml1s~
ql1i
am
,
Solis operatio talem [ortlatur appellationem
effeiam
qui
ab eodem fit in corpore affeétus,fille ille,
étns efi:llam & hoc iplilm calor prxter nacuram nOlldu
came febris exifiit,n-ifr:üF-v.nü calefi-at.Omne guident
fieri con fiat ex rei calidç adhuill[cemodi caufx g~ntls
ha:(ll, fiue Sol,Gue ignis,Gl1e medicamen calidnm contingat extrinf<.'cus,aut proximum fiac,aut adhereac fiue
quouis aligno vocabulo gujfpiam vti volueri c·. Ira ;Ltté
efi veluti ql1idem feruor quidam , ac vehemens motLlS
potencix irafcibilis in ipfo cordis corpore Gea: umul au
calefit ~pirtus.alqndo,U
C tem cu,? hoc fer~
u ~ta coocigeric,
d
o
.
~
t
?
a
i
b
l
L
f
s
~
l
g
n
a
[
&
do vero
uuc , lono-o
admlfer
tem
caltdlca
fe
ln
a,qux
corpor
ca
vt
.
motus corcet
unt,li
apca
natllra
e
retlner
e
eam rempor
natnra,
prçte.r
calor
t
remane
tamen
hifce
,in
dis fedecllr
Hurium.
nece1fa
cfi
are
febricit
m
atque inde homine
atC)ue
,
à-n}(}HIriginem
habeto
febris
iu[cemodi autem
alltem ex trifiitia fit, ex
fe.nte-re-n·3titr.c"c:tiTdttatis. ~re
generat Ir. Eills auté,
feruore
ex
amem
,non
[oIO-JJl.&t
culorum,nerefi,mu[
pil1m
r,princi
fequitu
qua: labores
,
o
a
c
r
f
O
(
.
t
;
i
m
~
n
rnm
articllio
&
,
um
llorum, copular
cociplunt,hinc
quendam ~alorem
qu:!:, ql1lde.m pr~mo
atque inde hocor
ad
t
alcendt
calor
latlm
vero contlOl
denficate curis ~
~
e
autem
ua:
()
at.
febricit
rio
mo neceffac
~
•
tis , acgue a~frigefaé
è
d
maxim
itllr reb.ris,quaiJs
ac,e~
HlCffillXU
i
I1l(}rdilC
rc
accid
(olct
.
finalS corponbus
,
-c.e1'f>ore-a-cenl:tto-contino-it. Semper enim animaliUJ1l
duplici modo effllfis ad extCD c?rpora difflantur, fdqu~
nora vaporofis, at.que fliliginofis lllpcdluicatibus, ae
rur[us attraéta refngerame,ac ventilance natillum calor
rem aerea hlb1l5tia. Cùm jaitur alxQ113 cauf., potentiO.
0
C
'b
cos.' d e.qui LIS diximn s, meatlls angufiiores effccert ,
[a:PILIS 111 plethoricam difpofitioncm incidit corpus,
q.l1ando & vaporofilO1,& Optimllm,quod effluic,exticeAt cùm acre fllcrit, [adfque mordax , nonnunql1aJ1l
~It.
d
JO febrent, quo tempore maximè, imra corpus, quo
ecur
•
refrigerandi vim habcc, non attrahitur, cal or aug
aut
Acris a!icm,ac mordax deRuit[uperRuitas bis,qui
n<ltltra vitiofos habent humorcs, aut rrauis clbis vwntur,aut [xpius cruditatem patilll1cur: M-tlr~pxfejm,
Ctl m poll huiu[eemodi-cibosaiTnmpto!, fxclllen tat11u,
lacllnis , vc\ pifcinis,GlIc p.al vel ~lIten-am,qu
) ac putrefcentem bl~evitmam
s-atio
i
oudibus, uue-qu
tint
~
�Liber Primus ~
2)7
~tM.
Idemhis qUQqj- àccidic,qui [upra modllm
bborat,:mt vigilant,aut cogitant,aut medicaminaaeu- A
.-t-a-iI1gÏ#F-fltmttRt. Voco aute prauos cibos,qllibus hoc
ipfum efi à Nacura infimm, ficuti allia,cxpe, nafiurtia,
porros,brafsicas, ocyma, & vrcicas, & ql1XCllnque alia
agrefiia dicutur, veluci qux apud nos lampfanx vocantur: Et quç prçtereà naClua quidem optima func,[ed ob
quo [dam pucrefaétionis modos xguate prxdiéHs, aut
mains aHquando vitiu contrahunt, velllti frl1meta,hordea,atq; omnes alix fruges,gux ad vfum cioi affumunt~r:guam
nonnullreteporis longicudine ad pntrefcibll em ducuntur difpofitione:alia: gllOnii malè 1'epofitç
fuerint,humidi tate replenmr: quxda vero & in primo
onu rubigine dep1':mancur. Tales cibos hodie quo que
vrgente fame plures coaéticomedere,nonnulli quide à
putridis,ac pefiiferiffebribus incerieruc,nonnulli aute
punnlas infiar fcabiei, ac leprx in corpore cotraxerut.
~û
igitur plenum fueric corpus huilUcemodi humo- B
nbus,nulla vero obfirnétio aliquod ex vifceribus obfidet,!iberè ame in totum animal per cmim difflatur, ac
refngeratur,fanitate quide fruitanml,[~
tnamé.t:mea. Cùm aute cofiringi 't erminu exterioré,ac
O~nrl1
penitioru pardum meatus contigerit:in-eenfk-i
~
é,quod nuper diximus, febriû gentls con
fegUltl1r:in-obitmétrunilms-allte, ql10d paulo infd diceml1s:.Nihil ergo mimm,fi ex his,qui cmdicatem pafsi
fi~nt,o.ul
quidé à febrlbus correpti fllerunt,alii vero ~tn,lmé.Na
hi qui hm humores habet vitiatos,ac
male ~lfantur,
intepefiiuè laborant,aut balneis fuper~l1s
~ tl1ntur,hi facilè febriblls corripiuntur. Et qui
b?nl ~ablt1S
funt,ac bene diffiantur,& quiefcüt,& ventJcul,~q;
hepar calefaciut, his febrire efi impofsibile.N am 111 ei(dem refidet ventricuti,ac hepatis partibus
qUodcllnq; corruptu efi,ac pal1latim per templls coqui- C
tl1\",atq; optimû flc:ficmi his,qui fe poft vehemetes mo
tus expOnllnt,allt xftiuo Soli,aut balneis calidis dul eiu
aquaru, quicquid vitiamm eft, in habitu corporis recipimr. Sic & quibu[cung; cibi corrupti per alullm deiiciunt,febris no filbCequeretur,niG alia caura accederer,
aut quia /Î.lpra modii fatigati effent ob frequentills Ilu~endi
necefsitate,aut inflammatione in ventriculi partlbli S[ubtenlliffent. In obCl:ruétionibus quidem forami~m,
,atq; humoru intrufionihus (nam & de hoc dicere
~!l
)ex putredme patiuncul' febrem animalia.14emt"' ~im
pntre~1l
qUa!e\:tllij; calida,-ae..htlmid-a,
~Iocis,-n{dflar
refHger-ari eontigelU •• Ihtllgimr miru,fi ex repletionibus febres eneniut:
et~In
Ohnrllétioncs multx filll1t,atq; vniuerlllm cor.
US 1O
• hlliufcemodi affeétiblls malè difflatur, Slcuti iO'i. ral1onepotentia:dicitqr
.
i:)
c'ur ,10 alter amu t·
mu d'1I1e,qux
D
no
ad
cor
'
"
1
d
'
_, rllptlone 1llmores euenlllnr,qlloniam oon)
be
' ea à qUa COtl
fic'ne COtm enmr,neqi concoquunmr,cnrn
lllntur ' .
l'
'/1
l
,.!
cih' ~1
.' VIS mua Ida eXJl[ar. Jropte1'ea-alltcr<]lticnnqi
l!'1t~
fi
r ' r. .
•
,
~i
Obn"'':'u ffilt')a-c-cralsl, ItInt magls morhls-obnohurn' _ nu enim,atC]; intrudi eÎt,qui ab ipfis generatur
.'
rad Olell1f.1.: ClT'
lUS eXJHlt,~ '/1 ' n,,'d! g 1mr? Nfonne cotr:ma
ne
firniol· a;rJa,atqi extenu5:tia,morhora? Videntur enlm
11.'
•
"'0.
,
llirn" Iter a fcb rt'b us .ln fceHan,qll1
vtraqiv1\"!llS
rauonem
Ull1
tale:
~eqlU?tr,
qllOnlam & fllprà diximus, omnes
aUternrnah,filCq elfe. Tali rationc igimr hi:ob pmrediné
caufœ '~lCtnque
glutinoG fimt,ac crafsi,fchrillm {llOt
tio nc ' arte.5 :tlam,qua: inRammadonc patÎUntllr,rainflue Pl~red1S
fcbres accedl1nt: intrnIlls enim in iplis
nô bene difflerur,plltre[cir, Cùm
igitur ~ l~mo\",cù
tal'd' UllO hree amaram bilcm dominantem habuerir
li
'
1 ltas qu d
a: am ery Ipelatodes propriè oc;c;upat par-
r
Galen.
.
tem:cùm vero [anguine, phlegmol1Odes:cùm vero Illlmorem,ex vtrifqi commifium, vel fit eryfipelas inflam
mationis parcicipans, vel inflammatio eryfipelatis: nem~-eWàtifR
fl1perab:nd-{t[€Îi9~0
gnemen autem-ab altero.In hifce autem omnibus corn
~ .
municationis ratione febris accenditur: fe~pr
enini ~
.. ~
~
fUQ- ~
calefaél:a proxima pars fimul calefeit, donee ad cor co- "-- ..:/- ~ .. ' , ( .
municatio pertingat. Nam & in carbllnculis id, guod
'
continuum exiftit, vnà calefit : fiunc amem ex fanguine
quidem fatis calido, & ad atrX bilis natllram proprer
adufiionem couerfo. Calidiores autem ambientis ae- 1 1 1 1
•
~ • ..~
ris ftatlls,quales maximè circa Canis Ortum côtingunt,
per infpirationes quidem manifefiè cor calefaciü r:co1'- ~;:
4.
, ... \.f -, ..-11--' ~.:'
pori autem extrinfecns circunfufi tomm ipfum calidiu ;:"..+-_7: ,4,0 - "'4~
'.~
efficmnt, fed prœfertim arterias, vt qux ipfius 1l1bfian-'b:>
~ :.>- ,z
ô
quibus omnibus ~
~
rE~-+
tire aeris ambientis aliqd-~,ex
fimul cor affici efi nec~fiàrlm
: & cùm fupra modum ~
4c ~ ~"-!'
ALb
incaluerit ipfilm pri~lm
, atque potifsimllm febrilem
4'"~
64 f"~
. ..-.~ ~. <,J.:..
t.{;;.-{~
calore~f[:ip,tg
ad ~mlerf
c,or~us
tra~[i~ 41 ,\"..Pj.. è??-l=:...c-. • _
1.- ~s
~Vf·6
tere. In peftllent! vero aem fiatll,1I1 fplratlO plunmum .~
efi caura. Fit enim & alîqllando ob eos,ql1i funt ill c01'- ~ .",:'tf
pore,humores ad plltre[cendum paratOs, cùm breuem
4~
.f.
(~
ç~
aliql1am occalionem ad febris originem ab aere am.
MS.
"'J~
~y'~ .I ,
biente accepent animal.
agna autem ex parte ex in- ~-:t
voe(".f6~
~
Jfpiratione incipit acris circunCl:antis à putrefcibili eua- ~
'~:
..~
~_
"Ï:~
.
." 1) d"
, ..
l
Y ......c.f:kt_ a.
~t
. 1.:..
poratlone vmatl. utre 1I11S aucem.pnnclpmm,ve ca- 8'~4-ç.
.. p "
... 1 .....?
dauerum multimdiqe non crematorum qllemadmo:' -Ç-:.......
.....1., _ ' 1""";;1 ~
dum in prreliis contingere {olet, aut ex aliquorllm v el ~
+b
lac~m,
vel paludum xfiatis tempore euaporadone. !....~ ...... ~
-..,.;... ~ ~'WV.
Concingit amem quandoque prrecedere ambientis ae- .,~
' . \~,
.,.........1-U
l'd'
.
d'
d
c
l
'
_II.' 6D~1
"1...,
"'-,
~f: t.'t4.
riS ca J ltatem Jmmo lcam,qllema ma l1m 111 ea pt:HI~-J
<;; ,
. " .........
lentia, qux Athenienfes inuafit, vt Thucydides inquit.
,. ,
,
.. ~_ '1- <:. eJJ
r. rt"
'b us Xnatts
/1'
......_~ ~".kJZ
Jo
....,.., ..
· tugurlls
.. lllITOcancl
Sed m
tempore habnan- ...
c:
c;.~
tium COl'pora corruptione laborabant. Ac quia humo- ~.!'~ :-r.,~
res corpomm ex "iaus prauitate erane pucredini ob~'"
....
~
'f.
êf"'~
',..eli
...rf .....~.,
noxii,l1inc febribus peftilentibus origo data efi. FOrtè
autem per comimmm ex Aethiopia ql1xdam putrcdi---, t;~".,
nis fluxere contagia, his, quorum corpora erant ad p';-'~bt
. d
1" t .
r fi
0
. ..,..."'.. _ ........
tien um parata, re )rtll1n caUlX mura.
portet el11m G...!.. ..f.-: · ,4H<."
.,~
hoc in totO fermone memoria repetere,quèd nulla ' ; l .w~,
farum fine-patielHtS aptimd:inc agere pOtefl:. Alioquin ..
.
omnes , qui {lIb xfiiuo Sole commorantur, febricitarent, aut qui nimio mottl exercentur, am vini potu gra) __
.
Uantllr,aut ira excandefcen tes,aut trinitia aftliéti, febri-<--.r ~
citarent : alioqlli etiam, vt arbitror,circa Canis ortllm f~-"';
•
omnes xgrotarcnt,ac in pefiilentijs morerentur, At, vt
diximus, magnam in generatione a:gritlldinllm pal'tcm
habct,eius,qlli paffilrus efi,habilitas corporis. Supponat~,r
igltllr , vt in exemplis , in ambiente qllidem ~er
llonnlllltl peltilencix [emina cotineri,ac ea, ~tlX
a~ 'pfo
corpora contingllntl1r,nol'lnulla quidem efie ;rarus [Llo;
perfluicatiblls pIcn:! iam ex fc ipf~
ad p~ltrc[eum
parata:nonnulla aucem pura ,atque lI11ltllt matena carentia. Ac primis CJ.uidem a~iungtr
in muIds corporis
partibtls obftruého forammum, arque ea,ql~
plethora
vQcatur, & vita odora in multis crapulis , ac rel venereç vfibus immoderatis,atg; his,qllÇ neceffario omnla,
qux nuper diximus, conrcqllUntur, crudltatiblls. Reliquis ver~
oml1lbns.corporibus puris, ac filperfillitatibus omnmo ca~en
t ,Jbl1
s adGnt prxter hxc bona, libera
in omnibus [pJratJo meatlbllS, cùm obfiruétionibllS
atque adfiriétionl'b us carent. Exercitia ctiam fint mo-'
derata , viétus tcmperatus. Ac déinceps his filppofitis
cogira gllomodo vtraquc corpora affici Gt necefr.1.rium
ab eo,guem infpirant,aere peCl:ilenti, An non rationabile efi,i1la quidem {btim à prima infpiratione princiTom. II,
i
,
F
•
'-
J.
.,c.
r:- 1-1
•.af:;...f';:J.J:
1
�Galeni d,e Difterentiïs Febrium:
2)9
200
'.
Gquid; m, ae prima eil: in omnibus communis illvg~
..
pium pl1tredinis fltmere , :le plnrimum in malo p1:0C~
A tcnrio,quod corpus guàm maximè Cuperflllitatibus varunt, ac Cuperfl~tamun~a
e J.ute~
clere? ~xclU1qu
loco poil: hoc, vt prxcet,J.tqlle optimè [piret. S~cido
bus carent, nonnulla qllldem mllll, nonnulla vero f).11,
) M.lIer[emr. At
pbtcil:
heri
eius
.
d
a
o
~
l
i
,
porenti.~a1x
m:lli Centire,ac facilè ad namralem habitum ha
nimu
"'-':- .,ux,.."ç. .,ko~
~.
)
è capillntur, ac
celerrim
in[llnt,
a
r
t
l
i
o
~
,
76'ru;;?
<JlIiblls
"
........2'.
el'ls-ternpel'iltura-a--mttu"" r.l4-~ ~1I"'-f:
bere regreffum? S'1.e-& c,Qfll-!t
~
fcbriblls pee
~
qlloniam
Sed
..
r
labora.n
~aximè
q~tàm
id.taGf-luno
, li habim-ad.-cal1di:rt:e . , :tqle-~m
~. ~
t;~f',ql1x omnes a plltredinc Ofmenno
eCl
faéh
us
fhlentlb
GS <J~lÏdc0s
fUer-fH:0uq.cdà, 3eRilem
,diçè
y ~
",-t:Wra~
~
'
1b
\ ' rd
\
tum habcnr,operx pretium videmr, vt hoc loco Gil:en.14- ~.C';:
f:?â::7 ~
:1: em :l orare (JLU.,.
o
r
;
~
cil: ne€-CilàHuffi , phmmllm
J~
onem de antiquo dogmace cofiderC mllS,Offiile:
tes,fcrm
, quel~admcun'l; fllerint Cuperfllla ~len1Umdta
gCftus-e-x-ptttred:ille-tteri-afkttei'ltntem. Siquidem
~bri
V1Ç1a vq,-. dum qui modicis labonbns Ce expom t, ac
"'7
'-:i
r. '
' r mod'l J'l fipOlltlO
eills [entêtia: erre periclitatur omnis ab Athenx o cho- " 0111111 bus l11!lLl..ce
1;..""':1
ç:s",'- t f-"-k Ji'
~4r
...-.. - ~
111
ato,
moder
tur
:
;
.
~
H
..
11
.....
pi'
rus, viri mm in cxteris, qux ad artem pertinent, tum
quiU'l4{}OX!J'. 4-r .. '1It1ibus l1ulbm omnino [entit ot1enGonem. At hic
:r~ïf.
prx[errim in febrium comcmplarione minimè comemil1~s
dem[e rmoin vno profert?r exêplo , [ed ~ihlo
J.
~
- e(mfèi0,
· nftHi.s
ml1cndi : ~uige-a
.1 complc&Hnr , & qmN eg;
, •
, ~
in omni o-enete cauCx vemateQ
.......1-.. *'T
.,-~
~u
\ ,L,u.--"1
' . ,,64-.""
r.~
;
J- .,~
'b
.
e-tp10.
"
GWr,ex
A
d
'
x-ntmH
l
t'uemet'"
,
a
t
:
!
~
.....
"
nn'r':Il:t0
... ..,...,.s..{d,..l
us
~
lplGntl
prXl11C
c
cnnq; inteetre in co vu t cxerccn,
6'. -r.7~·
.i!!...s ".,OL...; ~4(,
r ' pro l'1enim videnml' mihi hx hnmorum[cql1i purredine. Sed
' pr::elell
E911l'cl.c~n c~o 111
"
na
~,.- •.40·1 ~p '1.. ~ . .--~,.
librum.
Icgat
S
j
{
U
l
t
'
~
cau
S
qui qllidem ex Solis incendio febricirat,ab aO"en~is
v: xita.ti parcells vno caplte Vl1lLlcrta comprehendens, fi- B [x
(
vcrd ex ira,&
caliditatè affici nanna aprus eil:. ~i
nem [ermoni'conHimam. O ponce iiqlüdcm if). omni
4- .
. ,........
~
cor, [ancirca
i
eills,ql1
.
\
ali'll1em
'
quidem
m
feruore
hl1ic
du
' \.
~
ex qua ma~le
' , " . . . - - ia:>' .. ~.canlarum generc dl l;el:te r a , ~rtCle,
"'P
..~
~.,
putredi;t-~.
edam
tamen
non
,
m
1
r
a
~
c
n
,
:
l
i
e
I
r
~
i
f
guinis
1de c.orporurn dtiipore cont1l1gat,dc1l
'11otcntia xcrrota
h 'r r,.;~
. ,~ l~
eil: , verus
,
excrcira
,
.
modllm
,
Cupra
,'l111
"
el
&
SIe
..
~
~
nem
.,
tJ1... .r.4:. . .~e.Ç
'lUX eldem confentlllllt)guam quxadl~er....1-~ ., {itones~am
~p.
~.f"
fine humornm punaturam
prxter
s
calidita
tior
hemen
rro habentes, ~èd
antur coGderare, illud pro compe
~ r~
t~.
~
G
c lccend irnr,& cui cmis adflriaa efi,
C_ :!I:_ )' I_.L.
tredine in corpor
.
,
.
.....
i:Së
~
_.fi,!-':r~
:
m
=
~
r
"
t
d
'
[
e
n
,
i
f
s
1
t
e
f
n
o
c
;
~
__
~j;J,
~
cùm priùs acl'iores [upcrfluitates per cam el1aporarent;
vml:m·src-magm...... ,.~lremac-nt'1qu
J- ... ~'-L
~.
~
. .CL..
poll:qll3.m l'eteta: [unt,ac coaceru:ltx incidit in febrem,
.
J
ef~ 1 · =-~ ~ine-otr:as
~
1{tkt...,-«tI1'mttrtntnc;ntS
~.IbO
"~uo ~;1P
nulla interueniente hllmomm pmredine. Et qux in inVieU ego aliqnanclo in to,li tempo ris il:aw,
~l1tij
. ."a~
~J<'.
~S appellant ) febrc~
f' 'iT'
'C
guinum mmoribus ( Gr<tci /3 irt~/I
o.
.,-~
.
11447V~"6 ~l:.o
ait Hlppocrates ln l'anone UlJJe,IlOn paucos
la\em
6~
.-+
...ephemeris quodi
.limt malx,ecpti~
orilntu~·,m.es
tlfi:mnculos Cttaffari pel' poplilum, quornm erat gene"i<
qmdcm eil1s partis tl\~t
.
ocrates
p
Hlp,
m'll11t
loco
in
[cribi: Hipa , li~q(:mdou1
ratio elcm,~n:iqj
~
Lin ....
mor ex generc efi mfl.ammaClOnUl1l:& qllalltum ad hoc
q; m rerquxcnn
& qUldem
'pocrates exqlllU"te fimdlJ.:
'1~H,,"C '? -1r~f4
~.
.
.
fl.·l
d
'b'
r
•
or illi , qui de lJlttred!ne , [ermoni: eills cnim raa{fenti
,
.. ~
t' 1,:'...... -+ fE?4
e peUl. enrla ~e1?
tÎo liboro, qui Epldemla I111Cl'l lt~r,
vocant,
tione illRammationibus,quls Grxci I{JÀE,.i~O/lS
fiata ab Hippocrate referunrur , 111 aitero eldem {Ilmll
opinaba~rafims
febricitar1 éontingit,non ea,ql~
vt
e,oru!ll [um~,
pari modo etlenerunt. ,Etat ame~l
l1s
tumorib
ll1um
lIl111gu
febres
qllxdam
tamen
SlInt
mr.
, quod cum nos C
rt~efalo
Ip~a
ofiend it Hjpocrat~S,
m
a
d
~
u
q
alix
&
modum
qtt<=ad
l'arum,
epheme
è genete
gllrecllnqi corpora hu~b.lOt1o
~. : . ; 6 prxuidiffemus, l1a~,?
facilè traaabiles morbos ex hlllccre,a!lt inflammano
~x
mida Vldebamus, onjl:rv-~m',
tione,aut ab[ce{fu, am aliqua huil1[cemodi aItera in viverè-hcciot':l....,ta-lrts-al*h1ttt1ffl -hahittt m-eoote.fHaB a[ceribus diCpofitione ortum habemcs ofiendunt.Diffcl'edundabanr,hxc'pllrAt in quibus CupcrAitae~
tm~s.
runt :l.l1tem qnx in inguinul11 mmoribus febres orilln-.
gationibus fanabar.1us:obfiruéhones a\ltem [oramtnum
qllX In :J,dp,
putredine e~liunt,
ml':- ab ,his,'ll1,x ex hlmOr~t
Uu4ebalDll:. Sed h::J:c ql1~Jam
,apcrire,at,'li abf\:~rge
01'- 6/# . Jtl)fl
vafis
S
maXlml
call!s,&
111
m,aur
vlCeem
velm ah quo
artel!
.
' "
propne erre vldentnr,neque mam
.~
modo artl5 cnr:l.t!~
h eyJ:
ln mgutnum tumonb us fillnr,
qux
1l:1.
e\lt:gu01
b
la
l
mm
loco
co
in
nobis
à
ht
biCtuo efi qain pleniùs de hi[ce
;t:1IiP~
~
[que
v
d?nec
".
as,
f'
'
continu
l
s
e
.
:
'
t
r
a
~
f
'
•
conca le fa ciunt [e~?cr
o
acere metlonem,
V01~n
vero\ dc IpllS
1m.' Nunc
dicendl
'
~
l
f
1
ad
autem
t
peruc111
Non
.
atttngit
ad cor calor febnlts
. 1111
cùm eum pl'o[eqactcmut [el'monem , in quo qucmad~
r d 1'b'd
• r.
1 cm pcrm?net in loco Jnputn'd a fili l''go, le
Iplllm
'luidem
onnlilli
cente,n
modum ab eadem caura inüaleC
guini5 circunCcripra [ola alterationc pcr continuum fa-'
à febribus corripilllltllr ,nonnulli llltem ill.:di per[euc.,.
maximè moaa, vfqi ad cor pel'l1cniente calore. ~o
corporum difj:~to
r:mr,exponeremns. Cùm. ~!1im
laCsimdinetn
aut
rllr,
dClIrl\n
calore
do in his, gui [olis
ne di[similes {int,ac I1mlnrormes,ql1a:dam factle alread vitale
VCtILlC
lis
calefaé
partibus
pa.tiU?t:lr, à p:il~s
inopcr~e,quxdam
in ip[~
raorul' ~c pariu11tur l ~aC
,ql1X
incautem
pm1'ed
In
t.
D pnnclplllm cahdnas pcrmea
hlpcrabilcs, ac impafslbdes omn1l1? extilllnt "gllxdam
u.n
vel
quidam
,
vaGs
fit
aLlt in vifceriblls , am in magnis
n
?
~
e
d
rCI
,vcr,è
hU1l1s
,Ad
r.
patiunm
Cllm difficll1rate
fuoms ex plltrcfcentihus Immoribus ad cordis vcnrW
fimtionem cO:1éH (llmns coam Cllr:ltlOl1IS. mcl1d~e,
culos tendit. Et quidcm in mmoribllS il1O"llinllm olUneS
111
, qu: glod~m
non aliter affcéti ) <]uàm Hi p oC~'lt.S
iimul hllmores plltre[eè1'e folcnt,GllC pCfVI111m,Glle p~r
dlél:um
,l~Id
!oco p r Ctmilem modum vulgat[~m
duos continl1os Jics, Vt gui inuiccm adha'rcanr, atqi ln
'!<- qua:
Efl 19l~Ir
con[crip(îr: Oil:elld it autc~rlo,
lilllr, v~
vno loeo e ncilldantur, Atquii n vj{cribl~
lP[.1 Vl
prxcuftodia dicirur Cl\r:lt10 quoJam mod,~e
u vlcontaél
fifLli magnis,vt quç cotinllo fiuam,llt6quc
lltn
dclicet !10min:\ :tPlld medicos fa: illS conhll1duntur.
::"
cinos ad plltrcdin:-m trah:lI1t , Cpatio têporis putrld
....;- (,....1-, Sicur enim in ahero lihro eil: à Itobis oil:tn.liun , omne
t
modur:
c:llorcm accendur. V na autcm ra donc qucmad
medici opus eH errorum qui circ:l hllmanum corpus
a
I
namr:lIT
omnibu s gll.l:C11I\qlll! pr:X:1 el'
in c~trinCs
1!!1lcnilll1t,cOrrcétiullm, Scd n'ihil ifia Gtbtiliratc [j!rmo1t,fi qllÎdcm implItrc:!fcibile fir q~ocl
c:llcfilll
C:1I11.1
qU:lllis
hoc in loco indioc mudiu onim in duo nomina dini~
ve\lIti lapis, vellign um, am ralc a!iqnid al~L1d,. e
~alefit,
uidas tOtam curarionem,ac prœcuClodiam ' fiue ambo in
eOllCquc dnrare caliditas fi Ict,d nec paulatim refng ."'/lum colltgas,curatlOnem nommanS,nOl1 panum con
rentl1r: quod :lmcm putrc[cere n:lmra :lpllltn en , fem~
tio, qui à pcflilcnriblls,
..lo'd..'uAon< ieéturam affcl't eOrLIm di{pofi
per ad cotinua di Cp:miram continet cal iditatc. ~e
1U
argue in populL'In gra{fJ.ntibu morbi affici prohibell~ 10 in agro conli)exi cxcromcnm "
n
.
t
\
q
5
J
m
o
U
l
d
a
,
r
.
t
~
~
u
a
c
eadtHn
ab
oumes
rUm
qllod no-xqu~
.-!-.J: ,:':?..,.
/:::t;;::t. .
"';J:
~
!:.:f
J
rf'..:..-
li'
.'
,.
tur)
-
•
mentO
�,
,
Liber Primus.
tia, SzpillS cnim cùm colore album faéhtffi fit, vel fœ mentomm) fimul ae eolumbamm quxdam ex parte à
Sole adeo vehementer c:llefaéh,quod infiar fumi mul- A tidum odorcm, vel tenuem fi.tbflamiam obtinet,fxpius
vero non album apparct,fed Iiuidum:atq; in his oml11tam euaporationem in [ublime emittebant 110n parum
bus magis,ac mimis infinitis modis euariat. ~{}tœG
mordacem,ac dolo rificam,& fi quis proximè accefsiffet)nares,ocllI6fql1e lxdentem. Ipfa ctiam excrementa
que-\'ero in abfc~.ils-pt!"1nh
ft eI emr.r,
>DÙàem-&-in-f-el:tribuS)<lux-e'!E-plm:edine accendlHllitf,
tangentibus adeo calida fentiebanmr ,vt qui lon~ri
tempare mamls,& pedes admouiffet, exureretur. Non
fua~l'1n
, ~1
vrinis apparen , ormx:-Optima
S
ta.men continuo huiufcemodi cafi.ls perdurabat, fed in
vero vrina, ql ~adex
putre[cente hllmore coaionem t
~"o.
fl..j;.":;'I'.
dle qLli fequebatur, quicquid fuperiori die ad fi.lmmum
à continemi vafe fllfcipiente perfi~tu
~ efi:qn
album, #s Q7!~.'-,
*~
.
femoris peruenerat,refrigerilbamr. QEod autcm huic
& lene,&zquale, & minimè fœtidum fedimenmm haJ .:Gi-'#!W~
cOntinullm erat,dum prima pars, qllX calo rem concebet : pefsima amem ef!:, qux in omnibus maximè con~
~l:
perat, in fummo effet feruore, ipfum interim paulatim
trario modo (e habet: qux vero intermedia exillit, ~
.ct~:=;
fuccenfi.lm , mox priori fe femore remittente interim
quanro·propiùs ad alteram accefferit , tantum am me;.>:M~
lior,aut deterior exillit. Sed de vrinarum differentia in
,_.51
.
. incalebat,atque efferuefcebat,& paulo poll priori parte, refrigerata , ipfum fummum feruorem obtinebat:
commentariis De crifibus diétum ell. Eas autem,quz VII
in pLttredine hnmorum febres accendulltl1r, alias ab
h.o cq ; rnrfi.lS deferuefcebat , dum pars continua paulahm fuccendebatnr, qux pallio pofi vehementiùs aceph~ri
oportet exiHimare, ncque earum djfcretio ~
J..j =-d;-..· ;J . f:~
: ëi t"' . :"'
ce~fa
ad fummum feruoris pemeniebat. Hic aute cir- B di~;l?eft
, qu~nam.
n?ul~is
videamr ~fe
imp.of-. S~
-t:O.û
' :;,1
-:JéeUltUS in vnius ferè diei) ac noéEs fpatio peragebamr,
fib1ltS : nos vero hoc m1lltes re Ipfa probaltlmus,pnma -c};:
'1 ê!5~
~
a~eo
vt l'es ql10tidianx febris, qllam Grxci amphimeaccefsione finita, lotum hominé, ac mediocri cibo re-' .!s~
., ~
" Çij~-;':!?
rtnam appe1l5t, propriifsimum effet exemplum. ~od
feaum ad confi.leta opera tra[mittentes, vtqüi alterm
~ "
~ T .s· l-: *' '~t
fi duabLls dicbus ac noaibus idem circuitus faaus fili[febris accefsionem [enfurus non effet, neque nos no- ~ ~ ~ ~
~ '" ~t:.!
fet,~unc
febris t~rianx
eo modo fuiffet exemplum : &
~
fira exifiimatÏo fefellit. Vnttm \"el ci hoc efrpnt'CÎpuum ~
.J'ebHU.Q1 epbe me f31;nm ildàtm-;ab
- Qliq1a
- jnciper
~
~
2 fi t.nblls,quartanx : & quam~r,
quintanx, fi quidem &
q~mtan
febris exifiit. Ego enim nondum liquido vicatira 1ecemi, ac Illanifdta;gllx antè prrecefferit, quam
~A
~ _ 'rdT
d~,ne9u
huiufcemodi circuitum,neque alium)qui vitra
omnes medici iuniores vfitato vocabulo procatarai•
_ ï'
q.uatnduanum protenderemr. Sed de febribus,qux pel'
cam, fiue prxincip.ientem appellant. Sed & fi hoc inVI clreuimm aecefsiones habent,poi1eà dicetLlr. Humofeparabile fit ralil1m febrium, ind.icium ta men earum
~'?
autem putredo, quz in vafis fit, fimilis eft ei, qUa!
proprinm non efi : nam & aliarum quredam ex caufa
lO lOflammationibus,atqlle abfce{sibus accidit,aliffqlle
manifefia fiunt,gl1z antè przcefsit. lafepa.rahlle-verè,
colleaionibus , dttp1ti x quidem-feeundttm-genus. Ex
~prium
e . fi-coéteR
- vrina~tm
die-prima. Ac
dl1o~L\m
autem generum mifcella alia terria fecundl1m
prztereà plllfi.1S ad magnimdinem,ac celeritatem effag. .
.
[pee1em enariat, quoniam & innumerabiles mifcellz
tu dignam accedentes, it.a vt freql~ntja
à protine
~5alt,'?r:~ .iuntrA-do
modi in eo,quod magis,& minùs,rep
defic1at [ecnndum extenorem qLUetem. Efi aurem & C:O-l: l" ~
~
6'
uun-gener-unr:ttterum-quidem fit...{uper-ante-Natufa, al- C magis infèparabile,ac proprillm , guod n.uI.lo modo ~d
r.;,~
~
-:;orceleriratem ea pars PU1fi.1S, qux {yHole dlcltur, tendit:
terum v-e.ro..ftlperata. Et fuperante quidem, fiqa in inflammationibus , & Gmilibus colleaioni mmoribus 0& fi allguando contingat hoc, minimum, ac vix percemnibus-pas:in humoribus autem,qui in venis,atque·arptibile exifiit, parlullque à naturali tenore mutatllm.
tedis continemllr , qlloddam, qLlOd puri proportione
Sed & caliditatis fuauitas proprium,atque infeparabile
refpondee,fttbiidens-.in v4'ink At talis quidem plltredo
ell huiu[cemodi febrillm indicium .• Infeparabile quonOn fimpliciter qllidem plltredo exiftit , [ed aliquid in
que, xgua\is, atque incompreffits afcenfits in calidita[e cominet coétionis. Nam adhuc vi coquendi va[otc,ac pulfibus fimlll, non tamen proprium, cum & aliis
nlffi remanente, qui inrcrim putrefit humor ) ad talem
quibufdam adfit:ficuti etiam confillente febre medio-'
peruenit alterationem. Sed & alterum eft putredinis ge
criras: nequc enim hoc etiam ell proprium, quanquàm
nllS , cùn1 ea vis, cui coquendi officillm efi demandahis maxi~
inefi. Et melius fanè hxc communia exiimbecillis faéh eft, vt nullam ampliùs facere
tum? a~eo
fiLlIlt, in cre[ccnte fcbre, ac con{iflente, ql10niam mapofs1t. 111 pmrefcente fllperfiuitate ad optimum tran[gis ephemeris-infilllt , inter propria reponere. Fieret
lULltae1o,nem. ~od
qllidem vfu contingit nonnunenim hoc patto , & fi nequaquam fit , rei ipfius forma:
qla~,eum
eadem vis ad vltimnm imbecillitads peruequinetiam. & pl~cberim,atqL
cxC]uiptifsimum 1:~ C ' ~
.u, ...f._
d ~
~rlt,e.iam
fi id,quod putre[cit,mediocriter fit vitiatu.
il1[cemodl febrll1m adhuc & propriulll Iimui iltque 111- G~'t_,~u.
~"
· Jf·
.
'..
r~
~?1"
: ~_....06
t {jfie.rt potell interdum vt vis qllidem ipfa non omni- D
ar.abllc {ignu.m: Slcn~1
& cum 1i.ldore ~ autol'ore,. ~l1t to-!1"';f~
~t-.
! ...!.•., ....
110 It1mb
r
• \ fiIt
l ~
..
cel'11'IS, humor vero' putrelcens
maxIme
omn1110 cum allquo optlmo vapore dec11O:H10, Vb1 tn$ LJ. ..'t-.-;;.,
Vltlltus
H'
r.
fi"
d
fi
tegr;l.
febris
ce{f.
'
uio
{eq1l3tur.
Hxc
quidem
ell
eom.......
..:..
~-.ç
~
:r.,_-'Ç~
n
. lUllS mper Ultaus putre o,neql1e con lllere,
. d"lC~tIO:
Il \ d iCi..,....-,
l:-f- "" é+!. •
11cmcramm ln
peq~
lUt colorem aut odorem habet vnllm fed femmunis
febrium
ep
nam
pOllea
e
~7t.
.--",J..- ..,......:- ..
r
. . d'1C~nl
fi AI
- .....,~
: eCll.ndl1m fubllantiam permutatur , ae O-:ultis moearum fingults. fipecl:mm.
s .
ternm vero\ fic - ~:;. FJ"':- • .....Â-~ ~!
.
1.-""
d lS
eUan
'
1
1
•
Al
l--rium genns, quoù ephemcns ex adllerfo diftingllitur ...i.tA c:;'::!' J,t ••:~
Ji
ét'
ae 1 ud quod putrefcit. tera amem putrefa10,q ua m & coétionem effe diximns, [cmper ad vnam
l1ullulU qlide~
no~e
co~mlne
fonimm en. Sun~
~
.. (J4.~ ••• ~ , ~ . ~ . ~
~ .~ _
pllns
.
fu~
. !ipec'lem termmatur,
CO1oremq;) ae confin·
InentJam
autem dl~
prIma; dlf~rentJx
, gUa! nOIl ohfcnram ha~
t; ...-f.: .,.....y. ':'f
, ... ~ ...... ~ .~
•
bent [peclerum dJfcretlonem. Nam guxdam ex illis in ',fia~
ra C~lt,!k
odorem. Sllperante vero integrè ipfa Natllutredine
hnmorum
accend,1I1tl1\',
guxdam
vero
il)r.1.
'Ü 'er-' .;.,
:d.
'..
:
'
~
C]l' pt1mum fit pltS confpeétui album, & craffum , &
P
. l'
r
H"
d4t~
...,... fT"""'
ni~1u
ve.rfum fihi fimile , lene alltem tangenti, ac mifolidas occupant amma 1S partes, atgue cas heaicas fe - ~
::. ,.- ,u• .,.,'(\. .......
in 't \ Q!tldllm. Si vero femiplltridum fllerit,renium
bres apelrt~:J.Ciîuonf
fix-ç (unt?gl1en;- -y.. • ., 4",' !: f~"
:,.. A
tnlt a tran~mlioe
genlls, guod paulo alt~
dixiqno01am Ipfi'm corpon habl- 1· ~4 # '"
'7 .... •/JJftw6.i ....
admodum hab1tllS :~Ht
IS'
.
'G~
.- ~
~ - I .. ~ :
tUffl comprel1enuerun. 1C entm vocare confileuerunt
~ .... L. _.
.... cr«
hu' \ t. DIIstum vero & ilIud eft quod multiforme
ln,lll cemodi genLlS exillit: nam i~ co quod maais &
[olidas partes humidis ex adllerfo Jillingnentes. lndiInus fufcepit coétionem) efi innamerabilis dif~ren
da vero febrium,qux humol11m radone :lcccndunmr,
Galen.
Tom, JI,
i z.
"POret
.,
"'2-
c: .
':'.:;{o;;:,r-;.
-'2:;;ff h
!;....,
tii
*
1
r.l"'f rél
( ..... , ........
f;:-:
r
J:"f
.
fi
J '
�Galeni de Differentiis febrium,
hrec fiint. Primum gllidem non infepatabile, fed proF)ra:i~cpents
caufa:: dipril1m,qllod nulla ~arum,l1x
Lt..
g.
cunmr eas amecedlr:neuto eOlm alIorum !!enerum hoc
~1
~ ~.b
neft,q~ol1i
am - ephm~rx-o
nes " :rpToc
. a~éti:s,
fiue
m h:!benr. Heéhcx all",,6
.&'~ ~
{
!
'
.
"
'
e
.
!
~
nrxincioientlbl1s
callhs
originc
~
...... ~4
"'1
r
_
. '3'
,
L :-± : .
~.,&
, , emquando 110C hlS generancur, n\:l~r-a"tk.WLom
f;';' ~,
"4-.
e--v--t u~ç,adeo
qllàd vbi quis tine pra:inci?~L:;
~
ient
cauCa c<:Pic fcbricicare,fcire,oponcc hnius call~
... ~
-.l~"
!âm
in lmmonbus eITe. Illlld vero nOnnl1ngllam :vfil
~"·-1
J;:t~
'3
. ·· ·t
r. r. '
•
~
~
venit,quàdal1~
ex prXIl1CJplentWt1S C~UlS
llUratlO3J
'
2.,
fie febrem accendn cph::meram. Sllbfegultllr autem al'd~.;ç
b {UJtn'*' tera ex putredine h1l11l0rU\l1, qllando quod afficic corpus,ad id habile fuerit,hoc efi quan~o
impurum extite, t ......
rit,ac filperflua materia redundans7"' 1-:HE-e-enim-eùm in
erhml'is-tn~d
. orem
- rol~tf.axei,mqu
~1m:îpiunrao/e'l,
alCe.IilO1 [peciem-rlfHund;po·1~
V num vero
proprium fimul atgLle ep~ in[
rabile.n
omnibl1s {l~cef
fionis indicium , qllod febrts ephemera qUlecem mte0Tam tllb[equentem no habet.Conting!c vero alfqu:m•
do vb~ephmra
febris confifiit, aligllod permtttationis indicium oltendi. At nmlto magis cum ilm cœperit
declimre, guo rempore id, quod paulo antè diccb:mus ea rranquillitas abefi,gu',; adellè debel'et . Hçc qlll:l\Ire~
à rig~
dem' [unt permlHationis indicia. I~lic!m
re [umere febrem vbi neg; ardor Sobs,neqi fl'lgefaého
valida p xceiTe.ri:, qualis prx[et~m
rer n.iuem facien:
til:ms iter conttnO"ere iolet:aut qlU aliter 111 vehementl
fri0"0re dilltius cgmmorantnr , proprium & hoc exifiic
fi(J"~um
febrium,gua: ex "plltredine accenduntur hnmo. ,111 om111'b us
5
v RGR calmn 1fl~ , f. s· ~I e. N eque elllffi
rom
1'~
~<L."é-fI(4
inef,guma~odl
negi ~olTres
iptÎ fUnt ab ~u.rf "'jJlI- - ....1 r
c:modi febnbus m[eparablles, ficntl neque ab 111100
C
.s
~ Pc.t4.s .. '
J.~'o
~
r; . . proprie. l na:qua \.1[.as vero'Ir.
pUll1u.m, atq; ca1~ns, . filue l~.
,."· ~ ~~':i.rjncp
s , fiue in algm
. c~n . tol~O
, n tll1gat, cfl: hUI1[.&cem~dl
':" :,7
febrium generis propn.l! J1 ("': 1l~,no
t~! :l . en
Ipl.lIm
in[eparabile. Multa: emtn & Gne ll1[enfibl!t l11xql1alltate incipiullt,atq; ad confiftentiam accedunt, AdhllC all(eOl maO"is, fi negj acce[SlOnes plares f:tciant veluri in[l\ms,q~od
fuperaccédi v?camus,iicuti ~e'l;
puHilllffi
aff!iétatio: ( fic autem nomll1:wt,quando l\1Clpleme accc!sione finis f'a.ruos, at<]l1~
il1xg;
a~es
eo[d~m
h:tben:)
neqi enim hoc Ip[um ab h!fce fconblls dl: 1I1[eparablle 110n t:uncn aliçoi alteri generi fcbril)1l1 communc,
[cd proprium iftarnm,ac pccllliare: ficuti & iM:qualitas
jp[a,nifi alicuius cafus ratione filpcrncni:lt fxpills. Vbi
e'nim humor aliCJ lIis yitio[lIs in ore ventriculi ftICric
acerultu5, qni ipiÏul1 aut morde:1t,ant refrigeret,parlli
Gmll[ atql1e inx9ualcs , & l~
<]"idem-in-ffig1dis,
imrqua.HCl"S""VCTO Ïfl mordüCmlls-accidit. At vbi euomllerit ha:c amoo protinus ceffanr. Cùm vero ip[e \'.
triculu' otnni 110:1.1 vacat , ad pr0l'~t1m
febrillm g('nus pertinent hlliu(ccmodi plIl{us, ~aXinl\f1tCm
eft
earum ,eux
ex
putredine
fill\1t
fcbnum
mdlCJlUn,
glla\
'
litas c:l.lidirati . N ihil enim cfl: in ca (lIaLlC, ncgi moderamm, nequ ,,110 paéto Gmili dl: ci,gllx in ephemeris
{entimr, [cll gucadmodl1m eft & ab optimh ante 1105
mcdi cis diélllm, mord:tx C]uod:l111 modo potiù exi{l:it,
tattulq; mcl~I.a[ntir:
J.c qllemaJmodu111 fi.lI~US
~Cl
10s,ac nares, he IPf:. t:lttü vi ietttr erodere. Scd 111 prJIIv tin Cjl1ibus calor adllllc lilfcipiis gllid m acef~ioné,
focatltl', ae [uperRuit tcs intll S[uccenduntllr non fl:atim. a?m?la ma~u
dircent.Il~
" ~t pel' 111 0 r:ttn' prx:liéb
cabdltatlS fpeCle s cx pcnltlOllbus partibus cffercur.
Q!!od cùm ani,maducrrerct ThemiCon,c xifiimauit (vt
Plihi (jllidem videtur)hoc effe on1lib~s
febricitantibus
h
tJ:
...., : : _
.. r.'--.
.'
1
f
Ho ,
..
proprium. Sed de hoc quidem in proprio huil1s fermo-
A , nts 10co à nobis rur[us conGderabimr. Prxdiéta :mtem
calidit:ltis [pecies,qux appoiitam manum pungic,atque
erodit infi:!r lTll!dic:lminis acris, efl: plltrcdinis Immorû
progenics, qure manifcfiè guidem lentitur in crefcelltiblls,ac confifientibns fehribl1s: non manifcftè autcm,
neque fi:ltim in incipientibus. Proprium vero,atq; infeparabile efl: febrium,qnx in hllmoribus accendutltur,
appellam) veloftlbmi[sionis pl1!fllum (Grxci (1' : C;JÀ~fi
citas,qux mallifefl:iùs quidem in cre[cemibus febribus, .
non obfcurè :luté in incipienciblls ac confifientiblls fit •
Comitatur autem has febres in initiis quidem , pllliilS
parulls,ac velox : cùm vero conGfiunt,magnus fimlll ae
velox. Sic & qua: in exteriori qlliete exifiit,frequentia
i~ huiu[modi febribus manifefiè deprehcnditur, cuius
fl~is,neg;
in ephcmeris,neq; in heéticis apparet. Maximum vero & harum febrillfll indicium exifiit crudi-·
B tas vrinre:debilis etiam concoétio propriu efl: it;diciuIll
febrillOl,gllx hllmorum fegulIntur pmredinem.Neql1e·
cnim cruda,neq; cocolta dcbiliter, in ephemeris appate e. Ac earum qllidem alte1'l1tra féor[u111 en proprium
hlliu[cemodi febrillm indicillm.Simlll amem vtragi diéta [ecundttm diGunétionis prologllillm omnino infeparabile: l1Uic enim febrium gcneri vrinx prima: vel
omnino crudx, vel debiliter coétre principio a!focianmr:neg; vnqnam magnum aut effatu dignum cécoérionis indicillm in bllill[cemodi febriblls in primis vrinis
apparec, fi excipia11111S eam, qua: nt ex ephemeris f~bri
bus permlltationem , de qua à nobis anteà diaum efi.
Pra:ter prrediéta autem propofitarum febrit-:m indicia
cont!ngit etiam eo tempore, quo acce[sio conGfl:ie ca~
fum aliqucm febris ardentis lparec.~od
fi etiam hi
cafus [e.ofiendu.nt, gl~i . in feb:i~s
..hepialis & lipyr~5
C appellatJs: ficut! & qll! 111 hemltnta:ls , aut ftlccenfil\1 s,
aUt in ~uap
alia t:l~ febre ,videri folent:erunc qllidem
propna hlllUS generts febl"Jlun, gua: ex hl1morut11 Plltred~n
e ~cendmr
indicia! non tam.~n
in[eparblj~
:
atg; IdClrCIJ vhllpfa non adhnt, ex alus dio-no[cere 11:
cet: quàd fi affuerit , non folt'tm ad O"emls h~ilfcemod
~eb ' il1m pcrtinebl~,f
euam aliq~m
eamm fpeci~m
Hldlcabllnt. Et gllJdem il poil: fcbris declinacionem lntegr:lll0n filcceiTerit quies,Gue cum ftldorc fiue qllouis
a}io ~od
declinet: ex duobn~
altcrum , vel pe~'J1uta
non15 eft argllmcntum, fi omma, gux prxceflennt, febrium ephemerarum nlerint indicia : ~Ut fi nulla ex his
fllerint,fiatim Olb initio fcbrem aliC]uam ex his, qua: pl1~
tredinem hnmoru fe<]1ll1l1mr,il1ll:l.fiffe indicamr. Si vero nonunql1am in prima die pul.fils durus [emi:ltnr,:lnim,aduerccre op~rte
l~tnq1iJ
in corpore xgrotalltÎS fic
D a!l~
~onge.l:\t
ex fn.gore, vcl ficcitlS, vel tcnGo,guaIls 111 dlfientlone neruorum fieri conUlellie "cl infbmm~tio,
vc\ du,rus rumor,qucm Gra:ci (J'Kru:p :lpean~,
[clente.sab hls Colis caufi plllfllm durum hcri , In gl1~,
bus entm erraucrit ArchiO"c
ncs circa nocionct11 & dlO '
g\1oejn~
pl l(~ S dmi, in co craébtu,gucm de p~tl{jbu
compOfiUt1111S,ofienditur:in gllo excrcirarum ene OpOl
tet quicungj ad pr:l:Centis opcri~
Ic8ioncl1l :lI1it1111t11 fit
appui [urllS, atque in ca prxfcnim parte, in qua de pttl[UUIl1 dignotioniblls agitllr. Nam pul (i111t11 guiden: nOmina,omnii'); corum {ig;nillcata,n1l11lcr{lmgue vnJl.er~
ftlln in vno traétam cxpoftlimll , qili de PUlftllll11 dllfepatto vero fingn1acx ipfis {in t
remia in[cribitur. ~o
Jigno(cc nda,altero traéb.tl1, quem de pllifullm dlg~O
tionc in [cribjmus,gU:ltllor lihris explicatur. SiCl~1
:t~
terllm volu1llon ordinc con[cgucm in quatuor bb?5
compra:hcnulm cxpofitimu s)in qllibus pllifullm C:lll as
cdocel1111s,
�..
-
-'
Liber Primus.
• ~
t' ~
...
• ., .. ... -.
•
cdocemus.Ac pofi ea qux iam diximus,qllarmm,qllod
mm cura fuir demandata, vbi iam exguifitè eonGftum, ......--: ~Y ' '4-·
, ..
de puHilUm prxcognitione in{cribitur,non verbis tan- : A & iandudum incœperune, Fl&ftmodo.e.ft ea-(~m
cmare ~ :;;" ", " ' .
,,_ 6--' 'i
ditfietle;[ed etian .ffiKofsTbiie. Earum fiquidem natura ~
.,4 "
, .~' •.:;"
tùm,[ed operibus edam huiu[cemodi contemplationis
I l & fi
'd cor p.matur,qlla
.
1e ,.. ~ ~ .~ .~ 'L ~ - fé'- .( -~. ~ f- .•'";.il7
vtilitate à nobis often[a. Et fi quis nobi[cum affuit,
ca l 1'd a~ eH,
lcca , c m ta 1e al'
lqUI
, ~ "-'
luccrnx fomes cùm fuit plLlrimùm eXllftlls. Nam qui ita ~ t.!~·
-.
~
'f;
.....
·'":1
quando xgrotos viferemus , eorum librorum contem( s '-ô~"
..
pl~tionem
re ip[a demonftrantiblls eidem, partim alia,
torrefaétus eft,frangitur,atque dilToluitur, atqi ex ari- 6'- ç~ , . :.i~
ditate ntÏnuitatem amittit, adeo vt neqlle fi magnam '0.' _
.
~.
.... U-;-...c:
partim id ipfum eft periila(um,quod puliils durus,neqi
...,
t
..
--:J'"
proprium,neque infeparabile eft huiufcemodi febrium
olei copiam iilperinfundas, flamma abllndantior pofsie
• "' .. . )-- . W B
accendi. Semperenim parua,&debilis in ipfa palpitat t
• • r-.-::
:~ .. I}
~ .
indicium. Sed non eft tunc tempus de hi[ce rebus dHfe
rendi:nam in nuper diétis traétatibus,atq; in altero vo
flamma,ac concinuè fit minor,donec ex toto extinglla- "". ;,tJi ",'.l~
~'
.
tur. Talis qnidem eft febris,qux omnino tabida exiftit,
._~
~ ; ,t "}~:;
~
Lumine oéto libris comprehenfo,in quo librum Archigenis de puHibl1s ad examen radonis adducimus,fatis à
vtqua: ab ea pa[sione 110n differat, qua: tabes appellai .'-1"; ..'~
nobis hlliu[cemodi ca{ils oftendllntur. Nunc quancùm
tur. Nam & hxc abfqlle febre in decrepita xrâte [olee • ,••. .;' 4~'
ft·-:-,. .
accidere ,extinéto natillo cal ore , quod nihil aliud exi- . ~ ,'1;..E1 f t ~.
t' J-;;'prx[enci operi expedit dicemus,quod pul[lls dl1rus no
•• l
t _ f"~
"
•
eft alicuius generis febrium, neq; ephemerarum, neql1e
fi[,qu:lmors~ad
' ." " .
: . '. :
n~uratexfic{l*.Shs,q
prxter na
-: ." $ ~'
~ . • " ..
earum, qux in humoribus accenduntur, neque heéticaturam tabefc
~ c,alter
aduenit lipecies,qux à"Philippo é. .... 1,..... ·1. -w ......~ . ~: •
nlm proprius,atqne in[eparabilis. Comitatur vero ma• • . r .n. ~ .'
".~-J
• . ... .r:~
gna ex parte heéticas febres : nonnl1nquam vero etÏam B l ~ ~
g~tudf-nN.e
" l:u ~ ocatlr,1I
quamnon fc0 l'\lm fe- ~ . - ...
1& l v "
-.
•... ) ..
nes, fed etiâ pueros vidimus incidiffe guim plllrimos. ; ..~"
:. ,:. ~
".... ,~' ;
duo genera alia,cafu aliquo interuenience: Ephemeras
Tabida vero [ebris non tancùm ficca , fed etiam calida .
1 f..:'" ':.
~ J
"~
quidem,fi ex algore nimio concigemnt, fi qua nemofa
eft pafsio. Extinguitur aute valde celeriùs in h1c xgri- ' ~ "" & '
tenfio fimlll affuerit. Contingit vero aHquando ob nirudine calor animalis ) tOc{lmque corpus tabefcit inft
millm Solis feruorem,allt la[simdinem fimul aut e[uriarboris [upra modum arefaétx , am ob longituclinem.
tionem , aut immodicas vigilias , aut exinanicionem,
temporis,am Bammx viciniam,aut vehementem,atqlle.
·qnando hxc alimenti inopia prouenerint. IlIis alltem,
immoderatam ficcitatem. Sed de vniuer[a quidem tali o#_.... ~,
qUal ex humorum pucredine fiunt febres , puliilS dums
difpofitione qualis natura fit, féorfum fcriptum eft. .
adeft, quando aliquod vi[cerum vel inflammationem,
vel dumm mmorem patiatur. Et fi caCus qui[piam alius
Febrium alltem heéticarum ql1andoql1idem duplex eft, J x
affuerit, veluti tenfio aliqua neruorum,aut ficcitas, hac
vt nuper definiuimns , genus , earum indicia déinceps
etiam ratione pul[us fit dUl·US. Sicllti in his , qui non in
exponamlls. Hxética quidem,qnx in tabem incidit febris,cognitu prompti[sima atqi [acillima exifiit. Nam
tempore frigidam bibunt aquam, aut frigida fe lauant,
atque atiqlliblls arborum fruétihus immodicè ve[cull- • priufquàm pulfus arque calorem taétu perpendas, videtur. In febriblls alltem ea ratione qua febres [unt,nllnbis oculos immodicè concauos, veluti quibll[dam quafi
foueis reconditos,exhaufio iam vnillerfo in ipfis hquoqllim fit durus pulfus,neq; in ephemeris, neqllc in his,
qllX ex humornm accenduncur putredine. N eque enim C re,ita vt o[sium,quibus palpebrx cohxrent, eminentix
con[piciancur. Et fordes guidem in ipGs {iccx often. quando ex inBammatione febris innadit, eadem ratioduntlll"
, & gllxdam ve1uti fguallida difpofitio , qua lis
ne fequi.tur & [ebris, & pl1tfus durities : fed febris quimaximè inefi his, gui totO die [ub Solis ardore iter Ion
dem ex hllmorum plltredine, durities aute ex tenGone,
gum per ruluerem egerunt. Eft edam in eifdem Bos vi:
qux in va[orum repletione. V t autem fummatim dicatalis coloris extinétlls : hoc quidem tota patitur facies,
tur, lÀH<ities ttmteisaduenit at ter ianuu,aut ub-mngeatque in tota cllte,qux faciem obducit,ac frotem prx!ationem;an Ltelfi
~nëi
j ~m:fu
dtaenr.
Co ngelatio nes
fertim,ficcitas immoderaca con[picimr,adeo vt ex fic19itur vehementes algores effidut:tenfionem vero incitate dure[cat, ae circnncendamr: non tamen polTnnt
~amtione
s ,& duri tumores, & neruorum difpofitio
plurimùm
producere palpebras dOl:miéancibus fimiles,
I~flamtionbus
correfpondens: Siccitatcm vero &
dlt~rnx
euacuationes , qux vel ex ventris profluuio,
& qllidem fxpius conniuent dormitantium more. Non
vellntefiinorum leuitate, aut d y fenteria, am diuturnis
erit autem eorum pa(sio [omnus, [ed potiùs vigilandi
, vomitibus,aut rali aliqua alia cauCa proueniunc,& longi
impotencia. Concabllere etiam carnes,qme in tempo rite~poris
fames, & febres ardences longa:. Atque vr in
bus fune, vt collapf.'l videantur ,& concana [pada. Et
vnluerUlm dicarur , qua:cungue ipfas animalis folidas
quidalilld omnino iimc,ql1àm offa,atql1e clltis,adeo ~t ,.
_ .
fi nudato corpore partes ad ventrem attinentes afpl- ;) t ~,.
~ J . {: •• • • , y dl ...·,
pa:tes vehementer exiccanc,ficmi & heéticx febres, de
".~' .~" "'-:"0 1>1-' .fJ~ ·
" 1 Ql\1bll S iam dicendum efi,[umpto ab earum generario- D cias,neqlle ex inceftinis aut vifceriblls aliguod Ihpereffe . > ~
r.
•
d'
h
.
fi
r.
~., .. •....... 6-, 1.. "-' - " ~
. ~ ~."
Il ~e
pr.i~co
~x
igimr febres h:éticx appellanmr,
cenlllens, ac pra::cor la ve ementer contJ~l.a
ve~Js
. - • .1 ' . ~:
.... ~u • • t;
"r ~'"
thoracem videan cur? ~od
fi cos ~a?er
hbeat , CUtIS .... "h ... . ,i . I(!~
7", ... ~ "':'''
dlp~
C l via ortllm habenc:magna qlUdem ex parte ex ar
qllidem ap~rimè
ari~,
guam. fi dlgltlS aprehnd~s
.~; ~. ~: .. ~, ..:- 7.;,f "_ f_ ......:
el~tbus
febribns,ql1x cancum protrahunrur, vt longi" If . v{'f:...
cxtendcris 111fiar pelhs con [utlt. PulfilS alltem tenulS .
tlldln,g,.tcmporis humorem iRo-Co'fp(}re tordis conten' .,
fi
C l'd'
,
~.,
~ "
"
.,~
&(.1
dllrlls,aC debll1s,& reg lien : . alItas al1~em,cu
Ptl-.' ;"":.:1
,,1'
• -~'S
..1" ,~'
..
t~rn
COn(umât:vcl fieri poteft, vt eius adhuc magna por
mùm A1anus admouerur,debllts efi:paulatlm vero acre- ), " Cl . ' .. .,~ ••~ ' 1 ..: J•• ; ,':
tl~ re[cnl i:ur. IlIx vero non tanrum heética: fimt, [ed
dinem, arque :ro~nem
guan.dam oftendit, ac magis " . d"",!... ." ~" ... :': ... '... :~
ta id:t etiam. ~x
autem manente adhuc humiditare
cùm plus cangedo Immorabens. Neq; ampliùs rcliqua
1 .. ) ~ .s!J~
1 " ...
g~ncratu
, vbi cordis corpus occupauerint, hine macommemorarc oprte~
in.di.cia, in re prx[ertim adeo
~ .f ,,' ,1' . .
~lrn
aCCentlllntllr,quemadmodllm {ucernx flamma ex
manifefia. Pra::ftat ad mClplemem adhuc tabem mr[us
f1orn~c.
Atque vna quidem à nobis expofita eIl: eamm
tran
s fercmon.~ltéiA-p
,quan- ~.
....• , ~ l •. ".' ~f.r",'J
generatio. Rcliql1a autem eft, cùm Il:atim ah
. e?~l
.
monel'
ql
.
,:vu.aA:rnAr"'·
< -" ..... .. • I _ _ 04 t .
;.;
~ltJO
~nla[eric,
fimilem primum fuiortllm Ephemed o n~
..
. IHn..YnO~U.-L"T7'bIt1r
cr:.r- ..... : "1 • }~.
' ,
••~ è" l:tJ'
.. :.
ViS ,faCICntcs,allt ex triftitia,aut ira,al1t lafsicudine nimia
pGfe, nlp;nIISputtcubrum-conlimnmm-lme.rmettm ...., ' l,"
~ •..., "!'t ...·L
&-i:u,,-coffiis
LUl.bunia 39ot~eriHa.l-ncT;
l, f.
~ ""':1'
1 • 1'";' ' 1"
nna Cllm Solis feruore contraéta. Hafcc igicur febres
-_
1'
--- L
.. h' t
..
J.,~
h
l'an· Ulu:; cnrqn:rre.fum fl , iGh'un...fdms-hedK:a exi·
~n eft admodum difficile curare. At qua: ex ipfis ad
CIll perun~lt
ex infdtia medieorum, quibllS caAit) Ofldtun-etiam tabida. Cùm vero iam res eo peri-
.r-,.
? ..
;:; .;-;-.- /"
r.
-"'r.
.t-1f. :':,. .:
A
':0-
1
T
l.
Galcn.
Tom.
Il.
i 3
(
,
f R
�~.(of'-r
.
."
';fr.:
,-<~.z
.~
~
~Ii
267
peru~i,
~7*
>l«~f
4.~"
' 'a.t:
.~
"'?:V~c!J
....
-' f ~ ~JQ'
..rlh'1_
..~
.alâii de DiHerentiis Febrium,
268
oportebac cibum in tongills tempus differre , & quod
• vt nihil iam ex ..li humiditote ruper.
tune exquilir1 tabes exifiit. E/1 qllidem omnium A annocatio tardiùs Ge fltbCccm:l. Res autem non ira [e
babet, Ulanibt13 !i~ljdem
neéf.icis-feht.lhus-hoc 1'1'0'-"
rr,:!;~7'4
~
~edicarum
febrium dlCPO!itio difficilis , vbi iam prinpt' j n:=&ilIfepar
a Dîïc~inà
.6 ilm
, 4. I-htOCibo~
'~
:ip
templ~
prxterierit. Detrmino
- a!lte~
pTim;~
~'
, -ae-pa.uilm ad rnaguill1dinem,ac
~:.;ft
~
m;neA
dte r ltm,a'~orn
~um.
\e:Jue--m
vdocitatetn allgelÏ, ica vt itrcomprdr-a-annaracio &aa
~f17
~.,
' ln()1.-borm~ets,
fed Ip{O dl~atJ'ron
~ mo~H'.
Voco amem annorationem incompreflàm,
t.f~
~
:~
do. Cù~
enim namralis COl'dis temperies primùm
~
"... ~
-~
,
.
' h 'd'
.
t.
in qua neql1C horror :lliqllis,neq; extremarum paniuQ'l
~:r
euerti incœpen,t,neque n~t1a
Hml ltas p,rot1n~s
aoofrigef=étio faaa eit, neql1e velmi qU:Edam dormiraeio,
.:~<!
C'O~L
letur, nequ'! VIrtllS phmm.llm la~o,r?
Led pr~mo
fit
neque aligna infignis pigricia , aut omnino ina:qllalitas
~
~?:
~
velllti ql1xdam efferue[cenu3. hllmlduam , quo ln temaliqna vel in caliditate, vel in pul[u:adhuc alltem magis
~.
pore facile eil hlliuCcemodl fe , ~rem
fanare, tanqulm
neque parllitas , neqne dcbilieas , ncql1c horum aliquid
~
$,0 ·~Ih;':
dhllC nihil virmte perpeffa.Dell1ceps autem conCufl!alilld , [ed qncm:ldl110dum & Cllicnnqlle al teri ex cibn
~-:
ptio qua:dam efru.cntia~
[equimr,. hacqu.e in lonmaior ,ac velocior pulfus efficimr. Fit quidem alîquan-:'v~ç
gUln ~am
p:otraéta, Ip[e fin:llares pamculx, qux fl~nc
do & in quibufdam febribus alils incompreffi15 aCcen~
f.:I-7'~
&;do velUtl c?l~its
elementa, uCClores reddul1.tur , atque Illills , atque hac qnidem ratione non v ideremr febrium
,......~i'.
opia.1~ent
tenliors~
t:n~U
\l.ÎrtllS ]a~or,qun
heéticarnm proprius,& infeparabilis ca{l1s. Ar non pa:;ç~
~
tum
hccuas, atque calId1tas III lpfa: fèare lnllaluene,
'f-....-:4<._ _ •.-,.4- ~:,.'
quando eamm airera eXllperans virement imbecillio': . B l'um diffen , Gvniuerfum horum indiciorum aceruum
~ _ _ ~-"
~
rem reddere po cuit, HlliuCecmodi febris iam quodam
in[pexer is : in omnibus GCJuidem febrihus al iis huill[cemodi imroims pr:Eter cibum affilmpuun f.nllt incom~:l.
: ~/'
10do ad. vtranqlle parrem declinar,ac medium obeinec
prefsi: in febriblls autem heéticis l'es omnino contra·
~ -,..;; - D"CP.,~+
cum
inter eam tabidam febrem, qua: penieus curam
rio modo [e habet: neque pcnims fir aliqua annotatÏo
~.
admittie, atque ilIam, de qua paulo antè diximus,
in tempore aliqno: [ed eit vna febris côtinlla, ilcmi qua:
;;;
~
~
~
ua! facillimè in principio curari poeeft. Sunt vero &
proprio 110mine {ynochns appellatur. At illa quidem
~
. :~"'i
',... " in hac latiuldines mult,a! , ql1o~i
& d~Cpofitns
i~IUS
'<$~
i1~
mlta!
in eo ql10d maals ae mIllUS, dmerurates.
ua:
quand am veluti flammam plllrimam admCllenti ml~o.L~ ~t·
'l
, 0 ,
"
num haber occurfantem , prxter in <]ltàd p111[us in ea
_~
~
ab vu:aql\e~&
ca fCl~er,qa!
exgicur xql1alieer ~lat
4 ',~/l:JMcelerrimè ilmt frequemifsimi ~ ac maximi. In heéticis
'19- ' ..
quilltè tabida eXlitlt, atque IHa, III qLla 01h11 eit adhuc
:llltem febribus, neqi multaoccLlrrit caliditas, pulflt[q;
~:ï;'
lh47t.,%, 'tale,medio qllodam modo {e habet ad cur:uionem, dllcantO minores,rariores,ac tardiores [unt his)qui febri~
.:n!~;
~ bio. ad parte~
at?bas i.~lnas
n:omet~.
~I 1I~ ~ue1l
bus Cynochis appellaris exiitunt , guanto eeilm calidi'C'",
~.!I-:r~
tablda! proxlm,lor. eXllut ,
etlam pencu 0 VIC1nlor,
~
~
,e.fth4!:~'
~ùm
qna: alten prImx magls adhxret , non paruam [a- • ras minor exifiit. Commune eit icaque omnibus heéticis febribus,guod pllfillx, ae [e.mper à principio v[qu:
C;:~
"ti' rp:m porsie ,fferre. Déinceps i,gn~r
.,d mllndem
ad nnem [unt xqnales. Pl'opnnm aUtcm his)qllX tab1
,."
' . ~;
~
i'Yn0t1es
deuelllendum)lc pnmum lUlUS, 111 qua fa:::;J! . ~ . . . ft ~
iUs dl remedio locus, nifi in ali9 uem de h,ac medico- C coniunét:E ilmt , eit ficcitas : ~{jne-GcÏtil
p.üt~r{jfiHR
; cùm
non tran[murantl1 r
mm inciderit turba. Eit autem Vbl [ola fuem haudqua. .
ad
tabem
,
quemadmod11l11
mllltis
hoc
tempore in ma.; qnâm difficilis cognittt, al.te:o ver~
a(fo~j.e
ptmegna peitilentia comigir. A [ynochis igitur differnnt, vt
1fi3~":.u
. dine humorum proprcr mtfbonem lam dlfflcliltma red
diximus,heél:ic:c febres. A b lliis,qllX inc.omprefJ':ts h~
.. ieur. Supponatur iam ip[a [01.1 ex aliqua nuper diétabent annotationcs, hoc maximè diffentnt , ql10d afflt•• rum cauCarum hablli{fe ~princum,
appareantque in
étario aliqu:t omnino illis adeit ct'lm cibul11 a{Jltmp[e. 'ipCa pri~a
di~
~mnia,ge'rs
febrium eph~n:a
· Llm
dm in acccfsionis principio: in heaicis poit ciburn a{indicu: hmut l(THUr cum Ipfis apparct & pra:mclplenguod etiam in progretTu fermonis
tis cauCa: forn~,
[u~plm
vel~ti
gl~nd.am
affliétionis eXr~
~no
tatlonem fien COnttnglt,gl1X non eft, vr :lntea dlxlmllS,
oilenderur. Sed etiam ex xgro interrog:l.to addj(cere
annotatio. Decipit aurem eos, qui eirca hlliufccmo di
licet, fi ca:tera quidem ben~
fe habent , {ohlm ob id,
non [unt exerciratÎ ob clliditatÏs multitl1dinem ob ma
quod [up:a,modum fllit irams, allt t:i/1l~
affeétlls cele.gnimdinem plll[uum , ac velocitatem, Manifefliùs au"
perit fcbnc.ltare, Et fi ha:e vera cffe lllueUlenmr, ~:lS
tem die [eguemi
bœc fcbris a~,o Ct l10fcerur fi diliCtenriù5
~ltcem
ad-àlem-feql1 ntcffi-C.JH.enda..tuL,..Jl€EjttC ad-qtue.
fi
ob
eruauennms,quoufqllc
poit affilmpmm cibum in ca
teQ1dclina~,q
ma~is
iuw.1~rdtaem
QUlidirate,
lC
plllfibllS
llceratio
faéta pcrdllrlllcrir, , N:t~
tem maiorem in corper 'epr~fn
te
atem-hcéticml
qlla:cunql1e
conCpcétlli
lllllt
obllia
, couiqnc manjfell c
fore [l1[pÎcandurn. Q..uod fi ~ fque ad ter.tiLtI? diem Gne D
ex cibo cligcllo at'lue ap~
'
alterl.ta ~p.areblnt,doc
ace[sl~nt
l(peét~s
cibo perrnan{eric" dum terlan~
fi~o
cordls ~1:'Cltacm
humcétllterint. Déinccps ad prJpra:terit hOl'ls,nihllque effam dlgnum pnor~
aceITr~
ll!nllm habllU reuertetltr in quo ll1rè qllàl11 cibllS lITUfebri, lllt fuerit imminumm, [cd qUJ!dlOl pnmx fcbns
' igituralio, in tempore c!'h.0
meretLt.r,con lip~cieblt\r,S
exigu X reliqllix tantllmmodo proced.ant,atque per~la
refccclls,co,qul fegllimr,die, ac mr[us die [c'luenC!,I,1l
neant cum ariditare corporis & calidltate , qua: prlll;o
cempore paritcr cliller[o, gnod aio ficri videbis, ca\Jd 1, in proceffit vero tempons acrlS,
taa.u miti, feniatL~r
tatcm [cilicet adué~m,pl[s
alltel11, vr diximlls,alc cmordax,arque arida manui fe offerat: huill[cemodi feratOS. Id enim eis contingere vidctllr,CJlwd in calce',ae
brcm heéHcam cITe eilexiitimandllm, Maximum vero
hpidibus calcfaétis:fi enim aquam frigiJiCsimam inhltibi, atque indubit:ltum hoc erit eil1s namrJ! indicium,
deri ,mulra calidiorcs (entiutur, nmriéf1ée) vr vidctu r ,
.~ ~ fi cibum homini obt\leri~
co tempore , qllo maximè
'Q.jpr~lmida
{ubllantharldam ca~itl.m,
Scd qll,a:;~ ,~ ~r"
,
omnes horas fufpeélas fubterfngilTe vidctllr. Statim
l1am U~ huius rei caufa, Namrx r:tr!onlll1l Ilndio[os ln:
enim bora vnl. aut duabus poil acccptum cibum quiqlin
~ re oprcet.~d
aLttcm ira filt,clliclln'lj volent1
cl1nque œgrotatuem tetigerim, altcram febris--acce[edi[ccre Ijcet. Si cnim intra mlnus recipiar calcis &Ieftonem ade{f~ilnt1r.
Nec deernnt, qui cos,gui
blm,eiufdem paruif.1cicc calidirlté,gl1am ncgi [e n: lct •
cibum 'obeulertnt , !ncrepent , quod. haud in eempore
d.edcrinc, [ed wnc cùm futura acce[6io erat J & quod
QJ!dd fi ad (erram dcponat)atqi aqul pcrfundat, vIt~;
bo... ·~
.if:.
"~ ;, z:i.t
fi~,
. ..",
~
....
;:....
J:.Mt.fJifPon
~
1
P:;;;5
f;t;J
:H
.J!;l!g
..
�Liber Primus.
his qulm primùm vehementer calefaétam,acq; ica ferfta~im,
ve1 progre{fu temroris t1 . ' ,
cùm/cilic.ct vel a.b int~o
uencem,ficmi lebeces,quando ingenti adhxferinr Aam- A febn~u.la
Int~a[e,
tablda: febr~
confeqult~r.
Et, vc'g .. ~
~1lJ;.4ma:. V apores edam non paucos ah ea efferri côfpicies:
fimpltclccr dlcam,quando pra;eXlccacum cor~ls
corpus
. ' ~ ~f
quàd fi etiam tangere auLus fueris , facil è ex hoc demi
fcbrilem caliditacem , qua: cum difficultate amouecur,
conringec. Ade6-ii-ad-Lènfus-i-lllit€Hfm-refer-atur;.ftltmiacep~'it:
~
are
~ cum-arte~i.fn?sp
da ealiEt-Q5Vwshb
~ne-pa1mfiç.cud
tiol'es.
~€âhdlerèmiunT,a1
m-tlH1~
heébcafltl11 fc
Siccam vero in heétieis febribus eire caliditatem, quas
..erill-tn<Îmiicmm. Siquidem hoc iBis neqnaqnii aliis aduenit in febribns: adhuc autem manifefiil15 hic aduenit
cabes côfequitUr eo conftac argl1mento. N nllus eorum,
qui habim corporis prxdici fimt hllmidiore , ftatim ab
cafils cùm funt loti,ant quouis alio modo elaxati,ira vt
initio hninlcemodi febre"correpcus fuit. Sed quiennq;
aliqua proAuat hllmiditas,ac caliditas efflet. Tunc eOlm
fUnt natura ficciores, ae prxfertim fi vnam calidam haaliis partibus omnibus calor percipimr moderatus, vbi
bllerint teperatllram, vitamq; elegerin t in laboribus, vi
calo1' Ïta expirallerit : qui vero in arte1'iis exiftit,nihilà
minor fentirur. Efi vero eills manifefius [enflls,cùm fe
giliis, le curis, viétuqi pauco, hos fiatim ab initio folet
heética febris inuadere ex ii'a,vel trifiitia,ac magis a:ftaplllftlS attollûc,qui neq; ipfi taJibllS expirationibus per,
mmantur,fed cominuè ln eodé fiatll perfellerant. Cùm
te, fiatuque temporis calido & ficco, ac loco pra:tereà
confimili. Terminus amem earum prinripii eH,cùm eo
igitur fola per ~e ~pfam
c~nfit
h e~ ica
rc?ris', perfpicua eft an fimphclter heétlca, an etlam tablda extÏterié.
tempore,quo folent ephemerç febres in integram quie.
Alteri vero affociata iam difficiliùs cognofcimr,fi- x
~em
deGnere, nedum ifiis tale aliquid non eueniat, fed B
eut qux nuper cuidam mlliierclllx côtigit,cllius accefmfuper ficcitas manifeftè intenda:tur : mne enim prifio non die tantùm,fed etiii n9éte manitefiè fiebat. Lamllm febrem euadens ephemeram, tranfcedit ad he8:itebat enim tabida febris omnes medicos, gllibus eill[~am.
Alter vero cuillfdam velmi ipfius allgmenti atgue
dem Cllratio fuerat demanda ra, vt qui arbitrarerur neg;
mtegra: perfeétionis terminus eft tenia: diei aceefsio.
principillm aliquod fenGbile fehriblls heél:icis i'neffe
Si enim, vt paulo antè dicebamlls,negue aItera accefsio
oportere,neque incrementum,neqj confit1enriam,tanfilperllenerit,neq; œgroms fine febre fllerit,adauéta inquam non poiret eifdé affociari altera fi bris ex hllmofuper ficcitate , tunc proculdubio hic he8:ica febre lamm plltrefaétione proueniés.At nos Hatim primis dieC
borat.~ç
progreffu temporis cito ad tahidi conuerfltJ~.r4
fit tetur, t niii reétè curetm-. Terminus vero ipfius in labus in eadem mllliere cognouimus : vtraq; enim annoqentur" . b
r.
' . ell,guan
J1.
d0 pnmum
. \ puIr.lllS, deb'ltatio,& quç interdill & no8:u fiebar,pane s gllidem bre~/(
em tranlmutatloms
,
~ct)."'r
l'
fi
1
.
,
'.l
ues accefsionis 6ciebat,& fa:pius cam rore aliguo, aut
1l6p«7i'~
lS Imu acdurus fiet,ftaum vero &paruns, nece fT:anu
expiratione vaporofa,ita manifeHè foluebatur, vt cor~,
; hic idem eft etÏam'freguens,non came proptereà febris
pus in bona tempcrie pofimm tangentibus fentiebatnr.
~<t/;'r
~ e~ tabida. Sed ob id potiùs qlloniii debilis ac durns exifilO(.1op ~;
fin. Debilitas fi qllidem vehemente fequimr cordis inSigna aucem ex aneriis accepta, de quiblis paulo ancè
""«i/4 i7f • temperiem,durities amem ficcitatem. Si igitur huiufcefermo habebacur,femper remanbt,
_ ~Hm
ne~loir ~:«P7t
tnodi affedus cor occupaueric,hinc febre cabida necef- C t-er,v-HIlire-p;H:c-es.,.re&igerarentur,neq;-eelerirot-em,-allt
. fFeE1uemiam=mO-tus Ilmittel'ent. 0Ea:: igitur & aliâs à
~ 0 O'~v".
Ce eft animallaborare.In candem vero incidi'lt febrem
nobis fxpills di8:a Ii.mr,nlll1C edam dicentur,gllod l19fl
r,trr• ex ~rdentibus,
atq; acmis febribus phu'es, qui reétè CllÇ).pe-rEt4cf5inumjI'ClH~9+Gs
~atl
non funt,~[erim-ql
cùm-aqua: frigiclx-p(')ttt
.!G-l-ùm.-in-feb-cihus-aJWo6-Ft-ere;-f€à-mnk è-~i'Hsfe
1ldi~
prrete-Ntk]Hèd-eam-nenhiberim , nl'tlll1m
_ b-r&me~
' fl'I.&m,-tq~ac
ipft~e-cr
a+il\d..t.efriS€r-ans--medieamen tflO r-ae~pt':
cordii s-apC_L
~
0
Hl#~nv
.. ,,,,,, ,~lL
"'
"v"um.. ~ ",,-=gura,& ex: preprta
pG{ilei:Unt. Si vero cùm omni huillfcemodi auxiho cafernt-gR~ml1FTSic
& nos prima die f~pius
febris
t~erin,ca
p lafmt
ctiam ex melle, quorum nunc pht
forma cognouimus,no expeétata aut triduana, aue guar
tltn.U S efi v (us, vitra modu adhibllcrinc, his expeditum
tana,aut qllotidiana reuerGone.Sedde his quidem fads
eH 1ter ad tabem:G etÏam diu febrem tolerauerint,ex he
patis,aut ventricllli inAammatÏone. Maximè enim hoin fecnndo De cri/.ibus libm di8G efi.Diél:um e1tautcm x 1
rlltn
·r.
.
1:
a.
dh'lnihilo mimIS eodé in libro,quo paCl:o Febrillm epheme
mAammatlones,
11 non reCla cura a
b Vhccrum
n~atur,inCeql
he8:ica: febres,adeo vt pleriq; exirarum differentia: funt cognofcenda;. Scio aucem,me &
lmaUerinc,eas nulla ex caufa alia generari. ~os
latet
'3 J
hoc in libro flliffe profe{lüm,de ipGs aligllid annotare. n
·"oulL ç., ~6Sed cllm in memoriam reuoco, ql1àd pauca quxdall}>neutrum iftoru,ac nullum pra:tereà ex vifceribus aliud,
r.
r.
•
J
"'~f
•
neq; tabem, neqi vllam omnino heéticam febrem effidicenda mpenllnt, pra;ter ea, qua: in eo libro con[cncerepr'\
\
d'ü
J1.
•
l
-:l • •
. llls,quam, vt h"lllm'cll,cor patlatur. ITClplt all- D pfimlls, alia ql1idem filperflllum exifiimaui, hoc in Jaco
rcpetere. Hic igimr fola,qllx in eo libro fLmt defeéta,
~e Ipfi cOl'di ha:c pafsio , nonnunqllam quidem ex [e
Q!i itague ex feruore Solis i~ fc.b1'em incifilpplebo.
Ip ~!fiClt
in excandefcenciis vehemencibüfq; triftitiis
his
cmis ma()Îs ad calidiratcm,& ilCclCate,quàm
derint
~l' lUturnis : nônunquam vero ex ardentibus feb1'ibus:
pli!
fus
'ad
febrilem
~ergit
difpoGrioncm: l~ a~ l & minus '
p:~ano
autem ex pulmonis,ac thoracis affealbus,ac
iitihundi
(une
his,
gui
xgualem
habent calldltatcm. Et
ex .er~lm
ex fllppurationibus,& phthiG. Sicllci alltem
~
à
u
q
prinn'tm
I
l
~
a
m
s
r
~
n
e
u
o
m
d
a
, j.n eis. vigens calor
di 115, Ha ex hepate,ac ventriculo: atque vt fimpliciter
1I1.IUs,qlll. .ex cute denperClpttllr. C?nua res fe ha~t
nob.~lIs,ex
omnibus diucurnis inflammationibus, qua;
Jaca,atq; ad fin8:a laboram,na 111 l11s rcacceditur calar.
li 1 lOres partes occupauerunt,adiunéta totius animaAt qui ex femore Solis xgrot5t,his maximè capuc delll s ~ acpra:[èrtim cordis ficcitate. Ego quidem vidi in
aX10ris
'11 t l't' • G
.
~
I
l
'
fi
'
ri videtur,p\{lfque el( halneis frigidis vtilitatis,ac delerçCll<r.J'A0f/ appe ant,Jn ammatlone
di
1 eHllll,
libltllrna tabidam febrcm fuiffe {ecmam: itidem in Cimi8ationis recipiiir. Oculi qllOgi in his ruhicllnd iores &
calidiores fimul cum ficcitate v id cn ll1r: Ciquidé fine gra
ta~
ftornachi vefica; ac renum affeétibus, nec mimiS à
l1edine,ac ?efil~aton_br.
Nam hxc ql1ibu(dam
tu: ~bre
~nL1l\i
[une capti,ql1i dy(cnterii paticbànIXl,~um
fClhcet intefiina inflammatiQne laborarenc : in
So~e
denfi.ls accldere c~{ilerun,ftq;
in eis capllt non
. no
. , (a1tefolum cahdum , [ed etJam fanguine plenum, adco vt
ru Htate
G et'lam 1ntclUnomm
& 1ongo proAuulo
m ra:cè ÀElfvlte)./ffi, alterum J[laèfo/«p appellant,)
omnes venx quçcunqi in oculis,& in cemporibus,& ill
Galen.
Torn. J r.
i 4
i
;:cJ.
i
f
'2,. .
_u
~
�Galeni de Difterentiis Fèbriuln,
".
.,
& ciborum parcicate affilera, eomm prrefenim calido' fronte & in tota fimt facie/upra modumextend:tntur.
Catis eos ab his,qni ex humorum frigiditate A rum,atgi ficcorum V{ilS : pr:!!tcreà medicamioum cale' Hoc e~lam
facicmiul11,acqj exiccancillm immcdicus VfilS fcbres ter
fcbricitant,[eparat.Nam & hi,ql1ihu[cûgi caput Ixftml
Contrà vero quotidianx febres
ti:tnas faClli.tcr af~rlit.
facilè corripillnfilir, O'raucdir.ibus,:!c defl:ia~oJbus
oamris,in ql1ibus puuita fuperfluit,fimt familiares,atq;
tur. Eorum vero nonmlllis f.!bris fohm capitis difpoex omnibus an ni diueriÎtatibus in hyeme pn;cipuè,atq;
folù,m
fitioncm cô[equimr. Magna vero ex parte t~nc
oml1i temport\ ftatufrigidiori,atqi humidiori,in œtare
febricitant quando tOtum corpus {ilpra modll caluent,
[ e ~il,ac
pllerili,in locis frigidis, atqi humidis, vicaque
vel alterit. Eft minùs calida curis his,qui ex frigidi tate
OtlOfa,gllam crapLllœ comitatl1r,ac mm prx[ertim cùm
febricir:mt,cc:'PU[qi his maiOl'ê prçfen tllmoré,nnllus
pon cibos balneis vmnmr,lC ml1lto edam mao-is, c!lm
in fàcie fqnallor,qualis his, qui ex Solis feruore f:!briipfi cibi namram pimitOlàm habuerinc, ge~ranCl1,
citêt,fme plenimdme capitis. Magna vero parte his foNegl~
~cim
hi amaram eucmunt bilem, neqi per venlet cap'lt repleri, niu quis purllm, atqi materiœ inurilis
trem mfenorem,neqi pel' vrinam,neqi per [udores excxpers corpus babuerit:folts fiqnidé his capm cale!1eri
ccrnuc:gnod in febribllS cocingit certianis. Hx iiquide
comjl1O'it,fine aliqlla plenimdinis no xa. Illud tamé allflaua
bile putre[cence fieri con!ùenerût. At qllotidianz
C]l1andg Vfil ellenie., vr plmimns C:l.lor deufillm occl1pee
ex piruita,guemadmodG. qllarranç ex atra bilé originem
caput,gulIluis nulli ple:1irudini cbnoxium. Hxc igitllr
habent. Sic igimr & c?rporum natllram fequunmr) ad
c.lifpofirio ab altera, qllX ex ti'igidicate confifiit, manifeQi[simè differt. At qllX plenitudinem habet adilln- B atram bilem proc1iuem, atq; ex a.:tatibllS dcclil1lmem,
ex an ni vero temporibus , aUtllmnllm . .Sic & reliqlla
ébun,non facilè di[cerni poteft, vt qux & cum deftillaomnia, qua.: his proponione refpondent , vt cibi, potione,& cum grauedine a[sillat:qui etiam affeétus fngetÙfglle, ac viam vniller[us frigidus, ac ficcus cuartal1is
faais adueniunt. A t,ql!cmadmodllm diximlls,rquallor,
febribl1s originem pl:x5t
. ~arc
& riO'or,qlllvmmq;
atqi ingens cmis c:lliditas,ac guxcûqi alia diximus nugenlls
fehris
aneecedlt,
halldguaguam
frmilis eft-. Ac in
per,propria funt eorum, quos feruor Solis deufsit : de
prOl1enÏt
, rei guodam
l
gaa
tertianis
guidem
caufam
,
: ~ vnà de his
qnibus in Arre curandi pleniùs di~etur
[enfi.un
reprx[emat,
in
modo
pungentis
,
:lC
ferientis
e:nib~s
febril1~}
ephe:nerarum dl~rents
.• ~am
gllarcanis autem velmi refrigerantis. De ea autem,quZ
dlgnotlones , cum III {ecundo ~e clll1bus fatlS a. nobls
eft rigoribus, forma, inter ClU(1.S accideneillm abundè
fnerim explicatx alteram boc ln loco expbn:ltlonem
expofuilllllS. Vbi edam generis febrium diximus diffenon expofl:ulant.Sed hîc finem fermonis flciemus,atgi
omnium déinceps , qux ex humomm pntredine f-::bres
renci~m
, q~lod
ex ipfis , qua: guidem fil11c in termitcentes, (lta eOlm appello quxcunqlle ad fenfibilem infeaccenduntur ,differencÎas afsignabimlls.
bricitacionem pernenitlnt) ortnl11 habent ab Immore
febrem g~nerat
,~
o.mHes
~ : ~;p-Gri/j"f'lm3
kW-
•. '"
,~:
.....
...
C LA VD. GAL.
'Î
hA
0.-ry ~ç.'jf&>
'Co<
'"1P6
4-_H" b< l .. Il- ~
.:r;,eu<L
f' , I f;.~iA-')
2 ·
. Lil,JU~
?-If'
\.
...u.
ircv:mri: con
de quarum dignorione in fecl1ndo liDIFFERENTIIS
e bro de crifibl1s , traéhuiml1s Imerit~ncl
igicnr 1 l
FEBRIVM, LIB. II.
cres ftmc omnes oumero di/feremia;, guotidi:lI1a , rertian~,
& qUl:tana. ~otidal
quidem ex picuitx p~l
Nicolao Leoniceno interprete.
u ed me, tercJana vero, atque qllanana vcril1fque bdlS:
11
fi b' d'd
.
• ,
flanx quidem terciana , nigrx autem quartana. Co.nti~ \/!td ~ . P ' -. \ ~ ~ ~
T l! lL1df
uper~Il,
vt e :'JUm mcnl1arum autem, qua; ex flal1a bile prollcniunt" dtfplex
.' ' m'":,-~
' rJ ' ~ \ li rentias qua:: 111 humonbus accenA.{, L
if
- • ,
fi h
ef!: fpecics : altera earnm , gLUt à continno feruore fy'
,~
dunt,ur'dpercurra.mus, 1
vf~um
.~;
j antca a monucnmus,non lU lcenocha:: appellal1tlli' , quarum vnilledi.lm rem pus in vna
.
. re ad o-enerationem febrium,ficmi
con~lm.ir
accefsione, qure ~ principio vfgi ad finem
percmglt. Altera earlll11,qux Idem cum o-encre nomen
It]'lr. >nl;'-:\jo~
· ~j ',
multo
p in~tlr,
~ [olùm am:lra bihs,qu:un non111h rufam appelbnt,
___ - .. _ ~
[~rtiln.m,
& c~ntil1x
apeln~u:
' atq~e
in pluribns
c~rCl1tbS
contmentllr. Eamm Iglttlr , qua: [ynochx
augeat\lr. Sic enim cmnes, gui morbo rcgio lahoranr,
dlcuntur, tres [unt omnes nlll11erO differentia.:: nam
in maxima inciderellt febres:In eis fiqllidem huiufce• • . •' modi humoris magm in toto corpore copia rednndat,
ql1xdam eamm à principio vfq; ad finem xqllales pc r non ramen febricitant, oifi aliqna :J.lia acce{feric canfa,
dl1~ant:
8Llçd~m
palliarim allgcntllr: rcnia fpccies pa l1 laum decrefClt. V nde & nOl1nulli primas quiderh hoAb~mli
cdam p~lta
.
de qua p:wlo !nferiùs d~cmls.
D motOnas acque acmaClicas, hoc ef!: in codem fiam, &
~ ~
re in qllartanlS, & q110tldlltllS febnbus ,qua; eX~l1Wt
vigore perfellerances,nominamnt:fecundas anabaticas,
..... . .... hme talcs,accmari bilcm am:lra n?
~ec
u s,q
uam
JO teratque cpacmaflicas , hoc cCl affilrO'ences atquc iOllaleS · ,.,. tianis,ac febribus, qux ab incendlO can(ones appellanfccntcs dixcrnm : renias aurcm p;racm;fl:icas ,hoc eft
tur. Nam ex aducrfo in quotidianis febribllS,atqi q:lardecrefcences appellarunt. Concinuanul1 verù dua.: {i1~C
tanis,neql1e vomîLU biliofi, negi fuaores, neqi Vlïnx,
primx ddfcrencix, nonnullamm gllidem, qux fingubs
neq; excrcmenta aligna vefiigia amarx hili o{lcndl1l1t,
tcri
~ dieblls inllalcfcllnt: aliarnm vero,qllot dic intcrprœrer id gll?d neq; aliquid cx his,qux al1tec.(fru~:,
o c m. H x igimr nl\~m
mcdlo alteram facillnt ~!o acr.
am fimul adlunt, eillfdem hllmoris prxhct tcfllmol1lU.
prçcipllè obcinenc nome. At qux tertio dic iOllalofcuc,
~am
teria~x
gl~idcm
febres magna ex p~rte
in cor~
ego quide nomioare conulclli crirxophyeç,hoc oft te:'nhus fi li 11r, 10 gllibus narlll'alis hahitus ad bllcm acccrd Ir,
tianamm nacuram rcferentcs:non tame rrohibeo qutn
atqi in c6fillenrinm xrare qlla: omnium maximè biliopro {i1O quirgllc arbiuio alterum eis nomen impol1~:,
~(iml
cn; tempore ecia~
'œ(lillo prx cxtcris, in quo lm
modo rcrum ob[crl1ccdit1eretÏlm. Alia quidem eft dlfl~(cemod\
humor Jommatur:in locis prxce:l.,g~
ca
ct'IITl
fcrcmia,cùm ad infcbri cit:uiooc t~rmlna,i
hdam,atqj ficcam habcllt temperatllram,ac in finlllJ acin declinationé Febrile dcfil1l1nt hç,ql1ç pcr tertlâ die:n
ris ambientis ql1a.lirate: vita edam non orio, atqi quieti
fcbres accedûmr. ECl prxcarei alia fcbris narnra,ql1Q ~\1
dedica) fed in laboribus, curis) vigiliis, Solis incendiis,
medi0
DE
::f3d
~.lt'fiU*em-Ru
0;
~ns,
�,
Liber SecundLls
medio accefsionem facÎt : nullam tamen ex his hemÎtritrellm voco. Non veto alltem fi quis velit ira nomi- A
nare, modo hoc tantùm ab ei[dem obfememr, vt n111tam fehris fpeciem prxtermirtant,fed omnes déinceps
q~emadou
ego nunc inf!:imi, recenfeamur. Nam
qmt & in die imermedia facillm accefsionem cÔtinllx,
nonnl1Ua; quidem in ql10tidianarum figura progrediii
tur , dllas inuice accefsiones 1i.miilimas faci~ntes:
nonnullre vero duas difsimiles habentes, primx quidem
tertiam omnino fimillimamobferuant, fecllndx autem
quartam, in figura dllarum tertianarum progredientes.
Hre igitur ex biliofo magis: alterre vero, qux finglllis dieblls fimilem acef~ionm
facillnt, ex pituitüfo
magis humore conff!:um. Ef!: & tertillm gemls febrium cominuarum, qux perraro tamen elleniunt, quarumaccefsiones gllartanarum figllram progredientes
ofiendunt, neql1e in febricitatione terminantur. SiCllti a~ltem
febris tertiana aUql1ando fit duplex, aHquan- B
do triplex: ita & hxc non modo duplex, [ed etiam triplex elladit. Hx quidem febrillm complexiones fUnt
eius, qux de typis , id dl de febrium fignris , proprix
Il 1. traaationis.
~re
autem ex humoribns fimplices fe
es accendllntur, tot numero [unt, quot nllper à nobIS funt explanatx. Ex earum amem commiaione,alix
qU~dam
generamur , de quibllS déinceps dicemlls , fi
prtùs his,qux fimpliciter confif!:Unt,qllod deeffe videtu:, adillnxero: qnod videlicet quxcllnqlle febris exquliltam fimplicitatem [eruaueric,formam vnam qlland~m
Velllti regulam obtinet eomm,qux nunc (unt à no
~ dicenda:qllx vero aliquo modo ab ifl:a defecerit,ti
tUm etiam à febrium Gmplieitate recedet. Nam qUa! ex
fla~
bile per [enllbiles eorporis partes de1ata oritllr fe
1s ,ellm rigore inuadic,atque :l.rdentis febns fimilimd1nem gerit,& bil1s vomitiblls,aut eduétionibns,aut {il C
dori~)Us,
vel fcilicet ex horum Cjllibu[dam vel omnibus
fohlltur.HuillS fcbris accefsio duodecim ad fnmmnm
~oraum
xqllinoétialium [patio finitltr,eandérnqne ter
tlanam exquifitam appellamlls:qux in œmpcramra 1abOrantis bilioCaJ & tempore anni,f!:am,ac regione, & vi
au calidis & ficcis confiait. Diximus autem & paulo
priùs,alia omnia,ql1ç ad eius generationem conlleniut.
~relio
ef!: alltem allqnando prredido fpatio tempo~lS accefsio,in eo quod magis ac minus plurimam haens differentiam,ob quamitatem videlicet,aut qnalitateIn ipfillS bilis,allt propter laborantis vigo rem , allt
tr~pe
pra!fentem eo tempore corpori patienri difpo
ffionem.Nam mlllta bils,~
qua: panca ef!:,longiore
~:etac[sionm,u
:\Utem, cra{fa'brelliorem: fic
. Vl~or
maior qllidem breuiorem,imbecillior vero 16
~lore.
COrporis aute di~oft,ra
quidem breuiore, D
fi en~a
vero 10nO'iore. Tepus aute in hac febre intcrmi[
lon~s
~ultm
h~bet
humoris pmrefcentis ex: pulfil per
~.
d'
..Cl.
- fi
.
cept1btle·
d·
.
cr.
ln lClU 111 lC,allt JO noue,quç co eqllltllf acelSlonem'
"
r.
ù·
.
{; .
.Cum vero p:u'umpcr 111CCen ltllf, VIX agno. pCI ~obtefl:
in primis diei, allt noéEs [{lbindc fcgllcntis
Ils'
·fi fl'
••
fi ~ . {i'.l '" d·ICI,
.
v art1
J
: man1 elllllS autem lam C1l'Ca ne cm ue
C ed~Ols)ahCVro
manifeaiùs proxima, qux :l.l1te't ~ .It vldclicet acce[sionis diem vc1noétem. In ilb ve
. :l.pparct,ac mu I tu"~ eoam
·
ao lam. fig num CUI'd'"CtlUS
ma
g l~
{;ccefs lonc iam inciplcnte,atque adhuc plu hm inllal c
a~:ne
febrc.Cùm vero iam coumt, minll qlllm cùm
lh.\)~
;atltl',multovero minus vbi iam declinat. HlIiuCce
0 ~ fcbrem,G appcllarc \ ibuerit exglliGtam tcrti:mam
110
1l11ne vtel"
.
fi·
'
·h· f: l '" 1"
•
t1
Il. fefl:ioris dOét,~.am1quo:
1. mmuS,;nl 1 a tEc 1cea; manll
n~
gratla ua nommare.
f!: aute & a tera cxq·r r. 1·' . t:
llllltx lImp ICltatls rebris, qua: ex pimitx rune
b:
b:
Galen.
274
dine ortum habet,per [entientes cOl"poris partes à Natura detm(a.Incipit alltem ab extremorum frigefaaione,atqlle horrore potiùs, quàm rigore.Ac cnm difficultateaccenditur calor, ae longum conulmit tempus,
dum inualefcendo peruenir ad {ilmmum. ~oniam
ve
ro is, ex quo confiimirur, humor frigidus eH,& hllmidus in temperarura,lemus amem,ac tenax in confif!:entia: idcirco a!grè accendimr, ac tardè mOllctur,fxpiU[.:.
que in foraminibl!s retinetur. Opprimi: <lutem atq; ag
granataHquando virmtem. Hillc inxquales , ac debiles
magis, paru6fgue efficit pnlfus, quàm primùm febres
inuadunt,atqlle inualefcunt. Fiunt amem & in bilio[a
febre in accefsionum principiis finguli, guos diximus,
circa pUlftlS affeéhls,& in illa f!:J.tim definunt , aliitqj &
inregllalitas,qllx pleruque tali febre inuadcnte non adcf!:. At pof1~uàm
ce~nl:it
rigor, non l11,ulto poff ca10r accendltLu, Velllt11gms effnlgens,pururq;,omnis fil
mofx fuliginis expers. At pituitofi hllmoris caliditate
igni filmido in lignis v iridibus accenfo non malè a(simiblleris: idcirco parux in eo vacuationes,& accefsio
nis fpatium longius producimr ,neque intermifsionis
templls eaaded , vt in tertiana, fyncerum,[ed humoris pmrefaéti feruat indlcium. ManifefiifSimè autcm &
in hac febre in innafioniblls , atque incrementis acce[fionllm)fignllm pmrefaé1:ionis apparer. A ttamen gUllm
exquiGtè {itam namram feruallent, pleri[qne videmr
puram intermifsionem habere, & nos qllOq; hoc idem
non raro fatemur , cùm nimiùm diligens fermo fuerit intempefiiuus.Hxc alltem naturas confequimr corporum,& tempora,& 10ca,& f!:ams,anéfglle, & viélu$
ationem, aliitqlle omnia pimitx cOl1[entanea. Singlll is
autem dieblls accendimr,quanuis minus calidi tit bilio
[a tertiana. At iIla ct'tm & humorcm habeat accefsioni
opOrtllnlll11,& facilè Rlbinde propter ulbtilitaterl'i quic
quid ex eadem elfcrbllerit, totllm in accefs lone expurgamr, ad puri~em
quanda?l infchricitati? em term~
narc videmr,pofique acef~lO1m
brelle:11 Iqllod putn
dx caliditatis vefliginm relinquere. ~re
amem in pituita febris accendimr,in accefsionllm declinationibllS
integrè non eX'purgatllr,ncq; paru relinguit eillS, quod
veluti [llccendl vldetur: hinc ergo eius intermi[sio Ion
o-è deterior , ac fecllndx acce[sionis fdtin:n inllafio.
o Tertillm febrium intermittentillm genus ef!: exquifi v.
ta quartana , qllando ex folo atrx bilis hllmore gcncramr,qlli frigida,ac Gcca connat temperamra.Succenditur alltem palllatim, velLlti lapis aligllis,am tcf!:a, :lllt os,
aut tale aliquod hllil1[cemodi corpus frigiJnm , & tÎcCllm. Vhi vero aliqua ex eo flamma fllerit accenf." nihil fumidum,am [cmieombllf!:llm in acccfslone rclinquit. Atq; idcirco in hoc hllmore copioGores Ulllt.eua
cllationes qllàm in pJtl1ita atCjlJe im rmiCsio exqulfitè
pura vide;ur:quoniJm & hic 9uic(jll!J :ttrX b~lis
fue1:it
aCCenfillTI, exhallritllr,at'1ue dl~}
CrgJtL
lr ..IdtJrco & 111
eis talis ef!: rio-or, gualis his, gui ychemen :i gclll friO'e[cu nt haldq~m
ci {jmilis, qni à Sole pe rllflis) ~lt
lafsis; aut ex medicaminiblls allCJl.liido c:tlidis,aut cùm
ulper hulcera pOl1l1ntur mordentlbllS neri con[lleuit.
antecederc , qUa!cllnN ece!fe cn aucem , ha?c f e ~rem
que atram aggregant bd.cm 1I1 viex cxercitiis , ac tOtins
vita.: rationc,J: tempon s fiatll,& parte anni,ac regionc
fic & laborantls namram, & Xtatem atrJ bIle abftdare.
Hnius autcm febris acccfsio tcmpori [pati ca limili
tertianx) nonnunql1am & longior, cùm :1dhllc exquifita
perfeuerat, .vt q~x
ex frigidion humore confiait. Eadem vero 111 hl[ce febribl1S, atque aliis omnibus
cau[a) qua; differcmia.m facit loooimdinis acccfsloTom.
11.
i 5
ca
1
�~75
Galeni de Differentiis Febrium.
276
1
[purationes fermonem dillertere , cùm al tenun eifdem
i? exqu}fi:tntè ~ixmus
num, quemadmodum p~ulo
rur1lls ad propo1itum
are
A traCtatum addixerimllS ~
tis tertianis ex multirudl11e l:llmons, ac ql1ahtate, vigo
natlua frigidlls,atque '
humor
reuenamm. ~iclnq1e
ac prxter;à.
ntix,
e pot~
re in(uper, atque i~nbclt
arpellamlls: tu vero
pimitam
hur,nidl1s fuerit,hunc nos
dltlerGtarem a~rlmes.
ex ipGus xgrotantls dl(poG~ne
eil: mihi parlla no
adeo
s:
nomine
fi hbeat , fcinclapfon
Nam & alia omni:t proportlone reCpondent 1115, qux
hllillicemodi
elfe
lures
lateat,p
te
mll1um cnra. At non
ex amarâ. bile accendunmr. Si igitur neque putre[cat
fpecies frieft
eius
m
ii9uide
na
V
s .
~iferta
h~lmoris
negue veheme nter per par.te,s [entien,tes deferamr,atrç
dolores ma
mr
obftrui
caltdo
loco
cum
vt
gIcla, adeo
bilis humor , nnnqllam efflClet quamdnanx exql1lGtx
i inco
inreftin
laxioris
mulra
lle
[Xpiu[q
,
Xlmos excitet
circuirum . Eç quidem regii morbi paCsionibus diufiatÏm
o
euacllat
vi
s
clyfteri
acuti
e
11llmor
moda hoc
curnx & melanc holicx [plenis a:grimdines , & colores
iîmiÙ
liquefaé
vitri
humor
vero
hic
ir:
conting
,fedari
COl'pore fu:di,herpetihus edam , atque eryGpein to~
pleri(luam
fpecies,
pirnitx
alia
&
Efl:
gerit.
m
litlldine
latibus,qux ex fhua bile con,fi!1u,nr, cal!cri,& p~1aged
que cum [cream expllunt, [enGb ilem habens dl1lcediatrX
111
neque
o,
nx corre Cponde nt. Neque JO hlS ver
nem. liquer anrem qllod hanc exqllifitè frigidam non
bilis mOl'bis neceiTa rio febr ici rant, niG priùs arra bicontingit eiTe, fi quidem eorum meminimus qua: in li
vtens,
virbl~
l:at~'
im [~is
p er~1
lis pucr,efi:tt . . Sem
bris De Gmpliclbus medicaminibus diximus.'Efl: & ter
guiéqllld optlmnm fi el'l contlgenr, 11lS,qllX a[utltr,par
ria alia pimirx fpecies, qux expuentibus viderur acida,
tibus,aCsimilare : qnicqllid vero alienum , conamr exvero qua
autem minùs frigida)quàm vitrea'ma<Yis
'r pu0
iî al1guando ob craCsimdinem, allt B Eft . S' .
od
l
cernere. ~
propte
ill1t
[alfa,
eft
[pecjes
tera
a
&
1
ICUt!
d U C.IS.
multitudinem, aut tenacitatem materix inutilis, aut ali
tredme m, aut propter falix [ero[x hllmiditltis miftio
o ~ : m, au t propter fui imbecil
ruai
quam meamum obfl:
febricirare comin<~ Yit , {ilpel11eniennem. In qua GqllOS '
r
1.'
litatem , totnm,quod en vltlatum , nequear expellere,
t , 1ed tantllmmodo hOITent.
ngen
non
ne
acce1SlO
te
nccefre eft, vt Gdiuriùs in anima lis COl'pore perdura ue
Acida vero, ac vitrea, iî per [entientes corporis parrit,corrumpatllr. Neque enim fie ri poteft, ve aliquis
fi mo. ~od
pne febre rigoes.n~t
t~s de~rat,
quifpiam ex humoribus ralis permaneat, qualis erat ab
hepialam ap
febrem
ébo,
plltrefa
fiat
lpfis
m
altqua
dlca
initio nedum qui ira deprauatlls, vc naturx cultus Gt
fi vehemenriùs purre(cant ri
pellatam inducir. ~od
.con
vt Çc~lier,
exp er~ . Sed a\rerum omnino , ( e~u itlr,
gor quidem anrecedit , febris vero fequirur, 1l1per;ta
coquamr, apponatur,arque aCslmlletur [oh.dls p,arnb,ns
frigidita te à multitudine caliditatis adeo vt dum feanimalis, am corrnmpatur,& putrefiat. SIC emm hlS,
fen:iarur. Fonè
bris inl1ale[cit,atglle confil:t,m~è
qui morbo regio , atque amt bilis paCsionibns infefti
piruit.a acidx qualitatÏs en particeps
&. vitr~a
alt~m
an t es diutiùs
~ blnd
tur , quando bihoiî humore s fuper
ntlx tres Gm numero vniller[x acidlffere
ellls
vt
deo,
corpus- obfederint,febr s fuperueniunt. Sxpius etiam
pituita pl!tr;fc~
da,dlllcis, ~ falfa: minin:è vero ~lIi
aut hepatis,aut fplenis affeétns :tttulit febrem , guando
vero forrafslS
m
a
l
p
f
I
~
lt.
anteced
ngor
febrem
te
[cilicet hx,qllas diximus nllper,pafsiones, aut ex inflâneqlle Gmplicirer,neqlle à fimplici caufa huiufrnodi fe
matione,aur obftrnétione conrigerint. Eadem qll09; C
. Si ql1idem totllm id, qllod et
, fieri arbi~eu
b~es
ratione & in piruira hllmore redundante non accendlm accendit:reliquum vero <]l1od
lt,febre
putre[c
tUIta
pl
tur febri , nifi priùs putrnerit, In hoc autem vifl lm ~il:
caufa rigefcunt , non e::ndcm
cuius
it,
plltrefc
nondum
: Eft
[;cpius id)qno d antiqui impofsibile arbit~nl1
tcm,Si i<Yirnr ab hac quiqualita
n
c
f
e
r
t
1
l
~
habet cum
amem hoc,Gne febre rigor , quod nonl111llts eguldem
duplex
g~neratl1,
[ehris
vero
ente
plttrefc
dem rigor,a
accidit femel, nonnullis alltem per vices inccrpollans
~
i
q
1
l
r
b
e
f
hic
&
tvero
ontingi
cau[a.C
[emper aderit
multOrum fpatio dierum,& ~ principio v[que ad finem
dicerc fieri , rigorem verO
dem ab al.cero, caula: ge~r
vt
)
exigulls
omnino
ira
conrinllamr , aut vldelicet cil:
vt qui non fit, qllod fealtera,
ab
febre
~
allllm
vtrOte
negne adeiTe videamr , cùm fe quieti tradide rint, [ed
s Raua bilis rigorem
terriani
nanque
s
febnbu
In
bn,s"
dlln moue ri cœperint, tllDC demum eum [enriunt : aut
lo!?icam mao-is baqllidcm
hxc
Sed
.
febrem
c
efflclt,a
tamam vim habet, vt tit etiam iine motll moleflll s. Sed
l am vero' tempus~ efl, vt ad~ propo V Il.
/1. '
b
,
m
e
n
o
u
~
x
l
q
em
huiufmodi in temrore humor purruer it, no mo
ql1~do
reuertamur, Si piruita putreicens , eX:
Gtum l1ftu~m
do ri<Yen t,fed edam febncit ant, At qux tales fequltLu'
:E Gn!!ulis diebus accefsionem falllam,gu
febrem
qua
difpofitiones febris , eft valde dillturnl) & difficlliter
,mircea rur am:tra:: bilis humori~
baml1s
ndi,dice
cit,acce
i ~s . Ex hloc
VI. folubilis in quotidi;l1 X .figura pr o gred
r fehris , dUf>lex iam call1:l , aC dl
gi<Ynim
tcrtlana
quo'
ex
0
.
l
rG
igitur genere eil: & reb rI.s ~a, qua: p:opn e vocarur 1eA Itcr tiquidem J1l1ll101 affcrc
.
n.geremr
D 1pO 1~ COJ1lU
piab,qu ando fimul febncltant, & ngcnt.' atque eodem
quotldl e acc,efslonem,alter vcro tertio quoque die:ica~lm:
tempore in tOtO corpon; .vtrunque fenrlllnt afeét
que alter gUldem dies dlla habet acccfsiones,alrer vCArchigenes quidem nulh l~ 110n:en vI:quam alten rCl
ro vnam tamfimodo,niG accelsionum tcm ,ora in ea(od:
accommodari arbitratur,ntli hlllC febn t ~nt ln:m
vna fed e ~ horas conucniant:fi cnim cOl\enri~)ft
videnmr tamen & Attici quidam, eum etJam ngorem,
tid i ~
o
l
g
neqi
x,
terrian
purx
ncgl1c
qltX
briS confil(a,
qlli feb:cm antccedic, ira nominare. Vitrcu. vero hlliuffehns
ue
vrrillfq
vcrà
n
u
:
i
n
o
~
rr.
fe
nx formam prx fc
cemodl humorcm P raxagoras vocat. [U l1lOres aucem,
duplex ~fi fpccies) quatuor e" ip/i ' fi cccomplcxiones:
è quorum numero efi Philippus, fimplicitcr crudum,
V na qllldem, in qua tcrrjana <ll1otidi:tl1x intermittenU
nllllum aliud nomcn adiicics, V t exquititiùs diftinguar.
: altcr:t vero, ill qua tcrriana gutidl~X
com~ifetl1r
,autem & ipfe [pecies qllxdam p itl1 t~ '. vt qui f:ltis
E~
coml11UX conilll1 gitllr : &. rcnia, in 'lua quotidiana 111cnim fngldu s, atglle
tenax Gr. ~iclnqe
fngl?u~,&
termittcns tertianx continua: t1li[cccur: 'lltarril, in gU1
humldus hltmor exifiit, ad pimitx appcllationem redu
pcrmi[cetllr quotidiana continua tcrrian.J.: cont inuX.
cimr) ,fi Hippocratem , omnéfquc non mod 0 priCcos,
Hamm vero Impcr diét:l\'lun complcx ionum omnium
[ed alIOS edam Grxcos in nominihltç imitari vclimus.
aligu:lndo quidé in can,det;n
dux flint clif~rentx)ùm
Prodicus fiquidem in !ibro Dc hominis nantra,in hoc
ant, nonnunglllm vero dloccUlT
oncs
horam acccfsl
nomine prxuaricat,ab admirahili qllodâ veridico perSed hxc quiJcl11 c,onianc.
{itpcrue
lIcr!is tcmporiblls
utalilS : [ed hoc tempus non fuadet ad huiuCcemodi di~
gnItU
,
l
'
,a-
�Liber Secundus.
gnitu
\
faciles [unt, nifi qUdd aHquando intermittens
ignoracur ab inexercitatis, ea ratiollc,qlloruam xgro- A
tus llunquJ.m à febre liberatur, At formam acceCsionis
in[picere'oportet , qLlemadmodulll in fecundo De crifi pleniùs edocuimus, atque inde,non autem ex periodorum fimili proportione,cognoCcere febrem, Suppo
naOlf enim , cuipiam accefsioncm incipere circa primi
horam vnà cum rigore, qui vidc~ur
pllngcore carnes la
bOloamis, déillde vbi alia omnia tertianx febris indicia v[qlle ad confifiemiam procefferint, pofimodl1m
eum bilis v.omicu, atque optimis fudoribus Id eclinare,
ac iam nonam diei horam adeffe, vnde ex totius acce[fionis motu conieéturari po{sÎmus , hora vndecima xgrotantem febris intermirsionem habitumm,talem videlicet,ql1alem in periodis noininare co[uellimus, Du
vero in hac [pc [llmus,[ubito retineri uldores , den{ata
fcilieet tantummodo , vel etiam horre[cente cute, ac
fûbinde principium , :&en{um, confificmiam fehris B
concioux, °qualis ex pieuicaacccndicur,fequi, Sic enim
&duplicem callfam, ac duplicem febrillm fpeciem cogOO,[cemus, mina intermittente continua:,quaollis md
la intermi{sio deprxhendat. Secundo etiam die {peran
dum efi hora nona acce{sionem filcuram : quod
fi ex,
p~ètaion
nofirx res ip{a re[pondeat, omnmo edam
dIe tercia itidem febricitante adhuc xgroto , tercianx
febris aece{sionem hora prima fupel"llencuram (perabi
1i lut pra:uenerit,auc cardior fuerit ea , qui
tnus, ~od
fecundo die circa horam nonam fore fperamlls aece[fio nem, aut tertio circa primam, n011 ampIiùs diebas fe
quencibus) aut nonam, aut prilnam expeétabimlls horam: [ed canto prius , fiue pofterius , qlumo in primo
periodo fimilitlldo proportionis acce{sionem am tardaffe, aut acceleraffe monfirauerir. ~<E
vero ex duabus febribus citiùs fic finem habitllra , ex earum fpecie, C
forma) atque ex açce{sionis prolixitarc, ac magnicu
dtne,ex more prxtereà,ac motll,& reditu periodorum,
prOUt celerior, aut taraior extÏterÎc conieél:llrandum:
adhibcnda. infi.lper alia,qllx fupemenerunt, indicia co~ions,aut
crudicatis mOlobi totillS, ex quibus maxima
Vlm habent,ql1<E in vrinis apparent,de ql1ibns omnibus
f~\eintr
in Iibro De crifi tra8:auimns, Si vero qllo~ldan
continua terti:mam incermictencem,qlla; prima
lncœperic hora, non nona,fed aut qninra , aut fexta ap
pra:henderit hora, adhllc diffieilior cognitio fit plerifque medicis ) Qui talem contemplacionem comemnut,
neq' {; . •
,
!
fi '~tre
curant an vna fit febns, an dux, & qlla!I{nam
lt vtrIl1[qlle nacura, V t vero qui nihil ho ru incelligant,
~onmd
ignorant, qlloya8:o cllrareoporteat has fe
res, quarum nl1l1am habet notiti:tm, feJ ne{ciunc ecii
~tum
die [cquenti fll{picandul11 fit de hi[ce hori5 :tm- D
a ~s,
qure in primo die acce[siones attulentnr, Ego
Vcr film mihi con{cius, quod {:cpius ex diuinatrice
~tadm
aree potiùs, ql1~m
prœno[ccndi [cientia medit~na:
propria , vi[us fllm ei{dcm conicttura a{feclltus fu
de qua
n:reaCe;[sionis infulcum, In hac igitur i~fa,
l' nc agltnus mifiione terti:tna: cum qllocidlana 'Vidi alqllando'
.
horam,exgm' ttX
fi
"
tcrtl:lI1X
lOlIa
elrea pnmam
d ere accet'; ,
.
fc
'li'
"
.
r'b
stonem, JO cxto alltem J lllS, qux a lUnJO1 liS med' ,
, nomme
, cat hcmcrma,l
" d ch1. cilIot'd'
lelS propno
bana appellamr: ita enim vocarc con[uenerunt eam
he bre~,gl:finglliis dicbu accenditur, ncque nllllam
feab et lntermj[sioncm, Ego vero foHms (um, eandem
,
,
th rcm ,am
ph"Imcnnam coonnuam
nomtnare:
nam cavocablllum nuCquam apl1d Gr:ceos [criptt!.
i em~rl1on
...l
' ,
:c.
nllenltl1r'
III d
. 0:ne~
verv rem, qua; qllotlClIe eodem nat
o o,alllphlmennam vacant. Verùm, vt inquie Pla-
,
a:
i
.
to,non cft habenda de nominibu; cllta,qllibus ror,ac tâ ..'
• ::.
,
fi"IgaClo propol11tlLr,
' Vocecur ltag;,
.
.' ~
. <~ ë.:
tarum rerUm lOue
~
manifefiioris doétrinx gratia, qux <Iuidem finglliis die. ;:o."~
~: ':~
'._~
bus aceendicur, arque incermiCsione finimr,amphime- ~ '.oe"
~ . _~
rina,idefi qlloridi:wa fimpliciter, nulb alia [ermoni t.'\ "*." .'
:
8:a adiePione, OllX alltem intermifsionem non haber) ~ . i .--:..
quocidi:Cna continua dicaeur: alteram vero fi gllis vel- ~ 't ~"
let, guotidianam inrermittencem appellec, . Eodé ma --: "
,0
do in tertiana fiatuacur : alcera quidem eius difernta
~ .....~ . ,"'-:
J
fimplicitercertiana dicatur, aut terciana intermiccens:
airera vero tertiana cominua. Concingit edam han!
~'
ipfam fine aliqua adietlionc, tercianam iimpliciter nominare, quod & ab aliqlliblls video obferuari, Sed non
oportet de nominiblls prolixiùs difpmare, fed potiùs
ad propofici nofiri infiicutLlm rellertamur, Adolefcens
enim, in quo faétam dixi complexionem tcrtiana:: cum
qllotidiana cominua , manè guidem in prima hora rigo
rem pari cœpir, exqllifitX- terti:tnx familÎlrem, t O
ade_ tl/~s:ai
r~tnqle
alia omnia ei~{dm
feb,ris in~a
v{qlle ~d ho- 'h omnia fir
ram fextam, & rcpemlOlls VOmltllS blbs,& paucl {udo uam eXfJuifl
res,inter quostilatim homo comraétus elt, atque hor- t d! teri
an~
mit,:tc albinde incipienO
te annotatÏone,pulfilS erat par- indicia Yf~
llus,inxqualis,déinde vfque ad horam vndecima, cùm ad horajèxpalllatim adhuc [llccenderemr , pIura quidem figna ha tam,o
rebebat annotationis propria, paucis camen imermifiis pe~t
/lm ~o:
accefsionis indiciis, Hine vero v{qlle ad 'lllanam no- mltum,l)/b()t
, horam, fiebns
' certlls1me
'r'" mee"'debamr, dem
" de qnan- fom ' &mu
éhs
H.~
..... ~
#
0
0
&:
'0
,(tum fien fiu percip!
pocerat, v 14que ad fcextam no Et'IS h0- tIIm:0
t fi
t
'd'1~ per fiJ'l
b
'
'fc
J'
l
'
rl$ ure ID.10 eadem magOltll
lHe ~t, mox 1am mam eHe n~.fatu
mut
dec1inabat vfque ad dIe! feqllentls horam quarcam, In tam,&' h"ie
hac enim iam & comrahebatur, & annotatÎonis figna bi/;(J(am:&
ofiendebanmr,refrigeratis iam extremis partibus, par- Jùd~res
pau
u6que exillence pnIfil , & iam ad vefperas vfque intel1- (oo( ,f'ojlC;UDf
debatur paulatim, neqlle hOf;orem, ncql~
inxqllalica; ~ c, sic etem aliquam prx [e ferens: ~teindc
rurfils JO [um~o
co n~m
m C:r~
ftll:ebat,cÎrca quartam noé1:Js horam, Sexta vero ma- (1$ ~l/Cub<f
llifefiifsimè cœpit remicti. Qgod igitur tertio die, ho- let/tur ~
ra [ecunda, qnotidianam annotationem expeétare opor ./ (lM.a I7tW
tebat, in ambigllo non erat,non tamen vcrum tertiana ".:;vra ,!pueandem horam effet (eruatnra,fatis conltabac, Hora igi ~ifc.J'a:<r
r
da accelSlO
r' fi
' m
, horrore, qnx ce1e- Di1r Tet
tur leCltn
upememt
, nuit
~
,
" r
d
d'
'd'
~ .
Ï'/I'" e'O"fiaj"
rius ea, ql1xm pnmo,lecul1 0 le gUOtl lanx COtlOUa: fi lX.e:. ~ r>kfaaa erac, inuale{cens ~f9le
~ hora~
qllimam , alllld 'Tl1r ~lXr,
irurCüs ab eactem hora feCic 111lCJllm ,1l1 quo adcrant 0- ~al91,{JIOYT)
mnia fimilia his, 'lux in (ecunJa hora concigerant acci ifiil;1' x.oXCJ
dencia, Hinc vero rnrfl\s promptiùs inuale[cens v{q; JI1 TE 'f!P 1i.TfJ
ad horam ottauam,denuo in eadem horrnit , ac paulo xuù, '(ça /'iXpofi accre{cens a~io,
expeditè afcendebat, adeo vt '1g~r
J,trX.4hora no8:is quarra iam ad ulmmum peruenerir. Et guid el1GI' t')(IX"~1
aliud hoc erac quàm.acce[sio exgui{iti hemitrirxi?dua- ~ ToW/l1fJ x. fJ
, inuadcndbus febribus, quonJa!l1
"x
' d'"l\ 11, ~ ' fi~'
bus eadem hora
qnou
diaOl duabus horis celerill s, tertiana amen; toudem tar I<e~vr
dler.;·
diùs acccdcbac adco vt qldcllnq; (,c"altate haberet fc- Tar,
brilln1 figuras ;gnofcendi,certianx,'ac 9110tidianx Con
tinna! accidentia in vnum conhl(a,maOlfefiè depr:chedcret, N ri cùm teri~nx
in,ci.llcù rigor c?mitaremr, quo
tidianaalltem fine ngore mlladerec, milla ex vcraqi febris ~
continuo afferebat, re-m Etuiàem-rÎftOfe
0
0
0
",.
!l'Ii~t)reR
ma-lore,'}U~tH:
,
,;
tlut6 relng~HOftC,
c....
1
hle'Ï~
b
"'" ngore
,
, d' r.
,
magmtU me tUperatttr;:nleo
~
cxtrcmo-xqtla -<llftet proportion ,
hGrror mcd.1
m er amb , oigorem {ci~rj,:e
faaionem.co14>cetur, ~od
guiJem maximè fierÏ confiteuit, elim extremÎtaces confitndantur: non ab r igitur inditumeft hllÎc febri nomen hemititra:i,
.. ~
quorid j?PA eefttÏMla, "çert1IlAi mterm;ttét&-tOc;l eius ~
natur
\ZU:ù~q,ue
�279
~.
Galeni de Differentiis Febriun1.
pemèn ir,hodp fo edam fe 'declinare fignificans'. Sole
te, ei fe a{fociallit febris ex pituita mo~ 9HeUS rettnet . Sicuti igitur femiafinus, & femideus A alltem occidenando
~'.l:Jb
, & cùm noétem illam obtinui lfer;
re fLlO anticip
nomen tale foniun tur , ita & hemitrita:ns. Semiafinll5
~k=.!:(
~si.+r;
diémqu e feqllen tem, hora decima diei decirnre irerum
pro altera parte afinlls
'cnim cùm ad eius genera tionem
:"~
1r'04. -:fi~
.
fi
.
ft
.
inllafit. Déinde die vndecima rurfilS hora oél:aua,exqul
,. ... v&.. ..... cLtor_( i;.
ex vna emla ml nomen
ant,
conuem
equus
pro altera
~
.."
:~,
..
•
.
•
•
tc4tt
_
~
fitre referens pimita: naturam : déinde prima noél:is ho
mo
parte deus ef~
dImldla qUld~n:
acceplt. S~mIdeu
4~O":t-C.
.,~o
ra terciana: fehris , qux qllatuOr tardauerat horis, hor~ 18 fiO
h~ba,
~omls
2+ . r~ ';rt,; ftratUr, cum vero ~lteram
~f-04n.:
ridaacce[sio faéta eft: démde [exta noél:is ho1'a aluus
elUS p~r
ta:us dl!:~m
P."'t><i-?-f.''''iô,. œiae efBiuitt1:. SIC & hemltnamem
~
biliofllm èxcreuit,ac qllidem pel' vnillerfum corpus nldlmldlam,quO•tlam, alteram
habet tertlan
' tern
'lL.<)~ ,...,.ct "'4~:
~
• •
•
dores exhalarant, poft guos tora declinatio ferè ad in' r7
uo. . dianam Commllam. Duplex autcm 111Ipfo genera
~
qc90.~
crIr!.
febricitationem peruenit: neque iam in ambigllO erac,
modus , vel fcilicet duabus in vnl1m tempus , quemc:7~·nis
f1..t1 f-.4 ~<;
qllin tOra febris terdana omnin o defii{fet , [ola alltetn
admod um dicebat nr 11l1per ,conue nientib us accefsioea,qua: ex pimira ortum habebàr,remiiferat,qllx & ipfa
nibus: quia altera quidem pra::ueniebar,altera autem dif
iam remittÏ incipiebar. Hac igitur ratio ne die duodeferebat, aut fiatÎm ab initio ambabus inuicem confufis.
cima non amplit'ts anticipauit accefsio duabus, vt antà
iO'imr fit in vnllm tcmpus conllenientibus vtraq;
~re
connle uerat,h oris,fed hora [eptima inuaGt: neque die
acce[signe, vnam tantum modo habet hemitrita:a: natu
teniade cima,fe xta [uperuenit hora, [ed illa etiam [era: accefsionem : al tera autem omnes à princip io a:gri
declina ab B prima hora inuaGt,qllietem effatu dignam, ac
arque ~ra!eiptè
tudinis vfque ad finem, qure l1a~
deeadem
'die
vero
m
i
c
e
d
n
a
~
ns.
tionem ofiende
omnibu s [ebris hemitrita:a appellatur. Sed de hoc pau'acnona
hora
ac
it
[ueee[s
um
admod
clinatio melior
la pofteriùs à nobis dicerur,propter Agathinium, atcoétioinfiO'nia
eefsio faéta eft: in vrinis allrem era~t
b
alltem,
ente
adolefc
In
que Archig enem pra:fertim.
rio
decreto
die
in
inis
a:gritud
nem
foludo
nis indicia,
qllem nofira narrati o fuppofuit , ct'tm tertia die huiufprx[en
hoc
Sed
ia.
nfiranr
prremo
fllturam
1l1ecedente
cemod i accefsio faéta effet, quia in vnum tempus conved
o
~
dicere.
obiter
,nifi
intereft
non
is
ris [ermon
ueniehant ambarum febrium inuafiones , quonia m quo
ro fxpius eommifcentl1r dillerforum generu m febres,
.ter,
t
a
b
i
n
e
u
~
r
p
femper
tidiana quidem duabLls horis
continl1is,qua: à
& interm~s
& bil.iofx p.it~lofs,
dana autem differebat, die quanaacce[slO Sole onenquo Imper feride
hIc
s
tu1',fau
Ignoran
medtcls
mnltls
te Înuaût formam exquiû tx quotid ianx ex pimita pra:
m & de his [a- v r l 1.
qllonia
Sed
t.
oftendi
s
xgrotll
,
pflffiUS
fe ferens. Erat autem feeundum propor tionis fimilim
de quo paulo anrè ell
ad id ~e?,
~is diél:l1m eft,~urnls
dinem quinta ab ipfa accefsio circa decimam noél:is ho
qua: ex tertÏana &
Igltur,
Febns
dJlatus.
a me [ermo
, 9uonia m duablls. [empe: hofa~1
'
rarn pri~um
Il qHttm hcmiuitçKn'l
fi
.
'd'
eH,
Ita
compo
a
contmu
qUOtl 1ana
ris ce1erll1s muafen t. Teruan a: amem ex bIle febns acbilem habet .exllperantem, 'atqi
flau~m
~F.elaH+S,t
ee[sio tenia ab initio die quinto , hora quarta erat ine febres accldentia malOra: aut
tertlanr
ob Id 111 eo nlOt
uafura,adeo vt inter duanlffi febrium initia [ex horaru
vero abudan tior, arque iddr
~alcior,p.tI
[patium interce deret: quod & faél:um eft. Nam circ a C hic qlid~
firmiores : aUt neurer
affeétlls
a:
co quOtldIana: commu
acce[sione,
in~adet
decima~
quartre noél:is ~orm
tentes exifiiic.
a:quipo
ambo
d
horum alterum v incit,fe
qua: febris ex pltuWl [eruabat mugme m,atqlle hoc mo
talem forma
,
'
!
W
é
*
r
t
i
~m
~mp61'eui{ts
do vfque ad quartam diei horam progre diente, vbi femanifefiauic
rares
Hippoc
reprx[e ntans, qualem de eo
bris teniana medioc rem rigorem fecum afferens , eidé
[enten
fcribir
hanc
in
cùm in principio Epidemiarum
•. ::.( - coniunéta fuit, mifiam [{lbinde formam gerens aece[ohuillfm
es
pafsion
le
ciam: Erant vero eorum plerifql
fio biliofa: fcilicet febris, ae pimitoCx: fequenH noél:e
quidem
o
omnin
,
aClUX
, COntinux,
di,fe?r es h~ridx
horam oétauam , pituitOfa febris incipiens exqlli
cir~a
,modlls vero erat hemitrita:us cùm
menteS
1l1term
non
oc.
fextam
ordine
fita ae Cola totam diem fubfequetem
alteram diem lelliorem ferrer,altera vero inualef~r,
dé inde çùm media noéte dedina ffet,ali ud [{lb
cup~it:
ac n,mma tim in acnriem augere ntnr.D ixit autem horinde eodem modo fecit initium: dé inde cùm religlu m
ridas non fimplieiter qua: cum horror e inuadllnt: fiClldiei feptimç
dimidi am noétis parte v f9ue ad m~ride':l
ti hoc innume rabilib us aceidit febribus, de ql1ihus déèbtinni{fet, poftmo dum lam VÇllltl dec11l1abat. At ean
inceps. vel:ba faciemus : fed io qllibufcunqué magnam
dem excepit teniana , qua: enm rigore inuafir, quema d
1
accefslO111s partem horror es abfilmunt altera (hen1l1
modlUll exqlliftta tertiana Cllm rigore inua4ere connIe
fia
continu
a:la
quotidi
&
[cilicet , in qua & tertiana
.eodc,? modo çe~ti[s
fe.u~
om~ia
uit, arque cùm. a~i
mul inuadunt:nam aitera dIes [olam haber quotidi ana,
n
t
ma afferrer indlCI:l vomltuS blhs 1l1l1eXl , arque altu exe
magna vero ex parte dierum prima ' mifiam ex vtriCcqu..
iam adcremen ta bilio[a ,& vrinas opçimas, Ac gut~n
. . fib
a.
continu
e rem: fecunda vero ex pituira
cOJ1~mt
v~ gllifud.ores, ade~
~e!uti
uefpera{fer, brelles q~o[d
nonnun quam hanc prima inuadere '
amem
glt
Contm
cuoqlle febrillm (pecleS dIdlcl{fer , el apertè l1d~ear
die: [ecunda vero ambas fimul. Acce[sio jO'irur ex vtur eam remitti ae declina re, nequc vIrra vnam aH~m
commifia,gllando humorcs fucrim ~qlipre?
trifql~
periodum aut ad fummum cillas debere proten di. Nam
cft cJualcm paulo antè defcripfimlls hemttn tahs
tes,
inatione erat quies admirabilis,gl1alis antè
& in ea de~l
ùm vero tertiana prxualu crit , horridi or fit fetxan.C
.
viCa non fucrat , donec ad quarram noétis horam perb m,atqu e in annota tione libi aliqllid rigoris alfociac.
uemm efi. In illa etcnim febris,q ux etiam ex pituita or
Confef iim vero & fernidj or eil hlliu(cemodi febris, ~
mm habeba t, ae qLlotidie acccCsionem faeieba t, c!lm
jnccndii plus habet,magfCq; fcO:inatad lilmmllm, & al~
110éte
duabqs anticipaffet horis inllafit, C{lm<jlle to~fT)
qllid bilis per vomim m,aur per aiullm , am per nldore
r
oecupaffet, ac totum déinceps diem,mrfi.ls in fecunda
tllr. At ctJm ;tltera ex pituita febris potenti o
exeerni
hora noéi:is oétaua: aliud fccit initillm , cumque eande
pa;·
t
exifiit, tune frigus vehementius extremas oecupa
t?tam occupaffct Ccquenti die, qua: no
pariter noét~m
ces, horroréCqlle pallci fium , & pulfuum fit alfli&atlO
na It, decltnaulr. Eodem vere} die cirea horam 0maÏor ac diutltrn ior,tard iu(que accefsio inllalcfcit! aC
ho:is tardiùs inuadebar,futuétauam, gllon iam du~bl1s
longum paft tempus confLfijr) non ramen aut fitlm,
hora nona [uau,t
ra erat tertiana: fcbns acee[slo, [ed t~nc
~
,
~
;ffj.
~
-2.
_(_:.
~
~a
_. . . .
.
,
ee:nfttfa, d~m
parteffi 'ffFil8qae J;X diGtis Fe
�, 'Liber Secundus
am màgnllm affert incendil1m, neque in ea per vomimittitur. Non tamen ex dllablls ~flt:Îs-;
gual'llm
n'îm, lUt per aluum,aut pel' ftldorem bilis excernimr. A altera ex bile,altera ex pituiia generatur , po te fi hemiHanc quoqlle duarum febrinm miHionem Archigenes
a:ft~1S
cOR{!fi
~ -e,
qnoniam ha:c commiHio febrem
animadl1eni{fe videnÎ.r, minùs tamen reétè,arque perhorridam, ac qux muitas habeat reduplicationes non
fpicllè, quemadmodl1m in feptimo commentariorum
faeie.Nam cùm omnis febris continua llù quidem raquo's in traétatn Archigenis de pulfiblls fcripfimus, eil:
. tione cùm e;.(quifita Fuerit, neque horrorem habear,
~ ' nobis
ofienfum, Arbitratur igitur Archigenes in he
neque rigorem, neql1e etiam qua: ex ei{dcm componimitritxis alfqu.ando febrem prxllalere t:.errianam, atltur horrida fier. ~e{r
en igimr , fi florid~s
flnml;
quando quotidi.:mam : non tamen xqualem earum miatqIJc çotinutls ilt-hemitrir;U5 tilHf~.wn
fiionem, qnm.{e~jtu-hfiNHcol,
~s
ge-aerari, q~arum
altera fit iJ:ltcrmittcJ:ls,alre:aut intellexit, aut in {uis fcriptis ofiendit verùm omni
~
At~le-idr
- torua~Hiem'
"
':
«lmHJ*Oad.in
- c.ontiR~fla-e
- hemitrxn,
/)-+&
... &.[~-I:
no prxtermifit. N l cùm a:guales magnimdine fuerint
& febris ex hile incermittens , & ex piâ:1Ïta continua,
c.ùm Reqllo vtmqt:te-re1l1:11l11a, ucqlte\'a~HI1fni:
.J-l~
3 4 · 1 ; -..Z~:;
accefsionis initillm fit di horrore, qui medinm inter ri
tens hnmfcemod i gUClt kt-~FQI'e.
V na i ~i tlr ~
5N d j ~ .?J -l.(~
gorem & frige:l~onm
obtinet locum: quorum altefola mifiio re1inquimr, ex qllotidiana imert~,&
J~=~-:
rum tertianam febrem , alterum quOtidianam co mitabiliofa cOnril1Ul,qux & ipfa poteil: cominuam !imul at- âM+ <jVIE:
~
C7"loW~
tlIr.
Cùm vero ah inllafione inuaIe[cit, tertiana: quique horridam fehrem efficere. Ha::c vero contrario
dem ratione cito caleîcit , ac fefiinat ad 1l1mmum: at B modo fe habebit,quàm prior, quoniam continuitatem
propter quotidianam ex pimita tardamr, atque in afce - quidem ex bile obtinebit , horrorem vero ex pimita,
{u retinetur nonnunguam , atque imerrnmpimr. Eftredl1plicationes al1tem ex pugna mmua, ac tum prx[er
ql1e inter varios affeétl1s veluti pugna quxdam, cùm
tim cùm humores xquas vires habuerint. Vbi vero al
~ger
nOnnllnquam innale[cente febre certiana, atque
ter eorum prxualuerit , & accidentiulll, & cognitioad CUtem humores impellente vehetnentiùs calefiat:co
nis ratio, in prima miftione ofienfa eil:, Hxc olllnia&
trà vero remorante, atq; ad interiora rellocante ip!ius
de quatuor miftioniblls , ex febre biliofa & pitllitofa,
~Otlm
febre, qua: ex pituita ortum habet: vt.qua: car magis ad cum traétamffi,in quo De rypis agimr cuipii
dl " ae difficilis motus, frigidaque , ac lenta cxitht mapertinere videretur, Hk vero neceffario de ipiis faéta
tena: In hoc autem cercamine cùm humor frigidl1s fi.left mentio propter hemitritxnm,cl1ius ormm Archige
nes ad tercianam rr:l11sfert,ac ql10tidianam , non tame
perauerit contraétiones & horrores, atq; extrcmarum
parril1m & cutis refrigerationes feguumur, adeo vt vi
eins naturam reétè a{feclltus , qlloniam in nnmero febrium intermittentium ipfi.lm ponit. Agathinus amem
deatur altera rur{ils accefsio renouari: Cùm vero cali
d!or vicerit, tunc il:atim totum corpus calefit , ac iam
COntrà, hcmitrita:um in eodé genere cum tertiana ma
vI~etur
febris penè in {ilmmo confificre, mox pallio
nifeftè locauit, ac fola acce{sionis vebememin. ab ea:"
pofi ad pimitam redellme viétoria xgroli denuo condem differre facerur. Si igitnr omnium febrillm diffetr~hl1nu
, l'efrigeranmr,& horrent. Neql1e hoc ter- C rentias e:x:qui!itè fcribentes,in nominiblls tannlm aber
Inl~m
v Hum haber, donec [ebris ad (umml1m peruera{fent, non admodl1m effet xgre fcrendum . Sed g~lO"
n~rlt,
quod guidem citiùs accidit, guàm pro more pi
niam negue fimplicium ) neglle compoGtarum febl'1um
tUI.tX, tardiùs tamen,quàm in bile fieri confuellit,Nam
omoos..d.i-lfer-cmi ~itè-fs1gna:m,
, ereà
h~1IS
quidem celeritatem cohibet pituita , ac rurfus pi
pl~i:rFeftTa'u
' R-tj ~ à; . ne~
o
~l1tx
tarditatem atgue hehetudinem excitat bilis. XafA;end.um,~c-atkTéhliqr
vfllm;
hs quidem ca:-ex~1iftus
hemi.tr~$al-d'f
nos pro viribus earum fo rmam exql1ifitifsimè comple
fcki\l
~l-+a
eompeGws, ql10niam edam ex
ai tentauimus, vt qui longo rempore panirn e'<pcrien
dU?bl1s hnmoribus conftat. Atgui exql1iLitl1s non efi,
tia, partim l'anone omnes, gux vtiles fi.mt, differentias inuenerimus. Simp ices igitur ad prxfentem tra
vbl allt bilem,aut pimitam habet prrepotentem. Se~lnda
eft dl1arum fcbrillm,tcrtianx fcilicet , ac quotiéhtum, compo!itx vero :td eum, in quo de typis agitul', attinet,cl1iùs tamen non erit expers omnino,arque
. lana! Copulatio, ac commiftio ,qure fimilem quidem
~1el'dia!
fàcit accefsionem guandam. In eo tamen
in{cius, fi quis hune diligenter perlegerir. Nam per
hXG.,-9ux-de-biliofa, & pituitewebre iitl-UlI cemmifiis
1 ert, qltOniam in hoc febris ad infebricitationem
con Icripftmus , licet & {lUX bilis-humarcm -cransferen
tcrducitlU' , & qlloniam die fecunda Cllm riaore, am
tluotidiana febris inlladit. Non igimr erit
_do e.ill Cllllt-'ftra{]Ue il\-amm complex-ionem, ac eon1orrre ~ola
la!c ebris hemitrirxus (i.qlù)m~n
D fuiionem pari ter coni
e é~nrai.
Voco aurcm comple~
•
,
r.
nutr~-l
. lsc:x
. iü9t
~od
fi etiam in altero ge~em
, ql1ando boris ditfcrentiblls ïnual,erunt: c~nere
he
.
.
1
1
d
fuG<*Iem vero, quando eo em :empore Jn~œ,perlt.
t
mltrltœus collocetur,non lXC tantùm, fed InU
/aI! pra! te rel alire febres hemitrirrei vocabuntur. Hac
Sic & cre !imu\ febrcs complcéh per fc ql1l{plam, &
.
h'
' ex l11' ,<lux nllper d'IXlffillS,
,
H vldetur Agat mm omnes, qux protenconfllnderc potertt,
mo·
dttlone m~ '\.
ntl1t
d:
? tctrianas hcmitritxos appellare, Sed guoniam
ms, Nam horum omnil1m principiul11 fon ' , arguc elcpotiùs, quàm dc rcbus, fi.1l1t gllxil:iones
mentulll eft fingllbrium febrillm formam, atgue fignra
h ~U1tnibl
'1'.1
' .
\
r
• pl1l1'1ma
'
Il
NUllllce'"
".0 d"l, ln Clluem
mll11l11e
cen fico comorandum.
exqui'{"It è cognolcere:ncq;
CI1lI11
Cil
earl!., muid
. '\'jus ad me d"Icmam penJl1entl
.
'b u ,Icorr'
\ orones tes
'1l
&' qlla: ex am.afi aU1dcn
\
01111111
tue1O,cum
r !1!lmer0eXlHant,
o~rn a ~obis
fcriptû cft al io tratlatu , in quo hoc ipfilm
ra bilc,& qua: ex atra,& <JI~X
ex pi~l1\a
gcneramr. ~l.
d end1rut, arque integrè prxfinitul', qLLaléfnam fint
mm fingulx clllas bab"nt dlffcrentlas,conrinl1t; fcilicet;
{i~ ~e?lIS
, :te qllalcs de nominibus difceptationcs. Rnr
argIle intermicrentis,aUeO"V-{ mnium)<1l1. x bum ,ru
B~ 19ltllL' ad l'es ip{as redeal11l1s , hoc eft ael eum,quem
pHtredinC'Ol-hf
I' H ; to/.H .[~
nUlllcro 1iffer nria:.
t' tppocrates vocat hcmitrirxllm horridlll11 atque con
Q,!;!àd, fi :tliqua acccfferit hi ~ particu1atim, in ipGs diftrll!llm ql
C"
' 'd'
'.
"
fierenoa hxc, vc 1ex hlmOrt~
. mil \timdine ve\ ex quanti
In'
fi l' le~
raClt terttana gllot!
lana: commux
coa 1 ba, ntermtttcn ~i alltem non iteJll , Cj\1oniam qua: ex
t:tte, & purrefa,étion ~ s gllalitarc , ae prxt~c?
ex m<?d~
In abus componttur fcbris, ncceffario & ipf.'\ inter:
motus,ac pamcub, lt1 qua fit pmredo, hlbcbic onglnem.
.
'
/ ~
.
Q s.{J41
•
�28 J
~
Galeni de DifferentiisFebrium.
•
•
·
C
fëll.' ·
.
(nam & fanguinem quandoque putre{cere ef!: neceiTaeUlm e.arum re?rtllm 1Ot~rmlenVe1UtL ~on
dum qurenam fit harum febrium {pecies.
qux terna qnagllc die acceCslOnem faClllnt, gux A ril1m( quœren
tilm,
.}-~{tc;
J'~c;/i
~
Hoc autem inueniri poile plltandl1m , fi priùs cognobtFlIe habent acccfsionis tempus, ac cum ri' d ' ~ nidem
~
uerimus quo pado fanguis putrefiat Nam reaè fencibi':3gore inuadunr , & pe: {ildores., & bi.lis vomitl~,&
'
L ;"~2.
re videmr Arinoteles, ab aliena caliditare oriri pmre~ - né)
liofa excremenra finlllntur, hls teH -:1 aRre-xEIHh
dinem:vocat autem alienam externam, non inGtam,~
vero aligllid horum defi' . mmimpofi.mm. ~ibus
.~
e;-. ...~ ~
que natiuam, in qllOCl1nque genere remm: nam hrec
,:; if.~ --;+ ~ Clt , hx non exgl1iGtx, fed-Gmp1 ici-te - te-ian~pl
~.
apt.l eft, exrerna autem cOl'mmpere, quod eft
~quer
inr,
fi intermiCsionem minorem habller
lilruur, ~od
~ - '- ~
~~
h
.Cl.
' r.empus prol ra~l.'
. longlL~s
pucre[c ere. Calor amem extrln{ecus fangl1inem op'del'lCet 10
•
a:
l'~
,.........
,~
6'-d 'ôc ac~fslOne
. . ~w!9primit, & in Solis del1fl:ionibus , & pefiilenti aeris fiavocantur, cumtamen & lœc Iplares
· ~n.ter1ax&*fœ
... ." .......... 4 '~.f,
tu, atque, vt fimpl icirer dicam, in febribus vnil1erfis,
magis.' aC,minùs, dif~r,entam
in ,eo, gL~od
s t1-::J ~1'lurima
~ .2..3 : ~
ql1acunque ex caufa originem rraxerinr. Sed & quanftlfcipiat. Llcet gUldem ex hlS altquam LiFflpter{'~", ~ C3
~
\
do in aligua corporis parte [angl1is plurimus acernams
horas in
nuncupare, qure ctlm ~iflUa1:Cr
~Afal
.
co- S
...52.
einfdem COl"poris opprimit vim , corrumpi conuleuit,
febris expel'accefsione confumpferit, re1iquas h~bet
,-" P ' ~: ~ )~f"7
ac mm prxcipuè cùm in pamis vaGs propter crafsitudi
' ces : aliquam vero !tlfficiellccr exteRP.tm , quœ vfque ad
"1f' « l"'Jb&~L
nem obf!:rnitur, aut propter multitudinem impingicur,
extenditur horas: atque aliqllam in longius ad. , ~
quemadmodum in ingl1inl1m tl1moribus ,ac colleai ovttlue vfgue aduigi nta k!x ho
hue tempus ~ioàu&am,
vt vnil1er{aliter dicamr , in inflammatioras protendatur : atque aliam adhuc ampliùs vfgue ad B niblls, atque,
nibus vnil1erfis. Nam in-1mill{cemod' lfeaibus-dttN eque enim ex his, quas di
.
@l-p~
qw~rilgHua,
_ ~uia.{-e
pl.iœm-G9-callfirm-corrumpitu (àngu.is
ximus, qurelibet cenis termJnis potef!: definiri cùm 50
onuincimr...
o
n
=
.
m
t
a
~
u
q
&
œt-neFl-difflaH1-f.,
ritica dnbitatio nobis occurrat. N eque tamen huiuCere {oleane,
putl'efc
tur
difflan
non
ea vero qure
~od
eemodi nomina adeo curio[e inuenigare ef!: neceiTa& fe
fmaLts,
dmodllm
ql1ema
omnia,
indicant exteriora
rium , cùm nobis demr facultas etiam fine illis vnumfidicitur
uod
vcro,q
Eius
a.
mina, veaéfql1e prretere
qllemqlle œgrorantem proximis indicare, ae l'eétam
a
inAamm
Iatentm
in
llod
etiam,q
clem tàêerepoten,id
curationem adhibere : necnon futllra prœno[cere, Sup
m,
Cpumeu
ipiis
in
quidam
Nam
r.
tionibus cernim
febricitare, ac
ponaeur enim aliquis ql1ind,ecim h~as
quidam pall idum,qllidam rnbeum eXpllllnt liquorem ;
proeadem.
s
e
c
O
1
~
,hocqlle
triginta tres febre vaca,re
pars in flamma q,llod nihil aliud ,en, qulm. ea ~umoris
por,done feruata cOl1ungat: nenuOl dubmm , qum &
fed,prx t~
,
~
e
t
o
p
non
ret111en
exuprantls,~
tl~ne
[empus ad exhibendnm cibl1m OppOrtllOllm, ex acce[O1O'er li&
vero
l1a1l1
nonnung
S:
exterlll
nUltate {ildat
fiorus,& intermifsion is [patio cogno[cemr, & qllatum
,3.eà
felpon
,
initio
ab
f!:atim
~
o
n
,
guol' ille confp~itlr
nm commodi
.. ..... *1f+- ex hoc ad prœnofcendllm, aut cllrand
t , 4$:~
3..; 9 ,~"
qua!
Terint
antecel
fpUtl
pal!tda
guando vt plunmum
minùs id {ilffi:iente/:' acql.1~
p~)tleri:, nJ.I?
~ .J!?nci[C
~
E~<%:;'.
.crant ind,ïcia, qll;madmodum', [pl ~ ICll
lmp
e"~lpranis
an
bilis.
exent,
neg
1t10nem
lD'11111
rer quanllls eam
qt.s r-')J ~
<;)~
l- C mea gludem pltllltam , rublda vero fanguinem lDd~
&ê' ter rercianam, an eum aliqua adieaio ne , qux dlfferel
~At1~"':J
non proelll à vero ef!: exif!:imandum, fancanto~are
1 iam decerminet, huiu(cemQdi tèbrem oporteat appelJ:+S"1;'L~
.;:i~
guinem ipulm nonnunquam in his ,quœ in flammatÎolare. Sed & cùm alteri indicare voluerit qual1[nam fit
2..' {...r. ~
. ~:,
~
nem patiuntllr ,partiellliç fubire pmreditfém, ex glU
febris xgrOtatis , hoc diligentills efficier acce[sionis,
ftmpliciores guidem, guàm exaliis humoribus febres
arque intermiCsionis fpatÎllm of!:endendo , ql1àm fi no·,
e
fieri,umilem vero accefsionum propor donem alTum
men certum,ac prœfinimm, quod idem commonf!:ret,
N:lln
llnt.
of!:end
re,ql1alem tertian x maximè febres
inuenire f!:uduerir. Hxc guidem optima en exponcnantè
in his, qui laterum inRammationes patÎul1tur,ob[er
ita
paulo
ql1am
vero,
a
di ac docendi ratio. ,Secl1nd ~
'
r:
'
'cl
_1'
' '
tempore maximè rubidum expuunt. QEo~
S Ci'
uatlm,~o
~ :z.·3'4
(;UftJ"ttTY.lm qt:u cm eX'qtltlltilm tenla-R-a-ffi-fl()lll,,_.,,_'
Infinlla
•.••
1i>I
•.,: ~'"<!~
fi fangll1s hlpra modllm aifetur, pars quidem eills {llbu
tenianam,dé.iRde-a+iam
mHu~al-ifpcr
';-:~"
~ u UJl'.~1r"
lior, ac pinguiol' omnino in flauam conuertitur bilem:
aliam fu(ic~-Rde
W06- pau.J..ttl.ù.m-r&{en!imt., d~e
r .w-.......t. b1fv~.
'
r.
'
Ob"
ct'
'
l
l'
.J
.J "
.s , ~ .,_ 1 uGJnu9
[CUlïISI
l'
'lux lutem cra{sior in atram, qllod in his tllmoribus,
a Jam p Ilnmttfl to
(lJ,.~mr
<]lli carhl1nculi appellantur, continO'it: na in his ex [an
ma autem,atque omnium deterrima , de qua pl'iùs feci
{llpra. modum effeme[cente ad atf'i° bilis humore
(1uine
mus mentionem , in qua Medici illniores qllotidie in'1'
''r
"fi
t ua ~utarlO :3 . : l ta ll1te"h oc 10co accipi volo atra: bl IS
lUcem eerrant , atgne contendunt, negue animadllerin arrx biJis natlr~
vt q~1 nodl~mexqiGrè
hl:1!0~e,
tLlot [e de nominibus litigare. Sed de aliis qLtidem qlli{ma- D traitem , fed. ln ql10da fit conhnio conf!:itL1tl1s. Et gll1, al~tem
de Agathino
piam mimIS fortè .m~rlbitu:
dem pro varietlte humorum in guos conuerrimr [ln
gis mirandum, gUI eum qllandam, .& qllotldlanam, &
guis, febres fient fola bonir;t e vel malitia differentes.
in
quartanam febrem appellet e,xtenfam, P?fi~odum
'
IlIa: !iquiJem, glla! [angllinis tran/inutarionem conre~
terdana non feruat eandem Vl!n prOpOrtlOlUS ; Nam fi
ca:
,hln,l fimpliciores, mm in religllis,tum in
qUl~ntr
longiùs acce{sio protendamr , non tertianlm , fed hete mitiori: nam &li fe plurima maOlll
.gllal!ta
ItdJtam
mitritxum appellat • .Sed ratis fi.tpérq; haétenu s de no
tangentl offert, ef!: tamcn omnino mitÎs fleuri ea, quit
di[plltatum:nam periculum ef!:,ne nos longiùs
mj~ibus
caloris
in balneo contrahimr, Semper cilim f~briJs
pam fit opportunum , in cjfdcm rcmpus conceramus.
multitudine de Auxl1s conGf!:it:ql1od ver?
mlti~Ido,n
rlufus 3d rerum ipfamm,ql1x rcHant, inucfl:iga
~are
i molef!:um rentitur, ex humoris acredl"
tangem
mamu
ftlperEx omnibus vero, qua:
1" tlonem rCucrt;lmur.
e tibi lit maximii humoris febrem
H6cgll
ir.
prouen
ne
ill:t,
(u nt,nlJ.lIa e0"et contcmplat!o pra:f!:antior , <JLl~m 111 vrrairas videlicet caliditatis. Na~
m,ql1ll
indiciu
s
facienti
modum
10 q'la guren potefi, mmqUld qucmad
UJ
qua: magis vaporo{a,ac mimIS molef!:a exif!:ir, ex {aog
que bile,& pimita fiunt gua:dam fcbrium fpedes, !ta &
,ae'];
S
vero molenre {imt,& rodentc
ne nafcimr. ~x
in fanguine putrcfaÇto folentaccidere fdnc s, Siqpidé
lle bilem confeql1l1J1tllr. Cùm vevtnimg
aces,
Pllmord
m
e
r
~
l
a
nOf)
,
ealcfado
e~ t~nlmodp
e mer~s
eph
jn primo taéh. quoddam potiùs vaporOhtm, quàm
trefceme fien dleebamus. ln putrefaélionibllS autem
3cre
~-A.codS
J f" -
d" __...,
., :tl-~%
.
nem
11"-4.' .......
'*
T. .
:?_.:t
~
ro
�Liber Se.CU11du:s.
acre [e manui reprxrentat, at pel" moram p:Î.lllatim
mordacÏtas aduenit, ac maximè ineqllaIis, adeo vt pel'
colatorium quoddam ) & cribrum percolari videatur,
ele pimiti: purrecline huiuCcemodi febrem orin cox. gnoicas. Contemplanti verO mihi, ac cau[am perquirenti, cur in febribus aliis calor xqn:t1 is occnriat,
qux vero ex pituita ormm habent talem caloris inxqua~item
ofiendunt: nulla potior vira efi , quàm tenamas, at<}l1e hllmoris craisimdo, qui difficulter diifolnitur. Nam & in hoc, GcLlti in a11is omnibus, primo ea pars omnfs expirat, qnx fuerit extenllata. Vix
autem extenuatur qllicqllid valde cra!Illm extiterit.
~od
Getiam l1atura frigidum fuerit , tunc , & diffi'cuItas allgetur. Non toms icaque humor, neglle ex
'omni parte xqualiter , [ed ex illa tantummodo, in
quam putrcdo inllaluerit, inflamr,atque extenllatllS ef~ertu,
no di[similiellentu ab eo,<pem in léti5,ac cra[ils ~u.moribl1
s ,qui
exteriùs ebulliunt,inCpicimus. Nam
& ~n lfiis ampullx attollttntur , qux vbi difrumpl1ntur,
vnille l'fus flams effertLlr , omnem humiditatem extenllatam fecum trahens. A t in filbtilioribl1s hnmoribus
cùm ebllllierint, negue ampullx fiunt, qUlq; ab eis va
p~r
. exhalt,
efi unde'111aqne ver[us xqualis, ac iîbi pedi
mÜlS.
Sed guon iam & de his, vt oportllit, differui:c 1. ffills,nunc earum febrium,qllx à continuo feruore ' [y_
n~cx
appcl1anmr, cau[as inlld1igemlls. Mirum enim
mlhl videtur in ilEs, v,l13.m plenll1que açceCsionem v[qllc ~d quartum, vel quinmm , [xpius autem v[que ad
[~ ,tm1nm diem ab earum initio , donee finiantur exte~l. ~an91àm
fi qnis. dilge
ntil~s
il[pcat,more~:
1 ad~lrtOnem
po[Slt afer~,
111 qll1buCdam febnbllS
p.er ell'cllitllm neri acce[siones . ~od
enim retro atm
111?I:S exempllm in fiercore, qnod partieulatim putre
[Clt ln a!li'nllis corpore,non admodum fieri poffe videtl1r,cù \l pmte[ccntes Immores iis,glli putredine vacant,pofsinc f:l.ci!è commi[ceri, vtP0le ex omnibus ad
Otnnla COnflllXl1,llç con[piratione cxi1l:ente. Vnde fieri
nOn pote fi, vt plttl'cdo nunc vnam, nunc aliam ocupe~
pattem,nifi inflammatio incipientem putre[cere humo
reIn. alliget,atqne coereeat. ~oniam
igirur ad eOI1~'.fJam
parté ratio [e tranfinlit,diffieilius efi earum fe
. llum, qux pel' cireuims acce[sionem faeiunt,cau[am
IlllV'nir
' earum,qu:E lynocua::,l
r.
L - 'd J1.
•
- ,c,qllam
eu,qux contInt ua: dlcuntllr. De VtriCqlle ~men
tentabimus [ermone
., ficn'b emes)neqlle a\.loru~
eranllO
' ;:.ere,neqlle h1lC pro l'lXlllS
rra ta c
'
r quemaltme d um 111
. Illpenon
r.
" b us
eC}'
orrtgemes,lcd
. bAtnlls,Cobm veritatem:::m leaentes, ex qua qni[pii
~ r~él:1S"
edam aliorum deliC"b compl'xhenderet.Sl1
en lIm Haque initillm ab iis, 'lux manifefiiCsimè apP
r.
l'Ippltll
. d'mes qua:: cl am, quarum nonarent q'Ll-:-'" I.um
nl1l1x'
....... c<Jnotldle, nOll11l11lx vero tertio guogue dic maoiS lnreflal
.
d
l " fi
lie . lt: fiIml'1 'Iter &' al1rmm
0 ores, & capms, 1tOtUl5
fil
1"
G
'
pell
) Ile 1 ~ C!lctaS,
ql1em l'XCI R{-w<pI%V1CfI' apdol ant : gl1ibufdam vero) & pcdum, & articnlorum
d"19m1r ln
.
hi!; Ores pc,,1 CJ\"l1t~ , · cxacerbail llr. (")..
~o
ce
OInn
b
.
li'
l'
'd
.
l'
tibl
1 us III plcere Icet, venas qlll cm ln 11S par
fi 15, 'lux exacerb:lntur , in tumorem attolli atque inri :U~01ai?nem
allgeri , ac dolores int('nct i, :lC mlteri x ~lh1Ut
s afllllxum ad eXll'in[eca fieri : ita & in illtaOrl us
. .
non ficmare can d em propornol11S
firn'I' ~l1a:cunqe
1
Itudtn
'd
fi'
.
'
cl
d'
in 1
cm VI enmr, en eonClplcn nm) a co vt
' .1l1IJammatlOlll
f1
•
'bilS, In
' acce rfionatel"Utn " & plt l monl~
di ,l~
'lU Idem principiis tlImores incre[cant in de'
'Fortè nltloni\lllS am cm cuaporent, ac fiubmmlntllr.
rn
fla:tUtc . qu.o paao hoc accidat inneniemm, fi de inIl1m:tttonls gcnerationc ) atqu~
rhclImaticÏs vo~atis
1
affeétibus, gllxclll1gue à nobis 'in aliis commemariis
A funt dcmonfiratl, memoria rcpetemus:nam fi quod hu
ius interefi loci, illis addamf , prx[emi ql1xl1ioni [at.lsfaciet Q.3i igitul' effl uxus ad oculos commeat, 0mnes eoncedul1t à e:tpite difiillare: quam vero ob cau.,..
fam flatlltis temporiblls commeat,hoc 'dicere ignorar;
Vt qui [ciemiam de potentiis natllralibns mimls attigè.
rint,qllam nos tribus in lib ris (umus eomplexi: in qllibus quatuor cire nU1l1ero demonfirallimlls, à guibus &
fiirpes , & animalia gllbernantur, vnam quidem il1l1ilium attraétoriam, alteram eorundem retemoriam,ac
pofi has tertiam alteratorÏam, quartam prxtereà extraneornm explll[oriam. D~l pl€~nte-Rim
bus-<mt-ibns-enrweum, alreun-RE~[i
qllawra
re,alte1:):mr-qmntita.L Hoc autem acerlllri edntingit
ob barum pOtentiarum, qux in membris fitx [Unt , vel
vigorem, vel imbecillitatem. Cùm cnim a:qnè valenB tes fuerim,& meams,qlli materiam inutilem excernut,
[ecltndum namram [e habuerint, tune membra in [anitate confifiant: vbi vero plus afiùmpmm fuerit, guàm
po[sit alter:tri,omne,guod ftlperfluum efi,:t virtllte explll[oria tru[um ne,ceffario excernimr. ~àd
fi imbecilla" fuerit,in eodem refidet 10co : ac il mlllmm fu erir,
grauat) atgue extendit: fi vero acre, ex edit , ae mordet;
fiemi & quod calidllm efi , ealefaeit: gllod antem frigi
dltl11, r-efrigerat. Hœc :m~eI1iqndo
in ventrienlo appa
rent. Nam quidam vbi al1quando cibum ampl iorem affllmp[erim, ex nau[ea interdum cognnmr euomere,in.
igitur hic
terdum vero proflunio corripiuncur. ~àd.
per maiora,ac laxiora [patia filper Ruum excernimr extrà ,idem il1altis partibns animalis per tenuiora foramina non extra.) ied ex aliis defluir :ld alias, Cllm fortiores à [e quidem pellant, imbeeilliores aurem {idciC piam. Atgue hoc rnrfils ad alias, donee tandem in ('as,
om~e
, incid:rir, .hi~c
qnx imb:cilli[simx [un,ti~r
vero ad fOl"tiores relahl efi lmpo[slbJle. Idelrco 1\111S
gnx plerhorx voeanmr, ex vitio[a; materix abulldandantia partes debiliores parrim infbmm:ltioncs parilln
mr , partim eryGpelata, alix herperas , alia: alind mor
bi filfiinem genl1s, ql1xdam illi affeélui fimt obnoxix,
gui rheumatÎclls à fluxionibus appel brur , de quo nos
feparatO [cripGmus loco. Nihil igitur'mimm , vel ce
rebrum, vel vniller[um alfquando capllt acernatam in
eis Cuperfiuitatem'ad parres imbecilltores expellere, ve
luri .lllres,oeulos, temp0l'a,labra, vel dentes, vel malas,
vel palatum, vel gingiu:!s , ad gargareona, &~
lut ad eos,gni [Unt in hl1iCmo~
p:mibl1s ,-atkua.r. &
cùm nihil in ifils imbceille confiiterit, ad tboraccm,
pulmonem, fauees, fiomachntn , vcmrienfl1m, R\1xio
D clelabitllr.Sicmi il7imr capllt talinm omnium morbomm [xpins efi cat~â,
ira & cas, (JllX in h7P.:lte hUnt ) ~:
fplene inflammationes ,digux p:!rtCS VIC1!lX, vcl etla.
pel' Ionem ex. rem?~oibl1s
ali~J
~na,
"el plLre~
generat, alget,m~.c
pCI: ~l'CUt
exacel bat. Negue ~1i andl1m
,e(t,flmlJem e.ddem Cl: t~ng
c r e, af~lm,
gldlS ln ventrIs c>:crementls. conCple:ur.S~tJg
glliCque q,lla?tum q~cue
lbe ex~crnml
, lOruens , fi
caufam rCl emfdcm Ignoret, ordlI1cm miraretur: fic
qttamcllngue latet fnp_rfluit:tmm in capite o-encratio"f
0
C:lU:a , & ql1a ra~ione
nonnullx
nis,atque c"el'enorols
ql1idem ex ipfis ad cxreriora) 1101111Ullx v ro ad al ique
:llillm conflu!m lo:um , hxret, atque mir:ulIr fimilem
confil1xl1S propOl'tioncm, Sic & ql1icllnque non nOllit,
neque que pancs materiam inlltilcm ad hepar tranlillit
(a~t,
leg~
C<lI1[al:l propter qua tranlinitranc, intelligir,
ffill'atur ln fcbnbus , qux CI hepate accendulltur , ?~
d1l11S
�Galeni de Dlfferentiis Febrium'-
288
dinis proportionem.At qui nefcius no eft, primam innes.huifmd:clr-tœ<~0VÎQ,1ob
fiammatÎonis originem ex l1uxione in hepar incidente A magrind;-vetc~u:Es.o
~ ': .. é.-0
J- r~·<i:t
prouenilfe, ae quod dfineeps exacerbecur ,mirari iam
-vfqmrp~uenic
, Putrefcunt igimr inBam~:>bus
<: ~ -;.~,
~ .€t'~
definit ea iam in ipfa parte paciente confi{tere. Duomnibus eongeftœ fuperfluicates , ob eas, quas antè eo
~
& ..~ ,r "':;~.!5-é
plex autem eahllil1s Buxionis occafio, altera , quam nu
memorauimus eauras. Non œqllè tamen omnes plltreJb ., ~
., ~tkC.-4
.J!t-r l . 2. S ~ o pe . dix1• 'l'oU ·, qaand0 mate ru
' 0mut!'1 lS ad'lmb eet'Il'tores
r
. nonnl1 II œ qui dem fimt ex pi mita: fpelCUnt,'
cum ex ets
~
~ c--..-tnartes ab a iis detrudicur: altera, quando eadé attrahiciebus , nonnullœ atrœ bilis , alix amarœ. Cùm vero
~
~.
:}. - ~
.-p"
'-' " " 1'
'h'
.~
f~
" : ..-l: f.,<I·~'
~
tur, de qua iam fermone. m factemus, fllmpto me etla
pmruerint, calor pra:ter naturam inflammatÎonem pa
·· , qua; omm'b us lu~tr: mam'fce,fi a"N am f1 i
'
.
.....',_ , .."6t,~.u;: t- ~
..
ab t·11··
tS toltlO
ClU
uentem
oecupat partem, fitmu1autem ab ead em pra:ter
inunxel is thapfiam, huie haud lta multO poft, partem
naturam calidirate corripiuntnr ql1a:cunqu:>: proximx
illam calidiorem, atque in ampliorem tumoré elatam
partes: atque ha: rurfus vicinitatis ratio ne fibi conriconfpicIes: l1e& ft membrumaliquod. iuxta ignem ca~
nuas calefaciunt, illxqlle rurfus alias, donec tandem .
lefeceris , aut vehementiorem friétionem adhibueris,
per fuceefsionem ad cor vfque aHquâdo calidiras pervel re1ina perungens, vel pice mediocriter calida,déin
meat, ~ifnam
vero fit in partibus inflammationem
d.e vniuer(am paulo pàft auferas,Gl1e quodeunque calipatientibus affeétus,in libro De inxquali temperawra
dum medicamen parti cuique ~pJjaleris
" in hife~
0monftrauimllS,atgue in altero, qui De tumoribus prxmnibus el1ndem in tumorem vldebts att01l1 , quol11am
ter naturam, infcribitul', In hoc vero oftendemus, necalidins-tmtrol a-ptefrl.Lxio~s
atU'~e:,
a~lt
eafdé B ceffarium elfe fanguine in eifdem contentum vnà cum
rec:i~,Nqu
enim prœfentls eft lOCI lfia dtfcucere,
iilperAuitatibus influentibus plerunque putrefcere,
cùm quod propoGco expedit noftro , etiam Gne hac co
~a:
ab vna parcicula infertnr ad aliam fuperfluitas eft,
4templatione habeamus. IIIud enim compercum habeadeo 'multa alîquando, :lC vitiofa, vt recipienris parcic:-;::() .. c.
", e~f4tur, quod femper in eorporibus plenis , aut in ql1ibus
cLtlœ porentix afferat detrimentum , 110nnunquam ve.e(.lo ~U1
bJ?- inutilis materia redl1ndar, magna portio ad eas defiuit l'à adeà mitis,& pauca, vt {itfcipiemi corpori nullam
é~
:"f~g
.c & ~! .,!,éL ~ ~
l'anes,qux vehementiùs incaluerint, In his autem,qllx
inferat noxam. Si igimr ira potentiam opprelferit , VC
..c:::>.... ~
,.." ...._
.t .
......--"
,
'd'Ir
r
C/~
1 . ~
fuperAultaubus
vacant ad mo d um pauca. N
on parum
lam
mo luamr , negue"
tam conl1tncere
pOlsit ea, qux
)" .s-..,
..- ,
d
Q
S'"
,
J.' ....:..'
~
ero & ad partes dulentes fol.et. ,enuere, .1e 19ltur qLU[
priùs 'conuincebat, tunc iam [anguini necelfarillm dl:
~
.;:.4:. .J4&
.ç ~
p,iam,e,ui ~xtrema
part~m
~lgt1
a~s
extgua pllpugepuerefieri, 1dqrJ»p-le.jE!*
- ~u.ia->;de1thlmr,
. . . .wot 1~
~ .. ~ ~
rtt,fiatlm IUdolll1t: paulo poa v~ro
,lOf amtur,
at9;
qliem:p-~tSCaornf
. obtïe
, nih-l.1:rbeHqut;
,.f" ~
~
in magnl1~
(~orem
pars ~ms
CIrcunftans atco~ln1f-r\Lt.adputrec:liRem-tfa-Rfeat: &-<:jttireum-fuperflu-itur: in qlubufda verO- fub alts bubones exurgunt, cum
tatibtts-pm-ref«ntibus-'mà-ptmefit, ~od
fi non adeo
rara,ae fpongiofa corpora,quœ Greci luA.'~«f
appelliit
potentiam profternat , vt iam dilfoluta guiefcat,fe01iad~ictn.:
9uibl(~a
vero
l'urridlls, ac femiuitiatus omnino in tali fiatll redditur
ibidem ahquid fl~xions
& in medio braeb,o hoc fien confptcttur , cum 10 eofanguis,ex vicinirate quidem pnrrefcentium (llperfiuira
dem 10co effatu di<7nllS aden fuerit confiitutlls, Qgod C eum ad pmredinem raptus. tantum vero in fua natura
autem dicimr, ape~ti
t simè
cognorces, cù~
hulcu[cuperfeu:rans, quan~m
in eillS,à qua exornatnr , pocen:
lum aliquod paruum exp~rs
~olns
? atque ,1Oflammatia: rattone eonfiftJt, V tcunque vero fe res habet, qL1t
tionis prope vn<7uem exut m,St entm negltgatnr, nein prima purredine caIor accendimr,eft'luidem acrior,
<Ii coa!efeat, atque ad ci acrice p~ruca,dt
d~atque mordacior eo,quod fecundllm namram : tantlln1
inde carne, quœ ab vngue compnnutur, pnmum qUtvero augemr , quantum & iitperAuitamm Natura {ilPdem ibidem dolor excitatur,deinde in toto digito, nopeditae. Ha: fiql1idem ad eum, qui ab ipfis calor aug enunquam vero vel m:mus, vel Res ad magn:tm in~atm, ferè fimilem ql1andam habent rarionem, qllam &.
f,#
mationem effermr, V fqueadeo ob doloreth flUXlOntligna ad ignem : tex ipfis enim lignis dllm alterancur, Si(f1I"~h
bus parte~
laborant, no ea~n
hui~c
re~ caufam hoc
generamr ignis. Non tamen in infinirum vfque tempus (/Ir Gr~A
;n loco ap rir e~ ne~{faum,
AlIbI en lm oprt~hxc ad alterationem fufficiunt, fed eft quidam tranf- ~ ~6Y
5
niùs diéta efi,Ollulque tpfa ad pra:(elltem conGderauo
murationis terminus, cùm eo pofsint exuri donee.p' 'f vù/·
y.~ , .r&/~ P
' d 'Haque ,ma nt fce.le,
11.' fl llXlonum
'
"1'lquons
'hab
'
'
S a'».#16,If~ r
('~
nem egemus, V
~ enmr
cau
a l'tquI'd natlUl
uennc:
qUI, vbi confilmptll
~"'9
.ét'1~:-f<L
c:.x ex ipfi$ partibus labor?t1~us
ongmem tra~e?s
;x to~
fueri,t, tunc ardere iam deGnGt,ac qua: reliqu~
~f;!-):
f7 TS:z.. ....t~
· dux elfe, quaFllm altera efi-l, n~emacB,fhdlts
lupenunc, cmeres appellanmr.Et quidemeodem 010- .... dOal
J . "J
'
()"
1
d0 putrelcentlUm
r'
humomm ca \'Idltas
, permanet uo
J nec tlll"'l ' (/1.
altcra ~etu, • " ~ S~_,
'-<..Y 0 d ame ve 1mmus, ve1pus,
d- i1(~
ve1 meliùs vel deter;ùs infiuit, caufa non tâtllm in par
omo!no filerint a{fati, Parum autem reliquÎ~m
te:- "lj
te fluxion~)s
obnoxia cofiftir,fed qltod melius fit, aut D rcftr1l1m reftare ex humoribus eft verifimilc non guCdeterius, ex partibus miten,~lIs
pend~t:
quo,~
plus,
adm~u
~x lignis.plurimllm,quoniam in ;ornm {ilbe1tlam ex lIS, Qdl1X
~ant1
hU~l1dm,
& non Gccum prxl1alet elemcntum: .
vel minus, tum ex iis,gllX mlCt~,1
recipiunt. Vehementiores fiqUl1em ca ores, at~Le
0Ha vt fi ahquem ex exterioribus humoribus e1ixare vOlores attrahunt vehementiùs Illmùs alltem deblllOres:
]leris'I~1t
oIellm, vel vinum, panmm aligllid terrefic & partcs,qL1X fuperfluitatihus carel1t,pilrum aliql1id
t1re re mqlles,reliqullm vero omne exteOl1atum in, aetrahentibus immittunt. ~x
autem pleniora Limt , &
:em,ac vaporcm re(0 11Icrur, Et ql1idem fcmentlb~S
mater~x
inut~ls
copiâ habent,tanto ,ingerun,t ~mpliùs,
ln putredme hl1moribus
ealidimc extenl1atis, eoruquan~o
plus a namrx modo reccffennr, Hx 19ttur [unt
dem {ilbftancia, cLlm fcbrcs conGfhmt,arquc declina c,
fluxionum differel1tix,qu:l! une partÏum, que flu'dones
in ambicntem aerem difi ipatur. Superfll1iras auté vel
admlttunt,imhecillitate conG!htnt. Alla! vero & proexigua remanet, vel nlll1a, in cra(sioribus gllidcm hupter hantm imbedllitatem,& propter earu l'obllr,gua:
morihlls pauca,in fcro1Îoriblls luté nl1a.~tWi
nul!llperfluirares tranf':linunt: onmes enim,qu't fine iétll
lam imbecilliratem p;u'S ifl-llaTnmata-eenE-raxerir, neque
aur contufÏone partlbuç adueniunt inflammariones, ex
jteru~
~lperf1itas
aduenianr,-:rgrimdo finitl1r , n,e[uperflllitati?lls,qux à ~embris
forti~us
ad debilio
que detnceps am fequenti ,allt tenia, aut 'quarta dte,
ra confiuxennt, generatur.StQtt l1l..wrO mBammatio..
homo febridcabit. Q!!od fi denuo candem ob call[am
..
• .1
0
0
'~:-1"J.r
"2.'
. r.
i::;;'' :{t
S...
0
11'' '. . . . . .
0
0
(. !
a
,
.. ,-
�,.'
Liber Secundus.
fam,ob quam prima: etiam mÎfrç (llnt,aliç imt~n.l1r
fuperilta~
s : aut ti nec hx quidé mimtncur ).I~e
•
Ul~9H'*,IQa.3o-ft!OBEen
~
i ~.
efi
ne
~
~ , lm-A'TItU1(e~L:yifn
••
ritlm.
'I~
__
l.. _ _ !
~TI>4€e
--
r
tnue-
.1 '
fi
230
exacèrb:ui contingit vd oculos, "cl aures, "el membni <Ç~
~;.,
A aliquod imbecillius, ad qllod {ilpcr fIllitas detruc.
Subiiciamlls enim primÙm
qUldem validam effe particnla:: potent hm. In tempore
verà int~
rmedio
eifdem in partibus,qllx prins tran(mi
[erunt, aceruacas cfTe fllperfll1itates & ql1alitate,& qlliütate pares his , quas ante immiferût. Hoc verà in his
a~cide,n
quibns eadem permanet immineneiG partili
cllfpoGtio, atque eadem amaét i alimenti qualitas quatitarve [eruamr. En enim , vt arbitl'or , neceffarium,
cùm & tantùm [cilicet Gmile , ab eadem potentia alrel'etur, xquales edam & limiles fieri ftlperfIllicates: tem
pus quoque , in quo eadem acerllablll1mr , neceffarià
eric xqllale: fi qllidem el1mrÏtx partes eundem ,ferual1e
r~lt
, habitlm,que
eodem alimento nncrientur,& ql1itltate xquales, & qualicate Gmiles fuperfll1itaees eode
temporis termino cumulabunt, eodem qlloque circui- B
tllad eas expellendas, atque ad imbecilliores partes detr~denas
mouebuntur. Siqllidem vis excreroria mnc
pnmllmad llmm opus excieatlir, ql1ando aut fliperAuitatllm.3multimdine aggrallarur, am ex qlair~te
ftimula
tllr De hifce verà omnibus plenifsimè diétum eft in
c?mmentariis de potentiis naturalibus,in quibus exerCltatnm effe opone t quicunque ea, gux in hoc 10co di
cunenr, cum demonftratione cupie edifcere, cùm magna,quoque eidem ex ea contemplatione ad curandi fa
cl~atem
prxmia proponanmr.
Nam , vt reliqua 0mnla Glentio prxteream ,qux à nobis in eodem traétaul dicentur, de vno tanmmmodo , quod magis in
prOmptll eft , atque à' me fxpifsimè faétl1m, habendo
[ermonem,eam,q,lx per circnimm accedit If'ppimdo,
non paruum exil1imo fore incicamentltm iis, qui adit~lri filnt ad eam,quam hoc loco docemus, contempla- C
~10nel
addifcendam. Nos enim contd ql1àmilli,qui
te med!cos oculares appellam,[emper Imil1[cemodi af~éhtscuraimLl.
Namcù millifc mper oculi negtlum faeefferem , nos :1Hqu:l11do purgatione, al1<]uarido balneo, aHguando meri pom, vt inquit Hippocrates,. aHquando mifsione fanguinis , nonnunqnam vero
Vtrlrque,vel cl yfiere Cllm fanguini s mifsione vfi fumns
\Inde nonnunqnam fiatim [anitas ett lllb[ecllta:nonnuqU~nl
vero poft curationem capiti adhlbitam. Nam '
{lllCllnqlle ita cllratÏ funt, vel nullam ampliùs, vel vna
r. •
r . fi
cl '
.
nantUl1\l1\0 d 0 accelSIO
ncm paisi
Unt, ean emque mlti~r:,qlàm
prills.Sed de cmandi qnidem determina
co ni. us, nOtl[qlle non huius incereft loci. ~od
vero
ru nt(l,n gat vniuerllim aliql1ando caplu , quod nihil PlC-o
..
.
til'm Ir' .[cd r:.
angul11e t:l11cummo d0 vmato
,atque mu1
nlltnatu
r
l
'
\
. es lupcrr.
D
fiu'
,p ures,qllam antea, ac cl etenor
fla~tes
col1igere,adeà vt I1ltllrlles effluxlls, atque dif
us nOn fi ff' .
.
{f:"
,
becill'
II lClam,qul nece arlllm 1lt,natltram ad lm
l'es ql~es
partes excremenca detrudere , aut fi humobear 11 cm (ani filerim, ipfilm verà caput malè (c hlVaqlle
t r 'lI1commo da conuem.
tes nl) alLt
.1
ant fiuper A'
Ulta,-1 lIt ern a
'
pere
cetuart., ad al'lqllO d vero' memhmm Irrum
nim àr:e[e ns fermo indicare propofuit. Donce etelipo('Itl0
. qlll
defhlÏt humor fimilis fuerie, atque eadem dic . ,
li &: fi '1 apltlS,tandiu fupel'Auitates,& tcmpore xqlJa~lorm
efis, atque xquales acertlabllllmr,{imilé[(jue 0fi no~lm
cnt exacerbationcs. Eoùem parlter modo,
r d a1"1C]lJa
bl'ana capllt
1 v'
nlllcr rum, le
CHIS pars, ve 1mcm:tlime~
ve cerebrl.lm ita fuerie affçéta, vt ex huillfmodi
fitperA~
talem) ae.: tamam fhmro tempore contr:that
II at, C]llam
' pnmum
. , ab
ta cff llltatem
,ac d CI~l " 1e l~cpe
at d'
l1 19nam [enfcn t IxtlOnem, tune per circllitum
Galcn.
~i.;-
'2-'
~
Sicmi igicur in oClllis, & auriblls,& pediblls, mld
:g; e;i~
th ~
aliis l.miu,fmodi pa rti b ls,g
c:nadm~
l~ ottcnfi.lm eft,
:f;~1,C
$:; ;;
pel' Clr~t.m
fi en e~acrbtlO
inal1f
c ~c dcprxh
e l:~i~
6'
tur, qUld mlfum cft II1latcrum,pulmonlS,& cerebn 111- ~N06.
Ë"
flammatÏol11blls,atque aliis omnibus,qux oClllis infpi- ~
,~Dt-:e!.
· t;:iI
- o dcm Hlper
r.
fi'
' f - Q,s..
CI. ne queut,e
1I,-9~"r:;/ ( ~
llltates de fi llere mo d
0, teum
-.Addun
,
tamen pars inAammata l1ullum prxcipuum ex [e gerac '1utfdam t'xe ~'"
atfeétum,ex guo inflamm:ttio oriamr,nill quia partibus pit/ria Gr.e~
illis,qux fttperHuitates rranfmi.tmnt,eo tempo re Gt im ca) eodém1J
'Jif;"~
becïllior? Neque etiam illud mirandl1m, gllod non etiam modo L~
. ~rG
iifdem ftatutis temporibus omnes lliper fIuÎtates aggre febrem MCe' ....,.,."~ .
genmr,guando & iS,qlli pro alimento iângllis defertllr, 1ere. of.l{A)~
r:on vfquealmi~s
ex iftat. ~igudem
neqlle par ) d.vœ~p
f'
tlUIn,qllX ex eodem alImento nmrlllntnr,eadem exiftic 1AJ'uél cp.
difpoGtio, fed alilld alii fuf1icic tcmpus ad taneam iùf &'~
~
'
per flllitatem aceruandam , qua primÙm quidem mem- C-~<F.J
O'3)~
bri Ixdimr nartu'a. Cogim r autem tanquam alienum
à fe det1'lldere id,quod infeftat. Sed neqlle quod non
a::gua fit accefsionum longitlldo,oporret admirari. Ni
fi non eadem neqlle fpecics,neque multitudo lliperflllitatuO), neque etÏam omnibus xqualirer accend i,aut di[
folui contingit: qua: ~qLlidem
piura UlOt,ac frigidiora,
tenacioraqlle,& crafla, longiores faciunt acceisiones,
qux aute pauciora,ac caliùiora,& fubtiliora,brelliores
cùm :tdhuc etiam non pamm, & tOtins corporis fabrica, & potenti x robur illo tempore cOI!ferat. Nlm fi
qllod corpus rarius extiter it, brcuiores fili ratione l'cd
dit accefsiones : quod autem fpifsills,longiores: & poteneix guidcm rob ur, mimIS dimurnos: imbecillitas au
tem,in longius tempns prodllcic. Nam quo pOteneia ve
getior exciterit , eo prompeiÙs OOlne alienum 2t [c ipfa
repellit. Corp?r is amem raricls, _<]L,lod pel' ip[um ~.efermr, non retlnet. ~are
nece[Jarlllm en, vt qU! H:l
fnerine afFeéti,fi modo in cxeeris paritas adfit, cità à fil
perfillitatibus exonerentur. Eadem ration e qui contrarillm corporis habimm (ortiri llll1t, his multà tardiùs fLlperAllitates excerni efi necdTaril1m, cùm & potencia imbecillirer ca[dem ftlperfluitates impellat , ae
propte r meatllnm angllfiiam, qnxcunque feruncur, retineantur.Cùm verà hxc omnia Emul cOl1uenerinc,aur
lôgiCsima, am brcuifsima fi et acccfsio. Légifsima-gui-,dem,ob-mare-r-ia;-imH:i lis mtl~
timdi.netH-)€-fa [s imàinern,
~qu.elHto-rf1;Gnix
imbeci lmltem , lC meaCUU nl
angullialu,hreuilsima alltettl,' pl opter materix inutilis
fubtili utem, pancir:1tem, & potemi x vlgore m,atm eatuum..laxitatem. Eadern ratione,c
ql~
eur nonnllllx qllidem accefsioncs infeb rici tlt iolL twnninenmr,
aliqlla: vero non,eft difficiL inuenru . C0:lI~do
etcnim
prioris aecefsioni templls. dcà ~,rcle
t~l cnt
? vtameqll:\m fcellnda lliperu .nlat,J~
pnma g~\IC1.le:!t,
omne
id remporis ftJ:te!lIm ,lg:LOd /cCllndx pr~ncJlm,&
pri
mx finem intCl'Jacct f [me febre dl. 51 vero (ecllnda
inuaderc untic.ipal1erit pdÙs, ~l1àm
oml~in.
priml [01
lIt-1tl1r,nullutn 1I1tC1'llelllt medlllm. Hoe Igltllr, vt cliximu ',fit, cùm ea,gllx cft jn m mhro fllpcrAllitltes admitrence poremia fibi i~f
fimili s mlnfcrir: hoc cft ctlm
[anguincm in ipfo c011tcntum, C]ucmldmodlll11 lntd
conuincit. ~od
fi alfllllando imb cillior rcdlbtu r
hoc qlloC]lle ill i cali r.'U11 afferet , vt non modo m;lteri~
inmilis,fcd ipfe.prxtereà [angl1i~
cOt'rlll11patllr, atC]i pu
trefcat , ac rdms lC el1tbml': atque hi\lc alilld ori tIIr
princ}~I1.\
carqm " qu,x pel' c.irCllItilm nunc) aceefsionum. SI IglCllr ancca cl léb cahditas pcrfeu cret, duplex
fcbrium [e inuicem compleél:cmium fpccies coniiftit.
Tom. ll.
,le
V
+.9
l;;--
'
�Galeni de Differentiis Febrium:
~
-;3 "
r~ .
_
. ~
r ..:... .. ., (;h
-r(4."
~_.-r4
eod e:n ntr(us mo
His animalis part ibns G·lOg11is. A tquc
reci m
ione
fltlx
o
ver
bri
mem
,
fi illa ce{fatl~ri
con fifie mù , dec1inatioj al ce
~od
- A do principillm , afcen[us,
mit
e
pan
de
ue
unq
uœc
rit,q
anfe
CirCllitllm deGnit:
pien tis diCpoiitio rem
rills fit accefsionis. Neq uc hoc per
lliinte
que
quo
hac
de
m
eade
,
ml1s
erfluitares gen eran
tenc e,pr iùs expoLi.ti
fieri , don ec in prim a particula filp
eragen
s
itate
:rflu
!!tp
[e
in
uas
aliq
huil1fcemodi afgan tur: nam & ipLà
te feruamr affeérlls. EH vero duplex
& quia
ilb:
&
llm
mod
mad
,qllc
ex qua fiunt {u
onz
tis,
r:ui
par
bit, fJq; dup hci
feau s, alte r quid em imbeeilliras
emiil eH
pOt
niam
quo
&
:
m
tidi e gen illine
quo
Jàng
t
em
tine
ei[d
viti atum con
perfluicates: alte r ver o, qui ex
eaufa mênis
qua
ua
aliq
ex
o,fi
mod
=m·
Eod
imbecillis.
tis orieur. ~xieHrhtf-va
iacct [angllis,il!i po
I nid ore ittm -fa& m
bri vis ade o deb ilite rur, vt is qui ad
,fi " rquibt~n-oCa.UH
, vt cor niet
eue
d
illll
lm,
wtl
alim
m
quà
fit,
tiùs onu s
relinqui di{reGt-l~Jam.un
.
l: lftnda
e~
o
facilè putrefiat. C0 àd li ~Irup atur :aut fi, ealid~or.ft
ttS-httmQeJ.:Cs -pltt-ruerLlAt. Adhllc ver
qutb
.
in
,
~
l
b
t
r
'
p3;l
ns, non filb lto,
gcrc
nram
qlla
natu
i,
mx
folu
pm
efi
t,&
bile
fuen
ofsi
fCl~id1s
,~
magis eam difp ofit ione m imp
veniet difpofitionem. Et guihumoriblls me.-#- d./_ fel' per tempus ad c~dem
vnillerfum corp us Inlllris & vitiaris
do
rint, fllperfluitafilC
ca:
geni
ipfa
in
, fi his adiu nga quœ
Iiùs
eas,
amp
cùm
. dcm
rit opp leru m: ac ml1Ito etiam
cula , aut ad alii
i
part
qlle
clln
qllœ
itates exc eruiem
rl1H
neq
filpc
uere
hri
tes coq
tur ,om niu m, per quos mem
5Ji principillm
icit
febr
ipfi
tas iilb[e ·
iibi
fani
m
ale
rc,t
etia
i
ud!
icut
detr
o.S
à fe ipfa
tur, me:ltllUm adfi ritii
nlln
d
o
~
n.
affe
i
lter
ira vt in mem bro
conHiruct,quale ca, qUa! traf mit tit,a
querecur, fi & meatus effent ape rti,
t, prim a quiuea
neq
rc
ude
detr
tcs
uita
etio r redd erem l',
crfl
veg
r-lp
ntia
ver o alio
ent,& pote
is pate ntia B libe ri tranlitl15 fier
part
tis
pien
reci
2.C
,
lm corp us neis
erfi
tem
mit
vniu
e
in
à.
dem caui
emendarec(lrql1e affeéhls , arqu
ruélionibns,qll't
obfi
tunm
mea
in
laremr. 00 vero
gral
ra
us
alte
orih
t:
con lifri
que mul tis,n equ e vitioGs hl1m
us fieri conCue
orib
ham
tis
mul
ql1e acce{&
,
quo
sis
mm
cra[
ae
reui
is,
r,ei
ex lem
vero ha:c pcrd urau erin
nec
alce
J
quo
eo
ue
idé in mulieribus
ueru nt. N ihil igim r mir um , fi abfq
{ionllm {eruari efi neceffarium. Hoc
lis
ocu
m
odu
.dm
em:
xquales le fimiles
nun altel"Î min at fuperfluitates,qu
ql10que accidir: nam & in his don ee
ad ean
,
m
u
[
n
.
a
~
e
r
que eom m [ero
r
b
m
e
~
qllo
ipfo
in
idem
int,
:
a
u
q
~
s
i
capllt,ex
men{lruOl'Um çallfx fuer
ex,
m
n
e
t
a
~
1
l
plt
recl
d
à nobis [criptum
dem peruel1lt , a~ quam Id, quo
llatur circuims. De his ver o vbe riùs
emm na:uralcs
e
t
q
n
l
c
x
~
.
ue nun c in eis
nem
neq
tt1?
,
s
fpof
di
tiibu
affe
e.1m
tran
bro De rheumatieis
inli
eft
mm
tTar
nece
pus
tem
pel'
temeacus ob HrnxerInt , hœc
anteà hlerunc demonfrrara,tempus
ban dis, qt~œ
pro
di
uan
acer
m
dine
ticu
mul
mm
pmr efie ri, ac fil['erfluita
Sed neq ue capita earum rem m,
rere cfi necl~rim.
file
con
pro
ac
i,
cuar
el1a
m
qua
i,
terellnda. Sune aucau [am afferre ei part
quœ huic 10co con duc unt , fune pra:
repllt
iUis
cum
ur
igic
nà
V
nt.
qllidem par ;
tudi ne difi1ari vecueri
quo d n~1lœ
cog niru vt~lia,
h.rf~
l
rem
Gmu
mq;
fiad
,
mr
igun
ccll
o
t, qllemadmodu
fcut ,& alia, <Jl1œ pof irem
tes ad allas, filperfll1ltatcs rran [ml ttlln
oc.
ndu
acce
tem
dita
cali
m
~
l
i
r
b
e
f
ei[d em in Ce ipfis
omn ia in mem bro
caput ad ocnIos: non nul lz alltem ab
3.
atqu
,
imr
end
acc
ne
llnq
vbic
quo dqll e his
Sed & retr o ofrendim'.ls,
cis principillm febricitandi trah unt:
geni
[0
m
lline
[ang
ibus
part
aliis
is exillic.5in
auO'ecur calidicas,i{thuc ab
ibus [uperfllliramm pur redo commlln
omn
C
quiillas
t,
Rui
con
e
por
vero rem
quid em obfr ruél io,
con Ruere. ~o
ler~
gali s autem propri1l111 inef i, huie
effarium: quo d
nee
eft
uine
(ang
latas
pril
ari
vel craffos vot n111 1iger
ores
dé refr
paél:io vaforii ob hum
com
ae
l1ifang
i,ac
end
difi
gw uri , ac
fentibilium [cilicer
ver o parieur mel1~ru
tos: alii vero meatuum con firi aio
dllplici
gue
quo
hoc
ri,
tera
al
ntem
in toto ipfius cor Alle
ia
con
nem ipul m
vel in[cnfibilium: alii autem omn
erfluirafltp
unt
ruer
pur
iam
t
'l11;
,
aliis
terd ea adefr m~l
quia
ex caufa: &
por e loca inal1l1 fill1t opp le,a , ac prx
ditflari no po
m
ufu
intr
niam
quo
&
madmoJum ~
tur:
ql1e
ifce
tibu s perm
tlm do, qua: ad potenciam dici tur,
u,qlla: pal1cam
idor
hllm
igit ur febr!u
m
t
o
n
~
i
l
ar
um
infi
Ear
vt
us.
fit
tefi : quo
libr o De mul rim dine ofiendim
filccendarur,
:
l
t
n
~
c
i
j
?
r
p
m.
llnt, nefCIO
crii
faci
vniu
nes
fsio
mam
litper flam
qua: per circllimm aliquem acce
'telp;mt'l nuncllpa}*tl
l11S
fSlO
aCee
m,qllÇ ~r
pus
aute
tem
um
Ear
hoc
.
ue
iffa
Arq
fi qua efi nob is cau [a prx term
m con uice rit,c unc
oris , nOImm
ne
tatio
fmu
tur. Cùm ver ù iam calidiras mareria
dine carenc,nonl1ull x ex tran
&:rfeemuSVOC:ltur.
~
,&
:m deueplls
ion.
tem
oGt
odi
dlfp
m
Cm
huiu
ad tale
~r:oem
ob vi~lIs
n~lx
mod o 10
J
'
~
C
1
l
q
r
a
,
J
Ut.m
ln hoc ver ù vfq uea deo calo r angcmr, vt non is cau fa,
è tgttur--tran[m . (ci
......
omnt. Mafltn
o purred!n
-c-f.tn . "Ctt, m-p7;uc
1~ • t. Nam , ".t .enl'."
{egi- cn01 e.Kurftt,l ' 9ui e~ CJlIodam mod
gmS
:.cli~J
.
,
I
~
J
(
a
r
t
lU~-am
totu m corp us d'[p erga mr:
fit Raua blbs,aiJa
01 J,,- (ed eClam COtltll1Uatlm per
tUl'
ant el ft;yofiumus,pars voa (an~U1,s
ores
hum
rint
ene
dea
oris
fern
muno
mum
fum
ad
iam
cùm
(72. ac
xgro~mil-cp
~Cj/l:t
~6p
nigra. ~alU.DLvcfO-in
s•
, ÇQ1){1R-emÏit-appclpliS
rem
.1ltll
n
o
i
~
[
e
circl
1
c
a
id
1l1ll
ati,
fsiol
mm
-cce
i- infh
~ VOr
Ulm/
, -ctntlm1-etÏ:rm--a
anttt
mm
re-sD
um
igne
us
corp
is
oram
odi mil
~ "jflÏ laJU .Tu oc ver o VnillerJùm l.1b
~/jI.lde;
arc nihil edam mir and um eft fi in hlûu fcem
us xqll alite r
corp
alis
anim
lm
~O?
rot
pel'
~
o
u
q
n[a
IlIa
exte
tJi ~rfutl (jlu. vidctur
tari onlb us ord o accefsionul11 eu~ri.
int cemlÎores, po
fuer
ores
hum
~
J
c
n
i
fi
rc
vero
efcc
c
putr
Hin
h
,ld.,,;putrtd, calidr~e.
•
paru m efi variet:ltis c;1II{a, qllè d qui
a umo rllm plltre
o ex alll s
mfJ'~j:S.
tend a rob ulla cor rus raruOl,maxlm
al iquo mem hro con lifti t: al tcr ver
in
or
hum
ut
o
ver
fi
mr:
, eua cua
[cencilJI)1 par6' in flldorent re[o lma
ql\i vol in iplis Colis con tinc patu r,a
s.
tibu
par
uit
defl
via;
&
,
ecilli
Sic &. qua:~
hi cra(si fuerim, vis autem expulforia imb ifefiu, [ed
in vniucrfo cor rorc anim llis redlJnJabat.
man
ili
[cnf
uit
S
U
b
1
t
n
~
(
o
r
g
x
deR
ab
em
ta
ang ultz {jnt,nihil quid
cun gue circa vi us rati one m çrra
unC •
lllblimioris vaid folu m,q uod ita efi exte nua tum ,& in
l'ts hxc circuÎtl\lllll ord inem euert
min
ild
t,nih
filln
~
d
.
S
i
l
p
fierit ' tlt<w-huiuft ldit éo
por•is naruram tran
enim iplis qlto gue [anis viéhlS ~epr
l
~emadou
hllm oru m difTlauO\
t'ntÎ
feru
vta~blçrod:
natm.pel~uid1
affer.t ~eqlionm.,d
uatu a;grot~nJi
elfari4m en
ncc
éhls
affc
at
ane
nblJs.a
rem
e
c:rro
ex
pan
in
tus. Sed èùm
m magls In laboramlblls
c:tll
vel
do,
mo
JeJ
quo
id
c~m
igin tr cùm 1~.fl
in ipfa fuperfluitatem aliam generari.;on
mifsis fiunr açcc[sioncs. No n fo\ù m
:m exqulfi
tDtl
I
l
~
i
h
r
t
a
tm
enn
ex mQrbo--"fe e~
Q
alim
,-qu
m
nllO ad ip[a
t:Jn t, f\!J co eda m rcmporr
xgro
pu:
à
,
efi
lTl
dIau
vt ~ntei
o.felid1~:
n~rlis,
q~x
tè. c~nijatl1,
run tlJr , qu cqrtC]llO-C'X caura J)romptif.~è
pro prio ex v.
ac
~ ..
,
s
d
i
l
~
.
e
t
r
a
p
ef~tl
n
~
1S
gei1l
t:ldlS fupe:R~rat.lbs
igit ur oflenfionis
tur, ~odclnqe
fatis call1e ...
eùm
c
~
.
pIC
;....
accl
Ç
Um
O\llo
clpl
vcl
,
pnn
re
1S
tlo,putredlO
inueneric ) vel c;ircuitus <\ntkipa
~nlm
'"
çx
uen
à
c
t
~
o
n
r
d
a
m
e
u
q
)
~
\
l
f
n
i
~
[
p
j
rir,r ur(u s ad
ér
<lE
4:
�De in~qual
2.93
intemperie.
uerfre n!tlure à prioriblls oriri cft neeeffarium,à ql1ibl1s
aceefsionum ordo pemertirur. Sa::pius vero ob cirCllitllum complicationem, qua: ~ medicis ignoratur, videntnr abfque ordine accefsiones in a::grotantibus fieri. Sed non ita re vera res fe habet quemadmodum videmr) {ed tune verè ordo euariamr,quando qui febre
faciunt humores,in alteram namram tranfierim, aut in
viau errare contigerit. Reliquum eft id febrium genus,
qua: [ynoehx vocamur,qllanun vnillerfum tempus vna
aceefsione firtitur, ql1X vel femper in eodem vigore
perfifiit, vel minl1imr, vel augctl1r donee finiatur. Ure
verO
· onl ~
ex tali caufa ormm habent, qualem Praxa
goras exifiimabat, humorum videlicet in cau~
vena-~
~.
~anqum
abfolutior , ae verior ferma
ltune in modum dkel'etur: ~xcunqe
per cÏl'cuitus
f\.
aliquos çgl'imdinum aceefsiones fiullt,ex membrorum
difpofitionibus ortum habeot , qux [cilieet membra,
vel mittunt, vel [ufcipiunt, vel generant, vel attrahllnc
iilpedluitates co , quo nuper diximlls , modo: [ed qux , .,
cirellitum no habent,in his nulla eft eorporis pars,qux .
prxcipuè. fit offen[a : [ed qui in ver~is,
& arte.riis 0n:n!bus eootlnentur humores, atque hl prx[ertlm, qUI Hl
11 ~
2' . C
30 '
'
,r.
~d-ul
. ...... - ...... . . - . 701- ~
. .
' ca 1ore ab
maXImls,atque
p lunmo
un d
antlbus
Illnt,atlt-"'
-;l:!" ~ ..' ..s..
f.-e~
,
.
'2,."
~"'
I~
1'.0~ob aliam-quamtllS calltnn, quetrntdrnadum-in-ephe- ~
.,+<//
J:. J. }..
me~uwb-parft&.ionl
fement:es ,-febreffi"'a"CceH C.e'r~l
d~"Ié
dunt-frneeh:t!lMlppellamm, gux à prineipio v[gue ad ~
~3
r~
finem nnllam habet intermifsionem , ae tandin perfe- 4f!~œ."
uerat, hominémque deurit, donee qui ei eau[am affe- ~
.f1LtJ;~
~.xz;
runt, humores, aut ex toto abiilmantur,aut eoquantur, CI~;1:
~. &<h -;:O."' .........h- aut vtmnque patiantur.
•
3 c;o-~
~(t'
1
C5/ft_-.,....,cO'
. . . .: :;
A4.. _ _ .l.'a.
. oq:,
~
-f.t:I
.
tCl
~.go·f
.:2.
..;:..
qeY-r~2f.4):;
t~-:'I
~
....
~d,.
•
,.
(
~
I-Jiber.
Thoma Linacrq Anglo interprete.
ARGVMENTA CAPITVM
L 1-
.~
..
.
r
•
bri Galeni de inrequali intemperie , feeundum Ioannem AgricoIam,
qui eommentarios fcrjpfit , & in duodeeim capita hune librum diuidit : aliqui nouem tantùm faeiunt,quorunl
difiinéhonelTI ciphra denotat in comextu.
r:;f~,[IÙS 4,.. ~.
In gtlme "git de in~rual
intemperie, fjuo 1tadJètjll4tur, 'lUit. conjèfjuentibUi caf'Ïti/'H4 p.. rti
rl~;
IH tjl definiturU4 (difrent~
inttmpcriâ ,jimple",
Cor 0 . lta)~'uU,
intl.fjualu.) 1 1. EnumtratÎl maiorum
in ~':Hpartium
tjUtt omniblH ')ulgo nottt font, earHmtjUt
fju o\tore~
diui(io . t/trum ruifHd in primM &'jimilttres: (:7
l,m om~ibt14
infintffatia. fjtudam,& p,ri. 1 II. Phle
,d tfl, injlCr:'mato~,
( fj~tI. . i~t'jul
in'temperitJ
vedh t )gemra.tllmem dil/~entf,m
d.efèribit. 1 J J 1.
teria ~c e Phlegmone, & 'jt4od n«ejJarium fit, 'Yt vel ma
lam ;:fa, 'lu.t.(uu 'lualit4tiblH Intifèulilmalrtrat, partiel4
cltjùJma~
')el ab ta ')incaWr: ')trun'flle horum (lrdine
te'fUItI:rpttlt. Y. .{!~a
natltra ft prûita intemperits incorp~
: &~ mlldo, & ft, 'jlÛ6U4 in gtntre caujis inductltl4r in
'lU,die . ficviam pr41ruit ad traélandum prObt il/ud,
!'rem. tfjUltur intempcriem i1t.'j~,!emJp()4n
Jet"~s P . 1. D,ctt in.t'ju4/em inttmptriem itlt in ')4artlculM citif'dem corpDru , 1u~md()tl
/ùperit'u if~
El C
'frit:;:,;
r.
Galen.
corporibtfS oborir; poffidemonJlrallit. r 1 1. R!/,etit 'jult.dam./ùperiori capitt dcmon.flrttta : mox docet finfom •
doloru fiai inter ,.,ltera.ndI4m in immodico fjuù!em 4ueJfo.
in hu tamen 'lIU. iam perftmfùnt alt(T4tlt nonfèntiri do{ITem.
y 1 J J. Exyendit ')tmm ,Mor ab intemperic
fieriflled.t, an poti~s
à/olutione continuitatù,'ju,d infinrM.
re ')idefltur ')trba. Hipp()cratu, 'fuifèrifft, ommm m~r/n.
ht4lcf.U t
1 x. lJ..ulit ad alias jJuics intemper/el I1U.
'j14ftli! ,deelarans 4pert~
JebTeS rjlJa/~m
(,merari per putr~,
faélionem humorum, &' nm perpetuo propter a~fèeJom
ab'jllem,in 'lu IdJeré ha~enf.U
fi~6end
rm~Uf
.aljilmpJi.t.
X. De gen~ati",
tn.tfjllal11 intemp~{w
fr~'{,uce
totl co:plri ')niuetjàfs.s: 'lJemad,~4
fl1':~(s
cal/~e
generatla_
mm alfôlsût. X J. De rnlt.'lHalz mtemperre contrards '1ll1tetatibf.U i~ fe6ri/'UI,')t htp~4l,yira)&
alds.c au
juigorlf jine ft.EJTI. X J J. Eplf,&UI ad pr.tdléloTllm lImniHm memorl4m firmandam.
..
"I4r~s
.~
m.
t"
Tom.
Il.
•
'.
-..i4
t
..
CLAVDII GALENI
De inxquali inten1perie
.....
. .... r_ .. f-n~;
..,.........,
�Galeni De inxquali intemperie
2:95"
... C]-4~
~
l).....~
ô.,: Fq., Q • .,~
....~", G:.l.·
':r ;'b-
~
$ '
rif,~1jN
1
A E.
.
Q.3 ALI S 10-
di. Ergo qllod in omnibns parciclliis cOl'poris, quod
. J'"
tO A fluxione ef!: affeél.um , vniea temperies non fit prills cft
tempenes a las 10
dié!:um:verum id commune omnisintemperamenti inxqualis eil. Differentia:: :lUtcm eills,ipfam corporum af
't~
Y-:J ...f.... ,...... ,.~
.:;,
feétorum feguuntur namram: C1ll11 aliter Gmplex caro,
1W .,"1
.~
. .-f
_ "&.-k
~
A
~ -~.
é4- t; ~.,
. "-11
aliter vnillerfil5 mufculus,impari temperamento Ge afo J.. L.&11t1,.,y h 4? f.:'::f~ipe
calida fluxio vbi in mufcnlum prom 3
fcaus,
~fH
'~
>;1 ~ 'ï _ ~
buir,primùm maiores arterix , venreque opplenmr, ae
:l..6.2".... .. IU- ~_-a.45
.. ~
er&~"';
ç; , -'.,l:~
,
di!l:endllorur,ab iis minores: arque ita l'es procedic,do
Ç $ .. '
'!.S , ,R.(' fi6-·~z3
·
nec ad minimas fic pernenmm. In iis, vbi valenter impa
aa flnxio .e!l::nec ampliùs contineri pote!l:, partim eius
~ nominant.lnciditall
cepris,quas hxéticas
L!'~i;
pcr ipfarnm ora,parrim per cunieas,colatum foras trâ(
~
•••. tem & in vnaqualibet parte, cùm ea vel intumuit , vel
mittirur: mm vero fpatia ipfa vaClla , qua: inter prima
phleo-mone,gangrena, eryfipelate, cancrove eft affeé!:a.
fimt corpora, fluxione implenrur,ac perfunàunrur. Ea
fimt,nerui,ligamenta, membrana::, earo ipfa : ancéque
"...
Ô.
Hucpertinet , & qui elephas dicirur, & phagedrena , &
ha:c,arteria:, & venre: qure feilicet & primre , & prxcer
1j.~
erps.
Ve,ùmhzc omn;' cum fluxione confiRunt.
cretera vario doloreafficiunrur. ~ip
pe interiùs à Rn
Abfque alltem materire affluxll folis partium qtlllitari~
~ ~
b,~ .lte:.?di" inzq~le,
int;mperi,' 8unt, vÜq~,e
re- B xione tum er.calfiunt, mm dillendl1ntlll',ae diuellllntur:
exreriùs Qon modo excalfiunt ) fed edam prXmllntl1r,
~:i!
et~L.4
e.t, '
fn!?"eratlS lIs,aut deUa1S, am 1mmodlee exerc1tatlS, aut
ac degrallanrnr : reliqux partiClllx alix comprimendo
~
_. ~
. Ii?t~
feriatis, l~t aliqllid id g~nls
. pa~sj.
lam ex ~is, 911re, fo{olùm, vcl incalefcendo,ake vtraque genere laborant:
~
'~
riS corpon occurr!1nt, ma:quahs l11ternpencs glgl11tur,
appellaturque mOlills ipfe phlegmone. E!l: amem inx~.
~. . 5~
'!.um ~d vel fril?efit, ve1 cale~r,
ve.l fiecatlr~
vel humeéHi
qua lis incemperies mufcllli: feruet enim iam , qui in eo
.nv~
·~
ed1tlr.
~l
pe ha: Gmpltces mtempenes {une, velu
dt,fanguis. Ls {ecllm excalfacit primùm guidé,ac rnaxi
~.
_ . _" ~,;ç
ti in iis, qua: de ternperamentis fcriplimlls,e!l: monilra~*"
. <"U"1'<i.w r.-:;~
6--r:"
•
,
rnè arteriarnm, & ven arum tUl11eas : max vero ornnia,
~
ô:t:J:;Jz::;:
f~
tum.
Compol1tx ex liS ahx gUltuOr (unt, cum corpus
qux extra has funt , gllibus fcilicet circl1nfitndimr.
~1
~
el ealefit fi~ul
& Gcclmr, vel cale~t
fimul & ~umea
~,
.
.
tur vel refno-eratltr fimul,& ficceCclt, vel refngeratur
1 1 1 1. Ira duodi alternm nece!fe eft feglli, vt fi Ru:xio vicerit , corruptio feqnatnr vié!:ornrn corporum:
aurem ~in(jo?
ir:tempe
parlrer & madefcit. ~od
ries ab requahbus eo d1!l:ent, qllod 10 oml11bns Intemfm Ruxio Grviéta, vt rnufcllii ad natnrllem ltatum reperanter affeéti corporis partibus requaliter non fiot,
delnt. E (to igimr priù.s viaa fluxio,(reé!:iùs enirn à me
lioriblls ineipitur)duplex hic incidit curationis genus:
id clhè liquer.
Ergo qllis fit omnis inrequalis inteper:tturre ge
5
1 1.
quod vel digereml' gllicquid hllmoris in panicula pro
CUbllÎt, vel eoneoqlletur. V.·e-nlm dio eftio opranda-ma
~'1OTl
.P1erand
modus, in propofito libello !l:ltlttllm exeneee!fado fe
-rrJiJ' 'tX.~
~ uj. A~onedi
autem fl~1S,
guo e!arior. no~is
~- C x4ffiè--curatio-eftConcoltionem hre~dlO
ql1utur:p urls gcneratio, & eius in aligllod {patium ab~
nism
d1fputano Gr,de oml11bus corpons paweuhspnn
{cefsio.Alffcedic al1quando in eapacitarum , qux pra~1':
cipo
à maxim.is ~lmpto,
qux fcilicet ne vulgo quidem
pinqllŒ funt , mm maximam , tuai minimè momenraF.~"
Co ~
~:$
-z.,.4- {unt ignorre.S.lgu1dem manls,~
pedes, & ve~tm
,&
neam : quod fanè ab{eefsionis genlls optimu e!l:,Alils
S~G\
~'2.:
2, thoracem,8ç capur nemo cft qUllgnorar.
D1Ludamus
in momemaneam qllid.em, non tamen maximam: inte
3.utem eamm rurCus vnamquanque in proximas fili,quç
rim in maximam , nOIl tamen nOIl momentaneam, Ac
trj'OvE)(.H Gra:cè dicuntur, pardclllas. V erbi gracia, crus
qure in ventriCllll1m incidllnt abfceCsionllm,opcima dt,
in femur,tibiam,& pedern.Item rnanum, in brachiurn,
qua: ill finllm eius internum abiit: in quem edam plecubitum, & fummam manllm.lam (urnmre man us ipfius
run911e fe aper~nt:
mal~
vero, qua: (ub pcrironxll m•
proprire parricu!re fu~t
carpus, (-lETa<œe7·O~,
& diqiti.
.
Dio-itorum vero partlculx (ll11t, o!fa, chamlago, llgaPan modo 11111S, qnx Clrca cerebrum exifiunt , bona
~.;J
.2..
. mé~rn)at(li,
vena, mebrana, caro,tendo, vngllis, en
e!l:,qll;t: in priores eills ventriculos abfcedi:1l~,qnX
{llb inuoluera eius: item,qux in poftisum cius ventretll
(47,'; ... 6L=~":!'
fis,adep.
~as auté ~juiG{fe
in a!iam fpeciem ~.ô eil: Ced
fe recipit. Qtli vero circa coftas abfe~ils
collinunn1r,
~
"'1"ô . ~
~a"
"'-J Jllndim1lares, ac pnmx,0*€8?m t~me-s&
ve.p~
e; .. ,,"4:\., 1~
............... . ,
fih . & meaunaR19
J ' r:
d'
.,6(,.
::f»t;,tf_
r;r..
~
lS:
~algeyrtS
tttlH con :w.e,
hl in capacitates ernmpunt thoraeis: ae rnl1{c~oum
~
!-L~
~L
. velutÏ in traétandœ dHfeétionis r:J.tione eil tradimm.
qllidem abCcefIlls , filb Cl1tem: vifcernm vero, in aree"
~f1:J;
S;;( AC 811 ~in(!t:u
c~mplra
e!fe Fpati~
inter ipfas p;i~s
'. & D rias,& venas, quas in fe continent: ve1 in membrallam,
.
~
fimilares partlculas, atque l1S etlalTI. plurl,.ma,or:tqi 111q~a
oper.iu,ntlJ r, qux ipGs pro çute eft.At fi viétx à flu.....'
,...... :3
. tcr ipras inarumentlles,& eompohtas: alrqua vero, &
:XJone
. parocula; fiLCl'im,in tamarn deuenient inteml'c-r
~{ "'"JE;" ~:
· t~:-;
1...Jin vnn qllalibet {imilari partiellla, velmi o!fe, cut~qle:
rIe/TI, vnde mm e~rû
l:ereataaio, t~lm
ipfa: fpatio co (:J
'HJ"-i.- ~ "" ~
.. ......-;)
d d . 'fl d' d'fT"
,
~
L
t
:
l
a
p
m
u
r
.
T
~
O
P
dehnent
Ulm
p'
nmùm
doler.e, c~rn
,
!E._f~y
.i:r-1'~<;
f.JI
-... hxc qlloqlle omnla in iis , qUa!. e a mlijlnran 1.S l1~e
rnmatnCl
quahrau
filerint
adGm1latx,
Non
e11lm
eum
ISo f.. .. ,I. ~
!~< ~ filh ~ • 1"'· 8ionibl1s fcripGnl~s
[tJnt prod1tl. Ac qux molba ql11T1:.tt; ,(IJ/y
,
.
rb ' . .
.
l"
muta~
p .ar~i
eularm
tcmperies ilm ea, fiue (vt Ge 106...1 ~ ""'u"" • ~ ....,-.=+dem {unt corpa,(!g~OIm
11 1Jnle~m
lOcum )lIt,
<Juar)
10
Ip/O
rnntatum
eilè,dolent: fcd dum mutantlt:,
"Cf ~M6·e
-:
'7"-.r
intorpoGta (paria latere con[peétum [aclUnt, 02~
.dufiue
in
ipfa
mlltltione,qucmadmog.um
mirns dixir Hl?
-,...-..Ir-4
-1-.
ra,ficcaqllc flmt in iis cerncre fitatialicer,Geud ofslUm
r::2. .l-~7'
L.
.- ,..,. ~
)
.
h
pocrates,Dnm
altera(cit,
ac
eorrumpitur
nacura,dol o
h:
c,).uernuhs.
,._, . ,~"4 ~ ~ ' 7:,~0·
~.
l'
' h ' Corinenr hx natura irer mulmm 111 fofe fT"Il
Tes fi~nt.
AI teratnr aurem, ac eorrumpimr cuillfquc na
4.1 _>'-YJ,(; r..-l . .t:..-, L.,1. a. mon) uiuÎque craÎsi & albi in id comparati vc Olla
~
,.., .fIÇd. ~C;
.,f
.
.
'(),,'
"
.
fi"
~.
>1
f AI": ~ _
• ...MA.'.4
nutl'lat,,<.!:!x
ln cnte forarnina funt ea qua ranone ac
rura, dl 01 vcl ca1efit, vel frigcfir, vel fiçcaml') vel humefi
1'< f!.....
•
'
i
~
:.J-I...:? "
J
fT'
)
fld'
fit,
vcl cills vnitas diffoluimr: in Ils quidcm incemp~a
f .... 'J,I-l~
fo ...~
, ln llS,gU<t e ~ emperamcntis r~ecpiml
s, en It.;lum,
~f."'0
~M t ~j ,. ..." r~ f" ~tqlc
hxc monuilTe necc{ranum erac c1aritatis C;l.llfa
mcntis,qllx io;cqllali,. DlOt,ex calcfaciendo, vel ex: fnA
~ ...... ~ -.1 ~:!f.
2.,'
~
(_. .,.......
C , ,+- .
eorum,qua: a' b
no 'lS d"emceps funt diccnda.
gefaciendo podCsimii , qllippe cLlm elFieacl(simx qlla~(
..
-;,V1~"':d
I ~ :.
D
.
l'
..
"
.
"d
litatcs hx (jnt: (ccllndo loco è Gceando vel humeéb n:;!
(!:
: t'~
ç .....Jf"•..,..rrn7 . 1 1 1. • .e 111Xqua 1fivero 111tcpene nunc age llm,rum
49; e~ e{lJricndo vero 1 vçl fiticndo, dcfidencc h1ç .h u
~i:!r;
. l:.!-~t
<'ic.T!.:;tnam efus natura It) tltm 'lllOt eius gencrad~
fl}O:
~Jtf<5{,4c
.;Je. ~h,f
~.
.e6
H;.r:!;-.
p
tO aniOl:dis corpore
fit: velmi in ea hydropis fpecie, quam
Grxci àv(tu&el<t!t vo
cant: & febriblls iis,
quas iidem hepialas
' re
appe 11 am: hereq;
liquis omnibus, ex-
'
~./+4-
.
ea
:J;;..f
rf.!-:J
..
4
". . .
..
1
.
c."" /J: ~
~
~ fo~
.f~
':' ~
.;:; ~r;
l .~_
~-.!I
.. ~
~
1+r1{.,..~.+
"f -:
(:'t-,/~
.#6... ."... ,
•• <!' -ft: t ...,,.. ~
& _J/I- ~ ....H.1...... ~ ../f ~!I-f*=:t.
C..; .....,
~
. t ,.;t:'c~
., •...:.di....--r...ç. ~Td
.~
.~ . . .. ".. ,~.
_~
...f ~
~"'-L
-.,..<! 2 ...........y ... JW ..." ~.;",
,f . .._4 t;- .. ,. .. ~1
,...Iof,..J .......... ~,"i
...... #~
,/otl9.
t-
~
.... l'-t· ·- ....,.." .
l~
. zPt'
~r.
(~
-
..-,
.r;
ç_
/}6
ri
~
.
#
Il
..
~
"':If ~
f~
.~
..,:· • P
1 ~"
'
....·....."t"";L
..Je f-" ~
oS.., ",~t-
"':t
"1
•
~ldjJ
�ex
Liber
mida,i1thic Geea fublhntÎa:
v111nerando, & eroden- .-t.ést:fls eft,cainfqlle p a. tÏ~
ti 5 Ix fi O". Ad qué
do, & tendendo,& premendo ) & conuellendo) vnita- A v[qlletermi11lJm omnis alcerationis l a ti t ~do,
via eft in
~
te ipfa foluenda.
id,quod prxter natnram eH, velmi miftllm, camtln
é - .Q~
~ ~
~
4 . v. Ergo fi calor fanguinis in particula, qure phleque,acmediffm quiddam ex comrariis vtriCqlte campo t:J~
r~·
gmone laborat,mitis efi,\mm, qui in toto animalis eft
timm, ipfo namrali prorflls afi'èclu,& eo, qui iam pla"if:
••
corpore mediocriter attemperatus , non facilè vnà di
nè eft prxter naruram.Ergo toco hoc tempare corpus /..'., .. . ;.~
~
affliéta particllla calefidin vel ille feruet vehementiùs,
incaleicens ,pro modo aiccrationis edam ad ponioné ~!J:;t
vel quiler ·t omm fpargitur animal, biliofus eft, illico
femit dolorem. Cùm vero omnes corporis [olidre par ~.
tOtus a calorem vertimr: multo vero magis 1icubi am
ticulre excalfaax ad ab[olmionem iam hll1t, eiu{jnodi
bo concllrrunt, vt & qui in phlegmone habetur, admo
febrem heaicam Grxci vocant, ceu non ampliùs iam
dum calidus fit : & qui in toto en animante, bilio[us.
in humoriblls & fpiriru,fed in corporibus iis,qua:: habi
P?~ro
calefit primùm, qui in :meriis eft,fanguis:quod
tus rationem habent,comprehenfam.
fClhcet is eum natlua calidior,tum vero magis fpirimo
VII. Hrec doloris cft expers: putamque qui ea Fe·
fus fit : poft hunc vero etÏam qui 111 venis eft. Qgod fi
bricitant, omnino fe febrecarere: neOlle cnim feneiue
eius ealorem, omnibus fcilicet eom~
ln propmquo vifcere,cui plurimus Gt fangllis, obfe!fa
partibus a::què
...
phlegmone particllla fiterit, iam celeriùs Cllm hoc vlliercalfaétis.
Sed
&
conllenit
de
iis,
inter
natllrales
[ciée.-t"4
.........
~i:t
P•
CfT"
'"
d {i r.b
.... _,-""
0:uerfus,qui in animali eft,fangllis, calOl'e afficieur. V n6pr~elos
l~ 1S,~qure
e enu us p r ?d.'~nt
Ne9ue e-:" :; ...t._
que verbo,quicquid ex facili alterabile eft,aut calidum B emm Citra alteratlOne eH [enfi.ls,neque In lIS, qua: lam ~
~ ~ r-~j.,
natura,id à guouis calefaciente primùm excalfit. Non
ad perfe8:iollem funt alterata,do!or. 1taque edam he- ~.:(Il
.. ~
~
recus & ab eo,quod frigefacit,quicquid facile alteratu
éticre febres omnes,mm tine dolore fimt, mm nec [en- ~
~
~
eft, vel natura frigidu,id primùm refrigeraeur .Ac profil ab iis,qlli ip1is laborant, pereeprre. Non enim ex eo
dI.,.::r"!I "~
~jf'6!
if ~
ptl~S
9uidem ad alterandum fpirims eft , vtpote ex terUI? parti~uIs
ha:c agit!hrec pati~lr
: cùm omnes inter ç,... ,~:r.t!;
~
nUl[slmis conftans pardbus. Calidifsima nanJa merito
fe lam fimlles fint reddltX , ac vnlcam habcant cOllCen- J;'::;:;J
tientem temperiem ~àd
fi alia eamm calidior eO:, 6
Saua bilis : at frlgidiCsima pimita eft. Reliquorum
alia frigidior:at certè e.tenllS eO frigidior , vt vicinum
•
umonlln fanglli?,'poCl: flauam bilem maximè eU calidllS: flcut nigra bilis poft pituiram eft frigida. ~ine
...
nihil offendar:alioqlli Ge [ciliect partes,qux pro namr<; ~ .... ~.g
tlam alteratur flaua bilis feui momento, ex qllouis in
modo Ce habent,mutuo Ce olfendcrem : vrpote qua: fic i~
:J'
cam ~gent:
nigra xgrè alterafcir. IR4Wnma qttieqttid
[altem remperamentis difsid eant:caro nangi calida par
.
.
.~
~
Il.
•
!..l
\ .
lin el{
pa-rtlt1tn,Jat
prompte'1
ft tSratll.J.:.;.eolllI a Clttticula eft,os frigldl1m, Cxcen'tm tam harum partillm, '!:~
~
quàm reliquarum omnium indoles illxC]ualitas eft,mo- ~,
, ~_
cw.a,aiil!. ~Af pli teJ!r ~ g l" é. Ica neceffe eft mllltifarire phle
g.~onls
alterationes incidanr,proptereà gllàd multifa
di e'(ceffus merito. Sic nanqlle negue aer, qui nos am-4'
.."
~
r m affeda funt corpora. Princirio nanqlle fUCCllS,qui
bit,prit'ts offendit,gllàm ad immodicllm caIOl'cm, fri~
~
~
le~mon
e n ('xcicat,magis minusve calidus eft:déinde
g{l[ve eH immutatus. cuius alioqui qua:: in medio (Unt,
~CI
putrefà8:io,pro ipiius natura refpondet: non mi- C differentias,cametfi numerofas , ac manifel1um excef-tl.U.:i)- ~
s~
c. ~
n1mum cercè pronc magis minusve dt impadus. ~
[um inter fe habentes, cÎtranoxam [entimns.
~ ~ ..",' / ~
1
/'~
VII 1. Ex iis ergo fona(fe nec il1ud durÎus dici vÎ-,."';:1' -4 6~
. ~if
~
# .4~S!
per[pirat" CM!ent ,:oGeleriùs putrelEuAt, veluti
deamr,quod H~podates
alic,ubi. ait,on~.
e ~l1 morbun~
..... 'r~
. /~q"
... ":' '6,;
In cxccrnis accidic omniblls.CreCentm cùm calida te
hlllcus efr.~lp
hulcllS vmtatls eO Jlluito.Immodl ~'hfl.-4ç
P~rie
fil11t & humida, tum vtique potifsim{lm. Iam ipfa
eus vero calor,ac frigus ., proximè aecedunt, vt vnita- ,.~
;"'~#Ij!->:
p11egmone laborans panicula, vci propè, veliongè fitem [oluant: plurimus quidem calor , dum [egrcgat, ag.
~
~
~e.n
à multi fanguinis vi[ceribus: tOtÜfgllc fangllis ve1
incidit fubftamix eontinuitarem:fllmmllm vero fri~us
~"
~
Ihofus eft, vel melancholicus, vel pituitoCus, ve1 [piri
filiS pamer
. tru den cl 0, qua:d. 0... ~q., . ~
. ~
...'
· d0, mm meror
tllOCus: atque hrec omnia magis,min{ICgue. Q.t.!are nemm fi Ipan
~
exprimit,qllœdam qua(fat. Acgu~
hune qui~jam
immo
~
•
ce~
eft multiformes fieri al terationes,fiue aiterum aIt ten Ut collamm,fiue idem fibi.
dici caloris,ac frigoris terminllm lhmens"ona(fe non
immodicè [cntiat. Selluero is, (èu alills immodici exceC
r' v 1. ~iunt
hre omne~
inxquales corporis intempecertè cô iîftere omnem immoderamm
[us terminns e~
n~\m"Xlè
qllidcm inflammato eo, qui in phlegmo&. e ,tanguine : déinde co , qui in viCceribus habemr,
exce{fum in habimdine ad aliquid, iam 1igllct. NOIl
nl cOfide:atqlle huius' maximè eo qui in GniOro dus Genim pari rarione à calidis frigidlCglle :dficittlr o r. ..le
fe~:
..In quem(ficut in opere de vfurpandis manu diC
corpus. IndégllC ht, vt al i'lua animalillm COl1l1cniences
3'
hu l~nh1s,
c ftdiéum)
viuo eciam animante,nec ad- D i~ter
Ce fi"co~
habc.?t:aliqu. ~on
{"IÙm non co?n
e-G
~_
~
. fi~
chre tentato, dimittere digimm velis vehementiC
mentes, [e~ etlam glU [c mut~1O
corl,?p:tnv~I
ho- - .....~
... ~
....... ~
um
vb· deprehédes calorem. ~o
magis verifimilc eft,
mo,atqj vlpera: quGr~lIk].
1l fl~d-.",
· .p- ...:E. ~
1tOtum
. 1CICU,
r' h
ximè
{]
corpus prxter natllram mca
une ma~
. ltavi~e&fcorpmn!"
~:
_~
~.At
no homo homJ~e
n~or1
tntenmu,. nec?
~
.,~
f;#-Jo
tenll,t um adfilmmllm peruenire caloris: gllippe .c ùm
-~
" ....... ~j'_Jt:.c.
vipera vipcram,nec afj1j afptdem,iIqll:dem 'lIoditm
bCat 1 Simum, maximéque {pirituofum fanguinem hale eO, id congrullm, amicumque ell:: qllod cOml"arillm ~
~
.. .t- ........ r1 .
id g' ac mOll eamr perpetl16. C:r:terùm in febribus
cnus am nI'b us ,ca1efi t qUI'd em f:anguis
. al'lqllando
eO,inimicum,ac noxillm.Allgf tur cl1im quid9.ue,ae nlle€. . r:.
4- ' . , ~
vnitl.fi
ex h et LIS, <]llicunque nô n:ullralem ilium calorcm {lui
r
l
C
i
~
t
à fimlb~s:
,
~
n
m
i
r
e
p
ac corrumpi ~l ' a difsimi "';4~
· ":' ,=- .u
umor·.
. ' -1
men
IS putre[centla eft oborms,conceplt : non tahbus. Itaque Ctlam fa?lratl tuela,
p ~r fim illa p e l"fic -~
. ~
~-;Z
circ al~ artcriarllm, venar{ullve tunicx , aut alilld v
tllr:morborum filhb tlo , per COntrana. V crùm dc ii s
... ..-. ~
~
umlace
'
alills
cn
[crmo.Hcéticam
vero
febrc
m,
qllxiam
ha
"inl
..,.,
~
..
0161
•
4....
.;..,.
nlm fi
ntlum corporum prodits iam temperamcnllllm
lm
.
r
d
h
1
incai c;
ltalllt: le ad \lC mutamr, atgue a reratllr
corpori, oWlpanit,minimè Œ1ïtir,<J
~ i ca laho",. R CI ~
~rl."
/ J~ {ba ~
ccns,ftuc, Vt fic loquar,ealencns. ~od
longiore tc~
qlllrum febrlllm nulla cft, qux non a b hor:ll1te Cr llti,l• ••
~
h .;t:~
fuCqll pore h~c
patirur,etiam vincetur aHquando,pror
tur:fed alix magi
~ ,alix minùs x grotami flint gr:l.Ic~
.~_
.JI-~
"4'~
fit pr~
mUtahltll\', itil Vt non ampliùs calefiat, [cd iam
Sunt ex iis,& gl1U!.rigorem ingerant: fit enim Id ql/o
~J:'l.
- .~
~
ter l1:ltl1ram calefétum.~nè-'iR1"
fymptoma, vchm alia multa,lb illaxlllali inrel1pc
e .~
·.
b p."..C..".
G",len.
Tom. Il.
k.;
J~
-.
",.~
- ..
u::
,,;;:Zii!P"!l.4-4
ha
_..
t'4.!
th
fiT·,.., •
1 ;
."s. '-
lIu
g~"?
A.~
-
~
,.. • • . . ..
,"~
6Z-~ "..., •
~f04
;
~
(}-likh.œ
;"
• I l ~.;-
~
.
'
' t4-
h'
J~
u
..
r_·
' .~
-r ~:
- , ~
4.- .
"
.....
,
�Galeni de lncrquali intemperie
incidunt:in fe::bribus vero, guas hepiala syocan t, tllm
in pro'poGto libro tra.
Rationem tatnen generandi ei~ls
ibus: eoque vniuerfum
de naturalihns tJcultatiblls dc- A ab inrerno,tl1m exiguis portion
clere nÔ cft,priù s ql1~m
~ .
corpus ambo {entire videtur. Cùm enim tenui[simis
· t, qnot 1l X , qual e ftgue rllIt, tum qUI"d
,.... -..; ~ ;"~ .r . ,.., ;' monfiramm c
.......- •.•..!..-..
lU(!n
porriuncl1lis a[per{ilm per corpus mm calidum fit, mm
quxque fit nara. Verùm inlibri s oe [ymptomatii
a~er
~ •
frigidllm,llullam fenfilem alterius portiuculam ita par~ 'cl e omm'b us agemr.
~
cauhs,
..2
•
"
ob..
,'
••
uamde(umas, in qua non alterum tit comprehen[um .
ti.diffe
l x. Sed reuerto rad inx ql1alis intemperamen
· .~ .7
: ~ ·_ ' - ~t
~
In ip(a tamenaceersionis inuaGone,aliqlli febncitanriu
rentias . Nam quemadmcclum ex phlegmone febns na.
- ..... h ' ~.
mm rigenr, mm vero febricirant, mm ambo fenriunt,
[catur, mm quùd phlegmonc omnis , ~c fcbris. om?is
... ' •
eodml
friglls immodicl1m,& ctllorem vnà, ~-on
Jl1a:glla Ils fit 111{int , q~lhLS
ex ~orbls
pr a:ter ~leaic.s
pat=tes,
fi:mt
&: l.oeï9aiph:t'Tm~fd
accendl febr~m,
tempenes : dlétum lam e~ . P or~
in iptis'
intllS,&
ii
N
ere.
difeem
à-refrigerati-s~ftè
r urrefcenoblls 1~
hum~rtbls
ex [~lIs
dcra phlegm~n
s vni- '
partibu
is
extrem
in
nt:
nrill
(e
vi(ceribus calorem
cet. Negu(! enlln ea folllm,qlla: 111 Cll lcara (llnt,& perfpl
Grxcè
'lux
fUnt,&
febres
lx
uerGs, friglls. Tales perpctl
(ven\m celeritcr ea , max~
ratu prohibita pl1tre[c~,
Àt7Tve).cLJ \'ocâmr:prxtereà. guocldam ardeneiu febr ium
purredl
gux
multa,
alla
méque )cxterum pmretcunl &
igirul' in his,maioribus porpernitio{ilm gemls. ~od
• ni fune opoormna. Dicemr vero de eoru oppormnira
. .. _
conringic mimais . Inhepialis
in
1"IS orlrl.
•
tionlbus accidit, hoc
.. ........ , ' • . -:"'te alio loco. Iarp al'10 quoqne genere ltlxc1ua
• . -.., ..
Cc
in temperies, fed
r'
f
.
cl
febrium
harum
xgualis nangue eft &
~
0
mo 0 u Igl~o
ep o.re~:
inremperics in toto corp
_ "'
: ".~
s tamen heétiexcepti
m,
omniu
religllarllm
mil1\~
vapore cletenro:mode exerclranombus & pln[cl1l1s la- B nec
,
Ja...;" t- .:1'.•~ . ~ ~'
anr, infehricir
tamé
ec
rigenr,n
.
iis,gui
j am
' f ::ngllls lmcis. ~inet
.*'" ~ ~:.
cum
_-~
~
adanéto : ,mo cl'0 ao1.'~ra,
~ boribus calo~e
[ymid
eft
... ' . . . . . . . .r . ' ~ - .
tamen
l'arum
eft:
m
xguale temperamenm
_, moderatillSreruet: modo ex deu{hone gl1all15 externa;
.l"''' · -- .' . ~:
di
quihuf
mm
bus,
muheri
tum
proma:cxterùm incidit
j-l. incalefeir. Porre gllod eriam in his omnibus febrihus,
. : ~ ~":.'
.. .: -.~ ~
ifprxce[s
defes
omnino
autem
aliglland.,o v iris. Debet
~ eft diâum , tum
onis {ilpr
"' ....... ........ ". ':: - .. ... ,. ~ t! non [eclls,quàm in phlegm
copian: I?ngiore {pado h~
ci~orum
[e vita, aut ~erè
ipi:us
ïp'0ris
CO
r
~
m
t:l.
,
x
~auf
ef~étric
virb.l~5
pr~
7, '
. i) . ,
& Pll s,cmdu
~
g
'
1
f
,
S
l
d
r
a
t
mo [umpfifie:ex gLllbus
halld<111afebncltenr, a\11 mll1llS, aln 'd"
atleétu ailm~s
vi
oras
Praxag
[cilièet
"
gllalem
fllccus,
r
~ ft'
tuiro{ilS nafcaru
,
1Ilqnàm,apermm ell e al bitl·or. A.c9ue v,eru , & ~1l0.
r)
videru
vt
(
nemo
rus
antigni
Porre
imat.
trcum exit
~ m ran tum ll1llaft . lr:mot
temperies ip[a nOl1qa~
. . , . . . . .,
......
,. lOI'
ira eft affeétus, Vt gui nec acleo otioG,nec inviétus [atu
c1afuce'os,
e-Iam
!p!ùs
gl1am
nonnun
dit fubf\anriam
# ";"
. flot:.t
"
ritate vinerenr.Inclégue faéhi eft, vt [crip[erint antiqlli
'rum id glloque'reor. Sed nl!c minus i!llld, gllcd omni.
~,; " . . . ......
•
:'''::u:
,,'4f
...
.
•
'
"'",.
1
;
•
..
medici,rigori febrem nece{farie [llperuenire. Verunta
(u peruefehr ihus fi traxelÏn t , he8. ica
..., ...... bus huiufmocli
"&0 ." ..... .. , :.~- ........
d'
11
d
'
11
r
men tnm nos ipfi , mm alii iuniorum medicorum non
~ .
·P • .."
-.
ouen lt, ma::
• niet.I:unque le:mo nouer propemo ilml'dc"
." . - , .. .. ~ .... ......
'
d
d
'
''''1
pauci, f..-cpenumero vidimus rigorem qnem nlllla [e.
·~Jl' t :.
a Ignan 0 ex ca 1 a,lngl'cl ave
ene
oualem hanc l11temp
.~
. .. ' 1 .. •••
•
'.
'
fl
.
l'
1
cuta fi t febr is.
...
,
cre:
... ' •. ,...
r
. •• fuhftantla.qua: ID partlCU am a 19,1am 111 L1a t , ~ cÇj
'
.
, & ~a,
r
c
p
m
e
t
~
i
hac
cx
componi tl~r
X 1 r. . ~ or~
vell1ti in his fi ebat,<-!L1 os phlegmone infd'rar.Sape non
Il~
febrem
ita
.lo
ls:appe
HepIall
eft,
tll C qux febncnantlllm
in gualitare mura~,
_ _. ..... " ". \. _ " • ita, [ed ip(a c?rporis tempri~
gllidem
or
quarig
in
t
~
t:
accidun
lam,cui.amho remp~
habcallt ab ,~fo
cam., quxd:t ~num
.. ... :.:, + C]l.1Qd :tleran~Um
'.
~
r, velml 10 tenianis , & quart
[eq1l1tu
s
ï
~
b
e
f
,
t
l
d
e
c
x
'
~
p
e
1
l
~
c
r
t
u
p
ex
cum
• . •• ..... . . .; • . • corpore,qua::dam extnn(ecus:Vtlg.lle
h
ina:gua
duplici
ex
!ta
.
voco
l1ls,hanc hepIalllm non
~ , ab IprO
• tanrùm aliqlla vel phlco-mone cXClrarur f c hn
'v .
imcmpcrie hepialus côponirur:eriam alia: febres prx~
ecus.
extrinf
arione,
\'el exercir
1œ
• '-:""........c- • corpore: ctlm;b vftion~,
ter he8:icas ferè omnes . Simili genere gui partiCll 9
.
caulis
mm
morbo
in
fllGÙ5
his
de
&
amem
r
Dicetu
~
..l
•
•
•
"
...
.
.
' rebns,
. acccndltllr
alicuius cu rumorè morbi fllnt,hi qllogl1e omnes pér~
..• .,. ........ ' . \ ." .'co:.. x. Tanql1amautemcxdeuCbone
.. :; ...:.. ...~:intcmperamenro inxquali cool_nde ac phlegmon,~ü
~ a1teraro videlicet corpor:s tempcramcllto: itidé nOI1,
_~.
ilfiunt,Cancer, Eryhpclas, Carbl1nculllS , Herpes, T~
tmo corr ore \:el e~1é
rC~'igeat
't"\ _ ' '~ ' nulli fxpe e,x f~igor
n
_
• • ••, ,,'
mor, Phagedxna, Gagrena:quippe commune iis om !ter [unt : allCjul verO etlam penerunr. lam guod hl ol~
nt
Dl[side
ona.
fint
m
hllmoru
bus efi, vt ex flxion~
dolét
S mnes eti:tm dole.ant, Il'; id quiclem larct ~ore.
h
ho
me1anc
&
biliofo
ex
Iii
fo.a
eo,qllod alii ex pimiro
perfngeratl,cc1, e~ m:nre
veh
II'"
& gui ex rio-ore m ~ eln
,
~
l '
Ü
,
~
co fllcco,alii ex [anguine vel calido, vel tenui vel bu le
riter fe[e exc.dfacere properarunt: mu tlgue eoru cum
afe~
te, vel fi'igido, vcl cI:a{fo, v.el ali? quopiam gc~er
[ubito le fimul manus iCTni admol1erllnt, ingenrem cirmcm
horum
de
loco
allo
cnlm
hltllr
éto fi;tnt. Decbra
dolorèm. Et ql1ifgu:l111
ca vno-uil1nl radicem fe~tnl1
ad Pl'opoGtam atlbrada; differe.mia diligenter. ~od
do
em
inxgl1:d
eriem
intemp
luculentervideat
cùm ~m
.•
abu nJ di xiffe
tantllm
hoc
t
•
, D rcm dl(ceptatlonem pcrrine ,
dlll-itet
us
dolorib
intcrnis
de
etiam
,
am
cauf
dlè
loris
.
.
.
.
.
;
;._
"
~
'
~
, ' .. u
gmli(cunq; cfi flllXio, cadcm ratione ql~Cdè efi,ql~c
onen {{lhinde vcl
. . . ':t .. - 1 , . ~ : aut mircrur , quo paélo citra phlegm
" .'~ h.-,
.
cl
1
' vocant, vc entlG
.~
•
que prX?Ié!orum affeéh1l1m creat , qua priùs cx cahd;
-ra:cI
o, gllO d ;('Cd"~p
t' ...~, _ ~. ~ ~ . :; :. •• . - '"~ ~. '1 laxiore inte{lm
nO
gigni monftrauimus . ~ed
~hlgmone
& .[a~lg1ne
s d.oleane.
II' bus, vel alia gUlllis particula homin.e
~
(
t
q
1
l
o
m
i
r
p
ium,
fimplic
m1l1,Us eoam hmllarillm, ac
gl1c:
eft, n~c
x J. Nam nega:! talium v11 un: ~lrabe
.:-- in:cqu a
in iis corporum lino-ula fic ~ fluxionc affeéta. ad
ail
1tlllm
r
' . admodllm fillllti ri()'eant & febncltene xgrotal
'. .lI1t. C:eterum extrlOieCUS Pro
~
. dCllCllIC
·
encm
1em lntemp
m
é
u
q
,
~
frigidus
i
l
q
,
~
U
C
C
l
L
[
S
1
(
o
~
l
t
i
p
fi
c
p
i
~
. ~ qui.
rheumatis rationc calfaéb,refrigcrata,Gccata, vel nl1"
. ' gue Pra\ arooras vÎtrelim appe!lar,& amara h,lls,quc ca
m::dara:penitus & in prohmclo nondum GOliliter affe-nt
ahundent, lC per [eniibilia memhra mo.... lida eft,lim~J1
fi tota pel' rota mmata, alteradl.q; fint, fiu
aa. ~o
u-=:mtur:nihi\ miri eft vtrungl1e à cubanre pari modo
co~
<Jllidem illico à dolore libcl'l:in diftlcili tamen fic eJ1
[el1'iri. Neguc en lm Î1'hominem [Ilb Sole feruido fta-,..,
;
m
de
opus
iis,qlli
llimra funt {bru. Hxc pernouilrc
dt1
înflmdas,ficri potCh, vt n~
mas,& :t,'lillm iUi trig~am
1;... u
methO
i
medend
id
catnenris funtprçceprud, & poft
~ent
""If ~ - .• fi 1I&aSolec~m,hgLfriusnt.
mibi ratis vidctur•
abundè
lbu&
oortlol1
. ~ w f hoc cafu ambo CxtIll1[CCllS fuut,llacparuis
~.
....;:
-
,.
_"{:_ .· ...1
--
•
.•
·.-'..
••,. . l:.
(
L
•
1
ot ' ,'. "
'·li
J.......
..'
1
-.
•
•
•
=
J
......
.,.1 \,
..
..... ,.
~
r-
�·C·L A'V 0 1'1 GALENI
Dc Mara[n1o,Guc'Marcorc
Libcr,
lano' Cornario Medico Phyfico
interprete.
:
.
l
l\RGVMEN .T A
CAPITVM
LIB RI
Galeni de MaraCmo,id efi,tabe,feu marcore corporis,fecundum l10firam
diuifionem.Aliorum enim huius libri in oao capita di.
~Hionem
ciphra notauinlll:s in contexcu.
,
l'
....
~
.. ..
f .....
................
l;c.. ..... , ......
: ."" ..... 8,,",:, . , .... ~
. ~
. - . . . . . . . . . . . . ................ _
t~
....~
.:
... ... . ~
~
.. -\
.."
~
ta-
.
!.:-..... ..-.. .\
........ ~ ... ~, ....
.. t
r' ''' .. 't
"..
•• -
~
. . . . . . . . . . ., . , . . .
-.f'\~
.
• •~
[~
. • - ..l •
,.
CI
1. 4
•
..,.
.
J-'
..
~
•
... .
_~
4
_,
..
c·
.:......
ltufertftticulofis,u.teristanJem infert. X J J J. DehtEtr- " ... .. _..... . .. . ~ . * ~
Cap.I: f"DrruptiD duplex.T4bu 'luid,& ,/uotuplex:eiu}'lue proprr<t,&, impropri.t 4ueptiones. r4bU alitt tj1 ftmc~febriH4
eryjipe/4ti i~n.[fu,
'JUibloU 0f!1tJ~nD
efl aUline~;
;.. ....: ~ ;: - ~:.!
;l!ex,Yt 'lUttpoft inediM fit: alia cu fYigiditdte;'rt in.((neEl"
b~lneo
.. a'lua ~utem
flgtda pojl r:D~b
, 1 Y!gm.m ~muatl
• , .~:
.'... ., ••, . , ;:.. ..
lx mor~,
afia cum calore,')!t in 'luibtifllam htEficH fiGribH4.
/;nbmda . .Domponendu -}mtrz flg,du,de'lue mtro /ùmen--' _. : H i , "" \'
.. ' ..
1 l'Primo I,c, definio doélurm, quomodo ficundum naturi.
du,ar:(he[fic~ptgno.
X J I l J . .Dtf(riphr;i !-;'\
' ~ . . . . . .. .. ... -- "l~1
1 fint" . ' "
a·
fi~ onedit'~fl
enimfiçundum natu'ram,aliud,opH4 naturtt
marcore fflranaD
paucft:!
p1 ura'HttiJtemlae
- 1·' .' .
ge,l·d.e.;')/gneo
-n
1
1
1
1
'l ' &
• _
1 . .. ~ I..l...
••••
Lfute ov morvum curanatl. Et 'JUdaam ae "ZC:flJ me tU,
".\ \.. • ...
~lUd'Juo
Opmt natur;necejJàri'o fi'ltlitur,7)lt finium: dé in
bal nei 'Vfo , omnibloU mara}mù communia. synro/,odem mtt
•
~eprd1hfJlt
philojôphum AegyptiurnJeu potiùs flphifld,
'lUI nefJuufinifèeret artem promiuebtl.t.. de 'luo etiam capi- C ra}mum e.lft medium inter periphrygem, &' ex morb{) fine[[utem. De cibù tum communi4 1Uddam, tum peculiari"
te luarto. l 1 I.~<tfine[uo
cauJà fit. Contrtt els , 'lui
fngll/ù "a!mi VH4,ttc fem/loU.
t4. orem nt.~ra!em
ft ammt1. comparautrunt. 1 1 J J. De
prtma viuentium conffitutione,jèilictt ~ molli jùbflanritt
PllUl4tim dttrifèente , natl~r
opi}ict,ad a[fiMes firmiùs obtu~d:
. & 'lu'odftaum inprincipio,non terreRre ('JllÏa humid, ej1 opH4)/èd i[,ntum !it . .De Aegyptio phi1ofipho, de
9~o et'amfoprà. capittficundo y. Sene[fH4 'luando inciI),at,&, 'lua!;sftt flatH4. S{)ritica intricatio. r I.Per {tne
HI/ternc
r.
./
re 'd Drcf,ej/ccato,yt
non a1/:1"If,f.S n1JI!eatl~r,
mort(~ dCC/a(
~;'
'i~e non prohiberiJeddi (rri poJJe. Item de [,erocomi. ,
.a
marat/one
t " V 1 J. De cor e,anuore,
'JUil ommum pOj.re!èn;"/rnentl,&humorHpmuria laborant. r J 1 J. De
ribJU ute.ex morbo,1tu non l' fo brH,&, alqs marafmi gene
(le '/';l'lphryge(id 1l,igmum calorem habmte ) &' /jncPpD
r';:~1u
r:a'ifis.. ~rloU
de figido marcore: fjuod'Jue ')etant' cormmrabiluftt. IX. Partiltm,')!eL humorem D
inc/7.exhattriri, & eXiaari,')!e! ipJM.{olidM, 'JU<f. tl'lidé
"dhi~;n:sfot.(J
de m~
in reli/~-Is
ma~Ji
differentq's
tü bal . X. De phtllppo medlco ) 'fUI marafmo detme
6- feb l,l'h dijTùadebat,fjtlo rtp.hu~{o
ba/nti in marafmo,
JU yfùm doat,item a1~
fir,id e. :s alnmm mahul'ho tl'hPer conttcnit : at fobriblt6 plttri dis non antr 11#dm
tarti res cOl1co(li (int, Fri[.idd1 ')!fiu. Epithemattt fir,idd.
hue ,?i,"l:Gru heflicuj//edes,applicanda. X J . .AdJe pl' .f a .neo: Et 9,~'od
"eElica J(brH accendi foleat,ye[ cor•Ir.efl
b "
1
l.
tre(àI mar 0 ll
00 mmlllm.caorem.Y( luore,twt')!enw~m
id nlln'luàm aceidit \fop(wdefaélù .allt
tryfp l'h~ne
lippi ~e
~nftElu,&
cor per con((nfllm afficientib1U. phi~(mUenil'/1
~ro:
"! 1 J. /Jalnmm ad omnem heElicam
tnntmfi ·~if
fJl~U
allus lICuffirit Itff!EfH4 . lU/lat tnim 0I(CltM em,jillt calidam,fu(ji-igidam:jiçHt &'jitim
-;..,
-Jt.t-_ . . . .
f'aj'I'h/fi
"a
Pt
Gale"l.
�PoOquàm igitllr deriderctur, ve gni t;'1lis àp~rcet,
maximè oaltrn in i!limani:is fit corporc. Communiohic fermo ei:iam ad pl i A ir3.alios hommes docere conatus efi, (lllO/11odo quis
ncm itaq:lc ncceff.'ui",m hab~it
perhlaneret, &. feènndam cèlirionem
[cneétutis ~xors
tas. ~lm
igimr i'Jxta qUltl1ùr modos fimplice s, ac
de aumir:ll1d:1 ilb [~ncdltis
ellitatipqe fecir. 1ca enim
pnmos 0l1~ian:t
cor~lmpantL
, co guod e.ti;.tm
ip!.1m per Iibrul11 appellauit, ofiendens , C]uod non 0elerr:enraelÏ entJx Iprorum hp~
quamor,~-e
1~ni5
,homo [eneButis exors' ma!lere. po{sit, [eci ad hoc
~r,:mn'ce[
dlClfnttS, Er
edam LlaCUral1l idonc.lm requiri, maximè fi primnm
~
S . .....
li clctiuem hoc [alum i" lls allefi guùJ. hccanrllr, alterl.
~.-,J"'
.l.,
l'd'
f" •
alimcntlll11 ciu[modi fundamenta iaccret. Et promic:5Jt.'~"7
I~
~
~ ' . e~:mru
Opo~ltL1e
, :I1'ca ca.1 ltatcm, ac 'nglfit, il idoneis inf:!ntibns llatim ab initio ipfe prxficcj!/r'~
,
1
~
'dltatr:m
,
t
e
n
\
{
l
m
o
r
~
fimpl<tx
~
:.s-~
••• ,:.u~
,----- -(" r
\
. "
l'
l'etuI' , fe ip[o1'ul11 corpora immorralia faBllrum effe.
~dt
catis Marcer. SI vero :mt cahJ.ltas Immoc Ica, am
C--C 'T 1 -'"
~
Et re ver:! promifsio iphllS rcdargl.li nnn poterat. An~ ·~:rw",'
~w.frigid i~as
ipfi ~çcfe1'i
~ , comp,t:sa~
dllplex hoc mo
teJ enim C]uàm pueri in viras cuauercnt, qnos vide1i4J'f' ..... f; c;
do hC COiTU Jtloms modus. SImplex ltaqile Marcor,
, .c.' .
_ propter ineui:un fieri vid~mr
s tlll?1 in bis, gui ex . p:o~ , ,cc; [u(ceperac, ipfe moriru,nls erat. Pré inde alii quidcm omnes extremam ipfins fl:nltitiam damnabac. Ego
" '~
4
-poGtO fame [e necare decreucrunt, mm in his, qui pevero non, vtpOle gnarus , qllod l11ulta eti:J.m alia do&..M ·.,.
~'-J
':' nuria Clborum famem toierant, CUl vcro ti-igiditasgmata his, gux per experientÏlm cognira umt pllgnan
t; X-f'-t, ~ _
~)7
~oniléta
cft, in l::nc[cemibas fic , & his, qu}ob affetia, multi rationa!is feétx viri pronUntiarull t , veritîmi
l'~.
~
é '" tram :tliquem , in umilem ièneél:uti :.ffeél:ionèm inci~ n ~t'
(~unt.
Cui atltem calidiras,in qnibu[dam febribus hcél:i. B licudine ratiOnllm dccepti. N cgue igirur hoc admiran
dllm ell,Cjuamum:td ratÎollem a:rinet. Nam-hoc d-i€W,
cis. Et in plantis quidcm totllm, c?rpus,& ql1lm:al:qi
~m-ei{.,t'l1c
- rl . mpcrH~
: ~ ne~u
, e~ COrl1lptlOipf:mlm p2.rtem, marce[cere: dl , C1m~s
[~cam,
neflue t'l:eCeff.lI:.tllI habét conrCQt.l~am,
..z
ne per ucciratem: non tamen 1ta111 a11ll11allbllS, [ed tO- '
fed v[guc ad veriGmilitud inem progedicnt~
, velut
G~'4fl-I1m
corpus in ipGs marcefccrc d.icimLls, non alItem ,
"'.~:iZ
fl
in traétatione de demonfiratione demOl{firamm cft
~,
':"--' r ..:o;J~ .... ,.-~: . ,... ~ . con ir:l1Ci:Im
ell
de \' na pane hoc namen v fturpa1'e. E t
Et t.1ITIen hoc diBo vthntur fer~ ' omncs, gui [enefcere
~:='
S;nunc non agimw de p"tibm, qu~
ob ,liqund fympto
......
r:
r.
'
'
a!fenece{farillm eflè animaliblls oll:endn!1t, viam
)..r....... f- .~ .~ ~
.~
ma rClIccal1mr,
100 qtHlffi tottlfU eOl pu~
lt.t ?eetl?alterentes iplllm ad cornlptionem ex nec ... [sitlte omnibus
&
.6 r;:.-~'
,d" nr-. Manifcftum itaque efl: 1,':111, ql ~ à(~ i~ tOl~S
cO,rpaEx [ola igimr expcricntia, [egencratis iml?~ce1,
er-;, ~C:-éP
~
.ris affeél:us efl: Marcor, non 1!:1C pnnclplO a!1lr:1alls af:
~
f
o
a
e
"
J
:
t
~
comino-ir.
lmo
neqllc
alius
aui{i;iam
in
toto ani
neél:l1s
necefl
ana
ell?&
[ecund.ul1l
Ilatur~mgdo
......J .it-.... _-4J~
0
'
[
dum ctian! mors, qllX nec lp(a dcmonfir.1la ell ah hi~,
r~
r ~.
~'J-"a1i
ncri potcfl: affcél:us , it;l Vt aliuG q +Îd:lIn occupee
'
~r.if:J
-'~
principi1ll1l. Q.~fl_cjt!"e
COI pas cmdis fielaIT
qui promptè pronllntiant, ae dicllnt, qnod neceuarià
... , .\; ~-I'
OL""""" ~.:a1&r€e[ltibmS
itlqlle inuenerimlls omncs canf.1s,à
efi,gllic<]llid genitllm cfi,corrumpendl1111. Mos eft al~
iN-_
....
,
"
r
tem fophifl.is, vc cxpcrientix comradicJ.nt,id quod ari!J~.ft,
601 :z;~.9l1bus
cor filccan' cononglt,
cognolcemns
vtrum 0 ...
"'~-1:t;i,.&
mnes ll1arce[c':.1tCs ClirJ.biles fint) am an guidam ex:
bitror etiam ille flcie' :tt diccns, Omnc animal Etcicn~ c ':.l,~4·
~ p.ipGs Canari pofsi?t .. ~orta[si
igimr prxfiiterit & hic C ùorum ignot':J.l1tia mori,ac [enc[cerc.
1 1 1,
Forra[sis igimr melius cft , nos call[am il1- 3
~.c:-2!
(ermonem ad prmclplum adducere.
guirere, qux tandem Gt, ob qU:lm & anlmalil,& pbr.~'
, ~"7l..
{J. Principium au:cm op,rim,'lm eft, no~e
fen c ~htX omnes [encfcunt. Apparec enim,quàd reiiccantll f
r"~
.".,;,...;.,.-;;;-.
tis cau[am, qnandocFJdcm hIC Marcor omnlllm m1l11& qllod ratis guidam affeétus efi [eneétlls, edam fi :1li~
, ~,f.:FI1
cllit:lri POtefr, vt etiam (eCnl1dllm namram c!fe viqui aliter lit(picati Ilmr, qui frigidos,:tc humidos [en:~
~ '!.~:f"nd
f~
'.ieamr. NCin
:.m~
cu~ t ari po!fi.1I1t omni:!. narurx ope~,.
.... éJ";JJ. . , - , .. •
j'
.'
fl"
h
b
1)
pronuntiawllt.
Verùm cau[a,qnx ip[os decepit , in h~
. ~.-t
ra, & orunem generatJOl1ls necell:lnum a cm. rxbris de Tcmperamentis demonfirata efi. Nllfn igitur
.J;..i-t ~ . G--,,? J;l.:[,~
ccdit J.~lem
hoc iôulm, Noffe ~!:'njficatoe.lIproptereà reiicc:tnmr velm quiùam dicnnt gudd i~
~fa-:.c'u!Hilrn15
N~n-efli1,
fèctmdl~
Aa«-I~1l
mtus anima!iblls cal0.r, quul1l velm ignis t{uidam, {jc,
~.t4
~.w4,
~fu-dlCIt
tcn.:tbs,"Veim nmr-itr,-&-auge-n. H~m
~
41~
'~
~a.wrCMW;lHe1RQn
pl.~,
Ced~
augmentllm ex 1~:ena,
vnde acccnditur , Ullnl r?
~7M-,
'fl.?~
~-e
neee['i:lI,te fequsas. N'lltlIm cnim ex g.:niris
HIÙ cnim illigw,!> cft, & ab bac infeparabilis en,'
.& e:; hac omnia ipfi adfllllt, Rccèns n:lta igiml' :11.11~
~.-4 ~nimJ.lbas
f:1Etmi~
7xors vIft,lm efi,"?t pro.>tereà (emalla, ( quemldmodum ctÎJm phI1tx ) omni:t hl101ld:l
I~
."~J'
~"'clnd
l l:a.t~rJm
;:.'f~
lpf.1I1l, q:mbm dl,cunc, ',L-t~
e-:(
fi1l1t. Et propterel velut qll i 1ltci!dn~
hUl110ris fidfo
~'.t1;:
~
nec~!-qtl
Un' 111 (ffil!lihlJ .,. gux :l~RPbI1er
cemr,[c ipfil11l vix cffcl't caltginofl.tfqllC dt ac (arduS,
~":.;t',Ffl1i
Si igitur iuxta ha:1C li::;nihc.ltionem diéhl!11
t'l'IS , P
' vero tcmporis ,& hunc Illr:
<W~o1
\"'~t;
..... ~
~,
cfi [cneéiutem e{fe fi!cllnullm l1aturam, non necefla- D & xgrè, mOOl
r00"rc(f1l
fi
0
'
&' matenx vI1iucr[x porÇ!os elladir, Atqlle le nO.pe~at.'
{~.:;,
:-f'rit:m:fi adbac alh~
vocis Ggnif~ar0!1s
con,rider:uc,
calrg1o~s
elt,& tllrbiJlIs,:lc ElItlO(ilS, [cd pllnLS,JC x1f: 4--:.ç r:~!"qlS
alLqlJi malè arripllere, velutlaltl;l ol,end~s:
~
1
l
e
r
ç
h
t
~
0
1
,
S
I
:
l
;
h
.
f
filOS OIl1C~
citra imp~d
imenttUl1
~
t:;: ~
~CJUC ~mbiguras
aliqna inFcrmone relt~g!:n.
SI emm
o{lend~t:
E~)vt
ILllUlllmJ dicam, guemadmoJuIl1 fl.l!l1;
~
~fic
dlcamu velut nunc dl811m cft, vClum eft,fcne8am
m:c Vblll1cld.erint in hUlI)icb lictna, in principi5> qUJ(le
~clJ2dum
~aturm
cITe) & cuirari nOIl po{fe,!i luiJclll
ahqtlen~
tumigallt,ac velm G,ffocantur , <JUl! p~ruf
f~:{"J
~";fi
~ec[",ita
ad 0 ,era nam 'x _cOIl(eq~imr,
_~anfint,ac dcbdes,progredienrc verO tempore pllll.UlIl1 e
~l:m
CJllllla.m nofl.n xlIi phîlolophus :;hrum tcn.p[efulgenr,ac alltl:enrur pallbtim vero l11:1ccrix pocr)1 tCS
.".(/f-I ~.,
1"1t,ollcntiens C)uo:nodo !Jceat (encéhm exol'tem ll1 tO
.9-j ~
fillnt,& t5uc,~
in o,;ximaOl magnimùincm.lttoll ut1lr,
".~
~!f.-"'
mm l'IUlner(", Et didit glli.!cm libm11l, qllum qna..
.,~
t-'2. ~
,.~/·
dragenuills cffet, peruenit alltCI1l v ((]lIC ad oBogeiivbi tOt:lIn ipr.,m ulperarinr,CJlLo tcn)pore vigor aC 1:0hur iptis addt,& pofl.d hi"c Î.llll alimeto hoc deficJeJl
/""#
".A
.
11111J11 xtatis lnt1l1m , &: cra.t :turo frracil i ,:te ficclIs , vt
.,...r""""'f1W*"" 'II H'
, ex prxnotiooqm
~"
tc,màrcefcûr,ae exrinO-llllll[llr: EoJé mOllo inglj~t,
. (1
t:r"'1~. ."~:1~
.;~:Jft/1'
1 a
lppOCratl''\t 'laI')
!Jbro Ip fi1 com
~"-i.JI ~t_
.
t... ,~-j:.f
~
,
;
q
\
~
.
l)eterer,
oallls
aelltllS,
oClili
c,mi
lcmpor:t
collaDt
f:1,:m
101' in nobj~,ail1s
c
p
r
o
~
velIlt
l11atcria:
clliJ:t
11....... """'.w ........ _,........
,'
,
ligat1~
, pril11ùm C)uidcm hlLmidus ell,ac dehiEs,:lug c'û
• e;. ~A
~ires
fng,dx, :lC eontraBx, & extremirates allriu01 auer
lçcns :llItcm \ [Clli ad vigoris a:taccm, cffulgcc;& alge~
:';·."~-frpa,
& CLUis eirca frotem dura) & circlllltcnra,ac :1riJa.
, .
r. .
::J-u' t-:iJ.-J.Bti';....
HO..
erre
:.(;9'
::.;:;t_f --
.. :-·
~
,,-.
Ij".'
•
-'" .
. :1:;14
r...:r; ___. .
:J:;:.F
);:1:.+
<r:
~
s·
'V:}--:L.....J..· ......... ~
~
t, ....>«h...,
:Jï •. 1\ .... ~
0"'_' fol!, 4-( ,yv\,
· f-I
p; t"-'
,~·
~
�3· ~6·e.t:û'
1Jo#'M-Â.~:k_én
~
~ ::.e.--'
~.h"'C\
f~'r
30)- '.:ih~TJ?Ztl
~:!'1r;=.
'.Jel-b
__~-.,
~-;J
~-.,I"
-r~
~~ ...~
~
f ~!,;S.#'t1?
, ~,.{}
•
-
-~
. ~4-,
....~-:.
,. .fo4r:'1"T_~
~l.1':J
b.
~
~
-:'JilA.~
~"'
~7.t
.....4._~
~t-
-_-"1
~'P"
~ , q~
cU-~
.-",e_~
"H'r<'- - ... ~.
:fi~
:tJ:·'
·"... ~'1.trif-"
.......
M.~'
. ,.~
~
~'
'!""'J
;o.
~".':r4;te
.~
;p.'Xt~
.
. ~f
t3 ... 4-fJ_~j".Mst:'
'
....ML
'.
.'~wJ<s-C
.'(.
~"'Pf4.,c;
'
..
-~
~
~
~("'1f-:
--~.
' -.'
$-~_.
_ ~
.....-1.+
... C1'..,
Ir-
q.,. .
·~P
•
.......
~
tur, & aJ.m:(lIg~tud1e
a~ol!itr,
~ 19ms
te tl~&IUr,
gU? pro (emme planta fiat . Sl-guiclem 19i~a~.;,
~A
flammam lmn:ltur. Atg; hmc cx aiunenti penl1rJa pau- A tlr'ï1~!en-füm€
l
0
)
~
t
r
e
J:lli1llal
is
()
~
a
'
l
n
e
1aUm
. marCelC
r' & 1
C
;
~
11.
r
I.:l
('t .
.
•
lt, 10C e ,r H!neu'US. POlrC:\.
fI"
\. ' pelC1~ fi'
vero\etlam
,.0
t1G~
-... 'bJ
e l'tltla me 11'1, & \ tIl
~ a9J ...4 ;5+-L .,~ ~_(
t!Jf..4,
pcnims extingu itur, a~que
hoc mors cft. Hic [ermo
ne . . e!l~rÜu:n
in pf-Ît1lC telpJn~mo.ru·,-w\
~.
apud OlTlnes fermè rcccntiorcs tum medico s, tum phiipU1Pl cORfimentu,h1:d.l)€-4'r~
;
f
.
:
~
b[opho 's in pretio haetlr,~n
'l'CHIS n~,
mc fadomina ri. Erhum iditas quidem,aguoiitas eH. SiccÎtas ~
~,.ÇjJlnè illdicc, vt qui ignJs flammam animalium calori comvero duplex natlll'l eft , aIrera tenea , aIrera io-nea.. A t:!;.-~"'
J~
paret, & nCtlllc hoc intelligat , guod flammis quidem
fied non poterar vt ab inirio terre:!. amplioroadmi[ce- ~.
c
;
:
~
r
:J__--.
generatio eH ex materi x corrup ticne, vnde accendunretu!' ,quum humidum erre oponea t animalium prin-~.;j+
tnr. Animalia vero non fic ab opifice ip[orl1m llaturacipium. Refiât igitur (ola ignca, qux in prima anima- ~"';:n
lem calç>.rem adepta fimt, {cd: velm ab ip!o3augenda,
lis genera tione, ac conftméHone , dominium nec{fa-~
~
~f-'
:lC gubëba nda. N;quc eft tempus ~liquod,
in 9uO non
rio ~btine
. Si.igitur po[sibile e!Jet Na:urx , vbi v[g; ~;f.
1
'
~
'pe' omnem matenam wentu s fi, mn.rus n~b"
calor,
ad \'19orem ,mmal , au' plantam.pcrdux dret, ut IU'f"~
.tz.,...;
facl1ltates habens non [olÙm eas, guibus fofmat , [ed &
alium elemen tonun ordine m, iuxta propor tionem &
t;;e&.4, ~j7.
'mulras alias . Nam & al imenmm trahit in [e ipfilm , &
facllitatem xgualem inderet,.Roc4aAè fiwoI9 fu4e, opi- r
~
m~teria
&lbernat,dif~po
agglutinat, ~(s.ïficinl11 ipli. [eneétutis exors,ac incorru ptibile pe.l'man~
.
t
~
~ l lat, &, ~n [um~:a,
~mla
C'oncrana ~amls
efflclt, : -B ret, ~ ~aplencm
prx~eétum
ha?e.rct. N o~
enlm ~ane
~"-.,t
Clca matenam fibIlpG InGtam. ~x
elllm fbmma aufimphclter hoc modo lllcoTruptlblle elfer,ll malo VIéht~
~_
. ~ .....~
ge.' mare,um, ~ illiga" eft' Ille~,d ~
alime.n tum ~fs i v,c:~r
,
~
'unc utiq; Acgyptius ille ""m [u,,,: in
i
1
~
~
mllat magls ,quam matena m fibi IpG. ~lS
vero tOt
po[slblh taét'lm clfe demon1tra(fet. Nunc uero fieu ~
•
~
••
. m:chin.u conferuanda: materi " grati, excogi ,," alias
non poreR" " p,ima geum' ;oni"n imal ium,ac P!,nta-~
:;;>
enlm partes induit,ac integit, vt nihil forin{ecus in ipfa
mm elemenca tran[po nat,ac al teret. Necelfarillm io-it...é/IC-~
:e d ~ndet
: alias perfora t, ae dilatat,& canaliculos ipfis
tur eft poft vigorem corpus ticcari : & ql1idem qm~
.
r
;
&
u
f
i
~
ç
.
:
l ~d l t, panim vt trahanc pel' ip{os alimentnm , rparnon habeat opus vt hoc patÏ:lcur , qLUlm fiecitatis vtili- ~,.
...~'H
tlm ~d refrigerationem , ac re[pira tionem : ellehirqllc
tas perierit. At uero indinat a :etas modicam haben~t5.":Q'
~
V
r~
p:r Ip(oS canaliculos ulperfl ua, per alios cracra, pel'
fiçdrat em, multos htet, velllt nondllm fit aliquis Mar- ~i.
~
allos tcnula , Po[sim hoc loco mei oblitus , omnem
cor: VerÙm fenetlus non gcnerediffcrens :lb i1la, [ed.... 2__ .,u:~
~.
de v[n panium traébti onem huc transfe rre, fi omnia
[ola guantit atc, facilè depra::henditl1l'. Atqi hxc qni-.,~
!
;
.
Z
~
~ atu.ra: opera ex ordine recenferem. A t'lui relata: opi- 'dcm eft canfà nccc[sit:nis , qua:
omnem fiecitatem :l11i- ~
~r:-.t
n!OniS prmcipes, idem erre dicul1t naturalem calorem,
malibus tempor is progreffu euidenter fieri ofiend it, fi~ ..~ r1J td~
p~
~ natn.ram. Non igimr r~a:è
fin.1ÎI~ter
, edam fi ipfilm
qu.ls n:odo non penims ignora:,e~ts
!
,
:
e
n
~
r
o
,
~
z
i
&fi a?1mls compa rant,& co?rumperc Ip[Ul1l corpor a po[emtan non poffe, & vt definat lmpoislblle ciTe. ~!_4:<
'1.' ~
'}8-Ibll e eft, velm Hippocrates dixit, Oc€il'~
itaEjlHl nos C ooim ex t:lcccfsic:l.te-Je<jii1uU' ad p1'it}~.f:
... ~f (i:
~E
. Primùm etenim dicemu s
neratÎ6f1~ilpohbc?-"&M
t;
II'
~
.
!
:
7
[
;
6
4
n?n elfe genliu~
Hippoe ratis . librum,~
guo hoc leam fftétufH de{1RBr~
fae.i:tt-?. . .'
(.,~
~";,
gltllr. Demde etiam fi ht hoc Hlppocr:lt1s dogma, exv. ~od
vero fic [cncétucls pnnclplllm, ~quand6
.. ",~.J?
ponere oportc bat ip(um ~lomd
ditl11m
cfi , & aliprimùrn incipiunt corpor a {cne[cerc,rempcftlllum fuel:;·WIr.~t'
(lU
~
.
,
'! atn d emonun ratione m a erre. S·1 vero\ qLUade
('),, '
. .
. l'mata!
mon~
nt con (id
.,. .. · v-,;~ 'fTft
1 erare. '-<!.u cunqi 19ltllr
Jpm:tnc
wc
xta
'
~
·"wl
..
kA..ftrationibus carept, fidem fibi haberi VOllll1t, non reétè
tis temperamr:1.m ficcam effe,& frigida m, [enium uero ... ~/
~ lf.r~
~fo :
fentinnt. Vt!f'tln, eqtidm~pr'na-\l+f
ea!chllmidam,ac frigidam,hi in huius trâ(mm atione {en-i.~
.
:
$
Â
J
;
~
.
~efçil'o><6
_ tpj ,ta>; &-mtff'iencm-'eemun pi. At
amis principium po nunc. Nos nero qllum inlibl'is de L. . _, "fc:-_~
~
:..
~lem
ipii proferu nt, fll[Lls eft. Nen-en.im-v.cTempe umetÏs demor:,fhaucrimus,cr::nil corpor a P?~
.e.;t;-~.
~
li';Ril 5 i~t'U$:Mfm
€(5tvigorem V[qi ad fine hccari, merito de feoeéhuis pn"'~U-e
~:
~
. Hoc enim forta[sis proprillm eft his,
cipio dllbitab imus, vniner[a nimirum xtlte po ft v igo..l- GJ1:-", ' 'Z.~
"'-"""'&"l
~ l . l a febribus cOTrumpuntur, exempilim. Et guod ab
rem Gcca, ae frigida exiflcncc. Non cnim idco gllod eX~:4'i.,-t
~
.+ .
cl . IPpoc~·ate
in prx[cri pta diaion e dici tllr, tale quid ininclina tx xtatis animal ibus,alterum :tltero magis ac mi ~
Q~.
d-t.;!/~
'ca'e "derm . A'qui co'po, " ficcori ium n"u"le m
nus ficcum 'c r'igidu m eil," pmpte ' [enellmis prin-~"'
~
~1andl
eon[equentiam, & ficrÎ hoc propte r innatLlm
cipium tunc filpponi potefi,qullm corpus ad plurjm:1.~"
. !r_......--" t. ~
da orcm,omnium vcri[simllm eft, velm etiam in primo
ficcitarem perncnerit. Hxc cnim vox, ad pluri11l:lm , l1~
f · A~ ~enda
[a?itate deI?on flratû eft:mhilo mimis tamen D .cetual~
dubÜ,done.m i?cidi,. E, ~ontcm,
'
c
P?,:ft-'I1.ê!~
c repetl neceffarmm dt.
quoqi qUIs talc:n duhtaClonem , & In mulm locis !ta. ~D
Oi:-~."
~
'4 !l' 111 1. Natura & plancarum, & animalium opifex
ùcere neceffarillm dl. Non tlmen melius cft, vt <lui ~r
cenel'a' .
~
.
po l tlonlS lpforum om,ni no principiuffi aliquod cor,
r.'
fi
1
...
r
~
Lr.~
cenis finil:ms determinarc qllld PO!Slt, LI mClat le
noJ"'e,~:
: :.L~f
e fnmit :. qlt.~
nce[sari~.dl1bt!oS
. ~crti
autem fi~es
.in incla-~'
: ; :..... _~.!1
~an. '~(o 111.. ~1tu,•
honiiilil6Mn&1'e "'Of~lt.
Hinc alltem
ta, & fcmh Xta" lunt , hum,damm filp" H,ntaUim dc- ~:
~
'
"
.
d'
i '. ltlO, ad [copllm cum femper rclipicit qllem a,b
1
r
H-'
. .w..,.,
'
miniu :t qlllbus deccptos lccoamus <]uoHlam l)rOnu
nlt1ofib
'
_
l;{,i
..
.
,
.
~
i
.
'
.
'
h
'
l
Vt .~ 1"111 oplficl
fIl
o propo(illt. HIC llltem rcopus cft,
r."!4
.........
Clarc, umll am c ~ liene as·~ mcm. tatun ucro tunc
~.lU
.....
e~
r~
.M~"'&#;1
Gt ~el Ca,lun abfoluat id, guod producitur,1iuc planta
aétiones manifcflè VIderc ell xgr tantes vniuerf.1s. EtV-;:/; .. ~ ~
••• Gr':"'- :::J*'
~! Ille ~l1ma.
E.Q~lte
l'ei>fcB.:um-it!., ~ùhl-rFO
il;clinl tx xt:ltis: i~:d
nlortem l C}l1X hatlcnu s lati,~:
<
;
:
~
1~ ~
tis~-.
Et duns hxc opus h:lbent mfil'llJl1enmfe11è tunc (!On1rIC~,
& :1.l'gumcncorum propof iuo'~
.. o>lh;!~}.
~
liuln tg;hxc callf.1CCl:, qllod mnltx dlll'x (Unt animancs fophiftis [uppcdltantur. A bis coim gttod mo-I hus .,5[-4~
.,~;?ç
COllt parte;. A.t vero principillm gencrlr ionis ipforum,
~ea+ls,i
qllod f.,llit.s eft Icuitcr lnh~res,
!
s
i
~
7
"
f
é
'
<]110 ~l:m
111 perfé~o
animali,mo.lle cfIè n~ce
cCl:,
qllàd neutl'llm q~ljd:1.m
fit, videmr. Et alii [e~I\lum
~;!
-,~Y'
~'Y
tnnia. E;l1lnum" ~ ml;e, ac traB.:abtle fi~ opl.fict ad 0nantram: effe, .alus p:xter n~turam
placet.
m
a
d
[
l
b
I
~
':--"
S·
nlen t, proptel ~a eUam fi chmlm fuent ab'lllOd fevero etlam hIC medmm qUlddlm , & nemrum al1lbo~
~
v LU-.....
, p anta mollIs fit, .. bi priùs modcraca humiditamm [encan s cITc videtlu' , vt neqi [ecl111dum l)atura)1l) ~
J.r.;
"'-.:t
'
s
vGalcn.
Tom. 1 I.
le 5
~
~"7
-....J5
JI
en
.."'_
"1x.",
t;J;;f?
œ.L
pn'r,:__
c::.:. .
ot r:C5r.
......l
,....,
.
:a
T
['
,
•
-r;.
-
cg~
........
!
�....... c-r_..-:-.. . . . . . . . . . . . . .. ,. . . . ., . . .'j.,
"-- .... "'5
. ,. .•.
- .. .'...
.... .... r.;...."'. '. ,.. .... ...
'·. . . . ,t' ......
t ;. . 4
·" H'.·
.
\
.... ....
,
.,
•'
.~"'
...
'."-~:u3
• -
...
:ït~·
......
~"\.,;
.w(
~
..... l-.. ' ....... ~: - .....
1
•
•
...i! • .~ _ _
. ~.
,
,. ••
.............
~ h '-' ... _~,
~
• ,••...........
....
. "
,.~
~
t ..... ~:.
~
•.
~
"
~."
...
•.
# '• • '
~.,
•
~
••
'-t~;f,
-
...
t~.
•
•• ;"
qr":
~
1 • • 4.
_ ~
' '''1'
<;:'.
... :
...
.~
'W ...... :
~,.u
'.a",~
+l
~
i
\-:-'. , .;· ...
) ••• • -0:- "...... .... ......
~ • · t.~
~t"\-:?
...... ... , - . . . ~.
.. ~ ... " " •.~
..
.
'
.
.
_
"
~.
... • r' .. •"1"\
..
..l ,
. " . ,.~
.
.... ....
... • : .. -t .. . . ...,...'
~.:b
--
.f"- ._ ••
-:.: ....·001·· •• • -~_
,~
,
~"·
...... .. .,'~J
;,a.
8'
.• ~
,!
..... !
~)
... ,:. , tat' 'II(
-..l
·I ..
~" ",
.
......", .
~
\:.
l'li
""'... .,........ ~ ... "
.
~
.
.
.~
.a-t.; ..-" ·....·
~
,
, ~ ..
~
t .......... ·..... t ...... ~
4
~
...... ) &
f
. . . .'"
.. _ . , . . . . . . . . . . .
· ·
-·; ~
<O h
r d'
•6#.
-.;;.c f- : ......... -1-. 1•:.. .... """t ,..' "
....... .... _.1... ... . :....,. c."'.
~
.... .!l " .._ ........::' ..1 .:_\ _c..,
.... " ~ltf·
etI ..l.·~ • ."--,~
. ~.r, :e::..........l.!
.....
•.
I~
. ....., ...
~
~ •• -~
.;~
., •
'i>'
r·
.,~
..... ....
•
'1
.... ""'- •••,
.......
t , ....... 1a,. _
.,- •_.
• /'
.~ . . ~ - ~
""""WQ'"
...~
tJ.,.f .... . ~
.
VT"
•
."..
, ~-
4.-;~
:.~-'\
~
. ., .................. , ...... ""-.ho
;,J ••• •~'1lOa{,;"
~
~ Uit .... ~ ....
~.
......
8
... 30
. '\
-:-t . . . ..,..... ...... ...
......
.~f,
tw'
A.~
-..-
~-,.J
_
-
.......... 1
"{
•
.
JII • .-._
;~
.....;"
"lI
...... ..
";t-
.l~
...~"
..... ... ". .
~ .._~
b·d ·
. ... 'Ito_
è qlU'd em d euen1l1n
t, oc 0 l Ip os emarCl1111e dl.......
••\
- . ; . . ; ... ,
.u~'
l"
•
tt.
pro p
t. mo etla m tero locu ;ion is o ccafio en : at
neq ' prre ter natu ram ,lpl am nom men
.effe A ce mus ,vb i non exatl:a: .ade
m
r
u
~
a
n
non
cor po,
~
n
t
i
3
o
;
x
e
em
ion
non om~:s
ditt
de ipCa
.~ tial~
~3;
r~ vera non mar cue run t, aut cen e
taubus
lglU
amb
dem
qUl
us
' con tairb
de
e
t
~
l
m
i
f
Et
es
..
omn
. c~r
~ar
ip[an: dlce ntes
al~tem
'-... t
V er~s
ns p~rtes.
; : .: ''': ; ~: t~,
.
xta In
hIC
m
.
e
~
a
r
t
efi
allte
s
Ell
..
p,on
l pla
aiterllls tem
-:~
etlam Ipfa p~InC
, ql~are
f~mlt
t ... " •• _ _~.J,
[
o
r
m
~
,
·
~
u
.
l
o
x
e
m,
ram
core
naru
r
mar
s
rxte
&m
usp
fene
éhb
m,
affe
teru
m
~ : V r.. C x
s qll1dem, [enedus :
~.:
ubu
exll'letlfsl
à1U
m
qua
qua:dam afteéHo [ene&utÎ fifibile ea: Aa. :ilm m vero ferr e,vt
.....~W'
~
M.a:cida febris. Alia ~tcm
- . . . -.~_
-::
med icin x,qu ç, feneca
~
r
a
{anè
Et
ex mor bo arp~lIue~
..... f'
1hs , qua m non male fent.l~m
•• ~.'
~:. : .'" < .;:~
lp[~m
.ho~
,
t
l
e
p
~
a
a
l:llc
feroco
tit;g
ma~cld
mit
~nam
pro
a
cur
P b~hplS
~cUt
~: ........ étmis
; .. • ~;
ns : non profe~
~;-.
111ra 1~lcat,
n:l:u
l'Cl
cor
IpCa
a
~
q
ucm
s,ll1
es,.q
febn
hab
m
O
:
l
t
e
opu
~
a
. . pr adb t,fc
. ~ 0 emm.ell talts
ta ~
~ocat
bl:e~
--:- -.- ... ) ~ ~
. po~efi,
fien
od auvide1icet,ac pr?h lber e, qllantnI)l ems
e
ftar
am fecundurn natu ra fattl1m ell. Q.g
;qu
.
,
~
t
ldm
~
'
;
fng
4
t
~
\
.
blls
Om
-atl:l
ab
vt
,
crur
ficc
m
efr~
mjni~lr1ota
vt ne cord is corp us 111 tanm
~;l.
~
,
tem hoc tem pera men tum hab eat, nO~l
• ;.!\_~
inus eil, opm wo term
,
l
~
C
[
"itx
,us
,
l1pp
eéto
Phl
prof
~
{
p
l
e.Rim
&
!:He
.
• ,.. ;;: - :: d~fiat
pa,m us & rams. fiens, velm
p~liS
.:.- . ~:
dlU . b~e-f<:l
ne,q llod tahs
N:Mn q~l:un
.
s
e
u
t
~
5
~
d
r
e
S
~
'
.....
·
enf um aute m In pull ilum trat tauo
Oll
t
'
~
bIt.
t.
mor
:-.. .. l~:
l
t
f
e
~
a
"
irat io ita affe ttis, fiI~ i
~ . .-~
~
pullilS in frig idit atc fiat. Sed & re[p
~.
us
~ ."\
ipG
·dis
COl
m
ntia
cfiè
vt
& e~ lon go i?te rua llo,
-?- ~ C'uidem if1imr fie ri po{fet,
~
f>:lrua,& ~ar,
..~ ......'.,-:~
' vt puli~s,
..~
m~li,te
hepatis , coh iber i
m
a
i
t
~
aU,t
,
1ll,s
cord ls, velu t &
eren
effic
l
1
~
r
a
p
mdl cat
hlr~idoen
~p[a
etIa~1
:t.~;c
fngl~te
~:.
(~:
por ens ell, vt
!
n
~
t
s
u
I
l
~
[
O
,
o
ver
SI
fet:
demonl~atu
pof
lS
1011
m
u
~
n
e
[
:e[p lrat.
de dl~ICuta
~; . . . . . ~ .. - . -4 'r,-", .J _~ vrigue
nece{fe B l:oc 111 ~ l bns
d
e
f
,
t
1
C
l
~
s
~
d
m
:
l
h
o
[
p
~
9uo d & lp[u m
fe
cor,
aut
~xplrant,
'allt hepar,
.:~
~l, Qy m ?eq ; calt dum fpl.nt~
~o?
n
,
a
r
O
l
~
C
h
fien
eram m elfe:
lpfis
fng
fe
per
llm
clpl
a
~
l
i
f
e
g
o
r
p
pnn
ris
para blle fignum efi,
mfe
&.:....;.:.. ~ .' , efi tepoera,
fcde
J ..1 _~"
ql11
re
~
hlbe
pro
as:
tum die. v nde ig ifed & arte nas ,& vcn
do vi[c
que mad mod llm con trar ium ,cal efat
-. ; .... _.. -::: .". ~.:t
iAlM
s
=eiu
r.rem
-1-r..
vd9€
lHn
ip[o rum calidus cfi;.
.•-,.....; .., netl:utem imp ofsi bile ell, \t3rtur hi febrinnt? Neq ; enim thor ax
d,&
..r •.~ "" 7"\ ~ ..-"'~
aliu
quid
fi
ems
Hom
i
Vid etur itag
nde ,neq ue (ub a.Us,
~er)l:?(sib.
; ~
': .f~
N equ e igim r in pett ore , neqlle aliu
........... : ..~:-"'
ffe.
ama
excl
·
blls
feni
vfq ; ad fpinam .
hoc vati cina tÎon is mod o de
~ :;~,t."
neqlle in alta laternrn par te, neq; inde
~_.t';
~ ~
pit,
rece
mqi
us. At plllfus ipfo pof iqu am laultgi,cib{l
~.
V erù m hc:c con fite mr etiam Phi lipp
• .-r::..... .. , ;. ~.-:"
éhr.
[ene
ifia
ra
:o,iu
itia m videlicec dit in mol li leét
mm febris fignum hab ere dici t , dur
:... ':" ~ ~ "i~ ' " -1- ., - Dor miaeum
us,
leét
.:~.;-'
lis
mol
&
ell,
l1s
ntib
eéta
ium febr ium Ar:!;, .;:. Nam & baln ,ex hum
cen s, qllam infe para bile fignnm omn
: •. , .~ ~ ~
um
~.
S-e.l
.
~
m
X
:
9
i
f
&
utn:
prim
m
t1-t·u
tm dici t adell qui • ... 1., or & [omnllS . At-.ù.ime
~ ~ ~,-l!
chigenes pof uit. Atql1i fi ver è dlln
pter arte ;iar um fic~ ~ ei'lÎm hoe-p:trs fit cot'p&l-fi;<1:anrdume~s
dem omn ibus marcefcentiblls , pro
.',: ':: . ~:
~
lares par
fimi
,aut
alia
verO
ula
Sing
,
·
.
en. Si ver o eunt,
ip.!Grum afsim~U1
>.,~
cita tem , n.o? tam en febr ium fignum
r
e
~
n
.
i
in
,auc
ndo
bibe
pro
en {olu m pro feehe met iùs ~cfant
que m Arc hlge nes dur um dixi t , nom
:..... ~ ";' ~ '- ;t- · .,. -4-" tes nevipfa
aldlt
hum
aut
,
ndo
etl:a
hllm
bllS
Ont
rum regl
t,no n hab ens, [cri pra
med iis
0._'
' humeu.an
.
rens ,rem ver o,cu i nom en imp ona
~
tlUm [or. aug end o,ap pel 1ano
Vlm
,&
• ....•...
nem
traé tati one . Se• ..... i tem
_ • ...: - '..t
& nob is um t de ip{o mlll ta,in pulfllum
frig idit as en Cllm GccÎ tatita {unt,
- " t - f.
1•.• ,.
- C nett us ta men ex mo rbo ,\qua:
etl:a
num
cor
,&
:ir
hep
m
etÎa
q;
t; •
~ '- ;.~ . ' .,' VII . Sic ver o ql1ando
' fi'
Ca: teru mal tera fpec.ies, Ma rco r a~
~l.
~.! ~.
no~
.
ebn~
te,
.11ll
Ipfis
~
f
r
.
e
p
'
',
In
ue·
t
en,
.
'
en,q
....
H
Ma rco r
nun c d!ét uI?
1 • 'o..l- ..
cft, ~ehlt
.... tri po[~ib.1e
'04_~
blll' ens a PhI hpp o app ella tus, re vera
•• f "
,:.~
In attemlattS lllllemblls
m
etll
uam
ete:q
7e[c
tam anim i deall<
ella
itate
app
en
t)lld
~
cop
..., .... .
is,q ui, [Y,n
....... ~
eti~m
~
a.dmou~
man ifel lè
m
e
d
i
~
q
e
[xp,
ir,
ting
con
ac paruUS •
fus,
den
i
m
u
f
n
o
~
s
ilS
ibu
pulf
~ çor por
e~ 1l11pGS
'~:".
..., .:~
hqu lllm 1Idu~lt,
In ;ord e,. & he&
~7
o
r
e
~
haben
em
cor
e
9
0
d
~
a
1
l
q
mar
us,
ntem
corp
llre
••t per tou~
te vero,hls,q111 amb
par
Ex
1 v \ ' •.f., '. r'.;J~
um,
nar
arte
ru
aIte
us
efle nt, ve\utÏ qUIS
autem ex hlS vlfc enb
pate . ~od
'·
.:'1"0, '1. t ~ r.-:~
coti ngi t vt hian tcs cali dum {pir imm
aru m, & nLmiven
rum
alte
um,
ur aure m amb ucipi
erat
prin
Gen
,
Gt
erit
ilUm
pllll
ex ard ore con ieét are pot
::-' •• ' ..'~ . .4.. ! .... 1 ac
de
qua
in
ell,
m
lram
onl
simis febribns,
' tion is in alia traé tatÎ one dem
~.
~ ".~'
velm dixi , ex c;didit:lte, & ardentiC
rens
igic
Hx
us.
agim
ibus
cum fyn ve~o
& Plat Oni s dog mat
. ~i
J-lip~crats
fi~ctae
...:'~
1.. • • • ' .:~';
& max imè ob habitu~
•
, :.
guinis inop ia per
{an
. ~s
s
n
~
m
h
e
v
pr~[e
m
in
u,
quà
s,
rep
c?r
priù
o
qlll
!llf viCce~a
a11lnu d,elt
cop a en, ql~um,eo
-:l.":'"'
~
carene, He~
n
lud
a!tq
ùm
o
t
;
h
~
ver
t
7ll1n
effu<
m
a
r
c
d
o
m
,
t
~
i
f
al
ntla
11m
~ ' ; , : totllm.al
J
ql11dem pen cult veh eme
"
.:
:nan et. At fritom s (angtlls tnm um hmc habet: Cor
f par qll1dem, qlUa
.. \. ' ••u !1 ~.
ex huiu [mo di affctl:ione ipGs reliq~1m
.-~
une
-.
(rah
Et
m.
ntia
eme
vch
nis
affetl:ione hab et,e x tran [1 ver o, pro pter attr aaio
gidl1s !"fa rcor , qu~{entris
t, ... ~: .... :.-:.... ~ .... '; •••
in
lm
entl
alim
s alit er quàOl con quid em omn es animali,s part~s,oilm
~
"! ~1:';
~
mur auo ne fit,f ebn bus perfri<7erati
r
ntl1
vtl1
1aS
non
ore
,
rob
1s
l011
'. Ce ipra, Ver ùm a:qualt tratl:
. bat, &. pel' fi'
ngl'dx aql1bX p0t um , & per med e
r
.).-. ..1. - .:'.. .... ~"'.
le
ue.ll
l'
'1'
{"
e
}
n
o
~
~
l
t
n
e
m
I
a
d
ibir as.r lno 'le
• •1. ~ - - 9mn es : qua pro ptcr neq} Iml ner
....
efat ton as prx cor dio ac tho raci adh
.
fng
D
"-!!
rua
slm
nuf
eme
veh
cor
, conl1~bat,
l'It~r
.1 d"
lex ell : fiue qlUS
fanguinIs pen urta ,At
dup
in
t
.
dun
~
••
ft
"
•
'
l
~
m
~
l
q
...
\
...
a
,
~
l
.
.
ru
,
.'" ~ .
'
a lme to can !em
-.,. ~.
fiue in tem por e
la
o atl:O~em,unq
"'# ben s in trah cnd
.~
nge rant lbu s ImmoderatlllS fit v{us" r •
perf
• ..... • ~ • • 1 ,
1110
m
ema
cxtr
ad
es
part
P
alts
.
.
antm
es
vt ex vtru q,
erc
omn
m
ing
qlll
com
.' .. _: ' • priù s ,
' mllr ,quu m corp us ex
non Conllel11entl. Otefl aute m
,
. i liuliplce
~
aaq
Ne
,
rint
cne
piam dcu
:. .,~
callGS fimlll conGnat affetl:lIs .
pro por , fi r~ v.e- 6
ritudine grac ile faétllm efi) eadcm
J. ;,1: .• diut urn a X<7
fieri non I?O[sic vt ~arco
al1te~
~lod
e{f:.
.a
acili
rg,l:
hcpa
&
a ell,
cor
ante
m
&
,etia
dem
ibus
qUl
cum .Jiis part
ti~ne
ra !"fa rcor fucn t, fanctl1r, dltl:um
.~ ~ ~ ~ . . -:!,,-'
JI1 alJl :1l1Imalt&
c.
hoc
,
nun
&
cris
en
volu
tam
ira
fi
cmr
tibi
t Llcet por ro
Vbl de [cnetl:uce {cribeb amu s: Dic
ima fame
diut~
eris
volu
'
(
~
n
a
f
enim
em
Ol,"
marc
qui
bus viderc,~olnqj
Con ring it ccrt è talc quid dam his,
é ac ficcas alias omn es
qui tran (mo t10 '
~ ","I.-=.. mac erat u refc carc , gracHcs quid ,pro pin qlll llatui (epllt am, gua le quiet con dng it his,
{e
[e
m & cor
mar cefa étor um elfe:
:..: ~{ ... -' part es lnucnies:hepar allte
ncm ver tchr x in anrc rior es parr es,
iam mor illn mr,
ined
ob
qui
nim
Ete
circa affeétuum coquc
.
m
r
~
l
t
a
n
çundl1m
10 .. 1. ~.'
opin antu r. Nam eo quo d vtri
piam ,gll lm
ino
û
por
cor
lm
don
[oli
gium quid dam [e
enri
egre
altm
o
_ • .. \ f· no um ob
gnit ione m erra run t, inde ade
id pari untu r.
m,
uria
pen
itus
fpir
ob
ros quo{dam [a'
nlla
atte
.:., •*' hi, qui ocid,lIn~ur
dcfignafi'e purarunc. Ete nim
ac hum idx , vcles,
mol
es
part
es
omn
hls
Et froptec~
nau erum .
affcCOntentus in ipfis hum or, à
Iut 111 v!uen~lbs,ft:am
aute m duplex fit ira ane oua toru m
1 x, ~um
r.
uatu
nfcr
ra
s.co
alte
ue
rom
itaq
tur,
Fic
alun
cft.
ar1?
m
quo prtm
étio )de vtra que [éor{un dicc ndll
uaC
m mar cor em
veru
n
e,ad
attc
crun
pen
e
Fam
o
ver
1
~
VI I l,
.... .--. ....··--'t. .,.. !
-. -...,...
.:-u. .-:
•
t
~
.,.
•
';
-:.:
.... . ' ·.... t::.-...
1
'1
-'f
::.... .
::".
: . . .. :0i-:....
=.:: '- ..
..
, ' r..... )" ......:-..
•
....
••
4
è- .';:....t:
.:
;.
#
. . .e -•
....-;-
#
':'t' -,':' •
n:
�Liber.
attenuatomm affeéHo, quum & humiditas folidorum
corporum periit, qllam proprium ipforum dfealimen
tum diximlls,& qllllm tener:e carnes colliquata: n1erint.
Altera vero ipfa folida corpora contingir ,qua: fanè
etiam prima & fimilaria appellamus. Atque hœc eft
edam incurabilis , qllemadmodllm & feneaus. Altera
~erà
periculofa eft, non tamen omnino incurabilis , &
111 commllni quidem genere cum aliis omnibus, opus
habet auxiliis :dfeéiioni contrariis, non tamen fimilirer
vt plerœgue ipfarum fecura eft. Humeétare equidem
Oponer tres affeétiones, & hoc ipGs commune eft , ob
communem ficcitatem:quum vna calefaétione opus habeat, guam feneétuti afsimilauimus : quemadmodum &
vna perfrigeratiolle,quam amburentem nominauimus.
Mifta :lutem medela indiget marcor eum fyncopa,non
qui iam faétus eft ( huius enim [emper meminiffe oportet) fed gui adhuc fit , confumpta videlicet fola infira
f<?lidis partibus humiditate. Atgue hi quidem curationlS ~copi
funt. OEomodo vero auxilioru materias inuentat quis,ampliüfqi eum ipfis vtendi modl1m,confeql1enter conGderandum eft.
, x. Prœftaret igimr Philippnm fcripfilfe , non folùm
ea.'ql1.x fcripta umt in primo de Marcore libro,de affetho nls generatione , & differentia, cognitionéque , ac
tranfmmatione, fed eriam aliquid de curarione. Nunc
alltem hanc velut verifimile eft, ne {cripGr quidem.
~lm
itaque ego per multos iam aonos quœfierim fecllndum ipfius de marcore librum,neque ipfe comperi,
n~ql1e
in alium alignem incidi , gui fe vngl1am legiffe
~lcert.
At in primo !ibro, quem aliqui neqne primum
mfcrlbunt, fed fimpliciter de marcore, eo quod nnllus
reperiatur fecundlls, balneorllm VfilS meminit, non tamen Vt ea fufcipiant vtentes velue auxilia , qunm marcefcentes ab ipfis lœdi putet. Verùm obiter ipforum
mentione faéta, neque rraétauic, neque, vt folec,exaétè
CO?fiderauit d~ hoc allxilio. ~anglàm
appareat f~nc!
~lentr
, guod reficcatos humeétet, velur videre eft
lIlhls, qui in foie œftiuo iter fecerum, :mt etiam aliàs
~uomdenq
fe exerCllerunt,am eXl1fii fimt. Nam
Os ornnes,infllpérql1e fiticl1lofos,humidos,ac Gris expertes efficit. Apparet item qnod e,iam alio~
_ quomodocunque reGccatos)auc à vigiliis,auc cura, allt venere,
lt edu1iis,aut medicamento reficcante, aut ira, omnes
Umeétet, ae refocillet. Verùm mihi videtur Philip~l1S,
in his , qui iam re vera marcefaéti umt, balneum
v a~nr.,
'tUO~icqnare
fic
f:a tfar~m
ab ipfo di{fentiam, mm quod re vera marœl ' os .ahquos Canari putat,tllm quod balnellm damnat~IC,
Llcet enim euidentem facllitatis ipfius experien'h'1S, qlU. nondnm ex 111Cllta
.
b'l'
~(} tarn (um ere, 111
1 1marcore
'lllt?rotant, quem neque mareorem fonafsis aliquis non Inet, qui exaétè loqui velit, Sed nobis 110n eft nomi~ cura) qui res clariùs , quàm nomina , dcclarare
llmus.
7 febribl
Etenirn
fi'
l·r··
,quum ,tres lOt p:l1?X) ac gen:ra,~lsmx.1I
qUa!' 1f dlfferentla:,excepm 111 pra:fens dlarus, de hlS,
1~oribus
fiunt,& de heéticis nunc mihi fermo
erit
fart' ebrlli rn igitur ob hllmores putrefcentes acceneft: p~
humorum concoétionem, medela balnellm
310
VfllS in re1atis febribus periculo vacat, nift :tlicubi vihabueris. Et nos fanè multos curalliml1s pel' hœe ,lUxilia marcore conrumendos
pmaros. Diéi:um eft antem in primo de differentiis febrillm , quàd etiam aligua: diarix febres , hcéticarnm
C\lm genere commuoionem habcnt. Et non damf ipfas
in prima die exaétè cognofcerc ) fed aur (ecunda, aut
omnino tenia. Et quod vbi primùm quis ipfas cognonit, frigidam agl1am dare oportet. Minimè enim peri~
culofa eft eo tempore , & vlribus valentiblls ) & adlmc
larga fanguinis copia in corpore contenta. Nam "bi
moram traxerint, vires fiuntdebiles , & modicllm fanguinem habent. Pr6inde duplex plernnqlle damoum
incurrunt. V num gllod partes aligua: ex frigida! pom
percelluncur,ac perfrigeranmr, Alterum, vbl hi,qui fri
gidam ipfis exhibuernnt, non feruatO modo, perfrige.rarine non folùm ali5 aliquam partem,fed etiam ipfam,
B qua: fehris ortui initium dedit. Si vero eti:tm cor ampliùs perfrigerarint, fi qllidem adhuc innatam hllmiditatem con [eruat , virillm collapfio contingit. Si vero
iam ficdus hlerit, affeétio feneél:mi fimilis fuccedit.
Eodem tempore, in quo primœ febrium heéticarnm
nota: manifeftx fillne, edam medieamentorum frigefacientium forinfecus imponendorum adhibitio vtilis
eft, vt contra ipfam, vt ita dicam, febris callfam imponantnr, de quibus paulo poft exaétè trademus. Nunc
vero ad balneu redeo,qlieJ vtile eft-i.om1~l
A riumdebilitatem filp~ét:m
ltd.i.s-febribns, quum niR-alKtQ.mp€ÙeH
ipfu-m~at:\H
.
~l
x 1. AHquando vero erÎam vtilills eft h:tlneum frige-'
facientibus medicamentis. Qgum amcm fguallor exuperarit,ant percotum :tnimalis corpus, aut in foco, appello autem febris focum, partem illam animalis , guœ
C primùm immodieè calefalh ea folidis fiJis partibus,
primum quidem cor calidius , quùm conllenit, ~ens,
febrem heéticam inducit. Déinde hepar non qludem
,per fe, velur cor,fed guàd hoc illud ad confenfilm perducat: ql1ando fanè :tffeBllS cOl'dis , non ipfe cauf;e ra- .
tionem obtiner, fed vicina: ipfi parres. Con[e'lllcnter ! .. " ".' .... \-- ~
ab his eft venter, & poft hune quxcunque cor vnà eum ;J-." . .. .'.. :. . _
fe ipfis excalfacere poffimt. ~antum
igimr ad vicini'" •
•• "
• •
taccm attinet,oportebat maximè omnium eum Plllmone cor ipfllm excalefieri, & ficcam febrem inclucere, ad
ql1am marcor eo[eqllitur:non tamen hoc fieri vidcmr,
partim qllod vifcllS hllmidu eft, partim quàd per rerpi
ratÏonem perfrigeramr, vt non facilè flmilem affeétioni
caufam acquirat. Plerunq; igitur in reli<]uis viCceribus
cum bilofo humore, heél:iea fcbris conGfiere folet, abforr.to illo in ventré,ex loco affeéto, Et proptereà erii
D PhI li ppus eryfipe lati, Gue~flHtp'Ua.o-in;
fimilcm
affeétionc in ventre fà8am effe purat,iJ1 pluribl1s marcefadenribus febribl1s, Si vero in ventre, neceffe eil: &
in hepat!. eandem afe~ion/TI
CO,n,fillere filfpicari)P!O:
"J
pter qure fo1a afe~
vJ[cc:ra, Plllhpplls mareorem fie,rI
•
•
.\ ~ .
l ' • 1
purare videtur. V Idl tame non parum f:cp e quofdam Hl
•
"
l
.
~
,
'
corde marcefaélos)hisvifceribus ab :tffeélu iml1111nibus,
.- . .. .","
.
cujus rei haud (cio guomodo oblltus eCl is, qui ncque
qllomodo marcef.lcies febri~
~t)ùemoOrl
poreft, ob
hepar,ac venrrem [ola afeét~,lr
vt affeéhls ad cor Don
dilhibuarur. Verli nO [ohim 111 hoc mihi errarevidemr
~,
~-COliAentfs,jFa+u
~
n:l:triftmplicationem,omne tempus-.idoncllm ea
fed etÏ:\m ln eo , quod in allis partibus m:trcidii febrcn~
c;~·
Si vero alicui ex hllmore ort;!; febri heéticonfiftere nO putat. Sille enim eryfipclati fimil is affcétio
erlt
eon~l\a,
vbi illa fuerit concoéta. Eandem
fo1a inventre gener:na,talem febre imlucit: Sille etiii fiprox.ter;'pons occaGonem etiam frigida:dandx,qnàm
ne hac, gmnd?q; CorplS ipfilm foll1 feruefaél:llm,citl'a
1me
conrc
e{fe connenit. V crum in hac fllcccffllS non
po[sibile cO & in alia quadam
biliofam ~lmitae:
eql1ens,cum magno damno contingit. Balnei vero
parte finulem neri affeéHonem. At fi fllCrit calis illa
l'ars
i:
P
F
vel'd
.
..• ..
.. . .•
' .
•
t
••
�312
Galeni de Mara{mo
1s Centiat,& minùs
ciet es,d one c :Eger in pro fun do frigl
o
nin
om
ffe
nece
sit,
por
ere
lf'ac
m omphacinum,
pars , vt recum cor exca
Gtiat. A mmi[cemus quandoq; & oleu
A
pehrec
vt
e
atqu
,
eret
gen
em
ammationis in prç eft, vt affe aio ipfins febr
aut ro[acellm,prre[ercim fi quid infl
comar
amr
folu
non
fi
&
fiat,
timites affeétiones,
nims in tempore het1:ica
cordiis fuerit. Ac eryfipelati quide
no{fe opo ner ,
hoc
rem inducat.
fic frigefacere opo rtet . Cxt erù m
teio
ftud
m
inl1
nom
,
dixi
tè eITe hecl:Ïà
exaé
ante
e
!
XII . Alio qni , vetU
quo d ti qua calis fuerit affcél:io, febr
aioaffe
us
corp
s
ulL1m
ante
ficc
es
~
&
a
*
omn
d
neri non con uen it,fe
.
cam impofsibile cf\:. Efta ttte heail'ma-tioeft
,
vna
m
u
r
a
~
é.
rea
re
cura
"
•
lliqi
nea coo-no[cere,fim
,am augmenm,:utt 'vlgoren,a~c
mm
Rap
pHr
p
m
e
~
Dié hlm ell: aucem
cnm ignea caliditate fit, cni ~alne.um
& ea, ~uœ
nom-paniatlaFÏ5 exaccï$amn&s=P.tett.
~e
,
emm
FIt
.
t
n
e
~
l
f
foh
m
mm de aliis, mm
,
ip[a
[e
illm
prodei1:, vbi ipfa per
in traétatione de differenriis febr
fiatl
ipel
eryf
ne
ého
affe
lliur,quemadcmn
ebu
do
res
u:m
fueb
lut di8:um eft , aliq
quo d ob [olo s cibos hea icœ
s vc
priù
c
hahe
s
opu
&
(modi auis,
hnin
fehr
to
cida
abla
mar
lm
mili, hc8:ica, ac
mod um caix infufa aqua. Ven
oimp
s
fori
]l1œ
his,<
dat ali,&
inci
bus
o
poti
ver
ac
Si
r.
liis,
perf rigere tur edu
gmenco,femper xqu ales permane
imo rlter
m,a
ip[a
[e
exacer
per
lt
Û,ll
ipfa
is
mcm
febr
aug
m
talis
nl1ncur. Verùm.
quando vel brelli{simu ql10dda
m aliz
eda
t
velu
et,
puerehab
s
fit
ua
opu
aliq
eis
oru
baln
ta,
hum
bo non commif
bario,coGderandu ell num aue
J.fflc
int.
filer
idx
nefrig
,qui
tille
cor
dœ,
cer
cali
prx
1e
fit
s
s,fil
omn es ficcÏtate
do,a ut locus primus affealls aliu
- &urlitn~
elc
hab
tici
heé
ac
,
lem
~miratd
que ipfe Gmplicem, neq; habitua
gue t!
eM
,
OOu
ilem
adm
fim
Wlati
:-qtl
ipel
hnrc
eryf
t
proi,au
&-frigidis fic-t~bl3
B affe8:ione,fed aut inBamation adlpcanda eft.
dit.
iaàu
m=
Gti
usmlh
Gtie
liO
t,a:
i
ximt
m-e~hts-fi
atq; fic curatio affeétibus pro pria
s
i. ratio ne palà~
igitur amburens mar cor ex ardetibu
Et quo d hxc faciunt., eda m fine m!ln
Xl III . ~um
~
o
u
q
cft,
um
dl8:
a
o
a
e
~
i
r
f
in
ante
o
t
bici
velu
,
rohi
emm
a ~e:
vide re ef\:. Ap
febribus gen erad one m {ilmar,p
imficcamur, Vbl lou
s affeéto I~co
hi qui ex foie ac mne re calefcunt, ac
riis medicamencis Gta eft, qux & fori
rigeranperf
ex
r,ac
S
ntlt
eall
eaa
{en
o
hum
ver
um
r.Si
mod
untu
in
fuerillt,mirum
pon iitu r,& intr a corpus fum
frinti
eme
veh
[aex
ef\:,
qui
a
hi,
faél:
ùs
iam
min
aè
lo
exa
nihi
em
tur. E t gno d his
mor bo faéta fuer ic,q ux qnid
rrimè recalefcunt.
v,e ro non dum exaél:è 6él:a ell,fed
gor e cale faâi one opus habenc, cele
nari non potel.~r
,
n
u
e
x
a
r
t
i
f
o
~
fiti1m
[ole
, VnLlm cm"adonis
le
,
ere
Qg ill & hi,q ui ex itin
pro pè ad ipfius generationem deuenit
por
nt.
ltlll
on
enc,
hah
non
ltricionem nom ifitim
renl
qai
ac
min ùs fitiunt:&
[copii habet,quem refe8:ionc,
hrec quiue
Atq
.
uare
ella
fem
us côfiantem,
s
illo
onib
aéti
,
e
~
us
tet autem MS
namus, ex multis parcicu}arib
llib i diximus.
rum
ipfo
as
c opu s hacauf
ritat
r,&
{ecu
enm
ino
vid
ri
omn
fie
ta
dem fic
qux & multœ {i111t,& mul
omn ibus heod
qu
s,
lls hic
amu
rede
ifsim
tu
long
poG
em,
pro
vell
ad
re
m
8 Cxt erù
bene. De quibus fi mmc dice
hoc ipfum fom
guu
ndi
ef\:,
cllra
prod
in
nter
eum
icie
baln
{ilff
m
ibus
aute
febr
éticÏs
mih i fermo fierer.Diélllm
fipells,aut inEry
o
ver
cor
Si
d
.
quo
rint
eft,
,fue
icet
fatis
re
fcil
dice
:icœ
u
lum,he8
o. Nun c autem tant
hod
met
uc
adh
&
,
ores
hum
Dem ôftr atum en
flammatÏo aliqua, aut putrefcentes
por a [oli da reficcata fanar alimetUm.
hedi regrohxc
pter
,pro
nmr
tine
con
e
bus,qllod alirnepor
rali
cor
natu
eru di in
amem}n 1i?ris de facl~tibus
Ip{a enim, qua
em.
febr
m
tica
heé
ob
oris par tes/ ed
corp
es
ad omn
toS c~ntio-e,
no [e Jpfllm ~dlCt
,& Abal C tl~
mlf
ilga
exti
e
ioll
l'0t
r autem ha:
Sun
tur.
rahi
febris dt Gnrpc~Q'iàa
ab Jpfis,quœ nut rm poffullt,att
m
a
,
~
p
i
rmx , pro infi
um
s
n
é
~
f
a
,
e
t
o
r
p
end
trah
noi&~At
in marcoribus debilcs, & ad
illlt,
l!laf
aux
s , ial11
a
m
s
1
C
l
:
c
~
f
e
Ïdita
hœc
frÏl!
m
Et
etil
ur.
fi accedat
v
fias œgr oti lxd unt
ter ficcitatem. ~od
ldp[a
rteu
P
opo
&
811
n3.t,
ama
ne
em
cor
ad prohibendum mar
pro pem odu m mo nuœ exill:unt. ~aproce
,
icis
hea
ibus
'
"
A
~
.
d
o
n
q
ià,
bibere confidenter in febr
facile elfe 0p0 rtet alim entu m, <foie
e~f.
fimilis fuerit affe aio, à balXLI l. Si ver o eryfipelati
n
~
e
d
0I1
W1At 1=8b
ifrig
verO
~
1
l
q
a
,
:
\
f
e
partiuOl
ium
tcnu
m
1
l
d
n
e
i
f
~
a
d
neo quidem i~ tOtum
Accraétli'autem" flcile ef\: id, 9uo
fic au:
oiè
tenu
con
Deorem
alit.
vIg
non
bl
m
mor
a
totu
ln
da veendum Circ
cft, & nam ra ca!tdum. At hoc
idifsimam
frig
ac
,
am,
ill11
mat
craff
ace
m
vbi
,
[olu
nt
m
fole
entu
rc
tem appella
mon ftra mm enim cft,ql1od alim
fi non ab
rè
eil,
non
ea
dam
a:g
vten
ac
,
o
fit
ver
e
o
abil
cipi
dur
prin
damus.I n
ac vifcohlm elfe necefTe eft, quo
c ad frigidœ popro mpr è a{simixgr oeo coaéti nlerimlls, qui videlice
diffletur, & corp orib us, qua: aluntur,
ùm forin{eVer
ft.
pote
non
e
ferr
fitim
t,&
t hi [co pi, imleui
nen
mm adU
.ita inte r [e pug
~ltem
letur: ~um
fi nihil pro feEe
.
net
opo
re
one
imp
ia
C1uo
Îenr
ere
ef.lc
eus frig
ent! copiam hab '1 d v trunq; et•
po{slblle en alIm
ere. Con uecog
t
man
llfu
C
us
corp
r
a
intr
vt ve\ med iocn '
vt
eft
m
en
tam
m
eeri nt eda
ndu
olla
Ct.
1lcru
a
COl
a e
ntes,
s. f\c mihi
mlx imè ipfis la& lcx hum idx, ac rece
niu nt ~\ltem
te~ vtrunque p,rxllare porens excogitcnm
a
r
e
c
n
y
~
ida
frig
~
l
q
a
in
?
Vtd-eu""
pr;e
dlèaccc
=
fic
laéte
& maximè quide~
hUlllS VfilS D qllldem ad hU1lfmodi~c,u
i maOl
m
e
t
~
d
n
u
c
l
O
1
m
iebr
allte
mlll
fi
t
inea
intgaur.~od
max.imè fi quis iphl m emlllgere [uH
oHer
&
ol1,
Euryph
xo-cr fibi miri!!ari expta,cro-~qunm
S'
mlm os ~c.epra,ql1mdo
, Jr alltemlCeCUm
0
tlto
mlt
itper
ar.af
'm!a
lIs,.
infÏ
mil1
~;.Hlvt
tabJd!s faciendum prx cipi unt . Sin
d~cus
l
~
t
e
~
l
110
I[SJl
s
i
r
o
~
rs,
breu
&
exo,
penitilS
ql1airt~
pJendl1m ell adhuc calidllm ,
omnis' vinof~
l'
nmu m accl
[emferUllU,
.
,
a
l
t
o
m
I
.
~
e
s
~
e
n
o
d
j
us
c ver{atllm. Huj u[m odi igirur a Jfucc
ient
uca::
amb
m
e
por
.t... ipCe laél.
rem
~u
efaclenua. ~pt1mus
m his, qui {ene& fend is,& qurecllnque llla fng
.
men.toru,m {eopus con duc ir, non {olù
ImaX
m
etla
quo
dt,
lrum
marcoribllS cul11
tem fi.lccllS vuarum imm aruf
étllU fimllcm lffeétionem habcm aut
exrum
ipfa
am
[ucc
nim
Ete
Phi lipp o apel~
mè pro occaGone vtimur.
fyncopa, [ed ctiam dmburentibu; à
de
déin
,
a
ulac
pon
cum
us
materiis non ca\!preffilm , in pHam coniicim
tiS. Vtendum lllte m eft alimencorum
poam
aqu
idam
frig
in
vafc
in
eétuti, Ced frigiJi5.
contllÎa exprimimus, &
.tis,in his fanè, velm inlimJli illa {en
In
.
elfe
itum
add
lquX
llid
alig
s
coniunéta ~yn
nim m. Melins eft & niuÎ
In medio ver o amb omm fine Cl, qux
im~
:
l
o
P
.
s
u
e
c
f
i
m
alhx
entx
pol
&a lb, in tn~S
vftl vero modicllm
c?p a :xh ihen tur. Lac igit ur,& ptÏfana
er
[up
s
fori
,m
ipft
hoc
to,
lica
dup
ira vt alica , firnl~
but o in his limeo
lus affcétionibus conlleniunt. Sel!
,
ntes
fine
i
orar
imm
iùs
diut
on
us,n
l", quo facilitls dlprx cor dia extendim
térq ue ptifana, cum :Lcero prxparcm
d
alill
&
s,
ente
toll
hoc
,
it
fuer
lm
éèionibns com mo [ed vbi tepidnm faéh
gcracur. Mel autem in friO'idis affc
fa-:
onc
c{si
{ucc
cx
di[simuD1
pcr
{em
hoc
o
{imiliccr adh iben tcs, ltqi
~.
1
'3
~
~
~
f
.~
~.1_
~
.. fttA-.dé. "
•
,
. -
c.::5. J"..{.!, ~<L.1,
~n,"_
...!.
~
'2 •
"'~
(J
.p,~
..
••
�Liber.
difsinuim ell:, verùm in ëatidis nocinurn. Sic igitur hain amblltentc,hlgiendus dl. Melius 3tltem ql10dam mo
bec & in his ) qui ex relatis marcoribus marcidi fumri A do eil in eo,qui
cum [yncop a conGfiit. Nam & affe&io
putantur. Maximè enim contrar ium eil amburentiblls,
ha:c media eH,ac miila,partem frigiditltis babens,parvtilifsimum autem his,qui pericli tantur, ne fenum affetem fehris conferuans. ~u:n
vero tranfmutetur huétionem incidanr. In his autem,qlli [yncopam coniun il1frI?0di affeéHo partim ad contraria, ita vt quandoqlle
étam habent , niG ~entcr
impedi mento fuerit, coétum
perfrigerationem, & pu!fus interce ptionem inducat, &
dandum eil, & per Ce, & cum aliis eduliis. Balnei vero
in fumma, ea , qua: fyncopes pro pria exifiunt: quanvfus. tempefiiuus, tum ad prxdiét a, mm ad alimcnti didoque vero caliditatem , & puHilS fimiles amburenti:
geil1ones, optimu m allxilium eil. V tendum autem eft
tunc etÎam curatione permmare opone t, iuxta eorum,
eO,concoéto iam alimen to,no poft longior em famem.
qux pra:dominantur, naturam, ita vt coniun éh [ynco~fus-àci
. 1l~e
~ tG<-i9~uds,&:nco
pa, & vinum, & alimenta bene temperata exhibeamus,
att-httmorihus-(;Gr-ptis-tmplet.1loillongrorem-vero1"a::
& vniuerlllm corpus denfemus,ac adfiringamlls. In am
~.ir-esfubt
In aliis amem omnibus corpor is
burcnte vero,co ntraria . At vero parricularem reétnm
eonfiitutionibus,& pra:[ertim in ca,quam nunc propoomnium vfum,is, qui in medendi method i lib ris exerfi~am
habemus conandum eft, velut dixi vt balneum adcitatu.s eil,.xcogt~b
. Hic enim .liber non qllibllfuis,
?lbe~us
, pleta.-oR{)éin
~in
& vini vfus,
[ed hlS ql11 ad hablCum quendam 111 aree peruenerunt
ln fngido quide marcor e magno perè vtilis cft. Verùm
[cripms eit.
)
ARGVMENTA
Capitum Libri Galeni
de Co ma te.
Clfput 1. Comlf dplld Hippm·tttem interprttes eÎH4, alioS
C'4taphoram ad (omnllm,ytlflmnofentam cataphoram alios
v[!cr~um
in terpretari:H omtrum profimno jimpliciter Yti:
4b'~t/l
. à:7ro
. 7Jf I(",~cfrl
Jeriuttnt,fjllod rfl yzno indl/lgere:in~ rlatt! emm jimrltseJlè illos,'jui comlt patitmtur. 1 1. E)C
_ ~U1l!
ippocratü Ytrbü 'fuid coma ei jignifia t in'plÏr(dum:
0- 'luoJ comatifimptr ftrt Yigiliit opponat. J J J. Coma,
fi (ataphorAm,idem jignificare Hippocrati:O' 'fu'ad dupltx
I~ C'at4jlhora, alttra plan'rflmno capta, lethar{,uis propria.:
4. t~r.a
licet adfimnum procliuü,YigiLat tamen, &' ph remtl cu ,ntcrdum dCciclit:'ll/od'h etiam comlt yocarcfiltat HipPO"4tes .!tarior al/tem aJJeElio efl comlt YÎJ,ilans, proinde cotn.afmpliriter di{fum yt pltlrimttmlrojomno yrauiore act/ltu. JrO
. .
~.
.
o..
Y/gr/ante aMtm nofimp IClter,jë
d cum. ~dt{flor:
1 1 1. LethArrricü comlt fimhtr ade n : phrtnrtlCS1 non
I~r:d.
r
J'
.~
(lu r 'J.c lnferdtlrrbJ a((idi tfimmlm
ttlm coma, ql/em a))
ttuml;~/
non inte//if.unt, non phrenitidem dmpfi'us ,.(M (am
canto \ Jarg opermif14m 1ft pl/tant, aflj typhomanram Yo·
niti ..(f~m
t amen Hippm·al( s libro tertio Epidemiorum phrt:.
( 9uc~
'lUlbufda m cataphoram Itccidtre dixerit,nm infimne
tu,. ~ fe'j"enfliu duidit }{tdillam etiam,'lu~
pif/a YOca. De ~U4 di{fuTlu Gaftnmjùperiorem cataphorlt dilliji,·
u
tIr. /I
1um t'epetit. Et quàm dilIgenter, pr op ri~'l{e
Hippocrdtu y,.
cabtlLu J l tiflea,nhopcrju~
aut temeTe ponmdo, exemplü dularat, in 11libUf yaritU primùm in phrenitide defipien
ti.t,déiJ.dc ca/oru diffirtntitU of/endit. V. Infomn ùJeIl -rigilü cat4pher.t diuilfJ in pif,ram, &'jimpliciter injàmnem,
'jllorttm Jel h..:c,ya illa fErmiticù aL1'luando accidit.E t pri
mùm 'fuid commune fi6i habeant, 'lltid à 1ethargo diffil'ant:
déinde 'luid interfi di.fideant. V }. Super eadem rt examinantllt yerba Hippocratù in l'0rrheticü: & de yj,acjignpcationc YOCÜ agcr eo in lO(O 'juàd nonfiUogimca il/hic jit,fid
plan~
dtlbitatitla.Et qu'ad in 'luittf{tl; exemplaribm,luc cla"
flla(nurnplmniticifont? )omnmonon 1tf,lItur. Y 1 l'10a~
Te eodem in lm Hifpocrates (ji dcmm fe~ndam
ejJe han~
~ltJùam
) eos ''lui comate ab inirlfs morborum tentantttr,
(um capiti1,lumbi,h)'pochondriorllm,& co!li d%re vigilantes ( 'fu.eJùprà phrtnicof~m,e
fymptomata diFltlm l'fi,in
fine primi cap. ) phreniticine diundi effint dubitatltrit. Q:!oniamfi:i/icet in p/llrÏtlm morborït princ~
' s huiu.fèemodi '1/1idtfm affiElsu,fipor Yi.f.i! ans, in1tld.m, e"rietati jimilültCcidat,I'Jllem ali11wtdo phrenitÏ5,4H'lu.t-ndo lethal'rrtH,allq"tlndOfmltrumjècjllitllr.
b
CL
AV D.
�)
.
C L A V D. G A LE N I DE C 0ma te apu d Hip poc rare m
Liber,
lano COfnario Medico Phy1ico interprete.
crate,eius oration is expofit ione facere oporte bat, qua
V 1 D NAM fignifius,
cat comati s,id efi,Lo A non {ülùm verÎilmiliter hçc diaa eiTe,dicere pofsim
confi[ed etiam ex ilhlls fenteoria. NOIl enim hoc [olu
poris vox, apud Hip
debet bonus expofit or, velut ego [eorio, an veriderare
pocrate m? Nllm der,:mt verè dixerit ,fed anetiam ex fcripto ris [en
fimilite
?
latione in fomnllm
tentia id hxreat , quod ['mè in fuperio re [ermon e nOQ
velm quidam expoconting ir:etii pars aliqua fentent ix fenis illillS de voce
fitOres dixeru nt, aut
hac , per fermon es oftenCa fit, in quibus coma vigilare
ipfllm fomnum? aut,
fentiens pronun tiauit. Et pofsit forta[sis aliquis [e toql1emadmodl1m alii,
mm habere putare. Verùm fi palllulùm expeétaueris,ex
fomnol entam delafic
&
Nam
tertiide mOl·bls poplliariblls libri [ermon ibus
?
tionem
eiufdem
'_"""'r·....
non modo non tOtU, [ed ne dimidium quiandies,
aliis
aligui nominauerut,
I~
ipfum cognolliffe.C onfidera itaqi 111lhi ea,
te
totins
dé
copofita appella tlone expone ntes. Qgida m vero nihil
xgrota muliere dicit: A lterâ ex aborcu
glladam
de
qUa!
horum ,fed letharg ic5,&v eternof am delatio nem,co ma
, febris corripu it. Ab initio {omenfem
qllinmm
circa
viro nomina ri a{ferunt. Et ab aliis qllidem veterib us
is. Videlll r enim peropinComn
rurfus
&
erat,
porofa
nllllum maO'nllm tefiimoniii baberi poteO:. Nam eeiam
velue
vigiliis difngu~re,
à
foporé
fiue
coma
né
B
pofitio
hoc illi v[urpen t, tamen OIhil prohifi de alia re ~omen
fopodill
wione,
conflit
ti
peailen
in
Rur[us
ia.
contrar
apud
bet Hippoc ratem diller[o modo vti. Verbi gratia
rofi inquit, & rur[lls in[omnes . Et paulo pofteà :ln topoetam [omnllm fignificare v idecur hxc vox.
tum amem plurim os am grauis fopor comita batllr, aut
Nam miferè afflicto molle induxit mi hi coma
paruos ,ac tenues fomnos habebant. Et rnrfus:l n Thafo
Et volui molle illi induce re coma.
viParil1m qnend5 ,qui deciibebat fupra Artemifii xdes,fe
At non ita Hippoc rates ni videtur ,fi gllÏdé & cum
bris corripu it acuta,ab initio côtinua ,ardés, fiticulofa.
adelfe. In pr~n
pl:renit~
fieri ~ic.t,&
giliis fxpe c?m~
Princip io [oprou ls,& rurfils in[omn is. In omnibu s
cipio eOlm hbn pra::dléhonum lta fCDbu : Soporo fi ln
fermon ibus vigilias fopori opponi t. ConfuetO itaque
capits,I~?orGçl
princip iis fi~ntes,cl1m
more fic interpr ctatem ipfum comperies [exceties, vbi
dolore , vigIlantes, num phreOltlcl fimt?In temo vero
contrar iarü rerum mentio nem faClt,& hoc modo fcrimorbo rum popuhr ium ( à genuinis enim quibufdam
bentem . Ima nungua m aliter, velm ex multis pal1caadipfius ex confe!f o libris fiunamus tefiimo nia)hoc mo[cribam ex eodem libro . Melius enim eiTe mihi videtl1r.
do dicit : V ndecim a refipifcebar, verùm foporo fa erat,
vt quis ex VIlO omnia exêpla !llmat, Duas mulieres ante
V rinx multre,tenues,& nigrx,i nfomni s. D éinde cofetem téporis conflim tione de[crib ens,de prio~e
quente r hxc dicit: Vrinx huic perpem o erane nigrx ,& C pefiilen
S
dicit: A Itcram ex abOrtll circa ql1inmm menfem,febrl
tenues, & aquo[x ,& [opor lomita batllr,c ibû auer[ans,
corripl1it. Ab init io foporof..'l erat,& nu,fils infomnis.
in[omn is,tri!ti s. In omnibu s enim relaeis or:ttÎonibus,
Poft poftem vero déince rs multOs a!O'rotOS deCcribir,
vigilia ru,& comatis,fiue foporis metion em fac it. Alili
mentio nc fc& primum omniû C'lIm,CUills panlo an~cà
vero a:grotll in eodé libro defcrib ens ita ait:Hui c permultas fçpe
&
,
i
u
a
t
o
r
g
~
liter
ci,qui & vari è, & inxqua
petuo ex quo ego noui,alulls turbata, vrina: tenues, nihoc modo:
amem
pit
ci
fccit.In
nes
ad cotrari a mutatio
fatis manifefium cft,
gr x, foporo fx, in[omnis. ~lare
Artefilpra
cbat
decumb
m,gui
ln Tha[o Pariii t1uenda
qnad neg; [omnu , neg; delatio nem in fomnu comatiç
J
:
,
~
l
.
j
t
n
o
c
initio
b
corripl lit acma,a
miGi ;e~s,fbri
aliqui, vt Ilrhivox aplld ipfllm fignificat. ~aprote
l5
in prœfens nihil opus habco pnm
Sed
.
tJclllofa
dens,fi
JJM
tft
l<6ltta76
elfe
diaos
nor expofitOres à verbo K6ltt lHI'
mcntio uc fa,diebus. Verttm gllorû OpL1S habco eorun~
voh;nt . V jerilare cnim j & K6ltt!tloy/ ar. vigilare item &
fi'l'lgu le.
'
'
i
f
'
d
drclln
V
.
tomm.
clam. Il eClma ndalllt,nOI1 per
x6lttalc:,Jctr. °Et profeé ta guemad modti k6ltt lf[oY/fr. hoc
C1
vO
enim
eftè
guidé, verùm brelli mr!lISincaluit. M:ll1i
?clllis.'non ~alde
efi,falt antes,tO to corpor ,~maxiè
ciWll1 friguit, côtraria ell ox incaluit. Po{leà,Dud~
no 6rdéorfil m nmanr,n1l1tqi fIex!1es,& ru.h1Cl~nd,
cima fi bris acuta . Seceffils bdiofi, tenues, multi. In vT1mi ac induti verttm totu corpus vmfgi 10 moubu s luD nis qlliddam in medio vehcbatlll' ,mente motuS dt. Det er e~iam
apro
ltKfal01' intéper amm. ~l
efi,a~
br~'cum
[ocimafeptima la orioR tr:lO[milfa cft. Ne iue cnim
. el'
H'ppoc rates de tOtO [ymptOm:wlln concur./ÎI dllbnac,
.
1:
mOI erant, & fcbris allgcfcebat. Vigcfima {ildault
an phrcnit icos ipfos nom1l1are cOlleniat,ant aliud C]uid.
in[omn is, [cceffils bil iofi, cibllm fa {lidicns, [atotum,
r,
Phreni ticos en im apppellare cos, qui nôdllm delirau
ma
poro[u s. V ig . limaquarta recidilla Faél:a cft. Trigefi veretur ,etiam fi omnia [ympto m:lta phrenit ica effe vil'llr{iIS
&
quarta à fcbre liber. Aillm non filppre(f.'l eft,
111mbos,& prxcor dium,& collum doc\eat'&f:~l1,
~ non milIta
à febre liber. AlI
agelim
. ~adr
t
l
a
c
n
i
igno
a,nequc
is
lore a Itcla,& tamen neqllc dclirii quicqll
tempor e li'pprcOa fuit:cibllm [\ftidie nç, panun rurll
ran tiam adelfc vI lam.
nemo
fcbricit auit. Et l'l1r[us: N:1 etfi fcbris religlliffcc,& al~
1 1. H xc itaqi quod verifimil itcr [e no haheln t
tal
uaraeff et,ruru lS renertc barur.E tenim rotr:lria{i1l1 rlllS~
Mihi Canè n'cg; cfi
neqi fl~ieor.
cont~adixr,m?
rl1
uad,& reuerti. Et :lluus iii adLlriéla crat, inqll Ît,&[o!ll
demoL lrauone dléta elfe v Idctur. Ex ipfo enim H ipP9
c:J.
a
rus
&:
�Galeni de Comate Liber V nus.
folttta. Adfiriétu enim etfe,& [oIui,cotrâria Umt. Déinceps vero aliam xgrocâ exponens, Oétalla,inquit,mlll- A
tum mente mota eft,& fequentibus diebus,& breui rurf~s rcfipifcebat. Et rur[Lls confcqucntcr: VigeGma paru
clreunfrigllit,& brcui rurûls incaluit. Et rurûls: Vigeumafeptima il febre libera,aluus adftriéta cft. Non multo
t;mpore pofteà coxx dextrç dolor fonis mliito tépore
febres rurfus comitabantur. Déinde confequenter: Et
[cqllCntibus diebus voce defiituta eft,& rurfils relipifce
bac,ac 10quebatlIr. Verùm quid multis verbis opus eft
ad ftngula commemorada,quum fexcenta huiu[cemodi
fex.cenries occurrant,adeo muIra apnd ipfilm func,qu;e
hUlu(modi loquucionis formam habenc?
1 Il. ~re
quum dicic,foporo[a,& rurûls in[omnis,
r0I:0rem vigiliis e~lidntr
opponit. Sed & de1ationem
111 io.mnum vigiliis opponer: potes, & nu~la
alia !igni6~atloex
comatis fiue fopons voce emerglt. ~ld
ver~ qltum dieit? Detinebat edam ip[os aut [opor con- B
tmullS, non [omniculofus, am vigilix eum doloribus.
Et~nim
& talis loquutionis forma Hippocrati propria
efi,tndicans talia con(equi [olere,nunc vero non adeffe
prœt~
rationem, yell1t quum dicit: Ardentes igimr &
pauel[simis obortx [lint & ex ~()'rotis
hi minimum la~
borauenlnt. Neque enim
' [anguis
eripic, nifi valde parum,&: paucis,neque delirabant. Et paulo poftei:Neq;
rnorcuUm aliquem tunc in febre ardente nOlli , neql1e
Ehrenitidem nmc cuiquam faétam [cio. Nam [anguis
argè è naribus erumpens,mentem contingere [olet, &
~cua
pericula inducere. Nunc vero nihil tale acciditfe.
e~ &: guàd pofteà infertur , N eque phrenitidem tunc
Il~am
faétam [cio:illxta eundem modl1m diétum cft.
n u[dem enim tempo ris confiicutionibus,& ex i;[dem
~al1Gs)&
febres ardentes,& phrenitides fillnt. Deniqlle
n tem~or
abllndant ~ftilO,&
in regioniblls calidiori- C
~s, & In :ttace vip"oris, & in nacuris calidioribus, & in
elu[dem modi vié~l,ac
ftudiis. Phreniridem icaque non
t;dundare [eotit , aut przter racÎonem de fe fignificatlO?em dare, fi cui accidit : aut phrenitides quidem 0111nlno faéhl! non func,febres amem ardentes mult~.In
tandem pon'o [entenriam diéta ûmt edam h;ec. Erat
~l:em
confiitutio febrium ardentium hoc modo: Ab
~lt;O
[Oporou,anxii,horridi,febris acuta,non valde filC~ Ofi,neqlle deliri. Et p:mlà pofteà: Neque enim fan~lifbcne
erumpebat,negue alius aliquis conhlecus ab;e Us illdicatorills fiebat. IlIa vero quomodo diéta
pl:t~
~lberCa
vero circa aurem altera multis eram,
tib rlmlS ex vtriCque , cicra febrem ereaè obambub.nvero etiam parum incale[cebant.
E u~. ~ibl1Cdam
~
.
ql1Xtlnéb.{j
li' unt omm'b us abrIque nocumento
, neqlle Clllfis a{jm uppurarllnt,quemadmodum ea,qux ex aliis cau- D
LInt obo rea. Re vera emm
.,
. al'temtm erac, &
hCI •
a rauone
L lltlls
Î.
Î.
rare tllt
ter cOlllllerum morem,quo'd nul 1um lllppll
laxa . cinde infen: Erat alltem natura ip[orLlm hçc,
Pra:;tant! magna, diffu[a, non cum inflammationc.
bIts r%ttatlonem enim erat ablèeffils circa aurcs omnietialnl .os cffe, citra inflammatÏonem. ~are
rur[us
fo
llC [~mnole1ta
dehUlOnrm , vox coma, id eft
po~
r, r~nlficae
viderur, ql1um dicit: Erat autem [0ipG ~OltInUS)
non Comniclllo{ilS. ~(kl
enim fopor
dé~;rnpe
[on1l1iculofilS fit,& qllod catis (cmper fiat,
pra:cer rationcm non fiat, fignlf1cacur.
Illud e n~c
tltrnlbtoquum ineodem tertio popularium morbo1
qUU ll1 ra .de Pythione dicit: Nona foporofils,anxius,
Ilern excuarct.ltr: tnanifcftè etiam hic [opor , delatio1l0n (Itand~m
lU fomnum lignificarc viderur. At neri
poffe dlCllnt , vt qui$ fimul in [ommun deferatur,
b
r;a:
1
°
& vigiler. H:tc enim admirandi iIli expoGtiorcs dicnnr, ignorantes duas delationis in [omnum [pecies
cire, velm prxfiamifsimi medici (crip[erunt, & ea ip[a,
qux fiunt, teftantur. Commune edam vtri(gl1e ell: non
potfe attollere ocnlos,fed ftatim gr:llllntur,& donnire
volunt. Proprium vero eft, qllod alteri gl1idem mox
profllndè, ac diu dormiunr : alteri vero vigiles [e ver[ant, alia poft aliam imaginacionem accedente , mentémqllc monenre,& [omnnm intercipient . Vnde femper quidem vigilant, verùm exurgere non pOffilOt,neqj
vigilantillm munia obire, [ed defeétuoiiùs habent, '
quàm vigilantes,grauandlrgue,ac deferunml'. Hîc igitur intellige Coma velm vtri[que commune, qllod nos
de1ationem appellare [oleml1s. A ~ fi [omnolenram [0lùm delationem accepcris, delinql1es. Non [omnolel1am enim appellatione prillabis, qux nihilo mil1ùs
quàm illa comatis nominis appellacione opus haber.
Sine igimr fomnolenta, fiue vigil fueric delatio, con[uetudo ipfi eft, vt eam coma appellet. Neqi quicql1am
inter [e particularia adlleru habent , [ed ql1andoqlle in
paruis vlgiliis coma ritè reperieur,qll:mdoqi in [omno.
Nam & delatio quandoque [omnolenta eft, guandoque
cum vigiliis. ~lare
non cft quod dicas de his, qui delatione afficillntur, quod vigilznt (olùm, am vice ver[a. In hoc tamen diffen1l1t , qllod pl ures ex ipfis dormiunt,pauci vero ira habeotes, vigiles permanent. V nde edam fi amborum fit affeého, tamen multo familiarior dormientibus reperimr. Ob id igieur dicit: Erat
2mem coma continuum, non [omnolenrum: veluti
quod plerunqlle fomnolentum exiftat. Si C]llidem igimr veriCqlle commune efi coma, & [omno magis fam iliare, merito (anè vbi [omnolentam delationem indicare vulc,fimplicicer dixic,[oporotl. Vbi vero viee ver
[a vigilant, non fimpliciter, [ed cum addi cio ne, (oporofi vigilances.Nouit enim vtrunq;,& qnàd [omno rami
liare cil coma, ipfilt[qlle natura: a[simile, & qllàd aH~
quando Cllm vigiliis confi{Ht.
1 1 1 1. A t'lue his i ca [e habentibus , nihil miri eil: non
leth:trgicis [olùm, [ed etiam phreniticis id coincidere.
At [omnolentum coma, his quidem proprium non eft,
al1quando vero accedit. MultOs enim ifluenies phreniticos, qlÙ [urgunt, negue oeulos attol1ere poflunt, {ed
in eodem loco manenr, fimilicer vt letbargici. Ex quo
plerique, & maximè impcriti medici, neql1e nominare
nOl1erunt, & penims ambigllnt, videturque ipfis extranea effe affeéHo,qllX nomen non babeat. ~idam
vero
ex lethargo & phrenitide m iflam effe pmant, & Ilominant typhomaniam. Et, ql10d omnium pe[simull1 dt,
hoc dicunt ql1idam,qui Hippocratici elfe volunr,eti.lm
fi apertè Hippocrates [cribat , in libro minimè :unbi~l(?rbo
guo , [ed vt fi quis alills genuino , P?~uJar.im
mm tertio: Negue <]ui[gulm phrcllIrlcus m(anllllt, velm ex aliis (ed al ia guall3Jll lenta in Commun delatione
gl'allicer p~iban.t
...Neq.lIe .enim Col~n:
g~lod
del~tio
ali~ndo
phrel11tlCls C,olllclclat prOnlltlalUC , [cd etllnt
quod lenra. ~x
v~ro
~t!ena,
co.gno[ccs , fi mei~
neris prima: dllufioms , 111 qua delatlonem a\ceram [0_
mnolencam, alteram vigilem appellal1i. Et [omnolentam ql1i~e
lcchargicis l)1 ' ~priam
effe , ~ ipiis fcmper
adeffe dIXI. A.lteram vero neque propm.m efTc phrcniticis , ~egu
lp~ s.re mpcr.a~fT
Somnolcnta igitur
lethargicj~
cOJOcldlt. At vlgllclll , qux phreniticis act e n~lbo,
qt~O
differemlam ah H irpocedit, d.Jler~
crate dlétam 111Uentre po [SIS. Non enim crat illc il:"
ex eorum nnmero, qui temcre nomina impollunr,
adpofita eft vox lenta) addelatiollcm.
neque fr~{hà
Ncque
�Galeili de Comate.
319
[unt. Ven\m nunc primum [crutabimur,cul' quum dux
Neque enim velut Homerus dicit oleum humidum, &
lac album, nullius ~iItnd:os
gratla, gUUt11 omne lac A fint co matis fpecies,& altera lethargicis [emper, altera
phreniticis ql1andogue coincidat,nunc dubitat Hippoalbum Gt , & omne olellm hllfl1idum, verùm GngLl la- nocrates, num phreniticos nominare oporteat ira haben.min:1,& omois iyllaba, rem aliguam aplld ipfum ü~nites. Hoc enim non (olùm non dllbium, (ed vice verfa
ficanc. Pr6inde de phreniride loguens, guantum ianè
inllentU facile,ac prompmm efTe videmr. ~um
enim
ad pr:efens commodllm eft his, 9u~ côfite.mdinem eius
duoftnt comata, & [omnolenmm, ql10d proprium eft
noire cupiunt , guandoque Gc fcnblt , delIrabat , guanenim vetat vox
lethargicorum,intell igi .non po[~it,hc
dogllc,mente percellebamr: qllandogue, Impeditè 10vigilantes adieéta ftgnificari, de altero num phrenitiquebarur: & n~r{u
s ,~:ftpiel
: & r~[us,.on
erat ap.ud
cum fit,pronuntiare videtnr. ~o
modo igimr dubiIefe: & rur[us, mfal1ll11t: &,111li.lper m[anut: &,non 111tat? Rationalis eft,inquiunt, l'articula num,& n01) dLltelligebar:&,aliena loguebatur. Hxc omnia eo~u.
fimt,
bitatiua. A t vero fi non barbaram hoc haberet interqui !x[am mentem habent , guos omnes tu deitplenres
prerationem,& ab omni .Grxca confilerudine alienam,
vocas. At Hippocrati non Catis eft genus [olum dicefu[cipcrem fané. ~nm
vero neqi reliqui Grxci,neq;
re, [ed vnicuique deiipiencix [peciei magnirudini, proipfe Hippocrates, eiufmodi propofitionllm copulatioprium nomen inuenit ..H~mo
enim ingLùt , cale~us
ne vti cornperiamr, quo modo admifero rationale11l
cœnauit. Non au[us fUIt dl cere febrem tantX cahdltaeffe coninndionem num? Nam anteà quàm afTumptiotis vt quis etiam cœnarepo[sit. Rur[us autem febris
magnimdinem oftendere volens, ignis, inqllit, apprx- B nibus vtamur,in oratione,& anteà quàm ipfas conclufioni prxponamus,non licet ratiocinando colligere,lc
hend it ipfilm.
concludere. ~o
vero etiam minùs exercitatis l'es cla"J. Oftendi viri circa voces dlligentiam. Nunc velm
ra fiat, !lxc aratio, Num dies eft? & ha:c, Num veniet
{çientiblls,& credentibus vobis,ad id,gllOd in qua:itiohodie? conillnaionem habet dubiratillam. Si vero orane eft, progrediar. Dux [unt ipecles delatio.nis non
tione proferre volumus, tunc aut ftmpliciter dicimus,
fomnolentx, altera qllX appellamr lel1ta, cums nunc
ab[gue demonftratione,Dies efi:&, Veniet hodie : Aue
memmit Hippocrates, altera generis ~omen
h~bt:
Cllm demonftratione fic: Si Sol eft ftlpra terram, ergo
Vtri[que com.mllne eft, p~or
gllod euam maXIme a
dies eft:ft deambulat,ergo mouemr. ~um
vero ahfqi
fomnolenta ddferunt, guod ahenata h1ente.logullncur,
demonftratione ql1id proferimus , non opus habemllS
& prompri[simi [U~1t
a.d exut;g~d:norm
~eut:ln
coniunétione,ergo. Superfluus enim eft fermo. Et ne,·
in letbargicis delatloOlbus COntll1glt. Negi emm [eorfilm quid logullntur, & hebetem [en[llm habènt, ita vt
mo dicit fic, Dies ergo eft,neqi ftc, Ergo eil dies:quUnl
t'le que ad inclamationes, negue ad punétmas facilè exfimplicirer dicere pofsit,Dies eft. Sed negi in demoncitentul'. At coma phreniticllm,extra eiufmodi {entien
ftrai~ne
~eri
po:eft, vt quis ita'particula, ergo, vtatl1r.
di difficnlcatem , ac immobilitatem conftftit. Nam &
~ahs
el1lm ruent demonftrauo, qllum omnis demo n
ftratio ex aliis affilmptionibus aliam affumptionem flIfacilè exurgunt, vocémqi ,ac fonum omnem alldiunt,&
fi quam corporis partc:n: conrin.gas,ftatim ocn~s
attO- C mat? N ~lIam
~utem
nunc [yll?giIticam a{fLlmpti~e,
hll1t & tano-entem a (pIClLlnt. In Ip(a vero delanone,aut
ad demoftrat1?lle.m filmere ~ Idemr. ~omd
19ltlLr,
~
num, pro dubltatlUo fiet ranonale, ac conclll!iuUITl? Et
manum aut crus mouet,aut eoam COtllnl corpus latlanr
alioqui neqlle IOCLlm ellndem habenr,conillnél:io dubiprxt'!r :ationem,ac derepente,& abalienata mente ex.itatiua,& rationalis,ac cocluGlla. Verùm dubitatiua rem
liunt, velut conuulfione apprxhenfi. Atgue hxc omnia
pel' prxponimr: Rationalis alltem, & concluGua , i~tr
f.'lCillnt vnà cum hoc guod inepca gua:dam deblaterat.
nomen & prxdicatllm locamr. Dubitanres enim dICINihi l autem borum faciunt hi,gui curn delatione lemus,N um dies eil? Ratiocinantes atltemlic, Dies ergo
fharo-ici [unt. Semper enim immobiles,& voce prillati
eft. ~omd
igicur nunc prxponitLIr? Non vr gu:C
iacé~fmles
his,C]ui profllndo [omno pre[si dormiilt.
rationalis fit prxponitul". Non enim dittll\11 dl:, phreAtvero ex his , qui non [omllolentè deferuntur, alii
<}uidem facilè,& rnultum mouenmr, vt non cerrent ma
nitici ergo funt: [cd dlbit:~,
Nllm phrenirici flInt?
gnoperè vocif~ra,
partem aliguarn ve!1e!Uenter mo
palàm dubitante Hi ppocrate, & non audenre con!la l:uere. Et fi excltaUens Ip(os,allt allogllal'l ,JIlcompofiter de ipfis pro~lntiae)
velut profeéto rxpe facere ,Tlt è a(picillnt, & magis extra [e ip[os fill1t, & mali quipdemr. 511ffecent auten! vnum atgi alcerum excmplllm,
vt.ne i,: :e adeo manifefia diutius tempus tcramll S• Il;
piam perpetrare ~Ct:
&.omnin? pro:npti(simi filnt
ad alldiendum, I11htlo mfenores 1115, qUI extremè defipl'll110 Ig~tlr
morhol'llm popularium dic;r: Pofid VCI:O
magis,rapillnt, & D omnes hl dyfenterici ['lai funt:Nllm guod vrillas m lll
piunt. Alii vero vicc verra [urgcnt~
xerunt aqllo[as con(iderandllm dl? Hoc 10co confidenon mllltùm moucnmr, & tunc magls.deG~)1nt,
qU~I
~andlm
eft, appoGtlun, ncquc implldemifsimum aliter
ad coma deferuntllr , & per hoc maxll1:è a letharglCls
lntelllgere permittet conillnaionem Num,guà11l amdelationibu 'ip/os di(ccrnere ljcet. Hxc aaqlle eft delabiguiratis fignificatione. In rexto ve;à morboru!11 pOtio lenta ab Hippocr:\tc appcllata., . . .
.
p~larium,of
miétionem concretio,ingllit,plleris J11:tVI. ~andoqlicm
igitllr apertt: dldtclmus dc1atlo~Is,nlm
qllod calidiores? ln ip(o alltcm prxdiaio l111 (11
nem non [olùm aliquiblls phreniticis coincidere, [cd
bbro ait,ln phrenitic.i alha alui cg ftio,malum:qllemetiam carn,gux Icnta dicicur, ad reliquâ aml--igllitatcm
admodum & Archccrati. Nllm & in his corpol' hC? E~
progrcdiemur, cuim folntionem vbi rcpcrerimlls , tOrurfils, In vocis intcrccptiOl1c fpirims vcluti his , glU
fllm iam hab bimm. Eit alite ambi17uitas hxc: Poftgui
flrangl1lanmr, prx manihlls cxpo{ims,rnalus c!l. Nlltn
rneminit in prxtli ionllm lir.ro H~pocraes
[oporo& lalis mentcm emou t? Si igimr capm & hncm ora:
{o.mm v!gilantilllTI,ambigit num l'hrcniricos ip(os, aut
tioni imponerc COntI nir,& neCJl1e Cjni(piam alius ~ra;
fic habent: 50alilld gUld vocarc oporteat. V erba cil~
porofi in principii ficntcs,cum capitis,llImnoru,prxcomm, nCCJllc i~[c
H ippocratcs aliter vtitur CO!1lI~n
cor~ij,
collidolorc, v.igilanteç, Num l'hrenitici fLmt?
aionc, NlIm,qua11l ira velut ego nunc oftendi , mc.ntO
$cnn:ll1ntr autcm dllP.llcltcr hxc verh:t. In Cjnihu(dam
arbitror reprxhcndcrit gui eos,quÎ no velm ambl&UÇ
excmplaribus velut dlétllm cft. In aliis abfquc vcrbo
fignific:ttionis conillnaionem expoflcrunt:qag~
.
{aUS
'"
" , .
.
�Liber.
321
fatis fciam ,me hanc meam orationem ditTiciliorem
uitae,~ml
ad !oporem detrahente ,fimulq; [omnum
facere.Nam qUllm fomnolenta. delatio, à non fomno- A impediente. Sic igitur edam vbi humotllm ctlldotllm
lenta,quum adhuc phrenitis eft,difiinguatUr, opponumultitudo capm occupauit, fimul & vigiles,& foporofi
exifillnt. Et hoc vbi in ptincipiis fit,aliquando ql1idem
nè ambigere uidetl1r,& non confiantel' pronl1ndare,taprobè ferunt,quemadmodum fi ex v ino tale faétum efles phreniticos elfe.
.
VII. Verùm quum minorem rationem difficultatis,
fet: Imo hoc modo neqi letbargus, neq; phrenitis Cequimr. AI1quando vero hœc multimdo acris euadens,
quàm veritatis , habeam in meis fermonibus, quod &
in phrenitidem definit. Mllltis vero id,ql1od tenuius cft
ambigua: fignificationis fit coiunél:io,confiteor,& cauin ip(a,aut concoétllm,aut di(cllffilm,ellacllarum efi,refam oO:endam , ob quam non au(us fuit Hippocrates
manfit autem id,qllOd cra[sills exifiit, atq; ita lethargus
pronumiare, tales phreniticos elfe, fed adhucdubitat.
fuccefsit. Et progrelfo qllidem tali morbo) huiufinodi
A~pofitum
eniro illud diétum, in principiis,omnem
affeétio, velut nos ofiendimus, propémodum iam phreratlOnis vim compleétirur,quod ipfum multi expofitonids efi:verùm velm hi, qui mifiam ex letharO'o & phre
res. relinql1unt, ve1ntfit fruO:rà adfcriptum. Confimile
nitide affeétionem indllCllnt , opinantur , ilU affeétioe?l~
quiddam in multorum morborum principiis coni magis cognata elfe videri pofsit. V tmm uero e.o s )
tmglt, quale in quibllfdam ebriis fieri videre dacur, quG.
qui ita iam fe habent ) phreniticos nominare opor& foporofi funt,& errant,& capite grauantur, & neqi fi
coga~tur,plebs
diducere polfunt. Rurfus auté! ob B teat, aut eos ) qui paulo pofi futuri fllnt,hoc a!terillS
nc lpfam grauitatem,dormire non poffunt anxii,& fe
fpecnlationis opus fuerit, qux nihil ad nunc propofita prodeft. Se(& aliàs vocem,Sunt,quidam ad diétioIpfos vertentes,ac iaétantes, & aliàs in aliam figuram fe
nem , num phrenitici? adfcribunt : quidam vero eam
t:anfmlltantes. Hœc enim fœpe in ebriis videre continomittlmt.
glt,capite ipforum ex ebrietate repleto,déinde pra: gr2,
322
?a
CL.
GAL ENI D E
&
T REM 0 R E,
Palpitatione, Conuulfionel1ue,ac
Rigore, Liber,
lano Corna rio Medico Interprete ..
ARGVMENTA CAPITVM LIBRI GAleni de Tremore,Palpitatione,Rigore,& Conuuliione.Aliorum.
huius libri in oao capita diuiGonem ciphra
in conrextu fignauimus.
IIUHin dtre"num IDc; Dccupans.statio 'Ju01;,& fifliQ,mot/()
nes n'onnuUIi,)unt,fju.t./firitu pArtes eritmte,ACjùflinente,
non fine Labore alifjuo jiunt.Nam fi./fintu,& anima partes
jUil, deflituan
~ r,mx
coll abittM:fjllod iridem in decubit/~
jit,
"b; caplltjùblimùw,pedes humifjores/ùnt.N am fic 'juo", cor
1114 extf(m~
infirmu ad pedes fabAt, & .fub(idit' 'luod Hippocrates ~ pél,*1'
u,cat.fl!~dJi
'lUH in huit!fmodi corporis habitibU5 "L1um effi motllm n:J,tt,aéliontm jàftem alifjllam effi
~oncedt,i:'h
nonJimp{If,jè~
duefam,cùm e)G 11,9110 (abortt
mus &' tpiiforfom,& 'lui detlT:fùm trahunt m/!fcll/I. Conotu ,
duditur trgo,trtmoréfimper tffi !jmptoma inual~
("tl aElionu,(J'u non fine motufier)dm:
) P~/plta!D
a~,
tem etiam fine "oln~ariD
motufit. I ! ~ I . .Âl/~
pal/~t
l o~
nH,M tremorù dijfireti.e.rremor ACCldlt .ttp/allter totl paroflibsu. PaLpitati affiEl.t,CIIti fimlll,&' carni,&' vaf~,&
ti, AUftm'''l'ujjflolen 9l1andam,& dlaflolen pr.tfl[trt,au
~auo
'lllOdam t)G~/e,l
mlfi~(o1
accidit,fIt H er~phifsu
puta.bat,"tL cutl ~tlfm
: . )~l arte~s,
)If ~ raxgotU.p
alpitacMtrahi 'luom,.
tiomf:& trem:rJf dtjinrloes.Daz,~
do alrudjit'
r ulfmji~
~ /ùm,t
dtD;.Iùm f~r
: "ld
palpitationi,
hu trtmorl c011lIenrt.12.!!:an11Iam & m magna palpitationt
1'land0'h locU5flnfo.m deorJùm", mu~ari
"iderur :fid habel
ln ta ')ter", untramu motlH tf'!'l'0n! foi /patiü dettrminatllm:tjllDd m ~T(more
non fit, 'Ybl ')ter1;, motll4 altertlm in cipi~nt
ad~c
mttrpell at,~c
impedit. V. Caufàm palprtatiom. efi./lTt~m
cr.aJ!itm & "apmjùm jiUt humidum indu
film.Nt'JJ mrm If./'a /ùbfEantia fam uleriter mo/uri poffit:
n:
Tom. 11.
1
�Argumenta.
,323
24
3
R..!!.pJ
/ùaptt Itatlll·,t, i!ltld (jlioni.tm figiclo etitt/11. p.crtiâpat.
ten:4ÎI1r""'o,it" impltrr aut indntl'» rt!inljUtre [oeum necjl4i,·~t.H;(jfirJU4
(Q1lig,itur va in fin ~ a~i1uo,&
eauo non n;- A 'Juidt'calori .ulùmgitur,l 't Jlt ei in.ff"r ' ittculi,ne nimi-sfi4rji4m eUt:hi et corpol'adefème foftit. X l J J 1. l(jgorrl'Ialijm,. (;(;[,1#1, ')t in ,!Iijc~lo
ru m m.1 :- ~'
cdttcrnu!J,s fit: 'Vt! fi
namJit natilli (dtum affiélH1 .sanitMem durarl: 9u,:mtij}er,
fimsrn nO!) l'capent, "ù!jue I J'~./h
' l) ~O(,&
fèg,rt!"rt p,rrttS:
r-a!(JI' arûmalù tcmper:1tlf4 fucrit:11 fi ' 'Y il1cat,c.:lÙdi mor6i : fi
~t9,;
hinc ai; d rca cutl?m palril atiH oti"'j[,it. r J 'P/'axal,lJj'a';' lJOn re[/ ~ palpit .: tj ~ntfil
~ aitmis al triSucrc. I!..!:!,od arYil~atur,
f ij[,itli !,ig~e
ntur
> ex ljuibH4, e'r'Îllm ri~
~fl:
foli ftc
reflc drfimet ... r, )fJ. t ) ehemens" ·e/ox.l'0.nft:rcr4, & ")I[olt:ntcriJ! ,dl'1.,iado nonfo(itm pa Left<!rejid ctiam coue/li -jlideanta natitli cdlori1,ttiamnum va fidi, contra 'utturl!m rtfi'iutt#r. cutlmfilam eu,dmterJ'-pc palrt.1re : ftc & mufculo;,
&.fi I/f"od aliud ClJrf"tM /fit-itu,faLi replettlm fu~rit.
V ! 1.
rat,:(),eit!f1J(fll!P..1._ Nam 'luoùxif'lUm p,O' paU/Mim}:t,
'Eri fJ()re V' fri oit/iJ ( MfS dtcl rctmJf.m t1js cmmbm palprtllpllrl4m,aut nihiLjdntitur:Con[eré. um dl1tem t:7'fibiti';f,rtt'
'd
1
.1
, ' fmitltur,l
ti~I1
prcm()lfe~io."t
rtÙ ~ to!~, ' s
R..;medi ~ potlpitationu omnia
clpue
'h "~ ! c:lm " O.If/tltte,
'jtianuo
COi1':M Il flaèot!idllplm intH1flmpfa,tllm) orss apP/lUtta. V 1 [ J. TretUI'alem habitlJm ab fO rU!Hcitur:')r:t cllm dQlore,tj/~v.1
con
tri.C a/or natiflU4 rcf'ij[,era turctiam (f~m
difèutitur, 'O' ;'Jmori! ('(til/Ji, ntI.'2 .t,/u~
ma Il iferl:e fimt,nc9:J fmi/iter in fr ip ditttfem reJerri poJjimtfidlantf(,m ln )·zrt;;âfdebi/itari,tjll.t
o/ia ali'f!~ntJe
neU/ro horun: rigol' ejfiàtllr,cùm fi l. ~1d Ji.~
non}tlblfo,necvlolrmter ji.. t,LlCft prtCter naturam.
J'/'l"Uemdiunf.u ob cau).,. accù{it,IILirplanc!o cb fif(H1 ex terrmm,-,d/lt.f.ob animi ae rolorù l'ÎtaùJ dt!eCrlfm,al;às propter
mile àjlamma ex terna,,/:tam (l'tatus/' mo,izJ fUt! caufs (xtin
gui dout:")idclicet)i1/opia alimiti,radtjs solù,nJmia inie{/ioi n. di tr )i'l,aù
à ~ l 'irtutt gr a u~ t a mfllt!;l/diru! hum.oru. O!;,rrt
1:e materi<t,dmifJ a (pe~ ,alt
afterip..1 humorù clIllJerf/a infileti.Jm umerl.ia varia;"}t, ')t 'pfl Jinf,/'!at/ln txpl,cat: V ".0
rigorem c n part,(f~m
cllior nat ;,m-i vafone:!juoru l'of{ Tt'n:~
'juarto hifloriam 'juQ,/ue Hippocra'f'J (I.dit:nl,it, 1ui mu,/icr~
efJt'rri potms .fubitop oM6~
ct u r d l'e figera"
Jl.1rt/~
non purg,at.e , licet toto corpore tremuet ,Jànr~me
m~,
B "d!# ad~I(,)O'
mlllltolodetraxit , ac.fanauit. 1 _X; Tre;norem non zn ccrtrJ
tiDn~:
eX 'l ~a l'ugn.1 (Ofjr
ufi~
ill ~ wporù fit ptr moms contrarloJ.fl!!.'d CO ll C11f lO ri/il r. f,emore dlffirat: Et 'iuomoJo a[,
fieri /ocu ..'/cCCl!fat l'raxagorlt!.'1' 7ui tremorem artet'ljs ~an
tadû1'l corplI'; ajfirÙlfHr,c!um calor nai~ms
mUlc intr'ofe l'eei
tllm,U Herophilum, rui mrt
~ ifotan~/'1
generi tum att/'ipit,nunc forM tendit,tT li aferire vitu cOJ;atier,id9:, itemm
m font
&' ipfis;;:pe ill<"./s, v irlïJte - 1ct
buit:ljutt organt<fil~
at 9:J iterum repetit:('ù m 1l0n.,rnediocritel',at9J palllatim, v t in.
Je/:;ilt~a,r.o
accidit, "ci penitU1 .tlo!it.t,mors. Interim
jà7litatefi/ebat,fid 1 e!.'emeter)tT (u6ifO tilm intrçrJitm fttamm ortan;' (jIIo9J I.tJis , ~fec7
t1 m L«di',to/ltVC non ~e!. a tur.
ratur,tum pr()fi/ltft (ortt1,ltlfj, eo cderi ft.:, 'lUa i114UÎ; va/oroCoc/ufio:ralpitationes ir,i: # r,&' f}tlfiM, (:7 refo!utlones,orf H1 ex c(Jnjlic71/ i/lo mlditur. X r J. Q u,6d pl'of~er
eundem
fl mt:~re",/'
es ver()Jacl~:tù
tfebÏ;/itatd'ptYganorum nox~
('alon.Jllatiui reciprocum motum,& con)iiffationem, 1iy,()/'e
]iones. X. /(![.or 'l!ud:'luod ne9J fîm P !lC1te~
rt:f'j[,erat'o Jit:
iam ')i eiH1 depufJO,corpl# muft'o magu ca/eat,fjUàm in/àni{tfi nOi'J a{;!1 f'j[,ore,:ne9:J, J..aL,a:!. ref'
ge ~"'t,o :ne9
re frlr,erat io cum t remol'e.j 01/6 oum lehemeter rz;: mtlbm tumar act at efil ebat: tr 'luo m odf~r
eodt t fpm cop41#' ,(die p,r ot'idit:,/ui non tam ~/'e m or'/ , u àm concuflio fjl,:~d7
efl, ( ')ide
ftU.1t. M alum eJfiji l'orptu If. rif,orc fion. rccII!c/i'at:aJlt enirrs
infii uenu up.)cum o:m'l1no Ijmqct:Mes etla ln) e[fet.ltem,
calor nimitJm debiÙf e/I , aut contraria cau/à, rûm Î; 'Yalida.
Trenl~
part/6Vl1iU1 ejl, ~igor
totiu; cOllor,.. Con;ra Plat~
X rI.' . ...Â11 .rI:m ~fJ
ri[,o/'é cau~
Figid.e Adfi.:ri[.al1';
nem'1ui tremorem mm ngore (onfund,t. parum, a rcEla 0/1Nam Ipfilm ,/uldem f 19/(lum éJ!è affiElum canl.t: tpud ')'er,o
nio/1e ..Y;mt,'jul rigo/'l dictmt efJi:ftnfom fj<.ol'r;N~izen
non dfig/re t~/I,?'fia
indicat terfiaJ'Ja, fr~ètim
e"!j/llomm! partes refir,erarifèfilltiunt ,Iterum {fe ri'O/'lof r~ trcfta: fju,e (f~m
calida,O' .biliofoFbrÎ; fit, - 1(rmtJt:ntes ril' or,!
il ~
. ~" f r4 .Athentfum, ' -1t~/enfim,jl
pI,a C hdb,t,(:7 f eb/'11 ardtns,fjutl riyorefitpe/'umiente etiam'pl
morp. dif!èrent~s
tHr,te[fe Hippocrate.f!.!.t'ôd ctt/ida,O' acri.1. hu/ceribH4 Ilppfztonem (è(t!tu-s pmi/lter h~c
duo non dlHInXlt. X J. ,./ln /'1 cata rigortm ex citent. ( r i:!uap. J 9.) Fit r:tiam r~ p' or d/~rI1
gor defi/liendm f t /èl7fo1 refigerdtùmù ( vt p ( ~uto/;,
t l'eriù!
pMegmone in abfèe{{um vel'titur.t?.!,in et audire, v d j}e{fatlicebalur) id9:, cmll molertia &' dolort. M I/hl emm _/j'oJ/te
, t~
Te tcrril ifc a!i.7I1ù(ftpehlJrrorcm,allt rigori,mo;ut.Et pla
ref igerari mpitmt" t io "'~lÏis
ardci~/{1,
& ptrcepto fi~ fJO~
àf:if e l'igoré citari af.n ifeit, Stulrè if,i tllr a/ùl'lÎ rl1tdl(t.
gcri/finfo) non jclùm "on ri ~trf
(et! dÎt/ni glfucfmt. A ftj/./Ï
r fila figiditate eu effici trat!iderunt. X r { 1 J. fL/tl1ier~
(Y fimp lex ,/uttdam r~f'i
g~/',u
io in ac~fSiomt.
~ n it1!
I~!,e
rr.çdo p0ft.it l 't calid/M,&' aah-hllYi10r l'ùorem extÎtet.Et trI
~(iltf!
cp, 'Ybi I1t cuW 7;l/dem Im'/"et,j(tlfmpI1Clter reFlge
mtem,1u'otl1le9.J jimplicitc/' (ùm fi,dl1~'neJ
C;Jm acri:< ~61n
ratur. R.!!adfi (Uti-! pr~ ter f'ig~
bor~i!
'j uo7uC mo!eflian:
dar hftmor,.i~
orflmperfi111Afur,fid il/fuf;r alia 1"ttdtf. a~
,gmm, efl. Tcrtmm l'Igor" C~' arftJl CO ~Cuf /~
flnti<!t, ~lterum
(prA}trflm lel:m,entl,l tfùpra c~p.
10. dIX/t,h,C , 'el:o omm
cedant oportet,l,t ')e ~/,Iwitln
ù '",8(/;./.6 ')~L IJumori19tta"i
(.c/'~
fIO
rigo/'I e,.m adeffi ait) &' per 1 nllmjitm corpH1 rftl
t~,I
' el!"tH1
(O~e
o rt J locm, m 'lllo.rJllrnOr,z!fe (0'/11,:(111', )f
molerta (um 4}cr.1~aJm
in ~rl.1/i
ciY-: afFéi,one aç
allflua ln mQtu,el:'.f~c
modo,altt {piete ratio. El tl',od J~"t , t~
moW, Et hoc il) df!, rotIJ: 1nfi m,' ')(TC 'luen:/w mofeffum reper bu eadem feU ('apita hUÎt14 cOllfdel'M tior.ù de ri~oc
m r~
figerationi1 fènfitm, ri,~otm
vocant. I2!~d
rÎgor mo /'l~r#
miJO dif~·,urt.
X 1 x. J?!:od ab acrilH
~ l ' : t!rma~
,' i lre ~
tlol1 fit appel!andm refif trat i , ~ (/lm tremore,tju()d pruedùe
horr?!' t , fum cXcitttllrJ.tpim ')a~
ct i.l r i ~ or Mada t. ( ~,I
etiam ,cafit~
diRllm (JI. E: fjllod morlofitm a!,pettet ,fjllol/Ïtfm
cap. ~ 7' ) l rl ter,t Îtmù (tiam,O' ~rdt)lf
i6p.1'fo6rit:HoiJi'm"t~
~ prOfit tdu, ')eL prq[rm{IÎlu in corpo/'e (oll e:/'" f!'.!YI )
inferi/u ab Ip,fa cO,r/,Dr: e o~ / a tflr,
non af) vl!" tx tul1a ,cau(a. D f Ue1lr
IcI forl,r ttlntflm,(:7 circa CIIfim,(i/ic IItUa i/lhic, flle dfl ()C ~
o ~ r gor f t fit/In~a!o...Âlfo//iiit dif.nit:p "gort,(. X 1 ~ . t?.!/
pur{,a tltr trtlnJiulS)& a(l'imonia"full /t( Jlem:
) ' nd~l!f,"sJ
ris natllrall!jiuf inn'!!i.Confra 1 ~/os'1
1 a~lI
l f (rlo~
tXintel iora fetit,rxlerilJra f igù:O'IJllmo/' ~,!/i:
~ fl!.tJ)1/~
cfJ~ alfmt, {(!,I o ~ m t e ~
trin(e(1fS Ildlftl1irt,no Ittdrm natl~Im
ufig,erit, fartimlis r.d proxll1'l,u tllntij}fr pro?,,//irllr ~ Jolll (
cmntJ COnllel.Îttt, rigorcm tffi paJ!lollcm nrca (alorcm ln am
XCfl'1tfl tur fand! , fZ3 i cilM,.) mn eon(oxerul/!,(71111 cM~
t
mal:; rorpore,Contra ..A'flltpiatltm 111i o~n(
fob~im.
p;opter
c~ ymia.
ablmd;t,i~
ob s~/I ! , : tl ~lIm!,
') rltx:ercit'f (alOI,; :
r;uaflltll71 (Orp/l{r.4!mlm in pori: obflrllE!/oms ficr! dlxlt. nec
mox horrwt,al/t ct'lfl1H·I(Twt.j'me tn/tn fr ')'Jda fil/( (ab .
'VI/illn nati/lum ctflortm po/itit.I2!!qd non omnes omnir
~ m fin
,
~
l'>
1
(,' 1 "
,Jltf l
tjlltt "[,'re
cÎtt,caJI{n, filIerit,-)el:emtlltu,U
JI/Vito
Cfl rI1 {il
tenti'H ex l'rofrfJoI'Îc refllfaturl# fit ,prolixitatù 'it.ln.di/!
91'0rtet,& rm:fit1 ab 'l'a corp/11 jimilit(r: it; l'er parftsfi n ~
~a/y;.
'c.0n
trf
A fbuuum,tjllÏ p,tllcorum de rlgortflnttnt1,u
rect'!/i,'t,i/l/lffriDrCJ ornift. Xl J J. I?J'l.0r 111'nlodo fiat u /o
non hebeti prttditM traT/ftit fiai mm vehemente mot/l;jAJn
,
"
,
. '"
d IS
ttrim vtro tl/lm inter/orll tt v!fcera fl nrms! ptl/t,cr ('It, 1
El~t/u,riJ
pronttnti,tf4, rtt"d"m aIii /dcmonf1rat~
ddrat,
,.,
,
'(c
'
6
,,"
f'
/1fir/,ut de tlementu,& (l!lftiflltial1( humani corpONJ, tfe'jlle
f.1I/111' (1f/lJr,cxteriora ("tim ')erjilJ,(;7" '1".2 a J..? cerl,.,.$1
,/dfllrali ~<:fort,I'
nlftillUm r./J~ ait,11t( yn9uam ceJJare .~
rim/~
diflanf, v t manu.J,& pulcs,,·'JYi{.,c/'ttlJtII/'. Cp!lefh i
moW, (]lfl mmc mfra ~ ~ltn('
ex tra perpttlfif ') icibH4 forl1 ll{Y'
intr~
{(l./~r
fi /Ïlf{nrctfJr ,9t1'otl tranj}irt: tioni 10C/14 nonfif,tI,:
Interpretatllr JJeracllfJ ,'''l'erbtf,9I1o rnodfl Mcrd.:ltllr (ltlor 1/0 ~
111 al pt , rit :fin')
I ~/d}
rtjif/,og~.lÏÎ
fi,P'.tbet eXel/lfl'il t,'.I;'",
fier intra, (:7 J/~1!4m
nttfll'Is dcl 4/imçntrlm, 0- rll1'H4 ex(orforl1 [acu Ira fi : 1dfJJ co vlt/idl us ,1(/0 ma{.,11 ')Ircs m P~ , o/'f,
IilJlI'ilJIIr, ')çL dif'fctt:r ,for,u,&jilrfùm fidem ;/o~ 'iuidem
di rDIId/us 1/ùm/'Jit, C7 ûi im}elI/1Md,ï frmu erlllfll'tJ : ;
x,.,.
&.
J
�De T remore, Palpitat. Rigore, Conuulft·one.
rûa prope!!it aut per rutim,aut vomitu,al/t aluü. x x.f?!!àd
fe ipfis habent motus ad omne locum: Verùm facultas,
nonfilttm ex jlaua, aut atrlt bile rigor auidflt,jèd etiam ex A quœ à princip '0, per neruos mufclliis immittitur, velue
phlegmate ')aUe f.igido,quod l ,itreû praxagmu "rorat·Y evehicllili quoddam,:tc alarum remigium ipfis ell, quam
r~m
'lui ex horJit rJ[,or ,~on
vehemes e.ft, et}! ~/urtS
aLl7uid~
vbi perfeétè perdiderint, (perdlll1t aueem re[oluta: )dedus.duret:ar zn motu feu folumfi offendit,coque magu, fjuo
ferunmr,ac déorlÏ.lm cadunr,infiar volucris,cuiala: de~'or
ipjè motH:1 fuerit : in quiet'l~(è:ar
mulieribusl'0flLtx eru nt. Vode nulllls motus ira affcétis reliqulls efi.
Viris,auidit. Hifloria iuen
~s of,
tlu.s,prifertim otù~ fi s,qu~m
Si
verO [uperfit quidem facultas, vcrùm modica, ae de. h't1ufmodi phlegma rigorem pafi,/'Iull afiqti'éte fibre: & quibilis,
vt corporis partes vehere, ac [uClentare Catis non
{;us :;emd~s
in eim ruratione 1fiu fit . X X 1. Veteres ad ripofsit, aut velut onus qlloddi ferre non valeat:neee!I'e
lpe~fin
externo figore, ex ipfâ rorpol'is dijJofrtione nattlm,
efi ita affeétam partem in tremore confpici. N am motus
fe/mm omninofl 7uifèripferunt. seâ Galeni tempore propter
fitpra vires debilibus violenti ac coaéti fientes, trenlllli
vif}~7
otio(um, & f,alnea à (fl~,nouü.hr
rigoris g,tnUS aV",
fi.br~pod1t
; rum hyporhondrlj dextrl extenf one, obffru[fu
exillllnc. Arbitror pono te fœpe vidi!re alique,qui gratl/mlrl"; rina iUllr l 'mis. Et 'luia rif.or iffe diffirat à quarne onus fttClulit,déinde per vim progredi conams,cru~andl,
tertian.ei rigoribus : quid item febrium il! arii rigo~s
ribus rremulus faétus eCl.Nam fi edam manihus aliquid
mt~{.
X X Il • .De Jlafmo,O' priml,/-m qu'odismufiulorü
grauius pOl' tare conetur,manibus tremllills erit. Sic veaffiElUj fit , r/~m
l'rdter voluntate ad rapitafoa retrahuntur
ro edam homo fiue manibus ql1id facere, Gue amblliare
/Cr {erum trahunt partes; IltU ,quibus i~ferunw
..D éinde quot
vu\t, tremula:: [unt ipfi manus, fi per ip{as agere al1det,
Ob eau(M ucidat,nepe rùm")lt! nimio humore nerui obflruü- B
tremula item crura'G amhlllare tentat. ~emadou
tu~,ae
turgmt: J'el exiaat; font nim;;,')t in ardentibus ftvero
motus [uprà v ires tentati , tremulos fàciunt, ita
/ ImbUS malignù,O' "ra/ida phrenztide: .....el rùm virinll paretii dmor in pauefaétis tremore indl1dr. Virium enim
tts,neruo( eprtf,{ertim,")It in rapitibU1 mlifêuloru, allf iuxta,
robur n ihilo minus rimor utbuertit. A r fi [emel ha:c fa.phlcgmonen,ali,;mve magnum affèrft,m pajfo,proximD} fibi
cuitas côciderir,ac debilitata fllerir,omnia onus erunr,
ntrllOS r017ue!!unt ..De fjaJini dif
rtnlj~
ftrundm
IfJCtt,emetiam fi penims leui[sima fileriot , adeo vt corpus anifr,flhotono,opiflhotono,& tetano.f!..!!odJja..frni ob fieeitatem
Inrurabilts fint: qlli ")Iero ob multiwdinem humorum .filmt,
malis, quod priùs leue erat , velut onus ipfam grauet.
t~a:uio17e
curatur:tilû ob phferrmonen,eo'Juo in Thcrapeu~in
& [enes Gmiliter ex debilirate plerutlque tremul i
.d
/
0
tleu /"6
1 ru i[fljm ejl,modo.
filOr. Et quibus per morbum corporis robm affliétum
;e~
V ...
N D 0
Q~V
1D E M
Praxagoras N icarehi,& in
re1iqllis ar"is medica: partibus pra:llalltifsimlls habitus, & in Natura: eonfideratione eonli.tlti(simlls,
non reétè de pulfll, & pal.6I1~"
pitation , conullHionégue,
ae tremore,fentire mihi vi
.
d etltt, vt gui hxe omoia ar
tenatu ma /fi'
fT"
'
•
d me!n' .
et.booes eue
plltet, verum
magnltl1
• ~er [: ditferre:idcireo p Iaeuic mihi in eômune de omoi,llS IpGs in hoc libro traéta.re,nô vt Praxagoram erro~ l ~o,nuicam
: hoc enim Herophillls difciplllllS ipfius
u lCen~r
prœllitit:[ed vr hi s ,qu~
ille reétè [cripfit,ea,
Ju~re:lt,adùm. O
Et [anè de pllifu qllid eft,& quomotl et! [oleat; & in naétadone de pulGbus demonllrat;:efi,&: ,n unc dicemr,qllantum eills ad rem propofiop COtntnodum effe vid bitllr. At vero de aliis in hoc
ere traaab O,IOItl0
'" h'mc l'llmpto .
l
. animantillm
.
.
r.
• JI M
flint Cc • • Otus 10
eorpon'b us, dllm lana
petl~n[u
expofiti dllplices genere apparêt. Illxra jmClln ,aUt P~opfitum,
:mt voluntatem,allt ql1omd~
qlle
nOm
l
' h'l,glU. Clrca
, ta l'la occupau,.
ren '
lnare vo llennt
1m
uos Ip(arum [cicnciam negligunt, qui hunr pel' nertari~
tnuCclllos,atq; hos mo ms, Meùici aétiones vol ficorpa~el
(olet. Alteri vero motus inanimalillffi
pel1at~
lts umt cirea artei~
& cor, qua;; vitale ~p_
r
'QUl1m G"
" veOlS,
lenfhi
t etlam terrlllm motuum g nus JO
prœ(e~so
e~poGtl1m,dc
qLuhllS nihil opus h;tbeo v~ in
lllOtlt dl ca . a::terùm qui pcr mlt(cqlo ,& neHIOS fit
tnor'hs,per qlte ctiam mal1lls,ac crljra mOllemus, in crebr.··b'
(jlt5:d1 liS '.&: COnLmIf":'h
1I00! IlS,& mor 011S ngon us, ah•
0 etlam
l
'
.
'b
. h lllU(l11 Odi
~a
pHatloOJ liS apparer. 0 mnes en;m
norul11 àafe~lons,cr
motus hInt eorunde orga~
3 T' <]luhllS [anis voluncarii moClls perfici\lntur.
faclt:~nor
~rq;
fit ex vehenti , ac mouentis corpus
fillt . 1S debtlttatc. Animaliii cnim parte quum adeo
glaties)&: natura déorJi.tm Ferri [oleam 'non (anè ex
Galcn.
)
eCl,neg; his motUs fine cremoribus côtingnnt. In omni
bus enim Gc habentiblls, faeultas panes rpouens, ac Ulfienrans, nunc debilitata, non ampliùs, quantum priùs
[olebar,attollere po tell, velut !ahans circa morum. Vbi
vero totus na tu ra:: vigor remiut , h1c corpora e1euante
[e dellituta, grallitate fila déor[l1m fernnmr, & manent
etiam hk, velue in re{olutionibm, li robl1r omnem favero ipGus rellat,id
e cültatem penims amjGt, ~antum
ipUtnl rurfl1S vehere conamr. Sed neglle nunc quantum
vult potefl: propter debilitatem , {ed parum guid lellat,
maiorem verO parrem relinguic,im pe rfeétlll1l, ae mutilum relingllens etiam hune motum. Rurfus igitllr permittit corporiblls vt déorftlm feratur. Hoc :mccm afsidttè fiente,& lationem [ur[um verflls,ea,qua:déor[um
ht,excipiente,& rurli.ls ea,qllx {ilr[um fit repetente,duplex,ac eôpoGms tocus fit motus, partibus femper permmlntibllS locos. Ellamem affeéti9ni nomé Tremor,
latione dé(')rfi.lm verfils corporihus ex grallir:lte [\la cotingente,{hrfum verfus autem à facnltare attollente.
4. II 1. At & pit!pitatÏo, dicet fonaf.çis aliqllis, !imilirer vt tremor,mot\1S ell inuoll1ntarills,& inuitllS,dul11
igi.tll.r
attOllIltllr,& d eferllnmr palpitantes part 5. ~a
)n re çlifferem trernor ae p;tlpitario,nam baçtenlls nJ~1
D inter [e djfferre videmllr? Dlfferunt f:lI1é. Neglle COlm
10cl1m affeétllm ellnc:lé in palpÎJL'tntih.us elfea0ero,.neq;
,
caufam,neqlle [yrnptOma. ~-en:.rm
.w
1l~mA'I
"~oriJ
,,,,,llIit. Palritant :tutem ea,qux palpitant,etiam ~ eôpnfita iace.am, & nllllutn I~otlm
iptls .
inducas. Verum & hlc ml1lt! fal1untur,&c:lplta tremllia
vidcn tes, & dum guidam & manl101 immotam, ( ve htti
fanè gui putare po{fec) & çrus Cxtcntl1m habent,& tamen fic nihilo minùs tremllnt. Cxterùm hos ratÏonem
hanc doeere QPortcr,gux non nunc pr imùm à me affer
mr, [ed à mtllds vcterlblls prodita ell. hTOI~
aRt", qu~
n~1Itl'\Pr6jdcma
qllidem immota elfe putantur , dum vOllrn & cundem
tencnt locum , fefl nihilo minù ~.
V lucres
igitur. non f~l.ùm
dum fhrfi.un, ac déorfilm feruntur,
[cd etlam Vb11l1 vno loco ln :\erc dctinémr , edam tune
in moUl elfe. Si igimr in iIlo 10co mortltum volucri
Tom. 1 I.
1 2.
. . . . "'
~
......
l
-
�Galeni de Tremore,Palpitatione,
~
1" ~
u.
.. ~
..... ';:4
. ,' ~"
.-i;
3
~
..~ . ~
1~
1!:.a.
(~
.:, " ~7.;t
.dr;e "A.~
__ ' ~M
iJ::!?,.ft...Z1t. .:1.-~
~:2
er
, ........ .ç; -~
fVYIJtcp '1 ... ,.
îJ!!
1....·1i.$ 1.... 'l0!~IU
·" " -
1-
P .... ~.';t"
~
"~
corpus poGtnm fit,facilè in terram deferetur, grallirate
impul[um. Ex quo manifefium fit,quod etum manens
in eodem loco corpns,motus cuiu[dam v[u [ublime ma
nebat,iuxta tantam [anè moUlS portiOnem,l]Uantâ non
haberet, fi [oh grauicate deferremr. ~are
ea , ql1am
immobilitatem e{fe putas , copofita eCl: motio ex duobus motibus , qui in contrarios locos corpus abdllcere
altemm [ur[um ver[us fi tOllas, altepoffunt. ~tonm
l:nm videbis facilè ad infernum locllm corpus deducere. Hoc igitur & Hippocrates docet,dum ait: Stare hlllceribus minimè conducit , atque hoc magis , fi in crure
habeat hulcllS. Imo neque [edere,neql1c amblliarc. Sed
placidlll11,ac quierum erre maximè côdllcit. Nam qllietum,ac placidû eOè, velut cômodum laudat. Stan: vero,
ac {èdere,inguit,minimè CÔdllCit, vt qllod aliud glliddi
fit,qllàm ql1ietllm,ac placidum eITe. Intemi enim etiam
tuc [unt mu{cllli {ufientances,& à terra elell:mtes,ac eri
gentes ip{llm corpus . Qllapropcer non minùs laboriofum efi {lare, quàm amblllare, ~s
~.1
taqi ablata anima mouence,ac erigente corpus,
ficilè videbis in cerra iacere id, qllod priùs ereéHi erat.
Ex quo manifel'lutn fit,qllèd edam vbi ereéHi erat,motll non ca rebat : [ed habebat qllid, quod ipfLtm leuabat,
fufiencabat,ac attOllebat. Ego igitur neq; deciibentem
hominem, fi cap ut altiùs habe~,
pedes autem h:tmil~
res omnino fine momeITe (eotlo. Deflueret emm facllè .;d l-,edes, ab alcioribus ad decliue r:J'es,nifi {a~è
inchnauonem hanc motll ex~qltar.
<...l.gare & HlppOcrates dixit. Si vero prolluS fiat, & de leéto ad pcdes
delab:uur, magis horrendum efi. Nam decumbentem
ad pedes defluere, extrema: debi1is facultacis firmifsimum Ggnum efi. Stare etenim , aut [edere , aut [urgere
non poife,horrendum guidem efi, verùm min{ls. Muid
en im a;tTrori ad hœc deueniunt , nondum ad excremam
debilta~m
progrefsi, At decumbere non polfe, villenris modo, {ed edam hk velue corpus morcunm,. ac inanimedeferriJmalorum extremum dl:. A tq; hoc ln libro
de humoribus ~èp·'
I I'. id eft,profirationem appellallit.
.. 61.-.. ....·..... ~od
quu no imellexerint eillS libri expoficord,tnlll": ~:;
ta nu<Yati [unt. Na profiratum e{fe infiar cOrDoris inal'.:a,~
b
C
'
.{l~
,) ('
9'fnimis,om n i rohore perrette exolllto,ac amI 0, ~pe l {l',
~ixt.
~are
non idem eft proflracum effe,& decllmbelIJt;· re. Sed rationem eam haber,quam concidere,:d decum
bere. Sic etiam in volucriblls alilld eCl in terra deuolare aliud in terram cadere.lt1ud enim agere eil:,hoc pari.
E~dcm
igitur modo decubitus attio eCl,profirario pa[fio,~r[lIm
vero hzc tendllnt? Nim:rum vr eos, qui
crus aut mlnllm eleltarunt,déinde ira, velm hahent, (cruant' ne puees finc mom eere , etiam fi maximè v iClm &
1
eund~m
loeum temper obtineant. Si vero conccdere
non vis bis qui fic hahent,motu e{fe:attamen attionem
· ro b
·
1/
omnino" iffis e[f~
eone.e.des,& dup1
ex Vtlq;
ur l111111S
• ...",~>4. .L
. . Q • _ , ._ !L..
r
-11 ~.
attionis. n {im?I1E
: !O~T1Il.
atmWs~l1HUIC, lomm (lt:IU1~C
:llJtReGt-cRHIHlHlH!ffibwm, au.t-Cxten~
· ~
-:z.--;,- J
r_
... hoT ~m.
~rQ-extnum
l=tf-'~m
~
C"--
'"
" gen~rl1\i[.Ht,
Affi hoc t;Jemoria tenueris , vel'llm {emper [crmoncrn comp~ns,
l .. fw . ~ . 1" , ' .~
"T U
~od
nullum momm tentanti,trcmor non oontll1glt.
4I-,h ' - . ! 4 ..-f . ~ . "!"<J.'ôY3 ' ECl enim impotentis ac ùcbilis motllS fymptoma. V n/ ~
~,
-z-.
...."
cl
·fi f t '
1
e m3nl enum eCl, qltod COl'po ri , quod omn no non
mouetur , neque circa mOtllm debilc, le impotens o{fe
continget.
~. Verùm palpitatio etum mom carentibl1s contingit. Nam & {upercilium,& palpebra,ac oClllllS,fXPC ciua voluntatem eleuantltr omnem.
11 J J. Vbj~hocplàmvider;,qt&anu
q""
() _
J....
--f-
......
;":1:J "7-'1-'
fr ......,.,
bo-mtf~\+u
b-
l'X affeétionis cogn itionem,& exaétam à -tremulis diftin
A étionem,magnam vim habet.Nam in palpitamiblls partiblts eleltationes,ac depofitiones apparentes, cOl'poru
velue rcplecorum diil:entiones quxdam [Ullt , & ruruts
velut eU3cuatorum con{c{lîls. At in trcmentibus tocius
membri motus [unt,quandoq; déor1i.lm rcpentis,guandoq; rur[um fllrulm ver{us tendentis : nihil autem diil:endimr, neqlle contrahimr. Et proptereà cremit tata
pars, vbi aliquid f:1cere conamur,nulb. in ip[a parte im
moca manence,[ed fimilirer mtt{culi, fimiliter bis arteriœ,ac nel'lli,& vena:,& ipf.1 olfa, & cmis, nunc fllr/l1m
fermr,nttnc déor(lIm . Palpitant auté omnes. Iraq; nerunm,os,chartilaginem,allt cale qllid aliud palpicare non
videas. Non enim babet ventriculum,qui dum cx pane
difiendimr,ac côtrahimr, mebris :molli qaidem,qLtLlm
difienditur ,collabi vero,ql1l1m concrahimr,contingit.
B An vero mllfculoru tanrùm affeétio fit palpitatio, velue
Herophilus pmabat,am etiam cutis,am arteriaru, velm
[enciebat Praxagoras, rurulS côlîderabimus. Hçc enim
{pec111atio magis ad loci affcéti inqu!1to~m
pertinee.
In pra:[ens hoc flunpto vin-à pergamus:ql1od videlicec
d.ilteodo quxdam.eLl , ac eonfidGltca~rLum,
pali~
- Motl1s
amem voluntarius panium,qux {lIrfum,ac déorulm ferl.lntur \'ici[sim, tremor. Ea a~tem
11iHdcAl UtrUlm fen:~q;-dé&Fu.,
oomJ.:ahi. Nam qux [urfLll1l,ac déor[um ferûtLtr,prio re
loco relitto,in alterû tran[eunt. ~x
vero difienduntur,ac cootrahuJ1tur, veterem [edem [eruanria,loci circllnfiti aliquid occllpanc,aliquid relinquunt. ~arc
ma
ueri quidem vtriCqi comllne ('fi,mm his qux dil'lendl1n
tur,ac concrabUntllr, tum his,qua: déorfLlm ac filrfiull
feruncur. P roprin vero i11is guide eft, vt pa~tciorem,
C ampliorem locu occupent,priore nô relitto. His verO
vt [emper locos permnrcnt, neq; vnglla in eodem per m:mean:. Porro arbin·or. & h1c dillinétione opus eff:,
vt OnlnJOo vents fcrmo luc habeamr.Sa:pe enim plu n bus mu{culis fimul,auc vno magno, vehemencer palpit:1I1te, coatCollitltr quidé cum iptis membru,dum d~{:eJl
duntur,& collabitur l'l1ruIs,dllm concrahunmr, vbll11- •
1I0lunrariam 111embri clcualÎone, ac depolÏtionem, cremorem appellare non oportet. Videbis ellim palàm pal
picare mllféulos,quibus membru mo.uetur. Atg; hic nIa
tus non eil: ql1alis in tremetibus. Nim in his,qui totUOl
membrii,propter palpitantes mu{clllos,in mom habé;t
propriis,ac [enuli expofitis fi nit"ms , vccrq; motUS circ u•
fèribicur. At tremetium affeétus talis nô eil:. Scd altero
mom adhuc incipicme, vt Ïta dicam,contrariu iptj con
iltn~m
reperies:ita,vt {emper Iationem utr{uD1 VC.r {it5
exclplat ea,qua: fit U orlltm & hçc ruruis ab iIla a(slduè
D prohibeamr, imperfeéta [cI~,e.r
vtraq; lationc mane ce •
v. Et hxc quidé fim tibi arrettiollum haru ligna, at9;
his [ympton:a~is
i~ter
[e differunt. LociI pond a~e81i
& cau{am efflcl cnre confiderarc con{cqucns htent. Sp
ritum era{fum,ac vaporo[um tranfirii non babencé p:tlpiratiollnm cau (am e{fc cn{eo.Cl/j~i
vero hlncOpo~
r
. .
.'
b
li r. (lii
[cre lCntlO In c.uuratc ahqua, 11011 valdc parua, lIen
expolieam collapfionem pars ipCa habere debear. Arq;
hxc eft toeil~
rei (umml. V crùm opus cil: adllllc & de'
rnonftrationibus. Et Ratuo[am C]uiJe efl'clltÎam cal1(~
effe,ex motl~
vclociratc co{bt. ~id
cnim adco fac i C
colligi,ac ellâ'tllari poisit pra::tl'r {pi ri cii ?Sunt cni~'
~
hominem côil:iCllunt, velm Hippocraccs nos JOclI.lr, ~.
lida,h1m(prts.Mcn~
ip[orum Gc,Conr~
. d'Icens,& contenta, & Im~etclCJ.\,.
. C.0nt1\1
. cnt1:1
nenrla
'1uidem appellans [olida. Continent enim,ac coerce.!lt
h~unorcs
: contçnta vero, hllmorcs; concinerHur ~ndl . rtl
,
à [oh
IS,
�Rigore, Conuulflone,Liber.
à [olidis. In'lpeterttia autem, fpirims. Per tottlm enim
res medici excogi tarunt , gUéE attenua re , & calefàcere
corpLls in momen to cemporis faci lè , ac expeditè per- A
poffun t: qualia !i.lnt ex euphor bio, ac pyreth ro, & aduaganmr. Celere m igimr euacua tionem , aut repleti oarce,fu lphuréq ue,ac pipere,atque alia' hniufmodi comnem,auc difient ionem, am conGdentiam,aut depofit iopoGta pharmaca. Item ex aquis,q ux calidx ex terra [canem, aut eleuationem, aut alium aliquem momm , nihil
turiunt ,& ex bis maximè nitro[x , fulphurofre, ac bimex omnibu s efficere poterit,prc:terquam fpirims . ~a
minofa :, & [alfilginofa:; laudantur. V tll11mr & marina
r~ palpitationum cauf,~gidép:
quacalefaéta, & muria, Gmarina non adfit. Sed & in pOnt
1itf.a~eI
e1ftiE~hlnda-G
cr4~es
: velue
exhibe nt medicamenta cal fatt:o ria , & prxfert im qure
paulo anteà dicebamus, qlll1ITl craffum , ac vaporo [um
ex cafiorio confian t. Hoc enim etiam foris impofitum,
Ipfilnl appellabamlls. Si enim aereus fllerit,& tenuis,ac
non [olùm in potu acceptum , bonum efi pharmacum,
pUrtls,expeditè penetrans neqlle replebi t, neq; euaeuavt quod calfacere (unul , ac attènua re , & ficcare exaél:è
bit.vnqllam partes. Crafsio r vero quàm pro meatuu m
pofsit.
ratlOne, intra corpor a, in quibus colligim r, arétams, fi
VII I. Et palpita tionis quidem omnis o-eneratio ex
quidem cauitatem habuerit corpus, vbi ipfam impleuit,
frigido dl:. Tremo ris amem nequc ocaG~neql1
caucorpus ambiens excitat,ac difiendit. Si vero non habue
fa, frigiditas efi. Ve-mm affethls eft-qui dem, fa.cnltaris
rit,imra duo eorpor a colleétus alterum ab altero difpacorpus..mouenüs debi~fas
;c auf:
vero ad hoc perduc erat,acquifititiam cauitatem fibi ipfi efficiens. Atque hic
te potenti s, non ~na
efi [pecies. Sed aut alimen ti ino~ods
[ecundo loco relatus,eti5 circa cutem frepe pal- E pia, velm in bills [urftlm
,ac déor[u m eruptio ne,& forp~talOnes
facit: guum non ipfa'cutis in fe ip[a habeat
tibllS alui flnxionibus, & vehementibus, fanguinis eruah.q?am cauitatem,fed intra cutem,ac fubieéta corpor a
ptionib lls,& his ,gui inedia,ac fame [e connce re fiatue~plt1S
tunc colligit ur. P rior autem modus maximè nt
runt: am vitali robore exollltO, velut in fiomachicis,
l1l nlllfculis. In his enim callitates [unt mllltc:,acpartl
x.
:tc cardiacis exolntionibus : aut violenta, ac veheme nti
v 1. Praxagoras autem & art!!nis pul[ufll attribu it,
frigiditate corripi éte:aut plenimdine ipfam velut onus
ql1emadmodum denigue & palpita tionê, & tremoi'em,
grauante:debilis ad motus reddim r. V nde negue medeac ;onnulGonem arteriaril elfe vu lt affettus . Et plll[um
larum vqa [pecies tremulis efi, velut palpitamibus. Veqmdem [eCLlndù namram habere. Palpita tionem vero,
rùm fi qllidem à perfrig eration e tremue rint , calidlll11
& tremorem,ac conuul fionê,m agnimd ine inter fe difipfis medela efi. Nam qui hyeme iter facillnt,déinde in
ferre quidem, verùm motus prc:ter naturam elfe. ~od
magno
frigore prrehenfi, [emim ormi, ac tremuli doem nOn reétè [en[eri t,folis aneriis
amibue ns palpimum veniun t , facilè ab affeétione , vbi recalfàéti funt,
t~Ionel,
non difficile eft depr:hn~.
Palàm enim
liberan tur. Similit er his curamus etiam eos, qui in feVI~er
efi,frepe & cutem palpita tem,& mufculos,nulla
brium acce[sioniblls frigefaciemibus rigcnt,a c tremut .
eXlitente in loco eo arteria. Aut fi fit edam aligua, valdè
At fi viribus exhaufii nant tremul i, velut in cardiacis,ac
hanl~
exillente, vt manife ftt cogno[ ci po[sit, tatam diftoma<:hicis exolLltionihus , hos calefae ere, malorllln
en~lom
pro arterix magnit udine non effe. An vero
extrem um efi. Nam me -verra in hi ,clltem denfare
reél:~
aliquimll[culoGs corpori blls [olis palpita tionem C- .op~r,
ea qux frigefaciunt, & meatlls adfiringllnt, ae
at~hbl1,oc
ipfttm magis côtlder atione dignllm efTe
contrah llnt, adhibe ndo : non qUa! calf..ciunt,& laxant)
~I , . 1 vldetnr. Ego eqllidem etiam valdè manifefiè inue& expalfos reddun t. Si vero alimen ti inopia , velut in
nUI PUto, arteriam non [oli'tm palpita tionis, fed edam
his, qui fame [e necare fiamerunt, aut niminm euacuaC?nLluliionis aliqllid [xpe pra:: [e fcrre , id quod & alii
ti funt, tremor nat : ne verbis quidem opus cfi, quum
c,:rca pnl[llS expeni connte ntur. Verùm de hoc & 10nomnibu s manifefium fit, hos alimen to indg~l:e.
~o:
eft traétatio,& iam in libris de plllfibus diétum efi.
vero ob humoru m n1llititudinem facultate gduata trcf t lUXta Clltem palpitationes,multis hominiblls nô inmunt,h is euacllationes meden tur: quemadmodum fanè
trCl.ne~
fier~alm
videntu r,quum vaporoflls [piri&
Hippoc rates docet , Stymar gi , inql1it , famula erat,
ln al
. lUS parte
. retemu
•
t Ils 'r.
Iqua Ip
generams, fiuent
s,&
1I1
cui
neque [anguis prodier at, vbi nliam peperiffet auerranUtu
. . S·IC ueruÀ G
· ·ln mlllCU
r l'
atl
. 1· n10ra01 traxent
1 etlam
IS,
fUll1
aurem erat ipfi vteri ofculu m, & ad coxam , & ad
. corpor e, fi amOllIS
r. fi··
"d·
in ta
·11 10 qu oplam
pUltl1S redu
am,
crus dolor. Circa malleoillm vena [céta mclius haI 0 palpitationem efficit.
buit, etÏam fi tremor es tOtum corpus dctiner ent. VeVII CI ,. d · d
. . cra{ftUS, & nub'
lofi
. ~an
oqul em vero' fiplOtl1S
lrùm ad cau[all1 venire opone t, & ad cal1f.1'! occalio Us aUt ca1··
no.'
191110 fiuS,aur fi atuo[us ,ant qllomo docunq ;
nem. Mulier culx memin it poll partutn non purgatx ,
f. , tn~l1are
volueris,canfa eft palpita tionis:p ropter hoc
ca purgati onc , qux à partu [equi [oler , déinde tremu:'
~;
r·
'
' ."cur, D lx faétx . Hanc, inquit, curaui
l1ate a!tates
.
rngl·d'lore pa lpltatlon
e f aCI·1 e' cornplU
, vena de malleo lo [c- ~
,
Ura
Item
,,"
.
f·
.
t·
&
.
fi
.
tetn
corpon s nglc!O r, reglones ngidx &
tb etiam fi trcmor es tomm corpus dedner ent. ~lid
PllS ann· h b
'
,
~
~
:
t
.
.
r
,
J:;(
.
.
.
'
"
l
ae eb ,. . . 1 Y crnllm, & vlta OtiOla 111 repleuo mbll )
r. ':J'. ~
--1' tr-~.1
vero aliud hîc in nuit , qllamc
{>',.-rr
quo a 1·ms vcnam nOn le~J f:.-1~
.....O~;-IL'
1..<4 ... t::.
tna 0 llet:t1bus,& cdl1lia frigida, ac flamoCi, & in fumcarret? Frigid'a enim affeétio tremor effe credim r.Cali- c;,~
~
tJç",:, mnl:! qt
~,"h'J(
r .
~
. veru.l 1.
. 1
palpit
f·
' , lÇ corpus perrng
' '-~
erant. Cotrana
.
6
a'")-1" ,. a 1;4.-, 41!t
l1S,
dus amem.efi fa~gl1s.
~ague
ncmo
m
~
l
g
n
a
euaella
4
.....
~
~
.
•.
~
f.;,..,...k
:/-t
'(.u<tu", :!tIOnc~
fiatim tollunt . Etenim cal facientia fipirire all:llS fl~et,
111 a~eétlOn,
g.l1X cale~T1
10
lattcnl
pofillia
t.
At
...
;i
t
~
II·
...
!
,
j
~
.
;
'
J
l
cl·e . lant)& corpor a rara,ac mo la reddllm:frio-eego, 1l1qlUt, allfus fUI: & , cur Id feCelït,doc t. Verùm 4 ..'&.,.
r.
N"'~<fk.
•
.
fileat nt.tav cr?'d cl1lant,
ac confirm
gllnt , &.: corporbum
aù ca1:[am venir~
op~rte,
& ad cal~x
oecafioncm . Id ~ W -: .a ·\J. ~I"-t
r
,,'
J!A·
'
~
r
& UI ~.la1d
cogUl1t,& fpirimm [piffum , ac craffilm,
ql1ocfeabt,~n9u?
nouera m, & lllfefi,ln ti ql10que ~
0- J!
fit tl;. 1 Um efficiunt. Facilè iragi retinetUr,qu1l111 crafcallfam
.
d
o
~
r
L
t
l
g
~
~
b
a
.
e
f
l
,
s
i
u
g
n
~
.
r
copia
crac.
a
te eo~n;
fi,. ,& corpor um ipfttm continc ntium denfiraCauCa vero? vten ad COxam lllcl1l11ttO,ob ql1am mulierfaeicn ~ml
non pofsit. Rl1di~
alltem è contrar io calecula non fUIt purgata. S:mguis igimr , qllem ellaellari
aperic tla., c.orporum mcatus diffundcntia, laxamia, &
oprtlj{~,n
cuacllatlls,fed in corpor e oberran s,nafacilè ntl~,pamq;
fpirimm attenua ntia, &ad'm Otllm
tura: onen erat. V nde qllum cognoui{[et tremor is call().. excnantia,faciles hoc modo tranfitus ipfi parant
[am effe [angllinis copiam,callfç vero occaGonem vterÎ
~aprot
.
1·.
er etlam pa plt'ltlOmlffi medicamema vece..
affeéèu
m:déinde indicarec quidem copia Cl1aCLlationcm,
,
Galcn.
au:
«Ei
;:;':::.!.2if:
if.lf •..
r....
Tom.
Il.
1 3
�Galeni de T remore,Palpitationé,
fL-a..-r fl~"I-Cr2
!lh.Jl
6 .f<v--+
?
'3
_/ -.
r-- _____~-
"~
12 a
f~
:7 ..
,-~t'
~
rot...."t<4-
IJ
li
v
r--- (!"."J ,CJ<>"2b~
LO"7.. ·
in guam [entetia m muI ti Medici delati Cunt,occaGonc
affe8:a. vero pars locum, per quem euaCllare oporter ec,
inde filmpfir,guàd agitatio,ac concl1[sio veheamboblls his coniunctis , de malleolo venœ [eaion em A erroris
mentib us rigoriblls céiunét a eft. Redarg llimr aute hxc
fecit. Et venx guidem [eétionem, quia [anguinem euaopinio manifefiè ex eo, qllod neqi omnibu s rjo-entiblls
(:uare voleba t : de malleo lo vero, quia vterus affeétus
côtingi t,fed {ülis his,qui vehem eter rie:ent:neg; in his,
abunda ?te vel1lm
igimr [a~!?line
qulde~
r.e rat. ~od
veiue COI1exif~,d
quibu s conting it affedio , trem~
feeare oporte t,omm bus matllfefium effe arbItro r. Sano&ix
Gne-mo
eRim
F
CLt[sio quxdam ,ac agitatio. T;tmo
verO vtero ~.!fe?,
guis enimin venis cotine~ur.èd
agiAt
_ lun~mpefiro-daÏ:ts,.1()
Circa malleolum am pophte m [ccare oporte t,lllh pmlS
vio\erro.
tLt-r,ade
cemir-a
- rigOFes
~iOP'Jl-tœvehmn.s
vena!-lIm .communiodocuer~
ex corpor a [ecandi ~rce
..-irruit , vt fieri ~on
corpol:
in
e
te[siEat
cunrrre
tcreft;-&
cum
vena
nem ratione affeqUl haud potens . Alta el1lm
tiam-Gvalde virilite r ren-i-ra-v. t a-liqÏsJUefc~,
po{~t
parte cômun ionem habet,& pex-cém~H1s
alia ~orpis
tur. E (tremo r vnius partis affeétl1s e!b-igo r al1te--wHus
- nihl
fem pe r euacuat"ro 11 es-faceœ-ope.HC t. Nam-fl-v eA~
V nde [anè miror, Platon e idem elfe tremo~ris.
a/fe- hab~nres-icdGJlq;
3- pa rtc-Ômlne
cum-afe8:
rC111,& rigoré opinari . Si enim gui rigore elfe perfrig e(hm-pa rcem-faRahi ,&-fanam-femp-et-lxdes. Necdf aratione m Cllm tremor e dixerunt, peccaucrtlnt,qlli neri
rium igitur elfe (emper apparer, v t qui probè curare vepotefi vr ip[e verum dicar, qui tremere, ac rigere idem
Ijc,cau(am no(eat, ob quam nt afteét1l5.
purat? Nam [upra ea,qux remli,abfilrda,etiam hoc
~lfe
At
1 x. C:Eterùm de caura cremor is [uffecerinc ifia.
qllod tremllnt aliglli nllllllm frigidit ads
IOC115 nlllllls cfi nece{farià in tremor ibus. Atg; B Ip/i repugnat ,
~feéhts
{cn[um percipi étes,ne ri ante non pote fi vt qllis rigear,
hîc [anè P raxao-or am, ac Heroph illlm accu(are cogor:
fine hoc vt perfri$eratus elfe videatu r.Q.gap ropter illi,
affeétum tremor é,Hero philum
ilium gudd art~im
qui rigorem perhig eration is [en(um effe dixeru nt,non
v eo,quo d circa nerllorum genlls [emper ipfilm conGprocul ab affeétionis intelligentia mibi abeffc videntur.
di[cefiere alfemit. Praxag oras itagi procul à ver~ta
.
igeramm--crffe,
= ruce-pol~f
- dfe
N on:eaim.d
facul-rftis affc&n n
.auc.é deceptus ~fi,&
?it. Her?~hilS
ac fiupid:l,
,
é
d
i
u
g
~
ta
Re[oln
&perffigeFaHOnU"eHti-re.
non
ge~us
lnArmnetts-attUOOlt ..t:J am g=lOd ~eruo:m
n
~
,
a
i
t
r
o
x
e
filS
(en
penims
& hebeti [enfil prçdita ,&
[enfit.
, volunt ams motlbus m[erUlt, reéte
r: fi
. fi
\
erata {unt. Et qllicgllid rremlllu ell,& leuiter {yperfrig
010el[
a
l
u
~
c
IR llm neruoru corpus
vero ~lon
~ando
Gmiliter guicderatllm, ac Eem~orhcptfi,
tuS [ed hoc qll1dem m!l:ntmenmm efi: vtHOum-meuen s
laxo tllmore
ac
Aanun,
in
m,&
quid flamo[um,& aguofil
pel' ncruos agit: bc parte ip[um
cau'fa faclliras efi,~uœ
ate [cnfrigidit
his
ex
nihil
Sed
prxditum,-frigichtm dt.
accll[o,gui facllltatem ab infirum ento non difiinxit. Si
edit
fiatim
o
,
t
i
r
[
n
~
1
e
v
tit, vnde neqi riget. Si
enim difiinxiffet , fiatÎm cognollilTet opus ip!i.lm Ixdi,
a~e
opinari
~
t
é
c
r
non
rigebic. Proptere.à [anè,~ltoe
non [olùm per infirumenrorG,[ed etiam faculratu affe-'
partIS
vnius
Ncgne
rO,trem orem ae ngorem Idem erre.
étus.Pr oinde in mormi s,neqi nerui,neq; mu[cuJ.iaffeefi rigere, velm tremere. Neg; frio-iditatis (enaffeéHo
Praillls,ac
(li [unt his affe étionibus,qllas ipGs Heroph
in rige n
trementibllS, velm rigentiblls. Et m~tls
Xlo-oras acrribul1nt. Verùm omnis motlls fiatim vnà cu C {llS efi
enitUS
partes,p
di
tibus qllidem,citra vOlllntatem Illoucn
ftnima ip(os defiiruic. Hllius aute inHrumenra film nervolun{ine
no
inllOIllntarills efi. In trementiblls autem ,
ui,ac mufcul i.N6 igitur nerui,n eg; mll(culi efi motus,
impem. C:eten ttn Platon i forta[sis io-no[cendurn
tatis
fed;!UltMre. N eque enim tibiarum opus efi, tibia canere:
e!l:,in tenlliblls adeo medicis rebus pecan~,qulàm
neqi citharœ 0pIJs,cithar5 pulfare. Verùm tibia cancre,
affeétionutn ferè omnium origincm
corp~is
aliarum
opus efi tibicinis,per tihiaru infinuucnra:citharam pulexaaè traétallerit. V crû de Athenç o A ttalenG cfi guod.
fare,mufici opus efi:ln!l:rumentu llltem efi cithara .Cor
enim Platon e pofieri or fnerit,no [0miremu r. ~lm
pul[a~io,.rx
cit~arx
rumpet ur lutcm & cibix _can~ls,&
hlm in ratiocin atione de can[a Platon e [eguim r, (h~C
et!am
ve~-o
art1fices,ql~og
pe qllidem propte r ope~l
enim colerari poterat ,) {cd ctiam circa notion em unUob infhllmentorum,qll1bllS vmnmr ,lçhone . SIC [anè &
liter, vç ille,côhl[us appare t. Ncq; cnim rigoris, ac tr~
in animali vohtnta rio,epj fex quidem, ac artlfex
~10tlS
moris notione m diHinxit, & rÎ!wrem de{cribes fic aH:
gubem ans: Inflrum enta vero,n emi,
cA: ~cultma
Ad pugnam , ac COl1cu(sionem hane tremor & rigor
ae mu(culi. Pr61nd e & non mOlleri,& quantum Catis efi
fcquitm . Frigida amem efi tota ha:e affeél:io,& 'facien ris
mo ueri comige rit vtigne aut propte r infirum entofnm
veluti aliellbi inquit, cdam P!:rtO
n?me? h~bet,
i~[m
facu!ratem ipGs infirnm entis vtetem . Palilfea1~,nt
dlClt.HlC el1lm Ipf.1 Platon is verba rccen(llit. Haber aU
re(olutins,~f
pitatio nes igiwr,& conulIG1e~,a
res
tem cota Platoni s diétio hoc modo: Eccnim hllmO
m entorum !a;fiones [llnt:trerpores autem facultltls de- D
1
nofirlll1
his,glli in corpor c !i.1I1t gr5dio rcs vbi corpus
bilis affe8us .
Cedes
illorum
cxpellcl;ces, in
ingrefs i hlerint, l1inor~s
6. ~. Ac tremor qllidem clarè dlfiinétus efi à palpitahumiJi tatetn impclk n:es,
nofiram
ntes,
nequcll
[ubire
d!llinxeris trem.or em hoc modo.
~ero
A r~oe
tion~.
ex inxqna li, ac 1110bili, immob ilem proptcT xgllahraNam
Verum pnll s gUld fit ngere, conGdelandllm ~fi.
tem, aç protruÎ loncm efficientes, congel ant. Hxc aUranl
& hxc videtur qltidem res valde nota elfe,. verum nllll:t
tem dllm prxter namram congel atur, (ecudum natu
ip[a diffieultcr cogno[ cl po tell : non
re! minùs eti~
~\ia
Ee
repugnar,ip(os in contrar iam /ibi partem depc\1n~.
c;m[am inuenir c , aut affeétione circa
ideo [olùm q~lOd
cremOr , ac .ng~r
,
luc
sionc
concu(
ac
,
pugna
in
fanè
tlS
corpus ex ipfa fientcm , nOll facile efi , [cd ctilm ante
EfillllC hxc affeétio tota frigida , & faclen
r.
cxorit1l
~
e
d
i
v
i
h
~
m
i
1
l
a
~
ip[am
circa
s deli,~c:\to?
hxc, ~etli
•
ip(am nomen hab et.
tur. Rtgorc m emm fi fsmplicitcr pcrfnC7eratlOnCm dl,
tremOr
&
rigor,
fic
idem
non
igitur
d
~
J.
x
deprxh é'X~r is, velut aliCJui pronun riarut, crror p~làm
gllàd negue fit perfrig eratio /implid ter,& neqi perfn~
, non taercncur
perfriC7
nter
vehcmc
dHur, guum multl
ver~
geratio vchemens,c1arèdcJ11onllratum cfi .~od
vehn:~tl1
n 11
t:igcit. Sed neg; fi perfigcato?~m
~en
[e
fic
diétG efi,gLlàd rj o-or perfrig eratio
paulo ant~
ve!
cardtac
lCl):lC
flpmach
efi.Nam
hoc
dlxens , verum
enl t1l
a,an non faI[à diéHi c~ploj-ems.iJa
expo/it
rigent,
tamen
non
umt,
erari
perfrig
pemen rer guidem
effe
llon (en4li cxpofitjlm frigiditatem ) [c;c\. doloro{arnorclll
Çllm. tremor e,
f\c dicere rjgore11l perfrig er;ltion e ~1T
dg
'h
6
/,./
332
~
- :-J~rteiaum
p ____ ~
lin?
0
"-
"'-...•..
�333
Rigore) Conuulfione, Liber.
rigore pmant. Perfrigerari enim vehemeter muId fani
fe ipfos dicunt,alii volentes,frigiditatis cupiditatediu- , A
tiùs in frigida aqua verfaci:cluidam etiam ob huius vtilitatem,in frigida moram trahunt. Rigent aute non fiatim,quemadmodum neqi qui lauit,& polleà fe in frigidam aquam immifit. N egi enim hic' nifi diutiùs immor:\:ur,ri<7et:quanquàm frigidx gualitate manifefiè perclpiat. ~are
quantum ad frigiditatis fenlltm auine.t,
omnes hi fiatim rigniffent , fi rigor frigiditas [enfilÏ expofita effet. A t non rigent,& merito,no enim omnibus
cUm dotore frigiditas efi. Ventm quidam ipforum,qui
tepore xfiiuo maximè xfium non ferentes,in frigidani
~quam
fe immittunt,adeo frigiditate deleaantur, vt in
l~f
tandiu morenmr,donec contingentibus inllar glaCiel perfrigerati videantur.Num igitur habuerimus iam
totum, fi dolorofam frigiditate efiè rigorem definieriml1s,~Ut
adhuc aliquo alio opus e~?
Fonafsis enim non ,
o~nls
rigor ita definiédus efi.li&grot.i.s--eel:t-è-ru;)fl idé- B
334
dem,& innumeros alios,qlli calore no naturalé,Ced acquifieitiu e!fe putâe. ~omd
igitur affeéHi caloris na
tnralis hi dixentm,qui nllllfi pror{us caloré namralé no
uerunt? Ac namrale quidé efie calore non oes, velm dixi,coficenu:verùm acquifititiâ generatione ipfi machinantes,diuer(jmode alius aliam. Vnu hoc oes confitentm ,quod efi aliquis fecundum nanu-ii in vnoquoqi animali calor, que in conuenieme menfilra [peculamur:&
r. è'
. ~ ., & horrore,&
"' omne'" per finge.
lan
CIrca h'"UC, & ngore,
ratione heri afferunt. Afclepiades itaq; no folu non ca':'
lore, fed neq; aliam aliquâ naturalem ponens facultate,
omne febre propter obturationes qllafdâ corpufculo.:.
rum,femper in meaeibus cofifiere dicens, in me:ullu ma
gnitudinibus differetias ipfius co11ocans fic contendit '
ofiendftqi aliquiblls neceffario rigorem coillnétîl effe:
quibufdam non. Atq; ego fanè ni1llongiore,quàm pro
, .... 1 ,-~tf
.... 04hac occa(jone,fermonê fore timerem,& alioqui iniufiii . ~S:'fI.'
"'delOO
r. l Ar
l .d
bel·
..,. "'-~rdf
eXllomare
lC epla ever araeere,aça lOspr~
~
~J
z3.6 ~
terire:aut fi nu'fus omnift mentione facere infiimerem, ~
u. '~7
•
V~F-e!TrigdbQU.J;€
,a Ht-per
-f x:.igcr"l
piClmus itaqi fxpe exacerbationis inuafione,alii cum rinon infinitam fermonis longimdinê formidarê,confegore,alii cum normre,alii cum perfrigeratione fola taqllenter de omnibus opinionibus cofideratione faél:a,à. ~
!)
a:~m
effe,atqi in omnili Medicorum fcriptis,idem noquo vnaquxqi probabilé occaGone ftlmpfit,& quid fit,c1
~ 1~
p.(G~
tn~U;
vfus exifiit:vt quum non perfrigeretur guis Cllm
quod m,ximè ipfo, decepi', & qua pan, fallumu" vbi ~
.~
agltatlone,ac concllfsione,is no rigeat:fed fi affeél:us riomniahx cdemonfira!fem,ita ad nofiraopinione pro- ~"7'
, :1."'~
gor appeUandus fit,inxgllale,ac inuoluntarium ipfi mo
greffils effem. Veru hoc ad alilld tepus differamr. N eq; .. -~
<. r
, ..&;.:~
.
h' enxu,., 1audo,de ArlC lepladequIde,ac
'
... Herach-. Y37 -"-rl7
t~m
effe 0ponet. At fine hoc,fi neqi hlperficie inxqllaemmAt
' 6-~ 'P" '-"~ ~ o ~d I"'.-~, "l f!Jcf
~ter
mouet,perfrigeratione appellant. Si vero hac tur
da Potico,& Stratone Phyfico aliquiddicente,&alio- r~)q.,
~ ' A-5.(~,
at,ac per inuafiones quardam cocmit,totum aute cormm vero nl1l1am mentione facieme,& quide quu non
pu~
non e~mout,hré
apel1nt,
~
s
horu fol ùm de rigore opinioes, fed aliàs multo plltres,
Î9,1:1!3 lR itf l~{)tris
riger. At veneq; minùs celebres,& probabHes recenfere pomilfet.
ro l11.fanis alitér rigore vfurpamus , de omni dolorofa
XIII. ~ os igimr principio extra cotradiél:ione pofip.erfngeratione, Si vero morbi ratio ne rigor fiat,no fa
to arrepto,quod videlic,e t rigor cal oris naturalis in vno
tlS eft hoc folumdicere, verÙtn adiicere oponet, totius
quoq; animali fit affeaus,quo fiat videamus.' Procedet
corporis turbationem:id quod aliqui adiicere volentes, C aute fermo iuxta Hippocratis principia,ita vt nos non -t
-4cu~
tremore perfrigeratione rigorem dixer~nt,o
cla
corpufculorll moles,& meams,corporis nofiri e1emeta !:JE;;~';J
~8='ponamlls,neq; motus,aur côfriaionis,aur alterillS alicu 't-(~J.Z
4jf~-+
ra l11terPretatione vfi. Non enim tremore vocare oporius callfç fobolé,ipfllm calore pronutiemus.Sed totltm :t~
<o..t'
•
tet,fed agitatione quandi inuoluntaria,aut turbatione,
quide corpus cofpirans,ac co flue~
ce{eamus, calore au
t~;C concufsionê,al1t aliud huiufmodi nome excogitare.
té no acquifititiu,neq; animalis generatioe pofieriore,
a~.tremois
appellatio proprio affeéhti defiinata eH.
fed ipfum elfe primum, ac ab initio genitu,& inatG,~
}, __
2~1?!.
~lgitur
morbofum rigore definierut perfrigeratio\
. r.&,·
·L:l....1: ~Il.
r)..
L/."~Ç
.. / .• ~_';-I"L.
~em:nihl
aliud dixi!fe videntur ,qulm quod fanis conC~
la'
a-nHlI!;m
~
t"
'1 .~Jt,
~are
f"'
~
<!.
.~
tl~,eiam
fi totLtm genus, de quo Medicis fermo ell,
fi effentii per fe,ac femper ntobile,ipfum intellexeris,
........!h' (y
Ctla pr~diéts
viris deflnire propofitli hlit. Appellamu5
nihil era~.is
.. Sin~la
aute~
hxc p.riuatim examinata ~ ~
~.:=
I.*'":!~
[:~
~el
m~rbofil,qU1
à nulla externa violenta caufa,
hll1t,ac ahbl de Ipfis dlfcere heet.At 111 prx[ens fermo- t;]:d.. ~
#;J:~
ifJ-f"".
b~ ex fe Ipfo corpus talé habet affeél:ione. Sic enim arni, f"ie,peon, c'l1'œrct,p"fcrucabimndnnacu, n,nq, J~
' ~ ~_
rto"~
Hippocrates dixit:Ab ardente febre detento,
calor,vtqui femper mobilis efi,neqi intro foltm,neq;
~.k
~ ' ~
.-~
• .:,-., a1terulp
,.,. filUS motum fcemper ex~
...,
~ l ~
.~
d~rb
l.nfuper accedente, folmio. No igimr aqlla frigiextra, mOllemr, verum
. ~;.:
,~
r'-'
~':"!
Co e r~enti
fuperfilfa,rigorem induces,[ed qllU ex ipfa
cipit :tlter. Cito enim i s ,~ui
intro fit,folus defineret in ~r'
fu r~fls
affeétione excitatur. Eode modo & hx c diéia
celfation.~
vero extra,difpergeret,atq; lic corrum
ont.
gnorantia
cum
rigore,mala.
Mala
ite
obliuio.
RiD
peret
ipfum.
u
~
aute moderatè extingllimr ,ac mode..
g res fexta d'
\ . d'
R'
"
.
hoc
modo
femc
~
.,w~r-o"'
ratè
accenditll1',
velm
Her:tclims
dixit,
lieribl1S ex l leb~grc
llld lcalintur. l~oSresdOcIP.n
tnU·l·
1
d"
d
'
li
c....... ~
.-4~, C'>....e.t;- .. ~';
'f~
. _.~ .
er
mo
Ils
manet.
ncen
1tl1r
Hag;,nUtll
cor
um
verfier'
um 15 per or um magls. e & VIns a pob
P
.
~
'"
Vb·
\
Il'
""f.lj.. .. . , , . ,
,.. >-t? ....
10re
par
'
.
1
'b
.
fus faél:o altmemu a~pet:ns,
1 ve~o
atto ltur ,ac vn- " 'ç;~{_
ç~
i~
.
his n- . te ma!?ls,ql1:lm antenore, n om111 us enlm
ô"'~
.
r
L
~
1
'
~
.
diqi
difipergiml',extwgllltur.Cçternm
[urfum,&
extra~anus
flt,[ed morbofils rigor habetur:~
'
'"
. d' ~
",r. .
.."
.'. •
~t'Id,W
.......
;,..(, ç .~
latione,
&
v.t
Ita
Ica,
p
x
e
,
~
,
n
O
s
l
?
'
l
O
~
p
prmCIplO,
.,
.....
1.
~
,
.
"
,
ne.-.:_- ~ofj
,
. ~uadilm-gtO'"
;~ ~
~ione
tOtius c01'po-ris.
eo quod cal.~us
~fi,et:}nro
v~ro
~ ?e,or~umc
..,. 1 ..t. h ~,.i
conf< 1. ~l
igitur quid tande fit rigor co~nlerims,
ell ad propnu pnnclplll vI:t,eo quod fngIdltatls cUlllf- ~;:~n'"
"':-~f.r <! L"",· ..._~J:r ,-..,.
•
fi. Y:. S 1:-1'
•
~r"
&: adequeter videamlls qllx fit efficies affeaionis c:lllfa,
dam pamceps CH • .o-X €atrultateenl1n,ae-frigidit:ttemi_ (.,h ~
.
(1.: .
"":ft;-~<ljQ,i.Z
fius efi. Ac illxta primam quidé caliditatis ratione per ~w
':lfeét~as
.maximè prxgreffas caufas fequiml',& qui bus
.Equ'~
liS l11fuper accidic,& de COta ipfius prodl1él:ione.
fe mobilis ell, at 9; hac. ~a x imè
opus habet ad aél:idnes. ~:t.!"
. -0~
~!."'
'-'t.
omn~
em quod..rigor affeél:us fit calo ris n2t11ratis-, ferè
Magn~
tame~l
~p(j vtlhtatem .etiam frigiditlSexhibet. ~
t""...!. r;A- .
Verùm opus babet hic [ermo allditore d\~onfietur.
Solet .,emm caltdltas
ex natura ."111 altli tolli ,
Gm{llg'
ali- -z:;~'" 1.. ..r-,.,..,..-.,
-r~, -e
1.
)
.....H 'f':'
-,,_r f•..-.l
mltlta imelligentia prxdico. Ego cnim
calot· Igentl,~
me nt li fecum aoducere:&fi no impedimeco effet frigi- ~
...r
",1'.
~
~
,
. .
. . /1"'.,....., J---- ~ , r: r~
~
eXt 15 natltrahs affeaîl rigorem effe dixi vt ne guis de
dit:ls,qnam
longl(slmè
progrederetur.At
cali
caliditaIr"
..
;..-..
T
.
i
1
~
/
I
'
<
~
1
etnod'ét"'
,
Cttat . "li li putans,me velut Era(jfiratu menti ri coar
ris motui. ob~at
f~igdta
s , vt ne,dllm ita fe extendit,pc- ~r
~H-.
1
,lte li velut Praxagora,& Philotimu,ac Afclepiareac.Penc111u el11m en,ne prç leuitatc,ac impem fllrfi1l11
Galen.
Tom. Il.
1 4
-e
i
-,
r:
. "7.,..,
'1
••
..
~
~:.;t
,.
-
.
~
e:-.. .r...::z.
__
r-e.-
.....---,''".!
(j:
�3)5"
Galeni de Tremore,Palpitatione;
mm filper ipfam congef!:orum litffocatur. ~atuor
corporibus difcedat. At frigiditas cohibet, ac
A ha: fimt differentia: ob cau[as quatuor, non eodem mo
impedit,& huillS mOllIS nimiâ vehementiam tOllit.
do omnes flammam iniuillria afficicnres. Nam eius,
XlIII . Redeamus igitur ad ea,qux ab initio propo'lux in Sole marce[cit, vigor diCpergÎtur ; per violenqualis affett:us innati caloris !it riulimus, of!:end~ts
tiam aeris ambientis exbalans. Fortins ellim ef!: radio[ecundù natura figor. N i gl10d vbi intra tép~rameni
autern
mm Solarium robur, & dnrabilius igne. ~lm
·nes ma[erit,fanu ef!: animal, verbis no opus efi,hoc ef!:,
cor
ita
deperd
ffemia
materic.; inopia no ampliùs ardet,e
quu, velutHippocraœs dixit,caliditas,ac frigiditas motenextrà
,iuxta
exhalat
rumpimr. N ii açcenlils [emper
'deratu in rer [e babuerint temperamentu . Si vero altera
11l0mm. Vbi vero alimenti gratia intro nmar,
dcnrem
e
~
(
i
b
"
;
m
,
e
~
t
o
r
g
:
a
·-alrera filper:uit,neccflè ~franiml
déinde aute alimon ii pra:bente caret,ita dcbilis [ccllncie fimili natllrx cauCx ems,ql1x [lIperaUlt. In/lamatIOdo modo perit. At materix mutirudine grauata /lama,
nes io-itur oriumr ,ac cry{ipelata,& berpetes,& carbun{llffoc:l.tur. Ven'tm de l:ruone ab
culi,& ardétes,ac /lamei,omnéfgi febriles affettiones, . & refpiratione priuata,
aql1a, ne vcrbis quidem opus efi. PlIgna enim fonis eil
vbi caliditatis vis filOerarit. Rnrftls vero conl1ulfiones,
fIama: adllerfils omne [ynceru,ac multu humore, adco
& dif!:étiones tetan(ditti, & palpitationes, & tOrpores,
vt ecia fi oleum acernatû ipfi ingcLreris , necelfe fit fire& re(olutiones,& morhi comitiales,ac Ieues (yderatiopitu',ac cOllcllfsioné gl1andii fieri,tantùm no voce vio- .
nes,frigiditatis filperatis affettus [Unt. Ac taliu :lftettuu
lentiâ indicante igne. Taie Canè affettli circa innatu cavnus aliquis ef!: bic rigor qlloq;,qui no fimplicirer perB Iorem intellige cire rigoré. Neq; enim <Juu ob materiz
frio-eratio efi (ed perfrigerationis Cenfils. V nde vocem
1
"
,-,
inopiam calor aliméto denimtus marce[cit, neq; guum
'appone
re opone t. Infuper aute &ve le~ms,ipf "
à. multimdine ipfius grauatus, neg; quum debilis faétus
mente eftè opone t, ac violeta perfriger:uione,quo cla
labat,rigorem fie ri comperies : [ed qnum fortis,ac porum fiat vera dicere e['t,qui defcribic,rigorc effe perfritens exiHés extendimr,déinde impedimr. Propte r f10C
o-erationé CalOl"is innati aceruata,ac violenta . Etenim,
ipfitm & concll[sio corpori contingit,dl1plici, ac comPlato dicebat,quod [enum ac pa111acim fit,fen[um
~elt
POUta mom eeiam hic fiente, vel ut in trementibus, vedl: hune magnopere
" fuo-ic. Si vero fen[um fuCtit,necelfe"
.
f'
)
(
"
o
rùm alio modo. l llhic enim ob debilicate facnl tatis COl'
ac aceruatim concLltere. '-<2are per ngeratlo,
mOl1ere
pus mouentis minus motus fic, quantum vigr.r permine.ri potemulta tcpore,ac paul~tim
quç [en!u fng~,i
ferit attollens mcmbrum,deRuentc [emper PÙ{I! ad inrit. Ve\ox auce,& qllÇ magnopere attolllt,oml1Joo cum
. etu-p@~IU
".
ferna.
,
fen[u fit. Neq; enim Iatere poterie huiu{modi affettus.
in e{fentia,neque
eqj
vtquin
At hlliu(modi affettlls cG fngiditatis refil omnis dolo- _ ~t.Na
totum corpus
per
ac
,
vult
extendi
,
fit
in vigore Ix[us
ro[us efr,fed aliguando ctii il1cuêli[simus. Rur[us enim
pi:e.famlliUl
iR
.
Ferri. ~.edWu:,a€-pfim
pr:l'ter nawra, & violéms,& aceruatlls
dixit Plato, ~i
it.Q!:l1Ul
cenfuCt
.
cit>imu
m...prin
€ernpellim-f",acl. prepRllvero in namri
nt in nobis affettL1s,dolorofils cft. ~i
m
,
r
e
F
~
(
porsit,
alltem ifihic manere non
1'0)' Acema-IDS,
abit rur{ils aceruatlls,iucundus. ~H:
~ a
coacer.llauit [c iplllm, vC:
eA ) ~bi
..
bill. efl~tix-rnos
CÔ!l1J.Ulis vtffi
ql11dem xgllaliter InUO
non
Pr:l'te- C lut 111 clrculum contraxlt,
I!J'atia, vt He l at ~afcél:dÎtnu.
vehemenri !adonis
verùm
via non violenta extenditur,
J
quidé ad hoc,guod no latet,in natura abit,illCU
~eà,qui
s,opponit [e his,
exilien
impetu vtens, & velm è Iagueo
ab co,quod fccudu naturaefl:,recedit,
dus efi. ~iverà
ere ea,ac vias
,dcpell
quç accelforià iplÎllS momi obftant
doloro rus. V nde il vna & eade in copi:! frigiditas fit,al
ex nerefiftit,
ipfis
amem
puras facere annitens. ~um
tera illCUda eft,altera mo 1efia. Si enim corpor i nimiu ca
irrttiuxta
,
amittit
ce(sitate guidé impetuo[am Iatione
lefaJ:o ndhibcatur,omnino il1cuda e(LN i immodica ca
:
vaporo
alioqui
Na
it.
peioné vero,to tu corpus concut
liditate affHttu, vbi deficiétiô frigiditatis acccffia mitiga
intro
urlils
obflat,r
ea,quç
filS nuc faétus,in reprimcdo
vero [ui
tllr, iucudè afficitur, vbi fuerit mi tigatu. ~lOd
,
t
repellimr)plagx {imile guid patiés : redit autem iter~l
DoJebi
.
s
l
t
a
,
~
g
i
f
r
e
p
m.turii habet,fi .1ccruadm
Ctlll9
ad principium. Hinc verà rur/llS cocitams, vehem
enim ob immoderatu téperamËtû. N â. du ca,gua: [ecla.Acq;
ur.
repcllit
nem
irruit,rurŒ(qi circa hanc irruRtio
; cOlTuputur,doloreshabét,pcrmu.-1~l<
- J'l~r:
drt~n
3'
•
r,
affligun
ea,gux
dill
fit,quam
hoc [xpe ex filcce[sione
aceruati,ac vef-:lli,H.quit Hlppocr:!tcs.Nü [olu ig~tlIr
•• ~'
.. ~:,a.
~;"'t.:U
~
p
c
v
,
affeétus
efi
r:nione
mancnt. DolorofilS igimr l~ac
bemenrc effe oponc t fri 9iditaté,'li.lO rigor fiat/ed ad" t:'i~f;r1l·
:ll1imante inxqllalicer Clr
fit
vt
te corpore ex plagis dolét~,&
efi,
t,hoc
oporre
adelfe
~
l
p
O
C
hl1c Imic violentiam
J"~~-"t.
ca vtrorq; motus affliéto. Nam dum [ecllndfi natl1ra)11
frigiditas,qux .a~
fit ~t acer~l
pïXter natura. ~are
•
".-p
~ '( ~
.tmbis innams xqualibus,& no impedicis
ha~)et,lor
ngor. E t profett.o ml~
natLlf3. gcr~lefit
ihtu pr~tc
ne & mcnfuram ovideCllr hoc cufiodlCJU cHc In hoc fermone maxIme clr D rrauuombns vtebatur ita vt occalÎo
.
rigore
expad~rtl.In
tuS in fe ipffi coniler~t,dé
ça aftcttionis Ctcneration é (1 guis vcrè hoc dicere velit,
•• '. ,
mocus:
Ipfi
[unt
ve.o,ne g; coniuctix,neC]j exparsiones
violenta innati calori5, in rigore
frirriditaté lC~at5,c
'.
... ~" .•: ' : '
CC
..,
ft·
d
1
1
b'
'cl'"
ipfllm intl"o euntém iufliùs dixeris ( vear all !11
verùm
HUete
"
e
fieri. PerfriO'crarur equl C etlam V 1 CX la le,
'
'"
,......
:lC
deulire)
)
vitorum
uominibus non meis,fed veterul11
ipfill1l virr ~ eG [eW:lnre : itémqi vbi .1limetO carct,
.... ' . .. ....
provero
compc lli, & rcprim i,:lc concurrere. End,
vnde accédimr. V cru ncmra haru affeéEonii rigoré ipfi
,
,entl11pcl:e,:tc incmi,& irruere):!c cxil.re~!1
i
dcuntem
cOHup
rigercnt. ~are
.'
facit,alioqllÎ mneç mori~tes
h.
1 vlrorum fimt vocabula, omnla ptO
vetCrlll1
hxc
&
tiCllo1"1: vno fane mou cOll1une cft omnibus morien
ficl'1
",
è
r.
pOllt:l,& contillgentcm affedum clar ,quantll CIUS
b'IS,[:U no rigétih m.No enim jjmpliciter dico,pe rfri~,
pote n, dec\arantia. Agitari vero dico omnia,qllX l~t
hoc
er,
g::r:m oponcr c c:llorc,fcù accntaeim ac violent
concl1ti,ac eff'erlle[cere. Et omn~
in corpe,it~mCJl\
in efrcl1ti3,neq; in vi. '. eft, vt ipfe ;obllfins manc~,e'li
mOtlls,qu i circ:! riCtorem fit inçqllalis,ac inordatl1~
callC1 )xfils afrJig:ltur.
gore,ab ahqlla cx~rna
illxql1ales,& vehementes,ac V10~
inl\ofears,p~
x v. Ac conbdera mihi [anè /lammam externam,
lentas irruptiones,ac rcpulfiones perficirur,innato ca~
qux allqllando inopia matcrix , vnde accendebltllr
]ore vaporo[o f:ttto.
çorrumpieur: aJ1cJlIando in Sole [plenùido marccfcie ~
CX rigoribliS magis recaleCcic cOr~
X V 1. ~aprotc
lio-nocopia
allt
tk,rurfu s ab aqua multa extingllicur;
pUS
veru~,à
'!'
..
k
;.;:::..:
co
�•
)37
pro
Rigo're, ConuuJiione"Liber.
pus quàm
catorc,quo ealebar, quu [ecunclnm natumm abiimt ab eO,vt hoc penitus nordit, vt edam quod .
-:2ram habebat, Effunduntlll' item fudores. Qt.!um enim A p~oter
bilem, aciémqlle qucncunque hl1morem rigor L.~
illxta mllitas irruptiones expeditè proplllfarit ea ) ql~
hat,ignorent.
l / ~"
,
molea5:t,& perfeétè re(pirarit, corpus propter tres cau
x\' 1 1 1. Ca!terùm difficile efiinllenirc cauf.'\m,qnofus calfieri neceffe efi:& ~lQ.dcaer
HEpe-€ndt~h
modo ob acre,ac calidi'i humorc,frigida affeétio con1i.
. 3'
flit. Fortafsis amc difficile non efi,ti neq; Platani dif~
~
i1.J.$;'
'.
~futld0.!éa
S" dt:
&
qliod nlllle t6tl-l& llchem.e-Atel' foras-e*-efUtts-ef!;& -tercile hlit. MllltO tame melius effet,etiâ fi re"Vera diffici- .j~
~ ~ , .:J ~ ~
t"~l1e
\.d: IfIltpt10A1UllS,&
'~
"L
' ac \'10
'1
'
'bus
plagt-s,
€BHs-mOtl
lc effct,non conari (llbuerterc ré palàm apparenté, fed ~
l'
:.~;t,1b!I
.
c~hdius
attendl f&l.et. Et lignllm quide, le lapidem fi
Clll(xignorantiamconficcri. Attollereid,q110dappa- i i
. ~
.
. 11
~ofricues,gn
aHgllando aecendes. Verùm [pirirus
rct,fimile cfi,ac fi qllis ncqi viderc 110S confiteretur,eo'
~-:"+
?""é .,..:...
1I1natus,ql1i natura calidus efi, fi vehementer fueric mo
quod no (cimus qllomodû videmus. Proinde qllod no ~
.~
"
.'
tlls,non multo magis accedeml'? At hoc & in motibus
minùs ob acré,& caIidi'i hllmorem fiat rigor, quàm ob ~
~
.
.fecllndl1m naturam ellidemer videre cft. Nam qui curfu
frigidG,ac cogelanté, verifsimu dt. D éinde conGderan
"
v~ fltnt,& luéta,& friétione, ae quocllnque alio mOUl,
du an fimpliciter fiigidu, aut acre redundare oponcat,
•
'.
vt rigor effici pofsit : con [equenter pofid decernemus
~lhi1
minùs calfa8:i funt,gl1àm fi qnis in (ole a:fiiuo,&
id,quod à multis ignoratu fuit. Neq; enim Gmpliciter
lllxta ignem calfaètus e!Iet,Sa:pe vero" & cirea talé ex
profitndo rel1erfionem calor velut ferucs, aceruatim hu B frigido humore redfidante , neq; Gmpliciter aCrl,rigor
fit. Et de frigido quide anteà clarè oil:endi, gllU guic:m~nl
ql1id effundit, glwd (udorem vocamus. ~a
de
guid cft laxi mmoris,torpidttmg; ac refolmu, & agllore 111 rigore perfrigeramm no iteru recalfleri,malli efi.
film proponere, Verùm de calido,& acl'i,nuc tibi moSuperatus en enim in pllgna calor. SlIperatllr aute gui:
firabo, Nil vitioGs humoriblls referti,& morbo regio,
~oque,rb
cau[a: affligentis dClliétus,quâdoq; dllm
febrc itc acura, & ardete Jaborâtcs, omnes vtique rigeexifiit, Hoc itaqi modo; & illud diétu efi:
Ipfe ~ebilor
rent. Nori igitur am fimpliciter frigidum, am acré huEx rtgore v05=is interccptiones non recale[centes,mamore rcdundare oponet,ad rigoris generationem. Ve" lum. Et rllrfils affeétioncs vtrafqi, in quibus pcrniciofi
fiunt rigo res doces ait:ln ocnlonim diaortione, febrirùm vtrigue ipfomm proprium modum ade{fe necefc:uloFo,laffaco,rigor pernicio[us efi. Hic fanè rigor ex
[c efi. Fuerit alltem modus ( neque enim cunétandum dt
, fO rtl caufaobonus,ille vero propter v il'ium debilitavcritatis fiudioGs omnia ratione per(equi ) aut copia!
tem,perniciofilS efi. Si rigor incideric febre no deficic
men(ura, aut hllmoris qualitas, am corporis locus
te,œgro iam debili c:.::ifiente,lethale cil:. Ventm de his
aliguis , in qno hunc aceruari oponet, Ftlerit item
. amplil1s alibi ao-ltUr.
& circa quietem ,aut motum, & circa motus modum,
x VII, q;od huc peninet coGderandû efi an illnon parua differentia. Ad bas igitur ipfas differcnvero hanc vim
tias, & Plato refplciens dixit, ~um
~: ~mn:s
ferè rigore frigidt; ClUCa! attribllat. Na:qu:dd
~Ida-fu.eétio;lH
eft, An vero & id, gl10d fa C habeant fibra: in fangl1ine, bilis,ql1ç natura ab antigLlO
Ft IP.Cam,tale Gt coGderatione dignu efTe mihividetur'
f.'\n~ui5
f~1;l:rÜI5
c.x car~ibus
i.n hunc eliquata eft
.4cahda &
paulatlm pnmum lllabens,propter ~,
ebrlS itagi tertiana: exql1ifita! , vt fi gua cO alil, rigor
brarum vim congel~tr:dum
autem congelatur, ac VI0
~.-:
,.t ~ 2,a.t
. ~....&
nOta eft.IrmÛt enim exacerbation es cu rigoriblls vehe
lentè extinauitur, tempeftatem,ac tremorem intl1s ex- !~.';:l
~.,
r~t?!
Ulentibus,& guide qunm hac febrem ex frigido hllmohibc: copiofior vero influens, vbi caliditate fila fibras in ~.t
JÇ!t;.l1~
~
re conflari,ne fi in(aniat guidem guis dixerir, Efi enim
perauit, inordinatè efferue(cens conferuat, His verbis
~
':;1 ~61
genere
, ardens ,ab altera'ardete catÏnua in tantu difians
Plata omnia recenferc conatlls efi, qua: no{fe opor.... ~
..
i1~
9uo ddeficit caliditas febris,& Hama,ac ardor. At Gris
ter pel' omnia affeétionis genera, Nam & (peciem hu~
'1 c.;J-r~b
~
~
lJ1~efins,&
frigiditatis cllpiditas, & meraC:E bilis vomoris dixit ,bilem ip(um appellans: & qllalitatem in~"'f!I.V,t
~
~ltS,&
quod à vomim me1iùs habent, glom~
non
Unt hœe omnia apenè ob redundantem c:lore?~
~icaut,
c.alid~m"
& humidam .diccns : vnde ae~l'';:!.tW~
:;.pt'
~ ·o .
T~d,o
igitltr rigent in febribus terians?~omd
in
tlO efi tah bill, hql1efcente emm carne, Ipf.1m fien dlG:t;"; ~
:.,~t
xit. Sed & locum , in quem Huit, addidit, ex co gl10d
,..t(.! ~
.$" '7 ' .. ~
f~lbs
ardcmib~s
conti~s,(j
non interm!ttetes, [~d
• D
b
'l'
. 'r.
'
t:l: '
":v .. Kt!- L
(r
• d,per ardentes JJ1cllmbunt,ngor (upemcnlt, atgi hIC
mnuentem
1 cm a contenus 1J11angUIne n )1'15 conge~
.s~
~n Icatorills fcbris? Ab ardente febre detero rigore inlari indicluit, Huic autem fermoni adiun8a efi affc~
~L.r,;
~ ·
d~per
accidente, !àlutio. ~in
& lcrc, ac calidllm meétionis generario, in qua tcmpc{latem, ac trem
. o~e
. l~aO.etum
hnlceri adhibitum, primùm guide dolore
fieri dixit. Tempettatem quidem nominan5 '. fngldl[enfilm: tremorem alltcm, JI1xgua~n llClt',déinde horrorem, pofiea rigore efficit. Et mut D tatis in riaoriblls
o
, fi
lem agitationem , ac concllCsionem, in quo ,non lp um
i~'s n~ul)
s,q ui
rigucrunt,ac febrierunt ex hulccribus
folum , fcd & mulras Medico5 erraIfc affcnmus,
A n~lats
ab acribus medicamcntÏs, Scd & inflammatÏo, ,
teà cnim à nobis difiinéhls el} is motus, gUI In tremor~ ln abfceffilm tranfeunte,neceffc ca rigorem,ac horre fit ab eo,glli in rigore contingit. ~lm
amem difetr~
comitari. Poffcm & alias multas affeétiones af' otNicrem.magls,qu
1_ _
"{"
:..J
cir, èopif~r
in RlIcns fibras filperall!t',ex,calcfecit cor
hll re ' ln qlII'b us pa l am
111 rnglullm
D
r.
' pro l'lXlratcm
.
pus ad (u:l!~
lpfin , f.lc1~aem
fibrns vlC(
~ lm
tranfmu, DI'fiIICrmOl11S
ruarnorcm r'Igor connlmr
rans velut Ipfa pn1l5 ab lilts trnnCmluabamr. De verita
ad'tr~m.Nc
igitur (oli fi'igido per violenti:i rigorcl1l
,
l' , 1)1
te qnidcm eornm, gua: ( lXlt ato ) non nunc cfi noe' ;tl)amlls.
& horréJa narratio, & fpeébcull1m
" ngore
' ""cl
, H oc f.'\I1C
bis eonGdcratio propo,ti r~, gl~
in aliis lihris eXFo~
qUl ogi c fi'lClr.
&llllmod'
Pl l, horrorc,ac
fe ato nouit,no (olùm Hipocl':ts.~u
igitur di[limri fimus , Gmlg~e
,1l1d1C:ttL1rl ca, qua: in Timxo di
\ b'l Aalla ncntDllS,mem1l11t
" 'l
, ,ctlam
" n
~o tcrct
. de mo b'1S ale
xie, Qg~d
VCl:<> Jl~
reliquit ex.his, ql1X dici oportehat ab hls , qUI de ngore pronulltiarenc hoc iam ex
~l1t\
V ndc t,lIm alioru mulroru gracia, mm vcl maxim' o. traét:H1ones de rigore poficriores medicos adver~is
ipfius appamit, Nam & hllmorem clixit ex quo
<J~arl 1 c~gor.
~omd
enîm no fir mirum? Si PlatO,
rigo r fit: & IOCl1ln, in quem Auit: & motus fr,ceicm,
do ~dlUS
no cfi!no ignorauic,gllod ob bile etii qui
, per quem pcrfrigcratur , & l'\Ir ~
infilpcrque ~odlm
q, t ngor,caufamqlle inuenire conatus cfi : hi can[~IS
~xcale[Ct
corpus,
'
.Ga.cn.
Tom. II.
1 ~
?
ë
.
W·
&:
ç;..........
p""t:c.
< • • •
Na
.....
-(.="!
..
:1::::, "'-,.
..
�·
.ç;:~
339
~;.t
...C:::: ~"'-i
j
~1t2$;r
z
~
...!.ôit- f-.
'
Galeni de T remore,Palpitatione,
340
accidiffe,guando primùm in ipfam nauigaui initio auPlatonis igitur opinione, in expoGriohe eo
pal
more conGde A tüni. Ingefferat aute hic pluribus ex ordine diebus,
rum,qllç in Tima:o, [uipta [lnr,med~co
balneis
à
s,&
marum glandes muIras teneras ac recente
rabimus. Nunc vero noll:ram [enrentlam proferemus,
& ante ip(as , nec erant plerxqi ipfarum exaaè matudiaa
ancè
vbi ea, qux ex Hippocratis femencia pauÎo
ra:. Contig it alltem ipfi, vt primû inirium fumeret à ve~
fimt,explicauerimus . Etenim ex calidorum med~ca
hementi horrore,ab exercitio,& balneo,ob quem hortorum vfu,aHquando horror folus, fxpe vero etlam rI
rorem qUllm etiâ [e febriciraturum eITe timeret, decll, tibusa~
arden
1 • gor [llccedit,qllemadmodllm i.n. febri~ls
buir,& vbi ll:ragulis fe conrexiITet,guierus mafit. Polltercianis dllm mouemr Raua bllIs,non 111 va[orum cam
qllàm vero per tota noaé [ebris exors permanfiffet,
hic humor
catiblls,led per carnes , am ,quod ~Inrils
allté in hoc
manè ad co[ueta vitx mUl1ia Ctlfrexi.~û
e~pnr
le[as a n~tlra
~er
ql~
{j~,aclt
in ipfis gen~ratus
, vfg;
quiellit
ac
it,
decubu
nu{us
horror e corripererur,
, .*"àeR!6~-t1'
, reli:'
A;'le :tlâ~
get~r.-o
balneum
ad
velm
rur{ùs
mnc
vbi
ad balnei tempus. Et
- &.lhen~:
citffertUlt. Hldenres-emm In vahs b*efi
~m
ffet,maior horror ipfi faaus eft: &erat fympro
furrexi
era
-GGFp
prxdita
lènlil
pel'
'-; , Teniao a! vero e.x-tra vara
ma ipCtuTI iam panms rigor. Atque mnc omni modo
. In hac enim lationeJt dum per ip(a fer~
.ptore'anm
fe febrire opinams, adllllc magis in guiete fe iplilm co
CGtingitiramr,acrimonia affligens dolorem induct~
tinuit. Poll:guàm vero & pel' cotam diem , & pel infeduo fia~Agts-d
- hoc
~ q~
ql\enrem noél:em,periculo in fe faao comperilTet fe e~
ri&-pt'eflRd~u,")S
s horrere, fi vero amp liùs gnalldoqi
'Ir paR-u-lllx C&FptH"i-s,Hl glll- B moderatis motibu
p.er~tu:&
~t8&
motu vfus eITet rigere,confiliarios nos adhibllit de his,
bus bilis dt, per..fac.u1t.a.rem,qu-am habent ad -ak~nc'J{
qux elfent facienda. Recordams jtaque ego ta le quid
e-tp-fà-advnai:]tH~e-r(
c0i"Rel\da ;-ip~mFeErudant,
in A fia nofira mulieri contigiITe,& [odalem à timore l~
(at-a;per-fudG reS)allt
'iicinam,.d.(}R..eç ex-o mnibtti" t*'6P~1
beraui, & vt calefacientiblls, ac crafsitudinem humo. Idê
v~ts,a-l.infeFèpur:
mm fecancibus eduliis,& potibus,ac medicamentis vte
hoc accidit edam his,qui non concox ernnt, aut vitiorcrur,adhorrarns fum. Ille igitur fic rellitlltus ell:. Er
fis humoribus pleni Ctll1t,am in xll:iuo Sole, aut ~alneo
poll:eà fimiliter affeais,in principio guidem dedi phar
verfatÎ,aut in gymnafio fe exe.rcue:ullt. Hm'renc ltaq,lle
macum ex tribus piperis generiblls. Déinde nollmm ,
flatim hi,& quidam ex ipfis et;am rJqent. Opone t enlm
quod ex calamintba conllat, ac appellamr. Pofiea id,
non Colùm mordax quiddam 111 nobls cau(am elfe, fed
quod ex fllcco Cyrenaico,ac caflorici coponimr,qucd
& qllOd vehemencer moueamr , fi rigorem efficere de& gnartanariis circuitibus commodifsimum ell maxibet. Et commune hoc vtrique clll(arum generi accidit
,
'
mè vbi à vehemenci rigore infeflantur.
ha
tum his,qlla: frigidam,tum qux calidam bculta~m
me
veteres
apud
fi
,
s
~
e
r
i
m
e~ qllod
.x x r. N ec ~ero
bent, vt doloro fè moueanr corpus . Et propterea cum
ngores fine fiïgore , ex ip(a in cors,ad
quidem
reperen
&
,
dICOS
rigor
irruit
s
febnbll
s
tertiani
&
quartanis
pore affeaione obm'cos, nece{fario {equi [ebrem . ~u
qUllm à contrariis facultace humonblls conGfiam:frigi
q; otiofa vita verereS
dus efienim arrx bilis hllmor,calidus Raux bilis. Non C enim neqlle COt balneis à cibo,lle
hœc
alltem a~bo
Nunc
at.
vii fllnt,nihil tale accideb
amem Gmpliciter redundare ipfos opone re dixi,iHlor
appel
enrem
recale[c
non
quum redundent, edam hUllc
fcttt'l'jeaere...efficere debent , (~l
~,
lamm rigorem efficiunt,qui nOllum guoddam,ac pere
iplltm
d
o
~
--l"i.
mott:tfet
pr~ioa-vehlét
grinum fympcoma ell,propter viaus 1l0uitateJTl. Ardum concingit, (anguis ad profllndum corpor is, & ad
~ ,
que omnibus ita affeais,aut tenfionis,am grauitatis {en
vi(cera nurat, & cum ipfo nimirum eciam caliditas,frivbi finuTI ell hepar , dUDl
fit in dextr<? p~a:cordi,
{l~S
cl:uru,
circa c~ltm,\s:
gidxque,ac exangues hunt Rarte~
vldebcet ven x m Ipfo ab humorum cra(sirndine obt~
ac manuum extremieates,eo quod longlfslmc a Vl[cel;
ten{ioh
arauitatis'ac,
rantur. n~ uemadmodum autem 0
;
ribus di fiant. Si quidem igimr natllralem calo rem exrigore
etiam
unc,lic
fenfum in hoc vifcere a:gri 'percipi
tingui concigerit,aut fuffocarum,eic eo quod foras non
r.
morieu
r diuerfum ab eo,qui fit in quarranis ,ac ter ria nimal
fentiun
caufis,a
frigidis
à
tranCpirae,aut deuiéHi
nis febribus . In quartanis enim eiuCmodi riaorem ipfis
Si vero nurat guidem in profundllm, ven\m coaceruavehmé~
facianr p~r
fi .i~e
aiune, qu~mdo
~ri
tuS refillit caufis,qux ipfi vim inmlerunt,in hoc iam ve
feh r!
blls
ardenti
rque
vero, fimlhte
fngus. In ~ertlas
lue infirumendi fit fàcultacis aliena excernentis,que oip[orU
carnes
acicnlis
bus, velut a temuhus , acut1fquc
mnibus cOl'poris partibus inell. N:lm qllum ex natura
fentillnr. Et ego quidem ipfe expr~
afea,gua::
e
r
:
/
l
t
~
g
n
u
p
r
e
x
~
fe
filaÏam parata effet eciii ip(a pe.r
ngons 111 gllananis,alterius amem peritlls, vt qUI
C~I ca.lore e: pro D ~l
e~lct
fligllOt,hoc ip[llm multO ~lag
1I11L111entUte guater ex tertiana, [emel ex ardente f~
vt qUI fimullpf:'\ latlOl11s ".la: Impe
fundo progedi~t,
relata: riO'oris qllalitati in tah~
bre laboralli. ~are
hoc
('\étll .Ip~
partem ~C1bus
tu excrudit in quac.n~i
teflimonillmoprxhere poffilm.' At n
bllS afe~ionblS,
ea,qllx affltgm,exfuerit.Sxpe quidem Igltllr per cl~e
gorcm 111 qllarranis hi, qui experri filcrnnt , v[que ad
aillum.
trudit,fa:pe per vomitum,& r,er 1Ife~nm
offa penecrare aillnr C)lI11m vehemens fuerit, ita vt fix x. Non [olùm alite ob flaua,& atra bllem, (ed & ob
milis Gt rigoriblls ex friaiJo vchemcnterambience ob
frigidam valde pimiram rigor fieri {olet. Appellat allte
,qllod terrianis,ac arde nti & hoc hac~l
orti . ~in
virreum hltmoré hunc Praxagoras. At tatis rigor vehe
bu fehriblls appol1lmus,cllm in qllarcani non exdht.
mens nOI1 ell:, ctii fi pluriblls con(c<jLLéter qllandoque
& fÎtiunr pleriquc,& caliditatem in profill1do (en
Nam
nulll
diebus per[eueret. Ven\m quicfccrihlls nobi ,&
tiunt,in ip[o tempore rigoris , quorum nelltrlUn ade{l:
vli
mot~1
ve~o
etia,,?1 ip!,_. Vt~i
mom vten~ihs,quCc
. .,;
' rigcntibu5 in febre quanana.
fumlls,ll:aum IUxta mOtlls mcfllra CcqUltllr,1I1 fortlhll'>
{ilffiCIC
vero de rigore
8. x X 1 r. ~andoqliem
ac lotentis moriblls, vehemctior: in dehil ibus breuior.
cOlllll1Jone rccep[e re•
de
&
adhllc
reflat
ell:,
diétllll1
ter
qlli
magis,
CognoltÏ ccnè hoc Cymptom:l. n1ulicribll
Erit aurcm neq; longll ,neC)ne Oh(CllrllS hic (ermo
. ma:ime in Otio degctibus
~ ~lierbS
viris acider~,
reccnfui, memor fuerit. 1111coru,g llx hael1u~
ado
ite
<Juis
ui
& qua: balnels a clblS fUmptls VtlHlIr. Cogno
tium vero [umam & nunc à comemoratione eoru,gu!C
le[cenci cuidam ex condifciplllis no11ris in Alexandri.1
Ul
XIX. De
,Fl
�Rigore, ConuuliÎone, Liber.
34I ':
in traétatione de mnCeuiorum mom demonftraui.
éta,fimul {ecum cominu?s, ae coh~rents
~emos
at- , ~
ti~:;/j
~um
enim omnes volllntarii motus fiant per mu[en- A trahere P?te~.
~lm
enUTI omnes has afe~lOns
con ~
. ;.:t~
~.r:,
los, vhiad lQa ipfDrfj capita retraéti, tlmul-at-E-Fa-*e-l'int
fiderauens, 1ll ql.bu~
conulfi~
fit compene.s . .,Nam I:;"'~J!i-».{,&tko
V~aDque
pani€ulam ,in qlam-firnt
- lf~)
poflle:u~[.rm
partlllm lBamtIo~es
, & maXIme fi ad
":j'~-IJk
quàm faaus [nerit affeaus ,gui ipfos ad tenfionem
pnncIpmm neruonuTI, aut prope Ip{um fiant, tendlll1t J.,~":j'rT
~F
perdueit, eH~r:
d-llH-H€-ffi0Hl-s,4jmihs-flu-idem
ita, vt attraMnc continuos neruos, quemadmodum ~rlj:-.
: 6<o ,
m ~.J'Ùm-intcrlEaTHs,&peu
hic
externi artif
~ es chordas. Si vero neruofa corpora ~h
~tüfio
. Ac ql10d ql1idem tenditur, ac traab hifmomm mnltimdine ob[cepta tendal1r~
confimj 1 ~:1.;,
lis in hoc affeaus fit, velue quum chordx prQPter am d;g~
ej~
hitur mufenl.us ad pl~orium.nc,
itém.q; qu~d
tmut attrahnur ad Ip[um ,Ilia corpons pameula, lU
bientis hllmidi&tem vehementiùs intenduntur. Rur[us
<}l1am in[ertlls eft' commune eft, & [anis, & conuulfis.
in febribus ardentibus malignis, & vehememi phreniInuoluntariè vero hoc fie ri , prxter naturam habentitide contrarillm fieri apparet.. V t cnim vicina igni 10-,
bus contingit, non item {anis. Si igitur inuenerimus
.....;-.
3'
ra refiecata contrahunrur, ac tenduntur ita edam con
r.
fi
r. '.
~_
..... ~
t.;o,e;_
... ,..'"..~
ob gUOt cau[as neruo[a corpu[cllia tenduntur, finem
uuI lIones unt, propter exccdentem lleCltarem morb
~
~
~ ~
fanè & hic [ermo nobis adeptus fnerit. Atqui nihil eft
rum ,qux neruo[um genus vehementer exficcadn ar- ~
~':12
chordis extra. corpus neruofius, quas quotidie vide- E dentiblls itaque febriblls ob [olam ficcitatem hoc con- e- ~",-:!.
"~r.c
mus, & in lyris & in citharis, intendi qllidem ab artitingit: in phrenitide vero edam ob inflammationem f...u.. t&
' :ç~l.
ficibus , vbi inftrumentis vti volunt: remitti vero, vbi
principii neruorum, hoc [ymptoma Cequitur.
Nofii t.,"!~l
deGnentes illa reponunt. Rllmpuntur autem hx in im
porro iam id,quod ~pud
omne~
in confdfo eft, nempe iJ-.....ô ' f;:~
modicis ambientis temperamentis, du in h'dÎnidis quitfw'-:~,
hunc :lffeaum partIm emprofihotonllm elfe, ac vo ~
dem, & Aufiraliblls permade[tunt, in ficcis autem, &
cari, ,Par:im opillhotonon, partim t~anlm.
~lm
ad ~;:
, ~.tr;
~
~
Aquilonaribus vehementer reficeantur. Hac ergo de
amenor e partem tenduntur corpons partes, empro'.,ç' -...u.. dt< "'~I
fihotonum: quum ad pofieriorem, opifthotonon: te_ ~4-'
..
caufa \I~i
iIla rep~lmnt,
.ip[as ~axnt,
ae ren:i:tunt , &
pr:e[ertlm vbi tahs flient amblens,qualemdlxI. Vtrotanus xqualiter fit in vtranque partem. Et-eenlialftoql1~
eniro modo rumpunmr,fi fuerint tentx. Confidenes-EJffidem ex {teiw-;nfa1ls.M«~m"3
ra Itaque mihi & neruos, & tendines, in animalium cor Ci mfeéti prreoccupanttlr, \>'t ne e"cogÏtafê.qlid~p~.dbus,
am difiendi à fitperfllla humiditate, aut ficca!am.fu~t
. - ~x
ver~
ob plenirud~m.)
a.ut
cJ.-~,
~-j:;,.Ç
'
fI. a fiecantiblls caufis, vt ad tantam tenfionem peruetnflammatloncm fiunt conllu1itones, has cnrablS,lll 11- ~.,:;)
' r~
;L.. •
nIant, in qua {anis motus voluntarius contingit. C5gilis plenirudinem euacuando: in his inflammationem ~
:./-~,
t~ edam quod aliqua corporis pars, aut ob il1flammaper propria ipfis allxilia fanando,qllx [anè in meden'dj ~;:tJ-."71
methodi libris didiciili.
·
1/
t1onem,aut ob aliam aliquam caufam, vehementer affe
J;::;
a-
CLAVDII GALENI
De ditlcultate Re[piratio1115) Libri tre5.
Iana Carnaria M edica interprete.
ARGVMENTA CAPITVM
LIB RIS E Q..VEN T 1 S.
..
..
"t PnCalen".·
1 \... mltll
UpltH
~Ultr,
. t
n
J,fi,·'
racnttum
at:
reJf_,rafll"e( Pn~ t,o daritlrem , 'luam il! um dt pulfibUd, iffi dir:it,
f}ir /n u1 )tittm. TotUd hic primUd libtr difficïlium rtttU " IOhU11J diffirtntitU dout , tIIm Jimplicts, tum ctlmptJji"iI ·mltes.' t4rum'jue casiftU, 'jUil. ii Î'irtute ~,uent
orl,d.Yu Ptndtnt .' itemJit,ni.ft(lf.tiolles , M'jUt ,mni" opti
.ti4 ~onflr4tibUd
fu/cit. Bwum totiHd /i"r; ./jmpJin
tilff
G"ltnUd in fine eim proponit. Suundsu &' ttrrit",.' tE tom paflim tX Hippocrate de 'VItI'iiJ dyj}nœtt gene
/'roJe(O tElor , interprttanwr , & cum poJitis in primo li- .
"t/')J tPnonflrationibU4 clmfintirt of/endunt: ad txerâtatio~tjJ4
~·ien
(,nfiripti , pro iis,'luibUd otiumfoppttit: non nt)1
eéfu~
Î't pri~,
qui ~m
omnem mtthodo continer:
n,: t
7tf
C;I;,
, 'P ':fiu~
mprJncz'ot~
rpfi G~/enH6firlbt:
.A/illrum 'juorumüm in trib~
iflis libr~
ptr .capit4 dijlinEliomm, maiore numerl adfirtpro notlCUlmlH.'m rU~dni
madllertendum numerus fiptem in primlllibrll,capitum, fltm
pt tf fjultrtll ad dl~ujm7n
Î'.frtlle d~tJ[
)it.io exempld,ritm.
Î'nd~
ta t~lfnTèpCim.NDj"
dlu~(i"cm
ttiam argumm
ta hl cjùbted-a nfJondcnt , minore numtrllJèu ciphr4 indi(atur.
Libriprimi cdpitd.,epitomes [,mm ha6irllrtt.
& etymon d,j}mu.. L4ionis diffiren.
ti.e (lt~,&'
dlgnotlOnts ,ex natllra ref}irationis difl~.t"co
gnitio tlru,qlu.(tcundü tlaturam h4bet,Î'tpott -'mA & fi".
plex,prodeji ad cognitionem eorü) fjUIl prllter nAturam jimt.
Ptrfi tmm ta cognofii ne(jluüt,cu multitudie infinit" Jint.
~mt
fwmdllm na.turlfm tfl moJeratum : WlfrArimn
C.A P ·r. N.,me~
immod
fr-":...
.;e--
'
�./
343
·
Argumenta.
.344
im~Jerdtfl,
.p>
:J'fue duplex genere , c,"m aut deJiciat,aut.
ior , al' ctlerior e(l.
In fibribU1 omnibU1 rej}iratiD mdfi compojitum jit A gn1t, veto!,,&' Jcnfo : at vb; ca/Dr natimH refig;eratU1 ejJ,
excedat "dtjue vet vna, farte, vet p!t:lrib~,
pro componentium numero.. FJjjmdtlonu p~rtes
dUil,fon!
contraria: adeo, vt tj#andorue omnino intertjJJe v ideatur
perjè,infi:ird.tio,.& e"pir~t/
:. &- dtlil, per dCl~ns,
'lu~
!"u
propter paruitatem, fjuod auidit: 'ltMnui1 nec hic, nec iUa,
interuenumt'qutetes .In hu tg;ltur 'ludwor , vmuerJà erlt de
'juandiu viuit animal, vn'fuam proif'1H aboteantt4r.
dJ.flmœlt cDnjideratio . Dlj}r:œajimplex ejJ ,alilt compofita.
7' HaaenlH de p/eljiû & rej}irationi comml/nibU1:
JJ ejimpliciblH primo toco duettJr. .
.
~
nunc fI/id inter ipJà interJit. EtprirlHJm non parum effi
2. i{!j}~atonù
differentlil, fimpluesJi:xJimt. f2..!:!/etn t:,
diffèrentiil, inter omnia animalia, vt vocant , &- v ita/ia
pori1'1uantltate t~num
d!Jferu
.n t,~nde
de~,tr.
ra~
dlClJ.
opera. llla enim arMtrio reguntur animalù , rctinentù elt,
tl/r:Motioms vero, nempe znjjJ/ratlo,&- explrat/o,tum tem
alltpro li6ito alterantù: h.ec merè naturalia, imo neceJJapori1 'luantitate, vnde veloces & tardil, dicuntur: tUm d~riafont,e~
velociora,tardiortCve fieri pojJunr tjuàm V(U1 po
}entioni11tMntitate, vnde magn,e dlCuntur ,Ji mu!tum d,flutat,&' V/rtU1 mouere potejl,& partium aptitudo permittit: tantl/m abef/ vt omnino cohi6eri '1ueat. Nam Ji puljlim
jlentioni1.fit:ji parum,paru:t:non al/tem mu!til" & pauu.
JJtnfum,& rarum dicuntttr de ~mnib,
{JI/il, eXp'luribm diarteriarum retinere po./fot animalJ retineret ipfom )'tiquc in
ftinaù comP9fitafont,&' interuafl
.haben
t:~e(um,.fi
breinjlammationibl44,vbi quanta maior fit motm arterÎarum,
uia:rartlm,ji longa. Clmtra eos, 1111!,YS nomlntbtH,denfilm,
ttRnto magi1 dolor intemlitur, autflltem minorem, tardiorarum,vetox,rt7' tardum,vel abutuntur, h.UM 'luiete, il/a
rémve efficertt. (Mot/lm magnt~
&' paruum non pro '
Je motuproferentes:l'el confrmdunt,ceu i~em
fit den.J?m,&
priè,.ne'lfll! perfi dicijèd ab interuallù ,./èuj}atti1 , per 'lUIl
"Yelox,&' idem ramm,& tard,4m . /(!petltfix tantum eJfe. B mobtle deftrtltr.) f?.!j}irationi1 motum effi voluntarium,
fimplices ref.i~atonumdÎ
om~es.
.
vt cruri1, &' ideo fi qu~
thorac;' pars injlammata fi~ert,
3' simptlClum rej}mt.nd~
different/arum cau.rtt? d/[ltlj}onte noflra minorem ipfum fieri (ne ca!or moW nimio iriTm, primùm rcf}irationi1 in ~niu:rfJm
caulMproponit, til
tetllr ) & tardum quoque: multo ptm tamen de magnitudi
ne, quàm velocitate remitti : cui"", etiam caujàfob1citur.
efficientes,tumJi.natcs.Et 'fuod cum &' h.e cauj:e fècl.mdum
Ne vero propter htU remiffM ~jifocatn1
pericutum Î1uilJaturam habent,& iP.fà 'luoque orf.ana, rej}irtttio pr~bae
ficiatur, fin minm, improba.f?.!!od ttJm à caujà ad ejfeEhtm
datJ denjittU reJàrcit,quod illys deejl.
1!.!!'odji dolor jimfum ab effi&u ad caufàm prompt'e tra:Ji~
exercendIH fit
pliciterJit circa thoracem , nu injlammatio & ardor vrfiudiofm. velox tum pul!m ,tIJ,?" rejjll:a!lo v~de
flan::
geant, man:iftfÛ t ardior erit :Jin vrgent ifla, ve/ocior 'luitju'od httc cordiprélet id~m
quod Ille totl corpor/. ..Âttrng;lt
dem.,parl/a tamen admodum: ide6que aenJior etiam fit reJJi.A"rchige~u
, &' M agm c o~t.ruefiam
velox pulf~
vn~e
ratio. InJi~ma,
SOlP4 ca!01',& ardor,j}iritum facit ma
fiat. iZ.!!od ruentiores med/Cl multa qUldem Je rej}mttlognum) celerem,O' denfom. SOLtH dolor)pamltm, tardum.
ne: de eim vero difficultate vel nthil, vetvix pauciftima
& denfom : minorem tamen, qtJ'am tardiorem. Calor Ji'luil,dam fcriP.fèrint, citm ma{,nam id faciendi eX Hippocramut &' dolor ( vt inphLegmone proprit diéla )paruum, denex fnguli1 Hippocratù
jit,:,,& ~e l er'".
. E(l eni'". aenjior ~![o,
'l~i
~/ol
caforefit,&,
te occttJimem habuifJent. sifè i ~ iWr
libri1 de p yjJmœa.Jèripta colleaur#m permittit , poflrudm
altruanto celr~o,mgtud
vero ptunmum remifJà ejl..
1'ri/JI hoc in libro demonflratiua methodo dijfèrétiM & cau
8. i(!fY/gcratlo caloru naturalys , j}iritum producit
JiU eim expLicduerit.
pttruum, taraum, &' rarum, tttiorui nulltHJimul parlllH,
4' De celeritdte motU11uil,f!ionem tllm plji61H,t~m
re- C &' rami ejl.
jjiratùmi co mu~e,.
&:.znltbru de puljibmfi ex~ùcafi,
MtJaio~es,
1uil, à calm, at~ f!gore fiunt , circtt ptl~
&' in progre.f[ù hlll'1& ftbrl Itertlm dttdélurtlm. I!..!!,od cele:
fom, &' rejjlrattonem ettclem font, a aolore vero mn ettfidt motp4, C/.tm '!fm, & nec~
f?itM
vrget, & organd fi tu
dem, vt dialem ejl. ..Âli,e etiam mutationcs, velutj 'ltM1
prompt'e (etjlluntt4r:virtm valida ejl,vel mu/tum, ')Jelrudn
ciet oMlmElio, indttratio, compre}io, vet 1UtttÙ angteflia,
tum./ùf{icit. Nam jivfm 'Jtlidem porFlllet,virtm vero val-v.t pu(fom, fta.j}iritll.m, paruum,ce!erem, denfltmtJlIC eJfi. ~
dedebilys jit, non dmplit~s
veloxjèd denfm fit motm.
clt . .Nam C/J,m: mag;nrtudo mn fùfficit adv.fom, vtpote mlptûjimm &' relfirationi1 anfttogia tl~m
Cottera omnid Ana
nor mfl'o, celer/tM accedit: &'Ji ne jf{a 'l,ûdem flti1facÎar.
loga ,Jimitia, &' commlmia ~abet
i.n motu ..fimul , ~c 1fo,
den:fitM e~iam
. adj/Jn
g i~lr,tam
in. p~(i4,
1uàm rej} iratione.
p~lfm.
et/am m~qJt:;IYS
t/~nc
fit, cum obflrué!Jo , aut Itnglltllm etiam in quietihm.Nam ln vtrif1ue (plieS poft dlaflolm
f,reuior,poft/Jflolen lonf/orfit.
.
jlla. allqua artmartJ. ftler/t,parutH vt plurimttm circa jf.fâl
'). J2..!!,'od m4[,niwdo rej}iratiolZl1 e.tl:fdem tm cauflu repartes ~fea.u,in
c,tte.rù magnu::nifi affiam (it propim CDf'
tjuùat,rutt? ce/erittU: c~ntrai
vero eu tar~
l t M, &' pa~lIitUm emm jim/Ù
S. Dmnl
~m artenar/lm ptdfùl fit.
tiU,1lOtJ omms contrarldf caufl,·jimlll rerummt, vt rmnt. 9: . I?.~l'et
celerem, & den./ùm j}irit'4mfieri,fi ~emum ')Jera vna lis neceJforilt efl: nempc, vt vet vfo4 non poj}lrIttlOflYS v/.e 'lIJarr:uts Db caufam angtlfd!./,~eri\
1~jltllet,vel virfl# nimt~
fi; inj~m.a,
vel partes rej}iratiotrmficam ,jille foru comprimmtem. Vt mm thorax a vlni1 ali'luid fat ia~t'Jr.
1!..!!odcalldltM folapdmm. au[fa j}i
cinj,; fartibHI , "!entre,hepate , j}lene ) cofp, O'c.nimis mrritum facidt malorem,nOll tamen ce!norm:plu~
ve- D gtntlb ,u pr.emltllr.
r'o at,ad,maximllmJimul)&' celerem,ac det!lùm {aclt. lttt
In orthopnœi1 :-ero, Clèmaj}ertt Plllmoni1 arteri.t denls,
Ji mÎmMtur ca/or 1~tum
(obu pr~tc
a(i.14 cdljM,Ji~tur:
craJSH h.umorlb.m obfdentttr. Item à 'ltM~i1
iifllem III
inducit minDrtm pat/lo , (:7 mlllto tdrdlorem, ma",me vero
VIU an{.'4flza exfètrrho, phJmttte, (:7 c. Item fi it~ ip{o thorarl,m:MutationÎJ /1IltU1 cdtijà.E ddem:qtJtt f1uélo calore mu
r1ce tUber n~fcatur
( vn~(e
7I.ogtA,,) &. gibboji homines fi/~t)
tatio :fiet circtt in(}irationem: clrca c)Cpirat;onem. vero ,fi
cIJm/,tl~
nm amplitts(àt j}atlj ad exten(ionem relmfulif:./I ex aduflu humoribm ill l'eaore ttbllndtt. Szn net!"e
'l"atur. v"Cltf," r{Îtt in a.j}eris arterii1 qllamclln9tIC oP CIt!Ij}iritlt-S nlltricandm , nefjlle fllligoella(lIanda "rrg;eant, COfljà~,
~atfÀ
contimns efl, qllodpartllu j}irittH,fill pltrlla /~.
m
a
o
Ir4rii fitnt pllIjiU.
Ji :, ji4t: f"mitdti "utem rccompetiftmd.e J detifitM,
6. HaElmU4 diflis Omniblt1, vt rati, dffintitllr,fic etiam
celerltM accedunt , vt itJ p"Lmonariis, (;7 peripnellm Onlc;1
expr~mti4
~I/otidan
am'dit , in ,(tatibll1,regionibU1, aer~s
fljfeélibm,O'c.
.
con fl tlo~bU1,
mo~bis,?'I.t
partiCIILatim jingllia ferfr.tj'I/Ca/Ua anguf!i:t l'l'teter nMlIra,ji1le in ipfl pldmone,(i/~.
tNr: Ft pnYi7um rej}lratlonemfinllm, rte IIlffen/lm znftlran.
toto thorflce,jiue itJ !Patio intermedio (i,uit) {tmper fit elltr
do fmlll,&' expirtt1JdQ di (ferre: & plltrH4 fimil irer .!èctmmodi inj}iratio:dü virtuf (àtù valiJa ejl,O' dolor '-"1111# "rf
dllm ,( ta:~s
di/ferre. Vt in .ttatibm ,..fic in (.(teri1 cir:
g;et:De d%rificis utim ttffeé!iblu,'futtlesflmt plellritides,tl'
cfmfl:antlu ~4. ctt/orcm, ittlt mofllm magÏ1, min;;!)e pertittlIf tjtlÎdit fIImores:h;c ni) lotjlûtflr.EmfJici ver'oft
. me dol~e
netlb'I~Ji.mr
ru (e hapmt. De motll & bflLneiJ 1~jimt, &- huc adnumer'rldi. rhOrdCl! fine d%re a{foElII!./JI.
modo jjmtflm mlltent. Infimno eX/iralio inj}iratione ml4
ritum reddllnt famii,detrflm)& ((ler", fam'i, niji {ehr/!"~
v:
v:.
t!
.
..
~.
... ..
ft·
�Argumenta.
34)
jit:l!...!!,t ruift«,liret pdrIlUm,/U ttlemn jimiliter prodllcltt
j}iritum ,mult'o Jenjiorem tamen 'juàm affeélu1 dDùru ex- A
perres''lui parum &' modicr dcnfom ffirit;; induCllnt.1Z.!Jin
ttiam expirdtio maior,ralidjfmJue infebri efl'1u~m
dij}noicu
d%re')ltCuu. 10. f!..!!iddié/um fit''luiddicendum déin. ~tps
. 1!...!!élio: ytrum Jirut in diffirultate rej},rationù,
qUtt adJ,ûmonu anguffiamfi'luitur,ang.ufliam in iJfi pul.
.mme jeri o;ortet,J't 4grajiat inde reffiratio: ita jimiLiter
JO~D15
caujàm,'lutt paruum,dmfom'lue fine ce/eritate facit
j}mtum,i;(ipulmoni,aut afPeru tit« artcrii-J ineffi o!ortet?
I<!j}ondet: Cùm in d,fo~e
Jjirit1# ffonte noJlra parulH
tel~ur,n
rej}ir4tioni1 mdgnitudine augeatur dolor , potcft
,tlam paruU4fieri à doloribm extra pulmonemJitu, imo ex~a
th,racem,')t in hepate,J}/ene , a/ifflJue ')icinif lorù, &'
·115 QmnibH1.'jui thordci it4 conneéltmtur, ')t motUm ci;u fi
!juantur. ln ill 0 auttm ffiritu, 'lui fine d%re,profter filam
partium rej}irationu anguffiam neceJJario,non fi on te, parUIU fit,a /iter mfi habet.
.lI. Frdter iam dif/am diffirentiam inter pulfom & re B
JJ,zrationem (qud dolentiGt« ex calore 'Vel ca/ido tumlre par
tlblU,aliter htme,aliter illum fie ri docuit )aliam adJert.
J<.!!od naturales facultates nunquàm officiumfoum negligant:a.rûmales')er'o /dpe,per obliuionem,aut aliter,negligan
tur ..E~emplu
ab inrejJu''lui aliàs celerior,a/id.J,ji tf/II! cogi
atlo mriderit,tardior fit, mn animaduertmte eo ''lui ambutat. sic &' delir; , niJi admeneantur de iio ,1uibIH OpIH
. aben,t, non cogita~:&;
J 't diu in.te~mJu
a(-iqu~
fac~re
(')t blbert,meier: )Itlt cumfimel m~/plta:un
Id CO p IO~
jtt . ~ed r.tterlt &fu,dem l~ngo
ttmpQre mtermlftl poJfunt, rej}z
r4It~
jinepericulofoJfocatimio non p'ttfl.J)r6inde quo rarior
~e Irlrum j}iritH4 tJi hQC tfl quo diutim intermittit tO md~Ji
opmet:in potu ')er'o non tanto plus bibunt, quant'o diu
mt:rmifèrüt,cièm io non tfj~è
nmJFtr~
fit :fidpau~o
p IUflltto hlbtmt,1uare l3ect)(v7foTar eos Hl/'pocrates noml.nat.,Hun~
tlelirorü putfom iatrqfophifl.e ignor"dt,Cjui mdicj12~
verbl5 profitentur,re, & experientia nefciunt. Docet
~n
ifU~tdan
expcrientjlt,delirù rarum&' mal, num effi C
puifù.m:td 'juod (:7 HippocratesfiripJit, de quo copi.fÏt~S
dire
It.b.2. 12. fZ.!!omod, magn.t &' parua rej}iratio optit/'lt difèernatur. 1Z!!od c/~m
rtj}irationu organa./ècundum
~ruam.fe
hal/tt, tant/4m j}iritu1 aUrahitllr, 1uatum ipf7c
1 atantflr:1Z!!antum ')ero tlilatentur, nullofinfo conflat.
~am
ob rem alitmde conJideratio hu petenda efl: nempe vi
e~dum
Jit qll.antH1Jit, (./IIi inj}irdtur, aer ,quantIM rutfûm
'lul.expiratur. .f2..!!-at/ifuàm v ero & ex mufiulorum tho'h(15 t~njiDe
cognqfèi hoc psffit:qui cù,m nsn oti1iflnt,.fed
~j:aru}yfl,/m
adiuuant, OKtp ~U'jrfit,d
efl magna expirlt
t,non t"men nudato (orpore mufculorum tenfiomm inflire
op~t,fèd.ai
luerit ex copia eim ,qui infliratur,aut ex·
.,.;atu/r,aerÙ rem iudirare.Vfi14,& neceflitM aliàs inf}ira~u tum~
co~ftrél;mJI
al~às
expira/"e cogito ~
,
~ld
dl[!um fit''lUld d/(endum:ncmje de copoJitu dy
ne ;; drl~ceps
: .Q.:!.e inJùmma tJl~auor
jùnt in itij}iratiocei totldem in expiratime: ma{,ndjèi/icet 'lu.e}/mul'Ve! D
Ra,e~;vtl
tardafit,O'iftarua JimiLiter, ')el celer, l 'el tarda.
-\:
rttlU en'l~ Ifv ..... den ItM,nma d motU1 I:.d
d '
'
tient
v f a 1uzetes pertlfit,.,/ lJ~.tdferniam
aliltm non habtnt, proinde ne (011'11'0
rej}i<JU1~tm
pu!Jiuficundtlm il/M trit. S,mt & idc,( 'llJetU
14tÎra~/onum
:'jud
inj}il"atione & expiration, Îllu;wn c~l
111" :rl~tu,vcm
'Vtl".e'l.ue magn4, 'Vel partu , 'Vtl h.tr
te '&;~f
a'p aru", 'Vel r.ont~
effi pof!int, ~tide.m
in tarditatU1n . tr/~ae.
Efl etlam tnl!(jltalif rej}zratlo film in ')n6,
ta &n!ltr/~U1
motibU4,'Vt ~n pljib,t61u~'{e:
Item ordind.
rid. .n~/"dm4ta:
Et '1l/ot ln.tfjualitatu m 1'uljù j}uies,t,.
fl1J ln re.f}irationefimt.
f4 ~4.
]Je inlt'lualitate in ')no rej}irdtioni1 mot/4: 'luod9ue
inn;nfi.mp/ex,fid compof/ta fit,'Vt c#m 'Vna, eadfmifue ')el
ti!er~:l(),'V
eXpiratio,ab initi6fiti motm (d.rda ej1, mox in
pellet ~t
tr4nJi~,
J/el cmtra. 1 ttm fi (PÛtS atiqua interJo,r4r' e 1tJj}lr~,me')L
expirarionem)id,'juod Il/Ifjutlna t4men,(lrtll. ')tr4n1ue (Imtingit, 1rM~jmt
cam mul
i
tt
tu;
p;
p,/".
346
titudo humorum in ttj}eri1 drteriù bominemfofficdt proprer
pernitio.fom aliCjllem thorttcù aq/ie.JJùm. Nam in pul(ibus
tjuo'jue in~'ua/tM
fit,organis oUI/"/tau ')e! copreflu, item
rùm ')irtlU nimM im/;trillu efl:ficfenes in ')iaflpe propter
imbuillitatem intuquiifcunt.Et h6r reffirationi etiam acâdit:interefl tamen 'luodadprtt!'lotionem non parum. Nam
ex PUljiblH 'juidemfèl'!'J!er .,na 11 pr4mtio , &' fibiJimilu,
'Vt 'luo inttqualior pu/J/# ejl, t;tto ')irtl/1 ')italù fit infirmior
Circa rej}irationem ')era 'lUI! 'Voluntate magna ex parte re
f,itur,fingillorum ingenia confiderare oportet. N am ~jlÏ mol
7es {7 ignauifont,letir etia ob caujàm in~']ualter
rej}irat:
fortes autem &' flrenui, non niJi ad extremam infirmitat"r
peruenerint. sic HiJporrates malü effi ait,Ji modejilU a1;1"io in delirio alldariter rej}odeat : non itt fi natura audax.
1)' PulfH1 perfillU ItrteriM llift(! fit:ref}iratio ')ero non
perfil,u aj}er,u fit arteriM,fidprimit-m d mufiulu thorace
moueri oportet,&' cum illo puLmoJllem, (ui/# aj}er.t artei~
pars jimt.Froinde tam muflulorum, 'ludm aj}erarum .trteriar/4m ajfef/m, ind'jualem jacillnt j}iritum: h4 ruidem, fi
'luam patiantur angufliam,'Vtfo1'rà diEfum efl: illi J'tra fi
improb~,&"
inordinatl! moueantur, 'Vt fjuando cMuel/untur,
palpitant,aut tremunt: Vt &" inajJlU ind'jllalio fiet,fi quid
mufculi crurum ta!epatiantur. condl/dit : omnis igitur
intttju.alu ~efPir4to,jn
in ~ntI
mltu,fiue in;lllrib/.f4, l 'nam
ex mh1/4 iffu rau.fàm haGeblt 'fu~
jùnt,anguflia ajjerarum
arteriarü,impNbm m~{cu/orü
mott« , ')irtutù im6eciOitM •
1\!mittitur lef/or ad librum.fecundum De calffis pu(fùum
'VM qUd il1i cum rej}irdtione communia habent, copiojè traElantur, hîc ea maximè,rpu ref}irationi peculiariafont.
pu/foi,O' refPirationi,'lu.e communia, ']utidiuerjà, repetit,
&'Ji in prttr;Jentibm ']t#0'luejafu explicata. ..Âd inti']u4
litatem plure{ tau!M refPirationi,ljudm pUljib:# adeffi, 'Vn;t
fid exi , ~uamd.fl
la far(,ltate animah:alteram euidentiorem
magffiue'Variam à comunflione dolorum. Delirorum l}iri
tm,magnll.-5,rtfrm,cum 4tjualitatu etiam &' ordinu aB'lutl.
confufone.
16· Cur in doloriblH tfgri mult'o 'juàm ttfJtcà minorem,paul'o mint~s
alerem,f'aulorue denfiorcm j}iri
tum edant. Et 'ju'od cùm ralu j}iritm nonjàtùfaciat nccef1itati CQ/"dÙ,')bi iam mult:-u calor)allt fumH1 cotleélU4 efl,
&' periculumfoffocationio flterit,tumjàftem ali'juantiffer
maiorem,mult0'lue re/eriorem,ac den/lorem j}iritlim redt/ut
'Vnde auélo dO/ire rmft# remittunt, îd']ue indfjualiter, nü~
plus de 'Vno,u~
de,altro
m~ igl
inter /ùffocationupericu
Lum,O' mag,mtudmem dolorl'; ,nunc hUlc, nt/ne illijùcmrrenUI , 'Vnde multimoda nafèitur ùU'1ualitM, fum in fing'l
ii1, tü in p/uribU6 fimul r1firationü motibu1,nulloperiodor;;'
ordineft~a
. ordo mim,&' inordinatio fiunt,vbi intl1/lalitM quidem tfl,(edper 'Vices periodorum inter fi jimilitudo,
-Vel nul/a. Liret 'Vero inttqualesfimul,inordinatl'lue fiant in
affeéliblU Wio pul.fu;, paruitM td.men &' dmjit,u pr.e r-eteris obtinent.Magnus eù 'Vix;cr /onga inffrualla j}iritt«,nü
qtlàm rart-Ujèmper denfl14 mmc pl/#,mlnc minuJ,in tardit"
te,&' aleritatefim/te,.r~
in.etjualiJ. fZ.!!od in deliri-J' con·
trà magnH1, & rarus obtimant, nunc hic magi-s,wlnc il/e,
.
inttCjua7iter,paruus titntt(m,& denfilS nunrJlMm.
p"!!'id diélum Jit , '!tlid dicC111I4m. D~
ct~m$
17'
intt'lualitatibus , qlltt in alterutro tanfllm refjlratlont1
motl4 conJifl',~t.
Et prim'lm de ,ma!~
ac ')(/o:e in/} iratione, 9110d ji.1t ')6/ "Yfos p%t, ,)Z;tlls JiljfiCit , &
partes promptt Je1uu1)fllr. Magna 'Vt'ro (7' /'MU4 delirù
tantum fit ifJiJlle nonfimferfid a/tquttndo: pa ma, & tar.
aa illit,(ftûGUJ natiuus calor ')a/de refigerat/u efl. Denique
caujà nun1uàm ex jimpli
parua &' ')elox eX. ~tp'li:mer
ci( ,)t ttiam contrdrllt d/I ) ~l-m
Jimul & Yus pofl'4lat , &
dol or eft.'Ji nonfi,mptr,plunmo t IIrnen temporelc affcai1 dd.
&' all'juando mm conuulfione quadam il/i inj}itjl. ~m
ran~.
~odem
mod4 Cjuti,:enu fi~nt
a/foF/imes in !)qgiis.
txptratlonum. l nuemmms emm aM ')irtlltt dfe /"fàm
It~'
0:.Jan~m
aliCjllod,aut calorcm non fi/"uare mod/lm, 'V:
cllm!u!lJ,m0j4 e~crmt4
r~dunt,'Ve
cxpirdtio magna -velox'h 11ttfiifilet,nift ')lrtus,ant pars aliqutC rtf}irdro
ria.
�347· ltt/àJit.! Galeni de DiftÎcultate Re(pirationis
may;~,trdf'u.1
t~rJa,
v: A
v
348
l' R l M V ~.
ria
am delirù Cjtû{;ufl-a 'Vt inJJiratio ,ft txpiratio
'liloi
jimul 0'
illj.; , qui6/M
nihiL ful if.,lnofi !.xcremetl abudat.l'o/remo pa~u,
vefox
0 D refpirandi
'Vbi 0' ilf/ld ab/tdttt,& jimuf pars alIC/ua rej}lratorla dolet.
d ffiellitas refp ira18. J)e illù 1lj}~œaritfZv.'gsUd!
i:: rhithrn,0' i. in./pi-:tionis quxdam lœfio
rMion1-l ,& e>"plratloms collatlone eofrfttt,& 'l140d ln 116rrs
eft, velm fentiendi
de pul!ibmfofficientcr de eù fèripfèrit,nile breuiter rtpetit,
difficultas ipfius {en
& ex"éplo ré aperit.vt,siparua,& tarda (it in./}iratio,'Veftu, & mouendi diffi
/0",& magna expiratio;ca/ort natiuij imminutü dicemlM,
enltas ipfius motus,
!,!mojùm vero cX:.cr!mmtu'!! a.;~éliS
cotrà fiat, cnt~ari
ipuuu fanè nome di
{{u:emlM.rnte(ligedtHl! au~e
co/un[J&; hoc modojjI:.]["as,m
Grxcis d y fpnœa, tU
hU diuerflm ajimpltClblM mdlcare ,cum vtratiJiûflorJim
Latinis refpirâdi dif
jignifi.cationem ".(rit ~etina
: v~,Ji
f artta,& : arda in/~mtlM
. md/catI4r: quodji etla exffiratlo calor n~tlUIM
I~
~
fieultasfuffieieter de
l!!
monftrar. ~lot
vepiratio talu jit,lde jignijicatur.sm ea magna, Cr velo" Jit,
natiulM qui dé calor imminlltlM ab ill a adhucjignYicatur,ab
ro fint l::dionis differentix, & ob quas caufas fiant, &
hac vero infoper fuliginofo recrementa ab'Udare.sol.e if/tur
91om~
fingllias eognofcere oporteat, no ex appella
ifl.eJY:. :Yf:,i.e cOjiderandtt hicfint, 'V~ifmpla
p':!riblM ~ jfe
tlone dl{cere comingit,fed namra ipfa refpirationis id
tliGu'J comu~es
& ina:t.ejùnt,:.cum al!fS "tro copJit~
/am B ipfum indieabit. Ob id {anè etiam cognitio eius , quod
ttd vnam ttlrCfuam lignificatlone ccrt.e fiunt : vt,mag nttu
{ecfidum namram habet, à vereribns medicis ommbus
tertum perfi indiciii, non ejl,nam & ~/ù
poflulante , & ln
inuefiigata eft,cùm ob alia mnlta,tum nihilo minus indebrio fit. f!..!.4od fi denftM a({edat, iam artü erit , qu'ad ad
dieationis
eorum quœ prxter namra limt ~rati.
~i
-vfitm pojlulantem referri debeat,Jin rdrit&s.qu'ad ad deliri;;'
'd' em emm
' Vl1nm el[
11.
' '='narnram ba
OqUl
quod
{eeundum
d
sic paruitM dolorémne,an ~(um
pofluLant"é h;nificet, incerbet, atque id velm regula,& men[ura, & flbi ipfi fimile
tum:ji denjitM dccedat,de priore,ji raritM de porferiore, cr
exilEt: varium aurem,& difsimile, & multiplie i erroinfirma pr.eJertimob refigerationem VirtjJe,conf!a~
. ~ic
re inuollltum eft,quod prreter namram haber,adeo, vt
ttïa denfittU,& raritM nihil per fiJed Cllm!uPeriOrtblM Ita.
neceffario fequatur, !11ultimdine effe infinitum arte
')It diau eJljignificant. 19' S Y9gi~
'lù~tuor
jù!nt,ji magnitudo 0' paruittU cum ~en ft tae
cr ~aYlte
cop/mantur.
vero ineomprxhêtibile, vifum eft ipfis impofsbl~
dfe
Item ali.R. quatuorji'Ve!oCltM,& tardlttU cllm denfitatt&
eills i m~eiîta
. cenis terminis comprxhendere, cirMitatc .B arum prlores aliquid certi fignificant, pofferiQres
tra cognltlonem eJUs ql10d [ecllndum naturam babet.
11011 item. Semper enim a.ut paruitatem aut ma[,niwdii',em
Cùm. enim vnllm fit hoc,& ~nimal
comodum, pallm
eoniulJaam habent,cpu cum denJitate& rAritate quantum
eft etlajl1 effe moderatum. SI vero hoc moderatLlm eft,
fltù eft,gnicar:jvlod~
&. tardi~
nulllM
moderatum vrique fuerÎr id, quod prxter naturam haadhi{;ellttur re~élM
. ~rondefi't
fumt qurdjimpllcrfer,",!elo
~
e
b
. Si verO i~moderaû
omne duplex genere eft, aut
tittU &' tarJ/tM jignijicent cognifcere , 'nempe hlte 'jurdem
imminutam virt#tem,vt jùpradi{f/4m ejl,ll/a v/ùm porfu- C enlm deeft qUld ab co, quod iuxra namram habct aut
excedit : tot [auè in fe ipfo particulares difer~tas
lttrejèll nec~tam
'Vrgtre: --:< dlJ9gi~
igi:ur l 'e/ocitM
habebir'911ot po[sibile eH ipfàm re~
. ftlc
i per,
cirea
&' fardirtU no.fimt mciJJarltil,ld 'juod fingld atlm per omnes
moderatl exceffils & defeGtus. SU[Clplt autem fimpleJC
quatt/or Qffendit,déinde in yniuerfùm . f2!.,od m'hptrfi,nez
n~m
alds neceiJaria ft e.1rIlm conjideratio ad pr.emt;onem,
dllpliees,compofitum verO ex pIllribns dllplicatos,iux
j'cd tjuanq~m
fuperjlua, ad exercitatione tame et e"quiftft
ta nllmerum eornm,gux ipulm componullt. Si igltltr
cognitionem l ,tilis itedicanda efl· 10 . Cttm tria ca1f(a"i
vnum quiddam & fimplex eft refpirario,dllplices ql1id~
genera jint''luil dif}nœam efflCiunt,nempe virtlM,'Vl!w, &
h~bit
imo?eflj~
s ,dlpices
edam .gcncre efpira~dl
or[,afJtf.,poflerioru;n quid,m affi8io mu" ma[,n~tJd'.e
,
dlfflCUltates. SI vero non vnum,duphe:uas habebIt dlfdmfitate,eorum'h oppDjiusJatu cognifu~r:
V/r~MU
ve~o
fereneias illxta nllmerum eorul11,qllx ipfllm coponllnt.
imminut.e,aut réfigert,t.e,tum ex hu & Tnttqualrfafe (dt4Ira.q ue fi h'7c,manifefta, fim(Ilque compendiaria cft ~o
modo ~ "rosj'fe
à mQlliblM a!jrl'û,J dignifcAt, vt fùprà diétrma,
mcnto longa cenfctllr qux prxter hanc aliqUld
f1llmej7) t/l ex altis ,/'4ibtifilam fgnù ,,/uorum pr.ecipll4 HiptI·adit.
pocrate! in prognoflicu docuit:e" tF,iblM &' h.ec./unt,pinnu
~ 1: At ve~o
cllm .clux qllidem fint primx, & princ~
lar/lm naJi motlM in in./}iratione: item omnium in .!capl/lu
m,!ftttiorum aélio il} e"pirat;on,fùbu~
thoracÎJ col/ apf/M
palICslmx .tO~l1S
rcfpll"ationis parres, inCpiratio vidciJ
ccr,eS: expmm.0,dux vero al ix pel' ac~id
e n s , l1imr~
(PU eur,&' 'j#~mo.ftan,igl
~nl!rat:
lI ·
J)u
pIe" ejl in rej}mttlone (jI~/eJ
: vna'9 ult rnjJlat/oem,!~
D qux l1teru
e n1l~t
ccffationes, in <Jll:ltllor fanè hi ..V~I
'l/~ Il expirttfionem pr.tmlrr. Vt~ruJ
aute.mot"': l.e.!.H4 fuerrt,
uer[a eonfidrat~
de re[pirandi diffieultate conhlhr.
(jlûelem Jimldff. p,. .ec de~tn:"
na:/tralz. habltu ,dlmMet. ,
~
: He oporteblt omnino vnam ex prxdiétis, aut plu(v.r1M 'juà mintlS vrget,to diuwrmor q/le~
jt:'jllo magu eo,
res,aur {imlll omnes aberrarc,ab ea,gux {CClllldu11l n:1na~IJO
. calore,p
,tcrd~
bmûor. )lllf}irafio magna a~Jmdnte
tllram eLl, fipecie eorrumpi fi difficultas re(ipirandi dcrem fi 'juiefem breuiorem facrf.lfem eXplratlo magna.' 'Vbl
bet gencra~.
.V
'
erum manifeJtioris
doéhinx gracia, nO;'
fuliginofH4 calor abundat,jimi/;ter anruedentem. 1/~e:
e'!l
malum filcnt fimpliccm appcllare re~)Jl"adi
difcu~ra
eorripit./tatjttefimper vteruis calor magnum jMlt j}mtlt,
tern,qux vnam tOrills rcfpirarioni parrem finglllan m
at non eadem motlll partt,tjl,iesfimpcr dm(a tur, nOTl eadem
oecupar: copofitam vero qux in pluribus co!iJtit. Attam.en. f2J,lod ft imminutUi ff calor,& v[1M ;niml1 p6j1J1I:t ,
qui cu pofterius fit {emper copo (itum fimplieibus illXn~t1f(DIldem
cal"e minM/I, par/la inj};ratlo fit, 0' 'lIUU
ta
rationem vtiqi filerir,de his,gux l1atLld priora {iln C,
l~n ga pr.uetli:. Ejlquando ca/or prltter tMf/~ram
crefl~t,
napriùs mel1tionem f.1cere. ~are
à fimplicibllS re[pi~
t//lM decrefèlt: cr tt/nc qu.e ante expfrariDnem eJl1,mJ ,/on
[,a .ft~,
al,era , 'ero brmÏ! . PDfl h.(c leElorem de calorif diffetionis diffieultatiblls initiii Ull11CmU ,argi vbi has Ut(flrmtta plllra defrlerantem IId librllm de natitlo calore runit
cicnter cxpl iClucrimus poftcà mm motll mm ceffa'.'"
,
tit. nimirum. tjlÛ fro HifPocrate lib ipfO ad Lycllm firiptll1
cioncs,& muruo,& per [e viei[s im permut5tcs ita etll
·
'
,
tj .. Porfremo fotllu/tbrrper pauea c"pita LreuiflimAm prd."
compo fiIras 1I111cniemus.
/,o11lt./ynopfn.
:.. ~x
igitur U\11t naturales diff'crentix rpitl~
ft!
1°
&:
e"tr~
�34.9
Liber Prin1us.
extr~
& intrà meantis?& qLIX item vtriu[qi ceifationis? '
Ha: ellim erant omnes refpirationis partes. ~adoqlidem dno ex bis,quas diximus,partibus,motlls umt , [pi
ritlls videlicet extrà,& inrrà meas,dua: vero bos difiÎll
gnunt ceflàtiones, generario aure motibus compoGta,
cefTationibns vero fimplcx efi:cofpicuum planè efi illorum immodefiils plures,ceHàtionu vero binas gener~i.
Ha! mnqi fimplices exiftétes,iuxta tempo ris qU:lO
mate folùm differentlas habent, motus vero non folii
illXta hanc,fèd & iuxta qllanticatem fpatii localis , pel'
9110d femntur,differunt.Itaque duplices quidem ernnt
Immodefiia: ipforum, qllemadmodum etiam celfationum, vtra:que illxra temporis quantitarem diduttx, iu
Jeta guas aue ve1oces,aut tardx appellabllnrur: dure vero àdhllCalix illxta quantirarem diftenfionis organoru
refpirationis difterentes , fecllndum qllas am magnas,
aut par~s
appellit. Si qllidem enim infeparabilia [llnt
ab omni circa 10cG motu,tum tempus, in quo id qllod
ffiOlletur, mOtlctur,tl1m [patium, per quod mouemr,
o.b rempus quidem velocicer,aur tardè motum fieri diClffins,ob
fipatium vero , mu1tùm & modicé. Verùm di
fi
.
entlonem organorum l'e[pirationis, non modicam &
muham,fed paruam & magllam appellal'e in vfu habemns, veluri etiam contraaiollem: eade enim ratio vrril\f9U~
mOtus exiftit. ~emadou
autem momi
prIa fi.1nt velociras , & tal'ditas , & quantirati celf:ltionum raritlls & denfiras. Denfas nanqne vites, & oleas,
a~t
quodcunque tandem huiu[modi plantari dicimus,
Cllm breui[simum fpatillm ip[orum diftantire indicare
volumus.Sic & raras,cùm mulms locus in medio plan
tarorum corporum fuerit relittus. Et, vt in {ùmma di ~
cam,omnia ex pluribus diftinétis compofita ha:c noml
na v~lrpant
. ~ando
igitur & ipfa re!piratio ex contrarlls motibus,per cetfatÎones difiinais cornpofita eft
d~nfam
ipfam reddet brelliras accefsionllln, l'aram vero lon~itud
. Hx guidem igitur vniuerfx funt fimplices retpirandi dil1icultates,atque hxc fanè ipfarum no
llllna tli prifcis aliis medicis, tum Hippocrad in Vfi.lnl
recepta. Si vero qui[piam aliter appellare velit, qllem··
fdmoùum iam quidam ex l'ecencioriblls medicis foHI,lr, nofha nthil intereft ~ verùm [ciat hic quàd neque
. lPPOcrati familiaribus , neque eriam aliis veteribus,
Imà nec aliis Gra:cis,am Latinis vfilrpatis,nominiblls
Vtatur. Et Ghos negligit,ant contemnit,neque propriè
~etuprficlè
interpretatur.Si nanque vnllm nomen
1: ,ob Ll S tribl1it, morui videlicet,& ceffationi, fiue ve
r,·CI~tem
folam, fille denfitatem, & rur[llm in conuat ilS, Ille tarditarem folam fiue raritatem & reliquis in
'd UClt.
.
11Orlu'n
10 no.n VtlU~, .
0 bfi'
cumatem pa l'a.m' h·lC 10
V LI r en lin 11lcidlUs effe opinor vnicllique rei [éorGm
t:~ l Ol ~lomen
ipfiquelroprillm indere. E6qne perper '
' nomina, qua: a1reruo Vtl ' Cl'lm. lClam
qu d
CommuOla
m
non
ln'
'
1
fi
.
fund
agIS qllam a terum IgOl'fi cant,auduorem
co,
dem LInt,&: perturbant, vr non cogno[car qllid lit tantUt. ~lOd
~ictlr
priù , qu:tm xqlliuocum dittingllanoOl 1 Vero vnllm etiam finglliis rebu quis imponat
Verl: en, nOn vero,quo nos difiin . imll modo, fed vice
tio ~b' velocit:ltem quidem , & tarditatem trihllat ceff.1..
{ci III Us·
' ' ~arJtem
vero'&f
deniItatem mOtlbus,
haud.
no~91ld
Itbi velit per impropriorum & incon(iletoru
cit . r~I.lm
vUlm, qllem pro propriis & con[uetis indlletia~ù
enim omnes, qlli nnnc viuunt homines , atq;
re pt ~tlqi
rarditatem, & velocitatem de nlllla al in
hnoa: Icanr,prxter quàm de his)qua: mouemr nemo
b
rat () .. ' f:'
.
)
lt1b· . ~:l
aplens ltaqi fe perpetraffe fattllm ialt)qlll nomUlllm v[u.m adeô èrftlpo[uir) vt ceffatio,:"
pro
• nes mor~u
3)0
nominibus appeIlet? & qllàm [apienter fa
A dllm, fi celfatlonum nomina attionibus imponat. ~e
admodum enim & vires,& oIeas denfas) vbi modica interfdilam
~ dlcjmus,
l'aras nomma mes , fi ll11plior
interfit;fic animalillm attiones , qux pel' modiclll11 tem
pus i1llt)défas:qux pel' multu,raras appellamus. ~od
li quis non ita, vt dixi,fed aliter nominare velit, neque
Hippocraté,nq; alios veteres,neqi omnino G ra:cos,
aut [atinos fequi dlgnatlls,imo nec manifdlct interpre
tationis clll'io[us , illi permittendllm eft ) vt Cadmeam
~Jitloram
vincat.
l l 1. Cum aliis verà,qlli nominû in rantum cura ha
benr,qllantum ad doc~lm
eft cOJllodum, & qui omne
ftudium eo dirigllnt, vt in rebus inueniant veritare,iam
[ermonem contèremlls de his,qux à principio [cribere infHmimm. Cùm refpiratio genere quidem motus iit
& ex,dllabus partibus Gbi ipii contrariis copollta, guaB rum alteram infpirationem,alteram expirationé, nomi
namus,habeittque edam duas alias non iimiles pel' acci
dens parces,qua: quietes & cefIatÏones appellanmr)offenfx v tÏg; & ladibnes fient cirCl motus.in velocirate
& tarditatem,magn-icudinémq; & paruirate : circa ceffationes vero in raritatem,& den{itatem) & prxter has
non reperias iimplicem aliam difficllltatis relf)irandi
differentÏam. Methodlls enim diuiiionis non aliter demonlbrat.
l 1 1 1. Reliquu !U1te fuerit cauras earum perÎcmrari,atq; his inuetis côfequerer ad compofiras tl'anfire.
3. ~x
igitur eft caufa velocis,& tardx r(!Cpiratiôis,
& vniufcuiu[qi reliqu;trû? Mihi eqllideni eti:1.m hic me
thodo :ld eadi inquifitione \lti oportel'e videmr,& non
fimplicirer enllntiare. OEx eft igitur methodlls? Cùm
vniigllodqi ab ii[de peius aut melius reddamr, pel' qua:
C omnino produci folet,fi fciuerimlls à quibus caufis refpiratio producimr, [ciemus nimirum & reîpirâdi diffi
igimr limt refp irationis cantre?
cultaris caLI(as . ~x
Habes guidé ipf:ls alibi eum euidenti demonftrarione
côfcriptas. Nunc vero capitû tantùm me:l~ion
facere
filffecerit. FacnItas quidem animalis mouet thoracem,
cum hoc fimlll pulmo mOuetLlt". Ad hUlus vero 1110tllS
vbi difiendirur,fequitul' infpiratio:vbi concl'ahitur,expiratio, Demonflrarum etiam ibidem efi,maximam , &
~ri , ncipal[sm~
~'efpiraons
vt~hae1
ef[~ inli,t:: ca
lidltaus con[erliltlOnem,lam vero & antmalts [pmtll .~
nn"ition;'>m.
- H is i,aque fic haben,ibns,fiqu id em f;cul- ~":,
tas,& v tilitas,& vnllmgnodque organum, rcttè,ac profperè habuerinr,iulCta Namrx lcgem animal refpirar: 1i
vero quid ex eis vitiarfi flle rit , illxta illud edam rerpi
r:uionem impediri neceffe eft. At vero qlem3d~oû
D in pnlfuul11 trattatione du!"licem fecimu s dotlnnam,
aut fingulatim inquiremes ipCorum C311raS, :ll1t'finguladm permlltatÎones: ira & hic !n v[r~mqle
pattem exd~
tari oponer, [pro~ta
eaula ~atlm
[eql~r1
rep~
rationi ditflcllltate d Icere pOrSlmus , & Vlcl[slln noml
nata refpil'arionis diffiwl rate, [lcil è eil! C:lL1 fam efficié
tem in memoriam rel~oca
ql1camu '. Incipiendum itaer,ia~
h1~
~l1)([a
e~\l1dm
modl1m à fimplicique nob~s
bus re[plratloms dlfflcultatlbu ',quemadmodl1m illhic
:t puHiblls , & ql1Xrendllm: qux callf.-e velocem infpirationcl11 .operentur. V cloe~n
eqli~m
pulfum deqUldcm
vt!lltate
monfiralumlls ex vrgcme
.
, ac intcgra facl1lrare,& prOmptls organi~
fieri. Video\" alltem
callf.tS l:c.éèè refcrre poffe, fi vti.,.
mihi) & hic e~[dm
que non malè 10 Ilbro De vnlltate pul (iulln demôftralIi1u~,eandm
vrilitatcm à rcfp iratione quidé ci, qui
. drca cor calori)à pulfiblls vero ei,qui pel' [OtÛ ~
en
~.
• fi'
~_-;r
.2
."
:. ....
M-'V ':"'" FJ....
,.. -::;::;-:.{-
~
�Galeni de Difticultate Re(pirationis
. ,.......
num vnam exiftere caufam , prioris/cilicetaétionis de
mal diCper[us en contingere. In eo alte~
. rudi.1S (er:
mone,qui de pul(uum cauus traaac, [utfiClenter dlétu A feétum. Coguntlll' enim illa vrgeme non ampliùs ceira
re dimius. Omni:t aucem hxc in illis libris De pulfibus
ef\: de Archigenis aduerfu s magnum conrradiétione:
funt demon1trata. Communis amem eH: ipfis pulfibus
quod ~on
à !à~litas
rob ore velox pnl{i~s
fi~t,
[e~
m~
gis ab 1mbeCIllltate. Et {anè non conuenlt bIS de ufde
' ~ quidem ,quod de omni
ratio a.d ref?iatonm,~ù
motll In vnmerfllm cft dlétu,de1l1de vero parum abeft,
dicere,cùm vnus & idem demonftrationis modus eiTet
quin omnis refpiratio ad pulflmm proponionem pro~
fumrus. Et fi quidé Ïta circa re(pirationis difficultaté,
priecatem habeat. CompoGta enirn ex contrariis motÎf~lÎe?t,
&
velut circa pul[us , iunior:s medlci cu~·iof
bus per ceffationes diftinétis , atque eiufdem vcilitatÏs
non penicns ip[am neglexlffent:[yncenus vogi hIC vegracia contingit. Et ex partIbus eius infpiratio quidem
locis motuS ratio inuef\:igari poffet, vtpote dm manife
confimilis exiftens pulfuum dilatationi,infitam calidica
mor l'es ipGl effet, & ob id vel in primis doceri digna.
rem refrigerat: expiratio vero velut contraétio pU!fllU
V erùm haud [~io
quomodo de ip[a qllidem te[piratiofumo[um ex vftura fanguinis excernit. ~in
& ad nmri
ne plurimu inquiGerint , & neqi vtilitatem cuius gracia
tionem animalis [pirims ambas aétioncs conferre, & in
qua producimr,intaéti religllerint
fit neqi faculté,~
ceirationibus cam, qux poft dilatationcm fic breuioré
• & d.e organis etii ipfis curioiè perfcrutati,quot,gualia,
effe, qux verO contractionem feqllÏtur longiorem am
& quom~
mo~ea;nr
,21l~ftigan.
At ve.r",o re[pirabobus communia exiftunt.
tionis difflcultate,taglla no magls neceffana, aut non
)' . Iraq; quo modo velocitas motibus re[piratoriis
maetis varii,allt nô roulto difficiliore inuetu, omnino B
conringit , diétum eft. Cœterùm de magnitndine déinfeg~itr
prçtei.u'alg~
ne minimil.qllidê ~enirus
de
ceps agam. O ponet igitur & in hac v cilitarem ad opus
ip[adicentes , ahql11 vero valde brel11ter attmgentes.
prouocare, ef[que fac~ltem
imegram ,ac robufiam
OEanquam ,rIippocrates i~ lib~·o
De m?rl:i~
p~i.la
{ilb[eruire, & promptltudinem adeffe ipfis inftrumenriter vaetantlbus , ad oefin clllllfdam {m1t!ltlldmem,
tis: ellndem enim cau[arum concur[llm maO'nitudo &
difcl~m
[pirationum differentias {crip[erit, à quo
velo citas requirllm. Acgui contraria eornm"tarditas,&
punétos,& Oimulatos ip[os allqllando à. p:ofundo [0pai:uicas,non omnino opus habent contrariis omnibus
mno excitari oportebae,& qllœrere , glUS 111 vnaguaq;
fimul,[ed vnl1m ex ipfis adeffe penitlls oponet, pIura
ip(arum fit affeétus locus,.& gl~S
afeél:i(~ns
modus , ~
non eft neceffe. Si enim vtilitas valde exolura fit, (01quœ cau[a, & an hœc ~b HlpP?Crate penlt~s
pnc;erml[
[.1 Gnt aut aliqua qllldem ab lp(O relata, alta vero non,
uitL1r Gmul & velocitas motus,&: magnitudo dibtatio& in qZlibus id faè1:11m Gt libris)aut quomodo,num pcrnis, etiam fi robore maximè valeat facultas ipfa: oriofeétè & manifef\:è, aut defeétuofè, am guafi [parfim.
fam enim habebit hanc , qllou[gue anima! eius aétionc
Verùm nihil horum vlIus vnqllam inqulGuit, & neque
non indigebit. Si vero magna qtlidem fit vtilitas exolhi, qui [e H.ippocraticos. appellanr., eiu[quc lib~ ·o rl1m
uamr autem aliguo modo facu!tatis robur: au: adfinc
commentanOS enarratonos con[cnbunr, traétatlOnem
quidem ha:c,offenfa autem aligna lx[erit inftrumenta,
s de'pl1~bs
indicallimus, quodcunque
dif~cultae
perf~étè,ac
p~·o.
rei diqni:a C ql1alem in li~r
de re(piato~s
tandem ex hlS filem, Impediemr & velocicas , & mate explicaueru t. Verum nos qu.x 111 Gngl1!ls Ipfius ltbns
gnitudo refpirationis. Atque in his [anè pli 1[us rerelata ume in vnum coaceruablillus omnla , & demonetiam fi
lpirationiblls omnino fimiles exifillnt. ~are
firabimus,'quod etiam in hac parte l.ongè rcliql!?s 0cau[as primùm in man us [umences,cô[equétes ad ipfa s
mnes hic vir anrecellat. Non tamen lam hoc faCledum
permlltacionllm re[pirationis fpecies per(cutabim~7
eO: neque enim [olam Hippocratis (entenriam cxpoconGmiles reperiemus. Velm fi calidicate auéh,relig 111S
nere propofitum dl,fed etiam pro~ia
dogm.atllI? dere[pirationis cauGs immotis manentibus, qnalis fit remonfirationes apponere,atque ventam, qua: 111 elS eft,
certitudinem his , qui in hœc inciderinr,exhibere. Et
[pira~on.s
di~cls
[pecies qlla:remus,reperiemus v~
lut etlam 111 pnmo De callGs pllifilllm efi demon11:ratu:
quanquàm prœfiiterat, vt ne tempus venerandi Cenis 0qnod parum ql1idem ea auéta,maior manifefiè , non ta~
pinioni prœ~
· iper7mus
, hic pr.imus liber ~a , qllX, ~er3.
funt cum ellldcntldemonttratlOne doceblt,qlll dClllde
men velocior:plurimùm vero allèb,& maxima, & ve[eq;irur [ecundus ea,q~x
Hippocrates De re[piratiolox,& iam etiam denC1 in[piracio reddetur. Eodem 010
do etiam fi caliditas (ecundllm naturam fit irnminuta,
nis difficu1tatc cognOlllt, exponet.
aliis cau{js immotis manentibus:gllod paru5,ita & tar:
4. Rur(ll ig~ur
rept~us,
quo~
dicere reliqll.imus nimirum quod gl1œt1lo de veloCltate motlls, 111
dam,& ra~m
neceire eft fie ri infpirationem,[ed paulo
plM:lUm tra8ion~
nobis in .tO~lm
.ab(o1 uta e~,
pro- D tamen,quam (ecundum nltnram mino'rem multo vero cardiorem,plurimùm alite rariorem. Rdlm{la enim
ptereà ql10d circ:! Illam rln~10um
~cdlorun
c~ient.f1ulra
non eft po[sibile l1mlto minoré fiemultum operç impendenm, cjr~
eam vero'9 11am nuc
n dllatatlOnem.Sed fi vtilitas multùm {jt cxohJta, pluin manibus habemns,omnes negltgenrcs hlcnnt,qllanrimam, ccfhtionem
fieri veri/imile eft , nec tamen proquàm manifcfiior longè fit, & ~on
.minùs , gl1à~
illa,
.
b
ptcrca omn1l10 tardè moueri fi facilitas modo fit ro. l~
vtili exiflat. Ven'un clu(am etlam Ip(e refcram 111 ferfta. ~x
porrà ex auéto calore eadcm cx animali [pIn
monis progreffil , nunc quod confeguens eft ab(olue,
. d·(.
tu
ad
nutritione
vrgenre rpecies erut rc[piracio11ls 1 ~
mus: <}l1od videlicet omnis velox motuS proptcr vrficllltaris,eius vidclicet qllx circa expirationcm confi~
gentem fit vtilitatem, & ampliùs facultatem ei [ub[erftit.
~arc
immodeftia fi..t1iginofx hnmoru vfturx,ca(~
uire potentem , hoc efi illtcgram & robl1fiam,& fi nll1dem rcfpirandi di/fiCllltares circa expirationem ope~a
lum ex organis reluétetllr,qllorll:n demonfiracioncs in
bitur,gllx circa in[pirationc funt relatx, V cloces enl1~
1ibris De plllfibus à nohis relatas d icebamns. D iétum
crunt & magnx,& denf.-,:, vbi mnlta eiufmodi {i1perfhu
efi etiam in illis,po[sibile eere qllalldoqnc vtilitatc mul
tas fuerit congregata. Tarda: alltehl & parua: & rarX,
mm vrgente, etiam fi facultas moderatè debilior fit,
momm fieri ve1occm.Si vero ampliùsde ,ilieerul' non
circa contrarias affcétiones.
6. Sed nllnquid ira [anè ciTc ratio ipf.1 po(cit,rel~
ampliùs P?rsi~le
~fe fieri velo:cm,fcd d nfam r:,agis
gnlt autem qllippiam corllm qua: cuidcntcr apparent?
pro velo el fien a81Oncm. OmnlS cnim déiitatis aétio- .
,
Ego
�353
Liber Primus.
Ego quideni omnia hrec confentientia circa xtates , &
regiones,& omnino omnes ambiétis nos aeris conO:im A
tiones reperio.Confentiullt auté non minùs qux circa
omnia excrcirationli genera,& circamorbos coringût.
Vbi enim caliditas abundat, veloces,& magnas, & denfas videre ci! fie ri infpirationes. Vbi rurfus frigiditas,
cO~ ' maris,
tardafqi,& paruas,& raras. At vero quibus
al11malis Cpirieus euacuatur , & ob id cita relllltritione
O~lS
habem,hi no folùm valde,fed & cito,& dente infplranr:quiblls vero nihil euacuamr ,hi contrariam iIIis
habent infpirationis fpeciem,Si vero ambo cocurrat,
& calo ris augmemu,& fpirims confumptio , hi omniu
maximam,& velociCsimam,& denfifsimam infpirationem habent, & maximè fi ambo vehementer fuerint au
~a, velUt etiam vbi ambo fortiter fllerint imminuta, mi
nlmœ, & tardifsimx , & rarifsimx fiunt infpirationes,
At vero & exCpiratiol1um [pecies, fi quidem multx fu- B
~oa:
fi.lperfluitates fint congregatx,& maxima,& velo
61CSI~a,&
denfifsima erit. Si vero paucifsimx penims
llermt fuperfluirates,minima,& tardifsima, & rarifsima, Ex œtatlbus porro omnes , qua:: in augmento fum,
magnam,& velocem,& défam infpirationem tacere vi
demlls,Q.gœ vero decrefcunt,comra raram , & pama,
& .tardam, proptereà quod iUis calidiras ainplior , his
mor exifiit: & illis quidem animalis fpiritlls CubO:an~am
eum corpore coaugeri necefTe eO:, his vero conta
b efe.ere . Ob vtrafqi igitur call(as infpirationis fpecief: US',1Uuenes à fenibus ellariir, & propter alias duas cau
as! ln exfpirationibus fimillrer euariant. In xrariblls
~nlm
ere[eemibus,tum ob infiti caloris robur, eum ob
lpCum allgmenrum, plurima copia humorum coni'umi~r.In
decrefcentibus vero quantum ad ipfam vira fo~ neeeffe eO:, vtpote, qu~
neqlle auge[cunt amphùs, C
1 lam filnt perfrigeratx. luxta rationem itagi illis ve~l( & magna,& denfa,his vice verfa per omnia contrarl\exfpiratio apparet. Hanc vero eândem [pcciem erii
pu CLIS feCllndum xrarum differenrias habere reperiunlr q
tl0:'
, caularum
r.
d'iuema d mo dum & h
oc'm .tertlO
e Ip IS
? endimus. ~emadou
vero fecundum œtares,
Ha ~ illxta tepora,& regiones,& omnes ambiemis nos
;~IS,
eO~fitl1ons,
rum pulfllS cu r~fpiatonbls,
mm
t~alones
cum puHibus proportlonem habenr. In
~J. ldlSqUidem,ad magnitudinem & velocÏt:ltem, & dé
ltaternpermlltatç,clrca
.
fi'
'&
rel
ngl'd as vero\ .111 contrarlllm,
de his omnibus eO: etiam illhic. ~lemadoû
& ~tlrn
Q edcxereitiorum generibus:in currendo n5glle,& 11Ian 0 ' & quomo doeunque al'las
, v Hl
" l'!ter exercen d0,
vald
rà C& velociter,& denCè refpiamus,~cnt
ve
m~p,abrl1
& t.ardè & rarè:proptereà quod in concitatis
cal 'd' gUI'd em :mgerur , COl1lUmltllr
Î.
•
:tmem D
fipi'ri Us ',litas
rltllS
anlm
l'
b'
\
'r'
.
,
mu 1"
a IS:v 1vero qUlelclmus &lmmOti maneS,ca ldlt
r ' r.' ,
•
~
aUt
. as marcelclt,lpll'ltuS autem neque Jl1 tOtll,
caliârn~)O
modicè confumitur. At vero & ex balneis
rCflpiJ. q~\)dem
velocem,& magnam, & Jen[am faciunt
.
l n (oml11s
. por
rà et'ratlOl) cm, fi"d
ngl a vero contral'lam.
tere ~am
valde animum ad hoc, quod contingit aduertem POrtet. Nam & iuxra magnimdinem & velociracibo mOtus exfpiratio infpir:ttionem excellit, quando
• con f
i'
~
coQ'nlm & 1lUmorum omOlum
umptlones,
& coin ip~nes
maximè fiunr:plurimllm igiwr verifimilc cO:
bis d 1S~oacerui
fumoli1l11 recrementum, Et in mOrbrilt~nq1,am
& de his iam tandem dicendum: in fereCpir Us,qu~dem
omnibus, & maximè vbi circa aliguod
ta cal~tons
~rganum,t
cirea cor,aliqua\ eaqne mul
&vel riS COpia fitcoa:eruata,omnis refpiratio magna,
OX,& den[arcddlta apparet.In qllibus vero perGa!en.
_.
-
n:
354
frigeratus eft calor ~ contraria: adeo' vt & quibu[dam
penitus periiffe putata fit, att]lle hax eH: illa, qllam Herac1ides Poticns fpirim priuatam, & mortuam fcripfit.
Q.gemadmodum enim in aliis omnibus, tic etiam hic
proponionem refpiratio & pul[us habere videntur.
Neutntm nanqi ip{orum in torum perire po[sibile efi,
donec fllperfuerit animal, attamen periifTe putare propter paruiratem, nihil mirum eO:. Neque enim his [0lùn~,
[ed & aliis omnibus extremè paruis commune eft,
guod fenli.lm effllgiant.
7. Cxterùm poftquàm de iis,qux re[pirationibus,
& pulfi?us xqualiter adfunt,fufficienrer diétli efi,qua::remus lam & quantum in ipGs fit , quod non Gmiliter
habeat. Proprietatem enim alterationis facultatum in
fingulis aaioniblls verifimile eO: etii mltltipliciter differentes ipfarum [peeies facere. Hanc igirul" conGderare oponet,ac qua::rere, & methodo inuenire. Videor
anrem mihi. videre (htim ah ipfa rerum [ubt1antÎl,mal:imam ql1andam differentii inter omnia animalia ope
ra,& viralia e{fe. In..illis enim voluntas poteO:arem habet generarionis,& poreO:, etiam fi vtilitas bona fit , &
facnlras inregra,& fingula refpirationis infirumema ad
aétionem accommoda,tamen prohibere, poteO:(inguâ)
voluntas & impedire ipCa à moru : vbi verO ira poten.ter cohibere potefi, certè longè facillimum ei fuerit,
tardè aut cito mouere,& amplius aut minus al1gere , &:
per longius aut breuills tempus. In vitali.bus vero ope
ribus no ira habet,fed cùm vtilitas bona,& facultas integra efi,& organa apta exifiunt ad mOtllm, nequc tardam,nequeparnam po{sibile eO: fie ri aétionem.ltaque
in pu lfibllS circa infl.âmatas partes enidenrifsimè 'apparet, ob motum arteriaril in ipfis dolorem accedere vehementem,proptereà quod non in nobis fit, motum fa
cere magnirudine minorem, aut velocitare tardiorem.
A tqui fi in nofira potefiate e{fcr,minorem aut rardiore
ipfilm reddere,nihil magis ex re facerepoffemus,mirigaruri vtigue ex hoc dolorem. Omne nanque inflammatum,integram gllierem defiderat. Si enim moueantur,& inuicem reranrur ipforum partes, premunrur, &
fluxione infeflanmr , & omnino dolore affligllmur.
~od
fi quandogue oh vrgentem vtilitatem ad motu
coganmr,minorem planè ,& tardiore motum faeil iùs
ferunt, quàm maiorem, & velociorem.lta etiam crus,
vbi pars aliqua in ipfo fueric in flammata, maximè quidem qllietem expetit: fi vero vrgente aligna vtilitate
ipfitm mouere cogamur, minùs & tardiùs ambulamus.
Verùm hoc impolsibile eO: in arteriis facere:non enim
in nofira poteO:ate eO: ipfaru motusvt vel eum , gfli ~t,
fedare, vel veloeiorem, vel tardiorem facere, vel malOrein minorem po{simus,fed necefTeefi,Cllm, gui adeO:,
boni conCulere fiue velox fiue magnus , fiue vtcungue
"
.
fit violems. Icleo vbi inAammaris partibus artcnx mo
l1entur dolore affliaimur quidem , [ed ncgue obtufio,
0
d'
C
rem, neque \minore,ql~
ta~
lOrent motu~
rae~
PO{fUl1111 , cu 111 t:unen ab atbol1lbus vo lunt:tI'llS, aut 10
tomm cruç leuare,allt valde paruum, & tardum momm
iIIi permitterc queamus. Cxterùm guando parullm, &
magnu motu dicimus,quod non propriè,fed à [patiis,
pel' qux id,q;\Od monemr, fel:tu~,
appellamlls, omnibus manife~l
elfe pmo. ArqLlI,cum thorax vnû quoddam anin;alts membrnm,organnm fit re[piratorillm, ve
lut artenl plll{un\11 , & CI'lIS amhnlationi , fi quidem
iairur retirario intcr operl viralia ccnCc:ttur confimi
.. motlls proponionem : fi , vero in" h
lem
aoel 'It arterllS
tcranimalil: ad crnrum {imilirudinem mouebitur. At
vero inter animalia cen(emr , quemadmodum alibi ell
Tom. Il.
m
�Galeni de Difficultate Re(pirationis
)))
1
demonll:ratum. Manifeallm igitl1r , quod ad cmmm fimilitltctinem mOllebitur. Si igitur thorax inBammatuS tir & ad motum cogatlr~diùs,
& mulra minùs,
'lnàm
, 'op:t
et"d i!at ~b itlr~
:erùm fi hoc f~erit)
defettuo[e re[plrabIr. SI v~r?
Itemm, atqu~
l,ten~m
Iden;
refpl~tJ?ns
co
hoc faciee,defcétus, qUI Cll'ca fil1g~aS
ticrit in vnam gnandam memorabilem, ae 111lntme con
>:) ,
. 1,
fummam congregatus,eo\ cl ecl lleer al1lma
temnenclam
vicinum fuerit fuffocationi. Verllm Vt id ne fiat, den
fiores aétiones facit,non ampliùs tantl1111 ceffans,gllan
tutn [olebat,cùm [ecllndum naruram habebat, fimile f.1
éiens iis,qui ob id , qllod fufficienrem cib1l111 [eme1 ingercre nou po{fUllt, a[sidl1è modicè alul1tllr: attamen
in hoc neceITarium ef!: to"am refpil'atÏonem ficri pa1'llJ,
& tardam,& dcnfam,& multo vtigue minorem, gllàm
ar eO non autem ita multà tardiorem. Etenim dolor
P
,
l '
non ita o-rauiter vexat thoracem ob motlls ve OCHatem
ticut obdilatarionis magnitudinem, Velocitas enim
quia
quanws circa ipfam aétionem fit ~lorfa.'mcn
breui tempore omn~
1110cum ~flctm1s
thoracem
offendit: compendlo nanque eo, quo fef!:111ar, peruenit: fefilllat alltem ad quietem, eamgi gnàm eelerrimè
affegui cllpir,tanguam 'lux fola dolorem ex inRamma
t;one ipfi lenire pofsit. A t vero dilat,ationi,s magnitudo penims molefi.a. e,f!:,mrt; pro:e~'
vlolentlam motll:,
~nflam:t,o
tum quad compnmlt,& difen~t
bus modis thoracemdolore affiIglt. Ob ld 19unr plus
de maO'nitlldine,guàm de velocirate refpiratÎo adimir.
Et cù~
fanè hic folus affetllls fuerit, nepe dolor quidam thoracis partium,non vero vrgeat vtilitas, manen
te videlicet calore cordis intra terminos à Namra con
fiitutos,tunc motus thoracis manifef!:è tardior reddivetur.Si verd ardor quidam in ipfo corde obria~u,
~as,
quas anteà dix~
lociras qll.idem non exol1it~',b
mus caufas:aufertur autem etlam hic mllitum de maglll
,
b
tudine, venlm pro ip~a
denü~as
ge~'atur
0 ,vrgentem
etlam ex 1am dIétlS per[plcllum eO,
vtilitatem. ~:lre
ql10d dolol' ipfe per fe circa aliqllod re[pirationis, ~r:
ganum confifiens,paruum,& tardum,& denhun fpmtll
efficier. Cum ardore verO parlll1l11 adhl1c {\militer , fed
denliol'em co, qui ob folum fit dolorem , & iam etiam
aliquanto velociorem. ~x
vero ob [oll1m ardore co
anteà of!:enfum ea, 111atingit refpirandi difcultas,e~
gnl1m,& velocem,& denfum fpiritllm efficere, vr per{picua fit, & facilè diCcerni pofsit vtraque Gmplex , &
qUl: ex ~mbolus
comp~ta
efi. ~a:
enim.o,b [obm
fit calons copum,quamus den[lIm reJdat fptntllm, fimiliter vt ea,qux ob folum flt dolorem, ramen maP-"l1imdine & velocitate pabm diainglliwl'. Qyre verd ex
amb~ls
caufis cancurrentibllS generarul' ) ab ca, qua::
ob ardorem fir,fola paruirate di Ife rt, ab eavero,gllç ob
d.olorcm fo[a velocitare.
8. At ~ero
re[pir4tioni '1~lficLas.
ob pcrfri.gerari?
nem narul'alis calo ris, eLlidenblls nom ab omnibus hlS
(Wlinguitur: panlllm enim ha::e (vt demon(lratlll,n ef!:)
& tardum,& l'arum fpirimlll efficir, nlllli vero abl'~
fimul accidit cardicas & raritas. Cxterum qllantum 1Il
dcfeétibus, &exc~ibus
calidiratis, ip(a re[pinuionis
iipecies à confonamia. & rhythlllo gui fCCllndulll na;hb
'
,
;
(ura a cc,cxcedir,tanlln ctii & ide u1pullibus comuvero in dolorofis
mllniter,& eodé modo habct. ~IX
org3noru affetlibus cocinglll1t,no am~li
codé modo
haber, ~erû
guat:nus ela'i~t,mnfc
demoflmtlt opi
citr3. dolonor,rebquç came organoru afcétiones,ql1~
ré , per obmrationes,allt
duricics,allt
coprcfsiones
am
•
r.~
)
omnino coarétanones qua1(!:l fiunt,c6fimilcs v:!.ri~t9-
vt
~es
in vtri[q; aél:ioIbus,animalibus,& vicalibns efficiur.
Paruus
cnim in iptis,& velox,& défilS fit [pirirus:& par
A
uns qllidem proptereà quod ob angllfiiii [u[ccptoriorii
organorû,paucior,t}u5 oporcct,arrrahitur:déftrs vero,
quàd vtiliratis vOta no expletur,& ob eadê cau[ametii
velox, Of!:é[llm efi autem in comentariis De pulfibus,
quod guado magnitudo difienfionis fi.Jllïciéter explec
vomm vtilitatis,nihil indiget velocitate: quando vero
deficit aliqllitulli, tunc iâ etiam ad velocitaté permuta
rio fit,fi guidé imegra,& robllf!:a fit facultas:fi vero neq; brec [ufficiés fuerit,tuc in denfitaté. Ob has itaque
cau[as paruus,& velox,& défi.ls rcdditur fpiritus , circa
pnHils,& refpirariones in prxdiétis affeél:ionibus, atgi
ampliùs etiii ina::qualis,qux vel prxcipua ipfarû cf!: nota, Verùm ha:c,& fimul cofideratio c.m[x,in pnlfilu tra
étatione relara fi.ll1r,& ibidê diéHi ef!:, quod iuxta ipfas
partes, in qllibllS obturatio hxret,& qua:: cû his ,commll
B nicat,ina:qualitas maximè fit manitèfia,& parnitas pulfi.1llm aut femper,aut vtplurimû cohxret, iuxta alias ve
ro magis magnitudo, Sj vero propinquus principio fue
rit affetllls, in hunc modü circa omnes arterias commu
nirer comingir.
9 . Atq; ha::c quidé iIlhic relata filnt, &demoi1rata.
,Porro qua:: refpiratoriis inf!:rumétis propria fimt, nue
c~lem9rabus,
vt nihil defit ad fermonis per~io
ne, ~ado
19Wtr, am proprer rubercllla cruda 1111 pfis
cofifientia,allt ob renaces,& craffos humores , qui vias
fpiritus occuparunt , aut ob dllrum aligué tumorem in
ipfis c?~l1mi,at
ob qlloclcLÏgi tadem ipfis vicinu,
& famlhare corpn[culum qllocllngi modo in tumorem
i~1moderat
elatum,p~ci?r
gl~àm
oportet [p'i~
ntllS ~rpte
locc:mm angllfilam l1lfplratur,nece{fano
accedlt lpli velocltas , & denfitas ob prxdiébs caufaS.
C Species aurem in genere pimes hllil1s re{pirandi diffic:~Ieatis
c~nf!:ltu',
aliâs aliis pani?llS in l'e(pirato;
rus orgal1ls coarétaus. TlImores etenlm pra:ter natura.
circa ventl'cm & hepal',fplenem ieem,& col6,& his céSillnéhs partes conliOenres, ob [epri tran(ilerfi coar.;rationem,parullm,& velocem, & denfum facillnt (piritu.
Iuxta el1ndem modum,& aqlla inter cme laboranribll S,
& vtel'um gefianriblls, & iis , qui [e filpra modum cibo
expleuerunt,& qui prominemem ventrem habent, h~
iufmodi fit re[pirationis fpecies. In refpirandi ante dl
ficllltatc,ql:x ertl~
fit .ceruice,& Grxcis è~'Jbrcla
,appclbmr, vIfcofis Vldelicet, & craf! is hllmOnbl1s C!rca
afperas in'Plllmone arterias congree:atÏs limiliter alité
& li aliguid circa ipfllm indlll'etur, ~lt tubel'culu nafcarur premens,. & coarél:ans ipfi.lm afperarum arterial'UOl
genl1s (ha: el1Jm fufcipiut aercm,gui infpiramr )parutlS,
D & denfi.ls,& velox erie fpirims . luxra ellndcm aute fl10dllm etiam,fi in thorace tale cof!:iterie tub rculû : pr?rJo
Pter qux fanè f.'tpe tum in pofieriorem, mm in ante
. \&
rem partem luxantnr ea,gua: ciïca[pinam fiuit, linO
in obligllUIll torql1enmr: p:UllllS,& den{ils,& velox ge
ncrabirur fpirieu , occupantc nimirum tltlllore prx ter
naruum pu[monis regionem, in 'lll.am dilatam cxte~
debatnl', Sxpc vero & ipfam cotllm thoraceJ1l angl~O
rem hlliu{modî affeélioncs reddiderunt, fi aut {btl~,
dum in vroro adhllc [unt fœrus,accidac,allt ctiam po. cà. ohuenianr. N ulla ef!: amcm diffcl'cmia gllod ad ~,' d
r.' fi roql10d coarêtauH71 cn,attinet, vt Plilmo non p01SIt
LI d
cientem aercm trahere: fille thorax tou~
angllf!:llS l'e . gllac(1.. ; rande.. affc: él'1011 : flue
i 'UUCl'mcdia. recl atllr,lI1
['
gio mitratul', ab aligllibm prxt r n:ltur5 cOl'rfC1~
I~
inipfis confif!:cntiblls pccLlpara:fiuc ccii ip[epll1mo )11
dl-lrçtHr,aUt obmrcrur,aut intllmc[çat) velm in pl~;
.
n~
�"
"Liber Piimùs.
ni~s
& 'peripnèumonicis appellatis vitiis co tingit. V na
abeft, vt pulmo fenfits fit expers) An aliqllam aliam in
en lm in omnibus c6iunéta efi caufa,ob qua pama infpi A eiufmo
di refpirandi diŒicultatibus inqlllrere nos OpOl'
ratio r,edditur, coarth tio videlicet afperarü arteriarû.
tet enllntÎationem? Nam qui dicit ad folos refpiratorio
P,ropt,ereà vero quod pama ipfa eft,ob id etia( vt frepe
mm organorum dolores eiufmodi dilticlllt:l.tis refpira
dléHi efi)denGtas,& velocitas accedit. Verùm cùm iuxdi fpeciem fegui, eum non opinor videri po{fe omne
ta ipfi.un pll)mone affeétus ipfe inclibit, gUluis thorax
de bis rem probè cognollilfe, aut memini{je ulperioru
~eplu,r!mù
difienderepofsit, tamen parLIm infprat~
ratiocinationllm,in cluibus non ob affeétionem, fed ob
l:a etla vbi intermedire ip foru organoru regiones flleaétionis Facultatem , gure anima lis exifiit, parnlls,& dé
t1~
occupatre, C ùm vero totllS thorax aue fœtibus, aut
fus fpirims fieri ofiendebamr. At vero (pecies difliclli
ahter,parnus,& an<tufius redditur,manifefium efi quod
tatis refpirandi,gllx ad coarétatlOnem pllimonis confe
&difientione ad f~i ipGllS proportione parua efficiens
quimr, nihil opus habet facultate ad li.tigenerationem:
p~lmoni
caufa efi velocis infpiracionis. Sic vero etiam
quod de illo probè indicanimus , vbi torins rei traéta-:fum feptum tranUlerfi.lm ab aliguo comprimimr iuxta
tionem peregimus. Verùm de doloro!is affeél:ioniblls
lI1fernam thoracis extremitatem velut in vitiis dolore
non fimpliciter id dicere cOll11enit, gllando fanè in re. c
'
non lI1rereti
bns cotingit. Huius nanqi
rei maximè mefpiratoriis particlliis conlifillnt. Non enim propter ipmorem eere oporte t,quod alîquando folius thoracis af
fam particnlarum namram priuatim , fed guod anima li
feals,~Hqundo
folins pnlmonis, quandoqi vero infacllitati eomm motus arbitriuin permiffllm eft, refpiterme,dlre amboru regionis ad paruitatem, & ob id etii B rationem
ad paruitatem mutari contigit, vt ne ampliùs
v~loctaem,ê:
denfitatem refpirationis mmatione favidelicet animal dolore affligeremr, ip{a mimls quàm
CI,t,G fanè facultas fuerit robufia. Nam & hllillS memiopone t, thoracem diftendente. Atgue hrec fanè prouiI1tffe ~pOrte
frepe iam etiâanteà relati. Minimè igitur
dentia ) vt ne ampliùs a~iml
dolore affligatur , etÏam
amphus plenriticorum,anc abfceifus aliquos,allt omnialiis omnibus particlllis adeft, qux ad refpiracoriorum
n.o dolorofos tumores habentili inxta thoracem,menmomm Gmu! mOllenmr , fiomacho videlicet, & ventri
tlonem
f:aClemus
'
." d0
)
in hoc fermone. At verO' d e VitUS
& hepati,& fpleni,& pelliculx aillum) ac imefiina am, orem non inferentiblls,qux coprimendo pulmonê, &
pleétni,01f
I T"vf~
nomen Grrecis habenti,& colo, &
c~rando
afperas in ipfo arterias , minorem facillnt
fuperioribus cenuibns intefiinis, & mu{culis prxcor ,a p,lratlonem,omnis prrediétus finietur fermo.Atq; illa
diorum : hx nanqne ad thoracis motus, & maximè fi
<}tlldem ad affeétiones thoracis anteà cofcriptas refere
fuerint maiores commollentur. Perfpicullm igitur
'mus
,t in 9tll'bus d'lcebamus tl10racem , propterea' quo'd
cfi, ql1àd ampliùs in magnis thoracis motibus dolo ..
InlllUS difiendetetur ob dolorem fpiritum facere parre: vexantur , minùs vero in pamis , & ob id paruus , &
ltum . E,orum vero,qU
\ .l fiuppuratl.'appe II'"amr,arrl'f'e ét' .lOne,
denfus, non folùm in pleuriticis, fed & gllibus floma, ~Uanl1IS
fa:penllmero eius generatio ex pleuritide conchum, :lut ventrem dolorofaalteétio infeftat, fpiriClls
~it,hs
iam proximè relatis annumerabimus, qux vi
erit,minùs quidem proptereà gllod edam {cn{us eis mi
f e ~et
citra dolorem iuxta pulmonem cot rétatÏonem C nor efi,conGmiliter tamen dilticul
ter re[pirabunt, gui
. ae,lendo partlam reddunt refpiratione. Pus enim,gnod
hepar,aut fplenem,allt aliud glloddam ex prxdiél:is me
I~ Ipfo illXta hllillfmodiatfeéèiones cotinetur, cau fa fit
bris dolore vexatum habent.Omnia enim talia paniIn
tlliS , clux'
, ft •one.- fi t,panut'atls.
. l tague tangua'"
, Clrca dmenn
exappenfa,panimagnata refpiracoriis infirumcmis, ad
feqtte Ip[e fecllndum natllra difiendatur,minimè reqlla
horum momm fimnl cOmmOllCntllr, & ob id in refpira
,e~ racit fpiritlls attraétionem. ~omd
igimr hrec
tibus offendnnmr. Atque ita non vt anteà de refpirato
fte~lraoim
organorum vicia citradolorem conrt
riis particulis,fed de omnibus fimpliciter, qux circa re
e etla(id eniro prxfenti adhllc deefi {ermoni)ab iis,quç
fpirationes mouel1tl1r,communis nobis fermo fiat:atq;
dLtn~
dol ore fitll1t,difiingnentllr? Si fanè & paruus, &
audebimus in vniucrulm pronllntiare,Parullm, & denv:f 1~ atnbobus Gmilitcr reddicur fpiritus, atqtle id in
fum fpirimm fignum elfe doloris omnium animalis par
dicèClt~e
1110t1lS? In afeél:ibt~
equidem di do!ore mo
ticularnm,qux inxta re[pirationes commonentnr.
quad~U1
re~piant,
& de?[è , no~
ta~ en ;elocit er,
II.
Nllm igimr hac parte fohlm inter pulfus, & requand tlqlte cma febrem emfmodl accident affeétns,
fpiration es dilsimilitudo eft? An etiam iLlxta ipfàm pri
lacit 0 Vero eum febre,quanllis itlxta paruitatem,& vc
uatim Facnltatis cau{am,cicra organorum compleXlllTl,
fiino-atel11 Gl11 iliter reCpira11t, tlmen illxta déGtatem dialiguam diŒeremiam inllenire licet? Eqllidem n:lturaqto~l\n1r.
Nam non modicè ipGs (piritus den(amr,
les facliitates omnes femper nece{fariis iibi ope ris areCip' ,n~
e~lnit
iIli ) qui ob coarél:ationem organoril D cant,& nunquam torpent,:1l1t negligentes fi.mt,
~x
ve
1
fi .
"
.
fiot iUatlon~ )Gs Ci ' ,d'If'
1 ICU tcr re plrant,
rà utb volllntatis potcfbtcm venjlt,h~
verum
Ctlam
11 den{xp~
vbi
ipfa
rttlls reddatur, moderatè tamen hoc fit, &
mlt~'
circa alias aé iones flleric occupaca,negllgcntllls perfi ...
~rictaln,
ra fummam denfitatem, ~in
ciuntur. Amblliantes igirnr aIlgl1.ando concitatiùs ad
& expiratio Fe
, git "tltlbus .malOr,
. filmu'1 que ca l'd'
Il
t l11
'"
J lor en,
l'cm
alig~m
guod no co
pcrfi?~an:,
déindc intcr cllndllm cogi10 I~S,
C]Lll ob coarébtionem paru,8ç denCè expirat.
tantes
gUld,
ac
pofiea
Id
Ip{ilm
conGdcrante , & curio
•
pal"uit lI01110 d0 alite.- cognoCcere oporteat exaétè , tu
fè de ipfo m dirantes,mllitutll ab illa ambulandi conci
, r ue
"
tefpirltCtn
' ?Clt m magnu' ll d'mcm, vtnLuq
tatione remi~tus,
partis
totlllS
nO tam intell igimus id ipfitm neOrgan~tlns,paLo
pàfi dicetllr , vbi priùs omnem de
que co(t~Clms
~ qllou{9 ue :anè. tnentcm ad illius Clltates /sCi ~rl10em
abfolllcrimlls. OEod cnim difficull'am adhlbemus: eum vero qUle[c1l11llS ab illa cura,argi
Cl1d~trani
eitra organorllm dolorcm,ab eis , qux
co<titationem CHca nullam rcm ampliùs habemus qui
~
tem vc) o~e flunt, differant, iam rclarum cfi. V trum au
.
circa
(0·1 am am b u1auonem
, tllllC velut ex {omno, alitlt
1\
r'
terc ad 1Illp ICUcr oficndimus,coarébtionem oporquo cxcitati, cognofcimlls ci.ca infiitutam aél:ionem
artcrias pu l1~nem
~elni'
, eiu{que a(peras maximè
no fitifTc ncgli,gentiorcs, qu:tm pro primo impctll 0ft c ctia ' ~t animal difflcult:l.tem reCpirationi incurrat:
portebat , rur[umquc ad ipfam aétionern nos excitate &: 111 olorem in rcCpiratoriis organis ficri opone
mus.
) pt;t(erc' . h
'
111110 t orace dicendllm efi?(parum enim
XII. Sic etiam , qui mente vacillant, animum (ve
Galen.
Tom. Il.
m
t
e
�3)9
Galeni de Difficultate Re{pirationis
enarratÏonem, velut eti:lm ante à dixi,rcfenure:imncve
puto) il: v ifiOI1.ib.lS, velue i? qnibnfdam cmis haben:es,
pel' fe cnm propriis , & fynceris demonfiraanin1:11111m athonum negltgentes Ull1r,& neqlle lotlllm A 1'0 folum
tionibus abfoll1ere.ltaql1e fermo de vacillitibus,& me
eiiciulle, negllc ventris onLlS deponllnr, neqlle pomm,
te motis hic flniatur.
neque cibnll1 perur,neque guicgual11 alilld eius generis,
vero guis magnam & par~omd
12. XII 1.
nifi qllis eos cômonetaciat. Si vero etiam petâr aliquiiuam refpirationem optimè dinofcat(fcio enim, & hoc
do interim, dum adhibent,obtiui(cunrur,& rurftlS 1110
me in prioriblls dil1111ilTe)iam reteramr. Proclilleequi
?ouimus omni?o plll1'.i:
opus .habenr. It~qLle
nit~re
dcm erat opin:tri nihil differre fiue iuxta magnimdine
tO~l
mos,glli penta matula, eaqlle.IP0s. d:1.ta ,.nola~
difientionis re(piratoriol"Um organorum,Gue illxtafilb
effunderent, (ed matutam otlole 1l1J11aOlbllS detlneret.
fiantix,qnx infpirarur,copiam,magna infpiratio iudiAlios item nOllimlls, qui exurgerenr qllidem tanqu'àm
cemr,quemadmodum fortafsis edam aliqui dicllnt,pUventris onus depofituri, poRqua vero de(ediffent, petantes ql1lriratem infpirationis femper fe habere opor
nims obliui(cerétur,arque nihil efficerér, donee à pr:lJ
tere ad proponionel11 quantir:uis dittcntionis organo
'[enribas admonerentur. O!!.emadmodllm :llltel11 per
rum:arql1i hoc minil11è in vnillerfilm verum ell:, fed di
multltm cemplls aétiones facillnt hi omnes,uc eria mafiinétione quadam opus haber. Cùm enim fecllndil naO'nas. Aceruatim igimr 0111nino pl11rimùm mingllnt,&
turam ha,bent organa,quantiras fpirims fel11per ipforil
alia eodé
fing~la
. biu?t,&
vitra me~1flri
-pro vna v~ce
difientionibllS Gmilis efi,non ramen,cùm edam pra;rer
modo faclllnt: nec mlrtt vtlque Id elTe opmor. ~od
difpofita, verùm pofsibile alfgllando
enim fxpe in debito tépore facere oporrebat, id ipl'i.un B naruram tucrint
plnrimùm difiendi rhoracem , & parum exrcrni aeris
'aceruatim vrgente vtilitate explere cogllntur,& prcfer
infpirari. Multx enim fi111t affeétiones, (G modo pra;
tim vbi necdfarillm id fit ad vitam. Ecenim fi guis midiél:ortun memlnin1l1s )in quibus pulmo coarétarns, mul
opone at, bibat,non ad dies tant Ùm,fed :!.d
nùs, qu~m
mm aerem filfcipere 110n poteil. Neguaqllam igimr
integros menfes filfficere pofsit.Si vero mim\s, qllàm
ad affeétiol1um omnium refpir:mdi o rganorum propor
oporre t,re(pir et, neque minimam diei parrem durare
tionem , fed folùm afperarum arteriarum, infpiratioqueat. Q,gare tamedi plus pro Vl1:l. vic.e ~ent.:oi?
nes flunr: at vero horum difiemionem impofsibile cft
banr,t:l.men qllod pel' mulrum tempons Inrerfilt111m Id
per v lInm aliqucm fenllll11 dino(cere. Sufficit eni m ircom
facianr, euenit vt vniucr(us ipforum porus mulro
filin (o)um aerel11 infpicere, quantus infpiratl1r,& quaVentm
madera tx menulrx interior, & paucior exret.
ms rurfim1 exfpirarur. Negue cnil11 ex ventris mole de
refpirationis vtititas non expleta, fupra hoc, qllod gra
ciborum acceptornm copia conieéturam facimns, [ed
ue,& ex propinquo il11minens periculllm habet,~ci
[ufficic etiam hic folam eorum , qux edunwr infpiceetiam ad attionel11,& non iÎoit torpere, neque ad more quantiracem. Pol1qllàl11 vero in ex[pira~onblS,
inémm. Recuperat alltcm fiatim id rorum,quo pel' ccfdo quidem omnes mll[culi in totllm oriou fil!1t
aHguan
folùm
rams
non
fadonis tempus filie priuata, atgue ir:!.
permiaentes thoraci col!abenti propriam recuperal'e
[ed & malJ'nus fpiritlls efficitur,& ranto (anè, gllàm cô
ùs
fit rarior, guod ipfiwl in poru no C confiitutidhem: al1guando vero operantes ampli
u e nit,ma~rqo
de;
efi
ipfum contrahant : id, qllod nobis de his (xpe
concingit:multo cnim rarÏl'ts , palllo vero plus bibllnt:
monfirawm: contraétiones icague thoracis citra horu
vnde etiam Hippocrates ipfos paucibibos, ve!tlti mocociratione, non vnqllàm magnam in(pirationem face
dico poru vtentes,appellauit. A tq; hxc guidé ratio de
ne
vero cllm mufcnlornm cOl1citario
re pofsint. ~œ
monllrat mente mororu re(pirationé, in raritaré & ma
cf!
hoc
fiunt,qux fanè eriam efflams exillunt, velut &
gnirudinem mutari. Tefiimonillm auté non mintls etii
111
demonfiratum, ha; opifices fi1l1r magnitlldinis. Vcrù
ope
A:>Clllare experimel1cum prxbet,u guis in ipfis anis
ne'lue in his denlldatllm hominem infpicere operxpl'Cribus hanc (peculationem exguirere velir. ~Iiclnge
m
tillm duco ad mufclliorum cenfionem cogno(cenda ,
'VerO in adule[centllIOl'Llm gymnafiis,in fublimibus fo
col1or5
cfflaru
cum
fed filfficit fpeciem e;xfpir:ltionis
liis alti,& vndiquaqlle confpiclli deGden tcs , anis ope-icaque vtil[~- r.
am haberc. V rD'ente
is •vel maxil11
venegnition
buccam
in
verà
icguid
1:>
mm negligences funt,qu
r: •
ct'tm in1pl;
ctii
velllti
r,
te acel'u:mm eXlpuare cogimu
,.it effutiunr,his non magis credlbilia fiunt ea, gux ab
exccrn ll
atlll11
coaceru
&
1
rationis vrgee vrilitas,multul1
euidenter apparenribus côfirmantur,quàm his, qui neaerem attrahimus.
que à principio,etiam fi apparear, quicguii cognofdir.
13, XII Ir. G.Eando vero & q.e his fnfficicntc:
Ca;terùm ex hoc genere fophillal'l1111 CJuifpiâ al1qlliido
dl
tranfegiml1s,r:petieis capitibllS eorum,'lllx ab inicioanr
meCUl11 contcndir,de eo,<)uod rarus & magntts fpiritLls
reltql1a progrecliamur. Capita autem c: ,
mente vacillantibus contingit. Proponcbat cnim re- D th fu~t,ad
nad Limpliclbus refil)iranJi dilf1cul
vt 0plllor,hxc: n
érlS
•
[pirationem vnllm qa?ddam ex operibusvitalib.us e~,
• ~
'L'
n
1
'ioponeae callf.'\s conll
tatH:lls l.n~tJS,Coeér
verùm Cllm huiu[modl argumento non con(cntlebat Id
finO'lllarum ip(anlm cff
llrare
dernon
&
lOnlS,
rerpll'at
~
u
p
me
~
'If' 11qllod palàm apparet. Vnd: difced.endll?l {j.bi
t>
•
clence mcau[l m:&vi ceverf aquxrc fpirand i dl ICI ...
fpecle
uit. Prorflls enim,glr~{jod'fpatO1S
callf.'\s con (cqllanmr , in quo f.1n è cf:~
tates ad fil1g~s
fimt
in deliriis non apparere.N a qua; nun'll.lam c~natl.
compOfiral'lll11 refpirand.i dif[iculratuJ11 mcnrionet11 ,1fll
fophifiç in ipfis Ilgrotis obferuare,de hlsvclutl,qtll (cxcere coaa; {ilmus. V eri'tm guatenlls rraéhrio pllllllUrar
centies vidcrinr,implldenrer rixanCllr , negue verenrur
s djjfe ,
& 'll1atenu
refipirationibns confcnriat ,
cum
. US
Ce magnam habcre expcrienriam iléhre eorum,<)L1x ne
•
ttlm ,
explica
eeJam hoc non erat exigllllmeO\'lll11, gnx
'lue pel' {omnillm qllidem ipG viderunt. A,t vero q~l.icû
,.
capm.
que obferual1t :lpparentia,& qux xgris accJdUl1t, hl Ha,
~
c
d
!
C
O
i
f
:
r
n
l
o
[
b
a
ol1111ia
x \'. Pollgllàm vero hxc
vr Hippocrates,ferihul1t. Videl1lnr enim , vr opinor,
difficulratcs coo l1 Ct
cr compoGtas re~)iand
abil
fe'lllenr
fit,'lui
dcfcrip
ille
s
his,quo
multos infirmos {imiles
nbimu s: hx lllnguedelllilt aJhllc {ilperioribus, gllm•
de magnum teHimonil1m prxdic1:o [crmoni prxbenr.
traét:lI1da ihfccpimlls,anncétcndx.Inucnris auteJ1l. h _
, quos in populariuI?
fanè !am e~s
Argue apo~er:m
1~Le
plicibllS , non ampliù difficile efi, criam has
morbortlm hbns con[cnpfit,l1Jfi propofilum effee m1ahqt1:1
.
,
'
1
1
'
.
fic
omm
Cum
turc, qua: cx 1 JS compOnUntllf.
hj,.omnem [eqllcncem [ermonem fecundl1m, in eorum
�Liber Primus.
fit magna infpiratio,fimiliter amem & aliqua velox , &
appelbtis ari:eriis habebit. Illas enim ad inxqualis pul
con.trarire his fint pama , & tarda, n.ecefTe eil: ,quatu or A
{ilS generationem coarétari oponet,aCperas vero artefi~n
omnes relpirandi difficllltates circa refpirationê
rias ad inxqualis refpirationis, Relatllm edam de illis,
copolitas, magni videlicet, fimulq; tard5,maO'na & ve
<}uod ob faculeatis debili ratem puifilllm inxqualitas fie
lo..cem,pa rui & velocc,& quartii paruam,ac ta~d.
Eori pofsit,cùm prx impotentia anerias pro vna.v ice per
~e modo & circa exfpirationem eafdé quatuor coiuga
feél:è dilatare non po[sie : retiil:unt eoim tnterim, & co
tIones necefTarium efi fieri , duas quidé maO"nas
b
qllie[cunt, velm fenes circa viam perficiendam, Fied
, & duas
parl1as, qua: Ulm velocitate , mm tarditate diil:ingullnaurem potefi aUqllanJo & circa re[pirationem gnxdi
tur•. In cefTationibus vero impofsibile efi compo fiti
inœ<]naliras,tlIm ea,<}ua:: illXta vnam aétionem,tum qua::
reCpla~difc1ts
fpeciem fieri: neql1e enim dux
circa pl ures contingit, & Cyfiematica à G rxcis appelOp~filones
in eis exiil:unt, velm in motibtlS , fed vna
lamr, ob quandam faCllltatis ipfam efficientis debilifola ll1xta denGtatem ,& raritatem confifiens.
tatem,
Je v 1.
At vero ipforum motllum inuicem collato
x VI J r. Cùm vero hœc anima lis Gt, vitalis vero
rl1m, infpirationis inquam, ad exfpirationem , fpecies
e~,qux
p~lfis
0peramr ,fieri .P'~teil:
gl x~am
ad pra::noqua:d~
erant conConantix totius refpirationis. ~l
tlones ex lpfis dlfferentla , lllmlrum plllfJbllS facu\catis
:ldmodu etiam in pulflbus dilatatÏone ad com raét ne
debilitatem femper fui ipforum IxGoni fimilé indicanc?Uata contingit. Pofsibile eO enim infpirationem fie- B- tiblls, reCpira
tioniblls vero non eodem modo, nifi quis
~I ~gnm,
exfpirationem vero paruam:al1t vice verfa,
etiam defcribat a::grotantis voll1ntatem. Qganuis enim
10 plratlonem paruam exfipiratione maO"nam aut
vtraf
temerariarn refponfionem à moderato homine faétam
qlte
,
d paruas, am vtrafqu' e magnas, Sic & bveloces
,aut tar
malam elfe Hippocraees dicit, veruntamen in iis qui na
as vtrafque , allt alteram velocem , alteram tardam.
tura temerarii fimt,non Colùm non eitl[modi refponx VII. Qgin & inxqualis eil: aliqua reCpiratio,
fionem,Ced neqlle ipCllm adeo d lirium, quicqnam ma
q.t\emadmodtlm&plllfus,mm circa motuum aggregagmllll portendere cenCebis.I ta etiam habet circa refpitlonem
•
d' , t Um clrca
momm vnum, S'lml'l'lter amem &
rationem: felices enim, xrumnarllmque expertes, ac
Or l~na
ta, c inordinata refpiratio fieri poteil:, velm etii
molles circa Gngulas aétiones ina:<]ltaliter reCpirabunt,
ptt ilS: Et fanè ql10d differentire inxqualium pliifilllm,
etiam fi nihil adeo magnum ipfo s cogat. ~i
vero ad.
tl~
Clrca vnum motum, mm circa phlres,contillentiu
laborem indllfirii,& generofa mcte prxditi {imt,priùs,
el(l unt,tOt etiam funt reCpiratiol1l1m.
qtlàm ad extremam d.ebilitatem eorum facultas rediga
t' 11' , erùm quod in principio fiatim hllius traéta
tur,non vnguàm inxglla\iter refpirallerint. At vero in
~onls
dlXl, oU'mes penims negligenter refpiratione tra
pulfllum inxqualitate eadem prxnot io affeétionis eil:,
auerunt, atque huius negligentix caufam ' referam in
tum in iis,gui generofa,tl1m qui praua,& vitiofa mente
Pdrogreffil fermonis. Nunc quod inftat nobis abfoluenprxditi
eXlil:l1nt. V t enim vnillerCalicer, & in filmma di
lln1efl ,ab'ma:qna l"ltare
. .. rauo,
l" f i
C cam, vbi volllntas nihil
lUxta vnum motu~ lllltl0
côfen ad aétionem)ibi id,gllOd
~Opterà
guod [ecudum naturam videri pofsit in mefignificarur,xql1ale eft omnibus. Vbi verO aut totllm,
t l~tPofia.
erre earuin)<]llx exaétè Gmplices)& guç ex co
aut plurimum,ibi amp\iùs edam in[picere 0por.tet mo
e ,~compGt;e
exiihmt, Contendit itague aHguando
res ipfius xgri.
<]111Il '!" pta rnecl1m filper ipfa tanqua non compofita,<]uod
1)'.
~emadol
autem differentia faclll~ l~S nOn dr~cifet,
nifi Gmplicibus propinqua effet,
tatum efficientiuffi aétiones , mm circa pulfi.ls , wm
' er~l
compoG tam efTe inde perfpicullm eil:: Si quis
circa refpirationes, differentes faclt prxnot iones: fic
l
' lplrare)
r: •
' attrallit
' aerem, Circa
' f i ne.\7nCIDlen
\
S In
velOClter
edam circa ipfam organorum natl1ram , C}uxdam indi.
. 'r.' ex tard
" "lO,tn ve 1ocem
dero
fi'tard'e,aut VICllSllU
0 pnnclp
cationis alteratio erit. PU\fllS enim per leues arterias,
{j~lnt
.t ~nem,
hanc fanè infpirationem negue velocem
reCpirationes vero non per [olas afreras arterias fiunt,
tJ.mP lClter,neque tardam efTe dixerimlls,fed comp<?G[ed non minùs,quam per ipfas, imo fortafsis magis per
terJ.~Po,ql
a\ceram fui partem habeat velocem,al
ml1[culomm gemts, Hoc enim eil: , quod prill111m ani!nod tardam, Eodem modo etÎam fi exfpiratio quomalis facnltas mOllet ad refpirationis generatÏonem ab
fiue rO~ngl1e
varietur,Gue ex tardirate in velociratem,
eo vero totuS thorax motus, ipfe rurfils Plllmonem cO
te C III Us ex velocieate in tarditatem motu tranfel1nmOllet eo, qtlO diximlls in homm traétatll)modo : pultr~?mpofia
efTe diceml1 s, vepote qux partiblls con
monis amem pars umt afperx arteria::)ri CJll3.S prj~,.ùm
.. lOmod '
.
fi
pafit ,a Inter fe habel1tlbus
non 1111plex,fed comaer,qui inrpiramr,pernenit. Qgemadol~
19tmr
fcide~,xIOa.
Similiter :ll1rem & ctlm cefTatio aligna D harum affettiones tOta m rerpirationcm
lxpe
1lxqua~
nem ~lt,&
dlffecnerie altertun 010ttlm , fiue infpiratiolem reddllnt,/iC& afetion~
~u[clorm:
~rolte:
i' , nem,compo fi
fT'
~
d'1
cemll,lueexfplratlO
ttam euc
co' am tuc
fanè,guod iUre fpirims {imt I~CJ,ml1[t
vero prJ~l
fum eneam,<jux diffeéh eft, vtra tandem ea exiflat, Vimotus mfirumentum. Vcrum non eadem affcétlo 111
tùm (edaUtem al1quando, raro ramen, non alteram tan
vtrogue organorun; l?ene:'e, jnx<Ja\~
re[pil'ato~cm
dcm'Il a~hs
totius refpirationis parte~,in
facit, cùm neque vtllJtas JpfOr1ll11 fil~hs
voo
&:
eo
,ex l,fiat. SI gui
. ha'b ere,& maxlm
' è hoc fi ri. ,
fIlm c omm
..e Ha
dem igicur vnt~mguod.le
Cllm humo
org~nl,m
l~ Id lp[um, per
facet Opta lU arperis arteriis coaceruata, hominem fuf
quod fanum exIllen.s aébone~
l~1t,eIam
xgrotans lx
expur ex pleuritidc perniciofa, aut peripneumonia non
ditur:
afpera1'l101 vrlque a~t e narl
lçGo coarétatÏo guçgata
&: in h , aut Cuppuratione iil:hic confifiente. ~a\'e
dam eil: mufclllo rum vero aberrans,& inordinams mo
nam &a~ p~re
refpirationibus cum puHibus conuenit:
ms: at~ue
ilIarum qllidem vt fpiricus locorum, horum
tioncs 0 e 1111S dcmonftramm eil:'911od propter obmra
vero vt motuS organorum offen[a dl. Et coarétationis
:lrétatio rga~oum,
comprefsionefqlle &omn ino coquidem in afperis aneriis, mmore s prxter naturl reos
:lliis art n:~ mX<]ualitas fiat, !taque fi gltis ea , gU:E de
declarallerim,aberrantillmvero in mllfculis momu ocPU.li~rJs
pel' t?tum animal difper/is, in fecundo De
caGones nuc referemlls, Sitt igitlu' proprix mu[cllloru
\Ptiq"
ca~fis
dléta Cunt,probè perdidicerit maiore
afteétiones,COlltlHiones,cocllfsiones,&: tremores,gllé..e COpiam fi '\' d'
,
Iml la lcendi de afpcris in pulmon
e
admodum 111 alio loco ea demonil:ramm. V crùm guod
Galen.
Tom. I l .
m 3
.v
�30 3
Galeni de Difficu!tate Re{pirationis
h:t etiam aberraJ1tes motllS (une, verbis non eget. Et fi
quidem ambo hxc ita ~1abent)
\Tt i"cilicet & affeétiones A
fint, & aberrantes pamer mufcnlorum motus, atql~e
ba:c ipfa flmt, qua: quxrim
l ~s ,fin~m
vt~quc
nobl. fte
habebit inllitutus fermo. Erit n:ll1que ahql1lndo lnXqaa\is refpiratio , pr?pter aliq1~
.hamm ~fcaiol1û.
~emadou
emlTl .ambl~t:)
mxq~ahs
fu , Crtlrli mllfculis aut tremennblls,aut concufSlS,aut conulllfis : ira & r~fpiato
allqllando inxqilalis fit propter
thoracis n111fcnlos ( vt diaum eft) offenfos. ~are
0mnium inxqualitatum, mm qua:: fecundum vnam aaio
nem tu qux circa plures ex ordine co nfi fiu 11 t, aut afpe
l"lru:narreriamm coaréhtio, am thoracis mufcLllorum
abcrrans mocus, aut facultatis ip(affi eruciêtis dcbilitas
caufl fi ~ t.
x l Y.. Scriptum c!t anrem diffllGfsimè de omnib~s
inxqllalitatihus in [ecllndo De rulfuum canGs,. & ot~ ld
qmc communia [unt cnm illo lC:ITO~,
omnta reh.~
B
lpforLM? faéta. .
qllimlls, nuda follll11modo ~cn10?
Qgre vero propria fLmt refplratlOl11,ll1 hoc l~bro
expli
clbimlls, V tilitas itaque (velut eeiam antcà dlétum eft)
communis vtrifque elt, afperarnm ctiam arteriarum ra
tio confimilis ad lXIU eft verùm mU(CLllorum genus
proprium , & prillatim deftina.mm refpia~onbls
elt,
prxter pulflmm rat.ionem. <?rlfices alt~m
lp[~i1m
~aGnultrer , parmn vero OOnltl
cultates, partim qUl~em
habêt. ~atenus
entm caufa: ~fcét1l;>'
~lIt,
ea~!1ns
Gmiliter habenr:qmtenlls vero volunt.1tl permd1um cft
arbitrium refpiratOrix fàcultatis, vitalis autem facultas
ollllllm filperiorcm babet dominum, fed libera pC11irus
exillic, eatenus differunt. Qgangulm & adhllc eximiû
qlliddam ad in:!gl1~taes
~enrltiom
refpiratio habebit, prxter pul!l1ll:n r~tlOncm}.
vt negue ~oc
pr~temittamus. Eft :lUtem Id lp.fi.lm duplex, pamm gllldem C
ab ipfa anima\i facultate [oh profic~ens)
p.arcim à co
plexu ipfius ad dolores : arque modlCum glde:1,~
co
goim difficile e!t, qllod à fola facultaee prOfiClfml!r,
amplius vero,& m:l!1ifèlliu5,ac IDagis variu,qllod proquide~
rariras,
pter dolores. In dcliriis enim flpe!~t
& ma(Ynitudo,apparet autcm quxda 1l1xql1alltas,& ordinis permrbatio, mm iuxta plures re[piraeiones, tum
illxta vnam :tliqnanJo fohm : nimirul11 quod & vifJ.
aliquando plus,allquando mil111S,rationem ab eo,quod
fecundllm n:muam dl: emOllcant. In huillfmodi enim
vitis, ratÏoni conCentanellm clt, edam refpirationem
trall[mutari, ac aliqllatcnus Vlriari ad inxC]ualitltis, &
permltaiO~
irfius ordi.nis g.enerationem. ~i!l
&
ql1lntitas vt1l1tatls,quandlllquldem parum deficlt a Gn
glllis aétiobus,p
: :trl~a
e!t ab co, glO~
[ecundntll oatllram habet immlltatlO: quando vero defcétus ab eo, D
ql10d fcl1~Jm
namram habct,coneingct ['uis mulms,
tunc necc!T:uium ilm ceffatÎOl1l111l quanti::atem, motuu
vcro nOll folùm ql1antie~,
f~d
hm ~tiam
gualitatc
alterari,atq; ob id totam refplratlOnem l11xgllllem ,&
inordinatam reddi.
t6. Idcm hoc & in doloribm acciderc necclfarillm
efi: ncquc enim ctÏlm in il lis vtilicas cxplewr iuxta fin
gnlas aéi:ioneç. Nam ncglle vclociter,l1cquc dcn[è, neque a.mplitls ùil1::ndere thoraccm poJ1i1l1t:. omnla e~.im
hxc Ip(i, molella filnt,& pra![crtim mag111tlldO, dClndc velocieas,iam vcro edam dcnfitas. Dolcntiblls nal1que ~il1\
l10~eftm
e.n.pc.\' Ion,gius templs,gu~
m l.)cr
. omn1l10
b rClIllIS moucr!. Ob IIl Igltur a m;t~nildI1c
mulmm dctrahnnt,:l vclocitate vero minimllm , à den
fitate alltem auferllnr gllidcm nihil , [cd addllnt etiam
quippiam paruitads: ab eo,qnod fcclIndum oaturam ha
364
bec, dcfcétum pel' eam corrigenres : flon tan1en :ldhnc
tantum e!t,quod apponimr, Vt omncm expleat defedu.
~
:l.1m
igimr dcficit ad vtilitatis expletionem, hoc
in multis déinc~ps
aél:ionibus coaccrLlamr, & ctlm pamm abclt, vr animal fltffocemr,tL111C voluncatem cogie
ad aliql10d tcmpus , maiorem f:;tcere l:eipirarionem,&
mllito velociorem ,& priore den110rem. Venlm cùm
in huiufmodi aéboniblls vtil itas ql1iJem expleatur, ,ani
mal vero doloribus offendatur , voluntas l1u-fus à magnimdine , & velocitatc,ac denGtate auferc, allqllando
plus,aHguando minus, vepote qux conGlii inQPs Gt , &
ncga~
Gftcre aétionem pofsic, oh fLlffccatÏonis timore,
ncguc aligllam reperire doloris medelam qllcat. ~are modo ad hoc, modo ad alilld tranGt : illlld qllidem,
vt vtiliçatem expIctllrum: hoc vero, vt dolorem mitigaturum:cùm vero omni:l.,qllx vtilitatem explent,exacerbent dolores , qux vcro clolores mitigant,minnant
vtilitatem, atgue nl111a commllnis vtri[gl1e medela reperiamr,multiformiter ad omnil trafit, ob conGlii ino
piam femper xgrè ferens guod prx[ens en. A tgue hinc
mm i11xqualitas circl Gnglllas, & omnes ecii déinceps
rc[pirationes, eum mllltiformis i1la ordinis perturbario
originem babet. Ex corrupcione enim p:uilitaeis , ina::,qualitatnm omnium, itémglle ord inis pertLtl bationum
gencratio orimr.Demoftïaeum nanque & hoc in libris
De pul[llllm differencia,'lllod parilieas coofequêter ha
bens,a:gllalitas cil: parilitas vero il1xtl circuims,ordo
efl::& qllod vbi confeqllcntCr habens parilitas corrllmpitur,inxql1llitas:vbi vero iuxta circuitus reuerceos,of
dinis penurbatio gCl1cramr. At vcro gllalluis mulra jn~ ,
œqualieas, & multa ordinis pcrtnrbatio ciufil10di affet.1:ionb~ls
incd~t,
(ilperat ~ame
id gCl1llS refpiranJi ~if
ficultatlS, gllod llIxta panLltltCm, & denGtatem cüfi{h r.
Eteni~
fi eti.am magn~
all.qulndo refpiraeioncm pro
V11l VIce faClant , vellltl penculum flcientes in cill{in o
di rc[p irationc,defiftunt tamen euef1igio propter dola
rem,ac pcr mllimm tempus valde plrum re[pirant,d onec ab :tligua vrgenee vtilicate coaéti, ad aliam :'n rfus ~on.lert:I
. expri~ta.m
ma?nx rc[piratio nls .,
AfslduHas 19ltllr 1l1xquahtltls lX. 1110rdinaex muta tiO
ois,in vclocitate, ac tardit:l.cc, & in dcnGcatis alceratÏ o~ibus.,
.maximè ipris. cO~lGfit
, ct'tm l1ungllam gl1idc~
i~mplCt.er,
l'ara refplratlO ~at,
proptcr vrgelltcm ,v.n- '
htaC,
. ml~Is
t:l~!.n
& maglS 1cn (a,aeq; in hoc [.,nc )1:xgual~te
aC~lm.
~are
delllS [cmper hoc modo,dl-l.
[pofitls cft fpmms,magnLls autcm raro tardus verO n
hi! \1;agis'91: i vslox,propeer repetini il)[orû in vtriiq;
part~
tranimonc. Reaè igitur lntd diéHi cfl:,quoJ ad
om111a dolore afBiéta organa , qllç circa re(piratione,S
CO~lm1entur,
parnlls & del1fi~
ipirims confql~rL1.
Et ll1xta candem ratiooem indcliriis ma{tl1um fier!, St
rarnm [piritllm,qulC]lllm etilm his vcl n~1Xlè
inxql~
litaS comcs fit. EXlIperat enim in ipfis raritlS, & magn1
tudo:m~&is
c:lim,& minus rallls,& magis,ac l1in~
n~
gnus fpmcus 10 delirantibus rcdditllr paruus vero,
dcnllis nunguàm ,
'
17. Acq; hœc quidé mihi fu[ficcre 'v idcnCllr de Jllœgualitamm cognitiol1c, tlll11 gux circ:! vn;t a8.jone~,
mm qux in pluribus confifiunt. Diéta (ilOt enim &. e
iis,qux rati? pofiulat ~d (crmonis communitate11l l~:
fern. Et cllldentcr C]ludem hœ compo{ita:: fi.l11t, ml
tis omnino aélionibllS ad {tcnerl
t jon ~ m & Jinori0J1C!11
1:>'
(i11 IJ1C
. d'
111 1gentes,CJlIx vero circa vn:1m aélionem con JIll. :
cUI
(velm ctiam lntè rcbtllm cCl ) fi rc v idcr; po[sinr a\J
fimpl ices elfe. Pond non de coacenrati tll1ti1rJ1 iJl~ ~
qualitatibm, {ed etiam de ordinis permrbationibus I~ ~
l
.
tra nlCo
�Liber Prùnus.
-tranfegimus:fimt enim fpecies quxdam inxqnalitamm,
-velm edam de pulfibus eft demonftramm.
~ x. ~d
reliquas igimr copofitas difficilis re[piratio
nls fpecles regrediamur,& primu fanè eas in manus Ulmamus,qux circa vna aétione quamcüq; tande confi-fiunt.Equidé infpiratio magna,fimùlq; velox ob vtilitatem ~}g:nte
fit,& fi organa umt prompta, & facultas
propna coferuat integram fanitatem, aut certè parum
ImmUtatam.DemoftratÏone'amè hic fermo non habet
opus apud eos,qui fuperiùs 'diétoru meminernnt. Ru~
fus ve:o magna, & tarda Colis mente motis conringit,
atqi hls no femper. Et confpicua vtiq; eria hic eft caufx confideratio ex prxdiétis quemadmodu eria cu par
uam habent infpirationem,& tardam,hi, quibus infirus
calo.r multùm eft perfi-igerams. ~a:
reOat amc adhuc
c?nlllgario quarta,paruitas erat cum velocitate:& fit pe
nltl1S In nulla affeétione fimplici : qucadmodum neque
~agn,mulqi
tarda,quam allquando mete motis acci
erdl~ms.Squit1
tame, quanqua no [emper, fed
Vt plul'1mùm, vbi fimul dolor , & vtilitatis incrementu
~oncrut.Pam
enim neceirario in doloriblls refpi
tant:.Inexpletaallte manente vtilitate,tu ob hanc ipfam
rrUltatem, tum quod aliâs per Ce ipfam vtilitate abun
are propofuimus non fatis eH Coillm defari ipfas aétio
~es,fdcoguntr
fxpe conuulforiè infpirare. Ad eunbem ~or
cu prxdiétis modu etiam in coniugationius Clrca exfpiratione , ipfas affeétiones per[crutari 0POrtet.N am & in his am facllltatem, am aliquod orgari~
vitiatu,aut calotis modum alteratum inueniemus.
~a:
enim velut fuligino[a , ac fàuillofa, & fumofa re
crerneta appe IIamus 111
. cal'd
' . genere, ea omma
. ter
1 ltatIs
rea fitnt,& velut femicoéta cnm innato calore, quemad
~Odu
fumus cum igne: apparent enim in hoc euiden
ter aCtla omnia,& calida , & fumofa marerix recremen
a,ofiendétia[ufceptam quidé eire in fe ipfa ighis vim,
no.n tamen adhllc penims ab igne fe fuperata: flamma
enl .
.rn Ita nata effec &non adhuc fllmus effet. ~ar
e fi
U1
! furnofa calid~te
in corporibus animantium re_ .~ante,xfpirom
magmm, fim(llqi velocem fie
~ f: ICat,non Vtigi errarit. Manifeftum eft autem, guod
o aCl~tem
inteo-ram dTe tunc op onet , & nullum ex
0
targanls
d ~lta1m. '.
Simi1iter aurem & magnam, fiImu1 1que
ql: arn ln qllibufdam delirantibus fieri, eodem modo
qu~ Conting.it circa infpiratÎoné. Sic & paruam,fim(tltltrn t~darn
fieri his,guibus nllllum fumofum recremen
COn e coaceruatum. Et paruam,ac velocem,quiblls eft
firnl1
e l~atm
fllmo[um recrementum,& dolent umen
let~
.~ lqllam particulam, qux circa refpirationes mofi aH r. ernper enim horum memorem eire oportet,etia
18 qUando in [ermone re1inqulntur.
Clt~.)
1. ~tqi
ha: quidem [unt quatuor re[piradi ditl'i
•
lS COnLU'
.
.
li .
tlonis
gatlOnes,ql1ç cJrca vtranqi totJus re plra
thrnu~aem
féorfim confiftullt. Alix anté circa rhyftrn pa ,de confonandam ipfius,non circa Vtranqi féor
ttern fiu nt. C nm
\ elllm
. 10
- fi"
nI. cont;.
puaoonem ex fi"
puatIoCOntr ~:lrns,
quemadmodum in pullibllS dilationem
feiu~
10nl,rhythmum hoc ipfilm appellamlls. Manipetat aUtern quod eandem fpccul;uioné hic locus exfcript~n
De. pl[U~
rhyt~is
~erophits
COI1rÎafLl n . léta qUldem euam nobls de IpGS, gux neceff.'l
quà rn ~ln pLLlfullm traétationibus, dicetltr auté & nunc
quibufd :rl p.otefi,breuifsimis ql1ibufnam, velmi [copis
attendere oporrelt, vt f..'lcilè caufas
dilfon a,.n~ml
. 'b
.
()
" emm
.
. il antJX 111 re'"-'
!arn
IptrattOlll
us '111l1enJamllS.
~x
tione~raqu
t~is
refpir:nionis partem, infpira
0,& ex[ptratlooem in ftlperiore [ermone re
J
Galen,
cenulÏmus,ea ipfa edam nunc infpicere operxpretiul11
A llunc exiftimo circa ipforum diironantias. Velm, verbi
gratia, ( non eoim malum fllerit in vno gnopiam velue
exemplo demonftrare id,qllOd dicitltr) Sit gLUdem tar
dior,& minor,gllàm [ecllndllm natnram in[piratio, vel?~ior
alt~m,&
maior eX[piratio:his fanè,gui ita difpo
im umt, dlcemlls calo rem fecllndnm naruram imminu
rum eire , auétllm vero eire fumoulm recrementum.
Rurfils in ~ltera
diironantia, qnx contrario modo habet,ita vt infpiratio gl1idem fit magna,& velox, exfpiratio vero parua,& tarda, auétum naruraJem calorem
dicemlls,& nllllum effe filmoulm recrementllm. Dllpli
cern enim femper intelligere iuxta gemls 0p0rtet calo-rem,alterllm genllinl1m,& corpori innarum, alteru ve
1'0 acgllifititillm,ac [pllrium. Palàm igimr efi,qllod hlliufmodi conillgatio nihil enariac ab iis , qux in vtrague
féorGm,hoc eft,altenttra exifiunt. Si enim infpiratio
B parua,& tarda fortè fuerit , perfrigerationem Ggnificat
caliditatis fecundum naruram guomodocunque habeat
ipfa exfpiratio : fi vero ex[piratio eodem modoifuerit
difpofita,de caliditate prxter namram idem indicabit.
Nam & fi magna alîquando,àc velo x fiat, redudantem
fignificabit caliditatem prxter namram,quomodocunnihil amplius ad prçque habeat ipfil infpiratio. ~are
notiones, huiu[modi complexlls docet,quàm ea, qUa!
iam fingulatim de alterutra ip[aru [unt cognita, & perfpetta.
x XII. Itaque ad folas illas compofitas re[pir5di difficultates animum intendere nos oportet,in qllibus fim
plices quidem, communes umt plurium affeétionum,
& ob id nihil cerri indicant , coniugata: vero aliis ql1i-bufdam,ad certum, ac minimè faIJax di{erimen veniut.
Magnitudo enim refpirationis if[a per [e refpiriidi dif
C ficllltas quzdam eft fimplex, verum nullills cerrz cogni
tionis fignum efi,fi guidem & vrgente vtilitate, & lx[a
mente fieri [oIet. At vero fi cum denfitace conGfiat, vrgentem vtilitatem: fi cum raritate, delirium indicat. Si
militer autem & paruitas ip[a quidem per fe ip(am , am
dolore affliétam aliquam particulam,aut vtilitatem exo
Imam ofiendit , ita Vt neglle ipfa aliql1id certi indicet.
~ando
vero componitur, cllmdenfitate guidem dolorem, cum raritate vero vr,ilitatis exolutionem porte
dit. Q!J.inetiam fi ip[am denfitate per fe folam,aut ra ri
tatem in manus fumas, ip[arum neutram per [e inueneris quicguam cerri fignificantem,niG hoc di[crimen accedat, vt videlicet eum altera quapiam re[pirandi difficl1!tatis fpecie copuletur.Denfa enim,Gm{llql1e magna
vtilitatis augmentum indicat.Déra vero,{jmCl1que parua,organialicuills, qllod cum refpiaton?l~S
commo:
D uetur,dolorem.Ipfa etiam rara,ql1x ad dehr~a,&.pfn
gerationes confeg111tur , fi guidcm cu magnltlldl11.e file
rit copulata prlus ex prœdiétis , fi vero cum parllltate,
pofterius indicat. Et ob id/anè o~nilr;
cO~lp()fit:\1
- .u
re[pirandi difFcl\taum,h!~o
conlllgatJones Vt1lifsimx limt, vtpoce & manlfefie, & conft:meer vnamql1anque affeétionem indicantes, denGtas quidem cum
parllitare dolorem,cl1m magnitlldine vero vtilitatis au
gmenmm. Rarit~s.
au~em
cum .magnitudine, delirium:
cllm paruitate, vtlhtatlS exolutlonem.
19. Fiunr alite quatuor hç COillO'atÎones differentiis
. d' "
1;)
,
aétionÎI illxta ma&n:tl1 me, & paruitate, ad ceirationu
dilferentias pernl1fhs. D~la:
enim opoGtiones inter fe
permutatœ quatuor co nft ItllUnt conil1o-ia. ~are
& hîc
per[icl,U~
iam fit,quàd neglle plL1re~,
negue pauciores pO[slblle efi fieri ex his oppofitionibus coniugationes. Veru in ce{['uioniblls, vna [ola cotingit oppofido
Tcm. II.
m 4
•
\
�36'7
Galeni de Difficultate Rerpirationis
no
circ:l .denGtatem,& raritatem.In aétionibl1s vero
fo
lùm oppofi,tio ",circa m~gntudi,&
, paruitate, [ed. etia
circa velocltate & tardltate contmg1t. ~atuor
Iraq;
etia circa harû permmationes narcemr coniugationes,
prima quidé den[a & velox,[ecûda_déFa,{jmulqi tarda,
terria rara & velox & quarta rara,hmnlqi tarda. Cxterùm nulld cemt c;<7nitionis fignum,fimpliciter,& neceffario exhibt,qu~madol
prio~'es
~u:tor,
verùm hoc modo dillingLtere oponet. 51 qLl1de multa ad
denfitatem, pau~
ve.ra ad velocitatem .t~anfi
fiat~
t~
doloris mm vtlhtatlS al1gmenmm figmficat. 51 vero VI
ce vere; ad yelocitatem plus, ad dentÎtatem minus, ab
eo,quod fecundl1m nat~rm
eft,ex:edir, vtilitatem [0lam al1étam demonfl:rabn. Concllrnt aurem ad hanc refpirandi difficultatem omnino.& magnimdo, ad alte~i
autem ante ipfam re1atam,.par:lltas: q.u~re
nC911e ,omnlno opus habebimus velocnatlS m:mll11n:e . S.1 ~I1lm
co.n
ill<7atio circa velocitatem,& denhtatem mdlftméta,nthil ceni nobis indicat: cùm verO difiinguitur it:l, vr ve
locitas quidem in ea abllndet, fiatÏm etÏam cum magnitudine fiet: fi vero dçnGtas in ea exnperet, nece{fario
confequemem paruitate habet, denfa vtiq, i1mlllq; ma
gna iuxta alteram diftinclionem erit,~nfa
vero,{jm61que pama iuxta alteram. Si autem eoam denra, lC tar7
'da coniuO'ario demonfl:rabltl1r:abnndante el1lm denfita
te foins dolor indicabitur: vbi vero tatum ab eo, quod
fe~undm
natL1ïam eft,excedit, quantum fecudû tardi.tatem, compoiitx diipofitionis iignum erit: Nam ~
vtilitatem imminlltam effe oftendet, & pamculam ah.ql1am dolore afliét:S~
ver?,&~tais
denfitat.e
.[uperabit fi<7num em dlfpoht1011lS lam (uétx , fed m1nùs tame~
d~lore
affici ollendet itahabenres,magis ve
l'à vtilitatem effe imminutam.I taqne ncgue hac coniu<Tati one indigemlls ad prxnotiones: in primis enim qua
iuor, quas vtili[simas dIe dicebamus., figna h~beml,s
& doloris,& vtilitatis imminma::. OE.m & tertJa comu
O'atio iam diéta, rara videlicet,fim{11qlle velox, nihil ne
~efario
indicabit. Coincidit autem in deliriis qlibn(~
dam fine ctiam Cllm ipfo vtilitatis augmento, Relatum
J.nte:n anteà dt,qnod mente motOrum l'ara penims eft
& magna refpi~to,
velm; al~ern
no o,mnin?, ve!l1t ~egne tarda: fit cmm vtrunque Ipforum 1l10rd111ate,& 111xqnaliter. ~1.ando
tamen coinciderit vtilitatÎs augme
tllm,tul1c cogul1mr & mnltà arnpliùs refpirare, ql1àm
fi [olùm m::nrc mori e(fent,& iam edam citiùs. ~are
ncque luc coniugationc ad prxnotiones indigemus,ea,
qua! per ipfam indicamur, cum dillinétione iam in primis quatuor conÎl1gation ibus habelt~.
Reftabat autem
h?c ge1l~
compofita refpir.anadhllC qllarta [eClndu~1
di difficul tas tarda vldellcet,fimulque rara,'1 tlx etlam
'ipfa dcliriis q~ibu1!lam
coincidit, & vtilitatis il1mL~tioniblls: ita.qllC neque h~
OpllS habe~u,
nam & dehriuOl, & imminl1tam vtllJtatcm ex pmms quatLlor con
illO'ationibus pCl'fpeétam tenemllS.
~ XIII . Pona non folùm ex demonftratione, diEfcrcl1tUl11 circa ve10citatem & tarditarem lion neccffa
acip~s
riam a~ l'rxnotiones eerc,e I:am neg1:cfi fo~am
ncquc b cum aliis copllles, C011l1110dH1S aligna ex 11115
fir.man~è{b)
[c~ et.iam,ex ipfa rei natura appa_rer. Cl'Il?
Cl1Jm ma fint pnnclpalla callf:lXlun <Tcncra IpilllS refpIrationis, ~rilas,f:.Ct&
inrum~:a,J'1.làI?ft
'1uo.d
fi rep~m
~x ~lb1s,&
qUot rerpmtdl dlfflCltltatlb~ls afe~bons.l
lphs cognofcantlll' , hx guidcm nobIS omnlllm Vtl!t[Sl ma: ad pra:notiones cnmc reliquas
vero omnes ex filperpondio confidcrabimus.' At vero
l'cperta: umc magna ql1idem ) & denfa, vtilitatis augmâ
36 ~
mm, & contra parna,ac rara,imminnciohcm fignific5-
A tes . Delirii amem propria magna, ac rara, dolorllm
parua, & den[a. Accefierunt his , forinfecus inxqllales, qU3.ndoque mu[clliofi generis affettiones,qllandoque edam afperarnm arteriarum coarétationes indican
tes. Facultatis :mtem xgrotantis, primùm quidem nullum neceffario reperimr cognitionis fignû,ex vlla aliqua re[pirandi difficnltate, cùm aliter xrumnamm exp.ertes, aliter laboris tolerantes , refpirationem forment: fi igimr etiam fit quippiam inxquale,& inordina
mm, minimè confpicullm dt Et ipfas ina:qualitates,
itémque ordinis perturbationes generant imparilirares,qllx circa denGtatem,& raritatem,& parllitatem, ae
magnitudinem confifhll1t, v !tra hoc ql1àd per fexcenta
;tlia animalis facultatis debilitas cognofcamr, ac innotefcat, vt nihil nobis hac parte relpiratione opus fit,
quorll oppol'tllnifsima,& plurima Hippocrares in pra:B notionum rraJidit fcriptis. Si quid autem relic1l1rn
eft,facillimè ex prxdiél:is inueniri potefi. ~àd
fi quis
ipfillSrefpirarorix facultatis xgrotanris ; atqi in communi omnis Eacultatis animalis, propria fi<7na habere ve
lir,& maximè perFrigeratx,is alarum nafi~otLlm
habe
bit,& omnium mu[clllorlUl1 circa {capllias attionem,&
coaceruatam thoracis collapfionem. ~ando
en:m hic
debiliùs,quàm cOl1uenit,mOlletur , c/rca inrpirationes
quidem [piritLls diétum iLluant ala: nafi,cxternLlm aerern
etiam ipfa: fimul attrahetes,eodem modo, quo pel' eos
aliquid attrahere volentes, labia comrahimLls. Rurfus
ver à circa exfpirationes, coaceruata fit thoracis coll apGo,non paulatim demifsio. Diclul11 eft autem diffufiùs
in libris De mufculoru motu, quatenllS ditferat col h pfio panicll!x à demifsione, & laxatione, nimirun1
quod altera,facultat€ xgrotanre COntillgit: alrera,inreC gra . ead~m
, .valen.te. Contingit edam ampliùs cirel
explratlOnes,us, qUI xgram habent refpiratoriam faeul
ta~m,.le
9uiddam:Thorax tenfionem,ql1am ant~à
~ir
ca 1I1fplrauones fiml1l cnm fepro tranfilerfo obtt!1Ulr,
omnem aceruatim deponit,tanquam repemè l10rti~ea
tus. Relarum dl autem in libello De canGs refpiratlOnis,qllod [ohlln [eptnm tranfilerfum exfpirantium tenfionem exoillit, fed non eft idem paulatim exoluere, (Je.
aceruarim omnem deponere. Cxterùm parnm quid hllil1(m.odi exfpirationiblls cooperanmr mecli:lrum cO {lamm ml1fCL11i,per quorum aétioncs efflams fie ri dem oll
~ral1in
s . Ta.lis f.'1~
& ob bas callÜs, rcfpirationis [pe r
cles efi,us,q Lll xgra bcultatem babent.
x X II J J; t
91~d
mihi ~dlC
dee{fe videml' ad expleti?n e
hUlllS pn,ml fermol11S, lam dicetm. C,ùm duplex eXllb t
ceŒl.t1o 111 refpirationibl1s vna ante infpirationem, alD tera :mte cxrpirationem vter fanè motlls offendatlll',
ceiTationem edam ante ipf.'1m , ab co guod [ecl1l1dllf}1
l:amram habet,immmat, Dllplici igitur exiftente in.n:o
ublls offenfione,ac dl1plici item in ceiTationibus, vn hca
tis '31~dem
defeétus femper diuturni céporis cfil~C
e
cet1atlOnes,redllndantix vero brcllis remporis. C2..!! l l
neJll
cùm dix:rimus défam , & magnam fieri reftJiratio
,
prx COpIa calidit:\tis in v tro<ji motll, verus erit [~rJ1'
Ahundantia nanqi calOl'is fecundLlm natllr:tm, l11fpl
rationem magnam reddens, ftatim edam pra:ced cn "
rem ipCam ceffàtionem breuis teml'0ris efficir. Abu l1'
dantia uero caloris prxter n:lturam,& fllmofi, velut et[pirationem maO'l1am fic etiam ce{['uionem prxcedl1~
tcmln'euis remp~oi
I~ edit
. ~are
m30'nuS & dcn{Î1S
penitus fit fpirims, qlllndo caliditatitredl:nda.rit gC'
nus, non ramen neg; ipfam refpirationis p:1l'tl Clt
in magnicudincm) neqi ipfam celfationem in den 1tate J1l
&:
P<:rro
J
l:t;
�Liber Secundus:
vt
tatcm tran{mtttat. Sic etiam fi utilitas fLlblata fic,ob capriùs fit relamm . Verùm pra:dié b in memoriam reloris videlicet imminl ltionem , vbi qllidem innatus caA uocemus id ~a
refiat., quo videlicet qua:: déincep s relor imminu tus pama infpira tionem reddit , edam 10nf:renm r,raclle cum hlS coh:cre ant,& fequanrur,ü breg~ ceffatio prxced it. Vbi vero calor prxter natLU"i file
lU totam Ipforum fummam comple étamur .Porro
[üm~ït deperditus,parua quidem ex[pira tio,log a vero ante
ma hxc ab ipfius rei fLlbfiantÏa proced it. Opone t enim
Ipfam ce1fatio c011tingit. Sœpenumero vero calor pra::ràcllltatis,& organo rum,& vtilitatis affeétiones coO"nite~"
natur::.m auétns efi,calor vero fecundu namram im•
/;1
tas,& per[peétas habere. DemonfiraUtnl
US auccm quot
n:lnUClls cfL Atq; ira ce{facio ante exfpirationem diutivniufcuiufq; diétoru m tint affeétiones,& qua:: refpira di
nI te?1poris reddim r: aIrera vero antè infpira tionem
difficultaces earum cogniti oné exhibeant. Et quod nebreLUs. V trum enim ex motiblls ipfa vtiliras vrgebir, is
ce{faria: quidem fint quatuo r coniugationes , & fupra
pra:cedentem ceffationem cunétari non permittir.
has ina:ql1a licas quinta. Re1iqua vero omnia,ql1a: re{pix x v. Diétum igirur nunc de ipfis ql1anmm ad pra:rationibus accidunt ; mm fimplicia, mm compoGta, ad
fens infiitutum commo dum exifiir. Si quis vero adhuc
qltaS caufas confeqllantur, nece{farium efi difcere : miha:ret circa differenriam caliditamm, hunc non efi nuc B nimè vero
conuenic exifiimare ,ncce{fario ea aliquid
~empfiul
de his edocer i, fed ad comme ntarios De
indicare,fed fi quid ex i11is ad pra:not ionem cOl1ting~
tnl1~o
CalO1"e remittemus. Opino r enim ipfllm ( nili
velm corolla rium habere,accl1ratifsimamautem & con
pen~tlS
cOntentiofus exifiat ) omnis hœutationis hla:
fiantifsimam [olam elfe differentiam , qux in iam fxpe
lfihtc remedia inuentllrum. ~id
igimr nunc demum
diétis quatuo r cOillgiis conufiit, atq; adhuc etiame am)
refiat?~od
addi quidem pofsit nihil,q uod non etiam
qux fic circa ina:ql1alitatem.
C L A V D. G A L E N I D E
Difhcultate Re[pirationis,
I__ ibcr SeC Lll ldll S.
Iano Cornario M edico interprete.
AR GV ME NT A CA PI TV M LI BR I
Secundi Galeni de Difficultate Rerpirationis.
Vide fuperiùs qu~
fcripiin1us in
principio argumentorunl in Lib.!.
�37
Argumenta.
1
tionem eius [aciens. ci-tm mir» reli'1ua etidm nueJJ.aria in
lirljs rndgmu, &' ,:dr-IUJ}ir-,ït1U ÎU'xtd propriam,ipforum ~a,
e jjmptomMa ( lateru, in'lultm,dolor, dy/lmœa,cr
pleuritid
rionem comes efl,niftper alzam fjuandam 4feého mm delmo A
tufu ) nihil remifiJfent, ftbris "vero efiam aurla ejJet, hoC'
m'aiorem,rejjirario aliter alteretur. 4' Hijloria')xoru Dealcommemorari ad morbi prdnotionem faciebat. Symptoma-à s difjmoictt lib. 3' Epidemiorum:cui v.ar:itt,& gralJeJ deJitum alia neceJfaria,alia cmtinf,mtitt : neccjJària ferfi ma:ar~,mAgnlU
pientitt acciderunt,O' die XII 1 ~. j}1rI~m
autem
nifes/If, font . 9' Adhuc de eo((em Anaxio ne :pri/~s
(;7 rurfm brmu,O ' rurfm X X. die breuPi:dle X X 1 . mordi(uprà
paulà
etiam
'1140
de
admonet de ordine dicendorum,
mtt.
tuaejl: &adfinem quoque j}iritm ei rarm,& ~a&nm
m,ita
cliff/ci/c
')t
o
pleuritic
ne
.Anaxio
in
tiomm
xit. R..!./Jira
cap. &' mfra cap. 10·
De hac mu/iere ')ide iterum fique~t
ttiam, &' denfltm fuiffi perIe manifoffllmeffi· Etfi
paruam
ra&
magnum
o
a/t'juand
tes
ippocra
')erbu,H
hu
o
conc/uf
fortts pllltritidesfèfjlli{exto habuit delirum,fj/~o
du
tnim
contraIpJiU1
rum j}iritum deliru fieri nouit,allfjuando rero
dolore fit, rej}iratioe.t
'lu.
eam,
')t
tur,non tantum tamen,
rmm, a/tquando ')trofJue in eodem homine fingulatim inciam ')ertere pocontrari
in
[cilicet,
denjàm
cr
nem,paruam,
c~u
dere. 5' R.!odfngul~rmptiéae/
ei magna,rao
re(pirati
quod
eodem:
de
dhuc
pauca,a
tuerit.
faC/t, a
Im~l
rur(1U a~tem
ft ab Hippocrate ftt l1'Jdfc~ta:
fuiffit, fi cum remijfo Jolore delirùtm ingem
ra'j/Je fr~tua
./f1r1t/# {lIerlt,
;~ fJue
Dealcu ')xore, cur rarJl4 zn ea, mag,n
e/lm occupaffit : id (Jllod adolefcenti cuidam in Melibia accieorum,fjui in mœrore, (:7 ludt,flm t,
oflendem. Defùj}ir~s
dijJe oflendit (')t habet Hippocraw lib. 3' Epidem.) (l'ûp,Y:
& animo Cllru intenti re/firare neg/ig,ltnt, y deliri pe,r ~e
ejl circa ilium diflentionem non magnamJed laparan,id
filS
g,ligmtiam,& oMiuionem : &' 'l/ûa calor ePi zntU1 co!Jr/~u,
ejl,moflem cr rdCuam,non dolorofam, Mfjue oblon[,Am ( cui
quoa neglex m ,.!tlfr~o
. t~nder;,
ob animi affi8um , ",:agno
opponitur fjUtt ilio reuutfo ab Hippocrate fieri dicitur , fju.t à
refàrcire coguntur: ln aelzrPi vero calor non magPi mtr,o~
occulta/Ilr , ')tpote Y(uulfà ad dittB peélore, CT' COflj,f j}ur~s
del~rz
aliudfore ac~dt'!0o
'luàm extrà mouetur,nifi 'l~id
inferiore particultt ten(io fit, ca.
aliqua
ab
')erà
a:')bi
phraf,m
etiam febricitent. R.!uocatumPi '»ox apud HIPfocratem rUlt~'
) delirÎt4m autem erAt inf,ms,
apparet
IJblonga
d
latet,fè
nm
j}1u
item quidper tempU1 apud elmdem,ci'tmfèri6it nonnu!l
tU
')ndaef}iratioei rara, cr magna fuit per omncm morbum.
ritl4m magnum cr rarum fuijJe per tempm : ')bi ftfopple
/ùperat delirium, vet
C oclufio:quàd vbi , 'el dolor plurimf~
~ep
&' res ea~m
erit qU9d ra~tIS
per mu/tum tempus ~iem
ab imbeci!liore faél~
mutatio
onù
re/firati
,nu/la
dolorem
hoc
tittt: Exponendum IJ,ltur per tempus ,Il{ eft per longms tepus,
,de rua etiamfupra
DealcPi
em
advxor
I\!dit
.
10
ur.
percipit
,
magnus
({ÇT'
non continenter,fiaper interua/l,a, nunc:rarus,
prl2ualtbat deratimi
perfrige
rn
cap. 4' ln hac "vt plurimu
ncmpe fer
ji g ~if!cet,HlPora"
nunc ttlius. Ad finem qu~d
J'atio tlifrue
perfrig,e
')t
ita
ur,
;erabat
autemfo
rarà
lirium ,
(i u~ C1"'~
a/md mteradl,
omne morbi tempus,fiue cum mh~L
indlCant
e:tjuod
caliditat
inJita
ente
marcefc
t
obtintre
zn
d%re
re
pofleno
;nterudit 'Juidem alil/d ,/èd rar/us : "~oc modo
, mœ,horror
frifùlitM
febres ad taélum tenuu,extremorum
Dettlcu ')xore maf,nus, & rarus ./firitU1 ad jinem erat, li,demi
ns
immora
ni;]il
,&
s
penetran
ror,/,otlM mox ')entrem
raro interdum 7Jreuij}ira effit : Et 'l/lod H ippocrates ali~et
igitttr j}iriteu ci .{emper magnU1,
cutPi arida. ~ationble:
eodmifinfo "vtatur . .Axioma,f\.aro
Metiam hu lDcutionb/~s
o tamen bmeu inferai/ebat.
ahfjuand
,
r
refimpe
rarU4fe
De
cr
6.
t.
fintentiam, non difèindi
(ontingens .')niul~em
plthion lib. 3' Epiobzjt. Il .. ~od
H ttc')icefmo f'imod~
t clrctt raram Cl" mag,nam
ommum ./feC/erum 4~./fnœ
~au.fs
t pttruumfrhabuui
jjmtum
)
+
cap
dem . ( de fjtlO V'fopra
alljs /ler omnem m,orbum fiat,
ffirationë, ejl,cllr ea d~ltru
ant enim in
nlJenieb
')xol'.Co
Iualos
9u'("m
contrà
breuem,
ue
per m:erua.//a, &c. allfs wt.frJem conaltjs mmfjua m, ~ljs
ca~:i/le
nu
J}iratio
~
u
e
r
b
g,emintt
atio
perfi!p
'
dolor,&
eo
~ denfitm, dolor par- C
traria. R..!/firatlonem eJfi~/t,parum
it Leél,'R..!mitt
raritate
cum
')ero
c
fitate,h4
cumden
1uldem
ma
(;7
tu alicui/JS''lutt mouetur crrcd rej}tratronem:f\.aramcaloru: rem ad ipfis Hippocratu libros lCJ.endos , eam1ue ob ca/~fm
gnam,de/irium: M agnam &' denjàm, augm,ent~
7t(i
fjtloto li6ro, cr libri parte,fnr,uhi repiantu,c~fo
fiant,
auéltt. fZ..!!tt r~l}atJ(mes
jJltruam (:7 rara, fi ,~ idtM
t''l'lod
coc/udi
dcmum
,
di8a,&
foprà
quttlam
flribit.1(!petit
vet a/ia caujà re/firationem 1'1114-.
.f ddirium ')d cum d%re~
ejft,m n
fit,ibi d~lirum
rarU4,o- mag,nlU j}iritU4 ~bitm'lue
tante conÎlmgatt4r,ita ')t ex ttquo obtineat,')el magH,')et m.
14'
numero
u
d.J:!pnolc
auUm contra. n . De rcllquPi ttgrPi
"ve~
!el fèmper ~x ~'luo>
: ldfjue
16i c~uJ}
nus''J/I'dm coniu~a
,
phili{clU
ejl
primus
Homm
.
atu
Hippocr
ex primo lib. Epid.
ln "brPi Efl
a/io tempore magPi,allo mInI/s. 7' ,!Ipo~rafem
initium
l'off
ulo
foprà,pa
etiam
')ide
1uibIM
de
(
SilenU1
alter
demior/lm eadem doare affirit in hlflorljs ttgrorum : Et prlcap. 1. ) in hu duobm pr,eualente de/irio j}iritUf
h/IÛU libr~,
librorum i/lorum, &' 'lttantuf1'! pr.ecel!ant
mùm de projit~
rarm,& magnm fuit. TcrtiU4, 'j/Mrtm ,& 1liintm, mtnUf
d/~m
.fmi/ibus .(cr!ptu Thueydid#. Hippocrates m~n!fota
'lu'am l it ùlxta hoc refPiratio ipfa alredeli:ium ha~uertm,
reliquit: it1e0'll/e in multH .tgrow non memlnlt, dyj}nolcos
par/mm
lnt autem l'l'opter d~?ores
habuert
fauM,
~
/
:
r
e
u
t
o
J
rarl
claulm/
fuiffi, ')t in injlammMÏ1 circa peélltS,coftM,
Hippuratcs ln
mt1nifrl/~
perIe
eeu
,tjuod
./fmtum
u
denjum
Hr,'jIMl
io,fefjuit
necejJar
./firitlls
ces : fjllOS parltus,ac denfùs
m
eU non expreplt.j'exttU non de/irallit,j}iritum ')ero (imile
t,horacem aut pulmomm afi'l/.~d
flbinde appartt 1uibtu cir~.
quif/to die itldr,~eu
habuit vrgente dQ/ore. Scptimtu C/~rn
aut extra 'jl~
tji injlammatllm, prdfirtl m mtra t~ora:em
l'tilts adfrmat )fondolor
netJlle
,
delirium
at
m
e
:
~
/
a
n,u!lum
(
fngl!!atlm ml/met . ~/demJed in ')icinia,vt Gale~us
:fid pt1t4
ma~t:rif/
i!!htJC
attt
tranfl
emift,
narlbtU
D
gurnem
t
~
/
'
r
l
a
pr.ettr injld.mmatlonom coarflata tantll,m
bus al~s
delira re
i/!/ùm
fj//od
t,
quàm elM(uatum ft in capite remanf
in
rt/firatoriaparte ,parMI! (;7 dcn(ru./piriflls adft. ~od
coeI,it,non proprit fjuitltmr/iEto Jairio ex affirtione. morbofo,
O~/bu":a
~ ,)!pote
iam diélu omniblM Hippomttes , dijmœ
de
(;7 ebrds contingit. proinde m~!lt
fid c!, r~pltioe'1Ja
l-erO tafjtlam Idlota I~/O
nifeff.e,non meirt:Thl,cyd~
r:'entlo
cm
ippocrat
H
d
~
,
/
a
nc
mUftltio
eltU
i
P
n
o
~
t
a
l
}
j
e
r
Ur~
tss/cribens ,manifoFliftimu etiam lm~ratu.f!d
, (ed JO/fi
'luomodocunqlle delirantibtU aut ebr~s
N on ,enl~
F!1fpoc;atu,
Tumfiptem de morbiJ poplûarib//s ~ (/lu , ~enlr
e~
0811./11/1
13'
.
j}irittU
fit
defplenflbtU maf,nU1 (;7 rarH1
poft
9ui aliorum Jint allt ')Ideanfllr. rulc eIlam mfa pa/~lo
ratn memo
c{tfite
nte
pr«cede
in
fipttm
XlIII . ( 'lIiDmm
&'
initium lit, 3. I!..!./odprimllm df,rotOJ dJj}noicos ,ex prm,~
) propter d%rtm & injlammatiomm parllU,?" fIC den'
mlU
lnde
dC
,
D
a
t
b
d
~
u
i
l
n
e
g
,)tpote
,
librÎJ
~pidemoru
ter~io
.:buit:ruod iterum Hippocrates cm manif:rl~
wrlls
j}iriti;'h
jùm
.ft:
,p,f/remà ex omnibus eÙISIcriptPi ,proP1
rel~uH
non expreftit.Noni ftiam 4,groti 111a1u rej}irtttill frtmt,F lt
ma-:
tacl'~.m,
facit ab il/u,in qui/III! dYJjm~il.
a~tem
I~it/lm
poerates t acuit propter cafom inopin.ftl/m , &' rnortl' cefer
nifeff.t Hlppocrates non memÎnit.AnaxionJ1 plclmflCl perlconfÎlt'iI
tnim paradoxum ejl,ho,minem p~ide
taem.Pro~(iu
ellm
Hippocrates plmri ti~/jm
n~,?ie
phraf.s. E ~ cur ~on , rno
r
t
n
~
m
h
e
)
'
digitum
pedu
magnum
inde
obin,dé
munia
')ittt
adflltel
e.lfe dlxerrt. :'1m,lmm quod rariora ,{jtmptomatA
dolere,c: prima die ptI/lllIl'hm./itbcaljieri,poffridie morlpC( Et de mDre Hippo~aluit.
f!ngl!latlm em~,r
rint~'1I.
dcfiptret,p ropter d% res t amen mag,nam ,ra rf/mi
cf~m
cim~
nomen,ltem pa;tim/ares 4feéhoms
aatu ')nlueifà(e mo~61
t
"abere non f0tuit. rndecima,vxor D1'Om~
onern
hureJJrratl
I1l
lI.tidendi ')el om/ttendl ) 4yj}nœam vero,ctll neaJJàriam
l' ) CII
cap.
bri
Imif11li
jnitio
ab
pal/la
etiam
dixit
.111.
1
'
mtnde
(
die
demum
ills affiflion u comÎum prltter1't,in fiptima
neque.
/d
e:'
Jit.
�373
Liber Secundus.
nequc mdgntU dolor,nttjuc alitt affeElio) Î 't fig,idittU, prbhi- .
bcru, .f}iritllm magnu m,& rdrum duxit,eum'lue jlatim re- A
ttU{fùm'Cjui tjtMlûjit,lif:,.?dicetur.Tres poflremi & ipJideJipuerunt,notJ tamen proprùt delirio rara, magnrÙJue c6jlmœ~
laborarui.t. 14. De Juodecim .egrotu lib.;. Epid. ante pcffi· lentem eonFlitutionem ab Hippocrate enumeratu. Et tft/od
malit i!lllrum etiam hiflori-u bretÛÙs , ,/uAm t!1'Jtè diFltU reee,njèndo,lo(jt;aci(),. videri,,/ultm eu omiftu in./;1jicionem ven!re,talJtjuam etlm poJitu iamfois ha f /emu.fènt~s
con cibare CtU non poflit, Nes IJte ex d,.odecim,eos talJttJm,rjui meml1rabile habent,enumeremUi. secundu; igitttr clem 'luinque
jèt~nibus
delir.tbant fjuidem ,fid ita l't delirÎllm ab ali,
mazore ~Jfeau/ùprt.
Septimo loeo mulier ang,ino/,a ejI
cum j}zrl~u
flblimi:fjui fjualu Jit,poftea exponetur. DW'}1'o)
& vndeczmo /oco , mu/iereulte dultfimt , fj1-l12 ex eorruptzone
fœtuum ma/è hdbuerunt,t[7 vteri injlttmmatione laboraucrUnt. Duodecimà, mulier'1~
dollres, &' perfigerationcm
fèjèenjit,vnie conflat vtrotjlJe nomine breuij}iram ipfam fu!fe'1uodtamenHippoerates ceu mani[tflumprtitcrtjt. 15' De B
a~tj!.fdecim
d!gl ' ~ eodem i? 1i/7YO . ~atim
loft pefl~/ntm
~on
flt~zmern:
'l14zbus omnzajùpra pojits-s rej}ondt,~
~lzud
4nz~adueifù
dignum e.ft> niJi qteodvndecimo loco fèrrGrt de
mulltrcula, fjUd! ex mœror, in morbum incidit , d%res mal.no~,&
conuuljiones multtU paiJa. scribit autem Hippocrates zn ..A:phor.l n febribm j}iritll4 offindens,m,dum.comm/fi~ner
tnim fignrjicat. proinde oportet illi,fjllitnuu delJraue';.,non rarUm tamen,&' ma ~ numJèd
propter fortiores affe~ Tones pa~um
& dmfom j}iritum fuiJ!è ' &' ftmttl offin .
entem a/truando.
374
hi, velue anrd dcmonfir.1uimus, ql1i re{pirationcm in-
l101untarium, & natural e opus fiIfpicantllr (ncql1e fieri
ail1nt vllo vnquam tempor e ealem dilficilis fpiraeionis
fpeciem,atql1e propte reà gl10d call[x inopes fllnt,in de
adeo fl1bfiantiam rei fubuercere audent cùm non h:lI1c
[ell prauam ip[orum opinio nem flb1~r[am
oporcu it:
& ipfaxg ris accidcn tia ob[cru:.ue, quod Hippoc rates
faciebat. Huic enim, inguie, fpiritus ad fincm velm
l'euocato ,rarus, & magnus. Huic Philifc o videlic et,
qui primus f:ripeus efi,pofi l'res conftit utioncs , in pri , ~
mo de mOl'bls popul:tribus. Nl1m igimr huic [oli fpiritus rarus,& magnns,:'ll1c edam aliis ql1ibu[dam nô huic
foh\m Hippoc rates faéhml vidie? Imo & a1i~
ml1ltis
& ei, gllÎ déincep s fcriprus efl: Sileni nomine . Enl1me~
ral'is cnim & de hoc omnibu s, qllX ipfi xgrota mi inciderunt,il1xta ipftlffi fermon is finem hxc {cribie:Ab initio hl1ic,& ad fillem fpi riClls raniS, magnns. RurfilS aut em in feqnentibus xgris : Droma dx , inquie, vxorem à
paruI, & omnibu s ali~
inxta rationem faais , fccnnd'a
die rigor apprxh endit. Dbinde palllllium progref llis
ai: ' ~plrit:s
rau~
,magnl ls: Hoc igitur fiatÎm in primis dlebns lca fcnpfit. RudllS autem de [exca die di(ferens , fic fcribit: Sena mane [llperri gnit , cito recalfa aa efi , [udauit pel' totum ; extrema frigida , delirau it,
fpiritus rarus ,magnu s. Equide m in primo de mOl"bis
popula riblls quatuo r & decem xgroto s Hippoc rates
de{cribens , quater rari , & magni fpirims mentio nem
facere videtur . At vero prxclar iilfifop hifire, prorfils
1 C equide m fermo expofitio eft
ne vidi{fe quidem fe vllum aliquem aiunt magnu m, &
eornm ,gux Hippoc rates de refpil'arum fpirimm dncenc em: verùm hoc fortafsis ipfis
randi difficul tate dixit. D iaa funt
non immeri to credimus. N eq; enim aut hanc,au t aliam
autem ab eo mull'a in multis locis,
vllamd yfpnœ x differenciam viderunc, CLlm negi ip[os
partim quidem in libris ipfi cOfcrixgroto s videan t, [cd incllS deficlent, fralldulemas C:lptis,pa rtim vero etÏam in comcn ta C peillncnlas,& [ophifm ata compo nentes.
~
. ~ru
riis. Pleragj enim in epidemiis de
1 l r . Nllm igitur ampliu s edam alii nobis xgri
admOr?IS popllb
ab eo prodita ,fi non vtiqi omnia,
d.ucen~i
!l1l1t ~ de quibllS in aliis Morbn~
.popula
mCt1: oquis comme ntaria e{fe cenfi.Ierit. EfI: igimr exnum hbns fcnpfit , vt magnu m, & l'arum fpl1ïtllm duPOfitlo, velm alicllbi veterum qllifpiam dixit explica tio
centibus? An ad id, quod nunc propoGcum eft, proob[c~ra!
imerpr etation is. Verùm nos non hoc folum
bandllm hxc fu{ficiunt? Appare t enim Hippocl'al'es
~ra!{ht1os
nos eire polliceml1l', fed etiam quod vera
confef sione, ac filffragio omnium medico rum, ad eoi1nt Omni;l,qux ab ipfo de refpira tionis difficultate [cri
rt1m, gux xgris accidll nt, obfem ationcm , diligentifpta Ülnt,tefiatlll'Os eflè,no n l'amen demôfi raturos quicfimlls
fuiffe, & multos hoc modo refpiran tes v idiffe.
l1atn
eorUm in hoc libro , fed in prxced emem remifVerùm
in fegucnti libro etiam aliorum xgroru m men. quo Dl'h'l'
_Il'
fi ~
Il
1:11rOS effiC,l11
l cnra demOlll
rratlonem d'11.lU
CH.
tionem facere necdfa rium erit, qui magnu m, & r:unm
h'~ ~t ne quis Hippoc raticx 6mx ,ac nomini honore
fpiritum dl1xernnt, d~ qniblls [anè in fcquentibus liq~ \ Ito fleébm r , ac citiùs diétis fidem prxbea t priùs,
bris ip[e Hippoc rates fcripfit. Ad propoG tam vero
fé a~ pet demon firation es cogatu r,primu m fermon em
nunc rem proband
a~
neceffarillm non erie, cL'tm hxc
i ~r lm & per fe confcri piimus . P'o fiquàm vero iUe
ip[1. iam fit manifefia , [ed ld :\liarum <JlIarundam qux!.e ~m
côuenic ntibus l'atioci nationi bas, ac [yllogi [fiionl1m in ip[o de xO'rÎs fermon e comen tamm expoa IS \ [~h1tus
efi, in hoc [.'U1è libro ipfum inuento rcm, D fitionem . ~are
tln~
etiam fide , & pr?b:ni o ejl~
rei,
it~;e
Utl patre dogma tum venerab imllr. Hoc efi cnim
guod vidc1icet malti fic r~[pien,
~blter.
.
r
1
t
l
b
g
~
a
tan~,m(lq;
cleces prxmiu m eorum, qui quoclCllnq;
Cuius igitl1r affeaio ni hlllll[modl [plrand l cl1fflcu.ras
ipG emln Vita bonum inuencn mc, vt vide1icet inuenra
fis:mificatÏonem exhi.ber? NlllliDS alterills, prxtcrq uàm
"b us hne
- Ignora,
.
fedOl'llm
t .nOn occu 1tentur, ncqi homml
d~lir
: ob qllam vcrô cau[:;lln , in primo 1ibro clarè eil
ll
inlle ?" Ipfa appareu t, eum ratio,& method us, gux ipfa
demon(lracum. COJ1ll11onieionis autem tlmùm 0-1':.1' elllm
. & pro d"Ignltatc . J.j •
adm'nit'.cogno Cccaeur. Sle
ria, edam nunc paucis refcretLll'. Re ver:.1 enim prolp os 111
l Iratlone conO:imi coming ct.
rium
defipie ntix [ympto ma cft, mao-n:l1U & raram
"
' . ~,
"el'~
~. Primum igimr, quod femper ob[erua ndllm
,
10C cft,per 1ogum cemplls,re fip1l'atlo
nem facere . ~id
nif, 1~IS
culeoribus cenfemus, v t nihil eomm, ql1x maenim plus infpira re oporte bat , ctlm 110n pl uri [pirim
ne~
~parent,oculim
fi caufx ratiocin atioopus effct? aut r er longnm tcmpus ,cùrn liccret pel' bre
Bip qUam maximè incertam habelt , ob id ipfum [anè
uius? ~àd
vero,n.on pllll'i :tere opus habean t,qui mamon~crate,
cùm in aliis omnibu s, tlIrn vero in fergnl1m~&
ran:m fpl1'1tl1m infpira nt,iphl raritas fiendir.
i()n~d
Ils de.Re[ pirandi difficu ltate vel maxim è lande
Omnm o emm freql1entiùs in{ipira re vrO"ercntllT ft DIllcc'=> .lm dllclmus. RaniS enim & mao-nus fipirims fex. . d'
.. ' d
' pel' longllm~,
\ ,
1: 1I1 Igerent . ()
~o
vero
tcmpus ceflcne
'd'
d
l'
.
,
'
=
>
flltntlS quo
..Cl le e ms accider e viderur . Verùm [ophihgnum eft 11011 multo OpllS effe. Sed videntl lr :lmbx
, qlll Cll1S cau[am reddcre non poffi1l1t) ([unt<lucem
ha; velm obliuio [a; attionis :.1ffcJ:us cffe. Ercnim immo
de rltll11.
rt
~
�37)
Galeni de Difficulrate Re(pirationis,
dcratam flcere fpi~tUs
attraétionem,rurfllmq; immoderatam qli~tem,
eins cft, qui net]; qUJndo ddinere ab
ql1and~
rurhlSi~1cjp
e re,
aaione oporteat,nouit, nequ~
[cd in vtri[g, menfuram egred,rur,ob Ig~10rantlm
con
uenientis. (~emadou
igirur deGplences [xpe pofiulata matula quo meiant,obliuifcumr intereà,& neg;
min<Yanc n ill quis commonefaciac:1lc quandoguidem &
1.
o
,
.
. 1 r.
refpiratio animale opus eft , Ipfis Juter,n ra:lO. Xla ~1[,
obliuioGores mm circa aétion s,tum Clrca Ipiarum 111terftitia fiunt . Ambo itaq; & aébones,& quietes in multa tempo~
' e facientes, ho.c m?do & ma~nitudey'
ra
ritatem cuca tO tam re[ptratlOnem faclUne . Num 19ltllr
nos quidé fic dicim1l5 , Hippocraees vero aliter fenfie?
atlt erÎlm ille in Prxnorionibll5 in hunc modu fcripfie?
Spiritus magnus,& per mulmm eempus, detïpiéa~
fi~nifcar
.~
m enim in primo morhorum populanum
" b liS, IJ er mn 1mm
ol'arum nommautt,
'
. hunc In
. P rXnotlonl
tempus dixit,pro rarione nominis mlltatione faéta. A~
rant~
[pl
verd & in il1is ipfis regris.. qllibus ~1aonlm.'&
ritllm fuilfe ait,prxrer allas acce(slOnes etlam defiplendam fc ribir. Et in primo qllidem Philifco,hoc modo:
Noétem ingllietJm tlllit,non dormillit, penims delirauie. Sic quidem in tenia:: diei narrltione in quinrœ vero rur[lls: Somni r arLli,!è
r m~nes,d1ira:t
. In [e~lIn
do aurem a::O'ro Sileno diéto,m fecundre dIe! enartlO~
ne modicè delirauit , inquit : in tenia vero, fermones
mt~li
riflls, canms, cohibere fe 11011 pomit. Et déinde
fubil~gés
air:~l'.t
p~r eadé ..E~ fanè ~uà
Philifclls
& Silenlls deltrauenm,ltc memmtt. Verum 111 Dromadx vxore,nam& hanc l'arum, ac magnum fpirimm habuiffe dixic, hoc modo fcripfic: Circa meridiem mlllrùm
delir:l.l1it,& rnruls cito parnm refipl1ic. Sic eqnidem in
dormillie, d~ljrai.t
qllinta die, de inde inferr : ~oéte
Eodem modo & gux (exta die faéta {imt defcnbcns,m
hxc verba inq tir: Summx parres fi-igidx,delirallit. Sic
qltidem igitllr in primo poplliarillm 1110rborum, vbi ma
g_i,& rari fpiritlls,ibidemet iamdefipi nrire mêtionem
facit. Eodem modo eciam in [eqnentibus libris nos
monefacit,l111fquam magni,& rari fpiritus memor exiftens, vbi non etiam magni delirii.
[ I I I . 3. ~od
igitur hlliufmodi dyfpnœaro in delido faétam Hippocrates Crepe viderir eirea xgrotOs, &
qllOd omnÎno de ipfa in Prxnotionibus prol111nciarit,
[axis Îam-diétllm opinor. Confirmabitur camen nihilo
minùs adl1l1c pel' ea,qua: déinceps referentur. Atqui iufium fuerat,nô valde mnlra de ipC, dieere. Venlm propter eos gui in r:l. ~ iocnat
ibus de refpirationis natllra ab rr;rnnt,filte prx cOnt~ios
ftudio impudenter
quxdam pro ru 1eru!1t, COlétl ulmus & no.s piura, qllàm
co nu ni t ,di cere fi quo modo gueamus IJ)[C)S vel nunc
" melio rem mentem rellocare. Efl alltem 111
'
tandem ad
confelfo,guod nulla tinétura adeo ~nel1ibtr
j~bl1mr vt affettio ad viriora do<Ymata cma ratlOCll1atlont'.
Ne'q; enimvllis perhlafionb~s
reuoc,:u:i po ffitn r i.n ipfis
connucriti, vt qui neg; in demonftratllllS methodl~
~xer
cÎr:lti fine, neque omnino aligllod veri & falfi iudicI.llm
fibi compararinr, imà plerigi ipfornm neq; effe vel111r,
& hanc [:lpiériam odio hahent. Ex horum [anè nLtmero
qllifpiam çgrotllm nobi demon(lr:luit ddiranrem quidem/cd n;<]i mag~lI,ne
rarum [pirimm dl1~entcm
.
Dendem Itaque, unô magj~
impudenter cachtnnans,
& rum Hippocrati, mm nobis illudens abiir, neque radonem relinqllens , neque :ll1dirc qllicgl1am filftinens
, quod non pl~
quanuis doéhtros nos promitecl1~
gnet hoc v.ifilm.' n.eque ~l1m
~10ftri5
diétls , neqlle cum
Hippocram fcnptts. HIC emm magnum & rarum fpi-
co-
l[
ritum delipientia:: fignllm elfe ait, non ramen fi ql1is delirer,
hunc omni11o rarum , ac magnum fpiritum duceA
re. At<]lte hoc ipfum edam noftra diéta confi:enmr,
cùm nihil adultereml1s, negue mmcmus ex iis, qua:: ille·
[cnpGe , [ed expofitiones tantùm , ac demonftr:uiones
apponamlls. Si vero tibi, bone vir inql1am , inuentllJn
eft,quàd omnibus deliris rarus, & magnus fpirims fiat,
palà.m indicas te nihil H ippocratis legilfe,tluanuis hoc
tibi vendices , ipfa condemnando, tanqnam [anè priùs
legi!lès. Ven'tm ille qllidem abiie priùs , quàm a!iqu.id
vtile didicilfer. .Tu vero, qui (quis tandem hos libros
verfabiç, fi quidem veritacem re vera amas, Hippocratem al1dias in tenio POPlllarillm morborum, in xgrota quopiam,nomine Pyrhionis,lic fcribentem,in (epti~
trire diei enarratione: Neéte mrbatio mnlra, delirauir,
nihil dormillit. Déinde in oébua die fic: Sero rtu-[us
excalfaétus el1,delirauit. Et poftd ruruts in nona:CirB ca Solis occahlm inquiems erat , delil'abar. Veluti igitur hrec andifti, fic rurhls audi, ql1a!ffni dyfpnœx [pecies huic P yrhioni affuÏt. Cogno[ces enim qnod neglle
l'arum, negue magnum fpiritllm dllXic, quanuis delirus
effet. Mentionem igimr fecit Hippocrates difficilis
re[ptrationis, qua:: ipli accidit, bis per tOtam narrationem, tum circa fecllndam , tum circ:! oétaulm diem.
Venlm de oétaua die priùs apponam , in qua & deli~
raIre, & difficlllter re[piraOè hominem ait, l1e fcribens. Oétaua man~
gltidem parum dormiuit, ftatitn
frigidiras , tacÎmrniras , [piritlls tenuis , & imminutlls,
çe:·o rur!us excalfaétlls eft, de~irlIt.
Confequenter
19ttllr hîc complexlls cfi, ac fcnpht fimnl commi(cens,
~ ql10d fpirirus ip!! tenl1i,s erat! ac imminlltl1S, & qudà
111 vna & eadem oéraua die deltrauit. Nl1m i,-"itur ialll
o
per Iouem manifeftl1m eft, quod non in omni delirio
Hippocrates rarum, ae magnum fpirimm fieri ait?
C Niii fanè puras, borie vir, imminutnm nihil à magna
differre. Si enim hoc putas,mal1Jfe{lnm eft, quod n~q;
imminuere ql1id Gt nofii , & idem elfe pmas quod allgere. Ne igitllr à nobis talia difcas, [ed ad eoS, qui
primas literas,ae elementa docenc , eas. Cxrcrùm ve~
lut elementa non didicel'at ille) {iznificationis vero.
imminllere IgnarllS , fic negue Hippocratis fcripra legerat. Omnino enim fexcenties in ipfis repcriifec , &
imminuere, & imminui,& imminurionem,circa omnes
ferè numeros, & genera , & ea[lls vbigne inclinata , &
contrariur,n v~rbo.
augere,. ~ augmemo Ggnifieantia.
~are
etlam Immmums [PIntllS eontrarius veigue flle
rit auéto. ~emadol
iO'Îtur
auétus. ma!!nllS
, fic
o
v
imminutlls paruus eft. Sic igitnr & ct/m diem fecllnPy~hiol1s,
Breuifpirum iphlm appel lat.
dam ~nart
Brellls enl~
~plreio
& aétionl;'m, & gltieeem ~pfa1l
D breuem fien lndlCat qucm:ldmodul1l 10l1erl flplrat tO
,
1.
rr
'
0
~ontra
, ~ml?O
eue produéta. A tqui etÎlm fi ' ~l tenllll
Ipfomm lI1dlCaretur , tamen eciam tic in eonfëllo eiTe t ,
<J.l\od non omnibus delirantibns m:lgnlls, & rartlS fpirltllS fi ret. Raru cnim, & magnlls iuxta ambo longl~S
c~'&:
aélionem vidclicet, & qllietcm. Breuis vero fplratlo omnino iuxra ambo ip[a brellis , quema~
modllm etiam tenuis , & imminums [pirims , breU1S
omnino exi{lir.
v. Ipfe iraq; Hippocr:ltcs manitèllè nOllit, no omnibus deliris nece(farifl elfe [[\iritutrl magnil,& rlrU. Nec;
verO pugnat hoc Cllm prollllnriaro de eillfmodi fpjr~dl
difcu.l~te:oraS
enim,& magnus fpiritl!s p.r?J~IS
eft dehn , & prOptcrt'à. nec ffario ir filln hgl1lficat>IC.
Non tamen fi q\lis delir:lt, neceffario magnum, & ra~
mm fpiricum habec.N eq; enim infeparabjlel11,{cd ~ro
pnLltn
�377
~
I...,iber Secunds.
prium erre diximlls delirii rarnm, & magnum {pirirum.
~emadou
dfe geometram,effe architeaum, eile
phllo[ophum, dfe rhecorem, & [excenta alia, guœ fingula nlllii alii adful1t animali, prrecerql1am homini foli,
& ob id propria ipGus effe dicumur , non tamen in[epa:abilia, guemadmodllm eft rationale. N egue enim
. 9~lCqid
proprium eft , ftatim edam eft in[eparabile.
, ~emadol
autem hœc nos repl:rehen[a ab ipfis
~Ialeé:ic
docuic:fic etiam quod tale pronllntiatllm, Si
magnum,& l'arum [pirimm ducit, delirat:negj idem eft
guod hoc, Si delirat,magnllm,& rarnm fpiricum habet:
neque nece arium eft ambo !imul elfe vera. Non enim
r~cipoant
hrec'inter fe mlltuo , (ed [o1t\m rellertunt.
SICUt igimr nemo Olympia vincere poteft, nifi priùs
mule? tempore fit exercitams : fic negi in veritatis [er~onJbus
clams elladet, gui non didicerit etiam horum
~a s . .Et CJllcmadmodum ne cadere guidé decenti ha~1t ~CIl\nt
lua~
peniens rudes/ed aliqundo~
:e~ra
, ~plU
proGr:\tl, & tenent,& Granglllant,& no dlmlttut
Vlé:~rem
eodem modo anis [ermocinandi mdes Crepe
mantfcftè tLIrpifs imo ca[u lapll , tantllm abeG vt vere~nde.tur,v
e tia~
vi.ciffe fe exift~mn.adom etlam hlC,qlll dehrantem nobIs demonftraUlt parllum [p.iritum ducentem,atqj inde per hoc vifilm HippOcratls [entcntiam redargui{fe [e exiftimauit. Hic itaq;
;~rpi[smo
caJu l~ prus~taU
t.amen ~e nos proftrau![fi . ~lomd
emm no turpIfslmlls hIc lapfLls efi?cllm
Imul.lI1uenire.rur nihil ex fcriptis Hippocratis legiffe,
&ob Id putafle il\ius (eripta vana effe:fimulqi nihil intellig eret ex iUius diéts,f
~ d obaudiret, & idem elfe putaret,magnllm, & rarurn fpirimm del irii efTe Ggl111m, &
ad ~eliL:m
om nino diétam dyfpnœam [egui. Déinde
qU~d
mm eft, in curandi ratiocination ibus cçcutire cos,
Verùm hœc pama ex
aql\~L . tam
. . parlla non coO'no(cunt?
th tL!>ltldem pamis dependent, quorum item nihll penfi
~?Uerlnt.
Etenim ignorare qure faculcas re~)i
rationis
~ lonem gubernet,principium eG hlliufmodi errorum.
g~orati.!m
eG autem illud, proptereà CJuod antè ignoratlt fuit vnde propofitiones exquirere oporteat ad deInonfirationes. Q,gi enim circa hoc luétx genlls am incxerci tatl. fuennt,am
i'
• pel11tus
. rUaes,ellllmo
..1
• r.
d'1 ca fius tn.
~rnt.
Demonftratllm etiam nobis in aliis eft, & ma~l
ill [ecundo de motu mu(culornm , quod hi, gui
qe ~ I l' ationem
inuoluntarillm opus eITe dicunt, ex eo
n uod nOn pOt lertll1t à [.bfiantia ipfius rei propofitioCs ad demonfi1'ationel11 exquirere , fed alia vt contingentla &
'd .
r
. fi
.
Cr
"
.accl entl:l prout occurrcrunt, lecut! unt, 111
n rOlem tnciderunt. Ven\m H ippocrates ip[am rerum
aturarn n .
1'·
..
pt"
CO t\lItus,& a Ils vt cOnttng ntlbus comemn IS"In vnillerfilm confianter pronUntiallit in Prxnod~·Inihus:
Spirm~
magnus , & per multllm rempus,
. 1"
'
in rnllillm. fiO"fi
Ibn] cat. Partlcn
aotn vero per apparenna
eri or~.IS,[emn
extremis ad rei cenimdincm exP eUtU$ f: .Cl. ,
••
t·
•
nOr
. al.llS, eXam1l1aUlt, ac approOalllt : guas,oplnif.' adrn,liab imr , qui diétis animum aduercere velit.
.. magnus , & ranIs
fipir'Cet enl. rn quo'd oml11'b LIS cl el'lrI1S
Itlls Il
.. r..
Il
liOn
' . lXta propnam IplOntm raUonem cornes en,
<jUa ~rnÜ)lS
cfeliris,fed illis tantùm,glli no per aliam
hab~n
am .affeétioncm delirio maiorem , rcfpirationem
t alIter alteratam.
l11t'a:Conccdatllr alltem mihi vt priùs vnills xgrotx fœ
POPlltp.ponam cnarratione, 'lUX in tertio morborum
&: ad arrum efi co[cripta,ad iam relatl demonfiranda,
tUl" ea,qux nunc propofita (unt inllenicnda. Au(pica'Iv ltaq; de ipf.l fermone hoc m;do:I n Tha[o Dea1cis
...orern
. L' d
) qua; ln CIO ecumbcbat, fcbris cum ~lore
~
acuta,ex mœl'Ore corripult. Ab initio autem cote~ba
ad finem [emper lilens palpabat, vellebat, [c~lpe
bat,pIlos leg:~at!crnç',&
n~r[um
ril.s:n~
do~mie:
bar::J. ventre IrwftlO,nlhll prodlbat: parum comonn:J. bl
bebat:vrinç paucœ,tenlles,llilul [llbftas hab entes:febres
ad manllm tenues: extrcmarii. parcium frigidiras. N ona
multùm delirabat,& rudils (edata eft Giens. Q.:!od igi.
tur ab initio,& ad nnem hxc ipfa defipucm,didicimlls.
N cg; enim vna detlpientix fpecies ipll accidit, neqi vul
gal'is,fed mulrx,& forres,panim filenti,partim loquen
tl,& partim cnm lacrymis,partim cum ri fil. Audiamus
autem déinceps ex Hippocrate,qualis dy[pnœç [pecies
ipfi obona fit,fcribit autem fic: Decimaquarta fpiritus
l'arus,magnus,per téPllS,& rurflls bl'euifpira. Hk eguidem l1nfus manifeftt: per oppoGtionê diaa eft brellifpira,ad eam,gl1re magnllm,& l'arum [pi>ritu habebat. Et
nulllls [anè amplius,ccii fi omnino finifiimus nobis fit,
B dllbitauerit de eo quod non omnibus deliris Hippocra
tes ra1'am,& magnam refpirarione fieri dixerir.Iraqi in
vna & eadem fœmina vtriurqi difficultatÏs [pirandi ex
ordine cômeminit, & pau)lllùm progrefIus ampliùs fic
[cri bit: VigeGma [ermones muid, & rurfu5 fedata eft,
tacicuwa, breuirpira. D éinde vbi dixit, vicefimaprima
mortlla eft:ad finem totius [ermonis hçc addit, Huic ad
finem [piritlls rarus, magnus , omnino nihil [entiebat,
[emper contegebatur.
VI. M:mifefium igimr efi ex omnibus, qux remlimus,
guod Hippocrates aHguando magnum, & rarnm fpirimm deliris fieri nouÎt,alfqllando vero ipfius contral!iii,
aHqnando vtro[gi in eodé homine finglllatim incidere.
). Et [anè m tibi demonftramru efie confido,fi modo mentem adhibueris, & non quatl aliud agens rupina
aure diéta hau(eris,in ipfis,gllOS defcripfir,xgris,fingllC larum prrediétarum differenciarum cJu (am ah ip[o elle
indica.am.lnitium auté faciam à pofirema nobis ad{cri
pra xgrota' Dealcis vxore,in qua ol11ni côpleto fc~'mo
ne,déinde velut conflleuit, brclli ter contenta capita recolligens hrec (cribit: Huic ad finem [pirims ral'l1s,magmis,omnino nihil fentiebat. Etenim quod dici ol11l1ino nihil,ctiii rcfpirationis vtilitate com prxhédit,cuius
itidem diuti\\s negligens erat,proptereà gllod nihil [en
tiebat:& qllllm per hoc magna quies,a c cdf:llio perficeretur,rarus [piritLls reddebatm:nimiru tullC primùm ad
aétione voluntate concitata)quado prope pern iciem,&
filffocationé peruenit. ~el1admou
aute hçc fœmina
non fufficienter bibebar:parnm cnim, inquit,cômonira
bibebat: fic neqi re(pirabat prills,gnàm à v iolétia cirea
[uffocationem admoneremr, milita vehel11enriùs pllngeme,ac fiimulante,& ad aétionel11 excirante,ql1àm hi,
D gui ad bihédum cémonent. Vbi verO iam re[pHare cu:
pilfet,rellocabat nihilo mimIS OJ,n,nê pri01:em ~reéhlm
per magnitudinem a8iol1is, fîml1Jtcl' ve tl!, glll 111 mœrorc,& luétu fufpiriit. V crùm illi. quidem ob duplicem
caufam hoc facillnt, mm quod clrca cmam , ob qllam
trillantur,col1l1el'fantur,& ob id rariùs,ac mimIs re[pil'antes per mul tas ex ordine aaiones , d éinde à defcau
coaai omnem ip[um {emel cxplere cogunmr: mm am,
"d .
plius etiam propterea qllO .clrca mœrores, & (pirims,
& calor intlls mouetll;.I1l em!inodi vero di[potitioni, bus lacenter,& pall\atll11 mulms calol' in alto coaceruatuS 'vbi primùm homine mol fiarit n ccITe cG ampliùs
,
, . ff
'
re(pirare. Verum 111 a eaioniblls delirantifi nece(sitas
guidé à prima cau (a con{imilis efi,à [ecunJa vero 110n
itidem cxiHit. Negue cnim intro l11aO'is, gllàm extd,
hi calor mOllctur , ni!i formi to alia ~uxdam
acce[sio
fiat. Differul1t autcm & fcbridcando deliri ab jis , qui
,
~ia
s
A tlr,~
1
�Galeni de -Dïfficulfate Rè(pirarionis,
lonium in Abderis decimumtert'ium ab' hac confiimaliâs mœroreaffeB'i [une. Atqlli & ipfe Hippocrates re
peritllr in ipfis reuocationis vocabulo effe viits, qucm- A. tione fcribens, pofiquàm de omnibns circa morbum
ipfillS diehns recenflllt , ad caudam totÏus fermonis ap~
admodum alibi & de Philifc9 loguens,huic fpirims ad
poCuic ,Delirus ad finem. Atqlli paulo [uprJ. de iplo
finem velm rellocato. ~id
igimr tan.em efi guod ait,
[cripferat hxc verba : Circa vigifimamquarram per lePel' templls?nam cùtè.& hoc iufium .ef\: expon~·
. ~iue
nirudinem alia quidem in eodem fiatu, parum autem reenim defi,Mulmm,vtJdemfit quod 111 Prxnotlol1lbus.
fipiebat.
Verùm non fufficiens erat ipfi.lm parum reU~
diaum ef\: , Spiritus mao-nus
&
per
\1lulmm
tempus,dev'
.
pliiiTe,ad hoc vt totam de xgroto prolatam fententiam
coniequel:upientiam figniftcat. ,V enIn: fi hoc e~,bis
fllbuerteret,& ob id reétè dixit, Delims ad finem, hoc,
ter idem diétllm fuent, mm 111 Dealcls vxore , mm III
t?fi, vfque ad finem) qllod idem valet quod) per omnem
adoleCcente in Me1ibia. Scribit enim in vtrifque con1110rbum.
fimiliter, fpirims rarus, magnus, per tempus. Siue mul. v [ [. Q. Iam igitur tandem finem fermoni impone,
tum, apponetur, quod diétum efi,tale ~et:
Spirçu~
rare oponet) quod Pel' tempus) non idem efi quod) Ad
fUS, magnus, per multum templlS, & bIS dlcerur vnque
finem. Et quandoquidem hoc de1110nfiratum efi, cal~
raruS. Neqllaguam igirur particl1lam Mlllrutn, de~
fam déinceps referemlls)ob qllam aliquibus deliris ra... _
pltand~I1\
e~,alt
c~nè
nOI~
fic deficere, velllt nunc dlrus,& magnlls pel' omnem morbllm fit fpirims, aliqlli...
:ximus,ied almr,& lllxta alJum modllm, vt Ut, qu~d
dlbus vero nllnquam , & quibufdam per longills tempus;
Çtllm eft, tale: Spirirus magnlls, & rarus,non co~tle1ter,neque ex ordine conCequente.r,fed per longll\s t e ~ B l'ara intercidente aut fimpliciter dillerfo,aut etiam COll
trario: qllibufdam vero vice verfa ,raro quidem mao:
pus. Si cnim ~onriet?&
con{eguenrer omn es re~)l
gnl1s, & rarus , fxpe vero aut contrarius ) aut quo quo
rationes contll1geret fien magnas) & l'aras, non appomodo dillerftls) quibufdam vero ex XqllO vtergue. In
nere oponeret huinftnodi refpirationiblls,Per tempus
memoriam itag; & hic reuocemlls ea, gux in primo li",
[ed fim plIciter fcribere,fpirims magnus,& ranIs. Si ve
bro (i.tnt demonlhata) De limpliciblls affeétioniblls.
ro plllres ql1idem re[pirationes non fierenr ~1agnx
,~
Dolorem
etenim [olum , in aliqua panicllla, qua: cir~a
rarx, coinciderent aueem aligux paucx humCcemodl,
refpirationes mouerur,faétum, paruam) &den!àm cHi·
tunc fanè non fimpliciter Cpirirul11 l'arum) & magn.um
cere v niLlerfam re[pirationem demonfirabamL Delidicere oporteret, fed P~r
tempu.s apol1cr~
: am etIa~
rium vero folum contrariam illi ipfi, raram videlicet)&
cum hoc pugnat, q(lOd m. De~lcts.
vxo~'e
d,~m
e1t,.JU
fine tatins fer1110l11s: HUlC CI1lI11, lIlqlllt, {pllïtllS ad fi~
magnal1l.
Augmenmm alltem caloris ) maO'nam
& den··.
;:"
v
nem rarus,& magnus. Atgui {ilperiùs dixerat in decifam. Et contrariam ipu frio-iditatem
[Jarnarn
&:
;:,
,
, raram.
rnaquarta die. Spiritus rarus,& magnus,per remplls)v'la
Si igi ur à fclo delirio reCpirationis ornatlls,& incegri-;
nifefiè enimgllod nunc) Per tcmpus, hoc in feql1entitas confilDdimr,: magnlls, & rarus .crit fpirims penirus.
bus, Ad finem, dixit: ~id
efi igmr Ad finem? id vi~.
Si vero J. [010 dolore,paruus,& denÜls. Si vero ambo
cOl1cnrrant , & dolol' vehementer obtinucrit, ob[cura
delicet) quod v[g; ad finem pel' o~nel
morbl1n~
contin(Tit. Ven'un cum hoc pugnare videbnllr)quod J1l de- C omnino alrel'atio ex dehrio erit.Si vero moderatus fue
rit dolor,am plus gllidem ex dolore) minus vero ex de~
ci:aquarta die eH:didum:Spiritus rarus,& magnus per
lirio)
refpiratlonem alterari continget, am vice verIa;
tempLIS , & l'ur {ilS breuifpira. G.!:om?~
eni~
fi per
aut œqualiter iuxta vtn11lq;. N eq; enim delirium va1de
omne templIs magnlls, & rarus erat fpIrJtIls, enam rur·,
pcrfeél:è demoliri potefi alterationel11,gllx fit ex dol~
fus vox Breui(pira ad{cripta efi?Si qllidem enim omnino aliquod ten;pus fllit, in quo hreuifpira erat, non pcre, prxterqnam fi ipfum valde fit magnllm,& vehem cs ;
dolor vero parulIs,& obfcllruS. At vero dolor vbi for~
nims longifpir.'l erat. A t vero quod pcnims ve\ it ip{à~n
tis fuerit,pcrfeaè ellincit refpiratitnis difficulr:ltc,gll::t
10ngiCpiram faé~m
e~ e , .tametli n,on per hxc. verba 111
decimagllarra dte, verllm 111 fine vtlql1e,cùm aIt) Ad 11e: del.irio llldllceremr, vt in tOtum ne copare:l.t quideIlh
nem, manifef\:um reddimr ,ae omncs hoc ipfi'm confiSIC etlam fi cum al ia qllapiam affeaione deI irium con:~
teblUltur, qui H'ppocratis diétionern audire flll1t a{flleplcxum Ut, refpirationis fpeciem interdllm aliam efflti. N eqlle enim fcrnel, aut iternm, Ced val de Frequenter
ciet,f~lndu
ql1?d lut fuper91c,aur ftlperatiJr,allt 'xqua
reperimr apud ip[ilm, Ad. finem, ne'l; in alio vl10 v{ilr- . potentla prXd'ta {unt,aut nunc gllidem(fi ira cotingat )
patLlm,qllàm vbi pe.r Ol11ne t~pu
~ indical:e veJjt. ~a
/ !Llperat,rul'hls vero in alio tempore morbi (itperctur ..
re hoc dubium pel11tlts mallct , fiae hoc Ipfllm , Ad fi7· . Demonfirabimus igitl1r quod et ~ am hoc ipfi'nl ~n
nem pel' Illultlllll tcmpus fignificare hlCpicemur, fiue
~Ibns
morborum popularium docet,per confcriptaS 111
aliud' guicqnam. lmo. fane ne~uc
~lbi
l ~m cft '. Ced fru- D Iplis xgrotOs. Demonfirabitur autem cuidenter,& nla~
firà nos ipfos c a ILlm1~ur.
No entm ddfec.at Id, guod
nifefiè) vbj priùs parum guiddam de Hippocratis vol~1
raro incidit,in vllo a!tquo eorllm,qux fic dJCuntllr,fcn
tate, acpro~fit
prxfati tuerinms. Exifiimant C~Jrn
tentiam in vniuerfi.lm prolatam: ~emado,
fi
veteres Oml1ll,qux xgris contingunt,ipfl'm con{cnbe-<
re, velm Th\lc yùidem. Ven\m re 11011 ita habet, fed:
etiam fic diceremus : Huic fœmmx pel' omne qll1dem
hoc ip~lm
en, in quo vel maximè contraria funt .Hip~
templIs magnus)& rarus eràt fpirirus : incidebat t a l~e1
aligllando rarenter fpiratio hrellis. ~od
vero hlllllfpo~rati
.' ~ Thucyd idis [cripta. Thucydides enJ1~
o~
modifermo ipfi Hippocrati lir fàmiliaris, cùm ex aliis
ml1Ja (cr~blt
erial1'l idioris nota, nihil ip[orum .~enltLS
pr~tcmlns.
Hippocrate vero p:lllea ex l1S, gllX
libris oftend<:rc 1icct '. nun ex ip{o tertio p<?~J1arilm
11l0rborum, 111 qllO euam hxc xO'rota conlcnpta cft.
ad Ipf.1m affeél:ioncm pcrrinenr,circa gnam xgrotUS eft
pcfiilemern cnim conftitlltioncm ~nars,
fic Gnè inpencl ira ms: mul ta verO al ia ab id.iotis guidem negl~a,
cœpit: Anl1l1s allf\:rinll s, plullio{ils, fine AatÏb115 ad 11arrificio[1m vero & exaél:am cognitionem exhil>cntla ,
nem : & pautllll1m ~rogefils
ait: Etcux rami di ft1er& 'lUX e;iam oprimos medicos fxpc latérc poilli nr ..
fim fpirarum. Verum ob hoc ipfum Sine Aatibus an1~
v.elox in in~crpetal1o.,
& nihil, 'l.uod ./10/1 ~lg
. /1~=
nnm dixit , qnod neque .alii quid am vend, neque qui
pere Illllet, fCl'lbcndum libl duccl1s vldehJtur tJb! 1Il •
~.
'~
&: memorabilitcr [piEtefix a p pclantu:,o~emr
lUS propna mente cl11oueri, qllando edam quX ~
.
raueruot, [ed panu, & dl{perfim. Rur{ilS porro Apoltus 110n fLmt faéla xgro [cribit hoc ipfL,m i/1~IP
~
,
indJca nS
�Liber Secundus.
indicans qnod non Gnt faéta. Hic vero etiam ex faétis
rpirauerint, ~ando
vero [eptem fLmt ex toto morplurima relinqnens , minimè videbirur in non faais A
borum popularium libri, & ex his {eptimlls manifeHè
tempus tcrendo delirare: verùm fi meditams flleris ob
{purius cne qmnibus viJemr, imo &recentior, ac {ubeandem eaufam mm il la relinqui , mm hXG fcribi, tunc
orn.1tus, QJ:intlls vero non magni Hippocratis Hefan~
Opl11Ol" te ip1i.lffi effe admiramrum: neqlle enim
raclid:e filii, [cd illnioris filii Draconis. Secnndns vev~lgari
,neque qux 'll1ilibet mediclls afTeq~i
ql1eat,
ro, ac quartus, & [ex ms, ab altqnibus Hippocratis filii
~l1C ~ripft,Demonlau
eft autem de his nobis, mm
ab aliis vero ipfius Hippoeratis elfe pur:1l1tul" , non ra~
l~ al!lS mllltis libris, mm in his, CJui {unt de Hippocramen vt confcriptos libros, neque vt Grxcis inuulUs ddfettione [cripti , nec minùs edam in iis, CJui de
gandos, [ed commentarios potiùs elfe, ~libnfdam
Thueydidis pelle. Hornmigirur memor , haud diffivero, qui mihi exaétiùs librorum vim expendiffe 'viculter inrelliges ea , qux dicen tu r. Demonftrabo enim
delltur, à Theflàlo confcriptos efTe qninqlle libros vi-'
(quanuis prxter opinionem hoc efTe videbimr) muld~tlr,
v,:n'tm ~10S
efTe ~ag?i
Hippocratis, & ob id fatos, difficulter fpirantes effe in morbis poplliaribus con
n~ mfenptos .11105 e~,
hbn
ex
pama tabella , ThefTali
fCrt~os?
verùm H ippocratem nibil de difficili ipforum
vldehcet, qUI oml~,
qna:
pater
ipfius [cripferat, in
refpl~'aton
dixi!fe,proptereà qnod manirella erat , &
idem coaceruare lll1dlO habuit,quo nihil deperiret: [0omlllhus medicis confpieua. Si enim aut peétns,allt colos autem reliquos ex bis [eptem libris, Hippocratis
fias,~l\t
loeos circa c1al1iClllas,allt fallces,alicui inflammagni efTe ferè omnibus confeHllm ell, ne:npe priC,Ontingat, & ob id parulls , ac denllls [pirirus ne- B mum,& tertillm, Proinde ratio ni
con[enralleum mi hi
ce anà fequarur, velm in priore {ermone eft common
vifllm ell, primùm eos xgrotos , qui in his hbris confi.ratllm,Hippocrates neque ditficili5 refpirationis fpe[cripti {unt , in manus {umcre, pofieà vero etiam eos,
cle~,
neque pror{us quod difficlllter fpirans faans eft,
quiin aliis mOl'borum popularillm libris proditi filOt,
~clïber
dignam s ell, Mllltam enim,& freqllentem bllipfis llatim anneétere , prout fermonis progreffils hoc
~umoidyfpnœx
fpeciem quotidie ferè videre eft &.
ipfilm fibi pecll1iariter polllllallerit , imo eriam qllXl~.pnemoics,
&pleuriticis, &inangina, acfimcllnqlle in aliis ipfillS fcriptis de refpirandi difficn!tare
p Iflte1' ln omnibns, qllibllS aliquid circa thoracem, ac
funt diéta. Et fanè priml omnium Anaxionis mentiopu monern eft in flamm:lrum. ~lin
& ad hepar inA.amnem faciemus , quem, velm ipfe ait, fehris aeuta ap~um,&
pr:tfertim gibbam eius partem,& ad fplenem
prxhen dit, lateris dex~ri
dolor conrinens, tll{siuit ari-'
ln amrnatLun, & maximè ipfins caput, itémql1e peritodas, neque expllit primis dichlls. Et primùm vtÏqne
~Xlrn,
rnembranam, aluum, ac inrefiina omnia amplehoc ip{llm demonllrabimlls , cur tandem, cùm breui- '
e~tm,
eiufmodi difficilis fpiratlonis (pecies con feloqnlls fit H)ppocrates , liclliffetlllle ipfi per vnllm no- '
q~ltr,
Irnà etiam qnibus venter in flammarus efi:,& ma
men, qnod pleuriticl1s erat Anaxion dicere , fic re1agLS fi os, & ftomac1ms ipfil1s, & quiblls pellicula aligna,
tis accef"siol1ibL1S , 'lux ad hoc nomen coincidere [0lUt tlll1fclllns circa prxcor dia, am ipfilm adeà feprum
lem, per illas ip[as magis dignatm fit facere de ipfo
~an[uerflm,
his omnibus parulls,& den{i1~
fit fpiritlls.
enarrationem, Neque enim alias hUile morem habet,
a:p~ vero edam inreftinnm aliqllod gracile, & maximè C fed penirus comrar inm, vt videlic
et ad vnUfi1 nomen,
lllXta ieitlllnm 1i.lIlt, & fupernx coli parres, maiori
& capur, partialia [emper redncar. Neqlle vero verili~nd an1matione correpta , adeo difficilem fpirationem
mile ell, nUllc ellm fortuiro fic fcribere, qui neqLlc
ln uxenmt. Pel' inRammationem amem nunc intellivnllm aliquod temere [cribat. ~x
dt igitur caufa? Sin
gendus eft durus & calidus, & dolens [Umor, 'luemadgulorum morborum acee[siones partim nece!fario,
:odl1rn & EraGOrarus voeare confilerudinem habet,
parrim conti~er,&
vt plurimùm exifiunr. Earnm,
reeentiores medici omnnes , qllandogniùem guàd
qu::t neee1fario exillul1t , plllres fill1t diff remia: , qllX" auennt, quo d l10 d'le
9'~ Veteres G
ra!CI' ljJ'JI.é')'C(f,/, '1 d
nomlO
dam fxpe vldentnr,& ob id namrx morbi propria: e1fe
igl')-~o*IJ.
hoc efi inflammationcm dicimus,ncmo ferè
credllnmr. ~a:dm
valùe faro , & propter aliquod.
ce~orat.
Demonfirarum cft autem in lihro hunc prxprxcipullm,gllod priuatim coincidit, Hippocrates igicib~e)
ob quicl b ydropieis,& iis, qui fe aut potU, aut
mr ,cùm confuetx fpeeics accefsionum extiterinr, rnnc'
qui r~p
ll10dum explel1enmt, & prxgnantibus, &
{anè folo vnillerfali morbi nomine conremllS eft : ctlm
[pilt rlne~tm
ventrem habent, p:mms, & ranis fiat
verà aliquid ex ra1'i5 incidir, poft vniuerC'llem, & comre~'
US'&,vnmerfim loquédo,omniblls quibns aliquod
munem
rotius morbi appc lbtionem,ftatim ilium ipfurn
1rat01'I
fi
S"l~
10 ts,&
l1m or~num
coar~l1f,
di[cl'iminat. ~àd
el11m .& an11efi plmes atl'luando con~)iat
affel11agn Pl:n~ar1S,&
fl1ppuram,& qmbus [plIla dor{i
étionllm [pecies, qux finglllx filpra commllnem , &
l10ra~
dlfiona efi , aut alills Ql1ifpiam tllmor me- D confuetam naturam propria di[crmna~oe
1
opu haceITari lS ln qll.1Cunque prxd Léta parricl11a exiftit , ncbem tllllC vniuerfale gllldem tran(gredltllf : enllmerat:
tur ne Unl efi paruul11 & denfl1l11 fpirirum ducere, Hi io-i
al1te~
ll:uim Î1nl!.l1la partialia, tangl1:lm Canè ex bis
Clltneque vulgares CJuidem medieos latére poffimt
etÏam illud manif~l
fiat, Pleul'iticis iraque neccfTa. que
.r
d
fT' • '
qUttUt
li'affieœ
,10t~e
rio accedit & lateris dolol' , atque hic eum febre , &
lplOnlm
, l quas necclla no [cfunt & tra~cl
dlfflcultas, Nam & affeallS manifclli
refpirandi difficult:ts, & ru[sis. Ncgl1e enim l,ofsibitùm'n pecles dyfpnœx ellidens ell, & ~Icrifqle
le ell , plenriticum efTe,clli non omnia hxc ad{\I1t. Vetantes nil~fg1otde
contingit, Ven'tm quod Hippocrarùm effcrri ql~cLJam
ex infl~mats
partibus vnà cum
1'~ ex t~m manircflis fCribat, {xpc dernonllratul11
tL\[si non gUldem neccfTanllm dl: vt ]1lurimùm talLICydlcl,e~ equl' d '
, , .t S'
. unt,
.
Ve1Ut id'
'
cm qux Clrca xgros contlllg
men conttng
l . IC vero\Ctllm
eomm , qux effcrnnartifelC 10~a,
lÙlOtis confcripfit; Hippo eratos vero vt
tur, fpecies fubrubra, (\lIt {llbflalla , am [ pU 1110 fa cxiartlfieibllS
VII
'
Hit. ~emadou
amem ln iam diétis alilld con fileter li!)i/' S. Dicamus igimr iam eriam Ipfos difriclllu
~
j
g
r
e
p
'
d
!
a
,
m
l
t
eft:fic etiam in Ipji~,gux
necefTafio1ùm antes
~()"
. qUI'b liS non '
n
o~Ots
, lt1
dlgnatlls efi non
rio cotncldunt,ahqux [pecies fxpc,aliqult rarà videnipfUtn h On fj)CClen.,1 difficilis rcfpirationis {cd neque
mr. Hippocrates itaq; in propofito nunc :tgroto An:l,
Oc [ollln1l1mpliciter dicere J qltod dif5~lte
xione)pofiqllii panicula\'es a{feél:ioncs diferlminnllÏfJnc
indigcb
mat
gu;
fi-
en,
�383
Galeni de Difficultate ReCpirationis,
bant,eo dem modo fcilicer,nihil remitte tes, & difficulindio-ebant, vt qux rarioris fpeciei efTent , quibus ipGs
nA ter fpirans erat,eo dem videlic et modo,n ihil remitte
ma?ife~è
pleuriticis accefsionum COnl1rÇL~
dift~las
indicat
,
Erat
vox,
ipfa
&
n
i
~
ne.
te difficili fpirario
coo-nobilis reddere tur,fup eruabn eum eXllhmamt fcnfimiliter vt prilts. N eque enim difficuleer fpirans fieintelli:
erat
ptionem
, quod omnino citra confcri
be~
bat dixit, qnanllis dicere pomiff et, & magis vrigne,
o-ibile. Febris enim,inql1it,acmi apprxh endit,& dextrl
quàm omnia alia dixilfe t: fi circa feptimam tandem
Ïateris dolor comine ns,& tl1fsiuit aridas, tu(siculas vihxc affeétio infilper accefsiffet, & priùs non fuiffet,
delicet. Non folùm igitur quod febris fuit, fed etiam
fed nec accedebat videlicet. Omnin o enim à pr,i ncipio
enim , i.nquit : & non ~o!ùm
aClt~
qua!îfnam ~idctf:
CIlm aliis conGllere oporreb at. Reaè itaq; Hipipfam
nempc contme~:
eaam qu~hs,
ql10d latens dol~r,fe
pocrate s docuit, in princip io quidé enarrat ionis ipfam
& non fo!ùm quod mffes, fed ctlam qux, & qllales, 111relinqu ens,pol leà vero eius memio nem faciens.
mirum arida:,ncqi quicquam expl1entes. In eodem au9. At vero in aliis mllltis xgrotis , Gcur in princip io
tem hoc fermon e didicifl:i , ql10d pleuriticlls flle rit hic
reliquit,Gc neque in progreffit {ermonis difficilis fpirahomo. In nullo enim ex omnibus morbis prxdiét arum
tionis mentio ne facere videmr .Cxter ùm omnes ipfos
affeaio num conCllrfils adefi, prxterq uam in plellritide.
déinceps adfcribam , mm qui in primo morbo rnm poPer vnum itaque ferrnon em, & quod cum pleurit ide
pulariu m, vt dixi,tL1m qui in tenio funt confcri pti, vbi
confliéta.tus fit homo,& ql1alis hçc ipfa fuerir,ofl:enfum
priùs appofilero qnx defnnt adhuc expoGtioni in prœneceiTario pieu
vero refpirandi difculta~
efi.~ando
igitur quod diffiièripru m a:grotllmo ~emadou
ritidem fequitur, de hac fcribere reliql1it ,negue gllOd B
cuiter fpirans erat , ex ipfa morbi natura cognon ilfexo-rè fpirallit hic homo dixit. Si gl1idem enim & de hac
mus, etiam Gnon pofieà ab ipfo Hippoc rate diéhtm
guod dic:l:et ? habuilfet,
per:grinG ~c rau~
q~icu.am
effet, Sic etÏam qllod difficilis Cpirationis fpecies ipfi
110n Vtlqi taculffet.Cum vero, velut v enlllTIl le efi,con parua, ac denfa fu erit, non ob[curu m eH, etiam fi Hipfuetam fpeciem feruare t, ratÏona biliter eam reliqui t.
pocrates non fcribat. V clut enim guod pleuritici diffiOEema dmodu m alltem ha::c reliqui t, Gc alia adfcripfir,
Cltlter fpirant ,appare t: Sic edam guod pamam,ac denqux neque neceiTario pleuriticis adfunt, neque vt plurifam fpirarionem habent . Diximlls amem anreà. qllod
mùm,n eqi ex di8:is imellig i poffun t. Inqnit enim, fitiHippoc rates nihil eorum , qua: edam aliis manifel1è
culofllS vie-ilans, vrinx autem colora tx, mlllrx,tenues.
cogno[ cllntur fcribat. A tqui etiam de!irauit hic homo,
Déind : inferens: Sexta delirus,ad cal faao ria vero nihil
dicit igimr Gc de ipfo : Sexta delirns. Sed hoc qllidem
'remittebat. Hxc omnia neqlle neceŒ rio pleuriricis ad110n vt accefsio natura fua animum percellens , (ed vt
(unt, neque conting enter, fen vt plurim(tm. Si vero &
affeaus acceiforills ad fortes plenritidas , non fane: alfeptimç diei andiueris enarrationem,adhllc manifefiiùs
teration em ex dolore ulperacurnm erat, neque per fe
coo-nofces voltmratem viri. Habet amem hoc modo:
ipfum difficilis refpirationis fpeciem formam nun. Ve*
Septim a doloro fa j febris enim fe exrendit, & dolore s
rùmdo lor inlater e fords exillens per fe ipfilm om11inon remi[er unt, mffé[qi infellabanr,ac ditficulrer fpitionem alteracul"Us erat. Si tamen iuxra materans erat. Hic fanè difficilis fpirationis mentio nem fe- C no refpira
riam dolor obfcuru s erat, delirium vero vehemens,
cit cùm homine m malè affligi colleai onem faceret,in omnin o fanè am perfeétè delirium dolore m filpera{fer,
te: alia edam ipfam recenfe ns,cùm neqi ea,gua: à prin
aut certè vt plurim ùm: atque ira per omnem veigne
cipio ipCt coincid erant,fe data eiTent,neque remiG{fent.
u
morbu m talis regrotlls magnum, & ramm rpirim md Febres enim edam inutper [e exrendiffe ait. Religu a
opar*
autem
remer
xi{fet,am plurim ùm quidem hunc,ra
vero tria mala ( guatllo r enim filllt,qlla: pleurit icarnm
& denfitm, & hoc Hippoc rates penicus Ggnifi ca (..
l1um,
perClam
acce[sionum cocurfitm perficiul1t) in eodem
fet, velLlt in adolefcente in Melibia. Hllic cnim di{l:enmanere ait,dolo res videlicet,tllffé(qi,ac difficilem fpifubmollis circa ilium erat,fed & magnop'ctio ql~dam
ratione m,ab ipü morbi filbllantia collige ns,ac ratio cire deGpiebar. Scribit itaque de difl:entione gllidem fic:
n:ltionem faciens homine m doloro fè habere,ac afFligi o
1Iii dilletio filbmo llis,obl onga ex vrrirqi. De defipienSi enim ex affetèionibus ipfilm morbu m connim entir
verO 11c:111 decima die delirauit fenGm in decimaqua *
bus, quatuo r numero exifientibus, tres guidem eodem
ta dic mu!tùm de1irabat , in vigeGma fnrieba t, ingUl~'
modo habentes , perman ent, quarta vero etiam peior
lW
Sola iraque vox,fnriebat,filfficiens ell ad delirii mag
redditu r ,omnib us manifellum efi, gnod homo mal~
rudinem indicad am,fed & qllod moderatLIs ell,Qc tac1palàm vides, quod difFic.iIJs fpiratio nis
habuit. ~are
parum magnin ,dinem dclirii aUmrnus a~ole[cns,
opus Ctt\ ld confiimentio nem propte reà ~eci:,ql?ùa
[anè & in Prxdié tionllm libro,re(poonfiotutioni s morbi pra:notlOne, allas lpfius halldquaguam D gee fi glllden;
nes tc.meranas,nedllm deliria ipf.1,malas efTe ait 10 m?:
mentio nem fa811rLls. Et ob id primnm hunc a:grum ex
dlCl
deratlS Negllc enim alrerills rci vo-ratia in decimX
. nr
,
omnibu s in mal1l1S filmpfi, vr ofiendam gnod non malè
ne
"
pem
entis
enarrat lone, ca, qua: ad mores adolefc
nunc difficilis fpirationis menrionem. faciae, de gna in
~
r
c
f
guod
tercà
lls,prop
adfcripfit. V r vero ne pmarcm
:a opns
~n tol~
princip io nihil dixie , quando n~gle
ptltm en, Delirau it fenllm Gmplex qllodda m,& vulgate
em,
erat. Si enim mentcm adhibu cns ad Ipfam dlalon
tllS,
ob id fanè i:,ferr , Erat autem modera
effe delirillm
1 .Jl.'
inllcnies ipfam hoc indicanccl11, Scptim a,ingui e,doJoJ
Il'!I
de
ntiam
& taCltltrmlS per qua: omnia vehemc
1"o[a. Nam & febris fe extend it, inqllit, & dolùrcs non
0 101·mm ex vtlo1(.qlle
0 onem cJrca
dOIl
.
'
A
0
·
d IcaUlr. t vero JUCl1tl
remifc mnt, mfféfgll! infeftabanr, ac difficulter fpirans
latcribu s,fonaf sis pmane rit aliquis panlllm,ac ~e{cr
extenerat. Hic cnim, velm dixi, vnum guidem maillm
per c,a, gU,x.de ifGdcn pd;:
o V ~n'I
fpi:tl1moe~cr
film elfe oficndit, rcliqua vero manere in eodem fiam.
a dclmo Vlaam . eo
Jpr:tm
lt,
ofiend
hllleer
ratlOna
runt,di
remi(e
non
Nam guod oncndi t pel' hoc qllod,
. 11 )I1J1l
E
1
N eque enll11 llmp Iclter dlXlt. rat autem cu'ca
xir: id ipfilm etia in religuis,tufsiculis videlic ct,& dif·
J10)1
difienlÎo,fed apI)ofilit filbmollis: oflendclls qUOd
oporte r, cùm
1,oc 10 co
inteljg~'
éx. com~li
ficil! ~pi:at.one,
gllod
enirn
Molle
.
fiucnt CLlm magno tIlmore
fit ell!ÇmOdl lontcrprctano, non Hippo CO
E~
fal1~!Jr(In
'.
·
H
ltes Laparon dixir vacllum Ggl1Jfic,at. • guOd
Jppocr:
SiCLlC
s.
omnibu
fermè
crau {olum,fed &alus vetcnb ns
'
..1
À
vero qu u d) oblon,ga) di xi t: con trarium oficnche el, ~I 're
enim dolore s nihil remifcrunt, Gc etiam tu{fes infefia.
0
,
0
o
0
0
Or.
'
0
.0
.
,
0
0
,
W
�Liber Secunds.~
ipfe fx~e
dicir,i1io reuulfo.Cùm enim à fepto rrafuerfo tendltllr,tunc guidé reuellimr,ac totum occultatur,
a~ thoracem traétum. Cùm vero ab aliqua infrà fita par
tlc~,
tunc fanè oblonga ipfa tenfio apparet. Non eft
~ntm
quicquam ante fimm, quod ipf.tm occulter, velut
ln t:lo~ae
funt,tû coftx fpuria:,tLlm ipfum peél:us. Non
folu~
19l.tur ex his palàm eft,quod pallia omnino filerie
affeél:10 cu·ca ilium ad difficilis refpirationis o-eneratÏon:~
) fed ~ ex eo quod Hippocraces de ipfius dolore
1111111 adfcnpfit: no taciturus fi quidem doloroutm fuiffet,ctlm hic ipfi mos fit, vt nihil eiufmodi rerum negligenter prçtereat. Siquidé igimr hxc ipfa omnino erane
parua, neqne enim tllmor aliquis mao-nus crat in ipfo,
neqi do!or,neqi fepmm tranfle[u~
prxmebat,fed fe
~ndt
ventrê tomm extendebamr,delirio vero contra
.
,mmus
. , & maXlmll,
. '" & graltllSlmUm
. r. •
ft nlhl! d.."erar,guo
~itro
l:a:ione vtig; ab ipfo penitus (ilperata eft affe. lrca 11111m, vr ob id per omnem mOl·bum refpirat10 .rara
fi' & magna fiIt f".Cl.
ral-.a. Er propterea' H'Ippocrates
lll i
vtr. 9 Gmul meminit, nempe & fpeciei difficilis fpi~afitlonhs,
& affeaionis cil:ca ilium. Haber aurem diaio
'plllS
dift .Ocm 0d0: S"
plrltUS ratus,magnus,per tempus,l'1"
11
fi 1 enuo fubmollis. V t ne guis negligenter prxtereae
~rmoe,fd
ex ordine confeql1entes inter fe duas legensaueéHon
''''d'd''
r:.'
•
• r.
.
es contrana
lITlel'1'IS lplratlOms
lpeclem
o
.
fiuPerarl fol!tas,confideret cal1fam,clu· perfeaè ql1idem
'.
. clrca
.
.\.
peret delt fJum,
V,
VlUcamr autem d'Il
lllentl0
1 lUm.
ti eru~
?os fanè caufam diximus,& mentem,ac fenten
re~
VUl expofuimus ) & oponer iam tranfitione faaa,
dolq~am
pr?pofiti fermonis partem explicare. OEanenlm
dei
. perl-~ f" .Cl.,..
• affeél:.lOne'
Ulllm
Vlcenr contranam
t m,lpfum folum pel' propriam vim refiEirarionem al. prxlcnpto
r"
ri · •
inetar
'.velut ln
dlétum eft adu elcentu
0, qUI
tertl
At
morbonlm poplliarium vltimus recenfemr.
a Vero quod edam dolore perfeél:è exuperan te, nihil
r~pat
prXtereà ex diffiCllltate fpirandi, quam deli& ~tdl1cer
folet,in Anaxione demoftramU1 eft, qui
IP
llU , e ln ~ertio
pOPlllarium morboru fcriptlls efi,oaasa pefhlenti confiimtione.
r
' vxore , CU1llS
..
InlOIn'
'.
Ipla
antem D
eaICIS
etlam ante a,
p ~lonem
fecimlls Oaalla ab hoc, decimaquinta poft
deI entem cOnfitl~oem
fcripta, vt plurimùm quiem de!' .
,
r'
lrlllm exuperat, rarenter vero exuperamr : vefi~Ul Verba panlà anteà quando exponebam quid figniu:t,per tempus adCcripG.Nunc ver à affeétiones ip[as
P
f"'
A
pOcbilantes receram,
fecumms & 1lIC
fermones ab H·IPlier raite prolatos. Nulla itag; doloro[a affeaio huic mu
'd
1 ' " fi'
.
'" Cl'd'n;
1 e VI emr,prXlla ltlt aute pel' ngeratlo,
InarClt ~ Xac
eft dce. cete infita caliditate. Ex eo enim quod fcriptum
ftig·~!pa,ebrs
ad manu tenues,extremarum partium
bu~
1tas:hoe oftédimr,& ex eo,guàd per omne morCOtl[ COntegebatur. Cùm enim dixiffet,ab initio amem
COt~gbal1f
: pofteà in hne totins narrationis,femper
l1 :,ait. Qgin & ex mœrore initium fumpGffe,
his c~e
rOre n e~tl.Inquir
enim,Febris cum honore ex mœor
. Sed & Ipfa
.
C'
.
rebrIs cum h orrore lUxta
ean
dem c rtp111t.
treUl caufam faaa eft. Et fanè etii hoc,quàd porus venfiQen penetre t, ac percurrant neq; p:truo tempore conl'
fiIgnllm eH,
A. •lllnatam ca l'd
tina tcs ' I l:tXlmnm
1 Hatem exrefic al1} elfe. ~in
& clttis arida nihil aliud eft , quàm
• Cata . D
· autem vna,
.
. 'b us
epent
cum
cm fimo d'1 fiIccltatl
Innat
At vero quod hxc omnia in ipfa faéb
fint ~s f:cal~r.
eni~
Ip a ~lionum
feql1ela oftendit. 'Decimafeptima
rà iptl1~U,raones
à ventre turbulemx,poftel venihil fi p ~I1S percl~ant,
neg; conGllebant, omnino
ent1ebat,cut1s and<t circuntenfio. Ratiol'labiliter
?
t
Galen.
igitur per omnem morbu magnus, & l'arus fpirims pr~
A uaillit, intercedebat alttem aHguando etiam brellis, ad
perfrigeq,tiones confequens. Mentionem amem faciam edam nunc ipfius diétionis, velm ante à iam adfcri
pG:Decimaqllarta fpiritus rarus,magnlls, per rempus &
rLufus breuifpira. V igefima fermones mul ti, mrfus fedata eft , tacimrna, brellifpira. V igeGmaprima morcua
eft,hllic ad finem {pirims rarus,magnus. Hîc igimr delirium perfrigerationem [llperabat , & proptereà rard
quidem brellifpira,per omnem verà morbum longifpira femata eft.
1 J. Vice verfa porro in Pythione, cuius iam anteà
memini,breuis fpiratio per todl gllidem mOl·bum erac,
raro aute quandoqi longa fpiratio contingebat,atqi id
illxta ratÏonem. Dux enim opponebantur delirio affeétiones brellÎs fpirationis c3u[x,dolor,& perfrio-eratio,
qux ambx paruam refpirationc faeere folent, v~ · ùm
do
B lor cum denGtate,perfrigeratio vero cu raite.~àd
itaqi delirauit, fxpe fcriptum eft apertis verbis ab ip[o
Hippocrate, vt hoc neminem larere po[sit,fed neqi dolor circa aluum,nam & hic apenè fic fcripms efi: hnta
aiullmgrauitas cûdolore.Qi!od vero perfrigeratlls file
rit,& infims calor contabuerir, clarum ex hlS fit: Secunda circa medium diem frigiditas extremal11m partium,
verùm magis circa manus,& caput.Déinde con[eguenter in tenia: diei enarratione. Sero circa Solis occaClim
ftlbfrigefaéhls efi parum. In quarta :lmem die no [olùm
frigiditas , fed etiam qLlod recalfaétus fit poft tempus,
adfcripmm eft. Clariùs autem adhLlc de oétaua die narrans, Mane guidem dormillit, inguit, paru. Statim amem
frigidicas,fero excalfaaus eft rnrfus. Iré in decima die
rurulS muita frigiditas ait. Ex his igimr manifeftum eft
quàd & frigiditas erat,non fo!tlm dolor,& delirium in
C Pythione. ~od
ver à prxualuerit quidem breuis fpiratio,fuerit alltem & quredâ Ionga fpiratio, perfpiclllll11
ex fecundx diei enarratione redditur,fie enim fcriptum
eft:BreuiCpirus ad remp1ls multum. Hoc eaim quod ait,
ad tempus mlllmm,indicat non folùm elfe breuem fpirationem,fed ipfam logam fpirationem a~ illa {itperari. Pon·o hic Pythio in tertio morborum popularium
fcripms efi,tenills poft pefiilente confiitutionc. ~are
licet vniclliqlle per [e diutiùs in ipfillS fenis fermonibus
immorari,ac conl1erfari,ne nos omnes ipfos ad[cribendo,longum librnm texamllS. Cçren\m quàd nllllam diaionem,qux his,gllX nobis diaa fitnt,conrraria Gt, volentes prXterillimlls, maximè vtiqi credibile fier hllic,
qui ad ipfos libros Iegendos :tccefTerit. A tque ea gracia
indicamus nos,tl1m in quo libro a:ger,de quocligi tandem nobis fingulatim difTerenribus fermo contigit,feri
D ptus ell,tl1m gUotus efi, am à principio, aut à confiicutione nllmerandi exordio faéto, vt ne guis cunaerur ob
hœc & circa inuentionem pigrefcat,atgi aut citra experÏmentu nobis credat,gllod minimè expetimus,am nos
filfpeaos habe:lt,_ tangllam gui per~m
~d.fcribamus!
clllod muid expohrores feeerttnt. Vemm lilt propterea
libros filent ae voletes celant,ex quibus fingulatlm adferibant diéÙones:nos vero no ipfos foh'tm libros [ed
& locos,ac capita i ndica?llIs, qU? quifqi quod velit faciliùs reperire qlleat. SClmlls. e!llm quod firmiorem fidem babebunt eorllm,qux dlclml1s,<]ui tomm libri 10cum legerunt, ex quo diél:ion:m :d[cribimus. Cxcen'tm
prxdiaorum xg rorum mentlone nos facere fermonis
fequela coegit,cùm vellemus ofiendere,iuxca qué modl1m aHquando fO!llm de~.irlm
fpirandi difficultatem
operctur, contrana affeéhone filperata, qu:tndoq; vero
perurus fllperatu edam ipfllm,exile reddamr:& aHqua-
Tom.
II.
Il
�Galeni de Difficultate Refpirationis,
387
dO qllidem vt phll'lmùm exuperat,raro intercidente diuer[a fpirandi difficllitate, alfquando vero eXlP
.erat~,
atg' ip[um adeo (uam difficilis [pirationis fpeClem 111terlabentem oftendit. Et iam [anè perfpicuum en id,
quod à princ~o
dice?amus',nemp,e qlod~cj
m~gnus?
& ra1'l1S eA [ptr1;s,hul~
omnmo eoam delmu:c1~
~ero
delirium hulc no omn1l10 maO'nus,& ra1'l1S efi [pmtus.
J 1.. P~ro
quod ex pro~is
ad?~lC
de.eft,id ferm~ni addamus, omnium regrorum, gU1t~
pn.mo, & tertIO
rnorborum (cripti fullt cen[ura faaa, a pnmo vfque ad
v Itimum omnium, eodem Q1'dine [ermonem facicmes,
quem ip[e in [çribendo oHeruauit. Primus itag; omniu
Phili[cus,quod quidem de1irarit,ac magnum, & rarnm
fpiritum habllerit, [uperioribus [ermonibus demoftrauimns. Q!}àd vero neqi dolor gui[piam ipG fuerit eirca vllam aliql\am partem, ex gllibllS affeétis paruam, ae
denfam fieri re(pirationem dicebamlls, nune oftendemlls,ip[a etiam hic veteris diétione in me~lOria
~euocata, qua: Gc habet: Sp len elu~1s
eH orblculan gl~bo
fitate. Minimè cnim etiam altas dolorofilm en vtCcus
fplen,neq; [ept.um tra~ue[m?i)Gl
vr ~e
par,& vellter,mG maxImum fane habeat tllmorem clrc.a
capuc,quod in Phili(co non erat:& ob id [pien ip[e [uffi~ens
minimè erat, vt fpirandidifficultatem ex delirio
incluaam (uperaret, cùm neque dolr~us
e~c,
negl1~
feptum tranfuer[um pr~met
.. At ver~
~!lenus,
qlU
dé!inceps [criptL1s eA,cull1s ltem 111 fupenonblls fermometion,em :e.c~mus,
qu?d rar.um.&
nibus poft ~hilfcu
magnum eua.m lp[e hab~ten
fp'lr1tu, & guo~
dehrant,
illhic ofiendtmus. ~od
vero nullam affeatOnem habucrit,qure delirinm [uperare pomeric,hoc loco demofira.bitur. Etenim tenire diei ipfiu5 morbi enarratio fic
fcriptum habet:lIiidillentio ex vtrifq; oblonga ad vmbilicum {itbmollis, Igitur & ad vmbilicum [ecedebac difientio & neq; dolor ql1ifpiam,neq; tumor memorabilis era:'~in
&qnod in fine diétCi efi,I1ii tremor,neg;
ip[um fufficiens eO ~ifclem
e~ d.elirio refpirationem
alterare. Diallm eOlm [excentles Iam efi, aUt dolorem
effe oportere circa aligllam partem , qux il1xta refpiratione;n mouemr , allt aliquod ex re[piratoriis organis
coaraari, vt paruus, ,& den~l,s
fpirt~s
fi;t, ,Igirur ne9ue
Gilenus hic neg; pnor Plu!J(clls allql1a alIam affeého)
." 1
.nem habltit re[plratlone a terare p.9cet~,rxgl1am
delirium. Neqi cnim dqlor neq; copn{slo organOl'um
refpiratiôi.s,imo ncq; perfigca~o
aliqua ~de'at,ql\
lem in tertlo morborum popubrlllm, P ythlOnt,& De~lcis
vxori faétam effe oflendimlls. Ca:tenlm tres déinceps his fcriptos.'He:ophon,té v ide~c,&
Philini v.xo
rem itémqi Eplcratls repenas, fi dIlIgenter enarratlones ipfis pe~lqrs,in1
d~lir1:'
hab~re,glàm
~t
illxta ho~
refplratiO Ipf~
~lt:ran
po[s~t.lm
Herophoti [pien eleuatus,efi,& 111l,aIC, dtlen~?
r:ecp) ~ponhes
ûlbmollis,neqi oblonga,neqi a V,mOllCU, ~re
IllC
partes circa feptum tranfue[m.1I~l:x
fuerul1!,
quod ipfilm fept,:-un primu~!k
p,nncipalt[slmum refp~
ratlonllln organll efie, nobJs Jn Cl aétatu ~ C~l\Gs
Refplrationis cfi demonfiramm. At vero Phtll!ll v)(or dolebat, inql1ir, cor & ilium dextrum. ~piracs
,ve~o
vx~r
non folum cor dolebat [ed & latens, ait, {iI11An grallltatcm cum dOlore hab~it.O
id igimr neqlle adfcripfit
vlli hOl'l1m pal'llllm,& den[um [piritum,fed pcnims obdcuit,morem hune habens, velm ctiam antcà. indiC:l.l1iml1S, vt qua: omnibus mallifefiè cOO'llo(cuntur , relinquat. ManifeHifsima amcm,& omnitus nOta erat, velm
itcm oftendimus,re[piradi difficu!tas luxta paruÎtatem
ac den!icacem)quam neceITarid pra:[cripti tres >tgri
de
ha;
bebànt. ~in
& CleanaéHdes;qlli poft fcriptus etl,iri:
A dem nece(fariô firniliter difficulter (pirabat, ob finifin
lateris dolorem. Verùm neq; in hoc gUiCgll5. (criptutn
eft de difficilis [pirationis [pecie, vt quç citra [cripCÏ'oné
intelligi pofsit, neque vero deliral1it hic Cleanaaides.
Q.g,i vero poft eu [cripms eft Meton,neq; qua:: dolorê
inferre poffet,neq i guç aliquod refpiriidi organfi coarél:are valeret,affeaionem habuit,imo neq; delirii "Uatn
morbo(am can[am. Verùm quid prreter opinionem, St.
quod occurrere non valde foleat , ipfi accidit. ~inea
enim die fanguine ex naribus effufo,& fudore exclu[o;
perfeaè iudicams eft. Sanguin é igitur eftundebat adhuc
etiam po fi iudicationem, vigilâs exiftens,imo & delirabat,ingl1it,quanuis ante iudicationem penitus non deUraret:& ob id ctiii nos dixinllls,nullam morbofamaffeaionem delirii ipfi affl1i{fe. Verùm fic delirabat, veILle
ebriis ex capitis repletione contingie , ob hoc al1CCOl St.
B Delirabat, vocem H ippocraees [cripfie, vt ofiéderet fi- \
milicudinem ad ebrietatem ipfi faétam,ex capitÎs repletione. Pernenic enim no pauca fangllinis copia ad ipfius
capnr, velnt ex his,qua:~ôtgemn
conieB:are licer, ob
quam [anè totus morbus efi illdicarus, [u(cipiéte nimi..
mm capite omn e ipfius affeaionem. Ven\m ex hoc [anguine non pamm,ftatim in ql1inta die impetuo{è excremm t'fi eum fudore,multo vero magis, guàm euaculttl
efi,in capite remiGr, quod ipûlm grauauit,& homine~
delirare coegir. Vnde [anè Hippocrates pollquàm dlxi{fet, balneis circa caput vfits eft, [anguine ex naribus
in hoc non
fa:pe pofi iudicatione funJebat,ait. ~are
folùm nullum difficilis re[pirationis modCi [cripfle/cd
neqi an prorfus difficulter (pirarit. Neqi enim gllomodocunq; deliranribus,aut ebriis, (ed folis defipiellcib115
magnus,& rarns fit fpirims. Acg; hoc efi,quod in Pra:~
C notioniblls ait, Spiritus magnllS,& per mulmm tempUS,
deGpientiam fignificat.
'
13. Cxterùm ~qr?tls
,qui pofi ipfum [criptLlS dt,
Er~Gnus
, necefiano dlf11culter [pirabat: reliaa all celll
eft difficilis fpirationis [pecies,ob [a:pe diaam cau[atIl.
Nu[qua enim v \lam aligua dolorofam affeétionem, au t
refpirandi organa prememe,prredixi{fe ipfilm apre~,
atgi déinceps [equetem difficilem (pir:ltionem adfC~I
pfi(fe,fed vbiqi velm omnibus notam reliqui{fe. Q3o~
vero [lleric eillfmodi affeaio ipfi EraGno clafllm [eCl~
cùm dixit, Ilia [ublimia,diftenrio cu dolo;e. Magnhlld1
nem enim infliimationis declarat,ob qU:t tamedi homo
delirahat,no (amen difficilem [piracioncm dc1irio propriam habebat,aut certè huius omnino mentioné Hip'
pocr,ates [eci.lfet. ~emadoi
enim pa1'l1am, & denfam
' I~dolnbus
conringenrem ip[e [empcr reling llere
D reperttur, propterd gl10d eft manWella : ita cùm eam,
'lux i? delir~s
comi.n it,l1orit ambigLl,[~rn
rt;:
lmglllt, neqi IOdefil1lta prxcerit. Equidem qllx Jl1 Cr~
tOne poft eum con[eguemer [cripto acciderpnt, ma n!fefllm caufam habenr. ClIm enim fecl1nda die mortllLlS
~t pra:c..:r.ofinionem , velm ex ipfa narrarione Jifce 1:e
dl;
llcee,m.emù ùe re[pirationis difficulrate ql1ica~
cere HJppocrates reliql1ic,:tL1t quod qmlis ea filenc,J1~
ob[eruallic,al1t gnod menrionem eius ['lcere non en dia
gn:lt1~.
V trungi enim raeioni con[entaneu exiftir,quO
non ob(crual1it guiùem,tum ob monis vclocicacê,tll fll
proptcr acce[sionum penerreFaétionem, :te confiera~
tionem.Neqi enim paruum miraculum efl,hominé. obamhll1:mtem,& con (llet:l vita: munia obel1nt,dé~C
magnu!n pt'd is digitllm vehementer dolentc,prima die
paulllium fitbcalf.,étl1lU elfe feql1eoti déinde mo rtUI1 r;'
c[fe.Cùm igimr nulb mora'illterim faéla fit [cd veloC~
g
,
)
te~
�Liber Secundus.
ter ho.mo morti concefferit, non antem Gmplicicer denes,hoc facere videbor,[ed ql1àd non pofsim pronllnfipnem, fed, vt ait, furierit,impofsibile erac obferuare A tiata à principio fuppofita pel' tOtii fermonem côfemaquomodo re[piranerit. Etenim furiofos ne propè quire,ac tueri. Si verà omnes déinceps recéfeo, nl1garor,
dem accedere filil:incmus, verùm difcedimus omni moql1ifgi per [efe
& loquacuills eere videbor, vt gui ea,qu~
? ~ ,formidantes
ne qllid mali edam nobis affricent.Aut
expendere fufficiebac, ip[e truil:d adfcribam. At verà il
19ltnr nOn ob[eru;mit , vt diximlls , aut non dignatlls
penitus me alterum abfitrdl1m incurrere oponet,allt vi
cil: fpeciei difficilis refpirationis mentionem facere,
delicet fufpicionem falti dogmatis,am logllacüem : repropter inopinatum tot accefsionum concurfilm, ad
perio aucem loqllacitatis aligua [olatia, [u[picionis veqnem folum
nos mentem adhibere conuenic, & rion cil'
ro nulla,honeil:il1s vtig; fuerit de omnibus dicere. ~ç
.
cundUCl,ac diil:rahi ad ea qure per alios rearOtos inueniigimr [unt loguacitatis {ûlatia? Primum, vt paucis per.
r
'
0
rI. POil?-nt.Confeguenrer porrà Clazomenium de[cricurram ipfos c;;gros,negi ampliùs fimiliter immorer fin
b~t,ql
caput,& collum,ac lumbos, vt inquit,à princigulis,fed nlldam folùm faciam metionem. Alterum veplO dolebat. Verùm hrec non [ufficiebant ad fpirimm
ro, vt adhoner eos,qlli negi cam pallca filfiinet audire,
p~rum,ac
denfl1m efficiendl1m, nifi de collo fanè hoc
qllà a tran[gredianmr, & ne [cripca guide elfe putent.
dlcere velimus : verùm de hoc in proarefllt fermonis
~emadol
enim in magna epulatione ctlm multa
det~rinab
i mls.At
verà ilium cum m~ore
elellacum,
fint apparata,alius alil1d eligit,hoc guidé vt dl1lce,aliud
[l~fc:ns
erat. ~are
tametfi hic defipllit , non tamen
ver à vt falubre . Sic etÏam [ermonum apparautm opipap~o?nam
defipietire re[pirationis fpeciem habuic, ct'tm B mm effe oportet,eleétione alltem in vtentibus .Primus
~mlru
pr:ediétx doloro{x affeétiones exuperarent.
itagi omnili çgrotus nomine Pythion,ex ipfa narratio. :lter~\m
Dromad x vxor ,gllam etÏam il:atÏm â princine manifeil:us nt , ql1àd nullam difficilis refpiatjon~
PlO hU1l1S Cermonis appoli.ti, non [olùm deiipuit, [ed &
cau[am habueric. Secllndus verà Hermocraces, caput,
magnum,& rarum [piricû habebat,cùtn neqi circa thoingl1it, dolere incœpit,& liibos,ilii difiêtio fubmollis.
Non tamen quàd infra,& ad vmbilicii ip[a tenfio pro~m,neqi
circa ilium vlla affeétio effet, gure paruam,
.d·' e?fam fpirationemefficere ex natura [ua porret. Ob
ceiferit,auc quàd oblonga fuerit,ad{cripfit:ex guo c1al 19ltllr &: Hippocrates omnia, qure muliercu15 ipfam
mm nt guàd à fepto trafuerfo inflammato ilium reuelapp;a:henderant exaétè defcribens, Circa ilium, inguit,
lebamr,& ob id et1:i {ubmolle apparebat, vt-CJ.uod nulli
anxla, mœrens. Viti:ttis videlicct humoribllS iil:hic os
propriam haberet inflammatione. Hic igitttr eti:i fi de~entris
mordentiblls,non tamen vila infliimatione exilirabat,tamen ipfum delirium ab alio maiore affeétu (itd entc, ne 9i etiam aligua alia affeétioneAqua paruus, &
perabaeur:quéadmodum etiâ in tertio, & guarto,guincnrns [pIrims prodl1ci [olet. Et fanè in hac narratione
tégi ,ac [exto. Etenim in tertio, ilil dextri difientio fubpail ~ l û progreffus Hippocrates, vbi fcripfit, ilii dolor,
mollis [cripta efi.In guarto verà ilium dextl11m diil:enNce,~nxia
appofi.tit:& déinde mrfils,anxia,fiticulofa.
tum fuit,& ad interna proce[sit. In guinto aute collum
. eg; l<Ur qllicguam eorum,gl1œ circa üium,allt thodoloro[um habebat. Verùm in fextO xgrotO,( erac aute
lacetn fiebant, filfficiens erat delirium exuperare , fed C hœc muliercula,) prrefatl1s Hippocrates,Hrec incipiéte
e
l1
l 'Innams extmglle
.
baeur: gue ma dmo dum a1115
"
morbo dolebat fauces,& ad nnem ruboré habebar,gurfi g')~ c
a or
gulio reuul[us, fl u xioe~
multx,tenues,pamx,acres, tu[I~ co:igiffe ofiendiml1s. ~are
pro ratione,cùm nulla
fiebat,maml'u nihil efferebat. paulo pàil: ait: Erat amem
al ('~ bo ex his,guC;; delirio oppofitç [unt, reCpirationem
& quid innamm tabidoftun. ~lare
manifetla edam in
~ teral'e poffet maal111S, & rarus fpirims huÏc fœminot:
hac
nt
affeél:io
prxdominans
,
in
refpiratoriis
organis
11 ebat.~nd
ve~à
ad[criptu eil: & hoc,il:atim reul1lllS: hoc ipfilm adhuc me indicare, ae adnotare nunc
cofiftens. At vero e5,quç inde [equimr,enarrans c;;grotam,hoc modo anfpicatur: Mlllier anginofa circa Biro~·te,n
quis fufpicerur nos id fegniterJrxterimros
Uill e V,
~
r. " d
Il'
. erum nue
lane
1 exponere non e repeHlUllm:
nis. Progrefi"us autem inguit,Spirims fublimis. ~od
~XPiabtl1r
alltem in {equenti libro vnà ellm aliis,gux
ip[um etia in progreffll fermonis exponemlls. Nunc ve~lt
Iter fi1l1t dicl:a. Cœterùm in prœfenti fermone relirà quod propofitu en a.bfolnemus . 1n oétauo verà déin
~ 1 ?s{iadh~lC
tres regros in manus filmemus, gui gllidem
ceps ~grot
fcriptum eft: Ilii difientio fl1bmollis ex
lis Ip ~ ~e1!nrut,o
tamen propriam delirio difficivtrifqi. In nono verà,dolores circa ilia. V erùm h~c
[a<Jl1 . ~e plratl?nis fpeciem habllerunt. Ob id in primo
nè muliercula non defipllic. ~x
verà fegulllltur dux
n C~ ' l p tl\m
muliercl1lre, ex corntptione fœtullm malè h3buiffe air.
111
eil:: Ilii dextri dolor,inflammatio fub.
Affettiones verà, guas recen[ec de ipfis , vt vniue~fm
tr~ ~s ex ll1terna parte, ex ea vide1icet, qux ad feprum
el n 11er filin vergit. In [ecundo ver à circa ilinm tumor D pronllntiemlls, vterornm inflammariones li1l1c, p~rtlc
de~?atl1S
cum dolore & pallio poft, llii dolor & rurfils
latim verà,qllx ad eillfmodi affeél:iones edam allas con
C'
r. ' 11 ~
,
[equllntur. PoHremam vero, gux ~dhlc
~'eflat,O
doln lOcep
t . ' s, lI:ca clalllclliam unmra dolor permanebat.
1 'lercu la vero' erat 1lXC) veluiffe ai t: no apponens voce~,alXJ.
~m
&: f;ïglduffi
hl t eel.tlO al ttem :rgroto (mu
{udaffe & per omnem morbu horrore Impetlta. eife,ac
dOlot~1
~rxcedn
s . Capitis,inguit,& colli,& peétoris
magnoperè perfriqerati, vt vix recal~
eri pOtllerit, .am
14 r ortIs.& paulà pàfi,Dolores permanebant.
penitlls non recalfaél:a fit. ~are
mal11fefium en euam
pri~
x
.
~
Atg; hi quille fitnt quamordecim xgroti ex
0
hanc omnino fecllndii verafqi affeétiones, tlll1l d~loris
morborum populanum,eo ordine ab HipPOcrateIbl'o
q
l
'
.
r.
•
fi'
llm perfigat
, ionsbreuj.~a
. f~lie?no
tamen digna~
conf. .). 10 etlam nos Iplorum mentlonem eClmus,
tuS eil: in hac Hlppocrates dlfflClhs fplrationis mcmiod110dcrlptl. Porro libro tertio morborum poplliarillm
pem facere, vt gllX vald~
effet manifefla.
rex &:~trn
filnt ante peil:ilentem coil:itutionem regroti,
e~cm
vero poft eam,gui omnes cofentÎunt cum
1 ~ . ConfequenteI: auce [eguitur pcfiilcns confiiwtÏo,
his
,glt:t: a Pl"
"
~ Il
•
fi
r. •
pofi ql1am rtl.r{ils,pril11um qlliùem' xgrum Parillm fcrimus,P
" lOClplO vt couanter pronUntl:l.ta UppOllUr
bic, in guo Clrca finem fermonis, vbi gllX in omni cor& pel' ? COpereo autem habeo,guod fi relinglûi ipfos,
tlleri mlt~
l~is,gu
volunt in omnibus confenlum inpore continenter permanferinc fcribit,babetur & hoc,
[cri ,\lt prlLt:mm,& pel' fc ipfos narrationes à fene con
eum dol.oribllS vigilans. Sccudo verà in Thafo,de qno
ptas legant non proptereà vt longiorcs vite fermo.
llit:TuOes aute continentes,humiùx ml1lrx. Tcnius cil
Galen.
Tom. I l .
n 2,
f
J
\t
�Arguil1enta.
391
& C0I11111lfiol1CS mulrx,ait.Cxterùm in aphorifmis cerPythion,qlle iam ante~
expl.icaum1~
. Et ql1a~ts
phreniticus mente captu s. Et q1l1l1ntS, CUI repente dextrum A ris, & definitis fentenriis de cOnLmlfionibus hoc modo
fcribit:In febribus fpirims offendens,malum:col111lfioFemur dolcre incœpit:& cùm RllXio in partes circa canem enim Ggnificar. Iraq; fpecies difficilis refpiracionis
put cofcenderet,ftatim quidcm ddir:ll1it,& ftatim item
huic mlliierculx partim il1xta dolores,partim iuxta comortllus eft:fimilirer vt is,qui in primo morborfi papu
uulfiones fiebat. Ob id igimr quamlis delira effct,tame
larium,dolore circa magnum pedis digimm obano,fcmagnii,ac rartl [piriru no habebat, vt qui ab aliis d,uabus
cunda die monuns cl .~
are
in his de diificili refpirafortioribus affeétionibus fllperatus effet. Pofteà vero
tione penims nihil fcripGt, ob canfas, quas in Hlo ipfo
virgo in Larj{]à [eql1imr,qux dl10decima poil pelliléte
iam amè retulimus. Sextus déinceps neq; defipuit,neq;
cofiimtione ab Hippocrate eft con[Cl'ipta,& ob fangui
aliam qn:\ndii affeétionc xgram fpi.rationem inducecem
l1is multitudinem xgrotul1ir,& per flllXl1m fangllinis eX
habllit.Septimns antem xgrotLls vlrgnncnla efi,qure ob
fangllinis ~tlinc
fic cir.ca caput. in te~a
eft, vel~t
B naribus illdicata eft:jrbmq; p~r illdores,& f!uxum menin primo morborn popularmm [eptlmus Hem ex ordlilruorii tunc primùm ~onfpe8:ru,qlx
ipfa etiam nlllhm vllius alicllillS difticilis refpirationis firuétura hane reO'er, cui [anguis ex nanbus pro flllxit. Q!tare qux
iam de i1\o diximlls,ea etiam huc tranerantur. oaauns
buit. At verS:> Apollonio in Abderis;qni inde {egllitnr,
ilii dextri,inqllit,elell:ltio cu dolre.~in
& qllod [em
porro xO'rotus Anaxio efi,de quo in [upericribus egiper tuerit magnis vi(ceribns pr~ditus,?!cqo
dolor cil'
muS. N~nus
:lLue mm virgunculx,tul11 in primo libro
ca, Hiu ipfi exriterit familiaris,hoc ip[lIm {anè in princimorborum populariü, ~l1i [anguis ex ~laribu'Pofhtx;,
cofimilem totlUS morb! callfam habUlr. DeClmus vero,
pio narratÏonis fcriptu efi. Nihil igimr miri efi,ipfum,
qUlllis de1irauerit, no rame refpirationis [pecié delirio
qui eft in Abderis,Nco~mlan
quidé femel in
propriam hah'lliffe,cùm videlicet it:! tbuo-nadolorolam
[exta die,die vige1ima per [lldorem illdicants, cùm exiaffeétione in ilio pofsideret. Déiooeps ~b hoc [equitul'
flimaret [e penims fine febre effe,ruriits febriit, & rurfus paullllùm delirallit. Scribit de ipfo etjam !lxc.lritamll1ier,qua! in Cyzico gemellas puellas peperit, de glla
tiones aute,& dolores huic ad finc, Ven'tm qUlnam do- C fic [cripGt:Capitis,& colli granitas cum dôlore. Q!!are
etiam {pirandi difficultas fecundum hanc ip[am affllit.
lores,guxfierit fo~tasi
al.i'luis? Cordis. eqli~
dolore
ipfum ilat~
in pnnC!plO Impetltllm fLl~
dlXlt. ~au
Renat poft hile duo adhllc regroti in tertio morborum
lulùm ante mde progrcffus, dolores omnlllm, [cnpfit.
populariu libl'o, vxbr videlicet Dealcis,& adolefces in
Ob id iO'imr & deliriu\11,quod exiguu, & per modicllm
Melibia,qlli ambo & de1iral1erut,& ma~nil,c
raru [piomnin;durans repus, illi faau effe dixir,refpirationis
dru habllerunt,de qllibus in fuperioribus fufficieter didifficilis fpecie minlmè alterallit. Déinceps porro conximus.Cçterùm cùmhic liber iam adiullam maonitudi
fequeter eft mulierc111a,<}1la! ex mœrore in morbum innem pernenerit,de reliql1is omnibl1s,glla! de difffeili (pi
ddit,in qua fcribic:Dolores magni,çonrinenres. Quin
ratione à[ene tradira {ill1t,in feqnenti libro videbimus.
DE
:C LA V D. GALENI
Difhcultate Re[pirationis,
I~iber
T ertius,
Jano Cornario M edico interprcte.
A R G V MEN TAC API T V M L
1B·R
1
Tertii Galeni de Difficultate Reîpirationis. Vide
fuprà qu~
monuitnus ab initio argumentorulll in Librull1 1.
Cdp. 1 . .A,rl.umenta triumde d}JlmC!t.ibrou~,
& de
C~dti4
:fiefmrlH4,(l'ldrtf.#,&flxtH4 ThejJali l-!ipl'ocrati4 peorum. J!..!!.oâJrimlu leE/u ntcejJa!iH4 fit: utert d/IO!ro D 'Ij,ex flhedllli4 patemù, & proprtjs ttiam objùlti~JHf
if{ H.tdnt#m conjéripti ,c;uibU4 otiumfitppetit, U. in partleuconfoEli, 'Jlûntllm ')ero & fiptimllm, nemo HippocrtltU d()~
lartb~
dPud Hlppoeratem.exemplis e~rci
euprunt:sectmElrina dÏj,n,s exiflim4f:')t m 'jll4rtl/m 'Jltidem Gale11:H!,et}
ant~
~lIn.c
ltgl deb~,
1u1d'lue in eo eontlmd~ur.
d/lm lb~um
hltne allj ~ rhcJfalo compojiwm dieant. Ex tjtlÎbsu altp prtl~
ltl "!4 tert'f "~I
~rd
" :~
ex 1U1bU4 HippOCTdtÏ1 ')el attr/buttr1uàm Epidemiorum libr;; HippocratÎsfilJtentiru addtl,El:t
tu ezltbrssjtntmtuu ';/e adduEltlrH4jit ...-<dditllr etiamemr~ ft: 1: E.X 1~IJTO
1: Epidtmiomm/Illattior paria ~iJfI(1
1;
flrll lifper libri4 Epidemiomm ( de 'lua habes etittm fi'pd
.!J,ratrmw : rllhre J~Idem
impcrfeEl t.fcripta,pcrfoE/ e alluf/
'ibr~
1· cap. 8. ) 'llJod prim~
& fmiH4 ')tr'ejint HipfD-,
mfiXfQ; Nempt J/lrltf.#)')elparl/114 0' denfm, "ve/ magnHf,
& rar uS
Î'fil
k
�3.93
Argumenta.
& ' ~artu,
"'vt! pitrum,& rarm ,"'vt! denitjue magnUl,~
den-,
[/# m cjlJauu dyJjmœa fiat oportet.NuplurtS emm,qlMm ']uatu~r
c~iugatone.r
ex duabUl oppojitionibUl nifcutur.sunt (:7
IIlu, diffmntiof, quibUl inj}iratio txf}iratiDni comparatur,
yt cttm j}iritUl extrà magmuJit, in/rd, paruu'f, "ve! contra.
I?!!..0t ~utem
(:7 h ~ , (:7 ali~
in "vniuerjùmJint'Jeruenti (apite ~/etur.
Lui dUD Hippocratu manci. Contra libraos~
~I
modm jèruandUl in luu corrttptu in integrum reflituen.
du: Muhodm diuidendi necejJaria. LeElio lib ri 1. EPidemlor~,
reflitttta exfixto,jèêlione 1. ;.f!..!!-'od"velocitM (:7
~1'IfM
proi~
Jint difèrent~
motUl. Mobile atttem necef".~r/o
magnum,aut paruum erit. Iuxta h~c
igitur du.eo!poji.
~ones
fient.'vecwlit ptr accidem alia foprà aiélafèCtlndum
enfitatem, & raritatem, J'tpote rei ex diflant~s
conjlat.e,
& ~ObU:
contrar1s ruiete diflin{lu. Item alia ex d!.qualitatu.& !n~rualit
conjideratione. ..AliadenÏtjue partibUl
lej}/~atonu,mp
inj}iratione & exj}iratioiJe inuicem cot
;:lItI5 • .f:!.E?d 1~atuor
differentidrab H ippocrate diél~,fecun
~ mag,mtudmem,paruitatem, denJitatem, cr rttrltatem,
tot,U1
• ' C
\
' Jartlô. Jr;'.c
y
.re-n,'
Jrlrat/Onu
Jmt,non tantum
alterlUl
e01jlm,
t ~el/jud!.
etiam dutt ex inj}irationu & exJiirationu c9/10catlon~.
R.!!d!. ver'o fè1uuntur difrent~,
nempe extendens
(~t !l'ppoerates J 'onu) id efl,tardU1,(:7 "vrgens,id efl "velox
fPlr/tm "aItemf4
. ln
. reHlratlone
.n,·· partlô. proJa:un~.
. ; r; C ~ t eru~ \
-hu
b ')e!'bu (Dupla intr'o reu~catio,
'"'felut foper mj}lrantl~) Ind!.'!u"lu in~rato
oflenditur.' cui altera in exj}iratlonecbhor.
. omiffi
. htC '"'flaetur.
1
J
...A:1'/"
Ivl emm au
. fr :JI,t a, a\!'/ rar'fs
Hippocrate memoratur. 4 . .Alia r:/1iration;,s ab Hippoera~e!foJi.ta
diffmn,tia , vide/icet cali fI" &' frigida : &' 'p'od
IIIQUIP
\ hune locum immutent, cu,m
\ tamen a/vI
l '/'
1
el"Perttm
ljuo,!Ut.l1untionem calirLt,& figMa: refPirationil H ippocra~faelt
5' I?.!!,d!. in prognoflico, id ep, prd!.notionum Libro,
'PP.mates de djj}nœa firipfirit. Tres reffirationis diffèrent~d!.
tant'ùm apud Hippqmttem in prd!.not
i onib~
h.fb~n
tur. nempe quid /igni.ficat ffiiritUl denfus, Juid magnUl, (:7
;~rU1,
ruid fr igidUl. CHr hMfolt~m
in re;pirando aiJferenltU:pU plures, hoc in libro commemoranerit Hippocrates.'ad
~ exc/~{tndum
al~ expojitom,")el nihil, "vel nugM mtrM
~:UI'lt,
12.!!a methodo h~c,
é:7' huifm~d
i,:ru~nda
Jint.
f hodum "vnam fomi ex differentlfI diffio!u Jjnrat,.onlô,
1/ ~rm
f.aciliorem ex a!folin~UI
in organ!, refiat~onu,
~<t
ln pruno hl/iUl (jperu Mro d,éla (int , '"'fldeltcet ']u~9t1e
tUm affiélionum,tum dyj}nœ~
f,enra.Mod~
conCllzan~:os
, ru.i in numero diui)ionum cr.-ifè~epant
.. o.b(c'lrum e.!fi
~ 1 firtb,t Hippocrates in Prttnotlombm , j}mtum denfom
pptum
o crem,aut inll ammationë Jif'mificare in locu fo~er
t ranJù
,r. :J~
b r ; '
~
\ d eljum.'cu,m aliUl JenfUl, (:7 magnUl Jlt,a lUljJ4ruUl.
tn~O
.r~d!
quidem, & marmttj}irationu Hippocrates me11ltr/t ,/i,' atio
b
t·
rit
I1I,IJ""r nibU1 , raram al/tem & paruam re l'juent;i~
,!uod/kidem frigidd! tan~m.'oei
. (I.lid
t n:~mi
)alde CUI' .lkldem Hippocrates frWldum 9u,dem ,ir/film
(7pernlelifum t:jfè dixerit .' de denfo autem, deque raro
Xtr,7~g/10'U
ob affiéliones fiant,O' 'juidindicent,non diprop.fi Ind!.9u~lem
infoper omnino prttterierit. 6. Soluit iam
tx / It~ dUbltationes ,(:7 defendit Hippoeratem: primhm
'jua reu"09~U1tia
, déinde ex peCIIlari eius animi altitudine,
ma ~u<t alj~
r,nedicil nota font,prttterirefllet. Denfitm &'
nu ~
)}trIl~m
fi~r
in ple'tritide , peripnmmon'f's , ttngi-:
colleE! trthopnœu, & mu/to calore in rtffir4tionu organlô
cofltU o. lJenfom "ver'o & parlmm,C1tmJolH4 efl ~lor
circa
phra ,PoUt DS')~ntru.fle
captlt,& hepatu r,ibba, (;7 dia)hiu~7f
partifrue aliM ttttiguM ,allt non pro cul diflitM .' ilt
riuln r um,(I tl/more 'lilopiam /Jrgan/lm ali1uod rej}iratoetur : aut Jarl ttli'jua afficiatur ita '"'ficintt, yt
CUm
fit)}i . oru motl4 ipjà rUocjlle moueatul' , denfus & parulU
tho r U1 . D.tnfUl, & ma.gnUl j}iritl# ,t multo ca/ore in
ritU1 ;"fit,:t. In [ebribUl ardentibl#. Hippocratem denJiJfi'Juad h:~rl,ct
in PrltnotimibUl pq(u1J!è Jigni.ficl.tionem,
tatÙIn ' \ htelltgere per nos poJSimUl,mm paruUl tfl,dolorem
• C/~1n
m4f,nlf4,phlegmone injiperJif,ncar~.
7' C onGalen.
A
:r
;;m
;;;;a.
,,;'t
•
334
tra ca!umniam dicmtium Hippncrattm paruum & denjùm
ignoraffi.' cùm in al~s
libr;s '7110S genuinns Hippoeratls effi conflat ,flpe mentio eiUl fiat. Et primttm id probat eX principio lib ri cie "vif!tl in morbu acutis , ')/;i detijùm
etiam moj}iritum prDpter d%rem.fieri Drlendit, ( Galen~
dum (;7 catijàm eiUl addit. Nam cltm ali'jua thoraclô pars
dflet ,parum moue ri PDtej/.' "ju'o minor autem,O' imbeciLlior
motUl fuerit,eo celerior,& denJior fiat opor/et.) Cùm Hippocrates clenfom j}iritum noue rit , paruitM autem denjitatis
catifàJit ,paruum 1uorue non ignoraifè ipium apparet.' id
quod "vtrbu etiam ipj~
citatu comprobat, "jUtt font de c04rélatione orgamru reffiratoriorum, d rua itidem den[UI j}iri
tm g,ignitur,(:7 paruUl. P l'ohibitio inJ}ira tionu,& cMrélatlo [ocorum,idem efl1uod!arum j}iritUl. Item cit'o txj}irare,&' densè rej}irare, idem Jignificant Hippoerati. f!.u'od
nonfolùm dolor, (:7 locorum c04rflatio,'"'ft pamam, ita denfam faciant rej}irationem ,fiel etiam ftbrilu caliditM , ab
Hippocrate fàtu manifem innuittlr. 1!.!!'od muhi j}iritU1
B ('"'ft fm'bit Hippocrate!. ) catifà, Jit calor febrilu.' c:r multum ab eo dici, non ma~nu
,jèd rui ex multu pamu C04uruatur,rt inpleuriticu, & cttttrU. f!.!!odenimpauc! magni , hoc mufti parui pofftmt. sic &' in peripneumonicu,magnl# 1uidem ,fid muhm , & denfoi fPirt~
fit ptr muhM
parutU rej}irationes. Satu effi, apu;(Hippocratem res ip(M
manifeH'e difèriptM im~enr,
licet non ijfdem nominibus.
..Adjert tamen, vt illi-s nominum captatoribus jàtufaciat,
1000s Elippoeratu , in quibUl ilLe ~fliem
~ominbus.
magmt"!
(:7 derifùm j}iritum , (;7 parllum den:fi.tmque ln Mm de Vl[fu aeutorum, & in prognofliu nominat.Item in angintt
tlrthopnœam fitri dicit .' ommbUl autem conHat orthopnœtt
j}iritum paruum denfiimque effi ' 1tlalil fit propter anguJliam,& j}uti retentionem,ruod HlpfJoerates etiam monuit.
Déinde citat Hippocratu '"'ferbd ex libro de articulu, '"'fbi deFri!;it gibboJitattm fopradiaphrttgma faélam, de rej}irationem inde anguflam, &' eerchnodi, id efl flertorofam,paruam denflmfjue intelligens. 12.!!'od coarE/atio organorum.
C parulU j}iritUl,Jlertoro/à rej}iratio,et orthopnœac 'lu,! 0m:nid.
apud Hippocratem- !eguntur) ad '"'fnum geml4 reJ}lratlmlô
coincidant:& quantl.tm in eo ar/N'x erefla conducat. ConcfuJio.' OmnibUS igitur !ropter angtlfliam dyj}noicu, tum
parua j}iratio edirur,tum âuo nea]faria hmptomata àccedunt, rej}iratio nempe ftertorifà, & orthopnœa. Stero~
flmfonum Yippocratu alibi renehos, alids cerchnot "vuat,
alibi "vtrun1ue coniungit ...AdduElurUl Hippocratu verba ex
libro de "viau in acutu , 'luibUl i/le diligenter omnem denft
j}iritm rationem expofoit (;Je~1u
in PrttnotionibUl breuiftim'e (:7 ne f. ligent~s
attigit ) monet pnùs den/ifm j}iritllm omnem, \el à dolore, vel ab angttffia, vel d caloru copiagj;ni. 8. DtparM & rare j}iritu .' cUI' Hippocrate! iL/~
tlmiJJo in Prttnotionib/# figidi meminerit. Nempe 'juia "'.t
magnUl &' denfUl à nimio calore.fit.' i1ém1ue eft veL ca"(:7 denfomdlcere.' Ita p"r/lUi & ~arU1,
dum, '"'fet magnr~
non alil# efl, ']lIàm jYigidUl. Et ctlr HippoerlfteJ fgldu~,
D 1uàm paruum, rar'tm9l1e dicert: maluerit. f!.od
. (olt~m
f'gidttm j}irit/4m pernicitifùm effi d'xerit Hippocrates.' 'luanuu &' c.tttri allfjuando perimloji Jint, non tamm (am ce~
t'o , 'luàm hic,perniciof. Nimius tnim ca!or,do!or " & del~
rittmJ:tpeperniciof nonjimt. Eufnœan, zr! efl ,facllem .j}.lrationem in amtù,mox ibidemflmper fil~tarem
ejJedlXlt.
se'luitur, 9"od dy(fnœam ~mne
non.fimper peric~410
'!acare pUla rit .' figidam "vt:ro fr~te
peY/ct/lum, mortu et'tem
imminentu flgnum pr.t.(intifltf!mm .ejJè .. 9' l!xcuflt cur
Hipocr~tes
irJ progno[".co ~,/d
~rfJezt
de /h11,1'4ali dyjjnœa,wm ml~tu
~I'fs
zn llbru ~e . tlo~e
eiUl fiari.t. N ~m
in ficundo Epu!em~or
~e dupiJcz.!}m,(U$ rmocatlone mtro(l~m
, item
in primo & zn !èxtofrribens, /If' r;rvfûf-/-tt f/,lta'Ta~f7I),
9~/od
in libro de , 'iElu txponit .de ex.lpiratione ofFe~J
,lente ,f"e mttrprl/,tta. ln vephorifmls jc docet .' In f;trlj}iri!us offi.ndens malum.' conuulfionem enim Jigni.ficat •
Lpidem,arum "bro 1· Dromeadu y"or,clû rej}iratio magna,
A
j}if~um
"1#
Tom,
Il.
n 3
�3.95
',
rarùpt( trat ? &' f!atim relwlfl, de '~rt,
tur 10. 1Z..!!-od HIPJ~crltes
.non om~'l1a,
1
f
rli,Id/~ntom
Argumenta. '
(onu14lflùjlle ~ri
.
pertittét,in Pro[,nosllCo./ùo ltbrof1'im·.Mu~
enl~fm.t
in litâ 0 eim de aere, locH, cr a'ilm , 11u brcultcr etlam ln
u'!phorifirûs cont it1~nur
.: Mttlt" in ipfs -:cphorifm,lô, CjUi1!
patinent ad pr.emtlones Cl~ca
dta~es
, ref,lone: ,.annl temfoV' muli~ra, &' pcpulares conrfitutloncS: Item dé ~rn
bribus,deniq>4e m~rb,.
nonnulllô , 7uorl~m
mhd zn prognoflttO rcperiwr. f!.!!:..o.d . ln prog,n,oHlCo Hlppocrat{s acllt:U.ta?'t llm ~g riw dines
Y,~l
pro(ùeJ
. t,~
. '1t.
ex acu~lôfin:dt01J
ml~ftM
in ..A'phorifm:1, é:7' aUJl dléhs pr .e no~limes
omifint,
1u.tcttnCjue ad Ji~tI4r.:w
per~/mnt
mo~bs.t!d
aut.emplos
Mlltos morbos tO mltbro frbl propofomt, m:.lltlô pafltm Ipjil#
Hippomttu in eo diE/if comprobat. ~ta9ue
in .erua
le~
etiam
f}iritum omift,ceu ad morbos proF~e
acutos no~
omnmo pertinmtem, ctl"m ex Ctmuu/fone l'Mt mm reff/rat/on Hfiar, (7
')It ipfi f}d;;rIUS eti~m
diutMTW .(?pe m~rkj.
s ~omes
' frt,
if(Cjue
fine febrib ,t6 .Morbl allttm propm a,cutl dléh.'febres. fbl /lmaM hll6ent continentes, 1utJd item Ipfiusfinlô l 'trblS probat.
Cur difficilitlm ref} irationurn illaT/tm, i~ 1uibU1 ')lei inJfi.ratiofila,')Iet exJfirtttio {ota magna jit'F!,ppocrat,es non meminerit: l 't nt11/e ce/wH & tarù, rtf}la/on~
ln prognoti ,u c.eter.e
jlico. t2..!!.0niam ttd Cjuin1ue flprà diE/ds d ~fmn
omms rtj'err; pojf;mt. Conclttjio: R.! a ~ ig,it/lr Hippocrates
tum in Epidem1's omnes rejJi~ato7l
di fire~tM
prop'.foit,
~1ô r/1M tantltm 1~:t.
ad rem
tllm in Prognoftico & .A'iho"f
pr.efilltem plClebant. II. E x p~lCat
')I~ r/;a
~ ,u Hlppocratt;,
~jIrt
tum inflcumlo, t/.lm fixto 1~ 6ro. Epldcm
l~r,!
legunt~:
(sanatorium c;ontirmaruYf': o,fltatlonum /f'1~atlog:
ln
abhorrentibsH ~ pot~,&
)'/JC b/bentlbus,Jflrat/o bmm: ) S 4
4'latorium, inquit,fruc ')It frgnum,affe8101 in contra.,'ùlm abclmte: (iue")lt remedium. C ont/'aria enim contrarljs mtdmtUr. ojè/ttttio à")Idporofo, (I·ajjo1f1e j}ir:t14 muflulu incll!fo.
fit: fimul atJtem jlatim V' exfflratio ditt4r , cerI Jfiritu il/D
per eam euacuando: f0.o~
(i 'luù ra~ilU
r~ f} iret
,f g~um.
efl
affiéliol1em illam la ~ ~/;fi,e
ra.tlon:,Cjlletfngultul et/am
rnedet/tr rara, & comblta reJftratlo. Et (a ne omllts athlet.e
po} exrcita/
p irtu
, ~ t1IÙl(M
1 t~ lf ~r co" ibere jolmt , lit ~umores, yaporif le,1'JI m poru h4ènnt ,prope!!drur. c,etm/.m
luc l"trblt: ( ln IIbhorrentibu; dpo tu, & ")Iix 6i6entibtw.j}iratio breuH,.!andtorium: ( plr# du b ita~
n;'1 habent.pojJùnt
tnim reforrivel ad phreniticos, Cjuos HiffocrKtes a/it'i brath)potM I!OCt1t: ")IeL fld illos, Cjuibm propta partes circil cor,
&' pulmo1um rcft'igeratM , rttru;, 0: figidlU j}iritu;:
ïn'ltû6us non")ltfign ,um mod
o jànatorl
u".~,Jèd
et/am ")I~ caUfa efficims 6reu:s, Id ejt, ftfjuens rejJlratlo exc;tan!,
&' caLfaciens loca rtft'lgaata'1!..!!-a 1!41dem rat/one ctlOl," ln
Epidermjs li6ro 1. iracuntli.lm citri conft/uit , (:7 c~iorlô
reparandi , V'fitnguinÏ1 !n J , ~(a : fo/;tel'
cutem cofl igcndi gr~fÏa . Confiat autem ab Iractlf/dla 1uo 9, (lenjàm producl rtj}lrationem: IZ!!a1'e .frigidlô , cr macrif fc r intcma!!fl 'Ju.edam, non ,rtimu fe1utntia tamm) c~nl
en iet , tempf7iu~
adhibit,t.S/c &' brachy/,nœa non tcrmre ,jèd certo tempore,
& modo aJfom
e~da
erit. f!..!!,'od figidtt e"f!iratio,de 9fta in
prognoffico lort~f(,
.v tpoe
febrt ~cltomu[f
a plam l'ernici'ifdft :fi ')ero I?lc non de tait 10 1111 ,.fè.d tla,'J/~
.e ~/dljte
ft"ri in morbu 1uibu.fdam toto co~pre
refYtp:'erato contmf,tre
filet. 1!...ru licet haud aifruepmcu(o,nm tamen.omnmofe.riculoJà e.ft: lit in Y t"i~a
. foJ(at,
, ne, & om~d
j}mtus interuptione ,'lIU y/ru et/dm al/1ullndo ,etJi 1 ~ro,
co~tingit. simile de igni, & flamrf!a , Cju~
ve! omm rr: atc: /.a
ronjùmpta marce{cit, ' ·t /}iritus ln IIcutU: ")Ici.YJ'/t4ltlf lilrldi~Ju.'!n1
in~eù
fidro~aj
per~ditau
,foPUIi fa,men ~4
')InClt, yt f}mtU1l1fsjs ln mOl'bu ref/gerMHi. 1?..,!:od j)/rd.tio lIJ ')IÙ4i1 nu(JI,~m
prol'flu abo/eatur , ')It ")Iulgo ")Ii~!tt~r:
&' 'l14od. morio û/oU appd.reat leuij1im' altfj/lo ( ~t.J'do,
lieltanA. tmllifSim'r didl4[f a ) l1ttribU1 a~ibto.
{n IlU Igltur
~fiEjbu;
. ~mjà
rtffirlCfifl 'yel (ignz~m
ell bont4m, 11(1 ,etiam
caufa cfflC/mJ: ~(mado'l
continu</: qfcitatioms non
rar,( modo (yt diximH4 ) uj}/ratio ,fid m4gna 'luOljtl(,tltm
l'
el!,
3:9Ô
fignum bOn/lm, tum remtdùlm dl. Nam magma ttidm fir~
A ~.fèmndariot
macropl1œa -:Vocattlr, primarzo aute(ll,& pro~
prit raNU . H. EX Ep id : miort~
li6ro 1. de ..A'ntigenù ') ' xo~
1'e , 'lUte ante p"'tl-lm anhelo.fo, fuit, dfinde in partu pU1 ellOmuit. ~o"
anhelamitem flle IIflhmaticorum dmfù" ftt JfiritU4: V' hoc accidere , )'bi mUùa inj}iratione oP/# e.ft, ')/
in magnu ourcitljs , Cl' febribus ardentibU1: item ex ItliCjllll in partibU1 rej}iato~s
ang,uffill. De I.,ycina, in Cjl~ '
j}iritu; dupiicabatur,non tame'n magnt#: "figerataenim.
uat, V' mmi ita affè{/j, ')If yrina retimretllr. '3' J)e
C)nanchich' , quibus j}iritum non adrnodumjùblimem fllifft
firilit: 'lIMjilit plurimùm cynanc!,Îcù fierifileat foMimÎf,
~d e.ft )1'arlJ,fit~
brtuù, intra ph4rynge~
tantùm, non i~
~mu
thoraclô difcendms: Cjua/em cdterlô ttiam parte altrua reJfiratoria dolentibus Jùri,fuprà di[fum e.ft. Cynanchicù ytrà, (P4~S
hlc d~{crilt
Hippocrates , ideo tali1 j}irifllf
non ma, ruia non con./ùeta cynanche , nu inflammatio ne
gltur~J
Idbora6ant : promde ne1:J /ùffocationù ali'juid fintiebant, nifi inter rltglutiendum:./M par,tes circa j}il1~m
B elô affeE/.e erant, & yertb~
cemiClô lllxat.e pttrtim I~-,
troifum , partim ad latera, 'trlde incommodum etillm al/'ll/od ad guttur ')miebat, ')It Jfiritu,s ali.7uo modo flblimu
etJaflrit, &- modice dmfos' 1!.!!od ji nfll!um m'pu per fi,
nerue alitmde inco~mdu
gutturi ./Ccefliffit ,pl'orfis no~
ji4blimu futurus flliffit. 14' Ex eodem !ibro de a/ia confbtl~ione
: CircajolFlitùem élùeum dgrDtarecœpmmt à catiJO ,fine ')Iomitioi'JÎblH ,firl al/JO multum rddente: cttujùm
morbllS dirm~us
cllm ')IomitibtlS excepit . ..A'f/"tretfone in
Cttltfa ftliffi phlegma putrefaE/llm circa inferiores partes)
vnde ~t'ifus
effircbatur , i!l4is interim .fupn'ioribus , ore
')Ientrlô"
r~ f} iratons
orga,!u: Merito i{,iwr ne11it r:'âgnùm j}mt~.hablern,
')t ~/l ha6e?t , 'luibus ca/or Circ"
thoracem mm/Us e.ft, ~Jh
f'/Cd~01
1iJ«vu, id ejl, nec admodum p&tr/mm. Po.rt hu nilllli#d.td dyJfnœam pertintt t~
in film, 1ftJtle ad h.cc ")Ier6a: Jpiritus , tlenfi paru; , m~gn; ra~ .. Eodem in liGro Scopus mm d,lore hypocl?ondr/orum,.f}lr,Jtum habe6at flkdeJ'!/ùm. H,ypochondria mim t~'CraN cOnlunElafunt. f!..!!od fi tho)'t/.x ipfi doluiffit , j} ir lf1f4
fuiffit abfolutt denfos . 15' Ex 'juarto libro EpidemiortlT11:
Nicoflrdti vxor j}irtf~m
habuit parllum & dcnji/m: qtl oJ
appo/ùit HiJpocratrs ,1/Jonillm illll defplÛt, ')Inde mttgnllS
&' r((rllS Jjiritus ejfe de6ebdt. sed tjuallquam caput li
aum fuer it (nam &- dejipuit l'arum. é:7' ami", (;7 os, tJ'
nares ci obtort,a.fèlt conulJlfàfont)maiortm tllmen cir~
hepar ttffiélum {Iliffi appartt. EX eo enim 1uod cÎbUS in tuS co ncltifùs fuit ad duimtlm yflJue diun, (;7 truorJJm I!:ui em fldiment/~
yrin.e pr.ebtlit, non paruam hepatu pf)le;mon~
fi+iffi colligitur. J(!!i 1uid.:rn, ')tp9te rnl~to
fort/or ~Jfoélus, 1u'dm./ùperiomm , ,.tj}ira~nem
in proprirlm f6, ':'0(lum mutt/ult. paruwn al/tem erus delirium fllijfo, et/;l111
iP.fè indicat )fùs ')IerbD 1iJar;À~ClI"
16'. pneum;ltodts di/bium ytrttm Hippocrnti jignificet mm clli ')enter inftil'
tur : aut i~em
Jit 9uod pneum~ti:
li6ro de "Cllti! , 1ui ml/ Itum derlji~m1u
j/;iriwm hllbet. obfcUritH ad/'uc eft ' qu od
imm
è
Ï
D de,
. jilio ./ubrjcit, mm habt4ifTè a!itl'ûcl j}iritll S, ~t
ymdantz.s palor~
c.!fit. Color tnim ~herbaclS
indicat om n '
no kt/ic ctillm alir/ltem iecillorlô ".[f(E/tlm J,ûjftp~or
qle;~
fim p~tera
yt vel d~lficJter
rej}iraret , l 'cl vrntref/1 ~.
"trtt m.f1att4m. ridt mox circlI initillnJ fèruentli cap/tif:
De mtlrlto LechuJ i8trico, qui YJ'/ttf,/JII rt:r durit hypochon
dria habens, ideo1M j}iritum dcn(ùm oflauo die morfl/IU ejl.
fe
ob(mriflimum illlid '1uod de ipfa Lecho flntit : J)e(intn
(cori j}iritlls nm fllutlts efl· Ne1ue mim ttdtlit 1"a/#J~
dijJmœa luerit, nec ttiùmde con~er
licet. l'netlm ate }!
rttr:Jiu amhif.'4IIm de rimenei ")IJCore: yidctur tamen pof!IIS
1t IInhelif'o &' dei/film (piritmn habmtt acipend/~m(Jlb
mjlattt. Mo" enimfut'dit) &' ali1ttaflto !'ttcilili,s If/ra ;I.~
Ceri 'J/Ji priùs contrarÏtlm dixijfit. JJrinde r#r(iu .(è;ctod(r' iJ
mo d;{ ob1J!è cam firibit dm!um j}irt~m
habentcr11, rI
ipJè yoccm pnetlmatodt interprefMUJ ) (Ddem relWfo m~ 1/>
t:
4ft-
r.
J7'
�Liber T ertÎus.
397
17' Apœm,Ût~
(orDr pr~te
m~intf,
hypothondria , &' lie1/~m,
den!~
rej}i:rans: in Ijua ftmpl iciter pneuma, id ejI, j}i tltum fuiffi mt~ora
,jù6inte/lig,ens pdruum & denJùm
( 'ju4I,~
ex tum,,,e d/itJUO ,aut dolore hypothondriorum neceffimo fit) ')t etiam habentes ta/cm ftmpliciter pneumd, ,
t~de!
~Ot,'
vide in pr,uedentu tapitu parte 1. &' inf;"
t/lpitu 19' proinde Pd,U!r1 p'orl (flm hypochonm ,ca ml~/U
rJOn 7U1bufllam hypolaparon , id eflfibudC'ut4m,')elfo6mole fuiffi tlixiffit , addit "pneumatodes autem non valde ,jèd
enu! li,at, Ijuatenu! affiE/d" &' non VdC'ua eu ~yp"chon
rra fuerlnt . Anci{/~
cuidam tumor magnu! 'JI/idem in
Jextr" hyp",hondrio ,rd cum pauco dolore erat: proinde
n ~dmDau
dilficulter rej}irabat. sir. &' jèmx ( in fine
1 ~' ) 'lui parum mente mfJtus ejI ,parudm dylimœam ha~It.
18. Exlifm). Epidem()ru
,' Hipoflhenu~
" erlu
.ans, durum in filum concidit, aduerfàrio ei il!apfo " ldUlt, (œnauit , deterif.t! hablût, poflridie fibricitauit :j}iri~s. den.(us, (f4m tufi aridd peEloru, &' dorft d%r. MeICI pmpneum/Jnicum pl/tarunt: (ed jlert9rem non habuit,
:~/ot
tfi peripneumoniam non fuijJe, ')t explieatum
'J' JIIPra.
:~dem,
~grotus
X X X [ x- l'Uer à mul" in ')entru
ltcoru regione percujJus , deljrduit Ijuidem, non delir~
tdmtn dèd d,/oru (inflammato nimirum ab jE/II hypoehm-
t
:t
ii
drif) ) proprium habuit j}irirum, mmpe detljùm. J9' Ex
~ ftmiliter injèeundo /eg,untur interpretatuo ejl, capite 2. I,uùu
libri) (7 primùm CJ/lodj}lritus ftmpliciter ab eo nominatm,
circa initium cadyj}nœam fgnifiat ( vide etiamfopr~s
<JVEvful
piru 17') CJu.e fi maior Jit , aflhma ab co vocet/~r.
1"l(;raÀ67Tf~,
id cfi ,j}iriwm intus relinrjl/Î dicit de dyj}nœd cum dtnjitate . .Atifidu ftlia CI~m
puella adhuc dtnfom femper j}iritum habuifftt , non mlllt'o pofl partum cùm
jùflulijJèt magnum onus, vijùm efl ei aliruid cirta peOus
crep.tre, rupt, nimirum antÎtju, tubercu/o, cre. J?...uifu! CJu'od
j}irrtllS fiMimu idem .fit , 'Jui parmu , &' dmfiu ,non autem magnu! , ')t ruidam expofoerunt. !\.urjùs nominantur pmumati.e dl46io ad anthelq'os &' inflatos voea6u/o..
Dfinde éiCfl1ft01' <JvEZfta, id ejl j}iritl/! OlfcUrI4!, 'jua/vs ln
int~cepobus,
fPiritu!, (')it vo(a~t)
&' .!i4!foCâtiotJibus
vt"lftt. Accrdunt autcm h.e mU/Ur/bU4 feu non pa rientibUS , Îlt fint 'lU"- non reElè purg4ntur, & ~ U,e dit/tius fine
B maritu deg,tmt. Epi/ogu,!: 100d haE/enus p/era'Jue, 'lt/&t in
genuinu HipplCratu librvs de, dJ/p~œa
re~/mtl,
~?not
Il,,it, refr1utf. etiam ex c.eterVS Llbrvs ( 'l'-II HIppocratl mfènpti, ThejJali tamen, ~I/ polybi,aut Etmphontu effi Jmmtur) ptr otium atiljuando Ît4 'lud,rtum librum eongefluru!.
sed nullus,prltter ho! tre!,«a ms pemenit.
A ,/èxto EpicUmiorum ( ex 'JII' ,fùprà etiam ea ler6a , ru
CLAVD. GALENI DE
Difhcultate Re[pirationis,
I-ti6er T ertius,
lano Cornario Medico interprete.
(: c\ 1> .
l'I~
\~
~
N
1 VER sode difficultate fpiopera pertinent, in primo horum commentariorum
randi [ermone , in duplicem do- C explicallimlls: veram Hippocratis [ententiam per reétrinx modum à nobis diui[o , in
liquos duos libros exponimus , quorum alter [ecundus efl: , alter tertillm locllm occllpauit ordinis à prinprimo equidem libro, qlla:: medidpio confiituti. Et oportet fanè eum , qui ea , qux ln
Cllm de ipfa cognofcere oponer,
hoc ipfo dicunml", a{fequi velit ,priùs diligencer [e~l i
vnà cum propriis deflo1onfl:ratiocllndum librum verfaffe , in quo primùm tman: mellro.
' nibllS ofl:endimlls. In fecundo veql~ <]~I h~lnc
prxcedit, & hoc ipfo tertio, omnium,
n~htl
VlI~
tem ipfius Hippocratis ofl:endimus, ql~od
gare, neque qux vnlgus medicorum nOlm, fcnbere dlin o~
.~Ipocrate
de fpirandi difficultate diéta fl1l1c,
gnemr. Déinde verO & parciclll.arim omnes ex prire ql/~
lis IpGltS fcriptis,expofitionem facimus.~
xgrotos recenmo & tertio morborum polar~
h1\<]111 ~P[orlm
tanntm artis operum fl:udiofi flmt , nifLli~1S
demonfirances quàd in mllitis , quanllis diffihtt ip~
: veterum diél:is curiofiùs inuefiigandum ( velalUnt)
r
.
.
•
cuiter fpirare neceffc erat ipfos x&ros , tamen non admo lib
centent , omnJa ,'lux CUplUnt, ex pn[cripGt, quemadmodum neque alta multa qux ad ea
pocra ~o [uff)cienter habebunr. ~i
vero etiam HippofIi. tlS [ente?tiam de his difcere expetunc, fim{llque D qua: (cript~
necf~ario
con~eql1Utr.
,~
enim-c~
~")<1-fr'J:w
tllr. ~t
) ex hl~ fanè libris eam colligent, ac aC:eguen~ilftn!
i ~.lHst>ade
fe-lp[am-pregre[- :"-;'1'
éta [u ppetere lta'llie cogno[cere ea qua:: ab opumis diÜtm..~\tabm
' )ti\J01f
. [cribcre
diofont, cOmmune efl: omnium l1acura honefl:atis lhl~er.I:,
ml~cis
vero e.tia~
ipfam difficilis re[pira·
. r. d'lIccre,
r
lon~lOre
.
tlOIlIS [peclem Ipfis narratlombus de xO'rotis ad[cribit
temporHIll : V,
. erum po fleretlam
tpla
exifHt replfd~gt,
neque fimiliter omnibus expoiuum
~lanùo
auC n011 necdfario [equitm x~·otOS
, aut no~
negoti
engl~
enim prx multimdine molefl:ol'l1m
promCl~.eat
cogn~[i
~b his, qui ipfius fcripra legunt. HIS 19ltllr [COpIS etlam nunc adhxrentes & inBote [aorè m" Otl0 ad optima profequenda priuantur.
maximè ad anis
n eum nos non laten,q~
temi, pofiqllam primum, & tertium morborn'm poGalen.
Tom. J 1.
n ....
~
•
�399
Galeni de DiŒcultate Re[pirationis,
plllariLlm in flperio~s
expofi.~mLls
: .rurfus ' ~ fecundo initillm faclemlls , Ipfique etlam rehqua Hlppocratis [cripta conn ettemus. c..t!.lemldmodum alltem primus, & rertil1s , non [olùm ab Hippocrate compofiti
dfe v identl1r his , qui optimè de his [entil1nt , ac indicant feu e i:lm ob fi)eculationls t-àmiliaritarem I11UtuO
inre/ fe connexi: eodem modo, opinor , habem ea,
qux in (ecundo,& quarto, ac lèxto habentnr. In confeffo eft enim iam, edam hos Theffalum Hippocratis
filillm compofui!Iè, vt qui in parentis tabulis,aut chartis, Gue pellibus , & membranis ql1ibufdam commentarios repererit, ipféque etiam aliqna, eaqlle non pauca, de hlO addiderit. At verà quincum ,& [eptimum
morhorum poplliarillm, non videtl1r mihi qui[piam
O'enlltna Hippocratis doétrina dignos cen(ere,& vt ego
fendo, neqlle qllanum , quanllis quidam etiam hunc à
Theffalo compofimm effe purent. Cxtenlm Prxnotionllm liber,& Aphorifinl, & liber de aquis,lodfquc,
lC aere , ampliùs liber de viétu in morbis acutis, qllem
aliqui ad Cnidias {elltentias in[cribllnt , non pra:ter
rationem Hippocratis [cripta effe creditum eft. Homm igitur , vbi vhlS roftularit, rnemionem faciemus:
itémglle allOrum, qui partim ipfi Hippocrati, partim
Euriphonti, & Theffalo , ~c Pol ybo , vt allthoribus
deferuntm-.
1 I. 2. Ordiamur itaque iam expofitionem à diaione in [ecundo morborum popl1larinm [cripta, quœ
paruus ~enls,
magnus :ahoc modo haber: Spirt~ls
rus, paruus rarus, extra magnus Illtra paruus, ahus
quidem extendens , alius vero vrgens , dnpla intrà l"e~l p ~rinfpabl1s
, calidu:/rjg~s.
Eauocatio, ~elt
dem vero dh ~ ho In [exto IIbro perfeétlLl s fcnpta eft.
Supra cres enim coniugationcs iptîus difficilis [pirationis quarta item adieél:a eft , qua: manifeftè in {ècnndo
defi~ratu
, n?n ipfills a;uhomo:-bonun p~ularim
ris, vt mihi vlclerur, culpa , cum perfplcllllm fit, Iphlm
non ex experimcntO guopiam, & memoria, m4lritudinem {pirarionum difficilium coacerua{fe , [ed ex rationali dlUiGone. Nequaguàm igicur rc1iéturlls erat aliGuam diŒicilis fpirationis fpeciem. Verùm in boc qllifdefc~ipto
. ribus
librorum pec~uit,
piam ~x ver~bus
atque Ha poftea hlbens hbcr lI111ulgatus eft, feruarufq;
dt hic error v{que hue merito f.mè, cùm aliqui negligemcr planè veterum libros ver[ent, vr 11 que an deficÎat qnippi:lOl, negne an in alio libro diétum fit, [cian~:
quidam vero, edam fi [cjan~,
tame.n.quod de~ft,
~pone.re. non al.ldent. N.eqllc ell1111 (\mllIter no~
l!Ul h~ mll11hllS pHores fl~I1:s
erant, neqi promptl ad ~fcnbendu01 veterern cllél.lOnem , qux eodem modo 111 0mniblls exemplarlbns [cripra effet, [ed fignificaeionem
dcfefolùm facere contenri erant, gllod hlc ~l'dem
éhlO{è, in [cxto verO 1;10r?OrLIl11 popuhrlum perfeélè,
dillifio difficilium reflplratlOnnm [cnpta effet, ttlm 'lux
fi
'
.
feCllndl1m magnimdinem, ac parultatCI11 . t , cum qux
iuxea rariratem, :lC denGtatem. Has el1Jm dllas oppofitiones, eam videl!cet, qux iuxra magnitudinem ac
paruirltcm fit, & eam , gux iuxta raritatcm & den{iratem, Hippocrltes manifefiè inter fcfc complicat,
& coningationcs diffIcilis fpirationis quatuor facie.
V nam , in CJua min or, limlliqu dcnCior, qllàm naturalis, rerpiratio fit. Alteram, cùm maior, & rarior , &
prxte r has aliam tcrciam, in qua minor, & rarior, &
!llpra bas guarram , quam in [ecl1ndo morbOrLlm popularium de{idcrari, & reliétam elTe diximus, in qua
maior , Gm{~lquc
denGor fit. Demonfiramm enim mihi
fxpc efi, ctIam fi hoc dtnt demonfiriltionem ornniblls
4 00
m~nifehu
fit, qnàd ~lX
~pofir
. nès intel' [e~
c0r;t
A phcatx, quatuor cOOlugatlones faClant. Cxterum dléHo Hippocratis in [eno n1orborLtm popularium, non
folùm in hoc dijfert ab e.:\,qlla:: in [ecllndo habetur: {ed
& in eo quod in fcquentibl1s, quando infpirationis magnir(ldinem confert cnm m:lgnimdine exfpirationis,
aIrera coniugatio penims reliéta eft in fecllndo libro,
indicatlte & h1c ip[o Iibrorum ddcriptore extremarn
fecordiam, :tUt [ednlitatem. Si enim integras diétiones tran[greffils dl, extrm~
recors erat. Si vero fim iles inter [e, nefcius ql1atcnus differunt, vnum & idern
vrra[que fignificare purluir, déinde aleeram hlftnlie, ad
fummam vrique {edulitaeem progreffus eft , correétorem [criptorum Hippocrari9, non miniftrum,[e iphlOl
oftcndcns. Hoc eqllidem vtile eft circa plerafqlle ob[curas diétiones meminiffe, in ql1ibllS aut reliéhun quid
effe credibile en, am adrcriptu. Nihil enim vetat illxra
B illas, aut ql10d deeft apponendo, am guod deliétLlnt
eft co~rigend
, perfeéhun,ac vernm reddere,& ab[olnere iermonem. ~emadou
enim tran{cribere,
ac mlltare veteres diél:iones temerarinm eft : fic vel.ne
fcripmm en con{erl1~,
& pancis qllibll[dam appoGus,
aut immutatis , dubitationes diffoluere, bç)J1ornm eXpofitorû opus eft. V crùm de his opinor me paulo pon
pel' ip[a opera demonftratnrllm effe qua: flcere oporteat : 110n enim fimpliciter , neque prout contiC7Ît, hoC
ip/Î.lm faciendum eft , [ed cnm demonfirat~
vericati~ rerum, ~mpiMgue
demonfirando prius ip[l~
(enls [ententlam he hlbere, & vtrafqi con[entire, dléhonis tr:m[mutatione conl1enienti faéta .
1 1.1 •. ~xen\l!
ad propofitu,m iam progrefsi,& perfeétlOn dléhone appofita,qua: 111 fexto morbornm pOpular.Îllm habecur , videamus qllalifnlm fenrentia ip(a
C fit. ~od
enim ex rationali dil1ifione inuenire con e0111l;eS d.if~cls
~piratons
difernt~s
, hoc ipflUTl
etlam hlS,gUl lIbros lpfius expohlerunt, vlderur,& C?l~.
ieétare omnibus facile effe opinor. An vero reè1:è dJUldat,& an nulla reliéta fit difficilis [piratiôis fpecis?h~
non etiii omnibus inuenire facile eft:[ed qui de his III dlcatums eft,eu & dinidendi methodi expertii effe oportet,& cirCl Hi,ppo.cratis do~n:at.
non inr:xercit:nlt. ~t
methodlls fane ad Id,qllOd dllllditur, re(plcere opo rrclC
erie,ql1alis naturx exiftat. Si enim fimplex fùeri,aql~
iuxta hlbnantix ipfiLis rarione hlllt, C]tlOt [unt, & qua:,
lC qUllia colÎderare oporter,arq; ex his dinidere. Si vccompofitllm, vtrang~
lut tÎnglllas panes dil~:re,
. vt
dléh~m
eft,oprC~:Ou
vC;'o,ex modo con-pohtl?I1 IS .
Ver~lm
.ql~X
eft ~lpOCrats
fcncentia de copoG'lon c:
nabIS ahbl fllG[slme diéHl cft: relatilm eft etiam in [llpe
D rioribus. (~x
nihil vctat ld hos [copos intentione,:l c
~-efplhabito,m
morborG poputarillm diéti?n el:1
intll:rJ, qux fic habet: Spiritus pa mi denlî" magolrar.l:
panu ral1,mao-ni déCi extrà map-nus intrà pllllLlS,llltl a
,0
,
v,
d la
~lg!1S,extra.
panms,alills cxtcdens,alius vrgel1s, llP.,
merl. relloc:ttio, velm hl crinrpirantiblls,calidl1S, 6:lg~
dus. ~od
igitur nOI1 Cjuarta [olùm conil1gatio CIrC
denhun, & magnum con{il1en ,in [ccul1do J1orbl~
popularinm reliéla eft/cd & ex feqllentibus duabus, l~
qllibus explradolw m cum infpirationc confere, alrt/a
e
[cripta Cjllidem cn in prxfenti iam propofito [erm?n ,
reliéla efi :UltCIll in feclllldo 1ll0rborl1m poularI~'
pal~m
viderc eft. Ncq; cnim in illo libro [criptl1~
e.:
intrà ml;~,extr3.
panll1s, Ccd airera {ob di/fiçjhs (pl ~
ra~ions
Ipecics o Ctendieur , in CJlla magnlls rpirir115 e~_
[plratL1r, anlllS vero infJ1iratur.ln multis igimr COdl~_
bus repcrirc licce hûc defeétû ad fcriptG verùm 11 rl~:
tu:
r?
,
Jl11S,
�Liber T ertius.
40I
mis,& Bde dignifsimis exemptarihus reliétus eft, atque
qllod nunc de in(piratione {criptllm dt, in tOtltffi [crihoc Canè nihil ad prx [ens refert, Propofirum dl: enim A rtl~m
110,n effet , ~eribnts
magis pec;cadi. effe,cjll3.m
nobis, perfeétiorem locutionem conilderare , eam viIpilus HlppOCratlS,dlCere audeam, RatlOncm luté vride1i~t
, qna! nunc eft defcripta, ~od
itaque ex {pirigue aliquâ fic haberem hi,qllihus ad peiora animlls intus mtrà & extrà meam,totins refpirationis aétio com
dinat, At vero cùm & infpirationis fpeciem adeo mani
~fit
e!l,& qLlOd alter:!. eius pars infpiratio, altera exfell:è il1dicauerit, vt non [olùm cl ixerit,dllpbn intrà fie
fplr,atl? appellacur : diétum quidem eft in primo libro
ri [piritLls rellocationem, {ed & velm fuperinfpirantifiatlm ln princif io, verùm etiam fi à nobis diétum non
bus appofuerit,qllomodo tandem aliquis adhuc fu[pie~t,
nemà fere ignorat, ~od
vero oullius alterius
cari queat
ipfilm
ex[pirationis effe oblitllm? De his io-i
,
r.
0
rel,ql1àm motus, propria fint velocitas & tardiras, dimr euam rLtrlUS agemus,
~l1m
quidem & hoc iam ell:, [ed etiam l1l111C in me mo4 . Déinceps aute alia adhnc difficilis re[pirationam renocetnr, Magnirudo quidem, & paruitas velut
nis [pecierum oppofitio appOhta cft in fine tOtins {ernon fimt motui propria, fic omnino in[eparabilia fimt
monis fic habens: Calidus: friaidns:vt videlicet & hîc
ab eo,ql1od per (patlum aliquod , aut difiamiam locaenim
[uballdiamus [piritus vocem. ;;,~emadol
lem fe~"tur
: & ob id inxta vtranque re(pirationis parte,
magnus & parLtlls,& denfils ae rarns, fic etiam cali dus
& frigidus [pirims ex[piratnr, Q,gangnam & hie decedux dlfferentes oppo!Ïtiones fient, Altera inxta veloci
pei quidam, proptereà quod ipli 110n imelligant,corri
ta,tem ac tarditateGl , altera iuxta magnitudinem & par
Illtatem,
'
B ~unt,&
diétionem immutare audent : non c;llidus & fri
gidus, velm nunc diétum ell:,[cribctes, [ed ip[a Cllm prx
fi)' ,~od
vero cotius (pirationis adhuc alia oppoltl0
diéto conneaemes,atque hoc modo legemes: Velut fil
, fit I11Xta denGtatem ac raritate conGftens , id ipfum
perin[pirantibus calidum frigidum, Hi qllidem io-itur
etla~
anteà relatum ell:, Et quod hxc oppofitio no fit
{uprà hoc qnod ipfam diétionem nutlam [enti~
re
~CpI"
, ations
velmi motus, [ed vt compofiex rei ex diferentem efficiunt,etiam palàm prodlll1t,gnod neqj [ean~l1S
con flatx, ~are
in his tribus generibns omnes
reCplrationis differentias effe neceire eft, In velocitanis libros legerunt : omnino enim meminilTent eorum
qUa! in aliis locis ab ip[o fimt [cripta,de calida & frigit~ ql1id~m
& tarditate,proptereà quod hxc propria, &
~) om~1
mOtll in(eparabilia funt, In magnitLldine vero
da exfpiratione,quç gnanam ratione am in illis ab ipfo
?anlltate, proptereà qLlOd per dill:anciam organorû
(cripta funt,am hîc reliéta,non hab ent gllod dicant, Si
r;ipirationis fit motus , Denfitas antem , & raritas terenim non pmallit ex difficilium [pirationû genere effe
tlum ex prx d'Il.ns
fi' genllS , oelltrms
. propnarum
.
,
calidam & frigidam ex[pirationem,non ritè in aliis 10
, ac pnanun reCpirationis partium proprinm,aut in[eparabi
cis ip[arnm velmi difficilium rerpirationum meminit.
e dl:: ven'tm totins re[pirationis pars fit per accidens
Si vero in illis ritè ip[arLlm commeminit,nl1l1c [anè nô
reétè ip[as reliquit, Verùm hœc non ira ha~)ent,
Nam &
~Odam
, 9nad~quie:
co~pfit
res en , ex dno, ,s Contrar11s mOtlbus, qlllete dlll:métis conll:ans. Ha::
hicreaè in difficilium reCpiradonllm dillifione conti19ltllr li.tnt primx differencix totins reCpirationis, Ca::- C nentLlr,OEid vero indiccnt,in aliis locis reétè ab ipfo
diétllm eft,
ter~m
cùm re{piratio res fic, qux & facere aliquid, &
S"
I I I I. Reliais igitllr iam his,qlli fic ab Hippo
fa~l
po[sit, ali~d
v,tique fllerit dif:rena~m
gel1~
in
cratis mente aberrant,& omnia magis quàm fentctiam
pa, VU"aqlle vldehcet parte xqualtter, aut 1l1œquahter
perfeéh, A t vero & rnruls alilld , ipfius totius vt com~pGus
inte~lg,pG
per ,n~Gpo
s in,C p i~amn
s, quîdni
ln
Prçnotlonll
Ilbro
de
dlfflCllt
re[pmmone
in
hric mo
tOfix,par~us
inter Fe mntllO cotl~i,
, ,Hœc c~m,ita
du [cribit: Spirims denfus exill:es,dolorc, aut in flama~bent,
[clcdum pnmas quamor dlfflClItS re[plratlotione fignificat in locis fuper [epeu tralllerfû, Magnus
n1S dlffcrenrias in propoGea Hippocratis diétione fcriaute & per multtl tempus, deGpiemii oll:êdit. Frigidus
~tas
tOtillS re(pirationis effe, Nemrius enim partis ell:
, en~tas
& raritas, fi (anè meminimus eorum , gnx fiavero ex naribllS & ore prodiés, valde jam pernicio{ilS
''l'b
'd'fi
r.
S'
"
tunapr'
"
eft, A pparet enim in hoc libro,haru trili tamùm diffici
fi
mClpl0 pnml l n ll.la lunt. IC vero etlam
peqllCl1tes duas : nam & in his dna! tatius re[pirationis
lium fpir:l.tionû ip[um mctionem feeilfe, Atglli fi tot [0
artcs confe rnmur,& ob id fic [cripmm eft , extrà ma
h\m hlllt, gllid tandem multù plmes ipC in popllbriû
gl111s ),int,ra\ parLlus, ,
\ magnus, extra, parul1s , VI'demorboru hbris [cripGt? Si vero adeo mllltx fi.lOt, cm'
l'
Intra
"
pauciCsim:lXllm in Prxnotionu libro mentione fecit?
t'1cetliplr
'
Itus, Segncntes autem d emceps
dllas d'Ir
lITerentlas.'tn ql1ibll S dicitur ,alills extendens alius vrgens, alAn mtmerû guide ip[arnm nolfe, como,lu01 exifiimae~IUS
partis ipl1us re[pirationis prop:ias elfe pmadl1m D nit ql1id vero finallla: indicer no vtilc effe putauit? A nt
,
;;,
)
r "h'l
hx[olx indc~t,rlgx
vero nibil? Scd pOISl le cft
relCJ,lla m fane illxta filbfianriam eire, vel maximè ipfillS
(}c Pll"ationis diximus, Extendens enim tardus eil:, "rVCI~O
affeétio
guandoqiprxter natmii re~ia,lI1m
e!fc?Aut)l1 tanCll !locverii
ne in animali prxter nat~r:l
~ns
a~ltC:n
velox, Tarditas autem & velo citas ab omni
effe oportet , vt nCe~1rJlm
~Ir:o.nem
a,ffcé!-lol:cm in
])Ltl;~Cerabi
f~nt,od
vero, d~icep
bab tur:
7
reCplratlOnts
cauanimali
prxrer
natura
fien
dlfficllts
(lll PI l\~t a reuOcatlo , velut hlpermCpuanubns: 1l1X-J a Ctn
li"
ft
d'
l
'
f.101?Si
qllidcm
igitllr
cau(x
rationem
hahet
affeél:io
ad
ead
ln ptratlonem 0 en Ir, nqulrenda eft autem
Ctn
Op
G"
li"
~
Ir
difficilem
reCpirationem,fnerit
vtiq;
hoc
modo
&
tem
crcd ' po ItlO 111 ex p1r:lt1one, qua ego reliétam euc
prior, ~omd
ig~nrHp
pore,& o;dinc,& f.1~lIc:t
Cr ~ a tranCcribcntiblis magis,qLlàm ab ipfo Hippopocrates
111
1
l
n
U
O
~
I
x
r
P
hbro
\
m
ù
t
n
l
:
~
difficil
ium rcfpi
ci:,t~CJlaoqudem
in aliis [crip tis etia eiufmodi fpe
rationul11 numeru relmquere vldetur? Eguid ê ea o-ratia
in ~ IflC~S
[pirationis mentÎonem facere apparet, vt
Iii eq11Cntlbus palàm oll:endam, ~od
fi cui ab ipfo
vo lebam ip[os exp?Gtor~s
in,~er
fe côferre, & qLl~re
ac [oluere, verùm ellls rel racled~
nulla en faCIlitas. Ete
ribPpo~rtc
reltéta effe videtur , hic peiora pro me1ion
'
d
'
I
I
'
1
"
'
E
llsehg
Faciat? Eoru
nim
expohtOru
cur
qui
tandê
mcntione
tion
: <l,lll em pCl11tllS l1ll am ll1xql1a uatlS me
pen.em feclffe,lllxta neutram refpirationis partem (ed
vero qui ante no vixcrut,& gllorii. comentaria ad 110li' ItliS ohlimm e(fe,ac reliquiffe minimè conuei~bat
ftram xtate fernatl1r,multas , & logas nugas co{cript:1 .
Ippocrat'lea:d'l'
' V erum
' ego [anè, etÏamJi id)
IlgCntlX,
inuenire eil : qux vero fic aliellills momcnti hlllt , p'"
Galen.
Tom. II.
11 5
r
�Galerii 'de Difftcultate ReCpirationis
nims ab ip1is reliaa fil~t.
Verùm nos fan~
inq:lirimus
ipfa , etiam fi nul bm v:am .habelm~s
ad ,lnuen.ICndum A
ab il1is prxmonlh~ta.DJ
qu:dem a no.bls eft, (~
in his, qua: de optIma [eaa hll1t,& ln curandl methodl
fcriptis,quomodo talia omnia inquirere & inllenire 0porteat.Imo & in primo homm commentariorum du
plieem viam ofiendi ad eiu[modi inuenienda, alteram
ex differentiis diffieilis fpirationis proeedentcm, alte~
l'am ex affec.l:ionibus in orgallis rcfpirationis,quam ctii
faciliorem & manifcll:iorem c!fe diccbam. Et quifguis
iIIa Ièripta diligcnter verfallcrit, haud indigebit muIds
rationibus ad prxfentillm follltioncm. Si vero ncglige
ter illa cradauit,allt aliâs ad di[cédil hcbcs efi, qui gllidem negIigcmer traél:auit,rurhls ip[a reIegcns, identidem repetat. ~i
vero hebes ad difcendl1m efi , aliud
quid agat, ae [ciat quod parux naturx magni viri fententiam ad[egui impo[sibile en, qualis fanè ipfe Hip- B
pocratcs crat. ~a:
igitnr ncmo priorum aut propolilit,:ll1t dubia pmallit,allt quxfil1it , aut inucnit, ego &
proponam,& dllbia faeiam, & quomodo guxrcrc opor
tcat,dieam, & diis volentibus innetlll"llm me fpero. At
vero iphlm problema etiam paulo antè i me relatn cll:,
Cürnam tOt difficilium refpirationl1m fpccies Hippocratcs in Prxnotionum libro reliquit. Dl1bitatio vero
nunc dicerur, vbi qux in primo [ermone. fcri.pt~
!~nt,
priùs in memori.am reu?ca.ro: C?mnes entm dl~ch:m
refpirationum dlfferen.tlas 10 tliIs fer~1?lS,
91~que ex totO tum affeél:lOnum, mm dlfflcllmm fplratlO '
num genera reduxi. ~are
adhuc magis dllhillm conll:i
tuirur probl ma, fpe etiam gux fola rell:abat, fublata.
In cillfmodi cnim omnibus, in quibllS clliu[cllque tandem rci differentix plures quidem ab altero gllopiam,
fiue viro,fiue fcripto , pauciores vero rlu{us ab aliguo C
alrero dicul1tur: vna fola fuperell: cO [enhls fpes,fi quis
demonll:rare gueat:alrerum in primis dillifionis partibllS rem Îpfam exrendi{fe, alterum vero contraxilfe.
Hac igimr fpe nobis hiblata : demonfirarum efi enim
in primo libro,neque affeél:ionllm,negue difficilium re
fpirationu genera, in minorem numernm reduci poffe,
qux ampliùs ars folllendi glla:fita inueniri pofsit?Cllm
ob alia enim,tum ob id,quod qua::dam prima genera re
liél:a htnt,amplill[gue diulllf2,& malè dill:inél:im mlltuo
oppoGta, ac ohfcurè enarrata in Prxnotionu libro reprxhédere quis merito pofsit, qu~is
fi quis alius Hip
po~rati
1~ber,
is ip~ e per[picllus exiftat. ~ t(lui o~felr/,
fimlligue 1l1determm:ul1rn ell:, quod (htlrn 111 pr1l1C1plO
diaionis diéll1111 dl: Spiritus Jenfus exifiens,dolorem
Olut inRamationem fignificlt in locis fuper feptn tra[uer[um: Si enim non duplex cifet fpirims Jcnhls , alter
vero cum paruitate,allt D
quidem enm macroitudine,alter
/:) d"
•
• r
fi non ex diuer[a arreébone vrerqlle IplOrum generaremr, reétè veique Hippocrat.es aut indillifil1n ipfum rel iglliffet, aut differentiam CHIS, guod pe~· ~tngu
fivero Ip[e mal1lfegnificamr, 110n indicalfer. ~and?
flè in morbornm popularium Ilbns, altcrum den{il~,
fim(llgue panlllm, alterum den{iun & magnum fiatult,
demonll:rauimlls hos ex prima ipfol11I? di~e
' en
& no~
ria elfe, male vrigne indiuifo reliél:o denfo,!ImphClter
fic dicere Contenms fuit. S irimç denhls cxill:éns,dolorem,am inAammationem {jrtnific:lt in locis filper fepmrn ttanlÎlerulm. Atque ho~
fanè vnl1m dllbillm exi(lit. Confegllcnter vero tenia: diffcremix mentionem
~aiens
fic: .~agnis
amem , & per multllm tempus', deIlflum figntfieat. Et hanc [olam ex primis differenti~
manifefiè proloclltlls, oppoGta: iptl ft)ir:lndi difficultatÏs) qua: rarum , & paruum fpiritum oll:endit,ollI
lam omnino mentionem fecit : quanqn:tm ['U1è velm
denhlS [pirims duplex erat , magnitudine & paruitate
dill:inél:us, fic edam rartls nece!fario dnplex ell:,magnimdinc,ae paruitatc difiinél:ns. Venlm alterins [olius
in Prxnotionibus meminit, vbi ait: Magnus autem,
& pel' mllltllm templls, delirium fignificat. Alterum
vero l'arum fimlll & paruum , reliél:um effe apparet.
~lare
ex quatuor coniugationiblls , gllas in morbis
poplllaribns fer ipht, primre dux indifcriminatim , &
obfeurè, ac confufè diél:x limt. Sola vero terria, vt
dlximlls,mm ipfa, wm quod per eam fignificlmr,ambo
manifefiè fcripta funt. Cxterùm non in his [olùm
obfcnrus,& indifiinétns , & qui piura relingllat, fermo
efTe vide ri potell:, fed & ex eis,quœ déinceps inferens
ait: Frigidlls vero ex naribus, & ore prodi.ns , valde
perniciohlS ell:. Cur enim t:l11dem fi differemias illxra
caIidllm,& frigid1l111 recen[ere ll:amerat, frigidre tatùm
mentionem fecit? Et ampliùs, Cllrnam aliarum duaru,
mm eius, ')uam indifcriminatim fpiritum denlilm nominat, mm Guam dill:inél:è l'arum & magnum, affe8:iones ipfas [olas ad[cripfit, non tamen in quid finiant fignificanit, dolorem gnidem & inflammatÏonem à den
[1, delirium aurem à rara & magna fpirationis difficul
tate indicari dicens : in differemia vero iuxta frigidllm
in quiddeGnet, dicit : ingnit enim perniciohlm valde
e!fe hniufmodi fpirimm : iffeél:ionem vero, ob quant
Îtad.ifficulte1' fpirant,obfcnriorem cxill:entem,l1on etia
dicit: cùm tamen prell:aret in omnibus difficilibus refpiratonb~,
mm ipfas affeél:iones dicere , qut;cunque
tandem hx imt , mm alterationis ipfarum modum adfcribere, manhletas à malignis difiinguendo. Atglli
fic 110n fecit, verùm in prio1'ibus fpirandi difficulratÎbus affeaiones, in vltima alterationis modllm folum
ofiendit: & gnod crimen omnium minimè effllgere po
tell:,gllod videlicet nihil pcnirus de inxguali fpiratiollis difficlllta'te dixit, id ipfum [anè etiam il m fermoni
apponaruL Extendens eguidem , & vrgens rpirims , &.
extrà magnus, inn·à paruus,& intrà magnus,extrà par:
uus: neque ipfi qllidem in prrenotÏ0l111m libro relao
hmt. Venlm ex his, qllX nos in primo libro expli~a
uimll s, in quatuor difficilium fpirationllm conillgatlOnibus comprxhéfi reperiuntur. At vero C]uintam inxqllalem , cuius dimidiam partem in mOl'bis quidem po
Plliariblls ferip!it , duplam intrà(illqniens ) rCllocationem,in Prœnotionum vero libro penitllS religllit, [lib
nnlla qu:\tuor coniugatÏollnm iuxta vllllm aliguem mO
dum comprxhenfam inuenÎre !ieee.Atque tot quidem,
ac tales limt dllbitationes.
6. Y. Oponet autem hic nos non Gmiliter , VC
muid f.tciunt, gui Hippocrati cOlltradicunt,dllbieatÎ?nes guidem f.tci1~
reperire, in [olutionibus vero ip[al'lun hxrere, verùm prirnùm qllidem viam ql1and~m
f.tcultati inuenire, déinccp vero per d emo
l~:ratJo'
nem, ea, qllX per ip[am viam il1l1ema limt, cOllfi1'111 a~ ·e : .~xe{li
giturv
i a facultatÏs? oponct enim i.nd~
Imtl~
hlmere. Vna quidem communis ilb om1lbL~
v.et~n)lS
familiaris,breuiloguenria. Altera vero pecnbans lib Hippocrati animi altitudo. Demon{lra WJ11
eni.m nobis e{f,quàm grauis fit fa:pcnumero hic vi)", vt
qUI ea,Clllx alii ' medicis nOta rum,~xeca
velllt gll::
à nemine contm, qui artem illgenue exercent, ignol"arJ
queant:~x
vero talibu ignora fi.1l1t,omnia diligéte r
fi~6Iqle
pcrfpicnè c.xpollae. Si vero hic ipfi mOS .eO:
ql1ld ~lI1tn
~l:,a1bgm
ac ohfcl1ram apud ple.lo(.
que dlff.erentlll11 difticilis refpirationis, eam vidc!J~,
qux ht lllxea magnieudinem & raritatem , eum pel" .a1 H1
[cnpra
�Liber T errlus .
fcripta demon~ra
conatum erre, vt qua': deGpint~
propria fit, tum in'P ra:: nocionum libro manifeil:aria do
éhina dignal11 ce~[ui(r.
V enlm differenrias denfitatis,
Vt qUa! medicis ignotx efTe non qllcant, vna fumma co
p.rxhen[as brellibu s indica!re.In plenritide enim, & pe
npneumoniis,anginl[que, & orthopnœis denfus & ma
gnus fit fpirims. ~àd
fi pleuriris non Gt, folus autem
dolor circa coil:as extet, denfus , & paruns fit fpirims.
~lemado
edam fi circa os vetris,aut il:dmachG,
a~t fplenis caput,allt hepatis gibbam partem. Nam & in
hIS locis fi quis fit dolor,nece!rarium eil: paruu11l & dé
!i.lm fieri fpiritu,& mlllto magis fi fit circa feptÎt tra[u;rfum,& partel11 eius,qnx coniungimr, & cohxre t pe
t~?XO
membranx alLtum,ac inteftina omnia al11bien
tl,~mqne
mufClllos illhic circl1nGtOs. Atqui etiam fi
non Ifthic folùm,fed longè inferiùs peritonxum fuerit
afe~,m&
offenfam ipfillS percipit feptnm tranfuerfum,I:~e
parllum,ac den{ilm fpiritum effiCit, ~in
~
ventns Ipfil1s maiores affettiones qu~
CUl11 d.olore fiut
&,tumore,fplenis item & hepatis 'infernx partes n~ mi
nus denfum,ac paruum efficiunt fpirimm. Et in vnlt1el'
[um,uue tllmor quis fit premens,ac coarétans quod~n
que tandem reiipiratorillm orO'allllm, fille dolol' clrca
nl1amc
°.
" m re fiplratom
'
..s
~rO"
.lnq~e
2artetn? fic appropl
11quate
oan~s,Vt
lphs motIs fimul moueamr, denfus ,ac parUns e,rtt fpirims. Reliquas porrà homm C:lll[as in pri1l1 0, h.br o recenfuimus. OE.emadmodum fanè & quàd
, ~altde
multa in refpiratOriis organis coaceruata, d.e
Us cS.; magnns fpirims fiet: id quod fermè omni die, in
o,mnlbus exnrentibus febribus apparet,vt neminem la.:.
tete porsit, Etenim quàd inflammationem prxœr na~lta
<p7l.é"olT'fI Grxcis diétam,non Hippocrates fotùm,
ed omnes ferè alii,qui ante Erafillratum flerunt,ph~
~lno:m
110tninarint,no à nobis tantùm,fed ab ,Ol:n11lfi Us Hlppocratis expofitoribus eil: oil:en[um. HIs Itaq;
~ fiant~us,
nihil ampliùs mintm eil: , pr:diét as an:b~s
S ~centlas
Hippocracem vna fumma ?il:edere, ~bl alt:
"PlrttllS den[us exifiens dotorem,aut 111flammatlonem
110" 'fi
T .anql1am
'
r:()nl cat .inlocis fuper f~ptum '
tr~l1fue{im.
1anè nos Illtelligere POfS1111US,quod Cllm parmtate dorelll ~gnifcet,um
magnitudine vero inflaD1atione.
ppOnlt autem rationabiliter in locis fuper feptu traftlerfil
G
fi . . .
.
d'
tes pm',llIe
r~
puator us tanqllam ;mmo
)c.re c~ rd'
lIta
.
artllIm: mfra [eptum tran[uenllm relpua uonem
ln Illag
' d'mem ac denfira
. nltn
tem e1euare non qlleant.
ci 7. V.I. Atque via quidem inllentionis quœfiroru
rca primas differelltias hrec cil:. Verùm demofiratioIl Cm
e.
ri
tlam qllandal11 ad [ermonem appon ùe nece!rateUI~
efi, Nunc enim quod non impofsibile dt, hac [en
fi;~1l
Hippocratem v{itrpafi"e,ofien[llm eil:.Demonha~
ItLlr :111tem con[cqucnter qllàd penitlls hoc modo
lar~ct.
C~r :I1im tandem in vtrifqne morbomm popucul1~
h~l"1s
fecundo,ac fexto,has dnas fpirandi diffiatls, d1ffiCl'entl:ts
, pnmls
.
. - d·I1.'
tl~
om111U
IH111guere repe,p.Ver!~l
qllÎdem panmm & défum fpiritum, alterpm
libroi CG.I~
& magnu:in propoGtO alltem Prxl10tipnû
tim fc ~ras
19norare videcur, fLlpra hoc ql1àd polld {la
tltLl Cl lb a: raru & magnG? Rarum igimr & magnum fpi
cciii~ nO~lIt:
denûlr ' vero & parunm ignorat? Et fanè
incl' 1 ql~1i
eoru, qllibus anilllLls in pciorem partcm
fipr~nat,dlce
queat,qllod quini fit den fus , aCJ.arUlls
HUS
r
. ,
('("
él:io '.COO"onOlce
re non po tuent,
at vero) qux It arredica~qnC:
Ipfllm ~icat,l1o
pomit n~ cogno[cere: [cd cû
tio l1;m frn{ils ~ptrlCUS
dolorem fignlficat, aUt inflamma
qUod l loc~s
iltper r~ptum
tran{ilcr[llm: paBm fit,
&affeéhones fcnbat)& neutri rclinquat. Imo &.
x
eunde ordine oil:édir,quem etiâ in dl10bus morbol1un
A popnlarium lib ris fecit. Perfpicnfi iraq; eil: quàd défi:>
& paruo dolorê , denfo verO & magno inflammarione
coniungat. Neq; enim dicere licet, quod in populariu
quidem morbornm libris dltOblls,pa,ui & denfi,& magni & détî fpirims menrionem fecit ,-in aliis vero nu[-qu~m,
Ni & in illis ipGs Crepe, & in libro dedixt a, feLI
viétu in morbis aClltis,que ctiam de ptifana infcribunr:
il:atim in principio lihri, no tantùm hniufm odi difficilis fpirationis fpecié patàm nominat,fed & ipfam affeétionem,in qua nt,& modû ipfius,illxta qué lœdere folet,Arqui nullus eomm, qui ex contetionis ftudio mul
taS Hippocratis libros, velut non genuinos re[cinJut:
hl1nc li.bru detrllncare,ac Hippocrari auf.:rre allûts eil:.
Equidem qUa! in fine fimt,poil: halnei villm plerig; toI '
lllnt:qllx ver à eOl1fqi habenmr, omnes confenrant. Si
igitur no [olùm in hoc libro demonfirabimus, fed etia
B in aliis fimiliter illllenitur,ql1od tlll11 differenrias, tum
affeétiones denG [piritus cogno[cat, qltid adhllc dee!re
videbitur ad demonllrationem? Si vero etiam in ipfo
Prrenotionu libro paulà inferiùs inueniri poteil:,quàd
& differentÏas non ignorer, & affeétiones ipfas [ciar,
n6nne credes adhuc ampliùs id, quod propolitum eil:,
Catis eire demonil:ratum? At verà quàd hxc ita habe:it,
neql1e mentiamur,ex ipGs verbis videre licet. Illcipiam
autem à libro de vittn in morbis acmis, III hoc liliro
il:atÎm in principio , de morbis circa plIlmonem,ac tho
racem verba faciens, hoc modo ait: ~ibufclnq;
enim
cibus il:atim conclufus eil:,fi quis non fLlbellacuatÎs forbitionem prxbeat,dolorem prœ[enrem vrigue exacer";'
baueri t, & 110n prœ[entem il:atim induxerit , & fpiri.:.
tus denfior reddetur:maills autem hic eft, reGccat enim
pulmo nem, & ilia,ac peétinem,& rCptum tranfilerfum
C dolore fatigat.ln hoc [ermon';! primùm quidem,quod
propte r dolorem denfus fit fpiritlls oflendir,nobis, opi
nor,relinquens meditandl1m generadonis mod(~,que
in primo horum commelltariorum me di!roluifie mani
fe{lè pmo. OEemadmodul1l enim dolenriblls crnrihlls
mllltùm progredi neql1imllS : eodem modo, vbi qlloddam organllm ex his,qux in refpirationibus mouenrur;
dolnerit,parnm refpirare cogimur,& cititls deiiftere cu
pimlls. ~ando
enim Gmul cum temporis re[pira donis longirudine extenditur dolor, qni cÎtiùs cohibet
motnm refpiratoriorum organorum, citiùs dolore li-beraml'. Ven'tm quanto citills,guàm oporm it cohibetur,tanto ipfum animal dcfeétuoGùs infpiratione panicipauit. ~cmadou
igimr fi qLlis pauciores cibos, qLllm ex v[u iit , accipiat, hiC il:arim aliorum cibortlm opus habebit: Gc fi 'luis mimIs, gl!:tm ex VUl
D e{l inlipirauerit hic citiùs inflpiratioHe indig';!bit, &
in "hoc [pirimm ipfim1 denfari conringer. (~o ) . . ~1l '
tempore inter aétiones I?edio organa. refplratl?nlS
ceffantia reCJuierunt, eo Ipf~
nunc rcqlCe~
a~lm
non permittit : tanquant el1lm fingl1a~
refplratlo nes
defc8uo{è refpirans , [emper edam magis propè ad
fLlffocationem acccdit : Imills alltem ipfius affeétionis
timore , citiùs refpirare vrgem r, & re[pirationis org.ana citius, qllàm opone: ,mouet ,non permittens ipGs
quie[cere, in quantum qlUcfcebant,guando fecundum
namram 1abcnt.~}'\l1do
igimr Hippocrarcs ob dolorem fpirimm denGorcm hcri dicit: videmr autem
per mediam ~art1iem
dcnGta ipr.1. gcncrari : omni·
bus fanè manifellllm cll,quod etiall1 paruitatcm nOllit.
~is
enim tertium?\ primo notre gllCat, fi mediii jO"no
_ ret? Et prx[en im fi ipfllm tl'nio generationis callfaoexi
flat? Et [anè panlulli progreffits, ipfis filis propriis vc~bls
�Galeni de Difflcultate Re(pirationis
ne, non contenti rebus ipfis adeo manifell:è ol:èn{i~?'
bis apertè,paruitatem denfitatis cau[am effe tradit , fic
[cribens: Etenitn ipfi.un fputum intrà retentllm prohi- A A tqui hoc non erat qux{itllm , an Hippocrates parux,.
ac magnx reCpirationis nomen nofcat: reperimr enim
bee quidem fpirirum inrra ferri,cogit auccm cito exrrà
mm in morborum populariutn libris fcriptum,tum rul'
fern.Hic a\teram rurfus cau(am docee generationem
fus in P rxnotÏonum libro, vbi inquit: Magnus fpiritus,
denfi fpiritlls ,appe11auit alite ipfam in [uperioribus fer
& pel' mllltLlm tempus,defipientiam fignificat. Verùm
mOl11bus refpiratOriorum organorum coarétationem.
an duplicem nouit den{llm fpirimm, & alterum ipforu
~od
igimr in dolore nobis intelligendii relinquebat
à dolore fieri dicat,alterum à caliditate multa in refpi-,
efl alite hoc ipfum?
hoc ipfiun hîc ipfe expo[uit. ~id
ratoriis organis coaceruata. Qgando igiml" hxc demôMulto,inquit,fpmo circ a anerias,pl1lmonis videlicet,
firata funt, fllperuOlcaneum efi adhllc alldire defiderare
côtentO,& fpiricus ipfius regionem prxoccupante,fpinominum Cy Habas: quandoquidem & fecllndum hune
tuS circa in(pirationis aétionem intrà lccedere prohiipfllm,qllem in Prxnotionibus dixit,fermonem de dehemr. Num igitur aliud ql1id eH,qllàm pama infpiratio
fipientia, cuipiam dicere licet,non rarum & magnum
id ql10d nunc dicirur? Non cerrè fi ql1idem iuxta codiétllm eire fpirimm,qlli ipfam defipientiam indice t, &
pilm fllbflantix qux infpirarur,magnirudinem re(pira
diétio'nem proferre hoc modo habentem, Spiritus mationis metiri oponee, VeIllt in primo I1bro efl demongnlls,& per mulmm tempus,defipietiam fignificat. Tafiramm:verùm ob aliam quandam call(am c9gi fpiritu
quam fanè non idem fit, altt rarnm dicere, aut per muIcità extrà fer ri dicit, ql1àm ob infpirationis paruitatem. Non eft :1.lltem ql10d hoc dicamlls,cLÎm ipfa diétio B mm tempus ,aut qllod nos nunc nomina venemur,& nô
nis feries fic habeae: Etenim ipfilm {puml11 intra retenres ipf:;ts quxramus . Cxterùm qllando fanè quidam in
mm prohiber ql1idem fpirimm inrrà ferri, cogit aLltem
tan mm ad rem affequendam rudes fimt, vt etiam ip{a
cirà end ferri. Proptereà enim, ql10d latione fpirinomina andire velint, reuocabiml1s edam ipfis in memoriam dllas quafda diétiones,ex ipfo de viétu in mor
eft animal, guiefcere non perms ad interna priuatl~m
bis aClltis libro fic habentes: Spiritus offendens in fill'mittit, vt qllod de filfiocatione pericliterur, & in hoc
den fus fpiri rus o-eneratur. N eqlle enim eonuenit ip fas
film latione défus aut magnus. Hîc quidem habes,li quinominul1l fylbbas alldire velle, cùm integri fermones
dem defideras,nomé ipfitm magnlls. Rurfits autem etii
paruus, vbi ait: Et fpiritlls pamus , & reulll{io fpirituS
p.er(picuè di.can.mr. Neqlle a~iu
qui~dam
ef\e put~re,
enà ad ex[plratlOnem, coneHan, gl1am den(e refplraden (a, ac violenta accedit. Rurfutn alltem in ipfo Prœ:
re:& aliud glliddam prohiberi in[pirationem fufficiennotÏol1um libro,difFiculter ferre morbum inquit, & fpl
ter heri , qllàm parnam eiTe relpirationem . Verùm hJc
rimm magnum,ac denfnm eiTe. Hunc guidem io-irur pa
qnidem ipfe Hippocrates manifeflè expofi.lit, quomohm ipfo nomine prolato,magnum & den{lun fcripfi t.
do in derenro (pmo denfus fit fpiritus,per mediam par
Paruum vero & denfitm rurulS in fermone de angina,
uitatem.In dolorc vero reIiquit, vt opinor , proptereà
vbi ait: P1ttrim(tmque dolorem exhibent, & orthoquàd mulris locis ipfe dixerir,a8:iones organorû à dopnœa, boc efl,reétam fpiratione . ~àd
enim in ortho
lore im pediri, ct'tm pofsimus nos, etiam fi ex illo non C pnœis parLlus,& denfi.tS fiat fpiritus, ob coarétationem
alldiamus, ex manifeftè apparentibus inllenire. Supri
refpirationis organorum , haud fcio an ql1ifquàm ig no
hoc igitur, quod ambo hxc nos manifeflè in hoc [erret. Atqui etiam fi talia ab ipfo Hippocrate difcere velimus,in libro ql1idem de viétu in mOl'bis acmis,in ve rmone docet,qllàd & dolor,& locorum coarcratio,par
uam efficientia rcfpirationem,ftatim etiam den(am red
bis,qux paulo antè adfcripfi,docuit nos quomodo par
dunt, ampliùs & hoc edocet, qllod non hx folùm funt
uus denfus fpirims fiat, iuxta fpmorum cohibtl1e~'
denG fpiritus caufx: primùm quidem in eo qllod dicit
In libro vero de articulis, flatim in principio fermo ntS
diétum efl alltem fic in dolore , ip[um hoc manifeflum
de [pin~
dorfi enarrans luxatÎoncs in pofiùiorem pa rfacie,qllod ob aliam caufam fpirirus iam denuts exiflat,
tem,in locis filpra fepmm tranfi.lerfum , ex tumoribl1S~
denGorem fieri dicens ob dolorem,tagl13.tn, vt opinor,
aut morbis faétas, hoc modo ait (opinor enim prx{bb l
& hic nos rarioeinari po(simus, febrilem caliditatem
lins effe, vt toms fermo iplius ad[cribatur.) ~ibl1s
{ilip!itm omnino den[um efficere. Seclll1dà amem in eo,
pra fepmm tranfi.lerfum fuerit in pofieriorem parte~
CJuod dicitJA denCo & I11U\tO fpirim, velm iam diétlll11
luxatio, his,& coflx non volune in latirudinem aug en ,
efl,fputl1m crudo modo vifco[ul11 redditllm, a(cenUll11
?artem,& peétus acutl1m fit, fed no l1
(ed in a.nterio~1
& exiwm fieri prohibet. Denfi enim fpiritlls dolol' cau
fi
11e
lat.um: !p
dlft~u:r
4)iranr:s fiunt, & ~1er0.ofi
fa cft Mlllti autem non hic,fed calor febrilis. Cxterùm
Mm.o:: cnlm ampll;udmem habet ventricult fplrlcun"
h1 c valde manifeftè)non magni [piritus dixit, (ed mlllti. D fil[clp,lete;,& emmetes. Na & cogulltllr circa l1ag~
cir~a.
{il1g~s
re[pir:uiones
Magnus enim guanti~e
ventnculu,collllm habere in anteriorcm parte luxatllz
iudicatur. Mtdrum verO po[slblle eft allquando ex mul
vt n~ pronum fit ipfis Carllt. Coarétationé igitur ~1ult:
ris pamis coaceruari: & apparet r:'Ulè hoc .n:anifeflè fic
fauClbus hoc exhibet cui accedit ql10d ad interna par~
ri in pIellrieicis qui mao-num qUldem [pmtum femel
tem repit. N:i & reéti; natllr:t difficile refpirarione hoc
rr
.
1 •
,
Ù
ducere ob dolorem non poulInt, gUlntllS p un aere
?s. exhibct,fi intrà repferit,donec l'eprimamr. Ob ha ll•c
ob febrcl1l opus habe:ltlt: ob cotinuÏtatem vero aétio19ltltr rem huil1fmodi homines e1uxatÎ glltmris mag l5
n~s,
xCJlIalcm multimdinem fpirims magnis refpirario
ap~rent,gl1àm
fani. TuberculoliLlllc vt plurimùm :a~
I1lbllS coaceruanr. ~d
enim paucl! magn:r,hoc mulles Clfca pulmonem liu;t,cx duris tuberculis,ac cfudJs,
t~
parux poffimt. Eodcm modo &' in pcripneumoEtellim occaGo lllxationis in poll:criorem partem , ~
111 Cl mllico g.uidcm [piritu opus dl: , venlm ob locodiftentio, plurimis ob cill(modi colleétioncs fil1nt,q~'
mm coarétaeloncm parum in(piratllr , ctiam hic igimr
bus fanè vicini ncrui eommllnicallerint. In hoc tOtO
~cn{jtas
ml~tas
p~rlas
rcfpirationcs efficiens,ad xqllamon luxationem in poflcriorem partem ob tubcrCll a
htatem CHm pauclS & magllis redio-it.
in pulmone cruda & dura fieri dicit. Diff;cultatem v~"
. . 0 b coal'étaeionem locorum,appe lIalut
y [ I . NU~1
igitur indgcbm~s
adhllc inquifitioro\ rc fi'
rl~tO1S
ne (yllabarnm Ipforum nomilllllnJin hoc libro confcri
alltcm hlllL1fmodi ipfius differéciam ll:crtorofam. At 'le
, ,. l'b
. . quan cl 0 eort.ll11,
}?tarum Gc confeqllenrer de pama &: magna rcfpiratio1010
1 ro dC VI'ét'
11111 mor b'15 aClltlS
)
q111bLlS
9
ft
�Liber T ertius.
4 10
qllibus in paruira tem & denfiratem rerpira rio vertim r,
[ed ftertore m facit , in charcilaginofts pulmon is partim ~m inr,etam
hoc ipfum onhop nœx nomen appo- A bus detentu m
, & n'lin ad hoc l'es ip(a peruen erit,':nor
ftllt, & ftenere ipios dixr~
~are
etiam cllm in libro
tale vt plurim ùm exilEr, Etenim ipfum [plltUl11 intr:J.
Pr:enotiollum de angina m.rrans dixir, PlllrÏm umquc
retenm m prohib et quidem [piritum imrà fèrri , cocrit
d?l?rem exhib:mt,& onhop nœam: non aliam quadam
:.\utern ciro extrà Ferri , atque fic ad pernici em mlt~o
dlfflcilis refpirat ionis fp eciem, quàm paruam , &den[e[e affligunt, Sputum enim retentllm fpirimm défùm
Cam Gc appellanit. Omnes enim, qui ob coaréb tione
fàcit: fpirims vero denfus vifcoul m (pmum facic,ac hL
n~
fllfficienter ill[pirare pOifullt, de fuffocatione peri
brieuill fieri,& elabi impcdit, Si quis banc diaion em
chrantllr,fi decumb ar,& ob hoc mm thorace m tOtum,
diligen ri animadllerGone in animnm adllima t, ipfàmtum collum,reétllm habere eos oponec , vrpote cùn:i no
que [xpe relegat , fpero equidem faci(è eum perfilallim
pa.rllum auxilium ipGs ex huiufm odi figura accedat: am
iri ex his, qua:: dicta [unr. ~làd
enim non mao-na faphora enim, Gmltlqlle lono-iora omnia re[pirationis or '
pientia indigea t denfl rpiritus in filas diffe re1tia~
feaio
gana fiunt, panim qllidem°per reétam ngLlram in dire& quàd ipfam perfeét è in hoc libro anreà conCcri pfea.uI?extenta, panim vero rninùs in [efe cocider e prorat, ob id [anè in PrlOnotionibus valde breui,e r per~?Ira,
& impedi ta. Manife fhun eft amem,e tÏam ipfilm
flrinxit , tiiquam qui iam ad fcienres rem omnem velue
Ippocratem,Gc, vt nos nunc dicimu s,de iplls ftatuere
compen dium qllodda m fermon is faciar.
acpronuntiare, per hxc verba ex libro de aniculi s iam
8. \' 1 1 l,
Tres quidem igimr iam nobis co~an~è
rela.ta: Ipfil.llle difficlllter [piranres fiunt,& fterro- B illo-ationes difficilium
re[pirat ionllm inllenra: umt.
},O. l, Mrnorem enim amplim dinem habent ventric uli
t
f
e
~
D
amem adhuc gllarta, in gua panms, & raru s tir fpi
pl,ntll nl fufcipientes , & emitten tes. Omnib us igieur ,
tus, Cur igimr randem ipfa reliéta, frigidam eX(piraqUI ob coarétationem locoru m feu o rganorum difficlll
tionem
[cripftt? An guod non alia eft pama, fimlll..
& ex necelsl
r . tate
fiter refipir ant'
' etlam paruus fi r li'pmrus,
CJue rara, alia verO frigida? Manifellum aurem hoc eft.
e~lUturd1o
fymptOmata,Gue accefloria mala, fterro
Contra riam enÎm fibi magnam & den[am , ex immod e
rOll1vldell' cet re {plrauon
i'"
' &, paul 0' ante, d' f i
ts lipecles,
rato cal ore in refpira toriis organis coaceru ato genera II-Ia
~r l?pncea: Gue fpiratio reaa, Et fanè velm de induri demon firauim us, Necelf ario igitllr pama & rara his
b,nl Ip(a,d,i{fecans,altcrum in P rlOnotio num libro fcri
ipGs organis perfrig eratis erit, Et [anè duo nohi.s dn!c..pe(l:nlcloGs anginis ip[um adeffe dicens, alterum ve
bia folma fune, nempe quàd neque quarta difficilis
ro
. l'15, In prxnot lonum
.
b' 111 tbro de aruCll
qUI'd em l'Ire fp irationi s coniug:uio , pa ma videlicet & ra ra , relif: 10 onhopn œam,in libro vero de aniculi s, fterror oaa Gt , negue item calida. Calidam enim in alter a denfi '
am ~ 'e fpiratonem,
Porro in libro de viétu in mOl'bis
fpirirus pane,q nx à princip io relata eft, comprx henaClltlS
. 1'cl em coeglt
. H'IppoCl'a
- lrCrl'b ens,·
p ,,' amb 111
res, i1c
Cam habebimus,eadem eft enim cnm den{a, & magna:
altlm vero ab onhop nœa &. fierrore [uflocati, V tiraram vero & parnam in frigida ,nam ra ra & pama i Fri
tUr aUtem
. 'b us,
vI' & al'h"
1 1111 fi'
lllS Cccn~tls ' . . vtn'f(que nomlnt
gida
nihi( differe .Cm igimr tandem non raram & partte lit Idem'111d'Icare porenti bus1 . ()
., C uam/e d frigidam ipfam fcripGt?
~an " d ogui'd cm IgI~od
primùm guiadeà diligenter in libro de viétu in acmis morbis ,
dem ab ellidenriore acce[sione i p[am ofi e nde~'
e
va Il~it:
rl Ol11ni ~eol{ip't1s-nra
e enarrallit, nihil midé inde guo ofiende ret cau[am , ob gllam ipfam pernilln en i
0
' r '
in Pr ' 1 ~aplt
tantum , & hl;uma m t?t1US
ciofam dicit : & tertio quod Ge <]uàm celerrim è nos
l ~ rmon~s
e ét a!nOtlonlim libro con[cn pftt. ~lOd
intelleé huos elfe [ufpicams eft, eandem hanc nihil à ra
vero Oml1ll
hlC~ è tradiderÎt de fpiriru denfo , nihil ampliùs opus
ra & parua differre ,& conrrar iam ipfi calidam nihil dif
.,..a e.o pluribus oftende re, venYm vbi hoc folum in me
ferre à denfa & magna, Frigidn s enim fpirims omni'"Ol'l mr
c :l edl1xero quddau tobdol orem,a lltlocO rllm
no rarus eft & parulls, veIne edam in recundo oHenfilm
' ca l'd"
' d'll1em, d en fius fi t
flp'Oarétari
,
onem, aut
1 ltaUs mu l tlm
eft
lihro, Denfum autem & magnum eum, gui in Aam
"
'GlUS H'
tisIrltl1s
d '.d Ctnceps
totum [crmon em Ip
mation em re!pira torioru m organo rum indieat , haud..
lppocra eni a f~rlbm
hoc modo hah ntem: Q.gibu fcungn e
C}l1aquam guis dixerit , nif! edam calidus emetm-, At
tis ~ ~?lS
ftatim conclufus eft , fiquis non fubeuacuavero & in co guod apponi t ad folum frigidum fpiritil,
cerb r It.lonem prœbea r,dolor em prxfen tem vtigi exa
quàd
valde iam perniciofilS eH, mlnifd tt: ottendir gui
&
r
ft"
d
'
r . ,
tllS datterlt
[enten tE de priorib us tribu s refpira di difficulr:ltibllS
cn fi' non prlOlentem aum 111 llxenr, & Ipm
Pttlm 101' reddem r, Malus autem hic eft reGecat enim
hab eat, Siquid é cnim & ex illis aliqua pernjcio
J ~1. m plt
dolo 07:~'
& ilia,& peéhne m, ac feptl~
tranfuer[llm
ta{fet,omnino vtiq', adfcripGifet. Nutn igitur extra peri
ter e:~
atlgat, At vero ampliù s dolore lateris contine D cul li ipfas eife opinatus
eit? N equaqu3 ,ced non <]uidem
IlOn 1 cnte, & ad caltàdo ria non remitte nte aC fpllto
pernici ofas no tame extra pericnlii. Perf
r i ~ j ra ri enim
'r
r
'
qllis exel1nte
dol
' Cced& cru d0, ae VllC010
perman
refpiato~
ente, fi1
or~ an is pain m }?cr? i~o[lm
c
~ ,c ùm j~hic
Venanl fi Orcm 110n foluat, aut aluum emolli endo, am
fanè cor fimm hr , gllod pnnclp mm, & ronrem 111GrÙl11 pt'l:can~o,
vtrum randem ex his contule rit veti caloris elfe fcimus. Verùm inflammationem mulna rno 1 anas ilc habcncibus exhibca t , horum rep~nd
tam cfTe ipfis ,am lolo rem, :lUt defl pientiam , non 0hliuf~s
~?ntiger
" Ob bas igitur cau(1.s , atgue alias
mnino pernicl orum ef!:. Eiufmo di cnim caliditas in
fepti111
adhllc amp1iùs,hi,qlli tota pti(ana Vtl1lltur,
rnulris acutÎs febriblls coinc:d it: gl10t alltem & ql1ibllS
' 0.
n1el1te ~01
'
, aut e,tiam driùs moriun tur, partim guidé
mor~is
~olr
ad(jt, pr:e~l-1n'
~fi,
At vero & ipra
filffoc ' tl, partlm vero ah orthop nœa, ae ftenore
defiplenua non neee{fal'l,o perl11clO[a cft. ~od
vero
ob ho~tl,
~ales
vero veteres fyderat os e{fe plltaba m,
ita de ipfis fendur "mal1J,refiè oftcndi t per confeg llelllatl1S lh ~'\xI01è
, non minus amcm quùd & mortllo tem diél:ionem, v~)lng1r:
Facilcrn vcrô [piratio nem
Cuius rH. llrn rcpcrirnr, Gmilimdinc qn:tdam ad p lag~.
valde magn~
vlma~
f.1.hl.tcm hab r plltand um eft,in
ltnr,C;~af
eft,qllO(tame (olutllm dulore m moriomnibu s aClltlS morbls ,qlll cnm fehrihlls funt,& in gua
to lipir'
enlm anheloG fiunt, A denfo verd ae muldragint a dieblls il1(llcantur, Si enÎm magnam vim aù
,
ltLt velut'
fi
Yl[co
fi'
. lam d'll-mm
eft , [putllm crudo modo
'falutem habere pmault f:teilem fpirarionem. certè non
urn reddltu m afcenfllm,& exitum fieri prohib et,
fcmper extra pedcull1m difficiles fpirario nes opina-
°
t
0/
ms
�Galeni de DiffIcultate Re(pirationis
4
tuS dt. Qgare a1iœ quidem omnes refpirandi diffifcripfit, Et qnidem integi·o libello de aere, locis , &
clllrateS hoc [olum habent , quod non extra periculLlm A aquis ab ipfo fcriptO, &in Aphorifmis his omnibllS in
compendio relatis,imo neqlte de vrinarum illdiciis, ea
fint; pofirema autem omnium relata, [llfrahoc qnod
qua: in Aphorifinis fcripGt, in Prxllotioniblls recen& ,rericulofa efi,& .pernic~fa/:o
procl1 à n:o.rte hofuit, & neque qux ad mulieres pertinent in Aphorifm\l1em effe annulltlat. Ob Id IgltUr non fimphcHer per
mis fcripta, ad librum prxnotionum tranfilllit, quanniciofam ipfam effe dixit, fed etiam , val de, appo[uit:
quàm & hxc,& alia multa in A phorilinis relata, prx& neque hoc rurflls contentllS , illtL1lit: iam tanqllàm
notorix medicinx panis exifiant, velut ipfe Ulis ipfius
propinquam ~ort7m
Cola ~a;c
[pirandi di~utas
anverbisindicat. Ineoenim quoddicit, Si vero boreas
nLl11tÏet. Adeo entm perruclOfa eft , vt Imhl vldeatur,
filcrit , mlfes, fauces,all1i dnrx, emittendx vrinx diffiqnod neque qnicqllam de ip[a {cripfiffet Hippocrates,
nifi omnem modnm de refpirandi difficllitatibns recen
cultates, horrores,laterum dolores,& peétoris. 02ando hic prxllaluerit, talia in mOl'bis expeétare oponee.
[ere voilliffet. ~x
enim iam morientibus fillnt, ea nnl
lum magnum momentl1m in Prxnotionibl1s habent.
& in eo quod ait, Ct'tm xftas fit veri fimilis, utdores in
febribl1s mnltos expeétare oponet: manifelHi [eip!lt01
Efi autem bonorum medicornm opus, non qux idiofacit,qnod talia prxnotorix partis effe indicet. Expetis iam apparent prxfagire,fed qux ipfos Iatent,& cùm
étare enim,& fperare,ac timere, & omnia hniu[cemonihil mali xger habere pmemr,apparent. Verùm cùm
omnes ex ordine difficilis fpiratiot:lis fpec!es [cribere B di verba , prxnotlOllis propria umt. Et fanè etiam in
eo gllod dicit, Si ql1idem hyems fquallida & borealis
ve\1et videmr mihi etiam hnills meminiffe, & ampliùs
fuerit , ver amem pll1uioUlm ,& auftrinnm', neceife dl
adhnc~prote
magnx,& den fx oppofitionem. Hxc igi
xftate febres a Cllta s, & lippitudines, & d yfenterias lierÎ
tur tandem hic fincm habcant.
manifefiè hoc idem indicat, & multo [anè magis,cùm
9.
IX.
Cur igimr nihil in Prœnotionum libro
de vrinis fcribit in hllnc modum: ~ibl1s
vrinx cra(de difficultate refpirationis inxql1ali [cripfit ? qllannis
[x, grnmofx,paucx, non fine febribus ml1ltitudo vecogno[cat ipfam non {olùm in {ccundo, & fexto mor
niens ex bis te'nuis prodefi. Maximè vero tales veniur,
borum poplliarium , [ed etiam in .primo. , ac tertio, ,&
ampliùs in libro de viau in mOl'bls aClltls.'& Aphon[in qllibus à principio , au breui, refes ulbGflit,& rur{ltS:
mis & aliis multis {criptorum fllomm 10Cls. In fecun~ibus
vrinx contnrbatx velm iumenti,his capitis do
do ~nim
& [exto morborum poplllarium,illxea prxfcri
in (elores aut adU111t,aut ademnt. Et rurfus : ~lbus
ptam diétionem meminit ipfius, vbi ait: Dupla intrà re'
ptima die iudicanmr , his nubeculi habet vrina in quaI'
uocatio, velut !ltperinfpir:lOtibus.& ampliùs in fecudo
ta die rubram, & alia iuxta ratÎollem. Similicel' verO
morbomm poplliarillm, vbi enarratqux Lycix accide
& qux veficx,ac l'enum affeé1:iones indicant , in A ph o
runt,Spirims intrà dnplicabatur, adCcripfit. Hoc enim
~i[ms
fcripta funt,in PrxnotÎol1um vero libro re1iéb,
differt ab eo quod dixit, Dupla intrà reuocaeio, velut
itémque alia omnino multa,ql1emadmodl1m & huill{[uperin(pirantiblls.In fexto verà,Sivcro fpirims intllS C modi . Morbis ql1ibufeunque incipientibus fi bilis acra
re1inquatur,ait, Nil & hoc idem efi cum eo,quodin li-,
aut fur!llm ,am infrà hlbierie,morcale. Dy[enteria fi à.
bro de viau in acl1tis dixit, Spiritlls offendens in fi11'bile atr3 incipiat,mortale. ~ibl1S
in febribus fanguinis multimdo vndecuqLle enlperit, his in refeétionib 1l5
fum latÎone. OEemadmodum enim quidam inCpirantes,
alui humeétancul'. Eiu{modi itaql1e,& alia multa in~
non [emel hoc faciunt,fed per celfaeione ipfam aétiopborifmis fcripta inuenire licet. , iptlus prxnoro nt
nem dilfecant,fimiliter vr pueri eiulantes, fic etiam exanis partis exifientia. CUl' igirur nihil horum ex prao;[pirantes.~
& in his, qux in eodem libro poft fermonem de balneis habentllr, fpirimum protenfiones di
notionum libro rece!llit? proptereà fanè, qllod de a:ll
tis morbis in illo docere propoÛlit, velut ipfe tII01 111
xit,aéèionem difTetlam ofiendens. In primo vero mol'
principio, Ulm in fine libri dixit. In principio quident
bomm pop111arium in Philifco hoc modo ait: Huic fpi
vbi ait: Confiderare alltem fic oportet in acmis morritus ad finem velLJt reuocato. Similiter enim vt dupla
intrà reuocatio,etiam hic diéèum cft, velm rcuocato.
bis, In fine vero vbi bxc verba adfcripfit: Hxc verO d~
Rur[us alltem in Drûmada: vxore , Spiritus rarus, maacutis morbis dico,& his, qui ex iplis na[cuntllr. Q,!!l
gnus,fiatim rellul[us,inquit.Nam & hoc Gmiliter diéhi
verO ~nt,
qui e~ ipfis nafcl1ntur , ipfe Hipocra~s
dl. [n Aphorifmis vero etiam guid Ggnificet hlliufmonl-[I~!
eO,dem hbro r~cen{.
H ydropes cx a,CI~tS
di fpirims edocet, Gc (cribens: In febribus fpirims ofmorbls nati omnes mah. Et ruruls: Facilem vero tplfendens, malus: cOl1uulGonem enim Ggnificat. Secul1rationem valde magnam vim ad f,alutem babere pl~
dl1m rationem igimr in morbomm popularillln loco D tandl1m efi, in omnibns aClltis mOl'bis qui cum febrtvxorem c.o~1l[am
morpaulo antè citato. Dromad~
bus ,h1l1t, & in quadraginta dieblls iltdic:1.Iltur. Na;n
[Uam effe dicit in gua prxdlxerat, SpJl'ltLlm magnum,
& 111e acLltorum ex tran(illlltatione mentionem faCle,
rarum fiatim r~l1(um.
Vbi fanè & maximè mirat'i Hvelm in libris de iudc:jb~
d iebus demdnfirauimus ,
cee, quomodo vtragi dif~l
(pi!'ationis fpe.cies pl~O
~in
& in aliis mul eis locis eius libl'i fi~n
ificallir,qu od
priam ipfius affeaio?em lOd1ca~.
Non .enlr;t tolum
aut de acutis mOl'bis :tut de his qui exi[1fis nafcul1e\r~
"
• II
fcel'mone- faciat. Velut, etiam
conuul{a efi hxc muhercula,fed etlam dehr:\lllt, vt ql1~
hoc loco: Sudores opul1 .
non [olll.m propriam cOl1uulfionibns fpirandi difficul
quidé fimt in acutÎs mOl'bis omnibus qui in diebus ill dt
' , . . , r: J1130
. \'( fi tatem haberct,fed etiam eam,gux cfl dcfipientiœ.
CIl IOllS lit. Et quid multis vel'bi opus eO:? cu Jpl~
(J10. ~are
quodhic inxgualem rcfplratlonis difnifeflè in i110 1ibro ofiéd:tt qnod mul ta prxno rorJa ~
fiCltltatem Hippocr:ltes nOllerit, manifeftè efi Jemongna volens reljnquat,ic~
guidé fic diccs: Ne d:c~
firamm. ~od
verO etiam in Prxnotionillibro eam
piat alite te,fi ipf:, veGca aliqucm morbum habés, el~1
rationabiliter relique rit , velut etiam mu ha prxnotiomodi quand am vrinam rcddat:non enim rotins, (ed
nis figna., cOl1feq.uemer fllerit dicendllm, vbl priùs in
fius [ecul1l1um fe ipf:1m fignum eO:. Nec vero ap'~n(:l
fumma elus mentlqnem feeerimus, quoJ neque de fi"
figlla ea ln Prxnotionu libro [cd in Aphorifinls Ip 1
'
. peril•
r °t· R fi
gnis cir~
x~ates,n.
rcgioncs,o altt horas , am populalCJ'l )It.
ur u~ :tlttcm fic ait: Oponct
autcm, & lin
res conlhte~
) ln PrxnOtlonum libro quicquam
morbornm popl\larium cito animaduenere,& tefl'lP;is
Ir.:
�non
Liber T ertiu·s.
ris ' con~tuie
igriorare.- Nec tamen de hoc
. quicqu lm in Prxnot ionum libro nos docens . Propof i
eum enim eft ipii, vt dixi,fo lùm ea, qux acntoru m mol'
borum propria fum recefere: qux verd diLltllrnis prorria (Unt omnia relinquere. ~are
ratÏonabiliter etiam
ma:qualem reCpirationis difficllltatem, ex alio morbo mm genere exiftemem Mc reliquit. Si etenim conulllfis re[piratoriis organis fit,fuer it vtig; & diutllrn orum
morborum comes hic affeétus:& hac fanè ratÏone nulU
fiue aCllto,fiue diutl1rno proprius. Fuerit autem vtiq; &
eOrllm, qlli citra febrem fiunr, velut etiam couulfiones.
Verùm ipfi propof itu eft in Prxnot ionibll s,de his, qlli
propriè acuti nomina mur ,facere fermonem. Sunt autem tales, qui omnino cum febribns continentibus fi~t
velut ipfe in libro de viétu acutom m oitendi t, fic [cribens:. ~lntiaque
hiacuti , quales veteres nomina runt
teuHu n, & peripnenmoniam,& phrenitin, & call[um,
lUe febrem xftuant em: & alii quicllnque his confimilesJ .ql~Orum
febres omnin o funt continentes. Nequa qua Igltur eonuulfiones hllius morbo rumgen eris fi.mt,
vnde neque propriarnipCorum refpiratÎonis difficllita
te~
~mul
eum his rec:en[uit,quemadmodum neque de
V:Jnls,aut egeftionibus aut aliis omnibu s,qnz in A pho
n[mis .{;enp
. fiIt, propte ' ,
, aClltoru
rea qnod
m morb orum
pr~na
non eram. Cur verô neque de talibus difficilis
re tration is fpecieblls in prxnot ionibu s docèlerit , in
lll
us aUt fola infpiratio,aut fola exfpiratio eft magna
.uper~anm
puto nunc explicare , vt qui manifeftè
In pnmo ho rum comme marior um demon ftrauer im,
uod.ad has qUÎnqn
e difficilis refpirationis differetias,
e qlllbus nuc di ce re defino omnes rcliqnz commo dè
fired. ue~ ' p~ filllm.Ne queeni m' aut ve1ocis, aut tardœ replratlonls in Prxnot ionum libro metion emfeci t, iux~ ea~dm
rationem. ofiendimus enim , quad omnes
a la: dltferentix in prœdiétis contÎneanmr. ~are
Hip
t?cra~es
Vtrunqi ipforum reaè feeHfe videntr: in mor
la~ ql~em
p~ulribs
diuifionem i.n omnes ~arteles fplrandl difflcultates ponens , m Prznot lombu s
Ver~
, &: Aphori fmis quantu m vfili erat commo dum,
ae neeeffarium.
.
fi Il. x. ~ando
igimr hrec nobis jam [ufficienter
l~tdenof:ra,iqum
fuerit [anè adhuc, eda alios
re .al\tes fermones ex omnibus ipfius fcriptis expone re ln' .
t"
ItlO rurfils àfecl1ndo & fextO morbo rum pOpl1la'r e enlln
• h'IS l'b
. conleq
r"
adIllm •fUtn pto. 1n vtl'llql1
1 riS,
ueter
di~rl.m
omnium reJatam diétion em, in qua omnes
tl lcIllS refpirationis differetias docet,h oc modo [cri
P
. arum r"
r. •
tioltn
1 eG·.•Sanatorl.llm commu
OlCltatlonum Iplra
ga
rat'
~n abhoné tibus à potu,& vix bibentibus fpi
fpi~
reuls. ~àd
fanè hic per longam [piratio nem,
pér l~US per longllm tempus faétus,hoc en rarus , in[utl\~'
tnagnlls indicem r,m fecundo libro cft demoft ra
qui pquemad~ol1
edam per breuem fpirationem ,is,
part1\~S
SOdlcu m tempus fit, hoc eft,denfus, infl1pérq;
tÏt1Ua.r· an at?ril1m igimr,aue fignllm,allt cal1fam conVtrun Um ofcltatiolll1m fieri magnum & rarum fpiritu,
afeét~uc.
[~nè
dcmon ftrari potcft. Signum ql1idem, vt
coner ~IS ln comrar ium mlltatX, cau[am vcrô , qnôd
. fimt reme d' 0 r ,~
•
CUtn h'arlonl ~ eomrar la
la. lC1t:lt eOlm,
&
dam ~atu
dlnend umr cotinem cr,ob vaporofilm ql1CtUlll'v a.ffum [piritum in mufculorum genere comee
con:in ~t lnaliis locis eG oftenfum. ~ibus
verô hoc
CUlll' glt, ftatim edam contine nter exiipirant vtpote
Inexfip' • 'b
.
,
ettacu
l,ratlOnt us em(mo
di fpirims expurg
ctur,&
tcnlp~r'g,
ve~o
quis non ita continu è,fed per longu
ex puauon es faciat,manifefuun cft quod pra::
t
J
°b
t
exill:entes in ip[o affeétiones ce11àrum, atq; ita iiCTllum
A [an1tOrium ofcitationis longa fpiratio erit. A rquilon -
gam fpirationem edam velm caufam fanantem continuas ofeitad ones ~ne.lIir
1ic~t,
arq; hoc ip[um non
longo fermone mlllll1ldlgcre vldemr . Refpira tionem
enim ad plnrimum rem pus cohibere, quôd ipftlm fpiri
tus detenti o nomina tur,qua ratione fingnltus fanar,eadem edam ofcirationes fanabit. Eqllidem facillnt hoc
etiam in exercitiis omnes athletx , pel' vim expelle re
conautes quicquid fine hllmor um, fille vaporum in tenuiblls circa cmem meatiblls detÏnetur. Ob hrec io-itur fpiratio longa cominllarum ofcitat ionum, aut i:l _
fi
gnllm, aut caufa medicatOria exifiit. Cxterù m in abhor~mibus
à po ru , vix b.iben,tiblls fpiratio brellis:
hoc lpfum fanè non lta mamfefie , fed conieél:l1raliter
diétllm eft. An videlicet phreniticos ab ipfo nunc indi
cari pudidu m fit,prop tereà qlldd alio loco dixir: PhreB nitici paucibibi,lfrepitus facilè fentiemes,tremuli, atq;
hos magis,quàm quibus partes circa pulmon cm, & cor
perfrig eratx [um, vt fimul & per longum tempus refpi
rent,& frigidum exfpirent. Breuis enim fpiratio verifque induéta fanatorium fignum en. In perfrigeratis ve
ro nonfol ùm fignum,fed etiam callfa. ~emadou
enim fpiritus detemi o fupcrflua ellacuare potefi , & ob
id hanc in fingultiemiblls,& multùm o[citam ibus,& cu
hiatu [e diftend emiblls , & cominu è Ce exercitamibus
aŒlmimlls,fie comine ns refpiratio ventilare fimlll , &
excalfacere perfrigerara poterit . Illxta hac igimr rationem edam in [ecundo morbo mm pop111arillm confuluit diligem iam adhibendam effe, vt excande[cenria illducatn r,& coloris reparandi, & fangllinis in vara fubter curiclliam collige ndi gratia, tanq
~ lam
fanè & excan
defceti a innatum calore excitare qllcar. At vero quôd
C denfiore omnin o reddat re[pirationem ipla :ll1imi excandefcentia nemo ignorat . Affilmemus igirul' ipfam
in perfrig eratis, &deco loratis , ae gracilibllS, ex quibufdam imema llis,& remporiblls opporm nis , non [anè ita contin enter , vt valde faclllratem offendamus
fcd velue exercitationes innatum calorem corb~
tes, non immoderatas facere illbemlls , [cd tum OppOI"
tnnè, mm modera tè affumimus : fic eti;lm brcllem fpirationc m fiue per fe,fine cum excandefcenria procur amus, non fine opport unitate , & modo alfllmemns.
Pond hic diligemer animadllertere ad fcrmonem
ip!ilm oporte t, & non pmare eandem affeétiollcm dfe
CUID ea,qlla: nunc l nobis oftcndi mr,cam ,qnam in prxnodon um libro recen[uit,de qua dixit: Spiritus frigidus ex naribus & ore prodien s , valde i.lm perniti ofilS eft. In acuds enim morbis , de C]l1ibllS in i\lo !ibro
D [ermon em facit, huillCmodi fpirandi diffic.ultas morte
porten dit.lna lits vero mm-bis; qui cirra tebre.m confifium frio-idiras tOdi animalis habiru apprxh endit,&
,
Cl
•
l
"
,
accidir quide neqi ~is extra pcncu
um) non ~ame
p~nt
tus pernitÎofa. ~x hlS 3ntem ~ &: ~rangult.o
vten appellata,&: omnm o omnes fplntus Ultercc puones, qux
mlllieribus quidem afsidl1e , & prx[en im viduis accidunt: l'ara ame allquando &viris . ln huiu[m odi enim
omnibu s affeétionibus pra: multim dine materi z frigidœ in:tl~s
calo: ~ralt,d
fimilitudine fi am~,
qux
prx mult1S hllmldls ~I&ms
fuffo ca tul'. ~are
crii accen
dere ql1andoqi pofslblle eft hanc, "bi matcri i exuperauerit : aHguando tamcn confilmpta mate ria neceiTario
edam ipfa fimul extingu itur. ~
c madoJl
in his',
qui in acntÎs mOl'bis fic cxfpira m , nulla Cpes Calmis relinquitul'. Horum itaquc meminiffe opone t, & amp1iu
~ quod in imcrcc ptionib us [pirirus omnem refpirationenl
é!'
�4 1)
Galeni de Difflcultate Re(pirationis
ratione m perfeétè periiffe , negi [ufpicari po[sibile cil,
neq; Gc babere apparet,fi quis guod eonting ir diligen - A
ter cÔGderet. Minimlls aute Gmulq; per lôgi[sim u teplero[que late.~
rati~ne
pus ipfis fit (Ririrus, ~tqu.eh:c
ac falli:t . Verum fi gLUS dlltgete r al11maduerrat, am etl:l
gllempiam naribus xgri admou eat , percipi et
di~tlm
pra: naribus
fi quis er~m
v tique re[pirationem. ~od
c proenter,a
ar,dlhg
pilum,allt tenuem lanam fllfpend
n
a
e
l
~
m
.ip{a
.edam l:a:c
bè eoncerptam, v.idebir, ql1o.~
mr.Inb uill[mo dl [anè affeét!Olbus (plraqO brems, hoc
ef!: motus refpira torioru m organo rum per breue tepus
quem videlicet etiarn denfum [pirimm appellamus,eau
fa,fim{tlq; fignllffi !ànatorium exifiit. luxta eanùem verO rationem cOntinllarnm o{citatlOllum,non {olùm re
[piratio per lôgum tempus ,hoc e1l:,rara,fignllm, CtmUlque caufa (anatoria exifiit,fed erÎam magna. Voeatu r
enim hxc & in [ecundo libro,fp iratio 10nga. Primar io
etenim ea,qux per longum tempus fit, hoc ef!: rara, hoc B
nomen po(sidet:[ecundario verO edam magna. Atgue
de bis qllidem fic habet.
AppOllamus porro & alia vniucrfa ab
x 1. Il..
ip[o de fpirandi diff"iClllrate con{eripta. In {ecundo
equide m morbo mm poplliarium , in Antigenis vxoanhelofa fuerit ante partu.m,pof!: hçc
re pra:ftus,~àd
eum partu pus reUOml1t.~a&
fimnl
inferr: Ponea
fltnt, eon[entir:
hoc cum his,qux à nobis demon~rta
anhelofi enim funt,qui denfum fptrltllm habent , & fimul thorace m multùm difiendullt, Conrin git aute hoc
allquan do quidem in affeétionibns mu Ira in(pira tione
indigen tibus, & profeét o edam à CLU-{U , aut aliâs quo
modoc llnqlle vehementi exercitatione faéh, eiufmo di
!pirirus accidit &. omnibu s ardetib us febribus. Fit ecii
v r demoft rarum efi,gl1ando obtura tio,ant eompre fsio,
aut coarétario guxdam in refpiratOriis organis exifiit. C
Tale vero qlliddam appare t accidilfe etiam Antigenis
vxori,q uemad modum pus indurauit. Huins egnide pri
ma: in (ecundo morbo rum popula rium fpirandi di/ficultatis meminit. Pofi hanc vero eius, qna: Lycix acci
dit,de gua, velm anteà dixi, fcripiit:Spiritus intra dupli
cabatll r,non tamen magnus,atqlle hoc [ecllndlll1l ratio
nem. Affeél:um enim erat in ipfa neruofum organo rum
gel1l1S, vt etiam ab[olut a vrinarn m filpprefsio fieret, &
oh hoc fanè Juplica tus [pirirus fiebat. Cnr alltem non
rnagmls? An qllocl erat perfrigerat:\? Conregeb:\tur iraque,inq uit. Demon firatum en :lllrem;quod hacvoc e in
illxta innamm ea\orem vramr.
perfi~ats
0
13. Confeg llenrer vero & de anginofis tune fadis
diifercns fic {àibit: Spiritus his non valde fitblimis, tan
quàm videlieet vt plnrim ùm lilblimis [piritus an~il1o
D
fis fiat. Sic alltem vocare ipfi mos en parnllm , &~elut
cningredi
.fauces
ad
aliClù videri po[sir,eo loc} v{qne
rem non alltem ad thorael s profun dttatem defcen dcnin
tem: Qgod vero ein{il10d i (piritu,s nece.ffario cxit~
cl;>
l
n
a
~
r
o
his,qui qllodcunqlle tandem re[plr.a tonllm
anglcaufa ea,ob qua
IIX i~tnr ~
lenr ,antcJ. di8:il eH.')
~
~
u
e
l
~
noGs fpirims non valde {ublimis erat? An gllud
anginx fpccies ipfis confileto more faéta erat?pn mllm
cnim,inguit,fallces non in Rammatx, verùm iacentcs.
Déindc fic ait:Nam hlffoeahanmr plurimi,nifi Cllm de
gllltire cllpichant. Et omnin o rota nan'ati o cie angina
tunc tiél:a illa:ras pcrman{iffe oltcndi t ipf.1.s fauees, verltm vicinas his partes venieu lis colli côtinuas a/feétas
filiflè. Nam & ip[a venicl1la hlxata Jilce{siffe ait, pardm intrà folùm, parrim verO in ohligua. Ctim igirur
ipfis fl~
orgal~m
ncqlle al ;ud aliguod re[pi~ato!l:
ratione ,
m
proprta
ta
lUX
rit affe éhlll1 , neqi fauces Ip(X
fcd ob comml lnitatem tamùm pofitionis ex affetl:ionibus parcicipantis,merito non valde .lilblimis ipfis fpiri
n011 fuilfenr fauees infenatus erat. Etenim ti ~enitLls
ta:,neqllaquam fane fpirims fublimis fililTet. ~ando
vero per con[enfllm ex vicinis infef!:abanmr, mediam
prxditl :orum connitLuionem accepit modera tè denfams.
14. Déince ps porro ab hac connitl ltione, alterillS
mémin it in Perinth o 6étx, hoc modo narrati onem incipiens:I n P erinrhum circa folfiitifi ferè çfiinum venimlls.D éinde reeen[et tOtam morbo rum fpeciem ,à call
fo ardemi febris gcnere exor[a m, verùm vomito riam
&
faéhm, & ad plul"Ïmum tempus inueteratam. ~in
quod
funt,&
faaa:
his
febres
caufi
s
qnod citra vomim
venter ipfis multa egelferit,appo.lilit: V t mm ex his , tU
ex alils omnibus manifefium fit,eius cOllfiitutionis cali
fam in piruitis putre[cemibus fatl:am elfe, ita vt refpira
tOria organa illa:fa permanferÎnt , itémqlle ipfllm os
venrris , ven\m ex inferioribus partibus initinm impetus flli [ump[e rint aIdentes febres. Merito igimr ipfis
neqlle magnus [pirirus faerlls eH, qllema dmodu m his
fit, ql1ibllS in pulmon e & cerde fdJrilis caloris multitudo congre gata eft : & paruus fanè non erat omnino ,
vtpote gui non doleren r,neque perfrigerari effent. 5igl1idem igirur paruus & [ublimis l1il1il diuer[u m Ggnifi
cat, iux ta ratÎone m vtique .lilhlimes fpirirus ipfis fatl:os
effe dicir,n on tamen valde. Poft hac verO confiitutÎonem nullius déinceps difficiIis re[pirationis Hippoc ra
tes memio nem fecir, v[gue ad illam diétion em, quam
primam omniil in princip io huius libri appofl li, cuius
initium hoc efi: Spiritus parui,d enfi,ma gni,rar i. Hanc
vero totam iam anteà expoflli. Tempeflillil igieur iam
fuerit metion em facere difficilis refpira tionis, ab ip{o
in xgroto ql10dam confeq uenter confcripta:,cuius namen non exprefsir. Habet aurem Cenis diétionis {eries
hoc modo: Spirirns fllbden lils,ilia doleba t,& re[piras
& cùm verrere mr. A pparet alltem & hic a:ger te{lirn o#
nium prxber e iis, 'lux multories à nobis .limt diéèa.
enim ilia fiue prxcor dia cum refpiratOriis or
~ando
ganis côillnéta 1l111t,ob ipfllm [anè dolcribus ipfis, (tlb#
den1l1s [pirims erat.
Arque hxc gllidem di/ficil is fpiratio nis ge nc#
1).
r
ra in feeund o morbo rum popularillm [cripfit. In .gua #
Crana
in
ati
Nicofir
to vero primùm memin it vxoris
ne, qux panmm & denlilm fpiritîi habllit. Déinde v~o
lnhe.lo[a: nÔ ,nllper faétx,fe d ~ prineip10
ris. A;l~igens
eXlnem , vt & tufSiret (emper. Etde hae fane nulla quçf!:io filCrit. Ven'uu de vxore N icofirati in Cranon e, ob
id mihi viderur parlllls & denlils fpirims aponeJld~
effc,qu od delirallit.Diclllm enim iam fxpc efi,quo d ca
pro[pirtl~,dc
trarius , hoc en, rarus , & ma~nus
fi : cur
•
0
'11' ( ) . .
•
e
gllxfiionc omnin o dl(~nm
prlll5 eXllut. ~are
nOn fiebat, vcnlm ipfi côtrarl tls;qui dol~#
hic quiJel~
mm proprm s cf!:, panlllsvidelieet,& dcnlils. Neqi ent~
, ~ vllillS panicu lx doloré a~:
in enarrat ione xgritldn
elfc appoll1it, [cd nCC]lle wmùrCI 11 nota 1
qllem. faét~?1
igirm eil gnod r~
J!lI\m,am thoraeem. ~Iid
lem ~Irca
JlIplel: rno~
idcmr
vera Ilia habllit mali? Mihi cquide v
hi {perics cirea hanc 1l1111icrClllam à duplici princP~
co nfiitifrc.In co enim quod uefiplIit,& collum,&: os! e
j
nafilm conl1ul fa habuit, manifèthtm fit qllod in ca~lt
~
i
gn
o
~
e
v
aliqua ipfil1s morbi extÏccrir. E.x co
cau~
m dlcm, &: ~
bus 111tra eonclu[us crat v [qlle ad Jeclma
r. f-crcbar nOll paru:l..
r·
.
le
prx
vrma reles erumam Il>cclcm
per qu.:
in hepatc faétam effc in fl5mationcm edli~O,
s
i
t
l
1
f
~
r
p
j
(e
m
[ceuuu
it
{uperna affeaio viaa, no potllcr
fpiratl on
o
�Liber T ertius.
fpiratioilis fpedeln effinrrere. Diéhml enim eft & iam
'r.0
A
al:t~
lxpe , quod iuxta prxualentem alfeétionem ipfa
~flc:is
refpirationis [pecies.formatl1r .Hoc ip[um ve
l;û ;rel n:aximè indicat ipfins delirii paruitas,& ipfa ade? [efus diaio,delirare enim ipfam dixit. Solet ante.
~l[r:odi
verba ,vti, vbi panum Ixfionemindicare ve
ht,ql.e~dmou
&hocfxpe demonftrltii efi.Nihil igitur I?~n
efl:,cùm ipf.-t pamm qnidem defipllem, fone
vero l}fi~n1atoem
circa hepar habuerir non ipfillS
defipientl''''
~
. . propnam
. relpll'an
r.?
d'1 d:ff'
1 1
"', fied'ln BamatlOl11
cultatem eueniffe.Atqlle ita fanè de his habet.
'ffix r .1. I~ ~id
vero Cli pnel1marode aliqllem faau
~ e dl<:a~,1teigr
oponer? Num eum, ql1em in liro de VlttU acutOrum pnellmatii vocauit?ita vt pnell
lnatodes & pncumarias idem fignificent?an pel' vocem
~lemtods,iqu
ventrem inl1ams eil, figniRcatur?
. ~ Ver9 91l1S fit pnellmatias ,in libro de viau acmorli B
l~ ~ manlfeOifsimè expo!i1Ït. Cùm prxdixiffet enim,
~I
p~elnatix,hoc
eil,anhelofi filit:ilarim conneétés
1Il. e1't:l den[o vero,ac muiro [pirim. Atque hoc fané
eCIam
' " h'
l'b'
r.' C xteru
~
d .l1atim .111 prmclplo
1ll1lS 1 ri expollU.
~o
ln quarto morborum popularium haberul',conen, ipfa diaione fllbfcripta,ql1ç hoc modo
}l bera~dm
la et. VIl' meta II'lCUS,l'1'mm d extrum llltentum,
.
r. 1en
ip
1la~nus
al
.
d d
.
lor~
p , , l~S Intel:ta, !ilbdura, pnel.t~ro
es, .ecote , ~fSlbe
eft el11m vtrunque, & dlff1Clllter fplran -;
it m l~ uln faanm elfe, ob ilioru affeétiones, & vemr<:
d ~.1l mflatu fuiffe: mulra vero magis obfclHl1S eil,qui
he~nps
~eql1itr
xgroms, fic habens: Temenei filu~
Il,It ql~d
fpiritlls, Vt viridanris palloris elfet. Nam
;l1cgua:dam valde mala hepatis affctl:io aJeral',ob
qlla&diff' 1 fi'
. r- pOISl
r'b'!1 e erat, & venrre,., C.
it .
~cu
ter pll"are iplll
ét:~
Infl~,
Color enim viridantis palloris, malè affetul, ~epatls
fignum eft· Pon'o quod déinceps ab eo dici
q~ IOc l1l0do,Marirus Lechlls apud Siro-dochum, arto
fUlll 1110rbo infeflatlls,ad qllem feptima die ingrcl1l1s
ili ,oétall:t l11oriebarur:rreq lie mi ngen s,neql1e egeré s,
& dura & {ipirims den[lls: nihil ql1x!1ione
d.I~nl a nlagna,
h b'
"
.
il ,9 f: , a et. Duris eoim, non moderatè, & magl1Js.
liS. aétlS,l'ationabiliter denfus ipfi [plrims erat. Veru
Pel1ltllS 0 brlCllrum el1 , quod
'
d emceps
"
.
ipG
commenter
111
lUS ec
allt L hl1s mort~
diétum eil,hoc modo:Definente
fic~
febl'.e.fpiricus nô eft [olmus. ~alem
enim dif[pecien1 habuel'it, neqlle ipfe mani
fef\.t re~pla.tions
forhllildlcallit,neque alind quodd3.m eiufmodi acce[conie~
n~al1
, fiue fymptoma fcripfit, ex quo quis
&: poll
facere pofsit de affeaione ipfi faéta. Al'qui
narrare i~n
~on
paululùm progrefflls, in huc modum
enitn di{f~clPt:
V ~O;"
!em.l1~i
pnel1l11a.t,?des. Poteil D
dGpl . l~ter
[plras mtelhgl,poteiletl3.,quemadmo
.
lltlinl
. 1OCI. pul'at,un::ta
~.
'1'
Inflat
d" ex enllTatol'l'b us llUlUS
1 la
tafsis a ICI. Vcru mihi fanè vidctur meliùs elfe & for
•
'1' d' .
· 'qll:l.
· ·dlf
c
neceffar··
. ft.atam lUxta
~IClte
r..
ll1,l1l
lUa
lCl,maO'IS
"
1.' 'p1ll'an ~
PlI"
.
" ,
gr~mlS,&
te; ail U l1m.~guenratio
pro:
C]lll ialll qll?da Il).odo facll1lls fplr:1S,mgult tanqua.
~àd
prœdlxiffet de ipfa quod difficlilter [piraiTcc.
défus efi~?
~neumlrods
appellare foleat eos,qllibliS.
&nüc p.ll'ltlls,diétii quidcm in [uperioribus el1 [ed
hllius :~lfe{Hi
eft. Rurflls cnim in peius mutab~lIr
diern i ~l lercllix acceforia m:tla,& circa decimi[exti
17. p~
1110rtui e1fe air)den!ilm fpirirli habentem.
~1J
&..
ql10'd pon
Il h
r •
•..
.1 r
lp1edenr,
anc conlcnpms
xger,ena
ipfa diét .Unl fp~1'ltm
habllerit, ob iliornm affeétione,
fadt, hoc modo habens: Filius
erat llUli? ~alfchpn
fplen fip~:lS
Ipfius .Apemanti fOl'Ol"is, iUil marrnl, c3ç
) l~ts,
ege!hoamarx bilis. ~emadnoli
&\
hr:t
G;dcll.
- "
cnim pneumatodes, hoc el1 :mhelo[os, aHgl1:mdo vocar, eos, qui denfum [piritum habem , fic quandoql1c
etjam fimpliciter [piritlls [cribic. N ihil vero miri eil,
fi magnis cxiflemibus iliis,fpirims denflls fiebat.Nam
etia rnrItts progrdfus in ip[o, denuo inquit,Ilia vero
intenta erant,& ianè eq.t edam cufsiCllla modice fic ca.
In vniuerfum enim,velmi diximus,quado ant tumor,
ant dolor guifpiam in partibus illxta ilia côl1ite r it,par
UllS,& denfllS nece1Tario fit fpirims. ~are
neqlle hoc
mirabile Cllipiam videri debet, guod eriam in iis, qua:
poil hxc feq\lllntur,cùm anteà dixiifet, ilili fllbmolle,
apponat:pneumatodes,hoc eil, anhelofi,nô val de. Si
enim Laparon Grxcis vacuum & molle, hypotaparon
:lurem fllbllacuum" &[ubmolle fi<'11ifi'cat:in tantùm fa.
nè difficulter fpirabunt,ill quantl~m
panes circailium
ipfis malè habuerint:moderatè;taque ipfis affeétis mo
deratè difficl1lter [p;rabunt. ~emadol1
r~[us
inferiùs in eodem libro , vbi in hunc modllm [cribit:
Famlllx,quam recèns emptam vidi,durides in dextris
erat magna,non valde dolorofa: rationabilirer inferr,
Et no valde difficulter fpirans, SiqllÏdé enim durities
non valde dolorofa erat,certè neqlle valde di!ficulter
fp,irantem ipfam eiTe verifimile erat. Sic verO etia in
fine iam libri,de ,fcnioré narrans,atque prxfarus, men
te. motus eft moderatt:: inmlic, non val de difticulter
fpirabat. Semp.er eni,m iuxta magnimdinem can[.1! diffl
cilem refpirationem'fadétis) edam ipfa difficilis refpi
r!l.tionis.magnitlldo prùducirur. Verùm !lxc <]LlÎdem
in quarto morborum poplltarillm [cripta funt,qux 0mnia iis,qll<e à)10bis de difficili re[piratione demon11r"-ta iill1t,abllndè te!timoninm pra:bent. ,
'
18' Porro in quinto mOl"borum poplliarium, deci
mns quarms çgrotlls hoc modo [criptlls eIl: In Lariffa
Hippofthenes perinl~mo1a
apprxhenflls elfe medi
cis videbanu:, erat:lllté nequaquam, vcrùm principio
lllaans,in duro loco cecidie filpinus, adller{ario ipfi il
!apfo, & lallatlls efi frigida, & cœnallic, & grallior faélus cire ilbi videbatuL Sequet;ti alltem febricitauit,
& tufsis apprxhCdit1iccior,& fpiritl1s den!il s. D éinde
~ando
vero tufsiebat, inquir,
paululùm pro~efils,
dolebat PCétllS,& dorfllm, N ihil itaque mirum eil, fic
affeétis partibus rhoracis , dcnfum [piritli hétum elTe.
Cxteru quod in fine fermonis habetur:Neqj ftertore
habuit:ad demonftraribnem diétum eft,quod non t'nerit peripneumop.icus hic homo. Tcftimonium amem
prxbet hoc ipflllU iis, (lUX lhtim à principio in hoc libro à nobis diéta !ill1t,quando hac diétionem ex tibro
de viétu acLltorum expofuimns,partim \'cro ab orthopnœa,& ilerrore [uffocati. N onus déinccps & triccfimus xgrotlls in quinto morborfl 'populariu [CljptllS
el1,iri:l.em &ipfe den!ilm [piritii habens. Adfcri~a
auté
& h1c ipfam di.él:ionc hoc modo habcnré: Pue: a m~I,O
}?el'CnŒls ventre &. he.ea,r,mo:tI1us el19uat:: die: [pm- ,
tu den(ilm habllic,& no JOrelbgebat gLUCgll:1, & febn s
corripllÏt.No obL.Curli efi ,in!10C,& pe;i~olXU
mebu:
n~ aillû, aC intcl11;la 0111111:1 :lpeét~c,
!tcmquc,fcpttt
ua[uerfum, vna cu vcntre.,& hepate mflamata flllffe,&
Vel'~m
iana delirium no
oh id etiam puer li delir.a{~
h:1behatdifficil!s fpir)'tlO\11.s f])eClCl11, tTIlior enim affe
étio circa i liu111, iu xta [~c,
Ip[am refJ~i
r a t ion
s fpcciem
efformal1it. Minor vero pel11tl1s efllnpel':l.ta. H xc qui ~
dem in quinto libro morbor[i popubrium habentur:
XI! I. 19. Rl1r!its vero ad fex tll tr:mfgrcfsi,cuius erii
iain anteà comml1nem ad [r. eundIl111 libnun diétioncrn
:1= xpo!i,imus ,l'eliquas fentenrbs hile pertjncu~
r e~
,cn[eamus.
Sllnt amcm Fere omnes i:im ox prx. "
:!,om. 1 r.
0
1
�Galeni deTulTIorib'us :
maO'no diéèum cire putant,pr9ptereà qUdd hic thora
diÇl:is manifefiœ. Etenim Cpiritum [olû fimpliciter [cri
fi.lblimem & eleuamm facit, ip[um plurimùm di·
bens,in accefr01'iis mOl'borum malis concm-remibus, A ce~
ftendens.Progreffils autem paululum, pnellmatÏas no~
pro difficili refpiratione fcribere demonfiramm efi,ea
minat qllo[dam:& diéèum etiam de hoc efi anteà,quod"
videlicet,in qua denfils fpirims redditur. Ellndem veaut inflatOs,am anhelofosfic vocat.At vero qui déin-'
ra wpliùs den[atum,anhelofilm vocare,itémque arihe
ceps (cribitur,[piritus ob[curus,panllls eft,& propterlationem in conf~etldi
habet. ~are
in [exto moreà non apparens, gualis & in interceptionblls fpiritus,
borum popularium, vbi inquit: Si fpirims imus relin& in hlffocationibus vteri concomiratur:atque huif~
quatur,refpirandi difficultatem cum denfitate imelligemus. Similiter autem & in mlliiercula in Cranone,
modi quidam vult edam ex ipfa diétione indicare,guiC
fic habet:Et [pirims tabefcemibus obfcuri O1ali,& non
in qua fic fcribi t: Splen namra magnus , febris ardens,
ntbicunda,[pirims:pr:cdiÇta difficilis fpirationis [peci
parientiblls, & quicllngl1e alii tales ab eadem confitl~
es acip~nd
efi,in qua fpiritus denfatm-.~o
tÏone. Mulieres etenim non parientes, umt amem h:e
dum edam in filia Agafis puella. ~od
vero dlfferat
omnino, qu:c non probè purgiirur , maximéà [piritll)
den[lls fpirims ab anhe1atione,manifefiè indicauit, hainterceptionibus appr:chenduntur, quemadmodum fa:
ber ip[a diétio hoc modo: Filia AgaGs puella exifiens,
(plne etiam qll:C diutiùs maritis funt viduat:c. ~are
denfi [pirims erat, m111ier vero fa.5ta, ex partu non ita
ritus:quinon manifefiè infignes [unt, negue patentes,
diu doloro[a exifiens leuiter,magnum onus [ufiulit, &
eos ob[curos appellauit. Ex his igitur progreffils gui!fiatÎm q4idem firepuj{fe circa peétus videbatur, [eque B piam inueniet,& citra meam vlteriorem opem, omn;:I
alia de difficili fpiratione diéèa,mm in gènllinis, mm 111
ti vero "nnelationem habuit, & dextrum coxendicem
doillit. Déinde confequeter ,fpuebat fpumo[um,ingnit
fpuriis Hippocrati infcriptis libris, qllagllam noS fer:
;tb inirio amem erat florida. Equidem ex toto acceffoO1è omnes genuinos in hoc fermone locos recenulcrl
riorum malorum concurftl manifefium fit,ql1od tuber
mus.At vero quando guidem & hi, qui ad Theffal l1 /ll
cule;> in refpiqtoriis organis 'inl1eterato,& :cgrè conco
filium ipfius referunmr, & gni ad Polybumgenr~,
éÇili rupto,h:c c expuerit·& ql10d ob h:cc tubercula den
itidem anis Hippocraricx funt, & non procul ab hls
fi fpiritus fllerit. Porrp inferiùs in eodem libro circa
abfllnt ea,qu:c Euryphontis e{fe videntur, feruntur.ail
çonfiitutione,quâ hoc modo incce?it: Tu{fes cceperut
tem inter Hippocratica [cripta, fi mihi otium cont1~e
circa folituhybernm.~[d
vero & fpiritus firit allql1ando maius,alinm adhuc guarcum adiiciam
roui [ublimis fiebat,inqllit. Et fanè qlla<l. ulblimis fpibrum,in quo exponam ea, qu:c in religllis Hippocra tl
ricus eft p~IUs,&
dé[lls,in fuperioribus explicauimus:,
inCcriptis libris continentur, de rcCpirationis diff'icul
& profeétà etiam anginas circa illam confiimtÏone01
tate. Nunc vero aliis rebus infiantibus ac vraentibl1S,
ad i11al1on tranGbo.
,~
faétas effe ait. Malè itaque fentiunt,qui ulblimem pro
4
h:
C L. GALÈNI D E
Multitudine,
Barthololneo Syluano SalonenG Interprete.
ARGVMENTA CAPITVM
Libri fequentis.
C.. p. J. Clmtr~
medicDrum omnium imptritiam,
trima ratimalium: tjuorllm plurimi r1!ultitudo 'Iuid fit,&4d fjuid relatiut , dica~urgno.t:
' tCl~ , ad')irtutrm dic~t.
r irtuttm )!Uo af'fjll4m ln ammabbl# eJfo M (th,dw 0mnin, ntgant, rtforunt'}ue mu/titudinrm "t!')4QrtJm tan
ne nofùm c4pttcitatem :fid e"um alifjui mult'~din
minant 'Iuidtm ')n'luam , " fila fleg11lJi indictttionem mt,ul1di fommtu. Empirici drnùfl~e
rAtùmr omni ttUtf,ata,
minimr 'luid ad alilki diclftur cur~nm
1 mtdendi moJùm t
fi.mpt~",aru
conçurfo ,/,fim.cnt. Zt!iElw igitur Metho
ald/! cum Empiricu, rtttim/tlibl# fi d/inceps rej}mforllm
,t}ltttur.
II. Contra. zationales Jimul & Mtthodi(os, multitudi
nt~
mfjUt ttdfi/am )!i:tuttm • ne,/ut adfi/am vaforum cd.
plfCltlfttmJèd ad")~rn'jlit
reforri dtbtre,tuidentiblH idi,td.
r/~m
qU0'ltlt txempl/! doctt.
Gr~UltimH
l ')rl moltjli.t. & dDltlri! 4lhuiIH fi'!~m.
plllrimùm diffirrt à dinmtimt.
~.
• all'.
1 ,1 1. f?!.4.erendum effi poflhtU 91101 fint 1Jrtu~!
,II
mal/! (orPOrt , & 'lMt humorum dijferenfitt, 'l,Ii )!rtJle~
g~a.utn
,aut ')a.fo dijlendunt. (.AdlwjiH imj'erito! flle
al,COS, f!..!f..enam domtrit in libru dt Hippocrat/! p/Af~
rI/! plam/!: item in libru De elemmtufimndl#mI-/lPI,cr
Itm,& dt naturttlibU6 fa.culratiblH.)
",
1 ~ 1 1. v'dttrum genl# multitudinu, fjuod ad"lé~if
Cdpamattm rtfortt4r,nm indudi poffifob j}irittimfell . il
turemJjneélicttm''ltlam nullttm omnino efft (!icet d Sfl~
intr~duElam
) Galenl# cDnfirmat. Efl enim "jrIUl (ail (~
vel tffintia. a.Eliult,nihil aulem infi ipfilm a.git, il/tir 1I(~
':lUt contintt. Item Ji omnitt entia j}irilujjmthc1 tg
rent,res in infinitum procedertt.
•1'ir
~.
Cmtra HerophiltJm: & rur[1# diflmtiommd
.
t
tutu f,rauamint diffirrt.
grduamen ptrfel,~
Eflituttm, ')irtIfHnjl~o
cr.
�Galeni de MuJtitudine
421
,..'"
4 22
time fi habeant.
qu.l. in al~J
m.:tgis ,ahjs minù,s, IJ~s
nullaprorfor hbetur.
ln arterqs PUIJtI percipitur, irJ venis autem nulr~m
ac!huc A
X.v. ]jreuis iam di{/orum con/,r
~ henJio
. J!..!!,'od minus Cdlor inflatione l enas aUollAt. M oles, c:r tenjia 'enammex
jignü Galenus inuenit.Sentiunt partes.fè grauari, yëter, ve
terna.rllm, ple"fitudinem tpJic!cm in eis indicat,non tamen ln
jica,pulmo,iecur,rmes, cerebrum: 0Jfà autem 'luatdttm ptr~
'luàm o/fèur'e. alia penitus rtonjèntùm t. ../Cdeps etiam
de c~nflat
hl.mor ne/it,& fjualis,an flaws.p/cthora dllple"
ejl: minor, fju,e cauitatcmfifftm in 1'(1"tiS replet: maior,qu.e
(7 adenes normulli,& medullat orrmes .fe nfos expertes Vltunicas etiam dijlendit.
dent~r
. ln pulmone, iecore,renib'Js,non ipjà v!fèera videri
X y l . l(uboremindicio ejJejàngu.inetLJolll-mp/enitlldifln tlre,fèd eomm membratMJ ttmbientes. y [. 1{!dit ad
nis: )JeL totius corl'oris, ),el eius tant;f,m partis, in 'jIlO appàmtjl~i
t ldirJem
grauan tem .. In fjuibujèun'fue.fènjùpr4llitis
ret, vt in phleJ.rnone (jùl eilts nt.!1a fit hîc ment io: nam de
partibus humomm multittedo ine.//,'{,raua,ri fifintiunt . ../Ct
prioretatJtùm 1Jic libertraElat) nifiru.e externa cat/jà, J'el
non '}U ecunCfue grautlntur ,muftitudine l,tborant fid ob imbe
animtL '1uifpiam affiElus IInteceJ!i:rit. Plethortl diciwrfin~
ci"~lItem
f epe (vt in paralyft) àmf1{culis etiam cirmmiaguineyel per totum corPIIS, IcI plurimt/,S, & prtLcipuas par.
ctntlbu; gra/Ia/'i pars il'tji/'ma potefi. Item primario graUtù
tes ablmdtlntejit/e l'cr ventU tant;;' idfiat ,flue in carnolis 10
graulltl-lm'lue non poffi at,nifc j,niji primum mouens intellicis.M ohs IIlia ejl carnis ,liuemtifè/jforum,tft'lue ml+ltitudo ad
gatu~:d54o
opm efl,librum de mufirtlo;u mot/J perlegijJè.
virtutem,'lu,e grt!uatur:alia ejl hllmorum)'juos imbilit caro,
J!./b~fèldm
partes alifju,e grauantur fol,-1Y1?, ",,,m mouetur,
(:7 htfcplenitudo rej}od(t vafirum plenittldin i, Cjuam v ocdt
" l ~s et/am tjt/ie.fcentibus . rI 1. l'lethorictlm partem cogrt/turum anatomen, (:7 l~corum
naturam debere noffi, ali- B i1l 'TO f')lXYf.l!X· (ptlrcnchyma a/iqui vocant carnem ftmpli
am,non, ~ t v j(cerum non fjualis mlYculorum efl) p!ehitlJdo
ter mm Era{iflrtlto deerr(lt/ll'um:clûllS verbu citatu in hol,!:afMns uon facil~entu
in arterljs,ac vertis,niji ab eXfjui
minen: inuehitur,prim'o "efellens fjuod mediocriter lib initilJ
]it;fSimumfirfùm I.'abmtlbus .pùthora autem farum pulfo
tepletlS vzifis rob/tfliora corpora fieri firip fit E raftJlratus.
dijèernt/~:am
ft ventL ftnt plethorictL ,jànglûs in arterias
(De plethora,(;7 eius generati6ne:fju'od propriè dicatur ad
transjluit,ac il!iutfit imp!entur. X Y 1 J .... rndedigno/ètt
vafo, & 'luibus fig,nu dig,nofca!ur.) V 1/1 . F.!:!rjùs,con
tur 9ui,qualfjùe humorplenitudinis caifa ftt. alids ex pu!fu,
tr,a Erafitum:ep
~hend
lte/14S
battologlttm, 1uod· 6ri ~ ,o
aliâs ex calo/'ejànguims. SijOla bilVJfi aua, veL atra,aut pi
ItCcJ,6pCI &lIT;'(Je o'6f>01 dixerit.plethora El'aJiPrato parepto
tuitajolll abundet,cacochymia ejl,non pLethoraJl/,lIt",,,itB@'.
jis (IlUfa . Non jiventL nimium (imt replet,ej:mguine, parc
pletbort/. perf.etuà adeffi ) 'el molé,wmoréml'e, lei grauari,
ptofin~l/m
effi neceJfariam fid nlmpi IIIt'luddo ven~,
l let
nem:Cjuort./m neutrü bilem abundtem(êfj'lÎr
. prit~sem
• . ofèu ~ a Ip(amm aperiri. Contra diElum Eraftflratl a ua.~
a/io modo aJftceretur ab ea corpus .../CjOlo ph!egma tc forjàn~
rnedlOcruerjànguine fieri robufliores. /(!bur non .neceJfarlO
no Cfuolibrt tttme,fid 'luale in leucophùl'mlltia hydrope ejhté
.(e9Ui/à.nguinis copiam:run.
~pe immimlto rObuf!:,ores,au[!rJ
àphlegmate,'1uo1 crajJum,minijfjue flatuofom ejl, g,rauatig,
mfirmlores fiunt. ..At ver à J/IWif fU, & a TO,/ {a i nfiparabi
ye/ mo/es corporu producetur.Pituittf, varitU diffi l eriM,&
irafont,& inu.icem (onuertuntf./r. 1 X . 1{!/i'lua in Era
fng,ularü mm effiElus,item vtriiftJe bdis per digreflionè' dor/t~
jiffrati )erbis pe,fl'llûtur,docens tcnf/one i nfiparb~!e
dempfethortLjignum,nontamen proprium effi,fi d eflam ln C cet. Non enim ex profiffohîc de ctICochymljs, m'lue de tllmo
l'ibM prtfter naft/ram agit . pulJùjànvuillu d~firentM
indi
phle~m
ha{;eri. J!..!:!àd ft abft phlegmonr, & f~rs
.zdh,u
dari
Deflnguinis
mutatione
pel'
I
lla'!:S
rationem.
tend/tur, l lel ob laflitudinem idfit, vt poft e')Cercltltt, v eL .ob
X y 111 . ../Cnacephalttofs .filperiomm pel' exempillm
plethorarn. ../Cbundûnter (:7 inutiliter Erafiflratum me'ju0'1I./e dul arMa, 'lU 0paElo, fjuillls fignis & jjmptomatis,
m ~ nijJè brahiorumfurart,m,&' manu;;. Y I/erofom affiBu
'Juando, & cjllo ordine animadl/fljis , p/enitlldinem digno;znimè i~dco
effi plet~o'
,e . x. R..:dit ad, injlitMItYl'! ' afejèamus.
nO,n ajànguine fllum tenjïonem fier/.fid ab a~ljs
et / ~m
/lmOT/bus &}}iritu inclf'!/I . . X 1. ../Ccl eos, 'lm. mu~tJ
dmem adjOlam "irtutem acopmnt. Dgat mu/t,tudrnem
VLTITYDINEC A P.
non cffi humorM pung,entu ,mord
f ~ , 'v,eL h~lcert
6 finfilm !nnegi alilld ql10d maferentNaffiElum, vt in huLcerqflt / a/,wdrne. ItatjM oblter
o-is circnnferant 110rnordaciz4m,cflIÎ l el extra nos font, vel in ;orpore n~flr
o hllo
C \
men omnes rere hll~oru
d'fFrentitU e"plicat . ..1 en/~m
aute gr~ ua r~ mu
m1t~
c~ud/m
effi'1//od virtutem tl~ne
: ten f~nu
,fj/lodvajOr,1ill[ce te efl:atis medi
P~ltaern.
concludit. (De med/CI~
Ignaurs.) X I l . De
CI compenre gllea5,
tr
)fl "4fl]ue multitudinispro'fru's notif. TI4m rlt/fùm i1~ Eraneque quod magis iji1 r t
ï
1
. •
( ,
. ~ ~jm,cui1
verba 'f{xeovop ITI1f.lC/(,)If,p Emplr1Corum "
gnorent. ~i
ergo
tnpllCl temporu differentitt. Jic diR am )pr.efi ferre vicle"t(~r
.
Lcrmonem & prome
b.x 1 1 1. Conuertit.!è ad Empiricos ''1''û mu/titudinù vo- D
rc, & percipere vaca.ul,{Yn, ne n~miat
'1uidem,jèdJjndromen pLethoricam:
l
Iet,cx
iis plmimi qui
CUIU$ 'llfarn. plurimaJjmptomat a coMen/ant ,9u e omnia con
~
:
dem
qllidnam
mlllti_
C/{rrer
.
b
\
\
.
Î.
d
h
d
e!u entantr,1uamJtlrJguf.S ctrll atur:fjtlD tamm
.
in
collationc:td
:tliqllid
tudinem
vocent
fcÏfcitantiblls,
~n. Pt!I/ciftimis,v t vniueifa cormenÎlmt, (onfingit, in 'lll;bt!!
vt multllm & paucl1m nom n dici rcfpondent: ita fieri
e~d
,:n~r.aut
alterumfltM magnum efl phl~botmi
tL fa civt mcnfura comprxhendi non po[sit : l1:lm qllocl vni
rn te IndlC/um: im'oj.fpe nt~l/o
l'roI (m iftorum, 1Utl ipfi memllltlun id gll:lndoglie parum alteri eft, Tum vbi rem
duorant fjmptomatum prttfinte,ipfimet 'jllo9ue en"m ;nClnt'P/'omde ' yanum ef i: o}enclitfyndromes vDCabult~m·
profea?t)~
gl~a1
n~t1ril:dm
ailn~
pcninere, eos
t .x ! 1 [ 1: ...A:d ratignl/,/es''f'tÎ multitlJdirtl' nmptomarOCTallcns,ahgul magls, guam pJ[ces obmllte[cllnt qlli'l7a,fig,ntÏ9,It,nsnfilù,m indirEinEfè,fid in '1llibuam toro geda~
adeo prolixa,atgl\e ab [urda 1l11gal1tllr, vt guid di.f/reP
r per~m
r"pojùer/mt . ./CEfiontlm imbccr1litl/,um non
cant intclligcrc minimè po[si . PauciCsimi vero mllltû
;YI'lper rnultiftldinem indlctlre,fid plurimM ob cau(M o,.i,.;.
inglliul1t & paucum t:lnqllam ad potcflatem intelliCTi.
arum rorporumjOfidortfm,yt fll l'mJ,(:7 adipis ;nrrementum,
Ac fi rur[um ex cis quxrlS guidn:Hn potclhtem dic~t
fj":h1ern,,non perprwà fg,nifcare pIe/Imam, uijifoimeL de
nOllulli
nihi l prodi.ls refpondcnt: corl! vero qui effari
le Oc llbro non 109uimur./tem l '(narum extrrnarum rnoqllicqlli
a;ldent,ncl110 idcalii dicit :pllll'imiaute omnia
YIJ,tum
r.l'
l
'
J'
ft.
'
.
ext
J 0 /.I~
P enrfuarnem Igntlre, Cftm 1letjllC mter;ora
magis,qua
potefiatem il1terprctatur .~od
fi qui inter
ernu caf,dlorajimt,neI11'Îci flim (:7 mediocris vn;uerlO
corpore 1 ,(J . \
fi
)"'
J~
cos
vfgueadeo
fapié
~
é
l
n
i
efl:,
é
G
~
fi\bftantii,
1
ca or e;' mmllI emm venas inflàt.po(Jrem'o niL refer
re .Mut J"'anITUI'n
h
d'
;
rr.
'J'
yekauJiurrdficacc e{Fe pm-ef4wm.4icatr mm fi primf't
0
em, à/lt IImores lXI/je) modtJ Î1J JiM- propor
-//'k
J
.GaJen.
Tom.
II.
0
2.
i:
�Galeni de Multitudine.
percpnteris num aliqna eiufinodi [ubClanria fit quœ
animal regat,dein fi fit,etia quidna ea fit exponat,nec
dum ila quoqi interrogatns quxfiioni re[pondet,fed
auc omnino filentiû a6it, am adeo ad aliena [ermone
derorquet, vt prxfiiterit tacuiffe. At fi in his quoque
co qui[qua peruenifIè eruditionis deprçhédatur, vt di
cere guidé quidnam [ubfiantia tit potefiatis non habe
at,cxrerùm ea elfe cerro ex operibns figno colligere,
rl.lrfus fi & h1llC ip[um interroges, an qux A[clepiades copluréfgue mm Afclepiadiorû,tum Methodico
rl1~
de eo fcripfere quod nul1a fit in animatiblls facllt
tas perpenderit,atqidiluerit,ne [cire quidem an diéHi
fit ab eis videtur. Porro quod ipfi illi rnr[lt5-, qui potefiate non elfe aiût, vt ad hac intelligi,& cofiare mul
tlmdinc negent, magis dilllcet. Nam fierinequit, vt
ad re(peaû,qlli nullatenlls efi,mnltitudo cofiitllarnr,
::cfiimerurq; :mul mm vero & pancl1 vt ad (olas vaf~ru
capedines elfe arbi tranrur.lnterim quoqi ne multltn
diné oOlnmo quide initio nominar:neqtle euacuandi
aliquaab ea indicarioné defumllnr,fed à folafiiparione,id efi C;f/, V ~(7 , quit ab eorum neminc eodem modo
. exponi aliâs oŒendimus. ~in
& rertius quide cœtl1S
alius efi,qui nec Grne an nô fit aliqna facultas , nouit,
nec fe qu::crere profiretm,fed ex nonnullts, qua: liqlli
do apparent, notis circa xgrotu confifiéribllS euacua
done 1ibi ait ex longa experientia reperti: déinde fi
qU:Eoi notre ea: fint exquiras,difientionc dicir va(omm,& rubore & grauicatem corporis vniuerfi,& pigritie ad motiones,& tenriones membrorum:nonnlli
vero & bulcerofam,& Jafsirndinarii adiicilufenfione,
& traduaa in orio priorem viti, non fine ciborti ac
pomü largiore ingefiione,& [olitarû excretionu [ltppre[sione . Ex hac igitur fyndrome , hocve concur[lt
(fI.c...enim fymptoma [fi agg er;1 rione m aPr.ella.ç) venx
[eeandre vcililate obferuaca. Ii igitur no itbi tan tû ipfi
[ed aliis eria hominibus cunétis adimut rarionem, cu
omniaex v[u coperra affirmenr.Alii, vri [anè modo di
ximus,& racione [e vri alune, & po tefiare quida haud
omnino effe,nonulli vero elfe eam quide ,fed qurena
eius effentia fic,nequaqui llltelligi . ~o
fit, vt pauciffimi lin t,qui fubfiantii, effentiamque potefiatis prodere audeat.Sed horum ql10qi nec llumeru, nec effen
ciam eande pronuntÎanr omnes:imo vero qui nobis
quicqui fcriprum religuere, nonulli femper ql1afi de
vna facllltate animal rezete minore negotio difpura r ,
nulla adduéh in m.editi rarione,qllidam vero demonfirare aggredillnrur,ai(tntqi vna pltu'es nô ef.~a
proprer qui in corpore laboran ris mllltimdinem effe
pronuntiat,hûc necefTe e~ ~ ~:dic,u
Empiri.ci n~
minantur,atgue MethodlclS la defclluffe, velufl aute
ad faClllrate aut ad vafa id, quod mulrum efi, dicere.
Er<To nos q:lOque di[putarione aduer[lls Empiricos
& Merhodieos differamlls,tran{eamus vero ad aLios,
qui [c eum ratÏone tra8:are artem profiren tnr;tametfi
huius :Etatis quidam eo perueniût rcmeritatis, Vt {cax
fibi timlo s infcribant quorum ne il/orum gnldem v 1]um lieet agno(eas.I:aque complures [xpiùs audias
apud a::gros, qui dicanr plenum elfe hominem, dque
venx ~eétiùn
opus elfe'pofie1 vero vhi incideric rado,fe Ipfi & Mcthodicos & Empiricos nominent.
1 1. V crùm quod· di:û ad eos qui analo<Tj[mo, id
r
rld·llqm
'fi'
" repeti ta ratione
b.Cu
ItlorC,atqllc alrills
vtucur,
venientes c?greg.amur eorû primatibl1S, qui id quod
ml~tu.r;
efi,ldentldem ad potefiatem intelligut. Ferè
enlm 11 neql1~
vtr:s,neque culeos filpra modl1m plcnos con[pexlffc v ldenmr : fed ncque plus quàm par
4 24
fit, vnquam cibi fumpfiffe , quo venter difienderenlr,
A nec in veftca vrinamaHquado,vel fiercusin reao inte ,
fiino vlteriùs,quàmoporceat, collegiffe. Namque jn
id genus cafibus omnibus diaorum quod vis infirume
tomm perfpicuè difiendimr, vt homo, nifi fuperflu u
excernat,cruciemr. Neque tamen fit fen[us idem gra
uittis, vel mordentis, vel dolorem qualitate aliqua ineffabili afferentis. 'Audire igitur Ecet vel populares,.
~n.c;oid,
qllodipfis
aecidit, planè ineerpretentur, nempe ql10d interim à
cibo,guanuis exiguo,ingefio graueneur, opprimitur
que,ineerim vero mordeantur,atque erodancur. Sxpe item,cùm accidens fignificare exaaè non habeat,
angi [e fafiidio ferunr. Nullus enim horum fenfuum
idem apud homines fic, venrre plurimùm copia nimia
ciborum extenro,acque difiento. ~am
ob rem in eiufmodi fiatibus rumpi venrricllium libi propèmodu
B aiunt,c;juem nos quoqne [ummopere inteneurn eernimus:at vbi [e ql1:Eruntur grauari, coneraau a[picimus
ventrem quandoque.Sic vefie:E quo que alia plurimum
humorem conrinentis difpofitio efi, alia pauel1m, vel
i?grauefce.mis. Er90 & c:xc;et!ont: it~ ea, 9uz ex reple
tlone cendltl1r, qua plllnma vldeas ltcet,ll ea qux gra
uamr,parcifsimam quidem/ed freqllentifsimam. Neque enim tepus expeéèat repletionis , fed noxium exetl
tere protinus cupit,ficuti ve1 cùm à qualitate eius mor
detur:mnc enim guoqlle excretionem obit a[siduam.
Itaque & c11m veluti ab onere contento grauatur: tune
haudred:è (anè dixeris vitio[è difpofitam, elfe alltenl
ipfi quod degrallat multllm, quiuis tnnicam nequaqui
diflendat. H:EC fi opinionisomnino huius duces affirmam,negantiblls iis, q ui cô trariè femiunt, rurfus quXrendum exvtrifql1e efi, an vefica, cùm quoquouer[llm
C vfque eo difienditnr, vt difcrimen ruptionis immineat,
quippe qua: contentum detinere pr:Etereà. neguit,atqi
vbi onere premimr,ac morfulaeefsimr,eandem molefliam percipiat.Nam hic nu·fils qui [emper vaforu am
p litudin ibus mllltimdinem metiLlntllr, promptè conee:
dunt:qui vero poteClate,interrogationes id genus çgre
ferunt,atqj irafelltur, vitro citroque variis modis relu
étames quod hanc ql10gue mulrimdinem effe permittere 1101int. ltaque nos vtrofque precibus rogatos , y~
lite ceffarent ad concordiam horratÏ fllmus, hos, qlU
multirndinem ad ambientis capit~em
dici nunquàm
exifiimant, qllib(l[cum inita primùm difplltatio eCl, yC
veris acquiefcerent orantes, me mores repletas partes,
dum diUédllnmr,dolorecôfIi8:ari: illos vero qui hoc
tantumodo multitlldine confifl:ere arbitrantdr vt id,
.
, "
quod grauat, mgrauefcen ti mllltitudine, elfe conccdar,
D RllrlUS al1te~
vt dilueidè ,apparétiblls vtrofql1c c~n;
fllndamus, comoneamllS [eor[llm eos ,qui mnltÎtudm c.
ad faeult~m.r0ù
inrelligi aiunt pentonœi copia Cl
borum dlruptl, ae dilatati, mm in exterioribus' qlloque
ytres, .&, vefieas hoc perpeti oflédamns,quidoq; verO
& dolla Ipfa vbi fIamofa multitudo extiterit violenta:
inrerrogemlls de iis,qui ex Pllimone f.1ngllinem ex~u(
fiere,. vel vafe citra iaum,
aut calltm
) aut aliam hlU(~ fi .'
modl extrariam violcnriam rupto, an neque hi Ibl.a,
plcnitudine qU1m plurima vas dillendcnre fic affici v l~
deanrur. Alteri.s rur[lls priuatim in memoriam renO'
cemus,l1on poifc boni habitus iuucncm,& parllllm ad ...
modum puerum Ol1l1S idem geClare: nam quod pue~l
grauifsimum,id,opinor, florenris xtatis iuueni leu~(W
mum. V trum ergo neqlle onus id dicemus Ollll1l 110,
quod qllifql1am fllllinere no pofsit,neqlle mulru, ql~od
ira premat,& graUcc:an onus quidcm & graue nonl ll1 :l
.
re,
�~
;~'f-:J4.<t
2\"J
.
. .
~:I$>- i!'~
l'~:g
ro~
~
.........A:.1·..'t71f · '-"O
p+ ~
~t.'
,....,...
' /.v~
' .,et-
Q;
4(J,4
1 r
:J~'
·A..11.
-7;I"tlrTV~
f''' .-, q..L-l;::4
"'.f;4Y .. ~
1-1"'" l,_-'ë .$-:I~
..~
.
.
neqllaql1a.m ûnen:,us? ~t h,?c
(w faaUn1 iri. Aétio vero cené ipCa quoque motus fic
paao 110n de te,fed de non:l11e. ,?n~roLlfta
en~.AlIo
A ex ~acien
in patien~
eCl 11 ceffe, ~ri ranè & pa[sio. mo
7
a:~m.
n:odo neqne homo IS. nhl vlde~tu
'. qUl vel fi
us.l1t
, pat~en
ex .faClente m p~te.aroc
ta~1
VI~l\t
em.s hnmero ~alent
ImpO{llcns, nlhtl prodits
tatls mm mtelleébo,tum [nbfiatIa 111 re[peétu ad almd
vnquan:dlC3.tgrauan. Ad. eos vero, quod feruili [efe
habemr.Enimvero in [e ipfiun guodvis tacerc.,am a(tc
do~ma
!il?iugariit,nihil efi fatis.~proe
omifre fi dicas , prxter metis conceptü cft. Sic ergo & [e
~s l~m ilS, lmc) vero) fi vemm dicendum fit, face(fere
plilm côtinere. Etenim qui maximè facultaté contea
lufm,clllU eo, qui liber, vcritadfqlle amicl1s efi, diffe
tricé iuu<!xere, vt Stoiei, aliud côtinens f.1CiLtnt aliud
ramns.
conteneû;[pirimalcm [ubfiitiam, coneinés: materil~,
contentu: nde aerem & ignem continere,tcrram & an
ri aiunt.At qui noRra! a:tatis nonnl1lli,ql1i
erophileos
.
cùm ne per [omnill guide
fe
hç' Qdierinr,de vi
alIdaaer 10l}uÎltl1r,igno
~t iufpkiamns,ae quo patto in quauis earum
r 1é
mfat
an ignis, an Vtruglle id
tnemaut agno[eemus am curabimus. Adhœe etiam
~ l j "l WJ trul,aià~c
id gentls dicta contiqllOt vnilleria humOll1m genera eorum lint,qui aLlt vi
H".U,\..... '''. .I ~ n:IOlt1e
pronunttances taculrate qu5dam
~:s de~ral.nt,
am in vafis eontineri non poffill1r. In B effe,qux eiufmodi coerceat omnia, guado nullo ca co
• IS e~lm
filldiofils,ac magmls fit medieus oporter,no
geote,ae firingen te,diffolneremr, dilaberentürgue. Til
lI~edntibs
conte~dis,quœ
demonfiratÎonis 0
interrogati an vti in fermone aude5t quopiam eius gc
~nls
principia fitnt.Sed nihil fortafsis mirl. id ipfilm
neris axiomate,nepe l'es omlles continetis egere,néc~lo.qte
ignorari ab iis,qui nihil de demôfiratione exne,ill1eo guidem imfigrè profemnt,& interrogarione
P oranlnt,nee eompererunt necdidicerunt,necexeraffeuerant,inde vero ad incomodum dedllai , [efe deCuerunt
. d e 19ltur
•.
.
' Cunt ac f1 qlUS
i ' llOS eo
'"
uouent dittis,& ioterrogantibus, vti morofis, & fophi
,
. P'erm
mfulfi
nlental"' 1
'.,
r:
. riOS egcns demonfirare me pnmu
oc Ipe·
fiis indignitnr. Nam & hoc faeere, fi quicguii aliud ho
let 1ermo
.•
\
r
"
1 •
ne,gU.l! de plemmdine exaéte perlerutaturu
dierni medici [oIent, vt de maximis dogmatibus inco
,Jelfe
prorlil\~ b oprtca.~
.1 , . d
.\ di'IIId'lCatlOnem,
.
...
•
.) uem
e veru
tanter [ententiidicant,v-èi-vcl'è .::trgHlmtur, mol efi è-fe
... llrauoném
. 'CUlttlqi
. r 'tnuemre,
•
,
.
que mul'
tmld'1l11S
ua~De.TfUmts-ophia
inde appel.J.ét. ~om
do
nugnx ea
qnam mrelligcns fi res ~am
igicur in abfiudii aligue [ermonem deduci iit neceffe,
r ,atura , Vt vnico libro explieari poffent) v
fi nos ens omne c:mfa coneenerice egere fiaruerimll s? ,
f:0ngam non elfe. Mihi vero euidentÏ proba
ii tibi enarro.Côtenerice call[am ql1a:ni fit intelligere
arn
n 9uan dam in arteriis ·faculta.cem ab ca cire, gux in C [e neqllaqlli fatenmr H erophilei,num & ipG eii ex jis,
ter~s,&
venis habetur ,in lib ris de Hippocratis & Pla
qllX [unt,an non [unt,qnodpiam e{fe :ubirrémr. Ni fi
onls
dogmatibus atfenu. efi. Docui eodé etii volum i
n
nOI1 entiu~clfqa,
vironlm [apientia demiror,fi &
",.e :lbrteriarii facultatis velmi fontem cor e{fe:neruorii,
eOnlm,guœ fimt,guodlihet,aliquo eorÎl,glla:non (unr,
...ere r
.
dicant egere, C2Eàd fi in entillm IllU1\Cl'O conrentrice .
t' G um :lecur, venanun. In opere alltem de elemencallfam reponit,reminifeanrur dixiife fe ab omni ente
eCl1ndul11 Hippocratem demonnraui fubCtanciam
..
.,' b
•
contentriee caufam, vtexifiat,reguiri. l ta nanq; ellcni
f;
10111 , InterneuoOlglle 0 no
) per totam
it»enerat'
et vel ip[am caltfam alia caufa, vt fi.bfifiat,indlgere,eartc ~rn pro quatuor gllalitatibus alteran,humiditate &
que alia ntrli:ts,atqlle hoc in immefitm .At fi entlû gu<t
bCCltate,caliditate & frigiditate: corpodrq
lliu11i
dam alii, vt fint,caufam pofcere dixerinr,ql1çda,ipfitnl
lt,~ . rop ria~ntm
in tali qUldam ellé t erie.
e{fe ex fe[e habere,primû initio propofimm axioma [c
~&
'am f&~l.iatuM
,~
5"
gl1n~t-aem
elè , ,~mp.r8:Rlenti
Ofienfu mihi
no prçtereà feruare inteltigat,guod effe re omniveri~Uoque
id en in commencario de namralibl1s facl.\ltati
us affirmabit,ncpc ab omni ente, vt fi t,côtentricis cau
r'
••
•
l' &
fœ opera exigi. Déinde vero longifsimo crs fermone
inliSt'·ac
· a\'. la leorfilm
traaam. DIXlmllS lam p unes
a
liS \tb .
t
•
.
r
I
'
d'
. gene
rIS mll us, mm VrrtUlqlle mu tltu lOIS
opus eiTe cur a\ia egeant,alia minimè,am qllalia ctii ex
ris d'
nOtlS,tllm priuatim pro vtroque finiis vtraqlle fine. Non enim nec Herophileorum muid,
glllolgnO[cendi
fUrn'v . r
.
•
d d
tellat . tnulque lOquam, nempe elllS, quo a po- D nec Stoici iuniores demofirationem aliqllamaffemot,
fiat ;.rn pe.rtinet,& eills,guod [ecundum enehyma cô
qllod [pjrim~,
& ignis fe ipfe aliague cOlltineat, agua.
~tnb'
lcenlm gellLls vbeancalcerû mlliticudinis, qllod
aute,& terra alterins contentllri ope deGdcrer. Nam
e
lib l1:
l?CllS metimr:neqlle in Colis confillit animaqllantu prompta imaginatio flg~
e ri,duG
& renires,
tiubt' ed 111 anima qlloque nihilo minus carentibus &
& dêfum fe ip[llm côtinere dicerur, rarti & molle, ~
e~m'
't
.
'Acedens aliud,quod cÔtinear,po{lu!are. Neqi. vc~o
[olu
a:nei t» ~ Inl ~lS,&
textis, & pelbblls,& vaGs fiailibu s,
viri nulla accerfira demo{lrationc,{ilppofi rlOl1l [ux fi
COA;t~
errcls,ae qUa:cuqlle ex auro,argemo, fi5nove
r.'
• r' •
d e n~ cUent habcndi,fed !'p[.1.m fibi rcpugllanr fll ppo
fia mnlttlltfi' Na m 1IXC quoqlle, cone 1llla
111 elS IPtrltUOnere no crÏam [entiGt.Na corpora,gux prxtcr (XtelIa Ltbflantia rumpllnmr.
ra tr.nuionbns panibu s,ac molliora,hahiliora, traéh
adco~
~. ~iG qLlis & huill[modi multimdinem velm
bilior!l.gi [unt(igné,& aerem)_hxc tellnri, dnritiei, & .
notion~etrlC1
facultatem conOitni velit,eills ohlims
ohnixus C:\llfas effe ailll1t:gllahfiel'i porsit)vtaliudalij
rnern IS,~lam
à prineip;o in f:'lcul tatis no mine eomtl11lS orallltnlls,cùm effieacem callf.'lm cam elfe dicerefacuttatc,ve1 natllra, ve1 aaionem, vel qUllitatc, quJ.
cI'~ti(l1
\l ihil rcfèrat cffic<lcem , :111 faa ricem, id eft
ip[um carcat,impartiawr.At qui nô folùm ab i<Yl1e ni
cultate {ja~ "'OIil:(b~
dicas. Si cui tame dicerc libeat 6hi! corineri,fed omnia edam diiTollli palàm vid ~ ntlr.
rCc!al~
li ftantlam, non cluf.'lm f.'laricc elfe, minimè
v. V('nlm ctlm aduerfu s Stoicorum fuppol1tionê
- br
..
.
1
:llibi di4)lItatllm ~ 1.blnÙe
fit, ad Herophil co s rceleo,
tniiS f., \lllls
t ' [eJ'cl
1 tamu 0 lernan III oratlOoe vo ll... , . Cll tate eff'
" & f: .ct • •
s: r ' qllibllS edam ['lti s mihi fncrit in prxfentia dicere,eo'" mater' 1"
Icace,' :t1..lfICe vocan, non p:u SlU :L
ferllent/a c, v~l
C~tram,
vel !ilbllancia cOè. Id enim fi
rum prxfidem maxim è contrariis dctineri , tlll1\
,perfplcuu efi,facultaté aétioniE cuiufdâ CaUql.lod in quàm plnrimis hxfitct ) qua: dcmolfirat
~
,G alen,
l.
Q- 3
l'C, multltlldmell1 ntttem
l-
:s
Es
c
!om.
1
�"
Galeni de Multitudine.
.-
interdllm in toto :\nim:11i multimdo pofsit , liceat ante
nes in procinétu habcnt, mm de iis, quorum & demon
,flrationes impv[sibiles ltmt,& [uppolitio fal[a,fenten- A 1 in parte 'luoql1e V11J. qualibet, vel edam pluribus,de muI
. titudine temerè pronllntiant.
tiam fcrat. His igitur quoque omiCsis,rllr[um dicimus,
v 1 Verùm in prx[enti, fi libet, difticllitatibus l~is o~
plenimdinc dil1endi, ac rnmpi 1 ip[orum cominentium
mnibus dimifsis, faciliora mcditemur. Videtur autetll
va[orum affeétum,non facultati s cuiu[piam elfe:grauamihi facilius effe nu'[us à grauitatc exordiri: hxc enim
fi in cômenri autem,len[orix potefi:llis. ~aprote
multitudinis,'lux ad [entiendi vim perdnet,fignu ollell
tario de viriblls naruralibn5 redè demôfirauimus 'luan
dimr per[peéti[simlll11. V tmm igimr verum fit aifererc
pot<:flaté e~,alim
hodam propriorum atr~licem
neceflàrià ex plenitudine [equi grallitatem,an plenimTnm ipforum alter~ncm,.d
ahm,'lur~
dinem grauitati anteire? Non enim idem efi
alienorum expultncem [at1etat1s ad harLlm quamhbcc
pertinêtis alia quxdam indicia explorare oportet,quai
~tione
~ral1item,:
3tecedere.Nam
li Latis granitas nô fit. Neque enim vti infirmus vemric:o
~rum
copiaeXffiic:,
'"
CU111S ob eximiam [enfioncm ipfum grauan tia percepit,
U8rtK
\tf~hmqeil1
pra:ditis ,in quibus p
cO
fic vena,& arteria fenli1 eodem prxditx limt/ed dîuer
erlc, grauicaris fen{ilm 1ltpperere vernm efi: cxW
rùm id non verum, fi gratùtas aliqna in parte fit, hu'2.'
fo:fi'lllidem non idem efi gemls & neru~"'ilod
prolimorum in illa redundantiam inelfc. ~al1doquiem
' <v~,
c-é(;,
~e'.t
xiorem fermonem ad declarationem, &probationem
fie ri pote fi, vt , quemadmodllm in paraI yfibus, 3. fo!JJ
;,~!:tç
q,~:r
cqlirt.
Satietaris igimr arteriarum ad earum faculta~-fc{lt:
' ~lIt:d'ocy
.,l"D:'~
tem refpicientis fciétifica i~dca
in ~bro
..de Pulfibus B dis partibus xgrotans facultas gralletnr. Nam ea la~
glleme, cùm mufculi membri totius agirandi ad id d1'ft:~;.,
~
,'~(lia
!imt:ql1~ru
~ula
fanc noru?t,l1,qUl more fatlemouendum, transferendttmque imrotcs reddarltur,
-Gzléf,~
,.~4&1K ~
tatlS [eu mulmudmls nomen quot1dlC habe~r.
Verum~-.tk
d--f"4t-- tamen eius,qux ad venas refertur,Ggnum alIquod quo fenfus paraI yticis fit grauitatis. Non enim quod xgrotat O'raue [lbi ipfum videtur, Vt mu[clll11S, neruufv e,
~'.9tf,
~
4 ~.f&
'[cire id liceret,ipfe non reperi , aut lcriptu inuenire adeniq l1e quoduis corpus partes primum mouet: (ed
~ti';}J!:l
~ ~'i
D plld alili potui. Atqui principio ne v!lus quidem nabis
affeétlls .is, qui grauitas dicitnr, ex alio in aliis fien na
~ <-{~tL
~-i.f:!
pria} fa~ultes
ipfas,c.ét~r
i.nda9atione pra:~nilt.
y.'_~
,$J,;d,....d.
.v
Paru emm conremplatlone eam amgerunt PhllIppllS,
tu ra efi aptlls: ipféqne per {e nenms, feu rendo, [eu
" ~ ~
......J. '(1.. .
•
"d
r.
1b
.
.t?;;rç. l!7-~
mu[cull1s, feu quicquid fit, qllod nos mouet ,potell
~e-.'f1:
~
atq; Archlgenes,fedeoru nell:era a~mlJ
e a ora;11t.
qllidem [e ipfo imbecilfior, inualidi6rque fieri: cxre4Z-:"~!]
....~xrit
aut.ê p~<:ofit
nunc d.lfpL~atO,
n~l h:ec folum,
f"-+-- fUIi': r"!:;P=-' ç4-~
~ Jed
in quauls eua. parucula fat1etate, vt 1ccmore, vel cor
rùm
m grallare, ex impo[sibilium numero cen:p...., ~"'r
_de,vel reniblls,vel colo, vel cerebro, vel o{fe. ~iblS
fe
rgo fi valentior euadar,robllfiiores,quàm an ~.
.~ .. r .. ~.,}!
~ro
nutlns fenli.ls dams efi,'e x nô. pari
teà,
.
s obibit:fi infirmior, imbecilliores: vW
I ..z;? '"
~ .
... .. k .. ~
°vetncu
'aut
" .difficilis,aut
1o,ac veucx
r.
• • fi
" pel'
,q:~.
<>-:t
f.:t5i::. ~ ~ ~ter
contenta Jl1Ip
IS excremeta
bi cauCa, mufculus,fi Gt is, qui crus dimoueat, ben.e va
1;;t;::::.::e.. , ~ ...~.H-'t
~ciper
valet.Sed hx nullo paéto,illx aut prorlilS obfcu
lens,panem lllam membri, cui in{erimr:magna 'Il artraher: bono habim conlhns ,maxima: & xgrot~ns,
.;.".ç ~ ..
~
è,aut
nihi! omnino:prorfus,inquii, obf<urè, v tin mnl
~a~
~ ~a.
...J1tudine qua plurima:nihil omnino, vt in pauca. Nil & C imbecilliter: viribus autem exoletis,vix,atque ob[Cll'
'Ç-J
ç 'C. . _ in pulmone?& iecore, & renibus
interè. At fi non mufculus fit, verùm nerLlltS mufCll1ulJl
-4 ;j~":1
t!N ..
'im fit. ~ldam
quoqlle oire grauan & 1pfe lellJl1s peripfilln ciens, ntrli1l1l illil1s fanitas ,& morbus, & bO1 ? ,"1 fd.-A-; .,..:!-I -:t;
~
fenfit. In cerebro quoque grauitates fxpenumero non
nus habitus, & infirmitas ea circa membrum opera el-a:vatH.)' :
._
~-z:.
l'
'1 rd
d
d d
.
·c
4.r:Kf~
· ~,J
~
~4
-io
um eJU es Jle quan oque a mo um etlam m:wuedent , ~uemadol1Iù
à mufculo fieri diéll1111 dl.
'f,:.... ~ .• 8'~
~-t.;
F ~
FUx innotefcllnt. At partibus fenli.t carentibus,fen{us ali
Hoce
. ~ er~'nd
quogue de [piritu, fi primus cruS ~o,J
ç<!L~
~f+.
.,
[
., r
~
;~4t.
-.~
r: :.. qlUS fi en. nec grauttatls
, nec ymptomatls CU1l1lg11am
llea.! ,.dIc · tur. Agè ergo Rofita, nobis hxc perfplC tll;
t~
I~
l'~ ' ~_I.
~
alterins poteH. Porro [enfit nullo prxdita elfe videnpel' ne .mQ , ~/ÇB
tatis gr da mt,mufculu a [pirtl1;~u
• a\ ml1lCll
r l 0 autem Cl'b'··
, . ;.1;'
(JlHj.e1Ls
"-';:ft4~7
q~
tur olfaqua:dam,&pinglledo,&adenes nonnl1l1i, l1Ifi
tur ,moucn:
1a.pnmllm.ll!}
:;~
1~
~
#.,~
':;
:~fortè
& omnes medllllx ex [en fus expenium numero
infitlls mllfclllus,déinde aniculatione in genll,clll c~(J
f-.J:~4
· h ,~.
ftnt, Ccrebnun tamen, & fpinalis mcdulla, inter ea <::en
tomm innexu eft. Verè enim [uppoGtis iis,dicat 9t1~
~t.
, _.~4;
-:.... ~.,jr
fentl1r,qa:
fen[llm obtinent. Q.!;lidametiam a{fell(!raquam mllfclllllm ip[um qlloqlle infirmo fpirt1~
C:"e
r-~fl;,
. "lccons gl'bb a ad nalcente,qllam
r
, l,
~;z,.- .-!~
~
.. , Ult d e carne clrca
kT"'fyv
oneri:& cum eo membrum tOtum verbi O'ratia, tlb1:l·
\ d fi1 ncntUm a\ lpmru
r. , . ,
°
..", nI!,
-~
.. "•.,~
~r.(, ,....XyfUt cornplurcs medici appellant. Neque enim in ea r)"
~o
a neruo' mufclllllm,tnH'
1s
~
- r.4,:?~
,"*.t?Zyllo patto alicunde ingreditur neruus,Sedde eaglloqi,
fus à mn[cu!o tibiam !ilpp' ofilerimus mOlleri,:t di8
#-...,
14.U''''-.S'W
• r.
f I . · r • d b'
. d' .
1
'l fipmtlls
..
•
omnDl1S
.'1it:"r!;f~U<
r~
qux JI1uma par:e en, qUl~a
u Ital~1',
a .eo enlln
xger O'rauabitur.
Itague ve1,he
~ . f ~ <f
,,-,,'i-U-4,
~
brclles fill1t, glU ad ponas lll[ernntur IeClllon vt fo- D iam palàm efi nifi gllodOprimllm nofirarum pa rcll1 )11
"d' .
'b
'
. u)11
1.-+-"#·r. 1- ...t:!"-'~ ~
.. ,....Jam ipfillS mem b
ranam llltexere VI eantur. ~lJn
er....".,~ .. +,--,~ ..-6 -T-"_f.-.,
qllam l1 et moueat, fuerit prxfcitum, qllod prJtll c
':!:.'f1.-.. ...... <-f.u~
.. (-+- ~
#' ~{;.f
4iam
inlicne &renibus pari modo addubites: magis
'le"
' ·no
· pOllC.
rI'
V
' &bo
t ,)ac granetttr d
gta
11l!" d
lcan
erum
.ttr.t"~,H .... ....·.tI'l"~ '1'«1 ,.,J\ ,. U...ç 4 C,"-:.item
<*- .
' . ,
1"
C
fi
....
~
in Pllimone: dllcentguc a lqU1S rOr ttan ,111115 V1aliâs infpeabml~
diligentjùs :id vero,d'e quO {erJl~
. Il
... ~:;'J/t1U
~I-J:;,
.
•
• r fi
.r
. r
fi d
t.!;: "'~6
~-péf.<c4(;
4.,~
fceribus grallltatlS len lIm, non VllCertlm IplOrum, e
erat,abfohllmllS. Fict autem nunc omnis guoqne cU ~
~ ~
~l't:Y-_
t<c~
amhienrium ca tllnicall1m membranarumglle elfe: prx.
hypothefi gratia c1aritatis enarrario. Subicétlmaq~,
'-.1-- 1 4!j'-TY"'-4!-"t ~.u, ..,
'
fi fi '"
1
fit mnfcllium id elfe quod & fe ipfum &. os tib~
ntJe
"t4-:J~.
~1'*;
~ r~"'-4.
fcrdmquc in pulmone,& iccore,qux dependent, li pc
, nunquam
'
?,
'...1;4
,~. ......... <é ,. ~I'.,{
-'. ....-r c! ~'\ql1e ' - '
funt ' ncc flabili fcde firmara. Manifeflè enim
cfi gratlls,nc
cun; l'tll
. uet. S1'b'"
11gltur 1p{e
,~.,"~:A
':l ' .~4k
~
~grotancs
rxpenumc~
~arteupn
~d clau}cu}am cilli{simus quidem exifiir,fed iplilm aggrauat CIbla;a)11
rd'llntaxat Cllplt
. " an eu )1l
' mOllcre le
) :."":f •...;':::r.1.... ~p/f'.kj1tennonem quand am, vt ln Iccons mmonbus, v1[cuf'l;
V tntm vcro' cum
i-I~.k,"
_fi;:;. ~ M ' Ii
r
.
, C
•
ft
•
'"'1:::- . CY
'D"
" ~
5 -.oI:t'f
,..,
~
lp
umgraucpenentlllnt
VtverorortUnatliSlseH,ql1I
licet ql1ie[cat)alterius ncc lellis efi pernfiol1~9a_
- ~ "lI,-~a
.... ~,.
• r
,
.
.. :- .....4.+0- ~._i:';1,
~ 'hr" .... r---' ......v!tall1a tota non fendt quod tam crebra omncs lOllain
commel1tarjjs de Mufculonlm Motll de InHJ_
~.(
.. ~ ;;;;....4( ~j'
. . . d' ri .. cl
.
1 ' .
1 .
"
.. u.-I~
... / i.
. -Il:! tt l'
1t.~0
am Item oco Hlppocrates,Do or,mglllt,m
.-u..7 ...
mus:qua confidcr:uione pofthabita, l1cque .di[pO ;'0Q'
Jo
)";{~'1!/8-7
., .
.
fi ()" .1
.
.
fenIl
~'t
~ .~
~
J <JI-~;
rene.m gralm:vn etla~.1
plll.mone g~alirs
t. '<20~
o?em , neque . affeaum 1ocum 111 grall.HatlS j111 11!
"~
~_.
.'Kt?~ ~
plenqllc
ùmnes
mcd1c1
~lbts
exaélè hcer digno{cas. Sanè ql~cm
nO rar
.
S d prodldere ' Vb1 phlegmonem VI
'7~,
h~:p.;,"q,cn
;oomoxc,,;" c "CU~
n~l1um
ex hi quxC,uc6nt Ils aut memhrum vn1l111 aut corpus vnlllcr{iU1'l ltCgeltl
. \'0 luerl11t:
'·
. r
'b
l 115 a Ih1S
.,.....,Hf..~ ~:t;
:~,-'
~
me~lEaunJ,
qludam vero 1fe'c quod erre
llatur , V bl· mOl1er~
qluelccnt
,,'b/.'
1z
f:;
tt,., . . .
....
I
..
.
j.:ï1:::-
~ '1 '
~f!.'
gra~lits
-:tJ::-:...r.c....
~
[en~us
"'.u'IL-............. .
J.-.ç
. . ,. . (;.... . . . .
,,.-. . . . .
.
-
r-
::-,:!1: ';:"
4
~
"'L.. ..1:::...
.....
,
çJ_~
, lH.
~1E.-H64V(K
f:' tr.
v~
f"
.,.....sV ,
~Hp.4
_~
..
?
;e.'"
( ..f,
ns.~
+F-.r~
.,..î-
;;,J;f
. .p.J1i~
. ..
..
::".:1:.
Mn'1' ....
.
~
ffr..:.('. ~-W1':;4
, ~rl-n
1'"
.
;::::;:t;;.,...
:( ••....4 . .. ~
.,
~
~
tz
.. 1.AÇ
q.,
.,~
-:~
.-
f:.f,~dp., _ltJ~
; "*--,-....--' ~
·1f1'13 t1 Ik·r.u;
4~6
· (_1- 'h . ~
1J_'~t:z.CMç
q..,r,;,......., p""" (~h
C -~
C• .".....,.. ~ · fc"4.<,~
.. •
...,
,r...
.#
~
pLI
-:
~,
I!
"-coq ,
~
"l'[,.~
f. ..,(,."...
I' .l' " L.
~ L'
.... "
;,
�Liber.
ul1~n
fit granitatis [enfÎ.ls. Sllnt etiam, guiantè,gnàm
moueantttr,dicant grauari, ~(j:
nam io-imr horu vtro- A
tunqi difpofitio fit,llullo [anè priùs n~olime
deprxhendas,qua qL1X moueant,qua: mOlleantur corpora.per
tOtum cms compereris. Nam fi ncruoru fibrre pel' nm
[clli um 'diffitx cienmr primx, fimul aute cu iis & mem)ranOhlffi,& venofi.ul1,& aneriofum in ipfo genus mo
uetur,pra:tereà ligamenta,grallitatis gllidem [enfllS eat~m.fie,no
propter hrec modo, ven'im & guxcl~qe
~ I~?
tOto membro habentur, Penlltabimlls autefi.1,&
elilltemus ~lIaûo
agent' . ' ,. . , t~êb(
f :{}UaIi
do vero qluefcénd gra : i1' ~ " ifs ' rjM ~ fi Iig\.~_
torum gliO " , r
1 ~"Q;
.'
r
, ',
ha!
. q, Ip IplO genll , . ~u
f!;1; ' camolo agl~tr)
.
(, c :nll11 propna mllfcuh fu {lantla 1lmt)horum cer.:
te VlllllS opera (eniils nungna conllabit o-rallitatis. ErgofT"b
aut ex velHS,allt
'
.. aut ex p!l1Q'lle
, b d'me aut ex
ex arterus
OUI
Us
a
II'
'
,
"
, \ vel
fi
' Ut ex nonn IS,aut ex omnIbus"
fiet, Porro
in id gemls diuiiioniblls hxc verba ex non nul B
1b~ ISqllando
aUt
exo
'\ OnuttamllS,
"
l'19uet hlbaudlre
'l
' 1
mnIDUS
ea '1rnm
eo-ente
'
1
1
"
'
"
r
s oponere,mte Igentes 10 omOlbllS elLlln d' li 0
e~
1 et:l11onibllS non difiunétillas, (ed htbdiGunétillas
e conlunétiones,
v l 1." Ex ïIS ergo, gux lam
' d 'lXlmlls,propa
,
1am
\ fi t, fi1
cu'
te 1 par,tls plethoricx dignofcendx perira elfe libeat, is
difl~,t1
nos facllltatu fcientiam habeat necelfe erre,
"l
"IS omnUUll
ad e\..llonemgi,lc namram partlUm
aOlma
vIng~em
calleat.Inde enim exordiens,fonalTe partis
pl et
lonea! n~tas
.
, al'Ignan d0 potent,
' V erllm
\ fi1
qu'Cc
lOuel11re
qui dU~l1
~entam
non cmans, imponere aliis velit,
liu~
\ t.qu1 d norit decoétius,hUlC procliue efi, vel fi a..
de nlltl,cenè ea dutaxat gux ab Erafifirato in primo
ali~,uend
valetlldine fcripta fUl1t,didici(fe, N egi enim
pfi 1 prodere aggre(flls efi plenimdinis notas, Igitur i.
ge~S
~e,rbatndmls
primùm in qllibllS plethorx C
a lCfttlO qlla:nam fit refert;(fic el1im ipfe plenitudine
~ped
at v~narLIm
)tum ea déinceps, <]uibus figna digno
efi.N~
elllS enarrat, Talis fanè eius verbis generatio
cl aG digeratur,ncc applicetur,negi, vt cuigi foIct,
ét.~ O,rCtLIr eibus,aliove guollis modo egeratur ,conco
ft·
'fique,ac pote II amm flll11.110nes
c. Cl'
.,
cd10niS" cl'Igem0111
JO elS
'il ?ntlu~
va(1. côpleri eft neceiTe, Ac nill cibLlS guidé,
1'011 ante~
vara obiidebat, v110 paél:o abfilmatur ,ab iis ve
,
r.' fi
r.
'
,
am,gll3!
\' \ tng,elllntllr,accelslO
at,vala
corpons
eo etlam
ra~ lUS d1fiendUntlll",At vbi vafa non infllper infartll,atg' ag~ oe fi'tone"admlttllnt,clOllS
'
'\, aute, al'ms cx vcntriclll"
Apel"~
Imr~tau,in
vafafpiritus proxima irrumpfi t,
hoc cnl~1g:tr
cO,eu~
de p~enitld,qx
ad fYXUftCf,
VC1'O' ,nfuhonem attll1et,dlupmarc mm ex hifce tum
ex c
\
"
Nan) 1 0 quod pl~.horam
ip[e pecllliariter nominat,
ad v1111
' p x{l'
ethorais tamùmvocatur
atfcétm , non alter , qui D
\ .
progrefft ImatuL ~
ca vero 1Oternofcenda paultlm
){inlU lus,h:tc fcnblt:I tague operxpretillm ell vti di
t:'
,
Cùm"s,p ctho
,l'X d'r
llpOlltlOnem
tentemus digllofcere,
IgltLlr
1l1t
'
'"
d'
,
,
f:a fe 'tpl'
cr ClllS 1l1Jtla me, lOCrJter Infarcilttlll" va
IS l~'
,
At vbi v~ Ct1ores,ac robll{llOres prxter [olitu fiunt,
aditnpl tnag 1s proccdllllt, plenitLldine brachia, & tibix
entllr &
- fi
",
,
ttonihl
lS' " manlls,no ecus atgi 1 IS,glll ab cxercita
prOltch ad cllfientionem perunilt,~od
fi lono-iùs
tll111 inl at~,
plethora,hlllcerofx, & tardiores, & almo
fa corpla }lto rcs reddllntur:tcnditll1'q; iUIlél:ura vniller
tiO ll10 ?l1~'(Jait
Iaf~intdo
vidcamr, Id gentls difpofi'
ll' .
,
too I:\tn
prltdent ri proxlma.c, l1JiI cam admodllm aptc,ac
generis Cf , ~Il\as:
Confudit in. bis EraGOratLIs diuer!l
iis (lOg~
C,~1tldm
notas, prxtcr id, guod guxdam
r '!' L'
••
.
IcctautemelllS
.crbaà ' tlHJ1I1
' " S neceft'lr'
. l:lad IC[J)Ir.
• pr mClpl0 perpendas, Nam ibi Cùm io-iml" inGalen.
)
b
b
43°
ter eius initia mediocrÎter infarciuntur va[~
fe ipGs va
lcntiores,ac roblllliores prOEter [olitllm fiu\1t:nemra ex .
parte fermo, ncgi adjfpofitione ad eills indicia, negue
ab indiciis ad di[poGtionem necetlàriam obtinet fegllc
li. Neq; enim ex vallS mediocriter refereis validiores,
ae robllfiiores [e ipfis fierÏ ell nece!fe, negi cû tales videmr,mediocriter reterta funt vaLî, Nam & repletionibus horû modicis innrmlOres gnog; interim aliguos
fieri contingit,autin nelltram panem, negue ad robur,
negne ad imbecillitaté confpicuè vergere, ~od
fi 1'0'
buOiores fiant,qnàm antd, confentanellm cH non foh\m Cllm viriblls allétam humorum copiam elfe/ed aH
gllando etiam diminlltam,& priOinam interdum guantitatem feruare , V trunuis enim [uppo[iteris, llatim tria
iIIa qllodcugi eorum primG protllieris, confeguentur.
nempe auétis hllmoribus mm firmitaté, mm infirmitatem à priOl'e conOitutione dillerLîm:item in iifde terminis virillm fiamm, atg; conllantiam:"Ei vero,gllàd
valcntiores fieri dixit,id qllod eCl augeri,ac decrefcere,
& commodos, ac mediocres elfe hnl110res, Eninmero
in propoGto [ermone périnde alldiatllr, fiue humores,
fine fanguinem dixero, De iis enim in [erie difputationis definiemr,
VII l, EraGllrams ergo fimp lici fermone pronunti:lL1it,nulia iis,gllOE dixit,demonllratione adieéta, Nos
ver/:> non fimplici, fed neceff.1.riis adfcicis dcmonOrationiblls fingllla,de gl1ibliS modo diximus, confirmantes,rur[us Mc guog; ab ipfis Erafil1rati verhis initillm
[llmemus, Valentiores,inguit,& rohuCliores videntllr:
vtrum aliud gLùcguam fignificat valentiores,quàm robllHiores,ac duo mediocris docllit nos indicia plenimdinis,an vnicllm indicium duobllS efi complexllsnomi
niblls? Ego fanè fignifieati nlllJl1m difcrimen inllenio,
negi generis,neg; fpeciei, negi maioris, minod{ve ratione fed idem de vtrogue {ignlficari arbitror, A t fi!i,
~
n"d ere,lll
'
bet,alterum
intentionem, atgi
angmcntum Olle
collatione ad alterum ponas, Siuc igitllr robllfiiores de
valëntioribus,fcu valentiores de robullionbus dixeris,
eillrde fpeciei prorfils efi,quod ex vtrifqlle indicatur,
Vbi vero eCl auél:io manente fpecie, ibi duarum figniheationum prxceptio nô cfL Cxterùm quôd Er~{jfia
tus,negue in hoc libro, neglle in iis, gui de febnhlls agllnt,ne de altero guidé multitlldinis genere, quod ad
facllltatem refermr,mcmincrit, planè compcrtum eO:
figuidem ei plethora corriuationis ell auétor:ex qua &
phlegmonx conlbnt,& febris confeguicur:plethoraq;
generatione in iitp"à fcriptis verbis apenè declar:ll1it,
in guibus cOl'poris ingldt vara infarciri, pl1riJtmg~e
dj{lendi,(iis cnim ipfe viils eH verbis )ficllti cti5" gu?d
acro-cllionem
admitterc nô infi.lper valeant,cOrrlllano.
;:;>0
•
nem in arterias filperuacl1i ficrl nimirum iis,gl1X JJ1 ve
nis abllndant,irrnptione co capie nt i,b LIS , Efi jgitl,lr ~el
hoc loco quicguam in d iLlf~ne
oml~,
No eOl,m Ita
dicere abfolutè oporccbat,cum agefilO:'I~
~dmlter
prctercà ven<r !10n.Po«ut,eO~mql:
ll11plis l~aben
tur in vaf.'l fpinms lmpetnm fien: fed dlcere fane mllltO l;rxllabat,cx prxdiéta ve~arum
plenimdine duorum
alterum fcglli altt ipfills ruptloncm mn icx, aut [ano-li inis in fpiritlls'vara tra~f'lIionem,
Porro fangllintplltare,gnod à venis capl no? pofsit, necelfario transfl1n
vafis diruptioncm ob pie
di,homini ,efi p:or[us ~bltJ,
nitudinem ll1tenm ficn:vt ofclliorum omittam relaxa
tionem,gl1<r apertè fine transfilfione f:z:pcnumero fit in
[enfiles intellinoru,& vétricllli,& fiomachi, & fanciii,
& oris amplitlldines, Vcl"lim deligniu verborum in diuidendo non in hoc opere dt1l1taxat, fed in aliis ferè
Tom.
Il.
0
4
�Galeni de MultÎtudine
nis percipiunr. Verùmilli pulfus prxtern:1turatn, &
femper, vel magm ex partè cft eomes: quem quis dilucidiùs interprxtando,pul[atilem dolorem appellabit. At q libus aliud nihil prxter tenrionem accidi r,
iis pars,q lIX teltitllr, neq ue plegmone laborat,neq ne
cx nece[sltatc plerhorica exiftir, fed alterum duoruJU
vella[sirudinaria, vel plethorica. Q.uod fi Jafsiwdiluria fit , ex mulus laboribus iîc fU11C affeéti:at fi homo nihil prorfus labor'auit,non ob lafsitudillem,fed
feŒ1. ipfa parricula redditur. <barn ob rem verè dixerim, vbi cefionis fen[us ci-t:~()eJ,a
ionein adeft,
plethoram omnino e!fe. Ita veid.l1ic'ehtibus, 6dn[e
parabile fimul , & pr~ium
figfl.lIm trifqlle fe ml~
tUO confeqllentibus. Nam & tenfio {ine exercirilS
. plethoram confcquitnr. Eius enim fignum fit infep~
rabile,à plethora,tanquam il caufa,effeétum. At vero
fi eatenus fangllis augeatur, vt venas nondum difienergo in fenno ne
dat,adhuc plethora non cIl:. Q~id
Erafifiratus meminic brachiorum,& tibiarum, & manUllm? Nam & in collo,&dorfo,& lumbis,& tho1"a. ce,& ventre imo tenfio idgenus coniîfiir. Verùm vt
anus [uperfluo commemorauit Erafiftratlls, eod~
paéto,& ab[urdiùs,hulcero[am ctiam fenfionem. No
enimeil hxc iîgnum plethorœ,fed ex mordacibus hu
moribllS fit, qualis partibus hulceratis, fiue ip(oru~
aliquo eas tangente,fiue fanie iritante , fiue medican;J
ne mordente, aut in folis quüque motiollibus gignltur Nam fieuri in copiahumorum, qui ambiêtes par
tes diftendunt,pecubaris tentio eft,fic hulcero[us [en
[us mordacem fequitur qualitatem, Proinde "el in
toto corp~e
pluribus ~t:andoque
confifiit, q'lIi n1e~
diocrem qmdem [angU1111S modum obtinent , nedul11
plethora laborant.
C x. Atque iî bxc ita [e habent, vel profeéèà habenr,
tempefl:iullm iam cft de quodam prxfiniamus eorul11,
quœ fuprà diftulimus: quandoqllidemhaéècnus co,w
examinabamus noras.' Ecenl~
[criptasab Erafitl~o
mul ttcudo fiue ad racultatê, fiue ad ambien tiu capa c1tatem intelligatur, commodius profeéèo cft decrn~
mus vtrum in [anguine [olo,an alüs quoque humonbus omnibus natura cofifl:at:nam i.d quogue ind[cU~
[um, atque indiftinétum reliqu
.~oni
igirur na
hi tanrtlm affeétus humores occupant,( rgeClas, & co:
pia)fcd abfurda eti~m
gn~lita,r:ecous
[um n:ed~
cos omnes,cum qUi m111utudll1e ad viJ"(~
s ,tl1m
gl!l a
humornm incrementllm intelliCtlUlt vtrllm [010 [,'l~
0'
gllinc eatenus auéèo, vt coherccri
non po[sit, tcn d'1c'"0
tigeric venas: fi vero vel pituita in pane qlans\J~
am venaS ctii ipfas,vel & fimul cllln hac,& fine ha~ bl
lis ~Iiq;la,
vel fanies, vcl [pirirus flatllo[us cà multr~!
~
O(SI(
,
. b :t~b' lentenop
d Jl1s.~ogeratu,vpœc"
-S'
an atlanum tCI:h0nc fentiat an!mal non fil neceifc, ~
pa:s,qll,x tendnur, fenfu prxdna cCl, fien non pote,
qU1l1 alllmai ex co quoll dillêdit, ncc cotinetur ,[~
[um percipiat tcrionis affeél:lt{,q' ipfe quœ tcrio dlC!'
.
'."
~
~ uO'
tur,parte lI1uadat:qlla
plenlLh al1gc[t,pn~
c1, ..
que neceiTe eft,ql1x tcditur, rupi. Talc g uidê 1111h1 11S ,
~ r
.
quç CUI'd~ etcr apparcnr,cOICntlfC
v1'd ctur: filqlll'de~ non
,_
neruos folG,& fUllcs,fcdfxpc dolia glloqi à mufiOlne
f1ata, tctionis violcntia rllmpi vid mlls.Dmtii i~aqls
fI~
,,
.
d"
Ipe fld
llanCUI11
vas a,conteto
III co mc Icammc ex v
cafcao, flatll diflclltu adco cn, vt & ohuoluru carlU;
& funiclIlus,ql1o dclilratu erat,dirupra fncrint,& op,er.
~
..
b ~
•
() •
,"
l'hl'
CU 1li con UCX:l. curUatura rccepcnt. '<2.linetl:t ace. ' 1
"
d
l
'l
.
.
.
,
'1'
r.p,tl(l
fitmlS 0 orDUS cornplJntcnm l10nnUI os a Il (1
flatUlenco in partibus qlib~[dam
. lnimalis conclu ~ci )
�Liber.
433
id 9uod vel in colo accidcre potÎ[simùm [olere , cogllltLlm omnibus a rbitror, qui feql1i ea Cllran t, ae per
f'Crutari, qtlX qllotidie in œgris vifutlmr. Melius igi~lr cil- ,partes ab humida omni fubfratia,& ii)iritllofa
~n tenu',i ce,? di(polit.ï0nem agi cenfeamus , ql1àm ell1[modl afteéhtm folt hllmorum fan O"l1ini afftuêti [ncccdere.
0
A
x ,1. Itaqnc ad eos rilrfill11,ql1i tanquam ad vires nu
ql1.al11 lion conflare mllititudinem p utae tranfeamus:
fcifci tem(lrque ex iis quoque vnû,qllod captll faeili~lm
fit) hypothefiquadam tali exempli loco propoh~a . J?,uo homi~les
mêbra (ubn:ittant, imponâ1tql~e
Imells, a~ter
1tgnum , vellapldem, vcl pondus ahquod graulffimum , alter fpinas panciffimas aelltiffimas. Tlml fuper eo fipeétaculo roo-cmus eos qui per'
Petuo. mul'tltUdinem ex viribus, b
:dtimant,
num pancas e~am
fpinas onlls apeHent : an ab vtroque eoru, B
q~1
erUlltl1.r, molefrari, fymptoma qlloddam ho mi
1l1.)llS
r.
fipecles
' autem mo l efrlœ
' non paru"
. d ' CI"' con lmllne ut,
lIrerat
AI
"
.
,
,
' ten el11m O"rauan n ec punO"l : al ten' pungl nec
1 : ? , 'Oml11no
. 0 autem f
i'
,
granan' contmglt.
1 qUlS
puno-ere
1
dl
'
.
. fi fr
nus0 & ~ Vie . mdo:' ere, ve ~la1
ratl10ne III fie .are,o
II tItu mem nommet IS ve vnam pmam,
,
~l,aeu lll
tenuiffimam onus ap;lIare allqnando coge
F. . quo quid magis ridiculum? Hœc igimr abfilrda
.
.
..
Hint ae p .
,
1~ter
omlllum hommum alllmi con cep tuS
COmmune NI.'
,~
~
. . no~
fi b
s, 0015 vero comunes COceptllS alllmi
dU ~lert,fd
[emare efr propofimm. 1taque mnltu
.UCl~IS
qllodgrallat, molefhlm quod mOl'det, (en
~ l :nglt,
[eu quouis modo dicere euiqu5.libeat. ~in
n~ ~l tintes ~nordaces
.elfe humo~'es
, qui p.:ll:tim in
S
"eneratlOnem
obtlllent,
partim
de
[ons Impor
t atltLLr p r.'
'd'
S :2\
O . ' , ettplcuum 1 ommbus ell. unt vero quatu~ eills di fcrimina in maioris,& minoris collatione. C
111 a~ li modicè mordcant, pruriginofi funt, quemad
p~ r,1l111 feilla:fi vehementius,mordace s , velue ccpa.
affil "Clllulll cnim fi corpus nofrrum cillfmodi corporis
111 Lt~fc:naurx,
huléerabitnr. Suntitem, guxhoc
'" agIs acria fint , atque vbi hulceratis prxfenim ad'"0 11l'nt
.
C x(erum
{- exteto,
,ét
ur, h orrorem panant.
au11e
V
honore, [ymptoma rigor vocatnr. Eadem
eru Con uenlentla
' . mol' daces Il
. nob'lS 1lllmorcs qllatll.
(l~r for~l1is
confifrllnt. Sune enim ex ipfis mordaces,
"l Inv'd'
.. vero, mol' d'
hltl
- lOCl1ter clrpunt, us
aClores, glU.
ccroft
.
h
fc
r.
,
.
,
.. mor d"et,
ho!"!"
lm lllUC unt en.lIm: glU aenus ilS
éh Ul1~rQm
: r~g?em
g.ui ad Ii.lmmllm n.l.ordent '. Di:
com
d; hlS III plunblls commentlms, Sed el, qlll
fati spel~d
ip[ortlm quoddam indipifci voluerit,
a
fis &c Unto, quxin fecundo de fymptomamm cau
fi dq\l~rto
de tnenda.{anitate prodita[unt. ~od
D
& id e .~,1 medicaminnm quifquam perlegat volume,
crit l·P.~edcntm
traétatum de temperamcn ti s fic
d'
,
s 111ao-' r· d
ol? ~Ctrc
e mor aCl1~
natlll'a pcrfuarlls,
erùl
complnribus finule guid accidit cum
co, q:~edIS
allt qLt~
de Ils ~ipocrate
s dixit, qui in fraéturi s,
eiufmodi affeéhbus iuif..! nOn facillnt.
Eteni 1 :l[~m
' f:'
Cltratiml. lt <Juoque l lCCt
allltatl. re fl'ltUl. ve l'111 t, tamc'"
Setl'~;v
h~ ~i[cend,
n?n fllfhnem.
~
h ~ulicet
rolofillls af&qnendi
r .
.
ni. via, ncque hos 1lab'Itllm lClen
tlX
comparare no- om
eni111 <]lt~rn
modo indicani, confeéta. Intellio-cnc
tUnl ;lt~Vc.
,corporis tOtius hulcerofllm fcnCtlm,
ceptis ' <]1~
ex phtribns prœtcr con[necndinem [u[lib~
;Xr.crcltationinns fit, mm qni fine excrcitatioPro'l:ndep.entè confitl:it,mordaccs fa: effc hllmori s.
eun "'fi'
.
pe~s
~xcermatos)
vbcriore oleo,&mol
1
°1
-
&:
v
fi
tu.
434
Ii friétionc, & talidis bafneis dulciwn aql1arnm opti-
mè tép eratis curant gymnatrx, vt mordaces hUlllores
â.iffipentLtr, qui imoderatiùs cxcercitatis, ex p inguedinis,& mollis earrrls colliqnacione,aut propeer ipfos
humores, qui in cOl'pore habcn tur, vehementer concalefaétos , geni ri iÎ.ll1t. Si qui s igitnr honm1 dcmonirratÏones edifcere fufrineat, vrique folus i5 confriter
fnerit per[uaflls hulcerofam dilpolitionem ex mordaeibns hllmoribus fie ri oncrofam,ex multis, virillm
refpeétu: tentricem vero, ex mllitis qlûdem & hanc,
fed vt ad ambieneem eos ipfos capedinem, non COll
tenOru~
corponuu facultatem.
x l l, Eratiframs antem in priore de tllenda valetudi
ne ipfam plethorx generationclll explicans , tertiam
diétarnm difpofitionem aperd"Gmè docet: d élllde ve
rà ad ligna connerflls,no huillS aliqllod magis , gui
aliaru defcripfit. HuillS nanque vnillS tetio efr,quod
ille adimpleri nominauit: at hnlcerofllm faétu fenfllm
elfe, neqne prxdiB:œ mlllticudinis,nequc ad vires co
fifremis peculiare indicium efr: multà vero magis neque grauiores eftlci,neque a::grilts dimobiles. Etenim
id proprillm quo que dl: refpic.iemis ad vim multitLtdinis.I taqne parnm ci defuit, quin omnem nobis Em
piriconml d e[crip[erit fyndromen:quippe & parte
qn:ll1dam triempo~x,
vt vocant,notationis , quam
introdnxit Herophillls, pariter empiricis expreffit,
fic inquiens: Nam-li digeratur,necapplieetur,neque
vt c:uiqne folet,elaboretnr ciblls,aut alio qnolus modo egeratllr. Nihil enim interefr, vel hxc dicas, vel ve
illi loqullnmr ,nempe otiofam vit:tm & folitarum cxcretionnm inhibitionem. Otio[am enim priorem vitam indicallit, quum di xit,neqlle vt CLliqlle [ole t, ela
borerur: inhibitionem verô excrementorum , qtmm
déinceps adiungit,neqlle alio ql10uis modo egeramr,
At vero multirudinis notatio pencs tcmplls,ex pra::te
rito quidem otio{am vitam fimul CliITI detelltÏone ca
pit excrementOrLll11,ex nunc autcm inlhl1te,& ipfum
id, <Juod eil adimpleri,& hulcero[am difpofitionem,
pigrt~lInque
ad motu s, & corporis grauitatcm vninerfi,ac qua:clln que id genus adiiciunt alia. E x fntu~
ro amem, quàd qui hoc habitn fllllt,eUacuati egregiè
illUarttur,id quod omiffiun efr Erafif!:rato. Nam hoc
quidem reétx diCcretionis timlù,& curationis tefrimo
nium en: di[cretionis amem, fiue, vtilli vocant, notationis, vtiq; nulla pars fucrit,fi per notatione di[po
fitiones indieari volumlls , vt conllenientem inlleniamllS curationcm. ~am
ob rem fi ex alio qnopiam
or[os curare congruè lice l'ct, fuperu::!.cua foret not:ttio, Cùm vero temporis prxfentis memincrit, r~lbo
rem reliquit, ac vafornm difrcn/lon:!m, qu.: ~ Ipfa
~x DogmarJCls n~l
tlilll Empirici fcrè omnes, tl~1
pauci, ficnt & ali~
guxdam , V.Cl dJél:um ef!:, addll.nt:
plet~orx
~cnJ
at,lO
A tqui quatenus U1 [010 {3.l1g~ne
fubiicitur haud perperàm adlcél:us dlfcrCtlOl1l ab tllis rubor vaforum dif1entio cfT. Ad hxc pono ma
o-is guo;d brachia inguit,& manus,& tibias adimple
l:I ,
•
. \
~
r 1
ri , non call1mm pOtIlIS,:tC totoru mtllCU orum turo-o
0
venarlll1; ponet, fi proia~
hypori s indieia, ql~!
thc[ei s fequ:ttur. A t vero 1ta quoquc Ilcceffe cn di[cretione f1eri duplice, harnm [cnfiliu Venatllm pleni
tudini s :tlter:tIl1,quas omncs homines inmcmm: alte
ram,qui [olus ill e cft co[picatlls. l taque ilm propali
faéHi al bill'or animlt adl.libentibus,intcrno[ccre mul
titudine haud lelle effe negotiu. Enimuero vbi ei ne
ratione guidé t en us diiudicare facile cfl:, [cd tranfigi
pullo modo potell)mlllto minù profcél:O in operibu
&
o
5
*
�de Mulritudine.
435'caLU ab iis reCtè adminifirabitur,Galeni
ditus: [ed alii ql10d la!Iitudinarills erret,nec alilld qllicqui nec priùs ql1icqua
de ea difpextrint,nec compererim.
XIII. RurUIS ergo de Empiricis de multimdine [ermonem aufpicemllr, quando ql1idem CUtO [e admodum
diCtas difficultates putant effugere , fatemes [e quidem
[cire nihil proruls de mllltirudinis elfentia, cxterùm ex
qlladam eillfmodi [yndrome ob[ernltl1m affirmances
[a,[)O"uinis ademptionem f'rodelfe, quam plethoricam
fyndro men nominant. Nam coleais in idem vnil1erfis,qux à fingulis Dogmaticis diéta funt,elladere [e qui
dem ex iis plltant illoru angufiias , [ed multa grauiùs,
qu~m
ifii, arguuntur,fi.quis diéta, eornm animaduertat:
qua; omnia ruruls ab initio repetere [atius efi . Sit igimr ~eftO
quidem tempore COUlera viétllS ratio
in cibis à principio [olitis) atque eorum nonnullis in
copia, quàm priùs, largiore: mm excretionis ulppreffio,ignallllmqlle vitx genus vniuerfum:..m pnEÇoofl ve
ro, tenrio corporis totius, aut quarnndam partium, &
pigritiaad morus, & aétionllm infirmitas: & [enfio tum
grallitatis, mm hlllcerofx di[pofitionis, vnà cuvenarii
tumore. adde etiam: fi libet, ruborem: quadoquidem
&. hunc 110nnlllli commemorant: & vero etÏam quida
corporis totius tumor,& quxdam inxqualis,ac laffimInterro
dinaria difpofitio: funt enim qui &hxc ad~t.
gabimus ergo ip[~s
qux eg? a~ole[cntius
Empirc~
prxceptOrem , CU1~
m~ pnmum ~a:c
docer~
, ~ogal
nunql1id ad euacuauoms recordauonem , vt lph 10qllll
tllr,ea qux diximus, cogredi fimul oporteat omnia, an
f1atim vel vno ex iis con[peao [anguine mittet. Prom
ptè igitur mihi ad primam qllidem interrogatione re[pondit, affirmans oportere omnia congredi: quippe
fyndromen, cOI1curfllmve, talem remexiftere, nempe
omnium, qua: ipfam complent ) congcfium. Verùm
guoniam primùm guidem duos homines ad memorii
rellocaui, guibus dudnm ille venlm iuffit incidi, alteru
graui correptu lippirudine} alreru ex vehiculo delapra.
[um, d~ine
loris v[que adea irreticum, ac longiùs râp
tum, vt contrirx qu:edam parres fuerinr: poft hxc vero
filemium ageme ip[o, & alius quidam fuccurrit, cui fe
bricitanti quidem & ipG mediocriter,cxterùm dolorê
capitis non ferenti, venam recuit, vt alii prx[ereà plcl1ritico,neque ci diéta,m fyndromen vnillerflm obtinéti,
in maxima hœ{iratione ftetit . Pr6inde & fimilis alios
quo[dam ei prolixiùs recenfui. Sed & eorum, q110S di.
xi, commonebam, gùoc!. iis, ql1ibl1s tantùmdee{fet vt
fyndromen t?tlm haber~nt,
veni pertudcrit. ~apro
pter Ole ne alq~o:1m
gl~dem
dlOru~,
~lIX
in homini
bus effent,meml11llfe affumabam. El e11lm, gui ex rhe
dl excufflls efi, cùm exercererur guotidie, & omnes,
egrt,~
coquantum latis ciTer/oli.tas exc~tions
medercr moderarc,lc dlem fere tOtum noilra con[uem
dine vtercrur , vidcrcdlrglle nec fibi, nec alii cuigulm
euaCllltionis egerc, poileaguam deturblco contufx par
tes quxdam U1l1t, phlcbocomilm adhibcndam cenulit,
cùm ncguc ruborcm aliquem,neqlle v:t[orum tumoré,
ncque alind guicquam [yndromcn confiimcntium con
traxerit, (cd dolore contufarum plrtillm dlll1taxat labo
ra.l'ct. I~ide
quoql1e & lippienti,& capitis dolore con
fh9:a.ntl, cum nnllnm omnino prx {e ferrent eonUTI,
qllX 1Il plcthorica ryndromc diéla Cimr. Alios porro
ctia~
n.ol1i co~rlus
, qllibllS inci{a à nobis vena eil,
yel ~lhI
plane habcntes ex plethoric:l. (yndrome, aut
cerre non hmlll omnia) qll:l! à vohis commemorarur.
Nun~
enin; dicebam,mem.0:-iarepetens eos, guibllS vc
nam l vo JS confolfam VJdJ nullus ex iis in menrem
vniucr{a {yndrome prç
venit, in eilllinodi acidntb~s
A qUJ.m haberet iàngllis miJTus cil: alii guod febricitarec
vehemecer,allt o Cllli, vel caplIt dolerent, aut ftlppre{fx
fllerinc hxmorrhoides, am mulieri meftrua,nô alltem
omnia qllXCUq; coire vult plethoric~
fyndrome. Si er
go di[pofi,tiones v nillerfas ,in gnibus c6ferre phlebo tO
mia ob[eruata eil, plethoricas Ilominas, tempcilillum
eft lippicudine, plcuritim, dolore veheménrem,ca[unl
ex vehiculo , aliiql1e [excentl,plethoricas [yndromas
dicere. ~od
fi nullum ex iis continetur in plethoricl
[yndrome, colle.:tlls vero [ymptomatnl1l, qux filprà.
comemorauimns,plethorica fyndrorne dicitllr , nem~
efi priùs, quàm el vniner[a habuerit, ad phlebotomia.
: lTIigt1r
paao ille ad ha::c mihiac
deducendus. ~on
cmerir, nihHque de center re[ponderit,prolixi ocii m~l
nus proprium,no propoiita:: nobls in prxfentia efi rel.
B Ego vero, qnando nunc tempus non vacat nugandi,
malui no hîc,fed in libro de phlebotomia, remedii [ca:
pos omnes pra::monftrare, guos nec guifquam ipfos dl
lia-enter. lC diilinétè con[cnpfit.
~ [ "1 [ 1. Igiènr omi{fJ. in pr~{èns
aduerfi.1s Empirico s
dirplltatione,rurftls ad rationales redeo, [ymptoma:1
fina-ula, qua:: fcriptis prodiderunt, infpcétnrus. Ex ilS
en~1
nonnllibad vim, quxdam ad enchyma pcrtine~
tis [um mlllticudinis ,alianon multitndinis ab[olllte,
[ed talis mlllticudinis indicia, alia nullills pbnè flLOC
multirudinis, [ed"vel humoru prauitati-s, coruptin~
que, vel imbecilbrum virinm, vel {olidorum corporll
tumoris. Id fi qux dicam animaduerras , ita fe habel:e
intelliges . Tentiofa itaque difpofitio ct'tm citra exrCJ~
tationes comingit ,multam planè fubilanriam indica c
in COl"pore [enill prxdito comprxhendi : non tJ.w ell
quantum ad ipfi.l1TI id [oll1m gllod tendatiu-, gLlxna~
C [llbfiantia, vel [pecies eius Gt, eriam inditat,cùm id v!1~
uer[x commune ulbfiantix fit, & tenuis, & crJ.{fa;,~
media: contiflen tia, & {p~ritl1ofx:
item & calidx, c:c
fria-idœ, ve1 medix,fed difrerentiales notas ad hllius dl~
f!il~é:onem
requirit. Infirmiras vero aétionul11, vire:
mimIs robufias dcc1arat: quoniam id, quod mOllet, ~o
pe[citur, vt in manuu motu imbecilli: comitawl" en Jill
f1ams complures. Nam fiue carnilll1l, argue adipLlI1~
genus,permanenre in iifdem ter minis potefiatc, a~éhl
cuipiam fuerit, motuS infirmiores nece{fe efi fierJ,:t~
ql1ali eo qllod mouet, manente, allél:o eo,quod male~
(ur: fiue hl1moru aliquis vnus, aut omnes iuxtà ctiii re~
dundarint,non anétis vnà cum iis viribl1s inllalidiare5
& nunc aétiones ecli neceffilm eil:fiue amb~
fJ!11111 incr;
uerinr,& gnx parenchymara VOcantnr & humares, I~O
fimul aute incremcntu accc/rerit facnlr~ti:
fille iis pénil
D de (e habetibns,f:lCltlrls imbecillior claferi.QEdo~
que vero & cOl1uenirc ambo poffil11t, vt & uirili ra bll
decrc[cat, & vnà cum parench ymaribus hnl1lores, 'le
rlures, ve1 pallciores , vel corum vtruml ibct allgc5 c(lf.
Ergo imbecilliores & propter hxc funéliones redLl~
. a flUe
. piura fille omnJa
. III
. "ca
tur, fiIllC ea fina-ll Il fiue b 111
~.
~
N°
'
.
'
.
"
coung.H. am plltarc ex brglore foiIdoru corpa rLllll
..
~limona
polfe in/irmiorem allguando momm efJC~
hominû Cft,qlli t:lcultltes per folida tota corpora pel fi
mearc nequaqnaJ1111orunr, [cd arrerias,& lenïos,91~
c
fi/lulas,vcl canalcs fr1iritui prxparam. Nofces hlll Ll ~
.. • 1·
,
1·
1.
1ma)(1·s
Opl1110J1lS eUHarem,cumex a 11S mu tlS, tllm 'le
mè ex tra&atibus duobus nof1ris , altero Hipacr[~.
f
ac Platonis dogmatum,Namralinm t:'tcu 1tJ.tlIJ11 a!ce "l1
Propri li it:l.quc boni corporis habitlls proba falldoll11
cor!)orum nmricatio cf! carnium vero increm entLl :1
'
. . r)11·
gl1adrati ilams)& corpulcntix.Proporcionelg 1tLl ,
gJ1~
!
e"
�Liber.·
gna ~x
ve~
parte ,pinguendo magis augeCcit: quandogue
pinguedinc caro magis , qnàm [ola pingLtedo.
Dlxlmlls de iis in cômcntariis de remperaml"ls. Q1eadmodum vero in carne partim in fia ratio eO: , partim
e~cdns,
itideln in fanguille ha:c commoditas [anO"uint~ e~,i1la
multimdo. ~od
igitl1t" commoditas [angU1nJS & qualitate & guancÏtate exaétè fecundl1m namrat;'l exi(lat, eiufdem aute mliltimdinem non improbare ln quali poffis, in quanto nô po[sis, fed ea vel natLlralcm mediocritatem ab onu comparatam , vel viriblls
OPpo~tlnam
proru1s' exupel'et, non eO: obfcllru. Fieri
en1m mterim potell, vt vtriiql1e mutllo prœter natlua,
qua: ab Ortu obtigit, fimul auge[cat, nempe & virillm
rob~l1'?
& [anguinis copia, vt in bonis athletamm habitlld1l11bus,
Etenim hllmornm'
& carnillm
(Tenus in ipfis
•
0
propomone
illfia
inllicem
all(TenCUr.
Proinde
explorat
•
0
:1m lam efi, neque veros eiTe eos, qui mmorem corpo
nS,vnllmex plcthoricis indiciis affirmat. Nam mmor
q~ldem
venarum, plethoricum fignllm eiTe poteO:, car
~lm
autem moles, ac pinguedinis, ip Carum iIlaru mut
tltlldo
filleUt,non
.'
C
\
ri
tamen ea proreéto,guam
nunc gua:ml~
,gnœque pie thora nuncllpatur. De hac enim
Inult1tud'Ine,nlmuum
"
"
,
111d'Icat, Cl1m
d'
qux ellaCllatlonem
fi l~re
propOfllerint"eornmnonnulli, vfgueadeo (guod
Cl l:et Xquillocationibus innotefcat) errauere , vt ad
carl11ltm ,&'
pmgne d"1111S ab"1ennt mul'
tltU d'lllem. l ra d emum , ml1l'
d'
,
,
d'
.
Il.
'
tHU 1111S neqllagl'lam 111 IClllm
en
cOl'pons
q'
'
1
1
'
l'
tumor'
u ,LUppe 1 arum gllldem venarum, quas OCU 15
v llrpalUus,index eiTe poteO: repIctionis,non earum ta~en
~ec!làrio,
qua: in profi1l1do habentur. Sed vii.t ve
nlt"nonunqllam, venis licet difienris exterioribus,difié
tas
"
, . d e elJTce: vt ver b"1 gratla,
f' quog lte lIltenores
non per1l1
tlgore dominante [anQ"uis ad ima detruditur, adeogue
extcrior
. , o langu111e
r.'
r: ' es exmanlllntur
, vt ne VI'd en' qm'd em
~o SlI:t. Rur[us vbi caIor inceiTit , am lotus guis efi,
~ngtus
profunditate reIiéta,ad extradas parres corporis. effertllr . ~od
fi & ardens febris arlht, tunc guo~;
Vrl corpus ql1afi femens , in flarig; ac fundi efi nece!Tc .
~amobre
turnor venarum neguaquam humorum
~lutiLdns
inLèparabile indicium eft: [ed eam condit1o~elU
corpori primùm !ltbefie oporree, vt neque'par
t~ ~nterios
exterioribus) neql1e his illx plus caloris'
() tl~ean:
fecundnm cfl, vt negue per totum animal im
;Odl~a
fit cahditas. His amegreCsis prxfinitioniblls,
rnOutle:1t tl~rgo
tandem venarllm fanguinarix fignû elfe
. lang1l1l1e
r.
•
' d'n
quO tltud 1111S,
nunc per prxl1a1ennam
luO;
co IPpe g,uum exquiGtus vfqueadeo fangllis in venis
r. ' vt 11111
'1 'l'In co nec b'I'
lle ntll1el1
' , .,- ,p~glam
pOlslr,
IlS,
l' ~ ~ln1tx
nec [ero[a: fératur faniei. P roinde eO"o filP
r..
0
ce aunehl
rI.
unores d'lXt' llfT"em, r.uue langu1I1em
redundare,
n1coam
'
.
d
d'
d
'
qllà
p,en n eau len um, eum impromiCcullS" nun
l11
datu : pnrll:ql1e aliorum hl1morum {anguis compr:=hé
refe: ln VeniS. DemonO:ratum hoc alibi eO: nobis,nihil
ei nore, hllmores, an fanguine de mifio appelles,modo
rnalib~emè,fd
vt ~n menfl_r~
gl:d~
m:~iocr
.a ni
Narn n:Uttrall habul1 prxdltls· admifil alu fller1l1t.
, narura l'1 commo d'Itate augefcentlbus
,
(Llm f:cUnét·.IS111
vocab a~gtl1ne
per prxpotentiam diéto, idem hllmoru
mOr uUm notat,nihilque diferiminis ell, creuiffe hl1~
:'
.
11umores,
dicites. ; an fan,gull1em
pro fieras,oratlone,qux
no p;~Pfu
Id demonllranre,nimiru pro veteri omni:x v ~Ortl.onc
abl1ndare.
,
in (li t'l oc 19itur ita definiamr nobis: rnrfils vero ad
lturn
' ven arum fi neqi ob
e};t~
. r ed
eam. T
11mOr C111m
.. rlX cft"
,
"
fio ncm on ItlltlOnts prxpollcntlam neql1e ob fu,ac feruorcm fucrit effeélus ) fan~lirm
elfe
10
43 8
nmltimdinem indicat. Sed nec eill(modi particllIa deA c1ioi habim compotitam eiTc connenit, am recenter ma
gis cxteris agiraram, ~amobre
& qni[piam parricu
lares omnes prxfiniriones quadam Ol'arione comple"ns) tullC fangllinis copiam à venarum mmore indicari dixerit,cùm parres vniner[x eadem conftirutionem
fi di[pofitx
cnm caliditate medioeri obtinent, ~od
périnde cirent omnes, caliditas aurem [ubelfet immodica, fnfio tunc fit humorum, qua:: venas in mmore attollit, non tamen [angl1inaria multirudo,fcd fpirituo[a
indicatur: rèfolul1ntur enim calefcentes in [pirirum hu
mores,Prôinde qui à venarum turgore fignari plenim
dinem dixere , fi qtlÎs In venis illis ) in gllibl1s ip[a fit,
in oratione filbaudierit , ret1:è 10cl1tÎ videbunrur : nam
[llbftantia copiofior priore nece!rarià eft ea, qux pie.:
nitudinem venis comparallit: nondfi ramen qnalis plenitudo ,fit iam dilucet:quippe fllbllâtix omnis mnltx
B communis prxter naturam eO: tumor , [eu purus [anpimito[us,fen ~auI
guis, [eu bitiofus, ~eu feroits,~l
tus exifiat, Cœterum t hoc, hc & venas tend! dlfcn
minis plenitudinis vniuerG cômllneell. Nam id quoq;
plenimdinis ql1andtatem,non fpeciei differenriam feqllitur. Tumor ergo, & terio{a [enfio, non hnmornm
aliquam magis, quam [piritus copiam indicabut, ~a.:
re fi t"Illis ita pronllncier, In tetiofis fenfioniblls multitudo efi neceiTariQ , vernm dicet: & vero etiam fi ita
inquiat, Mllltirudo in partibus fenfi.l prxditis difpofitionem ql1andam inuehit, & is verus erit. At ii quis ge
nerali omilfo mulrirudinis, aut hllmorumnominc, fan
guinem in oratione ~{flmp[erit,
verum nOI1 ex nece[fitate diétis de caufis affirmabit. ~od
aut~m
in venamm tumoribus, & temiofa difpoLitione, non fimplici.:
ter plenirudinis , [ed eius guod in ipfa magis & minùs
C efi, di(crimen exiO:at, con.rpilL~
ex ,~o eft, quod tL~r
ge[cellS nulla pars dolet,mh tenuo pnus el faaa filent
violéra, Enimllero fi in tlmlore,fed non adhuc violeter efferarur, necdum têdirur. Ea propter mmores cu
em
: citra hanc, re
tentione, abund:l.l1tiorem 1:.1 ~ nimd
ergo tnmor gnirniiftorem prx[e ferent, ~omd
dem in venis n111his guandoqlle app:uer, te rio [a autem
cft [enGo valida: quippe Cl1m tentionis difpolitione
maximis tu1110ribus oponeat elfe adiunél:am ? An quo
niam tllmor in terdl1111 in imis venis conceptus diflêdit:
fignidem in relatione ad aliqllid ca dl: multimdo , de
qna !lunc differimlls: mm qnœ ad vafornm amplirndinem pertinet,gl1a fanè VOcamllS ~ulrit1dné,.aef
nondum el. tendanmr,tllm qux tumex tentlol1lrelpodet, Venarum enim generatio tumoris in crë[cit, cùm
[an<hlis ad copiam, 'lux namralem cllillÎc]Ue modulll
allgemr ' Id er(To
guod multÎl ell,ld d'
ilili refer
D exc~dat
,
0 ,
.
mr: tunicœ vero tentÎo [peétantis ad ean~
me lOCrItatis prxfert exccfIl\m, Nam neque tendIh~c
ex vi.~
efi naturx,M111tus igitur vterque e~ r.1ngl~s,
mm ~l
ad naturx com11l0ditatem , tum ~U.I ad ClII1ICX tentlOnem rc[picit, At vtriu[glle memmlt Erafiftra.ms,non
dtllinétè guide, nec périnde Vt ego apertè modo, v[q;
co tamen, vt dupl icem rei naturam elfe ofiendat. Nam
cùm ait: Cùm igimr inter eills initia mediocriter infar
rohnfli~s,
prxciunrur vara, [e ipfis vl~etir,ac
ter folitlt111 filln t, [anglll111s n!mteta tem [upra Id, quod
indicaui:, In 911ibl1s aurc [llbiur:cuigue ,namra ~ert,.
gens dcinccps 11lglllt: ~t vl-:l magls proccdullt p~el1
mdine,&manu s, & nblxadlmplentltr, excedentc mo
dum, vt ad amhiemes f.'\nguinem tllni'cas diétllm defignat. ~o
fit,vtfangl1inis .incrcmcnti fupra gua poO:u
let namra, termini dllO fint, vnus in implcndis ven~r
,Ît
ttU1lClQ
�439
°
Galeni de Multitudine
tlmids in mmorem [upra naturalëcuique modum Cefe .attollen tibus, aher in quo edam p r xter id tentio A
àccidat,cùm horum nemrum in multimdine ad faent
tatem relata cetllàtl1l". Atque de iis Catis etiam hxc
funto.
x V l. Rubor amem, qllem ipCllm quo que commemorant, non fimpliciter multitudinis, {ed Canguinarix nmldtudinis indicium elle Cxterùm is quo que
clillinéHones eaCdem quas turnor, cxpeébbit. Nimimm fi ob cxtrinfecorum aliquod conllet, verbi gracia, [olem, vel balneum , vel e xercitationê, vel irer,
vel, vt (emel dicam,caliditatem;lic & ob iram,&verefebres etii aeutl!
cundiarn) atque eiuCmodi vniuer{a~
eil1s generis [unr. Cùm ira que cOloporis totius xqllalis extiterit difpofirio, nullum amem ex cliétis adfl1erir, nIDC erit rubor fanguinarix in toto anirnali rnultirudinis nota: fin minùs , ccrrè in partes illa , in qua
vifirur. Erenim phlegmonas quoque fiue in mu{culis, B
fiue in eute confillanr , ratis eonfeqtùtllr color , qui
plethoricimorbifllnt. Sedde phlegmonis diétumabundè ell alio libro, in quo detumoribl1s prxter nam
ramagÏtnlls: ollendiml'[ql1e eos omnes ab hUll}orum
alias in par rem aliam dceumbcntium copia eôllirui.
Nunc vero non de iis , {ed de illa , vt fuprà diximus,
multitudine fermo ell , qua: plerhora dicimr , c?nfifiente.in corpore toto immodica humorum portlone.
Porro non ita in corpore toto coi1fillere dicimus
mnltitudinem , vt gemls corporum lxfum vtmnque
fit & vaforum, & carnium: contingit enim qllandoq;
& alteru duntaxat: vt fi vet vtrauis pars malum contraxerit,id non in pal'ticula quapia vna,dllab{lfve,fed
vel in toto animali , vel in particulis qùam plurimis,
ac pra:llatiiIlmis acciderit, Pr6inde & rumorem gualis lit deprxhendere viri efr , in digno[cendis rebus C
apprimè excercitati. Igimr in carnofo genere carninm ipfarumltumor aliu5 efi,a1ius humorum,carne humidirare [nperfiua lanx clllllCdam, aut fpongix inllar
impleta. Verùm eiuCmodi mul tÏtudo in carniblls, ei,
qux fecudllm enchyma vocatnr in vafis, proponione conCentit, alrera ei , qux ad vires referrnr , ant cu
O"rauirate exillit,nobis minimè obI iris, de compofita
~arne
an de mll[culis di{ferarur, nihil referre'audien
d6fql~e
mu[culos elfe, fi quando de mllltitudine car.nibllS intita fcrmo habeatur ,l1on fimpliccm carnem Il
lam, quam nonnulli parenchyma nominant. At vero
in arteriis, ac "cnis relata ad vim multirudo laboranriblls ipiis no périnde percipiwr ,ced qui natllra Ccntientiffimi funt, obfcura qllxdam & profunda granitas in corpore folis taliblls reprxf,'ntamr. Idcirco fi- D
O"na qllxd:un al ia id gel1l1s mllltitudinis clariora funt
/:]
"vero
bona p~rs
d'lcorum Cam III
r °
cxploranda. Cum
~
pinè, ac ncgligentcr traue~ï.,
alllque nullo paéto
pcrf;eonfideraucrint, quidam vero lmperfeétè ~nt
cmi,fignumarreriarum motll repnul~
ccrnus n~l\.,
qllem in opere de plfibus,q~
ad [ans eil? CXpbCll:mus. Magna enim ex pane vna .cum :rt.ems vcnx l~
plethora ob vaCorum cOllflnentlam COltn1r,q~a.
plnries alibidemollrallimus.lnterdû pono colleéh 111
venis tenaces,craffique hllmorcs no Facilè in anerias
derilllntl1r, fed raro fieri id O"cnus
[olet: rran[flllunc
/:]
enim prorfus humores,nifi craJfi ad [lImmllm, ac lenti fnerint. ~'lmobre
in eiulil10di diCpofitioniblls
cllidens nllllllm congellx in venis ell fiO"llum mnltirudinis: ex I~Otl
vc.ra an~rilm
defi~1
non potefi,
tamecfi quant maxunè N1carcho,ac PraxaO"orx videa
tur : atqui arceriis nihil fanguinis traJ.l\n~
x VII. In aliis vero plethorœ ditpoficionibus,ootis
ex puHibus ob{cruatis credendu efi, quas fuo tratb.
tu éxpo[uimus. Verùm fpecies multitudinis, cùm [ci
Ecet xqllaliter;n corpus totllm porreéta eft, difiingui
hac ratione conuenit.Ruborem prx fe fen fanguinis
copia,fiana bilis pallorem: pitnita vbi dominatur, ad
albidius,gua n:l.tllra pofiulet:vt fi porior tit atra bilis,
ad nigrins declinat. Porro fillglllis iis, qllOS enllmerauimns, inxta fanguinem quoque 0ronet augcri.
Nam fi Iutea [oIa, & flau:l. diél:a bilis al1quando , vt in
iétericis,fuperauerit, non etiam talis affeétus plenitll
do, aut plcthorica difpofitio , fed humomm vitium
efi,Itidem quoque in aua bile,ac pitnita. Cùm verO,
vti priùs monuimus, vel granitas, vel tumor fupra
namra fuerit, plethora eill[modi appellata efi di[pofi
tip. Cxterùm domi?:l.ntis humoris fpeciem ex colore
oponet cogno[cas. Bilis antem fola fymptoma ple~
nitudinis infeparabile prxllare neutrnm porefi,neque
tumorem, neque granitatem. Nam proueniet ab hac
alius quidam affeétus antè qnàm eatenus increueric.
Sola alltem,fi modo id liceat, pimita,neqlle hxc fim-.
pliciter omnis/ed qua: in eo hydropmn genere,quOS
Grxci 7I.tv1<Prp'M'i'l"-Cl7!t«f vocant, exilEr, poterit in rOto corporeabundare. Enimuero crndnm qnoque humonun gel1lls quoddam vl1um pitnitx in prxCellti [er
mone conllitlli oportere compertum efi: quando fi
dillerfum ab illa pofuerimus, ex tali eria humore differentiam infuper iis, qllas nllper multitndinis diximus, adiicere efi neceffe. Humor amem is alia pitl1(~
craffior efi, ae minùs flatulenrus: qualis in vrinis {lIb
fidet : Es prx[enim: 'Plœ-ex edz:it.ate ~
bbac@œpulticnla! limite oWBent. ~in
& corpi~
bus iis,quç ab e xcenicationibus abfiil111ere cibis vero
quàm plurimis,ae balneis pofi filmptos cibos vtebl11
tur, fxpe eiufmodi humor conrertim per alnum de[cendit: fed & vnà cum hoc hllmore , période aC ,1.1111
pimita decolor quxdam in toto corpore fubefi alb e:
do. Ex exteris pituitx generibus vnum dulce efi, ae1
dllm alterum, tertium iàlfum : filllltqU€ ex dlllci [oi
mnolenti: famelici, ex acida redundante : vtiCl\~[
fa fuperauerit, fiticulofi: ex crudo vero, quem dllW
mus, minimè appetentes. ~x
ad [omnos attinen c•
ex prxdiétis guidé pituitis omnibus paulo [upra mo.dum narurx [unt : at crudus humor périnde:lc dul c!>
pitllita, apenè fomnicnlofos facit. Nam alibi deJ110J1
ihamm ell,fentiendi principio hume[ccnte,ac frig e[ccnte comatode difpofitfonê feglli qllomodo illfoll1eale[cente. EaprQ~e
& biloli
niam fic~[:1te,a
vtraque bIle lIl[omnes. Comitatur vero atram prxCJ~
pnè terriens a[peétus, & animi molellia , ac rxdiu/11,
Idque prxter rationem. At vero nifi in toto corpore
prxdiéti redundenr lmmores , in particula vero quapiam vna colleéti fuerint, rnmores prxte'r natlr~
corporiblls,ipfis molilttllr de quibliS alibi dec1artl~.
Atque ip[1. porro nuc cliéta [ymptomata, vitio colons
excepto,ex eoru I1Ulllero fnut qw' cerebru,& fiOl~~
, 'r
fi
,>Jeh Il occllparunt.Ni cercbro alias aliter dfpo HO"do ,
gilia:,ae fomni,fiomacho vero,cibiappetétix,falh Il~
. -'
E'
. 1°lnuc
-' {l,0maC. 111
que glgnumr.
nJl1mero os vcntrICU
l'
diétUOl effe conllat,in quo pitllita congella, V.tp(.1.0
antè diétum efi,oappetentias comparallit. At b1ho. 1 ~Jl
flaua guidcm bile fitibundi erun t,ac fiomachi falh~
laborabunt,6fque ip(~
amaril ell:ex atra vero, met. J,
& am~rule1ti&
horribilcs,& .fitis expertes , ~ [alt~
refertl,extcrum non omnes clbum auerfantlll. [cd
eorlt aliqui fame cofliétanmr,niminull ii, quibllS a~l:
c:
bl JD
�Liber.
441
44 2
hilis qualitatem acidam [lperant~
obtine t.ld fieri,cu
nit & cOl'poris totins colore adiliéto ,& aliis [ympto malignior ea redditl tr ,Colet, V fque dllm
velut fan A matibus,quC; de fomno ,&vigi lia, vel cibi
appetit u,ac
g~tins
limns dttntax at,necd tl planè acida fuerit, hone
fafiidio,allt eiuuno di aliqno dttdû diéta ftmt,& viétus
ft,lUS forfita,qllo ad melach oliclls humoi' dicitur , nec
ratione antegreffa,& exercit ationib us, & iis ,qua:: ipfi
elt4n~*moré
atram bilé VO€fti'e, v-ex:fi-v t folco,m e
a::grotanti accider e conftte uentnt: adha::c & anni tem
laacholiclt;"<1110d ad aua bilem faétamyrope acceda t.
pore, & regione , & natural i cOl-poris dentirudine, ac
Sed de vitioforii humor u differe tia nuc di1rerere tem
ra ri rate, Pl:œfta r erun: e*-Gmnibus, non e.x v ne-,-du opeO:ilt~
n,ô eft, quadoq nidem nec mul titudin ê eos apbu[v-~idfrà.otage,
planè intellig entes
pelJan dIXi,N obis vero non fimplic iter quoà qnouis
ipfi in arte vni plnrim um conieétandi munllS impert i
modo abûdar et innenir e,fed de mnltitl ldine cofider a
tum,pa rci huic anis, inqua, dignof cédi vniuerf x, non
re fentetia erat,ld aute humor uin toto animalis cor
[olùm qua:: ad humor nm vitia, vel multim dinem [pep,?re exuperatia,eO:,Nihil eft igimr quod neqi tl1moétat, qua:: nunc explicare nos infiimimus : nam qua:: ad
ru ~ngilatm
fpecies, neqi cacochymia:: hoc fermon e
funétiones, vel canfas morbo nun, vel curatio nes per,z.
,
cuplas ~ldire,f4-cÙm
Que cûéti pro '1eeeri propoH io
tinet, magis fcientiariam habent cogniti onem, D iétum
nealltt (
,
.'!i0-J'J
~
..
L
>
L
'
~
"
._.1"
'
'penO t, Jl1,t vnus el( HS ureue que.l1'~t
de iis ipfis alibi fufiùs eft: [adfqu e erit in pra::fentia,
~
, '3
.
~m,Poten
- itl-p~hor.csfP
propol ito,quo ad res pofiular, pra::finito, ibi finem li- ..:Lt-h"'3 ~
'"''l'
c:
~ -.rlIl+fns,
oni~_Q(;
t al~pift-dc,R+ILjo
bro imponamlls ,Sufficere aute fermo poterit in exem ~
-r6c
~
I
J
,
j
i
X
c
f
7
;
'
6
H
A
t
:
z
3
,
1
t~d
llmorum enim prauita s id o-enns,non etiam mul B plo exql1fi~us,pntaSm
•
"I1~
"'-~
_"'
J_"4-.~
l~aqi
febre va J,~"'.e;
3 ...
c;
~:;
,
1
fitltll 0 ' Il eque p letl10ra
nUCllp
amr, Eam ob rem pn care homine :tnm el venas 111 mmore ampho re, ac cor- '~.US
h
~
r
Î
i
.
~
h quo que in cacoch ymiis propri i ad a~lfsim
[unt
pU~;'l!brius
v~ilerft
~m, Speét~ndu
igi:ur ~1l
ine cale: J~_,":?-
b umorum l1aUtra:: in fuprà. diétis vero multitu dinifaclerlUm hmc prop111quauent caufaru:S1 emm con[pl D~
4W~-"
-zTt.HOr1~
~
~s non périnde el~idnts
[entant differetias , q110cnum fit , vfqueadeo filperfedere diiudic ationi efi, du ê,' ~
nlamnfunerfi
h
~
'
,
'
r
r
'
.'
llens umor omnm o Cllm COpJOlO langtll
ex illa motus in toto corpor e'coqui euerit:q uoni5 neq;' r~l:t'
ne eu At \
f:/r.::::--r
'
cl
Cltm prreualuerit vehem enter, ex ft aua qmexcand efcctem , ve110cum,vellanantem, vel exercit a- (56-~4.,ç"'J
'
e;? 1 e,pulfüs tales fiat necelfe eO: quales corde fictu, vel qui vino recèns indulGt, aut alia ql1auis racione Jl":-~
ce1cel1te
1
r
'
,',
~
p
.
:
~
r' l ' ac Ca elCente confeqlll d1Xlmus: ex atra veconcale faétum ad diindic ationem deduce re conuen it: .,r:l~
Z ......40
0, ta es tl1rfil s quales fieri cenfuimns li refirio-era[ed
ellm,gu i in extraria rum motion um omniu m quiete ~
tenu·
fic
'
'
v
"
~
"
c
,
;
~.,
fi
"d'
,
P a l'
o ' " areturq i: eade ranone 1 qua 0 V1cent
exifiit. Nam fi illo tempor e ulis appare3.t, fanguis r,r"ç ~
1f
'
m
t
v
~
t SPltlHta,frio-ida::,atqi humida:: difpofi tionis progna homi~
abund~t,
Hinc a~i
pernd~a,
ea prin,tùm, ;:z.1~
~$
"'lV;>,~!-:ç.
d~S pltlfus efffciet, At vero fangtùne, qui p1anè feCltllqux Vlm max~
n
e
~
1
t
b
o
,
tum
s
p
e
c
1
I
l
~
?
.
.
~
l
g
t
!
e
r
r
f
~
~
ç
$
.
{
I
1
'
~
. ' -!Id
(),~atrm
fit, nulla veteris ftams alterat io [eqllim r.
Hxc elfe 0!1:end1mus graulta tem,& tenone m,& fegl1l- A.t.17" ;"'t'.....
." ~ ..
t~Od_fi
redGdet humidi or,pulf us vnà quoqi alteran
tiem ad motus : déinde qua:: ad pulfus, & vigilias , &
dar,queadmodiiticalidior ecia ac frio-idior fe ipfo red
[omno s , & ciborum appetentias , ac fafiidia , & quxtr:~i
iE ilfmod
omnia in op~re
de p~lbS,di?ét
C Cltnque alia id gemts pertine r : pofieà vero qux fingu
el( ,mus,N unc eatenus dlxi!fe fufhcla t,hnmld lOre
la prxceif erunt, ac plenitu dinem moliuntllr, Olim foli<jl~
IO & humido viéht f~ ipfo fieri [an~liê
ta
excretio retenta qllxpiam fit, num negleéta exercit a
~o!fe,
té & phs l:abe,at a,quofo ru ex . cremnto~·u:
tio,
nllm ciboru m alentio rum copiam atlidnè ingeife E x ua au
tn;di el(~'Ctaons,
rit, num poO: cibllm affilmptum infoliti vtamr balne& a: ,O:lbu
s~, & r~létioJUs,&
ta ' C~nleto
calefaclete,& vléèll cofiml h,& V1l11S meis: adha::c edam, an talis homo plethor icis fa::pe progi~orlb1s,ac
vemfti oribns, calidio re:ficll t & ob fridamr morbis . Is omnibu s & ea, qua:: ex loco , & anni
lib l~at
aliqllam recente m, frigidio rem, Siqllis ante
tempor e ob[eru anmr, aut fi quid eiu[mo di aliud eft,
.tntéela Ilts
' , tepera
"
'b'..
. al'lqua
' fiICClons
mrx CliS,
no
addend a: nec omnibu s par, vti neque in artis partivero,
elta~
~Iia prxdim s fnerit v[us, ficcior ille [angllis
bllS aliis, tribuen da eO: cauCa, Sttnt-enll1ï ex indiciis
erlt'. n1h'l'
r'
,
,
,
h urru'd'101' &
frioid'
1 0 leClltS & 111
conmg
atlone
qllcedalll fcieliliaria, quemadmodl1l11 tetio,& granitas,
•
1
dio~ r vlOtl' vel,~Ig f' l'd'lor & fi'
IcclOr, ca l'd'
1 lorque
, & huml.
& venaru m turgor , & pigritia , & color , & pl1![uum
nl~
Cc ~1ahdlOr
ficci6r q; diétis de cal1fis efficiet ur,
motus , [ecretis cunétis videlic et recentibus motion iob illoc: IC~t
~Iiorû
humor u exuper allte, Q::od fi &
bus, ~ma-velù
iis infeflOP.l-{üRt, ~rema
lrl!hmlft,lOtie"d"
n.~"
• m d euenen' l '
Cltcac
a llllllna
tepene
t,
r
u
t
f
n
e
~
l
ta
lS
,
vt
excreti0
I111m fil Pre!fio , & iners vi,
Oc
ym'"
~
I
l
b'
ettall\ V l,la, teperan o praua COna !C, qux & nunc
ta, & copioii ores efca::, valénti orefque , .& :1 cibo inhutnid,e .cahd10re [angllinc faétai vel frigidi oréq; & D gel1:o balnex :
qua:: tamen à {cien ci fi cis nOI1 longè ~b:
IOle
' fex 1"
., f:
gCl1crib
us " P
,roque
a liS VltlO
funt , fi vniuer[ a conuen iant. Tertium pofi hxc ordll1c
x temper aturz
, ,
tùm mod d1Cltltr, Oéto enim fuere vnlller [x cretehabet,a n plcthor icishom o familrte~
eXClpl:ltllr n~or
lis erat, pO diut'rfo, non vti cùm foins ipfc pe~
bis. Diince ps ve~o
fe taqux eos omnes !ec~U1dltm
rcglOtentiis P ulfi~s
:nuem pro oéto illis intemp eriei diffenes tempor a conlbcuunt: nam hy~me
ql~em?
ae vere,
comentar?prtam formam eam obtineb llnt,qu alem in
& frio-idis locis ,& bene temperatls, ml11mudll1em ma~ v 1'1 riO dc}uHiblis expo[ll imus,
gis a~grent:
minùs, calidis , & ficcis tempor ibus
.0 ob ait' "tnl vero fa.nguinis vnius fi t, vti diximu s,
10ci!Ilue : ita vero ,& qui fuperficie den[a ftlnt, magis~
qltam humor is admiO:ionê, difiing uere COUf:
partiùs autem , qlU l'ara,
aute
e-
b'l
CLA Y
�GALENI
444
DE
T umoribus prcrter nat ura m
Lib er,
Horatio Litnano interprete
:ARGVMENTA CAPITVM LIBRI GALENT DE TVlTIoribus prcrter Naturan1 . NoRra diflinébo,cui etialTI capita
reipondent,ciphra notatur : aliorum verà ,
lualore nUlnero.
•
CI
X HIS, guœ corp~
i!~f:.j1
prtt- A
{it de illa mole corporis '1u~
1230d dié!t~rus
vnl!
ribns ~cidur,
ter naturam ejl,non de a/ia, ')t crafiitudine,')el grMilitate,
indiC:lHeft,~cl
nif ~de'o
quit 'jtlidem no 1J.:tfJ. tpvU'II'Jed ~J' cpucm apdlt~r:
vocabul o
dllm
~c (ie 9uldem de pfrs
fueri1u auEl.t," t auéhonem,l,tdttt :fè~
vtlttur: fic enim Gr;!:
•J: •
appare. nt . 2. De
facde
S
b
m
l
m
~
h
,
eunélrs
loruetur, (jlûa
ci [patil1m in16g icW
demonjlrat non ob n~ml/Jr:fgui
phlegmone , '1tam,pr~lIx;e
dinem, btitudincm,
1
mjletl+r:
{/l..nl ,Cjuo, eJfru0nt~'pd.ICla
ni! ftifi ealor~
" .
cute,
"
profundir:He ,no'
&
earm,V
,demde
')ems
prrmo
inem
fid ob eius p'lemtud
minarur. ( Larinl rW
partibusflnguine rep/etps,
duret omnibus aL~s
0' fi diut~s
aute::z docetfangui
mo ré appe lIanr.) IOa
no"afrocedente etiam ~d olfa· pfuri~/Js
I/', ne'jl!t iffundMt
plX
nis effintiam non fundl,l -t cera,&'
etia qllod e
~ terdumnaruram
~:I
feruejèendo in ttlmo:em to!!i. r,eLfilus p,h!egmones coJor
jn
fupra
.
"
~
q,l1 :J:
fangllinis abundantlam,nonaltmus ofiendlt. NonJi auge
e)
[ermon
Latino
em
(tumor
dlcnnt,
'
o
!
l
"
~
m e ntl\,
non
ne
phlegmo
.
r
~
e
t
l
a
etiam
rua/itM
,
'
fjuantitM
tur
[ed eriarn IP '
res non œgrotis [o!ùm in parte g~laibet
ittm
ne,rue ~b jlatum to/lrtur' P~/tgmone
efl po(vfr~ia,
namrâ jn pr~
~
r
p
l
i
{
[une
allai
, '2
>
obeG
&
m
inen:na
fanis
fis
Jaéf.e refrlgeratlone L.edlmtur:faru.e autem, & nondum
J~ . ~pcilt'(\-,
prxte
r nacu~J
~VC"'h
tame
~
nondllm
ne:
laritudi
&
tem
fimdira
nes
'l-::.U7f. 6t! ~ . per(eéf.e, reprim/mtur. 3' /(!Ir!ùm de phlegmoimo
aJ11 _CO , 7c~
~
ql1œd
tenia
eft,
di6hlm
[œpe
enim
t
B [e habent. V
inem:pr
p/enit!/d
is
fonguin
obfi/am
~
f
1
'
m
o
i
.
a
r
t
l
}
e
g
di[p0!Jco;
:"~;?!.etJ'1-i
flitutio eft ea, qux efl corporum non ~'tl1ra
"enis Impletrs, Jémde cutl & carne, ac(fi dm dllNt )ad ner
~
~
~g'pokr
[e~
habet
fe
a,qux
co:por
ea
r
e
t
~
j
l'llln .Hxc eft media
#tofa Cjuorjl-te corpora, & ipfa ojfa proadente noxa. 4'
~p ~:.w
hf.,·7;Î!/~Jl
~
1·
naturan
prxrer
habet
[e
ea,qua!
J
o
s
i
t
> ')el ~omp
dum n:ullram ,&
De generat!one puris " (7 tknomi~abs
(b7,,!:Lv~)tç;.Ç
~ {1 1. d nCLHll
~
•
' .
1.
" 1
nt : Item 'juùl
fignijice
medlCSS
apud
'lllld
,
JS
lUS Igltllr,am temllS no prxter namra e : le ta
nommlbl
if.(o
lib
~
_
,
.
~
<d"'f!'e
1"~
,
naturl,a
lm
m
~
t
l
i
f
o
n
[ecundl
'jfti
,
en
Dejinu
id,quod
)'
{ilprà
e{1
tiones.
glliclem
jùppura
é7'
alter
IIbfèeJfùs,
oGrtl>~
d·f.
\ Il' 3fi \
lroore
ue
tt!iohum
uo
ttb
fltttim
up
9
fj
nawra
initio
non
,fid
lltem
nefit
phllgmo
l
q
r
~
v
à
ra,
,
ter vero ell Hl
'3
,If
Ir q11
.
, , \ wmor ex aqU<l 1l1terCl
Dl fifll/la, 9Ute .fl111S eft
lte occupar, al. . .
vero
J:;:-"":;;i!i--',J).r-- .dente. De contentis usin tI~fèl!ibUS. ~.e Jint atherom
.eR:qlLe
J.;!B/~
" '. fi l [LIlle
ata, (7Jlt:tttoma_
. ex tab c, am1
'Cb>#...f.'Y1 ang,uflllS, ~ 0k/ong .
11 prxter natlIra dilpo Ir" -deJO "
6f-~."t1':
tenultaS
(7 ganett1w'o,
e,
il
antfJrac
De
6.
des.
melJcm
&
ta,
~4Pf
~.,
af:"~
N lInc au tcm in prx[enti libcllo propofirum ef~ co . S
herpete dete,
eryjipela
s,
uxioni6u
JI
liliofis
De
7.
vr.ena.
~
;
}
M
.
:
W
4
~
~
h
d
rare dc tU1110rihm prxter l1atura & qui totum cor~lI_
'J' .'
ô.r;
TW.A:~
tumoribus
-'fw •..-.-o...!..-• 'J;4"(Y~ ~h
/~mo
,e 'jua~lIor
. mutf.IC
a~ ml,MrI' TIY~
"'fJa) cefJt~
' parrem' : co tamen CCl:!
*:~r,-' t, & qnan l1' b
&:0 7-4~
ems
et
occupa
_
Qmina11
fentedm
aprttlla
&
mlf1ls,
rnterfi
bm
I leL lu)C,Qm
.f,..... ;;:;- f...ç.....r; --W" u-. ç~
r~
nftarlCCl"
nn , gue; non
-di c"t)tltio
cxccfIttS
qnw
ato,
_
~
r
termin
,jèu
Limum
é.
aillcEliu
•
lt'ra
j
dltero
,ab
t'
•
tiue
jitbflan
dis
",U!:f41'\. '
"'''t.64'.c..,t i ~;':
J'
J'a
'
/
. ri
, ' .rr:.d /'
...... - .. ~
filmt,-pr x.tcr namranMlll1t: IxGo vero adionlS c glo
~,-.
6 ~
...,.. ...
,a terum mgrum al Itm, alte. çemfon[,llImsej}e flf I~m,
...... ---"!J' ~
, ~
,~
q;~_
{,
lon
his
llS
tLImorib
dc
Scd
camm.
s
mim1S cxceŒl
n,eJmr":s , ecchymlmatff,& me!lt.frn,aTltm bilim t~ra,m.
0<10 0
. '
;;;1:<~ ..G'~ .,:-~
Il '
•
is
::1.
C
ms
S
ttte,ltce
hqnllnc
f
m
el1ln1
aneury.
De
Omnc
t.
•
accldlin 1 &
oratlOne non el[ Opl1
s 1/ .e frtUfbtlf !f:mblls
·~-t;
.h.-...... ~
1
r..h
r It ,
adl!, '
• ,;~ qlli
,.•• , 1
cl
.. .....,.
d"
"
......-~,
' ~
~ ri
f'~
IlS, 'gangr.ena (jlût! C Cl1~t,
ace
Itemlf.
'entrtt.
Cll111
atttfiffil
ttbœdem
U
I?0(ll.? L{11111 Ipll mc lCl,qllO p lus ~arnJ
.
~
........
e-o t
Jiffmm t. 8. n,e 1t!e/ancho/iosjlxionr;/s~caC,p'7_
Qcnerat: alIOS ::;Ire " [o/l'tnl
,.e?s tl~o:e.s
1lI li ~
(
gllam
ved.micis, &" mailgms , qUai cltCoet!;e Yocant, de/fora, leque [eclll1dll dtlpoGtlonc Ip{orum cOl'poru, nU dll111
c~,
pra, (7 eltphante, "I/li incipicn sfityritt fmus dicitur. 9'
[ecund lt qllanrirarc primam ab eo,guo d ef~ [cCU~d
exiguis tlllno/'ibUl,l1tf tubercu!is) ttc/JO
l
lone,
De 1uibfla./~
phlegll
.
elllllS,:1
cofider
naturi cxccJul1t,i:un
epinyElidt,
acrochordoniblls, f(j~rte,
Tl, eerlls, myl'er~s,
, 'bItS,
:uionc, incipientcç.
inRamm
& tlothilnt ')el in Clttifola , yet pr(lfimdlol'e. De phymttte,
~Cl lci
raI
de
dicerc
hoc
nomen
l. J T. Soi ent Grçci
{;ubml, ph}gulo, eluuade. De omnibus cellt,id {!~ hernitt,
s.
l
t
\
~
e
r
s
t
~
<
r
n
i
rnofis,
(unt,ca
re
'lux in mai ri tlImo
Oblter eti.tm
D,c Yttrice ,exompha/is , 1 'Jdrope~
gme~ibtlS,
0011
:
~
l
t
r
,&
caliJ
llS,&
bus,plllCanti Joi rc dolétib
et/l/ldn ,pRrIIlitlts, thymos. C titO'ttm ')urtm, panOlm~t
vero cauf.'l cn,ob gui bxc [yrnpcotn:lC(l . ~/fl1C"
~x
rmlJmla ,& antiader , illjl ammationis effi fJuiN ditit, l t
'a31i"
a
modà nô mllltitud;ni hominu, fednc ip1Ïs qllll
diffinY;lIft1'fe mutlio. Porlrem
r1l0'(t,Ia~i/n
po~lm
'lInl VI.
.
Pl
fl
-'
'
1
'
.
cl'
/mlata.
,Jlf/phy
ia
g
ip/isvidc'{Iddit omllf euenrenfla, Ct/.camhin, pti!r:J'
lt c•.'c ~lre s ~lrneo
, US :~;nf
Otl1~;)
IC~
CU CJl ~ O(l - .6 EcJ'~,
Il' am n,: raCl1n~
qua ~nqlIt?C
. nr~ lJ hmphCli:cr Cl1untiat. onhdcrltlO "CI Ji qll))
Cd,· J.
cr:
<
:;,
1r'f!. ,
.:i:
I;;;:;'tr::;
t:;:.lti:;:,J.·
,
'''
�44;
Liber.
fi quis via hac procedat. Tumor maior nllnquàm è:irca
44 ·
naqi,& cera à frigore cocrenit, [ed femper & natltra
corpus vllllm fieret, niti eius [ubflâtia ex duabus rebus A calidior eil.Il1is,cùm calefiût,ad conrrariû eil trafinll
altera aifeéb. fit, vel vt à multo calare ~el1ti
infertatio: f.1nguini vero natura cal.ido tumor guide .paulo
lterfcens fundatl1r, aut foris aliqllam noua fllbftantiam
maior neret,nô tamen tato,quanto intlâmationes par
:dfumat. CÙin enim fllndirur,in fi)irims vertitur ,& retes affeétas attollfit. Pix quoq;,& relina,& cera in tarÎt
fnge.rata prifiinl1m tumore refumit faci!è:fpiritum aucalorem venienria,in quantu veniur ea,qua:: inflamata
~em
.I.n partibus infiamatis non v idemus comenmm, vt
[nnt,parll [uper principiu augernr.NO exiglla quoqlle
malus tltmoribus mulris:& ea:dem inflamationes refri
prxœr ea, qux diéb filllt, hxc tibi alia conieétnra ell:,
ge~a
t re , neql
ilatim,neg; [emper ad prifEnam coniliqllod mmor parriü in tlamataru propter [oli fnfioné
ttltlonem redeut. Manifeill1m eft autem ex incifiohe '
non fit: alter:nio [angllinis exiglla quide eil in calOl'e,
quod fpirims no continemr. Si enim incidamr pars in:
tumor vero no paulo maior eil.Id vera,qllod apparet
fl~rnmat,pe
[anguis multus effufus,& tOms locus
tibi fir idonea coieélura.No enim vt reGna ,& pix ,& ce
eUldemer[anglline plenus,qllemadmodG [pongia: mara vehemetiùs incale(cetia, ad plllrimu fllfionis venid~fa:.
fpirims vero neque ilatÎm excidens, neque
llnt:fic. [~n91is
q110,..qi ,fe~
[emat.,? quallis in Igne coqna
p~/l.
Sed:-telor qaoq;-fangnirris-{01 us proprins-fimuI,
tnr,pnftmu mmore: am ln nulla am omnino in mini&-infe~s:rahl
: partium enim corporis vel hllmoma magnitudinem elamm.DiéHi eil à me [nprà quoq;
fum,
nihil
aliud
eft
rubrum
pra:ter
~
e
n
r
a
c
&
[an<TuiB
qllod refrigeratis inflamationiblls no {emper deliile~
S
.
,
,
n~ . ed~
lle-ffiUlt-i md-o<:arnis eft a ffeétus-1nmmano
re cotmgit. Vigente enim,& magnam,in qua impaétns
'~
'·tttd:o-camiS-1l1-Co'rpo
..
__. ~l.!
cil fluor,& fi vehemetiùs refrigeras,mmore no rolles,
finls~I-et 1
la-mUt,tt
n:-çUl't'1 mamr,
0. \a - Gne-f.t~l1ijs
mrrlutûâÎii'ë:1ITnmr quidhnaiurfir;
[ed liuida,frigidaque efficies parte, & in [cirrhu muta
2-bis afei.~:+tmè
veW-alHè qtl.i.impathlS-fit-tlllor, fe
' C;-«:'~"i.9<
~m-pt:Q.edonauFr,
colorIDretrrin-terminis-fa:lu,z
ll-s-perrmmet, neque priilinâ namram ellarians. In
refigât~ns,
& adftringebus~l')&1m.Ëè
'='".... ~ ~
~lt:;
nnlld'a enirn re, qua: lecundl1m
r
'!> . r. bll.
.
.
lU Hanuam augemr, mGlcm-~x.iguef:
- tenacir
vero ~nte
imp~étus
nihil ab ~:;+c.,éJ
f~'<Ml
ten Itllr pri/linus color: fic enim & nix maQ'is alba fiead.fi.F.ffi.gtmttbnS-lttlliltuF;-elifrCtl':tttOn-e'vero-eget. Inuen ~
ç ~e.",
'-. .
,
...J _
\
.~
.
. ~
~
~
ret ,&' .pix magIs
. mgra,&
.
. fl 'lllU.
~
1ncreme,aurnm magls
tlllgmu efi a medlcls tu no modo calfaCleubus dlfcll ~ -Lc,.~
~
...." ...e'~
t~rn 19ltllr fub/lanrix diuerfa l'es apertè efi ab alteratere,fed etiam aliquid ipfillS fanguinis fenGbiliter ena l" o~.ë
~
~
6......tlone
cuare fcarificationibns in cute f:létis.
~
-- '" ..,....f;.
, 'Cc '. ni : llgemr fecun d""u qnantltatem, a1teratur ve~? .eClindu qllalitatem. Eft aute & color gnoqlle in~3
. :i>-,
1.Jk-f'--G
3 Omniaigimrhxcmagnaindicia[unt, qllodinfli c:C~
/cl~m
qllalis [nbilâtiœ ,non ql1ât:r:hanc ob rem mnl
mata pars hllmore f:ll1gnineo plena eil,Immodicè au- ~,-.;Fhr:tJ
~
ltll 0 carnis dinerfa l'es efiab inflâmatione. Eandem
te calidno.t~m
ab ~nito,red
t.ep",orfi~
reta'p~
~ _ ~::~
;l~qe
?~ rem exifiimaret quis ipfum abudare humo
ter obIhnétlOne omnlllm foram1l11l pnlhna re[pll'ano .,{":J~
.,g:- &;:t-+
.
an~1ltIS
. Sed cu hulceribns, C]l1oque maxima: inne,Necelfe iQ'itur eil & fangllinem moram trahentem 'fr~.4
~.J
f.
·~
f: :l~atones
interdü fiunt, & apparet qnxdâ efflnens C pnrrefcere,( qux enim calida.& humida cOl'pora cali- ,~S;.1:
;,:~
/nl es aquo(1,& tenuis,ipfo loco circùm Cl'l1etO appado~côgrea
a[unt,omnia facilèputre[cGt,fine u;...c.-l'
'.{P,-.2,,!,* ~-.;
q; euacllemr,neq; refrigererur.) quare qux ex purre- "" ...... f~
('....e,~
y" ~"}:-.
i ente. ~ecif
eil igitur in hoc defirate carnis, qllam
ll. 1 d'
. r.
'"
h b b
.9$-;;':'
,......".....:J...c,ph.....
·
.
· .,~"(f
~
~
cn.ter:nlt1is vnlneris fibi ipfi affilmplit, in eil mediod me ems en ca 1 ltas, el1l1perUenlt,qua an re a e at.
~od
igirur pcr parres infliimatas in ipfis vafis pIns
~tae
vehire, vt ipfas (anies excidere côcedar, [angni
ne
' lOtuS
.
. 1lid
. ' qll:l.tO
'" \ temllor
.
[anguinis aggregatû eil,tumoribus earu coieétandum
il Ver 0\ elLts
mc
at E
. trlames
eil.Nihilo minùs eo quoqi quod venx prit'ts ob pami
~.angl1ie,
tata, allt etii magis , crafsior eil [pirim.
are ft Caro vulneris ipfas [anies excidere cocedit,&
tate vi[um effugietes,apparet, no [anè in infiamatioIp Uni fpiritu certè concefGifet. Eo alite [eme1 enacua- . ne genica:::fed eo quod [anguine repletx [un t,in ramu
to, deGfteret inflâmationis tumor. Profeél:o fic fieri
magnimdinis elatx, vt [enfibiles fiât. Maximè aute in
~paret
in iis partibns, in quibus fpirims verè eil agoculis accidere hoc viderur,& pene,& mamis. ~tod
rn egatllS. Diifeétis enim ipfis, fiatim cofidet Olnnis tuvero ornnis qlloqi caro,cuillS ii maximéqi affeétio eft
r
inflimatio, repleri fluore [anguineo videatur: & cotib . ~edgnratio
quoqi inflâmationi5,qu<; in vuine
Ils 'lt.' t eft'15 eH.
ll. 1n pnnclplO
. . , cmm
. receu
""b 115 adh uc
lor,& tumor ipfe ofiédit. ~are
& hllmida omn':s,&
vllln
em fterl?llS mnltitlldo fanguinis excidit. Suprimimr an
made[ces,vt lana,& fpongia,ajparet. HllillS rei reilis
. ""1.
r. ~
•
eil,qui efflllir,fanies ct'tm infl:unario ofiiolll haber.Iu
nen .ltlrn .a
ut b
no 'IS re fingeratlous,ant
Ipote
a\ contltn.lnt.lbrefngerarus. Sed côprimenribns guoql1e nobis D re ante arbitror, & ipfa curis vnà cu tumoriblls eoru,
'" 'b uS,pro h'b
'
ffi uere retmetur:
.
qna: [lIbiacet,attollitur,& circutendirur:& interp~hdein'1 ltS ' altt
. d el'Igatl
1 ItllS e
~itu
In&or~s
diifeaoru vaforu retentus,& OCclU(i15. co
tO tépore & ip fa de fillore.aliqllid a~cipr,
~r va[oru nt
o(.'jllad
r, ~ COC re [;Clt,non
'
r
\
nica: quoqi,11c quoque & Ip[X,qIlX III lI~fmatre
lecUS ac grnmlls : prxterquam
ftmt mebranx. ~iner
ipfj nerui,& redmes tepore
nis'q t,tLlmllS efi aggreO'ata cocretio [enfibilis fanglli. Itod v \. h 1 o.
fi
~
pro;eJ,ete ipfllls in fla1r~on
is p_art
. icpa~Inerdû
t~
parni & ero 111 u cenbus c, no aggregatÎm [ed in
me vuineraris ipfls,am alncr afleétts,ex 1111 Ipfis pn[urn r~dcl
. rnuhis
~ri;
dif!e~o
va~ornm
{j~i.t,
Be cra[ma ipIlt malil incipit: vniuerfaliter vero nihii intlama
rUm
-It (anglllnc. Cum Igltllt hiC cta[slor efi yafo
vero 0
n'
r
""'.
,
tX parti [ecl ndu natura exaétè fe hahere perfeuerat
Vero
' . l'X angumoreS:langms la retmerur ,ranies
cùm mora inf~mato
eil ,[cd omnia Cllm carne d~
infla~
l(Cldu. Hç omn s coieét l1rç maxima: ftmt,qnod
fluore fnturnr: vt nonnllnql1am ipfa quoqi olfa attin
eft ql \atre partes fanguiue abundant. Calidior qnidé
. . . fi'"'
fi
gat, que~adn;o.
ex ipfis pr~omue
..tur interdu pri
tataO)
- pro mo d0 namrç, .
Jn IIs,qne m amata lInt:
mo affeébs.Cum Igltllt' [ecllndllnatnra [e habet, laxa
rern e~C
:atenllS calidior, vr fola fufione tantu tllmo
cmis eil,no ohe fis quidé,& locus,qui in tereil, vaCUllS
r~ fint l~t
. Multx ante tibi hnius quoqi rei coieétnell,cui in/idet. Eodé modo 10ca,ql1x in carne [nnt,de
\1eh . . ~ ;lma qllide exardti[sm~
febres:gnâto ellim
etloreilinh'
. cO
. tqllibus in anatomicis agre[sionibll d iétum eil, rn:ll1ia
tlS
\
IS ca1or eo,qlll..ln parti' b
ns 'm fl~ am:l
. .. fT'
S
'
"
.
A
' ato tllmorê
omnia
[unt, ma xim qux circu arterias in circulo ea"I;\Ua eCl:'
m~l?re
elle opoTteret. eCllda cOle
cx Ip[a fangUlt11S[ubfiitla:nô enim vt pix)refi
Hlm dilatationibus,difpofita [un t,in intlamationibus
amerrt
°
...."'- .
ft-
·1
no
rif. .
�Galeni de Tulnoribus
447
,:
".
'.
~
......
aute omnÎ:l fangnlne replémr,ex vafis-qüi-d:ê-ipfisper
• oS 'efllM-te,in omni vero carnis partiCllla more A
toris permifto. 111,4. Cli amé ip[o proçedcte tépore
yincit quidc natllra,coétlls vero fit OInnis fluor, & faéh~s
pus~extra
carné expellimr à virtllte, quœ in ea cft
depllitrix reru alienarli.. Vbi igitnr vel foramc natL1l'ale confpicuu en, vt riuus Cfflllêtihlls excremetis paratus vel ip[e locus ibi rarus eft, ex pure pars ex[pirat,
pal~s
[el).ftbiliter eŒuit. Vbi vero circufidet cmis déCa,
& dur;l,ql1alis eft, qua: extrin[ecus nobis eft,ibi retÏnc
1:ur pus,~
à. {lbi~ta
carne. eâ a~dlit,
P?ft & acrimonia prodlt,& eXit foras,mfi qllls ea [canficare prc;uer
tat. Vitta antc à fluore natura, no in pus,".fed in aliena
qnâda mutationc aliàs alii dellenit [anguis.Comunil:er vero ônes hi à pluribns,medicis ah[ceffils vocamr,
& maximè qui inms in profundo [unt. Nonlllli vero
p.o onmes fic appe11idos put~,fed
eos [olu,qui ip[an: B
alterationcno in cÔ[lletu,& bonu pus,fed in corruptl
one alia quida habêt:vt [llppurantia omnia alii quidé
lwrv~!-a'(X
voçant, alii verô d'1&l?I<JI(!-lâ]IX:quCadmodii i~7I'y{1"i
& JUf71yUKÊiI' Nonulli vero no fic , [ed cu
in vi[çere tale aliquid fattu eft,id [olu fuppurationcno
. ,... .
minant,& qui fic affetti [unt f~7I"lr.
RllrIllS quidi alii
.; . medici eos [olos purl~tos
nominare rettè plltât,qni. .. bL~S
inter thorace & pulmonê pus aggregatu elt.Nomi
,. na io-itur(id quod à. me fêper diétÏI) eatenus curarc 0por~et,
Vt dilucida fignificatç rei in te l'pre ta tio fit: ipfas
ante res,de quibus oratio habemr ,inllenire fic ltudédû
cft, vt nihil ex his lateat:omnes erum hre ad cnradi me~hodu
prreparationé afferut,quamethodo difpofitio., nibus ipfis no earunominibus medemur .Huius igitnr
l'ei [emper memores,ad eas,quç ex ipfis rebus reliqnç
flmt, etmdu eil. 5· r 1 1 1. Cu corpora pus excoriat, C
abdndtq; & didllcit ipfa à fllbieétis cotinetia,dein em
cuato quo quo modo pl1re,neqlleUt,quç dillat,prillina
cOllltitutione recipere, affeéhls nominatur finus.Nifi
vero quis celeriter eu cure t,cali il cotrahit, & dums ef
ficitur [patio téporis, nec [ubieéHs agglutina ri po tell:
coercetur t:).me liccams à medicamentis & ratione vians, vt habere [anitate irreprçhefibilé pars videamr.
Si guidé perpetuo quis accurato viétll vtens, [alubre
verè & [uperfluit:uibus vacas corpus habet,cohibitus
manet finns:ft.lperflllitate vero aligua fubnurrÏta,rurfus repletllr,rur[ufqi fit, qui ab initio fuit,ab[cc!Ills, itcrutl;, vt coucnit,medétibus ellaCl1:ltUr ,iiccatllrq;, &
coercetur:& femper logè faciliora ei hçc omnia fiunt,
ql1.àm iis,qux primo ab[cedut. Ncque enim qnod difl "
1crl'uneq;
.
" partes:etelllm
. lam
. d'lnat,ce
~le Il lllltur, d0 1et
replemr,facilè fluore [u[cipiéte int1.~
& celeri- D
ter euacuatur via ipfis effluxion ibus faéta:vt fi aO'o-lll'.
r.
1" \
. t>CI
tinatx partes fllennt,runus do eat, Cllm rumpnur ab
folùm vero ex inflamm.uionc gcneratio
fcelIlls.
ab[ccffibns eft [cd etiam fiatÏm ab initio nonllngllam
propter aliualiquem hUl110re fpatio temporis excor~:tntem & abducentc àfubieétis ea,gux continent.Igltur & lncHi omnÎo-ena fipecicl11 hllmidoru,folidorllmt>
"
"E tcmm
' cœno?
que corporuJU intus
habetes
apparct.
& vrinx,& gl'umo,& {ileco mellito,& mucofo,& 0[S1
I_r
'1"
\.r
r'b
'
·
1)us,& 1apldibllS
vnO'uibmq·
&pl1sma01CClSl
1IS1l1~in
& animalia fxpe inucn
ueniutur Gmilia ~orpa.
t~ [llnt,om.nibus ferc ex putredine (7cneratio~
Chaben
ubns fimllJa. y. Eft vero & gure fiOula nom1l1atur,an
gnlllls,& loglls finns,qua:,iicllt alii finus coercetur,&
:U~·[ilS
ab[cedit ob inRu.JCu ~lpcrfita:
gucadmodu
J1b. VI. Atheromata vcro,& fleatomata & mcliccri
~es ~li qnidem inçer abfccffilS r('ponut,alii vorvad a--:
peu
.....
1
No
lind genus referut. Patèt àme & llatllra horu- ex lpiis
rtominibus. Ariftx enim aliquid !imile in ipfis athero.
matis innenitul', melli vero in ipfis meliceriblls, [euo
au re in ipfis fteatomatis:vt plurimu vero wnica ql~-:
di mebrano[a omnia hçc cOtinct.Hi igitur omnes pr~ .
ter natLlri tllmores [unt. Prreter hos quoq; carbûcllli,
gigrxnc;,& herpetes:& eryfipclata,fcirrhiq;, & œdemat3.,& cilcri, & inflationes, ql1re neqi ip[a 19norari à.
medico oponet, [ed diiigeter coiiderari & finguloru.
generatiolle, & [ubIHitiil. v 1 r. 6. Gagrc;nre quidé;
&carbuculi,cùm qui vel~i1frbut
[anguis,proéq~
inRâmatione efi,clltc peru{ferit: quaropte~
cft cnl
fla fifit,& bul1œ prçcedut hnlceri,queadmodu in abu~
.
fiis, febrémq; acuti[simaafferut,& pericllium de vita
propinquu. Nigra vero vhiqi,& cinerl~a
aparet car
bûculoru hulceris crufla: no tame vt in alis,nfm~
.
tionis, qllX circu eft, color Illber cft,(ed ad nizrills de
dinat aliter ,qll.1m qllÇ [anguine [uffu[a [unt,aut qu:C
~lgore
friget . No enim vehemeter Iillidus, Vt in i1lis,
tllmor elt,lëd habet aliqllid [plédens, Vt bitllme,& pj~
calis autc eft exaéta bilis atra. Malio-nitas io-itur h1ce~
rû,qux in carbûclliis [unt,inde eft~Par
elt~nim
aut ab
initio ftatim,am peraŒ.tu in ipfo feruore [anguinc me
lancholicum fieri. VII 1. Ip[a vero tine feruore atra
bilis cacros efficit,e6fq; cu hllIcere,fi acrior fit. HanC
ob ré nigriores colore [unt iis,qllre in flilmata [unt,&:
minimè calidi. lmp 1éml' aute venx in his, & in t édtln ~
tur magis,qlli inflimationibns,minùs enim excid~
e
vaus in circumiettâ carné ob cra[situdinê IltIlUor lS,
qui cacros gignit.NO tame rnbrœ quoqi,vt inflâm a;
tioniblls, vcnre [unt;[ed hoc quoqi pro ratione infelh
tis humoris. 1 x. Seqnitur aute maO'nas inflamto~
nes,qux g:igrçna vocamr,gl1<; & 1l0~ifcato
eft affet'ta:: partis,& niG quis ei celeriter medeatur facilè 1110f
tificatul' quœ fic affeéta pars en, ql1çq; codt1l1ua {itot
apprçhedit,homineqi intcr/Ïcit. Cùm enim validè o~
nrnéb. ftmt pel' maximas infliimatiolles,& ora vafo;u,
& foramina onia,quc; cmis [unt,lUtUrali per[iatIO~
ne priuara,qure fic laborât corpora,facilè mortifc~lI:
mr. Et primllm quide eoru coloris ip[e Bos extingul~
mr,qlù cum inflamaùonibus erat:déinde dolor,&: plll
[us pereut,no (edata quidé difpofitione,fed ip[o fefl t
mortificatO. In[eparabilis au t ab inflilmatione mag lll
pU![llS eft.Sic ante nominare videmr arigai morlia r;
teriarû ipfi laborâti [enfibile, fiue fine dolore,fille Cl!
eo~
~fiat
. ~are
in}nfl âmationi: [ympt?ai~
p~l(
qUlda adduthoc,cu dolre
.H ~c 111 nOl11me gtUdc c~
" efi gcneratione" eorll"(Cl~ 1'.trOlle!' 1'~ la hab"Ct. M el'ms aut
re,appellatioe ncgleéb.In ip[o quidé [ecudnat1~',
motus arteriaru inféfibilis nobis eil in ipfis vero ln~
,
flamatioihus,[enfibilis cu dolore.Perclltit enim ar.W
l'ia,cû dilatatllr,quç circu corpora fllnt,& percu(SlO"
ne dolemlls propter inH5m:ttione. CÙI11 vero ip[aqllO
qi i:l mnica inflamata cll,pcrcmiés fil1l1l1,& q~lç
cumul', dolorc geminat. Dc his guide f.'ttis dl~I.
c:
x. 7· Diccdii déinceps de biliolis fllloriblls:VlCl( C
. nc fiCIO
. qllomodo mcdicoru mas Vtlwe
r.
bl"
lO~ t
mm
le
mincmllslimpliciter fiue bilioŒ hlLJn~ré
audia!UusJlJ
l'cl'"
. " Ill aCnll1l1Cpe
" .' (J l'CUla
J a,amaral}i,nO
aC!'d"a,&l11gra.
d
t
ieéto~
n~1lat,pcio
hlimOris :olr~
adl~5
tes. Cum 19ltLlr blltofliS fluor dccubucnc,glll cfa. é
quide elt,cmc hulccrat:gui vero aquof.1. f.'tnie,ragl~j
ve miftu5,minùs eft acer mlO'f[que in tlll110 re actO r
parte,quâ hulccrat. Ho~
quirlê eryfipelas nominaCll ~
alrcrû herpes.Humore vero qui fecit,& colo(,&.c(t
lor affeétiol1lun indicat. Cùm 4llltem rudilS ace r llPe!
'pc;
p '
.
-
at
�449
Pr~te
Naturam Liber.
4)0
alter quidem minùs talis alter vero maQ"is {it,[ciendum
definira nm t, tempus iam eft vt de melancholicis Buoeft e~ lcriore herpere i,:hé~ '
0l' cofiiruiv:iic enim iplitm A ribus dicamns,
nomt
a~ir
Hippocraœs, Ab altero vero alterum, cui
8. XI I J. CG vero in carne bilis arra decllbuerir,cu
nO?u~I,pa
Hippocratem miliaris nomen polllerllt"
mordax ell,circûieét:un cute perrodir,hulcll[gi efficit:
qUIa ml~\s
itmiles eminentÏas cfficir in CUte, Mihi qui-.
cùm vero modeftior cfi,efficit co cni, qui lIne hulceradem ta~IS
Auor piruira mifius videmr. Alter vero exadone eft. Diétu aute anteà efi,ab hoc magis, gui ab inltx bllts eiTe. Hanc ob rem cum corrofione fir ipnlm
fhmmarion ibLls, venas atrolli, earumque gualis [pecies
eUt'
,
,
. 15 contInuum [emper apprxhendcnte aff"eél:u:
vnde
coloris efi.No [oiG anrem cancrofllln hlc~,
[cd alia
~ nomen ea.Aetlllali vero [anguine bili miao, in mequogi mulra cG tllmoribllS corporû eos contÎllentiCi co
fi 10 ~mboru
cryfipelatis,& inflammarionis affeC1ioni
flitullnmr,omnÎa mali hllmori s,aut biliofi cl1iu[da, aut
pe,cles & natura efi, Si vero alterum multùm ulperat,
melacholici,:llIr alirer guoqi venenofi, praulqi ex cora~ Ip[O [uperante appellatio alfeétui efi, Prxdicatur ve
ruptione maiori [llhl1utriti effeéta ,
roq
,
, lIO'd'
el mlfium
ca. Eryfipelas iO'irur infiammaroXIII 1.ln his vero, gux dcpafcutl1r , attingtm
tque
nllm
ex
r.
' 'fi
'
f:
. Aall a lllperan
œ, 10
ammau.0o vero\ ery fiIpe laus
qux circG /i.mt, ip[um cotin es [anu corpus perrodetia:
a~gtne
ulperante dicimr, Similis ca!terarum glloql1e
hxc omllia phageda!nica voc5mr. Ex ambobus aute co
~Il:onum
interp;'etatio ea, vt infiammatÏo [cirrhofa,
pofita,[cilicet,hulcere ipfo,& circGieél:o tumore, phafClrrhus inflammarorius: œdemaqi inAammatoriCi,
aedxnam nominar,Depa[cimr herpes quogi, qux cir& œdemO[a inflammario, n uatuor enim hi funt qui fre B ~L1m
[LInt perrodés,fell [olli cmis exhulcerario cil. Pha
quenter fi
Ir
"<..!:
,
fip 1
1I11t,alCCaUS propte t in fluxum humorum,ery
gedxna vera Cllm cllte,qux fllbieéta [uoc,attingir quo~s)&
œdema,infbmmlti6gLL ,& fcirrhus, Eryfipe
qi,Chir onia vero, & relephia vocare hulcera ulperuala s~ lCtltnr
Vt d'a
. . [O
. A~
'" 9
,
1 um efi,blllO
fiuore
[uperan
cul!
efi, Sar enim efi omnia comunirer maligna appella
te,
111 a".3tIO
.
Il''
,
t ' Ver à f:angume
o , œdema tenlll, conlUru
re.
Scabies
tlOne
quoqi,& lepra,melancholici affeél:us limt [0
PlUlta:vt craffi
hOIllm
r.
ct
a CJlll'dem & g t·
utmofa .a1rertlm fc'
lins
clrr
CLltis,
vt
,fi quidem in venis quoqLle , & carne fiant,
t)en\lS,
Alteru
'c
r.
,?
ll
ipf:
111 enlm rex langulOls eIf"lClr, E H
cancer nommamr,
aLltem
o~ qlOCJ~edpx,ar
quidem fpecies , quam Hipx v, Melancholica affeC1io & ipfe elephas eft, primii
rates nlCtr m
r.
'
gra eft
r b .a VOcat: a1tera vero\&'Ipla
quide generatione ex [anguine melancholico habens:
qlU'd em 111en' ,p opnam vero app'ellationem haber:nominaml"
[pario vero téporis ipfius nigra! plus fanguine fit,cùm
atra bill' s,'1'
~'I
,
"nlm
lUlUS qlU'd'em C:lcn,a
tenus vero\ Olgra::
malè otentes Utnt,& molefii Vi{ÏI, Hortl nonnul1is hul- ~
a
tur qU~dam
[cirrhornm [pecies effeétum efi: diaingui
cera ~otingGr,
H,~c afe~in1
Cil incipit, laTVl!!(te1t"ÔP H~;.-:z·f{,
' . r.:t. 1 C~
, vero\ ambar\veror. ab al tera PltLutOl
co ore, omunJa
nomll1
ant,guO
lll:l
[atyns
ftmtles
fiunr vultu, AlIqlll Vil ~41'lrn
mnt
'
\
.
idérn
' l11alOr , quam
pro r:t.tlone
namra!, mmor,
ro,gnx in reporibus [unt offex emincntix fic vocant.
ue
inte
fin~ dolore ,& dnrus, Et vtriLlfql1e generatio
In aliis partibus gllOCji raies o[sium fium eminemix,
inR 1 llrn 9l11dem ab inirio,al1quado vero ex lapul,:ll1t
ei[g;
vocantaliql1i tflscc;wC1r:vt namrales quoqj Plldentl'
i ' ,aut œ d
.,cum
, .Im- C dOl'llln difient
trLodarnrna
fI" \ onls,am
ery f
IpelatlS
em:l.t1s
iones non delifientes CTa7ve;.aCTr'-cp aliqui
e 1llS refriger:t.ta fioc,
vocanc,aliqui verO 1ife;.a7T/CTr'-'(I"
ean~ J, PropinCJuavero [cirrho umt & 'lux effu[a vo9, :x v J, Efi achor guog; hulclls parmI in CLlte capi
'
r.·b us maXlm
. è COtlllge
~ .
fis vUr ~ & nlgrore
s,lem
tis,conieél:ares auré id picuira: fal (a::,& nirrol:1O effcéll1m
oces co Il'1gra enls:Ex his amem umr nonnulla, vt diétum efi,nie/lè. Ex eo igimr [anies ql1xd:i efflnir,neqi aguo[a {im110 ,rna1CIrnéque lènibus fiunt ha!c propter leues occaplicirer,neg; iam craffa vr mel,ccu in iis, qux ceria no1.'
,
" 10
d
Ilidnes' NOnnn Il a vero\ l'llnn,11
Jgnqi
me '10, qux l'1minamr, Etenim hxc Cllm tLlmore guod:i,foraminibll[
nis:;~antur.
Omnia autem hxc fiunt [anguine è veque p\nriblls fiunt,mel\iro humore effluente, Paruus &
ro in fi ~Inlc
quidcm per mnicas conm[as, nunc vehorum mmor ea , [cd non tanmm gU:l.lltli qui achoris
Xl nlb us rel( ratas.
~inetam
his minores tu mores prxter nathram in
111:\ VOl. Ore amem in arteria faéto,affeétio anenry
[cute
fiiit,my
rmecix
g;,& acrochord.ones, & p[ydraces
\ ad'
, em
dell en Catllr
., ' F'lt aurem vu 1nerata ea,Cllm
Clcatnc
&
cpigny
itides,o
mnibus
notx affeétiones,
,
" anena! hll1
eus caellt"nuX el. ad'lacet,Cutls:man
et
vero
:x
VII.
Noms
non
minimè
& furticulllS ea, mitis
J:J.)
Il e\)
q' c
'
\.(3,neg'
onglutmara
,neqi ad"
çlcarnce"t:lImu l perdu
quide,cu in ipf.'\ [ola cnte cOnfiitllimr, malignlls vero,
feétion 1 a carne oHlt-uéta. Digno[cûtur vero tales afcùm altè exoritLLr:tllberculo enim lic limil is ca, folilg;
prernUtes PlIlfibus,cùm arterix fecenmt: (ed eriam cùm
duricie
i tnbercnlo talis furnnclllus dinat. Ambo auré
,
1tllr dei' r '
•
fIas [llbCl
" ltelClt ommS
mmor,recurrente in arte- D affedlls inAammabllndi ult1e, quos prxtcr tertius ~10f:al)(}llin alltla ''lUX eu~ eif"lClt,qll:~ l tenue
~
- 1fiauum
1
hmu
q;
gue ipfe buho,quartlICq;,qLlen1 nominane nO~l1t
1. ' (:)
em eIT
pl~y
' ll 1
r.'"
.
l)11\1onll.
. e tenul,m
roqi Ipll'ltL11 commlfium aligerhlon
, clIore fimlll & ccleritate generario/1ls ab allJS
'
l{taullnu
PI
hle eo quo
,
s, anc\ verO't'd'
ca 1 IOr quoqi eft ['mgl11S
tLlberclllis difiingucnrcs, . .
"
"
..
tatllt fan~erl1m
efi, vllineradlmgi anel1ry [ml cÎleu
x VII l, Sune qlloqi qlll dlc!nt 111 ~n ?I'lnJb
l
.
S
&
alllS
trLatis ql1 0 l.n el11 ,vt,vix contin,eri pors
~ r :Ccdit
Colis phygeth!a ~eri.'glx
i? œde:1~enl,
qUllbl umt J,nA.lm ma
pars recip~'VI13tla
prcmenuhu dlglC1S, fOlleamque
tiones Gnt, H 1 cum mdurat l [unt a{Teéls)x.,Ij~A'
S' , Id eft,
'
,
It,
e'
dJorqi eft
r.
' hoc aIfCali,
rurn neqi pu 1HIS
efi m
fhuma nominamr:vt ipfis guoqj telliculis induratis 110
albianellrY[ll1acolor. ~edmql
multo latius, m:lÏû[ql1e
men morbo O'<tfJ<o)(HÀlw,pouterut:quemadmodum cùm
tl)ate [yd te ,eft, nlG grumus qnis ingenims ex nneury[
aquofils humor in tLlnicis,glle circa tellicl1ll1m nlllt, aO'
~olidratJnem
faci:u:{ic alltcm voco corntptione
,
hoc en
Il
'"
grel'Tamr, ~lJgcI<HÀw, ~
ramlce
agua: VOGlt
, & m-"
I~Gt,lon
cO:porum omnem, vt ipfis l]lloque o[sihllS
7TÀO~HlU
atqi r-lf~c)(
: IÀlw,
Prœter hxc ex ambobus etii
tlficatio i;~rnlbS
qnidcm,vaffCve,Gagrena vero mOl"
coplit~
plus il~O
co ncxlt, r- T&pmf/71ÀolCHÀlw,medico
Q[sib llS in qllOque ea [olidorum corporum: [ed nec
mm illniorG 110mc,omnes tefticuIorll tIlmores I<IIÀtlS',
del'atio nll e ,~a g~i(q'
) inR;:mariones [eqllilltr qua:: Cv
id ea,hrni~GlC
:amices nominantiû, vt pel' "elemé apel!tio~
~eC1s
qllxdi ea, propriitmque reléa~
tlt prima [yllaba dlcamr, no per a, vt ab Atheniéllblls,
e \lpra communem aifeellta efi, Hxe fatis
Sieut v~ro
fingula,qllx di8:a lltnc,nomina indicat parGalcn,
Tom. I l .
P
P
.2
ea.
1
fi
"2..' !r.
.
c;..
~
,
fi:.' ~
r~'"
.
.
�Galeni de T umoribus
o
rccenrius no
tis morbum,de quo dicltntl1r,fic k.le@/(~XH
A
affeétuID, de quo diétum eft.
men onel1d~r
0aute,id en. varices,alias quoqi venas
XIX. KlpO"~
& lus iuniores
mnes ditatatas antiqui nomin it. }(.j~1'r
clemenru di }(. ponétes, non qlleadmo
voeant m~die,l
dum Athentc[es. Fil1ntaute in cruribl1S varices ob imbeeillitatem venarul11,guœ ibi [unt, magis gllàm cu fan
guine crafro abüdat eorP:ls. Membrana a.me interiore
Vlllnerata , aut rupta, pof\: non eongltmnata, rumor
mollis fit in loeo:li vero in inglline nat,.B.y6'''' VOl<:Îi\!w vo
S' vocant no,Wp~i\ov
cal1t:fi in vmbilico aecidat hoc,d'?J
œi alité (0Periwn
[Unt.
affeéti
fic
nul1i medici eos,gui
t omnino
opone
vlhl,fed
num
affeétio
Eus nO eft hantm
effe,gui
affeéti
ee
ppendi
nerueaa
ipGllS qlloqi mure IIi
. H~ igi
oftendl
fit,
filam
glial!
lls
in diffeétoriis tralhtib
vero
i
~
hmt.
oru
mu[eul
[orlt
tr5:ruer
tLtr affeétioncs
E
dilata
ut
rupta,a
oru,aut
obliqu
hl11t
in inguine ramiecs
10in
eo
qua:
ice
append
ip[orû
tunjca,
cl
ta cu periron
co eft. Fiut alii quoq; loeoru,q'la: hue fpeétant tumores ob :lliguod [ubieétoru vi(eeru hlblatu. Diéta: vero
tumores eorum effieiunt.ImRamaffeétiones [unr,ql1~
ue , & abCcef1ùs , & qua: talia
(cirrhlq
[unr,
tjones enim
funt.
x x. In hvdropicis alltem eo loco multimdo aggre
venro[a vero in tym
guidé in iP.lîso~[c(;,
gatur,qo[~
panitis,piruitofa autem 1ll1lS,qUl anafarea & leucophle
.
.
gmatia: nominantnr.
propna
s
x XI. Iam vero quidam alii quoq; tl1l1lore
nomina adepti hl11t, nihi! [eleétum habentcs: vr epulid~
talia carnora gernll
& parulides,& thymi,eœraq;l1~
nilul
s Vllre ? atgi p:uifihmia,& ~ôfila:
na. {lmt: ~t r~lIu
~
r
a
g
gl11dem
ua:
V
t.
{un
almd gaam mflammatlOnes
reonis, tonfîllre vero adenllm eoru,qui in principio bll
cium inter [c oppofiti ftmt,qut!:ldmodu païinhmil c~r
ponun e9rum,gllx in falleibus [unt. Videmr aare Hlp
poerates nô omnem g:trgarCOll is inflamm:uione vU10l
1l0mil1lre, {ed vn:1In Coli [pcciem,qua gargareonis te~
minus fimilis aeino vux eH: verùm & pol ypi, aut inRamatione,aut mbereulo,aut alic]uo germine,allt vteunq;r
nominare quis velie, in naribus eonftimto effieillntU :
inflammabLlndi vero hmt,hnmidfq; propter 10eii.Enordthis amem ipfa qltOqnc guidi pra:ter naturam tUl1lrer
in mlgnis hircjuis nt,non eft antem toto genere prre
a umt adnata: oeulis eX'
natltram. VnQ"ues vero !'"ermin
v
eirclllUoJTali de1ara,
ipfo
ab
qtla::
,
:lI1x
membr
ls
trin(eel
.
it.
peruen
m
ad corona
qlW
alil
r,
voeam
omat:t
ftaphyl
autem
C2i!x
.
(
l
xx
na'
pre~
dem [010 poiim, alla vero ip(a di~)outne
bl1S
tllram (Ull t. D iél:um autem en alibi de omnibus rab ,
qux in oculis affeétiol1és eonflitl1l1nrur. lam igintr cern
rer
pus en nnire (ermonem, nuila adhlle mmorum pra:
namram fpecie,ql1a! diéta non ut,reliéta.
CI
C LA V D. G A L E N I
Iv1orborun1 T en1poribus,
DE
Liber V nus,
Ioanne Guinterio And erna co interprete.
AR GV ME N-- r A CA PIT VM LIB RI
ni de Morboru111 TC111poribus,videlicet particulari
bus per fingulos paroxyGnos.
d!ffirétiM in rnorbù,eJ/è
ic! eft,~plMi.
CrlP. I.K(l~;'P,
1f4
,tlfl ,-es omms corpoT(tt
Qillln714
')'c/Mi ,(tates l1Jamrnaùv (
)
mag,u, "Lia min/~s
ant,aLia
na.!ube
mir(.e ,etamm dt{crimi
vir,o.rem
ael
pIIIII.ttim
e
r
a
~
/
ù
t
l
n
prima
~
i'la
fiamdt lm '1l1o-u
"VfiJue crefl:'t,inde rter/IU paulattm ( turefn"ab~èmCJ
corrllptioné. floc !/ltueft. forte ~ y~ aliquu
ad extremam v.r~
l5 , formatro:nf'h far:
gm er~tlo
pI4t((lmit,qI4od dnimal~U1
ti;; eertllm tipm reqlltrltrer:morbt )lao, vtpote tc~ldenoa!1
o no ;ttjtllru t,
fltm,tempm {,emrlttioni diuel'film ab at . ~,!"ent
e'!' fa
advl!,or
;
:
1
Y
u
!
J
e
r
g
~
'
p
o
é
,
[
l
t
a
initio
Jèd ~ primo {larim
chmtoCl' hu ide YI eJJe diemJtttr,lteet Plt/·,il "dblfc ',er me/aIIIJi,/,crjefll'J;' 1IM?tit:tte{ol,4 m, non
pientes .1u'orl0e~
mor
tcs .../CllrrmttIY mi," ym)G aprlmocJf~
eU;ntia,drffiréO
gra.
I!x,eplt
ne
pblegmo
lm:
termint
s
e
~
m
o
arleunde
non
ti,fid
tia, alid,âtÏrts v el dljclftilllr mfdiettmÙ/1 , ')elfoppllratur,
alia tardi:es. 1 [. .Q.!!odproo"abi{,$ tpûdi iadia " ~pino/,
morbom. & fiM
fid novertt:Proproium tnim cJfr ttpOId int~
circi'tfcribi terminu.Contra ../CrctJi(tmm, aui tipo"" mnrbo
";uninit,nu/l" lUI
tantrtl'l'J & ti~om
rum diuens>pr(~
mCliOllC f"El ff,. f?..!!..od
gmenti) (J1lod nudimn inter vtrun~
11.
�4)3
.f i[,u~
Argumenta.
4)4
tDtO fer'e corpore.pu!jm int(rmduo,l~zf&'
· . Elézfine latitlidin/: initillm ejl,4ccipit:mtdici etiam 'ém0'11,.n!y'fol~
etiam ceierior:in diaflole aute tardior, prtRciput ab A p.C&O'{«,u ntmmpant )l/'J ad remiflirmem ..Altera ejl remiftio
l1lltlo,4/;'luando tamen in ea jib; jimilis rn amt. f!..!:!ies pofiJj
eÙ11Ie dllplex( Yt 1ixù)'1't1 )YfJ.tt, fmplex,&' ni~1
alilld (jltàm
llo/en longior fit.poft diaflolen ")t plttrimum fibi fmilis, aliiPfo·de,dinatio.: airera eX'elu/inat ione, & infebric:tarione
'iua~do
dijSimiùs, yI &' ipjà diaRo/e.Et h.ec a/tfjuando duacompofit a./(!mifSionem GrtecÎ cWEO'II" l ,el J\&:'lI.[IfJ-fJ-« locant,
~us hOTU ]i.unt,alids /ongirt,al~s
breuiore t(mpore.secudu,
id ejUntermiflionem. sic etJim mufti ")ocÎta$)t totum hoc tiln '1uopu(!us paulatim crejèil,mag,nitudim,aleritate,&, dé.
pm'1uod ")igoremfi rttitur > licet ad apyrexian non ")eniltt.
fitate,& corpus inà!fjualiter,ca/epit , cùm figm 4dhuc in
sed confit(ionis ")irantl41 cat/{tt,melius fuerit àh",1' tantùm,
m,ernbrJ,j fèmiatur,infia mmantt4r interiora,fitisacadit. Ter
non etialn Jl.1~'I(/fnos if/am partem nomÎnare, no pUJ(ni.
t',um:..Ae'}ualiter ia totum corpm calet,& calor maf.u, ma
tu iiJterim ttiam Jic vorare 'Volenti/;m,aut aliter vt Jei lintl.
f,!!11 inualeflit:Pul.fm etiam maior adhuc,ce/erior,dën[ior1,
tionem,yei ~J'O(I,vel
Vi'EO'II', )Iel ècrpft~EO'I,vel
flÉtCJJO'll',prio
jit'1?.!!.artum:Vigor,in 1uO alifju'i.tifjer paroxy(rnm injùm
rem partem Hippocrates etiam paro:cyflnum nurJCupat , ybi
rno confirEere yidetttr,mc cl'ifèere, mc minui..e..!!Jntum,in
yiE/Mn Î/J parllx..ymisJù l trah~dwn
effi pr.ecipit. Dari enim
'juo ~alor
min~tur,
yapor prodit ~ cute,p/Il.fm remittit, &'
d'tbet in remiflùme tan/~
m,no
fimper tami in yna eim par
perglt patûatlm ad nat/lralem habitum:pleriZ etiam fud4.t
tt.E t fc du~
tan/~m
")niu,s periotli partes fuerint. F ebrium
hoc te~pm.
Sextum,/(!miflio, à7J'ugE~(<,
J'lIfc'll.4fJ-fJ-« Hippll
intermittentiü tempDra("it diximm)fix font, non intermit
p~ratl
. Et h.ec omnia in terian~s
par,xyfims ficri,idiotu
ttntium 'juinz . .Et fju'od non intermittentes eliam 'ftt-tdam
et/am mani/cffu ejl pu!!itum duntaxat mutatione exapta.
quotidianlt,Cjutfidamltertianltfint ,raro autem 'luartand!. N;;
V.' B.reuu rtpetitio fi x periodicorum tempor;;', 'juibm etiit B intermittentium Jebrium 'IutRd;tpullm magnitudinem,rele_
tlornr afiatuit, 'it pril"t1u tempm initium di catur, alter;;' inlt
ritatem,déjitatem,& el/tritiiper interualla depommt: 9U4.'j~a
ItM,tertium d!fjuale attgmmtum,yel augmentu (implidam in c/tteris 'fuidem tribm ad naturalem habitum red'~t,
celeritatem (olam refiruant,eim'j, alid! magis , alilt minùs.
cI~r,'uatm
1!atm aut yigor ,'juintt"'i declinatiojfxtum inrIII. Non intermittentes fe{;res 'luin
~ priora tépora cü
t .:lClttttlo, D 'grefl.io: Vtendum nominibm /leterù velp,,intermittentibm comunia habent.Et Cjuot/priora tria templl
'fir/e 'Vel rntap~icè,
yel per abufum:aut noua per analogiit
ngenda C:0ntra il/,s, 'fui temerf nDmina mua fin[,unt : &
ra,Cllm [ebru injùltm a!JfZJjffo/e,id ejI , puifm flbmi~ne
flnfbiliftt ,inyrtl4m,nempe allgmentum,coincidat,nu!lo in.e'1ufd h.<ie us eoneedenda jint,modo ne Y!1orl1ji'.&' pugnaces in
1't us Iplis trrent,CJuales plurimijùi temporif erant.
aualitatif tempore intercetlente.Vigorem nun'}lIrlm omijJùm
~ I.M orboru differ entùu ignorare,prima,&' maxima er
ob{eruaift,fùl in omnibm flatum p4roxy}mi ali'luadiu jibi
r~udatl/
II. ejl. v'Cllarum enimfebrium ali.efient in paroxYJ
jimilem Yidiffi. Initia ftbriii fdpe f ne refigcrationeJibi yi
ml1 , ifre~t<.v'C
lùu errorû cauJtU porfe~
dicet:nunc diaif
jà,& (ine arteriarum motll introrfum,Cjui paf'lsfofes celctertlanarq faroxYJmi dif/'ent~s
nomina imponere pergit.
ritatem percipitur( .e..u.e duo tamen prttciPllè initia acc:ftioDt v'Cpho rifm9 Hippocratu,Febres 'jUd! mn intermittentes
num comitantur)jimiliter fine al1s et iam initiomm jigllÙ.
ttr!Ja die inu4Iifcunt:'fuomodmm'JJ autem intermifèrint,fiyt jùnt pulfm in dias/ole rari,paruij tarrlf9J ob refigeratio~ te~
perieulo Yacare. fntermittere hÎc nihi[ aliud, 'luit
mm,&' rigor aliM ob cat!ltU:YllJe mufti medici duept Î de6,t r/'.Itationem,ei fignificat,non autem declinationë: Nit
c/inare iam febrim,aut m.l1ttm parox,v,'1u j utterÎ-;' p:ltant.
, 'fèrnltertiana peflima febru,&' a[id! ornnes ({ynochu tan
Non deciperentur auti..ji hanc in(t/j ide4m ex /jRoles ce/eri
~b7 exeeptu,'jUd! nezperiodum,mz declinatione habrtfin. C tif te cor,nofèerent''lult mfi optimè exercitatoficud,-; rnodum
JI, 1 em)tt.dmanifeffamdeclinationem Yenùmt. Al<flJ eti;
lib.I.Je diemflenb puljib'Hfiriptum non cognofiitur. R.!!i
de./jRllle itlJicare no POlejJ,tot,-; ante flatum temllf/o<f vno auproj/atu infommo apud Hippocratem reperitur.uem prin ci.
gmenti ') ocabit:&' in principiië,rnediurn,ac fine dillidet, taf'um pa.YQ")frni,tum 1uod initio totim morbi jt,tü fjuod dé911a tres partes non j}eci~fdl!n/-;mag
u ,&
minm tanInetps /I~f,ulos
paroxy.fmos incipit. swmtblm, ~ tertiü
t'umdiffertntes.Etfrctrlatantu teporajiwt. 1 X. Fe~':s pler~
")no nornim au[,mentum vocant: Gr~Cl
'6rrlJO<l'lI',
bm no periodic4.,yt/jnochi,nez parox..yfinos,ne'h lam di[ftU
~ljcnP,«.v&:I1'i7;"60H
abent enim hoc comune,fju'od
parW,aut tempora habent:partes 1 era ynitteifales> id ejl,to
'II ")tr0'h
. ft~us
à calore o/,pugnatur,& ;;'nguu,,/ui initio ad
tim morbiflcundii di/lerfà tempora,per alios rmdos in eu tli~eltrun
refugeratJup~rjicem
pf~it
.f?!!are lice! co"!,,uni ~o
abulo.nominent,fubdlUldendum Id.!amen 11: 'juom.lm a/ia
de jim
gnofcend-tfimt ·l{'!ifl# de periodici.1: Et 'juad haenu~
fil1'lec"a in<t'lualitati1 tempori eonlleniunt,alia It'luali calori
p!iribm periodH dixerit:in copofitis "er'o declinationl1 tepIU
xe 4ugrnt nto.De dcclinat i ~ne:
Et 'juad omms pr-tdi[fd! difflpe ane:14fFip.4 fieri,alterim paroxy}mi in!ùlw interruptum
t:rellti.J:,principillm,mediiljinem11 habeant,tmfcilieet par
Antè,Cfudm prior periodus terminetur.ltem 111àd fe/ms eti"
~Jtrum
'lu-t'j; {irni/e aliCjuid halet prox
im~ antmdenti,
nltturd, intel'mi ttentu,alterùH flp( generis parox.~fiJ
ante
JI' f'lUtnti,& analogJam fjuandam ad reli'i'JtU (fi; partu
priorisfilutionUùpcr'Jenicnte, /ocum inftbriâtatimi non re
LIU II. ~odpartes
if/d!, 'luinZ tempo mm j ùis etia nomini
puiant. semitertiana ex tertiana,t:7' 'ltlotidiana ;n ynam
atlthores ligDT(m 7(mit 4ppe/lari poflint ,Yt cf~mjèrib4nt
~p e tl/1ft (implex, ~ t te~plant febrim commifluJit, H/Jic.!
clinter~,'V1
rtltl.xari, yel miti!ari:pojJùjàn~
primipillm de. D tiana ye11tlotidi,ma mifèeru/'.Sed hff omiflrS {le t ~po rJtm
m
mirli1 periodu dicendttm. x. Fit alt(Plantlo initill,!, cum
lit a:;;'nu !,ocari rem!(1io"el re[axatio, lel mitigatio.simi
hore,~li[f.
1 omnibm initti fign~
pr.eter r~f1.oem
JlCft &'
tle;fine clo/s p . arti~usf
dar~ nomi~
P"1[èn:f' .Archigtl'Us no. declmat/oms perperam nommaulr @HTII',1.uaji tem
hune alt1uando tartmm (1'14 p . ~t/u:
"!!tf$nt" Ilo/'rore' ~ kabere
"id~atlr:nm
1 IJa tamen p~or/(
("~/I
r1lorem, 9ua!~
m ter
cle~u"4a1?
perfi àdeclinat ione ditmji4m id fit:c'lmfinem
; (7'
• ,
./
tianis & &jltarttlni.< eft·Demde vt/,lftm fipJà J:m.n~1
te,,:pll
r"XYfinat/onl1 ,aut rem'.J_Io
excrplflt,'}Ult.omnzom
nota,&' paris ap/,aruerint,iterum nDI#JoU horror tfce
;/Jt,iI
1 9t~ ' f~OUIa:'l.1
paroxifrrJ ~on ll:twt,1 t in cohtinuu fobribm,cu afterim
-.!-I d.ld 17rcw«/(7J''lI.CJJO'/fl vocant.Nm~!ISfiud
~t14m,&
tionr~
m, PT/nfipio continuetttr:'luod Y/;iftt ,tottlm Jecfinate::io rtpetitio h.ec accedit: &' Iii" tandem -t'lua/iter extlfo
parox,~l1'Ifus
~EO'I
vocare firebit . Omnn i[,itur tertianarq
'ij ~l ' lp" ...rt es 11116
f': .
. '/
n fi''lms. no
J
clt/ore ad at~gmenl/,rojJ
fit. Ta lis {ebris nH.114am ad
aql'hi!e
nommlolU
vocare " ICet."<..!!d!
apyrexian Î ' enit,c:~m
fot ~ o t~mpor
aug~r
, & longo itetiurlJ ;;t,prlmu m (impliciter tempm,&fiCllnJum, &' terrl~m
dulintt:nec m dulmat/one diffiat/o ali'l/M, auijùdor
»Jinib (.n~i4bm
. ..A'pl4d iliottU "}ero fùprd pofiris no
rund~
ItlllCtbit, l 't primllm templH apper/etur initittm/è
fiat.scclulo die alter parox:r('!'1# .acc,edit, fmiliter 'luidr cü
tt
teJ P:r;n '1lla!it,u ,tertium augmentum,&'c. T'oJfèl'lt &,114
rigore (& in ~/I!.ento,d:cla
f ~ 10 ~fU:
),{ed abj'h l'ep:
"/lm in ~fier
",t pauciores 91~",.
N;t totam allfjllanJo perio
titime horu~nif
~drtl
al'}t~do
, treu!/9.;fi'1IJodam
»J/I] ab .u~tr'4mpfS
ditûdimm:1uarÎi vna eJl parox"tfrartlm eft .Tert/tH dies primojimtllS.fit, '1tlartH6 fèc/mdo, &'
jic d/incef!.Nomen Imie febri I ~emi
t ri t <ftlm
ponit Galwm,
tfl,P;i'h~J.!Ù(
1:!DI[ qa/emH Ètof;o"A[J;, & r;]'g9:1~o"A/IJ,
id
&' "b I/Ippoerat( 'jIlO", fic nommlftam exiflimilt: addit R..!cctfllme Yoc":.t ,& prD illo, 'luod manifcm ,exaGalen.
Tom. I l .
P 2.
fi
fi
te
l,
J
�45)
Galeni de Morborurn
rnul,& tenfione , fed hxc panta: primo aditu (unt: inde
mit pe"JUdm frequ~tm
e.fJè. X}. Fit &' aliaJi.m~w
id,
diéld jebriJed ;epetltIOl'W hm~/
n~
ha~et>n'
dleru va· A vcro ad magnirudinem quandam ;lOn omnibus xqua-
rietltté:& aliMfine horrore,aftâS cu lllolnuadlt. f!...!!m &
lem incre[cunt. Ex quo tempore déinceps tumor naali1Utmdo Ji n~ manifeJ!a refi
, ~eration
fo/;ris hite 'juin'h t,i
turalem babitum excedens, fimlll cum dolris,ca[~
<t7 m4!1uaù~te
adm.odum brem,fora habere viJà ej r,mlt/~
<Jue remiCsionc,prxfidiis di[cmitur:vel in pus mlltaturl
/;114: af/f,mento aLIf" In:e/~la
lj~ Lon!,O: , "lgor~
fàt~s
/ ~n!,o>
a~s
,
Sic enim inflamm:uiones [oll1ltntur, fi finiri debenr.
pùu,alïjs m /lw.6:dectn~,o
ln omb~
Log,aJetl~
varldDe his autem [ermo nobis primùm infiimacur,conGde
te,llt altjs euic/cnter mmulttur cm fl~t"
dijïtUI'It, ln eadem
ratione de morbis, qui non [olullntl1r , nunc in pofled é ù~ceps
magnituciine perjiffens, al1fS./emper ex dtf"O tarda
mm dilata. Templls itaque nullLlm in flammatÏonis gefit,sunt &'Je/;res 'j14J!dam }m,llorpuéi; ~ Galem,dic1!(IU~
nerationi
Gnglllariter proprillm attribuitur ab eo quo~
tutiodie aUf:.entul".
X If,
Slmt (:7 tjuot,d,ana: fe6rts
augmellti cO:, diuerulm,feé! vnum efi vnillerfum, à 1'1'1mn pauc ~ difrent
~ nunr;Udm intermittentes.' ~x 'lUibUf
mo infültll v[que ad 1tatLlm effeau increfceme. Sic haper di. ~ refionm
aLi1u~
commfYmrdf., f!.!!o,fld/tma (/./1'1/tando ingru~fe,ma
; 1a rcfigerat/one,a/t'lllando mm
bet etiam de eryiipebtis,omnibüfque aliis:fi quidem fe
il! a, Et 'JUif p/'lnc/plo propY/afont:a.l,jS dm,aLljs brcm rempobris gcnere quidem caliditatis, vt arbitror, quœ prœter
re permanent ,sic etiam ini!'fualitat:; tem,-U6 ",!arit:se1u~
namram eO: , comprœhenditllr : hllius aurem proprium
tM augmentum ad(rdturnl{'h lm!,uts 1,~a
\ m ' ~n t(r~anl4!
generationis tempus diuÎfilm non eft, fed vbi corpus
not,e jebribPA, Et hoc peculiare hf/bft ( quod zn urtlanarljs
primùm calidius, quàm antd , febrili calore fierÏ ~o:
ferra ri/. tjI )'1u'o d afi'1un~jJm
cO/'lfiEit nih!' alg,~{cwS
,déin, B perit, inde" :\Jilld , atque alilld tempus affeétionis. I~
de rufi~m
augetur.Sic etlam decLmat'9,aLljs ~qlta.'r:
decl,
cremenrum ad \I-(que perfeaam conGfientiam eXclp'lt,
nat:afjs vna,tlttt altera h~ra
ln ead;m maJ,m,tuJim mora-:
m
~
u
q
in fingulis r~blts
filmmam effe magnimdinem In_ta:denuo declinat, Et mnnul/u '1' 11 ad aItm 114 p~rox.
y. flm
telligimlls.
,
initium minuitur,all/r in eodem remanetflatu.H oc 'pfom AU
1 r.
Hic fermo contentionÎs plenus efi, & ago 111 :
té ma(,is acci1't tertianarrjs , ')it decl~'natio
i.s ipJiU4 t'efi1lJü
fiam aliqucm ad re[ponGonem O:renllllm requirit, glU
f(r'JhtmdÎl
~ ln eadcm man(at magmtudwc.
V ALI S rcs a:ratllm
differcntia animami
bus ell, calis morborum tépora,qux I(JftRoJ Grxcis vocamr.
Neque enim tempus
1Gmpliciter hoc voca
bulo iignificarur, ne
que coueniens illud,
in quo pr:didia etii
conGderamus, fed rii
~M
~g
tùm morborû xtas,
vt diximlls,qua temporum viciiSitudine immutamr, vc
animal xtatibus : quod omnibus corruptelx [ubieél:is
corporibus,aliis magis,aliis minùs ade1fe videtllr. Ni
G llatllra ipfornm immm:uionis,alœrationffque perpetua expers m:lOeret,nimirum non corruperetur. ~ê
admodum igicur & ipfi nos gcniti ad vigo rem V{qi auO'cfcimus,inde iam contabefccre incipientes, ad extre~1am
vfqi cOl'l'lIptioné declinamus, Gomnes :ttates per
tranGmri fümus:pari modo finguli morbi à prima eomm conftimlÏonc adO:atum V{gi increfcunt, dum pro
3lwmenti prioris portionc dccre[ccntes in tatum dil[ohlantur. Vid ebitur for[1.n morbortlm pro tempore
-immutatio hoc [olùm ab a[limantiCI xtate di[crepare,
quod his propriu.m gcncrationis repus eJl, quo ?mnes
ad vitam necc{fanx partes /igurantl1r , formanmrque:
morborum nullum ll11illfcemodi tCmplls efi proprium,
fcd à primo {btim ingrc11l1 augefc~1t,
fd<jue ratio~e
probabili: mm illa, corpora [unt: hl,' c?rpOrliOl aCCIdcntia. ~lare
/irrurationent,C1eneratlOnemqlle morbo
f/ttsu. tr,yrnm t proieta~
non pofiula~
: lC3iJcn.tia ver.o ipfis,
lllt·ll!," co,/' vt qua: nullam figurationem expct:1t, pnmo adltl1yropom prof" ,le tinlls gencrationem {imul acguirunt,& ad incrememm
f.urtljltlrtt'cn·
().. enun
. '111 AammatloJ1lS
. , genc ra t'oeff('
ICntnant. '<.!!,x
1
v
ve1
po{sit?an qllalis efi animanti nafcentis figu~2to?
qua: crylipe\atis?vcl qua:, verbi grati~
, febm? ~n
vnumquodqllc horum, ttadm cùm pnmum cepertt Int
tium , huill{modi fpcciem habere videtltr , qualem eius
g c ncri~
maximam habet : deficit :llltCm (oh ab illo ma
gnitu.din.c; Ete~lm
inlhmmationis :tffcétus çalidior,
qlLà111 pnus euadlt Clllll tllll10re maiOl'c, item dolorc fic
~
P. 1.
propriam morbonun initiis fpeciem effe demonll ret:
vt :ll1imal1tibus primum hoc ordin:lrum tempus dû f~r
mantur, qllod finibus propriis circlln(cribiwr: de gU!fi
bus iam lententiam mcam docere [uper[e,ierem, 111 1
mihi caCu ql10dam in bac fermonis parte ver[ant.Ï, Ar~
chigenis diuiGo lliccurri{fet , qui mOl'bos in priml, &
maxima tempora dillidés, ab initio {btim v igo rem [ell
fiamm ponit:medio tempore,afcenfll, fille increm~
videlicet, omi,!o. ,Cùm enim ,rotins principii yroer1[1
tempus non eGe vldearar,fed Id omne, quod a pl1[110
C infultu ad fiatum intercedit,incrementum exifiat,quOmodo quis Archigeni confentiat, qui gllod omnibus
confeffum ell,prxterit:ambiguum vcro,tanquà-m cOW
feffum,promptè po nit? Hac igirul' ratione [erm~n:l
omnino de[erui{fe videtur, qui magno certamine lJ1dlgeat,quo mOl'bi principium propriam fignram haber~
non paruitate modo à [eql1entibus ipfllm differre o~
damr. Porro nos iam morbi principillm fpecie qua ~
ab incremento poO: ipfilm,diucrfilm demonfirare cOlll
l.
1"·
{(
,
l.
.den ter
)lmt~rb'
n~tl1m
a~bltem
erm ?l11s ex 115 ,fiqure eUI ClEO
omm us 111 p un us mol' b IS apparent, llmcrnr. , , ~
pnro mcdici propélllodul11 omncs moti, <Jn! ArchJg~.
nem prx ce{fcrll11 c, initium quoddam clliulgllC morbl 1
Clll1t,non primllm ilIum fimplicem dunraxat inftllcnnl!
fed tempo ris longittldiuem, latimdinémqlle nota tll ~
~nam
allql1:mdo ipG ad[cribllnt: poft hoc afcen{il(1:d~
D 1I1de fiamm,ab hoc dcclinationel1?
,1
1 1 l, Speétauimus enim nonllullos dnm ai~oe
ne[cio qllam , obirent palllatim inhor;'ui{fe priflJ1~'
,. d , )
cl" va 1~
cl \:111
e Itcrum,atg; iternm inxqmlitatcm qaan a "
diorem ,horrorémq ' euidériorem [en{iffc!\,t qu:t pOliS
•
tr"
fi n'oere
cltra ollen(am aO'ebant neque aO'crc ncquC UIlI
, r
;:,
,
;:"
d Gd rare
powennt,led&dccllmbcrent,& cooperiri el e. l1S
. cnous
'1.
" accl'd Ille
'Ir hons
a t que 110C a1liS
a\"liS pali CI'Ol'lb,~ ,
vel pluribus: cx eo tempore calOl'e:n infilatlCm, .curt!
le prxtcr nalL1ram fenLim atlgc[cenrcm pcr~el.
b
:Ir
llandoquidcm in his ipfis principium acr.~JOnIS
•
. \ 'Jetll '
re
Incrementa finglllari (pecie differre manifefiuvl
Nemini vcro dllhium eO: quofdam augmenmID V~l:
incrcmentum,'luemadmodum alios quo[dal11 a[cc LI 1_
Gra;cl trip liciter ti~glU'p,
& 'br/J'ou/p" & cWft~r(J1p
~pr:[C
bnt ,110S omnibus vocabulis vt in mentem vcne rJ
mllr, omnia fi quidem rem vnam denuntÎlnr"
le
l,
~
BtC
lC:\ql
�4)7
T ernporibus Liber.
Ïtaql1C rès,tribus nominibtlS appellatûr. Sifiit qllandoq~e,&
ab lncremenro ceffat, & fibi ipfi a:gualis, vellon
glOre" ~el
brelliore guodam tempore permanere videtur: dClnde minor quàm fuit vel citiùs vel dillmrnio"
fIS, temporis fpatio fieri, Inrerdllm febricitanris difpo
fitlo ad tntegritatem fic rel1eni apparet:ea Cl1m à fecll~œ ac~fsion
inftllm eandem fpeciem Cl1m pra:diél:a
abenus depra: hendimr. Interim omnino prrediéta fecundà, rlll'I".ms regrOtantl'ad
'
'\
uen1l1nt:
p l erunqlle tertIO,
d1étis xqllalem fibi. magnimdiném pro [enflls noari ill
Adha:c qninra alia, cùm ilm
calor manifeao dccreCcir, halims alltcm per clItem excemimi' , pulfilS ad n:lCuralcm habitum redit, reiiciés
omnia , qux prxcer namram ex magnirudine, celerita
te, & freCIuentla conquiferat~
teJ'lipE}r;
ifntS
_ ip-'6I:tJ5m~Pol
hoc imcrualli tempus fexcu
a~xdiéb
peruenit, N ulla hOrLlm abditx rei h ypothe
fis efi, [ed gllotidic ferè in omniblls tertiana febre labo
ql.larto,& quintà,morho videlicet ex iifdem ad eadem
rantiblls euidemer ira euenire apparenr. Atque Hippo
craris fermoni haétenus celebraco adic~nlm
ea, nec
t~: or~ine
ipft!m '. circulum q,uendam ambie~t,qlé
" oult rnedlq ClrCUHum appelhtant, Nonnulh ex humedicum redè polTe cognoCce ..e, fi pllifus mutationes
ms
~en
'"
à [ermone excipiamus. Maius enim in (e negotium ha, 0
ere vlglt1tlquamor
horis defcribuntur, vocantllrque
guot'd'
. AI"lqtl1 quad ra0'll1taOl-'o)
'
.a.
hoc' en
Il
henr,quàm vt ab idiotis qlleant intelliO'i, Cxterùm cad
t 1:1111.
~l,obS
diebus,t.c noétibl1s ) quos tel~ianrum
febrium
loris l11utatio , etiam fi xgrotantes feg~i
nolint,hic aicnClHttls nominant. Alios quofdam fepmaO'inraduamulare, pungeréqlle ipfos nams ea, vt non lateanr. Referum omnes xgn tam filbito quidem vel inxqualitatum horarum tempus defcribit : quorum feb~s
ipfas
ql,ar.t~s
nllncupanr, Circulnm vniuerfilm,qui ad vnu B tem, vel horrorem eius v ltro citroque cllrfitare:inde fipnnClplu m '
., .
fi' ~
mul CUI11 excremorum refrigeratione horrorem intent
'
rellerumr,quaternarlllm Clrcllltum: IC ena
di, (eguiqi ipfos tatÎllS corporis concufsionem : poll:(Yerl~atm
Gmul cum tertiana febre: & quatidiamtm fin
oll IS dlebus
{' 1
.' , C b .
cà rurfus huius concllfsionis, qux rigor dicimr , imebllS. A "rel1~tnm
Imu, cnm quotl~a1s
.re nrim fieri . remifsionem ,extrcmûrum algores reColui,
~ hl CU'CllJtus omnes altquando ad lOtegntatem
peruenlllnt'
"
c,
'd'Lana, terna'
xaus vehementis, qlli f[JÀO)'CIllS Grxcè dicimr, fen[um,
,Vt ln prxdlétls
rebnbus,quotl
&
na,
ri'um, ve1pro& fitim intus effe, adhxc omnem ina:qualitatem: fed
d' a, a l"las add ec 1"lIlatlonem 10
' \ quartan'
a Illt
'
•\
b
Pms
totum corpus a:quabilicer aduri,arque hoc [emper, ma
'
egntatem vel etiam 10nO'llls a ea vententem.
'
"
giCqlle eis eucnire:inrerdurn calorem tiaere,fibfqlle fib Il, I~.
!taque de tertiana febreexempli gratia ver
milem manere : pofiremo [olutionis [enfllm oboriri,
, ~ prl,mum faci:1mus. Horror huillCmodi tëhrillm mefdqlle ad conaimtionem illam non cefrare : in qua prid10crlS d" d
..,
,e1l1
e
extremx
panes
membrorum
fimul
cu
mùm [e vri nondllm fenferum.
horrore veh
'
C •
Il "
v, In tenianis itaque febriblls particulares , ciremenuore
rerngeranmr:
pOlleJ.
lam &.
rtgore
.
'
. parcllims differentix hllilllinodi qnedam fimt. In aUis aut ' &frigore cOncutmntur
pl
111'lmX
corpons
e~I?Ulfts
earum in hoc tépare durior,& minor,qu2m
tem alix,de qllibus ordine diél:l11'i filmus, Nunc ad hoc
prlllS
' mant'f<e1[O
Il \ •
r. h 'r'
..
primnm, gllod prius inairuimus,rermo dirigamr, Pri
q 'f,' euad'It: ve l
oClor
111 lU mllslone liS,
l l~ ynolen fentire nOl1crunt. Nam eleu:l.tio multo, C mum cempus integritati coha;rens , qllod fi'igoris Îenfu'lt, tlr d'10r, pra:lertlm
r"
• r. 1tu: fiIml'l'15 1I1ter.
, quam
fum prxbet , inicium appcllauimu s : tecunÙllm frigus,
1111llill
d
vt diétum ca, palllatim deponit , vocabimr compendii
r~l.
priori conflimtioni permanere tlbi videbimr.
graria inxgualitaris templIs:ab hoc tertium a:gualis int0tnetiam in fubmi fs ione quies ferè maior efi:in elecrementi: poaeà qUlrtllm confiaenrix: & qllinmm im
i :ttloneeodem cum illa modo fxpe priori requalis,nuc
minlltionis: poaremo [exmm,inregricatis. ~od
iO'ibna!g,ualis. Hxc horis guibufdam xquinoétialibus dlla
11l,411ti17Uü ~IS ~eri
nata funt: qltibufdam vel phlriblls eis, vel pauml' [ex diétx regulares in tenianarum febrillm cirl~d
r. malor
• fiImu 1t & m1110r,
.
denhor-,
bus differentix [unt,fenfu,& memor;a,non demonll:ra
lrod,, 'G~<tcù 1 C10tiblis, l nde pu1lUS
!J.'tl~
~
que fier"
.,
r'
f:
l'
' .
tione logica indiger, Pon'o nomina ipfanun fimul poli 'd IT.h c r , l1l1C1plens, lenhm 1I11gu 15 commemoratis 111, antea,cum
\
' pU 1nere,tLlm compendii,tllm c1aritatis gratia prxaat:qlle1'cio~)l tfl~')t fllte1Clt'. fi'
atlm cal'1d'lOres,quam
re lans
r,
tu~ mlltationibllS reddunmr. ~o
fic, vt quidam muladmodllm lex quxdam ea c9mllllis omnibus Grxcis,
bus t.\ore m intLIS fentÏant,artubus adhuc frigefcentivt qllarum rerll nomina apud vetufiiorcs vfitrpata incar ' n fll mma ina:qllalitas quxpiam non mediocris in
ueniamus , bis vtamur:qulrum vero nonhahemlls,vel
pOtep - h '
S
'h
ah aliguo eorum, qlla: nobis lÎ.Lnt,transferamus, ve\ ipG
tenlp ,~r
oc tcmpus exuperat. ecundum vero oc
us lUU
"Il '
•
Il
•
[ecllndllm rerum quandam fimilimdinem ad ea,guxde
fUm ' lS prIml en, ln '1110 ex pnore Ham vnlllerCont~lem
corpus refrigeramm fuit: pulfus autem in
nomillata funt , fingamus, vel de aliis diétis abutamur:
ar1a
te(}ri[t
ptiorihus conciderunt. Vbi Canè febris ad in- D Licet quidem , fi vclis, nec conCuera Grxcis feruare, il
'1'
•
Il
.,
o atem. 1
faccre ipfilm oporceat,ad prxdiél:os fcopos re[pic~nCeat
['eruel11t, quam lIlterua llm nommare Ittem, Atglle hxc freqllens efi :tpud recentlorcs medlcos
tllS ~aUOlm
& Hippocrates eam hoc nomine dignavt qui non puerili di{èiplina? gl e n~admol1
vet~'s
fenfu 'Ptl ~us in namrali fiam confiait, quantum nos
1ongèperclpc
ffi
H
.
fi
d'
,
~
,
infiimci
limt.
Concedendumltaglle
lp!ïS
cfi
vtyt
velll1t
0 • re po umus. tllU mo 1 veru ll1terl1allu
appellare
:
glloniam
contenrio!ï
Ulllt,
&
illlpudelHes.
'rcfrige ptlmum ea : quippe quod umul ,atgue animal
Frequenter etia~1
nom~ibus
vcen~lm,
vt illi prxcirepentèatunl fucrit , in dlttas anre paulum differentias
quo
nuC7'acltatem
IpCo1'llm
fnglamus.
Neq' enim
)iunr
trarias d t~IlCmue:
poa,eà rur[us vbi incalucrtt, ad cO
I
,
9
li d'
, '
proprer
nomlllum
ab
ur
Itatcm
a:groranrcs
1I1commo
di exa&è llCat, PriITrrlm iraqtle templls tatius periodi ql1icql1am capient, Cùm aUtem vel tempus aliq10d
~
diétis in l~ft,.
quo corpus cum muracionibus pUHllS prç
pettlen' a eru, vel ex fanitate,vel ex interuallo ad hoc
occultent, vniucr[um prxcereuntes , vel pra:diétis id,
& calo~ens.id
ab hoc fecllndllm ca,quod pulCllm,
quod fenfibus non app:lte,t,adducallt, non ipfis COl1cedendum ea : t:tnquam hUlllfmodl pcc caro ad xO'romm
moles." Cm ln Contraria mutat, donec taca corporis
"'qllahT
rd
r.Cl.
M e l"lllS Haque Cl[
Il 9
,
liter concalefcar. Poil hoc tercium quo
calor et'
o ffenl:tm
mo 'Olpel-lanre.
1l1tenm
tate' & filllll nu~
augefcic,Plllfiblls magnicudine c;lcrierratarum c:mfas profpicere, oh qllas medic~rtI
plu
reqllentJl' 1".
d
'
'
"
t 10
poft
eIrctpon enubus. ~arc
con lli ml'in:i :allllnmr ,11.e ipfi erroris. quippiam comita~nus,
tres commemOl'at
1". ' •
& llhs veram rel Viam, fi vehnt,oficl1danllls. ~Idam
• as conlplClttlr
omm' b
us 'lam
Galen.
)
Tom. I l .
P3
A dicio con(cruanribus.
.
\i':
'2.. .
~
~
·
,~
.a-... "Ç~Jjlrt:
f;: J: -.,
.:r4%~
q.,
~1
."
.... f,? ,.:~J";' • .&....{;_
.
;::P:
't'-e2ro+ '
· Q;.... J.-f...y.\t..iè-....
'Y"'"11 .-.r'
~
·r
.-
�• '.
"
•
>,
.
."
"J!
,"" 't;:
4).9
Galeni de Morborum
nenr. Reliqua dec1inatio tem ' pl1~ vmtm eft {pede fibi {jcnim ex eis huiufi:nodi ingenio refraaorio funt przdi,
ve ne vel ii A [lollinem ipfum, vel Aefculapillm habue- A mile: qlloniam non maioris , minori[que ratio ne par~
tes ipfx differunt. At hoc etiam in primo pril1cipii téril~t
defiderantes docere ipfos , monentéfque vt allpore, & [ecllndo inxqualitatis , adbœc tertio a[ceniilS
quando obremperent , al~dire,q
aures proeberé p~f
feu incremend adeft : fi quidem vnicuique horum dllm
fine, neclum hxe difu ammo fufClpcre: quare nec 11115
[enfibiliter immutatur , particubris Cjllxdam efi diffeha:e reribentur.
rentia: nam Cuill(qlle ditE tempo ris principium fini 0VI. Hœe igitur erroris ipforum cauCa prima, & ma
mnino eft {imile. Differunt amem inuicem, & à mexima eft morborum differentix ignorantia. Tertiana fi:
dio
tempore manifeftè:principillm accefsionis pauh
~~ ,
quidem: vt iam expofic.um eft,m~uri
, & v~l1ti
xtate!
lùrrt Cl nlltL\rali conllitucione rece(sit , fieut finis pl1rJ~
,
tuas perficere conillelllt:quanquam \1011 finll1em mom
m(tm.
Vbi
vero
hœc
maximis
differentiis
mutUO
di[qUillis . mo~bus
obtinec:ob qu<:,d neqi nos reét~)qlç
d.c
tertiams ,hXlffillS,ld omnes trasfercmlls:ncc ahus Cjl1l[
fen(erunr, medium planè tcmpus ipforum aliql10d eft,
piamin alio affeétu commllnem vnam omnium ratiomagis quidem, ae principium à namrali fiam remot~;
minùs autem quàm finis. Hoc modo inœ'lualitatis eCl:!.
nem elfe exillimabit, vnde ha:c prima, maximitque erra
initium à coha:rente ipfi primi temporis fine palllulùm
tï' ip(orum caufa eft. Alias autem pro VfilS ordine déin
diuariat. Plus alltem abfcedens,mediumque exifl1~,
ceps explicabo, vbi nomina priùs eommemoratis rertiana: periodi tem~oribus
impofuerir;t. Pro.inde eùm B prxdiéto primi temporis fini,& tertii principio COUI;Itum eft:Eaclem,opinor,r:ltione, & qua:: fecundi hUlus '
Hippocrates dixem,Febres,qll: non II1ternUttLtnt, ter
temporis ina:<-]ualitatis principiis coha:rent, terrii [~l
tio die foniores , magf(que penculofx fiunt: quocllnporis eonfiitntionem illis afsimilem obtinenr. Sinul1que autem modo intermiferinr ,periculllm abelfe figni
ter etiam tertii ipfius temporis rudi.lm prima, à fecl1nfi'catur: hoc inrermittere,de alia parte circuims,qni in
di pofiremis parum euariant:pofir(!mo vero, fiams [pe
tegritatem tr:lI1(gredimr,eapiendum eft. Nô enim iam
ciei quodam modo fimilia tllllt: medium ambol'~
Grlicidnti hoc air,quocunqi modo fe t habent, nam hoc fal(um
xqnè ab vtrifque extremis r,ece(sic. ~aprote
.fm- '
'lui codù'.le- cfl: quippe cùm ten~a
~ebrilm
~ e terima
fit : t~men
rI nihil eft, fi vr hic temponblls finO'ulis
ita
dec1Jl1agunt WTltfa )t in dec1inationem qUlbushbec ~mfein
pernel:lt, &
0'
tioni qlloque alind principium,aliud finis, aliud medJi'
flar-O'I~
• aliis omnibus hac parte confimlltter, ,l1Jhfyn?ch;s apexiiht.
ejI~c'znat
. pellatis:qllonilm ha: [ol~
febrcs n~c
m~lato
, e [eniibus expofitam , nec vnlllerfum ClrCllltllm, ahamque
V l 1. Porrd vnnmquodqne horum propria appelprxdié10rum .Efferentiam obtinenr, fed gualem tertialadone voeare potes, fi vifilm fuerit. Audio enim fr;- ,
m,mm magnirudinis aliqno tempore fiatum elfe diquen ter mcdicos dieentes : Inclinauit nunc fiams , nUC
c
:ximus, talem illi habent vnlnerfllm fcrè ip(arnm defubmittit, I1lIl1C inerefcit, nunc remittit. Si ietitllr
hx
v
,
cnr1llm. Si igimr vti dixi,namra periculo vacant, qua::
dicllnt, integnlln efi eis prima dec1inationis nOl1~ad inre<Tri tatem ddinu t,ficut in libris de f~brius
ollé C re inc1in:uionem, vel tllbmi{sionem , vel dimi/sio nc
, ,
diml1s,~on
alind Hippocratcs inrermittere nominanic
vel remi[sionem, vel horum aliqua, vel omnÏ:l. Q!lr~
etiamlicet vno prxdiaorum nomine media & poitre~
<]uàm ad inte6rirlcem iin!rc. ~ 1m o.b rem. meriro
ma nuncnpare. Pari modo vt Archigenes ql10que ~e
<J'lis v:t~r
e m con[uetudll1em . [e c u t~s , .Ill teroanaru.m
c1inationis pofiremum, remi(sionem nominat. VcrtllJ'l
periodls mteruallllm, templls Integ 'Itam a ellauent,
malè hic agit, quàd eam à dec1inatÎone fpecie C]l1a~J
quemadmodum & in ma xima m:lgnimdine fubfifienditferentem exifiimet : deniqne quàd omnium parc~l1
tiam, quantum nos taau ,ipfillue a:grocantes percipi11ll1S vigo rem: ira (anè & x 3.tl1m vigor hlpremllm eft,
rotins cireuims aliam prineipium, aliam finem, al~ a ~
videturgl1e Hippocrares hoc v(us vOCJoulo, ficn t &
mediam faciar. Sic quoque remi(sionem ipfam dlu~
pan em cu'cui
verbo, intermittere : aliam vero t~riam
dit, tanqlllI11 propril1m glloddam templls ex pri~a
~I
nifione,qllx fpeciebus quibllfdam Ilon folùm l1ao~I:
tus primo die venientem, propter decidentiam ex 11atlll'ali fi:ult, tertio,qllinto,& qui refpondens , fimiiiter
minodfgue ratione mumo di [cordent. In vtrifque I?J
ob int ruallul1l cilcumeuntcm principilll11 vo ya nt, nOn
tur clarè peecat, lugmentllm ex prima [eétione tOle~
Hippocrates modo, verùm & aUi propè orimes mc~l\?d
omn~s
ma~if:us,c.
p ri~cpum
intelg~:a
;
dici. Pofi principillm, quod frigore man ifefio cogno11Clens vero reml (slO nem Cll'CUltllS termino. SI na/lq
fcimr, fecundl1m remplis in.rqualic:uis crat:tertiu m au
ad il1tegritatem venirer manifefl:a hnillfmodi tempOflS
gmenti v[que ad vigorem. At particirantia ipf.1 inter
ad alia vniucrCa differel:tia effet. ~ld
fi fecund;X: nC'
fe,(pecie differre non exaétè omnes confpexcrut,nomi D eefsionis infi.t!tns trifa riàm diuiiitS inclinatione!11 ae"
.' . h
' . r . ' ePl
nanrql1e ex ambobns comr. 0fimm tanqllam ~l\I.m
tOClplt, 111 Oc totius inc1in:ttionis partem renll1S IOl1 ,
~
tum: alii incremenmm J al11 :ll1gmentum, reltqlll a(cel1
voea,re eft ,~on
~amen
. :tlid
qlloddam tempuS r.roPdi_
(um acee(sionis. ~liJ1etam
veri nonnihil dicn~t:
nam
natltla qllaplam 111 ugn i.CUI11 , guemadmodum pJ'lllS '.
fi
•
n~o .. ' cl'IgHur
. omnes rertlan...
. ,,' C)f 9
pofi primllm rem pus , quo extremx partes refng
e r~n
\..1a,
plltare conueillC.
cllirus partes mal1ifcftis inllieem difT'erentiiS fcpar~
tur, [anguis vero in altllm côflllere clarè ~part,
a~ lLld
tempus efi tomm Imic coti oppo{i.tum, cu,:, vlde!J~t
viJere licet, nemo ignorat, gui vel vnllm .qlemp~rà
calor cum fri<Tore dccel't:lt {anguls alltcm ln exrcrlOhoc morbo laborantem xgnlln con[pexent.. P~5 di
0 '
• fi
Tes partes extendimr. Atque {j hoc paéto vnl1m Ip U01
fi nOl1l1nlla eorum nominc carent' ad conrentlO f4 n1
reU ,
.
'
dixefl1~t,
vt iam r.xpo[uimus l nihil ~("fert.
hoc cemcemus, tempus pnmnl11, fecunJum,terttum,gua 1l i
01
.
cl
,
.
J
'
.
.
r.
d
.
l'
tas
pltS VnJuerillm l(cen(um appellare. S1 vero Ita vocanqll tntllm , t:tll e IOtegl'ltatls lCXtllm: a J( JO 11 o'
cantes, indiltifi1m rcligllerint non mediocriter arte
11l1m y fi,m ipu componentes idonellm,primo tcn~ p:c_
offendent. Etcnim inxgualitat;s in eo rempus primum
ri proprillm initii nomen imponamus, [eCl1\1l!O llrell
aliomtn prxfidiorum indicltionem habe r, & nÔ omni. <JlIal icatis nomen tertio incrclIlcmi, glurto fl:atL~,
ris
no eorundem cum fcqucntl tempore, in quo x<]ualis
vigoris ,& ql\int~
dcdilllrionis fextnm in teg1'l [3 gt
quidem totius corporis confiitutio cft: augmentllm ve
interllallum, lC <jllictem nominab;tnll . Nihil obllare[ eS
, quo dam modo totum circlIiwm in malOre
. S pl1dh
tO: quo In cadem [pecie ad fiatum v[que morbi pel'ma
al10
lÎd
.id
. ~
�T emporlbus Liber.
dillidere: Siquidem in dllas ip[l1tTI totllm potes· diuidere:vnam primx accefsionis à primo in{lllm ad eXtremi A
vfq; remifsionem:a.lteram, qllX in declinatÎonis & in. ful tus feclllldx accefslonis medio confifiit. Voco iam
infnltum accefsionis tepus fimplex,exad:è iam primu:
l~em
hoc Grxci '6mG'l1fla(J"(al', hoc en febris iignificatIO~
nominare con[uellerunt. Et quod ab Hippocra
te dlétum en,in acce[sionibus abO:inendum eiTe: fecllndl~1
eandem diuïGoilem pronuntiatum exiO:iri10. Cùm
:~lm
p'rxdi~Tet
cO~l1e.nitr
, ~ibudatm
vigo~
. efi,llS natlm tenU1S ·Vlétl1s adhlbendus:gmblls ponea.
Vlgor adl1enit;his in illo ip{o,& ante ilium tel1l'ii"ter viuendum
' , nlltnn
. . oponet, vt çger
fi ' . cIl.
. H,antea, vero' p1
el11US
Uffi Clat ,1I1tlliit inacce{sionibus abfiinendl1m eiTe do-' .
cens nos videlicet {olnm illud tempns quod accefsiohem.vocat,ob{ernandnm eiTe. Nunquam enim in hoc
I1Lltl"lmus
, .111 re 1"lqUO oml11 tempore retnuslO':'
'r .
'.
, verum
,
nlS
. al'la atque
. . a1·la ems
. p:ute : qUIa
. ex 11mf:
B
r' Interdl
,. .un 111
~ lClll1tenm dec1inatione,interdllm ex declinatione &
Il. H ;EC qUI'd em Vl1lUS
. ClrCU1"
lllteruallo compo GImm ell.
t'
Us 111 dllas partes efi diui{lo: alteram eius partem pri:am accefsiol1em appellaml1s:fecllndam vel remi{sio. em, Vt paulo al1tè , vel, vt quidam interuallum. Nam
lllteruallul1l110n
cl P00:
fiatum en g l' paucl. me d"ICI vl1~r .' fium. l' cl ,q~lO
ft
II d'
,lia. lcunque namra prxdlmm,nom111am: 1.
GIlle non. V'
tioea l11te. bCt t'~taem
vel11at,
erum nos appe Il a
rit nes Plxdlétas obferuabimus,ne v\li {ermoni Ob{Cllfe as.c~dt,
vocabim(l{que omne, qllod accefsionem
efl:q~1tu,r.mi{son
Sed neque prohibemlls, vt diétu
11 ',1qUls 'lpfum tomm nominet interuallum vel declitttionem,vei remifsionem,velli.lbmi[sibnedt, vel abla
one
. . l11.Infiitllimlls enim non de v·erbis âifceptare,{ed
C1rcuitllS
' fi'
plcere,quot numero G111t, & quomo
d ' . partes 111
~ Ob I~Ulcem
differant. Proinde hxc diuiGo efi omnium C
t~ r.ll11njqllx ad integritatem definl111t,qllOtidianarum,
~tlnar.m,qu:v
glla: fex panes fpecieblls
t nlfenlS inllicem dillerfas habeant. Alia vero non inerlllittentil1m,qux in quinqlle partes didl1Clllltllr. Sut
lu~e1
& hx permultx. N onnullx cjllotid"ie accefsione
1a
t ent:gllxdam tertio guoqlle die:non tame quç guar
: hab ent , frequenter,fcd r:uo ellenire videnmr, plnri&~1
enim earum gemls ad integritatem deGni r. Porro
n' llplcx harnm fpecies efi,qux ad integritatem non fi
'
rnIUnt "qllOtl'd"lanX,tertlanx,qllartanx: {In
'-<!lXd
am enlm
& adgn.I,t~iem
ql10que pul fils,celeritatem,freguentia,
. ad nattu"a 1"e ua
Il.
tUI11lllitien-.
d d'" d eponl1nt: qux dam al'la trJa
·1.,.. n ,e llCllnt:feruant amem celeritatem hœ mao-is il"" llnus.
'
" ,
lr .· At
Il.'
Vl
Il..
r
•
r.
•
'
1
1
HlIla'
_
non en pl XlenuS" lermonlS, 1 arum d'1
IOlle
pro
' '- partes CII"CllltUS
. . .111 V110- D
quo '
. ponere, qlloma.
pal l ~ I110tbl genere enumerare cogitauimlls.Io-itur cil
IntiS d~tè
fex in febribllS intermittentiblls elr~
dixeriqlti~,ep
non incermittentil1m partes referemus,
folù~
e : ~ICents,
cùm alix fimiliter ipfis [e habe:ît,
partiblaUfite l11regritatis pars deficiat. Cxterùm in ali is
1>
lllll! t... tlls Clll11ISfi1""1'
"'1 undo nece{faria eH, vt accc[sionum Înfill
4~I{,t;
ql1 0d o~lbifsnc
p:t\[uum fiat.Nomi,no autem Gc,
rOd P4/fl, P1l!ftllt t( fl lglls accecllt.N am banc fcquttllr t xgualis
~1Is /;Jq ,~ piente 1111110ttts cu paruitate, fanglline in vifcera fc reci
O~I
{,t,
,qllel11 rur
· fusi 'lI1xqlla l'Iras ex neecISltate
r'
fequltllr
i'
r~/'ij IIlItllr Inde in
tql'p~Ii,
citra fe c~entlm,{aS&
declinatio. 111 guiblls fanè
cidit t/ 1 tlcm fi.lbmi rsion,em accefsionis in{i.lltlls actuolclllela ~empora
in vnum recidere ne(~itas
ett, tOfilb l11 ' G/ que ad fiatttm incremenmm ficri . Nam vbi
.
.
, 1 SIO nonfll' ·b·
qU:t111
defi '
It, l, l, nec 1I1xqllalltas,
Statu. " vcro 111111
Clentcm Vlcll:V nll11 {cmper [enfibili œqualiGalen.
tate in om-nibus febribns aliql1andiu pcrt~aneim,
1nÇultlun C~rtè
millies Gne, prxdidis ilt~
{ympt?~is
co.n{pexl,guorum prxclpullm erat ommbus Fere p,nncipiis acce[sionllm,perfriétio,quemadmodl1m ad interiora arteriarum motlls:de quo in operc dc pulfibllS dif
fuGùs diél:um efi:in prx[enti libro ipli.lm ulbmi[sione
celerit:ttis definire fufficit. ~x
vero alia fymptOmata
ftgnitque accefsionnOl initio propria [unt, prxdiximus:
alia frigori fllperueniunt, aba {ecus. Paruitas GGjuidem
pulfllum,raritas,& elellationis.tarditas,frigus côfequi.tllr:rigor alias occaGones,qllas in fymptOmatlun caufis
expo[lliml1s. At vniuerftlm hoc accefsionis gentlS 0. , {-ICllt d"IXI,pent:
. & nos mu 1tos f-reqllenter a, ml.
mnmo,
ramEs illis medicis "el ad balneum miffos, vel cibum
affumere iulfos,tanquam {u{peétas iam horas .accefsionis ingreiTos prohibuimus. Côtingit autem ipfos cùm
·.Cl.è
, - .Ignorellt, hUlll
'fimo d l' errores co,artenam
exa\..l tagere
'
0 mm'b us el11m,
. qlu'b us ta l'lS accelSIO
r'
•
nuttere.
ellel1lt,
fubmi{sio velocior reddimr: quam cognofcere non cn
. fi' Il. r d ' ,
,- ' . , 1
III lUS eu,le exercltatlOnem magna artlS,maXlme 10C
·oplls,fi quid aliud,deGderat. Hanc autem confeqlli nemo poteO: priùs,quàm eo modo,qllem in primo de put
[llum dignotione prxfcripfimus, inllimms Gt. Si igimr
arteriarum: {ubmi[sionem noueris, hanc ipfe accefsionis partem, qua {ilbmi{sionem velociorem faétam fine
'
d eprxhen d'IS,ClfCUltllS
, . ll1ltlum
. , . potes Il.
el
euatlOne
natllere:qllx vero {eqllimr, hanc incrementum ad fiatumv{que. At fi hane qlloqlle ignores, videamr ame tibi mor
bus Gne molefiia planè inllaGiTe, totam aecefsionis partem vfque ad fiatllm a fcenli.t m, vel increm~tl,
vel au
gmentlim nominabis : fecans ipli.tm in prima, & pofire
ma,& media pro maioris,minodfqlle ratione,non [pe. b
'
" dicebam,in Crrigore fien fib'l
CIe
us dlllerhs,
vt pnus
1 l i. l 11
buiufmodi igitllr febribus vniuerfa tempo ra tria erunt,
lllgmentllm, {lams,immimuio_ Nihil enim mali e.fi,imminutionem illud vocare , quo ex febris magnimdine
quippiam demiwr.
. 1 X. ~ibl\S
vero circllÎtllS non efi, vt continllis,
quas G'uvo,\:8$' vocant, neque accefsio quxdam omnino
eO:,neque prxdiétx partes: attamen hx quo que fccllndum diller{a tempora totius morbi partiCltlas habent,
aliis modis in11ote{centes, guàm per aece{sionllm tcm
pora:ql1x paulo poll {ilbiiciam:& hoc nomine potifsi" d omnes me d'[Cl111tp
'. , ft[5 errent, qllaqu:t
~
,- H'lp
mllm,quo
pocrates reaifsimè ca docllerit. At nllc au cas, qux cir
" qllodam accelSIonem
r'
hab
·
d'mga,
Cllim
ent,rlermonem
mns,qllod in eis {copo caret,difiingllcntes. Vnum iam
& primllm in memoria teneri volo ,nemp vnilCrf1~
h.Cl.
r
d e fiunp l'ICI'b us peno d'IS no b':S fUI{
a\..lenllS lermonem
r N . .
l
'
.
fiegllcns, 1/1 te, rlC. am 111 comp CXlS tcmpus v1gorem
dum arétius reddimr dG alia mox accefsio anrè,gnanf
prior cireuitus adm~lfsi?1
~bfolts
Ge, }nu~clat
..Frequentcr {eCl1ndllm li.lam Ip{~lS
naturam rcbns ex 111ter
mittentiLi gencre en, vt tCr.tlal?:l" cOI~pl.ex
alt~m
nl1lIllm integrir:ltis temp,l1s p~lOï
c.lrCllltIll rclJ1qu~t,
Cllm
[ecund:t accel:r 'JO anre,qllam pnor abfc0 1uatur, mu:! d ere anticipet. Diétllm e~ mihi ~c hliufmo
. d~ côplexibus
in duobus commentarus de cnG,& de fcbnllm diffcretia vbi etiam complcxum i mifiura difiinximu .!taquc
'"
.Il.
& tc m per;tmCl1to quOtle
. l'lan x ,
femlrertlana
cx l111l_11lr,a,
& tcnianx fcbris fien dcmonfirata cO:. S(lbinde etiam
[emitertianx fimplcx aliqlla Febris copulamr, vcl rcnia
na, vc\ qllotiJi:l11a. Ac hlliu{modi varictas ad hunc 1ibrum non pertinet: f.-ais enim hie cCl propria vnillfcur
C b .
'I''''''
'f:
ÎLllque
re
os tempora d
1 IgctCrlllqUlrere:
quomam
lie
compleXllm earll )romptè nos deccrnere pomerinms.
Tom. 1 1.
P 4
�.·· 4 b 3
~am
Galeni de Morborum Temp .
ob rem exaétè Gmplices priùs diax Gmt: de co
plexis po!teà differam.
x . .Itaq; nt alfquando eum horrore inf~t1us,ome
principii p e c~liares
?otas.habens prx~e
ngore~:
10terdum & hums Go-mficatlonem. Etemm vehemes hor
o
'
rr'
roI', vel inirium aliquod
rigoris, vel
panms
ngor elle
VI
deri pOtefi.At ~xaéHi
r~goem,q_ualis.!
tertianis,quartaniCque e!t,hUlufmodl febns no acelplt. Atq; ob hoc
ip[am 9'eJ.I!é.Jdll1, quaG honoris [enfu infignem a~pel,
&: mllltà magis, quàd vbi figna quxdam [ecundl temporis prxmon{la~it,
rn[~ls
alte~i!s
inuaGo.:
nis horrificl1Jl1 efficlt:quod nonnlllh repetJtlonem,alu
reduplicaton~
ap.el~:
AHquando h.o.c fe~undo,
quibu[dam tertIO fam: demde VIX a:quablilter ümplex
redditllr adufquc fiatum increfccns. Hxc febris ad integritatem nu~qlàm
~eGnit:
l1a~
pel' mul~.
teJ~?POris vfque ad vIgorem Ip[a habct,uem declmatlOne fine
.In c~d.tnperfpiram fenfili, timà cum Fu.dor~
ad i.nteg:itate protZ . 1Grlfc~
fici[cirur. ~emadou
Igltur a pnmo IOfil~tu
acgltur,1:TO-Xv cefsio ad vigorem vfqne multO tempore peruemt, eo3, JJJtln
ftâM.~}J
dé modo à vio-ore palllatim diminuimr:ideoque po!hi
:l!
0
a7To_ Et 7' f'E,' die alter:t ipGs accefsio fimiliter horrorem reprxfen1!~'T®;
C1~ tans aduenit:fed gu~
non item cum priore repetitiones
1a.11 1-1
a7TUç' f 5
' vnam d'untalabeat:atlt fi1 quan d0 J'd que raro'1lab
llent,
~dltJ:a
l
'
xat faciet brelle & exiallam. Porrà hxc accefsio ad viI e.;.,mu to
"
0
•
•
••
""
o-orem lonao tempore afcendtt, ncc cXlguo pan ter m'lue tlero ma ~
0
• fi
. d' d
.
•
1 JJ ")If clinat:arqllc ob hoc lp llm tertIo
le ca em,qllx pnmo
gIS
4l7ej ',
fl.'
fi
fi '1"
fc
€flm fodDre accefsio in~adt:P?le
l'tH ~lS
guarto Iml J5 eJ,qllx eIfdintegl'ita cundo habita e~,
Jdquc ordme perp:ruo. Ha~c
ego felem prOj.â- brem compendlOfa:,c1arxque doC1rmx gratla, VIlO vo
flat/Ir.
les appellare vocablllo, impofiti ei namé femitertianx.
Si igimr Hippocrates quoqi talem febre femiteniana
vocaffet, vt ego perfuaftlm habeo , dtlO ex fermone vno
commoda confeqllereris:nempe rem medica difceres,
& nomen vetlls ci imponeres. ~àd
fi aliam guandam
febrem ab Hippocrate femitertlanam vocatam elfe putas,falli me in vocabulo ratlls,re ip{am addi[cas. ~àd
enim talis guxdam febris,qualem dixi,accidit,neqi hic
tefiimonillm vel Hippocratis, vel alterillS clliu[qui ora
tio requirir,cùm qllotidie nos ipfam videamus, potifsi
mllm Roma:. Sicllt cnim in aliis locis alia,ftc in Hia ciui
tate hoc mali abundat.
x J. Porro alia gLlœdam ei adieéh efi,gllx nec fecundo die aliam ferat accefsionem,l1ec primo,& tertio
l'epetitioncs. Habet autem nec ipfa modfl vnum, ac Gm
plicem:interdllm ctenim fine honore, :lllquando cum
norrore inl1ad'it: ali1s c'.Jm extremis partibus mcmbroHlm manifefio inalgetihLls. Vilâ amem efi interim ctii
citra fenfibile friglls febri~
hxc qllinquc tempora obtinerc:i.plm,1C]a!t~f
& inclinatlonem. T eponbl1s Iain dll1lfis brelle cfi pnn
cipium:Lic ip{ills ~l1xgu.ait
: afcen[us
no~
xqllè ~mn.i:
bus,fed quibll{da brel1
s .qlt~ufdam
10~lgJOr:
qllmeo:l
"igoris tempus fpatinm omn\l10 [en{i~l,
& latLIm ~c
cllpat:[ed in maioris minod{gue relatlone ~on
medlOcriter d!ffert lic edam declinatio longo qUldem tempo
re omnibus ~ontig.
At in hoc difterentia: qnippiam
fulliner,quod noul1i~
manifefio diminuieur,& cele-
riter finiendi [pcm pra:bet, poG hxc !ifiit,œqualem deA clinationis magnitudinem reliquam confemans:no nul
lis lentè ab initio:ld finem omnino inclinat. Q.!..lare ex
temporis interuallis longioribus coniicienti tibi videbimr decrelliifc: planè quippiam,tame hoc nimis quàm
modicé. Hlliufmodi quxdii limt & alix differenti:e par
ticulares febrium tertio die accedentittm , ql1as vniuer[as fITtC/Orpuiir, quaG ex tenia natas appello, addifpofitionis, vnde exci ranrur, cognitione vtilifsim:e,ad pnt
[ens autem opus inutiles.
XII . Propofiwm enim efi nobis hic circnicum, tO
tiltfqi morbi tempora difiinguere , tempefiiui anxilio;
mm vfils gracia, cui nihil talis orationum varieras ~o
ducit , ficnt nec illa, qux ex quotidianx figurx vanaB tione con fiat. Siqllidem harum non paucx quotidie ~c
• cc[sionem habentes,interuallllm nlllll1m ofienduat:dlcam tamen ipfarum pancas differentias exempli gracia,
non vt infiirlHx hypotheli commodas, fed quoniam
medicontm aliqlli ab his omnino,qllx fine ratione n11ganmr, [e iaaitant, & gloriam aplld indoétos :tlC1pa~
mr, tiql1am diligentes & findioG, ùpienti(lfque aliquld
his,qui fola veilia [cribunt, intelligentes . Inuadit er.go
aecefsio febrillm, qux Gngulis diebus eam habent ,.l~
terdum fine manifefio frigore,interdfi mm ipfo,& 101.t ii tempora'qllibll{dam brellius,qllibnfdam diltu~
pe;manent,atqi fic etÎam inxql1aliras his brelliore,illls 10;
giore tempore. Pofieà ha:c febris vfqlle ad vigore .a(c;
C dit,diuturniore tempore,qllàm qux tridno ace[s!~n
.capillnt. Cxten'tm tale qllippiam ipfi adefi , ql10d etlam
illis interdum,fed rarà accidit:multà alltem magis da
mm hxc a[cenfilm moliri v idetllr,confifiit aligno ~em
pore nihil increfcés,déinde ntrfils incre{cit. Simih:e r
in declinatione vel xC]ualem fert imminlltione, vel lnterim in eadem magnimdine aliis horav na,aliis duab us
conlifiit:pofi ha:c imminuimr:quineriii ad fecllnda: aCcefsionis inlü!mm v [que nonnllllis diminuitllr:g uibu (.
dam in magnimdine,qua ell,pcrmanct. At magis h?C
tertio die accefsionem habentiblls adefi: qlloruaJ11 c~r
cuieus earum longior efi.Niiduplex ferè tempore Clfr.
cl1itlls efi febrillm tridllO accefsionem fllfl:inentÏum 1
~
D Cllm ea,C]lIx qllotidie intenditllr,compares. ~rc
clinationis ipGm reliqnnm propter hoc manifel~
;~
requa manere magnimdine pofiulat. Cçt~rùm
mult! a.l~
circllimu modi [llnt differcntiis particlliaribus etla~!(
tes,ad prxfentem difpntationem ftlperuacanei. I1t~
rci gratia guorundam memini,C]uàd medici taleJ11 0;
le
.0. •
lllll11S
' con {'d"
- Ir
.
\.lna~
1 .eratlon1.S no elle prol'a"~
".e[c(0tes,de llfdem con [cnp[erttnt errantes quoqlle ln IP'
.
A
'
. bo c
rum enumeranone.
t nunc eos reprxhendere 111 .C
.
aron
commentano rem pus non pofiulaè.Difccs allte/l1 .
O
.
fi'
'd
.
.\.
H
CIO e, quo mutl la nUo-entlll' fed i!)pocrates O1lr
O'
•
neC
quo dam modo methodum circuitllu11l il1ucnen t , d
Cjuifquam cam claboraucrit:adha:c, qttàd {llLllti ea~
.'
• • 1'11 a maXlmc
. , fcrmollls
• pane,qll:l laOl
• dléè 1SC
prauarll1t,lI1
tcmporihus allxilia conillnétllrLtS film. Faciam (anè ~O_
vbi totiuç morbi tempora oficndorim. Etcnim ha e
uus parcicularia tantùm recen(ui.
J
CL!>'"
•
�GALENI
totius Morbi T emporibus
Liber,
IO AN NE GV IN TE RI O
Andernaco interprete.
AR GV ME NT A CA.PI TV M LIB RI GA LE NI
de Temp oribu s totius Morbi:qure etiam vniuerCalia temp ora vocat,. Repe
riunt~r
autem in omni bus morbis : vt particularia temp ora ( de quibus Cuperiore libro egir)in periodicis tatùm,quales funt febres omnes fynochis
exceptis.O mnin o autem hic liber à prrecedente feparari n6 debec,fed pars eius exHlimari, cùm ambos Galenus pro vno
hbro fcripfiffe videa tur:pr oinde communis priori titulus eil de morb orum temporibus,&c.
CA p ITV M DI ST IN CT IO SE CV ND VM
alios, mai ore OUInero in con text u nota tur:nofirà
vèro ) cui argu lnen ta applicantur,
Ininore,feu ciphra.
. C4/'.
1. 1?!!.ttuor tOtil14 mDrbi temp,ra, nempe generati,
initium, ltugmentum,flatH4, t.:7 du/inatID. -..Afio1'U~
circ" h.ec t empora diffinJiones,"rigorem al~s
nul/um niJi
~g,uatimels
breuiflimumponentibU4:& IDCD int~
ruan"fut, tt injjnochu. lnitium air} prorfm ne[,4nt, declina;'i~tn
etiam 41", "rt cùm mOrbH4 eX apOClpl1 , id efl ' (ubit'a
c:p~ltur
Ordo dicenJorum per (}lMtuor cdpita. 1. Effi frill'4:r~n
'mniblH mlJrbU : & generationif , ac ttmplru eiU4
cipi t l'/em nul!am effi,fid mDx ~ primo indiuiduo !rintù~
4ugrn~tm
firui , rMioncs il!omm, ljui primum tan&- eX4E1e morb; inJultum pro eilH initi6 dCcipiunt. 1Z.!!,OI
ta/r.c~dn
libr6 refi,ta'uit GalenlU : &' hÎc etiam refuth./tnPrlnu~
morbi infi4/tl4m inruiens ridiculum fortt pn'\-ncl ~?r/
initium exjflimare. Loclt ttliaUlJt Hi",/,ocratù,
t Inu/tl
,. 'j) .
1
r,
thorbi in m morUI
ln atlo temporu Jitum ,& primum
l'hlet rjù!t~m
pr.tcedere conf1at, tat/tD faltem templre, "rt
cul~t'nI4
mttrim ,&' clyf1eribU4 "rti liceat . ...-cdrle, ri diJ'Utn II! ~ br~ui"m
/imlll 0: ~ongiflmDru
morboJU/l.!;~L
ptml~.uarNon
'l/tur IJr!rnm & indiuiCriJibll4 r~ n:~rb/,mtu
tlm f~mt.
..Q."..od libro prim' de
3. Ex ' mtlplllm mlrb/ ex crlld/tttte noflendum docuerit.
tiurh /i~L"rn
in phlegmme, "juodnam, fit tiU4 dicendum initUtn) , d ~trnpe
, &Juandiu pars .tgre rel" tttlr : ...-cllgmm4tn"I,~ro:
tUm calor, diffi.4fiD, & tenJio aU~ltur,
nihil
r ~mn
\
Jit. Cu.m
' ~ tumor,Licet
tninui
' "',u M • StatU4 clemptu
& tenfi,
c~tJsph?/1Un,
dec/inationi.s initium eJl. sic & ftbrium
ditate htgtnone ttmpor4 flint : sine phlegmone tf/Item, crunin','
"'.r
..C71ultur.
," 'Ot4t. ctem
\ (,n
c0'jui i" umlJrllr
,,
1 mm moru/
CII"tUnj
"l/Unt 4U
\ "rero
" ctJnfoélù
1
fit,jlatlq . ' gmmtum t.J..n. : cllm
'maxime
• Denmrn dtclinatio) in 11111. hmptom dtum mtl.-
'/IU fiue
G~len.
.
gnitudD, &' mu/titudo hmlm mÎnuittJr ,pttrumtjlle flperefl
(je humoribHS nondum cDncoélis. Obflllr4, manifiJl4 , &
perfeEl4 ,tum fo éli, rûs tum auJit"t uJign4 in opere de CrifibU4 Jocuit , eX altli excremmtu , vrina, (;7 fiuto ,fteundum diuuIM corporisJltrtes. Temporum diffirentitt in hulceribU4 ,ficundum flniei &' puru in craftitie , copù{fjue dif!erentÎlu. Omni;, 1ui'/olllitur, I/ffiélH4 h;tc temp'0ra habet,
fjlU. non aliter, rUttm ptr coélioms , & cruditatlf jign4 no-.
feuntur, excremwtis inj}eélis, rlltt. primo in Jinglilu tenuiora , fopi~rùl"'
jlllllnt, inde pauci~r,
& crafiora. Exem1'14 in "rmtriruli , t.:7 , 'tnarum co.'1iom: in pleuritidr, t.:7
peripmumonia .' in o,'Jhtalmic~.
in ratar:rbod1 Of,&' n~r(S.
4' 1!.!!lir/iD de jlaw morb'rt/m,vtmm If pfam .femporu latitudine CII.reat ,licet ad fit/filin eam ha/;ere "flt(.·a~
.' aut
,tam.fimper habeAt .' AIl' in a/~f ~orbis
hal;t,~
in, a/ljs ~on.
J?. uod ipfi in omnibUd morVI1 flatflm mm fA:Jftldme a"(jtld.
"riderit.' & 1UAnUI1 ea Itd,j;nfùm ,tofum e)clrlerer ,non at/tem .foapte nAtllra, nihiJ hIJc ~'bl1
ad ,:edm~
confem:t.
LogictL 'lu<trliotlu rm dic!na/,bU4 non m~erifènd
li (unt,
'}u,d -..Arc' iy,enu,v: alr.!:tpe temne!awtnt . ,jt~:IU
"ft in
~tlibU4
/èm,per latlfudmem habere ~P/'aret
~ Ita ln morbi!,
etji non omnibus eandem. \ 5' ln litalilm anlmalium vigor
ma"i~
con/fi~Ul,e:
cu,!, vt canes : 'cnatici,& e(I'IÎ rertaminib.u Jerlmat/ ,fum Mm perfoéll ,fimt , vno & altero
Itnnl, & '1lado~e
tribU4 : eodem in rolore fonJiflunt.' fe
"riri atlJ/ettt non r~/bus
tantltm,fidftia m '1f1atuor,aut tJllÎn&Jlle inttrd'lm annu , 1"antttm .!cn.!Ï4 apparet, sic in morbis
e:iam,~
pAr~x.vf!nom
~atH4flm
halet Jfatillm ,& mllt
to maglS ,1111 (otll14 mor/;i fJatH4 ejI.' rtlitl'M item ttm/,ord,
Dmnibm m6rbù/ùnt, in al~s
mal/ifer/a) in tûlj's Dbjèura)v
Tom.
Il.
P 5
�Galeni de totÎus Morbi
àn uflg
~, i~ ,alrjs penitus pro~
faten,tia pr~ {ertim
i ~ liotu.
sine prmaplo tamen,augmentorue ahtjuo nu/lus plane mor- A
bus eft, aut Yiget, vtcun'jue (ubito inuadat, Nam é:7jjnocl'.J. febr15 à primo inji.llru ael v irrorem ':frue tribUS aut
quatuor horu peruenit. Et apolex/~,
V' epdeplù accefliones non fine ali'jllo tempore jiurû: morbus wim affeElio aliqua eorporis eft, non jÙbita iLLa co!1apfio. 6. Exemplis declar"t primM affiOiones fope laure Longo tempore, nec impedire aElionem, donee fau!a:i,m auB.e. fuerin,t : I , tjèirh~,
'lui fine phlegmone flatlm InltlO fiunt m crUrlbUf, V" tertio
demum, quartol:e anno nimiùm iam auBi rnceffilm Impeditmt. ji Jiiri potejl'\t ,{cirrhm in iecore natus diu lateat,
donecprtf nimia mole taE/u tandem agno(catM, &e. Initd
"'fel generationù tempus in morbu omnibUS e.ft, non in omnibU1 tamen fènfibile: sic attl,mentum etiam flnfom quandoque latet: fldtUS lero nuntjllàm, yt netj/Je dulinatio.
10amûs enim ( y t in acut'uflpe Jit) profluente jànguine
àut fldore illico morbus iudicetur, hoc ipfom ta men in ali'luo temports j}ario Jit. 7' De mor/;u, 'fui non jôluuntur, B
fjuales quidarrt ex propria conflitutionefont , cr''tm eam pror-.
fus àuélam habtlerint : alrj ex genere tjuidcm il!orum, ui
.foluuntur, propter tfezri tamen imbuillitatem, aut a!feélu~m
î:ehementiam ,allt fimul y tr u n J u~ ,occidllnt ante, tjuam
filua ntur. velJi yno genere compfeEh libet , omms , 'ju~(
pra naturil , yet ilgrol i 1ùes fueri1Jt ajfiflus. f?.!!an1uàm
magnu1 morbm ab:tjuando fimpliciter dic,,:tur, non fi~per
comparatiom ad Ylres ttgroti. Ommf morbm aut e.ft mfa
l ,ires ttgroti, crjôlultur ,Ji omnia. reBè fta.nt : aut jùpra
illM , (7 oecidet. Tw!pora morborum, tjUI non flluuntur,
jimih habent cttteris pr~neitm:
morbi: aUf,mc
n ~lem
difl~
mile, 'Yt in quo non coêhonu mClplfntH,fia omnmo audltdti; &' perniciifa ligna appartant, [cl1ue Yel in yrina, cui~ bond, 'l!'ali'jue fign a rmnfit : ye! in j}uto, l 'li alrjs excre menti;. H ~ c Ji plant prttter naturd.m futrint , magni per
fi &' pernitioji morbi inâiciafont. j tatlf4 in ~s, 'lui fOluuntur morhi; , 1Je difinitur tempus , in 9uO maximi parox):fmi
fiant: in rjf Yero.' fjui non filun~r
,flpe antè , 'luam ad C
jùmmt/m pert/en/ant, mors auedlf: It .fta~
, & lùmma
tan:'~
conf1i~teda
fit, tJltam.
magnituJo in ~u co ~ i~at,e
d-ttingunt tfgrl valldlores ~ mualldl ~on
attmgunt. E~emp't
gratia,phlegmmes flatm ln generatlone plm-s efi :fid Intlalt
am ante ill am morietftr:C ;-un ')iero non Jô!uenda phleg,mone
tfdfommftm perueJ/(rit, in gang,rttnam aut putredinem definit.similitcr in a!tjs cotingit morbis. 8. DuoS,dflt tru morbos alf'll4ando in ym ttgro conuenire: ql/orum aliU6 fort~
declinet, a!im incipiat aut ah initio augmenti (it , alùw plurimùm iam /tuBtw. Hic (i mo~iatur
tfg,er , infolum ilium, 'lui
plurimum (//t8m erat, rC/lcimda ijl caufo· Confidera~
jimt prim/~
m tres principalu corporis partes, cerebrum, cor,
(:7 iUllr: d:inde fing/tltt, 'J1I.t ab ers procedunt yafo: déinde
ctl.tqtf,1u.t àprincipalibm reguntur, ,,/i.e tj,ûdem ex .t'luo ab
omniblf4 ,aLitf magis ab hac''luàm ilia. Sic enim inuenirs primù,m an )mw an plrt~e
m~rbi
fint: ~éindc
tempor~jin{,/I
rum d!!arnes, vt af~)(.dlà
~omJl
a~hlbeM
. Effi.caclo:a enr'}'l D
in fine , (:7 principlo re'julrtmtur: mflatu mltg(/n~a&
ln
medijs temporiGm fèclmdum proportlonem. H tf~ vtrllt.-r:' efl
cOf,nitioni,! difformtiil temporu,!, lji~e
'Jtta ne ~I.ta
'luldem
re{lé inP/itui potejJ. NamJi tjtl15 an/mo prttfè,ntlat tjttantrtm
temp~ri.
ad fl..atum fit !1It1trUm,&' an tt[,tr eo !fjt~
flfficere poftit, pr~flite
alimenti; abmr~
a~ ~eclmatJo
f yf'h
principium :ftn minr~J
,nutricndm erltfltbmdc,(jllotlefittn!fJ
fer morhum licllerit,id ejJ,in 1/1alibet rcmf{1ione.Hu primUf
optim'e domit HippocrateJ:1"0 plllrimi reli(! 0 mlt~
t~mer
nuga1Jtur , tjtumadmodllm ../Crchigenes in dilObIH ll6ru fou
de ttmporiblw,
r
T
CL"" E totius CAP,I,
morb'i t~mpora,
fin~ilter
!lC animantium xtates con!ideramus. V num quidem, & princeps generationi eomm attribuitur : alterum a?3.~i
[cen[ui , [eu i ncr~
mento : tertium V1gori: guartllm declinationi, cùm xg ri
[alui fllturi.ft.mt. Nam fi vet in a[cen[u vel in viO'ore
.
decellermt,
Fr '
l'19net taiem morbomm
'D
protlnus
non
omn!a temp~ra.nif:
. ~i
.vero per: ranGt, de
ommbus [ere ems partlcll1rs Opl!1lOnUm dIlfenGones
obtinet: gllippe cùm nonnulli viO'orem vnum effe
tempus dicanr, quod inrelleétn fulo deprxhenditur : a1ii vigorem, vt in [ynochis non elfe vI~iuer
[um : , al~
vigOl:em ~d
br~le
adeà 'principillm reducan.t: aln non. 111 ~ I S .r~lm
, [ed etiam in reliqllis ?mmbn s morbls prll1Clpmm allferant : quidam intennl
& declinationem tallant, G morbus ex abfciGone, vt
nominamr, [olutLls fit.
illi diellnt,qux Gra:cè &7TOl<.Cf~
Primùm igitur opiniones ha: dilllendx [unr: inde exaaa mOl'bi tatius temoorum confideratio infiituenda:
pofid ip[orum nota: \radenda: [Unt. Proximnm huic
fuerit, vtilitatcm ofiendere,iis qua: de circuitubllS prx.
d'
r
)
cep1mns,a
ITllIcenres.
2.. r r. Q.!lare morbi principinm,qllatenus alfquaodo [alubri fiatù corporis laba[tente innadit il'! omnibus ipfis efi , fine temporis prodllétione ~fimatl1n:
l';
cùm ~10C
[anè cone~imr
? etia~
clliuiilis morb i ge-I'(~:
j
neratlO~m
e{fe , ~eu
111 a.mmantlbns conremplamu;,. !aI1.
Non el1lm ex pamcuhs ql1lbufdam, vt animal ex cap'l
~ no!
te , thorac~,
& ar.mbus, fic :tiam. morbi compoftt!
[unt: fi gUldem vbl ex natural1 hablm decidullt, brellifsimo quoçbm temporis [patio generationem [01'tiuntur, inde v[gue ad vigorem a(cendl111t. Efio iaOl
morbus ex intemperie, verbi gratia , vnde febris edam
confiitui
nobis demonfirata eil. Neceffarium iO'irur,
.
D
vbi calor hic natura: conrrarins primùm na[ca tur ,
hominem febricitare , calorémqlle adu[que fiamr!l jntendi. Nam cujus nOI1 [unt partcs) gllOmodo hoC
temporis [patio generabimr. Hxc mibi diéta {tInt,
&.llatim,:tb initio ad ea r~fpondi,
de febribus,qllX c ~ t~
fngore 111uadunt, mentlonem facÏens. At in circlUW
b.us, abllndè re[ponfio Glfficit. Vnum eniro partjcU
~ l
num ~em?oru,atgl
ordine primllm efi, quod tO CJl: 5
morbl fngus oecupat. Ridieulum maximè foret pr;~
n;l1m te~us
acce[sioni primx, tOtillS morbi prin.c1p~l1
eXlfi~a:tnm
hoc templls,quod morbi prt Oclpmm ~omat.'d
prxfidia ferenda mirum ~n modu~
C?nd~l1t.
Ac H IppoCrates huc reft1icicns ingll it: ICl~
plentlbus .mOl-b is fi C]uid mouenJum vidctur , mOue.
~onGlb
s vero, prxilat conquic[ccre. Simil iter .&:
l~ud
dlXlt: Cirea principia, & fines omnia imbectl~
l~ora
{illlt. ~Iinetam
dc mcdicamentO [criptLlm re ~
1IqUtt:
. Coéta pnrgarc cOl1ucnit, c1'llda non mou.eJ1~ .
da, nCC]l1e in principio, niG fiimulaucril1t. Adha:~
In ?10~
'b i s aclltis l:aro ,& i~ prin~s
. vtendum p~
g?t10:~blS.
~lra
mfilper alla parnl11 Hlpocr~tes
Por:
tlm alu meùlcl omnes vcteres mcmorix prodlde!11
.a~c[sioJ1
s impetllm, [cd l ongl~
quib.us non prin~x
~agls
cempus pnnCJplllm eIrc nobis pcr.llladent,neJ11 P
A.
1=:======:::::=====
*
quO
�Temporibus Liber.
q110 fangl1inem detrahere,& cl yfterio vti pofsimus:interim,fi res pollulet,etiam purgare. Pr~teà,idclm
A
eife) morbis, qui intra diem {eptimllm finillnmr, & iis,
qui in annum dnrar,qllemadmodum interim quartana,
a:~uleprincmt.
Multa {anè de hoc princiPl? edam in primo de crift libro dixlmlls: oftendentes
pnmllm hoc remplls effe,qllomodocllnque id qui{piam
cognoucrir. Erat eius {llmmllm,morbi crudiras. ?atÏlls
d} a~tem
& hi c adiicere , qux prxienti narrationi conllt:nIUnt.
3· Il.1. Fingamus igirur primum infbmm:ttionis
p.rtnclpmm inquiri. ~is
iam neo-luerit (7cnerationem
e lllS ~Oto
t)
~
"
1'11 0 tempore effe,quo pars
[angllin
oleta
[ubfia.nt~
repletur? Sille enim propter coincidentiam eiufm,Odl contingit)ftlle propter impaétionem,obfl:ruétionemq; omnium va[orum,fiue ob circunfl:antÏam quan- .
dam .mo:lium)qllx meatus occllpant,fiue, vt nos docuin:us 111 llbro de ina::quali temperie, item in commenta- B
~lO de. tl~moribs
prxter naturam)abllndantia quxpiam
angull1ls inflammatione obona ,in pa~ticl
cqnfiituitur:.ho c erit primllm templlS quo pa.rs, affeétlls magnitudll1e
[b':l
" autem JO
. fi UXllS CClirr:aue,
U le~-:a
rep lerur. Cum
ru,& ql10d in parricula inAammatione ob[eflà conti netlrG~Uefi
incœperit, calor qllidëm ob putredinem
~ CHUr,& fuilo ma(7is protte r calorem, vnde etiam [pi
l'Hus 0t)
•
1
•
, ~ e nera
ur , atque
ob xc ambo panlcu
a magls,
~lIam
antd dillendimr ,etiam fi nihil inAuat: [ecllndum .
. Oc tempus eO inBamm ationis augmenri. Porro cùm
10 pus iam venimr maximi videlicet dolores tunc par~e ~pra!hendut':
nam in pnris generatione dolores,
he .rI[q; magis, qllàm priùs, infellanr. Vocatnr amem
Ullllinodi templls, vigor affeétionis. Si ~l1tem
fluor in
tUS mutatur, vel ~igertu:,
min01~e
~lIon';,
~ .tenS?ne~
reddet:hulLl(modl dl: dec1m:wonls prmCJplllm. C
f, ~ qUldem in inflamma(ione rempora diuiduntur. In
c re,qux ex illa prouenit, eadem tempora confiOunt.
~:x
ex humore cÏtra infbmm:uionem profici[cirur,
111tnorum molefiantinm cruditatis tempus principillm
ponendum cft. Vbi concoqlli cœperint, inidum finiri:
feclIndum alltem templls,quod a[cen{iun nominanr,accedere. At ctlm ip1à. concoétio maxime conficimr, vigor.lnde rudils dec1inatio, qua quidem & [ymptomatlltn I
n ' o,& humOrllm copia
. ce O"alllt, reuat
11
, Jgnltud
veruÀ
tn~lem
in ea humorum adhllc,gui concoétionem re(}t11rant
"
d . d'1C.IlS
,. &. notas VOl'
11 f:
' 1nd'Ica Imus
111 op::re e 1ll
p~r ha~erldit
s ,& concoétionis ob[curx,euidenris, &
€o~
~,<]la!
quidem propri x exiflunt norx illills confit ~OhlS,
qua: fit in VentriClllo:item eius, qua: in venis
:te refplrandi infimmenroru concoétionis pro<]l~
CXterùm alia: ex deieétionibllS , al ix ex vrillis, D
in il\ am e)c [putis (u~ebantl1r.
Atq; hxc copiofi{simè
cenCio. cfmmel1t:uio hmul cum Hippocratis diétis perUI
ficit . ~prxfentiaum
vero tantùmdixiffe modo (ilft\ù~qud
hulcerllm quogue eadem umt tempora, Priflu un e,n,lm [anies aquo(;e , incoéta:) & tenues ex iis de. es, & cralSlo
r. '
n ' .
nue: t • Ind e pallclor
res: ponea
lam pus tebjdlJofire~
mi?ùs quidem copia/ ed cra[sill s,& alfolut Inagls redd1tur : guaprohter nullus morborum
arum fi .
tlOn t
e ,qUI non quatuor çc tempora percurrat,
a:ion~e
ex Cjuodam alio,guàm cruditatis, & concogniti IS,1I0-n'
/:) IS,glla: ex recrementlS• deprx hen duntllr,colpfo rum conllat. Nam quis ignorat, ventricllillm
in ch;loncoCjuendi muous obiiffe, deieétiones nondllm
\'afis i ~rn rnUta~
cOntemplaus?~i
ne[cit vrini in
ciensP~ .~lcOéhon
e eITe frullrati, aqllo(am confpi. ~l
t~le
[pltu~
ln ple~trid
) vel perinl~-:
p/
malt
monia redditl1m fimiliter inmens;nol1 intelliget mOl·bi
adhuc e{fe principiwm? Sic etiam in lippirudine,principio quidem copiolilS humor, tenuis, & incoétus plnrimùmdefluit: dé inde paucior, cra[si6rqi,noram quandam concoétionis accipiens : polleà tempo ris proceffil .
copiadecre[cente, conGfienria vero ad cra(si6emfpe- .
étame, adeo concoétionis figna augenrur, vt edam palpebra: dormientium inde conglutinenmr, Is humor &
ip[e primùm tenuis,& copio[us,temporis autem [palÏo
paucior,& cra[sior euadens,morbi concoétione,ei(l(q;
declinationem ollendit. C<!!inetiam hllmorum,qui è ce
rebro per palatum,& nares de.fhlllnt, il11tiû quidem eil,
cùm agliei tenuéfqi,item copio{i, & acres apparent:ex- .
tremam enim hœc crudiratem indicant. Concoétionis
nota: iam [Unt, cra[sior, & mimis acris, & modiclls h11- :
mol' de(cendens. ~od
fi muclls,& püuita, vt dicl1nt,
fimul egredianmr , certius iam hoc ell cOl1coélionis indicium: guemadmodum fi cra[siora, pallcioraque reddanmf,multo magis concoé, tionem innUllnt.
4. J 1 1 X. A tq; ha:c (ane morborum tempora limt;
ex quibus œgri feruantur. De aliis vero, in quibus per~unt,
pa~1
0 poll diétllrLlS ~lm,
ab[olllens priùs ca, qux
dillinélione quadam prxdlétorum indigent, Vnum igiml" ip(orum ea vigor,fiue perpemo remporis expers ex
[ua fit namra , licet cum temponblls mentione dignis
Frequenter extendi (enfiblls appareat.: fiue perperno latimdinem quandam habeat,nunc mlÎnrem,nllnc minorem: fine in morbis guibn(dam rempore vacet, in aliis
ipillm ha b eat.~i
vero longiorem {ermonem difpu- '
tatio reql1irit, vi :illn cft mihi omnia relinquere,imitato
Hippocratem de humeri luxatione verba facienrem.
A t non his ego tanguam validis inniror , & fi qllod dica.n1,in procinétl1 conlillat. ~Iemadol
enim ille
perpet,uo viGs Cbi contentns filit, in ellm modum ego
CJl1oq; nUJ1C,qllœ [emper viderim,in mcdiii producam.
Omnem vigorem partic111a r ium accefsionllm tempo ris
[patio neri confpexi. ~are
fi ex natura rempore careaC, ne vila quidem vrili[are inde fruemur. Nam cùm
primùm (en(ui manifefia declinatio fiat,tunc couenien-'
til-us ei prxfidiis vtimur. ~oufqj
ab çqualibus numeris febris magnirndo conHiterir,eoll[q; vigoris magnimdini propria agere conllenit. Simili modo in ocul~
mm vitiis, pleuritide, omni inflammatÏonc, & in aliis
morbis finglllis generalia tempo ra [enlil œfHmata,diner
forum allxiliorfi vfilm fignificant. Logica igimr fit COlltemplatio de vigoris latitudine, fille de particlllariblls
acce[sioniblls,cne de tOto morbo confideres. At nunc
huiu[modi diHingl1ere propofirum mihi non eil:, vt ii,
qui omnia in omnibus adducum, fàétltare {oIent: guomm vnllS en & Archigenes:immi[cetenim h~c :ir c~m
mentariis maximè medicis interim de nomtnlbus 111qlliutionem,inrerim de ipfis rebus/e d logica~.
Nos ficut hoc cauimus perpewo,it:l nunc quo']; faclemm,re_
liéra de vjgore quxfiione aliis, tempod[nc expers fit,an
Cllm rempore quodam & V{iJn1 quend:lm metiamur:na_
mnlm eill:,& in a:~tihls
e~m,qlx
in vip~re
efl:,temporis btitttdme mamfefid dlITohu con[plclentes : itidem
in morbis Înterdl1m longiore, freqllenter minore temi.
r.
Pore, omnino autem, [enubil
~.
Verùm hanc Ipllm temporis differentiam cbriùs
videre licet .in animantillm Xtate vigente. Et cnim ca-'
nes venato~s
, & eqllOs pugnaces proprium aliquod
opus augmctl ~empor
facientes iam videmlls:pofi hxé
eti. madl\ltos Ip[OS euauffe dicimlls & manifefio con':'
fpicamur fortior es, qllàm anteà: ~lin
& pari robore
~o
a~
~no,[ed
d~lObis
quoqlle, interim tribu permanen te:
�47[
Galeni de T otius Morbi
tnanentes:(icut bomines pugiles no tribus annis modo,
primùm infiicutus oppormnè modo reperemr. Morbi{ed quamor edam, & guinque Frequenter xguali foni- A vnillfeu'illfglle proprillm el!: generationis cemplls, intemdine,quaorum [enlu deprxhendinms, perdurare. Earim fenfui m:mifel!:um,interim fecus : pol!: quod tlu-[us
dem ratio ne & in mOl"bis, vt dixi,paniculares acce[sioaugmenti tempus efi,no xql1è manifefillm ita in o01nines vigorem manifel!:o tempore con(eguunmr,imo his
bllS:qll<E à vigore iequimr teropus omnioo fenGle:dllm
fateamur nos nullam aliquam noram euidentem prinmaO'is vniuer(alia rotius morbi rempora latitudinem
cipii morbi, & augmemi effe. In his igltur ex anis vfu
qua~dm
obrinent:adha::c alia omnia: & his nihilo minùs viO'or
aWl.que
finO'ula.
Cogno[eere
aurem
morbos
verè die es, folum vigoris tempus erre. Si vero Calus fito ,
/:}
, 1 .~
interdum apertè licet,aliquando obfenre:ve et1l prorcura dl , {egui id prodilS declinationis tempus , & hoc
[us diu iO'norantllr. Hinc quidam {jatim vbi vigent,in[enfui (ubieél:um: vt quod non fimplici, [ed lata [patio
uadere videnmr: quod ex eorum numero efi, gux fie ri
con!ifi:.u, Ecenim fi per [angllinis flllorem, vel [udol"es
1l0~
po{funr. Negue eoim [ynochos febris protious à
aligl1is acurè iudicemr , templls cenè declinationis &
vigore quandoque iouaGt, verùm l primo in(ulm v[q;
lmic el!: matiifefium. ~lod
fi mil1lls hoc in aliis morbi$
ad perfeéti(simllm vigorem horis vel quatuor, vel trifiat, tribus, vel quatuor, vel pluribus diehus declinans,
bus,guod minimum efi,peruenit : inde pror{ils œgualis
hoc nihil prrorem [ermonem offende1'e videmr : neqi
pronnntiati ulmma [ubllertit, [ed relingllimr adhll c
fibi permanens., continuè ad iudicium properar. Sed
omnium morbomm,glli [olullnmr, vt vigore, fic edam
neqlle repente adeo inllademem Hamm apoplexiam dixeris: quoniam tale adamufsim non efi: [ed breui rem- B declinationem guandam eITe.
, v . 7. His igitur à nobis abundè demonfiratis, de
pore & ~ricpum,
& ~[cenum
er,cl~:it
n~
tamen
caret pnnclplO,nec fiaum perfeétI(slme llllladJt:quemmorbis,glli non [olllut1tur,eonfiderabimus. Duplex aU
admodum nec comitialis morbi aceefSio. N ullus figllitem eorum namra efi;non enim ip[orum pr<Eparatiodem tam fubito [ymptomate corripimr, vt ii, quibllS
nem habent, vbi exaél:è illam abfûlutam fint eonfecutÏ:
cerulx detrunclmr ': ql1anqllàm horum quo gue [eaio
alii verO umt ex eorum nat':11'a qui [olnl1ntur , [ed cùm
occidere fefiinant, hoc eis fieri contingit. Tertius guOprimum aliquod rempus habet,& fecun~m,
:ertium,
& guarmm : vt fi chiruq~s
r;m q?amlI~et
dlU
. d~t.
At
qlle horum modus el!::vel enim propter xgrotatium im
enim fi vis coneedamus hne cepons fpatIo comltlalem,
hecillitatem, vel proprer morborum forritudinem, v~ l
atonicm~ue
eocidemiam fie ri, ul«i1t:.Jull' appellanr, - propter vtl'aque priùs occidllnt,qllàm [olmi [unt. Aha
vt quod ab initio propo(ui,recenfeam : hxc et'enim ca.ratione commllnisvnus omnium huiu(modi'modus efi:
tapwGs fymptoma eorum efi , morbus autem non el!:,
nempe cùm filpra vires exifinnt: nam quod ~O'rotanis
verùm corporis aliqua di(poGrio dicenda, fieut ol!:enperniciem continet, in hoc Gmm el!: : ql1ippe dum neC
[um el!::&: fi vel generatx ipfillS, vel inere[centis notam
[eruari guis po tel!: , niiÎ namra morborum fuperauerit:
nullam habeml1s,ideo [equens [ermo non peruenimr,
negue perire,nifi natura viéta fit,morb{lfque ea [uperio r
quo omn
e ~ mo;bum necelfari? ~er
afce~ùm
ad vigoeuadat. Hinc efi guod nonnulli vnum ex maO'no mo rrem peruemre d1Cebamlls. At dlfflculrer mterdum,mul C bo,gui ad aliqilid relationem babet,fignificarf'arbirran.#
ris eriam minimè [cirur,aliquod morhorum lugmémm
tlir, ignorantes interim & fic magnum morbllm dICI,
quemadmodum frmaiorem etiam diceremus,cùm {ilpra
confitendum elfe.
6. Porro verum hoc e{fe guod di.co,paucifsimis ver
vires nofiras fueric. Dicimr autem ex propria (ubfta nbis l'ti[ce tibi perfua(ero. Scirrho[os t1l11l0reS [ûbinde
da, vt homo, vel eqlllls, vel bos magnl\s. Ca:rerllm de
in cmribus con(pexi {jatim ab initio fine infbmmatÏohuius dllplici fignificam Frequenter iam alibi dixim us :
ne pr<Ecedente confiitutos,tribus interdnm, & qnatuor
[ed omn ia in omnibus inuefiigare, nugarorium efi:guod
annis pau\arim allge(centes , fine manifefio nece!fariaad prœ(ens opus conducit,hoe cnarraturus film.ltag ue ~! ~
mm cruris aél:ionum impedimento:temporis aute promorbi finguli ex [ua quidem natura magni[lde~
*tJII
ce{fll, propter magnimdinem confpicuam pot1eà in cefquandam po[sident:melius enim efi fic dicere c1aricatls 11
fIl quoql1e molefiatos. Qgam ob rem confidera ( non
gratia. H<EC morbi magnitudo ve1 filpra vires eft, VC eaS
cnim impofsibile) tumorem hllmorem illum in cluis
grauet: vel econtrario viribus a:gri imbecillior, vt ab
iecinoris partibus confiimi fcirrhofitm. Latebit aliquiiUis [uperemr, omnibus prob~
euenientiblls. proind e
dill huius ~onfimt,
pofieà tamen di[poGtÏo ip[a macùm [upra vires filerir,homo pror[us moriemr. At mOl'
nifefiior peior euadet : quippe cùm nos propter guem
bi tempora tunc partim fimili modo eum prxdi8:is {i.I#
corporis fiat.um hoc aecid~,
.inuenire non pofsim~l.
mllnmr, parrim di[simili, fiqllidem initillm fimi liter Jll
At tempo ris Jl1terual!o pol!:ea lam affllfio aqux conOn- D morbi generatÏone confiiruitllr. A[c(!t1(us non jn COI.1ger.,tumore [cirrho{o vj~e1ic.t
nl\gLà~
ex: taétu figni
coguendo, {jCllt in iis,gui filperfiires filtllri limr, [ed I~
ficadonem prxbence:g u1 poil: Ilia CO~[plL1S
ap~rens,
cruditatis, lethalibtl(glle fignis confifiit. Demon{traul~
rioris nos i~noratœ
commonefaClt. Mulros !taque
mus enim,nifi fallimur hœc inllicem differre:<ltcam en ~
P
/:}
. b .
. r.'
vidi in rali fymptomamm VIa reLU tem~or
mmol:em
nunc Iplorum
110nl111lla ob memoriam renouan clam dl(fi
in ieeinore [cirrho[o permagnllm enuntla!Te, con{htLlcentur. !raque cOIOt'ata vrina & mediocriter cra a
mm quidem iam diu, [ed propter iP.~L1s
p~rlitaem
,
omnil~gè
el!: or tima ,quan;l1m ad colorem, & CO~
probam mu(culorum , qui prxcordllS {ilb.ucent, nutnfifientlam pcrtinct. Ade{fe verO ei vel [alubre ulpe n
tÏonem. Cllm vero [cirrhus al~e[cns
parirer gibbas
film, vel nebulam conllenit) vcl fubfidere, vtcllnqi m~:
;ecinoris partes a(cendit , fimul ~l1tem
infelicis nutrihi namra ponlliauerit. Alia enim in biltofis morbis,a la
tionis,atrophiam vocant,author tum aliis animalis parin abllndantiis , qua: ex crudis humoriblts proue~int,
ticlllis,tum mufculis pra:eordiorum fiat,ex vtri[que his
re!idere tibi demothauimus. Ex oppofiro, vt ita dl~
euidenter breui [patio di~no(ces
ma~nitld1e
ipGus
cruda vrina en, qua: nec [uf!pcn(um qllicquam, nec u .
r."
alJ#
[cilicet iam in!igni. Huiu[modi fa~è
o~nia,feél:rt
fid
1 ens, aut nebu!J.m hlbet:imo qua: nec cralsJtlem ~
partium il[~
eét ~oni
eoniunél:a flint: de qua in pne:enti
qllam, ve!l):ülidum
colorcm aITumreGt, [ed alba cft,n~
.[
conGdcrare 1I1fimnum meum non el!: : de commUl1Jone
con!ifientla tenuis aqllX (peciem re erens. Si certè
ipfarum non cirra frugem difputauimus. Verùm [ermo
(itliJender, vel [ubli~ec
bu lx quxdam) vel aliqllid ni~r
o::J
x
maxjfll
*
'!'
�473
T emporibus Liber-.-
474
maximè fi totà fic tUrbida,lethalis eCl::qllemadmodllm fi
tUl': quxdam fanè hmilite r , quxdam ab hoc magis , ab
qu:edam pani farinre cufsio ri fimilia , vellam is , in ea A
iIlo mint1s : qlloniam ex hac fpeculatione primull1, tiue
apparent: quineriam fi fœditat em odoris habet, & pinvnlls,fiue plures in homine morbl Gnt,inllcnies: proxigu.edinem oleaceam , quam j'J),fJUt>!" vocant ) mortem
mum eO,cuiu[que, pro pria tempor a ad prrelidiorum inmmantur.
,
ucntion em neceflaria,infpicere:ob quam fermo hic no. V}. H:e igimr funt vrinœ,magni morbi:n otx: qllcm
bis elabora tur.
feclldum ipGus naturam magnu eiTe dicebam. Magnum
VIII. Erenim circa initium &: fines omnia imbeci
laUt~m,
etiam fpn.mm pleuricide, & peripne umonia laEora {iult:in vigore forciora,'lLIx hxc interce dllnt,m ebotantlbus, vel l11grum, vel amarum .vehem enter, ve1
dio ordine coniÎ{lu,nc:qllia princip io vicina, vigori profp~mans,
vel impenl è fœtidu m efi, vel non omnin o expinquis imbeci lliora fLInt, ticm etia fini con tigua. ~x
pllltllr, ingenti dolorc , vel 4:)irandi difficultate homivero xquè à princip io,& vigore ablimt ,medii vtrin!q ;
nem occupante. Refpon dem his & alii mOl'bi, qui iefummil'ads fonimd inem obtinen t. Pari modo 'lux à.
eur,&: vétrieltlum exercen t,eodem lethalium Ggnorum
vigore & fine xqnè recedunl',media & ha:e proprio rum
genere comprxhenfi. V nde in hl1infmodi mOl'bis vigo[ummo rum funt. Igitllr in vigore, qnod mitigandi vim
r;m fimiliter eum eo,ql1i falubrium efi,dete rminare nO B occllpa
t, in cnratÎone prxpol lere debet:i n princip io &
ICet:nam illhic maxim x accefsiones fiamm definillnt,
fine, quod vehementiam habet : al' media tempor a pro
hic vero non Heet maximas accefsiones fimilirer deterfiunmo rum propor tion:! capiantur, vt in medend i memillare , qnippe c:ùm morbus ab initio non concoq uathodi comme ntario copiofn ls diétum ea. Nllnc defcrit~:
Verùm intelleéhl maximu capere oporce t,ad quod
ptionis gratia ipfa c:lpicl rcrum percènfui, vtilieaee tem
a la~ nlorbus p!l't1enir,aliâs prOti~us
occidir . In inflam
porum differe ntix in morbis ofiendens. Neglle enin}
n~tl'Oe,q1:
hnitur , puris genera tio vigo ris rerminllS
quam quis viétus ratione m infiimet , imlcnire poterie;
~ •In :a Vero,qllx non finie t,homo eria in eil1s afcenne<]ue vnqllam nuerire,fine cerea tcm[10rÙm diltnao
,~
u mon pOteft:& .. ires validif simx v(gue ad extrem am
ne. Si'luide m coniice re fignis opone t fiatÎm ab inieio
magnitlldinem fllfficere. Huius etenim infla~mtos,
quando morbi vigor fumrus Ge , &: 'Jl~amx
Iabornti~
ql1ando non foluitltr immen la magnicudo vel in ganvires exiflal1t.Si nanque vigoris eemBori etiam fine alir:enam ,ve\ in purreclinem termina mr. ~olfq;
vero
J.llenti exhibit ione (ufficere qlleac"Ope\mul11 fllerit,d o, orum nihil adtit allueri ip{a potefi:fimiliter & aliorum
nec morbus incline t, à cibo abfiinere:qllod fi vero filfmorbo ru
. ; ';;'r
• •
r
C ficere
m vnlLllCU
IUI'llle genens
l11crementa cenlean
ciera cibllm non pol'en, protinu s ab initio in guo~ Dixi.ml1s nos ipfornm non genera modo, fed edam
libet tempor e,quod alimem um admicrir, alendlls xger
11 erenelas, & fpeci es integro comme nta rio , cui tituefi,por ro rempus hoc,efi remirsionis. Voco remjfsi ou~I)de
morbor um differentia, indidiml1s : illi maximè
nem modo fecllndam panem totins cirèuitllS in duo
:l!~um
.te adhibere prxcip io , qui pra:termiffils non
vniuer(:l diuiii, accefsionem, & remirsionem. Hippoed10 ens erroris callfa eO.
crates iraque omnium l)rimns,qllorum memor i:lad nos
VI': Nam vno, & eodem tempore duoblls,trib(lfve
pernen ir,reétè hxc difiinxie. Prxlhr vero artem ipfillS
rnoh~s
homo infdhr i poteit, quorum alills iam incliexcoler e, gllOd nemo propè faéhcJllir. Nonl1IIIli edam
~t,abus
princip ii t~mplS
adlmc, vel allgmenti primor ab ea planè recedenres,ad nugacirJtem dillenerUnt; ve
la occupat,tertius plurim ùm auéhlS efi: d~jne
homiArchigenes cùm in Jliis omnib us, mm in duobllS lineOlIllOri conring ir , non propte r inclina ntem, neque
bris,qu os de morbo rum tempor ibus in fcri pfit. Difces
nUnc incipientem, fed oh veheme nter auallm . ~a
de
ç\arè qllod dico, fi hxc duo adamnlsim difquiGeris:
c~U.ra
tri:dacllltatu\U corpus totl1m gllbcrnantillm prin
vnum {anè , h:ec ne, qua: integro volumi ne declaraui
Clp1a maximè eonfidera,guo Oam pr:edita tînt. Dico au D [cire, ad
curatio nem ,& prxfagia vtilifsin1llm fit : alte~
te~
ha:c: cerebru m, cor,& iecur : dé inde alias glloque
rnm,an ql1id ab Archigene diél:llm extet. Si enim nullo
Vnillerfas panicu las , ex fingulis principiis onas , nerex his omilfo di cere videmr , in c:eteris duplici ter pecuo~,
venas, & arterias : adhxc illas , qux naturam procat,qllo d videlic et neqi veilia doceat, & leétores lonuis
prIam quidem habent,fed ab omnibus principiis reglln
inmilium nllgis grauet) molefié tqn:.
0
CL A V D.
�475
CLAVD. GALENI
..
T ypisÇomrpentarius,
Joanne Guinterio Andernaco Medico interprete.
rt
CAPITA - LIBELLI
"
•
Jo
Galeni de Typis .
tem hic [olus inalterams apud veteres didtur. Co{ilen~
CdP. J. Pr4dtur, Je typidmufl~,
& diluriâf fi fèrityones. TyP~
' 1.uid
Per;odl# quid. pieritjue A tes aucem funt,qui ii(èlem horis inlladunr,& remictunc:
pturum pr~te
morbl typos otdmirtunt , fibres pr.tcipue ( contintlU excrptu)
lUobtles,qui femper aliis horis inuadunr. Ex quibus qUI
diinde a'~,/icet
raro " 'juiddm nun'luàm,vt tabu ~ p,!-ralyJis,
quidem prxuermnc,& hora ciriùs promollent, prxoc~
elephtU,& jmzles. 1 J • .D iuiJio typorurn : primi 1ui parua,?
cupatOrii appellantur : qui tardiùs morantl1,pfiej~
accefl,onem,longttm remiftionem habent/ècundi, rui ,contrlf..
res. At fimplices funr,qui vnû facillnt infillmm:comfJ?
R..!!i eodef'!'l arto rempore redmnt, flati dicunfur, a/If pr.tuefiti,qui ex pluribns confianc & accefsionibus, & remi[~
niunt,allj trd~folJ.?u#
a'~
fimplimflmt,allf compoJiti
fionibos. Ex copoficis alii fimilibus genere confitl~
tum ex 1ffdcm JJecie,tum ex diucrfis febribl#.uem ty/,"-u aut
tllr,alii
diuerfis. Ex fÏmiliblls ql1idem genere,cùm ql~
efl 'lu,tidùml#,aut tertiamu,otut ruartanU4,aut quintanl#,
tidianus
cypus, exempli gratia, fimplex duplici quo Oaut /tptimanl#. J 1 1 • .De.Jif./HS1uotidian.t, &" tertian.t.
~ian
. o commifcetur: aut teniani duplices; aut duo ce:III J. Remitrit.ei.Jigna:&' Jifferentiit tm. Efl enim paruam concurrunt:aut rur[us duo,& cres quarrani. Ex di;
um,medil#, &' m,tgnU4. Pri)nU4 mutatur ho ru 'vigintitJlldtuor, medtU4 triginfd./èx, mtlgnl# ruadr'!!.intao[fo, (ùper4m
l1erfis genere,cùm guotidianus, verbi cauia,terciano cO
fictmdu horü dt4odccim,vtjùïidm primu. Semitertiana vnplicamr , aut tertiamls quartano , aut al ceri c 'tipiam et
d.e diCittur. V.!(Eartanil (gnll,&: plllfoum eim adtertian,(,
iis,gui eiu[dem generis non fimt. Ca:terùm quotidia{J'~,tidn/h
pulfH4 (omparatio. V J. De ~ypÎ6
. inordatù,&
mIs efi; qui guotidie vnam molimr acce[sionem, eao(]lM modu ta/es fint. V J J. Ty!i (5po,fiti ex eiu.fdem generù,
démque longicudine circun[criptam, vnam eandémqlle
febribl#, vt 'luotidianaduplex,tertianlf. duplex,fjuartana du B remilSionem. T ertianns , qui certio ql1oql1e die vnatll
plex (J..t etidm trip/ex )tum ex diuerfis:'luotididnlt enim iuneandémque acce{sionem longimdine commoderacalTl,
gitur a/i'às tertialu,alid.s 9uartdntt,afi'as 'v tri1t!e: Tertiana
& vnam eandémque remifsionem obtinet. ~artnlS,
al{tu rU4rtanÛtmgitur,aliàs 'fuartan:tfimul V' '1uintantt,
qui quarto quog; die vnam & eandem acce[sionem, 8r.
alidsfimitertianil.
remifsione experirur. Eadé de quintano,& feptim ano
inrelliganrur,& fi quis aBus typo mm ordo inlleniru; •.
V M muid filGùS de
vero comitamr habitus hum tdlr r 1. (~otidanum
typorum [peclllatiotas,pituitoil vomims,fitis non inten[a,& totius corpone traét:llIcrint, neris grauiras,fommlls carû,cataphoramg', repx[n~OS,
ce{farium ipfe puralli
pul [us magnus, rarns, & laxl1s, facies filblillida,flac c1da,
fuccinétiùs,& breuimollicllla,& 'lux mliltam materix prauitatem tefieru r,
tcr hœc percllrrere:
ita rem numeratu fa- C & conllerfioncm.Iam lien hoc typo duritiem côtrahec:
Ac fi in vem(latem inciderie,eremulx,& lethargllm recilem iis, qui recèns
ferentes
caeaphorx, ehoracis Rl1xiones a'luœ inte rcn ani incumbunt, exitem
[uffufiones,
fubregul1ntnr. Gener;nmr auccrn pO~
fiimans,dllm fimplex
ti[simùm,ob
!lomachnm
malè affeétum. Tertianum c~
,
~
efi:& pofi fimpliciomiramrfieis
inten[a
X!lllS
:lcres & bilioii vomirus, Clil
' _
rem comprxhen(jo- fl'
'
,
,
le
b
b
orum
a
Hll1enria,animi
deieétio.
Magna [anè eX par
nem adhuc faciliorcm , ae velmi ex prompru incidere.
S
rigores hanc prxcedunr interim & perfriétio. Plll(n
Hine itagi au[pieari oportet. Typlls,ordo efi inrenrior
atttem terriana laborantibus exi<7uus & frequens [upe nis,& remi[sionis:periodus autem,tempus efi i.ntenrio;:>
,
1 flt
. N
llCl1lt. oé!:es,<]lI~
accefforios dies prxccdtÎnt ma el l's
nis & remi[sionis in morbis faéèllffi. Ac plllCI affeétus
obueniunt. At bi morbus prorogamr , non :HTlp .Jl~
typum non imicantllr, vt cLlm corpus cibuffi non [e~tir,
nu
nt mol ellx, [ed ctiam febrim (j{lllnt:atquc ita febrt CI:
«l~of )
dicitur,
paralylls
) elephantia(js, & his fimtles.
./
tantes alfgnando cx eerriana in fcmitertiana tran[Cu nl.
! lures vero cypum experillntur 'lllidem, [cd ramIS.
Omnium ll11ximè fd>res typos magis côprxhendunt, D'lui typus omnium minimè infe!lat, prx[errim in :e{l~ rb1S
te ge?er:ttlls. Id quo d H'Ippocrates 111
. d'tCallle
. J'
l1S vc
• • ~.
exceptis COntillllis, vel inordinatÎs.
Tcrttana
ex'lni(jt:t
in
[eptem
circllitiblls
vt
I
T
J
~
[
g
n
o
l
è
~.I _ T yporum .igirur alii filOt primi,. & alii recll.ndi,
illdicatllr:
raro
amem
in
vcmfiatem
incidit,
pra:Clplic
aln coGfientes,aln mobiles:ac rnr[us hl funt fimphces,
' ll 0.
<Te llrt11
ni'fi'
1 m :tutllmno iam dc(jncnte, ac h
yemen attl
jIli compo!iti. Primi i itltr fimt gui paruam [anè ha~.
0
,
otlU
confiitll:ttur. Vrinx filllt Baux. Faceffimt eis neg
bent accelslonem, longam autem rcmirsionem, guales
etiam
vi(7il ix.
tertial1i,& 'luanani. Secundi autcm,gui logam {anè ha. . dalTl
"'0 mnla
. vero qllç tertlanam
.
r
1
1
1.
comltantlll,e
bent accefslOnem,paruam :ll1tem rcmilsionem, vt quo1lXC llCm1tlïtXo
"
.
'
.
'
. COOl
accldlll1t:'llllppe clll[dem gene n.s J1l
tidianlls, & exten[us [emitcnianus. Inter exccn[os aulllLUuonC
, r
�Galeni de T ypis C0111men tarius .
477
en.
n1unionem obtinent, tertio ql1oq; die & remirsionum,
fia
Ac magna parte aliis prœgrefsis iuordinatè fil& acceisiOnl1111 repetitiones experiuntes. At peclllial'i- A pernenic, l'aro & ipfa ab mitio conQirnitur, PulfllS ~er
ter femitenianis typis accidit inuaiiol1llm produétio,&
{iana laborantes, nOI1 adeo exigulls magnieudin e comiquod inrultuuITI rcdims, guos Gù!ci proprie hT(JtV(rl'ltatur, quantum qllartana occuparos : neglle vfqllcadeo
'lr"~(T4
\ ' vocant, diutirsimè Cllm perfriétione, & in fiatl1
in mmorem atrollitul',quantum qllotidiana: fcbl'i aceil1.ondllm abfolmo infefient.Ca::tenlm femitertiana pedit. Nam Pl1l{ilU mcdiocritas in hoc typo inuenirur. l nnCllhun minamr, vt qua: non {ohml fiomachum,& nerterim etia per initia accefsionum vehememior, quam
u~fam
eius partem attingat , & rllmmatim media, fcd
nimralis conditio exigat,apparet.
li r' t
t-:r
'fi l
•
cl'
l'
.
,
r r 1# r'!;e.tla~
lethrgicas :ll1imi delationes, attonitarqlle vigiV r. C a:terum eores 1I10r matç a IÇ typlcos dlernm 1 ri
1 it
lIas lnllehat : interim & ad fyncopam VrCjlle corpus dimotuS conrcruam,aliœ typi expertes. ~x
igimr typi~
r:r:Or. cg
gerat, linguam validè bccet,animç defeétum efficiat, vecos dicrnm motus [emam, vel prxt r horas con filetas * '
hementer ea,qux in alto fllnt,cOmmollens. In vniuerpra::uenilll1t,aut tardiùs rcmoranrur: fiunt alltem inorfilm typus hic & Ferus efl:,& periculi plenifsimus. Interdinata::,fed prxter motus formam:qllare imerdllm pra::dlll1: primo die con!l:imi tur, quemadmodllm & reliqlli
occupant, interdllm vcro tardiùs moranmr. At citra
tYpl: a1ltluando à fecundo,& tertio die incipit. ~are
ordillem'vtraqlle,prXter id tamen qnod modo inordinatè mOlleam, modo lifiam, nl1fql1am aucem ordinem
fit vt medicis huiufmodi in fui tu mlXime imponat. Gehabeam, vbi etiam l nu\1o impediantl1r, verùm manenler~t'
etiam ex tertiana pl'odlléb,lC imerim folma in
~ertlnam
facit recidillam : nonnllnql1am ex inuafionis B te femper dierum figura, quam fola; pal'tÏculares inordinationes comltenrur. At typi expertes prçter omnes
;ngltudine in duas tertianas,& gllotidianas dirimitur.
enumeratos modos, pl'œtérgue ordinem dierum flunt:
l'eg~ntiùs
corripit namram vil'ilem, xtatem Roremi
nonnullx qllidem inl1adunt CI lm indiciis, nonnullx
proxlmam, tempore potiùs autLlmnali , qllando etiam
omnino funt inordinatx.
valde periculofa accidit. Pon'o non femper continua
v l 1. Porro fpeciei differentias phu'es elfe comin~, fed etiam intermittens reperimr. Tradimm efi ab
git. Licct amem pl'xdiClo modo contiderare, & typod lppOcrate nOI1 modo acmis eam morbis al1numeranrum priùs enumeraroru proprietates coniul1gere. Porat,n erre/ed etiam diuturnis. Habct autem tres in magnltlldine d ifferentias. Alia enim exigua efi femitertiaro duplical1tur ex typis prim i diéti, vt quotidianlls, tera
u
~
i
x
E
r
l
t
~
i
efi quœ horana,a1iamedia alia ma~n.
tianus,quartanus.
~otidans
ig itur duplex efi,glli fin
nlm , . '
;;,
;;;,;;,
,
. vlg1l1tiguatltor internallo vcrtitur: media,gux trigulis diebns bis fimiliter accedit,& remittit.Dl1o alltell't
&l11ta[ex: magna vero, guç qnadragintaoc1o, qua:: & COll
teniani cùm dilledis acce[sionibus guotidie oborienti~I1U
febri propinqua efi.~dam
vero femitertianam
bl1s,tercio die fibi ipfi oclrn\1t.~ai
:llltem,cùm
~ta nominatam erre cenfent, vt femicirculum , &- femivno die bono orto,{ilbfeql1étibus ùuobus diebus t'cbris
p~xr1am,
minorem eam dimidio terriani circuims
accidit, figuris, qua:: per quatuor ::dlimamllt in Gngulis
afleuerantes, Alii diétitant femitenianam appel1ari,fiinuafiol1um horis,fentatis. At quotidial1us tertiano il111
ellt & fefquialternm numerum: vt terriana i nuafione, C gicur,cùm primus dies bis infidmm cxperitllr,ae bis revC:bi gracia, ex duodecim horis conRata , femitertiana
mittÏt, fequens feme! , tertills rurfiIs primo fimiliter.
~artnus
verO ql1otidiano eommifeecur, eùm primo
<]~lm
duodecim tertianœ ho ras comprxhendat, difanè
die
aecefsiones
dux inlladunr, fub{equentibus duo11l1dlllmguc il1arum his adhuc addat, vt omnes numero
bus, vna, quarto fimilitcr dux. At illngUntur guotidiailantoétodecim,ae dimidio maior iit tribus circllim rcnus,tcrtianus,& qllartanlls, cùm primus dies tres habct
petentibus typis, gnoridiano, tertiano, & quartano, vt
inulfiones , ae totidem remi[siones, fecundus vnam ,
hOrar l.lm fit ipfe vigintiqu:lruor. Agathinlls femitertianam diétam effe pronllntiat , à relatione ad tenianam:
tertillS dllas ,qLlartlls tres, qUl11tl1S vnam ,fextus duas,
~m
vtrifgi tenio qUOC]i dic fiul1t accefsiones. V cmm
feptimlls iterum tres:ac reliqui ellndem eum pl'imis 01'19~tur
horis,aut imeruallis femitenial'la fignetLlr? Aga-,
diné mentllr,ac altero modo typi coeunt, in candémq;
figuram reducuntLlr. Côillngimr alltem tertianlls qual'~lno
~lidem
neq; horis,neqi inte:ual~s,
(ambo e~im
{; :te. C1rcl1nfcriptam habent magl1lmdmcm ) vt etlam
tano,cùm primus dies dllas experimr iouafiones,duafq;
t~nleria
indeflnitam h:<beat confritntionem in laremifsiones,[eclll1dus nulbm prorfils, terrius vnarn, ae
Itudine,& horis {ilb fequentihus.
quarms rllrfils fimiliter. Pari modo &: reliqui fub[e~. ~artnlm
typllm comitanmr ri~oes
validi,piqllentcs. Commifcetur :mtem tertianlls, guarcanlls, &
1'" R
.
;;,
..
tllltoG
.
'b' VOmltllS, lenlS 111 ammatlo, &: tllmor : ll1tenm
ql1intanlls, cùm primo die accersiollcm fieri conringir,
Cl 1 fafi'd'
f i ' fi
.
.
..
1 mm, putt reqllenua cOmltatllr : mterIm ex D fecundo rcmifsionem, ac ntrfus tertio tcrci:lI1i,& gUlr.'
.
Contr ' '.
d il arus, appetltllS 1l1tenfus. Tllfslcllia nonnungllam
tO qltartani, aC guinto pariter femet. hm ~I.i0
gnodam
modo hllius typi in{illrus aecidit , dum ~iI1?lnùs
in
~e edi~aptl
a.bolito ..Idcirco difClt~
folu! po:e!l:,
cundem ordinis typu tertianus cum [enmertlano COI11v[; ltlÙS oml11bus typlS pcrdnrat, Vt etla ad hlenmum
p~eus
jne!dit,{cl~
in (ilb~crptone
ha~
ct : Ha:c primo
iu~.e
prorogetur. p orro cùm inualcfcic,ip fe fibi condlc weœplt vefpcn cllm ngorc,ac mane foluta efi,per, Co g~tl\r,
vt duas, & cres qllartanas efficiat aut etiam ad
" moderafellerallit autem vfguc ad 1Ioram oébulm:déinde inciti ntlnu'ltatemal'lquam proccd at. R mfus Cllm
Or ellad' .
.
A
fi
dit accefsio cu pcrfriaione,ac dllrat noéte filbfequenti,
et'
lt,m vnam eOnuerutllr. t unt 110nllllnquam
10 f::;c 0 b aCCI'd"'"
l'
.
acdie vfg; adhoram oétallam,rnr[ürqi remifsio comifinlan} pc'
,tlC~
ctla lp fi'
IS lmp leata, vt phtblmo
cia P ilpte
, am aquœ {ilbter Clltem {ilffllfionem effi.in noétcm ~crI01
accefsio incipit eum ritatur , déin~e
. r.' , aummno, &'10
r 1
O'ore ac dlC Itcrum reml[slo proI,onione fimilis lC
tull1Ilt. • orr..\
• v regnat potllsllnum
Utu co;;,d~inceps
, Cll'CU
. 1us 11m1
r. '1 '
.
,
aClfs lffia efi. Si pel' ,dlatem inuadat,minimè moleHel' per fi CHur.
CL A VI).
*
.
°
�479
· CLAVD. GALENI
eos , qui de T ypis [crip[erunt,
de Circuitibus Liber,
Ioanne Guinterio Andernaco interprete.
ARGVMENTA CAPITVM · LIBRI
Galeni ad eos, qui de typis, fiue circuitibus ,fcripferunt..
caf J.peri~d
no~m
"'Jet~ribU1
notifimum..de.finitione non
OpU4 ~ILti
. poflmres
~dI1erunt.lm
typl
.Y oca~ulm
:(7
e(Jlûda hd!C ar:~'é!
taxm etlam: alj . l~ verlJl,s currofi l~
{fendo indoEliftlml typum non aliter dladum yo/unt,nifi dies
fàlté,(:7 nox integra periodo adfueri':~
atra i~1oEl:
medi
~
cos, qui febres yna aut altera hora cltm~,
tardttifve m.u~de
tes,na ampliU1 id''ltlodJunt{td nou~),et
m~Ji.tar:lbH!
appeflat, yt fjuotidianam horl4
. b~U4
'iuot/du ~lt.S
mgruetem duoduim duodecumanl4 copofitameffi dlCunt.jin yn4
hmt citiùs,e x v igintifjuatuor ")'iginti'juaternani1,O'c· JI.
!Z..!:!'od .Antonino (:7 rero fimu{imperantibU1 prim~"
mi,.ab;!eJ iftos ')}OS ab iatro/ôphiffa fjuodam audi~rt,fj
d! rent
ab ipfo qua!ijnam typU1.foret,fi p"roxJ.rmU1 tjumque hom du
,.et,remifio duabU1:Cjuali1 tamë nul/us reperit/Ir. 1 J J. rtiliftimum,in [ebl'iblM P:licipuf,accejSionem pr,tnoffi: ad tjuo~
. primu ipfo [ebru Cjualu fit cog~ifen.,d"
ejI:quam fjUI no~ Primo die flatim difcernere pott/mtficlldojàltem,rlllt tcrt/o)aut
yt longifimum fjuar todj(cernet.Ne9J mim ,,/la ejl aut cp/in
tana,alltjèxtana) aut déinceps fibrû: fjUd! fi effint,periodfu
primû ~ribl#
a~t
(l'wllor1iebus prttnofci ne'i/~rtf!.u
plu~es
.
in febrlbU4,'jllam tres perrodortlmfl'ults fammt, nullum II!,
paro"..y,nurn pr,ifagire fjueunt,C//-m p~riodj}at
~de!tl
rimosdiese"ttnda?lt. JI 1 J. Contra 11los,fjUI rres 'lu,de tan
Wm periodos admittunt,nonJlatim autem exipfius febrù natura ipflm dil.nofc,wtfidparox,yjmoru v ias &' ana0J.Îtu ,
(1UM antapodo/ès vocan t lexpeElant'1!...!!.àd hi ad 'luart!/- fdlum,Allt (J1ûntum diem,fi[ebns compofitafilerit,J}eciem tÏm
if..noraturifint. Hoc probat exempl"[ebris ex diuerjis f,emri{;1# compofttt,']uamm Jing/lIt!- diuerfis temporibus inftrlant.
f!..!!,'od hi mm cogitët duorum paroJCy{rnomm ~ ypos
eandem in
horam conuenire Pl1ffi:'lIlO fil élo , I ,im cr antapodq/ès eû pereant:ex(j1ûbus ipfifiluldettm [ebrù7, cognituroJfi j}erabat.
alltju.ttndo diuerftmm f~bù4m
paroImo jieri poteJl vt t~es
"l/mi in ynam hort/cnuema
t.E ,d~m
Ji Cfu . ot~dl
aced~t
vno conitmEt.e ptro)C
~yf mo,
tjuomodo d'gnrfèent tfll an .9 11•ot /diana Jit,aut tertittna,ttllt tjuartana t~/P"x?
Slmt 'l/~ diffi;
rentiam lJortt,tjl4a meipirmt par~x
J fim,/e[nt
: at~fIl
. ji~ altqlMndo v t yna omms hora incipùtt.ln./ûrnmacertl mhrl habwt ne hi 'l"idem,C/~
febrium nat/t.....u if,no rét,'lIId4 tamen
ad p~.tnol
iomm paroxJpnomm & YI{/~m
ortlinandttrl!' ~
tlfJXI"a.'dcrib~n
omnino cOf,1'Iofi mceffi ~ft· Et ~uod
Mtrifothijld!de tYPH fcribmw hd!c no f}eEl,
(Iermt/;~
ma~e
ttlrlfUm e.xercitationi,l elliti conuiualia tn ~ ~ma
t,lImeb
propo.foermt./ 1I1<'1/li [ebru noper clrcllitus modo/èd ex natMIS Ii,n[.lIlomm difarmmt ,ùl1lfi!(m,& vanam effi omnem
de t)fl! tradir.i:nem . .Âe:athim~J,
phi/iflio. r. J(uod inuti.~lam
de t)'pll ca!mlationem,amÎt"is r~antl
lem latr0fo/,71
{,u1br~lte
h~c per ta~el/
am d~fc.ritul4
fit. Et pl'im/tm ty1114 (jI/ldap1~OJ
, 'Iuodvt ml~/,
ex vna die nt/fura/i, yel
dJlO{,II1, pltm6,,(ve conflet:pmodllm ejJè j}atitlm ab YI16 P4-
m.
t"
rO"yj'mfJ.ad alterum.Tabula. typorum) & periodorum, id eft
A horarum ab Yl'Joparo"..Vmo ad alterum.superat ruili6et nu
merus horarum pYbximum antecedentem perviy;intiruatuor,
initium efi " fjuotidiano typo,tjui periodum ""'yigintifjuatuor hol'arum habet,&' procedit '!l'lue ad fjuin'juagenarium,cui periodus efi horaru mille cetum (eptuagintafix. r 1. Explicttt;o,et IflM inutili1 huil# tabuLtt)cuÎI14 /Ucflmma ejl.Nume-:
rus periodicarum horarum paro"yfini ( 'luantufèulJfJJ if mbll
ob/a tus fuerit ) tJpum conffituet e" totidem t,.ypu co.rJpojitU!1l
fjltota pars ille t),/,i aiicuiu, fuerit .H oc Galemt1 multû exem
plisper/}ictmm faât . r 1 J. J?!!-rJus earJdem generalemdc
1/ù tabulttfintentiamflu e"plictttionem,allfS,atj., a/~s
modis aphoriffi cè effirt. Contra authoreJ typorum morum,fjuod
vmu flpe horarum paro".J:!,mi numerus, multorum déi ncepS
B pars ali'luot4 fit, m'lue conflare poftit ex '1uonam typo potit';,s componi dicendus fit: rt duodenarilf1,omnium, (:7jingulorum déinceps pars ali'jl/ota dici potejlJic& finarius)t/
al~)fi
non omnium,plurium tamen.]Jonum arithmeCl~nj
·
ne hac tabula, omnia promptt digiti1 calculaturum: de tjllO
")ide capite ,:ltimo. r 1 1 1 . 1!...!!-àd ftolidiftimi hominesfolius e"ereitif caufo httcfi incpûrere fatentes, innumerM INterim ytiles rei medictt partes negl;gant. Et fju'od ipfi inter
jè diffint ;ttnt ad ~jlot
yjlpte dies typ; progrediant#r .Se fèn!t~
tiam./ùam de [ebribm vitra 'luartanamalibi aperuijJè,ntkl
hÎc doF!umm )fid alios tantlJ.m refittatrtrum. J x . .f!!!od
il! i,rui ~ )'pos
ad fjuindecim dies extendut,fxereitrj (Vt ait/~f)
graliajùojè gladio jugulent. x . Meli,J,J facere il!os,'jlli ~/C rum numerum indeterminawm effi diclmt, C/J,m nonjimlÙ ter) ")Jt.fùperi
o r~ s, ipfi in nu,,:urû Jibi repHgnent. H oc ta~elJ
hu ~(ùrdl
contm!,~re)'Iud
mnuer~fbi
coniugat
/ o~e)
a~/pforI4mentldjècu
. Nam yt 'lui tres tan . t/~m.
,rlmo~
admrttunt tJ.pos ,multM eorum con Ït#[,a tiones f~ClImt.
lt ~ '1111 plures typ.os m~ltcn
, f/llrirliM omninoJj"')'giM ~d
mlten:fj/I
~ re~ I11fimra propemod'lm,(:7 incompr
~h enfi61lJ
eJl},~od
offend/t exemplo per1/û'!t~ni
tYfi coniu
~ ationeJ
: 'l#,e
prlm'.tmfiptem filmt ex dUtlbm qlllntflms,(:7 alu fiptem e~
tffiIem diuer.fo tempore incipimtibus:déinde ermdè' ~ypum
tri'
pl/Cem (:7 cpwlruplicefieri pojJe,liat fllus ip/èjècum CI,!P~
nattlr:Ji :erà cum fi/lis etiflm jèruentibus tyfi1,(:7.tj,#!ntr/:
nU4 compllCttur, (:7 illi fmi/irer jècum, &' cum alljs, mn#
D m~r,!
per rnultM mJriad~s
j ore IJ",y[,iM) yix mul~ù
1!6r# (~;
pllCrldlts,ruamm nl/mem etiam optimo arifhmetlco If1Je~
lilboriojùmfit. X /. CIIput libro iam per/eF!0 proprer /tmC~S
adieElflm. T.'1 pis nomen eJl,non ~ periodo vel dimlm nmr:e~,
fit! ~parox.,;ni'
YicibIl1.1!..!!.artana winl à 1Hat/lorde6~
dicitM, ciem trium tI'tntaxat ({iullm circuitum hllbeat) )1
1./;'
r:. .' f.0fit /.•
.
'lU/ntflna
9'M tl/or.1!..!!,omo:lo poft t" l'11mr. 1I1?1'lI4tJup,a
'lMC;;'}, !J~r:
tabel/.1 ptr digitos ,vel aliOfjui proptt copl~tare,
rH ptCr~y'!mo
frofofito,ex flUo il/ e t )ptJ 11101 ie! compDjit.t# ;If,
ex I:lmldr. (f rrml n/Jmeri 1ui.pyl;iCllm,pflrce temporl.) S
VETERIJ1'1
�Galcni ad eos,C]ui de Typis (crip(erunt.
E; E R 1 D V s {anè
medicis abllndè hoc A
[olli filit dixlfe,no~
nllllis morborum acce[siones per circuimm oboriri, qllem
Grxci <JfgfoJ'ol' appel
lant,non adhnc adiicientibus,quid voca~.l
bnlum circuicus fibi
vellet. NOllerat enim
1'b
.
[e Grxcis hominibus
1 ros rcribere,qlli manifello [cirent cùm xquali tempore ali qlll'cl filml'1 e IpeCle
r .
'
hoc tempus Grxfiat totlll11
. darn
cos 'CiEO{od:
•
l
'"
0
1'
r
~)
Of! ~omtnare,
ta 19ltLlr
ymplacas
qual,& l ythlacas appellabant <JEgléJour: recentiores
aUtem
' peno
'd'IS,typl, voca b u1um ql1aur. dl'
c prim'Hm r
lane
' peno'B
casrormlllœ
'
D em
" d e a l'''d
·
d
,ll1uexerunt,
111 em voce
clus,or 0 & t
'1"
,
0 mnla
' verà l
' ypus t'Igl1l'fi can:a
11 non Idem,
pri lœ~ ~n
, ire aggrediuntlll' alii aliter, no (olùm protrad~
e nltIOl1es coftimcmes , fed erÏam aliorum co'nn .. " , illi d'IOle
r ' d efi nltlones
' .
Cl.
'~IgltUr
trau,arm,
con ICentes
d
' 'b ilS, typo, peno
' d 0, & 01' d'1ne ce entes, tl"b
lUS nomml
,Vnllm
"
'
er'
, d qllldd a111 fiIgnl fi can,' mll1us
nllganmr. A
t glll
P
hl
l1m
norn'
~
'
f
i
no al il l '
ll1at rempus,quo Idem r:typum alltem
diebl) O~lte
O~ne
huiufmodi tempus,[ed cùm integris
les liS, ,noébbll S circun[cribimr,prolixas hi,& inuti"
r.
dirc'lUO'aCltlt
0
es pro fierunt. A tgi IdClrco
tum lLlUm,tllm
1
qlo:~1.um llS
tempus conterentes, vbi xgros accedunt,
com ld~ta
~unr
deteriol'es, Siquidem idlota mentis
exp P?~
cum vlderit ali()uem quolibet die acce[sionem
r ' vemat,
.
filue prxllertat"eru1fiuep
"
aIl l'0 tar d'101' aceelSlo
hab ln1agll1ationem quandam periodi quotidianx di&x
rit et, At fi guis & indufirius,& medicinx fiudioftlS fue C
i:tl~ ellm notio guœdam [ubit dllarnm tertianarnm, am
"01 m qUartanar1l111 , atque id 2t medicis dillinél:um elfe
fln~
Qgi vero prxdi~s
hYP?t~efibls
" emaneipa:i
ci .' I~grot
duablls hons qUOtldle acce[slOnem antlh~torlaU
fitflinenri inciderint, viginci [anè & duarum
Pl! lanlnt pcriodllm elfe prollllntiablll1t:tOtum vero tytram nOn Gl11plicem, [ed compofimm qllendal11 arbi' ,
& apu d le
r lplOS
' r
ratintlll"" d"~1 d e penrcrmat1. p lul'lmum,
da~lt.'
alii in digitis, alii etia!11 in tabella libro cuil ~ta,
duodecim duodecllmanas eiufinodi tyP,urn l~cr elle dlél:'
'd
r1dellt ' ,ltam. V'
erum cum
au 'ltores propter h xc
Indlltn
l
'
"
'
d0que aec b. antur, mll co magls cum 110ra vna ql1an<}llOg' v' ,efs,lonem prœuertentem confpexerint, tunc
iptl rid }glntlCjllaruor, vigintiqllaternanas enllntiant:&
cione~tur,&
a~is
medicis gllandam ignorantix [lfpi~
bto "id a~lc
Idlotas conciliant, Cùm enim illos ex li- D
.
er1l1t Cl
'
lllllenie
' lm grallJtlte
qua dam ceu rem l11aximlm
•Ip G
ntes v 10" ,
"
,
IS 0rn
olI1tlQl1:UUOl' ,vIgtl1tlql1acernanas filbit
tionali "nes,tlui libros legllnt, damnare,ac I)otiù~
irra"
,:-xerc' "
19ltllr qU'fi , ltlO artem traétat1tlbl1s Cere permimll1t. Si
argtlV11enta meJicorum hllilllinodi nllgantiulll ~Plam
pl' œl1er ta Cqllatllr l edam tertianam , cùm vel hora vna
tianarndit, vel tardiùs accedat,omnia potiùs,qu2tm terhorarltrn C~nt,
Nam pvxllenenrem, ql1amor & vio-inti
oa:Ulth,C~
fit, implexnm elfe dicit quadrge1î~lm.
,
fiImana,
- atq;
hanc l'e~, .." ardll'l~ aUt vel11entem,
qUlnguage
1 J, (~l,
9111nql1e &, viginti
horanun effe.
f,'
~lS
.
, l
'
ClentÏam
h 1·g'!tur prImus
1I1cœpent
lanc attonltam
qui ipfarn', a~d
noui : quando alltcm ego primùm eum
lluper è . I~d ICat, alldillcrim, aperiam, Excclferat [anè
fu ccerrer,
"lllls A
'
'
.
.
ntonlllllS
, <]111, Ad nano
111 pnncipatn
at. r<]nabat :l.mcm tunc Verus)qui [e ipfill1l '
Ualcll.
qllidem mutato ~10Ii;e
Antoninum voc:lllit: LllCilll11
vero,quem in Imperii communionê acceperat, Verum
appellabat. Hoc temp6re quum primùm aliJTem,d~
miratlls {um eos,qul in hunc modllm proponebant: Si
quinque horis aliqnis acce[sioné expcrImr , dllabus remi(sionelT), vt tota periodlls horarü [eptem exillat,fdq;
ordine d~inceps
fi:\t,quis typus cen[eri debeat. Re[pon
di igitur llatim ei,ld ne f1eri quidcm po{fc: nam breues
ira acce[siones,longas facere declinariones,ac omnino
etiam ad integriratem peruenire. T.u acce[sionem quidem, dicebam, narras morbi l11iti(simam: periodorum
autem frequentia perniciof1[sima ip[am rm[us prol1lll1tias. Non,inguit,confideretllr in prxfentia,vtrum hyr. fi eri pOIsit,an
r
pOt11eUS
minùs,exercitii alltem O'ratia hur
d"
,
"
iUlmo 1mgllin permlttlto: nam ad variomm/:)typorum
inllentionem doél:iores nos efficit.
,
'd l1111111mo
'r
d'1 exercltlum
, ,
,
,
J r J, Ill"llgltur,guo
meptlO"dd"
-'
fi
d ere tune
res nos pOtlllS
re It,quam proptloreS,OHen
' - a1"liS ouen
fi
d am, v b'"
r
'
tentalll:nllC
1 prllls percenlllero,qlllS
tandem huius [peculationis v[us exiÙat, ~oni
igirur
nihil adeo vtile efi, prx[ertim. in febribus, vt acce[sio' , prxnoleere,
r
f1 qUIs
i ' lIatlm
fi'
num fillmrarnm pnnClpla
ab
, , , artl'fi cla
' l'1 cOnie
'él: ma 1'd pote!!
fi ff '
1111t10
e lcere,p 1"
lll'lmllm
r:
i ' fi111 auxgrotantl, pel' totl1m mol' b'1d ecurllim
pro flient:
i
l
'
b'"
d
tem aom a 1111t10 negueat,proce ente autem tempore pofsit, reliquo tempore xgrorum iuuabit,& qltantO
cÎtills in morbi [peciei notitiam venerit,tanto longiori
"IgltUr
rempore xgrotantl• aUXl'1 ia b'Hm. 1ncum b
end
llm
ellftatim pel' initia, vt cognofcas gua1is fit febris, 1icut
ineommentariis de crifibus ofienfum efi, ac magna ex:
parte firmiter licet hanc ex notis illhic proditis cogno
r
A t fi1 quç pnma
' d 'le db'
' fiuent
' 0 b Orta,111Ie'r
lcere,
u ltaoo
cundo di[cerni debet! fin etiam huc qlan~o
i effllgiat,
tertio certè cogno[cetur, ~od
ii hune ctiam interim
effugiat,quod raro aeeidit, [alrem in guarto necelfario
imelligetur, Si neq; in hoc q1lis JlIorbi iiJeciem cognouerit, fed etÏamnum dubicat, magnam partem anis hic
ignorat,Nam cùm alia,tllm acce[siones omnes febriG,
vel in fingulis dieblls , vel tertio, vel guano illlladllnt:
cùm in pluribllS [anè morbis,in qnibus etiam prxcipllè
VlllS prxnotionis efi,accefsio fmur<; tertio qllogi die fit
' aurc
- quano, Sed cl'Icet torlan
. r
& r.
ungll l is,in paucirsimls
aliguis recenriornm horum rophillarnm , etiam guinto
die periodos quafdam fieri,& iexto,& [eptimo, nonnll :llgi
' r al'las ad mu1cos d'les exten d'1: quos re vcra toeatos
, 1icet,.!r. non
prxdicare ob admirandam inteII'1genttam
alfequllntur ex his,gua: dicum,[e totills de typis operis
vtil~em,
è me~io
pro,r[us toll:re, ~i
iqirul' côfit~ntes [e a prImo dIe febrlllm fpecles dlgno1ccre n';[Clre,
expeél:ant v[que ad qua~'tlm,e1
gllinta.nal1l al19L~m
' dllm,heqi lextanam,negi
r
cl ffi
peno
extra 1Ils a 1lq, lI:J.m vile
,
r
d
r. 1
l'
pronllntianr,etiam linon leCl1l1 ?,a~t
t~rlo,Ja
cern ICC1l1entiblls de fmura acccrsionc, allglud Ip~ra
po!Til~t.
-,
r.
d
1 i
cl
llli vero,ql1i in nlmcroa~
Jemn~l
t~lI
mem les
extendunc flltnral1l acccfSlOnem neut1glla po{funt pr<;no(cere, Verbi c:\llC1.,ih primo die ortX lie\!( & in qllotidiana,& t~ria,
& ql1~r:?a&
quintana, o~niblt(q;
fub[eql1entlbl1s 1I1elfc, Sl,lglt,Ur I,n ~ecundo
ÙIe orta eft
acce[sio Gue non, de tertIO dl I11hll pOtenlllt fiperare
' perio d
qui longas
,os'lOue 11l1nt, F'l~gamu,s
itaq; ~ol
pri,
ffinm dicm ncqi lI1,[e,cnndo,ne, qi 11,\ tertlo,ncqi 111 <]lIar
r
to,:lcce[sionem,aCC1(l ~L1e, fT' n,·
~l
lanc
trcs Colas periodo
nouerunt, h01l1!I1em e Icéto engnnt, ac con(ueta obire
illbent, ab omni fufpicione liberamrtl arbitr:l.I1tes: qui
vero etiam ~equnts, r.
'lux mu 1torum dicrum funt,fie ri diCllnt,{imilitcr qUintlUU diem mel'Îto fitlpeél:u1l1 haTom. 1 1.
q
�4 83
Galeni ad cos,
bent,quemadmodum &: alios priores:ita ven) & fextu,
fubeq~t.Adiam
in fecudo
[eptim{lmqi ali6f~
die ql1xdam obonatur acceislO,mcermm eft,an fecllndum ,9uoridianadiguram, proport.ionem. cu:n e~, 9~
primun: Faéta e~,tuar
fiue alter:us pen~dl
fit 1~lt.
Hac ratlone ft etlam [ecundllm certlam penodum m fecundo orta fllerit. Ni io-l1oranti il:atim ab initio difcerte~ an,fi
ue alia quxdam. fe
nere num quotidiana fi~an
bris incertum vnime fit qllotldlanx, an duarum terJ
a~
nar~m
implexlls, vel etiam trillm tenianaru.Ac de aliis
maioribus periodis eadcm ratio eft.
1 1 1 1. Qgàd igimr qui multas elfe periodos arbitrirur, non Colas tres, haud vnquam fumram accefsionem
prxno[cere poterut,oftenftlm iam cil:. Dicamus :Ultem
déinceps de iis,qni folas tres arbitrantur,non tamen ex:
propria namra vnamqllanql1e naturam dignofcunt, verùm ex acce{sionum repetirioniblls. Ira enim [oient no
minare ipfi acce[siol1um proportiones . Tales fi non
[emper quemld~on
priores , ace[sio~m
fllturam
ignorabunr, cene V[qi ad gUlrtum, aut qmnmm necc[[aria. Ponamus enim in primo die Vllam obonam e{fe
accefsionem, in [ecundo duas, in tertio mrûts duas, &
totidem in quarro. Potefi itagj & talis eITe fimplicium
~ncœ
periodorum implexus, vt in primo.die gu~tidan
perit: in [ecl1ndo,certiana: in ~ertlo
po[Slt &. tertlana,
:ft:
po[sit & qllarr:l11a,i?cerrum emm hoc a.nte g~l1tum
déinde in quarto dlc,qu:trtan:E, gua: fccunda accc[sIOnem iuxta primum diem incœpit,& tenianx,qux in fecundo au[picata efi,fecundam. Conftat alltem omnibus
quintum diem dllas habitaru accefsiones,nempe [ecundam tertianx, qUa! die tertio incœpit,& quartanre, qux
[ecundam die fecundo au[picata eft. Fieri autem potefi
aliis pari modo habetibus, vt dlla': alix tertianx,am dua;
{juarcanœ .aUx in tertio die ÎllCœperint. Q.!..\Oniam enim
quartus dies in tait hypotheli 111111am habet clIm tertio
comunionem, accidit & duas tertianas, dui1.[q; quartanas,& tertianam,quarcanamgi vnà in tertio die incipere. Mirari ante fubit eos,gl1i huillfmodi implexus componunt,quàd no intellexere fieri poITe, vt duorum ty·.
porum açce[siones in eandem horam conlleni;l11t:ql1od
fi elieniat,colTltpuntLIr ipGns repetitionis nOt~.
In propofira iaÎmr hypothefi accidit, vt alia quartana in primo die10ra fecunda incipiat,alia ql1artan;l vndecima.
~x
cùm ira [e habét, vna in quarto die efi acce[sio [ecunda hora inuz.dens:non tamen vnamdicllnt:lllquandû fieri f::!mndum {llbicétam hypotheGn,fed dllas perquo modo li cet & tres fipetua. Comemplato r ..~tem
mul accefsiones in vnam horam concurrere, atqj ideo
non icrnorari im p lexü ab iis,qui vniufcniu[qj typi fimplicis"fpeciem poŒmt dignofc.er~
Fi~ganl1s
enim in
h~ra
tcr~la
lIlcœpdfc:lIl fCl~JO,
primo die guart~nlm
eadem hora tertlanam : ln terno,eadcm hora gaOtldlanam:necelfe iam his {ilbÎeéèis in quarto die vnam accc[fioncm triu:n circllitl\u in idem inter fe pcrucnientil1m
hora tenia oboriri. Sed nullus ip[orum hoc lireris man
dauit,omncs amem tanqua ex vno ore in prçdiéta nunc
fihypotheG in qUlrto die tres fleri accc[siones ~jcunt,
ue <luis linglllis diebus [cme! :rgrotllm accefslOnem ha
bere (tattlat. Nonllltlli fimpliciter <]llotiJiaaam prol1l1n
tiant,nonulli vero dlllS tcnÎlllls effè,ac tres qUlrtanas
[anè difcerncrc ipfas COllllCpo{fe dicllnt. ~omd
nia:,plures ip[orum nelltiqaam ÎnquiGerunt : nonnulli
dlfTercntia horarnm conicétant, ranquam non liceat hora [èxta, verbi cauf.1, omn05 dicblls dillcrfis inll:ttlere;
~o
fi fiat , ~nglis
~i(!bus
cO~tin.ge
v~am
:lpparcre
3.ccefs!Onem trlum pCl1odorum 101ilcom Implçxarnm,
qllotidianx, tertianx, & quartaI1,!. Nam primus dies
A qllananam bbebit [olam, feCllndus tertianam, tcrt'US
quotidial1lm,quarms fimul omnes tres in idem tempus
congreffas:ob qnas gl1intus rurfus dies qnotidianam ~a
bebit [olam, fextlls prxter hanc etiam tertianam, [epu'
mus tres in idem tempus cogre!Iàs .Non igimr conl1ar,
yr diétum eft, vtrnm qllotidiana vna fit, an duarlun tcrtÏ:lnarum mi[cella,aut tertianarnm & Cjl1arranarum, aut
qllananx, tenianx,& qnotidianx. Atqui n011 eadem eft
cllratio tertiana:,gnananx,& gllotidianx,nifi & hoc a:'
bitrenmL Ex quo cnim imperitia Gmnl, &: jmplden~
eorum,ql1i in arte inftlillnr, la[ciui{meqi ,prxpoIlee,IlJlrl
nihil efi guibufdam etiam talia ignorari:verùm nos nOuimus qu:tm differcnt1: guotidiana vna à tertianis dw
IHls ac tertianx à ql1artanis cmatiolle deGderent:ac .neu
tiquam ficri poteIl, vt ii,qui vniu[cl1Îufqi fpecicm I~no
ranr,difcernant. Ac flthinde in :Egrotantihlls medlcos
B vidimus duarum tenianarum implexum, ql\Otidan~
vnam cITe autumantes: quibllS pcr[uaGmlls xgroCl~,
dllablls terrianis infefiari; foluta quidem ex ipGs prtU~
mitiore,reliéta aUte [0 la difficiliori. Omnes igimr,qul
de typis libros fcripfcrunt, v iden tur nihi 1curare prZ'
fldium,ql1od ex ipfis in pra:nocione, & viétl1S rati~neJ
perucnic:fcd qllcmadmodllm diCllnt, ira qlloqi facJlI~r,
exercitia iuueniblls hxc fcribenres, fimilia xl1igma~'S,
qllx in cœ~a
pron~tu
. Si igitur ipfo.s ab[olmè veh~
exercerc, Id facere ltcerct , ducentes lpfos ad geo m
triam, arithmecicen, logifiicen, & dialeétiœn. At ~ 1'[
inlladentemaccefsioné prxno:cant ad hoc perl1eJ1IUnc
re
exercitii, ex tOto errant, qui iuuenihlls prauis infiJ1e
..
l'
r.
)
1· r:f'
Vl1S,ex
11S perllladcnt, vnde nihil inlleniunt ve ln p
'
'
'
1
'
'
'
'
(, edo'
.
1
.
'
nottonem, ve 111 cLtratlone vtt e:Cllm ltceat IP 'OS
• 110'
cere quo modo acce[sionem internofcant febn s q
C tidianx, teria~x,
9llaytanx,- femitertianx rertia nX ~
tl~ram
referentts,aharumqi imgularum,gl1x non Jll?JfcClrCll itllum figura, [ed etiam tata natura inuicem dl ,
ntm.Nam qui has ignorant dignofcere,inmilis ipfis%,
ta de typis fpeculatio eIl : prxll:iterit amem for{a n 'is
xiITe,gllod tOta hc;c fit uIpemaCl1a. Ei verà,ql1i pro~
,tîgnis vnamqulnq; febrem noffc fiuduerit, non Jl~an
t
h~cro
e~ v~nam
I?q~acit:em
. contemnere, [ed. e Sed
e1e
VlétllS {peclem vnlClllqi couel1lcntem prxno[c : pO
hi fane! adhuc tolerandi Umt. Etcnim Ao-atlolinllS VI~ Ce'
1
r . l'
. , 111
. ellllmo
. r. d'1 d·lIClp
vu 1gans
lI1:lm fiucceof'
SIC. A t qt1'denl
ptcm hOl·arum circllims f:'lciunt ,Jefiderabant glll U'
non nos, [ed PhiliIlionem, am huilllinodi GmileJll n
gas ipforumirridemcm.
j,
.
v. r),,·
~Ol1a
vero,
recentlQrum
nonnll Il l' J1le pree~N
1.
d
. CClIV
ous a cgerunt, vt gl\am cgo ludcns ip[os dOClU Jll Ife'
D dum ad typOIï\I1J, qui in huiufinodi hYl)othc/ib.lIs :t Inl
.
'
.
[
. Uorl
ntntur,II1Uentloncm, 111 tabulam reponerem, 111 l Ill'
. ctlam
. d'lem Vnlltn 111
. h.fi
gratlam
oc ermone nO n gra
. [0'
tim collocaui. Incipianms igimr iam di[cpl~am
l~eJ1
rum,hinc {ilmpto initio. Typllm hi vocant,nO. 001 coJl
'. '
r d 11
r. CJlIlS
. ex mtcgns
•
. cl'le1:JUS & nOCl
n,bItS ,.,Ifll
cHcllltllm,le
l'l'
'.
rue" .
Hlt\~
S cft:& [ccllndl1m vl1lunquenq i dlcru,? ~1 i &;1 0 '
U1t
pecllllarCIl1 ty~l1m
e{fe vo lunt,non ame\11 VIg
cir'
gima [olùm dlCrul11 , fed etiam vltrl hos cyponlO1rJPllS
cuitus cxtcndentcs. At in typis his acfs~oni
[CIrruS'
ad alteram accc[sionem non amplit'J.s ql11Jem t~if1
[ed hoc folum pcridos ipfis nominamr. A udilli aut~(cri'
J1
qnendam etiam librum inte~l1\m
non cxigUllJ11 CO :odo
fT"
;:>
perl
(i
pIlle,
docentem quomodo <luis in vn:lqllag ue ." nIt'
ft"
•
. 1 .tnllCI1Jt,
• &
:lccellona
propo fiIta & lipeclcm
ty po rU'"{[cnC,
J~lcrum
::lC pcr deos admirams fum 'lUX tandem. eÎJlIIC"
qllx in libris dicit:n:lIl1 I1JcthodllS cx quibL1S qUIS J Jj~C ,
�"
~i
de T ypis (crip{erunt.
l1iat,quot fint typo mm i~plexus,
pallci[simis verfibus
meris typorll m inllentis,particlliam quoqlle hahchu nt.
dO,ceri poteil:, Talis cùm (it,nllm erum horaru m ~nil[A Si enim tereia fl1erit particu la horaru m typi numerus
.C~t\l[g;
typt prompt um habere conuen it) vel in mcmocircuim repeten s,tres dices typos illos inuicem implet~a, vel in chana de[crip rum. ~otidan
typum viginxos: fi qllarta,qnaruor:{) quima, qllingu e: nllmero [emt1qlauor,ein~
qlladra gintaoé to,atqu e ita dé in ceps
per ex parte nomcn impone ns. V t igirur exempl o mequartana: gllidem [eptuag intadllx , guintan x nonagi nthodlls fiat manife fiior,fin gamus aligllem acce{sionem
tafex,' fextanx ceQtum viginti , [eptim anx centum guaexperir i ho ris [ex: hanc autem remitte re duablls, vt todragtnta quatuo r) & aliarum ) vt hxc tabula [ub[cri tus circuim s oEto Gt horaru m.In hac hypoth efi confiptum habet.
derato qux pars fint oéto,ne pe vigimi quatuo r: Minde
T y l' 1 H 0 R. A R.
inueniens terriam effe, gllotidianas tres implexas effe
~OtidlnS
diees:q
llotidta na [anè ql10niam mtmcri vigintig llaruor
TertianllS
pars ell,num crus oéto contine ns:tres autem, guia tenia
~artnus
pars, Fingamlls rur[llm [edecim horaru m cire acce[si o~intalS
nllm
circllimm , quonia m igimr [edeeim nllmcri viginSeXtamlS
tigl1amor nlllla ell particu la, glladraginta alltem otto
Septimanus
terria eil, & qlladra gintaoc to tertian x periodi ell nl1144
OaanllS
merllS tres febres tcrrianas inuice implex as elfe diees.
168
NonanllS
D
B
s
1
l
~
a
'
O
n
i
F
mr[llm aeee(sionum periodl lm elfe horaru m
1.9'ecumanus
2. l 6
":oétgdeeim,pars autem hxc eft ,neq: 9110tidiani nl1meri,
V ndecllmanlls
2,40
. neq; tehianx ,fed ql1artanx, dtees l<llr ql~:tuOr
quarDuodecllmanus
2. 6 "1tanas implieatas elfe. ~artns
[ane,qu oma ex [eptuaTrideeLlmanus
2. 88
gintadl larum hOl'amm numero conllat ,gllatuo r alltem,
~tlordeCmanus
31 4
ql10niam oét~eim.
hOl'arum num;ru s pars cft ~eptua
Q,gtndeclimalllls
33 6
gintadu
o
conunc
ntlS.
Sta~l1m
ltemm ace[slOn~tm
Sexdecumanus
60
periodl lm hOl'arum effe qllmqlle, pars autem [unt ql1ll1Septemd
3
eClltnanlls
,384
que hora: centena rum viginti vigeGmaqllarta,dices igiN étodeCllmaltllS
408
tur typos {extanos viginti quamo r inuieem elfe imple~uemdcanls
43 1xos. Pone rurftls accefsionllm horaru m periodl lm [e~ :ge~manls
4) 6
ptem, pars autem ha! [unt centen amm [exagintao6to
~ge1tmanlrpius
480
horarG ,hoc ell oétani typi vigefimaql1arta. ~are
pro~:gefimanlècuds
50 4
nuntiab is typos oé1:anos effe vigintiq llamor. Finge itey:gefimanllflenius
518
mm acce[si onum periodu m horaru m nOllem, pars auy~gefimanlrqutS
55~
tem [unt ha: ducent enarum [edecim horarum vigeIimay:gefimanllr(lllimus
57 6 C quarta: hx rudi.lS Ji.tnt ducenta! {edeeim,decimi typi
cir
y~gefimanl{Xtus
600
cllims, Erunt igitur in hypoth efi hac de cuma ni typi
V:gefimanllflèptimus
614
quatuo r & viginti, SubiiciatLtr r~li.s
accefsionl11n pey:gefimanurOétlllus
648
rio dus hOl'arLtm decem : duodeClma amem pars ell nul' t~efi,?anu[ol1S
672mems hic centena rum viginri, qui ell [extana: periodi :
l'r~ge1tmanls
6.9 6
idcirco [extana: erunt duodee im, POIlatur iternm ac1'~:gefimanuprls
ce[sionum CirCllitlls vndeci m effe horarn m, numera mr
710
1',lgefimanuflècundus
744
llltem ducent arum fexagintaql1lmOr numerus ab vnl'l~efima1Hrtus
7 68
decim per vigintiqllatllor, Erunt igimr vigintiq uaruor
l'r~gefimanl1[quts
7.9 2.
typi dl10decumani inllicem coniun éti, quonia m [ecllIll'r:gefimanll[quintllS
8 [6
dum vingint iquamo r nllmeru m vndecim contine ns,
l' r~gefimanu{xtls
840
duodec umani typt hornm numeru m metimr , qui eft dllT r~gefimanl{ptS
864
centaru m fexaginraquatllor. Sempe r igimr typorti fpeT r~gefil1an\oétus
88g
cies ex numeris in tabula de[crip tis inllenic tur: multi()r,~gefimanlous
.9 l 2.
tudo
vero ipforG deprxh endirur ,G no[cas quota n~lIe
~adrgefimnls
ri pars acce[si onum horarG numerus e x ilat:qo~
6
~n"7:
adrO'
fi'
Idem
.93
oC Imlnl\[ pnmus
.960 D efi,ac fi noueris iuxta que numern m is,gl1i
aece(slO
l1l1m
~adrgefimnlè1us
(l
ell,typ i numeru m metitn r: fiqllid:m à [e m~ltO
~a
rae> fi
de~o,
.9 u 4
~adr
oe tmanl1fierrius
10 0 8
minatio nem (umunt & numerus luc, & pameula" Nllllt
~d
agefimanll[quartllS
igimr intere{l d i:er,t~am
10 32.
cife parrem dl1~eC
h~
§adragefimanu[quinms
rarum guaterna,n,lIm. I1l~ment,
10 56
,
aut ~lode,cm
,per
tna
~ad
tagefimanulfextlls
1080
in guatuo r parul'l, SJm~le
hlllC ell, etl~m
fi Ha ~lcamus)
9..!iad ragefimanulfeptimus
1 [04
guarern:nillS dllodenartum per ternanu m meutur .
~adgefimnu[ol1S
v 1 [, Redaéta igirur rurftls in pauca capita method o,
J Il8
~ln
agefimanll[nonus
1 [) 2.
ad alil1m déineep s .remo~é
~i.g·edaml1
· , Erl1nt po no
,,[ <]ijg,efimanns.
Il7 6
tanquam quxdam tpGll,S dlffl11ltlo.nes hllll1rmodi. In rpi.•
qui r;clèlllllfmodi habcant in charra tabulam paratam ,
ciendx venillnt accefslOl1Um penodo rum horœ, quota
infipici t calclllare non pOfrllllt. Poll huius appara tum
pars Gnt horantn ; typoru m, Et~nim
à ~arte
~enom,ia
r' h
.
cefsionatltr pro po fitta accelslO
orarnm pro rauone
lCtUS
l111mer
us,eopla
typoru
m
ent:at
qUI
ab
hls
partltll r,
Um rec
'
,
,
r'
tnetlis eO:
~lrentm
, eUllIs prunus
lcnptar nm nuipre typus e~,Ali
lute?, o,ratione idem fic i1te
, rp~t
genlls hab~tle\,
Cùm enim ipfltm inuene rint , typi
bicur: Aece[slOnll.m penodt11ltmerLlm horaru m Il1rplet\lel"at
tO,per guem memor qucmli bet ex iis , gui tabella hl., ltram'lit. Genlls
rautem
· ' ve1 fipeciem , vel formam
ln prœlen tlarum dicerc nihit interer it.Nu.•,
bcntur: ip[e enim ex tlhelb numeru s typom m [peeiem
Galen.
Tom. 11. '
q 2-
o
�Galeni ad eos,
indicabit:per quem vero ex iis periodi numerus meti~
,
tur ,mlliticudinem ipforum indicat, AIJa vero oratione
id.em hoc l'aéto exponemr:Nllmerns horarum circllmellntillm per acceCsiones xfl:imacus,quoties metitur aliCjnem ex iis,qlli fecllndum ty pos habenmr,toties typus
ille ipfi implicatur:fiue alltem implicamr,allt complica
tur dicas, nihil refert. hm multis aliis verbis eandem
methodum licet interpretari. V erum [llfficit etiam haétenus vanam itlorum artem percen[uilfe, vt paucis capitibllS fingulos errores,qlli [equLlntur,po[\imus ofl:endere,rurfus à. promptioribus exortî. Vbi enim circllims
per .accefsiones repetens horarul11 duodecim fueric)
pOffiU1t qllidem &: du~
tertianç elfe, polfunt & quatuor
tertianx, & qllartanx nihilo minùs fex, & otto quintame,& deccm [excanx, & duodecim feptimanx, & qllatlIordccim Oétllla:: , & [edccim nonan:!! , & oétodecim
decumana:. RlIdilS igitur eodcm modo via nugacitatis
non p:uua inucnirnr,qux fifte re nequit, neqi vllum habere fcopum dehnitllin, vbi circllnfcribere ipfitm erit
necefTarillm. Cm enim magis vfq; ad oétodecim decumanas,allt viginti vndecllmanas,allt vlgintidlllS duodeCllmlnas procedere conllenlt, qllàm ad aliguam periodorum fllbièqllcnt illm? Licer cnim dicere vigintiquatuor quidem elfe gllatLIordecumanas, fex autem & vigintigllinqtte fedecumanas ,08:0 vigelimanifquinis &
decumanis Gmilirer his licet apponere, Satîs iam hoc
eft de quotidianis, At adhllc Pl1gacilis in tertianis &
<]uananis, ac multa m3gis o'mnibllS his [eqllrncihus
Qgunt. Vel enim fedecim horarum periodus nihilo magis efl: trium tc:nianantm , quàm fex quintanarum , allt
feptimanarum nonem, PoteH hxc duodecim gllidem
nonanaru m effe, quindecim 3utem decumanarul11,oétodecim rridecllmanarum, vnills alltem & vigimi qnindeCllffi2l13rUm,ac ad portioncm omnium {ilbfeqllentillm.
Ventm mihi abundè eft viam tantùm indicaffc, qua in
huiuiinodi templIs conterunt. ~lInetiam
quindecim
horarum circuitus ( vbi enim hl1ius adhllc "iam indicauerim, ad aliud cran[grediar ) quatuor quidem quartanarum el1,oéto feptimanarum, decnmanaru [edecim.
Atque horum omnium vniu(clliu[qi merhodlls eil, vt in
digitis citra tablllx operam porsis ca1culari, Ventm ego
fanè loco inftitutionis fingl1la ha:c profero iis, qui per
ztate puerilem in numeris ft:!tim ume exercitati. Nam
homo inc:xercims non mcnGbns , fed [Otis annis ad eos
indigct, quo in rebus inmilibus fiat prudens, qux cum
!ludio nonnul\os fibi inui cem proponere 110n puder,
v r Ir. ~ùd
igitur bifariàm errant omnes , qui de
typis commentarios fc ripfernn t,dul11 negi morhorum
{pecies docent, neq; in rebus frugifcris tcmp'is con fumllm abundè {atis plltO demo '1{lratum, ~andoqui
dcm ~cro
coecyernnt nos~relia
vtiliblls,tcmplls in re~
fellendi ip/is perd~,oanl1s
vtigi, :is in guan tam
illlpiditatem pcruell1:\t, tum Ipfi, tltm gllllpfis, tangnam
vtil e aligllid do cc nt ibl1s, attendl1llt. Nam ctlm fateantllr dc rc,qllX heri non potet1, \'erha f.'lcre,at~mn
ccu
exercitillm guoddi traétantes,nc millefima gUldcm to~ils
cluarionls parte exercenwl'. Prxtcrcà, argllmcnta
Ip~orum
inter Cc pugnar,qllx etiam prima tibi percen{~I,nl1u!i
ip[onlln vfg; ad quindecim dies typorum
ClrCl1ltUS procederc ft:l.tllllnt nonnulli vero v fquc ad
mcn[cm, {llnt qu i edam ad dl:os tré[vc menfes vcnire
ponul1t,Ego vero t1Ulm [cntcnti;m habeam de iis,qllX
~ipP?crat.s
cl ix~t
e~tra
perioùum gUilnanam,al,ibi indlcalll, vbl docut mlhl c Ifc pcrfu:dllm fr)cculatlonem
arci commodam exifl:erc,
1 x. Nunc autem ( ncqLlc cnim doccre mi hi pro~
umm in hoc (crmone et1,fe"d reprxhédere ê"os,qq,i neqi
A vtilia [cribunt,& Cpeculationem blldanr inuülifsimam)
ad primos me conllerram,glli vfq; ad quindcClma~!U
typum exercitii call[a proccdc:re affirmant, guippe Im~
prudentes hi , & nefcii fitam ip[orum hypotheiin aliis,
qllas apponunt,peruertllnt, Si enim febris,qux pcr ho~
ras vigintirres acce[sionem habet, non cfl: glotid~n
prxuertens, n.'!ceifarillm eft ipfam quatuor & vig lnu
vigefimafquartanas exifl:erc. ~emaàodlJ
igiru r &.
ei,qllx vna bora cardiùs inuadit, vigefimaf[extanas eITe,
eifq i vigin ti(!Ua tllo r. N on igicur verè dicunt, qui·t yp,0S
in gl1indc:cim dies c:xporrigi fiatllul1t,mlllta magis cum
vel tertianarum,am quartanarllm,aut fanè qllintanarll m
circllitum horis vel duablls, ve\ tribus tardiùs inlad:~
tem,allt prXllertentê,in tVl'o rum imptexus ducat, S,Jl1U
licer vigintiguamor vigefima{fextanas. V t enim reb80
qllindecim diernm cÎrcllitli ad gllinranre periodllm ve
B niam,in hoc typo,iî guidem vna bora accefsio pra:lIe~
tat vigil1tiguamor,vna& vigefima:fextanx erundinal1
tem moretur vigimi(lliamOr ,rmfus vigefimxo8allç,At
fi nonnlltlas iam prxuenientes,tardaméfqi fiatuLlnr,m:t
nife{lo iilam tOllGt hypotc{jn,~are
nùeffarium eft,
typos integris diebns,& noétibns cirdi[cribi, ipfos ftatllere,allt nihil cft gllod nugentur, Eo aLltem fian\t? ~r;.
pi in 10llgllm dierum numerum procedent, qualllllS 1 1
nolinr,
.
x. M ~liùs
igimr forfan f.'lCÎunt , qui per inta.f~Jl1
numerum dierum {ecllndLI typos incomprxhcnhblle n;
efre l1atllllnt. Si ellim etiam aliud nihil dicunt: pll!c br
falcé,ne guis cOlltra ipfos dilferat,cffu<1innt,llo n quet
admodllm priorcs à fe ipfis daml=tnu~
typOS V q,
ad qnindecim dies progredi affirmant.CogllntUr lu re
vti non folis,gui ex mllltis decadiblls componûtUr,fe,
C edam iis,ql1i ex cenruriis confl:ant, ~lO1iam
igÎcur nc,
ql1Cllnt typorum mnltitlldinem effl1<1ere ficri no 11 p~
teft vt implcXlls inllicem c oneét
nt~s
et:itenrJed ,qd~e4
admodum qui tres typos folos elfe pommt ql~t
le
nam,tenianam,& quartanam,tamen ex ipfarum,llJ1P 's
1
xu mulra efficiuntparia, ita neceffarium erit ~t.larn
~t
omnes typos inuicem coniungi. Sicut igitur COln~b
i
. , f:anc' Vl111mql1en que. JI(7i,,
tres commemoratos pnmum
d~ine
inter {c, fic neceifarillm erjt his qllOqj conl~,
Inci piaml1s igimr à gllintalla ,o{lendamü[gi ipfis g~_
modo huic coniunéta permlllta efficiat paria, fiue 1'n'
·
il
'
d"le !nCI?1
. 'acg U1 \_
p 1exus , V num Iraqi
par ta 1c: eH,pnmo
rana, déinde tCrtlllS, quan(lfvc dies ab omn1 {ebre P~r
'
r'
'
d· ' c<tr IlJ,
lUS fiIt:qUtntllS Jane gllll1tana: , qax primo le J.l~
[ecllndam habcat accefsioncm : fextus autcm, el US , ,ql'~
rd
· r.
'
' ~ bO 1
leClln
11111 tnUallt: dél11dc fcptimo, & oétallo:t e
C'
D beris,nonllS guidem terti3m primç qùinranç habe:~
_
r·
d'
'
dCln
celSlOnel11, eClmus vero fecllndx & ip[e tewalll. '1 II
)'
,
N bl a
ceps. 1 an pOrtlone quarta guil1tana proceder. 1 d ,5
gljnta~,
au c ur
tcm• referc in prxfeneia dUl)licémne
r
,., dun'
C)lIl11ranaShic dicas qllOd ncc ipiiull omncs coce r!1
Alrcmm par dnaru~
quintanarum. Primus d.ies ~nal Cl
r. •
•
•
r. '
Tl le
:\CcelSloncm V III LIS habcac qUlI1tana: tral1mOe~
" 'en
dus libcr 1îrJ déindc tertius altcram guintal1~
JI1CI%I"_
tem habeat, proponione in fl\bcqenti~s
dlebpllS'fI'lllS
uata. Aliud dllarum qlliman:lI"um coniuglll m. ri ha'JI1Clple
.' nref1'l'buS'
' a1ter3m ipf3rum, qnarms al
dles
tcram
beat, fi,bfegllêtibllS dieblls proporcioncm fCl\a!1t~
(a~artl1
côillo-illl11 dllan1l11 qlj1tanrum,c~
l~a.
" ll1uadat.
,
()".
mm prima
110éte
'<...!!ll1tllm d Ulrlltn"qU1IIC:lIre'
.
1
r
.
d"IC me) [)fa c, a. aIi"um conlllglllJ11,3 tcra ljWlrUJ11 plïJ11a
ra [ccllnda 110éte. Sextllm dlllrum qllintanarUIll pal.~d
[era prima die :mfpicetllr,reliql\l tenia no Ete. Sdepcl~ut
4
d
la~
4
na
�~i
de Typis ·(crip(erunt.
duarum quintanarum par, alt'era primo die incipiat,alt~ra
quar a noéèe. Hx c igitur feptem conillgia conilln- A
us , fia uen cs priorem qllincanam primo die aufpicano Rnr[us amemalia [eptcmfaciemus.primam ipfaI"um noét~
pri.ma incipere pro ponentes. Si igimr ita Ipfi .
& [extana adlUnxerimus, confiac pIura fimul fore conmgla,ac p,lura adhnc eorum,quç feptimanii conneaunt,
aut mIlita. piura qua: oa:mam, vel etiam qna: decllmanam: Vt nlhil dicam de viO'eGmanis trigefimanis qllafi
0 '
,
d
fi r~e
lmanis,qua:q; has viix [unt neceflàriJ hypothelp[orum fegui. Ilia: igimr in pra:Centia dimittantur.
llnt alltem nobis vCq; ad decllmana, ac primùm mi hi
~olfid:r,
vt nunc cùm duplex qllinrana gignimr,cont~gla
dlClnlllS, Si aute trip lex obona fuerit conltat mul
tl~iem
haud paucorllm parium aliam g~nerai.
lam
ve~o
hcet & q ladruplicem ipfam fie ri gllotidie, vna inUa ente acceCsione. ~inruplex
fiet mifia qlladruplici,
vna, noéte'
Il
~
qlllnta qua d am pou
comemoratas
quamor, B
9um~an,
atqi hac rurfus ipfa qlladrifariam. Vel enim
~:2Il1a
n~éte
principillm potelt fumere , vel qllad?m
t Hq4entl,aut [ecunda,aut tertia,aut qllana,am qum~.
o,c a~tem
ipfilm varium his efi etiam in aliis typis,
~axlme
in his , qui pltues dies continent. Si igimr
,
, ,' r
Il
•
ornnem qu'
x'
lntana: vanetatem el,qll1 10 leXta elf,conllln
v:~l,confideraspqt
fit multitudo. At fi eis
fe ept.ltnana mi[cueris, vel oél:anam, lut aliquam filb" cl e runuS
r.
"
• ,
coquentlUtn
l ' .' d cm
ex quamor typlS
Ha llllllcem
ru ~ eXlS alta facias coniugia,déinde ex qllinque,polteà '
cor ~s cx,plmibns: putO te intelleél:ll colligere,quanms
eo nlga~IO?um
nllmerus fit,aut guot indigebit libris ad
, .111 e!s
. ent
. p1exus, conabrUtndl{;
. ,Clp \'mam, n~a .. l'lS enlln
tu Or tlbl paucis indicare, initillm fermoni hinc cofiiens. In fi
l'
. ,,
.
.
.
Var'
ngu IS tY Pls prllls conllemet conmgatlOnllm
pofie~am
pcrCeqlli, vt in quintan,a paulo antè oltendi: C
p.t ca Ipfas inter [e complicare. Primùm fanè vnum
na! eOt?m, qua: ex quintana fiunt, miCceatllr vni fextaa1il~on:g
> vt ex duobus paribus tenium quoddam
(t
Otlatur: déinde omnibus omnia déinceps connecre
bl , pofieà ica Vl1um cluobus, hinc tribus, hinc pluri\7~,vfq;
dll m vniuerfa typi, qui complicamr, coniugia
\7n~ l Perrni[ccas. Pofi hoc duo raria vnius typi quintani
aUt per fingula alia mi[cere, deinde duobus, aut tribus,
dei(uatllor, vfqi dUI11 omnia inuice côpliclleris:déinpo f~ rlf~s
quatuor coniuO'ia,iis,qua: in vnoquoqi tyOtnntt,tn,l[cere. Polteà quinque,cléinde fex, v[glledum
nOn fia q l ~ln:a1i
conillgia omnibus aUis permi fcueris,
u
omnium, fed vnius clliu[qi [eparatitn "tn ~ldeict
poa~à
t, q11lntani paria iis , qua: in feptimino habel1tL1r:
fubfcq Ita o , ~ani)
:llIt nonani, aut clecumani, am alicllius
' " l nde qllema dmodllm qll1nta.
nUtn r 11enttll
,m conlllgus.
D
Clli q, ~nlths
aliis comifCllilli, ita iam decllmanum vni, " IOru
'Ci
P ft 'fi .
~Cliquos,
~l c,elre. ~ e~ eptlmf~n)0:a,&
Yporll
' ero 10C recens,nece anum ene, trmm
n'
' Om111a
. omm'b us COnllln<7ere
'
h'me
'J,tanto'tn. Conll19lO
1 Inde
.
ft ' r 0
,
tOfeqll '
qlunqlle, mox [ex, po ca leptem,atq; ita
h
enter
l
"
lJ Ofta
cl ,(lOnec
omnta
omnium comp 1"lcauermms.
tlurnera<:Jlt d adeo copioCa parium erit multitudo vt
etÏaI'll tl~U
dl~cia
fint dccem millia, qllemlibet p~1tO
ticis fer:erllmperimm incelligere. Iam qui aritllmctlldinel'll one~
commullicauerit, audire ab iplis mul timaiori 0 POtera. Ego en im fi oftenderc nunc ei vellem,
~fetn
Plts effet libro de his qux hxe nugantes [cri~urn
p~n?
confiderances m; vel milleGmam compleS"llgitur rt1cnlam
"n;C,et fi1 multa inanitedintlocuti.
ï ffi attlgl
te a f~bult
e e .c a~b.itrl
typos inuicem commiCceIlnt vb! V tlllS vel milldimam partem inueneGalen.
xnr:
..
;.s
Vhl
rinc:fin autem inlltile, reueriti iam tandem vocent ad libros VlllcaOllm,auc fi ipfi non vocent,tempus corrum"
pet. ~is
enim ex)pfis alius adhuc Ccribet? ~is
non
& hos iam dHfecans in diarios v(us admittet?
x I. Cùm autcm hi iam {cripti fint,& quibu{dam amicis traditi , cltmqi illi ve1.il'lt alios diCeere qllOmodo tabula fe habeat,ego ftatÎm proponencibl\s typorum mule
tÎmdinem reCpondeo. Elt itaq; methodlls non alterÏus
cuiufdam generis/ed priori filbieél:a, PerCuadeberis autem & ipCe rem ita habere, fi reuoces priùs in memoriam,eamqi promptam {emper habeas,nempe dicm nos
hodie appellare,tempus ex die eX noae compotltllm: fic
itaq; & annum elfe dicimus,dierum trecencorum fexaginta quinqlle,& quarta: vnills panis. Cùm itaque diei
·vnius quatuor & viginti hora: fillnc,dllomm qnadra<7inta oéto,trillm feptuagintadllx: nomina vero typis ~on
à diebus completis fimt,fed ab acce{sionis repedtione.
Tenianam [anè appellamus,clli tenio die accefsio oborimr, duobllS intereà iam nimirum etiam abColutis:
quartanam, cui quarto quoque die, tribus & in hac intere?!. diebus completis, ac in aliis ad proportionem.
~aprote
ctlm circl1itllm typi ql1atltor dierum inueneris,quintanam ipfam dices. Non idem nanque eft,
quinto die acceCsionê illuadere, & quinque dierum eiTe
circuimm. In memoria igitur hxc ponens, rurfus filCcurrat tibi dia a: priùs in tabula methodi. Diétum autem elt, propofitllm bOl'arum periodicarum nllmerum,
qu~
inter duo principia fit accefsio , infpici debere,
vcrnm metiatur in tabula contentltm numerum quemlibet. Erant illi pro horarum multiplicatione vigintiquatllor,effeéii. V t igimr citra tabulam ipfe in digitO inllenias, hoc ip{um facito , [ex quidem & oao propolitO,
commodè vtique inuenies quatuor quotidianas fieri,
cùm fex horarum eircuitlls propofitus exinat : tres autem,ctlm oéto. Septem alltem propofito, aut alio quodam non metientes vigintiguawor horarum numerum, inCpicito vtntm propofitus , partcm aliqllam habeat, an nullam , nifi vnionem. Si enim babet ahqwfR
prxeer vnionem partem, quemadmodllm nouem terdam, qllindecitn rertiam & quintam, inlpicitO qualis
ipfills pars communis fit cum l1umero vigintiquatllor.
Exempli itaqi callfa,tertiam {anè vigintiquatuor horamm numerus, qlunram alltem non habet, quemadmodum qllindecim horarnm numerus. Si igitur propofita
periodlls horal'llm nouem fuerit,tenillm fan è huius capies, tcrtillm autem & nllmeri vigintiqllatuor, oao: ae
dices oéto typos effe tribus diebllS circullfcriptOs:vellem te huiulinodi typos qllananos nominare, ~ed
dum
quindecim hOl'arum circuims fuerit , quindeclm {anè
tertia parte capta, gllinglle clierum typos eiTe, qll?d cft:
[extanos,dices. At ho r:\ru n'l vigntql1a~\or,:m
&
harum tenia pars oél:o [unt, tor eiTe dlces euam [ex tana: typos. Qi!àd fi nlJb.part~c,o{j1S
nllmerU$
fuerir,qllalis en [eptenarJl1s, vlg~tqa1?r
?éta~s.
l~a
quog' fj decem hOl'arum propoüms fuent ClrCllltus V1gint~ualor,yps
eOc,qui vndeci~
die~
comprxhen-dunt.,dices ,hoc en, vndecllmanos. SIC vb! tredecim hol'arum circllims fuerit,ql1amor & viginti. Pari modo fi
maior fuerit propofitus circuims, gllàm horarum vigin
tiquamor, fi ql1de~
~ul.am
habet menutram communem cum numero vlgmtlqllamor
.
, ql1emadmodum in
vigintiqllinquc contmgit, vigintiqll:\tIlor eIfe typos vige1imoffextanos effe dices , quemadmodum & viginti.
At fi commuuis vtrigi menulra ql1a:piam filerir, ql1cmadmodum in vigintifeptem numero tenia pars cn,oéto
decumanos affellerabis:quandoqllidcm horanun vig inq 3
Tom. Il.
�4.9 I
Galeni de CauGs Procatarérîcis
4.9~
dem numerum n.eri Înllenies ) ficut centenarum viginti
tiquamor ~teria
pars [unt oét~vjgin[epm
autem,no
uem. ~ipe
côOat decllmani typi circuicum effedie- A hOl'arum, dierum aurem nimirum quinque:atq; idcirco
typllm decllmanum dices. Eadem ratio ne ti propoGtUS
rum nouem abiolutOrum , qui [anè horarum numerum
numerus horarum tredecim fueric, comllniter meti~
ducentarum (edecim efficiût,cuil1s pars oétaua efi protur & hic & vigincigllamor ex ambobus inter [e mu l tl~
po1ÏtuS vigintitèptem horarum Olunerus . Hrec igitnr
plicatis faétus,qui eO trecentaru dllodecim horarum nlt
methodus communi in tabula pra:Jiéta [ubiacet,tantùm
merus, quandoguidem ad primos diétos numeros per ~
ah illo differens , quod aliquis etiam citra tabulam incinet tredecim. Appellant enim Gc,quorum non eO CO~
uenire poteO primllm horarum numerum, diurnis cil'munis menfiu'a vnionis. Itai; numerus,qllc vtriq; m:~
cllitibus meniùradi,cuillS pars eil:,propoGms.Ha:c fpetillntnr,erunt,tricenlls duodenlls: nam ter & dedes Ille
clliatio oOenfa eil: etiam ab ELlclide in libro Elementorum,[epcimllm alltem ipftllS eO capm.At maius vtriq;
viginti horas continent:typus antem dierllm eric abfo·
lutOrum tredecim,hoc efi,glatuordcmns:qO~
numero commune capientes,côGderare oponet, quoties commllnis hrec men[ura vtrunqi nllmerum pudc:
guidem quater & vigefies, hic numerum ducentor~
duodecim paric,mulritudo typorum erit quatuor &: Vl~
vt in gllindecim & vigintiqultllOr, primum communis
ginti. Habeatitaq; & hanc merhodi demonfirat~,
menfl1ra eil: crillm numerus. Hic alltem qllindenum numerum llletitur pel' quinllm, vigeGmumqllacernarillm B & Gnon ltatueram l'es inutiles vos docere, Catius entm
effet ipfas omnino contemnere, memores oraculi Py~
numemm per oéto, Gue quinque mulciplicalleris in nllthici,nempe,Parcendum dTe tempori.
mero viginciqllamor,fiue oéto.ltaq; 10 quindecim eun-
GALENI DE
Cauhs Procatarébcis Liber,
A D GOR GIA M, l N QV A T V 0 ReA PIT A DIS TIN cT VS:
quorum argum~nt
non appofuimus,quàd parum Latina,ideoq; hœc
tranflatIo,& GrœCUl11 exemplar cxcu[um non ex~t.
.
Nicolao Regio Calabro interpl'ete.
NT
r Q...J 1 quidem
nominat:n.unt enim maximè circa animlufcorp~,
J"
Phyficorû iuuare fill C quando imbecillitate manifefiant,occaGones ~gricU
num dignu xllimauerunc nominare. N 1l1l1lS igicur eue"
dentes humanum genus, 110n [olùm moétatillm cru ra à gelll infrigidatl1s, vel à calore œluar~;
vel ampliùs exercitarus , ve\ triftatus, vel aliqL1~d
ca[~
urbant, & proponexgrotauic: [ed Cola imbecdlia corpora, hllill{modl,ca~ç ..
j'RI'''''''.V-,1;.ii bant aliguid eorum,
gl1ç manifefiè cogno
tangunt,& éxinde pllto occafiones argllmetatlo nu
[cuncur,Ced qU:E imberi [ophifiis demonfirare conantiblls , qlonia~
~l ..
manifell:orum conaC]l1ando nô nocent imbecillibus, neC]; die nonuna u~:1
b:itur adinucnire muI
mr iuOç can[ç. Oponet enim(fi guidé ea eorum ~f.[s
agunt,~
agere ~ (e ipfis habeant,& non ab imbecll./ 011
I~
ta, & auge ri gllidem
l!
in eorum inuen tionicorponblls)[uper elS apparere effeétill:ls . Hoc al~te
n'J11
bus fecüdllm illa tempo ra al'-hinc maximè proueniebat.
ita habet: [ed hellt videmus in theacro: continglc er]! J11
Eorum vero,qlli pott eos venerllllt,medicomm,& phi
m~lIe
!ede,:tibllS,reill1are quatuor, & h?r,ü ip[orû \'~e"
lofophorum, quidam quidem appetctes glo.riam:déin:
alIgne febnre,& no omnes:ficL1t& amlCll noll fl101 . ,
nandr!1 pridie exire guidem à {ladio poO agone dl~e
.
de, vc iufium eH, deliperantes, non fortunat! ea, conau
d
' vero pofi febncl,t~r
. .
' 'ple ns
funt alluti fieri. ~idam
vero non potentes fo luere ea, D te" _& ea~ut
? e!e,l
paru
1.nC!
ui',
Huc en lin vlfit:ttes nos [ecl1l1dadie mane 1ll[SlO111S q e
<}u~
ab illis propoGea [u?t,f~phi.rmadlO
alteru~
dcm, vt Ilofii,fometare rhodtno caput,déinde dorJl1ltqi
parsi [unt:vel enim credlderut elS VC Yens, vel de omn~
& poil: balneari plurimùm,nihil timendo,& G. a~hL1C
c'
ous dubitare iullum fore putauerunt. V crum autem ahdeatur ahql1id fcbris remanere:aliis vero mcdlC1 Se~6
quod efi eorum,quod efi de primtjus,.&oca~
l'!:are videbatur, & videre eû,glli per terti5 plroXY d~
nominatis fophifma? vt quidem coa~ls
Ip[? pf1~bus
qu~lis
~rit., Verbis igirur pl~tribus
m.otis,gl~O:10
g~qi
propter cauCam eoru,qui venerunt,altos gUldem 10 dunbl fCl1bi a nobis pollulalll hxc,gllla neg; 1111 nos'étiO"
bitationé conOituerunt:atios vero credere fic a{fenll1t,
110S illos poteramus permurare , authoricatem el
vt neceffariam & vtilem theoriam {ilfflcientem exlllenGflluf •
nis in laborante committetes, omnes rece(simuS 1 'CIl S
tem fecunduU: [e Îp(am , & ab Hippocrate d.iétam. e~
Parum vero pofi quidam famulus Menan.dri. \,~IlOS
h:lOC artem longam,adhuc ~\1tO
longiore faclant 111 mlrabilibllS fophifmatiblls. eum llttê,ô Gorgia,licet dead nos, redire ad domum rogabat domiOi fiu ,
6e
obedimus. Erat alltem Menandrus ilIe re&or nO~ve1
riferis huiu[modi medicos,& maximè Iluper vides guen
l"udis exifiens, vt ration es diétas non a{fcgueretu r . ia
dam fprerum,& v~lde
redargutu ab ipGs operibus anis,
rr
'
'd d'fIj
7
r
roga!li nos hlbmemorationes {cribere rihi de procatarnon cognolceret
plus pOlie
venorcs,qno
.1 0 nallC
• 1l0~
q~
in rationibus experientia mlximus iudlçare 19ret,
tlicjs caulis,quas vdql & occa!iones muid antlquomm
- ta
!ll"
�L.iber.
4.93
494
raret,nec oblillireeretur eorum,qure perfeéta fitnt,quan
tune erant prxrentes,hoe elfe màximè quod rall1allit ho
do eum,qui in labore febricitauit, il1l1ene in balneo la- A minem, fcilicet ante paroxy[mu cibari,& vinum offeruan~
fanaui cOfefiim,aliis medicis prohibétiblls. Alillm
autem rarione hoc faeiebam imerrogabant, &
re, ~a
vero,~t nofii,fimiliter illi dicens ab xfiuatione febrire,
de eo, guod fiebat, mirabanmr, Sed non erat, vt puto,
fa~u
baIn,eis pluribus : ae quoniam dllbitantibus illis
illfillm eis mox re[pondere , fecundllm principia artis
tn~o,&:
tlmemibus,& ignorare eonfitentibus ad quid
confefiim errantiblls, & nec ex quibus elementis corntreta!&ritudo il111enis,ql1i defipiebat, ridens ego,hxpora anilllalillm, negue qualis fit xgmudo febris [cienm~rhagl
patieris parum poŒ ex na[o dixi,& tOtalitibus. 5ed de his & per alia monllméta [eriptum:& non
tel . hb:r~eis
ab xgritudine:illis vero deridentibus,&
oponet nobis maius fieri illud, quod poO opus, pra:iata l~ dUllnare dicétibus effe impofsibile,repentè dexter
eente confideratione,lieet fit maxilllè vtile. In!J:iruimus
.... ~I1S
efl~xit
fanguinem:& quoniam fildorem prxdixi,
enilll non dicere aliguid inmiliulll per hos fermones,
&: proll.enlt: fic & per ventrem euacuationem nmltam,
fed ab[cidere guod efl prallum , filllile agentes his , qui
~?mltu,
&: coma,& muita alia talia de natura xgri. veterem via emllndant fpinis & rubis plenarn:non enim
~ Inum & cura. llli vero tanto deficillnt eonfidere
efi ilIis ipfa intentio rubos vel fpinas ab[cidere:[ed quia lq~od
tale opus, quod confitenmr diuinatorum effe
dem antè fefiinantes proiici , & pllnéti ab his fyluellrirnagls,quàm medicomm omnes huillS prxdiétiones. Et
bus plantis, abfcidere primo eas cogunrur , dé inde fic
P:~pter
hoc non debebat eis credere. Ego aute à prinad id, quod prxiacet, à principio redellnt: fi vero non
1·1PI nehc vocaui eos, nec vl'lum ex eis, fed nefcio,qua- B rubos [olùmvel [pinas/ed hamos,& oecllparoria quàm
, per
fiIter &: 0 e ad'
mn-an dum agunt '
mterl"
a la maXIme:
multa hahet via:multiplici, vt puro, tempore detinebit
e voeati
en'lm va d unt ad xgros. D'IXlt
, Igltllr
. , ml'h'l,qua~
eUIll,qui
emundare ipfam defiderat,5unt autelll in nunc
't
.
b
Il er lU e . h .
tr
'
prxiacente confideratione alia qllidem fophifmamm
b'
S Vtl l' odmo?& qux pofi balneum ouerre CIana) nunt'la ml'h'l, propter h
' te vocaUIlterum,
..
velut fpinx, quxdam vero rubis prohibentia, alia vero
13.'
oc emm
o
~
aUtern
de
his
illbens
qux
mihi
vira
fune,
abii
ad
hamis afsimilanrllr,& improuidè quis [e habens,fi cecial lumaccer'
,., qUI, parum ab vrbe ab erat:re d'Jens
de rie, eomprxhenderur. Q!:ocirea & odire illllllm efJ:,
ISI
xgrotu
r
\
Vera lecu d .
' .
r r ' d'
ficut eos,qLlÎ in via,per quam gens ambulat, talia depolit r'h ? 0 die, & vldens fine febre eue certltl1 ma{U:t ornmem, rmfus iufsi balneari pll1rimùm, & connul1t,ita eos,qui ad artem benignam impediendam con
tUr ~ agere, &: ea omnia obire munera, qux fibi ex naflruunt
fophifmata. 19imr & nos alia quidem eorum
a
aliu ebentur,nullo expeétato diatrito. Noi1i autem &
abfcindamus, alia vero elllendemus : alia vero terarnus,
tno~adecm
paulo mimIs pereuntemab hlliufpnrgantes antiguam viam, non ad ciuitatem ducentem,
tnus ~ ~edICS)qui
exifiens cholerici[simus,& ealidi[sifed ad anem omnibus ciuitatiblls veilem, Interrogemus
te(}' e~nd
ambulans contenfè per xflum multlun , &
igimr primo eos, qui nllnqllàm xgritudinum eauram
ia~'ne
profundam, & areno[am, venie ad gymnaGum
xfiilllant effe infrigidationem immoderatam, nègue
gYtn Ica~us.Cùm
alltem effet vnétus,& fricams( etenim
~film,nequ
repletionelll, neque aliguid aliud talium,
tis enalhcus erat adolefeens iUe ) alius, qui fim~s
xta- C ex qua vnguam radone fapientia:, & vnde inuenientes
fuadenr nobis ? Non enim à terra habitabiliblls: nullus
eUI1l.,cornplexlls eum,ficut plerunq; fit, exacerbauÎtq;
enim ell hie, qui non adllertit, & fugit in a:fiate media,
fric Intalltum vt obliuifceretur,quonii pofiquàm effet
& maximè in onu Canis meridiem calidam , & regiottia atus vnétuow prziacebat, & Illttallit ampli6s, Ct'tm
llla,Ill ~{fet
balneams,& iret domum, tertillm ei multo
nes fi,oc
a tiu~
s ,& fine ven~is,
&, ~ulto
v~ique
ma~is
fi
1e'
" b us eouga:o
~"
b'
,
an nuai es venu non fiant. 51 vero mcontl'lfiantes etfent
qu'b1I1S l I onUentens
antenor!
mans eUlm
CO~ 11Cdarn amicis rixantibus , & iam fe percmientibus,
immoderatiores XfillS,qUX vtilitas effet domol'um fritOt ~lIS
fl~it
eos difToluere. Exinde igirur tccatus efi
gidarulll? quod alltem commodum agllarum frigidafUa:l~e,
&: horrorem patiens, iam & adnri pmans , ad
rum? qua: vero vini,& balnei fruitio? Qgid autem de'''llllt d
b
" .,' d'le ad h os
uiado vult,qllx iubet domo vmbrofa vtÎ? vino vti motnirab'l
omum,&
decu '
mt. 5 equetJlgUllr
1
qUent es n:edieos incidens,neeefTario eum, qui ad fedico?quis non illbeat vino madefacere pulmonem? vel
rOlCy{jetn dl em tertium debentem effe à principio pacannam Pllimonis ex[olubilem heri ? Si vero imperi cntib lls tnu~
expeétare iu{ferunt, nobis camen con[ulen10[a effee œfius couerfatio, vanllm ell fllgere eam. Deiitnè &:qU~rn
citi[simè balneare eum maximè pinguifsiciat igitur mulier quidem pileulll : & bubulclls , & guiCl't~ t c.lb are hllmidifsimé. Nofii igitur probè quod
cunque alius pafior viridis pbnta: coronam deponat:
ertl;t d'l~1nUa "
d
b aoo,!
' '111ft
nullus vero viator ferat in capite cooperimenwm,: ~1 Catebat
eret exacer
e pu u pel1lms
llon p , &: fngebat , & moueri , & tranfferre fe ipfum D feranmr eti~
à eonuiuiis a:!l:tualiblls hederx exrremltaOterat'
\
fi
.
i'
1
'
'1
.
tes,
&
coronx
de roGs , & aura fians, & alix vn!llerfa:
~ua!
Ge
. a Iccuate autem Jmll , & 1mbeci lJtate,
t..C\lndu
.
confolationes
xflus:doceo
pallores,& bllbulcos m me1111c &:
m vlnmem, neque os mOllere poterat adridie
non
fiJO'ere
Solem,
&
negllc ad vrnbro(as, &: verdicl~tn.vq
linguam,neque loqui qUlnrmc~
mofus
boream
s
e
n
o
i
g
~
ducc:re
anim;tlia.Cur enim fugillnt
gans ire ~It
autem ex necefsitate ad 110S famu lus, rointrillabilem rem? Clu'nam remedia quxrii t eius,quod
aUtetn .' fi lllllare adole{eentem fefiinanrer: poOguàm
contrifiat? 5ed neque his fuadebis, neque alia docebis
ribusdlP' Um rnarafmatum vidimus, vix fanauimus plLledita à Nanua fllgere qua: contriflant. V nde venis? ex
fiens i~lneps
diebus,ficllt noOi & ipfe,qlli vidifl:i, Hoc
quo mundo ? dic. V~iuerfa
enim animal ia , qux fi.1Ut
enirn' n~plabe
viulm efi omnibus medicis : [criptum
apud nos operibus Ipfis redargullnt cuam deliratiollonra: t 1'1 effe: Id ab aliquo anrerioru aium,& x(limanc
,
' l
' ~er
ralCytn·e~is
effe, feilicet ante immi[sionem panem: qllx cunqlle cmm on~e
g rina
ferpunt , per
dO que e;,CI are fimlll,& vinllm dare adolefeemi. ~an
multa Oadia ab[cedul1t fugtentll x!late caliditatem
s ,~
x clng1e
enim negucllnt ahfce~
hyeme vero frigu
d~ vero ~.e,orm
vi os aperni,ciburn largiens. ~
a n
tnl[sione e lUS le habebat,non dedi cibllm ei ante imdere omnino, vtigue alicuhi efu~int
z{lum , & fri, vel habitaellgus,mm:ttiombl1s locorllm per c a l~rnas
tllr ) &: in~
.p:xy[mi, Vt credercs gualircr exoillerela, ve1 aliqlla :l.lia cooperimenta,vtenti:t. Vellem aurem
tet» &: qlt:~r
h~tr
~ p~oe
impulll!alitatem veniG Ils aéhs vlX .lilafi credere medicis , qui
te ip[um) ô fophifia generofi[sime) in media a:fiate,
?
,
a en.
Tom.
1 1.
q ....
�49)
'2.
"' ~C
T:.1-
~
l~di'Jf.
~
J-f
~
t,.f
f .....f,
-.~
~.çêt
r~
1:!t.
~
~
3
~
~
;, . G- · ~
~
....-.jAOI'";7
:fk'~
~Mu
-."':t!,J~
~
';:
QU. ~
.~
"!~:;
2P ~
crW'fA1vJ4
;. i:J
~-:.u&
~4 _
quanclo oricur Canis , in aligna regione profuncla, &
abfque ventis, {tare l1uclo capite, non per totam diem,
neque in multis confe.quenter , [ed in vna [olùrri bora:
nam tribus horis [olis, ver[us meridiem non elfes [0lùm adurens , & febriens , fed & defipiens , & inanimatUS efficcreris magis , quàm nunc. Bonum etiam effet
die hyeme in difcooperro loco te il:are ningente , vel
pluente multùm , ~ non timplc~er
fi~,
fed baln,eatu?l
tepldo:tl1nc fe.n nres elUdent,er g~luId
prills in ?~lne
eil: infnO"ldauo, & qure omnmo caufa regnmdlOis fequetur. Mirandum alltem efi & de eo,quod vituperas
balnea, cell mal~
lauamia. Sed qllid eil: alilld malè balneari, ql1:tm non habere commoderatam calidieatem?
Ac eriam fi non nocemur & à calido, & à frigido, cur
vituperas ea,quç à eemperamia qllidem egrefTa htnt,calidiora vero,& frigidiora decenti exiil:unt? Cur aucem
fi in balneo quis clandamr , moritur? Propeer ql1id vero muId infrigidati in viis anticipauerunt mori antè,
.quàm ad omnicapulum venirent? An mori quidem aliquos immodel"ationibus calidieaeis, vel frigiditacis occuparos verum e{fe xfiimas, non alltem verum noceri?
Er polférne vnqllam aliquis no nocims mori? Hoc au-clientes iniqni fophifix deceret eos intrare fub terra, &
nunc demllm priùs verecllndari,& deponere qure malè
opina mur: fed ineantum d~ficunt
hoc facere, ve fot>hifmata , qua:: inuerecundlOrem fimul , & prompeam
.J1abent inconlleniençiam, non pigritent tangere,dicentes difceptare nOlli , quoniam nl1llus nocetllr ab his ealibus omnibus. Sed quoniam non efl: cauCa nOCl1menti, fi e{fent cauGe, femper e{fenc hxc ealia. Rnrfus igitl1r nos .oponee & horum foluere compedes in nomi.ne folùm propeer locutionem , & non in rebus facientes Si enim eil: aliquid, quod poeeil:quidem inferre nocumenrum, non [emper autem, hxc regrieudinalis cau{a ef!:. Si vero Cl1 non vis qllod aliquando nocet in illo
temporalieer, concordare call[am nominare, neql1a. quam in re eH,quod qurerirur,fed in !lomine tranfie {ophifma. Sed nocere id dic, non tamen nocumenti cal1{am exifiere : & nociullm nomina , non concedens rationem nuncl1pationis : nuncllpatio enim eil: nocitiui,
lieue & fanatiui: ratio vero,qure xqualicer ponimr nttncllpacioni,non eil: aliud,ql1àm nocumenti caufa: Po ne
eam aliquem non intelligere : quid dicis? nociuum dices quodcunque cil: 110cumenti cau fa , Sed nop eil nociuum fimilitcr quod mihi nocet: cau fa enim fcmper:
{cd nuncdemum,qlloniam voce nocumenti cauram ne.ce!farium eft id dicerc elfe huic corpori,ql1od n·ocerur.
Hoc autem erat id,quod quçrimr. Sicut enim fi [emper
noceret [emper dicerecur efTe caufa nocumenti,fic quia
non [e~pr,
[ed allquando no cee, manifefium eil: quoniam
tunc [olùmdi~etur
~alf,
T~altem
fi non ~c vocare volueris nocen ho:n.me~,
l1h~
efi ~oc
ad Ipf~?
rem,(d
de nomine eft 1tlga~,
~ld
em.m en de re Irtigare,dicendo. quonii hic,ql11 ?unc febnt,homo,propeer Solem cahdum, vel gelu fngidum, vel propter ampliora. exercieia nocitus efi? Hoc enim
en, ql1xrere de
,
re .. Slue autem caufam oportet nOl1:lOare J~,
qllod 110CUlt,(iue 110n,dc nUllcupaeione en dJ{cepat1~.
~ed
fi ~
hoc acceptet aliquis: nihil quidem ad medica~lU
obem:
n~?
tamcn cocedimns pr;cccptum. Poffiunus autem faclhter exponcre qllid Ggnificat Gr~cis
nomen callfx,&
cauCa: &hoc iterum fic eil: panl~m,
vt J1UllllS in lingua
GrOtca nuerims ignoret fignificatii, Interroga enim aliGucm cllntem ad forum (jc. ~x
caufa te dllxie de doJIlo?~
conGdera re(p?n~om:dict
tibi procl~dtbi,
~u.oma
emrnmls ahql/.ld VeUlt, vel vt amico loqqerc..
~ f?J-:-Ji
W.
l' : '4:::if., --,-ft '1 ,,'
.. ~
-
.
~
::7
..
~
.
,f,ft
Galeni de CauGs Procataréticis
tur, vel quid tale aliud:in omnibus oppormniratem inA' dicans eHè caufam operacioriis. V num vtiq; eft hoc genus~ci-{tled,p
. fipter-ql
etl-fir,vê1~
ffi.....oomJ.aare,
fi\:le-v.a~nF
tÏ<mis-eiusfit:re-b.nern
o
,
, fiue-turen··
cl
tionem, nihrt-differr : intelligere enim volo ce id,qllO
dicitur, & non femper vocabula. Vnde & fi vis exempla alia,fuil:ine. Pone enim ee interrogare carpêtarium
perforantem lignum, vel dirigentem, ve1 dolan tem, vel o
compaginantem: propter quam caufam fic fadt : il!u~
vero rerpondere gracia leéti facere: & eam ifie prtmo
intentionem adionis re(pondit , cuius gracia vnile~[:t
definir aétio. Ica autem & fi texcorem interrogauens,
propter quid fila dedllcir il:aminis, vel deponic 1anao:,
vel carminat : finem aétionis refpondebir tibi: gratl:t
enim conil:ruétionis indumenci ha::c dicet fierÎ. lndumentum aute ipfum interrogante ee proprer quam ~a tl
fam confiruimr : omnino dicet gratia cooperimétl
B poris, vt frigo ris caufa omnibus a{fuetifsimum. A.hll •
non minus iilo conrueto ,quando cau[ane mate nall1·
etenim carpentaril1s increpams quoniam paruum confiruxir leétum,caufam lignis amibuir:& formato.r,e: rnon audiuit mllitotles mrre: & piétor,coloribl1s, ~is
terrogaees homines,ql1x fit caufa,propter qnam leéhlm
ab applicationiblls folutllm eil:?qux alltem fie, propeer
quam obtufa qnàm cito piéhlra: floriditas faéta efi?qu~
vero fit caufa cadendi cito domum ? re[ponden ees a~
tem,qlloniam viridia compaginata fuerunt ligna:& dcinde ficcata euer[a funt. Illum vero,quoniam col~1
idoneol'l1m copiam non habllit. Ilium altem,quon~
lucum, vel caIx, vel quid aliud fuit pr:lllllm. In omll;bus enim talibus caurauir materiam. Sic & nll-[Us in hl)
)
'Ill
organa caufans : propeer quam enim caufam praue CO _
paginauit leétum carpentarills bonus? ilIe vero re[pon.
C dit, quoniam praua VhlS filÏt dolabra, & gro{fo re~_
bello: & llmacricem non habebam: & mart elll1!l1 am
fi: & feCluis erat obtura: & alia huiufmodi. Sicut,putO,
& librorum fcriptor interrogacus, propter quâ ~al(
{cripfle prauè:charcam inlleniri dicet a[peram,& 1I~a
ftum flllidllm e{fe, pennam obeu[am, & apln~orJ
r
non habere, vt infiguraree me1ilis. RllrhlS & ille ln c lÔ
er
ta qllidem , & incauil:o caufat ma teriam: organa(2.!!v ~
.
&
1
"
5
Uo
v 1tl1perat, pennx, app anarorH mememo ran . 'il: ~
lliam amem & ip[os artifices caufam ponunt deh . 0
rl1m, qua:: in faéturis , guando non habent organa vf:t~
perare, quis non nouic? ac bonorum effetènuID cali lr;
"
, 1 A'lllls C11lm
. fiII I'e call1a,
enuntlatUt
con d'lcorem maXime,
(a
vt pulchra fieret fiama ) Phidias: alius alltem fuit ca~ ,~
flama:: IOllis,quç eil: in Olympia.Caufa111 aucê,& me )~
r. ' .
fi'
berna
cum lanttatls xWmlnt quam x<1ris feceric: & gu , ~
"
.
"
~,O.
D tore nallls, quam 10 Ruétuatlbus fecenc: & cOP1paglna i
tionis nauis,nallifaétorem:& leéti,carpn1.~
ma: d éinde , oc4!irncal[~mx.uâ-f .....1'
- i.lOk~Y
' quO
te~nils.gra
1iunt.ca,qfw~GORdîe-r;
ri ..
fiUl1t: renia '1 e rA-.RalQ=t,djgn~fi€euœ10:
\
~'-1
.
1 h ma nI
1·lC~
organa per qlla: & matelê~x-q.
n LI n..
•
~'.
~.
fi Ull
Itaqi anlbus vnlllcrGs non conuCl1lenObllS caU IS, ." aS
"
rt" D..
'
f
i
'
fT' r vtJ JC
quam Vtlg; prouenirct er~lS
: ni 1 e11lm CliC
E (1
leél:i, nunqnàm c:lrpencarills leél:lIm conil:rueree. d :a ~
veilieas qllidem eflèt,non alltcm ade{fet ci {e rra ,&. ~l rn
bra, & eerebellum , & alia prxpar:ltÎo carpe~1t3:JOo
organonlln: ac eriam neCjuc & (j hoc habe,IJg~s.
aJ1"
care~)
potcrir veiquc componerc leétllm, E.d
l , ?l~jUS
generauolll S'Ir
• fi'
q llidcl11 adGnt , & ligna , & vdlitas- ..,
v
properer,folus vero arrifex non adfit, non p~el
.ci ~
qllam ficri lcans. Ica lutcm cft & in aliis omnlb~
al ri'
bus : gracia enim alicllÏl\S agunt omnes : & mare~itl"
:ol
�Liber.
4.97
aHqua:& Otgan~s
indigent. ~
vero aliter fiunt [e~
ntlnqu1tn conGt1ere potefllocl1s , properé derelic1ns
cltndum aliquam cau [am, vno quidem prillata [unt ge- A è
{olido COl"pOre non remanGe cercimdini vaCllUS: fed
nere call[x, fcilicet eo propter quod : hoc enim efi id,
eo , qui in circlliru eft, aere fluente in eum , replcms.
t}llod à caûl:nullius enirn fit gratia. Priuim r autem aH
Manifeilum igimr eft ql10niam fecundG. acccidens inquando & eo quod per quod:hoc autem eft orgallum.
digec carpentadlls aere:planG. ecii e!l: quoniâ qui ambll
l~pret
qttmHic-quod fit; eft vti-l~
- gen-ra
lant,folido quidé aliqllo corpore (ubfirm:uo cirdieffu
.tl~«-s:pef
quod atttenr,o-l'gaullm: -à--quo-verà-con-fo vero aere cedete. ~ia
enim ei accidit nô inquandi
dJ.EeF:CX quo autelfi-;matericr. Et manifefiu eft,
quoniâ
eft ambul5s, licet ingnâtu corpus rapi vedLls ~éor[um,
mllll1m eft,quod non indigeat omnino materia, ex qua
id eft, verfus centru Mundi:& iteru non po{fet altè am
efi:&
effettilla caufa,à qua eft. Vnum nulli e!l: comra,
bl1lare,anticipans déodllm Ferri ver[us terra, neq; etii
num, fed femper indiget conuentll patientis qllidem,
procedere ver{lls ante, n011 cedente continence: reétè
Vt ma,terire:agentis autem alicuillS circa eam, in ratione
igimr hxc qllicunque de vimite curant, rationem eocondl,toris:& aliquando quidem organo indigentis, &
rum, fine quibus non dixerunt habere, & non cau[as
age~tls
gratia alicuills : aHquando vero fine organo, &
generationis eius,guod fit, exillere ipGus, cùm ambunullllls.gratia. Nempe Gquis in pugna inde fuerit morlacionis vtilitas, & imperus animalis,& crura dicunnir
t:llls:qui calcitrauit cauCa effettrix Cvt itadicam) morexillere
: caufx vero, fine quibus non exillere extror tlS
,I
l '
' corpus B fum quidem
11' ft'
Ultannr
l1ment
um autem crus fiuit, matena
circnmeffllulm quod ccdat, ab inferiùs
1 IUS,qni fuit calcitrams:& Gid ex propofito ille
fecle,
1'0 locamm qnod reii!l:at. Mihi quidem determinacus
C~l1fa
alicuil1s id effettum e!l:. ~od
fi non alicl1ius graell vniuer[us,qui de cauGs fermo,quot iimt, & quales,
t faétum eil,iIlud in fonunam referendum eft, Si ve& qualiter ad inuicem , & ab bis, qua: fecllndum accir ex continentis nos aeris frigore , vel reilu eft nocudens, vel eis , fine gllibus non,differul1t. Si vero non
entum:eff'ettiua quidem cauCa
qui continet,eil:matevis, ô fophilla,mriils callfam generationis letti dicere
na ver 0,
, corpus quod
"
~Cl'
patimr.'N ul lum 19lmr
elleCUcarpentarillm,refponde nobis, à carpentario dicis fieri
tlUm
' tu altculUs
"
" & r('"
,
fi abr~que
conuen
patlent
Is, ernclentls
lettum: & hoc ql1idem concedas: dikeptabis amem de
leres 1l1uenire. Si enim quod patimr auferas,ex quo
nllncnpatione. Si enim qllod prius adhllc nobis refpon
t,qnod fit,interimes eficns,~
quo fit. Opone t aute
demr Cpontaneè, vel ab aliguo fattum ell:vtroglle movtr:tqi cOnferre ad o-enerationem eius,quod fit: & qua:
do redargueris deliran s, fi vero à nn110 factum fore co
cO,nfernnt,ha:c cauCa: eius iu fiè dicanmr, ~CI:lnque
cefferis,ambiges autem de nllncllpatione: verecllndare
~l1atmud:
gel1&Fildonern eius ێfer~
- bxc
primo quidem non de re/ed de voce litigans : déinde
·~nl
es AOR~.
Tuaute m,hvis ex{ui
amem totam vitam euenens,& confundens. Si enim di
~dr:lG-ipumc
- icas-.
In-omnibus:amenr
xeris,C]uoniam à carpencario leaum r.1ttllm e!l:, nô tab~lïtJP
- fli~ur
qtOd-a:c~iens.
C:rpen~aius
.enim, teremen eil caufa carpentarius leai: vel quoniam ab hoc
ft nm,& Itgmun ex fUI namra cofe;-tfnt ql11dem ad va C ql1idem iile
occiûls efi,monis vero cauCa nOI1 eft , qui
l~s generationem, in ipfo enim,q16~
çon!l:ruttum efi,
occidit eum: vleimam pmaberis maniam pad, Deleéh
lcetofiendere & !io-na & foramina acarpentario fatta
bilirer allCem audirem à te & illdicium dicente Gc: 0 vi
pe: terebellum. LO~1S
~ero,in
quo iacebat lignu,quod
ri indices, Dion ifte oceidi{fe qnidem côfitemr Tipho
attlfel( compra: h
'
h'IS,ql11..ln ClrClll
, , tu ea,aer,
Il
r
endH,&
nem:non tamen eft cauCa mortis. Si enim à quo fit alilecu.~dl1
accidens vtique,& non primo dicenmr cauCa::
qllid, ha:c omnino eil caufa: erit vtiq; Dion cau fa mor
~l\a
enim homo erat artifex necdTario contingit con
tis Tiphonis. Si vero aliud quidé eil, à qno fit aliqnid,
ttnere al'lquem locum,~
() .. 'd" cum Ita
' filt, nec pra:terea'
caura vero alilld : ab hoc quide mortlms eil ille homo:
~Pts
Gt intercedere inter ip[um & lignu corpus, qllOd
ille ame no eil can[a morris: non CÔftitl1ll11t caufatore
..0 Idnm fit, (obGfieret enim ne ille in id agere poesie)
reum:a
bfoluetur vtiq; ipfe. An igitllr non flmt iufia: de
"CeeIT
C' ' "
Il
allt in e [lUe
ve ll1ud, quod 1I1ter vtrunque me d'mm eH,
lirationes hxc,& ilultitia longa? Et meliùs nos iam ab
& '" a~e:ut
fi [ecus [alte corpus -fit quod cedat. ~o
bis ab (cedendo [ophirmatihus,ad quandi aliam tranGfl
'
• r
j"
tio·n..anlfJCllnm
e!l:, quonia
m & aer Iple
ad vallS
generare delirationem',refiduum via: mundantes,
leri:~
~onfert.
Difces autem euidentiùs, fi excogita1 I. E!l: aute aliud gelllls [ophiil arû,qui fierÏ aliguieJ.
ra cr ~Ificem
cra11Gre per totam materiam,ficllt natu& corrumpi,& noceri omnino,& alterari coneedllnt:&
eni~
1t:&.l1on ficllt nos extra eam tigentem. Palàm
vniufcuil1(qi talil1m cau[as alignas elfe puranr:ramen ve
ter ,qllonlam neque loci vtilitas fiet condit ori, prx- D recundanmr de procataréhcis
nominatis eau(is, nec ab
elltn qu"
. ,. , .
VaCll' Cl,: 1maten x: neque aens
,qUI ln Clrcultu, aut
xCl:l1,neq; à frigore,neq; à repletione,neg! 1~bore
fie
i(tn l, ~aprote
[çpe in lapidibus,atque etii in terra
ri v11guam xCTritt1dinem dicemes:dc qlloru gllldem ma
o
llntnr
a
'
.
b'
d
' 1 oeum Opl'
el( 0
ntmantla , v 1eun em penulls
o-is miror am~nti
ql1lm eoru,gui neg:l11t,ac Gnô effet.
pentaC~u.,&
ip[um opificium fit. Indiget iglrnr c~u
Sophifma enim hOI'l101 ~rln[poctbus
mentc;m 1lL1l1tertn ~s,
~t agat aliquid circa lignum,nô impedira incupationis faétllm ell: lllorum vero ~oc
[ophlfma 0inqu e lad1ftantia,non inquanmm eft carpentarius (ed
rnnino eft, Sed fi opone t ventm dlcere) magis cir~
quà tnantnml~a b et corpus 1oeum a\'lum comprx h"edens,
'
c~1Idatio,
Omnin o enim Galiqnid xfHmanr e!r~
cauaccid l11atCrta eius,quod efficimr. H a:c igirllr fecllndll
fam , opone t tlmen adil1ngel'C! drca qllam alTer an
:tcçid~ns
, (lUt!&
ratione habent eorum,i~lf&:
EarsibilcJl1 ponl1nt err:e ~aterin
non patien~Jl1:
~.l{,dem
fi non affucrint, generationem-proSed fi ql1idcm iI1Rafsl~em)
an manife!l:l1m e!l: quoper~ça.-Utm
- nihl
in effendo-pr-x[em!a- co~
niam neque matenam Ipf.1Jl1 cu!l:odient: in patiendo
qnando t~l1ags
allt:m vale~t
abfcind:re dices e~ aéHi,
enim, & regulandam e.!fendo faciliter ab efficiente
pus enil11 ~n ,affuennt,fed In dfendo tn prx[entla, Cor
'P
eCl: i~ liJUs matenx
.
atl. amem,G cOllfitcantur mate-'
du01 , qllod ea interme
lig11i pt
dll1m carpétarii &
riam , nequaqllam vtiqlle fient qllidcm minùs : hanc
eo
0 dl Jet carpentarium circaligoull1:ablato vero
~ltem
pati magis negablll1t, ql10niam etiam & fi effiIl
Cll acre un mn
l 'accid eos CceClltllm el(
inter medium 10cientis in eam call[ç aliqnam quidem forciorem effc cO
rep en:quia enim in hoc Mundo vaCllllS acre
,edijnt in rnateria imbecllllore:& fi côfiteal1tl1r omnil,
,9_1en.
Tom. 1 I.
q 5
ve
d
l'I:
~
'*
fee
w '
h?t
�43 3
Galeni de Cauiis Procataraicis
ce{farium efi,nec omnin o noceri magis. Hxc qllidem
quam ratione m habebu t dicere quonia m mille in thealibri ab Erafifirato [eries praua euidete r eft, no
tra exiftentibus,nullus alius febriuit przter quamor? A fcripti
{ophiCmatis, vt credit,f idem habens coadinilia
extÎnét
Num conting it hos exuri [olos?Si enimn o decem, [ed
iuftitiam mllI tomm temerarifsimam, v t mi
[ed
:
tricem
vnus [olus eHèt,qllÎ febrire t,nihil prohib et [olu ipfilm
facientium. Il1exercitati el1im exifienees
ré
videmr
hi
aptum effe, vt nocere mr à tali pa(sione in tanco tempo
in logica theoria ,& neque prompt ifsima (ophi(m am m
re:alior um autem alios quidem & ip[um zfium neglicognof cere,po tentes, de dogma tibus veritatÏs enuntia
gere euexia corpor is: alios autem imbeci lliores quide
re audent. Déinde Gmile quid patÎllntur dllbitatibus fi
exiftere,re[peéht roboris xfius:[ ed tamen vt in febrem
omuin o eft moms: quonia m racione m, qux eft de eo,
nocum etum termin etur,in digere tempor e Iongo. Adnon poffitnt habere. Meliùs autem Diogen es Cynicu s
ducamus igitur in medio eum, qui primo de his inllere
ludebat: aduerllts huiufm odi ratione s de his:qux motu
cundatus eft,dica t per fitam [eriem hc: Callfas enim fenegant ,incerro gams,a it: Ego quide mirar quaIiter nO
brium plmim ùm quidem & nunc etÏam priùs qUa!fieexifience motu,n auigato res clamant qllotid ie ad Rhorunt ab infirmis alldire,& difcere volences vtru infrigi
dllm,& Chium ,& Co. Sed Diogen es ql1idem neqj tendato, vellabo rante, vel repleto , vel ex aliqua huiufm otabat [oluere [ophifm ata,qllx repugnanc his , qUa! madi caufa principium çgritud inis accidit:neque verè,ne c
nifefiè apparent: Dialeéticis vero maximè in his przconlleniencer qlla!rentes cau(as zgritud inum. Si enim
iacet exercitari. Qgoni am enim falfa ratio efi ex manieffet friO"us cauCa febrien di,qui magis infrigidancur,ma
antia aduedi.ts illud, quod apparet , immegis febrienc:non fit autem hoc/ed quidam ad v ltimum B fcHa repugn
diatè (ciunr:adinuenire vero conal1tur, vtrum in dignipericul um veniete s ex gelu,& faluati ex hoc fine febre
taciblls, vel in fignra efi mendacium : & in dignitatibus
perman enc.Sim iliter aucem & in labore, & in repleti ovtrum in omnibu s, vel in aliquibus, vel in aliqua,& quO
ne idem fit. MuId enim in mllieis forrior ibus laborib us
modo. Si vero in figura,rurfus & hic confiderant eirca
& repletio nibus immifsi,neqllaqlla'm allgllando febrie
quod faéta efi decept io. Et quanuis falfa exifiat propO;
runc.Ha!c quidem [eries ex primo hbro EraGftrati de
Gta ratio, tamen commi ttit quanda m phantafiam ven:
fttppOenim dogla~is
febriblls. Propre r ~feguntiam
non euim xfiima nt iniufillm,nec infallax effe, examina
fiti,ficut parum pofi ofiendemlls,coaé1:us eft Im~ercun
re ratione s,qux immanifeftu aliquod eoncludl1nt quadari. Mirari aute dignllm efi de EraGftrato, qlU defide
liter habent veritatis antè,ql làm in manifefiè falfis fttfrio O"lorix,innouauit mlllta,& profira uit multa eomm,
ficiencer exercit ati Gne. MllltOs vero hominu vidimus,
fnerun t. Sed de hls,qui gloria cum eo no [une
qui ~nte
nec per hanc artificialem viam volente s incede re, nec
potiti,& imperit is commu nicauit . Si enim [ponte ip(a
per illam compe ndiofam Diogen is: fed conantes quiaO"llnt,maniaci fitnt euidenter:fi non volentes , indoéti
dem iudicare verè falfos fermon es , no perfeétè auteJll,
cognof centes enim verum, decipiu nmr.
e~ifunt:o
e
nec reétè hzc poffe facere. Si cnim effenc aliqui Diog
Et nimiru m no mul ta indiget [ynefi, & dialeética theo
tenta
nllllum
nici philofo phi,imm anifefi orum ql1idem
ria ftû [olucio [ophifm atis:ait enim, fi frigere efi caufa
C
rent his,qux immanifefiè apparent:& ratione s eis repu
t.
febrie?
veigue
febrien di,qui magis friguerunc,magis
gnanees fperner ent, abfque quod inguirerene vbi falSed non eft ita. Si enim efficere quidem poteH effeéhua
lunt.Si vero effentd ialeétic i,facili ter c0 17 nofcerent (0
caufaab fq; patient ium zgritud ine:qui magis friguerur,
phifma. Nunc autem de vtrifq; licet eos increp are, de
magis febrien t. Sed no omni corpor i gelll potés efi fe
ea,qure circa ratione s temerit ate , in quibus non [une
brem inferre :nam folos illos,qu i magis frigllerunt, no
exercit ati,& de oblillio ne eorum, qux manifefiè appr
neceffe efi magis febrire ,[ed quidam eorum nec omnirene. Memor aris,ô tu, quonia m non [olùm (apient! 51
[e
febrium
antem Gnc
no habenc febrillm {emina. ~x
mi homine s,fed edam mftki omnes, pafiore s onilt~,8
mina,n uc non prxiac et dicere. Ad magis frigere enim
f~l:
bllbulc i,& Cltm his ip(x oues, & gelu imoderatl~
magis febrire non [equitu r ex necelsitate. Potefi etÏam
hu
nO
us:
excelsib
giunt:& multi mOl"tui umt in horum
aliqllis propte r magis frigere,magis febrirc :potefi allte
baInea
maIè
bus
homini
fii nocitlls vnquam tu [olus ex
& non omnino .Sicllt & tertium conting it fieri,Ccilicet:
guar
Et
.
Sed non potes [olllere, Erafifirate rationes adllertus?
febrire
vero
inùs
magis,m
infrigid ari guidem
fus procata raicas caufas:& non has rolùm (ed nec eaS,
(um alltem cum his non impofsibile, id efi, infrigid ari
qux adller[us motum ,nec eas quz adueru:s demonlr~ d'r' Il
quidem magis,fimiliter alltem febrire. Ac edam boc,id
'
,
,neque eas,gux aduerfilS doétrin am ve1 Ilelp
tlonem
febrir:. Efi enim
~mnio
efi,magis rrigere po~si.t,n?
a'c edam neC
nam, ve1 inguiGtionem vel inl1eo~m
a\iguis qlJl non febŒu t glude, (ed apopleéttcus, vel tOr
.ld 19lr~ .' lr
'
"
Nunqll
D eas, qux ~ duerhls caufas lp(orurn.
faaus efi, v.t ~le
pofus, ve1 tremllientlls, vel [p~molis
hrec oml11a fpreuifii ceu non entia? aut credens bIS,
Ne911e 19~tlr
xander in tempor e balneams !n ~ydno.
quX euiden terappa rent fieri aliqllid dicis ab alio: ~
en verum fie ri fcilicet fi maglS fngere c, magls nocltlts
no Jll !efficiens & cal(n~
eius, quod fit,id, quod
enim & fimilicer difpofims , qui magis
en:folmd~
'h'l
'
'
b
A
.
xfiU11l l fic ,
nan? na Immod erata friO"iditate vel
. tuf
'
friguit, magis nocebitllr. Neq; hoc, fcilicet fi magis n~
0
' tnr ab eis multi?
d
r
An autem mo nlln .
le monun
n
cÏtus efi,magis febriui t:conci ngit enim aliqllem nocen
quidem , 110n nocent llr vero? & gnalite r hoc contl qllidcm magis, non autem fcbrire, fed edam non omni
n~ e~
An vero per alias quidem (au(as pofsib1~
git~
no febrire,Si enim ad febrem folam nOcumentllm deIe .
pOfSlbl
efi
non
gclll
&
autem
xitum
r
propte
ccn:
muId
vero
CC '
finit, magis nocitum ,magis fcbrire t. Q!lia
n
d
'
.
S
.
b nre? ed oportee bis, quz fium, attcn ere;ne le--If'
modi nocum éti {eqltltnmr ad frigeces,alii aliis:falfitm
nam indiget res demon firatÎon e. Appare t emm P U
effc,magi frigent~
o (tc?clctl:r m~ltifre
vciq~e
rllnqllc in febrem , veI ad aliud guidem definere n?~
friguit, non ex necefsl
S~ vero glU m~gis
magls fe~>nr.
, gnon la
mentum , quod ab xfil1 nlll\um efi videre:
e,
tate febnet magls,nec 110ccbltur magis : vanum efi d~ce
fiIS :leCI'dun"u
b'
.
.
.
.
lp
enlm mcmor:\tltr, vt PUto eorum,ql11 a
t1
re eunde hO{11inem guido riguit, vcl febrire magis, vel
.
deriden t de his , qui talia dcliran t. luit quis ad thea
noceri magis. S.i enim Gmiliter difpo(iti effent priùs,
arum·
r.
•
r
'h'l
~
r
~
O
t
p
m
Y
I
ni 1 lentlCns eorum,qua! circa corpus
& nunc: nece(J'arlllm vt gllando magis frigllerint manedéinde acredine Solis inuade nte , caput paulan m dh~S
febri:e
nec
r:
vero non fimilite
gis febdrnt.~ia
eh
�Liber.
)01
dius habebàt', &: magis plenum : mox cœpit do1ere , &
Compl lclm igitl1r Mc fermon efu, & fophWlzal1tes,&
e:uri, filbindéque leCllndum vniuer[a tempor a dolens A
ingeniationes adinueniences infidiancur illis, qlli priu~
d.ICceCsit:qui pofieà ditficultate tenebarur cmem, quz
veninnc guidem ad doéhin am [pe di(cendi anem beni
c!rca fromem & caput cfi mOllendi, aridamqLte eâ [engnam,& vitam commo dam. Adllen it :ol.Utem eis ex illô
t1eba~,&
paulo pott ilIum febris adoéta efi. Sed medirum infidia,contrarillm ei,quod prxeleg erunc. Rudes
eus die [equenti acceden s,& oleo infundens ompha cicnim exifiences idiota! in commu ne omnium memem
no ~aput,
vel rhodill o frigido , & balnear i illbens [acullodi emes,& his,qllX manifefiè app:uenr,aHileti cre
~alt.
~od
xfiimas in his conieét urari de [oph,ifmadere , imantu m adducllnmr , & auertllntLll' inremp orat1bl~
tl1~
idiotam? ~
id etiam fi aliquis bene digeren s
liter à mirabiliblls foplu[matihus, vt decred at his,ql~
certltudmaliter, & nullo fympto mate omnin o in eo ap
mauifefiè appare nt: quando nefciGt foluere fophifmaparente , gymnafium ÎncurrÎ t:à ql1adam vero lite plus
ta. Mirabile etenim hoc in<7eniamm efi ab huiuCmodi
c"Oaaus exercÎeari,confefiim gl1idem [emieb at articu~
"!,edicis :duedll s difcpulos~
vt neqae in Cola experié los calidiores,déinde parum pofi,& totllm corpus intla permm ant eos manere:neque ad ratione m trahena!quale & aridum:& fi mOl1eretur,phantafiâ doloris hui
tes con~dat
ire ~ di . aleétic~m:
v.t babeat,ftcllC PUtO,
~etofi
prœbens,déinde febriuit? In his declini te febre
eos conul~e
mlOlmlS [opll1fmattbus : illi vero, gui
d~lneas
medicLls erudims ab Erafifirato ad confue ei
non exerCltatl hlOt ad foluendum fophifmata, admira n
tll!tam miGt.Nltm igimr putas nunquà m his credibi le ~B
CUl' de doétori blls,vt de diis.No fii enim quonia m quio~
quonlam non febriun t homine s,qui bborât ? For
dam, qui ab infortu nio incider unt in tales medico s, cô
ta I~s aUtem admirabicur ahquis qualiter idiotz quide
fitentu r multoties , quia quando memorancllr eorum ,
nu \ 1 fuadere Cufficiens efi Erafifir acus, medicis vero
quœ parsi funt,co nfitenm r,quon iam labor,& a:fius, &
am multis [uafit?
Sed quia multi tallum melius efTe
omuia
talia febres accendere conûle uerunt , cùm vero
,
ICUnt patriam proder e magis, quàm aliquod dogma ad Erafifirati [ermon es afpiciunt , decred unt. Sed fi ho
t~mol lO
pato admira ri aliquem. (bx igitur efi prodirum aliqllis adhœfiffee viro dialeai co,pro mptè veique
tt ? t qualiter redaro'Uuntur Erafift ratiom m dogma cognof
ceree eius fophifmata. Aie enim : Multi in mula 'h
'
~
d,quI orUm talium l:>
c:mfam exifiere conced unt?qu
anUlm foniori blls laborib as, & repletionihlls adueniétes
omnem febrem ex phlegm one putat, omnin o habee
guonia m quando aliqui febrillerint,infirmitaeem eff'llt endere qua liter cllratus ,demum fimiliter [anis dixgerunc .Nllm igitur,ô [apieci fsime,p ropter eos, qui ma
l~t1S
fit de reliquo :hoc enim [cilicet fieri pra:: [ente foioribus occupa ti laborib us,non febriue runt) impofs ib m phlegmone,inlitaGbile efi:hoc autem,fcilicee à cibile efi minori labore, occupa ri febre allquem alium~
r?r UIll ,& à vini ot-lalio ne,adhu c infuafibilius. NecefTa
Adduc amas & nos ad medium iurifiam aduoca nte guial'llllll.eO:"IglCLU' el. fi en. d Horum a1terum, ve 1tran lipOnI.
dem pugnat ori, qui percl1[sit al1um , dé inde interfe éb
fi ~Id
non ratione habitOrum, vel [ophifiizari. Sed nô
efi:& accu[at o ab aduerfariis (accu/acore enim hoc [0"
. . ne hab emr, & ' C
d1UtnCtur pnmlU
u:qnom.
am.
111 opmlO
eUl
lum proban ce:quo niam ille quidem percufsit,iIla vero
/~ter:qloniam
& fi omnia [equ:l11tllr antiquo s , nulla
mOl'tua efi )qlli pro accu[ato addllcat,guoniam quidem
t\~ et ab hOminibus gloria. Manifefium ig:cur efi,quo non interfe cit:neq ue hoc tetet à princip io : [ed guonia
aU~.COLlS
cfi reli9uu m [~b{!er,cilt
ille neglle filit caufa monis, ccnetll r probar e,in fophifmentir i,
q . l'l.all:& prœtere a nccdla nu fim Erafifirato , & hl5
matibus ErafifiratÏ confide ns. Sit autem fermo eius tlliulab eo,ingeniare no hoc folllm, [ed etiam ea, quœ de
lis: Vos ô illdices,hnnc homine m vidifiis in Hadiis mil
/PO{lafi vrinarum. Si enim affilefacerent di[cipllios
lies J:>ugnantem,& percLltientem maximis pla<7is aaoni
IgnoCcere, & difcernere hypofiafim faniofam ah ea,
flas,ficllt & ipftlm ab HIis vicifsim hoc patien~m
~ fed
~q:IOtide r
fit in omnibu s vafi~
fanorum,redargLlero
tamen nO ifii ab lllorum aliquo, nequc illomm aliguis
fa:: . In ?OC faciliter in Colmione phlegm ones conuer
ab ifio percuO ùs,mon ulls efi: non efi caura morris pla
in ~h:et
in [anie per vrinas faniofas. Sed gl1œ fiunt
gatLls,fi efTee caur.'\:qui magis plagare mr, citiùs mOl'ere
e
Illil ttcltantiblls folutis febriblls,nequaql1am illis afsi
tur:[ed non opone t hoc. Maximas enim ifie cùm acce
lorL~ntu.:
Ced fubfidet his quid albl1m. nec fœtore m ilperit,& dederir pbgas,l1ullllm imerfe cit, nec ipfe mor
m
ter e faniofomm habens , nec colorem cenitud inalimus fllit. ~aliter
igimr crederc debee aliquis propte r
Vt i ~ndem
fcruans, neque v ifcofitatem confifientia::.
plagam abeo faétam moder atlm cxifien tem,mo rianu?
finggultur certimd inaliter no redargu antur dcrider e [c
Si cnim vna l1l0derata morrem inferre roffet, opol'te . brleruant ea: &
eos ntd
. e h'IS,qlllO
tinétore' s appe 1lant
ret hunc mori infinities,cell multoties , & vehementes
dO}UI el( vrina aliquid cognof cere conanm r: alfgu:1I1 D plagas fllfcipic
ncem. ~id
veigue xfiimas facere iudi
Item1pe't ftlDmllla
t'fr s vnnas
.
d"
'd e)'Icee
lllitab1
eClplUn
ces
t:
ve
audient
VI
es?
Deride bant hoC'palàm: primo guide,
1
bres i 1 eh lud faluetur dogma , Ccilicet quod omnes fe& maximè de aduoca nte: déinde amem de co, qui COll
conc;dP legmone fiuor. Sic enim in friQ'idam aqllam
duxit calem iurifiam. Promp mm enim efle puto 0l'
.
tllt:fud'LInt ,d
are potum
11s,qm. ab ar fima ~ tebre detmen
mnes percipere athletarum qli~è
robur f~crne
mulin telll :tOtque confefi im,& liberan mr ah :l:!?'rirndine ii
t:lS,& magnas plagas: anus vero propte r uubecl l\itate
infini' por~
CJuis eis offerat potum. Et hoc ~idO:
nac adllcritlS vna polfe l'cfiOere.lfie itaque iurifia iptis
n;s
. raCleore
r
" lt p 1llegml.
nantc tles ' 0 G
, orgJa
s: fi1 non conung
Erafifirati [ophifmatibLls vfils efi Colis : fed nihil obtiiedul'~
partlculam fOTtiter, ve videmr: [ed opone t cô
nuit, nec decepit iud iccs. Acccda t aute lleer oracor it10
aqu~
~ r,e ~e magnicndinc fehrium repentè folui hibita
quide periciol',qlli infpeéta vetula à iuucne ~ercl1fa
re
..
'
..
mus 01rlt~I(a O. • Non b'b
dl
l' \ fi
1 amI' Igwlr .tubent,
...
vt non 1lab eafpir:ne
a~ lc,t~a
~ po tam; mO!'ltlll'a , a inibufq,ue
alia lu\;a,~!
po(sinc foluere ~ofiral
ha:rcfim. Et
iptil1s illu h~mlC1
~cl[antbS,
quo iIlG dcfend cre
tione ... ta talta huius anis abiecerul1t auxilia: redargu "elic
& icadlcat:SI hIC tocii ferè vita: tCDas cG feriédo
'd
'",
ql1él!
• fi
.
..
,
"""
1 ,guOd d
ex Ip IS,tlmetes. V num autem horum efi
[
tG ié(us per feredo
trafegi t,nec vnglli vel
ipfe interfe,dere qu l'e procataréticis caLlfis: no eoim côtingi t ollé
&us,nec ex aducrfariis qllcql1i interfe cit,no efi pro feOato hoa lt.er 2:fiuantt! , vellabo rante vel irato vel tri
80 ipfi cau fa morri ifiius vetulx tribllcda, fed poriùs
Illlne
~
f:_
'
,
pareto~
fanguin.is ad arteria , faéra.
efi~
dus imbecillicati, Si cnim vna perCllfsio poteR moné
opera
r
oa
'!'
�Galeni de Ca,uGs Procataréticis.
rentur quod fophill izanmr :etèniin hoc [cilefnua~
operari :mllltd magis forrior es,& mllltx:{ed na dl: ita:
rél:icarum nomina taru cau{arum exifiere,& alIa
mortua enim cft anus propre r eillS imbecillitaeé.Ifie iu A procata
vniuerfa qlla:cllnque de diétarum cau[arum natura diéta
rifia l11ultû cfi priori {llaübilior:ceu nô (olùm ab[olllcS
[une malè, ab hinc depend erum omnia. Pro eo enim
cauf:l.1n,ied etiam tranfienS:ld aliud. Nihil amem profi
guod finguillm eorum ,gux quodclll1g11e efficere dicun
cier & ip{e,qui in iudicio ,donec confiee:ltur quod per
rur,l .on in omni materia videmr efficere,pueant conclu
.c utÎente adoJe{cenee mOrtlla eil anus.N on igicur Era
dere quod nihil efi cauCa alicuius. Et mirü non eft hoc,
fi{hatlls hlie v{us eali modo dicédi, quo [xpe nofiri veu
gllod conclu d imr. Sed-mlll a caulàru m-per- fe-perfea-a
tur, vt nimiru m cau{am eius , qllod ;:efium, vel frigus
(}ft,.k4el1m'FHa-~is:[pcvro
[equiru r, in ip[am tran(fe rt ratione m remm patiemiâ:
amem ne:
ind:igés. ~oniam
- l:ea~
itleBea ap
macrei'ia
conuin
one
prolari
prima
in
[ermo
is
(uahbil
quonia m
réh
procata
contra
fimt
[cripta
aro
Era!lilr
ab
que 'lux
cit magis allditorem ad alilld rran(ponens cau[am. Sed
e~
quàm
litatem,
filaGbi
habene
cauCa
alia
x
~
cas cau{as
quonia m his, quiimm oranm r ei, & diligen ter infpi[dh
voeis,
hllius
arum
Ggnific
efi
orum
tranfm
eo quod
ciunt , inlleniretur dicere quid non conllenientillm.
appa:
cet c:mfx:iam per prxced entia monfir amm ~fe
tu
conuen
in
&
,
m
qllonia
efi,&
enim
Con[eti~dum
d!
eius
ens
propon
tibi
m
ofienda
alltem
tills
ret. Euiden
amborum,frigidieatis, verbi graeia, & imbecillieaeis pa
infn
magis
qui
di:
febrien
caufa
ari
infrigid
effet
ru.Si
tientis prouen ire,effeéhlm vero à ca{u aliguo, vel [pô[llnt,magis febriét . Hoc id quod deefi,adiicien:.
gidati
im
um
[ecund
frigus
ero
adhucv
um
plurim
te,{ed quod
omiGt (ponte Eraiifiratus, compleam1l5 ratiO
guod
becIllitatem laborantis conferr e : hoc amem non con- B tes
lls quonia m propte r id,quo d omiifllm
ofiédam
nem:&
fen Eralîüraei dogma tibus. Si enim omnin o quodcu n.
qllod omi{fum eil apparet, vt
lt~ge
t.
ifiizalli
efi,foph
qlle horum confite amur conferr e ad febrem infrigid a- .
al1tem effet infrigidari {oita:Si
habeat
feries
a
vniuer{
tionem , vel refium, vellabo rem,int errogab icur qualite r
fe
infrigid ati [unt,magi~
magis
dl,gui
febrien
(a
cau
lùm
& guomo do:déin de non habens refpon dere , rurbab ia
infrigld
ate,
EraüHr
efi,
non
{olum
vero
a
i
~
bril1l1t.
otul". Et hoc qllidem paruul11 efi refpon dere re{ponG
verurn,
eft
,
narura
e
patient
cum
di,[ed
febrien
cauCa
ri
ni rationabili:& hoc [cilicet deuinc i manifefiè fùppofi
nla~
eum,gu i magis rignit,magis febrire,ficllt eum, g~i
tlones eius à talibus omnibu s,adhuc difficilills. ~i
[er~
hic
igirur
r
Videru
noceri.
is
efi,mag
tus
calcitra
nte
gis
enim a:ftuatLls eft, femit manifèftè à capiee incipie
mo contra procararéticas cau{as dittus efle, fecund~m
febrem , & di11ribui per totllm corpus , flcut à lare aliamem
verieatem amem non contra has folùm, [ed fimplc.t~r
s
quo pertiné h , qux paira efi, accen( a, laboran
igitur non erie dIffl:
extéfam
contra omnes cau(as eft.~alir
eem
:tlius ab anicllii s ad totum corpns calidita
cile hoc [obriis fientibus ofiéder e [ophiil is gllaliter. V!
al1tem non [enGr mil1ies ambulans amphù s
fentie. ~i
ta tota vtitur nomine call[re:Gue 'qllalirer non eric dllfl
calidio ra crura? & fi ita calefiant à mOtll, vt adiacentes
cile,& non ambigere (illoru m nomina [eqlled o )de ma
parriculas c:tlefaciant Gbi necefTe efi febrire homine m,
nifefiis,palàm eil, ô Gorgia ,glloni am ip[a tibi fiat r~S od
afcend ente ad vifcera caliditate. In omnibltS aute his
prxter aliquas abfg; qu
febris manifefta eft omnibu s hominibus. qllOnii in abu C Sieut enim [emper dixi,nô
indeceprus manere 0theoria
ca
dialeéti
in
r
videatll
ci
danti calidita te habent filbfianriam femper procata réti
mnino videris. Et qui ab empiria medici obferuant (ucarum caufarum : euidéte r appare t huius caliditatis au
per alignos alios ea,qux [ecllndum vitam proyonéceS,
exifiere labor. Sed nelltrllm vult EraGftrams:
~metu
tame à fophifinate deuiéti fimc,ita vt dubitar et de.Pir
mentem enim huÎlIs pa{sionis mox accepta t. & palàm
cataréticts cauGs , & nihil enuntia re audere nt de Il' IS·
quonia m & fubfi:l11riam,& omnem febrem anteced ere
ii demnm v[que in tantum fobni fuerun t, vt cu{to~ tUS
[ed
ait phlegm ationem . Sed G menrem feruaret huius pa(diri aligua callfalirarem in eis confite anmr. Erafiflra
omnes [eruit, & caufam genera tionis,q l1z
fions,q~lam
aute pro eo qll0d omnes interim ir, manifefiu guoni~m
cunque apparent manifefiè,ab experientÎa di (ceret , açl
nec cura, nec experieneia,neq; ex rarione alig ua in e~s:
alia autem ex his proced ens nihil vtig; dixjffet de Hipqua: fic Iaboris adinlle nit,& oporte t eû, qui in œ{lu c"
poerat e,non itague dfet,oe g; fermo eills.Sed oporte igifHi
briuit,d iem tertiil & quardi expeétare,G ad Era~fitI
Manife
bat.
bar aliq1ûd dicere, & hoc ei prxiace
terr.iu"! dl.em ei
in~'a
ingenia
&
& ~o:e
ere,
nouifac
fuit
medi.cG. incdermu~
tur efi qllonia m neceflàr ium
J11cldere, .~ùs
10nglOre~
bere la.m bene, ~d a:grItl\d~e
re,& [ophifiiz.:ue aduerfils ea,qua: m:l11ifefiè apparent:
qUO pl ~ cl
es,de
adole[c
llle
:ficllt
in
ahguod
llm
agere
rium
pencul
ad
neceffa
fiClU & hos nos ceu nihil habétes
~:
opone t non hoc [o~ÙJ1l,
Anendel:e ig~tlr
m~in.
Eralifir ati vocamllS aftutiis. Ration abiliter igitur fieut
ar \
fophIfl
es
fermon
es
ilmplic
altos
nm
[ecund
roeoam
in.noci
D
dixi,ip fe quidcm Erafifiratlls non.conce{sit
fciendo ql10niam gllallllis paruum videatu r hoc/Cl
mm infirmi tate caufam nacum enn, quam fi qludem 0non vtÏ in omniblls ratÏone ad noui(sima plerull
cet
mnino concefferir,aligua (cilicet procatarética:llm cau
e""
'
r.
• lophifia
[co amen! & te EJ.'
deGner e.Depo
que a(ftlleUlt
faru fie ri aliguid circa corpus euerten tur t.na11lfeftè.oJ
diale
ercieari in hoc libro fi pmas erudiri vnillerfam
mnia eills de fcbribus dogmaea, & appareblt eorum1l1:
'
• .
cam t heortal11
r
enim contine t ea, id, guod efi [ecu
conueniencia. ~lja
'guidem fimt & hxc ad . \reda
eotÏa
Sllffici
1
1
1
lm.
conhdi
rc"
itum,&
m
·c
inclefin
fi
call(x,e
l:um
dllffi intelleé
.
gutlone m [ophillarum. Sed quonia m ommra na re"
enim nihil melius dixertlnt exifiere cau[am.
~idam
..
darguere eos propo[ llimus ) rur[us ad Erafitl~m
vero duhirallerunt fi efi aue nOl1,Gcllt cmpiri ~idam
..
Cj
inteflm
réticis
procata
cauGs
aliis
cu
,iimul
deamlls
He
acepru~t,fil
a.l.ltem ex ftlpo(ie~
ci. ~iùam
a:g~l
tem,& repleti oné,ce u nllnquà m fientem c~l1(am
rophJln s. Ain vero quidam guorum ip{c fuIt clux, pro
id.
nO./1
am
,gllol11
materia
Siellt
ait:
enim
Hic
.
tlldinum
niuer
V
vt malè creditas.
catarétieas cau (as amouen1l~
a!Jqlll1#
tr
proxim a caufaxCTrimdinu niG priùs operetl
fi enim ii Ggnificatum,gllod ~ft {ecundum nomen , per1 . e cor,
, d Il
0 '
1 j..
enim
Si
a .lU ,1111 us dl1birat:oporret igirur ex rep et10~
m.
nllltanres,occationes faciunt argumé tationll
cJ11
n
qua: comeduntu\", & bibuntn r,in venis genera
quonia m & vtilitatem eorum, gux fiunt, clllfam dicût
..
~
l
(
a
c
.ell,
tlldillem:ab illa vero rurfils paremp rofin,id
caufam vnde princip ium, & cu
homin es,& ef'~ilam
cf
pC
ad arterus fieri:proccdit enim nobis [erma 10 pr~ tl
inuenihis adhuc mate mm, & organa: faciliter vtiqLJ~
'*
1:
mfi
�Liber.
ti per illius dogma ta': In paremp tofi autem cor muAccu[a ms en mcdicus , quia dedie pharmacnm J eletetans vehemenciùs , id en , fpiricum propon ere fempel." A
rium; fed gui emit id, ;'::'mulus erat mlllieris, qux indi
p~remto[au
fangllin em, & impellere ad fines artegebat eo:illa vero pofiql1:tm obtinn it pharma cum,ad o
narum , in quibus incune amr, & phlegm onem operalefcent em l~i ni.c~erol
, qu~
famlliabatllr ~tO
priuitm",& materia dl:, qllX per mediam plethor am paremgno, dare el blbere fecl t:per lilud pubere m !nterfic it.
ptofis demum incul1eatio fit, fed fic & fi non proxima
Omnes igimr condem nati funt, nouerc a , gn: dedit
c~l\Ca
en pIe thora phlegm ones, {ed prima [ecundum or
pharmacl1m, & qui emit,& mcdiclls qui tradidir . Cel!
dtnem& tempus ad prxdiét am, con[eq uentiam caufaigitUr habcmes adl10catum ab Erafifir ato erudim m, di
lm ac~eptns,
& fieri dicens à repletio ne plethor am,
cere nt vtigne , qllonia m mortun s efi ql1idem puber, p;'j.L .J, ~1
(14elUl.ll.-RGmmat-eam , qua= in v-enis~ltrudm
)
nullns contrad icit:no n tamen à famulo, qui dedit ei po ~I"
yt.. "~/
~
- vero
paremp toiim, cl.éinde a.b - i~lo-neuatO'é,
tum, mOrtllllS efl:,fed à pharma co. Inconu enienti îsi&..phlegrnemem-cIDfh-terrs, non vult conccd ere caufam
ml~
igimr efl: fcientes mor~is
cau~'lm,
ad incllipabilé
4l:grOtatillam exifiere repleti onem, de nomine difcithomme m referre . Non el11m efildem pllarmacllOl &
ptat: & multo aliis enormi or fit imterecundia hoc, fi
homo, [ed alterum :neque cùm pharma cum datllm mol'
repletio qu~dem
ple~oram"
rat l1 r ,& illa pare~"tO
tem operam r , inflllm efi religllu m molena re. Adhuc
ftm fangl11nts ad artenas & l1\a phle~mon,&
hls Ita
amem inconllenientills eil incuCare nouerc am hac,qu ç
~bentil\s
tepletio non'co ncedam tvllo modo cauCa
tribuic calicem: & multo magis cum,qlli tradidi t. Nep leg.mones exifiere. Rm[us i~mr
& nos dicamu s, B que enim fi fi1l1em dedi e aliquis ,déinde qui
accepit fuf
q~Olam
ine,qui percu(s it in venis colli homine m,no
focams efi pel' enm, iu fium en accuf:tre eum,gu i tradie. el cauCa mortis, qualite r, & quomo do materia prodit. Singui llm, vt pmo, horum cap ltlliorum [ur(um ,
xlm~
cauCa morcis emanat io fanguinis en,non qui per& déor[u m verrens : & maxim è fi aHlltus flleric in diC~Slt
. Adueniat vtique & huc aliql1is iurilla EraGilracendo , {ila(j(fec iudicibns dimitte re ah aceufatOnbllS
tiliS erip'
. 'd'10 eum qUi. fiCClt,'"
. .. d'lcat h oc
lens d e homlcl
medicl1m: [ed nihil hornm dixic:n on enim fuit con lier
mo~:
(inomn iblls enim dete:"minatis fermo fiet a[atlls eum EraGfl:ratiis dtfcept antibus fonifsi mè,& do
pernor) Noll cil caufa morris Oreiles Cl yta=mnefirx:
centihlls nos qllon,iam:non plethor a caura xgritud inu.
manu.s cnim fuas mouit ipfe: & hoc & nos confiremur:
~is
igitur prohib et omnes repleri cibis fimul)
~ & po~uonlam
en caufa morris manus {ita, Orefiis ipfx matibllS? Cur amem remone mur ah indigeftione?cur non
. lis aClltum moueru nt enfem & non Oreiles . Et hinc
exercitamur? cnr autem ordina tè dixtam ur? Hxc igirur
l~m Onendimus infoncem
Orenem : & multo madepo namus eruditi ab EraGn rato, & frigns, & xfillm
e~ e~ quocl incifx funt, qux in collo, vena=:ab ennegliga mm , fimilite r alltem & vigilia m: etenim ha'c
e~.nl
1l1œdillifx funt, & non à maniblls Orefiis .Ac
prima phlegm a indigef iiones, & (j hoc efficere effet
la;!lmRuxiollis mu!ti 'fa ngllinis diuiGo venarn m hlit
[ufficie
ns, vrigue omnill o reCUndlll11 aliam ratione m fa
caula
. r. mors Cl y
ta! ' & no- 0 refl:es. (),,'
"<..!!ol1lam al1tem & Ipia
cilè [pernib ile fieret,i ndigefi ione ipra,gllam operam r,
n' ~neCtrœ
ex vella= apertio ne, & multi fluxione fangui C nihil nocere potente
. N egll enim febris indigeltione
i~ aa:a cfi,ho c putO & ipfos accu[atores côfiteri . No
fit( omnes cnim, qui indigel tionem parsi (une, febrit lt~r
en cln(a morris Clytxm nefirx Orefies : non po
rent) neglle fi>afmus( omnes enim can[a,qua indge~o
;~tl?1S
ofiende re accu[.1tOribus,gnoniam idem eil fan
nem parsi fime, [I:amrcnt~l.
)ma~ife{l\
amem guoidlll1lS mlllti flllXio & Ore fies. Sed fi guidem non1 eil
niam non paraI yhs, vcl allgua altarum xgrimd inum:
alt~rm
vero deduéHi e~ in co~fe[si"n
vnus enim in omnibu s fermo. Volo fplédid um quodcaufaI?
le 0~1rtls:
manife Hum guollla m rehgul1m ll1clllpabldam nobis verieati s inuenti ullm ab ErafifiratO datllm
!l'I ' • endunt. ~laiter
fimul & fluxl1m quenda m fanelfe: & mirari dignum eft de benign itate hllius viri,ab~,ltnS
c
r
. eue
fT"'
fI.'N
alham
monls
alllnt, fim1ll1amem & 0 reue?
dllcens nos à [u[pici one vana omnibu s hominiblls fru
'lJC!~n
eni~
fLlit cauCa fluxiollis f<tnguinis Oreiles ,fed
firà in opinion e habita, & multùm viram la=dente. Nemû a.rtl~
tnciGo: Gcnt & lmius, enfis. Si vero ql10niam
quaqllam igitur exercit antem [e aliquem per totam
el~.ÛS
enGs cauCa fuit Orcflis prohxr efis, incnlp:m t
diem & noétem prohib emus, timente s laboret n , nepare' E~delIntur
Gc & ipfam Cl yrxmllefl:ram in culqne à vigiliis pl'Ohibemus, vel à Sole x Uiuo remOl1e<Jlloe! f: 1 Cl1lln,qlli conced it primam & proxim am eius
biITll1s, vel famulis indnme nta perhibebiml1s , vel calrit & .~ltn:
en, can[am, & hac fuperio rem aliam qux
ciamen tis indigebimus: non nocent e enim in aliguo la
tu/n 1 a allam: ad infinim m proceffils fiet. ~id
igi
bore, neqlle vigiliis,neque calidira te,negu e frigore , v:t
cere On fllfficit tibi CI yta=mn firx morris callfam di- D nè
hxc {il (peéta poneml ls. At vero negnc cos, qui reellaCllat'
r. ' . . r.
•
retll t 11 ' lonem
1angllll11s: leU.1 quonla
m 11011 euacua
lentur
& inebria nmr increpabimus:ficllt guando vaP
incid 1 e, fi non incidcr ntur venx: illx vero 110n
" ml1r à rep letio~c
. d'mes,.:
nè opinaba
ficri a~igls
xgnr~
nOn :~entlr
abCglle quod cnGs adlleniat:enfis alltcm
Cur iO'icur non delcntes Clrclln fcnpuo ncs anrtgllo rn
mOller uenlet ab[ql1c Orefiis manil-ms : hx autem non
medic~rn,&
philo[r,~ndgef:!CS&
repleti o
étio? sent enfem ab[quc ql10d illbcret Orefl:is elenes & fri~datones,&
a:ilus ll1CUlpantlllm,fiatllam ait
ll1us ~Iercdiam
igimr fermo, ac G no di[pltare~
real~
Erafiflr ato connitu entes,i n Delphi s elm reponi
Oren In\~lterv
tu dicere porente s,guon iam nec ipfe
mus, gratias agentes in guibllS iubct, & docet GCL1t
Cere Co
Cs efl.et,l1i Clyto'tm nenra ipfi.lm gcnui/f et,& fic
di
primo qui il1ltenit veritate m {llper tantos viros fic 0'10
Sed po 0~crts
CI ytxmn curam
fl
•
fT"
ftlX morus elle cal1fam.
rio[os & paucos? (Non enim Diode s neqne Poty,
.
f!{tere ~ran\s
~10S ilatim in prima ignata caura per
blls,oec Hippoe rates poullta d'IOltenirc ,talcm ratione
dertl~
~IVltcùs
eonfglle [ermon e proueh i, quàd vi
contra gelt~,
a:ilIm,~.boref&
repleti oncm)& 0<J~lidern
cn yt~rn.efi:a
flliffe rux m?r~is
cal~[.
,Talis
mnia fimp!Jcner negltglfnus? Secl philofo phis quidem
lllanllic & l~C
lllnila, oncnde ns nhl mantfe ne quovideml ", ficnt en Arifl:o tclcs, & Theop hrafius , &
. inu et COplam .
. e 10P
r. l' r.
,
qllls
InUel11r
111ln:I.tU. -cnm
femc 13 l'1ante hos adhuc Dcmoc ritu ,& Empcd ocles: & alia
dUtn cna:rl1~d
~at.
Conccd e autc~
mihi & fecun
multitudO aliorum minoru m philo (OphOfllffi canere iu
ra~
lUdc~m
J qllod op~ni
~icre
pri(~s:
bent;tb excc[sibus:at Era.fifimtus nobis nihil homm ri
mere
'*
r:
ilS
efr:
*
ter;'
ae:
�Galeni de Cau{is Procataréticis
mere: & oporte tadora re ip[um vt Deum. V num aute
diCcere , Ced non habeo quos in- A
[olum cnm his ve~lm
terroge :monul ls enim dl EraGfirams:fi vero viueret ,
6cilite r vtigue nos docere t à quibus oporte t cauere.
:Pgo enim neqi à laborc, neqi ab ::d1u,neqi à gelu,ne q;
il repletiôe,neq; à vigilia, vel ira, ve1 crifiitia, vel aliquo
alio tali,pro pe °mmor talitatc venio. Et forta[sis neq;
verédli efl,guà d me gl1ifpia imerfic iat, vel hlmpro veneno intereâ :guoni: t ab aliis,qua: anterio res timuer ut,
nllUus mihi adefi timor: ab omnibus enim erepms fum
per Era1Ï/1ramOl. Non increpabo adhuc balneum , ceLI
malè balnean s:non cooper iam caput vel pedes:vel domihus in hyeme jndigeb o calidlCsimis, vel indume ntis
çalidis, non commo deratio ne aliqua ciborum ; vel 'poUlUm, vel exterio rum. Erafifiramm itlqj gratia horum B
omnium honore mus vt Deum.
r r l 1. D e Heroph ilo autem de ea,qua: circa fermo
nes fapiétia Erafuh ati,opo rtet mirari , & increpa re eu
de timore. Dubita ns enim de omni cauCa fonibu s &
mulm rationihus , pofieà ipCemet inuenim r vltimlls,
cas dice ndo 11111ltis hominibl1s fic videri : [llmmè enim
timid i ef!: dimi ttendo rationé , vt hominibl1svidetur fic
œ/1imare. G..!!id igimr ait?CallCa verO vtru {It, velnon ,
autem pm<;
_ non ef!: qllidem inllenib ile, exifmaton~
aute
~a:
replerI.
potibus
&
cibo
infriO"idari x/1uari
unt C
,poftler
{ltlone
tranfpo
ati
fiO"nific
ex
[unt
enta
- arO"um
indl1bi o capimll1m:& cum his,adh uc ea, qua: de modo
genera tionis vniuCcuiuCqi eorum, gua: qualitercungue
{unt.A dha:ca me & hoc,fci licet vtrum in corpor e exifiens cauCa incorpo rea alicuius alteril1s faétina corpo- .
aut corpus exif!:es incorpo rei alicuius cf!: effe
ris exift~
-
"
;:"
0
8:illa:& vtrum mora moti,au t manentis:& vtrurti prxfemis, vel pra:[ens fumri. Déinde pof!:qllàm dimi[erit,
probar e fing111a eorum, qua: ex diuifione nequit: & fic
confeg llemer [y llogiza t non e{fe aliquod ali"cqius cau
[am. Ait enim,a ut corpor ea cOloporis : aut incorpore:t
ef!: caufa,& alia,qua: ex dillifione inuenta [unt': nulluau
temho rum app:ue t exifies:manifeflum quonii omnino nOll efi call[a.Sed Ô [ophifi a,cito omnia, qux fecun
dllm vitam cOlluenes,fi argume.n ta mox in iis, qua: ma
nifef!:è appare t,am venient e aligno ah iis,quç vidécur,
ad oClllos nof!:ros, aut aligno à nob;s ad fingulG eoru,
aut omnin o eo quod à nohis exit,id gl10d ah êis fermr
conting ente, te videmus. Negj enim illis, aut ex ilIis ~
nos, nec à nobis ad illa loco ali(luo,fed per intermedtLl
(ficut per haculfl){en[ationofira de his fit.Ac erii negj
id,guo d ef!: primfl, nec fecundllm,nec tertium , nec quar
mm, de vnoguo q; horum dubitatfl eft multifo rmiter:
non igimr videmus . Si vero dif!:inO"llat aliquis, aut eft
corpus ,guod videt,& ql10d videtlu?: aut gnod videt~r
efi corpus ,q\lod autem videt,e/1 ineorporellm:al1teCOuer[o:allt ambo incorpo rea: déinde ofieden s ql10d nul
r
lum ip[orum ef!: verum, inferat nihil à nobis videri l:n
[us Cecundum alillOl modli dl1birabic. Sie propofitO lll11è dif!:inguens:aut manentis manens : aut manetis mo·
r
tnm:aut moti manes: id,qllo d videt,e ills,quo d videtu ,
facit fenfum:déinceps Cllloniam [ecllndllm nullllm pr~
diétoru m efi [uafibile [entire,dieat videre nos nihilo
Liber de cauGs coniunétis defideratur hic.
C L A VD.
Pri~um
)08
IN
Hip poc rati s de Mo rbis vul garibus Lib rum Co mm ent ariu s
Pri mu s,
Her lnan no Cru{erio Calnpenfi interprete.
li~=v
Huius Commentarii principium defideratur.
&
~ca
v M in Gngulis D en: De anni tempor ibus , fi quidem hyems
Ct'
& auftnnu
pl~1io[
tempef!:atibus emeraquilonia fuerit, ver ~cr
n,eceffe ea~
acurœ,& Ilppltu dl?es eXI~anr
gunt, morbo s pra:a:fiate febr~
ll a.h
S,
& dy[ente na:. Alferic hoc el11m C0ll1tu n ll
reiet: atqi ViétllS ra
neta
bita cauCa: ratio ne [ob per[peél:um cllè experiehi[ce ,.ln
tione immod eratis
l'7'/iIrll!Il'lIIII
. , .111 eo 'offendl.r quo, d l'11 orum,gllX
V b'l pnmum
circunfuG aeris f!:ati
caufas ipfe iolle pru~=
H ippocratcs d~cuit,
Ap~ori[l1s
bus contrar ia admo
....
(cripfenc.
fus 111 libro de aglla aere & locis
lienda, ne exif!:anr,
. X. Na,,·
'
"
. de, quàd partem vtilem
~
(c
pr:z:teriit doétr1l1
111
prohib ebit. N eque
~I
en
ene
fi
.
l'b
.
.
ond
'
eru
ll
Interpr emm fill1t artes dua: ha:, vt & l rI
enim ob[curu m e/1,
c bo s
qua:
s,
leél:ore
filOrum
um
ntarior
comme
fum,&
tepe
a
comod
qllin G
II
~or
cUnt,doccant. V trunquc autem ~intus,dlm .
ratura primor um eft
' (nC {lat ,
•
l11un
j
o.
cO
non
acns
vigen tes cum ambiem is nos
(.lnitas,eam acris labefaéiahit intcmp erics:co n[eruab i~
J
U
I
1
l
O
C
rates
Hippoc
hxc
verO
labefaéiauir. Vult
fit, vt cùm
tllr amem à contrarÏ:l viuendi ratione.~
re
incogn ito incom modo, quo no/1rum c~p
quando
inlibros
malè, tllm Aphori finorum
hos ~intus
'
~
f
1
l
O
;
t
P
neque
aeris atficic intemp eries ) ncqucamtls
terprcte cur , in quibus ad hunc ferè modum [criptu m
iimiiiiimi'. 0
L
�COlnmentarius PFimus ~
futuros, nec OCClurere orientibus , allt qui iam inuafefllnt,curare. ~ipe
cxtero rum edam cunétornm,ql1i
{lmt pra!termifsi,fiatllum hac ratione vim ipfi inueniamu:. ~am
ob rem qui leétioncm morborum vlllga~lm
magno libi fil1deat ad artem cmolumento cfTc,
hUlus magnoperè intererit,ante omnia inuoll1iffe libru
de hllmana namra,& de :lqll:l,aere,& locis. Ad hu eos
.h~Orlfi10s,n
quioos egit de anni temporibus, & faCtl tatibus frigidorum,calidorum,ficcorum,& humido
rtlln fiatllL
lm. Requiritur prxtereà Prxfagiorum leétio.
~œ
enim in citatis à nobislibris docuit,h~
doétrina,
quarn in libris de vulgaribus morbis, tradit , fubfeqllitur.Primum quod calidi friO'idi,ficci & humidi [ymme
u' ,
la pnmomm fit corpor,tun~ f~nitas.
Alteru, ql10d ver,
dum fuo temperamento con fiat , fit temperatifsin:mm:
qua: cauCa efi,lcur in eo abundet [angllis:l1cllt VIna modllm,calida & ficca x!hs:hyems hnmid.a & frigida:inxqllah alltem :tutumnns temperamento, in quo domina~lr ficcum, & frigidllm: & quod fingllli in il1is finglllis
ltmores vigeant vt paulo antè dixi. lam tertiii & quar
tum lnl
' 'Il'lS hbris 'declarata fllnt,
vulgarium elfe c:lllfam
l~?rboum
aerem,inlibro de natura humana:in pra:fagll,s f~nort\m,
quorum vefiigiis fumra prxCcimlls,qua:
CUl~S
ttlm in genere, mm in ma(:tnimdine vis. Arque te,
q.111Cl1n
' prx[entem IllCUbi;) , ."
'
1 que 111
rauone 1I1el'd es, oml1la
voè'
0 qu œ comme
'
d
"
&
moraul,e:;pe ua memona, promP,tl"teheaS,vt ea,qua:: J. nobis dicentur,affequi valeas fa
Cl, lUS ,ra:
P
, commentarmm
' de aql,~re
& 10cœtens
f,~el\m
ve1im potifsimùl11, vt cognofcas1quibus hçç
1 riS IpCe Hippocrates tradiderir, Et nos <l'enera
cofir'
~imt15
morbO.rl1m,ql1os dix~ns,ab
Hi~rocae
fic
ffi lllél:O rl1m ,ql11 morbomm ql11dem vulganllm,aerem
~u e cal1[am aferi~:cnts
in libro d,e n~cua
human~
hç~
fi ~:verba
:Morb
l vero finnt,partlm a VJetu, partlm a.
hPlrltll,cuins attraai one viuimus,proueniu!1r. V tro[q;
Oc modo dif!:ingtles. Vbi multi vno morbo homines
~oripltnu
eadem tempefiate , call(am illi attribuere
e emUs,quod eH maximè commune,& quo prœcipttè
Otnnes vtimur. Id autem ef!:, C]uod refpirando attrahi~us,
T unc enim vittnm cuiuCque nof!:rum I)equaquam
l~ Callra eflè manif"fio conf!:at,cùm morbus omnes iux
ta att' .
'r.
.
, lO~t,am
iuuenes
,ql1am
tenes,tam ['rœm1l1
as, qua...
Vlros
P"
.
b'b
, , crmde vmllm ac aquam 1 entes,t:1..,
qUI 0 ffam~
<lll:ltn ,
'J'"
"
,
lb qUll,ane" comed
ut, ta qUl paru,ql
lam qt1l• mn 1tu..
:l
oran
"
,
.
' l10
n\'
t. ~tgo
non fnel'lt VlétUS ratiO 111 cau f:a,cum
InesA.q
l Vlan
' vten tes 111
' eUIl
d
'
'd
bum
toqtlo
em 1I1Cl llnt morafr': t vbi dmerGs eodem tempore mOl'bis homincs
li~Cntr,fus
cuiq; viallS Une controuerfi:(c:l.llCa efi.
0tn ~erblS
ca:ll1m conf!:imit,non ViaLlffi,elfevulgaril1m
ficenlum Cll1Cam morborum, Potef!: tamen interdum ef
ql1i~c
tnorbnrn vniuer[alem hauillS aqux inti étX:qllOd
detn c~ memorix prodirum dl: in caf!:ris accidi(fe. Icitati
loci namram, vbi cunéti eodem loco caitra me
nii 'qCOmmorabantur.Interim cùm cx barathl'is Choro
, \los
" . lipu'ant
'
frequete
., s. H'"
,
aerelll
c vo ca~t,
vetI
llgltllr,qllla
O1':1t' ontammant,morbos O'cneral1t, ac in ft'perio re
lQne
fClin
cornprxhcndentur, Porroq ui l cibo prollciciles~r*.pOt,u
infrequcntes, mm cognim fun.t fa
ql10d ~l'C
In ltbro de nanua humana caufam ems,
pelau~t
cf!: mOl'bis communc, communiCsima aptnorb·lt. tn ltbro dc acre,aquJ, & locis,qlli fic gencl'aml"
h:tc ei~?l(o{vS',hc
efi, vnincrfalcs voc:mit, ade6qnc
q1le te~
unt vcrba:Annlitiarc :ttttem poterie, qui quouitatem porc procedentc,& anno vniner(ales morbi ci
pOU: H~nebl.t,
fcu ~fute,r
hyeme. Et non mlllto
_1mor~l
flint ~is ~ernac1
i,& fi qui v,niuer[alis
°
irruat' morbus ex tcmporum anni c0l111erfione) umt hi
A illius gu?'lue participes. Et paulo pofi: Viris hi rnorbi pecl1lIares fl1l'lt:& extra ordinem ,fi quis dominatur
ex immtttationc commuais morbus. Déinde inferiùs:
Hic illis ef!: collaétaneus morbus refiate umul, &. hyeme. At vero nec hoc te velim latére in [lIpcrioribus ca
pitibns,qnod iccm in certis dixit aliis libris Hippocrates:qui perpetuo te!1em 10cum quempiam, qui quidem
~/1f-WI,
id efi,pllblici vocanrur , eos itcm ex iIlorli efTe
genere,C]ui l11ultis communes [unt, vt pefiis quoql1e,
Nam & hœc in communiblls mOl'bis eft. ~od
quide
ipft'l11 illc in lihro de rationc viétus in morbis :lcmis,
apertè indicauit his uerbis: Cùm enim nullum commll
ne genl1s pef!:ilentis morbi vnlgemr,[cd difperfi, diCsimiles inter Ce fint morbi, hi quJ.m reliqui vniuerfi maiorem mnltimdinem perimere [oient, Iraq; paret ex
vulgarium morborii elfe generc eos , qui pelsimi flmt,
B & pefiilemes appell amr. Vulgares vero de genere .Gmt
popl1laril1m,& vniuer[alil1m,gl1i morbis di[perfis è rcgione opponuntur. Ha:c itle bis nomim pOUlit, At pefies appeltant omne~
homines, fci{tntq; exicales mol'bos eHe. Et vero edam ad deos L--epe referunr,de curltione earnm confulentes, At vero non hoc tanrùm 10co verbum Vulgari,fcripfit,fed in Prx(agiis etiam, vbi
ait: Morborum irem,qui Cemper vulgancur, ortLlm,ac
temporum anni fiamm fedulo ob[eruar':! oporte t, nec
anni temporis ignorare fiatUm. Adeoq; in ipfis yulgarium morbornm libris interim iIlum dicere audias:
Vulgab:ll1cul' :l.utem etiamdyfemerix xfl:ate plurima:.
AHquando vero alia febrili genera vulgabancur:etcnim
aliis ctiam morbus vulgaris erlt. Hoc nomen 't7nJHfIC~(
(id efi , publicè gralfans , 1105 vulgare femp::r appcllamus) quibufdam in exemplaribns fer ipnul1 quatuor ef!:
C fyltabis, quarnm confiat pofirema ex ft & ° ~ 11. In al1i$
quinque, ex ft & 1,& aItera [y llaba, qux v loma efi ex c,
& Y. Homm op.orree ad ea,qux poa dicenmr,meminif
fe: tenend{lmgl1e, 'lI o[dam 11l0rbos inuader e mulcos in commul1i , qui fcilicct communes appcllanrur:
quofdlm feparatim quemlibet , guos difperfos nominarunt. Inter communes alii publici [um quos vocant §VJl~{uS'
Grxci , alii Vl1lglres ,qui ab illis tum
't7rill1{JO I, mm t'JT7,/'Hftloi'vocanmr: tam enim quatllOl',
quàm fy llabis qHingue, vt diximus, & fcribunt,& ennn
tÏ.ant. Horum perniciofiCsimi ql1inquc pef!:ilcntes voci
tur)glli périndc ac tOtI!m vulgarium morborum ge11l1S,
ex cxli fiam proficifcunmr. Atque eti:ul1 pefiilétes nonulbs tempef!:ates defcripGt, vt eas,de guibus in tenio
libro naéhm r,eo qnod & gen ... rc vulgari ell morbus,
pef!:is.Atque hxc Cjuidcm priùs explicauilTc,quàm reD lillua cnarraré fingillatim,operxpretium eiTe dll1(i,quo
me nunc tlndem conuertaJ11 fi VI111m modo hoc prxO1onuerim id quod in multi; iam à me libris cofcriptis
d ixi vbi il1~s
qui fiudée artem medicam perdifccre, vt
,
r
fiu :lpprx llC,
" l lInmr,c x ercltcr,
' "
fe in, fingularibus,q
l\x len
cohortor, vt Cl,qllX ante didicerut gencratim, COO'IlOfcant" ~x
qtli e ~ {~Il,ar
, ia :mtumant Empirici"vnineru dfe fiattls prmclpll1:t1 bqllC tandem affentnt vera
prxcepta effe,qure confiitllunmr ab experientia:,N obis
nlllltO aliter,ade6qne Iltlmero[a prxccpta imlenta cfTc
l'atione vidcnm\': ql orum tamen dc veritate iudicitlm
f.'1cimLls,protlt !b~ilunmr
ab experimentis,& fidé açcipiut. Nam fic qllidem c,tfi <'lux inucnra ratione,ad demonll:rata u1l1t,de eo ql1ld magnitll(line Sol à Luna di
fiet,hi s credaml1s:tame,cùm ab fenfibilibu mulcis aliis
qux goometricx docent rationes,& ab cclipfibus fingu
bribns confin;nentl11',fldem habemlls maiorem. ~an
..
,
do igi
)lO
,
�;1I
Galeni in Lib. J. Hippocr.
)12
cuit, vbi de exuper antiahu moru, & dc ffiOl·bomm gedo io-itlli' ab experimentis Gngularibus coprob ata,qux
prxced llnt,de aeris temdemonfirantur,accipiunt maiorem fi- A neribus agit,& qua: ifia ambo
per ~ e ometria
flmt quatuor. Erenim
ntix
diffcre
ornm
pcramentls:qu
eam 'fidem fiabilillnmr firmit'ts: longè made~pérql
dit tempus intel: Ver
Î'nterce
m,guod
bi['1l'ià
vt maximè
gis, qua: ex medica difciplina flint in vniuerfllm inuennihilo mimIS omni
s,
l;diuida
Aréhm
&
Ortum
giliarum
ta, Gngllhribus fl1l1t probationibl1s confiituenda. ~x
hyemi immodietÎam
vt
,
ficcitas
nimi:1.
llis
comml1
efi
obferuari nos in lib ris vlllgariG. morbo ru docebimlls.
.hl1miditas, quanuis in tres partes diducas,
algor,&
cus
P R 1 M A T E M P EST A S.
atquc ita tempcramemi magnre differentix , gllas reétè
xquia
generales appelhllcris,annllm dillidunt in quatuor teo,circ
NTha [o,au tumn
l "" ~I
pora,genere inter fe,am fpecie differentia, vtcunqlle ti
noétium, & [ub Vergilias, plu~t " ;D-:~
hi appellare vifilm fit. At horum ft differentias fingulas
s,le
nente
,conri
mulrx
erant
uix
tibi xfias,in panes tres
in maius,& minus feècs,in ~uas
anni temporu diuifio ex {pahyems difiribl1etur. ~x
nes,v tcùm [pirat AuGer.
tio ipforum efficitur. Efi enim inter Vergilias, & ArAd vl1lgarillm morbornm difcipl inam, cogniti one
él:unun tempus menGllm gllamor. Plurillm etia, quàm
verba.ipfa
loci infrà oi1éda,magnopere interdr ;. N~c
quatl1or,quod inter Vergiliarum occafum & reqllino~qLlI10fic ~1abet:lrc
lllthoris [lInt expla~ndq1
vernum interefi. Veris autem tempus, ne habet
étiLlm,& fllh V erglltas. N a cum bma xqllll1oéha, hmx B él:illm
duos qllidem folidos men{es:gllo faéhun efi, vt inre initem V ero-iliaru /int /ignificationes, vtru illorum dicat,
dillitum permanferit, Hinc etiam alltumni erat tempuS,
Alltllmno,/ignificat:fit enim vere alte
adieéto f~rmoni
veris maius,gllod in menfes duos extenditur: hoc tamé
.traéHl, qucad
rum,atq; eil1s hoc dl: principiu ad nofir~
magnitudine longè ah refiatis tempor e,& hyemis vinci
modum eriam finimr prorfLls fllb Verglharnm orrum.
tur. At mihi hçc femel iam diéta ftnr,quç eo-o ad omnia
Alteru alltl1mnO xquinoétiil fi t,ad occaftls Vergiliaru:
guà prôqux fllb hxc dicemus,'mcmoria velim ten~i,
.gui
al i m1mer? "'ÀcfJa~,
quas appellant Grreci :i~plnr
trali
flmt,
aliis
,gui
ptiùs ad omnium natiOnllm men[es
fingnlari "'ÀcfcfJ'a. Occldn r autef!1 Ver{?lha; ab regutnoHippo
nullam
omnes,
re queas. Nam /i iidem fint aplld
étio amunali diehus circirer gl1lngllagmta. Neque hoc
cratcs faceret,neque Arél:uri,neque Vergiliarum, negj
til
~
plagis
~
i
e
tempor
eodé
nos prreterit,fieri om.n~bl1
él:iornm aut {olfiitioru
xquinoétia,tum [ol(lma:cl1m exortu.s /iden.l, & O.blCllS . Canis,n1111am etÎam am xgllino
, verbi
diceret
, In Ma~edoni
hlS tan
mentionem,fed tantùm
varient,ita vtful1m gnxg; habeat reglO.~p
r,
appetl5
Dion
ones
Maced
men/is~gl:
g:ati,n~
tùm,qu i fub eode venice hahitant,Gderu comunes , &
Nunc
aeris.
amento
temper
111
e1l1finodl.futffe Oaulln
ortllS fl1l1t,& occafus. At vocât ferè,gl1od ex multis cO
aliguam
vel
totu,
g lliaDio n folis efi Macedoniblls clarum ,contrà,obfcll
Taurum
gratia,
verbi
Gdl1s:
fiat fiellis,
rum Athenienfibl1s,cxterifg;,mortalibus volebat alleius partem, vt H yadas,aut Vergilias. Efi tamen cùm
illXd prodeife Hipocrates~
fino-llias fiellas,fidera appellent. At non gllod efi co fla- C tem omnibus nationibl1s
is menGbus, folùm [cn
negleét
m [emper hoc J nO po mit meliùs,qllàm
ex mLllds fiellâ id appe\lant, cretenl
tu~
' r I~
élium , vniller[al.e;
)
regllino
enim
bere xguinoélium. Efi
demum modo fidllS. Vnam vero guamqi 10 a non tanergo Afironml~
at menfes,/ingulis gentibus fllÎ. ~i
tùm fiellam, vt dixi, fed & fidus:vt Aréhtrll, C:tniculam,
haudgllaqll:l
ipfl1m
nolim,
imperims efi,hunc celatum
Luciferu,Hefperu. Atq; eil: ad omne propoGta difpu:onun u(lI~
prxdiél
ob
ohfeqlli Hippoc rati, ad illam
tationem cum primis necefl'arillm, vnaquag; in regio, ve1I~S
videmr
tati's
humani
cohorranti. At quia elre
ne, vbi obire medicam artem infiimimLls , cUillSg; perbabl ttt
efi
tis
[1Clllta
res
m
prxOà efl'e faciam, vt quantu
ah his
Gderis. emerflls,occaÛl(q;: gl.1ia ten~P?ra
[pe~i
ra, prxfcriham auxilillm: cui fi attendere anil11um ve~ nr
anm clrcunfcnbulltur. Exemplt gratla: Yens m Hellelint,ex cunélis,qllx refert Hippoc ratcs, fmélLi capi.e .
fponti parallelo eO initium,guod id teporis efi xquiLlIl1O Agè,diuidatur in gllltLlor tempora annllS pro xg
noétiu:& finis, VergiliarLi orrus,gui dies ad duodecim
él:iorum, & folfiitiprum ratione,fi hîc femel virum 1'0regllinoétium alltlll11nale antcccdit.!am Vergiliarum oc
galleris ver['ltllm in Afiron omia, quatuor hx partes
cafilS,& hyemis principil1m,& finis dl: anmmni. Pon'à
fit
incidant: mox his pcrcep.tis p'ote.~
cur
g.uo[na?1 in m~nes
non caret admirarione,& efi innefiiganda caufa,
rum fiderum {ie:nihcartOnl
/ingulo
reltqllls
in
de
llx
Vbl
1'1S,
prxteri tus in fermone fiellx ortlls illllfirifsimx,<]
bus fermo Gt , afl'egui . V t (vcrbi gratia) f1"jam cogn~
xfiatem incidit, Callicllla: vocitat x à Latinis,à Grxcis
fcas in principillm méfis Dii amunale incidere xgLtItotius fidel:is, Ca.ahl1ten~
ut/gr lI . Hunc alig.I~nome
D
no
nottillm , vidcbis {olfiitili brumale ford ab hinc men(e;
1 •
nem etÎam nomma t. Atgul Canl vnJl1erfo /idel'l eO
.. .
\
wfpal<§r appcl ltJ : l:i
~t(UT,1'
fi
menfis
gui
o
l
n
~
,
s
e
r
t
iculx:
ere
1a,Can
madihl1
efi
eius
in
qux
vero
:illi
men
hoc nomme denotatllr apud Maccclonas. Ve rl1 Il 111 çq .
reétè Antica n;m non Canem lppelles. Cuius gllidem
1~
noétium principio Artemifii:/ic x{lillum folfiitÎlIJ11,1nl
. Ati pium
vocanr,efi p~in
fiellx orcus hop~:'x,quam
:
mem
quorum
rncnftum
iis
princip
in
Nam
tio Loi.
que in feptem tCmpefiltes gui anllum dlfinbuunt, xna
qlll
llas,
Macedo
~
1
l
p
a
hunt
fol{litia
&
a
l1inoéti
tnlls,xq
H fi er~
tem ad Canis vfg; exortum proten dunt.A b hoc ad Ar
'
a.
'fl.
m & appellant men[cs. xc 1 P
& numcra
pal-lO
mO
partrcs
in
m
hyemc
iidcm
u.Atq;
ami ortum, autumn
él:'IUI11 dLIO~ 'lil
'
l
'
i
f
. , ac l~ . upcr a.n~e
llltllmna C , X91l~0
S
cep~ns
d.iffccant:cuim,{ith folfiitillm tcmpus, medium con
te~
Aréhun m Jldlccn s, Vergl. S
onn
dlCbllS
ferè
declm
~
r
i
f
o
p
e,
fement
primam
,
dllOhus
[Cle
.
fiitul1l1t. De extrem is
.
..
fl. d'
vero\ OCCI'cl cre JOU les cll'cltcr gl1l11ql1agll1ra, ellr•
mam 9'IJT«;>"{CW,quod. en infercndi tempus. Nam hoc Il
ria
1.
fi
d'
.
. r annl IC vtwng ; le us exo
i
qUOto men fiIS Clll1l1q;
li paél:o arpclla nt ifia. Et quidem in libro de feptima~
c
a
1x
vells,<]t
ratcm
Hippoc
feqlli
etiam,G
Ob[eruai~
in [cptem p:lI'tes
nomen pr~fet
nis,qui Hipocrat~
pl'
derit :l.Cr1 temperameti mlltatio. Cçten'tm non {ill1t
• 'lJ11
dillililm annli il1cna~:r
,vt atltLlmn'llS & vcr intertr:1.
1
guod multlS 1'5
Lunx ratione mcn (cs fi1bdllccndi,
confient,&indillif.'1:diuid5turalltc in partcs tres hyés,
SOl
'
d
r
.\
..
.
5
G r:uclx Clllltatl JUS cft folcnne: le pro ratlOne
& in duas xfias. Ac efi illa guidcm edam vti\is partitio,
s
~
u
p
1
l
O
c
apuJ omnes nrbcs antiguiores & nationes . rn el11C
patebit. Vti\is porrà & jn
vt in progrefl'u [ermol1i~
'
. E
do
numeranmr. t Roman i vniucrfilm annum III duO de
rates
<]IJaCllor répora [eé io, vri & ip(c priùs Hippoc
~'
~
1 , ~:'"
;. ~]j
ltar
)
~
n~
�de Morb. vuJg . ComIn. 1.
d~loecimfprtn,qu
efi vnus dl10detriginta
dJerum, quem 1 folfiirio brumali numeranc alrcrum.
Ipf~
vero primus poll (olnitillm, guem torius facÏtmt
annl primllm, vnll (upra triginta alfllmit.I tidem tertiliS pon foH1:itillm'nam & hic dierum efi triginta vnius.
~antls
nigin ta dieblls confiat. ~intl1s
prxter trigmta continet vnu. Sextus triginta dies habet. ~i
~:.lm
fegllllnmr duo,uiginta funr & vnius dierum.
~l
hos excipit,triginta dieru ell. Huic proximus v~lS
~l & triginta, qui numero decimns efi totius ani.
flngmt~
:[1: dieru~
vndecimus , dlo~ecimus
. vni~ls
fi pla tnglllta. ~od
fi cunétorum mefium dies ln
llmmam fubdllcas omnes fint quinque fupra trecentos f i '
,
exagmta.Iam fi in hlffiC modli qnaUlor annos filp
Pf:Ut.:lleris , anno qllarto tertiu menfem triginta die ru
aClllt .'Vt fil11g11l'1 annl" tneenum
' rlexagenl1m
' fimt d'lel"llm, pr:etérCJ; quadrantis. V t vero Palx/lini computan.t, dllodecim menfes efficiut dies nllmero trecenos
qnmqsllagenos quaternos.Ni qllando tempus à Lunx
. .0:
r
. convlque
ad al'lam quanms
iCU1l1fi' ole cOnlllll\..llone
un\..llonem
r.
d'
.
.
.
"1'
e d' , . lllpra les vIg111t1l10Ue, a mm prxrerea\ d'1
t m 1~ldum
aŒunit: idcireo duos menfes continenes qUll1qnagmta
.
" unt
d 'mrenouem d"les 111 partes d
1111
1es atq 1
d'
'
..
f:
'
qua
". . .'
; a terllm lerum trlg111ta aellll1t, a1temm
Igln tlnollem, ()
"
.
il'
r
~are
qUlbus
hrec eH
ratio men fimm,
a lquem f a ' "
.
te .
cere llltereaIare CO<YUllcur. vt pnmum prre,0
fi
rltorum
at'
annorllm reItqua cumulenmr,& tempus int"ls!h~(
. Nam C]uido menfes [unt intercalares
erca adl fi . " .
\ a111
" A nronoml,
fl
•
tum R
' cnpttl rehquerunt cum
éto lPparchus. ~are
apud illos,qui mefes hoc paétia~lern.t,o
ell: dies eonfiicuere, quibus xguino
eos .0Hhtla fiant, &orianrur illufiria fidera, Apud
Ro,qlll.ad Solem rationem ineunt,fiamas: id qllOd à
cis :anls ~ix,
& Macedonibus,nofiratlb(tfq; AfiatiIta' Vero etiam aliis nationibus ob[eruari no paucis.
ti c~le
qla~o
hrec percllrri,omni difputationi [eguen
bia ~mltna,
referam me ad infiitutam orationem, verlS fiat"1l,qll1. III
. T h alO
r aeCl'd'lt,au {ipleans
.
• A
no'
an:
Hm
rca
fe.
:eqllÎnoét.ium,& hib Vergilias multùm 1'11liffit d am cÙm alltllmnus ad ~quinoétl
proceffiffer, &
..
fl'
'fl fl
cQ!p'Il0rl1m menfium non {iub'1l1ltmm
Hatlm lne
natlls
.'.
fl'
,
lt fed .
ad V ' " ,clrca xqmnoétmm exortllS ell:,penmuttque
ero-l!ta
r
{i
d'
.,
.
ginta.l~
rllm vIqne occa um, ~es ,clre;~
ql~u:a
g~ P\anè'fh~o,tlm.
~e ~lnt
[entetla 111hl1 re
glcdo s qlllcquam adfert 111dlC11 ad morbos prre[aterttm 'hneqlle polfunt fnmri prx[ciri vlla ratione:creIlatillo t Oc tal1tùm , incidilfe morbos aliqnos infeao
CO fllnl ~mporl
ann1 temperamento.Interdu antem
ait
for
. & arte ratlOna
.
l'l, cxterum
\
nOtamfi 1 mam non VJa,
o
aefle
.
.
E
~'.
,
tll m Co '{Ii
expcnen ua. t vero etlam m tempene
Pellalltml l,r~s
quas t1lwJ'eoftd$ ,hoc efi, cocurflls aptlll11.l11. mlcdlCl empirici aphori[mos enarrâtes cerro
{'
Ot lOt
Ir •
r
'
[eteban fr llm eue 101lentaS caluas,experimentis refiICCa &: telle. coperrum.
E xemp l'l gratla:
. Cùm hyems
nlllll ':tfiqIUlonia fuerit, ver amem pllluillm & allfirif:nt~riË
e.xiQcnt fcbres ael1tx, l~pitudnes,
& dytlt,feten' t Itcrum:Hycms fi plulllo(a,& aulhina fue
qltib lls in~'
el' autem aridum,& b l'LImaI e, mul iere s,
ortÏtl nt . E. t ln vere parms, ex qualibet oecaGone abtÙri1 difFe t ca:tera,qux his fllbiunxic, vbi quatuor tanfint'~oelas
tcmpellamm [cripfit, cùm p,ermllltx
nlUm inte ~tendrc
~incl1S
debebat,ac deinde aniad ~ni
te~ erC,ac p.erquirere, primùm ql1idem quod
\tb l erre e IPora attlllet,de nauU"a dcReétentia:déinde
Il}
l '
.'
cflUn Sxpborauer'
1
IS P l1nma , omnIUm mda<Yare nu• II lX' conr.d
. r
0
,
11 crarc, qlud Iolomm quatuor
'N
,J
y
Galen.
Hippocrates memillerit, qllÇ fimul ac innellta fint: vii
A perqnirere,atgue rationem,cuius prxfidio omniu alio
mm vim tempefiatu poterimus cognofcere. Siguidé
hic denigue folus ad ea,qnx exoriuncur ,& morbos im
pendemes prxfagiendos erit accômodl1s, imo occurrendi etiam, qnoad eills fieri poterie, ne guid in eos
Incurrat : huic facl11tates foli dabûtur,qui via commemorata infiOat. Am fi hoc per caufx magnitudine no
poterie, Vt his guide certè maximè remifsis afficiatur.
Nam faciliùs inuelltl1rum fanè morborum curationem
eum gui ad hxc, quortlm efi à nobis faéta metio,mentem exercitallerit, guàm illos, qui nihil ante funt meditati,nemine effe vel de plebe arbitror,que ifiud fugi
at,nedû probè infii.tlltos. Nam quod pImes ipfe Hippocrates cognofceret,guàm quamor,qllas in aphorifmis defcripfit,tepefiates, ex his ipfis Iihris,guos enarrare hic infiimimus, fatis côHabit: in quonlill primo,
B primùm defcripfie fiatu: de quo dicit ad exitû . Cùm
effet aute totus hic frams allfirinl1s & [qllallidlls. Alterû, vbi ite ait:Cû toms effet frigidus anns,& hllmidus,
aguiloniuali ' Tertiû inxquale & variu ) qui paulo ante
Aréturu cœpit, fllicq; frigidlls & hllmidlls : déinde ab
xquinoétio autûnali ad Vergiliarum occafllm omnino
aufl:riÎ1l1s, vnà cu immodicis hl1miditatibus : pofieà fri
gidllS,& ficcus fimnl cu ventis aglliloniis maximis per
tota propè hyeme'dein affatim magni v[qlle ad Aran
ru refius,fub qne imbres aulhini v[que ad reqninoétiu.
Hrec qllaqnàm tepefias inxqllalis elfet, attame frigns,
& ficcitas in ea dominabimr. Statu p r\tereà {cripfit in
horu librorutertio,gne pofieà invnu capnt reduxit,his
vt"rbis:Annns anfirinns pIuuins, à vetis in totti filens.
Iam aliu fiatum initio [ecnndi fcripfit ad hlffiC modl1m:
C Erit Crallone carbucnli xllil1i,pluerat per xOu Iatgo
imbri,ldqj afsidué. Accideratallte mll?is Aufiro {pira
te. N il hic vt efi ealidifsimus & modice hllmidus,Ïn vno [eilicet anni tempore,gllo accidit,refiate: ita iIle,de
quo in tertio libro agi tu r , per tOtum annum. 1am vero
[lint alii llatus proditi in morhorii vuIgariu Iibris , de
ql1ibus in Aphori{mis verbum nullum fecit. Cxteru
quatuor illos (qllOS feilicet aliis frequentiores inte1Iexit,ita vt effent exemplu,adiuétos cum cauCre declaratione, C]ll:l.l11 in libro de aqua,aere, & locis expedit)in
A phoriCmls tradere voluit. ~in
etiam fi vel prxteril'et pror[us cau(arum declaratione,liceret inuenire no
bis eam ex hiis qux in AphoriCmis tradidit, qux viro
[unt Catis rationem meditato ad antè diéta inllenienda.
N eq; enim hoc te velim 19norarc,id gnod tametfi freguenter,mllldfque locis :lhllndè oOendimus,nihiIomi
D nus,nl1oc dicemlls, guatenus eius meminiiIè res POfillht. Singllix in Oml11bllS arribus copofitiones medica
mentorum fimplicium, quia tantus efi numerus,expel'imentis co<Yno[ci non nIent: fed omniLUn ha mm vna efi via in~ecod,aql
per [ua Cuiu{glle elementa,
vtl fit in Grammatic:l. Proinde & qllxfi:lmum elemen
ta fint ab ipfa rei ingre[si eifentia, colltemptemul' ) Vt
in librls de demonllratione didicimus. ~are
[ermonem à capite arc~eml1s
, expoo:o;l\[qlle tibi ordinc
omnia ) re prxtermIlr., nulla.HumldHate,calore
& fri\
)
gore,& ficcitate te.mpora a~,nt
ml~tO
?ifiam,Nall1 hyems quidem hltl11ldltat.ealus , fngoreque pra::fbt: xlbs item catore,:lc ficCltate: ver planè in medio efivtrinfque. Nam in vtraque opeoGtione nelltru alceri il
Ihic pr~{ta,
neqlle fieco hllmldum, neqlle calido frigi
dUI11:verùm cil quafi ambarum a:quilibrium oppofitio
horarllm omnium torins propè
num, xgla~itrque
diei lX noétls,atque nulla in illis fit magna immucatio
.
Tom.
Il
r
�Galeni in Lib . l. Hippoc.
atlt e 'Upel'lmÎa,clliu[ccmodi eon[picias in Autul11rro.
tempefb.tibus rcmEt. A tq; vt hic de difFerentia l1i~m
Hic enim de matlltÎno frigus viget, circa meridie ma- A ditatis,& i'iccitatis docuit: fic qux cal oris llt,& fn?~
o-!1US ref1:11s, qLli rur{us ad crepu{mlu vefpertinû tranfit
ris diffcrenria, ibi tradit, vhi de aquiloniis,& aU~1:lIS
~1 algore: dominamr tame in co iiccum humido,& fri
[cripilt fl:l.tJbu s. Nam in nofiro traél:u Aguilo fng,~S
gidum calido. Habes tepomm anni temperamentum:
dl, teruens Auller: nill forcè(id gllod rarum efi)incllte
qlloru ferè l11utatio fit palllatim , vt à ne mine totO tem
vere frigidtlS fit,aut alio ql10piâ anni rempore aliqua n:
pore {entiamr. Sin con fcrtim , [entiatur : non tamen
ti[per hic [piret : atql1i ne eum guidem eft Aquilon.c ~n
âff:J.tim,am immoderatè in hllmidorl1Ol temporum,aut
gidior. ~are
attende [egncncia , Vt [cripfit de hls III
namralillm l11utationibus. Igimr oriente Aréturo pluAphorifmis,fic or[us: Aufiri anditum hebetantes, ca~
it ferè,Gm{dque [pirant vcnti frigidi: qnod mm anmm
liginoG, caput grallantes , pigri, di.{foluentes : qu~ndo
ni cil: principillm, tum finis xfiatis.Déinde tempore [ehniu[modi tempellas dominetltr , eiu[cemodi vlgen~
quel1te paufatim i:a .vt. no~
peri~tl
, fi~ f!1uratio in
morbi. At fi Aguilonia fuerit, tu[sis ex faucibus, ah1l
frigidum : quam V1Cl[sltud1l1em faClt Verg,lIarum ocdurx, difI1Ctlltates vrinx cum honore, Jaterum dol~
caCus {enfibilem. Dehinc vndequague iimiliter ad xl'es,&: peél:oris : gl1ando hxc tempeCb.s dominecur, ta~
quinoél:illm vernale venir, ac interim par fit acce[sio
lia in morbis expeétanda [unt. Habes gllx de vehem ell
vcro etiam mav [que ad Vergiliarnm ortum. ~xpi
tibus Anftralibus,& Aguiloniis futibus,gui multo reJ11
nifefia qllxdam [ub tcmpus xgUllloétu, at 1110dcrata ta B pore durant, ab eo diéta (unt. 0 ftendi t eniOl per ver~
men.Iam ab ortu VerCtiliarum augetnr calidum,& fic...,
bum dominari, nomina ha:c non eiTe cius, gui ve:c au t
eum v[g; ad Canis or~lmdicè,&petn.
modico tcmpore [pirat: nec ei, gui pluribus qt1ldeLU
vbi adfit, aligllantifper regnabul1t anfiri. Mox fi.lccediebns,fed imbecil1us eft, hoc [c nomen tribuere. I ~J1
dent plnuix t:l.l1tx,quantx {pirant Etcfix ad ol'tum v[de temporariis Aufirinis & Aql.1iloniis ventis aCClfe
que Arél:nri. !taque experimentis & ratione didiciqux dicat: Temperarix antem tempeftates, AqtliJon,~
mus, vbi in hunc modum anni tempora procedant, &
quidem coroora den{anr, conrendun t, robor:w t ,& rC
jn~[e
mlltuo conuertantur , non exiftere neque peftem
dunr color;dora,auditum iUll:tnt, alnos exicant,àCl~
v lia m, negne quenquam aliul11 morbum ~ugarem,[.d
los mordcnt, & fi peétns dolor alignis obfederit, eldl,?
" . li .. J~
folos di[per[os, quos v~)Cat,
~rbo,qUl
vlétu~
C?ml:mgent. Au(hinx remÎttunt corpora,& hume él:3.r,a
tes [unt. At qnia Gnguhs aDlll teponbus fingult ngcnt
tllm obmndl1nr,capnt grauanr,& vertigines creantJlSI
humores (v tab illo accepimns) hyeme pimita,fanguis
qui ex ocul is l:tborant, corpus tOrpidum efficiunt!t ~s
vere,:eftate bilis, auriino bilis acida: ideo fit vt q~1Î
pra
nos lubricant. Porro prodita (une ab eo in Apho n
lIa vtutur ratione viél:ns,l1on iidem eos tentet amni te
& alia, de natura temporum & conuerfione inter [Il :1
pore morbi,fed vt ip[e dOCllit, Vere melancholix, inCa
bita:guorum fingula [uo loco cÏtabimus. Hk fat :r~,
nix,morbi comitiales, & {anguinis proRuuia , aliique
fi didicerimus prima rudimenta ftatuii virtutis ab,lP
morbi quos [ecundii hos recenfet. Aefiate alii , ali1q; C elfe Hippocrate prodira. ~orum
vefiigiis in qUI~1
e
.2ummno. Itemalii hyeme:qni ex offenfione guidem in
vis qui inciderinr, ftatibns nos via oponet, & or ,I~
ratione vians proficiCcllntllr, cxtcriiimmutatur eoru
progreiTos inuenire, cniufmodi impendellt m~rb;(e
formx pro anri:i tepore,:ttate,& natura.Nam quia pro
quemadmodum eis fit occurrendum,am fi iarn HIU !1~
naturis, & xtatibus mm corporu alterantur teperame
rint, qna ratione curandi. Hic {cilicet huiliS efi cO III
. , maXlmas
,
f ru él: us. A'
• hoTUw
la,tum hUl110ru eXllperan rix difsidé t: proinde pro hamentatJOlllS
tIn e 1ementlS
fum etiam ratione commmatur nunc [pecies morbolocus e fi cdam, qui etiam ad prouidedos morbo s 1l0vij
mm. Ac de differentiis,gllx infi.111t in xtatibns, in huc
'nihi[ ânuntÎat: vt item natllra vniu[clliufque, œ~l
ci j
modl1m [cripfit : In xtatibus aute exercent pamos pue
tX fors, viétns ratio. Often[nm autem ab eo elè 1 ~J1i
1"0S, & infantes oris hulcera, qux aphthx vocanmr, &
dè in libro de aqua , aere, & locis, qlli cnique reg1ob
vomitiones, & reliqlla, gux ulbiunxit his pcr 0l11ncm
Frequentes [unt morbi. Poteris itague hine, qla~o5,
xtatcm, Dc namris hoc paao : Inter natrs,h~
ad xrem aeris nimiùm frigidus & hllmidus ftatLlS rrlC).l uniS
fiatcl11,illx ad hycmem bcne,allt malè coparatx funr.
pront poilnlat ipGns III tu ra , ab co oftcn[oS parlC r3
~o
fit, vt obtincat parem viOl laborantis corpns ad
eft, Gmile iucticium fi.lmere à 10co, lC ab xt~e,l:C
l~ a:
concitandam caufam,ac :.ler:qux vbi ambo coeallt, acvitx inftimtis,& viétus tota ratione. E tenim glU &. 'is
ql1ifititium cffjciul1t temperaOlentllm,cllius comes cft
r.
f'ngl'd 1," & J111mlC
'1'1,& extenlls
. C1rcll
' nfia nt1 ir,
tura lImt
vulO"arium morbornm onus. Tarn fi videamus,qllid in D faciliùs morbis, quos 11ll111idllS & fi-igidlls {btuS
corpus l1Uman~
calor pofsit aer . is,gl~d
atltem t'rigus,
cedenr: contrarii ,x~ri(ls.
Si éimr olag.l htl1b:~
ficcitas &hllmldltas: vldeaml1s Item lp[am p:mentem
r
"
-'
[.
ra !11~
f ng~ · 'd a pcr le
ralcm ftûmm
habcat
, morhl
gcn~
materii qualis fit:facilc iam iit inuenirc, & prrefentil'e
tur facilè ei l1atui familiarcs tacicnte ad hoc etlarP Pus
c
, fiat & hlll1"] 1<' 1'lor-fia
fimlros'morbo s : imo vero ante hxc etiam illud reétè
il1tcrim calid;or
.ft .jp',
ga, l tl'd"c ton~
tcmroribus,cùm
diétum cogno[cemus:I n conft~ibus
qualê 111 fecudo de vulCt:lribllS 1110rbis libro de C\il~
r.'
'"
"..
(!
hr cro 1
tempeftiuè tcmpel1iua proucnlllnt, morb1 c~n{btes,
Ht
111 pnnClplO. PIl1cbat, 1l1qll1t, pel' x um '.D 'llnl
& boni iudicii fiunt. Ininconl1itibus vero, 1I1conftan
bri afsidué. Inrereft etenim ad diél:orum putrId O' ft!!
tes, & qui difficulrcr illdicanrur. !taque quxnam fint
~enratioê.mb?
aliqual1mlllm ~pre
!O~J,8C
qualitatu earLl facllitatcs,qllaru mcminimus,hllmidita
iertlm fi vtrlnql1c mtemperatus iit, cal1JlO.1 [Cl eW
tis,(ca~.lorfg{q;udm
ipulmHippo
hnmidior, Refcret ctiam,G alœrutra parte Jnte?~Pol
cratem in Aphori[mis dicclltom: Ex anni amCm remtus fit vti Cranon in 10co concano fi ta, & men l,J in~
pefl:atibus in vnil1cr[um tÎccitatcs imbribus [unt [alu. è'
'lul1e1l 1S-[a, el'/1
).1: vn d' e maXlm
mor l'
11S putn'd'IS, vt cal)
briores , & minù~
lethales. MOThi alltem in imbriblls
fcil:ata cil: atqnc prxter cxtera ineomn;oda,all er uilli
fehrcs Jonga:,alili pro~tlnja,
putrC:
n;agna cx pa,rte fl1~
etiam à vcntis Aqll1loniis, vcntorû {llblcél:a rran.qn oll
dl~es,mor
CO~1t)es,.
ap~lexi,&
angll1x. In GCCl
tatl'h liS, guas IIII11fftUtr are 11 atH G rxCl.. A tql "CI:!
~
o{t[~
tatlbns vero tabHlx 1Ippltlldmcs,articlllorum dolorcs,
buiufcemodi cft. Thafils aliter comparat:t ef} '. exp ad~
flranguria:. Brec ille de produétis in 10ngllIP [patillm
cl1 cnim ventis Aqnilonüs & frigidis, Thraclll' él~cr{o
It
Z
Fr;
1
�de Morb. yuJg. Comm. J.
~er(o:
V nde cùm ad AuOrina fpeéhree toms fiams,d~
- Ver Aufirinum, frigidum, parü pIuit. VI
1unaofque haberee fquallores, (ua fponte quidem re- A
Viderur quidem dixifiè ver Aullrinum, non quia
fiftebat fiami locus hic, qtÛ cenè fi meridionalis, & in
omnino in eo fiierint venti Aquilonii : fed qllod pauC?ntlalli effet, pefiilenti[simlls ei flliffet hicfiams. Plu
clfsimi ini tio,atql1e adeo panci, vt temporis illius fiaœerant mll1tx,cÔtinentes,lenes. Tribus modis plloltum cotum Aufhimml appellarec.
.
lUZ.muitœ fillne: iuterim ob ipfum irnbrem confenim
Aeilas ferè rota eraenubilo[a,nihil pluie: VII
~eldntm:
interim diumrnitate tcporis,licet guttafmglllis diebus decidat: interdü abobus con
!lm t~ni
Etefi~
pauco,r~
, fparfim [pirarunc.
1Un~lS.
~orîi
habes omnium in lib ris de morbis vul
Si ql1is,ql1x dixit de xfiate,omn~
colligat,dicat eg~flbs
feripta exepla. Primi modi ftamm,quemauftiam hanc Aullrioam !imnl , ae fqllallidam fuiife.
p~Catlr
in hune modum: In Tha[o ante Arétumm pluCùm effer aucé Catus hic ftaeus AuHri- V JI 1
U.l:l! erat mlllt4e. Significac enim has flli{fe mal."nas mui
nus & fquallidus.
t~ldo
pluttiœ conferez. Alterius modi ex~plum
id
: ,qllod modo eft diétum : Pluuix mllltx continetes,
~l1erit
t~)o
a,nno , ita dixit
No.n quin aHgu~ndo
en~s.
Nam aqux erat colleéta multimdo , proptereà
fquailldum, fed quod quam parciifime. Nam demUOd 1ongo tempore perpema plul1ia e{fet,& no pror
pro primo tépore ab xquinoétio autumnali vfql1e ad
.l~ ~ar
vno tepore. Tenii modi exeplum efi, quod
Vergilias,qlûcql1id {ilecefsit temporis,fatis caruit im
Ohbri feeiidi de vulgaribus mOl-bis prodimm efi: B bribus. At rqClli'l.t1 Hippocrates aeris appellat llamm.
uebat per xftum largo imbri a[sidl1é. Largum eoim,
~are
fi verum efi eum aere fim111 alterari animalium
~l7ftperio
modo conuenit: a[siduè,cum fecnndo.
eorpora, pel' imbres fient humidiora, per fquallores
1se 1 ~s fiatus alias explicabimus,fuo vtrunqllc 10co.
ficciora. Et cùm vigent calores,capuc erir firmu: ctlm
vero~
de quo fermonem infiimimus,qui incidic infrigora,erit ipfum guidem lel1ifsimllm: cxtertlm thot
1e, & 1lyemlS
. pnCl1m,U~- . .•
•
rax & pulmo laborabunt. V nde qux corpora commebra :l!qulU O~lmautn J:J...
vigeret lenem habuit , vt eo. ab eo dlmorato fiatui, qui propofitus nobis efi,mediam obtiahrern,quandiu
Urn·. qu 0 d Oppofitllm'eft
111S
. , conrertlm,
C
'
large,
' venenti nacnram inter ferenllm , omnin6ql1e c1arum,&
ementer.
p
luuiofum, a[similan mr, medi u {latum habebl1n t tem
Il
peramenti
: que mihi nebulo[um da vtappellcm.Ni
Hyems AuO:rina.
hoc aeris l1am, confiitllt6que fimul alteri corpora no
( fi Non fe latl1iife finem elfe Autuni Vergiliarum'oca
fira,atq;
afsimilari hllic,qllO el1adat fermo clarior,ni(;c lIlll., ql.lé nomine breui Vergilias appeI1at, non obè
lIt
Indl
.
NIl.
,
, d··f"('·
.
hil
fl1erit
call(x , quin llamm in iis genimm appellem
noé,t'
calttt. a pOnquam ante lxmet,CIrca Xqlll
velmi neblllofllm quendam. V t igimr ctlm hyems fuh 11I1ll:addidit,& fub Vergilias: fcnpfirque déinde,
Hm fernet temperamen cum,no potefi non generari hl,
",01' r~s
Auftrina : quafi nullum intercellerit peculiare
ftc-r- u~i · ;, V~.ns
declaratione tempus ,[ed coniunéta fit eum C mor frigidus & humidus,pitlûta:xllate cotrà calidl1s,
& ficcus,pallida videlicet bilis : Ica cu nllbilus fit aer,
ô1larumt facultate hyems.
aliql1is dominatur hl1mor, in pituicofis guidé naruris
III
Parui vend Aqulonii.
nebulofa,ac nnbilofa, vr ira dicam, pituita : in biliofis
vero nebllloü ,ac nubilo{a bilis. Etenim femper alifl~Phruos
inquit ventos fuilfe hyeme : quod fi n2turà
quis
è eOl'P0re nollro vapor emanat : fed in ficcis l1aiis h yems confiitifi'et , omnino fuilfent magni. A tg;
tibllS
plnrimlls , in humidis pallcifsimlls. Atgue ctlm
an Oc dtIplici nomine accidat, vti & nunc parui videin
corpore
hic aceruatus fit, fimilem reddit neblllx,&
tl~r fui1fe , cùm fila ipforum magnitudine, eum tem
Porls
pr
d·
b
.
A
•
caligini
innamm
nobis fpirimm. Aemulatur enim in
l'on'. 0 IXltate. plrartlnt e111nl le us pauCls qm
ambiente
animantes
aere fpirirum exhalatio. V nde ne
Ina 11, at<]lle hi non vehementes' cùm habere hyemi
hic
dubitemus
dicere,
in eiufcemodi fiam generali i11III
gnltm Aqllilonem,& longo foleat tempore.
ficum nobis fpirirum. A tqui vbi eodem tempore duo
Squallores.
1
hi affeétlls, aut neblllx, aut caligini aecidllnt,Vt & attollatur ,& fiiperur ,alba efficitur nubes:na quado plata~el1pQm
iufro fieciorem appellauit parum vfi
nè vacat hnmidirate aer Aqnilonills,nequeat côfiimi
cio reql~oré,
cùm foleamlls nos non fimplicicer ficvnqua nubes ; Efficimr ea aut fplédida, am atra,caufa
fieti Ill, e~ extremè ficcnm ira nominare. ~
amem
ellle POtl~,a1
cui probamr co uccitatis dellenilfe hy D rariratÏs, vel fpifsimdinis. Ac rare[ces l1ubes in fe 50lis luce fufcipi r,quo fit vt Cp léde[cat,illllo.rante vide~eql,
Vt,lllxtà ac xfias fquallidi terram redderet?
licet ci Solis fpl édore,gllale in corporibus pellucid}s
fili/T' lte denlrn eil1fcemodi fiat in vere fiattts cui nnnc
ue a fi '1
h'
cernas. At fi colhingamr nubes, codenfec(lrque,qllJa
()
~l em om~
ex par.tc yemem dicir.
, atra meritO hçc apparet,
nullus el1 Solis lllci tr~GlIs
\'.
S' ~nlUO
fimllts vens hyems fuie.
nô aliter ae noéte ipfe aer defiitlltlls lumine 501ari. SaL
ICClor
'd
,.
nè videtur m:lI1ifeo.è in terra [{ibinde nebula decidere
lye~
.em qlU cm, quam elllS natltra poilu1aret
",elll a fi 'fi(
, ,
telll. l
It UI e,non tamen xque itccam arque xfraInterim fupe~a
.petr~laéqj
nu:
qui ras .apel15~
}lropt~èqe
fqnallorcm,quem elfe nuper diximus imbes fien vel cadlcla, vel aua. Cadlda,vbl1ntra [e toti
par. efi ,non abfoJutè hoc
radios admitrat Solares.Acra vero cu eos planè exclll
loco eo-VflU'pa~m,cir
tnagn ab eo dlétl1m, [ed ad allqUld,ficnt formicam
dat. ~cdi?s
intcr h~s
colores ~u;s
pro q~l:itae
fplé
in pr;~l,
~l1t montem minucum. Nam vt hyems erat
. Sed videbimr for
dol'lS, qt1l Ip{iS aclmçC~tr!pU
nec Ill:!. entl,nô ~mplicre
f ql1allida. ~emadol
fita hic fibi fermo m1l111S cofiare,cleuari in altu dic:ens
gna fo~n
formiCa. efi magna fimplicirel' ) fed Vt mahumore,& confpi{fari. Sllfiolli cnim caloris opus eil
necnon7lca,quœ fanè paruo ctiam eft monte minor:
po.tefrporrO idé fim111 elfe & ca:
frigo ris eô~pifI"a.r1:no
hyelllernlyems [quallida , efi humidior xfiarc. SiCllt
li dum,& fngldu. Scd fi Ip[um animadllertas,qui [upe
lis Veris Lpra:fcnce.m comparando ait: Onmino fimira pctit, vapore elfe calidllm, atgi eius <7ratÎa in fublinyems fUlt.
me f~\buehi:rgdû
amem eire aerem,;li vaporé exGalen.
Tom.
J 1
r l-
u:
t
Pîtl
r·
s·
.
�Galeni-inLib.I. Hippoe.dpir, clefines dubitare , qui fiat, vt fimul & uufllm fe- A . q; enlm in quibuslibet corriuarus partibus corporis f~
ramr,& cofiipemr. Nam vt fufiollatllr,fila fponte ha- , bré potefi humor hic excitare ardente, verùm circa ve
bet:vt cogamr, ae confiringatur , per excipiétem aetriclliu ,& huius prœcipllè os, cirdl.q; iecinoris partes
r'e m,qui quo erit frigidior: hoc afCendeten nebul~m
fimas.ltémC}; no prorupebat fangllis .Sané proprillm
cOfpiifabirmagis,ac coget. Vbinec calfaeit magnope'efi,G qnid aliud, [ynceris febribns ardêtibus, pel' fanrè aer ,nec périnde refrigerat, elenata nebula necdTagllinis eruptionê iudicari. Appellat aute Hippocrates
rio in eo conmorabitur ralis, ql1alis erat à primo,euaprofluuiu iànguinis, nô adieél:o,ex quo vacuatl1r [andétqi planè per fe candida nubes , vbi à Solis cicamr
gllis,mebro, id qllod ex naribus fit. Atqllinihil ha~et
fplendore:media vero inter albl,& nigram,quado ei
admirationis,fi recludantur,& dirupantur hnius reglOSol non vndeql1aq; irradiar. Proinde noli mirari,qna
nis venç à fanglline,']lli [urfU incitatus calore effertur,
de caufaanimitiul11 corpora huillS aHql1ado cxli fimi
à quo nô poŒll1t non in Hari, ac mm referari venX, ~c
lé habeit intus fiarum:quin potiùs crede dicenti Hiprumpi ob [pirims copia,qui dirupit vel vtres,ac dohpocrati, Au{hi anditlt hebetanres,caliginofi,capur gra
'a,cùm in mufl:o feruêfcete accumulatut.Cœtenlm hoc
uates,pigri,diffoluentes. Perfequitur enim his verbis
~ymptoa,rxfens
febres arden~s
non efi comitacOl'poris vitia ,quibus eft obnoxiu in Aufirinis fiatitllm, qllod effen t, vt eil: diétllm, moderatx.
bus. Vnde vt hx c caput gral1ates,diffolnétes,& pigri,
Tuberclila vero l11uIris [ecûdLi alrerutra %
~d
e~,
qux ab Aufiro parantur in eorporibns nofiris,
planè referutur: ita efi eenfendum , caliginofi1l11 eife B aurern,plllrimis [ecundum vtranque exri
diéU!, vt indieet,ql1x ab 1110 in nobis coaceruatur' ,caterûr,febre carebat,eram reéh .Nonnullis
liginem,& non aeris.
IX
Ante ver ex priOl'e cxlo,quod huic ad
uer[arium fuerat,AquiloniLiq;, paucos ar
dentes febres corripuerunr,c6fque admo
dum !labiles, paudsq; [anguis profluxir,
nec ex bis peribanr.
earû accendebatur,fed extintl:a omnibus
hmt cin"a incomodum,nemin{q; [uppuraruntcuiquâ,vti [olent)qu~
alijs ex occaho
nibus extuberar. Erat eoru hxc narura,laxa erât,magna, Iiquida,citt"a phlegmo né,
atgue dolorem ,ob[curè omnibus ruane[ccbant.
Non fl1iffe Aqllilonii rempefiaté ante ver diutlIrna hinc confiat,ql1od nuper tOtltm teperamenmm vo
cauerit Al1firinu : no ita diétlll'US,fi mul tOs dies A qui
mnia,qnx d.iéta fun t,ob dominante accicleruc ca10 fpiraifet. Attame cùm aer flliifet vel pancis diebus
liginofam materii,à qua alia folent cum pituira exi{!e
Aquilonills,corripnerun t pancos morbi ardentes,atre,alia cum Baua bile,vt [,cro iani obnoxia. Nonnll a
~ue
hi admodum lelles,& qui fiatim côfifierellt. Ait C di [anguine in flamata,guç tamê omnia refidét facilè,
enim,e6fque admodu fiabiles. Scribunt ante alii <J.u,u
quod prôtè",eiu[cmo~
mate ria digeratu~.
EJ}t1er(o~
rnr
a,a3ii,alii Ionieè a'13-~,in
xql1ali tenore,& nullo pe
qux cralfo
cofiant,&
leto
humore
Xl!re
dlfcLltlUn
CI
/[
\
Porro qUa! acclderur 111 tepefiate prœfenti, laxa el~ ,
riculo coiunéti.Adhxc paucos aie narillm proHlluium
id efl,mollia,digitis cedétia,& qnç ad eoril. impre~lo
habui{fe:quod vehemetibus erat fcbribus ardetibus pe
ne eallabacur. Cirra phlegmone,hoc efl,citra jnfl.aI1~
cllliare, vt etia de1irare,& morio Ar ifia iis,ql1x mm vitione. Citraite dolore:quod vtroqi [cilicet,qllOd ~o_
gebat,non erant adiuél:a, fcd cùm moderatifsimx fue, · vacaret:ql1x
" f iunt,corporu" contentlO,
. &1118t
runt,tû minimè mlllto inuaferut: quod vchemcns, &
.1ore, pant
quafi o-ermana ardc s febris à fI:ma bit c ,qllam qllidem
temperies magna. Cotentio fit ob cra!fos humo res , .
ctia p~lIidam
vocant, fic oriuda.Hal1c, vt in propofita
gl tino[os,adeo partibus imyaél:os affliél:is, vt re[ol~
teJ'efilte ofiendebamus, fuperori xfiate tantùm habecitra negotillm nequeat. Inteperies alt~
valida, gL1? .
flInt JTI~n[
ferueat illi nimiu, aut frigidi Lint. ~are
bat,qlli nanna crant biliofa: cimq; non multam, nec
pofl:eà, eo quod cu humidllS antè diél:us effet l1atlls, etumores laxi & fine exhulceratione,à dolore libe;:gu~
tiam, atg; etiam ealiginofior, ac nebulofior clladeret;
quia e!fent éÏl1(cemodi, faciléll; rcfiderct,ideo nu {i.~
Optimo ergo iure p:mciin ardente febre inciderunt,
pnrabic, vti [olenti, qllialiis ex oceafionibus eXllrg ur•
,
H'lppoCrates (nos vern·....,L!S
qui pcrqua e{fent biliofi:neqi tame hi in exql1ifita,neH oc ante" nome'" 7r~01!«CTM
...
q; vehemetem, (ed lenem,a: JiÇcu{fu facilU taq i quos D occafiones)aliquado(vtvulo-d aifolet)in call1is v{itrpa;
"C o.' 1
r mar.ifefias
~
"
gLl:l
corripuit hac de cauCa cornplllt. Sanè enim prxceifeCOm"lIS.
nter cl"Il call1as
fic'vocat: n011UI1
,
"
fi
"'d
"
rat xfias autL1mnu,qux ecu um narnram coparata fue
fimul ~mnes.
Hic appellauit [lIppurationes aliis e~ oC
rat. Orditur cnim Hippocrates enarrare têpefiates incafio?l~1s
I~roueniéts,
qllas euenire ipfe i~ febl~
de vbi de natl1ra [lia primllm aer deHexerit. SeJ nedOCLtlt,tn qUlbllS humores fi 111 t aceruati mul n,cra[S .'.
·
.
C brM
cefrario per xfiate naturalcm aeru~bt
mul nI m bicru d 1, (]lll pronter vim & vchementiam &: re
.~
1
[,
, 'b 5 111
Hofis plcnior hic fUCCL1s. V nde 9lll {lec~bat
fiat~ls
C?jl:t ca ~ris
caput pecût:hos. déinde in adsnt Il ;'i~
nu depOnlt namra:vnde parotldes,qu2s vocar,eJ(~
il
per tota hyemem v[q; ad ver, huc humore nee :luxJt:
utLlr. Ver[i enimuero no erat in hoc fiatl1 hllm orll ce
quippc qux calida no effet magnoperè,aut fieca, vt x" •
'" ad aures mmorc,ç ']lU.'a mat s
a f 'llnUetl:!.,
& ql11• co"fi'1 terat
fias:nec imminuit ecii: neq; enim Catis erat frigida,vt
rbo
11..
•
d'
•
r••
CJl~
in fl:atlt efi naturali hycm s. A t nec per halitu di,;5c[lX ;rat ~enç?l[a.tJ
. 19~ fi'.1 fiunt.. Pat;t crg.o, n10 c /lfit: na non erat exaétè ficea. Rclht igitur intcgru il~_
ardetes 111 prll1clpUtl11C1ddfc venç, cum [plra~eJ
lu permiliffe ,ae forma fibi gl1afi c:l.~in0ram
co!npaquiloncs:ifias ame paroridas totO viglliife rehg LlO 're
aS
ra{[c,atq; neblllof.'lm,yroptcr moJic3. aens hllmldItaporc/cd erac modcratifI1mç,ob cauras nimirri,qu 'itcm,& calorem,qlli cu vapore coaluer:lt. Ven)m ante
cc(ui, vt homines ab iis reél:i afAirrerémr,boc en, 'le 1 c:
ver, eùm [llbito prçter more Aql1ilo fpira{fet ,1f']; in
las abCq; dolore [ufl:inerct obâblJates, ac roli~a
jnteriores corporis panes impuliffi t humorcs tenui[- .' ra obeutes:neq;, vt in morbis gr:lllioribus, llee c e ~t.
:
fiml1S primus fhlebat,itaq; febl'c ardctem indl~t.Ne
berce decubel'e. Et breuiter nllllx lnropè febre s cr~ 1
o
,
.,J.,.1
1
fit;':-
)
Q!!.o14
�de Mor6. VuJg, Comm. 1.
)21
~àd
~I.
batu~",
)22
fi qui effet etia ex illis calidior, no din hoc pade
~
mm abundabit hllmores,hos neqi magnoperè
In cauCa erat,exl1perâtis, vt eft diéHl,namra hl1- A calidos effe, neg; nimiùm frigidos diximus : [ed inter
mons,qui maiore ex parte aerius erat,& frigidl1s.
vtro[que mm natura tU temp erameto intercedebanr.
V
nde pro œtatlltn, & naturaru teperamentis, vitaqlle
Accidebâtha:c adole[centibus,iuuenilaboranciu,aliis ad calidil1s inclinauerût,itag; febricibus,adulcis, atq; pra:rer erteros luB:atoritauentnt:nonnullis guod à primo habuerant,retinuebus, & athletis , mulieribus vero parum
rut temperamentl1m febrem excitare impotens.
multis.
b'
~ômunis
h~c
ca~l[}
Plurimis h~c
, n on;niblls attedenda e~
laboriofa fuerunt.
x v.
decl1De omnibl1s,quœ cqmetnorauit,hoc dixit:prœdixit
Itlb~
h,umorl1,ql1:l. allas Htppocrates expoullt:hllmo
aute mffes ,rallcedine,& in tefiiculu abfceffûs:& qllO{- \
~e ~aldOres
in fllblimiores partes corporis decubu t,
di tenlliffe illoru eciâ febres,H œc ergo,inquit, [ymp- '
r~ldtoes
in infernas. ~ido
igimr dominas hoc fia
tomata maximœ œgroru parti laborio{a acciderut,hoc ~ •. •
tu •~mor
frigidior effet,aeriÙ[qi,ac medii teneret n,aulbfrinebât reai incedeces,fed pIe
eft, moleftè,& ~grè
t~ra , l1ter
eos, qui facilè a[cendut, & qui déorfum ver
fig; decubebit,quod logimdine tepori
~ in dies collegUt:de~
folis his in capllC inl1adebat,ql1i erat am prop
él:a e xcreme ta euaderec edam a tq; etiii, peio ra,atg; deter :tta,te, allt vit~
genus temperamento calidiore, Nec
fint,
teriora, Nang; Aufirinœ tepefiates, fidutl1rn~
P;~tel:
nos adole[cetulos ob œtate effe no ob vitç [or B plltredines indl1cut,potiffimùm:vbi tint humida:, Veru
tecaldo
'. d u1tos, (),~ ~t
" pa1œUl"ls,acgym
Il. ,
s,Vtetlaa
1 fi'
verom
quando hic fiams humidus no effet,diuti{simè nihil e~ Us v,erfantl1r, hos ob vitœ infiitutu. ~o
{anè pau
rat molell:um corporiblls : dies vero molell:ii adferelores. mfeO:.auernt mu l'teres,ealgi
' r'
lid'
lUuenes,& namra ca
bat. Et ~ch
qnibu{dam de illis tidem ellenerunt,ql1a!
)( Il. lOres,& qua: non vixerant in odo.
mox ab initio onmibus acciderent, fi Aufirinus fiatllS
humidus effet.
'1 ~ulti
pra'tereà infdl:a bacur arida
Ca:tero,quantum ad IHTgéi"l'. id efl,medi x v 1.
ni ~tlque
excreabant, nec multo poil: rauJ
tum,
celcebant.
hl! ~:tna
cinam,hne morbo,degebant
Bifariàm diétione.,4Jl '''fÊle/, fcripdi in exeplaribus
inuenias. In aliguibus, vt nunc eft diau poll:rema [ylla
hnclb~&
glltture,nullag; pulmoné tenente affluba per" {cribitlll", in aliis per~.
Significat autem priOl'
ha~.
l1rn~u.
Atq; hinihil expuut:neqi enim fuperfllll
leétio ea,qllœ ex prœ[cripto fiunr artis medic:e:artera,
tia qUI~ua,od
reiici vel expelli oporteat.Aliç'equœ [eciidl1m materiam medicam:vt aut anis operibus
tiii i u~ anda: tuifes ob inteperie re[pirationi {ernienmedicœ,
qu~
in laborantibus adminifiramr,Thafiia.bn
dere pUrnentorll:at ne hic quide eft, quod explli defifiineret:allt iis, qua: per materiam medicam fiut, in iis,
el.. t, .rœtereà alic; vbi illis inhçre[cut hllmores,qni C qui prœdiétis detinenmr i~c6mos.
E x ~traq;
[e:llten.
""Cl1atlon"'e requtrut:ql11
,
,.,
tia,& leétione apparet,lelUter affllétos fnll!'e hommes,
dllab
ql11'd"''''
e no excernutnr
tamen
llS
dnm duraret ver:quod mOl"bos, qne pareret cau{ç, caniss ~e callfis, vel gllod leti fint,& cra[si,& pulmocoethes haud dum ql1icquam haberét,quod dillturni.
pel! rrnlter chartilaginoGs infixi fibris quas (g é'J')(1!r ap
umt.
X V Il.
tate tempo ris con{eut~
Iloca~ ~rçci:
qnodin lateris doloribus quos &7i/v"lfr,
qu ~ h' ln qllibllS nihil expllimr, vocant) accidit: Vel
At vero ante ineullté tri1atem,perq; ~ " .
ftt ~ t ,u~or
qui à ca~ite,dAln6
aliter atq; aqlla,
i1atem, &hycmem, multi, qui longo iam
ria ~ )~Ihs.
Etenim prius hic per gnttltr, & afperâ arcetempore fubmarcefcebant, ex tabe decucita e abédo in pulmone fllndimr, quàm 3. fpiritll cofiis t~
tufsim ulbduci pofsit. ~od
accidilfetu Tha
buerunt: quando edam multis ambigenti
tü ~Ih etur, quo ru effet ab Aullrino fiatn capnt replebus tum confirmauit.
bl:S th Oc d,eO:ilatione tran[mitteret omnibus regioni~os
di xit Imper tu[sire quidem, excreare t~men
Îll s Co oratls.Ni talé tum m[{sim fuiffe,[ympcoma hu
" Inql11t
" emm , glU, eo mo d 0
in vere nihil hos xfiate ait, & [ecundum xihtem IntatU[sireIlles tefi atm. R
allCl,
bllilfe;rem e~larns,
qux cum his confiat, gl1X oculis
\locis ~'la[erut.In
caufa hl1mor erat defiillas, à quo
claratlln tl1rnêta irrigabatur , vt in libris de voce de- D con[picimus. Etenim quœ capitis deftillationes tllIIim
)(111
101 eO:,
primo cocicant hommibl1s,& raucedinem,neqlle tam.
rnultü poIl.
tef1:iculus dem cofilhmt,alm"am hx tabis dlfferentiam generant.
'II'
Sunt enim duœ eius maxime differentix. Vna ex lIS,
~,ah)svterq;
cu dolore inflamabatur.
quos capne demittit, fll1xibl,lS ~onfiat.
A,lt~rag1œ
ab
lUS pars
..
l
"d 'd'
.
ipfil1s
malis
p111mon,is
l
C
~
o
r
p
,
,
r
1
l
t
O\11llll1ogue
poftqUod inter.Cc '<J.t~
In pu ~oe
eSl tt edx caplte,pro eo
qui cxpnitur {anglus"pOt1
s lm~
vaCc rup~o,
{xpenu
llenit nO. e COlent1l1nt lnurumeta, a tefiiculos pcrmero edam flllxione Impleco vl[cere hoc,alta de cauCa.
ci in ~Iatenls
aUte cum geni talibus cOlleniat th01'aex panibus aliis , 110n ex clpi~e,
~àd
fi ergo à vere
d~C\.lb
I,IS Iibris traétauit,Cçterùm quod in telhculos
Ult
Crat
'd
l'
"
'
I
I
"
Allfirino
in
fiatllm
xO:as
Ag11l1011111m
fit
muta ta, non
\lt ql10di'
1 ma .lgnus',neg; :am pr~mo
1 1 fimlle,
[narent manifell:i,qlli à tabe.dàm exedebantur,neque
go erat n t.horace dlllturnltate copmruÏffet;Rcétè erprOl'fistab~
e nt, OEia vcr~
non modo in, Aquiloni
<fi Péri n~O:lciorunfmate
s dolore coniuétç,neum non trantut lhtlls Alllrrmus,[ed erat etlam nebllallt alt e CVt parotides à dolore immlllles, Ni qllod
lofa ferè xfias : idcirco capitis defiilationes crant per
abGdn:~lter?
aut ambo tefiiculi humorum excepiffent
pemx, ac dell:ilantes humores omnes p1'x cipne in pul
bus pau /arnm cauCa erat copia illOl"U. Si quidem qnimone coputruerlll1t , ha vt iis ad meram tabcm gcne~l
Or in Vt Cl1s pro~lenit,
his in alte1'l1m; qnibus amplillt.
().:l~nque
tmpegit"
randam nihil deeffet,
dû
êti
tnifes aridç fint,ip{e aperit hifce verbis:Ni
î eX,creabiit,Hœ fiut aute,interdu exa[peratis mot
J
,
rl'
Nal~nui
~ldam
~ibufda
febricitabant,quidam non.
G alen.
~ibu[dam
autenl cœpit primtlm, at- x V II r:
Tom.
Il
r 3
....., .
~
,.. , ..
... "
~
....
�-.- . .523
~
~
/
Il _ . : : . . _
6~ 4j ' ':$ •~ .I.L?....
....'"
, ,.
. IJ-&
GaIe,ni in Lib.l. Hippoc:
que his vergebat ad tabem natura .
A moriebaütur:de qui bus iatn fci-ibefnus,
Tabidos appellant veteres medici, qui morbo tabiAlios inquit morbos pra:ter tabificos, de quibus iInco, qtiam etiam 1p86lw vocant) [unt opportuni. Tales
le verba feeit, edi e{fent longiores , & febrem haberec
plenifsimè {lmt) qnianeo [nntangufio thorace, & readiunétam,non tamen graniter rulerunt,cuius paulo [u
firiéto, vt à tergo in morem alarnm promineant operperiùs canfain diximus, quod humor his nOll ira eraC
ra [copmla:vnde ctiam hos .i!E~v/'tJhr
,quafi alatos, vo
ex putredine redditus vitio[lls.
cant, Prxtereà,quibus caput facilè imp letur,q116dque
Sola enitn & pr~
cxceris maximè , qui ,; tl.
fpiritus organis mnlras defiillationes demittit,hi facitum viguerum; mOl-bis, multostabes per~
lè tabe[cunc.Hx fi ambo in vnum coeant,& thoracis fi
gnra,& capitis imbccillitas, [unt eiu{cemodi quide naCl11it.
·
.
rurx [emel tabi obnoxix, ambabns naturx de cauGs.
Ruins cauCa en non ita dudum diéta , vbi corporis
k
. Eteni~h,
quorum capurad pl1lmonem mircithuxiotemperamentum
inculpa poneremus, per ql10d lT!0rf..
, fi1lmt tab'd'
, pu1mone
nes, d"lUrurmtate tempons
l l, ae ln
bis tabificis {i1l1t correpti, febribufq; malis, de qUlb uS
fxpe rumpim.!Jllis vas per vi[ceris angufiiam, & infirfub hxc [ermonem habet.
,
mitaFcm ,Habcs de tabidis, ~ia
vero dixit Hippocra
Infdhbanc illos pleroCq; herc inc6r~%%11,
tes, ~
ando
etÏam muids ambigentibns mm confirma
uit.Ac déinde [ubiicit: ~;bufdam
autem cœpir pri- B da,febres horifc~,6tnuae
,omo l mùm, atqi his vergebat ad tabem narura , mihi parum
no non intermittéres.Modus erat femitervidetnr eius oratio con[ona rationi : nam erat mul tO
tianus, vno die leuiores,aIrero grauiùs i.teprobabilius tales vere,quàm xfiate ineipere:quod qui
accommodati funt,vt cenis incommodis facilè cap iirum inuadentes:in [umma,in dies acutl Otur,eitius iO:i in eos incidant,ac imparati. Videmr igires euadebant.
tllr,vtetiaminaliis !ocis horumlibronunde vulgariPlero[glle omnes tabidos)de quibns agebat,pa[sio
bus morbis, ordo e{fe inuer(us orationis, lapfo eo, qui
nibus
ait affeétos fl1i{fe ,qllas ipfe déinde collegi:. At·
hœc primus defcripGt,neque errara pofieà emendato:
qui
7i1X8Hfl1XTIX
(id eD,pafsiones:nos affeétus vertl lUUS )
& it.em qnoqj huic loco accidi(fe?ac o~atins
hœc e{fe
omnes vocant Gr~ci,
gua: in corporibus nofiris fil~(
feris:~ando
etiammultis amblgentlbus mm confir
prxter
natnram.Prx
cxteris
au té meminit, febres fl~
mauit, quibns vergebat ad tabem natLUl , At déinde:
fe
horrificas,
d
o
~
ql1idem
fignificat,
per al1gmep
,t ~,
~Iibufdamre
cœ pit prim{lm, PoO:eà:Mortui velIc
rru
&
incrementum
,
quod
vocant,
acce!sionis
ho
:
rO muiti [unt, & plnrimi de his , & illis, qui decnbueSJ
diuti[simè œgros. N eque enim,qnibus initio accef O
runt:atgue haud [cio, an ve1 mediocri guis tempore vi
nis
horrores ince{ferunt, ifio appellauit nomille, Ce
tam produxerit:dc rabidis [cilicet.Nam id intelligenquibllS
per tOta propè acce[sionem produceretl1r (ylll
dU111 efi:fiquidem in hUile modum eil totum hoc [cri- C
cec
ptoma
horroris
, Et fit bifariàm:modo cùm redl1ph
ptum C.1put.
ihcremenmm, modo cùm nihil nifi ipIllm inxql1ale fa:
Interierum xgri cititlS (olito.
ciat incremenrum, DiuerGtas in teporis côfifiit quanti
tate. Nam breuibns fi interuallis à [e[e fint ml1tUO jl1~
Nam vel iam qnx filbdidit omnia, {imt commnnia
tabidis:gllod )'er[picies, fi Hippocratis diél:iones atte
tus horrifici dirempti, inregualis dicitur, & horrific\I;l
das:auCpicaborque ab hac, gux mox ad[criptaefi:
motus .Sin ampliora Gminterualla,fit ilIlld fympt?~.
1te
redllplicatio , & dicitur, Hxc fit prrecipuè in [em e
"1 X.
Interierunt celerllls, quàm talibus effet
tianis, vt vocant, febribl1s:guocirca ternx pleru~%\:
con[uetum.
& guaternx [lin t, Sed in commentationiblls de e Ire
Tabidos inguic[olito vitam hniniffe celeri(ls, Cnins
bus declarauimus,confifiere (emitertianam in hu,?~
pi
mox ipfe cauCam (llbillngit, vbi ait: Febres horrificœ,
inœquali,qui partim amara bile, quç acris efi, pal:nffe'
con tinux,acnrx, Id enim prxrer côfuemdinem tabem
tuira purrefcente con fiat. Has iraglle mlll Yig\l! e r~
comitatur, quod mm videtur .1ccidiife, Cauf:!. cil:, cur
bres horrificas dicit ob antecedetem fiatum , vtl [Llp s
hxc ambo côgruerent,tabes,& eiufinodi febris, quod
diétum efi.Continuas amem eas nominal1it,fignificln r
fiams effet amecedens ad corpora atfeéta compara rus.
s
eas non di[cedere:guod gnidcm ip[emet il1terp:~\
Siguidem dixi paulô antè ) qui cafldiore erant tempehis verbis : Omnino non interms.IJ~"
. \.
e lpte
ramcntO, il10s in primis labora{fe ex deHillationiblls D en~m . l'II as Cre b rdes proprie\ appellanr,ql1x
a.f:vl.gorem ha"
capitis, Horum nanguc capm prxcipuè erat in Au!l:rigntatem guan . am prxfiant. At qux reml SlOl1 ' te"
na tempefiate repletum, ~iblS
ipfis longiù s protrabent apenam , nunguàm corpus tamen prx{lan t lPbée
8-0 ncbnlo[o Dam v{i~
enie vt humores, gui in corpo
grum,acmas has, & conrinuas vocat:gua! totUm ha~ rrt
epl1
re effent, putre[c:rent: vnnc malitia extitit febrium.
quidemcircuitu plllrimùm oétonûm & gl1adrag 'C;l
d·
e
)
.
h orarum) quantum etiam [cmitertlana:[ed a 111: 0CTrlrrt
~od
fi quibus millùs effet calidii temperamentum,
terll
,
..
his neque complltruerunt humores,neque carut reple
tem nec VeOllll1t
& alrero d'le mUlOre,
a1tera ml '0"
1
adfcruntesi~m:[o
illam guidem pr e:
mm cil:, extra paucos, idqi temporis dÎLlturnitate, Ni
· · b \1S ca reptflle
C}llod citiu s patiutur namrxinillrix oppormnx,id ca:re 1'II a, aiterllls circuitlls ac recluplicatlOlll
t~ris
t:u~hls
accidit. Neqi [allè crat mint,~ù
pri~cxterùm gux xO"rè incale[cat,& vix ad vigo rem p,e ri"
. Efi prxterea
CI \ .
,
. "
S glU P.
no
fi AllO:n
fhtlli xfias [ucccdcret non .1ufinna modo)
nl~t,
lUlUS pr~lïum,
CtrCUltll, seifc,
fed ncblliofa cliam,proueniifc hil~C
pmredinem quanrnum cOllfequuntur)neqlle lOter Cere xgl1è aell tO j11ol'
dam hllmorum, vel in fri!!idioribus corporibus, neclu
ncqllcpérindeacprimùm,venlm v[gneadtO tllm
~
In caliclioriblls.
v
bi vigorcmincl'efccrc in dies,intcndique.
.~,jr
a
Nam alios quidcm & diuturniorcs &
"x. cum fcbre coniunétos facilè ferbant,
'~ec
taO
5t,
Sudabant fempcr quidcm, fed ~on
ta corporc:mu.ltùm extremitates frJgeb 'le
�de Morb.Vulg.Comm'.
> 1
,
Il. 'd'
, , 1'1"r •
finmunt, aUI'1>Jr:
qUI.
vero
0 bI atos f:aHl
lUnt, a7fC(f1
.. Fe?rium effe ha:e aecidentia eacoethum , in P r:e{a- A Confiae alltem boc fallidii [ymptoma rabidis accidifCe, eo qllod defiillationis. qua: tauces,& pulmonem in,gus dldicimus.
fèfiabar,pars aligua in ventrem deRueret.
Vt vix calorem
1 x1111.
reeiperenr. '
Alui turbatœ eram , & biIiofx, ae paucb~,mera
tenuia, mordieamiaque deiicieant,& afsiduè defidebam.
Mèra excrementa [oIent voc:ue planè bilio[a. Sin
hutem mifius cum humiditate aquolà excernamr tatis
d~r,no
iam merum appellat. ~ineta
hoc ip[um
l,l, ICl~1S
de meris exeremeneis, quorum aperuie maltllJn In Pra:fagiis, & de humoribus , gui eenues fime,
~rnes
effe cfudos,& ve concoguantur, robllfiam defi
erare naturam. Mordacia porro erane haud iniuria
Vt qlla: b1'['10Ia
r
, merague effene. Pra:terea\
eomm'
erat
rnordacieaeis cornes afsiduè deGdere. ~IO
faéium efi
Vtex ho
.
'
c quo que {ymptomate vires laborarent a:gro- B
t orum.
'<v
.
V'rtn~
&pau
tenus,crd~ol
cœ:aut crafsitudine pr~dix,&
paruo fedi
~eto,n
probè [ubiidemes, [ed di eruO,tnte lll pef1iu6que fedimemo.
Non fitiebant.
X XI X.
Non ex vicio defiillationnm,qnas appellauit ipfe acres,hoc tabefcetibus [ymptoma accidic. ~o
faéhlm
efi,quantum egl1idem indico, Vt cùm fuilfe illas Hippo
crates nouas, & abfilrdas indicare vellet, ad[cripferit,
non Gtiebanr. Efi enim maximx !ignum prauicatis, vbi
ealida,& adnrente febre,aut fluxione delabente in vetriculum aeri,non !itian t. Atque hoc fymptoma partis
virrutem fenrientem deperdicam indicat,& extinaam:
fiquidem diner[os inter [e affeallS non [entit.
Plerique circa mortem delirabant.sed X xx.
de tabidis haél:enus.
At ne hoc guidem accidere aliis tabe[eentibus con
fueuit,fed qua: erat febril1m mm vigencium malitia,hulUS fiacus morbos comitabatur.
At vero adl:ate iam, & autumno febres x x x I.
multx,cominux,non vehememes, diu qui
dem tcnebam œgrotos , qui c<rtera rninùs
incommodè haocbam.
VelEt ~vrins
didicimus,tenues,deeolores,& paucas,
etiacra
paucas,perniciabiles effe : quemadmodG.
nih'~
cra as qtùdem , [ed ql10d filbfideat aut omnino
Nam antè ecii remlit, vnam flliffe tabem exitialem,
ql\~
aUt parum habenres. ~od
[anè iis accidit , co
nafque adillnximus c:lll[am. Erzo eonueniunt cum ilbrib P~u.m
bene filbfideant. Hoc iam iis frequens felis, tum qUa! hic agir,mm qua: iis filbdir, vbi fic ait: .
acel~
,m qllibus mulcus calor, &flamet~s
feruoré
Par? ,le quendam crudoru, cralforllmque humorum.
Plurimis erat aluus turbata fine mole- x x x l
J.Iip Igullr dl in iis aut proruis non elfe, aut elfe id, Vt
{lia tamen,& propriè nihil offendebac. V\l
pra!o~es
dixit,crudum, & incoaum. Ca:terùm de
edunemis in pra:fagils tradauit.
V l,
C rina item plurimis boni quidem coloris e-
if:&
r
LaU~til
.
ufsiebant,ae pauea,coaéta, eoncoéta
vix excreabam. Q:Ios vero vio
entlfsilllè vrgebanr,his minimè concoéta
er~nt,d
perpetuà cruda [puebant.
rat~&
J.
liquida/ed renuis, & poil iudicationem concoéta.
Et re1iqul, qure de vrinis in medium amllit. Nam
vtqux de cabidis nuper recen[llir,erant pralla: ira qure
mmc dlCl1nmr ,admodmn [unt moderata.
Ile p n t1allbus pefsimis, quibns proxima efi mors, [puta
. a1"
\ qua:
ll10dallulum qlU'dem concoquUllmr:m
Ils vero,
Non valde tufsiebanc,ncque dJfficulta x xx III.
funr, & qua: in loO'ius tempus extrahuntur,
llac' e~at:
tcm,qux tufsi excreabatur,prxbebât,nec
r
~
h
pul ll1lp1ade caUIa
commode\ coneoqullnmr
umoreS'm
One
fu
fi'
{
f
'1'
C
\
..
[olum cibum non fafl:idiebanr, [ed etiam
qui in
per lU, excreant lrqlle ael e. xcerum 11,
N:lIl1 apra:fentia tabefcerent, iflorum habebanc nihil.
maximè licebat offerre.
patlcu tlt Ce"mel crudl1m expuebât, aut coaum quidem,
Eorum, qui hunc librum funt interpretati, maxima
~ ~v
ll1init ,ta'P C,& qnod panlatim vix excreabatur.At meD
pars,hoc
eum loco ad tabefcentes amumant rranliiife.
Il.
ra:fagiis huius [pmi.
EO'o vero adhuc de ca:tcris cenfco de quibus diCpucar,
o
"
111 derlfque horum fauces afsiduè à prienjm?cù~
antca
febribl1s hune haberi fermonem. ~li
o
de tabe[centibus dixit eos perperuo qllollus clbos faba OI~Dant,&
cum inflammatione rube
fiidiuiffe hic iam die:t : Nec cibos folùm non f.,fiicl1illationes
tenues,acres,
licehat offerre ? Cm ergo
diebant [ed edam maxi~
s~1q;
tnarcc[ccbant,ac affiigcbamur.
hoc1~
fcripfir, No.n ;alde m[s.ic?ant ?,Nempe ho.c
efi, quod ifios ad~u1t
J11 ea.m O~1lnem,
Vt hxc cn·
(ieb~Ult
fympcomat:t, qux ad tabeCccntillm con [pi
fiimarenr dici de Ipfl~,
tabel~nus.
Ego fic fiamo,
befiiulr. allces,prxdixir, cau[am adfcripfit his verbis:
cùm eciamnum dc al115 febnbus fiercnc vcrba, ad[crinil1at~oes
parua:, acres. Nam quia tam vieiof.1: demfsi, gux inciditraptllmillud effe: Infeflantur e~il:n
ces:qlà~C
er~nt,x
à c~pie
manabanc, doleb~nt
fall
tione
[ymptOmaeis.
e
r
a
~
nlhtl
habet admirationis,
o
marione
ab l1S velhcarenmr,ruborem,& mAam
!imu1 & cœpjlfe Th:lfios quo[dam febrieieare in antè
latio no- m lahebant. ~
ia iam ipfa edam ealida defiill~
'b) erat m'Irllm ln
. T
.
r
dWo fiatu:& quia crat id tcmporis ipfilm CaplIt reple\> Ill, h Ils ql ' ,
hafo fi prx ca:rens tabelcend'"
, ..
..
, 111ta hab
mm accedente ad fia.mm febre ) tu[si
111olefiato .
Clb' el'~t,
a extremu deuemret mareore.
Sed ~ec
erat hoc illis nimiùm molefiii fymptoma, nec
A Os quo[Uls perpetuo fafbdiebant.
qua: per tufsim reiiciebantur ,l1cgotinm prxbebât : nePpe1l4nt Grxci app etet1a
". cal'cntes.qlU. Cl'b wu non
que cnim hi tabefcebant.
Galcn.
r 4
Tom. 1 1.
fi.a~,t
pt,
paru~,
D
r
em
�._
1> x,;
Galeni in Lib.!. Hippoc.
)2~
ln Cumma,.qui tabe[cebant, l~uicè
A Q30rum pIeriq~
non diu à febre inter~
xgrotab..an~,o
more .tab~[cenlU';,
f~miiTi repetebantur:atque hi à recidiua ii[..
' bnbuscu horrore vCl1lentlbus paru {ildadem circuitibus iudicabanrur. MuIds ve..
tes, aliâs alii, vtquos inuadcret febris non
fic produccbâtur vti [ub hyemem lan
fiato circuitu. Et vt paucis,quos nûquàm
guerent. ·
.,
[ebris relinqueret,fed inuaderet Inore feAt qui erat ifii ,quorum ait iudieatum effe morbutn
vigefimo die? N empe reliqui ~groti
de qllibllS faciebris rertianx naturam referentis.
nu.
ra
4
'
'
b at ver ba, vt ego r
lennO,non
tabe[centes:cui'
affentl'"l1Hoc capite toto prxcedenti annexo ,multo magis
~l,g
con[equllntl11: om~ia,
Etenim quib~[dam
d~
adduél:i fu.nt interpretes guidam !ùperiorem edam ora
11hs
ad'oétogefimum
H
a
~
m
e
l
d
elfe
extraétum
morbutn,
fi.onem de ipfis tabefcencibus habitam, Verùm nlllla ra
atque alios inordinatè,neque decretoriè de[el'uHfe, &.
fione ad eos referri illam pomilfe , planum ea faétum
ad
hos ip[os plero[que rediilfe:quas qnidem recidiuas
cùmofiendi, fafiidiofos ab eo vocatOs elfe tabe[cetes,
iiCdem
iternm circl1.itibl1s il1di.catas fl1iffe ac non pa11
non fafiidio[os, hos, Seqllens ol'atio ,qux nunc nobis
cis
horum
in hyemem' morbum -elfe prot~'aéum.
Hx~
propofita eft, duobus modis exponi poteO, Primo, vt
B
n
~
f
omnia
m
~
c
[llperiùs
diétis
planè
eonllenillnt,
Vbl
hoc modo dicamus, Sed faciam vt repetam ulperiore
dlXlt,:
At
vero
xOate
iam,
&
autllmno
,
febres
muiez,
orationem,ac mox huic aptem,vna ei [yllaba,quo euacont111ux,non vehementes,diu guidé tenebant xgro
datclarior,intel'[erta. Non valde mfsiebant,negi diffi
tos:
gui extera minùs incommodè habebat, H~c
,Ul11
.cllitatem,gllx m[fi excreabamr,prxbehant,nec folum
iis
s
u
b
i
~
o
t
p
m
y
[
x
u
q
,
t
l
~
g
n
o
c
hoc
loco
ille
:
~
e
r
etiam maximè licebat ofcibum non fafiidiebant ,[e~
[et, ~x
vero de tabe[cenubns adduxit non a{fcn tlU4
ferre.Nam in [umma, gui tabe[cebat,leuiu[culè xgrotl1r:9u,od p<;r[picies, fi te~um
partem eo~i,
guX de his
tabant, non more tabe[centÎum, Verifimile en autem
tradldlt,
al11mo
reuoillens,
cum
ait:
Interieruntce!ehoc paéto iltum dixiffe de iis, qui alio modo febricitari,ù~)qlàm
tal~bus
elfet conFuetum, ~od
ab eO de ca
].'ent, [cribentem commune [ymptoma mOl'borum habldlS pronunoatur, quos aIt elfe celeriùs mort110S' Ac
bemium comites mffes, & non ip[orum tabe[cemillm.
de iis, g~i
~liter
labo~rent,
fiatim poa hxc in huc JllO;
Nam videmr [ermonem de tabe[centibus habimm redum [cnbtr: Nam alios quidem & dillturniores, &. Cl1
traétaffe , vt in memoriam reduceret differre ho[ce xfebre coniunétos facilè ferebant nec moriebantnr: de
gros,dc gllibllS nUllc agit,ab [llperioribus il1is tabidis.
.quibus iam (cribemus, Hxc igit:ll' jis concinunt ,qua:
Etenim eadem illa hîc commemQrat iterum [ymptopropofitO nunc nobis [ermone de febricirantibus pe r
mata, qux nuper rotllicrat, Atque hanc quidem vnam
llttllmnum ,& hyemem difpmal1cur. Imo verO quO~
afferas callfam hoc loco [ermonis de tabefcetibus reC prœdixit, De guibllS iam [cribemus aliumallteJll, ft:l
petiti. Altera efi,quam [xpe)& muIds in libl'is acid~
prx[ente de iis habito [ermone diC~elfrm1s
ab e~
Tl.'! fcimus, Siquidem cùm interdum fuper eadem re dl1fi'
d
l
'
d
'r.
' a$
cnp:u,? e ,:15 pr? ~lcer
l1ltllii queamus ,ne~SI(
pliciter fcribamus , vt fit altera [criptnra in con textu,
1fue
expnmlt,de 115 qll1aho morbo,no tabifico affeél
altera in alteruero margine, quO per otiii expendamlls,
l'ant, tOtnm hune habuilfe Hippocratem [erm onel11 •
~
& iudicium faciamus de altera: qui primus defcripfit
.
11(
librum, \'tranque [cripfit: gllod déinde,quia admiifum
Inrer omnes,quorum fecimus rnecIO~
non ;mimaduenimus,nec emedauimus erratum pofl:"
)
nem in hac tcmpefl:ate,foli in lerbaIia cab!
qllumm
mn 1tOrLlm manus venit, manfitÎnçorreétum.
4
4
4
A
:c xxv.
Iudicabantur autem , quibus inter hos
breuiillmi efTcl1r,ad vigefimum diem,plurimis ad quadragdimum,multis ad oélogefimum. Nonnullos ne Gc quidem , [ed
nullo ordine , nec decreronè de[erebanr.
di incurrerunt: febricitantes alia febre,oequaquam.
Eorum,qux de primo fiam ille fecit poOrem a {tlllt
ve.lba! qux nihil prxcipillllt ampl~:)s
,fecl tln(~
ante dléh 111 hlmmam colliglll1e qllod facere i!lc (le
quencer (olct.
'
hx~
�CL A VOl l ' GAL ENI 1N P R 1mum Htppocratis çJe Morbis vuJgaribus
Librum, Commentarius Secundus,
'111
Hermanno Crllferio Campenfi interprete.
v PEP.. l 0 P.. E voluminede mntua
fiicium,&vbi Fauonius fÎpirare cœpit,afipe
anni téporumcouerGone diéHi dl: A
h
expofituefiprrecereà. vniufcuiufq;
ra erat ~xtrema
yés.Aquilo mlllrùm fpitemperamentu natiuum, tu amem
r:bat,mngebat,pluebar multùm,& contiprincipii eorum, item ac finis ll:ata
neter. c~rum
procellofum, atq; nubilum,
,II fI'"""",,UI dies.ltaq; velucin memoria illis ha
bitis,vbitûq; prrefens fermo interqua: durauerût, nec remiiTa [une ad a:quif~etI?
1
t, expon:i, coparans me no ad ,Prorfus
noélium vfq;. Ver autem frjgidumJA~fe pe:ltOs tatùm,neqi (olùm ad eos, qui mllltllm prol'
l ' fi
b 'l fi'
IhC~tl.Namonibuserfdc5
omum,p UUiO um,nu 10 umque. Ad as
1 0 ~tlIS:
Altel', qui omnino rudiu eft, doais propter
n~
a~modu
fui t f~ruens.Eti:
perpeiO~gltdUé
fiomachl1m faciet:qui vero his apms eric,
tuo [ptrarune. Mox CJrca Aréturum fipiraen.. oéhs fit obfclllUS. Sed non debent in huinfcemodi
af.~ntri,oum
leaione acquiefcere, vcrùm accipere
te Aqui one,permultllm pluebat.
q~l fi:tb :t:IO,:l.tq; alio,latiùs fa:pc eadem poterunc, ica. Mult~s
~e:i
plu~ias
dic~ns
a}iquo tépore proprer
e 1artedere animum velint,aliqllid addifcere boni.
dmturrurate,hcet no largre tu decldat.Appellamus ctii
T E M PliS TAS
SEC V N D A.
B multas,fi vel brel1i tépore inceIfant largx:qu:= qnidem
1.
N Th r
~ L
ma9na: apel~tur
V erùm vbi guis cotÏnemer p'lu~
alO ante aurumnu rrigora
Ulas ait largas flUIfe,& magnas, vt Hippocrates iéri.
non tempefbua, fed repentè, fpipfit,largas imelli.gamus,refétinas,vehementes, & bre
1~ A'1
& A il
ues:Magnasvero,neq; repetinas,neq; breues omnino
cl rante mu tu qUi one,
u ro,
nec ecia diumrnas.Sed,qllo omnia clarior:l. enadat ni:
a,& ante tempus coorta funt.
hll c~u,[a:
eft, ql~
paulo ,2ltamur narratioe prolix~e.
tec~l1rnu
dixi incipere ab exorm Arallri , qtÛ anbat 19mu fublro admodu mu! ta pluuia,horas tres, aut
qllà Ir a:quinoaiû antUnale. Eo tempore inguit,antel
quamor, déinde mox celfet,largam hac appellabimus.
tell) tn oporcebat,magna fuilfe frigo ra. Na hoc illi non
Alia vero paulatim incipiar,pal1latim ice incre[cat,atq;
pefi~{hla,&
ante tepus coorta fignificatoAtq; no rem
ita fiat torû die & noétem :déinde à vigore, detrahatur
ta l~ta,nicpfe
tantùm indicat.Ame cempus coorpaulatim de eil1s abundiria nonihil fcql1enti tOto die
C1
,ettarn cum pluuiis largis ea ftû{fe conillnéta.
110fieà
ma ::>C1 ni
r:
b'cofifiat,eiufmodi
E
.. pluuii.nô
l lar0 a) c"terû
""t
1 1'1' l-I~c
autem durabant v{(que ad Vergi
v?ca Iml~S,
rgo~ql:.
nanat, lyems modo !argas ph!
la
Ulas hablllt, modo magnas per l1lterualla, atq; intereà
~Ul
?cca(um,& fub Vergiliis.
,
C no raro erat fudnm. Ckippe hoc fignificat,qllod eft ab
Ihll r;g1l1arum occafllm finire aucumnnm, anteà dixieo fc~ipr,
~jg{8el
r.:l- ",:Àft<ji'l . Prxtereà hac hyeme nioi\~
r~teà
eria duos effe mêfes ab Arallro ad Ver
lles ait fuiffe, nec adfcnpfic,nec multas nec pau cas vt
Vet~:/rqi
vnius effe decretoriu rei in aere Arauru:
qure ncutru admoclu obcineret,fed qu~
ma C1 is cofi;em
dini vrbis refpoderent:ideoq; ipfe acliet~E
friC1l)ra
i a 1 tas dllaru: alterius,cùmalltUll0 hyes comittitur
tnp t~ceps'
O
.
1
.
b
(1'
A
a
'
"
d
d"
...
"
fiO
E
l'
r
:
:>
tlO
_.a tenns,v 1 ver XHat!. r un ante menno a . mo. ~ e~lt
~ntep
llla: } r; 19na,qux leSlll1tLtr,lle
<jl1a~
nO,nifi folius Ortus facere Hippocrates {olet:
omnla fnglda flllffe,& humlda ea hyemem refiacu r , ae
Adh oq~lê
!lIb eo incipir3munus,:dbs terminamr.
pro eo naturalirer fo15 ipfam habuiffe, atqi adco plus
tes /c'fidlxlmus nnper, de rotius anni in quatuor parXql~
fli~c
h~lmid.!
etii ver,pl1Uiomagjd~
&
... ~r:
• lepte.
r
"E t refiatem VerAqlU1onlll t'.mille
~r
cl IClt,prxterea nubOl
r.
A CHate
(1_
. uu IOne ' & d e d lUlllOne
gili
111
10rumve
, arlltn" & A r a'
. "ficnob'l,atq; 1Janc eue
rr d'1- 1)On11}IXe Oml1Ja
~ CU'C':l
.
A rlllllon'
llrl onu ClrCl1
ro\ quo d"a mo d0 mo cl erata.
dlas~S
ln [eptem totius anni guandi poniolle:cùm in
aurfi,fpirate nonnihil Agujlone,m111ntm pluitfe. Suh
li7X;<iJ,ecatu r partes xfias,in tres hyems. Diaii erii eft,
hxc tatins tepefl-atis iilmmi in oratione profert:Cùm
taU
numero fillg111ari Grxc
~ dicas,an <JÀ~.ui'lS
plutotus fuüfet humidus annus,& frigidus, & AquiJoniIl
Ltuas nos Vergilias appellamlls) nihil intereIfe.
USo (Cx!um proccllofum,nubilofuroq;.) Cxlnm morc
1.
1111.vyetn
. ..s Aquilonia.
vl~i
appellauit aer~n)
qui fllpra n5's cll v[gj ad nllbiu
~
e l
reglO~m.
Ill.ud VC1:O quod ap~eUr
a~ronmi
pariter
5 ryemis meminit,alitumni e{f~
~.rtnil
Vergilias D ac phil ofop lu cx1Ci,a Lu?x reglOlllbus 1I1cipir.Procelt!fercll c ar mnuens.1taquc qux hyems IUa flleri t,
las amem ventos repcn t11105,& vehementes voeamus
1
Ithbtem eum attenrè audiamus.
prxcip,l1è cùm coniun.éti fint eum p1uuÎ:l lar!!a.
'
III
." rcs cr
1
.
l
'
..
r. fT h
.
.
,
. .lbifl: fi
am mu Cl, argl,magm:mues,
Cum totllS rUluet umidus ~lt1nus,&
fioi v:
~
1
a:
0
:1
hu .
c;
t
tnni Cl pudoa plurima. Acq;
,
Cl,
1ntCll1
pc
hœc
habebat 0-
0'
d
Vero non a modum erane
tua. Iarn vero poft brumalc (01-
rtgo
fl" ra
9 a1 cn.
·
A~1Ïlonius,per
\
1
b
mode la e am.
gidus,&
hyemem ferè co
At fub ver multi,adeèq;
plL1:rimilaborabant.
T om.1I.
r 5
�Galeni in Lib. l. Hippoc.
;32
DemonnrawmU$ antè inmCUtLlm etfe Hippocratis,
rot
, ~e
ex frigore contraxerunt aeris,ûpn.~
ibi incipere narrare, qua: id temporis ::teris fbtibus ac- A re nece{fario oeul.i dereriores euadebanc, xfiate vero,
çiderunt, vbi primùm de pamrali deflexerit temperaquam coparauerant,duritiaad cocoétione pedetentiJ11
fiento. N eqne id ab re facir,qlli cnm ambientis nos le
dedl1cebatur.Siguidé non potuerGt,qui longo tépore
ris intem perie vulgarillm morborum inltimit g ~ nera
colleéti [unt,morbi,ilqi prxcipuè ab algoriblls,. & 1111coniuno-ere. ~ando
igirur efi ab llltllmnO exodlls, vmiditatiblls, fiatim depelli. Merito itagi dixit Hippocrates, oculorG incomoda e{fe amuno penirus [llblata.
tique e~m
prxcedit zfias , illfqlle fuccedit, quod ipfi
prxit. Q.gatenus igitur falubriter in anni temporiblls
Ad1:ate iam,& autumno liétcri:r,& dy Vii.
eorpora degnnt, x~as,
adill.néto .ipfi alltumno, tanmm aberat vt malI attulent qUlcquam , vt forta{fe
fenrerix,tcne[mi,alui fluxiones bilio[œ-,tceciam quibufdam corporibus magno adiumellto fllenues,multœ, & mordaces:nonnullis eciarn .
rit, qux remperamentis calidioribus , & ficci.oriblls xaquof.~:mlits
pr:rteteà oftufiones dolori- ,
!lare à illfia temperatura deHeétere foIent. Iraq; his infiar fuit medicinx autunus, fi'i5idum habcns,& humidu
ficx ,bilio[x,ramento[x, purulent:r,& curn
ne hyeme quide ferè vIlus vulgabaflatum. ~inmo
firanguria coniunB:x.
tur morbus. N::tm hoc innuit,cùm dicit: Per hyemem B
.Non hi tantùm morbi Thafios,& fymptomata t~:
ferè commodè habebant.Erat enim humidior quidem
tabant,lèd etia alia,de quibns pofihacaget. Nam ~a1'e
hyems,at fr igidior nihilo, quam eius ponulabat natuita vt cùm maximè xgrotabat, quod in diuer[os lfiC~
ra:qllocirca agens de eiu, fi:1.tl1 dixit: Frigora vero no
di{fent morbos. ~arc
comtmem rationem,qux ad ld
admodu erant intempefiiua. Pono ibi primùm moreodllcit,guo no omnes,qui in ea fue1'ut tepellate,a:gro
bos emergere oporrebat, vbi plnrimùm aer degeneratarent,primo 10co exponam:déinde ad fingulos 11101'ret,cùm dic::tt: Veraute frigidllm, Aguiloniu,pluniobos de!è:endâ. Attendes omnibus in fiatibus çtareJ11,8c
film,nubiloŒmgi' Nam decet ver temperamm,no frinatllra CUill[gi hominis, vt fit ad fiatû appoficus.N.ii "el
gidum eife,ficllt nec nllbilofum,aut pluuioiilm. Nang;
facilè, ve l difficlllter illi cedenté, vel modicé ad l!lUll1
yeris initiul11 erre xquinoétiû, qllod hyemem fegllitur,
coparatl1m inuenies eG.Mox genus vitç applicabis,atfilperiore comentario expoiilimus,atq; adeo ipfe hoc
que [alubré vians ratione vniuerfam fiami ipfi a~t1er
{ermone Hyppocrates dilllcldè ofiendit: qui cùm di- .
xi{fet,rém~
hyemem flliife afperam :ac déinde adfariam. A tg; vt vel facilè, vel xgrè corpus exterms ca~
ieciifet : ~x
durallernnt, nec remilfa funt ad xgllino
fis fit inferills,aut fimilis, aut di[similis ratio tépe rame .
8:illm v[que : pofieà adfcripfit: Ver autem frigidllm,
ti 111 cauCa efi, vt eil: [xpenumero didu.Gttm-eHiffl eOnAquilonillm, pluuioiilm,nl1bilo{(lmql1e. Ag.è, iam vi=~:e
z~er
- el~mtnJ
- Efi~lt
çleamus quihoc [untcadnmcomitatimorbi.
C
.
~1l3
appellare)-hllmidira tlS ,
~,qlxda
corpora,natU r
I~
Primùm igitur cœperunt lippitudines
xtates inreperata [llnt:quibus quidé fimiles [unt tep:manantes,dolorificœ,humid:r, crud:r, lefiates in[alllbres,& cotrarix iis proficiunt. Tempera tlS
eorporiblls [alllbres fimt téperatifiacus, intepera tl'q'
/
mix parux,xgrè multis erumpentes,pluri
noxii.Sed Vt nllllus efi inteperams na tus comodus ~e
mis redibant , tandem eub autumnum reperacis,ita nec nocuus périnde, vt inteperatis. Ete~l
cdferunr.
fiatl1s magnopere humidi & frigidi , corpora l1a~IJ
la:dunt intemperata hltmiditate & algore. ltideJ1~
OE.am oh rem vere morbi vulgares generaricœpedi & cali di fiams tem perameta humida & calida Ofle~
rint,filprà efi di8:l1m. Cur aute IiFpitudines prx cxtedunt. Eadem ratione calidi & ficci, fimilia. ~
rlS vignerint morbis,fi eius fia mm memoria teneas,co
. .fiOlle UTtJ
. 1en! plonamorouw,
' ~opfl:t
çerperalaffl
.. ~ rgnofcas;fni{fe enim dicic frigidius, Aquiloniu,pluuiu,
er ,•
•
•
~
r-"L.,U:~
t;:lca
lX nnbilo[um. Si ql1idem igirur à ventis tantùm oCllli
\,VJju~tln
,
lfttenlpet'le-coargtW-tUl' ~
flli{fent verberati,citra fluxionem eos lippimdines ar~ùnrmtH1l-iacpJ;wO
ri- \ ft:' .
rlor, llm
\ omeX'CC1tlWl1'l
_1. __ ~_r.
. d'céfU!'
ripl{[ent.Q~üa
verd mllita erant conilln8.i humidita~to&<4(lJ;un.U'me
1
d
. .
P1'01
" n(.C
te Aguilonii vend, reél:è [anè manaffe ait Iippitudines,
(;entr-aHa"6W1Jl..telltra-ûorurnremcdia-ft1nt-.
hoc eft, filiife humid::ts, vt ab humido generatas Ham· D calidis & ficcis temperamentis humida tempefias,& (/
Dolorificç erac vtrobiq;,& vhi cu flllxione confiaret,
gida,pro eo quatenlls ad contrarium eogit,atqi ita.~
J
cit temrreramenti mediocrÏtarem commodo pOULlS,
& ab[qi ~l1xi6e,prot
fr~g?is
diutqrnitate,clli pro'\
. \ '0'(0feéto nilul ad dolore oculIs mducendl1m deefi. Nunc
qu,àm raU~I,el[. .1 • 11. A
tque'ld erat cau[x
, quo mJ11US Xv. co~
vero auél:os dolores elfe par efi, guado frlgus oculoru
tarent omnes in fiatibus intcmperatis. ~od
glU •
n1
eum eorum flllxione conillnétti efIer. At cnldx eranr,
gnofcat,applicando viau contrario, corpot:ibus [a :
tatem mebitllr. Nam humidus & fri~dl1s
fi Gtaer, c~
& longo repore dllrabant,tlL propter humiditate.. tum
le.facienda
corpora
[lInt
,
è
~
i
x
a
m
frigidiora,
& hum; f:
frigus.Siquidé mamr:nionem fluxioncs,eùm ab ll1fico
t,
dlora:
quare
exercitationes
plurimx
his
pro[un
calOl'c [upcranrur,co[eguUntllr. Atgui minore (uperi
a[.yinllm modicum quod calidiore Gt natura, atql~
tur negotio ) vbi pancns fit humor ) & mil1lls frigidlls:
'..
f:'
A
.
VOI U d
eùm aute mulrum efi frigo ris, difficlllter concoqul1nquam UCat,tllm Clbl cal actentes. rque etlaJn l' 0
• r
.
\
•
ca: 1 c
tur.lam vero namralis animantiii calor fi fit validlls,
eUlluque ql1al1tltatem cum ex corpons,tllm e~
tctTl
hl1m?res .earllm celeriùscQCQqlJit: fin imbeciJ1us, vix
gno[ccmus t~mpcr:lno
,fi gl1atcnlls de Ort1I~!fl
10nglOrc 111 te l'11all 0 ulperior cuadit , & v incere hUl11opcramen to dmertertt altermrum, confideremu s. /l~
-1~._
•
l'r-magnttlK
. l'me-,-Vla.llS
' 0.
_Il..
iarn mllra i~es .valet. ~?
ma~isJ
fi qui fuerint cl1rati, de il1tegr~
prQ =rttcu
CH et
~lt\ÏaÇ':
vr guod 10n ~i(slmè
di[cc{ferit ab °IPe c
.1IlClderunt 1Il.11.1as.NIl debilitatos ql1idem lippitudi/1l(leI', A guilon ius ct plllUius llubilobus oculos fngldu~
ma tcmreratl1ra COrpus ad "huml'd'Harem, & f'
ng 1IS 'f 10'c
plllrimllm nos in hoc fiatu& exiccabimus, & cale ~CIO
[Mqi iure I~ebat.
Huiu[cemodi li~pt1dnb;s
lemia
ferè Obllenltparua,xgrèob denfitate tunicarum,quam
mus. ~odfimcrte
ad id,ab[urduID fic omn~c
*
V
:,8c
�de Morb. Vulg.Colnm. II.
)33
)34
hLlic idem facer
~ {ed por~ine
.Icaque ficcis,& calid is
intcrpr etabor.
corporibus multo minùs vittus adhibe dlls efivehe me A
Non nephr iticx quide!11, [ed his alia v 1~
ter ca\idllS, & ficcus:na id fua fponte obrine t. Hoc au~em
duntaxat ob[eruandG. efi,qua tenlls aer deflexe rit à
pro aliis.
lUlla temperameti medioc ritate. ~i
fi paru, omnin o
Et per fedem excl'etiones filll1t pr:U1X [xpius ,cùm
n~
eft comirte ndum nobis, vt medioc ré vittlls ratioliber quid.em ab affeétu venter fir,per eum ramen pnrn~
~orpibus
calidis, & hllmid is immutemus:fin amg etur tO tU corpus, am abfceffus in illo fic ab effluxiop ~ ls,fat
erit modic è mllta{fe.Hxc qui[qui s perfpe xen e aliqua. N am vult Hippoc rates ipfe decum bedo, &
Ilt,generadi mOl'bi cuiu[que in qllacunqi tepefiate cau
. eriam efflnen do fieri abfceffiml. !ta etia per l'en es nof~s ob[eruabit. ~intls
vero dum it inficias cÎt empiri
l1ungua m & veficam, nullo illo s laborat es fuo affeétu,
Cls,noll poffe eorlt , qui fic exifiunt,affeéh111 cogno fd
repurg arur totum corpus: quema dmodu m in hoc aci~
~ufas,ret
aute eas ad vna experie ntia, cOllenientiu
dit fiam. ~a
ob ré in progre ffu fermonis dicit ad vermuentione medica mentor um deficim r: &fi vel ob id
bum:So
lum
vero
bOl1um, maximlirnq; inter figna,qllx
pfum generatio morbo rll vlligar
ildit cognim vtilis.
fiebant , quôdq ne mnltes maximis periculis liberanir,
taque prx[en s cxlum infpiciamus,ac à primo repetahoc fui t, quibus ad firangllriam dillerteren t, & in hoc
Inlls:F.ttit hoc, vti fi<mificauit Hippoc rates, humidu m,
abfceffns fierent .Atgue id ipfum efi,guo dhic comme ~fng:dG,ab
altUn~igrefum
: qux caufa fuit, vt ipfo
morat: Non nephri ticxqu idem, [ed his alia pro aliis.
ln autuno, & hyeme proxim a,habe ret ThaGi medioc ri B Erenim totius
corpor is excrem enta in renes ,& veCtter ,S.e..d vere,qu ando hoc eti5 frio-idu fuit,& humid u,
cam deflllx erunt, atque ita excretÎones [unr nephri tiomnlu
' . U 1i laborar unt, quu
" ..\d non 10
ri'um efi(et
1 ptlmloC
cis excreti onibus adlimiles confec utx.
~er 1umidus,& frigidllS , [ed & anteà fuiffet procel lo115,OCl11
Vomi tione s pituof.~,
(' ,
biloC~,&
". no~ mlfU
, - lane
cibo- 1
r ,
• 0 s ero-o cu~ f'
rWl'd'1renren
t ven
erat 1t
b
b
,
"
, ante parres corpor is cxteras laborar et, pro narum crudorUlTI reieéliones.
tura caufa:
,
i"
'
eff'lClenti
s.Itaque non temere' f UXlOne
s eos
humlda:
Ex hnmor um exuperiitia, gux intro vergebar, gnod
&
fi
'
.
'
~A
~
"
n'
,ngld x cornpu
erut.
t vero gUJano d euead fedem defln xit,flno res allli,ten efmos, dy[ente riam,
rit ad extrema fiatus hllmiditaté , idcirco nullus aliolienre riamqu e concita uit, Alilld excl'etionem per re'r
~ a, gLU• d
'
Il
'
apum affe.t:ll,(llll~ q1111qu
omlllan
te ta l'InatU1I
1 aere
nes & veGcam habllit, ltidem iam fllperflnita s infupre
fi parere fOlent,efi co[eclltlls:apople xias dico,co nuul
mum flllXit ventrem ,ac innatas per vomiti ones eft re" umolll l
'd010ones ' tl'e ~ores,tan
penpne
as, atens
ieéh,it a vt natllris pimito fis pimico[a eiTet vomitio ,bi
i!; Il
re l'es.V~erl
pofleà, humori bus iam ob nimia in corpoliofis biliofa , Efi enim dittum , cq ngefia pel' ftatum fil' ~ l!t'POO. p' mOra pUtl'efcentibus,morbi cum t tabe p\ethor ici
perflua flli{fe,à [e innicé qualitatibus pro namris cor-.
{ r fOr r
IOllenerll E . f " d
(;
"
fi'
ptiol'lt, u. humores nt . 'btemm
. rt~I,
xcal~
x c~tle
porum
CO~d.l
diflinéta, N eglle cenè mirum , Ct cruda ciboru m
p ante:,
n
pro h1 ent dlo-ewone: tu ante mml ltas aens
vomiti one reiicere t humori blls in ventrem pimitof is,
(~. m?dà 110 remou~
à corpor e guicgu a,fed adiicit. C & biliofi" conflue
ntiblls.
CUm vnà in hac tempefiate ambo fui{fen t,fuper liitas
eft
.
,"
'b
Il
x.
Sudo res.
o 'b ln xgrotan tlU corpon us congen
a non ea d"e
,
" ~ b'lt 10OEibu s,ingua m,mul tum pcr cutem efflllxit,id tem
fi Il1nl II s, N'
a
quibus
erat
111 corpor e excrem eru
UIl1
b ,\:oc non diO'ellG creauit affeétum bilio[u m. lliporis valebat excrem entum huc reiicere natura , itaq;
liS pitllUo!llm
' r. bam ,
h0 l'lCU,
~
r.
.,,
{udal'u
nt hi.
melanc
aut
langwn
eu,con
t
h)
'ffettus fiImlls
'l' , A tqUl.
c'1U11ollmoris
eratno nenacu atla
Omn ibus vndeq uaq; mulcus rJ'htfJcr ,id XI:
f~l
tal~ c:xcrementu infici in corpor e , & ,rntre[cerc:
dl,nim ia humi ditas.
:lC et , alIos in alios incidere morbo s co [onu erat. Cm
'
debat
Ce
.
,"
fi
Il
qu'
non omnium corpon s partlll Iml'l'IS l[atns:
Superfluam humidi tatem rJ'htfd',,1' vocare folet,C ùm
nl\W.~e
hllic infirmius ieclll' erat,ill i lien,alii venter ,no
icrituraliis aliter,ac quibuf dâ mllltifariàm collett i lonllntefi'
~ \"
" ex va l'd'
crem'b
_ 11111,a
11 alilld, n",
~are
cu
go témpor e hllmores ela~u:rnt.,O?
1 Ion us exid merito dicit:
' " lm
. b eCI'11'lOres, cOlequ
~r
pro l etllpa' rtes ex clperet
Omnib us vndequ aque mml:t humldl tas.
eb atur
,
Vnd 1~Lrae
l11ebrorum ex ThaGis aliu aliter laborar e.
MuId
s
ha?c
accid
ebant
reais , & febre x 1
tillati lfenter ix,rcne fmi,Hu xiones alui,lienterix, de5
fiClllt lp~tfiabus
liberis : mulcis vero febricirâribus, de quiin intefiina extiter ut, vrinx diEtticllÛtes,Jn ve , ~c
deHtn~bls:V0r;io
es , a d o s v,ê D bus iam Ccribemus.
dë int ~ruenltbs,Cx
per aens frio-us hxc gUl~ibl1S
coacerLtata abundantia, am guid ?ilioIUm,
1'
Il
"
perall1ra l. l
corpus
lrruper unt. A eHate
vero
corpon"t te"
f.1cillim
tl
è
putre[cens,io fe~rilm
conneriÏlm ,lam ~utre
()btin~
c s,calidio riblls,& interna s partes robufii ores
dinem fuerat hi [une fiatlm febrc corrcp tl: qUIdam
bl.fda~I)S,ore
s par crat citos c{fe,atqllc hoc gui..
vero non dec~lbrnt
, aur non prius in febrcs incitrllilt ;ttra febrcs accidl{fc , cù m haud fatis compu .
etU\pe
derllot
,
'
11''
C
tlaIll t
l
r fi. Llltas:n
onJ1lt lS coam cnm rebre. :un etllnt:nernpol'is progreffil varia: fcbrinm fonnx extireQ!.ib us aucé quœ a~tè
~ia
(unt, cunl
enin1 abrn de pntrefc cntiu erat dinerfitas humor u, Nec
dolor e accid erunt ,autu nolam ,& Cub hye
gcnera d,cxter ùm coaceru ati, [ciliet qUà~re.ant
111em tabe[ccbant.
lpUUS r ,fl'lgld us effet,no n calidns fl::l.tll S. Vr cùm fila
!o l ent\>~lo
corpus cxcalfacit Canis onus, [emper
De alccro rcilicet alltllmno loqlûtu r, hyemé qne atre
Ipfo fia 19~te
febres ardétes . At nunc guidem non ab
ra:guad oquide m de priore [upd, dixit in hunc mod(l:
' ln.
tll lfiud P . ,
'
ft·
Patla
rxclpUt: recl'd"lt,lmuA veru..\ qllla
Per hycme m ferè & commo de habeba nt, At ante ver
conlli
qu~
in ptel ~ed?at
cutk Habes maloru m compe ndiu,
mlllti,a deogi plnrim i laborab ant, Déinde iis,qux ve~
tar)G1l6[~
cntla vulgab :llltnr ,Nunc ad fingula coucrre accider unt,com memor atis, mox xfiatis memin ir: 3.
q, verba H ypocr~tis,
ficnbi Ob[clui'o ra [un,
qua alterins aummn i, de quo in fine cotius tem~fiars
i
x:
fl$:t
x:
1
!ic
di
x erat~
�"
,
Galeni in Lib. l. Hippoc:
)
XI t l
dixerat:Statim vero circa Arél:urum di Aqllllone per- A
Iudieabantur his plerifque morbi Gato
multœ pluuix. At qllOS tabidos dixerit ) parum conadmodum ordine , ae intermittebanc Ce·
fiat. Nam folee eos) quomm qllocunque extenuanptemdecim dies.
,
tur modo & tabefcunt corpora) illo vocare nomine,
lam hoc quoque ardentillm febrium ell illius fiatuS
nedum eos,qnibns ob pnlmonis exhulcerationem toproprium,non commune aliis, quas vocant germanas.
tum marce[cit corpus. Et fic hoc loco, tabidos accipi
I1la: enim ve febres habene vehementes,iea fiei eeiam &
ab eo efi verifimile, qnorum attenuaretur quocunque
vigiliis,molefiia,ac nonnunquam conrurbadone men·
modo corpl1s,~u}
certè de pl~onis
morbis ve~b?
tis veXant. ~ia
verà tam ume acuex,ideo eeiam cele·
priùs faél:o. Na cum n~qle
fa~gn1lem
e.x eo pra:dl~t
rieer decernunt.A t febris ardens, qux in prxfenti vl~
effe reieél:(.t m,neque fndre penpnenmolllam: neque ~n
gabatur ,ve mediocrieer acuta erat, ac à dolorificis re·
vircus hoc defiillationem inuafiffe, qux canfa fie venfi
mota omnibus fymptomatibus,fic nec cermm habeba;
milis cllr exifiimes cotabui{fe dicere eu xgros in prxfentia ex pulmonis vitio?Verumtamen pomie cenè, vt
illdicillm,fed qua fi medix fonis, vt à repedtione ite~l
iudicaretur.Nam cùm dicat,Ac intermittebant, prXlll
ad ventre,& renes {uperflllitatis peruenit ex tOtO cordicatam quidem fnitfe no perfeaè, ven\m à repetitio·
pore ponio,& in membra fpiritus item decllmbere.
B ne iudicatam itemm ollendie.
J.
Febres eontinux
Q1tod, ulb hyemem , inter nOlli{simam orationem
ve
èll,& hanc diél:um,alii illi,alii huic afsignant. ;Eg~
ro tOtLlm fermonem erre fiamo hunc : Et autuno lam
extabuerun t aliqui , fimiliter hyeme. lam vero etiam
continua: febres, & alttumno vigllerunt, & hyeme. At
conllat alterius ilium hyemis non c6fcripfiffe llatum,
Vt qua: proprillm hyemis temperamentLlm confe~ua
[et.1 taque didicimus, quibufdam temporibus anlll per
accidens proue'n ire morbos,qux nihil ipfa affeéta, offenfiones exceperunt priorum.
;, xv. ·
Et eorum paucis ar~ents.
, Non propria tempellatis ratÎone ardentes inciderut febres,fed per accidens, vt fuprà comemorauimus,
qnx acciderunt. ~ia
impedita tOtius ellaporatione
corporis,illa,qua:natLlrx cuiqlle prouenire excremeta
{oient, vacuatione prohibita, peculiares fibi morbos
excirallerunt.Ni qui erat magnoperè biliofi,hi,qllOd
namtx illi erat {o\enne,in ardentem febrem inciderut.
~o
fit vt polleà de his dicat : Ardentes vero febres
quam pauci[simos corripllerunt,& minimè ex çgris hi
laboranerut:neque enim calidus has,& tOrridus, [qual
lidufque generauerat llams. Multx enim viguüfent,&
in mu1tis,Gmulque eum magnis dolonbus.
Je
VI.
Null4mque tune febre ardente vidj;( 1t.
mortuum , neque in phrenitim ineidiife.
N ullns hac febre ardente periit,qnod effet moder~·
ta: cuius ell an tè diéta can[a. P hrenitis vero non vig Ult :
quia cùm tOms effet fiams frigidus, non repl~t
his capnt. Oflen[um autem efi confiimi phrenindas,
vbi cerebri ca1fiunt regiones.
'Jt.
Tercianx vero febres numeroiiores e-..
rant ardentibus,grauioréfque: aato catn.C
ordine à prima acceffione in omnibus hls
quaternos circuitus habebant , in feprerIl
c autel? abfolutè iudicabantur, nullaque ha
rum reeidiuam habuit.
Diurnx,oétfcmea~-
nx,fyncerx,quartanœ, errantes. Singulœ
a.uté ex iam de[cripris febribus muIros arripuerunt: ardentes vero pauciffimos, &
minimè ex xgris hi laborauerunt.
QEa de re omni contigit febrium generi in prxdi- D
ao flacu, exiil'ere,antè diél:um efi. At diétio,fyncerum,
qua: inter tertianam & ql1anana efi pofita , v trique videtur cribuenda,
x VIl.
Nec fanguis de naribus , nih paucis &
admodum paucus profluit: nec delira~ant,&
alia eunéta crant leuia.
Habet Hippocrates ve obiter vtilia prxcepta doceat.Nam pcculiaria morborum fymptomata, qux mm
non fuc:unr,hoc (oletinterprctari modo: ex eo quod
non accldernnt
in prx[emia , frequentia ea vt elfe do.
germanis, Vt itadicam, ardentibus febriceat. N ~m1l
bus,qula coplollls ad carnt calor attollitur {anO'uinis
fillnt proflmùa,& del~rantJTuc.
vero, qua~en
vera
non effet ardens febns, optlmo lIlre fymptomaea non
habuie propria febrium ardencium.
~V!l
In comentariis de differentiis febrium,& de jud.iciis
cùrn alia:tu hoc declarauimlls , ~tel'-faur
btli5-e~
llper<l'ftCia febtes ~ :rd~&-tel"'fna9
- (ri1'Î,afqho;
cé.lttentre inter ilbs:~td.aI1
CO
trarm ImIllUi ,diRaI e. Et-eTÎlrfia1'~,
•
."
__ l: ____ __~ __ ~
,
•
\.
..
•
fA
• - 'T-Dl:a;1~
lr.T'"
t
'f~
carnes art\'f"~:-[
Pr6inde fpiraculis impeditis eoru, qui natllra bi}10 ~
llmt,quantu bilis in camofo congefHi genere ante eJ{"
purgabamr ,in hoc fiam non pllrgatu, tertianas g;l1.e
uit ardentiblls frequetiores.Ni hx quide non pen! "
trahut origine ex biliofis retetis excremetÎs ,fed ca or
re in vallS & vifceribns auél:o ab inflamato fiam pra;t.e
Ca
" l'd o:~um
d oJnlls,gll1fepluslatlsex
....
("' ercI
mo d ncal
" .uerut, fit, autln magnopere [olicitis aut ql1imul ttt II
. . [ ~l1t,
'b' fiUnt aduretibus 'vh libel:a 1"lUS, 'le
pn.can
ve.1ClIS
Ve
qlll de hls plllnma, vel omnia fecerur,& pafsl fiInt: 's
rùm prx{ens non erat nimiu calidlls fia ms qUO mJflll
.
"
, . , ' ., dflo~
cornpuerut mllltos febres ardeces qllin pOtlUS a lS
.
("
' . r. mag
d t~; _b']'
1 IOIOS,atq! hos moderatifsirnç:ac h?S .1P.l?S ed.icÏ
eoa febres tertlanx tentauerut,gllod pl"hn~P
e
cff1uxus erant bilioforu cxcremetorum. OE.OCll"Ca fllà
rieo acciden1l1e illis hoc grauiores,atqlle ardentes,qll
.
germaniores eranc,& iudicia habllcnmt fila.
. %j l'
~ore-I9
rje
n,
~artnx
'1
vero
mu ·ClS ab···
InItlO 0 rdH1C
•.
quartanx cœperunt. Q:libufda.n1 neC
paucis ex aliis febribus & morbls ab(c e ,
fus in quartanas fiebant.Atquc diu hos, V
folent,atque adeo diutiùs tenuerunt. cl
Jt
re
r. t·
A t ne ha; qttidem ob flamm per fe orex 111n
'b'li s
quia melicholicis namris non rcpurgabatl1r aer~
2.~lt
l,
�de Morh.VuIg.Comm. II.
)37
afflllentia, contigit in eil1fmodieos incidere morbs~
LongillSalltem produci accidit ob humidl1m & frigidllm fiatu,in qno omnes cauCa: ql1àm diut,ifsimè in cor A
pore manent cruda:,atqne indigefia:, Tu verà fac melnllleris, Vt hic, vfurpetur rur[us hoc nomen ab Hippo
cr~
cùm dicat,Abfcelfus inquartanas faétos elfe. Vi
dèat~l7rnb{-ef:sq10€i
~XI.
a.preH~n1m-tù+i
(l"
~Otl
~ ri1nflt-e~:S"Îa.
'.n
giffimœ,Iaboriofiffimaijue:lenes à primo,
de crrero incre(cebât in dies ac decretoriis diebus accedebât, ac peiores inuadebât: aliquancu remittebâtut·, cir6q; rur[us
ex intermiiTione vehcmétiùs ince([ebant:
dieblI(q; decrctoriis multo deteriores red
debantur. Rigores auté omnibus inordina
ti,& errances erant,ac pauciffimi his, mini;S'
m{que : in aliis vero febribus maiores.
' emtn
J
'd'lanœ vero,nouurnœ,ac erran-
. ,tes tnultcr muIros diu exercitauerunt, tam
reél:os,quàm dccumbentes.
Hrec cùm non modà ex hllmotum copia,fed tempe
tamento'etiam fiams prollenirent, non mintm fi mul~ ml1ltos detinuerunr. Siquidem fiams humldus &
fng 1dl1s, vt hyems , pimicof'ilm generat humorem : ex
~ra
ql10tidianas docuimus febres. li.a::anres - B
':~1unr-tlm()f!oe.*
f t'. Nec
~Ulcq1am
habet admirationis, fi ha: febres longre fuennt, vbi fiatlls humidns efIèt,frjO'idUfqne, & eà magis
~lgnoétide
prohiberet humore~,qç
alio~
propter
IS lllturnre,atque concoéhl difficiles euent.
ta:
,HorUlll plurimos febres (ub Vergilias,
& lU hyetnem v(que comi tab antur.
lXII 1. '
fi Confiat non harum eum meminilfe,qua: in hoc erac
~1) VerZi1iarllm,fed earum qua: pofi alterum fiatllm
~n ficllndo erantanno vd {ilprà diximus.Nam fcripfit
ln ne illius fiams: M~x
circa Arétllru cum Aqnilone
}e%~ltr
pllluia:.Ac loquimr pofieà, qllafi ad naturai' am fiatllm ordo fit temporum al1ni reuerfus,tum
te lqllllm tOtum qnod excipit Aréturum, mm qnod hy
eillern ()" f '
, ,.,
rr
.,
li .' ~o
aétum efi, vt qllrecuque ellent pnons re. qUtre fiatlls,concoétre fint aummno, & hyeme nullus
l3.tn Thafiis reliql1us effet morbus.
,
III
III
' pue. M
u tos conuulfiones, l
& maxime
bO~ ab initio tencabant,& febricitabanc,fe
,hnbufqu,e conulfi~s
(uc~debant.Erâ
, ~cplerfqu
diuturmora,&mnocua,prœ
:~r eos,quibus etiam alia cunéta perniclala errent.
du~onlGes
fiebant ql10d frigidus effet, humi-
~
' propterneruof
i' '
1 genens lnfitm'qUe fi atus. p
ueri autem
~
faei! ~ate,conulfibs
[un t oppo rmnifsimi. ~o
lUs ,etl:l.tn panus
' de occafi1001'bus hOC 11S
.. ma l'1 accI.
dit m'
<jlt~[qe
efi periculo[um. At dicità primo ilatim
"hi am conutllfioniblls fuilfe affeétos : aliqnos verà
co~)ra:es.i{ft
febris , vwmque fcilicet ad alterntru
ar
pieh p atl1l1i effent,qlli conuulfionibus, & febre arriatltr N
d d .r
'.
.
,hocp""
ama quo quuque erat,lllqUlt, paratlor,
flone tlUs Inuadebat:clli fllcccfsit alteru. Atque comm!
Ù
s no ' . . .
tUllln . n l1111llïa dlUtllrna: el'ant , c m feclllldus al1lbidll Us Œerum,cle quo in fine fCl'ipfit totiu); fiams,hue et,& frigidus, atque Aqllilonius.
è
\'. inter O~tinux
vero febres omnino nunqua
111 llllttebantur, (ed inuadebant omnes
re
naturam tertianx referencis:
& ov nofebris
d'
tero ' hl aliquantum remittebantur, aIin 'd tngraue(cebant.Omnium erant, qu~
, 1 telnp~s
inciderunt, violentiffim.r)6-
Nifi ipfe,quemadmodum febres,qua:: tum vigebat,'
ordinatas accefsiones faciebant,ad[criberet, magnam
nobis ha:fitationem reliquiffet inuefiigantibus, qua[ni
vocetflTtUorpvËir , id eil , tertiana: narnram referentes.
Sed cùm dixit, More febris n:ltura tertianœ referetis:
nulla refiat de re ql1a:flio,fed de fignificato huillS nomi
Huic amem coniungitl1r, qllid,fignHinis f71d,orpv~.
c~t
tertiana, & femitertiana: mm vtriu[que dlfferentia, fyncera tertiana, & non [yncera, [ed aliqllanmlum remiffa, am magis, aut pll1rimùm: & quo vfque
producantur ~arnm
fingula::tum q.ua: magn~
,femiterti
rama. A.gat~m:lS
cene 1It~g\'lm
ana,qlla: medla,q~:
fcripfit hbrum pnmu de femlteruams, dum, qUld hoc
denotet vocabuillm, interpretamr. hm verô fi veliqt
gue; de hoc nomine funt ab epiricis prodi,taql~:
pofieà ab Archigene non femel umt, fed plunblls 111 c~m
mentariis relata, Gm61que qure bene vel male tradldentnt,di[ceptare,tria fane voillmina vix capiant. ~ate
nus amem interefi ad artis opera:di[putaui Ïam ie: corn
mentariis de febrium differemiis. Hoc loco fatlUS ell:
C hoc febris O'enus qllod hoc [latll dicitllr fuiffe, de[crit.>
,
l'
bere.Ipfe igimr air Altero die inO'raue[cere,altero a l_Cl.. d' .
,
0
quantum remitti: quod Gr:cè &!r;0",b'qJffE:VJ IXl.t:gllO d
quia verbum eum prepofi.t!one ~o.
fC;'lRfit, al~
p~r
efi nos accipere fignifican a fi~plt
dlét~one,ac
a copofita: à ltl5.rp'fEc0., enim. quea~
1Itel~"r
mfignem ~e
notari remlfslOne febns:ab \!JffOl!.l5rp llEc0, moderatlorem. Vernntamen non difiribmè, nec c1arè expofilit,
vtrum qui eum in modl1m fe?ricitarunt, h~s
.pofir~e
altera inlladeret acce[sio lelUor ea, qua: pndle : an Ilia
Equide~
conte:tû
perpetua, pofil'idie remi~tu.
cenfeo innllere vnam fien tertio qlloque die ac~efslO
nem,remi.fsionem pofi~dle.
A~dit
rig~es.
errantes fi
eri: ql10d denora; non 111 finguhs ac~fsl01bu,
ca:terùm interdl1m,hofque paruos. Iam etlam fudores pauD
C05,& verà edam frigllS extremitatum ta,le, vt ~ale
rent a:grè ,ex qllibus omnibus liq1et,cn~ds
& pltllltO
fis pmrefcentiblls hnmorihns taiem cX,dlere ~ebrm)
admilla iis RaUl bile, Ac qua:: ex [ola gllldem ,eIII fc;mo
, di generamr, ei terian:om~
en, ~lI.œ
VffO 1'~[ e
r. ...J:.-.----.1 rJ.-lmmcrfé effquifit'{t dFn:Jtttp femltenl'llIlft",~
'--. •
'11' fi
M, Roma: i~la
~l1cois
freql~{sma,
vt ~l
1 1U~
lt vr
1 • s famllianfslma.Hxc qUlde cum hOrIOle venlC,atqj
L)l
fi t:ac:ce d"es ~on
..
cu
reduplicationibus, qua~
~ocant,
taaCef~l?
prçtùm priori die,[ed &.P?findle:qll.<r qUld~
cedete minor efi, m1l111[que homfica: tu repetltlOnem
el minore vel certè pror{llS habet nlllli. Nuc de ea:
~lX tertio di~,.mt?a
aute i? his alteru diê,[~rmo
habcmr <JllÇ prOp1l1qllior elfe vldetur naturç tertlanç,
;lce[sio~
iteratis,ac logiùs il femitertianarfi remota.
MLlltu cnim interefi,nll inlladat pofiridie, an Gne redu
plicatione fiat, At enim paruus rigorparudifiat ab hor
rore:tamedi ne hune ql1idem perpetuo a.eee[sioni elfe
-:f"
~
fic
, - , - -- -
adiun
�Galeni in Lib. 1. Hippoc.
dixÎ ,par erat eum tubari. His itaque naturam tercian2:
adiunaum dixit,fed errantem: niu certè errante de aliis
dixit febribus,& non de tertianx namri referencibus. A referentiblls,de cluibllS hic difplltat, vt pntter cxterOS
morbos malignis, neceiTario etiam ventres depraul
Etenim cùm minimos his , & paucifsimos rigores ait
banmr.
accidere,horroremindicauit:nô priuauit came penims
iis accefsiones.At vero,quo hxc cognofcas, fic [e res
Vrina: autem plurimis horum eranc au~
t'~
habet.Febris hxc iure flTtUogwHr, id cfl: tertÏanx natma
tenues,crud:r,decolores, ac répore no~
referens vocatltr.Neqne-eatmdt·femiter.t-iooa,v-t--qtt:ehil confr~:autmdie
quidé prredl
feeunde-à-i€.nô-IDuadat,necre uplicauon s-f~iat.
ne:;
~ue-pfod:
e.~fiqucm-rla
febrrsnomine r~
t:r,turbarl3 tamen,nec côrrll:entes,nec fub ..
linqnit. ~lare
erac xquum huic tribuere nomen illis
fidentes:aut paucx,cruda:, vitio[:r,& qua:
finitimum. E rat po rro ra tionis nul! u,m in fiicuere a liud
nomen,ac fl'teuopVH,id efr,tenianx naturâ referens.Ac
[ubftdebant peffim:r.
vero dereriorem fieri ferè dieblls decrtois?~RGnx
Cunéta hxc in vnillerfilm , i.1llibro prxfagioru
felm1~i,O
: -roilHemt.
Nam in
CUit:qllX quidem etiam hic tanquam pel' exempla p~4
libris de dieblls decrecoriis didicimus, v[u venire ifrlld
ua ta fidem accipiunt. ~x
qllando amè in prxfagll
febribus malignis:(Aliqllanrulum remiccebanmr, cir6enarralllmus, non efr qllod de con[enfione horum CL!
que rurfils ex intermilsione vehementiùs ince!febant,)
B illis,cùm fit confpiclll,dicamus amplius. Nam ibi o~c
fi in memoria habeas quç in lib ris filllt de.iudiciis diél:a,
dimus , ea crndoru efTc, & incoétorum Ggna humorU.
& de decretoriis diebus,& differentiis fcbrillm ,non efr
ll
comitabanrur , fed quen1 V[ufll t tt '
quod repetam. IIlhic enim ea [unt exp lanaca omnia, CLliufcemodi efr,quod hic dicirnr,remittebantur. Verùm
vel detrimenrum adferret tuffis,nô habeo
generanmr lfrx febres,nonex fucco vno,fed pluribus,
quid fcribam.
quor:um calidior febre acuti [uccendir,fradmque difVbi humores nimii expurgantur ) folene [equi tuf..
cltiur.~x
dû corpus tenet,conringit frigidioribus
[es.
JJII
corrupi, ac putrefcere,itaque iterum accedi ex ilb. remifsione, quod efi, veluti requie , & imminmione feItaque diuturna hœc erant, mold1:dque t
bris: atque ifia febris deterior euadie priore, videlicec
& conturbato,nu1I6que ordine,atque fi n.e
Cjuod vires à. prioribus moleiliis defatigatas offendat.
iudicio plurima horum permanebar: qUI:
Nam non ob[curû efi,G vel pari Gt magnicudine, quin
molefrando, edam validioribus viriblls prxfiabit nebu[dam perniciofè habentibus , quibufd a
dum infirmioriblls.
•
4 ,
de:
!
TuiTes
'*
xx
VI.
xx VII-
Sudores muId.
Sanè in aliis febriblls confpeél:i fltnt mutd (udores. C
Potuerunt & aliis citra febre viriis , vt conuulfionibl1s
accidere multi flldores ex colleéèa in corpore mnlra hl1
midirate frigida proprer fiarum, qllx à couulfionis vi
expellitur.Cxteru quibus id dixit accidifTe hi vt crac
' fildauerunt.
' ,
con {entaneum,mu l tum
Has tamum aberat vt recrearent, vt e, 1 d
Clam contra :r erent.
•
His inquie, fcbres, de quibus verba fillnr, teniana:
naturam referenres,fudores comitabantur inanes.Call
fa in promptu en: nam attribuimlls crndis morbis nec
prodelTefudores,nedignllm drcbonum.Nam ve1 co
piam dcnuncÎant humorum, vel virium infirmitatem
XXVIII.
Frjgeb~1t
his mul.rllm extremitates,ac
VIX calor us reuocan poterat.
.
Cùm ob infignem inRammationem vi[cerum in ac~
cefsionibus cal faétu efficiuml" difficiles extremiraces,
tum propter frigidorum mulcitudinem hl101orum, ve
de vtrifqi in antè citatÏs comentariis demofil'auimus.
Non dormiebant pror[us hi , & rur[us
x XIX. foporabantur.
Rur[us infomnes ait eos filiffe, ex parte potiùs, &.
non omnino, nec contrarietas magna efi. Dicit cnirn
quad~enls
[oporis qlloque (ymptoma accidilfe, hoc
dl,~b1
[omnulU delabunrur, nec vigilantium queue
fubtre mLLnera, vt ofiendimus.
. V emr~s
o~nibus
turbati erant, & pra
xx x. UJ,at mulco h,S peŒmi.
Humorllm in venu'em fluente abllndantia J vt antè
"
non.Si quos autem eorum paululùm d~C
rerent,f1:atim redibant.~u[m
aute,
j{[que paucis,ofrogeftmo cù.m breuiŒm e
iudicabamur: atque horum nonnullos r~"
petierunt, Vt etlam in hymem pluri1l1IS
corum tTIorbus protraheretur. P!urir11°s
vero abrque iudicioreliquerunr.
. ..
N uUi dubillm efr, quin {ecundam hic hyeme11l BIP'
nc1
pocrates appellet,non eeiam primam,qllam in pri "
orac
pio remlit totius flaeus. ~os
enim hîc conunem
,
morbi omnes altero potÏfsimùm amumno vigll erunc •
Déinde incunce hyeme, quidam horum difcrenl1~'
tlonnulli longiils [unt prodlléti.At vero qllod ino rdl"
nati elfent,atque repererent,frigori id gllidem, &. CO"
. mor bos eXCltantllln
"
llumorum merito' rcrere
(~
dluT'
plZ
(!
efr accepmm. ~o
faétllm eft Vt ex xquo ea etia.11l Il''
1
perfritibllS ellenirent.
"
'" %J1 11
& ~Ul
Ex xquo hxc iis,qui (uperilires fuertlC~
J
fi'
u.Jt acr
. non, aciderunt,mIq~
fia ln morbis eaque varia. Ac maxJl11 tlnl
f
i'
Î.
19num,&
peffimum ad finem vlque
P'Ill"
b'"
rimas per(ecurum dl, quod omnem Cl LI
fa{tidirenr,prxter c:rteros, quibus cx cer
O
quoque exirialia eranr.Sitiebant aureJ1lfl
admodum inrempefiiuè in his febribtl s.
!
•
'cce-
Mente confiare,&oblatos cibos \ibencem adJllJ J1l
re optimû elfe aliâs Hippocr:ltes dixit in vniue~
&;h~c
Gng.llbri confirmat exmplo.~d
po!ro
pennde hribundi eiTent nimirnm abllndantJ u11l
morwn qualitatem efr co~[eutm.
cùff
LlO;
hll,
�de Morb. vulg.Comm. II.
Xx x v,
Cllm autem diu hxc durarent,muldque
A cà guèd effene difficilis concoétionis,non excerneba-
dfenr dolores,& malus marcor,his fuccedcbat ab[cdTus,ammaiores,quàmvrferri
po~enr,
am minores, qùàm vt proddTent
qUlcqua:fcd fl:atim redierut, & deteriores
eua[erunr.
Vbi mul ta fit crudomm hllmoru copia,ab[ce!fus fipanù fi [mt, nihil conducnnt: fin aure magni,
vl,res Ils non li.mt pares, N~tOd-eiamlQc;:G
vaett
:l.tt01H!S pel efH~-b
felùs
V'ocet, proxima oratione c1arèfignificat,
.
l~t:qi
l:XlVI,
ml'. ~i
fi cui etiam difc\1fsi viderentur,côfefiim rebe1
lamnt, Scilicet hoc efi,quod indicatur, tllltlOres cùm
ad cmem propellerentL1l' ,rediréntque, ad pefsimu relapft fiatum funt,Etenim hoc fi~l1catnr
ab eo cùm di
dt: fiatÎmque {ilperati ad prio~em
fiatllm redi~ul1t,
Morieb5rur auré ex omnibus/ed omni- x 1-=
um plurimi pueri ablac1:ari iam,& qui natu maiorçs eiTent,oétennes ,& decénes' &
z. ~
..t.'
t. ~1C
t,'.
qui pubertaté iam attingebar. Accidebat ft.,7:
..liS h:rc, non fime lIS,
'11' qu:r ante, diéta fiunr.
a~
-7«. «-O..,;r'QboH,ttt'1"lIt"
~
~-.f;
,.,.' ~ .....
'
1
'
fi
h
.
~v.6nr
~.
_L...
·
Supenora vero mu t1S me IS.
~
~S1{r.7-;'
.ff
~œ
hos infefl:abant, hxc erant:dy{en'1 ~
'r'
~"'t .
"
humidi.$l"
tenœ,tenefmi,licnterix, & fluxiones alui. B C u~ ln 10C natu potllsmum domin~re,tu
cas,qUlppe qUa! modllm naml'alem pllltlmllm exceiTc- f ~
NOl1tlullos etiâ aqua inter cutem,qux vel
~c,il1ùsr
erât obn~xi
?Ilie ma,lo ab humiditate, & fr' ~.
gIditate profeéto,fngldI,& ficc!. Nam effe obnoxiora
~-.
hœc habebat adiunB:a, vel non habebat.
corp,o ra illis c~fis
ofiendimus,qure cognat<t ftmt ipfa{; ~os
rl1pei~bus
verbis extiti!fe [l1mmatim ait abmtempenel,
'*
l:
llCVII,
ce ,l1~hic
nunc figilhtim exponit, Sllperiùs diximlls
merito tales fui!fe mOl'bos côfluentibus in ventre excremetis'd
r
'r
) cum cmenus
. excremenlCl'l'lCet
,
. y1emenls
tlS qllocunque modo ortas.Tene[mos vero, qui [um
ex omni v
i ' " m rec.;u
o."mteluOl
I l : ' d Ylenteills
r
.,. ex hu1
e lCmete
ceratio
L'
.
'b
.n
t
"e. Ientenx qux celeres funt Cl oru non mur
FI UXlOnes
'
, vocat,cnm
' f il,ne. d'Iét'atoru
h' tra.nlltllS.
ventns
diS lS affeétibus deiiciutllr,& femper,& afsidnè hllmi
. 'ln aqua" mter
.
.
, a elcrementa. Al'lqUOS etlam
cmem aIt
lllCllrri{fe
'
h
f'
'd
&
hu 'd ' propter coplam l1mornm ngl orum,
n,a~blorm\
' hos gnidem vnà cum prxdiétis fympro- C
. 1S,1 os citra hxe,
~rcteà
Pl'n1~bat,
qux violenta erant, fl:atim opvel nibil prodcrant.
~l
procedunt morbi à concoélionis difficu1care,
excretionibus con
c"1~l\?tr
emolumentu. Dixit cnim multii violentas
tales non funt,nihil
i 0 efl:un opprimere vires: at qlt~
;~are'œ
cùm etiam dllp\ices fim, nihil proficient,
):x:
h~;c .concoélionem nô habent adiiiétam, ~a
fcilicet
XVI I I, c~:lan.
mlllti relinquunmr, nihil comodabit ab[que
p oéhone qllicquam.
'"
[e COpIa crlldorii humorû,nullii ab
clis apulœ parux,qux non efTent excernéil tnarbis, fl:at{rnquc euaneCcebant : aut
eCllnd
. ,
.
nih '1 UIU a~rcs
tumores 11lgncantes, qUI
~ denUntlarcnt.
D
~ t~
1 X.
caplt Il1niUIl1, qllre tune inciderat, incommodoru erat
natll:ac:udi:as hllmorum. ~àd
fi qnando per vim
nihil d al.lquos eornm excernendos a~ref
e!fet,
('rt1nd profic leb
r.
00
at:'Imo vero\ ab"
us lllperata
aut in proCl"eti Um reCutrere permifit, aut propter pallcitate cxmoliebatnr,
, ~.nlm,ab[ce!fu
)( 11bufda in articulos,prxfertim in coti~n
ICem dccumbebant: paucis dccreroree cefabanr, fl:atlmque {uperati ad prio~.l arum redierunr.
~lod'
,
rnè in d' 19ltl1.r abfcefft.ls, qui decllmbendo fit, maxi-
in vnit~lrIS
habebin
'" frhidltS'~o
,:Kùnu~
accidat morbi s,in primis ab iUo doéH
lm [umns ,& hic exemplo priuato tefbtttm
vero mnlta effct affillentia crudorû
r~l1no
~lmoru,nc
confettornm,ideo in ma
rt~Cl1ua
_mllltis ùecubuir. C;t~erùm
propte!"":
. . $t;1v::;;#"'éJif,1
-r-c
r::::f-...617
nu~
,interfigna
Solû vero bon~,maxitlq;
qux fiebant, ql10dque multos a maximis
periculis vindicauit , hoc fuit, qui bus ad
fl:raguriâdiuerterér,& in hoc abCccffusfierem. Accidit autem pleriCq; f1:ranguria in
his :rtatibus potiffimum. Item aljjs mulris,
qui etia in morbis non decumbebant. Et
fubita bis, magnaque omniü muratio fiebat Erenim vérres,edi fortè molles eiTent..
fl:atim malè fifl:ebamur, cibôfque omnes
libérer [umebat, & pof1hac leuiter febrici
tabant.sed ex fl:ranguria diu hi,tnu1c6mque laborabant.
x
L-
j~
Dixerat etii anteà firanguria bis, & nephritÏm accidifi'e, etfi comunitate ql1andi habeâc, fOO alia pro aliis
N6[qi diximus , vbi per renes excremeta pnrgamr t~
tius corporis, v rinre illos fiillicidiLi corripere, ctlm ob
alia,mm pra:cipuè proprer conflllemiii vrinarllm acre
dine, qUa! edam nunc in caura fuir, T enendüque ruruis
memoria efi,hic quoqne ab[ceffils dicere ilIum in firiguriam faétos:licet per cfflllxione, non autem declbi~
mm de tOtO emanarenc carpore infefiihumores. V t e, repurgatl1r 110n raro\ pel' vemre-" vnmer fium cormm
pus,& item qunque pel' rcnes,& vefic~.Sd
efi firangn
ria dilltll1'na,& cum do\ore repnrgat totii corpus. Has
alltcm partes erat neceiTariu, per <.Juas acres exc:rnebi\
tur vrina: affici:quia vellicabantl1r fcilicer,col1tll1uaq;
excretiOl;e folicitaba nrur : vnde etiam in ipfo v.rinarû
tranftm offendcbantur. Dies vero longior ciu[ccmodi
illis fympromata pel' cxcrementorumlqux expur~bâ
tur, copiam adfercbat.
/:)
Eranthis vrinœcopl:'L,afx~u
bentes,purulentœ cum dolorc,
XLI l
Omnia hxe accidebanr, qnod li.perfu~at
hutnomm virioforttm rotUm corpus deponcrer. ~o
faétllm
efi vtconferL1lrentl1r omnes.Cùm alltem val'Ïaeae1ret
(v~i fuperiùs,docuimlls: alilld enim alii abllndabat) nô
mi1'l1 m fi vaneta.s gua:dam fuit vrinarum, vt ha: omnes
fimiles non dfent,[ed aliis alix.
'
At.
...~
�.'
Galeni in Lib. 1. Hippoc.
;43
~ ~ ~ l ,~
•
xL~
:
)44
Atque hi îuperfhtes omnes fuerunt, nec
Conc~aies
celeritatem portendullt
vllum horum qucnquam periiffe cogno- A iudicii,[ecuritattmque falubrem.
ui, QE~cunqe
vero non periculofé
Supremo capite qllofdam dixi confiderare concOQ!1~'?
ob cau[am omne ulperfiites eifent,pra:diétum
étiones iubere:nonnullos edam facere:& vtro[que fi-
XL '{.
efi.Nam per vrinas purgati UlI1t. Hoc amem, quœcun
que vero non periculo[è,quidam [equeti orationi pra:
pomll1t, vbi hoc interpretabimur pofi [eçundu fiatii.
_
1 1 l,
nem orationis dupliciter fcribere in enarr5do:alteroS
conGderare medicos, alteras facere. Equidem ex V{ll
elfe vtruqlle dixi medicos meditari: itaque fi,conGderandi fi.ll1t,fcriptum fic,omnino comitatur id etiam fa
Maruratio nes cxcrementorum omnes
cere. Nam a:mulii Hippocrates pariter ac adminifiru
vndique tempfl:iu~,a
bonœ, & decreco
vllitmedicllm eifeNamrx.VenUltamenin priore ora
rii abCce{fus conliderandi funt.
tione,confiderandi ftmt,fatiùs {cribi planum fecie, cU
dicat}lie ,concoétionem celeriratem portedere indicii,
Sunt qui finem prioris fiams confiimant hnins narfecuntatemque falubrem . Non profeéM ponendun t
vero non peri
cliétul'lls,fed faciunr,fi confllluilfet ipfis medci~
conC(l
rationis initium, vt talis fit, ~œcnque
cnlo[è mamratÎones excremencorum omnes vndiqne
étiones efficere:[ed ifiud quide, vbi morbos'cnrat,dat
tempefiiuœ,am bonœ,&decrecorii abfcelfus cofideran
confilii. Nunc in commentatione morboru vlligariû
di funt:vr orationis hic fit fenfus .Q,;;txcuque vero fine B difcretiones iUis & prxfagia proponit:interim eadern
periCLllo exoriumr fympcomata,in iis animaduertedx
opera mededi raeione generatim innuÎt,non rame eX~
concoétiones funt.At nihil tamé cau[œ ell,quin per [e
primit: nam quod fimul innuat,liguet illnd quide, Et~
{Ïlperior o ratio legi pofsit, vt oratio illi remet de omnienim fi prœclara Nacurœ opera vult imitarÎ medicll rn ,
pus morbis ma,çnrauoni vacantiblls in vniuer[um habe
concoétiones alltem natl1l'X opus [unc,darum dl, eos
;\tuL (3oncDtli;e1HI~mr:éelericate iudicii, & [ecl1ri cate, & fanitatem ~nifcat
natntaJU funr,eft-mattuaÛo-meTbi:Hxc aurem C011COras, tu vero nos iis auxiliado,cocoétiones etteéturoS.
~I.
8:io in conc;oquetis fubfiantiadedl1étio quxda efi eius
Cruda verà,& inconcoél:a, arq; in malas %~
quod concoquitur . Ergo vbi corpus bene habet,dlmque ei,quod cocoquimr,naturx intercedie familiaritas
abCceiTus couer[a,aut acrifias,aut dolores
eum concoqllente,mutatio fit,& alteratÏo tatius coco
aut diuturnitacé,aut morté,aut recidiuas.
ql1eda: mat~riœ,
~ur maxif1a: partis eius,minimumque
Ve fiU11t concoétiones namra caufas no xias [uper~
fuperat femlcoétl.At vero quando prxter namram affe
"
aa funt,quod accidit, vbi fim à natura immuratÏs & al te,i~
n~ {up~rte,co.ai:I
taque ei,quod efi intur
cO
. \'
'd
d r.' '1
coétlOl1Ibns dlétU Celentate lUdicationis adnerfa
terantls a \lena:l quo a151ml
eft, femico
'
1 amr,paucum
fi
morborum dillcurnicas:ei,quod illhic Securitate,reP.lt
Çl:um vero excremenrum. am !Cllt in corporibus {anis
,& r~cdiux.
Ei denigue qnod Îl~JC
concoétione indicant excrementa, non lecus in cor- C gnat acri~,os
Salubre,lI1 comul1l gll1de nuncdiéta omnÎa~[eprcJlt
oribus affeétis indicabunt.I taque eoru,qux in ventre
vero dolores.Na corpora fana fiue à7TOV(a.v fiue tbl!J~
P
coquunmr,deieéta per
aluum excrementa cruditatem,
ft
fime «O:x:lI.l1rf{a.v,. hoc efi,doloris
,
'1
oe
r. l'
(J/w{a.v,
carentiâ
ind"
& concoétionem ex ma forma argllunt:eorum qux in
tiam, molelliœ va. cationem appelles, propriu'habeflc
"
ila: vocabulum bifariàm in mente,.·
....
perpetllll.
Atf
acn
Peétore,& puI11lone,tl1fsi excreara: eorum qllX in cere
bro,pe~
n,ares excr~a:
eOl1lm deniqlle, quœ in venis,
'h"
b 'lI
r.
.urrt
eum vnrus effluemla. Sed hxc in commentariis ftUlt
ml 1 vel1lC a 1 0 vmrpari,cùm am omnino iudio .
de facultatibus naturalibus declarara aeq' i'n iis libris
futllru nullllm,amprauu fit: atque in vtrog; hoc figl1~
,
,J,
cato fi.mt cruditatllm morboru. comites acriGœ.A.cqlU
quibus de lUdicüs egimus,prxcipuè autem in libro de
1e
téporibus morboru, in qllibus concoétionis morbomeminifiis omne concoélioné morborumfieriin a r
, di 'fi d ~'
Id' r. hl
ratione humoru. Etenim protefa dl pel' folida co~p
ru~
111 Clfl unt e cnpta,
Iplllm c quoglle iubet
ra natura,qux illoru eft virtlls,conco.o.l·one' n'qlle a(~
Hlppocrates facere,morborum confiderames conco\..l
,
f
a."
" A . fi
Iidis corporibus fanis humores confeglluntur: nam,..1
\,;llones ex lls,qnç exc~nl1t.r
t 10 .ne orationis qui1
lXC ipfaxgrotenr,in habimiam hic eft morbus ac nO'
dam pro, confiderandl, fcnblll1t faclllndi: [ermonem
l1s
effe non
aétionis volentes,& cnrationis co
nullos in excremu adducit di[crimé,Curari
pri
filifgue. Si enim confiderare iubet concoétiones ad dinequit, quàn~
fila virtlltem {ol ida ipf.'l rec\1pal~i!C
gno[cendllm & prœfagiendum pertinet oracio.'Sin au
poliea
rem facere,ad medendum. lam marurationes efficere
CI,
uml 1. nde ipfa etÏam [aniras foliJonun r
~ltfacien
mediocrirer omnia ob[cllrnm 110n efi,mm
pernrrrillhoifi-pofifa [ymmetria eft:vt nihil-inre ace;
viel ur,
dios fanir
cibos,tum fomenra,& cataplafmara:friétio item modillS
ca, & balneum, hllius [imt generis. Verùm ifiorum fincleInentOfllln)ex qn-ibtis generari [lIl11 ,
". l' . fi
h'
d d'
J'
fi
.
~
r
oonem',Ve.n)m gui morbis folidoru corporli m, e e
gn1oru' 10 lbnsde met odl me en 1 exp lcatlls v us.
5
1'1 conllenlar,111 libris methodi medendi expo[l1r~
.
0
concoétiones
par
erat
morborum
N
.
JJll
Ar.tg lU non mo
f:
eg; enlm omnia vbiqlle c.lebeo perfeqlli. Satîs en.
relpicere,al1t
fiIt eorum,qux fefe obieer de curationiblls con !id
ail
rd t
!Ii acere ipfum (vrnmqlle enim verum efi)
1 e~ .
le aofcc us etiam ex effluxione,id qllod in primis eft
d ft
o d" III
e!a?orandum,aut ahfceffils ex decubim in parres igno
a 0 entnt,h1c capita tamu annotare, queadm \1 Il
htltores.N:ull a.lterum ell: hoc propofitum,vbi ab[cefcllrationibllS lignoru. Etenim qllod vnillfclliu[qlle e
r.
ffl
comentai~s
proprifi,id decet omni ex parte e1a~o
lllm per C li Xloncm a{feqlli neqllcamus. ~lre
fi quimatl111
dem ad VCll1trcm excremenra contendunr his prx(lo
rare:quod veroobiter incidit)hoc indicare fum
' 1'"
ildc~,re
alt~
c?2'~ra:9
l~fymetria
culy~erib\s,qoath;v[:d6
que clllls,gllœ tOtalll viétlls rarione ad hoc conferut.
cum vrinam ciérbus.~od
fi ad
Sin autem ~d rens'~
colum,acnbus medlcamentÎs ilIud calfaciendo.
cdi
b~lrita6.empu
e~
e{f:d.~mls
eficald,rgJ!~
Jno~e
~id
autem horum eric poriffimuIll et
aliis confidcrato.
.
1Jl
()... .; h ' d
' d' ".
ea
rX
~Ol
ecu e aree p 0$len 1 metlOnem , errt j
opere de p rxf.1giis tradidit, N am fin~l1Ja,qorû
m
o
1
nirrtUS,
%J.
�de.Morb ..Vulg. Comm. 1J.
)4)
n,ï:u~)
ex eo libro cÎtata funt, quemnos commentatus t~blS
fiunus interpretati. Et ad finem o!l:endi- A
mus I ~bros
Vulga-tinm morborum fequi Prx[agio- .
rtun hbrum. Pr~ceà
elfe fcripta à nobis in ilium li- .
brum commencaria, propter libros de iudiciis, quo~m
funt pntfagia explicata. & in pernicialibus, & lenlbus morbis , & qua:: con!l:ituta !imt iudiciorum in
vn~qt\ole,E
qua: iam bonaindicia,qux vero mail,
a~ 1rJ113.,lC non firma : deniquc de omnibus aliis,qua:
a pr:rfcntem fpeculationem pertinent.
): l
VI I l ,
Prrcterita dicico, prx[emia cogno[cito,
pr:rdiciro fUCllt'a.
&r~C:ntles
lt l
p Et in 'prxflgiorum libro !l:atim à principio dixit:
enim, & prxdiccns pra:[entia,prxcerita,
l:llra : quod [cilicec circa tria ver[cmr tempota
pr3:{ ,,' .o
•
a::,ltl :ql1od quemadmodum ht prx!l:andum,per
B
com,mentaria in illum libnunfcripta apetmm dl.
l-~c
1 X.
fl1ediracor.
c. Hoc loco meditaridixit pro exercere:,.Iiubi [xpius
uram VOcat medit:l.tionem,
i e ad hoc exercero , morbis ve pro!is,
l,
aUtu e qUl'd noce as.
il(a~,vero
t nHocecto
'fiv, tenue d
llXl' al'Iqnan cl O,nec H'Ippocrat.e d'1iip,Ulh , I(]llldem omnibus hominibus cenfui elfe per"0.
•
"d
,
Co!Cllllm 'D
:b et fipel.lare
m
pnmls
me 'ICUS, vc 3!gn5
ea m~lodet:h1
minùs,vt certè ne incommodec, Pofi-
ininib"us mcdico racie ininriam:vno quidem quod de!l:icuerit [olum : alrero, quod alterum fecem,qlU erat
antè vnus, Enimuero duo neceffe c!l: vno pr.dl:enr.
Porro apertè imperat! fade morbi, defertn meJice
:rger, vbi ct'tm ei interdicat mediclls frigidx pouone,
ille à {ebris ardore ~ducimr,
ve i!l:ud committae. Icidem fi lanet , aut vinum bibat, aut eiu[cemodi aliud, à
quibusabfiinere eum volebat medicllS ' n~
morblllU
ille [cilicet augebit, faciundis iis,qnx iUi pla::c"Ilt:atq;
medicum prodet , faciundo qux non vult. III mlJti~
itaque e!l: exemplaribllS fcripmm, medictls arti~
ad;
minifier. In quibufdam non arus , cxterùm {cripmm
c!l:, Natnrx. Nihil tamen ad orationis coeam [ententiam intere!l:.
Capicis,& colli dolores,& grauitatcs cu t 1 x.
febribus,& fine febribus (unr.
Hoc ticuli vim obtinet,per quem recipit Hippocra..
tes,quo capitis [oIent, & colli dolores,atqlle grauitates tandem erumpere, ac qua.s habean e differentias,
{ub h'tc diéturum.Pr6inde eum hoc agente in [cqucntibus,a ttendaoms.
Phrenericis conuuliiones.
l ' ( 1,.
Conullifiones, in quit, phreneticos infdl-a.llt, ca.pitis,& coUi permanentibus doloribus , & grauitatibus.
Sed & virulenra vomunt,& ex his qui- L Il' 1,
dam (ilbiro moriuntur.
non parum mllltos vidiclaros medico$
At demon!l:rauimus nos tal ia alui excrement:t, &:
ld
ne e ~ I rep~hnfos,qud
vel in miccendo fanguivomitiones , vbi aduritur flaua bilis,fieri: quare fubpi~ Ve ananda, vel medicameto dando,aut vino p rodit,fubito quid.un morillntllr, hoc e!l:, !l:atim à vomitaffiand?,all,t rrigida, ofendi{t,cga~
mecu fortionibus expirant,ipfllm cerebru [cilicet,eill[qi mem..
e,t~am
lpfi Hippocrati tale quid v[u venilfe, ne- C branas tenente phrenitide à flatta bile profeéta. ~o
mimis mirandû,fi delicca.tÏs his partibus, ex ifiant con
dic,ar~fmüIq
muIds eti.1m aliis eius çqualibus meuulfiones. A tque quidam fimut atque con traéti fint,&
fi qlS , tque éxinde omnibus anteuertendum duxi, vt
llando
C
'l"
vomuerin t virulenta,è vefiigio agunt animam.Aliqu.i.
fpi '
magnum adreram xgro anXl mm,ante perob robur virium vnllm [uperfilerunt dicm,aut alteru,
6mcl~
aplld me, non [olùm qUlnmm profuturus
am treS,allqllando quinque.
N~x
fenten da cadat , [ed. etÎam ne quid lxdam.
~lte-vn
' qtlan-i~m;pche
:iùryrIn ardentibus autem, cœterl[que febri- L T.
~
~enfl:
, fi vom.:: nOIl ubttne-rem,
ii al~·"m.
Q.!idam vero mcdici périnde ae
bus,quos coHi dolor,temporum grauitas,
, ,
1 leam q
ferre
llllacnmt,foient
œgrotantl'b us reme d'laadcaligo oculorum, vel prœcordiorti etlam
mOdl~qprt
adfen offenfio magnum œgrotis incocontentio,ncque cum dolore corripit, his
def~'
loinde iis,qui artem addifcut,fat fcio,prodam 'ql1t non Ixdcre indignu vi[um iri, vt mi hi qllonè naribus fanguis profluit.
~edo
~b Hippocrate literis mandaremr. At veCùm enarrarem librum prœ[2giorllm, de {.lnguinis
rtat. nIcantlb'
'"
.. \ us lam,non dnb'lCO, qum
elllS VIS appaprotluuio, quod ita fit, vetba {e(;i, interprecans ora·
~ftlm
t~Od
fi quando pel' vehementis medicamenti
cali in febre dolee
"
.
, , D tionem , cuius e!l: in ' tillln : ~ibus
emerar'lllm penml
t 11111 fe'
contmgat
a:~rum
maxime
caput
&
pro
oculorû
calio-inibus
cxcueiunt,
ac fplen1Os prontlent'
H'
",
~
l
'III ptxcor..
,
.' ClUUS nunc lppOCrates vim ante OCUclar
obuerratur
&
pro
ventrÎculi
do
ore
t., A pofiut.
"
)
diornm, aue dextra,
aut lxua pal:tefla l'Iqlll'd :ot1e~
( r1'"\rS
ll1ed' liS tribus confl:at,morbo, ~gro,
&
tur,neque CUOl dolorc,neqi.cum ln am,~1.)le
laucuinis
his
è
naribus
profillluum
pro
vomltlone
expca,reis adminifiro. Aegri cH vnà
ttidum ea. At [cripfiffe illhic de bis ilium abfolutills,
1"
edlco morbo relutlari.
:fi
capita inter ~e[
con~pl1as,
planè videb~s.
Tantl~
.• ria elfe .
.
"
,
igimr crit h c a me ~dlcenum,
eo.ql1Od 10 prœfe~u
taho Co fi V!llUer[a mqUlt, 10 qlubus , & per qux cucapite fcripiit CapltO: Et prxcordlorum contentlo
0PPl\Stn: Cltur. Primm morbus, déinde medicllS,
cum dolore, Ncgue enim reac ncgationem,non, dePlgn~t
nt [ere ml1tuo,&, vt ita dicam,inter {cie de,acdim',lCant me d'ICllS, & morb llS. MOOUl1l
l
tra xit, Hun ob veritacem iplàm , tum quod in pra:faften'1.ll1filld"
et10 r Pl' .. t medlCl1S cuertcre, illi contrà, vt ne fit illgiis dixit Hippocrares , Cùm in prxcorruorum aut
qlli fi q)~l'doPfitm
eft. Terrius eft prxter illos x"'er
de xtra, allt lxlla parte aliqllid contendicur, ne1; cnm
(0 •
1 em ln d'
~
,
dolo
re,neql1c cum in Aammatione, [anguinis his è n2.,. CUIS el!' ,
e ICO fit audiens & faciat impcrata
~c'
lCICltllr h .
,
,
nbus
pro Ruuillm expcélandum
Hl: enim imperus
lUetit ac
~lC,
morbo ho!l:is. ~i
ab co fi det
qu;c d.état morhus exequatur duobus nohnmonun jn ca.pm , prxcordiomm fine dolore conGalen.
t
Tom, Il.
f
cer[
ro
l'
CUl~O
en.
�Galeni in Lib.. 1., HipPC?c.
t
v 1.
rumgeRte5. InCanias,deliria citra febrem. Hxc [oIent
fj. ei acceda t dol 0 r , in Ham
ten tio, fign u. Q!od qliden~
namrœ imbecillicace, qux cxcernere
mationem fequimr vifcerum. Cùm vero calor capi- A accidere fenibus
profluuio fangninis excrementa. in capite:
omitl,~v
tis {ilrrum [anguinem trahens,& iecllr impellens c9n'. Vnde nonnunquam proueniunt ex·
nequit
a
eol1eél:
fpirent,fangllinis eft expeétanda emptio.
citates, vbi in oculos irrumpam.
At vero quibus corius capicis grauirares,
tum autem cordis dolores,& faibdia funr,
bilioCa pail,ac pituÎco[a vomunt.
Hl1nc fermone his docuit verbis in prxfagiis : Si cui
in febre non exitiofa, in quit, caplU dole t,am eria ealigent oculi,fi ventriculi huc dolor accefferit, bilio[a vo
-mitio imminet. Sin rigor prxtereàapprœhenderit, &
ulbter prxcordia partes algeat, adhuc c.itiùs vomitio
aderit.Si vero bibat,edatq; hoc tépore, perqllàm cito
vomet. Si quiblls horucœ pit dolor primo die, quarto
affliél:anmr magis , quàm qninto, feptimo vindicatur.
Pleriq; tame eoruincipiunt doloreaffligi tertio die, B
quinto laborant grauiùs , déinde liberantur nono aut
fi quinto die eos dolor inuaferit, &
vndecimo. ~od
alia in his an tecede tib Il 5. re{pôdeant,ad qllartudecimu
morbus finietltr.Ha:c accidunt viris,& mulieriblls po-_
ti[simùm in tenianis:minoribus nant aceidllnt cùm in
illis,tu vero maxim' in febribllscotinuis,&in gcrm~-.
nis tertianis. Hœc o ratio de ii[dem, qux hîc docet, 1ll
Prx[agiis fcrip"ca ea:ql1a nos in tertio, que in illllm librû confcripfimus, commencario incerpretati {llmus.
<bue dm exaél:iùs to tu hûc [ermone in Prœ[agiis vi
deamus [eripttl, nlhil ea eur eadé hic retraétemus? Sin
ante noui qllid infit in hoc libro , id in feql1encibl1s e3pit.ibllS interprctabimnr. Atq; hoc memoria renendu _
eft, qnod propriè interprerari vocatur , id circa oratioues o!J[curas ver{ari. At nnnc interpretû inftituto,
per abll(lIm ecii call[aru declarationes eomm,qllx di- C
aa(unt minùs clarè, interpretationes appellamus : id
quod &nos,more,quiiiinualuit,cô{equeces, hoc 10co facimlls . EtenÏm d.iél:ione per {e apertum, ac nuHu
quxrenrem interprete,côponentes cu eo,qllod ab illa
fignificatur ,cau[as apertè.exponere conamur.
T E M P EST A STE RTl A.
~
;, /.>~
1 ~ - N ThaCo paula ante Aréturu, L:<'
& {ub Aréturo mulri,& IpagnJ ,
one,imbrcs. Cirfipirance Aoml
,- - ) ~l ~
, .
1
Vergt
ad
vCq;
&
ca xquinoétiu,
- - ,-,
lias, Auf1:rini Imbres parui,modlci.Hyern s
Aquilonia,fqualloïes,frigidi véci, magn~
niues . Iam Cub œquinoébu frigora ma~tma. Ver Aquilonium, Cquallores, pluul:
paucœ,& frigidx,Circa CoIl1irium .-ri1iutl,
imbres pauci, magna frigora vCq; ad Canem.A Cane ad Aréturu v[q; xf1:ascalida,
magni, non illi ex incerual1o, & fen~f1:us
fim excreCcemes, Ccd perpcrui, vehern entéCq::n6 pluir:Cpirauertit Erefiœ . Cii-ca Ar-,
t1:urum vero pluuix ad xquinoélium vfq;
C
vernu Auf1:rinœ. Hac in répdh re hyefll
cor:ipllC:
cœperun,~l(q;
parlegi~
runc:ex qUlbus nonnulh [ubao moncban
tur,qui quidem morbus mirè vulgabc~,
cœtera incolumes eonf1:abanc.
."
Frigidlls efi,& ficcus fiatus,ql1e hic exponic, aC erl~
ex_parce inœql1alis.In omnibus Î<7icul' his cltaUtU(tl?'
e{fec limilis,morbos ctiii habllit;Jqni maximè (ol , ~lN
'c
al1mmno vigerc. A tq; flliffe inœgualé hinc CÛ{tl;'
IIlS:1' i
1lIl·
".
..
'1
A
"
f i ' emerfium cu
A
p
.
veus
onllS
qlU
Clrca ru_ 11.
Pueros vero in ciuCccmodi incommodis
LVII.
magnas fuiffe. Déinde [eclltu to tU h lie cô cra rill {ta.n~ lltO
'/1'. pro Plu .; JI,
. ... fillllle,
l ' AIIft flnu
A
"
conuulGones poriffimùm corripiunr.
qm' omo
alltumnu:pro
[ohabuiŒe pluuias pamas . Mox hyeme Aq~lio.
Pl1eri propte r infirmirate Gmul, ac neruofi generis
i.
uni[sim
fieca fnifIè,yofteà .itcm ver todi vfg; ad Clnis o~t uS ~
mollitiem eonl1ulfionibns funt opporc
fa : ~
{jCCtl &frigdl1~
in hoc ~atl
V?depl~nu:,
.. v 1 J 1. Eadem eci am mulieribus accidunr,mm
ad l y. ~
vfq;
eius
iu
princip
cft
l:u
patefaé
etla
lw{fe.Iam
dolores.
ab vr~o
:'ur[us poft Cane ex AqX.
In~e
filiŒe ~n:e9ual.
me~
fuiffe magnoS, ~ au
filbito
alt
iuxtà,
s
~ fng,dls xfills
10~ls,
accidl1nt omnia fœmini
~antè.dixmls,
ftr.inos. Mani e ~
iteruAu
imbres
hœc
q\UlOOlOS.SlIb
quod & homincs fint, & omnia haatql1C 1)arj~s,
fuit, pc r ~l1o
Can~
poft
qui
lls
finatat
ur totins
beat eadé,ac viri,membra. (b:lten ns vero eximia illis D elbffi'(1Ït
• lare;
1'"
'
filU,e1l1xq
naeJtaq;InorbosordineexpoOltÇ - -fl~
huius etia morbis c?r
p.ars vterus {ilpe~[a,.hétnIS
, n~l ci"
mnes,qui tu vigllerut ac I1I111a eH hîc ob[cur:1
npiHDmr, ac pra:elpllc 1ll qmblls ftomaeho confentlt.
.. 111111
r:'
.1 d·a.·
cil,
q
ru,
morbo
quiido
POli ta. Cxterù m
ru, 1~I0
caiam
quos
,&
autem
ibus
\
Ï
a
(
r
~
I
J
c
1
.
,
s
u
m
;
l
t
f
n
i
maior
rare callf.ls
Ln. Nam
dc~ut,ome
eius anplicemlls : verba autcJ1l Ip t!111'
verba
ad
Illas
t
v
,
ex:'
œ,aut
in[ani
,aut
plegiœ
Ior deficir,para
ql1:1l oria
•
/1'."
mr,qm ca,
b r~1I: . fiecemlls caplta,.qllz aueque
·cicates.
,P flm o{lInt libro,tIIm li'prà in hocexp{jta~1r
,ra1
tcneant. E rC!o par:1ple rr Ï:ls dicit in hyeme fu"~'
Sermo illi de his erat, quibus C:lPut qrallamr ,dolee
te ~I1\f
h
hiliotempd
ea
vomere
p'oftea
hbora t , q110S ait
[cilkct Ix[o\enrm~lfAat,qi
cor, &: f~ido
,reJ
1 crun t,frigid oru:maximè v 1'0 qüod roms aut!;
P!tulto[a, maximè fi pucri Gnt, quos ctiam plus,
(~
1
l
ab his
têtari. ~inetam
lUe~s,co1fimb
Aufirinlls c.ltfeccrat,& i rrigallcrat ipfi'm, firn ~olfJ
ql1a~
Îam
Inde
vcx:1rÎ.
us
dolorib
vteri
ab
mulleres.dlcÎt &
plcllera' .Ni carlit quod fic antè af e ét6.,rlB~C(a"
exeres
cxcirat
&
s,
inl:tnia
s
a
i
~
,
parapl
Ja:ditur A:lntihl1s véd frigidis,& A'luilonusjrc ftc~'
fcniores d~ci.t
deficit:
calor
iarn
<bos
i,
(crmon
men ali\l<; hyemé {oliei auit morbus, quodc cfre istl'
cere. A&dldlt alltem
res
U
g
e
l
a
r
~
.
s
n
e
~
e
,
r
l
i
n
e
Siqllid m in AphoriCmis ell diél:u, [quallo e 'baf\r.
cau . [am,qu~'ehz
putemllHqttlm de.
s e-x~cn
ut , re{otm~A
bribus fallibriores.At ex parap \cgiis umen perSiqLl~
co
fi
ea
�de Morb. V ulgarib. Comm. l l.
Si~ldem
lX 1.
mlr~
ipfe dicit Hippocrates : ~i
ql1idé morbns
A
, périnde ae in[olentes, propter parap1~gl.un,
ql1X prxter conihemdinem accidit. Siquidem Ilia, qua: freqnens efi, in membri refollltlone decltm~:
verl1l1tamen hominem non perimit. At vero
~ltœ
ln prxfe,nti fiatll viguit parap1cgia , lethalis erat,.
tpote mllltllm refrigerato capite.
v~lgabt1r
Ame Ver febres ardenre:s cœpenim, ac .
ab aXluinoél:io ad .r.fl:até vfq; perdurabâr.
I . raq~ qui vere,& œilate ineunre fiatÎm cœpIffent œgrotare,plurimi fuper11ités fuere,
arque parum muiti moriebanrur.
fi ~n propatulo eft, no hoc emn dice-rc,qllanqi ex ipfis '
gu~s
))0
. , in hoc,fiaru quenquâ mortuü. Nam
Phlllfcus qUldem, Epamenon, & Silenus,
quibus parum quarto die &: quinto è narjbus fiilIauir,morrem obierunr.
C.l~m
alioqll.i eft a;~en.tiblS
febribus pecnliare , per '
nanll profimua [ere 1l1dlCan, mm co temp ore ait mui
tis fangllinem de naribllS entpi{fc . . Atque de finglllis
xgris, omnia, q\1X pofieà prodidit, vnl1m hoc habent ,
caput:~ibl1fUqe
abnndè profillxic fanguis, fuiffe hos luperfittcs:<]uibus parcè,a\1t prorflls nihil fiil-'
larnnt nares,folos hos perii{fe. Alios iam nonnllllos
<]uibllS alia: herent naturales cxcretiones, vel per ve~
trem, vel pel' vrinJs,fcruatOs elfe.
"11 '
~C ~lbS
ardentiblls,qux ante ver c~perât,in
çfi:nem
Plurimi igitur œgroru circa iudicium ri- LXI III
, q, effe prodLtéhm:fed qllod ipfaru generationi toto eo tempore vlIlgari cotigerit ita vt modo hoc tc- B gebant, pociffimùm hi, quibus fanguis no·
pore m dû'1
.
v
,
proR uxilTcr, qui quidem iidem pofieà iredt" 0 1 10,Thafii ca f.:bre corriperenmr. At no
1I~ omnibus cxemp1ariblls eodé modo hxc fcripta
rüm rigucrunt,Jc exudarunt.
.
fi' r'
~ fi
do ra tlo . E'd
qUI cm optlmamcen uenmlcnptur:l. ecun
In 1ibris de rigorc oflêfllm efi,amara bilem, qUa! cu
cota xfiat ltm feqllCntem oratione vt hoc G~nifcet,
impctn per fenGbilia,& carnea corpora au excretioné
he pe~dur.1{
0 :;cum febri:lm arden~im,c
cota fniife
tepeftate mo deratas ncc eXlua
. . 1eS:ll11tIO
... aUtl . ~ mnl, .
fertllf,wnfcgui rigorem.Declaratu cfi prxtereà 1110ClIae. h'
tili hllic flldorem comitari confentanell effe, interim
-Ill IScor' 'l~
"'Ir
1
l
'dd'
en; ft l1ple)atllr,perullemucos. taqiqllO lU
vero bi11O{as etiam vomitioncs,& alui deieétiones.
Brent ebres ardentes lenes,rationi v idetnr con{Onu.
fi,uant :niIn moderatx, ficmi qux antecefsi{fent hune
Etiam qui (exro die morbo regio affice- LXV .
1.IIn.nec fyncerx, vt nô à merè ealido & fieco fiam
geIllt:t'nec
Ir
.
'b
...
.
reneur, {ed bis purgacio profuir per vefica: ,' .. omm l1S etla mcellerant temra~nls,
terllmus
.
'cl
b'l'
...
11
O.
, qll:tlampn cm Ils copia co egerant.
cam,vd turbaca aluus, vdlargum fangui111nlOo q .cl .
r fi'
('
d
ille'd
lU m caIlla llerlt,Cllr tum lebres al' el1t~S
l
llis profluuiull1. Vt Heraclides, qui apud
ccd erent, eil: inllentu obfcuru, ed qUdd xfiaté prxArii10clidem decumbebat : cui per nan's
allt ent!~
~r.ofus
prxterierit Hippocrates, atque ab
umnlll1
.
"
fi
fi'
\
1"
,
illl l' . HlO narrauone It a.u plcatus:& vero oge C fanguis profluxir, aluu{q; fuit turbata, &
tu; r~tlIS,
q l1 0d fit verifimile xfiate illi tenlliife napel' vefÎcam dl purgarus. VjgefÎmo auté
<lll: e 1111 temperamelltu,ql1cr profeél:d fi omnino ali-,
die iudicaws d! longè aliter ac Phanagoflat Cx parte degenerarat,dec1araret Hippocrates eius
nat:lI~,
Ergo calidior fonafsis fuit,ac nô ita multùm
reon feruus)qui, cùm ipfi horum eueniret
r'b en d am d llXlt
. 1'l~ a,
qilafi11111 fiat-'
II ln fi'
eXit: vnd e nec IC1'1
l1ihil,periir.
:tG 1 pr:tter natma hm affeéti. VenUHamen ql1ando
ate
Vt
~
.
.
li
fi
b'l'
fi
~ibus
no valuit bilem natnra excernere,his colleiner
eUa tn natura Ul. con et,l.marx 1 IS uccus
éta ad cntem morbli regilllll excitauit. Pe,rniciale erat
tan~
Clt Il:ce{fario:hac de re,cùm ea xfiate effet, non
antem,vt etiâin Aphorifmis efi diétrl, ante diem [epti
eft ~r
foluo,fed lonO'è etii copioGor,ab infequellte
mum exillere ilium. A tg; horli ipforum illi Coli fue~ g:11n corpore coreruacus,qllo minùs difflarerur)
iuntfal,q~jbm
alia rati"one natlua retrimentun: ex~ite
-reretur: qui rolt:qllàm din delitui{fet,lc dilltllrcernere valuit:qnas tres commemorallit, excrctiones
ll( t 1 . 1 Conlplltrlli{fet,febrcs excitauit ardentes. '
vrinanun, ventris fin xionem, ac fanguinis ernpcione .
.fer iUtumno iam,ac clrm pluere cœpiC- ~ofdam
alltem ol11ni:l. ait hxc habniife , vt Heracllet lales erant,plurimlque peribant.
dem:h(ll1eque vigefimo die iudicatllffi fnillè.
~\el10cm
d
.
'.
.
<j\leIl1 d 1 liS a l11 em onam,qllod 10 eXltl1 [ermoms D
Sangl1is autem plurimus erl:pit!a-~
L 1. Y 1.
"d~q/
10~:labit
fiam,fcripfit : P11111ix multa: yfq ~
puè adolefcenrulis & adul(j~:qor
pernt
Caniseilloéhu vcrnU.Dixit pra:tereàde témporc pofi
maxima pars;quibus [angUls non prof1u]ida,~nOrtuvql.
Arétqruad verbu tic: Aefias ca~ents,:aglô.
illi ex in te r,llallo , & fenGm in crexi r. Senioribus vero ad morbos regios, am
~1\et
eUm perct~l1
vehemente[qi: non pltJit. V nde
ciras aluos,aut dyfenreri as res deuenit. \' t
lllaaIIG.' ftal~
bl1em gcneraife. ~are
cùm pilluix
t'
1lL1Xexc
.
cl
.
b
V ulBioni ,qui apu,d Silenü d~cumbat.
:tqi lethale . Ipere,?t,lure al" en te s fe res côplnres
POta'coG ~ viguerm:quando Auner diifolucrc cor
gabanrur v~r
dyCentcn.r & xfta~:
ac
t ~I
te fi mlù Il~t,
hllmoréfq i fllndcre,ade6q; puucfaccnonnulli,qUl dlU a-grotaram,quibus ctiam
II • .
1 Cl·lm l:,rgioribllS fit eôinnétus imbribllS.
d.
dl
t
.r:
Fcb/b
acddebât.
()uib 1 U~ ,aute ardétibus h~c
~
Us rIte & l ' Î.
•
erupit
,arglrer langUiS per narcs
a
nec vl'lc de caufa maximè feruabatitur
,
•
Uln
nO~I,
.
fil reétè ci profl uxiffct fan-'
Galen.
.
accid(.'rut profluuia fanguinis,in dyCenteriam tandé ~ncideru[,Vt
Eraronis puer,
& Milus, qUI poft fanguinis ml1ltli profluuium in dyfcmeriarli fiatum delapfi Cunt.
.
TolU.
1 I.
[
2.
�))I.
Jo
1:,. 1 l.
Galeni inLib. l. Hippoc.
plerifq; boni quidé ~olriLJ',
Vrinœ a~té
Adole[centibllS debere fanguinem erupere è nal"ibus
A
qui
Atvero
inconfe!foefi,acpofi hosadllttisqUOq;.
erat,cœterùm tenues,& pauca habebar (c--.
his feniores e{[enc,imbecillis am viribus,infic6q; cadiméra,cü rerriméristel1uibus,bilioiisque.
lote imminuco,in mor.bu regiu magis bilisahundantia
quibufdi ventris contigic turbida ex~rumpic.Ea
At multi alii,qui iudicarj erar,ad dyfenccvenencu
excrem
hinc
credo, allcdyfencerica, quibus
ria deucniebât:vt Xcnophanes,& Critias.
ex iis, qu:c antè in medillm addllxÎtris exile. ~are
Has vrinas tenues effe,hoc eft,dilutas ait:& quideni
mus, & vero qux pofteà doccbimus, non addubitabis
domioh
s
febribu
ibus
poft itenun fcriptit;
ard,cnc
in
paulo
ia.
fanl?llinis proRllu
,
i
poftqn
h
pennil
llini
llxfang
bilem,q
fieri Ralla
na~c
Vrinœclilutx,mulrx,liquidx,tenues po{1:s,st.
ellm dCl1.ff'!rit,cum eo mlilcu ad caput ealoremûlbn:iudiciu,in quibus muira [ub(ederut, alidq;
hens, venis nariu diruptis, fanguinis efficit proHuuia.
Copiofus igitur hic humor fuit, maxiInéq; abundabar.Etenim quibuldam circa
iudiclum fanguis non proHuxir,fed cubercula ad aures excitaca euanuerunt: qux
cùm euanuiiTent/ecundum finiilra iIia, in
fummâq; coxa grauicas decubuir. Ctimq;
poil iudiciu dolores inceffiiTem, vrinxc!;
tenues redderemur, fanguinis pauxillum
crumpcre cœpir. At circirer quartum &
vigefimum diem Amiphomi Crirobuli fi.
lio abfcdTus ficbant in fanguinis prof1u~
uium:id quod fedarum e11,& dl iudiclltus
prorCus die quadragefimo.
B
Cenè propter perienl m. Etenim magno crane in
di:crimine, nihHq; propiùs faéHi eft,qLJàm venon fer.
uarenmr: ct'tm vix vigefimoql1ano, & qnadragefime;> C
die allxilium fUld. {anguinis proHu liis confecutÏ.
,i x VII J. :Mulrx prxrereà mulieres langucrunt,nô
fune ritè iudicara. Subiiciam qui bus herc
acciderunt : Bioni, qui apud Silenu wgrotabat,Critix,qui apud Xenophancm:Are
[onis filio,& vxori Mnefifirati.
Recenfitimominibus eorum , qlûbus ea erat vrina,
,
fubdic;
Pofieà hi omnes dyCenterici cuaCerunt. t~!.
Qpàd vrin as reddiderint diluras, atten·
dendum dl.
,
tl1
Etenim verifim.ile er:tt, quOd biliofllm excremen
t,dy:
fluxüfe
vétré
in
elllCl1a rU, vbi
per vrinas noe{r~t
fencerÎas generaUe. Con[enraneu porro erat eo quOd
e,;crc"
mllhll hic humor valeret,lc vizercc,niii bil~fa
tlun
ecii
<]llod
co
rl,ex
menta per vrinas e!feoc euacua
etfe.
excitau
lis
nteriiil
reliquûerat in corpore,dyfe
Grca Arélurü mulcï habuerüt iudiciu\11 1
vndecimo die,arq; his recidiux n6rièfe~
banr.Sub hoc autem tell1pus fopre~l
mebanrur, atq; hi maximè puerj,qui qU!"
dem omnium minimè incenbant.
tamen ira vt viri &equétes,mimiCque multx perierunr. Plu rima: autem grauem par·
CIarl1m eft,eum onus memini!fe 'Aréturi a1tcri~S.J;
'd
.
\
defcripfit in cxitunarratioOls. Erat Jg?[U~
&
ni,ql1em
b
h
inem
xgntu
10
panu
a
r,
[um a uerun
hic Al1ftrinus cum imbriblls vfq; ad xql1inoaTu~
incidcrunt: qure quidcm poriHirnllm moe. Atq; hacait tempcftacedievndecimofecurb
riebantur. V [Telebuli fi li a , qux Cexro à tumnal
~
a
n
r
p
q
ü
,
e
[
{
j
f
!
O
C
c
d
l
i
s
o
t
I
u
m
e l- 1
Aulhinumfanèftatu: obquemil1dcjaUsf.~
partu die dcrunél:a eh.P urimis iraq; men·
è certiora,ac alio tempore, vbi aeris dominabacu r fr~ ,
fcs in febri bus eruperunt. ~ibufdam
ramentum, quodillturna lit iudicia flU! e~ ,
naribus fanguis profluxH,& multis virgi- dllm te1llpe
C2:terùm tcmpus,quodincerCané intcrce[sic, 8! ~r# 1j#
tl
'd' N
. \
'cl
, quod quidemcaIidl1m habebat,& iiccUlTl1
éll1rum
ni bus 1 tum prllnUIl1 acci H. onnu is
flit:~r.
el:at c!le.ri~s
tum!pr:eteriit: quo verj~mil
fimul & fan guis ~ naribus, & mcnCes prorJ1li~
e D cos llldlcatos, v[~ef:plm1dq.ir
ruperum: quod In Derhar.rfis fi li a vir2:in
re pr:c te ,
famlila
n
tempo
IIlt
m
tanql1u
hoc
Icaque
~
'
\
•
fic,morbos VCT<huIO-lcos folos perfeqllitur.
tum pnl1lum aOlmaducnum ell,largcquc
,~
glT
0
\
fI' A rq~
Î
.At vero citra xquinoétiu v(q; ad' cr eS
nu11-a
bu~ lJngU
lç' pro ~Xlr.
ex n~
ardel1.r
de 111S, qUlbus horum qUicquam rIre euc- lIas, & Cub hyemé c6fequcbacur
ucro plurimi cria tue ph~cl1te
fcbr~s.E
vero con·
~ibus
nir,morruam c~gnoui.
cornpiebarur,quorû moriebarur ple r1 Q"c,
œgrotarc,omnes,quas
tJglt. prœgna,tbu~
tI
&ohrenitidis pro Ioci,quc ten: r~
u
i
r
h
~
f
iii
Ardent
runr.
,pCne
110Ul
cm
equld
• ':lIC",..
, J thllmOl'. Namcu' rntn.'.
d'lUerlicate,authol'idcef
. . ,m
l'
\
r:an è'.1l1rem.lOllSm
Opt'!fl~o
egrotatJ3t,qua
uleres:
..
ln diCcrimen aJdllccban mr, vt G"Z per
\ ' lrJ,~uq\e
haheeficrnt:ql1p~
fang ItnlS ~r !ptionem .i ~ldiea
allxlhum menftfll1m pl11:,gatloncm.
hanc ~onlrum
efAc dlffic111 acc lahorarunc par!cndi,<1 l1od f~iedl1s
morbus ql11rplam,h:t
Atque t')l1lS co~nrl1t
[ c c1t1~l1s.
:o1bomeb:mcur cadem rattone.
,
capcdinihl1S vnà cu [anczuin e cotincmr iblla blhS~
acccdatur, coting; r fchrcs anl etes prodie:~
C:~tnq;
~tfruhn"
f;tpuè vero vhi m-vetris al~iec()r,
ttisbilis-cffoemekat.At ql1idoad ro!id:s~p
es perl1ell1:lt, ae ca permeet, rigore colhnut. Sl~
in cerebrû,cilûq; membranas tit impaéb, phr:~i
;~t6
..
t..
'JeS
Jt
I~
,III
�De Mor~).Vulg
))J
Co mm .. 1J.
))4
~dlcit.
Veru p riùs,qu a inhçre[ cat, perfltres venas in
èfi:extr ema ante membr a [ingllin e defider are,rèf rigehlS fitas,no phrenit ides,cc tteru,qu a: il1 vigorib us funt A rari,& [emel
emori, defiim etc iam ea natura. Iam acf~bi,delra
etficit. Proinde bilis, qux primo in vecefsiones ctlm dieblls paribus fiut à princip io fiatim,
nlS lmis ardecis febris caufa"fuerat , in fia tu ha:c auftriinterim ad [extll die pefsim u iudiciû fore pra:mmtiac:
nc> abAréh uo ad çquino étiu,ad caput {ubla ta,& in ceinterim in longû produc endû morbu . At fl quidé adTebro defixa,eiufqi mébran is,phre nitides genera uit.
modli mOlleamr , quarto die praui babent e accefsi onem,ad diê fextu de v ita decedûc, vt hi,de gUilHlS fer1. XXliii.
Adl:ate Ïtem pauci in eam incd~rut.
mo habem r, Ad qnantl igitur diem eos habuitTe dixic
. Paucos aitin phrenit imincid iife. Naeius pars V[qi
maxim os labores , hoc dt, dolorif ica omnia fympto ad Cane eu t frigida , pars v{q i ad Arétur um cali da &
mata,& (lldores diutifsi mè frigidio res. ~are
ligue t,
fic~a
. Pr6inde non potera t hxc caput in terim replere ,
diem [extu morte his cum flldoribus atlaturu . ~od
Vtl nec Aufier ille, qui fub Aréhu o ad xguino étium
vero extrem itates liuefce rent, neg; eis ampIiùs calor
vfqnc Rauit. N eqlle enim humidllm erat, neq; diucurrediret ,dcmor i cas indicat , & cft argum cmu cofians ,
b~m,ql1od
intcrC anem interue nit fpatii & Arétur um.
no poffe vItra di cm {enu vires [ul1:incre,Hllc accefsit
.lé:tllm eft, vbi multa bilis in cerebri regione s influad ·cumulll aliud î.ignu exitiof um , guod ct'lITI antcà a:Xlt,phrenitidas c xcitatas.
fiuaffe nt, ampliùs no fltÎrent . Acqui qHado gui antel
I.XXv
d
'
,
. . A'
~ cum C
re b
l'es al" entes InClperent,an- B fiti fla".rarent, poftel efÎent à fiti Iiberi,h oru duorum
fic nc~fe
cft alrerut ru, aut morhi folutio ,aut virtutis
n~tab
quibus exicium impenderet.
excinétio:ita vt prx[en ria mal a ampliù s no fentiat. At
SIquldem i1atim ab initio febris acuta e0S
no cocigit à morbo his vindicari:fi quidé exicialia edit
C01Tipiebat, à qua parum rigebanc, inCo- - fympto mata, Proind e his fignu erat perditi fen(us, nô
fltire. Itaqi cûéta hXC,qllÇ remlim us,(ym ptomat a,rni~nes
.crant, gra~ite
angebru,{ic~d!
l·è cacoethe fllllt,& exitialia Atq; vnà cuhis vel maxifi {bdloG,paululum in fronte,& claUlculls
mè vrinx,q uç nigrç erat,ten lles,& pauca: ,Nigrç qllidem, vtpoce adufto iam bilio{o hmuor e: pal~:r,quod
~dabnt,
fed nemo pel' totti col'pus,mulomnis effet ex fanguine hnmor ab ardente tebre totulU delirabant:tiniores', mœfl:iciœ : extrefius , qll6dq i vrinx inftrum enta iam emortu a effent.
lllIrares fubfi-igidx Vt (umml pcdes maEandé ob cauCam ctii aluns reftitit. Qyinet iâfiilla lfe
'C<
'
,
nares,q
nod pernici o(itm eft fignii c!lm in a1iis, tlt maq~e
~naus:cefio
diebus paribus:
ximè in febribn s ardenti hlls ait.Na ardenti bus febri~ urllnl quarto die maximè laborabanc,
bus hoc pernicioGfsimllm eife patec : fiquidcm eis cfi
familiarifsimum Canguinis proRlll lium.
udo res diutiffimè frigidiores , exeremita~s non iam ad calorem redibant, [ed·liui- c Phreniticis auté qu~
{uprà {unt fcripta, L x x 'V 1
gi
h~ erant,& fubfrigidœ, nec fttiebant. Ad&~c
e~ant
vrin~
bis nigr~,ceus
paucœ:
f: alulerant durœ,nec profluxit è naribus
danguis, ne bis quidem, quibus hxc ~ciü~t,red
parum ibllarunt,neque recldma
~. 1 ho rum aduenit , cœterùm ad fextum
1Ctn curn fudore cxpirabant.
non omnia acciderunt, iudicabancur ferè
die vndccimo,nonnulli vigefimo.
~i
ciera ardente m fcbrem in phreni tim incider ut,
his illa no enener unt, Nam hos,qu i vnà cum ardente
febre ad fextll diem morieb antur, gen,ina to ip[o ma10 phreniris arripui t. Ad diem vero vndeci mum confecLttum dicit effe iudiciu m,nonn ullis ad vigefimum.
Q!os no i1arim à principio inuaGe phre L x xv:
nitis ad tertium, vcl quan u diem,fed pri1110 tempore mediocriter habebant,ad {eptimum diem his acutus morbus euaftt.
vtollln
' 1llUUS
• opens,
. eoru-' fillnt,qu x a1"us 10
. l'b'
abrol
' la
1 ns
exalll ~t: tr~dliu
ab co, e xempla, fing111a ipfis oculis
fis fèb~te:la
etii qux hoc loco adduci t.Nam exitiotio ri l} Ils ar~tiblS
fymptomataacCldiffe ait.Ab ini
te &: glet~
Cb.tim, vigilan tes, faftldiofi:adha:c in frOll~ibus
tertio,:Hlt quarto die c"a:pit, interp~laq;
, ~ c baU1C r
~ fi d
tent
dt,
dimidia
li lS paru 11 antes. N"
faéta iudicat ione. C:rterù m phre~lts
a quàd acnta bbora- D
~OJl
e re ' fin '1 gi fi'"
"h
'
"
e
t
~
r
nimlùm
pria ipfi
acltta xgris. Confpc ximlls emm CClam
mrct,e rat xc ql1lde namrx protent p HIS ~eétls.
~àd
tales phrenit idas.
vero ftatim à primo rigefebr~s
r~plt
erat prauita tis. E tenim iudicar e ardéces
Iraq; extiric l11orboru magnus numerus. LXXVIII
OPort/l~
(olet,n o tamé elucere il:atil1\ decreto ria
Inter œgros aurem cum primis moriebanpe~
t:
vcr~iHau,
&ango ris-Cympt0ma..{em
de1i;reUlln eft,ned u in princip io, vc Cudare. Iii vetur adoleCcenrcs , iuucncs , adulri, glabri,
fll lll fig a:fi,quOd eil: abCurdè loqui, id eft defipcr c, lxl11
<'luibus albida e[~t
cu~i
, rc~i
capifli, vel
• cris &: d cat cerebrl l. Timor es verà magno perè a.~,
ellftx
R
b'l'
r
r.
nigri , nigri ~cul,
la. ti lllo 't
~ qUl 111 ono & focordia
aux Ils lympto matam
nt, C ognata::
g~ ~IS
Cl\~ t mœfiit ix. At partiu eXtremarll frivitam deger at,qUl (onora voce e[ent , vel
elt,&: fil,) ~ ~Gf;lm1
fehribus ardenti bus (ymptOma
gracili, vd a(pera, bladi,i racundi: 111 uliercs
capltt in~·qleadmoJ1
ecii defiper e, febribu s xau
aCtltis \'r' alte,~ùm
propri u lit,& familiare febrihu s
quoq; pl~ri,n:
~x hoc.,gt:ner~
peribant.
~efrigê
extrcn:ls partihu s corpor is gua: fi gu:wdo
Siéllt :111 te dlx\Jll u,qux er:l.t ohfcltn or:t,e xponer e,
11\
' r.
l ~ d 'i'
~ •
corporitllr ' reCtion
1:).
: gi arc cac a
adiici alite à nobis cauCas:ita iâ rmoni s affirmo fenVllcera cotmen
ces,
s medltu lho coaétii [ anguin em elfe indicio
tenci no effe aperti. V Url enim de phrenit icis (olis,
. Galen.
Tom. I l .
f 3
:u
to
r
�)))
Galeni ÎI1Lib. I. Hippoc.
Xtate haétcnlls diximus omnia , figna fi.tnt tepcram~i
de qllibns verba fecit,fint interpr et5da ilb,an de mor
1ipfum A frigidi. Soia vero ficcitas veriq; téperam eto CÔillllg
bis omnibu s antè dlétis,i ncenû eft. ~inet:m
qui flmnl cu 11eco retIlr,& frigido ,& calido. ~are
fermon is initiii diuersè fcribut : guid:i. hun<in modli:
tur corpor is ha
digere
xgrè
his
flint,
frigidi
éto
peram
Morbo rli ante magnlls [nit numer us: de ip1is ph renilidlOres, non
ti.l11tca
his
vero
i
~
ti.
antèdié
vt
bims,
ticis folis,guiblls h::.:c fllbiecit,hxc verba fie ri volenfiatim adell: hoc. V nde hos ab oration e cxcepimus,a- ~
tes. Aliqui hoc paéto:l tag; fuit morbo ru magnus nulios*re linquim us,qnib lls eft co[enta nea oratio. Erat *f'fl-'
quidé cotràd e omnibu s volunt prxdiétis
merus.~i
mortno s e{fe,inter quos xta
porro profit~,ml1s
fermon e haberi. Si de omnibu s intellig amus,n eq; detes recenfuit,& naturas . Ego xtates calidas diceba e(finiamus,qu:l de re adulefcetes,iuuenes,& adnlti perfe, in quibns amarxb ilis fucens viget. Natnra s, qllX
eant: qua de re aute glabri, & albidam cute habentes:
difficile habet habims digcfiionê. ltaq; ex his,qllorU 1
qnade re gni reétos habent crines, nigros , & nigros
ab initio haétenus meminimus,reliqull efr,de-!f-iraclln- *Jfv~
oculos:qll:l de re gui in otio vixenm t,& {ocordia:iam
dis vt agamils:qllos maximè côtrari osait elfe*iratis. *~vt"'
vero qua de re qui gracili .fl111t voce,q ui blxfi : itidem
Magnanimi enim iraci flint, & hmnihli reru cond:pt~ql1a de re iracllndi,& qua de re muli.eres:Hxc nifi fint
res. Cotl·à iradidi pnlillanimes,quOd genero fo, vir~omnÏ:t planè diftinéta,ex iis,qu::.: diéb umt, nihilno bis
: e iracudi teperamentO frig 1Hg; animo no fint. ~al
quicqll ii, neq', ad prxr:tg iendu confer et, neq; ad med
diore erltt, vaporé fq; digerêt difficulter .Cçterû quo
dendli. Sin aute nô de omnibu s morbis , ven'uu de quiex:
plurirox
quoq;
es
capitis diétu, Mlllier
bus verba f:lciebat , folis phreniticis ha:c interpr ete- B ad exitu eft
t:no coftat,a n ad fine fit modo refeperibâ
genere
hoc
quare
C:l.l1fç,
nmr
mur,m aximo vel fic negoti o inuenia
rendu,a n ad ea,qllç lntè flmtdié ta.Pofi remi ante {iUlt
ex his,qllOS comem orauim lls, perierillt plurimi. Huc
as
iIlorli iracildi,& mulieres hnic generia ffines plurirn
accedi t,quod ipfunl Plnrim os periifiè,dnplex fit . Al- .
vera
modo
vtroqi
poteft
n
interii{fe fnbiecit. Attame
terl'i, pofteaqllàm mu!ti tales phreni tico funt morbo
e{fe Ol'atio, fiue ad omnia referat filprà diéta Hippobat,
perimc
es
mortal
correp ti, qui ca têpelb te pa(sim
fi ad omnia.re crates,fille ad pofrremfi tantltlll. ~od
propte reà diétu eft,mulros e{fe [ubbto s. Altern m dl,
ferre fit vernm,reétiùs fic interpr cteris. Pneris en1:n,
eorG,q uos inuafit phreni tis, parcem maxim a expira-:q lIod vleimo cIl 10co diétii ,etia attribll imr. Ca:terL;J11
uiffe accipim us.Cbo fit vt etii cau(x euadat declaraal hunc modû no [unt omnia diéta:fed tamen mlll!celfent in
tio dUl'lex:vt omnes ,quos rem li, o~rtlni
eas yir~s hllius generis dicit morcllas elfe , coparn~
hoc fiatll phrenicidi , arq; declara ndullo bis inter eos,
,
s
~
r
e
i
l
n
m
à
prxtere
lllta::
diétu:M
efi
s
ris. Nam fuperiù
<Jui phrcllitide labora{ fent,ho s poti(si mùm expirafle.
non tamen ita vt viri frequêt es, minllfq; mulcx peneAcqi fermol1is obfcnr itas eaefr, & tâta. Ei aute anterunt. Verùm hoc nuc vultdic cre : Mulieres his cap[~
uenend li cft, vt vniufcniufq; cômem orarori i tempe'
morbis ,magis interib at,quxp ra:diét i generis e{fcnc. \ 1. ,(l~
rament u inuenÏ:tmus. Na abfq; hoc nequit hic fermo
tempefrati aptari. Videtu r aute' Hippoc rates in fua 0- c
atu quatuor his prxcipu c
hocil
vero
At
ratione xtatu calidi[simaru. memilli{fe. Slquidé adofignis feruabantur. Q!ib us enim aut e~
le(cete s,inqlli t,iuuen es,& adul n.Natliraru vero, qninaribus probè fanguis profluxifTet,autqul
bus obcura ta limt fpiram etl.Nam glabro s,& qui cute
nigris
nigris,
apillis
reétis,c
{,mt .albida,itê qui capillis
pel' veficâ vrinas nmItas,& muIto,bo n6 q;
ioftend
c,
l'li
ege
ta
vi
inerte
otio
ocults, & q ni domi in
prxditas (edimento, reddidifTent, aut pe~
mus cùm in aliis cémen rariis, tu in his, quos de ccpeVentrcm turbida,biliofa,tépefliuè,auc qUI
famenris côferipfinllls, mimis digerer e habitlt , quod
s,
mlliiere
caufa
de
eade
t
meto.E
frigidi ore fint tepera
in dy(enteriâ incidilTent. Muitis verO v(a
quas propte r menfrrnii pnrO'atÏone mimls lhms offen
venï'r, vr non ab Vno illorum iudcarent~
fi qux morere tur ,ex hoc
di~, v.t {ilprà di ximt1s.~od
erat lllx genere .Re1iqllll iuimr eIl, vt de iis, qui graci
[ed per omnia plurimi excernerent: ..qUl ,
ca
li {itnt voce, & atpera,ite d~ bld:s, & iracllndis videaquidé grauitls haberc vidcbacur. Veru ..
mus .Ac primùm de iis,qlli umt gracili voce) qui pri[rJpc r"
men omnes,quibus hxc ~cidru,
mo {imt loco rebti. 19imr icr)(vélJ'(ml/ fignificat gucilem v oce hab entes : lcrXyéipfAll'OI enim fim t,qui etiamn li
ibus eucniba[1~
{btcs erâr.Fœminis vircrin
f11.l1
•
cfi,exili vocc. V crug;
6
..
.
.appell en tur, vt etii I\f..,7 ~ipc.:v"l,d
~
.
a
g
h
,
s
u
l
n
i
e
m
ru
a,quo
omm
i
Dena
i1liS,gll
iraq; nomcn idé fignificat: nihilo minus hiab
c
voce [unt gr:lcili , differu r, \lt cfi in libris Je voce dibus auté aliquod ex his ritè fierer,aut 111 "
éhlm, vbi deméftr:l11imlls i115 fieri ob angllfi ii a[pcrx
fcs largills erumpcrcnt,per hxc {Çrua?[1~
artenx glltturi s. At gracilê voce, propte r mll(cllloru
tur,& iudicabanrur:ncc haru, quibus Jf1o"
gllttur mOllencifi innatu viriil.V mg; in prima coforlfl
marion e cérrahu nr ea vitia ob caloris innati infirmirum C]uid reé1è cueniret, morcu:un v]!a
tue. Et qucm:tdmodum deeer;o re 2t princip io gllttllr
vidi. Nam Philonis iilia cllln eX narJ~S
\'occ colccll ti
~racile:;
mouentiil IllIl(culorii fiO'uram
.:;o!>
. l'
r
x fit proci fanguis copiosè crupifrer ,[cpri mo Je
lUBt : Ica 1I1gllX mu(clli orii,b\x ti. Afpcr..< vo
voco,
oro-lIlorlt. Vocis orO'ana
vocis
prer arp~icté r. • . ;
r.
0:>
imcmpcl1iuil,s cœnJta , dcfunéla dl
:)
b' de JTlt~
perq h:.lplrltus reddicus vox cfficitur.Hc:c [antalp efequens,v 1. h~C
tU
('fi
apcrtum
carlit
hoc
Tum
,f.·\l\ceç, vclllti fpirims l'Cac per i~fas
· t:lr
r.l art:!~I,g
,.5,
N:tm {illTIma quldcm , qnam tr:1dlf~
lierihlls :t.~i
ll
~ in(hum cn tli elfe rlllle oftef.'t!,
l'lOS p cryn
.
..
tr, nli lltiS. N1. h:r vo~i
r
0:>
n. \.
te~
r.
ulllm,a
11roflu
1IS
1:1I1O'UIl
CH):1 lqUOS per
erii3.d cam f.lllcCS rere• dylCIl
.,
0
ve 10cutionç,l~'a.NhJ
1
1"
Jll
lltllJl1S
crumpe
1105
n0l11111
per a Ul\~,
a~1t
igitur or0-1na vbi \r>uia
Tin t,qax dcnf.10l reJdût .Hxc
J
~
"C
'
c.
>
:
0
pomiff
e[fe
cs
-'
I1Co\um
nam cauGs,I
-' ft d'
fim:, 1Xlle.oH
:n 'n:'m.voee red~,.l[a(pcAtpoll:
que:
ta
orir1.I
in kbribus acutis,atq: 3dc
qllllfpC Œ.ltC CX llCClt.ltc dOCIUf11l1S
àen tJ
1
.*
~ibus
o.~:
�de Morb~
))7
d~ntibus
Vulg~
fi Et~oC,i
portendit fanguiné proflllXl1ru,qilOd in
prxteritii hk profert. Porro eft ipfe f:1~IS (:1'mo. c1a1'us,fi memoria teneas ea,quz hlpra mm
oc Ip(o ln libro dixit mm in libro Pra:f~io
eqllidem
h...
.
fi
'
1
'
1
.
.
".
.
p
,,:,c omma mgl aum 10 commentarus 10 l'L
lwro
r:~glb\m,&
in lib ris de illâiciis explicaui.
~penoblS
xxX 1
.
{ Sr~
(pontancx crumpùm Iacrymœ,
primo, inuafit, & iudicat'Üs'. ' ~fl
reliqua non fint exitialia) A QIod faétum Euagumi eil Djap~
hl S ~!1(rquidem
nanu profluuiu expetlandum. ~i
incomo~è
habér, his non (anguinis eruptioné,
Verum portendunt motcem.
t
Comm. ' 1 J.
, u ercula (ecundum aurcs,qux
in fe-
b;lbus cum dolore cxtuberanc,nonnullis,
Curn febris decretoriè
ne~u
. ~no
. ~j ~ .
~ fi~ l fj ..
Iio.Fuerum quib~
iudicam$ efl:diè{~
J o~ . ,:. ' n .:.
reliquit die Ceptimo, & ab rep~i[jof
iudi
c~us
dl: die quarto, Vt Aglaid:r filia=.Plu-
rimi itaq; ~grotaniu
in hoc fl:àcu,hunc:Ïn
modum hmguebam. Neq; quenqua nqui
-fuperfl:irem fuiiTe ;qué recidi ua: nrè faÇ}.re
' , 1('
Ccerua bam!, qlJ
non repenermt:Ol11nCl'q;
OS
equidem noui ,qui bus hoc genus r . eçiq
,~ . ~
euenerum. Neq; ocgroranriun}
quenquam noui, qurm
recjdua.i~n
hQc
_ mo~
Ccdatur,no reiidfr, B petiit.Plurimi qui pcrierut a-grj,(exro
, re-
die
rùppuram: hœc,fiuxio alui btllOfa,
fL.Inr deful1é'ti, vr Epaminundas;SileI)ps,&
~e ~y{è1teria,
vel in craffis vrinis rdi- 'Fhiliféùs Anragorei filius. . _ '
.
e,lltl a dlfcmium, id quod comigi[ Her.
III
. ~od
haiils oratIonis dl vtile,claru en ex-fuper..io'*'
' IIPpo Clazomenio.
l'ibns: inutile ver6,obfcurum;quare inllefl:.igàre ipfunl
~:t"/I
Vt n prj~is
h:rc refel:t C\lm Olod6 prçdiétis meminiffe,
non eÔllenicbat.Cxtenlm ql\l "tîlia {htdenr,élaborât
r
ftIgnll~ elle
~ * perOlcla
. . 1e,parotl• mqll1re
.
. "d o,gllOn:l"mo
d0 H'lpocrat~s
, cl"
, r
.
dasne ;l.rbltr:!mlU lemper
cum
Ixent,l'e,
dec non ~Pl1rae
. Ni hoc ait in ft:ttu,fe?ribus quidé
niorê habuiffe die [exto iudiciüm, il1ni6ré [eptimo. ~
cû fr~tole
Ql1 o(di liberatos,hoc dt,die decretorio,&
rurhlS:Rediir fimul :lmbobns eadé hora:01o X' adiiixel'Ot·ld' ore, \'el Ql10pii alio fte iudicâtiu:at remififfe pa
rir ,Inrermifit dies guinq; ,Neque enim ficri POtllit,.vt
" d e d'lUUU-Olu,ce
.
~
.
.
.
.
d'leS qll1Ogllc,
.
lied
' r l'J. _E t
dix'1 as" tam en. D cun
tt:pons,per
qlla5
'Vtl'lqlle
mtermltteret
al
reruo
v1lilas refediffe, ve1 per alui excrmét~,
& dyfenqnidé hoc ip1Ï.tm qllod dicut,p ofsis de [010 vn 0 int'elllllll
lam expurgatis, morbum confiimen tibu$ cauGs.
ligere, feciid 0 in hac narra rione;' qui primo iudicio eft
.
I~dica
vero, ex q' uibus cognofomus,
feprimo die iudicatus. Iii fi Imic dies quinqi inrcrmiaUt 1\ 1
11t, côfiat illi, qui fcxro die fuit iurucams, intermil {fe
~ lmi ia,auc diiTimilia (une.
'
C 'dies fex:Potefi: etiâà primoft2t.imcorruptafcripcura
(llit ~:tClmque
Hippocrates de decretoriisdiebus do~ librario,permâ{jffe.id quod aliis muids accidit, tum
&a ! ~: h~bes
dllObus in voluminibus à nobis colle;lpud Hippocraté,tuaplldalios no paueos. ~od
e{fe. -,
librarii erraru dico,hoc efi:. Potuit ha:c flliffe icriptutni' ~n tbrts de deeretOriis diebus, & iudiciis. Nihilo
ci Tl~?nc
edam huillS [ermonis cap lit brelllblls dira:ln termi1it alteri dies fex,alteri quinq; .lUe ver61aphlS fcripfiffe,in termifit quinq; dies. Et eft veriftml)): .Udlcla partim dicit fimilia,partim diCsimilia fUlffe.
i[~ln
e adiicit, mul tOS in recidiuam incidiffe, e6fque
lius maiori intermififfe dies fe x, minori ql1inq; :di inflit~.ns
planè die decimofeptimo iudicatos
c,iderit recidilla ambobus in duodecimii dié. Pofi: hxc
ftli~
' etnde alios à recidiuis die vlgefimo, eorq; nô
itaq; dicit: Plnrimis iudicams efi: die [extO,intermifit
l.
frat~e:
Exempli gratia,primùm meminit duorum
quinto:vt coniicias ipf05 etii fratres exeplll elfe iudi~lt.
V III ln hac oratione.
cioru,quç plnrimis contigerunt.His e xpoiitis alia detru:duo fratrcs,qui habitabat prop'(' thea
[cripfit indicia varia, qua: omnia die decimo[eptimo
' l l fi
1 d
circû[cribl1ntur:cxterùm huiufcemodi nllllii,guaie in
tar
lInu ca em bora cœperunr œgro
~
dl10bus fratribus intelligedu cofirmo, vt redirêc
nt'· rant auté Epigcnis fratres. Horum
bobns duodecimo die,eu iuniori quin 1; dies intermlt
th~tu
l~aior
decreuit morbus die (exto,
teret.Neq; ab re fic efi: de îllis dittu, Vt & id,qllOd eum
<'llnOrl C '
"fi
1
D aliis his côuenieb:lt,côferuaretur, CJuàd à rcpetitione
~eptJ
lm.u ambos eadie decimofcptimo illdicaretur:& etia peculi~r
''rl?d
del1l h ep~lmo:
diUa aor:l1te~mfi
dies qUlllq;. Ab reciad die duodecimu repeterémr. Se . ~, qu~dlX,1.
tnbob
fi
1 fi d '
qllod vtile efi:,tl~sno
efi: q~lod
' h$ :ln~fis.raqe
~je pe' . us, unu e ,ec~mofpri
de indiciis, qnx demceps re~lIh,o1a
p r ~ t cre 3 ml : s.
Car ~tus
Illdlcams. PlunmlS vero iudiquiido capit:, h~benls,prt.f
n lt a eafulf!"e, parcl~
fepUt,S t'u ad diem quinrum, imcrmifi[ die
difsimilia.N:\ eum pnma llldlCla;lut fe'xco die tü11f' rec
llllo ab
' d'
. d
Il d
xgros,:mtef~l.
ince.~ta,
vt. rediret.mol.bi a'ct' vIti, alU icatus en, ie qUI'n~ d KW,.
~ dl~ d ~clmo
fiepumotnuadért.'i,
to. QAli" rcc,l lU
mii&abColllttlll1
ll1iftt r~ubs
lUdca~u
c~ (e~nmo,
inrerin hoc fimilefiebat,&dlfslmlle.Pofi ha:caliac mmetio ():.~tHno,ab
reCJdlUa mdic;ttus dl ter
mOTln iudicia,& recidiuas, qux in dié incidebit \ 'il~ ~
',~Ib
[d
fimllm, vcibi perfettè iudicarôtur. Decumbcb5t c'~
tertio' u ~m
iudicatus dt die (epti 1110,
theatrum.Scribunt quidam nô e fct 7' ~Ofi , {èd 'J-f a7~"/,.
\t
rerm I.fit ~ fepti mo iudicatus dl.
lïl
habeantlOCllm,quem
interpl'ctcml'
ita
effc
'T'l'!?l
T'
oon
fe"to u o,S r~lqut
dlc fexto,inrermifit die
f~.id
eft,ardendo nllneupamm. Ad I ~ l xfl lltcm ccm
~
tcn
1b
mentatÏoné ,quemadmodllm [criba ~ -iJ gel1l!S \' ces .
10 mua e at. Aliquos reliquit die
nihil intcreft. Nec vero an Perigcnis :m DicfllS 1 a.u
1
Galen.
Tom. 1 I.
{ 4
te/
È
N
an:-
e'-
: .
�'55.9
Galeni Ït1Lib. I.,Hip,poc.
Theonis (rattes errent, quicqll1m refen. Verùm qui
ta,qux anis [unt medk2:,probè nequeut enarrarc, ad
~ talès
deBetèuntargmias.
'
~xu.
A ba'tU~.
, ~ibl1S
autem tubere.ula feeundum aures dfenr, his die vigeiimo iudieabanrur:
reilinéta omnibus funt,quibus non [uppu' rarunr,fed ad veiieam deBexerunt.Crati,Honaélœ ,qui apud Heraclium decumbe'bat, & piéloris ancillct fuppurarunc. Obiit
-SeYl:nlli piétoris aneilla,fuppurauir. ~i' bufdam dte feptimo iudieacus eft,inrermifit nono, rediir, iudieatus eft ab recidiua.
.Iudicabatur die feptimo Phanocritus, qui
Numerus di~rü
totus quaruorde
AIr.
a
.
cim. eque pueris p eri'que, ~eat
eCl~m
proueéhorjbus,iudieabatul'.Nonnullis lU~
dicab~[ur
vndecimo , repetebat decimoa
quarro,illdicabarurexaétèdeeimoqélauo;
QIàd fi gui rige~nt
ad dceimuoéla~
dlem,his iudieabacur quadragefimo. RI:
guerunt autem plerique fub Îudicium ~rI
n1um.Aliqui riguerunc à principio [u? lU~
dieium,& in recidiuis ,vnà cum iudicIO. '
Mcminit hic hycmis inni fecundi, non primi, quam
~n ipfo fiam expoftlit.Atdixi nuper cal1[m,Lrph:~
nitides non primoJed pofieà vigllerinc.Jnfuper 1l~
xgrotabar apud Gnato11em piétorem.
B ciorum confiitllt:l effe dicit immntata, quonun van.e~
• Q.!!ia quiddidixi nllper elfe memoria dignu, refera
tatem recenfet:quibus hoc oCum fllperioriblls coue1~,
hk,quod fmgularius efi iUo,& rarius. Nam parotidas
qllod cum recidiuis fierenc.A tqi Plleris ql1idem,& h~s
curatas e!fe·citra fuppuratione, excretionibllS per reetiam xtate proue8:ioribus penims iudicatum d.ecI~
-gioné inferiore,exeplum paru freql1es efi. Eius came
moqllartO die morbllm refert;nam ocyfsimè hi5dlg(:~
Il
nOlûcate ex~dit,
quod in hoc [ermonc: fcripfic Cratirieur, & concoqllÏtl1r morborum caufa. Cxteris nO
cancùm in diem ait vigefimllm , venlm eriam in 9l~
1tonaéte)& pidoris ancilla, ct'tm mbercula fecGdil aures fllppura{fent,periiife. Nam cu hoc pllgnare videdrageGmllm produétum ex recidil1a vlrimum iudlC1U,
bimr: Côcoétiones celere indiciû, & [ecura fanitatem
Et (ltud habet admir:ttionis in varietate morbort.UJl
promitmnt.5ed ne nue quidé cau(x febriu, qua: intra
infignes extitiife illdiciornm dilleriitates?
v:!nascôtinercnmr,erat côcocrç Cratillona8:x,&anVere rigebae paueii1lmi,adlate frcquco" x.~%
ci11a:: piétoris,nam nô obiret. A t parotides erat tamen
è
rnamr-'i:.quod infreques eife,& debere memoria ten~
tiores,aueumno ctia plures, hyeme long
'ri dicebam:Nam potTe fieri quapiam Îli parte priuatim
plurimi ,ae {anguinis prof! uuia ceifabaot.,
concoétionem , toto morbo adhuc crudo. ~icqud
Veris hic meminit,quod in primo fiatu cômcIllora tLl
I l ' ' 'ln lecu
r "d 0 anno. N eqi enim eo narratlO
. 11 :," pro".
eft reliqllllm, quod eft hune in modum de iudiciis traeu,no
ditttm:exa8:è ft}mus executÏ in commenrariis,quos de C duxit morboru,qui vigebit, verutame ad {ecûda v(q,
'iudidis & decretoriis diebus confcripfiml.ts.
hyeme extedit. ~id
ante teporis longimdine in dlCS
.1 X x x v.' Hyeme (ub folftiriü brumale,& v[q; ad
etia,atq; etiinllmerus :mgeremr rigetû,a~{lp
e
f i " f: b
1
,. d
" Oll"d'
,
_œquinoL..lÎu,
re res ar dentes per dura bar,
qua fi"
1 mmll eo OCO,Cll a monere.
ne l fi en.. nO'or
:;J ~
..
-cu Balla bilis corpora permeet folida,nô auté ln 'la ~
& Phreniri dcs,mulci diemfuli obibam.lu- ' fl1Contmeaturcamtatl
".
. 'b us. C""
. " ~(:rCt1, r. S
1llgltUrpmnuC.
ll1en
fi~ b
d
" d'
rdn é tral
dieia ramé variarut,& plurimis die ab inil llt. D cm.
.res ar en('tes
g:nera'
e ln,.c~
'c P:llth!.•,
rio quinco iudicabatul', quarto intcnnirtcv 1 pel' eas roras Impe ll eretur,ngore III llXI '., 6
tim vero [anguinis proflullia fifiebicur,qllOd blhs Il
bat"repetebat, ab reeidiua quinto iudieaampliùs in venis,fed in tommeifet diffufa cQrpllS,
C L. GAL ENI 1 N LIB R V M P R 1M V M
Hippocratis de Morbis Vulgaribus,Colnmentarius T ertius,
Hermanno Crufcrio C~mpenGitr.
1.
ORB 0 s dignofcimus,do D infomniis,quibus,& quando,
.
vdlicatoO~:
omniû nabus, perfriétionibus, lacrymis, acem?~I
..
tura, & cuiufq; propria:ex
bus,deieélionibus, vrinis, fpucis, VOIllfl,O,
morb.1œg,~la[jsJ
offenibus, & qux ex quibus,in 'luos fuee,c,stOl
rente. Nam facilius ex his
nes morborum,&qui abfceITus ine){lt~Or
v.
, us.Pnrtereàex vniuer{o iinguvdiudieium:Sudor,rigor,algo r ,tllf1Js,
la.rI exit fl~tu,&igs
locis,ex confuetunutame,iglIs!pré~f1;
..
dl~e,cx
VlétUS rauone, vitx genere, œta ce '
iilcnres, fln'pentes , fonori, {.1ngulnlS e
c~lUfq;,:
vnà. cu~
[~rmone,6distacu
- peiones,bxmorrhoidcs.Ex bis conGd eres,
mtate, unagmatl0l11bus, fOJllllls J vigihis, , qua: per hxc accidum.
ai ex camuni
's
1
�de Morb.Vulg. Comm. II J.
. ~id
ha:c cxillim it elfe a.dfcri ptitia,q uod eiu(clcm
Ni, vt nt.llhu hterit toto anno,n cq; calidus dies,ne q;
& fentéi~
fint,atq i illa,qll x in libro A fiecl1S,neqi Aufirin us, haud
fier; potuit. !ta etii 1110rde hllln orihllS limt fcripe:!, ql1X aliis amà comen tarils
boru formas [anè mul tO coueni étius erac tales elfe,llo
fumas interpr etati. Sunt qllidé hœc prxfag iédi pra:ceume quin aliç intercl 1rrerin t.Hic ergo cuft:atû primû
~ta,qlibus
author tradit cômun ia propou ta,à. quibu$
€>mné expoii.tiffet, in eius fine ad verbu. fic [cripii t:lnhunenda tint Prx(agi.Com\U~ê
ieaq; vocat natllrâ ,oter omnes, gnoru. fccimus metÎon em in hae tépeftace,
I1l1liii hominu : propria m, vnillfèllillfqj nOfirU nltt1ra.
[oli in lethalia tabidi incurre rût. C::ttcra cômod è ha~oi
aute ex ytraq; fune confiim endx dignot iones,
bebat, neq; aliis morieb amr febribu s,neqi vna vlllga
& prxfag itiones , certior vero fit, qUa! profici fci mr à.
baçur 1110rboru. forma, neq i vna fnit perpetu a t~)o
an·propria. l1amra , in libro Pra!fag iorii didici../li, & in lino tepcfia s. Perexc ellentii i verono s teperam entl, vel
bro de trlallri s, & articnl is, arque de capitis yulneri frigid.u, vellllu nidu, vel alind (cperam étudici mlls.H ip
hns,qll o s ité libros antè interpr etati fiunus. Iubés igil'ocra tes vero (cripfit , Vere nagi alü mor.bi, xftate atur fcmper atfeél:ii parté cu litO ft:atll priore natino côlii,:lIlti ino,& hycme alii,atq j alii incider ut,in finguli s,
fe~',
adiccit fuo (cnuon i,atiel! l nô elre negl igGda. Siq110S dercrip fit, fl:ltibl1s. Sed t:llUC per cotû :lnnu hoc
milI ctia modo cu dicit:In acmis morbis fic cofider an
fiam hic domina batnr morbn s,alio illc.At q; illud eft,
<hun,il1 primis guide xgri facies an valétiu ln ,mlxim è
qnod dieitllr : Ex vniuer[ o, & 1Ïngub ri cxli fiatll. AdVero (ux ipfu
, ~ limilis iit:ea enim opdma céCcnda dt.
didit ante ad oration ê, exli, gllod [cilieet fi nudè fine
At,q; fi pro Hiti reneamllS colore ctlil1[qi xgri, & 111l- B a.dit1étO profera
tllr, fiams nome, & loci forma pofsit
~ltdiné,ô
eft qllod (luxram us cÔmm uné. Q}ia VI!
inJicar e, réfqne cuiufnl s:lc nimiru bac [erie dicit; Ex
,10 onmiii homin[ i ant~
non cogno[ cimus m.curâ , (cd
vniucrf o)& lingllia ri cxli lbm,& locis fingllli s,& cônec opinâte s [xpe aet ignoro s aecerfi œur,pr incipil lm
[llemel ine . Nam ad futnra prxfag iéda magno perè loci
C?gno (céJoru morbo ïu,prx( agiend orumq ; il. cômllforma fJ.cere, crebro eft ofié{um .Ho= loco fatis fit, ~
1Ibl~'
Il."
• na fi
JnmtlUl1
111 S. Il..
,<!!orn m CJllm
ILS no'" l\Cutus ,nec
ad libru vos remini de acre, agua, & loeis, ybi tradie
QCllli côc:U!i nec collap (uppar eat cépora , nihil roqa
q ùi morbi qu;bm lacis vigear. Ni cft: ho ru genera tio
tntlS. qlleglli
"
'dea:~ro.n
..,
ti
na fius acutlls ,ocu \'1 con
indigen
is côgeni ta,minM q', habét, tanqui familia re5,
call!
o.
~
r'"
Ir (' .
1 ,ac tempor a vldClll
tur co 11 apla,tllC
qua ellet
ClCll!
di/èrim inis. Imo vcro vcl eofuem dine ad prxfag iédu
."a CIlS,gua:rimlls. A tg, ita con[cq llentilt fillnt ctii ex
codncc re docet. ItaS; in Prx-f.l giorllli bro,eùm llotas
:~ob
prxfa~i.
Plnribl ls enim planü tibl faétu efi in
:lJfcr1b
lt ex côfuetl ldine,a liâs ad. hue dicit modu: Si
l
• rts de lllJiciis ,& in comen tariis in Ap~orifns,upronus iaceat is , qui 1.' boni valetud inc fic cub:ue no
bIta ter''' '
... d"lcan, qllanan aelle
'" Ir d'lltwrtllna exglll'fiItam
côii.lellit, aut de1iriu ,aut vetris dolore portéd it. Aliàs
natn 'lt
. 1
..
h
., ante,
",
& l' ra.nqj \"cro\ a, pencll
0 remota :p renmm
fic: Strido r,denti iiin febribu s prxter cofitem dinem Jo
ethargu pericul ofos elfe & aclltos :duritla m lienis
teneris cotraét 5,in[an ii fignific at,&mo rce.Sed ex virernicb lé,& dilltllr ni. At;x ipfo a:gro bifarii futllra
élus quoq; r:ltion e,qni x!!er ferll:luit, que:ls quid fit,
pra:fentimus. Alter modus hie eft:: Modefi us,inqu ic,fi C qu5tllm q; humor
u,qui ex~pric,
Ccitè coniice re:quiad:erbè refpode at maluef t:: cotrà,t urbidn sin xgricu bus pcr[pcé tis,faci liùs cogno[ citllr prx[en s ft:atlts cor
r:.
l r. J
.
deIne'.n'" {;0 l'lIm fi'
poris, expcdi ti6rq; elladit de venien tibus pra:fag itio.
I0ql~t1r.apc,
.c· ne fi~ de fi'
plat .CJl1ltn 111 ardente fcbrc 111 dl[cnm en venent .Alter 1~ efl:
& prx[ag iri ex vita: infiitllt is Vlllt. Vocat auté vit~
tnOd.l1S:Si xger omni~
officia pr:rfiite rit,fi.tq ; alldicn 5
1nfti
tnta,OlTInia, gllx obeu t homine s, aut v til itate ad,
tnedl CO,ac ne f
' " pro fiçccnt
. C]lIlcql
.
..la,graU.lter IS
,
leiqlude
duéti,a m ncee[si tate,Gu e nallige t,fiue terra coI5t,ç di:t.grotaC.Omnino fic contrari[i,fi. cùm nurqllii in ofFifieet,fa bricétu r, vene mr,:J.llt colant exercit atione, vt
~o fit,attame medioe ritcr J1l.bcat.ltidé ex oblatis pr~
f-xpe in ealiJa, vcl frigida lallet.Eft: igimr ex iis,ad quç
r~ce
lice,. Ni prauis oblatis , fi nihilo habeat deteft:udia (ua coferll t,tte morbi côieéb re conditi one. Ni
Us tno b
.J:'
n. V ",,.
. aJ nu.
l\ifi
~r Ils mccuoe
ns Cil.
eru cu re a'e oml11:t
mri qui egit tepore :z:ftillO :J.pricarus ,dnritc r, & tenui
tl( l:ttllr,fi prxter gua quodni hil cél1mod~tr,eia
viétu,a mari bilé potiùs, qlload. huius efi,qlll m pimiti
acerb etnr~H
Il. h
'" tau.l1.n
'" ,.. or.b'"
1ll0do
oc ma.~ 1'" Me qt1l.ci'"
.eno
coacer nanerit . ~lÎ
oru
cÔtr3. ae ille, vrbé colit in vmbra ,
11ll s, veru formas eua ex obJam eognolll{fe ixpehl~S
bis gllotid ic,tu :mtc in otio perpetu o cibis fe i11lll
Onln ~bo côfpex iftis. Veru, vtdixi, pluribl ls alias de his
gllrgita t,hie pimita citi(1s. Eadé cft ca:teris ratio.A epro~
II; ,cgi.Cù m vero ex offeret e dicit etia pr~noci
taté vero prxfen eihlls cogno[ cedis,& prttfagiédis imf\lbi rl~S,
vel diff'iciliùs,in morbis intcllig as. ~od
pendet ihlls no parnu v{ilm prxfiar e cognof ces ~x.
Afee:; ~ co~teiés,fu
fi t dillturn us morbu s, fiue af- D phorirm is,in guibus de xtatibllS fermon é ha?Ult, que
bat~
es logi,ct ia ex eo ql10d fciamu s, qui ClUlquidé 110S libru iampri dé filmns intcrpr eratl. Sermo
~ecl:
1.Cl~,
notitii augemu s. Si cnim clams iit,paru
prxfen tiîi notiç,&cfequ~
dll'linaPrxtcrcà xlJ"ri
b
"bi c ~atlOe
.
ri".
fperam us:ni morbii côft:at cacoeehe elfe:
'Il.""
fi.
tioni pOtcfla
diumêt
O euc.
Vemm
eucolu n 8:"'1
U 10C •
·
lltnrea
\
.
d
. . Il. "ctur,n!'l~fi 'lI u
Stna.u
.. r.
. eomnl al mtnlllr
~ni,e.lq
cû illdicio COl1cnit,qllod profici fcimr à conatmltlO
Probè ~e .l~
impcri tuS fit, prob3.tUf 110bis, fi omnia
filetudi ne. Si CI11m ~ger
[uo more loqllat ur, quo folee
fiatll ~.1
hlCltatllr,hamine incolnm em fore.A t etii cx
antè integra valcmd ine, llihil expeêta bimus mali. Sin
"
dt
oc en,
Il.
" , .fore
l'ra:fa:t!
expcclI1'"
1an aens tcmper amcto,
vero",côt,;1. mo!'? fUll xg.er verbl.fa ci3.t, eft illnd pnmu.
le, fi gl3.~n\d
auté, vniucr fo,& fihgula ri c::d i, efhafi~nu.
Na elfe ellls lilfplca mur hmc offen(a m mËtem .
Il1(!tn~a:
ln lb.tibus lilprà dc(crip tis tribl~
expOfit3,
~od
d~ine
Hipoc~lteS
}67/"OlCTlfJ dixit nos modis
aciJ.eb~
tenemll<; , vbi ipfe Hippoc rates, qua: 111 aer.!
vcniml ls :v1deanms qllld dcnote t. V furpan t hoc \'OCl
P~'a:pOI\t
pcr caloré, & frigus recé(en s,ad fine ilJoru
bllhun "ctcres d~oblS
in fignificatis : ae modo prO;1cs
\lICÏt:CG ~emprau
pronut iauit:v crbi gratia, vbi
nimi moribl1sv~tu
,moùo pro differctiis,3.11t formis
tatnetli C ,.,Ct tOtuç hicft:ams Al1firinus,& [ql1l11idus.
cius, qua de re fermo habem r. E xepli gratla, fi habeafit er:lt.I5:'Otll.•anni'
A Uner
Il.
li'
r
1or
"t.n~c
plr:mc rat, nec Igllll
mrdc \'ia:llS ratione or3.tio,hic fcripto r fi modos dicat
~ frjgidle
. tl~c
dl~t:Ci.
totus [uifret humi.tu s annllS,
rationi s viéim,d iŒerétias ipras,a nt forma.s fi a nific1t.
!i,
qllllon ius:pro excellc ntia pronut iat.
Itidcm fi fcbrium effe modos multos dic3t,d ifferétj as
Galen.
Tom. Il.
lterpc~ions,
°
la
J?f1
l'
f 5
�Galeni in Lib. J. "Hippoc.
.
.
enarrau imus,a d rnemo rii renoca nda. Nal\l fiull'
t~l
haru,3.lit fpecies interpr etatttr. Itaq; hae diaion e,momorbo ru pernici ales, &decre tOrix, pro
dis, allt animi figni5e at mores, aut fermon is differe n- A (ucee{siones
n dis morbo r ~i , & 1ocis affeétis . Nam in
differe
ipforu
tias,qu andoqu idem de [ermon e memin it,qnlfi ad hue
io leuiore s , & 10cos ignobi liores , dl:
CnceeCs
s
mqrbo
modu oration e infiime ret: Ex [ermon e, & ipfius for,;,
faluçaris:in'm orbos grauio res, loc6fql le princip aliomis,au t differe tiis. Nam differe tias an [peeies ,an for.,.
modo abCcellils,qui cum efflure~,pnico[a.Edm
interef t imprx[ entiaru . Siqnid em ha:ç
Jnas dieas~nhl
:xipne fiunt, {unt illi melior es:qui vero C1l11l decubi tu,
fiunt omniadilTecandis iis, qux genera tim {llntm ente
mim\s como,d i :.ac horum ip{orn m quidem reinotfs~
aliqnid [ermo, &
de ttam xgri doc~t
.çO"cepta. Vt aut~
mi quique à 10co affeéto ., & in parees ignobil es xgri,
tacitur nitas ite in{olit a,autna tiua xgri.N i vt eft ea ta
vero in iis,quc: poft
.A~
boni [unt:co ntrarii horû mali
'citurn o {ua {ponte fecudu mnatur a, ica loquac i prxcer
{unt diéta.per tOtu opus, p111rimùm elaborauiOlUS
h~c
hunc aut fopora s torpor cenet, aut
natma . ~ocira
EceniOl in Ain lib ris ,quos olim filmus interp~ac.
'cft mclach olia!in itillm. Adi tacimr nus'no taceat, [ed
Prc:[agiis de rigore, [udorib us, tu[si,fter
.phori{ms,~
amp1iùs cOfuetudine loguat ur ,deliriu denutia tur. Sub
nutame nto,fil1 gnlcn.A taliis in lucnbr ationib us, ql~S
ha!c cùm imagin ationes dicit,n ulla rem [en.G.bi1é indi& de cxteris omnl(;o{cripfimus, de his alia. dixm~ls,
clt,aut appare nté,fed quaarg llmecis aITeql1imur. Aralbus,qu xad notitHi rcferttt ,& prx[ag ia. ~odauce
gl1mènttl aute eft quod zgri vel eloquu tur, vel agunt.
num
eft,
dum
goris ianl facic mencio ne, animad l1erten
Ni cùm de nobis quida manè de more xgrû inuifer et,
inal'deat, invnmerf i corpor is frigus, vt prof l1d~tas
B
qllidet,
'tota aic noéte {omnu [e no vidiITe,du cogitar
terpret andll fit, an partiu extrem adi ,an pociùs ficde
nam fit filcuru,fi lallils Atlas no ducat amphù s {uftineomnibu s illll his.a rbitrar i dicere. Siqnid é alind, ql1~d
dum cxlu: ex cllins verbis intellex imus princip iû elTe
eft initio acce[sionis ,fignifi cat friglls, aliud in renll[quodd i me1ancho1ia!. Ex geftn ite xgroru animi moem
fionc:ficllt {anè fi per totam comor emr accefsion . ,
res produc ur.Poft hc:cauc hol'dic it:Som nis & vigi1iis:
re
!~
frigo
tali
fi
,quod quidé hand bonli eft fignu : fic
de gllibllS mihi eertum eft hoc loco nihi1 dicere, quod
,
~
f
b
i
l
in
s
omnibu
teriora perpetl lo femeat ,de qllibus
{amno s & vigilias
ante in Aphor i[mis,& in Pr~[agis
cl - "*
exancè
mihi
quos narraui mus , & in opere de iudiciis verba
ecii
iis
inComn
e·xpo{llerim. Et vero de
mus.Sp iricus verO. cû dicic, re{pir:ltionis intelFg!~1
·plicacu efi,cùm aliis,cum iis,qux corpor is aligué affevero flatuû inde meminit,ful1c l!!l
differccias. ~onia
dum indicic , ficllt ecii in libro de viétu valencium eft
nlS
qllOqi in genere {pirim lt.At de his etia in comen ta
, tradicu .Nam1 i quis per inComniu videat incédia , huc
in Pra!fag iaeft traétattt:& in opere de dyfpnœ a, &M
offend it flatta bilis. Si imbres , abtldar e frigidû humoad
voce,d e {piritult in refpira cione diffel'etiis : quem l'em declara t.Sic {anè,fi nillê,gl aciem, & grandi ne,pil'.uétus quoqi
modli de Hatibus in libro Pr~{a(')"ioû.l
tuita frigida . Si quis in fœtido [e 10co eITepmet, Plldam mod~
quo
l'es
i11i5
eaq;
:
in genere {piritu um {unt
tredine humor u.Si galloru gallina ceorû criftas habevero
S
U
n
e
t
a
~
it.
connen
us
CU11l refpil'a tionis {piricib
.1'e, aut rufa quzdam ,langll ine exuper are.Si caligin oc~
S
haaenll
,
CTenere
lm
fa cernere , aut in 10cis elfe caliginofi s, flams indieac. C in flamo(OI,'Uffi funt {piritnl
ntll
fpi
hi
&
flatibus etiihab ent comeril~P6nd
Vnde edam lmic verbo in{omniis adiecit , quibus &
.in fuperio re ventre flltllof um <tcnerari indicio [uny.
qnando :vt quibus illoru differe tias indicet :quod ecii
eft.Sangli~!
vero in fine' capicis dixt~planum
~od
fi omitce ret ip{e,clarum fit. Et quado têpus denote t,
mo Ll
quemad
des,
nanque eruptio nes, &hxm orrhoi
<}llO in{omn ia fiunc, hoc eft, fi auc in princip io accefu5 • l r.
idicim
hx cladem adferu nt,illx prxftan t vhlm,d
fionum ,aucin vigore ,amali o cepore.1\.tq; il à cibo ae
taliftad m,aut fine cibo .Sumim r nonnih il ex: his indiInter febres,quœdam corinux [u.nr!ql1~i
oacee{si
[nh
fdq;
gi,
co{per
puteC
cii. Icaq; qui {c niue
dam interdiu tenent,noB:e inrermHcuC:v{ce
nis initiG, vnà cu rigore, vel horror e, vel algore acci,e'
notte rcnent,die intermu,ol~
. dere fibi imagin emr ,cempo ri id potÎùs, ql1àm 4ffeétui
iu
corpor is eft attribu édii. At vero fi ciufmo di infomn
mirerrianre funt,terrianoc,quarcanx, qutn'
videat in febris remifsione,fide1ius prxbet argume n.
tan~,fepimoœ
tum frigido rii hlccor u : Longè ecii magis, fi nihil co& intc.rm~e
nomine
cotinui
vti
veteres
venBifari:i
in
îlli
mèder it antè ciboru pituito forû:na m dum
q:
quando
febrcs
vocant
as
continu
ll'.Nam
videllU
atiotis
ne.
~.
.
tre cotine nmr ,poteft talem hahere quis imagin
"
aCCC1SJO
habent
liberii
s
tempu
nullulll
,qux
omnes
nem, Vt afsimilis non fic corpor is totins ftatllS. ~od
'vacMcl,
,
~
d
one nungu lm
.déinde ell diétil. vellica tionibn s,aliâs in comme ncarüs D quan oq; no omnes ,qux acce{si
orùine m illas, qua:: omni caret v{qi :1_
extr~
red.~as
.de {uccis expoiil imus: vc etiaali a,qux hic {untco melle. Ira interm ittcces in tcrdn01 app"er .
mutatlO
mdlclll
& f~tu:
~i.c,
morata multa, qux de Hoccos ~:rpêcil)s
lccefsi one perpem am non h.ab e;
qux
Colas,
1ant illas
cas colliCTetibus valent am en:t de velhcln blls altqu:t
~ d' lJCTn
. lcce[sl.O, le
~
'd~
.
l~.}'_
,
recedlc
non
quaru
;ntcr II cas,
r . ~ . ' Itl Ll ln
~
fili pané: vbi fubeft in profun do dolorif icus aff'eéèu s.
•
'
C.
.j:lJ1l
~
l
.
n
t
I1U,
aCCClSlO
ru
fingula
llClltnt mtltaUOl1 cs
IU
Et h-cpe pane, qux pus, aut aliu cotine t acré humor e,
n
lclg
Acmed
ionem.
remi(s
&
re
cremen tû,vigo
[nO
vel!icit:qu::c: qnidé etia eft nonnll nqui nota deluii. Ii
. . s,qux non, ma<:rnam mutatl.onem h:ll)cn,
llwntore
. uaS a
. ,
quod eftdéin de fcripcii perfrié tionihn s, mordac es e{"
·
os nomm: lt:cont ln 0, 'n(,ynoch
\
xterllll
nnuls,c
irirac.
con
pcndû
[cal
all
qui
at
{jo-nifie
es
humor
cu
fe ad
. cm , .. 1
d.
r 1
I sloas,q
uxnoll venilln ta mtcgnt ac" ' 'qLli
telll1a
iam dofufu mns'ta m fpotanc is,qu3. m in~e.lacrmi
finguti s acce[si onibus . Has VOc:lant~
~ermil1c
dCnOt:He folent vtrxq; .lam & de forma
lws'9ud~
es . Naml!
.
..
.
.
·
" .,.,c{iIJluis
conunu as mtcnm ll1term lCtcnc
tionibu s quoq'" vrinÎ5 ,
, lIlccnm
accefS1
, (Trica re ".in'"
.,0l1l1,imo dcùeicé
. ' & dc1Înentes .
x'
~
e
c
1
I
l
m
tlOuas
con
tunl.
certl:!Il rcr
eft. ~1 p;x['lgi is fat Cupérq; declara
vomltO:b~S
h'IS con fcrun cur , iell
.
. vbl. cllm [ynoc
, . d e reéte
· 1) rOIl1
d IX.
In aphonCm,s ctla 110 l'aro cfl: ùr il! is faéb. mentio yt
. rcm ven
" 1.
·
.r: LJippocra'"
Et quç ex q:,ip~acàdi:
lCC:n. te s appelI:tn tu r:cllm al l.~ r;,n
c~rm
'item.in Prçdié tionû ~bro.
E lilnt
~
1
~
'
l
)
(
e
r
Cl:l
djffcren
eX1in
loco
e
o
~
l
i
f
c
C
h
a
tl1ux.H
t lOlt ~,eo
bns,1Il guos morho ru filCcr.~one,&
~deJ1l
(
d1ctt.
,
cotÏnm
earum
eiIè
qux
s
,
traditl
s,aliqua
t
[un
fcriben
tes
tiu, vel indiciu. Hic ea hm t, qux :UltC
~LU
fe
"
te
.
•
�de Morb .VuIgarib .Comnl. Ill.
q\lidemin vtroq ; cotinuiiignificato, cotinlxm~.)
~afdm
alltem allt noé1:c intermincre; aue interdiu: A
ex .gaibus qn:ç ad integritaternl10n deununt,iuniores
ql~
medicftl1EIV~r,vLKa3;}
id efi, diurnas
"V?cat : ilhs,qux definut, tfWP"l-~Egv8r
qllod eH,quoti(hans
. (~a
vocûarguca obfcruatione vacabat maiorcs:,Nam ct'tm intermittere intelligJ.tur, & dicltur bifanam,ql1éadmodû filpr~
remlimus:qllx finglliis die~lS,
& noéhbllS inlladlfit, intcrmittctcs dieemus, fiue
l11tegritatc,fine remifsione gua voeat,aŒegllâtur . Inde o~·dil1c
recéfet 3. fuperioriblls diucr[as febriii diffetell filS ,femi te rtianas, te rtian as, quan:w :lS, qu fi tanas,
feptlluanas,nonanas comemor:lI1s.TertÏanx,& quartanx clarè ad intc~raé
veniunt. At ex [cmitenianis,·
qua:di Vtracl; ilc~dût
via , ql1xù:ï: altera tantùm caru,
qux ad inteo-ritateno
venillt.Nam fi cofideres , vtino
ter ~;t , qUa! occupat qllOtidie, has ad intcÇ!ritatem ait
Vcnll'e,iilas ad remifsionem:ita canml,qu~
tertio, aut B
quarto qllOgi die inuadullt, qux ditFeren tja fi t, planè
c.erlles nihil de re Ccd de fio-nificato nominis [emitertl:n~
ql1œn.. ('<..!;!.x
),,) quano gtloq; d·lemcellullt,
· rr
h
~
as·111tegillcorpus fcimns plurimùm pr..:{lare:ae qux quarto nuo
.
cl eret d·le qut'" a d mtcgntateno
.
. " ~ velllret,
.
:1 C]il1111a
rarLfsin\è viCa eft.N on ;ad{ in illis ratio dt,qllX tertio
qltoq'
l·
~
~ 1
. r. d ·merc:we.
rr: _ .
1gl·
ures Cl1lmlllnt
t llr .III'h·ll<!accedut:cop
·
~
_.
,
d
r
. fi
1
b
t
IS,lIlC]U:t 110de re cçterUffi en~1cato
la eltt&n
. '
. '
1 · Il· c,v·
.
~ ,
onlLilC qUa:filO,qllas ete 11\'S reon l)US terrlanas
;olleniat &. [emiterrianas , & terti:mœ naturâ referent Cs appcl\:ne. Iam eùm efiè alignas dicit febres qllin'i.a~fs,:tl
[eptimanas, aut nonanas, n& de ùiétionis fi111
r cl cl. e re aml:llg1tllL
L· ·
N-:l.IUltme
r.
d·lel,qmco· ·..,
0
fi ~ (a'o
l,le
rUlatv[
.., ClrCWtll
. . "{i~nu
11"li con fipexllle.
.rr.
~
.d
tra d·le quartll,
ip~lt
a111 aifcl1tiumr Hippocrati. Equide inde v[q; ab
" la adole[cetÏa ob [ernaui ad hue diem/ed [ep timanu, C
~C 11011a
.
.., ·d·1,neccare,l1eco
l'
bfccure.
~
.
numomnmonOVl
~l llUltanos cenè vidi orbes oblcl1ros , Ced no cxaétè,
.
& quartanos.
Sltd:tpert'
' e, \'t quon.d.tanos, teruanos,
~ c. tes.C qllantu cquidé ccnfeo ). quandoquiùé ex v[u
ec.lpfa llldicil1nl fit ratio!1e non qllxrit dcm6fhari.Si
.., r.
."
' aut lepnmo
r·
q111111 11 -l, gUJ. c l.ad~ . , 'cOlpeXerlt,o::
crelHO,
~\loq;,a1t
nono die aece{siones fieri(neqi cnim iteru,
ter fit vidi[fe [:lt1S) lit ille indllétns, efTc nonnllllos
la tal~
. .
.
""'·d· b· ··
.
~d [ . '-S ClrCultus .5111 alite no VI cnt:l. ll11tlO xtatlS
cÎtae,1eéhlté v Cg i,qnos vittt xgr05, frequé tes eo febri
. l·11·1 JlOC Conat
-Il
r
eil1Gte Il)"d
• ': '0, Ilm
ed·meno,
no~. 1I1CI·dere
.
l1o,h·
.
{),~
b
".
H·
" ratJonCd. CJrCllltitS. ~3.
0 re 1Il. Ipocrate~l
ditas lr~tae,q\oùDIOcs
few,vale:l.s . N:.l.qUlbus
fepti ex {:gnis, aue hnmoribu5 oriri, vel qnin t:m u, vel
Ilec t~l,
vcl nonanu circuitii no habcbis. ~inmo
etat hCI.pi~t
qllêguam ita xgrnm bbora(fe. Et guidem
D
a-··· vt COnlllnl3.
. . , . prxcepta a1·la nopa..,
tlll11 Oc1CilISOllIC11,
.111 hisIllli ta• pl1uatls
. . p 1:1Oa fi·
"1·
.
.
.1 ~
eclt exep l , l~m
lue qlloq;
blls ert;x~.
Verùm fciendtl eft,in mllltis cxéplari(}llod,e f~rlpt
illitiiihuillS capitis, generc orationis,
C«(1"ltvd!.
J"
d ~ F h
.., .
•
lllterd.
ETilp vocan t,ad lUC mo ll: e res COtll111X
illtetl I~ t~l1en
t, noéte in termirtun t, noéte tencnt, die
l'
1lLttllt. . n'<!!O
.. d cllm
' d··
" ./1
~1l\J.
l
lX1 VO::-HI. ;enns tfcrlwolETill',
cxplJc
..
.
.
"
0
,..
~ua",·
aUlems mterprctatlone. portCt ante~ t:l·"Innll
.
~
."a..
II·
qua: p
nlero nos dlaorllm adllHûS 111 te Ig:lmus,
fnm in ~ratiobus,cnlée
.•
Il t . S~rctni[fJ!
ii ' l1t aUtcm acunffiml,maxIJ111,graudÙ
1
e:·t.
l11
ca:teris omnibus lcrhales ~ l11orbi)ac pr~
,111 co·
C b
Al [,
I1tlnua TC re.
,.., l "d· r ' l' . .., " ,.
c: Qde) olUti[sn~ II:
C b.~
. " Ol1l11111
lOrll !LClr ma 10 comet:HlIS
tU>ldffi ., .. .
..,
.
1 ~rCtuH.ldm
.. Hoc1oeo,vtiafçpc te-
ftatus fllm,non conlhmi verÎtatem dcmonftrare, neq;
omnia tilwillatim,vt nihil prxterea docere fed [enis
v
"
interpretari verba.5ummâ vero fino-llloru, qux eommen tanda incidan t, non p ra:ceribo .1gi rur aell tiCsimos
ait,& gralIÎfsimos elfe in febre COtinlla morbos : aeutifsimos dlCit eos, qui pauco tépore decernunt:maximos, validifsimos:grauifsimos,qui cum periculo [unt
conilllléti:qllod interpretas ipremet, mox prx cxteris
omnibus appellallit iIlos lcthales. Et quoquo modo
continua febré accipias, vera dixit:n5 morbi aClltiCsimi,maximi,& grallifsimi, tU in fèbribllS elleniunt,qllx
vocatnr propriè fynochi, tû in aliis iuxta, qua: finglllis progrediiitur aece[sionibus,ac initia cfFiciût,incre
menta, vigores,& inclinationes manifelhs, nec ad integritaté veniut tame,de gllibus hoc loco fuent fatius
interpretari:quandoqnidé fynoehis eotigit in his, no
his in [ynoehis contineri. ~i
fi qui ol'ationé intelligatde Ldis {ynoehis habita, eximerc videatnralias co
tinllls,cell no perieulof.1.s,nec vehemetes,aut acmas.
Ar vero omnium dl: quartana fecuriffi- l I t 1.
ma,faciIlima,longiffima . Hœc enim non
dl: ipfa quidem ramtInl per fe ralis,fed eria '
à magnis aliis vindicat mOl'bis.
Facillimâ eue dixit ql1artana,qnod efi périnde ac leuem.Etenimcotinux,qllia nlllli habét vfq; ad iudiciu
remiüionc moleftiarll,[ed perpemo infefi:lnt, merÎto
gralles &dieutur, & funt.In qllanana, maximè vbi lit
moderata·, lieet dieblls, qui inter aeceIsiones interee;dut,prodire,ae nOnllnqua folitamllnera obire. Cxterùmmos efi tibi veterû, vbi de febriblls difputatcs all- .
dias,cognofcêdllS. Ni fi iecinoris inflammatione,allt
hteris,ali(lfve panis,febris co[equatnr,pleuritinl, vel
pcripncumoni5, vel hepatitim nominant morbu, non
febrilcm. ~i
vero ciu::! inflammatÏonc fcbrieitat,febre hunc dieun t laborare.At nûe C)uoqi de glliblls agit
feb riplls ,lie :lccipe inHirutam orationc, qnandoguidé
ex liene (xpenumero graniter vid imns homines febre
labora(fe quarrana,:I déinde eolleêh agua inter cme.
effe defunétos. Verùm ipfa fUl fponte quartan:l perimorbis libcrat. A tq;
culo vacat,q!la: qllidel1l aliis eti~
i ta nOl1imus morbos comitiales flli(fe à quanana diLl
infeftante difcu(fos.Sed ci us didicifii originem in comentlriis de febrinm ùifferentiis,& de iudieiis.
In febre,quam ièmirerriana vocâr,cùm 'f.
lllOL·bi eucniunr acuri, tum prœter cxtC'ras
hxc cl1lcthalis.Ac tabidi,& qui logis aliis
mOl'bis decinentur,hac prxcipuè œgrorâr.
Non POffilOl medicorG Yulglls. adduce r<) v.cJI. voeu,
& fi '7Uificariol1l1c(;(iùer:\tione, Ip(:J.111 rerudlflllngant
côn~
t:ltioue: quib1l5 imc gllidê}g.l1~[e_dû
;fi. yb}
cnim Agathill.11S ,I.le ali~s
apel,{~1
. 1du llb.ru p:lm~
[crip(it de fem~tr:lna,1
quo n~l1i.IS
fi~l1ctone
jnucfi~at:
qllld en. cauCx,cur mUHIS VC111am 111S des?
TlInetti crat 111ncl minor
~ q~tiJem
ncgotii,de iis,qllX
tl"l dere COntil.~,
cernin1lls, fcpara0m jn~l:uo.em
[cp:H:ltim de co.runml1b~,
Id qltod.m~nc
ego bciam.Nam febnl1!11, qu:ç tertio qlO~
dl:! 1Iuad
C~t ,hx
ad inteo-ritaré veniunt,illx feeus.Rnriits v trartl '] , haru ca endifferetil.E x. venientibus 3d intcgritate,fj u:E{bm aceefsionc habet ho ris duodccim cirellnrcripti,
qllxdâ logiùs prOdl:étâ.EarG ve ro, gilxall inrcgri tate01110 vcnitUlt,qu;t:cl5. CUnl horrore ycniétcs, et1m ~
primo
�56 7
-
Galeni in Lib. I. Hippoc.
)68
primo impetu a.d incrementii, quod vocanc,fe conferationes,dinociones, pra:fagiiq; clliu(q; febris medi
runc,camedieffe i~ mediocriter pra:greffa: videanmr, A tari. Sedenim quia clarior per vocabuld., & compenalteru horrore cum côftriétione inducut, ab hoc altedioiior doétrina euadic, priùs exponemus oratione fe
rumincremencu,déinde alia coftriétioné, & horrore.
brium differencias, qux certio qllOq; die inlladunt, vC
Nam iterum ha:,& ter repetlUH. Poftridie alia habent
modo faciebat,tribuens li.tueuiq; carÎL nomc,id qu~d
priore minore aecefsione, (me priorum repctitione,
faeere femper foie t,ad eofrimendas febriLi, qua: terclO
i(qlle illis dl: perpetuus déinceps orbis, vt bi~a:,
quas
ql1oq; die muadûc, differetÏJ,s:déinde qux intra d 10
dixi binis hit diebas aecefsiones. P rxtereà. alla: habot
decim horas cefr~,
bl'cuioris inftitucionis grOltÏa aptertio quoqi die acee(slone citrahorrifieas illas, quas
pellabimlls exquifita teria~m:
qux dilltnrnioré hac
dixlmlls,inuafiones,& repetitiones, vnamqi habet acaccefsione habeat, adhue ea tamé remi[sioné 10nglO ce(sione tertio quoqi die,atq; accefsione,c:uet (eclml'em, vocabimus iUi fimpliciter tertiana ·qna: vero a~do die. Vnu ha:,& coneinl1u habét,& a:qnabile ab ince[sione phuimùm produétam, paruu auté intel'a~,
uafione ad vigore increm~tu.
Habes iam febriu,qlla:
eam iam tertiana nominabimus produéti: qua: ad 1~tertio quoqi die inuadiit,differemia (entper eo[piclla
tegritacem no veniat,fed horrifieas primo quid
em~
le
in a:gris.Oftendimus aute à biliofo,& pituiro(o (ucco
faciat repe itiones, aitero fimplicé v na acce(sione, !~febré cum horrore veniente profiei(ci:eam vero, gua:
mitertiana hae appellamus:i1n amé iimpliciter tertiO
caret horrore ,à biliofo quidé,(ed Ientiore,& coCOétll
quoqi die inuada!, rgJT<x<c9'IIH,hoc eft, tertianz nacll ralTl
difficiliore ,qua ferût e{fe principu partiû in Birnatio- B referencc. Omnia in hoc (ermone definita habes, carn
nem. A t qllx cum rigore inuadlll1t quide, ca:~en\m
~d
vtilia, quàm inmilia. Hxc igicur [emper tibi [une ~e
integritaté cum biliofis vomitionibus, aut deleétlonlmoria ceneda,& eoru habédaexpedita notÏcia:ita eOlm
bus, am (udoribus veniiit, hartt eft caura totu corpus
nllgas inniorÎl medicorn,qua~
de prxdiétis fecerunt
permeas Baua bilis, 02.are cùm ha:c (e ita, vt diétlt eft,
nominibus,cùm de rebus mterim dWerere [e[e crede·
habeant,fi quis cau[am {inguloru mlleftiget, aut curarent,damnabis,At nulla ex iis,qua: ad integritacé eUâ·
tioné officiu medici ille,{)mltlq i operxpretiû feeerit:
dunt ,(emiteniana vocare Hippocrate, often[lI~
e:
ql1a:r~e
vero quo quodq; diétorum comoùè nomine
An vero eam vna, qua propriè ezo vocare conlue\~
appelle t,. hand dnm me~icn
i? tereft , ali?qu.i tamen
horrifieas repetitiones [aeien ré:an etia eam, qllÇ :l~[q,
res cognltll eft neceffana,vbl altos docere mlheuat lehis fit,dignnm cft atteneione. Si enim tabidis, &abt~r
gere. Nam ad morbos quidem in a:gris cogno!cedo!
diu xgrotancibus (olee aceidere hxc febris , forta(Sls
nobis,& [mura prx(agiéda, videmus nominû exaétam
ctii fi horrore careat, voeabimus eam (emitercian ani ,
rationé nihil referre:quado vulgus non ex his de mc- '
fi die (eeudo iterû inlladat. Sed qllod dlXi, qU:lI1.do,d e
dicis exiftimat:ven'tm cùm à (anguinis mi(sione çonvocabulo qllxftio eft,nihil interfit, fi cui poti[sJrn ttlll
[pieiat a:gru comodiùs habere,cibllmqi in tépore [un}buat febri nom~
{è~it.eran:
Hippocrates,. no pl~:
mere (nam vel de hoc poteft plebeins,cùm vidit,indi
ne teneamns : adeo cum Ipfius de febribns arte pe rdo
ciu facere )déinde no ftatim cibii accefsionis principiu C ai, habeamus qua: ad anis opera requirimus , vel fi~e
excipere,fed logioreyoft tepore, mm medic~
collanillaru nominiblls. V Idebimr fortafsis couenire, v t W
dat.Iam eria fi frigida eum porrexi(fe, lauiiTeq;, it&q;
deamus,qlla de re Hlppocrates appofuit,qlla v.qcaI1~
febre a:grotu liberalliffe cernat,coneinno illu ul[picit.
& nô pronutiauidimpliciter, In febre (emitrlan~c
Sic etii, fi qnid de (eqlletiblls pra:dicat. Profeéto hxc
morbi venÏlmt acmi. Equidé illu, vocabulu
Vil
illa (unt,qlla! illnlhat pror(us,& verè medicu. Sophiimproprillm reprobare.Siquide illis,qllx integra~
fies vero,dnm de vocibus,& tignificatis co tendit, tem
limt ab(olutione eo(ecnca, dimidii amibllim us VOlt
pus corrupit,& fuu,& di[cipllloru.N os auté no inftibulu:itaq; dicinms [emiortl,d(nLO~
tllimus docere hoc 10co opera artis(nam hoc qllidem
femiafinu, {cmiaiTùm, & ita id genns reliqua p~
e~c
alias abûdè efcimus)~tr
breuiblls menté in(pieemus.A t vero [emiterti.1I1a tantllm abeft vt dim1dla 1 ,
re Hippocl'atis : qllod Vt Cacii,ha:c faeultas datur. Etvel mllltimdine [ymptomattl, vel viribns, vel horü t~:
ellim [llprà eui ipfe Hippocrates dixit: Infefl:abât ilta coditione, vt longè etiii fit tertiana detrio:vI~.
los plel'ofqi hxc incomoda:horrificx febrs,ôtinl~
tiùs hllills ill,l,quàm hxe illins eire videatur dJrn 1 .1, S
acLltz,omnino no intermittétes: modus erat {emiter~a:e
nô ve,;it in.m~e
~ih,qa
re adl~i{jc
p~:
tianus, vno die lelliores,altero grauiùs iteru inlladennome pO(llerut pnmill'hlls authores nomll1lS, qll:\ !t.
tes. Rllr{itS hoé loco dicldn febrc femitertiana cùm
ter .PomerÎlt tamé hi cùm teniana febris habea t , vt.l. J
morbi eneniut acuri, tu przter cxteras, ha:e eft maxi- D tertio qllogi die inuadat & adintegritàtê veniac,ql~:
mè lethalis. Lethale igicur [cmiterti:mam effc, apenè
[emiceniana alterû habe~t
de his al tertl no habea c,d~C:
H.ip~crates
ip[e dixit Je.briu ver~
ad fntegriraté v.evocabllifi inltitlliiTe.Habet cnia: vt tertio guoqllC 1~
- 1et hal~ ee ffienu11-:l In AP1101'1 fimIs c1arc doelllt,
. clat:vtaUte"ad1l1tegritate
.
,venlat
. . non He.,
." l)otl1. ' ~
ntentlll
lllua
his verbis:Febres qua:n6 incermittétes tertio die inmnt prxterd qllod &aece[sione cal~et
di rigoeIJ~
,
"
. . .~
Ah"
fi' r a...
gralle(cut,fill1t periclllo(x. ~ocung;
ante modo lUClp;ctC. d xc,quoll no Cllm clCcretione n.la tU dh:t C
termi(erint, periculu aherre lignificacuL ~J
itaq j in
etJ:l. qUdd die [ecundfi nohabeat inregru. LH;e t a 11W
veniétiblls ad inregritate (emitertianii effe Hippocraaliud eiu{cemodi illis adferre qui côment5:tur nU 1
fn1gis r..pienriam & vemm a'reis VfllmnegIigllnt'ga ,,'r.
tem.fc.ql1esdiccs?Atqui(anè guiaiût,ft horas qllaUior
&vlgmtiguis febrc vacet mediacllm [emitcrcianam
Noélurna n~
admodum lcrhalls,lot1
habcre,in numero habent :ale febré incermittentium.
'bus l
Sic ctia, ql1~medi,
&paruià magnadilbre ho ra nun
tamen dl::diurna longior .Sunt qUi
numero ~enlt,:us
vtr~g;
ad integritatc de~lctdbem vergar.
. J11
re, ab HlppoCratls (cnfi, dl[ceÙl1nt dltn1 in febnbus
Principio Gmpliciter nlimentmde(cripfirfepnLl
jnt~rme
r ih~ls
p~nl1t
[~mitera:ql
nihil hxc
d éincle hHlIl11 morcs orcline docet. Cùm itaq;
r
p~nclt
hat~ebl,g.IS
ab 1110 Icthll is dicamr.SatÎuS
caralogo di xiŒ:t: In ter febl'es gllxclam contil~
u~;
19uur fic) Vtl cen[wml1s, vocabllla replldiare) atq; Cll<Jllxdam in tcrdiu tcnent notte in tcrmicClln t, vel n~ ... c,
4
4
4
Ct!Jl0°'
-j:
•
d
and'
)
tePw~
j;
�de Morb. Vulgo Comm. II J.
tenent,die intermittunt:inde cotinuas cùm expo[ul[A
fet l ae mOl: ulb îllis de tertiana) &; [emiteroana. tra~aret:
hic ad febres acce[sit, qua: clie inuadllnc,noétc
lntermittunt: vel noae inuadwlt , interdit1 intermittllnt:quarum alter:un noéturnam) dinrna.m altera voC~t:noéhm13.
illam,guxnoéte imud.it:diurnam, ql1X
~l.Sed
qua': videbantur noétllrnœ tribuere lalldi, hote
Ip a ~on minùs vicio vermnt, co qllodnon flmplicit~r dlxerit,noéhll'na non efi lethalis, Ced addiderit,no
a modurn. N3.Il1 fino valde eft lethalis,ligl1et medioenter lethalem eLfe. Diurnâ autem non modo noéhuna elfe longiorem dixit , Ced edam eLfe etlm ad tabem
vergat,vt vel ea conditiollC fit deterior. Partim enim
~t.o
tempore digeri, & rare(cere m~gis
[ole t, fi c~n
;lngatul' corpus, & COllfplffetnf , lIluadens mento
~lfea.tnr
prauior:partim quod tepus habet, quo con\1 1el debebat, incommodl1m, Q.!!ô enim oportebat
~etnor
cubare,hoc cogicul' xgrotns medico conCu- B
:.ntl dare operam:qua! cauCa efi,cllr temporis dillturfilta~
marcefcant, tabe[d.ntque propter alterutrum,
: ~I
e~t.ïnrdi\1,om
defeéhl: fi non cubent,quod
e pertlltonis vitam,& non hominis agant,
Modi autc:n,& fiat~s,&
acceffiones in~
x.
gularum harum fcbnum, cam continua.:
rum,quàm inrermittenrium,funt hi. Atq;,
exempli gratia,continua cH,qua:: ab initio
florer,& viger maximè,infdtdrq; grauiùs:
circa iudicium vero, & in iudicio imminuicur. Nonullis leuirer incipit,& furnmi[.
fim , {cd illcrefcic in dies,& exacerbatur:
{ub iudiciull1 vero, & in iudicio, abundè
elucer, Sum item, qui bus cll111 leuiter incœpir, allgecur, & exacerbatur : & fimuJ.arque a1itluandiu viguerit, vfq; ad iudiciul1l, & fub iudicium rurfus {e remirtir.
V[u veniunr hxc,.& accidul1t omui in febre,& in omni morbo.
febriü nôr:llngu,a mores v03a5,nouq~
, ~1od
dtftercntlas,& eLfel1tl:J.s.HIC formas eulmgularû pr\l, Jeptinuna longa efl,verlIlu no Iethalis.
ù:éhrum fehrill de[cribere confiat.Continua itaq; di~na
hac longior etia,at non lerbalis.
cit incipere veh em::nti[simè qllibufda, [ed vCqi ad illdiciu panlatim rcmitti.Interdum medlocriter cùm in- ·
o l~qte
~ipocrat
deeet diffidere Cprx Ce ferc enim
1~l. 1$ a.rhltrata hxc eon[cribere ) neque men tiri conchoallcrit,crelcere pedetcntim ad il1diciu v[q i,in guo
n'~l.t,dICerégn
etiam CeCe vidfe.~a:
ob[ernandu
Cam ait elllcere:qnx quidem contrarill inter Cere illdicium obtinent.Alili pr~teà
modu elfe tcniumdicit,
d~ J~[ieftrdlo,
& experientia de veritate exifiimantn~l1·
cd lta Vt ide nobis non accidat, quod vulgo hoex ambobus conftitutu:vbi leuiter ineipiat,& pofiqua
paulatim increuerit, & infti fit magnimdinem aLfecu.
Ît~nur,qliaem
fortè conCpicati, qui (eptimo die
ta,remittat Ce,dllnl remet di[cmiamr.Hos cres mod~
~u rtitn, ae tertio fcbricitaffet, ab initio dl1xernnt elfe
~1Jlm
quidam febriblls cotinnis tribuere cenCent, non
intcnddarn feptimo die circllitl1n1, Poteft enim ca fil id
' atq; adeo\ filml'1"1 etlam VIC1.US
.a. rano'
ne er() ..l~ l m
ellelure,
C :tttendentes qllX in oratÏonis [ux [cripfit fine. V fil veniunt hxc,& accidunt omni in febre, & in omnt morhoi: enim œgroti non prorfils funt affeaione mor
bo. Pr6inde non iam {olaru condnuaru, [ed omnium
Ven~ \ er~ti,
(ed [emen aliql10d retinuenlllt, his veu
lt
etia aliarum febrinm,qux continnx [ullt,&dilltllrna;:
ti0riblls,f."tpe (eno die à printip· : d VléHl ne~lit7
10 (ch '.
v oJ
r
•
.1
f:
imo vero cniuCuis cria morbi,acmi ccnè fimnl,& propc
rtCltare , [xpe leptuno,non raru OétallO, :rlixi,eoCdem modos effe,confirmat. !am cria [ymptofe nlttnero alio : & cùm febris ce{fal1erit , purantibus
mlta eadem rationc iudicacur cunéb.Emq; ùolorem
b;tor~IS
elfe liberatOs,eodem omnino viau vtentiattendamlls:hic maxima fçpe incefsit vi,marcefcit auatf~.x
!e..ll\ine morbi reliquo totide diebus in eandem
tem panlatim, V[(]i du pror[l1s di[cutÎamr.Interim leq\lÎ t!o.ne dellcnientibus, fimiliter febricitare, ~od
niter al1Cpicatlls, vbi ad vehemetifsimll increuerit pal{
~i;:
I~pc
poteft accidere, vt & xqllale fit,quod affe. Gd
.. xgrou. eun cl"e Vll;{U
'a.'" hab eant. H'le
latim,fnbiti habet dece[sionem.Intcrim à vigore abVero!lIS eft re
1 nu,&
e
folmo,quatlto tempore in creue rit, tamo remittimr.
ferlta:e v : a efi cirellitus morbi, quado exaaè ab illis
UenÎt ~ratone
Via\IS, febris in idem confHcutu peramcm ex horum confidcraüone of- XI.
\' 11 r.
Tqlte~admo
fieri in quartana videmus,
\' 1
lil
Ea
eit 1 tlr~na
et laIts
~c:elr/n
• Je
!Ya:
'
paulo antè eil, vt [nmmatim referam, qux
'.
.
cx~u;fitall\h 10nCll\ hab et parUl. tempons,tertlanam
anc
erre
(),.
\
r
t:' d '
.
.
()l1ltlia{i III • "<.!.!.a!vero lecam rere a dllClt per eClltl
&:de h dl~ns
in commentariis de differentiis febrili
. &~inta
P erl~t
• 1 ICIlS,
'
peffima dlomnium.Erenim
tabcl1l,& iam tabidis [uperueniés,
l' Illtt
. .
ah ldi h él:'
e lCa febre laborant n\lq1~m
ceŒ.l1te:clldifièrcnn:.naUlfam, Vt Cxterarum in commen tariis de
ci il1\'~s
febrillm didicifii In qllibufdam vero vidi
j
1tl.ali .:
.
.
,nlladent'h qua ex clrclilanblls, am tertio quoqi die
lnfeta~'
liS? :tut qllotidie:&, vt Hippocratcs ait,ctii
<.lita: de fel;~nta:d
quaeadé à nobis tibi diél:a pnta,
t tl1na.uls paultl antè,& nonallis 3.udiuifii.
,
ferendus viEtus.
exquilica ciro iudicatur , ncc
l\lS tOta.
D
Prx[a311m te motus morborum vu1t eLfe, vt accomo
dattul\ illis vittum prœbeas.Siquidem morbi vigol'e:n
re1i)icientibas cft vi6tus nobis ineunda ratio. Atg; 111
opere de viétn~
l'atione in morbis acmis, & in Apholi[mis quo debcas paéto comrnemoratOs morbol"l1m
mod~
cogno(ccre: item in comentariis in prxCagia,
& in libris de il1diciis accipies, qux hoc libro filmmatim [cripfit,in primo huius commcntarii clpitc.
Jviulca ia alia quo'1~
opportuna figna his XII.
germana [ult,dc.q~bs
partim aliquâdo
fcriprum cf1,p arn lal1l fcribccur:ad qua:
di[ceptaro,expendlto, arccndito, cui boril
prxccps malum,& mors portendatur,vel
ia infl:er,& cui prorogecur,vel no:& quando}& quantuS,atqi cui fic dandus cibuç.
n:
.
•
~anq
�;71
Galeni i~ Lib. 1.
Hippo'ç.
11lmqnam cxitiales,111is commentarjis cil: dec1arattUlT.,
~anquàm
muIta, à qllibus efi pr~[agicndum,
dixit : clfe ramen & alia dicit, partim iam prodita , in A
c?gno- ,XVI,
InCuper eÜ ani~1duerm,&
libro fcilicet Prreiagiorum,partim pl'Odenda,
x 1~
' ~tr
diebus paribus accedunt, paribus
iudidirur:quorum vero funt in imparibus
acceffiones,imparibus iudicantur. ,
~repius
diximus fieri in accefsionibus iudicia, tum
quod in iis humores vehementer mOllean mr,& velllti ebullientes cntmpant fanguinis profllluio , ve1 fildorihlls , ve\ vomim, ve1 deieétionibus , vel ha:mol'hoidibus , vei menil:ruo mlliieribus, mm ,propterel
qllèd id temporis ad excernenda illa irnpellacur Natitra:fimlll quod grauata,& onere prelfa ad excerne?dum irÏtecur ,fimul ql10dillis m:1gis fufis , & excreuo
noxiol'l1m humol'l1m promptior , & illdicium fiat B
proc1iuius,
fcendum, quœ fint his' temporibus tutu ra .
iudicia ad Calurem, vel ad pernicicm : aut
1110menta ad melius, vel pei us.
Hoc loco fignificatum ditl:ionis iudicii docct, gllOJ
breuiter dicas ,morbi repentinam e{fe nl1taioe!~
Nam fieri mutationem quadrnpliciter ,ipfe dilll,Cld e
fignificauit:adfalutem vel perniciem:ant moentU~
ad melius, vel peius,infigne quidem. P rxtcrmiG t ~ro
dicere infigne, vt quod in communi fignificato diébo~
nis iudicii con tin eaeul'.
,
...
C
b
Pra:terea errares re res,quatnxU1~tanx, feptimanx, & nonantr, quibus iudl~
centur circuitibus,confiderandum.
.
Ne de his quidem i.n libro Prre[agiorum di[p\1ta~.
Etenim errantes finglllas acce[siones hahent il1ord~
natas:verùm fignis tamen,qure decretoriis diebllS a~J
maduertuntur, illarum prx[citur iurucium. At d~ CJr~
cuitibus, qlli ad integritatem veniunt, cuiuunodl ter~
tianarum [unt,& quarranarû, often[um efi vulgo rne~
dicorum prrecepmm incognimm ,quod (emper ~os
in xgris fÎ.lmlls experti. Non enim fimt dies pri~:
at~
tendendi ,neqlle ifto ordine numer:mdi finiph cltC!,
<;xterùm accefsiones : vt iUe de exqllifita tertÏana ~n
Aphorifmis dixic:Exquifica eeniana, !epeenis cjru~
tibus, Vt longifsimnm,iudicatur .Nam ve hxc [cp ce~IS
circuitibus iudicatur , eadem raeione alia nOllenis Clr~
cuitibus,alia vndcnis,atqlle ita déinceps pro nurnerfi
Videmr mihinon propriè viilrpare nomen hic cir- C decrecoriorum dierum. Ac de quananis eadern c
cnieus.Nam ipfos dIes quibus fiunt iudicia, ordine 0ratio. Vnde in libro Prx[agiorum ait: Fit aute~
tpnes defcriplie : & in prrefagiis circllitus, qui in quaqu.artanarum edam ftams hoc ordine. Ego vero ~
hanc commentationem c!lm apnd Eudemu!11 phI.
ternario numero fiun t,diligenter expofilÏt. Vnde videntur h::ec comentationem reqHirere decretoriorum.
fophttm prxdicerem, qui tribus tencbamr ql.ar~IS;
dierum. Primum itaque dicit decretorium diem elfe
primam de illis receffilram primum,qux ccrus dl:
parium dierum, quarmm : inde [extum, poft hunc in
iuuadebat:& poft totidem circuims ab hac depu\J~
am
'
' pofi ea' cerna
· fi1011'1 Ique
pleri[ql1e exemplaribl1s eft [criptus oétauus : mm deteram cerro d le:
mo d 0 cum
. éb~
cimus. In aliis eft (cripcus quarms decimus pofi [extû,
prxnuntiarem, ex dillin:l.11di a ree hxc prxdiccre Il l '
bant, non,ex medica [peclllatione : tal11ctfi vates 11\il 5
déinde vigeilmus: fiib hunc in aliguibus vigefimuCIr
"d
' prx Jice nte
'
Qll3.rms,in nonullllis trigefil1111[quartUs. Ab 'hoc <Jl1aquam
VI ''ment
vera R
omx d
e xgns
'e~
dragefimus:fub qllem fexagefimlls,oétogefimlls, CCllNam Hlorum,qui aliis in vrbiblls fi1l1t,null\ln1 (CCI P\_
tefimus.At veromorborum,glU impariblls diebus iudculum. Nos ( qllod Deo approball te dicandfilll
dicantur , primum dicit cirCllitum elfe ( Sed fatil~s
, ve
la re ynquam prxdicenda offendimus, A egue 1 ea~
t
indicauimus ,erat dicere non de principio) tercililll,
qua; de iudicio fimt expoliea médi ecris, Hippoc;a ~
' ohitcr 1111'l'H (l 1éta' Hill _
d~ine
guin mm, mo x feptimum, ab hoc nonnm, [ub
ens ,artcque d'Ignus. S
ed hxc
. ad propohtam
' nc J11 reb~
quem vndecimum,ab hocdecimum[eptimum,nun vi- P ta. N lInc lam
interpi'etatLo
uenamul'. Nam Vt inlibro Prx[agioflll11 om nctna, ~
geGmupri,o~à
[eptimllm .& vigef~lJ1,pO
folnit
de dieblls decrecoriis difllmtatione11l, ira de Cl~ ~
ftremo rigefmupn.Otcdl~s
vero mlllCH. '\'
.
. merTlI
CllltIOUS qlloguc. At nu(gllam de '1utnral~.
pr:t~
brationc de diehus decrecoriis, omn1\1m effc decretol~it ,', vcl (:ptlmanis, vel non ani.s ,non moù ù
A~
riorum validi[simos , qui guaterno , ve\ îcpteno clrfaglls, dc. Ipfis, guicq\lan~
prxd,ce?s ,J~d
Il.c J pr:t~
cui Cll filin t'moderatiores his elfe, qui ineercalan mr:de
phon(mls qll1Ùem. EnJI11\lero cum 10 hbl,O {bCjuibll;,qUla probabilem hahent gener:lCionem, dic~
(aviorllffi cl i xit Fit autcm guarranarum ena tn er~
mus, ln cllnétis imparibus nihil eft err:\tlll11 : ex pan<
J,
'r rn e
t~1
hoc ordine: Et inAphoriunis, Exql11 Ica derTl
bmparnm reéèè dixerunt viçrc{Jnlllmoét.U1l\I11, & de•
•
\
v
tlanam (eptenis iudicari circuitibus: PotC,rae~
rD'
clInum,glll negnaguam decretorii umt,
opcr,} de gllintanl , fertim:tna, & nonana IJCJ11 ~t\l)
xv .
Porro {ciendum cfl:,fi propè iudicentur
,
fi'
r ' · Ir
F'lt autel11 '11,lart:tll<l
nlll1tl;tre,
l Ica lcnpllllct:
' 'j1.~
ctiam
fiams,
codcm
modo
guintanarum
,
fepn
jÙS,
excra hos pra-{cripcos, fignificét rccidiuas
n
arnm,
nonanarlll11qu
c
hoc
ordinc.
~
e
S
prelfe
forc,fidl1t911C pcrnicialcs.
'
tCr
'
d
, enarrarc fin~los
<]uam
xgros
agzre'Jar, m :de~
'h
'
cl
l
'
~
d
b
'
cm
prxdiéèos dies he,ne, & hnnitcr iudi c;ue, tllm iudi1111 1 tlIl11 a c an tatem
tlIOl a
rem tat d'\ 1l!J1'
,aros Jllorbos omn1l10 elfe firmos , clladerc :U1tc nontur ,in commnne v t dc iltis omnibus a1iqujL~cld
.x 1111.
Efl auté primus dies decretorius circuituum,qui diebus paribus iudicâr,quartus,
[extus,oB:auus,dccimus,decimus & quartus, vigefimufoB:auus,rrigefimus,quadragefimu[oétauus, fexagehmus , oélogefimus .. & ccnrefimus. Circuituum vero, qui
iudicâc imparibus diebus, primus,rertius,
qUlnrus,feprimus, nonus, vndecimus, de,cimuiTeprimus, vigefimufprimus, vigefimuiTeptimus,& trigefimufprimus.
lt,
,
1
JI\,
XV('"
�De Morb.Vulg ..Comm. J l J.
573
<;1fl:cndi ~tminals
oper~bls,tmJn
~ . edni
Mctho';
<1,0, dllphce effe quxlhoms muenrlOne:vnam;qlla:: ra- _ A
tlonca{fequirg~
v.nillelJalis,&cOmlll1is fm
per finglllana ad comil1lme, &
~n,:l1erfam
peruni:~at9
hxc q~idem
coplere vni~
, e, ~tem:opra
vero aruficum clrca formas ver[an
~ldas,
ad qua:: debere exercitari, qui vniuerfale '
lamantè inuenit:Ïam etiaad eonfirm:l.tionem eorum
<1:1:1:, ft ll1 t generatim inuenta,fingularia condueere : ad'
dlfclplll,orû prxtereà eaptu1l,h~c
ve1ntiexempla [une
gCllera,11u prxceptorû. ~a
de cauCa ego guogi in ~u, ~l1bratous
omnibus meis, no vniuerfalta tanttlm,
e~ & hngnlari:l ex Hipocr~ts
libris coll::gi: prxcipue vero capita ex lib ris de morbis vllio-aribus ad[criP,fi,in gllibllS à capite ad calce eft omni:l~qux
xo-ris accid
(;)
,
erunt, perfecutlls , In dyfpnœis it:!.gi Ol11nes comlllen:oralli, qui in lihris morborû vHlo-arium diffic 11-'
iu:lc~ter {piranel'qnt:in libris de dichus dec~'toris
tas fi 'l'
'
uis: ~Il lqi aliis ?,lodo: ~ac
prolixioris narratÎo11h11 opus fitJls, qlU ad artls opera properant, Sed
~l1:ndo
COlltCXtllS Hippoeratis nom~lis
cft in locis '
~b[cl.rio
, ideo opcrxpre tiû v ifils mi lu [um faéhu'lls, '
~; cg? leubrati~ns
explicarê: Nar:' ~mnû
[ym;
P _n : ltn,g.~
fino-l1hs narrat morbls aCClddfe ft ftama
tOtan
0
'
declaranda
am '7enerationis cau[as
guic-'
, attira-<Jllld
Vn
~
,
0
'
.
~
,
\ "qlll feripfi coo- al" hue omne trasferre fimulq;
COllllh
'
0
)
b - ~ l'cs clcl1cniat, vt in /Ïno-lIlos xgros fino-ula ha~a [cnbenda volumim, ~od
fi,qnx in libro~Px[aâ~O!l1m
~Int
plenè tradita, eorll hk e xépla tan tllm in-,
~ IC,e , reuciens [umma difciplinx ad libros guos conCt1pfi,in fpem venio fore mihi fermone c5pédiofilm.
~tlornmfx:ae
)7~:.
. rem
totundum allatus erat. Sudores rl."fi ' . . '
.'
"
.p
petuo rI gldl. AcceŒones dlebus panbus.
"
ln hoc xgro,tenio die mo.rte impendere,ql1i gencrali6 pr:x:ccp.toru memin!t, clarè per[piciat, Nam pri- .
mo die muaht acllta febns, qllem [udor exccpit, vndc
febris no eft di[euifa, [ed nox etiâ grallis fuit, SceûdllS
omnia exacerballit, Inde tertins dies excretionem habuit n'i grarû vrillaru, Itaq i etiain quod p rimo die ac,cidi, [tatim penlieiale cra t. Nam, dccretoria no iudicant,i,a,a tt lethalia, aut difficilts !l111t indicii: lethalia, fi
9U~l1S,
f~,mptoa.'
v~l fizna lethalia accidant:difhciIls mdIcll, 11 ab,19! hiS itgna permaneant crudorum humornmJn Pluhlco vero figl1ltm aecidit Icthale qnàd
ad fidore non di[ctlticntê fcbrem tertio die nio-:x vri& {- ,
Ir '
l'
,
.
0
nx,
ms acceu ennt, mgllaqlle 1I1hlpcr inamerit &
implacldus fuerit tota noéte, vigilaueric, de1iraue;it.
B Hxc cùm ita effcnt 6éh, guarto ait die omnia molefi'
,,
fil1~e, ' I r li"
lOr~
~l1a, {'Ir
lUC, ~ v n~ls
te , r~l1gas '"
'<.!:a~-e
fac
mem!l1cns, vbl qUaI ms peunde vt teItlUS grallla h:l.b ea t (ymp tomata, &fi <;na in morbo acllto, breui expe~nlmÏdicu
eH~
: fi par~bls
~Icbus
inuadebat,
pOt,l~5
JI1 p ~ n~us:
~ero
Impanb~ls,
JJ1 hi~,
At91:C \'~1
llld!Clllm, lllhlc fClhcet &mors, 111 morhlS gUide eXl'l 1'b us. E t vero'd'
.. qllod
Ua
a lex tn"d'lem Ph'l"
1 llCLlS perm,
fl-'
'b
d'
b
h
b
'1"
(' d
accelllones pan ns le ns a cret: nam 10C Iple
cl
'
H'
'
d
'
"
c ar:llllt Ippocrates, glU a eXltltril tOtIUS n:lrratlOnis ad hune modum [cripfit : Spiritus hllic erat perpetuo quaf1 rCilocan ti,rarus, & m~gns,
Lien in tumore
ro :undllm allams èrat, Sudores pe rpetllà frio-idi, Acc~ fsio l1es diebl1s pariblls , A lins fonafsis xge~
paribllS
fymptomatiblls,& fi gnis,no die [exco, [ed oétano ob,1 \'111.
I Ifcus propter mœOla babltabat,hlc
irec,fi &viribl1s effet Philifco robufiioribl1s,& minù$
lllorb o decubuic Primo die [ebris fuit a- C fymptol11atafinr,&fignaperniciof.'l,Namcl'tmhic ter
CUta fud '1 b ' ,
~ h'
tio & quarto ùienigras vrÎl1as redderct, apertè qt1àm
,~
aUlt, a onofam noae abulC. POeffet cacoetles mo rbus, proclebat, Sl1qol'es prxtereà
rIdIe omnia eua[erut grauiora, vefperJ à
~rigd,
&[a~l1ins
fiilla 9 uinro dic compr~balnt,
I
,C
rnelius babuic noéte quieuic. Die
Impeden,s e?otl,uml11 propll:quo effe,: mul:èhdmagis,
terr',
. ' ...
, g u o d adlec.lt ftlllç mernm hl[ce verblS: ~tn
to ad meIOn1allC& admendlc vfq; febre Vlfus
ridiempammdc naribl1s ,ldqi mel1.1m fi illallit. Ergo
e liber elTe:Cub crepufcull't vero febris
(ùm vcldeicétionemaluidicit, ve1 vomitionemmera,
aCUta cor' ,
,,,, r: d
r: .bd '
jn terpretatnr no miftam,deieéta vel euomita,am Ralla
npUlr"vna cu lU ore,11o
un, us_
1".
' 1" l nfi'll
'
etat [,
,',.
lyncera b'l'
1 I,autatra, aut v HU et~,
I a vero'fil acclredd l ~gu a p~œter:
ex an~1
t, ~) gra y~'1 ~ a
pia~ls
pmu fanguine, ~lbnm
(quido e.iu~
hi~ efi ~e, 'dJt:noéte grauc habUlr nOdOrmlUJ[
.cnllanscotor) nonrefrecogltemus. Rubne11lmfillla
on10ino delira 'r (')11 t ' a,
.' haudeftinmorboeXltialivifav nqua,fedatrifemper.
Ul: ~ar
0 cun ~ eXaC,eI Pr6inde verifimile eft, hlleipfllmatrû dicere Hippo·
Phl'
..
,
,'
fi
yfiere
fi
batafi
ru
.
moldhor ,Vrin;
cl'3.t~m
mer~,intpag;
v.eh~ntram
. !taq;
ad mcridié paru
clarepntd~:OmobICX
ta~eql.()
, enaribus / d.
- fUI ' . '
,
D erat1;10ntl1rHS dle,cofiabt.Ag~
vln quarra dl~ vrtln.
,1 q, meru 1 aUlr.vnnxvanx,
nX11lo-rx permanerent &accc[slOnes fierent dlebus
- t nubes qu~
d-a rocu-d x gem'
, 0 fi qllldem
,
)
. ,-, repu~nalt,
Ir
tu qUlb us era,
panblls,
xtate,
& ro h ore Vll'lll
' r~ filUiles,diftperfœ n6 refidcbar:fubdiro -doéblJu~?
dicm xqrum [ufca~r
probablle c\at:
balano
' '. .
fin fecus,dle [extO dlem [uum Ohltlll u~l,e{f:am
cum
gr ' ,pauca recrlmcca flatuo[a : noac [C prxtcr illa ql1inms dIes bberetfangtunl ftillam mek aUIt~r
habuir, [omni pauci,dd,ramcnra
'i,t~lmfrgdose1pub0queb atu
'
d
'
raO e affirmat: opnma ratione expefr s xo-rum accefPàt,nec . _r ,extrm;~as
vn equ,aq; frl g,efioni .te xto clic i?I,t~n(
~egl1am
f~re
p:rferenda:.
POt~rla ,ad ~alrc
1~,
reuoc:r1 amplU~
Hxc mg;. a(f~ntl
111.1,5 ~ ' lcentr,g~IX1
vl1 , Ue~[n1c
fub ,~tmnxJ
mgra,altguantll dormiuic:
ecrd
ro lSd~?U,V1n)a
[l~o1ïbus
traduaJn hbns
d'cob,
'fr' 'd f1 d '
. fimtdecretOrJls,adhœcmltbnsdedy[pnœa &deliparte l' nurUlr, ngl a U aUlt,exCrm~
rio, Namctl11lin libro Proriagiorumdixerit:S p iritus
defl s lue[cebac. Die [cxtû ad meridié dl freques,allt d,ol~rautinHm
t i Qnis
[upra [cpmm
unaus.Spiritus hUI'C erac
c'
tranfllcr[um,tnd IC1l1m efi:magna rcfpiratio, &: ex 10nperpe
"
Il' d l' ..
'ft
.\
' Ir
fil te UOcati
' , uo qu a("',S Illtcrn:l IS, C ll'11 nuncla e : & modu dellralle
.
,rarus,& magnus.LIen III tum,?Î>hiliicllm oficndat, nulla f.éh difficilis reipirationis
Ille!' U~1t,
Vrl1~
ntJ~ra.:ox
d IOrts colOriS. ~tnro
mentlonl:
�;76
Galeni iri Lib. 1. Hipoc~
57;
mentionepertotamnarrationem, reétè inexinlora,,tionisaddidic:Spil'icushlliceraeperpemoqllafireuo(aoti rarus, & magnus, Liquet alltcm perinde eiIè ramm dicere,acex longis incerna11is, ~J.fi
reuocantÏ,
fi 5nificac,vt recordanci:fiquidem in commeneariis de
dyfpnœa, ob offenfionem fieri mentis fpirimm rarû,
& magnmn ofiendimlls, quafi obliuifcente :taiont m
ro , ve nefciat, nec quando cohibereeas) nec quando aufpicari debeat.
a:e
extrema ~embra
iterum frigebanr. V~l
A decimo obiir.A primo hiC, ad finem viq;
fpiritum magnum habuit, & rarum: prx-,
cordiorum perpecua palpirarioncm. An."
b
Î.
num xtaris age ar circirer vigellmum.
In hoc œgro, ql10d non fecie in primo, xtatem ad ..
fcripfit.llle enim merito perilt die fexto,quod in aCIlto morbo , exitialia continenter ab initio haberee fiXIX.
Silenum,qui in Platamonis œdibus progna,& fymptomata. Hic non aliter, atque ille à p~ine filios Eualcidis habirabar, ex laffitudicipioaffeétus, tamen qlliafirmiseratviribus, addlem
progreifl1s vndecimum efi per virium l'obur : qlO~
nibus,poratiombus,& exercitarionibus inverifsimile erac cLlm alioqui fuppeditare, mm ver~
tempdl:iuis, ignis corripuir. Cœpit {imul
quodadiecicœtatem,dcclualllt, quamin Phil[co~O
&
"
"
addidit. V nde eo quod illam pr:Eteriit, fignificalliClI'
1
b
lum fuiife maiorem ,ita vt minùs validœ vires cifent.
ex 1um bIS a or are, capltls graultate renebatur~ collumque comendebarur. Pri- B Alius autem œger iifdem ab initio fignis , & [yJ1pt~
mo die aluus biliofa,merOl,fpumofa, dffamatiblls, validis viribus finon foret,perirecad fCft!'
'
.,
, m u m dietn, Ade6q; hic ipfe,nihil efi faétllm prop!US,
quàm vt eo diemorerecur ,de quo (cripiit: SCptlJllO
tim mu 1ra re dd id If,vrma llIgra, m qua 1lIgra fu bfiderem:fitibundus er ar,lingua aridie obmuruit, extremœ parres non ampliùs redierll nc
d~:
Noél.e nihil dormiuit. Alrero die fcadcalorem,nihil minxic, (~:U'eplanû
ex his ef[ pro:l:Ïme illum morcem dellenilIè.A t qllia viribus er:lC robris acura,rerrimenra p1ura,tenuiora, fipubllfiis, pornitad diem proximû, qllidecre :orills eraC,
mofa:vrina nigra:Nox grauis, aliquamuvndecimum perdllrare, qlladoquidem Tercio & qlar~
5
lùm clelil auir. Tenio cunB:a ingraueÎce- t o diein peŒmis ver[atlmfi~ns,
& fym promaub1l ,
,
feptimo oporrebat vita excedere, qnod [cilicet e~nt
bam: prxcordiorum conremio lùbmollis
magis accefsiones diehlls imparibus; id quol hJ[ce
vrrinque promiiTa ad vmblilcum: aluus
verbisfignificauit: Terriocunéta inO'r:.me[cebant, Et
r
tenuis,Cubnigra:vrina curbida, nigra: Nopofid irerum: ~larodie
eadem e~ant.
eum igiru
robore viri un (eptÎmum diem, vt dixi, potuie {llpe·
item in(omnem duxir,multa ver a, ri[us,
rare, oétauo papnlas cum fildore habuit rubences, ro·
canrus,moderari
non pocuie. QIarco C mndas,paruas: natLlra eins morho repu!!nante,&:h 1t•
d
morum (uperfhûtaeem malortl ad clte~
proelJ1t~
n Il
d le eadrm eranc. ~jnto
cleébones meIdqll(! fuiccau!à:, cUl'die nono nô licmorculls, {cd Vil
ra',bllIo[x,lxues, perquàm pjnfiues:vrina
decimo.~
fidieoétauo nihil tale accidiifet, re{ta'
P
'1
libJ
'11
b'
,
.
'r
'
qu eJl1
teoUls,liquida,pauca:méte conl itie.Sexro
d~cb vfic ~n
o ~,?
1re",' cum IS ;~e:t
l e Pbtlm~sÎira!ÏC,
JXIC, umer. '<..!.!.Ja vero a!~ e
l' eela 10 mol' 0 e
rrl
'
1
cap!Jr parum fiudaUlt, extrcmitates a geidcirco fini adiecit narrationis, lpirimm ran11J1 ell _
r
bam liue[cebanr, mulcùm fere iaél.auir,al- habllilfe,&magnum cocomorho. IameciaJ11 pr~ O 111
UUS l1Ihii excreuir , vrina: rdlirerunt, Fedia iIli perpetue> palpi aif(! affirmallic, quod q t ~1 ~ •
tnrbationis, vel delirii e{fe tignum in libro Pl'X ~g{fe
bris acura. ~ep[imo
die obmutuit, exrremm eil diétum. Videtl\r homini inflammacuJll n~J ""
'c
r.
• 1 dJe .. •
relleruor acl caJeptum
tran[uer lum:qnam
oh remdum teWllll
1.
m:r parres non amp l lUS
lorem, nlh,l minxit. Oé.tauo fi'~ idus roro
exponeret,fcripfit: Prxcordioru01côcentio ~lbr0J'
lis vtrinque promilfa ad vmbiliCl101 , Sllbmo1hs allce
f'. cl or: papu 1x cum ud
cOl"pore lU
ore rucf[ filbuaClla,hoct
cfi, citra tLlmorem,'
qui fit, v: J p ra:(_
benres,rotundœ, paruér, varis limiles per- D cordiainflammarur.Sed vbiinflim:l.tione (epu crl\
manebanr, nec ab[celTum effjciebanr:alui
luedi prxcordidJ., qllÏafilOt adilllld conEt~e
, ~a':IS
uorur,COnten unnll' abfguc mmore. t la01 JO
St.
irirarionfs parure, ilercora renuia, veluti
narrarionis initio dixit ex lumbis i11u01 bho rare ,!_
crud a, mulra cum Jabort~
reddebanrur:
cap.itis grauitate tencri,~ol{mqd:uÇ!1?é
1
bo ad CXiriltfll ïpcfunte,delirii nota! fimt: qu:t 9,\J liS
vri am rcddebar cum dolore mordacé,
fi conillnéta vigiliis fine l't'J'auitate cffent, phrcllltlCI1S
merJ.m: aliquanrulum re(umebar caloris,
cuaderet,Nl1nc capiris (7~auics
abund3!ltiidecbraJ1'l
~
, . d
lido rll '
. ..
fi'
&
Î. Î.
b
Î.
contmen III eo hnmorum , non penn e ca
uJl
omO! renue'i, quaulOporcs,o murelCeaut bilio[orum (nam prorlÎls in(omnis ciret) a:~s
bat:vrina renuis,liquida. Nono nihiJ mufigmhcauit foporatlun elfe. Verù01 Je hi s afct~
l ~
~ ,I
tabatur. Decimo potum non fumebat,fo.
in guibus fimul (oporancur, Jcdetira.nt, cùnt p!IJ1'l41'_ *trf/~I
,1
b
Cxponemns orarioncm libri P rxdiétionll, lat'~S
lu~t,
Al xe ~ ' ,
P?re tene arur,& fomni rcnues,fimilia almus, * Neque hoc loco prxterellndahxc n~i1
'fe-tr~
j '1 J~
UI cxcremenr'
' .. quo d III
Î. b
..
. (xpedlxlmlls
,. al"las, vh'1. 'lLl Imanlll"rfll ' ,f/
.
a:JTImXlr mu lrum
cltlus,qnod
etlam
c,ra{fum in ma~el
eu, adcbar: quod Îublifiis ex ~alfis
fehricitare cœpcrint , fi qdl~01
;~irj
P ' ~';f l~f
li 1 l'
Ir
CJllam lit morbo corpus oppormnuOl, lan~
1 (si~ tif)
ae bar"erat lml e {arma; craworÎs,albuln: fcbl"e.*Atq; pror[usSileno id acddüfet, qUlet ,~dÏJ)
1
�,
, )77
~ ; ~M.
d"
~ ~nlbus,
,
de Morb.VuIgarib.Comm. 'III .
'5"78
••
• • •
•
tr o M.1
potatlo nlbus, & exrclt~onbus
Intemp erum humorum. D éinde,d ie oétauo dm ex liene in cm
l! ,O'n 7cd' ~blS
erat correpms febre,nifi corpus iam ad morbu m A ra n::mfirent, hic
diminllebatur guid(,! m , cxteru m ad
' treO!l ~ ~{fc
comparatltm,guod cognofces Cymptomatibll s, &
cru ra dum deriuar enmr , primùm ei ingncn doluit fi{ « I ~ :' Ig~S,.qla:
primo ftatim die,& fecûdo apparebant. Pri
nifirum , guod pofitum efi fecundl1m licnem: pofieà
~ ~ ~ mum ltaq; eum,inquit,ignis corripu it, ita [uo more fe
n-5Geru
nt ad vtranglle cibiam dolores . Atgue ha:c [ym
l. r ,~. bt·em v~?emntiCsa
appellans. Déinde " primo die
ptomat a in caula fuerunt"quam ob rem commo dè 110~ l @ .:rlt« a ,uns blhofa,mera,fpumo[a,affatim multa delecit .Poft
éte haberet:etiam minxit vrinam coloris melioris,qua:
~1: ~[«
e.~ vrina,in qua Cubfiderent nigra, P 0 fi mrfus, lingua fi
paucum haberet & album ledimentum . Mox die [eque
' €if .1: f1 70 tl llnda,& arida. Notte nihil dormiu it. Sileno mox pri
ri, qui nonus erat,cnm [udore eft iudicams. Tanti fci!~I1(&Ùp
I~o.die
pel'multa acciderunt [y~ptoma,
&. Ggna exilicet erat decefsiffe qua: molefia erant ad partes imas,
i ~ 4 : ' 1; tlalza, Vt intelligere apertè poffes,laCsimdines,potatiovrina:qne concoé tio. Veruntamen ne Gc gllidem pol f t , 1 ~ nes , & exercitationes morbi occafiones fuiffe. Nam
tuerunt hxc à morbo pror[llS regrû vindica re, gui die
Il'<<1. or il· a?pelles pra:ter ereteras propriè oecaCtones,quas Grçnono [udauerar. ~are
reliquias qllafdam habebat pra
Cl1iTeocpf~s
vacant manifefias caufas. Cùtn vero alia
llomm humor um,qux recidillam decimo quarto die ex
pra:teà
' ace{fri~t
qUa! homini impend ere morbll m
cÎtabant, à ql1a omnino efi die decimo [eptim o illdicaarguant,l11ulto tame 'tempo re prrece{ferint, veriGmile
ms. Semabatur etiam in hoc regro iudiciuln diebus det~&
,.potuiffe & Silenu hune, quod longo tepore B cretoriis.
VI~l let Ilia ratio ne ea de re morbu m eomparaffe.Nâ fi
Philini vxorem in Thaf o, qu~
filiam x XI .'
;fi~ aborando, & ~perando
[efe ad la[situdinem V[qi
peper
e
-at,pu
rgata
m
ex
prx[c
rlpto
Natu
t' 19at,POtet autem laraè eum intempefiiuè exercitafi~ne.ubat,d
efi,aut ~ibo,aut
vbi tardiùs eoncoéti
r:r, & cxrera reaè habentem , decimo &
tr' t CI l,antè quàm probè fit in fanguinem ver[um nllquarto à parru die, ignis inuafit cum riu~etm)hic
tum partim bilem propte r labores aeer
gore.
Huic cor primùm dolebat , & prxint~P
~
crudos,& ineoncoétos hllmores,ex potu,&
!l'ra ~ .IU.IS. exercitationibus.Sût aute morbih i multo
cordia ad partem dextram , muliebrimn
;:, UhSlllll
. r
Il' .
.
~x
H ,1I1q\11bus vtl'llllg
i1.
i magna co 19mu' copla.
dolores, purgatio defi.ta eil.
Su bdito au-
1
t
. , \crophontem [ebris açuta corripuit:
tem , hxc quidem faéla leuiora funt , cx- '
rlmo
pauca,& cuiufinodiin tcneCmo foterllm capicis,colli, & lumborum dolores
;nt,deiecit:déinde renuia, bilioCa, pIura:
permanebanr,nulli erant fomni, extremit o~,drniebatv
nigra,tenuis. ~intates frigidœ,fiticulofa erat, venter ambu
ua CIe Illanè obCurdc[cebat, omnia ingra- C {lus dl,pa uca excreuir : vrina
renuis, & à
c~ebant,
lien intumeCcebat , prxcordia
primo decolor. Sexto die noau muIrllm
Cr t~ndebaru
, pauc,&
nigra aluus exddirauit, déinde refipuie.Septimo erat fifu~Ub,detpi.Sxo
dclirabat: fub notté
tibunda,alui
menta fyncerè bilio[a.
s a, at,frigebat,in delirio per[euerabar. Oélauo riguitexcre
,febris acuta , conuulfione
beptltno eXtremis membris frigebat, fitie dolorificre,multùm delirauir,[urrexit. Ba-s
d~t)eGpi
at:fub noélem ad mentcm re
lano Cuppofito , muira bile offufa deiecit,
l'~fidtornu.
Odau o febricta~',ln
non dormiebat.Nono conuulfi.ones.Deci
gUe a,t,ornnia imelligebat, dolutt el 10mo aliquantùm mente confl:abat. V ndeci
in v~tlmù
, ~Jecundm
Ijen~
,dcin ?e
me dormiuit, omnia meminit, [ed fl:atim
noét nq; tlblam dolores demlgrauerut:
in delirium recidit. Vrina m vero reddeliori elll facilem habuit : vrinœ eranc mcbat vnà cum 'conuulGonibus dffarÏm muI
bie S coloris, & reGdebam in bis pauca.
tam raro admonentibus cra{fam albam,
r
nOno fi d . , d'
11.
'
.
D
,
"
llt.D '
. U amt,lU lCatus eil : 1Otermlqualis eU quœ iD marellis
diu Heric cùm
lUit:fe~no
rcdiit, ~mlique
Cpien incuagitur,n~
fubideac,oI~r
& cra0i~ucidiu· rIS acutaJurdltas lterum. Pofl: re
do aCsimilis iumentorum vrlOls:hœc lUlUS
baturê:e~o
die refidebar lien, imminue- erat vrina, quam ego vidi. Ad dlem deci
Uit. IUdltdltas,crura d?lcbant,. notte [ud.a mum & quan um cotum corpu
s ei dole!Qum Ncatus eil ad dlem decllnum[epttbat,nlulcùm loquebatur,aliquanriCper mé
Bic ~r eque in rccidiua delirauit.
te confl:itit,breui rurCus defi.puir.Ad diem
~t prils~.eCatonm
filperOe s fllit,qn em fcili
decimumCeptimu,m obmutefcebat. Vige
. tenilll nI lcbus merito morim rnm hlfpicatus elfes.
~l\fecUtauinx,&
excremeta alui bilio(l,repreffa
fimo animam cglt.
\> e.non illl
n~Glas
lt,'lS dt:, vt qure in caput aCeenderane : vnlll
ni!)r erltO deCtpuit. Nihil vero erat boni qllod
as
11 quodol. , qua: quidem erane praua: compe~[art
len die ' .
,
qlllnto 1l1tllmllit excepta
parte malo.,
Galen.
)
.
Duo [une hnius narrati onis.qu oru alteru cfi,cùm [Il
periùs & pofieà deCcriptis :egris commune, deereto rii
fcilicet dies:alteru huius propriu . Mnlieri enim huic ex
.
retenta a, panu purgau.one,& morbIls co~ O'ltlt,&
mors.
Tom.
1 I.
t
�579Ohiir die
Galeni in Lib. J. Hippoc.
)-80
nO
illâ fehris corripue1"at, {ub
xto die~qua
diem decin1l1mqllanG, & deci
,
Suhdito
,
mumleptimnm cxreris effet peiores experta
A tlem .delirauir. Septimo omnia ex~crba
cùm l:t cil diétione,bahnlls 1èriprum, conllat quid deta, vigiliœ,delirauir,{irihunèla, deietlioncs
notet, vbi ve ro nihiltit addi rli,intelliges bahnli, vt vo.Oétallo riguir,plus
omnes Îyncerè biloÎ~
p:!Hum,glli midgat, & inflâmationem
lum glid,n~m
1mquarû
blls,
mulieri
difcucit.llllld cerrè in omnibus
quieuir. Nono eadé erâc. Decimo crur,a
~e1ori",t
el,~
pedita :t parm en pmgatio, (c~endLlI
. cordl~
magno dolore afficiebanrur , icru
.
nendum , erre g',lx:n enrem u morcls dllcnme ventat:
perpaucas admodum,qnx modiû infellatx (unt, prodolor,capitis grauitas,no delirau,o~
am
guiburd
emr:
inBamm
vterns
s
p\llrimi
ptereà quàd
uic plus, véter rdhtic. V ndecimo Îudaulr:
in ipfo partu fanguis effufus diller[a Gt gllalitate, his bi
l11inxit meliùs coIOl'ata, quœ muiru habe
lioflls,il1is melancholicus,aliis virnlenms, am pimito[us,allC mediocritcr bonus/ cd inculpatus haud vnguâ.
banc Îedimenti: comodills habuir.Diedc"
il1ell
en,u
increm
partus
in
pùrtio
optima
Nam eius
cimo & quarto riguir,febris acut.~i·
ftlm ptl. Demün rit namram eins [vmptOmata, qnç
todecimo vomuit billoÎa, fi'igida, paul~
fegul1nmr cohibitl n à partu purgatione: id quod huic
accidit,de 111a hoc loco verba fiue. Rigor,acma febris, B plllra:Îudauir,libera febre:SuD noété ver~
ficis,bilioCus affluxl1 s,l:leliriu, vigilite,bilioli (um humo
{cd1
& tremo- . fcbris acura, vrina craffa cu candido
ris indicia abundancis. At vero ~oul1Jines,
'1"es,& :imilis vrina iumentorum,crudi el [UOC, & crafsi
nlento. Dccirn? & fexto ingraue{c~t,
(ucvtriq;
quibus
i,in
pe[s!IT\
tunt
morbi
taqi
.I
{pecies
notte magna cu molefba no dormlUJc,de
ua
ci .lbnndanr,quibus [uccedere demofirauimns febré Ce
& oétauo firibuda: ling
lirau.D~cmo
xgritudiné muf am
mite rcÏlnam, Hxc igitur p ~ riclo
lieri concitahanr,'V [mm vero morbo fupererir,an mo
torrida,fomnum non cepit, muIca ddiraUm
l'ierur,doc'!re Cymptomata futim à primo & (jgna va.!
uir,crura ei dolebâr.Ad diem vigehrn
facÎanms vt exercitationis gratia bxc attelent. ~are
cba
manè aliquantulum riguic,fopore tco
dam \s. Primo die, gui.à partll erat deciml1rgllartlls,
icrn!5, ingllit,corripuit cü rigore mulierem, Scimus audormiuir:vomuic biliof: p~ucfi
[~r,quietè
Ilium Ignem lPpellare febl'em ardentifsim:un, cxt~m
Ad di,e vIge
f~rduit:
not1el~
n1gra:S~b
terùm \l.tlld dum erat ille planè exitialis: nec vero ctii
ite
nec
,
ia
muliebr
nec
ltas V11 ,
lricllli:
vC
sgrau
cor ei do lere,id efi,os
mum pnmu m {iman lacen
, Sed addir,nulli Comni crant. Ergo ail
.dextra pr~codia
que cum dolore adiunéta, parua dl ru[sIS
quidem ex omnibu'i his cognitio malitix morbi:
o ~ t1lr
dx,fubrubrlt,
camen ex his omnino perituram confiat nobis: iti- C infecuta:vrinœ cra{fx,turbi
~on
e'"
dem nec qllod fitihunda erac:nec guod crane vrinx ceqUér depoutx non ÎubÎederunt:cX tcr<1uces
nues, & decolores, TempLls cnim ad concoél:ione eiuCuiora,igni nolibera.Mox ab initio fa e
.cemodi vrinœ defiderant,non camen lune omni ex parei dolebant, rubeîcebanrqi, colurnella r ;
~e perniciales. Cxterù m iam extrema: pa.rtc5,inguit,fri
vbi
ell,
m
e
gidx erane. Hoc vero multo pernicio(i!Simli
uulîa:defiillatio acris,modx:îl(~'
inicio moroi ad grauifsimam feorcm adiGétum ell. Hic
ll
tua crar.Ad diem vigefimufeprirn ers
fi ({;Irem,guo cOet rohore mulicr 1 etiam de longitudierac libera, vrin a fedimentu babuir, la~.
ne morhi po{fem dicere ex pra:diétis [ymproa~ibus,
é,fpem
opinion
prxter
& vtru ohfcLtra quandii haberet
nonnihil dolebat. Ad diem rrigehrJlll,o'
lncolllmit:ds.Q.:.!.od quia nos prxterir,huius cenè decorrepra, venter fluJ{die
quarrum igni
betis meminilïe,vr quando xgros inCplcitis, cu exitiob
fis (vmptomanbus noram,qua:: à viribus proficifcirur.
ne turbarus biloîa.~drgeht10
s.
poterlti
ntiarc
pr0I111
[ecl11'è
demû
ita.
;
atis,atq
coniug
pauca vomuic,biliofa. ludicata dl, fj. a
Hanc ergo mulierem Jo lores,qui addiem decimiigllar
O
igni liberara prorîus die QB:ogehm •. sri'
nlm tocum corpus cenebant,& delirium inllare morre
ei' ~c
Mulierem hanc cùm iii parms inllaret natLls.dJ
D
aurd!e d;cimo fertim ?, al~tigGmo.!
del1untiac~,
tlOCl ,
ra
'"
Il.
fi'
A'
d"
'
N:I.
b
t.
fi
'
Cll0eS
COtlllgl
QU'IIr
o.
vtruq;
ante
f:lI1e
eH
Et
e
rIoru.
dlLl11l.lU
IClr.
decreto
namra dleru
0]' lie cltra e re
? tiOi
terehit ,propte r rei verirate. Ni vcteres plenq:
die decimp[eptimo illa obmucuit, vigelimo cll defîiéta.
/l'anO e /
li
"
'"
~
o
r
'
J
l
c
e
n
re
lIccede
febre
lipOlltlnelS
s
ngonbu
~trla
xx 1 I. Epicracisvxor,qmr xgrotabat apud Ar
mabâr,Spontanei illi vodimr,qlli nulli hab~t
.
i
t
p
~
r
c
(
l
j
probè
libri
one
prxfati
co1'in
Icaq;
cau[am,
chegerern inl1anre iam parw, rigore
morbis necc!fario {cbré riO'oris elfe comite. 'ur (c·
de
firi.J~
[eqult
" '" ..,
repra ea,non incaluic, vc Fercbant.Po
ll. r l
"', cqi JCI
IIC ngore: gue non
eH,
One Imus h""
lel nos'fl"'J'
ir,
villé;
die eadem eram. Tercio die filiam pcper
bris,frigidorG effe,& crudoru (uccorum p,role~
1
l
I
T
c
u
~
o
r
uOd
illere,q
olim,ex
llàm
magis,q
par
drco nunc
cœccdq; rirè conÎecuta funt.Pof1ridie
c.Ôtrahete rll hllJ1l1
cr~ balneis :l c~bo
d:lra vI~à
r~tio
di
dofor
is
tus,cam febris acuta inuartc,cord
S vxor co. rig lll
Eplcr:lu
&
Idetur
V
1t,
COli.ICll
cop1am
fupPer
ob rem primo die elrna'~icé9j
& muliebrium,l1ulli erane Îomni.
mm plena fui(re.~
Ol,e
nec febricitllliffe; Gfl~te
ell
hoc
fc
incabi{
[c,nec
hxc rclcuata Îunt:fed caput,
:ut~
po1i~um
il
0
a
vt fonafle "el 1 h,
:->ep~rjflè
pollridie. Die tc~io
lubl dolebat:aluus pauca, bilo~1,
col~,&
parr!lS, ~. L1I (llbit1
llatu pareret vi dgor;s. Vndc !~olridc
b :l'V
l'
llJ
•
"
Il
'd
Se...
Î~bnigrx.
tCl~es"
~cnU1s.Jmera:vix
l eH) VCtrlCl lli os clicic dolui!fc, & mu le 1'1 ' tcll iSe
v ige!imo: crtm
ca
di
ea
ea
�de Morb.Vulgarib.Comm. II J.
t~ligendî
en mebra, vti etiam fllprà . Poft bxc per {lIb.
elfe (emper optima co (ecura Ggna,appetitum cibomm
dltum ei elfe relelll tam. Amè ell diétG) & balanum) & A & [omnorû, mm quod nô Griret,nec decolor effet vri
pe{fum,in [ubcÜco pofle intel1igi.Inde ordine [ympto
na. Nam hxc Hippocrates ad verbü ira [cripfit: Nô abmata recenfet morboru aClicorum,capitis, coIli) lübohon'ehat à cibo,nô firibfidu s erat roro ré pore, nec inrtlm ~o:ré
v j g il as , & deieél:iones merè biliofas. ~10
[omnis.SimlIlg; redûdantem [uccu non effe biliolilm,
patet no crndû modo,fed & biliofllm ahlidaffe humo& calidum his Ggnificabarur: na ab co guidem firibiidi
~em . ça:te
r û cùm vrina:: eITent tenues,neceffarià mor& infomnes effi ciuntur,atq; adeo faftid iofi, id eH,appe
. Us prodllcebatur: ql1as qu ia Cubl'ligras ait fuiffe, Ggnifi
tiru carentes. ~a
i'e fi vt vrina: perpema boni coloris
cat& t.nrbatloné,& rem à perieulo non abfi,liffe. Et ad
erant, fic medioere habuiffenc fedimentum,nô ira eflec
~ndeclmu
quidem diem nihil de 111111ieris falme habe
morbus exrraétus,fed forrafsis die quadragefimo effet
acnr certi:qllod nullG intereederet iIluHre fignü;vnde
iudicatus. Si iré nubem habuiffer bonam, oeyùs mor~el [alute expeél:ares, ve1 morte. Dieyndecimo iIlllxit
bus effer depuHlls.Nfic quia vrinç [emper tenues erar,
Iqnnm quoddam ineoillmitatis, vbi ait: V ndecimo die
multuin [patii requireb:it cocoétioni. Igitur die ait qua
~1t:'lCi
meliùs colorata,qux multû habebant [edimendrageGmo fubrubra ilium min xllre, qux [edimc:ri babe
tl:comodiù) habuit. Eo die cùm randé hnmores inci'renc rubri multfi. T ale verO vrinâ multa dicir in Pr:e
~eté
COcoqui,neceffario diumrnior erat fururus mor
[ao-iis elfe ea,qua! albG babec [edimemu, diuturniorem
. ns:qnare decimo & quarto die primu eft iudieara, vt . p~ql1
[alurare tamen. A die CJl1adragelimo [cripGt va
la l ~ p:ricnlo liberata effer.Intereà loci v[q ;ad qlladr.a- B ri è ftliffe v rin~
eills a f ~ a a , vt fedimentu interdü habege~ml
diem œgrorabat:prorfus vero eft liberara 080ret, imçrd fi no haherec:quod cô femit erramibus acceC
~lmO'a
re fac meminen s,id, qllod experimeta atfionibus: IlIx fi quide ab humorû diuerGtate , gui mor
r ~ antur,diemquadragefimu , & oél ogeGmû decretobos parium,concitâtur. Et vrina: crudiras, & côcoétio
'1'
••
. las e{fe'&
.' me~d' acmm dIe,
nec expenentla
appro han.,
alrernantes,al iquos indicabam illorfi cocogui, aliquos
~n : e~tl s hebdomadibus deerecoriorÎt dierum rarioné
At ~era
d~e
fe~a?(j,o
~ultm?i
permanere cru~os.
lOlH
AI'10gUl• enim alter & quadrage GlO111s,lexage
r
fiImu [t
:
cit,& ! :t u e, albu~q;
f edlm~tu
ex: t~ire:ld
e oq;fubdl~,
ertills
r
• d' .
d
fi
Inn
fi' &.Cl.
o\..(Üge fiImu lguartlls
lU ICla, non qua rage 1Omma (um remlffa, febres 111termlferum. Verum qUll
~ 1 II. s, elCageun1l1s,& oél:ogefimus atferrem.
poUeà fcripGt: V rina: irerû temles:[ed boni coloris,refiduos quofd am fuiffe erudos humores innuic: qll1bu'i
b bCle?oaétidé ,qui [upra H eracleiu deGu palllatim
cocoétis dies oél:ogeGmus ab [0 lumm iudiciu
,e ar,lgniscorripuiterras.A primocaput
atmlic:de quo ad verbum fic [cripfit: Oél:ogefimo ri1,1,& finiflrti taros dolebar,cœredq; labora gllit,aeuta [ebris inuaGt,multùm {ildauit: vrina: fedime
mm rubrum,la:l1e habuerunt:prorfus iudicams cft. Hic
t~ périnde ac latTa: febriu accefsiones,
rurfi.ls memero [edimemi formâ maximi cire mometi.
a 'étsaliterinordinatx erât:modà [udabar, ' V rina: qllid e fedimentu. albii,fed,craffum ,flliffe ~el iis,
1110dà nô: ferè accefsiones inuadebant de C qui obierunt,docer:nâ de Sileno, que alrerll hoc Ijbl~O
defcripfit, ita dicit' M~nxir
mlllrît, .C]L1od ~lbcrafiI?
l?
C!etoriis diebus. Circa dié vigeflmuquar- matella elladehat: [edlmenmm fimde 6nnx crafslon,
albllm:cùm rame hic Silenus po11ridie obiret die vnde
manus dolor affecit : vomuir
cimo,qui d cimo comemo radi vrinam reddidiffet. Ii
allOfa,pltlra,& paulo poa virulenta: cun
circuims ecii memineris deeretoriorfi dierfi.Sexagefia renlilfa [unt.-Ad dié trige{imu ex vtrif mus enim periudieauit ,no [exagefimll(le!rius: d é i~de
oél:ogeGmlls,.non ~él: o g e fi m l[~Iart1
s . Na tre,s... [eptIma
. ~ue , nar~bus
prorumpere fa?guis cœp~t,
nX,nOI1 ad dlem vlgefimumpnmllm progred1lltur, [ed
1ncofl:anti ordine paulatlm v[q; ad lU
vi~nt
diebus terminantur.
o
' b\~xtrelas
o,q:
(t1un1eratno abhorrebat
à cibo, nec firibun
"
r"
teUs
tOto tcpore,neq: '
ImoOl
s :vrm~
111 nUes,non decolores.Ad dié quadragefi
to UIl1 fubrubra minxit,cu rubro fedimen
l1et~ulto,:ei's
habuit.Poll: variarunr vri D
110 ,Interltn fedtmétum habebanr,interim
fed~' Sexageflmo multum habebât vrinœ
fa ~bentü,alu&
l~ue:omnia
[unt rerni[
n~ e res inrermiferunt : vrina.- iterum tege~S
<}uidem,fed boni coloris.Die (eprua
ge ~ 11ll
l1o ~cbris,ntemf
decé dies. OétofUd ?rlguit,acuta febris inuafir , mulrLÏ
habau't:vrina: (edimentum rubrum, lérue
Cluerunt: pror[us iudicatus
ca.
n
......
eon~étid
c rn'
' . .
•. h
h
C'leS feb . d .. !1Uql1lt,lgnlS COrnplllt, oc e ,ve e10 ciret ;lS etlOlltt. Statim adi icit errans quod ell nul
llttlS d'
.
.'.
'
ta di~ feb ' ~r me, V t nue, verbl gratla, tertio, vel qllar
, ficltaret, nunc quinto vel [exto. Ca:terùm
Galen.
ea
'
Metonem ignis corripuit: lumboru do x XI I I
-lorifica grauitas. Pot1:ridie cumultu aq~
biberer, largiùs,& bene aluum reddJdlt,
T errio capitis grauitas : rerriméra reouia,
bilio[a,fubrubra. Die quarro Cll<:t:a cxacet'
bata [unt bis de nare dexrra fanguis paularim Ru~ir,
nox gra~ts
fuit: ~cie0ons,
'v e erant die tercio:vrma fubmgra, m qua
fubnigra pe~ldbant
di(per[a:n~
[udabat.
Die quinto c d~xra
~lare
affaum proRu
xit merus,[udaUlr,lUdlcatus dl:. A iudicio
in[omnis erar,delirauit:vrinér cenues,fu'b~ n~il1t,me
c~nfli
nigrœ:capu: lauit,dO
tir. (n hoc no erat recldIUa,fed crebro (an
guis etiam poO: iudicium profluxit.
~ lm
Hic xger confirmac vnillerfilm hue [ermonem. LaI'
de naribus pro fllluil' [anguinis liberl.t feré. Sanè
,
Tom.
l 1.
t
1.
l.
�.Galenî in LibruJTI 1..I-lippoc.·
583
eo eCfe. Verum forta[sis hunc hominem exeplum :lddll
enim à'[olo videtttr [anguinis profluulo, & iudicatus,
& feruatLl S: quaL:is non 0111nino mta figm baberet. Ni A xit celeri s imeritus. Na in libro Prx[:tgiorû primùm
quarto die dicj[ bbui{fe eum vrinas fubnigras:clli al1dixit: Febres,fillc [anus quis ab his euadac , fiue per~
r,
neétit, in qua {i l bnig~a
penJebant difper[a , no [ud:mic.
p:tri dier u numero iudicantur. Déinde: Omnes,i'1dl~!C
Acq; die quintO tamedi [angllinem pro fiuxiffe dicat de
qux probis f~lciutLr
t~gnis,qu
ar .to die, ~el
antè iu Ica
naribus,& fudaffe,& ab bis illdicamm:tame pofieà vritm. Ac ponea: Et pefSlITIX,& qlllbus penculofa ad{i t~C
nx,inquit,tennes,tûbnigrx. D éinde peruigilallit,delira
iigna,die quarro, vel citiùs, perimiit.At Erafinlls, qlllnit. HllillS te prxfentifsimu remedmm docuit, vt caput
quàm omnia pr:l.l1a haberct,ad dicm tamen quinru mo r
1alles,dixit enim in libro d c ratione viétus in morbis:tt e prodl1xit,quàd die primo mediocriter haberet. ~ncutis,Capllt non lauandii effe his, quibllS de naribl1s erû
de efi de eo fic fcriptli ad verbum : Diem primu ql11ctè
pit fanguis,nifi minùs iufio fl.uat. Nunc verO erat iufio
tran fegit. C<..!!intlls iraqi ab initio quo decefsit, no ' adminus, {i quidem perpetltabat vigilias,& deliria. At crii
nllmerato primo, quarcus efficimr.
qua: {ill1t agenda, quo potifsimu vergat ad loca lccom
-fI'
moda,reétè in vniuerfuffi diél:aab hoc c:tli.t fidem acciCritoni in Tha(o,reâo ambulanri, pes:\ ~
piunt. No en negligendul11 prœtereà, quod efi cùm ter
dole re ex pollice vehementer cœpit: de~
tiUI11 die exponeretdiél:um,grauitas c:tpicis: vnde capi
cubuit codé die,horre(cens,faflidio(us,pa
tis replecio iignificacur. hm memorÎ:l teneas etÎ:tm die B
qllartO,qlli decretorius erat,cœpi{fe {anguine profluerum calens, noéte defipuir. Altero die
re.Die quinto,vbi prodilS fanguis profl.uxerat,flldauemor roto pede,& ad ralum,fubrubens, ~l
rinq; ,effe ILldicacu. Sed hœc in libris de decretoriis d i e , . ,
fl 1
bus pleniùs per f ec Ll ~ i fLtmls.~od
vero in exim totins
cotemioue: pUtlU X nigrx,febris acuta,!O;
narrationis fcripfi dn hoc no erac recidiua, [ed crebro
{aniit:deieétiones mer~,bito(œ
plures rue
fangllis etia pofi iudiciû proflmeit: eo efi diétllm,qllod
rüt.Periit pofiridie,qua œgrotare ccrperac
ab[g; vrinarum concoétione effet iudicatLls. Didicinis
amem hoc ipfo in libro,concodiones ce\ere illdicillm,
Aeger hic,qllia ci periit [uhità, memoratU dignt~S
bls
& certam fallitacem promitrere:at cruda J & inconcoéta
efi. 02àd Gratio ut mortis adfcripta,tum [crmo no
in mal os abrceffils defleétere,allt in acrifias,aut labores,
vndequaqi accômodet.Nunc ex ilIis qua: fcripiic, co:
. h~ m .orum
fiui (Jie v idem:, qno
,
N
l
aut inrerims, aut diLtturnitates,aut recidillas. Atql1i cm
pl~
m~gna
s. :ttura, . id
da adhuc erant, & inconcoél:a, non tame in malos abpnnClplblls p aFtl~mS
ad crus molHa denllarc : Cl1rn
fceffilS cOlluerfa fuerunr. ltaq; ahfceffits ipfe opcimos
m emhrum am ne capere non valeret (uper f1uiratem,re
e{fe docuir,qui effluxionc fiunt:ab iis, qui remotifsimi
fiduum recurrens ad capllt afcendit quod qua er:l t pr~
'
1
.
tr o.'
d'
C •
•
f",urJ.o!am
r
. r .
"
'p . . crem e
u.ltate,
1a~l
a m eXcltanlt.; raUJtltlS ex . ad.
fiunt a OCIS arrel..l1S, & a l11renores corporis panes.
tlll
Erafinus,qui prope Bootœ rorrcmé ha- C t1 1erat ;ullldlCtlIm,
(lllOd pullula: nigrx o-eneraren
•
d
' .
'd
r fi , 0 , . ' s hUle
'fl
fi"
tl llm. v n e mlrens,qul call1a: uent quo 1U11111
Ha at, 19m eH a cœna corrcptus , nOL.l~
initio morbi fecllerit venam . Sed [ci~
1 US ad plurimffiS
e
habuic rnoleflâ.Diem primuquierè,noaé
eu,quosde[cripfir, morboiaprogreffo:tccerci
e· J(%VI I'
ru;
ca
xxv.
. b
b
'
tu .
laborioCè trâfegit.Altero die omnia ingra
Clazomcnium, qui iuxta Phrinich ldt
uefcebât,noae delirauit. Tercius dies labo
puteum decubabat,ignis inua1ir.A p-riI~O
rio(us fuit,mulcu delirauit. Q:!artus fuit
illi caput,collUl1l,& lurnbi dolebar: ilaClOl
moldl:iffimus; nOCte nibil dormiuit, in(o[ut-dus effeétlls efi,romnis carebat, acut<1
mnia,imaginationes,déinde peiora, macorripuit [cbris , prxcordia in tu111oré, at..
gna, & periculofa, timor , implaciditas.
tollebantur,contencio parua,lingua arJd~
Q9inco die manè recrcatus dl:, & omniDie quano de noae deftpuir. Q1}ü~;o
~
no refipuit:.Multo auté ad meridiem furo
labore ol11nia ingraue(cebant. Ad dIe v
l1es
rc percirus eft, 1ibi imperare non poterat:
dccimum fuemm remiffiora.Deieaio
J1
extremitates fi'igida:, & ft.lbliuidœ , vrina: D ab initio ad dié v(que dccim'tlmquarCt1 ;
ul1
multx,tcnues,aquei coloris:quod ad al
crudx:Ad Solis occa(urn expirauit. Habe
bat hic febré perpetua C!lm (udore : prx- exoncrâdum attinet: eommodè h~beac;
cordia tumida,conrcnta cum dolorc: vriInde aluus rcfiüit: vrinx perpetua tenue
nx nigrcr, [u(péiiones conrinebant rotunquidem,cœterùm boni colorjs,& J1ulcU~
das,no (ub1idebant:vcntcr ftercus excrehabcbant ftlfpenftollum difperàun~10c
u.it: fitjebat conrinenrer nOI1 valde; C011 - [ubiidcbant. Die dceimo & {cxro mJl1~i 11
uulfiones multx eum [udare , & [ub mor
paulo craG ius, habebat aJiquid [cdime ;
rem continentes.
aI , i9uantLI~1
reC1'~ms
~fl,magis
111en te ~
EraCtnus hic Cemper Cudauir id efi per totum tnorihm. DCCJlTIofcpt11110 ltcrum renues,[e e
bllm fimelU
. d"IC10. P rœcordiaadmodum
"
cl Uffi, vtranq; aurcm (Umor cum d.a.lordo'
,
mal è erant :tffe8:a,& ~rinœ
n.igrx . ~il
igirur habeb:tt f.'\ lutÎs ~lem?
Il
Ih
Icaq;,~t
omnlhus efi perfpeél:G,quid hoc homine hlnu,..' cr;ll:t fomnj ,ddirabat ~ crura 1 8[urum l1c,merico quis exifiimet ne quicqui [criptri d~
_lebat. VJgefimo die feGre ltbcratu S ~{ld'·Ca.
111 l
�de Morb. V üIgarib. Comm. Ill.
,86
iudicatus,non fudabat prorfus,mente cotim reuu!fa.Pofiridie eius diei,quo riguenitie. Circa diem vigelimum(eprimu co- A rat,aluum comodè reddidir.. vrin~
craif~,
Xœ dextr~
vehemens dolor , fubito fedaalb~,rujdci[mo
funr,qua? in matus efl::at tubercula aurium non relidebat,
tellis diu lleterut,dlm agieanrur, no fubftn~q;
filppurabanr. Tenebatur dolore die
debant:noélt, no dormiuit. Tertio die cir
trJgeumoprimo : venter flucbat mulris
ca meridiem riguit,febris acuta, vrin~
e~
aquous excrementis, ac qualia eife in dy
de~
,pr~codiû
dolor,fafl:idiofa. Noae
fentcria folebant. Vrinas reddidit craifas,
magna cu moldha nonqueuit, fudor vntubercula aurium reCederut. ~adrgeft
di que frigidus, euefiigio calor illi rediit.
1110 die oculus dexter illi dolebat,obtu1ior
QIarro doloi" pr~codiu
rcmiiIus dl
erat vifus,ad llatum fuum rediit.
capitis vnà c~ dolore grauitas aliquantulùm foporata efl:,parum narcs fiillarût,lin
Vir hicvel teltimonium, vel etÏam exemplû efi non
paru~ln
generalium prxceptOrum. 1nfiimamus alltem B gua perarida,hti bunda erat: vrin~
paucx
Oratlonê ab vnms,
" d e qlU'b ns ficnp
' fiIt: D le
' vnd
'
eClmo
vn'
pertenues, olef~
: paulifpcr dormiuit.
nas
. mlll.
. perp etllo tennes qLU'd"'"e,creterum b 0111. co 1ons
J(1t, & mllltll m continebam [ufpenfionum di[per[aru,
~into
iicibunda,fafl:idiofa, vrin~
e~dé:
~on fubfidebam. Périnde enim qllafi ab initio tales fiù[
nihil deiecit : Circa meridié muleu delira~t , & perOlan{j([ent eodem in fiam ad diem decimu
uit, llatîmq; ad menté aliquaculum rediit,
,exturn,ita loqui videtur. Die decimofextO earu mu
tatlonern' d"
"
'
d
N
h fi l~ lCaLUt, vt mm pnmum 111CI entem. am
furgebat,ac deinde mox foporata ell,pau
cra
a:~ ,lUtt eills verba: Die decimo & fexto minxit paulo
lulii frigebae: Noae quieuit,delirauit. Sen slus,habebat aliqnid (edimeti. P lanttm ergo eH, telles
fed
b
.
1
.
.
b
l
'b
.
.xto die manè riguie,percaluit, toto corpo
Ill"
onl co ons vnnas,o co ons Ol11tate prote lttere ralutem. ~atenus
autem erit tenues, haétenus
re fudauit,extrema membra frigida, deli"" rnlP~;eqibat
concoétioni.Creterùm earu, qure
rauit,fpiricus magnus,rarus:paulo poit co
".0 e'ua
.,
di d . creabant,non vnllm eratgenus. N~' a eum pnus
uuliioes à capiee cœperut,fi.lbito expirauit.
po~ ~Clr:n?
& rextO vrinre commatÎonem declar{f~t,
di ~
fi
no ~asI
~lCIt:Diedcmo{p
itentm tenues. Eode C
Hanc primo fiatÏm die labo rare morbo acutO fuie
aures eius mmores excitatOs. ~od
,
claru:d.ie {ecûdo ex [ymptomatibus,qure recita~[
habuiffet vrinas craifas, vigefimo die omniiam prxceiferant ex vrina ligna, optima ratione po mie
~Iiqus
ce\erem eius morré expeéiare. V rinx Catis ma
fit'V~e
Il{f~t
ad fanitatem, quod dies decimuifeptimus
die etii
lx,contnrbatre,& nequaqua fubfidentes. ~in
tu .tgefi ml decretorius. Iraq; eo die efi prodlls iudica'Vt~onera
tamen cofians,& ab{olmu iudicium. Imo
tertio vrinx,& fymptomata cuéta permanferunt, cofir
ru ro tubercula [ecltndum anres non rei'èderunt, neqlle
mantia expeétatione monis. Qgarto cùm nares pr~
/~uranlt
. Dolre
prçterd infeflabamr, & alui flntere:t fiillaret, vrinxq; oleo{x viderenmr reétè fanè die
10 Inc(t'
,
. d fi
. h
Il
[exto eft defunéta. Hanc ip{am qLl0qi dicit [piritu halarn
Pit vna eum excrementls y entewe, oc eu,
deb elltofis,qllre acredinis erant humorum, qui de{cenbniffe rarum,& magnum, qui deliraturam annllntiat.
11\0 ant?O:.~ibus
cùm vrinx accederent craffx, tu
~idam
cale[cens cœnauit, & potauit x x IX:
tes ll\l{
" () "
,.
d .,
fO\ida ta ~lres
rce~nt.
'<.!}re C\lm !ta proc.e ~rt,
Iargiùs, vomuit cll<9:a: Noae febris acuta,
~a
\1)O~bl
dece[sio 111 dlem quadragefimum ll1cldlt.
mi q~e rnetnineris in eill(inodi,indiciis, non tantu v 1tiprxeordiorll dextrorum dolor,fubmollis
eil~ n od fit in circuitLl decrctoriornm dierum, [ed etii
in partibus externis inflâmatio, noB:é mo
'll10di
Il E
. ,10 omm'b us regns,non
.
hIS· fol'
. n me d'JO en.
te mm
lef1è tranCegit:vrinœ primo ruLra:,craŒ:,
creto/s vldeas i.lldicia dlebus decretoriis fieri. In deIllOfepll,s di.eblls tumores hll1t ad aures cxoni. At deci- D depolit~
non confifl:ebant: lingua perar!t
COlCa: d
extiterunt parotides. Die vigefimofeptimo
da,no perinde crat iiribundus.QEarto diC
U\\1) 0 Or dextrx Înll:lfit,namra excrementum déorfebris acuca, vndiq; eum afIligebat dolor.
eficFr~tnld,m
exeretioncm valete per aluu
hllilfe e'~I\a1
ab hine quatridullm eXCitallit. Nam ha~into
minxit la?ue,oJ~Cm
~uleLi
:, fc;'nteà ~
dicl11 vigeGmum iudicium non ab{oILltum,
bris acuta . Sexto veCpen mulcum dehra~q
fit, vueltimonio eorum, qux di
llicidè' 1 lC~S.
uit,neq; noc1e dormiuie. Septimo omnia
diel'I~
a:grls conCpiciunmr, conftimantttr circllitus
ecretoriorum.
iritata funt, vrin~
{imiles, mulcùm loque-
:d' ~clt)feûdum
cu
~
7°
~I
.)ta b rOlll,e cl ~ Vxorem, qu~
Placi~
fil'...·
la erat ent-
,c<"ttctJ
'\ con Ccecutls,
'
,
cepi
~
s, rac
po ft ri'd'IC rlgor
J
tJ s acuta. Primo die ex pr~co
diis
I bb
orare
i
Cepit:fi ~equct1bs
:~pit,fadobrensm
dlebus [omnum non
p rltus rarus,tnagnus,prrecordialla
Galen.
bacur,fibi imperare no potuit: aluus irir,ata,liquida,rurbida,' eum lumbricis excreuit:NoB:em labonofam habuit. Manè riguie,febris acuta,fudauit multu,febre carere vifus dl,non multùm dormiuie,à Con1no friguit,fpuit:Vefperi mulclîm delira
Tom.
l J.
t
.3
�587
Galeni in Lib . l. Hi'ppoc.
n.è cft diétoru habcre memorii, vt cogno(cas effe ex~ uit:Non mulcû poft vomuit nigra,pauca,
A plum raru,prxgnates prxter abortione talibus m~rbls
bilioCa. Die nono frigebar,magnoperè de
defungi.I 1 illud q~o;
memini{fe par eft , fœtll :nmefirem,& qlladrirnefire prxter cxteros iniuriis rehfi~
. e.
lirabar,1omnum non cepit. Decimo cruCuius non ignarns Hippocrates, in Aphorifmis d1Xl~
:
ra doluerunt,omnia cxacerbata [unt, deli
rauid~G
purganda: flint, t fi eonceprus gtircat qldn~
1~f/lL
rauit. V ndecimo defunCtus dl:.
meftrist) V[qi ad [eprimum me(em,mimlsvcro bas. ~l
II
ier.~
Hxc nos hiftoria pri.mùm docet operxpretiu effe
norcs,& proueétiores callcto. l t~qi
fœtus vincula, qll1bus adhxrem veero, imbeedlia haber,& vniuer!llm cor
am:ndere, vt primllm inuadunt m~:.bi
, & n~)l1
, tcmere,
& citra iudicium cibnm fi.lmer,ct~
fi partu vldeantllr'
vero prope partii fi.1l1t, quia [unt i5 m~
pus tenerû. ~i
morbi. Hic nanq; vir intempeOiuè eœnarus erat initio,
gni,mlllto indigent alimt:to:qno fi deficianmr, cre~o
cùm parua febris elfe vidercmr (h0e enim declarat no
in mOl'bis acmis pere fi t. ~o
fit, vt bon~
v iétns ra[10mine cate[ns)l~{i
[anè etiam cfl:,quàd intempefl: llè
nem his prx(cribere non pami negotii fit , qu~
aCl[~
cibum hltni?fi{fet. At largius etiam, inquit, potauit,nemOl·bo laboranr, fi coneeperint. Nam fi vt non prœ~na
[ci us maO'ni elfe princlpium morbi. Non iniuria igimr
tes parcè nntrias, perdimr fœtus:fin lmills habita ~atlO
hu vo~nit
: febrîfgue vnà cli [ymptomatibus non le
ne,l.ibcraliùs iltas cibes,in. difcrimen ipf.1 prxgn:l~
aduibus acuta inuaGt, (ed intolerabilib1l5, Tum vrinç crafdllCicur. ~am
ob rem fœms rrimefl:res, & qUldnrneî
l'x non [ubfidentes. Die quinto eon[picul' erat illi in- B fires citit'ts,ac alii [eru~tl!.
Huie ergo mnlieri, cùm ve
effent vrinx albx,& coloris non boni, tamen pro[e~
fiare mone,pra:te: prxdi~a
[ymptomata.' ~edit:
vri
nis oleofis,ql1as etlam CeptImO excretas dieu. Perut au
naturx robur,contigit fi.lperfl:item effe,'lllod noéte p~ l
.rudores febrem di(cu(siflèt:vcrùrn morhus diebus co tem & hic die decretorio , vndecimo.
[e'll1cncibus v[gl1e ad vndecimllm non poterat valjd~S
xx. ' Mulierem quandarn,qux decLlbebat in
e{fe,quo die cu rigore cùm red ii{fet, vomim cfl:, ~ ~ i:
litore , trimeftri fœru grauidâ ignis corridore perfeétè iudicams . N 1 à. die quinto ad vnd~clr_I,
.d,olere lùbi . Di~
te,r
puit. Mox ei ~œperut
qua: interee{ferut [ymptomata,ad neruoru perc1l~,ad
&
non venarum,aut arreriaru genus.Itagi die,inqtUC, e
tio dolol' colb, & capHls [ecundum C1aLlItimo rremnit,aliquanmlùm cft [oporata,nonnihil. d,e:
culam,& manu dexrerâ: ftarim Jingua ob, ' N am 111
. vems
. quç e{J'enc,me 1"lUS pOIl
il
'
1 dlel
qlunr
"
. Irault.
Inuruit, dextera manus cum conuulfione
iudieiu maturabatur. C2..!:lare de [extO die Ccripiit: Vnnx tenues,addito,Non b~ni
coloris . Hxc me1l10rÏa ~ e:
elanguit, vr arronitis (oler, prorfus deliranenda, prxtereà ifl:lld qllinti diei, vt incerta adduci.t IUbat:NoB:e cum molef1:ia no dormiuir : aldicia, Si qnidem ahli Imper a:grnm fanguinis ernptlon:
uus tUl-bara efl,ac bilio[a,pauca,mera,ex - illdicabat:& mulierem,de qua nunc verba facit,{üd oreuÇ.
morbo vrerqi crudo laboraret ip[o illo die:g
creuir. Q1arro linguam vox defedr. Ea- C .cq1l5nis
auf.1 fuit,O-lr minùs faceret abfo lumm indicium.
:\ $ t [.
dem couellebantur. Dolores omniu pel'O
Me1idœ, qu~
decubuir illxta xdé !UO -
t
durarunt. Prorcordia cu dolore (unt con- ,nis,cœpir c put,collû,& pealsvhrnét~
uulCa,(omnum no cepir. Sel1le1 delira erat,
dolere,Hatlmq; febris eâ acuta corrJpLlllr,
," 10aluus rurbata, vrina' tenues, non boni coméCes pauci fluxerut, dolores omnl U b
loris. ~inro
acuca febris,prxcordiorull1
rllm perperui. Sexto die [opore prern c
dolor,planè dcllrauit, cxcremenra alui bi
tur,faftidioCa,horrens,malarum rubor, a!
lio[a,notte Cudauic , febre liberata dl. Se~UandJ1
delirauitSeptimo 0daujt/~b(
xto mente cüfl:iric,ab omnibus
releualntermlfit,dolol"es perma(u,ctJI~
clauiculx fininrx dolor no dl:
ta,c~terl1
mni pauci: vrina perpetua boni qui~e
~d
fedatus, fitibunda, v rinœ tenues, non dor10risJc~tel
tenuis:blo(a,~rdC_
lniuit .Septimo rl'emuit, aliquanrullllTI (0D modum pauca,nigra c1eiecit:in vrina (LIt
porat,n.l:jb~
de,lil'auit,dolores cla~iu
[edit aIbum,lxue: fudauit,iudicatl ab{o Ll
lœ,& brachu {im11:n perman[erunr,rcI'qua
tè dl: die vndecimo.
' . At
remi{fa [unt,mente c611:irit plané.Tres câ
• D~
hac etiam [criplit initio vrinarum fI1ecleJ1\oni
J11 vi t1ma parte narrationis :tit: Vrina perpetUO ne>
dies febrisrehquit. Vndecimorediit, ri' Cœtcrllm
, tcnUlS":
. .na
. p1an è q llX. teè n(lIOC
qUl'd em co l01"l5,
guit,igni dl: correpta. Ad dcimuqar~l
filnt,natiuum colorcm 110 habcnr.ct enim mo dJc Ibé r•
vomuit bilioCa,fi alla ,copiofiora : [udaUlt,
patlidœ,qux boni hll1t coloris:at pror[us tenues:1 ennj
S
l
e
t
a
~
vero valet bonus vrinarllm colo r cu~
t dl'
febre liberata eft.Iudicata dl: no citra do'.
.
. debe5 elltn "cUI)l
tate C0l1111ngl,eatelllIS
HlterprCran
) i l [elorem ab illis ipfis affcébbus.
1
cit, vrinam pcrpemo boni guidé coloris, cxtcrl ,.. nr
r
"
ca
Superfuit hœe, & {j graucs comcmorallerit morbos
pm,nes, ve1 etii, p~l'iet(ocs.
~ cc po{Jum no mi~lr,
quod de <tcatç llhus llIhil co[cnp[crit:OperxprcClII fa-
l1~em
l"ff
5
.
l'
paCllr ....
nllue. cd vldetUr h:tc qUOqllC mu 1er '
mltat 7 con[cruata.
CL
t> "'.
'I
�)8.9
C L A VD. G A L E N I
T ertium Hippocratis de Morbis vulga
ribus L ib ru m Commentarius
Pr im us ,
Her01anno CruCerio Calnpenfi interpr
ete.
1.l'i!_~
Y T H IO N, qU l A primi plenitudine. ~ado
iam incremifcer
qllarû oriunmr nerul ex medulla ceruicis: ent manus,
cii vero quo d
. . . . J ~I
pro pte r T elludelirabat homo,cerebru ecia ipfilm aliq
llc excipere inris ~dem
fea u hllmore indicio eiret:oporcebat
hab iHippocrate, cu
hom
inc animaduercerec in prxcipiti elfe, ad
tab at.
fanguinis
fe mifsione couercere , aut primo die
fi nullu continePR O titulo id fcri'" r crud
ret vete
nm' b
CI nm:auc cerce'1
a rero: h'ocq; magls
.
ptllm féorfum puta
q110d ~rimo
die expofito,ipfe fcripferir.
effe:Pythio,qui proAltero die curiB:a gra uio ra eua(erunt
pter celluris redem
. III.
Videcur enim increfcere morbus)no qllaf
habitabac : ac in ali paruus,:lUt
à qnolibetprofeaus Ham corporis: [ed cu
,
tero principio legc
ipCe ingens
&'
mm
cauCam habes no leue. QEia vero no
eorum, qua:
acciderl1nt. Nam fi [atiùs di
in
Pychione
lonern exHUmes fcripcam effe, quàm fiatÎ
tatùm,fed in aliis a:gris multis) qui [ang
m
Hip
uini
pos
mi[sione
lratern initio folœcifmû conCulto com
mififfe:cùm nul B quatû nos ex ipfins [cripcis coiiciaml1s, videbicur quçarn fcripferit toto in libro eiufcemodi
rere,no inuenimr adCcribere ea:alterutru
figura, nec di
neceife ellco
~os,nec
gitemus,am no det raa û illis hominib
cùm exponat pefte. Sunt tamen , qlli datil
us [anguinc , aut
lO
hoc eu auxilii in narratione omiliife.
~bl! fcripCerunc: Pythioni,qui pro pt:r ~e1uris
Arqui nemini ho
redem
\
ru, qui id reql1irebac)cl1i probamr miff
ltabat:fcmpulum lhidences [olœclfml
ilm
vlCa
re.
1.
C
viro titi ilIlid remediu eITet, vc in germ fuilTe?cu illi
anifsimis fuis li
b' œpit primo die tre mo r à manibus, fe bris
fignificanic,in Aphorifmis, & in libro
riS acu ta,n uga bat ur.
morbis acutÎs,in libro de articulis, ipfo de via u in
q; adeo in hoc
'tertio de Vlligaribus morbis libro , vbi
in fri rn a ftatim die Pyt hio nc ait vnà cum
de
quo di œgro
acuta febre
in hilc modfl fcripfit: Oétallo die cllbitu
infY~Pt.ora
[eclli: nlllltùm
incurrHfe dllo,in cremo~
vt debebat,fluebat. Ni cu oétauo die
&
r plentlarn quandii pamam. Nam hoc 1111 manu~,.
[anguine iIli deefi famlhatrax
erit, multà fanè prioribus die bus mag
e,Vt
ali'
. 'b us mo d; r. b'"
tia:
IS,atq; aliis nomlnl
is hoc vflml
U lU llClat d emen- C prx
fidio cen[eas. ~àd
ame fingulis no adfcripferit,
Ce ,nU&aturn elfe deliralfe,defipuiffe,dem
ente fllilfe di
quibus hoc adhibllit remediu xgris,cùm
to~s,ahâ
vefanG fuiffe vel amentem,infanilliffe,&
meminerit eo
fu<ee
minorii,ipfiMq; adeo balani,nouG eft.
{fe
fiat .e xagltum "
r: P h'
Erg
o fi quando
.~are
*
fi nugams lit
yt lOn,COvtrinq; eCl: om io abfiuda ,minlls abfilrdG
1l~dCè
deGplliffe. Atque didicimus, tremoris
elig
endu dl.
eiTe
Cenfeo eqllidc auxiliG in multis effe affu
fi.et~
orurn infirmicacem caufam : Delipientia
mpt
i1,fe
d pra:
m vero
termiffllm in narratione vt clarii. ~o
[uco~Itbr
inflamacione offenfo, vel copioCo bili
me
add
ucit
po
ofo
tifsimG,qllod in his dixi) quibus oéta
tern.S·' . t.aCUtam febrem pucredinis elfe
uo
die
miff
us
eft
humorû comi
fanguis. E tenim hoc ve rarÎt [cripGe:
fecÎt .1 :~ltur
qux mOl-bum prxcelferunt, CJuod in aliis
& fangl1inis an.te
dié
oéh uu miîsione vt cofileti pr\teriit.
n Pythione adfcribe
gine~t
~od
fi J1l
ret, poffent nobis iIla od
veris fuis operibus magnis infellatibus
nabùn 0 aculos ponere morbi. Nunc quia
mor
bis,
.
r
~
e
f
omifit , co[anguinis miCsioe vtitur ,fimul cu ea duo
te.Sinu6lnos ex his demum,CJl1x adfcrip!
hxc re(plCles,
ic, eam indaga
:tta
te parite~
& xgr i vi.res: Cf' ~is.
pta:cett qj quàd nihil prodideric de iis,q
~
f
p
i
in
Iibr
is de vulqa
ux morbum
ribus morbls oétauo the clllda ait ml{
telllpen:funt,fiatus innuitur corporis.
fum
elfe
fanglllNi fi
~lid,ac
bere fo{U a exercitatione, vel potu, vel Venc vel ex in- D né,quid in~:rpes
no)~rXteil
in
xgris
re, v t [criefT'e remedIU,ar prxcencu, vt clarll JO nar:lt1oe?~
tl:llsra/t,vel ex quo alio , quod longè
ab inllituta vire de fanO'llinis mifsione,quia oratio ad
baud etlOne recedebat, febricirare Pyt
xgr
os
[pe
aae
hio n cœperar
iuxta om~es,
l'lqUet clà
at pr:l .
femel dixilfe [ufficiat , Vt & c:rtera ) qua:
",'
t~nl1rus.
Vnde longo tepo
re
mor
bum
[un
t
com
uni.a. Verùm h~c,q.l1:
fal1'l hab rn flu{fe colleétum.Cùm Iraq;
~d v~uqémle
pertitremores caunent feparatlm,:xponemus, lOmum a
taen:il~,
Pyt hio ne, Vt inv; Ïta dicam, continente: virium imbecilli fiimimlls (:lét
un.
exundan . aute afficiancur auc per fe,lllt
per humorum
Co Cc tiarngr
Te
rtio
ead
*
é ed it.n
'fi'
ua rto aluus pau ca
~ n. equitur of:~nce
. "
~
.exl. ~c tremob~
, .qL1l lr~dn
.~l)tudinme
:m, m prmclplo mor 1 Clcra V
ra,
bil
io(
a fuit deieél:a. Qu int o om nia'1 JI 1.
va 1 :l
hCÏtudin e,aut fame,aut laîsimdines am
fi
es adh .
aut [0
gra uio ra euaferüt, tre mo res maneb
, vi~las 0
,
~ :'a&UIll' .çc '~moderatV
ar,[oenere. ~orl
fi
quid
mo
~iagtornm
i
edi
t
ten
ues
I~ Hi~pocrates,
,alu
us
côn
itir.Sexro fpura
vt fol er, prod
r tale 011111 fcnpfic vires exifiimes fanèerec.
var
ia,C
opubr
ubr
a.S
ept
imo os en diilortum.
Galen. )
Tom . Il.
t 4
b
�Galenî in Li11ruffi-l II. Hippoc:
59!
efi ahrccffilS. At quia &
fedem,& firangllriofils fa8:ns
Oétau o omni a ingra ue[cc bant, tremo res
tremoris manLlLlm & delirii primo i:i die meminit, & in
eüanl l perm aneba t. V rina à primo ad 0- A [equentibus [cripGt:Omnia grauiora euaferut: ac in [eprimo die addidit: Os eft diftormm: di[clltiendii venir,
étauu v[q; diem tenuis,decolor, in qua [un-
vtrum incre[cente cerebri ma10,an déort.lm diuertc
[ubdidit,
te oS fit dctraél:um. Atqui videmr ex iis, gl~a:
cu ce{fe
con[enG
non
res,
migra{fe in regioncs inferio
dauit ,fputa concoéhora,lUdlcarus efl,_vn,itaque
[anguis
miffus
homini
rcbro illas: fortaffe quo'd
na circa iudicili fubtenuis. Q.lad rageh mo
.mirinca CÔ[CCll tllS opem GeNec vero primis iam dieab iudicio die [uppu ratio circa [edé, & (h-a
bus gl1icquam apparuit {pmorum, vitio obfidéte lat~:
V
no quo id e!lèt malL1111. Scimus enim gïalli[simas pen. gurio[us faétus eH: abCcefTus.11f.?T.OV.fl. .
pneumo nias cffe,& lareris dolores, in guibus nihil eXCretera hl1ius orationis narratione co tinct fympto- .
pllimr,vti ctii ip[e docuit Hippocrates. Cxterùm l~ic
roatllm & diétione,& fenteeia apertam, Frequétia nlg;
non ob grauitatem cenfendum efi nihil primis e{fe dIe:.
acutè funt x C1 rotatibus, qllOru & in libro Prx[ag ioru
bus [pHti reddimm : verùm quia ad primâ modo cofi:t
in libro horu ipforum vulga
perfximu~aclts,&
Gvel hic tantum effer molc- .r
confiabat alfeétus.~od
riü morborii primo.Prœtercà no pauca in fccGdo funt
cxplleremr.l tagi pomit al1
am
ql1icqu
iic Guidé
diéta,qux cOfcrunt ad explicados ,Œpros ..Cretcrù cùm B fium,ne
,qui hoc loco affIn:
reulllfis
{uccis
is
xHio mifsi [anguin
(excii diem exponeret,quia [puca dicte varIa, filbrnbra,
fexto die, vbl
affe8:us
onis
cocoéti
bant,initiu habuiffe
vel pCI:i'neu~
~ytl:ione,.
neqi adCcrip,Gt v.el pl.eurt~c
come
decimo
die
de
guod
At
.
u
r
o
t
1
l
)
~
meminit primo
monicu111 fùtffe mqulrendu reltgult nol1JS,an etla po[~
b
r
o
m
u
vlllgari
his
in
Neqi
eft:
i,id
morandfi proclnx
finulia ratione incidere aCLltè xgrotàocibns ea fpllta,
mm libris efi planè gui[qua illdicatus die decimo,ncq,
mr,
arbiCl'a
Et
cis.
pleuriti
an peripneumonicis foli5,&
,
ip[e afferuit vlgu5 eflè decretorinm die decimu01,{~C
fll5
vt videmr etii :J.lia ratione fieri ea, cùm in Pllimone vi
ca
comel1
in
capita
Habes
G.
vndecim
dixit non raro
4
tioG fucci co fluant cxterùm hi pror[us pauci vr vifcus
de diebm decretoriis coUetta erus omnia:vbi etii qua
non infEtmetur. N &non fui{fe nec plemiticu, ne peridragefimus ofiendimr,no qlladrageGmus alter mor,bo;
no memiH~pocates
~igl1et,u
pne~moicû,h
dle;~
911i cirl~Is
opi~,
fu~t
eoo
iudicare, ~t ~londâ
nent,nec nommatlm horu VltlOrll,neC a perpetu
C2!!0
.
~
t
:
b
e
c
u
d
11s
feptunal
tcgns
hel'llt1
I:ltenoru
doloris
decreto
rum vlIo fymptomate, Memini{fet enim
fi ideo dcmum arbitretur quis 110 cife mo"rbnm iudrcaris vel dyfpnœ x.Neq; etia capite off"en[o animaduermm in totllm,gllàd die decimo lildarat,non vnde~imo
fputa ftU1t, At cu mfsi,d y [pnœ2, & latefl ~iu[cemod
Pythiol1,110n reél:è exifiimet. Nam illdicinm non II1C[4
citra
vidi
ris dolore efi cft c::rnaturtalia fpma. Ac duo
grum eo,gllod halld dum fit concoél:us morbus, nccera44
febre,qlli talh fpma colore pallida extu[siret. Sed alte
o
C {ario fiat. MnltOs enim cùm ipfe cOfcripfit Hipp c
rum paulatÎm febriculcr parux exceperut:qu,o faau e~,
tes, mm nos cô(peximlls dieblls decretoriis no ex toC~
vt in lonait tepus dUt1:11S affeétus permanenobus febnos pel' [olam vrjna:: cruditatem. Ha:c fi ambonocaJl
iudicat
bus tabilû homine redderet: Alteru ab[q; febre,cu t:tiunB:a fint,imbecillis decimo die,& vrinx crudiras: .
lia expueret cotinuis dieblls pallcis,nihil efi mali conre
oportebat forta[sis hominem illdicari,aut non r.1tlb~ elle
oh re efi prohlbile in primis thoraci s recum.~a
' 10 fi rn:
, vnd
. Cllm
. 'Iglttlr
'P OtL1Jt
r. 'd ecretOn'e.
ectn
ter lane
aionibl1s, vbi efi cotines ad vlrimas cerllicis vertebras,
e~ e.ffe ?~edL(cri
into~?
fcript~,no?e.mab
aligna h.moru coftiti{fe no multa, 'lux d y~flnetia
qUl prlm l , a .
11S,
ab
qllx
cernas,
multls
al115
quod JO
fpnœx non effet excitanda::; quod non referat magnop[eruc,negleéta in perpemu manct. Sed de die declrn~
perè ad officiu re[pir:ltionis primu intercothle: [ed cu
I1aétenlls.Iam animaduertere intere{l no abiter gut 'is
iOud effet vitiu in neruoru radiciblls,qni ad manus pel'
manus,
bilofas e{f(j! fltfpenGones fit ccn[enclG.N:i in Prx 1tag~o
tinent,nerulq; degr:maremr,tremulas effeci{fc
(:1
dt [cl'iptû:Nubes in vrina fitfi)era: Galbx finr,. fi
N EL ex primo interconali , & vertebris ei incu.hemiblls
r
x
~
III
fa
nre: {in atrx,ma1 a::. N eg; igimr vrina nubilo
nerui enafcûtur,qui mnfcllios manuü agitant. Hxc inde
4
e
~
J
l
I
v
libro
eo
cùm
fttcce[
giis,neqi [ufpenGones diétx limc
connrm lntur,q uàd trcmores vnà cu fpltis,q'.1~
.nlS. pe pcbi
'
b'15 prx{enuonem
.
r.'
r.
vn
ex
mor
aClICIS
111
lit
Iam
G!lis
in
qll?d vhi 7!iquod
~ti
[erun,pm~t&
. '" guifcqua'"' qua'" e(fc nL! ~,
·
emm cJllidc
curus. Acne tnterpr
gnllmapparult concOLtlOnIs,nO ampltus nerent tremo
'd" qu",
r . ' '"' H'
arràuit.' Eqlll e., 10.
l'es morbu[qi tOllcrcmr , cùm illdicil1m cofeqlleremr D Iolam vnna lppocrares vc1it,en
dubl;:! .1...
mihi probantttr hoc inquirenti referrc non
vri.na,fplltoru ta
.cm d~,"efct
SICll-,
pc: {ildores. Et gl~anC].àm
'"'
'
"
'
r.
"
'
·
N IIblS nome 101 et meclici ab acre ad vrin:!. tra n'ca e0'
men cocoélio iudICaltlt,& llldlClU addllxlt, vt ncLltrum
fiIUC H ·IppoCrates hoc nomcn princeps, pro ,CCI · his
gl~n
:e,gc~
fignu,quod (olet denorare,falleret.S ig,ld~
m·fiLle fir,
.
. ve 1 vrm<i1
, lipecJC,
'"'·lt1 Vlïna,
11'
ru.m,qux pen d et
penas
do gemino teneremr incom odo, vno ,fet;rt,IIlO l~CS,
.
.
.
V
'1'
al HIS attrtnncl'lc. t ergo 111 acre Intcnm tem ,J11 II'
quos cotinent venç:altero quod modo dlxlmus,lO tho
vbi nllbibus coden(ams jit atris,caliginora:intert Ed~
race:prills in tOtu no cfi deplll[um fLldoribus:na cmdu
TIlS. app:trct,& [crenns,vidcttlrgi l1ubes per.cllm ql~po
etiamnu cm/ed recefsit altcru, guod nihil cifet pror
diheérx:ac tfi aer nllbilo{ils dicirur:qllo qllldem te ILlci
[cribit:
{ilS in thorace refidui. Icaqi hunc ille in modû
c, 8t
rum,nellll
re nnbium ccrnimlls colorem nô [cmclat
. 'm ,
.
coco8:iora, iud icaws eft: V~'ia
~auit,[pl
~ecio
'de
Clt),
dllm,fed inter hos medium. H:llId aliter vno:1
fubtenuis, ind iciLs gna: in P l'X (a$l?ru I~
Clrca l1dCJ~
terri
VI
as
nubilo[
filfpcnfioncs apllellarc Hippocrates 1
vrinis,qua:: dl1plice s fil11t,cradldlt. Pnbro de tcmlb1~
è ' r0 cç[Ll(pC,
I1Ig.
pan
::t;3
ho,ne;
mor
fil11t}l
crndri
fit
coI?rc
i
nec
tenllffq
ql1X
vrina rufa
mx Ûlnt ha:~od
1le~
JC11tllr albafjllrdc
odu
lIcadm
()
mcdlO,
horum
les
xquabi
:
tcnucs,&
vrinas
, haS
hum Ggnificat.Alterre hx:Si
. ~ vcrô pr:llIl:°fiIC 'lux .
~
œ
•
)I1CC[
fi10 l)Ona ell, llJC1m
his ab [ce/fils in
diu reddat,& reliqua [alubria fint G~l1a
ad
e
r
a
~
ncquc exaél:è bona, 11 eqlle p raUl cfl, rd l.ned ~(peJt
dia,
.
s
:
T
é
~
i
b
l
t
P
rfo
tran[uc
[eptO
locis pol'tcnditur
t flOI!
l1m h:tbl1~ife
re Pythionem tales cfi fi lfpi cao~
finem eorum,qux acciderunt Pythioni, ad verbum fic
p
1
J
O
~
r
c
f
l
e
non
l
flones. Nam albx fi effcm,iudiciul1
à iudicio dic [uppmatio circa
[cripGt: ~ldragefimo
fpen{iones pédeban~
nu~ilo.Deôm[
p
.4
:n
�..
de Morb.Vulgarlb.Col11m. J.
593
comptetu:G iam ai:i:x,non probG. ~oniam
vero inter
albas & atras interccdebant,bonu eH fàél:û il1diciu,fed A
no~bÎlut.
~od
erat reliqnû,quadragcfimo die in
<1uphcé crupit abrcdIi.tm, quem etiam no probè interpreta~u,cùm
per conren[um putent abrceffils in fedê
Pytlllonifiranguriaaccidiffe:cùm ipre fcrib;tt Hippotrates
fimpliciter
interim f.1.étam efte !lrano-uriam
in,
- 1'
~
,
illi
ab[ceffils
nomen:
tenm, no t1mpliciter, {ed adiunO"at
v
Vt pnmo de vl1lgaribns morbis libro, in [ecnnda tem~efiat,
vbi ira [cribit:' Soll1m vero bonl1, maximumq;
l~ter.ig
:,aql1œ
fiebant,ql1odq; mulros à maximis petlculIs vmdicallit,hoc fuit,guibus ad firangurii diuerterent,& in hanc abfce{fus fierent. Nam appellat etiam
abrc~{fls,qi
excretione h1l1t faéti noxiorü humorum,
n,edu qui decllbim:& merito. QEo modo in d yrente}~a
alio loc()}ic hoc loco in firanguri:i faaos ait ab-'
e us. Nam m:l.li humores,quos habent venœ, vtraq;
~XPt1l'ganr
excl'etione. Ergo id in ipfa [ecllnda tepe- B
l'~e de vrinis,aliguanto ante locu,quem modo pl'om~'d r~ P3.~o
(cripfit:Stra,ngllrio(um,nQn nephriticum,
~ l~S alta pro aliis. Cùm enim pel' morbll ob renum
a.. eéboné firano-L1l'ia fiat hanc ip(e ab ea,quœ in fecuda
~pefiat
faél:a f~ir
[epar~ns,
ratione abrce{fus: adiecir,
1[r~nglt' fi ' IOllltn,oon
r:
'
. '" rd h'15 a 1·la pro a1'·US,I'd
nep1·
lrltlClf, le
ed ,p~o
Venaru virio(o humore ac febriblls huic fucce.'
fi
.
entlbus . .
v' 'fi lnclderuntpurganones, per ve IClm excretlS
ItlO
IS h
.
fi'
R
{'
it , . Ull1oribus, vt nÔl1l1nguam pel' mte ma. 0 10
ri:~' ab excremcntis gux acria erant, profcéta, !lrangnda Ind:1cebar. Vefic: enim, vt efi ofienulm,ad redden. fi raguna
. pnlls
, , pl'operat,quam
\ HUO
. t'l filt
tilalll vr1l1a m 1\1
fe~s l1od~
impleta,dllabus de caufis, vel guod eills no
,lUS
~t qltahtate
iam mord;lcis vel gnod per debilitatem
g,
,
,
lle , ) l:lm fit vrina coaceruata, vt pauca plane ~t,
grablt'~
Ell1[cemodi iO'imr P ythione' dicir abfce{lum ha- C
fe~ ~:,nec
rcripfit fi~lpcter
hoc paéto,!lranguriofus,
éf aS lltnxit abrce{fus, Habet enim in hunc modllm diab~:
ttpptttatio circa [edem,& llrangnriofus faéhts efi
'lUt ce{f~s.
At altemtru comitmnt, vt ea aut przte\l':a~,
11 l11ale mttlti interpretes enarrent. Moran vero m Ils
eŒndefi nece{fe de gllibus remel hic fiami dicere. Ego
1 -'
..
'd
' & certo'e d'lte:oa
melius,gllœ 1ongo tepore
111 agaUl,
m,llu :c~o
intteni hxc literis roI a prodere citra vllam
' l'eprx h"el!onem
r:
. (llll'dam
pr.. °ttt Interpretum
. Sed ql1la
éti~erà
qltod n::qnaguii pllerilibus dirciptinis infiru
di : vb~ln)
nonulli vero & n:l.tura ad intelligendu rartati o tlnc~da
in quomndam fcriptoru nonas co menfil l11 ~s)haC'
ipra (ola capti nOl1irate eas celebrant:ideo
lIent~
dl1éhlS, vt remel aliquando ifiorum interpretl.lm
tes:E~l1m
~acerm:ù
etiam ipfe dixerit Hippocraillet rane~l,qti
non a!requnntur,celebranr prx con- D
~I;ltOd
lam bonu rciant e{fe,& ab!urdll prtt apeno,
IllOn' . qLLO leétores nofiromm commcntanorum pu:ltt ' qu'1 mores lmt
r:
•
- eos queant
agnot'
ma 1orum 1I1terpretu,
Nec cere, prolixiùs mihi hic certum efi de his agere.
vetà
ha.bit
qtteratur guHquam de [ermonis prolixitate,
pro a~
~UD1 ad malas cognofcédas interpretationes
pr op fi 1I11Clllo. Atq; en vnum ifiarum genus,quod in
bal11 ~ ~o œgro quidam fecerunt , quoru vnius afTcri.l\tQllt1'a ver~a
, ne g~lÎs
me de illo e~ifmt
m~ntir.:
:tdes ft clluns xdeS,lOtelligit Cerens. Apofil~t
alite
trel1~
Ottè ad demon!lrandi caufam, vnde manuum illi
filPPretr:= n~ol'bus
incidit, vt illi, cui propter menfium
RlItftts ~Ione,
vt efi verifim ile,qllod otÏara e:t effet pars.
bl'O ml ;~ [exto fcribit, viro ab(entc feriatam iIIo mem
lCi{fe. 1 ICl'Cl11? filblatis ad os menfibus barbam pro duqltod qlUd efi aliud,qllàm fccminam in virum mu
Pt
Galen.
.'
,,- - - . - .
)94
tatam? siè igicur Pythion dum coint ablHner,quod ad
folum fanum ClU'lm cofenet in morbllm incidit.Hxc
vnius efi ex interpretibus ora~i,ql1
fe ip{e hac re conuincit, guàd cùm crebl'à Hippocrates guidé nominatim domicilia commemorer, hic non illorum omnium
enarl'ationê, fcd p bnè pancifsimoru con[cribat. Nam fi
non temcrè domicilia lint çgroru prodita,fed indicent
edam aligllid,qllod ad artem faciat: gui in paucis œgris
eorum vim expofLlit,prçreriir alltem in aliis,iffgue permliltis,parum [uo fllnallS efi officio:vt, verbi gratia,de
primo,qllem in vu1gariuffi morborum libro primo defcripGt. ~am
Ph~lifCLs,ngt
prope mœnia habi.
tabat. De1l1de: EplcratJs vxor,qux œo-rotabat aoud Archegetem . T-um: Erafinus,qui ad Bo~tœ
roel~tm
h3bitabat.Mox,Clazomenium,qui iuxta Phrinichidœ pu
teum decumbebat. Pofid de mulierc quadam:Dromedx,ingllit, vxorem, gua: filiam erat enixa. Inde de alia
muliere,gux in litore decLlmbebat. In hoc item tertio
de vulgariblls morbis libro mulros inuenias alios fcl'iptos xgros xdibus adieél:is, vbi comemol'arentur, gllas
omnino no enarrant.Ac Chxrio, inqllic,gui apud Demœnemm dccumbebat. Déinde: Euryanaais filiam virginem ignis corripnit. Sub hanc: ~zdam,
qux angina
erat correpta apud Thabione. Pofieà: Adol ~ rcentuls,
gui in foro mendaciu decllmbebat, Et guid multa opus
e(l recen[ere, cùm tali fcripmra liber penè fit toms refertus? Sed ad infiinuu l'euertamnr. ~oniam
complures ita (unt de[cripti xgri, vbiq; oportehat,am mt/qua.
domicilia exponere. Verùm haétenus guidi interpretes
libroru conremnut audirores, vt ego A lexandriç guon
dam huiufcemodi audiuerim de guodam çgro interpretationE in libro primo de vulgaribus morbis detèripto,
illo capite,cuiltS efi initium:Sil enlls,gui in Platamonis
œdibus habitabat. Nam exponedis Hippocrates i s,ql~
iIIi acciderant,it:l fcribit:Nocrem in[omne dllxit,multa
verba. His igimr acclamabat,glli enarrabat librum:(cilicet CTfl/l.nVOr erat,id cll,l11naticlls.Hic prœ admiratione dircipüli in clamorem eruperunt. N onnulli intel'pretes tam funt argnra [edulitate, vt guxranr, vtrum in
per
Platamonis habitaret xdibns Silenus: ~idam
m Platamonis fcribendum efTc plltent , quidam per n
Platanonis. Similiter qllœrnnt ifii interpre tes, vbi dicit Hippocrates : Decllmbebat in Thean'o , BÉnl'pJI' ne
fatins fit fcribendllm, an 8{crl f c,u, At eos ,qni in his
tempus tenmt , l'eprobant: hos vero, qlti per ea , quœ
in Prxdittionibus, & Coicis prx(agirionibns prodllntur, hifioriam a:grorum in his lib ris CXp0I111nt, multi
hl(piciunt. Sed gllàm fint vitior.1,gnx in libro Prxdiétionum umr tradita, cenis declarauimus commentadis, qnos in ilium librum fcripfimus. N:un dus tibri
viderur aurhor ex vno [xpe am dllObllS priuatis exemplis fibi confpeél:is vniuerfalia facere decrcta. Dem,o~
firallÎmus item m1l1[os eum concur1ils faccre, ex dl~
1milibus {ignis coaaos. Ee verO edam declarauimlls
eam doétnnam t:lm numerofa habere quœ concurrant, vt recenreri neque:lnt. Adha:c iII11d efi declaramm in enarr:l.ndis iis , qux fcripur :l.llthor libri Przdiél:ionum, non po{fe doétrinam vllam e{fe meliorem
qn?tm HippocratÏ.s in Prx(a?iis c.uiufq; virtutem Ggni
figillatim tradentJ s,Ne9i. enlll1 ,alIter multis po{fe com
mifsis qllicquam pl:X~CJr.
Proll1de qui \'trunque legerunt librum, PrXdlalOOLtm,& Prxf.1 Ct iorum (atis [cio
Ir
b'
omnia his "pem, elle, qLIX diximu s.lam fi quis priùs
nofiros commcnt:l.rios in eos libros editos legerit,poterit ille citra iIla , qux filOt nunc à me commemorat:!,
impol'tunitatem animadllenerc eill[cemodi interprcrn-,
,
'
Tom. 1 I.
t
S
�~
l,
.
595
;36
. Galeni in Lib. 111.. Hipp:
qui locus, aut qui affeéti. Ac ne de Canguinis miCsione
tionis. At qui il10s non legerint ,antè volo illos vt hi
çon!illant ,déhde huc [e recipiant audituri ,& de iis, A quidem prxtermiifa admonuit. Hllmorum, & emp~qUa! dixi, exifiimatLtri. Siquidem cùm nllper ql1iddam
ramentorum non nunc tantùm , verùm nec loco alto
in manibus !ilmerem de commentariis, q110S Lycus
vlio in enarrandis regris , aut cadi ftatibus mencionem
Macedo in hunc librum con[crip[erat, in expofieione
fecit, qu~
in primis Hippocratis libnun enarranei erane
Pychionis tria offendi capita ex Prœdidionum libro ·
con~dera.
V t fi quis Afclepiadem interpl~UJ
citata, qui in primo ad verbum fic dicebae: Tremul~,
pOrI? & cumores ~ ir:compaétaque ele;nenta, & !aClo ~d
ob [cura , palpantia deliria,magnam denunClant phrellltenultaeem erant tlii declaranda , quod ad hxc lUe pfl?
tim, ql10d Did ymarcho accidie in Co. In Cecundo fic:
cipia omnia reducat. Calidl1m vero, frigidum, humlTremore , fi fudoribus !ilperueniant,repetere confuedl1m,& ficcum Hippocrates cau[as ftamit,ql1emadm ouerunt. Ac tertillm bis erat verbis fcriptum : Vrinœ à.
dum aerem in animantium corporibus. Icidem qla~Or
turbllientis vigiliis decolores eum nigris fllfpenfionihumores inter [e[e temperamenco dil1antes fanicatls aU
blls,delirium pOrtendllnt. Hœc ex prxdiétioniblls cathores œquè,ac morborum,effe: Sanitatis, vbi ex Xq.tlO
Eita à Lyco hmt ad[cripea, quaG ita ~inms
in expofint inter [e moderati : Morborum , vbi eornm malOf
ficione huius Pythionis dixiffet. Mihi vero, quando
fit, aut minor copia,allt de propria fede commigrarene
compllIfl1s [um errores reprxhendere ( licee prioriin alienam. Icaque ad hxc prindpia etiam qui ante Lybus id commentariis vitauerim) operxpretium videcum & Q.ginmm aIiquem Hippocratis lib mm enar ra tur ifiorllm incerprecum improbitatem detegere. Pri- B uen1l1t empirici. vniuerfa referre ftudent, velut in fabl1mùm iis, qua; diéta de Pyehione funt , non congruit
la agunt qllidam [olam, quam habent impoGtam,p:r(oillud ex Prxdiétionibus caput.Neque enim cum Glennam. Nam vt EraGftraci interpres reét~
de hl1monb~,
tio,neq; magnoperè phreniticus fuie. Nam cùm librum
& temperamentis fileas : iea G ql1icqllam dicere in f~!1pra:diétionum enarraremus,qux Gnt deliria cum Glenpta Hippocratis infiituas , merito ad ipGllS vocell1 !n~io o1tendimus : & qllare ma~nopcrè
ea phrenitc~
apterpretationem dirigas. Fortaffe ergo vt adulce tlno
in P ythion: t~e.lrn:
' Siquldem
x,mulo Hippocraris ve~iam
daré Lyco, vbi, of~nd:r
pellauie: quorum fl~t
nec cum Glentio dehrabat,& modlce m[al11ebar. Secun
vJdeatur, xgullm Gt : nt hoc exprobres , guod cnUl ~n
dum c~pue,
in quo dicit: Tremo~s
J ~ {i~dorbus
futerpretationes ~Cl·ber
~on
valeat, ~gt
fabul~,
qUlPei
peruelllant, repetere con[ueuenmt. COti anum demonpe quod eft a[stmtle hutc, Gaggredlans comœdlalll, v
{l:ra~
ca[lls Pythionis.N am non hlccedebant,fed à pritragœdiam, cùm aétor effe neqneas. At vero fi ad ho~
010 vnà inlladebant,pofteaq; die decimo !ildanit. ltaq;
te conuercas , qui Hippocraricos [e[e nuncupant, v~t
non videntur rremores fildoribus , fed tremoribus {lliuxtà ac alieni, & aduIterini feétatores errant, imlll erldores !ilcce[siffe. Reliquum & tertium captlt, vbi ait,
to illis ignofcas. Iam cùm iftorum abGnt errores noll
vrinx à mrbtJlentis [omnis decolores cu nigris [ll[pen
[01 t'tm ab Hippocratis [entemia, fed ab ipfa rerulll'W
fi.onibus ,delirillIP porte~dun:
:eétè,atque ,ordin~
eITet
r!tae,dl?~S
eos nominiblls in[eéteris. Sicluider;t
cltamm a Lyco,fi PythlOn vlgtlaffet pnmum vna cum C lIus eft l11htl, atgue fi ambobus interpres his [CoplS co.
turbatione,& vrina reddidiffet nigris prxdieam fllfpen
fiet, vt limu! & con[entanea cum [criptore , & vera dl:
Goniblls, itaque deGplliffet pofiei : verùm quia neqne
cat: qui alterum tantùm ob[eruat, hoc eft repa:h~,
exierunt ta lia , nam nubilo[œ [u[penGones permllimm
dendlls ,quod dimidium Iabefaétallerit totius. In te1
2
à nigris diftant: neque à vigihis turbuletltis phrenitipres vero, qui neque vera dicat, neque con[era~:,
CllS ellaGt,fed à primo ftarim die delirauit,non eft reétè
cum auehore libr,max~
cenfendl1s eft peccat:e. S~f!_
adduétum. Nam quid cau[:!! erat, qllin diceret fufpennus quidem, eiCtCque auditor Metrodorus gerl1:a~I
51_
fiones atras? Déinde vigilias primo aut [ecllndo die.
mi illi quidem inter prifcos Hippocraticos hablCl ~le_
Poft h~s
rurfus primo die:mox ~elirm?
Imo vero
re, eft ta~en
~al
vbi videancur Hi~pocraem
enal~_
Lycus Ip[e cùm vocabulllm nubllo[œ mterpretaremr,
re. Verbl gratta, 111 propolito regro ICa ad verbl~
e
non fU,it all[US ~icre
ab e? atras ,denotari. Q,yare !ilCUnt: ~a.m
vt coml~{j
à vacuatione, & replCO~_
perflllO ba:: c adleclt ( (jql~em
~cendl1m:ft
fl1per~uo
pro~cl[t,
haud alner tremor, qui pama cfi conl~e(1
non modo ad propofimm ml~ha
, Ce~
euam 0~n1l
fio,a c.o.trariis efficirur. Ac cauCa qlidem,gua~?
~ o~
falfa) & przclpua quxqlle HlppocratJs [ermonls nehxc vltla fiant,rationalium virorum eft non elllpJrt C •
gIexit adtl~re,qu!
tremorum affeéti? efi,qni in tremm accendere. A .ttamen ea cogn[er~,
& dircenf:~
mul.is mantbLls I~ClS
afe~us,
V nde yana [~l1ta,&
m.lllal t:rt1m ah. al~ero
" interefi empiricorum poife. I-a.cl~
t;J, hls fllccedentla: de qlllbllS ego dlCplltalll. Omn1l10 D nè 111 re pnmum vldemr Sabinus falfils quod pa lt
c
cnim hçc replldiallit,& quod prpr[us no erat inquirendixerit conllulfionem tremorem effe. N~m
totO gen :
er
dllm pro qu~fione
fibl obilcit ad verbum,Gc: Septimo
re inter fe differunt hi affeétus. Nihil vero nunc ine
die o's eH difort~,
Videcu; qL~od
hic narrat, cum diélo
Ge, affeétu,s voces ~n [ympcomata , ~\Ilétinù
~0:>1;
pugnare, q uod 111 Aphonfmls fic habet ; In febre non
N eq,LIe e111m affeétlOnes cerea; hl1~
10 fOlt~
al1~
6lntermiteente fi labrum ve\ oculus, vel naClls, ve\ hlpartibus, vt tumor & inflammatlO, & dur ma. Se J1
"
'.Cl.'
,
• fi
nO
pericilium peruertamr, vel non videat, ve1 non :mdJac
a~lO1eS
dllm hunt, confequul1mr vt eXl . anc, .ffe'"
debili iam corpore, quicql1id horum euenerie, mors in
qUia conftanter & fecllndllm habicum infilll,t:lCa & uS
propinquo dl:. Ha:c Lyci eft oratio,Gbi in co fCfllpttétns quOglle earum. Nam ctlm omnis in aétlOne po tn'
ILJm mouentis,quod omn i vacabat ambigui tare. Nam in
motus Gt: Gtqlle qttidam in animalibus motuS VO t1 di
Aphori[~.s
~ixt,corpe
iam debili. Atg~i
Pyrhi.oni
~arils,
Vt alter [poeanells,& natl~is:ofe(x
vol~:a(e'"
non deblh dlft~r1n
os eft. hm ctiarn excnçando lp~e
l~ moribl1s hunt mllCclllornm, a qlllbus etl~m
~1I a(ehoc, qllod poftucree Lycus, nihiI ad folmionem attultt
cndum natnra fiune [cimns obiri. Sed guod 10 elS e cr
alil1d,ac id ip[um,quod mmc diximus. Ieaq; quod erat
clll1dum nannâ, vn:'m cft, & fimplex. Q.god eft pra;co'"
apertijm,tanquam ~lbi1I
p.ropofuit. All ortUll,quX ad
natl1ram,in primis lit duabtts diffcremiis,ant J'rçec r vf11'
artem referunt,nlhll qua;{jult,nec quo in ftarll Pythion
Illntatem aut de vOlllntare:no tamen fecundu naeu ra m '
c:lfet,nec qua; fint anrè diéta Cymptomata con[ecuta)auç
Sed hoc 10co dedita opera dicas , an per volunea~h;i
me;
cu:
fi
�de Morb. Vulgarib. COlnm. 1.
597 ·
nihil interell. At vero motuum , qui citra volullta tem
fiunt in volunta riis infirum emis , qua: ad motLlm [unt A
c?mpar ata,hœc cOlluulfio,illa vocam r palpira tio, alills
l1go~·,inre
[e[e diuifi. Sed plenè de his integro volumi ne dlfi'eruimus. lam motus volunta rius,gu i non fecundum naturam obimr, vna efi forma, qni tremor appell~tur:de
quo neceffa rium en, quonia m alios huius gratla attigimu s hic verba facere . Fit ero-o tremor non tant' "
llt;t ln. mufculis affeétis,& neruis, fed<:> edam valentibus,
Vbl qllls vitra vires onus attoller e moliarn r, aut manibus ba . i~lando,ut
impone ndo hnmer is.ltaqj nonnul li
confplCllll1tur robuCl:ifsimi adolefc êtes, dllm onus portant prœgra lle,crur ibus tremer e,maxi mè vbi afcende re
fca~s
tentent . At iUis qllod in maxim is molibu s, hoc
~nlbS,&
alia ratione infirmi s, Vill venit in minori bus.
an: funt hœc etia grauia imbeci llibus. Sum iam edam
l~ t l;! affeél:us animi ,qui tremor em inducu nt. Nam in
~ ro De hllmoriblls diétum efi,pcr abrnptu m tran[eu n B
~ !,tn:l
[cilicet vires deiicie nte,cm ra tremer e: necnon
1 ql;IS alius in fe inlladen tem con[pic ams befiiam
fit,
aUto atrones,allt hofles meruat . Reétè igitur in' co ment~ro
de tremore conu~lfie
& rigore ex infirmi tate
Vlttu mfi'
, n ..
d
emper tremor em fieri, ofiendi mus.
~a:
quan~ fila [pOte interim fint infirmx interim propte r atfe\..(Um . . .
'
anlllll, aut etlam haudgu aguam
per fe a ff.Cl.
e\;lx, ab
Ollereg
·1 ·
r
•
r.
Ir
.
tn
. aUl 110C patlllnm r,rres elUs caluaru m eue d·lXI:
a
i
t
n
r
e
f
d
s
~
inflrum
entornm
intemp
eriem
volunt arl attr·b
·
ff .Cl.
••.
•
.. 1 lltorum
a euum al1lml,
rrralllra
tem
onens.
O
~a
.:>
.
tn te fil, qlll. nec 'metuat , neque molem
[uthnea t, ueall:ti a l ~erltum
ccrcè, aut organo rnm efi intemp eries,
lie Il Ipfo corpor e pondus circa mll[cll los, allt nerin s. Verùm ferman i nonnu\ la filbefi dub'irat io, de qua
n ~mentario
De tremor c, conllul Gone, palpita tio; ' rlgore verba feci.Na m quibuf Jam videas manus, C
fai~Ut
tremerc, prxter eorum m embror um mouen di
rI' Id~um:
ac ideo effc falfû videtur diétllm,fi in{lime '. ao-ere euel1lre
. . C xrerum
' r .Il 111
. te Il 19as
. recl·t qUIs arIqllld
Inata
i
.
<:>
'
.
.. tremor
n·b' n cenllcale cenuce , fift·
1 1 capltls
em, mar~a:[q?
depofit~,
Gc ne. has qnidem tremere : credes effe
dt , d1él:um,glUbus Otl:l.tur quodcu ng; membr um,hoc
e
fet a tretnore immun e. Sin :lttollâ t,aut Cublatum illud
ab lIent
.
fi ,tum fymptO ma 1·11 u d··d
WCI ere. T antllm enlm
il\~e ,~t qui ita a~lnt
mu[cl1lis quie[ca nt, vt oppoGtOS
r 1 <:>'
. manu,q ui. atto 1luner le 111lllCU
os fimul mouean t. Vt 111
cl: fl~:
ql1i hoc mcmbn ul1 detrahu nt, extendl 1nt eam,
nUllli Unt: & validio rum virium cfl: OpllS his,qlli maelctn~
anguillm duétam illblime m [entan t, quàm gui
re ml Cc 1lnt,allt fl eétunt. Nam qui extend unt, v no generis ~Ulo.rm
operam r,ql1od compa ratum efl id ope. . lIS,gUI
.. . fl e\;[llllt
nA'
eéh ri an nt)l\S Intenm
eam. tque Cllm D
& in lnt.lagune iis,ql1i ad fle8:édllm filllt accomm odati,
in an~to
funt ) qui extend ere poffimt . Q!od fi el elles
fle~ao
llm dUél:am, & filblim em retinea s manum , nec
raris s, ec extenda s, vtrifqu c mufculis xqualit er ope)VtInt
.
Il··.
Qp1ls t b eranls,
quos vocant . E
l [ 19m1r non mlllllS
IUIl1 V~ llr,muCculis in cadem figura, vcl cru .)vel colpia.~
e manllffi feruant ibus citra flllturam [olidi cuiuf, corpor·
1 . r. Il
'r
A
ct~1ongè
pIS ~c len tl s'dlllll.en
tanrllghue mem b ~ · um.
t
trlees
arr1l1111 pon erl, qua:: vc untL1r, vires mo~Ublinftça,cr
negotiu m :mollun r,citra negotiu m
ln re[o~s
.erllant. At vero fi multo fint inferio res ) /îCllt
fT:
r.
tes lintlltlS.'.bal~ d quaqll:lm pouuo
t e 1euare. n
~
a: II paIllOtam ,VICl[Sllll [uccum hunt : vincem es [cntant imIllihi con:anllffi Cltblimcm, fupcrat x delabi finunt. Hoc
lta
.
ac filP'g COntm
entcr in hunc modum ne ri Vt Gmlll
erlores fim, membr um [ufioUanc mo~
vial!! à.
r:
s,
n.
11
)
.
mole hOrLlm , qU:E e1euan tur, permic tant pefrum ire:
fim{llq; vires illornm rurlils v idrices corripi entes ipfa
iterum erigere fiudean t : déinie cùm fing1110 tempo ris
momen ro fiat ha:c vicifsit udo, vt quod eft infrà,c onfefiim attollam r , & qllod membr nm alleuat ) extemp lo
dctraha tur, non prorfus inconcu ffum ferncm r & fiabi-:
le membr um, mm nec motlls habeat in vtranqu e partem infignes, vt qui breuibl ls interna llis & tcmpor um,
& locoru m feruent ur. Atque talis efi motus tremor ,vc
qux longiùs film in libro illprà commc morato perfeClltl1S,p:mcis comple aar. At qua: fit in morbo [o rio-orc partium concuf sio,abf que volunta te obimr, & c~n
trarior um motllum magnis interua llis [eCe mlltuo excipient ium vnà cum frigo ris fenûl.H uillS alills affeétlls
efi guodam modo germanus , ml1[culorlun , & neruomm, qua; cOlllllllfio appelh tur , ac in eis per totum fimilis illi,atg; ii[dem organis Gt motlls, glli cùm de vo-,
111ntate mouca ntur, fit: cxterùm in co tamen differt,
quod pra::ter volllnta tem, vbi cOl1Lleliumur,mouentur.
De pa!pita tione necdfe hoc loco non hab~o
diflèrer e,
ne cogar Gmn! de pulilt diccrc, qui aliguid habere Cllm
palpita tione commu ne videtur . Satis enim iam vel de
tremor e produé tus mihi dl inuito fermo in comme ntario. ~ial1tem
ad vnguem volet omnium prxdié torIan [ympto matum perfpic ere cogniti onem ,& originem, legat licet librum , vbiilla exaétè omnia tradidi:
quando & de fingulm ) tll[si, flernur amcnto ,& nonnlll lis id genus aliis motibl1s egi in canGs [ymptO matum ,
vbi dignori ones , & differen tias mOtlll1m) mm vero
etiam caLl[as, à quibus proced ât,perc l1curri . At Sabinu s
in omnibu s illis nunc plus, nunc minus pra:ter iir.ltaq ;
cotïà ~intls,&
Lycus, vt ifio faniorc s,prob: idi funt)
quod ne aggre[s i qltidê de his fint dicere, fcd vt cmpil'ici interpr etation es fecer int. Tametf i empiric i guida,
vt dixi,in fabula impofl tl pcr[ona m agant,H ippocra tis
librum enarran tes vt Hippoc ratici, Erafiflr ati aliqllem ,
& Heroph ili, & Afcl ep iadx, atque aliorum inorum ,
pérind e, ac fi de cllil1fgue Gnt comm [eéta.Ig itur guod
{emper dico, vbi hic quoglle comnu~r,
aliû tranfibo. Singlll orum, qux fcire mediclls debet, priuati m
eCl: di[cipli na tradend a, ac mm ad enarran dos accede ndl1m libros Hippoc ratis : & conc1l1Gones demonCl:randx Gngulis locis memor ix gratia,a t ip[x tamen del110n
~r ati ones
no comme mor:lnd a::.quo d quidem nos prxfiitimus . Ex his vero, qui in opera Hippoc ratica [cr1pferun t comme ntaria, nemo ql1ifqu am, cœten't m lapti iltnt in his omn~s:
Etenim alia eCl:, qna: ipfas res
tradit infiitut io abrolut a ccnflan s , fU['lglle explica tione. Alia, gua:: in enarr:lt ione confifli t libroru m, cuius non efi vtril1[que idem infiitu"lIl11. N'l11gue per fuL'lm explica tionem , qua:: fit, Cpecht vcriratis intemi onem. In imerpr et:ttion ibus fenis eCl propoGtlIm fentemiam CO~l1o[cer
c . ~i
ergo :ll1tè Gngu!a enétè didiccrit hl~c
deniqu c ad vctcrum librol1l m interpretajol1e~
acccder c oportc t:vt tamen primùm (enis [cnfilm valear inu
. nire: fecnl1do loco, reétè ) aut [eclls
fit afferta:Gm{llguc admo~et
demon firarorl lm in o~eribus de vl1ogllog ue medlco pra::cepto. ~i
verO 111tcrprer es fuis diais ~eql1
eunt
demon firation em infcrre, audiror cs 10quaclC:tœ obtund unt: itaq; à [cripto ris
fentent ia rctrahn nr, volcntes fua vcrba ex iUis fidem h:1
bcrc. ~am
ob. rem,de capite ad catHlt rrafelln t,qllx ne
ipe'l qllldcm qltlcql1:t ad rem propof tram rcferun t. Porro fieri ~01
J'off:, vt in comme ntariis demon firation es
di[pl1ta?n~I,
ql11bus produn mr diCcipl inx, fcriban wr,
lam dléhs planum cIl. Nam quando Hippoc r:ttcS
non
e"
�;.93
Galeni in Lib. 1. 11. Hipp.
non in Pythione modo, verùm in multis etÏam a:gris
prœdiétorum fympromatum meminit, fi ql1idem 1111(quam demonfirationiblls comprobes placita ,nL1.lIam
animis difcipulorum firmam eruditi011.em infundes.
~àd
fi tradas in quibll{dam œgris demonfirationes,
in gllibufdam prxrereas , atque in primo Mor~u.
vLllgarium verbi O'ratÏa, eas omnes perfequare, 111 a111s
,
'"
.
ad illas reiicias,
facies
tu quidem,g nod d'lXlmns,
v.no
in libro ab[01uriCsimam tradendo cam demonfiratlonibus doétrinam,in cxteris eius conclllfiones ad duc en
do . Sed id ipfum [amen vtroguc efi modo ab[urdum.
Nam in primum Vulgarillm morbornm librum,fi huc
enarres, primum guinquaginta commentaria fit necelfe [cribere,& fingula aut bina in iingulos alios. It:l.q;
cogeris , Gaut prxfàgia, aut A phorifmos legere velis, ante quinquaginta il10s libros euoluer: , inrerpreMorbo.rum vulg:l.nll';1' ~aud
tames primum libn~m
(eens fi ab alio quoplam cœpens commentana {cnbere,in iIlum quinqnaginta [cribes . ~i
~Llte
aliun~
[egere volet, ante Olnnia neceffe habehlt qUll1qnag1l1ta
illos libros legi!fe. Atqui multo pr~{l:ab
fingnlas qUt;fiiones , vel prœcepta, vel quolibet 110mine ap~les,
dfe fingulis Jeièripta libris, atgue.hos tan:ùm.' Vbl firma imbui fcientia de iis,gllX prod'ta umt 111 hlS, voles,
conClllere.' Ide6gue nos cùm de tremore,conllulfione,
de aliis omnibus lc~bra
palpitatione, & rigore, ~um
tiones edidimus [eparatlm , & demonflrarorum 1I1terpretando vfurpamus conclufiones:at Sabinus, cùm neque demonfirauerit v[qmm,qllid inter hos quatuor interfit affeétus,rremorem,palpitlcionem,conullifionem,
& r1O'orem : negi v!lam, fi non pJallè veram rationem,
& d~monfiratu,
verifimilem adduxerit, primùm.
effc tremorem alferit pa1'l1am côuulGonem : paulo pofi
fpeciem erre trcmore cQuuHionis d.ixi:. Ve.rùn; g:10 me
oc yùs bis reprœhcnfiombus, quas mUltuS mfiltu!, guefiu s in iml'robos interpretes, explice,efio tremor conuulGo,allc conuuf fionis {peCles, P y thion i iam ab eo di[camus guomodo incdert.Som~hl,1gL
affeétum IlJ.bebat, atque manus, qux cum i\1o haberenc
cô[orrillm cremebant. At nec incommodum il1i vllum
fuiffe ad domachllm, do cere qni[quam potefi, quod
nu!lum fit fymptoma nominatum in narrildis Pythionis accidétihlls,quod indicare {lomachi valeret vitilUll.
Nec fiomacho e!fe guicquJI11 cum manibus cOll'lmune
o{l:endcrunt. Nam ipfe ait ficri tribus modis confortia,
(lU pronter viciniam, aut propter familiaritaté ,ve! ge11 ris, ~l operis: G e.ne.ris, hi nertl?[um l1 ~ruo
[o, vc110U1l11 veno[o, arteno{ul11 conCcl1tlar lrreno[o: Operis,cùm mammx,& thora x partibus g 2nitalibllS , Sed in
haru01 communir:Hnm con[entirc nlll1a manlls poffil11t
cum fiomlcho. N cqnc enim officium his e{l: commune,
neque J1cruOrLlm conf< nflls, qUlm.ob rem in r.nal1ib~S
nernOfi1l11 g . nus in con[cnfllm VenIlt {l:omachl afc~l.
Nam fiol11:lcho à. [exta dcduéta Je cercbro proplgll1C
trihullntl1r nerui : Manibus fpillllis mcdllllœ rcgione
ad iextam, (cpcimlll1,& oétau:l.m vertebram .ltague qllÇ
à fexta coniugatione parres fullt ncrllOS conCecmœ, has
fiomacho conCentire , non manus conueniebat. Atgue
ved c t.remore hc:c nngantllr,qui propter abfinet~1l
nen dUCl1nt nimiam hllmorum copilm PythlOnem
venus vt vacllatÎone plenum
coacerllaff'e. ~:lnq?J
fi eri non permitt:l.t çorpus ( tribuamus fane hoc illis )
fiomaclmm certè lahcfa&at non mediocritcr:cùm eum
veneris bfiinentia, etG corpus iml)leat confirmet vt
. , N am non l'arum abfilrdlltn
' fit cenfcre,
quO d maXime.
fi quis modcratè Viuat,repleri humoribns hunc. N eql1c
a
6 00
enim his, [ed otiolis corpus implemr. ,Q Eod fi quis à
A venere fe contincat exercicetur tamen more athleral'
,
rum, fo!forum, & mefforum, aut artem agentillm a Jqll:lm manuariam , non colligatur plenum 11lIic humorum corpus. Verùm quia qux fciunr,hxc nequeut1t reticere, v[u venit fero di Ccentibus dicere planiisimè ugnanCla, dum imporrunè verba funditant. ~id
emm
attinebat [cribere , dixi!fe Democritum parul1l11 mo rbum comirialem concubirum elfe: & Epicl1rL1m, nLl~
ql1àm prodelfe vencris vuml , prxclarè agi fi non ?ff'ciat? Nam ifia oratio ad œgrotantes ob imod~ca
venerem pertinet , non ad cos, qui diuer[am inf~tue
rum racionem viuendi. E( quidem Sabinus hçc [cnpfir~
non videns quœ infit in verbis pllgnantia. Iam ver?
quid efi nouius , guàm ob contÎnenriam veneris dehralfe Pythionem? Ferunt enim aceruatam in cercbro
genitura~
, multimdine id opprimentem, de1irii [yrnB ptoma efticere , vt [olet os , premens in capitis fraéèuris, & nofira manus creare delirium. ~lare
iam m.onfirat, non [e cuigllam , cui terebra adigeretllr , ad~lfe.
Cùm enim aut digitis premas vnà cum membraDIS cerebrum , aut pcr membranarum , quœ vocantllr Clur Odest,aut eriam ante perforationem os pl1trefaéèu~
ha~
premat partes,de liria non e xifiunt,fed iopores al~ op
primlll1t,motus,feniltfc]ue perit:nam [oporantur 10er:
ita affeéti, vt in vehementibus ap~
e
dllm m:lgno~erè
xiis. At vero cùm edam varia [puta au tllmal1 r gen~lIra
retenta accidifTe , pr:dlat illos nihil confi.ltare. l~.a!1
qui reprœhendit [ed1110,gllx nlllb umt diJna [edlh~a
te, fe ipfum afficit comumelia. Atql~i
J:o~ ~œ,c I?~ d~
fed longè protulerunr plma b:ll1d dl(slmllIa 1111S .
qllibllS dl: hoc vnum: Abfceffilm ad fedem aiunt. o~lll4l
· propter l
' vlcmltatem
" .
mm P yr h·
10111
OCI
, quo gCPlt,. _
C excernimr ..Et abfceHils in [ede comitem fuiffe l~ag_
riam. Deniglle alia eriam afferunt quibllS adducans
. •
•
•
'fT'
ruol'lI l "
nens çommcntlam non paucornm elle nec pa
,
. ropaamhorem mOl'borum. Et bxc cùm [cribant ln p . 11lC
fitis exponedis œgris, Democritu profenme,& Ep Et
mm , nihil vnqllam proficere affirmances vel1~rn\t
I
quod omniû efi fapientifsimum, vt conlluHio, IPqU tllr
uUO
,
1
.
.
'
.
[eg
conmamr rep etlonem,& mal11tarem,lta con
, tialibidinem, & côtinemiam cômllnia {ymptom atl1 \n_
nis,& neruoru affeétorum. Pr6inde borum nOS [~pJ
uicia induéti,ac fidé eoru ver bis habentes,ne athl.e tlS ~n
dem il. venere permittemus abflinere,ne ql1i{~
lunc,c Ile
llellantur ,aut defipianr, Hxc fcilicet omnia,l1{pe
, r~j
, H'Ippocrates aCCI'd't1".
encra, qua: narra1l1t
lUe Pyth'OI"
, n1
• fi
' morbu-COltLlS
' abfiinent':l
Jal..lant,
~rl1 ' • d c gna fi11'II lUS
. 'or
Î. •
1 \ Ip
. fiIS filt certii:tamct fi'
" dl· ~crI l 'a-,
1,1111t10
prxcelsi
e pane
D vcrifimile eflè à. coims abflinceia hxc accidi!Te pye llad
ni ( qU::lm i11i CC7(0X/w vocant) déindc ob li ri cillS, g~i[3
•• " mOue Cl e\ d'
, elle,
fT'
1111tlO
.Ixerant vcrifilllJle
ac fi1 plane IlJ
[e haberet , orationem inHiwLlllt. Et qlidem
, vt~ a~!1
Telluris xùem commemoraretur,cur à venere [ed~tUIS
. eret, nJ'111'1 er:lt CalllÎ
'
r.
dos, nec ~ Jjort
1 ;
un
x,.CjlU
ncc lacer
e!Tet ex, Omnino cAim de co Hipocrat~S
amp Ju rn
me~tio
né f.'lceret, qtlàm ql1ôd illxta Tcllll1'JS ~ , rnPal
ll:lbltabat. A t fi cdam œditllus, aut [acrd~s
e . er'qu a_
erat illi in pcrperuû necelfe, vt à venere abfi1l~e\rùJ
modo fi Di:lI1x cffet , vel Palbdis [ac~'dos.
tlulitaquod dudum dixi reprxhenucrc [edulo, Cjux e or llO}
,
, fi em e
te funt inclictna,e{l: abUlrdlll11. Qgare lam n 'Î. (Uoc,
.
Q
•
•
IJ
l'
f:aClam, <]llOS Interpretes Jl1 yt U:)l1cm c01l11l1rIUertlla'
errOrllm,:l.C mead proximu xgrum conferlOl b\ai1,
• Il''
b . arua. ha. [erttl'l
J
c
cr:l tem, meogi
InlutUto
111 terpreta 01, p.
lorum rarione,nifi !nllltùm rcs vrgclt, quX [crJ~tlida1
r
v:,
�de Morb.Vulgarib.Comm. J.
GOI
quidatn perperam, Sed prÎltS de notis dicam.
~dlea'.
.De notis qmr funt fingulis ~grotis
A
(œ,& rubentes '. depo{ir~qu
non fubGdebanr:.al.uus tornd a,& coplO[a. Quin to dic
reddldH tenu cm vrinam ,(Ufpenhones ba.
bebar,ncc fubfidebat: Sub noB:em deIirauit. Die [cxro anginofus euafir, omnia ingraue[cebant,menrc n0n coni1abat.
"
.Nec.definunt ~ic nllgari quid: m interpr
Mir?r hllius libl'i, vt aliorum edam Hippocratis mui
~orum
mf~lic.tae,
gLlor~
~1i Ul~t
dIfsipatj,~
ali.gnid
f~bent
[~l'pt!S
H Ippocl'a.tlCIS.adlcétum. R e~ls.
dlcam
1 rtarre mfellcem non fillffe hbrum, cœterum ems nos
eéiores,qui tempus in re perdimus inani. Ad exitum igi
tur narl'ationis euemorum Pvthionis adfc ripra eO: prietes huius li
DlUm 7T literre nota, reébm h~bens
bn:fe.d Ideo efTe allll1t [criptii ad nomlm murG,qnùd rein medio linea~
tic,
:: Vt 9uidam. fcribun t nonagen tenorum notam.déincèns mdl1étus homin i obfnerit. Alii ab his dilfentiunt
e [cnpta ell7r literx nOta nihil in medio habens. mox
fcdul6qi filldent ofiend~r,
propter calcé appellalfe
hl/,fub. quam f-l' pottremo ~. Coaéti igitur filmus,notœ
eum noltum murum, verum ql10d prreter more exclufis
I~ q\ud fignificent,inuefiigare,fdqi incerri,Hippocraventis,& cùmiam œdes,in quibus Hermocrates cômotl ~: fint,an alius illa fingulis adlèripferit çgris. Verùm
rabamr,non bene perflarenmr,morbus hominé corri~o IS cl~m
hoc ipulm complllG indagaremus , in menpuit. ':' er .l~m
de l?~
fatis,.ac. poriùs, vt id,qllOd eO:,di~m;nlt:
Si vI: hoc in libro eas inllcnimus notas, fic B cam,11lmm.De Ills la,qua! lib accidel'Unt,porro viden~lS
vulgarium morborii omnibus eomdllm eO:,otc eorlr,qllx aliàs demonO:l'auimns reaocanda
pe CIuemetiam libris ,
. eorum , qua:
. acel'd emnt,
oidfc'
ilS, narratlonl
memoria:de q~ibus
ho,c e.fi:Tria effe prima'febrium ge
œgns
CfJptas:non fit fortafsis ab HiPE ocrate dieere ad{eri
n~ra:
vnu.m earu ,_ql1X dlanx appellantllr:alterü heél:icaP
'
• a1"
t tasabGonllmd1\.T
. an" UIlC cum
mm:tercmm"earu,qllas aCl~s
neq ; In
11S l'b"
1 1'1S Jl1Uenl
voc:nt,comiees putridoU1t,neq; etiâ in ipfo hoc tertio in omnibus œquè exem
mm humorl1. Atqi ex tertio hom genere febrem affliParib ns ·mento
'
• \.ll1 lU
r. Ii ' .
,vel11.
In
xiffe Hermocat~,hin.
plclOnem non nO ~ ~antlm
côfl~t,quod
cùm incipit de illo
t Us;fed maiores etiam noO:ri,ab al iquo effe adCeriptas,
facere v:rba, fiatlm dlCl.t Hlppocrates : Igni efi: core~
q~rtfie.
qui difcipnlos detme ret, ve. po!Tet dec\arare
pms. Cl vt 111 alia hillJ ria fcripfit: ~idam
incalefces ~
, 3' j!, , ~
Imll'lficum quid, naql~i
cœnaUlt:vt hoc vocabt~l
qnidde
notare
t.Pomi
calens
t
/ehris
m
a
t
'
c
o
i
~
e
n
:
r-lall1
ca COtnpendillm fibi gLlis roli fàcere vtilitatis,quam
ofi:nde ret,qua: cœnatll ten bat:Jta Mc Igne appetlal1ic \.
l' œgn.s:vtll1
. hOCl.plo,qu
r.
~
rat'pere'ex
' .fll1gLlls
v:l!da~
febrem .At capUt quoqi illi cœpit dol cre,vnà.
emcomemo
ha~l\
S Pythio ne,guo ddedllétam pel' medium lincam
cu furdJta te, Iraq; ex 11lS in Capllt liquet inua{jiTe qnanfeq t 'IIr, videmr 1i1'OCUl0I" id efi, veriGmile Ggnificare.
dam humorum s.bllndanti5. Declaratti hm eO: friCl'idioOlj ~u?S
1<1, 1iÀN
~ @', id eO:, abnndantiam. à qno fbtim
l'ibus,& pj~ni.to!rbus
fuccedere CoporesJethargicitg;
exaCl~)tm,
~gOI',
id dt, vrmam fignifi care videmr, vi:
mab.: CahdlCnbus,am prorfils mordaeibllS vigilias &
vrin~
O?~s , {ignfcetl1r
1iÀ~
~/!",
id : ll,abllndantia C deliria. Pr6ind e ct'lm vÎO'ilix eu Cllm fllrdicate tenr~c
& capitis dolre,mb~{Inq;[picaj
pOn . dell1de f-l quadragefimnm nobls dlem ob oculos
replétcs capu~
hnmores con[entanenm erat mordaciores elfe, V fu vepre et.~ . V,U)'ElCUI , id eO:,fanitatem:atqi hxc ambo interlectta1l,quadrageGmo die homine conllaluifTc . Et colnit porr,) bis, vbi cu calida febre & fl:C'r1t~
cerebntl1l
er~
oftendat,comites effe, vt Jitlcn,de~a
ex Omnibus notis banc effe fencent ia: Veri{jmile
.~Ù
d fi duos
1\10
dies,al1t tres,anr quatuor hçc fymptomata duret,certius
abunditiam redditx vrinre propulfarum ipfllill
At rh llm elfe,& perranatu hominem quadragcGmo d Îe.
p rx[c ies dei iriu, Id qllod hi c accitlit Hermocrati. Nam
exponendo quinto die fcripf:t deliraiTe hominem, Iam
elcn 3Zf ~on
inueniri adCcripta hoc modo in omnibus
"eni~P
vero febrem fuiffc eam, qua: diéh efi, ve1lingux indi.
arlbus,antè di'xi.Nunc dico,nec in guibus inue
10ta~lr,
his omnibus primllm çgmm h:l.bere talem
cat [Ylnp:oma, ~id
nanqi dicit? Lingua in principio
feript; tl'go qux exemplaria notas hlbent in fine adadufta hut, Hoc el1lm nomen eam omnino Gccam fi!!l1i[eript: l1al'ratÏonis de P ythione,hfic habé t in modllm
fie~t
flj~c:poteO
. etiam
ni&ram . Atqlli tali !ingl1:'fellOtal11 s,lIt;>/ ov f-l u. Porro quod probabile fit vtranqi
breq; tall, il abfit J1~g e ns fitls,alterutrum lnmUt:allt men
.
allis ft/ quOd ~10do
rem !x(am xgri effe:aut ventris natnr::lem faeultatem
dixi Ggnificare,cofirmant 11lç,qnx
"2.
"2.:
·
,
\
' -.,) ,..,
-,
.
ql1a [lb
bens l1~:cgn.s
LI 111 d e ClOS
b appetlmUs GIllon. P 01'1'0 cum
adilLl18.x. N vbiq; adiac t 7Il' line:i blnarra~
_ ! j . ""'d, . hxc li\~1t ad'é
l
H
'1'
d
'
11"
nom
bus v ad/lm II1terfecantem. Ad fincm vero fuperltiriq~1Jf ;.;. ~ _
le la: ypoc 10n num mo Hel' mren .t
- ~., -,-' ~ - .ç>~- '
..1;
•
J!,
.. . .
. . . ..,
t'
,
fill1étis 6 Itum eO:, Ù,,6CU1 denotans, id efi:,[anitatem: De- D debamr,ex leCll10re COI1IlCI:
tS febns OrJO'tIlC eff\! profe- ~
....
_;;fi
( ) .. '
•
fi
l
'
.-0
d'
.
h
..QU'
.....
~
.
J
qUando ' quod Ccilicet mortem illdicat. Pl ima jCl' imr,
\-lam. ~Ia
,
~
eOlm Il1gu an numero que vocant, lXIt ny ~:.p
ut/;cr
~
" -,.... .,..~
pocbondriu,alterum tantùm indieat, 110 vtrllngj fili1Te ~ ...~
~nt pr()be~
~9nif('ale
videntur qua: di ximlls , & ~ecfil
... ~ f.~/ . , ~i-.
"..t.tL
COl1tenmm, Q,y;tndo alltem am deXtrl101 fit necelfe all t ~
t10llic(t a lita: quippe qux Hippocratis de a:gris ora~,1'
<?..;.ç:\;.finiflrum hypoc!ln~i1m
bor in .p CO~fenta
poffill1t:nobis qllidem inanis lanos aedpr~xtl'm
fuiffe :t.;~
.~
inrentl1m fit venGmJlms,propter excelletlam CJua pra:- /!.d.è1f-telllplts./ thl?lle confeétlls.efi , & in aliis conficietur,
c;.'
.
~
-;>1 .
fiat alrerÎ. Siqu~é
ne<li~
Vrtlltra terentiblls. Sophi{ta; verù talibus expo~:Iia
citra ~pOfitlm.&
di tÙnétiones .J;;;:;;~A.
!:.,,;
;
'.,perfenll1t, Atqlll etl:! modus lpfius febn s,& ipGus adl1- ç~
t Vates [ll[piciuntur Jo difcipnlis.
~
~
:
Il'
l'
r " · · ~ ct~
lIlO lOgU\~tIS:C!nos.e
".Eo . . ~
... ~".J l
upro d'Ir. N amintentio ~.
~.
·J-~V"
bita~rlC)c
.rates,qui
ad nouu muru m hanem'9uç ?lcltur Etllffe molhs, hYP,ochondrii,conflat v
' ~' ~
..~.:
. • 6-4 -:cllam tntlleare. Nam vacuum argUItllr ex molli. Huic eO:
lUtnb~:gOi
cH correptus:ccepit caput illi,
e:
':.":'1 ~v:
.......
~
U eum mmore,quéadmodum cOntenru laxo.Ac ~.
.~
( f"'.-~&
.
COnte ~ dolerc:hypochondrium molliter o.ppofit
fi ira diceret,dextrG hypochondrifi COlltcndebatul' fed.'
,
,
J
'
~
",
.
"
1ql1la
' non maO'na fu
llloJ( ~Gbatu.r
, ie, Jingua initio adufl:a fuit,
cltra tLlmore
: ve
eric inA~mato
. ,
l' r:
,0
~tnOls:ve
bUnd urdUlt, fomn unl non habuit fici:11 l,un a pal'te. .duntaxr,ql~
ventriculul11 amplcétItl
tl',
glbbo
etlamn
n
~
ficcltatc
hhel'o.
!am venrris
, ~s erat,fcd non admodu:vrinre ~rafrol'rid:\ excremeca edam fupel'cxcalfaétionem indic:lIlc
viCceds.
r:r
e/
!!z:l,-;;;:;;;r
.
b
il:
a
..
':')Cr-
~,;q-
~
;t:;f1.
.'
'. li'
+F , .......... ..
r.:'"
,0
.$61'-
,-
�Galeni in Lib. 1l I. Hipp-"
ad alia acce[siffe enarranda ~ vbi aliqua ex parte v~ra(
\Mceris. Q..!!are fi vrina ad hxc Iethalis acee[sifTet,cedTe
e quinto dicit die multam ilium reddld
perie rat homo. At quia vt taliblls,erat medio- A fent . Proind
leritT~
ionem
vrin am , & tenuem , quare ad eius diei expofit
cris,fieri [peres poffe vt produc amr morbus. Nam bodie reddidi t tenuem v:rinam, ~l
tran[eamlls. ~into
na: quidem vrinx haudquaquam in ilto affeétll incidir .
fpenGones habeba t, fubfidebat , fub noétem de1i:aUlr.
Rllbrx vero (patio longo laboraturum homine m, non
Cùm primùm eft immutata prima.vrina,& defipU1C ~
tameh planè morim rum argllllnc:vt in commentariis in
mo,die quinto fcripGt Hippoc rates, prxterÎca,vt dl~
librum Prç[agiornrn,& de illdiciis planum fecimus, vbi
mus, tertii, & quarti diei declararione , nimirum qllod
eius libri reprxh endimu.s amhore . Nam quç alia de oceadem permanfi{fent in his fymptomata. QEare de tecauone xgrora ntibus accide runt, quia ad aliud referr,
nuibus vrinis reuocemus ad memor iam,qu id in Prx[~
crrat. 1am in his comentariis prolixi ùs [umus mm phre
tenuem,crudamq; dilltiùs VW
giis dixit his verbis:~
nitidis peculiaria figna per[ecuti,tu quod in libris Hipnam reddun t) fi cxtera , vt fuperfutLlris portendantur,
pocrati s citra eontrou erfia germanis, de quibus prx[ahis ab[ceffus in regionibus infra [eptLlm tranulerfum
gia (unt, vniu[cllill[qj facuhatt: figni exaél:è & fingiIlaexpeéi:andus eft. Itaque altera modo crndus efTe, mortim explapauit. At de rubris, vel prxrub ris, vrinis verbus iignificamr per tenues vrinas, vt edam per cra{fas,
bum nllIIü t'eeie. Sed de filbrubra vrina cùm metion em
vbi non [ubfidant. Siquidem contur batx, [ed du~e
facit,fimul prxrnb ramm vim indicallit. Atque adeà de
pofitx (unt ulbfide ntes, concoé tionis alicuius in~lca1C
. [ubrubris vrinis l1çc [cribit verba:Si vrina fuerit filbrninitium,potÏCsimùm vbi ilico ulbfidant. Q.yç vero non
bra,ac tubrubr um, quoçl filbiidet,diumrniore hxc qui- B
filbfidu nt, vItra flaruo[am turbatÏ onem cra{sidem elfe
clem morbll m,quàm prima,fignificat,fed admod um tacrndor um humor um fignificant. Atque ex his tiquer
men C'llubris el1:.Cùm ergo fit [ubrub ra,prxt er cxteras
morbll m producendun'l. Infitper qua erat prauita;c
[alubris quidem,longius ramen, quàm prxdié tx,trah ar,
~
bris, & quia fitb noétem delirauit homo, cum pe~ch
quas oeyùs dixit mOl'bG exolue re:qux magnoperè fimt
.15
e
e
num
us,
videam
efTe coniunétum. Rèliqu a iam
. nrubra:,longills fignificabGt fpatium ,cxterù m non mornla
l'b'
om
euaGt,
nofils
Aurugi
Ltr.
videant
tanea
con[en
bifIauam
per
tem fila [ponte, neq; deIirÎLlm. Siquidem
1
Cl
hoC
icium
bat.lnd
graue[cebant, mente non conO:a
lem in cerebro exundantem deliria oriuntu r , quemad:
~
e
f
o
r
p
e
iecinor
ex
fit conten tionis hypoch ondrii
modum fi ea fit adul1:a, vt iam tran[eat in atram,i n(anix.
rem,
Ditfun ditur etenim nonunq uam per tomm corpus a.
ferofio
em,&
crudior
e
abûdar
At verà fanguinem
ua bilis,qu od decretorillm eft, vt in Aphorifmis .qlO~
rubra indicat vrina, qui in venis videlicet iecinor is, &
1uS
eft eo libri loco declaramm, vbi ait: Morbu s reg ;11
profun di cOl'poris contine mr : vt flallam bilem rufa, &
am
te diem feptimum,malus efi. Reduc item ad memorJIlunt
igimr venir in mentem cùm aliis nonnul lis,
atra. ~id
nll
fe
audini{
te
crebro
,
m
ante concoé tum mOl·bu
tum Lyco, vt hunc approbarenr, qui in prxdiél:ionibus
iones
quemli bet ab[ceffitm profice re , nedum aurgin~{l
[ufpenf
qua
n
i
,
a
b
l
~
x
r
p
qj
s,ruinil
(cripfit: Surdita
Is enim impediri fignificat bilem,q uo minùs ex vtf~l_ r
non [ubfideaht, deliriu m nuntiane : qui morbo regio fi
& per ventrem effundatur, ve1 propre P,
corripiantur,rna1um dt. Appare t enim ex iis, 'lUX hoc C expurg etur,
pilatio nem eius, ve1 inBammationem. Morbo iam COIl
fimt loco de Hermo crate [radita, authore m illius libii
coél:o decreta riè Interim natma ad cutem excrm~
vniuer[ale eollegiffe pra:cepmm : {ed longè aberra t, &
tLlm effllndit,cùm quorun daln aliorum humorLlj' tl~n
ab rei ipfius n:ttura,& Hippoc ratis [entent ia, mm vero
Haux bilis. Nam hoc qllidem 10co flauam appel t~e
ab iis,qux in xgrotis ob[eruancur. Nam rei narura depallidam, nihiI inrerefi. Porro cùm vitium increà~_
monfir at ficci tempel:amenti humores & virtutis morlecinoris,allruginem extitHre ex eo indicatu r , qL1 iIlc:
daeis in cerebrn m eIatas eoncitare vigilias, & phreni graue[cerent omnia [exto die,fim(llque qltod mente
tim: id qllOd in comen tariis de locis affeétis oftendi. At
. 'II;
non confiar er,quod efi,deGperet.
Hippoe rates tales humores cognollit, Bauam, & atram
bilcm: humidum vero filCcllm, & frigidum, piruitam:
Die [eptinio graui ter fe habui t : vrt1~
[al1m,
rifsimu
familia
nobis
im61g;
miti[simllm alltem,f
erât tenues, fimiles proxi mis item ~ieuS
guinem :prxter eà vrinam [erum e!fe humor um in venis
ratio conl1incit,
Sub diem vndc cimu m omni a illi v1[a ul1
conten torum, nos ille docuit. ~are
vbi ampIio r [emicrudus [anguis pel' vrinam expeIIamr,
remiffa dIe.
res,
rerio'fl10
'Ir
. . cœpllle
• fien
.
d'le qumto
rubram eam hanc efficer e, arque ideo dillturnum fore
n..
nt de
vrmx
"--<.Ex
morbu m,quo d requirat [eilicet ad concoé tionem 10n[cpt! r. •
non correél:x limt muIds diebus. Non enim
. 1lm 'Il'q
deClm
co~
r
D
{patio téporis ~nlt
'
d'
'
8t,
gius [patium (anguis:~ql1em
vn
ad
edam
bus.
mo d 0 le, verum lequcci
eXIvnms)
ab
(vt
s
morbu
talls
coél:iones.At non cm
diem in ii[dem flliffedicit [ympto matibll s verf~t1l%J'
riofils neq; phrcni tidi obnoxills. Sed non opone t hic
fignis Hermo cratem . V ndecim o die OInnia iIIj viram pl e~
effe, pofieaq uàm ifiarum iam oration um
nos l~ngiores
remi{fa effe. Reétè [anè vifa [une dixit. Neqs enI er~
in commentariis in Pn;diél:iones importunitatern prorielilofifsimis ex fignis pomit [ub'ito , cùm eade/Tl ~IC'
p'e vIl'
diderimus. Atenim cùm craffas etiam fuifTe indicer,
manere t hllmorum cruditas,ad rncIiorem fiatu~
rll
na'
dIe
nec filbCediffe vrinas, planè [Unt illx ex conturbatis, &
decreco
t
clllxi{fe
nihil
nire: .Idgl1e adeo cùm
m
ru
dd
.'
li
~
vt [olet hic appellare , 'lux [emper tllrbati o'd
·
m
turbid~,
plCl:qL1
iti'
d eClmO:1 quod [olet non raru con
~
i
p
o
,/0
C
t
~
a
alui,
nem crlldam annuntiant muleo prxdita m iiJi:im ~
vel
one
cura [olet aut [anguinis profufi
fit, vt capitis dol?r;s l~s vnms
~?
tuo[o, yt ml~O:.
[lldoriblls,allt parotid ibus,au t decltbltll q~ ,qllC:
bus,aut
adlllné h,guàd [pmtllS cap ut cum calldlOnbus [ucfi~1t
ex di[crimine homine m vindicare. Attendatn11S ~t
mer!tO inte.ndl1nmr vigilix , & per~
CIS petat:a qu.i~s
'b il 'III.
iam,qll:E die vndcci mo acdder unt.
cllium efi dchru filturl , fi acnmo niam bumore s obuSopo r cœpi t, vrina craillor, fubru Llr~
ncant ..H xc cùm Hatim ab initio Hippoc rates cunél:a
expo[llIr,& [ympto mata,& figna Hermo crati accidi{fe,
infrà tenuis,non fubfidebat, aliquantul
hxc
dl1raffe
:
t
i
d
o
'
~
p
s
m
i
~
o
r
p
.
déind.e nihiI de di~bus
1' j "111
inent e confl:abat.
SOIW
~d qumrum v[q; dlem mnUlt omnla , AC mm [e demum
fr
�de Morb.Vulgarib.Con11n. I.
60G'
b .Solidun\ fcripfi libntl'n interpretans fignificationem
piffe v.rinas ~rfas
e{fc,cù.m ta!cs ab il~do
ad quintlll1l
: UlllS diéèionÎs [opor , inquo iudicarur propen!ioncm A v[q; dlem fUlffent? Nam dte qU1l1tO qUldem mlleatas tCln fomnum, Gc appellatfe Hippocratem. In [omnttm
nues dicit fa~hs.
Déinde {èptimo die cas fuiflè comme
:> ~1tem
propenfionem voco,cùm vigiiare ~gri
neqLleant,
die: Red4
morauit caldem. Rettè igitur dixit, v~decimo
n o ~ apercos habemes oculos) [ed conniuentes: 'lei
~eb
vrin.am craCsiorem, co~frehs
cum his iIlas,qllx
~tl S fomn is) vel tenuibus , vel vigiliis detineantur •.
~ qU1l1tO die haél:cnus tenues fllerant. Iam edam {iibru- .
nde exaétam qlla!rir difiinttionem, mubm edam
bras cas fuiffe ait, & infrà ql:eda~n
pama tcnllia baprudentiam, & exercitatiollcm) vt cx quo vicio in [0blliffe, qu:e fubGderént. Sllbintelligendllm enim eft
p ore~
:Eger inciderec, affcquaris : Frequenter enim, vbi
huic, infrà, pama quxdam tenuia habuilfc, qua: fi.lbll-·
~u ltm
irrigata pars fit ,.qu:e efi lèniùs fons ( in qua &
derent. Q.gare. videnmr ambiguiffe hoc vrinx inter botn~um
reétè AriHorch:s fie ri demonllrauit ) [opor
nas & ex itio[as. Porro in fine qL10d dicie bifariàm lel r: vr nonnllHis V{il venit ebriis. Sllbinde ob {o1eqLlt~
gUnt. ~idam
ita : Non fi.lbfidebat aliq~ntum
: adUm fngllS. Ell CÙP1 ambobus his profundlls {ilccedat·,
iùngentes diél:ionem,aliqlllntu1u"m vrin .. non filbfiden~Oporans
[omnus. ~ineram
propter infirmirarem
ti. Alii. fic : Sub1idebae : déinde iee'rum ~b initio AliVI.llUm to.lis affeéèus fit adeo iam emorientium, vr aperquanruillm mente confiabat. guod propiùs vide;llr ad
tas genas lèrllare 110n valeant. A cira affetti hoc habent,
[cn[um accedere. Nam aliqllanmlum, fi fie prxdiél:ltlll
. . aut 11111
.\ '1 pror {ius, aut parum
V
dt poO:'
.5111:t1ll conmuermc,
filbfidere vrinam;folent iic Grxci dicere. At no [llbfiortnllt,îed vigilem,nec attollcre tame genas qlleant; B dencibus raro id gel1us nomina adiicill1lt. Habes ergo
~ uOd ql1iJ.em vitillm ab eo,quod commirrie humiditas,
qllÇ vndecimo die [ymptomata,& figna acciderunt. V i~or,
pulfus di/linguttnt potiCsimùm languidl[simi,
deamus iam,qlla! de decimoquarto de[crip(erft.
tar I,rlri,& pami. ~àd
fi hanc effee Hippocrates con
templat'
.
.
,
1·
r
• 1 Iii
.
Decimoquarto die à febre erat liber, V I i Ï~
. IOnem lllxea ac a las peneclltus,
ve
pu uum 111
œgrls
gel1LlS
eradldiDec,
fieret
\tt
etiam
exaétiorem
nos
non Cudauit,dormiuit,omnino mente con
cCl~
,,
,
rr
onltlonem eorum qUC;.XcriOtiS euenerunt,allequ-::refiabac, vrin~
e~dm.
tnLI\" · (î
'L' qUIa
. prxterut
' .. :,ve glllt. l am vnnarum,ex
'
h'IS,
. ~lm
qltJ; lit .
.
'
.
Il
• ét
cl
A
ens mandaulr, de a:g'·OtlS eH come an llm. e
Nequicquam vidcatur adicttum,!lon htdauit: cui eft
i
d ~cerblm
Ce [uccllm contulitfe pitLllto{LIITI vndecimo
fimile,non illi profluxit [anguis,non vomuir,paroridas
eO: rationi con[onllm, in morbo, gui fiCCllS, &
non habuit. Sed ve non multo antt: dixit : Sub diem
c If?~on
:t~ 1 LIS à primo fiaeim impem fuit. Siguidem ling1l1
vndecimum omnia il1i viC. [une effe remiera: qui cùm
dicere pomiffer iimpliciter , omnia [um remÎtra, adiep u~a.,
vigil ia, t'ebris vehemens , {exto. die allrnginoLà.
fier ~lho
, excrementa al ni torrida , totum effe igneum
cit, vira [une, quo illorum admoneret, qua: aliubi [crifi t~u CO!poris declarant. Huc accedie,qllàd fi qua cra[pGe: lis, 'lux non ritè retellant, his non cfi habenda fifi
r
.111 lecmore,
"
&.
.
des.Ira eriam hîc non dubitauit cumulum addere, N O~l
noles :t co Il el.-la
lllccorum
elUS vems,
[uoauie: vt ob oculos proponeret, quàm Gt anceps reï. n. ea 111 tOto comin-::bamr carpore , quam ofiendie
errt\ Lnde v[que ab initio vrinarum cro.{siries. Reliquum C mi[sio morbi. Nam fi,gu:c pollul4bat res,dccimoquarto die eneniffent,con[eruaranc hominé . ltaq; quia nOB
i tng~ e~ perfriétionem inGgnem cerebri , :llle tàclllratis
apamertlnt, hine malignitatem nobis morbi fllbiecir·.
c' eCllhtltem Hermocrati {oporé induxiife die vndc~os
quidem fiams ignorat vulgus medicorum , & O"all
t~ON
Vtr~lm
amem fit ho~û,nil
eiTe pernicof~lS
podet,fi qua vidcatur allellatio,tameefi h:ec ex fignis prioc"
am tn[anabilia eaeHe demonfiramm ell fngora,
ribus profici{catur, & [ymptomaribus exitioGs:nelèiil,
pUtn calidis morbis & ficcis [uccedant. Reéèè ergo Hip
cùm n::tuua enecamr , & extÏnguimr infims calor , tales
e~ · c~ates
CcripGt: O~nia
vila [une rcmiffa effe. N~
cùm
[olere llatllS incidere:no [ccus ac partcs,qlla: de fluxioh,ltdlofiCsimllm fi<:Tnnm die vndecimo [opor incœpiffee,
"LI POt . fi
l
ne mala in mmore aiTurgunt,vbi naeura pr:e infirmitate
he
lIlt eri :, vt [alnbrem tum IHatum
corpus reCllr tatet 1 ~',
"
d
I l II
haudql~
ateingit h1l1110ris concoéèioncm, qui exci• mu vero ne medllls 'lU! em eH
v us .JO ta l'b
1 ilS
fiat
dolore-s
tauit mmorem. Nam cùm genratu,iqpl~
.· tOI~S,
~ed fi à {alubri Ilam ea defleéèat forma febris, in
• ttatla '
' .
..'
,.
fiunt,&
febres,quod
naeiuus
calor
humores
ClImoris
all
.tlll
m
Impl11gle
pernlclem,
111
qua
exemgllltlU
naLIS
. lOpor
r
[
.
• •
thores immutet. ~arc
quando omnino hxc à conc0 4
ftIltn vcalo r: E rgo gUla
ymptoma Ha
perlllclOquendo abllinet pel' imbecillit:ne111, nec laborant, nec
exiti0 ~declto
die exeitit, attendamlls vrinas. Nam fi
febricitar,nifi perpanun. Idee fit, vt in iis,qui li.p~ura
Cent a: etialll ha: appareant eiTe , propinqllam Ggnifirunt e~crto
pu:e,pars fie,.il! qu~
RllXio impegi.t, (aILla.
tllr.Ntnortem. Sin meJiocres,in longills rempus trahecid at ~tn op~ima
vrina in talem fiamm nullo patto in- D At vbl ftlppuraoo, & manlfefius dolor, & (CbrIS a.bca,
pmre[cit pars, vr nonnunquam cam cogamllr {?Itda~
craCs: t 'lllid de eis referat ,audiamus. Vrina, ingllit,
pra!cidere. Huic igt~lr
n,?~
di,fsimil.c e~,qloù
bIS aCC1nCIl1 I O~ . Hxc ql1idam ira conncéhllle , ve pofi diéèiodit,glli obfcurè,& no Icgmmt: cxpltafi
. r;,ntHfebp~
Na,~ pr
, {uprà diébm , cœpit , vrin:e attribuant.
[entiblls fÎo-nis leth:t1ibus.In hoc cafn LlIlle ermocralibet ~u!lintercda
hoc inter {oporem & vrinarn, veri
tem vel [oopor,Cjlli homihcmdic vndccimo arripuit arC: Q:~i
Stgncs Itcee : ve duplex fic leél:io, vna hxc, Sopor
allebar.Siquidem vnà cum ardente fcbre,& (llccum'haho fia,a ~era
h:ec,Cœpie meiere cra[siora. Etenim ver. bat, per 111
. d'lCatlUum,
.
bCI1tC mordacem, acrémque ad.ill:1éèum, fi quis [ymll1odl1~Ct , Id dl ,mele
quem vocant,
ptOmate tencamr , t.ardos ) & fl" ~ V~los
humores , atqœ
Cltlll ~m'arOlto,dicun
v literarn, ac [cribl1nt iJ{}iil'
non mordaces comlt:lnre,non erre 1l1commodl1m ollcn
vetbo' 1 e~, meiere, modo, ve vocant, infinitillO , vt
cr3tL1m,cùm
dit profli D
nihil :l.cciùcrit oecrctOrii , {ed (ltrPOt cnCX!Pt.t,co{entiae fcriptura.Cçeen)m diéèioni,fo,
•
•
focari,& cxunglll natuml11 calorem.Sed hxc alii:ts 10ni nc~
~ertfl1ius
verbum cœpie adhxrere ct'tm nlle
. vero'- cralla
rr' r
1..'1I1lClO
. , ruec
h1c [ummatirn [aei fit
. giùs rracl:allimns. ~inetam
. t ar. ierltpril11
.
llm:Vf1na
vlqi ao
dixiffe.d,c i.IS, gui à. fehre in gr~uiblts
a:grirudiniblls
Vetbis:~Il1
in narratione ùlei primi [criptllm dl: his
. f~bti" l.4ebant
rln:e cra{Ja! crant & rubrx depoGtxJ. ue non
non me hberantttr. Nam quo habcrc, cùm figo:l
()..
.'
,
'1
• ~are
CLU probamr hune diccre,nunc ca:-.pr~ed.int
ex.ticiof.1.) eommodiùs vidci1nmr, hoc
a:
eu
mOlbum
�.Galeni in Lib. II l. Hipp. '
608
cenlis in modum febris humoribl1s.Iraq; eorum feruor
morbu m babent deterio rem. At vero Sabinlls dixit,
homine m vindicauit. Sed quia exitiainiidians morbus more ferx, am bomini s [ce1erati, A digefius,à febre
lia fympto mata maneb ant,vt pofieà dicit, Herm~ca
(anirna ntis enim ea ratione prXdltX petere infidiis)
tem clarum erat obimnt m. lam quod in die deCl~?
nec opinantes adoritu r , qnos petiuit. Verùm eiuGnoquarto non flldauir, fcripfit : in vigefimo item adl~t,
di v-erba,nugas iure dixcris. Siquidem cùm nihil,q nod
admon ens remifsionis,qua! ob[cur è aduenit. N il qllùd
ad [cientiam raciat, afferât, nifi loquacitate obmnd ant,
e-;perman ferint {ympto mata, extingu i xgri natur~,
inllitltmm [e putant exempl o demon firare'9 uod nulla
n!:
narratlo
it
fublllnx
dIe!
i
vigefim
qux
,
his per{picias
ratione his, quibus cum confert ur, confen tlat. ~are
xl.
quibus nunc animum adhibe.
abfolua
us,
intlituim
qux
iam,
ipfi
amus,&
bos relinqu
mus. Mihi verô hic animnm diligenter aduerte:ac cane
Perpecuo à cibo abhorrebat , omnioo
dixi{fem
malis
in
am
quempi
m
ego,cù
fxpe
qui
mireris
mente conil:abar, loqui non valebar , lineffe,qui interim repentè haberet bellè,a deo vt & lauagua inaruir, non (iriebat , obdonni[cebat
ret,illu derérqi non à plebeiis tantùm , {ed & à medicis
qllibu{dam, in prxdia ione tamen confiarem. Pofieà
aliquanti(per [opore tenta tus.
cùm repeteretltr ille à morbo , qui videbamr reaè haHxc, qnx retnlit, omnia fune emorientis vitalis fa··
bere mOreretllrqi,exdiuinandi habitus fim, no medicultatis figna:vt, verbi gratia,c iborum fafiidium, appeprxdix iffe, cùm hœc prxcla n ifii ipfi
ca {~eculation
à ventriculi ore proamiffilm fignificans: iner~
medici nu[qui efTe affirmauentnt literis mandata. Equi- B timm
ficifcicur ) ab aligua humoru m aliena qualitace affeél?:
dem·vnde mOl·tem quibu[dam in vndecimum diem,a ut
interim ob ipGus facnltatis extinai onem,c llills eranc ln
{cripfi .~e eiu~md.prx[ahitem prx[agil1~m?bndè
fecunda vatetlldine munera ,indige ntiam fentire,& quç
. diaioni blls ommbu s ln comme ntarus De llldlCllS , &
fi.mt fe procur amra appetere. Eiufde m {Unt mlnera,~u
in libris eriam de diebus decretoriis:ql1oru efi omnlllm
. .t
midx materi x indigem iam,& repIetio nem fencjr~
in illis,
princep s dininns ille Hippoc rates. Sed c~tera
hllC
dcc\araU
rates
ergo in his [e habuit,apertè Hippoc
ali~s
nol1~s
quos citaui modo libris , & .verô. ~ti:lm
abh?r
cibo
à
uo
[ce verbis) N qn firiebat:& 11l1ic, Perpet
qt1I 111.os reuoll1erlnt;hls
pro[ecutl1s {um. In prx(entl~
nuc
o
ndeclm
V
rebat. [ubiLmxic , Mente confiabat:ilIi, Lingua llla ,
.
nonem
dl[pma
itam
planam faciam propof
hoc,No n fitiebat. Et Mente confiabat.ad comUI?e~
die Hermo crates melior dfe virus efi , decimo quarto
vrrill{q; dec\arationem afTumpfit. Non fitiebat ve!O,2
femelli berams . Confii tuto iam hoc,& prxcog nito realterum. Comm unis itaq; declaratio hoc dicit,N o fen~non
cidiuam fore,& peritur u enm,diem decimllm[eprimum
tiebat is digenti am vel ficca! materia:, vel hl1lnid:r::
confen taneum erat iis , qux die vndecimo &: decimo fa~
qnin animad uertere t , fed qnia extingueretur ip'{î~lS
quarto encnerant,recidinam attnliff e.Nam morbi mu~
a
b
e
1
C
i
f
t,Non
.adieci
cuItas. Huic vero, Lingua inaruir
tatio in dies incidit decreto rios. Didicim us nanque in
in
orbes
arios
declara ret non humidiratÏs gratia non fitiitTe hom1
vt
quatern
dielum
fmis
Aphori
&
iis
Pr:efaoaeervigeGmumpl'imum incidere,atq; idcir- C nem, vt qllidam, gni humidfi. & frio-idllm fuccu!l1
vio-el~um,n
uarunt : {ed ct'tm fiticnlofifsima effet affcaio , faeultaS
r
coovndecimum decimi quard effe indicem , decimu m
eam ramen emoriens non fentiebat. N unquid verO [e vero & [eptimum vigetimi. Ergo tum morbu m refi [y/11:
monis defeétus ex huius noxa eunibat?~r
diiffe die decimo feptimo Hermo crati in primis efi copro~
tOtam
per
&
die,
ptomat a ilIi hu & vigefimo
[onum , tum conCeclltam aliam elfe mlltationem vigefiem~c
caIore
efi
plam1m
a:gritudinem ineran t, febrem
mo.No n tamen iam leais Hippoc ratis {criptis ,quç die
H~
Te.
deferuit
die
o
riente naciuo homine m vigefim
vigefimo mlltacio fmura effet, co fiat. In cauCa efi,quo d
tifp;r
aliquan
at
mifceb
affenrirur etiam hoc, Obdor
virillm fiatLls nos lateat xgri,at qlle certifsimum earum
tentatus. Non enim, vt {ani,dormiebat, (ed ra eU Il
perfpepore
fimllt
enim
His
erit.
pra:teri
ipfe
fianum pul[us
~er.
tatis imbecillitate v ltro coniue bat,:tde o vt apert~S
étis , faéillimnm erat dicere vigeGm6ne die morimrt1s
ar
e
~
m
r
o
d
arum
tq;,&p
niétaba
morlos non valeret tenere,
effet xger , an in (patium longtus prot~hendus
~
u[pe
aliquan
i[cebat
Obdorm
qua::
us
verbo
Adillnxit enim
bus: lanorat is vero,ob [curum . Itaque audiam
~
~
r
n
m
o
[
o
~
,
x
m
r
f
n
i
nOta
HippoÏs
o
facllltat
vigcfim
eiTet
de
quôd hxc
de die decimo (eptim o , qux item
~
i
~
c
l
a
m
homine
ilills
probab
en
e
r
a
~
naturalium.
1 X. j:rates dlcat.
~
pore tentamm fuiffe hoc tempor e propcer faclt[~S
,in
redijt
um
Ceptim
um
decim
Ad dicm
nCl hllO~
. fi
...
, per pnmar
u (en{ils ln . l1~me
be.cI.'11'Itaem,ql~
(equentibus diebus incaluit, febris erat a- D mldttatem. Prollld e mireris,non cur perlent He r/11 ~
.
llmfepcimum pO ~
crates/ ed qui attino-ere diem viaeGm
cura vrl11X tenues. 'd"
Ir cOll
°
1:)
N am non mlllto
.
diem eue 1'_
llm
vio-e!im
pofi
,
ment.
mortenues
vnnç
ll1ç:at
l'ecl
[une
mata
em J
[ympto
Alia
o.
r
rbo
erat, V nde lIu~n
ile
veri1im
,
morrem
am
malecutur
fint
non
vt
Icaque
ant.
lignific
bUIT) efTe crudum
"J
mO.
vt
eH,
faétllm
o
~
namra.
filifTe
valida
quet, &
fore i~colu
gnoper è figna, qux appare hant, exit?~a,
j
~
d
l
1
:
è
é
e
i
n
o
c
enim
Efi
cens.
marcc[
tim
et,p:mla
rcGfier
mem homine m dicere nequea s,confp lclens deClmo[em; I.~
s, qua: homini ac6der unt , quem vocant
omnibu
raHippoc
. fi die VI
Nam
tem.
ptimo die eam vrinarn m crudita
. .
et
um
Ip
Atq;
filiffe.
m
torridn
em
marcor
ltlnIOreS
rro '
tes ip[e dixit ln talibus , vt a::ger diutllrnitatem mOl·bi
oqua
vigefim
qux
febris
t
pcrcmi
geGmofeptimo
o
r t dprhoC
~
,
.
x. fufiinere pofsit,effe pericnlum.
pLttredlne hllmorum concicata erat , qU:l exp Ica.
LU
Irerum vigeGmo dic dl: iudicatus,& à
ximo capite. Porro operxp retiii efi indicar e,9 'de/11
Slqlll. (e
10co {crip[eric Omnin o mente con Clabac. llando
febre liberatus,non fudauit.
Il'
• fi'{Tc
•)
•
i (eric
III .e, q
m~tlS
n~ omn1l10 vJ.decurom~s
die accedere fcbris debebat fi gnidem natura
~o
H.ppoc rates Ilium III qlltntl dle1 narratlo ne fcr P rI'
omnin o aggreffa concoéHon ehumo:l1m effet, allt ranmente . ~odal,
in (~xtO!
déi~e
adi~ert
d~lrafe:
tllm, vt ofiendi t, vriner tenues pcrmanGffene,eodem die
O!!:lIo;; q l' llO
lc.
deltrall
feptlmO
declmo
JO
mox,
ibm:
aco
ceO:affet ..N eq; enim decimo{eptim
pe~f:étè
feb~is
re :!r~
termru m, aut his eum tantùm dieblls de1ira{fe,temrnatlUl calons rauone , fcd Cola putredi nis , {llC~e[slt
1:
&:
�60.9
de Morb.Vulgarib.Comm. l.
bIO
tepore fui fuiffe compt~
Ggnificaret, {cripfit,omnino
omnibus regris.déinde f {cripmm eil.mox JI infra hamente confiitifiè,hoc elt,ne faululum quidédeGpuilfe. A bens
reébm lineam interpllnétam velut I.f adCcripmm
~od
eur adCcripferit,paulo antè expofui. Nam quanhabere Colet, fiib hoc x, & pofteà ~ ad hune modum,
do non fitiant, nec cibum appetant quidam in morbis,
7Il'. E.J1.X.f.O. Prima itaq; nota, vt antè, 'lJ 1 ~«vél',
id eft, vevel propter delirium non {entiunt qure patÏunrur , aut
riGmile eft, defignat. Q,gemadmodum extrema litera,
I:ropter exdnéHonem naturalis in ventriculo facultaquz nunc u, nunc eeft fcripta:Canitatis u, morris fignum
us, fi id ita delirium habeant, facultatem relinquetur
6 eft. ~<è
hanc antecedit,dierum l1umerum,quibns allt
eorum naturalem extingui.
periit homo, aut omnino conllaillit,denotat. Qgre in~
teriacent,rationem, qua hominem eontigit aut feruari,
XII.
Ad dicm vigdimurnquartumincaIuit,
aut
interire . Nunc ergo quando f Cllm fignaro Ji Ccrialuus lubrica curn fluxione renui,& muIpfit, '6mO')(.fOy-:,T«11' 7' JiI«)(.1~',
id elt,aluo compreCta. ~roxims
diebus acura febris , Iingua
fa, vigefimoCeptimo die probabile ait elfe Hermocrate
periHfe. Sunt ex interpretibus,qui quod proflueret vitornda .Vigelimofeptimo defunélus dl:.
gefimo
quarro die venter, morte ilium dicant affeétum
Hoc in regro vigeGmufquartus , vnus vt oltendimus
elfe,
ac
ex prredil:èionibus profer unt, quod habet ha:c
ex.decretoriis circl1itibus, vigefimuffeptimus longè hoc
verba
:
Surdicas &. vrinz prrerubrre non Cubfidentes,&
~
magis portione qua:dam immutarunt. Nanq; vt
quibus
filCpenf
iones inCunt,delirium ponendunt. His fi
d~c\mofepti
die repetitus vigefimo vililS eft comma B
regills
morbus
accedat,malum elt. Malllm item,G mor!U~ habere, cùm re vera non ita haberet,{ed falfa fpeCle
bo
regio
(uperue
niat fatuitas. His mutos contingit , vt
vulgo quod calor infitus extinguererur,à febre dlu[o
fenfum
recinea
nt,
fied: & aluus mea quidem fencentia
rel'IIlquebarur
' : !ta
. vlO"e
. fiImoquarto cum
' le
C b . .
nCHare
fluit:vt
Hermi
ppo,
vnde periit.Hoc eft illud ex prredi~lC refiduorum humorLU~
cœpilfet putredine, lX aluo
étionib
us
capu
t,
deqllo
, eùm libru ilium enarraremus,
Inde deiecilfet multa tenuia & virulenta:vigefinrofeptidifputa
llimlls.
Hoc
loco
tantum fit fatis dixiffe, quo in
Ill? periit , quod ipfa acm; elTet & ficca febris. Vnde
memoriam reducam,qure illhic Cumlls interprecati,& in
etlam
i
l
.
'
1t I l l e .[ adufta hngua.
hoc libro haél:enlls.Nam Hermocratem qllidem neqlle
'f liicperpetuo obfurduit.Vrin.raut craC- per adltriétam concigit aluum,neq; per Colutam perire.
Verùm {unt hçc Cymptomaca clara ipfillS affeétus.Sicuti
d~,&rubentso
fubfidentes,aut tenues,
cùm excerneret antea torrida,quorum feguimr vtrunq;
ecolores fufpenfiones habentes : gu{l:are
iecinoris malum,vt ofiendimus cùm aliis in locis, tum
non POtcrat. 1!l' ••.Ji.x.!.v.Il
in comentariis de locis affeétis. At periilfe potifsimùm
hic iecinoris videmr vido, iam etiam quod capllt non
Dedarato vigefimo die, filbdidit quod nunc elt dicomodè haberet. ~inecam
fi,:,Gultare non poterat: quod idem fignificat,ac fahunc xgrum interpretan
tur
ablitrdius, qui hac de re deCcriptu duntaxat iaétn~
1fi ofus cibi. V rinas dix~
à decimoCeptimo die ad vi~. I~lm
vfqi fllilTe tenues. Pra:dixit autem,G quid me- C qllO vim examinaremus dierum decl'etoriorum , quafi
'Vero non id fit in omnibus obferuamm œgris.~e
f~nl1ts,&
fm
de iis qure rubentes fufpenGones, nec CubguEs réorCum inciderunt, pro affeél:ibus, qui eos tentafi ent:,s habent. Àtq; hic quidem retraétatis omnibus,
rent,exoriebantur.
r~ I~s,qure
_
demôftrauit,hoc innuit,alils aliam ilium
xv.
et' Idl(fe vrinam at bonam haud vllam vnqllam. !am
i
~
ih Dealcis decum bebat horto.
\.'.
r. d'
telatnfu'(T
. Ille' .
1 II a:grotantl perpetuam lur
Itatem, prztltam
\
Et hic adieétllm quoqi Sabinlls hormm ait,qui edam
. GIt.Creterllm
\ muor
.
de
at1tea,reétè Mc adfcnp
non
ad morbllm faciebat homini excitandum: & fcribit fic
er aurllginoCa perfufione qllicqua meminilfe,cuius par
afit e t i .
ad verbllm : ideo fonè hOl·tum appofuit , hi ne innuens
C
fte qua G
tl1tn
am rnentlonem facere . Iraq; forta
tapermorbo anCam extitilfe. Neq; vero elt animal ad herbas
lier It perpetl1am fililTe reticllit. Nam cùm nec fildor
edendas natum homo:itaq; alieno viéh1 velmi immutaVel vtn?Crati elleniffet n;c vacllatÎo bilis vel per ventre,
tus elt.Hrec (unt,quxille [cripfie. Ego,qllando prreter
filb lllrlnas, vel vomim' s confecma flliffet , non poterat
lnfiitut
um mel\m fcribere aliquid in hiCce commetariis
lia fit~ler
rnorbl1s regius. V nde ex his colleétis,qure di
ab
amicis.
fil~ ad~lIétus
cipiu t,ell perfpicl1um mirè fllilfe iecllr affeétum prinin ab{urdaru {ilga~onem
in- ~ . '<;J~
terpretauonu,faclam vt & hoc loco panca elllfdem g~.
ltllts m vegetatricis, & namralis anima:, cnillS oftendi~
neris adiungam.Ac primùm,non femper hominem dl- ~
tetat(,uatltor effe vircutes,attraéhicem,retentricem,alxit in Dealcis ho no habitalfe fed decllmbere tantum- ~
ac nlt~e,&
expllitricem,qu<è Cup~itan
corporibus D
modo
fcripfit:qlli dulm,1~
integra f.'lI1icate dfct,po '~
~mentlr,&
augmencum : ~ hac alfe& mi~n
mit
i
b
~
l
a
?
.
b
~
:
i
a
r
o
m
ô
c
m
;
t
1
~
a
afeét~ls
accommoda- *!.
~l
qli~vtmorçjùs,
quàmgllltare
tius tabernacl1ll101 reglllres,ldm Dealcls elfe horto na- r=tn.,
l,
b ,fil{hneant zgri. ..,.
- !T'f=-~"j:,r1CI.
élus. Déinde in horro diller[antem nihil eO neceffe ole- ~
Ve ~.nOtis,qu
funt adiefrœ.
riblls, vt ani?lal,qllod nihil in efca pr~te
he.rbas l:abet,
a:gris~'
IOra exemplaria initium habebant notarnm
[emper veCel. Ve nec Gprape eos ha~le
s ,qui
capnnam, ~·s
tepta lltnttarllm à muliere aplld Bitonem angina cor
vel ouillam vendunt , has elT~
9uoud le, .veluti leones.
ad[cpqu~
feptirna ab initio deCcripta elt. Et Canè qui
N eq; enim fi lanifirarum fis VIClntlS, flatlm mulras carltlnes intas huic libro funt interpretati notas, ab illa 0nes deuOl'are necelTe habeas, ql1emadmodum Athleta.
tas elfe c~perunt,
primis xo-ris dicentes eas non addiTertiô iam,qulIm milita Cuppeditarenc ad hortorum ca
verfan~
tt arn.en in qlib1rd~m,
qux nunc in maniblls
lumniandllm aer~,
rota~
hanc l'epdi~ut
partem, ad
elfe adfc:,noltns, etiam primis regris offendimlls notas
oleta vero deflexlt.Acqll1 & cloacarum poterat memifCOtidis elt~s.
Et vero etiam eas habet annexas Dionilfe, vt quç tatrinas ferè in honos replg~t,omn
é mq;
tQ fubfcr' ItIO. At9; huic quidem Hermocrati primllm
dus generis fœrorcm:olerum item & arborum halitllm,
Il\niulll n Ipuun 7Ir, 10 medio habens lineam primam 0fl1ltidlmq; : vt brafsica:,nucis,& bnxi. Nam manifeOô
Otarum , qllas repenl'1
.. ad lcnpcas
r '
' d"
.
vicinus aer ab horum inficimr confitemdine. Sed fads
IXlmus ln
Galen.
r.
au
Tom.
1 J.
V
~r!t
~
. 94-.
!1::~-;
~
.
' -Rt.~w
'(f.
. ,
... fil~
. ,*
.~
,MI.."h S:'-A-If
'
.
�on
Galeni in Li~.
ad vtilia tranfifias Hl interpretationes confiltalli:nunc
odabo.
A
ibo,lC ad Hippocratis verba me accpmm
;
Diucapitisc6BiB:abaturgrauirate,atq
one
dexrrllm (empus dolebat, ex occafi
,
.
igne dl: c?repus,db~i
ferpe ante, fe-
:"V I. '
l 11. Hipp:
6rz
ten·
luit,prxcordia dextra molliuCculècon
t aU
debanrur,noB:e non dormiuir,de1iraui
quantulum.
qnœ com~
Sunt & hœc mata omniafymptomata,
in finùll1l1l1
&
em
lien
in
qui
moranic, extra abCceffilm,
Femur fieri videbamr.
t
Xl •
rœ,
IO'nem Hlppl:>Crates , vt ofiendl Jam
nig
,
res
nio
pJe
es
ion
eC1
m
dei
eda
o
vt
is,
int
inag
Ql
appdla t. Ad hxc qllOd propriè
bl"e~
occaGoare
voc
as
canC
as
l'aru
nt,
(oie
s
tale
mo[x, iri his nigra fubftdebanc : notre
fpu
omnes mor
&
ui
lara
.dec
,
m
nes , i,a .appellet ipfe qlloque ioterdl1
nihil dormiuit,delirauit
mlccere per Ce
fequentia
hoc. Siquidem quœdam fltnt, quœ com accefferint
llc perniciofa fimt h:ec omnia:itaql1e
fi
Adh
us
corp
ad
quœ
,
nt
ueu
l'
neq
bum
ipfx mor
mus.
iimancur
nda
exif
bi
atte
mor
am
call(
ius
,toc
num
ortu
morbo opp
uia, Xlt •
o. Nam capicis
Sex to dic reçrinlenta nig ra, ping
fufiinere: Vt in propofico hic nobis œgr
dolor h0!llinem
cofa, virulenta:dormiuit,tnen
vi[
diuturna granitas, & tempo ris dextri
fa,
mo
fpu
Sa.
mm
para
com
,
Ïam ad morbum demonfirabat fuiffe
te melills confl:abar.
de tenui externa
nè red\: fibi Cofiltuiffet fi pritts, quàm
fiaffe,nuti04
didir fe ac~m
B Ex his,dormilliffe,& mente melit'ts con
Il''
cauCa xgrocaret,qux erre ad morbû pro
impendenu va
ra funt:cztera praua.
modarum,medico Ce ipfe,qui occurrere
X%I
Septimo, IÎllgua arida, fitibundus era~ l
111üfet morbo)commifi{fet.
~ v 1 J.
Secundo die mooicum meri [anguinis
de finifl:ro manabat.
L
non dormiuit,delirauit:vrinx renues,par
au
boni coloris.O aa uo rerrimenta nigra,pos
,
ca compaB:a:dormiuir,meneis fuit cop
non admodum fitibundus erat.
e
, ?~ quo prœ~i
No n per direB:um dextri tem~ris
lfe
t proflllxl
dtxl
tcum
mod
b')
xit vt do\ore hbor5te , hlllC
1 e,
atra
t
a,au
,
flau
de
vbi
um
meri,fed ex finifiro. Mer
prxcipiti rui!
docui frequen. Haaenus omnia illi fymptom:ua in
11/'
aut vuidi dicamr , in aperto efi, vt ilm
colorem qllifq;
vldentllr.
ter quid Ggnifiœt.Nam proprium vbi
%%1
mas
uit,febris acl1t,fudinr~
rig
formam retÎneat [ynceram, ibiellmdici
no
No
hu~or,&
diio
è contrar
merum edi. In [anguine verà mimm ni
guit,delirauit,dexter oculus difl:orrus er~t, nls
dicat mifinm.
è
mal
fi
c
du,a
pien
ci ab eo merum fit acci
,
m effe colorem.
lingua arida, fitibundus era t, inCorn
San!7'uinis autem naturalis cofiat rnhm
1
.
.
1
'
\
mg.norem, ve
Decoolorem vero,non ellm,cxterum ve
ecimo eadem. V ndecimo omnino t1e~·
D
fole
em
gum
fa.n
um
rufitm. Et quidem mer
[udauit, Vrt-'
in ( i~ter
eft cra{- C te conil:abar, febre erat liber,
qUI fimu~
)
re
ella
app
um
nigr
riùs
rtlllS frequen
~
o,fi qll1dem vaues,circa iudicium eranc.
ren
nx
fiore nacura. Ergo fuiffe prius huic xgr
bus, V'Cq~e
m liquer. Nam
Apparet hunc virum fili{fe valiJis viri
lidis viribus erac, mÎnendllm [anglline
erit
dem
nr. ~taq o~
iere
it,ea
did
refif
s
pro
eum gr:miCsimo morbo lutlante
q clod Hippocratcs remedillm non
pta.
mr dJ~l{O"
fcri
o
vide
i,
xgr
cùm nihil illi haB:enus accidilfet bon
qua:fiio tibi,ac illa,ql1œ de primo efi
, qUO cer
nde
déi
decretorio con(ecmo , &
no ri~oe
Aluus ilercora reélè deiecit.
O propen
tinu
con
le VI II.
non
let, febre acma , à qua fudore ,
mediocre vi~
unt fIll)
ver
,
Ho c vnum in morbi principio fuiffe
ms
morbi magnitlldinem febre explica
ximo flmt capie od
,ea
lic
inql
,
imo
cletltr, ca:tera cunaa pr:lua ,qu x in pro
eum eadem manerent ( nam dec
•
s
e
l
q
.
n
r
~
N
te fcripta.
s.
rattl
libe
e
vndecimo fiatim fui{feà febr
Vrina: tenues, cü aliis,arq; aliis fufpen- delirauerie in non a , &dcxrro oculo firabo fuent, Il''
XIX .
fa- fimt,qure [oIent in iudiciis eaenire. Neque vero ~erl"
fionibus minutim diCperfts, périnde, ac
m, ventrn 111P1~lO
die,
tè de illo videmr nou a dic elfe decrem
d"lelt , of11 'rca
•
rina crafSiorc [emen referente.Tenio
l\1m
Ir"
quo
• um d'lem eue extraétum ,
d eClm
1
u: Vrina; tenues C6r..
febris acura:deieéliones nigrx,renues,fp
mente confiabat. Pon d adiunxith
ute tl1r Iio'
li- D lU
.,. erane : vt fi dem apud nos :lbC:lt, & P
. d'IClU
mo[œ: quœ in rerrimentis [ubfidcbanr,
q~l1f
recidiuam expettcr:nus bre?i.~am
r,
m~,[cd
aru
rab
tcn
o
,crn
vet
il
ctp
nih
t:lh
10
non
e,
:
d1O
nt
niru
era
uida
qlll,tllm qua crat morbus mag
t1~'
,
bat
ide
reJ
.
tione erat con[enrancllm effe
~ i ' regrè de[urgebat:in vrinis quod
-:'~f
:83"
.•
t
"'"
-
llUidum erat, vifcofiufq;.
praua,q1ti uan c
Omnia fujffe hçc fymptomata,& figna
prodita , non
flmt
is
memores eorum , qUa! in pnl!fagi
um de mopnm
in
qi
quo
ignorant. Iam in comentariis
.
mus
dixi
ca
pau
ribus vUlgaribus librum pon
vomuit biliofa, Raua, pauca,
arto~
inEoficà virulenta:de finifl:ro aliquantum
m
fluxit meri fanguinis:aluus eadem & ite
uivrinœ quoq; : fiidauit circa capur &. cla
lum do·culam,Iien imum
.icé.
. .uirlcmur. fub
.-
.
Duos dies à fcbrintegmjd':~
diit decimoquarco, fiatim no ae non
.
miuir,prorfus mente fallebatur.
0
UJlliLl
dlIO"
Con [ctlo dimidio & infideli ad diem vndec~
c, hoc c" ffe d~
di cio , duos ilium dies ait intermifi{f
repeë,l tJ1ptO""
n?c
Déi
decimum & dceimllmterdum.
~I'
Y
atum
flltl
con
um
iter
1
cimoquarto i[d~mql1e
1
. ((110
matI'b us. '
.,[l~
Dccimoquineo,vrina turba,cl~
b' Ir",ctlr,
di ex his,quoc fubfcderum,fit" v 1 ag
�de Morb.Vulgarib.Comm. JJ.
tur:fèbris acuta,prorfus delirauit,non dor
ilabat,fudauit,liber erat à febrc non fitietn,iuit,gen,ua,& t~b
~olebant,u
fubie- A b~t:Viefmopr
parum deIirauit,non
aIS b,a~ms
reddldlt mgra ftercora.
mhtl fittebat, hypochondrium dolebat, &
ad vmbilicum perpetua erat palbitatio
d' RecIdllla iterum euafit acuta cùm de mOl'bi magnicuilIi inerat à primo, tum quia vndecimo di~,
haudade{[ei'ltvriniscottios
quidem dolores,& tibiaru,
nI ,ftgna.Cxterùm genu~
qUIadpa t '
ff' ,
b'
h
e 1~lents
mor 1 v<;rgere u~or:s
n ' ~ es Im~s
untlant,tn bOOlS certe erant.At balaOls fl1ppofitlS Olgrorum fiercorum exitus maIns eftproptercolorem.
lUe, ~ua:
V'
t:
.'
h b b-
1:
t:d .
a e at lU 11 enti a , prorfus mentis erat compos, Vigeiimofeptimo dextra coxa dolèbat: vrin~
"b
'
tenues,m qUI us fubfidentla erant:c~o
11'111, ,Decimofexto vrin~
tenues,inerant nu
commodifsimè hab-ebat. Ad vigefimllm ..
b1lofa: fufpenfiones:delirauit.
nOQum dexter oculus dolebat , vrin~
te~t v~ro ha:c edam de integro ince{fentis ilIum aCl1nues. n u adragefinlo al u us pitu ico fa alb a
t a: rebtls & fi
. & t:
fi
fi ' d
"B
~
,
,
tnus' ) 19~,
lymptOmata unt, I qm mel~plenior:Iuultùm toto corpore fudauit abd' In 1rrefagus demonfiratOrum: nempe fexcenues
1"'. l
' ft' d'
'
t
lcerenonoporteteadem.
10 ute e lU !Catus.
XVIII.
~ecimofpt
mane extrm~
parTertium ql1idem eft hoc illdicillm, vbi molitaetiam
tes mfi ' fi b
b
pel' fudorum efi in die decretorio excretionem Namra
fc b ' rtge ce ant, cooperie atur, acuta
{oluere morbum, vt & in prioribl1s,qui :eql1è decretorii
he l'~, toto corpore fudauit, meliufculè erant, Addidi aute ll1ud nulla alia de caufa,ql1àm vt de,abb u1t, th, eliùs fapiebat: non tamen febre monfirem amhores pra:ceptorum,qux in pnediétionil1 er fi b
bus hmt falfa,labi,& longè latégj ab fenfuHippocratis,
,UI undus vomuit biliofa,flaua,pau
& pra:fagitione in a:gris abeffe,ideoqi logiatri fllnt(eo
Ca:Vcnter fiercora deiecit, paulo mox nienimnomine appellât vulgo docti ineptos inobel1ndis
gl'a pau
"
l'
operibus) medici vero nô funt,guixgris credenres,ql1i
ru 'b Ca,tenUla: vrma- tenues)co orIS pa
in libris Prœdittionllm hmt & Coacis defcripti prxfaIII OnI',
R
giis, alia pro libito per hos confirmant, citantes qux in
q~Optlm1fuidc
1genmoqualtvr~
decu urfu,s decimuflèptimus dies uldorem attuliffe vi-
libre Prœdittionum & Coacis pra:fagiis errata (unt : &
pter ~ql1
valetudini non erat exattè profliganda:,pro- C generalia in Prœfagiis & A phorifmis tradita prxcepta,
videt 111l1orUm crnditatem, ex qllibus homo xgrota{fe
itémg; in hbris Vulgarium morborum negligllllt,Nam
l~IX,
guod in Prxdittionibl1s,& Coacis prçfagiis habetnr ve
ueClth fi
'Il' 1 b b fc
ri,hoc vniuerhtm ( id quod ego in comentariis in Pra:te
OOLlauo mens l I a a at, opodittiones ofiendi) ab Aphorifmis,Pra:fagiis,& Vulgacr te~baur.
V ndeuigefimo in eodem
l'ium morborum libris,authores ifl:orum librorum muat hatu
tUallerunt,& in ifios libros remlerul1t,lycum vero miV'
•
~
ltlaD l?et~r
hOmini nihil pIanè deciml1[feptimus dies
ror,qlli & ipfe umilis ne q uitix\plenl1s,
uinto ea afsifj
onladlUn. '
l'ffi
'h'l' ."
,
gnet,cuiquidemnon uitve vniusacm~to
tu~I'
f: ·"entl attlll e, nl 1 0 mmus ems cene naF
Vi&ol~
acultas eum morbo certare videmr, & fortaffe
confuecudo, cùm Satyrus & ecianl1s, qui cum eo dÎLl
rlOlIll b
vixerunt,nllllam r'luinto talem adfcripferint interprelxx,
tentura.
'<!;!
fi
tationem, Equidem hanc rem,cùm vtroque lm prxcedormiuit, planè mente conptore vhls,habeo compercam.
.:.r,.
V' ()
1geGrnà
Cl. GALENI IN TERT1VM
Bippocratis Librum de Morbis V ulgaribus,
Commentarius Secundus.
PROOEMIVM.
lI~i
in omnibus me,qua: confcripfi,Hippocratis [emper in~
V M ego librum vnqll:l,nifi
terpa~um
fen~tiam
e{fe, fi~ltque
dit,o~es
~citaf
requifims ab amicis, prœcipllè lonD
eills
accomodatl[sJnlas
quafgi,vlfus
[um
Imhl
fi
hnO'llla
't!'.\-'.Il'tL,:U 1 gam profettioncm htfcipientibus,
capita eomenrariis explic::ré à capite ad cale~
o:I1lU
{cripfi,qui commentarium habere
.,
non fatturus , Verùm ql1aneius librou01,pcX~t
. , '•.,"" ... , eorum,quç a me acceperat,am qu~
do & hos quida ~x amIC!S, e~laif1t
fibi, à germanifipfis in animanribus demonfiraueJnO'refflls
film idem tefimis
HippocratlS
ac
vtlltfslmls
~
,
~
I ram illfecandis,atq; çgris,auebant.
~
0
,
'b .
l
feceri
in prioribus.
nens
in
hifce
1
ns
prOpOutum,
ac
() llle,lPfi qu
ellulgati, etiam probatialiis htnt,qui
Efi auté hoc:Qgx perperuo,aut fa:pe in œgris fpettan
Vt artem medic:un ftlis ab[oluerem
bIllnlDlIs nl1 Oql~,
ntr,hœe literis fola mandare,citra vllam horum fllgillaltfda)O:~s,Cner
eode, vt Ïlm dedi quitionem) qui aut rara,3ur nllnqnàm vifl tradl1ntJ & [alfa
'~ q1uOd prctfiiti, Cùm vero meminiffem
.
a en.
V 2.
- Tom, 1 1.
V
L L
�br)
Galeni in Lib. 111. I-li p'p-.-:
ter febres ex prœcordiis effe malas ëonfirma~"ec{
omnin o. Sic comentarios in librum de fraétllris,& articnp
riis negleétis diftinétionibllS, quas in Prœ[agus [ 6t
A
culis:ftc etiam in librum de hlliceribus,& vulneribus caeraC ve~
lo~gè
Hippoc ratcs, metititl1r aperté. ~ipe
pitis,& in Aphori[mos,atqlle Prx[agia feripfi.D€inde
: febres
tunt
rius dicerc Fcbres à cerebro affeéto mal a:
cùm me:1.d preees coueni{fem amieorum,eomentlriis
ma~:
affeétis
, qua: cerebrum cominene ,
à mebral~is
libri d , ~ ViétllS ratione in morbis acmis partem expo.~
edam,
his
à pulrnone affeéto Jllalx. hm prœ
f~bres
[ni primam ad balnearum y[qi yfum,qux quidem gerJlS
prxc?rd
à
qlla:
,
bres à corde affeéto mala::at febi'es
mani[sima habetuL A qlta fecundam:nam & hxc mulprofici[cu11tur (fi propriè vocabulum prxeodl0:U~
comple
ta
ta vidècnr ex fententia Hippocratis prxeep
accipiamus ) prxter omnes flmc febres acucas leUl(w
éti. Déinde [um librum de hum oribus , [uccinétè ql1i, comple~
mx. Sin minl'tspropriè, & hac voce ventrm
dem, & paucis diebus interpretams , quod di[cedere,
IDa ~
\dam.
rfllm,ql1
cranfi.le
ébmur,iecllr, ticnem,& [eptll
Gui ad eoS me comentarios induxerat [criben dos,pro lIDU5
explieaU
ris
lib
in
vt
limt:
I.e, qllœclam edam leues
cùm doétis placni{fent (vlligac i enim
perarer. ~i
locis affeétis. Acq; hoc cibi vnum fic ex malè in .Pr~
de
me
canrum
rii
neceffa
erant) inde vfu venic, vt non iam
diétionibus [criptis exemplum, & interpretum, ql1l, ytl
mei , [ed & alii medici , quibllS familiariter vceb:lr, vt
modo dixi, libros inllicem , :llterllm per altentm e~a . r~
Hippocratis interpretarer omnia fcripta,freqnetes adinterpretacur: Reaè d~lf
rant,& fic in P r~diétonbus
horcarenrur. Et feci fanè in librum of lt"cr' ln 1'80/,,' & in
febres' ex prxcordiis flmc mah. In libris enim de ~
A quib~
Morbo mm ,V~1gariltm.
primum & [ecn~um
"
ex prxeordii.s l~bora;'
& ilIe,q~
cùm in tertium etfem commenta1'1a lilchoamflls, force B parib.us morbis~jl1c
,
?f1(
Y
IlhnS,
rum
morbo
garl~
IRcenerunt. In Ipfis Vl
quidam me obnixè vt in Prxdié tiones mm [criberem,
hUile xgru ['er:1 c.
ail1nt
mcrico
rint,
accelfe
ip[os
eos
deamùm
deret,c
conren
id
vt
orarunr. Accidera:aute
in Prxdiaj01lb~
elfe
Nam prodimm in vniuerfi.tm
blllames in fermonem nos :lllqu5do venifI'emlls de his,
l~
ft interp~.
cqui
febres ex prxcordiis mala: fi.mc.A
hçc
trad,i:N~1
guxin Prx(,agiis fi.lm,,& Apl~orifms
t
1
~
ç
r
P
in
illi
m
in ifium modum e(l,primùm dillerfll
omnia multum valere 111 xO"ns demofiram:SI vero,gue
s
J
I
~
,
l
J
~
:
6
e
x
r
p
ex
nibus capllt producas licec : Febres
[cripta, quis accipiat
tilllt in Prxdié tionu libro ~mnia
moder:ltx. Déinde eos potes producerc ,gul1n 1 co r
Huius
um:
erra:llr
tégi,
hunc,}a
pro gen:!ralibns, longè
V ul\!arium mOl·borum {üperfiices fllerullt Ia:fis prx
111 Coacff:: pane:n eorn ~1a'lm)qx
etiam g~l1cris
diis1Io c itaqj habes vnum( vt dixi) malanuu jnterp~
cis pr.e[agils [unt prodlta, demofirabam,confu[a eum
rll ."
. 1'catO'Ü'• m cxemp 1um. AI tentm efi mutuo Impl1
tatlOnll
quibll[dam, qux in Aphori[mis diéta ve1 in Prxfagiis
affeétuû,quo guidem Frequenter vti amhor pra:dl I~_
fùnt:cum quibn[dam, item, quœ in lib ris de vulgaribllS
num videtur, id gnod in eomemariis, guOS in caS cO~î_
morbis,quç profeétô illorum,qllx lihri illi hab cne, vcuS
&
{cripfi,aperui.lmplicacos voco affeétlls,in quib n1[o_
[eliqua filOt in Prxdiétioniblls ,
ra [unt [ola. ~x
tx [unt afFeétx parces. Nam poccfi idem homo nonxcaumt plena. Et gllidem in liCoaeis pr~f:tgÎIs,eoibn
it'tIn Iaborare ex choraee,fed ecia ex pllimone'&pe ,inbrum [eeundum & [exmm de morbis vlllgaribus irrera 1111 ,
& exiecinore.
•• den
p[ernnt quxdam , vt iam ad finem A phoritfl1orum:cx- C pite. His addas licet,& ex ventre,
riu
m
l
C
~
n
e
r
h
p
de fi quando [ymptoma fcribp.c,guod
tera omni:llibri [ecudi & {exci Vulglrium morborum,
Cl1~
~
r
p
tÏlt,& mox illi alil1d adiungat perilmon~
hmt Hippocratis magna ex parce in eomemariis reper~
6
c
11
I
~
e
m
& iecinoris inflammationis,allt ventris,aut
ta: purim vero co mm iS,qlli ea contraxit,:ldieeic. Erat
ab iIlis m~rtal8!1
nous
dife~lùs
Theffal
mus,
alius:d~ne
ehri[si
iu[ql~n:
iIle Hippocratis filiorum
,allt mbltS I·C [e rduobus
ll
primam,ql
In
.
s
dlfClpl
remlliam
dlcat
p:mis
paran
efi
iam
mine,glli exaétè [cncene
tur paniblls,peruer[am tradetdoétrinam.Na{ll 11 Clpimum librum Vulgarium morbo rum & tertium, aut l1inteS,
à primo foporanCllr e.t~
monis modus erit:~
perpauca infaréta [llipieeris. Comunia prxbil,auc fan~
Vlg~'ai
tis,lllmborum,pra:eordiorum, eolli dol~re
cepta hifce libris umt pauca {eilicet mandata:guod hic
J1 e j\lIies.
dmJl
Hillenc,
fi
his
ares
corn
N
in
s
ici?
omnibu
phrenit
aut
mt
Œntnc
acciden
u.e
perfeqltamr demu,q
mè fi quarto ah initio die, ventris fit rubra r:~s l eximuni rempefiatiblls vulgaribus,allt cuiqi priuatim, Perintereà
Iccinoris hoc Cymptoma eft,& potefi cfi prxd I.e
:tétis iam commetariis in [ecllnduffi librurn,tres
11
dixi,col
, vel pe:ipncllmOni:l [oK~«8S
fiere:vt ~1 bteris .do~r
forcè fcripfi,ah pofiulamiblls indllétus,qilod
libri
eills
pre{fos 1 fias arnplll{fec, non eJll[dem camen e . r OIW
mentarios in 1ibrum P ra:diéiionllm : qnibus
vniuer
fi errata in fii ClIas , qux in P rX~I"
infigne. ~àd
ofiendi m:1.XilU:1.m pal'tem fal[am e{fe,mult:l pro
g1rOCvilibrl,X
ta
prlfeep
illius
hus fllllC admilfa,& ~os,qui
falihus diéb elfc,cùm {inr infregllencia,no pal1ca parum
nCli r
'eta
.
'
I
V
11cal'b'
.
Interpl
urn
fit
D gue JO 1 rIS Il O"arlltm morbor
difiribma gux requirat diil:inétiones. Et quo fermo
om{l~·
1
(:)
1
• r. •
~
p
i
r
c
[
ql1id.am
CllSlm a cernm pel' alcerum refcllere, eg:1.s c UI1 do hè
l
a
~
iis,qu:e
e
~
vnu
am
apertio r,;dfer
m inprim o & [ec ~Clf1 .
& ln xgros 111
rios in Prxdié hones. Enuide
l'Unt in eomentariis & 111 PrxdH~hones,
l ". terpr"an1iel
'J
l)ro xgros cle (e ri ntos citra v lIam m:l oru ~I
libris Vulgarium morbo ru. ?eriptllm qllonclarn efi in
·
l
' , . Scc qUIa mil l:t
r
i · em ancè
Cl mete5 deCXpO[lU
co~ fllC3tlOn
Prxdiétionibus huiu[cemodl capm: Fcbres ex prçcor rpre 1nt
.
1
.
•
111 pal1elS xgriç conrcndentnc,vr ma os mce . egJ1
diis maIre ftmc. Hic quidi hllius libri interprcces fÏ.lbii(jtill?
xgros ;~
in cres d(~ncaxt
h~bli
t:gcrem,~f
ciut in libris Vulgariïi morbo ru de[cripcos xgros, hos
ll
{tlpr
lne
rem.Nl
comentarlllm eonkl'lbere ulpcrJo
[0105 proferetes,guibus defunétis Hippoer:ltes in çgrf
eo:
s,gllver
refidllo
cnarrem
du co c{fe,eodem vt modo
tlldinc prœeo diornm dieic aceiùi{fc cotentionem, ~el
(ll31t:
terenr,
primo Vulg:1.riutn morborll libro cnar:lb~os
in
talc:prx
Gc
ql1id
fi
"el
tione,
dolorem, vel palpica
dllll
a1$
vc
C•
en im, v t 11 in altcl'lIm incidam. viclm~
.de Hiis conl1all1enmt. At vero Hippoerates cradiq~i
1
en
0
glq;
arii,lon
alldiam,qltOS magni comem
dit 111 Prx[agiis cùm alia, qux ~d morbos aentos refet,
' do1cba
runt,CLtm de prxcordiis,co loco llhri cuius hoc eft iniIn Tha{o caj)ut Phili[les dlU rl'ep cV s
tiUIU, Prxcor dia [aluberrima fùm, iidolor c vacont , fi
mollia,& a:qlllbilia fim dexu:1.,ac Gnifira pane. Hoc co
& tande m Vcterno aliquanwm a ot1~
qu,x ql1idcm eft prolix:1., initilll11 ell, vbi
tilts diéon~,
Cluu vero
de pnx:cordus Hlppoerates docet. Q,gi vero !i01plje~
t
dc~bu.i(,
or
pocl~a
febr1t~la
�de Morb. V uIgarit-y. Comm. II.
618
tinua excitalIent, dolor noéte grauior elIe
non dormiuit.Sexto nihil eft immutatul11.
cœpit,incaluit primum. Primo die biliofa, A Septimo riguit, febris acuta, per cotu corpauca vomuir,flauailla primùm,fed déinpus [udauit, iudicatus dl:. Huic perpetuo
d~ virulenta,pluraq; alLlO ftercora ex creerant deieétiones bilio[œ, pauca:, merœq;:
Ult:Noétem habuit molettam. Altero die
vrinœ tenues,& boni coloris cum nubibus
furdüas,acuta febris,dextra pr~codi
cô
nebulofis . Oétauo die vrina erat melioris
tenta funt, ac intro inclinabant : vrinœ tecoloris,in qua [ubfiderent candida,& paunue~,liqdf[pos
habebâ:t paruas
ca:mente conftabat,febris intermifit. Nogenlturœ adfimiles:Circa meridicln in[ano r~peti
. Ad diem decimumquartutu
niuit.Tertio die grauicer [e habuir. Qzarfebris acura . Decimo.fexto biliofa vomtùt,
to conuullÎ.ones,omnia funt irta.~nfIaua pIura . Decin10[eprimo riguit,febris
to fum ma luce defunétus dL
acuta,febre eft decretoriè liberatus:vn~
N,e quid fim lon~'
or, non aliter ac ad eos, qui me- B ab recidiua & iudicio,boni coloris,& fubmOrla
te - ,
. A
r •
tat fi net qua: 10 rœ[agla, phon[molq; mterprefidentia habebant, ec per recidiuam dedl USVu m)& Prœdiétiones,prœtereà. in primum & [edilirauit. Decimooétauo nônihil tabefcebat,
morboru librum, fermonem habebo.
V( ~mlIr lie' ulgarium
"'
1
.•
eUm non decumberet eéto, œgrotabat, capltls
aliquantulû fitiebat:vrina: tenues,fufpéfioyUe,madmodum qui ante ipllim eft de!èriptus)dolore.
nes nebuIof~:palm
delirauit. Circa vn' hoc [ ymptoma ad"1l1nxtt, veternoerUnl
l' non vu lgare 111
deuigefimum febre carebat,collul11 dolem abl~?tm
tandem correptum illnm.In illo addidit
'
, ex maXIma
' r r fi
. aCCI'd'Ir
NOr lin Itulm:hlllC
Onen Ione ait
me.
bat, vrin~
habebam fublidentia : planè vi. arre
'f'L ét
"
'1
. ,
off"am eapit'
, 1graltlter
0, pOClO VInt arga maxime
gefimo eft iudicatus. 7fr.x.7T,CU,l(,U,
Pr6 , lt~ J! ~ LlI occafione incidiffe dicit in valemdinem.
,1
Videtur homo ex abundatia maximè biliofi humoris
e 11!i haud dudum cenfet l:efum cerebru fuiffe,
~od
fi in ip[o, qua: de diebus [une decreœgrotaffe.
Anda~tu
tan~:
in capi~e
(ympto,?ata humo~i
toriis,&
vrillis
demoftrata,examines,offendes
fibi eum
t Phl!tfta: hlùc Ip[um etlam capm 10 tempore ln
Prallllnldeu
conftare
,
&
ritè
eum
die
vigefimo
elfe
[emel
à
morbo
' fT' i l
C
'
h
'
,
c;e[s'(J; , enille Hamm. um uc lam noxa a poru acliberamm.
Sunt
tamen
exemplaria,qua:
ad
eximm
narqlÏ~
e~)lta
excitauit magnum,atqi validum morbil, vt
fpeél:atj[sima
quœque
rationis
careant
Vigefimo
,
cùm
tna~{l1um
die rape~t:
~a:
~i[ce
ait dieblls f y~ptoC
orationem fic [criptam habeant.
.
1ll0 rb Ippocrates extm{fe partun ad lcmum pertment
Euryanaétis filiam virginé i gnis inualit, 1 1 1.
brum L~m) Vt fi neq; cerebru fit offenfum:partim ad cere
to
Ipfutn,
Ac
morbi
acuti
quidé
umt
vomitlls
[ymhœc ~er torti morbû nihil iiticbat,nec quic
P
r
'
"1 pfilUS cere b rI'fiur d'ltas,con
Llule111ata
.) qUa1"Halq;
vnnaru:
qua tuftinebat guftare, deiecit pauca:vript;t 10,I~ati.
~od
vero eft ab aLlthore diétu,Dextra
vbi ~ordla
Contenta umt,ac intro inclinabanr:illud,fit,
n~ paucœ,tenues,parum boni coloris:incitend~
epto tran(iter[o vicina:: partes vellutur. At ip!i.lm
piéte vero febre fecundû [edem dolebat.
ob i~'
rep~u
tranlll:r[uI?, inre~
in lat~ris
~olre
Sexto die febre erat liqera,non fudauit,iucolt ,mationis magntmdmcm (ilcc1l1gentls mebranç
aS)lnte
'
.
,
"
d
f
c
'
•
ad Cep rtm ob orwme nernorum a e neruos , qUI
dicata eft.Q?od fecûdum fedem erat,ali.
tLIO}
o
.
" pel' fiual1l
Ipfius'
fi tran fiIlerlllm
pertinent,
attrah
ente
quantli fuppurauit,& pel' iudicationé erude hisl~
,tmmationé, Sed nunc certè veri eft !imillimu
heretllr rI )tls,quod à neruoru illlld conrentione [ubtrapit. Ab iudicatione die [eptimo riguit,nona/feétib) a tera prœcordia retraxiffe. Atqui ferè in iis
nihil incaluit,ftldallit.Oé1allo ab iudicatiQta tant ,lIS pra:cordia vtraqi confident,nonl1lmql\i alteaffeéta l~)
vbi prillcipii neruoru pars altera grauiùs fit D ne aliquanrulu riguit,pofteà extrçmx parIl,
ter,a nihil, vel modicé.
tes femper algebat.Ad decimu dié à fudofed ~
eif/
Ch
ll1ét ~rlOnct,
qui ~grotab
apud D c- ,
neturn
.,
"
fl
cap' .
,cxloCU 19l1lS cornpUlt,mox Cn
ItlS dol '
.
r
dOt. On ca graUltas C0l11ecura, non
bil~e.at,
a.luus ~urb.at
eft excre.menri,s
us
tis tt llb . r ertlo dlc acuta fcbns,caplpoO: e~10r,pciuènfos
labri:paulo
éte gtl~r,c6uHionespaè
deftpuit:No .
to a[tUle~'borui,nô
dormiut.~a
~jn:uatlfper
quietè dormiuit,delirauit.
tunr 0 cum dolorc cunéta grauiora fueNaété moleilam habuit,
. Jnug~batr:
Galen.
re,qué habuerat,delirauÏt,. confefl:{mq;
.
a~
menté rediit.Fercbant aute,quod racemu
guftaiT:t,ira fuiffe a~li.At
cùm di,em
inrermlfiiIer duodecl 111 U, lterum m UltlllU
delirauit: aluns tUl,bata fuit bHiofis cxcremétis,paucis meris~tnub,odac:
crebro defidebat,dle.feptimo quàm poGre
mll dcliraJTet,decefslt. Huic ab initio morbi fauces dolebant,fempérq; rubebât,gur
gulio retraélus:ddbllatioes mult~,
parux,
tenues,acres. T ufsiit c6coé1a,nihil excrea.
Tom.
Il.
V
3
�Galeni in I.-Jib. l 11. Hipp.
ui r,quofuis cibos toto hoc tempore fafbdiuit, neqi appetiuit quicquam, non fttiir, & A
propriè nihil bibebac,tacica erac, nihilloquebarur, mœfl:a,animum dcfpondcrat:
erar autem natiua quxdam tabes ,
V t percurrie,qua: haie xgrx ad mOl-tem v[que acciderunt morbi tatius adiunxit canram, ex qua iure in'teriit, Nam à capite lit huic in pulmonem mal as fniffe
deftilbtiones,fancibus,ac gurgulioni noccres. Adtecit
pon-o [ermoni, Erat autem natiua quçdam tabe~,
qllod
oportet meminilfe, nec fidem habere fophiftis,nllll1l111
a!lèrentibus elfc affettum innatnm. Cxterùm illlld pel'
fe folum cam repentè ip[am non fuftolleret : feù quia
cum hoc affeél:u extin~1:o
cohrerebat natllralis faclllratis)quo celeriils periret in cauCa fuit . ~inf.catl1r
ha:c
his verbis , Hxc p~r tomm morbllm I11h11 fittebat, nec
ql1icua~
Çtfin~b.ar
gl.car~
De quorum e.go [yml:tomatum VltlO ante J11 pnore flbro verba fecl: atque lpfe
Hippocrates iteru in fine narrationis [ua morc demon
ftrans)quç çgrotis & mortis hterinr,& fall1tis caurç,adfcripfit, ~ofuis
cibos tOto hoc tépore fafi idiuit,ncq;
:tpperiuit quicquam,non fitilt. ~umo
. fignca~s
odio
illi cibos veniffe , vt ne ddidenum qLlldem ven Iret Clliu(quam,quo ql\idam,~u
perdi~lt
arpet~nim,cù
fubeant illl, qaibus ahguando flllt oble8:atl, tenenmr.
N onnullos enim in morbis faftidio occuparos confpicÎmus,fimul atqi qnicql1am guftarint,id auerfari:quo[dam vero ne guftltum ql1idem admitterc. At hi tanmm
req~intbl1s
ex fe ecquid appetant, re[pondent certè
edulia,ql1ibus fe recordanrur guôdam gal1i[os efTe. San~ maximum tibi fit facllltatls Ggnllm cibortlm arpetitrids {emel emorientis , fi parata hœc , qua: delidcrare
dlcebant vtguCtamnt, Clt:pent, necctiamedant. Q..ui
.
,
• 1
tamecfi habeanr pe[simç,deteriore limt ramen J1l oc~,
qui nihil appemnt,cxtremam indican tes f'xtintl:ionem
namralis virtutis,qua cibul11,lC potÜ apperimlls, ~are
muliere ob h;[;c mortua , exemplariorum dillcrfita,em
nihil eft guod re[piclamus,& dc diebus gtlxraml1s . Ni
illi cùm nullllm habe:mt ordinem,pofteagl1àm mortem
~ capite defiillatio attulit,& innlta tabes,ideo Gmlll di[cordiam e:!emplarium iuxta & iudicatu difficifel11 , &
inanem arbitratus,prxtermiG,
1111.
.
lllius,qua: angina laborabar,& apud Bi
toncm agcbac,primllln à lingua cœplc ob[cora efTé vox, lingua rubens, ddiccata
erat. Primo die inhorruit,incaluit, Tertio
rigor,febris acura: cumor colli,& peé1:or~s
ex vrraq; parte [ubruber., ~urs:
e~(r
. eml
rates fi'igidcr & liuidx/pll'JCUS {ublJnl1S,pO
tus per nares effluebat, deuorare non valebat> dcieétioncs , &. vrinre {ub{licerunr.
~aro
cunéla cua(cfunc grauio.~lto angina periir .-nr,01_u.O.
'
N cgue in cxcmplaribus reperimr omnibus hoc modo finis de[cripms oratin~,eq
[cire inccrpretes hllills libri vidcnmr omnes.Sed eriam quidam ex bis pro
quinto fcribunt îeptimo,alii oétano. apiro vero haud
(ç-io qua rc addl1tflls,diem.&,angin:l_dctraxit,atg; paulO an cè ex hoc, ~arto
cl1néb cua[crllnr grauiora. qllll"
~o detrahic/adcq; hupç ~otius
. diétionis cximm) AIUll$,
& vrinx fubftiterunr cuntta euarerunt O'rauiora, periic.
,
0
b'
Ac de meliore guidem leélione inferiùs vide
Priùs ( guod mihi prxrer ca::tera eft in c01:enr~\'lS
propofimm) q:la:: in muliere hac funt obfculïus.d!éh,
exponemlls. Mihi vero, fpiritlls fublimis.n.on vldetll:
c1amm effe.Sabinlls gllidem [cripGt de ~o in h~c
verb~,
Sllblimis autem fipirims erat hoc eft [ummis naribll S
"
r.
rcfpirab:lt, guod cx a:-t:::rix inAammatione
prxchuum
effet vix [patium , ncc iam ;l.Ilima poiret in p1m~e
adducÎ. Eft vero eti:tm ipfillS ob [cura oratio SabJOI, vt
alillm etiamnum inrerpreté guxrat. Equidem illos. ellnt
puro fignificare,re[pirare fU!1lmis naribus,gui refpJl-an~
do narillm pinnas moue nt. Siquide multos 1105 xgr~S
fic vidimus tpirarc, vt eas in cxpir:mdo contr:th:r:nt,.Jll
infpirando vero dibtarcnr. ~od
quidem incldlt h.ls,
qui ab angina ftlffocanrur, vel à perinum~
: )l1ja, vel ~Ir
pl1ratÏone: prxtcïd qlli infirma fimt facult:ttc . Ve rum
fiat non eft qnàtl nunc
B i{llld guemldmodum in xo-ris
" ,
01 1 ~
refcr:ll11l1s : quo alltem in his patto, gui propter all,? 1
ll
ftiam fpirims organorum hoc loco reddemus, fim
,lam cur Hl.
r. hl lmc
' -' H'IppOcfltes
' eUn1 Iptrltllm
r. . e!laue'
apr Kt,
rie,expofimrLls. Cernimus enim in his,qni [unoraa e,
éti,[ummuIn llloueri ad opena fCQPtlllavrqi thorlce
. ~'
ICI
quam nunc probabi le eft re(pirationem [ubl imei11 d :
, eoam
. 111
. penp
. neumo
. ang1l1a
. mo d'0, vernm
qua: non JIl
n "t
nia,& in fuppuratontm 'guos vocitt,fit affcaibl1s . ~ ~
quidem etiam citra febrem accidit his,qui propn e \~s
camu\" onhopnoici,& aO:hnlltici. Nam 2t talibns e~tn1
vtrunqi afrèétus hic nome eft fortÎtus amlln:l gU ldell1,
'd fi hl '
.
' , .
qltl[ll
1 e , an e atlonem, propter cltam re[pll"atlO nC ,
all1
,
.
1
.
1
b
E
h
na:
etlam gUI ve OClter currtlnt, la ent. tort. op S'c!
. Cllm
, cl ecum b unt,lUITOCanmr,eng
r. rc
'unt . lie
quo'd 1c,qllla
I
r
"
,
l
'
l
'
Us
gLll coganmr pane eXl1rgere. am 111 )ra:l:tg q.uoqll
' t
fcriprum ad verbum fic eft : Ano-inx alltem gra IlI (s;.ll1 i
r b'
lroque penmllt1t , qua:0 nihil in f:anCI'bu5 .'llun
;) 8t
C fiUIlt,lU
edl1nt,neque in ceruice,fed mu1tum prxbent labo\~
orchonnœam. Itlqi eadem cauGt tum onhopn<tarl1cl.,
[
d' vO "
ducit affectilms O:rangllhntlbLls , & quem rr,o ~ J11'ta te,
bat hlb!imcm fpirirum . Nam integra conl1ante 1a {olis
vbi n.obis omnes quiefcunt voluntarix aétion:~,
5 (pi~
thoracis,qllx ad fcptllm tran{l~fim
[Llnt,p~r
lI 'on j)
ramus, vt in commérarilS o/1endimus de Re[plrac\ian1
call1is. Sin al1pior~m
[pirationem requi~mLl
aa ln s"roartes
infernis
vicinas
mouemus.
Vbi
p!unm
P
. mLl ,
mUS,tum partes edam ad operta fcoprub agita . fit (adus thoracis valida operl vrentes.Sed bac nabIS ,:hd'
-nis, vbi velocirer currilTIl1s) aut qnoclll1qi Jl1od'I \ ~eri
mOllcmur,'lllod multo fpirim opus fi, attr;:tao. ~'5 ôt
pncllmoniis vero & {llppUratorum .vitjis aut I~a Il~r
. . cum rCl)ribllS
l' \.
'
. .
on hopnOlCl5
, oh fiptrltllS
ln"(Tul111n,
. ft anI~
D ganorum tama: aeris non capacili molis,qua ll•ra e ric;l~
•
r.
. • ln pC
111ll1tl ex Vlll. DefeallS iC1itur re[piratlol1 1S
t con~
Imn addllcit [liffocationis.[,a'llle compeilunrLlr V At irt
.,
1
tll111C,OlTIl1JqllC
t110race \,erao-ant re fi'
pU'atl·OIlCJU· fipira.
~
fi'
.
'bus re O1le~
an);lI1l rccepraCllla in pll mone plfltuS,qlll,
1 r funt & pLlr~:[c
cl quo'd'111namm,
il
anone"
111uS,rCC.L\I:I
. aerIs. ,
11"
x
ternI
•
,
ltl1r
tLlns mufculi teneantur conllnng
e
Be ~. t
"
l'
'.
,
trl1SI")1I0
'(.).
guem fipmm attra 1I0ll1S, pnmns lllgrelll . ~
Il Vi li
. ta~l1e(Lp!"cl hic II ia illa CJl1id cm de C:tUC1 , fçd xql~è
rcfpirationis non refpondcltur, vt ln filfpm otIs ,ol1tCflrar is , & pC'rinclmO~ÏJ
affcétis ficbat, Ir:1que c c~er
dll\1t, qui [nffocJntnr, cxmç:ere, & tOtO thor~cbe
. ~ cen~
o
A tqi l'd'
,
11l1ln acrem magna vi attraherc.
c)rc 010 J. (pi W
{eas, qlli angina Iaboram (ilblil1lCm apre!l~umi(Tc,
rr. r
'fi~ 1'\ \'l," ? IllUlt IIInificee
II -;J C
:llm C!I~.
Otcft otiam,ql1od' CC!P
,3
ira VOCltatlls effe) vt i lem filblll11lS fpmtu s fig orchoPP
Hnl::'
;1
1
•
'lï"e
�Ort~opnœa
de Morb.Vulgarlb.Comm. 1J.
:ln~ma
in Pra:Cagiis. Pon'o in hiftoria mulieris
detentx ) qux in fermone nobis cft propofita, A
[cnrtu~
eft) p0tum ctiam in nares refiliilfe : quod vlù
venit hlS , qui eum deglmire nequcunt, vel ob gula:
tranUUlm refhiétiorem vel ob ipfius internitionem re{il' l
'
,
exitioo l1tlonemque: quornm en vtrunque prxciu~
fum,vt etiam quod anteà eft ab eo fic in tertio die fcrip~um,Extreias
frigida:& liuida:. Nam cùm pra:diXI{fet, ~ enio die, (ubdidit, rigor,febris aCllta: Extremi~ates
fngidx & liuida:. Nam natilli caloris fignum eft
I?ternitionis ) extinétionffque frigus extremarum par~m)
& liuor in acuds fcbribus. Atque hinc etiam fafi mcft ) vt huic xgra: deieétiones ) & vrina: f~preia:
Int?quod iam omnes fati(cerent funétiones . ~o
eft
venftm
.'
··
fT'
1l'llls nec r
leptlmO
mul'lerem, nec nono d
le explralle
. tantum fi"
, ,. Neque entm
pam perdurare poterat tert~o Ia;ndie fymptomatahabens, & nOtas namrx emortentls
, tam aqms
' mor
b'15 10r.
1
. Et H'Ippocrates , qlU. ln
B
~,ql1:!
vnoquoque acciderent die, perfequi,non com()l~ert
Vt tacims diem quintum,& [extum prxteriret.
t~ando
igitur ab[olmo de tertio die fermone, quar•mcommemorat folum,omnia euafiffe tum dicens gra
U10ra ml' .
fl 1 •
'Ir
r.
'
vI' U to lam Cn
C anus, non va lume
ad lepumllm
q~ , ~étaumdle
vitam mulierem dl1cere. Nam1nouas
n;1 Cm conllerfiones qua: taro incidunt propter robur
tllra: ' .
.,
,, '
, .
rand' ' CU,m Ipfi non raro vidimus, tum vero 111 narmo ~:'t g ns [cripfit Hippocrates : fim(llqlle id hoc deqn n lat & indicat,commodiùs.habuiffe xgram. Nunc
al an d tertio die vnà. cum acuta febre extrema: partes
fut~r en t,liefcrénqu&
vrina filpprimeretur, vt non
Il1ngeret, n..
d'le omma
. euaLerUnt
r
•
Om'
~ano
graUlora,
fc/~\O,
erat die quinto perimra. ~od
ille cùm addie~
e: lt , etiam affirmes fecuriùs , ita affeétam (exmm
Illin \ Vla~
non attigiffe,mult6que etiamnum pomiife C
tai~IS
fePtlmum, vel oétauum. V nde iure mireris, qua
tho ne adfcripferit ira ille, qui primus huius hlÎt rei al1~'
l1?tas, vt indicent oétauo illam die deflln8:am.
Cll"
etlarn maO'is qu1 Zeno Herophileus vir nequal "'111obr
0'
,
• \.
bro M. ICll rU5, adfcripras ex~ons
notas 10 t~r1
1han or?Orllm vlllO'arium, enam Ip[e oétallO dIe dlcat
•
C angl
tr
0
'Ir
'd
h' r
d'
,
Ind'
,na aueétam
pemue,
1 que Ull11Cemo 1 nous
Icarl1lr Jl, E, Il,3-. H arum notarum prtma
. 'lfIva/~, 'L···d
1
In.'lrohabile {jO'nificat qua: pel' 1f literam [cribitur,
\.'llalll h b
0
,
•
lL1111 P a entem lineam reéram ex vtl'aque parte ahonU111e:rallelorllm , qnomodo quidam nongentefiml1m
nOtat Un, fcrihlln t. Et fem per in omnibus id xgris derUtn eh':tPofita omnibus [equcntibllS noris. ~a:
ha.,.
tera 8d POHrcma,hoc loco mortem Ggnificar, quam lilhat lit enQtat: in :11ii5 xgris (anitatem, quam demonqllib lls era Il, Penultima nota femper dierum numerum, D
gni6ca pr~fitls
vbique xger in [ermone Iaborauit,Gpritna~'
~œ
vero inter hanc interiacent , & omnium
nl0 ca Gdeclarant,cur Gt confirmatns, vel perie rit ho~
nOt~
Ulam. Vt in hac, qua: laborabat angina,dua: fimt
re\.{a
I.l ' a tcra pr'
. lequehs
r
'd
Cc
• Imam omnIUm
, cums
me"Il1m
n
()l1niu~at
,lt ea 7r. Ab bac alia atque alia. Igitur gua.:
tll men l;rn~
fitccedit,cuius fecatur medium,elemenalia tca.'I~
CUlllS oritltr media déor[um tendente \inea,
litcra! Inea dé.orutm duéta, Gcm 1 [cribimus. Scqncs
.,.. d',ll:tc" f nOta. Atque ex his indicari Zeno lniO')(ECTiI'
te&atn f:;-fCTc"y. id eft,aluum inhabiram tradit, JI. infra
~If.
id enam tnterpunétam habente, omnia JlaX!"g~.
IPfil lll Cci ,excremcnta iignificance. E~enjm
fildoris
tilt! III alFir'
alll ned
.
um vnnarum, aut deieétionum elfe fiIllat · ~ VI ero 1714)(lr1. fiue hrIO')(!(fII'. id ell,fupGa en.
°
en
:n
'
pre[sionem, vtro,Iibeat n~od,?
appellar,e, v~ fig,norum fit
ha:c cota fententll ; Venfimlle eft deleétlOmbus filPprefsis oétauo die obiiife mulierem angina laboramem.
~are,
vt dlxi, miror, cùm fideliora exemplaria quinmm diem habeant, huic leèl:ioni etiam litera ip(a f confentientc, vt ollendi paulo antè, ipfum Zenonem tamen oétauum dlem fcitè fcriprum: eos vero, qui in
illum difpntant, hac de re nihil meminiffe : at de notis
ilium reprxhendere, quod fecundam liceram non fcrip(erit, & fecerit Ggnatnm J', cùm [criptura non ita habeat in tertio libro Vulgarium morbomm : cxterùm
poll primam notam ~ fcriptum , vt iIIi alltumant. HIC
refiduus iam {e(e longus mihi fermo offert. Pntaueris
enim re vera has notas a:gris Hippocrarem fubtexuiffe: fi quidem aduer[arii Zenonis g elfe afTerunt non
déor[um Ggnatum J'I fcriptum. Verùm fi adl1errariorum Zenonis libros Iegas, nec Hippocratis effe dicentium has noras, & librum quendam extare Pcolema:i
cognomine Euergetis, habentem fuppofitas illas à medico quodam Pamphilo, genere ex duitate Indica
oriundo, de (eéta Clcophantia: audias pra:tereà cau[am, qua adduétus libro has notas infel'llir Mnemon:
videantur haudquaquam fibi conllare, qui Zenonem
<:onfntant , nec eflè Hippocratis, nec effe fic illas notas fcriptas , vt iIle expo[uit. Mihi vero qux [Unt hac.:.
tenus diéta, vana videnmr elfe, nih1\que adferre leaoribus ad artis opera vtilitatis , quo properare, qui hanc
meditatur ,debet. Verùtn quia cùm effent ad[cripta:,
vi(um ell amicis ) ql1ibus morem gerens quibu(dam 10-cis primi libri repr:ehendi malos interpretes œgrorum,
vt vno certè huius libri loco aliquid de hifce notÏs adferrem, induxi animum vt facerem : ramcrfi non ignorem, quod femper dico, fcripcos à illnioribus medicis
commentari05 cùm rem pus nollrum corrumpere, mm
nihil docere, quod interefi medicina:; propter guos ..
eO'o fingulas [eparatim medicas lucubrationes feci.
Q;as vero aduerfils fophillas fcripG, quando has
·edam ex v[u iuuenibus eife animadueno, qui ab iftis
peruertunmr, eas item priuatim Gngulas , vt fi cui Utp'peditet tempus abundè , vt & has reuoluat ,contra 10phillas non fecus , ac holles , Gt ulccinétus. Sic igimf
nunc quoql1e , tametfi l'es fit inurilis ad probè medicinam exercendam , ql10d ad bas notas peniner , non pigebit tamen totum percnrrere , ql1andoquidem ira
amicis vifum. Sanè enim pllderet me, fi ad cas me deflexiffem nugas , niG anteà ego, qux referunt ad artem
rnedicam, mu!tis voluminibus omnia pertraétaffem,
itaque tandem ad Hippocraris defcendiffem enarrandos libros , in quibllS anis di(cipuli nihil addifcere noui valent, extra Ilia, qux cbrè, & fllfè expo[ui in hlcubrationiblls medicis vt vel ad intelligendum hebetes fermonem queant ~fegui:
fed hilloriz ~ognit
nem obtinebunt cuius I?ratia muId mortales 1I1terdum
[u(cipiullt glo[d~m
, ql~ artes. alig~s
traétant ~ hom~
nes gui multa leO'erunt , retllllJCl'lll1rque, fiamn anIs
,oN '
etiam ducentes prxcepta tenere, unc Haque omnem
de notis hilloriam exponam : guand6quidem hoc amici, paritérq; famiiiares femell:ic fieri ftamerunt oportere. Hxc itaql1e, qux (um dlallrus, r~dia
à Zcuxide umt primo, in hune !ibrum commentario. Et quidem prxfiiterH fortafSlS ,quod ego facere in talibllS
Iolebam, qui hanc cupium hiftorlam cO(t110fcere ad
CI
,
•
S
ilium librllm cos remmere, ed qlloniam ZCl1xidis
commentarii non iam rérinde grati , funt infrequentes) ideo me volucrunt ca recen[cre, initio eius ab ip{()
Tom. J I.
V ...
ca
�623
Calrni in Lib. II 1. Hipp.
Mnemone filmpto. ~idam
enim eum ail1nt , cùm legendi gratia teni~m
accepifTet ulg~ritm
morbu~
librum ex magna Ilia A[exandnx blbhotheea, reil:lmifi"e adu1terinis adCcriptis fimili attramento & literis
hifee notis. Sunt qui ex Pamphylia el11U affirment deponafi"c, ae tanto 'fuifi"e re~m
Aegypti. erga libr~s
l1udio Pto1ema:nm, vt om111m appellentlUm ad Ce 11bros deferri iuberet,quos relaros in nouas chanas dominis deCeripros daret, à quibus in porcum inueétis ad
[e allati libri e{fent: allatos vero in blbliothecas reponeret, atque inCcriptiones erant , Ex nauiblls acccptorum: Inter eos efi'e fe~it
reptu~l
tenillm 1ibrum
Vlliganum morbornm, tIculo mGgmtum, fub correaore Mnemone Sidita. ~idam
non e{fe in[cripcum
[ub correétore aiunt , [ed [ohtm nomen Mnemonis:
quia &aliorum etiam omnium, qui eum li~rs
appellebant reO"ii miniil:ri nomine reponendos 10 apothecas lib;os,fnuO'niuerunt. Neql1c enim concinuo eos in
1::>
d'b
bibliothec'as a[porca{fe, [ed ~rils
!.n cercis a: 1 ~s cumllhtim deponère. Nam tanCI fiudu ad veternm ltbros
c<>mparandos Ptolema:i illil1s, magnum effe argumentum rcferunt, rationem quam habebat cum Athcnien. argent!. ta 1entIs,
. S~, . d"
fibus: qui qlllO
eClm plgneram
phoclis ab eis accepit, & Euripidis, Aefc,hyllgue Itbros vt eos tantùm deCcriberet , & mox fartos tettos
refl:it;teret : magnificè quum apparaltiffet eos in pulcherrimis membranis , quos ab Achenien!ibus acceperat, recinuit: ilIis mifit, quos ipfc inHruxerat, orans
quindecim talenta tenerent , aciper~nt'l,
qllod veteres libros nouis commutaffet. ~àd
fi Athenienfibus ne nouos quidem remififfet libros, [ed veceres retinlliffet, non erat quàd a:grè ferrene ; qui argentum
,r.[ieruarent, 111
/:'[1'
e retlOehae 1eO'e acceperam, vt hoc IpI1
ree lib~os.
Icaque illi fimul '& nOl1is libris ,& argento
[une potiti, ~are
Mnemon) fiue ip[e librum attltlerit, Gue ex bibliotheca accepto adfcrip(erit, quxil:us
videtur gracia ~êcifè.
Nam folum dicebat tenere Ce,
quid notre illa: interpretarentur: ita mercede cas exponebat, ~od
Gen, probabilills efl: librum in bibliotheca repoficum,effe ab eo ad ornatum. Siquidetn OlultO erat expoficio eius fidem habimra maiorem , G regia haberet bibliotheca notas. Nam librum fi domo
deferret, filfpeétlls erat, Nec vero [criptas dubitarem
ab He ac\ide mm Taremino, mm El'ythrœo demonfirationes adulterinas effe notas, commemorare , ni
prudentiblls exinimarem hoc pro comperto effe , &
feftinarem ab hac loquacitace pedem referre. ~are
ad
vtile cedeo, cuius cau (a horum xgrorum hiD:oriam reuoluimus. Nam ideo putare mulierem cire defllnétam,
quod fitppreffa excreme?,ta.effe.nt, .ri ~iculm
~t. Neq;
enim ob excremenra penIt Ilia ml11btta, cxterum proptereà. ilIi contiO'it confifiere excrementa, quod nawraIes fun8iones ~xtinguer.
N equc vero qui~
fri,
d'
d
gida: erant , & Iiuida: tertio le partes extrc~a:
, 1 eo
obiit: [cd quod moreretnr, faétum eft, vt & Ilia: emorerentur. Et ipCe alltem Hippocr:ues ql1afi v~tÏcinal1s
adfcripfit in exim narratÏonis, A ngina petitt. tametfi
flatim initio prredi"er:lC, l Iii qux angina lab~rt,
&
tl.13 , hoc
apud Bitoncm :lgebar. Sed additio ad fine~
cfe~ol:r.a,
Periit Olulier ha:c angina. Atq; Ita In Prxfagl1s .rcJp~t
de exitioGs :wginis Hippocrate.s. Nam ,
hre prImo die filffocant Clatim, &altero,& tertIO. 02a
re ~rop{jta
hic nobis mulierem oportebat ea de :e
tertiO dIe ob 11 ffo , cùm extremx panes liuida:,:tc fnqiqa:: e!fent, excrcmentaql1e fupprimerenmr. Vnde
.. •
ft'
,t1
v iribus C0I111Cl:lS
va l'Idis [nille,
itaque attigiffc guin-
V.
mm dicm. Nam vt oéhnnm , 110n potuit fieri. Set! de
A his f.1tis . Qgàd fi cogites, Guc ipfe Hippocratcs rufce~
perit mulierem hanc procmandam, fiue inui(ent vna
eutu medico eills, fi nihi1 aliud, paruum eataplafn: l
e~rtè
imponeret,aut diacly{ma prxberet illi. P,robabl.
le autem eil:, eum reliquifie recenCenda cùm aha reIne·
dia xgris adhibita, mm Cangllinis miCsionem: [ol~
vero c1yil:erem, & balanum filbdimm, non priOl ano ,
venlOl obicer [crip{iffe. Nam cùm v rinas recenferet,&
vomiciones, & deieaiones, adiungeret prxcereà earu~
[uppreCsioncm, vnde nihil xger e xcernebat per ~e: Hl
bis [cripfit obiter fimul enm excrememorum qllallC ate,
bal ani vfilm & c1yfteris.
'
~id
qllxq; nota Ggnificet.
Equidem omnino fiameram ab hac importuna de
nOtis loquacitate !pe referre: [ed quia integrarn rnul·
ti familiares difpmation'em banc qUXrullt, ego que boc!
B nam iam nunc partcm exeO"i nuO"arum faciam vt qUO
1::>
<:>'
d o~
[upereft adiungam. Atque conHimcram, querna rn .
dum ql1X nihil ad :ll'tem tàciunt, [eparatim [olebant [C~l
bere, fic his Iibnllu dicare, ac feparatim cortlmna~?
abdllétum ab :iliis, vt fi qni velint etiam in huiufrn o ,1
r ' r. hab'
' .Jn:tnl'b us Vlcet.
" Atql\ll
e{
le curton,
eat 'lm'b us nllgls
iam longè procc(sifiè video [ecundum hune corn rnen •
tarium,& [atis elfe Iongl1m, vt reliquos Ilequearn xg~o:
edam hic exponere , lC peD:i1entem llacum ord~n
0~
[eqllentem conillngere : ne'lue vero diffecare ml~1
CC{o
mm dl: tempenatis expoGtionem vt parcem eHIS
ho~
peragam commeotario ,'luod ;efidllum eil,inrrfi:
ximo , ideo di[putationem de notÏs hoc libro pel,
ciam, vt prxcidam hunc nLtO'arum acerLtum . Si enl~
qua: attu1erunr,qui [cripfeu~t
de his notis,ha:c inquI'
. ' d'/'.
pta re~ ,
rere ve l'lm, & qua: re~lè n [uot, & [ecus dléta,
uce,
C non vno mihi libro ad hanc rem opus Gt. Pra:ce41[~
0'0, quod dixi, omnes, qllX pel' medium habet hn~
e~
;, denocans [emper m3-CU'0I" id cft , veriGmile. po 1~ç
mo verO loco aut v videtur litera fcripta effe, ~ut'
1 fi.
3-civa1/1p, id efi,mortem: illa ~,.cp
id efi, fanlt~eJv
gnificans. Ante has dierum eft, quiblls œgrotallJt dupe
periit a:ger, numelUS. At qua: inter has interce qu:t:
nota:, omnes quidem Limt expre!fx per literaS ~ fi.
vocabllli elementa Ggnificant, cxcepto dé0!s;~\fic
gnato J/., At quam horum guodque habea t 1" nO~
tlonem, demonllrabo. Igimr memoria tencnd uJ1l or;
bis eil: notas, qux vltimam pra:cedlll1t ( à gua 111 1101
tem dixml1~,
aut [anitatem demonarari ) ntl~r
ci,
d~erum
~enotar
,de ca:teris gllx inter hls ~ PI8~cb',
pll1m fcnpcx [unt, oraCloncm inftitLlam : (f, ~7fC
: r,
,fille ~7To'J\4CU,
id eil:, intcritllm fel . intcreClO~
(si;
D ')'0/1/11'; id efi, [emen, vcl "O/l04JE~
Jgo p, id ferTllP! ~er;
milem vrinam: JI., ver à habens reaam Iincam. 1~I,
pl1nétam, qllalis eil: Înfra(cripra hoc modo [crT' Ru'
J!, d'lai(cvf15t-VWa, id eil: excreta pel' fitdorenl, &. l III cio'
l1a
& h ab'mIs dlgeil:lOnem
. '.
XUlll,'
, & vno ver b0 vac. cnl,
nem guamcunqlle: f,i7Toi(ulJ, hoc cil:, i.lpre~oP
eJ11:
U~C',
hoc cil:, [edem: f, rHTI1~a,
id
gue 1~d
3-,3-civcclol', id cil: morrel11, vt eil: an tt! diétllm: / ~,al(bù
id cil:, fildorcm ; k, "e).O'IP, id cil:, iudicium, vel
cil/li'
J/."f8Hfll" id en vencricllli affeétllm: p., fltU'/(I.4', luêctl;
rorcm, vel ~H;f':jI.
id ~l, vteru.m:/I,lE~T'17c
f ;~/J!, ~J
tem,& V'kfCV{/II" Jd en JI1ternclom.~
~CU' bJJx. /Jt.(fJ!deCl Aauam bilcm,& h~op
ql1odam,i~
eil no uuJlI fn~(;
JI/O/,. id efl:,rarum,& fvO'~Jp,
id oft, ill'lgmenm m , 1~e4f'
T1Î(a id (Ul,ficcitarem; Q,ôJl.lIvlw, id eil: dolrctn'fi~IJ{;
id en, vrinam () uidam vero volunt, "bi impo It ocefll
b'1v h, abeac, co~ nimirum modo lÇrtpmm,
r .
quO V~fih , •
ea
ea,
if
:d
fi·
&
�de·Morb·.VuIgarib.Comm. II.
~'T(,Jr
626
fcribcre con[ue uerunt , tunc vrinam Ggnificare:1T,
hifioria ,qui capi fruaus poteCl:,hic eCl:, Ni inllefticrare
<i1hH~,d
efi,abl1ndantiam, vel 'lilvEÀcl',id eH, fpucum, A qua in cinitate vocetul
' aliguis mendax locus, vt Arhc~
vel wve,id eft,ignem, vcl 'liTVS'ETJp,id efi,fcbrem, vcl itTVd
nis Afiuto mm forG efi appella tii,& gua: id genus in fin
Itcv~1U«O@-,id
eft,pulm onis vitium:1T, vero in medio
?ulis a:gris alia g~id
interpr etes fcripferune,fi quid in
habens l,hoc modo -nr;13I3-.Wdl" id eft,pro babile( vt fLlIls fit,quod ad arm opera faceret , non prxterm
Ïttere.
pra ~ixmus)Gglfcare:,évO'Id
eft, fllllcionem, vel éfAclltum boc ineer prxced entem & proxim um inferio
)@-.Id efi,rigorem: cr, ew«O'ttôl', id eft, conuulfionem , vel
rem eft fcriptû ,guod pofsit attribll i vtriq; , quùd '{ter~.<tlC1Tc3@-,id
eft,ftomachl affeétum, vel ~ét«l@-"
g; videatu r acmè a:grotaffe. Verùm quia in filperiore
"r.O'I/I,id cft, oris malum:. T, TO""I'.id eft, panG: v, vi'6a}l,id
zgra, guz angina laborabae, en adieétum,angina, certf[..
~:,fanietê
vel V1iT":é/ll'el"l" id eft,przcordia:q>,'P/OI'{TII"
q; aliis œgris eius generis quidda m ad exitlt narrati oefi,inCaniâ, ve19'B /0'11', id cft, tabem:~,cÀ'I.
id efi , binis ell ~fcriptl1,q<)
hilloriœ vtilitas Gt .c?nfpicl1a,
;~,vel
~ÀcdJh,i
cft biliofu m: {,{vgll' , id efi,frigus: (4,
probab lhus eft pnon a:gro aelltum eft fubdHU. Potuit
~071'T«,Id
efi crudira tem.
e~iam,ql
notas adie~r,tn:
hoc ad~ifeJros
pauv.
Adole[centulum,qui in médacium folo mox ln œgro ordme declmo de emfcem odl additis
fcripcuris plellè agemus.
r~ ~ecumbat,
corripuit ignis ex lafsiru
1
àlUlbus ,laboribus ,& curftbus infolitis. B
~ritno
die turbata aluus erat biliofts,multlS,tenuibu[que: Vrin~
tenues, fulmigrx:
non dormiuit fitibundus. Altero d Ie 0~nia
ingrauefcebanr: deieB:iones plures,
Intetnpeiliuiores:non dormiuit,menre co
motus,aliquantum fudauit. Terti o grauit~r Ce habuit,fttibundus,faflidiofus , multum Ce iaétauit, perplexus erat, del!rauit,
~tren
partes liud~,&
frigdx,p~co
10rutn vtrinq; fubmollis comério.Q;Iar, tono n dormiuit,malum cre[cebat.Septi1110 obiit.Annum xtatis circiter vigelimu C
agebat. Acutum 7Tr .î,r.e.
De nocis procdiao xgro adict1is.
~ia
confultills puto effe in tertium comencarium
referuare tempeftatem pefiilence , filbtexam nonnul la
prœdiétis,gu'a! in cotrol1erGa apud medico s funt de adfcriptis Ggnis huius adolefc emis hifiori z feptimo die
defiméti. Zeno nagi has adfcripGr notas. Prœ omnibu s
.. per medium lineam reaam habens ,quod krIBCU/op, id
en, veriumile [emper fignificare docuimlls. SecundG f,
tenium déinde [,qllartl1m Bhoc paao 7If ~ .? , O, Igitur Ife
peimum diem ait denota re, H~al(1.v,
id eH, mortem .
Sed hçc funt in omnibu s communia: ~ vero îtvct',id efi,
nouu vult indicare. N onu flliffe adolefc eti ait in narra
tionis initio,e x lafsitndinibus,& curGblls in[uetis eû in
cidiffe in morbfi. A tq; in Zenoni s de figno, guod figni
ficat 1iTIBCU/Jji,id eft, veriGmile,diffenfionès, quando quidem omniblls fune commu nes xgris,p :mlo pàfi , Gvifum mihi erir,app on5. Priùs quxfiio nes de hoc a:gro
priuatim iaétatas videamlls, quod de re ille medica mo
uitre controu erflam videatur. Nam cl'tm confcri pGffet
libC~pitTe
huic morbu m dicit ex lafsitudinibl1s co mi
Zeno, vt amel memin i, de notis non pantum volume ,
r ~sl tnColitarum exercit :uionum . Scimus eoim bbo- .
~
a
alterum iIlo maius a~uer[s
eum e~pircls
Apollo s
e ~ Iii nominare exercitatiolles:ficut bfsitud ioes, cor
mus)
ac rurfus Zeno eldem re[pondIiTet : Apollo nius
P
Oris
affi
J:i,
•
r: parum
t' . e~us
ln qll1bus 11
coanom cnto Cyclas ,pofteà & ipfe fcripGt,defllnéto ii
mo d 0' mouean mr,. ten
t~?1S
CenCus ~el
hulcero uls illi fit. At laboribl1s quia
d
,
e
n
o
~
Z
notis librum ,non ulbieétas folùm cllipans,
C... rIUS. : d'1l1nX" 1t,fuper fluo, labores ad fiCrlp{Off
fed corolla rium addidit ,quo inCedatur Zenone m. Na
llleVI'detur.
<l~:1netur
enim, vt genus in [pecic, in CurUbllS. Vode
ira inftimir reprœheniionem, vt contra ilium, qui ql1X
fC:i ~P:o
r.rG/lColI' id eft laboribus;liToTc<JI', id eft, potibus
'redè fint à Mn emone concillnatoX ) non valeree interql~rUt,co1e;[
pri~o
/1 Cecudx Cyllab:e in T. Reliprecari , [ed vbi probab ili dehcer emr rationc notas,
pliifiu tratio eota eorG,q ux incider ut adole[ceculo,exé
qllO
commo diù s exponerct,conueni!Tet. Neque libru
" jnt' acu. t1' mor b'1 In
, xrate" maXIm
. ,e lUl1ell11
.
• cad entls.
.
.nlia
in regia biblior heca inuenm m,nequ e ilium ex nallibus,
riculllglCur f ymptom ata,mo rbi umt aClai, Sed vnde pc
nec gllem edidit Bacchius, habere ad eum modl1m nota: fi, m ~ra:fgis,
vel
morcem
?
Primo
qllid
tas,
e
die
vt in hoc fcripflt ldo lefcetc Zeno,a ffirmk Enimrel
an
tio 1l~
~Igril
vrina:. Secllndo die parum [lldattir. Teruero in hanc miror imporm nitatem pomiJfe Tarent idarm . ~l[n
Ce iaa. mit:at omnibu s dlebus , nibll planè D num Heracl idé impelli ,& guide
in pcrpetllu lllld été in
Vero lUIt, Atquc hœc quidem periculofa funt, Extr
em~
terpret a..tioncs ad vtilitat e re~è.
Hic ver~
,cot!Jere
ho lerh~s
tenio die lillidx & frigidx in acllto mormagis cu Zenon e viderur ,q"am [pe~ar;
vttllt,ate. Exnirnia' a es Cunt,atq; adeo hac œeate: hum enim vcl ex
ponit enim noras,ac fi duo f a~re
} I~u
~ rcnp~:dit
tilla i~nflart:.os
inteftin oru magnit lldine, veilla& alterû,guo~
prope Befi,rcpw~l
dlc tn~Jcar
ait, altentia terlieuntc calore, At cnim de prœcor diorum con
terû,qu od hUlca diCO )prxpo Gtu efi ~gnJficare
fiilt17lcl'
ne1-1'
ubtn 0 Il''
. . S, ten G"
, tutno relll
1Iam am è dIXI01ll
il~d1,
efi , qu.xrendllm effe CUl' [eptlm o dic interic rir
Jont: cltra
tlltelll
lppocra tem innuere iHa diétion c. Ofiend it
c~ aceFsion~
~abret
diebus paribl~S:
N ~ ?rat pr,oba:
lnllCcu.l'ealiconeenuo
. nu Il um dc exterm"
b
'
s corpon
bllc, vt Ip[~
uS,fJl11
dl~t
Hlepocra:~,
m?rbl. mdlcm m dICh115
~t Cep: Unt abdominis infi5matione obllder i:verùm
acce[si onu huffe. N a guonI,mglllt,dIcbllS paribus fiut
liclliofall!l' tranCuerfutn,aut iecur,a ut Iienem. Nam pc
ac ccfsi.s> nes" ~Or!lm
hl~nt
edam ~ldc!a
diebus paribus.
~nl1
e~ntr
Ciltera hœc funt. Mords vero apertllm Li~oru
vero I1mp~nbl
s, horult e ImparibliS dicbus
tlO die i eXtremarum parcium liuor & frigus,qua! ceriudicium. Nam conunc mr & mors in iudicii comun i fi
dllnt. ~ rnotbo acuto , & xtatis v igefimo anno accignifcato~:.
At9uc de notis UC fiamie T:ucrin m. AeadoleCr Uad Canè filit in cauCa vt ad feptimu m v iucret
tendamus la ecql1ld ad [crat pntclar i. Nam quod mors
\>"
"'cns
Po'
.• 1·
lrlbus n' tUlt eUa
a la de 'caufa, ql10d validis effet
ferè indics aCfeG ionu incidat , rarllmqllc fit diucrfiun
) on propte r folatn a;tatem .ltaqi ex huius xgri
cxemplum: fatcndu m eft , & conced endllm vcrum cfiè
,
9alen.
.
Tom. I l .
--_.V 5
•
�Caleni in Librum 1 II. Hipoc~
d;
qui frigidam,alii calidam:atque harum vtranqn e aut
Tarent ino. Non videmr habuiITe hic"rame diebus pari
do. Huic accedir no
primo die Hippoc rares, qUa! A more,a ut inrueti bibenm t allquan
bus acefsion.~p
p:l.rua ipfornm vinorn m in genere, ac tempor um diner
initio morbi acciderunt,defcripfit.Sub hunc,in q lit,otitas. Nequc enim eundem affeétlJrri vinum nOUllJ11 lC
mnia ingrau efcebm , propre r morbi, qui acutè moueneque craffilm,ac tenuc:nec album, aut nivetlls h~bet:
bamr,in cremen tllm. Icaque tertio die adhllc magis ingrllm:nec odorat um, ac fœtidü m : nec item anfierum, '
tenmm morbll m indicat effe. Nam cùm in fecundo die
vt dixi,de offen[o per vinum adoatque dulce. ~are,
erat. rercomtu~
prxdix.iffet,N on dormiL:j,e~
le{cente nihi! h:tbeo firmi l1:atuere, nifi hoc omnifi elt
tium dlem exponens fCrlpfir pnmum , GrauIt er {e havinoru m immod ico vllii commu ne, guodne ruos tenbuir.qu od primo die non {crip[erar:ab hoc,SitibGdus, .
ter, & mentem . Sed hornm tamen folennis noxa non
déinde ,Fatlid iofus. mox, Multùm fe iaéfabat.pofTeà;
domina bamr in !1l1illS adolefcenculi morbo .Neq; eni~
vel vnllm, fi tertins dies habe·
Perplex us erat. ~lOrum
conuel lebamr , vel tremeb at, vel infefiabarur phrem~l
ret,poff er ip{um [eculldo pc iorem ol1:elldere.Nam vna
& fcripruram potibllS mimis pllto conuemde, ~are
noéte non quie{cere,mencffque tllrbatio,a{sidllè in aCll
re. Sane! magis el1: confon um adole{ceti cruditates pr~
r.
tOS mOl"bos citra in!igne di{crimen incider e cernuru
ce[siffe,etiam forta{sis in vetre:Gn [ecus, in venis glllAt 'lux Gmt de tertio die (cripta, flle rue pericll!o{a vni
clem cene:. V nde plurimi coaai llmt crudi humores, vt
uer[a. Prxter ea tertium ideo fecl1ndo peiorem effe di
tefiantu r vrinx,& aluus, tenuis illa quidem , verùm non
cit quod fecnndo die fcripferat,Mencc comoru s erar:
Nihilo mim'ts v idemr biliou qlloqi h~
die,cùm alia fymptOmata,qua:: paulo antè rcculi- B biliofa tamen.
ter~io
moris a!iguid in totO concineri habicu corpis,~l1mus,co mmem orat extiriffe,ulIn vero metem flliffe no
m
tis laborum ,qllos iilbiera t : quibus el1: veriGmile etll
iam turbata m( quippe paml11 id quide fit ) ca::terùm dedelirium quodda m iilcce[siffe, & febrem acuram.
liraf1è, ait. Q.9am ob rem cum ip{o hoc {ympto mate
pofira,qua "11'videtllr iècllndo pernici ofior tenius [uifTe: cum quod
De nota illa ante c~teras
em,
rention
llem
{ubmo
diorum
addide rit inibi, prxcor
efl:,probabile fignificari aiunt
~hvcp,o
'
i~
Coniet.,tes hinc [~Cl1ndum
'lux anteà non fu~ e rat,
QJ!oni am hoc in libro interpr erum 10glacitb~IS
coinmo diorem fUlffe. Nanqu ev lfeus antea malo vacas
dfe prioribl1s peiorem fiplurim ùm vii lltnlUS, haud deterius vtiq; fuerie aliq~d
cùm cœperi t labore,i~m
O
ii1l1t,
edam exemp li gratia,d e illa nota fcribere , qnl 'lôJï&a.v /"
gnificat. Ac pra::cer oml11a , qux comtne morata
id el1:, probab ile iignificat. Nam quis fortaffe ilon~[J1
perniciofifsima {ympto nma eo die apparuiffe videnmaior,
libroru m admira bitur magnit udinem , quos Ze~onJs,
tur,frig lls panillm exrremarum, liu6rgu e. Q.go
es
adolefc
Apollo niique fcéfatores compo fucrut. Si i<Yitur JO vna
vt paulo antè dixi,ad mirario filheat,qnid ni
llllm
tantùm nota intelliges quo paéfo ipfiS in p~olixcate
perieri t die quinto .At enim dicet aliqnis Tarenri
l
non
palliatim deuene rit controuerGl,cau{am ql10que !ong
defendens,pol1: prxdiél:a fcriptLIm elfe., ~arto
fque(lt men
dormiu it,malu m cre[cebat. venlm & hUlc ipG in memo C (ermon is facilè perdifc ere poteris : Cauebf
di ntl~
eiu{mo
in
qlloqlle
ip{e
tis compo s fueris)n e tu
ri am reducemus medicllm illlld prxcep tum,ab Hippo
'tiTI{.~C
qua
nota,
fiatim
prima
in
citates incidas .Itaqne
videlic et fept imi effe decre: utlm
re
crate {cripcum, ~
[ole
libro
alio
nullo
in
nt,
uCl'nificari diceban t,inqniu
torium ,propte reà quod bonoru m, am malonl m , gllœ
hac voce;rin8avop , vtÏ Hippoc ratem: ob fdqu~
v~qnam
dies ille atculit,ellcncus non minus, {ed magis feptimo
non decere nunc vnico in libro, figno eius vocis ~pec
igitur racione dicit Tarêdie,quà m {extO elucelt . ~a
'}~n
numero vti,qui nunquà m alibi vfus ipfa hterir.
tinus, probab ilius erat {exto dic deflln8 um effe ldoletJiIC)JS
fc
Z
.
"
.
en.
one
en
cnm
aucem ratione m ellenet es, qll1
[centul um, pol1:d guam acce{siones habere t dieblls pa
viillum
ifsimo illo libro, qui el1: de fraéèuris in{crlpr;,:
mara
german
fvmpto
plurima
die
tertio
Nam
ribus.
àd
dixifTe aiunt, vbi de Solene infirum ento difputa[~
d.enmr tenta{fe: die guarto amem creui{fe: tum filfiices
"11/gU
ra.
Hippoc
enim priùs dixiffet
e~6'TfgDp.Cùm
nuiffe Ce, & repugnaffe ad [eptimum diem : quia fonè
Solenis infirum eti non effet vtil iras, iilbiuJ1xJt, A~ bifirmis natura viril'ms erat, & vero eciam per xtatem .
c11
efi)probabilius el1: vulgo minùs ac \11
~éng0f',id
Nam hrec illUlTI fi defeciffent, quinto die expir:llliffet.
ergo cU _
in(eéfandi dtiùs
lem fore medicul1l,1i Solen ilbcat~r.Sè
cer~{o
eqllid: m Ta~entilum
~are
è Ze~
inuenilJ
defuerinr
huc
vifi
nclx
ionem
exclltle
refponf
prot?abilem
l1:11dio ZenonI s , gnam rel {edulo
fa e~
ones
obuÏari
riis
aduer{a
ab
ter
,tres
diligen
s
item
noms faurore
[cendif[e. Idem Apo llonius fec it, qui
~ [_
.
1
l
[
~
u
g
,
pùtiùs
iores
litiCl'iof
t.
ql1idcm
fllen1l1t, dl1X
literam ~ (ecund o inter notas loco pofiram exponi
nlbn
fl
0
.\'
'
T
·
D
l' e
.
0111
eH,
llm
admod
Idonea
nores. ewa veru
[untmu !ti fecLlti alJ.i,maximè.cùm quùcl m~di
~em
G ra! Cl5fi ltn
.
d'
'11'
Ot
q110tqll
cit,
q.ue J 15 au lentlbllS {atisfa
cum a!iquod prxcep tum dlcat fe vtlle expone re cma
s re r~
GHac
r.
bene inllitut i funt. Prior iraque ex liriC7iofi
rIS
haberen
fidem
illi
diél:is
eius
gllÔd
um
notas:t
dl"J1 ,
0, '
h
'b
fjo/,
,,:ntavoT
illhic
rares
fi
Hippoc
:
10111 Ils xc el1:
quidem de re ado!e[cenrem ait ohiiffe , guod pra::ter
r 'tiTIOrtl'C/,'
..
d'
.
h
'/1.'
Id
non 1iJ'1 cxvrp : at JIU ex ac nota ln Jcan ailln .
morem la{situd ines, laborcs ,& curiils ob!ilTet. Ego veap;n
gUIS
Si
enr.
refpond
res
:.diutO
s
Zenoni
~iblS
ro affirmauerim labores)& cur(lls figllidem hoc nomi1 nom ,
...•
•
r
l'
A poIOOlllm
. re
lcriptu m lnllene nt pnmltl lllln
n
d
e
c
~
r
p
non
,
ancur
Ggnif1c
ationes
ne phu"cs cxercit
V {lu pa ,
d"
d'
fi
fl'
•
ia l1
a.l1'..
eflUltlU
JmllS
n?l1 Jall1 1I<ltl111 ip 1 conce
te morbo [o corpor is l1:atll,halldgllaqllam pûcuiffo TOor
0?
huue.g
viilm
ipfis
ofiédat
nobis
nlCi priùs ql1end:i
inducere. De potibus , vt quidam vo lllnt, ( nam fic
te.~
P
. J·tillOdVClelleét cr & prim
d
.
.
.".
.
"cl
l
au
te erlLlltlllll Jl111enent,IS
d.m erre qui corrig:mt) hoc gllidem in adolefc entlllo,
terit. Ni quod ab lliquo genitu efi,id eills,guO I? dgc:
quid CC Hi dicam, non habco : qllod nec ge11l1S, nec mo
vero anlI1°'~t6ia
rauÎt,[u bfifien tii indicat. ~od
dum teneam ifiarum potiol1um,ctlm hxc multùm refe
jn
pars o~
f~la:
{anè
s.
Prima
podone
el1:.
ncrer ~éc.nedlbi
unt. Siguidc;m cciii diffcru nt ipfo rempore
da
,..
qllOrtl
l11
fit
la
lpcrcu
is
prxdiét
ex
cis
permul
nllTIlrtl
Cll
llia::
tm,
& tribus
eOim diebus duob~
~a:dm
A.d (ec~LI"i
JôgiG imi 10ql1acitltc produc i)pfa p~[sit.
s menfïlra haud p~J
ipn6{9 ue 9uotid ilni ha~fiu
~unt,
Illos
JO.cr~
ip{os
no{mer
fabuli
in
ore
feme!
merlci
enim
i
enim
Hi
verà(i
.
tnteref i. Pot/Ol1lSad hxc quahtlS
J1J :tXclln t
Zeno
cocra
~
n
u
S
qlli
jtaq;)
atam.
Aiue
s.
tempcr
ll1us)accedamn
illi {ilmlmt dilmio rcm, nonoul li
e \
�de Morb.VuIgarib.Colum. II ..
diClll1t,qudd potell: guidé>lfquado feme! fcriptadiétio
modo affliétantur propter intefijnorum inRammatio& ip[um fcribentem latêre:quippe moris Grreca lingl1a A ne:m in
prœcipiri fint, fi alilld vidc:ltui" prœcereà eire in
exaétè loquentium oblitum,ac fola mllicoru con[uetucOl"pore vitillm, incrcfcet regl'o malllm. Atque fic COll
di ne adduétllm. Vno vero in libro déinceps quoddam
[uellit Hippocl':lccs,vbi aliquod inll:rumenmm fit fpivocabulli fœpius vUlrp:lre foli ii poffullt, qui :lliâs eodrus lx[um ,in[pce~
vrinas. Q..ux fi fccnl1dum n:ltl1demtnet ipfo vti cû[ueuéruot. ~œ
verd ad hœc refpû
ram habeaot,in [olis fpirims infirumentis verfatur pedc~ntZeois
eon[eél:atores,narrare fuperuacaneu efi,
riculnm. Sin hx quoqlle pramE appal'eant, offenlilm ia
G.Ulppe qUa3 frigidiora,longaq; fiot. Mifli enim fat filefignific:mt e am 11Lltritionis inll:mmcntul11: qUOhl0do
fl,t ad tertial11 fabulx partem accedenti , refponfionum
llunc,quanquàm fit affeéhts venter, eill[qlle ex deieétio
dUI1taX4t principia tanCTerc. Tertiaaùtem ha:c ell::Place
nibus perfpiciarur l11alum:nihild minus vrinarnm fecie
requidcm poiTe & vul~o,&
antiqllioribus,fi & l'lwarD/,
mentionem, vt tenllium, qux ftlccorum fignific:lnt in
& §;.tA)(6~0I',&
d).ol'~
& JKOS' dicas(id ell:, pofsibile,
vcnis cruditatem. Atqui vrinas femper mcmineris • vC
contingens,rationi cô[~ntaeum,ds)&
ipulm etii
fimul inCpicias, in ventris affeél:ibus thoracis , plllmo":IGttVcp,cùm fortè tunc in v[u effet hxc diétio,fed rario
nis , neruorumque. Na~
bonre fi appareant, multùm
ft ra~,&
apud idiotas potius.Cnr~
ver?~
vocem Ce:
valent ad falutem: contra Gpranx amplific:ll1t Gmu! zcundu conferendi modum, quod gramatlCl comparan
gri pericllium. Et cùm fit omnis pericll!ofus voluullls,
tlum l1uncupant,ab JltcS' formatal11, antiquis inufitatam
qui in [ublimiblls inte!linis con[edit,hi Ulnt deccriores
effeVc"
. d·lCeremus clltcngc
), l'. Ranu
· ''1;fomn1l1
i · 0 B ql1l111
h . le enll11
.. cra151s,
r..
rt:,.
vt ql1l. contagl•
O•leCltr aITlCla
nt, &1·lene.
~c comparatillum inuenies, quemadmodnm & ip[um
D ifcernes eos vomitionul11 afsiduitacc,' & vehementia,
~IVt' .11" 0/1. Confiat autem anuquo
. rum vo1
· vo lue"da
um111a
& quo'd potum re dd ant. Adl111C magls
. ex eo, quo'cl nil ~ elfe,qui bas controuerfias diilldicare volllerit.Neq;
hi! pel' alu11l11 deiiciatur. Prxter eà tormina, & dolores
ealm aliter cogno[cere potell: an WI'JCU'Op ab ipfis vfitafaciu11t ad 110titiam, qllando teneant hi alta intefijna.
tum
r.
' 11110
• r. 1ens C1ILOTE:
o no
"
• n filt,fed <;:r1~U'VOTEeplcus
n~lercus ". Il
fil vomant (ad
vero
· r e11lm
. 110C etlarn
. fi cllCrtltll
~. P,;tttum {fILéS'. Si vero qui (piam ex j is, qui artel11 med1
ri) clarifsimum fit fignum tibi, eire ulbtilia in tell:ina aflna em
t at ant· di[cerc decreuerunt ad leétionem fe conuerfeaa. Ell: alltem acl1ti[simum hoc malllm: qllare id hic
,
hill
. l~uorm
fi:
,
omnium libroru
m, quos l'et1lores) auC
propofilit Hippocrates,ümu
lql1e adfcripfit, Nec erat
fl or1Cl,aut medici,aut denique philofophi cô(crip
[e
remedi
o
locus.
Sed
mihi
hoc
f:lc memoria comprxhen
ff·
POlnt
ffi' COn
das ad commentatlon
. ~cret
cene, .111 hoc tempus, li'eque artem aueqm
. em cl e unguin
r.
is mi[sicne: cùm
n edIlfldct,cùm hoc ad morborum nec dignotione,
enim nullllm [cripflt aliud remedium in œgris hornm
t:IT!~œn?ioem
conferat. ~am
ob rem [atius fo~librorum,tum nec illam,non quin pra:fid fuerit labotu llerlt,fabulœ in trcs didllétre partes finem confilratibus auxilio,fed gllOc! ad[cribere auxiliJ. fino-u!is œet· tempus cOluma
"'r.
• d uomm d ctnCeerc'n
'· ·
'. ong1l1S
mllS 111
···d
gns non oporteat,11l·f-1 qlll·dfione\ n0l11111
v vt in
e! ent,
co~le.um
appofitione:cùm pr.xfertim tragœdii, vel
co,mi fuit oaauo die fangllis detraétus. Porrd dic prç(t . ~l: agamus.Ad reliquos itaqi a::grotos venicntcs C tenit,quo
hree xgra deeeCsit, vt qll::: [ecundo fheÎm die
te~)l
eairn adhttc qttatuor fttnt ante ll:atum pell:ilenmortua fuerit, aut longif.simè, vt erac acutus morbus,
tiu 1c [ecul1durn commentarium abfoluamus. Terqllod in narrationc ip[c dixit, tertio.
mvero aggredi crit vtilifsimum.
J
1(
1.
A
~dam
mulier, qu~
apud Panti me· VIl.
dé degebar, abortione infantis pritno die
i goi d1:.co rrepta ,lingu a torrida,hti bund a,
faftidiofa,infomnis:aluus crac curba tamul
tis, tenuibu[que , & erudi s. Pol1ridie ri~
guit,febris aeuta ,aluum eopiorè reddidir,
non dorm iuit.T ercio die inten dcbât ur do
lores. QEar to delirauit. Septimo interiie
Aluus erac perpe tua lubriea,eiu[que mul
D ta,ten uia,er uda,c xercm enta. V rimr paualè [cr·b
Cl\ !>-'E'!:
1 unt qUi·d-·
a 111 1lac mu 1·1ere ~h:.Jk'(
per u,
ea' ,tenues:febris ardcns. ,
apPel!: Eq Gtper [cribcnclu::XEJ.r enim,id elt, VOlUlllllS
Ut
de ' pud Tif.-1mcnu mulie r ,d ecum bebat ,
t1uebatur voluu lo cieba ntur mult~
vo
~iones,ptu
non c~ntieba,prodj
ant
t 0 eb
,& infi-à feeun dum ventr iculu m
t~nlia
perpe tua,n on erat fitihunda,inea
e1ceb a
' L' .
d~
f: ~, extrcm~
parte s perpe tuo IrIglnu) afhdio.-1,nmsVr~
paue~,
te, ncs cruda
ne es·. d'eleébo
: , tenue s, pauea-::
~ el'at remed io locus, defun aa dt. ,
w
1
j
llllllier 5. atl:eél:us, cuius hablliffe [ymptomata [cribit
tes elfc.~utos
vOl11ims,potu cotincre 110 po{fe,c!olô
<}l\a: ada prœeordia,& carmina cu dolc>riblls in vetre
~cripft
voluulos adiunél:a ume OIunia. ~od
pofieà
lUis, q~no
cft:x his,qux eos comÎtentlu', ca:teru cx:
~Ùl
pe;e malo 111 peius cendenti.[uperucniunt, poti(si
1telll fai~7t10
erre extremas partes frigidas: malttm
Venis 1~ 11Irn e~. ~il
& vrin:ls afcripfit, tametfi in
t:fHnis. ~nr1UeaCl
& ulecis affeél:us , vcrùm in il1tlO pra:di~
~l\m
in his cœpcrit n1:lgna inflammaalltelll vol lJ1cldere [ymptomata foleant : vocantr
fint bOI1 a: l~1iS.
affeétus. Pama igitur ex vl"Înis, vt
~ eXitl~
a UtlS fic habentium en fpes:fed non pa.ruu
. • Inomet~u
J fi mala: fint. Nal~
CÙ!? q\.ll e~
Si qua de cauCa e~tcrna
n1l11ieri huit ahonire C011tiCTiffct decbraret Hlppocratcs. Ira ex morbo connat
v~iof;
colleétis hllmoribus, abortiffc. Adiunxic huic'
ox abortione diaion cm, Inf:lI1tis. indicans ni fal:
lor,hoc aJieuo,parulll11 fili!fe elifilm partit. Appellam
enim llOmines infantes, p;ICros non ira pridem natos.
Q.gar: per metaphoram vlde~ur
HifPocrates valde pu
fillos fœUls ~ appcl.la,ffe:qll1ppe hl posi(simùm eiiciu
tur.Acut:l?l IgJt11r fUlfIc,& m.:l$l1am febrcm,cùm qnod
dicit lo<'111 en correpta, fi!!lllfleat tum quod addir Lin
'.
v
' fafiidio
gua torrIda
, fiItl'l)l\nda. At
vero,
fa. fcbris, dcmonll:rat, qU:1. tencbamr ,m:l.liriam. Attende dili!!cnter deiétonl\~
fpcciem. Nam ctlm [cripflt,A1s~ae
tur~al,
mulets) tcnuibll[qllc, &: cmdis.tamecfi ÎpCc in
fine
�I -~
. . . . Galeni in Lib. III . Hippoc.
fine narratlODlS dlxent febre ardente illam laboraffe
die primo cœpit,a tqi ingrau~
f~b:is,qux
~ rftq;
mein
it,Lin<Tlla rorrida .& No
addider
dle:tü
o
[ecund
[cebat
" aluum ait ,fuiCd a erat. cruda~ tame
S"b
.
.
un
lt1
t.ac,
d· ormllu
[ e. Ardent em alltem febrem ex humori bns na.fci bilioefi in rota mole corpo
~?nfetalJm
~s fci:nl1s.I~tr
in
rIS hlllC mul1en bll!O{iUTI fudre acern:ltl1m hl1morem ,
co'primis al1tem venis laétium,& fimis iecin ris cruda
,tenta. hm etiam vrinas illius crudas dicit fl1iffe , il1xta
ac crudam all1um,non [olùm in primis venis,fed in gib
bo iecinoris crudis hnmoriblls abûdantiblls. Porro fe
in fine nar.rationis huillS a!grœ adfcrip mm
arden~
bri~
non hoc habent
efi In mllltlS cxemp hnblls. ~xdam
.dtagu e [uCpicaadieétum etia~l
tantùm fcri~tl1m/ed
mur aut quod pnma hxc xgra ardete febre fuerit correpta, aut quàd hxc fuerit prima fpecies ardentis febris, fecunda autem,qllœ déincep s feqllitllr, in muliere,de qua fic ordimr ,Altera mex abortio ne. Ego vero
.in oétauo a:gro,cllius eft principinm, Adole( centulu m,
qni in mendacium foro decumbebat,plcnitls oftedi me
m cùm decimllm xde hiCce ad[criptitiis verba faéturu
~,
grum enarrar em,prœ fiaboqu e nllc:duabus de canGs fufpicans ab alio effe, non ipfo amhore hoc, Ardens fèbris.ad fcriptu m.Prim um quèd non vni a:gro, aut alte
ri morbi formam hlbtexu ilfct ad exitum narratio nis
fed,fiqllidem & has nos docere voleba t, vt quidam fe~
cerunt eius fllcceffores,omnibus,allt plurimis. At ille
fcilicet tanquà m his,glli cogno[ cere morbu m valeret
exponi t œgroru m accidentia. Videas item alios vetere;
in lucubra tionibu s fuis non refpicere hos , gui dudum
adlibro s accefferunt, fed quiiam in illis profèce runt.
prœme am fentent iam vl.traid, qllod dixi,
Ha~c
terea confirm at,qlJod tertIO demum Vlllgarlllm morborum libro ad[crip tx fint. Omnib us igitur , qui hunc
[unt libmm interpr etati,pr obabat ur,ab alio, gui notas
illas_ [cntent iam comple étentes ad[crip Gt, etiam hxc
effe adieéta. Nam in muliere quidem anaina affe8:a con
Angina pea~ÇcriptL,
\al1è ;ife ab ~ipocrate
c~das
m. In hac
muliere
peru(fe
vellet
angtna
l"llt,qUI ex tp(a
e. Nam'
acciper
ira
pofsis
,non
obiiffe
dicirur
qux nunc
ld
perpetl
erat
Alulls
it:
.fubiec
interiit
o
Septim
vt dixit,
vrina:
enta:
excrem
mda
enuia,c
multa,r
e
,eilt[qll
lubrica
paucx, tenues. Mox adieétum efi, Febris ardens. N onIn qllibll.Cdam pro eo fcrinllllis etian: cc c~ ad~itun.
pmm efi,pnm a:m alus,pn mo. Omnm o enlm hunc librum hifce adfcrip tis muid cOntam inantnt iuniores
medici. Clarum efi ergo,l1on vt in illa, qux anil~.
b o rabat,a d calcem adiecit, Periit ang ina, code; modo
conuen ire efre hîc adfcripmlTI, Fcbris :udcns. Neoue
e febrc.ficLtt in il~a, 'lux angienim di x it,Pcr.~dn
na bborab ar,Pcru t angma. [ed hoc, Febns ardcns. re8:0 caüt fcripm m oftcnd irudnt er hoc,& periit, inter·
iacent, Alulls Wtt perperu o Inbrica. & qux requllntur.
iraque nec exanimara eft ex ardente febre, nec
~ando
fe cohxre nt: confiat ab aliguo effc adfcri
inter
prorfus
Hippoc ratc. Pomir criam
ab ipfo ~criptum
no~
ptl~m,
s talia. in marginiblls
folemu
ilcllt
,
fibt
liffe
adCcnp
qlUS
aù[crib cre : pofic?!.
gracia
rix
I11cmo
m
o
i
r
a
t
1
l
e
c~m,?
allquls,qui exfcrib eret hunc librum in contex tum quafi
'
authoris effec,tranfiuliffc.
A cundo die vente r turba tus efi,ac excre uit
pauca ,tenui a,mer aqi primu m .Tert io die
pIura , ac peior a : notte nihil dormiuir.
QIar to delirauit,metus,mœl1iria, dextcr
oculus erat djfl:orrus:[udor fecun dum caput paucu s,frig idus:e xtrem itates frigid:r.
Q:lIn ro euaferunr graui ora,m ulcllm deIirauit, fiadmq; ad menr em rediir,titis , vigilix. Deiet tiones in rotum mulrœ,& me
rx. V rinx paucx,renues,fubnigra:: extrema: partes frigid x, {ùbliuidx. Sexto eadé
eranr .Sept imo mm-tua dl:. phren ids.
A
B
llm
ante hanc de[crip fit,infa ntem adhuc parn
. ~Iam
ehfit. Infanre m parufl interpr erare inquam vnills mCJ
hzc
fis,aut bimefirem,allt 10ngi(smu'tref~.A
ipfa
ne
it
aboniu
menfe
quinto
ita
nunc nobis propol
~
i
t
C
..
~
t
i
v
is
cOl"por
ex
[ed
externa ~e ca~[?
qu~dem
COlm vehementll1s faherm t, aut hibito horrendt qllld
confpicatre timueri nt, mulieres aborriu nt. ELl cùm el:
dolore , vel ex inGgni crndita te, vel ex mcdicato qllOi~{c
tnedica meti, ve\ guo~
poti~ne
.cibo, ve! ~uri
pi~m
s
~
l
m
is
fallguin
r
propte
ettam
hm
.
u
~
t
r
o
b
a
alIqUld
a
nem,& fangUtOlS ex vulnere profluuiu111 aut ex nJlnl
qua(J
etiam
hxmor rhoide quœdam abortie runt. N o~i
e prxgn~J
[anguin
profu[o
ceruice
vlllllx
ex
da~,qu
acid~!f
guomm
nt:
eieceri
m
u
t
r
~
p
tandem
tes t~n?lU,
vel h~c
nihil,
tis
de[crip
rate
Htppoc
ab
hÎc
bus
ml1lten
cu~
earum,
one
na.rrati
in
rit
addide
non
,ql1od
C conftat
omitte re ea non [oleat. Non ergo febricit arunt, qUIao
aborrie rant : imo conu'à , quod febricitarent , ide
abortie bit: Videtu r ver à ex hac muliere induéhls pr~
fopore jn1
diétion um author hoc modo dixiffe : nui
olJ
"-.!:!.
'"
•• 1umb oru,prx
.
rll m,c
cordlO
capws,
cum
r
tIO tenenm
li dolore , n6nne hmt phrenicici? Potuir edam alcenull
J1IUve\ alterum ita vidiffe affeéèum . Hanc itaque dicÏcneJ1l
,
ln[om
e
q
~
l
d
u
r
fllÏffe
[opore
am
oppreff
lierem
'h'l d&e
'
rr
J
~
1
J
dolore
lûboru
te,&
grauita
capitis
e
& laborau
lI
collo· tame addidi t.lté ventre air cotllrbacnm [ ' iJI"c,.
1I1 CJ
•
"•
.
pretere:J
Mc
addit
ec
mera,n
&
temlla,
ffe
excreul
gui de colore illorû.P offunt enim mera pallida,fl ua,
rufa, rubra, virulenta, & niara deiici. N ipe enim mer~
natÏuu colore recinell,tJ.llra
[cimns il1um apelr'91~
0
bll1
10 humor e confuü lm alto. Si coniici endllm efi,
I
1
J
~
c
1
•
."
eXIemnt mera, 10C cfi, vcl flaua colore vel nua. IJlS
&a
.
'
cid'
&.
1'"
.
h11lC,
Olgra a ItO colore proferr e &
b1.D v lm ·cta
86
.
'
'1'
f
.
mc d1ClS amI tare cft. Et nos quoq" citra adll1Jl
w
lior., [olemus deiici di cere , de BaUl bile eam vfitrpa'le [
'fi'
1
tes d 11.1l0nem,cxcrementa verO virulen tx "el atrZ,oo
r.dc
"
b'l'
•
"
le
itcr hiliofa,
a1tenus l IS,non dici111US Gmnlic
J1IIl1
.
•
. Iit5 d'r
f'lS Ip
0
111
llcrime n addimus. nUX cofuctlldO ddaCli r
~
·
bliS 0 btlOll·lt quod fcmper ellomatllr & aillo re ' i l
[anis, nedd xgris,C0J1~;lO
fla:la bilis cti~m
p~l1ia,&
~ ~oJ
ro altx,atq ; hi s demum , qui tcncntu r morh~
,
;
I
~
c quod ùixi,in narratÎ one rerdi us n'
a.ffctlu. ~lar
~c de
tic nihil clormiuit:fcbl'is alltcm ardenti s amph Oln
Pr
l'
d
{li'
.
eClt, mOllit mox e lraturam
t 'o
1 nem no n fc'"
mtclll1
S,
r,mctLl
deliraui
hlb hxc merito dixt:~aro
c{len
Alceram ex aborriol1c ad quint u mCI1oculus crat ditlortl ls. Prxtcl' èà {ildo~
tla)~excr
dé.
0
mlllicre
iâ
elfe
cLim
(q;
dum capl1t paucns f.ri<TidLI{ '
. mJ1IO ae'
rem Oecet œ Vxorem ignis corrip uit. Pri0
'
•
•
1
·
1OCO
um
admod
d lt P1rCnltlCam , mm habere
mo Copore pra:mebatur,rurfLifq; in[omnis Cùm vero edam ad ligna prxdiét a, & fyr~poa['
dolor,capitis graui tas. Sc
peu raJ1l
cedere t extrem atum partiuOl frigus , maglS eCll'?
erat)~mbo
I
,tlOC
VII I,
4
qa
�de Morb.Vulgarib.Comm. 1l.
tituram expeétes : quemadmodum morcua efi, con-" • d1eiecit alulls cruda,multa, tenuia. Qgarfeqllentia prrediétis [ymptolllatibus habens: qua: ql1in- A ta riglli t , omnia incaca funt , in[omnis,
to,& [exto die euenerunt. ~re
vero in Prxdiétionibus tradita funt vellltÎ hornm tefiimonia,édi ante in co
~iÏntum
diem laborioCè tran[egit. Sexto
melltariis,qllos in illfi Iibrum [cripG,qllàm tint abfilreadem erant: aluum reddidit humidar:n,
d~ demonfiraui , commemoremns tamen illa memo~I gratia,quannis ifia [cribere fllmus deprecati. Cùm
copio[am .Septimo riguic,febris acuca , fi~
19ltu.r fit in Prxdiétionibus diéhi, Ex lumbis afeenhlm
tis ingens,fe iaétauic:Sub vetperum per to
f.è'q ~1tur difionio oeulorû.ldeog ; huius admonet mu- tum corpus fudauit frigidum , frigus parlerts,vbi verbade ipfa faeillnt in Prxdiétionllm libro,
quo loco hoc capllt traé1:ant:gux funt omnia, vt ofientium extremaruhl, nec redibac illis calor:
d~mus)bfra.SciLl
enim prorhls ma~u
e~ Gg?U
Iterumque notte riguic, extremirates cadlltOl'tIOne oculornm,Gue ex eo fiat,quod afce.fi.ls fiat
l
'b
d
cx ~umbi
s,Gue
qllamlibet aliter. Improba etiam efi doorem non reclpie ant, non ormiuit,nô·
~rtn)&
alienub Hippocratis verbiso Neque enim ex
nihil delirauit , ftatll11que ad mentem rembls a[cen[um diceret: (ed vt in Prxfagiis his verbis
diit .. Odauo circa meridicm rediic calor,
fi ~lores)q1i
eum febre I~mb?s
t:nellt.'& }mâ regione, - B htibunda, [opore opprelTa, faflidiofa: vo' l' ept~n
tran.fi.lerhlln amgennt, mfcnore[q; partes re
haQllerlOt,exitiales admodum funt.Atqni non efi,gui in
nluit bilo[a,pu~
flaua : Noac grauiter'
b' c a:gra ad capue fublatos e{fe pofsit abul1dantes in lu
fc habuie , nihil quieuit , multùm affacim
IS probare humores. Atq; vt temere ha:c quidam interp
minxir in{cia.Nono omnia fueruntremiflè fi,retes dixentnt,ita hxc ex Prxdiétionibus verba ma
.lsaccomodant quxexpoGtafttntdehaexgra. Ven
{a, [ub veftperumeamfoportentauit,alitris pra: b
1)'
'''
·b
1 fi
inprop r~ .ra pr~
Ul!e~:,umd
O1~mHls
ma a e ,~l1f
quantnlùm riguit:vomuit amal'a, biliofa.
fi
0 ItlS malCll11e:Cll non lxcnt
Ippocrates Ul 1: b
r.
h l cl
e~,pra:ubm
hllius mulieris proluuiem ventris. Mllltà
De(i mo ri gol', re ris acccisit, ni i ormi
b lamabfurdiùs hrec citant verba: In febribns ardentiuit:Manè mulcam,in ql,la nihil [ub{ideret,
USClll1l al'lquato
~
fi'
· ·bos, &d elel-llOlll
' Q.' 'b us
rtO'ore velllenti
. dd' cl'
,
~UaqlbioGs,md[j
oculorfi lipitudo cùmaliore
1 ltvrmam, exl'm~
partes recepen~·lum
cfiGgnum,mmmaximéiicatochifik Cbi
rune calorem. Vndecimo virulenta bilior~ .. lltes
1 al~nt
referre catochl1m dic:l.5, an foporem ignofa vomuit:Non mnIra paft rl O'uic, rurfuf<q"
. '1
d' .
b
fu d Iprlum H'Ippocrarem a, Vigi
ante lfm~re
pro{"
Î.
b
b
ft
h ~ llm foporem: itaqi profundum foporem aliquod C extrm~
partes rrigelce am: Su ve pe~ ere cumc:ltocha,vtvocant Archlgenes, & Philiprigor,fudor fiojgidus, mulrùm vomuit,
t/)cO~forium:n
vigilantem: que hane dicunt mu
nox bO'rauis fuir. Duodecimo vomuic mul
te letn ln prineipio morbi corripuilfe,non quo tempo
f( d fi
1
1 fi 1 b
~Cl\S
efidifiol'ms. Pono mire ris etiâ hoc eomm,
ca,nigl'a, œti a: mgll tus mu eus, ltis a 0
~l\ Vt~lnqe
capnt attulerunt ad exponendam hanexrio[a, Decimoteruo nigra, virulenta voét·atn?ln ql10 ait, Ventris proluuies prrerubra.&.Deietnuit:rigor: Circa meridiem muca. Dccih lonlbllS cum aql1a biliofis. Nel1trum enim eorum de
r~c tnllliere fcripGt Hippocrates. Neque quafi feribemoquareo die fanguis de naribus, defuntubvtrunque,exponunt. Pra:tcreà eadem deieétio prxéta efi.Hui c perpetua véccr er at lubncus,
r.
•
Ad'"llelLlnt al'la
eth,faeITe' & Cl1m aqua b'l'
1 IOla neqLUt.
h b
.
b d cl .
Pr~u
capita multa vicirsim alterum per alterum
orre at, annum ~catIs
age at a
eCItante I~lones
&xgros in mOl'bls Vlllgaribus interpremumfeptimum,febris ardens.
hllius\ e~ omnia reprlthendere, vbi lapfi fimt,non efi
rUIll ' OCI,quandoquidem apertè Gmul,& abrolmè ifia
Siue Arhenis in Afiutornm foro dccuberct hxc mu
'
'" III eommetarllS
".. III
. P ra:Vli:1um
diéH Inter preranonum
liercula,fiue alla in cillir:lte,aliis pcrmitrimlls innefiiga
tiis vones apel'uimus. Phreniris, Et hoc cfi de adfcripti
re.Nos qllx per tomm aeciderunt morbû artcndmls~
in ~ a.~tè
Febris ardens : qllippe quod non habeatur D à. quibllS illa no P?ter~
flperi~
e{f~,
S~glidem
a~ im
l~ ql·~
Us exemplariblls.Nequc enimin alio œgro tatio ornnia funebtla erac. Ac magls mtrens gui (,all Gt,
tedi~
~dcripft:
nec infiimerat hic morborum trade
vt dié decil1.qu~rtÛ
~otueri.
a tril~ge.
Sed ic~e?,ql1â-.
.
. 11l
' 11b rts
• COlllcnptlS
r"
De
IllOtb'crJtnln a: t'IClle lllUentaS
cenfeo ad fine eortl,gux el accldentnt,aclcl Idlt. AnfeqlleIS .. Abfl1l'dllm prxtereà. efi,cùm nuUi habeat conum œtatIs age~Jt
:l,cl clecimiifcpti:nil. Ac.t: te itaqj flole
ntlam,
rend prxn~h3t?ldeog;
v:lenre.CofiJ; ~tla
prXtel: reta:
ris
robllr
ea
fll1lfe
l
:
~
[
(pote
n3mr.x
n?
1
q
o
h
,
:
a
r
i
f
~
l
. CiuMulierem,ql,re decumbebat in menda
non perdmaffec. N a~ cum nc.q; a~lU
t! I~ ql1e9ua~
ae:i
. \,
d l
lllaG111 for 0 , pnmum
emxam cum 0 ore
deret r.1lb'~,c
(ecld~
fianm ~le
ngl1tffet altqu:l.tulu,
tib culuna,corripuit ignis.Initio ftatim ii& aclltè febncttaffet, tll rccund li capm filda(fet non nieffCllt dic quarto ir ta t~ omnia
hil & id fri~du:éne
ilii dolebat, lingua
rigllilfct,ac
lingua inarui{fet f~
diêqlle fepclmo iterum
, .,
non d:.en~
turbacus tenuibus, paudfq;,
hicltalfétqi :tcnte, l:1111qUCvitra quod extremx parte'S
l1 1UIt
frÎCYida: illi effcnt,ctiam no rcdiret his calol' quî illa no
guir ft
:
: Altero die aliquantulum ri
'
fiIt ncccfI:1.riù monua?
'
aut:;,nono d'le,aut vnd
eClmo
ProPUt &efi ~IS , acuta, modicus [ecundum cadllxit itaqi vitâ ad dic decimiiql1artlun proptcr xt:ltcm
.
flgldus
T crtio cum dolorc & natUra: robm:qu;t idem robm ofiend,it concit:tndo
. fudor.
.
&cim
-
n
ru
tu
l
ari~ld,f:o1.c
)
b
'
�Galenî in Librum 1 II. Hippoc.
in Prœfagiis ip(e di cie: Pueres omnes,& grattes odores,
decimoqttarto die fanguinis prORltltio. Sedenim mo,X'bo maximo non erat fanguinis profufio di(cuciendo. A quauis in vomicione mali fune. Q.Eod aueem in fine .eft
adCcdptum,Febris ardens. périnde eil: abfurdllm,ac.ld!
Morbi vero magnitudinem cùm alia aperuerune fymquod in fuperiore a:gra ad cxieum fcriptum erat , nunl
ptOmata , mm vomitionum nigrarum graueolentia.
mm Phrenicis.
Nam femper exitiofa , quœ fœtent,fime. V nde edam
CL'AVD.:
T ertium Hippocratis de M'orbis V ulga-
IN
ribus Librum, Commentarius
T ertius,
...
,
v
1 A Hacum Mc pefiiletem Hippo B [ed forte! illoru,qLli xgroru hiO:oriis ad fine notaS ad:
fcripferût. Verl'tm ha::c vtciiq; fe habeat,nec vlli frandJ
crates de(cribit, qua: ad ineerpreea
fitnt,nec v{ui vel ad pra:fagiendû, ve\ cl1randum. Ad ca
da ea, quœ diéturus efi , conferunr,
ieaqi exponenda, vnde aligl1id cômodi prouenit,côu er
filperiùs à nobis elaborata, hic wtamur. Annns allfirinlls phmius, à v etis in totllm filetls.
matim commemorabo: déinde ad
eius acccdâ verba. P rimùm,f!acum
Huic fimile tépeil:ati principiii ef! fecüdi vulgariii mo~
ab eo (olere, non temperamentum
,
_
borû,hac ferie diétu: Erant in Crannone carbüculi ç~l
tantùm aeris pra:rer naturam,[ed edam omnem cuiufui, pillerat per Xfi[1 largo imbri,ldg; afsidué. Accider3;
llis rei formam ita appellari recordemur. Pofieà natllaute magis Al1fi:ro. Difterunt tame inter {e hi fiarus: ru
raie qlloddam eirc vnicuiq; anni eempori teperametu.
quàd hic tOto aiç anl10 id fllifTe aeris circûflui ilCép~'
Déinde mueatione dus prœter namram in cauCa efTe,
ramentii,in feciido,xfiate tamùm: tu quod hic aMen:
eur eorpora noil:ra corripiantur morbis.Ad ha:c ad me
pfit,à yetis in totu ftles,id,quod illhic no addidit. Arbl
moriam illa reuocemus, quœ fcripfit in Aphorifmis in
treris forra(sis,quod illo libro addidit, AccideruC ma:
ha:c verba: Ex an ni autem il:atiblls( qllod in tOrum dixe
gis Aufiro.hinc tale quid Ggnificari. N i hic eda au{èr~'
rim )ficcitates imbribus fune falllbriores , & minùs lœnum Gmu1 & tranqnillG totum dicit annu [nitre: no btS
thales. Morbi vero in plllUiis il:atibus magna ex parte C iea accipientiblls tanqua pofsit trâqllilllls fimlll, & ~l'
il:ralis,auc aquilonius efTe,& dici tOtus annllS: qllod pail
exiflunc,febres Iongœ,ahlÏ pro Ruia ,& pucredines.Iam
10 inferiùs declarabitur.Ad memoriâvero reLloeem llS,
ea guoque, qux cùm principium interprerarer fecunmuleas nos tepellates vidifTè à ventis Glentes, & cral1'
di libri VlIlgariii morhornm fcripG, ad memoria reducamus: Pra:tereà quœ in primo Iihro Vulgariu morboquillieate prxditas,no tamen codem inter Ce modo,
rum, vbi de fiatibus egimus. Horu, qua:f etuli, Gqui re'ntm hanc lene & irriguâ, illi Gccam & aclida J1l • Ard~'
tillUerit,ac nauiter ea legerit,ad horum interpretatione
hxc omnino eil: ferena. Lenis amem, nebllla,& tUrb'laa
quœ nunc fune nobis propofiea, adGt.
côfiicmio,auil:rinagi, & nonunquam l111biû plen a e •
STATVS.
Cotraria hllillS Aguilonia & vbi prorfils nullns in ~er
apparee
motlls,fed p1anè Gr,qu5 vocant , tranqu!lhc~.
J.
Annus auftrinus,pluuius, ~ ventis in to
Haud alills cnim videtur aeris l1atlls efTe ac manS. Na,
tum filens.
vt illhic Cemper ell lluCl:usin altO, vel malor, vel mi~or,
Primo libro morhomm Vulgarium tépcftates tres
qui interim oh paruitaté non animadllerritllr ni finélu{isl
.. locus, gllod in Chalcide Eubœx,
' &Mc.
defcripGt. Hic vna dûntaxae, hac, qnam nos hlc intereum exclplat
S'
ï'
fi
rerari inl1icuinms. Et verO etj~m
fecLlndo morborum
na hl Cl dIX ~dernas:
IC ae;- g~o;
plan~
immotlls, &s qllJe
qJlia
fcripeœ al~:que
ta.mé con(rjpGfT~,ql
D ms au VI etuI' vnqua eue ramen meerdum nO ,
Vu1gariu fi,~e
,
ederet ve pnml~.&
t'7.·[l
.u,n~)l1vd
etur
.. Ne.c ver,? premotus eil: parulls, ftwie.Ac nubes
pel' cas tr5'1l1l'11'!Caccs~
li
.
.
fi
0
....
•
-'
, 1" ur CIl
fcripGt mox ab !Omo liS l? hbns narr:lt.lOl11 eoru, qll:e
co plclmlls,ql1X rcql1eeer nobls cohfiere
Vl{ et , .
ns
'li
.
...
I
l
'
•
.
N
acciderar llatUs:fed aperte narrare au{plcamr,qux amrc vera agltenmr. am co plclumr Hatlm 10 aIt'a ae
vc•
d'll
' fi1 ncquaqu:t.. moueretur,
..
.
maduertifret in morbis qui viguerane,& in aeris tepera
rcglone:guo
1 IS
nO'Il .,,{u é
nn
circ:! xquinoétiu,
meeo.Ieagi in Tha[o,i~qutn
niret. HlIillCcemodi etii ha::c cen(enda elltotO a ?~
pcllas fuifTe. Tancû alltem hœc difl:at ab ca, 'lux !IU t l.~
& fuh VergilÏls,multùm pluit,cotineecr,& leniter Bi
111
te Aullro.Itidé duos au(picacus en fequêtes fiams. At
Cranone defcri pra fecllndo 1ibro , gllantà ell dll lC/l •
.
T
.
10C a
in prœ(enei fiams nome in omnibus ferè cxemplaribus
r!1
1110r.
amcn afteéhls vtrillfql1c communJs t~n.'
habetur:no tame quo ha::c loco accidcrint Ggnificamr.
t~ s pmredo eO: , vtiglle caufam obtinens l~1Ji
Pellé fiquidc, qux mllltaru nlit getiii con1l1nis, hoc li
cnra ventos. ~tl1r
ptttredo C}HTlatena gUl
•
bro red~
. [n cxcplaribus,quç vt legehae Dio{corides
gni..hHmida: ex cal1f.'\ vero efi e ieJlc,~r-an8.
&; ~e
h~ . .ent,no (?lii itadl: fi,;,plicirer [~riptu,?als
..~ e d adter n:l1~fA
ea4»:e: aHgeft-p&l~
qLJ~c.
Ihtl~idc'
duu cil:, Calldus & humldus. Atq; 111 medlO fpatll,qllod
guod omni ex partc ell tlccum omnes maJ1lFeflè rl~
, lapIS,
'. ve I
lineas interfecat,totu hoc [criptu efl:,ficut in aliis excmus pmrefcerc. Nec]; cl1lm
tegul~,ne e,aufieri,
plaribu~
{olû f!ams. Inllcoias qlla:d5 qua: ne hac guide
nec argcntum, nec a:ç a!i(ldvc eius gcnens plltl e .
bno){J:t,
.
l
'
. . fi
in medio haheit inCcriptione:qua::di ire, qux nihil pla
cern Jtll\'. a,? corum, Clue pltr~JI:1
l~J1C.
o. è ne
n~. Vnde non cfTc infcriptione [ufriccds Hippocratis
hxc utpercffc 111 temlJeramcncis fi"lgldlS dmtl[S!Ill hOc
rfJ~n
v:
V'
'-;.~
,
4~
~
: -./o~
~1
'2.
~
,
":tr~.,
•
4 . ;2.~
' "
l'!
�de Morb.VuIgarib.Comm. III.
~oc
6)8
,quidem prœterit ql1enquam, Adhuc magis, vbi ven
morboru in primo Hippocrates ftatll:Cl\m effet autem
tlS eIUfcemodi ventilitur, Sanè veftem etiam homines A totus, inquit, hic ftams anftrinl1s, & fqnallidus, Atq; is
c?ntinenter quatiunc ) in primis eùm humidus Ctt,caliaufter Œbinde procellofus eft, Seper ergo apertllm had,llrq; aer,qUOd immobilitas eam putrefaciac, haartebent momm, Lenis alius eft Aufier, euius motû in aetlarum in animantiblls motus, cùm alias eomoditates,
re,& nl1bibus non fentÎas,ql1i ealidus femper efi. Cautum eu v[um prrefiat,Et vero ipCe in Aphorifmis Hiprusinterim frigidus videmr.
.
pro~ates
afferit, vt prredixi,in plUlliis ccpeftatibus puMuho poil: Solis reuerfionem , cireirer 1 1:1 i~
tredInes exifr;~a
corporis humores hine liquet
~:cefaià
côputruiffe,hm ipCtus diéliones fubfecuti..
ocquinodium a[pera erat extrema hyems.
Ec iam fub œquinoaium Boreas [pirauit,
paratlmfingulaconCtderemus,
II,
CÙln paulo fuperioribus anni tempo~i
bus fquallores pr~efsint,
fub Arétu,rll
flante AuUro multùm pluit.
& ninxit,non ira diu.
Pars hrec ql1redam tempefiatis contrarire intercefsit, vt
hicdixit,nonita dilt,
Ver rurfus auflrinum,fineventis.Pluit v.'
. Didicifü iam in fiatibns libro primo deferiptis , ae1
d
~ s ~pramétu
& falubri,& naturali ordine variaCmu tllm,& eontinenter a Canem v(que.
e, IdlCl{ti edam qltÏ hic fit fiams, & quamor eius elfe B Indicallit tibi lenem hyemem,fcribendo nune ad hUe
ra:ter natllram Ctmplices,qllamor item aIteras compo
modum, Ver rurfus auftrinum fine ventis,Nam rurfils,
heas ~o,nuerfis:
Simpliees in ealore tantùm,frigore:
vt contrarius fiams interuenic, innuic ad fuum tempeum1dltate,& ficcitate: CompoCttas in ealore & hllmidi
ramentllm rediiife crelum.
tfi a~,lgore&
Ctccitate,algore & humiditate, calore &
Aefias ferena erat,& calida, magni erant VI.'
lCCltatc ,Nune ergo horu- qux d'd'
'l'l.'
r. br
1 lelul memor, lU leil: E f t ·
, 1"- '
.
~e,r
hl~i1s
cadi nartio~em,
Hippoerates: C,ùm p:m.
~ us.
te 1~ parU! non perpetuo lplra{itflnqtllt,filperioribus temporibus fquallores prrecefru nt.
luent D" nde
fi
A l'l.
rnultù~
addllCit: Su~
Arau~lm
,ante Unro
Lenitas hyemis,& vel'is tranquillitas eum refiate fel"
uida eongmunt, Nam n'lm fila fponte fit refiiullm temris'
lllt, Videtl1r etemm filpenore lam anno ae
fit~rcul1\G
non vndequaque temperamencum conpus qIidum,fi ventoru accefferit tranquillitas,neceffa
ll1 he natl1rale,non vimiffe camen ea cempeftate vllus
l'io rellus cô[eqttÎtur, Hoc fit. vbi neq; Prodromi(ql1Os
l:>
• A h
'li' d'd'
Or Us
ciO'
b" Vt VOcant vulcyaris,Nam
111 P' on mis 1 1vocant)flant,neque gui eos fequllncur, quos EceCtas ap
l,V
1 fi d"
'l:>
fi
'b
r.
..
fqu 1\
c, ICU: Ex anni atltem au us, vt leme1d'Ica,
pellant,Dirimit eos Canis orms, Et ipfe etÏam Hippo
leS,H~rs
~mbrius,
fimt, (albri.o~s?
&, minùs,lethacrates addidit,EceCtx parure non perpemo fpirarunt.
bus ~ eUaln mInUS glll[quam meldlt e1l1CmOdl morS b A
ft fi'
B
l1\t , . q~IOd
1iccitate tantum excelleret temperacurre im- C
u
r urum rur us plrante orea v 1 J~
P
' OppOl1tlOmS
r . . ,VICllSltll
' ' r ' d'1multl'Im plul'c•
.
në 'atlo ,rçter
vII am al
tenus
qua
calidus fierec 'macynoperè,aut frigidns aer.
Rurfus, ad pluuiarum eXllndantiam, non ad Boream
V 1Ull1enallt
,
0
r. ft bAn. .
"id
Itnllero illa vehemens connenlO II
r(,;ülf1
refertur, Nam fuperiore Aréturi onu mllltùm pluerat
tl1e~[
exor~lm
fe protnliffe:, qui aliql1a?to ~at,io
au& [(lbinde pofteà:Boreas vero ra1'l1S fpirauit.
'
llln
e a!qlllnoB:ium prrecedlt.lam vero qUIlIl! alltll\
fI'
II '
h
exclls,ql:a: dé inde bruma filccefferit , pofieà qure hanc
Cum enet totus annus aUllrmus, ,umi- v 1 1 ~
dir:perllttetnporaanni,fieins per[equaml1rdiétiones,
dus,& lenis , per hyemem quidé falubri.
III,
ell111s,
b cl d 'b r.
pt
1
a
t
A.
pl . Utulllnus vlnbro[us,nubilo[us ,largè
erat aufl:rina,hUluida,& les,
nl,Ult.Hyems
ter egerunt,prxter ta i os, eqUl us lcri
bemus.
Integrum fiatum ) qnàd parui omnino AquiIones
fuiffent,ab dominantibus in eo hl1midum appellauic, &
aufirinum,Nam qudd tranql1illum, & calidum, lenem
d"
1"
r.
d
l 'd"
fiIg nV
ifitl'lbrofil
car un lXlt pro ca Igmolo: quo non nCI 11
appelle t, ante à didicifii, Ventm haud dl1111 ea cempelent Ct' ,nec purum,neq; omnino ferenum, Nanq; [0
ftas,licec effet repentina , mOl'tales magnoperè offen~ ida~num
qui A{iam incolunt Grxci,O'K,t,JI1 & 0')('
D
dit,propter filperioris anni [q~ali
c;m~er"!ntu
•
•p~' Il C ,\1~brofa)mni
qua: ad nigrum dec1inant,
are
'
"
'
,
.
.At
cœperunt
affeétus
qnibufda
tahlficl,qlll
[7J!,leec
e
1
l
~
& l~
,BIS euam dl~honem
Cahg1l10{llm atmbllut
vitio patehant, 1pféque adco poflhac [e reclplt fcnptll
ett.UtClllll,qllOd propriè adnigmm aceedit, Apertum
erl'l hu' r
.
I r fi
'
'r.
l
,
mm illorum atfeétus,
~ISnlb')
,!Ulcemodl non pOlle en aerem,nlll mu 19ittl t ?IIS ufq; 110n {ipl édidis, obducatu r, N l1b i10 film
Ante Ver vnà eum frigoribus eon[e- 1 x;
Vlnllte compleétebacur vmhro fius, Sed te no 11 latet, eall11
cutis,[aecr ignis frequens,hos eum Occafedllllli ,og~endi
rationem non Hippocrati tanl\~,
lione affecit,illos n6:qui malus CÙ1U eiTet,
Byeltls tl~ ettatn effe aliis familiarem, Iam euam dixit,
fell1per ~l.t
aufirina,humida, & lems, Sunc ql1i aufiru.
multos interemit.
enil\\ fi IICant effe humidum: guod non eft ita', Videtlll'
... Sacrum i17 ncm didicifii à biliofa flllxione orid at
latiniC:ccus aHquando effe quem Leuconotum vulgus,
o
, , r
'
non illa femper ramen pernlcIOlu,& pntri.Planè conalll'U tnlppell
' Poetacalemnob'lsaUnrU.
li. r'..
,
Indicatd'
ant,Et
trà vbi cômoda Gt fluxio bilem pallidam obtinens,Guç
~
lCens:
A"7,J., ,
in nobis namraliter gignimr ) Colet quide facrum igne
.
''f f)-tcI ?E"~
1
1
S',
\' T "!>o.vlD I(g.i, )
tCfi'EIj«D voTC/D.
facere , nullum tamen ex eo dare damnum , Ct quidem
lqllId
rettè traétes, At no erat nue talis, qni [acrû ignê eIcita
~s)eo
v~tn
p~rum
~ufir,
que fieri fine imbribus fci-
CiU~
nome~t
~ro
pri~o
et!~
y-"Igar!~
uit,humor,(ed prauus, qui eroderet,pmrefacerécql,ab
-
----
-
~xup
�Galeni in Lib. Ill. Hipoc~
exuperante humida ventorum tranquillitate generatus
tridus fuiffe colleétus, verùm non pari modo, aut Ç911•è
i.1lis potifsimùm monalibus,quibllS cùm fua ipfi [pon- A prauus. ~a
ob rem pomerunt aliqui non fitire, ve J.lh,
te aliis effent biliofiores, edam viétus biliofum magis
qui cibu.m faflidiebant,de facll!tatis potUS apetn~J,
of
eis fuccum congeCsiifet, Siqllidem morborum proficifenCa. Liquee autem peCsimam fi.tiffe horum con~l0nem,nec prallum illis humorem affluxiffe, vt modtce fi·
fCl1ntur differentia: ab aeris circunRui temperamento,
tirem:alios vero fitibundos fuiffe confillente in venpropter namram cuiufq;,& viétum,quem fanus Ceruat.
trem humore vitioCo ,qui nodl~m
haétenlls hr:{e rac
Viétum appello,nô hunc tantùm,qlli cibo ,& podone
conil:at, verùm edam qui omnibus aliis, vt mio,exercieius os, vt potionis appetentem facultatem cornllnperet.
tatione,balneo, Venere/omno , vigiliis,& vero omnibus, qUa! quouis fiunt modo in corporibus humanis.
x.
X J.
Muiri è faueibus laborabant, vox erat
vitiata.
V rinas flliffe turbatas,ita accir e, vt dudllm, cùm diceret, All1i tnrbata:. Nam ad renes ql1ibllS vidatus humor defl1:i~,s
neceffarià vrinx mrbabacur, hoc enJ
~ibl1s
caput fiu Cponte promptè replebamr, his in
cum
mOrdlCatIOne,
& dolore excernebanrur. QEo,
pra:fentia exundantia humorum plenum, in pllimonem
huic
en
annexum,
Mlllta,mala.}'oteft
edam de vrinis dl
cœpit,& ventrem per fauces fll1xiones demittere.PorB
étum
effe.
Poteit
etiam
ipfiun
Ceorfum,
vt vna bac o~a
rd iure dicit vocem etiam his affeébm fuiffe, nempe
tione
multirudine
indicet
[y
mptomatum
prauoru hJ1{quod freql1ens eil: deflillationibus, vbi abundè fauces,
[e id temporis a!grotantes affeétos.
& gùttur irrigauerint.
Febres ardentes vnà eum phrenitide.
Ardentes febres extiterunt, inl1adentibl1s in iecur,
'. & ventrem biliofis excrementis. Phrenitis vero,caput
petentibus.
XI J.
Vrina rurbata,mulra,mala.
Ora aphthis vitiata,pudenda tubereulis,li ppicudines ,catbuneuli.
Sopore diu tenebantur, rurfu[que in(o~"'
mnes eranr.
Soporem vigiliis vacante ab humiditate dicfj,~
refrigeratione fieri cerebri: Vicrilias Copore non co~t tll
fas à Ctccitate,& calore.Nunc ~go
cltm, qui increl
Cent humores, humiditatem obtinerent eXllperancern ,
verùm non eam tamen prorftls acrem humiditas [~pO
'fi
Ir
'
.' l
'haS.
Tl erum arreétum: acredo ex pmredine indl1Xlt Vlg
ltaque caufa: diuer(~
' diuer{a merito [ympromata pe~
perere.
,
Singll1i hi affeétus ferè non Cllnt cacohetes , vtÏ de Ca
cro igne diximus pallio antè,nonnl1nquam vero edam
funt cacoethes, vti nunc quod putrtdus effet qui abundabat,hllmor. ~are
in omnibus}quos recenfet, morMuIti prorfus non iudicabanrur mor-tld('
bis hoc mihi [emper memoria teneto,neqi aphthas puc bi, quidam ~gré.
ta a:gros tenuHfc, vel quodcuqj aliud incommodum de
a
~ta:
erac humç>ris vitiofitas,quidi morbi haudqu •
more, [ed fimul eum membrorum putredine. Meminequam decreuerLlnt,aliqui parum bene.
tVI(
~
ris edam hanc cômunem rationem,ab eodem fiam genhum omnibus purrem humorem non eafdem infideAqua inter cutem.
.
re panes,quod nec per namram omnium ill eadem côntla
da
r
b
Ve1hoc 1 ymptoma quofdam dicit ex a un OA
ditione corpus effet eo ll:am,fed effet alia aliis pars inprauorum
humorum affeciffe. Omnem enim hxc Po~
firmior. Aphtbre itaque freql1entifsimè Colicitant puetell:
morbum
concitare,alium in alio corpore, pro U~Ol
Torû ora,qua: exhulcerationes funt in Cummo , quia 0mm
naturalibus
differentiis,& viuendi di{simi1i ra
mnia eorum funt molli[sima membra, & qllaG mucoCa:
efi
paulo
antè
diétum.
ne,
vt
infuper os ell: omnino etiamnum inGtemm cibariis, &
poculis. Vbi ergo acrimonia quapia lac fit marna: pra:
Tabidi multi.
ditû,apbthas generat:gua! f."1cilè propulfanmr, Ginfani'
d ex capltc
. .10 rrauce S deal1~ "CA
. lupra,guo
etu!
1· etlam
R
tis os modicè adlhingas. Si verO humoi" aff\nat malus,
rat, v~i per gllttltr in afperâ arteriam, & pllim onem
[emper aphtha! prodeunt cacoethes. lam carbunculoru
niffet eil1fcemodi viria produxi{fe.
t~.
perperuà eil: periculofits affeCtus, nam ex vitiofis conr
Habcs morbos,qui vulgabancu . .
{lat humoribus. ~are
nuc erat veriCsimile fuiife perl'
. l 'b a quO'
niciofi[simum eum,qui vItra natiuu vidum, eria quod D
V nu~ d
~ vu ganbus morbis peHis eil:,& 10 ~ r erbis:
fiattls adferebat,adiunétum haberet. Verùm Catis de hu
que de VlétllS genere aclltorum diétum el1 hlS v [llll
lUS efi 2ffeétus origine diétum, ctlm principium CeCllnNam fi ql1lndo nulla morhi nel1i1entis forma camJ1 j[ll
. vu lgetur,cxterum
,.
r.
di Vulgarium morborumenarrabam.Reliqua huius ca
OlS
dl~")erG
fint morh'1. N eqLle e ùJ11
certi eil: morbi nomen vulcrare ve\ pellilens, cxterlTa~
pitis clara flmt.
•
",
r. . Vlt El
qUlcunque
vOo in loco multos {imul inulIC nt , eriA
XIII .
Alui turha~,
cibum fafiidiebant.
ris hic vocltur:qui fimul fi hoc habeat vt mul toS P .
Ex vidoCo humorc,qui à capite defluxerat in fauces
(llj- t t (,
mat, pefiis ht.
quod. in pulmonem in;laferat,tabificos conll:ituebatafEx qualibet morborum,quos reect1Jll0
feaus. ~od
vero in ventre derillatllm erat, guia [ubmus,fpecie,eomplurcs œgrotab~'li
ibat mordicando, ventris pro fluuium concitabar, guod
fignificauit hifce vcrbis,alui mrbatx. In tranGru item,
riebantur. Aceiderunc autcm cUlq;
ventris facultatem ciborum appetentem afflixit, vnde
in hune modum.
Ir/ CI1A
cibos fafiidiebant. '
Cùm dicit, & comp/urcs morichantur, pC lQ;!i
"1111.
~idam
{itibundi erant,quidam non.
tes fuiITe morbos qui vulgarentur, demon,flr~t'6
il lA
quando
dillerfi
fu;runt
de
fingulis
[eparatlJn
111
r
Pluribus de cauGs nec Gd caruHfc omnes nec fui[MltltiS
étumm promittit.
'
[e firibiidos,probabile eft. Videtur humor on:nibus pu-:
�de Morb. Vu Ig. Co ml n.l I J.
~ulti
racri ignis occafÎonem quilibet
& ffill1utl admodum punai toto corpore
,prrebuerunt, prœcipuè Vero fexagenariis
fecundü caput,ii vel minorem paulo quis
cura~
adhiberer.Magna pars in ipfis ctia
c~r,atJonibus:m9
inflâmarionibus corrJplebantur: facerq; ignis mulcùm celeriter vndique depalèebarur.
.
A
alteritis in corpore oberrarèt, ëuenerul1t
hxc. Etenim multis brachium, vel folidus
cubitus decidit.QuibuCdam ha-c amerioralatera afficiebant,veI pofl:eriora.Nonul
lis totum Femur, vel tibl~
denudabantur,
péCque torus.
Humorum purredo, cuius eft commune munns, vc
illas parces,in quas impingac,corrumpat,terribiliorem
in capltis partibus fpeciem prrebet, proptereà quod lil' CUillS p.rre omnibus meminit primi fymptomatis,iu
cet vel paulùm de natura hic defleaanc, maior fiat Cu'e ~uc
pnmi edam fin~ulas
reddit diffe1'entias : qllod
gillatio
, quàm cltteris in panibus mul tùm à natLua di.
~eldüf
quibufdam diClt paruis de caufis , qllas vocauenctib
us. Nam à femOl'e, vel brachio, vel tibia, vel CU
1Iltoceafi.ones : & mllltos,qlli à medicis procllrabatur,
biro fi cutis recefferit, minorem prxbet mali [peciem:
g1a~
~ife inflammariones confeclltas , quod facer iat fi capitis vnà cum cute crines defll1xerint, atq; adeo
~lshcet
plurimùm depafceretur. Plurimis iam ca- B menti
cum illis , vitii fit facies magna , periculum vero
lt
llne
fo
fT"
. ,e 10
.
aufi '. 1"ICItalle
, quan d0 rep1etum hoc ma1Clm
mimis, ql1àm fi is namra1ia affeaus teneat, aut ~ltur,
S
~l1t :lOG effet & calidis vetorllm triqui1litatibus. Cur
aut thoracem, aut aliatn principetn partem. N eql1e tacau{;rn exagenarios hic prreter cçteros tentaret,hoc in
•
\
,.
men,q uxclpu tlta
tentant, menun quamm
a1um creac
a efi: Foris ambiens prreter naruram calor caufa,
maius : verùm edam qure cllilibet alire pani decidun t.
~3JU
~b rem corporis putrefcerent hl1mores, fuit,fiPeiora enim erant,in qUlblls in profundum [ece[si t ha
to~ natluus calor , vbi filo natiuo exa8:è temperamenmor igllem facru efficiens, cùm in vifcera fe,& in prinq~ofiat
, plus aliis humoribns fanguinis efficit : qui
cipes parees eonferens,prxter alia fymptomata.febr:s
ext: 0 efieruefcit, pallidam, & flauam bilem. At calor
etiam aclltas generabat. ~ibufdam
tamen, ql1b~
ln
ria r~s PUtredinis author humomm efi. Nam matefummo erat huiufcemodi putredo , partes edam cura
Jlat~UI
ern humidicas ell: caura efficiens, calol'przter
febres marcefcebant: quorum quidam hacde re prreci
tarès r-a~.
~are
fenes, qui ûlperfluas femper humidipuè incolumes euaferut, vitiofis humoribus per ipfas
fit ae ~ naturre imbecillitatem coaeeruir, vt his aecefparees,quas ii putrefecerant,emifsis. Oherrabat eoim,
trid~IS
calor, ex illa effe8:us rempefiate, humorum pu
Vt ipfe vocauit, fluxio totum corpus , hoc eft, temer:
,
t Il Il.
eorruptioni fuerunt iuueniblls oppommiores.
nu1l6ql1e ordine,
, ~ cafu vagabatur, vt pra:fagi.re medlCl\S arce,qllo effec inflllXl1ra,non valeret.
n Plerifque itaque horum in fuppuratio-
P
~
t
Erat omnium id grauiffimum,cùm pu- x x V 1.
esabfce{fus conrigerunt,atq; carnis mul- C
bem,& pudenda vrgerct.
u~,
offium,neruorumq; decidit.
nit' raUltas abundantis hllmoris ex magnicud~
li li r.
le PUtredinis :atqlJe diais [ubtexens dit;ir.
con-
n5;r at a~ë
illa fluxi?, qu~
cole~a
erat,
t clclfi~ts
puri, verum alta ql1Xplam pu
rell? : IpCiq; fIuxio multa,& varia.
iarnd~P?octes
E ciam ah Cg lle pellilente fiatll, vbi has regiones infiammatÏo obfederit facer ignis, lel1ifsimè putrefClIDt,
vnaque ~artes
fuperiores afficil1nt. V nde nohis ell fxpe nece1fe, vr put~id.a
p'l'xciderimus, l?c1~
~e1lti
~
dicem inurere. NIhll habet el'go admtratlonls, VbIlS
eITet ftams vc brachil1rn,cubi rus,feml1r, tibia,lams, capllC copmr'efcanr,fi plurimùm offendanmr pl1dend
a.
apertè tibi indicauit, qllod nos fxpe
Atquehulcerum,& eoru, qu~ocafihuml'd'Itatem,
xxv Il,:
Stran
.
,
"
d
.
rern no qUllheatem computnu e:~.lCq1
ncm habucrunt,hrec fuit conditio.
I clreo pli
llurnid nteneralli t. Computrefccban.t vero ob pranos
Haaenus verba de facro jgne fecit,qui ex hulcer.e,a.
Il.ern p~s
lirnores folidxpanes. Ar. variieffe Ruxioliamve' ita paruam ob ~aufm
.ex:ernam collicic .. Pofl:Natn àoprer putre[centillm dinerfiratem, ratio erat.
hac de his, quz fine cah caufa mCldemn t, traaabir.
Peclilia cornmuni putredinis caufa fingula pmrcfcentia D
t~ \1. ("\~em
obtinenc diffcrencix fpeciem.
Multos autem vnà dJm febribus,& an- Je Je VIII.
& aerl'IX1tnus,corporis hllmores pr~tC':
tar;'-U?l'Utn ergo caput horutn quid tenturnt,hl S ,caput totum glabrefcebat, & mé
I\lul' O~aq;
denudabanrur) decidebantq;,
&a t~q;
extiterum fluxiones. His adiunh~:tluado
no erat fehris. Erant auteln
bus Q~l1dabior)qum
deteriora.Quiuen~tlJ
~d ~upratioes
h~c fpecies de'Ier('/p urU!l1 fupedl:ites horum erant. At
ignis quos mfiammatio reliquit, & facer
~i fr; nec talem abiêeffum cffecit vllum,
queutes perierunt ; & fi vfquam loci
Galcn.
te febrem,atque à febrc arripuerunc.
Non ob hulclls hjs,au~
aliade.cau[a externa,qux fit
·Cc fia {ed vtconfuemmus dlcere, {illfpo ntepro maOl e ,
,
. fi 1
C b
.
\tenit facer ignis : atgue pawm
Imu cum re re lOuadebat, partim eum febres am con[eCllt:t funt,aut prçcetferant.
Habebant hxc illud,vt qure perfuppu- x XIX.
rationcm abfcefTum molita effent , auc fi
comodè turb.ua effet aluus,aut vrin arum
bonarû extiriffet cxcretio , hinc propulfarentu.~ibs
horum nihil aCCldcrat,ohfcureque euaneCcebant , Vt lechalia dTent.
.
Tom.
II.
X
�,,04j
Galeni in Lib. III. Hippoc,
videntllr,neç vero ctiam ~Àlft-&.VI1{,
& u«'TfÀ~eq,
Per
Paulo antè etiam clufam reddidimus , çnr [uperfiiA
autem
raro
inuenias
aplld
veteres
hoc
genus
verba
&.
,tes eiTent mag:s , qllibllS per purridam partem malus
nomina,
1»...t!l/IE1f1
dico,&
lM.or,
à
quo
videtur
~
r
h
p
o
S
humor vnà Clltn illa de cOlopore decideret.Nec eft obcompanuiuum,qllod vocant grlmmatÏCl,feci!re, 1M.~
fcururp,quin fi 8ç per vetrem,& vrinas e;<ce{siffet,)11o7tpDfI ra.vK.Vml. ~are
reétius dixeris, G quidem de hiS
leJlus,dum excernerctur,fuerit, profuerit tame vniuer
velis
nllgari,
non
à7ro
-ll»...tJ(jCdr
deduétmn àÀGCI1{, ~
fo corpori.
ab
alio
quodam,quod
cùm
P1ato,tii
Aneipho v Ut rpalle
~ ?' x,
Vere longè plurimos exercebat (acer
videmr. 'PlatO qllide, cuius ha:c [une in Timxo verb~
:
ignis,renebdrq; œflate, & (ub autumnUlTI.
7~TC
J'J 13d; 7"0 J'É~fa
K.Ul(~
lta7b(9UE 13ue1 7C 3-il ojl. fCd'Jef. , ")), fc!'~
" F Il'' Ir> ~
.. o~
""',y
~6PGenuit quidé,vt dixi, vitio{os humores fiams per7~S ~ , ; Cf~ !l(PO ~ ,E5~.l
/ ~IT\
ip ,~":r{c
f1 v~g;Dl1a
û.J
floP.oLoP flÀ/I<e;.VtS, a7T1I 1 • TO t flilt/ 0/1 os "'fI'(!f' 70 t~r , f'
l1am carens,qui humidus,calidu{qlle erat,& ventis cakp épJ.vof!. ~
&ro 7XS rpOcgas Ë~Cd,fla(eÎ'v7"o
Àf7Tl/W 'T~
..ebat, q110S in corrore frigora concluferant, Vt eti:tm
(Tifi
Ë.:tCdfl
~
/
i
~
:
I
"
7
'
1
C
t
J
l
a
.
K
IIf
/3galhiifa
~
&
e
l
t
C
1
7
à
V·
in primilibri Vulgarinmmorborum prima tempeflate
,~
~
,
,
.,
, ( • \ ~I
'7\S" Ollcf.
a El
N
~
~
T
'
13,
/?)E,
(,)
TOr
~
v
p
(
l
...
,"Qall.'fi
Y!'7"O;
\7!T'o
70
cfgfl
foV""
efl diétllm. Merito itaq; vere varii mOlobi incœperunc
"a7fèH~O.
id eil : Hanc igitur circuitllototam cutem
paulo anrè commemorati. Nam hoc loco iHi eil: de [adeurebat
fll1phur
: qua vulnerata, cùm htimor perearn
çro igni fermo : quem,quando emicllic primlls,prirl'.ii
efflueret
humidum
& calidum, quod guide [yncerurn
Guoque defcripGdtaque de his,inql1it,facris ignibus,
' . M UlUm
' t:I
' •
. era t , foras
.
erat,em:mal11Co
vero,1I1
qlU'b ilS Cl1tIS
Gui incefferunr initio veris,quidam tOtam a:ftatem dur
l"auentl1t,& :l.t1t11mnum.Cùmamem vtroqj modo hrec B à corruptione prodllétum, lôgum fiebat,fllbtilice ~b
ten{ltm ab impului. ~ia
vero fenfim impellebatltl a.
verba il1telligi pofsint, Tenebatq; reflate, & fub au tuaeris frig:ore, intro iterum fub cmem coaétnID fil~a
f
mnu, in eryGpelatibus na[ceciblls:& <J> qlllllUis ipi:t in
batUl".
VIdecur
enim
pro'concluulm
vel
a
l
!
~
i
J
I
u
p
e
r
vere generarencur , eoru tamen fllb1iilentia v[que ad
mm, ch~ . uQv0fl
hic vfllrpaffe. Quo fignificato ;'1, e~
aummnum dmoaret : & quod cùm adhllc generarentur,
etiam
hxc
ab
eo
effe [cripta oratio: "b1I1' fctpcf :, u.
eorum generatio vfque ad alltumnum duraret : reétiùs
~
, et7\~flJW. ,
, '-':1 E' 13V/,1
J\' ,. Il'
::T'.,. ,
...tr'lJ"o~
'
J
!
(
~
n
E
l
f
H
7" la 13M/ or ,.0]t0p 'TE . ft-:'"'{i~
fedida hac Ggnificatione accipias . Cui enim probatltr
id en Terram vero nutricem nofiram , gl1X re{lnn ,
ineunte vere natltm , ad autllmnum v[que produétlltn
(l: ' rn~
,
tnradrationem in perpecuum conftitutamoE Ir: e'
dfe [acmm ignem? Omnino enim intereà hominem
pud Antiphontem in fecundo libro de verjt~
I ~t
interemerat, Gmagnoperè effet cacoethes:vel per punire hoc fcripmm yocabulllm 'co 10co : é'T(X,f ~I' WO~1'
tre[centes partes putredine expurgata difcl11fus fic.
§V~
àl(!). ~flbeCI7
ma~
( Ha&r
C1'cwl
{a àM.H~\O/
~w
II
; .XX 1.
-
'~ ex,
~
Nonnullis muIta erat turbatio,tubercu
laque ad fauces, linguer inflammationes,
abrceiTJsque (ecundum dentes.
(Jv'i~lrpE7"1{
'ID IJCd~
'
l(ga/::T HIl'!,
TiT1I61!f-laT@' ftÀ~,()I
;;1 '
7ri1l/ ~VTCdfl
~
~
13vl<IIBTctp91 r;oM.~
. é>,Jr~;
,~i
"
'iJ '
,
\!JIfO 1.
'Y 111WE'ifarpl1,
•
in
,7lfT E7TIII<V lVU I1
y& &rJ -l /3(a;, id eft, Vbl er~au
. b res &"
'd uerlentUr,l
r.
'boJ ea0CTIC ,
aerelm
veu°t'1b'1 mutl10a
Affeétus hoc 10co per[equimrpartium) de quibus C aqul,& mnltùfpia1r.~ode
eorun,~
/1'
anteà non meminit.
mittunmr,fi'peril\s fit,hoc denfamr, & cogirnr:l ;,ew
to contortllm,& à vi.Sanè &h1cconclufitm vel.~art
II.
Voces muitis vitiatœ fuerur,& I<1f'T1>..OV(1'ttl.
c
él:um in fe denotare per diétionem ftÀI{u.Q; ~I' ~l .e us
Jfll ,
n1aximè his quidem , qui cœpiiTent rabe. l'b
r ' fhell'fica
N unqUl'd"19mtr 10
1 ro, quem exp lCare ID
re
qui de vocibllS fcripfit ka14XBCfItf, talc quid ~gnl
aC ~
fcere : tamen etiam ardente detétis febre,
innni t, voces qu:tG oCc!llfas,& coaétas ofiendes? "tune:
phreniridsque.
cipiamus de vocibus eiTe diétum , qua: exire neql~
ifll'
Eqllidem etiam quod efi fi.lprà in regro, quiordine
quod incidit his,qui gracili {lmt voce.An h~c
!J1l/11 ra!
eft vndecimus,fcriptG, vbi fic ait, ,Agie;, IMt!mp, (qllod
conuenÏt. Pomir cnim [llpprelfas,vel imped ltaS , "febat
nos,dexter oculus erat dillorms, vertimus) fufpicabar
das, vel aliCJuid tale fcribere, qui fignifica re ~o {fer,
4tb alio en:e ind~étum,
EteJ:im Heraclidis filius Hippo
adeo impedita effe voce homincm, Vt vi x loqtl 1 po ad
crates, .CUlllS etlam Aphon[mos elfe, & Pra:fagia amu!am etiam à vinClllo licet veluti vinéti aciperl~5
fe
mant, vfiratifsimis effe v[us, & pr6inde cluis vocabucffe diébm hoc l~co:
ade6que indicat de vinClI J ,
lis videtur,qux vocare rhetorici cluilia [olent.At vero
poetadixiffe:
.
. 11
\
"/1
Id el" _
IN\'flv1p non efi ifiius generis:e6q; mimis I<a7"M.~/lC1p
IÀefl1l/l ~Jt ' HE<I{XO/l'Ta
pl
~ Udl{j:wTtflJ l1Y1!(fI.
D
vel "alM.u/~CI1{,mxiè
cùmde voce,non de genis di
Ducunt vi vin clis religatum,qui renncbat .. tll Jll ,
cimr.Ad hxc propter diétionis formam,ql1ç aétilla,nô
Liquet porro re8:ius flliffe G JtaTetÀI1;'&'pl1{fit [enp' e'J'
,
::T
1':
.
,
'
•
fi rn nJse/l.(tpafsiua eft. Reéèiu. cpim (fiquidem prorfus voci fiaquam
l(a/C1Àlf(fd./. ql11 qmdem commnl1IS e ?,
tue rat adaptare hoc nomen) erat I<aÎflÀ~.uJv1{
fcriptllpoGtionis hpfllS oNam quicquid flatuas à d 18 J?n etJl.
rus,non l<a7"4~G(jq,
&multà quidem reéèius hoc,l<a71~
l~Cd./
fignificad, aétionem fignificat, non pafs 1X?aiO'
~dl/D,uJ.vI1{
Nam de lMdt/l4f1 pardcipium ea dedncas fiV nde maximè fufpiceris Hippocratis nO\1 eff/!. 1 cri"
gura. Appello alltem hoc fcilicet participium mbre
nem. Neque enim adeo crat Grœci fcrmon~s
JJ1I!à li"
g~amticoru.
Atquinulllls Gt [en[us:fi de vocibllS
tus, Vt in co offenderet fimilitcr vt pueri, qUI mO ql1~'
dlcatur ka147\8ût1, vt quidam fntelligere nos intcrprcteras di[ccre cœpcrullt. Videtur cnim plfsion~
(cd
. 10
. d'lcan,
. fiIgm'fi camI" tamen n on
tes voluerunt, tanquant tendat verbllm IM.dt/ll1f1 ad did am VOclS
. p:USJO,
1 c ,'0"
,ttorCJllere,Nam 1<a7fhG(jq fignificat difiorquenccs, 1«Caétio: pafsio vero vtig; fignific:tremr fcnpCO 1~ rjba~
'TCl7\~,uJù.
' 'I vero dillorta=. Muid iraque vna in didionc
cabulo lt,u4~i1{.
Prxtcreà Gvcl Jt«.lcr~8u"1
;jir~
error.es co~mi[s
videntur, dum I<ciH~GC1{
accipcrc,vt
mus,non ell: Hippocratis inftl1m,O~S
'l1(.1r1
mu!m ~n vlfilm lllterpretiblls, volllmlls,quaG à djétioqlentibJ~
vti nomini.bus. Iam qui diflort u fi~npr:e(
ne '~dl/41
defcc:ndem. Etenim aéHllllm eft ;M.tl~1{
putit,cii his adhuc etii hoc puO'nat, quo d illc 111 (lt ge
l»,{qJlé;'&'pd./ pa~IUm,&
adieél:a prœpofirione I<a/,M.""'giis difiorru interpretarunlS Ji~ [crx' fic:fi refJc~l
tdC~
..
' re
"
JI .
,lfCd{· Atq\1i Ct'MII1I1{,& ";t14~GI{
ab ;M.~/I'"
deriuari non
na)aut 1nbql,::tl\tna[lIs.
Scd ncql
eXlI,ne q'::t
l ' diéhS
1/
co'
�de Morb. Vulg.Comm. III.
~ias
propriè de vocibus dicatur. ~are
quida huius
pellatem ardentibus febribus euenirent, non propria
libri,omniblls, qux commemor:tuimns,ab- A morbi raeione,hxc annocae. ~are
qllidem pro (opod1caus,pro voces Lingux fcribunt,exponéres linguas
re oppre[si malè [crip[erunc ~fil1oG.Nam
efi hoc febri
k":~À8c;ar,
quafi deninél:as, & difficulter motas. ~as
bus ardentiblls peculiare, v t eriam perpemo !icirc. Nul
qlUde~
Oportebat, vt Voces muraueru t in Lingux, ira
lumq; propè dixeris eximinm e{fe aliud febrillm ardé
'lel pOuùs quàm voces,d1dionem Ka7fl'7l.8i1d./ in Ka147\8tium inGgne:verùm abundè ex hi[ce dllobus affirmaue '
f..IR.va, venere. Verùm iam (atis de diétione Ka74'71.80'd{,
ris compleri: fieim afsiduam, atq; eXllrencem calorerri
~on
O1agn o v[ni, vt inuera fît, fmura. Sat eft enim noe.
xgris [cneientiblls. Verùm hic fiatus cùm caput mlllta
e,hîc seneratim dici & inrelligi , propter defiillatiohumiditaee impleree, fopores aut omnibus, aut plerifn:01, qllxillis ex capite de[cendebar,lxfis vocis orgaque, vrcllnq; laborarent, (ymptoma attlllit, [ub morbi
nlS ~ml
vitiatamelfe vocem. Nam inhumidis rempeacce[sionem, vbi prani humores nondnm eo deuenefi~t1blS.&
cali dis defiillarionem caput replemm ven'raue acredinis, vt vigilias vehementes, deliria, phrenit~ldemr,&
thoraci,operxpretiG efi fcire:primùm
dmque concitare polfent. Ac (opor perraro febribns
d1[cernendi cauCa vtrum aIi:t cauCa hoc xgris vitii inardéciblls eft aditmalls,fafiidiii per[xpe. Non efi perd"
...,
Uxem, an ex vnlo-ariblls fit mOl-bis: déinde vt occurpetllllm tamen, vt prxdiéta duo,afsicl.ua titis,& demens
ras)n~
in tale quid incllrras. Nam offenfiories ex aere fi
calor. HOlTent vero, qui febre ardente tenentnr, raro:
prou~deas)
vbi &: quemadmodum fiam, toto viétus ge- B quare hoc edam annotauic. OE.od iam (eqllitul', Febris
n\~re
a tempefiate dominante diller[o infiituendo , denon acnra:aliqui fimpliciter,abfque negatione, Febris
tIlles . PrXterea, fi1 prx d'lcere con {'eqllentla
. ve l'lS , 1'd
acuta fcribunt:alii eum negatione in hunc modum,Fequodcertèex v(u vobis efi vt in prxfatione ofiendi:.
bris non acllta:diuer[am vtriq; [cripcuram,ratione 1nmus Pr:tCagiorum vel ad h:nc rem hoc commen tabeduéti probabilihabentes. ~i
omirtnnt negationem,
quod diuelliab ardente febre acnta febris neqneat, vci
te,Vtcorporis in o'mni cxIo affealls cogno[cas. ~are
nec Gtis. Alteri ideo (criptum cum negatione confir~ontei
hoc,la::(as voces fuiffe, prxteriraque diétione
mantes,quod raro iis, & nono exemplo acciderit cùm
etc:iÀ~O'a"
qllod iIli proximu efi,in[piciamus: Primllm
r;1I1\ hos ait, qui cœpilfent tabe[cere ,incidi{fe in id fopor,mm hxc febris. ~ipe
his quoqueillum aiune
phrn~oa
: [eclmdo loco ardente detentos febre,
{ubiunxi{[e: Neque magnoperè erant fiticlllofi:tametfi
ra?nrticOfque. Proinde cenfeas tabidis hoc affeétns
fit eriam febriblls ardetibus hoc pcellliarifsimum. E{[e
po l?ne accidilfe. Nam cùm muiras alias eaufas & coritaq; con(entaneum,ficut erant non gérinde fitibllndi,
lio fIS fiatus tabes confequirur , mm prxcipuè defiillafic eos non val de febricitaffe acnté. l otuit etiam quod
turn~m\apis,q
potÏfsimùm vocis vitil1m comica'
Hippocrates [cripferat, febris non périnde aeuta ,elfe
le; ~rl\
febribllS ardentibus,& phrenitidi per fe ra
ab eo,qui primus excripfit,corruptllm , err6rq; maG(Qs?C1S vltium non (uccedit, vt incipientiblls tabidis.
fe.Hic fe offert non parua de omnibus parhognomoni
Ven I~ ~ero
in hoc fiatu,qui calidus, & humidlls, & fine C cis fignis ql1xfiio. Nam fi remotis ipfis affeaus poreil
fpecies cô[eruari,alia his parhognomonicis [igns.er~t
dentts duerat,caput contingic affici, phreniticos, & arnobis ad effeaus cogno[cendos certiora:qnod qm côf, ecentos febre con[ecumm hoc efi communi de
fiiruat, volet iIla metÏto pathognomonica indicia appel
tio a ymptoma, non propcer priuatam morbi moli~
., 10
. 1'11'15,non .
,
lare:& qux anrè vocabantur indici:t pathognomoniea,
turnem .Deuccantur
enim pOUliS
unganaCsidencia. ~orum
feparari i11a non poffimr, & affe(),?artes Voci attribut:r: vt accidit in hac rempeflate.
~am
b
,~.
ff ' .
étus, vt ita dicam, confiitllunt elfentiam: Afsidemia ve
~t l
Vo' 0 rem vox fon01'a,& acuta a uecltace e lClmr
ro ex his funt,qux fxpe ilIis lecidune. Si xger ergo no
Ill. ":lS organorum rauca ab hllmidirace.
fit ,nec magnoperè febricitet aClltè,qna iam
t'
etiam ardentcs,& phreni- fitibundlls
nota elfe morbu febrem aClltam dicemus ? quanquam
lS ante Ver cœperunt poft tUa fri gora,qux
enim permultis febre ardere atfeétis elfe FaftidioGs côtingit,non eft tamen hoc affeéhls propriû: quippe mnlac plurimi mm diu xgrotaalii quomodocunq; xzrotantes fa/lidiofi fiue.
:ntJhabebantqi hi acuta,& lerhalia [ym- ~are ti edamneqi,
qllod vifum qllibuCdam efi,qui [cre dllxe
P Otnata
runt huiu[cemodi dllbicationes declin:tturos,eriam no
Ii
.
bis efi pronnntiandum,ab excrememis cogno[ci in p;i ' . _.
aeristU1ll0rtlm putredinem, quam pridem pepere rat
ardcdente e1ll peramentum, verifimile erat à frigore fllCce- -, D mis febrem ardentem. Neqlle enim vera in [ol~s
tibus febribus biliofa alui reddllnt, neqi bis [olls fyme
cÎtatl1 extrema hyeme i.mpllifam, in alttlm morbos eô- '
xis , id eft , eolliquacio accidit , verùm filllt
ha!c quidem
qllifuralll facro 19ni adGmiles. Alios igitur quofdam,
C"f'l
in fympcomatibus malis,!, exu.re,ntil!m rebnllm:_lna t3.
Cto i(}e~n
hl1ins generis,exponet, h6fq; ordine ab f.'t
men qui excerJ1ll11r,mulumod!ce fitlU1,~
cal~es
fePhre~tJmos
iam fcribit:ha:: febres [unt :trdentes,&
bris ferunt. Verùm in prx[enuilarune tlila qUldem e~
'.
fern/tl~,
a~ eadem iIla qllidem profeax c:m[a:fed dif
rant excrementa.Nam aluus,inquit,his pleri[qj ttnbatris re;~
OC1S affeais.Nam qlliblls in iecinoris,& venh.1'
.
h'
ta erar atq; exeremenra cruda excernebant , & mulca
~lt
h\)Ionem ' maxlmcq;
ln ellls os pranns umor 10& teOl~ia.
Viderur ergo Hippocrates fcbrcm ardentc~
tlt
br Os febres ardentes [olicicauerum:quibus in cere
afsidllitate cognofcere ~t}s,cloré9ue
exurente: tiene
1111. \
peruenic,phrenitis.
phrenitim per~tuo
dc!tn~.
,S1C entm,qllamùs nô pérera ebrium ardentium, qux
indefiri:mt xgn,neque va!tde torreanmr,per tOUlm au
t
fiid ,
[opore erant oppreffi,fa
tem morbum diéta duo Gnt f ymptomata febris ardens
elfe dicem r morblls:exitlétquc alia fcbri~
hac caliJior,
ta ~o t,lUhorre[cebanrque:febris non acu
vr & corpus fitndat, reddatque excremcnra bilio{a, &
d;lir~que
tnagnoperè eranc !itibundi,
fyntt'ética.Sed non appellabimr lrdens febris,nitî :l.d1.
iunél:a perpemo habcant per toeum morbû. paulo antè
~f,yrn
cornrnemorataduo, afsidllam fitim) qllantumliber biptomata propter cam qu~
tune erat tern:·
.
Galen.
'
)
Tom.II.
x :z.
t~re?s
caur
~in
febr~s
br~cefant,
%
F
n~tra:lio
1
•
•
vigebat,h~c
vd
�Galeni in Lib.II l. Hippoc.
Vbi de vrinis agit,quz accide11lnt his,[olet tradere,
berlhilc rerpetullm,& ardentem,faftidiofltmque calo· putan~,
rem. Pro inde adeft ferè illis intenti[sima Gris, & febris A nec addere bonllm an malum dcmllltÏent, nos
quxin Prx[agüs didicimus in vniller[um de vitiovel
feruidi[sima. At raro, vtÏ nunc, ctlm febris non effet
bonitate vrinarnm memoria tenere.Hic adillnxiffe puplanè acma , edam non périnde a:gri erane fitibundi:
to,quauis cas pra:dixel'at tenues effe,quod illis adfcr~
Rua: ideo fignauit, ficllt etia,m hoc) non pror[us fuilfe
pGiletmultas. Nidoclliffe memor fe multimâinev r;4e1iros eos, quando hoc etiam ardetibus febribus acci
nanun interim iudicium fieri, indicauit hoc loeo qua.~it . Nam parua: eife fignllm dementia: delirium, antè
llÎS 111ultÇ e!fent,l.1ihil tamen decretol'iifuiffe,neq; bo·
pocllimus,
ni. N eq; e!}im quo plll'garet corpus,& infeftancia aOlON ares pauca fiillarunt.
ueret, v idecur nunc molita natura mllltam vrinam:[ed,
Hoc in comitibns eft malignaru ardétillm febrinm,
qllernadmodumdidicifti,fl1dores,& deieaiones inter~
vt fanguinis profinuia lenillm. Et quid muIds? omnis
dl1m vt filperfiuitatis humonun in corpore malon~r
de naribl1s ftilla, vt docuimus,praul1m eil fignum.
fymptomata,excerni,interdllm expurgate natura: l~a
nunc abundantis in eorpore ferofi humoris [une vn.:
: nxv 1.
Acceffiones pIerique diebus paribus
na: [ytnptomata. Ide6que eis addidit, nihil decretor!l
habebant.
ob na
quieguam, vel boni. Siguidern redb~tl,gia
Et hoc quoqlle inter l'ara e!l-. Nam febres ardentes
rniam copiam eas vafa utilinere no poterane:vel quo,
B mordacitaee vehementi offenderentr ,itaque ad e'J{cl~
foient adeoql1e omnes,ita vt ilIa:,morbimultum a~l1i
acœdere diebus imparibus.
ned~m
eontenderent.Huil1fmodi edam hac ip[a tem
pcilate ven tris eran t excremeuta, vt eft fllprà diétu, ~
~ x x V 1 J.
Obliuio [ub accefTiones, Iaguor, vocifvero etiam [itdores illis crane eon[entanei.
1 t JI!
que defcétus.
Et oblillio manifefta eft:& monilrata freql1enter eft
de exitialibus effe. Languorem videturvelmidiffohttionem, & rcmifsionem appellare omnlli corporis par
tium, cùm non aliter ae re[olutis proieaa: appareant.
~od
quidem inter figna effe perniciofa didiciili, ve
alia quoqi iigna omnia,qua: hoc Iibro recen[llit. ~ta
re hic interpretanda [une ea ,tantùm, qua: obfcura videncur: & quz demonftl'auimus aliàs,[olùm meminep,non autem ab[olutam eradam eorum doarinam.
Extremi pedes, & manus his frigidioreS erant,& multû maximè circa acceffio- c
nes: quibus calor pedetentim,neque prob(! redibat: redibdmque ad mentem, &
loquebamur.
'
~XYI.
Varietatem [ymptomatum, guz morbi eius temp~
fiatis habebant,commemorat,qua: funtomnia praua.
,! xxI:X,
Detinebantur aut fopore perpetuo, nô
[omnolento,aut vigiIiis curn laboribus.
Nec vero decrerorii aliud in ita haben
tibus vllum aduertebatllr: Neqt1.(ang~is
rirè proR uxit , neqi alius con[ue'tus fie?a~
abfcdfus decretorius. Moriebatur quJfq,
fcilicet incerto ordine : plerunque (a01e~
circa iudicia:quidam Iongius producebatur,qui largiùs fudaiTem:
~
perniciofe habebant hze his accideban c, qu:t
ti.bi hic collegit febris ardel;tis perniciofç [ympro m;
,
ta: quorum quodque iam alldiuifii antè frequeneer, c
fit exitiaie.
t Ill.
Similiter phrenitici quoque habeb allt. '/.
Finita de ardcntibus febribus oraeione, trii{ie ~ c:~
a
qua: phreniticis acciderunt. ltaq; & hic eius verba
tendamus.
Sanè hi nihil iitiebant.
d
De phreniticis agit: fUiffe eos dicit non {itib un .c~i
non tam quod illis mnlta hl1miditas in ore ven.tf! et
' quo'd qua: paue
. b"atllr non mt
. e1h<Yer
,
a{fI ueret,quam
0 'fl~
& facultatem haberent ftomaehi appetitriceJ1l e'j{t1
.
v'
8:am.
"
.r. ua )CL '
.
Ne hoc quidem.ob[cl1rum ei ell,qui eahabet inmemoria,qux in !ibro De [opore tradira [unt,&in priori
bus commetariis.Cùm enim vigilare xgri apertis oculis non valent, fed conniuen t fpe fomni conciliandi, &
, N cc pllrenlticorum infaniuic quuq ,
vigiles tamen manent,vocÏtamlls ilium vigilantemfoquod vfu venic aliis:fed alio quopiarn
po rem. ~libt1s
G quis adGt Jolor,manifefièvigilabue
ma~is
ita affeai , adeo vt ne [peciem quidem tenuis vi- D terno grauiter peribant.'
..
•
• [aflllUe
de:nt [omni. Siquidé ifiis, glU eo [opore tenentur, vfu
S1· non prxdiceret: Nec phreniticorum
Jn
' ci~
efll
venic eiufmodi quiddam, vt medii inter planè vigile!>
ql1ifguam: [ed filliciccr dixlffet pra:(entes phr
s
.
"
'
. ereNunc
CO
interc:edant,& dormientcs,
c~s
vcGtel n~ pen e, non erat ab{urduOl acl~
couer lone ID lethar~un
faéb,ita dcfun8:os cuC. bi~
Aluus his plerifque turbata erat, atque
ctlm fit przdiétum Nec in{aniuit qlli[guam : pfobÎtoc
excrementa crudaexcernebant,& muIta,
{oporc perpotuo phrcnitlcOj' bre•
lius eil: pcrii!fe cln~
& tenuia.
cil, dcmentes : hoc enirn di[erimine folo, Cl~
pia,
phrenitim a.ceipimlls, nlllla re alia difiatcm ab a rO~
Vel hinc liguet , non attendere Hippocl'atem in diquàm febre. Mentis figuidem vtraq; noxa eil:fc /jta~
gnofecndis ardétibus morbis [peciem excremcntoru.
prillm in{anictium eft febre liberum effe, vt fcbIlC f\1~
Cmda itaq; dieir, & tenuia , qui tum tencbantur febre
e
.,
N on eH
ft··
~.
re pllrenmcomm.
19ltllr nOUllln
col'pore {lra~
ardente, deieciffo : nec vcrbum fecit de meris biliofis,
dis eolleél:is hllmoribus , vt cxcrementa com~Spi
vel fyntcxi, quas quidam notas effe febrium ardécium
maximas exillimant,
fllnt , cire fopitos illos ftmul & dementas etla(~.
do~
rt1
tas quidem ex multitudine & frigore [ucco crrefl\
l,
Vrinœ mult~,encsih{f'
decrctorum: Demcntcs)quod acredincm pariebit, & ca 0
di quicquam, vel boni,
pltrc[çCn~s.
EraPt
vc-
t
Ild
j
J.
Il{'
%t l '
�de Morb ...Vulg.Comm. III.
lLv 1.
, Erant prreterea' al'1er rre bres, de qUI'b us A
lam aéturus fum .
. R~uocems
. ad memoriam, quod poO:ql1àm f~prà
·
dlxerlt,febrium ardentium,qua: vigebant;ha:cerat natura:vtque hanc narrauiC;, & qu:c illis acciderunt ordine olllnia, & déinde rurCus dixic: Simili ter phrenitid
qu~e
h~beant,polà
iam diCputatione cl~ his pera~lntue:
Erant prœtereà alix febres,de quibus iam
llUis Ulm. Nam his verbis febrium elfe Cpecim"l~.
relll ardentem,& phrenicim ollendit. Febrem arden:111, qllOd perpemâ habeat ficim perpetua coiunétam, .
t;tulto ardore. Phrenitim vero, Vt qlJa: iie aCsidua,
vn aque cl ementiam perpetllam habeat.'
lt \' 1t.
Serpentia hulcera)mulcis magna.
Os muitis aphthis vitiatu huIcerofumque,fluxiones ad pudenda mulcx, exhul- B
~eratins,
tubercula foris & intus fecunurn Inguina.
1h
.Et antè quidem de his
Cermonem habuit. Verùm'
de vnoquoque féorCum agit,pofteaquam ad autll:/u~vrqle
generationem prodllttam facri ignis dib~ted
iis,gllœ nunc poft eum de(cribumr,omnirll el1\ofiendit. Hac ergo de cauCa eorundem ieellll1\el1\init.
,
L' .
"1b IpPltudines humidx,logx, diuturn<r,
a, Ortof~que
: genarum foris & intus ger
~lna,qu
mulcorü perderent aciem, qu~
Ocant ficos.
e
rltr'
~b
Papula: item magna:.
LI.
Apermm eO: ab ht.3Val', ql10d eft ~oe«p,
id efi,erur.ere,deriuamm elfe k'j{,~tfl1
id eft,papnlis, nomen,in
lis,quœ fponte exruberanr in cllte, Ha:c collant filperHuis Ccilicet humoriblls. Aeque qualitatem etiam non
iniuria (llbCequuntur , cùm tenues humores exhulcera
tionem potiùs, quàm tumores, creent: ae craCsNn tumorem pellemattollant. Liquetautem,qux nunc in cu
te fponee limt genita , eillCdem elfe generis, cum illis,
qua: in genis,& hlllceriblls prœdixit excre[cere.
b
~l1a
fe fel'llore, vel'ùm cralfa mate ria confiicumm:
Abunda- tlS
. humons
. lllper
r.
fi'
.,
ultas VI'detur d up l'lcem
ere
Cipec'
•
r' • ,
"d'~
.
ferè' h .Iem lU cratSmel,& tenUJtatls merentla, ve
let. Nllm,ldi5) &: traqui1lis tempefiatihus Cemper [o-
t I I.
Magnaaut quod mllimm occuparet loci aut qllod
l'
,
adiunttam malam,1 ex h
li cerauonem haberent,appella'uit: quorum fuccedit vtnmque humorum , ql10d diximus,vitio.
.
Qur ad ventré attinebant,rnultis mul- LIll.
ta j ncomoda euenerunt. Primùrn tenefmi
'multis cum dolore: plurimis vero pueris,
omnibufque impuberibus:quorum plurimi peribant,multi lienterici erane'.
Tllm humiditate xtatis, mm quia plus cibi ulmen-
tes plleri,nlltrimenta fçpe corrumpiit,merito [eneCmo
corripiebantur. ~i
cùm alioglli dolorificùs efi,& mo
lellus affettus : dolorificus:proptet tenfionem: molefius,quod aCsiduè deGdendllm fit: tum vero in hoc ftatll,quem plethoricnm fimuI, & prauis humoriblls fuiffeexundantem diximns,multi magis lienteria teneban'mr:.Nam debilitata facultate retentrice, fieri lienterias
didiciCli. Eft pon'o conCentaneum , ficut e x't intta erat
facl1ha5 ventris nmritiua, vnde cibos prorlils ait paulo
poll eos fallidil1iffe:fic retenrrÎcem etiam fui!Te Ia:Cam.
tite :tlll nif! peculiariblls veens exercicatÎonibus ven
, 'r
•
DyCenterici, neq; admodum grauiter. LIlI 1.
'lab'scorp
llS,&: tomm llllln;s,concltelqi,coplam acerIS cr~l
.
C
Ir
,.,
te
r oUlorum hllmorum & temllum: ralloru,proConCentaneum erat inferri hoc prœdittis guibu[di,
P r lOCO d'
ti n
r lam' renuium &:, aquoCorum, quo'd vacuaq\1i
non grauiter œgrotarant. Sed nulIus is eft prxdi. l01Cllr
,. 'argllmentllm temuraus,a
. . 1UU5
elltOn fi.nt, Eorum
aus.
lmo vero cOntrà magis, & priores omnes, & qui
' r vnnœ:
t> ,
Cr.'
,.
'd omne produc'enlllS ,filml'1 elqi
ra tSmeI,qllo
ante
lientericos
ditti Cune teneCmo labora{fe, grauiter
ur
titt '.& plurimis eO: adiunttl1s Copor. HIS ergo meçgrotarue, ~lare
eft forta[sis Ccriptura corrnpta:guolip~bus
ad oculos afflnen tia vergebat, hl1mi~a5
modo in muids libris aliœ mendç mlllta::,à primo libra
taura Ines fecit ob tenuitatem , & genamm germma
rio commHTa: , manferunt. Nam rettills Ccripmm Gt:
te hu~site,Nam
quod ex humore in oculis manaHique admodum grauiter. ~idam
vero diB:um aitir,
llehUlll1'd exiret,fecit lippitudines,hoc eO:,cum fluxioNeql1e hi admodum grauiter .périnde ac, Multi dy[en
fcens
a,~ aquo[a, Cra[sius vero partibus adhœreterici no nlerut: volence indicare Hippocrate ex hoc,
verd c ~IS,
tubercula excitauir,colliu modo. ~od
generationem morbi, non modllm. ~.idam
D ~rauite,
lt
res pepra ~I hllmoris in pro flUldo oculorum erac, dolo·
quod
dyCentericis
nullo dol ore affettis adiullétllm fit,
t X.
erlt.
ideo dicum,N eg; hi admodum graniter, ab ~o elfe adiunttum:vt imelligamus lientericos nece1fano e{fe do
lllllfXpullulabant cùm aliis in hulceribus
lore vacuo~.
LV.
ta)tulll in naturalibus.
att
hic~a:
~ateri:
craCsimdine in genis excreCcebie,no
& fi q/ lU, verùmin pudendis quoqlle extitilfe ait,
crafsit~
pars alia fonè elfet exhuJcerata: humorum
tias q1le, Vt diéhlm cft, eiuCmodi efficiençe excre[cent.
tas filngos vulgo vocant.
tred~buncli
'e
a:{l:ate multi,& alia,quœ pU
'locantur.
'7-"
Atqlle <>
Ph qll d commoraremr in corpore praulls hu? .. ttedo'
r b
..l' ,
qlle lPfa E mcretce ae: xllate veru exciplenre, necalidi 1110 ~fias
habente, multo magis euaillit. Ide6qi
Qnendi r 1 ph!rcs,& prioriblls deteriores viguerunt.
IUUs COlm carblUlcltlum ex cali do quidem cf,
Galen.
tno t
Aluus blliofa,pinguis,renuis,aquofa:atque ip(e morbus muIds co erupic citra febrem , & curn febre: tormina doJorifica,
prauœ item ,reuoluciones : m~lrou
qu~
in corpore merant, fupprdTaq; crant, CXltus: quœ autem de[cenderent, dolores no
toUebant, multxtiue eranc corporis partes affeax.
Prç[e.ns fermo omne gemls cotÏnetmorbi,guatenm
natlua inter fe homines,a:cacibuCq; & viéhl diO:an t, Er
go cùm aliis alius abundaret fuccus, à fiam aeris hune,
Tom.
JI.
X 3
�Galel1i in Lib. 1l 1. Hippo'c.'
hl1tnorutn,& tenuitas aquo[a erat aceruata ~ frigida illa
vt demonlirauimus - ~ auxit tandem putredine excipiente ) putrefaétio pro humorum differentia colleéèomm A quidem [ua [ponte vtraque,fed acquifititil1m à pl~re·
dine calorem mutais .~are
in quibus exccllebat la~
variabat. Iam qUIa hzc inlocmm fe cnique zgro namra
putridus calor , crant fitibl1ndi : in ql1ibllS noridum, hl
imbecillimum conferebat, multis, quia [atis mult! hocontrà merito non fitiebant.
mines effent)contigit parcib,us la:di.Proinde erat probabile naLUra blliolis, & iis, qui in xtatis erantfiore, &
~. , Ex his,quos febr~s
tenebant,alidq;, ne· L
folicicis) iifqi qui laboribus [eCe & adminiltrationibus
mo circa potum.intempeitiuus erat.
Gôficerent,ha!c abundaffe. Pinguia fyntexeos effe ipfe.
Poil:eaquàm priori,capitedixit, de iis,qlli ex ventre
figna dOCllit : Aqno[a , tenuis , & [ero[œ humiditatis ..
laborarunt,quod-partim fitibllndi, partim non effent:
Porro multos dicit hoc morbo laboraffe,hoc eil' ,deie
hîc nunc de zgrotantibus fimul cum febr~
ait,non ma;
ciffe talia:etenim citra febres hoc dicit qllihu[dam accidiffe. At exims, hoc elt , vacllationes illis ait contignoperè vllllm fuiffe fltibundnm,neque vc medics~o
effet audiens. ~od
hinc eil: faéèum,qnoniam no pe r•
giffe multOrum,qule inerant in corporc,& [uppreffa e. inde his muIra , copiofa, putrida fanies in ventrem, \ft
rant:quod forca[sis fignificat,cùm eciamnl1m multa in
corpore retÏnerentur, tamen multa exiilfe ,quo minùs
przdiétis,confiueret.
"
e>;eûtia dotores exoluiife. Nam quî fufiollere illa,cùm,
Vrina: multx 'erant:neque erant il~
L~I,
quz [upprimerenmr,effent etÏam multa,poffcnt?
t;
-
-
1 VI.
'
qux offerebantur, œgrè admitEt h~c
tebant. Nam purgationes multos offendebant.~orum
qui iic habebanr,fubirà
~ulti
peribant : muitis malu111 producebatur.
Oblata potelt dicere tum omnia in communi remepriuatim cibum,& potione.Purgationes,qlla~lm
fecit mentionem, vrrifgi poffimt annumerari. Nâ
nihil conmlilfe ita affeéèis remedia , vc ille nihil dicac,
in aperto e11:. Siqllidem cùm mlùti morerentnr, nullills
crant v[us omnibus iIlis auxilia.
~a,tum
y
't
1 I~
B
c;
trc
poru ingefto, [ed illum excedebanc:m •
que eria vitiorx erat vrinx r~ditx.
Ne q
enim inerat crafficudo, vel concoétio, ve
proba purgatio.N-am purgationcs pe: ve
iicam commodx, bonum muItis ported:bam.Plurimis Vero [yntexin, turbatio oe,
dolres,iutnac~&
nulla iudici.a, ,
I
~x
[unt diéèa,c1ara omnia ftmt & memoriam,n o
' . . fer
•
'.
mterpretatlonem pofilliant. Ipfe nangne [llpenO n ,
mone,que ego expofni,non ob[curè ofiendit,effe cu[ll
vrinz [ymptomatis ratione vaeuentur fieut [udo re5 , '
vomitiones,& deieétiones.
'
.
Il,
Vnoquc vcrbo, qui longis morbis, vel
Sopiebamur in primis phrenitc,~ql1
I. ~
acutis cenebanrur, vétris vitio omnes prœ
çipuè exanimati [unt. Cunaos nanq; ven C febre ardente tenebantur:rum etia11l10
liis morbis omnibus maximis,quod (cbre
ter fufiulit.
adiunaam haberenr.
Et pems quo que illa longifsima, quœ nonra xtate
a:
vulgata efi, per excremeta alui omnes propè peremit.
~a:
euac~nClr
,erat [yncexis. ~od
quidem effe
fymptOma videtur in perpetllum febris,quam pefiilen
tem priuatim vocitat,qux homines etiamcirra pefiem
corripit,.
!: VII J.
tClltla.
, x.
comes erat, ~
Omné[que,in quos· equidem tune inciPlerjfque vel grauis fopor
di,cibum, quocunque dctinerentur prredi
vd tenues atque parui fomni.
\
"
• ico·
. r
.8:orum l11orborum,fail:idiebant:muIri au
G ralUS
lopor,:!. guo xO'rè gUIs excltemr, acclp (4'
qui tenues &. parnos Oc
dus eil:: cuius contrarills ~lt
tcm,maximè ii,qui ex his erant,& ex aliis,
' primus his,gul
" buS cra'.
mnos h ab eac. nO.
'<.!;!orumaccidit
'lui in m a-lis eranc.
D fimdo,& copia eXllperabat frigidx materiz:alcer,ql\l
Edam hoc fymptoma omnes cepic,qui in pelle diuturna,gu<c modo viguit)laborabant: quare faétum eft,
ve multi morercntur. Fortirsimi ergo, qui vim fibiipfi
Oldferentes, cibum oblatnm affilmpferunt, omnes ferè
fuperfiites fuerunt. Plurimi vero mori,quàm comedere quicquam pdus duxemnt. Acq; hxc ip[a eci:tm acci
~i{fcls
videntur, qui tllm xgrotauerunt,maximè vitlO ~entri6.
Etenim & huiLJS
Op~lS
, ciborum appe-
~
cti
Soporem creauit materix crafsimdo,& prxte r
n
teros l1is,guibus erat affeétllm caput. Elt alltenl phrc •
cicis affeétum per [e:[ed in ardentibus febribus pcr a~.
cidens.Ni febris calor prauos humores,qui tUnC cr
di,& frigidi abundabant,ad capuc filbuehic.
ca
Erant hi (itibundi ,illi non.
. De his hoc I~c?,qui
ah-lO mrbata,vt ipfe appeJlallit,
CJtra. febr~
afhc:ebanrllr, [c , r~onem
habct : quod eft
ex hls velb~
c1aru,qua: [l~bdt
: Ex his, guos febres
pomm intépellilJllS erac.
tenebanc,ahaq:le,nem? ~Jrca
Apertum en etlam ex 1lIS,q~
filprà diximm cur non
tlfenc fitibundi omnes,nec fid liberi. Crafsitudo cnim
bus putrida cenuÏtas.
ra
MuIra prœtereà febrium alia gCllC
vulgabamur, terrianarum , quartanaruV~ rtll
noéturnarum,cotinuarum,longarUrl1,
garum ,fai1idiofarum ,i nconil:ami unl,
~Ia
m:
%
1_
J, %111
.' .,.
.
ù Iii mot
humores noxu crat dJllerfi,ldeo e
'J'li c
A
bi)tlun plura iam incidcrunt febrium genera, !ne~ci
autenl intermictentium qux numcro tres [unt, ~u ni·
' TertJan
. aru
dlanarum,tertianarum)quartanarum.
'd' q{la~
.
,
'guOU
laqllO
.
.
d em, & quartanarum nommatlm pnmum.
rum vero dicendo noéèurnarum. Nam carum ~"d,.l1r
ri.
, rf"
'
•
d'III a.cCJ LWra'
d up 1CX CH
dllTcrcntia
quacenus ha: mtcr
mx noétll)inde diucria nominainllenerll nc . HI~poC
l~
tes earnm, qux tum vigebant mentionem fe~t,
q,QJ
,
ua q'
crant noétllrnx. Memoria icaque repctam Lls e ',ù(l1
n,,'
Ill:
�de Morb. VuIg.Comm. Ill.
cùm &primo libro: &. {eciido M01"borum vulgarillm,
tltm multos feparatim xgros adduxerit, tum in tegras A
ft~mpeas
per[cu
~ ls,nu(q1am
nec ql1inranâ, nec
fcpumanam fcripfit, vel aliam fcbrem n1ll1tomm diefllm. Nec vero etiam in tertio libro V ulgarium morb~rl,neqj
ancè, neq; pofthac ad finem vfqlle. Vnde
mlhn~et
venit,illa, qux primo libro Vulgarium
rorborutraditafLmt, infraétaab alio fufpicari, vbialaS e~
quanana febre plnrimllm diemm fiatuit. At'Ïn
r~dlé:a
orat~ne
inrerminenciu genus propria appel
atlone non nominawt qlleadmodum continuaru., fed
eU râ.tùm omnes eius fpecies perfeClltlls: déinde comllluni nomine conrinuas indicauit,quarii febres ardenprœdixic,& phrenitidas. P otleà longarnm nomen,
..v.agarum prodidit:vbi mihimemor fiseius, qnod eft
Inltlopropofitç oratiànis diéHi,febrium ipfilm omnia, B
.
t Xv. quœ COllegit,fpecies appellare. .
:$
Otnnes ber cum multa turbatione erat·
~oniuax.
Ventres enim plerifque turbà:
tl CUtn horrore:füdores non decretorii:&
\Trin~
.eœ, quas fuprà defcriplimus. Hxc
ant
t
1l1oru plerifq; longa. Nam qui ipfis
;. fc~[us
fiebant,l1on iudicabant ~ Vt in a,.. ,
, ~S.Ol1ia
quidem omnibus dtfficulrer'iu
lcabantur: vel omnino non iudicabatur,
Vt~ producebantur:his vero muItü maxid~c. Tall1é horum p' auci ad oétogefimum
I~lt'
d'
. C
ln lU lcabantur.Maximam partem tcreliqucrunt. Horum pauci moriebâ
t ~re
bur,CJe ~qua
inter curé, qua non decumbe
ant. Muitos ~tiam
in aliis morbis tumotes
ex'
b
.vero
, ta b<
d
CIta ant,prét creterts
lOS.
,
~)4
Copia vrinarum paru bonal'um, Cyntexes
malx:culIes renuerunt cotinentcs, & muita excreares coéta" & liquida, minus tamé
cum labore
' .~xeria
fi quado ciTent diffi
ciliores, rur[us lenius omnibus purgabantur,qua: peB:ori illcomodabâr:raucedines
no mordicâtes: neq; fal(ugines quicquam
molefl:abâr.Lenta vero,& alba,& liquida,
fpumofaque mulra caput dçmitrebat. Ac
inulto ·hos & alios maximu comitabarur
malum fa{1idiull?- ciboru, Vt fuprà docuimus.Nam ne potum quidem libéter eum
citra fitim degebant.
cibo [lJ1eb~nt,fd
Dixi edam fllprà,repleto in calida, & hlImida, vendfq; vaClla tepefiate capite, ex defiillatione in p111mo:nem defcelldence tabem côfiiciffe, cuius eciam pel' fio·mlchum pOl' cio in ventrem delata,el1m turbauit. ~:I!
déinde dlxit de tabidis,& fi iis 1 qui prœdiétorum memi
n ~ rl1t,ca
funt,faciam tamen vt qux videbunmr,referenda,halc dec1arem. Primùm hoc inter ea .efi,ineii;.
t~ vere ple1'ofq; tabidos obiiffc, ex aeris immlltatione.
Dixit enim extremam fuiIfe hyemem afperafl),& cirCl œqllinoétium iam Aquilone fpirance ninxifle. ~:l
t.l.bidis conuerfiones infefiifsim<t umt, itaq; alltllmnÙS
edam pernicioflIS eft. -V nde in Aphorifmis eli ipfe dixie tabe[centibllsaduerfarili elfe. Et quidé Aqlllio par
ti')us thoracis officit'vnillerfis. ~tare
in Aphorifmi.s
aic,tuffes,raucedines,latèrumdolores ,& peétoris exiiaru 1Ï1Ot hçc vi
,fiere,flanre Aquilone,prxcipuè ql\ibu~
:tiofa,& capllt rëple.tü deJlillationê dC1.-luaI.,V ndea!H-ate mffes dimt rcmi(sibres fuiffe,hoc.eft, .imminuras, &
a:fts,~
moderaciores.Nam fuit, vt ipfc [cripf~,ena
calida, v.t edi~lCtfo
principium il1f~qents
amumni ta
bidis inimiciCsimnm. Dixit enim : Sub aréfui,tm rurftis
tnl\rrœdictas dicit omnes febres adi,unéhm hablIilfe
fiante Borea multUnt pillit. ~èd
àmem' longo (patio
Pon~at
turhationem:mox ipfe,quœ eflet nubario ;e ~
prodllCerCtllr
no
fohlm
tabes
,ced
&
alli .morbi, in call
rôle~ifb1tq;
eoru fymptomaca. RehqlIa, nifi prio
fa
craCsities
fuit
marerix
nihil
habencis
fila [pote acret ~ Vt.
e~lnt,c1ar
flInr.
.
dinis,&
caloris,fed
die
à
putredine
ml1tualltis.
Planifsi
ax1 m<1, crat,& grauilTima tabes,hxcç};
m llm hoc fecic hifce v.erbis: Rallcedines non périnde
inYl1110S pere mit. Na cu muiti hyeme cœ
mordicantes, ne-qj [alCugines qllÎcquam moleftabant.
uenr
rn
.
d
b
"
Lenta vcro,& alba, & liquida, fpumofaqi milita capne
tirn '. aXlma ex parte ecu uerut, par demittebat.
~od
reliqllG eft huius capitis,omne me~céh
elfe ful1inuerut.V crllm ante ver, D mori fLlperiorum clamm eft.
.
b
1
M'
plu .
P
quo
fl~ate
1
tUŒ ccubuerant,ferè peri~unt,lqo
tù cs ncminé reliquerunt,remiffiores tan-
fuerum. At fub autumnum 0~u
ecubuerum, atque muId obicrunt,
tu~r
xgrotabam plurimi diu. Cœpe~fetglU:horum
plurimis [ubiro ex his
feb Cterlores,tum horrores crebri, f.~pe
.
r. d
. - 11. •
ni fr'rh.Co. nttnuer,
acurx:m
ores mtcpclli
'ra't fl~d,tnu[i
perpetu6. MultUln vero etat. v~us,
& vix ..eis calor reuocari pote1ùG •fi ~tres
varlls modls (ubfiiterunt,rur
inf~é\btl
fiebant ~ubric.Q1
pulmoné
ant.lper aluu omnia rcddebantur.
.caen.
LX VI I .
Grauitas corporis cum (opOl-e.
Sxpe en diétum,emoricnrc fui:cntar,~
corpomm facu!cace,qux 'pri~em
.:lb
mr & 111011ebantllr,gralUa vlden.
motrice
::1 vt leUla fereban
1
ferè omnibus tumores fiebâr.
, ~ibus
qui in aquam inter cutcm e~uprnt.
L:le VII J .
Non mirum,fi propter ab~mdntI
crudorum humorum ad hunc affeétum qllldam deuenerunt.
Horrebant, & [ub mortcm delirabant.
l X. I X.
Cùm prauicas humorum ex plltredine parta in cre[ceree honore corripiebanmr , & dclirjo IHo~
r efu
t~
• '
"
CI
pons,gllo euamexplrarunt.
b~m,pituo(
Genus erac tabidorum,glabrum,{i.lbal- LXX.
[ubr~icüdm,
cadium,
Tenu.
1 1.
X
4-
�Galeni in Lib. III. Hippoc.
humidiores, has par erat, ve & qùœ nec Facitè Febrj~uS
.
leucoph1egmatix, ac quibus Ccapul<r in
A corripiebanmr,nec biliofis affe-étibus,in folas incdl~
lllorem alarum prominebant , mulieréfq;
capitis deHillaeiones,itaque intabui{fe. ~i.a
vero [,nfic. Iridem melancholicurn genus, & fubphe Hippocrates, GenliS tabidorum erae glabrii,fubal
bu m, pimieo{ilm, filbfLIbicundum.& fermoni eeiam c~
fanguineum.Febres ardentes hos,& phrefios in(eruie,dignll rnihi hoc quçfiione vi(um efi.Connirides, & ~yfentriœ
tentabanr. TeneCmi
fencanellm erat non CXhOS, fed glaucos poeiùs dic~re,.
quod hi partim frigidi, parcim humidi, panim paneet
iuuenes piruiw[os exercitabanr: Diuturfrigidi & humidi temperamenti elfe videâmr:quo rnf1l
na alui profluuia,& acria excreméca, pinnihil cu pra:(enci difpucatione pugnac. Comparem us
guidque bilio[os. '
hm Cllm his infantes, Scy chas, Gallos, & Ger~aos,
qui planè temperamento [unt hl1midiore , frigld lore
Corpods formas eomm,qlli rabifitis morbis corri
vero non cicra controuerfiam. Mihi igimr vifum ell 0"
piebancur,reddit.GlabrÛm igicur,quod efi d~pile,n
perx'pretium, vt de colore ocnlorii cxliorllm h~bew
car iuito frigjdu~
temperamemm: nec hoc ad pueros
tur quxfiio.lnterpretes libri. huins Empirici ql11defll,
refermr : femper {ill1t enim hi proprer xtatem calidi:
v~aq;
cum his Lycus, vc alia mlllta,hc hoc O!l}jfr~
cau-,
{ed ad adllicos, vr in comen cariÎs De temperamecis defz inqui{itione prçcereunt:Hippocratici vero qUlda~
darauimus. ltidern alblls color: vbi quidé miror, quid
prxpofitione (ub,ac1diderit,fubalbulll dicens . N am in B ,temperam}!nci elfe calidi fignllm ca:fium , quidam. ficcl '
dicunt. Sune qui nemrum iam addant. Sabinus qUl~ea
rublcundo reétè fanè diétum eft (ubrubicl1ndii.Didicihoc demum fatis habuie dicere, CXhum vero qUI;e .
..ru nangi rubentem colore calidum denorarc temperaficcum,opportunl1rn efi tabi:Neque caufam,cu r id Jefl
{fc
menturn:Submbrum nô période ac album frigidu:no
p(crir,addnci t:neq; ~lb;qius
hoc efi adiunétum,e e
:tamen ecii calidum,gui vero alba pimiea afflllûc (quos
omnia frigidiorîs temperamenci, ~ humidioris fign::
.Grzci 'htf'vk.IHp"JI.Ei'fl.t'l-rfar appellanc) fi qui haben1lls craNum ergo pro gl:ll1cO Hippocraces cxfium fal.filS V _
-ditorum in libris de temperamencis memoriam, citra
cabulo fcripfit?Nam quid dicas aliud?Sed hoc 111 cOOl
controuerfiam [unt frigidi temperaméti, E fi his molle corpus,& tumidills ql10dam modo, propémodG v,e
.n:UI1! fit co~fidera
propoGmn: Ad rel!qua~.hm:â
aquaaffeais inter cucem,quarn leucophlegrnarii ippel
tlOOlS pane accedamus : Num m morbls cabln CtS 1
cum ptxdiétis edam -.j]6pUi'4J'1r, idefi, quibus[cap.u ~
tant. Itaq; omnes hi (une planè frigidi cemperamenti.
in modum alarnm
p,rominenc, commemol"auie, glU
nO
maloru plePiruicofi vero, vt aud~ifj,temprn
,.
1 r:lni humorum.Pra:cereà de c~fis,(emélq;
de oculorurn
pr~Kce
temperarnentum,fcJ. propcer vitiofam (10. ,
.
b " b' ft
. " fi eHl'
' ~olrib1s,n
commencariis De temperamentis didiciC1S gllram,o noxl1 ta l unt. Probahlle C:lrn ee 'J"$
figuram natiuum ealorem (eql1i. In fine, vbi d7ablfi~:r
JUnon elfe exifiimandum pro cer.cO ex cali figno de to
.traéhr, ql1ando Hippocraces adiecic, Eernllileres 1 {i
lius temperacura corporis,nifi {olomm oClllorum,fed
neque horurn qllidem euidente1; in pr:cdiétis. Nam pl'i C animadllertendum dt, vcrum noc mO,do dixerit, quas
périnde,ac viros,tabe fllil'fe cor:eP~
.dicas,m~ler
mùmoculos, quix.trP7JP;, hoc.dl:~a(u
vocanmr, qui
qux eranc eonmdem generurn:an licet his nOUS cre..
: ~nc
, confidéf4lndllm', rellocandlunque.ad. memoriam
rent, f~eqltncs
tamen dicat in hunc affeétllm mU lLli
Voeca qUZfCl;ipfit, vbi ait: ."
,!
rès incidi{fe,cùm hllmidiores finc,& frigidio res , vt;ir
âf)(.76'T/~Ye;!ptrVJX«R:i
"JI.~rlù
1
qllofdam viros.ex [uo CUiU(gi eemperamenco ten[a~(I:
Déinde "bi videris rnultoslcooe.s, ira inemorîœ cdIor
oculorum mandâdus efi,vc valeas, cùrn in hominibus
hic per nmltas mulieres ex eommuni. :. Eguidc~I:(re.
que cen(eo confèntanellm elfe. Nam eft verjfiJll "{lIL1
,confpiciacur, facile agno(cere:eÜ01q; videantur illi t~
.
. .
l'
(llentUeiLlS
-les eITe, cemperamenturn quoq; , qltoà ad oclilos amquentlores
VIns mu le1'es, propter cemRe ra
,ner,calidum & ficcum dices. Ad huic non paTUm mnlta
,comune,cabe captas e{fe: ae prxcœceris itlas,qu~
bdi..
in prx[enci orarione repugnanc. Primùm enim cu fi ierant generis,cuius recenfttlt viros. Qlia vero bl\us
gidiore temperamenco cœfium collocallic. Pofieà bi' dit:melancho~
genus,& 41b[an{YuineUI11, fe ri a&
lio[os appell<\uit, quafi ab his di[sidenfes , cùm apcrcè
;1rde~ti?us
prœci.l~
~life
& phrenitide a~e8L1JiCl$
fine hi téperamenco calido,& ficco.Imo VC1'9 ipfi mor
memonam,qux dldIClmI1 S,rellOcernus, qtubns (llho libi,quos defcripiic à corporis formis, fignificac primo
fanguis,& calidlls generarnr , prompcè in rnela~cip
loco relatas elfe omnes frigidiores , rubicun,dos cali- D corum humorum hos vicium deuenlre. QE.are" (e
•
.
1tam b'lJ cm acerual,
ler ne , c:1'
diores bilio(os abudè calidos. Nam hxc tempellas in
non 1los,qll1atram
Jammu
corpo;e videmr humores acerualfe, & reple1Te. capuc:
qui ad generandam eam cirent appofiti:qui fa11 c.,;e re
lidis arripere tur morbis quod natura eflènt cal~
I~tui
ldqlle omnibus ~orbis
commune fuüfe , fed fl~
fila
. \f
a
.',
lupra..
i ' d'1XIe• pl~rJ'
qllemql1e morbo alium alio correptu , pro [ua ClUU[q;
mento
al..Tllm
cfi.PofieaquamalltCm
tofos elfe cabificis capros morbis:nunc addita biS. nel1l
~atlr:
Alui A.n'Xiobus,acr~
d~ieétonbls,pgu
. . r exerclt.
. abant
te, d"IClr: T ene[mi illuenes pltlllCOlOS
{Ii. t a~ J
bll[q; biliofos. Nam ipfe in Prç(auiis dixie,pingllicudi
pe guàd nOI1 tancllm nacnrale tempra~un
e ;qll'
nes innatancesfimlles aranearurn ~elis
repra:hendedas
committendl1m renc[mum pronllm , (cd a:taS qU(ll ill'
c!fe. lndicant enim fynccxim. <4!are biliofi merlto in
calida e{fet: vr ex ac1'i)& pucrida pimira cenfl1
inciderunc ofiendebinirqi alui de. l~ tefti
febres [ylteaic~
ieétionihlls. Rubicunçli vero '& ad melancholi5 appoG
telliO'amlls ormm. Siguidem rrantim ad re&~
~Jn,"l1
~
.
alS 1 V'"
ti,& cra/Jo [an~lie
catid.6q~
pra:diri no iniuria pnrenum ca pituica exhulccrans ,ad excrtlon~
'Jjt"
. 'd e fil~,&
9'
"
•
n1tJ
f:bre
ardente correpti,&
etÏam cruencis
regros ir1 tani c. Tenfiones au cem, & defidend; CUpl Ll'oi
cl yfe~trl1s,q:m
fieJ:i ~tuic
maximé. Dlpi~cs
enio;
rcm vchementiorem habenr teneÎmo labora res , q pO"
eas fClmus elfe. lnteftmls exhl11ceratione erolls atrera
dyCcncerici, proptereà quod xurè pitllira excr~J
h~"
differen.rialll,.alteram. cùm copiofils Cangllis per venas,
~elhcorpib , .
enim prx cra(s~ie,&
vifcorateJ~I·,: D [~>
:luté c{fent
qua: ad l/1CefilOa perunen C,I"UaCllamr. ~x
re[cJt,non vt Ralla bilis llatim permear. e na. aiO'"
..'
. "11'
f1,tcur~
vel çalidiprcs t~nûm
vel frip~oes
umul &
tem b1'l'10fi15 antca)dlcebam,menco
l 15 ile resdeJC pC S
th
'
1" •
a
�de Morb.VuIg.Comm. II'1.
6,8
nes efi"e propter pattidam, flauam, & amaram, quam v 0
pUt in hxc verba : Aeftas ferena erat ~ " & calicla ~ m;lgni
cant,bilern:pinzues vero propter colliqllacionem:ql1i- A erane XflllS. Etefire pami non continenter [pirallerut.
bus excrernenus ob colleaonun copiam vitio[omm
Q!.ar:: par erat, moderatiores xftate morbos ellè, ex
humorum longa [ucce[siffe profh\Uit;vencris.
hllmorum, vt diétum cfi,onos eXllperantia,C]ul incnnte vere potifsimùm prodierunt. ~ia
illud frigidum,
LXXI,
0 mnlob llS,qUOS '"-,
r ° fiunus, ver
lUpra dclcnp
in alcurn corporis repllierat,iam refias,qllx iIlud lquallida , & calida exccrit, iimlll & ad clltem maillm traxic
erat infel1iffimum , plurim6fque fu(tulir.
& digefsit eil1s ponionem non minimam.
hllrnorem,
Aeflas commodiffima , miniméq; mulcos
~o
tempore fi Etefix fpiraffent,morbofi.lm hllmani
perel!lir. A muno rurfus, & fub Vergilias
corporis Hamm omnem abtrerfilfent. ~ia
vero eius
fupererat pars, moxque fi.lb Ar811rum fIante Borea
muiti interierunt TeT«praicl.
"
mulcùm pluebat, humores, qui nimis pel' cutemmaV~tior
humore,qui colle8us erac,in corpi~
pro~
nabant, rnrlils irnpediti funt, & in profundum corpus
fu~d1tae
retrufo ab aeris frigore, quo ex~rma
hyeme
impulfi. Hinc deintegro xgrotare,mllldgue mori cœ& InCunte vere erac infeftus,haud iniuria maximè quipemnt. Hac ergo de caufaxgrotantibus id temooris,
d.e~
tabidis, Vt antè di xit,& vero edam aliis vere cona:ftas no~bil
profuit: non quia morbos, qui hyeme
llglt perire.:œfl:ate:quœ [erena eràt,& ficca, omnes rele
cœpernnt , e1idi fit probabile a:ftate. Tametfi ita fe ha\Lan: lterurnq; aere [ub Ar8urum in humidu verten- B beat res, vt qui hyeme emer[erint ,mate profIlgen!e,lllerità muId totO amumno ad occ:tlum Vergiliarii
tur : & quos produxit a!fl:as,hyeme, Aefliui iiql1idem,
~nfie
pra:fentis fl:atus,qu:l.rtana febre perierut. ~a:.
& brumales morbi inrelligendi filOt, qui a!fiate,qua: in
alll exemplaria ad[cripcnm habent,ql1arco:alia, febre
. namra fila conllat, & hyeme prx cxteris exifil1nt. Ica
q~rtna.
~ Ei qux his fune vemlHora, literam t>. qu~
enim in Aphorifmls Hippocrates dixit: Ac morbi o~ l~ hteris efl: maior.Sune quibus nihil eft omnino admnibus omnes temporibus anni &exifl:unt, & ingracrlpti.~
icaque cu 1 (cribunt nT~'piI,boc
efl:,quarlle[cllnt. Sunt tamen qui cereis anni temporibus emer
!O, <}llaredatÎuo cafu elfe id diéhlm iudicat, hoc modQ gant, ingraue[cantque. Sub hxc qmt vere regnant a!l%e~prtanu:
MuId die quarto perierunc. ~i
fine l,
gricudines, ql1X xfl:ate, & alltl1mno,hyeméque,recen~ el~daitm:f
elfe hune antè expofitis in prifuit: nimirurn vbi nihil in aere innouemr. Nam fi ve~o }bro Vlligarillm morborum volunt,& qnartu elfe
re eodem d!e modo calor, modo algol' intendatur,
t'btu,comemoratis [cilicet di eo tribus iUius librifl:a-:morbos ait amumnales impendere. Neque enim ceml~.A
quibus in exemplaribns pro quarto,t.. tatum
porum allnÎ nomina) cxterùm tempèramenta cerras
qui:d a fC n pnlm,idem fignificatur ac quarto. ~od
l1:lOrbonun formas commÎtcunt : qua: vbi varient,nol1
elllnonaliter,atq; not:!! à Pamphilio Mnemone fcri ..
poffilnt non vnà lecl1m morbos commmare. lam ve~t:e, fymbolicè videmr pofitum effe. Atq; hanc vetero propofita oracio mOl"bos vulc, gui hyeme exticevnam leétionem lano[cunt. ~lidam
qui hxc deRc C rtInt,xfiate repelli, ve\ li vicioro fit xfias cemperamenco: Cuillrmocti clim :tUgllando in Cranone fuiffet,car:h~ ere lludebanc,coml~ta
[eriptura feCerllt Tfae(Ci~l,
.
bunculos fiatim excitanit. Q!.alls'u in prxfenti effet,
n
' quartana febre :.atque hanc elfe tOtam oratloplurirnos malomm fi.lccorum & putridorum abnndan
.e~ fiatllerunt : Autumno rurfils & fub Vergilias,mlll
cia auaa, & iam pmrefaéta peremelat. ~am
ob rem
tantllm legic in filis
b ebre qnarcana interientnt.I ta~;
mendacium effe apparec , & refragari Hippocrati)
~lCepatibus
Capiro : cui tamen (ube!fe videmr men.
brumales morbos prorfus x{tatedifcuti: cLlmqnihoc
).~clum,fie
de 3!arotantiblls fiue de febribus accipias.
l'lam d
~ .
• ' 1 r
propo(ilic, ne[ciuerit ql10fnam mo rbos dicat Hippo~e.
e.a:grotanublls qludem p 3 [us e~ abru~dm
crates {ingulis allni temporiblls effc proprios. Nec ve:
tlT' 'l, enlm probabile eft prtt:[ence humons fl:am adeo
llec:on r
d'
.
ro etÎltn dl necelfe reliqua hic referre, qllX aliàs in vtë~
lec\ltos acutos mor?os, ~t ql~arto
leJnm~:
110ma
niuerftlm
prxfcripfit. ~are
iIla [erne! prreteribo. Pla;
del~s:
, De febribus ve!o venfin:l1e erat,tu 9
na nanqne fttnt omnia,& Îlllibris,ql1os antelu.c enarra
in III 1 dU\tltrnitate crafTam matenam probablle erat
anni e ancholicum tranfilfe e.xcremencum: tum ql10d
ui,abundè de his difputaui.
tibll erat tempus Al1tl1mnus. At fehribus tamen vigen
s
LXXlll::
fcim qllattanis, non periilfent muId. Securatn ereni,o;.l
De ~gris
poO: tempe(taccm.
"
div' liS elfe per [e hanc febrem, ve de ea Hippocra:tes D ~"
~lt,
" Sed.eçim poU tempelhtem xgros deCcripfit Hip... ' llt
.
,
,
,
~
e
t
a
r
c
o
p
(iUi, v~ gmdam_ce?fenc.? in ea 1aborue~l:
. p ne iis, qtire ad exitutn libri furit ad{Cri~
1
l'am .de us , ~qlX
mm acl~e
ta.
" . qllar.do lpie ,.vbJ fi?~m
-rant IUrrand,i, fiCÙ1X1C : omnIbus TCln71f'~"Je(.&vIr
ver ;rat in fefiifsimurn. Pocefi tamen de Ülprà de[crile~ P~filent
tempeftate [ed~cim
narnt %<rros ad 6c P : .qui vfil S
pds diéèum effe verbum hoc ~"lfg«v
blls v~ que libri. Inde [unt adfcripta qu:tda~,
de qui:.
apud multOs éfl. Nam [edeClm hos xgros alllld tenetitn t Idetur reétè Diofcorides ftatuere, qui vult ea ft:a.~
bat morborum genlls, ac commemoratOs ab eo in rcm
editi empefiati filbtexca:huncqi Blis libri locum in fua
qua: de his• xCtrÎs
prodidiè,
'e{lace peftilenci. Verùm
hoc ~ne attribuit.i raq; ea hic nos exponemus,fi priùs
••
0
P
non fufam iam rcqlllrllnt lllterpretationem tî memoldf~rnùm
dixerirnlls.Videtur mihi ha:c qlloqlle alins
ria, qux ancè expoülimlls,teneas. Nam om'nium pro'Vero Ij) ..~e , non ipfe fcripfiffe Hippocrates. Videcur
pè fymptomamm, & fignorum, quorum Hippocrates
1ita:n~lhmero
aftasinfequ.ens profililfe. Nam tolfient, reliql1um,
meminic In a:gris ,de qllibus verb~
males l~s
m~rbos
inOans brl1ma,:dhs in(eguens bruquod no fit ancè d!éèllm, ell nul1um. 1taque filmm:l.tim
da ellaG tqlU erat inconfians œftas. Etenim [ubico cali
percnrremus ea, qua: in his [Unt fcripta: ficubi quid
tarn~
~d.:lc
~lfirna
, vendque in ea filuerunt: profuic
[cofferat, quocl ante3. non habuimus) illud folum el'ltd Q1ern ~hl\m
fiatllrn mlHata. Enimuero reuocemU$
bor~tli.
°
Oflam, qlla:: de a:fl:ate in narranda tepefiate [,ri
~ a l en.
:rom. 1 1.
X S
tft
aS
�~,
659
l'}.
. .,
Galeni in Lib.II 1. Hippoc.
660
inuefiigarnnt,cur in canto ntlmero œgroru remet Hippocratcs fanguinis mi{sione meminerit, quod nOS ~l
Dianx ~dem
decubebat, febris corripuit
mus cômenrati. ~are
jftis repudiaeis, quœ iUllenu ln~
ccreIl
alldiuiffc,
hxc
.
~
u
m
e
f
c
r
Verbi I!ratia, quod de
acuta,primo continua,& ardens. In prmvrina fcripfle oleofa in prx[ente :rgro te'xto die, Nam
dpio firibundus erat,& Copore tenebatur,
quida pinguem vrinaita cen[uitabeo diétam eife,ql1x
rurfus infomnis. Inter initia venter turbaliquefceme pinguitudine per morbii fcruiduUl & adl1rentem fit.Nonlllli colore & cra{fameto olei fimilem.
tus, vrina alba, Die fex'ta erar oleoîa vriEquidé talem fxpe vrini nullo œgri detrimento re~
na,aluus bilio[a,pingu{îq;,delirauit. Septi- dirarn confpexi,imo vero intel'im pIanè è çontrario,U1
1110 grauiora omnia fuerunt, nihil dormi~
morbi çaçoétione. Haud t:lmen eft ira vifa prodits, ~t
oleum,pinguis vrina.Nam quod modo narrauit, Vn\lie, cxterùm fimiles erant vrinx, & mens
na oleum & colore, & cra{famemoTeprxfentans , ~:
percurbata,aluus item blliofa,pingui(que.
quaquam pinguis videtur. Et ipfe amem in Pra:{gl~S
Hippocraces dlCit, pinguitudines telis araneor(dim 1lude die oaauo parum ex naribus fhllapit, vomuit virulenta,& pauca, aliquantiC- les innaeantes e{fe cofiderandas, nam colliqllationem
nuntiât. Nos vero pinglledines flllitantes vidimu: f~e
per dormiuit.Nono nihil dl: murat,u. De.- B quenter l verùm nliqllàm excretam talé prorfus vnna,
neqlle inmedio pinguia pedere, quo minùs fubfide r:,
çimo cunEta fuerunt remlffiora. V ndeclNain ita eft comparatum natura omne pinglle , vc, reltmo fuadauit,at non toto corpore:extremi
quis humoribus inuehamr. Ac nc in P rœ{agiis qu~dfirI1
tates friguerunt,moxq; recaluÏt-D,uodeci
Hippocrates verbû de his vrinis fecit, cùm omnla ~t,
qua: in acutos morbos cadllnt,fedulo,& apertè pe r ebilioîa-, tenues,
mo febris acut~:djeEi6s
CUtllS iam etiam die eodé [exto œgru dicit, de qu,O ~oc
f
multx:vrina fufpen!iones, habebat, d~lira
loco agimus,biliofa,atqj pingllia deicci{fe:qux vldetU
tla
uit.Decimofeptimo graUlcer laboraUlt:ne- apertè fundenti pinguedinem febri effe con[eqllen que eni11l vel [omni, vel Febris produceba Acq; videbirur iis, qui pingll':!m putant e{fevrinamo#
leofam,fuffragari.Potefi:mtem adcontrariu etÏam,.retur, V gefimo vndique îudauit,in[omnis:, fiern.. N am ol11nmo
. H'Ippocrates vrmas
..
plnO'llCS dlce#
,
"
'd"
h
'
dlu cf•
deieaiones bilioîx,à cibo abhorrebat, Corec, {IqUl e œ quoq; oleo fimlles funt. Iam 0,
C\1(11
[~in
~rins
, & excr~mntis
.nom!na vfu:paueric,' j~f;
pore tenebarur .Q;tarro & vigefimo recivldebltur, filam vtnqi figlllficatlonem lllum cnbltJ #
diua.Trigelîmoquarro febre fuit Iiber,al~are
mihi probahilills videcur, vrinam ûlei rcferen e
tem
colorem
& crafsitiem,IlJc oleo[am dici. VtrLloqll
c
llU$ non [ub{litit,atque calor rediit, ~a.
bor. E ten~m ~ pmglU:l
.
. fi1 vnnœ
. habU',ffent,c
ego tnt{'rpreca
dragefimo febre libel' , aluus {patio paruo
ira vt exçrementa, fint iIIx cenfendœ qllidem pralla:,a"
non'[ubf1:irir,à cibo abhorrebat, rur[u[que
non f mel exitiales tamen, qllod non périnde fit~ar
colliql1efcerc,ac adipem.Nam calor eft fcnleC[s!~:
aliquantulùm febricieauit, idq; [emper inqui carne fundit:moderatior, qui pinguitudinê. ~e
j"
çpnf1:anrer,modà à febre liber,modù non
pe tit[a omnes pl!tât medici,qux afllo exeunt,à. P~a
liber:nam fi quando inrermirterec, effétq;
bus deiecliontbns difiare. 111 pelle qllidem lon~t
,5J ui"
nofir;!!
xratis
colliqllara
propè
omnes
excreuerL1C"q
li"
Jeujor~pic:fls
etia multis, vitiofifdam merè fulua, quidam moderatiùs,omncs cerce PeC
que vtebarur .Circa recidiuam {omni maJll
tida. V erumenimuero eç e xcretiones lechales {itl~,n
It,delirauit: vrinamq; tu reddidic crafTam
mOl'hum dUcllnt. Pal'illS hic 'Vigin ti dies v rtra ce?~lI
s'
xgrotauit,
fdque
cùm
m:t1am
haberet
l'ationc(11
J
~
u
jllam quidé, cxterlllTI rurbatam , & mala:
Nam ipfe de eo HippoCl'ates {cripfit: EtfercU\Js e'Jll
• •• Ir ' "
'n Ulle
aluus adl1riéta,rur{u(que laxata:febricula:
mu 1tls, \'watllq; vtebamr : quo en f.1él.um, vt pl 0 gO
3
çontinuœ,deieél:iones Illulrx,rcnues. Cen- vrinam rçdderctdje texto & proximis. Non erat~
• \
•
ri" n", \
f
i
'
·
·
s
vrlfl
CltO mon neccuc. ~od
li non lllt pJJ1gUl
oi",
t~{imougelî
die obiit. Etac huic aluus D eum
[cd olei colore &qrn{sitie ;tdfimilis vt ab vnn:1 orll .,.,
.' .
' .• , .
,
,
. lIfll"'ab initia ad finem vfq; lubrica, e,xcceu{cq;
no erac enam probabilius hominem non mOrI[ 'V"
. li
...
(11ul ro
. li
S.e.d 9110 d J~ ' cm
modl oh eruaUl vrrnJS, rc~
olc~
bilio(a humida,muIra.Cllll1 fublîl1eret,fer
nll!SJmam,Jam pr~fe:1tn,
Na~n
~t n?~
~lp{iIToe4
qida,& cruda. Vrinx perpetua mala:. So- vnHlS' negue colons' nenuecu[sltlldullS, fic nec. ISr'
"
-J
1
fIll nl
pore cum doloribus ferè renebarur. 1n(0la v~ ' ma , pallida pro dits èiar, [ed aht p ilS, a~lt
1 ré,
d
i
q
c
\
l
~
igimriptlus
ad
candidiorem
:
r
~
.
c
C
\
d
n
e
t
mnis erar,à cibo abhorrebar.Continentér exoluro colore p:lllido hlllnOl'l1Ul denotat Cfll I[ cc
e
ardente febrc laborabat.
a 0 11
quod vero vehemencer pallidum cil, V[ ad fla~I
~fi int~}p:elm
quorudi argma hic afsiduiras,<]lli
dat,hiliofum calorcm. Periculum igirur his vnJ11SllalÏ"
:egn patna amnt no dfe temere adieéta. Ecenim amho
ob prauitatcm filbefi, {ed oh fchris vim. QE.o rU lTl tOr,
. l'bera n
ritace~
:ffe ,A~clepiad
Parios maximum con{equi à
qlll,
fi rcligua fimt cunéta ' (alubria ,hrelll 1 . ' ois
fangu1nts mtCSlOne emolumentu. Ablilrdum vero fic,
Nihil habetergo admirationis,fi in talibus vnoJt q (a~
quand~
nthil hîcde [anguinis miCsione dixit Hippolongo temporc'morbl1m traxerit, vtro modo 0 e~t,
crares, ~deo
Xq~O
putare
, patr!~
adrcriptllm cfl'e nomé.
accipias: Non enim funt illx ql1idem [alh~s
vr~i(l
·
t.1ulco 13.11l faclUcabfurdUls ~l mterpretes,qui nuquàm .na tamcn magnoperè perniciofx. Pono ex lS,q~itJ
In ThaCo Parium quendam, qui Cupra A
jr
�.
de Morb.Vulg.Con11n. III.
,6DI
fXÎtu îcripfit hill:orire, punitas hllinorum ql1zdam tc-.
, nebat.Parillm biliofa,&ventris,iecinorîfqi extinglle- A
b~tur
faCllltas, Nam vbi finem imponit his narrandis,
quœ illi accidcrllnt, fcripfit perpetua vfqlle ab initio
t~rbam
aillum fuilfe , deieétionibus biliofis & humidl,S : Interim edam [uppreffam fuiffe feruentibl1s,crudlfque deieétis,Hinc tibi humorum, qui morbum ind,ll
~erUnt,1iql
vitiu.I tidem ex eo quàd toto ferè moro oppreiTus fopore fllit,& infomnis. Iam quàd extin
gle~atur
naturalis faclllta s,eius defeétlls in mOl-bo appetetlœ fignificat,Neq; enim latet, Hippocrate «7rcoln-rlUo
.
"G
. ' ca
,
reanuquortl
' rœcorum eos, quuppetenna
ten~aplr
, A tqui videtur imbecilla fuifTe natura,
l11dicium Crepe moliretur , nihil tamen profieerer,
~dmorb
eiTet inferior; huc aecfs~t
malus hominis .
V1él:us,qlli qnidem nonleue adfcrt ad exitium momentum, At vero dierum dccretorioru ratio exaétè & hic
Conftitiffc
. decretoru
'
" motus, & B
t "
e VI'd etur, 0 mnes CUlm
C~It
in hofce die s a:gro incidenm t, E tenim vnde~leI?int,&
decimiquani,à quo decimi & {eptim~"
po ea vlgefimi, & viO'efimiquarti, & trigeGmiquaru,
atque qu ad
ft· v fl
'
",,, f "
fi '
quo dèfi ~ge
Im~,pourn;l
~m
cdete In:ldv~g
Im~,
11
ln~1m
eue homme aIt, ~10
vero IX! ante,
l'°bn , pr~teibo
h1c. Si quis en'ores interpremm huius
1 fi tefut'
.
" det l oqltaCltatls.
"
1raqi vt 1'1 Ih'
et,lO cnmen
mCl
it:~l;adn.
[l~m
exemr.li gratia referre com?ulût~,
attul' c loco faclam. Sabmus ergo quod de a:gn pama
ho
filprà indicaui. ~re
vero de oleo[a .ille vrina,
mec Oco commemorabo, Tanti enim huiu{ce rei comiO-i:atio eU.! taqi de ea in ha!c verba {cribit: Oleoûlm
r funt ,qui bilem dican t elfe, ven\m non dl: bilis,
fre ndOquldem non ira effet pernicioûlm, Nam bilis
o~ltencr
~:ti,
neq; offendit quicqllam. A Iii neruos,
ha! ,& cal'tllagines diCltnt fuCa elfe: huius enim omnia
ofs~blri
effe,Sed fallûmr ii, qui colorem oleo[um
~ 1 Us ferunt,& canilaO'inibus neruf[qlle eiTe fimile.
enlt~ ' eatenns vita
0 fi
r l'd'
'b u~
tnareqlle
lt ~xtr'-l.a ' a . 10
1 lS paru"
ce
ta fc~ntlb1s,
Vigefimo CUlm die [upra centefimu Vl
ht~e C~fSlt,
cùm talem vrina reddiderit. An vero prol" l'eap .
r '
fl~d
01 f: OtlllS 1lie ell xger delcnpms,
vt 1'dco oue
at,
eo
a
redd'
11'.'
a.'"
fed l' ~ Ita vrinl nullam eue morrlS eXr~latOn,
tl\~
lJta?lU fufiinere pomilfe violentia,deinde morbi t e{ e,ltaqi [alutis 1ipem fl1ilfe nulla (uperato moru ' prxdlétis
. , Sab'mus mox ad"lUngt;~
(),, 'd
efi el'eruOre)' qIC
nra:~o
oleofum?V t oleu externum ignem alir,ira notUIll c~bltr,
qua: adftmilis efi igni, alimentu eft coaoi
ell nat Oru adeps, Proinde oleo[a vrina nutrimetllm
•
llrç'ofl
r'
'd eoqi
1
l:tlll;h
:, Hen d'Hqi natllram Cl'b"U non 1entue,1
..
,tel'uffi
'
'
'
'
'
l
'
' D
tnarbu' e,qula no nutrttur natura, ongus vero h le
~nile
: lltte erat, quod pars tantùm detraheremr,non
tllills l' fitn. natlUX alimenmm, Ha:c verba fiun Sabini,
oleo: f~nteia:mdou
externus hic ignis
eQ his lltl'ltur , fic infims etiam nobis calOI"ltaqi oleu
\'t Cal el( Vfil, qui corpus recl1perare volunt, Ad hxc,
Pinglh:e,~
crafsitie fit fimilis oleofa vrina oleo, non
tefis f: èdll1e tamcn,vel olfaétu, ve\ gllfiu. ~are
mii' placi~n
hos,qui cùm alicna malè rcpr.ehendal1t, [ua
,~v.
nli~o
iudicio literis produnt.
titre
t'
qua
e
M.
aqUa U~er quœdam , quœ apud frigidam
lialll tn ln ~hafo
œgrocabat, pofiquàm fi;
partuP~elfc,
nec effet purgata, tertio a
hor le febre correpta dl acuta,& cmu
rOre V ,.,
l'
C!{ ~ b
emete:mu ro tamen ante' partu
e te dec~brat,
cib6mq; fafHdicrat.
<fi
r!guiffet, febres fuerul1t continuœ,acu~
t~,cum
horrorc.Die oéhuo,proxim{fque
diebus mulcùm delirauit, rediltque fiacim
ad menré:aluus tm-bata muIcis tenuibus&
aquoCa bile miHis:nô fitiebat. Vndecimo
mentis erat compos,fed erat fopita:vrinx
mulcœ,tenues,& nigrœ: infomnis erat.Vigefimo extremicares friguerunt, fiatimq;
calor rediit, 110nnihil delirabat, infomnis
erat, aluus eap~m
crat: vrinœ aquor.~,
&
multœ, malœ. Vigefimofeptimo febre vacabat,Cubilicit aluus,nô m1Jlto poil: dextra
coxcndix grauiter diu doluit,febres reuer
terunt, & vrinœ aquoCœ . ~adrgefimo
coxendicis dolor remiffus fuit:tuffes vero
affiduœ,humidœ,multcr:aluus eil: repreffa,
cibum faftidiebat, in vrinis nihil eft innouatum:at febres vero omnino non interm~teba,nulôq;
ordine, nunc accedebat,
nunc non .Sexagefimo tuffes obfcurè euailUerunt. Neq; vIla enim fputoru erat côcoébo,nec alius folennis abfceffus:dexcra
maxilla detraéla dt, fopita iterum delirauit,fiat{mq; reiipuit,cibos nequaquam tulit,maxilla ad locum fuum rediir:aluus biliofa,pauca reddidit : aCUCil!S fcbricitauir:
inhorruit: Sequentibu[que diebus obmutuit,redittq; ad menté,& dl: locuta . Oélogefimo expirauit., Vrinœ h,uius ~ercuà
nigrx erant,tenuc[que,& dtlu~
: lOporque
confequebatur,cibti non fumebat, animo
erat deieélo,infomnis,iracuda,implacida,
animo melancholico.
\ 't
Adnotandu pmo,qlli faétu fit, vt nihil de hoc, aplld
frigida aquam, Sabinus dixerit:cùm ille dicere po~et,
hac de re mulierclltam refriO'erata in v:lletudinem 111cnrrilfe, Ni hoc mlllto erat probabilius iis,ql1a: in Parillm [une diéta & in eum qui in horro decllmbebat, &
" Diana:, e{lrnq; qui pr,?pter nouu" mnqui prope a:dem
rum habitabat, Itaq; videtnr ftlpre~a
ln partu pnrgatione incidilfe mulier in morbfl: qll1ppe menfiruOl'llUl
filppre[sio oEfendit came 110 périnde, vt fi à. par tu {upprimatu,oEfc:q~d
nO,n :lbun~ati
modo/ed ~nfi;
gnem etiam humoru pan~t
pra~tem.
~m
meltore
[anguine ad fe fœtus nutnmentl.caufa alItclens, relinquit detcriorem : ideoq; pra:gnates prauis humoribus
implet quos à. partu euacnat natura. ~od
cùm maio,
'fI(
... ,
•
res animadueru ent, pllerper:lfll a panu vacltatlonc,
cxcretione [anguinis VOcitallerunt. Eft·vero etii menfirua vacuatio,non [olùm vacllat.io,[cd &: purO'atÏo:ve
rùm non efi œquabilis tamen mul titudo vitio[orll humOl"llln,neqj J'ari [patio menftruis circuitibus cogeritllT,quanta du partum gcr.it.In vniuedlim vero me1ancholiclls apparet [anguis, que àpuerperio efùn~.ut
Promde
,J
�.~
.
,.
•
Galeni in Lib. III. Hippoc.
Pr.6inde. edam confpicillntur vl'in;e omnibus infeéta:
rius calor rediit:Pàfl paulà vrinâ nigra~
, eife, Vt fi flliigo qua:piam in eas incidiffet. ~od
vtiq;
Bippocrates & de hac [cripfit muliere: V ndecimo die, A cum fufpenGonibus reddidit:Noé1:e placlcHçens, vrina: multa:, tenues ,nigr~.
Equidem quandam
dè quieuit. Q?into releuatus virus e~,
noni, qua: talibus vrinis magna copia ellacllatis auxiventré tamé cum dolore grauitas tenutt,
lium percepit,aliàs non èft huic tale euacuamm. Nam
Gcibundus.Noété laboriofam habuit.Sexin aquo[as rudilS CQuer[a: [unt ei vrinx multx,tenues, '
nigra:. ~are
in vigefimi diei [crigmm eft nartio~e,
to mane quieuit : Ad vefperu dolores ~n
V rina: aquo[:,mlt~.Pfe
quadragefimo dIe:
creuerunt,grauius habuit: Vefperi indt to .
In vrinis nihil e/.1: innouatum. ~in
nec aliam eft illa
clyi1ere cômodè aluum reddidit : Noa~
vacuationem con[ecura,nec abfceffilm.Itaque poftqui'
dilllabora!fet,oétogefimo die obiit. Nam ip[e lic Hipdormiuit. Septimo die fafhdiofus,implacl
pocrates [cripfit: Neq; enim vlla [purorllm erat condior erat,oleofUlTl minxit : Noé1:e
mul~
coétio, nec alillS [olennis ab[ceffils : Hcet ftuderet ilico
tùm turbatus, delirabat, nihil dormiebat.
nanua redundantiam ad coxendicem deponere ,[ed
ha:c videtur reciprocata.N i ille dicit : ~adrgefimo
Oélauo mane aliquâtùm dormiuit,m.6.xq;
CQxendicis dolor rerniffils eft: m!fes veroa[sidux,hu·.
B frigus eu cepit, ae vox eli defcit:pm~lS
mldx. Enimuero [XpillS iam audillimus , quod thora~i
co[onium eum genicalibus fit.Habes eOlUm,ql1X hUIe
exilis,& breuis: Ve{peri rurfus calor rC?JJt
mulieri acciderum,capita. De iis vero, qua: in propodelirauit:lam antelucano leuiùs bault=~
{ita oratione [unt [eparatim feripta, excremêta tJ/aroUlIS mera,pauca,biliofa. Nono cùrn CXCIk"~a,gl1jdm
pel' X& ~fcribul1t,qÎdam
per x,&~:at
que elfe iIlaqllidem tenl1ia, vt aquaeft, (Nam tenl~
vtaretur,{opitus erat, nô périnde fitib.ud u
trnnql1e nomen indicat)cxterùm colore dillerCo.u/aSub Solis occa{um grauiter fe habUlt,d e 1
-ré"r..oa graminis reddere colorem vlaroX"À« bilis.1am
O
'"
, < <lft:1
"d ~l[, Il.
rauit:Noété incômodam habuit.
c:ertia
edam [criptura eft pel' x,& g.H
v"a,@' XgClt,l
aqux color,qux necinanciquis,& fidelibus exemplamane Gne voee, muIeu frigus, febris aCU~
ribus reperitllr , éftque planè mendofa. Nam aqllofx
ta,multus fudor,expirauit. Diebus bic
vrina: ex nominis argumento , & materiam reprxfentant tenuem, & colorem album. Porro in hiftoria huribus affliétabatur.
~
ius xgrx Hippocrates eft affeétata quadam ~bu!i.lS
diVel hl1ius offendes omnia ab initio fymptoa~,
(~
aioe,alioqui clari[simè hoc libro omnia locutus. Scri
figna lethalia fuiffe,& aceefsioes dieblls paribuS, v,t lPe
~Gt
ergo diétiqnem in hunc modG : ~pJr
J1~ TIl Î'd~al«
. indicauit Hippocrates,cùm in decimi diei n~ra1°Œi:
«7rCVWI1pJ;ç.)~
e1X'0'. (qllod nos vemmus:Clbos nequ~
C 'Iuo obiiife iIlu dicit, addidit:Dieblls hjcp~nb.us
il tUfl1
quam mlit.) maximo appetÎrus defeétu, & COl11m OdlO
étabatul'. Etenim mOrte generale iudieii flgnic~"
eit
ex voee illa indicato : quod fiO'nllm elfe perniciofum,
ampleétitur, vt eft oftenfum.Iam[eruatu in h~cet1aw
0'
•
fi.
•
frequenter eft diétum. Opera:pretlum en :lUtem muaxO'ro , vt iudicia rus e{fent pror1l1s diebus, qLllb uS gOfS
ri, CUl' nihil Sabinus de notis finglliis xgris {ilbditis di? laborabat:qllo'd cumm
' . d'les pares mCl
. 'dere../c rJlfyrtl
lUÙS
xit: de quibus quia [ecundo commentario fatis difpuquoq; in die eft cOfeema pari.P orro in nar~t!oe
uO~
taui, nihil eft etiam quod hlc de eis faciam metionem.
ptomadi huius duo {lm,qu~
interprete reqlu~U:,;s
dl
Agui ille in fingulis a:gris inŒtuit , & detegere cor."
Il. 1
"Nam b reu~s. . fip1rJ tl"Uis,
• relplrauone
l'um ln
eH
a ceru.
JUtnr interpremm ineptias.
in diei fecundi expoficione [cripms: E t {pIn tl1S eum in
breLllfg;,in oétaui enarratÎone. Didlcifii alte~
t Pw
1." xv J.
In Thafo Pythionem, qui fupra Hercu
primo De d yfpnœa c6mentario,l1fC~0
10 'ric us
[agia, (vbi hanc diétione fi.lml1S imerpret:tu : Sfloertl
lis f,mum decumbcbat,ex laboribus,lafsifi tTequens fit,dolorem fiQ'nifieat, vel inflammatl°ritet
tudinibus,paru habita vié1:us ratione,ma[upra feptu rranfilerfilm)paruumc{fe quenda~
p~ iartl
acuta,lingua ingous cepit rigor,& feb~i.s
& l'arum fpiritu,qui cùm refrigeratur,& emon~lïj
in~
non aormi- D v~talis,
~t : 'Illod fym~to7:
q1l6d~m
fepar: ~pi
a ruit {itibuodus erat,btlIofus,
,
dlcalut, htfce verbiS : 51 fngidu è nanbus & 0 e fi hÎc
uit:yrioa fubnigra, fu[penGones fublimes,
retur, exitiale iam eft admodl1m. Eundem pl~
euertl.
non fubfidebant.Altero die fub meridiem
dixilIè,fecundo die breuem,oétauo exilem ": fi~ul8t
Nam quidam eftalins prxrereà. [pirims brel~S
1
allt
excrm~
partes frigcbant, procter creteras
freqllens dolorem denot:tns , vt demOn~rl!1VS
~fI1
maous & caput : obmutuit, voce defeé1:us
in [pirimi attributÎs partibllS,allt illoru vICln!siï ~s aCambos fi inter fe componas,pallciorem uIto or~tl
efi,diu breuis fpiritus,rediit calor,Gtiit:No
rem attrahi intl'o in altero offendes,ql1e part~L1l
nt aCaequieuit,circa caput modicum fudauit.
& l'arum dixit fieri.Nam frequeria fi ad brelt~
'sr e"
01
.,
. r
I?ie tertio interdiu quieuit: Vefperi fub ?o
cedat , afSldultate
de fceét um cllllUque
re~ fi iratl0
.d bo s
farcit: vc qui afsiduè bibllnt morucum. Jqlll. cmui8t
Ils occaCum aliguantùm friguit, turbatto:
/3ga)(v7r6nr, id cft,modicum potan tes apel~JS't
pa"
Nox molefl:a fuit,nihil dormiuit: ab aluo
parum ~iblnt,
& magno imerieao r~a.t1o
a~ ~ ..
frigida, compaéta fiercora defcenderunt.
mm glllS,& a[siduè bibac, hUile fimphcltel' non ~ 3.11"
u
nôlofJ,
[ed paulatim appellallel'is bibenrem. J:Ia njJl1~
Qtarto mane quieuit:Ad meridié omnia
ter qui propriè brellis [pirirus vocatllr , quot.les auailo
iritata [unt,frigus,mutus,linc voce,in dete
!
' non paruum talltum,
" ventm etl3
. ID l1l telOl1go
tra hlt)
dl
dl
j
1:
Decim
pa
,
:n
�de Morb. Vulg. Comm. l l J.
1ongo interpofito p'e,r guct:l1' ex~rnum
a~re
a,urahi:.
~;tras
ereto forcalsis ,gll1d HIppoerates pntno die
nihil dormiuir. Poi1ridie manè vocé amî~
iit,febris acuta,fudauir,non intermiiîr, tG,..
ta palpitabac cOl'pore : Naé1:c conrraétus
Tenio die cunél:a ingrauc[cebanc.
(~artoJ
defunétus dl.
febrem pra!°dixerit aeutam fuiife, alter6que die homi- A
nem breuis fuiife fpirims, Nam nos in vcheme ntibus
febribus demonftrauimus magnum fpiritum & .freque
tem erre, Refpondemus,primo die calorem per pnrrefcentes humores [uecen[um febrilem, ipliun quide dig~ume{[,rliét
vero Ïilm infirmum , vt iam priùs
A cutifsimre phrenitidis hic reger et1: e xemplum, pri
extlngueretur, <'jl1àm febrilis de integro acel:nderetur
mo ftatim die vn?. cum febre ince!fentis:omnéfq; cer
(~lor,
veluti feruefaais,qui eoputrefeerCt, flcis,~ter
e~nt,
ïn,tè vidimus, qui quidé ita phrenitide percit~
dIes frigoris dominatis attulit fignum. Cuius qll1dem
ua [eptimum diem mortl;os eife, PerpaucI, hlq; l:an,
e~mal(iu
fignum, ql10d brenis fpirims ~jt
tu h?
hune [uperarunt,Eil vero eorum morbomm admlran
Illlnem fuiffe & friO'lliffe, Nam de fecllndo die na fc1'1da O'eneratio qu6nam paéto illcômodè valentes [ubito
b'It: Altero die' {llb meridiem
0
extrema! parces f'
l'Igeb"at,
inl1~dat.
' Nempe non eil périnde generationis lilbita
manllS & caput mutus, voce defeaus,
przter cœter~s
ac
ip[ol'l1m eft O'eneratio : ve ii medicamenmm
caufa
~ lU brcuis fpiritlls. Rurfils
"
de oéhuo die ha!c tra d'It:
hom~
lechale [umpfi{fet, vel befiia eum vimlentifsima
Gétauo manealiquatu dormillit, m6xq; frigus cœpit,
momordi!fet: [ed pedetentim in corpore caufx : ql.l;E
VOx eum defecit, fpiritus exilis;& breui~,
~bi,n:h
B
[unt excitandis hlliufcemodi malis, cre[cG.t:quod mol'
OC9uoqi attede, Cùm eft refrigerams, vna cu Vltl1ta
fis vfu venit à rabidi's canibus, Nam aperrum eft qllèd
re:el,ratione., voce e!fe eum def~l1m
dicit, quodfo1et
canis venenum (licct in morfis non otietur, nec conCt!
"
, '1 n gua rto
, a ln'
tenm exunéhonem
naturre comltan,
qlliefcat) nullam {ili ipfius n~tam
p~'o,dit
,mu~tis
i?tediecùmfcribit FriO'us mlltllS finevoce in detel'Ïus:
rim proximis menGbus, Verum fubltO Ilhs,c~m
vl~e
oU d'
'
0
'
,
,
.'
,
r. ' ,
en It, adieao In dcterÎus, euam breuls lllum Ipml'int aguam,formido ince[sit, pofteaque,brem J??l'lun
tus fil'n,
lue, Reliqllum ergo eil, hic vt dec!aremlls , cur
tur, Longo enirn tempore eau[a, ql~
rable~
efflclt,au,,;,
P.ofi,M.utlls,addiderit Voce defealls, Cums hœc eft ra
getl1r,qu
. v~i
co
tandem per~:nm,'lOt
adfert retlo', Sermcnem nec omne
'
"
è
r •
quod audltu propn lenu
pentinam, Item in hac,phrenltlde vlt~fus
111 coreor,e
tUr a'
)
,
r."
fi
{( l' ntlqui vocare videnrur: nec illud Ipecles cm!> lt
humor conceruatus fUIt veneno lethah propè adhmlo a, Ql10ddc indufiria per animantis emitdmr os, in
lis in corporibus vieinis aliql1id palilarim agens : gu~
ql~O Continetnr Hents fibilus luans, mfsis, & id genus
qu~ndo
vido iam oppol'tuna erant, hum6rg; ipfe eua"
l'
a ta', fied vnam hominis
vocem ,
qua mter nos coIoql1l
ferat viciofifsimlls, Lethale reperè apparuit fymptoma.
11\ur fi
.'
.
l
,,,
'h ,erUlonem & Grt>cè avlJp nommant, taque eua
Nang; fic phreniricus ini.tio ftatim vomuit virulenta,
I#Oeta ,vb'1 [uos ,
. . .alloql1entem mducIt
"
A ch'll
'b'
equos
1 em,
qnod febribus aduremibus ferè cil eo[equens. Itaque
liait
'
Jr.'
h
'
, erul11. eontrn ait re[pondllle 11l10'1la llmana. mvt veneno epoto lethali ql1idi poO::idie vel tercio. die
qll\t enim:
0
C mOrill!1mr O'enere eomm, non COpl:1 mortem afferenA.lJk,~
" II
~. \
'
'1
11.
0
Il."
r. ndus
'liu
""ra E~l(f.ra
;>'dVJ(~I@
He"'
, 1'd eu,
te : & irem 'hic
t,ertlO d'le cenle
,
quoq; xger u:1tlm
,-, ne regina 10gl1ifCClt dea candIda Iuno,
eO:
obiiffe,
à
qualitate
~
m
o
c
u
[
;lr:ulenrorum,
non a
4'ion q .Id
"
,
ft
UI) anteà voce careret, neq; comunleguornm
1llum :{fe [Ub[:Cllphrenitide perempms:at p~renlt1s
p~ret,ùm
quod non ~lIa , quem [ermonem a~t:l, fymptomatis vice, Eql1ldem quart?, die, ~,qlUnt.0
ant, SIC deam dicit 10ql~ta:
humana vteremr lm
aeutaà primo ftarim cor~ept,OS
phre:lltlde vIdl.exaratua'
.I eam etia h\lmana e'e forma
C
, 'qul)d
rerant,'
cum d"
Il
SlC
necvlgeGml1m
dle~
a:matos
etre,tertio
non
vidl,
tlUs
fi
l ' & Lun a,
t l' ~urœ
Omnes non fine, Nam SoIpane,
tigjife,
e
r
a
~
hunevidcmr
Hip,pocrates
vt
veloclfsl,; Iql1 aqj fidera 10nO'ills ab hl1mana forma receiferunr.
mè perempmm, ob oClllos nobIs proponerc ,: &:It~
ynd e et1am
'11'
°
' Hippocrates
(l.l
obmmulllc
qUi'd em d"IXlt,
mm paulo poil, qui prxte!' omniu~
expeétauone dm
"lll,ld l
11'
lu
°qui' no valeret' voce defeétl1m elle,
quo'd nec
vitam
produxit,de
quo
[uo
loco
dl{feremus.
1
rÎLgert ,nec clamare n "
uod cerce
mu tu.I l'Iqnee detets,qllà
.'
~
' r 1 ft· r 1
Lari{fx caluo dextrum femur doluit LXV1l~
ta l' ll10bmutudre eife,Namql11bus
10 ae telO U
ta
Ingl
ffi
.
'..
qllin ,po lIntmterdu c1amare altl'f:"
Slme,tamen 10repntè,ih~I
remediis dl: profea~Ii.1P:
eXtr On valét, ~i
fi ne vocem guidé mittere queant~
. a[Jm,ne~)
ineo~a:hcxt.s
facultatis fignu: vbi, ql11 D ma die fcbns acuta,ardens paul
Otnn' atlt [unt, negi lugent,neq; gemllnt, neq; [on are
comitabantur dolores, Altero dIe femo~Js
' vt a1'"Il, qUi nu Il am Om111'
t\o hIno
b p0 ffiunt, S'
abmllS, Ira
remiffi funt dolorcs, fcbris vcro increUJt,
Vo a et VOcem hunc arbitratur mutllm effe di&tm:
implacidior crat,no dormiebac, extrema:
:te a~e dereaum périnde ab HIppocrate ait fcriptu effe,
le n tonltUm: quafi vero ira affeélum,attonimm vocat s frigidœ : muita vrina,neque ea bo ..
feéh~?Otui§,
~tql1i
nec reliqlla,ql1ç in hoc fl1~t
afTercio
ddiit
fltÎ(J; léta,cofemllmt,prx[emem :rgromm attOllltllm
,
l. .
e.
en.
4
t
~:rdebatl1.
\t '.
~Ii
h
14hr en~tlcuS · , primo, quo d
bUlt,
' d'Je,
. bilio
ecu
fa, vlrulcnta vomuit & multa, & te~,tl1a'feb
'
, '..
' ('
ft d' riS CUIn honore vemes: COplOLUS
l~d)aUS
toto corpore:capitis, & col
fio orlfica grauits:vjn~
tenues,fufpen
fi nes paruCY,diCperrx : non fudauit,aluus
ercu,s affatim rcddidir,multùm delirauitJ
h
'
fcm~r
~ole
re mentis alienatio, & turbatto, multurnq;
[cfc iaétauit. ~arto
ad meridiem periit •
Acutum.
Hoc letto œO'ro, fi guidem animu diél:is diligenter
non aduert:ls,inoquouis do\orc timidus eris:fi vero diligenter attenderis,no prxcipitanter timidus eri,s,ueqj
temere [ecllms, Sed fi qua fortè pars doleat pnmùm,
c:l\[a~
dol?~
cl1coeric.,
nllnqllid ob extcrna01 qU:\l1d~
~ùnaduerts,
Nanqi in moublls qlUbll[d:llmpmdentes
•
�6~
Galeni in Lib. II 1. HippoC'.
667
tes quidam lxfi[unt,& dormiendo quiminùs comodè A na mulea & concoéta in qua multum {ub..:
partema1iquam compofuerim:inconuertend6 qne, &:
fid b .' ét
" ' n"
1". d r 1'0çotOrquendo {ubito partes rigentes,& antè refrigera1 e, ac. 00 e qUleUlt. ~arco
l~
a
tx, e.ouulfionibllf9ue, ~ e1ifonbus.cr~tx
dolores
rupa toto corpore multus,& caltdus,a fe~
maXlmos creant. Et vero rupturx euam qlllbufdam do
bre liberaeus dl neq' rediic Acucum.
loremafferunc,prx exteris,quifieco [llnnemperamen
" '
..
to, atqi adeo fi inclinata xtate, ve1 [enes Gnt. ~od
fi
Exemplû hic çger eil acurifsimimorbi, horentl~:
nulla talis doloris videarur caufa eife, proximû eft colins quidem mdibus,cxterùm breni iudicandi, prudetl
bus. Nil cùm lieno{o primo ftatimdie de'finillranare
ftderare qUiE prxceiferit ratio viaus ,eequid ignanior
eopi~lS
profluxiifet {angllis, vrin a item craifa ~ife;,
priEter in!l;i.cucun: fit ,am cibo ~t ?omo p.leniore vfi.~s
mao-ni nutnmcntl, am [olenl1es Ill! excretlones fl1billnon cofineret,& albo colore cifet:cum a!tero dIe co~
terint.Ni fi ql1id cale fit,allt fi omnino plenitLldo canfteret,melior erat de xgro fpes. Ad hxe vbi{ecu~O
d~;
fa ~olris
antegrcifa videcur, quàm primùm hominem
homine fafiidium reliquiifet, & dormiui!Ter, certlO~
la
yaclla,to: cu enim fecurifsimè Hllxiones reprimetia par
breui fore hominem incoillme fpes erat.At poftql~
tibus dolentibus applicalleris. N~l"afte-Vcnrio
tertio die eifent optimx,& copiofifsimx vrinx,cla r
.
id-ë~'lt:for.ahnû
, m-adp
, FinGp.esa~B iam erac quarto die liberaçl1m hominem iri mo rbo • ~t '
t~ebi-s.
rciîè-nef-ea0-re-quidem,&-1elli-fe-antc-Ge1=po
Abd
...,
.
Rb 1 tel1/
r-i-s-ucuacionem-pane-s.-GGlentes lieet. Namfxpepars
crœ vlrg111c,qux 111 ve 1 U 0 d'"
a.ffeéta oronIn,? ob e~ :e~}a
allicit hu~or
a~lnpli crgrotabat, febris cepie acura, & ar, eS.
tla~.Ieru
homml dlFC!~
accedl.t, Vbl m~l
1iticulofa erat & infomnis men[es autefll
fit mflammata pars. Etenuu eua Ipfe, vtlamnofi,~r., \ '
' f c die
ba fecitde illis abfcefsibus, quorum aut capax pars no
el pnmum proH uxerunt. · Eam ex CO ,
mulcum cepit fafiidiu rubui t colore pha!
fit,aut, fi fic, non ferat. Sin llulla ex pra:cedente viétus
genere eife affIuentia in corp~e
appareat, remediis ad
.
1 uebat.Scima
pt~
d'le ea de"'"
era t:
. l'lcet, rromey.lq;,
"'r
lllceo
w
d ?lore"a~lCnt f " b,u~ tllto' vt~ns
ae me. ' an
,
'.
COdlcamentls humldl & calldl effeaus,quoru 10 çommen
vrmer tenues, fed bOllI colons: venter
tariis de ~edi:améts
m:cerii dldicifii, ~i
fi h!s non
modè habebat. Oétauo furditas fcbris aCU
çedat,rehnqlucurvttotucorpuSV:l,cuetur.Etemmfx. r.
. I: !l'd' 1'. h
b/ '
111e11'
penumero in eo abl1ndantia palliacim eft coaceruata,
ta, 1111Offims,ralll IOla, orre atque~
, f~
vbiapud[eciboruhomononanimadllertatneq; ql1âtis erac côpos vrinx hmiles.Nonp~
,
. . d' b manftC)t'
titatem,neqi ql1alicatem. EH eùm den[ata plus iullo cu
mutatum ne~
tis de caufis abditis,fudoru interclu{a digeftione,abun C
.
'
yroxlmls le us,
baca
d~ntiamhlorL1u.x
~are
dolorem fircm:fu~d1.tas
.. DecI~quarto
~ens
pe~tur
ul
dIa non fedent,xger pnmo qllOqi tempore eft vaCllafUIt febrIs remlfftor. DeclmofeptlWO 11l
dus. Ego vero in caillo hoc certè, detraétus ei fangllis
t'
'c
'b fiur d'Itas eitIL no11'c.
' I
" Nam quatenllS d'lCle
,
um
ex nan ., us'
non lab eo conllccre.
. .prorupl
,.
, '.
ra
filt, necne,
Hippocrares, Nihil remediis ell profeallm,pofsit alillIhI1Immllluca.Sequenbus dlebus ea~
quis dicere, in remedüs Hippocratem [angllinis miffiidium [urdica[q' tenebat erdtque dchra.
fionem appellaife. Alius dicat non eife de adhibiris ilH
. fi'
. d' d 1 b:' J". d' 'fi UC ~
auxiliis : verùm quia mente excidit, quam6rq; dieblls
V Ige lmo Cl pe es 0 e at,mr It: ,q i..
obit,rel~au?1fy
a~ fi~em.
in exmplar~deliriu eam .de[runt,aliq~
bus con~1Iatls
mm hmc a;~ro,tu
plO~mo
eft a~fcnbus proS UXlt fudaUlt febre fUIt Irbcr .
."
..
d" t Curdl"
prum pnmum, AClltllm. dC1l1de nocx lllx, de qUlbus,
yt dixi,prndéter Sabinus retÏcuic.Zeuxis in vnoqllo~arco
& vlgehmo repetllt, re JI 'd·t.
que xgro malos interprctes repra:hendit. Nobis vero
tas pedes afsiduè doleoant méce e){CI 1
Cc'
1\ 'fi d .t . feb rt
adfcriptitia iIla priE[enti [ermone certum eft prçterire.
' ,,.' fi
Sçribam enim,fi vifum fuerit,iis,qlli in illis libéter Cll1g~
lmO ~pt1mo
mu eum u aUI· d~
ri~Gque
fil~t
fepart~m
integrum.librnm, vbi de ~Ots
D carUlt,furdItas eam re1iquit,reila ba t
cluqneaddms xgro fermo h~belur,
In prxfenu Vt1dolor ,cereero fuit exaétè liberata.
alfe 8f,
libus confundere non decet lOutilla,
Ex humornm hiEC abundantia videtur :tg rot ; ;e t
oree '
quantum portcndebantprimafymptOmata, Jl'l 'hll'
Pcriclem Abderœ febris corripuit acu
'
l
'
.
.
"
te llllC tlmeres. Sed bonus vrinarii color ,ln us, qllI, 1~
ta,contioua cum dolore, mu1tùm htiebat,
morum affluentÏa laborant maximum ell ignlrJb~qü,
.
rr
'
or llU-",
qUla craux non erant fore 10n~iquoreOl
m.
ide
fafiidio[us erat,potum non poterat conti,
b
P
,
'bo
.
.
ClarJl
nUntla ant. orro vt in oml1l us xgns,lca e, v'ClIs.
nere,erac lienofus,grauatoque capite. Pritur hlc {eruaci decrccoriorum dierum eife Clrc~j
C
mo dic ex fioifira nare fanguis proHuxir
11'
Iam natura ql1oq; jn hac dccrctoria figna & fyrJlP
ta videcurprœtlliiffe.
~$S
multus, tamen febris increfcebar : minxir
r
g
cn;:a.
pC
ln_ultum,turbacum lalbü:repohta vrina nô
c?lidebat.Secudo die omnia fuerunt gr aUlora. At vrinre crafi'x ~uideln
erant,verum magis fublidcbat: ailidium Ieuatum
tfi,dormiuIt.Tenio fcbris micior fuit,vri~
,
. por
Abdercr Anaxion,qui ad ThracJa5.'J·c
. ClOI ,
tas crgrotabat in fcbrem Ilcutam ln 'lI'"
CI
dcxtri lateris ~fsidu
eurn dolor cr U.
bat, tuffim habcbat aridam, ncque prJ~
~
expuitJ{b~nds
crat, & in[omnis: vrJ~oli
°
,
�de Morb. Vulg. Co·mm. lIT.
boni coloris; multre , & tenues. Sexto die
bat,fed ferè inordinaté.Ad dié decimumdelirabat,foni nihi1 remittebatur .Septimo A quartum furditas,febres creuerunt, vriner
dol or illli excruciabat:quippe febris inté..
exdé fuerut. Vigefimo multluTI delirauit,
debatur,nec fUt imminuri dolores, Gmulq;
itémq; fequentibus. QEadragelimo muItu
tu[es infeft:abant,difficlllter eria fpirabat.
ex naribus fanguinis profluxir,méréq; coOétauo cubitu feclli:mulrum, Vt debebat,
ftitit magis: furdus guidé, fed né périnde
effluebat: leniores ibi euaferunt dolores,
fuit:fcd febres fuerunr remiifœ. Proximis
fed tuffes aridre permanebant. V ndecimo
diebus crebro ex naribus fanguis & paufebres fuerunt mitiores, aliquantùm circa
latim erupit. Ad dié fexagelimu narium
capUt fudauit, etiamnum tuITes durabant,
quidé fubftitit profluuiu , [ed dextera co& p~lmonis
liquidiora erant excrementa.
xendlx admodu dolcbat,febréfq; increue
Declmo &feptimo cœpit pauca & conco
rut. Haud muIto poil: partes inferiores 0Ua expuere,leuatus eft:,Gtibundus erat, & B mnes dolebar:fiebat auté, vt vel febres ma
puhnonis parum bonre purgationes. Viiores eiTent, m aiorq; furditas:vcl hre quidé
g,eGrno fudauit,febre liberarus en, à iudiremitterétur, alleuarétllrq;, verllm partes
~lbr,eétiùs
babuit.VigeGmofeptimo rediit
inferiores ad coxendices titre vehemétills
~ tlS,tuffiit,multaexcreauit cécoB:a,in vdolerét.Iam vero circa dié oB:ogetîmu'm
rl~a
l1lulta fubGdebat alba,detîit fitire,dor
cunéta rerni{fa funt,nihil ramé dcftitit:eteUi
flll t.1 rigeGmoquarto toto fudauit cornim vrinre boni coloris,& copiofiores, cu
po;e, ceffauit febris, in totu eft liberatus.
fubGdétibus exierunt, dcliridq; imminurl
pt n hoc vno :egrorum primo & tertio libro defcrifunt. Ad dié centetîmum aluus fuit tm'banunde [angllinis mi[sione Hippocrates fecit menta multis bilioGs,durabânrq; diu muIra ta
llo ~:Il1,no
Vt [010, cui fangninem miiilfet,[ed vt oéta
tra le [olo.Nam tllmetiam medici quaG lege certa vllia,déinde dy[enterica cum dolore. Relitur W~turn
diem venam non fecabant. ~ando
igiqua lcuia fuerunt. Pallcis,febres eum relil'es Ule oétauo die miflus fanguis efl,multo certè pJu- C
querunr, difcefs{tque rurditas. Cencefimo
ter?nfeas [anguinis mi[sionem requirenres,fecundo,
Iii 10,quarto die auxilio hoc elfe v[os. Reticuit autem
eil: abrolut'è iudicatus.Febris ardçn$,
ti:
lntPpoerates fiellt remedia alia omnia : tamen neeelfe
Hic vir non ell: negligendus ,qui mOl·bu graue viineerdurn habuit [eribere anxilia nullil1s v[us fuilfe, vt
ll1
riu
robore excepit: alioglli tatO morbo flltlUns impar.
br o. l11oditatcm [uaaereret morbi. Neq; enim lucuatlone h~
00,
•
r d
f:'. . ,.,
Et
omnino
pulfibus eins in,.,erat :,obur., ~m(l;
rel.iqu,a
fc 'b
le curationis inflmut, le prx agmonls coomnia
fecundu
llaturam
eo{labat.
DlXl
vero
&
almbl,
tt
ere
N
·d
'"
f'
'Ir
b·
.
lio
. onnllllis ecii xaris VI etur no LUlle a ltll~
e
t
a
r
c
o
p
i
H
y
~
t
e
:
r
p
ha?c
~
t
a
r
in
febricir:iti!:,us
ho!·r:n6.~aed[cibt
interim ad fine:Pofiquàm
prx[agitiol11s, lam et1~
relp1l'ltlO vld,etur&ap~s
• ',.lne eg 'd· h
1
·d'
r. E
'
1!)1\ •• 0 VI 1 oc & 10C aCCl It prorllls. go vero
Q' oratlb
.•
'...
l'b·
D'
d'
.,
laborati
inclllpatus
flllife
, qn:e magl11 fimt, vt Ille lp[e
pt<l!f, . lls,eua horu a:grorum 1 • pnmo e III lCUS
docu.it
ad
[alnte
ponderis.
At [ebris primo guidé aCl1gno~tl!i
"fllm:vbi qllomodo [emel crndu m~rbu
co
S 11o
ta
inll;fit,
ven\m
eius
pofieà
efi violétia J;em[a, De qna
paéto e '3 rnodo eu,qni ii primt'tm mature[m: quo
,qllipr
d·
.
,.,
o.'
d
d
.
fcripfit]
:
e
t
a
r
c
~
p
l
H
s
i
~
b
e
F
aliâs aliter ace~bt,fd
qUtÏal11
ogre ltur 111 COCO\..llOne : quema mo nm
ferè
inordinate,
V
nl1
vero
habebat
xger pel'cuofi~
ollend prope perfeéti concc6tione ell,dilllcidè filldui
re
fignu,
vrinaru
&
,
m
.
1
~
i
l
n
e
t
.
é
t
i
r
g
~
n
YJ:de ~la.tur
VIX
hil q, ,lde6q; Anaxion hic, du [emper tufsiret,nilonab
tépore
morbu
debellault
[anaUJOlS
cocnara
eru
dOl~r
~.xpuert,c1'ldi[smo
eonfliétabamr lateris D
0..
d'
o
,
ex decretOl"lIs vno,coxen
1blll1lfie, ~l
et'tm die vndecimo expllere cœpilfet,mor
o
,"
Ptione die quadraaeGmo
cirq;
dolore,
denig;
omniuinferiorum
pal'tlll
.
t
e
r
~
re?~glfiaut
eoncoqui.Déinde pedetentim tempo
Nempe enim magni morbi ctii gl.lXrullt, qux llIdlCeC
feptill)gre~lnt
ita [eripGt Hippoerates in vigefimor.
. g·a
'. ,
le,egle
l . At neq'}hoc planè en dl[CllllllS morblls:[ed
ta ftlb~
die..: Mnlta cxcreauit cOlo~h
: in vrina muld·
fialla e!uxcrllnt ex Vl'lOlS
ems
,
ebat
clrca le m oél:ocrcGmnm
::>::>
•
Prol'fu à alba. ~am
ob rem mgefimoquarto efi
llrationis:poficà v[que ad centcfimum dlem pal~
t
rnorbo vindicatus.
ma
.
li:
fi·
tim concoél:us,ommno e pro 19atlls.
erœ
i
Ab
~Iil
Il.
de d
Heropyto carut dolebat, nec
hi CUn1bebat,quod tamé fecit paulo poil::
erl t~ fuperiorem viam habitabat,captus
Inule r~ ~rdent,&
acuta.Primo vomuit
ta
dus. ~lhofa:itbunds,mù
implacitne~ ytln~
tenues,nigroc,fufpéfiones fublibUi Interdum,interdum non: Noétem ha, t Illoldl:am : febris aliâs aliter accede-
Abdcra: Nicodemll ex venere & potu Lxxxm."
corripuit fcbris.Initio fafl:idiofus crar, cor
ci dolcbat, erat hti,culofus, li~1ua
to~rida:
vrina: tcnucs,ac mgrx.Pofindie febns accdfir,horrebar,fai11diofus erat,no dormiuit:vomuit biliofà, flaua:vrinx {imile's :No
étcm quictam duxit~
dormiuit. T creio dje
.
fimt
�· .'l
'
..
67 1
Galeni in Lib. I ~ I 1. Hippoc.
nt cunB:a relaxata & remjffio fuit: Sub
' " ,
Solts occaCum rurCus graUlus habUlt:Nox
f".
lU ,
A dintu(q~e.Era
molefta fuirf"uarto rigor,magna febris,
~
..
' d 1 bant
vrinœ tenues cum r.lU fipeomm a 0 e
'.
fionibus, mulwm delirauit. Septimus dies
leuis fuir. Oétauo alia fuerune omnia re'ff
'
•
'fi. di b s tenue
mma, DecImo, proXlml q, e u
rune ilium quidem dolores , c~terùm
0,
/T;
mnes illi leuiores HUlC
acceulones
& d0-
, 'd . b
'b
r
"
672
ergo trillis,vel tel:ica,q.~
hi~{o=
rofam Hippocrates vocat,quxdm 111 tnfiltla pe.!.! e
bat. ~oditeru
pauloftdeic,qrCyzg~
mellas tilias enixa erat: Tacita vero &tetrica, n<;;;ad..
tllTl
. . :eql~!tan
a111ml
perdlIC!. P.0 tlU't . Verùm
. non
" pou
'
n
non mlran c.ur 111 hac muhere non addldel1t , vel no
refpondiŒe omninomenfes,allt minùslargèpro!U.
xi{[e.,Nam acutèfimul & ex humoru abllndantla Vl~:;
tnr labora{l'e, atque tertio die fub noaem per fudol 1
effe &menfium excretionem iudicata,Q0netiammU
taà iudicio euacuat:t,morbidecefsionem confirm~ue·
'
l l'
ffi'
'h'l
l't peneu·
rune. 1;r
l nnre co or, lcet e et mger,m I atcu 1
r.
lofi:quàd retéti effent menfes mu1tùm mel~ch
ICI:
Vndemuliermerieomorofaeuafit,&ferox,1J1tenmQ'
delirauic,& [oporeefidetenta.
1X1fl
lores prxclpue le us pan us lemper 10,ceiTerune.Vigdimo albam vrinam reddldit,qu~
cratTa erat, Ced repofita non defi- B
Virginem quandam Larif~
febris c~t
debat:mulcùm fudauit: vifus febre liber en
pit ardens,& acuta: inComnis,fitibunda edTc.Vefpererediit calor,iidemq; dolores,
rar: lingua fuliginofa,& arida: vrinœ b,o·
horror,fitis, aliquantùm delirauit. Vige fini coloris, fcd tenues. Secundus fuit dl s
moquarto multam vrinam & albam redlaboriofus,nô dormiuit .Tertio alusrn~·
didit,in qua mulra fubfidebant:fudor ei to
ta reddidit aquei coloris, proxim{[q; dl~"
to cOl'pore copif~
calidus emanauit,à fe
bus talia commodé. Q?arto vrina tcn UIS
bre dl liberatus.
& pauca habebat fufipenfiones elatas, non
, : Sub noétem deli rauir. SeX co
Et ipfe Hippocrates indicauit, Accefsiones & dolo
fubfidebant
1
res diebus paribus.~e
edam vigefimoquano fudo
re efi illdicatus.Sigillatim vero qui omnia tenet memo
ria,qure ante expofttimus hoc lib. & {ilperioribus duobO
ls,atque antc hos in Prxfagiis,& Prrediaionibus,in- C
u"!nire omnia ipfe poteric.
LXXXIItI.
-
ln ThaCo mulier quœda morofa in fomnis dl faéta,& cibo abainuit, cuius er2t
occafio mœror,nec tamen decubuit:eratque fitibunda,& fail:idiofa.Habitabat h~c
prope filios Pylad~
in campeil:ribus.PriJTIO die circa vefperû,timores, verba mui
ta, mœil:itia, leuis febricula : Mane mulra:
conuulfiones.Sicubi multa: il~conufncs definerem, delirabat , & loquebatur
çomumaciter : muitos dolores, magnos,
affidu6fiq; habebat. Altero die eadem per-
b l
"
l'
fi
'
'nhor~
ex nan us ilrglter mu tum uXlt, 1 1"
ruit, ac mox fudauit toto corpore ~L l ~l
& calidum ,à febre dl: Ii berata.Dunl re~ rI
citarec, & iam iudicatx méfes tu priJ1l!1J!1
proucnerunt: quippe virgo erat. perpe:
tuà auté fafhdiofa erat,& horrebat, (aCle
rubicunda ~rat,ocuIi
d?leban,rc~putg:i
ue erat.Hulc non repetllt,fed IUdlcata
Dolores diebus paribus.
. et
0
Aetatem puellarnattigiffemenfium, exipiisJ;;:e.
Hippocratis vel'bis: Menfes tum primùm pro~c
runt. Etipfumetiarnfuiffe O'lo!bumex hurloL~
dieS
pia,iudicatltmque die [exco elfe, quod doJresl~1t
pares incurrifièm, vt ipfe [cripflt, At mirnm ~OJl ~a'
ti{fe,cùm [extlls dies non iudlCCt vnquâ fide!lc~
{cri
re_noul1~hc,&
raru,I? iIli accidilfeindicaUlc,ct opoc
r"
c
D pitt: HUlc non repetllC, fed illdicata elbanql1arll dje~
manferum,Iomnu non cepit,rebris acura.
tuiffet repetere, At vero cau[am etiam cur non.rea'lca'
el'rio conuuliiones conquieuerunt,fopor
rit,fcripfit addendo : Dum febricitaret, &iam 1~\ er~
• \ prouenerut,
- N am vacl~t
'on lS p.fer'
' cl'nario contr 'q V' l
ta:men J.ies prum1m
' 1".
& 1l1lOmnUm
10 l
,
a ; 19l1re
manfiodiebuspofiiudicium fariseratvcfirm Urll {:t[1'
exercitauerunt eam , fui compos nô erat,
uaremr iudicium , quoJ die [exto prœcefferac pe r! e(~
la
L' b
.
. è quO'cl nUrurll
ris acuta. H.Cl.
ac nOl"le
gl1O~ . 'ernptlOnem
&ftldores, maXlm
multùm ddirauit, le
a'
1'. d
1
& l' d
[et pnnceps pars inflammata,neqlle mala hum o j6'
ii~We jl1
lU or mu tus toto corpore , ca 1 us probndaci,Ip[eèlthorumvj1~f
rupit,libel'ata febre dormiuir,planè mente
cauie, Cllm dicit,perpecuo in facie ruborem 111 lU g~e'
confiitit, iudiçata eil:. Circa tertium diem
oculis dolorem, 10 capiee grauicaeem, Planu m er'odj~
rac,folam requiri vacllacionem,quam nacura [eft! poil
vrinre nigrre 1 & tenues. Nubes multùm eaffeaallit,conulmmauitfexeo. Nam pernaCl~;'f
ip(e
ram rotundre , non rubiidebant. Sub iudivc mOl'bi [ymproma, vctris vacllatÏonemacc1 Il ~J"
. verb"1S 10d'lcallle:
. T eruo
. a1II us mU ca fllO'
d1'l llC!'d'e 1liS
cium menre c 'G fi
fufi
S OpiO C um pro
1.
diditaqueicoloris proximffquediebus taliacom rpi,
<l2id diétio, Morofus,Ggnificer docl1it Critias cu
dé. Hoc adieéhun denotat, quxoffcndebanc, exce jaPl
jus [unt hrec verba : Mor~us
eO:, q:li vilibllS de rcbus
Porro ex iis, qux umt in eius hifioria exp?fita, oJ
fiomacha.cur) & de magms plus ca:tcris mortalibus,
h~c duo ad prœdiéta declaranda dl1xi. Pnm um ipicÏo
T
:lI
�de Morb.VuIgaiCm~
,
l
III.'
initio eCl: feriptl1m: lingua fuliginofa,& arida. Alrerum
tus ipfe,& infomnis,extrernx partes frigihoc:~art
vrina tenuis & pauca , habebat fl1fpenGoelatas,non ulbfidebar:delirauit. Nam horum priùs A dre, delirus perpetué.Phrcniticus.
i~ atum, vtile tibi eft, vt ne pures omnino fl11iginofam
!am in hoc edam H ippocrates, vt in aliis multis , in
fine ip(o narrationis breuibus capitibus fymptomata,
fi~:am
efTe exitialem. Sic aUte appellat tinB:am quafi
& figna,qu:e accidernnt,docuit:ex quibus inllare mor~adm,qu:e
fieea erat ex vaporibus. Ah:erum:
u l~me
tem prreuideas. Habet autem diB:io fic. Huic perpetuo
<t~a
~t1a 10 aliis :egris cùm dixerit, SufpenGones ela},a:;fiatlm fubieeit,Delirauit.innllens qllod eiu{modi fu
poftquàm hominem ego vidi, aluus turbata fuit:vrinx
pe lones
deliriii eomitatur:quaquàm in Prrefao-iis
vbi
tenues,& nigrre:fopims ipfe ,& infomnis,extrema: parOlll
.
0
,
tes frigidre,delirus perpemo. At fingllla clara umt,fi,
~Ia!9ure
accidunr vrin:e,efi perfeclltus,nullum fecit
qux antè expoulimlls,meminifii.
_
~:à a~l? ex eis delirii. ~are
flgnii hocvidetur Ula {po
ehnum nunquàm denuntiare,fed eafu nonunqllam
Mulier Cyzici,9mr gemellas filias gra LXXXVII.
cOlllmonllrare,qllia fiamofiorem effe fanguinem indiuiter pepercrat,& minùs effet purgata,pri
~a Nam nullus planè fi fiams infit , defemmur ad ima
a a fufpenfio nes .
mo die in febrem incidic curn horrore 've
ny
XXXVI.
A .
..
f1 ,pollonius Abderx mOl-bu reétus diu
nientem & acutam,capiris fuberat & colufhnebat: vifcera autenl illi intumuerat B li dolorifica grauitas. Infomnis initio, taln b'
- ,
cita, & terrica , nec ad animi ~ 9uiraenl
cl 09; ~etnus
obambulabat. Diu elJ
o ~r dettnuit, tandé morbus eum regius
potuir perduci:vrinoc tenues,{iticuloCa,fafbdiofa ferè:aluus inc6il:anrerturbara, l'ur
cep~,at9u
flatuofus,ac albidus.Cùm
a
aqul blbiffet,& edi{fet inrempeiliuiùs bufufque confl:irir.Sextodie fub noétem mul
bu atn e l "
.
fi
ttlm delirauit,non dormiuit.Sub vndeci<l b' ,um paruus ca or pnmum mua It,
Ccu
n
u1t.Déinde cùm laéte vfus fui{fet co
mum infaniit,rurfus ad mentem rediit,-ri
\..[0 crud
1
.
&'
.
nx nigroc,& tenues, déinde ali9uamo poft
ct "
0'1; P eno , caprmo, omno, Vluq; malo : omnia rnuldJm offenfa funt:
oleofoc:aluus multa,renuia, & turbara exnarn feb'
Î.
b
.'h'l
creuit. Decimoquarto muIrx conuulfio'\ res mgrauelce am, venter Ol 1
nes,extrema: partes frigidx,nibil ampli us
~;rle
ingdl:oru reddidit : vrinx tenues
{apuit, vrinoc réfbrerunt, periit. Phrenitis.
infl I,t~&
paucx:fomnum non capiebat,
Co ~tlO
tnala,magna fitis,fopitus erat,prx- C Non ditùm,qnia non probè fuit à partit pnrgata,fllperfuit mulieri huic [anguis magis melancholicus( gl1re
tr r la dextera Cl! dolore fublata funt,exeaufa erat,cur initio tacita effer,& retrica,nec pofTet ad
animi perduci œquitatem : & pofteà l!1ultùm delirarct,
d;{n'<e partes vndiq; fubfrigidx,nonl1lhil
vt in(aniret) verùm etiam propter difficilem enixû inCu Irabat,ornnium obliuifcebatur, qua: 10 - fiammato
vtero febris eft auéta.In confpicuo porro eft
tu tus ~fet,
furiebat. Ad dié decimu9uarvitiofis humoriblls ad capm ulblatis , deliriG furio{um
à rigore incalui{fet,decubuit, & . extitiffe, fimMg, conuulhones côfecmas e!fe. Decretoin( ~1
l'iorum dierum circuirus in omnibus xgris , ita hic con
ru ~nlt:camor,peubi
verba,
feruantur. Sicubi videamr raro quicqllam efTe labefarlUS 0 '
.
1'.
•
Î. '
Pott \ lUles,ac tum deOlq; lopor mCelSlt:
B:arum,illlld [olum adnotamus.
crud~a
aluus turbata rnultis,bilioGs,meris,
In ThaCo Dealcis vxorem, quoc in ci- -LXXXVIII.
IS v '
1
,.,
pefl:ribus decumbebat, ex mœrore febris
i1llpl '. n~
nigr~,paucx
tenues:mu ru
aCld
.
.
.
.
...
d
'
ét'
us erat: ele Jones varI~
corripuit eum hore~
Ab inicio contege
eral1
cratna
RUe t Velnigrx,paucx,& virlllétx,vel pin D batur,& perpewo,femper tacita manibus
raQ;fic~dœ,&
mm-daces. Tandem' edam
palpabat, vellebat , {calpebat, pilos le~
es
gefitl)lUlIl reddere vifus eil.Ad diem vi
bat,plorabat,mox9; ridc~a,no
dor~le
bat,aluus iritabarur,fed mhll defcendtt,m
hu eO:~nlquartm
leuiùs habuit,cxtero ni
fuit Jtnmutatum, aliquantulùm mentis fi fi admonita paulû bIbi {fet: vrina tenuis,
'
& pauca:febres ad manu tenues, partium
111initcOIll P?S(cx 9uo autem d
ecubuJt,meextremarum frigus.Nono die rnultùnl delbni ?ulh~)rft.19;
fubiro defipuit, 0n
Lrabat, rurfu{9; ad mentem rediic,tacita.
peius vcrgebant.Ad diem trige li
tnü~
delit~
riS acuta: deieétioes multx,tenues,
Decimoquarto f~irltus
rarus,magnus,per
diel1l s,extremre parres friglda:,mutus.Ad
imeruallum,rurfilfque breuis. DecimoCefell1peQuartum & trigefimum obiit. Huic
ptimo aluus jritata,turbata deiecit.Pofieà
vero ip{i pocus percurrebant , neq; confi~ tU;bPofl:q~m
?omine~
ego.vidi, al~
, ' -.... a~fUJ.
VrIn a tenUls,& mgra:fopl
fiebat.Omnino nihil fenticbat)l1Ihil Cenfit,
Ir
1
1
b
Ga.len.
'---
.-
.-
- -
-
.
- - .-
-
Tom.
Il.
y
�(7)
Gal.irt Lib.I II.Hip.de Mor.vulg.Cô.I l 1.
curis diilenta,& arida fuit. Vige1imo mui
thm etllocuta,rediirq; ad mentem,muta,
breuis fpiritus. Vigefimoprimo defunB:a
eft. Huie erat fpiritus pcrpetuo rarus, &
magnus.Omnemfenfum perdiderat,feln
per eooperiebatur: aut mulrùm loquebatur,aut taeebat perpetuo.Phrenitis.
A
mollis, vtrinq; promilTa: perpetua eord!s
palpitatio,rcddidit oleofalTI vrinam,deh~
rauit modieè, moddhlfq; & tadtus eraC,
eutis arida,& difienta:deieaiones veltnul
tœ& tenues, vel bilio[œ & pingues. Deci~
~1quaro
defipnit,euB:a exa~rbt
funt,
multùm delirauir.'ligefimo jnfaiut,~er;
iaé1:auit,nullam vrinam reddidit, modJCLl
potionis eontinebat. Vigefimoquarto O·
biit.Phrenitis.
11
Multa qllidem pocula neruis nocent,&: originie?r "
A primo hrec fuiffe phrenitica videmr.Suntaute tales, vti priùs dixi,grauifSimre phrenitides, ae ocyfsimè
quo[quos inlladunt, to 1I11nt. Scd nunc quidem hxc febricitans acutè ad diem vigefimumpri1l111m fe ûlftentauit, forraffe qllia modicè febriciraret. Pro inde vt infis
Pllaret hoc, (<:ripfit in hac vna xgra : Febres ad n1anllm
cerebrum. Venus vero ctlm hrec fatis lredit , tllm VJre
tenues, Sanè videtur hrec delirii fpeeiem ex meEicho- B elidit,& debilitat.ltaq; adolefcens hic, vicio(a colle8a
lia,& phrenitide habuiffe millam,Nam hoc,Am mulra
humorum abttndantia , merico à modicis febribus c&~
10ql1ebamr, aut perpetuà tacebat. oftendit eillfcemopit:qui cùm in dies peius haberet,in phrenitim tand;~
di confuGonem. At m11'Or1Cur Hippocratis interpreces
veram incidit. Nam oriri ilIam m:tgnus & raruS (pJf~
nihil [cripferint in hax verba, vbi ait, Spirims rarus:
tus indicabat: & eil1s modefHa & perpetua tacirunjs~
. è a::grum defipere. NOl.m' leues & turbule nt1'horn!
quod eft périnde,ac per interuallum. Atq; (anè videtllr
modlc
déinceps ide dixiffe. Forcè ergo aut vt raritatis augme
nes deliri leuibus de cauGs fiunt':qni'contrariis Cunttnf
tum indicaret,per interuallum addidit,ac fi ita dixiITet:
ribus,de magnis. Cur autem raro fpirimi per inrerua:
per magnum admodllm intcruallum. E fi cnim interdi'i
Hi addiderit,in fuperiore regro traétanimlls. Et d~. pr~
. receptum, vt ma(tnum rclinquatur , [olumq; vfurpetnr
cordioru pOl.lpitationibus,& aliubi, & in prx[agJ1~
~gJ.
per interual1:A~
non perpetua (quêadmodu in aliis)
ltidem de fubmolli prrecordiorum contentione, JI unt
• 110 JIlll
imo nec diu mulierem hac ira toto mOl'bo fpiraffe, ine2.m,qua: tllmore caret,appellare:qlla: fit, Vbl nU
i
dieat.ltaq; fubdit. Rurfttfq; breuis [piritlls:indids etii
[euli in vicio fum,fed offenfx funt partes qureabdoJll
hic, vt anteà,ex frigore nô paruum tantùm, (ed magno
ni [ubieéta: ûmt.
'
interuallo etÏJm mlliiorem animam dllcere: qui re vera
, ,1$CI
erItO
eft breuis fpirims. Na rarus & magnus.quatenus rarus
Verùm illa mi hi ~fias
viderur m
: qua tenus vero ma- C
efi, mino):' ell: fiequcnte & m~gno
muIrùm profllilTe. Nam adhuos mo~b
gn~s
. ,ha8:enus
prrefiat pamo & raro. Secundum vtruq;
Videturqj nuc
jgitur parulls efl:,breuis [piritus & r~ns.
bruma hlCcedens tollit & brumales
quidem quafi edam ea refrigeratione fu.i{fe mnliercula
'quens xfius propuIfat.' Equidem ifta
h:irc,qua qure ûlffocatione pra:hendûtllr, tenenmr. Itafe ~f1:as
fuœ naturœ non eonL1itir, (cd Ca,l
qlle de ea {cribit:vigefimo die mllltû locuta eft, redift:que ad mentem:brellis fpirims. Vocis vera defeétus 0da,auL1rina,& traquilla erat,nihilà
mnino adiunétus eft cum brelli & raro fpirim. At vero
ad aliam rempeilatem eonuerfa pro l~è
per interuallum cum raro [criptum, pro longo admoAt in magna parte pono artis
~ rC .
dum intemallo efiaccipiendum. Nam panco morbi te
are
pore fignificare non poteft, quado in fine hiftorire [cri
de iis, qua' tradidimus, cxi{hrn ,
pGt ha:c: Perpetuo fpiritus rarus & magnus erat. Nam
Id enim,qui nouit,,& vtitur his,na
perpetua dicere, pro tOtO morbi [patio ad finem v[q;
[olet.Et quemadmodum hoc perpetua, fic illud dicit:
erè mihi in arte falli videtur po«c.SJ1~g
d'lccSemper cooperiebatur,aut mll1tùm loqllebatur,aut taos
aurem
temporum
anni
{lattis
per
J i
cebatperpecuo.Nam multùm 10ql1i phreniticorum cft,
Il
,~
bail
re CH 0I'er~ptlU,
& morbos, qUI u
tacere me1acho\icorum: & eooperiri en propriu vtrj[D babeat f1:;}tusvel morbus camune,8lQ i
que:nifi quando & ex frigore cooperiretur.
ule
Pf~
J1t~S
potTe
r
i XXXIX.
Adolefcens Melibœœ ex nimio potu&
venere diu ealfaétus decubuit , hon-ebat,
& erat faf1:idiohlS, in{omnis ~ nec fitiebat.
Aluus primb die multa f1:ercora reddidit,
cum multa offufione:déinde muIta diluta,
qua: bilem referebant:vrinœ tenues, pau~a:,deolrsfpitu
rarus,& r;tagl~us
per
mter~al:
prœcordiorUlu cotcntlO fub-
dfe
J1~n°tl
'd
id
mali f1:atui fit vel morbo eamunc. Et q~
longu,s morbus,& Iethalis:qui I~l1gS
~Ll"
fanabItur: qui aeutus ? & l~thaIJ:qu
ade"
m
tus, & fallabilis. Senes hme dleru , 11
eretoriorum obreruanda eil, & pr~dlC
di huie faeultas reiéti damr .Hine rci re/ j:
guibus,quando, & ql:~
fit vié1:us pr~ cr ,
l:>cnda ratio.]
A Vp.
cLn.
l'
�677
CL A V D.
Sextum Hippocratis de Morbis Popularibus Librum~
Explanationes,
à Iunio Paulo CralTo Patauino inlingualTI
Latinam ver[~.
PRO 0 E M I.V M.
!iii_il E x T
V M Hippocra
tis librû de populari A
bus morbis multi ex
planatores corruperunt , alii aliter ( vt
ql1i[qi [e verifimiliter explanatl1rû effe
[perabat) iJ'fil1s verba permutas.~i
ob rem & veteres co
dices indagare,& eo
rl1m cometaria, qui
libri h
quo: &unc explanal1erut,euoll1ere coaétus [U01, Inter
fetll' Zellxis Taretinus, & Erythrçus Heraclides ce
q
' B h'
Gl'
..lUi f:r.ante
an è llOS etlam acc ms, & aUClas extlterut.
dOfu ,fi veterû priùs [crietura edocetes,locu cife me
ipro Ill, p~fleà
dicerent , co[entaneû effet proptereà &
, fc'
Ir
cogitsvera
' H',lppOCratls
cnptura~ hanc lm 1'l~ a eue
ex- B
ci c~:e,?rlmqi
mihi diligetia probaremr, fi pofi 100pin' Ig~tlne
eos aliquid vtile vnà & veteris m:tgifiri
Cllrn ~I
cOfentiens,edocere per[picerc. 02apropte
fatiu 1 / n011 nuqlli in vtroqi aberret, illl1d mihi longè
' ~ 1e\..llOne
fi'
" r
per'S rare VI'filIm efi,fi antlgua
leruans;e:t.- fcem
cerlnt~ai
. fiudlero.
OEod fi hoc nonnl1nql1a fadabo~eqlr,ipfm
aliqua verifimili cafiigatiôe eme
bis p,qlleadmodG. Heraclides in feclilldo libro de mol'
neti~Plarbs
fecit loco illo vbi fcriptnm efi,Ad ve,
exp\anaUte ~ vrx (Grœcè ~etXl)J. \ ' fpeél:abanr, quomam
ab
fita ef!:~rlb
hçc.diét~
ge dt minimè ,probailte~
p~
erat:1in fan(mgLllt) pnùs 3"~d.1
per hteram 8 fcnptu
rius'~e
~ v~rà
, qua: in ipf.1. media erat,abolita , libraPOtefl: : ~rlptu
fuiffe cxifiimauit, Fieri n:iqihoc modo C
retllr:& b:a tenlli de,lcta,iimul ~ :~ta
ha:c ,lin c~ de1e
debiliù a Ipfam fllglenre,& ab mltlo protmus IpCam
prOrfll s,obfcllri(l[gi fcriptam tcmporis longinquitate
ptntas s ellal111iffe.Inter omnes aLltem,qui veterCs Ccrifacient,eruercenlnt,Capitoné,& Diofcoridem ad hoc
nllrn 0lllli allda
. E
.~ , CI'[.'
slmosrepeno,
go'Itaq, con fiIderans
Ftlltas nlU lfiorii,an eorfi cantumodo, qui reétè [cri<jllillS f,C~01ltarn
nllllius prorfu01 meminiffe œn-.
et meCUlta
~.
Il'
r.
" . C0111··.entar'01 h'
conllltlli,lI
nu 11 us cOru,ql1l
fllS fit ~a ~51cétlri
funt, ipConllogimdine xgrè \am
qlli n61~l
memini!Te reétiLls fore, Sed mlllti cû fin t,
deratior,
uluCmod'1 li0 lum
'"
. vernm
, eoa
".• 1110comentana,
ql1andii ~Vltpern,foumqj
vtilibus fiudeant, media
h~rtl10
t~ vtra~i
hxc extrema explanatione facere
ICce CO- ",' tque Id O:atÎm ab initio tefiams [um, Vt:l.b
t.go Cten'"'Cnt"
ar:ls rcced:mt, qlti ipGs non deleél:antur.
()~tepr
101 q~eadmo
ii alia mlllta rogantibus amicis
ans co~
..
1
CCl, !ta & la[ce cxplanationes illorllm
Galen.
:n
en
cau[a facere aggreffus [um, Ea vero,qua! à me (cribere
tur,in vulgus exire confpiciés, his proœmiis opns habui. Qgéadmodu igimr ha!c prœfams [um, ita & ifiud
pra!fari necefIi.lm eft,locutionis videlicet gemls hoc in
libro longè ab co elfe diuer[um,quo in primo & tertio
De morbis populariblls libro Hippocrates v[us efi:
qllOs ferè omnes confentinnt,(olos ab Hippocrate, vt
emitterenmr fni!Te perfeétos:ex aliis aute quinqi, quin
tu & feptimu prôcu! dllbio fpmios effe, ac [ubdititios:
[extu vero hllc,qué in prxfentia habemlls in manibl1s,
& ante ipulm,fecllndllm libru,ex illis,gux fibi ipfe Hip
pocrates collegcrat, The!Talu eins filiû aiut co Hauiffe.
~in
~ nom~lIi
ipfum, Theffalum aligllid ex propria
[e?tentla ad[cnpfiffe opmanmr: nonnulli,& poO: ipfilm
ahos.ln primo [anè,atqlle tertio Iibro quafdi aeris co
flitutiones Hippocrates exponit,poO: guas mOl·bi in vul
gus graffantes enllmeratur. Hoc itagi [ermonis genere
in ipfis vti Hippocrates côfpicimr: & hanc ob cau[am
libroru infcriptione t:ilem fecit, popuJares jpfos appel
lans(G:xc~
hrj~vfl':J)
g~ia
de ;l1orbis in populG. paffim fXUlentlbllS 1I11pfis agltllr,nO autem wcfpl T '6mtf'nfl/é7JI') hoc dt,de ipfius Hippocratis peregrinationibus ·
qllibus multas ciuitates peragrauit, In duobllS auté hi~
lib ris hœc dl: exiglla ponio:fed plllrima doétrinx portio aphorifmi quidam dIe vidcnmr,{ingllii propria cir '
duo hi libri cùm propria.
cllfcriptione feparati, ~are
infcriptione carerent, a\iornm comune fil[ceperut , vt
& ipfi videlicet popuhres vocarentllr,cùm mini mu in
iis cotineremr,qllod ipfi infcriptioni cOCemiret, ~ar
CliS aute liber ifiis loclltionis forma perfimilis cotepla
vero libru
tionis vtilitate Iongè fuperamr. ~icunq
hnnc fextll Thcffali côfiimtiones appellallcrflt,manife
flè fatlutur, Hxc mihi prxdixiffe Catis fit) ci; & alia nO
pauca à quibufd5 exp lanatoribus fcripta fllerint, qllX,
ne 16gior dfem,confulto prxrermittere decreui.
Q:Iibufcunquc ex depcrdirione.
Comllne aliguem [ermonem de re cômllni Ccmel ta
tùm faccre côfiitui: clliuis :ll1ce leéturo in propri5lin_
tl":\l1f!erre licc:lt: Nônlll li CJ;lidc,m O ' I1~t7
gua, v"c li,buer~
primadlétIOne ex trIbus [yllabls,confiame [cnpferut,
aliqlli vero é)(OI1HIf/ ex quatllor:gllldam nô per" fcribut
OkOcf/1If'I',ced per "Qfeclnda~
fyI,lab~:quedmorn
Ca
pico no ,in ho: 1~0dà)
v,eru~C1am;
o~nibus
aliis hu
lufmodl noml,1bu~
f~clt.
N Ihll aute anis operu hoc an
illo modo fcnpfem, tnterefi, ~ocira
melills cffe mi
hi pcr[lIa~)fi
;as folùm Ccri~tl1as
attulcro,gllç fcntêtiç
fignca.tIOl~
permL~tan,
~x
vero (olis vcrbis fcnre
dlifcl1tiunr
cas
cuiuCq') arbicrio fcri
tia minimè vlOlata
C "
)
bendas,ac proreredas permifero, Rudi.IOl igimr ab alTom. 1 i.
Y 2.
I.
�Galenî in Librul11 VI. Hippoc.
680
quàm alias, obnoxiâ eire vitiis affjrmac, Creeeru qui eX
A medii cerebri partibus in fincipite poGtis in vceru ,ne:
lI0S de[cédel'e aiue , neq; vt ip[orum métio fiat,dlg n1
[unt:ficllt neg; etii illi forra{[e,qui afferuc, glUa ne:lI~
rum,& rumoribus in capiris grauitaté per[us vterus eft,ideo ipfo patiete,fimul & neruo~
pr~lc
mutatur,in fincipire dolorcs: & quicunq;
pium affici, CUl' nangi peritOnxon vtero vicinms, ~nf:
fiina.> ventriculus, & tranfuerfum difcrimé , qure & lp" a
alii ab vreris,if1:is oao, aut decé menCtbus
neruofa funt,no in affeBuil v te ri participacione tr.ahu:
in coxendicem finiunt.
tur? ~tàm
illi adhuc illi magis dânandi fune , q~1 vna
cu teltibus cel'ebru affici tradut, & quoniam & lpfi e~
~od
Attici N~R-M>!(fl',jd
ea, abortu vocal1t,id Hip
eade materia,e:( qua & cerebrû,creati limt,atq; ideo n~
pocr;ccs vfitato vocabulo à,'7(Crp~I;J
hoc ~l, ,dep~ri
hi! miru,fi & vteri affeétus cel'ebrum [entiat,quidoqui
tione appeltar,& verba vero hlllC appellatlOnt adJacen
dem vtero tefies inhxre{cant, Q uo d fi adhuc rudiores
tia, & à gramaricis vocaca parricipia) ipfi proporcione
ifiis recen[uero,forfitan me quifpii increpauerit,& e.o~
<jlladrantia [cribic, È<flo/3'h.tJ(fKf11' autem hoc ea aborciri,
rum,qux litprà pofui,immemorem apeluric,S~C1
(forcaCsis enim quiCpin & idiputm ignorat)de imperfeigicur fuel'ic,eoru nllgas feme! refutame, neqllaqll:l aOl
8:a fœtuu emiCsione, vtcungi faéta fùeric , pronunriiit,
plius eoru,qure dixerint,meminHre, Ar eorum, {ernl°fi
-....:z.- .h.4 ... ,.=~
,.~
Medicamnt
qnoqi id prxltamia,amblotica,id aborci
'-: / ~J
"""""d· ---B.d ?k~
ua 0l1l1cupât, SiO'nificatu guidé diétionis femel dixi{[e B qui nentofum efTe vteru prxdicant, [ecundG allqllall1 1
gnificatione verus efTe,lècundii alteram falutS erre, 1I~
~":I1'-J
éd J~<I'
~ -:lbûd.è fit.mox vclliol'a incipiemus, IIlud tanrùm priùs
f'l T '
,~
,
'
;
~
~.,'-yS
!' ~
û '
~'l
h
tan dl1S eH,
.
,
~.
~
~-ç
~
"tdmonebils,
veteres exp 1anatores d lL..lIone
1 a 111 ae
geA:Fl-Utf;<]uç&~ia,'{èm
. ia per[~
H4~:
j .e:~'" ..:;:.J..
~ &9Ç"' parte
ica.[rpGe:~bunq
àperditione ,circa vte
" , "
ft11·, HOOttiifJua ex-ofsibus, al.i.qua. ex-cerebro ~
" &
.r~
. ~
~r-'t
· ros,&
~uonbs
1I~ ~apl;s
gral11tat,es COnlert~,
Pel':
~,aliqFIUf'1::. <; ..... zh5o~+
b
diC1one,~
d~peritlOn
vo}en~s
Ipfum abOrtll non:11
nl~:th
HippeeFftt-e-EtHid-em-plel iiq, epuf.a-nml~i
~w
~
nare,Al
vero,De,prxpoficlone adl~gencsp'femnrlihrernus·&-t6mts, cert.Ïu-m-vertt tendo. Se~ ,cr111
.:t~,
ç~
&d- tione fcilicec ip[am appellarc volucrut,Atq; Ita fÇplUS
~
~"'<6SL.y:w
, r d eprx1len d'ltur, N um vero' &
J.; . .oL!.....f;.:<:;4~';i:
~
Hippocratcs appellall1{le
ql1iclâ homines omnia ha:c neruos appell aces; p!'l~fi
n
ip[oru
genus
co
l1igatorium
circ
aiGt,
fecundii
auee
e
a
·t~
ho,
\oro
k.
f",,,t,obCrumm
el\.
u
o
m
d
a
l
~
ame
•
...-,,, ~ ;t;;; ...t...
,,
,
,
<t~.
. E •• - ~r;.:
rô<Jin bac diétione;&fi varus 1110dlS Ccnbant, eadem t:lmen
fibile,atqi e!eétoriu, tertiG aponeurofim, hoc el1,neruenl
. ~ cognom1l1:lt,
, ~ E x nu l10 laOru
'f'l
"
," eoeru
!::1
~".
oracionis [ementia retÏnecur: ita fi quis vtel'Os plurali
pl'opagme
tnll
g US
f:: rI"
· ~
ô(.... numero,antvtcrulmgu
".
lart,
' & capmsgrallltate,alltgra
' ,
''I~
~"'<c-.!1
~
vterus neruos multos fu[cipic, Sed qllonia iptl~
,~rPa f
- G,~
~ic:Hes
dixeric,orationis [cntetiam minimè vari,~
r2 ;__~ - -";'.t,!
lati[simè diltendi, cotraqi in breui[simu {paeitl ',oe li
fTl
. ~ :"-,F.'!~T
...W;~·:
de cau {a & ego Galenlls has in 10Cllrione diffenGones,
h1" cernltllr, (quo d'II
a nu 0 carno[o me"b 1'0, allc pl0dOl,
or!~t,:'
'*~Pt.
prxllahlr,)hac radone vteru neruofum eiTe ex 9~ ~
quç rerum Ggnificataru llullam permutant,recé[endas,
., f'
~IC;&.<!
'.:2...
~
r
'- ' d '
Ind"
bH'Ip C fimilirudine dicimus,del'iuatù l neruis nome Cl l(llr al
. 4 ~
~<fW
"':;:- examinadalg;
neqllaqu11l1
Icam,' ("<..!!.o
19ltllr a
0l
.4..4. r~
pocracedicil1ll',hoc eft, ~ib.lS
mll\iel'ibus ex fœmum
nemes:C111eadmodum fanè & veGci & reliqua 01l1
l1
r l' , r.
'
, matena
" Ita nunCllpare' 10
ba, & exanglll
aborru œdemata,iJ elt,mmores in veero paCsis per con
mIUOC, qlla
fi bMe
plurimil extendi,l'llrfUmqi in fe ipfa recrahi, & II olé
fenCum cap iris granitas accidcrir,his in Gncipice do\orem excitari: necno & alias capiris grauitates, gllxcunq;
re vide mur. Hac eadem itaq; ratione & vocacur ',{ft:
ex vteri affe8:ibtls oriuml',eadé rarlOne Gncipiti inhxin marillm genitalibus , & veeri ceruicem oeru~
oSn icae
rentes dolores concitare, Primii igimr quid œdematis
confirmant, Nonulli vero & cauernoulm nerulI TI ll1 di
nome Ggnificet,cofiderare opus ell. Vidccnr enim fem
lis col é appell:it:acq; ob id & ipulm tort! \1:~uo
~Ior
per Hippocrates( v t pleruqi ollenUlm ef!) omnes pl'~cum.ln hunc itaqi mod il no fecllndi'i propt'le ,~fil1t
ter naturam mmores hoc vocabulo nominare, fiue dopotentiam, verùm fecul1du cOl"poreii (ilbfia nc1a colis
' " :lCClplentes,
"
dcm
" cl e quxrut,qut
~
'd efi qlla rer al1l'
({.
•
lore careât,dur1C]; fu(!rine, qllOS propriè (l'Idèp~r
Grxci
tud me
appellandiue dol ore inferanr,C!llOS phl~gmon:s,id
ea affeétlls neruoru principia non fimul vehem·;llce ,Ju~
inflamariones vocat:Gne ab[q; dolore laxi arqi molles
cit, P-i ' tlcipTa-neI9~LÏH;dor(îCJf,
fine hos vero folos œdemata Gr:eci nominant.In prx
lait') :tppell 0, At qui in vculi nerui qUIdam p1at~I'(l
plI
[en~ia
(anè videmr corÎl tllmoru meminiflè,gui dilltius
tnr:alioqlli enim (]uomodo [entirec?Sed adm O li cllf.
' fi 'fi' fi
' '
"pafC:J,
fill
/')
perman:re,& c~pit
&raui
;: at~ infe,'!'c va\e~n,
~od
1 1 unr 1 l, 1 Cl1m membri ma C1 nJrudme cO
fi q\\lS
r "'lt- :
<;3 ,
~'
abombus qUldem Id euelllie [oleat, res Ipfa [enhbus D ~5.
ob rcm no leui confideratgl~
diernutn eft, \ jnis
'{ h fi 'J:
0
l' g; e:< riaS
~ ";:>
'~ 'J ' .K.....,.,..
~
l)parens teltatur, Verùm
ql1id Gr '
in caufa,
qu:trc inter
1 ta p y Ice Ipeculari volllcric qllidnam a Iqll
.....4~ ...trIS ~_
.
, ,
cera
,
'b
'
ff
û lIS v
l
é: ........ ~, .... ~ . - JI
alias capiris partes finclput n:ag1s dolorc a~Cltur,
'\ ,011
mu 1en us, gllas ob frequcnres vecri a Cl.l
qui da huius libri explanatores mdagarc conatJ, I/1tcr fe
vocant,conaétianibus ac diaendonibus ne l'llO fi, phl~
'L
'
,
(
difT'entiut, A Iii enim fieu è region::,quc Grxci KaT' ig/ w
nu 1G10111 r.~:t~-coripuml:
tamc'" JO vce~l : et re'
'
l
'
'
d
"
'tUr
be
,
vocane,cau[anwr:lllmboru nanqi,& planè dorfi partigmone 11111d Ita n1l1 tum 1 aCCluere ccrl1l , s !ln'
bl'es vaILle vehemcrcs & calidx concitccur:o b gl~ à (Il'
bus alteau aliguo diuc:(atis in poaerius cerebrfi fims
r d"
t '-)v e1utI'IS et"
rcétitudiné pertinere affirmant. N onlllli & ipGus vtcri
gua ( vt 'tplC
emceps '1'
tOC ln l·t
1 )1'0 nalT)1.
ligine deni~r[cat,
Oportebat igimr eos hx~
prJl (ode
poil:erioribllS parci?llS aflè8is ociplt,r~
,r ibus
finc~
~
,,
{feBlb us 1"
pm affettum parriclparc tefiancur, Veru alu {itl\S reéltp 1orare,gl1lcunq; de capltls, vccrtqi ~n a
"he!1~
tudiné,qllam & KaT' :I/w Hippocr:tres nominar,Jil11ictate dicerc aliquid aggredill nt li 1'. Cahdas aute ve"c '\la!'
tentes, cerehrG in cô(en[um vteri affeéhlllm duci côre
tefg; febrcs cx vtcn phlegmone accen cl 1' nernin.' 1{op.hi
dunt, vtpote ql~
neruofa parricllla (jr,ccrebru verd ner
tis ollcribus vcrfamm prœtel'ic:vt in Alexa:d~o1gIS
il''>
'J:'
'mhbrt
ui~
origine prrebeat, atq; idcirco capitis grauicates ori
llIca
anc~ cdoccnecs à qu,bus pOtllSlmU
1 ft el1tll'
ri,Sed cùm plu rima cerebri p.us in iinclpite locetur,
fal1i(q; [crmonihlls :'cfcrti {itl1c:gul inter aLlo e l'ences,
,., cr"" .
\
1os a grege veniCl1tes & ad xerros nunqn:t a -' ver'
p\'Oter,à~
maxi,~
loco dol~é
(enciri, Alii parte
ue
• fi
l"
" ,"
" Ple"ung
banc caplUs lOfirmlfslmam elfc dlcences,ideo & magis
lp 1 qlloque lac lU re lTIlntme excrCl~at
- (a\lC llr
tero initio fuprà pofitam diétionem repecens, ~d ipfius
explanationem me coollertam,
lI.
~ibu[cq;
ex deperditione circa Vtc
4,.- _
<!!:.'fii1i"
1.5
7::;J:;6of
.
.
...:u.ttt-
do
l'
l
,
�68r
de Morb. V ulgarib. Comm. 1.
fantur. Ab omnibus enim ifihic hominiblls viél:us u bus finiri,atque aboleri Vi{lIS eil: quibufdam vero & in
tio valde negleéta efi.~qus
igitur ex vteri phlegmo A piures men Ces prodl1éhlSfui t,& nonnulla: re vera ad 0 ne laborâtes mulieres cofpexir'9uomodo calidx, tnaétaullm men[em,alix & ad decimllm peruenerunt. V idi
~-efité;qbmr
gnzqi febres omnes corpus inflamantes caput haud ali
guoq; ex vtero in coxendicem migrare,co lligîg; mate
tiam.Id vero haud in muIds, quanlIi s multas ex vtero
malè habente laborantes fpeétauerim. E ius itag; inue~J
g~a-funt,
fiigarè callfam grauabar, qllod nondum an re vera ita
perl
'
.
. , . fe~
,
,ifia- eueniret,certior faétns eifem. A rifioreles nague,an efi,
rum9i caput gt'aue reddimr,& haliribus, calid{fq; hupriùs firmè cognitO,déinde proprer quid efi , ql1xri 0tl US
repltu.~ocia
& ipfarunonllllx,febrim
ponere pra:cepit. ~àd
fi quis antè gllàm an efi,firma
abeat pofieà, am non habeanr, fopore opprimuntur.
notitia perceperit, propter quid !it,il1uefiie:allerir, hoHa:c fanè ha fieri [enfu percipitur. Q.Ex cauCa vero fit,
mo ilte nugari,garrirég; maluiffe,quàm ve~iratm
expropter quam ab huillfmodi vteri affeéübus caput replorare,aperrè videmr. Igitur gui & nuc propofit::e rei
pletUl",pofieà qllxrere oportuit , votis quidé inuenire
caufam reddere conari hmt: hxc in medium afferunt.
elCpt~m,fn
minus,at illud falté, quod experientia
~icunqe
enim à tempore abortus vfqlle ad oéto aut
often~l,aémriq
tenenté.lgitur nos alidecem men[es llumerare dignlIm putanc, vterum llIOq1las Id genus affeétuum [enfibus apparetiu caufas afsi- B bns his temporibus, octauO fcilicet menfe, & decimo,
gnare conabimur , atqi hinc inititi capere decreuimus.
malis tolerandis af'fueuif'fe diclInt. Oétauo enim menfe
Inter
om
.
l
'
-d·r.·
fœrum
conuerti,decimo autem in lucem edi. Sic igitur
V
nes corpons partes p- unmas;g·ra llSlma que
enas Vteri habent:dunq; eos aut menfes , aut à partu
& in prxfentia iifdem fiaris temporibus contrifiantes
purgamenta filppref'fa , am phlegmone aliqua vtcunglle
hllmores excerni, qui in locnm vicinum , ftlfciperéql1e
orta
malè
"
r
r
. . " l'
rr
fi
tranfmiifa potentem irruerut,affeuerant. At qui :l con
0.. "acClplUt,lplOS langu111e cop en necellllm e •
ceptionis tépore nnmerandl1m elfe iabenr, rationi ma'<..!!huo.demde putre{cete fi febris excitentr inter fynoc~ boru
c,p eCles
• Iplam
• r"
•
f (na
i · 1'd gemls
gis confemaneltm ef'fe dicunt, ql1eadmodum & fi tepo.
conumeran
opus
e
e
ex PlItrido [ano"lline accendi ofienfilm efi) h::e
v r~Utl\
re intermedio fœtus nllllo vitio tentatus fit ,nOUllm taero cale ntulm
.
. caput lU
r. b
m'.
vaporu. 0v.lm hau d paruam 111
men aliquem mot.u vrems circa ip[lIm teporibns illis,
r horu
" vaporll• p 1e\ capite
• quaUls
. de cama
aut conller[ilm,am parm edirum perceperit,ira & nunc
noHtUt "VerUm
a ' grallttates maximè in fincipite hominem vexantes
percipiat.Cxterùm vtrig; falluntllr, qui fœms motiol!arel'e,.illi,quibus anis opera cnrx funt, priùs,quàm
nes vtero tribnant. ~ando
enim oétauo men[e cOllcrCal ; ~ld1eriot,nû
habl1erum.
A
t
qua:
huillS
euenti
motum
ex
fe
ipCo ciet,atque ira tunc pa
cimr
hunc
fan
è
l
rifi \~t,foran
{cire aues. Tibi igitur eam,qllx mihi ve
rimr,cùm vehementiùs commotlls, aliguam ex contitipl~I}1'a
vifa fuerir,expona,neqi hanc vnica,fed mut
nedbus membranis effregerit.Hoc enim &: in libro De
lee
Pr'
,
..
'Il
l'd
.
,
dia: . . Hnllm 19ltur vapores 1 os ca 1 os proxlme C puerinamra hifce verbis refiamr Hi ppocrates. CÙl1l
vero mulieri pareus temporaaduenillm,mnc puero co
qlloo~
' lI teti&s in caput f:ilbuolare ratio ofiédir: ipfas
moto,manibllfque,& pedibus ca!citranci, aligllam inti
par q, arterias per collum ab vtrag; vocatÏ infimdi.buli
mamm membranarum dj{i·umpere accidit:vna effraéta
eà ~ ~eéta-.
in fi.nciput di[curretes ~ider
li<;et. P{:;tterreliqua: i"mbecilliorem faCllltatem habent. Atqui prime;
br' tnnl fanltatts rempore temua, & halttuofa cerefœtumambientes laceranrur,déinde vltima, ~ando
.
.2....
....
~crel1n
tl mmmè=p-erflnppurdi fflar.i-f0 lere-afigimr necdum vtero fœms per abortum cieétus COnti_
~
"'_;:}jl>,f()tr
~a:It
~
ipf: !\'\us: fi ql1idem in ipfo [u1üra: laxifsimx funt , &
nerul',neql1e vt motus ipfius incolumes feruenrur, fieri ",OCY ., p;.f:!,~)j
'9L
ad heaillariafilbtili[sima, plurimf{q; meatiblls p~ruia:
potefi. P érinde vero,atq; iiE, negi illi fide digni [imt, ~-r4t
.
11
ll1e ~e &: 1l1ulra fenGbilia cm·pora per fumras elladût:
qui feptimum men[em,ac 110num fœtl1um partl1s efi~
. :3
pet~
ra~tlz
enim quxdam craffilm cerebri inuolucru
cere:oétauum vero, ac decimnm emifsiones prreter na.. ~
S~'~
~ ..;";Jf.
l'IUi~crno
Vocatre tllnicx conneél:ût, & muldmdo tevno
me{e
naturalibl1s
tardiores
efficere
afferut,
:
~
.
i
t
~
turam
~r:fse
[ilturas exilillnt: ~uos-atem
quod [~cundo
poplIlariUl? ~rbont
lib,ro. a? Hippo ll-u. ~
. Et':~
~:.u
fen-tbiH
~
tra-l1ecop
cratedlétllm cfTe VOl1ll1t,111 11hs verblS vbl dmt, Poite- J1:-"f~
~
T<L
d~.:ntragis
'lC-r-O-fen.tiJ;1lt1l ab-infer.ét.ilms
ro:ac fi dixilfet, pofieriore tempore,am men[e:[ed hoc """/J&I. r~
~
cipte~1-sruanm
' ; His {anè de caufis in fin
efl,pr olr~s
fiunt. Modo illa inllenienda cauCa fuperpriùs in eo libro dec1aralùmlls. At e!!o fi ifiorum di~H
~
C; -+
~
ita fe habere priùs vidiOè m, perqui{'itliffem vtil}i ipfJus ~'":7
lb :'d.;j~,
JJ.ha rna~Phe
guam oél:o,aut decem menGblls mlliieribus
caufam
dilio-entills.
Sed
qlIoniam
per
mulra
fiata
tempo
:
J
v
·
f
~
"
h
(
r41ç
bus •V\! \ abitis in coxendicemfinit,hocefi,irruit mor D
• ct' ~
• d'
. . cl'
,
cl'
. 1:~t9-.7
'1') -&. .... ..bt> . .~ra ~en
allel.lUS III lcan,& l.lI 1C~tOnrm
lerum cu·- . ~ ......'7 t:,,,,ç,.6b.t>. r.-v~
bus,fe~rl1
ql10niam n.onnllIli. no 0St0,aut decé. ~enfi
CUlt1bllS eon{onarc pcrfpexl, vt IP.[e 111 hbro De Prx[a t...:. ~ 1:. t [;,,·.F ~("r7.
~:'if.
~i in III ~a10,lt
deClmo fcnbendu cenfent, dlcllntiis
dOCllit
callfx
inuentioncm
rell11guo:cùm
neq;
rem
~
«
~
4
9
.
:
,
.
.
~
':-"t-;,'''.r
.te--.
G~a:e
~ts,
& pori{simu vetlAi[s.~
cod~ibU5
hoc
g
. fi . 'd
V ' fi'
.- ~ .._~.,
~
" 'y-ro- ~
per,neqlleplenmgllClta enVl cam. erum ~nptoe
<i/w
tz.l,-7: ,,,'t",/4 h~
~~
bUlus d'a:1l1entllm,I1,& hoc",reperm:J1, ql1ldem Joco
hUc,Ulle Hippo crates fit, Glle. Thefal~s,.r1
~l1s
gluf-{&,..'.! .. \t . .... -t4~
~iùs ~ 1 l~ni,oé:tc
decem,fcriptum elfe, vlrepiall1,in.duabus f~ran,lt.
tribus ml~enbs
ltl eueni[- p ,~ ••C-,~
'Ç3~
1"'~:;
lta lcg CJlI~
ln IfHs fit differenda,perpendamus. Si enim
fe
fortultO
,
J
;
1
l
t
!
~
f
n
o
c
S
~
1
t
.
u
{
n
o
c
l
H
de:e
neql1e
fem
.
t
,
"
~
r
I
.
,
~
:
ç
finte:~Il1)oé,a
decem menGblls in coxendicem
per ,leq~
creb~l
ll1cldeme( vt. dmmlls )m, vnil1erliun ~;r~
t:rr".k<- t 4~
Si Vero a Ortll,non à coCeptll men[es numerabimus.
pronllntlaffe eXllhmo.Sed de hlS haétenlls a nobis di- ~(
f~i
. )'\~
~:
pUs Ggn·~al!O
n~ef
e ,alt
decimo,fic à COl1ceptu temarl
det\lt v t (jc affumabimlls. M ihi {anè id fieri poire vi
étum .eH. Eort~m
al~em
n:emi
e ri~u s ,q.l1i in narratio":=;\J~C!4.tr
t~ni;a
,e~l1ndm
vtrang; leél:ione vtroq; modo (enne Hlppocra.tt!' CO~I.Ll1ého?em,&
. ntecru,
inter ~_ç
.....:~v'-4
tJeni~
elpat~r.A
hllius, qlIod dicitur il1diciii expee~
partem.,tn ca~lt1s
gral1~te
.vert~l1·,&
eam.in fi~ J~f.L-o
' -!~.9p
Ibnib l1S ~1ltcndum
efi:qnemadmodu ego & in 0Clplre dolO,est~qj
[C:lpturl Ha COfituIl1U
S :~l~'7
4.u.....;j' ..~ y,
feci. Atql genus,& in eo,dc quo nunc 10quiml1r planè
bU[~lnqe
~ perdttl,?ne Clrca vt~rum)
& tllmoriblls in J r ~.s:
~
d'lebUs lIe obfcru antl. ml'h'1 nonnunquam quadraginra
,
capms grallltatem comutatur,& 111 fincipite dolores & ~
. ,-. Cf.'t ......~ [ ;..
." a1"uab veens,l1s
' " o I"l
Cl.
.
' .rp..,...,...."'......:J
cp r
)nonnunquam duobns méfiblls aut quatuor mOl'
qU1CUq;
0 me"fiIbl1s,aucdece
incoxe
~.,"'
.... 17 ;'fl1-.~",g
..Ga1en.
)
Tom. Il.
Y 3
G Mt. .f:::'h- r4-~.
~
"jf~
.(,~:cC
~
...
ter exnrant,atqi illœ., quz fine vteri vido fimHe s oriun
tur,apprimè nouit.~{
&'-a:n
d-hteai:1r
il-
r° 3
1 [,
J
. '
B:
. .
f ...l'4"··
. . :;...{. . .
..
Ht
:::t
r:t!
..
B~f.-·t(',
~.,C
o f',.
,.
\J N,.
., ~
~
è'!'P I· .
.J'A- L!jJ
., P..,"'/,4~
Yr'"..
j,
,-
•
; Gi.~&
.-~v
J
J- .,~
... v·
r&~iV
,<'_~>f
1
~ -{ ~J-
..~
.,
•
�Galeni in Librum VI. Hippoèr. -
68 3
ipfius ccruicis excellentia:vt ipGs me1iu[n~a
dererius
dicem deGnit. Medicinalem [anè quandam prxfcriptioncm ad pr~[aiendû
vtilem,?o~
caufas reddeme p.rio- A capm fortnamm Gt,digno(cere valcamus • Decb.ratutn
efi cnim in libris De tllenda Canitate, non mediocretn
ri [ermol1l -ndmngunt,talcm md.lc:mteS eITe [enrentlam;
vtilitatem medicos ex huill(modi cognitione per,ci~.:
~ibl[cnq;
mulieribus in vtero ex abonu tumoribus
re,& ad fèruandam membri Canitatem,& ad hlèllra VI[!!
excitatis in capitis grauitatem fi t commatio,& in Gnciemendationem,fi qU3ndo didiciffe priùs acciderit. ~ed
pite iifdem dolores fillnt,ifl:is oéto,am decem menfium
in capite euidenter paruo paruitatem qltidem noutffe
fp~tio
in coxen~im
vt~rum
ve~anti
d:c~nbut.a
opus
efi: & e~ pra!tereà,qure ad collum pertinl,ab~
qLtam non omOlbus vt~n
tL~monbus
~nClpt1
dolrc~
dè
confideranda:quoniâ
périnde ac truncns dorfi [pl.na
inferetihns,neq; omOlhus 111 coxendlcem abfcedenttex
capitc,ranqllàm
ex
radice,progerminat.Alibi
enttn
blls,fed illis tanrummodo,qui in Gncipite dolores credidicifii medl111a: dorfi à cerebro & ortus initiu, & faant. Verùm cùm id quoq; ego ob[emauerim, haud ita
cultamm copiii ftlggeri:hanc meduWi vcrtebra: indufieri compermm habui qllinetiii negi ipG huiu[ce l'ei aU
dunt,dum tennis adhllc efi, pufillœ: craCsiore autem faquam rationem afferunt. Cur enim [0 li ilIi vtcri tumoétam,ampliores • ~emadou
igitur magnum peres,glli Gncipiti dolores inmlernnt, in coxendicem ab
étus
amph
intcrins
callitatc
inane
efi,1l1
qua duo mag nit
bis migrare pucenmr,a[signari canfa no potefi . ~lam
viCcera,pLllmoncs Ccilicet,atq; cor,nulla ex parte c0 111ob rem neg; noS ipfis crediderimus:vtpote neg; ab elCB
preITa contÎnentur ,périnde & exiglll1ll1 pe8:us pro~
perientia,neq; ex rel natura indicatoriè [ermonis 11l1ins
tione fibi refpondentia ba:c v ifcera continet, eXlg11l
afFirmationem con[eclltî . IlIud quoq; 111 confeff'o efi,
videlicet, & in :ll1gnfiiis verfancia: haLld aliter capue&:
~t quxcu,ng;
eam partem,gua ita [cripfit Hipocr~tes,
dorG fpina magnimdinc rerpondentia , & cerbl1~
alia! ah vteris duobus modis explanan. ~ldam
fane: ad
vted affeétus [ermone referunt: périnde atg; omnibus
medullam incllldunt.Cùm enim mcmbra ha:cg~n
ra filtlt,& cerebrum,& mednllam ampliores,la uor: q,
ipfis haud minus ~rxdiéto,caps
grali~tes
~ in ftnc~
{pirims
cal1ernas in ipfis efficiunt,at fi pufilla fue~lnr,
pite dolores euementes habent1hus ..Alu vero ad c:aplcontrarium enenit. Vis prxtereà cogitandi his,ql~
.tis affeél:us [ermonem l'eferunt:ac fi Ha omnem vel'bonimis magna capira,aut nimis exigua euidcnter pO SI .
& m.fum [eriem [cripfiITet,9l1ibuCcunq; à. p.erdit~:
moribus in capitis gramtatem vertltl1r,111 finclplte dodent oblxfa cfi . Sed exjgla-cpimfr
- p-t'al~
lores [llnt:& alti quoqi capitis affeél:us ab vtero exoni
magn-v
~ erè
li€et raro,nonllnguàm t-a-ruefl-&-ben . _
in fincipite m ..ximè [e[e ofiendunt . Alios affeétus inl':Îf-~.1ctais
formatricis robur & CA rna-t-87:'
telligamus capitis grauitati proponione.re[pondentes:
~nt,vbera.li
capite'PericlesAe ealiqnos autem ex ipfi$ cephaleas vocant, aliquos henienfis v ir plUdenci[simlls fui{fe traditur. Vnde &. co'
micranias,aliqllos cephalalgias,id eft, capitis dolol'Cs,
tnici eius capitis magnitudine di8:eriis laceffi1l1 t . rall'
. autem grande caput bonum lit,
r: quantO\ na rtl81-fimpliciter.
ta\
magls
& ceruiccm valiJa tll., (.
1 J 1.
Acutum habentes caput,fiquidem va- C ralem magis' figuram retÎneat,
...
. optlm
. 'e hUIUl'
.
ocn los aCllte cementes hat)eat.tuc
:z.
lida ceruice iinr,& aliis,robufh Cunt,& ofsi- .modi caput [e[e habel'e,Cciendu efi.COlm
Verùm acu ra caplra
G'...&..e, ,.;..r... wI.....,.l?4. ·
(nam & ex his ql1a:dam non eITe improbanda affIr.ma'
d"
o~
~
. ~H.i:
: bus
caput autcm 0 ent~'9U1
l.IS ctlam ex
uimus) optima figLtra aliguantulum permlltata,fi: rt ~1
~ f.:t7
~;:.b"'$auribus Cordes mananc : Ii11S OrIS palarum
rJ
.
O'
.. fi glu:a 0 l).ong0:z..
'.
0r bl vta id
::omus.
puma e~l.cap1tIS .
(J(Trf'iJ."rrf-fV ç;-.,.....) ~
concauum
&
denrcs
diftraéli.
que compreffo üml!ts efi. DeficIt ;mccm aCLlt~
c. ~c'
~ ~ w,.
fi p~"'1: ~ "~6I.
.
J
Qut occipitii,aut frontis eminentia,lllt vltra,qu am m'"
r.",7'1~:9
.. Hoc 10co edam nihil refcrt, vtnlm craterauchenes
L1
s G.. ~
,-.n4C',:"/ (6- "r~
. :.
.
ceat,produaam habet.Plerung;igitur (vt dixi) <] cen _
)u.&- <Cf. \-..1 g ~nI
.L:.; , &1. - Gra!ca
voc:P:!, qLt~n;
~ylab
s ,~utc.ral1?nes
pel'
qua
admodum magnum capllt,ira & huiu[modi aCl~r
;..e", .c.,... .sl- '"r~
~r:
qU1tt10r gUl[pI:l. [cnp[ent. robu{hs emm cerUlclblls hodo(a,improbag; reperies. Raro tamen & eX hl•5 a ~ero
~
~.!
mines vtl'aqi vox Ggnificat. Macr:mchcnes vero,id eft,
bOlla fllerint,facultate materiam,ex gllahomo In'V iois
"'Fd4 ..$- ,E!.7' ........ ~
,:d4ongicolli, vt nonnulli veterem [cripturii permutantes
fcribunt,non eande rem iignificat. Valida enim cernix,
creatus efi,effol'mate admodum valida, neC)i [angll tca
:r ohufia nominamr,ob duritiEl, lUagnimdineqi oCsium
in vtentm oe Auentis multitlldine fitperata, [ed ContéS
plerumq; talis exifies.Ita qnoqi fe habent ipG circumeillS vim !llfiinerc,refifiel'e,elegantérq; effingere ~o m
pofiri mu(culi,tendones,& copula:. At longa! ceruices
fuit. ~:rndo
itaq; ob alterutrillS emil1cntiX defe .~n;
:mt cxcelfim1 acma. capita reddulltllr primùrÏ1 ql~
11rlt
cantum abeil vt vi aliqua pollelnt, vt etiam pro rfus vi10
.
'
d'm
tio[a: fint, périndc atg; angufium,long(lmque peaus. D te 1'1I u.d atl1~ . dl1e~tr
decet, vtrum auéta,aut ! (elllA
prOm1l1entia aclltu caplIt ella(erir. Vitioftlm enlIll er
Qgandoquidem id amplum e{f,l1o~
lam.m dt'Jnax~,
Il..
n [emp
per CH ex commmuta mncronatum Clput: no d ritre
aut longum oportet.An;plum.antem llliatl rofu~dlq;
malllm,ex adauéta. Verùm tunc prxtcreà co nG e m:
dimcnfione peél:us collu & almd quodq; membru con
"
fi
fi
.
conucnit in primis qllidcm dccor:i increméti rormaflllll
fifiit, cnm pl'oponione inter [e congrlla all:la lIermr.
def~:mia
enim incremetlta puna {itn:Cecu~do,
lt:J:
ln ipfis vero proruis & longimdo am ma.lOr e~ ,.aut
caraltlS exceŒ.ls qui in occipitio cfi,plL1s,quam c~{è;
%qU.llis his,ql1a! moderatè fe hahenc • Homml1m 19ltul"
,
•
Il.
'
•
M l'
.
~W.t1I)J
a aClC eu,pars,excrcllennt. e lUS omm puta
ob~ Y
nobis ObLtiàm vcnicntium peél:ora non priùs apparét,
occipitii eminentiam maiorem effe:ibi nanque & ,jl~
<Jllàm eorum corpora nudau fllerint : Ced capLlt illico
Ij[.siml~cerb
tinl1s, & dorfi medllllx cx~rtL
.O~ne
afpicimus,& CJl10dnii in forma,ac magnitudinc vitium
ftlnt, Pofid déinceps ceruice ~onftder,lmL1ic
babcat,cognofciml1s: In ma~nitUde
, fi minm fit,am
fit,an robufia. Nam ft eminentIa. neq; J11deco 1 III (LIfi exguititè rotllndum
maius,<Jllàm cOllcniat:ln fo~ma
neqj vitra modum grandis, valid{unq; cam co LI co i(11
fir,frontis,occipitiICji prominen'tia carenS penims : aut
fiineat,huiufmodi capiris acumen probato . J-Ios CJ'plle:
acumm,produétiores,quàm deceat eminel1 rias habens,
· &·
Î.'
pr:r . cohoml11es
altortun membronun, ficd OlSlUlD
aut vtraCj;,allt alter5 tantl1m,am vna dltntaxat eminenvirbl1~
pollere cÔl)eries.Sed hoc loco & il1~
pC!tP ~[
tia prreditllm,alt(!ra vero priu:J.mm. In maiore itaque
'd'
.
,
'
dIXCt1
,.
·
dltO) qlll ~bl vo lIem Hlppocrates, cum . :l!iIS,
capite & aclltQ & exceffils qllantitas conGde.randa cfi,&
d1
·b·
dl:
f
r
Û
�68-)
de Morb.VuIgaiClnm~
J.
6gG
al~is:num
intellexerit peél:us,& ieCllr, vt ein(modi hopilapiies,hoc eft,eftulge(cetix.lpforu aute interpretamlUlbus tria generofa principia infint,non folum cere A tio apud hunc morbti comitialé hgnificari vulr) gui pIe
brum?an & alia illa [0 la dicit,gux primû initiUill, & or
rungi ab inf:lncia laboratibus in ip(o à pllerili xtate ad
t~m
ex capite habét? Ea vero ILlIlt dorfi medulla, & ner
pubercatem traqGm euanefcere côlÎ.lcuit, Etenim id ita
111,& ~lm
ipGs o[sium,mll(culorttmgi materia, qui nefic ri copertû efi , nili guifpia eo tempore v icio(a Viél:llS
ce1fane> vnà cum capite allge[cunt & robor5tur. Hrec
ratione vtens Gbi ipfe conferuadi morbi author filerir,
~emra
vero,plerunqi infimlll angeri coperies. ~an
Orieur [anè plerunqi ob frigidam cerebri téperaruram
o et1lm fanguis,e" quo capitis partes creat~
[unt,mul
hllmiditate adiu8a:idgi fxpius accidit) guonia raro ex
tus,atqi bonus efi:vitalem guogue potentiam, qllam ex
alicllius mêbri vicio prouenit, Finimr alltc,guo tépore
corde prodire ofiendimus,& namrale, nutricémq; vopube(cû t,G & in aliis a:groms) vt decet, Ce gefTerit,quia
catam
"
'Il' Il
,
, qu'am ex lecore
111 venlS promanare d'd'
1 lC11U,lIa
totius corporis teperamentum ad ficu~,aldï{(q;
co
Clm a~) i~to
robufias efTe credibile efi,profeél:o hlliu[l1erti.~o
enim paél:o iuuenis puero calidior fit, in
mOdl,anlmali prima veluti funJamenra totius corporis
libris De temperam encis didicifli, Vbi etiam guomodo
m~gnlfica
effe,ac generofa neceffe eU. At in capite
puer iUllene lit calidiol',dec1arauimlls:iuuenis quidé ab.
tradefo I ,ml' eff""
"
.. r.
' &.ln
Igle,ôC eXlgUltate
VltlOlo,prXterea
[oIutè calidior, puer vero non ab[olmè, (ed eo,guod
~re palatl partes in[picito:ita vero appellanr in eo alplus innati calidi po(sidear,l11i iraqi,qui (e ip(os Hip~IO:S
fedis partem ilIam,qllx fuper foramina è nariblls
poeraticos nomin5t)ip[um effulgefcétias calidi dicere
ln Ipfum pertinentia illblimis eH.Inllenies enim & hae B voluntj1er tranflationé ab extrinfeca-flamma:gllx cùm
pattem iUi
, . . Id
fcor
materia vicir,eâmg; ftbiipli omne a(similau it)effulget,
tneefi H IS calm,quo~
~CltU
va he caput, ac~e
h manifelhqi omnibus reddirur, cùm priùs humidâ maefi ',os alltem prxclpue vocant ommes 1'0 58S', oc
teriam exficc:ms occul raretur, At Zeuxis,& cû ip[o pa
tUI!~Ll
capitis, Il: mlllti,s qlloqi de,ntes difra~
vi~e
riter
nonnlllli Empirici, effulgefcenriii haud ira inrerefi,
non
reél:e
è
reglOne
fupenores
eum
mfenon
'
bUs COmm'
, 'r
'
'r 'b
prerantur,îed altero quodam modo, Inrelliges alIte ex
IttUntllr neqi mCHores
cum mCllon
uS,neqUe cani '
'. , neque mo1
Zeuxidis fermone in huc modli de(cr ipto: Infantes vf~ d
ni cum caOlOlS
ares "
cu mo l an'b us,
velut'
Iii
'
"
d'Il
él:
"f
e
CJ; ad. pubertatis annos appellat Hippocrates , lm anté
pa
1 reuu um Illxtl, atgi Jnra um m
IpiIS os ap
ci;:~'
B~s igitur crebro dolore capitis vexari confpipllbefcenti tépore, eftliigent,atq; hic valdc per emphaJiqS'lpCOrumqi aures difiillatione laborare, nonniigui
firn tran{latione V{ilS eft. Tunc en im magis carnofl fiut
Llore
' l 'Iql1l'd,o,nonllnguam
,.
& adultiores)colorég; & formlgrauores, viribus ,inge
tO:te
fi qu,0 dam tenUl,&
puru1en
tu' O!tldo emanante, Lmbeci+l-a-nanq, membrx"n1ll1ni6g i pra:fiantiores, Repentè autê,ac fimlll hxc olllnia
tu~' , pra~\(lInq.excmtU-oigfu
Igi
adueniunt,eoruq; qui natlIra formoli ilmt, mnc mlgis
pau C~\m
I~m HippocraticHs fermo explanams hlerit,
effulget pulchritudo.Ide We autem Zeuxis infantes ap
verdis qUlbufdam add iris, ad lliam pané tranGbo. Ea
pellari omnes pueros,ingllit, quêadmodû & Herophi
qUod ~alIc
huiufmodi funt remini (cecia [cilicet vnius,
lus ipCos appellauir.De hac enim re huc in modum lcri
eni ~ me huius fermonis ini tio di8um fuit, Videmr C bit hifceverbis: Videtur Hippocrares infantes nomina[
'Il ~
, magls,quam
,
, vo
[e v[q; ad puhertatis annos,no eos tiitu,glli nuper nad
JUill'Illiamap
,_ ene'l'b
1 er Ille comen~a
[unt,aut ad quingi vfg;, vel (ex annos, vt plel'ig; nunc
fub Inl~ bmilis efTc, Hippocrate Gbi ipli, vt memorix
intelligere
[olent,Contenrus filit aute & Herophilus ti
e1CpU~?lr,noa
(cribente, prout vnGquodque aut
ellent
' f f '
l'
d'
,
O'randes
narn
in6ntes vocare per hr;c verba: lnfanribus
ne
,la compra:hendl1Jet,allt ratlona 1 me IratloexcoO'
ff
,
'
1
"
n
o
~
erumpunt
femina multa, neq; men fi ru a purgamen
ta~
,,)ta'let.Nulla eOlm cognaoo, ve propmgmta,iidem
non
côcipifit,non
caluefcut, Neq; enim prçr l l~rJn1œ
parti cum (ecllnda intercedir, qllemadmodu
Um
ne
'
'Il'
dic:.hm
xratem
natis
hxc
accidere
negat, hoc eft, à priIl
que terux cum lHIS.
mo ftatim ortu:vt nonnlllli acipen~s,{lm
deridét,
Il. d'
OS à palato recefslr,his me
tangua res omnibus nOtas edocentê , è quoru numero
nafus fubfider:9uibufcun9; vero inde
efi etiam Callimachus: fed illis qui ad pllbertatem vfq;
peruenerunt:quod nonnlllli & in iflis Cl fieri opil1lrénafcuntur dcnces,extremus nafiJs
nlUS ecO"
,
mr, Haétenus Z euxis 10ClltuS eH, At mihi guid per inlIlCJtur.
fantes Ggnificare Hippocr:nes v ideamr,& anrd guidé
tenui s naft duo foramina intcrCepiens alio gu<?dam
dixi,& nunc iteru mlnifefiiori fermone rcpetlm, CoIl'lent erre nitÏtm , initium illperills ab ofTe fromis [umitialis affeêl:us vt à nàtlÎrali intemperie prollenit,cùm
t~, B~'
a~ naG finem, vbi pinnx !ocatx [unt deGnen D hllmidû vatde cerebrü efi,tUncqi morbus ille puer ap' parte na G
r.
l
' 1'Il'IS 111,
t\\ll\b':te Igltu r 111
1'
1I1terleptum
OCIS
p~latr,quêdmoi
ip(e inlibro de a~uis,er
, & 101 ttelll,lr) ad qUa! dentium,qui incifores nominâtur, excis ita fcribens uO'nificluit: pueris accldcre cOOlmllio,,. P
h 'IS fiupenor
' pa1atum
qllid Ira tes Pe~l1nt,
ars :mtel11
nes,& fu(pirl:q~'C
plt~n
pnc;'ilem C~icl:e,
~acrum
morbii elfe. ln his verbls clare patet,dh dlél:1011l, Puetiur~,lI1a&
ea medium naG interceptum nil,item (lbinte
~end
um
elfe a Ifeéh 1111 , vt lo clltio ita Cc
aligllod fulcientium ofsium decidens
Petl'e'rit Ilgltllr
'b"
habea't,
qua:
pucft
puerilé
affcél:u elficcre,& fàcrl\ mor
Ullll\ ff" ,1 Ilntcr(cptllm fllbGdens nali.lm co loco capellaet lelt, Atque huiu(modi fymptoma fimitas apbum efTc, Accidit aute ctii hic ide affeétus Plleris ob er
llr.
rata medici curatione pofiulans, ~5dover
ob humi
\'. lnf: '
'"
antlum cffulgefcentix cu pubertate dit;tcm orimr,planè infantes fiatim inlladir definftq'
retltis conuerGone, nullum nobis necrotillm' fàcefTens:
mutationes habent & alias: &
~aprot
er qu~(cGi
p~leros
no à e~ima
fiatim :ceate
.
grauis,cii cibo imf:.leri [unt. , cùm adhuc limt ll1fantlllt,fed anI10rLI proCtrcfTtl vexa,
Id nb'10 ob peccatl in v0
re illcœpent:procll
iéhls 'ratione
tlbll s & ~ln,bS
explanatoriblls [criptLlr:l agnofcencomifTa,aut ob lliam gllâpiam externi Cll\(,\m exortus
ne~\1!'
om~I?US
amiguis codicibus eam habentiblls,
alins aliter ci mutare conati [unt.
dUn quibus xtatÎs CÔllCrGOne prxfiolari nô COllcnÎt:
.Qaidii 1 ~ectlors
ellllll epilepGes fcribut,aliqui catalepfies, alii e(cd faéHi morbolÎ.lm affeétum difcmere, IlI11d v tiqi no
Galen.
Tom. 11.
Y 4
co-
~ibufcn9;
~
in;~qua
o
nO
B:~odl?r
fi-
�Galenî in Librum' VI. Hippoc.
ipGs fiat, aut mediocris phlegmol1e , grallita:is .magis,
exi~a
cofideratione dignum efi,fi fecundû antiqua leéti;ne effu\gefcentias acceperimus, vc Hippocrates, & A qui doloris fen[lls efficitur,qlleadmodum & Ilecor~,
proptereà. quod Vt renes,ita & iecllr perexiguis ~cnls
Zeuxis accepenmt. 0 ratio enim huiulinodi eO: Infanprxditum eft. Dolores aure eo poti[simu tépore lU W
til1m cùm pubefcut,effulge[cetiœ calidi,& alias quidem
niblls excitari dicit,guo replentur cibo.C{tmq; duo ab
nonnullas in ipfis mnt2tiones babent , quinetiam renu
hac voce, Cibus,apud ip[um iignificenrur: in vtroq;~
affeétionem.ql1:l ipfe déinceps explanat. Prxtermittegnificatu veridica oratio efi:fiue de a!fumptis ci?arls~
tur enim & in hoc [ermone epilepfia: nome. Atg; ideo
ex qnibus fangLlÎnis multitudo creamr, {ille de ail menti
nonnulli hlUd abfq; ratione [criberevidemr epilepfes,
recremétis,qu:l: in intefiinis colligiitur,intelligas: non <]uemadmodum & alii catalepfes. At hos decebat tannllnqllàm en im & ifia cibos nuncllpat, vt in libr~
d~ ra
Guam non ita fcriptu inueniétes,fed guod melius effet
do
ne
vians
in
aClltis
ita
inquiens:
~
s
u
b
i
cibllS
111
I?:e
ita [cribere,dicentes,ld prxdiéta explanltione accede
fiinis
occlurus
eil:,nifi
quis
aluum
priùs
ducens
o
~
l
b
r
:
<
f
f .e. Cùm vero hlOc vox, Etiam,pl'œpoGta Gr, hanc rurnem dederit vehementer lœder. Dolor itaq; à clbo ~a
film alii adimunt,duas orationes nullo vinculo inter [e
fignificante
exdtatus in renibns,quod multitudine pOi
connexas effe volentes:vnam hifce verbis fatis declara
derég;
excrementorum
premanmr , onerenturq; fiOlll
tam:l nfantillm effulgefcentix,fimul atg; pubefcunt,in
atqi
ifia
deiecla.
expnlfaq;
filerint,remittirur, atq; planonnllllis mmationes habenc & alias. Alteram hoc mo
nè
finirur-At
dolor
ex
[anguine
in venis contraéto pr~
do dicentem:ln renem dolor graLlis, cùm cibo replcti
B
ueniens,gnado
in
renes
inCllbueric,etiam
fi vena.m cecfi
funt.& reliqua,guœ [egunnrur de renum vitiis ip[o traderis,haud
ilico
di[cLltitur,&
ob
renum
corpons
den 1
dente ab altero initio. Non guàd in pl1cris,cùm pubetatem, & quoniam ob multa ipfis fitperinieéta corp.ora
{cunt,in hoc vitium comitialis morblls tran[eat. Haud
exteriùs ap-pofitorum remedioru fàcultas ad renes laf)l
cnim ea œtate renum morbus creari videtur, quemaddebilior
effeaa peruenit. Soluit auté ip[orum doJores,
modum veficx lapis.Iil:e nanque in pue ris magis , renu
trCIll
non
id
folùm,
ventmetiam & per fitperiorem ven
autem affeaus in.declinante potius x tatc cotingit.Defaéta excl'etio : gllœ tanl coli,guàm renum dolorc c~"v
{cribeml1s igitur ea dé in ceps , guœ de renllm vitiis in
tis comune guoddam fympcoma eil:. Cotine~lr;
hune modum ab eo tradita {lmt.
renes !axo inteŒno : & laxum intefiinum rembus p~
In renem dolor grauis,cùm cibo impIe
V 1.
oa
"
tumcam
pentonœum vocatam copu1antur. 1nrc r inl
ti funt, vomuncq; pituita: cllm verà doloira gue piruicofi vomims fiunt. Huillfmodi enim [Uc~S
in
ventriculo cwarnr,plerungue in cibornm ml1l;itlfi l~
res abundauerjnt, ~ruginofa.
Et leuiores
ne, ac multo magis fi iil:i crafsi namr5.gue pituiCO,'O
quidem euadunt,foluumur alltem cll1TI ci
..
X._ 'd fi1 mcrellennt,penellerau
.
'.
r
erlft~
res extItermt.
'-<E0
CI
bis euacuati {imt,arenul~q;
rufœ fubiidét,
que affeaus: his ita patiemibus vomims œrllg ino {il.S li
. bd l ' T
(i n!ruIne.
& cruenrum meiunt, aupor femoris è rc- C Pde~ucl1r,
~
,0 ?res ,~cfi
Vbl~1
.Ias c<:rrupr? a ';J1lace
'fne maxlme,cum vna. e ncltauermt & me dl
S
gione poiiri, quiefcere non conducit, fed
. E
'
""'"
rau. fiuennt.
t l
eUlOres
gLU' d
e(mgult)
a vo m1t1'bll
", beU:!.
fdul1t:ab acce[sjonibns guidem liberlntur, [ed nO a a, c
exerceri,non repleri, iuuenes veratro pur
fi
"b
' va CUl. fiunt. V trogue aute"mo
d0 &. nU's
fieuu,cum
ClIS
gare,poplitcm incidere, vrinariis mundacO
'b'
.
{fi
r
d
"
Cl 1 ~omen
aCclpere po umus: le potlUS de Vcn Are,
re,tenuare,ac mollire.
inteHînor{lmglle excrementis intelligere debl1~s:
Id
Dolorem graue,aut tangua alicuius graLtis 10co innulx amem ruf~
(inquit)[ubfident,hoc eil:,in vrlfllS'{fe
cllmbentis fenfum inferen tem,aut acerbnm inte1\igere
enim acciderc ellidens cf!: , fi rufnm colorem tae~_
poffumus_ Siguidê vtrumgue verum eil:, diuerfis tamen
intellexeris,qualis efi fandaracha, qUa! vocaWI'· rfa ll
temporibus, in reniblls fieri.In calculoru enim creatio
proprer & nonnlllli in anis operiblls diligenter ~fiJ1l
nc,atque exim graui[simè dolent: religuo autcm temtes [ubfidentias oroboides appellant,hoc efi, e;tll fedpore vt l'ci cuiufpiam grauis loco incumbencis do\ore
les:a\ii [andarachodes,id. en [andarachç colore re rio
pereipiul1t. ~icunqe
igitur in rcmtm cauis lapillos
tes.lnterdl1m & re vera rufas nominant:népe du x PboS
or
concrefcere arbin-antur, in folo pel' vrinarios mcatlls
ris iecinoris affettlls comitantur:tertia renum Ill 0'
tr<lnfimlaborantes dolere aiunt. At ql1icunCJne in irfa
feqllitllr : qle~admou
& quando ve1uti arend~l
renum carne calculos creari fibi perfitaferut, no folllm
l?;e fub.fident!x .eua~lt'I
In vr!n,is ~tiqle
[u~cr(lt:
inter exeundnm, vcn\m etiam crearionis tempore do- D tlU cOt01 es malOns mmonfcq' raUone mter [e dl , eoTl
,
.'
,
r.' dln JI'
. t.orem ipfos inferre teil:anmr. Déinde & gllando in
verum ex matena cralfa tenadq' modo cra151 tU o.
.
'
.
'
,
,
·jbll S
renl1m fious p:ruadunt:. calcul os ~l1:etn
i~l rel1L:m carmalOrem,modo tcnacltatem modo vtrang; plI
(0
nibus generan proportJone t?phlS 10 :rt1clIo.u
' ~ormnino portionibus hahence planè fillnt. Irlglle fi ,ci
bo genitis re[pondentes,oratlonem Hlppocratls JI1 tela pimita craff.1,& vifcida filbfidentia fath fit, CO.~l
a.
l'
1
.
G
T
qUI )n
{lem <ldducum ex libro de natura hominis & Viél:ll ita
ne~L1s
ent a lorum tophorum co on Iml I~, .
ads
(e habentem: ~ibufclnq
:lrenofirm [uhGdet,aut co
qUIs [ponte calidis mulris in reaionibus tapldlbu . "bi
r •
r
CI
•
fi lio<]ll1, lié.
phi vrinis,ifiis ab initio turbercllla fecl1ndu venu er:l[nalCl , accrelcerégue cernllntur: & JO va IS a
fam orea [unt,& filppl11'al1erunt. Pofid vero non ceagua calefit. O!!.inetiam in animalis corpore eJClcr~_
lcr!cer rupds mberclllîs tophi ex pure concrcti hlOt:
~o hllm?re,:ll1t ex pl1ruem~,ito[ôg;
~op
~od(l
qLU foras per venas ctlm lorio per veGcam truduntur.
llI(illodl tophus nonnllnqU:l cr:t1JoC~.
gue~r'
niJ11
c en [anè Hippocratica narratio.Cœtel'ùm renu cal
&: in anÎclllorG morbis accidere cO(l1elllt. Ea e C cre
pror[us moilo in his & renÎl affeaihllS lapidll s c~.n
tell
cu~
vtro~ue
~cl'i
modo J;'0ffill1t,& nu.per cl iao., & c~)
J;'"
r-1 ~,
r
. . , . . . cuita cra ua ,
<]Llc.p~o
ante dcclal'aLumus,cdm ln lpforu finlbll!i teeut. A c {j1 qUI'blllUa
paru,., lang1l1!11S
cu pl
. !1~jO
l'~rJS
JI1tcruallo ClIulluJ11,J,rcfà6Hlmgue craffilm, & vitaq; millfi {jt, vrinaru filbGdentix color pro {itC~
. 1l1;
. cua det,nonllngll:l
,.. velml
' ex pa Il'do
fCldllnl hlimorem ad cophl corpulcntiam rcdigi a!fere
re copIa
l , alboq,
... "qL1~ ,bamlls, Eodem quoque tempore fi obfiruaio alIql1a in
fil1s~at
Cl' mbro &: albo,aut ex flauo &. albo: 1l0J~ero
I
r"
Ha:
�de Morb.Vulgarib.Comln. J.
\
.
v~ro
& ntfus erir,& ipfo' fanguinis colore ad coloru m
enim morbos veratl'O vtimur . Venam aut~
cxdere , vbi
l~erniasd
facient e.Neq; enim fanguis homini bus ex- A fangnis mllltus
, aut craffus in venis abundet. ~od
fi
9l11Gtè ruber femper cft: fed interdü quidem ad atrius,
veroq; auxilio ipfe homo i ndigea t,à veux feétione incilllterdllm ad fIauius,& rufius vergit. Aut igitur omnes ,
piendu m dfe,not i[simii efi. Aliàs atltem didicifii mem
quas modô recenfu i,color um differe ntias,p rçter cinebra fupra iecur cubiti venç feétione pofillla re,infrà ver~l1m,ab
hac voce,R ufum,f ignific ari putâdu m efi,ipfo
ro,c1'llrum: in poplitib us venas nobis cxdenr ibus am
dlCente arenl1las rufas fubfidere::lUt adiefu m ilIam voomnin
o faltem iuxta mal.~os
~od
déinceps dixir
c: m, Sanguineum, et comun i fenfu diétam fuiffe acciVrinari is mundare.oi~
vtile ett:neq ue fimplic ite:
pI:ndum efi. Dico autem N onnunq ua: quema dmodu m
dixit, vrinariis vtendu m effe, fed hoc verbu, Munda re,
cnlm crnentum ipfis interdu m 10tium emittÎt ur , non
adiicie ns,mod um adillme ti ab ipfis pronenienris dec1a- '
fempe: tamen, neqi in omnibu s renum affeétibus,paril'allie, non [olùm tenacia , & craffa l'enibus inhxre mia
ter & tnterdum arenulœ rufx in vrinis fubiidentes appurgan tibus, venlm etÏam Cllm ipfis &s ea,qllx in venis
pa~ent.
In coment ariis nanqi De namralibus potenti is,
l'rrecer natllram fangllini mifiain natant, educencibus.
qlllcquid in venis ferofi,tenuffq; cum fangnine permi~od
in calce narraeionis Hippocratica:: diétum efi
fium .efi,renem ad fe ipfum amahe re demonfiral1il1111s.
T enllare , omnibu s renum vitio labol'antibus vfui eft'
~e.tlbS
alltem id in renis ventriclll11m percolantibllS
quofcu nqi ad veratri potion em prœpar amus,a ut & fin;
atlu~
patefaétis,aliqllid etiam ex cra[sioribus ftlccis fihoc per fanguinis mi[sion em curamus : vel etiam pofi
mulllfabitur. ~ando
igimr ifiud calfaétu in renis ca- B eills affitmptionem. Diétu efi amem, Tenuar
e,de humouoad tophi confifientiam redaétum fuerit: fi renum vis
ribus:h os enim tenllare conuen it: Mollire ,de membr is
~Ulforia
omne id vnà cu lodo extrufe rit,aren ofx in
folidis. Si quidem vt1'l!nq; veratru halifinris percom olp ~ [ubfidentix fiunt: quod fi renis cauo impaétum tedum e~,vt
t.utO purgatÎo fiat. Igirnr niG l1U~ores
prrenaclUS inhçref cat,aliq uid aliud eiufdê maeeria:: ex vena
tenuatl fuennt ,& membr a, perqllr e fit VOl11ltus,mollia
cal~
fufcipiens,fibfqlle apponens,pllls augetu r.Semp er
l'eddita fint,& ad difietio nes,dil haétion éfq; antè,qu àm
enlffiqll
. fi'
. ClfClln
.
d atur:aeqj na
. 111.
fi . 0 d recens m
ule,pn.on
damns veratru m,agili a effeéta,in fuffocationis dilcrim e
.Ignl.nlagnieudine tophus grande fcit. Verùm nonnnl li
ob humoru m cra[siti em xgrum adducemlls:aut neruoId~qulUnt,Cr
fangninem meiunt? quonii calculns egrerum couulfi one ob membro1'l1m in dilatan do duritia m,
r:
•
• 1
&lens ' cù m angll1OftlS ut,prox
lmas
panlcu
as vu1nerat,
qui pl1'g~mr,.
capi~tur:
vafculum aliquod di[rum pe· cruorem el1ocat. ~od
fi ex vena caua in renem pertur.
~metla,hcvru
t lnens
non przbea tur,opt ima
Î.'
' ' dus ur,
r:
n, meatus patentl. or fi at,langl
lls alltem lIqUI
res efi,hum ores tenues effe, & renllm ip[orum eorpor a
t~qAmlus,nei
vifcidu s, cruenm m ita Iotium reddimollia : vc"per ipfa tranfire facilè humore s po[sint . Ab
ptt. t dolorem fiupidum in crus de(cen dentem proinitio nanque calcllltts in ipfis nunqua m genel'abitllr , fi
In et va[orllm dor{o incumb entium cauœ fcilicet venx,
quis ha:c vtraqi diligen ter obferua ncrit.
n agnœlli arteriœ Cl1m renibus ,& cruribns coniun étioMulie bria aqua Iaborantibus diutilIS v 1 x:
i et,orcum habere putand um efi. Maxim x nanque in C
s
perm anent :cùm vero non celeriter fcran
i~
renes expullu lant.Pè fi eas qua:dam haud magnre
b' urn?OS in[erun tur.Pof ieà vtrunq ue conceptacllium
tur ,intUlne[cunt.
t~palo
dillifLlm in vtruq; crus dela.birur, pel' ipfltmq ;
Aqua laboran tes nonnul li intelligul1t eas , qua: vt
> (")"
•
r' tUrn d:Il'b
urfl uitur.
'<.2iCl1l1q; vero\ per meatlls vnnaaqlla inter cutem corripi antur, idonex [unt: nonnul li
t~Os,au
qllafdam mebran as,aut neruos , ve1 etiam perieas, quz tenuem namral iter,aqu ofltmq ; {anguinem hadona:lltn,renes cu cruriblls copula ri afi"enerant,difi"ecan
bent.P otefi amem & de vtl'Ïfqlle intellig i:fed magis de
te turn corpom m planè imperi ti ftmt. ~a:nm
igimr
illis,ql1arum languis namra fubtilis efi,nllllo alio mor.
lIinllrn v"ltlO 1aboran ublls
aCCI'dane, h aétenus narralll. t
bofo affeétu corpus infettan te. In ifiis enim menfir1l1
\>eFLpocrates. Déince ps vero de ipforu cllratio ne hi[ce
purgat io , qllam muliebria vocaui t , diuriùs perman et.
. Î. d exerclta
. .tio nUIS 10"
Qllltllr. ~le[cr
non condllclt,le
Duplic
icer enim & id ipfitm, Dintiù s, intellig i potell,
es ' no '
ca:der
? lmpleri:inllenes veratl'O purgare, pop l'Item
aut de dieblls,quibus hlliu(modi mulieres pl1l'gatllr,:ll1t
forl1~,vUais
ellacuare,tenuare,& mollire . 5ibi ipfi
de ipfaru zrace. Si de diebus intelligas,Ggnificabit plutapita ail) q~andm
renum curatio nis hi[ce verbis per
ribus contme nter dieblls ifias,qn àm alias,mulieres pur
rifq' hcb~filt,noua
quidem omnis retatis,corpo
gari:fi de :.t:tate,pel' phu'es annos menllru a cxcrem enta
rlln: a HUs comml lnia,no nnulla illllenum,& robufio durare. N a re vera in ifiis mulrus,tenuffq; fangllis colfCl'ip~ra
fcriben s.Comu nia [une alltem, gu:t primo D ligru,~admotn
corl'ari o modo affeélis paucus &
~e'X.a
~nt?&
qllie[ce re,qllod ipfis non condllc ere ait,
craiTus. Albç quid~
fime priores,&: ~ol1.es:nigrç
a~tem
011_", tCltatl0nes. Has enim condllc ere
arbitra ml' tan1"4•• , mul .
dllra:,& gracil~
p1erun9; ,qllÇ a.tr~l1m
,
m
e
t
U
n
,
~
r
ttlld(
tltlldinem ellacuantes,& pituito fum cr:dTllm
procre ant. Ch1l'umq; efi lfias ab Jn~tO
cotraru s 1I1tcr Cc
"
tes &:lrnq'' omne ad matunt. atem dllCentes,& attenua
nteperat
u
uris
m
,
h
~
J
e
r
a
i
f
n
o
c
9
a:
ab
lpfo
?t~n
a9ua labo, corpOt'
. 1as 1'0b
Inadll
IS OlUnes parncu
orantes . Sed te a111.
ranees ~oc,antur
hU~.ldOns
ft!nt,:lc fn&ld,lOr,ls tempecitatioertere ?portet,ipfLlln non prorftl m magnas exerrament l,hls contra ms ftcd~1'ls,aq;
caltdlOrts. ~od
J:L
nes dlC er~,
' eql11tat
. .lOnes, :lut armlS,a
, Ut 1ll"l<l, aUt
ve luu
fi ex mOl'bo aqua abunda nermt , nOn omnibu s men [es
nus aliu~nCto
certare,allt hllmum fodere, aut id gel'Iuribus ~iebus
ferunm r. Intcrdul11 enim ipfa {lIpre[pro œta . acere:[ed omnem ab[olut è mentio nem, qqX
fio morbl e~rnm
cal1(~
efi : l'l1r[um [~lPwcsio
ob o[cue.lCercer tls,~abi
robod[ q; xgror:i tis ratione corpus
101'l1m vten obfirué bonem , [angulll1(que craf.~item
t1s, &: ce Va eat. Verùm edam non impIe ri clIiufiq; retaefl:Îcieul'. ~aprote
fi
nonnul li arbitran ccs diétnm
Orp'
.
,
eqlilint ?r;s habltlls
comun e docum entllm efi,~œ
hoc
de
mulieri
bus
ex
morbo
aqlla abundancibus acc1·
dlCens. lit
. r •
, ICl'l
r 'b' .
l ' Illllen'b
1 us, vt Iple ait congru entla
lt Ira
piendu m eire "Ioc? verbi, Perma nent, perman ere Jetat1'o q'l~es
veratro purgal?e,poplitê incider e. Ve~ne
fic , .Mu!t~bnl
aqul !aboran ribus perman ere diuCeu ve,Q.!b purgar e , fi valdc antiquus affeétus fit &
uus
,
(l1b1l1t
elhgere
nos lllbenc es, connen iens. Ac li
"1.1 Use
• d' ,
,
vt Ita lXel'lnl)extrLldcndus;ad huiufm odi
&
ita.
dixiife
nt
,
Mu1ieb
ria aqul laboran tiblls di\1dùs
Galen.
1
l'
Tom.
~ 1.
Y 5
�1
Galeni in L,ib. VI. Hipp.
neqneuntem , non autem validum. Contingic alltem &
conuenit permanere: vt confu!torius iuxtà & curatodicere. Multo enim malignior e~,
rius fermo fit, cius tancùm, qllod ex hoc fit, narratio- A vi rigorem fortem
qll:lm qui immodicè vehemens flleric,& celericer deilnem continens. Huic [ententix cofentire aiunt id,quod
nat. Q,yod fi vniuerfx xgrirudinis fiatum inrelligas,
in calce [ermonis diétum eft : Cùm vero celeriter non
maximè in quananis febribus fermo ifie vtilis fuerir.
feranmr,intu11le[cllnt. Velle enim ip.fi.Ull dicunc, vt pll1
Nam fi cum validis rigoribus accefsiones iOliadant, fi
ribus diebus, ita & breui tempore huiu[modi mlliieres
nihil remittantur rigores, fieri non poteft, vt ad conmenft.ruis purg~
expurgari:quoniam tardè ex~untibl1
fifientiam morbus perueniat : quinetiam mllito mioùs
mentis tllmores fiunt. AtqUl hoc eoam & 111 habentlhllill[ce qllartanx dec1ioationem fore fperandllm eft
ete.nim car
bus aquoCum [angllinem con tingere ~it:fs
priùs,ql1àm rigor fedams fllerit. OEare fermo progoones aquofiores generantur, haud ftans temponbus acfliCtts eft de febribns ad rigores vehementes afcendencedente purgatione.
X priùs,qllàtn rigor fedetur, di[cuci nequeuo.r,
In Crano ne veteres dolores frigidi, re- tibllS,qU
v I l t.
id autem prope confiftenciam efficitur. At id geous rl&
,
i
plurim
autem
ine
centes calidi, [angu
gores ex frigidifsima pimita vicrea nominata, aut ~t.
atrx bilis filCCO prouenillnc. Verùm ex prxge1ida Plqure ex coxen dice frigid a.
incalefcens: et.
mita rigor non fit vehemens , [ed xgr~
Hxc quoql1e fibiipfi fcripfi{fe videmr Hippocrates
nono unmodo,
e
vtroqll
atra aucem bile nonnunquam
memor ix cauCa fub breui compendio:propter quod &
quoquC
quarto
filCCllS
B qllam altermro. Sed hl1iufmodi
obfcl1rior oratio eft. Dubiurn eft enim,doloréfne ~nplaNihil
e.
quotidi
die accefsione facit , vitrells vero
tùm in Cranone faétos fui{fe dicat,e6Cque in ventre,an
illa
fed
nt:
dec1ara
tores
nè huillfcemodi rel11m explana
edam in alia ql1apiam parte:an vero affeétus cum dolonulqua:
l1ncur,
per[equ
vberrimè , accuratifsiméque
re coniunétos. lllud al1tem antiquos dolores frigidos
penitltS fruétum auditoribus ferunt. Nam & in [cIllm
e{fe, nouos autem calidos, etu clarè diétum elfe videaquenti [ermone plurimum medicinalis eruditionis,~Œ
tur,obfcLtrum tamen,atqi ambiguu eft. Am enim antitinente nlllIum ex celeberrimis prxceptis cognonl e
quos dicit, qui iam pridem fuerlle,am diutiùs perfcuedeprxhendulltur.
exrantes:quemadmodii & contrà.n<;>uos,ant ~r.oxiè
[enFngons
am
s,
citatos,am cito de.fi.nentes:& fng,do
Ante rigor em vrina ru [upprefsiones,fi,;.
[um inferentcs,allt qui à calidis mitigantur': pari ter &
fucrint, & aluus cxcreuerir, &.
ex ~ptims
calidos, ant caloris {en[um faciemes, aut qui à frigidis
fopueur. QEidam etiam dolores frigidos vocatos e!fe
fomn i adfÎm:forfan vero & febris modus,
fealld
entes,h
vehem
i
idos,qu
dicunt,qui leues fint,cal
forfan & qUte ex lafsitudinibus.
cundl1m vfitaeum Grxcis 10qllêdi morem fignificatioPer deos quid dicere debeam,ne[cio, quando vtili(.
nes has accipientes. Ven'tm quo :l.Oni tempore Hippo fimum prxcep mm, milliéfque in laborantibus depr~
crates ha:c faél:a fl1i{fe fcripferit,nos ignorances,neqlle
henfllm libri huius incerpretes icrnorant. Sed alios qlll{edam quando excitati fin t, aut quomo do, aut quandiu
vero, Rufltfqlle Ep'h~
Sabinu~
permâ[erinc dolores,euidenter inuenit'e poffilmus. Sed C piam minùs demiremr:
dilige!1tifsimè ~er{a,
tius viri in libris !1ipo~rats
nouos quidem dolores plerunq; [anguine crcatos elfe
digni funt, 111ft f~{T(
tlone
admlra
ublO
procl1ld
ac
magna
et,
idem ell, ac fi dixi{fet ex fanguine, calido videlic
l
sionem antecef: • C
fuppref
vrinx
rigori
vtili
r
ql1ence
multo. At de antiquis doloribus 10ql1ens,cum [uccum
viderunt: de gna in pra:fentia Hippocrates mentl)~:
non adiecerit,fignu eil ab altero guodam «lCCO frigido
nos iudicatOril1m rigorem in morbo fumrum pr~îf
ipfos fieri.Etea,quç ex coxendice,frigida ipfis obona
re edocens. Si in aCllto morbo & alia figna tlb)esa ~e
fcilicec
elfe ait,aut affeétus dicens,aut dolores, frigido
, nt
bria videanmr , & iudicium paulo pafl fore
multos explana& iftos humore faciente. ~aprote
~)(1ore
.
d'
.
rr 1 . lU
fi
'
r
lcatOrlUm '::J [_
ICU'e opone t uppreuo 000
tores demirari licec, in hl1ill[modi fermones,de quiblls
difticil is antec~_
nox
&
1Ï
C<.!:lôd
.
futllrum
iô
(crinecef['u
nihi.l affirmari Rocefi, mlllta fine demonfir~t
o
[erie, & dies illdicatorius fit, ccrtiùs hltmus rig : ~')
bentes, vbi vero aliquid demofirari,& vtiliter inueniri
1
didIC).
vt
(
pul[am
dici poterie. At fi nOta ex arterix
pocefl,aut nihil penirus,aut pauca, & fine demoftratioetllfl'l
,
J11
d"
Il
'b'
'd
verll
modô
1 em Cl 101len ene, 110n ngorem
nc,tanql1am mandata tradentes.
' expe étJco.
' . ranter fore
.
.
'f:slmum
. fl'l
10dllbl
b
ngorem
1
:lcer
adnt,n6
tendu
os
in rigore s valï'd
~i
1 x.
COll".
aut
s aut vrinis [olis, . ce 1
1lI11d igitllr, Ex optimi
.. b . f i '
modu m n1icigantur:(ed prope 11:atun'l.
ex a1ilS 0111S Ignis vnà cum ipfis vrinis te 10
. acll111 ··s
exp Ianatorcs D gere oponee. Tanta enim fiO'norum ab vrinafi)l
1ta [criprum efié hunc Fermo.ne ant~qui
Al
Û
• C l'b'
en, vt & [oli ipfi credendum le. 11l.~ si~
111 ~lanore:.p1t
US r~ m us Vl~
agno[dit:at recentiores lpf~
vero aCCedelltlbllS etiam diuin:ltio eibi cric .!ir/ alLI 0
tes,ita fcribunc:Rigores va1tdt eXlftences no admodllm
"
ml, pcrpetllogue veridica. Verùm vrina CCllJ11 ~ rJl
mitiO'antur; [ed prope flatum. Hàncqlle locmionem id
aiS
multa cxcerncnte [upprimieur: illhuc cniOl [ero
dant
nos d'ocere volunt,omnes validos in morbo rigores no
duo
•
l
I
'd'Hatem vergere ligl1l1m Clr : CU1llS re
el'
11~m
admodl1m vllo alio morbi tepore mitefcere,prxterqui
P'
aluu,m'
per
i:
didicill
clfe
ionem
clIacu:n
r
m
fcriptu
tnpllce
amem
cùm prope ftatum eft. Secllndu priorem
'
1ura de.le cerJ
.
Ill'l
d
p
aluus
fi
1
IO'irur
s.
eniunt
.fi.ldorc
per
,
ell,pcru
otlllm
ram,qui in rigorcs validos tendum,hoc
l
en
nU
.r
.
>
t
fi
O'
fi
"
lIppre x ad l1turum ngorem prxle {i rO~
VIlnx
affeél:lls:fubintelligêdus cft enim affcétus,oportet ip.fi.lm
It, PrO~
m
a
d
j
~
conllcnie. At fi aluus fluxa no~
re.
non
mite[cc
fiaere
non
intelligere, hos ante vigorem
~gvo
ximumqllc cIfe morbi illdicium prxnou~J'lS,
ipfllm Ilams,qux vniuerfi morbi pars ell,meminiffan~
{ib) fi vt
QEld
_
ell.
nece!fe
l1c
ationi(udarég
xacerb
e
rigere,
tum
priuatis
in
qui
,
[e dlcune: alii vero eius
[omni adhnt? Nam "ilunt aueem verba illa & .
bus inuenitur: vt rigOl',CLlm vehemens eft :lI1tè guàm
Il ma
ft
'
•
e " Si e;(.
ex bonis figms .adl1~m
q~l1dam
'. non dcfinat: Id qUidem
v~tlm.
tempus :onfifientia: adl~et
me dJébs 10 prx[emia guadrablt. IIlud verO Ll )11
nonnullts ellldenter accldlt : IlHlmqj appellamlls 1';0'0optimis fuerint) veIut excmplum quoddam 1 cf1.
rem «YEXO'efta+'ICjI Gra:co vocabulo ) hoc cft) calegeri
J
[p:r
;rél
�de Morb.VuIgarib.Comm.
I~
dt. Q.gàd fi &: hoc t3nquam fUtnri rigoris fignum fit,
no fimpliciter id à te intelligendum eft. Plerunqi enim A Tube rcula extum e[cen tja,& acum ina x r 1 ~
nox iudicio antecedens, antecedens, inqllam, rigori,&
ta,in rurbinérnq; graci le[ten tia, xqu abiUiudicationi per ipfum faax,m olefta eO:quando firmifter Inarure[cencia, non circu ndura , dedifunam cum antè diais rigoris futl1ri prxfen{ionem hauia, & non bifida meliora:concraria Vero
bebis , interdum autem, [ed rard cum [omnis optimis
tranquilla nox eft, atque in iflis non rigorem , [ed exmala:& fi quàm plurimUlTI contr aria pei::
cre~ionm
fignificans,pulfilS apparet.Sed de iftis abun:fima .
~è m voluminibus De pulfibus aéhlm eft. Te prxtere a
Ab bis, quœ ex terra progerminant, Grxci homines
lubet Hippocrates & modl1m febris comemplari, hoc
l
«
t
.
f
~
p
vocauerunt) hoc eft, tubercula, cos prxter
e ~ ,an calida fic , & bilio[a , & ardells , an ex aliis ql1Xnamram
tumore s, qui plerunqlle fine cauCa extrin[eplain: nam quicunq; in acutis febriblls, & potifsimùm
ca
proucn
illnt: [ed potifsimùm eos hoc nomine voardentibus riO'orum iudicacorii fiunt , hos ex bile Bau a
canr,qu
i
extra
corporis {ilperficiem extuberant. V crùm
e~t:a
venas p~r
[en[oria corpora delata excitari didinomini
s
a!terius
i~opam
i?terdum & Jacos, pallclfb:proptereà & febres ex lafsitudinibus prouenientes
loque
naturah
bus
partibu
s
elatlore
s hoc eodem nomitelllperatllro. biliofi[simœ, ad prœfenfionem tibi ~ i.p[x
ne
appella
nt:
qllod
&
Hippoc
rates
hoc 10co fecit,boc?nducem. Hxc itaq; dl: ab externis caufis ad dllll11a1 n
na
elfe
tubercl
lla
exmme
[cemia
dicens,
hoc eH, qllibllS
1ll
t o : percepta vtilitas, vnico quidem velmi exemplo B
infignis
mmefa
aio
ineft,
aut
qua:clln
qi
non
cata
intro[u~,
exph , tibi alltem & in aliis extrin[ecis caufis quœ[ed
extrorf
itm
ver[us
auge[c
unt:
qltemad
Jnodum
& 111
»lnque bilioGus corpus efficillnt,futura percommoda.
libro
Prxfag
iorum
fcribcn
s
dixit,
;
q
n
u
c
e
r
~
exteriù
s
. a: [unt alltem morx filb [ole ardenti, vigilix, cogitavergut,optima fimt,quàm maxi~
excrorfilm [peétant~ones,agr
animi, ira, alimenti inopia, bilioforllm
tia,& in aciem turbinata. Sed quçcunqj (ait) imrorfum
(Ibo rn I11ntmll
' . ls v[us. P .
r. \
• r. ' ,
nmam lane,tl1
tllSlma
mq; natllrumpu
ntur,optima [um,qnç extrinfecas partes minimè
ta: fe?rium notitiam ex his quœ in corpore apparent,
attingl1
m. Melius quidem eO extrorfum vergere : [ed fi
~cqlres
: quemadmodum ln commentariis De diffeimro
declinet,melins rurfnm in iflis omnibus eft,ipfo~ntla
febrllim didicifli. Secunda vero & ab extrinfeCIS caufi
.
mm
eruptio
nem in interiores tamùm locos fieri. Tu.
.
Il'
•
fi
d
s notltia ad eorum quœ 1I1uenuu ccrtlorern berculo
runtCa
nè generatio in abdomine,atqj eriam pe-.
em halld parum expedier: Mirandnm eO igitur quoaore
eO.
Ifiis
enim
inanes cauitates fubfunt mberculo-.
~al ~aéto
hœc vtilifsima comemplatio explanacores
atUel1t.
mm introrUlm [peaantÎum prœter namram tumorem
excipientes. Sed ex his,quœ exteriùs intumc[cunt,aculI,
A~[ceiTus
no admo du,qu ibus rigore s.
ta, âc mrbinata lads meliora fi.mt , vtpote ex calidiorin' Rato abfcefi'us iBis qui cum rigore febricitant,enebus,tenuiodfqi materiœ filccis procreata,& idcirco ce1Unt'qu d
!
"
'[, t"; b 'b
"idet~
li cmal~du
111 q~artn17e0
q.ir. ~ r~bus
C leriter [uppurantia. Nam ex crafsis,tenacibUfque cone
cet. n Inarum eOlm accelSlone remUSlom us
ftantia, vtpote frigidis, & Jata funr,& :egrè coguunmr,
pl{cretiones fucci mllltimdinem educllm:propter quod
ql1inetiam putre[cllnt potiùs , guàm coquanmr 10ntb~la1
e{fe opone t vexamium hUq10rum abundangiori tempore. Prœtereà laudat & requabiliter [uppu~ ~
,Vt natl1rœ abfceffilm facere neceife !it.
rantia. Nam ql1a: ex aligua parte [uppurant, reliquum
vero comm non filppurans nabcm:primùm quidem eo
Il,
Crurum effœminariones, veluti am anquod aliis Oatim fitppnrantibus dilltllrniora fitnt:feclln
~ ~ lllorb um iter facienti,auc ex morb o il- do vero quod difficiliùs curanm
r, peiora cen[entllr.
l C~ , quàd fotta{fe ex lafsitudinibus in
Aliis enim auxiliis filppnrames partes egem, aliis non
[uppurantes. Nô circllndura autem circunduris mitio%~lCUoS
decub uit , ex quo cruru m effœra [unt. Circllndura vocat autem,qllre in medio mollia,
n~tloes
,
fuppura
ntHlque filnt:circllm vero dllra, & xgrè, aut ne~Ulde cff nt~r c~gno[Cl.eqU,
•.
r 1 ~ b 'Il'
tates
vtmm 10
as lm eCl ~qllaquam CupPllrantia. Laudat prçtere i & tlb~rcua
denUtri Q!~lI1atones
dlxent , an cas, qllX cum penllna
clillia. Hœc funt alltem déor[l1m ver[us aciem [ua: fuppriuslllentiomnium crurum fiant. ~antum
enim ad
purationis babentia. Hoc cnim loco adaperta, facilè
ino . el{ :llltè diais ex emplis pertioe t, & eas , quœ per
deBuere materias finum : nifi ea ex ioxqualibus elfe te
arn
~d W alimenti fiant,imelligere licet: qllaocum vero
lamerit. In iis enim aliql1id boni
mali. V cl arsi~C?d
. lm fpeaac, cùm dicit, EQ quod forta!Te ex D rùm ql1œCllnql1e œquo.liter [l1 p purant~ inefi,aliquiù
aciem
in i!lfepi:trnIl tn~b.lS
in articulos dccubnit. extcnnationes ql1iC
riora protendul1t hxc omnium optIma. Non blfida
tates reQe lOtel1igere nequeat, [cd abfollltè imbecillietiam hifidis meli~ra
eife nos admonct. In bi.fidis enil11
etia~qœ
& citra maciem crurû aaiones debilitare, vcl
medium non fine vido inllenimr, [ed ci1Idl1m, atqi dllfermoa .rce~lS
excipere quel1nt. ~od
rum. At c1arè patet,ex tuberculis,quç diximl1 s,comr a_
in calce autem
nes d'~s
adlettum eft, Ex quo crurum effœminatÏorio inter fc modo habenribus , quxcunqi plnrimum infeq~
Urn fuit & ab initio. ~aprote
ter
[e fpecie difsident, hxc viribl1s ac natllra edam lonnonnul
\i
conll1urn te.r fCl'iptorum iflud antecedens facillnt. Prigè diftare. No.m Catis m~gna
!atitudine prxdiél:is dif':'
(lllll ~ulde:n
nœc verba, Eo qllod auferentes, vnâque
ferentiis habcmibus, ahquod mter contraria medium
~uod
. al~91
ex [equentibus permLltames. Verùm
e{fe ncce{fc eO: & à medio aliud magis, aliud minùs rcliuiur: t-ntt•lo dixi, & nunc repctam. hoc eft autem,
cedere: vt in duris,ac mollibus, In vna fiquidem oppoelfe
Ibn fentcntias variè , ac multifariàm [criptas
fitione taoguam exemplo Ccrmon em facere almndè eO.
Qè difiltCllladmodlim & hanc: quas nonnlllli haud rcDurum qnidem molli peius eft,imcr dura magis durum:
C{gorl~ceun.t:ai
contrà haud congruè copulamm.
dudfsimllm vero pefsimum eft. !ta {anè mediocriter
tepr<th domnlllm fi meminerim fimltlqlle oercantcs
molle mediocriter bonuln eO,& pCl'feétè molle cft per.t
'.
f
"ltceturen ere• VC l'lm, 111
lmmcnfam, 10ngimdll1cm
pcrfeéèè bonllm. ~a:
itaq; in hac oppofitione alldÎlIiOi,acl
_oratlO.
pr~diéb.s
omne~
applicare poteds.
Ferinmll
O?
eo
b
q:
�1
69)
Galeni in Lib. _V 1. Hipp.
melHds penerritis , ac flentibus ~ quempiam licet rigorem & flldorem morblque [olutionem prœdicentem
"
.
Aefculapillm e!fe videri. Sed in prepoftca (enrenCll
Seu ventris vermiculos , qlti a(carides dicllntur, &
primùm quidem qllid dicat, ob[cllnlm eft: deind; etG
lumbrici ferinum vocet, [eu e1ephantem, & cancrum,
omnes ipfillS verilimiles intelleétus [ecundum fCrlpto~
[eu taben;, vt nonnulli voluerunr, (eu omne malignum
ris mentem habere qllifpiam (e crediderir,nihil ~am el1
virium: iure ;;mtumno hxc omnia precreantur, & ob
ex ipfis prxdicere poterit. Ello enim puer aliqu~
.t U(
mali [ucci tunc temporis abundantiam , & ob aeris i~
fiens, ventre perturbaro , cum febre perpetua: del!lde
regualem intemperiem. Nihil igitur mirum,fi &cordls
vtcnnqlle quo quis velit die iudicetur , fiue oétg~hlO
Jolores & horrores , & atra bilis aummnali tempore
à parm, fiue fexagefimo. Dnobus enim modis ier~O
abttndè ;enerarur. Omnia enim ha:c antèdiétas cau(as
ifte dec1ararus eft, Bimefiri, prorfits vicefimo. No~
comita~L1r.
Ca:ten\m in explanatione fecundi voluminulli qllidem ab orm bimefirem e!fe volentes, quO dle
nisDe morbis vlllgaribltS lati{simè de omnibus autuno
infans iudicatur , viceilmum aurem à die, quo a:grot~
o-raffantiblls
morbis difplltaUlmlls.
re incœpit. At nonnulli aillnt duos Olenfes nata m.or~
/;]
bnm
accidilfe , atqne viginti dies poll initium iudlca~
:x v.
Ad initia exacerbationes confideranmm effe, hiCque hunc in moduOl nabentiblls no.s prx~
d~
[unt, & in omni morbo : veluti ve[pedicere po{[e,puero ifii à iudicatione abfce!fum ahquelll
ri exacerbari , & annus ad ve(peram, & B in articulos impetum elfe faéturum. Ar neql1e [enlper,t
neque plenmque itll1d euenier. Prxdiétiones al1telll all
a(carides
veraces e!fe in perpetuumdecer, aut raro Olentiri.Nalll
Et in [ecundo De morbis populariblls libre hoc
raro veritatem a.{fequi , & plerunque :tberrare , nequamodo [criptum eft : Ad initia mOl-boru confideranquam artificiofum eft.
.
Il.
dum fi confeftim fIorent. V tÎmr enim interdum HipSi infra vmbilicum quidem fupertor: XV
l'oc:ates hac voce A~
i~ta:
quem:dmodum & hoc in
{ermone vfus eft. Ad mma mOl-bornm refert confideconi1iterint, in inferioribus articulis bonl1
l'are num ftarim floreant: quemadmodum & in dicenefl:fin fupra,haud périnde morbum di(CU
& ad ca!efaciendum, & rcfrigerandllm , &
do ~uod
tiqnt,niG Cuppurauerint.
.
fic~and.lm
&hnmeéhndum multa [anè qui{piam huiuf~àd
de pueris adlmc ifia loquatur ex inferiùs d!modi inu;nerit. Negue enim vt aduer[ans , neque vt
Il
V erum
' fermo lfie
. non) de l'artl.Cll 1arJ~ .
cOl1tradicens his verbis vtÎrur : [ed tanquam ad calfacend·IS connat.
bus et1, fed de communihllS & in [ecundo De mor~IS
ciendum refrigerandllm, ficcandum, & humettandum
popul:tribus, & in Aphorif~s
& in libre Pri[agt~iuuantia ~ulta,
inquit, huill[modi inucnire quifpiam
•
'
al W
rllm repctltus: quos omnes locos dudum exp1an..
comtnentari!s declapote rit. Id ve.rd & à nobis in ~lis
Jt
fe.cundum !,b.r~1
De. morbls vulga- C mus. Vulr enim Hippocrates ex fuperioribus loCJSJ
ratlltn dl:, q~t1?lS
ribus explan~.ms,H
necefIano lO~e!gnda
?ltC ~e. inferiora vmbilico faétos abfceffus [alubres elfe: ~o;
huiufmodi :tutem,haud [:tlubres. Sed eorum malig"!r r
ba effe Ad inma, hoc et1,fecundum lOltla,3.llt cuca 1111aliquantllium obtunditur, fi œdemata fupra.le;"j~
tÎa. ne~l
tamen in Colis initijs id confiderandum effe
V fus eft alltem & hoc 10co œdematis appellation J1l
nos admonet , [ed in morbis vnillerfis. Déinde exemcomuni fignificata omnium prxter namram tum orll ,
plum adiecit, qllod' bifar~m
legi poteft. V no qllidem
modo,ad ve[peram exacerbari, & :tnous: déiode ab al·
. VIII.
vt &anteà diétum et1.
tero principio ad ve[peram , & a(carides. Alio item
In humeris autem fuppuratia tantuIJs, t
modo, vt ad ve(peram ex:tcerbari , & annus ad ve(peeos breuiorem humerû habentes red~:
r:tm: déinde ab alio principio, & a[carides.Diem nan~àd
de infantibus adhuc difplltet,ipfe declar~t
l~d.
que tOti :tnno proportione refpondere cenfet, vt maqll\cns, Tanmlis.dignum cenfens nos & modo dl 3 jfli
, tlltino tempori ver Gmile fit, meridiei xfias, ve[peri
anmmnns, noéti hyems. Diaum efi :ll1tem & de his
initil:lm fermonis referre debere. Verùm glom~dO
0'
vberiùs , vbi [ecundi Morborum popularium volumibrelliori humero reddantur, in libre De articults, n
nis eum [ermonem declarauimus,cllius initium et1,afcallrî[qi in iputm explanationibus didlcit1i.
_ 11t
rides ve[peri..
.
Soluerit autelTI & hulcu(culorUlll in Jo-
XlIII.
xV 1.
Ferinum autumno , & cordis dolores,
& horridum,& melancholicum.
A
Infantibus tufslcula cum VentriS per- D feriora eruptio nifi rotund~,aIciq;
~ot.
. r.
.
'
. ral1'
turbatione & febre cotinua fignific at pofi
hUlUtmodl enim pernicio[a [unt,& 111
iudicationen1 bimdhi , pror[us vicefimo, tibus maxime'.
fi nI'.
e
& comores in arciculos.
Ab hoc Grœco veruo bc.9~41',
quod ern.mper ~rj ...
Omnes explanarores fcriptis fimiliter credunr , nec
eorum qna: lalldenr, intelligentes qllxpiam. Siquidem
nonnuila, ( & fi a.ffettate dixcrim ) velnti anis ncrui
funt,alia perexiguam vtilitatem afferunt, alia vero neqj
exiguam: quemadmodnm id, qllod in pra:fenti fermone proponicur. Etenim ego, qua:cunque in a:grorantibus eoùem femper modo fieri videnrur, memoratlt
digna ccn[eo. Et ex his iplis ea porifsimùm, qua: maximo vfi~
filnt'9uemadmodum pallie antè de pr'i[enfione ex ngore dlcebam. Interdum nanque in vehcmcnrirsima febre adiuntta vj~lia,
fafii.dio , fi ci , impaticntU, nonnunql1am & dclmo , oml1lbus ~grQ[aOil'
do-
fica:, vo.cabulum ËxOV(TiI',. hoc ell ,eruptlon~
édn'
ualut HlppoCrates, medIa [yllaba prodlléta. f {fe'"
de ac fi eum impem exirum dixiffet. Ip[am ~ero
aen'
étlts humorum ex aliqlla parte ad aliam irmpuo;eeghoc
tes di(clltere inC]uit: nifi rotunda, & alriora Jl.c~fan'"
et1, nili valde maligna nterint. Infella na\1ql~
l~epo" l
tibus umt l1egue do lores , negllc curationem erd • hLll..
. [010 1
tentibus: ,quill & alioqui xgre [an:tbl'1'la 11l1lU
ccrafunc.
,
ILlS%~
-
Solucrit autcm & fanguis ~m.as,p
autem natu grandioribus id J11cldlt. . cO'
,
Sangul!l
�de Morb.Vlilgarib.Comm. 1.
• Sanguinem profeél:o emanantem omnibus id genus
\Titiis prode{fe fmpius iam didiciml1S. ln mfantibl1s all- A
tem, de quibus Cermonem haber, ab initio neq; languis .
apparet,pra!terquàm raro. Ideo & ipCe addidir,Plus alltem natlt grandionbus id incidit,hoc eft , iis , qui {iUle
adultioris a:tatis. ~i
affeétus autem fint , qLli per ap!ce~us,q(')
dixit,& fanguinis proflullia, & hulcu[cula
illdicantur, non clarè admodum aperuit.
m .I~fantibus
Inttlum enim [ermonis erat , Infantibus mfsicula cum
vent:is pertllrbatione,& febre continente, Potefi aute
~l hl~,qUZ
dixit,Cymptomatis,& de lateris, pulmonis,
leco rts,atq; ventriculi affeétibus intelligi.
lXI .
cipis membri noxam oboriuncur.
Etguœcllnq; aliaomi[fallmt.
XXVIII.
llmt hrec,,!uz oClllis cueniéua omilIà efTe
dicit? anJcilicet ea,qua: in Prçfagiorum volumine per
hxc verb~
enumerara hmr? Si lucem enim fugianr, aue
lacrymenmr,allt inuertanmr,aut alter aitero minor lit,
allt alba rubras in ipfis vcnulas ) aut liuidas , aut nigras
habeanr,am lippimdincs circum oculos, aut fi [u[penfi
vid eantltr ,aut prominentes,am valde caui, Priùs alltem
in co libro cum aliis omnibus & ha:c explanauimlls.
~œnam
Fcbrcs gUldem alix mordaces fum ma x XI J.
nui,alix mires,aliœ no mordaces quidem,
.
fpontinœ quidem optimœ,inuolunrariè au
fed poft infurgentes:aliœ Vero acurx,fedà
tem defluentes,maIx.
.
manu viél:x:ahx fiatim valde ardéres:allre
ell & in libro B in totum debiles, aridœ : alix (alfugino(œ,
p De lacrymis huil1Cmodi diélum (an~
ra:fagio mm,& in Aphorifmis. Sed accuratiùs in prialiœ pemphiogodes,afpeél:u terribiles:aliœ
1110 volumine De morbis popularibus, vbi ait, ~ibu[
taétui humeéta-:alix valde rubx:aljx valCunq; in acuris febribus magis autem in ardenribus inuolun
.,
1
'
.
'b
r.
"
.
t~re
acryma: cadl1nt , hls de nan us langulUls
de pallidx:alix liuidx,& id genus alia.
\~OAUlium
expeétandii efi,niG alia per~ioî
hab~nt.
Rur{iun & hoc loco in fine [ermonis adiecic, Et id
Lacrymx ex acutls. ma l'c ha bentIUm
'
fi i11ale alltem habentibus, non [angulUls profIulllllm,
e,dbi110tteOl fignificant, Et nos in eius libri explanationi l\S hUne lermonem
r i
'
dec aralllmus.
gemls alia:quoniam ab ipfo [olœ febrium inGgnes diftèrentiœ noratre [une, Primas itaq; differentias fcripfit:
~
ab ipfa propria febrium effentia acceptas. EfTcncia vero
. le 1 r.
~ibus
fupercilium circuntenditur,
febrium cfi non [ecundum Hippocratem modo, atque
prrec1arifsimos
medicos,fed etiam fecllndum commll.rn aIUI11 dl:.
nem omnium hominum con[enhlm , pra:rer naturam
f: ~dem
affeétus tale (upercilium efllcit,qnalis in Prxcalidiras maximè quident in tomm animal effuCa, fin
aglo rum hbro deCcriptus eft: Cutis circa frontem dllminus, at omnino vel in plurimis p:l.rtibus, vel in no:~!& tJ!tenta. ~od
autem de acutis mOI-bis hoc, &
biliCsimis accen[a. Sa:pius nan,!ue vniuerfa curis 11111abl~ delnceps in Prognofticornm volumine diéta fin t,
lam ellidencem prœcer naturam caliditatem,neque noc Ipro d~c1artum
fuit & hiCce in verbis dicente, La- C bis exceriùs tang
~ ntibus
) nequc ipGs lahorantiblls prre
.nrYi11 :t: in acutis malè h~bétlum
volûrariè ql1idem ema[e ferre videtur, Sed in pronmdo corpt~
ipli regro~ le 11 tantes bo nz Cunt,inuoluntariè alltem mala:.
tantes [entiunr, vi[ceraque Gbi incendio flagrare aiunt.
Nonnlllli prretereà & fafiidio afficiuntur, & fiticulofi
'fi Malum dl: autem & inare(cens veluti
umr,atq; peruigi!es,Nunc igitur Hippocrates febrium
pUma.
differenrias
,qlla::cunque à medicis digno(cUntllr, non
IdflllO'
• fi'
.
\ liumm è
q; ln morbls, aClltiS
en cernltur,cum
• 'd'
l
ex
his
,
qux
laborantes referunt, [ed ex his , qua: Id ta.. ri 1 ru
' '1
l' b
.
0 \' nt, & vires imbecilla: perexlguls acrymll IS a
au,
viŒque
euidenrer percipiunt, el1umerat. Prima:
l~ 1t Il ClilS ex CI' d
'
. " lterum marelcenu
.
r
'b us.
enubus
delOde
aurem fune , & prxci pure) & ex propr ia ( vt di lei) febrillm effentia accepta: , ,!ua: per calorem traduntur.
. lEt ob[curai~
malum dl:.
Neque enim arteriarum motu f~bril1m
efTentia contitaren acu,ris morbis ob[curari oculorum aciem infirmire
~
q
a
n
,!uomodo
EraGfl:rarns
& Chrynetur.
Hac
in
lnteritllm viforia: potentix fignificat.
l( le; v.
fippus
halll1cinati
Gnt,
aliàs
didicifl:i,
Febrilis
igitllr
caE t fquallidul11 malum dt
liditas febricitanria cOl'pora tangentibu am acrCI11,
nUn rat .quidem & habens veluti Cpumam Cquallidil:[ed
mordacémquc, aut mediocritcr molefbm [e(c offert:
~ \' 1. ~tla
1~ fine [p,uma fit,maillm elfe fignificallit.
[uaue enim illud, arque dom<.'fiicum, gl1ale natu:a,1i
l.qUl lnterius corrugantur.
D ca!ori inefi, nequaquam h~bet"
Q!;emadmo?um I~
tur
&
alia
pleraque
mai
ons
mlllorJ(que
,ratlOnc ~n
ta ~d 11,aJo mêbrana muCculis oClllum mouetiblls 3CJnl.. Circ 10
ter fe differentia vicinis nobifcllm 10ql1cntlbus gratlOIl,.ta,tel li Uv[q; c~ro?am
apel,t1~
porreéta di,tfofiùs ma~is
qllàm veriùs incerpretamllr: ita & calidiC1dic Nxat~;
fuent,tuc OCu!os llltenus corrngan actatem
n
:
u
r
~
p
mo~el:a
i~trdum
ni~l
mol,efii trifitfll;
ipftu~
h am ft exteriùs corrugati filcrint, crit fanè cmis
h::tbere dicimus, Ip[am [clltcet calon valde lI1fcfl:o corn
hoc r ~ çc afFcétio. Imbecillitatis llltC,aC rcfrigeration is
~onugl1am
caliditas glurima iuxt:l
parances. It~'!uc
Cont:g~l
efTe tefiimonio efi id, qllod in valde fenibus
1
l
~
r
e
c
a
,
~
t
e
d
l
v
c
1
q
n
u
'
~
e
l
p
vero panca quiatque
ng t:lpfomm enim oculi rugofi efTc cernuntur.
dem , [ed 01h11 ab acernma dlfferens : am rurftlm accrbConcreri,& vix verliles,& obrorti.
rima qllidem, (ed
finltul:t , qllas dil:>
, non milita. Et, ha:
e{t,i~
ocul,is hœc quoquc difTcruit, Nam concreti,hoc
xi , interdum al Iquo tempore pofl: ) nolt primo fiatim
nell) ft~O,blesprcéi[ma
eius potentia: cxtinétiomanl1S impoGru ap
/ r~nt
: 91emad~l
& qux pri- .
erant nn1ficant, à ,!ua muiculi, cùm naruraliter affeéti
Cimt, tlbl nonnunguam
mo taéht magnx,acr 7[9 ue v~(x
ilH a~eltbnur:
illud autem, E cvi x verfiles, pro xim li
Imeéta 10, xg,rotantem manu dimipe: l?ngllm tempu~
allt trell) Urn d~c1art,
Obtorri aUte oCllli, aut delirium
mil vldehul1tllr, Igmll' Cqllalltda 1I1tcrdum, arque valde
I~OS
mO~tenl
mu(culorum indc~t.
liçc o~em
arida caliditas apparet, périnde at'!uc fi lapidem alivero Ul aClltlS,& periculofis morbis ob prin
quem calefaéhun tangamus: plerunq; vero roriclam Ce,
hmndt
È&
.
�1
Galeni in lib. 'VI. ,Hipp'.
humeaam,& halimofam reprç[entat, vt halims quidam
ex la~orntium
co.rpore emanans perfpic'uè
: " ." [cntlatur. Atq; horum l'urfus Ipforum, quemado~
& prredidorum qllxdam fiatim ab initio apparetia per:[euerant. Nonnulla vei-o aut al1ge[cente,allt decrefcenrem, qux ah initio apparuit, qualitatem habent. Nonnulla rur[us & alteram neqllaquam à principio vifam,
âc peni~ls
ah ~is,qux
à pr.incipio ~paruenlt,dif
tem.DlfferentlX ltaq; ab lpfa febnum elfentla acceptre
huin[modi fltnt. De re\iquis ame pofieriùs videbmus~
priùs en.im be;le eft enumr~tas
d!~el:tias
Hipocr~"
tis verbls accol11odatare. Cum dlClt 19m1r, Febres ql1ldem alix manui mordaces,alire verà mites. tibi fignificac ab ipfo de febriblls in totum mordaciblls, aut miribllS apparentiblls fermonem ficri. Subiiciens igitur inquit] A lire non morda-ces gllidem,fed pofi infurgentes.
per ha:c verb~
fignificans,febres ab initio mordaces no
viras,dimiùs inieéb manu mordacitatis [enfllm inferell
tes. Contrà vero,atg; ifix,illx [e hahent,de guibl1s dicit, Acutx ql1idem, [ed à manu viéh. Ah initio enim
acutre cùm apparent,paulatim remittllnmr. Eam autem
diél:ionem, Acura:,de caliditate celerirer manui OCClIrrente, [~lùmq;
ipGllS ve\ocem motllm ofiendente te intelligere opus efi. ~emadol1'
aclltos aliqL~os
'.&
acres nominamus , ql10d idem eft, ac fi celeres dlxens.
Acmos etiam morhos dicimus, quicunq; propria tempora vfque in finem velociter pertranfel1nt. Siue alltem
manibus , fine manui dicas, ad cogno[cendas prxdiél:as
differemias nihil referet. ~landog1iem
memem [anam habeti clarum efi id gemls differentias non oculis,
[ed manibus fenGles e!fe. Adiicillnt autem & omnes homines ImiLl[modi appendices ad hoc natura dllai , qure
diaorum euidentiam augeant, & in iBis rebus l11aximè,
in quibus per conieéturas qllafdam,& Ggna,no pel' [enfibilem cognitionem,qllod qua:rimr,inllenire licet. Ira
ergo & Hippocrates non folùm fermonis initio manllu
meminit, [ed etiam cùm dixit,alix acma: guidem, {ed à
manu viaç. At déinceps fehrium in magnimdine differentiademonftrans, inquit, Alix fiatim valde ardentes,
alia: in totllm debiles. Pel' guid igitur huiu[modi imago
tangentiblls [efe offerat, vt m111ta,allt pauca caliditas videamr,in po{leru reiiciamns:nuc [olum,quod ita appreat, dixifiè abundè eO:. ~emadou
enim in extrinfecis,fi oculis CJL1is velatis fliimam tetigerit,aut multam
[entiec ipfius [ubftantiam,aut pal1cam, nullam in caloris
qi.lal!rlte differentÎam ,rercipiens: l~oc
"itdel~
modo in
febnblls hahet. III tcrdn nanqi cahdItatls [ecudl1m ql1alitateea~ê dignot~
c~m
ilht ap'ret,g~ç!n
alio corpore fit:fed multltlld1l1e 111 ter [e d1fferre vldctur. Exverbis
auté fegl1entiblls illud, Aridx,~t
s cbrnm eft:fed illud:
Salfilrrino[a;
ObrCLlrLIm:neqi
en1m
[alfllm taau/ed
tan0'
\
.
ob[curum,
tùm gllOatu [enfile cfl. Efi vero adhuc ma~?s
quod feql1itllr, clÎm dicit, Alix 1iTf/-Upl>!r4Jf 6&, a[peéht
tcrribiles . Nlm hoc loco dil1crram [cnpmram rcperimus. In plurimis quidcm codicihus hllic voci IIfflqJl>1tdJ'Ed7.t, adiacct hxc, A{reau. in paucis poll hal1c voccm,
A [pcél:u. & ha::c, Tcrnbilc5,ad ieda efi. Solum alltcm inter cxplanatorcs Slhinllm Înllcni,gui cxemplar ira fcriptum agno[ccret:quem Metrodol'lls fCClltllS eH, & CJl1iCl~I1];
a~ ipfis vrqlle all hoc templls fllerun t. N ihilomi~LlS
t~mc
~n paucifsimis codicibllS fimpliciter fcriptllm
111l1CI1l, AlIx VC~·O.1;Tft9',>Ad7
neq; hac vocc, AfJ:::eétu.
neqi hac, Ternhlles, lddna. Salfllgino[as irrimr febres
a~ taal1m aliquis redigcns,eas c!f: dict,ql1~
wurimm
altquem, :tc morUlm tangentlbllSmferunt vt a muria
& re1iql1is [alfis eorporibus excitari [olce: Pemphin:
, pen~l1tLs
godees autem febres, hoc cil rpiritibllS affinentes in~
A terpretannlr. Sentimns enim plerunqlle pel' febricta~
tillm. cütem aereUn1 quendam halimm effIuentem,quod
nif! tales, [ed eas,gux cum pufiulis.funt, pemphingod.c:s
febres quis e!fe velit, aliquam ex necelfariis differentlls
prxtermi[erit, ex prxdiaarum videlicet genr,quas
. a~
ip[a maxirnè fehrium e!fentia a{fumi diximus. V t em~
mordax valde,aut vehemens, aut arida,aut fquaUens ln
multis febriblls ca!idita:tis fpecies elfe videtur,ita etiarn
flamo[a, manu ql1endam in ipfam rpiritum exiliente,?
nonnunqllam ha!ituofl'lm, nonnunqllam aridum percl~
pien te. Verùm cùm pIura hoc vocahulum pemp1t.inx {i~
gnificet,aliud alins explanator accipiés, tanquam vn~,?
illud [olum, quod ip[e po[uit, fignificemr , pyobablhs
alldientibus elfe viderur. For[an igitL1r fatis effet dicerc,
pemphingodes febres fhtLlo{às erre; ficqi in gener,e ha~
aenus diétarum differentÏarum cenferi,& ellm,glll no~
B ira mtellexerit, hanc differeiltiam prxtermiliffe vider~.
At ctlm in pleri{g; exeplarihus hxc vox, Afpeau, j{t~,
Pemphingodes.adieaa Gr,neceffe nobis eft O"ram~tl
cam garrulitatem irted~lm
& ip[am ad hçc ~tile
atm~
gere. Sed exaaiùs guidé de ob[curis aplld Hipocra~
tem,diaionibus alibi,proprio opj;!re egimus. In prt[e n
tia vero Catis erit me grimaticorllm diaa fegllUtLllll [~.
cundum eoru placita de vocis huius, Peniphlx,GgO:~
ficads aliql1id dicere. Videmr enim Sophocles ipf:l . l~
Colchis pro flatu accipere ita dicens,Soluit pcph10Xl•
id e~, Aatibu.s non prore ~enti
[ecundi. ~ t ide~
i.n Salam.me [aty~ls.
~t ferte ~uq;
ceraunea pephinxl.1d cft:
flatlhus t~1lr,
& tern odoris occupallerit. Ac[chy
lus alltem In Prometheo captiuo reari reptilem aute l11 ,
& quàm primùm quidé borere veneri; à flatibus, c~ue
fremirum irrnentem,ne te rapiat procellofa pel~h
ge conuertcns rerente. Et pro r~dis
ipGs vti. vlae(;~
C hac voce,Pemphm x, Sophocles 111 Colchis lu[ce ca
minibus: Et veiqne admirarus [um hac contemplans
pemphinga am'eam inruims. Ita & Ae[chy lus,ex adue r[0 neque pemphinx Solis a[picitur , neque fyder~U
os L:.uonix pueUx. Pro gutta al1tem idem acceplt I~
P rometheo ; Bene caue,ne tibi in faciem incidat
phinx. amlra cnim,& non pro vita halitlls.In PCI{i ~
quoque , ne fanguinis vero pemphinga in [o!ull! pa r[eris. Pro nehllia etiam poGca elfe videtnr hoC III ~
11In
mine aplld Sophoclem in S:llaminx [atyris,PcIllP :
' ri'd-etem .
. E t apu d lb ycum, Den0
~I . omncm tar d e
1911lS.
ias pemphingas epoti. Diétlls eft autem ab cO (e r(1l11
• Il
.
lUe
per quan d am comparatlOnem
de his glU. pr oce a.
, eX l'
• Cl.
d'
.
r l'
lal.lantur, ICI 10 Ham. Idcirco & plurimi
115, qUIC
futura prx[agiUl1t de ftillis qL1X [Je!" i111brcs cadtJll.,
lll
·Cl.
Ir
"
dIlXas
eueyemphingas
aillnt.Sed Callimachus 1lU~ CjeD modum m,Ne propterpemphingasinduéant,p CI(1l 1_
te. Sed Ellphono n ita ingllit Flores pemphinges,co
"
. III te119un~"
mormos. Pemphingis icaque fignific'a.ta la fec ~n[Ll
lmus.:deq
dllobus ex ifiis .filprà mcntlon.emI-lip
ClI11US,gllOd ~mnes
videlicet optlmi cxplan~tOCS
luepocratem [ecudllm ifia [ermonem ullIm feclffe '10 rmm. At nunc ex modo diétis figncat~,
& :tliud t~J1_
tium adi~c!fe
couenir, vt pemphingodes febres eas, (;q;
'11 artlJ11 CXl'1'-'
r
tc Il 'Igal11l1S,qux velllti lcintl
Ictlllm,.manu
fi di
no Orx occl1r{anril't imagincm rcddut.Atg; hultl n;oo_
febrcs ex dllablls fimplicihus iam prçdiaon~blS
C?~c_
fitx fl,lcri!lt,R::uofis fcilet,~g;
ignc~
s .l~UIc
a~rpCJ1claratlOnl fol1111!ud aducrC,lmur,Ghl1Jc dléh~J1I.
'Cll!
phingodes,adiiciatl1l' hec Arpeétu. No immcn tO 19l...., "
·d h
. ,
li
t 'au tc:ln""..
<JIll am lnc ahfillicrunt. ~i
non ablu
erun
i
aut febres eum pnllltlis intellc xcrunt, aut eas,qu:t:f1la m
Ph
�701
de·Morb.Vulgarlb.COlnm. J.
mam vidant. Et quoniam eum pllfiulis febres à [ym-
702
tangenti corpus,neque valde calidlltn erat,neq; viride,
ptOlllate cognominanmr ,proba biliter [anè à fympto- A
[ed iilbrnbrum,lillidum, pufill\is exigllis, & hulceriblls
matI: ipfl1m pefiilentes febres denominare intelligere
effJorefcens. InteriOl"a autem ira vrebanmr , ve neqlle
poffumus. En enim re vera & hxc vna febrium fpecies.
valde ii.lbtilium vefiimentorum,neqllc linteoJorum ve~od
autem in ip{à plIfiulx oriamur , & Thucydides
Iamenta, .neqlle alilld quicql1am prxter nuditatem ferre
tefiatur ita [cribens, Et exterius qllidem tangemi corpo{fent. Diéta cfi [anè pemphinx & in Gnidlis fcntenpus, negue valde calidum erat, neqlle viride,fcd [ubrutiis , ql1as El1riphonti medico attribll1l1lt hi[ce verbis; ,
~nlt)
lillidum, pllfiulis cxigllis, & hu1ccribllS effloreMingie pa mm [übinde,& vrir,& fupernarat pemphlOx,
cens. At quicllnqj febres animam lxdentes pemphinvt olei viridis inl1ar araneX. Videntllr fanè im pemfo~es
appellatas effe contendllnt,longè à propofita fephmga VOClre non totam pul111Iam,fed folum id,quod
rtum diuifione aberrant. Nonnll1li enim veteres mcipfam execriùs aranex inl1ar circllm[cribie.Cùm ab [oldici & febrcm quandam phreniticam appellauerul1t:
lliffet igimr Hippocrates maximè proprias & princiqle~admot
fanè & letlùrg icam, &plellrieicam, &
pes febrium differenrias, déinceps ad eas,qux à colore
pertpneumonicam. Sed fcbrillm enumeratio nunc in
{iu~l1ntr
, tranfgreffus inguit, Alia: valde rubrx alia;
prœ[enti [crmone propofita à diffcrcntia caloris accipivalde pallidx,alix vero liuidx. Valde rubras dix~
non
~ur : fub qua & pefiilens fcbris pmridum calo rem hafimpliciter rubras:& pofi has déinceps iterum , Valde
ens~Otir
poteH, phrenitica 110n pote!l: ctlm 11on,
pallidas.non,Pallidas. Liuidas vero, fimpliciter, nihil
v~ ~l1S)
Ha & Hippocrati mos fit, febris [peciem ph,re- B ipfis incrementi fignificatillum
adiicies , vt fi & ipfas linltllll a{ferere. Neque à fymptomate nuncupata,qualis
llidifsimas dixiffet. Semper enim color ifie malus el1:
~a ~fi)lIa:
pufiulas excitat, in diétis differemiis ab ip[o
[ed ruber, ae pallidus, vfitati, & familiares fimt. Febres
Inê ud1t~r.
~emadounq;
aUx, qllarum proxiamem valde rubentes vehemecifsimam caliditatem intn menuo faaa efi. Phreniticorum nanqj febris calodicant,& materiam effe fangl1inem:qucadmodum valde
r 1ll
:
1'
habere
mordac
em
inuenim
r
in
omne
corpus
pa\lidao pa\lidam bilem tefianmr,in ipfis vero deieaio çquabliter &
... a
"
prila~
O~1l
~Ole
ç m~nus
nes confidera. Nam fi eas bile tinétas inueneris,ex eills
temIPore pro fiu flm.q~te i '
Ip[arum dléta dt taqi neque eorum 111effufion
terpretaIllnlllm
e naturalem eamm colorum permlltamm effe
. nem admitti
('
.
tlo
mlls qui [alfas rebres
a. qua l'Itacognou
telna:g
eris.
At fi fine bile,ellm, qai in full1i differentia
"
r.
•
m Ip[orum'ore
fenlu percepta nomlefi)
natas eŒrotanttu
eolorem
ponitO. Huiu[modi febrcs profcd o , nift
.
ad
e COn fi rmant. Hlppoc
rates nanque omnes,qux
cnm rigore,atqi uldorc prxiudicatx fnerine, tabcm in- '
t' taéhl m fpeétant notitias fecundl1m caloris differenferl1nt. Va\de rubrx aLltem inter [ynochos numeranlalll in
J1'..fifi'
' ,.quo genus ~. rebrmm vOIuenr.um,atqi euentIa
mr: & venx feaion e ad animi v[qlle defeétl1m dl1cente
cote It'ieInceps enumeraffe vifilS efi. Etenim fi pefiilenilll1antur: vt in vO\llminibus De arte cmatiua didicilli,
ri III ebrern pemphingodea nominatam 'effc probauevbi & magna vtilitas ex huiufmodi diffcrentiarum eor~Us)apeltionm
quidem ab accidente, fpeciem vegnieione percipitur: ipGs videlicec fingulis propriam
~ I~ram
fecundum propriam febrium e!rentiam [orti- C medicationem reql1irentiblls. At
lil1idx tëbres à colore
di etH. Eadem quoque ratione & [alfas febrcs eas effe
fanè & ipfa: cognomen adcptx,fangl1inClll11 "lCeUm de\'ldcen~s,
qua: omnia quotquot gl1flet xgrotans , falfa
ficere nllntiant, & cum ipfo iridem ingenitum calidl1m:
en eff'le1ant,
.neqi
'ifii propofitarum .
r ' cl
J:i •
atqne
idcirco morrifcrx [Unt. Ex ql1ibllS nonnllx [yn1l~"XIent
0\.(rlUa
.
. erunt.
.
t b' fceb'
rIs dlff'ere
ntiarum memm
copas euacllationem [cql1entes efficillnt. De qllibus in
no'd fi1mter
oe rt~1l
differentias & iOas Hippocrates collocaffet)
libris De artc curatrice notitiam :lccepifii. Id genus feip~n? a & Illas vnl cum hls enumeraffet) in qllibus &
bres Euriphon liuidas nominat,ita [cribens : Liuida fe~
dle a\uLa, & omnia qux ~ufiet
febricitans, amara vibris habet,& fincipllt altàs,& a1iàs capllt dolet:& vifceantur
' . o.
.
(' b .
fed :, ~oas quidem
dlf!erentlas non mter
ra dolor torquet,& vomit bilem,& cùmdo \or cTUeiat,
re nllm,
f en POtlllS inter faporum notitias collocare fatius dl::
inmeri
nequit, quoniam graU3tur) & venter fiCêL1S redtes aut "'.
t1'
r.
~
. e Inter CalOl"is dirreren
nas enumeran cl X mnt.
dimr: & cmis tota liuida , & labia , ql1alia moris excfis
(tu ~drnoum
enim [apores gufiatu,ita & febres taerre folent,& oClllorum alba liuefcllnt.Afpicit périnde
celllltllll1tur. V erùm guod Sabinus non reétè hanc vo
ac firangulatus. Cùm vero m,inus id patÏmr,fxpil1s ecii
Ali~
perribiles,adiecerit,ita fericm verborum [cribes,
commur3tur. ~inecam
& in libroDc morbis HipponUnc' elllphingodes afpeélll terribiles. anteà dixi , &
cratiadfcripto,guem Dio[corides ab :dtcro Hippocraipfos ~ ;emor iam reuocabo. Terribiles enim a[peétll
te Theffa\ifi\io fcripmm effe voluit,dc ql10dam morbo
fi CUIll 1 Os elfe, vt nobis quidem imuentibus videnrur) D lillido mehtÏo fit:libri amem initillm
tale efi; Multam
tes to Pè~u1is,&
hu\ceribus fint, am ctlm ipfi in[anienvrin am facit,quando capllt excal~im
ru
filerit ..S:d de
0P<>tt Intl1etur. De his alltem ambobus quid fentire
lillido morbo ad vCl'bl1mhxe (enblc:Morbul1l Ituldn1ll
C]ui febat , ~l1tè
retulimus. Périnde peccauenmt & ilB,
f6bris aricla comitatttr) & horror aliàs) & aliàs capitis
taétulll tes ~ns
[piriruofas diétas effc voJuerunt,non ad
dolor: & vi[cera dolor malè habec: & bilem vOmitLl
fpetie n?t1tlam referentes , [ed ad difficilis anhelim s
reiicic. Cümq; dolor vexat,neqllit intueri: (cd grauatl1r
tUt Ve ;1 11 ql1a magnlls,crebérqj [pirims redditur. Igi& venter aridus reddimr,& cmis liluda,& labia,& OCl1~
elfe a:~ ~il.mu
en, febrem pemphingodca diaam
lorum alba liuent. AfjJidrq; vt firangubms interdli &
lentelll ltrltuo fam,qu x ad taéhul1 referatur,am pefiicolore mucat,atqi ex Iiuido iitbniridis efficitur. Alii ~ e
des ha!' n [er ll1onc autem cùm llllic voci Pemphingoro rul'fum h.oc loc~
Ijlida~1.
tèbre~1
m.al~
inte.rpretati
~o:atl)
l'~rib\es
adieéta fit, fola pcflilens fehris deflint cam [CJIlcet, 111 qua llludx JeICétlOncs apparent.
tl~di
CU1l1S ab aliis color per putredinis exceltenIfiis nangue pan ratlone conucniret & ni~r
a m febrem
pefilt~r:
.!lelit in hac nofirx tempel1aris longi[sima
eam appcl\are,in qua nigra: matcriç expulfio fit. Sl1perperurentla vlf~In
efi. Atgue idcirco neque calidi, &
cfi nempe adhu.c.extremllm [ermonis Hippocratici extur)qlLan~,U
p~e
laborabant, tangentibus videbanplanandlll1l, Vbl mquit, Et alia fimilia. pr.a:diéH s [eilicct
tdIl\O{~S
InterlllS ~agno
Ragrarent incendio:ql1cmfimilia. RccenUlit alltcm pofiremas fceundum colores
-- - - ~ T~ucydles
aicbat. Et. ~terh
quid~
differentias, non [ecUndl101 ipfam febrium effcndam.
- "
Aliis
)
..
�Galeni in Lib. V l. Hipp.
rem eff1cit , périnde atque ytres (unt liquidz materi:~
autem reniten s duro
atq; aeris pleni. ~emadol
s, (nam duru ql10qi
âcciden
e
comlln
ob
s
apparen
fimile
propri i n:lt1ra~
um
fecund
tamen
longè
)
efi
s
reniten
differt : ita & molli corpor i laxamm iÎmile cùm fit a l ~
quanm lum,qu anmm ad fenfibilem appare ntiam perunet,no n e.odem tamen affeétu prredimm eft. SiquiJ: m
corpor a potemi a mufc1110rum motrIce
~grotancl1m
debilit ata, exoluta , & abieéta iacere cernun ml'. Hune
itaqi aflèétum manifèfiauit dicens , Et ipfe dilfolutlls.
Déince ps vero manifefiè filbdidit, Et anicllio rum catac1afies,hoc efi,con fraétion es:fcd quidam tertiam fyllabam no per a fcribunt,cataclafies,fed pel' i cat1ife~,
autem melius fuerit fc r!hoc efi decubitus. ~omd
bere, facilè inuenie mus, fi eorum reminifcemur ,qua: lU
libro de Pra:[agiis per ha:c verba tradidi t, Aegrot item
vero à medico depra:hendi opone t in dexerum larus,
aut finifirum iacentem,& crura, manMq ; pauItlm inflexas habentem. Anima duerte vero hic cntra & manus
aue
paulùm inflexas habencem. Nam aut nequa~m)
ell:
~
1
t
l
a
m
i
conuen iat, inflexas elfe, vtrnnq
pl~s,quàm
l
<]ll1a prxter natl1ram fint. Ipfe igimr dixie, Ira ell ?1Un&
[Ubl
pofid.
o
,Idcirc
valenrinm cubant
plurim i reét~
~
c
"
e
ufql1e
s,crunb
xie, Sllpinllm au tem iacere manibu
tis, minus bonum . Tibi vero declaratl1m en,facl1ICar.ls
indic.ari: Et adhufi
~ecubit1
. 1(modi
infir:nitatel]l ab ~ul
expnr11ltl1r )
verbJs
lus
magls ab eo , qlll dell1ceps
ir, graUIl1S
decider
pedes
ad
prOntlS fuerit, è leétu l6que
eft. Tales igitur decllbims in prre[enci [ermon e per h~c
verba fignificanit, Et ipfe dilfollltus. Siquide m manUs,
& crura paru inflexas bbere,l audabi le en. Q.9od vJr~a
hos fines tranfit, maiore m articulo ru fraél:ionem jn~
cat.Ica nanqi ipfam appellauit. Ac in libro de Pr~dagl!S
c in
en amem ore apert? dor~a
his v,erbis, ~?:tif;r.u
e!fe,& expliClCa. qU _
u:'fle~a
!ac~tlS
re,c:ur agi Jl~p:
in flexa,fi Lie ert-e
dlfiantla. SIlle ~l1Cem
fi~ncat,l[sme
confi-aéto s cfi
s
artlculo
plIclt:1 {cnbac, vCl'oque modo
catacla leS
fuerit
o
hoc.loc
indicat . Atque ideo melius
es.Na;
fraétion
eft,con
arti,:ul o:um per a f~ribe,hoc
adlll
non
bltllS,
efi,decu
per 1 [cober e cacachfies, hoc
'
hlllUflllO
i
corpor
o
vnillerf
t
dom reél:è articlllis quadra
' bue(~
H'
l'
?
'
Il
aeU
·
te
Jppocra
1S
dJappe atJOnes, 110n artlcu
$~tl.
[olira.
Aliis tamen ~ qua: ab aliquo fympto mate prouen iunr,
propin quiore s, quemad modum cùm aut interm itten- A
tes,aut continu as febres elfe dicimu s,& interm ittentiu
hanc tertiana m , illam quotidi anam , aliam vero quartanam. At conrinu arum aliam femiter tianam , aliam ardentem,aliam gelidam,aliam fuccenfam,aliam l'efiilen
tem,ali am paillfirem,aliam hepialam. Cœterù m Praxagoras inter acutaru m febrillm diffcrentias, & phrenic icas,& letharg icas, pra:tere à & iétericas quafda mnunnon folùm continu am,
cupalli t.At recenti ores me~ic
[ed etÎam [ynoch llm fcbrem qllandam appellauerunr:
eiu[q; differentias pOfilen1l1t,Omoronam videlicet, [eu
acmafiicam vocacal11,& epacmafiicam, atqi paracmatticam. Item fecundlltll aliam diuifio nem aliis quo que
morbis commu nem nonnul las acutas febres appellamus,no nnullas diuturn as. Alia quo que dillifione boni
moris febres , & mali moris dicimllS : quin edam alias
ordinat as,aut inordin atas. P ra:tereà qua[dam circum - B
autem veteres à dillerfis
euntes, & erratÎcas. ~idam
membr is accen[as febres ab lUis cognom inaban r,lateralem febrem aliqllam vocant es, & iecorar iam , & Iienariam:aliàs vero à fympto mate, foporif icam,fo mnoletam,l ethargi cam,ph reniti cam .aurigin ofam. D.e quibus omnibu s in propriis De febribus libris latè notidam adeptLIs es. Sed in prœfcnri [ermon e quœ ad explanati onem pertine t,abund è traélata umt.N on meam
enim [o{ùm [enrentÎam prom1i, verùm etiam illufirillm
explan atorum mendo nem fcci,alios omnes filentio inuoluen s,quicl lnqi de febrillm differetia féorfum ab explanato riis comentariis aliqllid prodid erut: inrer qllOS
eft & Archig enes : de quibus in :llio volumi ne [ermonem infiituam.
x X x.
& artuu m duContentÎones co~prjs,
ridx, & ipfe diiTolutus, & artuu m confr aaione s,mal um.
A:
Conten to relaxatum cotrari um efi,dur o molle. Tpfe
diétllrus eft,Cmis dura; molliti o,connempe dé~nceps
clltem conren tam , fiue anicllil lm,
io:fiue
tenta! relaxat
nacural em flatllm ipfum confere nd
dicat,a
fiue corpus
inrelligeml1s . Secl1ndum naturam
fllilfe
tes ira diaum
neqi cotcnm m,neq; laxacum,fed
uod
habee,q
amem Ce
per
efi. Conten ta. {anè inte~dum
affeéhtm
tcr
m edio.cri
Oculi audac ia de1ira, & abieébones, 8proprll lm affeélum conten dllntnr , Imerdu m a quibu[ infrafriones, manu um.
d.un aliis attraéta. Per propriu m quidem affcétum,cùm
aliqlla
ab
am
nt,
cialleri
Alldacia qllidem nota efi dclirii maximéq; cll111 jtJl~
aut veheme nti frigore congla
nouilli
vt
cnim
t
Sun
Oculor um lurc~
,
Il
,
exiccan te caufa arefaéta fuerint.
Plldens efi , ficuri plllries dittum
aJlq,
fi'
{'
d"
'
i
f
·
partiis
continn
amem 911xdam à
ab le\;UO,au aCI In PC\;llll contrar ia en. Dec1arlcJl LlloS
plures. Difendl~ur
litace oe ll
culis arefaétis,ant mRammatls, aut congela tis. Comrà D pra: facl1ltatis palpebras re~ncis b imbecil
_ ' oc
'"
.
.
,
.
·
11l1mimulra
Ul~tUS
relaxan tur,
quxdam vltrana mrales ~nes
apenos patere non po{fe. InfraétJOllc v.el 0jbf O
lOt um appellae,ctlm palpeb rx inucrm ncur vt JI1 1 rlC.
dieate,fine frigore,maderaéta. Obdllr efcunt autem,qLlç
fllc ,
c.
de P.r:r.'\giis narraui t inquiens : Sin & in~lIra
dura fill1t,fri gore iiccerccntia,au t fcirrho ,aut Ctccicat
aut Illlida palpebra aut labium aut nafL1s maillm.
Phlegm one nanque non dl1rum,(ed reGfienrem tllmo1. " V p.
ea.
)
,
'c
�(
70 )
C L A V. G A L E N I
Sextum Hippocratis de Morbis Popularibus Librum,expl~-
nationum SeétulTI SecundUln.
IL A T ARE , cofl:l:ingere,
alia quidé fic,alia vero nô.
Curati onu & ifii n'lodi flmt co~
trariisa ffcétibu s coueniences. Di-.
latare nanqi den[ata oporte t,den
~
fare aute,qu x vltrade cens amplintlll. [ . .
eCllndi hnills vocis 'iYlU,~WCT&t
di teplrttu,no cum craifo leO'endfi dt. N eq; enim cum
hae diétio
L CJ r
taefi
ne ~>'0l,vt
qUIs ronan.
pucare pOl~e[,Co rr'" fi:N
ap Ù .am Lgnorat ifie ab Iombu s angufin fienyg ro
fleP~
~tl, HuillS :l.ucem l'ei tefiis locuples Simoni des
rttln h'
r '
'J"
Cl Ua j'
15 cal'min ibus ita fcriben s , N on lane
q11l11
lU
le
v
b
fi'
[VIl'
' lcone'" tlmUlt,
, neq;
pard /' rn l'o IS 10 monu')llS
tram~
un [oins fienyg ro, id eil: , angl1/lo OCCl1rrens in
alte~,
Id~m
enim fignific at,quod aréto. Ar,antu~
vafe l' &dllata ntur vitra natul'alem modum 1l1terdll
etl;! orurn qllol'll ndam, aUC membr orum [enfibilia B
te q ~,plrunqe
vero & fen[llm fugient ia tam in cu) l13.m In
perit
pro fiundo corpor e pofita,a tqlle den f:ata avero e,& rarefacere medioc riter calefaciendo, pate ria
perf~_g
~dfirngeo,ac
refrige rado opus efi.Sed
CePt' ~lde
hlS [ermon e fiCllt &de aliis cnrarillis prx1. SIS,lnlibro Deart~undifcmhbs.
(1
•
modicè craffiull extenl1arc,&emaciatl1m plcnills redefl:.Plerunglle ver<:\
non tomm, fed am carnes abgllas ,allt cutem (obm: in.
tcrdum & humor es, guos iignificallit , illa verba adi~
eiens, Et alia. lll11d vero, Ethxc guidem fic, ea vero
n~)!1,
eo modo intelligendul11 eil:) quo proxim um fermonem explanalli. .
A dere,ha lld raro nobis pro~fitlm
Comp lanar e,exa fpera re,ob durar e,mol - 11 J.
lire,a liqua fic,aliqua non.
Comm une in vnillerf nm medica minum propoG mm
eùm ab ipfo didicel'is ,fingul a omnia curatio nis prxcepra con[eq ui poteris ,Nam fi contra riorum contra ·
ria [Ullt medici nx,prx tel' natllta m exa(pe rata compb
l1are,lXllia exa[pe rare opus erit.A[ peranr ur [anè fançes p1erun'l i [enfibi liter ,& afpera ilrteria ,& os,& vni~
nerta, cmis in fcabiof is,ptnri ginofis (}; affeétib ns,& pu
fiulis gllibllfdam milii granul oru infiar, aliqnib us minoribn s,aliqu iblls maiori bns. Afpera ntnr qnoql1e &
ventris partes plcnm qlle, cùm per ipfas biliofi!s filCeus mems, copiof 6fqlle excern imr, fnterdl lm vero &
ex acribus,erocl.entibLl[qlle alimetis id {equitu r. Atq;
hinc enidens eil: pel' medicamina afperir atem tollent ia
cnratio nem eiTe faciéda m:quod ipfe Compl anare ape ,llCcas has quide m expellere,ifl:os ve'o
pellaui t. Contl'à ame,at qlle ha:c fe habet, quibllS exa[peratJ o conl1enit. In cme quidem , & circa barbx, cadXIccare,illos auté adder e:ac parci m quipidfqll e pilos id accidi t. Circa pilos quidem capitis ,
vero non.
vt in alopeciis vocatis ,& ophiati , & ciliorn m,fllpe rcitradi~
Itbro De fucci s iil:orum doétrin amaccu ratillS
liorltm qlle cafil, In barba vero,cù m tl1'dè, vlxqlle pili
fl' : quema
'
d mo d um &111
. nOllrIS
Il' D
CUtatiallldid"
,lChns
exoril1l1mr. In qllibllS & ipfis omnia medica mina ad
e~uam
~n ltbris prodit u eft,~od
videlicet nonnn nalopcc ils [acien tia experti [l1mns. Atin aliis corpi~
lteia~
lilldantes humor es fenfibiliter ellaCll:ue con
particn lis, vhi funt ,Cllla hnlcera , & integri ftnns, abriis rned~iOlÏtobS,
allt clyfieri blls, allt pUl'gatofierfori as medici nas infund entes, lotos iilos exafpe Vena: [ci~ ,nlS, aut per lotia, allt per flldores , aut per C ramus : & ventric lllu tenaci pimita
refertu m exa~p
Il~s)
allt Slonem, am pcl' ani [angllifluas vocata s verantibllS medica metis nonnlln ql1i deterge mlls, EJl1fdlgerer per vterum , aut facrific ando, interdl lm vero
dem generis [unt &: pe[si per L1nguiflllas venas purga~libS
~ e'X~rils
adhibit is meclicamen tis oporre t:ex
tione s prorita ntes. OE.inetiam pale~ru
tu~ercla
t~ pe\let lodl
'
" pnorem vero\
( Sh
unc eXlccar
e appe 11 alllt,
priùs aliquo exa(pe rates, ira cojîlmprtTSi1edCa~
tertio e~'c
lm~ j vnique commune.Gt euacu. uc.quo d
tisobli nimus, Idl1; facimLl~,
':thL1~cra
tuher,Cl~a1
~oncre
nntr~um
erat,fcripC! t, ip[um addere vc\ improtim J Lun vires
, lc~iam,u
acclpla n t, N o III fil S fa·
te'C!arl:l11tnans, hoc eft, deficÎentes hlmo~es
n è in ifl:i . me marIna nt befl:larum, 'lux ccre \'ocanm r,
creat}Ualitate ~l:
autem, nos pel' cibos, potll[q ue, ip[orû
cariis afperis ,& fepia: teil:s,&pn
, ~e vtente m: hlfq;
t}llantllr ~ ~ oneas,& modllm feligcn tes, vttllle conco
non prxfcm iblls,ip [o paruo ~yatho
fCllpelliangufiî't,
~l!rate;
,figerantllr,corporib{l[gue appona ntnr pronon Iatllm extrem um haben~l
s:ve
n\m
etiam achora s,
l~) parti~
Os r~pae.
lllnd alltcm , Parrim guidcm
&voca tos huos, & Jl1yr~ec,as
veruca
s,
& quxcl1 nq;
1f
1l cQl!m e .ver o llon,ni fi diétllm fuiifet, rcliqllum mlid gcnlls alia mcdjatn~lS
~l[cter
volllmu s, ~.Ut
110
P~rtiel\;,a.
IlItcrdUI11 enim vno in homine alignx
firis vl1(TLlibus,lllt dUl10rc Itnteol o,ant aliquo ex an tè
trl
{)
,
'tlonlS
, ) al'19UX
f'
It rn ento eIII tll1110 l
em e '
atœ l
Cllaclia
diéti.s priùs lTIocd!o
nucncer ncante s, dt!i~e
iplis m e d~arentcs repletio nis ind~c.
calDln:! (lIre! damus, obdura re, mollH e: flXC nobl~
.... el1U
;;>
C~l"1es,
arc,cralTum facerc vas curenl D quoqlle vfn veninn t, plerlln gj in omai corpor e nOI1nql~m
in plrtc,v na, Nam eQS,qlll vl1iue~[o
l'
hxcqu idé fic,ea
' "veron o.
c~rpo
Pel'va:\.\ ,:Ia,&
ris
hllmn
filbtnm ldo, & agllo[o fim t,dl1riorcs redditOtu corpus illt li'
d"llCll:na
Il
.
.
e I~en
m Ipfllm
1111mus lintcis prlùs fricant c s,& a[pera fricario ne vrétes,
Gaicil.
or
~;.
ft~,parcim
, E"t
1
Tom.
I.
Z
�Galel1i inLib. V J. Hippoc.
., H :rc aU,te'" n?n lret~s ' ' ' me d'1atq ; in pu1nere e~ct,
A
a.refaclUne t;J~
, a.gl:t1n~is
~OIS
cam en tis empl~cIs
Vtrl
pro
bus,
OOl
:lCl
frlC
la,&
dici & huaeioOls abfimee
s. Ver ùm vna m inbus (cilicee aeq; paulacim aug eme
e~,quxdi.ï
eérind,~tq;
ira a~eéti
terd û pani~ulm
l[slmum Id
pOt
brlS
mem
aute
S
cura bim us. In extremI
q; om niu , Cll carn e
fier i a(siduè cern icur hlù ceru quo
do faci mus :Du raea
l'epleca [un t,(o lida tion em hoc mo
ri xq; efficieur. Iteen·im caro cueis natn ra indu ie,c icat
P?l egm orhii ve~(
mm per côc rari a,ca llof a,& i,? fcir
urau lleO ls med enx moU iunt ur:q uem adm odu & obd
in affeétll, qué elela per fici mr: &cr aife [cen eem cme
m con ucn iae, dl1pha nce m voc amu s,& cica tric es, qllà
ind uram us.
l'iores remol1imus,ficllt mol lior es
Excitare,fl:upefacere.
riàm cotr ifta bit,
In mem bro eaim rem anc s ipfilm bifa
difc ruci ans ',At
te
lita
& mLlI tim din e dift end ens ,& qlla
exir e perml[etos,
illa
fi hum ore s in pan icnl am priù s
lfor iis atl~
reuu
q;
liM
ris, ip[am dol ore libc rab is, faci
mm ern;
ipfu
le
in
1iùs
xiliis aliq llid pro fici es ,nô anlp
, qlla
eam
du
n
{ecu
te
n
irita
bro p rop ter dol orê ruccos
em,
rion
lina
,inc
rant
à prin cipi o non reétè :1ccepe
: ,,!lI,
Ali unl fuccum, no n qu i exar,duc~
ri ftexe un tem ve ro vn à effundere .opera
lia, ft
mile,vc do lor do lor em fedar. dii1imi
e, &.
{ur(um ver gan t da ta, inferiùs fc1uer
, ye..
con tra ria itid cm , vc capiris pu rga rio
rabiru r.
n~ incifio,<'luando no n tem ere der
duc ere, ex his~a
Aliu m qllÎdem filc cun on exe unt e
mo tu in his,ql1i cos debilc~o$
De fuccis cradJCa
o
libr
in
&
is,
Exd ear e fenilm,~
tet, qu:e in Apho rifm
B
us
m
om
bere
pra:
icis
med
cul' , ct'tm mode~
hab eâc ,non med iocr é v(u m
fun t. Nam fi hum or infe ftan s exc erna
oridol
us
ntib
eme
veh
s
foli
nce m admiccere
noe u eft,Ae ftl1pefacere in
Iata eft eua cua tio, id nihil aliud cura
o,
opi
ex
cnta
lcam
med
ùm
fi imm odic a fic, ipfum mebus inte rdlt ex Vfil fuer ir,c
opo nee . ~emàdol
ut,Se
dixi
ipfe
a
us.N
ibem
exh
llnq uàm elL1Clla·
mandra<Tora,& alte rco
dicu m aliq uid f3.cere necefIe eft, nôn
quis
fi
llit.
f<;>l
unq uàm dus car~
por vcr d mod eram s dol oré
tion is imp etum filp prim ente m, nôn
s
toru
efaé
ftup
ls
enc
lcam
med
it, exeun té 07WlllX!'
tene iori blls , aut plur ibus
dita tê inci eaté ' qllo d ipfe nom inau
a.
por
cor
ue
ellrq
ll1l1
cur
, refr iger anm r ,exeing1
echy~
V t4
eft, vnà etfu nde re. Con file uit enim
~"U:.hoc
t.
fun
di
tno
uC
hui
e
qu
cun
, i6.
Et ali a,q ux
v.
jn~ito:s
les ap,pel1:,r: ex va(culis etfu fion es,&
~
diétis fimilem
antè
n
g
~
,
r
e
c
f
l
m
eem
aut
ieta
are,
trar
con
mut
per
per
d
ux
quo
it,q
em
e,ld A
llla dic
auc'ft
, " , ut con
per an
'
'd'
d
S
1
i
~
l
(
ante
o eft vtru
faci enti nm, am hllcare 1 ICI 1. mbl<Tuu ver
nun r, aut refr iger anti um, aue cale
défn cep s diét o'ap plic and u. Vtr;>q~
n
fit,a
um
tend
neé
,auc
ntiû
fa intr ude
A tq; ideo non u ~
meé tant Ïllm ,aut exiccantiii,aue elap
cnim mo do nô pro priè dici vide mr.
cor
eft
icu
inim
ere
gen
tOto
d
quo
illis ancè diéèis ~o
i\lu d exc ind entî nm,
li ipfllm tanq uàm con feqn es cum
nral é
nac
dine
nicu
" SJJ1l1
mag
d
qllo
b
lm,
ntil
~ D" d
por i, aut abfc inde
.
obam
,
tillm
.gen
diri
pofiler.~'Jcj
o
,
cip,i
_
pl,'in
mod llnl excedie,aue con~rtum
un xe dr u1 t, __eJdn le a [caltero
,Jl
aree
10
dl'"i)
que
l'
cun
quœ
\
l
t
n
u
~
.
e
f
,
.
aln
lqua
um
'
re
,
r
am
e:vc
,
a.
l
I
ape nen tlllm
("c "
0 ore _0 0or eda, ~
;.lum
uflll
, e.,_vt
1 n"
L:
\' d
h
o
ver
C
oa
t
n
o
~
rop
e,
nep
wU!
mu
an
mco
pm oc rece rut, per
t1~a
,mu
cura cina diét afim e, q IOr um om nill
eft
ile
fim
veri
ero
vrro que mo do diétnm neu
e.
iber
adh
1,
&a
ibus
d"
feét
d
iaaf
,;
trar
,con
Et
e!l:
II
m
ficu
. r. im per mut an d"u fieco- uer teru r,qu ea mo
IpH
end' c!
D eri uar e.
V r.
vno in nom ine obfcLlriratem con tin
<}u~cnq;
~f
ntes hic doc ere
a
Cur atio nu m:) dos ad fllccos per tine
nôn lllli qLlid ê per 0 prim a fylab,ecund~
ra
y
:!.
Sed
pnm
tos.
:!lii
crip
ci:
ri
def
iraf
'ts
eft,
ratit
c
o
h
,
accu
~
Î' & 1 [cri.but,Ag/(7a
inci pit , in liar o De fuccis
~ , boc ell , ,offu ic"
caufa nar rab unt ur. Dcr iua per E & elecn ndi per l' & aJp)'«~
nUIlC gllOq i remjnifCc~
Iris
o exe pli ad~ICl
poc rate s, qua do
fim ile,D éind e aiun t,dé ince ps loc
tion em Lmè app ella re cOllfue llit Hip
i
r
~
~
I
t, San èira
,neq ue per con uefe il111d, Veluci dol ore dol or feda
1uccus aliq uis eua clla tion is incliget
e
vald
en
ills in DIO) cri ab
eam
rcét
;
Sed
neq
r.
rie,
rÏtll
epe
repc
incc
cod icib us fcri ptu
nien tem regi one m Ferri
per
fi
t
etur cnim vC\~ncet
otif sim û:v
dis exe plar ibll s fcri ptû non eft. Vid
pro cal à con uen ienei, naq ue ad rem
.
bllS
1(crreni
aut
fe,pofieà ~er
vef ica,
a1iquo exp lana eion i adieétllm filii
,lor ii vus exir e cœp erit , viti ata
~
'e
fud1
o
m
d
a
~
ptO re
fl~rt.
~atus
per alude~i
allt hor is ipfius verb a a.b aliq llo fcri
Tlln c e~im
Js fern tent afim
mte
lUS
ôS'i{~61ÎOtle
VW
eft,
tre
peu
ven
fcri
1
per
fi
1'&
m
per
dum eua
. erù m q~od
~um
dii ad vrin acuan
rac; sd ~CI
eU:l
poc
U
Hip
filCC
&ab
ifiis
in
lm,
odl
cnim
adm
cr.a
u eri r. Con
HarCl, atfe étaw
lnlll
non
o
ver
ued e hls,q~ip[a
dirj<TemLls. In m!\lieriblls
l,jOS mea~lIs
lon gè alienll cfi,{iuc de nob is ipli s,fi
p:<;>
i
lls dicatll r , N~ fi.,o~
è con "tqr io int: du? l vrer
D ranc ur,m emh ris, fiue de hum orib
qilàm ad vter~1,al
10
il
~cd
At
,
S
rlllabllTIU
onc ilmubr~,.
v eluti ad ira côc itar i ,& ad exp uHi h
ftllllium ad ynn x Vla5,ac vetr cm de
Cl.fch~ ,
ft 'rai
s)
l111
"&
lleril
,1
oc e
fi can" alUnt pCl' hoc verbLi èe,{~adJ;
ellacilationc vom itum Cita
atig ua id ~nus
fi"
arctr
dm odll bLllis
ltllS
cma
\'om
t,ql1
m
v
filJ1
CHla
1
aq;
yt
,
xili
init
da,e
ca
h:ec con tcm ncn
reuulJio!lem han c nom
'
'
'
'
es.
'1
rede m inci tant
l'en l ven tatC de vo 'l(fllO
, ,qn x mco
nml'
1
qua oml1la
xeri mll s ad vter um, aut vcii cam ,am
hl1l
"
'
~
r
f:
b
1
'
co,o
1
a e aélctU ,
d Ipl1Catr,~dfi&{J!es 'fi '"
,
im
[bt
erc
rah
f'
rc[
o'oec
em
hoC
cnt
VII .
'icndx lim t: ficm
De rlt1 are , ced
dia. nob is Jë:riprurx hlO
V
"
, nes q ua[darn
. [eJ d'
't
'
~
PIP
fi
Cul'ltlo
)llS
'b
eCl
.
erpr
mnl us cre 1I1t
rCllirenrem ced ere
02. od! Pj cufOs,
dllll1 per {imilia fie ri cOl1ccdcncibl1s,
reuu llio ne [ubiuCon (en tane u erat , Vt der iuat ion i
qno (dat n ?P1r: c jrl p.poc r:ue s fil(picams aliql1ando.
'
dlca 1ll
'
qno mo do quis opt im_è reun lfio ne
,
~erCt,fic4udéln
!l1 '" d'{lCl1elO'
likn
)10 eor nm dec epw mem
m
em
n
exe
lllO
O
reuu
VI1;C
s
race
/)oc
Hin
tac~re,doS
ncr uo r 1frigjd~
wlie , quo d r<!llulphorims[c~en:adql
tio prx tcri ens , illiCO ad ilnd fe con
re ~e ~alorce
ne fin e hl1lcere illtlCni cam oro , a:fta
aliql10d irrll en teS :t~malè ln mcbr~
1~l!norc,s
, l .. Jjllefn:
~lr!s
facH
em
mul cx infilfio calo ris reu oca tion
cnlm (em per in rctr ahe tlerat,N~qi
li rl
.
j
r
O
l
~
C
1
I
11f: mlll ~;nlt1
étum
quo i
ha:c fanar, Frig idu m nan qllc affe '(j ," put l Uer beC.
perm an.:mdll en, fcd al i<] li 00 repus,
r.
bus au
'
~
a
"
cl'
'1'
~
, nem UO
lll:lllXJbo Iccu rarc qlll pll
rtec :vt (ilc cu,q ui
tLO
f'la tJl
r::tr ilhc nbu s V,lCCt, Jntc rpo ncre opo
s,
mu
aqlla con rpe rfer it. 1d ver o hall
mim
fum
pcr
i
j
a
ccrn
<Tid
t,ex
têri
inhç
s
priù
i'O
jllll f.:a o méb
11 1 1.
~od
p~-
Ilfb
ea,
.v
d.
:1!lIS
l'
\
�de MO,rb. V uIgarib. Comm. ·11.
7 10
Nam retraétione calo ris efficiens iuuat, quam nifi eftione ab[oillero, libellum aliquem componere,in quo
fi~et,umâ
noxa inferret. Atqui ficuti hoc auxiliii A aperti[simè demonfiretl1r, contraria fola,primo,acq;
fr~gdum
effe cùm videatur) calefaciendo nonnunquâ
per fe, contrarionun e{fe'remedia, Ex acciJentinan:fng,dum morbllm neruo rum diltentionem tollit: ita
que caJuus medicus caiullm a:grotantem Gmilis :t1mialia contrà calefacietia ex accidenti refri\!'erant ignea
lem medicari potcfi,& oblongi, acudgi capitis medil'di
v
)
ca 1 tatem digerentia. De his vero mihi in omnibus
ellS oblongi,acnt1qi capitis a:grotante,& claud us clau
De art~ cllratiua lib ris latè difputatum cft, pcr auxilia
dum.Fumri aute libri infcriptio talis erit, ~od
reéèè
a~eél:u
adller[antia femper curationem fi~r
declariab Hippocrate diétum fit, Contrariorû contraria elfe
tl" ~ed
qui maiori dolore minorcm clfrari arbitrimr)
remedia.N unc iterum ad propofita: vocis dec1aratio- ~'ilfcè
faliuntLlr.Nequc enim dolor dolorem curat)
nem renertamllr, in qua pel' f & ~ primam [yllabam in
~d remedillm, ouod cum doloreatfcéèum doloris :lUveceribns codicibllS lcripta elfe dicebamus,& hanc ve
t lo:edel et , N al~
alibi didicifti,nulli fymptomati pritufii Csimos explanatores agnouilfedicebamus, Hanc
marl o,' ~GaIHi-.feul
i, Glut-if)Cmepr
vero & Diofcoridis {èéèatores [eruauerunt, quanuis
multas ex antiguis [crip mris permutaret, Hippocra~:'od
1i quis nemiquam primo,fed interdû cx
ac,d~tl
tl1~ia
llmilibus cura ri pel' media illa, qux pri
tes igitllr vt per comentarillm fibi ipfi , quemadmodu
& alia mlllta,compendiosè,ac brelliter,ita & hoc [cri~o CO,trana 1lmt,d.ixerit,ifte vera dicit, Idque ita elfe
ex Itbro De J.rte cnradi fciétificè didicilti) & adhllc
pfit , operari fimile:cùm prxdixilfet,nonnunqua mee\~nO,fir
s in Aphorifmos commentariis, ~od
vero B Gus elfe hi s,qux euacnâtur,auxiliari, filbdidit, Efficea Iqlll di CUllt queplam
~ ,
J'l'
.
re fi mile, hoc efi, comifcere cum eo, qui bene euacue'coxa a duua,
vt ln eoxen d'ICIS
b
mor
0
"
l
1
d
1
r
'11"
'
•
tur hllmore,alillm fimilem. Polfumus llltem & quod
abii C0ntlllg tr,t 0 ore 0 oremlanaume, lllmlntm
[eqllimr ,ditsimilia, 111 eandem fententii interpretari.
cl,~rduntefi
, Neql1c enimàdolore/edab exufiione,
E tenim difsimiles <}uogue hllmorcs vnà eum his , qui
O~tè
dolor adiunéèlls erat, xgritudo [anata fuit.
congruè
euacnamr , exhaurire couenit. Si quis autem
c am II q\lifpii conmdiŒ:t, aut fecllilfet,allt quo alio/\nqi modo dolore mêbro intuliiret,nequagui ip[um
o perari, vel efficere,ita explanare velit,hoc eft, mutaal1are P
'I1"'
.'
1
ffiet,
re, & alterare, & concoquere, ita ql1oq; medicinalem
Vnd"l'
Otlullet.AtqUlfidolor,fanltatlSautlore
tentii fermo habl1erit : 11 enim fi.ICCliS aliql1is meri[en
fet p. , ù~etxcials
co xendlcis morbll tollcre debnif,
el'lnd
"1
,,
.
Il''
h
to
excernamr,O"/wf;tkv.uWO'dt
7~TC:'
, id elt,ifti tÎmiles redIlli • d e & dente do ore vexatll il (PIS ene es 0COlne, olore lih eret,no per doloré in extrâhédo dente
dere, vn 5.q; eUlcuationis indigen te s [uccos excernere
cOl~nit,Ge
ipfi i1miles,fiue dtfsimiles fint. Poffilmus
era:c.~tÏ,fd
per extraétionem,clli dolor coninnétus
quoqi & fermonem diuidentes, finem prioris facere,
ter/ ,affeClltl\S fuit: quonii fi citra dolore etii denoperari fimile : poil:erioris alltem rur[um principium
elar~th
potlli{fet,pariter ~grotans
à dolore liber
hoc fiamere, di[s.imilia G furfilm vergat elata,inreriùs
tenl et'~madou
fi & abfq; euulGone quis den
[oluere:vt hl1illUnodi fententÎ:l lit,Humores membris
a~ets,
aut quatiés, doloré iritct,dolore qllidem
Vn/ore reddiderit, nihil tamen leu:unenti attulerit. C in tomm di[similes furfum veriils petentes déorfum
trahere:li vero inferÎus vergant,furfum reuellere.nolent'~qi
apparet igitur ,quantu in ipfo eil:,inutilem do
bis
ea difsimilia diaa elfe intelligentibus, gua: à memcata\ Us elfe doloré. Etenim pel' anxilia anodyna vo0C
brorum
natnraaliena flint. Eodemmodo &altera fcri
fana' ,1 , efi, doloré fedantia, multa dolentia membra
pmram
explanabiml1s,
vbi primadiétionis fyllaba per
titts t~:I.n
~Iis
vero plerliq; dolores magni pel' exte" & ~ [cripta eft. Nam ira{ci iimile, id Ggnificare dicela~ a hlblta illati ex aliquo affcéèu dolentibu s nullu
mus, vt [cilicet vnu[quifqi nofinÎm hlilllores périnde
~l
tu ~rxbuen
t, V nu enim folum elt remedili,
flllil
es,atqi eos,qui el1J.cuantur ,cfficere debeat, ParilOte ;él:u Vtcunq i fiue cltra dolorem, fine eum doter amem & difsimiles fimites reddendi funt. Sed forfeda;X~lnit:or
vero [ua ipfius ratÏone no dolore
[an (vtllonnulli crediderunt) hoc verbum,Irafci,per
tlll' e e! ed Contrà omnino iritarc idoncns eft. Hoc igi
tranflationem ab animalibus in venerem concitati5
~1\Ophl
euidenter falfum eil:, Verùmad alterum
diéhlm effe poterit. lta enim ipfè vti videtnr, cùm diab[lt/eO~',qux
ilti dicunt,tranfenntes,illius qllOq;
ltate
1
D'
"
,
-'
.
xit in Aphorifmis,medicari in valde aClltis,fi turgeat,
fl1itu &: ~ontemp
emllr. lcunt 19nur vomltu vori. Bft aCfI c1 yfte ri mordaces deieétiones fxpe curacodem die. N J.m in humoribus ad exitu paracifsimis,
eXcinde"ero & in hoc cafll ,vna fanè curatio, afl:èétum
& ad euacuatione properantibns,in proximè diéto,&
teftino ~e,ob
que vel naufeabundi funt vel crebro inin aliis Aphorifmis hac voce,Tlll'gere,vti videtu~.
Ita
r J'l'
' ad
'
COn[111" tll_ th or1l1
um1l1lau
exonerandllm
ventrem D if7 itllr & hoc loco aiunt par eil: ab eo de humonblls
;::>
" h 1es .lp~S r
.1
-' vt d'd
'J'l' b'f: ,\
fi
'
ira[ci diétl101 elfe, hoc elt, ad expulfione a~)l
\lCIh
Ihgllt
d' Id aU,te,
1 ICllUS, 1 :trJ:l.m t, V no qlllefficere. Rllrfumitagi ab altero initio adahguod vulare~
fio nobls eos .1lm~rs
euacuantibus ) qui &
le, quoad eius fieri potefl:, oratine~
conuertamus.
tetoallt omacho,& mteil:ulls mor[llm inferunt:alcrn
P otlgl1àm cnim dixit,Surfu?" e1a~,
dcorfi~m
fol~re,
tCIh Ihllt :os eoncoquentibus,&in optima qualita&c craria itidem,ebt::t qllldem Jdem,quod concltaeQ&:in h~ntlus,
aut conttperantiblls Often[llm vcrà
fil s Cll IS thed'ICatlonc
' " per cotrana
-'
. fi en.
. N am prorta fi ficarc putandum eft:vt de primo affeétns exorac Liate ali -'
J, • • , "h
..,
r '
tet entio'
tu
ipG fern;o fit, iube~t
a~ eo~rais
loc05 ~atim
rcenu,naturX'ii mlmlcU lImore, eHllde
tr'
nlCont
...
J'l &
1"
,
trallere,
deorfl1Ol
gllidem
ln
l11s,
qua:
fupenu5
ortum
.att:\1h
,raflU eH, qua !tatlS mutarJo per con
habcn t flldilm vero in his, qux inferiùs :vt eadem reIl.IS a!>itq~hem
fit, Cxten\m huin(modi quxfiios opem feramll s, &ad differetes locos abvula vt~ne
lia: a~tis
~ ~ hiC l,ocus no cft , ctlm in omnibus curatiducamlls.Igitur fi in pedes,& cl'ma fiu xionem declIl11~eri delh lltnlnlbllS fempet" à contrariis cnrationem
bere [enfcrimus,cx cubiti venis fangllinem mittemu s
t ll n1 , McOhftr~leÎms,
A t C]l\onii f:tpins Empiricot'llcdicin;ttfj odlc o r6mq i l'ationibns addlléti quida hoc
al1t vomim purgabimlls. Non, vt quidam putant, n c ~
lIaIItllt t .llndam enmm Impuçr
'
qllagl1àm [urhlm retrahendum eft, licet ad inferiorJ.
nare atq ' ellerccre cotan- ,atlone
. è ,9
"
,
l'roruentibus [uccis mlgnus aliquis in ipfis mo rb us
t'cillcl' c s,pr ox Jnl dlétt s Gmllesaffercntes fot
lUS ruer
ft l
'
flltllfllS fit. Poteil: J.ute in tcl1igi &illud, Sl1rfilO1 clata,
n,po ql1'~m
prx[enti s libric xplanaGalcll,
Tom. [1.
Z 1.
t,t
°
�Galen'i Ü1 Lib. V J. Hippoc.
71Z.
de hlln'lOribl1s Ii.lperiora petentibns, vt ea vox, Elata,
tllclo vtiliter [ememl" : ex fLlperioribus autem in in(emagis propriè diéh lIt. Sententi:!. vero & nunc eadem A riora corrnmplll1tur , ac fillnt quidam 110n (ccundllll1
reétam regionem
abfceffils. Io-l1otum
vero eft vtrunl
remancc.HuMores nanqlle fl1rfwn elatos,hoc eft,fub""
v
.,
limes déoriilm verfus retrahere, haud reétè 1mpemm
[ecl1ndi De poplliaribus morbis lib ri [en ten ti:!: l'nus,
facienccs oponet, & contrà. decurrentes in oppofitu
an iftx fcriptœ fuerint,Nequc enim quoù il!e {ecûdlls,
ifte vero [extLls liber in[cr.ÎI)[lls fit ,ex eo iUius fentenducendi funt:vtin capite vitiato,purgatione per aillu,
.
tias priùs fcriptas fuiffe putandum en:. In illis enl~,
&feéüone ven a: cllbiti vtendllm eft.V trllnq; cnim eua
qua: ab ipfo, Vt diulligaren mr, [crip ta fimt, rationabtcuat, rerrahl tque déorfum. V c:rifimile :ll1tcm fueri t &
contraria ab ipfo in huiufmodi lcn[umdiéb. eiTe: Suliter huilliinodi ordo apparet:in commentariis ~lten1
perills elatos & creatos atfeétus ad infcrioraftatim ab
non ieidem. Scripta nanqne ab Hippocrate in d\Uer~s
initio retrahere conuenit, & canaria his déinceps favel chanis, vel tabulis,eius filium TheiTalllm collcgl[e ainnt,dll6fque hos libros,fecnndllm videlicet, atq;
cerc, ql10d eft, localiter euacuare, vt in capite. Pofterior:!. igimr capitis dolcntem reéta frontis vena inc.i{e xtllm in tegraiTe. N onnulli & qllartum addun t. pnfa iQ.uat:qllx locale remedium cft.
mum vero atque tertinm, vt ederenmr , compoficos
eiTe conftae. A tque ideo fi quœ in[ecundo libro COll1 x.
Dcficiunt aliqua.
e.inmr,pùsaq~
in [extO,pofteriùs fcripta !lI~t,
Spirims amem creber phlegmone in partibus [upra
Hippocraté par eft , cùm pofte::' abfceffilm in infen o{eptum tignificat,magnus vero,& longo temporis in- B ra non è rcgione vtiliter faétum vidiiTet, ita prx[e nt.eruallo redditus, delirium oftclldit:ac iam valde pertem [ententiam con[cripfiffe. Sin al1tem hoc loco dl!n1ciofus eft.
bitans , pofterills ea, de qllibllS dubitauit, dil~n5
conftanter in fecllndo De morbis popularibllS ll?r,o
x. Medi(;atoriul11 oCcicationum continuafenteneiam mlit,illis potiùs credendllm eft. ln his 19lrum longus anhdirus
tur,qllX nunc fcrlbie,Atqui & anginœ ruborcs, ~
fiarllm dolores [ecllndum reél:nm : de tran[rnllt:t tlO ,
Hanc fermonem etiam in {eeund9 De populariblls
non ex cofiarum morbo in anginam,fed ex anginlS ~
morbis volumine dedarauimlls.
vitillm [ermonem eiTe il1telligendllrll ~.
l: 1.
In abflinemibus à.potu,& vix breuis an- coftarum
Hxc enim à filperioribus in inferiora fit de qua am ln
0
r.
, .10.10
' feno
. f'
·
hclieus.
gens prœd1xerat,
a l'la vero, a, mpens
... , Il1'([ecllndum reétnm. Hxc itaql~
cltm fibi ipfi (lib 10 tll ;
~emadocüi
in {eeundo De popularibus morbis
1".
11. ' •
l'lt quit 10
. liequcnti oratlOne
"
r. hab et.
let,poHea111tll
1ta le
,
plnrimi codices verba ica [cripta habene, In abfiinetibus à pom,& vix 10ngl1s anhelicus:ita hoc 10co, [criVel & ca, qu~
infra iecur,à fuperis ~(I
ptum eft,Breuis anhelicus.Satis aute à nobis de vtraq;
firibura, Vt in tefles,& varices.
leél:ione in comemariis illillS {ecuudi lib ri aél:lIDl eft.
CA
' 1aborantlbns
'
l'
ndu te-d
nglOa
colhrum dolores leCll
0.
fi" en prœ f:at~s,
d"e111c:ps qUJ!nt,U1
.. abr.IC~lS r. 'b1l 5(crI
a
Secundum rcétum & co!1:arû dolor , &
X 1 l,
~lm.
Ca.
c:;
dl
lOfenora corpons depulüs femper fims rcéhtud~
c
cl
'
,
e
pUll
t
lletur, neene, ql1ema modum 111 proxuno an ~ cf{ermone in dllbiuOl reuocallit. Sed ibi dixit t,A~J
'ur.
hlS,qlli ad inferiora. nunc di xie, Ab[cc{fils inf:l 1~,j6
[uperiorum, inferiorllmqne omnium corpolÎ.S PlOll1
In plurimis exemphribus leétio,vt nunc [cripta eft,
iecur, vt videmr,tcrm.inum ftamens. l pfills en lm Cu:e_
reperitllr,raro alltem & hanc inlleneris,Secundl1m reuexum tr:tnfller[o [epto adnexu cft, Q.!,.10 ci rca Qcul1l
aum & coft:trllm dolo r , & pra:cordiorum tentiorus,
cllnque
[upra iecur [unt, hxc èadem & {ilpra ep ad& lienis elationis , & ex naribus eruptionis. qU:lm &
extant,cor [cilicce,puIOlo, & hxc ambiens peétuSj;lIlia
ego leétionem & medicinalem,& dilllcidam approbo.
h6cquc mlllto magis co Il li111, & caput. Relig lla 0 ia m ,
Ni hilo minùs tamen & quod ab altera lcéHone Ggnifinm eC llW,
•1111l1IenorlL)US
. r . "
. elrr.le d'Jcun rur. Eor,
corpons
catur,idem cft, & anteà in [ecundo De morbis pOplla
qux filpt':riùs fim t,aligna mao-is filpra {i111 t,al: Ql1d'Bis
lariblls hunc [ermenem CnUclC:lllimus : hocloco qlli'11.
r.
\:)
'1}Cl!
1
'
nus, nob1S vero en con lIIerudo in omnl lUS . "filiS
dem ex abllndanti iftnd de:turibus, & de ocalis additii
~uod
minùs {itp;a cft, infra eiTe dic:re, v.t ad [LIft:&! id
cft, vtpoce & his partibus rer;u!xfecunc111m reétum dicomparan abus:quod amcm 0110 LIS lllfr,l C AC
centi lilbiaccn tiblls:quemadmodfi & alia membra du- D Ipfo
. fi . "
rr. .' )11Us,
10 enonous comparan tes fimerills cw; (UCl
llail
plici ter. Inecrdum cnim ex [e ipfis in ali:ts gna[d~
part
,
l
'
li
cl'
1
.
.
.
.
.
on{ilc
plOpter lIIm 010 1 OClltl011lS lI1Cï~m
c, qll:t:'
tes matenas {ecllndllm re8:3m re3ioncm propellunt,
·
., am1JI"
'<7\\Ita 5
ne 1ongmglla
con fi rmatant nomU11S
Ille'
imerduOl vcrù ab aliis mcmbris patientiblls in aures
cham,atqucCOllrlllOll1
c. l' . licrmol1l
" b usontUI.
' .. gl~a!1 , ncelll
:lUt ocnlos hlll1lores tranfinieuID mr.
e .
..
0.
' H 'lFpocrateJ!l dlC
mOII:t
comp [ el..lCn
tes, Cllm
. lrw
XIII.
Verum igitur omnium, aut alia 'dé
audll\erilI1us,ab[cdIlts in inferioriblls corpons!eClt!l'
bus ohonos me! iore~
eiTe,cofiderare deb.nl~h
acce'
ab infcris furCum , CJualia quœ iuxra madllm qllcm fign if c :l~ion
s moJll!1l Infcrnls fie ~ eJ1111 5'
:xillas,aur cria oculum,aur eriam aur"',alia
. l'mHI'1 glle mem h ron1Jn (lgnHl
1"
tCS. de ni
pent,
.'orib l1 S
vero à fuperis déorCum,n6 [ccundu1l1 rcIdeo !langlle vt plllrimll!11 ab[cel1lls in ~!re.l:
Illaiol
excitati difficiliores fill1t, qllod mcmbra Ji la li traql1 e
élum.Acqui & in angina ruborcs,& coflari di{criminc gllàm ill(crlora, ver[antnr,Cll rn v..... {tlle
,
.
bru""
rum dolo res fccundull1 rcél:.ulTl.
eodem aITeétn vexata filOt. SillC Cnlm cere . a~jl1'
In feeundo De mor1>is poplIlarihus non cft adieéta
gllttHr,am gltla, am pl1mo,a~
petCl1s,aut co~'
J~ il(r~
el l'ars (ermonis, in CJu:t dn!litat vw:m ex in fc riorimata fimt, mordfèra x!!ritlldo cft, Acme01 !(\,)'l~f
.
. fi'"
. " d
lt pou $
bus in filpcriora ab[cefllt faClo f~mpcr
membri rcétilecur
JO amatis pancl admo \lm perelli,
1i te'"Ga
prrecordioru comemiones:,& Iicnis elationes,& ex narjbus cruptiones,& aures [ecûdli reB:û.Horû plurima hxc,& in oculos.
1
t
1
l
IV
�ureéh ~uratio
de Morb-.Vulga'rib. Comm. 1 1.
2.dhibeaml". ~inetam
iecoris ipfillS
nofira AGa, viridia guide appellari olera,& arbores,&
concauo longè periclliofius eft, & noIi.nulli A fiirpcs, veluci xr..c6/>.t,id eft,hcl'bida : & pecudcs Grœci
lp[nm Inter fllperiores corporis torius partes, qllemX~Oear
(1 fidcut,qo
fignificet,herbis verno tépo re ve
adl~o
& os vétricllii reponunt.Ha:c itaqi à.nobis
[ci, Dictlt quidé & homines quofdi virides,no <;1' her:obl~er
~léta
fint,edi non obiter memorix mandanda.
. bx fimilé coloré habeant,fed potiùs pallidum. Incert~
~;.l!qu
verô explanationis in propofitll fermonem
eft igi.mr vtru Hippocrates fllbpallidum coloré viri~Ineps
a~foilmus.
~a:re
nanqi videtur Hippo
dem,atq; hcrbaceum dixerit,qllod pel' mllltis accidecrates,.Vtru qux infra iecur ex fupçrioribus deriuanrc confpicitllr, an herbx coloris Gmilem , qllod valde
t~l·,Vn
teftes,& varices,è regione fieri melills fit,am.
rarô aceidilfe vifllm efi.lgimr ctlm vo x hçc per fe obI leet
.
fi ant, fiupenoru
. ~ tamen
.
.,
[cnra Gt,adicél:a hac diél:ione,Splendida, maior adhllc
.. 110n e\ reglOne
panlllm
VltllS .a:què auxiliari qlleant: in nônnl1is planè neq; an è
obfcllritas orimr. Difficilc n::tqi efi excogitare, qllldreg~on
faéta fint , dlgnofci poteil: , Vt qnOd varices è
nam per hxe verba fignificare voluerit, Viriditas fpléreg10?e faéto abièeiIi.tfi.uorem curallerint.Ne-q; enim
dida:atqllc idcirco nonnulli interpretes hanc omncm
pe~.l,r
lieet, vtrnm in dextris cerebri p.anibus, an
obfcur.Îtatem cuitare cupientes,hoc modo fcrip[crltt,
Neqllc color fplcndidus :intelligend{lmq; elfe aillllt,
l~ nlftns affeétll oborro in furorêaéti fllerint,qllemxg;rotantis natiul! colorem fplédencem cffc:ita quoqi
~ ~odlm
ne"!.i fi dilltiùs m[sientibus fine coftarum
& S:l.binliS opinams cft.
l? freabfcelfus in tefticulum fiat, Atqlli for[an & in
11S ~c!
reétitudo feruamr,& fi v traque pulmonis, lut B
"t'na: remporul11 non.fubfidcntes,neq; x v 1 J,
~re
n ~ars
affeéta fit, h:ll1d cenô fciamns. ~in
&
fa ranl b1l em fangl1ifiua, g ux dicitur ,affeél:io plenll1q;
viridlras fj:?lendens , fi fp'irirus intus relin- .
/"l neq; tLUlC no b'IS 1OCI. pilsl
r ' re ét·lm d'111cnt
c narepOt
0'
en,
quirur,aur tuisis arida, non ferina, in artiO"ttno[centibus:SanO'uinis quoq; ex vtero copiorul1l
ro un'· 1
0
,
•
P
culos decumbere expeB:are oportet, feen. Sc lU mu .tos curare m~rbos,
oml;lblls 111 ap~rt?
an dneq; l1Je an ex dextn vten ve11ls,an ex fil1lfin,
cundum diftentionul11 reB:audinem, quœ
hise,x Vtroqi e xcr~tio
faéta fit,agnofcere poffiunus. In
in ventre nunt.
ig nItaqllie atfeétibus cognitu ditllcilis eft ,am omnino
Otadh
ang'
b n." rel'él:''tHu.do. 1n ql1l'b us ~ed r o '
ipfarn
: . l~ntS
l~em
tUr
.:; no.cere Icet &111 liS
lpOC~te
s,v
tVI
ead "Cf?ll!lderadum elfe'ait, num [emper ex'abfcefsibus
ln enor
•
l'IOres!;11'1fi111t,QUI. fieCllndUll11'
,J.uan fimutans,me
le v.
editlldinem filll1 t. .
.
~Onl\e
Con~dera
Pterquld.
hocc, quo,& vnde,& pro.
c
vI' .
,
, d' o.' d bfc r'
hllsSolirne
'
. t1mls, an 0111111bllS ante KtlS e a cel 51-
fit i e .reg1one,aut nô è reO'ione faais hoc fllbiunétum
/"l n..
0
. fi'mo d'1 en:
/"l
Co, nrI1ICert 0 en.
~od
dictntr
alltem h llll!
decnbl~rai1
dlè inquit,& locum,in qué abrcel rus
Il III t . h
. 'ex ea voee, ()"
\ hgnl
- .fi eatUr: &
ll1crnb
_. oc enlm
~o,
tere' tll,ex quo & hoc ea vox Vnde,fignificar. Prxa Ca f : '
,
.
'
tlltG II am, propter quam ab fceffus obonrur : ho~
SCil'~O
dl1a! illl! diétiones, Propter quid, ofiendunt.
~
'd anaturacoco
'
"étomQr b 0,
al\tv nanq'lOpOnet nu'llU
eXant
1
'
.
a\teriid e 111more adhl1c crudo cx vno memb ro 111
~h\J.l
~apfo
abfceiIils Ob'.HtllS Gt. Poffet ite aliquis
. cendO~l
el'~?m
ab antè diétis feparans déinceps di
~v 1
III 1111tlllm facere hunc il1 modum:
'Pte;OI1~dra
hxc,quo,& vnde, & pro9U1d
Virid
venx -temporti non firmx, neq; D
1)' Iras îplcndlda.
{; lCebâ: & h '
".. . . .
e,ql1e
unc 111 modllm toru fermont: dlluctI poCven;e tOladmodlllll &alio qllodam 1110do,eo videlicet,
fPititu e~lP?t1m
non firma::, neqi vil'iditas fplêdida fi
Vitd~
I~ !pGs relinqllatUr ,& alia d~inceps.
Ni li cnim
~Otn\ieS
P~C?ida
in or:ttiOl1c intericél:a effet, mlllti~Iber
ftt rSdllUd.l polfct:quippe quôd comentarillm,nô
lntetie& Upe,l ~ùs enim incellcxifii dc hoc, Hoc autcm
f cura () o~ Vltlditas fplédida: adhuc ctiam magis ob111
/"lAi\.'
. etlalllperlus
'·r
. \ d' ,
1
!ta eu.
lOI enJm
IXI• llS,vbitatlOredù'
e
Ipfa01 C'oll:t vo~,
Viride, [cripta erat ,qllali[nam per
<}llCll1ad o r f:gll1ficemr ,non polfe manifefic intelligi,
Ol
fCl'ibel'c c Od~l
neqi!i, Chlo alÎna,fcriptu fit, yt nonlllli
peltiltc VO~l le~rUt.Vidms
enim etiamnu hac tem
. . & 10
. cota
, t ln Co Ipra H'
lppocr:m.s patna,lt:l
G alCll,
1 1.
�Galeni ÎnLib. V J. Hippoc.
narratio effet. Ni dm dixi{{èc,faciem valde rubicunabCcefrum forc promittic. Ae fi dÏluiùs &crndllS moreffl1[o de naribns fanglline., al~
bus perduret,neq; malignus fit,tunc aliquem fore ab- A dam habeneibus no~
pauco ctfufo, abrce!Ills excirari, merico [llbiunI1C, SI
fceffilmexpefundum cfL (bàdautem crudus vnà. &
. effuCo aliqllid l'e1inqllimr , ad ahfceifum morbus pamalignitate cares dilltiùs morbus per[euerare debeat,
l'ams eil:. At qllonii ca coiunétio, Q::.idem,a..dieéh. c~,
\7 [abfeeffilm fore [perandum fic, manifeil:è ipfe in li~
fllbintd1igcre r~ceàp
conuenic : (111 amem intus ahbro De prœfagiis ita, [eribens declarauic: ~iClmque
t
quid
no
relinquitul',abrcelTils
no cric. Non folùnta~
ri
fanè 10[ia tenuia, &cruda multllm cemporis feee l1 t
tem
in
comentariis
,
quos
fibi
ipfis homines confer!'
{in alia perdur:ltionis figna adfint , in iil:is abfceil~
bun t,hllillCmodi locutiones inuenire licec,(ed eeiant Jll
ad partes . renibu$ inferiores expeétare oportee, Ent
libl'is accl1l'atè [criptis, vt coniund:ione, ~idé,
pra:i[aqu~
tota oratio hlliu[modi: Si aliquis peétoris, aut
pofita,nihil p~terà
ipfi refpondens fnbiungaCllr .. ~
Pllimonis morbus crndus permaneat,nihilq; nuligniaurem maximè Dio[coridis [eetacores animaduertlllC
tacis habeat,abrcelfus e xpeétadus cil:. ~od
crudus fic.
{ignum arida tu[sis. Nam fi ql1id eXpl1ant,concoétionouimus: quippe qni fe magis,quàm 3l!ios,g'ntac~
periros eife iaétan t,& veterem leétioÎ1em tu en tu 1', 'jlll
nis indkium eil:.ld amcm,ql1od expuicur, fi liquidum
amnes explanacores agnofclInt, & omnes codiees r,e
ac cenue fit,mediocris,fi craffum,perfed:ct concoruoms npca eric, Ventm de his & in commentariis lihrotinent. A ut fi conillnétio, ~idé,
planè fllpcruacua w
fa flliifet, ip[am expungerepotiùs , qu:tm in hane 'I,erum Oe ratione viétus in acucis,& in libris De illdicationibus vberiùs di[pmamm cil: , neq; minù's etiam in B cem, Non, conl1crtère maluifrent. Hxe enimlo clItlO,
Et fi non effufis inms rclinquitur params dl:: (eell(11
libello De quatuor morbl teporibus.Sed qllod in cal• r
'
Ipla
pugnat. hac voce, lncus relinqaatur,ea,
qua: non
ce huius partis adiecltdicens, Diil:enclonllm, quœ in
in toCum , [ed ex ,parte ellacllata [une {jO'nificantc: ea
ventre,plurimi qllidem eum antè did:is copnlac, nonvero, Et fi non eauGs: COntrarillm in'd~1te,
{tell( 8:
nlllli vcn~
& per [e [otum propriam habere fententii
C
hac, Copiofè effufum elfe. ~emadou
19icuf hl
aflerunc. Igicur fi qltidem CUp1 antè diétis coniungenpofita, Intus relingllimr:dic:erc non cOllenic,lCa 8: e~
tes legerÏInlls, [ermo talis erit:Cùm ex antè diétis abqu;e nihil pror[us effllfum cife fignifieat.Niii farea ~ e
fceffum fore [peralleris, vetris dill:entiones prX$ereà
de vcxantê humore, intlls relinqlli diétl\m eflè, vt nOconfpice. Ex his enim comprœhêdere poteris, ytrum
in dexeram cf)rporls partem,an in finill:ram morhi abmtlli volllcrunt,acceperimus.Iil:l enim ad morbît oW
fçeffils futtlrus fic.Huillfmodi nanque diO:cntiones [ctione referunt, VI: in [ancruinis parcis eff'ufioniblls aCr l
0
da con
, ,undum lp[amm reétum fitum ab[ceifus fore nunciat.
CI'derelO
et ..l taqj,Incusrelinqllitllr:hac[ententi
.
•_ . Q,J,ùd fi icerum ill:nd per fe aliqllis legat, Secûdum eatlnet,Effufoqi [angl~ie,d
no quantum Catis e~, I
~ fllm, qnx in ventre fil1l1t, diCl:entionum reétitudincm:
in quibus,dt u ,
perfeétx morborûiudicationes ~unt,
erit: ~emadon
in [pirabilibus io, fcn tcntÎa h~c
lntus. r~liqtu,de
eonueniens eil:.
.
.• .~1
finJmentis cmdo morbo , fed incolllmi laborantibus
SItlS meus rellcta,& oris exiccatlo,& Jll
partibus in4brcd1l1s fieri ceroimns , ira & in v~ntris
ddere comperies.Erunt aucem & ipfi è regione paffo- C fuauieas,& inappetentia eadem ration"
Qyando finita febre aliqna [ymptomata renal1~(:
. rummembrorum.
aligllod intlls relinqlli morbi reliquiaru dicituJ'. B~P.fI.
Ira vero [e habenr plurimi,& valde ru. . eorum exemp l'1cama
r
. .lC q\lç1/l
pocl'ares 19ltllr
memlO
,
, r
'benres,& naruraliter albioris, pallidioriCq;
ter remanentia principamm obtinent, fieis vide;C,~a:
& oris ficcitatis,& trinis [en[us,& inappeeêClX, ~:t
Canguis erumpie,auc
. .. inodi,neq; de l~aribus
re huiu{modi fermo id,quod in antecedente confiP~_
pauclls erumplt.
henfllm eil:,enllclcac, vbi aicbat, Et fi guidé ~fl
IS 11ite
Su1:>in celligendii phnè efi,ipros in morbis facies rutus relinqllarur. Bifariàm enim intus relinqul, m ..,
re ,.·'
bicundas habere, :1C llacuraliter albioris effe,pallidio.
'd cmmo cl 0 hnmoremmor b'UU tboftigll1:tl1s:vnoqm
l'Irq; coloris. Siqllide mniti in morbls [al11briter 10nahero autem,morboflllll affettum. N nnc mo rbo
gis, cùm flltul'US abfce!fus eH, fade rubeCcunt, pra:ci-.
.
t 1~J,
feétus lncus reliai figna per{cquicur.
.:pllCqi li [ecundllm anres excitari debat.~ius
vero
Febres
aurem
acurcr
eiufi
no
dl
llO
1
ira Ce habentiblls facies valde rubefcat, declarauit ino
d-
'1~
-)
no
fi
[ed reueriiua:.
tf.1
<jlliens , hllillfmodi homines albioris cife coloris . Ni•
b[c el 1U1
enim natura, cdi nônllnql1am CaoO'uis in faEt hoc vnum ex hlS eil:,gnzad fucurorl1m a ~ \ illcie e xllberec,n 00 camen euiden ter apparet. t in alba D prxfenGonem faciun t. Siquidem acUCX fcbrcs CleO n
r
' .. ex totO COJ1lum
l1n (MilO :Il
d ·lcantnr, & per excrenone
~or
p ora,&
i?'yb e~trin(ca)
, at.ql~
in~ma,
.ct'tm ex~
tl1rJ1
.
&d'U
glllun gllipPI: alren s col~ns
lI1~den,
il:aum om111aClltXaUtem,c]ltXrellerGI1XnomJl1anl'ur,
1
r: III
r.
&
•
c l l . . ' l'Un\l
bus con(piCllll eil:. Hoc qUldem Ipfi adleéhtm efi. Sed
Il 10 t,
Imperreéhs [ohttiones habent, ponCa li. n&
,
.
r Ir.
pu 110
'o r,u ionh rontinnÎtas talis filcrit:Jfl:is valde 1'llbenccm
exortllntl1r, & per Cecundam In ablCI:uum ex
jntcgrè foluuntu1'.
%t ll•
tacicm habentibns cùm fallibris regritudo perdurat,
oef111
P J' ah [ccffil s illdicationcm fore fr>erandum cil::nifi de
relinguunrur poft iudicatio
n aribns rangllinis profiuuillm,ellm redllndantcm [anrecidiuam facere con[ueuerunt.
1 rigllinem euacuatione prçllertae , qui in aliqucm articuHi,c
idem
fermo
&
in
fccundo
de
s
i
b
r
o
~
,
e
l
q
~
O
P
J~lm
impetllm tàéhtnls crac. A t quibll[Cllnqi ita habenbus Itbro fcripms eil: & poll: hune a1u ad eulll 'de'
tlhL~,v
diximlls a.le nihil penitUs {an<7uinis, a\KmOfi,.
.
'
~xcunqe
tertianx' naC\ll'am 1labent.quo 5 [llpr:l
1.
dl C l~,
neglle morhi magnitlldin dignum effluxcnt,
claratos
plxtœribimus.
1l
%%11
hunc 10 rn dUIll J.hfcelTils elleniunc,
~riobls
A
Q~x
",
XIX.
r
At fi (}uidem dfulis intus rclinquitur,
ratu<> dl:.
Niii ea coniunétio t ~ide)
fcripca fililfcc;per(pieu3
~cun;
tertianx natUr:tm habcl 1
his nox anre acceffionem Illoldla dl..1llecI'<..!,!:l Il:lm fcbres tcrtianx naturam 1labCil ees lig:t C,
fI .. ' {j
�de Morp..VuJgarib.Comm. 1J.
1
ligat,explanatû fuit, [emitertianas videlicet,& extente.rtianx naturam [apiens nominabimr , qua: fermè in
{as renianas. In vno eniro [010 recentiores medici co· A integriratê remittÎtur.Si qnis vero & alias omnes aCllC?rd~lt,um
p rxdiéta vocabula enucleant,in exquifitas f'ebres, quxcunqi iinglliis tertiis diebus i!icantur,
t~s fclll ce.t rertianis,guod intr'J..dl1odecim horaru [pa.velit,for[an & ip[e non fine ratlita:ophyes nom~are
tmm teruanxexacerbatio circun[cribitur:reliqu:e a.utione in hanc [ententiam defcendilfe videbitur. Non
tem ho rx fcbre vacant, De methodicorum nanq; extamen gnampiam ex f~bril1s
in imegritatem dellnent':aneo femicenianarumnominis abllfu neg; vUa men
....tibus ab Hippocrate femiteniana vocari cocedemns.
~o faci:llda eft. Atfi exquifita tertiana minoré,quàm
lfta: nangi iecll1'x [unt, femitertiana vero periculo[a.
l1?dec lm horarum,accefsiollem habet,cuius accefsio
Ince,r guas trita:ophyes appellatx meJix funt , guas
Ql1mdec'
r.'''' , ,
•
film"
lm h orarum lpatlo
cot11lerur,ea tertlana
noétemanreacce[sione moleftamhaberedicit, Prorplt~er
abfqi vlla aùieétione vocabitur,ac fi quis aCCl1
filS enim hoc ipfis proprium eft, extenils vero tertiaB~lS
loqui velit, tenian<!. non e xquifita. A tqui fi ipfe
nis non omnibus. Cxrerùm vt ne moleftia aftlciar [xIpP,ocrates pronulltiauit, Febres qu:ecllng; non in[cribens,interroO'anPins de [emirertiana: fi '"O'nificaro
.
~
termlttcntes,tcrtio quoqi die vehem'entiores euadfie,
tibùfque refponden s, Vil Ull1 hac de re libellum [eparatim compofiti. In .libris [anè Aphor:fmo1'l1m nullam
~n.es
malx:qOcun~
aute modo intermitt,ant, nuld,m ll1fiare penclllüm ügnmu cft:omnes tertiO quogi
de febri.bllS,trirxophyes qua: vocanmr, tenianx n3.LI~,eacrb
:l.tx,
in integriratem alltem definentes, dituram habentes,mentionem Hippocrates faciens,abCltmillevacabllnt, ~od
fimentem Hippocratis fe- B [olutè d.ixt:~bufcnq;
indicatio fit,hisnox molc<}llentes
,
d"
r.
'
•
fta,qux anteacce[sionem,fubfegnens antem tolerabin'
, 1las d'fi'
1 cnm11le vacare lxer111111s,lemltertlaam
lior plenl1lgue. Iudicationem vero aliqui eam intellein
ipfe non fine difcrimine dre cogllouit, ex
r._btermtttencillm numera febris ifta non fueric. Sed
xerunt,à gua repentina quxdam,arque il1fignis mma~ res ql
.
. , cempns non b relUUS h otio
fit,aliglli Gmpliciter acce[sionem fignificari volue
.'.
larnm
mtcgntaus
'
r lS VIO' '
,
rundn omnibus aute fermè tertio gnoqi die exacer"
;:,Intl quatuor eft omnes fiImp 1"ICHe r tertlanx
' \,lllteO'tltatls
. . mtema
'
11 mu.
batis febribus prxter exqnifitas tertianas nox ante ach• ocab 1UltlIr. ~'b lU us vero
Oc temp
b
'
0,
\ l
'
eefsionem re vera molefta effe folet. ~od
fi & in exares'fi ore relllUS eft,exacerbanones vero onglOtu ,1 a! protcnfx tertianx dicllntllL Verùm cùm gllaéEs tertianis id nonunqmm eneniat, iudicationem feniloromnia interualla fi nt ,.p1eruqi ad tria vfg; pemequenti die nauram portendit,potiCsimumqi fi & rcli. quogue
.
d'1:: fi t,ClrCllltll.
. . ..
D lOt'[eClln d~ Il elln1,gm.tertIo
qna futurx iudicationis indicia confentian t.
h
.
d uas acce f:SlOnes
.
int110 nan q; d'les dux'lue
nottes mter
T uffes aridœ parü irirances in febribus x XII Il
el( crpO~lntu
in omnibus Hlis, gua: tertio guoqi die
ardcntlbus,no fècundü proportioné fiticule ae~rb1.tl:o
antem febre vltra tria incerualla exJ\~t a~? &adintegricatemfinientem reperies, guam
lofi,neq; lingu:r valde torrefaél:œ, non fecoo fi hInl feétatores ma o-nam femitertianam appellare
rino,fed [piritu.Conilat auté.QIado enim
ce~ .le~nt,
quemad~o
illam mediam, êlÎius acSlonlS.,tntegntatllqi
. Ir temporaxqual'la fiunt:mlOorc
. , ..
rûe tuffiût:quado no
loquurur,aut os hiat~
Vero
tr ,CUlliS accefsionis tempus breuillS eft. Sed cui inloquutur,neq; hiant,no ruffiunt.Hoe Vero
.. r. ...
f: . .
la ql1au'
101' & viginti horaru lpatlll acce SlQnlS ternin febribus laboriofis maximèeuenit.
P
l d'
.
ft"
..
Is Con
fil'
• C U ltnr banc mlOorem emitertlanam vocq.t:
.'
..
r.'
..
l lare ne
Et in Aphorifmis de ii[dê hoc paéto fcripfit, i~
n . q; tenlana negi prorenlam tertlana vnquam
OnlIn
N
'
.
d
'h
,.,
bufcunque
diuriùs cu[fes aridre parnm iritant in febrifu
ant. am fi exaéta tertlana duo eClm oras no
bus
ardentibus,
non admodum {iciculo!ifunr. Id gi~
erttCrat,.has aute filperis illico 10nga tertiana e~,nu\ia
tur,N
on
admodu
hticlliofi [unt:idem fignificat, guod
fa t tC:tlanafimpliciter, adhuc vero magis neqi exteert1an
no.:
fi
.
a.
•
110n
~
u
d
n
l
c
e
f
proportionem
fiticu10fi.In :udemibns
llarn
a. '<..!;!.Ibus haud po ltls,neg; exauam tertlall
naqi
febribus
fine
a
rida
tufsi
magnoperè
fitiûc. ~od
&a ad?minareneceffe fllerit.Cùm nulla enimfit exa\
leél:i
h
.
()"
1
.'
a
.
fi
m[sis
arida
accedat,
{iti
quidem
carere
non
poffi\11t,
fittà te . o. Xcvanet.~Ol1mgrp
oexqtu
.
l'tian
H
'
Il
~ r.
•
,
acrimonh
retunditur,
vt
aliquantllm
fed
ip[ol'llm
fitis
tlanàfi ~ lppocrates appe are cOluelllc,cum rerplanè,fed no fecundum febris magnitudincm, fitiant.
tiane~Plcr
appellare licerec,figllidem ea fol a ter
qllX
Illud antem, Parum iritances m[fes.excitari, non fruhabet~
dllodecimhoris breuiorem accefsionem
ftrà adiicitnr.Nam vehementes fi fiant, peétoris, pulvocat~
oll!l:at igitur h~c
ab eo exguiGta tertiana effe
cOme a,d~(lcqi
magis ea,gux &a1ias notas à nobis in D monlfguc parces calefaciût, atg; 1I1de febrD1,.id~q
adau<7ent. Et fi puGUa:: ru[fes [Ulc, & perlonglOra 111Citer~lS
De illdicacionibl1s fcriptas ll:l.beat,fimpliterualla e xciren ml', tan tifpel' membra c?mole~t,d
cefsio elo terriani vitra duodecim horas extefam acin ipfa humiùitas aliQna de1abamr:atq; ltaellenlt,neqi
e:(celrnC.nlJlabctem. ~odi
quatuor & vio-intihoras
'lerlt ' te rtlana
. "1 ongam, :lUt exten f:am hOanc appe1tulfes vehementer agitare , negue febrem accendere,
1abim1
e
1
l
q
~
r
o
m
n
h
particulas irrigarc, ad ipfas modica mfsi
prodlS·~x
vero vltra criainteruallaexacerbatione
t
Cet
taro'
,.,
.
.
..
d
fi
.
.
commotas
dcflllcnte:prapter
guam laborantes minùs
Ur V "
ln vocata llltef!\'lCace e lllere mnenle.... eq.. l' erlln\ neq; r
.'
• '3 " f l
'b'
iÎticulofi
reddcntur.
Siccis
autem
tu[sibllS ex aliqna
lemltertlan:l.lamlnam VOca Huns , h
, cpc' .
morbi
e
a
t
n
g
i
l
~
m
,
.
s
l
b
i
t
e
~
f
a
n
quam déinceps
etiam
tefsi o tltlones horridas faciat, neqi altcro die acguall[nam
fit,dlcam,eas
ab
hls,de
qlllbus
nunc lOglli~cm [~r
alt~rmfine
rcpetitione habeat, hanc gui(Ur
diftinC!uens
aic,N
on
ferino,fed
fpilitll,
Aligni vetiC) <-1 l 1o ,tc~lanm
appelbbimus:fed fi qua fchris terro
n
o
~
l
r
e
t
c
p
~
l
i
f
ip[um
omnem
'malignitatem
feri~a1!ln·q,
d:c exacerbetur , neqi per minimum internllm vocare arb~tn:fd
alii quidé phthifim, guoIntegri~a
111ltefcat? vt in eo febricitans prope [ynceri
nial11 Clll'l1e[centlblls vnglllblls, feris, qnanmm ad hoc
tabirnl:~ef
vldeatur,hanc aClltam febrem nomiactinet,fimiles erre videnmr:alii vero pulmonnm hul~licet
t~pflm,q1od
eft,deipfa dicentcs,quod vieus therioma propriè vocari COntCndllnt: alii vero,
IS,qUa: tel'~
dl~ exacerbatnr. Sola igimr adhuc ex
cùm in os ventriculi lumbrici aCcenderinc, tunc ipfos
10 dle exaCper:mtur,uitœophyes,h eft,
Gal cll .
Tom.
1 [.
7. .,.
v:to
e
è
,
�Galeni inLib. V I..Hippoc.
~xv.
cu!fcs excitare aiunt, neque tame ratione hoc, neqlle .
cxperietiademonfirare po!funt. Ferinû igimr fatius A
dt malignll intelligere, fiue ex capite humore diHillan
te, tiue ex alicuills fpirabilium vifcer'll hlllcere, tille ex
aliqllo in iifdem orto abfceffu, fiue ob ea, qux vOCantur empyenuta, tlt(siant: ali~
vero tu(fes fllnt ab his
dinerfx, qux malignz non funt,aut ex infirumentoru
fpirabilium intemperie,3.ut faucium,arteria:'ve afperitate oborta:, nonunquam edam ex alimêtis, potionibtlfve exafperantibus, a1ià.s vero & ex ambiétis aeris
qualirate cocitatx. ln Aphori[mis enim ipfe fcripfit:
Si vero Aquilonia cofiitutÏo fneric, tl1ffes,fauces, ven
tres dlUi, difficllItates vrinx, horridi, dolores cofiarum,peaorum. Aernanque admoduOlfrigidus in(pirams,interdllm faucium, afperzql1e arterix 10cos exa(perat ,atque refrigerat, nonullqui & toti pulmoni,
pettOrlque intemperiem affert , fxpius vero & ambo
hzc concinCTunt, modicéque ex his arida tufsicula ve- B
~antl'
.~d
ha:c ita fe habeant, fignu efi,ip[05 cùm
fpirimnl attrahunt, ad tu[sim prouocari,cùm mulms
filbito aer iptîs loquentibus, & ofcitantibus, & ore fpi
ritum dlC~ntib1s
lntran=rit. Sed cùm per nares atcrahunt, & aere extrin(ecum qui(piaOl in xdibus ipforu
calefecerit, tunc aut omnino paru, am neql1.aglla tu[Uunt. ~ocira
& ob nues guida panniculllnl ponentes ira in~prt,exacb
~lsim
exp:rtl,~m
:lel: externus fngldus,multus Cublto membns pnus refngeraris, atq; exaCperatis ObllillS fiat, maximè aute laboriofis febribus id accidere inquit. ~as
aute la60riofas febres vocet,ignotu efi,num eas,qll<; ex vehementibllS ~otinbus
accenduntur, an eas, qux (pote 1aCficudinis fen[um inferentes exoriumr. Huiu[modi fanè differentias nullus ferè aut noftra! tepefiatis mediClls,autanriqul1s obfernar, erfi in exeplum Hippocra- C
tis diligentiam habeant:qll.1m imirari eos deceret, qui
verit:ltem ipfam propter Ce, non glorix,lllt lue ri caufa confeqlli ftudent. Ego igittlr ,quod dié!:û efi,exp
rientia conf1rmare fatius elfe animadlleni : laborioGs
qllidem febriblls ab extrinfecis la(sirudiniblls onis,
hlliu[modl m[siculas accidere con(pexi, aliis vero no
omnino'qlJin & ipfis febribus ab excrin(ecis la(situdiniblls oreis no fimpliciter,fed per gelu,aur vehementé
;cfium, &maximè in via plliueruienta laborantibus.
~am
ob rem & ex accideme guodi potiù s,qllàm ex
laborioCo arreéht , ruCs ire mihi videbimr.Ni prote~
cà quod f.mcillnl loci ob gelu (vt dixi)attt puluere,aUt
immodici aridirate ipfis ab aere cirlnf~o
genita exafperatl fint, ad hxc etia propter ip(orum infirumentomm intempcriem ifii m[si dillexanmr. Siqnidem &
D
proprer in tClnperiem m!fes e xi!l:ere alibi didicifiis.
Nlhil negligere,nihiI temere.
Id quidé & ip[um per [e diétllm nullo alio ex pra:dié!:is,aur e:-\ ûlbfeqllentibllS indiger, vt incelligatllr, aue
ipli fides adhibeamr, Hoc vero loco valdc apofi~è
pofi ant~
diaa ha:c fen renria collocaca dl:. HlIilllinodi
n~g;
p.rxcepra plerifg; exi~ua,
vilia, nu1l6q; p~etio
dlgna vldentllr,arg; proptercaahipfis contemnlltllr,
Vt neg; ration=,neq; cxpericntia hUIl rerum natllram
vero,quodnihil necO,ntemplentur. ~lemadoJI
gl~?er
o? orte:n, pr:l:Lliéhi S[ermo exem plnm cfi, ita
etla qllÙù nihil t::mere, ni!11! incofideratè afflrmadum
fit, Vt ego ipfe in !oclltione,qux ante hic cft & in alii s
omni~us
feci,. Neq; i~ in H~pr.0catis
(o!Ll'~
fcriptis,
[ed & 111 omOlblls antlqllOru lib ris obferno vt no ceCed exp~
merc ql1X qlJifq i iproriidixerit, apro~)em:
riétia,& ratione, verumné, an fal{um fit, quod fcripfe.
rune,examino. At, qui fe vnills aue femos,aut libertinos addixerul1t,fimul aeq; ab eo fcriptu aliqllOdinuenerllnt,incon!ideratè,ac temere credunt, vt in hoc d~
éto maximè,In laboriotis febribus ariclas tulfes exCltarLneqlle in quibliS laboriofis id fieret,guœGncrunt,
nunquid ab fatigationibus,& extrin[ecis laboribus,l11
& cicraha:c eunde affeétllhabentibus: neq; vtrtl fim0d
pliciter,an ex accideti laCsitlldo ipfis euenerit.
vero in his,id et':'am in aliis infinitis cotigiffe fClatJs,&
ipfis,qlli libros con(cripferllt,& iis, qui eos explan~
llerllnt, & adhuc multo magis illis medicis, gui 9uOW
die in ciuitatibus circucnr[ant,fola irrauonalnh exe rcitatÏone vtetes.Mlllta enim im, vt exigua,d[pc~nt
ne(cientes mnltis inrc;rdum exigllis coninnétis vna e~
ipfis (llmmi haud contemnenda integrari:temerég ue
alicllillS viri(criptis affentiul1e, cui ipfc fe ipfum v?ufgllifq; [ernu t::adiderit. Sin ante qllis id no fecene, aC
alio planè modo ei, quod primo cogirarionis aypr~henfll verifimile viCnm fnerit, abCq', long ioris tepons
conteplatione affentiens, & per Ce, &vnàcU a\iis re~
raro vi(am périndc,ac fi plemnq;, aut a(sidllè c?n:pJ~
ceretur, remere celebrant. Atqlli (eétarudi[sidl
mlXlmè ona elfe par efi, hominihus [e fapien~s
e '.
plltantihus, Clbiq; nimillm tribuentibns, qux ve nfitll1•
lia v ira fnerint, non f:tpins vna. cum muleis confider;e
ta, vera effe credentibns. ~emadou
vero nunc.
ugnificaduo prxceptoexempli 10co fermonem fi~
mus, ita quoq; in curatillis nllllum eo'mm, quX pli ~n
e!fe videantllr,fpernendumefi,neg; temere,3tqu e 'C
conGderatè dié!:is ipforum facultatiblls credédUfll, \
in lib ris De aree cl1randi percepimus.
"v r;
C4!
1lire
Ex adhibitione contraria adhibere, /!1 t
quiefcere.
Cl1rariuu confilium, atqi {alubre,hoc tibi ap~:
licet,Hippocrarémq; illud, guod priùs dixera e,\ ~ Îtl
neg\igere, &nihü temere: in hoc (ermone ',v e lt~d.
cxéplo,declarare.ConCllecudines igitur, vt vde q~laJ
dam theorema nonnullimedicolJ. de(piciun.t,n,ll rbi'
ab ipfis indicationé,qux mcdelam cômutet,ti e: 1 a er6
v
trantes. At alii non contemnltt qllidem, à. pr3u 1 CC'
confuecudiniblls qllo[dii ad cotrarias (llbito tr~
11ui'
re conantes,nô modico errore tencmr. ~n
o~Jl'
dcm neg; ipfos negligere, neq; fllhito cral.~e
C }3i'
ue~t,cd
paulaum,& ipfos guiefcere permlttedo: 11 0
fana aute verbû ~iefcr
intellifYere pOffilmllS; v..j1l
0 •
gLU'd'"e mo d0, vt ne [oll\m in'
con
cra ri a con fiue tl.dIIl"
• rra
l' r
.
('
,
'
vn lUe
pan at~mf:
~qu1?S
.trasrcramns,fed :tn~eqlm
ye ql~;
mutatlO . a\..{l It,ln ter nlm:mdum Cjluelcaml.1S, .. uià'
do ex ouo ad exerc;tationes côuenimus,pnm ll g ebi'
'r···..
. 1135 acl3 ug '0'
a, l)rCLlllSlInts
lIlCIl)IClllllS atq; pail 1at1l11
'
.
cl
(
,
1 ..; d OS OCI
mus '. d ~1
e nOl1nunguall1 vnllm, vc etla II
fos dies mtcrpon emlls. Alrero modo hxc VOX, 'be re ,
(cere, in tdli17enda eft ranqllam ilIi verbo Adlll 0 11 '
,
. \ 1 d ' rat C
. fi ;:;.
con trana It vtin quos 'lux pnlls ll11 lne . 'd lel'
r
'
,.
1 •rn ln l
lllctlldtné indncere VOlllnlllS, ip{am pau :ln. • rUl"'
Illud. quihllS verù pnù S vÛt(lcâ tollere, palllauJ1l
fum &. iaos qtlie[cerc,hoc efl:,definere iubea mlls ,
. fi 011 C(
d
aie'
Pofteriora C:lpitis dolentcm 10 r
reéb vcna inci(a iuuit.
0'
• . ceJ1lP
Vet~rcs
exp!an:l.tores hoc verbum, InIl1t,JO. Apn o
r'
r
.1·' C] ue )ll
.
rc prxtenro
ICnptlllll agnolcllnt,
Ulcunc
. iauo
'{j • 1
.
r • ' 1re all t
n
s, Ulllt,m prç(enti rempore lcnp~U
e , (Tj{lr O
Jlla",
�de Morb. \1 uIg. Comm. 11.
721
7 22
magifiro in eo volumine communem Cententiam proLatas pufl:ulas non admodum prurigino- x x J. J.
nuntia?te :hoc al1t~m
loco eumad propria;memori,% A
(as, quales Sima hycme habebar, qui cùm
P~3!fi,d1lmevno
ql1odam, Iuuit,fcripliffe, v~ pofie~,
(~I?
ln multis hoc remedil1m experms efret, lpfum 1ll
ad ignem inungeretur, aU[ calda lauareV?111erfum promul~a'e
al1deret. Confiat item remetur,iuuabarur, vomitus non iuuabac, puco
duun hoc locale elfe & ad contraria rel1ulfil111m. Re~
fiquis calida fomenta adhibuiiTec , veilicaétam autem in fronc: venam & ante dilfeaionem euide'~tr
confpicere Ecet. Htam vero vnà cum iis , qua:
tem percepitTer.
"tnnque adiacent, confluétem elfe dilfeétio ofiendic.
V t de mberculis dicebamus,qureeunqi ex calido hll.
qmdam hanc v ocem, Reéta,de inci"
Haud hene i~tur
more na(cl1ntllr , cel\!ris videlc~t
ea il1dicatiol1is elfe,
fi?ne.diaam,:)elfe al1tnmant. Neqlle enim propter feac minil1lè l:tt2.:ex frigido vero, lata,atqi diumrna:eaéhoHIS figl1ram fed propter Cal~uins
effulionem dodem ratione & de pllfiulis dilferendum efi,Neqj enim
l~ntip1s
vtilita; affèrtur.
.,
toro genere, fed humoris ipfas generantis qualitateà
rXVII
tuberculis diffemnt, Egerminant lmem l1amra cor, Excepuones prxcor dolOrum, ex qua11poris
altiores fedes repurgallte, vt nonnunquàm pel'
bus & aitœ,& vi[cerum inflammarionum, excretionem,ita
& per ad Cllrllleas partes expultioné.
qualia poffunr,fiue ex iecore lienis,& C011- B Sllbtlliores quidem,dilmioréfqj filCCOS extenuans na
tura diffoluic,crafsioribus aute cmi/ed magis pellicutraria,& quxcunqi huiufinodi.
lx epidermis qure vocamr, v tpote dentiori inhxrcfcefc No~
[olùm Ex qUlliblls &alix, fcri?tu inllenimlls,
tibus pufi,tlç exoriumr,ldq; plus illis incidit,quiciiq;
ed e,t1am Ex qnalibns qualia alterant, & ex qualiblls
denfiore,ac dl1riore cu te {unt. Difficilis efi enim pel'
qllalta, facillllt, Ac primam quidem leétionem vereres
Îpfam pingniorllm,tenaciorùmq; {ilccorll triifims, ln
~,plantoresgfc&
Ruflls,hanc vero, Ex qua-,
hunc modll igitnr & Simoni hyem\! latas pufiulas ef1 Ils qualia alterant Sabini Diofcorid{fqlle Ceéhtoflomiffe nanat ,quo tepore corpus lauationibllS vfo,
"l
b
l' C '
'
1tes . l YClautemdifcipllli,
Ex'qna
1 us qua la rac1llnt,
atq;
prope i~né
pernnao , inGgnitercalefàéhul1 fuit.
gllllt ,Sed antiqua:: lcétionis fencentia comune quode
Alio
~
r
o
p
m
e
t
antc
[ucci , id gemls pllftlllaru amhores
l ed
"D
, o b us elllm
'
f.l am
l' Ocet,a\'let vero"
pnuatllo
e exception!
ÎlHeriùs laticabât,Déinde inquit,ipCum nlllll1mex voOlim, qua: in prxcordii. fiunc, non de omnibus, 10mi ribl1s fl'llaum percepiffe. Vtrll vero ipfe Hippocra~;Intl1"
Satiu5 efi aute, vbifieri poteCl:, verumqj dt,
tes,an alius, vomitionibns vtÏ eonfll1eret, no dec1ara~ )ltrari HippoCrOltem comnne potiùs,qllàm pril1atu
uit, verùm m~q;
id Ccire nobis necelfe eft. Tantùm ileQ,cumntl~
trade~,
Communisitaqlle.fern,lO calis
111d nouiffe ratis ht, filCCOS ad cu te vergentes pel' eant
ante eonfiderare conuel11t,& 10 prxoE,~cept1ons
elfe ellacllandos:n.ull iterum ad interna corporis retordus
&:'10 a1"
,
b .
'b
0'
aff
liS omOlbus mem 1'15 oreas, ex qlU ~lS
uulfio ipfis vaide longinqua efi, vt pel' ventre, aut voe llS
i éhb ,& locis,in quos affeéèus,& locos fiant, vt 10 C mitll ell:l.CUentur. Sed forran me dicere putabis mm~:ore,ac
liene. Ipfe enim ifiorum exempli caufa meqllàm pur~atione
per ventrem in taliblls vtédum elfe.
p IOlt, nabis fcientibus ex liene in ieCllr exceptiones
E".o vero"nô id dico. Nam in libris Dearte cnradi,in
,erlclIlofas elfe: difcrimine :U1tem vacare, potiu(que
ql~b1s
corp~iblS
p~rlcoa
hl~mor
eo~ia
;fi,iis vti...• tlles C{fte, qUa::cllnquz morborum tramumptlones
r.
'
1
a}
les elfe purgatlones dldlcl{h:prm[ql1a emm lta redunleco:e in lienem fiuor. Omnia vero, qux ad abfceffllS
dance materiâ aut ven a:: fcifsione, aut put gatione qUii
f"
pert ln
f l' ent,& qnos namra Cola pel' le, quo que nos Olut
eduxerit fi caliclis fomentis vtens ipfam difclltere coo 1, all,t vna' eum ipfa molin
' con fiuelllmus, & 10 rb
1)
1 ro
nemr pl:ls attrahet quàm per cnte euacuabit. Sed curi
CCIS
"
Ir '
t' ~ fil
& in fecundo De morbis pOPlllaribu ~ filpeinhreretium
fllecoru curatio prorClIm pel' d'fi
1 cUllona,
l\lS el.:pl
1 n."
r.
in hoc: a~ul:s,
Al,IX qu?que eLUo?es lutH, ql1:lS
& dlidamedicameta prxftacur,ae prrecipuè fi latet pu'ni' , & 10 all1s mulm locis prxternuG. Sed ego ab
llulx fuerint, Si~l1u
eCl: enim earum [uccu non calidu,
'
1eLl!one
n.'
fiq; metnat10 Il atlm me pancas exp lanatlOnes,
non tenUe fed ldmodllm cra{fum,ac frigid II effe, hm
co~atl'\m
elfe promifi ne huillfce lib ri multa fierel1t
vero & cuberculonun [uperiùs l10titiâ hab~ifl:s
> qlO.d
t t \'
men taria.
)
videlicet in aClltllm ~racilefn
ria, & ve1tm mrgentl3.
Ill.
fun t, COll trà [eCe haben
calidorllm fuccoru; ~ermina
~udlerc,fi
quo non oportet, vergat:!in
o
' c l 0prll1:ltll,atqi
aUtel11
,
h'
,
D tia,frigidorum.Ipfa vero tnrge,~
quo oportet, :s oportet apenre,
lore dignofcere licer,Moderatè enlm ca~ld,'prunt.s
[olùm excitan t : fed vehemcnulls ealefaClenua, fiOluOl
qucllladmodum iingula vergum.
l\l' ,
mordent,Oltql1e cOllt1'ifiant.
pet :as& ha:c didicifii,ducenda pbnè elfe quo vergût
x x le.
Quœciiq; cocoqui opus efl:,occludl ~on
Olllieni
'
lIeHe d
entes reglones: auertenda al1tem, atqj reuenir cocraria vero cXlccare,arq; aperlre.
Il\lncn a, qua: non bene vergallt, Aperire amem di xit
.
Et d; llis f."CpillS nofira Centcntiâ audiuifl:is,& ma xito ' non Vt in :l.bfcefsibus dicere conftlellimlls pro
mè
vbide mamratiblls medicaméris locuti fl1mlls, no
~li6q\Od
dl: fcalpro dillidere, Ccd in commllniori fioportere FCllicet,eorii fa~l1téciu,orm
e~.!
f~d
Ilas nca~
aecipÎtur ,fub quo & redudere cotinetur, ve.
recencoria, atqi l~hxfr,am
a ~rcIs
emplalhca apha!c i~ 15 falg\~us,&
venas n:tG atqi vteri,cùm per
pcllara,Hxc enim lmpedlllnt, retll1ent,atq j occllldunt
()llas ~ln:ra
ellaCuamlls, reclndentiblls, & fifilllas aliinfitum calidul11,ipfum diftlari. nô permittentia,ab hoc
Qbrl~
l0!lgo tempore vfitatas, Ced aliqna de c:m(a
vero excrementaC0l1Coglll111tltr. Cxtcrùm nolice puccrc f~l'
s. Et aliqllo per aures cercbri ~nrg:lmeta
eiitare me omni.l cruda , nu1l(lmqi pus hahetia ita cura ri
<le VCr ,lto,G repentè euacuatio (llpprelfa fit,ac proindicere.NOnulla enim ex his ab emplafl:icis iCl:is medi~
aures :lgo,~c\10rtmqe
tenebrz fupernenerint,ti ad
ho.
n3.tenam per
' d'
. .
camentis pmrefiunt, am proprer h\U110rU ip[.,\ Cl'eanapencnna me lcamenta lOClte"lllS)llatirnh .
tium puuitaté, :!.llt ob affeai membri imbecillitatem,
ommem filbleuacum noucrimus.
Galen.
.
1. f
Tom. Il.
0
0
1 [.
0
0
0
,
1
0
R
0
0
0
�Galeni in Lib. V J. Hoippoc.
7 24
0
queunte meatu ob namralem angufl:iam iprum totuJ1l
ingenitum caiore Ïta pufillu, œgrCtmqi habétis,vt neq!
hUlllorûin ip[llmdelapforuconcoaione aggrediatur. A cotinere. Alio item modo,cùm cicauix in anglllo effeaa meatl1m obcxcal1erit. ~am
& pofi encathidunl
Vorro m horum cnratione fearificatÏonibus altifsimis
vocatarum, id efi, carllculx :l.l1g11li maioris oClllo rum
cucem refcindimns, & plerüqi V[qi ad prOfllndu11l in
adallaç excifionem,& aliter ex hlllceratO loco obdl~
multis affeéti membri partibus dilfecamus,medicamici ait. Hac [anabilem elfe,alias vero incllrabiles, nO~l
nibu(qi ficcâtifsimis vtimur .Huillfmodi naqi inflamadfallces
materi:un rctrahentibus.ll111dantem,Et VOl
mationiblls gangrrena impedet, ~b ipfis deuiao ii, ae
eruaatio
confert,adieaum
efi , Hippocrace per not~S
ferè penims extinao calore ingenito. In quibllS igitur
quafdam !ibiipfi cOfcribéte. ~od
enim Vbl erua~ClO
inflammationibus, aut omnino quibus in tumoriblls
conducit,ibi ruans ci tare cOllcnit,faiis cofiat:ql1lbns
innatllm calidllm,non vt e xtingllamr ,fimditufq; aboautem coducat, no dixic, {cd negi in oClllis rhyade
leatur, periculofum fubit, atq; ideo rcmedio adhibito
boratibus quicquam llllic fimile eft: , proptereà & fine
vincere humores potefi,ad id genus vitiamedicamenordine iôterpoumm ob[curicatem peperir. Ad ocnlo s
tis emplafticis vtimur:qu'i per hxc verba manifefiè deenim rhyade vexatOs rellulfinü allxilium fcripfit. Hx c
clarallit,inquies, ~œeüqi
coco qui opus efi. At qux
aute verba,Et vbi eruaacio cofert:aut de ocnlis rhya ad id deuenerunt, vt mox in gangrxni cafura fint, &
de tecacis di8:a e1fe couenit. Sed nihil ad ipforum me0qux iam coputrefcut; fiatim neqj concoaione pofiudicationem eruaatio coferre videtur ,attt alterills .elfe
lar.ldcirco alia quide(vtdixi)euacuationiblls per [cafi
rifieationes,& incifiones, medicamédfqi v~létÏfsim
B orationis initiu. Proptereà & nonulli coaai !i1l1C IP. a
fllperiùs dlais feparâtes alteram locutionem hltn~
111
curamus : alia vero ii putrefcétia recidimus,atq; permodu infiicuere, (Et vbi eruaatio cofen, & qllxcuqi
urimus.Reétè itaq; adiecit,Cotraria vero exiecare,ac
alia eiu{modi trafitus aperiri oportet.) Verùm n~que
aperire: hoc efi, fuppuratlone non egentia. Opus efi
itemhxc, qua: {ubiiciut1tl1r, (V t nares,& alia; qUlb~S
enim in [uppllratis omnes e xims recllldere,affeaaque
opus ell)& reliqua,ifii locutioni refpodere,ac proproa
membra arefacere. Ex his itaq; patet, non reaè à qllielfe videntur.Itaque qllicunqj Hippocratem i~Lld.(O
ficcari opus efi,iacere
bufdam fcriptu elfe, ~xclnq;
oponet: hoc efi,iacentia quiefcere. Prœter id cnim çp
htm per [e fibi ipfi notalfe ainn t, vbi eruaatio CO!1 fe r,
ipfum iubere pucat, vt interdum mans mouédos e e
exi~l1u
quodda efi, ae manifefillm, vt accuratè de ipfo
Hippocratem feribcre opus no elfe t, & oppofitio ipfa
conflllamns.H6fque iUis, quorum venter inflatLlS e~, o
declarat,qnxno verbo, hcere, fed voci,Occlufae1fe,
conllenire aft"i rmant,atque de illis poti{simùm,in qlU- 0
re(po~t.
Occlufis nanqi , & obfiruais corraria {i.mt,
bus flatuo[lls [pirims per inferna exhalare non pot:{t.
ql1X digeruntur,atque fiecantnr. Huic fermoni quida
~inetam
& os ventrieuli infirmum per erutta ClO "
feqll'!ntem copulant, & maximè guipoft hunc vocem
nes,tanquàm per propriam èxercitationem cor.b~
_
hanc, ~emadol,
{criptam cfle voltmt, Vt tota
rari aiunt,eruaationéfq; citare eoul1unt non perme"
oratio ita fe hab~t:
~œclnqi
cocoqui opus efi,ocdicamina folùm, [ed etiamipfu111 afsiduè nttrare/èt."o
·
r. • •
•
' qllam ll 'etbeXlguum
cllldi conuenic,contraria vero e xiceare atqi aperire: C d entem,cllm
Iplnmlll 111
or.ev Ji '.~
tricul.i[entiat. At Sabinns ex va{cllio angufii ons bl
QIemadmodum oeulis rhyade labox x X J.
ben te mans mOllere iubet. Alii vero flamofl [pirieLlS
rl1~
ranribus, fin aliter videtur eondueere , in
expulfiones vndecl1ngue fanè,&vtcunqllefiane, e
t1c
fauees retrahere eonuenit.
éèationem iphlm appellafIè contendllnt.Secnndû 9 '
".
r' Il
•
fimgll 1eus, Cl'eplcnS,
r
rum lentetlam
tlUSlS,uernutano,
. ~
Atqui quod hxc verba docent, prxdi8:o [unile non
atq; per 0111ne corpus fpirims dimationes erl~at
cfi. Siccare enim & aperire alilld eft, qnàm retrahere.
nes voc~bG.turNnlia1em
& omne excrClo~
•
~omd
igimr,cùm prxdixerit, Contraria exiccanon fipiritllS. modo, verùm etiam aliqllorum
hufl1l
~
re oportet,& aperi re:poterit & exempli loco de oeu,ve[~
rum eruaatlonem appellatam elfe dlCllll t, poe;œ •
lis fl~xione
vexatis dicere,Retrahere in rauces?
b·
Il·
•
•
a 10 teHlmOOlllm
recHantes,
v b llnqult, E ru trace'ml
t
l: x XII.
Et vbi eruétacio confert,& qua:cunque
H'
. . f:
1
..
pen llO •
fl. f.
orafis.,
;
q
~
n
a
O
I
~
l
V
amexdP
,
~
t
i
o
1
v
.
l
d
n
a
alia eiuGnodi.
N am 1 a poeus raro, & quo am poetJco n'l0
'a
h
.,
• •
•
orPl11
Allxiliomm reuellentillm hxc vna qllœdam fpecics
v~
t'r?pne accepta qlUS mterpretetllr) eClam
eft, ipfo nobis eOhllen te dilltllrnaS oculoru fluxiones
dl111Cldè nanata pc:ruertere poterit.
'$111
tradncere, ~d fauces videlicet, pel' aeria medicamen ta
Tranfitus apcriri Vt nares &
recrahentibus : qllibus palatu il111ngel'e, Vtq; gargari- D
"toi
zen t,illbere CO II ell"ie t, fi nihil ex hoc peius effeauri fubus opus dl:, & Vt eonucnit , & oualia
',.1~
J
mns. Nam in ql1ibus [it[picamllr , ne forcè in afperam
vbi,& quando,& quantum oportcc,V(
arceriam , & pulmones flllXio dincrcat, tunc ab hllillfdores,& alia planè omnia.
'
.
modi l'elluHione cal1emus. Oltemadmodu igimr hoc
10co con{ull1it, ita & in aliis te animadl1crtere illbet,
Id per [e quide memoratll di<mû efi.Condl1c~?
l:>.
cnfl'1'
ne qllod ex membris , ad gl1X matcriam retrahis, m:lomnes fiuperuacuorum excretol'lOS mcatLlS ap ,
fic
gni noeumentÎ difcrimen adcat. Altqui vcro de OClllis
cu~:
utperioribus verbis COl1iung! pote.f,dnlC~rya'
vitio,quod rhyas vocatur,laboratiblls ab ipfo [ermov tIlltatem prxbcns 11l"opriam qllldcm 111 ocnl1~
j.
'
~
'
III ql1
de morbo vexatis commnnem
nem huc habitlun elfe aiun t, qu madmodum & Lyells
veru OIllI1Jl1fll, 11:0'
. N am f1 ren ll 11de'
b us retra here aut 'derillare conucl1lt.
volui~,q1ngam
orationem cOl1tcxens ab oClllis in
f'
0
'
pahtu v[q; meatum qllendam pcrrinere dicit,illorum
ne qllldem opus ftt ipfam alltcm acerc verea mnr 'je.
.
.'
,
o · cOI1Ucn
cxcrementa pel' hac [emÎci el1acllaccm.Hlll1C meatllm
rmarc fanQ"lllJ1Cm ac tOtum corpus mature . fi ' O·
(1..
,
u
,
.
t P OHl
ante
propc maioré .al1Q"llll1m
fitum clfe ac morbfi eum
'<..!:!.x deinccps fcripta[unt ple rnnq; lam a) l
.(11,
1 d
_v
o
.
.
~
.
Dccceenl
r Iya a quem nommat, tnbus modis [llboriri, amfomm ellaCUatlone comoda elle didlClmus.
. [:l(11
r.lInine ql10dam modo clal1(o,:U1t ohfirn8:o am ml1ltO
cùm ellaellatio reqlliri eur non Llmpliciter af:d JPI1di'
r
"
•
e aCle
excrcmento in oculo eolleao,adeo Vt effllt;datllr,neacce cl ere, Icd priùs dcfinicntem, qll:ll'UClon
fsc,8&
!a-
fi
O
• •
ali,qt~"
0
,
,
�,
de Morb. Vulgo Comm. JJ.
l
, ~I[l.
Gt,& qU3:debeat eIre euacuada. materia, ~er
qua'm reglo~é)
<JllO tempore,& ql1amenfura. Nunc vero erii A
rC';llnifcentix caufa de fingl1lis breuiter agamus :Ifl:lld
ql\ldem, Vt connenit, talc qlloddam fignittcat, Trantl~us recllldenJi {imt,non fimpliciter quidé,ac vtCUllq;,
:<1 Vt connellit.id vero modu ficrnificat, quo euacuain v~ntre
funt,per çlyfie:tlones facimus, vi in his,qn~
hem;per glandulam,per fubduces medicamentu, & in
orll finglllis per qu:z:dam cerea. Nam & c1yfieres, &
rland.ula:., & fllbducen tia v ocata medicamen ta mul ri~rmle
componunmr. Ea igimr particula, Vt contte
~lt: ..ale quiddi fignificat.Hxc vero, ~ali,eucn
o.ru qllalitateminnuit,hoc efl:,nllnquid aquofa,& te~ula
cuacuare me!ius fit,an pimitofllm fuccu,3.n bilioum,anmelanch,olicu,& horu llltmaliqué, an &timul
omnes. Ea vox,Vbi,parté corporis ,per qui elllcuare
~portea,il1dc.Snq;
per inferiora faciendam efe ~lactionem
cognofeamus, nihilo minus per qui B
pX Inferioribus partibus facicndafit,definire opus efi.
~oPterà
& quidiloco huius vocis, Vbi, ~a,
fcriFenult,per qllatn partem fignificlntes, vtrum per velcam,an aluum,an vterum.l tem per fllperiora, vtmm
rer nares,allt os. EfI: qua:dametiam peromne corpus '
CllaCllat'
•
• 10, & pel' fiud
ores,&l
per "
atente vocata' tr:l.n fltatlonetn. Ea vox, ~ando,euitr
tempus,quo
~ e~ba.cl1dm,
dec1arat:vtrum fcilice! ab initio ante
LI.'
' fiemqUlt,
. , mate na
.
tl 01 1COllcoU:ioncm,
guan d
0, vtlp
ti lrget, & llatura animalia re~ns
ad humorum excreonem fiemnat,
l'l'
Il
v.
hllmorum
'
~.
an pon
v~x:\ntlum
concoalon~m.,N
& hoc ipfe,ql1emadmodllm &priùs dil~,:
Aphorifmis dOCllie.I11ud vero,Et quantû con '
ql~t,.
10 calce fermonis diétum, materix euacuanda:
pl ~tlaem
ofiendit, quamfibi proponere, contemni:rlC]; lnediclltn decet. Déinde 10co exepli illud po- C
Ce llrfi Vt fildores. ~anuis
enim xgrotantibus codttrn r~,ldovieam
, attamcn & ipfe modo eget. Ime 0 ICUS enim vires debilitat. Cùm in illdoribus vero
., 110XllIS
.,
" 111
hixeeffil S tnlll'
tltUdmlS
ht, mu l to'rlal1e' magls
t, S,qUOl! euomû tur aut deiiciun ml',aut pel' fan guifiu.as
.enas .
'
...,
,a.ut Vterum euacuanmr.
cet. Nam fi in magnis affeétibus pro eorum magnimdine facies collapfa non fit,optimum igitur cfi,in paruis amem è contrario malum quoddam fignificat. Licet igimr &:his,ii cui placeant, vtÎ. Ego vero ad vet~
rem leétioné,& ab omnibus alüs expl:l.natoribLls conc~lrame
recipiam.
Apud magnum, vbi mulier poilheroi X~
arquaro fuperuenieme.
xv.
Siue fuperioris locmionis finis efl:,h:ec pa rticul a, A ..pud maznü:vbi,at.u loci alicuius index,illis quçrendii
relinqllam,qlli medicinalia pra!tereunres, vt gramma
tici,qua medici,inrerprctari maluenlllt.Satis eft enim
de his vocibus Apud magnû,illud tandi dixiife,ql1od
veteres intcrpretes dixerut, aut theatrum, am oùion.
id efi,locllm,in quo poema ta recitabatur,ant gymnafillm heroù ,ant domus aliqna, am quodlibetaliud hu~
iuiinodi,ab hac voce Mag11l1ll1,fignificari. TrmfgrefCllm auté déincep s ad artis ope ra, illa confiderare vtLle eft. ~od
enim poft hcroi,aur pofi Menelai (quidi
enim ira (cribln)~gotus
ille iaceret,nihil quicql1àm
vtiliratis habet:qucmadmodl1m l1eql1e ql10d déinceps
ctitt.lm efi, Arqllaco fuperueniente.& li guàm maxime
ip fi Hippocrati ad reminifcentiam veil e foret, forraf{e quidem prxdiétOrum. forte vero &: iplllm per (t'.
a fFeétlls enim aut coloris arquati mulieri [llperuenientis memoriam reuocat. Et hoc loco apl1d veteres exphnatores, &in vetufiis codicibus verba ha:c deleta
fune. Secundllm alios qllofdam edam inrerpretes, his
vocibus, A rql1ato 1llperuenicnte:hzc adieéta efl:, Permant!t, quemadmodum & apnd gnofdii alios eum negatione,Non permanfit.Nonnl1l1i vero &hancvocé,
Ipfi, apponllnr. Sed ifiuù qllidcm .in loètttione diffe- Tel1tÏam, 110n in (entenria faclt. At priora fencent.iam
in cOl1trarillm mmant. Nam cùmarquatumaffefrllm,
am colorem altera leétio permanere fignificet, altera.
nOIl permanereaffirmat. Per (e igimr pra:fens ferma
fcripms, neqllc fi permanet, dieat, neql1e, fi non permanct, qllicquam vtilitatis nobis afferre potefi, quomodo a:grotaret,aut ql1omodo affeéta eLlet, ignorantibus. At fi [uprà fcriptis adnettatur , pro,r[um fuperfi ln Jngentibus malis facies
optima,
llacuus efi. Satis efi cnim' folum hoc diétum efTe, Ar.b&nurn oprimum,in paruis auré contraria Gl1aco filperueniente, exemplo eontm, qua: circa [a~n.
fignific<irioni fignificans,malum.
ciem apparent, pofito. Nam qlluOl alia parna eiTe vidercn
mr,(olum cotrarillm fignificanit: ql10niam va1~lanoü
verboru [ecundam par
~ é ex ifiis libris exde
à
namrali
fiam mutams efi. ~od
enim infcnur,
JUill ijo~lbS
alius aliter (cribit· at fi quis ipfis articllhoc
me
tefiari
docebit
)
ad
qllod
alias
przfentis
[erlllodü Ile, addiderit, omnis qllxfiio tolletur, hunc in
monis
explanationes
dimLttentem
trantire
iam
temhocen punis ante contraria fignificans 7~ tfI.~(l16,
pus eft. Fortafsis enim & ea, qUXJ\unc diéh fl.1nt,pra:tio tal" onx fignificationi,malum: vt & in tegra oraprzfynlptlS fit ,.ln ingenriblls malis, fine affeétibus, fiue D ter n?firum propoftmm lon3iora fuemoc.) CÙ~l
termmere decrenerim quxcunglle legenubus Ip[a alis b Otnatls,fi fit facies optima,hoc efi n:nnrali fimi) onum fi fi
.
.
,
l'
dole[centihlls nihil ad al'tem pro(umra funt. ~eqt
atfea'b
C tgnum: ln panus vero (ntr{llm & He
l
enim fophiflicam faclt~em,qu
pr?rfus od.lo pergniS c us,aut [ympcomatis inteltige)G facies fnerit fifeqllor, eos docere confim.lO , ~ed
3rt1~
opera ln prxfila~ns
Contraria prxdiél:z bona! Ggnificationi,mafagien~o,
:lcque çllra.ndo, 10 qlllbus etlam me [emper
C]ltatn I~O
!tgnificabit.Nonnulli quidem palàm tanexerClll.
~Ialu
Inltlo leétio articlllum,Huic,hlberet, ita exatticlilerunt, non edocentes, vetera exemphria eum
Apud Temcnx neprim ifle nigro, Viri- x x xv,
fortaffiLtrn ?ona: fi!?nificationi adieétum non habcre,
d{que colore fuffufus.
h't.nal'e Pr lfl10 !ibn fcriptore deeepco. Alii non [0lter
fer'
fi
..
r
·
d
l
'
Si ad ea,qux de fàcie diéta [unt,& hoc quis reft~
netneQ
Ip erut,led euam abfitr am exp anano11e lO\g~tnei
funt.Ego vero, vt ab initio dixi, caues
aliqllod v rile percipiet) ae ft 10co exempli diétuOl fic.
prodncerem, multa minùs
P~r
efi enim & hunc, cùm alia eiTent exigu3., corteétè di~lSfcomentar
grnells e a ilent~o
p.ra!teriredecreni. Satis nanq; con~
pore à nacllrali fiam longè permutato , proprer id
folum allt mortl1um c!fe,aut in morris di[criminc ver
& Veta q~?
~ntloS
propofitttm mihi elfe videtur, fi
adl10u~n
Ipfa,& ad veteris mente edoceat: quefatuIn. ~od
li ftf"A.«"x?. c.> g@' fcripmm fic, pro eo,
nunc facientià loquaci~te
difcedere liql10d efi~a"
>.: e~r,hoc
cfi,nignz: cmis, ve in quibnfda
codicibu,
fi fit
b
1
�Galeni in Lib. V 1. Hippqc.
egreŒls:Sin miillls,etiam ipfe f..1.nè tran!greffils ilu~t.
codicibus rcpcrimus, adhuc edam magis [olus ifte co~ n s . Neqlle en~l
lor ri~gna.\
qnandal'Îl nox~m
tipniticare videbimr, A Iuuat & in inferiores partes de[cn
phlegmoné, aut a1icillod al illd ipfa etiam COlltLlmaC1US
quanms abam x grot4nte eX13ua torent.
in ie<;ore, aut inteil:inis ,,am ventricllio con flaqun [eXXXVII.
InPerinthofemll1is fpeciem referens,
minis fimile .1otitl folum redditll di[cmere pomi{[ec.
tale quod iudicatorium , & abdominu ra-,: Proptereà igimr ipfe intnlir;Neqi enim magna eral;t
prxcordia:quonia fi magna flliffent, nô vtiqi pel' vn :
, lia,qlJoniam miB:us feruanc:quoniam neq;
nx femini timilis excretionem diffolui , atqi attenuafl
.
fiam muIco, neque Uercore mulco tenaci
pomilfent. Cxc~rùm
qlloniam qllod ftlbd
l tl1",:U~a
pnediéi:is non admodum concordare videcur,HC~
deietto euacuabatur.Neque enim magna
nonOlllli ab ali.o initlo ipfum leo-eban t, hanc VOCCnl ~
eranc pr~codia.Bfs
feprimo di~
cocum fpHlm cra{fo {cribéres, & ~rtiCl
mafcultnû ~c
lnedit adhuc a:grè fpiralH. Parres circa
nitilli ca[ns facientes, tanquàm eill[modl oratio efi.~
Cuius c.nim hominis magna erât prxcordia, bra[s:ca
abdomen purga(~
funr,reB:è fpirans effefeptimo die comcdit, adhllc xgrà [pirans. PoftqU3nl
aus dl, venter ipii expulit.
vero abdomen purgatu cft, reaè [piran 5fnit, hoc c~, .
bene fpirans, & namraliter [piritLl ducen s. NOL; [cnNon prx[entis fermonis initillm,fed prioris fine bas
•
voces,lnPerintho,Sabini [eétatorcs elfe cenfent.Hlle B pfit tamen vu'u dncens aluG bra[sica [ubfidio fUlt, an
digeftionis rationc.Sed quidam vt ip[o pUl:gatO ~1anc
enim [ermone cÔlllunem,illu priuatu efre dicunt. Con
voccm,Reéi:,è [pirans, cxplanallerunt, ortho pnol~
{lleLlilfe alltem Hippocratem priuatis [ermonibus aut
vocatumdiffiCt1is [pirationis modum ab ip[a fignl~d
locorû,am a::grotantiu nomi~
adiicere:atqlli pr,[ens
cari diccntes. ln ob[curis enim fermonibns quicqlll
{ermo qllod in parte lit, e x his conftat, qux ipfe Hiplibn~rt,
,ql~i[;
di.c~r
p.oteft,. nl1~
infigné v tilisa;;r
pocrates fubd és ait, ~od
neq; multo flatu,neqi il:er
11 ObIS ex 1111s perClplent1bns, 111 qUlbns neq; cer~
n p
core mnlto tenac! deieéi:o ellaCllabatur. Multa vero in
pocratis mentem,fed explanatorum perdi[ccre !tccc :
l,
voluminiblls De /TIorbis poplliaribns in qnibll[da par
De fanguine ichoroide , quod in paul- XX%VII
ticlliatim vira [cripta fUllt, vnillerfaliblls alltem prxceptis aut pcrpemo, aU,t plemnqrveris [l~beéi:a
ft~n.
dis talis,auc in vigilantibus, & iiue111al us ,
Sic igimr & nun::: gonOldes , hoc eil:, [emulls fpectem
iiue bonus.
'
referens, fiue 10til1m, fiue fierCltS eieél:llm, in Perintho
··
r
•
N on filmp1lCltertclllle" & aql1eu" lan"'Ll1l1em
illdicatorinm apparnit. V tru pancis,an muids, an vni
a~ ip[o
ifilld accideù,no eO: ex ipfius Hippocraris verbis de- '
ichoroidca vocari fl{pi~andu
eft [ed ~l1m,
qui ven;'
nn!tu.Sed veriiimilills eil:,ifiud ea tempefrate,qlla hxc
no[a aliqua,& malil?na faculca.ce p'l:xdicus .fit. In [ec~
Hipp ocraces [cribebat,) in mul tos craffans apparuiffe.
do nanq; De mOl'bls poplllanbus lp[e [cnpfit, &. fi
~ado
enim aliguod in vno quopiam fieri fcribit,allt C cnte ichores creabancur,inclufi aute cale[cebât,& p~l
l'itu excitabat, Déinde pllfilltÇ vt a~buftis,exrg
lodl ciuitatis,in quo homine iacente vidit,aut çtatem,
& [ub cnte vri [e pncabat.Confta t igicur, vt ex ich~r.l
am nomen apponit. Ciuitatu amemnomine proprio
bus hand exigua [ymptomata oriri dicat. Plata ~tla
10
meminiife in illis narrationibus folitll Seft, in qllibus
Timxo pel' h:1I1c vocé, lchores, tale quiddâ fign.tj~a:
tnllltO Seadem palfos confpicams eft. Hoc vero,qllanhœc inquies :lchor aute fangllinis quidé [erG, ~nH·t
tum ad artis opera pertinet,no multùm râere.& hoc,
In Perintho,cllm Cjllibus velit, qllifpiam coniungito.
grx vero bilis/cd aclltx, immice.lchoroides . l~g,
~
g:lis vocatur, in [e ipfo prauam,ac tenl1é hU011dltated _
At [eminis [peciem refercns lotillm, vel etiam fiercus
r. carcn' tem, ficdmor aà
• en s, non aquea,&
'
fJ.\~ric
fanè illdicacorillm, qllando humor à Praxagora
contm
monu
ceOl,& eroden tem. Diceme au te Platane, Ichor ver
vitrells nominams ellaCllams eft, Scdhoc,&abdomi.. qm d cm lent
r " l11lte:nlgr:c
"
'l' [eda CIl'0'
f:al1gll1111s
o'.lm' t:tl ia,ad antè ditèG [anè referri d ebet. Talia cnim
vero'b lIS,
ad alterllm rererri d ic lltltllr, Nihil autem de abdomitx, immite : nobis dec\ arat\ll11 eil:, qu ema
d01lm~
nibus p rxdiétum dl:. Forta[sis igitur cùm primii e xem
laGte fcro[a qllocdam humiditas efi , vclllti co1ameit
plar ex Hip pocratis commen tariis dc[crib eremr , ali& cirClln fluit:lOS cra[siorem eills 11artem : eodC01 an
.
l1Umonbns
.
fcero fiIl111 qlle llj11'
quod Imill1inodi [criptû omilTIll1l filit, aut ipfe fib i ipfi
mOli0'ln 0111111'l)llS fiLlCC1S,&
llte
.. D'C!'
·
hoc,gllod ad primu œgrotLl rcferamr, in memori5 red am, lC tenllcm 1lquorem
repe nn.
l11ere,nra S
,r
fc
d
r
"
1
narllf:l
·
llocaait,de q:lO id [01 et prxdi xc rat: A pud T cmenç ne- D llltei H! cClin llmeorllm lClllCet 1l1'ITIOfUm,
''t,
p tim, ifte nigri coloris era t. Verùm n onnulli propter
C]lI01'l1m fcrum cffe dicen;r : & erit acerbi[sjmI1l~.,
1. '1'
r
. ,
. , .
gll:ll'"
hanc ambignitatem fic [anè dLlplicé leéi:ionem e xpla01 IS lCrum, mlnlts lcerbnm flau x m11111S ltem,
'·s
l1aban r qllod iudic:ltorillm & abùominum,périnde,ac
hoc, pimi tX , fed omnium mitirs;mum eft faJlg~
fi ira fC~lpt
U e{fet,fcminis [pecié referens vrina,gl~od
[cn~m
,& ichor., Nihi\ enim in prx~entja
~ .~e( 'ifc
(~Il:
atlullo modo cllccre, Vcrùm quomarH..al~n:
1'
iuùicatoriaeft, &ah atfeéi:ib ll s abùomin is extra!uo•
-.=ro~
1
\
d' éhs III
portet, ltcd'mq; ah al io initio, Talia gllod miéi:lIs [,.~-aJ
T",
am
l S interdum el1l11 :t nllper l . es
moribus difl:inO'llen t'es in terdum 2t fllperan te O!l~dn
.. s
nat. vt in telligamlls talia,qllx in abdomine fillnt.Arqi
.
r
",
' 1 r01 ~
huiu s rei tcfrimonill Jéinceps (crip(it,qllod neC]; mul111 VlIClilis {iICO~
fanO'llinem vo cantCS , lC ~o.
dn 5
fanguis nunc in feClt~b
{iO'nificacione aCClplen Ce'
to Ham , neq i Itercorc 01111 co ten aci deicéi:o ellacuaba,;:)
[' .' VCIl~
0:
t~r:
~oc
cfi,nllll o alio cffeao, gllod ahJ omin~
tumoe. ' ql1cmadmodum & omncs mc( ICl ln. rerdu/ll
r c dl.(fol.t1cre po(fer,per [ola [cminis fimilia lotla mor~
thollc dlcerc affolcnt interoum [erolitm , ln
olt'
,
'1' fi Jl1 n
OI1S ldCar1~
fi. For[an enim talc qlloddamaboome
dicen~
mclancholicllt11, am pimito(ilm, :lllt ~1 1O.~
cra~
, gliale in P rx0,gior û lib. ip[c per hxc verbl l1arllllnC]uam & natltlalcm [ano'llinem cf Hn x1ll C "re
'
.
. ''J 1
ft
11 CCI IO
nUit: Exprxcordllsdolores
r.,atl'
tcs. 0 mn1l10 qludem pallldos, 10CCH, Cll l.
, &tl1I0rC~
, fi rcent~
r
' A~
\
.
.
.
\
.
1
oroldcs
Ji
, iint;&ab ICj; 1I~ ~ma
~ion
c,{?lJit
rltgi~
in prçcordiis
pentu hatoç, l'rXterc:l. cnam VIO'l es IC1
do
. ffi' ()" ,\ 11..
.
." . r. • non mO'!lis ,
onu : &maXlme qll1 ùemcll ftcrcore,& lotio ,<lC fiam
glllS e tCIC ". ~ud
Vltlo(i ahClllllS lliCCI
[an f!;ll 1
ê
�de Morb. Vulg. Comm. l
I~
730
fan~lis
Cerldn (angl1inariis va(clliis comineatltr, &
videlicec fibi ipfi h:ec, vt m:lteriam quandam ad libro~
~ehl"1a,&
phrenitidas,& furores pariet, Sed hoc loco A conficiendos per[cribere. Solum enim ad corum, qua:
1ang~lie
ieri meminiife v idetur, quoddi fibi Ipfi mefignificare fibi ipfi vult, remini[centiam fuffeciifet in
~on:t
fubfidium [çribens,Timiditate qmdem pituite;
[cripcura propolitû,iftlld fcilicet, Ventres percurbanlefllm facere par eft non tamen vi<Tiliam aut perturtur, ipfo dicente, veneres in huiufmodi empyematis
batl~nc, ' " ~ltaim
,
'"
motumcum terrore, Torpor ipfi,
perturbari, quœ Cllm ernpmra [unt, ichor quidam te~ fnglls mefi fotum, no mordacitas, atqi malignitas:
nnis ex pme priùs exndat, à quo intefiina demor[a
~t!i ~ortè
& ipfa planè viriata acida , allt falfa clla{erit.
concnrbationem vetri inferunt, hoc efi,morfus,& afe~lud
profeéM quxfimdignllm eft, qllod ipfe infiduas exceroendi cupiditates. Aliqui vero & hanc leqUit, EtfillC malus, fiue bonus, Nam fi quis abColntè
étionem agnofclIDt.
n~al
elfe ichoroidea fanguinem a{ferat, reéèè dicere
El11pyemacis vmbllicus rerminus,quibus
Vl~ebtr,Omnis
enim fanguis ita. diéèus natmali com
fuppuraruris Ventel" rurbarur.
falt~r.
At fi gnifpiam aliorum fuccorum ichoriblls
Volens breuiblls docere, gllod 111 Prxfagiorum!iŒgu,tnel\~
comparalls,
pr:ult1m el1m, {cd l)Onlll11
bm clarè diébm fuit, Minimè vero gu:t infra vmbili~, I! dl~at,
ille quoq i verum dicere haud iniuria puta""
ItlIr, Plerunq; aurcm & nofir.l! tempeHatis homines
Cl101, in ûlppurationcm venuntur::>.. t qnibus erupmru
. , con ml'o:mtur. V erum
\ &
&anti qUI' Ilunus
,
ventres pnus
efi em~ya,
malum bonnm nominare, am opti-'
Inllm,J.Ut l:111d:lbile, am al.iql1od hlliufinodi con[ueue- B aliter mllitis modis fcribllnt, ac diuidllnt non hœc fotUllt
r."
, l
IY'
f'uehlm verba, fede:iam alia plllrima hlliufce libri explacum magnus qUlt
am eXCCllllS
r' , & p r œlertI01
It
valde
'b
d
d'
\
l'
"d"
nacores, yt quis ad :lnis operà fefiinans mulcùm retar
n d'Ct prallla co,qno mo lCea nltura 1 co ltlOdetur, ae n0I1l111i id fa:cre videnmr, quod Timon coH~ 1 celTerit. 02are & ichoroides fanÇ!nis quxrcm:=
ieétnra dualls dix~,
q\lidllis, pauca caro, ona muIta.
fc ~POCl':.te
malùine ,ail bonus fic, pOŒtnllLS nos ita
.
.. com?ar:t~idam
amem & [egllentem fermonem , cuius initili
tel re fent'
entlam : optl\1l0
q\ll'd cm f:angulTlI
efi, Lienls t!UrtlS, non filperius Cllm prxCenti coniuni~l;d:na.h
clt, :tEis vero omnibus, quibus alœrius cug,m c, vt de lienis diftèretiis orado Ipfi habita fic.Trif1 a VICIOG fllcci ichor admifl:us fllcrit,longè melior,
& 0pt bl'
~
cuntes igitl1r ad ipfiml differentias ifias videamus,alitt X lX,
a ,1 lor, :ttque idcirco bonus efi.
quid enim vtilitatis habent.
Xl.
no
1
~lJbus
lienis en decliuis, pedes,& ml~US)&
genua calida,nafus,& aures frigidx
e~lpr)nu
proprer hoc,quod renuis (a,n4
gUlS?num & narurâ talem ifli habent.
lienis dmus non [uperiùs,in(eriùs teres,
larus,crafTus ,Ion gus ,ten uis.
X:L 1.
Tumornm lienis prçtcr nattlta differetÏas in his verbis fcripfit flbi forta{fe defignans, quoniâ decliuis lic:i p~àd
de:liuis,lienis déor[um vergens dicimr,& ex
nis paulo an tè meminerat. Prima igimr differétia huin; vo.c e dl[cere licee. V crl1m ante ob ipfil1s mmores C iufmodi lienis efi,cùm durus fllerir,[cd non filperiùs,
fer' artlbus inferio'ribus excita.tos, an cùm in ipfas inmanifefium efi qnodin ima parte durus efi. Secunda
lorcscor'
.. r 111
' r
vero ex his,guas in propofitis verbis recen[uit,diffe- ,
pons p:lftes VltlOIOS
le contentos hulllo .
l'cntÏa iterft ipfarft decliuium lienum p rop ria efi. Ifto110 tc,s ~epli,dcro
dec1iue lienem appellauic , hoc
11
rum enim decliuium lienum commune ctlm fit, ûlpe(111 Ite ex voce hac percipi potefi. PoffilInlls quide,
"J anellrn d
.
r.
d"11 vtrl1qi
~
l'iores partes non duras habere , {cd im::.s , :tliquis tedia
a rCnlm naturam pert1l1et,lecun
l'es efi,aliqllis bms,aliquis in longimdinem e xcreuir,
Ine ~\ rnoulIrn,decliucm licnem ab ipfo vocamlTÎ eife
aut CUIll mmOl'e prxter namra,am fine eo folùm 10nlid: 1gere. Pedes enim,inquir, & manns,& gentIa cagitudinis incrementllm lubens. Priorem quidemdifped ,~afls
atltem, & aures frigida:. Genua quidem, &
ferenciam innuit dicens, Craffils,longns: fecundi vet}lëc~
10 decliui liene c:tlida apparcre rationabile eft,
ro quod dixic,Longus,tenllis.Ni cùm vox hxc,Lond(!c\: ~odu
& nares, & aures frigidas : manl1S aute in
tiùs ~lI,orb
calidas eife nulb ratio demonfirat. Pogus,bis ab Hippocrate, vt qms côiicere poceft,fcripta
lOCat~
q.llifpiam ipfas inter fuperiores partes colforet,altera exemplaris CcriptOres ademerllt, talémq;
~àd
~I, fIn minùs, at faltr.m neql1e 1I1ter inferiores.
fermoncm,qll:l.lem nllper antè fcripfi ,reddiderut.Raflarte Igl~'
aures & nafits frigidifint,inferiores vero
tioni autem confentaneum efi, ipfitm primx differ,e,n\'tlI~
caltdx, c:m[am Cpecubns Hippocrares inguit:
tix memini{fe vbi in quit Licnis dllrus non filpenus:
CÙllt li Pl'optereà quod eenuem habent [anguinem, an D hoc efi,ab ima'parte dt\rn~,quemao
& declillis
llib llS enes d~liues
ge:ler':llltur? AliCJlli vero non liccfi. Déinde rnr[um ipftus guaqlOr differt:tias enllmera.bit vnam per quam teres efi [ccundam, pcr quam
~ent?sflI:1
ifilld aiullt ,num & naturâ talcln ifii ba"
,
. 1 . d'.mem
lta cOnn- l!lt,q Lt od fcriptum efi,tOtllmqlle fcrmoncm
Iatls.~ibu:m
comOluneefi 1I~ onglt~1
h
CIllPYe I ,lun t, N nm & namrâ talem ifii habcn t vt
proten[uJ11 non eif~
licncm. J?uas relt.q~:s
dlfrel'enfI
' ..
cias ponir, vnam q~ude?"
lo~g,&
c~asl
hems,alceram
.1:tsde·lllatls)C!id
.. on 1 eran d nm ..
IgJtur d"elOceps exqmhlon~i,&
cenuis.Cum bIS elllm, vt dlxl,hrec vox, LonHa frt'bPCo
cru, vocem V t cmpyematis,iltis prxdiéèis
l
gLls~fcrjpta
cifet,par efi,eum,qlli ex vct~iblS
codicil'lIn1 in . ~ltes
copubnt:[ed qui hoc déinceps fcriptobus dcfcripfit, hanc, vt filpernacuam,omlGife. Vetus
.l(!t~n
cIre volnnt, hanc voccm, V t,:lllfcrunt ac
blls flIpratlonCIl1 faciunt. Empyematis terminus n:tiquidem le8:io talis ell,in qua vocem hanc, Longlls,ab
' ventres pertllrbancur,fuppurat\lro"
1'11111 ind'pur. atuns
Hippocr:lte bis pofitam, feme! à libri [cripcol'e fui[de Ol1ni~Ctm
ventris perturbatiollem fiamen tcs.No
fe dcCcripcam ego contel~d.
Fot'fan amcm, & fi ab
e~R in.t(!~IS
alltem fllpplUantibus,fed de bis [olis,(n~
ipfo HipP,?crate fcm~l
mtcr lIas voces, CrafIilS &
Ct1bit l.J. lIlO l'LUl\cX'cretionem erumpullt fi!l'num hoc
tcnuis, fcnpta eITet,:l communi [cnfil in teli~
o po. llipp
(')..
' °
teft & cum prxdi8:a, & eum [equcnti coniul1O'i. Nam
lhs~
int l~crates,
~0J.
vero fine prxfinitione, de
& Jnulta id gCJ1l\S alia apud veteres reperi\1nfur, Vcl1s)quod~e
19;t, nar rationem fecerit nihil mÎnlln fi
alH"
"
.
'
,
t mClplO J.létllm efi,meminerimus,ipfum
rùm explanltores cgo dcmir:nus Jum , hxe verl:2
mulClS
�Galeni in Lib. V l. Hippoc.
731
7,z
multis modls aliualiter de{cribêtes,Si quis enim pror
polfunt:vt,nifi priùs ip[um nouerimus,cx his,quçnar
fumA veteri leétione difcedere audeat.aliglla veritimili A raueit,qlUén~
tit ipims ingeniu percipien tes,ita nO>
de caufa id faccre debet, ficnt ego nuc rationabile e{re
ipfi accômodare [ciamlls, Nam fi prudente homin,em
hunc, prxcereà non timidll elfe cognoueris, vera lpli
dixi,cùm diétio hœc,Longus,bis tcripta foret, altera
dicere conaberis,nihil eorl,qu~
in morbo fatura ~un . .t,
effe omilfam, ~àd
hlliufmodi aute leétionem omnes
[llbcrahens, neq; difsimubns:at fi filllcll,atq; timl~
lI ,
veteres explanatores agnofcit, & Zenxis locupletifomnia ea, ql1ibus ipfe melion animo futl1rus fit, dI CI;
fimlls tefiis efi.Ipfenang; Glauciam, vtpotemalè prœfi inrerdLI
to,l1eq; tame magnoperè mentiaris , ~àd
fentia verba interpretatu, nihil, quanti'i. ad leétionem
ob extrema laboraris formidiné ipfi cerr5. talmé po~'"
peninet, reprœhendit, ql1anllis & ifia locutio ipfi amliceri coaétl1s flleris, egreffils {alte eius Cllram habé~
'"
bigtta videarur.Sed qllod diétis negaciones addideric,
vicio verrit, & propofita verba enllcleare nequeÎttem
bus vera dicito.Ipfi3 qllOq i laboriribus,erfi vehem e•
omnibus prœdiétis negationes adiecHfe in quit, périnter cimidis no, vt apenè mentie tes faciunt, faluté pol:
liceri tetato,nifi illud addideris in primis,fanitaté qUl'
de:le fi ita fcripfiifet Hippocrates : lnferiùs teres,non
latlls,no craffils,non longlls,nô tenllis,Glaucias niq;
dem atfutl1ra omnia ipfo reétè agece,& medicorfipr.Ç·
cepris obtéperante, Itaenim negi illeanimtl defpon'"
liené omnia hxc vicia filfcipere no poffe arbitrabatllr,
qllxvnàcon/ifiereminimè valerent,Tanguam in vno
debit,& tu plerùqi vera remleris ,Nam piurimi exye'"
riculofis morbis œ~rots
haud mcdicis moré gere ecs
homine omnia hœc intelligenda effe neceffe foret, &
non ipfol'u déinceps cütferentias memoriç caufa Hip- B llecat.(bidoqllidê perpaucÏadmodu alioqüi p ro r{ils
moniferi funt, fi neq; medicus erret, neque xg.roeu~,
pocrates perfeCllttlS dret,Sed vt anteà ditficilis fpira:
neq; minifiri,neq; aliud quicquam excrinfecl1 torcu~'"
tionis & febrium,ita & nunc tllmorum prœter na tu ra
tà noxiû incidat, Q0cuq; enim in periculofis mo,rb;S
in declillibus lienibus differentias confcripfic, ~àd
fi affirmatillè diétis negationes addere ticet, hoc modo
plus,(juàm deceat,œgrotates hilares, & bonœ [p~l
nos reddut,in muira ipfos mala coniiciunt, in tr:a~f
aliquis omnia placitadeprauaQit, nullamque veterum
feql1enubus diebus, cùm amin peins morbus cel~
e
fententiam fiabilem eonferuabit.
.
videtllr,
aut
vltramedicoru
promifsione
~
t
1
C
l
d
o
r
p
'
:x L t 1.
11inùs capiris graucdjne laboranribus .. Q:;,.inet
i ~ plures homines côfift, périnde ac tine pcr~'"
Nihil alind intelligere poffil111l1s , quàm guod vicia
culo œgrotet,medicis no obtêperant.ltaq; labo ran,C1 s
us
'-"
, re ét'e va1eb
r'
,
lieni accidere diéta minùs capitis grauedine labor1ltimgenlll
pnus,cum
at,expeno$
IClre mch,
bus el1enillnt.f1uills vero call(am & Rufl1s, & Sabinus
efi, At fi nuc primùm ipfi occnrrimus, de eil1s locu;lo:
dicllnt,ql1ia fangllis per gralledinem repnrgatur,Prone ,qllalHila fit percipiemlls,Eoru verà,quœ pro Lude•
ptereà enim putantnihil in lienemde{cendere, At famus,aligllid ad morbii vtile inuenire licer, Nam fi na,
Il
, " natlr.1ra
tlUS fllerit, ad comllnem rationem, non ad prillatam,
tlua, mo cl eaUS
au dal,~er f i re lipondet,prndens He
rll
hœc verba redigere, Perrarnm enim efi, in omni corin loquedo amés deprœhéditllr,hinc eÎ.us men té lZ,a
pore dno aliqna membra œgllalitel' effe debilia, Nam C elfe,nobis indicabimr, ~emadoû
eria firo~J:
in plurimis vnum planè eill{inodi eŒedeprœhenditur,
& cogitabudns, aut peruigil, & naturâ 10gua X, ln 0 ~
in qllod,[en plenimdo, {en virioG humores in corpocmionibus, atg; l'dpôfionibus tardus, torpénrqi
re contraéti funt,omnia fllperuaclla ferUntllCVnll al1pareat,ltê ex ip[1. voce aliquid de morbo coie8:L1~a
~.
tem fi hçc prxoccnpaueric,re1iquamembra in fanitate
prxhédi potefi, Qgidi enim vix voce edrlt,a~q6
permanen t. Non folùm itaq i capitis gral1edine atfecam,& acmi ipfo morhi têpore,nônulli balbl,a C l~jS
dis/ed etiam aliqnam fpirabilium parrium allt fecllnfun t;hxc Gngllla q nid fignificent,alibi d idcj~l,
E)C ~j.
dum renes,& iecul',.& ventricllillm infirmam natl1raplanè mediclls aliquid ad xgroti notitii pertl/l ens ~ 5
liter habentiblls,eam magis,quàm lienem vitiis obllocere poterit,gllalis videlicet fit eills mês,atqi Il~
~
xiam effe reperies, Hoc verà comllne cùm fic, & vni& ipfius morbi qu.xfpecies fit.Rur[l1m verù Ip,re - ' n~
uereale, proprillm eomm, qnx nunc diClmtur ,aliqllis
groto,& afiâtÎ.bllS gnalis in aree mcdica fie,e" Iptl S ! rO
adiiciat. In quibns piruito[a humiditas, :l.l1t tennis, &
terrogationibl1s demonfirabit, Nam gnifpiii i~ ac~\.
aquo[a coHigitnr, quales profeB:ù & i\\i [unt, qui camorbo nafum acuminatu,oculos canos, tépor,agi ~\ft
J
pitis <Tra.lledine vexantur ,ifiis h:md ita [:cpe prxter
fidentia intllims interrogat, num euacuatio alIg Ll : (.
eel
natlr~m
mmores,qui ex crafsis, melancl;olidCq; hll, 'l'la,& mœror nllm Cl'b oru~ a bllin ,{~ '"
aCCI'd'
ern,aut VI?;!
Ll1
r' d
\, S'
~ f: ' ,
' , , orab
moriblls confian t,in liene procreari.
& IalSltU
0 magna. 111 ante aCH.'m nunlffiC c
, ,~
D fe infpexerit, {cifcitabitur num al iqua ex vft[7C1S,~
XL J 1 J. Circa œgrotâté adminifl:ratio,& de mor, 'b us lilIppre if:a fit, nnm
, prxtermo re" ~ (Jose,:t~
cretlom
bo imerrogationes, qux narrac, qualia vc
in ni~J
f.'H~eatc
vi xerit. Poteri~,é
& ~e fngor~lïe/;
fiu,mmlO Vlnl pOtll & id gcnlls al115 omnibus app de~
accipiendi [crmoncs,qux ad xgrocamem,
, Cl.
,
"
" b Il'' 1 nS Ja Ll
pCrCUl"lJI?, \Tt 111 hoc ipfo pmnum" ~ al~
~
, r;'C~
CJuœ ad al1anres,quœ ad exccrnos.
.
mr.Etenlmfi prxterita &x<Trot:ltl, afiatlbu[q, p d~
r 'd'
'''
,
Il
'
' (nIll:1
Propriu diccdoru nomen illuenit œconomirl, id ea,
lClCl,me
ICllS interrogando
\Tclbget,Hatlm
Ip
ndO
'"
('1..
"
,
'd
r
let
admil1ilhationË inql1iés, Neqi enim vrin aliis ferè ol~.
" ql1a
VerL1/l1
m,tr:ttul': '<!,!.cmadmodu cotra, ~mnare
:lltqlla hlS gnx f.H~h
mnibus libris,allt affeétllu noricias,allt curationes,allt
fi1l1t,côtr:m3 pergl1.JI~C,'
?t111
.,.
!,
,
'd" nliS gLl
fL,lcnroru prœfenGones fcriplit, ita & in prxfen~i:
~e
eoa h eonl aliql1a,gnx X~rotiS
aCCI erut,p
) cl :lC
CIe. Sed quo quis modo medicinalibl1s qL1œ dltllClt,
ab ipGs 311dillit in media loclltione in intero~a
?~/lé
, fi '
"
,.'
' { , dml r.raClt,Et
prxceptis vtcrctul',in PI'Opo!ito fcrmone decla~t,o
1 e podendo Ipfc forre dlxenr,m:lgna 111 a,
,
, \a no b'1$ ail
l·b' (ta:
',hra 1Ilncel~
lpfa ~ngl1ta,fed
communia tantllm capita dcfcnbens,
concltat,Hxc
f:ll1C 011l111a
hoc tocO,Vt diétll efi hxc (ola, pl'imflq; caplr~
r,ctjO/lG
:l:q; 111 t~: hçc primo i,n tcrrogationibus,gl1ibus ~le
fc
H'
,
ft -d" 'miidl Ulll
dlCll5 (cIlICCt xgrotante lIHerrottat mentionem f.'lClt,
,e~tc
Irp?cat~0às
ql1ogi, eC{j1l 1IrfJ
' Il'dicerv~
Scclr,tà de laboratis fennonibn S.....M,'llta el11m lahoranIPI:l narral11mus. '<!,!. d li 011101a mg u :HI
, dicll'
, &'1I1 Prognofiica explanaoonem,
, 9 , De)ll
tes diccrc confi\ellcrû t : ql1X dice tis mente patefacere
llm)
1.0"0
tionibllS
P,;
1.
J:,
�de Morb. Vulgo Comm. 1J.
734
tiOllibus comentaria hue tras(erre coaéhis fllero, Sed
niam in calidioribns firmius in dextris, & nigri, hoc
~·.tCl'eà
ad œ,con?m~â
v[un:q; condu~,
,qux~i
ab A fignifi,antibus vcrbis , in calidiore vulua: finu con ce\ "ro~t
[cnpta 10 hbro,que Ip[e Medlcu lO[cnpfit,
ptllm elfe firmius : quod idem fign~at,
ac valencills,
a ,nobls vero,& vbi de pra:lagiendo [ermonê fecimus,
& robllfiius,qnandoquidem & calidllls efi natura. De
d~éb.
[Unt, Igitur rurfllm ab initio orationis nofirœ caveritate amem huiu[ce placiti, in prxfenria (vtdixi)
~Ita
repetente5, ad aliql10d eorum,quz primo leripta
non dl: templls di{fer cndi, Ca:terùm quoniam nonuUi
unt, tran[eam1l5, ~emadou
in vira omnia oppor
2.dUer[IlS dicentes omnes dextras partes finifiris, ob
tuna P?[sidcre, vefies dico, vafa.,(eruos,ad iugü iuoiecoris fimm,calidiores eiTc)ac valcnriores, contradifeal~mi,&
alias peclldes,xdes item, frumenmm,
centes inquiunr,Ac à fiOJfiris cor ponimr,neque dcxeg~lmtna,rviouâq;
id genus 0ter oculus plus,quàm finifier,cernere,neg; de xtraauInnlJ,ab, eorû couenienti v[u,quod œconomii vocat,
ris au.d ire, aut dexcru cms ambulare cognofcitul', [ed
l onC)èdlffi S' &'
, aree"'d'r
IC
10 med'lcma
llcere,& lS,gu "~
in dexrrJ. manu folùm id verifimile eiTe videtur:idcir,c, ,
qlus ~dlCt,apofiè
vti, haud idem efi:vc ipfe in cern
co panca in i110s dicentul'. Maxima nanqj demonfiraPre IUterro;are , & dicere [ciat, in tempore aliqlud
~ià,qlOd
plurimi mares in dcxrra parte concipiantur,
a) :tgrotante,aut eius familiaribus Judire,ipfofq; edo
1lh~d
;~,qlod
ex animaliii diffeéèione cOfpicitur,duos
c~re,
Vt ad feruitia. vtiliCsimi fint, & exteriùs inciden8utde LlOUS hahen te v c(!ro pel' cerllice ambobus cornu
tllim
t
\ d"lCl5,& ;:egrotl'd omenem copwatos,mares fanè plerung; in dextro, fœmifi" rat'lone- ha)eant,quxame
ar e
a~c
ne~lig1tr,
Inter qua: maxime vtilia [unt,qnx B na: vero in fin ifiro cOl1cipi deprxhendlllltur. ~
(ttins er:.1t, hutllfcc rei [enfui apparentis canfam explo
cIlla ~UhltIS
pertinent, vel ad xdes m:\las, vel ad cuhir:ue, & non veriratem fnhllertere canfx ignoratione
an ) n qu.lbus çgroti iacent,propœr odorem rerrnm,
conari, Sed vos &call[aro in libro De diOècandi arte
tr tda,er~
~alidum,
fcu frigidum valde, allt fi nt, &pue tn"v
' mo
1eHIX,ac
Il'
'"
didicifiis, ad clexrfam vreri p".rtcm, per l'cnes fanglli\" ltlatuOl, p rxterea
veXatlOnlt1t1S,
qlia: a viCI't '
h'
,
,
LI"..
r
nem rcpnrgactlm,ad Linifiram vero,immllndllm,atque
exh'b
115, aut lS, qUl 10 plm lelS VIlS verlanwr,
[crofum defcendere inwiti,co r eti:tmin mediopeB:oom ntllr , medicllm profpicere conuenit, ac de his
re)non in fin ifiris collocatti ciTe vidifiis:in hac amem
fer llnus cum familiaribus ) amidfque a:grotanris difefi enim,atq; hllill{modi,circa hbomntcs
Vo cre, H~c
parte qaiJamipfum reponi hand iniuriâ credidernnt.
l~ 111l.
Cata
"d eu,a
Il d " I l
'
q loni
~ m pllifus hoc in loco perci pimr Gnifiro co l'di»
(J, U!c onomla,l
m1OIHratlo.
.
ventriculo
[efe in ipfo commOllente.
,.~oniam
in ealidiore firmiore in dext
.
.'
,:ft,
l,t
, 1'd'
. vena:, &
Clreo &
exterlUS
lrts '\& n'19l'l,
co~?C
ange biliofiores.
Conerctum dt, eonf1irutum ef1 eitiùs,
vbi mOtu!7l e11,definit, & tardlÙS augecur,
& pluri rem pore.
XL Y.
qlloqlle loco id,guod ml.Ximè totum fermone
omiOi.un effe nihil mirum efio. N eq; enim
Crcbrills dixi hoc in libro mille effe leB:ionum motatll lae ;ompofitio cfi, v t diulligemr ,edita,[ed appa- C
dos, proprer ob[eurirate aliis aliter ipras cocinnanribee S Tlldafl?, vel adnotationes,qllales nobis ipfis cohus, vt cnique explanatio veritlmilis fore vira fucri\.
Aphe ?lemus, Nam fi ita voillmen inchoaffec , vt in
Sed ego veteres leétiones prxpono,etti minimè veritoc! Ortfmis fcripfit,quz déinccps fllnt,addidi{fet co{imilcs dlè videanmr, maiorémq; legetibus ambio-uide.,::m oll e hllill[cemodi infiicuto: Fœms mafcllii qui'''In de'
'b
fin
. ,
tatem prxbeat. Obid eniro .ipfilmquiCpiam eas it~d
nÎLlLltur Cxtn~
vt:ri Plartl u~ cofin 1 efint,;: ma~dls
1~lUeB:J.tas flliffe credar, ~aprote)
Ecet explanado fic
he
' œmllla: 10 a tero elllS IOU, lOlnro VI e ICet.
cens
dubia ni!lilà minùs inter vemfiifsimos eX'planacores
fc:et
enim efi in calidiore vteri parte calidiorem
de his'collenit:fin ipfas aute mutare auG dTene, in clavenlItn coalefccre, Calidior cfi aute ma[clllus, Vt ipfius
arum tn agnltu
' d0,& co lonn
' d'lcar. N"Ignores entm
.
ri6rem loclltionem pern1llta{fent, vr ipfa illterp re ra~ler
tio verifimilior foret, Propofitis igimr verbis ira nue
oPl~qe
viri l11ulieriblls ftlOt, Itananqllc,fi exaéèum
in antiqnis codicibus fcriptis, & vewfiis expl:matoril)e ar ~tlp{fe
Hippocratcs : C)uaie cfi De fraB:llris,
bus hlliufmodi leétionem agno[centiblls ,plurimi rene "ft tl~IS)
De pra:(tgiis,atq; id geOlls alia, Iocmioccntiorum ~l:\nc
vocem Definit, e;cemeru,nt. AliC)u
1;:(~
' ~
lOta~S
,l~et
~oniam
vero, vt dix,h~c
fibi ipfi advero ci vocl,Motum cft, eam,Tardllls,addtdcnmc, Vt - "-V ... r-'.~&c
1"-~'
:f\l?'nifilt,ldclrco orationis capuc omiffilm efi,ip[o non
locutio eillfinodi fit, Concren:m efi, confiitllrum elh
t: ~.
,,'p.
ca\~te r~nlf:
de ma[clliis in vtero hxc diéb effe, Ma, ant:lnd extra vten' parte cOnCtpl
. . , & a1"
D citiùs motllm tardiùs anO'emLltem alii has voccs,Et ~H.ft'
. Q&~
~" " c_
VI ri t a ,
11 veteres
,
1;)
r.
l' fi
... B'f"..... ..,ç ç-r: ~
propter hoc,lermoni prxpolllerullt , vt ~a 15 ermo
_~
. ~-t,
...~.,
'..,..:
tris qC .~tl
flllu, Parmenides cnim irainql1it lndexfiat Et propter hoc concretum cfi, confiltlltllI? cft. ~
~
f ~ o .. 4 .,p.... rJ-·
docle~,
Cm pueros, finifiris vero pucllas, lt Empe,
,
l' 1 1;.1.' 'b 1êJ d' .t~'l~
x;.L'"
..UY.
Sclltenria qllidem in ommbus ;IS ,ellOOl liS lau !ta i'fE"~
' ~_
.....
P:tie~
Il~ calid~r
,eni~
pars ter~J!,
~d maf~u,I
multLlm dillcrfa cft" Volllnc COlm mrerpreces n~arm.
~
, ..vZ_~:l!
h1tf!lt'
f~l\t,
& mgn ldclrco, &: vmlJores VIn, &
quànt fœmina':,l cit1ùs conre[,a~gl1
CO~tlu,eo
h.. ..... 7'_- ~
?/(A4talidi 1 r:nag1s.A t opinioncro de maris temperatllra vt
•-ernpeOte Veram ellC
Ir
, commel1tarllS
.. D e
qLlod calid ior f!t,at,que?b hoc Idem Ip~lO
Cl,rms mo- J.,.. 4 •
, exqll1'fiIte~ In
1Il tcr OUlnes fere medlcos mlneri ai.lIn t, ~1Ietam
tepCti r~lentis
cxplicauimlls, Nunc vero, vt fxpil1s
ILLnlllS ' H'Ipocra~l
'l
'
'{~ 10b'Iter,ratlone
('
rem, quàm fœminam, non [olùm figura ri ) (ed edam f.l..
'2...
~Onfit
p aclta,nl
moue ri citiùs confiat,
De
1115
alltem
&
in
hbrô
De
a
n
.
(
;
'
~
-:Lr'
;
"
~
ln te rh mare non decrcuimus [ed eius tanttlm verba.
\
Il
fOv~'
4.:.11...:4-.:<>~ ,t' . ~·
,retar'l, V C1'llm
\ & hanc' leéèionem nonnulli rc wra plleri J.pe,rte narl~I?1
Cil, qllemadmodum &a.
cel)tto
De nlt1,lierum morbis.
plld Dioclem lU vol1mbu~
Qione~s
F~plnatoes
immurarc auti funt, hanc diRl1fllS autem [olum ApolloOlltem DlOÇ!cncm in con
Illisnat' 1l1ntore, in h:\IlC, Firm'us, conuc:rrClltes.
trarial11 ahire [ententÎlm inC)llit in {ec~ndo
De napartern lqlle ,l1 o n con fentanel1m elfe videtl1r lie xtram
tura volumine. Sed liber ille in lllJ.nus nofiras non
nliliter Vl;rt, Vt calidiorem, ira & finnioremdici, Sivenit, ~in
e tilm
& ipfxvterum
~erlHCS
mares &.
habCte ~m
qnantum ad firmiruJ.incm penincc fc[c
.
0 '
l~Ctur
Atq
'
,\
fi
'bfT'.
,
'
driùs
moueri
incipere
,
&
pluribus,
valiùiorib(lfque
UCluCO en edllmeucalllnt)qllo,
motibus
lihe~I,nuat
r
r-.. .
�Galeni in Lib. V 1. Hippoc.
73)
~4;'-<"C
J;,:~
B.,ôo~
t~.:p
cb ~
r~:1t
Z;-~
~
~[!:.
!::;o.~!
.~
po
~
~
r:"if).'l-~
,1
4 ~
;'~.?G
+~
corpnsmlhtuda[f,EUq1e-
.~
.",..........~
.:t ~
c~"J
· E:{/c-
· 1"·~
~;Z.:'ç?
;;;;:;:à. . ..e:·;~
-:C,2.~
n10tibus agi.tari apparcrc teftantur. Dicitur autem in
propofitis verbis,gl1od citiùs concrems eft, & confti- . A
tutuS eft,hoc I!ft, copaétl1s, & firmns faaus eft, Pofteà.
vero mas,quàm fœmina,tardiùs cre[cit:incrementum
autem,vrClidqon
vterofolùmfit,an ql1odàpar..,'
tu,dicat,in obfcuro eft. Sed illnd vernm cft, quod & à.
partufœmina cùm velociù~'ad[t,
tum priùs incre~nlIm
inJpfa ~ni:l1r,
~o
ce1ri~\
:l1gefcat, .
&~
~
... . ~
~&
~·
-
{fero'amem die,& fecltcl.um dextram, minoi" vero iRe,
& inalper tep.fc~ba,
Hi defiuemnt,ac euanucnlnt.,&
non fllppurallerunt.Nam à celeri motll,uanfinutauonéque definens,ac refrigeratnm ira. nomÎnallit.
[olidus faétus ell,& bilof~,
,~fl.
& fc1nguinouor, ifl:e calidior cil locus anlmali.
~oniam
. ~a in cres dilants,oI}g1fcepr~um
la,mm e~prca
Propter hoc inquit marem folidiorem bi1io/iorem,
&
fanguinis p1eniorem creatum elfe, quoniam1o CllS ,
facilè ~cemntl,
fuc~plnt.
V:in
quo
gignitur ,eil1fmodi eft. Dicit ante dextrnm vW
rum quod mcremenrummlpfis pnus,.~l1am
1mar~
. bus,definat,ac finem habeat,non ampllUs ob corpons
ri fin1111l.Hœc quoque v~rba
alills aliter [cribit:omne5
mollitudinem ,fed propter imbecillitatem id accidit.
tamen eandemfententiam fenta.~pro
&~c"
cnratè
nimis,ql1x'nam
fit
vera
Hippocratis
leého,
II1J
Facu~ts
eft eniI? in an~mtibus
namralis ,qua;ipfoA
quirere
hlpentlcllum
eft.
Melius
eH
enim
110n
hoc
(PS
mm l11crementl effeétnx eft.propter quam fortlorem
clllari., fed aIl id,guod dicitur, verum fit. Veritas aute,
' quidem plus allge[cunt,fedcitiùs crefcere ob eius im. becillitatem definut. Si quidem igirul' ipfe Hippocra- B Vt diximus, per dilfeétiones exploramr, maribus pl~.
tes hanc vocem, Definit, fcripfiffet, tale quiddam fimnque in dextra. vteri parte conceptis. CauCa quo~"
gnificare vidercmr ,guale & in fecudo De morbis v111quod hrec pars ca1idior fit,tradita eft, & ipfa per dl egaribus, vbi ait,Secudum aurem finiftram cumo!', poétionem cognita.
GALENI
Sextum Hippocratis de Morbis Populari6us Li6rum,
Sermo Tertius.
tricllio malè concoaum eft , plerunque va{oru j~:
raritas, vétris denC munditire callfafit. Poteft vero eoam qllod cum v~aA
1.
u~as
: ~utis
colligario, cartris torpore non coninngatur , & de venarllm dep riA
nata concoaioneintelligi:vt qllemadmodl1111 v~Ile
i~
mum mcremenrum : venll
culi non reétè cedens concoétio mnlta in omnl a o•
,~
~ ~r1
tris rorpor , omnium conmali confl1ndit,fic & in venis non ad bonfl fine!11 pl' ~
fi
.
,
'
, fi .
1.' •
..
1la t , hoC el~ %:l
~
fuho:vaCculorum immund lIua
pnmum
1l1lp
IS unmUnCl'ltlem
cotra
.
,
r
r
.
d"
d
VltlOlorum 1l1ccornm coplam, em e mag nam nO ris
diria,cerebri confumptio,ideo & caluities,
afert.~
qnodeft inter hanc clal11illam, Venepe
in{[rumentorum attritio.
~
VT
1S
m
torpol', & hanc, Va[clliornm imml1nditia, com~fi_
Nonnn1li hanc à,medicis dignofcedorum enumeraambablls eft, qllod ipfe appellanir omnium con. il Ji1~
tionem eIre p1wl.11e,fcd 20tiùs ql1xdi l'es inter fe i11l1nem. ~od
déinceps alltem diatim cft, Cerbn.~ca_
8:x conlUgatim diétx elfe videnmr. Prima au té confump tio,ideo & caluities:mihi qnidcm iftlld fig ll1 d' c
è m1l1
. 115. eU a l,e~
'
iU<Tatip diéta cil, vbi inql1ie:Cutis raritas, ventris denreVl'ù etllr,ClImcerebrumfeipfo1ong,
ft
d
\
.
"
.
v
'b s ell
fit~s.
N onl1ulli cnim propeereà vcntrem den[llm, hoc
(1 u vero Ip1itm naturahter i!CClllS haben [J li b r~
cft,adftriétl1m habcne, quoniam per cmem ellaCl1an tur
nit)tuc ab o[siblls [liperiacentihus recedit, quX~
~1f
, (IUClolOnx
l'['{" f i ' profe.lforiblls Grœco nomme
•
!30f'lf-l
ml1lta, Sicllt con tdal teri pel' fupcrficiem xgr~
diffla- D us
f
i1qi
VOc:lntur, Latini fincinl1t dicun t.Hœc duo fl1~t
verpet
biles mliitam vrinamfaciunt, ventrémql1e exoncrant.
fi '
[ . ' "
ldcrrl
l'CloUS guatllor 1il1e1s ci rCllnfcnp mJ11 , vn:l. q~l
!l~
I~cm
aitcra déinceps conillg:ltio fcripta eft:Cmis col1lgatio,carnil1m incrementLl,V ndc innl1itllr,clttis coifiltltram in longllmporreétam vrriql1c OfS1 co;n vo~
11.
'
r
'ronanx
tî.
t~onem,ad(hijéCJl
immodici carniu incrcmc,nprlllS
co
rniJl11
ncm,pouCrtlis
lambda l'15 llltllrX,
tl p~erlnqu
call(Jmdfc. Tcnia huic proxima ConJl,l;
carx, btcriblls:vtrobiglle :ll1tcm fqlamoi~
c~m
qlJA
gat10 p.er hçc vcrba [cripta cil:, Ventris tOrpor,omnlll
ris. Venlm ab al iis c:t1uarix partibus potj[slE~i:1
1~
confl1ho, Toroorc alltcm in.rCl\j<TCffillS in concoqnen
dcm [repiu 5 cerebrum non reccdit. ~?J
1{ilbietl'S
dis ~ih.v
c ntricul
innrmitatcm ~ omnium planècordogue reccfferit,at f:J.ltcm ob carnes o[~lbis
"caJle~
hauù pror[lIS cmis humiditas c xarc[cit, Q!.o Cl 1,. earils
pom afte llum c~I1r.
' un ef!'c: Seù quoù déinceps diétu
c~,
V. a[clo~u1
Jl:m1dt~apoc
guiùé & cum moque crincs dcfll1l1nt. ~andoguiem
in om~ec
cliCc,
lC
do dléb COJ1Jllg:wonc cOOlungi. ~odcnim
in VCl1Dc rempcumris hablliftis, neql1c ex prxhum ~,qIÇ
�de Morb.VulgaCm~
737
II J.
n.eqj ex.vatde arida pilos ena[cLCapitis {anè curis puerl.s,~ueib&
eUlluchis humida eil,fed caluis immo
dlce anda.Cerebru quidem in iuuenibm')molle ct'tm tit,
~tqi ?llmidllm, caluariam tagere,omnémq; interiorem
~anltem
complere,in {enibus vero ficcefcens, fubfi:nfqi ab ea diilare fxpius in animalium diffeéHonibus
C~[peifs.
Atnuc Hippocratis decrecoru ofl:enfiones
~l erre,niG obiter,non e'il propofiti1,fed ob(cura verba
~ ufirare, fimul pel' capita interdu caufas adiicere alibi
em~firats
placitis concordes. Con(umptione autem
(b~e
rJ,ho ceft,perfeé1:um interirum,vr ip(um in cotum
a U~ptlm
Gt,neqi cogitari potre in viuo animali fiel'Ï
O~?lbus
~n côfe{fo eil. Q.gam ob rem hoc fupereft inte ~Igendl,cofimpté
cerebri,cominmionem elfe,
q~ ex Gccitate in caluefcentibus fieri diximus:vt fmeiltls
~fià
aliis fifiulofiora,& mo11iora,ac fuper incuben
la 0. cerebri defeé1:u exaruerint, cùm ad ipfa V[qi non
~:tla,
neque ea attingere po[sit. Subfidet enim, in
Ip~U
balim depreffits cadit. Confegltenter igirur
ip~lfc uSfilfhs reficcatis,& ipfis obteca cmis inarefcir,acg;
me ~n u~ valde ficca in caluis apparet, vt rationali deex n .ratlone non egeat. Q.gando igirur valde cerebru
& aflllt, Vt ql1ibu(dam in extrema [eneél:a contingit,dic
nenloru'
Ir'
Il. n"
ér'
d
exortus lnare(cere neceue
eH.
~are
neg;
P
ln
e
vt
.
\
"
d
l'
d'
l1l\i :! prll1S, VI ere Icet, neque au 1re, neqi al'lU d
ficeq~ re per fen(us,& voluntarios motus valenter perfieb . e~ ornnia iClarum aétionu inftrumenta,per gUa!
~ a~r prllls,exoluta, infirma, atqi debilia reddllntl1r.
Ian; 0 par efl:,ipfttm infl:rumentoru attritionem appeltio~,per
tr~nlaioe
à vefl:ibus attritis & vafis appellaipGsen; a~clpient.
Et hxc enim poil diumrnos VCtlS [e
dic~rloa
eua{j{fe cernuncur, quando ipfa attrita elfe
r. \ 1lXC Icnpta
r'
.•.
gere·..l1s . ()"'d
~I
am Jane
con1l1gatlm
)Ote11'1tes h~er.qual1
volentes,& finglila prxdiétorli accipie' 1 Ce ve rb'lS H'Ippocrate'" comu
r: 1
.
. r ...
ere alUnt,
vt IplOru
f:aClll
enj", tlates con(idererllUS vt ilatim,CutÎs rariras. Prima
'
o 'qUi
d va 1ear,
ton'" l:t:c
. rl~npta •
eCl. CoO'no(cere
emm
llenlr .
0 \
l l" •
e alUnt, Vt ipfam ellm v{us pofl:u at raClamllS,
qll(
'
S'
Il.' •
tllr'llllq''.°pUs non fllerit,am0ueamlls.
cnpmm eH
19ldiftn9Ul~,&
in lib. De alimeto, Raritas corporis ad
..
ri ub nores,qu\
.
'b11S
\1eràatlone
.,' n"·b
~l
us plus adlmltur,
la
ha:c f,rn~u:tobies.
Sed his repugnat gnod inter
litas ~IPtu
eft, Ventis denfitas,inter vide1icet Cmis ra
tu v:ili Cl1tis colligatio,fiquidem erat reru me dico f~i
fcriptlllllll enl1meratio: ql1inetiam & quod pofi hxc tta
ornnia III ~fi,y
entris torpor,omn1l1m confufio : ipCtlm
& nOn Ct1?ere indicat, gux in vnu coire apta funt,
qllos co Irnphciter qui tint in corpore affeaus geniti,
Go,non gnofcere opus iit.lftud enim, Omnium con filIlafcen/fl a~c:us
vllil1s,fed malorum ex affeétu prauo
Il, b IUIll tndicatorium.
tiones & carnium,& adipis,& ftlccoru abundantiam mi
A nUllnt. Vnum auté corpus omnibus ifl:is vci non poceCl,
[ed fecllndû habitlts,& xcates,& vires,& cO[llémdinem
fing111is idonei exercitationem inllenire conuenit, vt in
lib. De tuenda lànitate didicifiis. Nunc enim ex Hippo
cratis voluminu explanatione medicinx prœcepta non
difcitis, cùm ha:c priùs ordinacè in propriis libris hablleritis:in quibllS omnibus & ipfillS placita cum demon
firatione cognollifiis,& placitis confentanea !ingulatim
omnia habuiHis.Cxterùm vos diétomm ab ip(o feriem
atrequi iludentes hçc me vobis comentaria côficere,etfi
1101entem,rogamm voluiClis. Ob[curi nanqi fermones
[cientificam explanationem non admittunt.Nl1nc icaq;
fiatim hac voce déinceps [cripta, ~ier,apè
cogno
fcere non licet,gl1id per ipfam Hippocrates fignificare
voillerit, [ed guemadmodii in aliis obCcuris 10clltionibus,ita & in ifta per conieéturas agere opus ell:cùm hoc
B ifii) illud alii veriGmilius videatur, gl1emadmodii & v ifilm efi,& alius aliter,qnieté interpretacur. Parefl: enim
& de celfatÎoniblls,ql1x exercitationibus interponucur,
diétaefre,ficllt in Aphorifmis dixit,Ct\m incœperit laf[ari,guietem agere fiatim laCsitudine tollit. Parefl: etii
&de ce{fationibus pel' integros interieétos dies fucuris
intelligi. PoteCl auté & integram ql1ierem aliql1ibl1s cor
poribus cofillere. Nam fi ipfe Ïta dixit, Motus roborat,
otlum tabefacit : poffet {anè & otio[a vira corpus attenuare. Ita enim qllibufda ab exercitationibus ad orillm
traduais euenire con(peximus. Sed cerras conditiones
fiamere opus eft, guînam fint il1is extenuandi cau ra indigentes. Neq; enlm abunditillm humorum el1acuatione opus:nunquam enim id prxClare arillm poteft. Iu-te
iraque nonnulli de carnium detracl:ione [ermonem ipfi
nunc effe aillnt, non de humorum inanitionc, vt in pleC nitlldine,& aquofis habitibus fit. Poteil quidem de ambobus ipfo fermone facienre,omnium al1xiliorum enumeratio e{fe,& qux vtriq; decraétioni comunia {unt, &
gux alteri ip(arft propria. Poteil autem & poft exercitaciones quietem fcripfiffe,de tinguloru dierum excTcitationibus,ql1ietéqi ipfis fuccedente fermone faciés,ne
exercitati cibaria ( vt moris efi ) illico affumanr,in corpore adhllc ab exercitatione caloré feruantes: (ed poilqllàm exaét~
refrigerati filnt. Nam & hoc in libris fàlubriblls,& abaliis,& ab Eralifiraco,reétt: diétu didicifl:is.
~are
& ex hoc conftat,mllltu conieaurç in diétomm
ob breuitatem obrcurorü explanationibus ineffe. Prxtereà cùm verba, vt lubet,fcribere licet,longHanè ob[curior veteris fenteria reddimr. Nltnc qllidem in propofito fe~mon
aliqui fcobut, Q~iet
°multa:neqj VCtllftis codicibus,negi illis,qlli primum volume hoc i.nte~
D pretati Cttnt,huiufmodi leél:ionem agno(cétibus.S19 uls
vero hanc nos explan;tre cO<Y:lt, quietem po cl exerclta:..
tiones multiiagi,lpfilm p , rx~jpe
dicemlls. er~m
hxc
tnlltraélio cur[lbus,luétationibus,quiete,
omittenda efl::& ab ommbus coneeffam leébone declatlS
fllliU arnbulationibus , velocibus ,carne
rantes vt ambulationibus muIds, ac celcribns quis vtaTarda: eni~,qum
tllr,ipfum confillere afir~mus.
Ela,rn~zcopeuq;
panis paucus.
admodllm
&
tarda:
exercltatJones
,
earpora pmgUlora
Zl.'
aCUatlon'
r
l'
l'
'd'
d"
D
"~Ionis
d fi . I~ 110mende lO IS Iglll 15 leltur, etra~
,c~r
de iIlis loquens omifit hic
efficillot. Atgui de~iro
~IS,ne
e ohdlS quide magis,interdu vero & de liquipe
articutam Veloclblls:fiqUldem veloces cmfus exercitloni co rn?do diéta ligllidorum,folidorltmq; minu,
•
1
'
P
mo ~m detrahunc, & fuctationéfq; fimiles & c~rml:
tllaCt.1attllln!a Cllnt:cùm finc purgatione, :I.llt fangllinis
corum eXllberantiam manlUnt,fercqlle ab omniblls hoc
l\egr()t:~
l~farn
facere in fanis fcilicct voll1erimus.
&
exercitatoribus, & medicis concedicur. Hippocrates
lterit.Nalll ~lm
?ulll1s curfiblls, & 1l1aatÎonibus curaigitur
dé:inceps decraaione egétibus aptam alimoniam
!bUlle eH dl~,atfg;
fimilibus exercitationu genus co
defcripfit,
ab vno exemplo (Vt folims eCl ) eius, quod
~ fahus'h Idlfcorll,telorllmqi iaél:us amplificadi,icem
commnniter
omnibus conuenit, fibi ipfi comm etarÏum
t~lhuni
a teras, armatoru cerramina, & ad omnia vifaclens.
mis
autem in vniuerCtlm alimenta mllltùm nu~tes
~;:tferim
qllxcunq; in agri cultura exercent
trientia non danda fimt,qualis eft fuilla caro,[ed parum
) en~s'lac
fodientes.Olflnes igitltr cxercita..
r.
ott
d
ua en.
-
y
Tom.
J J.
.
A
�Galet1i iri Lîb. V 1. Hipp.
739nutrientia, qualis ea ouilla caro,
Hippocratem nobis prrecipere \l01entes ~ v~
qUŒ {anè pccudis e(t"
' dil!ge?t~,
repo- A corporis detraétionem obfernemus. Repente e11lm ~p
& qUa! Grœce. ft«~
dici tu~,imer
mO,dicè alenti~
lpfius qllldem plnnmum , pams vero
nimr. ~OClrca
exiouum accipi iubet.
'J 1 J.
maO'na digeaio ac de fl1~io
in exercitationibl1s accldu,
"
,
eùm cléinceps pluribl1s diebus aliquis ipfos valde eler·
cuerit,tenuirérqj cibos exhibuerit.
'
Detracboïlis~
{ignunl eandem horalu
diei feruarc.repemè eniln rrahitur.
Cùm vero ialTI contabuerint, p'rocbcl'cyr,
hüllas afTas oponet.
Prxfcnria verba cnm anrè [criptis , vbi detraétio vt
faciencla eirer,edocebat, coniungi c1arum efi. V t igiml"
Per antè diéta immodicam detraétionem caltCre nOS
coO'no[camus , num eius modum reétè conieétqra affeinber. Sed ql10nia intcrdli inuimm in eam incidere confi
cu~
[uimlls,hniu[ce rei fignum nunc tradir. Sed ific fertinO'it \luit & ad ea medicllm paramm efTe debe re , !
010 propeer. eam,ql1~
fçp,e di,ximus,cau[am ~obis
obql~nd
repentè magna detraaio [aéta fir:rtlOcqj li1Ï!las
[curus reddlms efi,quod vldellcet non, vt emlttcretur,
carnes tOfias exhiberi confulit. Suillas quidem carne:,
bunc librum [cripfir, [ed vt formnlam qlllndam, & apquod mll1tùm nutriit,tOnas vero,qllod fotidam & elOparam01 fi?i ipfi molirctlll'. Ad ed~ti,on
enim [cri~ens
guam molcm adfiriétam,non humidam, laxElmque carvtigi ommno dec1araffct , quam dlel horam eam dlcat;
nem creent. At quidi loco l1l1ius verbi,Pœo~
in qua detradionis iignllm obferuare oporce:tr. Cùrn
re fuillas affas, fcribllnt, eandem quidem [entetiam ,erjgimr ip le non fcripfc:it , ql~id
ali~d
qllifqllarr: ~roba
B ual1tes,fed vt magis proprio verbo, Offerre,loco ilbu 5,
bilills intelliO'ere pOfSlt , quam qllod eadem dJe! hora
Prxbcre, vtentes.
'
Syll,
(nm dlcent~
ad exercendû, qLli decraétionis indigear,
1
r.
r[Il
'
Cum rep entur autem , ngnum ru
ob[erucmus,vt iLl[sit, nunguid de repen:e fubtrah:1tur,
floddum corpus dl:.
. ,;
hoc dl:, moles qllidem corporis conciàat, cadat amem,
Et
id
ip[ilm
brcl1ibus
defcrip(jt
omnis
refe8i,o'uS
cr~
&. debilitetllr faculrls? Nam prccul dllbio hxc vox
mup.e
fignllm.
F10ridllm
enim
corpus
euadit,&:
~
I
_
n
~
(
J
e
ÈtOÎJEaJr trahi fiO'nificae. Po~e!t
:1.'.ltcm & ab illo ad hxc
~
,
~
n
cÏtationibus,& iIlis alioql1i,qui ex optimo {angu1ne 1
[~rmo
eH.
transrerri,prop:e r rerum naturaGl,de quibl~s
~ibas,
vt [œpius dixi, in obfcuris na:rauomblls q~œ
Tl. yI l'l,
flaurati [itnt.
priùs ipfi nonimus, adaptamèls. At qllldam loco hUlllS
In exercicationibus fignum, fudar il
yocis (1gVfTd.l, hoc efè,trahimr,hanc [crihul1t }g{,7fE7dI,
latim Vt ex aquœ duél:ibllS exit, aur de"
boc efi, cadit. l'ci d,eclinationcl11 ex bac voce magis lucidarn fore [p~ran
: s : [ed antiqua lcétio hanc vocem
preffio ex darione.
, is
1t~:TX,
hoc ,efi,trahicur,lubct.
Ee hoc 10co [ermoni deefi canls , aile decra~_
vox,aut id gemls aliquid. ~ocira
ipfum nono.1I 1:les
Remitciro labores,aut deBuet.
-t'III.
r .
'
,
"
•
d ere,tanqllam a prmclplO Jra lcnptum non dubJcanrl'ci-,
Et hoc 10co nonnulIifmbllnt,SubtrahitO ex labo- e interpretati fUl1t,talem [ermonem facienees, IIl;;ee .
ns
ribus,allt deRllet. Orationis amem vis hxc cf!:, OmnÎ-5
tatiol1ibus Ggl1um, [udor, vt ex aqllœ dllétibus e" u eiaelÜcuari6jflift ~ulatin
ha.c j 'lires t r'€lAgt':Q i:t ,'~ro
ris
Déinceps amem Ggnum alind effe , depr[sion~
e~ aC
ha1:Huiœ 1i8~
vakle di3erit. Proptcrd igimr quidam
tione. Oponee enim & Mc [ubintelligere, [ub1Crc'Llr.
fcripferune, Remittito laborcs, aat deflllee : copiofam
magn:l.1n, ipfo ulperiùs dicente: Repentè enim crl~ ~ ca.
l!uacuatÏonem pel' hoc verbum, fluxl1rum effe, fignificaHxc auté corpore immodicè digeHo cllenire pa a a,l$'
re volentes.Alii vero [cribllnt, ~ ètgÎJETttl. id eft , quaur
Mulier,quam primo in Cran one c "
tenus confumimr,!ireram Il addentes, & circlll1flcétentes ,atqj eum ira [cribentes, t figu!ficemr, ira ex !aboui:lienis magnus namrâ,febris arde ns , val_
riblls fQbtrahere, vt homo conÎllmimr. Hoc vcrbum :111de rubra, fpiritus, decimo die fudar Il1~i ..
tem ItgUEdt, de cQrporis confllmp.i f Jl1e,viri(unq; cafu
tus fupcrills verllm eciam inferil1s, de
ab ipfo diétlm
~ fuire
aiunt : vt ci \[il1"di oracio fit, Mi. ,.
n,uere la' ores conuemt,cllm
vIres C.~l 1'lI1t, &'corpus d'1n1oquarto die.
. liccr.
geritltr. Qginetiii& qui ~H{f';(t,
hoc cft,labetur,ièribls
Nihil notatu dignum ex his verbis difcel'e no ni/fa
bune ad viriUl1l ca(llmDptioncm l'efellll1t.
Admiratlls autcm fuerim fi & ipfe Hipocrate~
o;{fec,
ec
. mentlone
" ICa fcrt'pGc
" : qUQnt:UI1
. fi1 e~
v.
Sünilite( ehim to~m
concidit.
vr.m::
adl aC \10,
Hanc clau!i.tlam poil filpcriorem in antilluis exem· D ahqllld plus ad remini[ccntiam lucratus huffe t , ,(el"
b','
d
.
fi'ff" E 1 qnoq,
vereres
phribus omnibus inllcnio : quam ira [e h:l.~cr
15 e~la.m
cm ratIO ne pro lI1e~
(~"l)C
prill1à '(:11'
~x reetiam explanarores affcrunc , necnon & qU1d~m
mOlllS InltlO fcripmm ob[clln1m CH, ~am
CJll 3,
cencioribus Sabini (ccratOres: 11l1llam ramen elllS II1terraui.Nam guœfiione diO'onm dl Vtl'um fua ipfI~s"r
J1'le'
.
" ' . , cel ,:1 , •
prerarionem aWlleruc. Totum enim prxr.liéètlnl [ermovt nomU1Ll111 & 10corum in quibus xgroui l
..... pO'
C
. .fi'e conft,enit,
,
' c al lcnp
r . fi ' Q!!3 u '
nem CLln1 ad[cl'ip(iffcnr,déinde lingllla elUS verba intermlOl
ira & nunc
cnr,.
t nLlt1
,
•
,
,.
1"
l' il r 1\ u
5
prctati,huiufee partis explanationem om i (ernnr, quemmO ClIraUI: g110 nomll1JS mil Jens I\1cmo • Ct irirl1 ,
admodum ncqi ZeLlxis cx ;l11tigllis intcrpreribus vous
ex recidiua homine xgrota{fc fignificat. Ira B: Pctl1 pa'
&ipfe. ~id:1m
fal1èaiunt ah Hippocrate diét!l flli{fe,
qlli dccimo dic accidiffe fcriptu~
eft, o~[lrcaet1,
aIl
Simili ter enim tOtllm concidit, talc 'luoddalll iunucre
rir,l1l1m CJ1I51ibet fimpliciecr anhelims (h~lCa[peci
volente: V t rcplctio nocer, ideoC)lI<." ipf.1m dcrrahere
fûlùm incitar:ul1,& valle crebr5 xgrè [plra l1 .1. unlC~
~poner{jc
& prxr.cl' modu,.n ClI:l.ClI3rio xquè,ac replelignificet. Scd guidam & in ve~trc
l1:ulrum {P1Bcll'CqUJ:
t1o,~xla
dl:. Ob Ipr:1m cnlln corpus dctrimentOfc t:1l::étllm elre pel' hxc verbl figl1Jfican pllta nr. j\li~
v~
berclt: licue (lX plcnimc.line mole nimia turger. Scd quidC11l,qu:lOtllm ad verba perrinct,ob[cura ,r;.~l'
•ris co~
,
" 11011 mlOLlSCl 1mCliferiaC
c.. Cl~ •
dam hanc inrerpl'ctadonem, vt incrcJibdem, vituperan
rO,gnantllm
ad [entcmJam
tes,aut nullo paéto~h:!nc
fermonis parrcm [cl'lp[crunr,
tillent. V tnun cnim ex [010 affcéto liene mU 1 \lencos
3llt in ha:e verba trafmutarlll1t; Subito cnim villùe fluet:
dedr,
& ardcmi fcbl'e, &: aohelims angllflia, [cu il1 Bat
.
,
,.
'
•
f
1
�de Morb.Vulgarib.Comm. l 1J.
o 741
74 2
inHatione
faborare & colore valde rubro elfe , an &
uedino{os appellet, non à frigore; am ;efiu, ~ut
aliqna
l"
~ lUS quifpii febrilis affettus ipfam vexauerit,ob quem A fimpliciter externa cauCa. Illud antem verbum, Puco,in
~ h.rec mala inciderit,incertum efi. Sed poti[simùm(ve
qllLbll(dam codicibus addimm eft, tignificans Îp[um de
&IXI)efi n?s IQtia,qualia v[q; ad iudicationem fuerinr,
quibus rebus loqllebatur,ambigere. Sed ratÏoni ~on[e
eur decI~o
die [udores apparuerint, ignorare. Ip[e
taneli eft,& fine illo verbo, Puto,fcribi poffe,cùm ve~qe
qUlbus diebus acce[siones vehemcntiores fint,
mm fic id, qnod dicimr. In fequentibus autem verbis
a tlbere [olitus eft. V t ipfum fciamus ex multa in fin
!
1
l
q
,
a
~
rettè dixerat,ratione corrobol'at: ad ipfa igitn;
U
lSflexperiencia peritiam acquifiuifi'e,ex qua in vniuel'
lam tran[eamus.
am ententia hanc de omnibus .morbis protulit Q,goGmne fuppuras
reuerriYùr .Ip[amet x
ru~ acee[siones impariblls diebus fiunc;eorum illdienim concoébo, & iudicario, fimul & ab~tones
impariblls diebl1s ab[olui. Q,god omnium vern ln p,rOp"ofito [ermone abfiudiCsimû eft, vtiq; dicam
fceiTus.
,Ortuane, an [anata fit mulier, pra!termiffilm efTe. IdHaud obCcura orado eft memoria tenemibus ea,qu't
~lrco
& eam vocem,Minus,qua! inter hunc,& feguenfa:pius iam de concoaione dixit. Nunc vero & eorum
a~ ferm onem [cripta eft,. quidam {anè huic adiicinnr,
( vt dixi ) fuperiorum verborum cauCa meminit : vt infi (criptum fui{fet,de/ eqllenti pr~onût.Pfea
tegra orado talis fit,& gralledinofis,& raucis, ob diftilr l~oqtar
die mulicri Donam iudicationé fattam effe,
lationes ex capite, eum Cuperaddita febre frigida iuxtà,
;tlon~i1e
vtiqj foret hnic fermoni cam voce,Minus, B atque hllmida fhlXio concotta fuerit, & concocta fueric
tn~,a
~lcer.
Cùm dixiffet enim , decimo die fudores
expulfa,firmam morbi illdicationem flliife, neque amponte,ft ~ultos
emana{fe maiori ex parte fuperiùs , ae
pliùs hominem denuo a!grotaturum [pera.
qua ea detnceps ulbiiciens, verùm & inferiùs decimoAliquibus cùm venere vtuntur , infla- x 1 I~
lier ~o:qumd
profeéto, fi omnino liberata dl mu\'er!G a~c: paniculam, Minus, ad(cribere po mir? Igimr
tur venter, vt Damagorœ:aliqUlbus vero
corllmlle magis eft, hona iudicatione faéta, per omne
in eo 1l:repitus, Arcdilao intumuit.
lierPllS ef~os
e{fe (udores. Rurfum fi quis morma mufiti ~ pernl:io[os fui1Te (udores crediderit, iure propoHa!c quoqi verba alins alicer [cibit. Et quidam ipGs
orat:nnO?IS calci hanc voculam , Minlls, adiecerit, vt
hxc addunt, Cùm incipiunt, dittioncm, A liqllibns, ab
rnag~O
taIl~ fit, Sudallit quidem, & decimo die ftlperiùs
initio poficam adimentes , & narrationem talem facienqtta/S,v.erurn edam inferius. Sudauit alltem & decimotes, ~i
incipiunt venere vti,inflamr veter. Voluncqi
iarnlOtferiùs minus. Ad (equetem igitur (ermonem
ifii, incipientibns venerea, hoc eft,primùm aggredieninuen: cendamus. In ipfo enim fona1Te aliquid c1arius
tibllS opus illlld,ea,qu:t in Cermone déinceps tradiitur,
Pon~eluS,
vnde quo loco eam particulam, Minlls,reaccidere. Tametfi leétionem hic neq; liber ahqnisanfeqlt e~bamus,
in propofidne [ermonis calce, an in
tiquus,neqj explanacor agnoCcit. Nihilo minus Slbini
entlS' ..
l.
InUIO percipere valeamus.
C feétatOres de coire incipientiblls ipfi Cermonem effe
alunt: quanllis Hippocrates nomine proprio hominis
lOus iis , qui ex capite grauedine lavnius Damagorx meminerir. Id amem facere conulefuorant , & raucitate , cùm febre correpti uit,cùm paucis res,qllam narrar, acciderit. Arqui prxterqnam quo<lde lUs quicqui Hippocrates {criberer
~\t u pUto,recidiua: fiunt.
expri~tl
oponait qu.i~
a~pret,
addiLèere ..Nequ~
ipfis ~t:liger
oportet,finita febre. ~i
enim aliter
emm pnmum venere Vtl mClplemlblls ventrem mflari;
~ris ~etduis
mimIs accidere putabimlls, nifi priùs feaut ftrepitum in ventre per[onare contingit. Sed quibisabn lettt? Q,god fi hanc vocem,Minus,ab his verbll(dam
potiùs raro,iam inc1inante xtate,& affeau fla.fllbiu ralC~inus,
vt quibu(dam eam (uperiori [ermoni
moCo
vocato,pra:cordiali,&
melicholico vexatis,cùm
teni;g~lbus
viulm eft,huic contraria orationis Cenvenere vtuncur ,inflari magis ventrem cotingir. Ii[dem
tit ac e1lt :.Bis videlicet,qui ex capite grauedine labo' crebre COl'reptl. fiUllt,reCl'd'lilas fi'
, rauc ltate,cum
qnoque ipfis, vt a[sidltè coimm appetant,ellenit. ~od
nobis'
en
'b us: lgItllr
' qllO d In
. omm'bus raclmllS,
(".
igitur plerunqne iam anteà dixi , fiue [cripmras varias,
nOn OrIntel!'
. I~entl
quas in his verbis fecerunr,omittam,fille omnes recen,..
:t:groti ationis veriGmilitudine,fcd iis,qux euidenter in
(eam, vtrunqi multi repra:hendent,ex {ilis ip[orum cutnus Il s eernunmr,qu:dit3 diiudidtcs,fi & nunc facie. 1·a, M mus, verb'IS UUS
'(\' rette, fillill
'fT'
, :tnc pa rtlCl1
pidiratibus, non ex rerum natura modum in oratlonipOfit5.'
e prz,
InUen'
F
b
.
11
'
~inet3
fi aligua ex diétis,& (criptis
~ltaes
,Iemus. e ns nanqi pou grauedmes,& rau- D bus diuc~ntes.
1terurn Venlen'
" COCOqlllt,
.
. vt no'"
etiam non ml iii, q~ti
acdixero,aliqlla pr~temiCo,fc
f: ' S,lp f:as fi rml'ù s, & CertlUs
cu[ent,iunenienmr,quod aligua dix~rm
p~xtermI:
fUtn Gt af.~lè
reuertâtur,etiam fi aliquid erroris comiCda,prx[enim cLlm nugatoria fint,a!Jqlla dlcenda {ubul'cs in ~ a IlS.elC febre fine cali cauCa, ob comi{fos errocllerim, qux diétis pciora non errent .. In cong~e.[slb1
dit6 l,rh ll ~ecidntbus.
Sed cur in (ermone hoc ad• vtiq; qnotidÏlnis qllamcunq.; exp,lanatl?nem ql11 mtera~ ali o ' lS,qtll cx capite graucdine laborat? Neq; enim
funt ab illis ipfis percllnétatl al~rc
vehnr , eorum va ..
dlétus e~lbro
gralledines oriuntur, An (ermo ifte ita
luncatibus (cre aprare & affentln reCpondentes conantebra: au :.potefi, vt in his verbis edam diaii hlit, Vertur. At in libro id facere non Hcet. Proptereà mihi con
~ cap' te,ql1~
in dorCo. Poteil quoque has particulas,
fiimtllm dl, in plurimis gl1idem Hippocr:uis [ermoniIpfis \tel~!adi{f,
quoniam raucÎtate laborantium in
bus aut ncqllaquam vetercm lettionem permmantium
Sunt. pt IS rnerninerac. Nam & alia ratio ne raucitatc$
~ut pro~lm
a?fitrdè interp~:lü
meminiffe. Am n5
l'erni~t
quoqj, Ex capite,adicttû cffe,ip[o fibi ipfi
omnino ~ venclte abhorrClltll proferre.Atquc horul)l
Il~dinbuetc
cau [a brel1iter Ccribétc,q116 à plrtlis gl'lcos,~l1i
commétaria Icgunt. Eadem
meminilTe op~rte
d.lni~e:,q1t
~b ~xterna
ali11ll callCa prollcniut,ip[as
cnim.in fingults c,la~ICuhs
repetere,grauc eft.C<Eod igir~,qufob
et, \tt mdlcarcc,de illis ab ip(o fermonem fietllè capernaturalem
•..lmb eCI'11'Itatcm co VlClO
•. raC
tur dlcebam,Sabml [ettarores, qllod primùm venerem
H capltls
Cntur. os e'
.
r."
•
expertis
in propoGtis verbis diéla cllenianc, vt verum
nlrn qtulptam lUre ex capIte gl'a-
i
no
&
b
1:
M'
en
Ga1en.
Tom.
1 (.
A
~
�744
Galeni in Lib. VI. Hipp.
743credentes ipfius tau(am aff'erre
qUÎc,non modo venter inflabatur/ed etiatn inm01ebar,
conantltr. Ac alii c6nA hoc dl, œdema, id en, mmorem baoebat. Dfxi allce/ll
-trà, quàm hi, verbornm leétionem hanc facil1n~
:,Su~c
aliàs fxpius œdema ab ip[o vocarl omnem pr;rter ~a
quibus,<!ùm venere vtunmr,inflatur venter. SabInl qll1nU"am tlll1lorem, Gue phlegmoncs, fille er)'upela5is, hile
<lem difèlpuii n6 prxter rationem coire incipiemibllS
fcirrhi naturam (apiat ., oLIm r~centios
medip [ollllIl
id <1ccidere a{femnt, primùm gu.idcm ,quoniam m:\gnl.
laxum tll11l0rem œdema vocem. Ca:terùm qttalémnanl
innouatio , ae p.:nmuatio in corpor/:! fic, ( [cribllnt
Arcefilao tllmorcm eicitatllm effe dicat, quxftio haud
enim tic ipfi ) ob quit immutationé;flatümcomitialem
pmu eH. Mihi [anè'œdema propriè à iunioriblls acW
morbum, rcnum affeétus, aliilq; longa vitia procl'oonpturI). dixi!fc videtttr.Non ,tame incrcdibile efi aile cry:
. Pofteà vero quoniam & Democrims illquit, Ho, tur~
. mo ex homine in coitibus gignitur. Q!!inetiaill quofipclas, aut phlegnlonem:;am [cirrhum ,aut eil[rn.~
niam inquilli1t, mulrnm prurimmi"ac mor[um ob [emi:.
aliqnid coinls tcmporc,vel panlo l'0ft exortl1l11 ~UI c,
rurfllmque hiud.ita mlliro poft id re{edi{I'e : ab lnr~·
nis falCllginem, atquc acrimoniam patillntur. ~ùmqi
fœminarum, ( vc aiunt) & marill\1l comn;lunis ratLo fit,
pretibus auœm tota, hxc'{peclllatio filentio prxten~
en. Huius guidé A l'cefilai & alio 11llius libri loco men
in fœminis euidemcm cau[amcffe dic,unt: ~ te.ro n~<t;
tionem fecit Hippocraces, vbi ait, In ac[siblS,.q1~
jntellinum [ubiicitur , vefica [llperiacet. Par eft it . a~ue
ftrepunt, vt Aràfiratis. ManifeOli elt igimr,hlll uCmo
ip[am diftentam,& in venerem concitatam vtriufqi eXcretionem retinere. Ham igimr inclufo afsiduè infla~
di'hominiblls vent rem flam efI'e repleml11,hlll1cgne
ri, atque lotio retenta abdo~en
intumefcere. Hxc (a- B contentionc in coeundo' faétâ exccrni contingere. t
Dio(corides ita ,hxc verba fcripfit: Arcefilao aurel1l
I;lè à Sabini {equilcibllS haud veriumiies cau{as eo . m~,
l11akolebat
flatllofitm. pro co, quod eft, Mallu!) odO:
nux
non
fiunr
a(siO'l1antiblls
refcnmtur.
Neque
el11m
,
'a
'
rcm exhaIab:\t fla tLlOhl m. lt:\ enim {cripmfl1 ~{fe
'la
ha:c adolelcentnlis coire incipienribus , fcd atri bile
luic. Ac reliqui omnes lunc vocem,FlatuofilOl,{tq;t:vexatis,& flamolls nominatis enenitu1t: qui guidé poll:
tis {ermonis initinm effe voluerunr, vt déil1ceps cn'cLec1inance xtatem hur1.l(modi viciis :tfticiuntur. Prorfus enim flaeu repleri,ab ingeniti cal oris debilitatc propn1m et1.
'
,0 11•
llenir. Eo nanquc rc.étè valenre horum nihil exorimr.
Flacuo[um in furfurolis !imul cauCa e .
N;Ull Arilloteles in libro {no De propofitis & cau[am
etrnim flatuofi [unt.
qnxrir, ob quam mclancholicis libidino(is elfe conti~
gat : ditqu~
in ip (0 rum prxcordiis haud pallcnm {pi~os
fllrfurofos dicat , Întl~
difficile e~, mod~
ritum flatuo[um excirari,atque ideo eillfmodi vicia [piquis non vt Herodoti & Ctelix tanquam hil1ori:nl 'le,
rimo[a, prœcordialiâqlle nominari. Diodes etiam , &
tcrum mcdicorul11 libros euoluat [cd guà ad aro5 ope ,
, pro fi'
.'
O'li crLlnrd-,
Phfionicus , aliîque muid medici uc ipfa vocari dira magls
Clat. MI'
u tl aute"ll1terpretes
l'd ne<:!"
cunt. Ventffi haud maluAl flleric & qua:dam verba ab
& l11aximè guicunq; fophifiicam doétrinx fp~C1nl
arJl
Arillotele fcriptore tuliffe. Ha:c ica {e habcnt:Cur memirlti ad eam explanationem deueniur gllX ad J1Ia~l\
Il.
•
,
erea. J
' lancholici Iibidinou [um? an qllod ft)iricu abundl11t?
_ 1CTi~
eH,qllamqi verba ipla pra: [e ferunt,nequc pra;~
Semen enim , (pirirus excrti~
eft. Cùm ilte igimr co- C zgrotalltiblls diétorum veritatis pericllillm [aclut: ::1 11
p'Îo(us {it,necefie en ipii1l5 pnrgandi fxpius ince{fac Clltur ira gllOqi nunc cos furfurofos diétos effe inr.el~gc
piditas, llibleuantltr cnim. ~aprote
edam RufilS
tes)qllibus a{siduè in capite furfures cl'eantUr, l{~S
ca'
pro hac voce, Strepims,maluit [cnbere/rimor, vt Hip
canf.1m referre conlntllr dicentes , ab excrn~t
jll
pocrati de melancholicis (ermo fic , quorum mlXimè
put {ubeuncibns filrfilres prouenire, excrernentaql [aS
, proprius cimor cft. Alind enim alii formidolofilm vifllblimc à calido (pirim Ferri , ob j'dgue i{los ~aclei
demr, vnum guiddi faltem ipfis unglliis omnino, qllanelfe. At ip(orum improbus Fermo eft , primo qUI mi,
do pboè modicè comrifiannu·,. Si vero immodicè, &
qlloniam cllidé ds l'ei teftimonio caret. Mille enJ~
[llr'
duo, & piura, & permulta, gllibufdam erbm ip(orum
nimè ïhmo[os nOllimlls,guibus in capite pern~o'
omnia. E rit icaque [ccllndum Rufum ledio huiulinofurum prollcnms cft Secundo, & fi rcS ip[.t c~ 1 en'
di: ~ibl(dam
cùm venere vtlll1tur , inflamr vemcr,
nium ip fis falle n5 p rx berct, omn ibus cal jda e::: l e~rio
vt Damagora!, vndc his rimor. V cl'llm feclll1dum veta contl'ahcntibus commllnis hœc ratio effer. ~c te eil lS
teres interpretes, vt ab intio,feriptum en. H10rum enilll
ad hxc qllod ipCius capitis plerungi ob prop' nai11 ores
ll1
fcripmram fe.mper ~dic?,
cdî ab illi.s primis ~e(cri
ccmperiem fymptoma en hu-fures crcare,& il Inl 1~rcll1
li:'
él:'
fi
1
'
"
.
t
tC
•
.
ptoribus corup~a
~lfe.vdatLr
, SatlLls elt enlm ) vt
natll1'a 1Hel aue 1 Illt: ure ]Olmr qlU( am ve
~1 î.
fi'
;:,
F
fi
C~l;
iam [a:pi~lS
rep~C1l,
Ie~lnm,
VC.l,I1Ucnta e~,
e11lrran\,;llonem commllt:\ntes [crip{erunt, latllO ul11 ~ eOs
tes ira deinde lpfos allquld v Itel'lus e!)(Cogltances :ld- D mul efi alatÎs. Medicis amem confuetlldinern c el 'rll!11
'.
.
. m aalacer.
de:c,fdgue ipfitm indicare: Scd & Sa?ini d.i(cpl~ru
~ 1atos nommare,glu [capllias emmentcs aUlll
eyolanatio tradita elt. C~p1O
alltcm Ha fcnpuc:AlIqutmltar , retror[{lmqlle prod1l8as habent, vos non ,tin
bus nonnunquam, dm venere vtuntLIr,inflamr venter,
Ulis igitur,inquiunt fhtllo[um limul effe ClLlfaJ1'l, 'e~,
rr él.
..'
. 'cl choc j
v Damagora:)aliquibus verà in his ftrepims. Dio[co~nc
nm lOCJdant, qllcmadmodllm III Cl lin : ~O(l
rides vero uc:AliCJniblls qllidem,cùm vencre vmlltur,
111 fcreacum f.'lngllinis. Ipros enim fhtl1o(oS elf". adill'
ne , rO!/inAatur vencer, vt Damagorx, aliCJllibus in hl firepiquiùcm ad _ fr:\nO'enùl1m
ali'llliù in pull11o
0
• An ve
& in
tus.ll1e cnim cam parcicubm, Vero)abl1ulir. ~in
nans CallC'l {lt fbcllofi.un,nemlnem pra:ten t. " ri;t pO
nomine hoc,Strepitlls,expbI13do,inccr ipfos expbn:angllfii pcétoris homines flatllou fint, I.d CJ(rel~1;
tores non conuenir. Nonlllllli quidem n1lll'mur {igl1lbis cllriofè inncfiigandum efi. Mihi qUldcl11 ~er
puri',
ficari dicllllt, quidam rnél.um, alii fI.ltlls per {cdcm ex~
Cillrmodi viCi hint & (or[an ob vhalis calQn~
peJ'CTllUill
'
'11'
1glt. 11.
l' alatl ,eX'opcrn,
"
halantes. Item :\lii quodlibct ifiorllm limpliciccr, quaqllcm el{ cordc cmanarc
(l'It\.lCHIlS.
lif~unq;
i~5nt{l
motll (jt allribus pcreti~:
Sune
COI' habcnrcR, [cCllnÙl1m quoquc huil\s p~OPl.t
bc,iI'
elllm & alllquldam
prxtcr murmura , in inteltlnls mo& calol'em ah il,ro in omnc corpus emanltCn; J~'nli[:
.
ll
. ' lnr
tus,ac ft repltus, nonnlllli quiJem [onis pcrfimiles, alilUlU habent. Ob huillS naq~
ab ip[a ongJl1C
Qjida('l1
qui vero hbilis,anc alicui hlliulmodi. At Arcefilao)intem cor ( vt didicit1is) cxigllum crcatum cft. ~ltCp1
P:
U'
�74)
:Ult.em,non,Alacis,ted febriculofis (cribiit,Iocutiollem
9UX Pheris Theffalix vrbc plerunq; oriuntur. At qnod
hUlllfmodi facientes Flamo[um fimul cauCa eft febri- A Ip[e 10nglO
res exceHils pherea nominet illud etiam
(~lofis,etnm
flamoG funt. Vcrùm neqi ipfi reél:è [enquod in [eptimo De vulgaribus mOl'bis ~d verbllm ir;
~nt
, omnes febriculo[os flatllo[os cifc arbicrantes.
fcriptum eH: In ylIlgllS cra{fabantur tllffes,ma ximè veIo~crides
[anè, vt paulo fuperiùs dicebam, in calce
rô i~ uer~s,.qlxp
[e~lIndm
aure~,
qllalia Satyris:telliprOXIma
r. : dall[nlp"t hanc v'ocem , Flamo[lIm , collodi s ita
monlllm dlébs noftns pra::bere vldemr. Sed qllod in
pro~l1ta
verba [cripGt , Simul cauCa alati: vt tota ip[a
calce propofiri [ermonis [cribimr, fimlll callL1 & duriC~ntmla
loemio ita (e habeat: Arcefilao autem malè
tia:: : id fignificat,diél:orum vitiorllm à frigore creatioo ebat flatuo(um. Pofteà déinccps ab alio initio: Simul
nes adiuuans cauCa cft & corporis,in quo affetl:lIs oriun
cal~
~Iati
, etenim [unt flamoG. Abundè igitur de fIatur,diuritia: id eO, cùm homo duro natLIraliter corpotuo 15 Iam diétnm eOo: ne oratione in pra:[entia,& [cm
re fit. Eadem enim ratio ne & frietidllm & dura cutis
p~ mlllta me fcribcre negcm re alltem nimis verbofus
û
r
~
i
f
o
p
.afe~l1mo:igns
call[ret:l[unt. Nam ql1onia~
l
e e deprrehendar.
'
( vt Ip[e mqll1t) fngldllm cutem obdurar ideo huill[1111. ,Frigi dum valde venas frang it,& tufsiln
modi affeél:lls cre~t,fils
~lb C~t
cOntratti; pcr ipfam
tranfire neqltellnnbus. ~lbus
19ltlU natltra cutis dura
Cltat, Vt nix, cryna llus : & conto rquet , vt
eH, iOis & ipfa fimnl
{uerit, vt ne cra[si, Iendque
pher~a,
& gongr ona::fimul caufa duritia:. humores digerantur:cauCa
{ub ipfa vero congefii duros vo:"
f:'
lIbro De liquidorum vftl,& in Aphori[mis fu B catOs, & {cirho~
tllmores effici:wt. ~od
etiam vclUS ICPl1tatum eO,quallfn:l,m frigidi facultas fit. Nllnc
narum di[ruptio ob frigidi vim naturâ durioribus ellen
JllOq; alIqna ipfius opera per quandam veluti defignatura.fit , nemini dllbium cO. Nam fi à [anguine in venis
onem r 1ara lllnt,a
r.
deJUs
' eomun
~
. exp 1 ~ d
'vtl'
inclufo ruptllra ~(culon;t
em Vlm
fit , i~ illis plus fiet , ql1a:or:! am
tl l(>l.a tl~u:a.
~antlm
cunque prre durma a::gre, Vl xgue dllatantllr. ~re
eniro in ip[o eO,omnia,qlla: atenim
dli cogir den[at ftringit,colligat. QEoci rca
latÎùs extendi apta Gmt, etfi quod in ipfis eonrinetLlr,
&ob~;:,Itfrlg lCn CuIII ll atentes
"
r. '1
.
corpor
mllitum fit, id tamen nonTllpta includunr, & cohibent.
um meatus,& [enubl
es exltus
tlltat
S'
.
.
'
l
i
.
r . fi l '11'
to f' : le Igltllr & in A
Item & tllITes in natllrâ dnrioribns corporibus excitan
phon mIs lcnp It, n lUIS vecirc n.glclo vti,cùm fanguis cruprurus eft, non iP[.1, [ed
tur. 'Siquidem dictum cO, ca faeiliùs, gll3.m mollia, excuir a ~pfa,
vnde effluit,& qllxcunq; propriè frigidi faafperari. Quum quidam vero in hoc [ermone pro hac
enu arls,q~ndo
nullo medio Operatlll', déinceps opera
voce !3U)(f:JrAr. id eft, tuffes excitan , rpucrédrf'er. id eft,
eé\:m~ut.
hem cùm dixit,Frigida vt nix cryftallus,
fIamo[llm [cripferunt, aliguid & de hoc dicere C011l1eOfIlnlm'ICa,tulr.'
•
. r.
fUll)
smm excltat
n.it. ~otide
ona,lan
gul'fluarll~ venananqlle ref~igat
corpora fIamo[o {pidell1 Pp0l!ocatoria,& difiillatlonu indl1ctoria.1llud quirepleri cernuntur. Vcrû antiqmleél:io non rpuCTwl.r,
dixi; IUél:uri inimica, [ecnndû ipfius frigidi facllltatem
Id eft, fIamofilm, [ed J311:té:J!fr, id eft, tufsiculofilm ( vt
Ilaru' ucl autem, Tu[sinm excitatoria,fanguifluaru veverbllm verb'o reddam ) agno[cic. Atque in Apbori(re ip~ prOllocatoria:per alia media. ~oniam
remli ) frigidifsimaru rerum, 10co exemenim in C mis, ( vt ant~
pli mentionem faciens , ipfis non addidic, Flatllofilm.
fan',)" ~ eOmpingllntur,atqi conOringllnmr, va[culorum
:;)ulUem
. ntlllm
. corpor
Frigida enim, inguit, vt nix, cryflalllls ,peél:ori iniqlla'
eOntme
a,propterea' nonnllo1
mica, tu[sium exciracoria, [anguiBlIarutn venarum prota U1 pfo rllm tunicas franeti contioetit, vt qllod à mulCOnt nto III
• 1axis receptat:I • fi Pd'
uoc:troria,& difiillationes commoucnria. Ac propofifieu'
cllhs t,1 a non mu 1co d'1tlS eu'" 1Jat l
.
fi
.
b'
ris in verbis, & in llarraro Aphori(mo, non fimpliciter
b
follltè
d . deo igitur 10 pr~o
It1lds verr. J~don.
a. qux
à frigido , [cd qllre il. valde frigido fiant, edocet:
~ilrce
0: llm v,eoas frangc.rc,LCd va. e .rI&l .u, l X I~.
hoc loco dicens, Frigidum valde venas rumpir. In
ten~
F~ ~ (' ntela:
verba& 10 Aphon[mls icnpGt dl, 1 !<l'cl
.
0
1
A phori[mis, vt nix, cryOallus. ~àd
~ fi
amem aliquam
~ ~Ide
fti~d
a v~ nI x,cry aIl usI:per eX,cm~
aAql1~nfi
lI:t
\.llXcr it ;:' a, mre rp retatlls. tem eum 111 p lOrI mIs
caliditatem panicipare debeant, qua: inflanmr, Gent &
l1Unc.~
~l\ceribus
qux [a::pius didieifiis.
frietidutn mordax, cutem obdurat:
· ,1
'llX
"cl um contorq
t:I
d'
.
h
b
d
I\.lCll1
eft lt ' Fflgi
uen 1 vlm a et. quo
Defidunt aliqna.
tUll10re ,ac eoplilandi.Sic igitul" & in ncruofis tnembris
pon mittu m concrecio pueris m agis. x Y.
~lJa[ds
crea
m nemis gangtia qux VOcltur,& alias
Nun1 quon iam calidiores?
11ihig, 1 ~ ntlones,alias oblôgiores,alias romndiores.
tes alt~ v1detur oblongiores voca!fe pherca,romndio~Iàd
Je calculofis pucris [crmo fit, Oll1nes libri
}lhero~g_nas
: ph rea qllidcm eas vocans qux D explanatores afl'eruemnt : [cll CUI' , PoO miétum, adieSatYro rll hml'1'Itudinem hahct.
-' l ta en im quidam lones
'
eerit, eùm fimpliciter {criberc Iiccrcc, Concretio pllCa~ud al:t~p e lar
l1nt ,guos pingllnt,fingCmtq; oblongos
ris, band p&rinde contemplari ~UIlC.
SiCl~t
~egl
ilIl1d
dlOl'es C cXceffil habentcs . Gongronas vero romnedam cur dllbicarillam conillnéhonem adleClt, non fim
tibllS:lp u~ d~l\'ita
cxccffils:qualcs in ql1ihufdam arbolicr~
dicens, C~lIcretio
pneris, CJI~oliam
calilliores.
1'hco
Ph~ ndl c.es funt, quas gongros vacant. V r etiam
{te enim 10quendJ modus, Num calldlOres ? pro cerro
Pfit:N o lafill S ~n primo Oc fiirpibus ad vcrbllm ita [cri
affirmare non alldcnri s indicariuus eO. Atqui in Aphogtos,al~U!
vero hab nt & vocatos à quibufdii gonri(mis abrolmè protlllic,Allg (ccntes plnrimum habent
&: ali ql1i Ipb~
proportionc rerpondentia, vt olea. DicGt
infimm calidllm. Nomen quidem, Concretionis in [0tales dl1t" ~ l lne etiam in Theffalia Ce qno[dam andiui{fc
10 Ceptimo Dc morbis vulgariblls .libro inueni, :ius lirel1ant:~I,q!m
in col1o crcane fitnt,gongronas apbri [criptorc dicente, Et concretlO apparebat in aqul
~fe Yfgua crl1~
quenquam pherea diccntcm neque
qua manus I.or~
Il~.
Secl qllarc, PoO miétum, am ql1a~
~It,noli
g
~
)
(
m
1
l
t
n
e
alldiui
neq',
atiqnem
re,
Num
qui
adlcclt,
auclilledCllleep
s conGderabill1lls. Ac primùm
qj
'~a
,
,
bcant ph cr 1lLIIS nonnuIli explana
de dubitatÏone ,~tfi
tores Hippoeratem
[eclll1da [cripta fit, videam us. Am
~ndalt.
A.~ ~ocare,qlx
Phcris Peloponnefi eiuit:ac
i~tul'.adhc
dublta~s
,hxc [~ripft,emos
al~tcm
{paer f pfilon primam
. Cllm ph
tIO altqul Jemon lh atlone copena de erc[ccl1tlum
[yllaham [cribetes
tcmGlcl et , pherea) dicunr ipfilm appellare,
pc ratura affirmallit,aut qllOÙ,& melills eO,& à nobis in
a en,
tl,ln
P
:ltl1
fri::
*
*
:,&
f
tf.
Tom.
1 [.
A 3
�747
Galeni in Lib. VI : Hi pp.
amplifSima inreriùs concauitàte in1nis , crafsirudo in
commentariis De temperamentis, & in Aphori[mis
, vC
ira ibi iterum cogirur, & con[pifatl~
di[putatllm, 110n abfolucè puer adulto calidior eCl:, [ed A ipfam tr:m!ini
ns ,
acciple
fationis
con{pif
hllillS
initillm
prxdix imlls,
ioutO calore calidior. Calidum ,tutcm nOll ingenimm
h~nc
qualldo in vefica dimiùs commorarur. ~jnctiam
co abColmè calidius effe 11l0nftratllm eft , quo adulti
rtl
quonJa.
elfe,
rem
tcnacio
pucris
in
m
matcria
cralTam
calido
pr crat ab eo RO,ti~ls
~ocir
plus abund~t.
magis ab inuto c:tlido ebbora ta cft, r:ltioni congrUlt.
in vefica lapldem concrefccre. Propte rea Igltlll' haud
Nam <]UXcllllql1e à calore in concoquendo mlltantUr,
iniuria Jubitar. Veritas anrem cft, calculas pue ris in
acql1imnt , e~fi
tempo ris proceffu lenrorem qle1d~m
vefica ob vrinx cra[situdinem procreari . Ponô vrinas
ab initio llullllm habuerint. Q,gocirca planè magis 111
cra(sifsimas à pue ris reddi, & ab omnibus ante nos
vnl1m coeullt, denfanntr , arque coagmcmanrur: ~a
medicis cOl1ceŒlm eft, [cd cllr tales reddan mr, ipfllm
l(S~
inter xquè cra{fa qllod tenacills eCl:, ad vnioem,rp
quidem pel' Ce fpccularione dignum eft , ad rem alltem
rem
ob
fatem, & concretionem aptius habcrur. ~am
propofitam nihil facie. Cra{fas enim vrinas excerni, &
J1e~
haud
cm
cùm caura: gU2::dam ad pra: (entcm [crmon
euidenter app:net, & rerum tei1:imonio declaratum cft.
crarm
celTarix tradine !int, de vrinx prçtereà pl1eroru
Huiu[modi nanque crafsitudo mulra colleéta ,& in
cau [am adiiciam. ECl: amem ctlm ip[orllm eda~
fitudine
e
vnum coiens, ,t'tm femel allCJuando non apto rempor
citas, mm ql1àd à cibo lnden tes, profilientéfque mO~
excrcta inms diutiùs reman[erit, coagmentandi, conuentur. Laaentiblls vero & materia ipf:t occaGonem
aefcen dfqlle inicillm capir. Eo vero principio fàéto,
Lac enim n2turâ craffum eft, & ad dClIlos
facilè ( guod iam Iilpereft) guicquid iterum cra[si in B - prxbet.
cl'candos :lptiCsimum. Porro & in adultis cafco fw
veficam delabitur, priori adgllltinatur, maiorque inde
quenriùs ve[cemibus lapillos in l'enibus crebrà {ilb,
tOphOfi.lS calcuills reddimr, CJuemadmodum extrà & in
(
oriri cognouimus.
i 1'
calidis aguis [pome na[cemibus , & in vafis , vbi calefit agua quotidic , lapis coalcfcere cernitll r. Igimr vriFjgurœ fubleuantes, vt [armenta manarum craCsicudo, creandomm calClllorum prima, podo~
nu im pleB:ens , & comorquel1s , pr~
tiCsimigne cauCa eCl:, caliditas vero, eriam mediocris,
loribus procu mben s, paxillum jn (urn~
ad huiu[modi materiam [piffandam Catis eft. Nempe &
res
tepidio
riblls
medioc
in [ponte calidis aquis, & fi
mo defixtll11 corripiens inhx1ic , &. (ubIe~
fint, tophi concre[ccntes arparenr. HlC iraque ratione
uatlls dt.
Hippocrates eam vocem , Num, adieciffe rnihi videip/ius ~
pueri
am
ingenir
(Illam
s,
, admodl1m patet:. [~d
di~t.u·
I~, qu~d
tlir , quonu lh &: canta calidira
ra tes , 11
Hlppoc
&
non
gllando
Venlm
eft,
f:tcit.
dJ/tlclle
e
aligllid
m.
1l111enlr
[am
habent, ad coagmenrandu
fcripferit , aut repente ipfi dolr~[,
tamen poffet , ~on
ipfa pl'xcipuè , lèd materi x, ex qua fit lapis, gtialitlS
cePba~
Poft
,
CUl'
aut naulatim incrementUOl
m
ens
Cxterù
effedlc
exifiir.
coortum
ipfius compaétionis caura
··m
l
'
.
fie, atque In [armentorum plexn OCCUplto inlr;lI, o~
miétuJ11, adiecir, & non ab{olutè dixir, Concretio pue• dl el ' ndj~
.
'11'
f i · li
b
C
,
renibus
in
non
l~ "lte,:l.Ut pOl[ Ip l1m 1 ICO, am aho guopllm
ris? Qgoni am de calculis in veGca,&
éb[ve tempore. Sed nec 'lux effet parricula dol~S.'p(e
nunc {ermoné (acit. Fit alltcm lapillorum in veGca con
qLl? (~[al'
pueétl1m eft. Manum autem fuiflè exifl:jmant,~O
credo poCl: miallm , in renibus, ante miétlll1l. At
fo~
fi.l~1
Q..!Jod
efl
leuams
in
ore
paxillo apprxhenfo dol
ris in vefica, iam dec1inanti vero xtate hominibus
~
I
:
.
,
b
d
e
r
c
1
l
i
haud
effet
s
fatigacu
ens
Ergo
menta intorqu
renibus Iapillos prollenirc , nos haud prxteri t.
ret ex hniufmodi figura lpfius d;lore m hlilTe, mlt~e
( quod dudum dicebam ) rem ira [e habere , qllod fenvero cauCa Gt , pel'
mm. Manus enim figura dolorem fedans in hb:?qU1~
fibus apparet, manifeftat, ~xnam
fafinis
fraami s, & in libro De officio medici vl1lnerarll[: flda
explanationi iam
otÏum quxrere licet. ~are
abull
ex
]îfnam fit, defcriptnm fait. Si qux vero in ve~ ut Ba'
aus efl. Cau (am vt in filperioriblls,ira & mo~l
qui
us,
manu tortura muLCul i in homine faéta effet, aI1 h bens
danti afferemus, fi priùs illos rcprxhenderim
irÎne,qllod
ffcrnnt
..
tuOfi.1S fpidms inter duos mu[culos exitUnl nO l ob
propte reà in pu:!ris calculos gigOl
'J1Ij,
rec
Oporte
[llnt.
fla
:mgll
atem
illc1ufi.1S foret, par er:lt in figura decentÏ pofit1~
1 ra ob va[culomm exiguit
0
/l'l
pllcris
dolcnte
s
ebat
calculo
coming
poriùs
inaniri
renibus
in
[piritum
effet,
gllam
enim, fi id ita
' j d i ~('
nem fi.lbleuari.
crearl. AngulH enim per illos rranlirus [unt. Veficx alltem ceruix lata adet> in pucris en, vt cuill[que materix
ex oricypia cjrca pontc111 ~ IO j...
~em
crafsitlldp pel' eam facilè cran[mitti porsir. An fonè
aIrera tibia r11va",
negue in Hiis, gui iam progre ffaxtat e [Unt , meatullm D ego iactantem cru ra ,
pel' l'enes angu{lia gigncndis Iapillis in cauCa eft, [ed
mè extenuabatur femoribus autc01tUr
& cra{forom fi.lcconlO1 cntdi. b"n •
& aaionu m infrmta~,
dc. V·
nna,a c gcnic'ura non renn e.. .b~S
tas : quandoCJuidem in pllcds omnes naml"al cs aéèiones
montl
'·b
.
&. id gC"
Grxci nominant quodll c~dex
. ~1typos
• O
validx cùm fint, humorum cra{sicudo hilldimr ,atgue
l
IjcÏc,r
eS'm
api
&
ligna,
vr
res,
coddèren
JO ClljltateJ11
dinolu itur: in declinanris alltem xratis hominibus
pr~'
Pi
fi.
non
rate
Hippoc
:U1tCm
te
Scriben
nllS alb.
in exterioribus guxgitur,atqi in(piff:ltllr. ~inctam
[
j
~
O
l
t
a
r
o
{cd
crura,
m
iaaante
vidi
on
Oriryp
lndcre
fic,
cunquc natllrl cri1(fa pcr aliglla angllCl:a tr:lI1sfi
OE,em e;S J1e~,o- 's
poGtionem, Ex addeme, & [cribcllr te,
vollimus, qua[dam corum partes calorceligllltas faciranl "
'
,
mon s hoflliflJ
10
a
.
l
p
~
tI,-an[ab
CJll,oJa.m ~ldo,
, a~:pret
~a
~è peruadere, qua [dam non fura ,negi el iqu:uas
l'Ilanc,
tllS aalOnc , vt a [1l'lIlCIF)lO , dorl1 cu'ca lumbo
gc rl1l '
tr.e non poire cernimus. Huius marerix exempta {UlltO
c.
~
t
e
l
O
m
crura
nerlli
c!lm
Clua
à
iraque
am
cris
pli
medull ,
tCm {cO'.
•
plX, relina, fClIlIm, ccra, & me!. In
-J
;fI1illl'
pon.
ClI·ca
autem
Illnd
cra(fc.
marerix
accepif
m
firmx
s
o!1en[a
,
mllltus Îlt inlttus calor,& aaiolle
tlS
P J1!"
xgrotan
CJuo
(o!ùm
vcfilit
in
è
1
ipG
faci
[;ttis
idco
ciro
:UCJll
pmrn
fitudo attenllata in renes fertl1l',
Illt' "
fc0 1'{ao
"
.
crLlO
•
Verum
t.
indigc:l
egrefld
i
o
t
r
~
11
nulll
vt
,
aéèionul
&
1C;ltu\"
(Jcam pe:colatllr , haud parum
ver'
çllum filcrit (JlIxrcre, qlla Je cauf:l homo .lllce~ca
{us celentatern conducemc: vrpote autem veGca fri(1i{JSIl
ba
P
qllid
!l1J,
il
&
&
ois;
u
o
d
a
m
c
~
fanglli
lit.
palld
labor:ll
&
bllS
tir)
(la, qllÏppc qua; ~ nel'llo[a
:'l
�de Morb.Vulgarib.Comm. 1 l J.
749
bafignificetur, Crura iaél:antem: vtrum a:grotans crura be~
mobilia doluerit. Hoc enim à quibnfdam fide A
o.m~l
carens diél:um efi. Aut, quod verifimilius fuelit, Impotentia entra cùm elfent, ipforum in ambu;ndo ~tionem
talem fecerit ,qualem ip{a extrorum deblilter iaétantes faciunt. Sed neque quod tibia
Vtraqlle, aut altera minimè attenuabatur, fernora autem valde , audientibus vllam vrilitatern afferunt, 6C~t neq1le Hippocrati ad mèmoriarn faeiunt. Haud ra~. ?anque, fed crebro ha:e fieri, & ab omnibus rneit~CI
a~ertè
cognofd videntur. ~ldnar
igitur fit,eur
cnpGt ,ego declarare tentabo, fi totum (errnonem priùs aliis verbis clarioribus , ae breuioribus, detraét.is fuperuaeuis, pronuntiauero. Q.gidam re{olutis
~runbl1s
fe~lndum
femora emaciabamr magis , quàm
tundllm tibias. V rina quidern , ae genitllra ipfi non
f,uPtre{~
rune. Hoc igitur nobis vtile eognitu efi. Sed
interrogauerit, quid fibi Vlllt illlld, B
; ~n. qu~[piam
tnu~ dlO h?ro De articulis , feriptum efi? ~oniam
ta t t plunbllS erura,& "?anus debilitantur , & eorpohra°tpefCllnt , & vrina fupprimitur ipfis, qllibus vertequ rUm pra!ter naturam inllerfio, neqlle introrfutn,nefe e extror[llm exeefferit, fed eoneuCsi fllerint fortiter
p:~ndm
reétitudinem dorfi. Ex his verbis nonnntli
afe~
'hob neruorum, reColutionem ex medulla: dor6
qlle . a!c fymptomata eomingere afl'enterum. Netis ~1aduertln,
vertebris ex naturali fede eommopoà \a eaus eômunieati ratione phlegmona.s primo,
'" re~ & ~rçduos
tllmores exdtantibus cÎl'ca. vefieam,
firum Um lntefiinum ql10d vocant,namrales horum inipfis elltorum aétiones deprauari. V nde qua: priùs ab
lis Ia:~xcernbtu,
fupprimunmr. Neruis quidem forenCu IS, nullo pra:diélorum infirumemorum per conVitu~afeo,
non aél:iones natttrales,fed voluntarias C
dectrl"~OnUgi.
«.!!oeirca & ipfis inuoillmariè vrina
. lit.' & f
i'
lcttlo
ercus,
eum eorum neruomrn, qUI. ad mutend S ln finibll S vefica:,atqi intefiini reél:i pofitos proc\a.u;ntur) & à quibllS vtriuCque inftrumenti o[culnm
Sed Itur,~qle
confiringimr,refolurio perfeél:a fuerit.
prom~ntlca:
illi vrina: eximm obttruél:ii non fuilfe,
vOle~
Ita verba declarant. V tmm autem inuito ipCo,an
iQe a te excerneretur non item adiecit. Porro fi liber
- ' ad editionem fioret, ex eo quo d
adrerccura'
' te copolims
fIlS eJtu~
non elfet,confiaret quoque non fieri.Proen,vr~l
IpCum indicalfet: {ed eo modo fcriptus nQp
taione~m
(Vt [a:pius diétum fnit ) per quafdam adno~UOq
l le ~e!hinféd
cauCa. Nam de deieél:ionibus
~eqla
nlhll [cripfit , eùm tamen & has necefTe fit, aut
Inuolunlla':t [upprelfas elfe,fed périnde , atque vrinam,
~t iPfu tarlè effluere, aut vOlllntate iubente excerni. D
tla.m eom par efi, ad eorum, qUa! viderat, reminifcenfCi\iett ,quod de vrinis dixie, fitilfe contenmm , ah,i
lbtnteelCcre.....
"
.
r r
.~
N ·..entorum ellacuatlOne
!ta, ve
vrma: tete
l'Irnfa.~
am fi cotrarillm qllid circa àltenttram ipfatad em c ~ effet, omnino fignifieafTet. EiCdem ;lUtem
~it. Ver~n
eQl1etibus veriu(qlle meminilfe nceelfe non
tu~alis
enr neqlle genitura, inquit , fitpprelfa eCl. Na"rln~
&: efi & Ipfius euacuatio , quemadmodllm &
"?Ient~s
dercoris. Sed quare venereo congreffn vti
glOte or~a,
hanc delleniuoc,noleoces alltem,non, lonIl lll t ll mefi . t1one& in libro Dedllbiismotibus diCpuea-
fi
. Pto~:cunqe
(ijlat~r
bPoren~jam
nI
Us
alatre naturre co(larum,
occafionis, & in dimaltgnis,& fi excretio fit, &
Galen.
7)0
fi non fir,malum.
«.!!.ofnam medici alatos vocent,fuperiùs diélllm eft.
DidiciCl:is eeiam ex tertio De morbis vulgaribus , eiu[modi homines ad phthilin elfe expoGtos. Occa{ionem
:mtem Hippoerates dicere confueuit,& omnes ferè an.
tiqui omnem rei materiam, ex qua initium motus ad
feqllentes a.étiones prodir ,fiue argentum, Gue aliqua.
alia filppellex, fiue potentia quzdam Gt , fiue 10Clls, fiue
fides, fiue aétio, fiue cauCa, fiue quicquid aliud fimpliCiter. Sed quidam putant ipfum locos priùs affeél:os atiomm oceafiones appellare. Idq; ex eo fermone dcmonftrari aiunt, Occa{iones, vnde incœpit laborare", conG·
deranda:. V num vero & hoc fignificatum, ( ve fuprà di:xi) efi, cùm [mt in vniuer[um mlllta ralia fmgularia.
Oratores quidem, qllemadmodl1m & hiClorici, & philofophi,occafiones,hominum aél:iones dixerunc, vrpote & qui de illis difputent. Ab Hippocrate aurem nomen tranllatnm efi , quemadmodum & alia multa natutalium aél:ionum , atque a.ffeétullm , in quibus omnibus
commune efi hoc, vnde incœpit fieri. Nunc enim in
propofica clall[ula Hippocrares dixit, V nde incœpit laborare. PofTet autem fimiliter dici & hoc, Vnde incœpit nauigare,bellum gerere,pacem agere, pugnare,inter
Te amare, odiffe, tyrannidem exercere, & omnia id genus alia. Nunc itaque primum initillm, quo quis aiarus
euadat, ab Hippocrate diélum efi. Occafionern vero
igimr ha:c eft? 111quifpiam non ab re dixert.~a:nlm
geniex caliditatis,qlla: ex corde habet originem, imbecillitas.Didicifii cnim quemadmodllm cerebro magno
capm vnl augetur, paruo exifteme,minuirur: eadem ratione & eum corde augeri peéll1s, & minui. Verùm cor
ipfum exiguum oh vitalis potemiç infirmitatem cl'eari,
cuius potencia: elfentiam ingenitllm calorem efTe dicimus. Q.gando igicur debilis i pra à nacura fi.lerÏr, hoc eft,
ab inirio,à prima ereatione,& cor,& pe8us parua creata efTe,necdfe eCl.Ac quod cria finc animal gubernaneia
principia, demonfiraciones didicifii in vO\llmine De
Hippocratis,PlatOnffqlle decretis. Eos vero,qui occafiones dici pucant p;iùs af~él:os
"loc~,mù
& i? explanandis propofius verbls dehrare muemes , & 10 eo
quodnos non diéli?nem ali~nm
vna~,
fed integram
orationem pra:terea fubaudlre debere lubent,tanquam
& hoc modo narratio fe haberçt, «.!!a:clll'lque alata: naturx col1arum,ob impotetiam occalionis in diRilIatÎonibus malio-nis,maximè pththifi capiuntur,& fi excretio
fit & fi no::fit malu.Ct\m mulra ab horum verboru expl~natoribs
dicta fine, fatis efio, quod verifsimu mihi,
& artem medicam difcentiblls vtilifsiml1m cfTe vifum
fuerit, folum quàm fieri potcft breuifsimis defignaffe.
DHHllationes igimr à clpire in pulmoncm d e f~end
tes tune malignas elfe pmandum ~fi, fi deRucntla [ubtllia & eorrodétibus viribus pra:dna fine. Hxc fane ne'l;
guoad con;~a
in pulmone morari randiu c~nueir.,
crafTeCcar,qllemadmodum altas flu:XlOnes ex temu glllde01 materia, [cd non cor~{jla,
& a;grè matlr~(cen
eon{lanres:neqi rurfum {lanm expellt. Imus entm moramia non facilè eoneoqulllltur, vifcllfqlle ipfum lace...
rare depr:thendurur. Si excernantur autcm, tuffes violentas comltêr,~-If5
ear lit ~eFlntr,
ipftl1q~
rlll'"fu t"in ptlmo;~iI
Ji1;lte~a
dcpelltf; atqi ob cuiSis vehementiam, nealt9uod ~n Ip~O
.1'e~ e pta~ul1m
frangamr,
metllS cft ~alts
plane tulSlS 111JS :lccldere folet,qui hu
mores eenues,& aquea: filbfiantix difficulter ex pulmonibus reiiciunt. Aftnd~im
~
~ ~àd
fi teol1es,& aque'i fim,difpcrglln-
Tom.
1 1.
.
A ....
'"
�ter appare nt, non Heee: ita enim omn'es artes '1'homitur, &. contra [piritus motum pr,iùs delabuntur, quàm
s euercercntür. VentJ11, vt in A P~
tata afperam arteriam cgrefsÎ fint. Verum dt igitur no A n(lmq; vita fundiru
1 0l~
rigores eX Illmbis,&: dor~
011'lnes
it,
rifmis prodicl
;:am feg li, flue in pulmone liquorcs ifii remaneant, fi.
~
l
a
c
~
l
t
n
e
(
x
r
p
in
ifiud
atque
:
ut1tur
dignofc
capere
tiuql
ne cuaCllenmr.
ci propoGti [ermonis adieéèum libri allthor (ve alune)
filins, fi in patl·is commc ntlTheffalus H~pocfatis
:s: 1 x. Rigore,') indpiurtt mulieribus quidem
dis rcpercum defcripfit, & libro inter(e mit, malè re-r
in
tl;lnc
&
m,
dor[u
per
&
s,
magi s ~ lumbi
cie. Nam à patre longo tempore diiudiclta, & pe
,
rnagis
iÙs
poi1cr
fmos in communem enllntÏationem rcdaéb fir~
viris
J\phori
&
TI
capu t, VCll.ll
miora ip{um plltare oporruie,ql1àm iIla,gllx dum g~ l t
quàm ?t priori panc .Horr ét exreriora ma
li
re'r.enmr ancoà, nondum cogno[cebutur. ~od
m1ÛC,
cubito
vt
ris,
cOt'po
ora
imeri
qU~TI
ex {e id adfcfipfit, longè maius peceatum COl1'1
atqnede
nS,
patris commllnem enumiationcm inllerté
.ruJ1l,femorum .Scd edam curis ra~.1d
~
u
r
b
i
l
. At fi qllirpiam alius Thelfalo poilerior
pIlus indicar. A quibus auté aliis rigen t prauans
hunc {cripfie, malè & ip{c fecir. Vt enim Crepe ic:ral~
fortaŒe hulcc ribus, incipi t ex vafculis: .
mus, expcrientia rernm ellidenrer apparemium !lldet
c~nl
qllam fibi V1111 (guifq; verifmlt~
cft, non ra~jo,
Religua huius [ermonis verba & in Aphori[mis,..&
10rauO
meotlls fllerir. Nain cùm aliquid fieri fama fit,
in {ecundo De popularibus morbis declal'luimus. Sed ·B
~
e
r
1
l
a
uefl:ig:lt, atque id ira elfe contendit: cùm gllid
qllod in calce adieéèum eft , haud parum negotli libri
raUe,>
fjeri confpicitur , nug:ltoria, & {ilpent~C1a
planè
hnius incerpretibus facerm. Siquidem alius aliter ea
m
efi,glla! ipfi'm fieri callfam afferens dicat. Cxcerù 8t.
ve ba [cribit,omnes innuentes ferl1]onem veriGmiliter
(UIIC,
4i~a
alia gllxdam ab intcrpretiblls in hxc ye~'ba
imerpret:ui nô poffe, fi antiqua lectio {eruemr. Ea quii,&
Scd ego iam [çpills omnium memini!Te recll[au ma~
dem eiu{modi efi , ex qua nonnulli eam panem muta.:.
"imè cùm ea,ql1a! '.'erilimillima effe videba ncur,ad eX'a~
rauerllllC, Fona(f c hlilce ribLts. fcribem cs, V t hnlceri men redaéb falfa fuiife depra::henfa fill1t.
• ' .,' $$'
bus. Vt id ipfllm aliorum fit exemplllm. Neg; enim ab
anti.
hulceri bus [olùm, Ce..! etiam ab ah:ce[sibLls [llppl1r
Capu t ex ortu,& occaf ione,& plu:I1~
en
nonnlllliambuLH, & exeéti , ex
bus rigent. ~ine(am
rationibus, & paularim cogniris coJltg v!l:ione,& incillone riguentnt. Vidimus prxtere à no~
fi,ll,r:
tem,& perdilèentem,(i fimilia iL1rel~(
nullos ob acre pharmaclIm Imlceri (llperpo{icu rignilfe .
eLlÏVerùm omnes id genus rigores externam caufam
& fi non fimilia inter fe {lnt ex diîsr1lh~
c
dentem habent.Alii vero [unt in tenianis,& quartanis
,fi
vtique
fiat
tudo
fimili
ibus
tudin
ciera
febribus , & plerunglle vnà eum iudicationibllS
atlOI
via)i c & rettè [e habemium approb
.manifefiam catt{am exorientcs,de guibus diétum fui!Te
aiullt, Rigores incipiunt mulieribus ql1idem magis. & C & non reaè redar gutio .
iIIl1d ip{ilm prip ropte
. xcrO~ (1~
reliqua déinceps poGra. ~a
. pra::cipere , {ed ca Jll.
N on qUa! nunc d·lXlt,
linis,
Aphori
in
o
uomod
fuerit,q
mO 'luifpiam mirams
rtlS
tantibllS exegui difficile en ,prOrfitnl fanè a . U[ll'
vbi maxime li.lam iplillS [ententiam explic.1t,& de rigoIaboranClS 11(:\,
ma in iplls eil. r J:m1 fi qllis •acurt~
caU a
re [ermonem Icriplit, in vniuerfllm illl1m protulit fine
•
,
,0'
nunC
a
l
~
g
ex
&
,
ent
ram a pnmo Ortll cognou
ea ,quam in propofiris verbis edocet , difiinéèione.
S
C
1
!
j
d
'
q
(
~
m
minima
ad
s
ratione
boret, & per multas
V idecur nanque, fi ea guis conlidc rer, Hippocrates opicuidcntes fimilimdines , & qux difsirntl1cl,I ver~
gnitas
cum
nel'j,
modo
tamùm
vno
rigores
n:tri, non omnes
's pO'
elfe videantur fpcculans, alia C]L1ogue in propo6c
dicat, A quibus lmem aliis rigent forta{fe hulceribl1s,
• \ ltra.re e~,
r. \ optlmc:
·fI
·
·
b
·
c
lane
Ille
at,
lllllem
b15 enarrata ene
incipit ex vafculis. Vitra id,qUf)d hoc ip[um,ex va[Cltterir. Omoia icaque contemptemllr, GogilbCl.rn O1e'
diéta
antè
contra
nutlam
,
dixi!Te
rigorcm
e
lis inciper
llS
per alia voll1mina vbcriùs pcrcraéb:tim d~lcien'
~lX
dicere ex vafculis ridifiinétionem habet. Licet icaql1~
moriam reuoeantes , & ipfis , fi quid deficiat, a Il (1~
gores omnes ortllm habcrc ,id efi,ex malis [uccis intra
l"
dorfi
&
tes. Igimr cllil1[gllC eomm gui curenWf ,111Cura
lumbi,
vafcula contends. Sed primo qnidem
C, Il
r . . 1 f;ql1
' .lTIUS, lXpJll
b·
cl
fi·
.
fllc
{J
li
prXCcpI
en
c
nonnul
reà
CIre
pnmo oreu
panes horrcn t, d ~jn de & r(?liqua. Propte
I~per
.. Oile~
optimè qui{pia.m id faciat, ofien~mls
'Veterem {Cri pnmul1 permutantes, ita leétion cm infiicne
diCTtlO'
I
C
~
affcébs
O
inciprim:ù!
de
ql\a:
haud {e.Cl~
D a~ltm
.runt: A quibus llItCm aliis rigent, vt hulceriblls,
cè
Vlt11 commllntcaClonem I:dis fcire '~ &: exqlllh de::J,au'
pit ex va{culis. Vr huiu{modi omio fit:Q.uicunque fi~
•
r
• {T",
c;.
oporteat. ~emadou
initium
lcere ln xgroris
& d~r{o
nrc(l'I e
ne 10co patTo ri$ores fiurt.t, à lu~bi,
. ..
::J
a,
s
a
~
l
q
&
,
vocant
fi
15, qua5 antemclplCtliCS
in \1oC
ftlmunt , alii vero ab affeébs pamcll h<; cxorlllntllr, qua;
(1li3,
&,
;l
prxrcre
cH
[um
Onen
& 'lnas contentÎ:las.
piani: ipfius rigoris cau[re {unt. Aliqui vice huills diopc'
~
o
e
c
ntcm
a::grota
circa
efi
libro , eum tr<ldlm
vt in qllibus
erunt~
8ionis , Va[culis, contrarijg {crip(
3d arcl.~'Sit rl
vtiliter gllifpi:i ex xgroti [crmonibu~
<]l\<t
aillnt,
vt
,
ip(um
[e
ad
cil,
anrhor
'afleétus locus rigoris
finl'7l1la
\d
r:' [) ,. • •
'
. ~x I.;:;J. ad vt1aw..t
'<..!;lIncnam .<Jl~O
~a Co Il 1gerc po~SJt.
rc ab omni cOl·pore [angninem
co, quo rigent , t~mpo
lpCl con {ideratlS [peclIlantem dUSI!UlhtudHl.CS rc opOr'
Qttrahens, tunc rigor ex parsis [edibus prouenire COI1amplam, commllnémqlle {imilimdinem redJg: a {tlnr,
fpicietur , ipro Ii.lPcrioribns inferio ra, iinifiris clclCtra
P {tut"
ter. PllIrima vero corum, 'lux in his lib ris [cn
palàm
contraria diceme .hm igimr animdu~rteJ1bls
Ill e .bI1 ,$
S
fcriptll
s
déincep
C]llod
Vli.l ven ire [olent. At
efi,cx his, quœ ifii in [cdpmra tranfinntanr, in maximè
al: ~1 , lj~cr[:s.omAe!1(LJI
?ir s i~nl.C1d:,sh
[u~
contrarias fent4ntias or:\tion em trahi: llonnuIJ is ab affe
nc figOl!icat., ' C1 lib rO
partHlo
tlas
dlfferen
111
~
l
h
I
oriri
fiOlI!
ri"'ores
iis
comrar
inortlm
ab
~
Î
i
l
a
,
is
dis membr
5
::;,
.,
C
·b
rr.
hoc à nobis in oll1tlibllS partiblls :trtlIl1,1 CO(ll<1'
amcOl
ontrana vero (une, vt jpfi dicllllt , 'lux
~s.
~l1ern
De d Iffcrctia [ymrromatllm,d commllnis [V f' di/l'e'
De call.t:, C]uidcm, vt [repius di8110l
lon&l[slmc dl (l~nt.
&. in libris De p1fu~C!lti"
.tlS dluifione ) ira ql!o~e
"t lubet,dlcere,[ccl. de iis,qua: euiden:
volentJ~
~,hcet
Ile
:gis ,
J.
752
Galeni in Lib-. VI. Hipp.'
751
v,e
ra
vn~
: {i~
r
°
&.
a
ea
�,
de Morl1.VuIgarib. Comm. 1-11.
7;3
7;4
rentia, de pltHits in vniuerCum diil:inél:ione aéhlm ell.
fiat,impedimento.eil:. A ttamen Hippocratis Cermone
Verùm & inter has d:fferentÏas rurfum tÎmilimdo efi. A id expone
re non video:fed hxc verba, Pantm remitté
lt,erllmq; fingulç âiffercntix, vt edocuimus, in alias ma
tem,in eum fenfum( vr plurimi interpretes acccperiit)
gIs paniculares differemias difiinguumur. l cern & ifix
dixilfe videtur ,. vt {cilicet {ànguinis fluxui parum ce~uafdm
habenc fimilitudines.Ideirco igitur cùm dixe
dente s, fic déinde & ad iplilm crafsiorom efficiendum
~lt,Rur[m
diCsimilirudines his. fubiunxit,Et fi ftmilia
tranfean1l1s. At quia non iimpliciter dixic, fa!1guinem
In;er Fe. vt intelligamus deficere hçc verba , Secundllm
cratfum faccre non Cllm humiditate,fed cum ficcitate,
ahqllld, Vult enim nos cognofcere di[similimdines,
aliqui craffiuu facere arido , in ab IatillO CJ.li.t fcribéces,
rU~
qllidcm [unt differenti::e, quadantenus itcmm fimi
fubimelligi oportere ~iunt,medcao.
Id enim ex·
es Inter [c dTe:vt ex di[similitlldinibus vaa fimilicudo
his,gux iÎ.lbneéhl11tllr, declarari, His vero,ql li pude
liat:~cnm
ipfa per Ce vnaqUa!qi differemia commune
conlîlium efTe , de his , qui [anguinis è l1ariblls proRu-;
fi~lhtudnem
habet,omnéCq; comn'lunis alia compleuio continenter laborant, nonin morbis,fedqul1m nô
éhtllr, Reétè igièur dixit Hrec enim via reél:a, in omlli
decllmbunt, de viétllsratione fermo elfe videtu r, iu"!
fiCl'l'
..."
, vt
lC~t
anis con:fiim
tionc,
didicWi. Appcll:memnt
bente ipCo ex craffilm reddentlbus cum ficcitate boni
:llltCtn hanc viam pofierîores Hippocrate no viam,fed
Îllcci fanguinem facere, Halicam amem,& amyll1m hl1llle,thodum, ex qua reétè inl1entorum , & faétorum in
iufmodi eife aiunt,& lac,& recentem ca[eum, & {uilla!\
:lttlbus approbatio ell, non reétè autent fe habentil,m,
carnes,&agnorum, maximè laétentÏum, &'ha:d orum
][ x,1 redarOU
.
ù tl'o •
B pra:terea. AIii de flUXll [angllinis In morbo vciatis [ermonem diétum efTe volences, confillere-ipftmraillnt, vt
~angujis
de' naribus profùfio,aut hjs,
[anguis fine cibis cralfus fiat.Id enim fignificat. ea vo:x,
q.ul fubuir ides,nigrlqi funr,aut rll:bri,& viAride:quoniam maIos [uccos 'laIe concoqllere: ad con
rJdes;aut fubuirides. ·
coétionem amem bene facit inedia; Concoquentium
etia~
medi~antorLl
b' N9,n en hli~
vfus eil: i~oneus
Cermoni additum, vtrnm magis in mor
, q,llando ip(a
adllnngentll {i1l1t:nam hxc f.'llJgumem CraÛlln1 faciût,
Isfiat Caipuinis è narihus profliG o diais homini hlls,
anlnp'
"' , m al'lOS 'C'
ficnt & concoa io. Déinceps vero ab ip[o l ~ mil1fod
.;,IS,qlu
1 tos lUuet; fieu neqi quos mte11'1gat[ubllÏrides & I1j"':05 clarum eft. Nam, vt [XpillS ii
meâicamentorum exemplum poftum elt. ~idam
al1tem non [cribunt, Aride, voce in e dellneme, [ed in 0,
hCPbfÏtUnl en,in Hi:Pibl;S herbaceum,id cft, viridem,ab
er .1,eiufg; colore Grxci plerunq; dicere confueueArido, Hippocratem iubere dicentes,pcr nares exenn.
&L_
'h
cern
b'
.runt ' Ablltentes "amem omne' vlgens
in pro fiLmio fangumem arido meùicamemo craf, uulll a ltuS
1tanO
tn",
'
l
l
'
j
fum
'
'd
reddere.
l
1
lUa1t~merdu
vero & pa IuOS VIn es appe tant, ,Atque nunc ita explanatOribus quibl1[dam videx x ï i l~
Aliis vero minus crafsitudincin.
~:Ilpocrates
v irides,& Illgros accepHfe, tanqllam fi
Alios aillnt iplilm dicere eos fcilicct, qui fine prauis
r, l~OS,&
nigro.s dixi{fet, Hos ipfos vero nônulli .[an
~ls
pyofuGo mao-is obnoxios eIre comendunt,qllod C lilccis Canguinem a{siduè profimdunt,guibus negi pallida, neq; atra bilis cu (anguine mina eft. Aliqlli & hîc
r 1u
~
fIra Id,~ b1l'IS cum fan~, (!tune perml'fia fiIt,qUa: valCll
po f
fcribunt,nOll, C rafs imdiné: fed, Cra1fum, faœre:narra"
Al"
'fi
,
.
,
niataCtltnO~la 'fina rec\ude
re. 11,1 os magls ,l:u~nqo
tionem magis dilucidam reddere volemes. Scmcmiam
fi In pralllS hnmoribus euacuatlonem requlretlbus afql1idem candé planè [eruant.Siql1idcm & iUi ip[um iu,Uant.Pariter & de rubris viridibuCqlle vocatis difTen
tlUnt
al' ,
berevolunt,2.1iis non ob copii mali fanguinis eius pror d'
étas ."
Iql~
ad Cangllinis 'eff,u fiIOn.em a~tlores , .Ipl<;>S
1
fluuio laboratibas minus crafIum facere, hocvidelicet,
e1\caGeremes alii ea re \Uuan magls,Sed vtnCgue
CrafTum facere,icerum bifariàm accepto,nonnllIlisqlù
. com mllne quidem 'en bile pallida abl11ldare: non commUne
,
' f iUCCllm 'fi d .
dem
ratione viétus, aliis vero per medicameta naribus
fi
autetn,mao-is. melanc
hohcum
Ip 1 a mladhibr:qlu[~m
'l\~
prçtereà vtroqi modo htngninem
~{fe;n
viriaibus & nigris vo"catis,magis [anguine
crairum reddere pr::ecipietibus, Sed nllllam firmam coe~t
!n tllbr.is,& viridibus. Nônulli Ül1lè Ccribunt ë/lu~nitoem
1t(}~filr
ex his variis leéHonibtls baberi , iam fa:pius
per hanc li teram erubrum habemes colorem
a. me diétmn en.
l~c'
Cati volentes, At tertio diétos fllbuirides & hoc
dicu In,telligunt fubpalJidos. Sed cum vox indicet moArido autem oportet albo, vt galla, x XIII r:
\,elinll'llPfo s habcre pallol'em,cui permifium iIlum cIrc
alumen.
a.b i ~,fil:nto
tran[cuRt, Nam fi nigredini,hos primos
tut P,0 dlétos elfe aiundi rllbori,fecundos, For(.'lO igi D
Hxc eCl fanè antiqua leétio, guam difficulter ~x
planabilem nonnulli pcrmutan~
Cat lll albcdini minus efi pallor, iflos [ubuirides vo, hj brelliorem , l~j
10J1o-iorem facientes: longam gludem hoc paéto [Clïnh'~
er~tn
albi co loris homo haud ita mulrum fanguiben~s
A rido autem opportee albo ex naribus, vt g3.l~
t~ l, pr:td~lb\S
pro Al\lll 0 obnoxius efi,neq; magis,qnàm
la alu~cn.
Iplius vero [cntcntiam hanc elfe volunt,
p l,ab co fllbleuamr.
è
t
a
r
e
d
o
m
~
I
fangllin
em è naribus profilOdemes) vItra
o arum remitcentem crafTum facere
prrediéh ad!1uc ~ .Iocaliblls remediis c~randi
[unt. Lo.
P~ret
arida:.
calium vero 3uxlllOrum excmpllll11 dlétum effe aiunt,
II no~
quidem veUlS leétio en. Sabin i autem difcipu.
aridum medlcamellcum album naribllS inieétum. Sed
Qion ' egunt,Parum,fed,Brachium. dicuntqlle retragaHa,cùm alba non {jt , nonnulli ipfi adiecernm & a\ubra.ch"IS cauf:'
r gull1lS
" d e nan'b us
' ne ven<%:
Ci ~ lU tan
men fcribentes, Vt galla,alumen, 1fllld verc Hac aut
ernptlo
. . ."
Etura~
,elho nem prodeffc,l1on [olùm propriam fcriifihac , adc~ent
non l,nlllrta., tang<tam exile qllod
igere pInt~reas,fd
etiam vedfimlliœr nos intel
dam, arque lIldlgnum Hlppocr:lte , fi modo fi nificari
C1.1bito ~Clents,Brachi
remitte
hoc aillnt, per veram narem fanguis eruperit 6in illam
tem
,
de
venœ
in
0
ha! fcét, l\tlone diéhlm eife. Ego vero hlliufmodi vearidum medicamen efTc iniiciendllm, At feru;ta veteri
c_
IOncrn f:
1
"d
'
,
.
fi
'lUni prad
fil ~gUlS
leéHoM
e nanbus
, ob[cura 10cutio rcddimr. N:i qua: e:x n:Hibus
1111modICX
pro ue e fatls noui. Retrahit cnim ipfam lX ne
alba euacuare illbeat, ;lut purgare, aue concoql1ere atlC,
' ) .,. - ~ G illen.
Tom. Il.
A 5
j
•
V
)
/
)
, l!
�Galeni in Librum VI . Hippoc.
7))
fponte de{cendentia contem plari,o mnino inuentu dllbium, ancép[ qi eil:,ipfo Hippoc rate huic voci, Albo, A
nihil planè adiiciente. lure ieagi in hoc ip[o priml1m
interpretes di[cordes fuerunt, alius aliud [ubintelligen
dum e!fe exifiimantes. Et quonia m omnibus his, ifiud,
Vtgalla ,aduer[ atur: conueniens enim eratdic ere, Vt
galla, in ablatiuo calit., non in nomina tiuo. Hoc igitur
commu niter omnibu s repugnat, neq; ellieare quis po:teH narrationis incongrUltm, neq; emendare,licee [cripturam mueet. Sed nonnul li dicunt etiamnum ipG de
fanguinis è naribus fll1xU totum [ermon em elfe, con[uleréque in huiufm odi, adfiringenti medicamine vei,
in narem [anguine manantem id immine ntes, vfq; dum
fedato [anguine alba exiuerinr. Multa alia quoq; perdicunc in verba(v t mihi guidem vident ur)corm
per~m
pta,& aD aliquo for[an interpoGea. Cœeerùm mirari limultis,ita & hoc loco, eos, qui valde aucet, vt in~lüs
daaer Hippoo ratis verba in quicquid ipGs vifilm fue- B
rie,tran(mutant. Cùm omnes enim interpr etes in [ermone Hippocraeis [cripcum elfe [ciant, Ex naribus alba:ipfi mutantes [cribun t, Ex naribus albo. Multot ies
autem dixi,in ob[cur is 10cutionibl1s veriGmiliter verba mlltare fas efTe:fed priùs id ip[um dicente m mnc le
étionem mutare decet.
a,
fimm cft. Sed Dio(co rides hac clau (lll vt &. alias mul.
tas, in quod ipfi Iibimm fuit,comlltauit , vt tota orat~O
hniufmodi fit, ln acce [sibus [unt ve peril:repentes, qu,c·
admod nm A rcefilans. vt fœtido s ipuus crepitus efTe In'
telligamlls. Capiro qllidem & ipfe in valde multa [er:
mone hune côuene ns talem fecidn acce(sibus aliqul
perfire pur, vt Arcefilaus, aliql1i accelfuri rigent rugofi.
Muta rione scaue ndœ.
1
XXVI'
Et in aliis quibnCdi,& in Aphori (mis id cautiùS ?ixit his verbis prœpoucis,Mulcu,& repenté. Neq; erum
nobis aeris mmatio nes,neq ue à nobis ipfis paulatim fa
étœ,periculofa: [unt:[ed tantùm magna:, ac repencinx,
& ab
fanÎtatis amittendœ periculum interue. ~ocira
muc:rli
tis
his cauendum eft. Euieabimus aute ambien
cone:a&
taciones,domi nos plurim ùm contin entes,
riorum v[um adhibentes,io humidis quidem mllratlOniblls corpus ficcantes,in uccis humed ates: eade qu<r
que ruione ,& calefacienres,&: refrigerantes , cùm huius vtriu[q ue occafio fiterit,Sed in viétus ratione ~u
taciones cauere in nobis ipfis efi. Neque ab exrci~a[lo
nes
nibus [ubieo ad ocium, neque ab otio ad exercitatlO
rranfeuntibus,[ed neq; à lanandi infiletudine ad lauationes,neque à lauationibus ad oppofit(i , neqj ex aqua:
po
POtu ad vinllm bibendllm,neq; ex vini vfu ad aqu~
'le;
plane
fermo
Hic
r.
tum,& in aliis omnibu s fimilite
Cùm vener e vti incip iunr, aut hircir c,
l'XV.
ms eil:,iuxtà & ab Hippoc rate fœpius repecirus, Ca:e~l
c
fanguinis proflu uio labor ant.
ignoro ,quîdn am aligui Centiences dicant fubinrelltg (0Sanguinem de naribus facilè prOfllndl1nt non
dum efTe huic [ermoni,Mlltaciones cluend x, hanc
lùm œgroci, verum etiam [ani, qni eam :rtatem ag1.1nt,in
cem,A eeamm .ln A phori[m is enim ipfe inqlliens. Mu
qua iIlud ipfis euenir,quod hircire vocant .Ifii iam & ve
tllm,& repentè enlCllare,aUt replere ,ant calefacere" aue
nere vei planè pofTllne, Ac priùs quidem , cùm elfent
refrige rare,am aliter vtcunq; corpus mouere , perJCLl~
plleri,fanguine .copio[ o abllndabant, verum ratione in·
lo[um eil:,& omne multum naturœ inmclt.Aera~
cremen ti haud ita valcle copio[ o. Sanguis alltem ipGs
nullam mentio nem fecit.N equc enim in ipfis paulr~ e
C
ur.
tentant
lio
profbl
is
fanguin
al
reà
propce
,
eil:
r
calidio
labentibus nimillm naturœ inuenir i poteil:, NequltlltlU
pro
is
fanguin
is
membr
aliis
;
ex
puto,
co
iffe
At vos memin
qua curiofiore ob[erua tione indige nt, prœter
ve
naribus
ex
dici:
(emper
tione
r
u
q
~
n
appella
filluia cum loci
nia mendœ [anitatis prœcepta. ~emadourn
faclltnn-•
Ji
•
J •
.
,
ro,non nunqua m & fine particulœ appellatione fanguicum anm eempora pan aum mutatlo nem uam.
nis profluuium fimplicieer nomina ri.
Verùm hzc incerdum videmus magnas repenrè ln c~a#
e0
eperfir
m
trarium muraciones pati:at :rtatem nlll1am repn~
in acceCsibus autem quida
X x:v J.
p(am nouimns, vt puer die poftero in virum eL1a[~;r:o.
pu nt., vt Arcefilaus ., aliqui accdf uri horpaulatim per pubertatis,&: iuuetz annos tranfiell . a '/. %~lr.
"oi
renres 1 rugoJi:aliis vero poil inflat ur ventcr,qu àm accefferint, vt Dam agorx .
Cibi paucitas.,laCsitudinem
nec {itim accendens.,
no facl COs,
d' e#
repetillÏ,Ct va\de ma\è à muIds interpr etibus
1)(0#
s
cauenda
elfc
nes
mmatio
llm
um
vniller(
in
ntarior
Cùm
comme
ferre
omnes
diéta redarguam , xgrè
C{tl#
1
tuendU(1
ric, vnum ql1iddam ad naturalem Ilatum
longitudinem:fi vero non reprçhenfa dimitta m,med io
c~;an'
Rrop~a:
vt men~oriz
ferens' déinceps fcrip~t,
cria cantùm memor lns , eos ,qui haud cardo ingenio
~+
clrcUr:
cum
ne
nmtavo
entm
&
vtraqlle
po!lè:
In
are
leret.
diiudic
reliqu3.
nt
[unt, ab ilIis cxciraros &
•
f1
••
d'ois
vnJL1~
nunc igirur ira faciam, Hanc quidem vocem , Accefsi- D us aens , mm nOuror um iludior uèn, &
!ro~
la{sleu
&
Gris,
&
tem
pauciea
cibi
s,
qllem
radoni
ut,
aus
intellig
bus omnes ferè de coieu cum muliere
e
P
nobis elf im
priuati onem in omnibus quœ a~imus,
i
& eam vocem , Pcril:rc punr, de emiccendis
ad~oum
lIG!C
•
0
'
S
'b
po {jIca lU et. ed explanatores cibi pallClCate, 1 nÎ#
flatibus. A cque de hoc edam paulo an tè diaum efi,Sed
Verùm id, {l iea 11(uce"os,
&Ia(sim dinem tollidix erunt'
[cripntm eIl , Acceffitri aurcm horren . , r.
quod d~inceps
fc
r.
falfum eft, NamEltUICOIOS" b all#
eratHr
pro
aguenum
venerea
AliqLti
at:
fignific
tale
ddam
ofi,gui
tes,rug
' b l~S clcl !bJlÏo#
h
a ,cnn.
optimu' m fangui~m
mu l e~m
a~t
gredien tes,cùm incale[cunt, horore tentantur: qua raCitas lafSltudmem tollie & Gum cxtJngu. It. fe 1'.' udi•#
didicifiis omnes mali {ltcci plenos,
tione iam [zpiu~
eqlle lai SIC
'b
., ' 1b
' . r.
fi
De\w
IS , aut mopla lan!!UI1l1S a oranu llS,O
cùm vehementitls calefiu nt,horo re vexari, At nonnul
ilH
"s
inlibro
e
f
~
i
ie:vt
extingu
f
m
~
i
neque
[edae
nem
li pro hac:voce,Horrentes, Rigenr ,(cribu nt.quod mihi
era pel UlienS,
'Ad
.
'
.c.
v,
l,te
r.
edocUl
rattone
m
I,;lUS acmoru
efTe videmr , & maxima: {ltccorum pmtica ~er:a,
'1 "'
fen(erllne qui ira [cribllnt lnedia la(sltl1dmem, C?
af
cla er
tlS ,lOdlclUm.(tuare neq; vl\um initio coirus cigore
infcl
a
è'
'f!,'1
" lens, Ac 1111 p an 10 cxcrem
. Cxtlllgl
li lent.
fItIm
cognouimus. Verùm & hanc vocem , RlIgofi,aliqni
~CI
re o,e '
IatC
m
hominu
vulcrlls
nequc
ut.
qua:
ea,
conuen
faneur,
id efi ma\è olentes
h nC ,,0 J11 •
111 hanc vocem "«)(~Jlr
o .
.
ls
n
a e{udenCJ
.
,re.rmo
~
"
«
t
I
fini
à
corpus
prœterc
habitû
~I.i
19no~ats.
AIH vero interpretancu: ob malè
aeUJ'lJ
teOl
pallclea
clhl
i(lOtque
llInt:a
odoré
tJ,aduc
tetrum
Efi.men
quod
Attr,id eft,malè affliétos dici. Alii
la[sicudinem, &fitim eximerc. Efu1'1encem "edi8tUJ1
quibufdii altte venter in flemr ,fitprà po(pire nt. ~od
S~pius
r.
1
�de MQrb.VuIgarib.Comm.'I 1J.
7)7
d i a~m
elfe volttnt , qui indigere cibo (e Centiat. Atqui
euacuandus.H x c guidem i nobis obi ter 'reélè mederi
effet dicere, f:lmem fentienti paucitatem cibi A cupien:~t1s
cl iéh [Llnr
~ . ;RurfLlm vero ad propotlmm .
haud l~ temp~r
adhiberi, non fentienti alltem condttme reclplens,non rea c dlcam cxp lanatores affirmaiTe
cere.Slgnl1m efi enim ipfius corpus multitudine redun
attenuationem cOl'poris fimpliciter ob inani tionem fi~
dare.
ri. Diffinitiones enim dixiife OpOrtllÏt,quod {cilicet att x1 x,
0 mnts' extenuatlo
, 1axat cutem, d"cm de tenuatio tot,ius molis detr:l~io
quxcl â,efi, & collapfils,
& [ubfidenua, vel vtclmq; Ipfilm nommare velint:cra[_
diitenditur. Refefrio è cotrado curis corfitudo vero è contrario in cumorem ftlbJatio cft. Nonnunquam igicur debilitat:t carnofi generis f.'lCllltate , &
bugatio concidentis, exteniio refefrœ civitio[o [anguine in arteriis , ven!fqi inclu[o :lttenllatio
,o:rugoCum,lreue, vtriu[q; iignum rubbi- fit, plemnqe vero ex côtrariis cra[situdo. In v;i[culis
lIO[um , fubrubrum , fic & detraaas eiTe quidem
pau
c ~s [anguis remâ[erit in carniG nutricatio~em
difrbl1tS,~
~erd
ben; adult:e fint,& per eas to
O1a~ms,
graciles auten1 [ur(um trafras,
tlllS moles cOl'pons l1cr~em
. Nouernt
allte id quo.
& clrCuntentas , etii quj[pialTI non arbi- que mangones, cutem [cûlCet t!:arnoGs
particulis circu
tre~
propter hoc, [ed earne ereata
poni,& naturas quafdam corporû agnofcUt,qux in mo
B lem excrefcere pra:tenta cme non valeEtt. Nam ipfam
fient
[ummis digitis [ur[um trahentes <juoufgi à [ubieéta car
D~tniro
explanatores ob(cura verba,qux nullus ho
ne di[cedat,confiderant, & eou[qi fingl1la emaciata cor
tno tntelligat,folos fe intelligere profitentes,qua:cunpora [e reficerc poffe [perant, quou[q; cutÏs protraéta
fuerit . Laxa enim cmis in extenuatis,extet:l in crafs io9uelv l ~ro nobis omnibus perfpicua [unt,[olos ip[os nô
lIlte 100er
P
fi
,.
1";
.
,
,
ribns effeais apparet.Porro extennatÏones multis de
b'
b e, ropo Itum 191tlll'lermonem mmlme am.lguUtn mllltiformiter diHrahl1nt alil1s aliter ipfius par
cal1fis proueniunt, fi guidem alimenti penl1ria,exercitaticulas Cccn'b ens atqi commutas
~"b'd
tiones plures,&vigilia, & coo-itationes,& dolores, &
& omn! us CUl enter
appatentia decl~rans
qux maxi~è
omnium ip[os el1imorbi coUiql1atiui , & di [cuITorii,pra:tereà el1:tcuatÏo
tare op
'.,
.
h'
in
ortebat. Efi emm Hlppocrau [ermo de lS,qUX
mulra per aluum,per vomicum,per Îudores,per f.1no-l1iIl
,
.
& enis profl.uuium extenllationum can(x fimt.In!hur:rio.
nu Corpor
'. e nouro
con fi'
plclUntur
per tenl1ltlOnes,
'dtrltlones.Sed nonnulli neqj quid tit tenuatio, noffe
nis :l.Utem vnus modus efi,omnillm viJelicet, guibllSfa
V
Il
' •
r 1 entUr
' , tantum ab eH,
vt omn!a
1111'fi'lS elll'd enter appa
ni egemus,collueniens modus.Ifla vero film, \'t ip[e in
entla
r
1";
"r d
fequentibus diétl1rus efl,labores,cibus, POtus, fomnns,
nu
. ' lllt'Ip10rum
caulas
perClplant,le
tamen fi'
en te
cu at,lollem per ellacuationem pra:dicat. Aliqui fiue eua
venus,Iraq; cùm multi modi extenu:mdi co rpOïis {int,
na atlonem,illie tenllationem dixeris, nlhil referre opiomnibus commune efi primùm quidem cllt::: m b xari,
d ntllr,. Verùm hoc digno[cere non efi magnx cuiu[- C pofieà vero perdl1rante macie di Itendi. At fi illi [;Iccedens infiauratio faéta fueric,contr:lrillm <lccid et :djfren
pÎa~ fClentia:.Igitur multi halld modica fanguinis codetltr enim cmis.Cau(as verO ifiornm iam qaidem {a:tr !,edundant, gracilifs imi tamen fllndicut alii è conpius audil1ifiis, veruntamen & in prx[cmù {iunmarim
Ctl~dro
crafsi,fed. pallcllm habent (anguinem. A tq; ego
1";
'
•
perfiringemur. ~aprote
cùm memoria compleaafi 1 am nUl l'lercnlx iam 08:0 meUles
purgatlonls
men1"; ,
• •
'r .
,
Ir
mini,qux [a:pius in vtribus, & vcficis ccn(pexifiis, rehrlla:d fi.l pprelslone
labor:ltl, extenn<ltllSlma cum eHet,
.
breUllSlmo
'r '
pleto enim interiore cauo c ircln:
c nd~tar
,:oriam, euapran ex
, lgllO detraéto [anglllne,
rempore
r1Ll
cLlato re1axamr:eodem modo & 111 ammahbLls bene {a- .
d 0p m habitum refiitui ficut & alh~
non pancas eo
o-inatis difienta cutis,in made confeais laxa confpicic~ modo ad fanitate I edl~xi.
Sed quod illi mulieri ac~ur.
Nam ficllt liquo r in vtrem infufils eius t~ r gora
cô
ql\ , ~ne<]u
enim erat ignobilis) fuit valde cclebre,ipfi
tendit,ita carnes mnlta: procre:Hx cutem nolham cirVtil' e refciffa vena & medicis ex eo remedio fururam
Itatem fi • '
"
'b
n" ' ,.n<;>.
eum [e ipCas obcendunt. Atq; id euidenter inmeri licee,
nlll\i " l'mIter polhcen vercnu us. ~metla
pinglles [cilicet omnes adeo tenCam' cutem hl tx~ nt es , vt
lieri rnIhl,aducr[ari al1debant, non [olùm propter mllr detJam
'
.• ex vena:
eam quis appra:hendens nec minimum à [ubieals carfC&iSll'Iac lem, le
proprer .lOappetenua
lllelio lle fecutur:i effe noxam affirmâtes. Profeao hçc
nibus auellere po[sit , macros autem adeo laxam, vt
lis
elH
-,
'r
r'"
P
longi[simè
guis ipfam protrahcns acu traiicere fine vi
dici B' oglOl'l lermOne 'perleql11,ql1am verms roHm fubieax partis vulnere quear. Ha ae nl~
quidem
COn ,lppOcrates mentione fecerir,diligenter inuenire
arI,
V
cr'
li"
d"
r
'
" ,
D
omnes
fere
[ermonem
reétè
imcllexeriic
:
(cù
in
co c5dici d
~lm,vt
upralam IXllxplllS,reCetlores me
mrbati
Cunc,quod
[equimr
hxc
verbl)
Omnis
extenl1a:t~r
' tnagls [ophifiica do8:rinx [peciem defl.exerut.
feau tlS ellenicl1tia diligenter ob[cruare,& ip[orum aftio laxac cutem.Contrarium cninùb ipfa fieri nC~ : Ult.
~ocira
n~uli
de r~fcjne
\ erb:l illa! Pofiea cirritl1r ~)Clrafqe,x
qllibllS cUl'adonis inuentio acquiditendimr,dlaa
elfe
eXlfillllar.
Neguc
amUlldu::: nun t
tial'~dgre
negligentes. Etip[a vero pel' experiens
G
p
i
,
r
n
j
q
e
~
h
u
[
d
o
l
]
<
.
,
j
:
{
r
e
1
l
~
a
vbi
ait,
o
t
a
r
:
l
i
f
n
~
ec~
tlell'l ~tlher,quam
memoraui, confirmata cll:fi guitrario.
ErIC
emm,fi
qUIs
lp[Oru
expbnat'OIlJS
mrclleau
pone~lO
~ie (anguinis fe[quilibram detraxi, rur[um
feqltatur,tal}s fermon~s
fcntei~
: ,Omnis ~ x t e nuatio
la '
fcrni\ 'b le hbram vnam, tertio vero non nmlto plus
xat cutcm,clrcllntendJtllr contra 1l1{lauratls. Infiauralegenl ra,crant enim vncix otto. Sophifia quidem hçc
tio ver~
conrrarium fa.cere apt~
efi. Sed primG. guide
\'Ilcia~
qll:tr,et,qnis ex Grxcis vnquàm libras, aut quis
ipCllm dlcere p:tr erat , mfl al1ratlonem non contraria
cohib' nonunallit? Medicusvero & quç alia figna prçter
, eN'
,
[ed contrarIllm raccre. am cllm vnum de cxtenllatioIliaig;:oS men[es, venç [CaiOlle indicenr,Ccire auebit.
ne diéHi (ie,& refeaione vni comrari,un dixiffc ratio
tians q:r ~ ego reccn[ebo, [ophifiis , vt valeant,l111npofilllac.lgitur fi extel1uatio Clltetn laxac, cam j ificnplen~
cOlnlam.ccilicet ipfius ve nx eminebant fano-uinis
'd
r
'n;
r
\:)
ore
h
d~re
infa~lrt
: >n,e decet. ~o{teà
v 7ro ,déinceps hoc di
CI &: col,
UI a:,relCI 0 autem valculo,liquida: pi
xlfe.mani~
vlde:ur , cum exphCatlor , apertior, ac
Ob idipofie, & cra[situdine fimilis Canguis emanabar.
Um [anè mlllto magis virus fLLic largiter effe
bremor fic raits orauo) Ornois extcnnatio but clltem,
infiau1'
rne1~s
id
. ,°
�7)"3
·.
7 60
Galeni in Librum V 1. Hippocr.
inflauratio c:ircuntendit. Q:}id igimr efl,guod àb ea par
te fi"'nc
: ltur~
'lux dicit, Pofid, circuntendimr? Nihil
atiud. fanè, t1iü id ,quod ab omnibus intelligimr • quàd
pt:imà fcil~et
111 xte?llltionibas cutis rela~t,
exten
dttur pofiea extentlatlOnc manentc, & non 111 ll1flaurationem tran[mutata, At in inflanr:uione contrariu euenit, ab initio quidem cmis obtenditur,rempore amem
fuccedente laxior euadit. Hœc profeétà,fi adeo curio!è
vt Hippocrates, fenJlls apparemia ob[eruaflent, ita
tleri vidiffent. Primùm igimr vobis in memoriam ea
reuocans,gux [eoui confpexifiis, poflel & apparentiii.
cauras explicabo , lllorum Ïtaglle remini[camini, gui
in morbis contabllerunt,prz[enim in rabe, guœ coo1buila vocatur. In güibus meminifiis clltem a::què ac ari
dum corium, fllifI'e diflentam. Sed guid mirum in illis
logiori rempore tabefaétis cmem difienram apparere?
Q..!:landoquidem & nonnunquam primis diebus id cUenire [oleac, Dicit ergo Hippocrares ip [e in Pra::[agiis
de his, 'lux mo obi initio elleniunt, [ermonem faciens
inter aii:l f:!ciei Ggna, & hoc enumeras, Curis circa fro
tem dura,& contenta. ~àd
aurem ob inanitionem id
fiat, docens ipfe déinceps fcri pGt : inrerrogare oportet , num vigilallcric homo, an ventris deieétiones val
de fint liquida:, an rames aligua ip{llm vexee. Ca:terllm id ab omnibus mcdicis Hippocrate poHerioribus
tangl1am vno ore loquentibns con~itlr
, ob immodi cam euacuationem nonnunguam {enGlem , nonnnn
qllam [cnuls latentem, [olere eil1{modi [1ciem clladere, qllalem his verbis pinxÎr Hippocra teç , Nau\s aClltuS, oculi caui, te mpora collap!a, aures frigidx, & co
:'l
& aUrtU111
.
.
.
r.
. Clrca
,
f ronpU1I1X
1I111ertX
, & CtltlS
traClX,
rem dura,& d iflenra. ~lOcira
[enfll nos aperrè do ce
te nimiam euacLiationem,conrrà gU3m moderatam, in
cute affeaum parere , ir [ornm ratio veriGmilis gnidem,non t~men
vera compra:hendimr:Cllm dlcunr,ma
nentibus affeétum produccntibus caufÎs ip{itm ad con,
j ' non COnr1l1g1r,
, , E'd
.
trarmm
rran (
mutan
III enter el1l!11
'"
c
l
'
"
L
'
tran limman 111 Immo erans CUaCllatlonllJllS cerl1lcur:
fille ipfa: longiori tempore [enfibllirer pcrdurare 110r
filUe pel' vIas
' /-en Gl1 )llS OCCU 1tas, per e1Igllatlo"
lcamur,
nem [cilicet,am dige{lionem œgrotanti!1m effjcianmr.
Anrequ3m igirur ad ip[am cmis [ubfl:mriam exhalltlio
, penn
, . de atque Hl
' ellaCUatiS
"vtn
bliS, & lacr
peruenenr,
cis,& veGcis cuti~
\axiorrcdJj mr: Illanicione aute peidurantc tali s ('fficitur guai es aridx ve{icx,:ltt}lle cori a,
Gua: prx duritia extendi non )0 {ftUnt. Talis verà & in
vtribus,& in veGcis cutis eff"éh videmr, cùm exica~
ta admodum flterir. At v(que dl1ll1 humida Gt,& mollis
in i ntcrno callo aliqu id {il (cipit, iter ül11CJue dimittir: ft.lfci pi~ns
911idem, cùm Catis expl ra fi~e,l'
dj(l~niru:
cùm 1I1al11tllr aurcm, relaxamr. Reac lomlr Hlppocra
Il
'
~
' , 0 ml11s
' extenllatlO
.
, 1axar Cll t cm, pO Hea
CHClltes d IXlt,
denditu r. 5ic enim & ficri viJcml~
, & ialll call(1. diéta
efl. Ac bene Illud gl1oC)l1C adiecir, inflallr:Hionem contrari:! facere: nam ab inirio extendimr curis,intcrie8-o
déinde tcmporiç in rern:t!lo efficitl1r laxior. Cùm cnim
r.l'
fi.
' f'
l ' narura 1~ Ir, atqllc an'd'IOr,
l\)e;~
Ip
1 carn 1bl\~ lunor
poO illas & in extcllllationiblis ohdurc[cir,& in in{lau
rationibus rcmoll [cit,Q!,!ando i tÎwr ip(arn Juram,&
hm
l ' cx~eprJt,
. " prtrnUIl1
. , cart~es
, e'
xlc,Cata~, 1~ {
auratto
adangens ~pCam
Illrc protendlt : procedcnre vero rempore,& IrCa cutis I1lltriml'ntÎl fllCcipi nç, hllmid ior , &
mollior fit,pr6incle & iterû Ilxior r ddimr guéadmo
. &,pc II cs :l'lila madcfaétç,&oleo,:lc
'
r
d II m a~1 da cona,
le
uo deltbuta:, Hxc Itaq;, vere il1l:d.,arq; apcrtè ah Hippocrace enarrara male Illrcrprctati flwt,ob earu,de qui
bus eh: prœ[ens fermo, reru
ignor
~ tionê.
Sed qtt:C ,re-
A quunmr halld xqllè nota,& forcafIe deprallara manlt:ilè elfe arbirramr:quanuis in ipfis explanadis haud ~I -
nùs, qLlàm in prœdiétis di1Tentian t, & antigl11s letboncs permutent. Verùm vr dilucidior oratio Gr, Gng ulas
fermoni s panicnlas [epar:ltim explicabo, Cmis cO: rl1 gatio conciden tis,exten1io rerët1:i. In extenuaciot11blls
quidem laxari cmem priùs, qllàm ipfa in propria [l~fiantia aliquid perpefIa fir,in refeétionibus amem exte·
di', & exiccaram temporis inremallo in contraria p~rmUlari, [uprà copra::hcnfi11n efl. Sed in hac parte ip1t U ~
conj
J~nt
is corrugationem fieri inguit, refeax ver~
extentionem. Rngoulm gllidem corpus, & curé Gra:~l
nomi11lnt.gllx in rugas,& plicas contraéta !imt, vt Vldemu~
in {eniblls,& ip[orum affeéHi corrugatione. Cor
rng:uio verà aligna & in iutleniliblls corporibus, appl;
B rcr,cùm vena: occulrx /lll1r,& extel1uatœ,& maxJrne C.l
dj[sipaco in ipGs abllndanrc ['mguine medicamen a110C
rœ,adfiringenti[q; naturx guifpiam /llpcrdederir, H,llC
autem & in clIre cadenrc afteétu creari dicir, id dl cum
ea,qux inrra ipfam cmé habelltIJl', pallciora effet/a (il~'
tunc decidic 111 Cc ip(am refidens ,Sed cotrariû dus:t e
étum,cùm in longumladtmg; excrcucrit, exteofionem
homines vocanr, Licet nonnungu:l eLleniar, vt ta!lIUOfimodo fecundnm longum allt IaW111 extend:nur, aC r~ 1deat. Ven'tm in prx[enria de exccnfione, & contr
~a l() ne, fccllndii vuamqi cmis dimenfionem flans ferma
inreljg~ts
eH. ~àd
iÏ ql1is han~
proGt~m
c1~l;:
fllLun reae 1!1rellexem,non aclmod u bac e~b1t,
H,
rens,lxl1e, vrriu(gi fi~p.u
[ubbilio(um ulb~rt1,
oO~
Il'
1
R
"
,
S
d
n~l
l ,egunr~
ug?ulm,lxue,vtriu(g; iignt.l!1l . e -9 110fir
nlam In ante poilta clauftlla de corru!!atlone [crJ~
,
C rationi magis con [entiens elfe videbt!~r,
vt nuOC P%5
rens,diétu Gr, vr Hippocrates ~,ecié
in corrngaeis fa é
horrcntiblls fimilemelfe demonl1ret. Similitudo au t
in cmis ina:gualirate,ac veluti a(perirate con{j{!it ~o,n ~
" ems partlcl!
, \'IS dep relslon
r. · 'b US,11011nll Il'IS extl: CJO
nu II IS
' 1'
.
li
ri'b us apparent!-b us . r)"~d ~a
0 cnlm
pcr e:'Ogua,
v",IdehoC
terualla in rota cme id fâtlum fllerie,id [ympro ml ..,;1
.
T Hg;
f 1'II nd mente conl p
"'aéta;'"
l'or nomtnatur.
lro,C~
'0- ris tr5gnilirati huis corporis il:ulIm arsintJ,~
8t
ximè incœpta: eius inxgualitari borrorcm. Irl! :~btlS
. V t marc quu
~ Z cp hyns
' lp
, _ll
li l11 t~ Irb:l tl [cà
poeta ,
1I1ql11r,
h?ITer. Lxuiras i) mr inHam:ttis corporiblls lodl, ef O
veluti horrens con tl-à [c[c hJbcnr ibus vtrumg lle " eq'
ipforu vtrill(gi G'!nu efi. At no vrruCJ' - , atnbo nlr11 ,nfi J11'
ambo Gmul \,triul'-I;' Eodé quogi mo~l
& (llbbilio L1~
& utbl'l1bnl vtnll1'1i vtrillrg G3 nl't e(t/lbbilio{ttt11 ~j.
tenuati, ulbrllbru, infiaurati, E 111lcjati ~ cnil1l corpUS de
D liolÎus rCllditl1r,pïOpter cau(as macicm illfcrel?res 'ute
guibus anrd nos 10(u~
te~ :1lId iln~.
S~(l'Iinoh
a, 6,
rI
CI '
-J
"tO
CI'1 '0 re (-C\;lIS,atqi
inf1auraris,
N 5 ncg; bene
eo ll '(cf'
ne optimo f:J llouine corp1l5 valcrct. Ad ieBa v~r?
'dit
mO,nis calci ha~
parriclib. Sic, :lligui c5 (~glêrsJc,;
fac1l1nt,nonnlllli huillS finc1l1, V tro'1; enln1 mO jd~
flanariol1 c1l1 [1ccre [)ofTiIl11l1s. ~oci.r:l
de hoC 9l\ , C~
llrla
· r' d"llecrr. ïC non couelllt.
~
, SI
at
)OI'JOtC
Ct aell"glle
C
1 SiC,
niaml\~,fh
f~éb
(cl'monis il1~jm
ab hacp;tr~
c l~'
(LI(I)
facicnres, glloni.1r1l plmimis cRc
' ,1:ll1:1toribll slJe .1 1
;5
v~
1 .J
f::\ccrc vtfurn
' " e fl :(jlcuetra:~ 1
fi
c e ll1al11(jl11J S , <TraCI
"protcJ~
1'0 {ilrUlln traél:ls,&: CirClll1tClltas , & 1 non J-J
(3(1"
qlli[pi:l111 arhitreru r , (ed carne creata id fit. XCrttl1r,
cft anci'lua ]"dio. Il'(1111 vcrà 'llIidam com n1tLc:\ l~d ~
1.
•
f. .
gue l1 ellc
If:
a1"
Il orelllOrem, :llii longiorcm .lClcntcS ,
modum Sc Sabinus ira tèribens: Sic dera~:cils
longos,grlciles, alios vero fllrfillll traBos, V t qllide1ll
1
�de Morb.VuIgarib.Comm. Ill .
quidem & Iaxari,& longos appare re,fed bene nl1tricos
furulm traétos elfe fi<7nificet. At Rufus & veterem le- A
éHonem,& antiqui orG interpr etu expbna tione aliquid
Sabinianœ côtrari um edoeen te retinuit . Vnlt enim bene nutritOs ad inferiu s,emac i:uos (ur{um ver{us attraaos elfe. Huill[c e aute rei fenuts ipfe re(Hs 10cl1pleti{fimus elfe videtur ,dicent e Hippoc rate,Q !!iuis aliquis
non "tiq) arbitre tur.Na m cùm pr.rdix erit,ext enuaris
lalCari,bene nutriris circunt endi curem, priori detraét as'
~(fe lllall1mas,fecundô {urfutn verfus retraétas accider e
Inu:nies. Et propte reà ailtnt, ~anuis
aliquis n5 vdg;
-arbttretur. Id [anè tangua validiCsimam radone accep.erunt vetr~s'
Ï"nterpretes e~pirc
Glauci as,& T~ren
tmus Herach des.Pe ream emm fe demon ftrareo pman
tur? Hippoc ràtem in eorum fenteht Îam de(cen dere, vt
venGmilibllS dogma ticorum argutne ntation ibus ne~l1aqm,fd
foli per exp:ri~am
co&nito & euidêti
d~:sfi
t adhlben.~1s
& lpfum eUldens fine con- B
ne prolatu vtroqi modo falfum
fit, fine detraét os
effie&laxari tales in extenn ationib us, fiue in {uperio ra
e e retraétos dixerim us . Ergo id ipfis primu aCllratè
Ir
,
• • •
ftelCplor
• atum elle
oportu .
lt,cum
emplrIC
ls,qUl• renl* fcen~lt apparentium ob{eruacores ac memor es (unt : tum
~gmatics
quonii eorum qL1~
{imt, non eornm, qure
no
[un' '
' f l . . ( ) 11 'd
. .
r.
t,'pfos cauras reddere
opus
eu. ~1
nam Igltur
lit [en fiu '
,
.
l
'
lieribu 1abPiipares,ego exp~icabo,lm.\I1
pedr.mu :IS mltobll s. ~ eruaue rim,&: l non pancls ~Il I~ln:
non
' r ;trlclbus modo, verùm etiam ab altis 011111 ell1(mo
dIlclent"b
" r fi'
.,. enarr
1 liS. H :t nanq; ma<1ls
vere len L11 patetla
ant
quàll1
,. lUI
r.' ~
d
"h'
& h' • qUI. Placltl
amore ecepu 111 IS ca \'Igant,
tn:1~lur.od
itaq ', accidit eiu[mo di efi:Ma~.
ln t~hs
plen:e fecund nm omne interuallu01 augefcuc.
nG a tum enim , ac lamm exmbe rant, longior éfg; cert~ tltr.At fi ab(qi Iaéte in tenuita te,& crafsitu dine tan- C
tn JVt & alia membr a permut anmr,e ode , qllO & illa,
0 oafficiuntttr Prin;o quidé cum extenu anmr,r elaII at:r
\
'
fil ,CUm vero cralfefc unt ma<7is extentre. Sed proce[ 1telllp •
, 0 "
'
.
dori s
contrar ili fiamm
{i\CClplllnt,b
reUlOres qlllelll
ar
f:
.
"
• re[e
C é' .
"'b e aéta cllte euadête s long,or es aute In
tIO"1 lis,
'
1 l ' .
"'1'
,VC,
& 111 ve.., ISp . antea diétl1m eft, humec bta. ta pane
'
r~mo
laxantu r poRd. contrah untur. E
go qUldem
tnm1s
'd
'...
.
• reCetrlL1
r. ' &
r' G
adi' elll enter cotmge ntla
1, caluas
Ip 15
voiC1 ..Explan ator aute l111llus id fecit,fe d prout '-Jui{q;
'Lt Uerlt li 'b
. m d"
* d 1
Claud ab cri ens propna
em delcn~mra r '
e&c ~ra.
ptura fi re :Ultem & contrar ias exp anatton es , lC~'
qUid~'
erm,onis mutilas ,& incena s atmleru nt:vt qll1Ctus fit. ICat aliguis ,partim verLlm, partim falfutn diétubus e~Il3.mis
vtiqi,c ùm laétis plenre fitnr,gr andiori Il\acre~éts,ùm
vacu:t, minori bus:fin e laéte vero,c ùm
craffefc<:,nt) ab initio laxatis , déinde contraé tis: dum D
1alCati ~t.uem,ab
initio retraél:is,pofieà paulati m re<]uàd \~tn
& iuxta hoc fit rcnutri endi difiiné tio,eo
telll pa I<JIli reficiancur priùs,<]uàm ad tantam tenuita .
~liqtefn,
qua prre ariditat e cutis dil1:endamr:
1P arldltatem enutriu nmr,ae recrean tur.
fito
ma
~ ~ ~.
fent~?ls
Idugtlla mani feaa, venoc confp icux.
fc:mon es claram prœ fe ferunt [cripto ris
verbis , in quibllS hocc appare re velint,
dete&a non fit. MLllti quidé natura macri,&: iugula
SieUt ec a ent,de venas extante s,plena (que fanguinis.
tantes, ~traio
alii neq; iugula, neqi venas hahent exPOl11rn d·~emaou
aute namral is huiuCmodi corqui pr~tl
confipi
cimr eodem modo & in his
b ... cr erentia
n
)
,
a l!11dant a.tur:~
aut cmacia nmr ,aut cra{fefc\ll1t, &.
,allt egenthumoribus. Confiat cnim incxte.
elCprf~an,th
h'b
,7 .62
nuato corpor e l'epletas venas (anguinis p terunqu e corrupti intra ipfas incluG copia oftende re. Sicutl de m~ ..
liere,cu i menfes retenti erant,p allio antè diceba m.Cœten\m miror.C apitone folum hnius (ermon is verba ita
fcribe~m,agn
:cpleti o p:uens efi,.venre per(picnre.
N 'lm il ita (cnpeus tnnenm s elfet, <]ll1d necdfe fuiffec
omnes interpr etes enm in clarior e tranCmutalfe?Siqui.
dem eorum , de qllibllS ambi~ltn,
fcriptu ras facilior is
notitire cau(:l tranfinutanc . ~ilet
codicem nulltlm
i~a
fe habere inueni, cùm multos tame ob id ipltlm euo..
luerim ,antiqu as fcilicet leétion es ab his, in qnibus
omnes côfen~ilt,4
di!fentl1,gur~
cltpiens~
'
Cùm o~nes
Igltlll: explan atores, & omnes co~ies
eall.
dem leétlOne :habean t,haud reétè C-apito _ipfam perom,,tare aufils eft , Sed for(an & ego malè ipGus ab initio
mentio nem feci, cùm omnes hniufm odi in lettion ibus mutand is ineptia s 'me in explan ando omiffil rum
cffe prxdix erim.In fequentiblls igitur id me à longim dine abfiine ns.
Prodi cus febrientcs interficiebat cur- x x xi.
fibus, luélationibus , foribus cali dis . ma-'
,
lu febriculo[um inimi cum fami, circu itibus multis,curfibus , friétione , labor em
labor e,ipos .
,
, Et hrec verba aBus aliter tcribit: nonnllt li guidé ver~
ba ba:c permut antes, Circuit iblls,lll étation ibus,nô nulli
vero ab initio,l uétatio niblls,p onente s:aligu i e5 vocem
eximen tes:aliq ui ab initio, Fami,a diidentes. Circuit Us
fanè vocat lentas deambl llatione s in lôgil1s tepllS ~ro
dllétas, vt in libro De ratione viétus in aClltis ipCc inquit, tardnm mllitu circltitU deamh ubffe. Seclet PlatO
Prodic i memin it, vt in mulds, deamQ l1btipn ibus vtentis . ~emauté
nunc Prodic ü memor et,vtru LeonriG,
an Selybr ianu,ql l\rcre lLlpenlacuü ~fUn
alio enim (ermone hrec omnin o percucn rrinms. Nnnc vero hiftoricas qurefiiones traétare tepus nô e!l,gua ndo non nu 110rum explana tionibu s nô paucis pr:ctemiC
~ is , (atis habemlls,fi nofira oéto vol~minbus
ab{olll erimus . Sed
eur Prodic llm accufet ,ipfe declarallit inglliens , febric111o(um inimid i effe circllitibllS,&: fami. Confta t aute,
qllod & reliquis enumer aris: nam & luélatio nibus, & .
calefaé tioni,& friétion i,febric lIlofitm aduer[a rium eft.
lta enim ea vox, lnimicu m, intellig enda e!t:gl1oniam &
amicum per tranfla tionem dicere confue ueruot, proprium, ac domeHicG • Inter vtrangu e amcm diétion em
ha:c, Malum ,poGta ab al iqniblls in calce prioris {ermonis [cripta eft, ab aliqlliblls initio fecund i, vt vna fiat
orado hlliu CiIlOdi, Malum febrjclliofum inimicl1m circuitibl1s. ~Iàd
ame fehric:mtihlls deambu latio,& cur·
{ilS & forus calidlls,& luétatio, vndiq; c310re in corpo·
re ;ugent~
ofjciant,~ml1erg:
it; arti.s operibus vedau (i\l1t,prxccnt, ProdICl1S vero no ratlonalel1l
modô :lllxiliorli inucnti oncm,f ed cdi empiric am ob.
[eruari onem ign()rare videmr . Negat enim ratio labo.
ri laborê mederi ,hoc eCl,noxx nox~m)&
malo malllm .
Nam contrar ia,l1o GmilIa,infcltanti vido adhibe re allxiliacO llenit. ~t il.le fimilia adh}bere vidctltP , fiqllidem & lll1bul:lt1ombns, & Illétatl one, & friétion e, &
fom c:llido , ~ fame vtimr: pCl" fotum amem calidllm
omnis ab extrll1[eco nos inuadcn s calidita s Glle ab
igne, Glle in balneis fiat, intclli<7 cnda eft, ~inetam
fames pra;ditèis adller[a mr. Vbten im faml!s eCl laboral-C non conuenlt, • N on [olùm amem daufitl::c 'initio.
-
-,
~&
1
�Galenî in Librum VI . Hippoc.
v Cg; in finem quicquid libuerit fcribût; A
{ed & ab in~o
Cxterù m ego vctel'es [cripturas , etu diff'iciliùs explanenmr , fempel' eligo . Sed vocem eam,qllx vltima in
propofitis verbis [cripta efi,Ipfis , aliqui [eqllentis [ermonis initium faciunt,nonnulli prorftls abiiciunt. Si"luidem n'ihil plus,quàm antè diB:a,edocere videmr.
xxx i 1•
Vena 'tum rubor ,liuor , viridi tas,la terum dolor es,lax i.
•
Dixi vocem,IpGs,in calce proximi Cermonis pofitam ifii poff'e pr:rpo ni, vtfermo taUs reddatur ° Ipfis
non reétè à Pro~
quos prxdixi. Erant aute febrict~s
ientes deduconuen
us
valentib
dico ad motÎqnes bene
non omnia
-it
contino
habere
8:i. Hxë;q ux nunc didt,
rubor vnà
à
e
~
o
p
enim
eg;
N
s.
{dlicet fingulos homine
dq;
vnuquo
lide
reoSiql
confifie
liuore;& v~ridtae
~um
feqlliles
di[simi
a'ffcétus
&
lfiorum'duo rehqlla tallit,
B
tul'. Nam vires mediocres,& optimu Cangllinê habentiblls,cùm exercêtur,aut per [otus calefiunt,rubicllndum
corpllS euadit.Sed imbecilliores, aut vitiofis humoribus repleri,liuidi finnt,ac virides . N onnulli verbis his
vocero, T umor'es, prxponunt , & clau{ulam talem
ha~c
faclUm, Tumores, venarnm mbor,liuor, viriditas, Sec!.
quod in extremis verbis dixit , Lacerum dolores,laxi:
nonnulli veriGmiliter ita mutarunt,Laparx,id efi, ventris dolores,hos importunè exercitatis (uboriri volentes, Veruntafl.len omnes interpretes hanc leaion é ao-no
id~f ,.
fcunt,Latemm dolores-laxi.& intelli!~ mnt laxos )
s,
dolore
e
tenhon
hl
e,&
egmon
p
me
fi
Nafce ntia hulce ra,& tuber cula febres" ~x1,
non accid unt, iuiudica ntia:q uibus h~c
dicacionis caren tiœ:' quibu s aliqu id inrus
, & velocifsm~
relinq uitur , certifsm~
r-ecidiuœ.
. Et hxc oratio priori ,contigna in [ecundo De morbis vulgaribus [cripta conuenienti declaratione illu..
fi ra tu dl: per primum in ellm librum à me editum com1';
memarium.
ttS
Rotu nda fputa deliri um fignificant,vt
.'
in pleno .
'
Sputorum rotundoru veluti matcrialis caufa crafsitudo efi,atq; tenaciras humomm in fibris pulmonis c?l
leétorum. Cau fa veluti effeétrix efi loci caliditas, Et ln
quibu[dam febre vacantibus id fieri vidimus,ql1i,per
valde longum tempo ris interuallû nihil mali pad Vl~e
bantur::mamen iil:i omnes pofieà phthifi contabl1er~.
fi fputa hxc nonnunqLla in febre vnà curn alus
~od
••
fignis delirium fignificaneibus adfint, aliquid & ip{aad
fumrum delirium prxCagiendllm fadent : Alicer ~ro
minimè. Ne igicur hoc [010 indicio ad prxdicendllln.
faniam confidiro.Porro in{anix propriam nocarn ~re:
quenter audiuifiis. Diximlls alltem & id in nofiris !Ibn
n
Prxdia ionllm cômentariis qllod caliditas Hiis adiu th, ad excitandam in{ani;m aliquid facere potefi,caput [cilicet exhalationibus replens: {ed ipCa per' ,Ce""ne... r '
tlc ft·
quaguam 1'd onen lOlamx , & prx[ertim phrenl ,", ,"
gnum efi, Prxter eà & in fehriû [ummo impent,quol~
Sin caren tem os claud ere,ta cere,v enute
XXXI II.
m efi,mlllti delirant, In propofi tO :t ?'
replem
Capllt
ere.
induc
um
tum cum potu frigid
III
fermone in guibufdâ codicibns calci additum cfi, Vttes
re
'
tOtam
qux
l
,
' V t p en foli, & C)nicungi interp , CLI'l
Hoc fcripfie Hippocrates ex: iis vnum
& 10
a 10,
C p1e~o.
1
,
vt ctiam Sabinus,loc
~robauent
febriemium curandorum ratione in mentem reuocare
hanc
em
leétlOn
'catiS
,
'
UI
• r.l
Il.
CI
cuius
{ed
nt:
dixel1l
elfe
len
nomen
qlleant,& id iplilm Prodici in cul'adiç febriendblls inIllluam
j
t $t
fdcÎam demonfirara valens. Neq; enim ea,ex qllibus filocus ifie effet, {ermoni non addiderunt.
ciéatÛr,fa
extingu
titis
guibns
ex
ti,fed
calefaé
vt
tiant,
Sanguifluis venis labor antes neq; /110rqllidé motibus oppofita
[unt ~ero,pima
da {unt. ~xc
qUles, (ecunda, omnia reliqua ex
bo laterali,neq; pulm onari o,neq i pha~"
~orpns
la~ornts
&
le
qUlbus febnlem affeétil comitantia mao-is miteCcant,
dœna,neqi inflam matiu nculi s , %u~do
l.' rordefen
fiti
à
m
efi,ipfu
vnû
qux
Inter
enmr,
exafper
non
nes vocan tur,ne q; iis,qu x tere intrJ~?
dere. Per qlta: amem quifpiam fitim prohibeat,adiecir,
taccre,al1rnmq; frigidam cû poos ha~er,c
taiTe vero neq; lepris,fortafTe neqi al~' l!JeTetl_
C1~l(um
'
,
pOtll frigide, at'
D
tu 111trodllcere, Hl <:fi, ventu vl1à.~u
tur , & ideo ftlbln;e [tViCapmn
,
verbl1m
hoc
eficlt
[olaru
per
ip[o
,ctla fme
ru
fi cu potu,a~
..~od
~rahe
dl1m efi, Cm vero his malis nô capiantllr, cla e "da
& aem 111 (piram attrahedi ratio
mfplratlonem, ~are
ql~t:S ol
depulfis
tiofis enim [uccis per {anO'l]ifln3S venas
,
all
&
"
".
habenda efi, vt ne calidior fit,quàm coueniat. Idé].; marlan è mal'1 hab"HllS 10 roto corpor
e :lccidut, P'd b:agis xfiatis tempore, Ventm & hoc loco CapitO,atque
!l& hydropes,fed nullus eill{modi morbns , Q},0 .[~
Dio[corides audaciùs veterem Ic.:.=tione permLltames D gedxnas auté vocet corrodentia hulcera,quX q~U Jiao
l
hunc in modii verba fcrip(erunt, Venrum imer bien~
nominarunt,à nob !etar'lo,
medici
vereres
xnica
phaged
qlli"rn en,
dum frigidum non introducere. Sed Dio[corides
. fi.lper libro De hlln10ribUS co,
eHn&'10 tertIo
quin ra elfe
Ex
.
addidir
em
Icétion
am
{ecul1d
ir,
coCueu
vt
dem,
illo H{de verbis hxc oratio (c
&in
m
Siquide
hus venmm frigidi'i introducere, At Capita neg; pofiee lISodj_
Porro nonnlllli phaged:r:nas mulcorû ci~oru,
111
obiS
rio rem leé1ioné in omnibus codicibus repcrdi,& à Cll\1
Jn:
bus
lmmon
vitiatis
à
ip(os
&
s
tnt:guo
voluen
(cd
~
élis C'xplanatoribus conce{f:lm approbauir: (ed ei hanc
a
&.
ire
prollcll
tibus
excitan
us
appetÏt
cos edendi
n1oru.. lilICCO rll" COpI",
d'
""
fy lIabam, N on,adiiciens,loco horum, Frigidl1m intro~
elle
tJl
1
ma
huius
tamen
coce ltur:non
fi
ac
rinde
cere,pé
introdu
non
m
sacor
ducere !cdpfit, Frigidu
melancholica: potÎùs [angniAuas venas"m~d
1
$i/1
L1
fng
nunqua frigidum aerem febricitans infpirare debeat.
[uccorn
odi
huin{m
rn
Cxterù
ns.
fiatuim
dl.
s
~
1
l
d
r
e
c
n
i
,
s
excitan
are,
tiam
xgrot
appcten
runt
ciborum
talem
O,caf ioncs , vnde cœpe
)CXXUr I.
inne nt1
'b
.
\
h
A
f:
'
J'fi
{lIlaS
us
aoentl
venas
lias
nonnu Il lS anglli
Tl pll llods,
c.onfiderand:r,fiue capitis dolor , fiue auSed tercbinrhorum nomen nigras qlll{d:lI
'Lo-ur:t: cO 1
-'fi
.,
'1.
lareris,ftgnum dcntcs,& in quibu s
~Js,fie
orientes li19m C:lC, a no 'bin[ l~"
s m:UlmC
crunl:ll
magnttudinf{ql1e /imilitlldine glllm cum tere, verbJSr
lOgumum phlcgmonoc.
gtl!1 ,
in eJ(~rn;
mm [mali habet dcriuatii. Sed q~tOd
Hanc claulillam & in Cecundo De morbis vulo-arobu$
1
[çriptum efi, Fo:talfe amem ncq; alis:qudf}1~rc{
in primo commemuio explanuim~
~oIlmine
~
t
�de Morb.VuIgarib.Comm. Ill .
Fortafre autem neq; alphis . .Q3and oquide m & alphi
tem,ql1 inethm ob namrre membr orum coiuna ionem
ex quodam prallO hllmor e cmi impaéti oriund i fLmt.
A migrati ones humoru m fillnc. TelHcullls igimr tumefa hxv iii
Mdl
. Importune\ a - étus in mfsientibus doeum enmm efi affinitatis cum pe• , l, le e a qUI'd em mu 1
tlS
étore,m ammis, genitlIr a, voce. G.Eidam vero ea verin
h~b,lta
talibus non tardè capti [unt.& perAliis comun
. icatÏones,ita [cribences , DÎller[re cOmLt:
nIcIO[è fic.
nicatio nes,feq uemis c1anfulre initillm facillnt dicente s
Hippoc ratem ad aliam comllnicacionis [pecié tranGllÏ[ .....
Importl1nè Çanglliflllis venis meden mr,qui neqi vefe,eam
fcilicet , qua: fecundllm humor u cognat ionem ~am
feClIndllm circuims fcindll nt,neqi aluum ducent ifit.lp[e igimr ( inqlliu nt) diCIt, Ob inc1inationem non
1~ V,tllntu\',neq; per exercÏt ationes euacua nt. Prçtere à.
prœter eà fangllis exit,fe d propte r hnmori s cognat io~ Ilh errant, qui vnam ex iis faltem non relinqm mr,
nem talia expuiit .lta vero & Rufus [cripGt , difiinx ltq;
ed omnes vnà defhuu nt.
verba, velutl propol lmm qnodda m dec1arandl1In hxc
IXIIX.
Et quicunque alii abfcdTus, Vt fil:u~,
verba elfe putans .Diuer[ ç commu nicatio n es: ~x
re~
altorum medela [unt.
ql~tur
.autem , v,:luti prou~i
~ubi
explan ationem .
DIclt emm cognat lonem fangu1I11 cum pure interce deSœpius ip{ilm no eorllm {oJùm,qure in aliquam parre,qlliblls no ampliùs fang,uis expuim r, ipfo [cdicet ad
~cm
corporis fe ponunt ur,fed etiam eorum ,ql1Ç expelB contrar ia vergen te, ifiis purulen ta [puta fieri [anguini
U~tr)abfceŒl
s nomina re inuenimlls. In qllibl1s igiml"
cognat a.Atq; oratÏon em hune in modum fcribit, Sed
ex Ils atteétibus & fifiulx infllnt, per eas hUlnores {upropte r hllmori s cognat ionem f2.niem axpuunt. Ca:tehe~l1aCi
ex p uganm r . C<Eemadmodum igitur fanguirùm Sabini di[cipllii veterem leétion em retinet es,pror U~I venis,Ïta & his non llmplic Ïter, neq;,vt libet cuprium diétoru m j'nitium illud faciunt ,Proptc r inc1inal ' atlo adhibenda en.
tionem ,ad quodia m tranGtum facÏemus.
.,
cl
t.!' Decubitus quidem in quibus faaa tol\t,b~c
alltè faaa prohibct.
;e ~Ùl}
"etus {criptu ra ita fe habeat , muId explan ato-
AS Inf:c1ariorem mutalle rut,loc o harllIn vocûla éta,&,
. , repone ntes
F Iltc
él aét a, numen'1
p ma l'IS, nelttn. gcnens
....
,
...
Propt er inclinatlonem non ampliùs xLI I~
fanguis exit, fed fecundum humoris c0
gnationem talia expuunt.
.
4
Olim euétiù s hxc verba interpr etati fumus in tertio libri De humori blls comme mario, fed in pra:fentla
(a a, &, A11l efà8a 1ingularis numeri gencris fœmine i
quoqi ipfa breuiùs explan abo: Cùm fanguis per aliqua
p(u~
Voces apud Grœco s diuerfa: fune) vt ad apofce parté exire [olims, vt per [edem, aut nares, aut vtemm
<l:n,~
efi,decubimm fermo referat ur . Omnes autem
am per circuitu m ex ventre, am fit1:ula, aut ex qualibe~
ta{~l
ltl:l11 pro abfceffit diétum effe intelxru,fo~
a\ia pa~·te
in alia membr a impetu m ('!cerit ,non ampliù s
no e p,r :no libri fcripto re aberra nte. Sed verba fen{it C per pnorem locum euacua tur. Hoc alite efi prinam m
exempl um de [anguin e in peétus & pllimon em decli\T1l~ cl~re
p anti
in omnibu s feriptm is inueniu ntur.
nante. Ex hoc enim loco ab aliis alillS [edidu m humobis ~ en. lm Hippoc r:l.tes dieere ahfceffus in qlubus mol'
l'um cognat ionem expuitu r, fpnmâns qü idem, clun pifia a~1
cos difenrcre C)uel1l1t,fi pramer tant ii[dem , ne
Ol'nt?llllpedimeuto funt. Mihi alltem & in hune (enfum
tlio[~s
efi:paldus,~ùm
bilo~s:!1ger
,cùm me15cholicus:hcllt & 1'Llber,cnm [angllls eo defluens purus fi.leeff,at1o ac'~i
poIre videtur , 1 hoc modo verba [cripta
.
. qnre ma
. l'lqUI'bus
it.lure igimr quidam T, literam prxpon entes non éoOl' ent'c
,: Onl del'<l.lio qll1Jem
e fi omllla,
ta
f 7T!W id eft,inc1 illation e,fed, 07TU1 , id efi,con neruon e
cù 1be~ ' â t , ea rlem
fi anteuer ant,fier i prohib ere.Na m
fcriblln t,propt er fanguinis cO l1 uer!lon ê, pmante s eius
"hm
ant·Joui Gr ... ci hxc duo elemen ta, Il & f, eodem
, l':ta
.
•
conuer fioni propin quu expl1i, Mutatu r enim nonnun t:J.nt \ ere notar nt, C)1 . nunc folum alterû elemenenm
quàm ad biliofum,nonnunqLlam ad meJancholicum.
pt()~1;"
fcilice fignificit,mlliti errores à librorû [cri
tetn \'. S COtnmiCsi fimt,no n fecllndum amhoru m men
Nonnunquam aliquibus fanguiné de-x L II
~l,er·,·
• m f:'
l.'Cacc
.. l1lm pcrmut:ltlOne
aClentl'b us. n..·
'<20cl rca
tatè hUil1 fcemo di
trahi conuenit opporrunè in his:in aliis ueil) rll/t
[criptn rœ conGderandœ funt,
1)'ls 1
•
tra ~i)
" ' ,e emenm m ", ln t, tran(m mantes , aut econvt in his,non conucnit.
in el~ 'Cl'lh ntes leétion em canigar e qllelll1t . Idem &
Exped it,inqu it,hom m aliquiblts [.'lDguiné de trahi,
Vnico'k!\tO ~, & Cd, facicnd un: efi,cllillS vtrill[q ; figllrx D
quibus [cilieet is copiofils efi,& nondG infignirer ad.alt i 1.
III ~1'dem
charaét ere hgnabt~r.
terius humori s naturâ couerfLls. No detrahé dus en aute
aUt lterI,us loci excipientes aut dolore,
in quibllS iam mU;:lms efi,' p:opoG to à, viriblls ~umpto
anteced ete:edi nonnnq llam ln [erm011lbus oJ1uttatuf,
élUt ~rultae
, am alio quopianlliberant;
ingulbu s {olas ab affeétibus indicat iones recenfemlls.
b
lis comrnunicariones.
Te
r
r.:
ra,
A
ll.a:
fcriPtaC e~dm
ru.tn
clau[ula in libello De [uccis ad cateem
'CJI~emadol1
& :mce ipfam poiitx, qllatlIl' l():m~
eft Ilia. A fanguifll1is venis tcneatÏ . Eo igiper cap? Ipfas accuratius enodanimus ~ verùm & nunc
fUll} 'Ve\~a
e~planbim\s
. Se::mclUia nanqi propoG tones mOthorll hœc en, Ex aliis locis in alios [ufcept ÏoalIt ob"" Orllm fiunr,p rout fucçÏ eos tàciéte mio-ran t
·
.
0
,
a1IgUe'"'''enlb'
n,111 qllod vacrantes dcla:bl1nmr dolore
m
n
''',O\\lt ob fi -. r
"
.
'.....
l~ami
ua IplOll1l1l gra\1ltatcm,am etl:t
ob ahttlQnelll III cat~[m,
vt medica mentû acre iritans, & fri)'Ult altqllam calidita té ab excrinCeco inciden-
p/
IrnpediJ;nentum in cruenta fpuemibus XLIII 1:
tempus anni,morbus lateralis,bilis.
Et hanc quidem clau{itlam déinceps pofian tè fcriptas in fine libn De humori bns alil1s aliter & [cribit
& explan at. Cùm omnes igitur & [criptu rx,& dec1a~
ratione s vcrjlimiles non fint , aliis tolerab ilior mihi
vifa cil: fcripmra quidem modo ln propoGtis uerbis
expre{fa. ~xplanio
ver~
ha:c: C ruenta (puta rl!iicientibus [eétlO venx lmpedm tr , proptc r anni temous :1duerfari llm, aut affecrum latcrale m aut h\1mo~e
bi,
liofilm abl1ndal1te. Q..9od propte r anni tempus ,cbrum
dt. Nam
~
�Galeni in Librum VI . Hippocr.
nre auxilÏLlm accedere aUhlS eifem . Sed cùm morbus la
efi.Nam valde ealidis temporiblls,qualia fltntan te CamitlS admod um foret,neeeife nô fuit. Ideo nen em,à ven:e fotlltione canemu s.Neen on fi valde bilio A teralis
remedii adhibu imus, atqi ellidencer hoS
l
n
~
g
id
que
morbo diau efi,
quod de 1at~rli
[us homo fit. V . er~lm
6ct '2. .
lateris morbo labo rare cognollimlls , &:
hune,
minem
- (....." folum refraga n vldetur. Neqi eOlm [eeandre venre affe
..~..c
eongm entiblls r'emediis citra ven,:t
morbo
huic
aliis
~ J allS lfie repngnat,fed viribllS eget non prohibentibus,
ç . .... .:"~
ms dt MitiCsimi cnim illi Cunt , In
hlblella
em
feétion
& anni tépore & a::tate.Itaqi qllOd dicimr ,tal!qu iddi
~
....."'::,>t;.. ~/
quibus cruenta fputa eiiciuncur. Porro quidam in.terille videtur: Sanguineum [pumm reiicientibus omnin o
' .~
§.",..J!:r~
pretes vocem illam,I mpedim enmm, fini antè [enpta:
ad hoc pertinet,feeanda vena efi, nifi propter '
_ ~ lantum
. ~.
~
lz adiicientes,hac mQd.d propof itam ita legunr,
c1auCu
haud pr~
lateralem m?rbu m taliareiiciant:.lfijs ~anqi
~.t:
In cmenta fpllemiblls tempor e,morb o latet'ali bile. Et
fus, vt (angumem Cpuenubus ven a apenes /ed propru s
r -: ~
f:, " -~
aiunt tepus de his di811m eIre,ql1:e oporm nè,& dec~
lateralis morbi regulis, & conditioniblls medieaberis,
te-t -~
rbls
ter fianc.Ipfllm enim velle fignificare,in lateris mo
pei." quas ira affeéHs ve\ [anguinem detrahemus, vel nÔ.
~;
s(f.c . ,. ~
cùm [angllinea [puta ab initio reddunt: etenim Ge pl:Id vero mihi vlteriù s animaduercere contig it, cllm li, t1~
mnqi coming it.pofi hrec in bilio{am n:lturam nlta
brum De humoribus explanarem, Inter explanandum
lne
elfeord
ientem
conuen
Nam
fieri.
e
tempor
in
nem
enim quendam regrotllm intuims [um , qui me, vt [andicllnt ,morbo laterali reaè ad iudicationem tendente,
gllineo fputo vexams,accerfiuit, fed cruenta ob lateds
pofi cmeta, bilio[a expui. Alia prretereà quredam a~ hu
affi aum expuebat.Spntû igimr ego conCpiciens ip[um
iu[ee loci explanatoribus haud fanè memor atu dlg~a ns
interrogalli nllm alique dolore m in latere [enciret? 1pCe
narrata [Unt. Veru ego malo , vt iam nouifiisin ob[cu
, r
vero exiguum Ce do\ore m percipe re faffils efi. Talis au
a
nô conhlm ere, cùm alia multaJn
tempus
ibus
[ermon
B
expuifem
s
•
fanguin
fi
vt
vires,
,atqj
habitus
eius
erat
tem
ullU •
pofs
e
exercer
nos
vtiliter
quibus
us,in
habeam
te
ve
:
[ecanda
t,ad
vrgere
udo
magnic
morbi
fet,quo niam
(0-
f:"":4:t
n...?..
IN
·C L A V D .
Sextum Hippocratis de Morbis V ulgaribus Lib rum , Explanationum
T omus ~artus.
ÎnanltlS
dum rarionem reuerfionu.
~
Reueriione aéta ircrum tolluntur,& permanent: quemadmodum febrium reuerfiones in fimiltm circuitum. In ifbs fpes
eLl in articulos abCcedcre.
~ ~ ~
~
1Jl
1
Secundum aures prxter natllram mmores in xgrotantiblls exortoS, eparmata nomina re conhlenit,ince rdum locmio ne integra vtens,i nterdum mutila , quemadmod um & nunc. Effet enim integer fermo , fi ita dixi!fet.Secundum aures eparma ta exona regrotantibus.
fanè & in primo De morbis vulga~emadou
ribus fiatim ab initio prima: conflicutÏonis [eriplit : Eparmata vero [ecundllm aures multis in alteram parte
vergen tia,& ex vtl':lque aure pluril11is,fine magna febre
munia [ua obeuntiblls. Scimns allcem i[)hlm , iîcllt hoc
10co eparmata dixit,it a & œdemata plerunq j ea nomi
nare. Declarauimus cnim omnes prreter natllram tuha ab Hippoc rate nomin ari, non, vt à poOen~or.es
laxos,& dolorc carences, qui in totum, & finob~s,
nev lia 1I1Aammatione confifiunt. Meminimlls aucem &
omnes inflam mation es, edi mmore prxter namram
(areane, ab hoc codcm ph\cgmonas appellari. Sed ipCo
pofieri ores nomen phlegmoncs tllmoribus pra:ter na-
. '
0 eum'10 fi aromat•Ione, & reU"
turam :lttn'b uunt, quand
~
9
1
Inqult
erim.
confiit
dolore
rio
ltentia , & pulfato
rIlI?J1l
tur, Cùm in morbo aliquo illdicationis temporcrcnt
lor
hlppU
quàm
priùs,
exorti,
Cres [ecundnm au rem
e op(lle
&ar
ât,expe
euanefe
r,&
ahantu
nianmr ,id eft,retr
tet ita affeétis recidillam fore. Olim vero ip/iu.s ~onela
tudinem [xpius didieifiis,hanc vocem , Inaoin , e;\a n
d'
cuari,ad omnia, qux vtcung ue contrah untu r , ap~J
tll : . c ..
redduo
vacua
magis
ifia
tis. ~andoquiem
US
clere icaque illis dicit morbi rellerfionem , qu,b feq''
(aS(1l
.
'
A
.
rott·des non liuppurauermt. tque mterdu m IP. .. (c'"
auge(cere , ac iudlCa~fj
reuerti,
enim femper )denllo
fIlJ11
idem efi,~
m, ~ocl
ratione
cllndum rellerfionllm
IlOS
~
d
r
.
0
e
lm
(ecuncll
vt in ipfis, &
:x~{fetprind
jJ
.
~
a
s
artlcub
in
iptis
&
amem
ClrCUltUS. Spes elfe
O; IS itt
m
longis
in
[xpius
Nam
e!fe orturos abfceffils.
eU aJ11
r
.c.
. d·II.1.llm
d poe1
efi. Verùm hune lermo~nt
eu~lr
tertio comme ntario in librum De humon bus ,a 'cm:
D dec1arauimlls.Sed cùm pra:dixerit , Secllndl1nt aU~ihj
~
atgue {ilbioculerit hoc lnanici s, idcirco videt~
Ex, ad'le éèa fcc~. ipfiue,pore
.'
·cl es prxpof iuone,
r
D·lOlCOrt
Ac
lhg! te~
hoc inanitis . Etinqu it oporte re fi.lbinte
d·a nt fieue·
'
c
am l oco 11llills, PoO hrec, Ex hoc,. 1 u. liceb:l
mole"
Ip,
hceat,
fi cni veteres fcripcuras immurare
eam vocem , Hoc. in ifiam, Hrec , vertenCl a
, '11 11'
mis liberar i.
SI
h·getll
te
,
J. A
qua IS rc ,1 &. lib C[1 ois
laborJofis quartanis,mterdum eXlt~
rat abCcdTu. fi vero vItra hoc & a g M
V~macrŒlb"
�"
de Morb. Vu]g.Comm. IIlI.
de naribus prof! uet [atis,& copio[é.
A
77°
fuit. Pollero autem die a!1:hmatc,hoe dl:,
fufpirio laborauir, & dexrra coxendix indoluir. Ha:e dIfi dolerer, rune & fufpirio
vexabacur:dolore fedaco,rüe & (ufpirium
fedabatur. Spumamia cxereabar. lneipiés
autem florida, eontifl:ens vero vomirui bi
}io[o tenui {imile erat.Dolores aurem pra:
cipuè,eum manu laboraret.
•Si qn.idem cu 1'r;J articulo {criptii effet, vt Grreci (cri
Archigenis:fubintelligemus aut feruo,aut a·
~Io)aut
familiari:vel fi cu 'Tg, tœminino articulo,at~.IP:emus,
aut Cenlre, aue vxori,allt guomodolibet fami
lan.Sed dillerfas leétiones afferre negamus cùm eadé
fententi a feruatur. Et nunc iterum id pro dicendis in
EofieruOl memorire mademr. ~lod
laboriofas al1t~
fe
res nOll1inet non illas in totum,quas ml1lta mocio,anie~:fa
.en,fed omnes eas,in quibus aliquis laboris,feu
~a ~Itudlnis
fenfits exilEr. Porro ipfe in Aphorifmis
Ipfum plerunqi fpiricum refpirationem vocantem
Crtpfit: L~(sitl1dne
fpontinre nunriant morbos. Et
audims.~re
&fœminam crebro {pirim, qua:: cre
hune !anè arbitrandum potiùs eO: ipfi de ita labori9us
bro anhe1aret,diétam efIè pmadl1m eft, Sed ql1ibufcnn~Orbls
effe fermonem ex multimdine crafforum J viqu~
admodum increblteric ha::c difficilis anhelims (pelofo.rum que fiUccorum' mul
' excltatlS.
. , ()"
tOCles
~aprocies,afihma,& orthopnxa,id efi reél:a fpiratio affeétus
pter IpGs per vrina ellacuatÏs morbus finimr. Securior B ifie nominamr:quando videlicet fine febre confliterit,
:Ultem morbi follttio eft fi euacllatio die illdicatorio
aut crafsis,& lencis humoribus fpirims itinera ob1iden
Cœpt G S
'
,
f: ~ ~ ~t. :!d quicunque neque per vrinam,neglle per
tibus,ant aliguo crudo mb~rculo
in pulmonibns excia~tls
effuGonèm iudicati fitne) iO:orum morbtlS in
tato.Hzc dim & anceà :egrè fpirarec,à parm dolorem
Il 1. ce lUn defmere con(ueuit.
'
palfa en. Porro fi nthil de anhelicns difficliitate locutus ipfam dolentem ellafilfe dixilfet, verifimile elfet
Cui intel1inum à dexrra parre,arrieulo
i?lÎ.lm velle,in tOtO corpore mulieré hanc lafsitudinis
ru~ lllorbo laborauit, crat quierior:poll- fo!nfll affetl:am elfe. C t'tm \' ero ipfam cre-bro elfe fi)irim
d' xiffet,iure gui(pii,dolorem in peétore excitatii effe
9uall1 Vero id curatum fuit,erac dolécior.
ipGlm dixi{fe opinetur. ~i
cùm modicl1s effet, &
ant~UleC UJo &: hoc 10co leéHo en fente tiam permutan s: al iud qu6ddi einfmodi fympeoma accidit,cùm videliIll' 19 rfanè eum litera n in prima fy Il aba huius no·
ce: graue quoddi manibus tolleret, protinus gnidem
tr~s,enoidO:
intem~
: pofteà alcera leétio de·
in peétore guendâ firepitii fenfit , difrnpto, ve par erat,
tibu O.~?adit
fuit, ~t fit eteron,hoc eft, aleerum:volé
mbercnlo. Sed pollero die liguore in tuberc1110 :l.ntcà
tem:~
\~s,qli
itafcribul1t,de tllmoribus fecundum al1in: lllfo ad arteriam vrgi a(pr.ri dilsipato , & anheliws
ad lll ttatis hanc vocem, Alcerum, diéèam elfe: qlle- C fr .!qn'!ntiam increllilfe accidit. Neqi amplills GmplicieXin° 1I~ l'urfitm (cribentes, Intefiinllln,de doletlbus
te , crebrum elfe anhelicii,fed in ilium iam affeétii ella&Utll telhno, aut difientione ineeftini laborantibus difilfe,quod:afthma, fiue filrpiriii appellatur. Pau1adm ve
prol effe affirmant. IneeO:imtm vero fingulari nllmerQ
ra hllmore hoc excreato mulier ifia perfe8:è ab anhelitur' al~1
nonnulli colon quod vocamr ,elfe :HbicrantuS difficlllcate libera filir. Haétenlls nihil in dl1biii ver
•
f:lCI'l e,cum
' \ omO!.
\lin·a 111'le ru.l crecum,guod' fane\ eoam
ti:ur,fed omnia iuilade cau{a tàéèa fimt.Ca::terùm prcho c~ ofollttllm fic defcedie in fcrotum,nempe folum
p 'er quid affeél:us peétoris , & coxendicis vnl exacer';'
,
Ir
\
. 1 o.'
bltsc Intefi'
Il' mllm folutum
elle,
CHm
re l'Igua oml1la
al;llblbantur,& mitefceban t,haud iniuriâ quifpiam qua:f:' r ' \ d'
\leràa I(}
r~entl,
atque inhrereane, veruslme
l,CU ne. A n
n ~rit,cùm
nltl1a peétori cum coxendiee,fed eum geniIllo bP Opter Ip(llm in fcrocum delap(um aruclllonlm
dibus mébris affiniras intercedat. Fonaffe igltur imfan; a laborans fllblenams fit, déinde l'llrfilm ipfo ad
bxilliol'em co xend ice hahens dolore affeda efi,nc n~
tatem
.
d
\. 'd' . \ . ~
n.lllis filpera~us
humoribns eodem te pore in ip[am
\\enit.V .rel~:OI?a
emma.amcl, : nr,~o
ancofeao r erlGrntl1l1S l~tr
efi de meefim 1 coll do\ore afd elaptis. N egi enim in membris namralem [ocietatem
0
• fi . p
. fi'
r.
:l.rtiCLÙ1ertllo ne~. 10 prrefenCla
en. al' emm
lllt, .lpllUU
hlbenrihlts hic vitii co[en[us faétus fuiffe apparer,nondiJcit rO~lmdoe
\euacum effe vna quidem, gua ipfe
n 10guam imhecillioribus, mébris vexaneilt hllmorllOl
bus ;ehtlone:doloribllS vnà non eodem loco exifl:enti
copiam (nfcipere priùs tèftinantibus,Sputi alHé r e i c~ ti
q\lod hemenrior a\cerum obfcnrat. Secunda ratio dt, D q'.lalitls hllmods infefiantis natnri indicablc.Spumas
hum i llll10rum in anus curreneium ad col0n imeO:ienim fplltnm pituicofum fuccu ficmificac,floridû vetes hu~pes
eonuerfils eO:. N onnulli alltem interpre~aljdm
rù,(anglline al)1nd:.re;qmou,pI~i
tentatllC a~ t~Cl\ari
morho vexatllm coxendicis dolore
:lC fhlla vocati bile:eodé modo & nlgru,l1lgra. MulInitins 11l.;:'I{fe aillnt.Aeqi ideo delapfo cc;co intefiino
toties veià fnprà cl iétii eft, cùm fimplicltcl: Hipe ocra l tata hle<:l-llle
\ cmcen d'Ice opprr: fT:a,atqi gra0
,no- amp l'lUS
tes hilem dicit,pallida,& fI~lam
voca:a ble~
~'gnl,fi
d'IC1Svj
.' lCtaGr
Il
C1l'e.In aliis alite bilis gencnbus colore adfcnblt . Et•
œcorum more""C
1 ch'la d'lCum,J'd eH,
coxen
loreve tlO affeétum,arthriticlIm, id eO:, articuloru dohilis vomi CUl' , & fubmbra) & atr.1,&
eoim ~rlI(tjnoa
obfcllra . °Ae qllod in extrema clallfilla fcriptum efi,
Innes hxa~l\tn
nominare volences. Haétenus ql1idem 0tibllS{i ~. el'tnonis paniculœ & in calce libri de humoip[am cùm manllü opera vteremr,magis dolere,ad vi~rlPI ta: fitnt.Ia itagi ad eas, qu:c in hoc {olo pro1 ~ofit
tico~(en[um
ofiendenduadieétu01 filit. Olim verd &
III .
A 0 ltm'i"
ne lOltenmntU\' tran fiImm f:'
aClam.
in alio [ermone audiuinis, cùm peéèoris partes filpe~ Fecundum ;oO:arum intcrOirillm
riores circa p~imu
filia virgo
clun effcr,
afeét.~s
patÏancur, r:t:lOnah,lh.ter anus J.n~ofcum
à Plr~
~at fpiritu : mulier verà faéla diu 3ddllcit,nenus ab hls lpfis JOtedhtllS ad eas peruenlctibns. VcriGmile C]nogl1e efi & à dextra peétoris parte,
te On U olens non valde longiori rempoqllando gralle iltnd onns fllbhtum fuit,aliqllid rupmm
in
graue.fuflinuit. Protinus quidem
fuilfe,& idcirco è regione ùextram coxcndicem affeOre <J1l1ddam concrepuiffc vifum
étam dfe. C2.!!od u, cùm mulicr onus tolleret" nemis
Galen.
Tom. 1 J.
B
b~t,HlUC
t
creb~ti
~uidem
n:
pe~s
1
�Galeni in Lib. V 1. Hipp'oc.
,
"
<
"
.v!
pars is pe8:us manus no xam partlcipa1l1it, verifimite eft
nus difiinétiones qllœdam propri;:i apparent:ae pl:œci.
in ea maxiQ1è parce ip[um fuiffe afteétum, vnde nerui A puè per venas in ipfis pofieas feparanmr. VnafiqUldem
propria vena in gracilill inteftinorum laétes deriuatul".
*d manus pertinentes expullulant.
Item
incraffol:lllaétes, qua: colanominant,alcera pr?'
Hanc abJ1ineri ab allio, fue , oue, bopria delab itur ,fimul cum vcl'aq; vena arceria quoqi dtf~
ue:in agendis vero à. clamore , excandecurrence. Vinculum aute laétium,q l1 o videlicec (~[peJl
duncur, p~l:inde
eft,aeq; mefocoli. C on~lum
en;rn cfi
'fcenria.
tum,ve dlxl,ad vnam qmndamlumborll vertebra.po
Diuerfœ & in hac parce teétiones fllerunt,nonnullis
fepcum tranfuel;fum pofici peruenit. Ha:c autem b
p.rimam diétionemin clarino cafu fcribentibus, Huic,
vencriculo eft. Hoc autem vincuili tomm neruo fim •
;atqi ita legentibus,Huic abHineri allio,file,oue,boue:
liml1m eft,qlla:nllis eiu~d
cum ligamen~o
materix[fi:
llonnullis dimiifa voce,Hanc,à verbo, Abllineri,inciQ9œcung; emm ex OfSlbl1s Orta e xangUla corpora, , •
pienribus, Omnes verà [ubintelligendllmeiTe cenfenc,
milïa nenus fime ,copulatil1os neruos ea muId rne~fil
V.i lllm htit nobis ipfam medicantiblls, vel confulimus
nominant,à neruis voluncario momi ferllientibus IP a
jpfi vnuquodq; iltorum conducere. Acq; ideo de varia
ex oppofico diftinguentes. ~amobre
& in hacquolettione laborandG. non eft/ed cuiq; quod placet,fcri- _ que parte neruonlm appellatione ob fimilitudinern '10
bere permirtendum, dllmmodo eadem fencentia recicata funt.
lJ ~
neatur. Poflhabita igimr de verbis curioutate, ad res,
[ü
Laborantibus gratix, Vt mundè par~eV
qua: prxcipiun tLlr,cran[eaoms. Hxc [anè prxdiétx mLl B
lieri,& aliis [cilicet période affeéèis expeditIDt,ab allii,
poculenta,aut efculenta:quœ vider,rn o1h& [nillarn01 , bubularLlm,onilian'tmq; carnium eCu abter,quxcunque tangic, aliœ non valde,~
fHne re,harum quidé, vt validaru & œgrè coétiliu: allii
dunt:auc noxa non inemendabili,vt fr1glvero vt acris,& corrodécis:à c1amore auté, vtpote qui
non folùm priùs rnpta vara ampliùs clilacerare,{ed ecii
t
da, vbi hac opus dl.
nihil dum maliin inflnID1entis fpirabilibus pa!fa difru:
a
~
medicum
laborancibl1s
grata
concedere
'pere pofsit,tenuone quanda, caliditace, & inflammaqux nô concedere oporteat,hoc in volnmine per ed~
tionem in ipfis efflciens. Manifeftum eft eciam hxc ab
nobis
cotemplantibl1s abundè eric, qLlemadmodur liHippocrate exemplorum inftar diétaeffe.Confillicaualiis
omnibus
facere cofueuiml'ls. Nam cùm (erne,a'1_
tem ab omnibus difficulcer coétilibllS, ab omnibus acri
l5
·d
.o.'
d
·
, lCer1ll11
. ". a1'·sloc
qlU exa~
e oClllmus,
nunqllam
11
, (Ti
bus ,ah omnibus prauum humore creantibus,ab omninJ1
'r:
•
r. d
. d llncaxat perfi, 'd0
nlller1llm
repeumus,lc
per
capIta
bus" prxrereà violencam quandam cenuonem inftrumus. Diétum fanè in AphQrifmis en ad hic réahq(e
mentis anhelims inferentibus abftinere.
ipfo ita fcribenre , Paulo deterior ponts, & c;b us, r~
JI J.
Cui in capite depafcebatur tumor,prigracior melioriblls quidem,ingratioribll5 aute ~a'bO
U
primo intUlt ~ caalumen combufl:um vrile fuft : habuie C fèrendus. Sic igimr medicus ma~is
ns
rantibus aliquid obleétamenci ca~[
grarifica , ~°{la_
?lium priorem abCceifum,fortè quoniam
men l'e vera id faciens. Omniaenim libetiùs,atq, liùs
os abfcelTurum erat: fexagdimo die abuiùs affilmpta , edi paulo deteriore namrâ fine, flI~J1
concoquimus:longè vero v tilifsimii regrociS ~p,
fcefsit:fuprà autem in fummo ad verticem
pros cibos & ponts l'eétè cofici, & in alimo ma ~.o acqi
vulnus erar.
ris verti.A cin propofita oratione alcerills genl;S~or'
rei mentionem facit, per qua inedicus nequa~
f1qtl~
Nonnl111aex ica fcripcis forfan ipG fcriptori ad rehum exafperans,xgrotis obleétatione, volllptfjatCttibtl$
tnini[centiam faciebanc:(ed nobis in hxc incidentibus
ct:
,.
'}
·&b'b
&/,1.1
haud fatis enidens ex ipfis fruétus percipitur. Narrat
aIT~rt
: vc eum
l~mate.
a~ln,
1 ere.'
. In cet•
ql11bufJam ve[cI, aut fnglda porare pernu(enr. ''1tile
enim cuiuCdam in c:tpite excclens hl1lcllS primo àcombullo alumine ad mclius fui!fe l'edaétum, & illi eidem
dllm enim clliufq; diétoru tempus idonell m "arq~J1li
alia in parte abfceffllm flliffe, vbi & os pofieà feiunétum
poftero die fllerit, :egroti vero medicos dlenJ dbus
fuit, AdCcripta eft etiam capiris affeéta pars: [ed rem
prxuereere cogl1nt. Nonnulli prxtereà œgro.ran CO'
adeo raram,& nl111um prçceptllm fcripuc,nuda ea,qllç
illa plerunq; facilè cocedunt, vt plus lllcri facl aJ1 (caO
euenerunt:per[equells.
rum cllpidiracibus more gerences, Verùm hçcprn Al
non
anis documenca patrantur . ~o
l'e'
J.
Inrefbna craifa habent cani fimilia,ma- D 1 fecundu
., hac l.npar
p lOrI·li'
mIS aute",
dlétum fiuic, & quœcuqi
,
ilat·
iora autem ex mcdianis membranis fucenfet, vnliter Iaborantibus medici prxftantl.rsSI:;': (cri,
.
III
.,
cl
ab 1010 ~
gllllltltr. uomm ame,qux nunc :I~ceps
. ~b(eql'
fpenCa funt:hœ vero ex neruis à dorfo fub
bunCllr, vfils eft vt xgrotanres medlcIS mag lS ·s ob'
ventrcm,
res redanc.N~l
quos libeeer afpiciuc, iWS,l1c~s
f~'
In apeno en, hxc ipfurn fibi ipfi remini{centix cautcmperanc. ~aprotemc,&
filto do sÎJl1'
fa fcrip{i{fe ,qua; ad di!fecandornm corporum pr~ce
fiidienci [uafel'l1nt vc fe ipfilm adeos afilme~!.t
pra pelltjnent, Homo enim fimilem cani haber intefiipellerec , cùmnullns alills id perfltadere porJl~.
~
noruOl crafforum natlJram , [ed ipfa majora elfe dicit,
ql1oq; filius patri filafÎc &matr~,
frac~
frl~'Iies,
& ex mefocolis,id cft, mediani6 membranis depedere:
clisamico. Atillis;quosnon hbeterVldent Xdhanc
vc1uci fi ex meCenreriis dixi!fet. Communius enim hoc
eth vtilb. confitlant,obedire ta men recu(an{.j. poC!a'
nome~
~d'entcrium,pfs
alltcm Me{ocolon. Taigitur :r!groti obedien ci am comrand~
!P que o'
le vero ahuddt" ieiuno intell:ino,aut aliîs gracilibus no
voles at[anè8'
tes dicebat,&prxdiétiones nobls e{f~
men non repcriuH. Nam de medio ieillnllm :llltid gemnino x~rot
admiracioni elfe medlCum. race5 ce!'
r . . l (eql1en
nus aliud flcmo vnquam dixic.Continui qllidem l'laes
apu d nosOp ergami à Deo lanatoS
el 0 J
dieS, 'le
(WH te.nU1m:lq~
çl'afforlJn\ illtefiinorum. Nihilo ml
nimus)i1lis pler~mq
per quindecim integros ~ potll
fa;è
f
d
ma
afrO'
\e
'!i
1 •
i
�,
1
de M'orq. Vulg.Comm. IIIl.
p~nitUs
abfiineant imperantl,qui profèéto'nLll1i
a pO~t1
medl.co Id illbenti obeemperaiTent. Nam ad xgrotlll1l A
hmnlbus iufsis obed~ntm
reddendum m~gna
~l1
abet,ft pro certo fibl per[uafenc magnam mde vC11lta
m pr~uentlam.I
his ponl1ntL1r ea,qux in propofiUs verblS enllmerantl1r.De qnibus iam fin~la
proponentes loqlli aggrediamnr ) vt mundè par~e
pocnleta,
allt e[c111enta Multo.s multoties mediclls xO"rotanti po
tllS & ciboS" offen,coram ip{o eos prxa~s.lbet
au
~e eos m.G.dè pu·uri. Et iJ? quibu[dam codid")tl s vice
lllUS partrculz, l<<<e<<f!wS', id efi, ml1ndè; I<<<Qae).(QS' legi-'
!Ur,q.uod idem fignificat. Id ver.o fit,pi.-imà,G va{cllla,
~qulbs
pOtus, cibique feruntur; Iiibü (ordis habüerlnt. Sec.undo ,fi.nihi.l aliud èorunT ),p'e r ql~X
laboranti
neceffanaminiOranrur. Sœpilis 'enim va[acibos & po~
~s Continentia ml1ndi{sima ft.:int,illud vero, quo frigi- B
~:egr,
allt calidam habet; confpurcarum afpicies:
~e.madolni
& aliomm vafcqlorilm ad minifieriii
pertlneilt'
d .
•
d
!Um quo plam nonnnnql1am.lmmlln nm ce~'
n'
' d'ICUS .
.. &
.,
ntItur.Adh
' :tc &.Ip fie me
l1l pr1mls, maXime n)a
b l~an:
pnrirsimas habeto,& faciem,& pilos in barma, d ca.pIte, déinceps & alias eorporis p:mes, que.ad"
t 0 um &veOem nitidi: qux intlletur(in<]nit)œgro. r .
.
1 b
&ans.Ba:
re1" ClpIa,mquam, & œgrotanus cnram la entes,
hab Iq11aomnia, quœ in xdibus, vbi œgrotat, [unt) ita
.
côf!ento\,'11
.. ' t llIol"ltmm'h'l'
1 tp fi"
emHlcun d e'& tn'fi'lammo
nll'bPlClat. ~inetam
& ex minifiris illos planè ade{fe,
1 1 Us 111
gra
'C!' ~xlme . 'd e1eétamr ,,& ex vifi'b
Itantl us' eos , qll1.
1'0 tl SI1111 fint, apud ip{um eommorari decet:alios vete ~u\nl1â
eins cubicnlum ingredi"allt non diu anIlle;,ll Os.ellls verrari. Hœc quidem curiolè explorans
<l: ab~lS
IP[e conficiee,aeque difponet.Nonnulla vero C
nilll' q~e tndagaeione fpontedigno{cllnmr. Sa:pius ealin l~ peaame œgromm,atqi cmante medico,feruus
rr eertum que"d:un h
'
.tr nn'"
tiall'llUS ln~ ùreuus
onunem
vemue
Illl Iht, qui ipfum vifere ac {alurare eupiat: mm prOtiS Oc d'
, nonl1unguam 1xtart
. ' v HUS
r.
110
au Uo ç~rotans
efi ,
tJ.nll n
, .i l •
~
b
0
ho . quam vero magnopere contrlll;tl'l , tan qua a
ptffi1ll11le'Ip filIm no verè 'amante, fie d fi ngente,mo1efi'la111
gre~US
fit. Atqui tuc medicum oponce, ct'tm quis inpoO l;~ e(t, quem laborans 110n libenter a{piciac,pallio
re/ Iqua veriGmili racione quiecem ::egroto confer. 1Cere' & hac de caufa omnes, vt ab eo~ rece d'"at,prxClper
ci C(};· (.onfiat enim quod mnc vnàcu non amicis ami
li~
sihaud ira mulco pofi denuo introire poterut.
larant 1ll0di [anè [peétacllia xgroti mentem modo exhi
pro!~d.
contrillanc, no [ecundum vi[oriu [en{um
1
rati on (:, .ed rnteriùs in animo. Ca:terùm quxda vifilia D
olfaQ'f.vlfionis ipGus iucul1da U1I1t:quemadmodllm &
<1\lod l ,I~ & ~ufiatl,
& alldibilia, & taél:ilia proprio
()nli~'
:n~1
voillpeate afferunc. Attamen non eHin
cOlorellS lOIS xqllalis obleél:atio. Siqnidem alii alios &
étll ras S,& figuras ,& flores, & fiirpes,& germina, & pi
c.ontel~OmpbU"
alig~
vt trifiia., aliqlla vt illcilda
tUlln f: P.a~tlr
Oportet ltaqj mCdlCl1m ab xgrOtanttentua~I!'lb1s
perelmétatllm , quihü fn:l m ipfi delecU il qU t, :Cc 1l1here in cubicula, vbi iacct,inferri. ~;r.
nlIda~tem
nlollia tangl1ntUr,fccundum ip{am (oli,
dl1tn ruq~le
taétoria fenfloncm illcunJa [unt:queadmo
fllprà. d~ 1~lm
flores,fiirp .s,& variegata, ali~que
omnia
<jlla: Cl1ll ,a ~oh,:
oblctbnt viGone.Adiiciemus igitl1r
to el(~tanq;
generis cu an~e
diais fi1l1t,dimifE ve
fCilicct a tnan lrefi tllerUt. Duoru enim fenfuu,vifus
f\~tG&
~aétls
rolu mcminit.At tU olfaélii adiice,gl1VI[Q) dill.J:llm, & rCClll1d.G anditlt,ql1cmadmodu & in
1 Ho, nOllllnHa quidem ipfum fen[um folùm
t:
GJ.len.
774
deIeétalùia; vt fuaùes voccs:aligua animum eonturbJn
tÏa, vt cùm trifiia nun tian ml" : econtrario aUa quœdam
obleétie,&exilarât. Id [:l1lè & vlligus omne hllld prxterÎt,nihil eorum , qux trilli animo xO"er allditurus fit
• r.'
0 '
Ipll renunttare debere: guemadmodllm comrà omnia
ilfum vehementer obleétacura renuntiari conuenit.
~in
& aliqlla falro adiieienda [une. In rc<]uel}ti fanè
particula nonnulla eoru,gux & h1c omiifa fuHle vide·.
bantur,refilmens addit,aliœ,profcriptio hxc ell aliarii,
qua: dicendx {unt , gr;ttiarum. Nam cùm prxdixerit,
' ~aborntius
gratix : déinde inqlliens, Mundè para,re
poculenta,allt e{cnlema,ac déinceps de omnibus, qu,"\!
v'jde~ur,poà
de ~aétl1i
i . ucnd~s
[erm?ne habitO,prçter dléhs,altas [e dIéturUni gratils polllcetL1r ,qnas paulo pofi auditUl11s es. Porro quidam hac proicriptione,
alix, de exemplariblls penims exemerunt : aligui vero
non in fœminino genere cum diphthongo,x,fcribum,
[ed dempta literae ex œ,in nentro VOCltO genere. Alia
non valde Ixdl1l1t, aut noxanon inemendabili:vt frigi
da,vbihacopusefi. Non valdelœdentiainterdii vehementer ip{a cuplentiblls exhibenda fLmt. ~landoqi
dem niG acceperim,medicnm [unt ofnri,& aller{aturi,
& nullum eills prœceptum ob{eruamri. Igicur nece!fe
interdllm efi quxdam iUis exoptata concedere, nifi ma
gnnm fine detrimenmm illamra. Prxdicito al1tem, ab
his zgrorum lx[nm iri, téqne ipfi graeifiqndi cauCa ea
concedere : fedin pofierum te vicifsim ab eo perere, vt
in reliquis obedientem {efe exbibeat.Noui enim quo{.
dam ex ea medici liberalitate ob{equentirsimos euafi[Fe. Hoc fanè modo & ego multoties frigidam aqui in
illis morbis exhibui, in quibus die vno pofi eius vfus
reqllirebatur. Id {olum xgrotanti gratificams, Vt optimum (cilicet propinandi tempus pra:llerterim. Similiter vero & de balneis, vino,atg; id ge11l1S omnibus me
fiamiiTe memini. Venlm fi morbus nec dic vno poll,
neqi pror{usnlll1<]uam vllo il10rum egeat, œgroto neqllaguam concedendllm. Exiguam enim noxam fmura
pofihac langllentis obedientia emendare poterit. Noxa vero adeo magna, vt ex tre111um pericull1m inferar)
:lut morbnm in longu rempus producat, non itidé deleri,& in prifiinu111 redigi poterit. Scribimr ecii propofita clau{ula per alia verba, vno quidé modo fic,Sed
& valde nocere, vt frigidam cum opus eft, voce hac
BXkil4p id eft,nocerc l' hab ente in fine,&: hanc quidem
leétionem vcteres expbnatores agnc[cut, Altera quoque in aliis exemplaribus dctraéta l' litera ita {e habentem inuenies, ~x
non val de nocent,al1tnon facilè emendabili noxa, Vt frigida, vbi hac opus efi. V ule :luté
propoGta oratio , Am non facilè emendabili noxa: ea
fignificare , qua:: non cito remediis ccdere qneant, ve
imprefTa iam l~fio
remoueatltr. C~terùm
hac de. re,
quxcunqne priùs dixi, rcmini(cc:ntlhus, nul1am.allam
prxtereà nOuam e xplanationem porcere ConUClllt.
Incroirus,fermoncs,figura, vcais ocgro- J x.
tanti,ronfura, vngues,odores.
Ex ifiis omnia reliqua procnldubio 3.d m~dicû
l'efel'nntur (ed inter ea vox hxc pofiea,Aegrotanci dllbiea.
V n:
d qll1'dJ'
' detra
.
tionem, qlllndaOl excltat..
a. ea penims
éta {e{e ncquag llam eam lI111el11iTe {cnptam fimularGt.
Sed \'em{li[simiinterpretes hanc quo que leétiol1em agno{cl~e.y
en'\I~
fin~1a
diéta,Er~clm
priùs COI1templa,for.[~s
altquod v~rtl1c
a~ Ipfam interpre
tandam naétl enmus. Acpnmo IncrOltUS medicorurn
ad xgrotantem, quo (cunqne ipfis gra to 5 faciunt. Siglli
dem nonnu1\i xgrotanccs à fxpins vifcneibns affici fe
Tom.
1 I.
B 2.
�77;
Galeni in Lib. ,VI. FIip~c.:
moleftia 0rinantur ,'alii ',ontrll creb1'O [e inltifi valde
A
lztantur. ~ida.m
amê medici funt,quieo vfql1e infa~
niant, Vt criam in dormi
~ ntiû
condalle firepentes pesiibu$,aut vociferanres introittl facianr, ob gua: experg e fa~i
a:groti & il11s irafculltur" & valde fe Ia:fos effe
çonquerumr. H xc igimr omnia prouidere folert~
me:
dlcumdecet, vt neqi non in tempore accedat, neqi cu
mulro ihepim,& c!;t.ta voee,am inceffu,aut aCpeétu,aut
~1iq0
prorfum huillfmodi indeeoro. Sermones,inter
prxciplla {ùnt, & ifii eum xgrot5ribus à med icis reétè,
aut non reél:è habiti, ~idam
enim fermones fummè
fâmi Cunt, tales [anè,qualem Zeaxis ~ Bacchio fcriptu
elfe tettatur. Callianaéta cnim fllilfe Herophilcum in
commentariis de Herophilo, & eius [eqllaciblls, Hl:e
~grotani
cl1idam, atque dicenti, Meriar, hoc éarmen
re[pondens fuceinuiffe fertur.
'
B
Pulchra fiirpe micans,niG te Latona ereaffet.
Alteri ql10qlle Moriar,dicenti,refpondiffe:
Et Patroclus obit,te qui prçfiantior ip[o.
Cxterùm quidahuiu[ce têpefiatis medici,& fi modera
tiores Callianaéte fint,afperè tamen & ipfierga bbori
tes fe gerût, adeo vt odio ipGs finr:Gellt aliqlli è cotrario feruiliter adlliantes pb id ipfllm contempmi Enere.
~êadmou
ante xgroto medicu odiofum v ideri no
conuenir,ira neqi conremnendum:Ced humanlls,moderatlS,ien~Ufq
cùm fir,grauitarem etiam feruare debet.NiG enim medicum xger vt Deum ql1endam admi
retur, nunqua illius prxceptis obtemperallerit. Antiquifsimum igicur filerit, neq; adeo medicû fc hlbmictere,atque adulari, vt hli cotempmm pariat:neq; rur[um périnde,atque Callianaétem, Ce rufticum,atgi afpe
rllm exhibere. Id fiet autem, fi & afpeau, & locmione,
& omni corporis habitu medici grauitate retineat, x- C
aro tarémqi his,qllZ ip[e przcipiat, morem gcn~re
edo
"
5ermones vero' mu l'c
" l'1
ceat.
[HOrmeS fiune, tl'b Ique
exep
'
caufa aliquem proponere me non piguerit. P oterit [anè medicllS à proœmio verifimili exorfllS eadéinceps
xgrotantÎ recenfere, qUa! in h:111C rem ab Hippocrate
tradita [UI1t. Primo qllidem in A phorifmis ita dieente,
O ponet amem non modo fe ip{ilm exhibere ea, qu:!!
oporcet,facientem, fed edam œgrotantem, & exteriùs
a[sifientes, Et in primo De morhis popul:!ribus : Ars
per tri:t,morbus, xgrotlls, mcdicus, Aduer[ari morbo '
,
d'lCO oponcr. C'umqj tres llnt,me~
œgrocu.. vnacllmme
dicus,morblls,& çgrotlls,G medicum Colil eum morbo
EuO'nanrem xgrotus deferat, vel etii ad morbum triffu;rens medico rcpugnec,medicli à morbo filperari
ti~(Te.
At fi morbo reliél:o a:grotlls me dico fllbfidium
co~tra
ilium ferat,duobus hominibus côtra vnu mor- D
hum pugnat~bs
fumrœ vi~or'7
mlxim.a fpes ~fi.
Sieut è contrano,defpcrandu penltus fi t,ft :a:ger a mo1'bo fians medico aduerfemr. Solus enim ip[c reliétlls à
duohus hofiibus expug nari poterit. Id exc~plu
tibi [a
limili ml1lrps id genus alios excogltare poten
tis efio,~
ti,qni à medicis cum ;egrotis haberi [oIent. No (olùm
autem Cermonum à medlcis cum xgrotis habcndorum
talem elfe CententÎam côuenit, fcd etiam vocis magnitlldinem,& tonû, & omnem aétionem fenrenrix refpo
dere [ermonum, ~6d
fi quis eum erudito viro colloquatllr,ne ColœciCmls,barbariCq; vtamf, caueto. Nam
& ex hoc medici xgroris fpernendl videntur. Figura.
Er fignram corpi~
totillS in introeundo atque fededo mediellS ncgue humilcm pra! fecrat,v~
contempdi
mereamr:ne<Jue ~afiu
quodam,atque fuperbia rurgentem. ~!dam
e,mm e~t:ni,
ac patentes Intl'oennt, ae
f edcllt)nonnulh adfinétl)& eornprefsi)alii varo pl'onj,
co
()
, 1
t,!,
atque obieéti, l taqlle.omnes e xeelfus cleuitandi {un
inter eos medioerem effc,tenrandl1m efi, ~odfi
nO'
nnnqllam (raro cam en id ellenit) xger hlmitae~,
&:
abieétionem quandam amare tibi videamr,à medlOcn
t:lote ad hllmilius te defcede1'e ; hllmiliorémq; te ip[uJJ1
effinge1'e [atius fuerit. At fi è contrario fcfe habea,t" &
tu contraria paulùm à. mediocri & namrali condl~!O'
ne ad altenmtlm latllS declinans faeito. V dEs & lp[a
eadcm ratiollc mediocris efio,neqlle valde fumptU?(a,
vt arrogantiam indice t, neqne [ordida, & nimiu vlhs:
niG fi xger ipfe immoderatiùs aut pretiofa veftim~nca
amet,aut [ordidis obleétetur: tunc enim à. mediocnta~
ad illudfquod xgr'Oto magis placeat,de[cendico,qua;e
nus languenti quadrare eôieéturùffeclltlls fllerÎS. I1~c
appe1htionem xgrotanti reliqllis interieétam o~[cun'
t
tatem offl1ndere hlprà dixi: At fi initio [ermonJS, au
t
in fine pofita foret~,
nihil planè dubirationisattu!iffe :
Omnia hxc {cilice t, Vt çgrotanti illcudiora [unr,a rf!e
us
dico elfe faciend)trou~,
fermones, fignraI~
tO ..
corporis, vefiem, tonfuram capillorllm, vngu~m
de.
cen tcm modum,odorem. Etenim in in troi tn abus a ~
lillm zgro taotem, Vt paulo ancè pO[llimus, t1~dUS
In fermonibus fimilicer. Nonnnlli enim med~cl,s
(a A~i.
]as narrantibns deleéhnmr,nonnulli cos f:lidu~
C"
<Jui grauibus,& feriis fermonibus gandenc, aliq111 ,ae ~
tis,& lepidis. E c de figuris, fiue aétionibus corpo:Js..''j,
/1.'
. ,
a.'
veHlmentls
quonam pa,-.o
mClm d'IOra zgro t antl COl'1.
c~re
oporteat,fuprà compnehefllm cfi, Ton[ura ,carea
lorum. Tonfiua naturalicer qllidcm optima fl1e nr,[]1 e'
pitis fanitatcm eon[eruet. Aliis enim ali:-.. tonJ"l1 ra: PIl,
Cles eonl1enit. Aegrotis vero non omnibus idet11 cOo• .
furx genus placet. Hoc igimr ce quo que confidera:~.
portet,eills quem medicaris,rationem haben te/l1, qIleS
admodllmAnronino Cômodi pane imperan ce Ollltu'
eius familiares faciebant ad curem vfque dctü llU • qui
dus vero eos mimos appellabat, & idcirco ruf~es.
cum ipfo verC'lbanmr, comam nutduerunr.
fbro
~ants
medicis vngues elfe oporteat, ip[e l~ ,1 (a'
De officio medici vulnerarii edocnic, ilud~I'
rnm decentem modum a[peétantibus elfe JUCU s "i,
De vnguibus autem {cabie,aur aliqno alio id g:~u
affc'
tio affeétis, quemadmodum &de pilorum cap1tf:scien·
étibus,alopecia [cilicet,& aphiafi, neql1e fermo, atm pa
dl1S efiJ-Ixc cnim ve iam prxter n:ttl1ram medlc~ai'
ti,Gcl1t& morbum articl1larem vehementio rem , 0 CO
quod eiufmodi aliud curpifsiml1m cfi. Odor,'p~eJ1l
tius corporis odor, & oris pra::cipuè 110nulhs q~ nO'
"
'd us ~H, /1. ficlltaliis ql1ib~da
' .. {i
'NoIl
natura pl~
nal1~S:,
ihilef'
ql1am pel' mCl1nam te CCl' odor fic,cum medl'l Il rotOS
rare (e pntant, fi cepas aut allinm redolcn tes :tg:t lllc'
lnllifant. ~into
fanè ~ontera
nofiro Rom pr;J:'
denti id eonrigit: A prandio diuitem quel) dam,:'irallS
potentem hominem viniodorem vehmntC~W
brifll
viGtauit, Xrter
iClq'
cllm
eapitis
dolore
magn:l
e
~ li(e~
'=>
.)
a:gr~
habens, atque ideo vini odorem exhalantcm rauie,
rens, Ql1intum vt 10nO'iùs aliquanto reeedcrer, °oncri
.
~
'ù d 1 'p{ilm ,
. -.
quomam vJnum Immoder:m s re
en~
J dm ochJll1
flaret. Et hxe quidem œ~fotuS
humanlCcr a.
deos,
di cere videbatur. At Ql~1tUS
ipfi fiol.idè re[~
qllO'
odorem Vt xquoanimter,pçc1C:~
diceb,r.
<Jue :rgrotum ex febri malè olentcm [llfime .
reoo
•
Ir r '
'an. VIOUm
0
mu 1tllm alltemmterClle
rebnmne qlUS,
'l1a:
llJe
J
lerer.Alter fuit mediclls in nofira AGa, CUI ax , reÎllS
tetrum odore expirabant vc vir nullns elcg~o.rIO
cL11ll
lI
: ' Ir 0
bat 100lC
acce ffium xgrotans t
rerre
pOllet. porce,
~d
lio sCI1
prÎlts hIO ipfius [ymptomati medcrl,acqi Ha a ~'lndoS
d
1:
yn
°
�777
de Morb_
VuIg.Colnln. 1111.
.,
ran d,os Cere accing ere,Na m & fi, vt hircis,ingenitLIS plt
nes dellcnere. Dico alltem optima m aquam ,& omni vi
Rf mGe, ad medioc ritate (amen quidam redigi poteft. A tio carenre
m,ql1x neqae limiqu icqllam habet,n eqi ma
,ur[um ha!c medioc ritas quoridianis infperf ionibll s
lè olet , & gufiantibus nullam qualira tem prx [e ferro
yl~ ' ofilmde
temper antiblls obtudi poterit , Alius
~l
x dam
enim al ienas qllalitates permitlas habenc [a19ltur quidam os namral iter Plltidum habens , eius pulis,am nitri,au t Iltlfuris ,& bicuminis,.1- alumin is, aliot?rem & purgat ione, & medica men torum ad id facien
rumqi id genus. ln guibus .omnib us mclius fuerit,q ue~lIn
pom mitigab at,atqu e quoddi e aut amomi , am fo
admod ii L"!gllmina multa prxelixames idonea e[ui prç11 malabathri , aut aliorum id genus odorat orum
in Îparaml ls,& olera,& fmQus , & animalium parres, eade
P[~m
pal1xillumquiddam côiicie ns,ita ex a!dibus pro:rarione & aqllam priù s elixario ne ad meliorC"m nacl1râ
. clfcebatur.
pel'murances ita propin are. Pra!tereà & ob alillm fanè
v1l1m aqllam prxea{efàél:am refl'igeramus, eru neq; [a1.
. Aqua elixa, hoc quidem vt aerem .adpore,n eque odore malo deprau ata !ic,atq; oculis mlIDIll Ittar,hoc vero, ne plenum iir,& opercu.difsimam [efe offerae ,quand o in ventrÎc ulo ip[am diuiUln habeat.
tiùs commo rari, allt pereell ere, aUt inRare, aut degra- ,
uare ventric ulum percep erimus . Sunt enim profeé lo
l' ln quibl1s aff'eétibus,aut cuius vtilitao s cauCa aquam
B & id gemls mlll cx, qnarum prxcipl lè ab optimi s aquis
e :lar,e allt quamc unque , aut vitio[am tantùm conuedi[cret ionem Hippo crates mihi [cripfiffe ViftlS eH, vbi
ntat, III verb is ~fis
declara tum non eft. ~2m
ob rem
inquit: Aqua cito incale[cens,ac ciro refrige [cens, 1 nequevllllm ex ipiis iuuame mum percipi mus, Videru r
uifsima : neque in lutofis, aut malè olentib lls,aut ql1ipnalldq,ue Hippoc rates, fictlt alia multa in his lib ris quxpiam rnedica mentofllm gufiatui imprim entiblls hlliuCfen
î.
"
. 1m·
a"IS c:l.lua,
quam
111 vu 1~us
eden d'1, a dnotaUl' t,
modi !ignum v {lli elfe poteft, qllod omnibu s notum ,
. ~ta hune <.]llOqu (ermonem cô(~rjpfinè,
nobis qllidem
apenum que eft/ed in illis,qllX omnihu s hi[ce qualita ~perf
e Qum,fib
vero ip!i ad remini [centii integrn m.
tibus carean t.Aherum vero ex aeris corrllp ti miftion e
r' t finobis iptis hl1l1C nodllm explicandllm propo[ lleaqux
virillm inefi,am aliud C]llodpiam ipu aqllç ingeni
î.".
., el'lxal'e
e1Il1us )fo. rtalslS
1I1ueOlemus,qua1"e aql1am prms
mm ab ignota cau [a prouen iens .l n his Cjuidem [uprà di
donu7nlat,atque ila déinde refrigeratam bibere, (uqui
él:a nota optimu m adiudieandi in/hum enmlTl eCl. Neq;
ellJ lpf2m frigida m bibere volumu s) & côtrà rur[um
cnim id genus agux ciro calefiunr,am refrige racur. Al • .
. •
;~!l1caidm
aquam bibere volente s haud pérind eeli
terum qllOqi indicillm hllic fimil e ab oleribu s, aut legu ... : • ..,,- :"1;2:;
le~ ~ls,fed
huic opercu illm facientes vafi, in quo ca. minibu s, allt fruétibllS, am carnihu s, aut radicibllS in i- ~,.
A
r'1~
r,..Çl!.
te(}~
r
e~,
magnim dine refpon dens , iIIi vero nullum
.
L.J.'
.,
..
hl"'.!''- _e_1 l r
aCClpltur . .n'\ c ~l-:.J
tU-em
11l opClma
~ a-ql1
~
..~
a)l ellimponentes,fed calecem aquam in nudo,d ere- C plaqmco~Iscel.ri~n
vitofa-r~mèex
que vafe
· amnr,
V oean tgue ~
~
-{.j
(ub dillo expofit am dimine ntes,qu :t:remu s
huiufm odt vitiaras aquas veteres quidam indom itas., ~P.'
flu;neeps qui affeéhls ca1idas, quîve frigida s aqu:ls pouue crudas , pérind ac ipfa legumi na, quz.dif fk uhef,!
... . ~
Ill. ent)~os
quidem vtile aliquid inuem emus, nihil tav1-x~u
e . e+Hfant:nr, Ob has icaque vrilitat es nonnun qu:\
, •
~n
ad lUuétionem ex propofitis velbis profici emus.
prœcal faélam aquam refrigeramlls. Q.:lin & ipfam cali
..
"
ci ~landoquiem
initillm nullllm clarum habear. ~o
d:lm bi~mr
, cùm
aut lumlen ta,aut limo[a , aL~t
s
n
~
t
œ
f
,J).
.'3' ~
.,..
AICa& nonl11111i & ip[a cum {lIprà pofitis copulanr, Vt
eft,hüc 111 modum prxpar amlls. Nam prxcaltaQa cum "Ô'r~
411"
J
1
.
I
o
f
~
... 6ip~tenldorS
volnit coanom enro CapitO .Sed plurim i
refl'ixir, tunc euiden ter putore m, quem ex putred ine ~
~
al ab aliis [eparan tes,:cola confidc rant. Igirur u cùm
plerun qj contrax crat,ab iicit:om nî[q; pars terrea tàciti:\ tofitis coniun gantur, huiuftn odi eorum [enuts elè [ubiidé1:: q llX eum tOta aqua priùs, quàm incallli1Tet,
ta' a oral1tib~
gratlX, V cmllndè parare am pocllle nm;nma tim permifia, vnagllc cii ip[a epo ta haud conte..
d'1XIt
, H lppO.
tra,aUt eL;~u 1enta: & cxtera, qux demceps
mnend am c1adem infert, & maximè quibllS l'enes, :llIt
ter~Cs)djn
poft vlrima verba,A gua vero & ipfis inveuca progig nedis caleulis ohnoxi i umt. Ac [ub diuo
nl~1.
frigida propin anda,c ùm aut off'en(am pror(u s
quidem non aquam modo ca'ente m, [cd edit alia guxindetb~l.prxgua
ex eius pom fore metuam us.Dédl exrone re ifiius [eparat ionis cauCa me~ic
mihi exQUIll. ~ ~'pfi
ad remini [centia m,vtaiu nt,déin ceps mocogiraHe ~!d e ntur.
Nam gu~cnqe
e~ dmer[a: n~tulS
\tole:r
prxpar andx tr~id
:, fo~ca{e
ne9uaq~m
ra! matem s confian t pe.r ~m\ltas
par~lCus
~1{lO?e
ri 60 ontanam aqu:un pnlls,q llam mcaille nt,exhi bc D conflaca hxc poft
calefaétJOnem refnge[cenCla faet!è
,
rtaiTe
'&
l'
d·Il.'
n'
"
ealefaéta v.~ro
a lquam ,1n~loe
diffoluu;tLIr .Sed ftatim ab eli xatione an rè,qllàm rcfri
na~ls
, qUI'b. us
talef: et' prtus, & mox refnge rara, :lUt qUlbus omlffa
gererur ,adhuc modon e agiram r , atq; idco omncs eills
nOn :l' IOne po cui danda ut , aut for[:1n op timam agui
parcicu lx permifla: limt. Sed ea refn,gcrata, graues ,ae
.. f:
tafsis... Il(am
' ,VltlO
am vero' e\'IX am prçber e VOlllit. Fortcrrœ tundum pcrul1t, ~e\l c s fl.lpcrfhutanr. Ital); fi ~l1m
ptod,etlam decoél:t: aquœ dll plicem refriae ratÏone m
prxdiél:is,in quiblls fcnpfit Hlppoc rates, labor~t1s
lt Vn amgul'd
- 1e~lsarfcit.Po n"
;:;. .
fÙinÂI
emqua"'.
ell'Cllp
gracias,de a~unlm
coa~tr:\
fermo ,c?pllle mr, ,& 'pfi~IS
fl acei e~andri,
tocaqi Aegyp toipfos agllam in tevt1litas euides eft,~qu
l~, t}llod ~lcHr,
q~l a lenam
Üt,
~i:
g~lbu[dam
vafis hoc modo refrige rare con[pe exquiu tè fona{fc1l1uenenmus, S1I1 allten: a prxdléto1afun:;h~et
~ le aql~m
rum eôcinllitate modo propo! ita verba dlLlcll cn tes [epriùs calefé~
in vafcll"enta d:lt, dCll1de [llbhm e totum hoc vaS 10 fcnefiris
paratim contem plemllr , ~len.s
d~lbirato1um
fe rmo
flrpen~
~erfis,
Vt ibi per totam noétcm refrige feeret,
erit.Pr iùs igitur lp[um, v~ h~penobus
a n~exlm
expIa
fitlilll f/ .ant:po ftd ante Solis Ol'rum vas humid eponabimlls dicentes, aql1:t 1I11pfo prxpa rauonem fri!!itOti eirlglda aqua <.ircllnfundentes, rrigida etiam rolia
dam ~oturls
innoxia m Pg?ifi,car.i. ,~am
& ;go~
Ilonniincundahant nOnnllnqnam vitium am laélllcœ
pius hlClO,cum xgrota nu a\tclll fng,da m aqllam pra:'111am
ve
d
&
1"
' um,vte ,
<Jl1am fuh
r
a larum IdgenllS herbar
bimrLls fllm, neque mihi fontis aCjua bona [cacentis faa,
t \, fri!!id .no~r
aere acqlliu uerat,d imiùs perman e
cuitas cft. Romxn anqlle , ficnt & mlll ta alia in ea "rbe
tln,c~ma
•. ulto 'eru magis ad hlliuCmodlapparaeximia [um, ira & foncium elegantia , lC ml~tido
('ft
OptIma: aqua: ipfis facultas non cffee honliadmira bilis,nu Ho fœrida m aquam ,lutmed icaram , aut
Ga.len.
'
Tom.
11.
B 3
fi
..
df
"
è
t
0
...
�779
Galeni in Lib. VI. S'Hippoc.
.
qltocl d~Nam
1ato.
operc11
no
[e
at,deva
li.t(dpi
aerem
neficue
nte,
erudamq; effunde
turbidam, aut arpem~
non adnl1t
Vl"- A inceps [criptum eft, diétam explanationem
que Per!?ami in patrianoil:ra.In muids ~l\temais
l urn
opercu
&
..
eire
aucem
tit,ita fe habês, Non plenum
deprauata: aqux repenunrur. llla: ~a
bibm haud pal1c~
habere .propofitis fanè verbis opponimr,gl1ç limt hçc,
ex Tibllrtinis motibus per lapideas fiil:ulas lU
pè, ql~
Aqua eliXilta hœc quidem vt [nCcipi.at aerem. Nam {eRomanam çÎuitatem deriuantur ,aliis quidem vitiis cacllnda: particula: fllbfequenti, qua: vas conteéhtm e!fe
fentes crudiufculz tamen [une, v t ncq; celerjcer caleVlllt, verba hçc aduerfantia opercllium vafi prorfus Inneque refrigerentur:negue• ce~ant~ f , ;t vrbani fontes '..-z..
terdicunt. Id fignificauit Hippocrates [cribel1s, Hœ~
lerite r in ipfis vt in fontanis aquis, qua:cungue imecequidem vt aerem fllfcipiac. Vas enim operculatllm a:r~
l·is elixantur ieaumina, & olera, & carnes. His autem
excludec, deteétum vere} facilè fufcipiec. At in aqlllS a
mulro crudiores [unt,& ab ipfis indialiis in loci~
ali~
frigido aere refriaeratÏs id fieri nos dicere rads liqet~
genis dura:,gral1é[que nominanmr, quod ventricltlum
ql1emadmodum Alexandria: facere confueuerunr. Vb.
infeil:ent, &:l. pom onus quoddam plures percipiant.
veroaquis falientiblls coélamaqllam{ubiiciunt, t~ va5
Nam ferè & alias multas caufas qUiCqllid efficientes ab
aligua ex parte inane elfe melius fuerit , quo aer l~tfc
con[ueuerunt. Sic igimr & hllic co
effeétu denomiar~
s .
operculum & aquam in va[e pofitam contentuS lp e
AI 8'l .....az... trariam aquam optlmam laudantes, Iellem , & mollem
~
~
priùs refrigeratlls fic, dé inde attaétu vicinam ·aquant
ena
f--J-j appellant. Ca:een'un omnia hxc enarrata cognitu qui'!1 ~:4'7"
refrigeret. V t enim aqua facilills,quàm omnia ter:
veilia funt/e d nihil ip[orum propofita verba dodem
-{ct. f-1~
~
c,quippe cllm ilb tenua~
cent neque fine ollenfione,neque cum ofienfione,neq; B corpora, calee, aeq; frigefci
~
~."
& aer,quàm aqlll.Adrnt .
ratione
:pari
[uperet
partillm
b<eui",,& obfcuri.s,neque diluddè,ac prolixiilS.Sais~'
re~
iti quifpiam hliu~ce
fuerit,n
planè
i
quemih
randum
tius 19imr, mea quidem [ententia, fuerÏt omnes huiu[gor
'J.-A. p<~
t
n
a
~
Vaforu
[emiat.
êmm
experim
is
eueniem
e
quotidi
ob rem, fi
modi [ermones integros prœterire. ~am
. l9\ ~
h .. ~
V
b
[
~
e
t
l
f
umqne
m,apen
reclu{u
qllod
rum
vinario
que
frigid.am.pra:paHippocrates,quo paéto agum.pot~i
q,.~
no
[~T;.
verbo
enr
l.
vinum facilè acefcat,in cauCa eft, fient è contra . ~s
ufrnod
mr,hm
propof
re
at,uade
oporte
are
'ji;:.!r,t3_~
ne operclliamm minùs id paritur. Adhuc vero nl1~"
ehxemus,aut
mm fenfus:Si aquam pra:dicl:i v{us ca~f
'Çi-f"~tI
·~Ib
e-f1#i~
vara. Nam qua: aliqllantulùm vanta [unt,q~Ol
plena
ihl vafculis,in 9llibus eliX~tr,fpnmous[
~
rlUS a i
~
permIt
ver[an
aerem mclnfum habent , per ilium medium cel:
elixatam aqllam 111 aere amblente hberè
.~
â-~5C.
'Ir
ambiente extrinfecus permutanmr.Sed plena,tr."'~
temus,aut è contrario aliguo operculo va[culum inte.1"'~
~,h3
~.'Ï:
.
~
h
l
c
e
b
m
i
gllidem
iIlud
t,per
t
attinga
ip[a,au
lum
ha:c
vero
opercu
num
Rur[um
aerem excludemus.
gents
th l'"::b:...... il~
L'J
'
f
"
l'
~
q
b
. inter elixan d um,aut a e lxatlOne mter re rl$erandum
~
~.-.. .!>
admodllm, atque ob[curè eoufque vitianmr , qUOI!
atioetriger
Sedinr
ilffills.
{anè tegumenci denfitas p'!ruenit. Inuenies ica:que plC~
erepoff
fieri debereimellig
1.... -..
".
ta, am gypfata dolia diutil1s vina [yncera con[eru~;
ne intelligi credibilius eil:.In elixatione vero incredibi
:,
be.
i
l
~
inter
v{ui
am
(cd qU:l: [010 corio,iicllt & qua: fubere obftrui1U~'
-3. • .. .1 op- ie.Nequc cnim docere potrumus,Clll?
ùs uBac
pri
ta
obftrué
a
r
i
c
o
~
.
durant
e
tempor
uiori
t
- - - . . L xandum aer ambicns fil.mrusfit,au1t efihxastd.ql,~m
&4. 4ft
rernge
re,aue corio dolia,gyp[o déinde,ac pice oblinUO . lue
e.lU
c
us.
u
exc
,
t
attmga
ne
eaCdem
lut
gens,
_.
.~
~
ergo ratione cùm aquam frigidifsim:tm reddere Y°(: Jll
poil: coétutam, vbi alicllillS pntei,Ïn quem vafcu
ando
NfI.%~j!
.. f-:-....~ · 4~.
fernefaétzaqU:t1P ao
vae
rimus, niuem habentes , priùs
lum demirtamus,nobis faculcas ell, aliquo tegmin
. carences 1..n• puteet;,
Sed nme
'tT "{ ~1-.L
.
,
.
us.
ponem
neclrcum
re
s
obltrue
excerm
ter
diligen
e
vndiqu
e,atqi
clauder
fculum
t
allt aquafaliete ip[am prills calefaéhm,ve fadJllstfa"
r;effe eil:. Ybi vero puteo caremus,deteétum vas, vt fr i~&_
- priùs:~
rn
mutetur,refrigerabimus. NJquode
gidllm aerem admittat, reHnquere conuenit. Ca:terù
a"
d
~
m
o
r
p
i(mern
a-l-tera[,
tomm
difiiiin-fe
éhlm-à.v.icinisl
nonnlllli explanatores verba ha:c;\ fttperioribus
~
l
q
a
rlg
aere
b
~
call[am
~
r
e
v
inatis
pr~dié.bm
mittic. O~
8:a legenda effe cenfcntes, Hippocrlti de contam
quam tanal amfiClOfè moltmur. Igltllr fi coélll! 'le"
aquis [crmonem cffe aillnt:déque illis maximè, ql~cirefrigere;da: caufa hœc ab Hippocrate diéèa f~e: 10[~ a"
que ob aliquam terream admifiam materiam huiu{mo4~
e
eame{f
coéhme
is
tempor
:lmem
rilimilem explanadonem naéti [umus. At fi Vlt , CO"
ri... di limt. Menfmam
__
J
~
~
fiat,
purœ
c
ur,done
elixent
t
ql1X cOf1"igenda:, confiderare déinceps debemus:t fUll
fcilice
oportere, vt eoufq;
...:" ~ r ....... tt ~
~
O
ua:.
perfpic
ttant,
fiadmÎ
éllua icerum exorfi,glla: toram xquabiliter aql~diC. l
ext.ri?fecum
;ltque ae~m
e jl1O"
fple
aquas
as
fe,opum
ex
on
onem,n
den't, eam ad partillm feparationem idon::1m
huius emm admllh
ne jjl1iÙ'
tio
calefaé
ob
ip[l
em
in
[ermon
adhuc
enim
~
r
u
t
a
n
ente
de re~m
Perman
didas a~pre.Œ:l1nt,
ra corpora in ea fluitantia [ub 1 f re't
aaaredietes cmus lpfi nullam ranonema[slgnarc pof- D tu, aliqua crlfsio
fi(e eft:mom vero in totllm derme,., te 'cte
•
t cl)'
alion
cieur,n
con{pi
ft"
aqua
nanqlle pllra
e erl'l nece
[~t.Splen(Ùda
.0 bic.
fun
in
entes,
dc[ced
e
[ed
,
te
ponder
nieo
inciden
l:r:inae
ipfam
in
particu
qua fpfendida lu ce excrinfecus
110
a
[
J
~
l
f
s
fuperha
vero
aqua
ul1t
refideb
~
i
f
a
v
&
~
e
n
i
t
ab occurrente lllmine permmaca. ~emdl1
ua.
a
q
r
[
~
C
s,
ndence
transfll
vas
~
u
r
e
t
l
a
in
paulatim
no&
Hanc
l
aer noque ipfc expropria natura lucens:allOqu
. nef
' Z ellX1S
. us. V
' potenm
" d
. CIO talla
crum
evCl
xam d em
au omnino fplenderet:verùm [ummos eius fines Cola·
ltaeYc,~;
modo initillm [ecundœ fermonis particul~
ri radio ferieme,totus,cùm fit fibiipft continuus,aleeboluS
:
~
n
I
non
aql1arn
cs
eCpocrac
l1i~ : y lllc,inquit,Hip
rafcit,& commlltatur.ln aqua vero, aut aere inania
pe r
:t
fyIl.
fecllndœ
tonum
opi{cilicet
ds
tnculo. acmum
fe fp:nia CUn) Epicuri & Afclepiadx de elemen
vi(u'"
nominis '1W1Àf"l' fllperimponens,no vt ali,p.~r
nione concordat, Arillo tells autem,Stoicorumque pla
d(11"
15
1
vt
,
i
lntellig
plenum
vas
vanon
elfe
volens
locum
ipfilm
citis adllCJrfatur , qui nllllum in Mundo
,a
l
1
!
~
t
a
n
o
[
idem
,quod
ferut.
innatas
ulo
perfita
i
ventric
effe,fib
{ed
fuit,
omnia corpomm plena
~utlm,(cd
;
le
a
erga
amans
m
fllll
inqnonia
ibus
rterùm
corpor
tans.C:
terreÎs
s
perfllli
Neq; enim in pumice calutate
r P a"
a.mo
ipforum
noftri
ip{ag
co
Ïntra
lle,idcir
{ed
ntur
:Cl1t1tq
videba
ligat,ca
ouiS
terieéè:e ipfis penirus vacuœ
que nos in nofiris [olis reblls ca!cos redd1t,qua
aerem conrineri tellanmr. In aqua quldem haud elfe
fi ~I'
contemplemllr.
liena pe~(icaHsmè
talem meacuum fabricam, qltalis [n pumice lapide confpicimr, [ed quo quo verfus ipfam fihi elfe contÎnuam.
profl
QIon iam ex f.1n
elfevt
Reétiusigimr, vecgo[entÏo. eftpu~rdiam
r..'
1.'
-
A
tt.:
J.' ..
.. f!..-
1 .
g~injs
~uj;ta
�de Morb. VuIg.Comm. IIIl.
fubcutai1ea laborant.
A inefi, idcirco igitttr paucis fomcnti~
, . Horum verborum eadem atqi ifiorum vis efi,quo~lm
fanguine profilfo dilfoluuntur. V tmnqi enim rengerato corpore prouenit.
Si qualia purgari conuenit,purgantur,
XII.
&bene tolerant.
1
egent. Seclllldum
xtates-quidem haudintro,forafqi in<1enito calore migrante, [cd eemporis progrefIi.l tabekente [enilis xras
o?~nium
frigidj{sima efic~tI1r.
At l:yeme calore in penltlora fe condente J ventnculus qll1dem, '& reliqlla vifcera calidiora,fllbcmanex verà partes frigidiores red
duntllr, guemadmodum terrx profllndiras hyeme.eali
da apparet, propter quod& fontes calidiores umt, & '
aliqlli in profimdllffi vCque fodientes , gUllm procul à
e:r~x
(uperficie recefferint, ellidetem caliditatem perClplllnt.
Nonnulli fine coniunéHone, Er,hxc verba fcriblln t,
quemadmodl1m &inlibro Aphorifmorum.Plurimi ve
rà coniunéUonem Et ,înterponl1nt volentes qlliderti ~ocverbi,Cnfts
fl1bintelligere, quod exprelfe
Calido naturâ refrigeratio,potus aqu~
ln ~erbis
in Aphorifmis fcriptis haberur. Ea verà ira
quieCcere. .
.
~cnbutr,
Si qualia conuenit purgari,purgenrur ,conert,&: facilè tolerant. Hoc verà loco conillnél:ionem,
Quod his verbis prxcipitur , c1artlm efl.-. Omnibus
Et,additamindicare aiunt, qnàd prxter id quàdipfis B enimhis,qui calidiores,qllàm deceat,fimt, ulmmam vi
(:onfertper pnrgationem faéta inanitio, facilè quo que
étus rationis ad refrigerationem redigere expedit. lta~am
~olerant,fiu
nobis purgatoriam medicinam exhique frigidioris temperatnrx cibaria ipfis danda funt,
entlbus, fiue & natura ipfa ex corpore infefios humo
& aguo[a potio , aut ip{a agua pomi prxbenda efi, pafes depellente euacnatio fiat. Nam purgationes appelrumque exercendllm corpus efi. Solinanque ad neceifa
~re con[ueuit Hippocrates,non {o!ùm à medicamenrias attiones motus ft1fficient. Nihllqi dubii efi,ab ira,
tIS,[:detiam à natLua faétas .Thucydides autem & eua& curis vehementioribus eiufmodi hominem abfiineC~atlones
in mOl'bis impem naturx per fymptoma rare debel'e. ~linetam
quotidie lauationibus aquarum
.
& expnrgauones
.
.tlonem orb"1 euememes,purgatlones
dulcium vtÏ,non femel tann\m, verùm edam fxpillS,fi
appellauit,itadices:& expurgationes bilis omnes,qu~
velit,expediet,necnon & clborum, quos comedut,vis
~nqle
à rnedicis nominatx funt,acciderun t. Hxc vexefi'igeratoria efio, & a:fiate prœcipué. Verùm ante o··
\'~hb l~fo i~ pefiilentix narratione {edido hifiori:num
mnia illud in bis fermonibus meminilfe opus efl.-, caliItnlne diéta funt.
.
das naturas appeIlaré eas Hippocratem confileuiffe,
~l.
qux non ingenito calore,fed acri,& mordaci ablllldât,
,In Aeno legumina edentes afsiduè
guem adltentitium, & non fecundum naturam effe ar·
~In<r,l1aes
cruribus imbecilli euadebat, C bitratur.
XIII J.
fœ-
d permanebant:verlun etia eruum come
en~cs,
genuum dolorem contrahebant.
.~uldentcr
vigilas calidior exteriùs, intertlus auté frigidior, dormiens è contrario.
Somnus in frigore veil:ibus contetto.
Plurimi hlliufce libri interpretes hanc paniculam 0rationis feparatim explanant.Mihi verà ip{am cum fupr~
diéta coniungere fatins eiTe videmr ,atque vnam
integramorationem hoc paéto inllituere,Calido nacufi Initio fermonis pofiea hxc vox euidenter idé figni.ra refrigeratio, potus aqua,quiefcere, fomnus in fri"ca~quOdmnifeè
& dilucidé. Seql1entia verba hllic
gore vefiibus conteéto , hanc Grxcam vocem ~ -tv;d
per literam Il fcribentibus nobis,ac proferetibus,quod
c~CI,Viglansdex
perfpiclla fimr, opinante Hippo
idem efi, ac fi eum articulo quis ira diceret, §V '&,?J -ti:<~,
~utelC
. rin[ecas
vigilantis partes calidiores , internas
llnel1lfrlgidiores dormienti verà contraria euenire.
Eos enim, qui immoderatiùs calida tcmperatura funt,
ell'lpe ex co apparet,
,
d'
'1
'
melius eft in frigido 10co dormientes aerem p lanè frigi
bus Q
quo' dormlentes
cum
p l1nfa fri ~agltis
vefiibus,tttm & capicis egent tcgllmentO,
dllm per infpirationem attrahere:& maximè ql10niam
aer1jgldus,vt hyberno tempore, quo circunfunduntlll'
per fomnu calor in intcriora corporis mergitur. Cre~tqli
interdill vigilantes ha:c non requirun t.
terùm 'fi ve in fomno calido exteriore fuperficierI? de. . r.' .
1 1 "
l'
. malOr ml puano p us ca ons ln penetra 1- D ferente interna cOl'poris magis calét,fic & ab am~lnte
b l~netar Us
&io cor~ls
colleaum effe tefiatur .Période & concoaere cutaneis partibus frigefaétis corporis penlt1~ra
l
. 'b us effi'
' ·ln"
1
'
incalefcanr,halld perfeélè homo aeris infpr~.u,
r~fJ&e
\)llS nes
fi'tnd ormlentl
lcaclUs, quam
Vlgl
antlvcrù erl)~on[ùm
in ventriculo comefiorumciboru,
rabimr. Prœfiabit igimr firagl1!~
c.ale faéton~s
lnl...ettlS
ad cmim caliditatem rClIocare,fngld llm vero aere pel'
tas fe~t.lam
hum.oru. in ieco~?&
venis?c?rporis lbdi
infpiratum admit~rc,
vt vnde.cung,ue ad temp~ra;lx
cÙm' ln dormlenubus cahdlores efflcl fi<1num efl.-,
mediocrit:ttem cahdum corpus redlgarur. Opumu ltatalora nobis conceffllm,& fitprà ofienfilOl fi~n<1crl
em orn'
. corpore conCO~Llu
.Cl.'
'"
0
que(vt dixi) ~lert
eum .rl~à
diétis hxe v:rba ~onjul
prxcipuum
e(feo'fi
nlllm 111
Pl
<Tere. At muIt! hU1l1{ce bbn explanarores Ip[a a [upe1l\or· cern. Ira fanè & in libris Aphorifmorum me~iorbus
difiUI1<1entes,non calidis modà naturis fed enib~:t
prodidic de œtatiblls, temporibus, cxercitatiotiam omnibus hominibus in vnillerftlm confer:e exirUnt ~le,
vbi ait: Ventres hyeme, & vere calidifsimi
lHmant in aere frigidiore fomnllm capere, vt Contraéta
bus&: ;l1ta , &: fomni longifsimi. His igimr temporicali~ts
:e.frig~tu,opmns
vero
in profln~um
IllUlt}s pra a~icnt
danda hlOt,figuidem infitlls calo1"
circunte<1l,ne omms cahdltas Immodcratllls lOtrà refn
& athl , lun Igitur indigen t efca , indicio funt xtates,
giat, calgre eo, qui?b r:f~igcats
a~) externo aere C11]OClte~
s ~n hifce qllidem verbis brcuiter de xtatibus
t:ll1eas partes repelhtllr,lllt, qUI per lomnum in rus col~iùs ita •e :t? altero Aphori[mo lath\s,atql1e ideo clalio-imr ,accedente. Id yerà in multis n:lturis verum eH,
lnfiti cat~ulens:
Crefcentia corpora plurimum habet
o
.
non
tame... 111
omm'b us. ()"
~emadol
enim eos,guiIllinùs 1 l,p1n~t;
igitllr requirunt alimentum. Sin
, corpus dlgcrltllr. Senibu5 vero exiguus calor
bus calidior filpra modum natura cfl.-, refrigera re expeGalcn.
Tom.
Il.
B 4
.o/t.
xv.
�Galeni in Lib. V l. Hippoc.
~,
~
dit,ita frigid.iore temperatul'a pr;editos calefacere,Ve
cerit,& coxeric,cx bis optimum rangllÎnem procrew s
rùm nonnulli propoGta \'erba non (olùm àfilpra fcri- A hominem infici calOl'is incremenro calefacit, Cùm ve·
ro ex hniu[modl humorum pucredine iam febriciran·
ptis dlfill!1xerunc , {ed etiam hxc ip[a Ceparatim legent es occnpaueric, cos retrigerat febrilem ext!nguens c~
tes diui[erunt, [omnus l.u--tu;d, id e!l:, rcfrigerae ,prilidiracem,propriam vero,& inge~am
augens,At fi CU
m:lm [yllabam bllius v~rbi
l~-tu,'d
pel' .u literam fCrifebre, am fine febre [ucci bilioli redundauerint , ipfos
ben tes , vt vnum verbum fic ~(.t4u
Gmiliter diétllm,
feparare, dein excef'nere valens ad mediocritacem fa·
a tQue b oc "«1'c:0+6x4, qUlt ambo, Refrigerat ,fignificam:
&. ~on
clux orarionis parricn\x,prior guide III prçpofilubris tcmperiitix corpus redigit, Hxc fi prxfiare n~"
tio,(ecunda vero nomen. Sed ifri nece!Iario [equétem
qllear, eandem [eruat tempel'iem, ~od
Ii ex vifcerl$
fermonem fini propofiti adiungentes ita [anè legnnt,
pblegmone quis frbricicans acce[Slonis initio [omno
Inj~éto
[omnus firmus ,reétorllm niélatio lellis: afiècorripiamr, intl!mpcfiillllS We [omnus phlegmonC'm
l'entes hanc vocem, Inieéto,pro hac hcenti,effe pofiangens vnà cum ip[.'} & febrem magis acendt.~o"
tam. Id ve ro prxterql1àm quoi hxc vox,Iacenti, viocirca & calOl'e alieno corpus calidius efficiet. ContIn"
lencer in hanc, Inicéto,mlltata elt,& alioqui cft ignobi
git quidem & v no modo interdl1m calidius iuxrl, arq;
Ie,atque inmilc,ifris nos in telligere volehtibus [omniti'igidius fim111 à fomno corpns clladere. ~andoqU1;
CLllofitrn corpo,ris lllbimm iacentibus firmum,& fiabi
~e
c:aloris in corp,ore bumano duplex geJ1lls efi, ~nu
Icm [omnum,fiantibus vero niétationem tanrùm contanllI1are,& congel11tum,alterllm alienllm,& prxrel ~a
B mram, ~ando
itaque horum vnl1m [omnus al;<er~,
ciliare.
& roborauerit, alterum comminlleric, &: extll1Xen t,
Somnus ilabilis,reaorum niétatio.
V 1.
qllomodo quifpiam rationabiliter corpus vno rem~
Q!;!;e plurimi interpretes in his verbis explanandis
Te calidillS fimul, atque frigidius [e ip[o à [omnO ~ c..
tradiderinc,filen tio prxccrire melius dl:. ~x
vero inttum effe negauerit?Cxcen'tm & hxc ab initio plenque
ter illos magis verirati :dhxrere e xillimaci dixerunr,
Hippocratis voluminllm explanatOl'es iO'noranr.ld aU
huiu[modi [une: viO'iliam refrigerare corpus alTerunt,
temita [e habere,quod dico, ex Lyci [e~monibusp
hlliufqlle ind.icimn pallorem vigilancibus accidentem
cipies,gllibus Hippocratem rep l'a:hendit in Apho: ..
fiaruune. Cùm igirur (dicul1t ) calidam tempcraturam
mi s ita dicentem; Cre[centes plllrimo ingenito cah,d o
refrigerare volulTIlIs; pr;erer fuperiùs ab Hippocrate
abllndar, At qllod eOl'llm iCJ'Ool'atione qua: reaè Hl?"
diéta, illudetiamadüciendllm efi, Vt priùs cogitationipocrates de calofnm di[crimine prodidir ipfum cal~:
bus aliquibus,& negociis afHiéti vigilent,Aut fi hoc fa
mniis vexare Lycns aU[lls fneric, per vnUl:l integ ru !1l ~
cere nequcant, ne cllbanres dormianr:arcendi ilmt.Co
b~'u?l,à
me ofré[u~
efl : cuius ha:c cl,in(r}~o
C2.!~
O'umr enim duol'llm alterum facere, aut [edere,aut fia111hll In eo Aphol'lGno erratllm fit,culllS 1111011 efi,~
~l'e, Sedentl' um gnidem (omnum hedr"'on
à iiede,l'd e ll (l
ri
'
~ , r: calido igitl1rp lurl!1l 0
...
ICeutes
p Ul'lmo
ab.J
Ullnatmuto
finll11m vocatum effe,inquiunt. refpondere autem hoegenr alimento.
'
I!'
mm fomnum francium niétationi, Atgue ideo ipfe ill- C
~ q
quit,Somnus hedrxos,hoceH,firml1s,reétorum niéta1mbecilli viétus frjgidi,robufti verO ca
tio, Périnde ac fi rota oratio hunc in modum prolata
Iidi,
dfet, Calidx natlll'xà pll1rimi fomni v[u arcedx [unt:
ira
rc
ipGs enim & v iO'J1are & aliquid facere maais conducir.
ViB:us imbecillos aut eos,ql1i ex imbecillis exe rU
~
"
r:
d,0 arcendi C){it~,
•
'b us ~1 'b'IS,ac pou'b,us cO,n fi, a,nt, a~tIl1)eC
' l ïlu!1l
~
~i
quidem maximè
&;t
l~den
Sin, minom
• j [0nus,Id concedendum fane fuent,quod frantIUm l11étamal reddetes appellault, Fl'lgidi vcro hue ob (il~
Pte"
~ion
Gmjle efi,ne cubent auté prohibendum. Sednorum temperaruram,fiue ob affeélum, qué in noblS ~1
c1
, nom~e?tl1r
,
r: dl'fferent, 101beilib
nulli fiabilem [omnllm,hoc efi, proftmdl1m diétllm effe
~n,tla
, ~l 'h'l'
1 ~n,cer
le
llS
,pluant:eornm [cilicet,gui ira (e habe:tnt, vt frames iam
19ltUl' exercltatlones ll1X dlCI poffi1l1t,quxex deb lit:
conniueit: (cd CUillS vtilitatis caufà hxc rcrip[el'int no
corporis motioniblls cofrant. Sicut côtrà robUl~!q
Il"
addenres ,imperreétum [ermollcm reddiderunt. Veex vehementibus, Ciei-qui,tlem-imb&illi HUll'-, qUl~Iel'Lmtamen hxc,ab ip[o diaa [unt nobis cO?[lllente, Vt
qUG-nel.O~dtm[pira,
neqi &l1~ani[
eos gl10S firmlccr,hoc efi,profllndè dormll'evoll1nms,
hememcm vlam~1itecorf.dEIns"c
,
'\
Il d'
d
~.
"
, , dl l ' f i '
,
(e/lC~
,
ta nri !i,e l' Vigl at:tes CllHO lamllS, nm conu,lem.es cô:
lUS - j,amQ
. ~.mc:;a
H.t:l\'~,iacÏmnve
re~
Cgll"
feà mcJ~:t-d1œe;au'fnlOC
adttnétIOJ1 bll4
fillere non pO(S1l1t. Nam fi ad hoc pCl'llencrmt, ln altu
polld (?por~m
v()rtun~l,Na1
mul ros,eg?<]u.~
ci- D ~-cu
afIClt,n~
lC parit~
lUodicè-calcfaciunt: r~ci4
tiùs cublcum rren,t , ma}e ~o ' mlent:s,
dlUtlUS ~Iglare
"lt!,~et 04ttnt .1fi,l 5 CO,t1ffltru, Ita911c ~ omnes & eJ11 écoO'ens Vt poflea (ualufsInle dOrllllrem, cffeci. Stcm
tauones,& clbl debtles corpon adhlben~r,
veh l'fi"
J1
;:, [dam, de amiffo cibol'l1m appet;Ïm conquel'elltes,
ter. re f:"
'1 uo
ngera l'
))tur : qnemadmodllm fi1 1'0 bl~{, Il' magbUO'
ad mllimm diem inedia maceral1S ,efitriences reddidi.
cè l~cae[t,
~od
fi aliquaimbecilla , ahql1a rO iù S
Antequàm enim [omnum,aut cibl1m namrade[yderec,
adhlbeas,fecllndum miflionis portionem, al~t pro~"
adhos accedentes in modo narrata [ymptomara inciad~tcI'LlmOCxresno1Jç,ug)S
re
l'
dl1nt,Non oponct autcm natUl'X illtcmpefrillè vim inllCbHur,
$~ ~I
ferre, (ed ci cgcnti in tempore [ubuenirc. Ego me herA
.. ,
~ ab ~che
c~l
',9l\xaliqllis in pl'opofiris verbis explanlndis vequarum artc carCClUn:,qu < or a'"
rdimtlltcrpoffc diccrc mibi videaturcxpo(iti: pucates
re cxercra efl:,aur eum COnItru
e"
[~mnl\ ~ero
[em~r
rcf-?ga~,p:ilumod
[omnus hllmeélat,
vlgilla fempcr cxiccat,hocg; 110S ip[c cdocl1ir, No
fempcr alltem calefacerc,am rcfrigcrarcaptlls dl. Ven'tm ctlm in febre carcribliS pitllita[os, am cmdos aut
frigidps vecul1 que [uccos in cOl'pore otfendcns c~nf
JO
art.,)~ol'epnSc:1m
ftCnt
ria:proecllofa vero mala.
,temp
(0
Ea,quibns [ccnndum mcdicx :mis prœcepta noll o~
lùm in xgris , vcnlm cciam in reétè valenciblls c~'"
ribus vtimur, l11aterix anis iure nominantll r : & ~ cio
dicis quibLJfdam libri côpofiti [imt" qnibuS infC(1h:ec
�78)
de Morb.Vulg.Comm. JIU.
hx: pl'xpofit:t eft De mlteria. Porro interdum [pohte
l:atl5 corporibus ad curationem & falubrem Viéi:lls ra
rios vocatos ~atl1re[cé
· acidt.
7 86
Id. iginiï· qi.lantum ad
A verba Hippocratis attinec,ob[curû eCl,nili li nos ipfi a.
tiOllem Vtimllr)interdum & nos aliquid ad prœparanliguid ex iis,gux vidimus, :ll1t ex natul'ali rernm ind~
dam materiam facimus,alIgua elixantes, aligua combll
catione adiicial11us. Ac prxtel'eà CUl' pl'ocellofam a-
r.clHes)al.iqullaulntes, aut priùs cQndientes, aut priùs
quam replldiat,xtheream vero, & cu tonitru effufam,
refrigerantes,ant aliguod eiu(modi
non repudiat? Incertum quoque eft, vtrnm ip[am nos
a~l efficientes. Sic icaque & in prxparandis aquis ar ad potnm, an ad mcdin~les
VU1S pl'xparare iufferit.
;\fiClolilm aliql10d molimur,quemadmodum ip[é pauNam oClllorum medicamentis componédis huin1Îno;,an:è ~icebat,
aqua clixa ha:c quidé vt [llCcipiat aere .
di aqllam adhibemus, & ex ipfa aquellm vocatum mctenlll1lpfa elixatio priùs fit, & pofid. refrigeratio,
dicamcntum conficimus. Porro tcmporariam intel1i~l\tpr
nù.s ambientem aerem,allt vento aliguo, aut in
gere [atÎlIs fuerit, non vernam, vt nonnulli t1ultè accio11l1bus frigidllm aerem inclndétibl1s. Sune enim dopillnt.Nnll11S enim pel' excellentii téplls anni ver mll1llltls ql1œdam friO'idis fpelllncis perlimiles. Interdllm
cl1pallit,fed ql1~madou
& alias anni partes, abfolu& per humida refrigeratio acquiricur, Vt per niuem cir
tè tempus. Neqne tunc tempo ris effl1lilS imber aliqua
ClInd/atam, aut fi fl1b aql1a [aliente ponaenr , aut in pueximia virtllte pra:ditlls elfe cognofcitur. Sed mnl to
te?, Idque bifàriàm,nonnllnguam quidem in ipfam pu
antiqnius fuerit pucarc ip[um temporariam agu,am dite\a qual1l nobis va[c11111m demittentibus ,in quo aqua
cere,ql1am eo fanè tempore pluerir,quod anni rempus
Ca ef.éh con,t inetur ,nonnunql1am vafcnlum fuper a- B Grxcinominant.Huic enim [entenrix & illud [anè faqU~1lifpendtbS,
hcm etiam pel' tellas raras inuere videbimr,quod ab ipfo diétum en, Et aqua ab x:: llill turb111entas aquas percolamus: vtAlexadrix,
there excreta . .Nam veteres Grxci, cxlum nos am11l Aegypto perco[atur per quxdam non nacuraliter
biés cxqllilitè purum,XtJ1era, neblllouim vcrè,aut mt
tefl:aeea vafa fed artificiofè vt rara fint, prxparata:
bibus opacamm,aerem vocare COnUlel1erunt. Hac eaqle1;J,dmo~ rentes l & per linte~um
hlliufmodi vafe cadem iËicur ratione & 10cl1m fi*ra nubes xthera no mi
,
. artl'fi clole
. n I '
..
CXco
are
{oient
Hxc
fane
omnJa
panant.
d~l1e
c1arè & )oeta fign caUlt,mquiens,
tantUt· fi
.'
.
f,
.
C'I
• IClit ctlam quxcllnglle Clrca ontanarum aConfiitit at leuiter [candens tunc abiete in alta.
{1~fltduéns
machinamus ,i11ûs non ex quocllnque
haplde fabricantes interiufque illinentcs interdnm:
Aethera,qux ex Ida uugens vitra acra adibat.
aud cnim eXi2:lU~
difcrimen in ipfo illim efi, fiue pi
Contra vero cùm dixit,
celll fi
v
Afi Iuno anterins [c proiicit acra in altum,
to e)flue gypium illelleris ,fiue citra illicum laterem
profnndum ad coercendum hunc nofirum aerem pel'
fi
tll tl1t aétum,allt lapidem imp roba aliqna aut bona,aue
~}
prorfns cnidenti qualitate affeétum imp0iÎ.leris.
ea verba in muare videtur.Atque itel'l1m cum dixir,
~1l
•
• •
Aer denUIs erat nal1es complexus,& lpf.'l
"= l1et1am pmeos fœpins in diuerfa terra defodlmus,
N ubibns obfcuris cirClllldata Ltula latebai.
r aq am pel' canales & flfill[as ab aliquo fonte meliÇ>en) ill1t d
'
?
.
C lague cùm xfiate aqua eius tempo ris calol"e attcnu:ua
llulI'
. etenorem
Ipfam
re dd ere va1entes, aut eua:n
in halims inlli.fibiles di[sipata fuent, atq; idcirco clam
h a ratlone permutantes deriuanms. N empe omn la
nobis in acre fupra terr5 [ubuolaucrir , ac déinde proc~c ad aql1am prxparandam anificiole pra:fiallcur. ~e
prer aliquam ad frigidum mutationem, :lC ventis inter
~Il Cx terra eius loci in quo deO'imns ,aquam [uml.uus
,<:>
fi' h .
le reflanëibus,denfat6guc acre pra:tenllatos halims iteIl ) al1t ex lacll :mt ex prxterlabente umme an1'1il' '
Il' .
mm cralfe[cere, & in aquam [enlibilem cuadcre contili)lis '.a
lt P luuarilem gux vocamr, co 19lmus, prorIls. nlh !' \
.
'
P
l
'"
gerit
, tune imbrem ilIum tcmporariul1l elfe d.icemlls,
hl1ic
adhibemus.
ropter
10C
19ltUl'
111artlS
q
. . r artl'fi
exeenl1ataaqu:l,ac priùs ab aeris calore claborata. Atc'LUt li Jppocrates aql1arum aree carentmtn,lplas
l~O pr:tparatis opp' onens,quas artc carentibus compa
que ideo me1iorem ip[am elfe llimbofis , vrpote Ile que
ntes
'fi
'
1
()..
d
d
.confeél:is,neqj vIla mmatione eubor:ltis,quales in no·
pall!ù ,3.I:tl clOfas appel aml1s ..~e:na.
m,o um ~l1te
Cllt ante non de omnibus aquis artlflclO(c paratls 10
nu1lis fontibllS aqux [camril1nt à veteribus indomitx,
fcrts~li\
fi librutn, ye in Pllblicnm ederemr, concrudxLli nominatx.Verùm cur tOnitrl1alem Cvt ita di" tantnm prxparan d"1 rauolllS
• men
tionP1hlC t: fiedVOlllS
cam) aqu:lm pociùs, quàm nimbo{am approber, dé~
n1
tlife e .h abl1it, vtpote fibiipfi eommentariolum rcmiceps videamlls. Id profcél:o mihi ea r;tione feci{~
Vlbits entl~ca\f
coficiens : it~ & hoc 10co no de omnidcmr, quod tonitrua dllOl'llm mod~l'I
alre~o
fi~no
bus agi lls arte carentibus ) hoc efi, [ponte naturx tali- D uerit,am ob ignem intercepmm,qll1 e!"ut1lpCS ClrcumlliatrOcreatis,fcd de vna [ola[pecie,qua(vt dixi)plllguo etl.a~1
tempo l:e ful
pIe xam 11l1bem veluti dila~erc:,
mina decidunt : aut intcr ie alhus, attrwfque l1Ublbus.
didi1t ~ vocamus,fermoné fecie:ipfius vero duas proNeutrum in nimbo{a aqu:lÏncEl ,fi guidcm in hlliulmo
tUPe Ifferentias, altcl'am ql1idem, gllam & apertè vidi fiam :lcr con[pi[fatlls eEl, vna continua, atraq; nnbe
ra'"
rat,
malam
elfe
dicens,procellofam
[cilicct
:
~
e
t
l
a
.• , vero d
ipiÎ.lffi tarÎt OC311pan.te. ~aprote
haud immcrito in
lÙIll
clnceps non conllae an reprxhenfione fohoc aCl'is tcrra. amble;ltJS llam nequaql1am tonat. Tocellocreredicat,an & aliqllid aliud innuerc velit. Pronitrua nanqi diuulfis nubibu ,ae fe<;l1ndl1m propriam
aer~m
alltem pmallit incommodam: fi guidem ab
circunfcriptiollc feiunétis, atqnc vagantiblls ace :JUnt,
Jate:, ~etam,uc
eonitru,Grc:co vocabnlo appel
fll{ltp l . d"
.
C . .
concul'lilm,con
ftél:umqi inG~é ~.
fietCIll
t
' aune lxens temporanam. ontlngu auq Ultm inter
. infas
(.
,.,,.; .
• COl por .
ri
cnenenc.
V
mus
aute
Cotllll1ç,perpemx{1;
nubl
connlente . anam aql1am vt congruo tempore rl'olle& eanln1,lpfllm lal1dante:n appellarc.Contingit auccm
fliél:us fierÎ non poteft. ~t3.m
oh rem neqi fulmina in
bac cxli cont1imrione cadnnt,cùm quia calid1~
aer illmedia pel' imbres cffimditur,tcmpo
tariatn'gll;t ~(l:ate
l1ubcs
non
incll1ditnr
,
cnm
ql1ùd
~
e
n
ipf.,;
inter
fe
tra
: qllandoquidem hanc anni partern
Gra:ci ~1I?ar,e
1mum
ma!.?'110
impetu
coeurml1t.
Nam
quido
inter
[e
COCl1l'illltllIllnP tifs
tempus appcllant. Veruncamen &
f.1n~cs
Ilubes igneum illud, Ql10d Înternet1crat,il1tra fe
ilceo m; 'd&' hyemi, & verl tempods appeltationem
l'Ii P~rt
0 am, [ed per exccllétiam intardum eam anipL'\S copellentes,& conftringentes cx(]uilit ' den[:lI1ccm tcmpus nominant, in qua fmétus eempora.rinc,mnc vtiqj fulmen nonuuquam [llr[l1ln vcruls, allt
Galcn,
Tom. II,
B 5
nl~defaCts)
1.
fi
�Galeni ln Lib. VI. Hippoc.
"1
fuilfe nabitu, cùm inter omnes ëonfiet ; plurimis ~groin obllqu um : nonnun gllam vero & in terram extrud iofTicere. Imo vero & vigilia bifarii adhibita ,
tur. Hanc [olam flliminis expulfionem con[pic imus,a - A tis vinl1m
dllplicê quoqi à cibis fine cô [eql1i tur. Nam fi guippiam
lia: vero mortalibl1s ignota: [unL P orro à me breuibus
noétu agetes, vt in celebri tatibus iUis, gnas perno8 aad propof ita verba explan anda, vt tonitrua. fiant,diétG
tiones vocit,t otam noété in[omn em traducat,corpuS
cft, dlrque tonirrualem aquam Cvt ipfius verbo vtar)
quidé inane redditu r, [ed nullG infigne viriu detrimen
qlJ.àm ex nimbo prouen ientem melior em elfe alferuit.
mm inde co[equ itur .At fi cubantes aliquod noétis tem'
Summè vero mllnda,ac tennis eft,tépo raria aqua elabo
pus [omno capti quie[camus , reliquu auté viglem~,
rata.In ter hac autem, & nimbalem tonitru alis eft, qua:
vires pro(eét o debilita ntur. Neq; enim meliùs apet~·
qnancum à tempor aria vincim r, talltum nimbalem filmus;ne qi concoq nimus, neqi concoé tionem [eqlletla
perat. Igitur in promp m iam eft iftis omnia vimper anmunerainlliolata,perfeéta.q; obimus , languidiores o·
tibllS dicere, haud medici munus eire, tam 10ngam de
mnino ,quàm qui bene dormie rint,eu adente s.
rerum natura oration em habere. Cœtet:tlm (vt bis re, fponde am) fi nullam ratione m afferes fimpliciter alfePerca lidam natur am calido tempare, xt.
uera{fem tempor ariam aqnam nimbali elfe melior em,
in frigore cubile craffam reddi t, in calido
inter has vero tonitru alem medio crem, aliqllam {anè
eOr1ll11,qllx dixilfem , oftenfionem me adiicere prxceattenuat.'
pilfent ,neqi fe diétis meis,ta nquam legibus ,creder e iu B
id,eftpercali4am?dau[ula:
hanc §V~é;f41,
.ni~o,em
ftllm elfe,neq; ipfis, vt tyranni cis prçcep tÏs,pare re nehUllls mltlO prxpof itam a nommatil1o,percahda, de~
illitera toru illxtà,Ra
ceffilm fore dixi{fent, ~ociraf
id ell,in cahnm elfe conftat:[ed vocem hanc §II ~hef-';,
gitio[o rttmq; hominû latrams ellitari non po teft,prx e, ae Ji eX
acciper
poiret
ira
m
do,in fine pofitam qui[pia
ftataut emob res meliore s ab ifiis malè alldire , profeicompof
o,elfet
o,calid
ablatill
prçpof itione In,& caill
éto reétiCsimè conitm i cauras natural es rimati [umus.
aCtes
interpre
ferè
omnes
&
[anè
ta, ~emadou
enim oftenfione caret omnibus homini bus in~od
ceperu nt,nonn nlli quidem c1auilllam hac in dllas p~r·
diétllm
admod um reétè
credibile erre videtur . Nequ~
titi, pérind e ac fi v traque propria explallatione jn~lgt.
fa[erm? de na~lr
apparet , qu6d à m,edic? videl~ct
ret,alii vero totam vt vnam interpr etati. Porro DIo·
clendus non fir:qulqne Ita [entltln t,nobls vt fibllta 10- '
corides & ipCam in c1ariorem permut auit vt in Ob[CI~·
quentiblls taqllam tyranni s ediéta propon entibus obris locmio nibus (acere côfilellit.Separati:n qlidé.rc~·
femper emlls,i mperar e videnm r. Verùm prxfiab at [aapfir, P er calidam naturl calido tempor e,his verblSlens
nè non tyrann ico more imperare , [ed potiùs nos dovo
are
fignific
nobis
t
xtenua
E
,
iiciens hanc vocem
cere,au t [ermon i abCque oftenfione magis, gllàm cum
cnre/11
per calidam namram , hoc eft ' multo calore fenl .,., aCreferein
am,aur
babend
elfe
, oftenfione,pro lato fidem
•
•
/1"
ft
ente, .." .
ca l1'd 0 tempor e,l'd e ,elU110 extenu andllab
.
da c4u[a à nobis aliqnid non verè hlifI"e traditil. At ifii
r '
s medlCli_
oml1lbu
ab
quœ
eam,
per
que euanelcentem
horum neutru m facilll1t:imà vtrunq i vimper ant,fi nul €
iam t:ita, & vfitata voce ratione perU:.
re~.nti?l}bs
lam ratione m ofienfo riam retuler imus,d iéta nofira vt
pulls dlftlatlo nomll1atur ; quam etiam alteraappc
oftenGone carentia callillates:G ratione maliqu am adtione quidam [enfui ignotam perii)ir atione noml?a~.
lnc
iecerim us,non eire medici vt pbylici munus de veritanobis omnibus pel' totum vitç curricuhlm c ,,;
~x
te aliquid di[pntare iaétantes.
Verùm [ccllndum xtates, anni tempora,lludiiq;"a ( s
ii
[ecundum omnem , quam degl~U
brellibus eXDdi~)
Aqua cdax, vigilia edax.
x.
ClIS
en
d'~ me~
l'
'b
.
d
S
.
..;rc.
115
us
vltœ rauone Cllanat. e 1ll omlll
uS
Ab his qure& vigilia,& aquaefficere aptx [unt, ipfis
cômllne ineft,calidioriblls quidem temponb ,orlud
ns,
nomina
m
vorace
i
ilppellationem impoil tit, vrrang
~
gionibus,çtatibus,l1aturis, & viétllS rationbus;dfle
& h .. c
qllod nos [cilicet voraces reddat. ~ldoquié
e.
e
portion
noftrx
tix
pore hand exigllam iitbftan
etiam tempefiate in nofira Afia Grreci omnes edaces
lo
vocabu
re,conc rà in frigidioriblls [pHfeCcente cute pIUrl/11lli_
vlttato
valent,
e
comeff
ta
mul
qui
,
s
homine
aqua:
retiner i,exigu um diCsipari.Hac igitur ratione pCAcdl~
Didicifiis amcm cibi appetit iones ab
~p p elitan.
,
dam namram tempor e calido extenuari verl1m fit U
pom ea planè ratione excitar i,qua &gelid am bibêtes
re
plicatO {cilicet effluxl1 , qllem ex proprio calo ln Jr~
flut fri<Yidum cibariu m, adftringénCve anllmentes appe
ab calido te/1P~.
habent es nOllum pra!tereà extriL1~
elladunt.Atibi-nanque oft.en!Um-eft, qua:que
~entios
i~
in alio vllo e~
neq;
Verùm
nt.
acquiru
tem
D 'acceden
. arét.um~onfige
[anguiem~tricl1*FfWnm
"
~
O
t
n
a
l
p
x
e
VllllS
negue
inlleni,
em
leétion
plari hanc
cale- ~.f?
e ~tanl'à.
ae pr~ea.
a ~ al~er,
tia apetmj
ca
agnouit. Sed Dio[co rides ip[e in libri fr~nce.l
p[al11
p
g
e
r
l
~
,
delere
em
[angum
e
faeiëiTcia;flmd entl:lf}u
P
co[en
ira
ariblls
exempl
[olis
duobllS
in
re
{cripfit,fe[e
pcrenti as.Hac itaqi ratione aqua vorax eXllht.Alta ve
naturam calido cem P
dam
Percali
elfe
naétG
verba
,atque
digerat
corpus
1'0 ratione vi<Yilia, qllod fcilicet
en uat .un'
l'd
• f"ngore cub'l
1 e 'cra{['lm reddit, in ca 1 0 ext
1ll
di{foluat.De hae etenim olim,fi cllt,&d e [omno notiuS
run tamen nos non in dllobll s,fed in omnibus qu~C
Jiam habufii s,Copc oquit planè [omnu s, vtpote calidp
e
h
l
~
p
1
J
O
C
am
c1au[ul
hac
que legimus, ira fe haberc
tunc interio ra petcte. Difsipa t vigilia int1to calido, du
10 la~
de indllfiria omnia , & qux in pllblicis. blb
cùm
[l1bfian
re
corrore
exiguas
cxteriùs emicat,[ecum hallJ
. .Il1UeOl, cxemperrJ
. repofiHa liun t,& qux aplld amlcos
CIS
particulas edl1cente. Igitur propte rea aqua,& vigieonldi6l:J
ria inCpexerim,Sed iam ad explananda verb~
ve
pitO,né
àmacci
perper
tune
At
[unt.
us cS ira
!laedaces diéta:
eub
interpr
ab
prallè
qux
mnr, omnibu s iis ,
Idem cffcexifiimato,multacomelfe,& mnlra cocogu e[Unt, prxtcrm iCsis. Mihi [anè prior dau[ul x pa lido
conficere. Siquidem vinum aqllx pra!fiac, no
re,~tgl1
ca ces,
perficienda elfe videm r, Percali dam n~tura01
[oluma d eoncoétionem qux in ventric ulo fit ,adiuul ,
S
J
'
b
~
v
has
reddic.
rd" ad ~onca
cralfam
cubile
frigore
in
c
tCmpor
difiribu enda,ad [anguinem
d am,lc Ctlam
Cali do tempor e,in ablatiuis cafiblls nobis legS~crô,
nmnen dum , ad lotium citlndl lm , & ad
creandl1m,~
'uida,
pérind e ac fi in calido tempor e diéHi effet. I1h~
rcélè ValeOCllll11 corpor a diffianda, Nemin i verO due'l(ID
acre
in
elfct.,
diétum
fi
ac
efi,
rate
idem
,
ln frigore
{el'monem ab Hippoc
pium cll,de his in prx[enti~
\m
e.,
ve
t!x
�de - Morb.VuIgC~ln
ex d~abus
JIll.
7.9 0
orationis partibus diétione eompofira,prœtiti liberântuL Pon';' nonnulli à Comno ob comello ..
POfitlone feilicet,In,& nomine,Frigore. Eriteriim in- A l'llOl, epotorumg; calorem ventriculo excalfaéto fiti.
teg::l fententia huiulmQdi : V cile eft percalid;E natUri
clllo!i fillnr. Q!.!i calor fine e xterno {ub!idio non r ercahdo rempore infrigido cubicllio fomnu eapere.lta
nOllllllis frigidam potare foliris hoc:
manCt. ocira~
nanqi crafferèet. Nempe haud inÎtlriâ in valde ealidis
tempore ante Iauationem,ac cibi affllmptÏonem gelid~
na:uris h:ee n05 fa~er
enccepit Hippocrates: quado~gl:e
potus nonnunquam "fui tùit. Proptereà igicul'
j~ldern
calida natura enm [ponte ob etfluxum immoln tecllndà !itis differentia adiecit hanc p:l1'ticulii, ~i
ICUn) ad extenllandum idonea fit, li tempore calido
bllfdam. Neque enim omnibltS (vt ofienfim1 eft) à [0~cedé.tlaio
duplicata fit,qllinetiam terda qu~
mno excitatisidem affeétlls oboritlll'. Hanc leétionem ~.
rn alta manitio in calido loco,& calido ftrato cubanaurem & vetercs exphnarores agnofclIDt, lx in cafiiga
te hOmine adiiiéta fuerit,mm corpus criplici digeftioufsimis exemplaribus inuenicur.
_
~exhaufilm
difsipari,emaciarfque continget. ~od
QIibus plurimum calidum jnea~voc
x-~li
ln duabus necetfariis inanirionibus à nacnra,atqi tem
pore.prouenientibns,quas effllgere no licet, tertia falliCsiml funt.frigidusenim aer plurimus:ex
tel1lm Contrarium abdueatur ,non difsipare,fed coerduobus auté magnis magna & qua: oriUll
tere diffi .
d
. .. h
mo %n atlone~
poten~,
~ ~xt:ema
euacl~On,
0
tur/unt.
perllenlet , qUlmmu pmguelCet magls, qllam
~:eluabitr.Fjgdo
enimcubili non modo lettos fri ~
Modo pra:dixi , hllill(ce oratÏonis leéHone antiqua
11\ ?s,fed & iingula, qU;E ex linteis cra{sioribus ,& atnon ira inueniri:fed hoc modo, ~
I bufdam
plul'imum
. d llmentls
. con fi ant, fillgOl"fi~ lUS , at'd
que 1 genus a1"
us ln
calidum. Sicq; illi interpreces legllnc,qlli de fuperiorû
t" tealterumquoddam maximû auxilium excelfus ra
verborum fine hanc parciclllam, ~ibùfdam,erx.
lone tem'
\"
. '
runt. Igimr de propolita: fent~ix
verirace iam dilfelisadu~'
pons, I?a cu ra ISfir;~ldPean.t
~rO\:emn
h
oltur. Vt ICI Icet per rlc:tl am ln Plrauone cor. ramus. ~iblfcunq.
enim plurimllm calidum ineft,in
l'IlS rerr'
. .lam
"
" , nab'lS d'lÇ{U
o.'"
il' ( 1geretllr. Id qUIdam
&ante:u
corde fcilicet,hoc nanq; velnti focum,laréfq; ing nip~t,
ed~lOC
iftlld de leéto adieéll1m efr, vt vndigi COl"
ti ca\oris etfe,declaral1iml1s,& a ~ rem,
qui infpiracu adIl;dref~cat
, ac diffbtiqnis cxeetfus ad {alubre coducimr,plurimtim elfe neceffe efr. Nam & hoc in libl'o
pa era~lonm
redigatur. Altera quidem locmionis
De vfu refpirandi explicatllm eft. ~od
fi plus caloris
pl rs, p.rlor fcilicer, ita {anè ab aliquo potÏ(simùm exhuillfmodi namris ineft,infpiratur aer, arqi iterum exnar1
poffe mihi videmr. Religua pars, vbi ait, In capiratur. Propre!' hoc fi vocem magnam fieri dicemns,
te °d~te.nua:ilcfè
foret,fi ei voci Calido,Aeira ab{olutè citra vllam conditionem fententiam proferences, apertifsimè fallemur. Nam in commentariis
Ilif:ntrlptum effet,integra c1au{llla pe~
hxc verba ma
bUe . explicata, calidiori natura: calido rempore CllDe voce often[um efi, voce ingentem fieri, quin mula.llt ln aere frigido fi accidar,cralfam reddir. In calido
tus aer celeri ter expiretllr , neql1aquam po[f:::. Id vero
fus :lll aere cubile exrenuat. Per nominatÏuos quidé ca C fit,fi afpera arteria , & gutrur latiùs paceant. Si petins
vero fotum ampillm fit,no [olùm ingêtem vocem hoperlan~:ximè
apertè explanara oratio fuerir. ~d
fi
mines edere,federiam diuti[simè vociferari potfe ibidi f abl.:\tllloSloqui voluerimlls,narratio fanè huiufmo
d em declarauimlls: vt pra:cones,quum pedem vocatu
:te u~r!t
Calidiori natura:,tempore calido, & cubili in
canum,efficere folenr.Igimr quoniam & cor fratimab
cr.ufdccre accidit, hoc codem vero ,ubili
. in re rt~do
lt
aetef"d
.
initio, cùm fo rmamr in vtero ,ampl ificatur, increfd tq;
. l,
E HgI 0 pofitO extenuan.
conunget.
illis,in quibns infims calor plurimus inetl:ad cordis ve
Xerciratio (alubris, non Caturitas cibi,
1'0 portionem,& peétus plemnqi magnum efficitlll', &
pr~fltiudo
ad labores.
hoc ieerû pulmonl1m magnimdo cOll[equitur, necnOQ
ad e eqlt~
repleri V{qi ad famricatem,impigrllmq; efiè
fi ifris afpera: arteria: magnitudo refpodec,& huic ple~
iercltationes fahlbris ViétllS capm elfe opinatnr.
rllnq; gmcuris, halldab re fxpifsime pcrcalid:e namr;
homines voca\iores cire contingit. Etenim fi {emper,
1 r. J'l')
vigilandû {iti {uperiÏciali (omnus
omnino ad portionem magnitudinis cordis peétus
~èfela
dl, {iti verà ex fomno vigilia qui- &auaum
effet,& nunquam ci praua figllratio accidercrZ
u"
percalidos homines non plerunqi ,fed feOlpermagn:J.
S al11 .
qU;tuPerficiale fitim intelligcl'c oponet valde exiglli, D vocem edere dixiffem: verumamcn neqlle, vt Plilmo' l'1
num magnitudo peélori (emper re[pondere in~ctlr,
,part'neq', àtoto eorpore, neque ex magno ventncu
ha & ip[ornm magnimdi?i in ip~s
cont~a
~na
v.afo~
ater~Ul.fuxci
efr.Sed (vtdixlt Erafiftrams)
film genera re{pondent.Con[pICltlll' vero & 10 anlmain v~etlb,a
incaléciblls locis illis,per quos ab ore
lillm dilfeétionibus proportio b:ec non exquifitè {ema
l'et\~.ICum
humol'delabitur .Huic ira'}; fiti (omnus
ta:
[cd in hli[mo~j
~anè
partibus al~q1od.pxjI\m
~etf
la en corporis penitioribus maddaétis, vtpote
excellere
aliqllod
e
cotrano
deficere tnllcnICur. Id veà~rnum
[anguine ad interiora debpfo, COntra. ve
JO
in
corde
rationc
peétoris
InGgnc
accidit. ~od
&
tfi ...o~n
expergefaétis ,cùm lilPerficialis fitis ad,
'Ittllan'b
t: 'lè r
H
\
fi
d'
.
in
caura
eft
maximè,
vtinter
xquè
calldos
homines
~
o
n
Orit u <::
Cl Ils raCl ledatur.
Ulll mo 1 nanq; fius
nuoquam in vocis magnimdine mulmm imerfit. Hip~icebr
Incalefcentibus nonnunquam particulis, quaru
pocrates
ql1i~em
[ol! aeris ~ultidm
magnimdinem
11\ no~
Etafinratum meminjtfe. Calefcunc autem, dG.
1
vocis
attribu
hzcmter
caufas
magnam vot.
Verum
C:o&io acho, cibi concoquun tur . Nam huiu(modi
n
cern
efficientes
neque
Cola,
nequedignit:tteprima
eft.
eab Ulfito calido r.érindc atq; fit elixatio, conMagnx
enim
vocis
m:ucria
efr,
vt
in
commentariis
De
fertu'~ladmo
in Alla calidus guidam halims efvoce
difputauimus.
Ilunl ~a
n?nnuquam & in ventriculo, & maximè vi~fts
no racl~s
opotis contingit. Verùm fi vigilantibus
V cntriculo caltdi,frigidi carne,& gra- x x I l is
I1gerat~C
ilS emtmdatus nnllos prreterei vapores
yenofi,& iracundiores.
) calefaéh.nun parti~m
caliditas euanueric,à
!!'.
li:
b
;ter
to
feaa
co-
ciles.lfH
,
,
~d
~
�Galeni in Lib. V 1: Hippoc.
tem,ve contraétre eITent, vixqi apparerent. ~ando
ve
Q90d geminum in'animalillm corpore calidii agno
uit Hippocrares,alterum qUidem,quod ipfe ingenitum A ro non paucus modo, [ed etiam prauus efi,tunc neque
ip[um,quallis egeant, carnes attrahll11t:périnde ac ne~ocat,e{fnim
in fanguine , fanguiné[que v iiceribus
que nos ipfi C;ibos nidore, auc altera qllapiam impro~J
fepofitam habens,lr~m
vero acre,mordax,& igneii,
qllalicate infeétos,& fi valde efcam appetamus,adm1t{ub quo genere & fehris efi,in multis pridem ipfllls vo
timus. Etenim appeticus ipfe hllillfmodi cibo deguftalllminiblls declaramm fuit. ~inetÏam
ego de hoc in
co excinguitur. Eadem igitur ratione carnes exigull m,
qnodam meo commentariolo acçurati{simè diirerui,
quod v idelicec ad nutriendum pernecelfarium :{l:, de
Eius libelli inferiptio hçc efi, N uUii erroréjeife comi{{um in co AphoriCmo"cllÎuS inicium efi, C re[cétes plu . venis exhauriunt : [ed breui tempore pofiin venlsplus
{angllinis deprauati concrahieur. ~aprote
in vent
rimnm habent innatu calidllm. In eo fanè Hippocratis
feétionibus nllnql1àm ab huiufcemodi hominibus ruparces meor, Lyci aduer[us A phori[mum criminatio•. , . ~ .' nes dilllens , ipfUmq; ob optÏmorum documentoruin
brum fanguinem proRuere confpicies. Sed alio co lo;
re( vt quis eum nominare veIi c)affeétus inuenicur. QE.a
ignorationem Hippocrati infen[um elfe demonlhans.
prÎmùm vero & malè olet. ~àd
fi iampridem homo
Verùm huiufce calo~is
differentii neq; Lycus, neque
purgatus non fuerit,ateretia, qLli refci11à vena profllll
alius qnifpiam allt Erafifirati, am Hcrophili lèétacor,
am empiricus internouit. ~aprote
& multa Hippo
ditul',fangllis apparet,aliàs aliam in crafsitudne,&~
eratis [cripta prauè admodu incerpretati ûme. At Hip
nuieate cemperamram habens,nonunquam fero{ils,
pocraticos viros faltem non decebat Hippocratis de:- B cenuior, nonnunqnam vero crafsior , quemad~l1
(anè interdii &valde cralfus,& niger liquidre plCI p~r
ereta improbare,ea périnde interprerames , ac fi vnus
fimilis confpicimr. Hrec igimr omnia nunc per caplta
genere ca10r in animalibus exifieret. Sed cùm Hippocratem,amalterum qllempiam alldil1erint aliguos ven
enumerata in aliis qllibllfdam ex antè diétis co~n;r
riis , & prrecipuè in cnraciua methodo abfoluce dl pu
tl'iculo caUdos nominantes, vt nom en iIlud acceptum
tata [unt. In pra:[entÏa vero ab explanatoriblls p:gte~
efIèt,cofiderare przflabat, vtrum qui vocem eam proV
mlit,aut fcripfit,nacurale c:li.dnm ~n ventriculo cop~
milfa brellibus à me peifiriéhfuere. Soient e!l!m. .;
film elfe aifereret, aut al tel'l11ntelhgeret , quod [repllls
nibil refert, e.ffe loquaces, in l'ebus autem Vtlh.r~Jfi
acqllificum,interdum non natl1rale, nonnunquam & à
deficere. Ego itaque, cùm.pra:[ens oratio peruClhs .IC~
namraalienum vocatur:quo calido incalétcs mordax,
ipfam repetens pel' capita rur1i.lm explicabo,& cnm Ill.
calid6mque difflare,atqi idcirco fimul atgue cutis décerpreratione propofnorum verborum coiunga, Vell.
[ata fueric , febre vexari cocingit. ~emadou
illi,
criculo calidos ip[um dicere putandum efi, non qu~
qui aitero caUdo vberrimè aftlllltnt, fupprdfa diffiaadmodum pueros, & athletas infico abundare cah \0),
fl
il.
,
,
tllra
tione pleniores quidé fiul1t,fed in febrim non incidun c
ceHams eH: negue, vt hyeme ventres calore nal •
ea de caufa. IlIudetiam confiat in ventriculo cibo1'llm
maximè calere dixit, [ed vt mordacem ,imp~'obl1jJq(
concoaiones ab hoc infito calido exuberante optimas
calo rem haud exiglIum in intemperaco ventrlel1loPo_
. , omllll
fieri : vt ipfe in Aphorifmis ita loquens edocllit, Ven- C fid"
1 etes. H os autem carm'b us fi"d
rIO"I os menton
'ta
.
b
"
&
.
5!
l'
'
tres hyeme, & vere calidifsimi naturâ, & fomni 1011mt, vtpo te onre 1l1xta, COplOIX a ImonlX penurlafi [e
gi[simi. His itaque temporibus cibaria plnrl exhibenbe[cen.ces, quam ex fanguine fecundum natl1ram ~lj
da. Etenim infitum calidum multllm:pluri igitur alime
habente in temperatis corporibus haurÎlmr.ElC {a?lci,
. autem penutla
, fi t, vt carnes re f ngel
. "emr, aequI)1
co eget. Argumenta funt retates,& athlerç.I taque ficut
ms
'/lU'
abfoluta ciborum confeétio huiufmodi venrriculorum
tium fanè calorem à{ang1ûne, non proiun,~blS
indicium efi,ita frigidiorum guidem in :lcidum conner
tum, vt iecl1r , & cor po[sidentes. lfii vero ca~lm
fio , calidiorum alltem in nidoro{am gnalitatem mmadeficientibus graciles nece.ffario redduntur . .Illi1m tO
eio.~amh
l'cm C1bos reétè concoquentibus & (anenim {ilbtraétiones,& incrementa,tenue, & era u o[os
gllis oprÎmlls inefi,& mediocris caro progignitur: vel
cum corpus effidllnt. Dicit amem hos ip{o~
vell e!l~
& interdum,quàm deceat,copiofiol' ,cùm otiofiore vieffe:périnde atque fi & ita dixiifet, Illis corpl~1a\V
/lt
t:lm degunt, & frequenrÎ lauatione v tl1nrur:[ed minùs
[unt,hoc efi,eminentes: ql1ippe gux fanguinlS p epa:
bona caro eft, neqi corporis habimi congruens. Pofi& carnil~
ip~as
c,onre&eneium paucit~e
~ua:
6ab'
ql~m
vero multa copia congefia fuerit , cotum corpus
reant. ~1erlam
lpfos ll'lcuodiores dIe dIX~,!l.
os.
in morbos prxcipitat. Ar vero ob vencriculi intempe[olurè iracundos, neg; per excellentii iracll ndlsJl1 )ul'
J'iem malè concoquentibus,& cibos in fumidam,nido~lOd
planè ipfis accideret fi calor in corde pe rJ1'l fi,
'ventHaü()-()s ettlS
. collt
ron.mql1~
ql1alitate,m corrumpenti?us, vitiofus in ve- D tus re dlIn daret.Sd~in
, dt
nis fanO"lllS contrahlcur , prauaquc III toto corpore fit
fiatS-rendo~c.sgumlb
decla~
a~
nl1trk~io.
De his igimrpropofitllm [ermonem intelli
ha..AC-partletthm in eon[enCum-fui-affeétl1s-& al~ef'
gere debes, In iecore nanqi , & corde mulcus ab initio
ad.€er~-intJgu,q
av 11'
rel
.1
h .
·r.fj··dio
inficus calor inefi,in carnes vero è fanguine profilOdiUIiJOl1f"e'STdt~uo
tempor-e-lpla
fig l,
~
lierhovuntl:t
'.J:' - - '
'.
•
r_
curn rn'u""
.."
cur. Atq; ideo in huil1{modi corpomm nacuris,quales
prOIllpcxor.es,atqî-lrarcentes,
& nuc de [cripfit Hippocrates, carnes fi'igidas e.ffe neineaftr,hu4
': Jl~nrai
calor
· dlicet,r~.1
cé,.
celfe efi, vtpote [anguine non copio (o,fed pauco, & i ...
-& à Bitura aHeno. De quo Fermo ifie totuS il. n? IS110"
eoS
pro qllidem vitio{o irrigatas. V trullq; enim vetriculo
fcaus cfi, Propter qllod cos, qui [e Hippocrau qui"
19l1ea caliditate intempcrato laborantibus euenit, vt ci
minant, & prxcipua Hippocraticx anis dec~a
, allr,
b~ria.
co rrup ta defcend an t , & Pr6in de pancum ex his
bus & e xperimcl1to ellidell tia adfijpulntL',g?~S
alsmentum ,:orpori impaniacur, ,dg; jpfum non reétè
accu(are xallum eft, quod aliter, atque n~s
~bIXS
vei\
.
~li
fl
••
lidlOJ'l LI~ ,'r
concoaum lmprobum Gt.Non coécis enim corrupdfIncerpretatl
Ullt. E xillimant
enun
10 ca
ql1e in ventriculo cib~
optimns in iecorc,
v'enf[.q'
[antriculis infitum calorem in profllndii refltge re 'h .,j~
)
.
.
fi' 'd S Dl"
gUlS cr~at
n~
pote~.
~6d
fi pauclls quidem,fed no
mnfecas parces dcferere atque Ideo ng l ~
D,iD
mal~s
In vel:ls fangl1~
fo~et,carns
vtiq; huc attrahenum carnes elladere. V Cl-ù'm hlliufmodi calons ~cUIl"
rene lp[as ml.Oùs nutrlente,& venas inanes l'elinqllcnnes fecundllm tempora,& regiones,& pror[ulll dtlfY'
..'
�de Morb.Vulg.Comm. V.
7.94
,dum e~l
llatus; p r~tecà
[ccl1ndii vigilias, & [omnos,
lorumquidem acmè ccrnentill1n palpebris patêtibll ,
necnon & fccundum ani01\ affeétus, vr O1œrores, & ti- A nonnullis :\llCeln neqne perfeétè ipfas aperire valentius.~iletamb
ip[orum color,& moles aliqlliu de viI"?0res,& fecundum corporis voluptatcs, &: animi lreti
ribus nuntianr. ViribllS eniminfirmis oculi caui fqllal
tlas el1ariant. Verùm neqlle corporis namralis fabrilidi , & decolorcs apparent: robufiis amem R~rjdo
Xtas talem ingenitre calidit:ltis lnl1tationem
ca, ~equ
color.e'vigent, pleniori mole èonfi:lnt, & f~lendio
efficlt. Sed quemadmodllm & in libris De menda fani
hlmor~
filun~.a
H:rc pIanè ficri euidenrer conCpicitate monfir:ll1imlls,p rau <i corporis cofiimtiones funt,
mus,ctlam fi caura , ob qllam fiant, nos lateat. Venlm
no~lre
quidem ClUB totins animalis inO
temperic,ali& c:lI1fa p.1tct, qlla!ifnam oClllorum fit nacura,fcienti~1a:
~ero
Cllm partil1m ql1arudaminxquali fiam: quaalibi & in fermonibus de viGone declaraui.
bus. ~od
~s ~fia,qux
111 propofitis verbis habemr de ventricl1
mus, animabilem fcilicct fpiritu01 Illminofnm è cere1 Vltlofam cofiitlltiollem habentiblls, & non optima:
quales natiuo calore multo affluentes,& idcireo ad bo
~)to
in.oculos pluri01ùm proficifci. We igimr cùm aut
Imbecülus, aut paucus in oClllis fuerit modo enumera
na~erm
procreandam muimè conducentes corta fymprQmata euenillnt, & color melior fit aut dece~ons.habitl1m
pleniorem efticiunt,non extenl13.nt, no
Gue
rior. Id autem cercum efi, fiue de oeulis etia~nl1m
mac1ant,vt intemperatx.
de totius c:orporis colore fermonem faciat, vtru~qe
~IV.
'Terra îi~ctabus
[qualIéte volucrium " enim venun éfi. Ocnlis quidem vt fecllndum firmitl'"
,genus bene habet.
B tem,atque imbecillitatem,ita& fecundum bonllm, fœdumql1e colorem variantiblls; hos glloque totius corAues ènim vtpo'te âl'idor~,
ql1im nos,temperatura
ocuE [unt
Poris affeé1:l1 comitante.N:i fi bene colorati
confiântes,Gecis tempol:ibus reétiùsO
valent.Nos vero
.
'
h
&
gyon,
oc
efi,
corpus
totLlm
[alubnter
fe
habere
finon pt~eri
& aridioribus ipfas cibis vefci , &panco
gnificant.
Aliquo
alltem
turpi
colore
inquinati,
illico
~Ol1
effe contentas.: non périnde vt fiICS, quiaqua afsi
& tomm offen{um elfe inaicant. Celeriùs vero in ocu-'
lle prolui,& immodico afsiduè pom repleri cupiunt.
lis,qllàm in aliis partibus colomtn m'lltatio, ob eorum'
tkv
l-I
.
ircus, vter exteriùs teflis apparucrit:.
1. fi
munditiam,nit01oémgue confpicimr. At non folum id
1 dexter,mas:/Î.nH1:er vero,fœmina.
" fignificare ha:c verba po{fnnt;red etÏam in toto corpo
re coloris mllt'atÏonem fignis in oeulo apparetibus ac':'
d ~lm
puerilis retas in adolefcentiam tranGt ', qle~
cidere,& Illbfequi. Ab oClllis igimr hoc modo ad COt(l
a m~dl
ipfis femen, & piliin locis genicalibus erum
corpus cognitio derinari potefi. Per Ce ante verba hrec
p~relCift,énd
& tcftes fllbito tncre[cunt. ~ê
omUra parte de oculis explanari pofllmt,fi quis ipfa c~
~odl\m ~
& puellis virginibus mammre exmberane,
feqllentibus co~ilmgat.
Déinceps igimr ab alio princi
n~,mefs
ferriinclpillnt, mnc igitur & vocis mupio
fic
ipfa
interpretabor.
-t
t atlo lU m 'b fi
. , N am cum
' pnus
.,.lp filS acu
t
an us e prreclpue.
."
.
l'
~
.
A
x
x
v
1118
Ee co 1or JO pelUs~aut
me lUsverglt. era ~o.x
effet,cùm perfeétè impuberes cuaferint,grauior C
'lie dltllr. Tempore amem medio veluti raucam ipfi
quum dl: amefl1, ve Ce habce alimencum,ita
iflacem. edllnt. ~am
ob re ergo prrediéh xtate o.mnia , & extrinfecum fequi.
e~ni:mt,
prx[ens outÏo quxr.ere non pofiulat:fed
nll hœe apparere experienria demonfirae. Sicut &
, id efi, :anglline p~'onie
Coloren-;, ~1im:nto
re[pondente
10
pe1l1s,ant
detenus vergere,mqnit. San
lt ~,
fi dexter priils ceftis intumuerit,ho[ce adolefcen
es
ln
p
f'
.
'1
'
r
'
guinemautem
nunc
appellat
omnem in vafculis inclllfil"
cr ettam xtaeem, atque vm em cnmeualennt,
filccum
,
in
quo
&
pimita,
& bilis vtraque, & tefum
f~
m~res
potiùs, qllàm fœminas genimros ; <]uod fi
liC]llores
concinentur.
Hrec enim O1ifcel
llnes,ferofIqne
l'iG .er,e Contrario. Idem & de vtero fcnfit. In Aphola
&
melior
,&
deterior
redditur.
In
ca vero contenn;llS CI1Îtn ita fcripfit,Fœcus mar~s
in dextris,fœmi.~ cujus exu'
tus
humor,qui
proprièfanguis
dicitur,&
Îrt t~r6
il) finifiris magis. ~re
igimr à me hac de re
~
prauus
dici ne quabcrantia
tota
co\leroonominamr
CUlllphorifmorutrl. ~xrlantioe
diéta funt, ad hunc 10
qu~m
pobtefi, périnde vt neque alium habere colorem,
ae l accommodcs : cum vna fie communis in mariblls,
quam 111 Hun.
rlJ~ l~ fQ:minis caufa,ob C]uam finiftrre partes fœminalibr' J"tra: marium opifices fint. Verùm & de hoc in
Signa mor~ifea
per cutem,nares,cali- x:x 1 %.
\~'l
0 e vfu parcium traétatnm efi.
D
°
°
lr
,Il.
0
in d cul.i Vt valent,ita & corpus: & color
etertus,aut melius Iabitur.
/' Connat'
. 11"Igl, ve oculi vaUdl•
IUlle
autem lta oportere lOtC
Quod
Vcrb
nonnlll1i & adfcripferunt. Senrcntia jO'jCUI'
interorum, yt C]uifpiam,illdicio meo,plurimoruf:lr.'lm
h:tc pr~taIOl1e
omittens,reéH[simè explanare potefi,
qU6~OtlfSmù
fuerit,Hippocratem doeerc arbitror,
perct~
modo qlUS ab oCl11is totius corporis affeétum
bis 1~'
~andoC]uiem
ifii maxi01è firmiCsimam 110
Cit,al:~n
e~hibn
t. P0 rro in illis, qllibllS anima defi
tUÏt us
ter Vues collabuncur, nequc manllm qUIs inomifs! neque crus afpiciens aue (aciei reliquas part:!s
IS oeul' r '
'
•
~i vires itn~S
a. IC]Uld explorati habere poterie, CJl)od
lOclllo . li el1~s
elfe, aut validas patefaciat.Q!.u)d
~ql,c
~ I~ p~xeflt
, c?mpermm habebit. ClariCsimà
n Ip 15 robllr,tnfirmitafqqe elucefdt,nonnul.
dusvapor: prills nares fi·jgidum fpiritUln
reddunt.
Sille in calibl1s accu[atillis fcriptu fit,CaliJum vapo
ren1:fille in reétis,Calidus vapor:vtroqi modo aliqllid
filbnte~ur.
Verba cnirn hanc [entend:' haberedebent)i~
figna mOl'tifera !lc;C filOt,cal,idû va~o.rem
per Clltem e)(~1alr,
c\U~
.pnus er a?helnum fngldus
fpirims re.dUltllS ~t.!\
il~
rc:ébs .eahbu~
eande fcnten
tiam expltcarevcl.ls,lta (ane dlxens,maxlmè ligna mOl·
t~fera
pel: ~\ltê
calt.dus vapor cxhalans po~
f~'igdu
fp~
ntnn1 p'n~ls_a:1t
e&r~lm.CXt
Id lpfnm qllldem,fnglda fClhcet CplratlOncm,pe[sunum lluntiii e[fe,il1~)o
De pr:[cnlionibns diaû efi hifce ip{is ver:tgi os expiratû,iam valbis,Fng:d.llm aute per ~ares
de penuclOhlm eft. N uc alite qlloJJam [ymptoma ira
[e habetibus,gllod tame nô fempcr fit, addidit:c:t1idus
enim vapor nmlms de cme emanar. Sed neqi omnibus,
a:
-
r
vt dix~
,
�Galeni
73 )
,
.
ln
Lib. Vl. " Hip·poc.
, non hiliofos-, -calidos, tC-·
Vt dixi, neqlle omni tempor e. Atqlli iflos explan ato- A & prorfil m frigido s [uccos
"
nué[qll e procre ant.
res:de quibl1s non opus eft garriéte s,hrec edocer e prç"x xx.
ftabac. Illis enim [olis id el1enire comper ies , quorum
Vitalia vero contraria".
icorpus
x
~
slt.
anrece[
[ebris
ima
mOl"rem calidi[s
Hoc illis manife fiè repugn at, qui diél:um fuiife Pllp(um cordis cremauié ,atque ideo pofirem o ip(l1m retant morcif erû effe fignum ,per nares calidu vaporem~
frigera llit. Vitali ergo vi,mor iete iam cocde, euanefë:eNam canql1â refpon des verbis illis ulpra diétis, Sign~
te, in aliis qllidem [udore s [yncop am inferem es proue
filbilln xit , Vitalia vero cotrari a. A tq~l
c
u
n
:
a
e
f
i
~
r
o
m
niunr, mllltOrLlm (cilicet humor um pleno corpor e. 11explan ationem his verbis , Mortifera,
eoru
um
[ecund
lis autem, qlli ex pr.l!feruida febre anreà exarue rut,pro"
"Per nares calidu
figna:c ôiunéta nô fi1nt hxc ita [cri~ta,
fi1doribns calidus vapor tangen ti tibi exhalar e videbiverba, l er nares calidus vavapore m . ~anquàmil
tur. Neg; ta men & ifie quoqi morbi tempor e,fed ctlm
por, libi adiettu non habent , Gene moreal e Ggnum , an
diu i:tm progre ffo morho cmis,ex haulla halimo [a (ubfit.Neq ue enim monife ru ell,nifi quod ab Hi~p
flanria, refnge ratur:q ux oh ardent iorcm febrem atte- B non
u
crate diétum ell,prre cefferit :Pritls autem nares frigld
nuatis filCcis mOl"bo vigenre comraé ta fuerat. Neqne
i ~t1S
[pirimm reddun t. Nam ii citra hoc vapor calid[s
enim eo fanè tempor e, gno iam cor emorit ur, excitar i
calidlOu
fuccor
'
quidem
id
poteil:
,
emanet
cmem
per
potell nedum calidus vapor, [ed ncql1e frigidu s aut te-,
re febre attenua tornm fympto ma effe,nô morcis prorintemfrigida
morcem
prope
cor
igitur
pidns. Omne
interdu m & extenua tÎ humo~
indiciu m . ~inmo
[us
perie affeétllm ell.Sed non in quolibe t monifc ro mor-"
quum pinglliOl'es fitn r ~pe r
quos
:
~
u
t
n
a
l
f
i
d
vtiliter
res
bo hniu[m odi femper ell:ver ùm in ardenri [simis febri.
corp"o re propell it,fudo .
à
r
~
ù
a
n
"
s
n
o
i
t
a
r
c
x
e
[-enfiles
bas plerun qi calidi(s imu, vt diélllm ell. Igicur cùmfr i
e mul tirndine,auc voon6mv
deieéti
i
loti
uc
citans,a
res
r
gidaint emperi e cor xgrota t, calidum vapore m exhala
viealia pra:di&iSmO
omnia
tigitnl'
s.Erun
mouen
midi
olHmortic
vicinns
iam
do
s,quan
re nllnquà m reperie
tiferis Ggnis conrra ria,neq ue frigidu m expiralnq~
tutus çger frigidu m redder e fpirÎrum incœpe rit:ncql 1e
cucem calidum vapore m e xhalare . Haud ab ~e aUC
pel'
"
Ïta [e habent ibus hllmor es prxten uati Gmt: neqne ar[ettato res prills [eparat im morcif era ligna
Zeuxis
&
<lenti iam febre illi Jabora nt, neqi fuccos biliofo s con
nia hxc verba (i1llulerut, qux ita fe ~
etati,om
inrel'pr
.Siquitrahlln t,qlli temper ie calida corpor e renui fill1t
bent, vitalia autem contra ria ad [anitate m.
cmdos ) craifos ,
dem frigidx temper amrx pitl1ofs-~
V D. "G A "L E N I "1N
Ct~A
~intum
de i\1orbis Popularibus Hi.ppocratis Libri,
"' Explanationes . ....
T omum S~xti
ORB 0 R V M
Datura: me-
~
dicatr ices .
Crebro fuperiù s diél:um ell, hu.
~ illfmod i le8:ion es , per qllas quod
dicltttr non permut acur,fe d eadem
pror[u s [entent ia perman et,diiu di
~
~ ~
qui !ongim.di'. qli~pe
m
l
t
i
f
~
o
r
p
e
~
care n:H-îl non
nem comen ranorll m vltare lOftltll enm:ve rllm & nunc
V?llli. ~ando
ca~[diétl1m
id ip[um r~min(ce3!
ea de hlUll[cemo
prxter
nll111
tlbus
[eguen
qllidem & III
fen tentia , fi
igicur
rum
Verbo
.
di lettion ibus afferam
[piclla eft,
glt,per
,intelli
qllis fimplic iter, quod dicicur
vidclinte,fe
dcclara
rate
Cuam ipfîns mentem . Hippoc
carere
arte
nlturam
qui
cet non eife ex illorum cœm,
e con
ibu[qu
animal
11,
arbitra nrur,[e d eam effe arcifice!
vim
,
Namrx
,
nomen
id
lulcrc. V crùm hoc loco pel'
ihlls,
corpor
ipfis
his
in
it
quanda m intellig ere conucn
qua:: ab e~ regllOt ur, inhabi tantem : cllillS effentia qllXquxrere ,fiCllti & de noftra anima
ln 'pr~(cntia
nam ~t,
neceffe eCl. Nihil enim iminimè
;tut elllS pnnclp acu,
t: [cd illud [olum , ret~
pollula
or~ti
pr~fens
fl~m
hliflè natma cffe mol'
m
1
l
t
a
n
i
~
o
ratem
fClltcer HlppoC
,
d"
<)uifpiam hac oraenim
orCan
m.
borum mc lcam.ce
,ione artcm medlca m toI li fufpica bitur:q llocirca non
umt Morborun1 ~a
C fimplic iter verba llxc accipie nda
accllrat iorc)?'
~
u
f
n
e
[
enim
Cnrx medica mces. Altior
IClr,
h'JS d elicC
.
'
d
r
.
h
.
"
1
ver
"
llO
d 1gens exp lcatlOl1e, lllllicemo
neqlle dum v[quam [uperiù s banc rem explanalumllSi
Qmicis autem noil:mm inftitlIt um cogno[centibllS, ql~
bus gratific antes ad hllill[CC libri inreptacom~,
ce[sim us, & nunc in memor iam reuoca bimus, quO 1
que decrem m oftcnGone indio-ens.' ct'tm alicllbi TeJl1:,
[efle
exquifi tè traélau l me altcro i~ libro iterum nO/1 ide
r
.
•
'
.
1
1.
d III
aCC
llam
oere, oglllCUatem v.Jdehc et fi lperuac
cogno[ ccntem , fi ii[dem de l'ehus quifpia m elc
repetat : <]llcmadmodum nonnul li iuniore s mcllc'
modo am ter fed quater , vd .....
feceru nt, non bi~
" l'b ' car. CI"cl
'
l
.
tlam& unes in muIds comme ntariis & 'dJ nS
\ m Jem r
de Il":Juem con[cri hentes. Ac ego aliqui CU
eo "tOt ~
rationi bus declara ui , pofteà reliqui s in libris
s · vit
C '
r·
• (e'
1011llS rantllm conclu fionis mentio nem rlC~
r
19lcu
nunc
me hoc in volum inc oftenfi lm ell. Et
or'
d
o
~
ip(am
D met de natllra [ermon cm faciam, & qllare
hornm cire curatri cem Hippoc rates a{ferat , &"~ l roI
ab hoc decreto nequaq llam artem medica m ene Cl'ell'
Ilj~
ligue contino-at. Tu vero qui hrec noOn co~m
:1 •
rd'lendl
.
'
.
}
.
.
o
'
l
c
0'
....
liaI!
.
11 oratlon em exo
t a 1la 110 lUS, Jam m~
uCJ1
l
ec
CI
o,
ml1111 adl1erce. Morbo s ab alimen to cong :
in tempor e ex:hibi to, ab hl1mld o.ro) caca
tate,& c~pia
;'ci
;J
,.
�de Morb.VuIg.Co'mm.
797
. ~caept(mâis,à
V~
· ,·
clyfieribils, à ven~
redione,& à quitates fuiife explicatas numero quatuor; qllibus animal
ld genus aliis propulfari fi guis dicat,non vtig; A . rcgens omnia molirur,ac pcrficit. Primam quidé pro~entiur,fcl1g
ille,guil medicis morbos curapriomm attraétriccm, fecllndam vero horum ipforum
tl.affeueret,nec gui artem medicam laborantium fan:lcommmarricem, & concoétricem, ceniam vtilium re~
tflcem elfe tefietur. ~emadou
vero hxc prxditen tricem, & qllartam al ieno ru e xpul tricem, H is iraq;
'~ns
Vt mendax repu::hendi nô poterit,eadem [:lnè rapotefiatiblls no modo fanum animal tIletur, {ed Ctlam
tlon~
negue iIle, qui naturam {èruandi animalis caura
a:groto ünitacc refiimic. Ex his verà adui1dè confia t,
omUIa adminifirare e xifrime t'. Hoc vero & illnd confe
quamm [anitatis effeétrices caufas natura dignitate anq~lÏtU'
! eam primam langlloribus mederi, & maximè,
tccellat. Omnia enim reliquamateriam ipfi parnt~
&
CUm elUdecer hominem {anat fudorem copiofllm pro{uggerunt. ~em:ldo
in aliis quoque arce ql1anfU~des,ant
pel' lotium,aut pel' deieétiones,<lut pel' vo
dam miniOrantcm videmus,Texcricis nanque radios...,
l'IlI.tus II1fefios humores eiiciens. ~6dnam
igitur ditextoria,& peétines lignaril1s faber molitur,hu1c vero
fnlt~
t e primarium efi,quod fecllndas,guod tenias haligna materix excifor, fecurim .icem & dolabram ferra
l!at mter hxc omnia, quœ fanitatem facere diximus,
rius arcifex, fen'aria aute ipfi ferru metalloru etfoffor
contemplari cOllenit. Eo ecia magis,quod & alia guxcomparac,rarumqi efi arce effcétil1am inuenire nulla alia egentem,qux aut in nunenra fahricecul', aut mate~am,pe.r
quœ morbi cl1~ntr)aedu;qo
omniu
riam operi idoneam reddac. Ica fanè & medico multa:
NCU~dlm
dignitatem ordinem internolfe prxCliceric.
obis enim meliltS dici videcur & natllram morbos B arecs apcas macerias prxparat:périnde Vt ipfe rl1rfum
nann:t cu quibl1fdam minifhis [uppeditac. ~a
enim
~edicar,è
vero &artemmedicam,& medicum,ve
proporcionê :lTchireétus erga cxmentarios,lignari6f.
l'~ quog; & eius minifirum,& venz [ciifuram, & per ique fabros,& alios,quibus imperac, artifices: eandem
p. am faétum fanguinis proHulliu. Forcafsis :lute qLli ,:'
&medicus ergaminillros filOs gerit.lfii vero funt her
Pl am putauerit, & coqullm aliquid conferre, & textobarii, vnguentarii,coqui,cacaplafmata adhibentes, hu~m)&:edifcaor
& ferrariu fabrum,& alios ql1o[more con[pergentes,clyfieria immittentes,fcarificanIII artifices, quor(;hominibl1s {aniratis cauCa aliquid
tes, venam fcindentes,cucnrbitulas affigetes. At fi nos
r~a:p.tium
opificiis {ilbferuien tibus vtimur. Verùm
l orUIll qu:edam auxiliorum materiç,non auxilia fimc,
etiam hœc di[centes interdllm & facinms, périnde fad
Ilon ntt lla vero infirumenta auxiIiantibus idonea : [ed
mlls,atq; gubernator remigandi perims,& facilè [UlUtunc a~xil
fiunt,ql1ando in tempore,arque, vt decet,
mum n1:l.lnm confcendere valens,& omnia alia nautarum mllnera co~n[es
, & exeguens. E tenim multi
~medci
applicant. Nam vinum œgrotis propinatlun
'IJUllerle
. propmano
. , aUXI'1'mm e fi : at fiIlmportllne
.
,
In1peratores f.r pe & arcu vci, & iaclliari, & pugn:1Te
bl
,elllS
gladio,hafiafq; fciunr,& faciunt, & reges pancer,fcd
atllm,dclirium, aut phrenicida concicee, tltnc mornon vt Rex,vt ImperatOr erat Alexider Macedo, aut
era,non [alubris callCa,nequc allxilillm flle rie. ~is
eius patcr Philippus: [ed pel' alias artes imperatOrix,
~Itur
ell creandi allxilii author ? occauonis fcilicet intor . ~o
no~e
aucem hunc. Grœci.appel.lane? C atq; regix inferuienres, hœc militaria mllnera obibat.
Iraque & nos Vt medici cuillfglle allxilii qualitatem,
~cl!Jet
1011m
a nne ~ hoc On1l11bus pate t, me~lC1
quantiratem,occauonem,& vtendi modl1m cognfi~
Jpell an ? ~laprotc
medicllS Vll10 pottor eft ad namllS:VC minitlri vcrà venam re[cinrumus , & cucurbira1em,faétiriamque [aniratem. Ecenim vinum in rem
e
tutas :ldmOllenms, & ~e1iqua
manibus opcran1l1r. Dirr C!lChibitlim & temperantcr epocum,reétè valentignicate
igimr
ars
medica
medicis
prxflat,medicus arri
d~ P~odefi,L:tlOrs
aucem,cùm opus en, aŒlmptum
feruienci,iIla
minifiris,
minifiri
arciblls
fibi infirumendl fiU.tlt.C:eterum mediclls non qllod animal Ut, aue pe
ta,materia[que
x
1
l
,
s
u
b
i
c
~
r
a
p
artificibns
per ipfas a.....e rls,aut bipes aut racionalis,am Cillilis, co clliu[que
.uater·.'
. r
. .genribus,artifices
vero
prxparatis
materiis,atq;
infim
a l<ï tempus Idoneum,ac modum nOlllt,led qUOl11:l
mentis.
Coucrfo
igimr
ordine,firmioris
notitix,
atq;
t~e
falllbria,acque infallibria diflingllentem addidimemoriœ
caltfaenllmerandis
aniblls
accidir
ad
feruiea~d
amu pel' ilIa ha:c noifet, omnes planè homines
dam, efficiendamqi fanÏtatem nobilitace vlcimos e!fe,
ilic' em catlcrent fciéciam. ~are
dignitate prior mequi nobis clyficres,fcrramenta ad [ecandas venas/pctes IS ars efi,pcr qllam medici fiunr.Nam eills vj iUi vce
dlla,forfices, calCer~s,
& rcliqua medicx anis inftruihtlllorbos pellllnt. Sed qua ratione materia,atqne inmenta fabricancur cum his & eos,qni materias
prxpa
fll:menta ad mcdicum, eiHq; artem, eadem ipfe rnr. '
.
. curatur, namram fefe habet.
" D rant guos radicllm exciCores,& hcrbanos
vocat,necIl!",atque ars a d ems,qm
' congruentla
"
. l'
non '& qlli ex mecallis cffo!fa,:lliilq; id gelllls p~x?ent.
ribal1Snatlg
f: ,i efi omma
111 allima mm corpoSupra hos vero ipforum ar[e,sfl1p~
guas & m1l11fhos
1i.bi a..,Cl en s, & alens ql1idem,cùm alimen to opus dl,
allte. Gang ll1nem
.
medicorum, his guoq; fi'pen~r.m
Ipforum ~rcen
, ea
~s
prxparans , pel' quc"1'
a ImeOCl. egcfllperiores medicos eiTe, mcdlClS anem medlcaclUam,
ri pr;\'.tlCl!las nlltriac.Atq; irerllm vt fangnis ipfc crea
OISlt
. l0 prxp:lrans, atqi conficies.
"
in t.er ipGllS Na
qua; ntriilm NatUrx minftra.eAq~l
~\
d )Clb'"U 111 vencncll
tu ra: facllltateS nonnnllx gl1Jdem pnmanx iunt , per
nueod' ft deuoraca cibaria,neq; reétè concoéta unt ne1
Igefl:
. r
."
r
1
qnas {cjli~
:lnimal in vi~a
f~ruat,
~Im:l
nobi.lj~
tlUm' . a,negi 111 langllJ11e ven:l, neg; alendaru par
temad~pICQrl
s vl~am
p<?[
s l~ents,.Opma
tloQ ylr Inuenerint, fiatim me hercule neq; corporis
aute viea nomlllo,qllx 111 fanltate v Idehcee agltur. Pra
.dn~almet
flliifc dicrnmr. ~
e madoi
vero
na enim in morbis vira efi:alccrx J6lOt vcro ifiaru mini
facultr~nds
partes refedionis egentes ipfa mmiens
s
firç faclIlratcs,déinde i~:lru
iteru aliç. Itaq; pofieaqna
\'ent/ l?npè princeps c:lufa efi: eodem fanè paéto &
hoc in [ermo ne artes oes, ;te potefiarcs [anitati vitxln
r6mql~f
VIS adcibos concoqllcndos, & iecoris, vena
clIl tas ad concoétum in fangllinem conllcrnecefTarias nU9uàm alibi cas perfclt\
s ,l'ecn[~r
côtendl~
fiiClli?ncq;, reçt~lIm:
s porefiatu dignicace.s adj.icere
tlr~
0
Cc habenr. Verllm enimllcro cllnéta me Name plgnenr. l)nmx 19lrur [llnc,falubrem aOlmahmo~am
pcra m.il1mltim nunc rccen{( rc necdfe non cfi.
.J
Iltcmolla repec
r ' fi
.
.
..
derationem
in quali , & quanto conferuanres. Cùm elIlen:ltllralib
.. cre laus ucne, m commenrarus
nim
çorporis
nofiri [llb(h!.n tia nec magnitudinem, nc.c
l15 vmbus omnc.s n~t"ra:
çommunes fa,~ù
quaht
bl1Cq~e
o
i:'b'fi
NZ
,
r:
�739
Galeni in Lib. VI. Hippoc.
800
véro in toquedo lingu%, pel' ea verba commemorauir,
qnalieatem eandem retineat,fed magnitudo per [enCus
la~entm
exhala:ionem dilabarur,gl1alitas vero tempe A linglla verO & 1l1bminifirat. Nabis enim quamque vo
cern proferre volencibus lingua ad ip[am explican~r,
rarnra femper variante permuretUr ,non ab aere folùm
promptè ob[equitllr. Pueri igimr voces prolam dl~
am1;>ienre,fed etiam ab inteftina cau[a,quemadmodum
ciles nnnc primùm audientes, Vt ftrax,& fphinx,ll-auIIl
in libris De ruenda {anitate explicauimus, ad magnirn
ip(as nos imitati eloqlllIDtllr. Neqlle quos lingux mudinem inftaurandam aln"ix porefias in nobis inefi : ad
fculos mouere Oporce'l-t,neque quomodo ipfam exten
qualitatem corrigédam & refpiratio, & per totum cor
dere,auc fleétere,aur circ'umuoluere, aut (upel'iùs pala
pus difflaeio compararx ftmt.Sed cùm mmienda! parto,auc prioribns dentibus, aut alii cupiam oris particutes idonea ac propria mareria egerent, alia qlla:dam in
la: admouere,ll-abiliréque conueniat agnofcets.Cù~
nohis vis inel~,quam
baud alienllm fuerie hreuis,ac didixlt amem, Et alia qUa!glle. voluntarias modones ln
lucidx doéèrinx cauCa fanguificam nominare.Cui rnrfilm in{erniens alia vis eft in venrricnlo,concoétrix fcimemoriam reuocat:În quibus( Vt dixi) animalia cuntia
non
[olùm mufculorum morus,{ed eriam ipfos mufClllicer:omnibus autem diétis viribus communes alix qua
los ignorancia, fimulatq; memb1'l1m infleétere, aut extllor funt, quas paulo antè memoraui, & clarioris dotendere voluerint, confefiim id faciunt . Sicur etiarn,fi
Çèrinre cauCa propriis nominibus appelbui. Ama8:oriam fcilicet,retenrricem,commmatoriam, & explll rri
in obliquum abducere,& conllenere, aut circl1rnl1ol 11e
çem .Ha:c igimr vos meminilTe admoneo,ilhld fcictes, B re, Gne vtcunque alirer mouere fiamerint. Idcirco ~
me hoc 10co folum hune fermonem hablliffe, naturam
ifiis adiecir,inerudira Narura,non edoéta congrl1e~t
fadt. ~icnque
igirur aliquam quamcunque di[Clfb
omnium arrium ad medendum primariam, atque ponam didice1'l1nt, hi in illa eruditi elfe diclln CUl'. Ven~
tiCsimam effe declaranrem.
Nam ra: hoc adefi, vr maxim4l.rum rerum erudita {it, ClII,
Amplificat natura fibiipfi itinera non
tramagiftri vllius v1llm: CJllalem fuilfe Themifodt'~
Thllcydides memotia: prodidit,ita inquiens : Proprl!
çogitarione, parcim quidem vt côniuere,
nanqüe intelligeutia neq; priùs ad ipfos quicquarn, ~e
parrim vero & lingua fubrninifl:rat , & .id
que polleriùs edoétlls,& eomm, qua: de improlli[O 10genus alia qureque inerud,ra natura,& Jncidcbant,celerrimo conGlio iudex optimus, lX eo~Un'l,
qua:.longè pofieriùs venruraelfenr, perfpicaci[SIt1lUS
doéla,q ure opus {une, efficir.
cOOleétaror.
.
1
1[ •
.Irinera naturre appellauit périnde , ae fi & vias, aut
ta
Lacrymx,narium humiditas,il:ernu :
impetus ad agendum dixilfer, non, vt nos priùs menmenta,auris fordes,oris fa!iuœ,reieétio,fpl
te voluenres , & priùs eligenres facimlls, ita & ip{a façienre. Connillere igitur (fic aurem dicirur, eùm quis
rirus incroirus ,exirus,o(ci tatio ,ruffis,fiogut
daufas palpebras ciro iremm aperit) ftatim onis animalibus, & à nullo edoélis illico inefi. Cerru eft antem C tus,non eiufdcm omnino modi.
hlliufmodi aétionemmaximam oculis vtilitatem atferCùm ea,qua: mihi oprimè ad hzc verba explan?d~
re.Farigarentur enim palpebrx, fi coco vigilia: tempoql1ifpiam dicere polfe videtur,priùs l'ecenfuero, del~a
re parerent, multaque exteriùs in oculos ipforum mni
de ad huius li-hri inrerpretes rranGbo,ql1i omnes ver
ll
cas violencia inciderenr. Pra!tereà longè iHo admirabi
hu à fuperioribus dillunxerunr,omniil.que ipfa {ing :
lius cit Natura: opus,qllod n6 vulgares modo, fed erii
latim, tanql1am ad prxfenGonem facienr,tp~_
plmes medici,edt quotidie fiat,negligenrer tame pra!ti fum. Verunramen nobis videtur Hippoera tes
tereunr. Nam fi bimo puero panem oltendens , eû hoc
pofitum filllm ab initio,& in pra:{entia per tO rum. hOip[o nomine Grou! demonfirans panem voees,îdqi bis,
[ermonem eonfirmare. Ipfe verà natuùm [aluns. uetérg; feceris,pue r & demon llrati corpori5,hanc você,
m inum c:m(a omnia faciel1tem demonfirare conflit rPanis,figoum elfe intellexie, ipG.mq; imÎtamr proolln
rar. Arque ab operibus eius exorfils, quzcunq; in cOC'
tiar,cum à nul10, ve lingllam mouere oporreat, ipfe di
pOl"ibm reéèè valemium animalium facir, ipi1sq; {lIP j' ll
..
.
. d"cJl1ceps qnxCll nque ,
Ùieerir.Idé verà,quod in hoc, & in aliis omnibus monon
narratlOne
enumrat1~,
~ibus,ql1oS
apel1~nt
volunrarios ,ah omnibus fit animorboGs affeéhbus,am fanornm Ianguenti{unque c~_
matibns. Igirur fi voluennt :diguod ex extremis memporum communibus ad animalis'[alurem Natu ra f1lf1l'
bris infleétere, id ftarim efficient,etG membrum illud, D Iiatllr, prx[emi fermone declarui~.
~orum
vl~d
l1l
à. quo infleétitllr memhrnm, non eognofcanr. Eadem
quodque ego parriclllatim explicans nonlilla qu, e~_
ratione exrendere volencia per alterum mu{culum exCvt dixi! morboforum affeétuum propria,nonn ul"abo •
tendcnt. Sed neque quis mufculllS i(le fit,neqlle qno pa
grotannum , fanorClmqlle communia elfe monilia lanc
8:0 agere pofsie, mOllenri animali no tu eft. ~o
enim
Arque in xgrotantibus ql1idem nonnunquam fiu eg
nc
modo el compra:hendcre poteH , qllX mllltis etii mecrymx morboG oClllomm affeétus modum (equc ,,;
dids incognita fimt? ~id
dico muids? cùm nonnulve quando ipG phlegmone tcntanrnr, nouqla"d~,
t
los mll{culos quidam djlfeélorix anis vel peritifsimi
ro natura filpetllaCUum 1ll1morcm expellen te, au c~,
ante nos ignoraucrinr, vt cllm,qlli illera deaniculatioficienrem in <YlandllloGsjipfomm carnibus proce~n
jJ\
nt15
.
h uml'd'Itas excr.eIIle
nem abdims poplirem incuruat,nihilà minus tamen 0N empe hoc .,modo nanum
. Scerntl
mnc.s h<?mines IpGlPS genll aniclilu m, Gmul atque vocerebro colleétis per ipfas efflllenribus aceld 1t ·· sail
l~enr,Oét.i
non ln Colis hominiblls,fed etameuta vero & ipfa namrx opus fitnr, ab affeth bli CO,
t~am
10 ah.is diétis animanciblls huiurmodi aétionis (pe
tem morboGs prolleniilt. At morbofos ~{fe8s
VO (..
lli
~Ies
reptl1:vfqa.~o
Naturx vis ad ea,quç animanon fo\ùm,cùm aliqui ii ç<Yrotant,fed eoam ~urn
~ j/1
-·11
0 •• ,
• • ( ) "abs em'"
J~bus
condl1~t,reés
prxllanda,qllaliher aree poten
plam
urornm affeLtuum exonn
Jl1Clplt.'-<.E
J'llo"
1:10r el.~oçca&
Hippoeratcs de palpebrarum mo
oculis cft propriè vocata perrurbatio , quX phl c8'l$
tU~ quo (clltcer !pfas alter! er~am
ncgotlo incllmbt:ntcs
nes CJl10ddam inirium eft tatcs muId morboli a s 8f,
e, 5
f:Jl'
•
••
ri- 1uunmr, natura vapor{\lCCO
~g1tamuS,en0
fccu dleens, Vt connÎllere:motû
diuo
conlU,ere
mClplenres
.'
fn e
1
..
ff
�de Morb.Vulgarib.Comm. V.
801
fuec~s
~ 802
rentia, vt niG hunc in modum omnia infl:ruéb effenr,
prallè Canè, aut nllllo eriam paêro vrin:l iecerni , & euaClIarI po{fet, Hand aliter & qua; ad dcieétionem attinent" hoc eft , gua; ad excremcntorum dbi aridorum
expulGonem i narura condendis nlltririonis inftrumentis parata Cu nt , ipfillS de animalibus prOllldentiam
ac Capientiam demonftrant, qua: omnia in libris De
Vfi.l panicularum compraohen{a reperies, Nunc vero
capita [olùm pcrftrinxiffe Catis Gt, N empe quidam vtri
que vocem inirio hl1ius [crmonis Ccriptam ipCam per
[e Colam legemes, Lodi, Deieétio, ip(ilm hoc loco &
l1<::rcoris mentionem f:lcere tradunt, ~idam
rnrCus
vtranque vocem copulanres deieétionem vrina: , hoc
eft euacuationem ,pel' ea verba {ignificari dicl1nt, périnde atgue fi & vrina; excretionem diXlfTcr, Igimr jfl:i
fermonis initio fcrip[erunt , Stercoris , & vrina: deieaio: ac Gita [cripGfrent, Stercoris & vrinx euacmio.
Ve!ùm guema<.lmodum cibi recrementa mirabile arti·
ficiul11 in [ecernendo prx Cc ferunt: itidem quogue in
vtriu[gue fIams Cecretlone, cam eills ,qui per, imeft:inum reétum,qllàm eius,gui per gulam expellitur,quem
ruaum vocant, Naturx prouidemi:l confpicitur, ad extrudendum vtrungue Hamm inftrumemis, in qllibns
colligimr, infurgentiblls. Flams enim hos excerni deprehendes, & fi dormiant hi, qui ift:is repleti fullt, & fi
in, Comnû prO.penfiùs labantur, ctG catalepG, vcterno.
[opore,den[o, & profundo (omno corrcpti fiat: "xquè
inueneris etiam Naturx artem, fi ea, cllnéla didiceris
GUx in adminiftrando alimento,atqne fpirim machli~
t~r:
& longè adhuc magis demiraberis,G omnia noue...
ns , qux in fœminis coniped~
fœtlls caliGl molita.
eft, Hiis iimilia Cunt & qllX in toto corpol'e ad fildorcs
excernendos, ad [calptlls , ad pandiculationes pertinem, Voc.ant 3utem [calptum, fria:ionem, mommg{le
pel' vnglles effeétum, quod in prurientibus parciculis
animal ia naturaliter fa ci li nt, Idqu-:: in ipfis omnibus 're~gtlr
& dl1dllm, cÙ,m vi~lentm
caperimr. V~difl:s
pram graUldam dlilec:lrem, fœtus ex Ipfa llaara extra~
étus vt hnmi depofims quatuor pedibus an~bl1re
incœperit,à nullo edoétlls :unbllbndi caura membra hxc
effe corpori ,[ubieéta, & panlo pofteriùs (ilperuacllllm
ali
humorcm,quo eius cmis exteril15 circllnfilfa erat,excuf
C l10]~,&
fpintus,& fœmInJs, & ll1 allO {erit,atgue iterum vno ex pedibns paulo-pofi coftas Gn~rp&e
fudores , fcalprus , pandiculatio- bi Ccalpferit , ex qno vos omnes prefentes e~ lamauÎfiis,primùm quidem quod ipfe (ymptomatis medebm
~'c ' quxcunque huiuCJnodi [unt.
abfgue doétore inllcnerir, fecund 0 qllod pel' hoc memIeétio~lbn
{anè & hxc verba :tlii aliter. Verùm ego &
brum {olum id fie ri pomr, tertio qllod per hunc 010Verbor COl hoc tempore à plnrimis probatam & totÏ
dum,Ar padiculatio tale gllidem in omniblls ( yt pmo)
IHnCe
'
,
CaQiga 'fi ntentla: congruentem ,atque in vemOis
mu(culis [ymptORla cft,gllalc in o[citationc [olis infefentcn;; que, exemplaribus repertam delegi, Eius verd D doris maxillx mllCcnlis accidit. In libri alltcm De
fy\l)pto a ta~ls
eft, ~ emadou
in {uperiùs poGtis
[ymptomatum cau(js,G mcmoriter modo tenctis, cuaanirl,~tsNx
tine clifciplina edoéb: opera ad
cuandorum in mll{clllis halimoCorum excrclllentorum
fenti Il;~ alUtem faéb. narr:mir,eodem modo & in pra::
cauCa id à Natl1ra fi.eri demonfl:ranimlls, Infantes autallit it Inam ,deicaionem,duplicem Hamm commcmo
tem,& relicJlla anima lia id fine doéhina 6ccrc ccrnUIl},1$ f'Q:lll'eOl &
'
,al'Imentum,& cl'1fA :mol1cm,
& qua:: in [0tu l'. Hxc irague omnia, & guxcunquc cum ipfis di ce~ fildorlnelgeneris animalibus inli1l1t,poftcà déinceps
bamns, guemado~L1
l!' cxcllterc hllmorem p:llIlà
~a! fecr~)&
Ccalptus,& pandic111ationes, Et enim vriexrraéto narrauimus,
antè de hœdo per dl{f~étIO1em
tlbi in te:lo,G?quomodo fiat, remini(ceris, mirabilem
admirabilem qL1andam Natllra: ergl animalia prouidcn
tenurn fabe~dlS
animaliblls prouidentiam indicabit, &
dam indicant, per <]uam & [ecunda valetudine fntcmÎl
qUaIll el( rlCX callCa,&vrinariorum meamul11 originis
confemantur,& xgrotlntia morbo libcrll1tur.
<Jlta! Illea tenttrn Ventriclllis habenr & operculortun'
~oG
, veGcam Cere' infercntibus im-,
Hominis anima [cmpcr producicur v(
Ita Cuntultrn 0 (,Cil \'IS ln
tO~io
~cu(li,
qui adftriétorio in fede pofitO
que ~d mortcm. Sin autcm ignc excan- v.
t ah orttlll
po~den
veGcx collo cirmndatlls eft,
duent,fimulcum morbo,& anima corpus
~Ilda)
tan;u.quX 1111:10ra guidcm (unt, & minùs aclmi-'
depa[cit~r
.
nl verGO ald 'l'cm conficicndam opis aftca en.
Tom. I I .
eorum opifices excernente. Verum de his omlli
bus ln libris De Cymptomatum cauGs clifputatum eft. A
Nam ipforllm guaodam Cemper à natlua fillnt,quç mor
boros affeél:us aut iam naCcel~tS,u
fmuros impedillnt,
f1eut alia iam faêl:os & abColutos tollut.ldque dt, quod
explanatores fefellit, nunc Ccilicet ab Hippocrate de
~atur!
operibus Cermonem non credentes fieri: Ced tri
d~s commentariis, in guibus De Cymptomltum ClUGS
Ifputo,tOtllS ifte fermo dilig:enter à me confealls eft,
Om'
. genlls Cymptomata'"', de quibl1s praoCens habenia Id
t~roai,à
Natlu'a effeéhice manare oftendeme. AlIrl\~
~ang;
Cordes ab illa cerebri recrementa purgame
colligum . Tu[sim quo que, vt Cpiritus itinera emunda~ntl>fir
oftenfllm eft : quemadmodllm & fingl1lms
d ~fCltaO,&
pandiculatio plrgamento~
expl~orLI~
caLl[a proueniunt. At nonnu\la ln propoGm
V,erbl s diéta neqi Cymptomata omnino [unt, vt re[pira- B
tfil~,&.per
totum corpus difAatio, Ab ipCo vero de reptratton
l'
fi b' . S "
.
,
.
tus,De /f~xP,
lcatum e ,v ~ al:" plrb~S
mtr0{il~,e!X
al'
,1 atione autem pouerll1s, v Ilterum cnp Ir,
Imentl & Altl1S. At {aliuao in ore generatio inter ea,
<]llXprOI
cl \1'd'e a, N atura fiunt, connumeratur, guemadUm &: [puri ex peétore atq; pulmone reieétio, De
oO ~ Vero & in prao {enti pa:te per hxc verba diétli eft,
' f'al'llIX,
F fisfi fal"HIa!, reieétio , Et oponet glll'd
em, ons
' :a~ e profcrre,hanc vocem autem, Reieétio,feparatim
tio ,ua ~ac di6:ione,Sputi,fonaffe ql1idem Oatim ab ini
&' ~prlo
Iibri Ccriptore vitiato exemplari, fortaffe
lP
qu ~ Hippocrate praotermittente ,'vtpote qui fibiipG
gu:n/ m veluti deGgnationem, & non lihrtun in vulNo e ~ndl1m
con[criberet, E x'tremlaLltcm illa verba,
Cet n elufdem omnino modi.id fihi VOlllnt,Omnia [cilieni enUmerata non eodem inter Ce modo habere. V t C
qU~Oft:ndimus,
nonnulla in Colis reétè valentibus,
ali a' aml~
Colis languentiblls, quemadmodl1m rndiul1
ra: ln VtnCq; elleniunt, Item ex his aliqna {olius Nam
fcr,~pe 1
hInt, Explanaroribus autem variè ha::c verba
ho Nntlbus paulo poll varias eorum leétiones recitalInc vero priùs quod ex toto Cermone adhuc re,
,In quo Namra:: opera recenfet,explicabo.
hO
na;'
"1. LOti~
deiébo:&Rarus,h~
a~terils
c
•
�Galeni Ït1 Librum V l. Hipp".
Diuinatione potiùs OpllS efi)quàm aliqna methodo,
pel' quam in~elgrc
C]uifpiam po[sit)guldnam fignificare valens Hippocrares [cripGt hoc verbum)Produci
tu\". Potetl enim fignificarc) & Generatur , ficllt Afdepiades pofieriùs exifiimaltLt. Poteft vero fignificare &
au~etlr:poH
etiam, vt guidam intellexemnt) idem (0
na~e
onod Con(emltur:alimetO) & :lOlre1im nobis vte
tihns. Ql..!icnnque enim animam [piritum eirc cen[ent,
ip[am &. ex [:l.I1 a uinis halitll, & ex aere intra corpus in~(era
arteriam ad~10
con[eruari ~e
ipiratio:1e p~!"
{hntur: illnct vero & 111 aperto eft,ml11l eOrL1m) glla: dl'Xi) nos po{fe,tanquam yerum Gt ) contendentes enuntiare, niiÏ prius ar.im:l! filbtan~m
exqlliGtè compertam hab eamus.Profeao fi vt in libro dc [eptim:misauthor ilIe manifeflè de anima: [ubibntia diflèruit, Gc &
in alio quopiatn indllbitanter legirimo I-lippo cratis libro diétl1 n1 inu"niretur, aligllid planè h:1.bere,quod de
hoc verbo)Producimr,dici FolTec.G.E-oniam vero nu[tes c1~rè
e:=guam in legitimis voluminibus H ip po~ra
plicauit,guidnam hoc verbum) Producltur , fibl vehr,
pr::.:::::r gnàm guod ifiud. ignoro ) neque anima! filbftan
tiam me tirmitcr (cire mih i perfi,adco. N cmpe cerebrum [en tus ) voluntaria:!lue motionis pr!l1cipatum ha
bere omnib{t!èlue aliis particulis difiribuere in libris
de Hippocratis, PlatOI1! Cqne ~creti
o~endimls
. lI1~
prœtereà perlaU~
h:l.~eo
fpmtUm 111 e1l1S call1s,pofitu
primarium :(fe .ntmx. mOmme.nmm. ~
etlam ~c
t.nimx potiüs [ubft:mnam eire dlcerem ) mlm erat antmus . Sine :;.mem tata cerebri natl1\'a ex quatuor elemetomm temperatione ad e~m
ftlbfiantiam, vel proprieta
tem redatl:a tÎt , per qll:lm [enflls ) motufque volumarii
in animali primus opifex habeatur,& memoriç fcilicet,
& intellio-cntix; fiue quœdam alia vis incorporea à no
(ho conditare cerebro indita fuerit, & morientibus
' rece dat) nu Il am 1lac cl cre r:.nrmam ratlOnem
•
:1nimahbus
habeo. ~i&
eo~)qui
d.e h~c
glic~1am
afirmun~
)
andacia magls , qllam fap ,entl:t nobs antecd~r
eXlfiimamus. Ccterùm m:!dlcis qlloqi fi'pernacnam de ani
mx [llbft:mtia notiti:lm eiT-:: arbitror. Satis efi enim,
artem medicam cltm ratÏone tr~éb
" ntibl1s,
ilIud no!fe,
quoad [cllicet ipGus ccrebri ) ac fj>iritlls in eius hnibus
cOl1tenti naturalis tcmperies inlliolata [eruamr) villere
po{fe animal: fi vcr~
in fini,bus cont.enms [piritLIs , am
pror[nm cormptus ht, aut :J. natll!'ah temperamra 10ngiffimè di!'ceiTerit,monem neceCarià [e'lui. Ha:c ~gno
fcens meùiClls ipiorum bonx cemperamrx , ac perpetuitati [emper conlillct ) regu1as à nabis in com~a
riis De tuenda fanitatc ) & De morbO:l\m cur:ltione
J·
"
tradiras pcr(eqltens : qlt~s
omnes I .lppocratem pnmum docui{fe melnoraUlmllS. ~am
ob rem negllc
lelYitimam hanc eiu ene paniclllam cenrco) (Zlt ah aliq~o,
vt plerafgue :tlias , fuif[c in,terp~{jal1.
For~an
vero & eins fiHum ThefJalll11l pltrlS (cnpta eollegdfe) vc
aiunt: in chanis & codis, & tabcllis ca naétum ) &
hui us IYel\~ris
qu;(d:1.m paniculas intcricci{fe accidit.
Non~lIi
(an~
, 'llli cOiTImcntaria in propoGtum Iibru
cdiùcrunt, pro blior fit, VOCCilO ProJI~ciu,dalm
effc ~fièntr.Ip(am
vero procedente xraœ rcicntix , ~c
fapientia: pr~cetis
erudlram mcliorcm cua(~er
arb1tramur.Atql1e nc'lUC ad mcùicllll1 pcnincns 1erm? cft,
neque hi~,
<]ux [cqulIntllr,con[el1tanells. Nam de lpfil1s
{ubfiantia hoc verbt.un, Protlucitur , diétllm erre, ex
co confilt, quod ipfc fubiccit,Si vero iIYnc c>:candltcrh vnà C\lm morbo & anirr:a, corpus dei~a(ctlr.
At'lIlI
verbum boc, Excandllerit, indica.r.: vidcmr , ex Hippocratis [encentia animœ [llhfiantiam calo rem oile na,:
-rJ
~
)
~1Ëg
,--.
_
'2..
_
---: ...
~.tr
" b-ot. '
'r-Z.q;:!:..",,6;
J
)
•
turalem, quem mmralillm opentm muhis in locis a~l:
A thorem cfle refiamr. "Magnum v~rà
hoc loco negor~u
agitacll1',de guo & iat(!r phllofophos diffenfio dl. r~o
Il
oulli quidem vnam effe animx I1ltura:q; filblbnrlll
,
arbitranmr ) aliqui in [piritu) aliqui in corpons pr~priec.1te eas conliftero:: [tamcntes:gaidam verù non vna,
[ed propriam)ae [eparatam vrriu[quc [llbtlantÎal1l elfe,
nec paruo quodlm interuallo, [cd tOto o-enere inter fe
diff(!n':'! confirmant. Siguidem N:ltllrœ ~orlptibeJ1,
animx vero immortalem effe [ubitant.Î3.m arbitra ntur•
Arinoteles fanè)atque Plato VOl appellatione vtranq;
potel1:atem comprxhendlll1t) non e"m modo, qua rad
tiocinamur) ltque meminimns , an imam vocantes, (e
edam ~am,
qux in flirpiblls eft, qua & alnntuï ) & cre[cllnt,& femantur)qaoad temporis lonainquitate co ncft, Natll [ump::x cxare[c:mt. Stoicorum alltCIl1 ~os
"
B ram vocare ) qua Il·
ntrpes reguntl1r , anJmam
vero) q'll
,"
animalia) vtriu[Que vero [llbftantiam ingenitul11 [pli"lmm ftamlll1t, di1fferréCllle inter [r.: qallirate arbin'a ntur. Namficciorcm anfmx fpirimm hnmidiorcm aU ff
. )
~
tcm eue naturx ) vtrun<]u::: autem ) vt Ferma
nea~,
.
alimenta [ohlm, [ed etiam ae,·c indio-ere. Er qll!Cl!n q,
. rd
· pnnclpem
..
H Ippocratem
'
1::>
c·r( OpInaIt
h11ll11ce
lUlllC
ecret)
tm) vt in libro De [cpc!manis J létllm
hoc verbl1J~
Produc,Îmr , 'diéhllll effe aillnt de apof:~ine)
qIl ,
r. bftant)a,
. al·ImentllCI
. r '1·le,,·
,.- , arq,_
. . - fi tex vtragne.n
mlphs!
··
tenter apparet, &vtfHlique
. r \'t!'1·1::1:_em'o1'aens)
vten!t
r·
AI "b·
r....
1-"" cal
g:lo1~Imsd.
1. l nanguc relplratlOnCm 10gcn "a.{1'uPI'
ltltlS mo .er:1tlOnem [ernare cibomm vero a '
.
r. bIl
.)
r.
e'} rC'
ptloncm
) corporeœ lU
ual1tlX
qllod iiI·1 apll101
J ~
_
[arcire àccbratum eft, Atgue fi corporis gllltdatnd'O;,
•
Il •
r.'
• . r
11l Je
ma al1lma eH,lUre lane proglgm v Ique ad morre . •J1l
C rerur. AdiNatllra: iplll1s, Guam Ariftoteles :tlt rJft"n~
ap~tircem
P lato nomir.at, altera gua:dal11 ftl~ ara_
tia ht) vcrum [anè ) ql10d diétum eft ) fucrit ,fcd e ad
. r1 anJ
· t:1 a ven', 1.
·d cl· ,
. N
c qU
~lOGna
!CI,no,11 potent . • CI11 PI-!iPpo'
j
111 lmm ca 1d um) elU maxime corporea operl
~ oe· ·19neum Cra\,;tllm
fi
r .,
cr:ttes tn·b ulr)
non 10111111
prJ·ora 111,1Ic re
ra obire non poffit, fed negue corras no (!rll l11 "~ )C r:
qllod ipfillS erat primarium officillffi , im à cono :l{epldac)atqne vt ignis , liqllefaciat , nobis ratiO ne ~onst ll (e.
, perll rCI1 [lbV rllnt
Pl:mtl"b us, &. corrons. e1·lquatlol1eS:l
bribus 6étas euidentcr cernétibus apertltl1l dl. ":'rcrcùm in roro hoc habitO fermone tertil ~lirn
pl~; VC'
mi!fa fit,uuc flcu!ras) ù!C YtcLIl1<]ue e~1l
nom!l1a~'qj&
li:,quam ~bto
il: acund~l
aPFel!~it.'&
de ip[l:~e ;oi
dlccre [arms fllent, vt n1Ll1 prxterea 1Jl fermaIl 1 pl'
ma diccndum rclinqlllcur. Calidius [j.n~
qllœJap.jpe'
r.'
• .
re ,op,
,,
D tma l lS , per gUlm IlnrtUlS crearur ) 111 lecO
d irapl
tur) caliditas etiam al~r
in cO!"de maior incft a v[u s
excitand:tm nobis d:lta. Nam & ipGllS qlid~p
cretÎs
cft, Vt in libris de Hir>pocr:ttis Pbtonl[gllC ~e cO"cf,
tllo
·
exp 1·
lcalllrnus
. E t hxc guidcm Col ,'1"
II \tas III Ich
1
âll'
altera Jifflatione.lta enim mcdicis vocarc )l1~5(jO'
~Iicem
in tOto cOI'pore :.rteil~?1
a8ionetn i~lJ,
.Hlm excremcnmm l)Cr cc mprclllonCnl expe "trra'
,
'ft ' cm ,.
aerem vcro circunlcunrem, per Ul cntlO Il
.
vt,
11Clltlll m.
elill'
)
ea,
d
a
:Morbi fimul nurrHl In (en~a
~ !lé,
fi'
&
1
0 1u tlO
quunr &. pcr ConCOl.L10nC1l1 ,
(;{ rarcfaâ:ioncm.
•
• •
N on de OmlltbllS connntl1C1S
L.
Hi~pOcr
mO fll1S •
crn~o[
cru ta vero coc; ll'pclbnr,qui IOlgt
(l~O
re homil1l1m corpora infdhr:. Id enlm lC'_;~r1it!
js
r· ce1l1pO
'c poli
�de Morb.VuIgarib. C6n11n. V.
cernitllr, neqj ip(um latet clarè in Aphori(mis dicentem , Senes,qllam
" lUuenes .p lerunqi ranus
' , xgrotlt,qlU'
"'. A
CUU9iverà ipfis dimurni morbi eueniunt, fxpius eomn;011Untllr.lgitllr cùm in hoc fermone (xpius addiderit, neq', In
. . vnmerlllm
'r.
' , qllOUlqi
' r ICI
r 'l" leet d'lllprotu lene
tur~os
morbos (xpius c9mmori afferens , apertè indi~at e nonnullos ante fenum mortem diffolui , cognoce;e, ~înam
igimr fine ifii, quemadmodum edam'
qUI~
aUte morcem no abeuntes , in Aphorifmis ip(e
~at
e~1t ~c fcribens, Raucitates, & grauedines in vald~ entonbus non concoquunmr.lgitur cùm hic frigi.
~UIl
m~inert,cofa
& ip[um concedere, quofex caMis in feniori a:tate po{fe diffolui, fi quidem
h?~trai 1
COntrariorum medicamina funt. Rari autem
r lnt~
v~ calidz cephalez,& eterocranix vocati dolores Capltls,& renum calidi affeétus, & articulares dolo- .
e~qlicunj
ex valde calida caufa oriuntur, lfie quide
i~t en~a;
prOlleniens temperatura folmionis modus B
ad er~cOéHons
reponitu1",cocoétione fcHicet omne
te ~ . IOcre temperamenmm adduétionem fignificanau~e t ~ maturefcentibus fruétibus confpicimr. Alios
&: III Uos adhuc rariores cocoétione modos adiicic,
lutper rarefaaionem,& ambiguè diaum,fille per diffolonelll,fiue per folutionem ineelligere oporceat. Fit
e aUtelll ' f:
r. bft
'
'b
animatis q' ~p a c~rpoea
lU, antla, qUa!: o,mnftl ld~tab
te.Al' '. uam anima carentlbus communts e ,la e
ex III W~Jd.
enim omnino ex ipfis de Ruit, (ed plmimum
qUi~
I?r!bus, minus ex minùs molliblls. Ita fanè &
por ~. a natura alieni mmores palllatim longiori tem
tai~'
t1a~ . ent
materiadi{foluunmr : ldqi reéta viétus
tur hne Vtetiblls euenit. Nam qui lârgiore cibo ve[cun
le~ hU~orem
affeétis partibus inflllentem digefio zqlla
tnod a entes,affeétus feruant. Tenium vero folutionis
conGu~.\arlit
COl'POriS raritatem à medicis quidem C
befa~
t~ effeaam , à fenili autem ztateraro, cùm latIUtr' atlS vinbus, extenuato corporis habitu , & malè
lta
\'erb CUte ampIiores meatus euaferint. Nos itaqi fic
in:r arex~lnmus,cù
femper ipGus fermones his,ql1~
COn g OtIS cermlOmr con(entaneos effe demonfirare
.pOtlllS
.,
alia,ernllr
\' Pl"
llrtmi autem exp1anatores omma
bus qUatn id faciunt:qui& hoc loco tanquàm de omui
gis e~orbis
fermone habitO caufas afferre nitumr, Maafe~
abfurda iIli diCllnt, qui in feneéta huil1fmodi
r. dart. alUnt,al11ma:
.
.
'
d 1:1,
' '" aUl. IOnes
rltÏarn
ft le
qUI' d
em,lraClln
tubati' "perfiitionem corporis autem , arnatorias perones.
'
in
~l,.
. cogltansno
.
....
Cent'Medi'
catlo contrarmm
coIre
ait
n. .
S
e\.,t.Ul.
~I
erlll '11
r4 COn o I~{e
eandem vim habet, quam ille, contrafputaui:arlorum medicamenta, de quo fzpius iam dibUs.
{'.
1.
CUn rlgidutn &. auxiliatur, &
l: qUe à cali do.
tollit quœ-
. ttfeocfib~lp"
fi
lad reminifcentiam [cr~'
fit,ql1od pro
fi•r19idis
fi
' fi"
"
• ntentl'"
ft .... commUl1Ions
pars e.
temm
ngldu'"
ht.Nallla be~hlS
opimlamr, caUdos aute morbos tol1 traducer:{i vno tanql1àm exemplo ad omnia contraria
l.
ermonem 0portet.
1l0nXca~deftirh&
~
1
E
cor ,& pulhUl1~;
ln feipfa, & in capuc & calida , &
Obc. Utn:gaudium autem relaxat cor.
ta ~ eil~tdmo
hçc 10cutio perplexa eft:quocir
. ' P es leéhones ,Ietl:ionibltfqi con[entaneas
Galen.
D
80G
explanationes fecei'llnt. Verius aute Qllirpiam dixerit,
non leaioniblls expbnationes , [ed priùs cogitatis explanationibus eos déinde leaiones affinxiife,& accom
modafe.St~i
igitur hçc vox,Attrahit,in hoc fermone quicquid t1tdem figniflcat, cor atgi pulmooe ob ira... :
cundiâ attrahi ipfilm dicere interpretabimu\', Sed cùm .
hxc verba"adieCl:a fint,In feipfa, & in caput:alter huillCmodi (enfus innuitur , Cor, & pulmo attrahunt & in Ce
ipfos,& in caput:calida,& humidum.Atqui itla vox Ca
lida penè intelligi non potefi:potiùs enim calidu,quàm
calida dixiflè oportuit. Satius igimr forta{fe fllerit
omi{fa fingulorum in hoc fermone verboru ferie, vt po
te cofufa,ipfills ecphrafim potiùs facere, aut paraphrafim, fiue vt lubet,guis nom.inet.Id vero fie ri nequit,nifi vnum faltem nomen interpretemur,quod eft attrahere. Duomm enim alceru in excandefcentiis dicendum
efi,ant pulmone,& cor ad capur 'a ttrahi,aut COI',& pulmonem ex inferioribus lods cal ore , humorémq; ad [e
ipfos attrahere. VeriGmile nanqi, ex iecoris l'cgioniblls
vnde fan~is
difiribmio fic,& caIiditate, & humorem
hauriri. Porrô in excandeCcentia cor, atqi infimul per .
totum animal difcurrentes arterix maiorem, vehementiorémq; pllifatum efficere cermmmr, Aequum eft alltem & cordis dilatationem implentia tunc piura addllci:in caput vero plus hllmoris, calorîfq; efferri oculos,
tor:lmq; faciem occupans mbor fignificat. ~inetam
fi tetigeris, calidiores ellaGife tibi ha: partes apparebut.
Ellidenter guoqi & oculi emicant, vnagi prominentiores ellafi{fe videmr, & Vnillel'fum C2.put calidius. At
gaudiu,inquh,relaxat cor, hoc ea , definunt antè diéta.
N empe pra:diétorum cognitio vtilis eft, vt ira euite ..
tur nonnunqllam, nonnllnqllam de induftria excitemr.
Vitemr quidem,cùm cor, & caput naturali intempr~
fupra modum calidiora funt,aut aliguo adllentltio calido affeétu laborant. Exci~tl1r
autem in animalibus vitiis,&naturâ frigidiore corde,& capite.Necnon & totius corporis temperamra fi calidior, quàm par fit , aut
morbo,ant namra fuerit,magnoperè ab iraciidia offendctur,ifii aute contraria magnoperè iuuabimr. Id enim
& in fecundo De morbis popularibus ab ipfo fuiLfe tra
ditum ofiendimus, vbi dicebat, Danda eft opera, vt ira
excitetur,& coloris,& [ucci recl1perandi caufa.
Labor ardculis, & carnibus, cibus , [0';'
mnus, vi[ceribus.
x.
~oniam
hoc nomen,Labor,fçpillS con(i.lellit Hip·
pocrates pro exercitatÏone accipere, imerdum pro do.
lore,au~.
abfol~tè
'p~o.qli?et
nox~,
vt in m~lri.s
commentarus anteà dldlClftlS, Idclrco Igltur el: hbn explanatoribus alius aliud trillm fignific:lrorum accipiens aIi
quis arbitretur, fanèipfl1m dicere, exrcita~onm
articulis,carniburq; veluti cibum cire, id.eft, a!tmen~u,
robur adiumentum. Illico enim augen,confirman , ac
robo:ari exercitadoniblls,haud fecus,quàm cibis. ~i
dam verO arriculis,& carnibus multid~e
~ib,
~?lo
..
rem cruciatUmqi afferre,per h:t:c verb:t !tgnJflcan mtel
lexi~.
Nam repletiollem haud (olùm aniculos ad momm tardos reddere,& carnes, hoc eft,mufclllos:in iftis
eoim camiü genus contÏnetur: Ced edam fluxiones monere & ex eo doloré excitare. Huic vero fementiœ &
ililld confentit,gllod per teniii Ggnificatum il1lcllicritur
nonnullis opinantibus,mllltllm cibutn, hoc eft, pl~nit
dinem,articulis,& carniblls noccre. At non folùm car·
nibus &. arriculis,fed etiam omnibus corporis partiblls
dol~res
inf~r
.confileuit. S~
plenimdo. &:. noxam)~
cuoda qUldc fcrmollls partlcula, vb! dlClt , Som nus VlTom. Il.
C 1.
/
�8o~
Galeni in Librum V J. Hippoc.
fceribus:hanc habebit Centetiam, ~emadoi
labor
atiqU:l pars extra eutim emincat. Similitcr vero & d~
articulis, & carniblls,fie & Comnus viCeeribus, aut exer A huinlinodi omnibus luxacionibus, verberibllfqi O1agt~
citatio erit bOOltm creas habitum,auc dolore, noxamin eorpore eôcufionem facictibus [ermone hunc aud: c
dum el1è côtendunr. }w~(Cr
eni\1l,hoc eti,iétusonolPlve inferet. Exerceri quidem in [ornnis vi(eera, quatenus tune operantur maximè , & alimentum eonficilir,
n:lt Hippocratcs magnas noxas ab aliq:.Jo c:Atrlnfcco,
edam hne v111nere,ill:ltas. ~od
alltel11 concurrat ad
retlè guifpiam intelligere poteft: noxam vero aliquam
& dolorem in [omnis excitari,id verum nori efi.Indo
hxc (:J.nguis,& quod cuacuamm repleamr, eodé & hxc
dicentes modo explananr. V erùm quod Hipo.cr:t~5
lerttii enil11 potiùs & remedium, quàm co trariû alferhllilllinodi offen[as cromata vocare eo(ilellerir , la11l In
re [omnus idonellS efi,niG fi quiCpilm initiis accefsiomllltis ipfillS libris didlcimuç. Nunqllid vero & ~ic ic:t
num h:!!c ipfllm facere dixerit. Verùm hoc loco fine vIla conditiône (criptis verbis [ermo neutiqua verus hie
imellexerit,temerariû efi affirmare. Aliqlli ante ~n v~l
rit. Num igitur forcaffe hoc modo legere fatius eft?
neriblls (anglline manantihus replere opus effc dIx.cr ut,
Labor articulis, & earniblls. Déinde ab alcero princiidoneis videlicet medicinis,ac linamentis impofitls. tOI'
Gt:
ia
Cibus
(omnus
vifccribus:
vt
oratio
hlliulinodi
Sin auris dole~t,
lanam digiro cjr~u:
P
Exercicatio quidem arciculis,& elrnibllS vtilitaté pra:.
datam vnguine madcfacito , déinde l~o
ber cibus vero,& fomnus vifceribL!s. N:1.tl1rali enirn ca
ciens imeriùs in volam lanam auri (ubJlc1
lid~
in profnndum vergente, vt ipfe tradidit ,'& e[caru
conco8:iones me1iores fiant, & tune viCcera nmriiitLlr. B tO,Vt ip1i aliquid effluere vidcatur:dcinde
At in vi,,.ilia namrali calido ad. cutem proflt(O vi[cera
fllpcr ignem imponito,dolus.
fe ipGs fril1idiora euadut,& qnx ipfis in [omnis inerât,
Nonnlllli propter vocem in calce pofitii,Dofus,t?h:tc extr~is
omnibUfqi extrinfecis mebris in vigilia.
mm hue (ermoné haud immerito adnl :erinum,inrcfJ Cli: I.
Anirpx dcarnbulatio, cogiratio homiél:umq; elfe [ufipic:ni (unt. Narratio enim antC ip(a Jl: ~a
" 19lnibus.
lis gncdlm modo efi: : Gquis lurem dolcar, lan:l, dd ii
tO indici viclelicet, interdllm eriam po Ilici cir~lnb
l~
Deambulationem pro exercitatione omnes libri in':
vnglline,
id
eft,àllt
oleo,auc
aùipe
liql1ltllanarn
ln!
_
~
o
1
L
terpretes acepru~,
v~ Oloario ita ~e habet,~mi!l.us
in aurem infiilbw. ~cmadou
& hifce tcmpOl Il
cogirationes elCerCI,atIO, appellanooe exercltatlOmS,
O
bus flcere [olcmus pel' (pecillum lana inuo llltlln1 ,.n ,
pro deambulatione fll(eepta. Vox en im hxc, Deambu"f
l
'
.
r
• . •
\. d IJqlUlatio,fpecioem'C]uandam exerci rationis fignificat. Cùm
vngue 0 um, vt lple nommault)(ed omne a l~ "'II d
amem affe8:ata quxdam narra cio lit, haud iniuria ipfam
dum medicamen infllndentes. EHo aatem liqUld u J li
, hoc efi,
Dio(corides repudians non Ccrip{jt,?n~7<lo)'
medicamen,ql1o lanam inficiml1s, ad lucernX nam~l
deambulacio,(ed literam JI adiiciens, legit, 1<Jfg; 1<J(CVJ cr,
aut ad cerearn faccm, calefaél:um. 1llfii 1lare all tCJll ~mi
hoc cft,de omni, vt locmio talis Gt.Animx de omni co
femel,lut bis,(ed [xpius conuenit, vt aliquid.ad ~XC\a_
gicatio hominibus. Eills vero i"entenria efi, 1n qualibet C panern foramil1is :ll1ditorii prORUl". lfiud vero cl1em
t
nans [ubietla munda lana nos excipimlls. Ilb~t
all em
vim rationalem exercitare debenr. Nam
re homin~5
nc
Hippocrltes lanam hanc 11l1lnorem ex aurc deRue ol '
ratiocinia cogicationes appellanrur. Vnde & Socra~
cr
excepmram in vola manus noftrx,finiftra: ICI lC [:' Cil15
tem cogitacorem vocaban"t,& prudentia hominiscon10c:J.ri: ex eo co (tat, non [emcl,:mt bis, fed edall1 t~J1
filia cogitationes nominabanmr. Vt in Arifiophanis
nos infundere ah ip[o prxcipi. ~od
[eql~jctr
~lt eo;
N eblliis inuenire licet, vbi Socratem lacerat,& tanqlli
fi abfo Illtè gui dem (criptum effet, déinde {lIpe~
~gl(f\1
inaniagarrientem vitllperat. Si cui vero phllofophici
imponiro,reétè eos interprecari diceremllS, gllllP c ab
fpecll1ationem,no medicinalé fermo ifie Capere videaproptereà dicunt, igni iniiciendum ellc pura rc '''a8 0
tur, primùm animaduertico,ipfitm omnium rationaliîi
odore qualénam Gt inueftigerur.lpfe oang; hoc. ~tlir.
anillm effe côml1ne,in guiblls vim ratiocin:lOdi exerce
re conuenit, vt & ab aliis 1ll11ltiç m::dicis,& ab EraGfira
& guod ex Pllimone per mfsim exr\lditu,~aqL
to no raro diéHi efi. Déinde & vida qllxdi oboriiimr,
~onÎ:lm
vcro huic iermoni adietlii ca, Vt Ip 1a hll ills
aliqLla vire~
anima: cogirandi,ac m::morandi, velliti {lu
effluere videatllr:& hxc vox, Videatllr , extremo • COOl
pefacir,l.q~
romno.s grau~,t(p
p~oflnds
facié
torius ferm onis vcrbo,Dolus,fcilicct,rcfpondcrv ~s in
tra. Sic affeébs 19u1lr voles eHe coglt:J.tlones ptltadum
prxhcnditm:proptereà & martis hudati jncerp~3tl
orJ
vtilcs elTe ad bo ~
eft, vc alibi ip[e"rodt,cxCl~é.:J
hanc opiniono!ln del1enerunt ~t deciûpicndi :egr r Ill'
°
,
d' call '
nos {llecos creados,& namrale hahltll rccuperandum. D [a ad hoc agc ondl1m acceCsiffe H iproocratem 1 nt es,
' eap(:re Xt>
·".ro ca: ~t- â
. ex 1Ils
. rebus [0 latlllm
tcr dum enlm
XII.
In vulneribus fanguis concurrit:fubueell
arbitradC); dilil1entiorem de [e ipfis Cllram hab ' ,pa'
"
.0,
• •
'buS al
niendum, vr vacuum impleatur.
qUI malora ctlam quam fine, vma laboran rJ
11 cc'
Ob(cura,i\ll1olutilq; ea huiu{modi locmio. N egue
rcr.e, vtilc elre tradllnt, vt ne medicis t:lnCJH~;iqj(,
enil11 guid illLld verbli,Côcurrere, fignificet J clarCt efi:
lentcr ea cur:tI1tiblls ira(canwr, Vtl]IIC cert;};, dduflr,
neq; icé qllid illud, Vc vacullm implearur. Propterd. cr
ta: vitll1s rationi obtcmpc.enr. Nonnulli eti:l111 ~ [anari
& mel.cecl cs m:l1qres
.
go nonulli int rpretc dc languinis in vulneribus Pro, & mllllcra amp rw' r:l. '. C]lll1 n(TlIORllltio fermonc hGe elfc aiut,aliqui dc {ilperucniecc infilCrinr,m edicis effe d:ltllros, vtpote a. m:gn;~
, . :lI~{pt
flaOlmationc. Vtriq; enim in vl\nerat~
parté eofluere
rilm~
Cc lihcratos elfe :Hbicr:U1tes. Hoc nO ml 1" t arq;
halld fi ciidum HipI>ocr:nis CcDtcntiam ."
elfe dllcU
Je (LI(anguine cenfenr,qllo gl1idê profu(o,& i,n omni co:po
go CIII
re venas inaniri,quibns proliJiciendli e{1c dicut) vt lteco tomm (ennone Cpurium ,commentl t !1I:11 dic~ru~
fcil icet rcple:imr.lpf.1.fll autc repletioné cffe dufpicantllr. N cqi cnim de propolitis vCïbl .JI!L1 fi eti{ll'
pllcem, vulnerata: partis (o\Ol!Uine per frigiJa, ad firiéto
dum e(l,quorlnonnlllli probabiliter irlLlendIe e!Tc pUriaqi medi~ét:l.
repreffo,& pertdoncû mêbri Gtii re111al"\t, dolo:ois miti.r:uioncm , dol\lIn vocatu!11 ~eéwrl1
labenrc.Alu vero quida nô de vll1ncribus [olùm (cd
tances,p&riIlJe ac n~
idem fit, & morboflHn a (llidedam de ofsibus valdc cOfraél:is) maximéq; vbi ipforil
,urare)rldi,é velmi cius cxtirpantcs)& dolrc~a1te5
"
°
o
°
-r
d
�, J,
de Morb.VuIgarib.Comm. V.
~I
af~ul
810
gantes obtltndere.Porro nonunqulm id ipfum totum
qualitate pra:ditis cum voluptate vefcunmr. Omnia
peiorem reddit, quemadmodum in intefiini A hxc igimr nihil aliud, guàm pingue in alimento lunr.
laxlons doloriblls antidota ex opio, & alter co, & man
ocira~
& vberem terram, & pinO'uem reCYionem
'
II 1
0
0
dragora,& fiytace compo1Ît:t.IHa nanque membra cirID 1l Cl veteres appe arnnt,per ea vocabllla eorum frucum refrigerantia, Vt icerum ab iifdemcau1Îs offendanétullm feracem indicanres,gui à nobis reaè valentibus'
tur,paratiora efficiunc, Sed neque ob mirigandum dolo
fine vlla noxa comedllntllr, Ex melle alltem omninog;
re~(
Vt d~xi)ha:
vox, Do lus, [eu Deceptio ad[cribi po
ex dulcibus, cùm vehemenriùs incalilerint, bilioGun'
tultadllerfatllr enim illi V t aliquid 'ipli exire videatur
contrahi
humorem,in guarto de fimplicium medica~
eo U1. .
'
,
. q lta[crip1Ît, indicante decipiendornm xgrotan-'
num viribus commentario declararum eH. Cllm hoc . ':
etiam quando ha:c dilltÎùs in vetriculo morata filerinr,
~m
cal1~
~d .hanc m~nlari.ope
medjcos ac~e
e. S~tl
Igltllr filent,ha:c verba neqllagua elfe Hlpneque prÏlls dillributa, nequeconcoéta fint, flauam ex'
poeraus exifiimare.
'
ipGs bilem prdcreari ellidenrer percipimlls. C2Ei[quis
L"
-: ",
igirur umc euomuit,hllilliinodi bilem euomuit, De pal
l~gua
lociuITl figniflcat. Lingu~
virilida quidem linglla abundè ha:c Gnt, Rubras lute à [an~es blhof~,
biliofum autem à pingùi : ru- guine fier~ aic. Neque enim vel cogitari potefi ab alio
abundanre humore vila in parte rubrum colorem fieri.
r~ Vero à fanguine., nigrx ab acra bile,
and a: a\ fiu1iginofa exuiltone,&
.
(
B ' Color enim fllccorum efi dominâtium & eXllberantiG,
ab vcerino
non deficientillm,Similicer & nigras li~guas
à nigra bi
m~bro,alidx
vero à pituita. ,
" le fie ri dicit. Eadem enim ratio & in his efi. Aridas autem,id efi,admodllm [jccas' à perurenri febre:qllx ignis
priè ~ngtam,cli[od
fit 10tÎllnl,indicare ait,aut pro.
inllar
fanguinem inflammàns fuligini potiùs,quàm vacoru leJoeatlm,qu~d.
quotidie miéhl eiicimllS, au,r fi~c
.
pori,
(jmilem
exhaladoncm efficit.ldcirco & nigra: [a:fe m ,erOlam hllmldttatem. Vterque 'autem modl1s tn
pius
huiu[modi
linglla: efficillnmr. Tales vero lingux
runte~lam
recidir. Etenim linO'ua GcutÎ & vrina, filCC;O
&ab vterino membro,id efi,ab vtero [xpius fiût,Nam
malleétlones
deteetit
~
u
g
t
A
ita
fmau
ex
his
verbis
decerpto {
0 ,',
& hoc phlegmone correpto calidiCsima: febres adueIOtlLlm
1ÎetOlficet,ex abun dlantl' perqu'trenllts,ql1ldnam
V
1
0
l
'
d
nillnt. Verùm quemadmodl1m pallida: linglla: à pallida
cet 'fI ' CI e autem,quod in rota lac parte nos e 0
bile,atra: ab atra,rubrx à [anguine, fic à pimira albida: ,
car;1 ~d ea, linguas aliguas bilis abundamiam fignifitingllnmr,
N empe diais fignis omnino qua: fignificandeq'~blaS
langllmis,am id gemls aliorum clliu lpia'm:
mr,e,llenillnt,rebus
alltem nô accidllnt figna neceffario.
tni III liS omnibus in [eguenciblls (peculabimur.Iit his
InBammaro
eni111
vtero,halld
femper febres xlluantes
feom qUa! ad anis opera conducun t, diu verfandllm ce
adueniunt:quemadmodllm
neqlle
redundante [anguine
inl~ha!terud
alltem ea dfe; quxcllnque fophifiicè
linglla
rube[ckquinetiam
atra
bile
in liene , aut in alitllun' I~at
funr.:Virides icaque ljnguas dixit, vt in com
ql1ibllS
inferioribus
venis
contenta
lingllx coror non
';id!tVl~
vfu monales nominant, virides qllofi.!am fe C
e
(jCllt
neglle
ob
pail
idam
bilem,
neqlle <?b pituieuariat,
rit ob dlC~ntes,quib
in bilio1ÎllS color mm:ltllS filetarn,[ed
cùm
in
vencricldo
hlliufmodi
:lliguid
conrineappel! palhdam [cilicet bilem. Hanc enim fimplicicer
bicur,allt
ml1ltO
calore
fllndenre,atqlle
in
[pirimm
hl1:truCt' ant,non ficut alias cllm adieétione, aut atram, aut
ll1
mores
vertente
111
!llblime
halirus
ferentllr,In
~
r
e
l
i
n
v
a
m
pel\à of ,autntbrarn aut flallam, aut vicellinam apfum igimr dicendum efi , guodlibet ex narratÏs de. lineiur~nts,
Flaua quide~
bilis proxima pallida: efi , &
gua fignis aut febrem perurentem adefTe,aut humorem,
cien cm ferè generis, Dicune autem plerunque non adii
à quo fit,abllndare , fiue eum in ventriculo concineri,
le,~Pa1idm
ira ,ab[~lutè
hominer~
vomlli,lfe ?idec1arare.
.
Iten' d de Rau a raro qlllf1plam ab[olute promltlfe 111' enim ipfi colons
' nomen
d'"
bileItllr' Stltlm
a IIClllnt, fi all:l~
Vrina cibo, & potui cone_olo1' , atq; tamvom lUue
'fT'
"
Aen'
qllemplam
dlcenteS,aut pLuam b'l
1 em.
lis, vt e6Cueuit, vbi humiditas, colliquacio. x V
tllS Iltgloolam vero & acram bilem nulllls,neqlle medi,
,
, eql1e 'd'
Vdna ei nonnllnql1am,ql1od epotllm efl, fimilis aptnOdllnl 1 IOta fine adieétione nominalllt, qnemadnegl1e mtttatis , neque in fangllinem reétè verfis
paret,
porrac neqlle ifatOde,id efi,ifaridi herba: iimilem,nec
cibis:cum
quibus & ip[e POtus commut:lmr; nonnun~uibral,
nec vitellinam. Nam hxc bilis nomina à.
m
qnam
&
aliqna
corporis parricllla liquefcêre, vt Sabinus
infeél a mCd,icis repena Gmt,& à coloribns, qllibus
n
ae
d'
S'
,
b
b'l
fcripfit,
Hxc
igirur
vtraque non ex narurx propo1Îeo
qua: la ~ ~rtl!a.
lC lIero & ru ram 1 cm vocant, D
o.dminifirato
COl"pore
eueniûr, N amraliter aucern fe hafeeote ngruln!s f~rum
eft. Sed vitellina Baua hile fpilfebence
crcandis
fllccis
~
n
v
commutatLls potus,& colore
dellla p oglgnltllr. ~emadou
pa1\ida ex eaam
infeétlls
vrinarum
differentias
facir,negllc epoti humoigitll t flte
ql1andam fl1bfiantiam accipiente. Virides
jn
carrore
1igu'J.corum qualiraris
negllc
membrorum
tliéla: {jlngu,:t: nl111C euidenrer pro eo, gllod ell, pallida:,
tib'us
[ed
crC:ltOfllnt
hllmorum
formis
re(pondenres,
diotiblunt,a pallida fcilicet bile color:tt:t. E tcnim gran
,
l
o
d
~
m
e
u
q
&
fllpd.
aliàs
c
.
1
u
~
e
i
f
o
CZyando
gialll tlS~vens
pra:dita linglla & inani {ilbllanria fponlorium
rel
porx
colorem
reClnuent,
icyim
fi
agllx,
aut
r
tQ,vt{je ern~
aliis dllris, den1Îsqi parriclliis paratior
aliellius
albi,tenllîfqj
vini
potus,fllerit,aqlleû,
albltmq;
lares i~nOfos
mtra fe hllmores admittat,ab iHffgue coconflpicimr fi vinllm crafTum, mgrll1l1q; file rit nietrior
'l~tbis
il! al' la~,rum
fllCcipiat.lncerieétum efi alltem his
' .
l:>
vrina
& cra[sior apparet)Jt, qllemadmodum & Rauior
bt!iofl1~,B[um
à pingui: indicante Hippocrate
,
l
'
r. l d'
,
fi vctuttllm , fllll1l1mgi VlOllm!1t,
~rocea"
l':cum plurimum ex pingui alimemi parte
1 .. , n lcat atttem collico ore,~um
p~rtes
alique erlli,
qu:uorurn me~bronl1
).nguio;~
Pl11gue vero imelligendum dl, non folum
fpeclem
referentes
vna
Cllm
Ipfa
exellnt.
Aie
&
hordej
liter fe hab~,î:d
edam du1ce,& pror[um <Juod nlturacore
enim
hlliu{jnodi
corpll[cll1a
Venilll1t,UCllt
carnodlllllatllll1 ntlb~s
~uale
efi, Soli nln<Jlle eJCtra naturafiora à renibus.I ta vel'O & follorum fimilh à ve!ica vn
elQantrC~1.'
amaris,accrbis acidfCque cibariis
glin~Ca
ab adipe:hordeacea guidcm magnirudinc,& du
tn~rli$
V ',~tlrae
!lltem [e habenres,& ab excreritia,fed no :llbida colligu:lta: carnis nota: filnt, ficut 8&
"
aCUl plOg1b~,&
dlilcibllS & nulla vehementi
G.len •
1
Tom. Il.
C .3
~
�. . Galeni in Librum VI . Hipp:
8n
niO'r~
Fortafsis quifpiam xgrotans ipfe anis {ordem de"
tamen il1mentomm lotio fimi
lienis magis. V rin~
medicoautem id prxcipere turpe,
le~ eliquationem non indicant, vt Sabinus cen[ebat. A gu{bre fitfHnuerÏt,
atque ne(arium tllerit.Clarum eft amem non l lio temNam in Aphorifmorum expbnJtioniblls id gentls vri
qllO cepore aurimn fordem fieri dulcem poffe , qu~m
nas eomm effe explicallimus,in quibllS humor,qui cru~
videntr:
rebrum xgrota t. Natllraliter cnim amara
dus vocamr, plurimus abundat, & 1 calore fuCus eft.
atque adeo ipfam dulccm liqnefcente cerebro fien
exhalas
Tunc enim ipfum in fpiritum ver/i.tm Ramo[a
dicllnt • .
tiones ad caput fubmittere contingit , vl1de & dolores
vertere in Io'ngis 111oh
, Solum patriu~
C!apitis excitaniur.
le v J.
, quo"
Lingua extenfionibus ~onIr
'!!
çirca eX,ifbs (ucc6s cognoCcimus':
-
1
ObCcnra eft ha:c vox,Extenftonlbus,nonnullis exte
flones filccomm è veocl:iculo afcendentillm d,iétas erré;
& ip[qm
1l0nnullis vero cOtlCretos in lingu~,aqbs
s
Sed)ftp
us,
b
pmati,
ari
madcfacientes humores fignific
i
vtcllnq
fuccjs
de
quà
omnes intelligere melius ti.lerit,
COl1enim
r.lpGs
ha,b;:;am
linO'uam attingentibus fermo
cok,r lingua :lpparet,&,G ex veç.tricllio fiu [Q.m repat,
vapores
&, fi per venlS eius altrices affluxerint,&,fi p~r
penie
l
q
1
,
t
n
i
~
r
:
h
d
a
ipfi
C]uoCdam [ublatos exretiùs
r
Propte
.
[ucrint
'V'(i
cit:cunc
tiora minimè hume8:an tes
l
qnid-efl;
fi
,
fcimus
inrelïl.o
rcs
hoc igitur ipulln &'humo
Ji-;
t:lancbo
nig'ra,m
verà
G
viridis lingua fuerit,biliofos,
cos. Ad i.fiorum aucem {imilirudiné & alios, tie quibus
dudum dicebanms,ct'tm cam partem cxplan:tremlls, in
,t
virides bilio(a:.
qua dicir, Lingl~
K V 1 J.
Si [alfa: carnes gui1:5ti,fuperuacux là~
,,
,terire fignum.
bis conuenir, .
,t:
.
,ser:r.eftre iter faciens quirpiam il1
. ~ite:palgn,f
r e al1~ pa
crit, vel motus in . i~ne
migrau
alram regioncm
CUI~
maxlmè
&:
it:
proder
nmtatio
uig:ltione , vel aeri?
na
(ontra
ric:
di{ceffe
~
u
a
r
p
m
e
t
ix
in aerem' comhr
autem dico,n on(olù m aeris prima:: 'regianis temperamorbi. Nam fi humidl1s ma:erjam ipGl~
men~o,Çcd
aen!m migrandltm erit": fi fîcl1S,~
B.. bus fit,in licor~m
quoguc ratione fi calidlls m~
Eldem
humidibrem.
.fi'iftidlls in. calidiorem: fin)!!I:
G
:
}
l
e
~
bus fit, in frigdK>;l
hllmidiorem) fr!gl
?tc.l{~:ad
&
,
~
t
b
r
o
m
.
.fiç
ter fi calidlls
in reliquis c~nJ
&
êft:Sic
flpn
abei1I1c
diortm qj aerem
mprao51utl3locum
We
n1agis'
verô
AdhllC
us.
g:ltionib
t'lb tU
na=ura 1 b
à
mOl-bas
,qno
modum
l!m
blCllr,fi ÇeCUnd
difcefsit;, ad contl'3rium aerem nmtatio fiat. Mor WuS
à namrali tcmperie re a~
ad1 paulà -frig:.d~em v
èniol
ie calidiorem P
têmper
èti
'mèdio
panlo
rem
dens,ae
00'"
vcro longiùs recede-ns & multo·lll C
flu1:J,tmorb.~S
elnd~
ibus' qliou~
trarium exc..,..ffil è~ct " 0 . •De reO'ion
le
"
tibi diétnm J;utato:exglliGte n:lnque inter ,
[~rmone
medio ad veflloq,
contraria [Ullt ~ , comdrat)qi
~I.
"
.
a
i
~
n
d
c
e
r
ter
lams xql}ali
V'
•
•
\.
"
•
f,
Non modo lingl1x color/ ed eills etiam vis gnftato;:'fia [llpernicllos hl1mores oftcndit. Sic igimr qllibnfdi
amaro fapore infeétam linguam habentibus omnia
1mbecilliora cibaria breùcm "jtal~'
C]uanui§ dulciCsima,iudicantur amar:a,gu<!madmodllm, C h bent.
'
.
.
'.
a
èxempli cau[a,regio mOl-bo langl1:en.tibj.ls:nopnllllis ve
qlll
li
fi
'
l
"
, 1mbeCI'Il us clbus land aIius imelliO'i pote ,ql le
rd [al [a, propter {aporem, qui [al [us diéimr. Huiusvero
{ilpe& allv~
parum al)menti corpori exhibet . Tali~ . ., vero
. bre
.nqlllt,
nei perfpiclltlm indicium in ipGs reétè valencibns dt.
fi.c.
b
.
.
dd f~
IgltLtr,l
lfti
l'Uu.us.
1
ra, &. p unnu al' orum
Siquis enim abGnthio guftato ,totinu o ab ipfo aliquid
en_
re
vita:
breuis
es
vefcent
eft,ipGs
vitam b :bent,id
aiiud degltfter,amarum illud apparebit. Et {ale comcua cuaore
r. ce1"
.
.
'b
fi
.
e
corpor
e
enter
apn um,aut Cl al:J:llpla
manducato,fi cp,id aliud confeftim poft ipfum affilmtUl'. Sed1affcétatum quiddam eft, ciborum in COfP
ur.
videbit
falfilm
guftatll
e
.qlloqu
itl:Lld
,
pmn1 fiterit
..$1 1'
moram, viram ipforum intelligere.
ob rem fic & in morbis, ct'tm lingua impura, &
~:un
•
'buS
excrementis affllJ.Cns fit,fecundllm excrementi nawra
t cedm3.ta, venx in aU rJ
adCun
Cllm
ciborum f.'tpor jingllx impreffitm faporem refercr , fi
s
x tint.
icand
poi1eriores {carjf
1
bent~
modo, qux deguftaml', crea omni vchementi qnalirate
•.
.
Ce dm:lta VOC:lt flllXlones 111 crt1r:l decum b' co'
fpoli:n2. fuerir, Sin [ccus [e habeat,mil1ns quidam in lin
cx& ex ipfis elS maximè , CJlIX primllm artic11111m V 1 .t'
glll duol'lun faporum fen[us crit,& eins,qui in ~fa
rciî
i
on tamen de {ecanda vell auc
d
x
~
rul'.
domina
.xendix e~,oclpant.N
cellit,& eills,qlli in cibo affitmpto
d,.,.,od .jr)!
r. '
'}'
tr
,
quema
eo
:lcria:
perluad
11
ml
eue
d
x
1
g
,
l
r
~
m
a
ce~m
enim admodl1m [alfa funt,C}uxJam
flld er •
,
..
.
, velllm
erIilaullll e " ael
nu l 1 eorum,gulld laudat exaétèp
flcnt iternm alia acida,alia dlllci:l. Mina igirur( vt cliceIbM
,\'..
D 1':'fi
\ ,Uugl11 cane opele , clIm llltnguam 111 xgroan~
bam)G guis hxc guftallcrit , fiet faporum iHo,l'lIm pel'bIS 0
·
• aU'
ver
<]uidem
his
1
d
bm.In
conhlg
ex10C reme IUm
(,~lIsqLi
gui i~m ,\ingllam inf~c.erat,&
ceptio,& ~ilS
llll·es
Venas
te
{criben
ipfo
eft
viriora
&
ria
tio impl'op
trin[eclls lpfam atttnWt. Propte :eaIglt ur ~lpoc.r:ts
mati.. (eS
'.
'
b
'
ClrcU
{cd
auribl1s
in
venas
enim
rI us. Negl1e
fla LV
,
vnllm quoddam ex !lIS memol'lX cauCa fibl IpG luens
·
: po, itqi
gl1xdan
venx
d
m
Siql1idc
at.
faceoponeb
ntariis
~
r
c
l
comme
in
hi[cc
m
admodu
uit,quem
l1Ianda
t lll'
grlnd10res fi.lnt, in ipfis vero :mribus perexJguX, 1/
re confueuit.
t
afpeétibi!es,& plcrul1C]ue neq; perfpicux. ,
...
1
Il'
;c v II 1.
Si mamal'um papillœ , & rubrum viri
de tit,œgrotar conccptaculul11.
Vtcrum appellarc conccprOlCllll1m Hi ppocratis phra
.non fapit. Porro guod dicitltr)perft)iclIlIm eft. Ni
ex did:is fignis mammis accidJt, tangllcrc ne
1\ altqLo~
vtenpn mamm!tfqlle
figntficat.Sxpius enim ali?t~
ru~
'
iftis.
intcllex
gi
conilln
[ocletate
~
~m
J le,
Hominibus Cordes in auribus duIcis
non.
l~(em
qU,idem n:ortifcaJ~
a.
V cmls à piruira morbus remdl~
CSI/j,
. I~lqe
Non cunétis ex pi tuita laboran tibus, (ed,ql
lt r~ l~
l
llObcCl
:.
prodeil
Viil
res firmx fi.tnt, Vcncri
ab ipfa in cxtrcl'l1am debilttatcm retbéH magnuper (cd
difol~I1C,:{t'
duntur .At qui viribus exccllunt,non
. ' coplamhll ""Il
\ .JUlIabllnmr, Vencn.s vfiu pWllCX
nl
COntra
è
!
I
~
:
°
d
a
m
c
1
l
g
,
~
t
i
h
l
n
o
c
s cnim
C~I),t:.Didcj(
rcS
ler:J.
vJgtll:lm, exciccaro guoni:llll Cciltcet hlltl10
Cl
(eJ
corpus.
l'llm
robufto
coirns
;
l
a
t
e
n
i
~
t.
digcran
1e·[.'10coe~ , •
.
. . fi
ca
qmdcm
o
continu
cU,m rmorum autcm
-
l'
�8I3
z
11\\
crefcentes,di{sidenribus,quod mihi(vt in ob{curis diais
fir)veriGmillimum videtur,id fûlum afferam morEos,qui calido venere (une, validi po- A
bos increfcentes eos intelligo,qui procedente tempo'
, tus,& cibi perturbant.
re allgenrur ,(empérqi, niu priùs foluanrur, labunmr in
Non,quemadmodum filprà, validum viaum cibopeills,aut podagras,artllum dolores,renllm vitia,comi-o
:11m ~ltùm
nutrientium elfe dicebamus,ita & hoc 10
tiales,atras biles:qu.i omnes coiru exacerbantur. Sabico acclpere debcmus validos pOtllS & cibos, hoc cft,
nus amem incre[centes morbos eos efiè vlllt, qui plle~l1tm
alimentum cOlopori exhibentes, fed eos, qui
ros corripiut,vnâq; cu ipfis v[q; ada:tatem Veneriaptâ
Ort~m
vim habent:cuiu[modi fimt cœpe, & allium, &
incre[cut, vt ipfe nominatim rccenfuit,comitialé morfilphl um ,& filphii fiICl1~)&
vinum vemftiCsimum,fdq;
bum,& renum affettum,& guartanas febres, & dolore
genus :llia natllralem intemperiem aurrentia : huic aute
capit.is, Verttm non omnes vitia hçc infeftare videntur,
CO~trai
vtiliCsima. Namras nanque ~mni.Iabe
carenprœter [acmm morbum,que & propter id ipfilm à vete
tes llluari à fimilibus intcmperatas amem,quemadmonominari contigit, Creatur
ribus puerilem af~éhl1n
dum & morbos ab i~ qux eorum temperamentis adctiam pueris in vefica lapillus,fed haud ita mlliros, vt fa
cer morbus, inuadit. ~em
quidem in pllerilis œraris
~erCanu)il
[a:pius alibi d~icl.s
V ~r'l
~yqui
. O!llmInIS hllillS interpreres fequentls pJrtlS tnltlil hummatione plemng; ,niG magnoperè in viau delinquât,
IUCce,propofitx finem effe voluernnt,hoc paao fcribê
remoueri contingit. At vefica: calculus no xtatis laplil,
tes,lls ql\i calido ventre Îlmt validi pOtllS, & cibi per- B [cd ffianuum opera duntaxat cmari potefi : porro no s
lllrbatio
c,
d autem eoru- po& abfg; ifiis verbis cogno{ceœs ,comitialem, &: ~mnes
.~
nem faCtUnt
atm: b'l?
1 IS. ()..
~o
't~bslm,qux
in ventriculo Îltnt,ipUlm calidum habéalios pimo[os morbos ob mntatlonem ex puenh a:tare
II us.talia perturbationem faciant,clarum eft: non tain iuuenilem, omi{fo etiam Vencreomm v[u mirificè
iuuari,ad hxc & illlld fcientes,neq; rcnum viria, n que
men ln omnibus fimiliter ea perturbant, qux in tOtO
Corpore [unt fed quibus vniuerfi corporis temperame
quartanam febrem(neq; articulorum dolores coitll fe~um aUt calid~m
eft am aridum aut v traque qllalitate
dari,à propoGtis verbis perplexis,& tenebricofis nihil
Imm0 d'Ica pra:dimm.
" ~aprote
b'1
addi[cimus,quemadmodum neq; ab v\lis idgenus aliis,
in
his
non
atram
1emCol' r h ' r d' '\. .
Concllbims enim inrerdum refrigerando prodefl, [0 lis
b
um,led edam Aauam 111l1lmO 1 ClOana pertnrconturbara maius affert
dant: Atqui forfan atra bil~
illis [llbl1enies,in quibus ob namralé intemperiem fuliettl/l1e?tum:proptereà & de ipfa per excellentiam [er
ginofi halitus,fumidîq; redllndant, ~ti
fi rerenti fueInonem IntelliO'ivoluerunt, Sed plllrimi propofiro ferrint,illis graniter nocent.Iidem & à V eneris v[u in téInone
ipG0 per0{i'
r'
" ' rlequenns
' l10 c
pore,modicéqj adhibito vtilitatem capillnt.
ft
e clrcunlcnpto,1l1lt1um
'{ ecerunt.
II. ~ofieà
lt l
de Morb.VpJgarib. Comm. V.
vehementer refrigerat.
. f: Atr<t bilis adfimile h~morides,
dt,
Refrigeratio,qux in ventre (unt,durat .
In hac quoqj pane aliguid efi omnibus artem exer- x x VI J.
centibus
fiue empirici finc,fille rarionales,aliqllid
anguiflu<t venœ effundunr.
c vero folisvtile,
cuil1fq; effeéhls cau[as fcire cupiemiblls con
v MOrbll m {anè m'e1ancholiam, id cft, atram bilem
ducir, Dicam verO de eo priùs. ql10d omnibus vtile eft:.
ocaru m per r.°\nO'uifluas venas l euan"eUl
d enter co~ ft at.
Ml'
In hifce igimr verbis, Refrigeratio,ql1x in ventre funt,
()~ torqi his fuppre(sis atra bile arreptos vidimus.
durat:omnes,quos ego agno(cam,co:nmllniter de deie
~O[dam
vero non [olùm (emel,ant bis,ièd edam ter,
8:ionibus ab ipfo [ennonem haberi imellexemnt. ~i
qUater Gmu! atque fanO'lli flua vena (uppreiTa fit , in
idem velit,atqi ille in Aphorifmis: Sin autem cxlum iic
~ral)
bilemoincidiiTe. Nonnullos vero & fingulis anAglllloninm,tulfes" falce~,
ventres, dmi. , V tmm v~ro
IS Ghoc vitio tentari [oliros niG aut per venas hafce
enimarnm corpons partlllm refnger auonem folum
Pra: Id'lUm prius fen[erinc :mt, atra bile medicamenco
dicat,qux & in Aqlliloniis con,fiimtionibu,s fit, an &
Ptlr~:
1
~
Nempe' Jaorum
'Il.
)
•
1\ 0 a ma Um antel1ertennt.
10mlinternarum, inter qU<E & ventns locus efi, 1l1rerpretes
d~rn phlrimis ater fanO'uis per hœmorrhoida profimconGderare
omi[erunt:Cl'lm tameninrer eas di[crimen
0
' 'd
efttllr ':u tamen non ·omnibus.
At vocata hremorrhOIS,I
haud exiguum verfemr, H,os ..crenil;1 qua.: hominibus
ca~8er
\e~is
venas fangllinis profllluillm non vna de
eueniant ob[eruantes,exrenoru refngeratlonem fempLlt~a
elTICltl1r,modo ip[a namra nigri feHis filccum re
Per ventrem ficcare cOO'l1ofcimus, imcriorum" autem
Illot nte, modo mllltimdincm euacuanre, ~emad
conrrà humeél:are,arq; lenire:quœ, cœliacos eoam ql~
nOn UIl) & fangllinem per nares effl1ndentibus accidir,
Vocanmr affeél:us id cil ventris pro fllluia inrerdllm co
,
t
pate~ql1m
vena fanguinis impetl1 in ip(am irruentis D citat,qllo,rempore" ipfa <Juiden;- in,teo~m
me~
"):0,FUfllS~ a,n?~
id prol1idè faciente namrâ. Eo fit, vt efmm cOlopora duriora fieri COntll1glt, llglll?a v~ro
C,l?I,S
ta at ,~ng1S
tnterdum niger non fit. ~inetam
natuneque reél:è concoais , neque etian,l (ltnhJ~
dellCI.
. . ellacuan d'1 caula
r.
,"
l1un rllangltUlIS
venam apenente
110Hœc planè medicis omnibus ~OnJ1l
nece{far,la funt,
priùquam accidit euacllatO malo bonum filbfequi , niG
~lIod
ip(oru :llIte caufç folis prçftan,nrs1l11ls,Neq; el1~
conceptaculum occ\udatur,fed dimiùs patefaéHl
hanc partem in~erptacs
dICLIne vCrllm eH,fng Idul11
dicerneat, In propOhtis iO'imr verbis nOI1 hoc ip[um
fcilicet,ql1a: attmgat corp!'a,gen.s~tql\
congelans
bile~
Ccn[endum efi,qllod omnis hœmorrhois atram
ita duriora efficere, Hoc elllm de rerngeratls partibus,
den CllaCllat, Atqlle ideo,cùm fit melancholicis proqllX interiùs ab~ruf:e
no fUl1t,rc8:è di~
pOte~,
Partes
rien~?{fa
vero nocet,qllodqj ipfa,fi claudatur,apeclbl,POtuCq;
con
alité
ventris
adeo
ngere
nequcunt,
vt
Cl(.
gelati
obdurentur,ficllt
alia
~xtra
corpu~
nofiru
hyeme
1
Incref'
b
'/l'
· "
lceores mor os mil lIO.
frigo~
cOl~rea
dur;fcllnt: ~a nanCJ ~ fngcn s homo ce
leriùs mtenret, Verum eo tepore dlll1ta"at,qllO ah ae,Ol1n~!?
i~fos
iUllet miŒo, aut la:dat omil1üm ell.
re extima corporis his,qua: in vetre filllt,incoll1mibus,
cepto II r.<J? Interpretibus, vno Hercule Erythrxo exrefrigerantur,deieél:iones obdurarx cernumr:calidiore
b~lS'&\,IO
9,u?modo ipfos iuuari pro ceno habentifcilicet ventre reddiro, vt ipfe diccbar, ventres hyeme,
ltbùs o~
~be,I
eft,conCl1biru di muliere intelligenlX vere calidi{simi filOt natura, Atqui fempcr dicen) nl u[q; l11ter fe de fignificato hl1ius vocis, In
Galen.
Tom. 1 1.
C 4
tes
"
tetll:
~
~\P
1
°
�Galeni in Libru,m V J. Hipoc~
tes explàn atores inuenies calidum à frigido in penetra
1i3. corpor is refuger e,in profulYdum feceden s,cùm ex- A
trin[ec.l frigefa éh (unt.Si c igitur & in praJent ia dico,
...:entre calidio rc cflcao, deieaio nibü[g ; !ilpprefsis,ob
cau[am polteriù s dicendam,Gmul optimè concogl1i cibum,& omnè ex ip[o {ilCCÎi di(partiri: ex quo dei-eai ones cxiccari con[cquens efi: ex hoc verô & ipfas dure[cere accidit. Dux m.ngue cau (x ct'tm fint corpor a,quibllS approp inquan t,obdur antes,q uarum vna refrige ras
efi,alte ra exiccan s,porrô cauCa refrigcrans ad ea, qux
in ventre comine nmr, viuis nobis venire non potefi:a ltera alltem ob longam moram intcriù s,cùm neque con
dil1ributio Ixf.<l fllerit,o mnino cotinge r.
coai,~equ
Adlmc autem illud,qu od hUCl1[gi difiulim us, explican
dum (l,lperelt,qua de caula cùm cxlum nos ambiens fri
gidil1s tuerit,q llx in ventre utnt,di utiùs ibi moranrl1r.
anrem ellenit,tale efi:narur:t1c (anè opus efi,cibo B
~od
mm per inrefiina delatio ,& in commc nt:uiis De (1cllltatibLlS naturalibus intefiin orum circum iIIos confiri aione eam fieri monfir amm. lmis autem partibu s mu
~s impofit i [llnt,qlli pel' frigl1s cofculi [edem c1audent
gunmr, confiri nganttl rq; contrà affeéti,atque cùm guis
eos calida aguJ. perfun dit, tunc enim remolle fcunt, excremen titg; impuliu ,& confiri élione intefiin orum in
{edem detru[a ,& ma ximè calido prouoc antc fttfcipiîit.
Hoc enim & inter omnes con{br ,excret iones à calido
prolloc ari.Par tibns aurem, qllx in Cede umt frige[centibllS,atql1c'idc o contr:tétis,&: in :lI1gufHi redaétis contrarinm [ympto ma (equiru r,conltr iétoriam fcilicet in .
tefiino rum aétione m ab inferio ribus partibus incipie n
tcm li.u[um ver[us conten ta propell ere. ~ema.do
dl1m elliden terplell lnqi con(pi citur, qllando aut bile
C
aut mordac ibus excrementis :td [eclê effuGs fponte ip{~
retÏnem us,aut inuiti nonnunCJllam aligua negatio illo
tépore occllpl ti,allt à latrina procull b[entes . Surfilm
enim velo citer recllrru nt, vt nCCJj vi faaa promp tè obe
diant,a tqi de{cendanr. Cal1[a planè,o b C]l\am cibi,po tü[g; aere nos ambiem e frigefaéto diutiùs in vetre mo
rcnmr, iJm patefaéta elt,& hinc {iccitate con[eq ui mofiralliml1s,ql1emadmodum & ficcitati duritia eu id enter
fi ventris particl lbrum corpor a cominaccidit . ~ôd
gat frigefcere,ex eo & concoé tionem violari, & per ea
deieétio nes eliquar i magis, quàm GC'Cc[ccre neccffilm
crir. Haéten us verô tOto de priOl-c lealOn e confea o
fermon e ad aliàs inferiù s fcripras tranfeamns.
"XVI1 J.
l\rliil:io,quœ in ventr e [ut1C,durar.
prxtcri tOs effe opinab irnr, fal[ô opinab imr. Nam inter ea ,'qux conren rricem virrucem corrob orant repo m1l1 tu r •
epOCUlTI fi celeriùs, purga re xXII.
vis,lauare,aut cibum [ume rc oporter. 1
V e~atrum
quidem & vn.iuer fz purgati onis com. atim
enr~
munIS ratIO pel' hunc Aphon [mum traditur : Corpora
vbi quis vult purgare ,priùs coucni t fluxa facere . Hoc ~o
co aLlt.em in vn? violent ifsimo purgato rio me~i:al
l ~ l t, lafluxllm prxparationis me
. IS a~ ~aciem
ne ~1l
II qu?d
ac
,
tis
funden
quidem
es
t,humor
[CJ!lce
uatlOI1lS
ntlS .
relaxa
filerit
qne
duratllm
tum
COnten
m embrum
'
,
,
!tague veratro vtenres lallare coduci t,neq; ml l toa~e
~ n:C
ne9i multô pofi , quàm ipulln accepe rint, [ed 1;ax
&,IIl:vero
quam
nonnlln
,
tionem
affilmp
gilldem ante
C? po fieà conti?g it. Qyôd fi purgatÏ one :mt iam IDel:
l
, lJmor~
plenre,allt mox ll1cœptura homine m laues
D"
inclinatl
ra
inte-rio
ad
m
traacru
a
medicin
te
purgan
•• Ir
IgJCl
nem l'etra1les, ac retarda bis. ~emadolrn
l'equibllS [anguis craffilS efi iis priùs lotis nOS venaJn
. 'b s
j~'
r ' cl
Il,
1
lallatlOll
ft1l1t,
di
pllrgan
qui
,
his
in
&
IC
lcm cre:
. , nlorelle
-, -.,:hmu 1 ac mJ1lllS
• vt ce 1erll1S
.
,
•
lt,
pnus Vtl prxcep
e
purgati o fiat . Ipfe verô nunc [olùm ~t ce!eriùs fiat,lUe
1110rauir. Satins autem fl1crit non e~ dlll1taxa t,qllO tn
dicinam affllmi t,die lal1are hominc m [ed etiam ftlP~
rioribu s , quibus ad purgati onem [ef: muniebar. Ip tC
.Hippo crates & id in Aphori fmis prxcepel'a ,
n~ql1e
,
Cltm [cnpfit: Ad verana iis qui non facilèpurgantur
'ete
,
fi.
l
'
.
pnus lllmeu:are corpus opone t alimentO ,& qUI C'
e8l
G guiete, & e[ca & omnino corpus Mm :
~ôd
5 vt ln
l'b
b
"
l'
'
Il
•
et:am, auatJOl1l us nos p Url U elIn~erat,co:{
U
aguIs potabIllbus, Ip[um velle: fiquidem & hx h !1l,l .
étant. Nunc verô & huic parti addidit Cibuffi fll!1le e.~
'detO
r -1'
-d
aut eo ICI leet tempor e,quo & veratnt m homo
l1
viétus ratione cuius &al1 l,
rauit,au t edam fi~erjo
'id
Ir
re e 1
d
quo d am propo Itl1m eue dicebamus, attenua vnd"
cet filCCOS,& itinera humori bus in venu-em defce Cd
tibLls expedi re. In illis enim verbis fluxa facerc,qllO
. ~.'
in Aphori [mis prxcep it,hxc cOnti~ur.
\
J 5~
Sanguis Ül iomnis ad interna n1ag
refugit.
. fiIt [enren. e qlloque narratl.one l1anc [cnp
cris
Supenor
r
l
v
~
rl
interÎo
calent,
maftis
ra
tiJ.m: Vigilan ti exterio
C Igl tl
E
.::>,
" tl rcs contra
D ormlen
.
III
[e habet. , t nun
f ngcnt.
'
q
~
C
nl
verboru
torul11
propofl
nem
eÙis loci exp lanatio
~'
Ir
munem elle putaco . Nam qux de caloris mo. tll , ail dj~
[emnon
[ed
,
confiat
i
exicc:u
nC
d
Vencrc
Omne corpus
. ' 'l ' b
a~
1Il VIgl antl lls,ac ormien tibus tranfrnutatlO
C1lf
n
t
m
r
e
~
fi<:ri
ficciora
reà
r
l'1a
.
:lto
per alui, excrem ema p:optc
cxifiim
~
r
l
i
d
u
a
te
c
fanguin
D uifii,ea & de
tur. V erum qLllnde> ab Ipfis valde oppre{fa fllenr,& vilis cnim calor in hoc & in iis gllx ex hoc nutriUlltll ,
"
•
01 :\~$
res bbefaé tatx ,& membr l, à gllibus alimentG confici"
m:lXJma ex parce colloca tur.
file
rata
tC
rcfrige
(ur ,& in ventre conten ta difl:ribllunml",
a fuperiore ventre: ignis au
~igo
rint,tllm coims,ql1x in in ventre funt, frigcfacir,& dllab 1l1fenore magis.
riora reJdit. Volunr cnim ex coim in ventre COntenta
non
Ventri s pars {ilperior riftorem magis, infcrior "~è
frigefc ere,& ex frigiditate ficcari. A tgui ficcitatem
Ca:
, quod & rTI :(TjS,
[cntÎ,al~iho
feb;cm .gin~,:tl
frigoris ,fcd dnritiei ratione cnenire monfiral1imlls.
vocem, "té
hanc
itan
venGnu le en. Et propre r idipfilm
terùm, quod in lilperio ribus dicerc dimiGm lls,forl
fc "fla mU
.
.JJd'
daJ11
a Ham pUtO,tallqU!l illtcrdu m & eCOllller 01
hoc loco narrarc mclius fucrit. Nam cùm exrimo
al'''
~
l
q
,
tur. Ven'tm etiam fi ifiud cone!1èrimus,alt
rumref rigerad on cm deieétiones durare ofiende rimlls,
(as
P
.
S
~
l
d
vtntm
t,
[Ull
ibus,
exoritu r dllbir:ltio nobis ignor5t
forrè 'lui(piam (olam hanc IÎcCJl1di,gllÇ in ventre
"
l
!
~
P
I
ln
&
gUldo
[ed
n
hxc
dicat,a
[ola
e
tibus in A:imati il1ud acciJer
c:lllfam effe arbitra rètnr.N on en autem
'
n
. fims confiri étorix intcfiin onun facllitatis imbecl~
ex corpur e iilcci aliglli mOl-daces ô fllIxcrinr,a ,qu il"
lp
reébLl5
.
A
.
J o a t·ln1Clltum COlï'llptllm filIent.
bl~
tqlU
robur,& cills,pcr qU:lm ex ventri~
ta s,&: c~nterils
Of~
nOxa
dc
intcf1:i
vidcruf
obtuUIS
cffe
&
andllm
xtcreà
Jlld mihi cxifiim
culo 1111eCUr fit tlifirib lltio,pr
- n1 cùt1l
'b 0111
'
't
CI
te
Si
[CgllCll
i1bm
dc
carens.
&
rum
la
morfil
monOll . cOlltraé
& alimcn ti qualitas
~CI1[us,.
11 o.
3[11''duS
' tc [crmon em kl ben.' 1'1'.
- e Ilb H'IppoCfa
TupClon
qUIS,vero adfirmg ernes cibos)& POtuS:l nobis iilcnrio
[ogl
ra
M
e"
j.
�de Morb.VuIgarlb.Comm. V.
frigidüs, :lut mordax fllCCU"S ln ore ventriclili in{ederit
circa ficcllm quidem cibarium lens en, frigidum vero
ex corruptis cibis,aut praua qualitate, vel edam CÔflUXll A non,ficuc
neq; calidum, fed ex vtroqlle mittllm,:te me~
ex corpore contraétus,initium rigoris inde eapimr. In
dillm,allt parum admodum à medio ad calidiu s abiens.
COU1metario nanq; De rigore monil:ral1imllS, ob frigi~:mdo
igitur neq; abfolutc! frigidam lentem quis COll
dam, aut l110rdacem cauClm, qure pel' {enfol'ia corpora
cedere poten,quÎ ip[am excellenter frigidi[simam con
moueatur,& cu impetu feratur,rigol'e excitari. Q!.!emce{feric? ~inecam
inAammacis hlllceribllS inil:ar ca~dmol1
vero id accidere conCplcitur,ita & nonnuntaplaCmatis filperdata lens,humores in affeébm partcm
quam febrem ex corruptÏs cibis accendi compe nu eft,
de fluentes coercere,acq; repellere videmr, per vim adduando Ccilicet eorrupms cibus in infel'iorem ventrem
ll:riétoriam jd [cilicec faciens: quin & vi ql1adam coneplllli.ls fuerit: tunc autem rigor non pra:ue.nit, fieuri
coél:rice,& {ilppllratOria prredita cerce: eft,quod frigidis
t
Q1tando ventric111i ofiillm mordebatur.
neguaquam ille{fe reperieur.Siue igitur Hippocraces ica
XXII.
At::
t· , pu1mo, art' c
l 'mcen d'mm,
fcripfit, fille alter quidam hrec verba interpo[uit hauèl
tratuo
um
reétè de lentium viriblls opinams en.
'
euaCuatum ficcat [omnus mulcu s.
Hulcera exoriutur,h iml11udus laboret. xxx I I i ri
eLiacuamm [omnllS exiccet, & exper,imento
! ln labortb us, hoc eft, in exercitatiqniblls
quo omnes [ermones diiudieantur, percipies,
calorem
allétum ex profundo ad cmem [uccos Cllocare, acgi di., ante experimenmm ad huic ditto a{fentiendum ex
~s, qUa! antcà didicilli , addllceris, Porrô fi in [omnis B [cutere alibi didicimlls. ~ado
igirur priùs in corpore
vitioC1 materia contraéta eft , acrimonia clltim el'odit
~n\lis,&
cum eo naeurale calidLlm intel'ius abditur,in
"10"1
'd
atqi l1lllcera efficic:guemadmodllm cum cra[si, etlutino->
, ventne
& ~ la verp,\\.
. u 10,
e~tlma '
pro finn d'leur, qLlœ 111
fig; humOl'es [unt, iecur, l'ené[q; obfirullnt, in~lte
,Iecorefunt,per ql1ietem conque~tlr,i
auvigilia vetem affeétus cum mmore excitant.
ro .~tlm
corpus alecur. Itaque fi in exhauftis calor in~rt s v.ergat.' nihil ~abens
~uod
co~fiar.'
languefcit,
Mulic
r,capra,elareriu,aut cucumerem
.
.nt~r.
Pnmus en lm omnm01, vt 19ms ltgnorum ma
xxxv •,
fyluaticum cdentes pueris purgatio.
tcna,lta ip[e alimento nmritur. Prudenter aucem addi.
"
ta eU ea vox, Mulms. Paucus el11m
'f
l ium 1ab0pra:gre
Non elaterio duntaxat , quod cllcum eris [y1uatici
~e .tollit,quando venuem homo cxonerauit. Déinde
[uccus eil:, quemadmodum neq; ipfo CllCl1mere [olùm
rI le~or,
& primis venis adGnt crndorum h11l110rnm
veCcentes lac pllerornm laétemium purgatOl'ium gi1e Iql~a:,
eas omnes concoqnit. Hxc qnidem huiufce
gnunt, verùm etiam fi guod aliud medicamentum [llbrOCUt'onis Cecunda pars nullllm infignem in verbis erduétorium ( quod vocant ) a{fllmpCerint. Siue autem à
p~eU1
ha~et,
Sed prior hoc patto [cripta , Attraétio,
mnliere elaterio, à capra ipfo cncumere , fiue vtroqlle
tld~o,a:m
ineendiü.multùm à Gr~coum
ab
vtraque comello infantes earum laéte puretari dicar
confilea' l~e d'~at.
Sic cnim ipCam enutÎare oporcuit: Attranihil incereil::quemadmodum neglle fi comeflo,aut de~
1",ltO t,quoniam aridl1m incedium in pllimonis tempellortlto qnis [crip[erir. Condllcit amem hxc oracio ad
.. l1ra eft . aura ébonem
.
.
'b us 111
"fi'
tio
medicorum v[um,& ad naturale decretum. Infanculos
C
no b'IS 1I1terp
retann
plranem , At ~intl1s
cnim
purgare volences , aut marri infàmulu111 laétanti
nec
quia
ficcus,
calidll[
gue
effet
pll1 1110 b'd
/
fed ,0 1 cele rem ' freqllentemque
:tllt
capra:
huiu[modi aliquid c[uÎ danees, fic eos pureta~
an lle rltum fi"
en,
fi Contrà propter taiem anhelimm ficcari, & incalebimus. Et ad namralis deel'eri, de quo alterc:ttio ~fr
cere pL!1 tnonem dl.Xlt.
.
'lOnem nanque 1uu d fiImpl"
diiudicationem id vtile eil:. Etenim quida nllllam vin~
Attraél:
f/Clter anhelimOl quemque , [ed celerem tantùm , &
ex iis,qux ab initio in alimencis erane,pott concoétiopuelqllentem fignifieare voluit. A cerebro autem fpirim
nem, & in [angllinem conuerfionem remanere concenIpGl110nem {icce[cere & in libro De aelltorum vittll ab
dune: aliqui è contrario validas vires diueiùs remancre
0 corn
h
'
v01unt
adeô, vc edam [udores lp[as redoleant.Huic vet' ~r e~[lm
eft.
. .
l'Ô
[entent
ix,gua: modo diéta fl e l'e,fLrag~tu.In
iil:is
CU b~lgcfsuni
cibi , lentes, ml)lUm > CU~
enim
comefi
orum qualicas [eruata reperitllr. ~in
l' It~
&
apud nos verno tempo re, quando capra: [cammonia:
nOnMil1~ fr' .? & cueurb'Ita fi'
r.
ngl'd'1 Cl'b"d
gel'mina depafix fuerint,pul'gatoriii ipCx hc generanr.
\ elll enter lunt,
et fi1
bllill tdlCsimi. Lentem verô haud [anè frigidum ci~ôd
fi tühymallo vefcanmr, idem accidir. Necllon
fic &c e conceffcrim.Nam quemadmodum cllcurbitre,
& in Doride,& Bœotia,& ThcfTalia,omnih(l[q; finitiex: frl~m
ipfis ~triplex,bLméca&
mis regionibus multi ex comrnicl1m efû mll[culorum
chondl'ib,&
fri\}er lllentacelS hOl"dcum, acq", milillm ccrciCsimè rc- D diftentioniblls correpri flmt , qloni~m
v~rat
· o [cilic:t
bet:nlllt
0 are noft
Cuntul'. Contran.o autem paéto lens fe haillœ ve[cantur. Iftnd Idem & Arhents qll1bu{dam aCClco l11e ll.. ~tn enim refl'iger:l.tionem prre [e fen aut natim
di{fe nouimlls,qui cotl1rnicibns largiter nimis [e[e im• \ inHa ln Ci'
rltls
,upenore ventre adh uc contenta, ''lUt poficplelleranr.. "
"
'.
fan q ten~la
inceftifla, vel in crafsiora ddapfa, Ât forCalidlOrJ COI11e.flum,Il1tus refngeratlo) xx x v l~
refig~l?nam
inlibris De fimplicibLlS mcdicamencis,
exteriùs labor,Sole,igne,vefl:e,œfl:iuo ten1
lllonn:at?rll tn quiddam etiam adil:ringéti filCCO ine{fe
lIe rit. Sa~I';U?
lcmem ideô quifpiam refrigerarc pucapore:cn~ai
aurem. fic ~ontraiœ.
lllen,i/ lUe 111 iiCdem commerariis dittutn fuiOè nOn
Valde eahdx n~tlrœ
refngatlO~m
'. & aqu:e pori, atql~d
9~:xq;
id gCntlS medicamenta fimplicia vidcmm conducere dlcebat, & prxtel'ea qllle[ccre hoc
cÛIllPare ICI, fi ad ea, ql1re per nos compo/itione firmt,
cil:, à vehemenrioriblls excreirationiblls âbfti~er.
lllo naq'~tl\D
nO,n tamen exaéh: fimplicia fill1c. In pri~o
pa~
ig~tLr
hoc loco ( \'c n~uli
intcrpretanClf COtra/ e altmCntorum poceftatibus libl'O lcntem
tu,r) eX~rc1an
llIbe:? 9uo ~ a éto 111 Sole & ad ignem
~Ili
co:~s
conftare naturis a{feruimus, altera quidem
cllefien? Nam lauatlonlbu s Id gemls tcmpc, aturas fri~lhp
• fi'
cente
.
. .
.. r1rnit
, ' altera ~cro ., Clrante
. El'
x liS 19tCur,
g.efieri m~nftral
gux
e~ , flmi~
s , fllliginofifqllc vapo) rlglda,terreaq; cil: qll:t citat calida. n llO ..
nbns,
glU
ferè
III
hlllllCm
odl
temper
atltris abl1tldanr,
Galen.
~lidem,
~od
t
,
't
~I.
/ë
)
)
'C -
Tom.
1 J.
•
C 5
�Galeni in Lib. V J. Hipp. di[cl~tens,&
....
f01idis membris humidi tate refrige rari-,
&:: Sol calefac it, fimilirer & A
te irrigandis. 19ms a~ltem
ipfe igirur in Aphori fmis
Et
vefiis,& tempus ~fium.
veris, & extrema reftaquidem
re
ita loquim r , Tempo
degunt ,& reai{si optimè
i
proxim
retate
te pueri,& his
tenus [enes:
quadan
o
aummn
vero,&
Aeftace
mè valet.
agunt.
retates
medias
qui
,
hyeme
&
parte,
reliqll:t eius
reétiùs
xftate
vero
frigida
,
hyeme
retas
calida
fi
Icaque
,habent val de calidos natlll'a à Sole, & Igne, & xfiiuo
non modo non iuuari , {ed etÏam Ixdi ipftlm
~empor
pmare credendlln1 ell. Vox ergo ilIa initio Cermonis po
fiéa, Calidio ri,aligl lod ipfi addêdu m [ubintelligi pofiulat,aut temperamrx,aLlt namrx, aut corpor i,lut homi- B
ni. Sed ex eo,qllo d in fine oppofu it,perc ipimr,c orpori,& homini magis,quàm temperatura!,aLlt natura! ftlbi ncellio-endum. Omnin o enim dixiff-:t,C{5trarix autem
generis anicult i fœmininis nomin icontra~i:f.em
blls,no n mafcLJli mafculis antepo nens. Tota igitur na1'ratio talis fueric, Calidio ri corpor i per cibos , ac parus
inceriùs refrige ratio conuen iens: no xia vero caliditas
exterio r à Sole,& igne,& tempor e refiiLlo,& vell:imentis. A qnibus omnibu s arida caliditas fignificatur. Humidam nanqi,& mediocres,qualis balnearum eft,pot e- C
Rate refrio-erare dec1arauimlls. Liquet aute nos in iais
confiletas has balneas inte1li.gere , vbi non
fermonib~s
apponi mus,aq uarum fponce nafcenciu, aut marinarum,
820
aut fiilfureamm,am ahtminoCarum. Qgand oquidê ilIx
ficcant,calefaci(mtq;,& non refrige rant:Co ncrario alltem natura cOl'por i contrar ia:rurli lm hic ftlbincelligere
opone t ex iuuantibus inuantia,& ex nocenribus noc~l
tia,ea guidé vt eligant ur ,hçc vero vt fLlgiantur. Ece~J1n
fi calidiores naturas cibis,ac potion ibus refrigerare IU{fit,frigidiores eertè côtrari is calefacete prxcie.lt~
fi calidio resnatu ras :l. Solc,ig nc,& xftL1 malè haberi dl:
cebat,f rigidio res vtigL1e ab his iuuari, à contrariis lœdl
fignificat.
Cibaria aliqua quidem celeriter vin- XX
cuncur,aliqua verà tardé.
Solus ex his,quo s noui,C apito pro hac voce, Tal'dè,
(cripG t, Concra riè:nar ratione m hoc paéto inftiruens,
Ciblria aligna qnidem celerite r vincL1ncur, aligua ~erà
contrar ié. Porra [ententia in vtraque dinerfa lea,lone
enirn eduntu r ,differre ea ratione l~ter
eadem eft. Q~x
fe inqL1it,qLlod aliqL1a cito à corpar e {uperant,~!Jq
tardé. Intelligendurn eft aL1tem vinci, & fuperar!, h~c
eft, immutari, & concoq ui, & apponi , & corpon fi~ CJC
le effici. Singul omm igimr ciborurn alii quidem.
concog uuntur , & in [anguinem mLltantur , & nutrJ1~!
in tribus libris habentllr, v 1
alii vero tardius. ~a!
de alimen torum viribus omnia diligenti[simè per[ccmus [um.
GALENI
IN
Sextum Hippocratis de Morbis
popularibus LibrUl11 ,T 0111US
Sextlls.
.' qllci/1
eadem fa:pius repeter e cogeremllr,comment:l,rl:1 eX11em ad
~;:n7j]
longitu dincm , ae mulrimdinem innumerab
J.
S
neque vniuerftlm vitre te01Pfi
cre[eer ent. ~in
/ neS
Hippoc ratis libros incerpretandos Catis effet,OlIO
(le eO ,
.
'
•lU fiqu: d
0
parce
t
qllalibe
èc
in
ogmatls [cmper
e
~
q
[
l
n
reS
molefta
à
prxrcre
Lc~ur.is
affern deban~.
longo tempor e, mag iftl'
cdltl1l'ls
ntana
comme
&
D
rquit,ca
ipfas,in
[e
ad
e
Traher
'~
~
" Hague fore '[en'
'b
Sa tms
lr.
fiumptl us con[cn berentl
nes ex ventre, & excrin[eclIs:ex ven
'
, ~
' r ne partiS
,
,
l 'fc
, fi'
, fllU1 In 11 ce comme nrarus elll Ll1 g
maUI)
rJ~'
,
cre quidem ,id eft,ex ventric ulo ciborum , porion umq;,
,
fi alibI
CO
prop
l'lS
tentlam cnllclearem, quod explan3
vnde nutriuntur,[uccum:extrin[ecus vero no fimilicer.
aS lltell'
a
~
ip[o
ab
~
t
é
i
d
&
nus cO: inccrdum vero
tpla a Os,
Incertu m eil autem,alimentClmne dic;tr,an aerem. Po[d"
•
11
Jjb
in
s
monuratlS placitis congru entes a Jlce'~,
funt enim Carnes quema dmodu m ex vétricu lo alimen mefllo'
qUlbu,
fed
:
placita hoc loco non aftruerem
tum hallriu nt, fic & ab extimis partibus in profun dum
d'
i'
· a, me [criptis alfena fllcnnt,
rantll'mIn....... pIS
o 1lm
npertine
cueim
ad
arterias
Cla,"·a
fi
reUOcare. P oreft & aer per
a
rtW
riam rellocarem , gllcmadmodum &. nnnc
"
fi CCllm nraols
tes, ad carnes Ferri ab ipGs attraétus , qllod edam omni
. qure l1lltriuntur , ad fc prolL~
n
eDlm ,
vc:rbomm conrexrui magis guadrat. Verùm de attrahenciblls ad ipfa moueri alimencum 10 comJ11\abile
concroucrfilm cil, N onnulli cnim phiétlOne ~ecrm
,ofllDe viribus namraliblls difpura tum eft :
fimditLIs ipfam [u(lllicrunt. Non!o[oph l, ae ~ecli
Elit-~
l
elfe,
corpus
omne
bile
vero) atgl1e infpira
qUldem. affirmant, fed in carnibus effc neganr.
nulh ~{fe
helicllS
v
De
libello
in
&
s
anhelim
v[u
mentar io Dc
all
OmnlLlm alltem Iflorum rationcs in comme ntariis cxe!fe
egimus : in priore quidem veilitatem
cnim
{imm
ies
Mnltot
s.
diximu
po{fc
non
l'cddi
planato riis
A R NES , attraé1:rices ex
., ventre, & extrinfecus. fignificat fcnfus,quàd expirabile,& infpirabile.
,u_
e"
e"r
•
t Y1
�de Morb.VuIgarib.Comln. VI .
~21
efi'e dedarauimus , vt cordis calor moderatus feruequando ea calidior. Illud igitur excerni opus dl: : & id
tur:
, in fecundo vero , in totO corpor e calaris medio- A quoq; Namra
molira ea,qllx à corde expd lenda rUnt,
cruatem arteriamm opera cutl:odiri, Ha::c itaque [ola
efflacione propellcns , qua: vero ab vniucr[o corpor e
abundè Gnt ad prioris verborum Hippocratis partiCllper arteriarum coprefsionem excludês. Fuligin::>f.1 igi!re explanationem:ad fecundam iamdeueniamlls,in qua tur
ex ifiis , & ex venis (ofienfilm ea enim intcr ip/as
lllud,Ggnificat [enfus:neqi fecundum Hippocratis mo
communia oftiola interelfe) per cutem gllàm primllm
rem, neg; omnino [ecundum Grxca m locutionem diarteriis comprersis extruduntur, ex cordc vero ea pulaU~\
efi. Vnde aliqui cafiigantes in clatiuo caru , apud
mo prior rl1rcepit, ipfi cùm dilatamr , attrahenti, cùni
Latlnos [eptimo,promlerunt,Sen[ll,fcribêtes:vt guod
comprimimr expelle nti, tanquam guoddam [piritlls
ab c,o dicitUr,tale fit,Per[picullm fenrui efi,tomm aniprompmarium prxparams. Nempe hxc ea no1tra de
m,~hs
corpus expirabile elfe, atqi infpirabile. Atqi his
propofitis verbis [ententia. Et fcqucntia verba his
de1nde [lIbiicimr ilIud Carnes,attraétrices ex ventre, &
ipfis, ac filperioribus congruere paulo pofi ofiendam.
extrmfecltS,[enfu tefi; eonfirma,~d
idem ae
~icul1qe
autem hoc loco ip[lIm de ardori" orm;lo..:
fi dicerec, Ab.iis qua:: >cuidenter. fenfiblls nofiris appaqui credidelUnt,primum gllidem fermonem de ea plrrent. Nonnullos profeéto vulgares audiui , <}l1od ipfis
te, Carnes attraétorire: imperfeétè diétum religuernnt.
pX ?otabilium aquarum balneis acciderat, admirantes.
N on modo enim fibi conlleniens amahlll1t , {èd etiam
l'lUS ellim per calentem Solem confeéto itinere doaliel1um abiiciunt: attrahendi qllidem vtilitas elliden~ux.n
rellerfi fguallidum corpus,6fq; aridirsimul1l re ha B tior, abiiciendi vero, & excerne
ndi ignocior eil, & ali1ere dieebant necnon & ardentirsima fiti crlilciari : à.
quam rationem ad perfiladendum pofiulat. De[cen aU~tone
- autehl
fitim .extÎnétam elfe, os humeétamm,
damus jO'Îtur ad [equentcm panem , qux & ipCa ( vt
pa;lterqi t0tl1m corpus molle,atqi humidLlm effeaum,
dudum diceba m) ad meliorem explanationem deliprtorem depo[uilTe [gllallorem fatebanmr. Alii vero &
gendam aliquid faeir.
l~;oi,s
c~rpus
' fUllm aquam at~rhe
in~ubcer
[e
Et quibus quidem pingue, bilis Raua: l l ~I
p- cepl!fe affirmarnnt, Hrec [ane,qnx vellmpentls patent, ùecreti tefiimon ia ab ipfo [enüt accepta runt ) aliquibllS Vero Canguis,atra.
Ua Vero ex [ubtilio
riblls rationiblls à medicis inuenta
In proximè explanata parte duàrum opinionum mel~nt,g?'um
vna & iIla efi,quam ip[e pof!:eriùs afferet,
miniilè oporeet, Nos enim diximu s, Hip pocrate refpi~ am ln fequentibus verbis cognorcetis : nam ad prorationis vtilitatemdemonfirare, per re!pirationem aut~fia
intelligenda & hxc Catis hmt , nobis ex reétè ditem intelligi & fpimlls per totü corpus ex aneriis eilla
VIls, pl'auè ab explanatoribus fcripta deprxhendere
nationem, &: ore faétam c:{piratÏonem. Nonnlll1i vero
a eUtlbl1s.
de ardencis [ebris orell {ermonem eff':! putarunt: quibltS
11.
Calidior venula fanguinis multitudine
non admodum fallete illud dicebam, Creat cxuf!:um, &
illico excern it. N CGi enim fiatim in ardoribus ca excerexUilUlll procrear,ilIicoq; fecernit.
C ni,gnx ip1i vomitu
,aut pel' fedem euacn.. ri dicum, neq;
b Pel: venulam calidiorem,arteriam intelligito,omnielfe necefTc aliquod ardoris fymptolll:l in [ermonc de
' " l'b
'
abusHlp
h pocratln~
l ~orum
ell1s onu recenferi, At explanatione nofirâ meliorem
,l11te,r,P
rctl'b ~s venas non
, Oc folo [ed etl:lm a multls alllS vetenbus & arteelfe
defcndimlls. Primùm quidem ,quod his criminal'las
'
"
f: ap pe 11 an? confitentibus, H xc .rgttur,
mql11t,
tioniblls caret: fecundo loco , qllàd in hoc [ermone
venu1a
fiangllinis mulcitl1dine incalefcens eXl1fium procreat,&
omne de (piritus intro,foritrg; motione decremm tra{ie~lt,xfm
dicens,qllod ex calare gignituT ,quod
dicum efTc conrpitu.~am
motionê in nafiris corn
~el
vehementiùs calefaéti tangllam fnligo Cjuxdam
mentariis non [olt'tm per oris rerpirationem, [ed etiam
fa '1~ vero,Vtpote natur:î calidum,& côfifientia tenue,
per difflationé il totO corpore fieri explic:mimus. N onn~l
fecernitur. Hanc ego probabiliorem explanationullis Cjllidem caura [piritus animali s generandi, vt dipo~e
dllCO,fi quiclem oponea t verum fimul,& HipxÏt Arclepiades Cjuibufdam vero, vt Erafif!:rams , non
tlS decretis confentaneum habere propoGtum. At
hllius tantùm ,[ed etiam vitalis: aliis prretereà fpirimm
Pla'Cltum
. memor
' com
IllCta" nunc a' nobls
acum verum efte 111
iftorum alendorum cauCa inlpirationem fi eri dicétibu ,
eQ:n rlJs,De v[u anhelitus, & De v[u pulfullm tradimm
expirationis alltem vfilm referre neCcicntiblls, H ippoanit~
In[pirationc , gua per os, & pel' omnem clltem
crates (vt declar:miml1s) non modo per os expiratiorob a I~ vtunmr,dl1plicem capi vtilitat em ofiendimus,
nis/ed
eills etiam , ql1X ex qua libec corporis parce fit,
r
'
, r: ~ ca l'cl
\lt nOtau
d' .qlU'd em lempcr
re f:ngeratu
m mlltu
J \lm, D vrum in prx[en ti [ermone perfin~t,
Alias prx~eà
'
' e\ cum
\ ex qua l'1bet
caUf:e 1[51 patum mterca
t, &
maxim
interpretes accurare xql~In
a
e
11
,
a
n
~
1
l
J
U
c
al~thons
l~efi,cxcicari amem & valen tiùs rcddi fi
q'ltld ad~l1m
bl'llm interpr etentnr ,?bhtos ,Neqi el11m ~n ahomm V1o fr 'd
'1 ' .
,
lllOdUtn ~
re, mater~xI
rarum pladca ~eflxr1Tnt,ou:qç
~u
tIldmc~rau.:geHl p P?C1:at~s
arhune d ,lgnls vent! anone accen !tur. ~inetam
[emie
[enrem
ia
&
deferen
tes.IpC
o
leagi
clalïisl
me dlcenl1phc
~
,
fi
~
,
l
'
taion~
e~
motlL Ip 1 propna , natura emgi exercite car~s
ex ventre,& excrinlècus attraherc,quod mllltitio e elfe clllsvircs infial1ranté. Ha::c cnim ea exercitl~
ab ea opiniane diflat,gllx dbi ex ventriculo in cor
liippnllm natllra& vtilicas, Pofiqltà.m igitur antè dixit
pus digeltioné in:mis c5[ecutlone ficri fiatuit, Primùm "
ClS.d~ratcs)ne
artraarices ex ventrc,& extrinCeguidé non modo v}~
~Topri?um
l~traic,fed
eti:tm
~orpl,nde
?llic adiicies, E xfpirabilc & infplrabile efTe
alienorum expulcncc melTe 111 Carl11bllS al11maclllertae
dlud t~[pIaiol1s
quide ipflus ortllm, & vtilitatc per
oportuit, Hoc cnil~
il~s
c~uenit
dic~re
, gui prxdinihil d~ ,ICal}lt, Carnes attraél.rices:de expiratione vero
cant,à.
Natllra
falun
anlmalm
elfe
prOlll
Cum,in
ter guos
il
, filUS memm
' lt
. de
!teriisllelt
li'' lUte'ln prOpOLt:ltlS ver b'IS Ip
etii fuit Erafifiratlls, ScGd~
(]uidna.cxcretione egcat,
llcet ob;rm.oncrn facicns , gui & cordi communis cf!:
dicen; debl1~rant.
NC<J~l
~n,Jr
\angl~em,
ex quo eor:ftettno 1Clll'iOr d'Il
CIO VI'd camr. C'"omllnem alltem hune'
pus al1tur,d~en.
n
~or,u
nlhllilh f e ~erut,
Ac Hippocra~ren:
e!!'e inde ~ate,b
infito calido flliigino[um
tres ex fenfiu manlfeihs vtrungi ellidemcr co Oare prç,"" Il! ln fanguln: ereari diximus,ac; pOtifsimùm
f.~tS
dé , ~ncps
ad v , fim~
ab onmi corpor e difflarioI1,!
~xp
le
ea
ri
a:
)
�823
Galeni in Lib. VI. Hipp.
tùm dolentiu remedia fcriput, vbi inquit,Do!ores OCL1explicâdum tranfimm fecir, neceffariam fll\iginoforum
excrementorn'11 orrus caufam afferens. Erenim in cor- A 10rum meri potio collit,aut lauatÏo,am fomenmm, aull
ven x folurio,aut cum medicamemo purgatio. Hoc.I~-'
pore animl~
ca~ids
h~lifmod
recm~t
pe~'
co qllxdam adiecit remedia ocu\orumdoloribllS 101. pe~ua
ml1ndatlOne 1I~lgenta
procreat. Hac 19lm: 111
mica, Primum quidem omnium hoc in [ermone enuparte horum excremetorum generandorum matenam
meratum purgatio efi,quam in
.
ollendit. Nam ficm maior caliditas ipfa generare apta
v ittorix filldio,irritant. neqlle fiultÏs
ell, ita & materix qllxdam ifiis generandis habiles reallxilia penitus, quemadmodum fcripfit, èxplicauimus.
periûtur. Reéb. igirur ratione biEs atrç meminic. IpÇam
Primllm vero inter déinceps enumcrata vfiio ell) qu:
enim duplicicer contrahi d!dicifiis,ex craffo fan~ume,
~ ex flaua combull:a. ~od
fi de ardentls febns Ortll
pefsimè affettis locis ob prallorum hlccorum exuberll(ermo ipG foret,frullrà bilis atrx meminiffet. ~a
ob
tiam, vt in malignis hllkeribus euenit, adhibetur, nonrem & ex hoc perfpicllum efi, explanationem nofiram
nllnqllam palàm candetibus feramn~is,o1ltq
verarn cife iuxtà , & Hippocraricis decretis confentavfioriis medicaminibus ea nobis vrentiblls. Pofivihonem feétio pofita efi, & ipfa locorum multLlm iam pus
neam, illornmamem diifentÏemem. Hxc eadem planè
verba in alia libri parte co fcripGt,n6[q;ipG ea fuperiùs
habentium dolorem hniens , poHqnarn ingentes p~legmonx prxgreff.-e lllnt.Déinde calefattio lauationlbus
enodal1imus:vbi & illlld dicebamus,pingue non folùm
fcilicet,atqi fomentis accerGta. Alias vero fomer~ul1
de vn(1uinofo , & adipofo , fed etiam de omni dl1lci diétum ~!fe
putandl1m:vt eo fermone me! contineatur,& B mate rias edoéti efiis, & qllibus vitiis dolorem eXCl[a~
firxllm, quod f{H~a,
hoc efi, decoétum innofira AGa
tibns admouenda Gne, vt peétoris morbis èa,qLtX i~fe
ln
libro De ratione viétl1s aclltorum recenlllir. Ocuhs au·
Grxci nominane.
tem mollis fpongia,non ferente 10co pel' facl1I0s,&~
1 l,
Frigidior frigido in tempor,~
regiotaplafmata calefadiones, quin & ex oleo con'fperliot
ne calidior erit.
mediis cOl'poris partibus,& in capite calefaétio cÙ1J1 Ir:
~od
neqi affeétu a\iquo,neqi ob xtatem frigidior
doloribus remedio eft. Et ex aqux calidx fotu eJ{~r
I[W
in frigida regione,& tépore poesie calidor efic,omn~s
momm membrorum dolor collttur.Atq; fregln~
.
conhtenmr. ldcirco & Sabini fe8:acores de namrâ fnmus, & plurimus in dolencibus paniculis calef~'rs
gidorbl~
vemm elfe [ermonem tradl1nt. Veruntamen
vfus apud medicos efi.Nam & cotenta relaxat, cop er:!
neq; de iais abfoluçè prolatLIs verus efi, niG hl1iufmodi
euacua.t, refrigerata ca\efacic. Refrigeratione alte~
ra·
conditiones additx Got, Frigidl1m exteriùs circundariùs fedandis doloribus vtimur , membrorunl qtl~
tum, ql10d denfet,refdgerétq; curaneas partes,inter eui
exteriorem fuperhciem denfante , & proptereà dl , 3 ~
demia ponendum efi ) non tamen corporis penetralia
tiones impediente,difienea vero magis inted~.
~o e
fimiliter afficir. Sed ql1emadmodû in Aphorifmis diffilas igirur calidas intemperies fine materix multltudU1b
nitqm efi ea in parte, vbi inquit:NonmlOqU:l in dlfienfaétas refrigeratio difcl1tiet : Gcur in capitis dolo rc '6 j
tione Gne hu!cere il1l1eni cârno[o xllate media frigidx C Solis xfillm,aut febrium ardorem.Caput igitur olc r
ml1ltre infperGo calorem rel}ocat. Sic & hoc loco à nogido perfundenees rvmptoma curamus , & ery!ipcha~
bis diffiniendum eH. Frigida nanqi corpori noll:ro inob excellenrem caliditatem dolorem inferenrÏa,a rr rl~.
jeéta,aut ira altè filbir, vt ineima zqu~,atj
extima refri
"dem,necnon & po dagras,111
. gUI'b us b'l'
1
Cl'd as lt1
1 10 fa
• ' ca
• [JJ
geret,allt fola cutanea frigiditate percellit. Ad profundaq; flllXio efi. Poli diéta autem fcriptum dl, StlrplUm
dum igicur defcendens parres cas refrigerac,& non lel1i
fucci, in qllibllS ViOl habenr. ~orum
item verbo~i.
noxa tocum animal perturbat, ipfius fcigore concufsis,
[ententÎa talis planè mihi elfe videmr: DolrLt~
ll1.cve •
labefaétatÎfql1c viribus. At qux fuperfide tantùm corcinx tibi nonnllnquam fnerine & fiirpillm filC~.
if.
poris afficit,nedum interiora nô refrigerabit,fed etiam
ro permulti funt,aliqui liqllidi permanêtes, ahqu~
~ti.
çalidiora mlllto,qllàm ipforum prior teperarura effet,
fefcentes. In primis fanè oleum permultam ~OblS
dhi
a
efficiet. Cxten\m ql1Îcllnqi de raram cutlm,rarafqi filb
litacem collendis,fedandl[q; doloribus, fi calIdull1 le~
ipfa carnes habencibu$ ip[um 10cLltum erre exifiimant,
bearur ,prxflat. Déinde & alia mnlra longè plus;o ~ /J&
nunc quonii ob dlfflacum catOl'C iflos frigidiores effefaciétia, vt lallrinllm, cedrinlll11, ricillinllm, (jnapl~t1
1:.5
étos effe dicunt, arqi ideo fpilfefcente cl1tc,retenr6ql1e
raphaninu. Hxc quidé liquida:concrera vero alIa p {L.;
quod priù.s exhalabat, calid~
, inc.alefr,
aliquid ~at:
alia mim\s,& refinx,maximéq; inter eas,qLtç fpo~e
r~
veriratÏs dlCllnt. Sed eos oplOan nOI1 decb~t,
qUI Ita
dHlillam,& ·thapfia,& euphorbiil , &. ii.lcci omnes,
~
. CJO ci~
di(1erantur,& frigidiores appellari, Hxc enim (vt didiD neus, Part hICUS, Medicus, Aifyrius, Sagapc nIIlS" ·cnl".
ciflis) hllmidis calidlfql1e corporibl1s maximè infimt,
" ' opopana X dl Cl nIa
.
t 1lyma I IS"ex panace,qll1. &
propnc
fecundo calidis:licet Gne humiditate talia fine. Nl1l1um
Hl1ius generis llme & chalbana,& alia mulra,quX ~bl
.
.. D
.,
d"
m VIII
.ced minù~
qlliaurem frigidu corpus facilè ~i{fol1tr:
111 commentams
c Gmpllclllm me lClOarl1
fi b hll
dem humida ma(1is autem anda hoc [ull:ment: vtnfqlle
di~f.
Sille enim fuccus Gt aljc~i1s,/.îegLtor
LlCnC"
vero naruralIter ~alid
prxll:ant.Hac itaque ratione ifii
mons appellatione comprxhendlcur. HUlus Iraq, gr /J&
mihi falu cffe videncur.
. lilmt & 1'"
• . fl os, quo..
d vo catll ,C~
1"1S
IgLIJda plX , & plCIS
a
in Cilicia capnelxon, aliaque inlmerab~
a Iqql 1I0~
y.
In doloribus proximum ventrem purlls ,
· a l'lqlla ex f
' '1)US , al'Igna ex arbonb
h er b15,
rLtUCI
. hoC
lo~
gare,& fanguinis ventré re[cindcrc,v{lio,
1lIS
mm commune vocabulum fiirps habetur,cu •
0 ad'
. . ll'lrpm
.• humor es '.HIS ver
rc .a i~,calerébo
refrigeratio, ilernutatio:
fi rJl'o~
co H ·Ippocrates memlOlr,
iccic,in
quibus
ViOl
habel1t,obfcurum
~
t
:
[
l
e
r
b
,
r
1
J
e
d
~
s
(
filrplUm fucci,in quibus vim babent:& cy
nem faciens. Igitur haud ab re explanatores ~ d eri~f1
ceon~id
efl,mifl:ura,maleficorum lac,alliü,
alills aliter verba non modo interpretanees,. e
cos
r .
()..
• . fcnbafll, L
vinum feruefaaum,acetum,fal.
lcnbentes. ~am
ob rem, vt ne.nl1;lI3.
J; brerC'"
omitten s,ql1x mihi fimill1ma veri vldeatllr,ea 0 [edare
Remedia hoc loco enumerat & lelliblls , & fxuis do!am. ~edicam.ntoru
igitur qnXcunqi dol ores ~pca
loribus [uccurrcntil:ucllt in A phorifmis ocu\orum taf\
*
*
1
~
l
r
r.
�de Morb.Vulgarib.Comrri. VI.
apta ûmt , fieut aliud alii affeétui , ita & alilld alii memob frigiditatem vobis,in mentem veniat:cùm (repins &
bro prode{fe idoneum ell. Hae de re autem [ermo,guia A in ventris doloriblls,& in da lo n! ca Ît. is VQ caro bcmicommetarii modllm excedit,brelliter ip[llm per exemcra::ra, feu hemicranca, videritis meracius vinum ftlmpla pcrfiringere confiimi. Porro quo d no omnes cum
penm confefiim guidé manifefiè iuuiiTe,accedcme déitl
dolor'! afleétus ii[dem ege::tnt medicamentis , ifiud tibi
de [omno in totllm dolorem [ultuliffe videritis. Vidiexemplnm efio : Mordacibus ftleeis in intell:inis confris alltCm me non illico ieiuno , fèd ab a{fumpro cibo
~nt i s e\u~,ltia
cùm priùs immi[erimlls, inter gux mulexhibere. At hoc loco Hippoerates vrrunq; miCcuit,&
ft el\~
ptlfanx eremor,& exereti [ueci fncrine, morcibum,& potum. Tale enim quiddam cy.ceo efi,gllem~s demde mirigantia,& guaocunq; inha::rentia, & inteadmodnm & apl1d Homeru didicil1is,mifccmibus guilhnorum tunieas operientia :l filrerioribus incidentes
dem alia cum vino, in commune vero omnibus vinum
llIordaces humores arccnt,in [edé damlls.Cibaria prçhabentibus:fortaffe vero & cum polenta vinum miicctereà ipfis bonllm [nceum creantia, & qua:: diffieulter , bant. Neee{fario amem &alia mifceri ex hoc nornine,
cor~mpantu,
exhibemns . At in filperiore ventre, &
Cyceon, veteres fig~care
quifpiam purauerir, fic eos
~xlmè
in eins ofiiolo,id'genus eontrflCtis humoribns
appellation cm hanc 10 eum [enfum magis accipere inlU primis eos vomere iubemus. ~àd
fi ad vomirum
dicans. Allquando autem ego guempiam dolore vexaparati non fine, fimplex oleum, aut eum aqua temperatl1m fine cibo vino vti iubens, vt opinionem meam con
t~l,U
aliquod fimite [orbédum prxbemus,per quod
firmarem, muIds [ubito calidis vaporibus affeétum 10C~t:l o vomim eXteriu5 aliglLOd adfiringens, odora- B cum peceriblts eltm, vt fui verims,magis crucÏatum anit\1Il\q'
•
liume*d as aute"Cleas
r
madlletti.Ab illis enim & inçql1alis imempcries, & r~b . fillpenmpoOlmus,
ex 111'b emus
pletio membro acciderunt. Alibi vero nos explicauid?l ~ fucci,xgre corruptibiles,& nonnulb adfiringen1 ~1 prxditas. Oculis verà dolentibus horum nihil
mus repletionem glO~
verfus corpom diflendentem
f:aCl!nus li d . r.
' . .
.
',
imbecillis partibus doloré inferre. Sed inxqualem in.
1 C
vnlUeru corpons
mutl.\ em matenam
pnus
temperiem ea ratione, quod aligux partes adhuc natlllIeb~icamnto
edueimns. Qgod fi redllndet (anguis,ad
ell
."
humera 1em vocant, fic:n.
raliter affeéta: fine, aliquœ refig~
r atx
iplis tint proXid Hi venam extcnore,quam
end arn accedimus:déinceps medieamine aliguo quam
ma::. In ifiis enim à malè affeBis partibus ad reétt valentnol\i~
.
.
.
d" d
Slmo,&
neunquam
mor daCI. Vtll1lUf
: em e per
tes molefia quredâ frigidiratis difiributio fic.At omnes
tOturnd'
,
'b
bit·
refrigerata:,atg; ( vt ita dicam ) heéHe:tm quandii tem.
b 1 lem vfgue ad ve[peram a CI 0 a mnentem ad
fi ~C!:l
?lcimu
s . ~od
fi neg; purgatione,neg; ven~
non dolent. ~ibus
enim ( inquit)
peraturam adept~
~1 ••Slone lndigeae, diétis mediçamelltÎs) & pofi ipCa la~
naturre mmanml",atqi corrumpunmr,dclores excitann -Jonc, fient nOllitlis , eil1Cmodi dolores medicamur,
tltr,fiÙn permmatis iam,atque cormptis. Ego profeBô
egue
ad
ventris
morfil
coUyrion
aliquod
imminenvinum
fine cibo epomm Ix[um ire atbitrab:lT. Ee expe.
tes neq'
r.
r'
, Ocu l'IS tragl. .11CCllm,aut
capra: ad'Ipem,:ll1t cerientia idem tellata firm iorem opinionem meam redq~Il
. latu
carens, am id getll1s aliquod adhibentcs,
didit. Cyceon autem,cùm in Cc ipfo cibl1m contineat,
f~·e.1I
f~dem
iniicere Coliri filmns. Hœc exempli cau- C offendere neguaguam poterit. Nam e x v trill(gi mediocri mifiione a::quabilis palliatim calefaêt:io in partibus
di- IXlffe Catis efio,ad illud edocendli,eundem affectum
affeél:is augefcens fine multis vaporibus & refrigerata
() ' ~e,.rGs
locis ~xcitalm
non ead~
remedia pol~are.
ca\efacit,& obfiruéta recludit. ~lxcnCJue
cnim priùs
c .ndere enlm ropolimm eft , 10 quo [en(u HlppOaliqltibns in locis ob cr:li"Simdinem inhre(erat,eis atte{Ijac es dixerit Srirpillm [llcci in guibus ViOl habent.
lld e . '
. am afT:('''li
n'b us, auc
nuatÏs, & fufis permeat, cominentihus etiam ip(a cor111 d' nll11, In quihl~,
aut membns,
·o
IS Vtendi inrellj<7ere nece{fe efi. Dico amem vten.
poribus raiobus,lx~(ICqe
effecl:is,gux a lenitel"
dlrn li
'
:::>
calefacientibus fieri [olcnt. Stcrnurationes quogi,nam
dol 0 os,cùm aut ip(am c:ll1Cam, ob qllam affeéta pars
& has déinceps fcripfit, dolores capitis ex multo fla~
Cr et , tern~uls,a
t aligne flamo(um Cpirimm ex illa
lI~at\n s difclltimus. Id'li ipfilm duobus modis efficituo[ofpiritu orros per[plcllè remouere cernuntl1r. H\c
nll'a , allt fpirims cralfam , flamofamque pattem ex tcigitur omnia V[qi ad. fiernutationes,cli eo, qllod ab ininte~
a ~.
. f: ... r) ...
tio propofirum fuit,coha:r
~ r e à me oflen(ilm efi,& maerialll " Ut cotmcns Iplum corpus rare aCletes. ~tnCet ~d hxc mcdns alills indolentix cffeBor efi,[cilil~ ab intel:pretiol1s in phu"cs [ermon~s
fui{fc diuil:'\. Ad
non']l\] fen~lm
hehcrat,ac flupefacit: In quo prudentiœ
fequentem igimr partem tran(eaml1S,gllx plus edam ab
ll1ifc Vulgans ell llllpef:J.étorio medicamento aUa peromnibus prioribus, gllam illx inter [e, difiarc ddemr.
enim prxterit in philOni ete,neq; t'o [010 vri. ~em
Po'teCl: aurem & ip{à ( vt ego (encÎo ) de doloribllS,ficllt
fel1r~,uod
"ocamr ,medicamine dolori finem fiupore
& illx, fuiffe probta, Ced ab iIlis di~ e r.~ malitia . ExoIS lnlp . S ' f i
D riunmr enim dolores glid~m
m~lg
a malcficls , [Cll
ris fL1CCllS ~,nl?
tl~Orem
"ffel:o., l1eHtorpmac~
medicamenris)quxdeleter.ia v?ca.nt,fell f~ris
venenl1t;l
~a exhib ,<J<; a rerCilcmen ~ ICmnt. xc fi Cola pcrpauiétll fl1ndencibus fiue hlCCIS ahgl1lblls ex lmprobo v 1fi tant eantur, dolorem {cdare non poterUtH. ()uod
'<..!.!
1Orell1lllll e ~ 1.fi'.IS d ctUr, quantum acceptum [edare
thl, aue peflin~
ca:!o in corpore ~enit!s:
Ad hos
doitaque id genlls rcmedla enllmerata flllffc dlclmus, lac,
Ighllt RO~SIt,
tnGgni noxa membrum dolés afficiemr.
all il1m , vil1l1m ferlaCtu~,
a~etlm,
(alem. Lac nanque
ob tor e Ipfi~m
magnoperè offendarur,& tamen [enuls
venenis erofione intcrfiClcntlbus adllcr[atut: fiqu.idem
reperrafit)altorum medicam inum pcrmillio à Philone
attemperatione opus efi. Alil1m vehemcnti frigidita_
hanc a e : ~a:nl
m vero tir nlcthodus,qua quis vtens
te lredentibus refifiir) Vinllm mediocriecr frigidis. Scd
libris ~e?lcamntor1
prœparatianem excogitct) in
cùm ipfi adieétum fue:it, FcruefaBl1m,.int~g
po[haétCl1l e Ipfotum coml otitione proditUm efi. Et de his
ftunus admodl1ln cahdl1m. Potefi etlam 1l1rcllifti viprii11a el~. Nun.c quç (equuntur conGderenms,inter qUa!
l'IlUn ita elixamm, vt firxon, quod vocant, faétl~'
fit.
1";SOCl1l v~x
11Ia,Cyceon. Nempeguod vinumdoloEtcnim hoc corrodentes acrimollias temperat. Acctlfi110tlt or~l
ex obflruaione orientes mingct,ex Apho
alio tl1rn nll.l1tcrpretationiblls didicifiis. Nunc vero &
tùm vero,vt gll1tÏnoCos,gl1ales fimgorum eCu crcantl1r
nOllnUl1qQlllcungi eadem rationeconcitl'lnmr dolomm
lllCCOS di!Tecet, vel etiam refrigel'andi caula ficut ad~
llam ob fanfloUtnlS
' . Cral5ltU
r. • d'
~erfil;
chapGam requirimr. Pofircmo falcm : vt tot:tm
mem, nouqa~ -'
malefic
1
1
�"
Galeni in Lib. V J. Hipp.
emittere. Patet auté qLIOd & manus opera ritè adhibimaleficorum hllmor um,me dicame ntorum que [ubfiantamen nô emanarit. Neq; cnim ab initio hac
tiam CÔUlme r e poesie. Cxeerù m quoniam iUllamenca,& A ta fangllis
p_roin parte feripfi{fec, vngnibus quidem nares e~
noxX, non [olùm per fimplices nos attingencillm quae, fi
acclddf
ium
profluu
is
fanguin
c:tmen
fciifas , neque
lieates,fed eeiam per eotam fubfiancÏam corpori bus no.veautem
nt
Referu
et.
pomilf
euenire
id
manus opera
firis adueniunc, ( & hoc enim ex aliis côment ariis dim
a
l
~
e
fed
modo,
ns
vngtiib
s
proprii
non
s
teres medico
dieifiis ) iure [anè opeimo & illud diétû fueric,fiirpium
ferramcnco qllodam ad idip[um prçpara to nares dtlre~
ex
nanque
caces
Proprie
.
habent
vim
[ucci , in quibus
folicos. Vident{uq; in xgrotan re,de quo nunc [c:care
toca fubllancia progen iex aut corpori bus nollris eonad ipfarum di{fedionem propte r capitis gramfic,
mo
gruentes,aut alienx, quatuo r maceriis concinencur: aut
s homine m medici deueniffc. IIlud vero
eurante
tatem
enim purgat orix medicina: [unt., aut alimen ta, aut ad
de liene diétllm, Siniller lienis magnus:nonnulli ita a~
hxc tenia ea, qUa! hic Hippocraces malefica nomina ditllm effe,finiller,putant, vt laéti album, poeta adieclr,
uit,& quatuo r ip[orum remedia. Cùm vero tertiu ma-·
& filibus hllmi cllbantes,cùm nullum lac non album fic,
hoc ell,mo rterix genus & in medicamentis d~letria,
vero fcribu?C,
nulli rues non humi cubantes. ~idam
tifera vocata, & ferarum venena dillribuatur, dllplex &
Naris refciffa nô profitd it [anguinem finillra. tanquam
ifia curantium maceria ell. Appellancur autem Grxco
fi dixWèt,ex finifira nare,& ea lieni è regione oppofica
id efi,medieamenra auxiliaria,
vocabulo ~ÀfI9'«S,wr"<t.
efi. Atque in hac verilimile ell medicum ad manus
qua: mortife ris medicamecis aduerfanrur. Theria ca veadhibendam acce[sifiè. Errant e aLltem primo !Ibn
Bram
ro, qua: ferarum morfibus medent ur. Verùm forta{fe
feripto re accidit , vt erratu remane ret. Pra!ter el quum
qllis exillimal1eric & purgantium medica mentor u main propofico fermone illud etiam fit, Tufsire ipfilm ~t .
teriam inter mortife ra elfe cenfendam : nam & ha:c vIvertiee : de hoc edam inter .Iibri interpreres magn.dl~
ll
tra modum exhibit a nos interficiunt. Id fi conce{ferifenfio efi,non nullis quidem ex capite fieri tufsim dJce
cheriaca
mus,co nfequé s eric edam vc al~xiphrmc,&
tibus, nori ficllt crebriùs fieri eonfuellit, ex peélor e,t
in monife ris enumeremus, quandoql1idem & hzc nos
pulmon e , & afpera arreria , quando ha:c primo affe a
perdere po[sint , nifi fi quis ex ipfis omnin o valde pafunt:aliquibus autem ex venice propriè diélum effe p.~
rum affump[erit. Verùm ea de cauCa mihi piL1ra meditantibu s, vc non {olùm ex capite difiillatÏo aliqua tU(SJ5
camenta vocare monife ra medici videntu r,quod ipfocauCa fit, fed edam ab ipGus capkis parte iIIa,quam "errum temporibus quibufdam vtititas .neceffaria fit : ea
1
ticem nominamlls.
vero appellare deleteria , id efi, perniciofa , qux nullo
bO'i I '
labor anres magn o roor
, artn
~
vnquam tempor e negi a:grotis hominibl1s,neg; val enargenm,neq;
aconitu
enim
Neqi
tibus opem ferunt.
non capiu ntur:ii priùs autem capiancur,&
tum viul1m, neqi argenti fpuma, neq; marinus lepl1s in
quarr ana fuperueniat,IJberanrur.
corpus accepta vUum nobis afferunt emolnm entum,
um
Comiti alem veteres & magnii morbu m &. atre8p
qllemadmodii & alia plerag; , de guibus & ilIis in com'l·b
'1
in 1 rO e,
mentariis aétum ell, vbi de iUllanribus, atg j nocent ibus C pue:l em appetlab:mt, vt ipfe Hippoc rates
agllls,& aere,& locis,glloniam pueritia: temporeabun
per totÏus iilbfrantia:.pro prietat em difputauimlls.
dat. No nnu \Ii & Hereul eum ipfum vocauerunr, no~
e,imitiner
ex
s,
dinibu
lafficu
ex
o
Hom
quod HercLlles co laborar it. Venlm vidêcur hi magnJ
. ql1e .
"b us 1a!tal'l,at
r..J
Ha.Ip fi1morbo Jlla'
nomml
qUI'b Llluam
VI. becillitas, graui tas, expui t: tuffiebat enim
gnicmlinis indicatiullm nomen indidlffe, Hercl1leum:lfi
ex vertic e, febris acma , manu m fubm orpellantes. Alii facrum morbu m falfa opinione ~ecPl
exu
a
,lingu
graue
caput
dens, fecun do dIe
appellaueruc, fieut in libro De facro morbo exphcartlm
ell. Oritur fanè & ab aliis affeais partibus nolJ6~m
fia fuit, nares vngui bus refcifEr, fanguis
vicillm hoc: [ed in plurimis primum ipli.tm cere ri m
non mana uidin Hler lienis magn us,& duafficimr, non alteri affeél:o confènriens. Mor~it.us
l
rus dolor e infefl:abatur.
cauCa frigidu s, craff6(que humor efi in cerebn In cè do rh m(TI
colleétus, neruorl1mq; origine s,ac prxeipu
huic a:groto accider int , narrauit Hippo~a:nm
h more
H
.
.
.
·
duII x pnmllm pnnClpIl101 oecllpans . unC 11. rcrates,m orcuu(n e fit,an eua(eri t,quoru m canfa rcliqua
igirur & alix qllidem febres iuuant fed maxim è d1U~lIC3
omnia [cripta [unt,di cere prxterm ifit. At forfan quid
a• nx,& ex his omnibu s Cju:trtana po:ifsim um. Icél~q,
e{f.pra:dic~,qu[m
ego de xgroco hoc ~utrm
Jj1l1
re
.
'
fi
r •
.
1
o
f:
•
ng
eum
audire clefideret.Cul vera hunc In modu dlcenda fimt, D Ip a quarrana , qux ongHslma It, &
clat. Ipfc nanque rigor
fi guis eills mihi vrinam ofrendiffet, c1arè [anè qllid de
*.
ore.
diéta
ad
eniI?
veétes
attulilTem. ~antm
'.
zgroco [entir~,
um.(! LI'
h
nre
obfime
hoc
inidum
glltdem
,
t
e
r
o
~
Cerebn
optima
pertine t, pernltl ofè xgrota t. At fi vnna
Febris alltem caliditas priils attenuans & iplilm dl ~e'
homine m guidem ellalitrum , [cd acutè a:grota mnt effe
"Cfri '
prœtereà & tocam temp~raCl1
~fi,
tere ~pta
prxdic erem: fin allcem praua effet vrina, brcui interim i)1l
eam,
m
mentlblls l'letoribus pereellere & humlJ.a
rum: fi medioc ris, vc nequc laudanda e{fet,neguc viru'
l
~
e
iIIa
Ab
redietere.
gidamque ad calidius fiecj(tqu~
peranda, longior i tempor e [llperllitem, tandem mori' tmr. Interdl10 m ver 0 &"e~
. . fiilS humor procrc:
1(J0"
media
pltultO
mata
tlll
turum effe affirmarem. Alia porro fympto
r
'10"
con
tu
cxcrcti ones [equlIn
te febrili ace[~ion
quodam modo inter pcrnici em,atq ; [alutem umc.Ill ud
saut
f:'
d
.
e'J'
nem lUUantes , per (udorcs qui em XpJU,
vero,N ares autem vnguibus rcfciffa:,déinde non effun& per h~rj{'
mitllm , aut alni fitbduél:ionem. ~are
de?tes Canguinem. ita cnim Ccrip(jt Zeuxis , Nares vnln Ap lJàJll
quod
,
iJ
iuxt:t
t,
materi:
lm
morbi
tr
pefsiml
purgatt
em.
fanguin
unt
re[cilfx non effuder
~ulbs
q,of'
,
~
r
e
d
i
c
a
rcél:iùs
s
mis dixit, febrem COnn tfionibll
fi faiptum effet, qucma dmodu m &
cil. ~od
~lgnu:
'
~
l
r
o
t
ell
aLltcm
conuul(jonem febri. Comiti alis
In plurtbllS exepla.ribus fcripm m repcrim r , Nares vngui;
poris conuulfio. In tertio gllidem tomo primi de'[sj(TIa
olllm
pcrnici
r.
fU,derun
non
et;t
gue reclufx fangum
bis popul.aribus ita fcripGt de qUlrta na, SeÇl~:id!P
dcm & hoc efr, fcd mmùs, quam nullo modo fanguine
or:
*
�de Morb.Vulgarib.Comm. VI.
quidem on11liu eft,& facillima , Ced Iongifsima quarraeO:. Id vero ii.lballdil'e opus eft. Qyemadmodum enim
na. ~qi
enim ipfa folùm per fe ipfa talis eft,dia~
A quartana comicialem (:103t;& febris quxglle CIll1l1U!GOab a~l1s
lOg ~ ntiblS
morbis tumm pnefiat. Id vero nulh
ne/11, vel etiam diftillarionem, & fi.l[pirillm: codem pad~b,lU:n
eH, quod priùs qllartana febre laborantes coao oculomffi phlegmonem ailli P1'0 fltlllium , lXllicatem
mltJabs morbus adoriri nequit. ~andoquiem
iam
ado n.llU1 fuperueniens quartana diicutere confueuit,
quocl:ca multo [anè magis ipli.tm impendcmem arcere
potertt.
Pro qui bus qui morbi.
p Boe/uprà pofitis côgruit,hanc (ententiam Ïnnuens,
ro qlllbus morbis qui morbi oriamur, fcire bonum
CLA V D.
intef~orum
acida eruél:ati~,
lateris phlegmone pulmonanam, veternllm phrel1ltls: cOl1tt'à vel'Ô 110n vtiliter phrenitis in veternum,phlegmone lateris in pulmon:l.-i;~m
Ce conuerrunt. ~inetam
atram bilem hçmorrhois,id eft, CanguiRua, pleriiq; inciplenté rrohibllilTe,
& iam effeéhm remoui{fe, neC110n &dllra.u lienem (.1nauiiTe confj)eéta'efi. At varices guoq; hos Ip[OS morbos,podagras pra:tereà.,& armum dolores difcmium.
DE
GALEr~I
Affeétorul1i LOCOrll111 Notiria
Liber Prin1us,
GulieÏlno Copo BalilienG Interprete.
ARGVMENTA
CAPITVM
. ....
....
�8p
Galeni de Locis AtTeétis
83[
crebim~
Cedes ancéh depr<fhendimr. Nam Mityle-0 N [olùm recetiores medièi, fed vete- Anis adole[cens quidam [ecllndllm fedem vulneratlls gladio, vulnere Catis profundo,tribus primis diebls,n9~'
r~
mm quoq; non paucibum,neque p0tum ingefsit: quarta vero die adhl?ltlS
h "f': ~
,~Ji1
ci, corporis paniCllpriùs remediis,cibum ft.lmpfit,ac bibit qlloque: démde
' l'fo-..if:.t-cLlas, locos nominare
occidente Sole, iterum adhibita cllratÎone, vrillx qua~W
cô(ueuerut, ac qllàm
tuor ferè heminas per vlllnus excreuit , cùm anteà e~
diiigentiCsimo, affe~
'il. ~ ;.
~
étus Ipfis cuenire [0quo vllinerams erat, nihil vrina: rcddidiifet : eum vero
~
'k......
litos,d~n(cer
lluab
onere, qllocirca Pllbem grauahamr, [e perfeétè libe4 ~ ~
~
:" ,b 1"4-f
.,~'
,
ratum effe d ixit, Itaque proculdubio conlhbat ve{ic3m
~.,
.t<, ~ ..~
duen!1lt, propterea.
~
, :3
quà.d pro locorum
fuilfe vllineratam. ~emadol
vbi fiercus per vulnus
excèrnitur
,
inteHinorum
aHclli
vulnus elfe iIIatu m
QIc. ~
_~
. .
.
'
. differentia, curatioo~
~
, ..~ '
J'
haud dubillm efi, Sic edam cùm cibus egredieur,in ~en
~;
.. ~' .,."...,tluJ" '{
nem qUQqi variari contingic, Sed qllàm volis ad cnratriculo vllinus effe manifefium efi. lam ormm hlpr31 n4tiollem fit hlliuiinodi notitia, in eo libro, quem de Cllgllina panum, ac hlppuramm cùm mediclls incder~)'
~
4kr-:.-, randi via,& radone conCcripfimus, videre efl.Nutc vcftercus [ubfeClltllm, in colo abfcelfum elfe declanllU t•
~J.L:
~
ro quomodo a!Tetta: parcicllix poCsint di[cerni, expliAtq; in hoc gencre continemr,fpiricus efflams, \'ul~ecare duntaxat propo[uimus. Igitur parres in [uperficie
Cë? y.c~
~ ~
4 fMl11
• con!1:itlltz, vni cum affettuum Cuol'l1m fpecie,facilè [en B raro thorace,& fan<1'uis ab arteria profluens. Nam culll
• cl um vulneratllm
0
1
- ... T,l1 ~T 1, ~
. lmo
,
lI1ter
corpus (enfu deprxhen d'1 non pO
.
--1J i2W
fibus deprx h~ n cl untur. n"
~z
verO, 111
corpore 1a.,..... - ~
~*=<:"1
"
• '.
..l 1:1
"
tefi,exattam ab his confeqnimur notitiam. Igitur vt e~
~
,64~
({ f,4.
tent C*eT€lta tœ COgl ElH1E>ftIS 'il:EUA1 uenueraut, cum 111
thorace efflatus inter rcfpirandum fpiritus , mernb~a
~
. 4 . -r
' ..
parrium & ati61bl~:&
vtil~busm
~c1 ma,ximè i~
nam collas tllccingentem, vnlneratam effe fignca~,JC
~':;J
~
ea, ql1X hxc pr.rcedlt, corpornm dl!feétJol1c, q /l al"~HI'
[anguis (aliendo eiettus , aneriam: fed & hic pro:lnl;
~ ~6'
1~ . ~ Gra:ci
dictlt. ~ipe
ha;c nos,docuit,cùm alia permnleo, qui ex venis erumplt, & calidior, & magis ten U1S , e
!Jt;.-~
;,(.~
a,tum
cuiuDibet partis eD1fi'tix propriecatem. Nam
flauior elfe dino[citur. A t veluti horii non inccrtZ [~"
...., ~
4-t;Ûf~
:~
ql1X
in pnlmonibus [unt aft1erx arcerix, corpore quo~
... ~
,.; ~o
C dam confiam eartilaO'ineo ( Grxcl /3gov,V/01' appellant)
nota: , fic eodem modo fi aHquando omentuJ1l, aut ln-,
.u~y}
r.
cuius proprietarem hi d{meaxat, qui ip[um videnmt,
tefiinornm aliquod excidere per vulnus videat.ur,
~(t
......-. çogno[cere poffitnt. Id fi allquando tu[siendo exp ua- tonxum m~bran,luc
intefbna omMla amp ,
étentem di[ci{f.1m elfe nemo ambigere debet, Si ver~
K~
tur, maximum halcus vel ab eroGone, vel plltredine in
.:;i.!i>G.'~
...,.. :..i...- pulmone e!f ~ exifiimamus.
~anquàt1\eim
inter fauPllimonis aliquis apex, extremam fili p:1trem à vuln;[r.
..-..,..ç;.... 0',) -5'\
. .. _
,
JéIf.... r·i '
' ~ es
, & pulmonem e1Ufmodl natl1rx corpus pel' totllm
excernere vjdeatnr,thoracem eonfoffum elfe ollen 1
~
aJ, ~G·
colum
pertil
e t,~m
grandis ,tame.l~
hulcerati~,
in ipfo
Atqlli nihil refert Gue [lIccingentem membranarIl vUe:
~'1-r
' :.tl~
~
haudquaquam fien potefi,gu1l1 pnus mors animal prçneratam, fiue thoracem confotfum e!fe dixeris. Ia
rdis
, reblls !e~
~
. ~ ~Iil
clpe:.
I,n p~mone
~ro
talis fieri p~te!
vtpote qui C 1'0 ex his edam, ql~a:-dn[ctr
&;~,.
ob humldltatem & facIle putre[cere,& a vltlofis humo, , ~ ~
notX petllntur : ' ~pent-sa!r
éfO
~
* ;~"7$
.' tf!o
ribus promptè erodi conlilenir : huc adde quod bron~Ulem
eb-ciacnt: ~emadol
fungi, fi f~a s)
~
~
chla
in ip[o exigua admodum {lnt. ~ocira
pars ipfocapIte meninx ( id ell,membrana cerebrum cufiO~Ir
2.~o:rj
# .,riy .
rum putreCcere non potefi, quin potiùs wtum bronfucric affeéh. Acque rnrtllS alia proprietas con[VICl~e
~4/,.r:;
~"'
~
' ~hium
reiici oeceffe efi,mebranofis vinculs,q~
ipCum
olfe paniculx clliufpiam vitiato. Huius ~rxel
~;.ç"1
.,
' qua:
ris efi cruflllia quxdam ( icpEII.I()r Gra:ce vocatl~
nem
'r-<':$.o.
1-0#;1 ,.. ..:..:::
.,..a: ...-~ cum a 1'"liS cOl1ll1ngunt ,a' fiua conttnultate
exo luus,
eills particulx , aqua excerni viclemr , hulc:r~Coi\
w~
~
~1
J;1is
bronchiis multo ce!criùs afficiunmr. Hxc enim &
Boi t. ..d.r'
; ~ cartilgne,&
dura,&' eralfa,funt: mébranx vero, ql1X
porrendir, vt vrinx meaumm, fi cum vrina:(~I1lf
vo~
d'!"*~k
rnJ}'
~
.
ipfa coniungunt,tenlles,& infirmx. 02inetiam frufium
infirumemorum,fi m{siendo : gulx,ac ventl'!CU!I, 1cre~
'luoddam vafis, haud ita paruum , ruCsiendo reiici vidimitione excernatllr: quemadmodl1m fi cum altll e~ effe
l
y
,
mus,quod ex Pllimone fuiifc deduéèllm,planè imelligementis deiicirur,intefiinorum aliquod hlceratL~I
nO'
l l :'~-r
bant di0èttorix anis haud i~pe:t
profelfores: Q!;!,Otfignificat. Efi ~rxted
ex indiciis qlib1{da~
al!~S
rt4v~
' ~4"'
h . : ~ t;
quot emm ad a{peram artenam Jl1 collo pel'llenlLll1t vatidx modus, eum videlicet in al ieno loco ahg lU raue
[a omnia eapillorum ferè [peciem referunt. Pro inde
ter naenri cOntinentr: vt in renibus,aut vc!ica laP'I)~f
. t110racc, aut langulOls
r' •
n~
[olùm etTentix proprietas, [ed magnimdo quogue
pus 10
grum.l1s ( G rçc è o..ocf
~ leOuS
fa:penum er? afe~l
10Cl~
1al~d
obfcurè indicare, po D vbicllnqj contÎneatl1l',allt alills qlùdam humOI' ~O dle~
.
. l'
'r
el aaio~
te!1:. Sic Cnll1l cum lOtefilOl rlImcam per d ~[entam
10 al11ma 15 corporc gellitus aut extrtl11eCUS
.
V
d'
.
!J
d'
'
1
l'es
~
u
q
.
deiettam cOI1[pexeris,fitlli & Iatimdine,& cra(SItudinc
mcns. n e lltnlOrum me Icorum comp u
~ dd 1aiis,qux tcnuia conllicul1nt,mul tO mlior,non ab re con
nem ad medicx anis opcra nihil conferentem, C uere
' m , mOllfafl1
J.:l.'
, ,
1labcl1tcm conremp lanone
1culcam
iicies hulcerarionem in crafsis inrellinis confifierc. Ica
pOtlllS
[oient, V rmm huiuGnodi l'es in nobis prxcer olt afe~
cùm adole(centuillm mCsiendo mnicam viCcofam,crafgenirç,cx affeétis fint Cedibus,aut loco nequ~aJ1l
SeJ
famg; reiicere vidercmlls , coniecimus eam ex interna
atur . . U
.c.
'
l ::t' caufa pra:rer namram ma lè afflCl
[umma guttllri parte, qux edam liglllam ( Grxci 17T1I,.lO,al11ma
.
ounle
quod inurilis (vt dixi ) tit huiu(modi quxfl lO , C :cris,
Î'II.CdT/f/« vocant) conllituit filÎfI'C refolutam,ac [anacus
eCl adole[ccntulus , qU:lI1uis id 110n admodum Cpcrar,efacilè cll fi qllis fit in hac arre notarÎÏ V(ilS,COg~0:t
red'
, ' , crgo al'';
'\. d'lC bus,nihil vrtfil1 hUIU)'
• t,
SUb"IlClamllS
6'
mus, ~an(it
tamen vox viriata. Pl'xtereà per cifent/x '
Ique trWllS
didilfe:N onnc protil1llS in qua corportS parte ,1~lSC
~ F4- (i;.P. .:u... propnetatem, à vefica: hlllcerihllS, ea, qua: in rcniblls
1
r.~";f
; '1
_ '! ~ ~
~
c~nfilIe,dCg
pOmmt. $cripfit cnim in AphoriCl110di accidéris cauCa inuelligabimus, an III re11 en iJ11l (l
e
r~&
-ft.,!,
mIs Hlproc~ates:Si
ca,qua: cum vrini excernllntur,lavrctcribus aut vefica aut vrin a: fi {lllla? Nequ l'a qltJ'
)
,
. 1
d au a 1 (Je
"
/
G
~
k
}
+
ll1arum
(peclcm
referum
in
vefica
hlllcllS
eŒ
[CIrc
lih
Cp:ltc, pulmonc licnc vcntrlCll o,cor e, .t {: ,ufl1
y.:J
.- rv " 1~ ,~
fi' G",'
,
,
cet: 1 vero carullClllis fimulel1rur id eric in renibus.
uis parricula ipf;m ql~renms
, quod nl~
Ip al vrip~
am
Neqlle non à rebus in particulis ql~ibfd:.In
comcntis,
v rin~
inltrumcntu. Vnde nifi n ouerimus pnm (ee ret
~i
raj~5
c;7 :J~
e
~
(S
J!!.:z
per;:
rq\l:t
(
ct.
r;e;:-
�Liber Primus.
2
fecretionc in renibns fieri,déinde eam pel' vreeeras ad
&ta:pidenJ"à ve{iG~o,(}€:a.
VCUcam peruenire, ac dcmum mde cxcerni (ql1ema.d- A t.m: Aenlllla lapldis noea retenta vrina prxcedente,G
lUodl1m iam aneeà in lib ris namraliüaaionu ofiendifangllis effluxerit,par dl, Vt grumus vrinx fifiula ob1U1Is)nihil hl1iufmodi inl1enire poterimus. Vcrùm hllturet. At fieri potefi.~b
hulcerata efi veiica, vt paulacl\fqi proccfsifre haud Catis elfe videmr , quin potiùs
tim in ipfa grumus concre[cae, vel nô prçcedente [anp.e~ndct
oponet, ql1xnam tit caufa,propter quam
gllinis flllore.Acciditamem vt [angllis ex renibus per
nlla [upp rimitllr.
aute "ia contemplationis hxc:
vreteras in veGcam defluens,grumulll eff/ciat. Atq; in
Ilt~eriopn
omnia, mm prxterita, mm prx[entia
hlliuCcemodi c6ieauris magnlls efi xnex fifiula:: ViilS,
acc1tlentia. PrxCentia quidem ipCemet medicl1s in[piluud [ecus,ac cùm vel pus, ve\ craffiun,lencllmqi hu-"
ce.re ùcbct: pra:terita vero non [olùm à labor!lnte,fed
morcm meatu obfintxi(fe [Ilfpicamur. ln huiu[modi
~la.b
iplius fan~ilrbus
;ntero~al<?
perdi[c~.
vero conieéènram ex prxceclentiû notitia indllcimur.
l~ l~tur(exmp
gr3.ua) tllOlor altql1ls m pube, ('WS
E tenim fiue vcGca, tiue l'cnes, anee?!. affeétu aliquo laeUJ.denter in circlln[criptionc veGC3.I.11 iOlp1eta~n
eif~
boraucrint,per qucm tale,tâtumq; pus coHigi pomeofiendens,l1ihilq; excernatur. N unquid planè conftat
rie, vt par Ge ab irCo meatû fitilfe ohfirnaG, probabilial~ excreeorii vrinx aaione necdfario reColuti, aut
tcr coniicies,hanc ob caufam vrina filpprimi, etiam fi
~rtna:film
elTeconflip:na? Inprimis igimrconGin 'pa,ne aligna renibns filperio re fuerit abfceffil$, quo
era~dlt
eft , IllUll fi('ri pomerie, vereColmx facultatis
eruptO, .haud a?Curd~
pus ~1 ren~
tran1ilm~u
elfe
~
' <Z. ~ ...(,.
.;-.
nomme id acciderit, ti prius meminerinllls, quomodo B putaens.~od
Gnlhllhu1UCmodl prxceifem, vléhlS ~:;7
.ç:~
~
per bon va\emdine volcneibus nobis vrina excerna.r~tonê
inqur~e
o~rte,
anin oeio educams, ~ltis
~
' -:f~";'7UJ
tllr.MlifJculusenuncenuceve
.
. ~ GICXCHCU
. "d ans, 'ab a. ét'10clblS cl'affos, Vl(CO[OCq; hnmores gcncrare pOeCtibllS
(
('
ne ~Uie[ct
,fungen te mm vefica Cuo munere, mll[cllli
fllerÏt vfus. Sic edam vbi ob caruncuhm aligua ab hut ..si::\
Il ,'3>. _ .. '
,',..'
. " 0 bll..o.
fT".
~
_
.. p .......
alite
. nourx
I l . ' "l.".,
A t vecere ~nl1atm .
ve filCX cenuce
HrU\..lJm eue
putamllS, "O'... ~ ~
ft aéf10, vo1untans
l1npenlllmleatur.
~? llaturaliter aIYes volul1t:lei ha.udquaquam obedit.
& ex prœgrefsis hulceribllS noti s , & ex eo quod deanqj in cômen~arïisD
namralibus facultatibus i:un
miflà xnea fifiu\a, vrin a vaCllamr , intelligere POfi"ll-'l'l\
~
4- . A A,
deel ar -.6 Il.
•
•
\.
rr
vim q3.tlre u , in omni~us
ferè corPHons p3.rtlC\~
l~ cee
, mus:113.m &hnllc affettumaliguando vidmls
.~i
p.
.: ~
~ ~
' ! ~\a excrl1~nta{.
xc qllamu s lempe
demllfa
fifiub
do\ore
mOllebat,in
ea
videlicet
a
e
m
~
.
~
~4e
J:L.
' vrgentlu,
Pel' lphs al~t,no r· 4- _ 'j{ en vmntur e:t,nt• fi1 cum
tus parte, vbi al1teà hulcllS effe coniiciebamus,fraaaq; ( ~
~
.
é
~
_
X
Z
;
:
.
K
ClCcrem
' . cr aa, fi en. pot Q el~tIS 'n...
.~
lallqllando fllcntarre
fllb fifiula carne ~ [equeb:ntnr Cllm vrinx e~cr:(ion,
c':t~
p,. ~
"
/ v~ VrIna filppri Jatltr. Ven\m G hominc ita figu& cruor,& carmsfragmeta.Atqlle hxc admfimltllln ~
~ .'
.-~Çi?
lI
.,
.
C Il.
l'
,
~
._~
...
. Ilt
~ cenUClS
.. vehca!
'f
.
poiltus,ac manlb3. erls ,vt d ec l'Il11S
opus propne pertinent. onHat antem, vt pau 0 ante
,
.~
,~.s tllmore prxter natllram comprefferis, expelletur
citata à nobis quxfiio, dialeaica d{mtaxat Gt, quodq; 1.7t~
';" ;!t,~
" ,:_~
ta l~a·Od
Gita nihil profeceris,à caufa,qua re[olunihil ad anis operaconducat. Idenim vtilefuerit, vt ~
~ -a:t.,6"~
ni VlS ~{fe putabatur detifiere,atqi vrinx fiflulam co~:
cogno[camus meamm eife obfiruallm à. grumo , fi ita ~ ~ ....~
; t :'e
(1 P~a
elfe ulfpicari oponet ql1ippe muCculus ci cir- C contigerit, aut lapide. At quxrere, vtrumaffcétll eife ~'b
.-~
.ç8
....
,:n atlls, fi re[oluamr ipCe ~on
cohibitx, fed prxter
meatum
,
au
~
f
l
"
p
m
,
[
u
a
c
vdn",
;n
m,,'"
dit;n''
':!f-~
"
'0 lllllt ~,
. -'
ri, dicendum fir, nihil ad anc vtilitatÎs coferre potcfi. ~ ~ .. c~;O/1
~ ..
tin!} ;lt~ emiffa! vrinç canfa cfi.ltaq; quot modls co· 'r
' mlran
. . non po aium, qlU. non 10r
~
or.......... "
laus
,~"
v bat Vl'mx meatu( quem l<eHOpal' id cft, vrinx fifililam
1taqi A rc 111gene
h\m in huiufi110di quxfiionibus mulms fit, verùm eeii
~t)fipar
déinceps conGderandu efi.~s
"rJ
'r 'b at,vt mte
. Il'Igatnreml~
,
.
-:ç-.i!fi~ ~
t
~flm
- efr-on
. Aue enim corpus IpGns 11l
de lIwem
a d eo\ 0 brlCurClcn
~H<+-J".t;·
antlllll"
11'
~
& .... 1=:!
'
ne. Io-imr rurfils propoGmm Cermonem refilmcndo,
ind
tllmorc pra:ter naturam acto mu, vt mea.tus
v
' 1 ' tu
" ex pra:.- .1I\t1
conCequentia
craaemus:quomo d0 {'Cllcet
~
...~=-J t , .r"'L~
Car e OCCUpetnr. Am aliquid ei prxter naturam, vt vel
cedcntibus, tum pra:fencibus accidencibus, cauCa, cur ü-"'-:J "'1t* ........
Q... l~nc1a,
vel call1ls innafcitl11'. Amà re quapÏam ob<'\ltllr III catus. Corpus lp
• fi
vrina reddi non poÇsie,deprxhendatur. Percllffils erS
.
toll'
ms ad'm fiIgne,- mmorem atalioltllr,G vel inflâmatÏone, vel Ccirro,vel abCceffl1, vc\
. ea parte, ql1X femen appe 11amr (G rXCi (b ,ç, , - -.#-:11,
t;'~C
go glU'd am 111
; ;;~
.."rOl"it q~IOl1is
tumore [uerie affettu.In meam caro quidé
perinxéln dicllnt) inflammatione rubona in vulnere, M"if:~
r.~M
"
tis ~lt, ~ pr:l!cefferit hulcus:alia. vero res longo tepovrinam reddere non pomit:ac veGca ip[a, vtpote pl e"'F.:r~·
.
, rd'
fi"
.,,'
o ... ~
~
4C
Poteh3.tl o Cx c~afo
,lent6quc ~lm?re
paulatim nafci
na, manlfefi: leC\~n.
um Ctr~ln
cnpt1<:)l1em 1I1tcea VI- e-&'.t!:J~f1w
pllre . Obftnmur meatus,vel a lapide, ve\ gruOlO, vel
debamr.Hlllc ne Intarecur 1I1fl.ammatlo, xneam fiu~#
", ,- ..~4f"'?
,
, fiU fioca l'cl
[.0- ~.:Il-t1"'7 ~
Qin!}' vel cralfo,lent6q; humore.Io-itllr hxc omnia dilamadhiberenoluiml1s,fedole0111
1 ~aqu
J ,-. ...... ~7
.....
-' ri'
0
D nere fatius elfe pmauimus,dlmqi tribus hons fic eum 'h cS;It ;~.J:"61tib llsl)ltel'e
r Oportet,no 10 um ex prxCentibus acciden'. ,lcdet'''
..
.
r.
tlcia",
l~X
lls,gnx prxtencrun t.Ao-è igimr lllbtraéta(femlls, tumoren.pal:~,cd
~
.•
lls
Vt
~
p
l
b
'
<:>
'
1'
·
·
dlS illd"
vtipremee fatebamr ,110n na o
o-raU1rer
1l1fefiante,lUCS1.,~:;!i's- ~
... ~
uer a orct:apparuennt vero antea apl..
,
....
},.
~
.,
Cablll ta,vrina qnidem aqux Gmilis,in qua Cubli~et
mus, vt vrinam re~d
tentarer,1O ~enm
c~\m
nos ve- ~
: h~
t"=<A-4.
fd qj ~eilq;dâ,p[
inCllper afsidnè pudcndu [calpat,
pane~
I~pel.do,
~enG
~
~
'" ;~
ficx tlImorem., ad l~fen?rs
premercmlls IllUeOlS vnnam leddldlt.Açq, 111 hlS,ql1l ~Jt.
.
l1a de
:!xu,vcl tnecntum prxter modl1m,poficà vricOnie rep.ellte .filpprim;ltlll', nl1nqnid optima r:trione
fup~eix
vrinx,faci!è de'pr~hn~-.û
lic aficunt~'!.lC
dimr .At in alns qlubu[d:l. non adeo ml11lfefie dl!!'110~·CS:.s4
fl lPin ce~ls,huIC
lapidé in vcficç centicc incidiffc?ltaq;
..
"
•
v
ï
t-.
.
.
«..4 ~
fcitur.In qllibl1s artlnClOCa cOlcaura ab Ol1ll11bllS vo- _, ~
lib~'
guraeo puero, ve crura reliquo corpore fint
,
'1'
Il.
•
~
"
·
b
~
""i'1
-ceris vlOta,~ifràm
ipfum concuties: Gc enim fcCita, nobi s perql1am ~tl
1.S el(., vtP<:~
qua: Int~r
eu- ~,
JM ~
<4N"
étam 110ticia.m,& omntf.'mam 19nor:mam,medla quo- y t,;4~.
'-':Ir
\Pt P~ert
apIS ex meam rccedat. ~iblS
peraétis,iube
dam modo pu.ramr ..P r6inde ficri non potefi, Vt in oP:Oal~r
reddere tC!2,~e.:
id fi ben: ~celfit,
mnibus morbls colhgantllr concurren tes not:\: ql1iIllS qllo ~, vn~,pra:te
cxaéhcal1fç notlt1a,Curatlobus , vt empirici,id efi, experimeta
iattall te s , [cn~iue
n:o~1t
Illncni{fc te haud dubia crit côieauta. ~j
•
t
euideneer qllifque affeans difcerni porsit. Sed ven[COClltc Ir d fJ nlhilà Olinùs vrin:! fupprimitur rurftls
tu-- ,-,le "chern'"
A
'
fimnm cfiid,qllOd EraGfirams dicere folebat: Gror~'Ilte
etlllS. eq.;J11ic quoqi permiCeHt,
tee (inqlli t) ~neT'CX1m-{itdao
n~Gfi.ul3(I
'Îci "a6'TlÎgcn ocarrr) finml
i
En
a
1 .
.
"ft
.$rI;
~
~
.,., -"..,1;,
..
'fi-J:pc.
r;t:/'.
.tP'
r
~Ieu.
Tom.
Il.
D
Il
"
�Galeni de Lacis Affeétis
~it<1o-fOhlm
1
_ 2_--=~
c.If:t'~
~,.ô9'
c:"d-~gi'f
1~
l.:;~
~".-J'
~.
:;1~
.. 6
J: ~ ~;",tA>
- -~
"
~tCcr,
crO'o neceffe eft cùm fte retenta eft vrinl,vel vretCl'as,
affcéhts ipfius qualimem,
0 '
h' .
rudilS :c.rnloeii pwlfW-mekere. Ven'un Vt ad A vel renes e{fe obftruétos. ~aprote
tueri oponet, num anteà,qnàm fupprimeretu;' vr~na,
huillfmodi exercirarione deceter perueniamus, h:l.lldaut lapidis,aur inflamm:1.tionis, aut al ccrins cluufp,aI?
ql1aql1a quxrêdum ell, an dicere op o m::l.r, veucxccrmali prxceifcrintaccidentia)neq; negligenda eft v~fi
uicé,u vel à, lapide, vel grumo obftruamr, affeétâ e1fe,
neru corporis difpofitio, vt po[simlls , qnoad, a~tl
aut ipfa non affeéta,aétione ipul1S lxdi.Igitllr in hl1il1Cdo[a conieéhlra permifcrit,diftingllerc, vtrU!l1 JI11pfis
modi qllçfiionibus ad an\! omnino J.i.tpcruaeaneis Ar ...
renibllS à lapide, vel crafsis hllmoribus" [ueric o~nl
chigenes verfari confuenit,A1ii vero vItr2 h"c proceétio,an in vocatis vreter.iblls(id efi,meatibus) qllla redentes, ne lxdi quidem aétionem dicllnt. V t qllX fiat,
ffillfclllo,ql1i veiica! ceruicem ambit, laxato,ipCa vero
niblls ad veftcam protenduntur. A tque J.i.mt ql1:daT~
vefica cirea contenta in fe vrina contraét.l,CÔcl1rrente
qux.ld e xqlliiitam perdticlint notitiam, velutÎ p~
0
antèdicebamlls, de his, qllX affeétx c{fenrix preJpn ecomprimentu ml1fcnloru fUl1linis auxilio.Cùm itaque
tatem declarant. Alia ad artificio (am côietl:nram pe.r& ve1Ïcacitra noxam ffillnere fuo fungimr, & mufcl1,l i
tinent. V nde prolixiorcm effe d-iCputltionc111aCC!tl!r:
voltmt:uis imperio ue obedillnt, vt[llperiores intenetiam Ufophiftas valere Un:1.S,qllcmadmodum hoc I~_
dantur,is vero,qlli ceruieem circllnda.t, laxetltr, qllOco Afclepiadê neO'lexlolUs, qui de vrina: in vefica ca \
modo (inql1illnt) reétè p6teritaliqtÙs Cllfpicari, no xi
leétione(ve alibideteximlls)abfnrda fcri..p[erii. por~
elfe aétioni ilat?~proe
fllpprlmi vrinam dicere cognnmr, non lx!à.,fedimpedira meiendi aétione: B ca , 'ql1X de principe animx vHcripta'[unt ab iis, qUI
s
"eam in corde con!iftete eXlitiinant, omnes diffeéto r:
tanquam :l.rtimedicinxope feunt, u voc.lbulllm 1xdi
tranfmutantes,impediri dixerint.Sed huillunodi qllC:i:tmd'lmnarunc: cùm tamen Arc1ügencs ab ha~ ' or:
nione haudquaqllam dimoneri pomerit ,qu:lnlIl S .. e
fiiones(vt diximl1s)addialeétici pertinent,acad men. , per ca \111
quç
\ pel'
' .a l"1:1. 1n'..11ta,tl101 maXIme
tis exercirarioné magis,quàm vcl ad arreéhls iptius ditegerernr,oum
in phrenititorum,lerhi rgi-coy{:mqlle cllratione v~ es
~
';,u..:.ç' notionem, velfedisaffetta::inllentionem, accommotur: verùm tllmfnrfum, tum déor[lll11 fermo~s
1I~_
e; ....~
... danmr. Verùm ea,ql1amnllper propo[l1imns,ad inft~
conller-tit, vt modo hoc dicat,modo illud,nil1l1 omri_
~l1t;m
~pils.orè
pe~tin.lzur
aut\! ex !pfa,
no declarans. A tque Imins generis eft tenillS Arc le_
~
~UOd
III pnmls pel' arte [ecandl corpora 2ccurate cogno[cere oponct, ql1alis J.i.t cuiuilibet parns cffe5tia,
genis liber ,quem De locls affeétls cô[crlpur. N.os
o.'
2&r
. '1. ,, " ~oér- J'" d" emcl evero\ & al-uonem,
10Cletate,
qnam Cllm proro'principem animx vim,in Ebris de HipocraCJ~,.
de
ximis habet, qux etiam in~ofts
vocabulo com ..
tonffq; placiris ma<1na ex parte abfoltùmus. PrOJl~
nrxheditu,
intelligere.
uinetiam ipfe qllOq', parhac velmi demonft~a,
affeétarum partium co.ntenr_
.ôi!-I" '9'd ••• _r-- .r
v
r.,.", ,.~3"
· tinnl ,,[us ad affeaoru'm locornm inuetionem mag:niplationem perficiel11lls, q1l6dq; omnibns afeét~.
P~e
. ~f+.9'1
" ~
è3~ on d
' Ji o,:~'
•
f t · - L. P
tibllS, & lods commune eft, non dialeaica quX 10 , .
"~
-.:t;v
: ~'
nc
~lct.
· ~m-ote:parlf)uns.
, 'Z.
"fils 't'ei'O om~:ublS
m{ttnt,yelluhll-agenttbl-l-S. Ergo,
fe~
adarremnecelfari:l.perfequar.
Il,
Guo'd :td vrina:: redditione percinet, excretionis aétio C
Sihgnlarum animalis corporis aél:ionu111 v.n~rtleâ
i~
fit vefiea contrléta,concurrente in terdl1m mn[cllioru
per qnam fiant, propriam par~iculm,
me.d,c~n_
abdominis allxilio, ct'tm videlicetadmodum exiguam
confe{fo. ~readi-n
incontinet vrina, aut veuca ipfa. infirma dt, reliqme vet-e ip[:ml.cfIe!At~G-ob
:t-tf-eél:o. Atq~Copi_
ro parres omnes vtiles funt ad aétionem, niu enim ve:'
terdllm facilè affeétLls foillirur,adeo Vt umll1arq, aJlC3
fica ipfa cum toto fpatio Uc figurat:t flliffet, ac cernix
[ex cauCa. fuerit feparata,ipfc quicfcat,interd lL [cidic
ipfi us tota fuiffet perforata,de[cendi{[c:ntque obliquè
dH01nendi difficll1tas, vt diutiùs permanea t .fi ~ nO
in ipfam vreteres, fmftd h:l.blli{fct côprimendi motu.
amem nônunquam vtefticiens caufa pertr:t n l~O';1es
Ex horum it:l.que notiria,&alfeéèarnm partium,&affirmnm in p.articnla fada taffeétum, qllem ~ f,C l{tlfrllfeétLlum ipforum notitia, deprxhendi poteft , 11011 ex
vmbram a.ffeétus vocare conulelùt. Vellltl cn111 ' n orc
l
r:
• r '1' qllX d amocu 1'"
"
ca gllxftionc, qua inucfiigamr, vtrtt diccrc oponeat,
1l01111l11l1I3.
llmag1l1arur,
c~' 1Jeéto ib n[.obftrnétllm in ftrumcntum effe affcétllm, an omnino
ventricllii tenlliexcremento, vnde vaponh l1S q~l jn,i'
no xa care re. Halld abfimilis huic eft alia q llxftio , &
dam in ocnios [llblellatis, in cos vififica facultas ft1ci'
quidem de affeétis iam partibus, [cd quihllS nondum
dens ii[dem imazinibllS, qnibus pel' fl~tjïorJ1
.ine11:propria atfeétio. Vocantaute proprb,m affeétiotlll'. Idqlle maximè-etten.ire.{olct iis,qUlbns>
I~f1
nem, qux, [eparatacaufa,qux ipfam fecit, adhuc perhltmor
- ex~uitklr"S-f
:tilt yiti fi ca faetl~S-qji
-:I1:
\ r
. .. r ,
h' [an 0'1 l'
manet. Hae j<1irur conlïderatÏone rnrfus dicunt non- D fa \,M.llmc
'1-eTlm. Eandem ob callCalTI, VI . {inOu'
nuli,eqa~m
affici capm,per eos capitis dolores,
fluor,:tm vomims pcr morbos cxpeét:l. tllr ,~lL
l'lte>
' .
ppoc (in'
<]uta. bilioCo humore in ventriculo contento proneaCCI"d entla1\1terdllmanparcnr.dc
qUI'b ilS H1..
nÎlll1t:eo quod per vomitum eieéèa bile,protinus capiin Prx[agiis hune in l110dllm fcripfit: Si ClUpa~IoS
quemadmodum u poft vomiml11
<]uit) in non lcthali febre caput dolct, :tut ante 0 cidiC,
ris dolor ~licfat:
nihilo mlnu.~
pcrmaferint,tum affici capnc. Idg; tnulobCcnra ql1xd.lm obl1erf~nt,i
cordis dolO~
l hW
tu magis, càm Gmiliafuffufloniaccidentia, oculos inis bilcm cnomct. Ac p:mlo poil: : ~iblS
ve~
I;asil'
illfcemod i fcbrc C:l.pllt dol::t , oCllli vero ch cU nclIr,
feftam, cumulatis in ore vClltriculi excrCl1lcn ris. hxc
.
. ne hebe ta
1as Jma!tines
enim velud vmbras qLUfdam elfe affeéèulIm. In omni ...
'ocOfnon' vident, fed ca l'J!jatlO
~
• fi
r aC pl
bl~
~is quxfiioniblls plllrill1llm occllpati prxce{fO.r:s
au t {jplcndcntia
quxdam Ir
IS 0 h'"Jlc!1nt~,
duoel" r
nO~tJ,
perqu:tm pallca de affeaomm Iocorum notHla
dis dolore in altenttra parte prxcord'l tCn "spfo
,
. ft ft ntC Il
f~npcru
t, N o~ vero dill rra inc:::dentcs vi:l.,excrcencqllc dolore,neque infhmmatJol1c JI1 e .l, 'bor,IJll
.
r
.
\
'1.
C'-l
H
blmu, aut (Vt di xcrit quifpi am) inftrnemlls ftndio[os,
VOI11JtIl la1Q'UI~
e narrons CI nl1ct.·xc cf!: " Cl '0 cO Il'
vt Cedcs afe
éb~
dino{c:::rc po[sint. Igirur qncmadmoHipocratj~
[erics , quibllS doeuit f.'Cpcnl}1~:
irrl11'
dllm pal~o
anrè propoll tnm cft , g,~àd
in tenta vefica
ti.ngcrc, Vt ab humo~ibs
j.n ~entricl1o
c,ol~
ul~b
hll '
hO!~o.
vnnam. redJ,~
non po(fet, ira imprxrcntiaru
gtn~s
gnxdam oculls obllclanntr. An elO nl1tI~
(ilbuclatur , cnra vehca: tumorcll'l. vrinam J.i.'pprimi:
moribns in octl~
nihil omnino ~fcndal;ir0)
J;::6
pla
z,f'û-.+O;:'
t5J •••,.
Ji '
Ç;f... ·'}'>
j3•.i~:"-(bt
ne
A
•
�Liber Primus.
hl1ill[modÎ accidentium CllenÎre {olet. ~emadou
~eq;
fi vei ad anrillm, vei llarillm meatlts, vel etiam ad
Ilg~,:
corpus, id, quod a{cendit, trallsfertnr. Vndc
~anlfehm
eft, quod oportet oculos participes fie ri
~lS affeétionis , qux véntriculum infefiat, fi videndo
~beat
animal en·are. Cùm itaqi nu{us dicat HlppO~lates,
~ibus
dcieétiones bl1io{x exeunt, {itrditate
:lperlleniente finiuntur: & qllibus [urditas prxce{fcr~, ~eGl1it,
fi deieétiones [equullmr bilio{x : quis eil:
a eodemens il1tcrpres, vt omittat in huius [ermonis
~Iartione
allnllm affeétllm? Allt tllm dicât na{ci [ur
fi H:ltem, cùm btlis, q llX an teà per aluum vacllari COI1llellerat, adoclllos etferatur? Igimr [empcr incipere
°P?rtet à hix aéti0l11s lnfirumen tO , déi~e
q llxrere
qlllS fit 1l0XX modus, vtrllm videlicct affeétio permaIlens
I}
.
fi O~1
alllUC fiens, Ha vtper[euerarenondumnata
quoque fiat, vtrnm caufa, qux affeaIt..lln1~odG ctF · nunc
. • r
.
. r
tr Ci . ~CIt,
ln lpla parte connneatllr ,~n
per lplam
eth eat,tnllefiigandlJm efi.Ecenim arefaél:o immodier' llmorc, qltem cryfialloidcm. vocant, perfellerans
er~lo
xa , & e~ltix
~pfilS
pr~i:lS
afel~.
Sl.vero
Il d s humor 111 pltptlla confiitent ,. effen na qmdem
eon .1l11l 1xJ.itur, verùm accidentis cau{ail1 oeuto ipfo
e~ntl
etlr.
Sed tllm pel' ipfllm tunfire dicitur ,cùm
~aporns
humor conGfiit ln ventriculo . ~).
vero
ltenl ql lamplam
'
fT'
cli'
tunc [,"
omm arb'ltratllr elle
a fi'nel.-l;l,
latIn :n e{fen tia ipfillS permanens fnerit affeétio, legifofis n111
•
..
, '1
• fi
cat'
, ~erc,ql
pat.rus
nommlous
propna
19l1l'fiint:l~I!
ltn,
fllngi videtur. Nam vbi vehemés dolor
r fl.
f
i '111 vna quaplam
. parte d0lorelnn 11I1l'l!lreHat,
l'mato
qll e,VtCJ.l~
perforari videaml',qllo paéto vei neql1aql~ s ~fhc
Intefiinum ,aut affeétl1m in ipfo non effe
r.'Xc 1xerlt? ~anlis
intel'dum huil1fmodi dolores
' temports
.
llJ.o reto v·ltreo quo d am h
umore,l
ve vnlCO
tln~o,
finiantllr . N eque alia ab hac doloris cau[a
llJ.a ' . tedl potefi ,fdque ob natul'ale quoddam axiono,~d
e!t,enUtiatllm qllod ex [eip[o ad hlliu[modi di,
tlon"e,l1nem
l' l
'.
. quo tangente
ait.
babere
vldetur.ld elllm,
fe 1C1l1lur,& quo [cparato quiefCit arrealls,call[am cfig~ aptlù Oll1nes homines, in confeiTo dl:. Sic enim &
cre~l
v!tnlationis , & gladium [eB:ionis caufam elfe
.ttg 111lUs, atq; de Gnglllis aliis Gl1lil1ter dlcendllm ell:.
fUiflio vaClIatllm hllmorem , infefiantis mali caufam
dlllllc'allO tempore in particub contincbatur, putancalfa:' .Sed. an ob id,quod vehemeter infrigidat , aut
cit al It,al~
111 totum pel' lntemperaturam locum aftîtio'neltql:la per continuas partes tranGt,eas ad excrenl
ab co VI C]l1adam excitans, :mt ob flatl1o[nm [piritu
CY.or
.
.
POteft . Ulm, qlU contll1entem pa.rtem extcndere
n
,allt . . 1" .
~ rt[o d qlua VIO ctcr Impal.-lUS efi, aut quia crodit
fil r Ct
d
. .
'
c (: qui ' .non um ex Cll:l.CUanOnIS ope manifdhuu
p
Illol cfi . pe Id folum confiat,ql1od cùm contincbatllr
l{[am i Il [;cleOat.
.1
1
' · non [,0 l llIU putare opor-'
tet h'
gaur
, 111l1fm cl' 1
fT'
Pattern
0 1 1~lmorc
el~
cal1fam doloris, vcrllm
o
étalll ql1 que,lI1 qua contllletur, tantifpere{fc affeSte.c:~loa,?
h~tmoris
~rfcntia
dol?rc .crniat~l
-fectts-] ~ . lCl :rlù:JU-errrdlClffirrs-;-etlfl1 alrrJllld -C"Atnnl~:!t,
cl-ealf:tt:iens, vtignis:v-c1 refrigerans,ve
~1tnie-s,
vt 1apis~q-uo
feparato protinus
pattenl
~él:S
, nemine proptcr hoc diccllte
te!iéaf.~
fli{~
affeB:am ,qllod in ip{a nlllb Gt de~
Illtlle Aff; 10. Ig 'tur hoc vno {ilppofito quod & no~lt,ia
:~IlS,
,& verbo Affici, ad hunc'modnm vtalQJJIl
pt:\:[ao-.lcend,s a.nimum adhibe,quo vtilitatem,ttlm
•
.:;..10 tum 111
'"
•
lliPpe -'
CliratIonlS ratlone confc'llians.
r
.
.
'
nonullqllam
\
, aC~lJ
quaplamo1'lturaffeéèus,
P
Ga1cn.
8,38
[ed ira. orimr, vt-fe.p~
· nf.r,haltdqu-~m
perma-- ·
:;2.. "
.
Interdl1.m alitem partil1
/ ).~ .
~
4J1..4..8..~ ~"ê7.
•
L: n.
il:
.
.
"fi 5
f 1.
.j~1l
~.w_
!am ral.-lllSe ',partlm ctlam du t. xpenllmero,qllan- ...;c' c-.(,~
qllàmfierid_1111it,ablatacau{à,per[ellerans tamenma- ~
J~
ne t atfeB:io. V eJ.u.t-i-in-d y~@tl.:rnedax-1mo
atll- ~
~ !;"f (;Jt~
frelt
· a1fetnS)-v~o.
, qU 1- ab-in1tf&.~,
& ah- ~.:lJ
' ~
:r aàit,dsin te:~-l
, ht\ol.Gera+iHm
. ~od
1:,Y.;~<>
0'
fi anteà, qllàm hu!Cus induxerit, in intell:ina influere
definat, aftèB:lls ipfe nondnm d y[cnteria diceml'. Si
vero hulcere prxoccnpet intefiinnm , quanuis humor
finiatllr,no t:l.1ucn fimnl finitur aflèél:lls.Neqi efi quod
in prx[entia ièrmone cx minutatim coaceruatis contexto, quem [ori ten,id cft, acernalem vocant, moueamnr:qllippc mnlta ad vitam haud inutilia, communcm
ex ipfo fOrtlulltnr dllbitationem, de qUlbus y,rlores
tum medici,m!11lhilofophi, locnti [unt. Proinde ru:
pernacaneum cf!et ea !1l1l1C percurrere , mihi prx[erB tim, qui propo{ui hanc ipfam anis particnlam ofien'dere dtlbi:tffi. Q.~Ulm-ge
llG+arionem 1Ît o~i'lte-OfwsBun.
An verà
qnelll1dmodtlm Cllm domlls fit, nondllm efi dom us,
[cd. in flllnm:l,domus fiells: Ica qllilibet morbus in quo
tempore fit, tiens ell:, nondllm vero exifiens, haud ab
re quxrimr. N eque enim omnium, quxfiunt, eadem
ratio dl:: quippe res ilmilares,nulhm l1ltnralem figl1l'am habelts,}f~oi
eAèntia: di[slmilarcs vero,& quibus varia cfi forma,dfe.ndam getlw:tione p:ofteriorem-l-1aherep0ffi.mt. N eque
cnim cùm domus confiruitur, fimul fiunt fundamcnta
pal'ietes,fafiizium, tegulx, ianux, feneil:rœ, ex quibull
omnibus quodam modo compoGtis ,atque in vnam
formam redaéèis, doums ipfius cffentia compoGta ell:.
Morbus vero & calidus,& frigldl1s,& humidlls,& ficC cus,protintls ab initio, cùm primùm corpus temperaturx,gnx bOllx valetadini debetnr ,limit-s exce{ferÏt,
cnimintereandemGbiipG natllramhabet. ~anLlis
- nebiu-Gg.[c,~
dum-adeofi.t:-extgllu-s, vt nequà
que-lab 0 1'tl-HtfUl11 fen fll pc-l'Cipi persi E-pliR~I<hmn
Ùs
t-amenl'r0t'riam habere{peciem-ce-nfcmf. Haud aliter
in flammatio guoque in qnacunq; animalis parte confiiterit',Gue maxima, Gue minlma fuerit, vmts-at-q,-icié
twfr affe&ls, non ~
Ejuidcm, [ed ~mdiae
varius.Cœterùm quod l OfSll1t ali.qna: atIeétioncs in corpore confifi re,acleo exigux vt non apparclnt, argumento eft gutta longo temporis traétuflXl1m excallans,de qua rcétè carmen hoc proditul11 efi:
Mollior a[siduis faxum cauat iB:ibus vnda.
Neque cnim ve\ VllUS, vcl duo, ve\ crcs, vc1 gU,atllor
aguœiél:us [axu111 fcrientes, acnecenteGmlls qmdem,
D [enGbilite: vidccur faxum excauare.Ncguc etiam fieri potcft vt primo nihil eftlcientc,lltcr aliquid faciat:
quippc q~li habet eandem, qnam p,ril~
habuit, ad (axum rationem. ErITo fi [cCllndns IB:US 111 [a.xlIm qlllpà primo !ta mntatllm fni{fc nepiam elfcccrit ipft~m
cc[fe cil: vt ndn omnino idem, qllale ab initio fuerat,
permanfetÏt. Etcnim fi ipft,m vnd.iquaquc idem permaneat, atqnc agens quo que in ipftun c:mf:'l., nempe
aqux fiill:t, nece!fe cil:, ql~cmado
à pr}mo iétu
non affeéhll11 cfi,lta ne'lllC a [ccundo. ~od
il f.'l.tcarc
ncquc tCrtills 9uoqlle ipft,m afficiet:quippedc omni:
bllS eadcm ratiO ell:. Haud [cc us de quano, & quinto
& rcliguis déinceps omnibus, dicendum efi. E teni~
guoad. eotlem modo fi:: habcl1tc faxo, eadcm guogue
CallC'l acce{feri t,n ihil amplills efficietur. ~od
fi à mil,
lelimo iétu, fcn!~bils
vidcatttr in [a ')(0 concallins , ad.
iingulos iétus,aftcétm ill faxo nuc primùm [enlibilltcr f
A 1).el:
.~
- hac.l
..t . :üf~€t1orem.
q;
l
Tom.
,
II.
D
2-
~i:-
'U
�839
Galel1i de Lacis Affeais
apparentis, millefima pll"S ref::renda dt. Cùm itaque
caufx agUl1l in corpus, freeies..afFe&t~io
eR ead-em,t:uuer: ob exiguitatem non apparet,At vero 11l:iufmodi afteétus, qui adeo [unt exigùi, fepar:l.tis cauhs
[J .
facientiblls, illico finillo tur, natlua vide1icet ipfos
~
ç . J-t~'3
e: : ~ C!~
nate. C0ip pe ild{mtaxernog~,qs
Ù ~d1j
-v~ ob r.?agnitudle~
natur~
vinc~re
, non potefL 19itur
f"h -t~-.:J
~ 6 cade
qlloque ratlOOe, cum pnmummordax humor,
4:..A:A-f -' .:,q..... ~".
·3 ·
aliql10d in teftinorum eroferit, qu:muis id, quod faétll
efl:,nondu vi.d.eatur, nihilo minus affeétio ip[a [ub d yfenterix fpecie comprxhen~itl.
Scd vt namra.,parua
quxdamhulcera, qux nontjnquam eueniunt,ita &int eftinorum abrafiones , nlllio adhibitO medicamento,
fanare potefi. Hac ergo rat'Ïonc, faHllm omnino efl:,
qnod à quibu[da dicimr,N ullum per huiufmodi [ymptOmata, in corpore relinql1i affeétl1m. ~od
fi verû
e!lèt , tamen in tefiin:!. mm fuiffe affeéta handquaqllam
negandllm efi,cùm ab acredine excremel1tOru ipfa rodel1tÎllm dolor notam dignl1s euenire percipiebamr.
Hoc igitur ad omnia,gnx pofl:hac diéturi fumns, veluti elemen mm quoddam, ob[eruare debetis. Süq; hpc
~
, h ___f" 1r.il1i:ium vix, ').na, ~nu e nir de~nt
Cedes. afeét~
: Nfi.l~
1"" - ~
&4~
:J a-€horemi~d
; rnH ..pa-f.5,qH{I! Ipftm.aG-l,i~r
51
~
~
G
r.q'
êo -hL ... cnim cùm vel dolOI" vel mmor aligllis eam infeftat,
.. ' -~
. t}-,
......" "
L
,
~cJ7
Z- ~
':':1 v.:''!..r-. omnino affici dicitl1r multè magls ei afEci,lxfaaétio;--rb4..; '2..ïr;':? ~:t
"-îl ""'* e faendum
eft. Atq~le
iam.{uplàdiétnm efi, gnodab
""'"::1 tSz " ~ ," ", ~/.ç
~.
.
~
_ ... If , ~ . excremel1t?rum natl~,
,af1:c.~x
fedi.s c,onieéturam faô ..! ~
.,..,...,.. G· }-; ~
i! h
~
cere poflLlmlls.ld vero blf:mam fiencofiat,velab ex~!h;t:
f ~ cr e ta: elientix proprietate, vel ah his,qllX in ipCa par<' ~ ' 1:7è.-G
~d.":?
,te continen tur. Si.militer diximns,ab innatis interdnm
"' ~
b~t
( ~g
rebt1s,d
locis afIeétis conieétllrâiumi poffe.5untaute
~f.t'r;
& hxe ex accidentinm qlloque gen~r,
ql1X gnidem
..
non mediocrem hab ent inter [e difierenciam ,fed de
his pofieà e xplicabimus.
II 1.
Nunc vero rnrllls ad principium [ermone red~léto,
in fingulis partibus tentemns inuenire notas, af1eétJs
earum indican tes, tum eos, g ni in ip[arum effen tia con
fiHunt, mm illos,qui ipfi s vclllti infirumentis accidilt.
Rurfusque in v tri[glle [eparemn s,& difcernamus à faais i:lm affeétibns, eos,qui etiamdum n(lt,& quino~
dum pertinaciter illhxrenr. Item cau[as, qua: in afteéta parte continen ml' ,ab iis,gl1x ea tanqllam via dunta xat vtlnr,~od
vero ex iis alii côponantl1r modi,fatis confl:at. P rXtcrea d ifiinguere oponet eos,qui
pa confenfum accidllnt, à propriis :nam magis pro~
prium fll?l:it 1d1.1c.J7TaB{ap, ill e~,
pr~il1m
~feG.,quàm
(vt medici [oient) ?;7fi:..l o7TaBlap, Idefi,pnmarlllmaffet1,1m, nominare, vc1uri ex adLlcrfo dil1i(o affeétu pel'
con[en[umn. proprio. Ergo gui propriè vocabulis vti
volu erir primo f1 enio 'lllidem affcétlli fecudarium aut
;:"
.
\
.
fi r. •
,
pofieriorcm o pponct: el ve,ro '. 'lUI per con en1Ll~
lllfeftlt, prop rillm, Q.:!an gllam {xpenllmcro con
t lJ1g~
rc ro ~cfl:,
v t aliqllis ~1Il,t
& pe r C O[CI~(l1,
& propna
a ffeéhone laho rc! t, cumm afleéh partl cnla perman en s
fit a/l'cél:i o. N eque enim primario, [ed [ccl1ndarià, &
p ropri è , ip(a m mm affici dicel1111s. Id vcr6 haud obv id c~ i POtcfl:, qucmadlllolcur' ill pa rti h l~ ex tcrni~
dum in corpore pl cno, oborc<)lin ge nti ?,lanJl1larum
ll1more ab hulccrc ci'1I11 indllétllm fu erit hlllcus cicai~l1 J. ulT '!1 n.tu larum Wl110r, vcl in
tricc , p r manct{
fil )plu.uam Îl1l1amlll.ltion "';;l trJ.n(j cn s, vc.l d'lrLlm tllmorem, qn::'n x.'lp.r.fh ht cfi, fl: rUIl1,lll1 :lr )"lIant. Ac
n emo prlm
ar i o ~ d ixerit huill!modi morbo Cllli ob
ali~
J1 r x~cJ
(' n t e~l Cil I1 C rt1l1 t,'l .lippc p r c o~ [c n lilJ1\
raEt,1ad 1 1l. l drmo~
1 !, ~rnl.U1t
' iJio;n thian, pérind c
ae fI p ro wllls ah lI11tl0 protO 1athi:t) idcfi) primaria
Ja-
-
~
'!
't
:J.ffeEtio , ipfis accidiffet. Cxterùm in prxfen tia 10~
8A.O
1
i~
A v(ile flle rit, meminl!lè eorum,qux inlibrode medlCIS
nominibl1s di ximus, vbi de 1ignincacis efl: [ermo, ql~
pe[simè à recêtioribus mm m , ~ d i c i s , mm philo(~s
c.onfundunmr. Maximè enim propriùs Vl.lIS VOCISl~
J
J
feétu s,efl: aétionis voci O p pOlt1s.~Î
p e id-a-gerc dl
ci mr,qnod ~
ipfe'fflü _ ~
in e r.A -rl ic vero, 'lttod.
J
n:H ~ )-n t m ..h~lia
, Cùm itaque duofint motuS ge
J
nera,alterationis,& lationis, vbi ad pcrmanentel:1, af
[clhcet
feétionem alteratio perncnerit, fitquc~1'eao
prxtcr namram,morbus appellatur, qllanl1is per ab li:
iionem interdl1m eandem morbi aftèétionem non ullt
affeéttfm nominent. ~i
fi more Grzcorum p:ttrio
!lomine vœrentur, parces-ipfas--po-tith-afÜci dicer~t,
J
cùm
- mo · ~.melr
na-r:uram, cùm vero afle
étitmes·habelit prçcer rl<'tma-;fjBOH~is
loq~
tur , xgFatr-e~sp(')iù"S€fl.àmc
dicet: qllod fi a
B v[u recefferit, non folùm xg;rotare, [ed affici qllOqllC
dicere poterie. Equidem ql10d femper dicere con[ucJ
.
' ea d0 ét nna,
.
m,nunc
qllOg; d"lcam:ql1o d 111
qUl de arCC
..
ql1apiam agimr , Catis cfi, fi quis vocabulum atque ilgl1lncatum ems , pro doétoris voluntate proferens!
proceda t déincep sad re mm enarra tionem. A dmo~lI
autem nunc fi!!nific:!.tortlm, eo quod nonnllllinon (il
lLlm pacriorn;;; vocab1110rnm {jo-nincata pernl
~,
, eOam
. eos , qUlI"e
. é-te" lp fiIS ;:,v tl. tentant, ca Illm nla.
verum
p~'o[equ.ntlr
: de qnortl~
numero [lIn~h
q10~
dlClll1t,1l1terdttm-lxfa-aéeone ..nanem Ip-t al'1l nO .
. . . ét' ne llJ•
, rài.,co q llod nondllm permanen tem habet affe 10 s
velmi vbi pro~e
hllmores in ventricnlo COl1
c en , t~
JlW
'dfi1 commlltata ranone,
.
den om'd'C.lput cl 0 lct.
llO
' magls
, propne
" lfiterpret
.
ando 'C'1
b us certare defilens,
ces, aftlci gllidem capHt--(}uand0 vent-riclllo CGJ1.[~Itl
;
C
\"
fiê
l
S'Illl lte
xgr~l
-=r~u,?p
, odPn~
~1 ~OfiFat
, lelb cur
Vt'flt1'1CU UUt--aiIlCl glU em clIm a VHW 15 mO , mhlm~Me-VFÛ,
lut--per_p-ropl'h!11 lt"ttt il-'
pcriem,-au~
- ùm-.il1btone,
vel htlc~,
":C~Ll
f€-CflLua-Babct-.p-rxter na tur-am , ~lod
fi 0111 111110 ' 'JOratiori fClminio volueris huiu[modi qllxfl:iones e. Cl,
dare!in~um
fimul ~tgue
alim~n:
fu ~ rint cor~I!a1C
cOétlOl11S quoqne aébonem lx dl dlces :mterd un rr llJ
quidcm non lxdi,illa vero cffi viti:ua. ~Iipe:f
imt
peionis ciborum trcs primx, ae.: veÎuti gcn,crah Sllt ri funt diftèrcncix. Vna guidem ht pel' proprJOS."( s :tC'
culimorbos. Altera àvitiofis humoribus in Ip '-cu r.
ci
' ab al Imentoru
'
, ql ~ l'ltatef:!'ndn
l ~t1S, ' T, enfila
Cl1m\~
vel aci~
xClglturcum naptcnacnra vel!11doro a,
'onl
.
f œton,am
'
,aut
'omfilno
. con'upt l'uf.
plltredll1i
àa,aL\t
ll
. 0b
' aut ex p l' x partion~ ,
fiuera
noxl:\.,
mo cl 0 acl hl
Il • iJ1
· d'upO
r. fi'
elle
..
D mo dl,
ltoi1cm
a li<]Iamdcu,ert~n
fIl fof '
cornl p ve~trIcul0
i,a~'l
hoc modo C1'ldHat~
ufl'
'S'eJorimrpro tJllllS
' d1'{icO rdll "ppe
n
ta fI e ac. en. dlxcns,
cr'
...
. r •1
,;
gUI'd arllClatnl'
tllm h:'::CCocoqllcnJI
racll t1S, ~1 _q0:l
non nul li pel' huiuCmodicrndit:ltcs cam halldqu," lIe~
, contCll(lAI'"
' A rque
amcl
unt. Il vero e, contrano.
. d'Ijl ah',
"
'1
'
{n10 1
I1ltl1 r terCla g110 Ci U::: fcéta cOfllm glU 1111L1 , noJ1
,
'
,
'
[olllfll
r pC'
men t.lln coéh man cre ncftan t, gnalll1l5 ca
,?
~ fi 't
pC
con coéta cff.: f.'ltcanmr.TanqlL:lIn no It H cm" 1 "O'
rlan
,
d
'
gatlon;
m.a l"I<]\~l
. cn:lI1;llfC,
auÇ pCI., Pl'l'll:l W
ifÎc Era~l" r.
catam :J.(l!alcétlcls dlétlon cl11, Idcm IJ1tel1c,x., ]11111"
fhatnm pllto,Cllm vinacca,& (Cr;l.1111,& r c lIg~?
cjLlfl'
<lU:':: 0l11n1l10 incorrllptl , & non imn1ltac~
vII e{f~
tnr, nulbm di xit InJj
c ar~ in :1l1inl.llibl1 s tl é b~iTelt
crLIditatcm,(ed hoc iplill11 d{lI1tl ,-:ac, gnod non
. l1 eJ1'"
co ncocra,
~a.re
in his 1105 diligentÎorcs cfTe conuenH';éqlte
H
Il'
�Liber P,rimus.
t~qle
adhibita,diiuJicare qux qureiliones taquam 10g:c:!!, pr:t:termittendx fint:contrà, qux ad affeétx fedis notitiam conferant arque idcirco accuratiùs traéta~'idebn.
Hinc eni~
&id,quodfmurum eil, prx[agu'e, & affeéb.lm iam bétllm decenter curare poterin l,I~.taqe
fine côtenciofis nominiblls, ex rebus ipfis
Vtlh~em
confequi licct hoc modo:Ell:o vtquifpiam
mane,exllrgens dicat, nidorofum fe ruétum emittere,
:n,lt ahguid huiufmodi, vt ab ouis friétis, aut alia quaPlJ.n1 re fœtente,& putri.IUe itaqj,qui nidorofiml nlét1u m percepit, hteatur [e à cœna placemam nidore
p enamcomedi{fe quales funt quxex oleo &itriis
& a1"ll,S hllill(modi 'prxparanml'., Alter vero confirea"
t~r fl'ltta ona ingeCsilfe, atque nunc illomm nidorem
C~lare,
Déinde alius complures radicllias comede~lt,ens
putrifqueexeat abeo ruétllS, 19imrci?S mllS no bene fuilfe concoétos nemo negat, quanUisex hac re ventricnlus haudqllaql1am flleritaH-èétus,
~le
:tiam, qllod ad ipGllS rationem pertinet , circa
a, loneerrauerit: haud aliter,qllàm vbi quis integros
Vtnaceo
. S'1 el11m
'1lumanl. venen.
\'
s per a1unm d'
elecent.
c~ officillm effet vinaceos tranfmntarc,accu[aremus
o Oc ventriculi corpus, ipfllmqlle vinatum elfe pntareml1s .Cùm vero id fui muneris no {it/ed vinaceo~
~ume!fntixacd
vtcocoqllinequeant, haudab re
lcernns, hos quide:n non effe concoétos , ventriculi
vcro corpus naturaltter
' fefe babere. ~lpe .
hoc &
~O:c,&definra
meJicum band intttiliter pertinet.
. cG qll:-erere, an dicendum ht aétionem ipGus per 11ll~ cemodi e xcrementa fuilfe lxfam, an con trà,ad meI~rtis
opera fuperuacaneum eft. Agè rnruls , vt
~ pla~
~idorfum
ruétum emittat , qni tamennibil
dl 01'011 clbi comederit ~ nimirum huic ignellm quenfi amcalorein ventriculoelfedicemus .Acdanderurr~s difHngllendo inueiligabimus , vtrum ab in temper:
. l' 1
.
, fi
blle corp
' OTIS" lpnus
ventncu
1 10C enemac, aut a aua
• 1 C,eaque vel in iphUS [patio concenta,aucin tunicas,
Ita Vt vix abll:ero-i pofsit imbibita. Ac ne hic quidem
confifi
;:
, ' oponet, an .
.
fi
emUS , Nam
qllxrere
lecmore
ma l'e
u~ officia fungente buiufmodihumor accumuletur,
:tn ISe
.
, "r
!} '
J( vnluerfo detluat corpore, an etlam JI1lplOmet
~Ia:lr c
ventriculo. Hrec [unt cognitll perqllàm net: ~rla,
fed qltX viro indiO'ent exercitatx conGdera' r
. , CJ \
•
pl''Onts ,Ql11. res lplas
pOtllls,
quam nomJl1a,
qlU'b us exci ICantnr, fcire iluduerit. Vt enim eorrnptionis [pe. lp
'i-lUS caUlX
r
geeSC:tll ~amr effi'
lClentemaperte,.JI1 d'lcat,lta
citerÎ~onm
prxfinita indicatione innenire eft di ffini~ ' gltur fi in ventriculo cibi non [napte natura in
ft v or~m
tran[mutantur, efficientem cauf.'un calidm~
rr. necen;erofap ore'-'d
aCI um re f'enll1t, eam f rigidam eue
:tlj e efi,Sed non protinns conilat, vtrum Intemperies
qua ail " [
'fi ' h
infefie't P v~lodusI,1
plamduo~
ven~riclops
cib
'. rom e (lHmgnen lImeu, dareque oponet
qlUft taptenaturamod
' . qnamma
1;
lcimos 'd
0 corrupnoms
.1l1is e a ller[e
.
l'
r:
•
, )
'. I1tl1l, vt panem, aut a lCam(l1 conrwent
,
q
III
ln
n'd
fi
'b
l
i
"
.tnel
1 orcm tran mutare CI um con ncnerut:
r ' D"cm d e connderare
r:
CXeraUtemh"lS, m qm'b us acelelt.
1l~,n
. ta, tum ca,quxvoml~ntr
tum,q~lxp:r
albiliofi lICl ll l1tur,l1um humor ahqllls,cnm 11115 'lllJdcm
ii11111111S & calidlls,cum his vero pituitO[us ae frigidns
t l1al11excernatnr: al1l1nllo vacnato hnmore,ipfa exicalOt qlta1d~m
mlltatione habeât. ~ipe
vbi 10'neo
hl1:rvC;t.~IS
infeilamr , panem, aut :t1ican~
fine
ttanfOl e e~ICl
vldebis , perqu~m
eXlgna in ipGs faéta
î .. ' d fi 1
cl .. ,
qlll. cib lltatlollC: ('<E0
1 1l1mor quoque eHClatl,r,
lll11 corruperc pofsit, vidclltllr cibi huiufmoJi
Galcl1.
humore imbuti, & ab ipfius aétione manifefiiùs aIte.
A ratio Id quod vomitione c1ariùs diCcernimr, -fi labo-:
.
rans [napte namra facilè vomere.po[sit. Nam cogere
qui vomere n011 potell:,incômodul11 eil. Atque
ha::c ita dep rrehen dun mr,fi in [pa tio ventricnli no xius
hnmor côtineatur. Si vero in tunicas ipfius imb.ibltur"
Vt ad calidum nati.fea, & Gtis vehemens côfequitur ,ita
à frigido ciborûcnpiditas excitari [qiet. Venlm confiderare oponet, vtrumillrefumfit hepar , an atfeétu
quopiamlaboret,& quaiis iitipfius aflèétus, vtrum caIidns,an frigidus .Haud fecus de fplene quoqj:quippe
ex homm omnium confideratione ,hmulcl1m qnoti,.
diana ciborum,potion{lmqi experiétia, exquifitè potcrit q nis innenire non foIùm Iocnm aflêétu111,fed eeia
ipfins affeétionem, Ha::c autem no ti tÏa ell: v tilio l', q no
faciliùs cnr:J.~ios
fpecies per ipfam figuratul'. Etellim calidaafleEtio, vbicunql1e fnerit, [emper refriO'eranda eil, Sed quo vfque, aut quo modo, aut qua n~a
teria refrigerare conneniat, locus affeétlls .!=oindicat.
Igitur fi id ip[nm,qnod moleilat,nihil ali~d
fuerit,qua
intemperamra,calidam refrigeral1do, & frigidam caleraciendo,illico inncris hominem, Neqi nndam d(tntaxat opinionem, verùm edam fcientiam, & qllidem
hand ob[curam, Cufceptx habebis côieéhll'x,fdqi muIto magis, fi vtrinqne ipCam examinalleris, refrigerantibus mm medicamentis, mm viétus ratione, videndo
hominem fanari, à calorificis verà lxdi, ~àd
fi humor qni,fpiam in ipfis ventricllii tllnicis continea,m r,
nauCea qnidem vexabit, [edinanis, & i1ne vomitu, &
qux iritat dttntaxat, nullum humoré euacuans,quemadmodum ficrl foie t, vbi fecllndum internam fpati,i latitudil1em,in vel1triclllo humor continetur. Cxtetùm
métns ab aliis acidi, ab aliis nidoroh emittltncur. Allxiliatnr aucem iUis qnidem medicamen tum e x tribus
piperis generibus infiitutu, aut aliud,quod hllill{modi
habeat facnltatem ,ex aqua vel vino epotllm. His vero,tumabGnthillm, tum hiera ex aloefaéta, quam 110nnlli picram qnoquc appellant. Igitur fi perprimam
protimls experientiam, à f:1miliaribns medic:1memis,
in vtroque hllmore, manifeilum videatur allxilium, fimui habebis & nodtiam artificio[am, & modt~
curationis. Si eolm ipfis vci perfeneraueris, homo fanitati
refiimernr, Q}àd fi à [olitis auxiliari medicamentis,
vtranqlle affeétionem noxa cofequamr, deceptum te
cirea notionem IDllenies. Quppe certi[sima omnium
huiu{modi affeétionnm notitia,ab his deprxhendimr,
qui intelligllnt, qnibns qux1ibet prxGdiis, ad bonlf.1l.
valetudinem duci pofsit. Sic equidem qllofdam cohcos vocatos f.1.naui,dato in pom medicam.éto e.x a.l ?e,
quippe coniiciens , mordacem bllm.orem lfl afleéh~
tefiini tunicas imbibirum elfe. Dedi an rem hoc medlcamenmm,eo quod fcirem omnino ab.ïPfo ~tlufodi
affeétionem fore quietiorem:qnod Vbl c~:>ntJgl,e
ligells reéta me duétmn conieétlr~,
rurfllS plus Ipfius
exhibui. Sed gUld me ~d h:ll1c COnle~tI:am
pr,o~ue
rit,opex~
' e~ium
fue n t 7nar r are: V Idl homme;: ~ calidis mm elbls, tlan mcdlcamentlS, atque ab omnl C:l.lorifica vi6hlS r:Hione iritari,rnrfus iuuari ab alimentis boni fncci & temperamentum indllCel1tiblls 110mi~i .noxam râerre:?olori vero
natis. Infllper jl1edi~m
~ecim
pcrcont;ntl n;t1u , mordacem dIe, refpondit.
~a
de rC m~l
tO magls [pcr:1os ad veram me pemcni{fe notidam,:tufils film amarUl11 ci mcdicamen tu exhlbcre. Poftremà eonfpiciens hominem mirificè adilltum,ql1x effet affeétio, efficaciter me de prxhendiC[c putaui. Fuit alter,quem cibi concoétt faciles irit01Tom. 1 I.
D 3
el~m,
,
B
h
C
•
D
�l,
843 '
Galel1i de Lacis Affeétis
cOl'diomm pane tllmor,non lienis,fediecinoris atfeHic depr~cltibus
interrogatus re[pondit,
[e in hanc dectuétum arfeétionem,fumpro pnrgite me- A éti,nota efi:ql1emadmodumll fueric in finiftra,non h::dicamento .Rur[us interrogans, q uid ipfnm ad fumen
patis,fed fplenis afiètbm porcendit.Ac po~tuS
interdum, vbi ilmilicer fe habent excrementa,afteél:am pardum medicamemm promonHfet, intellexi mordaces,
cem coindicat.Sienim membrano[a: tunica: frufil1ltun
edacéfque dolores,mulco rempore ventriculum infefiantes,flliffe in caufa.Conieétans icaque vitiatll fuiffe
excernatur " id hl1lcus eff'e alicllbi ofi:!ndir, vertlJ11 in
qua tic panicula,ex poflmdiicere poteris. Nam fi vOà'purgante medicamento intdtinum,ac difpofimm ad
flllxiones , vt facilè recipéret ex hepate rcdundantes
mendo fueri~
e ét:lIn,a1
glllre,allt ventriculi: fi cu[humores, qui déinde corrumperenmr, cibum exhibui
fiendo {ilmmi gutturiS,alltalperx arterire:fi [crean~o,
faucillm:fï cum vrina,eills fi'fiula::; fi à fede,alicuius 111haud ira facilè corruptibilem, & adfiringcntem, vnde
&mordaces dolores mitigati funt, & nihii pofiel extefiinorum:ti per mulieris plldellda, vteri affetl:u porcreuit, cùm anteà protinus, vt mordacitate fentiebat,
cenai t. At vero confia t, q llod fingllli dolores, pro pocorrupta quredam, &liquida, & fœtentia excernere
fitus varietate,affeétllm locum ofiendere po!lllOt.HoC
cogeretur. Cumquc multo pofimordic:ttionem tem~e
etiam patto ea , qure ftlprà propoftlimlls , difngle
pore ea deiiceret , ad filperiora intefiina affeétioneOl
oporter. ~ipe
apparentiblls pel' vomimm hnlc cns
notis, animaduertêndl11n efi, VUl1m anteriores partes
ipfam pertinere conieci.lta in alio quoqlle, v bi celeriter à mordicatione fequebatur excretio,affettionem
circa pra:cordia, aut pofteriorcs circa dorfllm ,d~lr
ad inferiora retllli intefiina. HLIDC igimr ink8:o per B aliqllis infefiet. Etenim qui in anteriobuspTCl~
dyfterem medicameco , illum vero diétis iam c.ibis extur, Ventriclllllm,qui vero in pofierioribus, glllaI? oC~
hibitis,fanalli. Cbippe certo fciebam quod proxima::
cupare cefetur. Haud aliter os vecricLlli,à fpatio Ipfi us
difiinguedum efi,fi del1Ol'atis qllibllfdam acribus, he c
ventriculo partes, exhibitis filpernè , mm cibis, mm
potibllS: qure vero non ita multùm à [ede dilhnt) inquidem in ore VentriCllli , aut in parte inferiore mo~
dicationem excitet, illlld vero in tranfitll per thora ee •
fernè inieétis medicamentis,promptiùs adiuuarentur.
Creterùm non folùm an ventriculus,allt intefiinoruOl
Omllia enim hrec pofim definiullmr, quemad~lI
atiqllod affici:l.tur , vcnlm etÎam quis affeétlls v rgeat,
alia ex doloris fpecie. Verùm de doloribus la~1S
confiderandum , atque dil~gem
q~lX?am
nota:
[ccllndo libro dicemus. Sed nunc excmpln~
~l1q0
_
affeétibus prop-riç finr,qllXn:l partIbus aHeétIs:vt conafferre, opera:pretium videtltr quomodo [clhcc c 10 .
coétio lublata , ven~ricul
cfi accidens : at ciborum ad
c~ls,ex
propriis affeétlls accidentiblls inote(c:l.N
a~
nidorofum,vel acidllm ruétllm conuerfio,ad caufas,&
ulprà diximlls , lingula qux hulceribus adnfc~tl:
affeétus ipfos referel1da efi. Sic amem de intefiinis &
propriam ofien!ioné habere, id vero in prre{entll {\~
tempus exims,& excrementorumfpecies,atql1c acciiiciendllm efi. Ore qllidem ventriCllli affeéto, fal 1
d entillm difterentia, cnm iis,qllz prreceff'erur, &nllnc
dinm infefiar.Per hepatis vero imbecillitateJ11,e>=cw
adftmt,!imul &affeétum ipfilm, &partem, in qua conmenta per alullm deieéta ,aqllx, in qua carnes nUp"f
fif1:ic,ofiendere poifunc. E rgo agè vt per vetrem deii- C maétatx, ablma: fllerllnt, fimilantur item maXl'Il X n,t t
'" 'penpllellmOl11Cls.
.
. . · r)~, ~metla
·
.
ci(j.11 mr ,allquando qnidem crufiz,aut velutÏ membrab rre apparetlll
propn _
narum rafura, am cruentllm aliqllid, ac aliquando !iaffeétullmipforu nota:,in excrementis deprxhendllJ1
er
muI omnia, intefiimm1 hulcereaffeéhtmnemodubicatur: vt crufia, hlllceris : fi in vnna fablliofum rcfid ,
uerit. A t vero vtrum in exilibus in tefiinis, an cra[sis
lapidis: cucurbitre vero [eminibus !imilia excrmJlt~,
or
hulcus confifiat, nodllm manifefil1m efi.Sed, vt nuper
latoru vermium indicia funt. Atque à locis ipfis.,fl1 ;
dicebamus, & ex: rafl1ra,& exims tempore, & (vt terborum indicia fumuntur, co quod quibufda fohs m~,
,ium addatl1r) ex mifiione cum fiercore, vt modo mabus hic accidat, guibufdam vero [olis nuqlm~\
gis,modo mimIs, in terdl1m neqllaql1am mifceamr ,diniat . ~ipe
foli oCllli [ufillfione laborant. LaPJ5;1~
ftin$aere oportet.Q.yippe infimarum partium hl1lcereniblls,& vefica d{mtaut na[cimr,atql1e(vt n o?/1 'Il
ra,null:u omnino hulcemm habent notas,alui excrelis placet) etiam in colo.Lumbrici in intefiinis g;gJl\
mel1~i
~ admifias, E:ll"llm vero p:lrtiull1, qure paulo altur .Rurftls impofsibile eft vt abfceŒlm cor fl1b~e:
tiù s cO\\OC:lta: filllt,miIl:as quidem cnm fiercore habet
qucmadmodum neq; puImo, neqi ligamentaAO .da
notas,fed id leuiter dttntaxat. ~emadou
fi mlllto
A~ acciden tium qU?qi proprietate,. affeétuun: lnd~J1"
fint altiores, vehementior erit mifiura, prxcipuè vero
onunmr. Nam qlllbllfdam per tablficos m0 1bos
. d
..
fcb re ,
in fllpremis incefiinis, hu\ceris notx vehementer fiergues adunCl eua Unt. IntempcfillluS ngor cum. ' ;\1
C,
.
il
.
.
.
Î.
'ndl
cori videnwr admifiœ.
D 111 ammatlOl11S ad fuppnrationem trallleuntlS,I . S'c
dit
1
'
"
.
Porro acddit fxpenumero, vtex vnoindicio, !imnl
efi.:.Ltngl\~
n~gcs,
ardentcm febnm J?prten .. ni"
li. & lOCllS,& affeétio d e prxhendatu:~
locus, vnà. cu
etla colons 111 vnlllcrfo corpare propnetas , :1.11a q r
C.lU[:l . Vcluti locorum notx, & ab aéhollc l~{a,
& ex ...
dem per hepatis alia vero pêr fplenis affcétus a ppa
.
d fi'
' f : .t fal 1
cr ,
crementis , & pofim , & dolori.s proprietate, & proHa vt 01;[Ul1l medicl1ln halldquaqllam p? SI.
uJ(C~
priis accidentibus fl1m ûmr. Afteaul1m vero, & ab exficllt ne color quidem (luem hxmorrholdes md aê~
l11
. {0 ru111ndâ
' pancx
' 'Jadmo dL1m fiunt Ip
crcmentornm fpecie ,& loci natufJ., & doloris prorunt. C xterum
c•
prietatc,& propriis acidenthus,S~
:létio lrera, affe
étuum notx qUa! non 1imullocllm affeétul11 ofie . L'"
d(lntaXl t partlC .r.
· vt:létion1ll1l
'
E tel1Jm
éb.m p:lrtcm indicare potcfi, & quidcm hoc modo: Si
noxx,aflcétam
cr .Cl
dcc1ara n-cr
'
1
~ lcnsaiqod
cil'ca cernendi oftlcium eueneenim aci
:lm, na carl1n1 dttfcrentix, Ipl111S ane\.ülJ11
. fiIgna, quXI'
H a::c ergo fola funt affcétUl1m propna
t"îr,oeulttm:lfficiconfiH, vcnlm an proprio affeétu,an
. r(o
e ~[l1!,:ut
vtrogllC modo lahorct ,:lli:! cOI.lfiper c<;>n(
aceidens ipfos fegmm tur : id vero c1arius in vnl~co'
d eratlone lIlquirer'lùl1m cfi. E xcrcmentorllm [peclcs,
hllius ope ris difcuriit patebit.N cenon videbunt~lc
a ffcétam partcm ind icat, vellltÎ iam :luteà. diétum cfi,
mImes quoql1C notx, gllx fimul & : dfeétul1~,
& s~ndi'
& pe l' ~ artil\m
i pfius effc- ntiam,& per COlltcn ta in ir là .
aff'caam ,aut duos affeé1:us, aut dlllS partlCllla
A c polttl!SCJlIo 'JlIc,affcétam pancm nIlllinul1 comoncafe pofsint.
I l cui vI,
. 'Haqi l'b
fnenumpo
i'
nere Hlfi de'
fl r.He u!fllcicnrcr po ecfi, qllippe dUl"lIS in dcxtra prxH lUe
1 ro in pr~[enia
bl.l1t.
la
re/
�Liber Primus.
ft,de pro,priis affeétibus, & iis, qui pe'r eon[en[um eue~ltn,aIquid
addidero,:tdmonens in primis quàd afdeéhls~
qui à ~ ~ liq uis medieis p rimarii voean tur, eq llie~Col?dL
S proprios atfeétus appellallerim, qll:lnqla~n1
refen,fi eos primarios nominare volueris ,
~Ip
e [atius eft rerum differen rias intelliO'ere
quàm
<:>
,
C
?l1tendere de nominibus, Sanè cùm vel vapores vitloft
vi' fi
h
\
'1
Cc ' e Ip 1 qlloql1e llmoresa ventncu 0 ad capm
~ cendunt, &mens lxdimr,primogenio quidem afieU;llm cerebrum labo rare, dicet ncmo:qu:mquàm 0U1~ affeétu carere ip[um , halldqlllqllam defendi pot~:
Ven\mquàd pel' verbllmcon[cntiredeillisipiis
e 10 cOllfelfo,id omnino veri[sim[i eft,q uippe ex hoc
vbcabllio (pel' con[en[um affici) partem non pcni tll s
~ o.ffeétn elfe libe ram,fed ip[am eum alh afrlci, declatatllr , At qlU' me l'lUS, cl"
r
' !arllllqi
enarrallens,
1 eam part ~1U ,ql X pel' Con [cnfllm afhcimr ,ab al tera afilci dixel~ Ig ~t :U' quod mlllti medicorum veluti fomniantcs'
~ cllrelOtellcxerunt,atqi ipfum, vtpote non inteHioeil
'
,- 1'd egll1'dem
vel tes
,? ha' li d quaql1am c1are\ enl1nnauerut,
lltl
Infl:'
'
,
fT"
ao-o-. , l ~lto
open pergnam necellanum , d oce1'e
I
(1;:'Cl :dl or , lI1de [ump to initio:Sllnt nonllllx aétion::s,
Idonea indio-en tes mate ria ip[am ab aliis partib}la;
llSpl'ze
0
,
,
lb
' paratam accip.i.unt, ct1a de re inte rdllm opu: l'o.t,I?I;efit , vt nlltla exifien te in aétionis CUill[piam
P
1 Il.
'
.G. ' ' - ' f:
' contil °PrllS
ollurumentts
noxa,a\..llone
Ip am penre
ve~:;,atdféu
(cil~t
materix,ex qua fieri confueuit,
Co l~t,1
Voee l'es fe[e habet,Nam in libro,que de ipfà.
, dt, qnod
\ ef Rams, matcrialllCrtpr.
' 'lJuns,ofien[nm lam
inteqllIdem vocis eil:,& efficillnt efi contratto thorace,
o l11tllCU
'
h'IS m'111'1 aO'ettolls,amma
,- '1.
't
r l'1. l<ntnr
'la rcolhl \..s
celllalll'~tl, , & qmdemnu
,<:>
11'
dO,
..
'lac'
0 lllter um 1ll propl'1ls
Itlo~
pa~tlcuis,
apparente affeétu, Sllnt vero hllillfItllt",l paltes,llunmatim gnidem lognendo,totû (umS'
\
'l'
\'
l'
funt",(tllttur
C
, 1 vero partlcu aum exp Icare vo ue ns,
tresca'l t 'i l
'
,
r l'
aCe d
agmes,
a\tnbus
motX mlllcll
IS, qlU'b liS
'\
r ' En.
' ,
tllreCfillntn enllacerebrodemilSl.
ll prxtereall1gntItlè llmmo ligula Grxci,.~"/[d1«voant:he
maxi; ll1firumen
,
" Il. E '
,
derprOpr'
\ lum VOClS
tu en, • tenlln Cllm mo,
'"
, tnr , vocem e ffiIClt,
' quanqliàate & apcl'ltur
& comlttl
[Pir~
vocem reddi impofsibile eft, nifi vehementer
ltliS
6cil egrediatnr ,id verà intercoil:ales mll[culi per, lllt ' CeCI'd'It qlllda
,,- ab al
' vt d or fi'"
Illid
to,lta
1 lllltlUm terrer
fit :ret, is tertio die exiallam admodum vocem emil
l''-J tart d "
b
' frei 0l maqne
'
!lllllli
fi ° elllde die omnino
obmntlllt,
fp irat'llel'lll1t enlra, manibus omnino itlxGs, [ed neqi
m amittebat,neq j diltlclllter fpirabat, Cùm
eninl
a
taci "Qt {lIb ceruice fpina eflèt refolma accidit tho)Yt&p ~r leptu
r
,- "fi fi
' fupernos,
I1ll111er
tra uer llm,& mll[culos
l1ali lb °dgll1dem [cx )mOlleremr : qllippe nerui ex lipi' ccnucc
'
f'J.. '
r.
tereoltC l'ulla ,quXll1
en,lpllsadllenillnt,At
indÎJci ll1 a lUm l11ufclllorum nerui, pel' quos cffhtÏJ ficri
1leg "Ils Omn cs a fi"c\..l1crant
.G. '
"
"\
'
, C umltaq;
frnftramcdiCl
o
lUta' '1 ~lrn filbircn t, circa cnml. quidem vtpote re[o, C1rca f i ' ,
'
eqltidc : :lmmu gllttnr vero,propter vocis affeétû
1
d"1xl,atg i arrccW
fi' ll. d'
t'IOncmIII Id ,llter
un t:lxat loco cnra-,
;Olle
ti olte , Q.aiel1~n,
p : 6inde fini t,a tandcn: fpin;: in Rama
ll1o ti on' ttl mo dlc vox rcftltnta eil: 1l1Uenl, & crura
110>;:tf, IS ,acnltatcm recupcr:H1crût, Huiu[modi C)'CTO
d',LlCcrispecle\ ln, m,agLS
' propriè pel' conlcn[un1 cllcnirc
"
tl ~,Co.Plam
vbl ab hllmorihus in vent ricllio con tcn
ctlolles 1olorc tentamr:ql1ippc per huill{modi affeaffection'7CUatl1r :tlt ipJl1l11 aliquid [ed in diétis l1uper
1
l)l1S
'1 '1 noxiun1 ad entra
' dcfcrtul', Nam
eOl't~
,,_) 11111
dtllJ a IP1ls
"P1 11latur ca f:
1
'
,
fi
: aCll tatc, C)lIam antra\ 1r.ptnalts
mcfi
,
UI)I)cdnahat
G
'
"
llttnr vero lImmllm 'cum
Galen,
'
vox ablata eil: , 110n omnino pl'illatur (pi ri tu : guippe
A (pirare animal pel' ip[llm,eriamd1l11l videmlls ,At verà
efRatllm amittit, qui qllidem fieri [olet, cLlm affatim
pllll'imllS [pirims pel' [ummum gmtur animalis foras
effertlll', Sed de nominibus contendere cxteris permittamlls: nobis enim l'es, qllas illi penitus ignoranr,
aliter dolet capu t, vbi
pertraétare rads fllerit, ~ipe
contenti in venrriculo hllmores eleuanmr, qui Gmlll
& calfacere,&difiédere caput poffimt, atq; aliter ftlffu[ornm apparent vifa qllxdam, neg; calfaétis, neque
intentis owlis, [ed [010 vaporc pel' ip[os tran[eunte,
Prxtereà aliter atllci videmr is, cui meatus à cerebro
defccndens obftruélns eft, Aliter il ~( quallis hllic quo·
dam modofitfimilis) cui propter [pinalis medu\lxinRammatione refolma ftmt crnra,atq; aliter is,cui vox:
aut periit,aut vitiata eil:, Etenim ad crura f:tcultas qu~
dam, {ed cit1'a e[fcntiam, defcendere prohibita eft: ad
B oClllos vero Cllm eifentia: verùm ad hlmmum guttur ~
quanuis mate ria perneniat,fllfficicns tame ipfills gllaverà ob intercoftatitas halldgllagllam accedit, ~i
liul11 mu[culorum perforationem obmutLlit, is totam
vocis materiam amiGt.P 01'1'0 qllemadmodu crura per
diétas [pinalis mdlll\x affeaiones re[olLLU11tLLr , ita
etiam gmmr fummllm, vocalibus nernis vel incifis, vcl,
laglleo interceptis(Vocare amem vocales neruos con
ftlellieos,quo s ipfe inueni, Nam prxceptOres mei eos
düntaxat ,gui ad arterias pertinent,cogno[cebit)Cxten\m ob horumquoq; vitia, vox perire [clet: quoniam proprii gllttltris ft:mmi nerni, guos eqllidem recurretes 110minare ftlm [olitlls, ip[ornm effentixpars
erre cen[entur. Sed cùm in multas alias partes difirivocalium
buunml", magis propriam, gl1àmneruo~
appcllationem non rerinent, qure propria eft infimC mentorllm vocemconcinnantillm , Atqi idem eftmoclllS,'quO ftlmmi glltwris mu[cilli la:dlll1 mr,Gue recurrentes nerni, fiue hi,qui iuxtaarterias [unt, "itiel1tur.
V tringi enim animalÎs t:1cllltas dcfideramr, fine qua à
eonGlio , & voll1nratis impcrio mOlle ri non poffimt.
Et quidem incifis mn!clllis,qui liglliam (id eft, glottida)mouent,animal penitus mutum euadit, fed neqi fim.ili omnino modo, negi etiamin tOtll dillerfo,fi nerni lxfi fuerint . N am verillfqi noxa hoc cllmaltera haber comunc,qnùdligula continuitatc,guam admol1es
principitun haber,prillamr. Id verà fieri folet fiue ner
uus, fiue mllfculus incid:uur, aut laqueo intercipiatnr,
.am contnndatur , aut guomodolibet aLiter vitiemr.
Eqllidcm vocem vitiatam fuilfe memini, adeo vt penè
pcrderetul' , infrigid:uis vehementer ncruis recurrel1tiblls in chiruraia, guad:tm ci1'ca collum pel' hycmem:
d"
,
b
D q uod cùm intelliaerem
<:>
, calorificis reme ilS naw1'a,
lem remperamram neruis refiituens, vocem reuocalll.
Cxterùm vt ob materix priuationc,m, ,rcrforato th?race, ita etiam a[per:t aneria tOt 7 U1CJl:t, V?X pen~,
quàd nllllus filpcrGr ~pirtl1s,
qlU ad_ , p ~ ' oprtun~
VOCIS
jnfirumcntllm tran [mltt:t tur ,Idcm efhclt,fed alto mo·
do laguells collo circllndatlls , V el~ ùm hic non folum
11l1:tnm rcddit animal/cd ~tian
'4[lfoca
t,ol
cndo
[cilicct fpirarioncm ,Art~ialCm
di[fe~a,
voci ~lidem
nocer fed animal refpll":ttlOne non pt'lllat, Ang,llla vero vo~at
cùm fit internarll ftll1lmi gLltturis parçiul1\
infbmmaZio, frran;jllbtioni proponio ne refpodens,
rc[pira tioncm to 1,1 c.rc potc[l, i~flS
n~ealIm
ol?flmendo, Idcirco vocalts 111 ft Iï1men tl, maxime p roplll ~ a ffeétus cfi, déinceps cxtcrnornm ipfius O1l1fcnl0 rntn noxa dl:. Cxteras partcs omnes,guamm meinl~)o
propriè, [cd pcr cOll.fen[um potiùs afficit, Cùm itaq;
Tom, I l ,
D 4
•
�Galeni de'Locis Afteélis
eft res , vt afpicientibus videbl tllr, & :ldmin bilis, ~
profun
ex ceruice qnidam ch~rldas(ie!H:nm)
ql1àd digiti manllS adhibitis {pina: medls :!xcideret. & prx formid ine ne vas ali- A inopin ata,
do incl1mb~te
camentis eifenr cl1rati. V enlmat teétu planè [lmor~
pellicu bs {ca] pello !lon incidel'et,fed
: l."er,
quod dif~c
Jl
Ort:l efi inter medicos qwdHo , quxn:url tit eiufmo
fimnt
vnguiblls euelkre r , impl'mlcns ob ignoranri:tm
W,
10
e01'l1m!1
[emato
neruor um aftèétio ' VI: per io[am
.
1.
recurrc ntes neruos diltrax it,atqn e hoc paél:o puerum
p~lOgllod
,
diccbam
ipfilm
id
m
Equide
pcreat.
[us
[en
alills,
libcrau id. ftrumi s,fed tnuwm rcliquit. ~idam
res medici dic::rc [oleban t ,ql1èd {cilicet [cnfils patlenin alio puero feétioncm f:lciens , ipfilm fimiliœr femido,moClls verà t1cü:ndo alIqllid, fi t. 02.apr optcr ~t
o.
mutllm rcddid it Ida
- videlicet altera dlmtax atneru
quis mouearur, opus eft robore :led vr[cmiat, vel J1'UMirabJ.!1tllr vcl'à omnes , quo paéto neqi afp:!ra artenima facultas fllfllcit_Cul1lg; reétè me hunc dixi[[c {c~
ria,negi filmmo Ç.'lltture :l.fleEb, vocem lxdi contÎngemonem pnrarcn r, quid igiml' , ingllam, num yidilbs
neruo s(me oftendente)confpiceret,qtu cùm voc~les
aligu:lndo contd cucnire , vt femato fen Cu motllS pe5 igitur partibu s, vel
renr, admirarL defiemnt. ~ibu
riret? Tllm cxtci'is omnibus fc nungllàm con[pe:dfe ,
mllterix, vel raculratLs copia non nanfmLttitur, aél:iodicenriblls, vnus id confiteri:l.l1dcbat,ac Il omille labo
nem Ixdi probab iliter dixeris , plfre ipfam faciente
ranris citato, tefies quoq; adhibirnrum elfc polic~ba
neguaguam !xfa. At verà fi vel:l. vapori bus, vel hutur. Ac cùm hoc Cllm propofit:t oration e de Frt:bl~
moribu s aliunde ad ipfam venientibus , 1xdaru r, eam
1110tis illis 'luidcm ,feJ non fentientiblls pllgnare vJde.
non reétè dixeris illxfam .Neqi minùs etiam probab i. t , fief!
'
. guo d ad 1' 1
0m perone
ratlone
:un1
le eft,p:utem vcl materia, vcl facultate priuata m,lxdi , B renu: (etelllm
y
ab
otllS
fenfu,m
ito
vr;pcrd
haudql1aquam POteft,
vdg; 1i officiul11 ruum, ct'tm hxc reciper et, fecundüm
lunt:lti s il11perio prodien s [erlletur) rnl'[us orah;n~l
in
odi
huinfm
ex
e
Pr6ind
poffer.
naturam exercere
r
call[am explicarem,quam ob rem vtr<!.q; apparea . é
vtrang ; partem azgrefsLone, dialeéticornm problel11a
verà (vt planè inrelligllnt ii,gni neru0ll1111 diiTeébon_
mm contïder:ltio, neq; ad afteétullmnotÎt!2m,neq; ad
didicer unt) talis eft: 0r:1nLs ab impetll prodicoSotlU~s
curatio nem,ne q; edam ad futllror um eUentllllm prxtus, ad l11ufculoram ofricinm pertine t, guippe i ~n
. AnifaO'ia , qnlcqllam vtilitatis afferre polfe vid.etnr
D1
.'
d
'
d
v
nerl10rum per fe, fine mufcu lo, vllam huiul 0t er
rt:ls cr(!o velim, quomo 0 eqm cm cumtlo ne
llladue
animantis panic:t1is aétionem efficere potefi, [e PeS
ex :ltfeétl10ci ;;'otith innent:ltll, qnam ne attigi guidé,
li
mcn
meàica
,
'
mu[culos , omnes à confilio & volunrate prodel~
n:lrrare aggred ior .Occnrl'it mihi guid:lm
o
~
l
)
n
das,
mouen
vel'à
partes
Ad
um.
triv.inperfici
;
mOtll5
1
tUtll tribus digit!s adhibitnm ofl:éden s,dixÎtq
perneniunr, al1q1l31 3Ji
ipfi :t1iqllando guidé m~nifel:è
ta hm dieblls,[enllficam ip [ortlm f:1cultatem {e an;-IGfvero per medios œndon es, quos ::tponeurafes
fe,iUa:fa feruatl motionc,fe l nihil prxGdii:lb impofi t
huin
d
tiones Latinè dicas) aligui cognominan • clf
id,gl1o
verà
enerua
tis medicamentis percipe re.Ego
ex hoc genere flmt tendones,ql1ibus digiti motle~Cn:
iu[modi caiibus L'lCCre cOi1fi..::ui, ne tune gllidcm ob litorllm
i
toni ab Hippoc :ate n0!l11:kci
dig,
, ql~i.
qui
,
haud abim~lcs.
nioni tradidi , guippe vocato medico
mu[culornm ner110 S • ad
Slltagi
.
[Clhcet
unJl
remeodi
tllr,rOt
C
curario nem fitfceperar, intcrro gaui cuiu[m
. : fil vero' c~, S qlU5 J
.
d. g;at, motus 19ltorum pent
e
cOl1tl!1
dia adhibuiiTet:qux cùm intelligerem ad hanc rem ciTe
une
pItl;r.
corrum
fenfus
di
tangen
t,
iun
peruen
cutem
11
idonea , cau[am inuefl:igare ccepi,cur nul! li ab ipfis homCl11bra , ctlm "idclic(!e COI ernmr
re[oluu
tora
vbi
'll1X
itaq;
ens
.lnqnir
fuiiTet
ltlls
con[ecl
l11
prxfidiu
mo
. & fc?us,&mor~1;'lj
principi1ll11 affeébJm eft, [~1
accidentia, inlleni,ipfo dicenre, neq; inprxcfa~t
affeétllm,ex la: eri s,
no
pnma
ocum
1
mm
eunt, arque
Jhmmationem,neq i refriger:ltionel11,neq; lCtum pr~
inl1(!nirc poc J'in"
lt,
dùntax
din::
multirn
um
tlls
ncrnor
ce[si[{è,fed ipflltll paulatim fenfllm perdidiffe.Cap
ia ip[orll nl PC I1 !1l
C0l1111n
eris
cognou
tè
exqlliii
ii
ru
Idgl1e
it:lgi admiration::, rurfus intcrro gani, num fllperio
cipb, qllX in ncruor um diffeEti one pCfcurriJl1I1Sè rra'
partillm aliqn:1 iéb flliffet:ille r Ii)ondi t, digitos quiffi.
aŒiétll
nulllls ante me hllÎ::fmodi diifeéti.onem acclll"a\p'jCllr
dem non fni1fc .laos, {ed doru initillm tllille
tc
illterfet,cùm
étaffer, ytpote nemme non plus I11111US erran . . '~olî '
Déinde gllomo do,& quando id accidif
ille,gu iin ipGs flle rit exel'citatns, e XqUJ~eftc'
~olts
Togarem, refpon dit, Cc, cùm Romam proficifcerctllr,
inllm
digiror
'0fl:
i1lnlt61
poterie, in qua vertebr a, {pin x medul: rJ1ac'
non
fe,:lc
ftderarc
à vehicnlo dccidif
ncruofeci,
tOt:l,iiue altera cLus pars aft"iciatllr,l''jaOIl1ni'
l1'am
ue
conieétl
feéta,fi
a
'
l
i
c
o
~
.
ccepit1è atfe 'tum
1 ·a
d
·d·
Cl lt,vt extera p:lrs dt'mtaxatafiicÏ:tmr, a tCl. rol~
mm gui primi à. feptima ycrtet->ra proced unt, parrem
~
l
rd(t
intcg;a,
te
fl
.
'fil1l:lncn
illa
, i:w_1 oat'B:
no ilb::!:t,:w t è contra rio 'n .
atl1lll1Cl ura
l llm fiUI e l~ ; .al1rn:t~m,
<]1l:tmp
loce
•
rc
'(1
l1J.bcrc aftcél:ioncm. Id vero ll1tcll Xl , doél:us ex artc D fill1ana alfc:é't.umü1flineat. Atgue hac r:ttlone'ereillt'
LJ,' ictlC,
tota pars 1111 Jfl:ra re[oluituT, dextr:1. parte manal>lC
{eddi corporl , guod llcmi pel' propri lm circun{eri&.
'
l
, 1
J
.
t
t
.
f:a, 111 Ctuum colltr:t u!xtran :trs( Ilnt:n::t . 11 (~Iî ,
ptÏollcm, ve1nti venX exoriri vidcnm r,adeo vt vnnITlu
& re{olllitur. V hi ven\ non ;tfcLb fpinxd'med .,, [:lp,r'
VOllm elfc put.lres , <]l1en:a~mod
exgliGt~
qu~ngi
,
Ixfi lSefi , ca '; l~n t:t"i!ribll'
tllm vnus 11 cmi pro~cjls
ab origine mulrt {lin t fimul
& vcn:lm. Verùm protinu~
tes rc[ollltio eonfecluitu r ,in 'lua ' nerll1l5 1~ dl{IJr~'
à ccrc\:>ri mcmconcre ti,& commllniblls vinclJs,'1~
11 {pl'
certu s cfL Accidit enim in tcnl1l111, v t dllO,::tU t. tI cs.
~
,<]UL
brlnis exorilllltu r ,con ten ti. E 1'.;,0 nerllOru
·s
Jl
'l1eCI
l'"
rr- alllclan
tur ,cum l lÇ r~tl.'
x:n I1 cmoru m prOCe1l~
llice prodclln t, vltimi exigll:l '1:11'5 ld 11'1inores perne~a{tIJ'
nIl11 cdlllbl1lll11lb noxa infefict. Sicalfcéh
J
nit digitos ,per cntem ipfos con tinentcm,:\c prxtereà.
l1es
(cJiJl
.
ve(J'li per rcli(jllJ.S <jlliJ ;?lll m'nus partes Ol11
fa. ~àcl
per medii digitidimidialll partem di(,cr
Ij d~lî
ttt,I,
11l0llcre
ue
Il eCJ
rc[olll tl: ~ vt ncC] llC {Cil ti rc~,
ro CXtcr05 medic05 in maxim:l.m du xit admnJ.tionc,
p on·fc~l!'
ti ~ {cnfill1; h:lb.d1.: t III tCg:l~·
fi)l is ~ti2
<.]lIo,ddimidia dlllltaxat par\ afficerctllr, id I11jhi per111 ll)!c !enllls m.w lJt 1l.xrl1S, fro/llb
{0111
CII11
in
n
:1.lten,
X
I
l
'
,
~
t
a
r
mi
ne
tùm
t.111
p~ti(snl\m,I':
fl~:t(
finitur
<,orum ml1(Cl1l0rlll1l, in CJlI('S nCrllOl'lUI1 p:opa:7(el',I"
s in i.1l1llHOI10fi ti'i dirritis
'pfo el'trclliê
ah
bno
:;,'
..,
rr'
f ptil la vc rrebr:l exort.t Jifiribuitll r, motlOnCS llirer
hitur aclhibitllrn ei l1leJi .1l11ell tllm abCil\! .1n~éLli
t.1: liult. Atq;:l1illS,ob c.lfilnl ab :t1co, {oloç c~s ~iplr.
pr.cci[ lJ~ fpinç parri,qll;t;:tflèélxp:tril;CI.Ç,~
j~cre
10 n:[01I1t05 h,lbllir, (llli huil15 nerui parres Il. J ,le~J
tlcnlCê pnncl plUtn ob rincln t,ipfum ad.1p t:llli.Secllt5.qi
)
(tqi
�)
8
\43
Liber Primus.
~deIn
etiaIn in iis duntaxat cutis pa rtibl1s [en{i1ll1 a1111orti in plures mll[culos dilliduntllr. Sed & vbi ob iéhî
ht,ad qll:lS pra::diéti nerui raml1fCilli demittl1ntl1r. Ig-i- A aftèétus eÛ ml1[culus , Ji [uperueniens inRammacio ob
~l" ft fcire ddidel'as in qua vcnebra fit atfeétus, vtr~m
·negligentiam ind.urctur, rcfoll1i ipfum co tin git,quanln fola nerui cniafpiam propaginc,an in fpinali qllOq;
ql1àm id raro acid~re
videacur. At verù friglls Jà:pemcdulla, in nel'UOrLlm di{feétione te exercitatum elfe
numero. vn~
lxdI5l1111[cllh.lm , ~1xilè
e1ll11, qui in
oponet,communémqne habere methodum,qua refo[~perficl
[~dlS
efl:,illl.e ~ed·lt
qll1S ftlP()t lapidem friILttos mufculos vnà..cllm CLlte,qua! {enfl1m ami[erit,ohgldum,fiue 111 aqua fnglda {upra modum fueric verf.:1~
[erlles.Namfpinalimedulla in aliqna venebrarnm aftus. Igitur piler, cuius &: veGca,& [edcs lxdebatllr, cu
feél:a,otnI?-es partes inferiores rcfolulln ml". ~od
fi in
in fllllllO piiees venarctl1r, iÏe fuit aftèétils. Nonnullis
J.lt ~ra part!! l~datur
,alter:!. mancnte illx(a, partes d{metiam in agua frigid.a natantibus, iridem accidit. Hos
~ X:lt , qua: i1iidireéto ~:<ftond,rel1i
infeûabit.
itaque Iic:1. (~étos
, cm'are o portet, calorifica lU xilia
vero aeraorlià [pilocis atFcél:i:s adhibendo. ~ibtls
~ 1 vero ne~l1
r~clix
afti . ci~lr,equ
. tanes
01:111 cs ::fcéto loco llltcnores,nlhtl ~Ülc\;!tF
,ied rO(lx 111x parn a: mednlhorto nriloQ~[Dam
. fl1 . C-'ti
afFeéttls ipfi {j)i.
' li ' l' '" ~,.
~
'r
tes rcfolullntur l in qll3.S fing
~lr llcrDl.,W(hiblluntur.
nx adlben
. 1~ . :!r~.cd;a\Spe1lO
etiam vbi ab
~ didicèris;ëîrca rciolnta m'ebr~,
reliHxc fi. acl1rte
alco 1oco qlllS cecHllt,lu t vehe'nic!ntem fonémq'J iau
fpin:! ftlbii t,in fb.mm:nio ~d plures parees e-xtenfa no
~t ~p . in;e me~.nlb
minime: oClpaberis
: .hli~
cnil.nadIbltl5 rCll1edllS, partem affêéb.m ClIl':l.blS . SIC etlam fi
folùm mufculis)1èd. vcficz gaoq; 110xam itltulit, ~ni
110n circa fpinam , [ed in reo-ione illam feql1ente, ner- B btiS ob ve fi cx ipiins affeébm, vrin.t ftlpprimicur. Sunt
Uns tr .
.
~.
. .
quibns non [olùm v rin3., {ed alui quoque excrementa
. a ICltl1r, panlm ex mu[cnlls, partun ex cntc,quxpenÎms rctinentur, afFeais fcilicecinceftinis. Nam Vt
tenda: flint notx. Clltem qnidem f.1cile dl: C03no[ce- .
lnUklli aŒeéti,aéti ones à conGlio & voluntate penden
rC:~l
ocul is [uhEéitur .Mufcnli vero ex a:jone,qu~
tes, ita & veficl, & inceHina, mmra\es aétiones la:dcre
EerlIt,d-::prxhend un tUL Pr6incle neceue cÛ,circa mupoffill1t,eo quod. ipiis obllolutis eXCernUllttlr ea, qux
cllio rum (céEoncm te cxcl'cite$ vt coO"no[cas ,cuius
aéti'
..
-.
'.
d'
continent .
diC0 1: IS qtllhbec !It ll1f1:rumenttlln. Sl.C emm .unt3~a
A tguc in hac re pll1rim ttm differnnt nlturalia ab :ll1i- V 1 r."
ceillere potens partes quarum qludem aétlO pene,
Iltlllo
1.
' . r.
rr"
f: 11.
maEbns infl:r
n mel
~ lis .fiQuidem namralibns co(!natam
t . tnoroo corporalcm Iplarum ellentiam 111. eHan•
u
3
aétionis vi m dlè:~n
i!1 1 a libs
vero infuumentis,à. prin
l~ qltibus vero prxcedit morbus, "el fiens, vel falis. Verùm morbornm O"enera, & differentias Offines
cipio (velmi l~ne
à Sole) iphm defhere, iam oflen- , Il
~
~x ~o diJici0.i: ibro, qni de morborum difièrenciis il1[llm efi. Ergo vt 1~:lgeci
lal?idi vis ine~,
qua ferrmn \ } .et;~
~ :=;Jj~"'L
crlpttiS cO:, atque fimiliter ex alio accidentil1m diffeatcrahere poteû, Ita litturaha guoque mfimmenta 0- ~
'". ~
~t"'.:1
rcntias :at d e cau filS VUOrn1UC1tle eOlm
. lieparatlm
. r..Crl.
mnia, fa€ul~&e,
<Jua aéhonc [u a ~1 perficiunt. ~
ti~cI;'
~ 'Z-jc,
Prôinde fi permanens flli{fet ip[orum e{Jenti"., neque
- c"J
~
~I1!n
<;fi. In:mo quide~
de .~Ol'bon,i
tribus vCI~à
~Clten1m
canGs ln qUlbllS exercltan or orret ei.l.
aneriis, neq; v nis, indigui{fent. Verùm quia nutri- ~;:r.
.:~
qlll
' & can f:am,~
.. C memo egent,feruarég j oportct innati caloris tempc- ~
. l11uemre,
. ' . d·r.
.:f 1- ~.
-0;i!
~ ;:"_t
If facl'I ~ \ vo 1.uent
l1cernereqi
riem,h..tllc ob can[am, & venis indigebant, & arterijs_ ~JI'
~':;"
rb' ;.:J~
a cétl1m,& [edem affefum. E cenim fie·ri non poteR, vc
Otnnia
r.
. '
Sic cti:tm mu(culi, vt cn:el1.tianl iilam [emue po[sint, ,~
,p.:!r+-n
\~
.
ab
pe!' co.nlu~
d?ceantl1r, ql1ar:ms eon.lm, ql:l
non [ecus ql1:lm naturaha l11fl:rumenta,& venls,& ar- ç; ~r:
c.
~
. .H:-~S
. e~pntJa
empIncI vocancnr, hum[modl fuent
teriis indigent.At qu~gl1at
fen~-&mtHS
- pfln~Jt.,:
~ ~ ~.,'t!<"
OP 11110. ~i
vero aCCl1ratè & prœgreffa, & prœfenùa.
~1-';ofl
. .liahea.t,idc;rco nernis, per qnos hoc ipfis
." ., ~
~
;ognollerit accidentia, :ltque ficad cUf:ll1dornm moroOrlln
. .
..
. .
in f1 uat, femper indigent, qni Hlis ea [llppeditare po[- l~pt
.
1 expcncntlam Via, & ratlone peruenent,ll1ue1l1et & 10clim affeétnm,&Gmul ipùm aftèEtione. Atq~
fin t, qucmadmodum Sol omnibus rebns, ql1asillllmi- ;'~
~ ~.40Glr~
110C m
· ·parei
· )l1s,qnx1l11l1t1t· . .
nlC, fp l ~nJol'em
alfcrt. Q.oom eb ~fotls-p:rib1,
.;u~'
. ~
ln
agna ex panecontl11[;etll1
.I! •. '
l1;1()ent)a=,
,.
... ... !.J~
. ~
.
qu;!' & 1c • ' )qnil~; • .1' &. mO'le-R-tt-l-'I'-lm
vt f"""'*-:7
c.>
fi °flcorpore confl:imutnl", vcluti paulo :lncè de his,qlli
l1
UIn,& tnotllm perdidenmt,ofiendimns. Atq; nOI1
~ ~
-affwis, nilO-T.fÙS
~
...... .JI' ~ - '" J
ipfis interdlllil h:w.d'tl_. ... -" ~
~T
J
1 '"
ft
'
. . 8-~ ':J......,., cr.s
':1"
.. $- ....
ru te fo~·ta{e
hlCrit nHW'e qnxdi ,qux iam faéta fl1ec:trun
t; tiO-p
r '-\.~lt1enHü0S
ln nUl'lenns
~
.1\-,
litn~<:1fod
hxc {lUIt: Puer anl10rum ferè [ex, in:lcc,i,lere ~on
(('let. PB~
S cmn: ca ~filc;.
Be~{f
e~ , ' t"o., ~-Ju:.
to ~s .~)e r aillum excrementa deiicere incœpit, re!ûlnqtUttfl ~ É ho
l.~dpmr
~m
&anll11ahbnsll1ûmmen.tlS dA.~
" f ~JI.
d l: dil1:riblltiO : q llippe & artena- ~ ~'
'-:; i r
-~&4I1
omnib IS n~tl1rais
dan chcpen,te circa [celé Jl'ltlfclllo. ~inetb.l1
[eni gnon
~t \ lIltlfmodi euenitaccidens,atq; rurfilS a1ills puer,
nun , & ~cnlrum
auminic,ulo ind~c.t,
~ eŒen.tiam
~ldf.r"
. fIE ,
. excrementalDlll. . D ip[orum [cruan'. btn. Ideo accur..ttl[Sllm; 1l1tuer.l, ae ~1:!A>
.....~ ' ~o-r
. t-<~
2-.1 '
ttl atlS ferè annorum qUltllorl1eClm
difcernerc oponet , (lUX accidentia. eis, CJ. ratlOne,
at s ~cr allll1m deiècit, infeÛlnte fimul veficam dolore:
. quoquc filut
. lllpprella.
r.
rr C ontra\ a\.lllS
ql1a aur namralia lllt anil11.lta (lm t /olear enel1ll'e. vc- _
4\Tr"q,a\teri
• v tlna
Ulam'
.
'
,
ktti::tlt:crû-ri{v t it~ ùiC:l1n)·t\ v. iÛnls, iplis, W l1!\tu-fali- <S-- <4-;;t;- !--'1.-"::-1.--t ' .
fCdal . ll1l11tns excrelllt, atque alius non [o!ùm vrina,
~.;,
t· "- .. llel·
. d)".,<4.,ë".,l
.
_, r __ . 4~a-lreog:].ÇIt,
Vt.LYnn ... loT,'"
11t. ~.-,{
. ~ . t" ->
"'"'-.
bus Ulquoq; excrcmenta inuitlls deiecit.In iis omni.
.
N
&" .. ~
. ':J-"'iP" .......... r "
p . 1I~
r
.'
gll<;><]llIC [:l.-p~i!';ero
COl~t1g:
am Vl- L -J:.;
':t,r4.-~
.
Sic oc~tljs
tlltll)ea ' qUf'"lxCellerUllt,IC11.1t:1.11
oponet. N
am'111 toallt
rcfr
'
.
ll.
• fi
r.
pores a vcn~l1
0 e :1.Cl.' IpLOS 0111111110. a ccrant : ve- ~,ôIÇ. ~.t
,. : {~.utrand
19c r atam,aut !(;lam,lp Or1ll111pinam arbinlm tam CX1:?;ll.l alter:.l tlo n011 ab omnlblls [elltltnr
G... ~ .... I. (. ~'
. ... ~J,
~
l1111 r tllmcfi.Sed frigll <Jllidcm, vnidtm
t ~xac
affeéto
v
~ r
-fi
.!
) l ~'
.t-~'
.g,~
(CU 0 n
.
ll.'
1
nifi
t
b
.
J
~
1
:
l
a
m
s
!
i
r
c
n
y
[
Il:nh
ca.m.
bcu
tatcm.
Vo,
.
,
~
_
~
"
:
;
:
~
/
.
1\0:( . ocet, llCl.l1S vero, magna ex pane p nribllS
co autelll Lynccn[SlInam , qua: 1111l111naS qlla[que l'CS 6...L..! .
llcia,a m Infert.Nam perrarum CÛ,vt iéta (pina Vl1US aftl1!" murCil1us , gl1onl:1.ln
. ncrtu. ex fi'
l'
cern cre porcfi.
. ~
pm;!. J medulla
Tom.
I
l
.
·
D
5
!
r
?
:
,
"
~
'
- ..,f-_u~
Galcn.
<,
lRç ' t.1
- ~!;P
l
1:)
, .
.
d'
't:::--:-
.. -
ab
r& ..
.
~
- ("'h ..... I-o ,w ~
J, ~
'3 T!.(
lt ; t ? ~T.,c
" ......«.c-, ~
( ,~ ~
<.."
J, ~ ( .p
_
..":.zt
M .....
r~.
b)!.-
(}",4tt-
.t:~
· "~"' ~
.,.1.. . "'~
4
~.aV
~
~-.:
';t
.. - - . . ,
"M'
r~
~:.
f"'t-
~
•
.L:'
" "
~
J
,.tJ
1
.:.
'~( ~ \i:;a
A?1 .. ....JJ ...~#p
t J.*"-
. ~ , 1.~
r; M-~
-
o ..tJ • a.
~
.;:&,~
~
r-~"
TW'~
.~
-~
~_14J-;t
' J
} "'
..-.J]...;...Wa. J.
...t-~}
..... .!1
~
..
.k
3.,
· p,4
1f.;"!~'
~
~
4...f
t
~
J: •
r
,....l
- ..
-r
~ J
h
··
..-t
fJ.~,
., . t;~l1'~<"
........y ."!, - il.r:;..
4 ~f-F
"'~
(*-J-.o.t .
-:f -"'r1.;.c, ' •
. '"t
U:z:,p. b~
�Affeétorum Loc oru m No titi a,
Liber Secundus.
-=~.L"'ibr
~_
AR GV ME NT A CA PIT VM
'
di. CVJ-~d' ..,ç_ 'ih~,.tSecun
.
~.p,
(
·fJ,~
l
~
......... ~·
.... 't.il~
. ~.A
·~"'f«
cap. 1. .A/iàs Proœmiu:trts modi exerc'éd; ingtnii cirPO O E M 1 V M.
ça notitiam 'OCorl4m affiElorum: Circa locos, cr jingulM A
&orporis partes: Circacatif'M, cr affiEliones .. CircaJjmptor
C 0 P vs efi, illbente femper E~:•
mAtum diffirenti.u.
aJlJS
in
cùm
mete
re
,exerce
fifirato
ab .Archigtnefiriptafont,putantux d6J J. D e his,'1u~
operibus, tu verà in ea,quaJ11
anis
dode
primùm
Et
am pijJè difèerni.
loris j}uiefid em ~fiEl
uimus ,affeétorfi locopropo[
nuc
lorejfU;id8:10odjfupidm dolor mm appellandU4 ft,fèd doloqua cres [unt ex er
.Circa
ru notiria
Plllfore r;uid,
ris altquando, fluporfh CDnCUrfU4 fiat. Stupicl~
citationis modi : V nus circa {inin ta
cr dolorpulJàtori!#. De pleuritiJe, &' 'luomodo d%r
di(len')it
j}ecies,
gulas corpor is partes, quas jacOS
diaphragmatt commf4nicett4r. Dolorualù
duo,
gemra
oloril
D
riefit.
intempe
caufas,& affeaiones : Terrius ell:
clrca
r
dens, cr 'lui ab jn~ltai
I?..e
.
u
a
Ï
l
m
~
t
n
o
c
a
t
(
~
l
f
à
e,alterü
temperi
ata
Igimr à locis [umptl1s modl!S,
abaiter
tia.
")inum
de accidetiii differé
inflammatorio dolore,in 'luo jimul &' mttmperus ej1 partlu,
,hlliu[modi [epartJ.~
cerebro
atfeao
:
huiufmodi dl:
&' tenjif). D%r perforans ,qualem ipfifln ft in ')ientre,c#m
hrec [unt prop:Ja.
eao,
cllloaff
ia:vetri
eneniiit accidét
paulà pàft inieElo oleo rutaceo humorem ')iitreum excymit.
r. Ab afe~lo
fimilite
religllis
in
q;
,hrec:at
colo affeéto
Coliei d%res, &' 'luomodo diflinguantur.1 rtnflmajfiEli, hUJl~([éor[um
nis
amatio
efi:infl
alis
niblls,& cauus,t
blH. Mordicantesdolores. DJ.fenteria. DolorpunElDYlU4,')it
,
I
O
~
t
a
g
e
r
:
d
o
m
f
u
i
l
h
hi,
ia:[cirr
modi fût accidét
in pleuritide.U.emodia.
hrec:plenimdinis,hrec:cormptionis hrec. Ab acI~el
ab Archigene diElttfimt, al;'lua ')iel II. f2..!/oded, qu~
B
&
l'r,
imperfeE
06fèurè,
omnino
ù,
bus, vt hoc doloris gentls, ha[ce affeétiones porcedl~,
Tt,&" aifolut è,& clarr,al
bex
multd
')ierba
enis
.Archig
prim/lm
Et
am ho[ce 10cos:tl1[sis verà has :ita & vomitls,fan.g~;falso diE/afin!.
U
1'" r, deJJn
.:J r,lorro
'" l lulO,ngo
ex
, '
'l,ud;
. , fi uor al'
oifcura
. erllptJo
aéinde
tur:
proponu
UI,COUl
affiélis
locis
de
lm eit#
ms
, ')it quidfit j}hdcelos , cimmfè ribm,d %r
tis interpa~
his inter [e Ïta dillinétis , guid reaè , [ecl(v~
~ipe
Gucè diaijJon vel diatton.
pulJàtorius. -0!.id dolDr t~rgidus,
dicatur,faci1iùs percipi poterit :qu6dg ue ita{e res ha l It
'11
NeruDrut&lores. Contra ...A:rchigmë, CUÙI1 etittm reliljua in
beat,e)( ungulorum contcmplatione planè di(ces."
GUI
"
r. "fium tenel,,,
.
.
J'
'
propofitofèrmone exponit: Stupi41f4 dolDr r;lIid: Diflendcns,
"
'
'ife
lllpe
omnInO
Acne 1oge lUtlUS te
ru
profundlu,nmlorüdolorcs .InfXUS dolor colo prDpril'.4 eJl,non
genere multus fit Archigenes,ql1i c x dolo d:, s
hoc
Mem.
{tif'us
t
JlnglJflid plemu ,minim
mm;'. Dolor nem~ri/,
rendis 10cos affeétos fignificari exilmant,Ccr(J~
bran",;; dolores in ltuituajne perueniunt, nm tpmcn ali'luid
de iis nobis differêdu efi. Nam fiupidu guidé dol~i
diomtur. De
1ualts
in~
habent,ncfjue p'roi~
h.tmodi.tjiml~
neruis euenire dicit/e d phnè peccat : guippe {tlrci~
pleuriticor;; dO/Dre circaiu[.lIlu:& 'lt4od efi,t htpatù ing,ens
at,fe e. S
4fi
facidt.
frigidaaffcaione oritur ,no ne1'l1or'"u d{1I1tax
injlammatioJ.xpe ÏtJ[/,li in "(Ùxtra partuMorem
"Q, Cll tl .
. ll.'-'"
-b ranaru, t1l11lCar
.
'"
. rll,carn
"
.
ha
itidé
no
a,
fohleél
cuti
ls,me
afllii,m
mtbran
m
,anena
venarll
modi.t jimile d%ri
inalljs fieri. oflocopos,oflalgia. Vmarudl)lores. Carnisdofi obid,g uodhx c omnia pel' nemos [en(lIr!1 eS
~àd
'Dres.n olDr hularofiu ,dlt/ciJ,p mrir,indùsC.hul ceroJUf,iteru)
bét,ad nernos aftèétionc refert:cur nô religll lSreo~\ cltCl '
.
')ierbade
~
m
e
g
i
J
l
c
r
A
lia
. acl ner~os
".
.
~
r
e
c
a
s
{
;
L
I
m
i
l
j
,
fldicd.! ,;n{ixt#
~dlS
perone
do l ~ru '" d'ffi
1 erctlas, l~r<?P1ï:
dolomdijferentljs.Dolor h.oIClmos,mh.uens,/;cpatI1. Contra C ~Ip
ll'
voillptas, b~
a
t
1
:
f
e
>
S
~
.
i
n
@
{
s
h
f
.
ï
N
T
~
&
l
O
vt
e
p
1S
tlmdcm, allrteros, & ad(lringmfes d%res 1Ion effi dicendos,
~
q
C
nertt
in
efi [cnUIS. Ergo no [oltùn fiupidns dolor ' r. qUO '
, Ip/e
,gllos
&' ')iocablllisJifitatiJ ltendum.stomachifiri[!io.
' " dolorl't omniu
.- re1
, etla.
,
Iq1101'll
venUll
ll
acc
1111. ne')iia)&ratione,fJllûjimuL&fidesafJeEltt,&
fi'
\
'
.
'
d
.
1
·
IJen: "dtS
{;gj.~od
A rC11gencs cfcnl)Ut vnl[(]
. d. Jce 1 _
ipjit# dij}oftiopoflitco 'f.lJofèi. Exempla,in pulmotJi! inflam' uaq1l5 doloris [pecles
.
'!ipexens
. In
,halldq
ratms
matione,in morbo/atera!i.Yitt excrerruntorllm thoraClf, yen
.~ r!1
cfi fiupor : Vclllti ncq; hllkeris fpecie s, hul'cus 111 B JlS
triclI 'i,renü,l dic,t,. Exercittttio pttrtim f,trù circa Renera/cs
rhlllce
guide
his
in
rel'l1m
potiùs
duaru
d
e
.
l
4
U
d
o
[
I
)
~
matu;[e
L.ifà,
ntJtd-flocoru affiElorii'111tt,j imt,.A n itElioft
.. con'dCIl'r' . ,& fi llpOllS
.
.
.
.
.
Il''
.
Jll amatl0I1Js,lI11llls vero dolons
fionir, .An tlln/ore 'Jllopittm, ail! dDlore infifletllr partim/a:
. , fi . efi'l CI
f .
.
tt/fèipJà
ab
fi
effèntu
fi E tenJ/nf
,ûi1liid
Num
il1por per ngeratlO Jl11ZJ11S 'fflculus c.
Excrtmeta,rDrUmtdtlU,
. ti&[en[u s,&mo tll5dl tJO
fla paru fècernatllr: CoE!a fint cxcrement:t,ntcnt:. Si d%r
corpiblstafeé~
,
'" 1eta pcr frio-el'a
J'
"
..
()
/i1ftn.
alir!
1
$,
_.
ffe.
;:,
cop
um
fite;it circ" not/Mf cortM. [lepdt/ci. Graf/itrt
o
m
d
a
e
~
UClt.
lI1e
tate
pariefh<
,dtttfilb
<
')ijcin;
1J
n
a
fl:afùpcril)rillu ,'ali,! incumpu
ce
[cnftlm &: motll omnino toll it. Scd ~l1od l ' fillPdo.l
Ice
ftc 'do"
d
r. r.
• '.
fi '
::9fèfltfJ/,arti! i/I iIU ,-,7'4.1,princij/; in fè aninu [ttml-;
t/b~.
ons,
0
aut
lenlllS,
non
n0111C11
ht
l,UOlllS
a
1'15
roc
.
r lo /,rot.!~}i
'
/~o ,('h ea in areb~o(it'12.!m
1-1'
tate cot/)~e'7
'tl'O"
1
r 'PIJocrate dcdar:ltll . Stll[10r en 1111 meL f:'
CHm
/
plltrt'lu
' potefi. N:lm fiupor , ob per fig efa t'ridI;1m{,tt dter . .s0l'mfcra. H if!qrùt
. 10rCIn (olllcrc
. t/~':
Jjm~
c
b,t;iJfot,rclitJllo trfore ')'if) omnim
/lm .Ct/t1 r~pi"fè
In}fl~)
s, guiin hycm e p
obortodelirio D n ~ m fit,vtp bnc vidcre cfiin iif'
rorrepul4 ')intt mm ')i~c:.tljs
fc.~rl
t,(0~r7
p(r 1'!tfr;
-'b ilS ql1oq,
'r"
'1 "tUf,
l' at']; in {Jer ngenw
gora pro fi CllClltlL
animd/Île prr hyrmcm dormirmt.
Itrf/t. Frlpdù m )1.~tI4rd
l'Ice, adhlJC:t
.
'
.
·
. 'cu!)
d lCJmCf1tls .Nam fi cnrll1[CCIIS Immo
.fiffiE11I4 l'CI' ejJwt/4m fjllomodo dign'!fctltur.
pal Cl
.\llC"
�Liber Secundus.
8)4
puticul a ipfa [htl?id~
euadit:q1~
(enfum quoq; omnidolremfn~ius.Na&t1?
abadia cente ~
n,O amittit,ii vehem edfsim è perfi-igerctur ,ldq; no fo- A
came compn mllncu r)&lpf am compn mllnt.A tq; hac ~.y
lum à medicamento , fcà. etiam à circunf u[o nobis ael'atione partes inflam matx pui[ant . ~cm
veterri mi
rc. Equide m nOlli qllofda m adeo perfrig eratis pedi- .
quippe [olum vocant pllHltm:Pofteriores vero omnê
bus, Vt il1 primis quidem fenfus peruet , [eqllcntiblls
aneria rûmom m, qllem [en[us percipe re p offe t, fimivero déinde diebns ,emorm i pedes,p utrefce rent. Erliter nomina nerunt. Sed non protinl ls ftupidè pulfare ,
go Vt perfeéb perfrig eratio ,& [en[um penims au[erc,
in[epar abiliter ,aut OIunino propri è, ad mu[culos per&: mo~u:lic
moder.1tior ,& [enfils, & moms difficultinee : cùm ne pulfare qnidem . Siquid em Plll[us (VI:
}atemlOdncit.Nominatllrq; (vtdixi ) huillfmodi perpriùs ditl:um efi)dol orem qllenda minfin llat. Nam ill
nper~tio
,ft lpor.I
taC} i fiupidum dolore m affetl:io cffcirrhis ,& in his mmo.i blls,qu i propriè œdema ta apfielt fngida fimnl & dolorif ica, indican te id nomïne ,
pellanm r,atqi in intemp eramii s, qU2: fine tumore cono~lris(vt
dixi)di fferent iam,[cd dolore m limul,
iiftunt) motus aneriaruI1l dolore m haudqu aqllam exfngldam aflètl:ionem, ~ut ab ipfa inducram parcicllcitat.A c ne_per infiammatos afièttus qnidem,nifi cùm
:t \& fenfils , & moms difficllltatem. Confia t autem
maiore s efteéti funt,do lor infeftat. ~inetâ
fine muqll?d cûfhiétas vehem eter particu las,atq ; eos qlloqi,
lculo,:?rteriainftammatOrium fuil:inens atlètl:llm, ipfa.
lll torpedincm
an.imal) dllm adhnc v iuit , tetiger int,
pel' fc cumdo lore pnl[at. Dico alltem illfhmm atoriii
fillP?t" infeih.re [olet. Et quibus mcmb1'llm aliquod
atlèétu
m, vt fimlll CLlm inftammatione & eryGpelas, &:
r lIP ldll m fuerit, ii & tagente s ipfos,o b[curo ,& hebeti B a,b[ceffi
ls imcllig amr .Hniu[mocli ig}tur affetl:llû, cùm
lenfll t\ crC1• •
f:'
r
plllnt, neqi mouen• po !Iillnt:ll
vero mouen•
maiore s fnerint ,pnl[us accidens elfe cen[etur. ~àd
c~gantlr,
dolent. At ciua hoc qllod mOlleri tentent ,
fi al~q
l ando
in iis pnlfils, ipli [ci!icet h~oranti,
fiupia . eétllOlipfum ftnpori s haud obfcurè [entiût , [ed mm
das effe videam r (hic enim ftl1poris affeél:um [encire
n.eq~lat
dolent. Pr6ind c malè Archig encs
po tefi) tam [cire licct,:dfettioné in mu[culi neruis contlall a n .d d l ' , enun.
re Stll'p Upl ~lIn
fifieiC,fed ita confiO:ere, vt ad paralyl in (id <:ft, re[olll~ o.ren:ad nerlo~
p;oxr.ledP:1~
A'
or enml arretl:lOI1lS non locI arre"ll!fi Klll ell.
tioncm ) tendan t. Qi}ij)pe fiup oris affeétio,inter re[oa~qli
paulo po~
ruf~
Àrchig enes propr! è ipfum
lutione m)&in tcaram val\!tnd inem media en. At pu.ld h'llfe1l1os perune re ait. Habet autem dléhov traqi
fus Cllrn dolore Gtl:llS ,[equit ur inftam matori os afle:. d. une modllm. Prior quidem :Nerui amem contOr éèns notatn dignos ,ldq; femper in ipils :meriis )acque
l, Iltendllntur & indura ntnr atq; hinupi dos induin
contine n tibus ip[as partibu s, quas & ob angufiiam
CUnt
- atque
'
cl'
. 'dentcs. D em
" depan10\
àlt.dol ores,
ure mten
premn n t,& cùm attollu nmr, modo pars affetl:a [enci~ ,.I~hulC
[ermon em prorum pit:Mn Cculi camis, &
re nata fit, velllti percutil1nt. Ergo neque in peripn euetuI lm \ . .
.
'/1.
~.
d
10 'b' oeuam anenœ propne tammm
lllLU:l ;1l1 ~monia,
neqi laterali morbo , dolor pulfato rius enenift tl/ S teferun t,freme ntes, vtÎta dicam, & latè [e dlre poteit, ldgue ob partium naturam . Nanqn e p111mo
p~ entes,ac nupidè pul[ant es. In hOnlm fermon um
fenfllm nonhab et. Morbu s vero lateralis membr a"el~tnrOs
ait fiupido s inferre dolore s : in alte:o C na: coftas [uccing entis,m orbus eft:gllx
coftis qui- .
at tnllfc1110s fil1pidè pulfare ftupidum non ad afie- dem vjcina eil ,necelf ario compr imimrvbi
:
at
interm eIls fed d
/1.
pa'. a partes refcrens.Sed,' vt d'lcebam,Hll
dia ipfins pars compn mi non poteft, fed inflam mapor no,.,
1C
~ tt U Cl1ill[piam propriu s affeétus eft/ed afiètl:io:
tionis d(mtax at ratione dolet. Atqlte in hoc [patio
lllla! ;l1\Jdem in omnibu s corpor ibus fieri potcft, [ed
arteria:: [unt , qua: per interco fialia vocata [patia, &
d?n ln omnibus [enfibiliter ~pare
: quippe in his
per craffas , laxi[ql1e laterum panes extend l1ntur, ae
. & pro
lulin ta .Xl.t appare t,qllx filOS a ettus fienure,
in
proflln do magis delitcf cunt, & [uccing entem covolltatls
.
, ..
ll\:('
I!npeno
mouen. n3.ta fiunt. C xterum
fia s tunicam haudgllaqllam attingu nt. Harum igitllr
11S ,qua!
(\~lfeè
in mu[culis appare t, [ermo ipfius repl1gnat.
arteria rnm mot\ls in 1110rbo latera!i ab a:grota te [en~lnet
. . '. ,
1
ft
tr
•
te1ligit aOl;ndlft:u;tl:e
pro atlls e ,ac ~ r:·o~tale
fu non percipi mr , tanturn abefi Vt ei dolore m infenolin ~nlleni . ,nl11quam m corpor e camem Iplam per e 10rat. Nihilo minùs inflammatis Înterdl lm interco fial'itn~I.NaO
mn!èul oru id, quodne rnofilm en,m plulibus mu[culis, lrterial 1lm dihtati onem, dolore m intend vel c.apitibus, vel extrem is partibu s en, vbi ctii
ferre neceffe eft, pr6ind e lahoran s ip[um facilè perci.letu~ns
lnueniu nmr. Id vero, qnodin meilio contipiet, atque pro inftamm ationis magnit1ldine, [entelli'} , Otnlles hominc s carnem 1I0minant nemine inti:::til1 p:ute inftammata pulfati o?em. O.h hanc quor
oent e'
.• è r '
lolatnh
' qlU non exqmh
t lettlOne v[us' en, camem
que caufam , ybi vehemens fuent plll[atl o, [uppu: ab11fda lndquaquam manere,[ed eum tenuifsimis qui- D tur inflammata particll
la , con[eq uente fupra~l. ~b' ns, .
tl1tn tn veh Hill
m quas nerllo fium gemls re[olllne ingcnte s dlm taxat inflammationes. Co~O:at
191pellati . Voco amcm ncrno[ um gcnus in vnicam aptur ex his , qux Î3.m diximlls , quod pU![.'lC~nS
,
fille
onel11
.
peexi'
eogens ,tu" l'19amenta,t\un ' tOnos. Q.gIPpulf.1tiulls à medicis VOC~tlS
dolor,' per 111fta.n: maeffent'IIS per carnem di(pcrGs, mu[cul oru oficndi mus
torios
affeétus fiat atque 111 corpon bus [enGbl1lbllS;
.
3.tnc
GO:
l, Indigeb
On 1 ere: qux vt perman cre poŒ:t , venis
{dg ne vel pel' ~e , v'cl J)l'op~i
, vel primari<? a~eétu
i.n
1. Itaq. a.t, & a.rteriis.
arteriis : nomme t entm qUlhbet vt voluen t : 111 rehllet,an'j Clt~
d?lore m pul[are ) ad folas arteria s penlquis vero part~bls
Çellfibilibns omnib lls, per con[e~ob otta 1etlamdum bene valente . Vbi vero inczcns
[um, co quod a Vlemom m ~ontal
preman tllr. ~glartcil"~
lnflam matio) vel eryfipclas , vel ab [ce'ltls,
tIlr ncque in hepate , neque 111 l'_emhus vnqllam hlUU[Pel'b Ol1 III pulfum cnm dolore [entim us: cùm anteà.
modi pulJàtio apparc t : .qnomam nultus pel'. tomm
dolote .a~ valetudinem neq' eum dolore neque fine
corpus
ip[orum nerulls dl[perfus en, neqlle etlam per
fi r
Ip l llm i '
"
CIe hab e D fentlrem
us. Etenim res ad ,hunc modii
-pl1!mo ncm.
d~):lSfr;çcip.uè
oc<..{\fHmib-l~nes
~ocirea
granita s in iplis [entitu r,cu tnmori s prx- 1 y' 1 f.
a\t~
-.. ~rti9usnfe:Im,
ter
namram
genlls aliqllod ca infena nerit.N am in hot\r~"·Ilg.
l fi
..
mm
viCcerll
m
quolib et, circlInfita memh ranl, per
n1nill o lnu[culo dupl' ~mtdr·.nl
a~mto
I~l)
lClmo 0 1 atatls anerus )
qlllm nel"tlus difperg icur,fe nfu potitur . ~ia
vero:t
tUffi0 1C,
.i
~_
.
f
a
!a:
en '
ri.
•
�8))
..
'.... .. ...
'
Galeni de Locis Affeétis
Praxag ora diél:llm ell:,gl'li ob hoc virrein omen ipfi im .
tnmorc ,qui eO:in vi(cere,ip[a extend itur,do loris fpeenim haud ob[cnr è percipitl1r [en[u taél~,
ciem appeHatione dotal1it. Pr6ind e Hippo crates pri- A pO[llit. Id
11
tumipf orum,q ui illl1m excern ltt,tum aliorum , fi 9 !S
hue
m llS omnillm làipfir ,in renem dolor grauis, Poll:
e
~
q
l
r
V
I
digntuT
Sed
confeft imipfù m tangere voluer it,
vero optimo rumme dicoru mnôpa uci, non acutid oadmira tione eft : quomo do friO'idus excide re po[SlC,
m
vifceru
loris, [edgrau iratis (enÜtm in prxdié torum
nequc ab excreti onis violent ia~ Cllm excidir , calidllS
inflam mation ibus fleri di xerltt. Enimu cro mebran as,
euadat . Eql1idem putaba m lapidem in altero v~etr
llS
vt qllibus nullx [untar terix, non pul(are rationi C011impaét um, adeo erat, vt mihi v idebatu r, doloris Ipfi
fentane um ell:, qllema dmodu m neq; Cllte, etiam fi ve[pecies perfora nri fimilis. A rqui vacuatO hnmor e,d?;
hemen s adfit inflam matio. Atq; eadem ratione ,neque
10réql1e [çdato mlnife ftè conll:abat ne que lapidé fl~ ~
glandlllas , ql1Îbus nulla:: [nnt arterix , E tenÎm huiu(...
[e caufam ,neque in vreteri bus,am renibus locllm fl1~
modi partes, cùm inflim atx [llnt, vnico dttntax at do.
cra
~
r
e
v
lè
prçcipl
potiùs,
is
inteftin
fe affeél:Llm,fed in
huin[m odi
loris modo vexant ur ,e:<tenfionis. ~ipe
fioribu s. Neque enim vt à tenui cOl'por e, brelU tem~
inhuum
corpor
til1m
doloris [pecies ,à nullo [entien
•
poris [patio exire potera t, [ed àproh1l1do gl~dam,
. .
iu[mod i affeétionibus (eparar i potefi,
ll1teih·
tenuium
it
quàmf
e,
corpor
ri
quidem cra[sio
v. Reliqll xvero doloris [pecies , quibu[ dam partibu s
tunica, ferebat ur. Huiu[m odi dolore s, o;nle~
nomm
meIgitur
t,
po{fun
non
accider e p,O{funt,quibu[dam
ferè medici colicos nomina re videntl lr, qual1g~
~ngl
mini{fe eorum [emper opon.e t, ~c c~gno(er
l
uadolo r [entitu r,oul1u m indicillmfilm )0·
loruml ocorum namra m: qll1neuam l11tuen,qll1s Vl11- B ea parte,q
tell: , qUÎ magis colon, quàm tenue in teftinum do ~r
cuig; p.arti modus doloris peculia riter coueni at, guis
afficiat . Namhl 1iu[mo di dolore s,périn de aC fi tereb!O
vero contra , Prôind e re[ume ntes rur[us ip[os dica'b sHa
panes perfor enmr , molefta re [oIent , narrant ! u.' •
vnus doloris modus eft,gui pcr inxqua rims, ~ipe
infirmi s. Sun t alii dolore s, 'pel' q110S palus videtLl!n~fi.
lem intemp eriem in atfeéta parte çon{ill:it, ve1 nulla re
fixus, qui & ipfi corpus afteétl1m craffum elfe figt ! •
ip[am e xtrinfe cus aninge nte., AlillS, qui ob tenfion em
canto Difteru raurem inter fe,am multitu dine,al l \l1?
, fit, non Coli atfeétx parti propri us, vt qui vicinas partu,aut cI'a[sirudine,ant reidolo rem facieotis p o te?[Ia;
tes interdl lm afficiat.Eft itemdo lor ,qui à tangen nblls
qU!PP
fiue ea humor flle rit ,fiue [piritus flatuo[us ':sm
duntax at, i.n affetta particu la gencra tur;cùm vide1icet
oro,
rr & pennan en
. crallO,
'
h•
tenlllS
l
eniente
paucns p ~mo,&
compre{fa, vel contu( a, vel à re quapii [uperu
e
ve
ad
gui
Atque
Colet.
e
excitar
m
dolore
motu
m
ex
minore
'Vulnerata dolet.A tqne is doloris modus , qui
;
,
r
i
~
e
c
m
q
d
u
a
h
vim
randi
direfrige
mentem
pallioa ntèdea rteria
ortum habet,ql~mdo
llm
hemen tifsimè refrige rante minùs cruciat . Ver
811m cft, à rc quadam media dolore m efficiente pendoloris gentts ad cra{fum inteftin um l'eferendum eLl ~
det. Etenim quxpe r [e mOl1c turpars ,tendit ur: & ad
dicontun
fiue pallll1l ibi inflxllm , fiue terebro perfo rari 10c 0
vicinas accede ns, compr imimr interim , &
<J.uis putaue rit. Atquih uill[mo di dolore s,ab e.o, qUi.
tur ,& vulnera tllr,Si vero nulLiinciderir,eam Cola renaC,'n.
erni non poffun t,nifi qlUS
partes omnes ab aliis C lapis.impaétlls fteft,difc
. t Q!.",.
fione, dolere neceife' eft. ~are
'
rP i.
.
.
:allen
,expeél
1l1ntur
con[eql
ea
denna, qux po
morx, fi nihil extrin[ ecus ip[as tangat , nullo, prxccr
ca.
~
r
?
l
o
d
ad
quod
ntiam,
uis ob huiu[m odi ignora
enm, qui neçe!faril1s eft, dolore afficiuntur. Cxrerù m
L1eô_
,
111
noxam
ri
bboran
nullam
,
tigatio nem attiner
llll
alibi me fregue nter dixiife memin i, primas doloris
.Siqllid em vtriu[g lle doloris prxfidi a, <:,m Cl e~.
,atq;
r
ml1s
alteram
ries
tempe
:iftàtim
m
elfe:cù
[pecies dllas
1!l1e
.
,
'
i
l 'f
• 1'.
alllnt,&glll'd emcao n campw TIlS., e 'firPitnl1l11
cum iam diétis haudcum [oluim r continl1itas. ~x
iniicia ntur.D é J11 d nI qua:
ue
ntUI,fi
trinfec us adhibea
<J.ltaguam pugnar c vident ur,Nan que pars imenta ,aut
;du[1l
medicantor~;
eontm
tigatus dolor fuerit,
compretTa,aut contu[a ,aur vulnera ta, doler ob conti,
a
e
n
u
~
adhifi
d
aligllo
,
t
dolore m obtnnd ere poffil11
[ohttio nem . Neqne enim cùmac u glli[piam
nlita~
humocft, clliu[modi eft id, guod à Philon e compo ~ un (o~
acri
ab
fi
r,quàm
llabora
affëétl
,aLio
arur
vulner
l'[1l raV eI'ùm fi lapis dolore m excirau erit,ip[. e inter
re faéta. fuiffet erofio , vtpotc per vtrung ue affettllm
Bten!
'
d
.
Ciper,
1
ltllr.
excenl
[pe
crnore
doloris
I uS,mte r lIm vnacum
COlTllpta continu itate. Igitur non eandem
,
. 'e.fi ve a"er!s,
fiIr, maxim
·
e
l
i
~
a
N
us.
plurim
tran
&
or,
gux
per
d lt ea corpor a,
ciem excira nt,mor daxhum
colo
vel acurus fueritl apis, ac fi poll:eà vrinas In[p~
dO'lore tn-eKit a?hi: vero tend.?,~auofi
~do
111 eqlie
fi
d
o
~
s.
inl1enie
re
[ubfide
cum
,
ql1zdam
a
mtedIt
[abulo[
[pmtlls cxemp lo,ac velun vnna veficam
crlod~{t'
atfeétlls confiir erit? ne9ue lap!s? neg~l
non reddim r. Ven'tm in eryfipe bte, &infla mmatio ,.,., pel"
c~,
dlél:us
lam
gl1alls
D
allqLlls
[0no
humor
is,
ed
arena,f
ne,atql le in rotum in aftèétibus inflam matori
,
. ftlflUI"
'_
A
'd
ilarIO
.
ll1re.
ffeétum
quxada
a
tqueali
etiam
reVI emr.
l11 fl ,
hlm quia intentx limt partes labora nt, verùm
'm
,
,
l
lS
tment, appare nt accidenti:l. Protln us en {( dIPag
quia inrcmp erantia aftèax [unt,ac ne hac ql1idem,cxie p!en'
quxda m, & exrcnfio , & flatus compll lres,
fi tibu s
gUllmad dolore m induce ndllm vim habent c.ld qllod
.
. guaJll
:l
ent:l
cxcrcm
&
a
tormin
pOll:ClïUS , &
ra "
declar anthi, gui rer vehem cntem hyemc m profeé ti,
(j1ilpe
l'
.
'
'aI11 '!
b
'd
l.
1
lcet,
ere
dl[cern
amem
VI e untur, Ea
tl
QI
tnanns ad ignetn &ffatimcil1cfacerc tentant . Intolcr a-'1 cntllr. nliloc
.ilml
dic,""
~
ftcrcon
narent ac hnbulo
. r cua Jll
bilem nimiul ln [en tiun t dolorc m , & gllidem ma ximè
. d
"
,
'cu!u
crcno
bl tum cl1plditas , t!lm concoé tlO,
accidilfe
. Q.~
in vngllillm raJice. POITO memin i, mi hi i~f
fi . r Ven,\tO fle'"
.
eqUltu
&gllx
rc{fa
&l)rxg
in
s
villere!"
prx[cll
mihi
iclcre
v
vt
m,
ti[simll
n
S
a
vehemc
m
manO
dolorc
'...
..'
'
' ,\
.
111inarO
mùm
1111 mate afficl accldl r, v t qlU pal CI pn
en
poti[si
eo
in
ari,
pCl'for
terebro
ventrc
intimo
nOditaS' ~
con tincn tcr adhxre at. lnfilpc r colicos
ad vdicam v rercras [cimlls
[patio, pel' C)llod à rcnj~H
1~
• & crll
Ù
Ua: rP11
IC,
prxce
parte
ex
affcétns ma"'na
extcnd i. Inieéto dé inde rmacco olco , clÎm id palllo
'dq,s rP0t~
& vomitl ls, &. nall[ea
[pjritu s' fl;t~o[us
cor il . 11 r
pèft Cxcerncre tcntare m , excrClli {imlll fTl'llli[simo
,
•
10')C
,
pra:
\11
&
nct,
perma
in:lI1is
é
tempor
to
"itreum à Praxgo~:1pclb
' c, hl~,orem
cllm ùol~
. 17 Jl'
Itlnm aehenle
fl..
. . lldo ,ac anguHl
'
a
Inglllct
rÏa,
d
&
,
s
aclta
I :c Vltro [u[o, t1l11l colorc, tllm (ilhfian
tllm. ~1
on/illere
ex huill(m odi quidcm dolori bus, 11, 91~
h alld.ah llll1 1: IS cru. A ,rgllc id aliis qllOq; acciJcr e con~lt·
1 ' . . , ccfilnlS c
. Cl'alSlS
1
' r ' 'r
pucaJl'"
111
à
iam
rcm
ab
laud
111llllll1t)
t1J~
vcro hiC humo!' fit [rjgiJf.~mls,
[p CXl. ~où
ft
~
-2 ç__;;Ç .
'- -;tj~
~
...e:.~1
.
,r .
�8)7
.
Liber Secundus.
,
8)8
pmantltr, ~i
verd mitiores fun t,ex duobusalterum
po(simlls, velmi paulà antè de ftl1pido dolore iam feneceif.Hium ett,aut quod in his ipfis {um, [ccl à leuiori A ciffe vidcmur. N,1111 iuftllm eH, v t ob[cura nomina in
cal:[a ,am qllod in tenlllbus conllftant illteftillis , Sed
dubio dereliél:a,inucilia repmen rur, p~ri
n de ac fi I1lm~
qlumordaces [unt, àmordaci humore inteftinum ero
<]ll:lm cril'tafL1en,~:[
vero clara {imt,illdicencllr
dent~,
fieri [oient, Vndc d y[enteriam [emper hl1iu{non ra cione duntaxa , ied mnlto ctiam prxcedcnte
1l0~
dolo res pl'<tcedune,eJ.m videlicee, pel' quam inexperim . nco, quanqll:lm huill[modi iudicium perdiftefl!naexhu!cc rentur quam vel (obm tum recentiofi cile ft, Nam l.L nmq, ali.is no s crederc opone e,qui
tes
l"
,
,
mC(l1CI, dyCenteriam nominant, mm antiqllorum
01:-> a,1imi mollitiem, neque conlèq ui pla[uos atf~éLls
~l . n panci. Ex his enimnonnlllli, non [olùm hanc,fed
nè, neq le li contequanmr, eos enarrare p011lmt, aut:
la ~qlo1e,
qllX crllenta, ob cxcretornm[peciem,
quia oracione quid patiantur decbrare omnino nenommatur,dyren teriam appellan t.Nam interdii [yngl1eul1t (gllippe !10:1 pa rux fa ::nltatis ea l'es exiftimat Ll r) nt q.lia afleét 15 i )(c ineftâ.bilis efl:, E rgo relinfe~ls"
p ~lrim
u{ qae
fanguis, i:1te:'dllm vcl,mi limus~
&
q ~ lit\r,
quod nem') fingulorum dolornm [pecies conh~cS
lp, , l~ n?:1 p~rux
9uanmam ;xcer11l,tlIL V ~rum
... c afieéh leClaons accldens e!fe ce[etur, Ea v-ero,ps r
[cJÏberepotefl:,niti ip[eme t pafrl1s fLlerit, urquc medicas, qui interpre tandi aliis tàculratcm habcat, & qui
~!u
i.s-ex€Crn
imr , ~ nil e r".
na.t., haud [cens) quam-hu::prudclltc r,& fine 111 011 i tic, comprxhédere po[sie [uos
t~rho;d
~ s , :tl1 t muliebrc pr-ofl uurum, Venlm de iis
atteél:ns,d.um lahorat, Atgui nemo inucms efi,qui per
~onhac tlp , rnr C:.lS llobis a<
>"cre
;
:licebit
) , nunc ad dolornm 13 totllm xtatis [ux decllrfllm, omnes affeétus [ufl:inuerir)f' ,'i.ilnfi perqlla morbo{us fueric. Prôinde non por~
r ec~s
nofl:ra rdeat orJ.tio:cas enim in hoc libio pcr1eOl\1
pOtltSlmllm
'r '
,
'
l"
"
,
[um nO :1 mirari, cùm corum pro prietaees ab Archipropo fil1unus,
O'l mr Iterum ll1Clpl:t1
l1lus ab co d
l';:)
, ,
genc [cri pras Ic;?;o, it:t (cilice\ip 0 nart'ancc, tanqllam
0 ore,qllcm punél:ol'lum vocant,qulClrca
omlJes pJ.ffilS fni{fer, qU:\I1qn:lm non ad modum morl1e~brans
po::iCsimùm confiait ipfius afi cétLls veI tl rad'
' d 0bo[ns erat Archigencs, Si enim vnam aliqllam parté,
lli I
c e eo 1oco fi Xl, vbl"membrana pllnglClIr,
o r: Vero circllcirca latiùs [e fundel1te , A tq; hoc mo& illfiïmlm, & morbidam habni t ,non pro inus omnid011l1a> l '
Cl.
,
rr: v e111
'
eue,
i fi .crau morho d 0 1orem punclQl'lum
bis laborauit, velmi nc reliq110rll monalium vlll1s.
'lll1l11atione pul{atiullm aplld omncs ferè mCJ.:!icos
N ::que enim inuenire cfl:,hominem eundcm,qui {imnl
n eonfeffo eft
'
&
caput habeat infirmllm,& thoracem, &pnlmonem,
VI
P
•,
~romeban[l
corpornm dolorem hx,
& hepar,& lienem,& ventricllillm) & inteftinnm ieil1olod'a:
" e , !Cupons
f1
'd entlUl11
'
qUI'cl {':ml'1 e }lab cre, vt
llnm,& colum,& veficam,atqne r~ltquas
id gel1\ls parA . ,', ' la.
' non cfl: eXJ'fi'Hl"!:tn cl um , N am 0 ,1
.. '
di 1e 1~en 0 es cen fitllt,
tc's, Vidcmr icaque Archigenes propriis guibufdam
"
'
hl 1Iltaxat ,neq uc el" tort,fe' di'0 l"IS uenrl'b liS, & glllgll11S
cO,nGliis, & gllidem dialctticis,poriùs, guàm 10corum
'd
r l' ~ b r '
"
aft :él:c mm experien tia fulcitus, pro viriblls dolorum
l'
~I acci cre 10 l tu 0 lerl1aU1I11llS, qUl 0111111b lncatfctt
,
' 1lunc orarlOne
'
fpecies explicare volni{fe, Verùm Vt (tudiotl maiori à.
elis 1Xn10d'la d'ICHUr.
Cxterum
exp l'1a~rJ efl:.~mpoFsib,
Çe~ ctlm quj[piam ~ a~l{teros
, & C nobis copia dotati recedant) propoGtaeius oratione,
cos gui in aree exercit:tnrur,moneo,&horror, vt 'lux
'1
dOS
clbos
II1O'c!fent
!ta
vt
afteétns
:l.ItC]tl1S
feqllaml'
1 l "b
<:)
,
,
rr:
phnè
vo::ra fl\lH,ea dl1l1taxat eligan t,ipGsqne credant:
entl
liS, & gino-illis ellm in omnibus C'nndem eue
Crcd'
<:),
•
C]u.e vero ~,b
i;s abhorrerc videbnnmr, ea prxteriri
1l1il"ll11ns, , Siql~dm
vide1~s',no:
magna ,~x parte h0 , one t, Igimr Archigenes cùm rcprxhendi{fcr Afi ~s e!Te 111 aHeéhblls ra le radIs , !ta v t ab llfdem C:lll[c!e!)iallem diC'11 tem in ~ric
u lari
morbo neHmm afd~' eadem filfl:ine:t111u s, Hunc quiclcm aHeéhlm in ore
f"étum, dolore haudql~,m
cntciJ.ri, g\lod ni\il 0c~tax
fi eri (cimus, 5 li nt o.lia dolor[i genera ab Armnino [('ntiat : CZd'nem au:cm , 'lllanqlià.m 110n affedlllgcne per(cripta,ql1ç neg;,dl1l11 fiut,cognoCci,neq;.
éhm , dolere tamen , v tpote à part~
v icina comp rer.
(i~1 ~rofeln
tur , in telligi poffim t, velllti holcimo s
[ 'ml, Pofteà ad verlmm ita [cribit: Porro vafa vnefIlS e " tl'aél.orius) all{lerus, dulcis, lenitcr aClltlls,(alJJl '
A
h mu
' tmo
- d'1 no
l1lin,VI[e
' 0 CiUS,atro x alUlunO'ens,
tgnc
men ter compreOJ., capi tis dolores fine i nflam~(io
flUa:'lIn l,ibro de p \~l Ch l S [~rjpta
' pofterirati reliqlli r,
ne obonosarcmt, velllti prohibitain ipfaincuri'one,
qlOda~
. Jto,res
nihilo doél:iores reddcrc poffill1 t, eo
id o\1od b:l.ïbar1cllm \'il1clllum mm maximè perfic::enim cl O~l'1n
gllxq\le propria defider:tt nomina, Si
re poteft : Spbacclodes vero hemic~als,
di[feél~o
, allt omnino de propriis {enflbi libllS e f~ponhls
corum , fcd 111:1. ximè :Hterix ci rC\ln[c 1'1hlt, ~x
pnallQ'eQl1X 11nglla illdicantur,differa.mus diccmus vtig i
mo alfeéta , putC'1toriu11l , ..pcr(lliran tém que, dolorem
.
rlll1l &
l
ft '
'
~lf\1
&' accnum,&
nlg~te1&
1110rJacem,& D inducit , ac rot\ll1da ellaJi· , horrorcl11 plane excltlns,,
lliqie ' dulc::: I11 ,& amamm, 51 vero de his 'lux taall
~emadou
venx qllid,/'111 v:tricofx fiunt: ~cn
,u
&: rl,'~1t\
humidnm corpus, & aridul11
calidnm
vc 1'0 in roni difl:endlll1 C\I r ,ae mJltran ~lr ,:ltque hl torl
'
,
gldll & Ci
pente infcml1 t dolorcs ,,1\11':1 d il~ n tio ne Cruci:lll ~e,
aCl1tll & m ' a perum,& cne & r:-0ll , & ,{mum, &
& profun dos, & in fixos) &:!n ql1lh.r plcn,"s ) & m1tH~
1"l1l1Jt\' obtu[um,Haud [CC\1S de lm, gux viCil rlifccrmè Cu[os, M.cl11hr:l1l;<; ?,urem l!11arum dlfcllrrentcs,
a1itld Ir, ,tllbrum, fhunm, ni<!rt101, album, fn[cum :la':
Qldp
' ~1
. r.
'Q v'dr.
Il
'
& inxquales dolre
~ ('ycirant, argue crehro ita hbQrllLQ per
la . 1I,Llm()~.
,..!P I! ~pe
~tions
ipiorant vt bxmodi2.! (id efi, dcntium fiuf ori) {'mite
Ilia v 1~l1taens
,qmddlcas autlnont tntellls ct llClltlde acl{tringentc.aut auficro dolorc, ~,ip
CJlIidpi:1m hab
~a \lt, tran[miÙionis vid~1ct
atperi-atilt, l..! 11011 POtcfl:, \'t Cluid fit c1nlcis r1010r,incelliet.l,
Ir:1
f\;pcrficics
(]l1oquc,
f< memhrln:e in m.. dia
t('m
-1
.,
l'larnd 1
ca l'ne con tcn ex , r lCrll n(1Ile arè';6ul1 mr ,qua: dilani:ttQllid l' o r [cmper molefbrc lahorantcl11 [o1.·t:
antes C]uoque clolorcs infcrll11t.Dolores v r à mcmfln1~I:c
g\l~qnciuda{t.
Igiwr q\làm vcriCn,lIdi a fi.l' r Ch l!;':! l1em circ, mct! icx artis opcr t"ll i{fe hr. nis {fJ. circllp.dalHib\ls Jcpenc1 nt s, rérind ", fClderit Il1~CJ\O
r:l.éo
tamcn in hll i,,[mod i Ilomina infli l'!'re c.:omperi\lnt\1r,:lc li 111 o[si '\1S i lis C01 . ,:te ~
A '
.
110
' C\lm [xl)en
'fi'
,
,
,
r nt, vents t?;raue~,
& detr:thenccs, lC~ :t'Cll a" '1' in"\1
Il POtt1'
r nmero ml1C Igl\lCmn, l1111Cl11re
• Vid l,
[arai dolo re (ulci tln ml', A C:tIÏJI' .1\ 1'''111 8' c,dî,S' \acanUtS er,,.o
qll'ld
,['
Rè
'
~
!
Il'
xiores: qnapropter non .ldco cxtcndi viJen" r, C l
~
111<ll1lrC
ex lp IS co 1:; re
ar'oi:rJ. li\.'
t
a
&.
peSe;'
�'Galeni de Lacis Affëais
853
7-
,
ç .zt:;~
~_.
;'"~-:
jt~L
i:J .....~
· ~ 4~.r,
ê<-. .f"=- ;' d.-~'h>
i.~rtl"f-d
- ~
~
,
~<!I'él_
' '-
...:f'~
~
~
~.t=J
'5=-r· . . . '2.·~
"3:J4-J.:..{,
~
( r.~gJ;'
<; ~;:.è
~.
.fit7
~t- p"~
df.71~
.: ~
· _ ~t:=Q'
-.,~
·?
'j ~
, :';.~
~
Itaque in hac ambigu itate fatius fuerit, vt cxifiimell1uS
arbitra t\lr b.bora s [en[ua[ peris qllibllfdam rebus imania cnnfcd pfit, GmL11
etian: arterix , pro- A in eo fermon e, quem de hemicr
nemi~o
p1c:ri.Mllfclll.i carnis~&
mcntio nem feqlloql1C
m
cum arteriis , ipfum venarn
pl'letam m mlftnra m 111 dolol'lb lls referm , fremen tes,
~
o
t
e
m
u
r
f
n
i
rum
re1iquo
cilfe, !implic iter vero
vt ita dicam, & latHe dillelld entes,a cftupid è pulfanne vllo dillinéto affeétll, neque in nernis , neque i.nllS
in.
,&
dolor
llS
tes. Ex religuis vero hulcero fus guidem
partibu s, qua': i110s déincep s confeq uuntnr , in qlul:
hu1ceribns lcuiter acums ) & maxim è dll1cio r, & qui
dixit venas graues ,acdctr ahente s,atqllc xgllalit e: 1~
prurio- inem induce re potea, ad fuperfi ciem penille re
farétos dolore s inferre . V erùm ha:c nonnihillmb1gLl1Pllnéto rius autem proflln das partes infeil:at.
videt~r.
vero déincep s feqnim r, vbi ditatis contine nt. ~od
aucem
r
Innxus amem , cùm Gnus accelfe rit. Stimnl~s
ti dillend l1ntur , & induran.tu :
contor
vero
cit, N erui
partim eonim , qua: in loco funt, aliquid afteétum elfe
enS
ab hemicr ania aftèttio ne, defim
manifeftè n~cedit
decbra t,panjm cou'à, vtpote qui halldqllaqllam proneruos ql1omodolibetafleétos p . e~·- .
ad
um
id in vniuerf
fundas plrtes occupa t. Lacera ns atltem eft, qlliin finu
cium eft. N eqlle enim qttlhmenda
planè
tinere, qllod
confifi it. Hic efi primns Archig enis fermo ex1ibr o
effentiam ind llr.at ,
ipforum
,
affeétlls
bet neruor um
quomo ' c~)1atLlr
primo De locis afreétis, quo docer
atque intorqu et. Sunt enim nonnul li,per qllOS la~
do ex doloru m diffcrenciis plrtes afreéta: pofsin t inah:,
l'es elladun t nerlli, guema dmodu m palàm eft , Vb1 'lb!
ueniri. Igicur rurfus ab initio ipfum diligen tiù,s exaf:xpenl1mel'0 .
.
(),,'
"
[
a
u
e
m
~
.
entlllnt
mentum non
hemicr anias vafo~lIn
.. Sph:Œel.odes, i~gut,
~ine:us
fenfll percep tibilem habent differentiall1,)Ca
nullam
B
et
nomm
s
dolore
gnos
d1lfeétlo clrclln(cl1blt. Igltur
vt exquiGtè fani videan mr nihilo minùs neqlle [ew
inuentu difticil c efi:no cnim inter omnes
ta.9;
fphacelods,
fum,ne qi motum pra:ftln t fubieétis corpor ibus.ltO nlS
Snnten im,
q9'~)(eÀ@-fignct.
couenit,qdha:vJ(
fJ
.
b
"
I r . fJ
C
r l'15 rortaue
• 10
lllnamm atlolll US aut lllnaml11l llOS
ln
qui dicunti pfam vchem étem dolore mdecla rare. Alii
' 'b us, d"lXlt ner ._
·
morb 15, aut prxter nanll'am tllmon
anwm mflamm ationis exceŒ lm, vtpane m ad cor& indura ri, & intorgu eri. Atque in ii s quidem 1l~;\
. nl1J~
q:lX af!eétio à no
A- ruption is periClllum indu.~:lt,
fefiè appare t, neruo s intendi . Nam & laborantl li .
v-ano-ra::na appella mr ,Ain partis afteéta:: corrup uone
Al"
lG
Al"
1
•
ipGs, & nobis afpicie ntibus, intenti nerui aplre~C
~
~
ri .L
IOnem. 11
dicl vo unt. 11 COIlU~
~pfam,h.elon
ql1apropcer niG curém r ,& connul fiones, & difentl~_
cOl1l1ulG.onem ,fed nernof onlln.c ornofimpbclt:r
C
nes ad ipfos fequun tur .Atque omnium , gnx in tL1~
qua: lI1flammatIone laboran t. Nonl1: tlhnon
porum,
'le
l
~
l
t
e
d
i
v
eŒ
s
accidcn
ne
commu
,
ncur
rem attollu
eam , qua: fit, conuulGoncl11, fcd cam, qua: ex mffam . "intelld anmr.N am &arter ias,&v enas inBammat1011a
mation is magnim dine expeét ltnr. Aliifil}lpliciter foraffettas intedi vidimu s: venas ql1idem, vbi pel' [l1m~_
e m . Alil putred inem. Ergo vocabu lum
~ tenio
tem
eJ{lll
e
membr a ona inflamm :ltione glandu laru 1tnl110t :lC
fphace lodes ,in iam propof ita Archig enis oration
rn-)
.".
.
r
{)l
.
,'
VlUCtl1
llltemm
vas
totllm
ga. erunq; el11m
ur
fcripm m ,ad tantam peruen it obfcuritatel11, vt nihil
(J'lC
fi
1
,
.
. & ca1ere, atqi malon do ore ( 1 tallD . ibere magls,
p el' ipfiull explica ri poffe videatu r , ipfo l1lj.fquam in
fI' In C
• nil
r'
•
.a.
n:
totum lllnamm:l '1 s
connet
laus
vt
C
,Ha
m
COI1auel..Lll
ionem
enarrar
um
nomil1
rum
medico
aliis libris
ad~,
1".
.\ n'.a.
b'
. d
qua: pn,mar :o a el,;l:l, vlgi, le dio. a ea p~.rtC,
pl~n
fcriben te. Pel' verbum autem Circun fcribit , fortaffe
&mgm na. Prollld c rcdc dIXeruc omnes ferme nd nintel1ig et qllifpiam ab eo, velnti celeri ter , & ex tOto
ci, inflamm atis partibu s accidit Vt rubefcan t, ten di~
fanari. A c [llbiiciamus vt i ta dicamr . C ur enim fe q lIiftur,ren itantlu ,intnm efcant, & dolean t. Vert~/Tl(5
quam torgue lt, intellig ere cupicns ea, qua: ne is quiximus) non omnibu s, f-G4h-ts-dHntaxat accidtc pli rt~
dem, gui fcripfit ,intelli gi volnit? Déindc pul(ato rium,
di-g-nas, & pa rté [cn{ilJ11~riO
q uz - :U'teB~H1-fa
&pcrfi lltante m dolore m, arteria s inferre dicit, cùm
. Qan1. c1a~
. llJ'lllem l11IL
!
'
b
d
b'
·
maglllt
d ltam, v 1 a nota 1 em
ip(x v}delicet per (phace lodes hemicr lllias primog e[C1~cor
m
dolore
rium
attollit ur:tiic enim pulfato
nia aflettio ne hboran t. In primis itaque gnalis fit pula, e 10 r6
in
va(e
i
fenfibil
tc
borâte s, ve1 nullo exificll
fltorin s dolor,p riùs cxplicallimlls, gnalluis ante noaOp
~
l
i
t
n
G
e,gux
fortaIf
pore.S ed interro gabis me
{tram enarrat ionem, omnibn s medici s HOtus Gt, fiqlli·01 a11l'de •'
Id
.
'd
•
l
i
.
VCI
enua.
elfe
acci
b
lOnrumentor1l111 propna
d em ingenti llm infiam mation llm acclden s ipfUl7l
'1\'1 in(il
. tllm CH,
'
Id
r.
,
~
0
1
q
expltca
pri
t
rte
pa
t ca ncqj Leme untaxa
perhib ent. Perflllt ans alltem dolor eft,gui à
. éè' . noxa qualicl lnqj fi1t [ipec le '\'cn deI,
cct propnc ; a !OlllS
mario afrèéta., vcluti à. radicc incipié s,celer iter in par:1 III
•
. '
•
'1.
1wCt partis propnl lm cil: acciden s:neq; en Jn1 • cdte adilcentCS transfe rtnr. Id verù non folum in hene
if ". l1~. ffc:lfteétllS
.
'd
aCCl ens,neq.i ctlam? oxal'llm di' ~ r ct1as
micran ia, vt Archig cni placllit , fcd in ccphlle a ql10q j
dj/1
vanant ur ,Pl ~.
0
vocata , cucn irc {olct. E tcnim in hac nonl1Unqulll1 ar- D fe cft. Nam ddfcrcn tlX qllidcm
ro
;
,g11
ve
tis
Accidé
hldine.
mm fpeci ,tum mao-ni
(vccLl 11Q
•
tcrix primar iù aftèétx hlliufl110di (qualc m dixit A r3::>
.a.'
• '
S
n
CI'
f'.
:lU
,
[iPCCICS
fiuc
o-enus'
vmata al..110nc cft , üne 0
la
\
•
chigen cs) dolorc VCXlntllr. Ica vt facean wr nonnlll li,
et. CXtC:Ll/Tl f'. e)iperman
er
s,fèmp
volncri
lrc
J10J11Jn
ctari
interpr
id
,
[entirc
m
.
vaforu m ipfonll n (c dolorc
. & rat! onCle
. Via,
A rc h'wcnern qlli omnla,
·f1'.
.f'. q1ll,
fi1I1JICt
nClle
., 1
lilbhor rentem ,ficn rotllnt bmdix it.
t enta~,rcim
b,
,
p llCJ.mrtllnprofdlllS crat,ab l1ndan tlus lXC r . t :t, (I lloVtTlll11 , velllti pCl' [phace lodes
Igimr in qllircn dum
t tr3th
fl~
"1
•
1".
ncp- 'I~Ct1US '" . \ e en ' . 1'I",n5,
cum ah altlS
nm
pr:tlcr
ancrilS ita affici dicit, ad cllnùcm 1110~ np l "
h cmil'n~,
1"Ibn~
"O..J
con c. fcJb W
; ~ in p lllri mis ~ Ii s
l'lll1l nOI1 pal1c
dllm de vcnis Cl1l11 fenfiffe cxiaimandul11 fi t, quùd pel'
Cl.U ~ f' etl1l1t
<Jl1cmldmod um &. poahac dcillccps dlCCl1
II
hunc folum morbul11, variClll11 c xel1lplo obrol't x fi 11 t:
é!:è :lllbi
. ca, ql~
.
,
•
établll1'
'
CX:l
III n gllldcm compcn dlO,
cO:llmlll1C fit accidcn s VCJ1lrlll11 , vcl qllomo an l~oc
tnt 1'111/1C
Cx.1I'a ta . L nt';iori vcro dif}JlIt:Hlonc hî~
ns: pr':'
dohh;t aOCè :trllln, ve l (\(111 taxat in R.lI11mltarum. Ex
urnm
pcrcllc
J1ylo
i
tllr ca, ql1X ali hi brclIior
e 11 1111 qllùtl (crmon i de arccriis illl1o-Ît fcrmollcl11
111 er[e'
vero rel jC]Llas doloru m dtffere n tias , qlarn~
affetlll
de ~odcm
)arcfl:, Vt cOl1iam~'
dc veni~,
Ps do'
(cCl:'l
llem
mcntio
-cncs
Archio
e
{cripto lc nnon
ip[um flliffc loclltum . E x co :llltcm' 'lllod mox in vnir
. d'lccns fill!)110
~
'
..
n
Clj~
r.
lent,
peccal
cnil11
C]lI:U11IJr. ~oJ
h:lil1linodi partibu s
de ali~
atql~
de nCli~,
Il 1:(l~
pis
8io
Jorcs ncrllis eucnirc qu6dq i J1l1por non Vnl~S
[cnhlt , non ltlJprJI l ~ Vil! morbo fcrmoncl11 ca ratio C
a
c
otiùs,a
callfxp
{cd
atfeéh:s
1ït
,
rat!'olle/1}
,
I)ilm l)anis
J'lC putlnd um cfi, itiJcm dc vcnis quoq; flliffe diétlUll
.
7-:r..:r;
....\...
860
ca,
�Liber Secundus .
ratione m habeat, iam anteàd iéhtm eft. ~od
vero dore doloru m diftel'e ntia depl'xh cnditU r. Atque hac ra:lores durè diil:endences in ipfis fieri dicit ) reétè diétu
A cione nonnul
li plcl1riticorum,iuO"ulLUn dolent , porre.
~
eft: qtlanqn àm melius erat, fi fimplic iterdi xiffer ) diéta in hunc 10cl1m membr ana coftas [nccing ente. Alf~endl1
tes, non addend o,Duré . Nam nel'l1orum doloql1and o ·tamen nOI1 ad iugulum ,fed ad prxcor diadorcs·vtrinque vehem enter dillend ere roffim t, quia ad
lor tranut , percep to ipfius [enfil in [epto tranfue r[o,
Ytra9t\e extrem a tendlln tl1r, tlmid,~.
quo incipill nt,
vtpote guod nece!fa rio monetn t' , cùmpl euritic i l'e3~Il
1l111d,in quod flnillnt ur.Non {eciis q'tàm chordx
fpirant ,ldque omnibu s thoraci s partibu s magis.Cù
-G:4~
__ ~
, ~CltharJ.,
q:1X fx..r.enwnero, vbi nimis intend unmr,
enim ve1l1ti rad.ix do.l?ris. in larere ~nfil:c,tum
labo- .~
~K1
Ifrumpi foJent. ~taproe
citharill:z:, cùm inil:m\cantes, mufcuh s,qm dlh.c utnt,re (porare cun/hn tur: t:,;!-~
menta fua poO: vfüm' rcpone re volnér int, chorda s reqtl:l.re mm foli fcpto tran[lle rfo Namra . tefpira tionis
,9 .
...
laxant. Na,m planè conil:ae, eas à cOl1trariis, mm cauoftîcin
I?
,
i
t
r
!
m
o
~
.
q
.
o
d
J
m
~
1
l
n
~
~
n
e
b
:
i
t
!
e
~
a
v
~
"
Y
'
mafieétionibus intendi , iilte humidu s fuerit am~
r~,
-:
'. ~' ; I
bl1s,ql lllwera , &: non·vl olenta, vtl1l1t11r re[plratlOne" J:,.~
~
)Iens aer, Vt rigdre ip[as, & impler e porsit, hue veheconrin gere [Qlet. Igi:ur cùm. in partibu s l::tterum in.' . - ~
.u~-f'
1~te,\'aridus.Ab
vtraqll ccnim ambien cis aeris temfern.is orimr inflam matio, feptum tr:m[llc rfum inten- ,~);:!
.~
t~:!i
pene, ad ' v ~ timam tenfion em ·pe ruenilln t , ae me ri tO
mm, m:.l,gis doler: dm verû in partibu s fupcrn is, mm ~
~
.
!
r
:
J
cnr~
I"LIUlpuntllr. Pr6ind ei ~tè
di xit Hippoc rates, nernoiIJ~1Llt
potiùs dolor lIlfefiat. Cxterù m [eptû r1'an[.· r+w-,.f!~
.
!'~nl
côultlGones &à plenitu dinc,& ab inanici one euen cr[i.lm
,qui~
moue~r,igI1altdè
J
nlre ,Vt pote. pel' quas nenUlm
--l
r '1 ·
.. mo d'le è le!
·
r 0: VI.'
\'
. h
.
""é &......,.A .,--_. <",""\,,J..,J.t
leet ten d nn- B do 1ons
CaUI:lC
.
('I! verom
gens 111
cpate ontur
~
.....~
-:-' ~"
~\'d S~d .· quOd
.111 fi ~,:1matJo;
proflln dos dixit c!fe dolorc s ~ id ab ac' ~lt vb"Ilplllm
r.
• d.llratum. eH,
fi cl 1
• zr.:JF~?
111
.0 or, qU!.
- i4.}:;-~I"'
~ enttblls,quç plllrim is ex neruis euenillnt,filmptll!1l
tl1m lllO"lllum 111 dextra parte mfefia t, concau x vcn:l: t'
d...
CI( Et"
.... '"''";1
,
C
'd
\
r
b
. 'JO fiu~ .
'. enlm curo venx qLU em lemper
r
'
C, · A- ~ ~"' "'_:.J/~
pnores
~
n. lagtS, q nam mem ranaru m tetlQtlc
m
leql11tl1
r.
um
(
ç
~
'
D C."it~
~
......
pcrfi.rie fmt, déinde pofi eas arteri:E , guibus pofie{\
aa:cm
~
o
h
)
t
x
i
d
modo
fa;penl
lmer?
fl1perfi
Ilerl1l
cicm
r: bd
quo
..
~
:
\
"
.
;
.
~
r
.
•
r . Hl untllr,ldClrCo laboral ltes tenuon em'mlmo
que dolc;:e , quOdn onallll defi, qllam membr anarum .-_...
~
'~
elltlllllt ~ql1anàm
muId tendon es, qui ob id, qnod
affeéta
mm lpecicm referre ,planè dedara t vnde addl1· L.. ~':!P
r
nCtllo
,r.
\
(-fII'
l
'
,
.
la "Il1nt coroor a a nonnu IS pane nenu. nomlélus ipf.'Hul11 dolorc s aliquid hxmod .ix habere iimile. ~;
lltl
na
"
.
1
~
~
'
1
b 1: ,non profun dos, fed 111 [uperflCle'do ores h acx~f1imauert.'
~ia.enm
fimulcl ln: l;xmod ix pro:' ~-;:'1fc
r
r.'
, ent:vt
,
fi eUt' 11 guan d'
.
0 lplOS
Ol~(Ue
lie
wtCn d'1 contlg
pneta te, fiupon s etlam [cn[us perclj;)ltur, vt ab ea- ~"'
_ 4
,
•
i ilntilli,ql1idigiros ex'tendl111t. Stm t :mtem & gui illos
•
•
~
1
~.(f"',41-dM$
cl em cluia vcroqn e :t.freéhl depend ence,m embran
a au.- ..
~_"
' t~;E
;eUrlta.nt, in 1Ï.lper1i.cie qL1ide~,
[cd non fimiliter vt
tem, gnx in fupern cie cmi [uhfl:rata efi) [xpenlmro
~-t'":
fiXtel1dcl1tes. Pond Archig enes neruor u dolorc s infiapell ti .dolore afl:leit ur, vtpote qnœab ex ternis cau-. J~.;ç
ftte~S,
e~c diGit, cùm huil1fmodi doloris [pecies , vt anfi.s, & qtûdem frig~s,
celr~ùs.
no.x:lm [nbit .. Id- .tf4~1":'r
.} llCl!nus, ad colon maO"is pertille at. A tque acci.dit
Clrcod ecepm s Archlg enes ~fteébl1s
'.Ialll
.
;:,
e?m~l1nta,
r;:1~
~a.
,. f
l:l l'b <tUl1,Clltn ql1adam pulfati
one,atg i dcmibu s mocxteras membr anas hxmod Jx bmllc gmdpla m habe~
f-Joj;
....
.
~
...
~
..."" ~
,t1s,qllÏn etiam oculis. Sedinf ixus dolor neruis mi- C re dixit,
ac.fxpe numero fuperfi ciem 'll1ofJue, non [e- ]7:.-t,fi="~*
'
,
e,llU.eel'.~nl!:e . poteil:. E
tel1lm
maO"na ex parte vtroqu
cllndnm afleétx perriCl l!x e1fentiam [aéro dolore , fed ,.-~"
e
:{ten d·
l' •
.
•
•
llntllr & ad fuoerna s &;::mreno
res :lmman ns
ob membran::tl'llm ip[arllm e{fcntiam , gux exangn is
att ()
P
f. '
.
fi .
" es. ~od . . ' velo deince
ps ab Archlg enedlé tnm CH,
cft, & frigida , vnde facilè à frigidis aftèttib us infefta ' I~rl.o
'
'mepte, .
d
~ ~lng1fi:E
plenos habere dol
ores,
tur. Eos quia huiu[m odi dol ores comita ntnr , idcirqmd~ dléHi eO:. Nam nibilam plius declara t,quàm cùm
co [repcnu merq di xit fleri hlliufm odi dolore s , non
lClt ' Et mll1unè
'. fufos. R e vera . . , 'f r 'd"
~fi
COlm mm une 111051 e
veluu per afleétx particl lix e!fentia m, (fic enim infe ....
ha.b~IOd
in l:l.ticudine porreé tos dolore s nemi nOI1
p:nabil es effem) [cd per acciclens fi.lpem eniente s.
ipft \:11 t, fedmag is circun[ criptos , vtpote pernen iente
Sllbfira ta igitur cutÏ membr ana, qua: cum ipfa fimnl
tesOtllnt tenfion e &ad.fu pernas , & ad inferio res parexcoria rur,dol ores facit tenGuo s,&tor pidos : me~
tn.~ ~aqis
verd [urfum v[ql1e ad caput. Ac mm pribranx verd, qux in media [unt carne, velu rI diuelle nfient·lPlos vnil1erfi corpor is , & conuuH iones , & dites, dolore s excitan t: !Lmt enim plurim x, & inxql1adi <tc l~es
c:omita ntllr, nulla nerui tenfion e hlliu[m obiliterÏ nGtx, atque eam circllnd antes. Cumqu e aHCl
.
l'
d.
capllt illcn
. tlllm ~ lqllO mdltcc l'e potente ,an tel.\ g~lam \
qllando è dinerfo , contra namram ,tendi carnem conArch: Pfum :1ttlngat. Poil: hxc con[cq llentcr [cnpfit
tiO"crit , hllillfin odi dolorc s cuenire neceffe cil:, Sanè
r:
llelli Ig:ncs dc membr anis, qlldd inlatitu dinem perà
muIds excrcÎt atiomb us aLlt teiîui,a ut hulcero ll prot
ll1 1p fi d l '
ri"""
•
vetu.rn ffi IS 0 ores, cum amcmn mr. qnod ql11dem D ueniun tdolor
es, qui totoS mufcul os occupa rc con~n de. c [atcmu!', ~d
vero aliquid hxmod ix (id
fucller um, inter quorn~
partes" carnes. quoquc. n~l
al;e{~um
il:upori) fimile habcan t,non eil: verum vt
merantLtr, Verllm de hl1iu{jnodl dolonb us , f:ltls 111
~lod
lalUn cil:. Neqnc edam in totum VCl'l1m ~il:
h'llllbl'ibns prxceti~
iamd~tl
cil:. Sed gnod memdenl cl11.el11.br.anarl1m dolore s fint inxql1alcs. S.iql1~
br:war um, 'lux OfSlbus adlac(' nt, dolore s , & proh
Ontrar
.•.
r
t'toPt'
. mm mag!s ventau
fundl (unt (idefi, in intimo corpor e [~nl1
conlOn at: guirpc ex
excitan cà qUÔ~
~tO1:!
, v i?en tLtr xgl1a\es inclllecre '[olore s,
te ) & ol"sillm ipfonu n, veluti dolent lllm, indl1cu nt
<1 11 od ob 111l1cr[llmlpf arllmc orpns xgllale cfi. Nam
imagin cm , h~l1d<]uaq.m
,mir
al1d~
eft. Nam ii, à
t~l1
<lll cornmu nicatio nem cum vicinis ) inxql1a litaqllàm plurim ls ofiOCOPl (Id eil:, o[slll.m ~olres)
no.
t1Ite fotnd~l
affe:"n t,id interdn m per aeciden s cuemin:ln tur & m:l!!n:1. C x pane ab e ::erclt: ltlombu s cuc:Cllrniac Ct.eum CnInl ad affcétam ip[arum pattem cirnire [olen ~ : q,ua;'ui.s intcr~um
vel à. fri~o:e,
vel p\efi eti' dol.
Clltes & cl
'r' '
\ICUntllr, & tcndun tltr , dllS1l11
• nitLldinc, fien pO[Sl11t. Iniupe r venas dlXH graues , &
ilcm
aClltiori °fil Cm
fi neceffe cfi. Vbi enim in tCll ta puticu la
d.etrahcn tes, & xqllabi liter infar& os inferre dolore s.
tl
Ilt'Vbi vccn0lifi cCl: ) l'b'1cl 0 1ore vehem entiol'e crncian Ven'tm ab initio, vbi hcmicr anix mentio nem fecit vcLent. AtOllr en fnm ha.bet hcbetio rem,ib i minùs donas veluti varices incLtrm ri ait. Ergo in hoc [010 for ...
lt~
-J e ex
.
la,osip r. co qll
1 oqlle. quo'd quXtC ndltllfm
taffe aeeipcr e opone t, ip[llm hoc dicere. Atqui (cir;
em1lV
~ at"
. ,t, non
~
tlllgl" vc 1non attll1gl
ab
licet propriu nl artenx ) vCl1xquc dolorc m, cxten(u m
[ecund wl
tl:
F
4:."t'.,6
tx;;
çt:-=......
y7lr4-'
t/
....
~
..
�864
Galeni de Lacis Affeétis
riginofam tranfm utatlo fier! foIet , inde ell: , quod de
fecundum longitudincm corpor is , veluti chorda: cu·
indefin,i téq; Archigenes [cripfit :quem·
infdam fpeciem referre , nulla vtiqne grauitate fimlll A iplis confufè,
callI:ls hamm affeétionll alicubi en·
neque
admod wn
apparente. Aequabiliter amé infigi fiue infarétos elfe
nOi eas in libris [alllbrium pr%·
crùm
V
it.
aè traétau
vcnarum dolorcs,admodum obfcurllm cft:quippe inimus.l gitur hulcerofus do-exarau
è
perfeét
um
ceptor
figi, ad nihil, quod ipfis acciderc folct, referri poteft.
ad hnas qlloque partes,
fed
,
cutcm
ad
folùm
n
]or,no
Déinde de camibu sditit,q uod & fufos,& laxiores inautem re,vera
s
{
o
~
u
P
.
r
l
i
d
n
t
x
e
olfa
ad
v(qlle
ducant dolorc s.Atqu iin tOUlm nulins dolor laxns eft,
primarÎ.o,
men
ta
n
o
~
,
t
penine
iem
fuperfic
m
adfola
niu eos fortalfe, quimin ùs intcnd untur, laxiores voenUU
s.Ipfa
acciden
per
,fcd
propria
ipuus
ratione
pro
citet:quoniam & vaforum,&membranarumdolores!
.
fiIP.era;
e
n
d
~
l
t
s
i
p
f
,
partes
ntes
fl1biace
fibi
omnes
ve1 ex eo confirman
ÎIltendi videanmr. ~od
ma~is
nl5
affeého
x
propri
,
e
vterqu
m
doloru
ergo
~
u
r
o
H
, quod cos non adeo extentos confpici dicat"
po~ft
efiaccldens:fiunt alltem ob acrcs quofdam hlmor~
propte reà qllod carne:r mufculorum partes breuiblls
atque tantltm ipfi, quanmm affeétiones ipfa: intcr!e e
lineamcntis continentur. Sed id, qllod Jéinccps fcridifferune. Sed, vt dixi, fatis de ipfis in libro falubr~!1
bit,vidcri raétum, vcllluafperitatiblls quibufdam pleprxcep tornm definitum eft. Pnnétorills vero(inqlut)
num,an propri è ad dolore s,qlli in carnibus conftfiut,
dolor, in profun do efi. Sed n·on reétè ; nam ad ~ern
pertincat, inquirendum eft. Nam quodin terdum alibranas, non ad irnas partes propri è p_crtinet. Infix~S
quid hlliu[modi per ipfarnmdolores elleniat,à veritafermo O~l
cu finns acce{ferit. ~i
te haudqllaquam abhorr et. At quia non (cmper eue- B auté, (vt inqnit)
, concaultaS
finus
e
Q,gipp
.
videmt
elfe
us
abfllrd
no
nit, fed faéta in ipfis , vt plurimùm cerra quadam affeUOl, ~lera
étar
conÎlm
anteà
,
partium
cùm
eft,
quxdam
étione,non propri è ad fubfuntiam earum referendum
r , Ita
implem
e
fiuxion
icaque
Cùm
altera.
ab
difiar
eft. Neque fimpliciter intelligendum eft,eamaffeétiodo10r:
m
teniiuu
m
~
t
anmr,
dillend
parees
tes
adiacen
nem dTe affcétum inflarnatorillm, (cd qui cum humore,
pO
fentÎunc laborantes,non qllidem in 10nQ'icudinetrl
fit,exafperarc fuaptenatnra potent e. Porro déinceps
Atexcre-_
• 0
. "r npmm.
··b
·s l'JI111tl
d
r
.o."
clfcUlc
liS
propru
reu:u,le
de mufculis fcribcns Archigenes,eos carnis,& neruo-:
to quomodolibet è finu hllniore, prodnu s dolrc~_
rum propri etatnm mifiionem propri è referre dicie,
diile n a
ente.
quiefcit, nifi ambientia finum corpor a adeoH:rcfull
confift
tanquam peculiari ip[orum elfentia ex his
e,
cr: fi·
.
fi"
.
h',
tur,Vtlll amatonaanCLllonetorqlleantu r .
Addit vero arterias,qlloniam in ipfis inueni untur.A tvero ab Arc 1,
qux propri è ad linus pertin.~od
qui hoc paéto, venas quo que diceredebuit,atq; memgene dittum efi,aliud ab his eft, verùm qllid intelC~
branas . Vocabllillm aucem Frementes, pat rio fermofimt.
pleni
rit,cùm ita[cri beret, haud facilè inlleniri potcil·dL!_
ne de his dicitur , qui boni habitus modo
llit,
confite
dici
at
qllod déinceps fcriptum efi , non minorem ha~e\no
Atque idcirco de iunioribus d(mtax
no? 10 1.US
coripforu
bieationem. Nam fiimulans (inqnit) dolor
de fenibus vero minimè, quOd non po(sie
• ohLIlIr
. •100tl
. rlCrmO,cllm eo,quem ln
H·
bi-Il·
r
in
lCemm
vero
At
llUt.
lU
pus boni habitus plenitudinem (u[cipere.
videm r ,quo in huo e trl ill
quam rem hoc vocabulum Archigenes referre veUe, C fermonis pr:rmifit,pugnare
u:OD
dum (cripfit: StimuIans 3utem, partim eorum,.q
inuenire non eft facile, maximè quia confun dere, &
rtJtIl.'IIl'
e,pa
declara
efiè
affeétum
idpiam
loco (unc,qu
corrum pere folet patrior um nominum fignificata.
Id enim ficri potefi , & in parte o[sibus ~);lodi U
s,
partibu
eris
incellex
dici
iis
de
,
ees
Fremen
11
~od
vicina,& in cme, atque omnin o in medio, hUI tTlrcili
qux à plenitudine intend untur, non propri è ad mlltll
dolore faéto ab humore morda ci, [enfibilill p~w
{culos, [ed comuniter ad omnia repleea corpor a per{inll
aliqllam erodente. Déinde qllod in fille Cilfd~
tinebie. Cùm vero eos capaci cum fpauo extendi diIn
qlU
,
eft
al1eem
ns
Lacera
efi:
m
fcripm
fic
tionis
ddixit, pmo ipfum hanc à neruorum plenicudine voll1ilfe
t
Illid
~
l
à
,
a
fignific
idem
qllidem
s
confiftit. Si làceran
feiungere. Smpidè autem pul(are,halldquaqllam flli{fe
quid"
~
finu
in
illi,qlli
Nam
eft.
llellens,menJacillm
t"eétè diétUIIl, iam anecàdeclaratum eft. Reliqu oru veeniri?
fi nô hoc, {cd ~h1
nimè côtingere folct. ~od
ro dolomm,hulceroflls, inquit,leuiter acutlts eft. Eft
IOu
potent
id
do
qnomo
it,
IllonC
ql1icvoll1er
Cc
per
e
dicere
piam
autem ha:c quo que oratio obfcura,nequ
II.
Atque hlliufcemodi umt, qux in Pl'X rcriptO [cr
quam docere potefi, haud aliter, qllàm cxterx ipfius
Vi
10
it.
prodid
111111
ix
le
mcmor
s
pofsibi
pofieri
quidem
e
enes
Archig
ob[cura: oracÎones,quas ne enarrar
tran(camus ad aliulll, qui & ipfe ex ~ jp6~IS
. Igit~
eft:nifi quis rem ip[am pel' [eintelligcns,cam orationi
s,
éta partcs cogno(cere doc cc .. s (Id
medico
mm
ua,affc
dtffcre
adaptare concCllr. Cum itaque fcilleri s,
dolor , holclf1l0atfo"
tum excrcieationis principcs,eos Jolore s vocare hl1l- D [cries huillfmodi: Hepati s vero
s efi,atXIC(ed ~
torpidu
ns,&
inhxrc
e~,traéoius)&
cerofo s, pel' quos in tcr mOll:ndum , v el. t~ngcdl1m,
non e 'j'J1lih S
aCLlUlS
amcm
SI)lcnis
CHIS molefians.
in labo rante parcc [cu fils eXCICamr, 'lliahs III hu1cera 1 • ,
b
h
. telll fiImul & cxtenfioncm a ee, atquC'e(S10
gralllta
~
e
r
l
o
d
pcr
es
inrellig
cilè
folee,fa
tis parcibus percipi
l
p
~
e
c
u
·d
'
. .
·d
}telleS
VI erul' el, qlll ad clifioncm qUI cm, atq. .
lelliccr aCllCllm,huiufmodi <]lIampiam fpecicm fignifitur
nem, (ed cxerinfeclls illcllmbcntem ,rcnltl ·ntca~'
cari, qualis ab acmx acus puétura fieri côlilcllie. Ergo
dolores in dllCllnt, &cllm pcr01fi~ngeI
& ~ucros
confiat,ipfilm ncqlle continuum elfe, neqlle xqllali ter
ad 8orl~'
fin ébone pungentcs. Vefica vchemn~I
per omnes partes porreétum.Hunc itaque dl1\ciorclll
Lis PLl?bllS,JI'
omb
intcnfi
atquc
us
bus vtimr dolorib
elfedicit, cum diccre debcrce imbecilliorem, allt obll"
nO'cn tl qlll·b0'
. ' li~I 1r~ndtl ·b l~bS,Pqipe
V tedrus .l~tem
m,
molcfiu
mimis
am
ntel11,
r
:
p
,
s
~
t
l
c
a
vcheme
non
Il
tufiorem,allt
111 pr
Hcn enubns tormmatlmmCI cntl us,
aut id genllS alilld quidpiam. Nihil enim,qllod 11101c(c~'
c
o
~
r
ot;
I
l
q
:
~
C
naUlS
dolcrc
c)
appellari poreft. Id amem, . ill(mocli miftion
fium efi , pl'opriè dl1ciu~
tlS
hepa
n
...
mdllc!t
Iir:ncm
ambil!.l
c
prietatis <]lIoqu
quod dicit, Et prllri!!inem indllcerc poteft:inarcicllbb mltlO, clC'
v.
•
a t1"'c did r. y "
mone, aerum A rchigenes protl1~S
haud oh {Cil ra cft inter prurig i~ipc
t~dilmef.
CIlI • ,,(11 11
mm)
traétor
efi
(id
on
holcim
m
cV
do\ore
ms fenfilOl,& hulceroCam affcétioncl11 diffcrcntia.
e!l.
III
rxcos
G
d
1..'
l _:J . • coirc
rllm hoc voea b nlum él\)(I~,ap
Tllm quÎ.l crebro prurigillofa affeétio hlllcero{am al1cfi : pr6ind e qllid fignificet) haud fade lnll l"laJl1
tecedie,atqlle [olma, quieCccntéqllC hulccrol.'\ in pru-
v;
tra.
t
�Liber Secundus.
866
Nam vocabulorum fignificationes,ex tongo viit deprçilla,quz, cùm fint huiu{modi, recipillntllr tamen in cihen~umr.
Atqui video,eos, qui illo vtuntur, vifcidum A bos. ~aprote
non excogitari qllidem poteil: , quid
per 1~(lm
velle fignificare , quale vifcum effe videtul",
vel auilerum, vel acerbllm dolorem dicere voluent Ar
vt Cl~S
vila parte traéta , p~tefi
per ipfam reliqua iIli
chigenes, non magis, quàm am cxrulellm, aut rubrum,
contmua Gmul attrahi. Sic maŒ't farinx quoq; ex fru- .
aut fufcum , am alium alique,à coloribus nominarum.
mento, holcima dicimr, maximè, fi accuratifsimè fubNunc alltem qlIÎd dixerit doétor quidam ex Archigenis
a~ fuerit:fed ex hordeis,aut milio pafia,holcima non
familia, tempus eft conGderare. Nam dolorum pro~lCetur.
Atqui fub hac fignifièatione hepatis dolol"
prietates Archigené fiudiofè interpretari voll1iffe cena~dqul
holcimos euadet, pro inde aliam fignififet, at quia re vera ineffabiles fum , eum in huiutmodi
~lonm
guxrere oportet. Itaq; vnus ex his,qui Arnomina abellrda incidiife , non intelligemem vnamc Iget\l~
feaam reliquis prxponere conantur , holci-:
quanqi qualitatllm,fille gllilabilem, fiue tangibilem dici
~on
hep'atis dolorem dici afferit, cùm ~epar,
vel indupoffe. Vbi vero multx qllalitates circa vnam effentiam
apparent,ibi & proprietatem fieri contin[!it,fdqi maxi~
~m
~.vel
inflammarum , detrahere iuglllum viderur..
mè in guilu videre efi,fi al1quando & am~ricudne,
&
di IU~? cùm dil~r?O
mOl'bo ra~ot.
AI.ius, cùm ~edlllcorem,& auileritatem,& acrimoniam, in vna e!fenOClld,?lot'eaffIclrur. Sunt qUI cardum' lpulmGgmficare vehnt,vtpote qui acmo a4uerfecur. Arque vrgentia apparere contigerit. Sic enim in gufiu proprietas
qllxdam orimr ,ineflàbilis iIla quidem, 1i vnico nomine
t~m,&
adeo vehementem, vt nullam admittat requiem,
a71~um
Vocare ipulm dicunt: contrarium verd,nempe B ipfam explicare tentalleris, (ed qux di ci tamen potefi,G
tar um,holcimon. Nonnulli vero eum do1orëm holciper fingulas qualitates difcurras,eo additO,quod & mamonvel<t
,. r
.'
r
gis,& minùs dedaral'e,haud impofsibile eft. ha & herVfi
. l;)tallem d'lcunt, qm.
gratlltatls
Ipeclem
rerert.
'bas vnillerfas,& religllam qllOq; materiam enarrauerût
tt ~ enl~
reCéptum pmant vt de granita te JÀl<J, id
medicorum non pallci,tingulas gllalirates,quç enuntia~ ~lS dlCatllr. Multa infuper alia variè explicant,adIlllradi
' r d' 'lUX mte
. Il'19antur
, a.,
tis rehus iniill1t,explicates. E rgo Archigenes, fi vniller• il!"1 gUI'd em enartOs~l
fam drentix propnetatem vnico nomine compra:hen~en1l.CQfta
iS'irur hoc vocabull1m holcimos,quod
dere voluerit,indoétus omnino fuiffet. Id,quod de Ar
~n propoGtz orationis initio inuenitllr ,nibil nos poffe
chigene nequaquam fentiendllm eil. 51 alltem fimp lices
At vero déinceps conGderemlls,quid vtiq; fit
d°fet~.
qualitates,ipCe qllidem ineffabiles non hm ,earum vero
d? ?t In?a:rens. Nam hune quoq.; hepatis propriu effe
lox.I~
Mlhi quidem facilè perulafum eft,per[ultatÎ daqllantiras, exaaa quidem menfura,ineffahilis eil, <]uan.
. . fium d"lquàm fub latitudine quada explicari poteil. Igitur lonceri Inh:t• ~entm
per contranetatem
opponl,lp
Are vo.llu(fe: Qi!id enim aliud coniicere quis poffet?
giori fermone vti no oponet, cùm ea [pecies ob oeulos
t
om~ibus
fit poGea, qua vti debet is,qui gl1amlibet reru
ad vero hepatis do10r ,fi quifpiam alills, vicina corpora
fenhbilium interpretari aggredirur. ~ipC'
omnium
git confenfllm inducit. Nam & ad iugulum vfq. porriinturd& fpirandi difficultatem creberrimè affert: atque C tangibilium qual itatllm propria habemus nomma,halld
fecus!guà?,J g\lfi~bm,
vi~blm,&
audibilium, A tq;
th er I\m tufsim guoq;, ac dy[enteriam, neq; raro no• fi Il
l'
,
a.
'd' .
omntbus ilS patno more vtl dehemus,& neque adfirintodas COlL
~LaS
111 ellat. amlr quonam paClo vere IClmr
gentem,neq; allilerum nominare dolorem, vepoce <]II:!!
ta em tn loco permariere? At fortaffe fatills fuerit pu. . ve1"
faporum propriè appellation es fint. Plurimi enim meAre qUod'
'
tn h~rentm
dolorem dtxenc,
ut! m fi xum.
dici
Archigene antiquiores,cùm dolorum differentias
h~l1
hepatis dolor vt nuper oilendimus,halldqllaqui
1Gn
1\
od'
fl. S'
~
l
'
,
.
d
1
~
fl.
contCriberent
, halldquaquam aufi funt à con[uemdine
pid
1 en. lml Iter antea lam ec aratu eu,ne tOrin
nominllm
veu
recedere, qux & ab ipfis laborantibllS
eit UN quidem dol ore particula: cuiufquam proprillm
audire
licet,qui
périnde
fe dolere interdl1m aiulle,guaG
ra e.• am ad affeétionem potiùs referendus cfi. Si veet1am
1"
•
1
Ir
h
•
acu
pllngamur,ac
rurfl1s
périnde,ac
fi terebro perforen
Ve , a ICums partlcu x euet , nequaquam epatls.
tUf.
a
t
e
n
i
~
videri
fibi
aiunt
conmndi
fefe,& diuelli,
lor~
fi fanè ita tes fe haberet,neruo{orum corpu{cll& tedi,& retrahi,& detrahi,& grallitatis cuiufdam [entH) III errer. Porrd atrocÎter molefians, Cllm torpido
;,nat Vtp
•
Il
,., ,
Sd
fum percipere, imerdum ex utperioribus dependentis,
ell,atqi cotlOUllS. e nec
IJiIJf'
. Ote glU•vlolenms
interdû circumpofitis incumbemis. Igitllr vt huiufmoAt n 1l10d'.qnidem hepatis dolol' dt/ed potiùs grauis.
di nomina oplnia facilè inrelligllntur ,ita adilringentes,
lli que gratlls qnidé,exaétè propriùs hepati cft,fed fple& acerbi, & allileri dolores, intelligi haudguaqua pofIlon ~q!,
ac renibns inflammatis commllnis. Equidem
fllnt,aC prxtereà ab v[u omnino alieni hmt. Hxc inteInell) lS mirari poffilm guo paéto Archlgenes ad lieNall) l~ta}C,hnc
doloris fpeciem referre tentaucrir. D ligere debuit A rchigenes,cùm do cere nos vellet, q~lO
modo loci affeéti po {sinr coanofd. Nam omnis,glll de
rClemv~
Hippocratem audire debllit dicentem : Et in
doloribus habetur fermo, va~us,ngr(lmq;
plenus elfe
tè cenft Ior grallis. Verùm hoc pecarutn exigllllm for
cen{etur nift ex his gux laborantes ipfi dicllnt, eos coIllit te efi 1tllr. Atlongè maximum efi illnd,quod comgnoleri~Is.
Erg; fi ab ipfis,quomodo dolent,diCcere
ria q~e
olet,nomina [cribens ca:tcris [en{thus peculiaoponee nunguam vero dicllnt acerbum, aut auilerum,
fCtlbi:~admou
nunc de renibus quide"" aufteros
am atro~cm,l
holcimon dolorem, ruriiLS inutilis erit
faporl olores,de vefica vero adfiringetes. Hxc enim
11llillfmodi doéhina. Prxtereà ex eo loco, guo diCline
ilànd~ut
?omina,qui linglla, vt infimmenco, & gll
Archiaenem interpretari velle dolorum proprietates
generati flI d~nofcltur.
IgitUl' res quçd.am dedaratllr,
hxc d~cel1i
r~ti
di jn:pofsib~l,tum
inu~ls
effe p1a~
Il)~gis
m.qlIldem per hoc vocabulllm Adftrigens,fed
nè videmr. Pnmnm el11m, vellpfis amhonbLls, non 0ho adJ~rtlcim
per aufleru,& acerbllm quippe amnmis ipforum proprieras enunriari poteil:C)tlod ct\m ir:l
lis \'oc~lngut,fed
magis accrhllm,qualis eil omphaeifit omnino fieri non potell, vt ca [LIb doétrinam cadat
ti gene tagalla.Porro auil:erafunt mlllta vtmali punifi
fa atq
,
vtpote quam ii d{mtaxat , 9~li
fen{jbilt~r
.ipfam perci~
Is apt.S~nè
i COtonea ma1a,ac reliql1a COmplll1'a menpinnt, nofcere pofIhnt. D~l1de
c~ nobls Ignora fit nefclo~1 h • ea,qua:acerha
, halldnuaquam umt illcunJa non
d'
-1
,
Archigeceffe efi,ql1a I!on labo.rallenmlls, mfi ~orta{fe
..tlhypo fi' me lCamel1torum fpcciem referunt, vecy IS,& balaufiium & galla & rhus [cd etiam
nes omnes fiu corpons partes habllent affeétas. ~od
Galcn.
)
,
,
Tom. 1 J.
E
ea,
t
t
b-
�Galeni de Lacis AfteEtis
g6~
vt filffocari lahorantes videal1mr, ~c rcéti federc ~o '
licet concelferimus , fieri tamen non poten, vt credamus vnum hominem omnes Gngularum partium alte- A nenmr:quem affeallm orchopnœam Ilominant. C?Eln;.
edam calidam [entillnt refpirationem, îdgue maxIme I~
aus fui{fe cxpertum. Donemus tamen (fi volueris)
erylipelatis particeps fuerit inAam~to:
quocirca vb~
hoc quoque,quanquim impo[sibile cfL Nam yteri [alplllrin:tùm efflant,illllari videntur, ac mnlrum a:rem (ri
rcm affeéhls nllnquam [cilicet percepit Archigenes:nigidum attrahere cOl1cllpiCClInt, atque inter mfslendl.In1.
hild minus hnins proprietates con[cripfit , qux à [olis
1pmum eXpllllnt,idqlle modo hoc,aliàs.alio colore In,mnlieribus expertis dino(cuntur. Itaq; admirationem
fçclllm, vt interdl~m
rubrum, intcrdllm fiaullm, aut (u( ita dii me ament) [a:penllmero mihi induxit ,ex. qua
llum,ac fpumoft1l11 gl1oque,& nigrum, & \iuidum ap~
tandem ratiocinatione, tam ab[lIrJam hanc do&nnam,
reac. In{ùper grallitatis clliu{dam choraci incl~beJ
colleaerit: qllam & fi veram contendis, nihil tamen ex
fen{ilm, fa:pel1l1mero percipiunt :tc dolorem ex ImO a..
ca vtilitatis prouenire fateri cog~ris,nul
infirmo ftlOS
affeél:lls per Archigenica nomina interpretante. Nam
ipiiull pent.~r
'.& ad peallS , &. ad fpinam. Pr~e
~cl1ta
eftlp1ts febn~
. Pulfllm verà hlhent,qualem 10 l ,
quod nonnlllli laborantium fafl:idire nomachnm aiunr~
bro De pulfibl1S diximus. Sic vbi memhrana collas {ucid nobis , eo ql1àd al1quando ita fuimus 'alteéti , planè
cingens inflam~t
cn, aCllta [cbris infeilat, accede ore
notum efl: : ficut etiam mœltitia tOrqlleri,quippe quo[dam fic fLli{fe affeaos Catis connat. An verà aufl:ero do
pu Iii1S. ea, gla~
in commentarijs De pu'Gb~
dixml1f~
lore ab ArchiO'ene diéto, gui[piam flle rit affCalls, inp.ron~te
Efi al~tem
dol.o r puncrorius, vpa cum {rotclligi non pOt~fl:
v~pote
nemine fc~ent,
cl~nam
rei B I:ltLlS dlfflcultate , ac magna ex parte [pucum colore. '
3
fcaum apparet, haud [ecus qllàm in peripneunl OOl• :
Nam punao~lm,&df:e
nomé hocadptlu~n.
Igitllr vtro[que affeétus fpirandi difficqlps nec7{farJ~
tem, atque eos, qll1 conformlter nOm111al1:ur, atque liS
comit:ltllr , ed qnàd affeéta parcicula fpiritus lic InOru
multà maais vehementem, & fortem, & vIOlel1t1lm, &
• aute,
,. fceb1"1S
.. & propter anecLlI
Ir Cl mJ
'pfilm,
menmm': oflmr
ll '
contiu~,
& intermittentem, rtemo eft, qui nOn no-:
N'
. ,
CO a$
.
& prote~'
pohrum. am & pulmo,& {ilcCI!gen~
verO
uerit : vrpote gui per nomina à cO~{let1din
non. ab-;membrana prope cor confiicullnrur. Inflam!U~Co
rb 's
horrentia enarranmr, & quos quotldle ellel11re vldecalidus affeél:lIs efi.Sic etiam tlICsis,ipfis vt fpintll l ~ (0
mus. At altfiernm,& adftringenrem,& atrocem,& holconl1enir. Sed quod aliqllid expuirur, id ab effeéhllP ~
cimon vt nemo profere, ira ft quis forralfe proferat,
. Cxterùm oponet & affetl:ii elfe comnemo i~telg
proceltit. ~ipe
ilm oftendimus , omncm in Rao;mJ' a,
:'
·
mllnem, & appellationem ip[l1m dec1arantem, ab alldit1onem,ex
affl uente fi'
en fanaume:
guaproprer Ii bl 10'"
Sj
torum con[ueeudine nOR abcrrare, veluti cùm nomafilS filCrit fanguis, flallum, a~ pallidum eric fpurur.' 5
chum premi dicimlls, id, qllod ncmo non dicere foler:
pimito{us,& {pumans, & candiclum. Si me1ansho I~
quippe tali fxpenumero [enCu afficimur,gualcm extrin~
aut nigrnm,allt liuidllm. Si nihil horum (anglem~u'
[ecus O:1l\S aliguod incumbens,inducere potell:, Idqi in
fecrit,u~:
~ietam.
in l~terai
. morb?
(;t!i~p
nonnllllis oris ventriculi affetl:ionibus , quod per abl1mero magls blllO[um,m penpneumoma verO mao , ra'
fionem non folùm populares, {ed probatifsimi quoql1e e tlIiro{ilm feglli con[uel1it. Sed de hoc fads ial11 dec ~1(l
fl. ( ) , , ' d
. fi ammararnm harunt pareil
medici fiomachl1m appellant. ~in
etiam inter veheeum el[.
~o
autem 111
. rei
.
e~S
excremema per afiperam artenam efferunrur , nela
menter refpirandum, nonunquam grauiratem in dextra
cau{a, mm ad poCtmm , mm ad formatÏonem refeŒloe,
pra:cordiorum parte fentimus. Id, fi cicra febrim eueniat,lut obHruétione,aur dura affeétione, hepar labo raeft: qllippe gnx per folam hanc viam efflnerePd 'n eO
Ac vero vemricllllIs duos habet meatllS, lC qllO.. Ijeur;
re coniiciendum en. Veluti cùm inflammatione infèna. • r.
fl. r.
••
ue elJCaClla"
tnr,febrim comitari necelfe efl:. Icaque omnia huill{jnovlC10lllm
eH
mpernatare fc0 1et, vommoneg
di & wci poffimt ,& manifeila, ac nota [un t omnibus
qllod vero in intcfiinis contincmr , deieétio?e do et.,.
medicis Archigene prioribus , atque fine ab{urdis i11is
tur. Veluri renum , veficzqne cxcremcnra meJen pr:ccÏ1
nominibus ab iJ1is ipfis prodira. Archigenis vero docermmtur. Cerehri vero redl1ndantia, per oaresC\.laeur.
étrina hoc habet eXlétè proprium, vt non Jlouarum rcpl~,noguam
vero per palarum,& aur~S
v~iblS,ct
rum, [eù nominum rem nl1l1am declarantium, enarraIgltllr fedes affcax dinofcllntur , & ab acclde o, rlliJ1O'
tioni ltudeat.Nam librum De puHihus, hl1iu[modi noab aéèione l~r.,&
excrememorllm qualirace,&:t js "j,
minibus impleuit: quanuis illc, vt in commentariis De
ribus prxter naturam, & doloribus, & il ~o ~r flUa'
·
d fcegultltr,m
. • vnmer
• fi0 corpore,ve11n .~ na~hO' 'J,
pulliblls oltendimlls , haudquaguarn tranJ1atis indigeat
tlO,qllO
piam pal:te, vel duablls, fdque maximè in ocuh~freétj
nominibm.
"
Equidem vellem Archigenem, tantorum medico- D gua, qUlbllS addere potes, fi vis, cam qlO~C,
r "e'
x. l'llm filcce{forem, aliguid lucis doéhina: addidiifc, ièd
ne~1.,
qua: p~oriè
pcr con{enfum afficere dlclrl:l; e~
eam ita obfcurauit, vt ne nos gllidem, gni in artis ~pe
h1tl1l1 prion libro iam di "imus. At nunc tCmp Sbos
.1t .
'
.,
• b ml,e ran ",
riblls iam [enllimus diéh ipfills intelligere valelmus.
Vil e ll1, vt amlCOS, quorum pctJtlOnl 0 tC
jrarJo
,
fi
.
commentarios {cribere agC7reffils fum, ad e;<r~
(II par'
~od
igitur ll1illS erat oEficii, id ego pra: are nHar.
ncm inducam. Fit alltcm c~eritao
omnis, cll )-Ill'
Docebimlls ecenim in primis viam,& rationem vnil1er· larI:llub
' r. eandem viam & ratloncm
•
cl li CUl1 cuf{Ie• lld'J'
Cletl
falem,clIills adminiculo,& ip[e affcaos locos inl1enire,
ju[modi alltem doél:rina: [pecie , vt perfa:'p c ~ ratiO'
& ca:teris viam oilenderepofsis. Igitur vt in priore limll s , non alind inllenirur vtilills : gllil'pe VIa:, . ieacÏo'
bro diétum iam ell, via & ratio huiu{modi cil: III primis
ncs, vbi (olx fine mllltifaria [ccundû ipfas e~s
elfi~
enim qua:rendllm nobis cil, an fingulOrllm locol'llm
ne cognofcunrur halldquaguam pofilnq~er
C 'a(ll, ~c
pof9aomodocunq; afficianmr, propri: ligna i~.lIc1r
. .
A
.. ..
. fillpeno
. nbus 'Il ccedt",
(11lt. An pro affeétulim ratione alteretllr,Dcll1de vtrum
cere dlCClplilos,
,<!!lIm
Igltur 111
.
. . . odum a oa \l'
r:lt10ncm dixcrimus,ad cxercHatlOlllS m
Bi '
' ~ IT:"
~. ~ : 1.F; :
~ngliom
affeallum propria iint iigna,an circl quamo :ft I~ , · ·J l ,ç j.t~
i\.., ~s . -"" llbet partent varienmr. Ira, vt oponet & loci, & affemus. In primis qllidem intlleri oponer, nt~m
; il1~(I'
, .",... • .r: .....
1 ~ "' "').. . "..~
.
0...
, •
..
'
.
3 • ...,. -l~ / .. L 1 l
,
'. ~
ruUS non Imeors,dlOcp
~ hgna pcrfinngere, Vequa (jt Ix[a , C)lIippe-cuJl1 ip{a p'roilJ~1
a~lo
1~(al
~
" f· 1 . fi .
'd'
~
• w, .. ~ O<,.Ù
mcnttnn-:tffidlleccffc éa: deindc Vbl a6110n d ,oJ1~
1 'f ~q
~
._
.. ~ .... b
lICl 1 Ira accl en[, Vt Plllmo inflammatione laborer,
rj
r ~
J ; · h ~r. ",.,.1. ... ,. ct-4- unca inducetur fpirandi dilticllicas) t:l.lltaque angufiia,
ç!fe perfpcxeris ) ad modum lxCtonis acceden 0 'Clde
1
t::. , . . . . ,'.
:': ..::..
M{
-.! ..4.
;·u
• la .
~
~J
.'~-4
.
~ . ~v
~
~
~
r+"'L~,tf-
~
~
�Liber Secundus.
fideraad quam a!feéHonem pl'orriè pertineat. Poftei
veluti in Iethargo, & phrenicide. V ndiqlle vero affici,
affeéhm particulam nota, num tumore quopiam , aut A vbi propriarum ipfius aétionum aliqua Ia:dirur. Prodolore infeflemr , & quidem accuratè cuiu1libet hoprias attiones dico,quas per nullam aliam parrem, velut
rl~
fpeciem inuefiigando. Nam non folùm tllmorum,
per .infirumentum,facit. Nam re vera & videre illam,&
~ru.tn
et~a
dolorllm quol~e,
varios moclos didicifii.
audlre haudqllaqllam negandum ell, fed videre oClllis,
[plee fubmde affettre partis excrementa , per quem
& andire aluibns. Atqlli vt cogiter, & reminiCcarur , &
n;atu tn. vaCl1enmr , ac vide, num aliqllid effentire ab
exillimet,& eligat, neqlle oculis, neqlle allriblls, neglle
~ea
~arte
fecernamr. 1\d hrec vtrum omnino incolingua, neque alia quapiam parte veimr. Q.yod ii hxc
d'" lOt Ipfius excrementa, an mecliocriter cotta. Ae
animç pars ita effet in continente ipfam corpore, vt nos
Jnde qui"?s vnillerfum corpus,qui?llS p'tiuatim. qu<;in domo aliqua,fortaffe nullam omnino ei noxâ afferri
plltaremus à loco : quoniam vero ip(am lredi videmus,
fu m eorp?rts. partes fruamnr, parum Clrca at~ones
u~s, rat~m
cuca colorem, aut figllram. Ello eDlm vt
quomodo la:darur,eft inuefiigandllm.Si vero velmi for
q Ifplam mter refpirandum in notharum cofiarum 10ma ql1a:dam corporis eft,ab ipfo infeparabilis,eam Ia:di
c~:o!eat,
110n protinus hune effe pleuriticllm {llfpicanon inficiabimur , ob fufcipientis iplàm cOl·poris alrerI e~s,fd
in primis quidem,an mfsiendo aligllid exrationem. At quia de hac re inter philofophos ingens
p~lat?neri.
Id enim fi eoloratllm, vt dittum ell, videpugna efi,aliis eam veluei in domicilio conrineri dicenrls,t~
ipfum pleuriticum effe dices. ~od
fi m!sientibus, aliis vero ip[am corporis formant elfe plltantiol nlhtl·
Il.
\ .,
'. omnmo expuat, fi'
en poteH,
vt m'h'l
1 0 mtnus B bus,idcirco quomodo lredamr, inuentu perdifficile ell.
el\tltlClIS fit ille quidem,fed inflammationem habeat,
~od
vero Ia:datur,ab experiétiadifcere Iicer. Etenim
vbi fratto capiris ofsi terebra adaéta efi, fi quis vehep I;~oétam,
& llriétam adeo, vt nihil ab ea foras eiici
mentiùs comprimat, protinlls fenfllm omnem amitdc
/IOne
SIC. Ac fieri .quog;lotefi,
vt ob .
hepatis
.,
.inflamma, .
laborans. Qgineriam fi inflammatio guxdam oriatur. ~.:s,q
cl l' m, dol or 111 lam laa fede excltetUr: Jlltentls vlNam hanc edam euenire interdum videmus, Mentm
~
eefi~et
i~terns
vinculis, quibus nonnullorum iecur
iEa<lue-J.œdmnjè
- neg~dtlm
- efh
Prxtereà nonnlllli
~ . lS alhgatl1r , atque fic dolor ad fuccingentem coftas
p el?bt~nam
pemeniat. Verùm nequaquam fimilis eft
rer vehementem capitis vflionem delirallenJnt, atgue
l\S,I~
hepatis, & membranre coftas ruccingentis inper forces iaus capiri adaéèos fçpenumero fiupidum foI~atlone)c 0
ne alui quidem excremeta fimilia funt.
porem fequi videre eft:multi quoql1e aftèétus in capite
fun l~c ~on
in qualibet iecinoris inflammatione inc-onfifientes merem haud obfcurè vidant adeo, vt etiam
. lla t, fed 111 his affettibus qui propriè iecorarii nomipopulares,cùm aut delirare aligl1em, aut menrem guob' 'h'l
.
\
. d' .
l'
modolibet affici confpiciunt,capiti remedia adhibenda.
qllntUr
d . la'
~1tlr
V 1 nI l exeermmr, a quo 111 lcmm a 1pa~
fl1tnl porsit, fatius fllerir prrecordiomm dexrram
efTe cenfeant. Verùm enimuero quod principiii felJ(us,
qu,~em
tangere: quod fi nullus apparet tumor , ne fie
& motionis ab impem prodeuntis ,fedem in cerebro
la}, em defiflere oponer. <l!:!.ippe fie ri pote fi, vt in fohabeat,& quod hoe à membranis ( Grreci meninges vO
gib~a
hepatis parte Gtinflammatio.Similiteretiam in C cant) conte/?arur , id in alüs commentariis, quàm veri(siml1m elle,declaratum efi. Nunc verO quomodo diltteG IS partibus, vbi non omnes, {ed hx d{mtaxat inm. flingl1antur affettus primiriui ab his, gui per confen{lull
tan ClJnt,qlJX à nothis coftis conteguntttr. Itague laboeueniunt,confiderandum cft. Nam huillCmodi fpeculad .tem, "t vehementer refpiret,monere oponet, déinInter
.
r'
fi
fi
r.
'
e
tio propriè ad hoc nofirum inllitutum peninere videfu , rogare,num araturarem lentlat,aut 11 penlam a
0
• ••
A CCI'd'It al1tem
tur,& quidem non fine manifella vrilitate: gllippe ad Cll
aHpetlo l"1'b LIS, am incumbentem
VICIDlS.
and
o
randi rationem in primis peninet, c111nam parti reme, Vt in his, haud fecus quàm in hepate , oriatu(lJ
dia fintadaptanda cognouiffe. Nam per folllm confenl!et~umor
prxcer naturam; cuius occafione feptCt tran[film lrefo cerebro,fi ea pars,gua: primitiuo affeéhl labo:ttqUUm~prefilm,
refriradonem efficit diffici!iorem,
rat, fuerit cmata priùs , quàm cerebro propria aliqua
hl\iu~
CjUl ~ta laborant,ab exiglla mfsi iritenmr. Ergo in
eueniat affeaio, nllllum in ipfo relinguimr accidcns.
di in;~dl
affeétionibus folidum,firmtlmq; difcernen~od
fi ex co nCe n!i.l , permanem aligna fiat in iplo atfe
dum :llu m per omne tempus morbi à pulfu filmendentt : déinde traétu temporis , religua quoque acciétio, mm non [olùm parti, qua: primitiuo affeétu laboCOtp~
~onfidera
funt. Nam & lingux ,& vniuerfi
rar,fed capiri ql10que remedia adhibere oponer. ~a
tllrfil t 1 color alteratur, vbi hepar vidamm efi. Sicut
propter exaaè definire, vtrum cerebrum,an mcmhranx
te o~ t. Orace affeéèo,tlJfsis increfcit, atgue eo eempoipfillS pnmiriuè afficiantur!haud m~gna
v~ilJraem
a~tilt qu nIno apparent ea, qux tufsiendo eXplll1ntUr. Igi- D Fere poteft. In vcraque enlnJ affeétlone capm ruc~J
tlllltpen:admodllm fieri n n poreO, vt illa;fis fipirandi
tur.lgimr huie rei non ita vehemcns l~djn
adhlbere,
.lrt~bs
. Il.
• d'ff' '1' fi
' , [cd morbi potÎùs eifcntiam, qua)j~
( aCcid'
Gr, J11uemre conu~
,mm l11nrumentlS,
1 ICI IS al' refpiraeio:
. mOr
It alJtem l11ter
.
d um, nu11'
Il.
' . r.
nir: ql1ippe hl1mid~
ex(jcar~,Jdlm
hllmeaare, fn0 eXluente
ID
IpUS proPrIO
gidum calfaccrc,calldl1m refngca~
·e oprt~.A
fi con
pretTo, v:o,fed t~a[lero
frpto,al!r de~raéto,l
opper contranam conlUgatlonel?
iugatus fuerir afe~ls,
fOl et i homo dlfflclllrer fplret ) It:l etlam vfu venire
ipfLlm curare, vt calldnm & (jccum hllmeél:are, & refnCOlltinn ea~d,qlx
principem in fe anima: faCllltaeem
frigld{mq~e
ex0c~r,
& calface:c)
gerare, hu~idlm,
tio 0m e~ .. a.m cùm & fcienria,& opinio,arqlle cogitanIS
atque in relJgllIs. duabus. conJU~atlOb\s
ad ~ortlO
tUr Pt .Jn Ipfa confillat , fi harum aligua Ixdi vlrlea_
.
•
1 ï
! Otlnl . r
nern ac in cxtens morbls om11lbns , eadem ratlOl1e fi ..
:t;bItram . lS Ip1am guoque a f1eall quoflam aborare
milit'er facere conuenir. At vniu[cuil1fqlle fpe ciem ) in
ilIa deli .ur~am
vbi ve! in pleuritide, ve peri pneumoacCldens
' tUlm
libro De morborum differentiis perfecmi lilmns. Cùm
h InCl'd'tt, nemo vel a, colla, ve l a' pu 1mone
itlqUC & cerebri,& membranamm eius,iidem morbi fiPartem . Oc prOl~enif
dixcrit. ~ipe
vniuerfi eam
~ltan
' In Cl.U? prmceps animx vis reGdet confemire
mih cmadone indigeanr, logica magis, guàm ad curafu
' :tc nit
.r
'
tionem vtilis erre viderur ql1xfiio , in vtrolibet illoru11l
Hur Clllhque
vt modum confen[us
[eéèx
.a!conf;.
cotineamr princeps animç faCllI tas, Verùm ln in corde
tOfenir~m
.ofiendat. Verùm in aliis affediblls non
) e GPnml ogenio ipfam affeétu laboral'c aiunr,
fic ca faeulras, longè diuerf.1) atgue omnino d ifferens efi
d:
d
t
ft
h
a Cil.
Tom.
Il.
E :.
•
2..
7,#1
~
.
.
,
(,
�Galeni de Locis Affettis Libel!. l 1.
iP.:-ç,~
~fN
;:~
t:~
~:r;jiJf.
~;z:
«-w~
.I~"r:'sç
~&
~&"L.'<fl!
4-~cI';
~':fI-.Ji"
Z/jJf.:l~
"'~
,.~
:~
~.G-6';f:t
reliqui omnes,maximè !llb_Canicala: fûuore, cùm vc:
qu:dlio. Ef\:o enim vt à Baua bile in corde & accumnlata &: putredine afteéta, phrenitis fit excitata, nonne A hementer œfiuanr,furorem prœ [e ferre videntl1r, adeo
vt ne exiguo quide momento quiefcere po[sine. ~od
delirare videbitur is , qui caput oxyrhodino ( id dl,
intelligens Nicander,{ic de Cenchride cecinit,
oieo rofaceo di aceco) perfundere iufi'erit?Nam fi hoc
Non temere oftendas calcando Cenchridis artUS.
pradidio phrenitidis cauCa Canari po[sit,non capir~,
[ed
Dum fitriis agitur.thoraci,ipfum adhibere poterar. Neque tamen vnll1erVerùm de iis alibi pleniorcm inuenies & enarrationem,
[0 thoraci, [ed i1~
dil~tax
parti, in qua c?r :o~tine
& demonfirationem. Siquidem calida cal1!:'lad mot~l
tur .Arq; vt hœc a nobls pulchrè !llOt definna,lta IUud,
excieat,atque idcirco vigi!ias afterr: friO'us alltem OCIO·
non [olum afteétum locum, verùm edam caufam illi
film, & ad motiones pigrum reddit animal, ob f~gle
noxam inferenrem,confiderandam efi'e:vt exempli gra
fomnllm,[oporémqi indllcit. Igimr qui hx:: il1ccll:g lc,
tia delirium eil accidens eius aétionis,quœ à,loco mect'tm per ardel1tillm febrium vigorcm, hominem Vide·
tis 'compote pràdit : !lmilirer fopor profundus, ac ilurit
& vigilare,& delirare,déinde inclinante iam febret
pidus: {éd .à .conrrariis callfis oriltn~u
, q~ipe
& vigiB
dormire,&
reétè [apere,in capite nllllam proprtam e e
liam,& delmllm,caLtfa poteftate caltda eftlclt. At 9uo~
affeétiopem, [ed à febris abundanti in caput calor~,d
quot 1omnolenei,& [oporofi [une affeétlls,omnes a fnlirillm heri exifiimabir. Sic etiam in peripncul11o!1 l a, .
gida cauCa Rr~l1eniut:
id ql1?d cx ~dicamentorul1
laterali morbo, cùm :ld vigo rem febris pcrueni.c, deI!:
nam/ra plant! ?lfcere !lC:t .. ~lpe
fr~glda
{h!pore~,
fa
l'ium [eql1i [olet,l1ullo exiHenee in capitc prop110 alfa
poremq;,cahda vero vlglltas, & vanas motlones mdu
cunt. Sed qLlid opus efi fortia medicamenta enumera&1. ~ipe
mm affetl:lIs proprins effe purll1dus e [
ctlln permanere in parce ql1apiam cOI1[picirn r . Vilde 1
re cùm quotidie videamus & laétucas, & potabiliLlm,ca
in laterali morbo , permanens eucniat delirium, captlt
lidarumqi aquarum balneas,& vinum modicè dillltllm,
propriul11
habere mOt'bum exifiima,itl vt qantli5re~
fomnum inducere? ReliqltOrum medicamentoù1. excm
ris
morbus
quiefclt, poesie tamen cipitis morbUS pel'
plo,qx&.1Umeét~r:
ref~ga
POfi'unt:qll:e vel~ô
mancrc. Sxpenumel'o enim vidimus 0'1 al1dlllarutU [lt· ,
iis contrana [unt, vIglhas excltare. Icaquc temu5 ratio
ra ,
viétus,& vinum mcracius, vigilias inducl1nr,ldque mlllmorem ob 11U1cus a1iquod obonum ,;:;Jhu 1cere ctl"a
~
(
,
·
d
d'
.,
.
e
l
l
E
\
l'
Il
11[!111
l
:2.
tO maais cùm vinum meracum, :lUt [uapre natura fue- C d em ~ lUt1~
l . nrel[a~
l'go ~tlm
pars a tg . ,~k
.r.. d~
' ' rit calfdu~,
aut valde antigul1~
: veluti aplld nofirates
cllm aIJa Gc afflCltl1r, vt mrata ql1ldem Vn:l, alce l :1..' ~ r
. \ mo1elletur
fl
i ' JrlCatwne
...
g!uc1ca a,
Perami
olim accidilfe,memonœ prodimm cft: ncqllc
, reml' fa f
vero
mentlus
'f.~
abfL~d
videcur hifioriœ ipGns narratio. 'Grammaticns
eam per cZmfen[um 'affici putandllm eil. Hxc .eninl v~
· ';!. ~ quidam, fingulis diebus balneum pete", vnum e< pu,.
côietl:ura comn'lllnis efi. Sed de cerebro, vC dl~:I.n
er~
::. ris [ecu~.
ducebat , altero domi reliél:o c.c.nclu[o , qui
proprium [umimr indiCÎLlm,fi non a[sicluè deltrHI
; ' rem famiharem [eruaret,atqueea,gl1œ ad vlétum elfent
maneat, [ed auétam febrim (equatur. Arque eadenl. _
n
y .... ~ ~.,
.t# . necefi'aria,prœpararet. Puer itaque dOOlum cufiodiens,
rio nt! fie ri [olet, vt cùm febrium acce[siones irl1e~_
cipiLlnt, [opore laborantes grallCmtIr, ql1àd hoc ~e pt:
~
CÙ~
vel;ementi ~ti crLlci.aretu:, nec effet. ci agl1œ domi
a: ' ~ t .. " ..4. copla, vmum anuguum ltberabter potatut,atque ex repore ccrebrum vehcmentcr fic refrieteratl1!ll: q~tlP
di
·
·
'r '
11.
v
1
'Ul1110
1
quo
a
IOql11
parltllslmLlm
eIl,
vt
noxatn
llll
,ra
iqlO
tempore vigil omnino permanfit. Pofteà correcl
[ubeat, cùm imemperiem habeat frigicbm: nO Il '(sic
. peus febre, vnacum vigiliis oborto dclirio periit. Cx· ~u.
terùm animlntia, quœ frigidiori [unt natura, per hyetantam , vt hœc [ola prœdiétorum acjdentil~
~CTU5
rtC
.-f i!lf::t:,r:em ob frigoris vim, périnde ac fi mortua e{fent,lati- DeITe cau[a/cd c ùm accefsio ab initio procelTe , ~.:> vC
,..",:,_'7,Ùare[0Ient. Acque tum viperas qlloque videres,fi maadeo incre[cit, vt [oporem queac inducere. Id vera
C
dixi,fieri
confucuit, vel ab in'temperie frigida, V
~
nibus
tral%enm',deferantluque, ba~tdqum
mmde4.~tB
r . e Nam per xftatem, mm hoc ammal, mm [erpcntes
tuica in cercbro exuperante.
p;a.
..
pi.
~"
J., ~
J.-r~:J
~ ; "W
'f-s.. I·"~
~
~,
:z,.
pofi:'t ~
~
.a~,f-shr:!
,.e
6-
, ~4'/.fl-1
·. r ~ ~'D",!. ~.f47
...
G1."
:....!C!. ..,.,
~.t:'-
~
. 6",
".N
. J.~
,.J!-:
tf-
4.4-
~
·r
ç~.I
-" p.f'~
~-t
~ 1. l' ' H J' ~ - ~ ,. ••.:J"'7.1 ....., r:.<J
~ ~
.... 13, ~ r.ÔM.L..... :.Mi<U>~
... "'h t'~
~
·WTc.
.: 1"~
f: . . ./~ ~r f~ ~ ~ "l.~ - ·" J.
f--t1;:a:;;
)"'lL r. ~.
r . 1'2.. ... 'C
~ 1 ~ ~/";d -1J .sr:: f".,~ dN~ ..d- ,J;L ,ô-.. f.-:ffi.,,,,,..
~ ~ (""Ci + ~ . "r T4 f> -:z.-Ç ..
-
87
)'
:&4-
w9':J'
,'p.
�873
G,LA VD. GALENI
Affeétorum Locorum Notitia,
Li6e·[ T ertius.
ARGVMENTA
CAPITVM
Libri T ertii.
meC.p. 1.
1!.!!àd aElionum ntX,t ipjàrum ~El
itmum inflyut1ft atclarant,aut primitiut: autpey d~âen.s,
,A
U1 fiqmachi vitiofoffUneumtur. J J. 1!.!!od (mt
1u~mod
14jà aElione diflingudntur pdrte:J~imog
J J 'JJtElu !4borantes,ab hu,rU4 ptr crmfinjùm aJfïczuntur.
l.ed1. ~od
partes, 'jtMrHm aéliones Itliunde ob confènJùm
habUnt~r,
~lià! quidem in jubflanti.c. fl~
dij}ojitiones prautU
ip.l4~:ta
!-,cro priuantur,aut mattria, aut fMultate, quit
ptr nJ Y1rlbm influerefilebat: ( & Jic duplex e.ft morbll4
.lvf~;1jènom,
quorum ;rior magu propriè Jic appel/atur.)
1Iihil :cOlltraEmpiricos, & 9,uàil in ds, 'lUd! raro Mcidu~t,
tur. if'fljfiorumjèéla e,mferatJedfila ratio. Defi ipJO glorza~tnz-:;i
tflu~
loeum ex fjuinfjut ~bm
indicari •. 1.1 l J. De
~id:
if..trdlta (fjuodmalum aùas ex caulis (ylgldJ.-S,& hu
)t /O,a las ex Jiuir, vt nimus VÎrrilùs, & laborlbl# orittlr: B
trralte .
h
:J
0 J . ffi
. . -'.
4du ,ru Arc igenes''luijèmper hUIe a eélurexlccatla,
l"ifR)tltt,!inapif'm()s, &' cucurllitulas videtur adhibere vofdtult:tt &' de altis afJeélibl# , 'lui circa prinâpem ~ni4
411i
~ euenire poJfont.Contra JCchlf,enem prmc/patum
co ..'lhdl ln rordefiatumte co biojf
im~
traflatur. Multa etiam
'.tral!. '.
Î
'J"'
&
'1:
.
.t:
i""
n:P'rZC6I ratimem negantes, ommaj ortul1o eaJ Il
Eli:1ltatlflèrentes Catoehe,stultitia,Lethargi,soporofl affi1lts SO/J ' l
.....
..r.'
. fi
ft t .' r ar vlg,; d11S,dttrngfttur,coplO;ms autem m equen1Ii"l;e. ~. De jlultitiaJopore,lethargo,phrenitide,t( mA.
lIo ru 'lulbl-U notu deprtthendantur. Cafl!4 conuuLjionJ.-S ner41lÏ::: '/rUil-U f}ecies etiam epilepfia efl. Obittr cerebrr-lm effi
f}ti~.d
. Craffirum humorum, vt pituittt,&' ~il,atr
n~tdl,&
tlr~a
diueifà,&,c. V J. De melaneholia,w'J9ue
eneI . Dt Hypochondrittca,fèu fl.a.tttofa melancho:;
lia ex
taio~'
cle,&e, V J J. De morbo comltralt. ( venenorre
leXItt.
' nonm'h'l~.
l'.~ojiS . a. Uer
l' ) D
t apop
V J J J. De "lUt'1Jeltl,1ltrua .t. Decepha"a" & hemlCrania. X. De apople- C
'/lm rifoltttiqne,&' (onlluLjione. XI. De olfaElu.
)t
::i,4fi~a/O'1
Z:;:::
1.~i'Ol
.Dt
IP!
E afteais locis, ( Gc enim vocant
vehementer frigidus,al1t aqua exaaè frigid:l',aut nix infefiat, grauis admodG. dolal' excitamr. Atgui ablata!re,
ob
qua: no cuit , protinus, conquie[cit affeél:io. ~am
rem fatius fuerit, vt dicamus,nomine id ip[um indicante,aftici ql10dam modo eam panem,qua: alteri confentit. N eq; enim pars,gua: nihil patitur, fed ea,qua: cum
alia patimr,conCentientis vocabulo Ggnificatur. Iraq;
cum affeél:o fiomacho , oculi fimilibus infefiamur caGbus, quales in filffufionibus apparere folent) dicendum
efi illos pati , elata ad cerebrum ab hllmoribus in ventriculo contentis, fllmofo quopiam vapore:non tamen
adeo afficillntur , vt ablata re , qux molefiiam intulit,
propria curatione egeat. Verùm huiufmodi di[putatio,
vt dixi,ad dialeél:icam potiùs pertinet. ~çclnq;
enim
qu~fiones
v[um tran[cendunt, gllalis fic rerum namra
fecundum propriam e{fentiam indagantes , halld dubiè
logica: effe cen[entur. Sicenim Chryfippl1s philofophllS cùm de animi xgrirndinibus [cribere infiimiffet,
vno quidem libro curandi rationem tradidit nobis ad
earum curationem in primis neceffario , aliis vero tribus logicas quœfiiones efi complexus.
Igicur qllot Gnt Içfarum aètionum modi, A rchigenes 1 1.
parü acuratè explicuit, gllal1l1is hxc qllxfiio & melior,
& huic noftro propoGtO vtitiûr flliffet, quod & primo
afteaa:, fiue propriè affeétœ, Gue qnomodolibet nominal1eris,corpol'Ïs fedes ita deprœhendunmr, & curandi
quoqlle facllItas abundè [uppetit. Ego vero in vocalibus infirumemÎs id iam expofi.li, ac in eo gl1ogi, gui in
manu fen[um amifit digitoni,iptis non :;.ffcétis : gl~pe
Înueta in dorG initio pars,qllx primo afflcicbatllr,ldoneam cllratÎoncm ofiendit.
euenillnt fi.1Ffl1Gonis accidemia,affeao ven Il 1."
Sed alit~r
triclllo:atgi alith ei,gui ab :llro deci~t,
1111110 exifienJ.e Ft'
. 2in vocalibus infirumenris vicio, vox mtercepta efi. De- '~,.{;
c.~
. ~':"1
oigne al.ia c6[en~ls
rpecie lab~rt
i S ,Cli~
~d i~t fen- ~tI;±
fum aml(eranr ..SlqUJdem nCllh vex~bantul
,~lo.d
a[cen ""'é . :'!5)v7'" + . ~'t.
deret ad eos a!tql1td, vox amem,quod materta elllS effet 4.~
B&4iH'~7{=-t
corporis partes) pauci admodum
medici {cribere aggrefsi {Ullt , ac
multo plllra,quàm attigerim,omi[enmt. Itaqi cxteris filentio prxtcriti s , vnius Archigcnis haud inobl.ra, Scd digiti idcirco tmp,bant, quOd r,miendi ~.:;
l11el11in'
digni, qui omnibus prxfcrrctL1r
' r
JT'. '
[,cnitas ad ip[os non de[cend cbat : pr6inde [atius fortlt. aéH aIl11us '
Imus Cntm
eum lermonem, quo auequa: ipfi I).~s (lua[dam Ixdi, ill x{a ea corporis particula,
taffe fueric, vt exi~ms,tn
vo~a lia infirumêta,.tum di- ~-;j:Jr"
pateQ ~s eplltat., efi,di[cll{sione cgerc. Dcfendi enim
gÎros nulla ~fetOn
lab01:affe,td guod de oCllhs h:llld- .~
net~ls
pel' alterius côfen{ilm Ix(a,nondtl perma- D q\la1n~
dl~ertS.
Nam. hls vt fi:r~)O(o
vapore impletis
ed vclllti vmbra gl~dam,
affeél:l1s Ipfe m~fi.:
Vocatl~m
vero Jnfir~lmeto,aq;
\lt ipre d' a bat a~cétionem,r
qllis prol~
at, mGt hxc ci aFfeétio. Nam fi ad ignem
digitOrnm offlClllm Ixdltur , non gllod ven iat ad .cos
ta",
III ~ acceffer'
l"'
b
"
d
.
, Ced 9llod carcant eo, gllod
quippiam prœter namr~
".en vft.
lt, vt rere corn un Vl eatllr, cltra
étapartclltonem
d 1 b'
.
[ecundum
natl1ram
ad
Ip[O
vel1lrc dcbet. Lx[o i"itur
n'hï 'hO e ItqllLdemvehcmcnrer,(edcalfa1 1 Gadlllc patiete:Sic etiam vbi ambiens aer
nerui iuxta fpinalem medllllam c);"o rtll , vis (enricndi clia en.
Tom. Il.
E 3
'
·
~
ct-r~
•
-1ft;i!~
_~ ~J.'
:t
'fô,...;.,.. .......
�Galeni de Locis AfTeétis
amenr, veritatis amatores' do cere non grauabor. Nihil
. v.ero (um.mum re[olmis i~
infIuit. G~tl1r
gitis not~
caulx eft, guam ob rem mentiar, quod [acere ,rot ercoftahbus mllfcl1hs, [plrItllm, ql1l efflatur, non reCI- A enim
lent ii , qui vni [eétx addiai , omnem ex lp(a glonarn
rettè dix.eris , in. iëis hanc effe aftepit. Nihilà ~1iùS
comen tio(è cos defenderc opo ner,
qllXrut1t. ~ipe
étionem ,quod non peruenlant ad Iplas partes ea, qux
fe,ql1am vnicam nOlcru.Nam~
veramd
[eaam
eam
[oleantea cùm fccundl1m naturam [c haberenr, venirc~
genere , glol'iam fperare pofnarum
di[cipli
alio
nullo
bant. Etenim fontes affici h:md ab[urdè putaueris,fi no
Pllblicè,& priuarim,arnd cos
ipfc'1,&
re
vero
Ego
hmt.
quoq; fr~lgitn
aqua. Sic C~realiu
perneniat ad jpf~s
bet 3. me difcere cupleba?r,
guamli
[eéhm
et,qui
videlic
è terra prOdeUlltlLlm , fquallor ImmodlcLls, affcebo eft,
oflcnd i, in omnium [eétarLlm fcicntia ( ne maius g~lc6
es enim
& an imaliull1,cibi,potionffque penuria . ~oti
1
quam dixero ) me efi(: pofthabendum nemini . ~ !od
alicui deell: illud,Gne quo [ecundllm namram , munel'e
l
l
~
m
o
r
p
vni [eéb,rum patrocinium ferre velim , ira in
{uo fungi non porefi , ipfillTl optimo iure affeétum effe
~e con~:
, vt 110n .vere.ar ne qui~
h!l1t mihi r~tiones
putandum eft. Sed huil1{jnodi quxftiones (vt iam dixi)
eaS dl .
hbl'15
ex
,
taclLlnt
1h
non1111
vt
,
el1lm
Non
car.
ad dialeai cam potiùs pertine nt. Cxccl'ùm magna me. p~ow
ci, [cd prxfiantifsimis in vnaqlllgue [eéh prxce
dicoru m pars negligit eas conGderationes, q'ua:: ve! l:e~
O
C
I
'
l
p
m
e
poffilm
odiffe
[anè
Neque
.
fiml
v[us
bus
i ~ fimt.Ctîm enim
i bus,necflàr
fis, ve! deperdicis ation
s ' pall
. I l ' lS, ve 1dogmatl.CO'
. Glm lDHltutl
quorum pra:ceptlS
odi aétioncs, achuÎl1Cm
do
alfql1an
fuerin
dux tré[ve
ClI ~
fum
enim ftlldio omnibus dcdi opcram, ver[arüfqj
cidi; inrerdum, ve vna panicu!a affeéta,reliqure illi COll
Iraq,
.
tifsimis in vn:1quaqi [ea:l. prxccproribns
[entientes in fitis adionib us Gmllllxclantllr , interdum B prrefill1
Roma; mm primoribus eius vrbis ciublS,CU~
mi
no
in
rus
vero ve omnes eodem modo afficiantur.Atque accidit
'bus, & glll'de~ obaihil
'b us 'd el?C~pS "
om.nl
1
on
ira
vr
(
nt
mperat
hahca
nem
affeél:io
aliqlla::
harum
vr
m
interdn
opera,n on ob fophlftlCas l'anones. Q.!.!am ob l e~l?
dicam ) heéticam, id dl, qux tenaciter hxrcr, l'eliqux
[eaa vere d1C3~
prohib et, guo minùs de vnaguql~
compe
,
vero (vr Gc dixcris) cata fchefin,id cft,leuiter in ha::ren.
.
. l '
r
. !rltllr pel' anIs eXerC1CJtloneJ11 deJllOnlentlO
qua;
,
ea
libro
o
[ecllnd
quiblls
de
tur,
di(cllti
facilè
qure
&
tem,
.
l' w.
._
n·,eam remec torum 111llennOnem, qua: ex vcra nen
De viuornm di{feétione, atq; in eo, qui hunc prxced it,
xpe
d
.
,
l'
.
d'
fi '
pronce IVr, II1d lls,glure raro baccl lInr)~ ll ' mpdicl· ral~oe
iam diximus ac nonihi l in [eqnentibus qnoq; dicemlls,
n e mu tos mor os cural , . · 'il
are.
depra::
odi
age
huiuCm
tla
t viclelicet futUl"um [ermon em,qui fine
maximè alienis , guX qU ldc ~ Ir.
ncia
experie
ab
iam
mentis
Sed
mlls.
nnitioniblls explicari non potefi, perficia
ar:t lun'0. c 1"
d"
atms exp l'IC·
l 1'b ro D e cman l VIa, & ratlon
enarrare aggrediamur , id qn0d admoclunl vtile tuerie
pl ri
nolll'o
Nunc vero ea dtmtaxat perl1:ring:l.m,qll<'E
prxdixifl'e, propte r eos, qni v:rbo 911id.e demonfir,at:e
poGto magis accommodata videbul1tur. Nam c.ompfa_
nituntu r affeélorum locomm lI1uefilgatlonem medlCI$
vnum
lre[as aéHones non [olùm in fingularibus part1b~5Ij
Acq;
t.
effe neceffariam,opere vero illam euenUl1
~
bus, vcrùm edam in aljis qllibll(dam partlC~
pleui$
borami
Grl};
,
s
aliquem affeélum pro exemp!o filmamu
l
J
~
'
qua: licet aaiane m non habeanc v[um tamen qlle;Jnl
r.itis,in qua lams elfe affettum,dolor ip[e declarat. Sed
[Ja ! 0~
Il e VI'deneur. S'"
ental'Jllln'
C
lC eoam 1l1nrum
prxuar
vtl'llm qua:: [uccingens appellari [olet, Gue memb1'ana,
pra:~c
morho s,aétio ni nocentes deprrehendi. ~ibus
fiue mniea ( l1ihil enim referr ) inAammetur in pleuri;
d
~
1
J
l
n
o
c
1l)
quofdal
s
1110rbo
s
déincep
inllcni
gnitis,
vtmm
ticis, an alia qnxdam latei'is particula : pra:te~
à ac'. el' non
Il
. fienantes
. 111
homl11CS
.
,a l'lOS vero' rar
!
llnmos
p
r,
fticiaru
a
,
rio
necelfa
apices,
ue
fibras,G
el
m
pulmo [ecudll
tantùm [peétantes mcdl : gc
enta
experim
lui
tes.AtC
perre
ad
nihil
(cire
,
expers
fit
nis
affeétio
an omnin o
rarà , [ed qux crebro accidunt) me(lon~;rà
ea, ql~
tinere autllmant ji, qui vfilm & experil11el1ta prreferfit:
pW
circa af'eiol1~J
afièql1ltntnr. ~o
one
imitati
multos enirn plellriticos alios vn2t cum prxceproribus,
, e.rJalll
' nem, venlm
l'
fi
.
.
pfl",
de
curatlo
um
0
0n
eUC11lelltlllm,11
ln
alios (ua tantùm indllfiria [e cllraffe diClln t, ob[eruatis
r
uenientes ip{àrLlm notiones ncgli.::>unt. P 6 jnl1eiis prxcep tis , qure ah Hippoc rate in libro De 1'arione
mùm inuel1:igaui quomo do cogno[cenda:: ~\nt fre nO'
vians in lcmis morbis,prrefcripta [LInt. Item quid ip(ls
ica Jeprxh cndl pO arqi
11f'1; carnm qlla(dam fcienrif
prof! , & qUlcl noceat planè no[ccrc, enidcntiilqi fiijna
• _aura, Il
r: • r
II as vero"aa1l1ClO
.
.
'Olel'
la voca :l CO!1I~
1nr.
nnu
rltla,na
babere,quiblls diCcant cui venam fecare oponca
ocli CJ1~l
l'el
Eiu(m
l'Caas.
parte
ex
dumagna
,allli
ip(1.s
rarione
idcirco
viétus
[n )el' de fomentis,caraplaCmaris,
!JJ11qi
l
~
!
s
a
(
p
i
has
tum
Vel'llm
vis.
1l'ç
conieéh
ex
f.-c
ldg;
a.nificio
deeife,
8:ione,nihi! Gbi ad completam nociriam
. !" qux raro elleniunt aITcélioncs, fi'
. 8: )1101
Clen tI/1c.
maxlml.
ve l ~ ippocra t:m, \'e.1 ali11111
gu~d
Ionga expel'iétia. ~ed
ffc
i:1t1enÎa .ar.qlIC
notitiam admittllnt indiO'ere fillnper
. lr~ t auvt hxc :nuc
J1dl~xnt,
, (' {lÎ1~ l '. ' vJ'rUr' ,
quempiam illo ~norem
. . am plOre
"medlcm
'
.
.
D
partlllm 110tl011e. !raque
lalll cl lét;s. rexilia, [c penimc; Ignorare: [atts Ipfis ~{fe,G
dJe~1o:
ad [eneéllltcm, l1unguàm in hodicrmlln v[q;"(.'1O'IC
mediis cômod è vranwr . Id qltOd alIos qllOq i artifices
r. •
.
•
III ,C'
.....
r
~
negue
,
do
Clll'.l11
ncgue
,
plter me gelSt
videmlls. Nequc enim (aber, tille lignariu s, fille
fac~re
r. LI peri'
J11re
med/cis
bm
gllibu{è
s
)crrimi
cele
qllod
Jd
;nzrarill ) neq i cor'arius 1quo patto a.rtes [ua; fi~ernt
l ab al'tl S o'c is
i. n ndd fi guis gloriaO
mcmin
cidere
eas
v[u
cdoéh,
tonbltS
prxcep
a
allier!'
•
(cd
nt,
fT"
l1entx, inqlliru
,~
rirc3,
b
ilS, 110n a [orbifiicis [ermonihus auequl v
11affcC]l!ll
llomcn
c1arû
fic
arg;
ant,
proban r,& confirm
re
le in'
'p0.rc
colljge
ndio
compe
(ncili
llcgotio
nul10
tur. Equide m, vr verlJm (ate:tr,cùm medicos,qui [e em'onc,
OI
inqudîtJ
ri
dilip-en
xratem
rè
f:
m
~
l
I
'
n
o
pcr
llx
q
. & ':\rl
"
,~.
piricos ab experienria nomin ant, talia ,rofc:rentes :lUueni. Id IllC fibi per[ua!i.ll11 habear, hac VIa, , 1"0 ctle'
dio, inducol' certè vt prohabilcs pmcm coru rationes,
l'al I,jdif.
Inenra me illllcnilTc , gllibus morbos rcrJ1
mcdic:l
identurg; mihi Dozma tici contra iIlos parum idonca
ptO
"
,
liqll()({
fi
.
prxcc
neque
antea
,cum
cararem
l11elltc
fe refponfionc meri. 'Proindc vr cxrcrÎs in reblls omni[cm hnitlfmodi mOl'bos curantem , neque Jp :los jJll'l
bus temerariu afTenfum [cmper cohibu i, ira in inuefiip:l' e"jri,r
cxpcrtllm habcrel11 rem.di1ll11. Id q~JOd,
nq;
gandis fingulorum mOl' )Ol1Hn rCll1cJiis diu, mnltClI
(~des,
:
r
p
I
~
til11oo.
uam
nequ:lg
rc
affirma
es,
moreal
n; eogitalli,an logica dcmofiration indigerem,
Jl1
apl~
llxnJl,J
Il d h
Il'
{'
.Cl.'
ICC1
cmpe!' inUCHJI"are Hll c am, g ,
a~lIO1e,
ea pra:cepr, , qllX ab expcricnria, & p1':::an ilf~cern
ip(a J11
cl ip [1.affiCeretll r, vcl al rcri COll fenrircr. ~lIrnq
ca 'lux
atqi C.: lUe ipfo diJiccram. 100itllr
ceptonb~s,
,
)
:
1
l on:;c' 0 wima iudicaui >ira me ùii
.
'fitCIQI1C
.
. JIlqlU
inucllUfe perfuafitm mihi cHet) mm a.feétIon~:r,
diuewa
'g
d
�Liber
Tertius.
) atqlle ex vtriufque , totins curatiui generis
mdlCatlOnem !llmere ) Gmnl remediorum & qllantitatem, & qualitatem ,& idoneam materiam innehire.
Prx;ereà cum prxdiétis ) & xtatem ) & naturam laboranus, tum anni tempus , & terram , & id gemls alia,
q~oum
in Hippocraticorum libroru enarratÏone menl!~I)
~erpndc
operxpretillm ducebam. Verùm fupeIlonbns duobllS libris hunc pl'a:cedentibns , niG fluXa admodum f\.JÏt memoria, didiciil:is affeétas fedes
t~{fe
de~rxhni
ab excr~ntis,
a~qle
i~, qux ~fe15 partibus adnafcllntnr, Item aéhone hfa , qUlbus
connumerantur & color prxter naturam,& figura. Sed
~cremnt
trif.tl'iàm di.untl1r:aq~o
enim. affeGarltm fedIUm p:mes , Ipfanun vldeltcet eifentla vel
,olllta, vel diifeéta excernuntur , interdum ea, qna: in
tafis COntinentur, nonnunquam aliquid, qllod morboas affeCliones fequitur: fdqlle vel folas, vel femp er, vel
~n
e~ parte. Cùm Îtaqi in quibltfdi affeétibus,nulla
a la rnlhl patel'et via, fola aétionis la:fio fatis conduce- hat adaffi a
...
III r I '
e arum partlllm JOuenuonem.
• gltllr cùm deperditam clliufdam memoriam rell:itLtere op orteret,euemque
'"
fT"'
adl"
lUC IllntOr,ac neqi prxceptorem vnquam vidi{fem qui huiufmodi affeétionem
Curaffi
' •
.
1
iITe e~, ~eq
apnd. v ~Ium
ant1g~lOrum.
cllrat.lOn:m eg rn, pnmum qll1de apud me Irfum lOneil:lgalll qua:~anl P~l'S effet affeéta, cui topica, id eil:, localü vocata
" 'VI
del'Icet vnmer
. fi1 corpons
'
cternedJa
. adh'b
1 erem, pnlls
qtl:~
œ mi{fa,
14 enim commune prŒGeptam"'Cfi,
,1
nibus merbis obfèruare op~.
Déinde
{juhia'
.
r.
la'tnllemrem.
.
C œterù
,ratlOne,1'emedlOrum
l1ngu
celn a~eétm
(edem cam ipCam exifiimaui , qua pnnhitS anima: vis conti netu r, Medicamenta amem ea adefTe , 'lUX huius Cedis affeétlOni aduerCarenmr.
1 e~da
nteclIll oratos 1lab
' omnes, qUI" 111 horu- comIl)
ere vehm
b·entariorum leétionem inciderint, vr fcabiem, aut 1'anlcrn,vel infaniam quam de [eétis conceperunr, depo~ a~t: déinde fic ~t probos viros decer, dicendorum
erlem confider~t.
Eqllidem cùm ea, C]l1X iam fitprà.
~toprui
, perpenderem , accepi Archigenem librum
'jlle n?am De oblœCx memorix reOallratÏone edidilfe,
{jlIOCU'
'1'lOthecas 1'11'lCO percUl'I'l,
. COI1l1eIII ~a omnes blb
& q~e.bliopas
omnes,atgue medicos quoque, quos
Vlrl ,fi. r •
•
Il d' r.
Ir r ' b
\
eius \.':- Icnptorum elllS, lIU 1010S,elle ICle am,C]uo
inu Ib!'1 copia mihi daremr,fperans 111 eo remedla me
etltllr Um, 1Ocum alltem aŒ
" guo d p1anè li'
efrum "
mu1\mc,
ipfilclrern nullam aliam à. corde fedem , huic affeB:ioni
Pl'i~
defiinafre , feéta ipGus conflanter defenden:e,
I>oClP~?
animx vim in ea parte fedem fibi vendicare.
nlls r.ro Intelligere cupiebam quod intemperantix (J'ebitab,elUs affe,ét"Ido~s
N eq; e\1lm
. ucau r:a:n.e fte Pl~tare,
arn
tet v ' qum lilempera tlam a lquam pro clUCa affieroét~ ~POte
qlli [eétam eius non ignorarem. Sciens ita<'!;
<:onfi~te1prax
~enra
in qualibet particula polfc
nOGclHere ' quatuor Imp l'Ices , ...0,'" quatuor compoGtas
ere c . b
'
genes 1 llple am, qllod intemperantix genllS Arehi~nhu
~\X
aéUonis call[am cffe dec1ararct: frigufne,
gOre ~dltaCn
Cpirims in corde,an compoGtnm ex fri
tet 1' ;l1nI~itae,
aut ariditatem eum fri~oe,
putanifeal~U
lllodi po(fe afteB:ionem producere. bten im ma
(juid d III erat, eum in hac re nihil tribui{fe calori, Sed
I~ih
accidcrit, iis , qui huius feétx inCa' l'liam. a~l
, lih\l~erf ' fi
' narrare aO'o-re d'lOr. 5anc' pnmos
.
tIlts
nt, lam
Cltraio~
er~o.ns
defcripfi, vhi~delct
Archigenes
~Ueobl'
e,rn .cnbere agO'l'cdimr de1etx rccordationis
Ph
llltonis fi
v
tr
'
~\lnqe
e
) Ille rnemorix amiux, am Ix[a: , vel vtam, 'luam fitprà.propofui affeétionem nomi9lt~re
cl
h:
GaIen.
'
,
nare vollleris,aut fi non affeétionem, fed morbnm , aut
A accidens, am infirmitatem appellalleris:talia enim à [0-
phiflis traétanrur, 'lux ne minimam qllidem vtilitatem •
ad cl1rationis rationem afferunt. Verùm quo c1ariora
reddanmr ea,qua! pofihac dicemlls,hoc pr:edixi{fe non
parum referr:Archigenem vndecim libros epiHolarum
fcripGCfe , in ql10rnm primo extat ad Mar[um epiil:ola,
qua confillit, vt patri memoriam reil:imere nitatur, atq;
ab initio fiatim poil: proœmil1m, vbi cltrationem traétare incipit, ita ad verbum ferè [criptum eil:; Itaque modici [angllÎnis iteratam detraétionem, incipiente etÏamdl1m malo, mec quidem iudicio, vos feciife credo, niti
Iaboranris forcè imbecillitas obfliterit. Déinde rurfils
inC]uit: Arbitrol' autem & irrigationibus vos tempefiillè vfos elfe, & fomemis tatins cOl'poris , derafo vero
capit,u~rbls
adhiblliffe. His ita ledis ( vt verum
fatear) vcrtigine affeéhts fum , id gue non ab re, qllod
B fpe,quam de vira conceperam, frultramm me vide rem:
quippe qui mi1\ies,in mlllris commentariis fuis,affeétomm locomm, atgue affeél ionis ip(ornm [citmi.lm, neceffariam ad rcétam curationem e{fe dixifIet. Sed quid
vtilitatis inde conCequemnr, niG ab ipGs ad remediorum inuentionem dirigamur? Q!a igimr, Ô Archigenes, probabili ra tione perfuaG, capuc aggrediemur, reliéto corde, cuius cognamm qlloddam officium memoria eil:, affeétus vero huius aétionis deperdirio? ~am
affeétionem fanando , cucl1rbimla capiti adhibita ) meratione hlliuCmodi ruades rememoriam reuocat?~
dia? Ira nunc guoqlle inter viGtandllm a:gros,per communes con[ultationes, video medicos inter ip!os in't:errogames, qlla ratione hoc potiùs, qnàm illLId adhibere
fualerir, Atque ii ne minima quidem negligunt, tanwm
abeil:, Vt tam grandia, qualis eil: cllcurbitnla capiti adhiC bita,prxtereant. Neglle video,G peétori,è regione cordIS fniifer adhibita,qua ratione Marfi parrem illllare po
tuiffet. Pr:etereà propofira iam verbornm [eries non
explicat, vtrnm concifa antè [ca!pello, an integra cme,
cucurhimlam thoraci aptare volllerit.Si enim forte for
tl\nl , vt nonnllnquam ellenire Colet, frigida, aridâqlle
fllerit affeél io , fangn inis quidem detraétio ad ex tremum dLIcit pericul11m, Cola: vero cncurbimlx,non :dio
nomine, qnàm calons excitandi gratia, vtiles elfe cenfentur. Cllcurbirula: enim amahllnt ad [eCe humorem
ex imo, id qllod aridx affeétioni maximè aduerfatnr.
Io-nota enim affeB:ione, gux vel.caput, vel mcmbranas
iptins afficit, haudqllaquam tumm fuerit, in extri~s
caluaria: partes materiam rctrahere. Sic enim prxdJCere debllerat , Gfrio-ida
hUJ11idaque affcét jo • fll ent,
b
,
IL'capite hoc modo afFeéto,curationis fill11man: m ca raClen
D do , exiccand6guc il:atllcre , atque prxGdJOrum ~ate
riam, 'lux huilltinodi habeanr facultate,m,' adhlbere
oportet. C{unglle vix ex ob[cura me vemgllle .recol~
giITem, [eC'Juentia edam legere a~re{fls
film, 1Iuenl~
me po{fc Cperans,. fi non per ordmem, f.1!tc.m Gne ordlne huiulinodi altgllcm fermoncm,qllalts IS el'at,qllem
nuper excmpli cauCa pcrcllrrimus. Deprxhendi icaque
omnia prxfidia per detcétllm vehementer calorifica,
atque exGccantÏ:l, adeo vt totum caput, finapiCmo ab
ipfo vocatO, calef~r,
guanuis ve~mntiCu
fit
medicamentllm. Demde ablato finapl, capllt mtro conagua c~lida
~ ' igarc.ubet,
ql~O
medicamifpergere, ~ox
ne n\lllum tn aree medlca v101cntlllS 111l1el1 lCS : fiquidem
dolorem vclud cauterium excitat:fcd dilltiùs dl11'at eius
operatio .• ltaqne Archigenes inferrms , inquit, Igitur
intolerabllem habetdolorcm) ncqucvlli vcl maximorum pndidiorum cedit hoc medicamcmm. OJ!in edam
Tom. 1 1.
E 4
..
•
�880
Galeni de Locis Affeél:is
ex fioapi, nafiurtio, grano gnidio, Vlla taminea ( g-arp/!'«'1g{al' Gra:c..i vocant ) apophlegmati(mos infiitllic, ac
tternutamema monere, & podones propinare iubet,
vtraq; ex vehemenrer calidis , aridf(qlle medicamenris
componens. V t facil~
confiet ipfilm credidHfe, ad hllmiditatem, & frigidicacem, vel cerebri, vel membranamm hanc affe8:ionem peninere. Hu iu[modi enim affeétio: fi caluariam tamùm affecerit , hominem memoria
haudquaquam priuabit. Verùm hœc obiter proptereà
remedh indndixerim, quod exicant,lorfq~
ciro ~anqum
llllCguam ab ip(o explicamm efi,humore,frigoreque oblillionem confiare. Sed guis non indio.7nabimr, videns caput tOt vexari modis, alia videlicet
parte affe8:a? Cxtenlm id, qllod de cucmbitulis ab initio indeterminatè promlit, pofici pergens hlliu(modi
verborum (erie manifefij[simè declarat. Atq; iricationes,C inquic) quas finapi,cllcurbit:ll.reLl; in~eru,la
oponet: quippe qUa! interdum mmores, mrerdllm ve. hementiores elfe Colem. A tgj efficatÎores JUbt illœ,quœ
coci(a priùs cute,adaptanrur. Venlm, ô c1arifsimè Archigenes,nlllla cibi futfragari ratio potefi,guam ob rem
capiti ifia adhibeas,G affedio confifiac in corde. Neque
enim ab experiméro, vt inrerim empiricos alloql1amllr,
talia po{fum inueniri. Nam x/îuans ql1iCpiam [ub arden
te febri, frigidam aquam l'cr intemperantiam inge[sit,&
nonnihil pradidii expenus , medicis imitationis viam,
nulla inceruenicme ratione,apernir. Cucurbitllia vero,
nu\la formita occafione duce, [ed (ola indicante ratione adhibetur. NC'1ue enim fila fponte cuCllrbicula [e[e
ada8tare, neque etiam fi hoc d.etur, per forruitam Occafionem aliquam capiti adhiberi pocefi, rrx[ertin) in ea
aneétione , gua: .raro ellenire [olet. Interroganti vero
mihi noHra! repeflatis medicos,prxciput fenes,& exercicatOs,curaiTémne vnquam huiu{modiaffeétû : omnes
penè reCponderunt,nunquam id fe temaffe, vno dlmtaxat excepco, qui diceret curatÎonem <Jllidem al iquando
fe aggreffum , nihil vero profeciffe. Q!;!.o paél:o igirur
eorum, qua: ex ca(u guodam formito accidunt, auxilia
experientix imitatione cogno[cemlls,cùm raro eueniat
huiufmodi affeélus, negj fieri po(sit, vt ClIcurbitllla per
fe caru quodam capiti adaptaremr? Frigidx enim potio,
ca!ceraqlle id genus rcmedia, quorum guotidie in multis crebn~um
facimus pericllllll11, pel' experimenta
inueniri paOunt: Ccd cucurhicula: appoGtio, fille concira priùs cute, fiue ea intcgra fiat,ah cxperientitl occafionem accipere non pomir. Cùm cnim religllarum affe
étionum [edes, quanuis non exaétè ,ad inucncionem
umen remediorum, rads (enhbllS digno{cantl1r, in
memorta id concedicur minimé: Relic}uas voco af1eétiones vt latcralem mOl hum, pcripnel101oniam, ne, fpleniPhritid:m , affettionem colicam, hepaticam
'd
cam, am vcficx , am vteri affeéllls ,atque 1 geOils ca:terarum partillm. In quiblls omnibus, & dolorc5 , &
ea, qua: per meams excernuntlll' , & fi non exaéli{simè, [altem in latirudine, [edem affeéllm declarant, ln
laterali cnim morbo facile eil vniller{o lateri adhihcre
qlliCqllid vollleris, fimilitcr ventri in colica, quemadmodllm fi hepar, aut Iienis inRammerur, pr~codis,
atque haud [ecus in cxteris partibus. Deperdira vero
memoria, nullum affcéli loci fignum, negllc mmor
prreter nacuram , neqlle dolor aliquis , ncque excretio,
neque aliud quidpiam extat. ~lemadou
neque in
mclancholia, phrenitidc "mania morbo comitiali , lctbar~,
[opore , ~ in ea arFeélione, guam reeemiores
medici catOehen,td en, vi.,.ilantcm [oporem nomÎnant
acque cacalepfi, id eil, oe~patin
, ae ne in iis qliùc~
,
1
,
affeétiblls, qui vel COto corpore refident; vt (pa(mis, &
A palpitationibùs, vel altera duncaxat médietate, Vt para-
l yG. Nulllll11 enim fignîi ab his tanqllam ex radice pro~
\
dit: qllippe neque mmor prœter naruram,neque dolo r,
neqlle color à priori mutams, neqlle excrementa, vnde
Archigenes pomifict inllenire remedia. Siquidem nU~
gaces fune empirieorum fortuicx occaGones, atqi Ar#
cbigcnis Fermo nos dllcit ad cor. Verùm fi coeda?,1l~s
ab experientia cliétarur.1 affeétionum auxilia produO e,
nllnquid maniteilè deprœhendetur falfa illorum ~ro·
gantÏl,qui dogmatici vocanmr? Ac ne fimplex ql~de
illa reprœhenho erit {ed acmina atque vtraq; forus. SI
'1:>'
cnim v[queadeo vtile
efi experimentum, vt non (0 l'un1
citra rationem inueniac remedia, verùm etiam coargu~
B rationem tanqllam apenè f.lIC1m, tan mm abefi vt raUO
dogmaticis medicis tic v[ui , Vt edam nocere videa.%r.
Sed ( vt aiunc ) fatis erat eam inmilem elfe o(lend l
Verùm fi rario allql1ando edam no cere videatur , qUO
magls argumell cu 111 clclideras,quo rationis virilllll ofi~rl
dacur? Porro mulras de principe vi animx rationes,dI1#
leaico more interrogando induétas , vnà. cum a~e:
mm locorum Vfil , qmhlls ellincere pofsis , in anlm~
\
bus affeaibus, auxilia CQl'di adhibenda elfe, ita [U?JC~
.concempfic Archigencs, alioqui in cl1randi ratlo~
.~
exercitad[simlls, vc negleao peélore , capiti Cl1curŒJ~
C tubs adaptaret, ipftlmque , !icet haudquagnam a e
8:l1m, & incideret , & vreret. Nllm igirur, per IO~eJl,
•
r.
\ \ d'lcere" ratlona
. 1em vlarJ'
mentltllS
Hlm
pau l 0' ancc,cum
. l,
nlno
.
.
.
m
·
quo d ad reme dlorum tnllenclOnem pertmet , 0
_
pro di ab his fcilicet , <Jui patria!, qLlàm [e8:x [u:t r~o_
·.
. . rerrent
c
.
{)".
Odl rJO
d ItlOnem,
XqlllOrt
anImo
? '<.!.l1ppe pro d (Il
nem effe arbitrancllr , fi vera dicendo dilfentleu ,Il
fic his, quibllS ea [eaa detenditur. Igin:r vt in prz/:
tia,wrpem cotentionem l1anife~
dec1aranc, fic eCI r
haud ob{cllrè dememiam ulam prcdullt cùm pu tafl
omnia Jiu decreca turbari, fi aHgllando v~1 in vnO, re;
prxhendanmr. PlacitOrnm enim ali,~t1
con(e q1 _
re
tia coh.uent ,alia inter fe pl1gnant, alia neque c~n ci.
D qUl1ncur fe{e , neque pugnane , vt in hac ip{a de p!lfiue
pali animx potefiate qllreilione. Siue enim in corde,Gris
in capite {edem ei fiattteris, poteris de naturœ ~le[1
(e ll
. .
flOre
. el'1gere op1l11Onem
quamcllnqj vo 1llens
eum PMu.
tentia neqi pl~nado,
neg; con[cguens aliqllOd a tio~
cendo. Haud {ecus de generatione glloqi ,& coru~
rO,
ne, de anima: elfenria, de diis, de prouidentia, de '~fi
item genituCne Gt Mundus,an in~etls:f,
1innims : prœtereà an pimes Gnc IVLlndi nmer6qu~
.. ",
I"'.t·1 eS,an vnns dllntaxat.
,
'.
lllhlil'''
comprxl1CnU)1
~Ipe"
1(Il
diétorum placitorum repllO"nat oeq' ad vllllm ip(~rl'o
r
•
::>
"
prn ,
leqll.Jtllr,ea,ql1œ de animç vi principali habe tur ? Iraq;
fiue
111 corde fiue in cercbro e:lm côtineri dixen s. 'l(.J
.
'
.
. hU11
vn1llerfam filam [eaam doO"matidi produnt, qUI. 1• vi
\
•
r Ob
mo d1· 1C1"I
Ilnt cmationes 0 Cllm
de prxclpUl
anH11 fr ~
d
fe
adeo manifeflx Ctnc demol;{lrationeç vt omnibllds ·,"is
· ·b us nota {jt pars, in qua re!ïde=' , (OIS
l' mel'
110mll11
110rt
filmmffgj bhilo{p~,gu
in corde cam collocanc'nra_
• comme .
·
. r. , ln
appareat. cmon il ratJOllcs
vero\ Iplas
. didr,
riis, quos de H ipocrat~,
P latonJ {glle dec rctlS ~ "jJ
10 , °
. d IXI.
. . p orro, r:ltlona
. 1em anima:
.
. .J11 cercb
Jam
Vlm
•
el11lrt
ri lem verO,atqi ira{centem in corde,6lp{n~
qUOiecorc Gta e{fc,nemini non pcr{ilafiun efi.Id quf. l!llll,
r1
tidie dicences alldicndo dilcere licet. Qgir.pe :1 11·cor
. cere bfilm non habere.
'.
. & pu IIIanJl1
allint
TlOJldo
1
(I1tiJII
cleeffe. Tityo vero iecur ah agllila erodi , non °Sed
PQ.etx, venlOl edam piétores,fclli ptoré Cg; fing,~ro·
remplJS vc ad propoCteum rcdeam\ls, Sanè 1 fe~o
en
�Liber T ertius.-
882
fe~o el!: omnibtis inedicis,fi opera fpeél:es, qure ratioia?l diGra: tempcries f1nt contrarire, fit tamen ex ipfis
nal,l_P?teilate affeél:a laborantes faciunt, capm proprii A ml!l:um quo~dm
temp,r~nl1
vtin vIgilanti 10i~tlOIS
eITe fedé. Pro inde confideremus oportet,quapore, eum pltL11to[us , blboUllq; .1lUl11or abundallcrit.
Is,fit ~n vnaquaq;affeél:ione affeél:us,de Ix[a memoria
Ica in c~hdi,
~rig:,dlqne
contrai~e,
eo[dem qlloglle
~mClpia
f:lt:ientes,fiquidem de ipfa loqlli !l:atuimus.
in.temperantiis,
modos lilllentre lIcer, mm fimpl_IC~)S
çc autem affeaio crebro nobis occurric) vitiata fimul
mm ex ambabus compoGm, Pmuta: enlm fi bilis miquodam modo ratione quemadmodl1m fi ratio lxda[ceacur,fbl1a dico,mi!l:a fit
ex calido , frj~idoque "
alte.
t~,nemoria
qlloque lredi concingit , vtril1[que noxa
étio.~d
in fohdis corporis partibus, miltam ex con
~ ead~m
alFeél:ione procedente,gux .vbi vehementiùs
trariis affeaionem fieri fateamur,tres ica prodihl111"t in
tntendltur,fimul cum memoria ratio quoque deperdivnaquague contrarietace primx intemperies, 1~i tur hu
t~r,
qux affeétio,fiultitia nominatur. Sic in lethargo
in[cemodi affeétlls omnes ,.capiti aduenire [ol~nt
, fed
ttlatn,atque omnibus [oporofis affeétioniblls , vr~xgue
inter fe differunc,non folt'tm mifiionis varieeate aut eo
pereunt: Atqlle affeaionem ipfam,fecundum pnmum
inted~lrcùm
in fimpIicibllS,
quod ~apis,J?nu(v
genu~,Gmilé
effe neceffe e!l:,nempe inteperié,!am enim
tum ml!l:ls affea1011lbus, verum etlam quôd ventriculi
exphcallimus,eam fimilarium partium,qllx pnmo ope
..cerebri inter~lm
a~iclnt1r
hl1iurm?~
incemperatiis,
r~ntu,coml1e
effe affeaionem, Secundum vero
mterdllm vn1l1er[a ems va[a,aut hu01ldltas, CJua: pe.r COl"
a t:rum genus , frigida ·omnino intemperies en: ha:c
pus cerebri d~(pera
e~.
},-ccedit ad ha:c ql1artllS quo- .
enl~
animales aébones torpidas efficit, Id quod ani- B qlle modus,cum ~ldehct
Ip[ummec corpus cerebri in~a ;a ql1a: per frigora latere cogunmr, haud ob(curè
tem.E.eratum reaUJtllr.
fiC arant, Id eciam in frigidis medicamentis videre
t.Œorl1nl icaque vel memorÏ:t, vel intelleaus periic, v.
(omnos obCeruare oponer ( guippe intelleallS amiŒio
~ , a: frigidis quo gue cibis: iiquidem laétuca graues
Hl1lticia e!l:)vctllnl vehementer,an modic~
[omnolenti
l~Ct
[omnos, ft multam ipftus quanticatem ql~S
i~
g. ent. Verùm etiam capicis o-rallicates, qua: vldelI- . finr,am omllino non [omnolenti, {ed guantnm ad [0CCt
-,
b r
c'.
If fin e mordacllOfe!l:ant
dolore,
lomnum, f
oporemq,
mllum pertinet, [ecundllm naturam {e[e habeant. Si c
apophlegmaci(mi magnificè opiculari
a ~nlt,qibS
cnim vincentem inllenies inteperiem, Prxtereà. confiv, ,Cntur, Ad h:EC non mediocri argumento funt,caderandum ell, vtru. excernant gllippiam, "d ex naribas,
PltlS & d
fi'
- fi u1'd
d
'T
vel ab ore,ql1od à. clllirate defluar,an aridre hlliu{modi
perfrio-;r ~r,fc&
per ng,erat1~:
IqI emb~l:
~r vl~d
,tas,
tn p ~atlo
oporem mduclt, rem 1 1011,ca 1 1qne
partes fint , quippe ex iis alFeél:ionem ipfam conieétura
g,~;bl)
vlgilias,deliria, phrenitides: concrà, picuofi, friconCequi poterimus, Qyemadmodum in del1illacione
1 que) ignaniam, [oporémqlle efficiunt. ~ipe
~ gral1edine vfl1 venir. Siqllidé in iis,& qllaliras,& quan
~O
~d ,vigilias, [oporé(que per mOl-bos pertinet,catHas excrementorum,arg; cau[arum,gllx prxcefferÎlt
VI ad,nghlaqlle intemperies, primam fibi faclllcatem
contemplatio,capiris affeétionem declarat: fille calid;
t;n ICat; altera vero ab hac ad hllmidiratem, ariditaflle ri r, vr in ardore:uue frigida, vt in perfi~caon.
mque refertnr. Nam balne~,o
guod capm madefa- C Nilî cnim omnia h:ec di[cretè cognolleris,idoneii cui'C
" mo
derata pOtl~ '
que affeaioni curatÎonem halldqllaC]u5 inllenies. eùm
fiInt: haud fcecus VIOl
ollint)fo ?Ottrera:
b
' , qm,
igicur vel periic, vel grauiter lre[a eil memoria, friO"ida
puerma
dmnes Clb'1 hI1meél:antes atg; ex xtatl' us,
intemperies e!l::qnocirca calefacere ipf.'lm oportef: at
d~mob
humorem (omn'olenta eft, Senes vero ob ari'
. h xcargllmena lllsvexantur. l glturomma
vcro exiccare,aut humeétare,non nece(faril1W ell: (ed
t ltatetn ,Vl"1"
fi hl1midicat,i ~oplet1r
)arefc~-:li
ari~t?mdefc_
:i~e
poflYtn t, ad animi ignauiam inducendam, hl1re. Creterum fi lllter has medmm obtmet,lpLLlm COn.
fr' ,lt~em
prœter naturam , fecundas partes obtinere:
d Igld1tatem vero priores. Proinde vt humiditas abl1n[eruare oponet, Eql1idem noui guend:u'l1,qlli ob labo~
,
t:ns,vel
fol
10no-os)
proful1d6[glle
[omI105:ita
andirem in fiudiis,atque vigilias,memoriam penè ami[erat,
a
S l1
bl <1 oQlle [ola viO"ilias efficit, De ql1ibus affeaionilœ[a edam ratione.Item agricoIa, qui ob labores, quos
l b
' 0diaum efi: Somnus,aut V1g1
"l'la, fi1a1vites colendo [llbierat,ac tenuem Viallm,eodem modo
terlS a li'lppocrate
cun:thum modum eX"ceITit,malum efi. Qgod fi friglls
affeél:us dl. Atgue ii exiccamibus,calorifidfql1c lçderéru Utnore vehememer incendatnr,foporem, fiupobanrur:madefacientia vero, quœ caleraciendi qlloqlle
titiit que confiituic:Gne hoc vero,memorix nOcet,filllvim haberent,haud mediocriipfis erant prxfidio. Intate hlqJ~
1:1dl1cic, Cùm icaque non (olùm in frigiditerdllm vero, vbi principales aaiones loc [lnt,febri~
te ~ Utnld1tatéque, verùm etiam in aridicace, & caloqlloque accidit, vt in phrenicide, & lethargo. Int~r
on
nihil 'panuun [ecundum magis & miol1s)fit di(crime) D dum fine febre vitium c!l:, vt in mania, & mclanchoha:
fi1 mul clrana:
'C " .
.
p,rimaria a~:
id efi,ql1od modo per confe~(im,d
lllalesnllrllm
a'
muenlantur cau f:re, qux al1laione
cerebro
laboranre
aCCldlr,
eum
19ltllt
proprus
étrina: ~loes
l::dere ,po~nc
C~terùm
:lar.ioris d~
:lccidentibl1s exaélè diCcernl1nmr huiulinodi vitia,&
ratio ~ :ttla,rauonahs ammx aél:lOnes,pnnclpales:lra
perm~
[lIn't, ~e<]l1
a~is
pr~cedntibls
fu~ren_
tia
:s vero, morales vocentur: Ced has in pra: (ellrunt, pnmogema affeétlOne:cum vero proprus accl..
cor/ntlo pra:terire decrellimus. NondLUn enim vel
'
'ff
'
dentibus di[cerni non pofrlmt, ne que perpetuo pert}Uel1)lS vel lecons
a ettus,rraaare proponmlUs,
Igimr
manent, atgue ad alias afe~i,ons
confequllntUl" , per
rint û\ modum [omnus ) & vigilia, fi modum exceITecon[en(um ipfa conl1are dlclmus, Neqne lacere nos
fit a;id e ob. humiditatem, ha:c vero ob temperantiam
debet, vbi per con[enfilm gnis afficimr , fiâtqne adfOtnnis:trn: & in his irefis,& magis, & millùs , tum in
"1"ilS, eqll1tl1r
" malOrem, aut mmore,
''huc affeaio , guàd deletis efficientibus ip[am cal1 fis ~
~el
hl1 ; tllm
'd' ln VIgl
l:tlll de ~1 Itatem, vcl ficcitatcm. Cùmque bifariàm( vt
ipCa quoqlle fimul deletur. Si vero conrtie~
plelC qUe aratllm efi)fianc huill(cemodi illtcmperies dupartcS"permanemem i,ar,n hab~nt
alFeaioncm , qnandelll in °qlle'
'[,gue affeaionis modus:vnus ,quiuis g~lefcat
e~l1(a
efl~:s
, lp(a camen permancbit
h ,e~1t
Vtrtu
affealO. Igltlu- qnod 111 cercbro confiHat omne '
t,orib t1s ~I,Gc{(qtle
humorihus,alter vero in cor
Iqa: part 1 IS,ft abguando in ea(dem inrempories [0principalium animx aaionnm affeal1s , in confefJo
eS)atqlle molles incd~rt.
;Prœtereà. quanuis
habent omnes medici, ni{i ql1is vni forraITe [e8c.: ad. :Il 5
diétus
c:
ex
fit
d
I:a
�8~
Galeni de Locis l\ffeais.
effe alteétllm. Vbi vero ipfis il1xlis, ca;teras p:rffi
diétns,aUter in animo fentiat,aliter deprom at ex ore. A mus
medllll x initium affeétu.e ft e
conuel li viderimus, fpin~
At quatis Gt intemperies , non Gne negotio inuenit nr:
lp ~
fatemur, Hœc igiwl' [ul1t,gux proptè difcere, mo~
medidl mqi requiri r,non qui laborec quomo do antih
no?nlll
umt
Sed
t.
rum afiè.étiones conlide rare opone
quis contrad icat de animx princi patu,re ade ~ o aperta,
~
e
d
1
,
l
q
llnml'
aggredi
ne
medici ,qui affeaio nes ipfas
& perfpic ua, vt eam in cerebro elfe, etiam inter priuacerrant ulper l'ebus manifefiè aprentibus,lé:~.
[ed
non
o
d
e
r
i
u
q
n
~
t(}S conuen iat:[ed qui laborio fus Gt,.&
tempo ris nos facere cogunt ,ql1od non erat con[lImedefatiaerur. Sed philofo phis fonaDe , vtpote Î!1 angulis
dl1m,refpondendo iis,ql1i rcéta medico ru decreta ,euC!, faciliùs pro hoc errore quis veniam dede1i~ltbus
tur,fed inl1enicdo potiùs ea,que; illi Gictio prçtenerur.
derit. Medicis vero, qui iam in operibu s ad feneétute
Et vel hal1dqllaqilam l'es ip[as definiCrlmt, aut ca fine
v(q; verfatÏ funt, cùm de hac re concen dunr, tancum
demon ilrarion e,allt line ido11ca dit1inétione,aut non fa
abcft vt ignofcamlls, vt edam ignominia. ob impude ntis abundè explicauerunt: Q.yem admod um l-!ipP?cratiam dignos elfe cen[eamlls, quippe qui vigilanriblls,
1l1em,
vel ad plenttlld
.
tes ,vbi neruor um conul1lfionem,
de1irantibus,phreniticis, lethargicis,capur irrigare con
elUS,
fermo
eft
verus
Etenim
dicit.
fieri
tem
vel vacuÎta
fuenerunt. Nam & Archig enes quogue , vbi vitiata me,a
adhibe?d
ei
fides
vt
r,
fuIciaru
llS
ql1ibllS vero rationib
moria medicanda efi,aut fiu!mm medica ri aggred itur,
dlqUI
viris,&
at
dùntax
ais
do
d
ibl1s,fe
Gt,non popular
vngnam exel'citatus mecapiti remedia adhibet. ~is
CIIlll
IiO'enter prima medici nx rndime nta didicerunt,nO
onon,
pifihot
alem,o
comici
dicus apople xiam,m orburn
Hxc igimr cùm didiciffem facilè mi hi pedilaf,~on
emprof ihotOn on,nem ornm diilenr ionem, aliter Cura- B eft.
lllllfionem fieri ob eas callfas,qux ab Hippoc rate dléta:
uit? 02is deniqn e dimidia m parrem corpol'is re[oluta?
G omnis motus , qui à volllntate pl'oCC1l1l1t, ~ipc
Nungu id vero vbi nemi conllulfione afficiut ur,omn es
is in eas,ql1ibus inafcutr,pe~
mU(Clll
dit,attr aétis
medici vel experim enta etiam pro fefsi ulmma m ~lra
pOmt fied attraéti o , nili ad filaI?
,neque
fieri videmr
tionis elfe cenfen t,primi s vertehr is rcmedia adl1Jbere?
rn In
tur
oriO'inem retraha mllfculus: con fiat couulfione navbi dimidia qllOq; 'vnillerfi cOl'por is
~emadol1
rl1
\
'
I
r
1
C
l:>
lac 10 a ratlone a mo ,is parn'b Ils raétam,
conllu!f
pars refoluta eil. Porrô cerebru m quoglle calfacillnt,
volunta tem fir. Iraq; que:
prxter
,quod
turali differre
quema dmodll m apopteéticos qnoq; curare con[uellelun
um naturam habet, vo
fecnnd
qui
co,
in
ho,
llm
admod
0
rum,m orbüm q; comitia lem. At cùm vel in fiomac
tas in cerebro iuxca ncruor um origine m ordinara 01 vel in alia guapiam parte affeétio confiff it, eam maxitionis princip ium,pr imis dat neruis, ac pcr ipfos , rn~
mè & in primis Cllrare prxcipi unt. Cerebm m vero Ïta
potifsi
[clllis:Ita fi fine huiufm odi princip io inuenerimus'1fio
prxpar ar, vt no ira faci!è afficiatur, Hxc iraque
16
m
vis,qua
caufa nentos conllel lere pomt,m odum, quo conu~
mùm inquire nda [unc,non principalis anime;
ll !lll b
Erc
bimur.
profice
temcrè
coon
imè
fcire,n
aperti[s
iam
fiat,nos
nemo,n iG pemerf a fuerit mente' , nOll
videris allqllan do neruo[a corpor a, vt lyre; chor,das
<100[cie, Neq; neruor um origine m, diuinantium more,
,adc~
t.
I1
diis perere, fed ab experro diffeao re difcere opone C ambientis aeris immod icam intemp eriem
ltçr Ille, ,
difficl1
alld
entas,h
rl1r,inr
rumpan
vt
,
nermenter
erum,
perfua[
iam
fibi
li,gl1i
nonnul
enim
Sune
v 1.
rr ontJngr6
.
'd . . .
ges,l em 111 amman tlllm guoque neruls pOllC c
- uos à corde oriri,e o quèd nequeu nt inter ligam etum,
re,Sed gllomo do affeao aere tendl1ntur chor~œ,veft.
neruum q; difcern ere,qui bus nonnih il etii [ultragari vi
~ medi
panrur?fi vel nimis aridus, vel admodl1m hnmldllSa:cer
detur ipfa homon ymia,q llippe 1igamcta à ml1ti
Nempe humor m.tdefacit ipfas, vrin tLtrnOrem pr lllcÏ
nerui appelliitur, Verû nulla vexabimllr
corll col1ig~tes
natl1ram attollantl1r J qui mox eas extend it . j\~ v~da'
nomini s inl1idia ,fi modo noligar ncntaip fa, [ed vol lita
Sot ea,qux reliccantur, contrah it, ita ficcitas, c '~nerfl
rio,s(vt ipfi aiunt )neruos il1telliganr,ql1os fcilicet à ce
& trahit, & extend it, Sic lora quoque ,cùm ~d. J" ra:rebro initillm accipere dicimlls:neq; enim illi,aut C011exiccan tl1r,con erahi,te ndîque videntu r . HIS ICa ~id'
ullifioné,aut paralyfitl,ad ligamenta referun r, [ed eoru
rn
cogniti s , haud difficile inllentll fuerit, vc11l a do,
neruorum,ql1i volunratls imperio obediul1t,affcétione
ta te , ql1a:: efi humid x elfenti x defeétu s, &: vacU~ tll fi,
eITe dicunc. Conull l[o enim vniuerf o corpor c,omne s
qux
,
partcm
iam
an hllmoris plenicu dine, qua: defeau i aducr[a ip('
quidem autllmant affici talem gll:lmp
neromnium
lit
ipfa
fic
m,
ab Hippoc rate repletio nomina ta efi, afe~uor,
vt in arbore calldex ramoru
'da
llpa
non
,
caudex
vclllti
ldq;
prodie rit : quippc cL'tm conuulGo fit vel a,1a
uorum commu nis origo.
' c ,~ el arJ '
c
1
ï"
•
icitudin
cms,
{ol
l
vel
fi
vcl
vt
rame,
r:tmus:
ve
ve VJgl, ilS ,
COrllm in vna parre,g uemad modu
1c
cgue febri gualem in r')hrenit icis1 vldee te ttè
vel altera manus fortè formna c0I111cllatur,tOtius mem D xfillant
rr'
'
r.
Call1am elllS eue aridita tcm vacllatÎoncmqUorfl nl')lO
bri conuullio,ncrLIorum,qui ad ipfilm prOllenillnt,ori,
"
S'
,
1 vcro\ temllie nto clllplam , aC
pllt3.uens,
en ire
cincm affeaam fui{fe declara t , rami cuillfpiam exemcu
d
i
'
d
'
.
J'
d
"
lt
}1
"
nefl'l
fi
,
eg
le
0
OtlO
111
afficorpt~s
omlnl, glll VI e Icct
p n
fi vnil~rf
plo in arbore • ~d
~tia
10
conuul
cal1f.'l
ia
contrar
3.
re
ab
non
n(!r
confpcxcris
ciacur , commu nem ori 0a ll1cm,oml11um 1I1fra faclem
coner~
"
'
?rr, "
".
0!11
1
euacuau
Aequt
1
ortllm la 1lUue llldicabls,
lIorum ,gux arboris caudici propor tionc re[pon dct,af"
{èo'
eH rcplctio ,
feaam effe purandllm eil, gl1X funr Erimx fpi11llis mceaho
mediAtquc morbu s guoqlle comitia lis co~ul{j
quique
atillimi
excrcit
e
Proind
partes,
dullx
11 empro
."
.
•
"ig
l
vt
o'
tl,
pcrpctll
mn mm corron s partlllm no
ci , huic rcmedia adaptan t: cOl'dis verô in hac afferu rall :
neruO
id
(
iS
tctanO
tq;
tOl1o,a
[0110,& o[lillho
étionc , nullam omnin o mentio nem fccerunc. Si ve'1'It 1'nteruobl:C
,
acclC
um
tcmpor
cx
qux
re)v ld crc en/cd
rô'dfimul cum vniucrfo corpor e facies qllOq;
....
•r "
. cOlll1u!fa
'
. .J
":'d: .... v p.'nJ
J ~
... .... ,' ~J.'
. ,
V~'
a
medull
fi)lnx
ex
,re/cd mc!1tis quOC];, a,c {en~;c,
,qux
partcm
f?l,ùm h~c
e::l.ln
ncq;
fo!ùm
l1
eatu:,no
VI
~
.
..J~ ,.kt&
~., ..-h._."f76J~
.~
VJ'
0
b
dl
us
gcncnb
ltonulll
conllul
etcnim
fione,:l lam tbdlS
edam cercbru ipfiln; clram~s:
rO~edlt,vùm
k :j~
1J:",
ccreJ rt eÏt1 S
t;~:fl
b
"
'
i
f
IL'
us,
parti
s
ocucorpon
Itcm
s
premls
ll
l
[a vldemu
( e connat JIl
r·...,·..., ..p ...,.....,• .,..-,,).,? abtaquoq', fœpcnumcro conuul
~c 0 rebri
fimiliter & lin
ulam
,hunc affcétum conlit1crc,' , Cxcent m
mandib
delicct
totant
Cutcm
ntis
los,fro
v
:
c
I
"
~
t
:
;
.
r
.
~
,
h
.
1
~
;
.
~
,., ln ce rr:
"
I
I~
r.
,
rr -:7,
· r. rr' ,crauu01
A'
d'
.. ./'h '7
eri1lC
-:t.. -",~
rncatll,.,
.c.-I'jl• ..., ',~
IptntUS
rcm,
hUlllo
d
mufcll
.
IlCllIIIO
ra Icem, t quia omnes Î:l.mdiaas pancs,3
~na;
· U .;-,~
"'..... ;..... ...,...~ , ..~6
e'l..~
pepo
affeétu
èl1laxim
hunc
tê
anarob{lrucn
o
ex
nlis
mOllcri
venrric
"lis ex ccrehro neruos ulfcipierntibliS
-}.. ", '~
u
:~"b;,
l
'
'
... " t&~.
)
nCe
b
d'd"
•
..a.-....,( ''w,:;;J
crc(.li'IÇ, l
princip io fcipUl11l qnatlC , ,lci~'
' r.~
dec1ar~t,leuoi
r . f:c-/. ' mlCC 1 lClmllS,ccrc rum,lpu s fic laboran tibus
",:!~#
J,.
~
,
,
F- ""NI --1,... <~ r-? J ';;-;; ...,
'
,~ .K ~ -';Jh-,""J!
,A{"J.~
v:hr
î
, ca,
ca
J .
#_'iJ:.
if:
"'- :!J. ~
i~4.f(_...q...J.'#'t' " .•y..","7 .(tu..
" ...:
..... ~ ~:.c
.,- .fif/i
(, .
J:•.•w
~
.J6r .le<"'"
..;....l, .... .-""
.i!."t - . l'
(b~t.
•
•
.,
~ H.
:r-~
•
r
/
~
_
~
,;9 ....... 4
' ~<t-
<'
..,.,.",
.,
çq."..•
�Liber T errius:
6lltiat-id,qued nox-ium dt. Ac fortaffis per mOl-bum
co~italem
conuulfio hand abfimilis ett his,qux à fpi- A
nah~I(!dl1
incipillnt, conuutfioniblls, fingulorum ner
uor~
trr}gati s procefsibLlS. Verùm non ab ariditate ~a
cuat1oneq;,(ed à cralfo fempet humore,hanc a/feétlO.nem induci,argnmenco efi,ql~
&4Mo-fit, &.[~
~w - col1fèi:m
: nam {ilbitariam meamum obilruétione
a cra!fo viCcofoq; humore fiericonfiat. Etenim breui
~ empor
ficri non potefi, vt vel cerebrum, vel tenuior
l~fiS
membrana,ad tamam perucniat ariditar m, vt co
r l ~ limile quippiam pati videatur~Ac
ad hxc, vt is
qll! fic laborat,ncql1c v idcat, ncque andiac , neqnc v110
fenfil.qllicqnam percip.iat,ac ne conÇequi. qui~m
po[~t,qlid
faétum fit: fiqmdem eum memonx vmbus ra~ IO qilOqi Ixdimr. Ex his igitL1r omnibus planè co Hat,
ln ccrebro hanc affeétionem co{jilere,impediente hun10re animalem fpirimm,qui in ventriclliis eius conti- B
~:tl'
~ qu6 minùs pofsit exire. Porrô quam ob rem
• le fplrims voccrur animalis,aut qux fit eius potentia,
l ~e
~om
! ntario,quem
de Hippoeratis , P latOni(qi
p aCltlS Ccripfimus iam demonilratllm cil:. Sanè ct'tm ea,
qll;eper dilfeétio;es apparere [oient, accuracè ~onfide
~:emls
ratio ni,.,con~um
v id~btl
r,anima;n 1~ ce.re1corpore Cede obunere,atq; JO tp[o,& rattoms V1m,
~ fen{\bilillm imaetinum memoriam relide ,ac primii
IpGuS infrLlm
entLl~
mm in fenllbilibus aétionibus 0~i , blSt1m
in his,q:l<: a conGlio,& vollitate prodeut,
p1l1tllm dfe,qui in ipfillS ventriculis,maximéqi pofire
tno,Continemr:quanuis non concemnendllS fic medius
\'e~triculs,pé1d
quaG non valentiffimus fit . Multis
enl1n rationiblls inducimur vt huc amoleéi-aml1r ,dnos
vero
" horum notl.
. anteriores dcferamlls.' Verùm exaéta
~Ia
cl1rationis inuentionem nihil fcrè côducit. Nam C
atlS fuerie ad probè Cl1randllm, norre [e"dem affeéti dIe
c~e?rum,atg;
in eius vcntriculis hUl11 0rem craffllm,&
VI cldl1m comprçhendi. Io-irur ql1emadmodum bxc ad
~l l rationes
qllanun o-ratia v& affeéi-as [edes,& ea'mm af
(cEt"
'
0'
hll 10~es
in~lIrms,
film vtil.a:f~
eraf?~m
quo que
b ' I~Olm
dlffercntIx, vtmm VldellCet pltllHX,an atra:
~rlS natl1ram habeant. Si tamen in prxfentia non ob li1111C:tm
. . , lTI fiImp l'1
. ' l1r: 1)'ltllito[os qlU'cl em eos nomman,Cll
it
d'
.
'b
h
'd
'
' , r M cC
iter
1
a IClmus in qUi us um1 Itas, f:'
ngl'd Italqi:
~cholis
verJ in qllibus GceitaS,atqi frigiJitas ,do-
.
. d'ff
te1n~t . I1r:quanllis' magnx, pecu l'lare' fique lntenm
1 e-
ta:nl~,1m
pituitx,tum atrx bilis inueniantur. PitllivelQuldcm vnum gemlS eft,gl1od quotidie vel [creado,
Cet ~.O . ~endo,
vcl emungendo educimr, va oro[o [cilidifi'"PI!1 li plenum, vt ne [en[uITI quidé lateat ip(um effe
lie l~!are
. Alia vero pitllira,fimilaris qnidem vide ur,
1~t
or . t~fe
non Gt Gmilaris,qualis cft tlIm erlldus hur'Q111
"
r. bfl
~ .
., P
.
appelh 1~ VntllS lU llat,tlIlS qUI a. raxagora vltrells
lle
tUI . Atq; exhoegenereeffevlcletur faliul qux
qllc fi. ll1'cl a admodum eil:,neg; aguora. Verùm [alilla
'
l'lon
vnlca
l'
fi
ff"
d
.
d'
l1erfa . . lIntaxat qua !tate gu um a lelt ne llt1\ Vnl~ fal!altll.lta.Sxpcnumero enim & amaram,& aclèlam
falillalTI,m:lOifellè deprxh~nJimu5:vc
lll.ti ~nl10"e
indcClln (111i degimus,nlllla qualitate infeaa, [ed pér~lIQ
q\lafi aquo(1, [aliuaguftui offcnur. Sic atra bilis
llc
differ ~b fubftal1tix variet:ltem non obl"curas habet
adtn()~1ls
.. Nam alia efi velmi [xx [anguinis, qux
vero 1Ir;n fpIffa efi,fxcibus vini haud abGmilis. Alia
VOtn~lm
fuperlor, effentix cft mlllto tC!1llioris,:ltg;
etia tn ttl liS eam, & olfacicntibus , acida videlllr, qux
"1 erra
d'
quales c m ra It,attOllit,& fermentat,atq; ampl1l1as,
rCnle 'b .
~t,Sed
ntl us llllClllis [upernatare v idemlls, exeiea)q~lm
craŒ~
[:cci fimilem erre dixi in terram
88G
effu[a,non indueit feruorem , niG fortè in ardêce febri,
ip fam prxafTari contingar, neque v lia eciam aeida qualitate participat, tumq; ipf.1m nominare confiH~lI
melancholicum [uc:::llm, am melancholicllm fano-u inem.
Hxc enim,meo quidem iLldicio,non reétè atr:~blis
ap
pellari poteil:. Prol1enit aute huiu(modi humor in ql1i-:'bllfcbm plnrimus, vel à temperie ab initio comparatJ/ ? .....<t G,.,.-- ;;fL':-'1'L.-1:"" ".10t:i;~
·t •
•
\.
.
)' h '
13..,..4'
.. .t-,J~lfI .. ~ -.v ..<'1 ,....ho
'le 1a C101S,qU1(
cum
10 vents concoqllllntllr JO 111ll[1.'; ~
".J"-.
'l
r.
'
-1
l
'
ru'
J ·.. I-~"
·
h
'
t
l
,
.
P
~
_ :"1~
mo d1 mmorem tranlmlltan 10 ent. gltl1r vt cra us pl
~d.
p.~:-i!"'1L;
mitx filccl1 s,ita hic quoqj comiti;d em morbum [olet ;;"JE---;-> -:G~
~.;
efficere, vbi in meatiblls ventrielliorum cerebri retine- ~
~:J
;~
tur,Glle is medills fir,fiuc pofiremus. Vbi vero in ipfo - ';c(
e;.~
.2- ,;: : ~
·1
.
d'
~......." .,J . ~
~.tLw+cere bn eorpore abun at, cam mfal11<C [peciem, gl1am c.-..-.:..:.- j!;"~'
P;;U .•
G,xci 1"'«Y-1:'"«p vocant, eff;tit. Q!Jem,dmodü alter ... J. "t" -'i:;~?
anx bilis [uecLls,qui pr~aft
flalla bile m{citllr, (erina4J:~
.dj.delirameta inducit,modô fine febrc,modo cu febre in {~f-t;bl=
~/-i,
cerebri corpore abtidas. Atq; ob hac caufam phrenitis 4~:;t
",.....
~ ~
• •
fl'
'cl \.
, Il'd \"1 ~ onu~ J"/
d V'1"
-:J 47'
f AJ
110nuql1am ~tlor
CH, cum VI : Ieee ~ pa 1 a O~
)-c~
·. r';:
:-~
by> contrax!t, mtr.rdllm vehementlOr, cum flaua blltS cam
v.~
' nonnungllam d
' oc- t."+<G---"'i>'~
r 6--& "1/1
Ph
...l.
.
. r.
'
~
.
pepenr,atque
lOiUper
al la
ement12
currit ferina,& melancholica, flaua bile prxaffata. Deli :t- ~;$:'_t-,.
ria amem,qux per febril1m vigores accidllnt,non pro- ..3!~
~
&(.~
pria cerebri affet1ione,fed
confenfum fiunt,proin- ( wrd~
~:;
~
de cos delirare ) & dcfipere,ae mente moueri, non [0- ~ ~-2'
~f-"'
lùm medici,fed pril1ati quoqi dicere confueuernnt. Ve
~
rùm ita affeétos nO nominit phren iticos,eo ql.lod phre ~?.-<;'&~:>
Jo/Fi-.po
niticornm in[ania non qLlie{cit,mirigato febrium vigore, [gimr ql1~mad
odLl~1
in phreniric.is febri s vnl1~
.b éJ9- ~_.9
:l.4~
quoddam accldens affeétlOnl1m cerebn cenfetur, fic e J? 4-na.-P'~
'7 !J4-z.c.::JiJ ::
co~ue
rfo in ar~entibls
febribus dementÏl ~1ltis
el:ltis ~
6 J~:/t;!
ad Ip{i~
vap~nbl1
. Hal1d
tecus ~t ca af ~ét l~,qx
[:lf- ~
4--.:l +6i~ J.ry-~t
fu fi 0 111 111 acc1dent1bus fim1larur, a venmcllll Jffeébo- -dJJy-W1:1"'M-..à-- 3 r J' d- A. ~
.,
h
N
.
ot:iJ~
1-=- '':-:1; ":' ~v. '
mous ormm tra ens. anque cerebrum vcntnculo,& ~8-.9
'"t/
ID-J~
ventriculus cerbo~
filas affeaioncs rrao.fmi:tit,fdt]ue
3""4" 'V7' ~
~
proprer n ruorum:l cerebro ad os ventncult defcn-.g~
6 "2~
........
~ e n t iLlm ~agnjtldi
em,p
r guos ec~:t [en~is
Imic p~r-J;:.fo"7
.. ~!-
tlclllre,guam vIII relt'luarum corp ïS panlllm ,acmior
J '
cft. ~ocira
capitis frJ.éturas, cùm ad mcmbranas vfque perueniunt,bilio[us vomitLls,ac interdum dolores
capitis)C]uomodocunq; fiant,naufea, ilomachiq; morfio comitatl1r. H ypocond ria cas vero,&: lhwofas voeatas affeétlones,melancholica triftitÎl [equimr, haud [eCLIS, guàm aClltam febrem dementia) & qU:lfdam oris
venuienl! affeétiones,ea,qna: in accidenti us fuffuGoni Gmilatll\")affeétio. Sic nernoGs p:miblls infbmmatis,
promptiùs,qu:tm reliquis, delirium filperuenire folet,
fJ'lne afcendenrc ad caput interdum per continuas par
tes {010 calore,interdum vero [pirim \".1 oro[o, vel fu
mofo, "el fi11iginofo .
. '
.
D
Porrô guemadmodum hx alteébones, qll1bllS ca- V III
pllt per conren{llln afficicur , ira Hlx ql1oque, qux primogeni x ip{jll afei~ns
[unt , non. parum 1I~er
fe
diffcrunt. r"jtur cra(s1 1lIlmores , qlll 111 cerebn [llbftantia abund~t,
interJn111 ci vt infirnmental i, inter•
dum vr {imibri parti nocent. Cùm cnim meatus obfiruul1mr, vt infirllmentali , cùm vero t emperamenmm
alteratur, vt Gmilari. Pr6inde tOtus hic fermo in fine
[ex ci libri De vl1 lgarlbus morbis prxfcripms eft: Mebncholici mlgna ex pane comitiali mOl bo afficillntm & conti-à morbo comitiali laboran es efticiunmr
melanchollci. Atgue horum "trumlibet n1acr i accidit prom vcl in banc, vcl in ilbm partem infirmitas
,
SI . ,
,
repit.
el1lm 111 corpus comitiale , fi vero in mentem , melaneholici redclllnmr. Hoc fcrmone primùm quidem declarauit, qnod non [emper,fed rn:'gna ex parte hornm affeéhuun alter in alrelllnt tr:lI1{lr.
~ir
c
;r;::_:.",.J
.;.Aj':"'...$t..i2
::;;tt:;;..;
rl.,...(,;t-:*
;;:_J
'
cr. . . . .
;:;;p:x:;,:::t/f.-;'-:-r:::j
2&-
r-
-I.t-.-;
..
�888
Galeni de Lacis AftèCtis.
n011 folùm atra bilis, verùm etiam pituita
morbum cOll1itialem eommittit. 19itur ea,quam atra A
tranfi,qlJ~
alfq~no
mela~1Ch
«?pO " J!.. , bilis, ~ofl:iut,n
" ~*
@ ;:~ 7~
qua paune,de
affeéèlO
allam
a p1tlllta parea ell:,m
~ " &4-4 :;~Vero
-J. :~ ; ~
vero
liam
lancho
atur,me
permut
Cum,
s
~? là pofi diéèllrtl
i r~5Jt?"::J.....
. . lier'
Al rera vero' H Ippocra
ff"
~
~
' ,._t;
tlCl
~ _<~
e lClt.
haudqlm
' " p'Jr~.,
1"t"."'ba<J'] ~"
monis pars non paruum contemplandi locum de.fide:
'
Y' ~ y'2.
rat:qllippe cùm anima Gt,aut remperamenrum aéhuar.l1
qualitatum,aut ab ip(arum teperametO permlltemr:bllem,cùm cerebra, veluti parti inCtrumentali nocet, ad
cerebri corpus contlerti ait,id quod in obll:ruétionibns
fieri connat: cùm vero temperamenmm mmando, ei
vt fimilari nocet,ad mentem eam repere dicir. Verùm
hoc,qu od medici dereliquerunt,definire in primis nece{faril1m effe v idemr. N empe vt in manifefiis corporis partibus, interdîi omnibus eadé apparet teperies, vt
in morbo reaio , & elephante fic vocato, & aql1a inter
dicimr. B
cmem,& maïo habim, qua: à Grœcis Ka'XE~{
In(uper in his, quœ ab hepate,atque fplene, pendel:t,
colorum vitiis.Imerdum vero vnins d{mtaxar paros,
qua: videlicer am bilio[um,aut pituitOfllm, aut melancholicum humorem filfcipit,tcmperies permucatur.lta
etiam cerebro accidir, vr . nl1unquam vniuer[o in ve. ne ~irf,
nis fanguine melancholico effeéto,ob co~ml1
ipfum quogi Ixdatnr . N <;,nnunql1am ver.o rel.19 u1 corporis [anguine pror[us 1l1n.ocuo, folus IS,qU11l1 cerebro contenrus efi,alteratur,ldq; bifariàm fit. Am enim.
alinnde in ip(um derillamr,aut in ip[omet melancholieus humor genims et1, cùm videlicet imernus calor ,am
flauam bilem,aut craffilm,atrllmq; Cangllinem CuperaC[auit. Atque hxc doétrina non parnl1m habet in curatione momentum. Siquidem vbi vniuedilm corpus (an
guinem melancholieum contin et, curationem à vcna:
[eétione ineipere 0pone t. Vbi vero foll1m cerebrû,in- C
firmus ( quod ad hanc affeétionem attinet) (anguinis detraéèione non indiget ,quauis ob aliam qllampiam cau[am fanguis mittÎ p Csit. Vtrtt vero melancholicus (an
guis vnÎuerfum corpus , an [otum cerebrum occupe t,
ita difcernendllm clt. In primis vniuerfi cOl'poris habitum , quatis fit, confideres velim, memincdfqi, ql10d
molles, & candidi, &obefi ,nequaquam humorem habene melancholicum. Macri vero,& nigri,& hir(uri,&
quibus latœ [UI1t venx,aptifsimi funt, vt huiuCmodi in
ipfis humor cumulerur: fugi interdu m vt rufo colore
homin es, hffatim in melancholicam remperiem decidant atqi poll: hos fhui,idg; maximè, quando & vigiHis nlultis laboribus , & [olieitudine ,& tentli viéèu
hx guoglle notœ conuenillnt,
edllcati . ~ibus
fl1e~int
an hœmorrhois aliqua renriéèa Gc,aut alia quçpiam con
D
[uera (angl1inis vacuatio,aut mlllierum n:~ru.I1{iliS, 9111. filapte
, vtrl~
per quibus cibis quis fuerit v~us
panllt,an e dlllerCo.
namra rnc1ancholicum (an~u1lcm
fel:è
Porro qlli melancholicu:rangu}nem .ef~cinm,h
"3
tallrt&
,
hlrcll1x
i
rnagl[Q
caro
q;
bubul:'i.
caprina
,., ,..-..,&. --:-Ulnt "
_~ . T'a ......... .-..t
~
)
1;, - - - ~
ua:,fed maxim e afinorum,camc1orumgi carne, nam &
(.-i,~J
afF,.-~·
nonnl1l1i veCcuntur;item vulpin a:,can inxgi carnes:
.7! ..."rS·~is
r:d~,arquc magnam in 11lliuCmodi (.·ll1guinis generatione
l 't"n"im obtinet ex Icpore cibl1s, [ed mlllto m3gis ex apris:
ac limaces ql10qlle mc1ancholicum [angllinem parilll1t,
fi freql1cns fit eonlm v fils:prxtereà omnes terrcnorutn
animalillm carncs fale conditx,aqu:ltilillm quoqne car
nes, vt thllnni,balxnx ,viruli marini,delphini , eanis,:ttque ceraccorum omnium. Ex oleribllS aurcm,braGica
cm O"ignere confileuir
ferè fola, huil1fmodi faoO"llin
0 0 '
quemaJmodum & arborum germina, vbi vel muria, vcl
oxalme ,iJ en, acida muria condiulltur ) pra;cipllè len-:
~i
pe
...
&
ti[ci, terebimhi, rubi, canirub i. Leguminum verO 0mnium maxim è lentes,i mer melancholicos cibos numerantltr,mOlC panis furfmaceus,& qui ex typha,atquc
. n~
ell:,guorum apud qla(d~
v,ïtiatis [eminibus ~aéèus
ln
Ils
de
Verùm
.
habemr
i
frllmem
10co
vfils
nones
dt.
diéèum
iam
ibus
faculrat
cibomm
De
libro
primo
Prxrer eà vina cralfa, nigrague apri[sima limt vt ex
ipGs melanchollCl1s humor fiat,prx[ertÎm fi quis abundè ip[a ingerens mcommoda ,oblata occafione in multa corpus calore comineat. Vetus denigue ca(ells,
vhi [otte formna in cOl'pore fuerit ulpercaletàétus f~
cilè hl1iufmodi parit humor em. Igitllr fi quis an.tea,
ne
qllàm in morbum incider it, hlliuCmodi viétlls ratlO
€ace!'e
fuefÎt educéttlts, maiorcm guandam inde Hcet
conieéèuram. Si vero boni [ucci cibis VUIS fuent,
conGderare opone t exercitationes ipfius , mœfiit!am,
er
vigilias, Colicitudines. Sum etiam nonnlllli , qll1
ufebriles ( v t dittum eft) mOl'bos , melanchoiu~.
morem contra xerum , atque ad efficaciorem notJtlam
110n pamm confert anni rempus, ac prxteri ra, pr~
[ensqi conllitntio,item terra, ac laborantis xtas .. H,IS
ln
cùm [peral~5
itaque omnibus pr~confideatjs,
. J1~e
vniuerfi corpo ris venis melancholi cum rangl
comin eri; quo certiorem habeas notÏeia m, cllbJtl . . ~
nam [eca, p,i:XCiplléqlle mediam, qux commllnis ell, d.
ei,qux hllmeralis nominamr , & ei, qux per axitlam a._
fi mm fluens fangllis nOI1 'Il
manllm fermr. ~àd
deamr melancholicllS, t1atim fupprimatur. Si ver à t~
lis apparea t, vacua quamum pro laboranris corpOJ'l~
habim fatis elfe conieceris. Ell: orxtere à tertillm me
. IL15 excmpl
1anc h,0 rIX g~nus
cn m or~ li? ''
,morb"1~omlt1;
tnm a vemnculo habuent. 50 1t!nt(] lie med~cor
qu i, han c di(polïtionem, hy.pocndriaum~"':
mgrbu m Iffimina re. Verùm fatis mibi fuerit ea acclde/l
in libroJ
tia percurrere, qllœ à Diocle prx(cripta U1It~
cl.es
cui timlus efi,Affeétio,caufa cmatio .in quo DiorrlCl1
iverbum ita fcripGe: Porro alius oritur à vell
s
~
O
l
,
t
f
e
lis
difsimi
non
itis
propof
fllpd,
qui
,
morbus
naturgue ab aliis melancholicus , ab aliis f!atllO l~;
quem [umpto cibo, maximè coéèu difficili,& ardO~j
8u
inducente,fpL1tum hllmidl1111 ,idémg ue ml1ru~?
rd:.r
prxeo
in
œt1us
iflaws,
acidus,
métus
Item
tamr.
~
r
o
d
1
/
~
d
:
m
l
n
i
t
e
r
cùm
ed
illico,f
éluatÏo non
ool-eres , gui nonnullts.lt /lt
qnoqi vd~el'Rnts
~
film vfqi procedunr,eoncoéèis déinde cibis ql~e(cUti/ clde n ,
fi
d
fl.'
le~
liS 1I1genls,ea cm nu us reuenunrur ae
mox a1..·
lla ~Ib
cce
à
edam
m
interdu
,
ieilll10S
m
interdll
qux
~ cibos,& pimiram, 'le ~l
fiant,atglle euoI?lInt crl1do
ab
vel cabdam, vel aCldam:adco vt J1onl~g
amr~,
den tes l1upore afficiancur. Atque honrrn'" pl:tn~ dert/l r,
'
fl.
CI
•
0%
Hatl111 xtate euenifl.t. V tcungj tam c.ae
1I eul ~te
J
:
c
~
DJOcles
ipriç,
prxCcr
His
lantllr.
prote
us
0111ntb
S
cali (am filbiungens ita fcril it: Cxten tm filmo(a ': il1
eet
tas,fufpicandum en plus caloris,g\l:1m de ,!labe'faJ1"
.w
;"W!flmCio~cp1.tr,:
"~ .: ..~liamu
his JI~
h
ro
gumé~i,fa
" HI1.
~lipc
111
h)Su M
enco q Jl'lll
Il
~t1
nlS langlll11c contincri co ar ve 10C argU!11 "10
eu r 11111
alimentfl. cor[1ori non dil1ribllitllr,(ed 'infi ventrI
, )l
{ïperc'" ll iee
.
.
l
m cùm Ir filin mcatlls antca li Cl creC
net mcoau
.
rn
'xce
,.....
t"
.
,
~
r
o
c
cr
.
c.
em
vent!
m
Il
JIn
III
gnamqi Ip ms pane
quod pofl:ero die vomant, vtpote non tbgellts P j eft,
natllfcidir,
pus cibis.Seu qnou calol' id, gnou fec[j(h~
s . ~crefi
i
(
~
~
q
,
l
h
{
Ç
ab
cs,tu
intellig
è
tàcillim
r,
exccda
S·Iqlllt·t"·
c lllUln. VIC{enlia"r .l J1~
1IS,qUÇ .lI1~ er ltUr. ~
tu.. an1.1'
1" fi' entre e .
't ' /:)
~ 'lUs CIOlS,
qlli v idel •leet ca ore re r!9 . '[Jeis III
geratJ)
glleréqifolét. Déindc alia quoqi D iocles la propo hO C
• r.
. ..
L
�L "ber T errius .
hoc fermone addidic: Aiunt allteln nonnuIli,os ventriSanè .quemadmodul11 externx tenebrœ omnibus ferè
Cl~i'91od
intdHnis continuacur, in huiu[cemodi affe- A hominiblls pauorem indllcunt, niG vel audaces admoaloOlbus inflammari ac ob inflammatÏonem ipfam &
dllm, vel edoél:i fu eri~
Wlif coJorsmentis-fedf~bfir
, & prohiber:, ne alimenta fiatuto tempore ad
elficit. Etenim[umAfJlchçio kR'li!e.-odraPf"m~é
mt~nu
defcendant:guam ob rem dimiL\s,quam demis,mm medicis , mm philofophis , in confelfo efi, &
cet In ventriculo m:l11entia,& cumores,& xfills,atq; reli
humores,& omnino corporis cemperantia animx aétio
qu:-,quœprzdiéta fimt,efficillnt.Ha:c [unt quç Diodes
nes variare poffe: id qllod nos quoqlle vnico commen
qUldem literis prodidit. Ven\m in hoc fymptOmamm
tario docllimlls,qllo demôOramm efi, qllod animœ po
catalo.go pr:ecipua totius concurfils filemio prxteriir,
tentia:,corporis temperamram [eqlluntur. ~ocira
q~vldeict
& melacholia,& flacuofam,hypochôdria
hllmOrtlm vim ignorances (in quorum numero & Eraca~q;
affeétione, taqua charaétere guodii defignat,atg;
filtratus eO) ne [cribere guidem de melancholia quic~dit(
vtpuco )huiufcemodi accidetia,eo qllod ex mor
quam auG filOt.Negue indignum efi admirari mm corn
IlpfillS nomine manifefiè dec1aramr. Etenim ab Hip
munes hominum fententias , mm plnrimJ. quoqlle dopoeratedidicimus:Si metus,& mœfiitia longo tempogm,ata,qux ~ philofophi.'& medici pe.r ignorac~
pre;;he tenent,melancholicus efi huiu[modi affeétus. Verùm
tenerunt. Ignur ab oml1lbus affeétus Jp[e melancholia
vocitatur,indicante nomine humorem,qlliipGus callla
~l1d
ablurda quxfiio efi, quare Diodes cùm caufas
~ lonlm accidemillm l'eddel'et, qllam ob caufam mens
efi. ~u
igimr circa vetriculu prima incœperint :lCcia:tatur,non [cripfel'it. StUe enim venarum, qux vetrÎ- B dentia,ipfisque auél:is melancholica [eqllltnr affeétio,
déinde alui deieétiolle, & vomitll, &proba concoétiocu 0 eOntiglla: fitnt,calor exuperat,fille partes, qux illne,ruétibûfg; leuemr is,qui laborat,hypochondriacii,
:xt?ortam [unt(Grxci 7:J/JXCdél' vocant) inflammatÎofIamofilmqi morbum, ipfum nominabimus. A cciden~e aborant,quid caufœ fit,cur me1ancholica comitentia vero ip!lus dicemlls,& mœ{litiam,& metum. Cùm
llraecidentia,dere1iétllm efi. menim qu-èti venter flatuo~·
. 1eatur,ftcelA
à," Ele ~Œ a
alltem propria melancholia: accidentia,auél:iora viden- 'rrtt-lHmp
and0 ·Jp fu.m--l-ecur:circa ventriculllm vero aut nulla, aut pa ma admo~retà)El1:
dia:a fuat-, \1 omitionc ql'tO"C]ïin
~-ihl
di~ent
hliocle.lMtlifefl.t:tm-efi.At produm funt:halld ab re exifiimaueris primitiuam in ceret-rl~eanchoix
accidentia,fimul cum diéta ventricubro affeétionem conGfierc,ob atram bilem in ipfo condl a eého ne [cribere, haud ita facile ei fuit.Id itaqi adgefiam . Cxterùm qllibus lignis difcernatur, vtrum in
t ~re , ac fillllll qualis fit in hlliufcemodi afteétibus ven[010 cerebro,an in vniuer[o corpore 11l1iufcemodi huD...
• fi I l •
•
mor comineatur,pau[o antè diétnm efi.Imerim monegflellii
d' afl'
lTel.llO, mam ena mtel'p~aon
enarrare ageŒ ~arnl1
. Atq; videtur quidem in ip[o inflammatio
di [unt mihi amici,qui me curantem v idernm, frequenCr e •anguis alltcm in parte inflammata contentus , &
tibus balneis , viéHlque humido, bonlque {ilCci, nullo
Gl
a\io adhibito pradidio,huiufmodi me mOl·bum curalfc
or, & acrx bili magis conformis . Itagi quemadd 0 Urn elato ex ventriculo ad oculos fuliginofo qllOvbi nondum 06 l.ongum temporis traétum, nocuus hu~
tn~,"l
fumofo halitu, aut crafsis quoq; vaporiblls li- C mor multùm vacllatÏoni refifteret. Cùm enim diuturnus iam faétus eft morbus, fOl·dora pr:.:diétis oprteL~
fllb;a fllffu[orum accidentia contingunr,eadem l'atione
adhibere remedia. Fit futem huiu[modi melancholix - ;~
chorta ad ce~brum
ab atra bi!e eu~porati)1
~:nelfpecies affeéto priùs calidis affeél:ionibl1S ceret-no aut (
. Fr lea euenutnt in mente accldentla, ~m
eua guam
ex
xfiuatione , am inflammatione, am phrenitide quot eqllentifsimè videmus, fIau:l in vetriculo bile conteque
ip[um afficiente , imerdum à [olicitlldine, mœ1a,capllt do lore affici, vt ea per vomitu eieéta, illico do
ern Illitigari. Atqi hui~[mod
fiitia,
vigiliis. Verùm Catis flLerit ha:c de melandolol"ltm genera,morcholia
dixilfe.
,
h~ndo,cxe6qi
infefianc,qllemadmodum alia gl'aft
."
A
"ltate
l'
.
1
Atque
de
morbo
comitiali
déinceps
dicendum
efi,
VII.
in ,a la tenGone,aba [opore mo enare vldetur. tq;
er '
.
. non 10
r l'
qllandoquidem hic qlloque interdum ipfomet affeél:o, •
tiat op tlmos
medlcos
conuemt,
um aCCI'd enù
m
interdllm aliis confentiente eerebro, ellenire folet. V c
etiam morbum eomitialem,eapicià ventrien
lo;er
de/~c:r.Igitl
vt melaneho\icos timor nuquàm
enim tria melancholia: genera , ita hUl1e ql1oql1C morgenef1t,lta. prxcer naturam eis vira non [emper eodem
bum,tribus contentllm differemiis, omne ferè medici
Plt:r~
Continentur, Siquidem alills tefiam fe flétllm
dillinguere neglexerunt. Ven'un omnibus commune
tlr . ~;t,aq
idcirco obuiantibus cedebat,ne eollidel'eefi,qnod cerebrnm afficitur, vel confifiente in ipfo alfe
chio ter gallos cantare audiens, vt hi a.laru fic ille braétu,id quod plllriblls comitiahblls accidit,aut à ~e1tritat" ~m
plaufillatera qlatiçs;nm:Uu~
[onil imi- D euli ore ( qllod fiomachum vocarc [oient meolcl) ad
" Item al
'
full..,S el{ . FlHt
ter,tlmens
ne Atlas qui Mltndllm
cerebrum per con[en{um arcen(~lt
.. AtCJue hoc ~c
l(lner d' .
r.
'
mIS proportione re[pondet aCCldcntlblls,qux oculls a
ex"" c ICHm, grallatus Il1b tanto onere iofilm à fe
~ .. terct
. r cum l.'II 0 co Il 1'd erctur lC' nos
r
fiomacho adllenillnt , velliti in {ilffu(ioni!-Jus. Fit
Cll". ,atqi Iple
quo n •
1
'4 !pfo'
S
l'
1
.
f
i
'
-J'
etiam [ed raro, tenia morbi comidalis frccies (nec
vifa f)' pCrtremlls. Ullt a la lUlU modi infinita eoru
refen'fiue ge11llS , fiu e differemiam nominalleris ) cùm
til1~
1fferuntautem inter fe mclâcholici.Nam omnes
à parce aliqua,cui id forte fortuna accidit,incipit affe[ed nnt,rncerenr, vitam damnant,odio habcllt homines
. 110C Jp
. fium non-'
dus, qni déinde [entiell.tc a:gr~
~
cerebrum vfqll(!
1)111lisOn 0......
•.. nes mort" CUplllnt. Ecenlln
a[cendir. Hoc ge11lls pnmum v Idl JIl puero, qui terfCllnt ll1elancholire caput cft, qllod mortem penimetillmdecimu xtatis annu agebat;"cùm eguidcm adoletleo Vid~ofam
etiam alieno admodllm,atqne extrattlant CI.: IS animo : vtrOte gni limnl &: mOl·tem me[cens etÏamdum,cum optimis eius tcmpefiatis medicis
COllllcn j{fem,ad idoneam ipfius cllrationem illuenien"idet~r
B~el1
mOrtem Gbi cOl1fcifeant. Pr6inde l'eél:è
ha:c Co .~pocrates
omnia ipforum aceidentia in duo
dam, ~L.cl!i
mm narrante p~ l-. ·? , alTeé\ionem ipfam à.
gl
cos indel . e,metllm,& mœfiitiam. Mœfiitia nimirum
crure 1l~Im
~aper
'. n;ox 1Ilhmc l'eél::!. a{cendcre pel'
.
' lClt Vt od' . r
derlnt
fcmur,& Immll1entes lllilumbos , lC pel' latcra ad cern ' \ 10 ptOleguanmr omnes quOtquot VItentur' un.quam non trifiitiam prx [e feremcs:ac terllicem, donec ad caput perueniret, qllod cùm primllnl
) \Tt ln tenebris plleri, atque ex adult~s
indoél:
~
pertingerec,ip!iun haudquaquii fibi eoftal'e. Interrog5-
nl"J
2-
~
,1
r-
:· ,t t-;;-4-
l..
t
tibns
-1!.
.
�Galenî de Lacis Affeélis.
;-;a:5S _
'; : .ir
~.r
~-
.e...t,
\{ ~
q>O.,r
:~
:2.
P«;g
- ;.c,-~
Z1J~)I
3'3 C-
"
~
tcm re[erans ,dé inde induéta in digito cicatrice, tiullo
uc
fitmpto medicamine [anams efto Sed puel'um ql1og ,
me
lerat,
con!ltel
cuius morbus comitialis à crure oriri
[ana-_
erant,
dici, qui tunc ad curationem cius conuen
re fpcraban t,G in primis vacuatO vniuer(o corpore ~lC
10dicamen ex thap1ia,am finapi parti adhiberét,lg~
pr;ma·
,qux
parrem
et
terim membro, !ltpra eam videlic
ria affeétione erat affeéta:atg; hoc paéto,acceffio ne ~ -c ~
uerti prohihuerunr,quanuis anteà <]llotidie puerum 10,
fefiare côfucuiffet. V erùm hxc obiter,atq; ex ab~l:d_n
alt!
l
~
b
o
n
g
i
b
paéto,a
tia dié1:a finr,ne quis miretur,quo
qua parte,tanrus morbus onum contrahere pofslto?ë.perefi :ll1tem caufam vefiigare , quam ob rem in hUllt;
modi per con(en(um affeétionibus,comitiales fiant cO
uulfiones. Nam ne Pelops ql1idem vllam ad hanc reom
atmlic probabilem perfitaGonem:neq; etÏam alius C]ll!t
quam,cum guo nobis aligua fucrit confttetudo. Mill
la
itaq; per huiuCmodi confenCum, videnti allql1ando
borantem, fine vehementi couuliione concid ere, filllll
_quod per interualla,breuibl1s quibufdam motibus quateremr,probabile vifilm eft , qllemadmodum freqllC?tifsimè fingulcum fieri cernimus, affeéto ftomacho, lr~
hic quoq; affeétione ellenire. Etcn im me ip[uin ql?~
o
fingulms illico inuadere (olet, Gpipcris altguand !ln
I~ 9uod aliis. qujbl1:'d~ nlC
inge.~ro
·modica q~anrite
erat onS ven
faCllJs
non paucls , ql11bus [Clhcet
iam Ûlprà rnem~tqui
A
ml1s.
memini
fenûts,:J.ccidi{fe
rtlS
0 vn iue
,
.
dO
l'
r.
°cl
[Ji
etlam
verllm
lClS,
ratum e0: ,1 non 10 um me
hominibus O:omachû appellari. Itaq; cùm cecidi fin~
ql\i non ex propria cerebri affeétioe, fed per co(:Jl li _
commitiali morbo laborabant,eos citra perpetua c~n_
uulGonem velmi palpitante guadam agitonc,pe:/~
terualla concmi videbam. Pr6ind e exifiimaui, firTH ~
aliquem cerebro motum ellenire, ql1alis fiOffiacho: 111;
terdum à re guapiam molefiato accidere folet: .qlllfJs
S
l,
cùm à ciborLIl1m mole grauatur,auc vbi COrrLlptl
:tfi
tll:'
cOfpici
mordicus infeO:atur,tfi fingulm affici
lll
acrem quoq; humorê,non fingultl1m modo, verll 11conuul1ionem per vniuerfum corpus efficere [:rpc~i_
mero vidimus:déinde vomitu eieéto eo, quo d m(,~cr
minùs mirandu cft, du rtl
cabat,illico quieCcere. ~o
ar tC
motu conl1tja~,
modi
llomm principifi, huiufce
riqlla
:
~
o
l
q
,
d
i
fefiinat vt à fe expellat,gnicquid fl1erit
mo dll re r fie
primo affeéta ad ipfttm affermr. Ad hunc
°untU
. conlC~
-b
0
0
-d
0d ,rir,
quogi aCCI el1tla Oll1l11a,qlll us nenl1
~ ve
cO~l
ri purauerim_ Vbi vero dei)erdito fcnût1quis
- C I( acre
r.
,..
-cl
pJtant,
pa
am
lono
motu coun
non aCCl fiente
(TeP
,
.
11emenu ngore Ortl1l11 trahcrc ccnfco, guO In O? nM
D lelharglls gl1oql1e continetur. A poplexix alLteJ11,
, a1:t'llle r
[ubità cnen iat,allt frigidii filCCll aut crafTi1l11
1111[1 ,
Ir
Ol
ni:!.natl
lllos
cl nm, qlll pnncipes ccrebri vel1triC
Inaho'
JTc
r.
fi
e
call1am
m,
COULIS lIbflanrix i ntemperj
no~
c
0 o.- 0 r J°xomc\:t
C fi
- 0n Os re
e0:-.ve1utl01Ct 1lar<110p11rctlltlu IS,1l11al1
[ellll
1 b ar lonl,
b'
0 mcmor
0 . amdlà:
0 fl U 1tltJx
ix ' (en li0uum 1<: Obcr. n ql10'0
1IX,
_
0'
s h15 affcéh US:1 <TOI'
[ohm motusoPo rro in oJnl1lbn
-. U II J11a;1
'" - tur,pcllC
0 <]l1oQi cOt1l1c
~
rrer.
ru numero apo )!exla
opo
~_o
alj;l
Il
e
cOllc,:r
ento
mdmcm ex: re(rirationis nocnm
a
nU0-ulllel.
s
r. -~
"
0
San è qucadmodû dornllctes IpJrant,gu:lI1UJ
111111 ofllOJ•
t n0
- e,qux a'~I- conn 10 pro cl ca,
fiungal1tur aétJOn
s ta~" ~
Keéhbn
fi
r.
- - CCanr III Cil h-I
1 1: Ita JI1loporo lS ail'
fillpll1Ua
hlls,qllanqll3 ncq; fcnrÎ:lt corplls,neq; m~leat1I0'
ge il'
{()Ia fpiratio,qllx mufClllorfi pe81ls mO\1ctl~!T
ua CqllM
firatl
oemon
,ac
efi,[crllatl1r:cllillS rci firmam
s
bilitam , habcmus [cicnriam. O!:tmaclrn~dos - 0 0~ b JOna tl ipft S
~
0
ncfllO
~ .
mu fi~u 1IS Ctl:!. omnibus,motlls pn~cl10
llS ofll!1 CS
i
dldlClff
1ce
anatOOl
nenus accedit. Atqlli ex
tibus alltem medicis, quale eiret id, quod ferebatur ad
puer quod refponderet. Alius déin- A
caput, nihil ~1abuit
de adolefcens compos mentis ( quippe qui fatis pote.,.
rat,& Cencire ql10d ficbat,& alteri enarrare)dicebat vcIuti frigidam quandam auram efTe id,quod afcendebat.
V nde ex duobllS alterum Pelopi prxceptori placuit,
aut quod qllalicas qnxdam alteratis per cocinllationem
partibus,aut flatuofa quxdam fllbfiancia tranuninere . .
tur. Negue mirandllm eire dicebat,tam va!idam vim
effe humori,qlli in affeéta parte prxter natLlram genituS fuiifet, vt perniciofarum ferarnm venenis pofsit co
enim crederet, vel fcorpionum, vel phaparari. ~is
_ iétibus }ocum corpus ac tam vehementi mu
lan~iorum
o
tatione aftici? nifi fxpenumero id accidere viclert,p~
[ertim minimam quandam rem feris in ipfilm demittetibus. Cùm itaque phalangium alique momordit, quiuis paruum fit animal,exiftimare tamen debemus, vene- B
num ex ipfius ore in iEtum corpus defcendiffe. Porro
marina:: tLlrturis, q temadmodum & terreni fcorpionis
aculeus, in partem extremam acutifsimam illam quidé
finitur, vbi nullum fOl-am en eft,per quod venenllm deii
ci pofilt:neceffe tamen dl:, vt excogitemus , fl:1~ti
vt mole
...(la~utjid.m,q:
quanda m e{f~m
cùm
Etenim
eft.
maxima
guàm
minima, ira facultate
vimihi
Videor
ne,
fcorpio
à.
effet
nuper iétus quidam
omni.
;
q
t
l
~
r
E
Gm.
ts
percuŒ
e
gradin
od
dere,inquit,qu
no frigidus, [udore etiam frigido accedenre : [ed tandé
debitis adhibitis remediis , non fine negorio [eruatus eft. Itaque Pelops, Non impofsibile eft, inql1it,
in corpore fimilem aliql1am effentiam generari , non
accedente caufa extranea, qua:: vbi nernofam aliguam
partem occupauerit,per continuas partes, vfque ad ner
C
uorum principium vÎm fuam tranfmittit, filed~,
wat-ie-nem, v~ ...ip(e-clt~}faI!kn
veluà-au-r-a, ~d irfu-IH-eJara. Sa:penumero enim in figente aculeum fcorpione , aut in nerullm , am ven am,
aut arteriam, manifeO:è videmns percu{fos, vehementi(simis infefiari accidêtibus. Atglli fcorpionis aculeus,
tocam cutem penetrando) ad profi1l1dum vfque poteO:
peruenire . Phalangiorum vero paruonun iétus folam
afficit fuperficiem. V nde confiar,inrerdum à {ola cute,
veneni vim ad totllm corpus defèrri: qnippe tota curis
. __. & continua efi,& neruofao Pr6ind e halldquaql1am im...
pofsibile efi,cùm ex iéta parce,per rotam ip(am celeritcr difiribma fllerit veneni vis, cam inde eodem rudltS
conraétu,in Gnglllas fubieélarum ei partiu recipi, mox
ex illis in alias cominuas,atC]l1e itentm ex his,qux afficiuncur,in alias: cllmque ad oominancium partium aliquam pcruenerit,tum morris peric111um hornini in flare. Ad hanc rem in primis conferunc vincllla [uperioribus partibus inic8a:ah i~s en.im prxfentancl1?1 p,rxfidium expe8atur:id qnod m vlperarum, fcorp~nu9;
Immmes
iétlbus,icem afpidum gl10que , ql10d pro~e:
eO:, ex:blle
incredl
magis
um,
[ubitarix morris periclll
ruO:icus
e{fem,
ldrix
Alcxal
perms (um. Etenim cùm
ab vrbe,in vno manus digitorum
quidam non long~
iétus,eius radicem aplld palmam validiffimo vincnlo li
);auit,accurrénfq; in vrhem , ad familiarem Gbi medi.a~ palm~
cllm,tOtll?1 digitnm ab ire; coartiul~ne
fe mail
1111111
mde
(perans
t,
v[q; abfcllldendum prxbUl
al il1d
nihil
quippe
fpe,
uum
Cua
. N eq; frufiratlls efi
f>a0ex
epotO
qui
noui,
aliu111
cr
Similit
f:llll:ts cuaGt.
f~cles,
o
pericul
à
,
digitO
priùs
refcifTo
vlpens medlcamcnro,
di-tOtlIm
cuius
rnflicum
à
prxtere
Vidi
jiberatlls efi.
,
"Itum vlpera momorclerat , qui falce , quam rnnc ~ortè
habebat( erat entm v initor)ab vlrimo articulo iél:i par-
.
~
.
.
î
f
0
0
0
"
o.
\ci-
0
o
o
J
o
0
0
••
�.Liber TertÏus.
à cerebro primarillm (umere initium, Neq; fimphelter initium,fed primariG. dixi,id ql10d {pinalis me- A
dullce gratia orationi adieci, ~âlis
enim permllIti ex
ex eanerui prodire videanmr, vim tamen omnem,qui
~abe;
eerebrllm Gfitppetit,Cùm itaqi [piratione veemeter imp;dita,difficultér9i l;'roceJe,mem videris,.?
~on
paruam ln cerebro morbldam affeéhonem effe,co
lleere debes, fdqi in foporitèris morbis,ql1os nimiru
'III omnes in cerebro fieri manifeftum
• , Affeétus amem,qui (cotOmaticl1s,id eft,vertigino~,VOCatlS
eft,ex ip{a appellatione,ql1alis fit, manifeh' tur,: qllippe à. pama occaGone vertigine afficiunml"
t,Qlll fic laboranr adeo vt interdum cadant, maximè
fi aliqllando in cir~l:HotenUGqdm
ipfis ab vna
rOtatione eLlenit id,quod cœterÏs à pluribus accidere
f~let.
Proinde vertiginem incurrnnt,fille alium quemplam,~ue
rotam,aut,id genus aliud quippiam,allt ipfos
q~Oj
maquis vorrices circuagi viderint.ld vero ma- B
~lme,cù
vel litb Sole a:allanerint, vel aliam ob cauam calefaéto fuerint capite. N ql10d aliis,cùm in cir~m
freqllenter vertunmr accidit hoc ipfis citra circni
t10nem euemre
"d
. creb ro\ vertl.
VI emns. A'·
tqui vb'1qll1S
tllr, incequalem & turbulentum & inordinamm motli,
tRum humorum ,~um
fpirims ,in ~o fieri in confelfo eft.
. a.t1oni igitur con(onl1m eft huiu(modi accidentia ver
gtne affeétis itidem cllenire: ~am
ob rem nonnulli
t o:um,ab arteriamm [eél:ione prœGdium petiernnt,ar
t erIas pane aures'ad tamam fcilicet altimdinem fecanes, Vt medius inter duas partes locus cicatricc induce~eŒ' UI Sed conftat,non omnes hllius auxilii beneficio
b e Cllratos. Etenim alia: arteria: iis maiüt'es ad cererUmex ipGus bafi perretiforme plexllm a[cendiit:per
~as hUiu(modi affeétionem fie ri rationi confentaneu
Pl,elato per ipfas vaporo(o, calidoqi (piriru, atqi im- C
ente cerebrum. Atq; fieri edam poteft, vt ina:qualis
~etbri
imemperies,huiufmodi fpiritum prOdllC:lt. Igi
~r hanc affeétionem ad caput pertinere, ex ipfo vertig~nofrum
fenlil manifeftil eft. Orimr vero interdli ca
PIt.e primogenio ~feél:iabornt,dum
vero,ctl,m
~rl ventriculi con[entit:id quod Archigenes qlloqi fa'letur,~i
ltbro primo de longarum affeél:ionu notitia
'!"\
'
. .m IpiO
. '""
cta fer
• 1b'lt: p orro\ ea b
nanam
Ontur,allt
emm
~l.te
, ~l1t
in his partibus, quœ circa pra:cordia fitnt.
~\netIam l
genera eius diltinguere aggreditur. Nam
tiu ex primaria capitis affeétione vertigo dependet,al1
te; ~Os,&
capitis dolorem,grauitatémqi prrecedepro~Clt:em
olfaél:us,atqi alteril1s CUill[qi fenfils inde
fil} ·fiuntis,oblxfionem. Eos fenfus( v t cqllidem pato)
l't~
care volcns,qui à capite initium fumum. Vbi veht'':r o~e vêtl'iculi oritur,cordis morGone n:lI1[eamqi D
. amea\ f:œpenumero
' mOlluir "'Ientlr' V '
ll\u l' 1. erum vt lam
s,
lee
t
1"
r
ff
tUt Er • cap ut per a tenus partis conlcnlilm a icial~.
'À. eébo tamen nihilo minùs ipfi affcribenda ea.
llatu tqlle de ea qnoqi, qllre cephalxa à medicis nomieni~
, ncmo dubit:lllerit.quin capitis fit morbus. Ea
tis d' (VI: brCllitcr qltis dixerit)affeél:us hic) dolor capillev I~turn.s,difcléq;
folllbilis,qlli à parua occaGo
neq,e 1Cmetes habet exacerbationes, vt neqi Orepitum
neq; ~Ocmvehntior,q
luminis fplendorem:
tCll\ ob~tln
tolerare pofsit infirmlls , fe tranquillita_
hcn:en ,curUmqi cllbiculLi quxr:lt, fdqi ob doloris ve:trbitratl:lm. ~ipe
nonnulli velnti malleo fe percllti
r'
N on
Paucis ntur'a!ii
d' caput frangl,. d'/'l
men d'Iq; lentlllnt.
~in
h~ lll1
. ~Cl1I0m
qllOqi radices dolor extendimr.
ln morb mOdl exarcerbationum accefsiones veluti
,
Oeo " r'
nutl.a 11ntertnifsiones habét, intarcedftq;
o~es
i.r
ea.
a
.
h
templls,quo perfeétè liberati videntur. Igitl1r confiat,
quod ficut in cephalalgia, id eft, capitis dolore, j.1:~ ill
hoc morbo capuc facillimè afficitlIr, atqi hoc eft ipGs
commllne:venlm per cephalxam affeél:x partes multo
reddllntur;ql1àm in cephalalgia, debiliores. Cœterùm
inter capiris dolores, nOl1nihil difcriminis inuenimr:
nam funt nonnlllli)quibus capm apti{sinlllm eft, vt im
pleatur,ac vniuerfi quo que corporis habitus ad ipliun
iimiimplendum admodllm idoneus. Alii etiam ~ ipfas
lares partes aptas habent, vt afficianmr. ~jbl1S,
vbi vitiofo viél:u vtutllr,accidit vt cephala:a arripiamr. ~o
minùs mirandum eft,fi horum aliis membranx cerebru
côtinences,dolore afficianmr,aliis pericranillm)id eft~
exterior caluarix membrana. Difcrimen autem ab OCll
lorum radicibus ulmimr, confiderando vtrum venial:
ad eas malum, né cne. Siguidem confentanellm eft,vl:
quibus incra call1ariam difpofitio eft, iis ad oculorum
vfque fllndamenta dolor extend:uur,eo quod & à cer~
bro,& ab vtraque membrana,atque à vafis,qllce in ipfis,
conrinentur, veluti germina qu::x:dam deducunmr. Sed
& eorum,quibus dimidia capitis pars dolore mfeaatur
( [oient amem vocari hemicranici) alii extra caillarii,
alii in capi ris intimis partibus dol ore (entillnt.At verO
dextram capitis partem à finiftra diftingllit Ultnra pe~
lôgimdinem ipuus protraéta,fub qua intra capitis offa
linea medium cerebmm dinidens protenditur,ad ql1am
etiam pe ruenit anteriorum duorum Vemriclliorum feptum. P o1'ro ea corpora,filapte natllra, idonea umt,
VI: ipfis caput impleamr,in quibllS vaporouls,calidüfqj
fpirims gcneratllr,aut quibus bili fa excr ementa cumll
lantur in ore ventriculi. Atqui fpirirus,dolores inducunt tenfillos:qui idcirco Gc vocati funt, quod extenfionis fen{um induCltnt. Biliofa excrementa, dolore
mordaci afficiunt. Dolores à rlenitudine procedemes,
grauitatis fenfum afferunt. ~ibl1S
fi rubor acceder,
atque calor,calidos : fed fine iis , non calidos humores
fignificant. Sunt quibllS capm afsiduè dolet, vbi vel
liberaliùs vimuTI ingeŒerinc , vel meracillS ,fdque l11auis , fi fuapte nanua calidum fuerit. Prxtereà calidi
~dores
omnes, vt Hyracis)am cypheos, atque in totum
odorata omnia (uffita capitis dolorem pariunt , adeo,
vt nonnulli ne thuris guidem odorem ferre pofsint.
Neque vero abfurdum ea, vt quofdam ob [en[lls exuberantiam,dolor infefiet,quemadmodum in ore ventricnli accidit. Sunt enim nonnulli, in quibus id tam
exaaè fentit , vt neque acre aceWm ,neque finapi, neque aliud huiufcemodi ferat. Alii vero contr~,
ip.litm
penè infenGle habeanr. ~ipe
videmur aliqlli vel ntttare, vel vomere qllxdam vfglleadeo viti.ora qualit~
te infeéta, vt nos ne odorem qllidem ildbnere pofslmus cùm tamen ipfi intereà nihil fer~
mOl'lils fentian t'. Nihil igimr prohlb~t,
quo. minùs in hominum
cerebro Gmiles notentl1r dlfferentIa:, vt eo(dem odores
aliqui implInè [uOineant pér~l1de,
ac fi omnin? ab ipGs
diftarenr,al ii eos fine mo leilla ferre non pofslI1t. Igltur
quod omncs huiu(i110di affeétiones:ld C:lpUC pcnineat
i:lm manifeftum eLfe videmr.
)
At vero neruorum re(olutio, & pcr vniuer[um cor- X ·
pus eorum co~ulif
, in qllO genere .neruorum etiam t
l'igor ( GrœcI 7l"ucvtf' vocant ) COntmetllr (en fil vt
•
r'
{fi'
,
prxdiél:x affeél:lo ne s,cognoICl non po IInt, fed rariofi aHq~lndo
pel' tonc,qllx noS doceat,efl: opu.sIt~le
tIIm corpus neruorum aéh vItlOf.1. redÙltllr ipfol'llm
principium affeél:um elfe conaat.ld vcro ex [ola anato
mice dig~of
poteft. Cùm ~gitr
omncs paritcr nCrIl.i,
tum [c11tlendl 1 tum mOllCll(lt, Vlm amifcrint, apop!cXHI.
hUlu(m
�Galeni de Lacis Af[eél:is. Lib.III.
ipfllm pra:ter voluntatis imperium emiftlfe, "manjfeaii
hllil1[moùi affeé1:io appellamr. Vbi vero alteri lateri,auc
vidimus alillln, chi propter call1m om n e~
dextro,aut finifho,id accidit,re{ollltio nominatnr,eius A cft. In[uper
inferiores partes,demptis manibus,re[olut<t elfent. Ig1
fci\icet partis, in qua coGllit affeé1:us,interdum dexme,
, qu~
tur ql1emadmodl1m vbi vniuer[x corporis parte~
Gin aligno membrorum idem
. ~od
interdum Gnifr<t
11
partibus
i
ur,facie
[oluunt
filb fade conHitutx {imt,re
euenerit,eiuCdem membri re{olutio effe dicetur. Nam
.
ce:clI
effe
initio
x
medull
[pinalis
Ixfts,affeé1:ionem in
& tota manus,& toeum crus interdllm re{oluimr , atq;
aCClde
o
coulllfi
i
cOl"por
tori
,fi
modum
ell:ad eundem
folus in crure pes,& qua:: {ilb genu [unt. Sic edam de tO
ei partibus omnino [er uatis,eundem [pinx me
rie,faci
m
Cxrerù
dl:.
lm
dicendl
ta manu Gmiliter proportione
fi ha: qlLOqi
dulla: locum affeé1:um effe declarat. ~d
ex anatomice didicimus,quod omnes animands partes
oftenditur• .
elfe
illatam
iam
noxam
bro
tllr,cere
affician
[ub ceruice poGtX,qux à confilio , & voluntatis impeeius mo
gui
neruum
eft,
[a
cOnL1l11
aliqua
pars
Vbi vero
rio moue ri POffll11t, neruos habenr,qui eas moueanr,
ell.
neceiTe
affici
,
um
mufcul
aut
eft,
lls
tioni depurat
procedentes ex {pinali voçata medlllla. Atqui [a:penuve~
partes
ftngulas
ad
um
neruor
ice,
anatom
Igitur ft ex
mero audillis, eam [pinalem vocari medullam , addita
m, & .
cam
facilé
m
perqllà
js,
didicer
ia
princip
fcilicet medulla! appellatione, Înterdum vero fine addi 1 nientium
. Vétùm'h:rc
motllm deperdimm cu~abis
,&
fenllIm
in
edam
Vidifiis
ari.
nuncup
tione ftmplidter fpinalem
Eademo,qlU
hilo,&
Herop
&
fimt
reliéta
deeerminata
qui th?racem mouent ex
corporis difeé1:on,rus~
.
icen ~cClanatom
m
neruoru
ratem
d.edlt B primi poft Hippoc
t
parte,qua: l? C?rLIlCC eO,ortu~
ea fpina:: medl~1a:
dubHand
medicis
rem
medioc
non
,
ccs
ratè [criben
cere.I pra vero ex t:anfuer[o lOcI{a, i tota fuent dlffepatto per nerlO~
occaGonem pra:buerunt : ~o
10
en[u,11
partes,{
rpons
{ilOt,cO
tpfa
aa omnes.qua: {ub
ar, interdum
d{mr:lx
[enllis
m
interdu
ionem
rllm re[olut
~ cere[uFcipiéœ lpina!i medul~a
priuari, vtpo~e
tU~;
per.ea nt •
fimul
ambo
gllam
nonnlln
motLIs,
rius
volunta
bro, vim eum [enttendt,mm mouendt pro arbltrJo . Pra:
~~
k-aq;:n emortlm l'e-fGti0=p~nu
tereà in anatomice vidit1:is, vbi per tran(uer[as [pinalis
(cn6t~
ï
1
r
u
~
i
l
a
partium
vero
Vbi
.
~
medul\x inciGones,ad medium vfqlle (ecllndû longitu
;erfl1
eIHt-il1
:dJe,-ret
x:peftem
feAfm:e
partem
perit,eam
U
dinem fecaremr,no omnes [uppoGtas cOl"poris partes,
n?l1
[unt
m
à
u
q
n
a
~
mtlS,
6frfitelÙ
ï:lkere-€
non adcù
feétionis crant,re[olufed eas c!.(lOtaxat qua: è re~ion
li,qui banc affeé1:ionem [en[us re[ollltionem voClCanr.
[pinx medlllla: parte diffetas dextras qlid~m,extr
N os vero [emper iubemus vt cuiq; nominibus pro ar ~
é1:a:Gniftras vero,vbi reliqlla pars effet incilà..Itaq; mabitrio vti liceat. Etenim hoc nobis ello propolitu;n, v ~
nifeftum eft,quod eirea primum [pinalis medulla: pro{cilicet fedem, fimlllq; affeé1:ionem eius loue
faculaffeé1:am
ceffum,faé1:a aliqua affeé1:ione,per quam cerebri
enim hxc aceuratè cognouerimll s, nequa~ " . tUS
Nifi
.
niamus
tas,quo minùs ad ip{am perueniat, prohibemr , omnia
quibus vel [enfils, vel motuS vlt~n
partes,
priuabû
eas
tllq;
quam
inferiora membra,dempta facie,[en[u,mo
Sanè Paufanias Syrus [ophl,10a,
llS.
cl1fabim
è
affeéta,
efi,reét
tttr. Vbi vero media eius proceffus pars fuerit
t [ecundum cluos 01 ,°
non omnes inferiores panes refQ1uentur , [ed ve1 Gni- C cl\m Romam alîquando venifle
medii partetIl di/l1a:
e
~
l
q
t
a
,
digitos
manus
ftniOrx
res
firx,dunraxat, ve1 dextrx. Videnmr autem huiufmodi
e habeQat, p?r.
difficil
qllidem
brimis
in
n[um
diam,{e
UIC
re[olutionum aliqux,faciem guoque infeOare,[ed mm
.
r r
d"·
.
\
1
,
am r•
om01nO
lenlllm
1ClS,
me
us
curantl
e
ma
ea
Cùmq;
.
trahimr
pané
faciei
alteram
ad
latus
run
re[olumm
, qua: prxce 1jJ,
•.
" "b us eqll1"d cm cognm
()
s, omllla,
~1
1
ex anatomice didieeritis) neruos qui per faciei partes
per viam duceretUf, ve 01
cùm
ipfLlm,
ue
aui,aeq
inuefiig
cu
imul
lliqua,f
earum
fi
,
demitei
fparG [unt,ii cerebro
, p'ar~cl_
culo excidiffe,atque in dorft initio Ia:[um, mOJ(
toto corpore re[oll1ta cO, haudquaqnam vos latere de13dig,lt!5
in
aué1:11m
,[ed
cnracam
qllidem
lx[am breui
bet,refolutionis affeétionem in ip[o cerebro côfillcre:
ce
l
t
~
g
i
d
illi
qua:
a,
remedi
.Igirur
fus vitillm,audiui
vbi vero illa:fx perman[erint, [pinalis medllllx initiu
rl '~is
Vl
fic
atque
ill[si,
e
adhiber
parti
x
ptauer ant,lz[
affici [ciendum eO. Accidit vero nonllllis) v t fadei par
leriter [anitatÎ rellimms eft. Etenim id,qllod in pO pLIS
rum
reliqua
&
dum
madmo
mr,que
affici:m
at
tes dllOtaX
fct
[cire oporte t,quod vidclicet ns::rui per vnil1crf~
quoq; p:Htillm interdum aliqua:, vt linglla,oclllus, man
taS e _
f.1cul
ip[am
ad
di
[entien
s
i,quibu
difperf
ciprin
cutem
dibula, labru. Etenim no omnibus ab vno 10eo
erLlo
tllr,proprias quafdam habeant rldices quodqllC n nr.
piû infinie, vtpote qux ex diuerGs cercbr i parti.bus nerignora ac~
rum nlu(Cl1!os mOllentium [Unt a1ix ~edic
ob[elr~
uos fuCcipiunt:id qnod ~n anat?mice ~aud.
e%p
Ilra
'
r
\
\
.
1
'
Verum atllls,quam propoilleramlls iam nOil 'e
anlmaltbl1s aét~on
fpicimr.lgirur apoplexla omntbu~
~tlr_
cft orltio:proindc quicrcerc' el:n decet.
bus noxam inferens, cerebrum affet1tuTI effe manlfellè D tÏatl
eS :lffe
.
· ·
11
cO
omn
ntlrJO
comme
hoc
vt
erat
no
ex
mtentlO
udo
nOllra
declarae. Di[cernimr aute affeêtionis magnit
ne
infella!"
m
cerebru
vero
è
:naxim
capm
na,qllX
enim
étiones
entia. Cùm
UI
xa: qllam {ipirarioni infert, vehemd'
"
. '
, ve
~
'
r
lf.?tt iO
, \ egre mir, magna:
l unmum
nerLtI. orl
quia ab lp[O
,
At
us.
entrem
unt,tnu
eum
ll1eller
'
p
ordinem
turalem
ducunt,per co[equcnciam,ad neruorum v{que a e Ifen? x a~
ro p:mlum impedimenti eO, p:ulIa.m in er~bo
2.
~ nt,
perucnit:cui edam fincm impc:ned~,
n~s,fermo
effe cOlliicere oportet. Sanè omnllun pe[slma [plratlO
.::p. ,.... z:.. 1-,. .. ,.~
_
i
t
~
.
o
e
acclder
s
partibu
c:'lpitis
reli'luis
qllx
,
thones
cum violcn
putanda ca,qua! & intermittitllr, & magna
~j:l1"
<~
1 Q.' , 0 b 1·d
[cribere acro-rcdiamur fi priùs hoc tantillum [uper!
.
.. -Lt.t ~ ~ V ~
... ~
~
Cl,;ueos
1
ltapop
cottng
ua trahlu.~pcmon
"",
q'".''' ~:
.
··0 o~
b us addiderimlls.
pa~lt.cs
~d hfiom ?~qli c~o:prs
riCll
!qUJJ
ït.:J UOd fpi&rc ~ô dPo~i.tn
meaCllu
corû
,no
lxdimr
vis
~S2;
di
olfaeié
Vbi
JOU.tl IS)
qUI. e un ét 1.0CS cel~ur
VH~
ne~l1t,a
......lc'r..&+<.'-., ~1W. .mOler~
(H,.J~
rnm cerebn vent en:
eolipieiunmr {cd vel antcrio
ribus
u
peneul
morus
filblta!
nota.
étlOnc
t'C.. . qua,lam atrleJUt
'
...... qlllOlUS hUle ex haeaffe
~J'"
ll r, hJ1101
crantIa
intcmj'
ùm
l
orum,c
qui
lm,
qncncl
s
vidimu
Itaq;
at.
immine
haudguaqllam
J
~';
~.,;
dC
1
fi.mt, qUXtcr rail'
.
. s refolntls,nul
. , s ommbu
1·· partibu
aut eomm meatllU qui in iis o[siblls
- ....... .. ~L
"" u. -1::- ~
am,qux a rad0 0 ,tLlrcbrl'
'
{'ta l lql1ln
r~ ~quis
.
~
' . dlcuntu
.
7
~
th
.
T
•
.;~
r,
Grxcls
eO,eola
d
c,td
rpi
edam
ata
Gt,ferq
ami
ol}cm
ret,aéti
pcrtinc
pancs
cte~
. ~J.
..~ ..-.
'1
cur, Siguidem'odorat omm renflts in prioribus ~c a va'
enim villere dimlus potlli!Tet, jp[a
rat1on~.QlOmd
;:ê~p.
finibus perficimr,clatis ld ip[os per coli forall1ilfJ811S
deperdlta? In quo affici pmauimns illam /pinalis mcdu1
~
l-.r'" ",:~A.af
poriblls,quemadmodum in eo libro , qucm de 0
" lx partem,ql1x paulo inferior eO proeeffil ncrlloru ad
~_.s
"::?
.7i~!1
Il p.
{en[orio con[cripftmus iam dccbramm cO. cL~
uinctiâ & ailli recremeta1
um tédentiu. ()
trâfiled
[eptu
~
f
I
.
"
\
1
'
~• .-(: •
'<..!!
t
....:.
r1 .. ::r.. _.a.
T"· - -s;
ln:
5
ne
fIll
:V'L- .., .....
..
..7;;':
•
•
•
""..
�8.97 '
8.98
CLAVD. GALENI DE
Affettorun1 Locorun1 notitia,
Liber ~rtus.
A R G V M' E N TAC A P J T V M
Libri ~arti.
cipienclo.Nam modoip(orumfenfus,modû motlls,ac
nonnunqllam cam fen[lls,quàm motus refoluimr:fdq;
interdllm in altera, Înterdllm in vtrog; accidit oeulo.
Nonnunquam folius palpebrx,nonnunqllam eria eius
partis, qllam proRriè oClllum voeamlls, vel fen[us, vel
motus lxdimr. Cum igitur nullo in oeulis malo app rente, cernendi,fenfus deperditus dt, demiirus il cerebro neruus cau (am, vt vel inflammationem, vcl duritie
in fe cominet,aut ex humoru. deflnxll, aut aliter quornodoliber meatLls ipGllS durarur. Atque huifcemo~
affeaus,ocnlo, v tÎn{trnmentali parti, accidere nece!fe
vero ei, vt Gmilari,aduenillllt,oéto in têperai~
cft. ~i
generibllS comÎnentur. Prxtereà alilld qlloqne ipforti' '
vitium cfi,cllm vel nihil omnino, vel exiguumadmodum, viGfici fpirirus,à principio,qllod in cerebra confifl:ere pmanduffi éfi, ad eos de[cendit. Si verO vterlliJ
oClllorllm,momm dttntaxat ami[erir, (ecllndœ conlllO'a
tionis nenmm, gui à eerebro orimr , molefl:ari nec'e ife
en, ab aliqno videlieet cornm affeétuum, quos al'teri
nerno , qui à prima coniugatione na(citur,nuper accidere dixmus.~ona
vero, vt ex anacomice didicimus,mll(culioclllllm mouentes, fenario numero confian t,ac prxter eos, .. Iii quoque Iitnr, gui de(cendemis
5üi;~:,
V A via, & ratione affeéb.s fedes
in ipfum mearus radicem amplcétuntur (qllippe diifeétores ita nominare eon[ncllerunr, primx conillgatiofcrutariconlleniat, duobllS primis
nis nerullm,eô guùd~l1-i!
libris , cenis gllornndam panium
eHum.tik'r:é)
acciexemplis fatis explicanimus. ~odit interim,gllanuis ipfe haudguaqlla afficiacur, vt mufC1110rum aliqllis, am in propria effenria, aut in nerno
I~;
niam vero, vt iam diximlls,arg lle in
18]
aliis libris demônranimns,circa l'es
ad ipfitm defcendente, ab al iguo l~uper
diétorum affe;
C
étllllm
infcfiemr.
Siquidem
fingulls
homm
~lIfcuo
' l1
i{;~
paniculares
exercitari
oponet
eG
.
,
pars quxdi nerui à [ecLlnda côiuO'ationc ort! tran [mIt,qllÇ vnlllerfali via,& rarione digui meamm
titur haud feells,gll:tm iis guoq; ~1l(cuJis,
lne :~;&.»",Gre
voluerir, operxpretili
ip(uJl1
comprxhendul1C,
fiue.ij
e
u
i
f
,
o
1
l
~
,
s
~
r
c
~ué
Vl1l1S
110tiones
I~l
vldere ~ldeor,.
fi rationales guafdam
dl1l1caxac,dicendus fir.Ld enlm JO prœ(entla no refert,
efl~'
,OmnIUm corpons parnclliarum qllX fenfum
;:, Int c'
.
-. .
'
modo nOllcrimlls horum mn(cl1lorum mllnus efTc , vt
to,furn t' ~lm
g_l1o~?h.et
afilclllnmr, pra:fcripfe& trahan r oculnm,& firmct,ne mollis ille nemus, que
gelltÏa ~ a capite tnltlo.lgltur de memoria,& imclli& vifificum, & mea~l1.noit,
vl1~
paéto in pro~tlipe:a,q1c
reliquis ~nim:
fln~iob1S,
quas
ce!1l1 diuertarul'. Cum !taque fex ll1Uellllntur oClllllm
tlOl11Slib nOtnl?are confuetumus,mlmllls commenta
mOllcntes mufculi,fi is guidcl11,glliip[ul11 retrahcre [0f:él:ll 11rn ra ter.oo iam diximus,fimlll in non pancis afler,affïciamr ,cotUS oculus deJapfits v idebimr. Si vero
111S rnodgenerlbns, via, &- ratione induéto exerciratioql~ citro. ~am
& de phreniticorum amcntia,& de ea,
iS,qlli ipfum ?crrahc:e po~eCl:?afs
efl,?ClllllS retra8:us ;lparcb~t.
1ta ctlam il, l1~noS
angult n;ll[ClllllS vi
P\':teà~
crrem accitlit, gllam in{aniam nommam,_
tiamr,aJ mllOrcm : fi vero hiC IxlilS eCl:, ad lllnm cuc~o1ia
\le. c. ~thar(o,em
comitiali,melan?lih~
ib~olne,cphaç
em icran,po
)le xia & G- D lus dc~eaitlr.A
fi ~olue1tim
~u0nlorm
qui pii
refohlltllr,obhglla cnt totm oeult eOllcrGo .CXterllffi
1~ cO~m
lam .~1 iétum cn.At in prxfenti lihro, ~lIi
hll
eum atii prxterea fint 11111(Cliti mot\em nenlllm il1uffi
lt1l1feCliS af~l
quanus cn,de faci i p:HtibuS1gllÇ i11lcGmr ,fermoncm faciemus ,ab oClllis illdrcundantes, [cire Heet , ip!ls rc[olmis (Omffi oClllmn
alcn.
.
Tom. Il.
F
t.
•
~
.
,.
.
.
'
.
•
c ••
�Galeni de Locis Affeétis.
proc1dere, atque il. fiU).{ede moueri. Atque plerique
eorum, qui fic affeÇti {unt,fenfim qllidem intento molli neruo, [ed nequaquam affeao, citra noxam cernere
poffunt, qui vbi qUOqllO modo afficimr, vifilm efficit
,pb{curiorem. Ybi vero adhllc magis malllm ingrauefcit,confiat ~os,qli
fic afBciuntllr,nihil omnino cernere po{fe. Porro cùm oClllià [lla{ede remollentur, fi ad.
;tlterutnun angllillm fiat conuerfio,innoclla permanebit cernedi facultas. Si vero aut {ur{um, aut déor{llm,
;lUt in obliquum qUQqlle vertantnr, quicquid ip{e obie
çeris,idomne dllplum elfe videbitur.Mll[culi vero {upernam palpebram mouentes(nam inferior immobilis
cfi)quoniam perquàrn panu {unt,adeo vt in maioribus
quoqlle animalibus, vix manifeftè per{pici po{sint,nihil min~
fi nerui ipfis innati ditticulter videanmr.
Nihilo mlnùs quemadmodu in mu{culis ,quorum iam
iilprà meminiml1s, ita & in his ql10que euenire neceffe
eft vt interdum mu[culi ipfi,pecll1iari aliquo affeau ex
hi:,ql1oS ad mu{clllos pertinere nOlliml1s,interdllm ve
:r:..o nerui ipfis innati infefientur. Igimr fi mu{cl1lus ip[am {llr{um retrahens exoluitur,laxam efficiet palpebr:lm,adeo vt oculus ap e.ri ri non po{sit. Si vero detra
hentes( O'eminienim (um) re[olul1ntltr,oclllllm clal1deI"e non ~terun
. Cborum fi alter duntaxat afficitur,
ad oppoGmn; n:u{cl~1
un: palp,ebra de~él:tur
, v ~ f1"<;aa videamr ,ln fine vldehcet Clrca medlam lpfius l111ea:
qllippe ~ pars,qllt; illxta mll[Clllllm affeétllm eft,retravero iuxt;t illa:{um efi,detrahi videtllr. Hi {une
hl, qu~
partium oculi peculia,res affeétus, qui latentibus 10cis
infifiunt. Ac umt prxtereà alii,qlli ex aliis partibus, ei
per con{en[l1m adllenillne. Igitur accidentia , {uffu{orum vifis fimilia, videntur, oculis nulla propria affetrione molefiatis,fed am oris ventricull,aut cerebri co
(Tnatioije, id accidere [oiet. Verùm hxc ip[am ab iis,
c:fi.!. __ . :2"'" ~
' qux à ventre oriutl1,dfn&e~
umt. Primùm'qui~t-f":7
1 .!iZ:,t·~A~e
m exeo, ql10d vel aiterduntaxatoclllus, vel vrerq;
~:9
Jl
. ~+
flmiter,
vifis OCCllpemr: fiql1idemin vniuer(ilm vira
- •• (, "'"
+v
~
b 11lltnornm 111
. venerICU
. 10 contentorum Vltlllm
. . 001.
........L";--kJ.....~«
0
~<:rV
.
o rtl, vtriql1e oculo fimiliter accidunt. ~IX
vero per
3.
fuftùfiones apparent, neque incipiunt fimul in vtroqi,
'~
r.~
~
L_
neque Gmiliter apparent. D éindeex tempore quo que
' =~
~ 6. ~
/7f ·'
~iL1nglutr.S
enim tribl1s,quatuorve,aut etiam pht
~
' '1 ~
~ib
us menfibus, (ilffllGonis apparuerint accidentia,co"~r~f"'
/ "'!t. .......P-41t''': templandque tibi pl\pillam, nihil t1:'nebroCum videa":J ~ .,
.r T1-~';y
b
. l' ff. a.
d··
S·
-te
~
'
rE"P
ltH, a ore vemrICU 1 a eu.llm proce ere 1l1ltellles. 1
... ~
,"
', .uJ Yero non ira mUltlllll tempo ris imerce[sit,quçrendum
. ~
~ t~
r,ll in primis, vrru ex quo incœpitaffeétus,fingulis die,
bus perpetuo huiu[ccmodi apparitio per{euerauel'Ït,
~1Ul0
{cilicet interuenieme die, qui omni rep~hnfione caruerir,an diebus qttibu{dam laborâs exaétè videaJ:ur conualuiffe. N aQi & (çid'li ras. Cuffufiontm\-p.ox-cerr~
:el"è, q\lod-maium-à ycnffiatle-pro~ipàonem
ex€it-at. Idqi magis,fi perfeétè guis
concoql1cns, nlll1um fibi vifum apparere fatotnr : [cd
!nul co magis,fi cùm lpparuenm t vi{a,mordicus in ore
yemriculi dolllit!. Jpuimè vero,(i pofi ha:c vomendo,
~ietla
re mOl'den te, mi tiga ta fucrint lccidcmia. Hxc
flll1t,qU::: primo L1atim die, cùm videris hominem, interro[!ando di{cere debcG qU:lndo v t iam diximlls,exql\l·fine'< [ecundum natllr:lm"(e habllerin t oeuli. Vb·1 ve~ ' ? alte~
pupilla tenebrofior,aut turbid.o,al(v~
breuI~er
dlcam) non exaétè pma videtllr , [llff'uflonls e!fe
f~1
n~l
cenfcndllln. Si ver6 quiCpiam [uapre namra pu
pIllas IP:as non ~d.mou
pnras hab l1C rit , conGdera
pum Vtr1U{gi (imlhs fit affeétns:adhxc an non lta mlllJLJ.m cemporis ~[lj.fuips
acçidentibus pr~tofiej,
yt
A
cas turbidiores redderepotuerit.Q:;od {itaefl:,~p
r:t, ve minus cibi,quàm pro co[uemdine,ingera:, eum~
que nihil mali {ncci babentem ; pofiero dIe, vbl ro~=
concoxit, qualia apparnerint vira ,interroga. 51 enlm
vel omnino nulla, vel debiliora videanmr , ad fiom achum referendum eft accidens. At fi fimilia perman(~"
rint,no per con[enftlm, {ed ex propria affeétione, [cIe·
dnm eft huil1{modi accidemia oculos infefiare. Idque
magis, vbi {umpto ex aloe medica!1! en to , nihil varir:.
uerim. Voco autem medicamentLlmex aloe, quod~
Il
hieram picram,alii fimpliciter picram appellac. q.~yp
pe fi à {tomacho prouenerit ac,cides, huil1{cemodl mc•
dicamento potui dato, facil1imè curamr, acednt~"
mul bona concoétione;ve in idem conueniant,&a
ttx redis notitia,& ipfius cl1ratio. Equidê ql1o[da ~'
affeétos, gl1anl1is, vti fcicis,non videre, cùm in ah~nl
e{fenr cerris,per literas curaui. N:lm cùm no~lhe'r
lberia, Celcica,Afia, Thrach, atgi aliis regionI~?S,
pc 1
epiftolas à. me peteren t,eciam in ulffl1fionis i11l t1 ?, nUa
10 adhuc \' itio in pupilla apparete, vt probatuahq.uo"
Clore
.
. me d·lcamenmm cran fimltcerem,
e!s
vo1·"
lU pnuS cer /fe"
me redderent,num ex m111co cempore ita fuilfent a ,
nc10
'
a l," prxterea'de a1"liS quoqi
, quorn... pau10\ ante' 11le Celt•
nem fe~imls.
~
~ùm
per epifiolas rc[ponde~6
fi.
men[es,allt annllm lam exaétum effe, vtrunqi oCli; ha.
militer affici,cùm probè concoxj{fent, me!iùs fe C te
bere: per cruditates,atq; f1:ot:nacho mordicus d"o~lr/
Ce
., ll'ltan,e
.. . d
avero
. ' per vomltU
. ,., b'l
graulUs
lh.la
1 C,9 l IICI cO,
llulla fatla de pl1pilla ql1a:fiione,fatis efficaclC cr
gno{cere pmaui,non proprio affeétu, {ed pe~' v;n~l[oS
li co[en(llm oClllos infefial:i.Mittens itag; plCr :1, l~joS
quidem in primis,atqlle prxcipllè, per eos aureJ11a ill1
quoqi multos ipfornm coterraneos [anani. CÙU1~re(
omnes, quOt~l
epiftolas meas acceperunt,. dOiaic,.
[em, affettorum locorum nOtas ex literis metS d d.ca~
runt:guibus déinde facilè cognitis,eos am1ro.me 'd en
~ flnt.
At iîmilia qllOq; {Uffilfionl aC(cjli~
mento cnraU
tia in qnibn{dam in phrenitidis {peciebus,affe8: rC ,~
cet cerebro,fxpenl1mero cllenire {oient. Nec refi~lp
tmm {pccies,an differemias nomil1ers.Na~
'rerrit
ces quidem dux inllenillntur , ex quibus délll Cqllide
~mponir
.. ~ipe
lime phr~nic
quidla'CenfitiuS , qux OCUIIS o fferu ntl\r , rette (quanm m a, atllraw
uam notitiam pertinet)illdicant,mente vc.ro a. IHieut
li iudicio aberrant. Alii rurlits mente qUJd e1l1 a te!~
minimè,fenublls rame delirè mOllenmr. Sun CPlraq~
d,qui umlll & (enfils)& mentis vicio labora nt . t qlJÏ"
cllill[qlle Ia:Gonis modllm fic lccipc:Cùm RorP. ilS ~
dam domi cum lanifice puero ewncinereCl11' ,{i.ldlgrej 8;
'l'
.
fi
. r. VI e ,
Cilbl 1, venu ad enefil'lm, pel' qnam & IP.le fi fil1g11
prxtercuntes videre pomit. Iraq; ex vicrels va 15 oHe'
la oficndcns,inccrrogallit, imperarénrne ve ca ~.r ere r,
\.
, r.
'
pro uc'#0".
·
ret.
. Ill 1 vero ndentes , pl:l.lldentellque, vt ca.. ns elv
rogabant. T1I111 ip{e d~inceps
omnil arI~left
' iub''''
At illi maO'nis acc!amatÏoniblls riCerllnc. 1 0 ea ,/fec,
,
0
•• • ,
interrog. 1
ab:U'"
rcntne puerum qlloqlle proHcl cum eos
argue id illi ill[siffenc illico ipfilm dciecic,gue1l1rrc !6 r,
,
. fi ccu
to cadentcm vidcnccs,filpprcffo fiaClmn ua rai~tl1
& confraétllm iam pllenun fufinlcrunc.At c~n
,ùtl1
IO , .....
.
, .ln a1'·
, . me IP''CPl'"
affieétlOncm
non folum
115, verum ln
,
fi
CurP
adole{centllins adhllc elfem, CxpcrtllS um. ca S afrO
per xftatem ardente febri laborarem, & fefi u. "e~j . .
colore,ex cnbili eminerc & Hoccos {imiliecr Illr.11b di ..
,
.,
'\ '1 ne l'
bus elfe pmabam,gllos allfcrrc tc:tanS,111 li g i6(q~e
ellC
••
d.Cl
•
.
.
\
gms e U\.lllm 1l1uemens lCCl1rartllS, vc hem '/. al1)l ~
id etficere conatus [um. 'Audions itaqueduOS C Gis,
:n
B
fi'
!ll\11
C
....
6
fi
W
...",_.....,:.
D
�Liber QÏartus.
901 .
j)02
haud ob(cura dt, vobis pr~cil)uè
lxfio.C uius rei c~t1fa
cis,quiitu aderan t,dicen tes: Vidéfn e 11llnc iam & floc:m
à c.erebro proceifils " ad ~aCÏ;:
neru~m
i- A ql1~ vid~s
il1~ex)d
? il~tm
feftuca s colig~re
cos eulr,~
atOtlUS
vero
F:l.rtes
re:ad
qllldem a parte elllS anteno
p[um quod dlceba nt, me feclffe. Cum vero fic aJ\lmo
poilcllempc
,
par.e
aitera
,ab
llimalis [ub fade omnes
contt,a:em, Vt rarionalis in me facuItali non vacillaret:
dore fiel'i. A quaetÏam eorum neruor u , qui ad Iingux
t,
arripia
me
is
phrenit
ne
e
pr6ind
Re~:,l1quâdicts
muCculos veniun t,coillg atÏo procedic,guiblls ip[a moaUloho eHote. lUi alltem CÙO). idoneis rigatio nibus catum ab eleétione perficit. Icaque non ab rc, cùm antedie, Ceguentéque noéte,grauibus in~Ut f~lernt,oa
rior d(mtaxat cerebri Fars afficitllr, Cola lingux morio
;mnll s turbams [um, vt interim c1amarc,& exilire vivicio carebit. Reliqu x verà faciei partes omnes ,in aIte
.erer . yerùm pofiero die,micigata [unt omnia accidera parte,d cxtra,à ut finifira,& fenfilm,& momm ,ab de
ha. Igltllr con{la t,quàd licee ab vna & eadem cauCa feé\:ione amittl1l1t. O!tod fi alfqllando tota anterio r cere
cundum [peciem accidemia prollen iam, non tamen ab
b ri pars afficitllr ,[upremum ip fius ventrem ei con[en fede, qua: p rimarià affeé\:a fic,emergum, cùm af.~dem
tire neceffe eft : atque mentis ql10que aétiones vitiari.
&us ex ;erebro ,aliàs ex ven tricu10 pel' con[enfum affe
e gui ita affe8:us eft,neque [enfus, neqj motioPr6ind
Vt dié\:um cft Cùm enim in cerebro CUillf, s or~aUl,
fungitu r,fpiran di tamen fàcultas halldqllamllnere
nis
P1àIU ?üio[us {ùccus ahnnda t, accedfeq; fcbris ardens ,
quam lxdimr , vocatu rqlle hic affeétlls, Il.ttfilS, id eft [0périnde ,ac fi ad ignem torrere tur ,orieur lS e~lcitur
opprï:n at!
pOl' .S.i verà adeà vehem ent:r fp~rationem.
velllti in lucernis ab oleo : qux fl:ig~
ftUëtu m fuli~o,
eOrtl exe
pofm,
[plrare
VIX
,
conatll
magno
vel
ql1lS
vt
B
, ~l pel' vala,qu z ad ocull1m tendun t,delap [a, vI[oru
plo,qu i per grallem [omnu mfterte re folent, apople xia
caufa cenfem r.Siqui dem in anatomice vidifiis ,
Inl~fis
nomin amr. Atql1i [olutx apople xix creberr imè fucCl:
ql\od &arter ix,& venx ab his vafis,ex quibus mébra a fecundiformis corexta eft, fimul cum neruis ad OCll
dere folet vocata paralyfis. Sopore vero finico , bona
vaJetudo magn3. ex parte filb!egui con[uelùr. Fit autem
Verùm huic fermon i, vtpoce fatis iam
~e[cndlt.
~
tem,porum ~famufcli~ ~uthore,
foyor, HipR~crate
~e reli9uis oculi partib~s
impone~t,
/ nHo, fi~em
HlppO
vtldem
,
ébs,prx terea 111 acuus quoque morbls
etnceps dlcamlls : fi pnus ld 111 vnlller[um monue ncrates [cripGe. Interfo porem verà,& apop1e xiâ,mo rqua:
larum,
tnus!nofiriinilituti non e{fe,earum particll
bus comitialis medins eft , conllulfionem afferens vnimanlfenè [cn[u percipi unrur, fi à natural i conftim tiouerfo corpor i,fed in paralyfin non finimr. Horu triti
prxfcri bere,fe d illarum ~otiùs,
ne abe~rl1int,os
morhorum,fri<1idus, ac cra{fus , am omnill o vifcidu s
affe8:a: fuerint ,fen[um latent. Nam cum puq~;f,cum
comihumor ,caufa en. Verùm & in fopore , & morb~
Pl a manifeftè videtnr altt fraéta,am difiort a, aut prxxia
apople
<in
tiali, vétres magis, cerebri corpus minùs
~ natttram vel auéta, vel minuta,balld difficile efi affe
antefopore
in
vero corpus magis affici folet. Atque
fit affeétio
h ~ particltlam cognofcere. At verà qu~
dor pars ma<1is,in apople xia,&m orbo comitiali \'CraVerùm
efi.
facies Ccire,anis medicx munus
du~fI?odi
c .
[o.pore(G,rœ
ver.o,& ~iglat
c~talepfi
q~teafidmr.ln
eft.
iam f~ripm
pe/!~ ln libl'o de caufis a~cidentu
Z
s
{
j
;
7
!
~
eum
amr.
molefi
poften ora cerebn maSls
6 olnde non opus efi'e videtur , vt 111 hoc hbro vel af- C ce Jt.aT"~)
qllopia m terebra perfor ato, medius vetri- ~f7!:r.",
off"
antem
vel
poteft,
ui
fedes inocul is, quas fen[us cori[eq
~étas
.
culus fuerit attritlls , fopor homine m occupa t, fed n<:affeé\:llum
a eaus ipfos declara re aggred iar. ~ipe
'3
.
lfu
one,gu
Ipirati
faéta
difficili
eque
fione,n
que conllul
I\olllina vno paruo volumi nc,cui titl;11us eil, ~om
apoplexic;,illa morbo comitiali pecllliaris efi,haud ~
hçc
Caufimt.
pta
perCcri
,
affeétus
um
oculor
ur
do nofcant
~
fecus,q uàm catalepfi, foporîq ue fernata fecundllm na- ~{;i.
diximus) in libro de acciden tium caufis , inllef~s(Vt
·'
9
~
Verùm vt per fopore m palpeh rx cbu ~
mram fpir~co.
nies. Te.mpus igicur eft, vt ad lingllam noftra conner ta
~
~
duntur ,Ita 111 catalepfi manee aperex . ~emadol1
Il tUt OratlO.
I,.1;:i/!"~
nen
a
~
h
e
m
quis
).çùm
.
ndu!E,
perfora
inter
:ultem
. J\.tqlle videmns interdu m ipfius motllm , interdu m
. -fh C~
_
ophymemng
llat,
expofil
l'es
uàm
vltra,q
er,ac
gligent
gufiandi fen[llm la:di atque nonnun quam taétum quomembrana; cufto?e ) pr;emc ?dovio lanerir , .... :.t, 4~
lace (id e~,
neru}s
a~is ,taél:u~
~u:. Neg.l1e vero ali~ gllftUS, atq~e
e folet : Ha Vbl os caluan x vehem enter ~
acclder
fopor
tl:llr,vt 111 motll videre cR. N eHU eOlm a tertla comu
t:1~'if
, maximéqllc
attricu m, ipfillS ventric ulos com~riat
verùm edam gllltan
oni,no n folùm t~ngcdi,
gd~tl?ne
d v~ - Zèi,E,: ~..é J[. ~
.. ' .
()
•
r
r
d'
a
m
a
1
e
n
t
~
ll"d"
.
te
d'
l
emrepo
.
1l1peru
, crebnu s x Hur gll a l,quam
" Vemm
me mm, lopor
1 Vllll b'
o tmet.
.;{,
.[P~
hemen tes dolores hic afteétus fequitm , confidente ~ ' I - t:
vtamr.
veraq;
neruis
iifdem
uis
Nngendi,facllltas,"C}lla
Id,
fic
.
m
e
t
~
a
oco
e:aéto iudicio opus. efi,ta.n&e D delitet ro?ore [pir}ms a~im1s.
di ~ ~d gllftU:n quide~
qllod eft m cerebn ventncu!Is pfJnlllm aOlma: mftruero [enfon um cra[sl[simum Vt cernen dl tenm[s imenmm quo & fenlÎ.tm,& momm , in vniuer{as corpo
en. Audim s'verà fenforiu'm vt in tenl1itate à. vi~l
affcét:ls, mm ql1à~
tranfm ittit. Bos ,c~re?i
ris parte~
à taé\:u [ecllngullus in .:rasitd~ne,
~: ~tafcnoriu,?
conlllnglillmr, tu
ntate
faml!ta
iam propof iro fermon
1ll.10Cllmobunet.Olfacledl vero Cenforium in illoune, o pera>
ti.filer
dacbra
fatis
non
ameà
edam quàd
l·ll1lJ.qllatuor medit> confiit lùmr. Mouen di autem Vi5
ad lingl1 X
ScJ
.
definire
tia
pra:Cen
in
s
pretium duximu
àfeptim a neruor um à cerebr o OttO ru
l~:tadueni
guidé
alii
m
n
r
o
~
cfi.
nobis
dl,m
redeun
affeétus
C01l1gatione nÔ longè à lipina1is medull x initio. C(lmAl"Il
r.
.. ficnlllm,
.
b
r
o
~
e
,
q
m
l
o
u
r
c
~
que liOc .l~ l'?CO vtraq; cer~i
l,une per cere ~,
~unes
quàm
pars!tam de~tra,
fin'
IpfillS dumax at propru cefentm . Igltlll qnod ad COm
1 ifiraafficltttr,ne ap,o plexu homme m raplat, pericuhahet, pertÏne t Vt
IDllnlcationem, guam cum cerebro
tantùm in paralyG mfiniri fto- .
'
en, vbi verà altera'
. .
}llm
s ipfiu s
m~)tl
m
e
n
O
t
a
g
1
l
.
0
~
um
et E.
neru?r
m
[eptima
per
atem,à
mediet
tlingux
üntaxa
tn
alterud
tn' a terdl1m
) quem
tertlam
pel'
poteil
m
lmped
[enfus
ira
r)
vitiam
t Otll prohib et; interdu m partes ftlb capite conftit uentcm
efcend
d
nt,
appclb
mollem
res
difi'eéto
neruum
<juidem modà has,mo dà illas infeftat. N onnllnCO?l:
lin911am
x
q
.
,
m
a
c
i
~
l
u
t
in
)
difperU~qu(vtcs
ad excorpus y~qj
alterum lams,p er vn!uerfi~m
t~
COnll!"
~
m
,
p
e
f
a
.qlll
,
~
l
m
pr:x:hendIC: quema dmodu
ex. faclel partibu s
Ig~ur
folat s pedum partes afic~t.
Ipfiul1 mOllen ubns ~!l, mufcl~1ts
ortllm h~?e
ga~lOe
m01enoxa
dlth
.lam
14ri rngua fxpenll mero yldemr
affeétus, ex 1l~,
Imgua;
[ohus
amcm
finbUltllr. Propru
,CÙm nulla fit,neqlle 111 taél:ulpfius, neque in gllfiu
. F 2,
Il .
Tom.
Galen.
ï
tfi
1::!l
y
1
coh
;5)&
•
M.!Irz..-
"- . ...
jJ.J,
l: ~
~3
t:
E~
. W~r:t'?
(;'1VJ-il
~.
. ~jJ!i;
'
~
.
. . . I-..
.
'-ri! ~.:1(q,
~
~=-o
H'/- IJ:'
. ?7
_'- .
~ .
'*'
• ~J!.ç
' ~ .. . . . :j_'
\Zt
9 p;;U,,44- c
AI
�.9°3
GUX iam !lpr~
JO
Galeni de Locis i\ffeâis.
cie oculorum propriis affeéHbus diximus baud difficulrer inuenientur. ~ipe
ficut muCcu A
10ru~
ipfius, vtpote firnilarium, intemperacix momm
impediun.: ) i~a ambientis i~[am
extrin[:clls membraRX intempenes, & tangendI, & gufiandi fimul [en{lull
vitiat.lnfirumentalium vero aftèétionlltn [peciem refernnt inflammltÎones, tumores dllri, tumores molles,ry1ipatf~o.
De his ~e:o,
~tP?e
911X
tum vHù, mm ta6tu dtf ce rl11 po!Iimt,mlul ahud }fi !u[ce
commentariis dieemlls. ~ipe
eas dCtntaxat affeél:as.
partes hoc in libro per[equi propo[uimus, q~x
,{leque viCu, neque ta6tu, [e,d pe~
figna q~xda
~x !l1dIC~
tione,atque Cvt [ummatlm dIcam)rauonalt VIa Inl1emri poffunt.
Eadem quo que ratio ne in [en[u attdims,qtticunque
• Il.
affe6tus in aurium oculis obieéta concallitate oriunmr,
rationali inllefiigatione non indigent. IlIxCo vero apparente auril1m foramine , fi audiendi faculcas lx~it:r,
B
iimili via, & ratio ne inquirendx [unt nota:. Vbl el11m
prœter hic nihillx[llffi efi,neruum proprium affe6twn
eife haud. abrllrdè coniicimus.
~ 1 1 J. Vbi vero reliqure faciei particul:t fimlll cum ip[a lx
dllnmr,in cerebro affeétionem pr<iter namram effe exi
fiimamus,ip[o vel vt Gmilari, vel vt infirumentali parte affeéto. Sed facies reliql1is in locis omnibus,non [0
lummotum verùm etÏam[en[umaut pcrdit omnino,
aut vita~
habet : interdllm partibus, qux lro[as habent a6tio?cs, p:oprio ~feét1abornius,
inre~um
vero ncrws , qurad. cas a eerebro deferunmr , del11que
ip[omet interdum affeao eerebro. ~orum
dircrimen
per eopulata ipfis aecidentia, facilè deprxhendimr.
~pe
fi forcefortuna vnaqu~pim
particula1alltin
[entiendi,aut mouendi,ant vtraqi faculcate lxdamr,ea
[ola eau[am affeaionis continet.Idque aut in fuis ipfius C
partibus vel infimmenraliter , ve1 per inteperiem affe8is,aut in neruis, qui ad ip[am ex tertia coniugatione
feruntur. At vbi plurima: fmul afficiuntur parricula:,
co~fid.era
oponet, vau ex vnaeruolti~,
aut
pluribus,fen[um, motumve, eùm in naturali fint habi...
cu,foniantur, Subiiciamus enim ex aree [eeandi corpo
Ta,temporu,maxilbr(lmqi mu[culis,item labris, &narium pÎnnis,fen[llm,& motu:Hngll<ê vero,omnibuCque
oris parcibus,fen[um dLmtaxad. tenia neruorum coniugatione procede,e:à [ecunda vero, vt oculorum mnfculis,motum, ita à prima oculis ipfis ern~çli
[en{ilm
{llppeditari. Igitur vbi particlllx,quiblls à tenia canin
Q'Hione nerui adl1eniiic,& ql1idem omnes, [ed in al ter~tra
dunraxat p:lrte JX[2! videntur ,(nunquàm ante hl1ius prœceti~ns,
vel ~ihl
~icel1tbs
nobis, obliulfca,
e~
p,nrandu eft. D
ris) neruum 1p[um pnmano afe~l1m
Si vero vrranqi fimul partem lxdl contlgcnt,non nerui proit1s,fe~
in cerebro loci Cuillrfiam, à quo ncrlli
procedunt , pnmus affeél:us e . Sane afe~o
111 v.traq;
arte
tam
dextra
qnàm
fimfl:ra,
cerebro
ln eo vIdehP "
cet (patio,
vnde tercia neruorum eoniugatio pro d'It,Omnes vicinx partes fimul affici eôfileuerÛt. Pr6inde &
tettia:,& quarrx coniugationis nCl1li:vnde [equimr, vt
oculorll guogi partes Ixdantur. ~od
fi vnus dûncaxat vel ml1(cll111s, vel neruus, guoguo modo, fiue primaria affeB:ione, fiue per con[enfilm, fuerit affeélus,
pars ipfa in aduerrum trahimr mu[culum. Nam refolllt<l mnfClllo, gui dextram lahri partem mouct , ip[a ad
. . nr~m
defleéticur, At fi is, qui finifiram mouet,re[ol
Ultur, lpfa trahitl1r ad dextram, Haud [ecllS & cotam
mandibul~&
narium pinnas &aenas vrratqlle quas
'
1'.11'.1"
't>
,
Ola :ttltlldme(id eft,lato
mll[culo)mollcri
diamUH;n
dicifiis, in adller[am partem cieneéti èonringk ~jal1tê
per neruos no à tertia coniugatione,red à eeruiClS ;er.
t.cbris precedétes,efficitur.Nam hi per coram pene
cie [pargûtur,exiglla ipfius parre exccpr:t,qux à qulO·
ta coniugatione prodeûtes nentos filfcipit,in (upre~:1
vid,elc~
Iatimll[culi part~.
Sed iam tempus cft, v,t [p~.
nalts medullx affeB:us per[equamur. Igitllr ~plab
medlllla; affeétus, quantum ad prx[enrem inql~t?e
pertinet,compcndio[am habenr doarinam:milllmeve
ro compendio[am cognitionem in ipfis opcribush~;
bent, E tenim nifi quis ncruorum ab ip!a procedcl1 Clll
coniuzationes ita memoria teneat, vt ad quam corpo;
ris partem finglllœ perueniât,cogno[cat, di[cernere ~o
porerit,fecllndttm quam vertebram ipfa fit atfeéla:ve n
ti è contrario, fi illamm meminerit , facilis erit aff:at
fi reliquarum glloqi par,ClUlIl
redis notitia. ~inetam
omnium notitia guxris, vt neruornm,qlli à [pinalI~e·
dulla oriunmr,memineris neceffe eft, Veluti vbi prJ!Il t
vertebrx afficiunmr,licct raro, euenirc tame inre~lf
anqina potefi : ldque in pueris maais quàro adlllClS, .e
g
t>'
Iw
qua Hippocrates libre {ecllndo De mOl"bis popu ~
ter vagantiblls in hune modum [cripfit : ErantangJna:
affcétiones huiuCcemodi:Ceruicis vertebrx ad jl1ter~a
conm:r[x fi.lOt,aliis quide plus,aliis vero minùs,acqi,lll
...
.C Il.·d
. CerLllCe
partI'b us extenonblls,
malllreua
VI ebatur ln
concauiras: dolore laboraos,cùm eo loco tangr.recur,
fentiebat. Aceidit erii angina cuidam,(ub ea ve~cbf;)
ql1am dente nominant, veru non adeo acura:q\Ub;l . a.
• d'me,
" oml11no
. con.(,P lcua,•
vero\ c b roum d"ItatlS magnnu
l
...
Fauees auum, fi non cum venebra , qux dens d'ICI'Cll ,
inflamatione minimè laborabanr,fcd iacebnt.E!qu~
[ub genis er:mt, tumebanr quidem, [ed inflat1m(!O~
haudquagllam vcxabitur.Glandnlas n1111n5 dol~f
'ua
ciabat/ed naturali potills habim permanebant. LIng
haud facilè mouebatur ,atqj auaa ipfis videbatllf ,~t.q;
,
prominentior. Vcnx Cub linglla manifefix. Deglc~:
nifi magno Cllm labore,neqllibit. At fi vi guadalll «~
uorare conarentur,per nues efftuebat id,guod Inge •
rant. Ex naribus loquebanmr. Spiritus ipfis noad01~#
dmn filblimis.Nonnnllis,capitis, temporu,a~qi
ceu
uicis vcna:: attollebantur:atq; horum quib[da.re~=o#
de[centibus tempora paululùm calebant, qual1lil5 al i/Î
qui non febricitarent. Plurimi non fi.locabJru~
/1oto
cùm vel Cputum, vel aliud quippia degllltire teoal~
/16
I
Nequc in rus fubfidebant oculi.I$itur guibus curnO a#
ql1
in altcrutram pattem deflexus, led rcaus er:lt, .ne c..
g~am
p~rlytic
el1a~bnt.
Horum fi ql~pI31!
ruife mllu confiaret,ld referrc arallarer nunl mè . {u#
guOt9110t memoria nunc conre~i
POffillU, orn.e~
{a.
perfiItes pcr~aneut.Aq
alii qu:tm ce1ernrn d'~
, •Jiunt re fi"HlItl: alii non pAUci. quadraO'eIr.un11111 1..
111taU
•
,
0,
nO"
prxterterunt, In[uper nonnllIlos t'ebris om Oll1O S
, . Pl ' .
S par
arrtpmt. 11rlmlS etiaBl v[que in longllm tempu " de"
qua:dam tumoris protraél:a eCl cuins rei fig
&:t 110#
"
'
g l utltlone,&
a\ voce,lilmi porcrar.
Argi ehqlla r
r
que coillmellx, guâq nàm nihilm:tli habere v jdeb~tU\,;
malx tamen fignificationis nuntium prœfiab:lnt. t 11#
quibus in altcram partcm verg ebar, in ca parte: ~çc
de vertebrç inclinabant paralytici euadebanr,at q ,· C"
•
,
.ll·{jola
lp[a vcrfils alteram trahebantur.Porru 111111 11'1 d Il'"
cidentia tum in facie,mm in orc,& [epto,quO~gfl!r.
d'fi'
.
1'.'
'amIn• Crl
'
l 1011Cm
1 lI1glllt,pen
plCUl eranr. (),,'
~1ICt
ara #
l'es genx pro rationc mmabanmr. Ca!tcn'tm qlU p. a.
lytici ab :mgina fichant, iis non cotllm corpus , v~ l11ra.
liis fieri [olet, rc[olucbarnr Ced v{;ql1C ad manuS d l111 I.J
'
. rge V
xat ma l um procedebat,ab ea parte,qux ang 1l1tt v tUr,
fa.
#
nu ,
'x9
ro
•
�Liber ~artus.
ne~oltia
tnr, Atque i.coneél:~
qllredam,eaque exigua,& nô fiflammatione,atq; hulcere putri:alia vero, vbi vel vna,
expllebant.Prçtereà quibus tumor in reéti- A vel plures vertebrx affliétxlllxanmr, ~ipe
vbi prot~me
conGltebat , ii expnerc pocerant, At ii,quos fe-:
prio affeétu [pinalis medulla laborat , fiue id in dextra,
fille finif1ra parte eueniat, citra tamen venebrarum lllbns ql10qj infe!labat, longè maiori di difficl1ltate [pi~abnt,c
inter loquendum [aliuam effllndebant.Ventt
xationem:& quidem fi inaltera parte dllluaxac affici;tlpfis attollebantur atq; pedes erant omnibus maximè
tur,Omnillm infèriorum corporis parrium,gux è direta men h'ls,quam
\ frigidifsimi
'
n'
r
fius, quam
\ motus,
.Horum fi aliqlli ,nô illico
do nocllmenti CÔll1muntllr,tam
len
mOrtuifllne,ii,tamen erigere [efe handquaquam pome
la:dicur, Si vero vt1'aque pars affeétaeft,omnes parricl1
f~t
, Verùm
omnes,qllotqllot eguide nOllerim,mone
lx tam in dextra, quàm finiftra parte, ei, qllX Ia:dimr)
~ ler.une , Tocam hllius [ermonis [eriem,in [ecllndo li
fllbieéta:,Gmilicer re[oluunmr. At Illxata vel ad gibbll)
o ems cômentarii,quemin [ecundfi librum De mol'vel ad concallum vercebra,fieri potef1, vt nlllla omni:.
IS populariter vagantibus perfcripfimlls,ad verbfi feno parcium infel'iorüm , vel in fentiendi, vel mouendi
r.è enarrallimus, Atq; idcirco eam tOtiihic inferuimus,
facltltate vitium percipiat. Arque fieri etiam potelt, vc
eo q~àd
Hippocrates mllicis oftendit accidi{fe angini
lxdatur,eo videlicet modo, quiab Hippocrate in libro .
no.b ls rarà viCam,nllllo exillete in fummo glltture proDe aniclliorum affcaibus definiClls iam elt, Cùm enim
~rto
affeétu. ~linetam
quod circa primas oritur ver- B anglllo[a(vt ip[e nominat)fit fpinalis medllllx IllxatÏo)
id elt,cùm non palliatim,fed aftàtim, périnde ac fi fran
tebras,à quarfi aitera pars quxdam demiformis vocata procedit, V nde nonnlllii ip[am cotam vocallere degeremr,pars aliqna c~l'atr
\fi~beéèas
p~rtes
omnes l,X
~m , At nuc fub hac quoq, vertebra(inquic) faéti quidi nece!fe elt, Paulatlm vero béta luxatlone , atque lU
emanginam,fed non xquè acmâ, vt ea, qUa! circa [eorbem maais,nihil nocam dignum patiutur panes,quç
~undam
fie ri folet, Siquide111. conf1at , quod fpinx mecommorx~ertbx
filpponllntur. Sed in obliquum luLllla: partes,qllO fuerintaltiores, eo [une prxltantioxatio, Ixdit omnino eas parres, ad ql1as nerui ex lllxaf:S, Pr6inde quo inferior primis duabus vertebris fue
tis vertebris procedentes,peruenillnt : idqlle magis in
nt affeétio,eà minorem inferec noxam.Nam ex arte feceruice, in thorace m:inùs, [ed muIto mimis in Iumbis
tandi COrpora didkimus , fepti tranfllerfi neruos filb
accidere [olet. Siquidem in ceruice, vertebrx inter [e
.
'zqUlrra,ac quinta vertebra emergere.Prxtereà ex C0111cône xx, xqualiter vtr:t:llue conferunt foramini , vnde
~ ~.,"';:r
. 1-;J'~
~lntris
De [piracionis canfis, edoéti fU11111S, liberam
ne~uls
p~ofedit:
th5c~
alltem [uperior magis '. in: J ... .,~
- ~P.J
~Jralonem
à fo10 ficri fepro mmfuer[o, accedente ad
fenor mmus'?5ed mlllmbls,tOtuS nel'llllS ex fqpenon ~.d;
.
l' nc llltercofialiu quoqi ml1[culoru aétione, vbi vide":
exit vertebra, vbi fi obliqua eueniat vertebrarnm IllxalCet :ehementiori opus en infpiratione, ~od
ii vehe
tio,eadem [ecum crahens & [pinalcm medllllam, & ner
tnentlfsima infpiratione indigllerimus , fllpel'iorcs etii C ullm,illxli.lm feruat ipfillS [ecûd um namram ortum, In
tnU[Clllo s cOl1currere oponee. V enlm nô [olùm ob ma
ceruice vero, ex loeo medio inter duas vertebras prognam,aut 111aximi fpiratione,horum ml1fculorfi aétiocedentes nerui, per obliquas luxariones, in ea ql11dem
re~
reqùirimus, fed ob alias qllOg; caufas ) de quibllS
eXOrrllS parre,ad qllam [pina ipfa deflettirur, opprimii
,atlùs in libris de Dyfpnœa,id dl, fpiriidi difficultare,
tur,in altera vero tendunmr. Pona tenfiones quidem,
larn diéèllm eft.In prx[entia vero (ari, filerir,à prxfcri
vbi ingens qlloq; inflammario aeceflèrit,conuulfio coPto Hippocratis {crmonetantu accipere, quand! adaf
mitatur, Ad comprefsiones vero earum panil1m, ad
feQorum locorumnoticii nece{farillm eft:fi priùs eiùs
qllas oppre{fus neruus pernic,1.T4"~&ÀvC
! S, id eft,refoVerbi,quod in libro De articulis à nobis explicatu eft,
Illtio, [eqllicur. Igitur non ab re in ea angina , cuius in
~:minerus
vbi inguit: Vertebl'aru alltem, ql1X in
prxmilTo ferrpone hiltoria narrata eft, ad manus v[que
~Itla
f~ln,qc\
pel' m?rbos in gibbllm trahficur.
[llpernenir refolurio, vtpote proeedencibus neruis ex
,ult n1mlru non folum ad 1l1terna vercebrarum hlxafine ceruicis ad mallllS. ~ipe
fub cel~i
thorax eft, .(1 .
__ ~
tlOtl.em,qua XépJc.JCTlp,id eft, excauationem, vocant, fed
à cuius vertebris emergentes nerui,non ad manus, [ed ~j;.(6J-te
~tlb. quoq;,qlla retro vertebrx lablIDtur,comital'i tenad [patia intercoClalia trii[mittunmr ,paucis,qlli ex pri- ~"t:.
~a'!Z
lones ,qux a d partes fllnt1l1ternas,tra
i·
h
' b uS,Qll1l
"h'1
' proce
c l11l1t,exceptis. l gltlll'per
'
~
enu
mis
eas,qllas nl1per d'1- E"'>Kë'
~ ~r.
P
rœtcr
r
·
l
'
l'
f···
,
.
c
~
rI ' natl1ram confiltunt,mmoribus nernOla corpoXlmllS, vertebrarum llXatlOnes, re lqllX aClel panes ~J"
.. ~ç-":p, ~Jdlb-.7
t:' ~turvbi
vniea dUl1taxat vertebl'a,am etiii dux, aut
omnes,neqlle in fenfll,neqlle in 1110tll noxam (llbeunc, ~
fi ~s efcdémceps confeqllentes diflrahllomr,ea parte D Porro gena: d{IDtaut finemandibllb. lxduntllr, vt qua: l!J-:j~.f
~:JIP.6ti
b~lna
Canari côtingit, Vbi verO inter diftraétas vencà 11111fculo{a latitlldinc, id en, latO mll[culo ~o,uentr.
~)
gï~b'
vel vna, vel plures illxfç permanferint fic affeétis
Conflat itaq; qllod mllCculi,quibus mOl~cnd
~l a~lIed~ u~ accidere folet. At fi in alcenttram p ' ~rtem
vel
nit per neruos gui à. ceruicis vertebns Ortl, m lpfis
1
'
,
o. fi'
ltra ,vel G·fI.
qllebi
,lnlnram,d·fI.
mra h acur ,1'b'd'
1 em 111 obliqull tor
di(perallntur
noxam
non eua d unt, fi1,-"
pll1:l lcm medulam~&
pro'le~1icts
,ab ipfa nernos) ~feétls.
quifpii
Vtt' tur [pma,Atq; 10 eO,qucm pra:miGmlls fermone
l\lfqi mentionem fecit Hippo'crate E
.,'
infeltallerit.Verum gUI,& gllor fine hUllIfinodl ml1fcu<}Ilidem \ d"
() .. 'b r.
d s. ~caut).?l1s
Il'
ft
!b.o
' cum lXlt, ~I
us lecun llm reébmdinc tllli,ex neruoru,qlli à. fpinlli medu a onunml',di eétioin ;erat,Obliqux vero tor(jnis,dce:~bl
vero
ne didicillis:ve1uti alia qlloglle cognicu neceff.1.ria acci
q\l:~tn
panemvergebat.Porro exaétè admodû,at.
dentia,qllx fcqlluntur, vbi fpi~x
ipfius vertebrx, vel in
Call ,1 ner nobis(G legerimlls )hxc eonfcripGr:per exgibbum, vel cOl~am
) vel etla~
obliqllum luxantllr,
fit a~?nem
qllidem, neminC111 fieri paralyticli, ~od
ex [ecllnda partlCU a eommentanorum, gllOS in libru
ne~
1 pars aliqua re(oillitur: per obliqua verà torGode articulis edidimus)omnia cum propriis demonClrapfu~
~al.m
ad manus vfqne procedere, Ggnificans i~
tionibus aecllratè cMcripta habetis. ~orum
filmmas
poŒ d l11fernas partes, vr coltas , lumbos , Cntra non
in prx(entia comrr:emoralTe operxpretillm fucric, EeG e\,defcenderc, In primis icaque hoc oobis [ciédum
qllidc01 nonnulla 13.m pcrcurn. Superefl itaque v t ea)
,a
la
qu'd
r
'
'd
'
l
b
d
.Cl. r
fi
dltl\1 em lCglll accl entIa, a orante fpinali meqU:E non llm tl\..la 11ll1t, rra\..t:emlls, v t nihil orationi nO
funllillPlroprio affeall,Glle id ex fola intemperie fiat fiue
ftrx dee{fc videarur. Porro [cire debti~
vencbras:\
llllllo re glloplama
' t r iuente, Vt 111
' eryGpelate ') .ll1'b
' wmorem
[uo poficu luxan,allt
0 ca[lIm,3.11t iéèum,aut
Galen.
Tom, Il,
F 3
b:
,
/
.'
.
' .
.:
•
~
~
.
J;.
.....
�Galeni de Lacis Affe8:îs.
p'rreter n~turam,eo
corpora, vertebris ipGs, atq;
fpina; medu11x inGta, extendentem . Horum duo funt A
genera. Aliud enim eft partÎum,qlla: fecllndllm naturi
fe habcnt: aliud earum,qux prxter namram, tumores
quidam,quos Hippocrates yno yocabulo compra:hen
dens, cruda tub(!ra nomin:mit. 19imr manirefil1m dl,
quod in prxmiffa confl:iLut~,q1
libro fecundo De
vulO'aribus morbis,defcripfit, ceruicis vertebris adiaceri~s
llIufculi,atficiebantnr:pomit etiam mberofils aliqllis_tumor accedere, ob quem concoéb n?l1o~
fcl'eare dicit,f::taa y idelicet tuherum conOale.C~r
igitur eos anginofos appel1allit? an quia difflculter fpirabant,nllllo exillente vel in thorace, vel pulmone vitio? ~ipe
hac in re ditfert angina; concurfus à peripnellmonic;,& lateralis morbi cocurfu:atq; in, e? qL10~
angufiix fen[us in lllmmo gutture eft. Prçterea ln Prçfao-iorum hbro videtur anO'inx nomine appellare 0m~es
affeaus huic loco âccidentes,quos fpirandi dliE B
cuitas comiramr : In'1uit enim,Angina p'ericuloli[sima
eft,celeritérq; eh'eêat,fineqj in faueibns,neqj in ceruic quic~
appal et,G dolor vehemcns eft, ft vix (pirituse.reaa cenïice trahitur. Etenlm eodem die iugulat,
l icet interdum vfque ad alterum,ant tertinm,aut eriam
q llanû protrahatur. ~a:
in reliquis,non minore 911i d:~nrole
affjcit,in faucibns vero mmore,ruboremq le exci.tat, fuperiori no minùs periculofa eft:fed long ius [patium habebit, pra;cipllè fi vehemens fnerit rLlb0r. Sed tum prxciplIè maillm prolongatllr, cùm n011
foBm fauces, {ed ceruicé quogi rnbor occupat. Maxirilè vero poteit ah ea [ecunda valetudo cotingere,G ru~
b :> r fimul & ceruicem,& peél:us côprxhendat , neq; ad
in terna reuertatur erytipelas. Igitnr ex iis verbis haud
dubh conieétura eft, OUlnes affeétns , qui hllic loco accidllnt, 11 [pirationem gllOgUO modo reddant dere- C
riorem, ab ipfo cynanchas , id dl:, anginas, nominari:
nondllm iàlitis m edicis cynanchen pel' K, (ynanchen
vero per,s,nominare. tantl! a.belt, yt ve\ paracynachen,
vel paraCynanchen dicerent. ~ipe
mm pril11l1m homines re ipLlS negl exerunt,ctlm nimio fllldio oomina
qua::rerr. incipe ren t. l taque quatuor innentis nominibus qlllmcr affcaus Ggnificari dicehat,Ac notas ip(oCcrihéces, genlls iIlud,qllOd filprà traélauimus, n'lIn
ferl110nem ex libro vulgariorum morborum fecundo
• explicaremus,omnino dereligl1erunt. Atque hxc funt
,1 . \. quatuor comm genera. Primum,vbi fauccs infbmmi
. • tuL Fauees voco,internllm oris locum, vbi Gmul conucniunt,& gulx,& fi101mi glltturis partes extremx.Al,
terum, cùm negue fauces,neg; religux oris partcs,ne..
CJue etiam externHum parti~lm
,v ila i?flamm.ata videtur, laborans tamen (u!Tocatloms penCl1lumll1[ummo D
glltture fel~rjt.
Tenillm, vb~
ext:inCecl:.s eirca .fauces
inl1amm:lt1o apparet. ~artl
Vbl [umml gllttul'ls partes,mm externx, tllm interiores fimiliter affeél:,e funt.
At (llperelt adhllc alius ceruicis affeétu s,guem ipfi filétio prxterienlllt, vbi ad ant~rioes
panes vertebrx lu;x.1I1tur,idgue vcl folis interdum mu[cl.ll is , gui cu iplis
communicant, tllmore prxter naturam a tfeél:is , velnato ihi tuberculo, interdum edam gllla pari ter vitiata.
No.l~nqm
11111{cu11S quoq; ,gui ~lam
fUlll1l10 gllttur~
lllOgUnt. ~inetam
propriis alIgllado Ctlmmi gllt~l1ïS
mUfClllis,Cjlli ipfiml aperiunt, ohLdis. Pcromnes
Id gc~u
affeél:lls, ~}irâd
quid m di fficul tas ohoritllr:
fcd qtra (uffocationi periculllm, lahorantes difflclllter de,glutlunt, a~qle
dolor afficiuntllr: 1J'lue prxci
puè,cum porus CIS per narc~
reIllit. Accidit ctii interdum vc c xccdemc in flammatiolle ,& linglla, & faucçs-
ru
.' .
•
"
,
...
-
in tltmorem attollantur, qncmadmodun1 & Hippocra
tes ipLè tradidit. Verùm hlliufcemodi cognatiollllm af
feétuum enarratio, propolito l1oltro l11hil C;ol)fer re
videtur. N:tm linglla affeaa quoqlle aél:iones depe rdlintUr.
,
" ,
.
At vbi vnica duntaxflt aaio la:fa elt,& fedes afe8~
4plures, tum noftri infiiruti eft, Vt reliqllorum aci~en
tium varierate eas difcernendo inlleniamus. ~pe
n~l1o
fpÏlitalium mftrumemorum qllOqllO mod o?l1,eq:
prima rio , neql1e pel' 'con[en[um aftèéto, fieri tnl1~e
poteft, vt[piratio Ixdatur. Cùm itaque mlllta Gnt [plrand i in firumen ta, ac numero Ca quoque partil1n1 multitudo,qu iblls ipfa con{(~tir
confueuerunt,l1on ab re
mulra difcretione illdiget is, qui & primario àfeétas,~
.
confentiétes [edes inuenire conamr.Igitllr ex [oJa (pfi
r:mdi fpecie,ilIico nonnihil & de atfeaa fede, & de le Il
affe,é tione coniicere licet. ~ipe
G videlmr Iabora s,
inter fpirandum, totum mcuere thoraccm, ytin parte
ql1idem anteriore ad iugnll1m, in vtroqj latere ad funmum hllmernm, in parte po!1:eriore ad iè,1plllas v[qu
motuSipftus a[cend:n,tres ex huillCmodi [piratione a feaiones fignificanml'. Vna e~ flammea in pul mone,
atque corde caliditas. Altera in aliquo fpiritalinm
1trumcntorum angufiia. Tertio eft faClllratis !1"!u[ell?S
1. '1'Itas. C umqj
'
h'
r.
d'11p
r. ira tlo . mOuetlS
" . d eOI
UltllmO
t 1lOraClS
n
nem confpexeris,in primis arteria: plllfatione perpe '
r
dere oporter : hxc enim quàmmultus Gt calor ind!.ea
G
Atque de iis in libro De pra:fagiis à PUlfil, ial11 [enpt
efi.Déinde cxpirationem ipfam confdera,al1 mul~:,a;
frequens,an eXllfflando fiat. P oftremo thoracem ln Po
aore tange,qllem Garden tem inueneris, iam 0l1111es c,
piofi caloris notas te habere non dllbira. Q!!ibu s e~ ~s
bllndanria accedit, f..ciei, oculorGmqne rubor, capJ [1e
~rdo
,Gtis vehemens,li.ngua ~ ' ida,&
r.a~ebo[,djC(;i
lIlfirmo ardere fe[e. Vbl vero Incendl1iJgl11s 1110 d r. •
'"
IP!'
uantiblls thorax vehementer dilatatur,angufiia JJ eS
r
ritalibus in/1rumentis etfe ponendit, 1tag; co ofi e al1
oportet, an filmmllln gllttur lit affeaum, an pul;n?'[Js
thorax ipfe hllmoribus implearur , an tlIberculaJO J~.
nata Gnt, quo in gellere etiam abfce!Ills nl1mer~c05,
' r.
. • trn.
.'
rll e
Atq11l1Ummi
guttuns arre\..lllS, mm pnmano s, pulllS
quibus per coLcnful11 infefutur, tam percurrim " tiù S
• autem , t 110racllgue
Ir
. •
1"1l ccu la1 ta'
mOl11s
V 1tlJ., pau 0 pOli a
perfeqllcmur . Nam in p rxfen tia fpina: medlilla! d~os
X:H affeallS traaare propofllimus,tum alios, will Ipor:
gui ei pel' imbecilliratem vocat5 accidere (olen~
.. 1'0
rI
' terdllm cerebrt Vit Cl" ,
ro, 10
Ct'lin heCI'11'!tas acci'cl ere Hl
,
,
re
vtpote a quo & [entiendi,& rnouendi raculte~
rio
pit. Interdum ipe. d(llltaxat fpinali medulb prtm~
)11 '
le ,
Cl.
1ahorante: l'd que ob pecllilarem llltetn
.
p"t
~
J
a ffeau
" r.
. en tCfl ,
ve 1totllpU, veldiuerfts ipfills partibus adue ni
[11'
c'
t-
d
qllam vlllgarium medicorutn meteS nequlqua fll COla'
pra:hendere valent cùm tamen creberrimè vidc:tocoC.
t
'
• d' . OS P
oorances q110fdam adeo cxolutos, vt VIX I$lt fi iri·
unt mOllerc,guanuis omnibn5 thoracis partlb~
~io'
tus trahatur,nnllo ardente caJore ad magnall1 !plr~
aC'
nem ip[os cogcte. Id vero ob huiu(illoùi C:l~taS,
ClSeJ11 ,
cidit.Nam dum ql1ieCcit animans , Jiberâ [pI:acIOl1etfj·
[olum feptum tran[uerlllm, modo valeanc vlr~s,
pliS
cerc folcr. Vbi vero ob inhrmitatem, fpir:lnd17~I[
perhccre 11011 valet tlll11 intercollalium mU(C.1 1 °'''131
•
..'
•
"
1'l all l )'
cOncurnt anxIJllun. QJ(~d
il prxcerea malO
110'
in(pirationc eCTeat tunc fi'perni mll{cll!j omncS ,dqr.p' j•
t a JI ,
•
• 0
,
'fi fl.è
l'llm maXJI111 fcaplllas fCCllll1 mal11 CH mo uen ., 1fpl
Oe11
fi'
\
.
1
ml
·
l'an d1 a\..llonem rcgllirulltur.Cum ItJgllC 10
tidc'"
re
"rilrtl
bliS Pcl'fice \ riS,
,
ril l1 d1· opus 0111111'b liS thoracH
•
�'Liber ~artus.
ris)n~
fitedt t.imen frequens infpiratio, quantn thorax dllatetur perpende.lnfilper & narium pinnas confidera. Nam & has ip1l1m contrahere comperies. Dilataur~lem
thorax quidem, verùmnon fimilitcr vt in
~rdent1bus
febribus, cùm adhue valent vires. Nam in
liS tna~
ex parte totus thorax dilatari confueuit,Ne<jl~
ctl~m
vt in illis) 'qllibus id cne nit ob aliquam fpiri~ahm
mfirumen CO mm angllfiiam, v tin angina, atg ne'
10 dlfpnœa , quam flnxio iffatim defcendens induxic.
Neque quibus ab vtraque cauCa pronenit, Vt in peri~neumoia,
~ipe
hoc morbo affeéti, & maxima,&
trequentifsima fpiratione vtl1ntur. Cœterùm.qllemadtn0dllU1 ob virillm infirmitatem, ita ob vnius quo que
P~rtieulx
particlliarem imbecillitarem, orimes thorac~s.parte
dilatari cognnmr. Igitllr exercitiol1lm madler Secundus nomine,qni fatis qllid pateremr intel.Igebat) fendre fe manifeHè in fepto tran[uer[o di xit
Imbeci\\itatem. Atque idcireo eogebarur intercofiales
~\1fclos
fine intermi[sione mOllere, atqj nonnunglla
upertorcs quoqlle, interdum autem zonam cirenndâs
r~ediol1m
panibus,fola tran{uedi fèpti morione,
li lele,nter {pirabat, guo tempore guie{cebat. Verùm
an-feptl 'tranfilerfi mllfculu,an ad nernos, gtÙ ad ipfum
perllenillnt an ad aO'O'reO'arum ex vtri{qi pertineat hllluCmod"
CJa
1:>
' l'leam pel' d'cr:
1
. Hm b' ecillitas,mihi
qui cl em exp
lillCI.
devltr~
Idem fpirationis genus etiam in a1io quoalll notaui,quem c\lm aHquiido equus in prrecordio~lI regione calcitra{fet, adeà atrociter ) vt oborta in
epto tranfitel'fo inflammatione,monis periculum imrrnneret:is licet euarerit à periculo tutus, ab imbecillitae~mn
liberari nequiuit. In .alio etÎam qlù à veheIllentl peripnellmonia conl1ale[cebat, brachii tam ex~r:t,ql1àm
interna: partes,à eubico ad fummos v{que
19ltos,tènfus difficultate laborallerunt, atgue motus
nonnihilla:[l!s efi, Huic nerui, qui in primo, arque {e~o
intercofiali 10co inueniuntur , l10xam [ubierut.
.~orum
primus non contemnêdx magrurudinis, pel'
Inti~as
partes abdims def~tl/
e~)ni
ipfu~
prx~edlt,
admillus, atque mulufanam dllUfus , vtll arte
eca~di
corpora videre efi, cuius etiam partes aliqna!
per lnteriorem eubiti regionem, vfqlle ad digitOrum
ex~rU1a
perueniût, Alter verà nemus tenuis qllidem,
~\l hqlle admifills . pel' axillam fub cute ad brachiu de" cutlS cam extenores,quam
,
" JI1ter'n1ertur·1't:
. ,\!hper[us per
a~h ~rtes.
Huic homini celeriter fanitas reddita en,
i\1 l It~
l11edieamentO eiloco vnde nemi prodellnt,
faXt:l'prll11um, ae fccundum in tcrconale ipatium. Iam
l\~at
f~lnt quoqlle nonnulli,quibus vtrunqj crus pauin~:
l~[o.t1m
erat, adaptJ.to lumbis medicamento,
n.it ptnah
~ medl1llœ loco, vnde cruriblls nerui aducdo\~
nullnm re(olutis cruriblls medieamen adhiben:tf~éb
eque cnim ip[onml; [cd medullx proprins erat
lJ.e· Is. Vidimus alium,elli magna obortafuppmatioris ln al~er
natc,iuxta cruris initium, nerui eiuCdé Cnttne~r
lneiiioncm nlldati funt:fed ea pane fanata tOti
dUfli 1'0 ~loendi
difficultas accidit, Itaque eoniiciés
l'eli&m. glllppiam à priori inA.ammatione in neruo J.ceto 1\11ll'9 11od hlliufmodi affeétionem induceret,atfe_
pert";o~
Idon eum medicamen adhibendo, hominem
:d è [analli. ~od
amem de partibus faciei diaii
. ~i
de re.liqui,s quoque omnibus e~ intclligcndum.
fClllu pe Vnlca duntaxat pereun te aétlOne, fb Illm mllttl11ll gui ip[am effir:erc (olet,all t nerunm ipfius affe
t:l:ft1 e e pittandum eil, At v?i phu·cs aaiones vitiat
"'
"'cc'ldl'tl'Ilterdllnl omnes
"l~1 .. r n nOn eodenll'n loco) ...
Cli lOs à
t: l
'
Commlmt' ~ l'lqlla callIa
xdi. Fieri
edam po ~
r
en.
ri
Gdrn.
3 10
tefi, vtnen1l1s aliquis,qllimu(clilis ilIis C0111nHlllis eft,
A afficiatur.Prxterd piCcator ql1idam,cùm in fluuio pi-
[ces venaretUr,adeà êirca tèdem,& veficam infrigidatus efi, vtipfo inuito etfillerent & alu! excrementa, &
vrina,Atque hic guoqi per calid~
remedia afrèétis mufculis adhibita,celeriter Ùnus euafit. Item alius eifdem
molefiams aeciden tibus,Gne tame manifefia caufa,Ia:fis circa os facru nemi s, mul tO tcmp o rc pe r mul ta p rçfidia, vix (anatus dl. 1gieur qllod protÏnns ab initio dieebam,illius nunc quo q, mentionem facicndo ,ad alia
mediucrtam. Etenim h ex arte)qux corpor.1[ecare do
cet,ad Guam parie~lm
de[cendant Gnguli nemi,à fpj
nl~
n:e~l1a
pr,odel1Csc<?g~Oui
affeéhs ü:des qua.
faCllhme lllUeOles. Ex arus Hague operibus horum 0mnium examen re ip[a depr:~njfis.
Nanque [a:penumero vidifiis ex huiu{modi notitia, manifellè iuuari
B laborantes, ~ipe
no {o!ùm crura, & manus temere,
ac fru il rà vulgares meclici,tOta die,noétuqi,calidis medicamentÎs illinunt,pr:rtereulltes loeum, vbi ve! fpinalis medlllla, vel nerulls aliquis ex ipfa emergens, Ia:ditur, verùm eciam caput clliu[dam, non ita pndem, impofitis medicamcntis vehementer calidis,hulcerarunt,
pntantes fenfum ipfillS graniter l:dilm,hoc paéto po{fe
reuocari. Atgue hune ipfilm (anallimlls,inuenta Cede af
f·el-la,tllm
.Cl.
· 'acel
· deotl'b uS,tllm ex eUl'cl enn'b us
ex re1
IqUlS
callGs, Nam fuper finglliis interrogauimns, ~arum
vna huil1[modi erat: Cùm filb multa pluuia, ae vento
impetuo{o ambllla{fet,pallium eirca ceruieem mad~fétum aiebat ,adeo vt vehementi {e friO'ore in ea parte
aflèétum [entiret. Itaque fi fciueris ex p~ims
[pina: medn\lx vertebris, quatuor nemos ad capnt a[cendere ,à.
ql1ibllS p~l1i5
i~fml
am~ie,ns
{en{üm accipit,raeil è fede
C a,{feét~
lll11entes. Hac Igmtr [anata,capit'is quoqj p'el
lts panter [anata efi: vrpot~
qlla': nulla primaria at1eaione laborabar. Medici verà neglle llllil1[modi neruoS , neqne eos , qui pel' ~ingl1Ias
cmis partes di{perfi
[unc,cogno{centes,quamlls pr:::!fentaneum fit eis l'eme
dium, quod minim:r particul:r iuxra nemi initium adhiberi deberet,ipti partes il1:r(as multo negotio molefiant, Ego verà fxpennmero vos monu~atis
gllidem
inipfa fpinali medlll1a veluri radicem habere, alios verà, Vt ex magnis ramis, atqi ipfis quoquc è fpinali medulla e xortis,proeedentes, qui rurflls diuili difiribml11
Id
l'
l'
d
nu, rotque
a1"
11 per va e mu tas cuns partes, a li per
' pauciores.~l
magis miror di(feétorcs ipfos,i llos no
cognofcere, atqlle in neruorum refolmione quœrere,
quam ob call[am refolutarum partium non {emper &
motus, & fenuts pereat : [ed a!Jql1ando {en{um duntaD xat allqllando & (enllim & motum fimul deperdant.
Arbitranmr nanql1e neru~m,
gui per mu{culo,s ?ifperG [lll1t,reliqllias,ad clltem cendere, ~( l mqle
dllllfiis
per ml1[clllum nerulls affeétus efi, fiql1ldem v~he!1ns
tuerit vitium & [enfitm) & motllm fUlll111xdl ,l1111cllius [uerit m~lu
, {eruari gllidem {en[um, vtpote gui
non rantllm roboris defideret, motum verà, eà quon
l'obllfiis egcat viriblls,perire. Interdllm enim Vlll1S mu
[culus, vel rocum cru~,
vel~1:nm
mouet',ac proindc vi
rib1l5 indiget, qui fi Ha a{flClamr, vt munus fuum per.
ncere negueat, membrum ipfum immobile relinqllit
fentiendi vero facultas partillm affeétiones di(ern~
"
illre[a tu",C pern:a~lt
~ vr ql1X non it~ val~dis
cgeat vi~
ril'ms, q\lJppe ~lh1
m~nùs
, ln:6 mag~s
:oam pari po[1itn t parJZs ) cu 111 debtles fucnnt': efflclt tlmen imbecillTr:(s, vt faciliùs affeétio à fenfll di no [catnr ,IO'imr ra
"prorllm
l'Il 111!'llt(jl10dt' <Jll'd
UO
1 11
1 em neruorum"re fi0 111Ir.
donc probabil'IS eue
pOtefi : vbi vero perdÎta fonden-
T omo
Il.
f 4
�Galeni de Locis Affeais ~
di facu1tate ~ motus non perit, nonnulli quidem adeo
vallas adduxere rationes , vt fatÏus fuilIet eos conti cef.cere : nonnulli vero cognita huius quxfiionis difficnl
tate, non grauati [unt dicere huiu(cemodi paralyus
fpeciem, qua feruaw 'motu fenfus perderemr, neminem vnquam vidilIe.Sanè qui arroganter ubi (eétx aliCLÛUS principatum vfurpant, artis vero opera nuql1am
in exercitatiOllis vUlm dLlxerunt, iis nihillam difficile
videmr,quod non intrepidè profiteanmr. Verùm magna ex pane mentiunmr , atque vt fcribllnt nonnulla,
périnde ac fi ipfa Frequenter con(pexerint, quorum
tamen ne fomnia quidem vnqllam viderunt, ita plurima nllnql1àm videri aillnt) qllanuis crebcrrimè confpexerint.
VI.
Atque conuenit quidemintermedicos, fanguinem
è gnla, ventriculoque vornitione,ex [piritalibus partibus mfsi,ex faucibus,& gurgulione fcream, ex or~
um
plici expuitione expelli. Nos vero (anguinem,qLll à ca
pite,& gurgnlionis partibus internis, vtad fauces affa
tim de(cendebat, tufsiendo educi fxpenll.mero con(pe
ximlls,quippe (ubito fummo gutturi irrues,tufsim mouere roteO:. ~are
diligeter aduertere animu oponer,
ne:abql~do
huill(modi fanguine ex (piritaliblls inftrumetis afcédiffe putemns. ~emadou
ii noui.quofd~m
medicos [alfo (u(picatOs, qui ex. [uo e~ro
!nducb pucauerunt mliltos optlmos medwos no reéte pronuntiare, periculofifsimam elIe .huiufmodi fanguinis
eruptionem, vtpote pulmone vehementer·affeéto. NeqLle enim ferè alicuius vaus rupturam in ipfo fieri ve, vt vel
riiimile eO:.Cçterùm contingit plerunque e~iam
ero[a, vel exe[a, vel vtcllnqi nominare volueris, vena,
[anguis affatim mfsiendo eiiciatur, Cùm enim retroaais temporibus, guis ex no ita multis interuallis, quo:.
tidie [anguinem tufsiendo expuere confueuit,fuperucniatque ei pofid. muId fanguinis in cel' mfsiendum eru
ptio, & quidem neq; ab alto cadenti,neque in certamine,neque palxO:ra grauiter vulnerato,neque etiam filb
y 110 graui pondere opprefI'o thorace; reliqllum fuerir,
Vt coniiciamus , ob auétam erouonem, pll1rimum fal1gninem in ter tufsiendum fuiffe reieétum, Atq; no panci UC affeéti , Pllimoms quafdam particulas umul cum
fanguine eiecenmt. ~ocjradilgent
conGderare
oponet,an [pnmofllm qllidpiam fim111 educatl1r, Id enimefficaci[simllm fuerit indicillm, guod ex pulmone
faéta fit excretio, H;llId [eens fi bronehi pars quredam,
aut arterix,am ven x tunica, aut etiam pulmonis ipGllS
caruncnla ciicitur, ~ipe
nihil horum accidit iis,qui
ex chorace fanguincm tu{siendo producunt:haud (ecus
atglle nllllus dolor infefiat eos, qniblls à pulmone [an~is
crumpit:vrpote quidl10S nentos perquàm tenues,
a (exta neruorumà cerebro orrorum coniugatione recîpit,extrin[ecus per membranam ipfilm conrinentcm
di[per[os , gui in.uinfeclls haudguagllam pel' vifceris
profullditatem extendlllltur. Venlm choraci(vt fcltis)
multiab internis, multi edam ab exrernis partibus adueniunt nerui, quibus facilè dolores percipi pommt.
P.r:cterci thorax mufclIlis,ofslbltfqlle abul1dat,plllmo
vero laXllS eCl,atque ab affliétione t\\tus. Pr6inde thoracis dol ores inrenfiores umr, pulmonis remiCsiores.
Cùm igitur dolente thoracis parto gllapiam , [anguille
guis fpllendo reieceri t,nc'lue mulmm ncgue Illbl'llm,
grumo[{lm que, huic ~horax
primaria
[cd ni,gre~tcm
affeétlone m~cftal1r,A
fanguis affeéto rhorace pcr put
m,onem educltur, haud (ecus, arque in iitppuratis affe~1US
pus ~1l0
Intc~
~hor.\cm
& Plllmonem [enfils iLl
dlCIO contmen perC1pltunad eundcm modum etiam in
!J12
plenriticis [putum coloratum ëmittifolet;quémadmo-
A dum in quinto l1UillS commentationis libro v
t cun q
~
dicemus: Confeqllens eH vt de hul'ceriblls,qllœ fanWI1
nis reieétioni [liperuenire couleuerul1t,déinceps dlcere aggrediamllr. Ea in Pllimone creberrimè fieri pof;
ftUlt,ac curationem(vtquibu(dam videmr) nequaqUa.
admimlllt,:l.l1t (vr alii purant) difficnlter admou~
fa~
na~tr.
A t in rhorace dirupta va[a,à qllibus fan gUIs e , x~
ptiitur ,magna ex parte coglntinantur. Nunquàm e~ l m
huill{cemodl hlllcera, vel dimurna ,curationi om nJOO
refiftllnr. Q.!;la: vero in ~ulmone
10nO'o iam temp?re
perman[erunt, quauis alIquando cL1re~tu,
re1inqu JtUf
tamen in ip[o res gua:dam callofa,fifilliofaqlle, qu~ t r~
étu tempo ris, à leui occafione excoriar.i [olet. Atq; ~u
iis ,qux inde expmUltur , mifcentl1r hulccris teéOrI~,
ephelcides,id eO:, crufiulx ~ medicis vocata, ac cn~ o flS
exiglla gu:tdam gllttl1la,qu2. in re cum hulceribu5 Jh aB His [edibus genitis communicant. Verùm ex gula,veu. l'oql1e, vomltl1:ex
.
' a''reJ(
trIcn
rem'bus & ve (-lca,cum vnn
inte~s
vero)~iét!
exc~nlitLr:
Sed ex [~ir i ~dfi
bus mClrumentlS,lllllll fille mfsl expUl poteil. QE.o
pluribus déinceps dicbus aliquis cruorem & [Cf(~ale'
l
. & emunxent,
. l'd que cura
. capws
, , ve 1d 01orC/ll ! 'le
nt,
grani tatem uue p rxfentem, Gue p rç ter Ïtam,neque 15 e~
iétu procedat:hulus & totLlm per nares meamm,atqu,
eam oris panem, qua ad nares foramen tcndi,a
l ra~e
' CClconfiderare dponet, Nam fieri poteO: huiufmo dla ,
guidcm in d l ~
dens,hirudine huic loco adh~ret,gl1X
r let. (),;
, el1lm
. pnmls
" d le
' b us, vt P? tCLeXId
augen' 10
~antls
·terno
, tamen, quartove
, d1e, 1J311 •
glla, fien lium effuglat,
ob[curè vide ri potefi. Eadé rarione ex ventricul~IOo
que, cruor epota fanO'lùfLwa ellomirnr;[ed efi hu!U tTl.
CUP
' r : :lerOlllS,
> r. °Gme is ex ventrieu 10, tlll
d ·1 cruor tentl1s,ac
. c
C 'ribus, uue ex ore feratur.lgirur cùm talem videOS "a.
.. con Gd
h b'
. ' u/ll IP' ii
h omtnlS
1 erato a HU, [uper prxcerttlS C,
.
" u
"c dè1cOli'.
om111'b us, rellp
lLlS veritate ra
terrogauens,ex
,
E'd
'
'd
h
'
.
cles. qUI emCllm VI erem ommemmtegra. va 'etqua
dine,huiufmodi cruorem euometem ,interoga
~ i1 qliÇ
viétus ratione anteà fuiffer v[us:ille vero inter alla, lIa~
narrauit, hoc qlloque addidir : ql10d cùm no~c
dam Gtiret,mifio puero,qui agllam afferret,eX J)11 pp<l
do fonte bibi.ffet. ~lib1s
auditis,fcifci tatllS {tiJl~aCÙ!1
ruifI'éntne aUguudo [angui(ugx in ipfo fon tC:q\il aCO'
id quoque fatc,remr,epoto fl.binde iJoneo fhar/l'(pi~
hirndinem vomitione rciecit,Porro ctlm ahll,5 1 r'
huiu[modi cruorem emun\reret & eXpLlcret,IP 0 uO'
Il v ,
Il (YnO q
· .
rame au d IlII,eUm rllre,xnatis rempore, in HltJ do'
"1Ll1lCIll
' bilS ll111Cl1ili
.
dam,cum cxtens
lu do,qUl leJ113 ego
D lcfcentes in agua lllderc folent. exercitarnm : t~J1
ad
r •
.
Il
' . 1 b rate/ll
lClens
tn eo 1(:10'110 faoCTlIifuO'as e.ffc clUXI a 0 '.
na'
0
0
0
,
l' dlO S 1
fiP1cn cl orem, conucrfoque
direél:è ad 50 IS~.1
'oP'
.
("
,
d
fe UI
rtum roram\l1e , in co meatu vbina{ils a ons 0 (pc'
pcrforatllr, hiruclinis in meatu latentis caudam c~bn'jeS,
'H '. l '
,duo 1
Xl. aSlgLtLlt 1l0:0rias vtpoteperqLlam con
i
"
l ' narrare opcrxprerium
vO)Js
clUXI.
opOf 'V f
~od
in proPOUtO [ermone,lxuonem puta~C
/lJ1~
n
teat,etiam fi nOn penitLIs rota pa~tis
a~i
{ecU Neca~
turam deperditl1r , fxpcnumcro lam dlxm~S.
alllUS
re file rit id in prxienria mOl1uiffe" Prxcerea (ql{re rê,
nOn ignoretis)moniros vos vellm,non e:l~d%firu1
vocem &[ermonem:{iquidem voxvocal lllm
ide'
,
"
'fermon
torum munns cO:. Loguela vero,coru,gux
. c (111.
·
"
obtJ11C5jc~ '
pm:lta fillnt,lllter
qua: l'lnO'U:l pnl1Clpatllnl
non parum con ferlll1 t &~arcs,&
bbra,& den tes .i1(C lt ~
tiam vocis inClnllnéra Gl\1t, {ilmmum gltur,~f6sviI
li ipfilm mOllentcsl:\tglle ncrni, qui à ccrebrol[ferlll1t.
;U
fl'
r\a
�Liber ~artus.
913
.5)14
def'erl1llt. Igitur fi vel c1allclentes) vel aperientes ulmitaq; qllinq; inter (e confequentia quadam coniunétos
guttl1r m~fcl1i,oes
r~dntu,qi
fic am- A aétio.nibus, e~piràtonc,xufl:<
citra firepitû,firc
pent! exufflanone, voce,loqllela,h earum prima Ia:datltm ObmUteicet. Vbl vêro vel difEculter mouenrur,
vel ~alpitn,urem
pronffeétionis ipfius modo;
mr, reliqnas omnes la:di neceffe ef!:: vlrima vero la:fa
v,o'x Ipfala:detUr. Similiter,fi vel coouellendo, v el quareliqna: halldquaquam lxdllntur.At cùm fecllnda, rre;
tlendo)lllDUentur)aut vbi imbecillç Ùlnt ipfis vires,tl~
reliqua: 1xduntur:cùm terria,dna: vltima: : cùm quarta
ob ru~m
iptomm, fiue ob neruorum ipfos mouenrium
vero, fola poftrema Ixdimr. E tenim fi llihil omnino
, ~felonm,bcura&
patllalll efficicr vocé. ~od
fpirer animal, vel ex vm[g; thoraci~
partiblls, vel ex al
{il al~1s
qllifpiam ex mOllentiblls [ummum guttur ffilltera parte d(mtaxar: & quidem fi ex vtrifqj, celerrimè
cuhs, q110qllO modo afficimr ) \a:detur quide v 0 x, [ed
hl ffo cab itll r : fi ex al te ra tantùm,femifpiran s, ,a rque fcparu~eitvlm,
atque fic affeétlls,neq; obmmefcet
miuocale reddetur, perdétq; fimul reliquarû déincep s
om~,neq;
ita exigull habebit vocem. V taure ex mu
duarum aétionllm partcm dimidiam. ~arum
alteram
~Clhs
. ~uml1
guttur mouentibus, prxcipui habetur
exufflaribnc citra ftre..eitllm,alteram vero,firepente no
II, ql~pfum
& aperiunt) & c!alldunt, itaex vocaliblls
'minare c:ofuellimus. ~od
fi expiratione feruata,cor~erl1S
ii,quos recurrenres vocant, qui & ipfi fexta! côrumpatur exufflatio,reliqua: tres aétiones,ll:repes eXllf
lugatlonis pars fi111t,neruorum) quià cerebro oriGtl~
B Ratio, vox)& loguela, fimlll co.rrnmpeocllL Sicur voce
q~emadol
& alii ) qui quidem per ipfum dif'perfi
pereunte,loglieJam qlloqi penre necelTe eO. Cùm iradlfe~1ntab
illis)eo quàd àneruis fexta! coniugatlOnis
que diétarum aétionllm opifices mllfculos cognouerin.on In ceruice,fed cùm ad thoracis regionem perucne
tis,fllperefi confiderare,qui ex ipfis proprio affeétu lann.t,feparanmr. Nllllus itaqi tam ineprus diffedor eft,
.borent)& quorum aétio la:darur per accidens. ~od
fi
«]lU felCtam coniugatione totam fecet Înllims , quanllis
quidpiam eoru, qua: ex corporum dilTeétione vidifiis,
~cu,rtes
nerui ob imperitianonnunqll:l diuellantur.
obliuioni tradidericis,admonebunt vos ii,quos De reC~ldt
vero interdllm in magnis :1fperx arteria: vulfpirationis caufis,atqi de voce perfcripfimlls)commen
n~rlbS,
Vt vnàcnffi ipfaarteria, vel alter) vel vterqi intarii. Atq; de his ipGs in fecundo libro De villorudiffe
<:~tal1r.
Porro pel' chirurgiam qllOq; infrigidari, tanélione etiam diétllm efi.Sanè expirationem facillnt vnitl p.er VOcem impedient,donec calefaéti,narurale tem'uerG thoracem conrrahenres mufculi:exllfflatione,gua!
~l
~rlem\u'p·int.
~in:tam
vita~'
voc
. ~aud
vehm~s
(cure Cot1l1glt,CUm vcl acutlOr, vel malOr reddItl1r,
ob 1~ ~l1od
fauces à fuis mufclliis neqneant intedi.ltê
~ral1fsImè
la:diml'vox) vbi . mebran)ql~
fauciblls &
ummo guttllri communis efi, multa humiditate riga- C
tUr. ~lod
etiam defiillatlones eade rarione voce ral~
cam efftcere pofsint) nemo non inrelligit. Vehelllcns
ql~O;
exclamatio,fimilirer vocc afFicit, vtpote qua: fitnllem inflammationi circa iam diétam mebranam,atqi
fUlllmi gucturis mufculos parit affettû. Cxterùm cùm
fUlllmi guttUris interni mufculiinflammantur, eu affeétum,anaina eITe côftat)qux fimul & voce, & fpiratiottem lxdit. Ac idé quo']; in vnilterfi1n1 facere folent 0tnttes prxter naturam tumores, fiue in fpiritalibus viis
elCoriantlU')fiue extrinfecus ipfas comprimat.Sic enim
gula qlloqj, vbi inflammatione affeéta efi, vt coprimat
afpera: arterix tunicam, qua cartilaginum ipfius partes
e:Xttelll:digmoides vocatœ (.id efi,qua: Ggma litera: fi~uram
refernn t)côiungllntu r)& fpirationi,& voci 110~tafer
confueuit. Halld abGmile quoqi vitil1m .int , vertebrarumcernicis in anteriore partem lnxa~O,:de
his .iam ~nteàdiéumf.
Igituromnes huÎl1[- D
ti of: la~eéts
vocudueniunt) propriis ipfius infirumcliS a~tlriquo
vitio,fiue primogenia affeétione) fif:r~l
c~n:e?fl
lab.oratibns. N:un,id ~d propo{itum
p ~ne nIhll coduclt. Sune prxterea alti affeétus cùm
eCllhari fna materiaprillatur. Att] , in cômentarl"t)s De
vOced'a
.
. '.
l'ia 1 llm tam efi,qllod propna hll lllS aétionis matefi e,~nratim
quidem loqllcdo, efi expiratio:fccudum
~ lem verà, atq; propriam differentiam, exufflatio.
te~a:
qUl~e
efi, cùm ~fatim
fpirt~IS
f~)as
efCrt~l,
illV ofiahbus mu[clll,s ad hanc aétlOne concurrctiblls.
l\) n~e
~t) Vt pel' vehementia thoracis vulnera,atqlle 0dc~o
l~ftn.s
in aItera parte ~efol1tj.né,
in prim~
quiqUe emlfp.,r~ns)ac
mox an~ml
f~m1l0cae
ellaJat,ld1l1it'PI:r ~cldes.In
apoplex,a ver%pore rnorbo co1111 la l,Vlgiliti fopol'e) communi ratione e~rl1m
:télioVo111, <"I\1a: ah impem & VOllllltltis impcrio procedl1nt
. . fi f'.' l'
,
Illa:cell\fi la:d',1 COntIg~,
Ille lpma IS medullx paries pri, lUe 1tmul cum ilS cerebrum qllOq; afficiatur. His
Galen.
/Cl
expi~to
~,interofals
maxi~lè:fe.pnt
exuffiauonem 11, qUI 111 fauclblls fnnt:voce vero lrfam
fummi glltturis mllfcllii efficiut:fed linglla artlcularim
vocem diilingllens,loquedi vfllm pradlat, atq; non nihil ad hanc rem conferre videntur dentes,labra,nariu
foramina,palatllm,gurgulio, pr~teà
mediocrc lingllç
./
ipfius vinculu.ltag; balbis,bla:Gsg;,atg; aliis, qui impedira [un t logllela,loclltionis in ll:rumen tOrü aliqnod,
aut cùm Narura ipfilm formaret,am pofteà, Ixdi certti
efi. Veluti cl1m vel polypus, vel aliud guidpiam narium
foramina obfiruit,aut ex primis dctibu~
aliquis deper
.dims efi,allt vbi labia fnerint mlitHata. V el ùm quo patto quidam tenuem obtineat vocem, ae prxtereà qllOmodo alix vocis,tum differentia:, mm affeétiones neri
pofsint)vt rauel,refonas,tenuis,afpera,magna, in camentariis De voce filfficienter diximlls.
Atq j de d yfpnœa (id eft) d.iflicili refp.iratione) iam VIII.
~nteà
, vbi fpinalis medullx affeétiones percurrimlls)
mul ta diaa [unt. ~ibus
nue in memoriam rellocatis,
quœ ad pnc[ente comemplationem fuperfllnt, Ulbiunaam. Iraq; in vniuerfilm expeditè vos meminiiTe ve~m,l[cuo1
thoracem mouenrium, ne~orl1q;)
qui ad ipfos peruenillnt) quos in co . rpou~
~dreétonc:
vidifiis.lgimr in troeul1tes ad hommem dlftC~er
fPI
rant.em, in 1'rimis con0~rat)
an omnes thor.~ClS
mufcuh mouearur, an foll JIltcrcoftales fine fupellonbus)
atq' an fimul cum inrercofialiblls fcptum tranfilcdi.lm
' , .
fi' .
guogi 1110lleatl1r. Clim It?gj COn pexrlt~
omne~
mo
l1en, vna ex triblls,quas dicernus)
/ ~alfis,I\1(mod
m0
tionem efficere putadllm efi)ac del11de qllx uulla)ql1x
nunc infefiat.)perpend.ere or.~
~d.G
nô ~mnes
mOllenmr, altter defi11lrc. Sllbuclamlls Igltltr altqllem
omnes {iml1l rnoucre mufcl1Ios) vt peél:us vnà Cllm fC:1pu\is n1ajfe~è
fllbleucmr. In hoc o~e.r
e~ tribu~
vn u
aliquod co.nll cere n~c.e{[
efi. ~ut
VIrll1m Imbectllitatem , aut vlarum fpIrltllS angufilam) am vehomcntcm
in corde,& Plllmone calorem.~nis
iIHerdum dllÇ
aut nonnl1nql1a(licet raro )tres quoqj ex inm diéti cat;
f:S111t.
. A tqll1. trlous
'\'
fis concurrcre ~o
qnidé fimlll cÔ\lenicntiblls,proxlmam mor(em timere oponee: vbi ve·
Tom.
1 r.
F 5
�.91', '
ro du~
en
Galeni d'e Lacis Affeé1is .
fuerint,diCiicile xgru [eruare. Sed vna dimqnx ipfam tran[mittll11t. Qlibus yerd,&abrèe!1l1s ' .&
taxat infefta te,peculiari0plls eft finitione , vt fciatur, A inflammatio, arque hllmorum plcnimdo, ln thOr3.ClS,
vrrHm ad Îanitatem pcrucniet çger,an {ub finie} [nccllaut pl1lmonis ,cancrnis confifiir, 11nl1a obltl'llétion.e a~
cidcnre III glltturis , :nque afpei"x arterix conqaulraClbet.lgimr vbi vires dtll1taxat fllerint infirmx, ld tria
bus, ilUs videlicer, qux in fpil'atum aerem {l1fcipere [0mOllentiul11 mllfculorum gcnera ven ire eorque omncs
lem" fi tum :mgul1:ia conihingat ,ex n ecfsita~
feq
l( ~
ad motioncm excltare [oIent, vno genere mouere peml' magna thoraci5 dilatatio,[ed non ira mul tuS trahe8;,IS nequcut1te. ~i
pe
fi feptum tran{u:[i.l~fom,
tur fpirieus . Proinde laborantem & celeriter , &: frevelmi cùm fecundum namram [e habet,lufficle ter mo
quenter fpirare neccife cft. P l'X omnibus enim vos
ucre po{fce, neq"le inrercoftllibus, ne<]ue fllperioriblls
memini{fe vclim, ma~nx 0
re!ipira:rion
is O'cminas e!fe
mn[culis indigeret:quonii vero imbecill um eft,omne>
0 ,
differen cias. Fit enim imerdllm oh dilatltionis à thofellfim moue: , fcd neqllc freqllente-m,neque raram 0race procedent:s magnitudinem , imerdl1m vero ~ b
ml1ino faclt aé' iOl1cm. His igimr adhibcnda efi mens,
nam cxrera hllld diff'icultcr per ea difcernllntul'. Sanè
in[pirati acris multam ellcmiam. Sciris nimirum quo~
fxpennmero vos admonere foleo earnm rerum qua! a
plLll'imùm auEro in {i,iritaliblls infirnmentis calore, 0pl'ionbllS omiiTx [unt. Nam gllas ipfi per[ecllti funr,
mlllbu5 ql1idem thoracis mnfclliis agit anim:lI, fed vetamm,proptcr [cri ptorum mul titudincm, faci!is,aeqi,
Iox,frequcns,& vehemens cft eomm aaïo, quando videlicet citra virium imbecillitatem , calor infefiat . At
in pl'ompcu eil: mcmoria. ~x
vero ab Hippocrate
virinm imbecillicatem,vbi flammel1s calor non acce{fe B (ql1anuis accl1ratè De dy4)nœa lèrip[erlt) no [lIntd:l"it,neque velo x,neqi freqllens omnino comirarur monemo explic:mit dcfiniriué.IJcJr
finita,ea eo~rinl
tuS, préinde no itamulrum omnes thoucis parres dico ncceflarn.lJl1 effe ,Plltaui,crebe.rrimè iIlo:llm vos jd:
monere. IgLtlU qll1Cl1nql1e pne lI1flammauone , VC 0 "
~i
pe
hoc dyfpnœx genlls,cum ea,qliç
lat.lre pote!.
,
r.
ob-nimiam incenilonem faéta efi, vnllm comune haber,
mlllno
une al'lq110 prxter namram tllmore , au r 3(1- "
gllf1ia [piritalillm inftrumenrorllm, per febres ardell<]llod omnes thoucis ml1[culi pel' ipfam agere COg~l
tur.~i!1e
"hi ob plurimu calOl'em ,(piratio difi!Cltes,difficlllrer [pirant ,iis in!i1iratÎ aeris gllancir!l:!1l alis efl:,pr~t
magnitudel1/rq~JH',
~ ce1enta:
gnirndini dilata tionis thoracis propo l' tione re(pod er •
tem,hoc gllogne accedit,qllod c:ihdus,teruenfglle fPI
Q!!ibllS vero vel tumor , vel anznftia fine fbmrne o c~rirus,exllfflando producimr:vbi p~r
viril1m imbecil1i10l'e in [piritalibus cft, in his rhoracis guide d.i1at~ClO
tatem,nllllaab ore faéta exufflatione, ex [olis nal'ibns
ma xima dl. Id vero,quod in1!eiratl1r, non [c!ùrn dla~
•
•
. , ' 011
fi per in[pirationcm cuipiam nariu
emitri Colet. ~od
tatJOn em proportJonc 110n a eqUlcur veru m etla lll ,
'r
cl llmnaturammlpual'llo
• _. "r 1et ,ae tra
, qllamleclUl
pinnx manifeflè corrahi videiml', id vcro efic~.x
pro. lllnus,
ihari roboris indicium dl, Ob [piritalillm vero in11rutlll'. At fine diltinétione, vnam affeétionem o11endJc J1la
mcntorum angnl1iam, tOtus quidem thorax magna ex
gna thoracis dilatatio, li raritatem fimnl acceperit. Vde,
.
1 eparte,& celerirer, & ti-equemer dilatamr:fèd qui fic la
mm alllmaJuertere oponet , ne allgllando in Ja~ ,
bor.U1t,. cxuffhre omnino non confileuerunt. Si verd C cipiamini, putantes eam fi?irationcm quX ob VJ:IU tJ1
ilmul c0I111enillnt in fpiriralibus inflnuTIGntis,& calor,
imbeciJ1jtarem omnibus agenciblls oll;[cl1lis eficJl~r;
& angllfiia, vt in peripnel1monia,tnm nequ·:! m'axima!
eandcm elfe cum magna. ~am
eguidem, quO c1afl~
neql1e freqllcncifsima,neq; etia celerrima fpiratio [utti
eiTet inrerpretario,filbbmem vocare voli,Hcq(!~1
cere poteft, fed fllrgere"'ten t:lnt fic lahora ntes. Erenim
hi Facile fuir inreUHgere, Hippocratem eum fub!J,C1~'j
{entiul1t hoc paao tomm thoraccm facilills dilai:ari.
vocare [pirirum, gl1ialtioribus thoracis parcib u51,!1
, lI1ql1Jt
.
. M :1gnuS Jj,jrJ[lI
~ipe
gui clecumbemibus in fefe concidit, eo quod
ramI'. (1"
'<Eemadmo d um cum
1 J1l ,
peéèoris partes:là ipi!1am dedin:lI1t,qu:l. eretta, thorax
& ex longis inten:allis,d.'eliriu m deciarat. Co{la[~t1
ctiam fimul fcrtur, non ampliùs [c ipfum grallans. }.c
l11lgnum pro multo dixiLfe. Is vero bifariàm fi er Pfa
fimiliter qn0'1ue refpirare [01 m ii, qnihl1s afperx pl1 l ~
teft, ve1 fine filpel'iorum mu{culol'wn aétionc , 'le d\~es
monis arrerixplllrima dcfluxionc oplé~r,
am "bi ex
quoqlle con,currencc. Nam plerungue inrercoh;raproximis locis in ipfas alignid derillamm ell::vnica ve
mu[culi , vna cl1m[cpro tran[ncr(o, ad ml1\ram Cl ccarod(tntaxat redifferunc,<jllod neg; cxnflar,~qi
cis eleuarlonem , <]lla mllirus fipiritus aJliciarur, (tlP'Q
(l1l1 'd "el
.
r i',
iidum lpiriru01 emitntnt. Sic etiii iis, qllibl1s inter thonortlm
rmll cu orum al1xJ bo nOI1 indit'ent. ~
o
'Jl
.
li
d'
1
"
0
'racem , pulmonémgllc n~ag
l'mis qllanritas ~olea
1llllll mo 1 C cllauolH fipecies delirium porcen dar
,' "l 1O' 1
.. De dyfpnœa iam
' bficntlimus, vbJetl {t,
cft,quos filpur~to
VOC:lt! t~)lS
thorax .attolhtllr: fed
c o~n:etarl
flcqi c~li?Is
elp
~orum
rp1l'1tl1S, neq; cua,m eXl1fa~D cllHllltbct dtfficlli tatis [plrandi affeaio declar~t
eus
do enuttl Colet, 11IG o.durens fona{fe fcbrIS accc{fclït.
Nnnc vero, vt compendio qllodam hic ex~!Jcaf1'l
rV clùm ii celerrimè filtfocantur, mm ob :lffcétfJ ipfilln,
cos a.tfeaus!quo s in aliis :lllteà commcl1priis, J~m
P~i
tum gllod vircs omniblls filppnratis e'X' ncce(sitate imCl1l'l'lmllS:
Ha & de ,1yli'llœxdiffcrentiis
[Jaftlrnq
,
~"
l'
,
' (1111 5•
becilliores reddun rur, Scd non ncccl1lrio in flu>.ionidcm chaum cft Plrtim vero in [eql1cn til"HI (bce Cl'e
" 1111 re!i)lratlOnUl11
..
"J m
N am vc lut)' l1lar)'ll'll'l
{1L1S,qIlX ad Plllmoncm irrullnt,am peripneIl1110nia,:Hlt
~
,
[
, alla qlu eua ftl Jll
afthmate (id eft,anhelatione) l'ohur profterniCl1I'.Nalll
bra efi,atguc huic lill1r difl"ercntix complllrcs, q , (1'1
COntr1 pel' anhebmc affeallS, cr:t[sis, & vilco{js hll?l ia; alias af~ionc
indj~:l
c. Alia VCJ0 Drl<~O
moriblls Pllimoni impaél:i , vircs l'obllllx,conll:ancéfq;
mdlclns affcaionem: 5JC ct!, 111 de paru:! dJc~
(ri
pCl'm:mcre pOŒlnt.Atqllc li tllberclllum,coétll difficidl, qllod l'ara qlliJem [piritalillm infrrumcnt?fU(11(eJ '
1 ,aHquando in ip[o nat1ll11 fucrir, thora x maximè quigidirarcm, froqllcn s vcro non [o lùm fpirital Jllfll ~tis,
.lem,dilatabimr, [eJ non ira mul mm infpirabit a.. rcm:
eOl'U111 <jlloque nuX cum il)lis 11l01lcnwr, vt hePJ'(lIC
"
"
-1
d' c'm
\ ICI11$, VCIHl'lculi O'lllx dolol'cm porten H.
Ac hccr ol~tineœr
[pirarc cogatnl',non tamen cxufu J<10 do
_
'
0
'
1 · Î1!l[ afleaiollcs, q U:lS per ve!1C1l1entes 111 0·l15
Bare [oler: Id enim auai caloris pl' prillm cft. In eahpure
: defi~
,
O1 , &. J,IS,
dem dyfpllœa;.
fipecicm
Cd
alia
r,uione
labuml'
ii
quol
oI'
comH:\tur,ex
atii
nOtis,&conhdcrandIl
'
,
Cjue, gllOs anglna moleCht,ob al1 1rl1fihm ,allX non lit in
nicndulTI en tillC inflallllllati quxdam, fille eJ'Y~l:Cjr1
cocauiratibus,qu:ï! in[pirationc; fitl'cipiu'm, [ed in ils)
fiue Imlcu6, Gue ab[ccŒ ISd 10l'Clll cffi cio.t. ~1l'\cift
, ,
Cl'
f.
l
0:
�917
Liber QIartus.
.9[8
did.icifiis quod in~ql1aes
intemperantiœ,dolores exci
re incœperit)augcatluqux aecidens,nzql1e inter refp it~re
fœpenll111ero folêt.Similiter fpirims crudi,flatuo- A ral'ldum fiercere videatur, erlldi tllberellli ortum fufpi
flq; e.opia ,qui arél:atus :llîquando partes ipfllm ambie
cari oponct ..Si vcd ficncndo ftrepimm fe~rit
, lenvero violeter egrcditu r. Prxtomm, cra{forCunqlle hllmorllm pertinaciter impaél:otes ~Ifiendt,alquo
t er~
calidi,& aeris,aut frigidi, & lend hnmoris abunmm mllltitudinem , pulmonis bronehia molefh:.re indan~l,
fi aHquando retentus humor ambientia corpodicium eft. ~àd
fi illico ab angultiœ [e:1fi.l,guis diffiradlfien~t,
inde violenter exeat, dolores efficere
cuiter [pirallerit , fluxionem vel à ce"rebro , vel il vicipo~efi.
~àd
fi gralliùs affcél:a fllerint inftrumenta,in
nis [.:dibl\S,in Pllimonem irruentem.p0rtédJt.Sed clÎm
lllubns huiu[modi humores eontinetur ,dolent, vel no
fluentibns in pulmonem, vel vj[cofis , vel era[sis , vel
~Ot:fi
vero lellior fnerit atfeél:us, guando mOllentur.
muleis humoriblls , hominé difficultcr fpirare dico,in
erUtn in lib ris De d y fpnœa, eaufam exp licauimlls,
bronchiis cos conti ne ri, intelligas vclim . D illif-l enim
eur parux fpirationis , trequens quictem [pi ri tll5 ,moin totu vilccls a[pera artcria haud [ecus, atqi lelli brontO~UIl1
per expirationem inftrumentonun dolorem fichiorum [llbftanria in totum pulmonem proeedit. VogUlficat: RanIs vero, vehementem perfrigerationem,
cantur autem à di{feél:oribus bronchia, ;:.[pcra: ancria:
& ql1i~em
fpiritalium.d{mtaxat, prxci'pllè p~lmonis
c~tilagnes,
.fig~a
litercr. §gura r~(eêts.
Ac .vb.i Ple1~
&co~d".
Efi cci,m ab, dy Cpnœ", Cpec.es , cum velu"
rms prreceCm,mo x rem,Il, reb ns vehemenm,,",,, la bleuI qlladam quiete intereipitur opus thoracis,fdque
tera grauitas in imo thoracis dere!iél:a [emitur, ae vbi
~Onlquat
cxpirando,nonnllnqnam vero infpiran- B quis itffatim à decllbitu tranfmutatur,fdque maxi.mè fi ~
fi~,.lchoeadt
ob n:~fculor;
thoracis coulIG~ab
later~
in ali~d
[: con~·ts
~ de~lr
aliq~
~-Z$'!t
neffi,filleob ca~ons
cop:a,c?gcntIS la?oranten: eOl1t~[ent~a,
puns mlu
. rud~ne
Il?! contmer.!, haud dubla ~-*:G
ra ?ter.vel expuare, ve!mfptrare. Eft ln[upe: ah.us ljl:
cOl1lcél:nra efl:. ~l1etam
111 ~IS.
fluél:::atlO [xpenume- ~gl!#
tl.onls a ffcétll 5,gue apnœam (guafi non [plratlone dl
ro haud obfeure aUdltllr. Accldlt ad la propoGtas no- 4~f1":
;,e.rIS ), nominan,t, nula,.~t[piebs
videtur,faéta
t~s? hoc qu?que i~1dcum.f
vehm~nti
rç'g:~a
plell- ,.ç1~
lt . ~tlone.
Verum vt rellpGlls natura declarat ,ea non
nude , mhll pene laborans expnent. 51 vero cltra fe.,. y",
x:rl1C'~dite
.eft. Nam i;nP?fs~l
. e vi.demr, v~ anÎbriI?\fero[us,aut pi.tuo~l1shmr,
in tho~acis
[ratiii .:z~-,ç;L
fi al Offinl [ptranone cxaéte pnllaw,m vlta fcrnan poffublto deflllens , (plrandl dtltlcultatem eXcltlncrlt,la- f ~.ti?
V:lO
~lnt,horace
lt,~uan"is
ca .nim,lia, q nx in canernis latm co[ueue
bo "ns, temte [putum, i dg; ,b ini cio qnidem exiguum, ~
fed eum vehementi tu[si : vbi vcro concoétum eft,pllls, ~p
r •
& cum mmore
..
r .
r 1
a~gue
CralSltlS,
mlSl
expuerc 10
et.
mouere videantur minimé.Proinde duotUtu ait
..
oportet,autadco' eXlguam fi en•
fi.
. erllm conncere
~ipe
bifariàm accidcre porefl, vt vchementer m[plratlone,vt fenfi.lm cffl1giat,am huin(modi animalia
t\l~cfpiraonem
non indigere,[ed eam tran[pifiendo, pauca guis explllt: alii enim ob lenmm cra[tatlonê,quœ pcr vniuer[um corpus fit fufficere: quipŒmve humorem, alii ob tenllem , id tacere videntur:
pc hanc, cor ip[um pel' artcrias cfrieit. Rc[pirationem
fiquidcm tenuis humor ,cùm [ublellatllS cft, inter m[Vero,per thoracem eerebrum efficere connat. V crùm C fiend[i à fpirim diuiulS refluir. Lenrlls verà,ant omlli<}~alis
eft affeétio,gllx apnœam cffieere poteft, eomuno craŒls difficulter effertllr, vrpote ql1i non tam faeillls éertè omnibus aliis partibus effe videmr , veluri in
lè à eorporibus, guil-JUs impaétlls cft,abftergi, negne ea~op
l exia:,foprcmt)
~omital,e?f
.. ~am
in
tiam à 9uaui: ocu.r~entis
[~irCl.s
viol~nta,mpe
po
hls otnnibus,l1l1l1us propnlls affeél:us, fpmtaha mftruteft. Nlfi enlm [pm tuS, qUI mfsJCndo effertllr,& mnlll1ëta prx cœteris infeftat,nô magis,guàm v~cis,
aut 10
rlls,& vehcmens fnerit, nihil fccllm edl1cet.Igitnr fpuc:ltionis,aut proo-refsiois inftrumera:!ed afleéto prinmm, qllod neql1e liquidllm, an: aqtlofi.m admodum
Clp io,omnia,qllibl1s vires fllx,per ql1as regllt1mr ab ifu erit, neqllc era{fum etiam,aut lenwm,id facilè effer~o ~lpeditar
co~filent,
e~cofntir
nec.e!!"e eft.
ri folet, n:aximè v~1i
validx fl~erint
vires. E tenim fi.ne
~rUfi
de apnœa ia & pamculanm, &.pel' [e dlXlmns,
vehementl thora~ls
co~traéh
vchementel; mfSlre
~ . q \î~ ob rem rempns eft,vt nunc ad alla tranfeamlls.
nemo poteft. At fme valIda mCsl,craifos, lentofqj hu. gltUr eùm exercitationis vÎ:l,glla ad affeétorum 10mores efferri impofsibile eft . Igimr qnando CIUll fpi~btlij1
nOtitiam peruenitm, duplex fit: altera qllidem
randi difficllltate, clli & angllfiia, & grauitas eoninnarp are l1tiblls accidentiblls , altera vcro à corporis
aa cft, a enta quoglle fchris inciderit,is affeél:us inAam
p:trnbl1
.
.
· exercnan
. . ea d"e
. pn1mOl11S
. e {l[. Ar:
· 1era)1
l·1 c fi lent. meen.
t· . S,lir .gLUS
pel' vtralql1c
vo1
uent
matlo
t 11 II1tO
~1ICet,
gual1is alio & alio modo:vt de pulmonls codinm ,angufiix vero,grallitad[qne [cnfll s min?r, ery/ Itn . a~eétibus
dlaum eft, vbi De dolorii ratione ,Dc
fipelas ipfilm vexare cen[endum eft. E xrremls ant:m
angU1i11S reic8ione ac De d yfipnœa diximus atgue in
ita definitis guid lit.eryGpehs inflammatum , aut 111P
. hen?
•
' •
•
'
hall d d·1rIlC~ rr · 1t.cr depix
1111ra![e ~tla ' quogue dlcemus.
Etel1lm
vehementldolore
D flammatlo
cryfipelatod~,
Uquam cr.l1ciatur VCl'um & granitacis fen[l1l11 & aHdct11r. Sunt alii pulmol1ls affc8us, "bl cltra hllmornm
:~dpo
e~tnio
guandi, vel ad peél:us, vcl ~d [piaffluentiam, i.lltem pc l:ies jpUl~
inrèftl~,
Gl~e. xql1a!
~
l 15. I glt110na:gua IS, tlllslm eXCI'
crelpere
l)Oteft
:
ibi
enim
membranx
ip[um
al11ca
fl1crir'
Gue
lI1xqu:t
blen t
[
. '
'.
.,
ft li . . . .
.
tat: a:qualts VCI 0, fi moder:lt:t C , pllatlOl11S concll1l fi es ftl[pendl1nrur. 5xpenumero euam angllfiia mo
fie.l1~ntlr
laboramcs atguc ob hoc crcbro cc1eritérg.
nitatcm variat. At fi vehcmcns , îdgue vincente caloP
a.llt
h'
" . ..
.
. .
·d·
.
.
." 1 ,ac t Oracem vehementer attolllll1t, [cd non ira
re fngldl aens , atque potlonlS ,cnp! ltatem mdllClt
.. li tUtn
. . . ' v
.'
fi · .. fi b .
c · .
)
tiu
aerem attrahllnt. Hxc fi CHra febrcm acclùe:lC traétu tempons I11tlU ln e nm, per rngldam alltem intcmpcriem, contraria enenirc folent: gni l1pcfi
ru t, a.l1t tllbercu\nm quoddam aut lcntorum cra!ToUlVe
"
.
r \. .
1
exi{t , allt mllltorum humonul1 plcnitudinem, in co
modum fcruallcnt, ca III aens, ac ca idx potionis detlt/}) e~,alt
pus, amalium gllCn?al?1 h\1mornm,vellen
fideriul11 cxita~:
fi. vero modllm cxcedit, replet videe!' el craŒlm, "el multlll11 , 1111pfum cffll[llm fl1i{fe
fcus ipfillll flnxlol1lbus. Cxterùm de ca tll[sis fpeeie
qlra fangl1is ex ipfo reiicimr, vel exc[o vcl ruptO va;;
ner al:ant. Venlm ea per prxtcrita accidentia difcere rlceb·
. pel' lJonam valetndinem
C
'
c~,.
l' It. N:tnqllc ft-gl11S
a1·Iq110, vc 1ore a \..
ICUlllS venx paceraéto
an rcl vbi de
"110 Ita.o:
f:
ft
fi
cf'
'
r.
•• r.
." c '
'
,
langulI1lS IpntO mentIOn e Lcclmus,iam diétG
cil:,
arque
s a\,\.lones acerc pote ) IC dimcLl1tcr fpiranune:
:4 .
" ~-+_!:k
ft'! 4,:.
-:2.
-J. ::f;;!l
.
.......~
~'i:;
~ ·.u
-:- ;""f-:,
~.
'
~
~
~.x
.
..
.......",6'Ie
....~
~t.
...~ .~
+
.
..
�•
Galeni de Locis Afeais~
'
!J20
a~ter flallum,ac pallidum,ac nlll1a acredin e infeal1~:
nunc quoque pauca qllxdam dicemus. Porro ruptio
e
:
t
1
U
p
x
~
atem
quantit
eius
m
magna
e
quoridi
ita
que
nes in ipfode prxhéd es, tUm ex multi [angllinis fluxio- A
inde leui rubona febricula,tabe fcere incœpl t, adeo~C
ne,mm ex magna, notabil fque aligua caura, 'lux prx~I
purulen ta fcreare t.Pofte à traétu temporis,gual~
cefsit,fi {ublto aduenerit. Voco aute przccd entcs caure!eclt,
delicet menfium exigullm cum pure cruorem
, {as,vt cùm alignis ex alto, "el in ludo, vel cerramine ce
l1c auéta febre, magis confum ebamr ,ac irenllll,
atque
ciderit, aur ct'tm alter fuper alteru cadit, aut vbi ex inaatque iterum plus expuebat,adeo vt magna [putiquannimitatis corpor ibus aliquod gralle, vt ve1lapis, vellititatem redder et: quocirc amagis increfcenre febre,ac
gnllm, thorace m l.:eGt. N onullis ira cum exclam atione
re[olm is viriblls ,eorum ,qui tabe marcefcunt,exemplo
citharœ dis,trag œdl[gu e cercanprxce[sir. ~inetam
mortem obiit. Déinde alium vidi eodé fere modo [etr
tiblls,acllta, vehementÎque voce) vara interdl lm dirum
menllblls, ae alium quoq; diutiùs laboran tem. Igi.ru
puntur ,maxim è, vbi non prxmii fa Plllmollis per prxqui primus nobis· occllrr it,initio gllidem nihil mah~
cedentes exc!amationes lenitio ne, violent er c!amare
bere,fe d tandem pefsimè affici virus ell. Alterllm ver
conant ur. V t enim 11l8:atoribus ~ fi certame a~gredin
,
cùm con[piceremlls , ei ftatim ab initio cognito mal ~
mr,mu[culis priùs negj calefaétis , n$!.q; per friétion es,
l
~
C
A
.
s
l
m
i
u
a
n
e
t
prx[en ti medica meto ftlecurrere
~ partes qua:d~
. eo.c hbe,
.;?,: . ; aut modera tas motion es expla~tis
_ _
. At quantll.s mn1to negotlO
::.. .~
_
. tertIO.
. - mag!s
to\ etla
11accl
pulm01
eoam
lta
luntur:
conuel
gue
ntur,ar
rumpu
,
.
;
~
. i,· ~ .• J h,
,neq,
rare conare mur,ni hilo minùsn eqi horum vlu~
m~
dere[o let. Hunc,q uiafrié tionibu s ad- ve~mnts
~.
:}.
: .:t ~.!
pro,n
mortiia
cos fernari potuit. Cùm enim
dones prxpar are non hcer,pe r exdam atlones ,qux fn B alius poft
i:" .~ ~ .
- . ~.
..... ~ ~,
e
parres
m
ximi eifen t, pulmon is ipilus pmres qnafda
'if .,' étionibus propor tione re[pod en t,id efficcre fiudemus.
.> .... :."). ~:.,
;"=~
al;
cos
cognu~,had.bfim}l
t. Proind c facil~
:;::.\ Infupe r nlllla manifefta extrin[ecus aducniente cauCa,n p'uebanlaborar
;-•. ~.'-: -~ i:'~y
..
O
(
~
e
d
l
v
s
e,guale m 111 extenllS partibu
t'eéèu
nClutU I ••
.
~ . ~ '-r ~" • ....., in pulmon e glloqlle vas aliquod ob [angninis abunda
h
•
-~.:
·
C
\
\
In
mlls,cum a putrera cleme glloplam umore
Onl
tiam)dirumpi poreit : velm etiam alia quxdam corpo,!", \ " ';:;. ~\,'
. j
verùm has & abfcindere, & vrere po!Illmus : pn!m
frigus
ob
aut
refifiir,
oni
extenfi
er
videlic
m
pars,cù
ris
:;'f"
Q!.lal'
t ~:.
dl '\'
~ .
vero\ horum anxi.\.lOrum nelltru m a lILJere Icec, !1J
à vicinis partibu s contraé tum,au t ob innatam in tempe
• ... . . , •.. ;.;
, • or ..... t~.
'_
~
J
e
r
l
{
o
p
vero
propte r omnes perire necdfe eft. At '
riem.lt a Hippoc rates, venas (in quit) frangit frigidum.
(ohel'0
.
C
• rortem
r
.
d
d
'
\
tlonem,
eXICca
eum V! erem, a Vllcens
Atqui ip[um per [e rnption es 110n facit,fed quia venaodorib lls,atqi poua
guidem
ti)&
aconller
contum
animo
i
me
to
extel1d
&
<1uras,
fua
ate
frigidit
rum tul1icas
entum,qll'd
medicam
r6inde
nibus ad id efficacibus. P
ces redden s, vt rumpan mr paratio res efficit. Ruptio iugiter ~ ri
ipillls
hedych roum voc5t,i nterdiu naribns
nis vero cauCa eit,aur vehemens motus , amhnm orum
"
prç c~
entÎ
ccnucn
fere
vero
hibere iu[si.A d {omnum
abundatÏa,gui vel per fe, vel vnà eum crudo, & frigido ,
UU "
' r orum vn D
l'
•
C
.
ri
Pfil, vt nanum roramm a ex a Iquo preUOl
& flatttofo [piritll, venas extcndunt. Verùm mption is
i
prxprd
Romx
torum illinerentllr , qualia videlicet
ab huiu[m odi haud obfcllr um indicillm prxbet , fubita
,
e
Arque
fpicata.
&
{oIent, vocant verà ea & foliata,
plurim i cruoris vacuar io.Cùm vero venarum oraape ,
nes
affeéèio
in potu medicamenta,mithridaticam vocatam COJlP~
idx
C
rio,cal
eontra
è
,fed
riuntur ,non frigidx
p
•
:
raquc
1
a.
theriac
m
fitionem,ambrofiam,athanafia ,
l'qUJ c~
prxced llnt:ve luti vbi muids, ei{démgj calidis balneis,
re J d ca
vt
r
fimilite
tandem
s,
edllcam
fic
ue
anno
filerlrq
pCtllO
am,
atcalid
inhabit
homo vtitur: atg; terram
bidi, vitamfi nillit,q uam fonaff e, ob iam di8an: el,u1l1lIl
anni tempus eiufmodJ,fimiliter alimenta glloqlle, & po
" tempor e protrax erat. P rçte reaa c'U'
.
onglon
,1
tlOnem
tiones. At qux ero[o va[e aligno 5.ffatim accidll nt [anin pnlmon e notaui . ~idaJl
huiu{modi afe~um
gllinis ellacuatÎones , eas prxced ere [oIent exiglla [putluna tllfsi vexatu s,& pauea,eaglle vi{cida expuËs'i/ t ,
ta, arque acres in pulmon em à capite Buxiones. Nonfium quodd am, paruo grandi nis grano haud ab ~(lIS
nllngu am vero & Plllmonis aligua pars, aut cmCl:ula
excrea ult,ac deferens illlld mi hi ofiendit,atqUC r\ci,
fimul efferri videmr , vt neminem !atere po[sit, ad plllue'
non ira mul to pon-,alÎlld quoql1e attulit. Vnde ~Ofl
monem hunc affeétllm pertine re. Orto vero in a[pealll
p
~
e
ance:t
em,gne
lenmm illum, ac vi[cidum humor
ra arteria hulcere, prxter hoc quàd [pmum purulé tllm
6s
lfe.
peruenj
[enre folebat ,ad hlliu[modi compa gem
appare t, dolore m quoq; in loco affeao laboran s
he 0 r'
an
d
di,qllo
ur,guia
ob rem medic:lmentllm eiin potnde
tire confiteuit. Ipftlm vero pel' ea, qua: [creant
ret
au xiliatur. Atq; ira FaéHi cfi, vt minore m e xpue' P1Ilgri'
cxiCTua [Ilm ,ab hulcere ,gllod in Pll!mone natum dt,
\ antdin teruall o, neq, lil1
. qllam
·
dmem)a
oglOrt,
tq; 1-'
potefi : quippe ab hllkeri blls Pllimo nis,plu ridiC~rn
S
parti- D bus déinceps annis adco mitigar i pomie affeétu , ~Ila
e~n8:4
mllm puris .re.iicirur. Atq; v~ exJ.ul~o1e
tandcm morere tur. Cxten' tm grandin es ip[œ , J1la~d(s
cnla, vi[cens JpfillS hulceratlOne fig11Jficat : ua ex {ilmnt guanuiS intell·oS
c x parte erlli maO'ni tudincm xouaba
mo glltcllre videmu s interdu m corpllfclùllm aliguod à
A q' a 1
~!'
"
.
.
malore s,tnterd llm minorc s elle videren tur. t" j/l
}igula (Grxci f7f7;Àr.Ji1//« vocant ) per hlllcera tionem
r. d ' 'h'l 'minusalil,
quoque fiIml'1'Her quidem fpucre , le nt! 0
cxcrear i, Id vero non {olùm hoc indicio deprxh endiCO'
multos annos vitam extcnd ere vidimus. ~ort1Jl
tur, verùm etiam ex eo,quo d in hnlcera to loco, dolor 3e
l
~
r
i
f
n
j
ium
aliam ob eaufam,alii vero ob [piriral
Ce
ris {enfil!abor5s inFeflatur:ve111ti De arpera arteria dieX
ns
1
'
1
"
fi
n
.Cl.
, aErel.Ulm,mortlli 1I11t,quallls 11111 crno"
10
lum
étum ia cCl. Etcnim pulmon is hlllcera dolor non comiu
e
,
~
C
!
n
d
i
c
a
d
medico
tro
Antipa
llz
vcro,g
quide
c
Ea
rene
r,dolor
oriunm
ta.mr: ea vero,q uç in iis [edibus
a
r
~
"
publIc
artcm
m
mcdica
gui
ote
natllciat:vtp
[uapte
glline{
cCl:
alicui
fi
vt
entem:
induCllnt){ed no vchcm
Roman os profeffils eft. Agchat hic xtatcll1; [etag~05
ra hebes fuerit fenftls,ipulm planè 110 pcrcipiat. Igitur
andi~'
gllidem annis minorc m, [cd quingll aginta laIDaJ1l
pcrfxp c vidimus eos,q uos iam filprà propofilimlls,aF\lid
qllad
febre
exceifcrat. Is correp ms aHguando
qui pulmon i,& rpatio thoraci s, & a[pcrx arfe~us,&
'
l
1
3
~
febrc,
iam
ria,idg i ab cuiden ti c:mra,d cclinitc
tenç,& .[ummo gllttll1'i accidere poffill1t.Nâ& horum ,
(Te'
eret pu!fum ip[e JiIln~
s.
fecimn
fàéto opus effet intellig
nem
fibi
mcntio
indu8i
nitate
comnm
fermon ls
/J
, 'omne .m:rgul l'Ita rJSdeI!'
,Cùm .
JO'ltur
gere aggrelfils cO.
ita crebro nobis apvero déince psdicen tur no~
~i
: : > . . . '5 qtlJ(l
' . llm motion e0
iOlle111ret, ln pom! è(ellliguidx
111 artenar
cxpuit,
nus
repcntè
n
:
r
o
m
l
~
~idam
p~urnt.
n
terrims eCl::déindc vero cùm {cre no fcbrirc pb tiret,
bJll 111 colore perqua m ftmllem , medium videlicct in-
,,':';:'
,.
f
,.::r
e.4:: : .
((II
ar
"c
�l'
921
h~
~=et,iI1co
b11nëüin (ubict
Liber ~artLlS.
9 22
~ guippe laboriblls,ac vigi- A Naq; ob magnanuh in pulmone arteriarum Jngufii
a,
corpus fatigallerar, Arq; tenui qllOq; vi8:u, donee
id euenire puraui, Angnfiiam vero hanc dixi,ob vi[ce-
die tertiu prreteriilfet, VfilS efi, quo cùm'nn llaappa rer:t febris,ad [olita negotia pe rta
8:~dl
rcdiit,a tg; arte
flam in extrema hrachii filÎ pane range s, admirarus dl:
ris inHammationem,l1l1nC tibi oborra m elfe, im po fsibile elfe,qn ippe febre fuilfes affe8:11 s. Reling nim\' igitur vel obihu8:ionem ex liquidi s, & crafsis , & vilèofis
p~reuanté
in pnHibus in x qualitaté. Occurr ens itaq;
humori bns, vel crudi cuiufpiam rubercllii Ortllm, in lm
nlIlll,extedit manu ridens, iufsitqi pnlftlm tangere . At
iufmod i te affeétionem indllxi1fc. Tum ille re fp6dcns,
e~o fl\~ridens,
~id
,in qua, portéd it hoc, quod prapo
Oporru ilfer (inqnir ) me anhelo{:" orthop nœa labo rail~,:tngma?e
iteru ridens, obnixè oranit, Vt t5gere.
re. At ego probabilia,inql1am ipfilm di cere,fe d à veriglt~r
inter tagend um, omnige na in pliifil inueni inxta te aberra re: quippe cùmab huil1{inodi caufa orthoqllalnatem ,non [olùm in mll(tarum pn(fationllm cupnœa fiat hllmore cralfo, & (ento, non in lellibus artelll.u(O,quam fyfiematicen (id efi,con gregatr icem) voriis, [ed afpera arteria colleét-o. Pr6ind e omnem ei viCant, verùm"eriâ in vna arterix dilatati one.Pr 6inde mi
aus ratione m,atq; rnedica menra quoqlle, haud aliter,
fatus quomd~
viuerct ,cùm talem haberc t pul!illn ,inquàm anheIofis,adhibere iu[sin1l1 s:déind e fe x(v t di xi)
terrogaui,nG: difficilis elfet ci refpira tio:illo vero nulmenfibus elapfis,lelli qnadam fpirandidifficliltate aftèIaIn fe fendre refpon dente ,ob[eru aui equidem,all aHaus efi,accedenre fimlll cordis palpita tion e. In primis
quan~o
mmare mr:qui ppe fex menGum fpatio afsiduè B quidem femel, déinde
bis, atque ter, pofieà quatc r,ae
arterlam tangeb5. ctunqj ab initio imcrro garet,q uxfa:pins ql10qi al1éra Gmulfpirandi difficuItate,acl quinl1am Corporis affeétio mihi videret ur poiTe huiufrnodi
deciml1m vfque diem:pofi guem diificillima derep entU~fl\m
efficere,a<q; per quern rnodum , fdqne citra fete oborra fpiratione,refoll1tll s {latim obiit,al ioru qnoflOl,ad eam quxfiio nem refpondi, in cémenrariis De
rundi exemplo,qlli cOl'dis affe8:ibus laboran t,de quipulfi Us iam dedal'affe me huiufm odi inxqua litatem .
bus pofihac iermon em faciemns.
CLAV D.
�9 2;
J24
E
D
I
N
E
L
A
G
.
C L A VD
Affeétorun1 Locorun1 N o ti ti a ,
Liber Q:intus.
C A P IT V M
ARGVMENTA
Librl ~nti.
"
"
nUl'!"itur, diutiùs eus
114 hît Ji. A "iri um hepatis imbecillitatem nô iratione priue[l~
1
'
,
lib"
n
e
J
t
~
r
!
ftnt
"
1
é
i
J
~
u
j
t
relj>
lIm,
PrltZm;
fufficere pote Cl. At ver o fi cor
1
qui ad fpir~
cmJII.
In
homine illico perire neceffe eft. Iglt ur
~
U
l
a
c
ii
,
ant
put
m
Cal'. 1. Dt "rJiu'jftEli6H4' (Mult"drm/~.
ace
fun8:ionem ninil conferre thor
. tIl.'1Uam , "'ttl t"rI~/um
/tric arJ i, tllligi inttrdHm mu!t4m "'lu
p1eXI~
"po
nte
eme
veh
per
ur
nt,c
ueu
neq
reddere
plenum, ")tl Juruln tum lrtm .)
~ru"
s fublCO lJ~
...
no dttntaxat principio vitiato,laborite
per
4..
6H
t8i
ajf
ari,f
thlJr
Dt
1.
1
eft, vtp~
icile
diff
d
hau
nire
ltl'
rtmt
riantur .At vobis eam inue
1 1 1. Defipt; tran.rl4er!i affiélI6H4.ph
mocI;
qui
s,
cu/o
muf
efi,
m
quibus efficacicer perfilafu
1 1 J 1 Dt [,U/4 4fiélibH4 • . 4.
i medulla,q.
y. Dt" ü ")Itntriculi afFcél,6U
nis principium,à nemis in ipfos àfpiaal
pe.
h)4"
~
n
.
p
,
r
e
l
o
t
a
4,(7
e
li6H
orac
4fet
t,th
lris
y /. Dt ;uin
in ceruice efi,dclatis,lilfcipiu
Ip 1.
ex cerb~
y 1/. .Dtm,,6ortgi,.
tis tÛC mufculis mouêdi facultate,ql1x
e
funélion
influere folebar. Etenim nifi ad fpiradi
N prçcedecUibro, cùm de pulmorreret,pO '.
opo
ere
curr
bo prtncipia fimul iun 8a con
nis affeétibus ageremus, fermonis
rno prJ1lc;e
fupe
m
rdll
inte
fet aliquis viuere , priuatus
& thoracis, & cordis
, comunirate,
affeSo ce $
cur
us
lAW~!
nim
inue
is
io.I gim r ex qllibus cauf
e
da[llr 'oÏl
1
'
meminlmus,pleniore
. ve hcmen tJ. apop1·
eXla,cor quoque Z
,lO
ro
ferIpfis
de
qj
orém
ver o, abfoluti
um, caufaJ11(Jq(o~
B iifdem ipfis,fed fecundllm alium mod
e,cataleP 1, Jl6
monem, in quintum hunc Jibrû diinor
iam
inueniet,quamob re in apoplex
vero quartllS lijeJ
~oni
.
ita af~8tJl
al
anim
o
por e,m orb o comitiali,letharg
nerût,
eue
ico
med
ro
:
s
~
e
n
l
ipar
,
ris
Ant
raue
qux
••
Gde
uu,
con
....
,
" " ......
pereat. Nanqlle fi diligenter
s pulmone,déinnnem forcicus efi,lxfo in primis ipfiu
per huiufmodi affe8:us , quomodo fpjrencl~bO!m,
me fa
nm
reci
r:ep
ope
8:u,
affe
e
m fplratl°attol
feût
tran
m
de ad cor eda
quippevidebis & violentam,& difficile
am.
cun
per
thls
affe
eius
es
bortcirJlUS
omn
l1s,t
r,fi
iri8:
itro
conf
éhuum 3rb
périnde ac fi vincllio qllodam
is partibus,
por
cor
ris
czte
de
1 e Nan'
ii
reJ1
mod
cien
mad
fuffi
rei
que
s
r
Igim
J.
li prohiberetur. Atque huiu
propriè,
ipl1
na
qux
Cl,
. idaJ11
dûe
one
nien
mod
defi
qj
rllm
quo
cllto
e
ira de cord
mentionem in libris De mllf
e volueris,fllnO
inar
nom
qi
vtcû
vel
qëcul o•
éhl
affe
foro
rio
de
a
qua
,
prim
ei
vel
que fimilis eCl hxc ~uzClio
calteris parti
racÏs
~
1
l
J
eS
omn
nllm
perueniant accidenti:a,quznam vero ipCoefi, qnz priù s
fom
cum per
hxCttant. ~ipe
poc
f
°tata
t,
ad
!
qUa
o
bus cofenticte.Id aute ex iis intelligi
a8:i
foIa
r,
a8:iones exoillantu
inmm
eCl,
tu
lara
dec
iam
vbi
us,
auim
cere
o ea d~
in aliis Jibris demofir
muCculos peninet , fentamr. N UIlC 'ver con lI
; arumal mori 0iro
nof
O
oGt
n1Ufl
nari caloris cor velm (on rem elfe,neq
prop
qux
fatis fuerÏt,
; tres fine prin- C d~xj{re
ea'
(otIl
per
ines
hom
Iie
mnino poffe,ni cor afficiamr.Cùm itaq
ratÏO
us ,
ebanmr. Por ro qua .
vld
nub
ter
r.
prx
'
ppc
,
ql1i
(
l
m
i
~
a
Ce
mr
tqlle
1·
.
r. •
cipes p:mcs,C]uibus guberna
ant , re lqUlS mufcuhs ommbus qUlel
Iplr
&: motû, vniuer"
~
,
x
l
p
a
e
r
o
n
i
m
cordis principadi ofiêfum efi fen{l1m
dem quoqlle rati one per
VbJ ver
!Ii
itari, iecur vero
h J11eJl'
fis corporis partibus à cercbro fuppcd
1·lOS el'"
00S affe8:us, fpirare J'o 4nt .
VIC1
a
imrsad
mo
pcr
fem
û)
cipi
~rtjO
.ve
prin
o
elfe
ade
s
étus
ltati
affe
facu
piam
icis
nmr
apoplexia, vel alius qui[
Simul enim cu
as.
and
per
0 Il ~Jl'
o
inte
aéèl
dis
acis
cor
thor
imr
fequ
orum
cu{
icas
mod
ter increllCrit Vt mllf
' .oncro neceIfe eu'lirtll1 '
m, vr ofiédimlls,
' •ue {imul refplratl
ipfo omnes vidanturparres.Cùm autc
pcr
mr,
cl
rda
epe
pcrficiant,hac
Q!!Prirtte:
ip[a: peculiari {ila tep erie , aétiones fuas
ordis quoqi temperamentum [olllitnr.
dec
:lc
efi,
elfe
nec
re
peri
fequatl!priJlC'I
percuntc , aétiones quo q; ipfarû
dem Vt edam animalts ipfius neceffirio Ji ernl
petem
o
ver
ti
Hor
ris.
,
Il? . cinor~f
p r6inde cerebri quo qi, & icco
rims. Atq ; hac ratione,per vehementes e~ Jedia (CI'
l aétione perire.
fimn
is
cord
laro
rtet
.
opo
mus
non
vide
ta-,
re
erdi
peri
dep
alia
rie
pii I:a:fiones anim
i ab ele8:ione faadj ~f'
Si enim negi (encielldi, ncq; mouend
qlloqueaffeétu mori accidit,fed alia ratione/~
1I1
tilate
in
i
elut
ur,v
riat
nut
irtgl'
qi
.moc
n hU
cultatean[mal habuerir,ne
licer. Vnde long/ore tempo ris fpatio,i
po[
m
iplil
rC
viltC
'
ùs
r.aM
rnin
c
t
lo
re poffimt. Arqlle. mor
bus cuenitanimaliblls nihi
e
(. nC O
andum D ' feéHbus vitam prote/a
ncg
a
aqll
ldqu
,hal
lilm
illx
co~man{erit
(e,ql\oa~
per aliuOl qlloqi modllm? vt 10 y ~riJ1o
no~lI?
nmltis déinceps diedol ore , . ale rlYt
vld:ll}uS .(~penumro
eft. ~In
machl VltlO eucniente ' & vehement!
emou
bUs vlr bll
'
"
etia"
nec
ire
fcnr
,
nen
ere
lhlY
. & voluptate maxima. Etemm qUI
ncq;.tnte
,
bm
ll,
, .0 re., ~emadou -..
gral
·hs·1.\
ob
• ,aho
quis
"bi
J'l,ar m 1 v mIn US vme
a;;(
t
�Liber ~intus.
bur iflfirmmn eft) animi vero affeétiones ob imperitii
nire vifa efi,atgue Ol'llues eos fallguinis detraétio inni t.
fÔrtes, iis anima: effentia facilè diffoilli poteft. Arque A Atque hoc accidente planè liberati {unt, qui pof!: mifhO nlmaliql1i ob mœftiriam inrerierl1nt, [ed non illico,
fionem [angllinis tenui viétu, medicamenri[gue fimili"t de fuperioribus diximus.At vir magnaniml1S,neglle
bus vfi fimt. ~os
vero huiu[modi accidens nt rfus in~
ob mœftitiam,negue ob aliam aliql1am animi xgrimdifefial1it, eadem via curati [Unt. Cxterùm nOl1ilquedam
ne~
mœ{htia foniorem, vnql1am [l1ccubuit: vtpote
quotannis, verno rempore huiu[modi palpitationis
CUIUS anima: robur validum eft, affeétus vero ncm adeo
accidente vexamm,ql1i cùm per cres annos à [angllinis
Vehementes. Ca:terùm proprio qlloque affeétu cor
detra&ione (e adillwm intelligeret, anno ql1art~
, :mlabo.rare Colet, vel ob fimplicemintemperiem, fiue ina:
te~,
quàm accidens ip{um inl1aderet) [angl1inem mifit,
quahs, fiue xql1alis eafuerit , vel inflammationem, vel
fdql1e plllribus déinceps annis faciendo, quxql1e poft
eryupelas , fdque dum fieri incipit. Illico cnim an[anguinis mi{sionem facere opol"tllit,diliaenter ob{er
te. ,quàm augeanmr hl1iu[modi affeétus , animal cor\tauit. At nihilô minùs hic quoq; ante {e~d:m
mornunpitur. Atquc hos affeéhls rur[us cardiaca [yncopa
te prxuenms efi. Sicllt & reliqui omnes , quorum alii
fequltur: quemadmodum flomachicx [yncopx,ad eos
quidem per acmas febres,alii vero ctIm rani de7erenr
affeaus, quibus os ventriculi ({tomachum nonnulli ap
affatim [yncopa intercepti, interu.~la1
vnus:
pelbnt)infef!:amr,feqlll folent. Verùm hx confentien- B vel duo citra fyncopam aUa ql1adam morris fpecie pemm oris
rierint.At vero fic affeétorum magna pars xtatem agetecor.de eueniunt. Porro vtriu[que ~artis,
~entrlcuIi,.m
cordis affeétiones)am a ford duntaxat
bat qltinquagima ql1idem annis inferiore,fed ql1Ç qllalntemperie, aut venenofo humore, nonmmquam ab edraginta annos excederet. Porro pannicllius cor amry!ipelate,aut inflammatione,allt alio qllOpiam prxter
biens,quomodoclmq; affeétl1s fit, inter ignobiles partes reputatur, nifi ipfo inflammatÏone affeéto,per con~tl1:a;
tumore , fieri [oient. Igitl1r exigllx qllidem
féntllm affeétlls ad cor tran[mittatur.Cùm vero ipfe fo
ordlS llltemperantix, pllifus arteriarum,pro [ua q~x
lus afficimr ,exemplo reliqllarum omnium partillm,
<J~le
natura, variant:de quibus in libro De plllfibus lam
d.léhlmefi. Maiores vero, per proprias qllidem fimilaquxad cllfiodiam , & tegmentllm cxterarnm nobilioflUm panil1m intemperies,[ubitam monem non indurum fa&~
fllnt,nlll1uOl affert peric11111m. Cxterùm nul
e.unt: per eas vero., qllX ad infirumentales partes perla à corde fpirandi diffic111tas orimr , prxter eas , quas
~ne?t,fi.lbo
enecare poifunt) {ed prxcedentibus priùs
in priori libro diximus) cùm de dyp[pnœa (ermonem
19nts quibufdam, qllorum vnum ab Hippocrate diétu
haberemus. EtenÎm fupercalfàétum [pirationem effi~f!: : ~i
f~pe,
& mulmm cxoluuntllr, {Ine caufa manicit magnam,& den[am,at,\lle celerem,ac calidum infue~a,
ii rcpêmè moriunmr. Eft & alius affeéhls, pal piper fpirimm reRat. Contra, refrigeramm exigua red~I
videlicet cordis, aut per fe eueniens , aut cum hl- C die fpirationem,& raram.
plClane quadam , ql10d in hllmore cor ipfilm moueaAtque huic quoque pani , ve1 primario affeéta:, vel II.
tUr. Neql1eenim mirnm videri d'!bet, tantam humoris
aliis confentienej , quemadmodllnJ reliquis omnibus,
~lti1dnem
cumulariaHquando in ambicnte cor tllaffeétus <]uidamfilperlleniunt, qllqs reCpirationem Ix~lca,
Vt ipfum, ne attollatur,impedire poesie. ~lipe
dere neceife eft , <Juippe proprillm refpirarion is orgaln animalibus di1feétis vidimus plerunque plurimllm
num eam e!re,iam demonftratum dl. Igitur vbi dolohUtnoris, vrinx (peciem referentis, in eo,gui ip[um inl·jficis alfeétibus mole(latl1r, exigl1am, den {amgae redttoluit,panniculo cOtineri. E cenim fimÏl quxdam,cùm
ditfpi.rationem, velmi jn commen t:ttionibus De difttnaciari in dies videretllr , eam tamen neceifariis noficultate [pirationis of!:endimlls. Id vero, & vicinis
nris negotiis impediti, feeare in tempore non pomiql1oql1e partibus, & iis, qux Gmul mOllentur , affeétis
mlt~
: poft mortem vero, reliqllis corporis partibus oeuenire folet. Nam diximlls antd, de fpinalis medl~
mnibus illa:fis,inllentus eft in ambien te coi mnka, tllaffeétiblls, re[pirationem interdllm la:di, thoracc proor prœter namram , humorem in fe continens, quaprio affeétu neqllaquam laborante , [ed vel neruo qllOem punlllx, quas Gra:ci ,,""rfJ'trs vocant, emittere fopiam à fpinali medulla procedente, vel ipfa fpinaU 111Cl
hent
.' A
tque'ln o-allo qlloql1e VI'd'ImUS cord"15 tuOlea.m,
dullaaffeéh. Eorllm vero, qui propriè ad thoracem
a U~lfrnodi
mmgrr., & quidem duro affeaam, périnde
pertinet,lffeétuum,ql1idam in ipfil1s mnfcnlis, quid':l1n
fiC 1 plnres craffx mebranx inllolmx aitera alteri fuifvero in membranlcof!:as cingente confiftunt.Nam ~e
ent·...ver u,mmeonl11
.
'1 "Il1UmonScOtmeoatur.
. , . . 1.
V ndeve D iis afIeétiblls,qui "el in cme, vel in co{}ani ofsibus cor'G
pl~hs
conie&l1ra elicimr , homines etiam fimilibus
fifhll1t, hîc agr.re n~
pro~uiml1:n
gllibllS.I?cl1s affeaus [enGbus fl1bilciarur. lamlr cum ex dupl1C1bl1S mn
nè e affeétibus infeftari. Inflammato alltcm manifefCl1lis,aliis [p:ltia intercoflalia voca;a repleant, ali~
..... cd?rde, gladiatores vidimus, haud aliter quàm qui
ve~,r
lac r.
b"(J' 1 .
'
ro exuinfccus cxtend:2I1wr, dolonfica: externoru mu
~1i
a lyncopa perellnt,O Hue. gmlr fi ad ventrem
[culoruw afe~lions,
vt hulcen.col1mfiones,abceffils,
nuqUem cordis vulnlls aUquando penetrallerit protieryilp1a~,nfm:ohuc
difcl~ter
à medi.cis O1al\'Iagno cum fanguinis fluore hominem m'ori neen : idqne prxcipnè, fi finifirx panis ventcr filenum adlubentlbus dlfcernul1tl11". Atllltercoflahu01 mu
fClllornm inAammaciones, eomm maximè, qui in intig t tlln:ratns. Si vero non ad ventrem v[que peninma pane confifillnt, (duo enim, Vt (ci~s,fl1H
hlliufmo
d
~
f
ln
cordis
corpore
confifiat
vulnus
,
ex
ita
affe)
lS
di mu[clliomm gen~a)
taétn confeqlll non poffl1mus,
fe ah Q:1i, non [olùm ea die ,qua vulnerati fnernnr, [ed
atque ii arauiori, gU3m externi, dolore crudantur le
dé~Unt!
quoql1e noae , viuere pocuerunt, qni obona
t)
• A
•
d'
'
q~
~ mflammatione extinéti [unt. Atque etiam ii
flllxionenl
ln UXIt, ad interna
, qU:Etn
ft ammatloncm
. .
?
de ~l vixerunt, mentis compotes inuel1ti [une. V n~
per eal11,gux cO :loS cinglt, mcmbr:mam tran[mittl1l1c
do ~l1dens
fibi tcfiimonium fitmcre potef!: vetus illl1lt
Cl~
ipfis infla';1ma:i necefTe efi. V
qnam tunc par.i~c
'-0 gG~'
quod negat, rationalem animx vim in corde
hui rurfilS, vbllpfa altCJuando primano affeétll infe{la. alltem VII. rcens
. h .
l11US pluribus
intn "{ere . Pl'
a ~ltaO
tur, intereof!:alillffi mll(culornm partes internx fimiBh'~gr;
valetudme degentibus , tum adolcfccntibl1s
ter ei eô[entiunt. VerLtm exqllifita plcuritis fit ~hi dn-ual4~'
r. b' 'fi
1"
,
Us ,1" ltO loe a 10 manlfefio accidente e~l&cns cofia$ mêbr~a)pino
affcaulaborqt,'proinde
dolor,
r
tit:
ceŒ
à:
e:
�Galeni de·Locis Affettis.
dolor,ve! ad iugllll1m, vel ad prrecordia peruenire po-,
In his verbis manifeflè dedarauit Erafiflratlls,èas arte
intercofialia loca
teft.Adiuglllum guidem,fuperioribus eius partibus af A rias , qua: à. ma<Tna
, v aneria ad finO'nla
0
procedunt,per ora, qUa! ad inflam matam partem per·
feais : ad prxcordia vero, vbi inferiores afficiulltur.
uenillnt,fanguinem[u[clpere,ipillmqj ad magnamarte
Atque vehemens quoque fcbris huiu[modi in fla mm ariam,qux à. corde orta, per [pinam extendimr,refer re ,
tionem [eqllitur,quia Cedes affeéh,& paru diftat à corar que ab ipfa ruruls , ad ea 10ca , qUa! circ:f pulmo nem
de,& eum panniculo ip[um inuoillente, ac [epto trallf{unr,tranIÎtum fieri.Sed neqne modum, quo huiufmo·
uer[o cognationem habet. Cxtcrùm afficiatCtrne magis
di tr:l.Ofirus fiat,neq; viam explicauit. Verùm déincefS
clnO'ens mcmbrana, an mufcllii ip[am contingentes, à
{cripGt, atgue pel' eos nexus , per quos pl~mo
arte~l:
pl~bus
indicium pctere oprte.~anqu
n:llfcu.li micirca [pinam adhxret. Fit enim,inquit, hac qlloqi VIa,
nùs,cin2;ens vero membrana magls, & tendIt, & l11dueorum, qure inciderut in pulmonem, afcenfils. Ac quo·
rat :trteriam.Vt in peripneumonia,nulla penitus apparet hlliu[modi durities . Effufa antem in fpatillm thora
modo,& pel' qUa! conceptacula id fieri pofsit,no ofie~
dit. P r6inde manet adhuc eadem qureflio , nihil pla~e
cis fanies,in afperas Pllimonis arcerias recipimr,déinad ip{am difTüluendam afferente Erafifiraco , qltan~5
de tu[sielldo excreatllr,qualis fit,qui inflammationem
vt in cxteris libris omnibus,ita in hoc ip[o, De [anguI •
fcci t, humo r ,dec aran5,an v idel icct bilio[lls ,am meJan
nis eduttione, perfpicuarn pollicims tuerie nte~praAi
cholicus, aut pimito!ils,am cruentus. Etenim fi Ô.mara
multo magis vitio[llm gui[plam hl~
hiEs ab unda ,pallidnm,allt Baullm : fi a~r
bilis, nigru: B tionem. ~ocira
fi pimita, . um o[um, & candicas:fi fanguis, rub ru [puiu{modi [ermonem repmauerit , vepote qui ipfi 9uoq ,
tum rei;cimr. ~ùd
vero tu[siendo ex thoracis fpaE rafiflrato flleri t fufpettus . A pparet itaque ex l1d~
O:ria cum voillilfe ob[curis vtÏ [ermonibus, vt alJqlu
tio aliql :d in t rdum ~xpuatlr
, facilè intelliget is , qui
dixüfe videremr, cùm nihil diceret. Atque hoc in loco,
eas affeaione confiderallerir, qllibllS ab exterioriblls,
modo [aJ1~
quxfiionis enarratÏonem dereliquit : ~o
ad intima peéloris hulcus penetrare conringit , fine id
e
gnis ex lateribus qllidem ad magnam arteriam pCbl
ob vulnlls no congl11tinatum eueniat,fiue ob magnum
niat, manifefiè dec1arans : at quomodo rur[lls ab
ab[ce{fllm, vtrinql1e eruptum, ve1 périnde diffeéhuu.,ac
fiexternas dutaxat partes afficeret,faéta Jéinde [ealOad eas fedes, gua:: circa Plllmonem fun t, vt-ipfe d~ce
~
ne inueniatur cin<!ens coftas membrana ero[a, aut coa[cendat, haudquaquam exponens. Connat et~m
d'~
:fla' ob fphacelum (id eft, cariem) excifa, aut eo, quùd
eo qllod dixir,loca,qux circa pulmonern [unt,Cum :5
nledici cingentem membranam, vtpote erofam,pntrecere pulmonem potlli!fet,eum haud inllimm ferm?~1
.
es
fcent~mq;,rua
illx[am non poqlerunt. Nam in oob[cllritatem affetta!fe. An id pofteàdec1arauit, d;d •
mnibus iam propolltis affettioniblls , fi aqna mul[a in
Ex Plllmone amem ql1omodo ad edllétionem a[cc a~
thoracis fpatillm infundatur,mox m[siendo expllitur,
iam ameà dittum eO:, Périnde enim ae fi in pul mol1:
laboran[<]; ipfe aqllam mulfam elfe, ex fapore depra;ex magna arteria [anguis iam delaws fit, quomodo IP;
hendir. ~o
patto aute hoc fie ri pofsit,atgi per guos C de reiiciamr,velle nos admonere videmr. OE.èd
meacns ipla in a[peram arteriam ingrediamr,perpedede expuitione,qllç ex pulmone fit,iam anteà di8l1 rJ1 ~i
.
.
fiume
' Ir
• nem rel'
re debet is , qui errorem illllm, in quem multi in cau[a:
non Ignoramus,ac
perfiplcuam
narratlO
ar"
inl1efl:igatione ineiderunt, effllgere voluerit. Ii nanque
fic~m.ur
Verùm optare~us
vt ~e ea,q~:.
ma~l1jrec.
ve1 ex thoracls [patio in pulmonem qllippiam recipi,
tena 111 Plllmonem fit,trafIllmptlone, ilmlhter dIX ilS
n"
dmo dnm cum
, mqUlt,
.
. per eos qllOql1.e fleJ'6e ,
impofsibile e!fe,fibi per[uadéces, vel fordre ita. fe fen
~ema
ri
tire {imlliantes ,ne vicl.ealltl1r de re quapiam dubitare, in
pel' quos plllmo arteria: apud [pil1am cQnilldglt que
errorem lapfi funt.Cxterùm credere oportethuiu[mo
{anguinis in Plllmonem afcenfllm, ae lationcm· :p1{i
di fie ri traŒtmptionem, qllippe qux per vllinera haud
enim qllOS nexus hîc intelligat, declarallit. Ete~;5iJl
ob[cnrè appareat: déinde quo patto eafieri pofsit,invel ex inembranis, vel fibris confifiant, ad [ang1IlJlpihil
uefl:igare:ac fi eam inuenerimlls,nobis gratulari:quoad
mag~l
;rtei~
con temi in pulmones .dela.ti? l1e lX~
vero eam nondl1m elfe inuentam cognouerimus,rudicon term. ~lpe
nece!fe eft ex artena O1'1rl V:1 a Qe(!1'
tatcm potiùs noftram accufare, quàm veritatem ipfam
dam,per qux [angnis in Pllimonem tr:tsfera tur ?ql1 put
negare debcmus. Atque videmus etiam conglminatis
admodnlU E rafifl:rati [etta hoc ip[um pel' arten~
ef.'
crucris vulneribllS ,in fpmo notas qlla[dam Buen tis ex
mOlli [ubfil'atam fieri alltumat. Huius enim are~;
vulncre cruoris ad [patium,qnod inter putmonem eO:,
trema.: partes,& quidé exigux ad afiperam arcen.a cr P'
' " quoque.ex mag.na ~rce
la : d
a;
& chorace .. Prxterea [u.ppurati, in hoc ip[o fpatio rl~
D lr~" d
VI ,entl1r. A
. rqUlIp[a
ll
continere, Ip1umg; m[slendo expnere haud ob[cure VI
tea,quam ad fipmam perueniit initillm {umlc.!caq, 'lill
'
' abhac arteua.
.' all"l. t'
denrur.Atqui ratio ni co (entanellm efl:, vt eodé modo
p1,·
ICI gllac
am l
ratlone
ErafillratO
tu cruor, tum plls,ex chorace expuatl1r. ~orum
viam
{ilppedi tare conan tur [ettx ipfins profeffores:JJ1 pr a~
r'
d
Cl. • flaJ11,
inquirens Era!iihams,incredibilia gnxdam [cripfit,il1
lenU:t qlll em ad f.1ngllinisex thorace édncLI0 . né.
'1, •
À
ù'
.
1
er:l UO
1101 veru a . 1I11hmmationi in pu, mono ~en
co libro,c1li titltlus De [anguinis eduétione eft, [ub hac
(olepr,
re
verborl1rn fcric: Via autem pcr qlllm incediic ea,qux
De qaa enlm Er:lfiflrati [cttatonbus obuce
i.J1riJ
. l' li .
fi'
r ' fi Er:l IJl '
ab iis [ediblls reiiciul1cnr, hl1iu(modi eft:Ab ea :meria,
qUI alter 011 tlUnt qUdd ca en non pOlSlt,
. cl 6at
b' J
mO. 0e~ flp'•
,
'lUX [pinx adiacet, vaC'l quxdi ad vtrllqi bms, tam dcms {'b'
1 1 conO:are velit. Nanq; v 1 ocet quO
• Il
•
•
r <YUlJ1,
Xtnlm, quàm finifl:l11m fimilitcr procedunt ; dé inde in
111 nammatio,pntat incidemcm In artcn:lS l;1l;lq
cl e'/.~
' . . , corde de fiertur, 0 l
'
fi' tq' {te ,(1a;:1 1"
loca vicina,multiplici diniliol1c di[per[.'l, tandem adee>
nUIl,qula
,)UJ\ltn en,!l,
h
~l\adnt
exigua, vt [cnulm latcant. Cùm itaglle fangllis
tremas arreri:lI'up!ll'tes rcpclli. Nifi vbi vlll nerat I .. US
.
. 1- el' vlljJ'
1Il111llufmodi artcrjas incidcrit,nonnllnquam per co 11gllando quxdam al'C(;nx, vacuato ex Ip IS P 1 (aIl
r . .
li
.
.
fi [equC a, l'
cal1;l.m aneriam,ad Joca,gux circa pulmonem[unt,at',ar"
Ipllïtll,eXea,C)l1X ad vacuamm piritun: t
que .ad e~s
nexus,per quos pulmo aplld fpil1am arterix
g\tincm ftlCcipiullt, Hac icagne rat~ol1e
1: ' pulm~'e
conl~gtur,
afcendit: quippe ea, qua:: huc inciderint,
t er i~ non porre fie ri ÎnflarnOlacionem dlC~.
fi LI (pi"
hac vlaad p1mone~.a[cdr
[oient. Vcntrn guofi alîquando fal1O'I1i in cas incidcrit, l1ulh ~p. llnlUtlot
. . b . ,C
1
rIas pli J
JTlodo ex Plllmone delOde reiiciatur, antcl diétum cO:.
" oro.e
l'lW!. 0 Ulare; quod in [olas pu m0111S aree
:c,
"fir
N'
r
ar,
l
1
'
a'
�Liber ~intus.
92:
'
330
a c?rde Ferri [piritum EraIifiratlls contendat, quanuis
pus à IateribllS ad pulmonem arc ndere [oIet.Sed guorell quas arterias omnes,à corde [pirimm fiIfcipere fa- A modo demmn à pulmone reiiciatur ,anœà diéhlm efi.
tearur:verùm è contrario,ipCas COl'di fpirimm fuppedi
In hoc fermone, Qgod pus in venas rranffumpmm nO
tafire~lm
per in[pirationem ab aCperis Ixues arceria!
pofIir ad loca feptO tranlu rfo infèriora peruenire, re. ) qUa! ,
. ,artena
. . i l'
Il
•
fiUfClplan
' ,t.H
lnc'19ltur anenam
a malOn
\.-Le ab E ra fill.
11lratO d'J~ f ..i um eH,
vtpote vena, qux oéto 10.plna: Ineumbenti,in pulmonem fercnr,inRammatione
feriolibus thouds cofiis alimenmm prxbet,(nô enim
~c:Xtr!s
partibus Cufiinere,at'llle vt CanglUs ex thoomnes alere potefi) ad fepmm tranfuerlùm perueniente. Neque enim in pra![entia contendere vehm,an exiS d ,reUClatur, efficere dicunt Erafifirati fe étatores.
glla ali'lua eius particula inde exiliat.At 'luomodo hue IUHammarionis ratiWlcm hoc in loco traaare non
Ptfpoilm~.
Cxterùm ea, qllam ex magl a arteria in
illfmodi pus expllatur,nullo paao di cere aggrefllls eft.
fUtonern fi cri [angl1inis tranilllmptionem E rafifiraSimili ter nec feétatOrum eius 'luiCquam. Neque enim
~,eéta.ors
dicllnt,à '1eritate delliare viderur. In priqllemadmodum arteriam qnandam à magna dedllaam
IS e.nlm fangl,inem ex intercollalibus locis,in magna
in pulmonem Ferri affjrmant,ira de vena dixerint. Etartertarn
t raSlern
- C " lmpOlSl
r. 'b'l
11.
•
r . .qlU
.
.
fi1non mal1l'fcelle
Il'·
• r.
l e ell:qmppe
a' Iplntll,
enim artena,tamet
1l11pmm
vi licus dià
tu~o:de
p:r ~a$nm
al' eriam ad h::c !oca tra~
, f~ituidimr,ei tamen fllbilerni, arque ad a(peram vfque arh ' .epulfus,tllIco reuerterur. Dell1 il concel ienmlls
teriam ramu(cu!os emittere videm1'. Verùm ft maona
feo.lt~ir)ac
demus in magnam ipCum arteriam de- B vena, qUa! fpinœ incumbit, venamaliquam in pul~oti r~,multo
abfiudior ex EraGfi1'aticx fèax fllndamenem tranfire,neque nos vnquam vidimlls,neqlle ditl etl: er m.o el.ladet. Etenim Cpiritum filUm cudilS impeétorum quifq tlam fcripfit,ac ne Eralï{harus quidem id
inm rcunentem, à cordein hanc artenam expreffum,
affirmare auflls dl. Q..gippe inter omnes conuenic,
tOtum defiern• corpus,per ortas ab'Iplo
" artenas amu
. I
d'
Il'la'
quo, d a.' d extro cord'IS veneneu
0, per
vnum untaxat
tter,ua Vt ex vna arteria! confiriétione fpirims ad exvas,pulmo fangl.1ineln recipir. O porteret ig ~ ur pus,
.etlam,qnam
. " a vehe
11." 111 eam venam, qux lipm<e
. ad'lacer, cleueIn ma~edl ' . lm partes fieramr,magls
quo d'a COnlS
'
f en
i ' plltans.
· · pnmls
· · ·qm
dcm peruel1lre
. ad cor) d em
. d e ad vefi"entl
, lm 0 vento dl"
e anol11s ~e lentatem
mon
~te'
od
ve
'
h
.
r.
•
'
b
h
.
l
Ct
Il '
_ to tama ve emenna,langumem m magna a1'nam,qllx a oc orta) 10 pu monem tran lt, potrea
ex
irnrla ffiOt;ntli,ad quaI ibet corporis parte nô impellat)
bac in afpe1'as arterias ,quœ per ipfum difperfa:: fi111t,
In po Ibll e dl:. At illi ad vnam arteriam , qu~
in pultranffumi: poftremo mfsi indigere,qua! fci licet ip(um
'"onem fereur rationem ip[um compellllnt, veluti qui
vfque ad os efferre poflet. ~IO
autem paao pus fan...entem.h b
r
c'l
lin'
a eat, lCl1tqueper qllam vIam 'lllam caCI gllini permifium ab ipfo fecernatur, tangllam exiguum
de levacl1ari pofsit. ldip{um vero rurfilm pugnare viquidpiam , ac vulgare, & quod ad vniuerCam ipfius ra.. r
• r."
1ertur" CUm prxlenellermone,qullangllmem
qllam cetionem fi rmandam parum conducat,pra:teriens) d'lcere
ta~le
~cuari
per a[peram arteriam concedit. N am fi
neglexit. N eqlle defendi e iam potefi quod fangllis in
tta aClhs eO: pel' extremas barum arteriarnm partes C vena,qux circa fpinam efi,coneentlls ad cor ipfilmaffe
tli~u)
Vt ineidens in eas fanguis, tam celeriter vaClle
ramr. Nam è contrario, vena ha:c à dextra cOI'dis allritet' etl non poreft vt impaalls,inflammadonem exci
cula exorta,fanguinem lecllm defert,qlli omnibus thoId ,eà qllOd impingi,& excidere,inter (e fine corraria.
l'acis partibus,gllx circa oélo cofl:as confil1unt,:tlimen1: vero mnlto maiori admirarione dignllm efi , guôd
tum pra:beat. Nam partes, 'lUX hWt circa filperiores
C\ta~firus
quàm diligeneiffimè déinceps de puris vaquatuor ipfillS coOas,non ab bac/ed à venis,qU:E prot l~tone
confcribat, Gue id in pleuritic is, fiue in [uppuceduJ1t à vena ad iugulllm a[cendenre, 'lux à medio 10at1s
fl Contineaml")ipfe pllgnam hanc,qlla videlicet duo
co inter cor)& illglllum exorirur) nmrimenrum fitfci1l~0?es
eills,mm nobis,tum rehqllis hominibus ompiune. Prxterd & hoc qlloque non minùs abfilrdum,
ctl'uS Inter Ce certare videntur,non intellexerit. Ea faad Erafifirati verba feqllitur. Nam pllS,qllOd à fupernis
fe htpra:hendetur,G fermone eius, qui ad verbllm ~c
quatuor thol'acis coOis, in concauam venam referétiba et,hic [ubfcripferimus: At guod in his ipfis affetur,maxime quidem ad eas venas dl1cemr,ql1x ad ceruiturnUs plL\rinli interduf!1 pllriS excretio fit, caHÎa, vafocem, & fcapuIas,& Capllt,& manu\denigllc ad vniuerlv1 naUlta efi,qux hac ratione nobis inl1cfiiganda efi.
[as, qua: per tOtum animal d iOributx (ùnt, deferetur.
iac~nlI:tdm
vena ex corde nafcitur,qua:: (pin:!! adHxc flint ferèabfurda,quœ ad Erafifirati (cripta fequi
lafci~
ln eo loco, vbi à vertebris feptllm tran(uerlllm
v idenrur. Accedit ad hxc,quod cau [am in hac p:rpennasexl1r finemaccipit.Ab bac vero, vena::, qux ad coGo ne penirus non attigir,dicens cnim: Non facIle pus
IgÎtu te~Ca:
fiInt,atque arteriis adiacent,oriri videnmr. D effundimr in fpatinm, quod inter coOas eil, & pttlmo~ltm
~el ~lcS,
ve~ ab[c~fils,n
his locis euenit,
nem quia ûlccino-ens co(1as membran:lneruo[a fit,&
t1Um. n uPtlllS cogregans,ld qUldem hand fadlè ad {ipa
forti~,aque
dinidi contUmax:plls a.lîg
a n~o
in h.oc rpa
Il
& pll1mone... en
11.
f " '
s
ql10d)lfilod'.Inter COllas,
,e ffundl. 'poteCh
tium effundi pofle,non
neg~ltJr,pC.1
ver1)lS fi 11,
tis acd' c~Jnges
co fias membran:l nerllo[a efi & forNon facilè addideric.Deblllt ergo cau (am reddere,cur
bt~n:
~tld!
conmmax:pr6inde erumpit ad vara memid,qlangu~m
non facilè , ta~en
allquando 6at:,déinde
gis :te' ll\trJn[eclls filhieéta. Cùm itllqne tenuis mav i:tm ofiendere,qua filpura~1
pl~S
expnc.re poffJl1t. Vt
·' lm.be CI'Il'lor vena f
i'
. 1lXC vafa prills
.. non pancos p~nr,la
& a1lOS c0t?P lu:es
dlllÎ
It,guamartena,
enim
eX
115
uU tllr
PlIS eŒ ,.ql1~m
ipÎX arteriœ, atqi per has dinifiones)
[eruari vidimus. ~orum
II qlUS per fingulos dIes reledeiici nundltUt in venas:per inferiores vero Cedes pus
ai puris quantitatem collegerit,i?terdllm fex, aut oa?,
Ilenit {(o~ poteO:,quia ad eas venarum natura non perheminas interdum de cern, atque mterdllm phu'cs, tota
tanf~e
~ finem foniunmr, vt diétum efi,circa fepti
[uman~
xquare illuenier. Cxtenlm id,quod quàm cre
teplean: l Ortllm. Cùm Cemperautem continux fedcs
berrimè dicere confueui , nunc quo que dicam, quod
te1l'e lp' Vt ad fitperiores locos a[cenfilm faciae nemulti medici,remm , qua:: ~ : m ife~
v idc:nmr , cau(am
reddere nequeuntes ) eas ell C omn1l10 negant. () 1Iant er refip: erpendenda igimr eft :laio, glllm pll1lllO in.
'
. tl10race vulnerati
"<..!. ,
hUIllo ltandllm eff"lClt,ac quomo dO,tllm Cplritum
mm
ql~m
( vt d'~Xl ') omnes, gllotqnot 10
re
fUDc,inieaam per vulnlls aquam mulfam illico expuere
S» &: attrahit & expellit: qllippe eodem n~od
Galen.
Tom. 11.
G
.f
en
.
,
�Galeni de Locis Afeais~
.931
-
fio , m[si vocata , dona~lit
anill1atia. ~re
cùm naru~
[olent. NonnLt11i etiam curato,congll1tlnatoque vulnere,in primis ,quidem d~é
; lS ~Llruent
qu~dam
ex- A l'ale Ge accidcns ,& fternlltamcnmm, & Gngltltlin,t, °
nau(eam fimilitlldine <]uadam imitJmr,de guibllS ln,ltpUllnt,nifi reéte, ac exqmfitc vn~uer[s
fa?g?ls per vuIbro De call1Ïs accidentilllll fatis diaum eft. Venull
nuS ( gua.tiendo vide1icet hommem, qLU hc vnlneraCjllia viribus opus eft,quiblls huil1(modl accidens nat
tus eft ) fueric eff'u[us- At vero membrana coftas [ucraIe excite CUI' ,comingit crcberrimè per [uppuraros a cingens,& v~ljda
eft,& ~eruo[a
, ac diu~
contuma.x:
feétls,mor~
labo rames profiriuis anteà. v iribus, Na~
huic (ermonl adde,fi velts,eam, qux pulmonem veftlr,
à validifsima thoraéis conftriétione,eadémgue ce1errl
eiufd m efTe naturx. V nde in [oatium thoracis humoma,m(sis cxciratur. Argui vises imbedllx, neql~a
rum effufionem illa qllidem nO~l
tr;ln!inittit, hxc vero
lidè,neque celeri ter agere poffimt. Ergo de expu~I
non recipit. !taque ad.eundem modl1m ~ices
'. clltem
ne, qua: ex fpatio thoracis procedit , Catis fuent, .~c
mcmbranis multa fornorem,atgue crarslorem 1\1 fradixi{fe. Redeamus igimr rnr[us ad eum, quem abJOlclo
étionum callis crnentum humorem , quo minùs per
propofuimus,(ermonem. Sanèqua: infLlc3e~tC
ipfum pen~rado
egrediatt,lr, pr?bi?ere: hl~nc
tamen
fias membrana,:lc mufculis illi cominuis, fiunt ~nfl:jo
vld:n:llS. adeo co,elO[e e~unl,
vt t?~s
in noml~hs
mationes,morbum, qllcm lateraiem vocant, efflce
etiam fa(clas pO(Slt Imgare. ~od
cum lta fien Vllent. Huius accidemia in[cparabilia umt, fcbris acu~,
deamus idcm baud ab (urdè per reliquas qn0'lue memlCiI
dolor,périnde ac fi lotus vel intendatur, vel ptinp &
branas fieri fatendum cft. Atque fatius fui{fet, EraGitramm non de h:lc re dubitare quin potiùs intelligere, B fpiratio frequens ,& parna,puHi.ls parul1s, are~_
dllram, & quodam modo ten[am indicans, tl1(SIS 0
Cjnomodo humor inter ch.oracen: , & p~lonem
congna ex parce cum fputis coloratis, nonnllng l1a !l1 verel
tentus, in afperas pLllmonls artenas reClp~t:
ad. Ixfine his. H as incoétas pleuritides nominant,. q~a:"jO
\tes vero arterias, atgue ad venas pentemre non pofC
'
.
· h
ce 1enter
lit. Nam & ipfo Erafifiraco authcrc,tria ha::c vara fiommem
raplllnt,
ve t l ongo tcmpO!'15dll:Ja œfiniul1tur. Ac dolor modo ad iugulnm,modo a prl1l1
mul extendulltur atque {imui dillifa extremo!ilO ore,
ten
"d
· perue11lre
cordla
VI etur. 5lInt pra:terca.' a\ïla
1
!li
in circundatam pulmoni. . mebran\l~
termlllantll:.
Cùm er!!o tria ha!c ora mter [e prOloma finc,cur 10
eum febre dolcres,per quos fpirationem frequ~pU
vnum du""ntaxat fiat tran{fumptio, quxrere debuit °Era_
& paruam reddi necdTe eft/ed nnllurrt red dJClI nCC
fifiratus. Nam longè prxH~ntias
er~t,a
qua:: fiunt,
tnm, vt in ea re nihil à pleuritide !ine fputO ~od.2er!li
quomodo fiant, qllxrere , quam, quod fiant negare.
diffcrre videantnr. Verùm hi facilè ab ilbs : cI'O
Q..gangllàm neqlle dubia,negue inuenttl ditficilts mi hi
P01Tlllit, In his enim nlllla omnino cu(sis efi: i1lt,vnan:
vldetltr ,eorum , quœ in thorace comÎnentnr , in puIqui fine [puco p leuritide laborant, Geca tll(si J1l0 e'cielll
durt
•
T. de quo'd neqlle tenhonem,
monem receptio,guœ quidcm in a[perx arcerix partitur. D em
ncg l! e 'curj
e
bltS extremis fieri potefi,quippe qUa! nor: adeo angufix
vllam referc pUlU1S. Pofiremo,qllod non reqU sunt
funt, vc lxuium arreriarum , arque venarllm partes exfebri laborant , neqlle adco difficuiter [piranr, 10.
C edam nonnlllli,qui prc{fo extrinfecus inRa!l1OlaCopur
tremx:eo, quo'd magna ex parte, a fiperarum arcenarnm
e{fentia, cartilago eft, qux concidere, atque concludi
co dolcre Cere fatenmr. Atgue ii pel' [plHU!l1110nadoomnifariàm non po ce ft , & quad edam earum, gllàm
g:lI1tul',quia ab initio llihil eills [UCd,glli inBafi7ec).t
o
dllorum va(orum reliqllorum,ora muita !imt amplion~m
cycitauit, ad thoraeis [patillm peruenire , ur ad
t
l'a. Cùm igitur ipfornm C!irca Plllmonem diuiGones
concotta inflammatione, niG pus priùs difcuCla '
l'
numero Gnt xqllales,rationi con [entanellm eft, afperx
CU tem v[gue attollimr,atque inciditLIr.
, rand-II '
·
" pars mreno
t: • rn
~nl(\,
arterix ve1uti ramos, reliquornm dUOl'um generu parquo t1
loraCIS
{JJ1lp l'1
T erm1l1um,
tes,proponione (uperare. Id vero manifeftè apparet
qui phrenas ( id efi,memem ) apelru?t:~1n)
pervi(ceris ipfius diffeétionem. Nam vicina inter [e
citer id ip!is in animl1m venerÏt,{il1e ( vt altqul&darur.
vafa eandem inter fe fentant in magnitudinis exceffil
quia ex inflamm:aione affeéto mens guoq:le, ti~ ip(e
proponionem,quam ab initlo maxima ex ipGs habcre
At à Pla~onc
feptum vocari cœpit ,qui glud e. e verùlll
confpiciuntllr. Ha:c [um,ql1x dicere dcbuit EraGOraphrenas Gmilicer, vt reliql1i veteres , appellalll'%i epj~
tus,ac déinccps, vtrum infpiralionis , am cxpirationis,
{epti VfUlD in animanribus habere plltanie. A,I11 [edsj~
an ql1ic~s
:el1lpore "pus ex th~:'acis
[~ati?
in PlllmoiraCcentii in corde cotent5,à clpidtae,C~US
poae~
nem re'lplatur,explICal'e:ac.demde cl~m
Id, ~equ
per
iec~o:
elfe crdit~l,ne[pa
d~jnglC
eJlare
in(pratoem,~glc
p.er qmetem fie:l ~?cL\lfet,on
medlcl,negleéto pn[co nornine,feptlllpfitJ1l Pfla cos
dere,ipfum explfatlOOiS te~prc
:~Clp,d
quod facII- D cOI;lilellerUllt. Id quod in dor!i guoqlle medl~priaJ1
limum crat demon{hare el,Clll pnus per!ilafum effet,
feCltre confiat. ~ipe
huic gnogue ob pr il~r(1'
refpirationis aéti?nem ad tboraçcn; pcrtinere?pulmo:
e{fcnriam medullx nomen cft, gllem:ldmodunl es pl!ll
n j r'
. nunc mcntlOnC
. m fi'
ne nl1llam propnam habenre mOtlO?em: ,qlllppe gLU
mr;:nmm,cUllls
eClm lls " phre'Iii (l0
ad eius, quod el1:1cuatur , con (cqllCntlam dilataco thoellpanmr. Verùm quo c1arior effet dinono ,1 .Iufll'
{alis guemadmodum & ecruicalis,& (pinals,r~
(!Jl1'
racc,pariter attollitur , dum vero ille conrrahirur,ipfe
{pogiamm exemplo,quas m:U1ibus exprimimlls, in {cre
baris,eognomenta addiderunt. Pofie~
ferè o~n
pr':'
pliciter dor&lem :tp~clar
conUlCllC1'llnc. SI.C ~o diareGdcre [olet, Ecenitn hoc paél:o per magna vlllnera,fi• l'CIe"" bra,lillc apex iplius pel' vulnus procidere vidcml'. V efenti quoqllC! propo lCO, p1lrenl1l1l nomlne 'arC (ll a
rùm citr:t vulnus, thorax vehemencer confiriéhls, huphl'agma ( id efi, [cpmm tr:tn{lter!iun ) .n0'l,1I1 arriCIIgis placuit. Arifiotcles alltem hanc am ma 15 Pn:r, ,c
morem,qui in co [pntio,<]l1o,t inter iplllm.& p~lmonê
efi,continetur, in a(peras iplius arterias compnmendo
hlll, filccinétnram appellat, nefcills ipf~m
iT1fl~ depLl'"
cogit, Nec creùas velim, hulc oradoni, vehemencer,
pergllàm nccc{farix aétioni, in animaltbll S e {llui Cl1 (
.
i " . 1l1urumen
. Il
tu!11,d'C:YC
e ' !1 {LI'",
fmOr?. fuifTc inCertum. NiG enim vehemence!' aùmoUCam!ql\1ppC
qnœ f
plr:ttlOnls
non irnmcrico ,cùm alTicirur, fpirationcml:x: ;j,dtl'ltls•
dl1m ~hor:tx
pulmonem ex omni pane comprimat, humor 111 a[perarum arteriarum ora recipi non poterit.
pra, cùm de (pirandi diffïculeate agerenl US ,' cr ,on'"
,vbi proprios eills affeél:us vnà curn iis , qlll P(C J1[ll(tl
. ~am
ob rem N:ttura, ql10 fQblJfiior fierct compre[~
f-
,
.
n
�Liber ' ~intus.
933 '
~34
!enlitm'cum fpinati meduUa, & neruis ab ea exortis in
lpfo fiunt,tradidimus.At vero nunc eÇ)s affeétlls, quos A
te~ fuperni principii côfenflun inducit,perftringaml1s.
gltu~
anteà, quàm aliquis deliret, frequenrem,ac par~umaf:inte
vero iam delirio, mulra varierate inxqlll
em fp1l1cum redditlovt in libris De Cpirandi difficuIta·
t~dixmus.Aqle
delirare etiam Colent nonnlllli,ob vi
~,qlod
in ore ventriculi conGfiit , & febribus are,tlbll S,& plel1ritide,& peripneumonia. Sed qUa! ob Ce
~l tranfuerfi affeétum accidl1nt deliria, non multùrù
hl~ant
à phrenitide:quippe pel' cxterarum partium afle l\S,at~e
per febres ardentes delirium mitigari fo - •
et,quOtles morbus declinare videtur. At phrenitidis
f:~ria,
prç.c~uaq;
nota efi,ne in decl~natio
guidé
fu n,um~el
quie[cere. Neque en~
per con[en~ lU ?lllUfmodi morbo cerebrum aiEcltl1r, fed proprta,pnmariaqlle affeétione hborat. V nde paulatim
qlU~que
conflacur hic affeétlls,& nô derepente,am acer B
,.
...
latunrnent
ln
.
e mouetur:
vt 10
Ils partI'b us, quarum nunc
ent~or
feciOlus .Ac anteà,quàm inuale[cat,prxcedLInt
,
. ph
·
en ua non pauca:eaqLte
omOla
reOl• • lpfiu m aCCI·d·
t Ica Indic'"
b
.•
.
Ir.
ru
lavOcatur,qua! a liS quOqi,qUl meprxceue~t,confripa
li.mt.Nam interdllm inter vigilias prxl,e ere,fil1e edam fomnuOl manifeflis imaginibus mrl aturn,ita Vt & clament no~li,&
exiliant, videre efi.
r~tedu
vero adeo aggrefiis accedit obliuio, vt laboCÙ01 matellam petiui{fent, meiere tamen
n n~esaIqlù,
r efdexennt:aut cùm lodum emitterent, matelni ipfam
~ ere,haudguaql1am meminerint. Interdum maiori
al,rn ~lmut,a1
temeritate re[pondent,prx[ertiOl vbi
~lIS
anteà fiterit man[uems. Atque li omnes exiouo
n~ur pOUl. Spiratio ipfis rara eft, & magna: pulfus
~rUI,
neruoGores. Nonmmquam occiput dolor infe
t,eum
0cul· " vero iam proximè ad phrenitidem accedu c, C
•
1 els vehementer euadunt [quallidi,am ex aitero
lpforllm acris lacryma effllnditltr,ac déinde Cordes inIla~t,&
ven x ipforum,Canglline plenç videnmr,& [an
s difiillat è naribus. ~o
tempore nihil,quod exa1 ad prudentiam pertineat,re[podent, & Hoccos alle1
llnt,&fefiucas carpl1nt,atque aridiore febri, cni no ita
~agn:
alterutram partem murationes accedunt,tor
entur:quemadmodl1m in aliis qnibufdam febribus vi
.
. r.' è·111 Crenant,
11
inerel' en"quç pel' Vlgorem
qUI'dem graullslm
, ql~ lllatlones vero habent mitiores. Ad hree lingua
inte~l
falebrofa eft ,nonnlllli interdllm obedil1nt, ae
qlle ~rn
~œfi
iacenc, vix qllicquam rerpondentes,at-liq a eého nc dolorifica affeéti, vel acriùs premente
per lo,ea~
haudquaqllam fentiunt. Ergo noc modo
Ab C~ebl'
affettum, paulatim phrenitis ellenire Colet.
pro~ln
vero parcium nul~a
perpecullm delirium D
C:itau~,denPo
folo [e~co
trafuerfo, cuius vicio exteres pu deltr1l1m,parum a continuo difiat adeo vt ve!les phrtaL~erin,hc
parte inflammatione ~fcéta
homi
ph ren re~lticos
elladere:atql1e ob eadem fupic~nem
~ien/S(l
efi,mentem)eam appellauerunt,tanquam [~
bliu[~ar:
c,onfcrat qui~pam.
Verùm delirium, guod
()culo odl Vltio accidit,a phrenicide difiinguitur,& ex
-tque ~t;
a.ccidentibl1s, & fangllinis à naribus fiillis
bro fp . plr~tonis
fpecie:quippe phreniticorum à cere:
c:ontr{atl?,magna eft, & ex rongis femper interuallis:
'parlla fi \lb l a fepto delirium oritur,inxgualis:vt modo
Nam i~\ a~quc
frequens, modo magna) & {il[piriora.
quàrn dCl~entc
fepti tranfilerfi inflammatione priùs
~lt
{ip; ;rent laborantes,paruum)ac frequcnt~
red~
lÎt~
~rltun:coà
iis,gui ob affeaum cerebmm de) agna prodit, rarâque fpiratio. Atque vt ulm-
t
t
in
Galen,
.
matim dicam, Vclllti eorum accidentium,qux phrenitidem antecedere diximus,am nullllm apparet,aut ft appa
ruerit aliquod,id perexiguum eH,in his, quibus fepturn
tranfuerfüm inflammatione labo rare il1cipit:ita rudi.ls
intendi prxcordia,fepti tranfuerfi,illico ab initio affeéti,proprium indicium efi:id quod affeéèo cerebro pofieriùs accidit,non inci.piente videlicet affeétu,fed cùm
params iam fuerit. A tque calor qnoque circa caput, &
faciem vehementior en iis, qui ob èerebri vitillm delirant. Reliqui fepti tranCuerfi affeétus,Gue primarii fint,
fiue pel' côfenfilm illi eueniant,partim quidem ab hoc
nofiro propofico filOt alieni(nempe qui manifeftè apparent,tum circa aliaaccidentia,l1lm abfceffils in ipfo
exorcos )partim vero iam anteà diéE [Unt.
Eam partem, qux inter fauces,& os ventrjculi me- II
dia efi, quam veteres l)/(f4'!t~1
nominabant, qui poft
Arifiotelis [ecuillm [cripferunt, c;op&t)(0l' ( nos gulam
dicimus )appellare con[lleuernnt. ~anlis
Ariftoteles
p'r
r. pel' vocab u10 1lanc amma
. 1·IS partlcu
. 1am nor11CO lem
minauerjt. Eius duplex eft V {ilS. V nus, quàd velmi via
Il.
. vtranqlle
en
eorum,qux cl euoranmr. ' Al ter,quo' d clrca
•
a.
.
d"
f
f
"
d
vlam,al.llonem qllan ae JCerev! etur, mm d euorando ea,qux ab ore ad ventricuillm deferunmr, Ulm reiiciendo ea,qux ab hoc ad os eleuanmr. Cùm enim gemina! fint ei partes, qllas diffeaores tunicas appellant:
altera ad cibi, podtfgue deglutitionem vtimr: aIrera ad
eam,qux vomendo fit,expulfionem, Préinde rationi
confentaneum en, duo elfe affeétllllm ipfil1s genera.
V num,quod velmi vi;t:,mm ingenorum,mm vomitione reiettornm y ei accidit:alternm vero : quod ei veluti
vtrillfque aaionis infirumento,euenire potefi.Confiac
ver à duorum iam memoratorum vllmm, alterum qllide,? femper eire neceffarium:alterum vero propter oc
cahones
gllardam,
gllf'
,.
. . r 11Iooimr eomm accidemiG,
'ipfilm
t,
taquam VIam IOrell:lnt,genus vnum eil:, eum ob tlImorem aliqllem prxter natnram angllflior fit ipfius meatus:alterum, cùm proprias aétiones perficere negl1ic.
P orr6 iam anteà , vbi de angina", qux ad vertebranuu
in ceruice luxationem feqllitur,fermo habebatttr, diximus, ql10d acqniiîritia ei angufiia accidit, vbi a vertebris ipfis comprimimr,cuiLlS rei nunc quoque admonimm te d l e velim. Nec obliuioni trad:ls mmores eororum
i·
' fi1 gll1X fiUb 11urau' fiunt,quomomm mU1Cll
,qUllp
docunqlle fiant. Nam de omniblls,in libro De tllmol,ibllS prxter natnram,diéhtm iam eft. Cœterùm in iis
omnibus commune efi, q1l6d tanta fxpenumero inter
dellorandum infenat angnnia, vt poms ad nari!S re~"ittatur. Cùm vero in Hammatione aIfe ét a gllla , f:lmIJ!:ri,propriâque :mgufiia,non à vicinis panihus acqLuitta corguemr, mm grauifsimis inter ~egluiL:m
dolor infenat,accedemc q110g11C pergllam dlfflClh tran~tu,prxfcnim fi !llpinus,ql1i .laborar, iace.ns tr:ll1{glut;re qllippiam conemr. ~OClr:
fic affcétl h~ Hum ,traC
formare,:ttgue erigere fe(e l1uù en.t , ex acdl~1thpfo
edoéti faciliorem ira fien d cg1utlOnem: a eo ve :ll1d
parum'habitus hic ad cibomm in declil1cs partes deb.tionem,conferre videatl~r:cpo
qua: po[sit f:epenumero ve1 fola fieri , fi pnùs ex.ore v[qne ad gulx initiil
faaa fueric cxpre[si? P: ~lpin
decubim nullllm fperamr allxilium, quo f.1Cl!lllS ad lOfernas partes ferantur alimenra:quippe q1l6d~m
à [ola gala.: attione d\?110randi minus perfici poteil:. N eque vero latct vos
quod'partium inflamm:l.tione affeétarum nulla non do:
let,cùm {iIO munerc fungimr. Comrà vbi quieuerit
dolor mitiga,ri f<~.let
Cùm autem guh [;nciendi facul~
tate fit prxd )ra , Ip[am quo que vcluti allttarillm indi-
.
Tom.
Il.
G
!.
..
1 1."
�Galenî de Locis Affeétis .
.93)cillO'l in v(um-euocare oponet,quo
vebti cor,fcd edam conunHiones, (opores,morbutn c.o
Rleniùs huillS par:l.ffeélllS dino[cantur. Id quod a laborznte, inter A mitialcm,melancholiam infclTc folet: quinetiam aCl~
dentia,qualia pel' fLlffuGones infeftant, vtiâ anteà, .~Ùl1
reipondendum deprxhendere licet,nifi adeô fllerit [ade oClllis 10ql1cremur,diétll:n eD:. Atque omnes II af:
xellS, vt qllid ip[um lxdat,mrrare non po[sit. ~Contd.,
feétus,
con[entientibus ei ca:teris parcibl1s,in ipro fien
fi id qlifuert,~x
[e.nfus m~xin:u
prxfiab~t
~orl
iolent.Nam ad proprÏ:!m dus rlrienem p:;rcin~,&
ap~
larium ad affeétullm IpUllS dJl1otlonem. Eremm Imbepetcntiam prohibere, & 1lt~nes
cibos corumpe~
cilta~m
nonnllnquam percipere [e dicllnt laborates,
qaemadmodl1m id h:mdql!lgmm fieri [olet,cùm ctbl
vt 10nCTo vix rempore fpatio pel' glllâ: tr:l.l1feunt ea,quç'
in ventricnli fl1uclo firman~l1,pxcuè
fi [uapte nltUinaefl:~
funt:qucr al1qllando ad primu impetù facilè deo
d 'Impal.la,
fi
ra non ita facil~
corfllmpanmr. Igitur exaétè anim uJJ1
fcendllnt
de inde l'ur lius arcentltr, vt VI' eantL1r
aduertere oportet, vt diCcernanmr aff"cétus,gui ipfius o~
demum per r~lîd
[pat.ium facilè bbunmr: Homm
od1
pri~lm
afel?1s
.m~r1t<eal
erl .m p:l.rt1~
lx Cll- • ca{ione per con[enllim eueniunt, ab iis,gui hllillfm
panicl1lis,q:llrtlm aétionibns no cere connteuic ~s ven
iUlplam a~gulm
:ndlc~t.
': erun.l Vtr1UFqlle dlfer~
rrieuli ( quod vt veteres omnes cor appdl::bant,l:a n~
tias,ex rehqLUs acc1denub.us 1Otel!gr~
hcet: N;m 10
{ha tempefiate Homachus vocamr ) primario aCCldel,
imbecillirate,qux ex [ola lOtempene Cltra tumore prçcen[entl1r. Sed hxc inter [e di[cernere facilè poterie
ter natL1ram ht ine-efiorum in tranutu tarditas efi crqua
lis, & fine dolo;e:& in utpino quidem decl~itu,
m?ior: B is,qui afsidtta exercitatione circa"notiones ver[atllS ,.ea
qua: pra:cerrcrunt,diligenrcr confiderauerir. Snnt cnJ~
ceruice vero ereéta, minor,une v110 angufilx [en (u acpropriet:ttes guxd:1n1 i[leffabiles, vnà cum aci~ent
cidere folet. Vbi vero Cllm tlnO~'e
cfi imbecillitas,
btlS,gUX enarrari pG1Îun~,eaitsqlh
certlortJ
angufiiorem c~teris
effivnam quarnpiam parti~uln:
fiabilioré[que euadllOt, affeéèal"llm partium nota::: c,
cit,atque per eam tardlOr ent traflGu
s~ ~od
fi mmor
. n~ .. a; vero_
r ~r
1las vnulQI11Hll1C
,pel' fi"
e muemre pOtent.
inflammatioriis fuerit particeps,acccder ei parirer & do
tlnquam fundamenra vniuer(x dinotionis exWUfiCàat
l or St {iris & multi caloris [enfus,& fcbris nO 'admo.
1~au d gl~a9um
glle ex qllibus fil1dio{j[simi guigue inefFabiles accÎ en:
dum" ardens,qua: etiam fiti P~op.rtlne
•
.
aggre
re(pondet.Si :rcro tlImor ahquls ex n~
lt3. cah~l
fu.e
tl.umIPr?pnetares
ecl'~ ~ cunt "de1Oc~ps d "
exp 1"Icare ties."eI
Tit tum citra febrim,& C:llorem, & fitlm deglutltlOOlS
d 1Ol". gltlu grammaocus qlll am lUUCOlS ,gl~
d" (Il
nimis vehementer doceret, allt cogitaret, aUt J~e, 1; "
in~qlats.
eueniet Jr~tenis
in par:~
quapia;n .llimenlllflincr"et,lllt ira(cercmr,morbo comitiali cornpJe ad
tis:prrefertun, fi-dnr1l1S,atqlle (olIuum fuent Id, quod
deuoratur,accidftgne dolor aliqllis,(ed exigulls. Ergo
tur. Perpendi egllidé in hoc os ventriculi, vtpore qfi°(ll
huiufcemodi accidentibus longo temporis traétu noflCilè [entiret,afFeétum ellè, ac déinde per confcfi une
lo
bis apparentibus,accedente nonnllnql1am diaria febre,
& cotllm cerebru:n , & corpus vniuerlum contlul l"
cttr
. . pro b.am conCO~l1m
.0 •
nonnllnquam etiam horrore,cùm coieéturam fecimus
conClltJ,CUl
accurare' Pra ra. ve 1quarta hora panem opnm
. e, PrXpa
ab(ceffilm incoétum effe in gula, accidit procedente C re,ac tertta,
, Il
tum
exhîbe.e
illfsi
,
arque
hunc
ql1idem
[olum, fi noi_
tempore vt laborans eruptionis [en1l1m perciperer, ac
· fi1vero' fi1tl. CrLlCllreCUr,ex
.
fimret:
vino madl'd Un1, &qU
d' vi
polte~
pus e~omuit:Î9
e non ~olùn;.edcm,[
poile
dem albo,acgue modicè firingente. Nam hU!lI[illO ~ui
ro quoqlle dle,at.que mdcm terlO,~!
(lIc~edba1t
llum, vt vcntriculum robnfillm e!ficic, jC;! halldqlllntCS
ei deinceps omm:l hu! cerat:e gulre md1Cla. ~1Jpe
fine
tentac capm:id ql10d facere [olcnt ea qua: veheJ1lecns
acria, fiue ~cida,
Gue {alfa, Gue acerba deuoraret,aut vel. 0btmcm.
.
1taqlle cum
\ hac VlétUS
. ' ratiO
. ne vt
VIres
baoc-,
licationem, aut conftriétionem [entiebat, dolebatql1e
m
nOI1 vt ante afficeretur,exaél:am iam 1l0titian1. ; ra cO
{ed moder~tius.
Vehe
haqin parte, vc.l nihil deglutié~o,
re arbitratus {um eorum,ql1x priùs fola conIe .umcdi
mentiorem emm dolorem excltabant ea, qutbus mor[equebadtaguc quolibet anno bis,am ctian1 [e'~fl"é
dendi,aut confiringendi vis erat. Hic ergQ longo temcamentum amlrum ex aloe ei exhibni. Tow n1 enl cor'
poris [patio vix [eruatus efi,adi.ums [cilicet xtaris be.- . plugat, & :t cl propnas
• aaio.nCs libttS .
neficio. EtenÎm natu maiores ferè omnes perierunt.
trem a, recrem\!t1s
S:lI1è quotquotdolorificum gucmpiam in gula hahent
roborar. Itaqllevir ille viginri& amplills an J11S ,Q\crUa!feétum,omnes ex dorG ql10que dolore ipli.lm fignifipolld [upcrl1es manGt ,inreara in culpacig lle "'"end'J.
·
. ()
,.' fi0 alIgulndo
"
b ' (l'rU (1ttl'
canter declarâ:~ius
rei cauG'! h:lUd ob {cura eft iis, qui
d me, VItam
exc~t,
'<.!Jod
0 t1~:;>
. d'111tHlS
.. , a, Cl'b 0 ahilincre coaeretur,CX 11l'\1'J.
g111am fpin:e incumbenrem vidcrunt. ~inetam
;o~
nego~la
0
.jJjfiat,qnod ex gu.la! vafis, haud . Çe~us
, quam ex re!Jqu~
g~IOi:l,(
dam conulllfione vexab::tur. .hm ~lios
omnibus fan!'1:11s vomendo rCUCl pocel1. Id fi ob mptlt D mus, cOl1lllllGone comiriali, ob oris fiom aclJl v'J'Ii 8t
,
. rr
~lIt
VI ,
vas acciderit: dolor ibi percipitur, ac loeum, vbi alicO~Teptos,lm
aut non probè con~OXle[,
. velle"
quid rupmm dl indiclt. Haud [e~us
vhi vcna fueric
q.l~tJcm
n:el:acioris plurimllm pota{rcn~,l1
v~lfebr5,
eroC'! locus affettus deprxhendi pO tell. ApeHo aurcm
rI Im.modtcc opcram dcJilTcnr. ~inetlm
.pc rXhcJ'l:
qllol<'hlm confi,cximus dercpente conllnlfionc ~ CIO
. qlll
vafis ;licuitis ore nnllus omnino doJor [encimr, atque
· II o,gllod[eam prx(aglrct,prxce
.
dence 1'nr\1 'no~l ,
dl,ntl
hac re à reliquis diflinguitur, :le prœterd. ql10d ncqlle
r fiupe111cnicnrc vomlttl,
.protlnus
' :1 b omnlntlll,
l'
b1'l'10 10
prxccfsir, id qt~O
iétus,negue caCus hanc profilG~cm
liberati fl.lerunr::1t'1 t1c hoc modo afcoru~
non orcJ!l
rupco vafe videre dl:. ~anqum?b
{olam (anglllOJs
. vomc~d' 0 relccentnc, a111 hufll ci Cl''
l'es qllafè.lam fiulCJ.s
plenimdinem,nulla adueniente cxmnrecus caura, vara
ua
interdum dirumpi poffunc. ~t " vero per cro!ioncm
porn. filIeco fimi 1cm, qUI'• 1am ctJ.1m vmo fis "(fr:t triclt:
bis foporofi p=rm:1n[emnt, donce ea,qllX?S ven!1'l~Cc
fit [:ln uÎnis eieétio, hulccre prxccdcnte fie ri rolet.
"
. elom~
'fI'ene. A[Cln l ho rll c~u' t
Fit aut~m
hu1cus, vcl rllpto vaÎe, "el vitio[omm humo
1loppl"ll1lehant
omma
dcntinm vix vlillm creJeres,à ventricllli orc pral ~rerum infhlentÏa: id quod in cute quOqllC [xpenumcro
.
.fi [ln
re,q!lemadmoclllm ne [vncopls gtudem, 1;1 t 1 p21~
accidere videmns.
110I
\.
.
f)..
'
t111
brCJ \ta cuenll'c vidcrcntur. ~ , lIt<]1nm
en
r3rt1e,·..
v.
Veteres os ventriclllicor nominabant,ab accidcnci ad ipfitm ex' ccrcbro ncmi l)crncninnt, Jl.~n
1110rc
tibus,qua: inducere vidctur,hanc (vtaiu11t) dcducenfT'
r
. . JI ctl
l'
tot euc vidéwr , '.'t ,ner eos t:1l1tll5 ~Jr prInCIp y~ triell1
tes appellationem. Neque enim fyncopam d(tntaxar,
tiCl~
1
1
1
1
•
•
�937
Li.ber ~intus.
ventriculi confenfllS, vt inde cOnLtulGo inferri pofsit:
ipfllm cllacuetur:Gmiliter de pl1re quoql1e ab iHis erum
tantum abefi,vt quis credat , cor ipftlm tam vehemen- A pente exifiimant. V ertlm cnimuero pel' anis exercitater ori vemriculi con{entire , vt acma p rotintlS fe.qllationem, vrranqllc opinionem examinanti mihi , v ira efi
tur fyncopa. Porrd mllitos non folùm in{omnia, &.
per ip[um fieri ellacllatÏo ex dittis vifceriblls, C rete....
fomni tllmllltlloG molefiant, fed amentiâ qlloqlle, prorùm differre voillimlls hllius tei dottrinam in eum 10ber,vitio{um humorem in ore ventricllli coaceruatû.
cum , vbi de. ipGs (ermonem faciemus : qui ppe déin1'
e flatuo{o vero hypochondriomm vocato ' morbo,
ceps & iecinoris ) & lienis affeétus ' percurrere proponemo.non dixit, qllomodo trilhtiam ,de[perationem,
fimm ell.
.
rnœ~ltiam
jnducat,atq;, vt fitmmatim dicam,ad melan'
Huic parti qllemadmodum & cxteris omnibltS, dl1- v r.'
hh?lta: acddentia nihil re1iqui faeit. Laborantes alltem plex ~orbum
genus accidir. V num à fo1a int e
~lp
e ;
UI[~odi
morbo"pofi cruditates,diéHs accidentibus
rie,clrra tumorem pra:rel' namram. Altemm,vbl vna.
~Uto
vehementiùs infellantur, ac quidam ex ipGs fple
cum imemperie tlunol' quo que infellat, vt in flammael q~ole,
tio,eryGpelas,fcirrhlls,id efi,tumor dllnts,fIamofa difiunt : quocirca coniiciendllm efi , :x
. Oc etlam vlfcere ' vitiofum [eroftlm humorem In
fienrio,à cra{sis,& vifcolis hl1moribus obcuratÏo, îdq;
\'entricultlm irrue:e. Ergo ea accidentia, qua: vel
in extr~is
va[oVrltm:.i~?s,qbu!
. ex v&en~
ip~l1
s PO~ -: . Oo. fMeo~·
' ~ .... _.... -;;z.•• .G.)('-if1k" ç.!L.
cerebrum, vel OClll05 afficiunt , vitio[orum hllmorum
CY "
" - ..~ . ,~";
tis cxormnrur.
erum 111 liS a orans gra~utem1i"
"~oratinem
[eqmtncur. At fyncopa, qua: fiomachi
dextra hypochondriorum parte [entiç. Qgod li hali.~
(C'p«1t.
. l '?l:iJt ~ z.
'\'ltlO \olet el1enire, ob dolorum ipfillS proprietatem, B tuo[us quoque {piricus,cui non pateac exitlls,ibi conclu .th~
. ~r
t1-~H
eXO~Utlonm
indl1cit,fortaffe vero dus quoque intemdacur non (oh'lm o-rallitas , [cd tenGonis etiam fen[us ,*.~
4< ~.7s
" f~G';:1.
,
/:) .
.. h
'r·
-i''::::::' <> ........."'.-1per~
ad cor pemeniente. 0$0 fit, vt vbi cor vehemefequemr .lnflammatlones vero, qllX 111 oc vll cere cl- 1~· . ~
t' 'i.~
.;~I"'é
" t'.r#~
tra ipGl1s imbecillitatem na{cuncur, Gqui dem in gibba ~ .. ~
.ç+- ~
~
c-V~QjL
~
~er ~ternpal1m
efi, vires agmin:ttim cadere necdfe
Ir. tque confiat eti~m
quod ciFta: ( id efi , pica: ) voparte conGllant, przcipl1è fi grandes flle rint, per6cilè *-"'W
lbft . ~d'f(,
~T'
~,rnuliebs
accidunt, vbi h~c
parti cula affeéla eil.
vel [010 ,taaU dino[C;i po~nt.
A.t Gm~ru
p,artium in- ",~ ...ti@fJ
!, ,- ~.
'
~
enirn al1t ~al1m
mOl'e,allt nihil omnino , am maflammauon,es,pel' alta pOtlllS ~clde,na
ql a~ l p.er t~iJ&.·.., ~
....~fC:'
~ clbos cl1piunt,iis appetentire inHrumentum la:fum ..... ttllm inuel~ar
oponet, Inclplam Iguul' ab hlS,qUX111 j" ~ Ç& ~°r.
";:'!.rLcf\4~(j,
~ e certurn ell :id vero os ventrÏcllli elfe, demonllratû
pane
gibba
oriumur
,
fi
priùs
vos
admonuero
m
o
e
.
d
~
~
r
t
:
c
~ ;?:lz.,
.
m
Ja eR, : Sic etÏain nau{ea,cOl'dis dolores,Gnl!lllcus,inquos
in
corporumdifieétione
conCpexillis,
muCculoft "';:~
.
"
[
~
Q
.
hLIlU{ce partis affettus numerari debent. Verùm
rnm,qui fub cut:end~l1r
S~lOt
vero oétonumerë?-'. b.'M~
.~ .. .;;..."jZ:• •.-u~
~mnir
harum affeéHonum cau{as in libro De aceidç
quatuor contenU c0I1mgaoorubus ., ~arum
prt- ~
'4 ~ (l 1 '&;.A
..é02..
lllm,cauGs lam diidmlls, vt nihil ~lUI1C
Opl1S Gt,in earum .
m;!. ex mu[c111is confiat l'eais , per totum carneis , ~ -\~
&d-7J ~
..W' ....~
;:~Lcatione
ten:poris, iattur:I? rac~e.
, Et~nim
qUa!
peétore ad pubis'offa ( ita enim vocant diffeétores )de
.ç ~
~'.cw
f~
11 Int,e mperantlam,el \relut! hmllan corpon, morbofce!1dentibus, Acreligu:trum trium coniugationum ml! tt.l, 1tiJ:~
- ~;"Tdf'
lin ~Iferntiœ
adueniunt,iam ibi eoan:atZ fLtnt. In- C fculi,yfquead :eéto,ru~
c~ntrlu,ea
qlti~ê
par- Cf~
V' ~ ~
~
t' t ·
~metals
vero morbl,qui ei accidere folét, adeo ma
te confiant:vbl vero p1'lml1m 11105 amgerunt, 111 ner- ~
~
III eCUs habent notas, vt latere po[sint neminem, qlli
uo{as membranas degenerare videnmr. Homm icaque t' ~;-'It:f
.r .- ", ~4
tO~rnues
fignificationes, qure & in bis antei comenmu[clliorum voa coniugatio,qux quidem re1iquis exte- ~"tf,
.....~
,
tarllS,,,, in aliis quibllfdam p.ra;.Ccripta:; [unt, memoria
1'iQl' cCl,à thol'ace obliqua dedl1cirur, prol'ftll1l, acdé- :;~.
~6.J:"'
tcnllerit. N eque enim abfèclflls , neque inflammatio,
orli.lm defcendens. Altera hùic contraria, ab infernis ç:.."...~
.......!' J ,.;.).,J..2!'[;!&;..:!-.
~eql
eiytipelas,neqlle hulcera huius loci, in ob[curo
fxotta partibus, obliqua prorli.lm lC [urfum a[cendic. Jb;1·
H.G" ~
~ .{
~
~
~,
,
, mll licu1orum cOl1ll1gatlO
"
fiIIb"llCJ.tl1r,qlll
.
,~
~r,6i
~
ftllnt,vtpote quorum communes !i111t notre cum iis,qllÇ
Hll1c:tertta
tra[.........
., .... ~ h i.6: (i ~ ~ .-C~ .. 1-'fo;<A~·".
~prà
de gulx affeaionibus diaa: fu11t,arque illis eo ma
uerfum habent pofimm,atgue peritona:o, id e ft,me~.ft:
~.,
•.,~
...... ç r;.~
~;:
•
Il'
,., .
Re f i
_ ....... ~
~.;,
b.~
;-;/,ç.;,
Illfeltiores,quo faciHor huic parti [enli.ls ell,ac c1aram
branz,ql1a: mtenma commet, ml11tl1ntm'. -"
\;cOntm "i~b.'
AIi"
~C;
........
~ . Ihqle,promdt
notionem habet. Similiter vbi
igitur ml1[culorum tumores prxter namram OhIt1gi
~"if:
~j]
c~ ac parte fanguis reiicimr, indiciornm proprietas
arque per comm ventremextenfi videntltr, vmbilicum r.:~
~
~ti1.-,
l'li rnl\i~ef
cùm illis, qua: degula iam diximus, veveluci ipfa qlloque ml1[clllorum coniugatio, comprœ_ :rl
.f - ~
h ~:!.'
cognltio longè manifefiior cuadit. Arque par dfe
hendentes. ~aprQPt
e r haud ObCClll::t efi eprnm dino'- )!'12
~-tL'
ë'!
ci etltr ,tOtum ventriculi fpatium,fimili affeaione affi
tio, vtpote guos & poGms,& figura declarat,accedetite
fi~9,ales
fUllt illre..,quas in ipGus ore fieri diximus,atqi
ad hrec quod ipG à nullo exteriore mu[c1110 comegun- '
gè ~I . quoe
ei ad.l
~ l1ire
acèident.~o
verO 100.:am cm obliquis guoguc mll[Gllli , gui thora·
rur. H~c
COn ,3. IOre m inferunt violentiam,ea, 'lux in ipGus ore D
de[cendul1t, flint communia, At multo difficilior
infetl.ngunt, idéirco medici ca qua: in parte vcntrkuli
efi nodtia mu{culorum,qlll lis{ubieéti Cllot,diffit'i1fima
'
, . d
r.
•
defipirlore e
llenult1t,l?crll1 e aC~l
omnmo non fierenr &.
vero rranCucr[ornm.Confi:l.c autem iecllr imra h~s
fub
• Cere & r. 1
4
'
.a. • .
'
ln par 'b' COtemnere ~ o ente .n.t qUia CO\,.\loms opus
perito~œ
e~ , poGtllm " qllod cùm ~r;lts
~ontcgal'
fe ~I Ils ~b ore inferioribus fieri nemo negat,necefmnfcults,fien non pocefi, vc ~a\ls
aJlq:~m
lpfius 1l0tI.;.
tiam prxilet,nifi vel m.agna JO ~pfo
onatnr mfbrrnnataL\~
ffic Ip{am parcem,cùm malè affeéta fllerit,crudi
tio vel inClmbet~
el mlllcult extemlCl1,rUr, fed 'iecur
l'LIll}' e e callfam , nifi vel ob .inordinatam alimentomultimdinem,allcqualitatem holllo :I~gcnioem,aùt
affici dcc1arant in dext~a
prxcodi~um
' parte gràuj.
torn~cOC]le
n~ql1ear.
Morbi vero cxcerÎs partibus
tas,dolor tOta prœcordla retrahens,:\tqllc ipfius VfqtlC
tel}p~)s,.
fiue inllrnmentalcs fim , Gue pér fobm hl."
ad iuO'ulum extenGo,(nam & hoc nonllunguam eueni..:
1ilnt d ~rn lufefient , quorum fedes. affeax manifellà:
rè Colet) exigu:l. tlrsi~,nux
color,io primis' quiùem
perti~
ane pr:r[cntcm commcntationem prQi~
nô
rubcr déinde vc're- mger, mgcns fallidium , firis in exciull} e~t : ~lipe
eas d(tntaxat pa.nes,qu:l! {en{us iudifync
e r~ bilis, tum eitlS', qUl! ouo-'
hallll;, von'lints ~um
&tlille U~\lnt,coGderap
' Gm
elle Sed de [anmm vicellis {jmlatur,g~
pofià zruginis nllguando'
'<]llt cv'
r
d 0"
.
, 111.
tet Il}ed'
... IplO
vomen
rCIlCttur;l1on
conuentt
COIOl'cm referre con{pICltl1r: aluus quoqlle ad fl rinai~(fe
l~OS,
Erenim liUlt, ql1Î pl1cent ncquaquam fieri
tur niG vnà cum vi[cel'is httills imbecillirarc inAam~
'
, \'t angllis ve'l ab hepate )vel à liene effluens per
tio~em
excitari comingat. Eryfipelatis aUtem accidenGalen.
.
,
h
,
qp;h<iLJ
"
~
J:f:'-
a
1L ..
n
.
'Ji;
a
ce
en
Tom.
11.
G J.
-:J:,'!:,J.
7.t-
�.939
Galeni de Locis f\.(feétis:·
iliG fortè quis aut (uapre narura d5teilti orus,au t o~nj
" ria bis ferè Gmaia nmt. Sed infuper febris quoqi cllm
no fuerit indoétu s. De obfima ione vero nô xqtle cer
vehememifsima'1iti laboran tes cmciac. Eas enim fe- A
ta: habel1tul" coniea ura:. Etenim qllod fimarnm ~a
bres , quas ardentes antiqui vocaba nt, magna ex parte
tillm venx,a b ea,qua: in porta efi,exo rtx, in temu(SIaduenire videmlls,iecoris,lut ventricllli,"fiammeis atfe
mas extremitates finiantu r,haud ob[cur è apparet. Ac8:ionibus,atque in pulmon is inAammatione eryfipelaque qllod ad cllndem 10Cllm ali<t: quoque venarum e~
tis participe ( Gra::ci phlegm onem eryfipelatodem aptremita tes,à concaua vena,irt gibbas vi[ceris partes dlmo
pel1ant)ardentes febres excltan mr: . Qiema dmodu m
fiributa rum peruen iam,fim iliter conllad icet quo nvbi in vniuerl o quo que corpor e,bllto u humol'es prodo pel' fua ora ipfe inter [efe coniun glntur, videre 6
pemefemor~
, ad jm~dera:u
peer pl1tred~nm
e
quaquam pofsimus. N emo tamen dubitat,[cd o~es
niunt. Verum ha:,qlla: aut lI!cOns,aut ventnc llh occant, qllod cibus vnlUer[o
enuntia
ore
vno
ex
ci
tè"medi
flone elleniunt,omnillm runt vehmntifsa:.~blS
corpor i difiribu tusjex omnibu s fimarum partillm ~(.
particulis ita laboran tibus/e bres magna ex parte in ta
nis exies,ad gibbas parees per diaas extremicateS cra bem tranfm utantur . Sed de hac alibi féorfum fcriptum
pofito, fi infJammatis, vel [cirrho. te~C1;
filmtur.~o
in Gmis iecinoris partibus eueniun tin Hamdl. ~x
[anguinis viam confl:ringat,ratlonl.'o
mor
venis,m
tis
mation es, vt magis,q uàm iIlx, qUa! in eius gibbo fiGt,
lis viderur , vt pars, qUa! in (angul~e
nonnul
um
[entane
fafiidium,nauream, vomim m biliolllm, fieim ingente m
aquo(a eft,tranffumatur,atque vc. a
tque
tenllis,a
magis
inducllnt fic è contrar io hx maiori ,quàm illç,circ a re...
.. Syncer us autt'm {~nguls:
,.
r
dolore, laboran tem afficiunt,maglfq; B tur per vniuerfum corpus
latas iam ~au(es
in vifceris filbllantla pene
dine
cra(situ
[lli
r
propte
qui
iu
partis
d'!xtrx
ad
vfqi
m
dolore
atqlle
excitat,
tnrsim
. fole c,
. cl'me fi eft.
' mol'borum, glU. ex' p1eOltu
manet,elS
gulum , adeo vt detrahi videatur, extendllllt. Porro
[ahan
noblS
cau ra elfe cen{eamr. Per[cru tantibll s vero
d'1(;1aa unr,
.
vtrique parti inflam matx, notha: cofia: nonnun quam
..
"
.
'd
.
.
re
Opl1110nem, VI entur partlm CllllS,gU<l! la01
re
confen tiunt. Id'Ii eis cÇ>mmune efi non in omnibl ls,
appa
b"
'h'l
\
.
(
~
.
r'
ntlre,partlm vero nonm 1 a us, qua:
cOl11e
in o.n~?
prorte reà quod iecnr coOis per me?ra~s
cta
pars
is
(anauin
enim aquo(a
folent,differre. ~od
tlS
c~p
0
mnibus coniun girur.Id qllod non [olllm 111 ümus, [ed
•
~
(.
fi
r
~
p
uàque
v[qlleq
am,
concau
venam
111
con
lllmpta
aliis
Etenim
;n aliis quogue anima.liblls videre ell:.
:j,
C?n
ln
iam
difperg atur ,conCequi V idetur ad ea,qua::
iungitur,aliis minimé .Igitu r quemadmoclum interdn m
cra{siorem fanguinem. lir u
parus
[0 film.~eadou
vifcerib
huius
Gmis
in
&
in gibbis dûntax at, ira
[ceris venis prx angllllia earilm retcntnUl ad j~te&(vc
.tibus inflammatio orimr , quanuis in neutra partium
rl
ieiunllm,& coloo,& cxcum,acq; re8um defcr , id
exquiGtè difiinéta porsie con/ille re.Nam omniltm eius
guifpia m dixerit )in ventrem fonafre . Nemo tafTl;bnus
" partlUm carnes inter fefe continu antur. Creterùm qui' pra:ter natltram nt,moncor''
. hepatls
me VI'd'It 111
aCCI'd'Ir
bus n:ltlU3 abdom en gracile cft , quando etiam morbo
neque e.tiam obturat ionibus . Ven'tm in otnlbu~ 'b S DICUira, gracilillS efficitur,in iis tacHe efidep rxhend eré inaen
• r • n U ,r, or•s,tllm mreno
r.
. partI'b uS,tum lllperm
pons
tem iecoris inflamm:ttionem:qnx propria m hand.~l,
.. hydroplSJT1JT11',
.ln Ils
..
' en. con IiplCltUr
• contm
r.
hl langtllS
... , fculorum tumoribus (ortitttr differentiam,qllOd tUmor C 1115
'/f;n o[ltJI1,
" lW(~J!It,&
G rxcI,&
'
'JI.tfv~09"Ml1 '
b tS,quos
{ub manibus ad coaceruatam circun[ criptio nem [llbficrni
llare con1ltellemnt, P er aillum autem, nihil ~run
dit. N:un mu(culus quilibet, ctlm totus fibi coritinuus
••
w
nll
d
s
~
e
tympa
in
neque in iis,neque in afcite,neqlle
. .. -.
fit,inflammationis ipGus tumor fenfim diminu i con·
ra'
[olet. Sed Cpatium,quod inter periton:u,~a;
(ueuit: Soli vero iecinor i propriu m efl:, vt tumori s Cl1
(rierehtbiacentes efi,aqllofo hlllnore impletu r. l~ron
nde
V
.
criptllm
circlln[
mulum comprehenGm babeat
S
pern(;Uvifcert
ob
vt
cfi,
'
tidni magis conien taneum
manifefinm e(l, qllod dllms in ipfo tumor ( Grxci
m,cibu s ilm difiributus,in f.'lngl.line!1l r~ ip(O
rationc
'potell,
dinofcj
ills
euident
""tPéop vocant (multa
perfi'igerantU; cU\IO ple~
tari non po[sir. ~inetam
1l1
quod durior tit fci rrhi ipfillS, quàm inflammationis tu
1
. 'bll
'd
.
i
f
'
e, v" U1 incc r
,
que maXIm
v~na},l
vnmer 1 corp~l
mor,q1 l6dqi in hlliu(cemodi affeaio ne extenuata fint
,
a~. ne vel
mnqi tllmore 111 JeC1l10re aplrent,bo:~
carpara,C]ua: ei incumbullt. A t vero traall tempor is,
le1I1;1avelm
te
exifien
vitio
idemr,
v
xquè
ri
cutem molefta
qua nuis mJ.gis incre[c at [cirrhi tumar, non tamé
P rrhoi
ve1
erio,
me[enc
e
o,aut
ercipiêe
intefiin
tentli
cerc,int
ieiuno, aut
facile fuerit,p er taéhtm ip[um cagnoC
tll'
ha:aouit,
per
s
m
plllrimu
vbi
fcirrhu
edam
illico
ure
ne, vel renib~s,aut
{cilicet iudicium aqua inter cmem,q
lI
~
r
p
~
r
b
e
i
l
u
m
ob
aut
,
itllr
hllld,
r
.excern
eClce(l1
d.as f~nguis
niCi hepar afflciam
feql1i conlllc uit. ~ipe
ai1c'
,
~
n
I
.
ahatn
ob
aut
a
menfiru
tur
retlOen
camen
cum
am
quagllam ficri potell hllill(modi· affeéhls: non
1
• fi moul
• ,
• tr.Cl.·
vC
•
ce,
blllu
omnes
per
Nam
nem.
D
arre\..uo
v ten
.
tln;,t,
femper ob primar iam eills affeél:ionem excitat ur,qu:ï
•
a..
ulls,aq na mter cutem homine m vexan con Id "cro
UtS hoc fit qu:tm fregllet ifsimnm . Etenim quia ipfitm,
Ore
nullo exifiê te in hepate prxter namrâ tlltn . l!1 od0
eius facultatis,gll<l! (angltinem gignit,i nOrum êtlfm cfi,
'llnt ql~ ~n; "',titll .
.prxcip uè tntellig imr ab iis , qui didice1
. ur
.
con{eqnens eft, vt vitiato hoc vifcere , aétio qllognc
.
,. ail'
ne,lec
potattO
friaidç
agua:
cftiua
1l1temp
ex .
o . . dllCIC,
eius vitiemr . Accidi t autem (vt dixi ) cùm aliàs aliam
Verotll
ln
cutelU
mter
aqttam
f:
llatim
lm,
per ngcratl
r• r rJec
partem frigida intemp eries aftieit, vt hcpar quoqi peru
attE>ll:1c
m
tIImore
dllrllm
in
[cilicet
teaqllàm
frigere mr. Igimr fi vd lienis caufa. vel ventric uli , vel
hUill('
fic a(feai vehemc nd ciborum defiderio te~n·"
malCimè ieiuni, mefent eintellin orum, vniu~r(om,
5eJ
.
S
~
I
c
r
~
n
e
v
os
eramm
pcrfrig
oh
quippe
,
mirum
rica: ven:r. habituali intemp crie afficÎJ.n tur, facilè edam
CIlt1
modi cupidit atcs inuale[cere,iam antè dldI • et prof
vna perfrig erare poffill1t,omncs fimarum iecoris parl'
aqua iOlcr cmem, quantu m ad pr:e(ens attm
de
to'"
tium venas: quo fit vt ad hepatis quo que corpus
a((e8tl5'l1
fimm,ha:c cl ixHlè [:ltis cfi.
tuminte mperie s ipf., perueniat,Si vero, vel pu1monis,
Porro vtrum femper in morbo regio loCltS efl'"
in
t,
accida
id
ne
tran{ilerG, vel renqm occaCto
ve! C~{>ti
fit hepar ,an al ia prxtere3. affe8:io hunc lff:au,l'I s nO~"
prmus vena:,qllx in vifceris hllius partibu s gibbis con
re poCsit,délnceps fcrutem ur.Siqu id"em vJdem~jul
fillunt, per conCenfutnafficillnmr' dé inde trléhl tempo
, h
nunquam ieclnor e nequaquam affeélo pel' J110r fl1od~
,eadem affeétione infellat ur. Ergo ca,
fiS, ep1rql\O~i
cationcm,cffundi ad cutcm kbilcm palidtn:q~P!1h
qllit hucn(qi dlXlml13 , fic fe habere nemo inficiabirur,
.
",
'.
...
L
~
... ... .
...
.. .
~
co
�Liber ~intus·.
941
1)onn:llli qùoql1e alii humorum ex 10co in locum impe
fcuntllr,qllas in 'Iibi'o De naturafibus facultatibus iam
tll?fi lllapCus interdum euenire co[uellenmt. Videmus A pereurrimus ,attraétricem dico, & reten tricem , & exet/am aHqllando citra morbi iudicationem, [anguinem
pultricem.Nanque quarta generacim guide :tlteratrix,
eXtranea qlladam cormptione in bilé verti,qualis ferafpeciatim vero fanguifica vocatl1r. Porro omnium faculcatum effentiam,in peculiaribus partium temperanru~
morfil fieri folet. Etenim imperialium. [eruitomm
tiis conGftere didiciflis. Proinde ct'tm ieeur ad aliqllam
q;udam,qui vipç1'a1'um venationideputams erat,cùm à
vI~era
mo1'fus effet, aliquanto tempore medicamenta,
otto intemperantiarum labimr, accidet viribus ipfius
q~lbS
vti conCueuerat,potabat,cùmq; vniuerfi corponoxa,qux illi intemperantix peculiaris exiflit. Sedde
rts ':0101' mutaretur,adeo vt porri colorem 1'eferret,ac
iis generalem CcripGmlls [ermonem in tertio libro De
cedes .fingula nobis enarrallit,cui epota theriaca qllàm
accidentium caufis,proprills alltem cuiuf'1ue feClll1dum
ce\ernmè color fecundllm namram rellitlltlls eil.Solee
fpeciem partis communi ad portionem re[pondet, IgiàUtem medici inlleftigare, an affumpti veneni propria
tur calidx iecoris intemperantix,tum priùs contentos
in ipfo humores,tu eos,qlli pel' mefencerii venas defe~:tan
figna,eo qllod [xpenumero videant,citra lethaIS veneni potionem humores fimiliter vt epoto venerutur,& affant,& adurut: frigidx aUte,cOtemos iam in
ip[o humores,craffos,atque ad Ruxllm,& motum conno cortllmpi. V nde non mirllm ell,fi Gc al1quando mlt
tumaces redctlmt.ld vero, quod ad ipfilm tèrmr,& pi~entur
hllmores, ve vniuerfum corpus auriginoftlm eua
dat. ~anqlàm
fieri etÏam poteft, ve iecinoris feclln- B tuitofllm,& cl'l1dum,& femicoétllm efficinm. Sic de reliql1is qlloque duabus diceildum eft. Arida q'.lidem in.um naturam temperie mmata, humores hlliu(modi vi
temperantia Gcciores,crafsioréfque: hl1mida vero ma~oaflcintur
, & quidem citra ob Clruétionem,am ingis tenues,aquoGoré[que reddic humores. Igimr ct'tm
ammatlonem, aut fcirrhum. ~inetam
manifeClè
alui egelliones,a'1ux,in qua nuper maétata caro abluta
ql;~ndo
videmus, vniuerfum corpus he1'bis c:lOdenti
eCl, fimiles effe v ideritis,efficacifsimum inde affeai iepa ore mfeétis iimilari interdum plumbeum,auc etiam
ina~s
r
c 'colorem, mterdum
.
.etlam
'
cinoris fignum elicere neqnaquam :dLlbitetis. Ac noo c.rLltcum
re[erre
al'las
quafdam ineffabiles colomm proprietates,qux iecinominantur hepaticx prxcipllè ha: affeétiones, 'lux ob
~e ra\è affeéto,citra tumores prxte1' namram,accidere
imbecillitatem ipfius fium : '1uippe ad ieeoris elfenob fplenis quoque vitia,huill{inod i colores
o e~t.Sic
tiam pertinent huill{inodi affettlls . Atqui didicifiis
euenlltnt,fed multo nigriores,quèm ab hepate. ~os
cuiuCque primorum corporum effentiam ex quatuor
Vtelara lUterpretatlone
.
.
'II'
.
enarrare d'ff'
1 ICI 1mum,lta coqualitatum con Clare temperamento. Sic etiam cùm
gno[cere facillimum,iis p1'xfertim,qui illos fçpenume
fxci fangllinis Gmilia per aluum excrementa deiieiun~? ~on[pexrit
. Etenim SteGanus,cùm medicol'l1m 'il!
tur,iecur affeétum effe coniiciendllm eCl. V t enim tebClllmfubiiffet, neCcio quo patto eomm non pauci,
nue,& ferofum excremenmm,infirmi iecinoris fangllit fcefium in ipfius he pate conG[tere c1'edidel'int. Sed
nem creare non potentis,ita id,quod fçci fimilatur,filPOfieaquàm longo temporis fpatio , nihil fe in meliLls C pera{fantis fangl.linem hep:ttis indicillm eft, N eg; enim
~rofice
fentiret,me qlloqlle voeallit.Igitl1r Gmul atq;
à memoria veftra deeidit,cùm fçpe videritis guofdam,
in primis gl.lidem [erofos fanguinis humores,dein traOtnllm, vbi iacebat, flliffem ingreffus,a(pieiens eum,
au tempo ris cra{fum, ae melancholieum fangllinem
~oc inqllam fcias velim, nullum tibi elfe in vifeere vi~,
tlllrn,Ced qllid aliud te molellct,r1udatis prxcordiis depoftremo\ atram quo que b 1'l em ,& quidem fynceram,
c1arare conabor.Inueni ergo in profundis mufClllis abdeiice1'e. Accidit amem interdum, vt hic affeaus, qui
~cerum,ontaé
iam pnre,in medio fpatio eoru mllfit ob f1'igidam intemperiem, citI'a febrin1 incipiat,
~IOrlm,qui
pel' tran(uerftun incedllnt, atqi illomm,
qllando tenllis,ac [erofus fanguinis humor excernimr:
dé inde trattn temporis , corrnptO in vi[cere f.1nguine,
~Ulobiguè
ab infernis (urftun tendunt, qui ( vt nouiIS) medii fimt inter eos,qui tranfuerG peritonxo infebris fitperuenire (olct.Qgç came ab imperitis vfque~umbnt,&
eos qui ulb externa cme obliql1i déorfllm
adeo negligitur , vt laborantem int.erdum neqllaqllam
peruntur,Sic eti~m
alios complures [citis me notane,
febricitare putent , quippe hune affeétum ob inediam
colOtem declarando modo iecur ,modo [plenem
accidiffe exifiimant, Si qllidem quod nll\b fit ipfis cihi
ra: afFeéhlm)llulla andita prxteritomm accidentiu na1"
cupiditas potiùs,quàm ob medicorum inClitlltllm,labo
.
Cl.
,
Il'
rlntes à cibo abflinere inuenerunt. lta'1ue CHm inteaITtlone
El: )neque etlam
per tal:lllm
1I11lenlgato
VI'fieerum
ca~ 1,~.roinde
fxpenumeroaudiuiftis me malè impre
rim nihil excernatur videatllr'1ue lahorans omnino liber à febre, balilcis ~um
exponunt, ae ~ebitam,
ViallS
fp ~m.
lls,ql1i medicx quidcm profefsionis (ql1od ad
\Tee, atluam pertinet) principes [c elfe iattabat nullius D rationem prxfcribere negligunt. ~octra
md.us cor·
1'0 ~g
. 1
".
'.
ruptos cibos aluus dei,ic!r , gl~s
d éi nde hepat,lco~um
nUtll " ri vo ebam aggredl CUratlOncm. De qlloTllm
eto
excrcmentorum l1on111htl fegll1rur. At nonnlll!J,qlll ob
C'luib plurimi fuerunt tum empirici, tllm methodioi
.-1
115 fi
• fi en. poue,
fT"
r. 1
fi
'
frigidam intemperiem lat~ore
ineœJ~ru,
n~
folore
ft glUS. d'lXertt,
vt 10
0 pel' petto coverum er~am
l1te~
lùm non perdl1nt cibi, clpJdt~em,
atq/ eaa Cedes interdum cogno[catlll',illi aperto ore
dllm ml.llto magis,qltam antea, [e appeter{' alllnt, Cahei t ~abid
canis exemplo,exerta lingua , impudenter
das vero intemperics nunguàm cOmitlmr ciborum ap
los ~ .U?t. Verùm pr:t[ens [ermo halldquaquam ad il
pcœntia,fed inedia grauis , !itis ~ehmcns
, febris intifOla ,lr~t.
Iraque ad al iud :lccidemium genus, quod
Illat·leclnoris imbecillitate,ql1x pel' fe , ac Gne inflamhu~orm
V?mls.~x:
Flint ~r?pla
gnis, vito~ru
IOne
. 10
r. l '
r.
hepaticoru accldentla ..5IC e1~
nO,mman lam dIX 1 eos,
~uë
d eUell1re
et, contll1etur , nunc tranleamus:
qllibus vi{ceris ipfills ytres fitennt Imbecillcs. ~:l.
in
facu~
~odu
& de ipfius inflamatioe,qu(( citra propri((
l'C vlllgllS mcdicornm er:ans , hunc affeétllm plltat effe
Ca:te~IS
fil Çimbecillitate accidi t,féorfum ii diximus.
1\115 eU; ~ poClqllàm Canguinis g~neratio,
hepatis mu
dy[entriam.Ifb~l?
e ~ alltem :tli~
(Vt diaû eCl)
I\Cta e InteUigimlls,fi caufa aliqua fucrit, qux hunc ge
feql1untrac.d~
Cum 1.ta'1; ~mbo
1nterdu/11 a{fecetnlre PO[sit,eam hepatis propriam facultatem dTe di
aus COnLl:ntant, vtr1uf'1; a;<;dent11 Gmnl apparere [0lS,P
d' .
.
%ib ro prIam :llltem lXlmllS, propter elS qllX 0lent:qmt 111 promptll medlCll habere oponee.Sic enim
Ils corporis nollri partibus communes ecfe dinonon [olùm laudabllnt' nos' , [ed admirabul1tllr etiam ii,
errr
Galen.
Tom.
II.
G 4
�.943qui opera no:·~
Galenî de Locis l\ffecris.
.944
radonem,dolor 'ea parte,ql1i notaui vehémci~
te cnt
inc1igu,erint, prx~etim
~ accidentia
tem •
parte
O"raUlr:t
communll [unt,iI1filper pro- A cia,: ,Cendfiq; in dextra precordiornm
"
;::,
.nerc
,
His auditis ne infirmus quidem Cere pomir conu
fpexenmHs:vehmqaod dolor ad notas conas peruequà mimIs prx vehementi admirationc, vnà di Glatlnit quoLi lll C7 U\US detrahi videtttr , qllod [piratio paru:l
,
0
E !lU1'd em eum
' pnmum
.
R omam
cone exchmaret. Icaque [enticl1s eguidem ariden
~ en1
reddimr,&
freguens.
mihi formnam,de iugulo gnoC);,qllàd videlicer ad Jn~e
veniiTem ma C7 nifid admiraeus efi me Glaneo philo[oriora tr~hi
vidert~l,aq
e!ferre volebam,. A t ,.q\l I ~
phus;ob huiL:f':,e11lodi gland~
di?otne~.
, ~tenm
magnas mflammatlones,quemadmodum & [cII'dlU, 1
per via occurres, Opportll?e',l!1qult, :dl1C~b,Inge
comitari [olet, dicerc nô film alllÎ.\s verims ne laudcm
que dextram dextra:, Proxlml ulmlls,mgltlt,labor:1ntl,
"
qnam ante:t, de me excit:meram,fallciarem,
Verum cli'm,
quem \1uper vidi,itaqlle oro , vt vnl mecum ad ipfum
animum induxiiTem,me tntà aliguid elogui por~,
a{p;
venias. Efi autem SiculllS mediclls,quem non iea pridé
ciens
laborantem,
Halld
ita
mul
tO
pà
He
I
)
.
r
a
1
l
q
n
i
,
g
;
I
\l ~
mecum ambulantem vidil1i, Ego vero, QEid,inqllam,
ad
infernas
partes
derrahi
fenries,nifi
forra([e
Id
la
a
.
molenat ip[um?Tum illc & ccpioR admodum,& aper
.
td
tibi
euenerit.
At
cùm
hoc
qllOq;
fateretur,
r
c
I
\
~
o
e
t~ id dec1arare aggreiTlls dl, N eque enim adeo crlt va·
fis eqnil!em oenlis ad xgrotamem mirificè atO l1 lrt~ ,
fer, vt aliquid me celare poiTet, ~oniam
heri, inquie,
V nà,inql1am, addenda eH prxdiétis dilli11ltio, Ec~nG:
& Goro-Ïls & Apelas mlhi nllntiauerut,notiones, prxdicam,
ql1am de morbo fiLO laborans ipfe habtlen: Ll,
[agiqü~
edldif1e re?qux a~ dil1natoe~
pOti\~s,qlàm
.
~
n
o
c
i
p
[
Tum G lauco, ne de hac gl1idem diunaClo~
ad medicinam pertln~
vldebantr:c~O
eqmd:m pe B
deCper:tre [e aiebac, bborans ancem illcredibili hac pO
rieulnffi facere,non adeo vt tuam ex penar doétrrnam,
licitHione in fluporem addllétus,& acrirer me in~u:s,
quà"m vt [ciam,n:\I~
tan~
fie in :me me~ica',tl
cogn,o
'd fi' d'a
b
l(7\CUf
qUI e em H..-mrus,attenra mente expeéta at,
~
1
lèendi mm prx(aO"lcndJ faclllras.lntenm eum hxc dldicete me,quàd infeflanté morbfi pleuriddem .efle,F;e
ceret, ;enimlls ad Gborantis ofliû, vt neque verbo, eius
rellC
Ir
'II'
tallet,l
e mgentl, Cllm ad"
mlrauone,h'
lllUS quOqlle 'buS
prouocationi reCpondere,neq; etiam ea, ql1X [repenuntl
tenem exhlbuir.Id quod eciam affirm:tbat ex a{la
e
mero me dicere andiuiflis,eff:ui poffem: quod [eilicet
. ex 0 1eo crouerat, Acqll
multa interdum nobis feliciter,faciléque apparent, invnus,qui. pau l'0 ante, 1atlls ems
, '(.1
ex co tempore Glauco, tum de me, mm de vOlllel
terdl1m verO omni:t fimt ambigua:at'lue idcirco, & al
'01 :Ince
"
"
,
teram & tertiam ql1oql1e conGderatione expecramlls.
arte, gll:tm
optlm:tm conceplt
opll1lOnem
,Cll,
il
'h'l
.
b
.
Itaqu; in primo narim aditu obllilm nobis venit quint 1 nugm a arte expeétaret, vtpole glU nunq·'lam'
'1 0
~ r.
' .
, ,
r.'
fi 'fi H<,C IleOf
dam,pelliim à cubicll\O efferens, contincntem tenuem
COlummans
lU aree Vins verlan con uelll cr, l
'
'
' CUI'JI'pe t'aC
!l1
[eroG fanguinis humorem , carnium nllper maétatarum
dIcere
vo 1lU," vt mte Il'
IgatlS,qux
aCCI'd"etla
ablmioni haud abCimilem, euiden tiCsimum affeéti iecibo propria fint,& 'lux aliis quoqi morbis C601tn~.'Ii
.
Doris indicium:qnam velm omnino non vidiiTem vnà.
prxtereà 'lux ab vtrolibet O"enere fitnt in[ep:t ra ; 1)"
o
b'I1t~\
clim Glaucone ad medicum ingreffils film, ApprœhenItem gux magm ex pôlrte, & qux rarù, aC:lm Jo, OC
di itaqi manu in carpo(in en) brachiali) quo intellige- C deri folent, vt fi aligllldo fortuna hllillfmodi vo bJS el
. r
1"e mt'h'1 fiUUleo
' fT"
bl ata~, lam d"IXI,pra:beat"né
,
rem verllm inHammatio,an [ola imbecilliras eiTet in vi
canonem,gua
nre
'
S
'
co
r
'
'
'
comma de vtllclatlS, xpe enlm fonuna non, 11111 5
[cere. C<Eia verà(ve diximus)mcdicLls erat, Nuper,indam adipi(cendx laudis an[am filggerit, ea ran;j v8Tsi'
qllit,à deieétione decllbui, itag; perpende arterias ob
id,quôd [urrexcram,crebriùs pulfare, Hxc cùm dixi[medieoru ob imperirjam vti ncfcit, OEanqul, °6(v e'
'r.
'
,,., al'Iquo d h111lUlll
' r. odl corUtll
•
[et,inueni equidé infl5mationis indieiul11, Pro[picién(.
mus guuq;
,cnm
aCCI'cl emm
r
xerit,h:tlld difficlliter re1iqua qlloqi inuenie : qtl& Jcqne ad fenenram,hyifopum ex aqua mulCa decoétum,
Ir "
l"la vero ma~n
' ql1l'dem necclIano,a
in olla confpexi, Pr6inde cogitaui, mcclicum [e pleuri
a \ la
eX parce,minI'(.'
tieum eIfe putare,dolore vidclicet norhas coflas infecu affeéHi,& morbû ipfum fequutllr.oVen\f!l fI1r: liaar
[e Jebetis generalillm prxceptaru , ql\X Vl1lller a lit el
fiante , q\1alis iecinoris quoqi inflâmatiollibus alîqllan
~
& gnx mu1'"
r.
' 1"III comuOl,
'a {llot,
do accidere con(ucuit, Hunc itaque eùm Centir,IT~pe l aeur,
tarti Ipecla
"(ljcri(U,r
r."
&
b
'
r
.
"
("
rlS
Gue 'plratlO & pama, cre ra,atque eXIgll:l tll,SI Inrcin particnlariblls pro inde di[cernere di Ce:t , Brb~IS
I~
Haretl!,
pleuriticum Ce eITe exitlimabat : qllam ob rem
cômunis fermo,'lue l'eferre propofili,dc na,cura :latllOr
hyilopum ql10quc ex aqua I1ll1lCa prxparaucrat.lntelli_
cultatiblls, quas in Cjualibct pane ~enr:t[\m
q"'iare5
'd C
'ï'
b
rr d'd' ' /1.' P' ~
"1'
,~.
"'pe cu 'ahc'
, gens iraq; ego,qllo rormna viam :11,111, prx eret,qlla
elle 1 le11US. rIma voco attfaétnce qu,,,
.
-:2.' '
&: at rl (JIll
. !"7
';:" aplld Glanconcm c1arum nomen adlpl[Cl po{fem, maparti'lilIcc::os,alendi Ipf.1m
{?ra~i
& appetere,.
Al
';J
0'
, d' IrU r , "
num eius :d n~)Ch:ts
in d~xr,:
l,:I~oraHis
Jatere co~as
D re po tel[. tera déinde efi 'lux altcratn X I,e BUIC
f
. • detuli,indlcatoqi 10co,dlXI eUlbldolerc. ~od
Cllll1
[u.ccus attraétus, Gmilis ell;dit parti, 'lux al1rn '[t1ugi4alc...
r. l
'
lfi
'{l'
ncre
'!l'*""ip[e fatererur, Glanco ex 10 0 artenarum pu II eXlIlIalIx clux miniflr:it , Rct"ntrlx
' - , 'lux filo Jnu, don eC ill
tur, gllando pars attl",lctU!1l (itceum coqUlt,
Icri),
Jl1ans
me fedcmaffeétaminucniffc, pbnè admirari me
filam ipfius natLIram eum mlltallcrir. Et cxp~(
: id'
ca.:pit, Verùm vt vehemcntills fillperet,hxc ql10qi adexec rl11'II ql~"
/1.
,
. '\ c eIL,
didi:Q.!}emadmodull1 hoc in loco dolere te cOllfeffils
quan d0 a\ coéhone
qllod lI1Utl
,
'tragl
t ":leU ItatCS
1
cs,ira ve1im fatearis,etiam tll[siédi cllpiditare vexa ri te,
quc o"cremCl1tl1m voelmr,Has
'c '" coll
,
"
rIl'I11""
IIbee affeéta parce vtrum valllix fine, ail 111
di cere
Etellim ex longis intcrLJallis,tlIfsis cxiglla,arida, & qua
' hortor,vr' 111
, hepatc, qllOnJ:tJ11,
. dc hoC
nihil cxpuis,molelhrc te [olet. A tgue ita me diccnrc,
il' d
ereClS
IfciatUr,
infliCll imus, vis attrahendi fi 'lllomodolibet ~ :IC~rU[1l
incœpit fortc fortllna hlliu(inodi quadam cu[sis fpecie
cioum in ventriculo ia111 in fileeuro tran ~'qlJdt5
(gualem iam diximus )t\lC~
irc.
~a
dc rc tama admira.
relinqllot vt per alul\m exaétè c(JOc08\lS , Ir !w
tionc Clauco commotlls cfl, ve comincre [cCc 110/1 va,
.
crn:t tu · .
leos,magna vocc exclamando, in laudcs meas prorulll
cr~ ,
(amen, & haudC]u:tqllnm CXlccatllS exe ~obis
que hoc, quàd ip[l affcéta Cit ,figmu \1
'OCdl(~
pere.t, Tllm ego,N on pl1tctis,in'llIam, rola hxc c" arte
~ic'lId
en im [lb, liquo, t:lIl'ltilm à ea~IG,yJ
OJlJ1u lh
polle pre~agi,
5unt enim alia C]UOqllC, qUa! nUI1C dice
& laborn~
ipfe tcftimonillm f( id etiam i!lius figl: il eITe conllar, Hunc ;fteé:l~
~ç JjlDO'
re aggredlOr) q~lib,1
ad mcfarcllm penUlcrc altr\I!~n,
YOC:lntq
rances
rer.I colqi rurfllS 11lcJIlIens dixi: Cùm m:tgn:tm trahis {pi
quo~,x
alS,mo~b
i
'1
'"'""
d &H"~ ~'":-,.&
.. '
c;;,pl.-..-,
l'~.!JI
~-+1t
'
<..!>
.......~-
~/"'w,.fJ
( ~;.,!:"'fw
~
. .~
-;l!M:t.~
;u,'3'
~"'3
~j'
~
6"-1:.~
1.....
..... ;....: .........~
~,
1 ~"f1!.{
::z. ,
.,;
lI'*~
.
'~
-:r.:1.h
~
7J}
e1"
{l
�94-)
Liber
Q:int~.
r.antes Me[ari icos ~ co quod vident eibum per venas
me[areo) &mefe nterio intexta s) tranfm itti , vt [ole- A
bat, non poife ) eodem feduéti errore, quo ii , qui maI:US eorllm) qllOS fyncopa,vel cOl'dis, vel ltomachi vitlO proltra uit, affeél:as elfe arbitra ntur : vtpote qUa!
ha~dqum,
vt antel ,mllncr e fno fungantur. ~ipp~ lecur , mefarei venis , velnti manibus , qUa! ex ventnculo ei cibum afferant, viimr. Similit er etiam faUnntUr nonnnUi , vbi crura refo!uta funt ob affeétum a!iquem ~ eam {pina: partem , qua: luxta !umbos ea , inf~naritem:
quippe negleéta [pina,e nuibus remedia ad- '
hlbent. Igitur fi mefenterillm vel inBammatÎone , vel
alio eiu[modi :Ufettu labore t, hunc propriè ad ipfilm
~e:rmus.
Si vero iecllr ob imbecillitatem pel' vénas
Illtu.s c:ibum allieere nequeat, non mefenterio, fed ie'cinon! remedia funt adaptanda. ~emadou
ne re!oIUt.ls quidé vel manibus,vel cruribu s, ob affeétu, qui
fin [pl11a confiltit. Verùm vbi vel inflammatio, vel ery- B
Ipelas menfenterium afficit,haud ita difficile elt difeer
ne: e , fi alui excrem enta diligen ter confideres. Neque
e?l~
[olùm qualia excerni diximus in iecinoris imbeCI ht~e
, cùm ad Cere cibum trahere non potea , talia
p.lane deiiciunt, [ed apparet edam, veluti ab inflammatlone, {anies qua:dam admiaa . Nam ab omni pane in~n:ta,
cui {piffilln, craŒ6mq; regmen non incumd t, I:: primis qnidem tennis [anies defluit, qua: concoa d~lne
inBammatione , & crafsior , & puri fimilior
r.eddltur. Cùm ergo nulla exiilente in iecore inBamma~Ion
,hniufm odi quippi am, Cllm excrem entis [ncci
peclem con{ecutis, deiicimr , in mefareo affettum effe
henfendutn en. Igimrv t non potente ob itnbecillitatem
epate [uccnm à ventric ulo attrahe re,attra hendi facuttas afficitnr : ita eùm retinere nequit,compra:hendens,
Co.ntinén[qlle facultas, infirma pmand a en. Pro inde in C
prltnis qllidem eruorem (anio[um excern i videmns,
poileà. vero eraifllm,& fa:cnlentllm. Simili ter aliç quçdam eueniunt excretÏ ones,no n quidem ob imbeci llitatern, [ed ob expultrieis facultatÏs robur , ratione plenitudinis, & quidem fxpenu mero integra etiamdllm
Confiante valetudine. Sic plerunq ue pars aliqua, eùm
affeél:a elt , per hepar pllrgatur , viribus ipfiliS iam faétis
t?bl1fiioribus: quippe concciétis in ipfa vitiofis humotlbl1S, [eqnitur feeretio , [ed' ita fequitltr , vt vtilis hu~ores
retinea ntnr, expella nmr vero inutiles. A tque
llnt nOllnulli, qui huill[modi vacuatione nomine nt
~U;ltas
d yfenterias, qllÇ cllenire fo lent quibu[dam, v el
Ut1
ed ato aliquo membr o, lut vbi guis in exercit ationc
l' tl.catllS, ad ütillm [e conllerterit. Ac [olet quoq; mllclerl?US retends menaru is hnillfmodi per [edem vallatlo fi . A
.
d
e n . tque .Jl1ter d lIm per VOmltl
ltn quoq' ean- D
Cm
ob
f:
V
'
l'
[
r
'
tUt ft ~u
~m.
. ernm 1.IS 'ynceru s languis excern
ifl l '. Inlhs el, qUI ab hoilla 1I1terfetta profun di coni ' per al uum, modo'
. reseUlt.' 11 10 do'In ferne
per [upeno
ne et~aIn
partes. At pel' eryfipe lata, & inflanu natiotri~ ~tden
concoé tione, vitio[u s, eœnofils, & Pllqu' ellCltnr. Atque vt in hepaticis affeétibll s (qllanm :ar?
) medica mentom m auxilio ,robun iore eua.
d um d'"
colnte lec 1110re, mter
eUClUnmr excrementa, tnm
ore
eod , tllm oùore pefsim a, pmgato ita vifcere , fic
bllS ~rn tn~do
vrina: quoq; deterio res redunt.~i_
bi l~perti
medici nonnllnquam decepti,grallis mo rraSc:~Cl1h
[ube!fe arbitra nmr. Etenim quibus Gne
. nna
. III
r. ff
de 1oCl11ar'
.
lone ,rud'IS d'Ul1taXlt cxpene
ragaml"
\15 q
.\"
offi
'
lia;:
eucnlll nt, expenm enta habcre non,
P llnt v irarv
cilè ,e ut!' eomm , qUa! fiepenllmero âccidu nt faInel1linCIUllt.
.
n"
'd amem protra ao pel'
'
~o
lon~um
d/
G~.
~
[patillm morbo , apparel1tibürque notis eoncoétionis,
huiu[modi fiant euacua tiones, non [emel düntax at,
imo ereberr imè ex enarrationibus , qllas in Hippoc ra-'
tis opera edidimus , didici11is. Igitllr qllemadmodllm
l'etentrix facultas cùm imbeci llior efi, ac rcm, qUa!'
ipfam granat, rctinere non valet, vis explll trix id, quod'
moleaa t , euacUlt: ita infirma explll trice, res qua:dam
retineri folent, facltltate retentrice non admodllm grauata. Nam in quolibe t inltrum ento , aliàs alia facultas,
vel forrior fit, vel imbecillior , faéta vide1icet ad aél:ionem relatio ne, fi modo vniufcuil1fque facllltatÏs rationem intellexerimus . Nam re vera tota (emper particl1#
la, [ecundum temperamenti, gnod ei freqllentiùs inelt,.
agit proprie tatem. Verùm allguando rem grallamem
filftinet , ac longo tempor is traétn eam vincit, confi-'
cit, alterat , & concoqllic, rurfus alio tempor e rc; il1feftantis vel qualita tem, vel nlultitlldinem ferre non
valens , ad ipfius excreti onem in[urgit. C<Eemadmodl1m rurfils vbi interdG magna afficimr moleili a, ip[am
rem moleilantem deiicere cnpiens , viribus grani[simè
proilra tis ,ob imbecillitatem id efficere non pOten..
Iaitur hxc omnia in quol1is naturali inilrum ento perp~nder
, atque mentem in ipfis dinofcendis exercere
debetis. Sic enim inuenietis partillm gnarundam affeans, ante à halldql1aquam indagatOs, ve1uti nec folliellii qllidem Fel continentis. , Si enim ( vt o!lendi mns)
biliofn m hllmorem ad fe trahie, gllemadmodum renes id , qllod efi veluti [anguinis [erum, aut (plen , id,
quod vini fxcibu s, aut amurcx Gmilatur, accidit interdl1m, vt ob huius follic111i imbecillitatem impllrns
fiat [angnis ) atque idcireo al ia el1cniat regii morbi fpecies , pra:ter eas tres, quas iam [nprà propofitimlls. Ac
nonnun qllam ica replem r edam (qucma dmodl1 m vefiea, qua: vrina: efi conceptacull1m ) vt euacuari non
porsit, aut quia oblhuél:lIs efi,allt guia [ccreto ria ipGus
facnltas en imbecillior. Vell1ti etiam) ctlm obfimétis,
aut infirmis vaGs, qua: ab ipfo exona , ora fila in hepar extend nnt , bilio[n m hnmore m interdlll11 amahe re non potelt. P r6inde excrem entorum proprie tatem
in morbo regio eonfiderare , perquà m necdf.'uillm
eft. Id enim non mediocre nobis ad huil1fmodi notitias auxilillm filppeditabit. Hrec eqllidem confiderans
inlleni quorun dam regio morbo affeaor um excrementa, Baua bile vehem enter colora ta, Gmilitcr cciam ~
vrinas ,item per Cutem qlloqll e, vt nonnullis plurîmnm Ballx bil is à balneo proflln di, ita aliis plurim~
ipGus retiner i , ac perqn~m
exiguum effimdi comp.cnmus. Hanc rem fi accnrad ori experim ento inte1ltgere volueri tis, nulla priùs adhibita vnéli?~e,
homin!
hldore m fir~l
auferri iubete. VidebJtls profeé to
non elmdem in omnibu s in ilriailis eauitate colligi,
,
0
b'l' r.
(cd in gui~l[dam.qore
~n aliq1~b.
1 ~ol1rm.
Icaque lOCI affeétl notltla vobls mnlto e~.ltd!CIO,
fi Cllm pl'xdiétis h:1.n.c guoql1e 110cam aductatts: ~
dam enim aenta, blllOf.'1ql1e febre laboran s) ùle [eptlmo multa Balll bile ad cutem tranfil1i!fa , à morbo liberatus clt, manfitLlllc feC]lIcntibus déindc diebus auriainofus. ltaquc & excrem enta, & vrinas confidcra~imls.
V trifqlle vero fccundllm namram [e habentiblls atque ob eam cauram nl1l1um vi[ceri affeBum
decla:antibus , ven~t.
in mentem ., fieri potTe, qnod
tranllat a i.n curem bl:15 cr~[sio
efiet. ~a
rationc permotUS, dlfcere vohu qua1!fnam c!fet fudor. 1110 Jurell1
apparente ag.u,ofo, eonieci ~i1cm
e!fe,difsipari co mmacem:pra:ceplltaq; laboran tl, vt aqul {ilaptc natma callda) & cui difclltiendi vis cflcr) tcrctll r , nc prxtcrcJ.
Tom, ~ 1.
G 5
�Galeni de Locis Affeétis
.947
purgati onis ca::rulea potiùs, ' qllàm flaua bilis, eum ac;i
v,iéhlm adhibe ret humid iorem, qui 11llmorum cra[siÎrate [ecerne batur. In iis igimr conieci felhs
t!ldinem modera tè poifet extenuare. Hic autem bo- A mordac
follicuillm fimili qllopia m aflèétu labora re, qualis in
nam valetudinem con[eClltl1S ell, vnico allxilio,& notivefica exuberante vrina interdi! fieri [olet:et enim adeo
tia confirm ata,& curatio ne ab[oluta. Q.!!inetiam alium
multam nonnun qllam recipit, vt nimis intenta nequeat
multam in firigili bilem collige re vidimus , vnde cam
eam,qllœ in ip[a contine tur,exp ellere. Verùm in vrina:
plurima m in vniuer[ o corpor e procrea ri perpen denreceptaClllo( neqj enim ab[urdllm fllerit veGcam ita nOtes, ipfitm adhibita idonea curatio ne [anauimlls. ~i
minare ) bifariàm id fieri [olet. Interdl lm ob excretobus vero citra febrim morbus regius accidit , vrgente
rix facultatis imbeci llitatem . Interdu m vel ob &raUelll
in dextra pra::cordiorum parte grauitatis cuiu(dam [en[omnum ,vel negotia ql1œpiam,retenta vItra, quam par
fu,iis omnibu s aperiens ( vt [citis ) obfirué tiones, & ciefi, vrina,qllœ déinde veGcam nimis intende ns, hac ipfa
bis,& poubus ,& medicamentis extenuantibus, déinde
ratio ne vires eius profier nere l'otefi. At feUis follicumedica menmm , quod bilem ducere poifet , exhibens,
rarc
ve- B lus, vtpote cui nullllm {ilccurrit ab animali facul e
eorum plurimos vna die [anicati refiituimus. ~i
prœGdium, vnicnm habet imbecillitatis principium,'l ro purgati one liberari non pomeru nt,iis rnr[us valenluti.cœtera qllOq; namral ia infimm enta, à partis intelll
tiore ad aperiendum data potione , medica mentum ,
pene ormm.
quod vehementius purgare t,exhib ui:ac déinde [ub fine
G A L E N I DE
Lo co ru m No tit ia,
Liber Sextlls.
Af~aorum
AR GV ME NT A
CA PI TV M
Libri Sexri.
cibos allidiCsimè concup i[cunt, fdgne pra:cipuè fi ,~:
~j,
de fuerint acida,qllœ ad ventricuillm transfeu~
.
S
d
f
o
a
1
e
~
s
humori
t
d
!
c
~
.
a
alia
fi.
c!emen ra .. ~od
CI corrup tlO, euerel) deuclg ne appetentlalll "If ndi
vero indurat o ipfo, aqua inter CllterIl e liea.
~ôd
urIl
po[sit, con[en tienre iecinore , iam anteà. diét re w
laboran te aHqnando vtroqu e vifce , l(ll
~inecam
X iis,qllX de icdnor e diximllS, fa~ ~
gium morbu m .euenire confpeximlls , nigr!or e, q~ta'
cilè inllenienmr nota: , qniblls liecolore , Ha 'lt ~dic
'. (~l[egunt
nis affeal1s difcern antur: prx[erpro confilet~1
a. Atque!Tl 5
permifi
effe
fullgll11
ob
bIlls
Raua
atÏones
remr
inflamm
ipGus
cim ctlm
'/1' lance,
1
'
l
.
qlllC am lecur 11n \0 affeal1 mm labo rare CXl lltn . [,
duritiem facilè tangen do dcprxdubitan t ql1omodo à [plene mo'rbus regius naÇcl
hendantl1r. Cùm itag; fplen mulra
dl1bitant & glli à. folo hen~tr 1
fit. ~lemado
blbeat accidentia cllm hepate corn
0
dnraro , nllllo exifiente in iecinor e vltio , aqlla!Tl
muni:l , illa nulla re diffcrre videnm r , niG guod gllœre c l~ 0
cutem fi.cri poffe arbitra ntur. Halld [ecns dubira.
dam magis , qlla:dam vero mintls , alterutr i eucnire (o(pecIC, qli'
{ilellerunt, in ea qlloqlle aqllx inter clltem
.. . ur ca
Ient. Nam ql10d ad coloris ratione m pertine t, vnillcr- D
morbo s [eqnÎtlIr: qnipp.e:lb liS I~C ral:1 gra'
a d a&cl~Os
(um corpus ) vbi [plen imbccillitate affeéhls cft, mac
d
mcro {jcca glloqlle 1l1remperJ fi carc
la:penu
a,
gis nigrica re v idemr. Nam hoc ci Natura officium deuirer afficitllr vt cibum jn fangllÎnem cr:l~1aIC, Xllil IJl
dic) vt melanc holicum fanguinem ex hepate ad [e[c atr{"'C I'C
'd'
' .,.
paf'
neql1car. A rque ne 111 liS qUI em leCllr a 111
trahat) quo ip(um ali iam dcmon firatllm efi. Igirur at"cl
VC ~lI!aT
,
ne
[uetlldi
con
accepta
ato
EraGfir
ab
trahendi facllltate fa&a imbcci l1iorc, fanguis ex iecodll(ll
:t
tem affici arbirrcl1ttlt niG vcI tumor qlU(p1
rc in vniucrfum corpus imj'nrt1s tran(m irtirur, qllociren ~c'
hlllcns jn ipfa conGfiat: Verum id illis concerbuJ1l
o,
hepatis exempl
ca color nigrior clladit. ~ineram
mo
.
'
l
11
• Jl'
•
fl
'fellè
I1ll um a) 1l1tempenc
qUI eXl!I~Cnr
c~[,
cxcrem enta glla:dam ex Ce reiicit, ita vt
{œpe~lmro
'dentl:!
man!
~
u
q
ea,
tUr
[cgulln
qui
,
medlcl
At
n.
holicum
CI
vo rnl : lOn e, cui nau(ea qnoque accedit , mclanc
ac
nl
t"
&
.
(1I0e,
.
).
rc ngerata parte qnapla
parent , qlll
qui interdu m per inferio ra qllo{angulOem exc~rnat:
flCII'
~
1
g
l
d
lone
admiraC
quxdam fieri Jilrpica nmr,
que decedcrc v.ldem\": . At hlliufmodi vacuati onc {ilPcI'O
,
pllran
poffe
re
con{jfie
quod aquam inter cutem
pre{fa, nonnul h mœChtla melancholica vexanm r,atquc
. Cdpue J. Dtt«ffèEl-iblHlitnis. J J. Dt!'nric~l,&
inttffinorum affiéliblH. 1 [ J. Dt renum afflEl-lbus.
Ji [ [. Dt yeJiC4- affiEl-iblH. r. De ,ttri affiEl-iblH.
r [. Decollf,fue pudendi affiEl-ibU4, hulctre ,glJnorrhtrd, C
&' pria.!m~
1.
Pfo'
-
-
1
#
ar
�Liber Sextus.
..9)0
tro horunl vifcerum affe&o. Si cnim ob id, quod nulrem [ubiicere magis eonuea it. At huiltrmodi d yféntet.1 S eft in hepate mrnor , ipfum haudqu aqüam
afteétum A riz, ab hl s, quœ ab hepate proflun nr, iradi1C
ernumu r.
e~ exillimant, neqi aliarum partium vIla afficiemr, in
Nam ab initio tenllis [anies,Gue fero(us humor lànO'llihlS, qui aqua frigida vitiofa epota, mox aqlla incer cunis ab hepate dehcitu r, d.'éinde auéto malo, ' cl'afus~h
tem corripi llntur: qlip~e
noxam infert interni s partimor fa:cibllS vini haud abfimilis. Prxtere aq; in hepatib~s aqua fic ingefta , alias aliis , fed pr:tcipuè & in pricis excretioniblls nihil abrafum expellimr,arque imernlls?ei.,qllz forte fonuna eo répore reliquis fueric imdum dllorum, aut trium dierum inreraa llo fupprim imr
?ectlltor. Verùm nifi ad iecur frigus tran(mitramr,aqlla
el1aeuatio:déinde rllr(us redit malum,atq; excernuncur
l~t:r
Clltem fubfequi poteil: minimé. Sic fplenis qllOq;
excremcta,prioriblls multo peiora. Id vero per inteil:iVltlO aqlla inter cutem nonunqllam euenire conflleuit:
llorum hulcera halldquaqllâ apparet:quippe in iis neq;
:lUt cùm tumor quifpiam, vt fcirrhlls,ipfllm refrige rat,
itffatim,ncqi ex longis tempor um interua llis,lab odtes
aut vbi citra tumore m refrige ramm eil: , vt cùm quis
deiicere confuellcrunt.Atqi hlllcera,qllœ in reao inteaquam frigidam,& vitiofam, affatim ,&ïmpo rtllnè pofiino orillntu r, ( tine(mum vocant ) vehem enter qllitauerit .Qi!od vero melancholica mœfiitia,ipfo huiufdem renfione,& propta deiiciendi cllpidirate infe{lanr,
flo~i
excrementa ad os ventric uli tranfmittence, propaucis admod um fequentibus excrem étis, 'lux quidem
uenlat,anteà, vbi de ore ventric uli traétauimus, iam diab initio pimirofa,& pingnia, progreffu vero tcmpor is
ltum eCl. ~!am
ob rem in hoc vifcere dilltiùs nobis im
etiant ramenti [peCie deiiciuntur, [cd per totltm mOl'bi
~orandum
non eft,cùm eill6 infirumentales afteétus ra- B fpatium iis,qnœ à fi:lperni
s de[cendunc, haudql1aqllam
tlo~idne
non indigeanc. ~i
vero ab intemmifceri videntu r .Scribu nt noli,q~d
à forci excer
~erl
profidf cllntur ,putim ex iis, qUa! ii diximus, parnendi conatu, pra!cedente dolore vehemeti,a1iqlli lapiUm ex ea doétrin a , quam fuprà de iecinor e propof uides calloCos deiecerunt,iis, qui in vefica na(cllntur,haud
fl~s,noti
Gnc.Nam alii quidem nomina dm funtexp liabfimiles: id,qllOd neq; ego vidi,ne q; alium,qui vide, cau, alii vero, qui fimiliter, vt illi, confiil:unt, Gmilem
rit vnqnam,audiui. Sed coli vehementem dolore m fxI l qUOg i habebl lntdino tionem .
penum ero con(pexi , medicis ilium non ad colum, fed
• , Cùm de ventricllii affeétibus;fuperiore.1ibro loquead renes penine re pmantiblls, velmi renum ql10qj Cllllemur, in duas maximas ipfum parces [ecari diximus,
ciams,ad co lum referre v identu r. Su n t'lui omnino nequar~m
al tera, qUa! fuperio r efi,gul~
concinua efi , ex
gent, in Gniftris partibu s, colicam affedio nem ellenire
~UltS
nenlis fenfificis contex ra. Altera vero huic con
po{fe, Igitur ab initio,h ornm affeél:llllm diOinétio diffi~nl1a,d
intefiin orum vfq; exortum extend imr. Porro
citis eft, quo tcpore neq; ita magnam prccGdiorum difleUt vtraq; in animalibus proprio munere fungitttr ,ac
fercntiam ipfi regllirunt. Iraq i accidencia e xuperantia,
p,ro vtilitatis differemia dillerCa eis eueniu nt accidenetÏam tunc diligencer inmeri opone t, Nam & naufe~
t1a:ad ellndem modllm quicunqlle atfeétus comml lnirer
& vomim s vrgent , rnulto gr:llliores, & magis a[sldlli,
tum fimilaribus,tum inil:rumentalibus partibus aduenidolente colo. Euom{mtqi ita JabOTâtes picuitofa quxte folent, ii etÏam iis,tllm inter Ce, tum edam cum vni- C
dam,at qi c.orupt~ha
in r~ nephriricos JotJgè lllperan
llerfis intefiinis,communes elfe cenfen tur. Verùm accites, ae rerment ctlarn magls e16cl'erncnra , ve ne flamm
~entilU
fimilitudo,non fohlm in iis inter fe,fed edam
(luidem!l1eq; ei~
.ruéi.um ~xcern
poCsint.Sxpe'ri.uln vieinis quoq; partibus,quç ipCa atingu,e~r:
mero eoam vehm clrcUire vldemr dolor, atqi amptio quatis dl renum, & coli communicatio:atq; horu nonrem tocu occupare,& diuer[as guoq; partes occupans,
Iltllta [edem affeétam habent cognim faci!em, Vt dyfenmodo in hac) ~od
in iIIa parte vehernentior fit, neteria,& rine[mus. Sanè in prx(en tia nomen d yfenteria:
Ehritici vero dolores , eodcm in 10co fiabiles iugiter inpropriè audire 0!10net , vtpote quod ex appellatione
Feil:ant. Cùm itaq; dolor in loco flle rit reniblls altiore,
~fa,inteorum
hulcllS Ggnificat. Neqj enim itffatim
manifefium colica: indicium portend it. Si vero in vna
.thuiufmodi affeétus, id, ql10d in eo,que m hepatis vi10co, vbi [cilicct renes ponllnmr ,fiabilis eonfi:iterit,niacciJere diximus,fieri [olet:a tqj propria s etiam hahi! ad notitiam poteCl pofims ip[c conferr e : pr6ind e
det nOtas. Etenim protinu s ab ipfius initio bi! is moreum his notis , quas nu per percurrimus, vrinx qllognc
fi ax ~cernitl
, quam dé inde interan eorum abrafiones
eonfide randx [unt, Nam nephritici ab initio dilutas,pllnequlltur,pofiei pallIum cmoris Gm41 excern i videtur ,
rHq; reddüt vrinas:d éinde feqllcmiblls diebllS',cr.1ffilm
ando videlice
r affeétus ipfe iam d yfenceria effe eenatiquid
in ipGs fubfidere vid :mr: dem~
om01~
,arer.
d'1 ab ra filones
tuetur :..C..,
um ltaq; h'
l11UlmO
fol~
nofz mingun tur. At in calica,G qnid ao aluo delC~Ir,
exeern uni ?eo~randum
efi,num pingue quippiam fimut cltm D id flatllofilm Qllodam modo eft , & fxpenll
mero aqllx
rtnlSdeuciatlu:ita enim in cra[sis intefünis hU!cllS confllpernatare c~n!leir
fimilem habens bubulo fiercori
\lite. cr~déum
eft. Vbi vero Cl'norem quog; exeern i
con{iftentiam. ~in;tam
colicom m cruciarus ml1ttO
. f
tris
• re l'IqulS
. excrementlS
.
lt~
i ' 111 tu en, opOt.tet, v rmm 15
fllal?is
quàm nephriticorum,!enientiblls mitiga mr cly..
Itad
'Il
•
r.
ti u . minus, vt VOluen
tlerib~s.
us ml'ficeatur vniuerGs an pars
Atque euenie imerdum, vt fIigido aliquo hu(upS , 3.}lq~a
reliquis filpernatet:etenim GadmiO~s
fllore Gmu! eieéto, illico quiefca nt: edtque mitig:m s
eO,in
ni ~r'ho,bus:
fi vero filpernatat,in humilio ribus intepra:fidillm, non mitigans talltl\m,fed edam cUratÎllum,
to~IS
UICllS erre porten dit. Ac idem qllOqi in ramcn&. ad coO'nicionem facicns. Porro vt hi frigidum hll"l!S eXcrementis videre eft, ven'im non ita manifcOè n10rem ~10 e:xcernente , ira nephritici eum vrina laipf~l\:ruo.'eS1s
etÏam de cruftulis ratio eft.Nam &:
pide exeunt e, &. à dolore liberan tur , &: fimul locum
pro' ~ra lIlteftma fint Ia:Ca, dec1ar ant, tU611 ex e{fl~tia
affeétum ofiendl1~t.
~taqle
nihi,l ~elinqtur,f
vt pro(re~la,\nt
ex modo,q llo vel commi[cel'i reliqllis exuideatur,ne p'o Oca ta faC11è :tfl~
pO(S,lOt: Nam vt pcrC~t
e~tls,
vel vni eorum parti filpernatare vidcntu r.
feucrante do!ore , vtraqi pars elidem md'get prœGdiis,
1l0~rIn
non medioc riter condllc it ad curationem
itf\
teme.0re [ubfequcl1te oponc t dlucrfa a\\xilia adhiIIt1nq . Il'
fill h
)
, Gill Cu e ~a 1.ntel~0
parte con h~ar
bere. ~aprote
ulcus. Nam
nllllum , qllOd ad curationis ratioprçfld,'P rtonbu s 11lteft101s eCl,~b
epOtls medicamentis
nem pertme t,comm itretis errorem ,fi in prima protinus
lllIn petendl1m efi:fi vero ln hUmilioribus,cly fio:
horum morbo rum ace[sion~
' cos
difficutter difcern a·
tis,eo
bO
t
.
�2
.9)1
Galeni de.Lacis AffeCtis
quidam cogniru faciles, qlli & ipfi Cllm prxdiéti.s com-·
intrinCecus"
qu.od. tum neql1.~triCS,?u
fit,ea,qnc: dolo- A mqnes hahéc hotas. Nam abfce!1lm,inrO~
egent auxtlus,quod [atl~
~hferntlbus
~"
. -§?",~
h~+
[cirrho mm, inBatiollllm,eryfipe \a mm ,indicia,oml1lbl1s
em lenire poiSint, adhibere. CÙrK-autem omnia in,.t ~
~
~"V'
eognira , cùm in ventricllli locis appare nt, &: affeéhlS
ordine quodam à. ventriculo de[cendant, atque
tefina
., ~'
~"'&:.,[%
ipfills,acque Gmul affeél:œ redis notitiam oftendunt. Sed r.
tenue votlr,déinde qt~od
um ieillnumr
omnium ktprem
' v ~" ? ~.
.....
....-.o...tr
?.,.....
rr
C
'
d
•
de iis iam anteà Catis diéhlm e f t . .
-.J'j.l'f'a-,.A,U " J. ..:...t,
catnr,poftea cxcum,qnod .. qne a ""rna s partes exnO
lapide
it,
' l-"~=
Igi CMr cùm de repen te nephritis incider
r
ad filperiores reuertim
dé inde colnm qllod
tendiCl1r
~ ~
.;..;.t~ . 'vf.6w?~ "' '7
J'11
.
' 1 'lenem, & .lecur amnga
,
.
......... 8 digno, vel in renû aliquo, vel in vreteriblls imp~
tant
::
[aopenumero &
partes,doQc
!cl'&-~
tJw _~
~
éto,dol orem excitat,colico baud abfimilem. Verùmdtmedl/- Caris mir;\ri non poffllm , qllomodo nonh [olùm' r.'
r ~
J .... s::; ~
1
{' d '
ilingllirur coliclls,ex nallfeç,tltffi mlllticudille,tl1m n~
r-.....J-t, ... r.......~ ç, ~ ~Ç;
Fere\ omnes , e etIam, popu ares, ve emntuSJo~
a(ci
'b-;, ~ ~
gnitlldine. SUntqi per vomicum reieéta & bilio{a,& p~ .
colum,
' c;'" quofq; dolore s,in quacunqi parte euenerinr,ad
. a.I. "
~',
mito(a, quibllS praoaffllmpti quoque cibi aliquid·ad,?l·
referant. Id qllod mihi qlloqi verifimile yi[um eil,atq;
;:t~
~:;E
}:~
flllm videmr. Sçpenumero edam ex loeo,ctlm [llpefl?d·
callGm ql1xfilliiIèm,cur tam vehmns,t~q;
hoc,qui
, ~t:~ e.f , ~
res coli partes afficillnrur. Acq; ex eo interdum, quO
aiferrioni
~ltic
impl~ter
. r?n~
per{eue1:ans effet do.l0
i~=:1€
~
non vni loco dolor innirimr,fed relloluitur, &ad pl~
vrevt In ren~bl1S,atqi
~Imlhter,
Neqi e~ml
d~ ha~lt.
'~
~-*'L
rimas extendimr parres, prxtere à qllod ne fiams qUI, u ex~ranfit
~lores.In
la.pde!Og~nts
Jmplé:~
,;.t: ~C1ïbls
~;".,
dem tranfmittitur. Atque omnia haoc colicis dunta~c
ration! con(el1t~ÜC & Jl1 tenlul?us Il1t~S,
citanlr,
~ $~
, '
magis, alia vero minus.
[etrltl1.n etenro s,atqi fi.1111- B euenire (olenc,[ed alia qli~m
effe cenfbis,r~lo
l~eum
_ :; .,~
~
reiidet, aut lapide ~Llrn
vrinis
in
'Cùm vero ex his) qua;
lnlphs ;fftcere ..Nam tenllillm
~es iis. humores,~l
4~d
fo~
t,nlllllls relinquJtllr
pOŒ1l1
i
difcern
vrina excreto,planè
lnteftll10mm tlUllCa; r::tra, temugi effentta conilant J ve
{~
~ Y; ~
~
tillm,qui dola"
laboran
pauci
non
unt
qllxilioni 10cus.S
non ita dill huiu[modi cau{as conrinere po[sint. Ergo
.
~
tem {en
infeftan
m
Illmbom
do
proflln
in
lm
rem modiCl
vifcocr~Oitm,al
probabile eft,frigidum, eundé~q.
n
r
a
~
p
i
l
q
l\U
fablllofi
nondllm
initio
ab
tillnt , quanuis
[um humorem,allt flatltOUlm (pmmm ,m corpor ecra[Cvt (ciris) daco mÇ!d1cai
tlè excernamr. ~iblS
manife
m
~
r
l
o
d
ntem,
nequeu
egredi
[ed
,
genitum
ogi
fo,denC
u
conterere poffer,fim
renibllS
in
pidem
.
quod.la
memo,
excitare, vehementem quidem,geminam ob cau(m,JI1~
& affeél:um ipfill1J,& [edem affeétam cognl1jms,~qLe
temperantiam,& corpor um,.gl1ibus contine tur,ten tiocorr.Nam
ip{um habuimlls curationis principiii.Ctl111 enil1l a mevacuam
nem:longut11 vero,quia difficulrer
{pi{mm
nti potion e, in vrinis {ablllo{a gl1xdam ül~fide
ipfillS,
dicamc
pora ambientia, tum ob cra[simdinem
t ~:
m
m,nephriticum affeétllm effe cognl:a
interdu
fpicere
Atque
t.
re cô
fitudinem {uam,ipfilm arcere poffill1
.1
uarn
do,relig
exhiben
menta
(ublimedica
in
i
eadem
s
nti[sim
déinccp
alii guoq; dolores,& quidem veheme
. nem: C"ttmque renem ql1empla mIca
· curatlO
c
1
'11~
o
v
r
gr:ll1ite
t,
ellenilln
s
partibu
mll perreCl
mioriblls inteftinorum
Fecum hor~':
, fi ~olres
affeél:um effe ~gnl1e'JS
mitionibus cruciantes, adeo vt nonnlllli fllb fine, Oerrq'd
tu
,fequ:1n
tllr
v1dean
re
1I1fefia
Vll'logi
x
'
V
t
h
é
e
~
i
f
q
à
to,
iantllr,
terpella
euS quoglle euomere cOI1(pic
· d'
ventrern. ftCI
vnquQ, m aliqutsl'omit-.fa.rnts..eHftdere-. Nunc ileon (id C b res qllX dam 1I10r matx, tllm pronllm invt [ublirn1S IC
cllmbere,atqi interdllm in altel'l1m lams
elt, voluulum )vocant,n"nnulfi eciam chordapfon,cllm
a~
partis poGcus , laborantem {e[e :ertere iube'l
orum
affeél:x
fcilicet mmor aliqllÏs eminet, in tenuium imei1in
've L1C
l
.
.
d
d t!1I1 e 1I1terroga, num C1rca renem do entem OI'm
parte, vt videamr intcilinum ad chordx fimilitudinem
antiûl[penG clliu[dam ponderis fenlilm percipiat. Ece _
medicis
cOnUOl11tltm . !raque non ab re vifitm eft
Clll1l haoc ei acciderint, ab(ccffilm iam concretl1!l1 CO~_
' obftrué-ineaH4
a mR'latio~e
quioribus, ~fl
(~
concoéto,I us mi étll m, vc labor~
iicere oponer . ~o
fi-eKefl5,hlliH[rno di- tenu iUttHFl t-e Cl inotnm affeétus eft:alr
tcm à. dolore liberat,ita hlllceris in reile periclll
.ci. Sune alh quogi accidentia, qux quidem haud abliucre-:
fere. Pro inde exaéto illldio Iaborandllm cCl, vc~n h. or(1 e(l1
euenire
affeétis
dè,& intefiinis, & ventriculo fi.mul
niG illico contigerir,clifficl . 0tur cicatrice. ~od
dllnmr, vt {unc affeétiones,qllas lientcrias (id eft, Iœuireddet cl1l'atÎonem. Porro per(ellerantis hulcel'IS 0ad
tares inteCHnorum ) & cœtiacas ( id cft, ventral es) noquCq '
t:t:,ex vrina haud ob{curè depra;hendutltr. Ad~
minant : cùm videlicet materix nequaql1am (unt mor'$:
[enClC,a
m
dolore
inrene
laboras crcberrimè in affcéto
daces .. Nam vt mordaces,ob mordendi vim omnia
7
,
~
n
e
c
l
h
ab
velllti
pus
ioes
interdllm ClllU vrina cxigllm
na
tc:!lina ad excretionem excit:wt , ita non mordac
..,.,vrJ
. r. S'lml'1'!ter cru fi a hlllceris' nonunqll:t.. cu,,,
Î.' Jll
cerl1lw
teltinorllm imbecillicatem (egui con(uellerunt:guia rc. hro lJla,a. qllOCJj qUI"
c 1I1tenrn {anO'llls
expe Il 1' VI'cl etuI'. A"
tinere conten ta, ne exiguo quidem rempore pofil1~.
Jo \
1
..:>
" d' .
rupco ahg uall occm
Siqllidem illico excernunt ea, périnde ) ac fi gralle ah- D hli 1cens 111 ICllll11 cfL ~angl:'tm
~ , aut cafum, aut vchCn1:e1eO do
[0, aut obplenitd
quod onuS deponerent. Haud fcclls,quàm in ilillicidio
• COpI•am m
. ' 1S
Il'
.
m
alil
·ét
langl1l11
,nonlll l 1 magnal11 r
1 U
vrinx concillgir. Nlm & in hac,l11odo ob acrimoniam,
lm
vent
m
interdll
profllderunt. Id guod etiam aperro
fl
& vellicationem, velic::t iugiter,guicquid ad cam perlleaeO
1
r
1
fi'
ca.
cc
lU
ma
CUlllS ore, en conting it. Sed ceni(si
nit, {eccrnit, modo ob id,quo d molem ipfius J vel exiinteilicallfis
renum conieéTlIra efl, fi cllm vrina exigllx qlX~ ntl !lfl
ql1ibus
à
\m
.Cxren
gllam,Illilinerc negllic
.pL1l ...
runcllla; excernantl1r vtrOCe qms rcnum effe
norum Ixuicas1'rollelliat,alibi partic111atim oilédimus,
r
~
cm
eroGon
s
hulceri
tes, e:t[quc ob vehc~ntm
ratione , De
pra;ter ca, qua: in libris De cmandi vi~,&
.... ~éliam
elfe, confiat, Ea vero, qllx pilis fiml~ . 'di {Ulle,
[as
eallfis
tillm
acciden
De
&:
tiblls,
natnra.libus faclllra
quel''''
'
.
'd'mlls
t,
.
vt
poerates <]ll0'lUC ellm vnnts cxcerl11
dixeramllS. Etenim hune libntm non incœpimlls, ve e:tu
l,
10eOntO
rum
modlll11 in 4phori fmi fcripfir, ac ipfi euam V~ . 1 ccrl
a{fcélo
vt
{ed
t,
cfficilll1
morbos
f.'1 s,qua!
allgllando , qux pahni longitlldinem xquarenc, 1~gla,
vifits illùieium eflîlgil1nt,l1otas perfirinqui & taéu~,&
de
dum edam iis longio ra, nonnllnquam valdc: e%l,ort
gcremlls, At quia ad cxaétam l)Orum notitiam,etiam
,~
Vt tnirarer qnomo do in rel1l1m [patio talia pofre~C
{Ul11,
affcétionibus il1terdul11 aliquid cl iccre conaus
~p(j
(101
In
'.
tur
videba
mihi
ilills
probab
c
pr6ind
:
ioncm
fiftcre
guoqi, qux ip{as cfficiullt,mcnr
tdclrco ~e ca~(js
nis huiu{modi l'es pro.creari. Q,gcmaclmodum ln ~uJ1'l
facere nO film grauatlls.ltaq; (ermoni de intefiinol'\1J}l
affeétus
ipGs
dam Arabix 10co , ( vt aiunt .) in tibiis h~,J1lc
~ . Sunt enim in
affcétibus finem imponau
\i~,eo
ç":;t4~
H
,
.
l .
�9)3
Liber Sextus.
draeüculi voêàti na[ditùr~e1l
natLtra,eolore,era[f~tudinég;
lumbrieis fimites. Igimr eùm multos alldillen,m, qui [efe vidi!fe eos diceren t, ip[e vero mtnquàm
vl~erim,do
neq; de ortu,neq; de ëffentia ipforum
qUlcquam exaétè coniicere poffum. At vbi pilos meien
d? ~x,cretos
vidi, mm eX colore, mm ex mole, ~edi
dlC;tlbus eos ex eraffa,lendlq; materia,quam caler calfeCl,t~xicauîq;n
venis eonfifiere: gll:tnquàm longitu~nls
ipforum cau[an.l non intelligo, Verùm cùm pritn~m
eos vidiffem , curationem à medicamentis , qua:
vrmalU ciere poffent, tentaui ,qllam pofid. experientia
COtnprobauit, Omnes vero, quotquot hlliu[modiaffeau l~borae
eonfueuemnt,neq; ante ipftlm,neg; rur.fits
po~
Ip[um nephritico aliquo accidente fuenmt molefiatl, ~edicamnts,
qllre ciere vrinam poffunt, fuenme
CUr~tl,
Verùm edam fi alia quxpiam humorum vida à.
venlS per vrinam expurgentur , quemado~
fi puris
quoq; multa fiat per vrinas excretio,nihil ab iis vel re~5,
yel veficam, vel vreteras, mQlefiari cognouimus.
a:terùm in hac re non parum cum intefiinis conuenire vi~entlr,qux
in hepaticis affeétionibus nihilla:dllIl-tl1~,ce
à bile [yncera lxdanmr, vehlti vefica qlloque,
Vbl.1 0n go tépore acres per ipfam vrina: tran[eunt, hlllcetlblts affici [olet, Efi etiam alius renum affeétus, quo
tel~i5
fanies,Glle humor fero[lls [anguinis mingimr, fimilS excrementis,qu'i in hepaticorum affettuum initio
excernttntur,nifi quod magis videmr crnonta.CuillS rei
C~l1fa
efi affeél:io hand abGmilis ei, qualem in iecore d~
lCltnus imbecillitatem effe,infupérq; cùm ora,aut meatus, (vtcunqi nominare volueris) per quos ex eoncalia Vena in renes vrina percolatur,fupra modum dilatan
tUt. Atq; ad renes quoque pertinere is videmr afeél:1s~
q~em
alii hydrepem matelIa:,alii vrina! pl'ofluuinm,alii
~labetm,idpfco
appellant,qui cent: quàm rarifI~è
el1enire [olet. Eqllidem euro haél:enl1s bis duntaxat
\'ldere po mi , filpra modllm videlicet fitientibns infirIllis,atq; fûbinde bibentibus, Qgapr opter exnberanter
quoqi reddunt id,ql1od biberunt,eo à [ua qualirate non
IllUtato, Atque hiç rcoum, veficœque affettlls,umilis eft
~en.tricul,fo6mq;
lt;uitati. Sed de inteftinorum
:eUltate alibi Ceparatim iam dittum eft , vbi ofiendimus
nOn ventriculum d(mtaxar,[ed vniller[a qllOq; intèfiina
adexcretioncm, mm ciborum, mm pOtllllm a!fumptorull'I
. ,n,qux ne pallXl'Il 0 'd
r "cl·
e enter exc1t:J.
qUI em tempo a~' CItra,tnolefiiam, fcrre po [sint ip[omm antpondus,
v;~ qUalttatem, At ql10d ilffatim,ce1eritérq; ad veGcam
te In~ de\ertur, id neq; ad ventriculi,neque ieiuni, neque
. b eCI'11'ltatem, taquam
..
reC"nll1Um ln te fi'morum,lm
r
call1am
rerend
Il.
S'
.
'
, re'
no
um eu, 1 eOim 0b 1' d
, quod POtU111 Cufime
ql\~ p~{fnt
, ad excretionem proper :tnt, ql1id obOat,
bu ,ll1In us per [edem excernamr?id, quod in Ia!uitatil "d
d6ns 1ntefi'l1lomm fi'
en pane
VI etur, N eg; cnim cibus
'
.
. fi'1110rt11l1
COn talCat
1 ~ tam celenter,
per tam l ongam mte
" euam ea quç
cno Uo Ut lonem tran fi ens d'"
eUCltltr, verum
c: ta fU er P
r. '
!uh
.
patt'b
e. OHu.l tran fi'
muslOn
em :J." totmsl ventnc
tnef~US
~d hepar,l1on preprer hepatis,aut venantm in
ad r terto,aur ventre,aut earum,qlla: ab he pate exortç
pe i~ï t.endunt,imbecillitatem fiel'Î didicimus, ~jp
leCll 1 rlS de naturalibus facultatibus iam oOen[llm efi
• l0 per melent
r
tes àr el( ventncu
ern" venas, ve lut!' ar b'
0tens~ra
pel' radices,cibllm ad fefe allicere: fic edam
nOn t 1 h,quod aql10ftmi in fanguine ell, V erùm veGcam
Ventt'ri er'
. a~
e a rem'blls,quemadmo dum neqi '
lOtefhn
•
lculo
ln \'eficam ~; fi d rcnes ql11.'den, per vret~as.
e.xcernendo
tllm
."lttere, ventneu lum autem 10 lell1n\.lm per
'- '. eXOrtlltll ) quem Herophilus d~ea:ylo
Y0-:
cat, à dllodecim digitorum Iongitudine nomen ei impo
A nens. Itaque renum potiùs imbecilIieas aCCLlC1nda eft,
vepote qui eominere diueiùs vrinam 11011 valent, non
vero aliarum parcium,per qllas pOtllS tranlire folet. Sed
rllrfus reprçhédédo dicet qui[pia, Cùm infirmi filerinc
renes,quo modo fieri potefi,vt tam ccleriter vrin al ad
[e[e attrahant? An di cere poffilmus,quemadmodum in
ventriculo quibufdam Iientericis vehementiCsima excitatur ciborum cupidit:ls, ita in reniblls quoq; cllpiditatem fimlll oriri,3tg; hanc ob cau[am eosvrina per COI1cauam venam ad [e[e tflhere , [ed illico ab attraétionis
impetll grauari? E tenim g llemadmodl1m in bis, qui canina vocata appeeentia vexantur, videmus vt ilffatim irri
pIed, paulo pofi aut ellomant, aut fluore deiiciant : id,
quod non [olùm iis, gui prxter natllram [e habent , accidere [olet, venlm edam animallbns quibu[dam lOtegra valemdine degentibus:vt in auiculis,quas nofirates
B in Afia feleueidas vocant, videre efi : quippe gux illgiter locufias edllnt,eit[qi ce1eriter excernunt. Ac in aliis
ql1oq; animantiblls huiu[modi accidens naturale videtur, V t igimr canina ellpiditas in ore ventricllii confifiens,non pOtente ipfo deuoratorum pondus .filfiinere,
multa impetllofè ingere re, atqi ea eeleriter excernere
cogit: ita in reniblls quoqlle accidit [ere[z humiditatÏs
cllpiditas, vnà cum virilltn imbecillitate, vnde & humiditatem afti~
amahere, ae eam déinde in veGcam im
pellere cogumr. Sed quxres fonaffe,qllam ob rem vrin2! fluor [llbito cllenire poteft,lxuitas intefiinomm no
poteft? ve1uti neq; canina cupiditas,fed plurium dierum
nume:o opus eH. Nam affeéhls"initilltn ab incremento,
incrementllm à vigore difiinguimr. Q,:,toniam ventriculi cllpidiras,qu:l cibllm,poeLlmg; appetit,animale offi
cillm efi, quo ciera [enfilm nofirum neqllaquam fungiC tur. RenuOl vero defiderium namrale efi,neque ab ipfo
[enUts nofiri afficiul1cur. Pro inde cùm ad fiatum peruenit, ne [en[um ql1idem mouer, quemadmodum appetenda canina, ~a
de re rationi co[entanel1m videtttr,
vt ctlm incœperit, paulatim increfcat. In primis enim
trahit [angninis [ernm ex venis, ve\ nihil nobis [entientibus:quod cùm totllm attraxerit, videadtrqi [anguis in
oqenis,huill[modi hl1midirate Cpoliatus,exiccata tum vaf:!. humorem rrahunt ex hepate , déinde hoc ex intefiinis,& ventricule, Cllm itaqi exiccatœ filerint ven~,qu:l!
in ore ventriculi [unt, po mm dcfiderat homo, vepote
affettionem ip[am ~um
primùm fentiens, déindc cxhibitam petione venx ex hepate ad vemrieull1m venientes, vtpoce arida!, tota rapiunt,:u,gi ex ~is al iç .déin~ep,
donec ad renes perueniat tranfiumttlo. ~lpre
JO hbris De n:!.tl1ralibllS facll!tatibus dia l1l!1 dt, non folùm
D potionem, verùm etiam cibllm tran!fump~ioe
per, attraétionem faél:a,per vnillcr1i.lm CO:pllS dderr!. Iglcur
hic affeétus,quod ad tranGe.lIS ~el c nta:m
pemnc t,perfimilis efi inteftinorum lxulrau:atq; ctlarn quod renum
affcétio ventricnli affeétioni cadem fit, Verùm hoc vno
inter fe differflt,<}llod ql1a! ante renes fit ladonis aél:io
in naturalibus nllmeretur , :lttraétoria facuteate [ucce[:
fionc ao-cnte. Atq; hac rarione inter [efc nonnihil differunt:q~alis
in vna re fimilitudo imleniatur, qllippe ex
cocana vena ad renes amaél:io, primt; deglutitioni eorG
qux ex ore in ventricl1lü defenmmr,band abGmilis en:
At vero létiones,guœ hanc anteccdum, ad vrinœ flllOrem propriè pertinel1t. Non ree:è amem j'l1taffi quo[dam, diabetem velmi canillam cllpiùitatc ad vcntriculllm pertinere,hinc m:mifeflum en, Nam qui prx nimi:t
fiti venrric111llm implellentnt, [eruare potionem longo
tempore pO~lnt.
Sed vehemeti fitllaborantes qU:l.tu~r
accld
�Galeni de ~ocis
Affeétis.
robufli dolore COnlllellerUnt. OEinet iam infirumcntaaccidentium peric11111m à porion e filbire (oIent. V nu m,
imbeci llitatem interdl lm induce re poffilnt.
& quidem primum ) vomiti o efi.Alt ernm, velm.: pel' A les affeétus
Item intemp eritix omnes ,cùm alia:,mm m:lximè ilIx,
alulim excreti o , am fluore , aut inrenin ornm Ia:llitate.
qux nonnul lis fxpe eueniu nc, ctlm frigore corripiunTerrium , guod porus diutiùs , quàm par eil,in ventriml' : tunc enim planè gr:lUari videmr , vel pau co admo:
ipfum,de quo nunc fermo eft,
culo manet. ~artlm,id
vefica: etiam veluu
dum (6)ntento in ipfa hlmore.Atg~
fiue 'd diabetem,fiue dipfaco n, fiue vrina: fluorem nomeiend i inlll'llmenra ifchuri x accidens ulperuenire [0mmare volueris. Neg; enim vr idonell m ei nomen imlet. Interdl lm guidem ( vt diétllm ell)cùm cil'ca id,quod
affeéto,
mm ex ~oc
~iam,
ponam us, (ed vr ~uratonis
in ipfa contine tur, obuolu i vehem enter non poceftJ VC
~ft.
a~lmis
mm ex ipfa affeét:lOne muel11amus, ~crualï
, ip{llm exprim at.Intel 'du etiam obllrué to inferio ri meadlabet,l perqua m
a~eét:s.ocrn
Acgi alius in~e:lIm
tU,am à cra{sis humori bus,aut impaélo lapide. Atq; acfimilis,& gUIde a mulus clblS,glll neg; crudl iunt,ne qi
cidic nonnll nquam , vel ab inflamm atione, vel alio h~:
per alulim deiicillntur,neqi plenirn dinem efficiüe,neq;
reddam r mearus, vel eu:
iufmùd i tU Il'! ore, vt ~nglfior
edam probè alere poffitn t, (ed ciro dirsipantl1r, difcuneruor um à. [pinab
neque
omnin o obilrna rur. At vero
tiunt6r qj, Cuius vt crebrio r efi,quà m dipfaci ,euentu s,
fpinalis medull:t
ipfius
medl111a exorco rum,ne q; etiam
ita faci1ioré admitti t curatio nem,qu ippe fi priùs,g llàm
adferre poffime,
llitatem
affeétlls, vefica: camam imbeci
ad Ulmmum peruell erit,ipu lm cognou eris,ha lld ira difmodum no.nquemad
vt vrin a propce reà filpprim amr ,
ficulter cnrabit llr.Nam vbi quis duplum conflle rorum
à confi!Jo,
officillm
B nulli putalle hmt , credentes vefica:
alimen rorum affilmpferit,neg; corpus al~ vide~tl1r,Jq;
recin.em lls
vrinam
& eleélione proced ere,quo d [cilicet
citra alui fluorem ,hune affeétllm non folum prmatl, veqlload voillerimlls,atq; eam pro volunta tis impeno etrùm etiam medici paruipe ndunt. Cùm vero triplnm innW
cernimus. Verùm fatius nlilfet no{fe no veficx,fed rutii
gerir,id oneis auxiliis liberari poteft,p rillfguà m {cilicet
o
intefiin
non
di
iendi officillm, veluri eria deiicien
:td quadrnplum , aue gllintupillm peruen iat. Igicur ra~ipe
munlls ab eleétio ne,conf ili6gi pend~r.
dlfsipa
celeri
m,à
tioni confentanellm ell,hun c affeét:ll
. At mU
vrinam
circum
officium vnicum efi,obll olutio
ei
tione inciper e,omni bus partibu s a r ~raicem,tqu
orign~
in
ambit.
circuim
in
qui vrinx meat~l
fcul~s.,
appete.nua v.ocapr?t~
coniug atam facllitatem ~ ~ux
a.
opus
Cl11US
ell
enmm
,mnrum
cerUlClS veficx pofims
tur,feru antibus . At vero mgelltlS fim,qu x clrra dlabe~
l
r
e
c
veficx
:
ambien
qlti
vtpote
,
lr
e1eélione exci.tatl
tem accidir, caufa eft ventricultls, allt calida, aut ficca,
. ex vellJjca lJ1
l ' ' vt ni'h'l
..
.cl' I
•
1 hnmol"ls
IllïnO'lr
exaue
ipfiliS.
os
cem,eam Ira
vero
ximè
étus,ma
erieaffe
, ne
intemp
allt vtraque
" ,
,
aébO
&
ql10qi
fimllem
Aeq;
meatum ingredi porsie.
Pwxim è ventric ulo hepar,f ed maximè pars eius Gma,
pl;ce/11
i
imeftin
i
~
é
e
r
qui
,
us
mufcul
& vtilitat em babet
fimllt inflammatÎs me[enterii partibu s, & ieiuno, vena/11
actiden
hllius
extrem am ambit. Pr6ind e ipfis refolutls neqlle "nn rer
Atqi
e.
Plilmon
ho,&
ilomac
qi,ac
tricul6
, [ed prx
veGca, negue i1ercora aluus retiner e pot~il
tis radix inde plerunq i profici[cicu\",quod ab affeét:ioIl'
.
'
•
~
exce rn.un vtraq;
15,
lllterua
vo 1umace, pancIS omnll1O
ne eryfipelaris naturam referen te incendl1ocur. ~ibl1s
mu(cul is,quod à re{o!ut~[
i? re1iql~s
vt plurim um mareor is genus aliqllod fequitu r, aliàs C eur.! ta9; ,vel.u~i
haud inuita efflC er s
nollra
fit nobls multls, Id e1eétlo
aliud, veluti cùm hanc traél:aremlls materia m, declara . t". i(11u ,
'
h
b
.
' ea dem ratlOne
orum aéhone gluel C ft
a
1et : ICa
tum efi.Hçc itaq; propte r accidentillm commu nicatio c~
cùm vel ilerclls , vel vrinam excern ere pro{it~lm
nem,fimlll cum renllm affeétiblls difu (unt. POtTO diao
~
l
r
c
x
e
cibi
eum
Atg; vt nonlll1i tum vrinaru m,
betes propriu s renum affedus en,qui caninx in ore veonem, totam ab e1eétione proced ere eXI{h~oC
deieéti
prçedéte
det,acc
l'Cfpon
tricu/i cupidit ati l'ropor rione
diLler(o, tO CUOI jJ1l
tes, errauer unc: ita rurllis alii his èd
tereà rerentricis facultatis imbecillirate. Nam fi citra
Eec/1
'
.
,
opus natura l e putances,a veptate clllauerun r. a(II r:&
vehem entem cllpiditatem, ip(um fieri dicerem us, nnlla
cibi à ventric ulo in ieiuntlm rranfm iisio, rot'l/1 trO~
omnin o infignis vrinç copia ad renes pemen iret. Si veopus en. Rur[us omnin o ab eleét:ione render ~ ~ ~ tUm
citra retentrÎcis facultis imbeci llitatem , non tanta
nID
rltmq; mébror nm, fiue artuum ,& cuil11liber dIgIt!:
crlC
celerita te [equere tur "rinx profluu ium.
en
\
DI"
'l1'
r.
[ola
\
V
:t
qllX
enlm
com
extenu o, mm lI1nexlO. e auo
Ve!ïcx filperucniunt acciden tia,part im cxteris
1 1 1 1.
red
ad ieiunum fit,& qux ab hoc in tcnue'i{l~,:I.
munia, veluti omnes ipfius prxrer naturam mmore s,do
ell
~
n
v
ieaio,&
all1ide
At
it,
proced
natural i facu!care
lores atq;,qu x hos facere po{funt,affeét:iones : partim
'buS aU
..
il
.
,
'
ratl
~
J
\
[
:
n
facul
[llis
s
d ItlO, vt~oq;
In rumeco proprii
en, vrin:: recedo ) ilranpropria ! vt i(~hr.ad
ipli f~1i
ve{ic: 3lis
Reél:um inrcfiinum'arque
lntur.
perficll
moce
.
l
q
o
u
~
alto
~
g
t
a
)
lll:n
illl!tCld
1m
guria ( id efi, Vl'n~
n r- s,
c
·
gux&a
ea
vero
i
1
murcul
te
D
euaraculta
r
odl
vtllntu
1
hUlU(m
ra
Verum
o.
Bu o "
•
excretl
.
vnnx
.,
,
erata
do immod
,
•
'n is
lt, qUI
l11u[cll
1
e
p
i
I
~
ttll'.
nomina
tanlImana
vefica
vo
)
&
eil
diétum
fupr:'
renibus
de
vt
cllationes (
e
%
?
~
d
b
a
opere,
ab
Int
cohibe :c [oIent, tunc quic!cl
quam mearu vrunwr ,ipfa halldqllaguam affeéta. At veè vel~,
cre
mll{cullS munere fllo fitnO'entibus maxim
vedens
fit,acci
niam
acrimo
ro ilillicidium,li ob vrinx
'Iè dellC
f
0 '
S
··
:
'unc
aCI
ira
d ilS. Unt nOllllul1i, qui cùm non
fiex eil, affeétus ver9 minimé . Si vero allt ab hlllcere,
d
e
1
]
l
J
r
~
m
o
c
s
mu(clllQ
odi
poffill1r, maniblls huillfm
aut imbecillitate proced ir, à vcfica: affeéhl fa8um elfe
non, vbi vrina ira {ilppre{fa cH, vt omnlnoerui,
neqlle
ell,al1fa
cau
in
nia
dicitur : guema dmodu m vbi acrimo
' gue111 pe!'
' Ha
C um
fi
.
faccre con Il Cll Crunt.
ncarur, Idem
quando ob renum vitium ,alfglli do ob alias parres, qux
re~
per guos animalis factltras :Id iam diétos ml1fcr:1
vbi abfce(cum vrinis, humom m fi.lorum vitia,allt pu~,
8f.
'/1'.
ae
lx
ipra
a
meduIJ
iipinalis
lIenit, afficiul1tul" :Iut
aliquem infeilau erit, tran(jn ittere poffimt. Euenit
[lt~
. Il'&V nuS"!)r:l
'.
• mufcul onun
,
I
excern!C
glie
aéllO,ar
fohlltl\r
ctla?, intcrdu m vrinx fiillicidiuOl , hllmori bus , gui in
noJ1
e. Cùm vero ve/icç,or~
laborat
inuira
vcl
,
1lcrclIs
Cxads.
expurg
vcficam
per
c1
&pcr rencs,&
fil~t,
VC~IS
jde/1S
exr,nm
inetllr,
t
co'
ea
in
fllcrit affeétum, vc gllod
ab intemp erie vcfica fit imbeci llior ,Ixditu r
tefum, c~m
fi'ppril11itur vrina, nomlnatlll'gne 10C a~cobrt1
po[sir,
quam
ad
,
o
excreti
vrinx
en
qua:
pr?pna Ipfi.us ~étio,
caJ1lC~
ipliuç j[chllria, Atque accidit inrerdnn,l prot~
anImai excltan [olet, cùm vel à multim dine conten ta:
na
j1Cf\ll
Cltl,
,
vn
r
reddam
non
vt
(en{llll1
ipuus
film
,
in ip(a vefica materix grauam r, vel à mordac itate con.' [tex
. ' lxfione m : fi l'ropru
a~lÇ
•
'le
tis
[aculta
icls
quàm
lli,
exp41cr
imbcci
magis
cr
vtl'olib
horum
ab
{ed
uelHeur,
"cGc:
ro
°â
�957
Liber Sextus.
afficiantltr ~ neruis mufculi ceruicem eius firingentis,
n-8
J)
atq; ipfilm qltOg; acemm mulfum per [e in pottt dedimunere [uo fun~etibls,p[orm
fcilieet faeultate fer- A mus.A t nihilo minùs alii guidem periem
nt vno 'lnodi
llata.Nam fi ref~lantu,poim
indicill m,quod mllfernato , follltis grumis , quos paulo paft cum vïÏnJ exfculllS hic refollltlls fit,clt vrina: prxter volütat em excreuit. ~od
vero non Catis dl: ad afteax redis inuen~retio.
At hlliu[modi clleniente affeau , cùm meatus
tionel'n, ea d{lOtaxat aceidentia, qua: in prx[en tia infeIpfius fuerit obHrua lls , vtraq; affcaio cognitl,1 difficifiant, inmcri , [ed & ex bis, qua: prxceffcl'llnt, {(lbinde
!~s erit. Proind e vt exqllifitè dignof cantur, non [olùm
definimus, facilè intelligetis, fi eorum, qux anteà vidin,Ced reliqllÎ qllOqi omnes veGca: affealts ,pcrqua m nefiis,memllleritis. Igimr eùm multi creberr imè pus cum
cen:aritlm efipra: fcire ellidemes callf.'1S exrrinleellS advrina emitter ent, prxteri corum aecidenti1ll11 memor ia
llenlentes, quas propriè procata raicas, id dl, initi:ur i& fedem affeétam nobis oilendi t,& af ~ aion
e m in ipfa
ces, Vocant. Sed m111to ,eriam acelll'atiori inuefiigatioeonufie ntem declarauir.' ~idam
enim,
cltm
prilts in
~e,osqlÎ
pr~e{fnt
in animantis corpor e,affea us,
regione renum fxpenu mero dolerer , accedcllte inor~nquire
opone t. Igitur cllidam,cùm eecidj{fet,fpina
di~aco
?orror e, & exiguo rigore , febrc correptlls eCl:.
lUtro finuata eft,qua propter vrina reddere non po mit.
1\ lIns Clrca veficç pofimm fimul eum horror e,ac febre,
Nam & id aHquando fieri folet,q llcmad modu ah Hipdolore s prxfenf it. NO.I??ulli circa [eptUm rralllerJltm,
pocrate diaum cft Verùm nô illico fiIppre!fa htit vri& thorace m. Arque allllO dexua prçcor dionun parte.
~a,[ed
perend ie,ob affliétarum vertebr::trum intro InxaCôiecruram itaq; fecimns in ÜS omnibn s,quàd pus per
tlonem inflammata vefica.Iraq; doleba t in ea parte vel B rcnes e xpurgarentr,
vomica feilieet in loco doléte erunernine tangen te/ed multo magis,fi quis manu eu tanEta. CllllJ indieiis amem filprà propou tis,non nihil con
g~ret.Aq;
hunc cllrallimus \nflamm ationi remedia adFert puris quamitarem , & quomo do totum eum vrinis
hl~ents.
Rnrfils alter luxatis ad externas panes vertemifceatnr, vtmm côfufum,an eonrrà, eonfide rare. Vebns, vrinam inuitus profUd it, nullo in fefia nte vefieam
Iuti iam anteà in intefiinis diétul11 elt. Nam vt in his,fi
dol ore . In hoc eonieci mus eius muCeuh nemllm , qui
à filperioriblls incefiinis qllirpiam defercur,icl ciboru m
" ficam claudit, flli{fe affeaum , proind e fpinalem meexcrementis périnde admifillm videtur ,:le fi cum ipfis
dullam curare voluimus. Acg; in alio fimiliter affeéto,
filbaallm fuiffet:fi vero ab humilioriblls,cl m vna ipfo~Upre{f
a fuit vrina,t orpente ob affeaos neruos veucx
rum pane excern itnr. Simili modo vrina,:lut tota à pueCu. Cùm itagi inter dormie ndum,n o [entire t homo
re eum ipfa emi!fo conturb atur ,allt per parres quaÎdam
ieficam impleri , ip[a exrcnra , nihiI exeernere potuic.
difperf um pus ina:qualiter defertuT. Plerun q; etÏam fo
tenim :lccidit interdu , vt hoc modo vrina [upprim alùm pus, fine vrina excernitltr. Idql1e haud 0[-1 curè in
t~lr:q1emadou
etiam [anis quibuid am aut vrgen~
veGca fllppurationem coffier e indieat. ~od
vero extlbus negotii s, vel in concio nibus, vel Sena;u, vel foro,
aétè commi ilum efi,à fLlp ~ rnis
alicund
e
partibu
s venit.
't'el conuiu io : mm enim retenta longo tempor e vrina,
Sed guod mediam inter hrec conditi onem fernallerit,
~Xtendiur
vefica,atgue vrina fupprim itur, obudlu ente
à renibus deÎeendj{fe certum en. Sunilir er fi erupta voIpfam facultate IxCa,propter immoderatam tenfionem. C mica,
eum affeéti loci indiciis, hulceris quo gue figmlln
~idam
etiam,c ùm cecidifIèt,maneme [pina il1œ[a, in
aliguod appareat. Nam & hoc alîquiido quidem exaétè
primis quidem magnam fanguinis copiam eum vrina
eommi fium videtur ,alîqua do vero rncdiocriter:incer_
emifit, pofieà vero o01nino {ilfprelfa eH vrina. Cuius
dum vel nul1am habet mifiionem , vel quodam modo
rei callfam effe coni cimus, quod coàeti [angllinis gm
fi'perfertltr,vel folum excernitLIr. Atq; VOcata quidem
tnus intus fe oppofu it. Qgoci rca demi{fa ~er
colem ficrufiula, hulceris:e!fentia:: vero proietas~
affeétœ parnula, paulllillm vrÎha! reddidi t, extraa a deinde fiCl:ula,
tis propriu m indiciii eCl:. ~ipe
partes
à
vefica
auulatParnic in ipfillS ore grumi indicium. Pra:ter eà cùm
fa!, lamis : è reniblls vero, earllnclllis fimt Gmiles. Ita
a.l~S
quofdi diururhi Jolore s vnà cum abfce!fllllm noetiam vbi ex ftlblimioribus pars aliqüa affeél:a efi,excre
tlS mfefiaffent, finitis abfeefsibus tenlle pus ellm vrina
meta eum vrinis eieaa inmeri , & ea fu[peéh ru partium
Ptc~uer
viÎum eCl:,déinde fubfequens vrina! retenti o,
effenria: copara re oporte t.Igimr pel' vrinam expurg.1nCOnle{turx oceafioncm dedit,q uod à eraffo pure meatur gibbre hepatis partes, atque omnes quotqu ot fimt
t
.Ctlam,q
.
. 1ll
. "Cfilis obit l"ueretur. A
tqi 'ln pllcns
uos lapIS
his fuperio res: per altlllm vero pars iecn~rs
refima,
. ca crUciabar, vidimus ra!penumero vrini retiner i. Eos
inreCl:ina, venrriculus, lienis. Prxtcr has alla: C]uxdam
Iraque
refi'
fi
r •
_
upmo guraco corpor e conClllS
lnlUS vt .
na,n.
flunt pnrgati ones , [ed raro , vt ct'tm thora x, & pulmo
"'''at
• dimOllcremr.C
"
c li 1apiS
ùm vero id quod iamia diper aillum purgat nr: qUa! eub [epco trJnfi~eo
pofirx.
/~"rpe
viderit is, oro vt ipfum tenaei femper memo- D fimt parces, per vl'ina~.
~ortm
c~{a
la
cu~
1cru . ()..ld d
nonnl1ll,t
qu"
eus. '<....l!U a ~rL1mos
voeato s,non folùm cos
ignore nt, negue id vnql1Jm accldlfie vlden~r,
quod a
ni~
veGca,fed mlllco magis illos qlloque qui in inte:
muIds vifilOl cft negat fierÎ poire vt abfecffu m pulmo"IS ve
' contine ntur '. ~t\"lCU . 10, atqi t horace nOnnllnqllam
.
ne OrtO pus per ~ens ,
exeerna.mr. N
os ve~o ' pu 1.mol1ls
\'e:~nlm
defeétio, & color pallidus fequi [olet, plllfilS
vomicam per vnnam , thoracis alltcm per IntefilOa, &
~l\
pa"~lts,obfeuni'q
apparet, & laboras ipfe
alllum expurgar! vidmls.~ang
re ver~
d~ latio, fcul anXletate refoluirur:ql1cmadmodllm in magnis ma
ne ex pulmon e 111 l'enes m~Ila
omnlOo fir dubHauo. Etqu' ()rum vulneribus fxpenu mero aecidit, vt mirari alicnim vt à concalla vena , H:l ex magna quoqlle artcria
· CÙ~ Pofsit,qua:nam fit huillS euenrus cau fa. An fangllis
rami dercendL1nt ad renes. Ha:c quxfiio tamen Erafi~
.•• Qmni
. corpor fi
. , t · r. f:'
mi!'.
um,qu x 10
e llnt,maXlme
noOlS ut a
flrati feél:ltOreS nOI1 parum vrget , quippe qui plltauit
& plarls,ex vafis filis effllfus, rami mali an thor cCl:. Nam
folum [pirimm in aneriis conrine ri. Nohis vero nihil
l:teU:redo panillm , & monifi catio ipfltITl fcqui folet.
ùifficultatis affert , vtpote intelligent'ihlls, quod lxrat nlll\ vidimus, vbi vefica: ffieatllln grnmus obfirux enis :1rtei~
p~tln:ois.,
quantum p.uris ex crupra vomi ..
iecieadem fequi accidentia : gntmum vero adeffe conca JlIfceplt, Id In fimfirum cordl5; finum defel're potell\~
hoc argume nto , quod plllrimum ante?!. cmoteil, quod lndc in magnam ipfius aneriam incidens,
ll\c" a orantes eum vrina reddidi !fent Iraq' mcdicapel'
renes tranut in ve{jcam. Hoc tamen n011 ita cre·.tltrn
d
1
d
"
. ) quo . apI em t~re
po~etl
ex aceto ~l(o,
bro ~l\eirc
yidetul ') vtpotc pure priùs in :1fpcl:as
w
--- -
-"
~mena
..
"
...
,.
�.9).9
c.l
.t~-h
~
c!~.r,
.~
~
~
"ti · ~.4;;
i.1,'4~
c;~.&+-
.900
tionis v[us eH, vt intimus caJor & refi'igeratione,& ven
' r ' arterias magna ex payte tranffumpto. Itaque qU'lm ob
hand ita difficile fuede perpendere,
~ callfam pLIS in pulmone genitum, cum vrinis ( licet ra- A cilatione [ernetllr ,
.z;:7
in ipfis dereliaum,arceriarum,
calorem
exiguum illum
ro) excernatur, iam diétum eft efi. Id vero, qllod pel'
-l ' ~LJ,.
ari. Q.gx aétio à quibu[dam
conferu
cordffqlle officio
ventrem purgatur,aliam,& qllidem raram, ( quœ in cor
~
~
ea, qux à choracis, plllmo:
veluti
medicis ~a-tie,
con
apparet) habet cauf:l.m. ~ipe
...
2.1
'l....
9-y h. .,)~
Affeél:is
GaIeni de Loci~.
'3'
n§.c~
<:;;f? •
hZ~defétjon,
'3 . porum diITeaione
caua vena, mediante vafe qllodam fielechia:œ ( id efi,
vena:,quœ arboris caudici propon ione refpondet) videtur interdum adaptari. Pr6ind e nihil mirum, neque
~upeimpofsibile eft , & ex partibus fepto tral~[ueo
eldem
hls,qu.œ
&:,x
,
r
~
h
f
e
d
ventrem
rioribus, pus in
..Nam
fupponuntur,ipfnm per renes 111 vefic;J. pe~untr
acclden
eClam
rara
ve
efi
,par
habltllS
raros
corporum
cia tequantur.
v. Atql ne hoc quidé loco [olicicos cire oporte t, verum
vllluam, an vternm appellemns, eam parcem, quœ mulieribus:l.d pariendllm à Namra d:l.ta efi. Neqlle rurfus
, ~ut vte.ros, an ~nglri
vtrum numero plllraii v~luas
uene. Etenlm tatlus B
nomma
qll1S
vuluam aut vterum
re, ex quibus vel
colloca
tempus
fuerit in 'rebus vtilibus
fruél:l1m alinem,
curatio
vel
ia,
ad notitiam, vel prœfag
, quem
affeétu
eo
in
Veluti
us.
quem decerpere pofsim
veeob
nis
fpiratio
alii
,
tionem
nonnlllli vteri fuffoca
apvtraq;
medicis
bus
volenti
,
mm oblationem vocant
veEgo
re.
explica
affeétum
m
qllenda
pellatione vnum
fuffo
vtero
eft,ab
cas,id
hyfteri
s
muliere
ro multas vidi
catas (ira enim non hœ [olùm, [ed priores quoq; fœartem medicam profeifœ, à quibus id nominis
min~
effeétllm eft, [e ipCas nominabanc) alias quidem [me
[en Cu immobHes iacere cum obfcllro,paru6q; pu 1lit, vel
omnino fine v110 plllfu:alias fentiences guidem , & moueri potentes, atque Integra ratione , fed tamen animi
etiam
fpiratione labo:ntes~
& ~ifcl
llram
comeét
S
L
~
1
l
q
Ex
entes.
concrah
cmra,& brachla
C
caufç
pro
vel
clas,
dilferen
t
affeétlll
veeri
elfe
feci,mllitas
dam
quarun
um
fpecier
pro
vel
efficientis maanitudine,
fe differetes. Igitur prima [peeies,cllillS
variet,nc~
Herac1ides Ponciclls in [uo commencario mentionem
fecit, mllltam exhibet de ortu [uo ambigllitatem. Aie
enim fub hac fpeeie, neqlle pulfum, neque Cpirationem
mulieris deprœhendi potuiffe. Atq; ob id d(mtaX:l.e non
viCam etfe mormam , quod exigtll1111 in mediis eorporis partibus ealorem h:lberer. Elt amem libri titulllS,
Apnus,id eO,nô fpir:ms,Heraclidre. Ac aftantes quoq;
medicos qux{juiffe ait, an nondl1m effet mortua. RurfitS nonl11111i Heraclide pofieriores credemes [eruari
ipfa non appareat , carptx
ql:.1~is
aliql1id [piratons~
[u[pendl lllbent, vt exananbus
comm
os
Hoccul
lanz
aligllis inter fpiran:
fpirims
num
,
r
endam
a:è deprxh
deferarur. Sunt gll1
rurfum
foras,
mm
dum eum intro,
imp?nere prx- D
uli
vent1:ic
pl.enum ori
poculllm aq~re
~lmorc
feruan
omnmo
cipiun t, qUlppe. l~mO,t
Ha affeétç
omnes
fi
.ItaCllle
aiunc,fi tata penem fplraClo
vero
cùm
:
gua:fl:io
mulieres inccrii{fenc, fimplex effet
nem
quxfiio
oriri
ina
nonnullx feruatre videancur,gem
0:
If
b'
'b
O·
0b
m,
I r eO·
el.llOI1C
a
n eceue ,mue 19antl us no IS,tum
quam fpirationis munns deperdimr, mm vel magis,
qllomodo viuere pofsint ) qux nihil omnino [pirant.
in confeffO eft, &.fpita.tionem à vira,& vitam
~pe
à-fpiurionc [epar:tTi non poffe, adeo 'le viucncem non
fpirare,& [pirantem non viuerc, fit impofsihile. Arque
ha:c qll:dlio , quangltàm filperiorc difficilior videmr,
facilè Ji/fl:in non efi tamen périnde diffieili s, ~ipe
res, nulla apconlide
a
inclufa animali
birur , fi.la~ebrs
vbi co~nenim
Hoc
nOta.
nis
parente 10 Ip(jS Cpiratio
:Cris,
perCpc
elfe
frigiJa
a
ueris, huilllinodfgue animali
:
reJpil''llS
maximl
quod
arque tibi demonfl:ratnm erit,
!taque in vten
nHqj officio prodit,:efm~'VcaL1.
refrigeramr,
corpns
tlm
vnillerf
m
ql10nia
{ilffocatione,
nulla prove
potefi,
fieri
)
,
videtl1r
llè
manife
( id enim
fit, nearteriis
in
quœ
ea,
quanllis
,
fpiratio
ore
deat ab
exielfe
pocefi
adeo
&
n
i
~
iatur.
intercip
quaquam
hune
ad
nihil
vt
Ergo
t.
effllgia
omuino
fenfilm
gua, vc
affeél:um percinens maneae indifcnffum,{llccedititerU!1l
alia quxfiio, C0am ob C3n[am corpus refrigeretur.Ea
vero haud difficulcer diifolui poterit,fi caufas,quç prç,dl
ceiferunt,diligencer inmeamur. Sunt autem hltinCmo :
Conuenit inter omnes medicos ,hune affeétum magn~
ex parte vidl1is euenire, iifque maximè, quœ cùm antea
probè purgarenmr, ac parerent, aeque virorum con~·
igicur ex Ils
bitu gauderent,iis omnibus priuitur. ~id
ob r,eten
quod
uàm
pofsit,q
~
r
e
i
n
o
c
ilius
quis probab
es
rnulte.r
odi
huiuCm
llm,
cohibit
femen
ve1
ta menfirua,
vterÏ affeétionibus erucientllr? fiue apnœre ( id eO, 10·
cerceptœ [pirationes ) fille fttffocationes,Gue edam c~n
traél:iones fint. ldl1; forraife magis à [emine reteqto c0{i
tingere poteO:, vtpoce magnam vim obtinente, Ve e,
cnim in mulierihllS humidius, ita edam frigidius, p;oinde ip(ilm excerni oponee , prxCertim fi natur~lce
multo femine exuberae mulier. Pr6ind e in mulienbllÀ
u
qllX multo [emine abundant, id excerni pofiulat, ha
fecus atgue in viris : quippe non pama efi edam horL1!Il
differencia, 5unt enim nonnulli,quos protinus à iUl!en:
tute con cubitus imbecilliores efficit. A lit;-nifi a(sldtlC'
moleRant-ltl)€"Ïbos faru&-iul'lr;"
c~é1ltiare
~feb.rius
o~WiuITt,aql-evr
petentia,ita &-concattfo:;m;tnor. Hos Plato arbonb1.
immodicè fj'llétiferis comparat. Equidem noui ql~ ,:
dam, qllibllS hllin[modi erae natura , qui pro eJ(~Cl:i
infiitllto à libidinis vfu abfline~torpd,gL
mocum faai funt:nOlJ.lllllli etianfmelancholicoru et~ ..
of
etiam,~
plo,prx ter modum rrl'œfii,ac timd~b
%e-;
I
r
~
x
v
m
a
d
i
~
.
~
'
a
t
i
v
pidirate,mm concoétione
Jl1
tem lugens, & à concubim, quo anceà crebern e ~i ..
rat vfils,abftinens,cibi eupiditarem amilit,arqu en Ô(e
gllum quidem eibllm eoncoquere pocuit. Vbi "eromi"
V [0"
ipfum cogendo plus cibi ingerebat,protinl1s ad on
t)
,n
bat
appare
edam
mœfius
:
atur
excitab
mm
ln
lùmhas ob c:mCas, [ed etiam ( vc melanchoUci [0 .e !Il
citra manifefiam occationem. Verùm hic ad prilhoa~, lS
confilemdinem rediens , guàm celerrimè libera,tt ec{t
Hœc ergo contideranti mihi apud me ipfitnl, VJ[~m
]ol1 9è maiorem ex retento fcmine,qllùm mehn.OrUql~ius
pons noxam euenire poife, prxCertim in IS, dos,
~ a
{ilapte O:l.tllra magis viriatu id ipftm1 efi, ae re?u~1
11 J
111
ante:l
,cùm
t,qufq;
atq; in his,gui in otio dealll1
r
• ere cœ:pe
' Ir •
1r:::Jr, an:tum
.' (ull'
l'b'd'
COntlll
1 1 mem rc J"Iqlll fieciuen
Eqnidem perpendi in iis namralem exccrn.endl l~e 4&
cupidiraeem huius rei cau[am elfe. Cùm enJOl &. t , ql:a"
tantllm fucrit neminem non ad fui excretionent vI'rll1l'
dam fiimulae.'Itaq; DiogenernCynicum n~:tJ etla cf'
alioqui omnium monaliltm, quod ad contlO e En à.
tinet,confiancifsimum, libidini ramen ind.uUilf , ljqUO
copul:lta illi euacuatÏonis volllptatc, vell1t! bonO acoire
pr,ou di ll"
illcétum,Ced vt noxam,gltX à l'ere/HO fe~l?
,cU!11
polhclta
adire
ix
mererr
roic"
Eum
folct,c41taree.
jCnS,
P
1
~
e
(
,
t
o
m
d
a
is
pndend
tiltS ceffaret,ipfc manu
1{it, ll1 iJa \.lS
rem
nlam
o
mlllierc
cÎr)ac vcnientem déinde
0'
ur.
�Libér Sextus.
Manus hymen:eu ceiebrado te pr:euenit.At planè com~deftos
viros, no ob voluptatem,fed vtà vexa- A
tlone ~lbern
tur, libidini indulgere, périnde ac fi nulla
effet e.l vOlllptas coniugata. Sic etiam reliqua animalia
ad COltum excitan arbitror no qllod exiftimét voluptaté boni cuiufpia [peciem'pra: fe ferre, [ed vt ferr:té,
qU?d ob .retctiont: ip[a moleftat,excernat,haud [ecus,
q l a~ dcliciencii ftercoris, excernendxq; vrin:e deii~eno,
fuapte natura moueri confueuerunt. Cogitanei
ltaqi mlhlatîqllâdo fuper luc re, talc ql10ddii accidcs
apparllit in mlliiere e x lango iam tempore v idlla, qux
ra:ter ca:tera mala, neruorti quoq; difteneione vexa/tur.Ac dicente obftecrice, vterü elfe retraétû,remebUS adhuiufmodi affeétlls côfuetis, vu decrellit. ~ills,ad.hibi tis~'l"
- forlmea
- I01 '~n
- inwtam
~ "G41n-re:l!'atdf.i~uIU
. U l=-paf-t-e-s mu
l ebr~ s-;-obO-l'taiàU~.oM
,-Glln-la:\:w re, &-v o-h1pU'r e,
V~tl
pel'-oitf1vrn~F[{,xcam
plu B
t-ttnufflq i fem€~ita-àl.3:
ftla libe rata-dhnllI 1er p ,. d
fi
.
fT"
r
. .
1'0111 e mani efta c011leétura allecutus lUm, v!tlao
t . emini, maïore quàm menftmis elfe vim adnoxam
VI~ler[o
corpori inferendam. Iraq; licet ha:c guidem
a lquando profluane è viduis ,fuppreffiuu nihilo mi~lS ferne moleftia,noxamgi ipfis in ferre poteft. ~i
?IIS vero nequaqua perfuacleri poteft, exizuû fuccum .
ln Vna
'
qux . parte contentum, tantorum accl'd entlllm,
"n1l1eriio corpon.
,
rr".
r"
"
euenlllnt,eue Cat11am,l1 omn1l10 Imn!cmores elfe videntur eorum, qux quotidie coneingunt. Etenim à phalangii iétu tottl corpus affici v ide;~r'o-?igt
~en?
p~r min~l
foramen i~eo:
Sed
n\~e
1l1:l.1on admlratlone dJghus eft [corplOnls Jétus,
J~IO
breu~
adm~l
têpor~
grauifsima i?fert ~ci:
ft~tla:
qll1ppe cum [e[e apphcat,aut perquam eXlguu
~ Id'9uo~
i~lctur,
aut nihil o,?nin,o,nullo apr~te
C
O~al1e
1lpfi~
àculeo. Atqtu fien non poreft, cum
Pl'~m
gui s,périnde quafi ab acu,punétlls eft, vt vnillerfllm corpus veluti ~randie
percmi videatur , ani. Nam
rationi magis côInifimul dcfeéHone ac~edn
[~ntaeG
eft, vt vel à [pirim quo dam , vel tenui humidltate inieéta,hxc eueniantaccidentia.Sunt qui putat,
S,qnafdam [010 taétu, ~ér-qua:litsvn,
ea, qua: eis
VICtna [unt,alterare poflè:idq; planè videri in marina
torpe~in,
vrpote cui tam yehemens fit potentia, vt
er Plfcatoris tridentem tran[milfa ad manllm alteral'~Oe,rpnt
totam reddat torpidam.His conieétll
l~s ~lèdeprc:hnit1
' paru:e
molis l'es qllafdam/o1-1 ta ll, 1l1aximas indücere alterationes. Id qllod in
Qeradio
l 'd
.....
de'
quoq; :tpl e, qnemmagnete nommant, VIte
eft
F
•
.
d
'
"
10 adh' .. erru enlm,quo , telg,adh~r
vel nu1ta.n.· Ibl~ovinc.
Déindeftaliud,id,qnodprimo D
"Hl fuen
. . fiIml'1'Iter Vt pnmu
. '" illi'inhxrebit.
~oft
'
t, tetlgent,
a
bt\fù:. tertii'i [ecundo : ita vt planè conftet rebus quîlleft· a vehemen ti[simas elfe vires. Rcliqu~
eft vt in":
tgernt
•
.
'b
hOC'
IS , an 111 alUmall Cl us corruptio aliqua na[ci
1" Sittant
' . mm qualtate,tttm
l' '"
. ' xquer:
;tn
id'
a, Vt venel11
vues
(Jllih larnàmedicis enodatu,d'i[cl1ffilmqi elfe videmr
'1
ane f 1'" '
fillt no ,OCt p.ro<?~e
9UXft·.1One,'" V trum.proprix'
1iùsd'C,ta; VcnCOl,necne. Na gl11 de bac quxftlone me&à II Plt~a(fe
vidétùr,ii cofdé fie ri affeétus concedullt
..
.
,
ethalt
POt
s venel1l potlOne,& cormptlOnc,qux e cor
veneO~tlm
habet:non tame eos di[cerni no po(fe, qui
eni~l
fnmpferint,ab iis,qui aliunde affeétifin t. C~'tnf
ae fa la,m o [liapte nattu-a probis humoribns abundas,
thal·noffilllOl more educatls,r~pn
moritur CVt
' r Id "
liensla tlm pto veneno c.nerllO
et) elncle corpus' am li)aUt l1ig ncans,aur
.
• eft ,aut di fA.lle.> s aut prx
Val'lllm
Galen.
'
~at
f.
f:
i.
Je-
pntredine fcedum,m<;>leftumq; reddit odore-,hunc venenu fllmpfilfe aiun t. Igltur fi eiu[modi afreétib~s
nos
infeftari fateamur , qui ex p..obifmetipfis accepto [ua:_
originis imperu, fimiles fint his,qni perniciofo epoto
veneno eueniunt: nihil mirum,fi vitiatnm [emen, am.,
menftrullm h~tiufmodj,cù
retinetur,& putre[cit,cor
poriblls vt afhciantur idoneis, grauia inferat accidentia.~pe
facilè intelligitur in canibus,quancam habeat v im afficienda: rei aptimdo. Cùm enim reliquoru
animalium nullum rabie capiamr , [olus canis eo affe-_
étu corripimr ,atq i tanta fit in ipfo humorum corruptio, vt [ola eius faliua, fi humanum corpus cotigerit,
rabiem excitare pofsie. V t igimr ab exigno initio , [aliux videlicet qllalitate, auéta quxdam in corpore a..( t r
feétio, quando ad magnitudinem notatll dignam per
llenerit,difcerni porefl:,ldqi pefifcxitenfes,cùm no': ~
ll11nqllamanteid tempusnulla notadeprxhédatur:fic ( ~WCo"
e~dm
mo~
vitio[o humore in an}m~lis
~orpe
.ge~
I11tO, paulatl m traél:u tempons, pnnclpalmm partlum_, . "1~
aliqna con[entit, à qua deinde vniner[um corpus çe- ~
•
leriter alter:ltUL ~àd
autem à prifcis iam inde [eclllis optimo iure credicum fuerit,hyfterica diéta accide-; ~
~
,i'"d v "mm",n qu,m ,d "dic' penin"" vd ffi»i- r~.,a"mo argumen to elfe po~efl:Jquàd
~ [olis ~idts,
& iis,
q~"bus
menfi~,
[up,~mnt
humrod~
,fte/lus
.~f-
Cl..
' .eu,
~
-,;,g (1i'".z~
f;;.,...6J....·
4-
.,.-
e~c -f~. ;:::-..2.0.G_~ ~ Z ~
~"l
,
nue conCueuerll t . ~od
vero ad eos excltandos rete- (
,
tun1 [emen maiôrem, menfhl1tl vero minore vim obtineat, hcilè intelligitur ab his mulieribus, qnibus, cu
non fint vidu:E, pnrgationes lllPprimunmr. ~anis
ellim pluribus infeftenmr accidentibus, quxpofl:hac
dicenmr,[piratione tamen non priuantur, neq; al11mi
defeétione, Ileqi aliis quoq; accidentibus , qu:e paulo
anteà diéta umt, JabOl-are videnrur. Prxtereà ex eo
quod U1I1t vidl1X gua:dam,qllx licet xquè, vt anteà,aut
paulo minùs pllrgen mr, nihilo rninùs fimilibus corripiumr acciden tibllS, QJlippe medicx, qua: cas exquifitè tetigerur, fatenrur circa vteru notas qua[dam apparere . Nam ceruix eills inclinata videtur ,interdum
qllidem veluti [ur[llm retraétns fit toms vterlls,intel'- l~
"3'.rP
dum vero velnti ad lams trahamr. P roillde quida vte- 1. ~':r
' j:, 'fk~
' . 1elleuamentes,quo
tr. Il
d crean cl xpro- TIl
.~
.. ~
.....
rnmve llltlanllUa
~*.
lis aralia moue,tùr ,fi prilletur his,quç cocupifcit, vninelto corpori nocere dicunt. ~a
de re Plaronem ita
[cripfilfe comperimus : Ea par's,qn:e in mlliieriblls, &
vterus,& vllilla nominatur, cùm fit animal prolem ge
nerare cllpiens,fi intepefiiuè, dillqi infruétllofum fuerit,{nccenfens c:grè fert,errlnfq; rer ,toru corp.u s, &
[pirims meatu obfl:rnens,refpiral'eqi no fi~le1s,m
extremam anxietatem deiicit atqi multos aliOS morbos
excitat. Hxc dicenee Plaro'ne,qlùdâaddid.erut, qno~
pofteaql1~m
ita per ~orpus
vt~rn
erl:an~t,
a~ [eptu
rranlller[um peruemens, refpmmonem Jmpedl~
[0let. Alii errarc ipUlm veluti animal neg~ts,
vbl fup:
relfa fune menftrua exiccari aiunt, d0111de humeéhn
,
Ù
\ {P
cupientcm,ad vi[cer:t vfq~
a{cendel'c;c m;~ro
a c~n dendo nonnunquam [eptu tranfllerfum cotJl1gat, ldcirco ,animal [piratione priuari. E tenim qui ignorant
ea q lia: in dilfeél:ionibus apparent, qUlqi _neqi nauuale;, ncqi à vollnac.e penden:es a~lnes
vnqllam CO,t;~
t!f=ô"-w6rJ
fiderauerüt ql1aise,u:mdXtSn\~
~"3'
e ~
_
demonftrat]?ne r~boi
, fi~r
tamen poffc arbitn~
wr-4d"':;::"~
1-3'
ml' vt alig 1lld ex lpfis a vel'ltate neqllaquam abhol'rea:.At vero guiin vtri[qi fuerintexercitatÏ,hanc rationem, vtpote infirmam, vcl me taècnr.e,defp idunt.
Nam fi aliquid vtcriafcendere videarur ,id pel'exiO"llu
eft,neqi [ufficit :ldhoc,vt tomm ipfillS fnndnm, n~ad
Tom. Il.
H
.,,* -
�Galeni de Lacis Affeé1:is
ingred inon poteft, aut quia eft craCsio r ,quàm vt per.
ventric ulum qllidem a[cendiffe oftend at, tantrr abeft,
A ora va[orlt p.orsie penetra re , am quia clall[a Ü1I1t ?ra.
vt hunc pr:Eeeréundo, ad (eptu cran(ue dum perting~
haq; multipl icatus in vcnis,e as ex tendit, atq i vicJnos
~oméu
ft demret iii ve aetinga t, qu~d
re polsir.~d
ipfis append ices madefacit:ad hornm autem extnfo~
habebi t, vt lpiratio ne collere , altt1nim i deteétlOnem,
nem, continn o vterum retrahi ncce{fe eft. Igimr {j.x~
aut membro1'u cOlltraétione, autinte gnim (9pore mqllalite r vndiq; trabatu r , reth eric, & iine inclat10~
ducere po(sit? Etenim cùm aliql1is [e impleu erie, venn:,ipfiu s tranfm utatio: fi vero in:Equaliter, ad partei~
tricllll1s intllme fces, planè videtur fepeu tranfue rulm
vehem entiùs trahent cm extend itur. Non ergo v~h:tl
cre~
1'~diur
c'Ûmprirnere , 1eq; hanc o~ rem ~pirato
animal errabun dum,al iàs ad alillm locnm, di{èurnt
allo aCCidente a~l:n1ft
brior , [ed null9 i~nuper
mulieri bus veerus, fed ab cxtêfio ne retrahi rur. ~o}
tur. Atq; prxgna nbus quoq; vterns adeo mten~lur,
fi dixerit quifpia m, vteri corpus mm non efTe afT~u,
vt crebrio r tîat fpiratio , fed neg; hic aliii l:Efione lIldu[ed pernerf ione laborar e cùm aliàs allorfttm trahltLlf,
d~
t ~moris
cit. Id aute ,guod dicut,e xiccato s vteros,h
hic haud ab[urd a dicere :idebir ur. Nam circa reliq1~S
fiderio advifce ra a[cedc re, nemini 110nab iurdum VIcorpor is partes accidit , vt huiuft110di ap~re
ql~oi
d.eri potefr. Si enim ab[olucè hUlTIorc vœrus reqllirit?
afieétlls,& vt [xpenl lmero decipia mr m'!diCl, glll
veficâ, atÇJi cT2.fsiintefiini parte inferio re, totam fibl
uerfam partem ,gllia vel incurnari,vc1 extend i n~ po ~
proxim am habet. Si vero non iimplicicer humor e,fed
fit,arbi tranmr effe :1.ffeéb.m. A tq i hoc docnir HJpo~
{anguineu humor emdeii derat,a d hepar poriùs ,quam
libro,q uem De articuli s [cripfit, vbi ,ecian~
ad fepett tran{ue rfum,ip [nm mouer i.opon ebat:A t ve;, B crates 111' eo
fienbe nS •
fi"
•
d
e vten vocato1 errore mentlo nem eClt, lta
ro ql1id. opus dl: vt aliis extrin( eclls Irruat part1~u.s?Cl
'd
•
L
,J
'
.
1
1
.. poneno rem pane carut remori s eXCI cnt, qlll/l
'\
S11n
o
d.en[ulll tegmen ,memb ranofu m indtuel1m,hbp~
ade
qi
crus,ne
poteft
non
i
extend
fit,
1'aro
hoc
quàm
e
r
o
m
t
~
h
e
~
[
ad
x
u
~
enim,
OmRia
habeat?
atlt
circund
[ecund um luxatu articul urn, neqi adeo fecllndunl pO~
ex inteftinis attrahu nt, per ora quam pltlTll11l Id efh.
plitem quogi, iÎg; minimè , vbi longo fpatio dlraue~
cere [oIent. Atqui ad vteru multa admod um venam~
s
n
~
c
x
.
e
ll1
aniculll
s
poplitl
vel
s,
inguini
ve1
,
nl:l.lum
rie
ora penten illnt, per quas ex concalla vena, vtpote ClU
s :tr.Cleu ~ ~
poffim t. Hoc fermon e quanui s popliei
dere
'p<;>teft.
e
r
~
t
a
é
~
u
g
n
l
'
.
[
,
infinie
fangllis
hepate
ex
Ine CO S
.
,
·
.
.
.
t
f
\
1laU dquaql1ama IClam1", glUa tamen cum 1l1g a,.
Eœnim qllam aliam fiftulam hac mfigm ore ql1lS lllue.
munica t,ipfum excendi non poffe ait. A tql1e dClneep
,n erit qua ex hepate in vterufa nguis deferam r ,ampe r
orcer.
h
cl
.
\
S
"
•
1
r.
.
lUDllmgens 111gl1Jt, ane amma l1ertere oc op CIO •
a\iam omnin o nerus ex iecinor e quippiaffi atqua~
1laben cl,a rl ~
rI.'
•
fl
. vtl'1 e en,
IphllS
magn:l eic
non
Ha
ril1u
venx
x
concau
vt elllm
fi hunc
traherejo[sit? ~od
e~
non paucos hteat, quod ne rani qlide~
~anlis
11laximu, (alté non alillm effe fateam ur oporre t:ql1ip ,
~
g
Œ
J
excen[o
no
lm,
articuil
confiis
fepco
popliei
t
rfo
poffim
tran[ue
[ub
tendere
pe [ob hxc ven a partibl~s
Ta~
nis articul o, nifi [ur[llm lellato pede:it a enim'p~
tutis ex hepate defert fanguine. Abfllrd a igitur omniic
dlfhen;
cnm
maiori
longè
~
l
m
i
n
a
,[ed
r
e{fe
fimüite
vterum
od
eeiam
hoc,qu
Neq;
um
no eft illoru ratio,c
ul
Be lia
hac ratione aftruer e videnm r, Sed fi hoc ipfis coceda:" C te fleétere po{funt popliti s articul um,niii firo
~
e
(
c
l
u
M
ait,
s
déincep
diétis
His
s.
inguini
um
articlli
~
t
l
n
o
c
priuari fee<; q~od
tur, ergo xgrè ~relc.vn;
tnr s:
quoqi iis haud di[simili3. in corpor e innenin n fiO'ISt,
piCcit, ae forraue l Imentll quogi. non lelWet , ql1emJ1il
r 1
l'
d'
,J
clin cl llm nernor tl IhentlO nes,& mlllCU orum \:7 uis
.:tdmodum Phœnic es amacores atiici perhib entur. Vequillet ii plurim a Ilotatll forta{fe dignio ra, guao: ~r
l'ùm ob hoc neqi ad {eptu tran[ue dtlm , neg; ad alillm
el"
lls,
omittam
putaue r.i t,conti ngere [olen t, & [ecundl1m in~elh
quemllis locum perueniec. Nam, vt cxtera
'
o
p
1
n
l
~
r
vten
tqi
llll1m,a
ventric
um
tev
vniuerC
:aqlli
,
,&
ies
naturam
pergnl m arida eft [ep ci tru[llerfi temper
tes
roreS,t llm extélio ncs . His verbis Hippoc ra fleCn~
ms iuxta illorii piacita , qui ip[llm e xiccari dicllnt ,hu~pfil\S
uerat , nô poten,e
plitis articul o dicere propo[
• (11J
midaru m partiulTI comun icltion e indigee. Scd inter1
tl
:ten~
propn
ob
non
ldqlle
,
ri
mOlle
~
o
m
,
duIU natuTam
rogaue ris fo Hlffe, qua ob callf.1m,modo [urfilm
"i,
:
l
!
a
t
e
n
i
~
rit.
con[en
xx
co
iguia
[cd
obltetr
,
enim
affeétum
d.o mlams retrahi nerus vidcaw r. Id
u
(da(11
.c
:
fecie
tione
t,men
accidlln
manen
1'0
te
v
'lux
,
o
r
m
u
n
e
p
~
f
fionum
ces aiunt , Aut eur ipfo in ful. Cede
delicet iplc non pel' [e tr:l11ftuucatur, (ed.à ql1Ibdi~j· lll
te ,nihilo minus mlllicres q\txdal1l ab hyfl:erieis :teeiexpli[am
cau
rei
Ils
hui
Eqnidé
antur.
aliis tr:lhim r.lgitu1 'vtcri peruerf iolles,e o,qlle 5 ra'
corripi
s
dentibu
a: e~ aP'
mus, modo, ad [uppre(['l f::guunml' menftru
care centabo,ea,qua:': ab Hippoc rate diéta fiult, imitârpOle
\.
.
.
l',J
.
111 anIma 15 COIl. qUI'plle
men 0 b hoc, aCCle_ entlu , (lUX
L
do.Igir ur teri cenhon es in C::'U(.î elfe dixerim ,cur [an
-1 \
reffl
Cll,
t:ll1dllln
pu
D
l1am
htus
in
neql1ag
cfTc
modo
,
cau[as
,
(urftun
parent
modo
oentîbu'5 obl1etr icibus,
. ,J
- 1
N
v
p \cni mdiné?t {i'PôPcitra
qux comnne1l1 haben t c~ur.'lm
videatu r. am {HUU cum v eero,cerlllce qllOg;
l'ctrahi
. vC r .,,0'
'. tem. r)"
~
{
~x
euenien
tione
ml1s,
pUl"(!':!.
declarc
vt
huont
ergo
ft
men
Supere
ipiius retrahi nece{fc cft.
'dUIS1"
~
•
v
/- ,J
. cur.
pemer llone, aut 111 nfl.ruoru rccentl one •, VJ utan
ql1am oh call[aOl nerus vel lÏtruun , velad latllS rccra11.
1eu.lI1t noxx,h re o!) rcœn mm feJ11cn CUCllJrc p cu(11
hamr : hoc ellim llllic [ennon i deerat. &-e{fc cenlcm r
Cxccrù m pro mllltirll,linis, gnalitlt 1[ve r;lt1~ne, tJlI Cipe'
vaCoru maJ ipfuin pei"nerrient!l1m-pleni m4o;v nà Cllm
/l'l
\' \
.,
~ lll1JS,1
Il
Ia\:l l'IX:!CCJ'dcl1 . r[llJ11
llorlll1\ tllmlen
mCIlHr
appcnd icibw.r ipferu. Etenim o{têdim us in enarra tior vnJl1e .
cf!'
.
, . r'
.
'(rjUI'
CJCS Orin lolene. Etenlln ar Igcncc cam:t
ne eius Aphori Cmi,ql lo inql1it,ConUlltfionem,& à. pIc
';),
. rarc potcnt c,a d co\ ve Jlemcn terr. ln {eplll
rcfnge
~
1
l
p
r
o
e
rcp!eco
llS
.
nimdin c fieri,& euaClll tionr ,quod J'l~niedo
,
pl1h
•
. . J~.
1;1C05,
(1atlll' c l'Pli S, vt & [pILltIO,...: artC1'u~.
Tllm corJ'or a & in latu,& profun clu cxtcnd it,fcd lonn1O:~
~
v
1cnt,
cra([dl
vc1
li
x
~
c.
ncqllc5
Ji
cd
'!rr\hcn
cl
elliora,
l1tllrbr
gitudincahbl"Clliat. Ergo qll cfftcîU
. ,
'lbuo[le
l
'1'
l
>\
(c810
\
1.
COIlUU 1hones:f i vcruat rx 11 I~ natl~rm
retrahu ntur. Nam !2 ra li fi rJ tlls nm..
magis ad orizn~
1liriam ilhll1cct:qllcm admod unl an 1111J quoq; (e ljc{lO'
fi lipiritll implea ntur , in latimd inc au'!efe'llos
'"' •
,
'J
.. l Cllloqi
ucell)
.Id fortes c xtê1iones,& pcrfigeJol~S,
l1C~,&
inc \'erà minlli, atq i ob id etilm retrahl
on~itld
n.,!~
'
.
J
l
(
O
e
:
n
~
c
crl1llt.
ni lchi afAi ion ~ (cqui con[ucu
orimr plenim do mm vcnaru m , mm
dl cie. V.. Ile ertTo
b
d'
<)llôd in hllilllinodi fcrmonibll os ven tJ'l 11 oflllll
Nam
one.
rctenti
uoru
ex menftr
appen .IClt~?emp
mC Je 1110S
chl1mfo!emtl s appc1l:tre:qllippc omnillm
pemen tt qll1de ad. vteru f.ll1g11Îb , [ed au in eerna ipHus
;n.
per. .
...
'
....
j,
�Liber Sextus.
~G6
!n~
en, in 1ynéopa nomaehiea huiu{m{modi vti appel
nies efi, interdl1m aquo1a, aut lhhpatlida. ~od
fi pu!atlOlle. P orro accidentia, qua: ob adfiriéta mcnfirua A rus tuerie fanguis,qllalis ex dilfeéta vena profhûc,dilimfefiare(olenc,(namde iis quo que nonnihil me diétugenteranimaduenere oponee,nllm eroGo fit in veero.
~u . ~ pollicitus fum) nunc enarrare aggredior, fumpto
Ea vero magna ex parce in ceruice potiùs, ql1àm alibi
lnitlO ab his,qu\ ab Hippocrate in Aphorjfmis fcripta
contingere folet,dilcernicurque per excretam [aniem,
fun~,precil1è
vero cnm dicit,5i mulier negi pr\gnas,
fi fuem profunda.Si vero circa os ceruicis confliteric,
neque.puerpera,lac habet,menfima eius defecerüt. At
non folùm per hanc , [ed per taéu~
ql10que cognofd
n~10
lU mammis apparente béte , menfirua fuppre{fa
potefi. Atque pra:gnances quoqi eum ora venarum in
hlfce nOtis deprœhenduntur.: Grauitas [omm corpus
cel'l1ice aperiun mr ,[anguinem excernunt. ~od
fi mu
tnolefiat,item fafiidium qnoqi, vt nul1a fit cibi cupidilie ri vtero graui,mamma: [ubito extenuantur, abonus
t~s,hor
inœq~.lasod
fi cicra horrorem inœqua
fequimr. A tque gemino s ferens,fi al tera mamma e xceltas al!qua fllerir,atq; fatlidium, cupiatg; mulier qna:lda
nuetur, alcerum amittit: & omnino fi dextera mamma
~ahen,iub
vt obfiecrix vtericeruicem tangat.Ni
extenuaca eil ,marem:fi finifira,fœmini amittit. ~ipfi Cl~a.duritem
c1aufainueniamr,eam pr,:tgnarc:m elfe
pe fœtus, qui mares funt,pane vteri dextra contineneuomunt,ac
conuCles.E x iis nonnullç cibum prec~
tur ,at rœmina: magis finifira. Acql,e raro alitereucniterra,m,aut extinétos carbones, aut alia quœdam huiuf.
re compertum efi,adeo vt in animalibus guoqlle, gua:
fllapte natura geminos ferre folenc,icidem accidere vi
~o1.edlmt5i
vero c1auulm fueric os ceruicis vteri,ac
Cc Ut1l(~rn
quoque habeat,affeétum aliquem in vtero ef- B deamus, Vt in capris,ouibus,atque aliis quadrnpedibu$ ~
L>~:f.Jt
e p0rtendir. Oponer icaque fpeculari obfieericem, ad
non paucis videre efi.Si vero mulier promptè quid~E
~:Lqla~
partern, vel declinec,vel trahacur:nam in ea parcoceperic,déinde fecundo,aut tercio,at quarto imprç- ~
f'+-/ ,e.~
te ~leétam
vteri [rdem elfe, coniiciendl1m eft. A tgi in
gnationis menfe,fœmm eiecerit : circa veeri acecabula ( ~é
'~
rt~
qUlb~rdam
t'œminis, eius partis dolor cum grallitare,
humorem picuitolilm abllndare,acqi idcirco venarum, ~n;.L
~
/ ~:
arceriar(lmqi eius loci, ad ora vaforum in vterum de- e.s "~ ~
nonnlhil fignificare poteft. quinetiam in coxam dol or
fcendentium, nexum debiliorem reddi coniiciendum ~G-"
'tt
tranfi.t,accrus ipfuOl,quetl-è regi~,
per inceffilm
~audlCt.o
fi longiori tepore fupprimantur men
efi, vt fœtum ob grauitatem ferre neqlleat, fed facilè
rua ,nlll13,mq; medicus mulieri vacllarionem promoabrumpatur.
uea~,lmor
aliquis pra:ter nacuram,in ilibus interdum
~lemadou
ab excrementis,quxperanu deii- V t.
ClCOtltl
fi"d
..
.
.
·t
..
•
Il', 0 e ens Olmlmm ex lOterms paru JUs quacÎumur,paucaadmodl1m fuper vicina1'llm paniumaffe
~arne1f
inAammatam. Nonnullis panus in extrema
éiibllS indicia acdpi POffilOt, vtpote quœ magna ex par
11l1n:pane excitamr , veluti viris quoqi eodem in 10te,&: inteOinorum,& vetricllli,& fplenis, & iecinoris,
~o nOnllnql1am oriri Colet, qui vbi [upplll'ams allqna·
atque nunnunqua hllmonull in vniuerfo corporeexllfi 0 fueric, (ecari debet.Acq, hanc parcem,fille membru
peramil1m, nota: filOC. Sic eodem modo.pauca pel' colé
~IPl\rat1m,di{feéHq
vidimus, interdum ignoran
eduéta excrementa, proprillm ipfius afteaum porcent~blS
medicis inexpertis ql1id inciderenr,intcrdl1m ve- C dunt,led complura veficx,renum, hephis, fplenis,pul
tUlntelligentiblls qlloq;. Atq; omnia membra ira fllPmonis,thoracis , argue humorum in vniuerlo corpore
PUtata facilè cnrantur. V tcri vero{eétiones maiolÏ di
affeaiones fignificat. Verùm huiufmodi ligna per alia,
di~fc\lta:e
conglutinanmr. Huillfmodi accidentia fequa: vnicuique parei affeéta: hlb[eruire diximlls, in~li li.lppretfa menfil'ua conftlcllernnr,ac prxterrà Illm
dicia difiinguuncur. Igimr affeéti colis ha:c eruntinborum ,& colli,& fincipicis dolor ,qui edam oC1110rum
dicia. Nam hulclls manifefiè deprrehendimr à dolofl1ndamema infefiat.l tem febres ardentes,& vrina: nire ipfum infefiante, atque fi aliqllid ex iis per vrinas
gticantes cnm rubl'a qnadam f.'\nie,périnde ac fi aqlla:,
excernatur ,quœ hulcera comitari folée. Id vero ab eo,
e~ ,qua nuper maaara: carnes4blurœ fuerunt, fllliginé
quod ex vefica fecernimr ,ita di(cerni potefi. N âip[um
qlllS rniCcui{fet. ~bufdam
vrina am difficulcer reddi
in primo proeinus exitu apparens , vrinam prxuenire
con[ueuit: quod vero à vefica egredimr, vrinx admi!ur ,aut omnino fupp rimimr. Cùm ergo horil ahguod
ln Il\ut'
li'
. d'
. ~ ..
aCsiduè inter meiendum mor
fium videmr. ~inetam
coniiclerecon pex~I."vdt;rum
VI:1utll'a
lce~
Ip
oru
dicl1s dolent pudendornm hulcera. , pl'xcipl1è cùm vel
" ete oponet. ~o
Il pel' a mm qnemplam cor~OlS
locnm fangllis eft111xerit, aut inflammatio , :ll1t
crufil1b, vel [ordibus [olutis , pul'a fuerint. Sed longè
in cerrogat r~ IPelas excitatur ,an menfirua pur~étl1
euidentiùs ipfius inflammanones, ac reliqux huiu(mo
pt ebes: Gql1idem nihil horum accidere [oler inte:yrè
diaffeétiones vel fine indiciis dinofcuntllr. Verùm de
tilr~as.
19iml'quiblls menfil'llorum cohibecnr pu~ra
gonorrhœa,& pria[~
diffulè ~g:re
!atius fuel:it. Er
go gonorrhœa efi [emmls excretlo mIma? quan: mu~
v~'
hl1 iufmodi ptemnql1e eueniunt accidencia.Cù';n
rn~\l.Imodicè
vacllatur,fequimr color fœdus, pedes D luntariam quoq; nominare licet.5ed figOlficaocJl1s dl;
xeris Ceminis a(siduam excl'etÏone , cole haudquaqua
eft ~ ~l1more
attollunml' , corpus totum fubtumidum
,\'lt1atll r Cl'b orum mm conco\..l\O,tum
.o.'..
ext~o.Priapfmus
vero eil,cùm cole s, & inlongitucupldltas. A t.
qlll"
dine & circulo toms auO'emr, 1111110 fiimlllante ad libi
ttis' ln tOtllm omnia, ql1Otql1ot immoderaeam fanguidine'allt deGderio,aut acquifititio calore, vt quibufdi
hi- "a;llationem, fiue e x hxmorrhoide , fiue aHo quol' ..Ill lan~
. . A
•
r·
r.
..
accidere cOl1lileuit,qui fupini decllmbunt.Sic enim aliuore el1cmentem, leqm conllleneruc,
acc'd ~l1nS
qui ip(um depinxenll1t. ~t brel1i~
quoqu: compenlnt l, entla , hl1ill(modi fœminas infefiant. 5ed accidie
ld tn fa:minis muliebre vocatum profhlllillm, vel
dia dicere potes,permanc:tem colts aut auétlOnem,aut
'1 t :
mmefaaionem. Deduéb. vero denominatio efi à Priac%
al1dqllaquam affe80, ct'tm videlicetvniuerli.,m
o. Nam quafi ei fuapce natnra huiufmodi coles effet,
dl~Is
pel' ipfum expurgacur, gllemadmodllm interRa eum finxerunc,atqlle piétura defcripferiit homines.
fit fi pel' ~ens
quoq; euaellatur. Id vero potifsimùm
tnl~
militer laxis fit carnibus, & pimitofa. H l1iuCmodi
GonOl'rhœx alttem nomen planè compofimm en ex
;'d~·I:S
intaéto qnidem vtero , Ced vniuerfo cOl'pori
)'l'VHf.quod femé genitale,& éâp. quod fluere fignificat.
r
•
A cque 1'd quod excerniEtenim [emen modo )'"y~.
modo }C)'ôr,nominari folet.
tUr IOIUS rerne d"
liS lanammus.
JnOnnunquàm rnber CeroCus humo: ~ fiue: rubra [aporro quemadmodu omnia corporis nofiri excremé...
Galen.
Tom. Il.
H 1.
h
A.~
~"r
,
9,i4:""
�Galeni de Locis Af[eEtis~
.......
...
.... -
•
u, duobus modis vaeuaritur , (interdum enim à. conti- ,
n:ntibus ipfa corporibus excernuntur,intel'dû [ponte . 4
,,~ .
profluût,~
quàd ob imbecillitate ab ipfis corponbus '
contineri non poffimt) ica de [cmine qnciqi dicendum
efl:. Nam in omnibus huiu[modi vt exeernel'e tépefiiuè, ita côtinere , Naturx officium eft. Verùm [ecretio
quidemfit aperro flllxionis meatu, ae reliquo eonceptaculi (patio,& eontraéto, & ad apertum iam meatllm
quiequid continente [patio côtinetur,impellente. Retentio verà fit, eùm c1auiils permanet meams ,& eontentum à continente haudqnaqui impellitur, [ed contra. pel' contraétione eoprxhenditur,& retinemr. Hoc
modo contentiin cauis inftrum"entis hllmores, in his,
qui integra valetudine degunt,naturaliter & excernûtur,& retinencur. In illts autem,qui prreter naturam [e
habent, retentio quidcll1 ob exeretiux virtutis imbecil
litatem, exeretio vero ob retencl'icis faclllcatis infirmi
-tatem ellenit, vel ob affeétionemaliquam,ql1x haud [e- B
. • , 1.
cus,qu.àm namralis iplà excretOria vis, parres mouere
po[sit. Id quod in [eminariis vaGs videre Hcet, vbi ali:quis vel eomiciali morbo, vel COllU!fione violenter irl'uente fuerit eorrepms. Creterùm videmus alias q110que parres, Vt manus , aut pedes, aut digitos conuelli,
- ..
A ....
modo fimul cum vniuerfi corporis eonunlfione,modo
ipfis [olis affeétis.PrOinde haudquaquaabCurdû fllerit,
in [eminariis vafis & quidem [olis,allquando eiu[modi affettione excit;ri:eill[moru ea eft, in qua inuita vrinre excretio gonorrhœx proportione re[pondet, qùx
vrin~
qui quis inuirus emittit,proponione re[pôdeat,
cùm concentricem videlicet facultatem re[oilli comigerit. Igimr gonorrhœa infirumentOrum [eminis affe
[eminis genitalis \'ia
étio eft, non pudendorum, qu~
funt, qua excernatur. Priapi[mus vero planè colis eft
accidens.Adieri potefi vc nullo prrecipuo, proprio g C
ipfum affe8:l1infefiance ) ad anerias reFcratur ) vepoce
'lux [olre interdum huiufmodi habeant prreternaturi
affeétionem, quali videlicet affici con{ileuerunt ,cùm
naturalicer tOttIS coles intendimr. Atqui à {piritu in
-tllmorem ip[um attolIi,manifefiè pacet iis, qui celerita
tem eius,& cùm intumeCeic, & cùm Îcerû refidet,perpendllnt. ~ipe
nullus humor cam [ubicam in alcerucram parccm mutatione efhcere polfet. His fic [e habentiblls,cùm in corporu dilfeétione magnx videâtur
arterix in pudendum (exiguam [eilicet paniculam) irruere,Îttqi coles e{fcntia talis,qualé in nulla alia parte
videre eft, vtpote cuius corpus neruo[um fit, ac vndiquaque fifiulofum, excepta ea parte, qua glandem vocant:guid alilld excogitallerit guis, quàm gllàd à vapo
rofo lpiritll,ab anerjjs affluence, pel' extefiones in tllrnorem attollatur? Ideoq; glandem xqllalcm [emper D
haberc magnitudinem,quod fifiulo[us in ip[am nCfllllS
non ingredimro Ergo quid cau[x efi,eùm libidinis imEem quis llimlllatur,allt vbi ob [llpinû dccubimm, calfaéèi [unt lumbi, vt coles extendamr? N empe hac inllê.
ta, facilè priapifmi qlloqlle affeétionem inuenire nos
polfe fperamus. ~od
vero princeps cauCa fit pleni(udo, vel aneriaru,vel nerui fifilliofi, aut etiam vtriulque,cùm ex priorc conditione mllditur, palàm collat,
Ac vero verius magis, aut fi edam amborum, déinceps
<:onfuieremlls ,hinc [ermonis nofiri filmptO exordio:
~atur
corporis parres fingens, perficiénf<];, fecit vc
lp[~
citra doéhinam, pl'0rrias aétiones aggredercmr.
CUIUS rei exaéti{[imum alJqllando fecimus periclIlmn,
~œdum
alendo ,[cd ira alendo,vt macrcm, qux ipfilm
Jn vtero gel:a1c~t,nquàm
vidi{fcc.Cùm enim prxgQantes cap ras diffecarem, dHfeétorum qlla:fiionibus,
,
quibus fœtus in vtero formàtiëjnp·c!ul~moms,inueni elegantem quendam hœdum,quem a ma:
tre exolutl1m,ita pro mec more abftuli, vtipfam haud-,
quaqua videret:atqi indomû'quandam,vbi m1l1trepelues erit,depo[ui:quarum alia! vini,alix olei,alire me!lis,alix laétis,auc 'alterill$ Clliu[pii humoris crant ple-.
nx,aderantq; fruéhlS non pauci,mm Ce'rcals,t~m
~b l
arboribus deeerpti. Hune itaqi hœdum cOfpeximus,lll.
primis quidcm pedibus illeedencem , périnde ae f;audiui{fet fibi ineeffils gratia erura fuitre cone{f.1:déJ\l~
exçu[sit,quâ à matre cotraxerae,humiditatem ; pofie~
pede larus fcalpere,ac déinde fingllia vara olfacere, V1
dimus. Percepto itaqi fingllioru odore,lac tandeabfo;
buit, C<.EibllS vifis omnes exclamauimus, ~}pocrate
verè dixi{fe,animalium naturas etre indottas . Sic ergo
hœdum hune cducando,no [olû lac, [cd muIta infup:!
alia,qux forcè offerebantur, come{fe vidimus. At qUl~
, longe'b
· . C l . ·Cllm
' enp'
· l'CeUI1no
a erat verna1
e x'IUll101.l111m,
hœdlls à marre, exaétis dl10bus déinde mefibus, cene,
' , tum aLlaru
.. - p I
lramu
s
l OS,el' mm f
rutlCU,
antarum
0 obcu
omniû cùm experiremr odore, alios qUI;
li. ~ofl1m
dem contepfit, alios vero glillauit, atqi fic ad1~r
caprarû cibos couer[us efi. Sed hoc torca{fc non a CO
"VI
d etur. A t 1ong è malOlI
. . acl nuratlOne
. o 00
'J'un dulJl_
magnu
eft,quod pofieaql1a & fûlia, & teneros ramu[el1los e.
ltorauerat,paulo pofi ruminare cœpit.Qgod rur[us 0
- VI'd entes,exclamauerunt , cmU
mnes,quotquOt ad' erat,
eura
L
1tacu- a d
'
magna caeu
muatlone,
qure anlma lOb
1 uS na 1.
in[unt. nuanuis enim m~gnli
videbatur quàd J1llpe
,'<..!
~
' 1 \ ra'
lente fame,per oS,at'Ii deees,cibu a1Tllmcree,mn ta •
men vehemen tiùs admirati [umus , guod cibû in ven,
triculo iam eotenmm,in primis 'Iuide ad os fublca~
do redLlct,~in
mul ta tcpore mandeo
' tsre~,
poftremo rnr[us ipfilm deuoraret:fdq; non in cuod ~
,fed in alium ventriculuoV ulgares aute huiuiil10d l ~1
' 0
'1 01 111'fi1 peregnna
' 'lipC"',
°aeU" 11
tl1r~
munera d efiplC1l1nt,
111)1
.
N am glllS
. non mlraretur,
,
ad mlrantes.
quo d medlCl1
\ la
fecandis corporibus periti[simi qllrerere [oient! aq~l
C
r
'1 us l'
,
llCexten cl'ltUT,( filib"IlClamUS
va rO eX ut
caluaartlCll
pli gratia eoxa: articlllfi)aut à gua cauCa incl1ruatU~':
qllid eft, quod ip[um in vcranqlle parcem in tr~n
llùnl
fum abdueit, aUt q uid ip[um vtrôq; circlln no tult,~o'
interim hœdus Gngulos aniclllos,ad quaneunqu edulll
tionem libitum fuerit,po[sit excitare, qllemadlll,O, tll'
homines ipfi, quanuis à. quo mu[culo motllS efflCI:lpro
non illtelligât?Porro de linguxmotione (n~,ha
re s
exemplo indlleimus) qnis non mirabimr, li ddfe o(ed
inter [c ir[os,non [olùm de muCclllorum l'lIm ero , il1'
n1
' fiorum ctlam
'.Cl.'
,
d Clp
al.llOne pllC1nantCS vident,
qnut. od l,
. : > 'll 1/11
·
f antes quoque qllomodo vocem aut aliud lllU do
n.lo/11o
mUOllS Imltan debeant Namradocuerit? ~
1 an'
, CC e
. 1'"
etlam mglta mOllCant, am ql1ibus ml1(culls v~
°lllll'
dem efficiant?Sithilitcr ecia de omni religuoru lO . ~ di
linm,tum voce,tu re[piratione,Atq; (vt {llmm aU e ~
camlls)miraberis fortatre olllnium,qll:e:1 vohl~a«e.
confih?ped~JaéèÇtm
p,el: [e d,o itfcéto'
De qUlbus qu,de aétiOl1lbns , liéec acns lOeel d oeis,
~
res fit pUC1na , guomodo fi:111t,& guibus in~rlJt
nihild mi~ùs
omnia animalia,fimlll atqi genl~
~eb"
fpirant, & vocc reddunt. Igiml' non miru ~ e !1arl~
genicales partes, eas aéèiones , guarum graWl ~roqlJ
infiitutx [unt proeinlls ab initio cogno[cerc o l " [emen gel11ta
. 1c concepcnc, don cer tecr
cur vteruS,cum
e80
fcéhls hlcrit fœtus exaétè clallfi.ls perma nee, po scr
' ~'. apentllr, ac d"
veru.1 C
rœtll plllllmu
cm dc liIC apc rel! CL1t1l ,
dudit. Populares autem ha;c propte!" cl'cbrtl cl1e~
,011
0
0
,
0
N
••
0
. ,
0
�Liber Sextus.
~'t
.97 0 '
per -Ç.
. ,:;~t-
~
,~
& contemnunt , & defpicillnt, vtpote qui nihil, guod
vteretur,aliieUam dUGQns menGblls p'ïtciaam
'
" cmE
~. I COll tt._ .. ~·
rc vera fit admirabile , fed ea d{mtaxat, qlX~
raro vi- A egre' pre ~ €l~rehti'-;CWB,.a '!1
e a nunquam
.01' h
.
dent, admirari confuel1erunt. ~id
enim in rerum namelliffee. Coniecimus itaqueaneriarum ora nimis di- ~
~-='M
latata, aliis guidem ob humorum viria,& acrimoniam, j~'
; r~"
- - ..
tura poteft efTe admirabilills, quim guod nouem perpeluis menfibus c1auditur os vteri, adeo exaélè, vt ne
aliis vero ob fbmofum fpirimm gcneratum, &-fine
..4.,..
fpecilli quidem aCllmen admittat ; perfeéto autem fœ9fdine, & vieleflrer eOflif1WtQm. Etcnim medica.
-.f~
menta excitandx tentiginis vim obtinentia, mmepo- - . . ....
~
tu, Vfqlle adeo diftendimr, vt torum animal per ip[llm
ta, mm edam perinxo , id eH, femini ( gux cft inter ..."fi.
. . 11
eg~di
pofsie? Non igimr dubites pudendonim fàcllltare per [e doétam elfe, vt fiftulofilm hoc, neruofitmLn
anuin, & pudendum intercapedo) lumbffque adhibi- (Sil' f-:rM~
~
.~ '
corpus, vbi ad coitllm infurgit animal, à narnrali (ata. calida omnino,atque Hatuof. func,quemadmodum t~
.,~
culrate , qux ip(um attollel'e potcft,rprotinus diftendacontraria omnia, fIams difcutiunt, & infrigidant po.
;.:.(r .. y
tur.Cuius rei fimile & in corde, & arreria planè vide()
titIs, quàm calfaciant. Sed aduerte ne obi ter hunc jèrre eft, nifi qllod horum motus perperuus eft, eo qllod
monem percllrras: qllippe de medicamentis , non de~
Ch
'
-wfernper neceffaria fit nobis eorum aélio: fiftulo[us ve.>+ ~" '. ~
,
cibis locuttls [um : guoniam funt guœdam alimenta, ~
r? nemus non [emper mouetur, [ed ct\m v[l1s requiqllœ ob id, quod ~lurim
[eminis pariunt, impctum
~ri"
rt~. ,Cùm el'go fic fuerit extenfus , [eqlliturex arteriis
adlibidmem eXCltare poŒmt. Hxcergo [crmonem ~l"J.
r'!J~
~PIt1lS,
quemadmodu pulmo thoracem ob eam,quam B illum, quem nu~er
, dicebaml~s,
pro~abilje.m
redde- ~'f
~
- ~flE
re po{funt , quod a concubmublhnentes lllterdum rv~
~,6abet ad motum ipfius, fequelam. Venlm poffes forpriapi[mo vexari [oIent: figuidem,accidithis,qui pln- r~"
ta~e
rcplen tis fiftulofum neruum fpirirus vim, ct\m ad
rimo femine abundant, & pr:::ter con[uctudine à coiCOlturn irrumpit animal, ad arterias ql10qlle referre,
tn abftinent, prœfenim cLlm non ftlldent vt multa exer
quanquàm multd [atius efi , Vt huil1[modi aétionem ad
ciratione fangllinis abundantia difspetnr:~ne: l1l1 rn, non ad arterias referamus , ctIm prœ[ereim
.ffl iis,qa-i-à-1ibi-dinis cogitatiene-Ronduffi liberi-eaaf.eaého nes , ex propria partium effentia, non ex earum
ftlftt: velmi [unt quidam fnapte natnra cafl:i , qui cùm
P~filU
prouenire, rationi con[onl1m fit. Nam cor fi in
10ngo iam tempore huil1[modi continencia fe[e exer~ha quapiam parte poneretur , nihilo minus aétionem
llarn ~btiner.
Nec ali ter de iecinore ql1oql1e, liene,
Cllenlllt,libidinis imaginem concipiunt, ob [peéb.cnla,
ac r~hqlis
omnibus [emiêdum eft. ~are
vniuerfi cor
qu:t illam mouere , & ad memoriam reduccre poffunt.
por;Sarterias, eandem habere aélionem probabi1e eft.
Nam qu:tin horum hominum pudendis generamr af~ipe
eodem tempore omnes totius animalis artefeétio, eorllm affeétioni longè con traria efi , qui nullo
l'la:, inter [e[e fimiliter diftenduntur. Itaque haudgl1apaéto libidinis cogitationi [unt obnoxii. Atqi fuit mi1L~am
par elfe videcur, vt arterire pudedis innatç,aliam
hi amicus quidam, cui pr:tter eam , quam anteà habue~ lquamhabeanr facultatem, prreteream, quam an tel
rat,con[uetudine,omnino à concnbitu abfiinenci,adeo
In~Oto
corpore habebant. Sedampliora [untipfis, C rigidus, tumid(\[qlle faétus eft penis, vt mihiaccidcns
qua~
cxteris a~teris,
ora : & guidem optimo iure ,ad
ip[um decbrare cogeremr. Miror, inquit, quod hllic
celentatem [equelœ ad id, quod ell:lCuarur, fic p l'X"
(athletamindicas) ab cotinentiam rugofus,collapîufparata. Semper enim~rtH-aquGdvcl1.Df
que penis euaferir,mihi vero, ex quo cominentiam [el'
$'
"~-eftT'vwJ.iqual1xpr
videtur. Cxrenlm nuluare ftudui,ellenerit conrrarium. Tum equidé illi con-~
. i.. '
~
lam aliam in(llper prœcipllamhabent aétionis faculrafuilli, vt colleétu iam genitale (emen excerneret, poft-~
...... ;,.~'-:r
eà vero & à.-B~rationbus,&
fpeél:aculis,&-meditatio- 1 .. "-.--, "'t:'"?
tem,ctlm ad pudêdum peruenerint,licetcalfaéHs lumb~s, par fit, vt & arterire calidiores reddantur, & manibuslieidinem fitcu~Foeljbn
!F- ,.1t~mopeaglsetiam pateantipfarum ora. ~lam
ob rem non exiBeret. At vocis exercend:t ftndiofi, & athletx, qui iam
gUam tunc fpiritus effentiam,in fillulo[nm nenmm efinde ab initio, nnllam vit:t parrem Venereis illecebris
contaminauerunt, nnllam admittentes huiuCmodi vel
fundllnt: qui paulatim implems colem extendit ,ita vt
tata ipGus elfencia in fifiu10fo neruo confifiere videacogitationem, ve1 imaginationem, iis pudenda & exitUt H."
•• d . fi . fliC.'
.
• lS Itaque cogmtls a pna ml a e\.-~IOnm
Vel1lalia,& rugo[a, veluti fenibus, fie ri confuenernnt, Nam
..
r.
\
r.
~lpe
ex lIS,
ql1re llipra
propo fiaa lunt,
conpra!ter ea,quç acddere folentiis,qlli prodnns à prima
fiInUs . (),,'
at, vel ob artcriarum ora immodicè dilata ta, vel vaiuuentute,immodicè lib~dn
[efe perrni[erut, id edam
<X..
,
f.,o~rl1n
[piritum in fifiulofo neruo orrum, hunc fieelnit,v~oru-.af
- ,{l-mp*s
dih-tara, .maA~
.......
Sed vtrum potiùspro cal1fafithabendum, D iorem-ad Ce fanguiAs.copr:le~
\ i la ~éhlm.
-& cal~d
eu- ~&i-.
pid.t4S-fa~c,e
videhcet ratlone,~u
ln cx- (
r~qlUe
oponet. Ego quidcm ab vtri[que ipfum fieb .,
l polTe
,
.fi'
quo
que
facultatibus
videre
efi.,
&
g.llx
a
Plato?e
teris
tata feq e.xl 1r~O,
cfre ,rl~us
tafim} en ar,tftenarum ~ra
dilaedam notata efi,cùm inguit: l.g-mMHa-qWtlem C*oHm,
tu r. Ul: qlUppe aCI lUS e 1rec dl endi quam fIaOillm
fi
.
"
fifl
1
r
'
propRHt1:tlCm
officii e-xril{\~:but'
..augere-felet.
Ill'.
pmtum In neruo uU 010 <!enerari. Ac meI
Sic
mamma;
quogi
in
iis,qux
nondu
lInpra:gnatœ
fued'Œ Ille nuiu[modi quidcm nefui affeétionem femel vi
mnt
contraétx
permanent,in
aliis
vero
à
partu
infan~ e, arteriarnm vero [œpenllmero. Cuius rei conietlo~
laétantiblls, vafii[simx reddumr, atqi ita magnœ
bll ram feci, eum ex iis , qux prœcelferunt, acciden ti~oec
pl~er
fuerit ~blaét
s :
permanet
lac e~itn\s,
dl~'
tll':l ex modo curiationis . In .1110 enim, cui afsitLic
cnim
haudHa
multo
poft
a
IaéUs
o
l
t
a
r
n
e
~
qlUC·
tl~Os
palpitatio pra::ccffcrat, cauCa erat fpirims flafCltnt. Igimr omnia hxc,fi bene coflderenrur,ac prretift liS. Ad quem cllm omnem curationem conuertereà cau[œ ob quas in finglllis affeélis partibus, affe~rt e~ , hominem fanaui. ~bus
vero [upra modum
no}utile~
ad curati~
élus ipfe c.?~{ift,denaur
~carl1m
ora dilatata erant, in iis nullu111 hniufmodi
nis ratione anfam prrebere potentt. Atqm non cO: nu c
Ion ens prœcedere folebat. Pono accidit cuidam, Vt
iUngo tcmpore prçter confilemdinem à concubim ab- {empUs ca traélare, ~are
adepto hoc opere finem ,
cret) alteri vero vt mali fucci alimelltis) acrib(l[quc
orationi quoque noO:rœ hic fincm imponimus.
Galen.
II.
H .3
Tom.
.....!:i
A..q
c4
.!!;M:.t..
�J7 2
~ 971
DE
,.., C [ AV D. GAL ENI
t
-
. ....
r
Pulfi6us Li6dlus Ad
..
,.
'
.
• .••,
Tyrones,
..
t
Hermanno Cruferio Campenfi interprete.
ARGVMENTA CAPIT· VM
Libelli Introduttorii de Pulfibus.
~
e~"7
~
rr
.q.7
!)-, .....
........~.
~
( fl~
~e.l-o
.,e~-!:J
. bl-:e"*'a~
~
f"'4 ( T~-o/
.,~6J!k
. I-~
' ~j.& ~
~ .~
~
. tlh -U:"':;-.. ~
tf-rei~um
C ttp. 1.
De
pulfo in f,enm: f!!ammn'ipul. 'fUi fèmper,ltutnun'luam, dut emdclato tantum corpore (en- A
Iiatur
: & qu'ad omnibtu pr4erri debtant, 'lUit in &arpHJfN
t:rV<;!I}.~
7 Imtchia fibtu tangiflfmt.
~p.
'~l
I I . De '1uantitateaiflenti,nio.
. ~
l J J. De fjualitate motm.
trrJ''' l J Il. Detemporetpûetio.
~n
o!: ' Y. Dett'luttlitate,& intt'jualitate:
4:fo ;>< .. ~
;.
r J. De ordine,& tiUi perturbatiane.
YI J. Dt "ni"!pu(ftuinJ!fjualittl.te.
y J I l . DepulfoumcompifttainttfJUttlitatt:
IX. Diffirentitt pulfoum tru effi caufis in gmer,tju~
referantur res naturafes,')el mnndturdlcs,,,el prttter na B
turam· Et 'ju'od optimumfïtJinguloruJ'luali! infinitateJit,
pulfom prttnoJfe : R..!!od cum in omnibU5 fier; non poflitJitltem commums 1utljddm notlones tenere oporut ,'jUtt in l' lerifiJue eiU5 conditionio hominibm (ontingant, lt jècuntbtm
tttdtes,tempmfmmta,&c. 'juemadmodHm infiquentibm ha
{Jebitur.
x. Diffèrentitl.pulfo/~mjècnd#
ctt/ytU naturales ,jè%um,habitum urpoi,~taemJn
tempora,regiones, Mrem
4mbimtem (geffationem "teri)flmnum, & ocpergiftl.aionem,a4fcititilS corpori! habitU5,& temperamenta.
X [. Difforentittpulfoumjècundtlm cauJIU non naturaIts,extrâtia,balnea,cibAria,potum "ini,& afju.t.
X J J. Diffircntitt fulfuumficundum cau(IU pr.ttrr na
modJlm J C
turam, 'luibu" natllrales etiam, & non nftl~raes,z
excedant,adnumerand.u ait:Ea""cro, 'J1I4 nOl"cefJùi/~m,
fid to~
gmere pr~te
naturam./lmt,numero 'luidem infinita
e/TèJpoffi tamm d~obf/
gmeribtu compr
~ h~ndi,(ùm
db omnib'us ifhl autflltttlo ')mum , aut grauatlo ~nreatfl.
fI ilrum
rllrfiH generales caufIU afort : & 'iUIf/~)
,)tr.antjue ful~
comitctur declartlt:nempe m t ~udltJ,
& rnordmati, ')lrtllte
grauatam,dt tjlûktu ia"'.fopra diElum tftfilt'tam ')er'o,[or
miclI.nJ,& ycrmlcul"ru.
X [ [ 1. In animi 4foélibUi ('l"mlm pltritflle ')irtutem
difJo.lllunt ) ira,galldio, triiliti.t, & limlTeJPUlfU5 (PÛ fiant.
Dolor tJ'lomodo PUlfo1 ')/triet: & 'lilomod, inflammatio, in D
gtnere,& perjingtd.u (~rpù
p/trtu.
X 1 [ 1 1. PlIljimm âiffirenti.t.in diucrfis nm"ù ficundurn Lcclls ajflélils.
1. p/tlmtH'jualtrn f'ttlfilm habut.
1. SIIP/'lIratio.
;. Marcor. 4' ~ ) ~tI}ijs.
5' l'tripmllmmùc. 6. Lethar
[, ~u.
7' l'hremtlf. 8. CatlChH4. 9. contm/jio.
JO· paralyJis. u. Epi/cpfia,& apop/tx/a. Il. .",cnl.ilitt. 13· Ort'}oplU~a.
14' rterifllffocatio. 1)' St()ma~hi
~ ffi EflH . J 6. .Hyârop J • 1 7' .EI(plui. i 8 . l Eltrl<4 •
l? YfratnaJ]umptiD.
aa
...
vro-Il
interefi (1"
e
Cc
num, chari[sim 00·
thra , de pulfib US 1'0"
~
(e, hic e "pona~:
ba"
mm artem ahb:
bes totam tradl~'
l ~itur
01llneS inter}
et
& ?or hab
a ~terix
'w
ndl "
eàndem nlll[a
r
ob rI:
tionelll. ~am
l1i~
ex eartun vna cO 0(~ '(1
,., ,.
\:)(J'ere de omnibus
. [ca!
'
fiIS. V erum
motum no pennde omnium [enuas, CI ~
partibus nulla teéEs carne clariùs in carnofis ob 151
~
•,
( ) II
Ir'
nus.
~x
vero\ openxcraua
carne ûmt, att t fiUb 0 fl1 '
bus latet, aut quibus corpora ûme alia obie8a, hafi~e:
dum valeean,imal, mot:lm nonpercipias. Q!,oci / Llll
.
. corpus,artena,
. qux filta lee[el~
hementer emarcuene
dum dorfum J tansrencibus abdomen motum rep~bC.
.
v
•
'
.' lace
tat: atqj euam nonnullx marmbus,quxpn U; 8t. ma"
At femper arterix temporum, ae fummi ped!~"
nO
nllum in carpo illufirem momm habêc. His mlottS;res,
iUx tamen ob[cnrè pnlf.1nt :merix c:lpieis po~a\"crà
&. qua:: tenent buchii interiOl'cm rcO'ionem. ~t
mLll
etiam l10nnullx
alix,
q
nre
no
~
(
l
h
i
b
a
[untfub
!Ca 'Ù5
mpt! ,
, .
ta carne. v erum en1muero nullam neque pro
t11."
neqi 1lOneHltlS,
nec vero\ comodiùs fi carpOi'un1 prer~
tereas,tangas.Hx nanq' quod ...ace; 10cIIs ca1'l1e,af ."
.~ •
r.
J)
Jfanu""
tl 51mx lune: nec quod propcer al.i3.s efi nece
,C..
d creoO'e re harum . O'racia vllam COl'pons
. parte m nee
ci 011
[e babeas. Ad h:c in reaum duétx (unt, id quO Il
parum ad exaétam notiriam referr.
J
De quamitarc difientionis. CAP. 1e~
Ifiendi arteria canO'cnti videbitur tibi in o~!1ers
·
\:) aute"" CUlU {l'b
"dImenGollem.
Sunt
1 ct COl.Pons
1 ;cl1~
d'~m e l10neS, r.
fi
in longicudine m, pro no d'ttat c'" ,. &. al:lC.rc ci"
ihtum anlfl1 , Slt1
dtnem. Sed enim dum natlr~em
,
. a l'CC na
. ... ul
,"il"'d'
r. è
àm moderate.!lit 1/1
.
ncat,Jnncmo
e 1 l:1n
q~l
ce
alltCm pcrdidcrir Cllm, nunc dcfic1t , l1U~C
cx . pu l'"
quacunqi dimcnfione. Hic tibi retlnendll el,q~1
~tl"
fll s Il:Hl\l'a lis cfIèt.AtC'Jj liquide eum rcperbs,Ql1 PctllJl :
1acon'"
ralis non cfi,btltlldine elfe tnalorem~pbÈ
li Iongitlldinc,lonl!:um:1i profundiracc,alwm. C ,,0'"
. h'ls,qmnaturaliminorcs
. '"
,ll1lu)1!m11
r.
r
T modocabi;
tr~nos
~i1
iIi!
V
AE
ea
D
�Ad Tyrones LibeIIus.-
.973
97 4
cabis ano-ufinm breltem humile m.At de his,qui à natu
cl1ituum qllenda m ordine m con[eru at. Nam fi drcl1i"
ra tribusoex xquo
dimeni ionibus defleéh mt,. qU!. vn d e- A tus prorCu s [eruetll r nulllls, inorùin ams hic vocatu r.
ql1~e
efi imminutl1s, panms :quiaué tus in omne par- De vnius pulfus inœqualIrare.
tem,magnus nomina tUr.H" quantit atis difiemi onis in
CAP. V J J .
pulfu differen tix funt.
T incidit &in vnl1m pU!Ülm inxgua liras, tum pro
De qualit ate motus . CAP . 1 1 1.
mmlla diffenGone arterix parrium in ii tu & moRopriè ad motum pertine nt celerita s , & tarditas :
tll,tum pro vniuCcl1iu[q; pulfilS peculia ri motll. In htu
qnaril hxc motus eH remiffu s,illa illcitaru s. De his
partium côfifiit inxqua !itas,ex eo quod (ur[um , deorfaciendum iudiciu m ex compa ratione natural is pulfus
Cum,p rorülm ,reuorf um,dex trorCu m,finif trorlüm tra
In qualitat e occur[l ls veheme tia conGfi it,& remiCduéta arreria videatu r. In moru, cùm celeriù s, tardiùs ,
fio. Vehem entia quidem cùm violent er taaus impelli maturiù s,feriùs , \'ehem entiùs, langl1idiùs, am longio tUl':cQm debilite r remlf;i o. Mollim do autem, & durire tempor e,am brellio re,am perpetu o, aut nihil prort~es funt tunic.l! a:teriç qualitates: mol1itu~,cù
~rtefus mouetu r. In fingulis partibll s,cfi interpe llarus marl~ quafi carnof ior in occurfu appare t:durm es, Vbl venifellè eft moms, in qllibllS Capriz3:s eft. ltem cùm relutiliccior ri~dôq;
in modum corii. Atq; hxc quiciproca tur ,de quiblls eft Dicrom s.In motus impari ce
dem etiam'di'ffi rentia pulfuum vnà ftatim cum ar~ei"
leritare ,cùm initio celerio r,in cxitu cardior !lt:& ecomOtll percipi tnr: non tamen eius eft, vt tres antedlé lx, B
trario, cùm tardior initio , ad pofirem llm fit celerio r,
propria
. ,Illamm enim ,differentia celerita tis,& tardita
In veheme nria) remi[si one, paruita te, magnim dine ad
tlS polita in qU31itate erat motlls: vehem étix,& remiCeundem modum . Neqi in dno rantùm tépora, motus,
fionis .in iétns qualita te : mag
. nimd
, ~ paruitd.q~
in
fed & in piura, quoad alfeqlli (en{us po[sit, diaribu iql1antltate diftenti onis.At qUl non carec moCll dlaetlO .
mr. Atque hx quidcm Gmplices [unt, & vnius pulfus
Molle vero corplls ,atqi durum , vt fic t~le,
non. re~li
inœqua lirates.
rno~u.
~
at uor
ergo has puifilll m dlfferen tlas Intlepulfu um comp ohra in~quaneflS 1I11étu.
A
1
1
en.
De
De tempOl'e quietis.
n
CAP , 1 III.
C
litate .
CAP . VIII .
Ompo fitxfiu nt, quaten ns altera poteft C\lm aheVintam aliam in iétllllm interna l1o. Nam ira mera,& vna cu vna,& Cl1m pluribu s vna, deniq; cum
~
dici Cole nt interpo (itû teropus inter duos iétus,
mllitis mu\rre cÔmik eri . ~larum
nonnul lx propriu m
quo diftend imt,con trahidl rq; aneria , appella re. Ego
.J1omen [unt [ortitx :v t Verroi cnlas,F ormica ns,& Heyerà cognm m effe du xl tyronib us, vt ie primùm ,quaG
étiCllS. Vermic ulans,c ùm Cpecies exhibc wr quafi perre
~nfeGbils
contraé tio fic, exerce ant. Vocab o alcerum
ptantis arteriâ vermis vndaru m in modii in[urge ntis,
létum,alterum imcrul lium. Iétum, arcenx matu taél:lli
non vno tempor e tot:lart cria dillenta . ~od
ii côiun
OCClltre ntem.I nterual lum, qllieté inter duos iéhlS:ql1Ç C
ét lm clIm ditlenc ionis paruira re lit, vocam r Vermic ucrebrum compi étitur,r arûmll\l ,arq; medium veriu[lans.Si n :lUté cum magnir udine,. V ndO[lIS Gmp licIter.
ql~e,in
quo guidé n:ltllrales (lu![u s contine ntur. ~os
Ea vero e rii apertè langllidns Vermic ulans,& creher.
Ctllm tempot is qllal1tit3.te cocmo[ces . Nam cl'eher etl,
A
t qui ad extrem am d eucnit remiCsionem, crebrir até,
\
,
1 ~ n,,'
C\lm qllictis fit breue tempns .D
Rarus,c~
m
~gl.o
~I.e
& paruica tem, vocatll r Formic ans : gui in (pecié quide
tetn dicas ,an iétllllm interlla llum,an corraét lOnem, m·
celer eft,nec dt celer tamen. Porro HeEticns pulfi.ls ita
hit Întel'cri t.
vt fehris vocatll l', gui non magno perè vllo modo variat, cxterù m manet in perpen mm {jmilis, cobxré tq;,
De xqualirate, & imrql1alitare.
nec propel litur vngua : guèd toms habitus morhû in·
CA P. v.
duit in eiufcem odi febribu s,& plllGbllS. H ~c ryroni Eq~laits,
v illa:qua!itas omn ibus hi~ differe ntiis
bus exiflim o depulfl lllin differen tiis [l1fficer e. ~od
fi
, aCctdul1 am co n [lnens hantl1l pamas eft xquacogno[ cere hxc exa.aiù s 3ueas , libl'llm habes à nohis
lItas'Vt \ .t. N
r
,~
. d r:
. ' Cllm In leql1elltlU
par magnttL
l out,pU1Cus mafolidllm con[cri pturo De differen tiis pulfullm. N e ~ v..e
g.nl tlldine xqllalis dj œ ~ur.Cùm
celerita s, œqualis cde
ro etia cauCa eft, CUl' de plcno h1c, & vacuo pulf~
dlC~,
fltate. Adellm d 'm modum , G vehem entia, crebrit as,
vel de rhythm is. IIlhic enim accurat è de his düfenu :
fenli fs 10.
. l nxqll al'Itas,pa ntans
. . corrup re 1a en,
l'L'
"
ln quaatque is (ermo ty ronibus eft ?bCcur ior. ~.are
fi, ql~
Cllnque cadatdi fferent iam plllfi1l\m. Erit enim quidam
comme morani mlls fumma tlm retrléb nenmll s , rehhagnit~de
inxqllali s, alius cel eritate, nonnul lllS ve- D qua per(equ emllr. MJ.gnu~
pllifils ea'9ui fi t., vbi in 10"n
fi~Int,a&
remiCsione,& crebrit ate, atque in reliqui s
<TlIm arteria & latllm proflln dfJmq; dlllendHlIT mllltu.
~
lIter.
)'
, • 1
Lon<Tus cùm in IÔ17um dlllltaxat. Larns,c um
III arum,
o ,
0
l'l.
Ir.lllS,qUl
. va 1"
Alms cùm in altum. Vehem ens en
pu
Cler
De ordin e,& eius pertu rbatio ne.
,
,.
f
i
' C
Ferir raétum
.Mollis ,cum
tIIllIca tenera e artenx
. e·
~l
CAP. VI.
1er fit,cùm panco tC:l1pore ~rteia
dift~nr
.Crebe r ~
l "Onnll nqllam etiam ordine qllodam ,certo iéhlllm
cùm paruo interp.o hto ~)atl?.
Aequ~h
s, qlU per.l~O
qlO~1mero,
p ulGbs
paribus vnlls in tcrcltrn t impar.
fibi con.(\at. Ordm3 rus, ql1l clrcl1latlm par eft. ~l
ln
impar In:lltis modis fit. Etenim tribus pa!"ibus qllartus
\'110 cft ian impar ,inx.9Ilalis in v~o
iau nomi~tIlr.
Ii
lllO C?{eqll itur, fdq; confeq uemcr (emper , :mt qllaetiam horum conrra rufint apcrtl,r arl1lls, brell1s ,angu
rQ.~qu
.l ntls,
Ad eunde moollm qnonis in a!io nnmeIlU ~ bllmili s,langl lidus,d urus, tarous, rarus,i nxqual
is
4' ,
[Clet I~l
ldc m comita tnr frepc q\linql1c pariblls ,impar
inordin ams. N~' ec vero 110C o!,[cun tm eft, finalll ol'llm'
dln~h
etia~
Cex parih~s
feprimu s im ~r. lta'l'" peraliofum contrar iorum mcdium cffe:a:gllalis ina:qll3.
tatn" :t:C]l\alnatem, qllaob rem pullils !l1xqllal !s fir
li s medium elfe nullii,n ec ordin:n i,& inordin ati.Prœ · •
1
tniQ)cOrdo. letlllcm
rq\1l'd"'d
a,! eOCJi
Ortl'lI1attls cft. Cum'
t erd aliorum omnium n:uurx connen ientes mcdios
\'1l11S r ,t! Cemper ~\lmero,paibLs
plI tlibus inrercu rric
eŒ~.
At in his :tqllalis na l\l'X [olus conllen it, alii non
mpar,~qlhte
corrum pir) fcd propo nio cil'
connen iunt)in œqllali s,& inordin ams.
Galen.
Tom. Il.
H 4-
'A
&
�.97;
'1
Galeni de Puliibus. -
rùmminùs hyeme: Ad hmlë modllm pro cemporibus
A pulfus variant. Pro regionibus périnde vt pro temCAP.IX.
calidis, ficnt media xftat.e .. In
poribl1s. In vehmnt~
magnoper~
frigidis, vt media hyeme. In teperatIS Ha,
Vando multis modis pll!fus variare poffimt,(ncvt medio vere. Ad hortl proporrionem in iis,que m~
que enim caufam propè v Ha: reperias, quin ho s
dil1m
locurn [unt fortitx. Po
aeris nos circllndanus
lmmmet) vifum ell mihi tritàrilm mutationis fumma
alii Oams,qui calidi ümt, calidis téporibus:fjg~daifern~m
difiribuere , déinde feparatim de ftngu!is
ma
verba Eacere. Prima igitur l11utatio horu namralis eft,
gidis ,medii medio veri reiipondent. Prx<Yllantlll
;:, 'il1
iores,crebriores,celeriores pU!lilS fllnt:pra: terea. n 11
airera non illa quidem naturalis,nec tamen Îam prxter
muta~r.l
fomni etiam fine,fi quid aliud, naturales,
naturam. Tertia eft prœter naturam. ComÎtanrur ha:
omnes an namrales differentias. Alii enim aliter artegui & ipfi variant pulCus.Initio minores,lag uidio res ,
tanliores,rariorérq; reddunt.Pofteà tardiratem pe~
ria nlm!·a mouemr. ~as
quide tenere ante omnes detentim al1gent,& raritatem,prœfertim à cibo:at 111alO'"
bet, qui cognofcere cupit , qua de caufa , ac quatenus
res funt, & vehementÎores. Tandem dimiùs durantes
muta ri pul[us conrigit. At proprium cuiufq; ad vngue
ad remifsionem,& paruitatem redellnt : tardie~,
~
experiundo ::.Œequaris. Sanè Erequeter tangeda aneria
raritatem retinent. ~
expergi(cuntur , euelhglO
eft,prç{ertim integra fanitate prt~i,aq
vacui o~nis
vehementis motuS,necnon cxtens 111 fiatlbus. Verum, B pulfl1s magnos, vehmts,clr~
crebros, & cu q~.
quia omnes cxperiemia affequi non ...eft (~tenim
?1Ulri
dam vibratione habent : qui mo x mediocrta~
~
qUllllmr. Adfcititix habicudines corporis penn e
:iam medicos fxpc defiderauernnt,cu qlubllS f:J.ll1nulvt namrales immmant. Nam gracilis natura,fi ql~ralum habuerllt vfum) optimum hercleeil: edam hic im. h·
. 1·
ft Î . ' 1" u!JLI(Il
perico pr~fiae
artifice. Pra:ttiterit autem , ft fcietiam
tllS eua fien.,
UIC, qUI ta IS natura e , alslml e p. "/"
haber. Sin antem qlladrams faétus gracilis fit, a.[sut ~
comparauerit eoru, qux in muids ex x1110 infunt. Eft
autem quxdam, vtfllmmatim dicam, commllnis virogracilibns naturâ. Conftat vero gracilitatis & 11; /~
l"um natura alia mulierum. Etiam qui calidiore [unt
ti corporis, citra facultatis immutationcm, :;elhrn a a(Il
{empraC1~co,quî
frigidiore,habent hi vtriqi côdifferentiam effe: itémqne in omnibus aliis : vt\rn\1 e
t t
mnnem naturam. Ad hœc omnium communis natllra
id tantum vbiq; ,de quo in prxfenti difputemllS, rn :
ea gracilillm , corpul entorum item communis eft. Ac tur. ~x
diximl1s de quadratis,eadem de corplllent1;i
rantm in fingulis eft,quas memoraui,communiratibus,
maiori t"-men cum incremenco limt interprera nda .
rl1ra
. . temperamenta corpons
. adr'··
quod non a(simile mllltis fit. Pro inde etiam,qui proetIam
ICltItla pn Ir.lUS na '
,
,
b
b e commune tenet,raro a vero a erret.
libllS temperamentis mutant conuenienter.
:l' %,.
cn
x.
Viri rnulieribns pulfurn ferè habent longè mm maNunc alias mutationes, qua: cauras non haben c
iorem,tum vehementiorem, paulo tardiorem, fadfqllc
turales,recefeamus. Exercitationes primùm, &. d~s
Tlriorem. Calidiores namra,mllito habent maiorem, C moderata: (unt, vehementes, magnos, celeres, cr~ bo.
celeriorem,crebriorem : vehementiorem non ire mulpulfils efficiunt. Si muita! fint,& vires excedan t l o.
to. Graciliores maiorem,rariorémqi mnlto, veheme
rantis,par)los,laguidos, celeres, & crebros in.'UJ1~e
o
tiorem p:lUlo .Atqi natura fic differunt. Porro pro a:;Nimiùm immodica!:adeo vt œgrè iam [e po[:Jt rn : fitS .
tatibus hoc paéto immutantur. InfantÎs plllfllS crere, & multis interpoGtis qllietiblls, aut nihll ~:par
berrimus eft,rari(simus fenis. Omnes,ql1i inter hos inpofsit,fed remi{fx vires impenlè fint,pl1l(us UlJle ell cu
tercedilnr,proporrionem [eruant,prout vel ad pueru,
uos,& !anguidos,tardôfqi,& raos.~d{i
Pf~lp-ro.
vel ad [enem propiùs accedunt. Celerriml1s item pue ri
eo fit, vt vires 0pj?re{fa! fint, pul[us creant JI ~snà
di
plllfllS, fenis tardior. Reliquarum xtatum pulfus inter
prios. ~laes
aute excitet pllllilS Facu! taS OpplC
hos ambigunt. At fenex à puero longè magis raritate,
cemus pauld inferi{ls. Balnea: caliJx, di! G/l,C;ernCIl
quà-m celerirate diftat.ln vehementix,& magnitudinis
ratœ,pulfus cre:mt magnos, ce1eres,crebro S, 'dhlCce~
differentia,maximus eO, vt in œtacibl1s,plllfllS iUllenu,
tes. Immodicx paruos,& languidos , tamen a
~r'
minimlls Cenl1m,medius, & panlo maior pul[us pl1ero-;
leres, ac crebros. ~àd
fi hic 110n relinqU:J1~
'lïi~
mm. Iam vehementi[sill1us illllenu111 , langllidi[simus
uos,liguiJos,tardos,atqi raros. FrigidX ha ne ~1(lS
[cnu medius cft inter hos puerorii plllfllS. Atq; pulrus
co .p~ruo,ac
l~nguidres,
& tardos, rarMglle6mniln a::atibus fic habent. Pro al1ni remporiblls , medio
effIC1l1nt:pollea,prout Id fit quod indnxcrun r. f pO'
• ve1torpore.inducent
. . ' vel robur. ()
Il:t rO
vere plll[us m:u,imi funt,&.vehmri[sj~1
Vt .in tem- D no elllm
~
.d· reS,
.
1'"
r
1"
poribus:ce1entate,& crcbnrlts mode;·a:l ..Pan mod~,
rem 1I1tll erut:& perfrigcrarut,paruos,& ~g Ul JOOb llf
medio autl mno. Vergens ante ver nonll111 de mag l1l& tardos, far6fq; efficiut. Q.IX excalfece rur , Be r bdtudine,& vehemétia detrahit, fed auget cc1eritate,arq;
conciliarût,magnos, vehemcntes,celeritate, &.;re Ira~
cll
.
.~
c~ebritam:néq
ineûee iam x~ae
1a~lid,prta te mo Ùeratas. CIbns l:ugus, vc eua.
gra t1l"t
. ~ rad c1w•
'
1es atgj 1nor
. d·matoS cO... clt~r. ··d _[IlS,
111,ce1ercs, crebnq; fiunt. Autumlll progrel1us cunéta
tcm,pu Iiius ll1<ëqua
Mo. rerql1àJll
..
·
'
,
imminuit,magnitlldillc, vehemcnti:l.In,ce1eritacem,cre
genes vu1t ce1enores , ql~m
cre b no~s. .
magno s, vehemcl1tes,celeres,crebros. ParCJa "J11 tJ1j
bric:ltem. Ira inellnte hyeme in paruit:ltem cOtlllertlln. r 'nlltrJat
. non xqu è ac mo dcratllS, c:r rerucibtlS
tllr,& remifsionem,& tHditatem,& rariratem. Refpo
qUllatls
ra ve .'
,
det amcm inltillm veris fini aummni, illiu s finis initiO
nns murat neque) 1'J d·1\1. V·lI1um pu 1fiIls cœcc &.
cÎuus
varit:ho~
vero interefl gl1àd illico immnte t, . ~ ci~
huius.Aefiatis item principium fuo,& principiurnhye. , .
'
, ·11 ql1(1: ,.
mis [no fini. Proillde qux pari fpatio àmcdia a::ftate,&
nllltano a V 1110 profcéta recedec, quam 1 a,. d·/l clJ1 ,
.
"
1·
,
&
mc~ja
hycme ln vtrangi partem deflexerunr) (jmiliter
bo : quùd item ce1ematc amp ms, magnJttl 1 tO el
h
.
t .
t ~an
vanant. Porn) media œlhs partim conuenit Cllm mcC]l1am ve ernentIam,& cre )nratem :lugea. . f ~ LlerO
nim vchementiù s moderaws cibus, confta ntlll 9rudj;
dÎl.hyemc, panim diCsidct. Nam parni vrrobiqi,& lâhur cOl1ciliat, talltllm fen! vinum excoJ1it magnlCill1Jll
g UldI funt/cd ~ celeres »atq· crebri xfiate'tardi
radquc
)
ncm. Aqua minimam omnium ciborill n ~ p.~ htl:
. hyeme: ?~n
perin~
tamen parui x{late vt hyeme/ed
~iblre
mlnlls.Nee Ita hyeOlc lan~id)
vt a:ftate : cœtep1~ationemduc:
ql1an~m
réri(ldc vc clb\'!1l1tet.
De variis cauus difterentix pulCuum.
Q
no
r
A
5
ode-
�Ad Tyrones Libellus.
977
~üte.Rliqa
om-nia;qüàcentts nuti'ire valent, vel calTrift:itix p:tnttts,languidus:tardus,& rarus eCl:.
~er)f
vel refrigeral:e, ha8:cnus arteriarnm momm va A Timoris propinqui,& vehementis celer,& vibrattts,&
runt. AdhllllC modum pulfus ex cauGs, qua: non nainordinatus efi,inœgllalffglle.
Inueteratus iam !imilem h"bet trifiitix. His omnibus,
le 11 turales appeUantur,mutantur.
h111tationes ex cauGs prxter natllram expona
fi valde dinturna fim, mu!t{lmque vehementia, pII1(us,
. N~mc
vt di!foluta f.'1cnltate eonfeqllunmr. Etenim di{folmlls:lllâque commemoremus priùs, qua:: iam de eal1Gs
pra:ter natma communitate orationis confcriptlmus.
nunt etÏam faeui tatcm ha:c omnia , {latim, fi valida
fint : diuturnitate, fi non Gnt valida. Dolor , qui quite aeris ftams,ciboru copia, vt facllitatem grauet,ad1~C
exercitationes)& balnex,fomnfqi immodici pra:dem variat pulClls , variat alltem ingens ; altt qui print:r n:l.turam {lmt. E xceffils enim in quantitate namracipes panes tenet, Vt etiam infiammatio , dnm parulls
hum caufarum & non natl1ralium defcifcl1nt ad ftatllm
cft:, arque initio ,pulfilm edit maiorem) vebementiopra:ter naturam. At caufarum,qlla:: non quantitate mo
rem, celeriorem , crebriorem. Auaus vero iam & addO,[ed & genere [unt prxter namram,immefils eft numodum validlls, vt edam vitalem vi'l'orem o/fendat
merus: itaqi nec poteft: comprxhendi.Ars vero in his
minorem, languidiorem, celerem, cl~brum.
Ac qlld
dil1curnior Gt, vel vehementior effieiatur, hoc illorum
quoq; conftat generiblls,& fpeciebus,quoad eills fieri
quodque increfcit magis. ~i
vero facultatem iam
poteCt:)cenis infinicum compleétells. Etenim gllalibet
diffoll1ie, in remifsionem, & paruicatem, & fa! {am cecal~mpr:tenu
non ab re dixeris vel di!foillere.vltalem facultatem,& difsipare, vel quaG deprimere, B leritatis fpeciem ) ingentémque crebricatem commtttat. Inflammatio habet omnis commU:1em pll!fum ve~talrhi.D!fou
facultas alimenti illopia,& mol'
luti ferrantem) vt llia pars attcHi arcerire, alia non, viom?l malignitate,animfq; affeétuum vi, atque vehedeatur, cùm illa fcilicet videatllr durior. Habet etiam
mentla dolornm, vel diutL1rnitate, denique immodicis
vibrationis aliqllid hic pulfus : ae celer quidem, & creyacllaLionibus. Deo-rauamr à materia:: affluentia, & ab
ber eO , non perpetuo magnus tamen. At Gngulis eft
In~l'me1toru
affeaibus, vt inflammationibns, [eir~
ih1s,nunoribus,abfeefsiblls, variifq; corruptionibus.
inflammationibus proprius, nafcentiblls gl1idem mataql1e fatifcells facnltas pulfilm parunm ,languidum,
ior illflo, & vehemencior , & celerior, & crebrior.
&crebrum admodum eftlcit.Depre!fa,& quaii degraAugefcentibus adhuc, cùm illa omnia incr [cunt, mm
Uata venit in inxqualitatem pl1lÜlS, & in ordinem perc1arè lam durior , &: magis vibratus en. Vigefeemiturbatum cùm omnem alium, mm vero vehementia:,
bus amem manifefiior eft, duri6rgue, atque vibrams
&: tnagnitudinis. Ha: fiqud~m
in primis ina:glla!itates
magis , [ed minor eft: , quàm dlldllm, non camen lanpro~ie
funt facultatis preffç,ac grauatx infigniter, in
gllidior, niG facultatem excedat affeél:us. ~inetam
plunblls differentiis:parum,in pal1cis.Etii pulfils pIncrebrior fit, & celer. C0œ G diutnrnior Gt , arque in
tes paruis magni funt, & langl1idis vehementes) c!lm
[cirrhum bm indure[cat , accedit i11is gracilitas pulpl~Gta
Gt o{fenfa:eotrà,G magna.lam nonnulli perdit
[us, & durities. Hxc inHammatio habet, qux pulfilm
etlam integri motus in huiufcemodl affeaibus, inter- C pel' totmTI corpus immutat, vel qllia maO'n:l eft:, vel
Cllrruntque:verùm minorem intercurrentes noxâ,de<]Ilia principem paneminGder.Si vero vni::erfillTI corperdiri grauiorem Ggnifieln t. Habes cnin (gue dilfopus non atBciat , pu!(us in parce inflammata tatis erit
Itltionis,& depreCsionis communes mutatÏones. Pecil
'lllaiem diximus. Cre(cum alltem, 'lux commemo:
a.
1iares aecipit quxqj ex cau {à, effieiente.Ergo Ctlr:t difrali:u~,
Gngu~a,
deminu~{\1·.q,
aut pro inflam
~
., C ~ ...g.u:t,~
fcluta à pennriaalimentÏ facultas Gt, hunt pulfus primatJonts qllantltate , ;mt pro Iphl1s lI1{lmmen ti natll- {;rcff"1" ......... ,'7.
~ "'p
. S'lqlll'd em partes neruof
idunores
'
~,;"'" ~ . s :;-F~ .J.,:-.....5--.!f!-J "J ":' .... -, LJ/
rn6lagid)pu,ce~stqj
el'ebri: in medio, lanra .111 fi ammatl.
IOres,
r. ,magllque
'r'
.
)'~ .. <'1-"'"
., ~
f - "' '
g:\idi,pami, rardi,radqj: tandem extremè parui,ligniedunt puI lUS
{errantes, & m1l10res.
~x
.p~;
•..> ..!+- r - '}- ~ b-A
'
~I,&
crebri,prxhéntgi ccleritatis falfam [peciem. Hic
plllribus venis prxdita: [unt, & arceriis, contra. Ac in- .,~ •.) ;:1 ~ ~:;- "r='1f
~ ( :~
~
.'
••
"tr"''']''''
()....:. .....
. 1 1cnm
e dt, qpi vocatur formicans. Vermiculans autem fit
ter llOS maloreH,
artenx
m farte abund ent, at- dt,
~
.
_FP· ~
J.If:Jf}-Mon'1 equidem, edam fatÏfcente iam facultate) fed nonihil
que inœqualis facilè fic,inordinatuCql1e. Ex his liquet, ,cf):
ta~en
renitente adhuc:di[sidétque bac re à formicanqui plllfllS Gt iIlorum , quibus in flammantm iecur eft, ' f-~p
~ ~ -," p&. ~
t~qlod
non ira in extremam contraétus eO remifsiovellie.n., renes , vefica, .coillm, ve.ntricllius. Prxre.reà
~ I?";' .~ o"";"!.i -'"
tll;tn
:.
d"
' oI,;~U . mxqlla.
panmatem,&
ql1u. }
apertc:
111 vno
l' ,&
Pleurltlcorum, & Penpnel1mOnlCOrnm, & br711ltCr ~<p
.... -., .c .#-~
~ r- ~
liS ~Ct: partibus 'lel dtiùs, vel tardiùs -incipientibus 1110omnium, in quiblls partis jnflammationcm comltatllr ow:!;:'Vlu ....J l, ]~ ~&-1
. , tar d
' paruus en
Il
'"
nlcr1'qu
. am 0 b rem minus
l1s,guam
noD febris:nifi quiblls in locis ob fymptOmamm nanll:am, ;':1.r~<4
t _,"
d-~
tlnqllal'
d
.
.
.
,
'
'lux mm nece!f:trio iis confeqllllntllr, tum cafllad1Un- ".~
7!'. '""
ell: P ,.n neqnaqua tar us, qlloelrca mmune l'rallus
8::l funt, prout quodgue po[sie mlltare,ica pu![us con- ~
b r...s"L-.r •
cC)· rOtnde quas exieiales febres &: :lcma: cocir:lt fyndngat variari: vt mift:a ibi mlltario fiac,& gillE inflamf/ats,h.1l: pllifum vermÏculantem non habent. Reliqllis
Ir
. 'bUS rere.comnll1tur
c'
.
vel prxfenmationi congrua ef[, &. quam .Ioci na~r,
tesCUhitat 15 d'.1I1?1l1tlOI11
vermieulantis indllcit [ymptOmaus. ~lbS
ell101 lI1flammatl1m
~Ilt'
S,POtlfSlmÙ111, qux febnbus non fimt coniunax,
am l~in1ts.
eft [CptllOl t~anl1er(um
, hi conl.1Hi~bus
~unt
opte'
~are
cardiacis fyncopis tormicip~rtu
.ni : qlubus .pulm?, ul!foc:mol11bus.: q:uhns v.en
fluS'~.oets,&
validis ventris fluxibus,fangllinis pro'
tr1cllh os fyncop1s : qUlhus leCl1r, atropblx, Id eft, lnVa llUS 'fi.u
Xill' mul'lebfl,. omm'b us d
emque
vehcmentel'
terceptO alimenti [el~{i
: guibus vencriculus, crnditala~nbS
affeaiblls plurimùm comitatur veJ;micllti: guibus renes? vnnx fup~resion.
Ad hxc p:ll'tes
fcb tes ) III extremis :1.Utem formicantes. Etfihis abGnt
res
in{jO'l1iore prxdltxfenfll, eaam dolorum nomine pultnu ., tllm vero multd magis vermiclllantem pl1lfum
~
.
r'
\111.
~nlcS
cùm clarllm,tlUn admodum dillturnllm.
[us mutant: gua; m11111S lelltlUnt , pro affcétu tantüm. Igicul' in inflammationibus variè plllCllS ex his
tatlo.l: Call1.'Uum prxter naturam communifsima:muguemadmodllm difcerncnomnibus mucantllr. ~x
ha: ~cs fllll t : Nunc [peciatim eas explicahimus.
da [lInt , cttm alio loco exaétè uaébulmu mm vela:t~.S
eG p~lf$,magns)
vehemc.ns,celer ,crebcr.
rO in pr:efentia, quanmm intercfi Tyronib~,
perfediffia:,magnlls,rarlls,efi pllifus: atvchcmentia nihil
-f:::!t!
..
!ii
6t-1.r:i . .r-
:"""7<'"
r ..
qt
en.
Ga1cn.
ql~em\'.
Tom.
1
1 1.
H 5
...
"--<Z'
�37. 9
Galeni de Puliibus.
a adh~
A bus,qu i ex inflam mation e marcue rÎnt·,' perpetu
rcc: omnib{lfque adeo, qui ob fyncop am ex corde ve
Leuriticorum celer pulfus ell,& creber, nec adm?fiomac ho affeéi:o profeé tamin prxfen s pcriculllm.vedl1m magnus, Videam:' etiam vcheme ns :(fe,Ef i
nel'llnt : ac déinde vini potion e declina uerunt penclls
veheme
no
tamen
fed
,
le vero non lanO'uidllS ql11dem
lum,fed tépore tamen marcue run t, N ifi fanè hos ~ 1~ 0c
~
h
;
q
i
)
~
v
~
e
d
1
l
q
i
S
flatim , qnod ad affeétun: attinet ,
que dicas ex paruis in flammationibllS perire nobls 1~
pro
e
f
~
ne
mmauo
re
memor ia feruandum cfi,1I1 ql1aqi
eogniti s.Siqui dê [unt inter eos,qu i innllcn tcm h~bea
re
de
àha
guod
que,
uend{lm
ilb re œfiima ndam ) diflinO'
•
~
pulfllm:nifi etiam hos dicas ex inflammacionc, altos ~1
• •
0'
ner
lJa
coru,ql
pleurm
itaqi
s
non de illa accider it,Plllfu
cra inflam mation em marcefcere, Verùm hoc in dublo
,
a
i
e
t
r
~
t
~
c
,
i
f
e
no!iore m qnodam mod,uri~éj
eH. Pulfilm igitur hi habent heéticum,languidl1m, adt,
lmponl
s
llnperm
,
a
I
t
~
:
m
h
e
v
i,n
quaG conuert~
modum crebru m,& quidam ex ipfis innllen tem, Acq;
a
l
,
t
m
~
h
e
v
létum,&
u
~
d
r
e
t
n
l
quos quid interlIt
alteram hanc macefc entes differe ntiam pulumm [une
r
difetlam
alIas
od
rum,qu
medlco
vulO'lls
tet,ha ql1oq'
foniti, Alia item tenia efi eomm , gui ramm haben •
Il'
r "
fi
b
)
ferentias ptllfilllm di(cern ere ne(cia t, ha,s Ortalsls.1I1111
Verùm & his cliante greffa febris pul[us reddidic c:~
e
~
lt
damnab
nnl
ignora
fua
ex
atqi
tlltio nes accu[abit,
bros tnm facultatis extrem a dilTolutio abundè eflc~t
cum
fim,
j
g
~
o
l
h!c
vt
('lcii
no
éta pra::cepta. Verùm
autem interce dit,omn iblls refiga~S
. ~od
B crebl~os
a
~
nm,
[cnpCe
cendls
di,gno(
s
feparat im de pulfibu
febribus,nondul11 tamen extinél:is iis, in raritate m covt
eo,
admon
taétum
fimlll,&
s
re vt r:uione m e xercean
mutat. Gcnus hoc marcor is [enibus propriu m efi,prr
xJc
f
i
~
cere,no
cogn?f
S
l
.
a
~
t
inexpe riêd? puHi.lm va lea,t
fertim cùm aliquid vitii pnlmo , & thorax concra r•
cernel'e folum rattone , PrmcJp lllm vero efi expene nHi febrilem retinenc PUJ(ilS duritie m:etiam fi l'arus,fiea•
vel
s
negllea
e
p
i
~
na.
adoéhi
tix, fermon e expreff
Omnin o pancis marce[ceiuiblls in aliam inxquah multametfi
.
re,
expltca
verbis
r.
atem
magl11.tud'In is, vercrebrit atis qllanm
ac 1'11 am,qua m d'lxlmus,
tem puI ms,
~
n
n
a
,
u
~
o
m
s
,
~
t
i
r
n
pt
tum interGt,excedat infium
tieur.
affequa mr. Siquid em exceffns, vnlln pen~mol1Ja.
4.
Phthi{icorUlTI pu![us.
migret, allt denlln tiet fyncop am,nec effe dl: fien .Def:&Ian, SIel:l1mpe re lxGo~n:
aus in fopore m, vel ne~l1o:um
HthiGcol'llm, quos vocan t, pulfils paruus , . us
Imamili modo illa inxgl1alnaus fpeCles , qnx Cermtls
guidus efi,moIUJq;) &modi cè celer, atqi heéhe •
ginem p rxb et , in primis ple,lU'itidis propriu eil ~gnG,
Perip neum onico rum pu![us .
Si remi{fa efi,mo lbs,& probe mamra ndx; fi vero macrud:E pleuriticlis . Tales cu
Eripne umoni coru magnu s efi pulfus , & vndO[u;
gna,diflc~s&mo?
cum
:
quid habet,& languidus,ffiolHfque,fimilit:f acq aimbecilla facultate c:onllm étx,pen culum habent
"
ationem
fuppur
e letharg icorum plllfus :niG guaten us pr41'0llee Jn~qu
fi rma aut tardè concoq nentur , aut ad
.
~
v
In
eius,
vocac,
.Atqne
'
quam
litate,& in vno pulfil, & colleétiua
de fieàen t au t rabidus eas excipier marcol
d'
.
cus
,
iétu, veluti interpe llatur, & vndofils ea,ae dicro ee tU
q ,lX concog uirur,p ulfilS pedeten rlm omnem epomt
, cè
hab
cias
terim fit. In colletti ua, cùm alias differen
. i llam prçrel' namram muratÎ one. Q!}ç deHeétit ~d fllPU
ae
e/Tl
'
e
,
.
'
d
,
.
.
'
mo d0 llltcrm lttlt,mo 0 lIltercu rnt. um aut . '1[o'
pnratio nem, habet pulftts fitppnr atorum propno s. 1ta
1hl ius
um.
marcor
fus
cet,pul
marcef
omnes peripne llmonic i febricit anr , mm nonn
tabidè
q oque qux
porofi comati s habent : vtl'ltm excella t horl1m,~:a
2.
Supp uraco rum pul[us.
maxim è ratione crebrit atis quantiras inueniclIf;.usabUV ppnrat orum pl1lCus initio Oatim pllifum refert videntio r febris adiuné1:a peripn eumon ix Gr,puh
o-efcemis inflama tionis. Hxc en im inirium efi (lIPdè crcber efi,fi foporo iior ,minùs creber,
. N onnl1nqua inçgualis eO,& inordin arus,
p ~ationm
b'" il
Letha rgico rum pu![us.
f cl omnibu s Heéticus. eùm autem plIS propè fit ma. Drue ,
nlC
l: l r lm ,cxtcra Gm ilis ca, nifi ql1àd a:qllalior fit:at cùm
Etharg icoru pu!fusfimilis peripnenl110 cle oell
quc.
r
rari6
,
:,re S pO'
tardior
r,
dine
,latio
mollim
idior
ione,
erumpi t,langu
mao-nitudinc, remiCs
mlcten
1"
•
1:>
,
f\C "n'
meer
15,
3,
tardior ,r:tnor qi,ac mJnus ll1xqua
M3.rc cfcen rium pulfus.
tibu s
,
fiat
s
dicrotll
cnl11
EO
rrens.
imcrcu
tiùs,qu àm
. ~a_
1\rcf' cenriu pulfits non vno modvarit
qui
qls
e
~
cfi,
us
foporib
quidem
altis
in
dofus femper
cc differenriis hi quàm aperti( simis di[cern endi D hxe dicuntl1r. Morbo rllm cnim pullllS exponl/Tl U ;ous
c
Gr,
n.o ~ifclŒ'
vnà .c:tm ~nfla1mtioc,qu:
fUllt, ~i
omnibu s fuis indiciis conficn t:' quo, figni aliqua rJ1a~
s
crcbro
mm:gj
res,
cclcno
&
~s
comarc llerint, lagUldos,
deficia nt,negl lc dum tint integri , fa ri S cogn[~er
pnlfll ~ haben t ; ac dccllrtatos maqllieudine in vno iétll,
~
e
l
T
/
ee
e
:
f
c
~
~
u
q
i,&
prœdit
gnirud inem,& qua iam funt
appelha: P in 'JO!!os archigencs Innuc.n tes ~ ~lrCtmencs
porefi, Valeall111s . Sed quonia m inxgu:lt~aS
d ~ nlS , OCmiea!l.
,
.
l
"
,
lat vt aperrè declaretdl{lentlOOlS breulratem, cum vor
)anonlS
m1l11l11nS,raro alltem perrnr
tril'l[qi extrcm itatis quaGin clinatio nc. Ncgnc enim vt
n iucrfum fcicndu m cfi, fcrè inxqua litatlbu fi cO qui CIe
v,trinq;. inflexis ~ co&ff.uim, [ed ceu p~rtiblS
pra:~j(is
pcrrurb ationcm ordinis ,Ac ina::gualem p,ul \lm'ofc~ es
mmr ul[LIS,
trahltlU' , declIrratLIs magnHlIdl11e Jn vtn[g; partibu s,
orJinat ll ,raro innenia s. Ac.n~miru
qllac,eres
mar,ceC
[ed
CS P
,
~
o
m
hi
lllxqua
non
malOrcS
quidcm
ros,
hoc
Atqi
[x inxqua lcs & ordina
lihet de occaGone habctl t fcrè omnes: qui ex 111 flamma
:ttql1e inordin ato creant.
tione O1arccCCllnr,omnes:& alii item mul ti: nif! fanè &
7- LlCC~
Phrcn ctico rum pul[us.
illi de occulta qllapiam inflâma tionc marccf cut. EI:lt,9;
'
'f:
Ran SIm èavigocoHrcnet icornm paruns pntflls
ex in Aamatione proils,m~h
hîc ~narcfetilm
8t,w
magnn s elfe, ae ~oderatL
con(pe éhls
nenlens ,qui aliam ob cali (am marcue rit. A t hethclls 0{LIbere"
efi
è
efi:mlr
ls
nernofi
co'"
l1nls,&
cfi
iis
hahct,D
rem
marccfcctibns pulfi,s cfi:qui qllidem
mni~l
m ,onber, H:thct prxtere à nonnih il vndoG , Inten
ab hoc cfi,in quo jnçql1alirlSin
m\lnt[~S,C1ds
s clllrJ1ricatis
mcrc tibi videbit llr:ln terim eciam prxci[u
difient ioms magnit udine dccurta ta cfi: qux etii adefi
e
... cc{yrnptO
llulfionc ql1adam. E tenim febrium proprJU
r1erj(q uc,déin dc crebrita s. Etenim hçc quoque omni-
Pleur iticor um pulfus. CAP . XlII I.
P
1;-
P
5'
P
S
L
'
l
"
M
P
ca
ca,
ce!
�f~mptolhic
Ad T yron es Libellus.
obtine t c1ad{simè., i~
te·
vtmgu e termin o
vehemens,vel mllgnus.Iétus enimim ponit,d umob
etia inçqua li- A fionem validus,ob vibrati oneme xilire apparea
t. ~i
taus In pofim genus infigniter alfquâdo in i110 appare ob rem altior interim videtur ,ac veluti ltrepitu quenre. lmo tota[üb inde arteri:i{uafede defr~
cOfpicias
dam ad taétum edit afperum. Sanè nemine m,qui guidé
attolli potiùs cu vibrati one ebullie ntem, quàmm ore
fit e xpertus,fllgiat hic Flll[us. ~ipe
nu11i eft fimilis,
PU~ftlS
difiemam. Pari modo delabi detraétam potiùs,
vel tenfione in vtrangi partem , vel cOlllllGone motus.
<]~am
cotraét i. At vero immodica eills crebritas proAt quando cum pllifu fopitOrum comifius eft, difficillC~am
denuntÎ:lt fyncop am.Iam etiaaliu s eftaffeétus,
limè motus deprih endim r, folûfgl le, qui adamu[sim
qUI fi~e
medio loco ponend us fit inter letharg um, &
v trl.1nglle cogno[cere feparatim meditams eft, poterie
p~renltim,v
qui cumne mro in totum conueniat : fiue
confnf os cognofcere.
,om~nis
elfe ambobus exifiimandl1s, vt ex phrenit idis
Paral ytico rum pul[us .
~ecibus,&
letbarg i mifills,fuo loco confiderabimus.
10.
am de eiusMc pulfibllS agemus .Ac ne qnafi œnigma
Aral yticom m paruus pulhtS ,& imbecilllls,tard6{quoddam propoi itum fit, per figna , quœ cum eo [unt
que eft : nonl1l1llis rarus qllOq; :aliis creber,fed nô.
'.onnexa, enm ob oculos ponam . Conniu ent ferè OCllnihil inordin atè intcrm ittens.
.
lts,,fomnolenti funt, atqi ftenun t. Rurfus oculis fixis,
Comitialium, & atton itorum pul(us. II.
lnconniuentibus diutifsimè, vt Catoch i,inme ntur.
.t fi quid roges, atq i ad colloqu ium compellas, diffi- B
Omitia lillm, & attonit orum fimiles pllifus hlOt.
~Iles
[unt, & tardi ad refpon dêdum . Plerun qi etia ve. ~are
de comitialibus qua: exponemus,eadem de
lIt mente motilo qnuntu r ,nec reétè refpon dent,ac teattonit is, [ed cllmulatiùs a~cipéd
funt. Dnm modicè
~.rè
~gantlr.
Is eft affeétus,quem dico:qn i ex uO'nÎs
infeftatur nantra , ncque dum eam mllltum fllperauit
~ 1a~1létis
defeétll propri i nomini s cogno[ citur j)lll
morbu s, nllllam inllenies mutatio nem infignê magniUs elUS celeres fum & crebri périnde vt phrenit icotudinis , vehementiœ, celerita tis, crebrit atis, dl.1ritiei.
rUIll,minùs tamen. Èt roboris 'item minùs ac i11i obtiTantum eft velm conllllifis intenta iure vtrinqllc arteent . Latiam em fllnt,& brelles.
Extern um motllm no
ria. Sin alltem grauis fit affeétlls, v t oneret facultatcm,
feabent .Ü~bito
truncam~
fed alio mo~
& inœqualitatem quanda m comparet,atqlle ten{jonem
, vel~ti
in:ro
proriplentes hlbterfuglUnt, ac concita nt cotraétlOva!idam,tunc minor ,langui dior ,rarns,t ardû[q lle effi~e . m,&
qllau hlffur:l.Otur difiemioné : ven\m in ea plllcitur.S i gl'allet magno perè,& facultcm opprim at,lan•
.[llll phrenit icorum non [um fimiles, quod trunc:u ione
guidos ,paruos ,celeré [que creac.
1 a careant.
Angi na labor antiu m pul[us . 12.
Catoc horum pul[us .
8.
Nginœ plll(us tenfione quadam prœdims efi:conAtocho rnm , id eft) fiupore correp torum pulfns
t1uluuo perGmili, Magnus eft,& vndofi ls, vt plll1 ()(Q:Tox.lsr enim,& l<(enx.~,&
I 'i!: veteres Grçci appel C [us peripn eumon icoru.A c vtrum inugni ter
in eo polabant:luniorcs ip[um affeéhlm 1tQ:"c.;~!',
& ltaTŒÀI1",f,If/
leat, pro eo expeétanda mutat.io dl. Nam fi J;eripnellVO cant ) cœtcra ietharO'icis iimiles [unt, magnit udine,
monica fpecies ii.lper.ior fit, in peripn eumom am:u vetarditate , crebritate : ~ t nec tatius huius afleaus fpero conuululla, in conulli uonem angin::t definet. ~i
cics latèab illo di[sidct.Catac horum tamen non imbe
cnnque autem ex illis vehem enter ulffoca mr, palUllm
cillus eft pulfl1s,nec mollis: [ed in his fanè muitum dif
hi habent ,& rarum pllHllm. Vbi i.. m animam agllnt cre
fett:Vt etiam in hoc,qu àd laxamr letharg icis, atq; inbmm,a tqlle inxqlla lem.
'
ttunefcit vniner[um corplls :contrà fiipamr,& cogitu r
Ortho pnœa : pul[us.
catochis. Ad hxc xqualitatc & inœqualitate difiant .
13.
~equalis
cnim pulfus en catoch orum,i nxqnal is letbar
Rthopn œa aclltainxqllalem, & inordin atllm plll~Ic . ?rul
. Archigenes artei~
locl,m author cft propriè
[nm habet,& nonnih il deficientem : G.!lœ mediolls.inlleniri calidiorem:ficllt illis , quibl1s cOlluulfio
criter en grallis ,crebrn m: ~xviolétfsma,
tardum ,
llltnlll.etcum fopore .
& deficiemem : ~x
iam perimi t homine m,creb ntm,
&langu idum.
COnuul[orum pul[us .
9.
Onuulforum ipfum corpus lnerlx videcur cotl'aV ceri fuffocati pulfus .
I4'
ab éhllll,.ac vndequ aqi coaétum, no cell copreffilffi fit
Terifu ffocati pul{us,vtfi conuel leremr , pr.otente s ql10plam, vel confiipatum,nec etiam veluci horro·
flls eft,& l'arus. ~lod
fi exitialis fit fllffoc:lt1o,cre
he corrept um, vt in fcbri, prœfer tim in accefsioniblls:
er
inordin
atus
&
nonnih
,
il
b
deficiens.
,
hu'cverd Vtprœ d"
urmea d'tntentl.onem contum ax ve- D
Scomachi affeéh pulfus .
. 15"
ott q~od
fitdilltu rnitate teporis , prxfert im cùm quid
cn
fl1n tl~ fit, vel vifcera vitiata : fed v t corpus neruoTomac hus affeétus (vt fic vocemus in prxfem i os
ventriculi quod is V[llS apud vnlgus ùhtinu it) non
fin:~cal1mq;,
velutiintefiinllm, am fimile,ex vcroql1e
dl lntentum. Ad eumdem modum inœqualis motus
vno modo co'mmntat pu!hlm. Nam fi inAammatlls tic
arteri... .
r.
d
r.'
,
~Hl1tax)
ira mutat pulfum , vt corpor is nerllofi ditata:. N ... ,ln I~lodum
~hor.dx
ft~l'1,
cOflumgi. ag~"imns
plll[um
t'ept ~ eq, enlm {pecl~
[olere. Si compri matur, vellice mr ,Iandlft:n~oms,
~,el
co~t'aélOms
elCi ' ~ e~tal',
gllefcat, fingultiat, vom~t,
ven\m vlbrau oms pOtIUS fimlbs eft,cel1
nall[eCt , .fat~di
,dolea t:
1ent\s!iurlr.l1m • ,
d ne
cOnQ'
pro gcnerc fympcomatls. Nln, vclhca uones, vomi,ltcmm que rerraét"
x 1I1trO. ()"
~o
te a\t1tUto. quidé tempor c babec:fed vno fxpe tempotuS naufea:, flngulms , languo r non folum paruum &
ta, al;r a C.lllS pars videtur fcrri [urfum, veluti eiac111alan~1idm
efficiul1t, & interim etiam modicè cclcrio . ero
. .,
ét
.
t1tatè 1 Intr~
rel;
verùm
u ceua, q110pl:
edam admodllm crebrum . Sola vero côtattra a: atqi vna mouen
C(}nu~
tcra tardé.I anl vebemens ql10que ,& maO'nus
pref;io , remotÎ s illis omnib us, rarum, urdum pal'becill onlm puifus vidcm r c{fe.Eft vero hic no~imUllm, & bnguid um. Ea compl'cfsio Ulm à clbis ~ritl
us)ncqi pamus : non pél'inde tamen, vt videmr ,
grauantibns)neq; vl\ainfigni prxditis virtute ,fcd [ola
dl~etios,prcuèxn.Ima
r
Ë
C
h
C
A
t
O
C
\l
S
,\bund
�Galeni de Pul{uum Differentiis.
IB:ericorum pul[us. 18
abllnc1antia molelUs ; tum ab humoribllS qllibufdam,
A.
his
ab
qui in eum conflu ant, nonmo rdicanc ibus, ~i
Cterico rum plll{ilS eft,fi abfit febris,m inor, durior,
fi (emel perfrig eretur , eum vero vel maximè talis pulno
crebrio r;non languidlls,nec celer.
b' À,~{ali
fus exifiet,Sed & magna: famis,q ui Grçci!3
qui
,
minant,talis pllifus e11.At omnes quidem affeétus
Eorum ,qui verat rum {ump[~rnt
in crebrit atê mutant ,fi diuturn i fint, vel euaferint gra19
pulfus.
in raver~
lJlores,pulCllm verrniclliantem creant. ~i
adnnas
ritatem pra:ter quod commemoraras dlffere
Eratru m qui fump[e rut , hi paulO ante votnitllm,
pu!
inœqllalitatis in vn~
pra:tereà. Cp~çié
augent,~lm
vbi compr imantn r, pul[um habent latum,rarum,
vt multis locls permCllm corpus artena: Vl
fu ~enrat,
languid iorem, tardior ê.Inter eà dû vomlloc,& diuellun
re
eOè contim mm: aC fentit taétlls in d.ifiéde~turnql
tur, ina:qualem, & inordin atum. Cùm reétiùs habe
B
tione veluti arenx occur{ilm.
eœper int, ordina tum quidem , fedinreqllalem ad~uc,
efia
miOlls tamen, quàma ntea. Vbi vero iaad natural
Hydr opico rum pulfus.
cl~#
quàm
tum propè reuerterint,requalem, ac maiÇ)rê
rn
inter eutem pulftls,ACcirç,parllus,crebrior,
~a:
co
a
horum fyncop
dllm, vehementiorémqlle. ~i
fubdur us, euro quadam tenfione efi: Tympanira:,
l,ail
hi,&:
piuntu r, vellunmr,atqlle finglliriuot: parullm
CUfil
1tUlll
longio r,nô imbecjl1s,~roCud
,inordinatumql1e,& celeriorem,atque mll
gllidum
quadam renfione: Illius , quam hydrop em , ~Y«q'e/"
/l#
rullm,la
ex his [u!focantur,pa
crebm m habent . ~i
Gra:ci vocant, vndoCus,latior,mol1ffqlle.
guidl1m,inordinatllm,iurequalem: no amem cre~;U'
r nrat etl a nO'
.' d
· 'o pOt1Us
C
tar llm: reprrele
erem,lm
nec cel
Elephantiahs pulfus. 17
rdUJll
nihil vndofi , & lati, atque paruam quand am inte
Lephantiafis pulfus paruus , languidl1s,tardus,crearteria: tenfionem.
bérque eft,
1
V
#
A
E
C L A V D. G A L E N I
Pu!(uun1 Differentiis
Liber PrilTIUs.
DE
Hermanno Cruferio Campenfi. interprete.
AR GV ME NT A LI BR I PR IM I,
l'rDœmium , in 'fUD JijJ"it f/u.e Jit d,ElrintlprD/'1it4 trdM Ilximt prDprium gtnUf
llAtimi maximt aCDm~d4tl.
,& tardittU CDna[erittU
~
p
m
e
n
,
'lu.
e!(e,;n
mot#
fulfuum in
J,mere , 'luod
fulfoum
eD
jinl.In
l
t
ç
~
e
f
i
J
~
o
,
.
!
f
.
.
]}icitllr
clfljiJlIt. De eo f'lfTuum g~m
in 'luantlfate dlt.4~/DH
1uDdin rDGore CDnjifllt,tn 'lUD tum "vehtmmlla, tum exdlfM
pulfoum diffirmtilt fint,'l#1t ~ CDrfDrum ihElatl4r. ~It
ejJ Jurifies , ~ mDIlipm iifilH arteri.! Jefomllntl4r, ~eluti
[reruentltl.,&' rdeorum
m
fuoJ
genere,'
lies. Dr flllfollm
fuoJin rhJfhmolJ
gmere,'
/,ulfoum
De
atur.
c,njiJtr
rifaft
inlt9udlitate fui.
(jI,e
fiu mtnfora tl'Imt. Dt ~'lua[itd,
in "vno puljiuo'ÛSflit,attjut de
foum. Dt in.e'luat,~
in ta (onfiJerantur.
muftis Jifrent1s'(~
ALI TER
ARG VM ENT A
CAP . LIB. 1.
)
�,
"
"Liber Primus.
NOll1ini.111; V(Ufl1 nihil ad.ar'tem'fpc- A
uare.
CA P. t:
do docere infiitl1cris ~ nomÎn a qure1ibt
- pona~
: he fic
qllidem eris inferio r. Equide m fi vel Dionem vd
Thcon em veli~
vehementem pllifpm :tppellare , 'non
~il"P
T A ~ E M res & per
offendas in docend o tamen, qux iIlum caufre genera r,
. " & tradi citra icnills vero eft affeél:us indicÏlIID, & quo tandem euadet ,
~Ï:L(arl1m,
nominâ ,pof":
peccare tenih.i1 ce~ülrim,
~ ' l60d.e
s..ui itaetl:.aliquid.
, vt ne ad anis velo
doéturu s ,hUlc faus fit nomma lhfiltllllfe. ~l
ad ve[ua ipGus commcn
teres reiicit, il~!um
tradet infiitlltum·. Néç hic cu~io':
, tatione lôgirudinem
fus fit propriè an improp riè appellanu1t: nec audeat
velnti cumulus nobis
i!~mlta'e,
nec i.ncu{et: quo~
ta.cillnt fophifia:. Super- ,
atcede ret vocabllli
ua,canea funt enl~1œc
otnnla , & ab n04ra art~
remonegbtÏllm. Sed quod
tà. Neque fanè h::::c nominu m ell confiit uendo'r u fde~
nominibus neceffatia, fed reu~:
neqlle hôs, qui. ~inùs
probllm nomen
rio, quç voll1rri.us,in':
dant, a~ medicbs ~omine
remittl
lnt,
imo qui l'equj• _
~
terprxt amur, fophirunt [a1lt~cm.
~'am
ob
rem
nihil
hxc
di[pma tio v 1{
'c ommem orum,
difputatÏorlis C(')pi~B ~ra vfitata & nôbis ; &'alii's medicis nomina profitecur:
~ rnateria fuppeditat. Cretérum nos, qui rerum fdenfed. prreclar.è etiatn <:11m Ca agemr , fi h:;ec medioc riter
tlarn, non vfiun VOCllm moram llr , inlliti quidem , ta:'
àffequatur.
,,
'
~en
cO.mpellimur proptel ' fophifiarllm contnmelias
; nOrnlnibus laborar e.Nam nihil fit priùs, qllàm quaDe nomin,e pulfus.
CAP . l f.
u~s ~ondit
' ne 9-e l10minibus conueml'e, & ad contem
p at~onem
' proea:
quod in libro illo feciml1s, quo
;OMn ium îtaqllè , qùorum ad no's memor ia perue.
~ntea
~r?nibl1S
De pulfibll.S defcripfimus. Sed quannit, princeps nomen pulfilS Hipp6 àates literis
• O,q U1 111 nominiblls tantl1m valent , in operibu s anis
prodid ît: atque anis, quam compleél:irm:, lion vid~:~lterim
lmperitifsimi, nunquàl}1 non intel'pellan't,ne:'
tul' ignarus effc:tamcn hanc partem penè û 'tis renquî t
,que refpirare nos citra contumeliam finl111t, necéfi"e
intaCti : neql1e cl1ilibetarteriarli mot~i
hoc tribuit flo~;oPè
Ïam nobis cft; no~ibt1s
yt i~moret1.
~aiomins.~é
videtur imitari Erafifirams. Sed hétc iUhié
fi s noO:1'os fiI?phclter vocabnlts vldeas Vtl: qUl ·hoc
referam , vbi de illis viris pccnlia riter'fe ttnonem ha!~rnpe
vnum agunt,f en[um vt aperiant. Iuniore s ta11bebo, qui potifsi mùm nomen hoc atti"ibuânt, ae inter
'tuln non in finglliis [yl1abis arg'uta ntur, conten dunt,
fe.quatcnus difiènt iant, aut con[en nant. AuthOr l'ibti
n,eql\e de nominibus defifiunt digladiari, EXèmpli gra
De palpieationiblls, Aegimii nomih e infigniti,Gue illè
.t~a (quo vna ex parte, hllius infiituti fllmmam pel'fpi- C Helienfis cffet Aegim
ills, fiue alills, ' priuati m 'de pulfiCiarnus) quidam plllfllm ait valenterplllfal1tem vehe.
S
~
l
b
hoc
nomen
v[urpa
t. Atgue 10ngè pt'%ter morem
.1l1e ntem t:{fe. Adefi alills, qui 110n hunc , crecerùm gui
altonll n non medicorl!m tantùm ,fcd & vulgi,queml1Îs
n1agnusfit,& plenus celél'que illum affirmat vehemcmotu,m arèeriarum vocat ra1pita tionem Prax:tO'or:l:
te~ effe. f"\1il1S valiJum fim111 ae cel::rem. En qui hqs
~[lS
, & Heroph ili etÎam adhllc mme obrinet . Puifill
lJ
l111ra grauna te inGmulans,magnu111 pariter & cele rem;
eiiim omnem arceriarum momm fenGbilem appella nt.
"ehcmemem elfe ait. Iamaliu s hunc non fel'ens, acet.:.
1ta etiam omnes eornOllllCcefi"ores ,tametf i dcfinit iobiùs eriam obiurg at, v{ll tqi plenum fimul, ac veloce m,
nibns difs;deant. Sed hoc alio 10co ofiendenms. E1'0'0
\'ehem en tem cffe. Et bercle prreter ho s fexcus, magn û~
nos quo q Lie Vfum , qui obrinu it , fe '1 llen tes vj deam~ls
p1en&mq; clfe vehem entemc ontend it. ~od
lifeptiiam, quotm :mero [mt omncs pulfuu,m di.fferen.tia;:) & .
Ill.llS huc &oéhu ns acceda nt, hi',: affer,ens jnt~r
plet:u
9,llod ~t:gubs
nomen : etfi de hac ctlam lpfa dlébon e
&hll nc nihil intcl'effe, ille cllndem cum duro elfe, qùi
quidam contcn dunt) quorum alii ita volum , vt pona~
~en[s
pugnam fore? An ne talcm, qualem frequ~t
tur. ~ot
genera (unt puHuum, Alii non genera aiunt
~tônplo
Pacis , & inter ipfos regrotOs con[picimus?
appellanda , (ed fpecies , quidam q~lai
, t~es
) f\onnulli
te, Vt etiama d manl1m l'es veniat, tantum abelt:, vt
differentias, Et ql10dcuiqlle vi[um dt, hoc inflitllto
~:P
diao abfiineant. Sed mihi, gui nunc inolefi ànt,
nomine diu diCceptàt de eo confiituendo) nihîlgue no
l1~.omachu
faciunt, tametfi 1l111t impor.tuni[si- D monct .lam ficnt de generibus)
ita dc [peciebus, differa.~?l1
vero ad co.me~tnlap:r,
quis feremiis, <lllalitatibns ql1a:fione~
i.nducunt no~
I?ec:[il!'inQ~.d l11anum e111,m efi m\lults qmcfi 10111S l.ndex:eum
fariam , obliti v[llm talis qna:filO~S.
0n:nes
l
1
~
Id,.
lle cernnnt, fed fic'omnes [cri.bunt:Talis 'pülftlS 'vcmeaop inionc ) [peél:auerunt, glU de pul1b~S
e
~
t
J
i
f
D
l
tn~es
efi,talis plenus efi,talis crcbel':cùm Efi: fi~lbruntÏng uirere, qllid illdical'e foleat. ~fi"eqlU
vcr? cum
teO: ~ndum,
adiungendu11:l a~1tem
maximè , fi fieri povcl fine O'enerum & [pccicr um qllxfilOne,guod mten~
de~
Ppellaml": quo fi de~clantur,Ap':
~l1m
del'en t, poffen t, 'qllidllis potiùs, <J~àrt;
?oc ag~mt.
Ve~
helll.tlnl do~étlm
efi,gui d folet talis pulfus ' gl1em verùm omifsis ifiornm nugls , qux!ho ne Jl1 med1l1m pro
quo entem forcè v,ocauerunc ,fignificare. Neque cnim
[no arbitri o profer ant, nos vciliratem feaemu r. Sed
tem appellemns) am nomen propril1m infiitllamns,a hoc prxdicamu,s ctiam qui plllfllumdennitiones, & rer
Ill.llr ~s
de pllifibus traétamlls , aut alios doccrc conaétam
conftim tionem eomm nçmini s difecre volunr
prOl :ded vt prœ[entia cognof camus, & inipcndentia
in fequemibus hunc primm n libris omnia eos tradi~
nibll\l eamus regrotis. At ex rebus hrec ,non ex nO,m ihabere. Bic libctJo 1uffi complc étitur,q uod conduc ir
~ni/
eatltm innenillntl1r. Omnin o enim :ld rerum concc vllam attiog ic ;l.rgmam quçfiionem.lta fi qui femei
dtllll.l?nem nihil nomin a l"cfertlnt: tanrùm ad doc'cnHia velit repuclj.a,i~t
cerré ,Adcxteras
, hlc~rati5es
enil.:~rft1
quod paéèo edam potefl: confici. Sine
de digno{cendlS pullIbus,de caufis,de prçf'a~tione
cx
a(feqlJp~
~ald&qu1m
dederis nomin a, cas tame'n
iis vnllS hi~ liber req,tùr.itur. Il~
s
.
1
t
[
r
e
~
a
n
1
l
r
a
:
f
i
h
p
o
~
ha.c in
SlS,
qUld denota re pofsint planè teneas
import umtate m [copn fimt, & ad IntclhO'cdaaliomm
re certç nomina n ti~us
non cocefferis:fiue q~lafcripta, vbi ~radjt\l}
qua quodqq e nomê' f,gnification e
VfllfP
�Galeni de Pul{uum Differentiis.
nem acque eius penurb ationem relHm3us~
v[ll-rpent. Iraq; expoJ'lamus primùm pulfuum prima
ti.
0enera
Differencia: cuiufque
A,déinde eonund ifferem ias,hin c aufipica
v
Prim a gencr a pulfuum.
gener is pul-
CAP .l1 II •
fuum.
teres,
,&
f ) Vando arterire corpus efi cauu, longum
Orum generu m differentire fpeciatim plmes (uo~,
momm ex côcrarils
'-.2,. habétq; perpem u g , ~ minu
motlls ingre[sl.
quas iaexpo nenms ,à genere lpfiu~
conftitutnm partibu s, aut enim in [e ip(am vndiq;
i fiatu opr~e,
namral
in
&
elfe,
OEem aut moderacû
m~udeç,aut in omnem parté diilend itur : q~idupex
genus efflC1C
hoc
taque
em.I
rardior
vel
rem,
aut celerio
tus plllfllS appella mr:in vtroqu e ei tremloa qlUes aeClfic, eùl1l
em:qui
m:celcr
puHilll
entias
Q.iffGr
tres numero
dat neeeiTe eil , al ter a ab diilentione"'priùs, quàm con1l~
cùm
,
tardnm
:
arteria
r
mouetu
e
tempor
modico
traham:-,:lltera à. contraé tione antè,qu àm difiend amr.
U
~
1
l
p
ntÏz
Differe
n.
medioc
qui
i
cum
tO : modera
qllidem binas quietes exercicatorum caétus co~as
in dill:encionis quan tÏtate, fiquidem fingulis conlpa~
conpriùs
Nam
ratio.
firat
demon
gnofci r, nec minùs
cur dimenfionibus,nouem numero fttnt,in vnaqu~
non
priorem fedau~rit,
trarium motum natura, gu~m
crium dimenfionum cres. In longitu dine arceriz? ~UJ
exordiacur. Atqui fedare,fllbfill:er(i: eil,& in quiete efmodera tus in ea efi,& qui hune excellicJ vel eo eft 10 c-:motibu s interce dit quies. Exprim it ergo neceffe . ~ic
rior. Vocam r gui excelli r,longu s:qui inferio r eil,bre.:
bras quodda m eiTe templls propriu m veriufgue motus;
ratl.
B uis. In laticudine,moderams in ea,& duo immodel1fius
. proaliquocl edam quiem m, & harum item vtri~fque
•
g
huic,an
arius
t:contr
excedi
atu
moder
ui
lacus,q
prinm. fam quia cres arceria dimenfiones, vt om111a re~
1
vnllS
arceriz,
ditatis
profun
nfione
indime
Itidem
çorpor a, obtinet ,longim dinem , lacicudinem,
liq~
eil, alius altus, & alius humilis. Hre puHi1~
deratus
nô
ionibus
dimenf
s
1inguli
in
tell:
po
:no
proflm ditatem
dimenGone accepto rum differentiz. At
vna
in
funt
fieri qllantitas aliqna difient ionis,& contraétionis . Et
in trinis fimul diméfionibus (untle~
pul[uum
e
ferentir
vero.,etiam ,v jgorem qllendam necdfa rià habet, vtaut
Perfpic ies has manifefiè in rabe.
.
viginti
&
ptem
a:grè,& lan&uidè, ,a ut promp tè, valentérque operem r.
~
fimul, & lams, aldlfque,
longus
erit
enim
nus
V
ipfa arterire tuniea am mollis , aut dura.
Efi pret~
fnn la
pro
lams,&
,
longus
Alius
acur.
pra:pon
modo
mnibus
capedo interna aut vacu3: quo dam
~netial1
uS
tate moderata,fcribatllrql1e [ecundl1s.Alills long ,
eil. am plena. Atque hltc omnia allquan do xql1alia,
. file. S·lml'1'tq; omoeS W
d'~
tUS, hllml'1'IS, qUl. ord'me tertlUs
funt. Tempo ris icem difient ionis
aHquando in~qua1
1
primt.
dure
Vt
:
cencnr
cognof
racione
Alla:
&
via
tionis.
]jqui
contraé
aliqua propor tio ell:cum tempor e
. t : ' . \ m V l'u1l1a varlet,
.
Be 1
men fiJones maneantlmmOtZ , cruana
in vno pulet. differentiaPl conll:ituas prxcer has nulla.
e, ~.
n
latÎmdi
ata
,moder
longus
quievel
,
s
l
t
r
a
~
:
ndum
paéto
hoc
Siue enim motuum tempus ell: reilima
longus ,moder aca latitudine,fi1l1(Jlqi0de~
tus . ~intus
tum:fiue dimenfionllm,in quibus mouen cur, quatieas;
cauitat
rum,an
dicate. Sextus lono-us ladcudin e 111 1 '
arceria
proflln
mniez
derata
s,aut
uue qualitas aétioni
r. e 011
q'.
dl "
'1'
va'
rata, huml1S. D"1:10 ea 11 tres,pn ma dJmel~?
tis : tiue qui mutuo conuen iunt , qua: conferr i quellnt, .
n't!I,
crifanar
tenia
um,
ano-ufi
C
a
[ecund
ecqllic
e,
relata,n
feruanc
(unt
gum
hçc
queunt autemc ognata ,omnia
0'
riante. In his nouem VlU dimenfio permaner 10l~
quam prretereà in vlbm partem defider atoratÎ o. Sed
dinis longre,alire omnin o commucâml". Moxalterlrer...
(une omnes ,qux in vnum Pllllum incidunt,differentili
alix,
uem dimenf ione longicudinis in mediocricate COOjtl1'
dure accedunt
generales, quas remlim ns. ~bus
uata, variantibus reliqui s.Ad h:l!c nouem, vbiloog
qllas colleétiuas appella nt. Ex his in plurillm pulfuum
,ordidinis breuis dimenfio,&: alia: immutentur.
mutua collatione,requalitatem,& ina:qualiracem
CAP . 1 1 1.
co-
H
2:
qUI;'
uc
T
A
1
Longlls
1Longu s
3 Longu s
latus
lacus
btl1s
4 Longu s
S Longu s
moder atus
moder atus
moder atus
ri
Longu s
7
8
Longu s
Longu s
Longu s
B. E
~1cus
L
L
Magnus
moder atus
humilis
alms
moder atul
hwnilis
~lts
~ngufilts
angufius
angufius.
modera tus
humilis
10
J(
Moder atlls
Moder atus
Il. Moder atul
lams
lams
latus
atms
modera tus
humili s
'3 Moder atus
'4 Moder atus
'5 Moder atus
modera cus
moder ams
modcra cus
atms
moder ams
humiIis
Moder atus
17 Moderatus
t8 Modcratlll
angufius
angufius
angufius
alms
modera tus
humilis
!}
16
•
A.
-
Gradli s
'GradUs
GradUs
Gracili s
Turgid us
Mediu s
GradU s
19 ~re
�I--Jiber Primus.
98.9
J.9
2.0
21
Breuis
Breuis
Breuis
u Brcuis
. 2.3 Brelus
1.4 Breuis
15 Breuis
2.6 Breuis
2.7 Brcuis
latus
latus
latus
altlls
moderams
hwnilis
Turgidus
Turgidus
moderams
moderatus
moderams
alms
moderams
hllmilis
Turgidus
.Turgidus
angull:us
angull:us
angull:us
alms
moderatus
humilis
Paruus
.At~le
inter Feptem & viginti hos pllHi.1S, 9ui exte.r:
lo,qui de hoc laborat, inferiùs ùifcet. Nnnc quod inIlISdlmenfionibus conll:ant, duo funt nomma fortm A fl:imimus ,ell: abfoluendum. Aliud gentlS crat pulab omnibus approbata, qui primus relatllS ell: , & gui
[uum, arterix infuGoncm, vt aillnt ) declarans : quod
pofl:remus: Hicparuus appellatur,illemagnus. Relilongum regllirit, mea fcmentÎa) fermonemad ab{oImam notitiam. At qllod ad propoficum conducir,
'1.1111S omnis numerus caret.N cq i enim pulfus, qui gr,!
c~les,
& turgidi vocantu r, certum ex tabella vnum inatqj fufllcit tyronibus, hoc 10co cxponemus. Tres
dlcan~:
cœterùm multis fimul generatim triblluntur.
hllillS generis differentix hngllnmr , quorum VilllS
N.am 111 qllibllS longitudinis rumen Go dllabusreliquis
plenlls,alter vacuus appellatur. Nam medius vtriufq;
nomine peculiari caret. Plenus ergo pulfus ell:, vt derœfl:at,omnes hos graciles vocant. In quibus cl lia:: reIguœ hac,cotra turo-idos hos appellât.Pr6inde quinfinit Archigenes) qui arteriam oll:endit pleniorem, &
tus'ln tabella & fextus
<:>
occnrfum humidè tumidum. Vacuus, qui arteria::
, infuper OrullUS , & nonllS ,ac
O~al1u[decims
graciles vocantur. E diuerfo turgieleuationem facit bullofam , vt digitornm imprefsiod~ deciml1s in tabella,& vndeuigefimlls, vigefiml1s,ite
ni greffits per vacua occurrat. l1a:c quinqlle pulvlg mus alter & virrefinms tertius. Ha:c ergo funt
1l111m genera in vno mom confifium arteria:, & finno .
'v
~
.
mlll a generaliora, &: pluribus communia. Iam vogllla: eornm a:gllalitates ) atque inœqualitates: qua~ant
etiam hofce pulfus aliter, tenue,gracilem:& c1'afrllm exponemns differentias, cùm de altera aged~lh:
tl.rgi~um
~in
nec mod:r~ti
qui~el?
i? tribus
mus inxqualitate) qua: in pluribus pulfibus pofivlgmtlfep tem B taell:.
itlh_nftolllblls,q1ll vnus natllrahs l1t~r
e ,peculiarc nomen habemus:fed definitione hunc fiDe differentiis pulîuu1TI,qui in tempo':'
g?ificamus,dicentes am Inoderatum tribus dimenfioIlJb us? aut me d'mm magl11. & parut,
. aut natllral
'
rc quietis confi{1unt.
CAP. V l~
cm 1ll
~Iantie.
dinentionis, aut ~odeatum
in quantit:u"
lired~fntx
p~lfi)
his, qui ~e negal1t con.)ft~nlom
s ,aut quacllnqi aha ratlOne fermoncm potraéboncm {cnure , 111 tempore 1I1teruallorwn
tl[slmùm fperamus fore clarum. <J.Eare cos mihi in.
confifhmt ( ita enim tempus , quod inter motus fen1l1entem venit mirari,qui in 110minibus tantl1.m cxcel-;
fibiles in tercedit, vocant) pra:tereà in proponionc
h!nt, & quo nomine fit vocandus tatis puHilS pel' tota
temporis motus, & guietis . Nam ita etiam intetualVitam quœrunt: fi non vel hacde cauia contentionem
Ium appellant. At illis, qui [e conn:aél:ionem aiunc
deponant,quod multos videant pul(us, qui propri.u m
fentire, & vero edam medias quietes, ql1as JO'ux/«r.
<
>
G
' vocant, al'IX pro deunt,
qtudem non habentnomé,nec binc quicquam lxdi ta:HgE~,c:r
«lW"P"Hl;que
rXCl
n1en .infiitutionem : cum definitione quidem indcar~
& longè efficiulltur plttres. Sed taciundlll11 mihi ell:,
pO[Sl11t. Siquidem cùm pu!fum appellent quidam brevt de verifque [eparatim planiùs agam. & primum de
tlCln
'
, . de f:aClllnt,ac
.
. ,anguft um, hunll'l emqi,penn
1'11"l,qlU
his, qui [e folam di.cunt diftentionem fentire : quo in
al~n\
pedeftre bipes .Nam vt hic definitio eft, animal
facilioribus cognitu excrci.mti , faciliùs difficiliora
e efire bipes : & rei n omen, cuius ha:c dl: definitio, C affequanmr. Vbi taBu s ab al'teri:!. obieél:a ferimr,cllm
' .10 pu lfib
. d efi 111.
tiOmo·
1 .ICa
t uS,nomen eft magnlls : eUlS
alia, qux antè memoraui, [entimus : mm temp~ls,
lli\
onglls,lams,altlls.ltem
alius
pulfus
definitio,
bre
ql10d ad momm producimr. Inde ql1ando !ter~
~n
s
h' , atlls,hllmilis:[ed 1111llum habet l1omen. Verùm de
cœperit motus, aliud nos tempns dep:xhn~lIT,O
IS aCtelnus
o
a1"las.
ter exitum prioris motus, atque alcenlls pl'nC~u1:
Vt
dllorum fit temporum in pulfil abfolmo c?gnll!o:
differentiis rcliquorum generum
prioris, quod motus ell:, qu:=m !él:~m,
& dlft:ntloAIll pulîus.
CAP. v.
nem appellant: (ecundi, ql10d gtllCtlS eft, qllod l1t~r
uallum èontraétionémgue vocant:fiat autcm ex pl'lOre nlll1C ad te rtÎlml pll!fuUOl genus q uod in vi 0- 0,;lllt tar~{ls,
am inris tem'poris gllantirate aitt cel~·
exp COl1fiftit,de[cendamlls,& huius ct;am dilfcren~as
,
tcreos mcdills pll!(llS ; ex gllantlt.1te a.lterms tempoqlli onamllS
h . SUI1t alltem tres : vnl1S va l'Iclus VH?"Ore
ris creber, aut CHlIS ,:tut hornm l1ledlUS. V t fit celer
gli~e
emen s voca.tur: Alter imbecillus , glcn~
bn:
cft ft lln1 appellan t. Medio inter cos proprium non
plll[us , qui C11m ?1odico tempor~
artei.d~!l,
fit. Creber, qlll,C]llandopamoll1terpohtomterual~ai1en,
[ed.hunc quoqlle exp!icamus definitione.
10. Tardlls, wm longo rem pore artcriadiftenditur.
dillid' tllm genllS, <]uod in arterix confifiit corpore
. plIturet"
""
Ram cum intcrpofito longo internallo. Medius veCIS
.r 1am 111 tres d'ffi'
1 eren tlas , vocamrq; a meÙl».
erhlg' In . \ l ' " b
1
-'
loci s tardi, qlli, CLlm 1110derato rempore difiendi~glodi
" :l.X~mc
a)lm~on
us,p e~um',&vacl.
tlttlnl il nter vtHtnq; medlUm eft ne luc qL1idem fortllr :l.rtcria, filt. Med ius crcbri & rari,ll lli tlt,clun mo. '(eda1terdurlls al- D dcrlto intcrpofito tempore arteri.l diftendimr. Sille
U. nome n. A no b'ISIlOlllta,
tel'lll Cl(
tllll1 ~ lsappcllanu:anllUntiatq' vtcrq' ancrj":ftalliftendittlr, tille dilatatur, llue artollitul' filie lllone.ll.ll Vero . ét' \ 1 ,
,•
.".
le lUS lOC ht modo appcll.lI1dllm,an iltul" ) dical11115, nihi! intcrdrc puto. Liqle~
i~tl1r
,qui
cr.::ber
eu
A
1
1
t
De
J
lx
1
�5)31-'
Galeni de Pul{uum Differentiis.
ftunt,r arus,cr eber, medius : quorum paul(h ntèdefl creber fit plMilS îlEs, & qlleadm odllm à veloci di!l:et.
s docuim lls.At creneris rhythm i non eftpérin TlIm qui rarns,q uiq; ratione à tardo di[crep et.Com A nitione
fint ditleren tÎX: cxcerùm
de ab[olut è explica re, ~ux
paraco autem iétus tempor e cum tempor e quietis , gipra: omnibu s pulllim omne obtiner e moduil lm quengnicur rhythm us,ql1a :propo rtio tempor is eft iétus ad
o ~ G ra:: ci appella nt, eft ofiendu~:
dam, qnem 'pu6
l
tempus _guieti s. Huius eriam admon uimus, nihil apud
ll, qui dpvO(-(ol appella ncur, nom pnliuut
qUIs
falhls
ne
Nec
.
hos difterre iétum, vel diftent ionem, ve\ momm
. lr, vt omni elfe ?rb:.uo s rhythm o eos pu~
ne,ad~lct
quietem , vel interua Uum, vel contraé tionem . Ee vero
[us fal[o eXlftlm et.Nam vt<t}«.:tl1;>,.@-homo,atque Cletiam pro hoc, propor tionem tempor is diftenti onis
, ita etiam dfvO(-(@- pulLits voc~r?.
.J1rpCtI~
ch~l:œds
ad contraé tionis tempus rhythm llm elfe, quiùam oro
Vltlum e?un narllli rhythm i,non ab[olut am abo lltl dinem dixern nt,alii conuen ientiam dllorum elfe temcOl1trarills eft aryrhm o non ennem figmfic at. ~tqle
porum inter Cere , iétus cum interua Ui. Ha:c (lin t qux
in aliqno eft rhychm o pulomnis
rhythm us:fiql udem
priores tradun t.
vocam r. Vcrill(qi efi hohmus
enrhyt
fils:(ed ille,qui
(c
em
hmi,cn rhythm us plll{uS'
eurhyt
él:ion
rum,ar hythm iâico,&
De' aitera (eB:a, qux contra
lls quidem vnns&
trhythm
e
Atque
commu ne genus.
CAP . VII.
dlcit(entire.
ntÏx (unc,p:differe
cres
mi
Arhyth
indiui[ us manet.
~ab
mus.
Ran[ea mus iam ad eos, qui contraé tionem (entiecrhych
us,
rhythm
rarhyrh mus, hecero
Cl
re [e diétiran t, qui tardita tem quidem ,& celerita - B vero qui[qu e Gt,exe mplo di[ces. SUllS eft cnique a:ra
u
'tem,non.a1ite r, atque illi in diflent ionis ponun t temnatural is pul[ns : qui iam de his rhychm llm (erllac,e &
vero,
pore ,..$cin contraE tionis etiam: crebrit atem
labefaé tat, arhyth mu:. Acql~
rhythm us vo.catu~:qi
llm vicinx xtatlS mlltl c
nricate m ,l'hyth mômq ue, non etiam pérind e ac il1i,
rhyrhm
labefaé tans, lOtenm
quieca:terù m crebrit atem,a tque raritate m in vtraq;
tur, qui pararh ythmu s: interim CUiU[lÙS alcerius ,a
U
te : rhy tbmum in diftent ionis tempor e vnà cum temhic.app el!atur . Atqui rhychm dep~
. hytm~s
o
r
c
e
h
conco
colla
pore in[eque ncis eam quietis , ad templls
fils null1l\S a:tatls retl11ec,luc ecrhyth mus.Id em 1'"s
11
traétio nis Gmlll Cllm excipie ntis eam quietis . Noncuris, ac anni tempor iblls " & locis omnibUfquca
'dam
~
.
glU
cenus
nunqua m [olius diftenr ionis tempus cum [olius comhorum
cuique
enim
eft
SUllS
lu.
ftatuenc
Jn
. \ m corrum pimr arhyth mum clIlJl rh yt h mus :qll1cll
parante s tempor e concraél:ionis, rhythm um ita dicÎÏt
c
.v gigni.A c de crebricace quidam ex his, vt diximu s,fen
telliges ,& quas eius diximu s differe ntias effe. Ia~
lrt1
{erunr. Aliqui non aliter, acprio res, in difient ionis
ro inter emnes rhythm os hi pari propor eio ne ,ilh conl1rtem
tardita
&
ri,
genera
atem
t1
tempo re ce1erit
pari confian t. Pari, vbi difienu onis tempus Xqucrdterar.
"CC
us,
quietib
l
binis
f.
ex
o
1
.
confl.at
c:
reliquo
toto
maueru t : in
e . US
Pus contral,;llOl1ls. mpan ' 1 a ternrer eorum
& contraé l:ione crebrit atem,& raritate m aiunt confiin cenis fit exce[slb ;
Id quod modo cereis m~do
vrnl
'
. b' c . \
fiere. Sunt erilm qui rhythm llm item, ac prio res in teC erus uanam
,allt multipl ici propor tione ' allr '[Il. l'sJ
i
poris difrent Îonis propor tione ad omne reliquu m no C men. a d llumer um, qui '6m(-(6e;..@' quaG (llpe rpa ,el
dubite nt confrit uere. Venim inter eos tamen non coap.pell amr. Propo rtio quide multip lex eft,dUpla"u,"
: v~ ~., .
uenit in (entien da omni difienc ione, vel con rl'adion e:
tripla, vel quadru pla, vel aliqua in{equ end llnl pOlllJ'"
\ quot efi difientÎ o tem
pri. ad numer um, 'cum
nec
alii
aiul1t,
i
{ed quidam omnem (entiri vrranq
men
olle
nN3J1l,
el
'
G
'
'd
mas difient iones ,nec contraé tiones extrem as. Tum
r
,
/
c
~
[
l
e
v
tOtl em c.ontraétIO . lt'9um~e,
r . aio"
' ne
eriam de nomini blls conren duntin ter [dè. ~Iare
vel vndecl m, Incertl s , m vnmerf tlm tnpllc1tCnrrl
imfriuolis
l'ebus
in
nec
quamn os rem prxtere amlls,
aut difient ionis eft tempus incenu m aut co r duJ1l
'pte plu"
'
. lie hontlJl
,
1
morem ur cliutiùs, quod verum eft,& conduc ibile,cx aum q lI1[q
vtrung uc. S'191'11'
nls,aut
iis
de
qui
amus,
permin
pluponere
ponam us : nomina his
pal1lulùm amplifi cata habetin certa tcmpora,~IH
c!lJ1l
Il
o1
difiend
nec
topera,
"
gligul1
'GlOt, fimevnu m pnmllm :mterd ump us CI', . aU1'
labora nt,&ar tis verane
la
fi on Il
.
'
A
.
nis primas parees, nec contraé tionis p rimas [encire va
tgul tempus pnmum ,planll me ,n . apCld
n~uJ?'
[entlatl lT,& quam
vtr~lI[qne
àde
lentes. ~anlmte1
ra Jp{a elfe, [cd [enlll accipie ndllm. SictCJ1~
J1l •
prJ
c
t:!'.
'cl
H
fi
.
ob rem,lO ltbns de plllhbu s dl(J"no[cendi ofiendi mus.
'd fie rl
xc gl1l em hHTlCll!t1
mll iiICOS etlam t.
occll1:rir. lta9; di':'
Eft v.ero.vtile medico , quod fen~lIi
r. jJl
gUI
o-cncre
rhythm is. Nam ex, hoc pulfilu m CJ
'1" Ilr ,
•
C'
fiel1 tlOnIS rem pus , vel contraé tlonIs {cniibile nece{fe
aut non poesie , & ,nO CI v gjetl~
&.~ondlcat)
~lt,
~o
fit, vr quietem , qllam vocant
habet cogno[ cel'e. ~o
bbns De 11S dlgno[ ccndis & in libtis De pra;[.1 .
traéionc~
/3l
{upera m, qux (ecllnd um difien rionem con
' ,
D do dicemu s.
prxced it, quanta Gt, taétu quelS ad vl1guem a{feqlli.
t.
&
De
Inferam non item pbnè, quod vrrinqu c fibi adfcifcJ.t
Cp,.· .a lré' .
OrdJl11S perturbanone.
parres :ld inicium ,concoé Honi extrem itatem: ad finê,
(caJl1IIS,
'
d
l'
tcmhorÎl
d
\
tran
.
porro
0
ari
Record
ionis.
difrent
ualitl'
.
princip iu
gcnera lamrel gua ' lIo
r~a
,&
o'
lldinem
magnit
c
g.b:lcÏ
cuiu{qu
lls,&IIlX
em
(peétam
namral
t
pornm opone
rtll11,l11 quo xqualit atem
rrHI
reqllionk
ccndi
pe
cognof
eà
ordini
&
Pr;x:rer
.
m
ordinc
mlltuam propor eionem
tcm'alcerllm in quo
'n VIl O •. '
.'.
.
,
in morbo quantu m immllt êtllr, & qllid
riwr f:lcta~,
I1cm. Atguc xquallt as, & 1I1xq ualltas tllfn J • rJilll;
~ iJ1
qna:ql1c figntfiearc nlutati o [olcat. Dc quibus alio nOS
[u fiun t,tum in plnrihu s. 0 rdo,& re!l~aI?J
\alicaS,
loco Ji{feru Îmns.
in plllribu s d(m ta xaL Scd cnim qllod dJ~IC
r Jlf~1
liS COll
.
llcrritll
animad
vno pul fil, ncque facilè
De diff"erentiis quietis,& rhythmi.
nce%'
1.0
pu
111U!ClS
ex
qllX
s,
dicamll
ca
primo loco de
'c-.
rbâ rlO
.
d'
'
fi
l
I
&:afll1l
.
VIII
pereu
~
I
1
or
VT
&
CAP
Hat, Il11ulque dc orùtnc
nllS
, us,d e'
plie mus, qll:tndo f1nitimum dl hoc ge raJ1l
V nc.ftmu l arqi duonlm gencru m de qllibu iam
r.a-rcfc
lfi
.
c(jJC
11
'. , tu~ r 11yt11. s, tum (]l1ICCIS
d'ffi"
mo x ad ·llla:qlla \'Harem noS 111 .vnol'pli
.
c
• aS l'CC
retla
1
fi'
. d'vcrba. fe clmus,
r
,
1J1
vt omnCS Clli S ( mcrcn tt. . S acq!l
'
{j't
opcrarn
111l1lC]IlC
r
\al
)lmIlS.
1
Ollale cenmu
cran
tllr,
lcqlll1n
ca,C]l1X
l
"
•
•
al
,
1"b
ua hta ina:q!l
',.
mus,. E'rgo qua: plllnbm lJ1 pu ft liS xg
arrcrix tres pul[ulim Jiffc:rcnria: con/igcnerc qUICtl~
T
a:qu~icre
in~l'uartc,odj(
,
1)
ca
N
�Liber Primus.
9.93
~nzql1aits
.934
animaduertuntur, qltlS eofleaiuas vocitâc,
dinatus,pares fortims cft drcuims omnes. ~i
circLtcoparatione omnium differenciarum ::dlimantur pri A latim ordinams eil, non omnes xqlJales, fed certos. E
mi plllfl1s cum reliquorum differentiis. Nam pares fi
diuerfo inordinatus ab [olutè , nec habet omnes déino~ni
maneant, xqualis ab[olutè is pulfus vocamr.
ceps pares circllicus,negue certos. Circulatim vero inSIn omnino impares,inxqualis abfolme . ~It
fi in vna
ordinatlls ambo hxc non hahet,alterum haber.Ica v triu(qlle medius fit, ordinati & inordinati , arque ililld
~nt vel pluribl1s pares, & in vna vel pluribus impares:
Ql1atenus pares filllt,haaenus pul[us xqualis appellabiVtrillCque commune hab et, hoc non habet, Dicas etiam
abfolutè inordinatos eiufeemodi plllfus,fi fingulos cirt~r:quaenls
impares,haél:enus inxql1alis.Nam ab[olu- '
le Zqualem pul[um dicas,& inxqualem,an aliquo in ge
cuictls, qui ceno funt numera infeqllentiblls pares, in
xgualis, neque manere,multum refen:qllOd ab[olut~
vnum cogas vnil1erfos magnum drculum. Qi!z vera
gn!tudinem, neqi velocitatem, negi aliud habet impar
& quanta fiat varieras, & côcurfio circuimum ex dil1erC]~lcqtam.
Ille vero qui in aliguo, cum illius vult nofis nllmeris conftantiû,facilè quis, maximè gui febril1m
mme di~,
magnitndine xqualis,cert~
x9ualis, v.ecÎrCllitlls complicare mlltuo ea medirams, animadllerhement,a, & alio quo quo modo. Itldem mxqualts,
cet. ~are
nihil efi, qllod latms edam eorum differentias perfeqllainllr, fed ad differentias veniendum en inaut magnitudine,aut velocitate,aut alio quopiam.Nôa:qualicatis, declarandxql1e primùm colIeétiux,déinde
nunquam dllObus horum vel tribus, vél plurihus , vel
vnius pul[us ina:qllalitates.
omnibus fçpe fimnl cùm abfolutè xqua!es, vel inçquales ",ocantnr. Habes':z:qualem,& inxqualem. Ordinams B De coleaiu~
imrqualitatis difteïcntiis,ac
v~ro.,
& inordinams, diuifa inxqualitate in paritatem
primà de œqualibus inxqualiratibus.
ClrCUltuum,& in abfoluta imparitatem,in vtroq; mem~ro generamr : in circuituum paritate,ordinatus:in abCAP. x.
oluta imparicate,inordinams.ltaq; vniuerfilm repe:aOlle8:illZ quidem inxqualitates,qua:in acenlO, vtÏ
tnus , Yt.obCcuri ne quid nos. ~,g.iat
Si~:
omne~
:nll1S
diximus,plurium pulfullm colbnt, prim am habent
pulCus d,fferentix,infequent1l1 dlfferentl1s omm III gedifferentiam, qua interim xql1aliter, imerim ina:qualinere pares, abfolutè xqualis hic appellabimr. Contrà
ter fiunt. Neque admirationis habet qlliequam, quod
om~es
fint omnibus impares , inxqualis abfolutè ille.
a:qualem quandam vocamus ina:ql1alicacem:c.ùm id vfu
Age fint aliqua vel aliqnx pares,& aliqna vel aliquç im
veniat non pulfiblls modo, fed & aliis propè omnibus;
pares:in aliqlU pu!fus vel aliquiblls xgualis erit, in aliqux priftinam naturam immutantia, fiue magnitlldine,
~la vel ali<111ibus inxqualis. ~i
ahfolmè eft xqllalis,
fiue ql1alitate,xqualia capiunt incrementa, vel inxql1Q~na
differentia RlllribMve, nô recipit partitionem.
lia. Nam quatenus xqualitatem commutant, VOcentllf
~I
aUtem abfolure inxqualis eft, hune per vnam vel
inxqllalia: [ed qua tenus xqllam femper mutationem
P}llres fpecies diuidentes, cirCllitllllm paritate,& impaa{feqllunmr,xqllaliter dicanmr mmari. Sed vero qUa!
tltate ordinatu reperiemus,& inordinatu, vel abfolLltè,
nec prillino connan t fiami,nec accipilll1t parem mtICa\rel plllrihns in differentiis, vel in vna. Ac paritatem cir C tionem, hxc (emel inxqualia VOC<lntur. Ergo id ip(um
tllitllllm pmo iam clarum e!fe,ab fefe feqlletibus difiinpulfibus accidit, fcu paulacim perdarur, & xqualiter
gui paritatiblls. C:eterùm ne guid oratio defideret, adip(orum a:ql1alitas,feu affatim,& aceruatim. Ac in vno
darn hoc etiam, atque exempli gracia proponam vnum
id genere exempli gracia planl1m fi:tt. Sic primo pulfL,
~u\[s
in magnitudine genus. Sint primus pulfilS,& fefecllndlls paulo minor,& tertius tanto feClIndo,& vero
Cllndus, & tertius magnitudine pares: contrà fit in [eetiam quarms tertio pari modo, fdque ad plu l'es vfgl1e
~entiblS
quarms impar, eum pulfilm liquet magnitudéinceps perueniat, nos pul[us Grxci p.f1~eJrgV7a
vod1ne inzqualem e!fe. Ecquid tamen inordinams fit, nôcant,
&
p.f18e~r,
hoc
efi,muciIos,
&
quafi
decl1rtatos
, à.
dll m clarum eO (ed alii fimt quatuor expeétandi: vbi fi
figuris nomen,<]llx in acmu terminant,mlltllantes. Iam
tres il\i alteri m~ltO
fint inter fe, & illis prioris circuiqui ex iis perpetua deminullnmr , nec minui defiOuoc,
. r. d'1
tI.\S l\
fi ,ares, ac mox quarto quartllS, or d'matus C1l11mo
ad quietem prorfils recidllnt deniq;, mOtllqi deficiunt .plllfus ma~nitude:
fiquide a:què primos duos cirtur ,quos vocât Deficientes decllrtatos, Ac qui definût,
~U'tuS,[eqéfg;
retineat pares omnes. ~od
fi non
in qua primù~.
p~ru!
duplici fimt difernta.~m
l>amne~
~lteris
circuims , primi circuims pulfibus fine
tate diminui defiuerunt hanc [ernant conflantl(Slme.
te~Ë"b,
pulCus i~m.
dicitur. inordat~s
in magni;udiAlii de integro augent~,
quos appellant .Reciprocos
d'It adetn eft ratiO 1ll celentate,crebmate, cZtenfque
qnidem ip Co rum q~lJdm
ad. padecurtatos. ~orl1m
tl~ e:ent!is. AHql1ando pllifilllm duo vel tres circuims D reOl prifiinz reuertllnt magnitld1e~,
a1tqtll
d
~
m~no
r.
•
".
·"nlno. 1nte\' Cce lllnt
~u\[
Impares, proxlml
non Item: eum
rem. Ac nonnulli quibllS :mce exce(slblls {imtl~n
Ord' min confeffo eO,non appellandl1m efTe, abfolutè
ci his al~entUr
rurfus. Alii minoribus , vel malOnhus
tl( In~um,
nô inordinatum abColutè tamen:fed ecquis
a~cefsioblS
vtuntur. Tot inxqualitamm fimt a:quales
t.\_or Inatis circulacim fit, animaduenendum ea. En
dilferentix.
'Ull tres i
r'
•
r.'
•
tlbt'
nter le
ClrClllmS
llllt Impares , &.ln fcenores
De in~qualm
inxqualitatum difte~riant
pr.oportione pares. QEare fi ~at,
vt ql1arrus
rentiis. CAP. X I.
~d:t
,& qll ntus fecundo,& fextlls tertIo vndequaque
tlltnqUetur,[olemus hnnc put film ordinamm per circlliN %qualillm jnx.gualit~m
qua:?am nullam pror{ils
xqllalitatem reunent:altqux reement ad ~res
lUtè ~Pl\aè
: qui quidem inter eos mediu , gui abfov[q; vel
\lter \!nau VOcanmr & inordinati, imercedit. Nam
quatuor, vel qui.ngue pulfilS , fed pofid an:itcunt. In
()rdi~
~c COntrarii expcrs efi,ordinatus perturbationis
quorum inefl vmfq; vel ordo, vel percurbatlo ordinis.
I\:ttus 'S~nodi:\tus
ordinis. At per circuimm qui ordi
Ordo fi circuims fentet aliqnos parcs. Pcnnrb:ltio 01'tqba~ n
) ~hquam
ordinis partem , aliquam etiam perdinis,fi & hos ql10que vio!ent. Atque hi quidem & ipfi
t
lonlS ord'llllS
. lla b et'ord"Illls,qllatenus "
b
motiblls freqllemer defictllntlll', Vt ilH, qui xgllaliter
'! circl ' 'b
10 omnl us
h
agitanmr. Cxten'tm illos DeCllrtatos deficientes appel, ite in fi~' l~ ~ro
.: perturbationis ordinis , quatenus
- g 1 IS 1111S men. Siqltidem qui abfolutè eft or~
lamus,hos lnrequales deficientes. Nam in magnimdi-
' 10
C
G~
I
.
Tom.
Il.
1
�.9.95
Galeni de Pu!(uum Differentiis
modum inxqualitas ql1œdam œqualis fiat, demonlll'anis & pamicatis inœql1alirate admodum medicis efi Derum ergo , qui momOl xqllaliter minllunr,
Cl1rtamm '1omen vCttamm.At in vehementix ina:guali- A mm efi.Illo
vel augent, quidam ab extrema tarditate ad moderaci
tate & remifsiollls,alii[(ji generiblls, non ita iam celemm morum perueniunt, quidam à moderatO motU, a
bre efi. Nihilo fll,inùs eadem rerum efi in quoqlle genevltlmam tardiratem. Alii à prima celeritate ad rad~t
re cOnltenientia. Nam aut xgualiter xqualitatem , aue
tem extremam: nonnul1i ab hae ad fummam celnta~
ina:qualiter cormmpllnt. Et cxteras habent quidem fin J
tém . Sunt prxtere à qui vtrinque à moderatO moru p'aLl
(7ulares eafdem differenrias, {ed eas fine nomine ple1ulùm defleal1nt,hfqlle bifariàm : modo enirn ce1n~fNam extra intercurrentem & incern:irteneem
~afque.
res,modo tardiores fillnt, vt {ex fint earum eunéb: dl mee.rcllrhabet nullus: ~orum
alius nomen proju~
ferentia:,tamerfi excogitari phu'es poffimt. Verùm noS,
re
rens ex fola inxqllahtate cft crebnr am. Interm mens
qua: aduercantur,referamus •. Neque enim qui ab exr lU:
vero ex inxqualirate confiac raritatis,atque paruicatis,
ma tarditate ad extrernam perueniret celeritatem, 9
alio atque alio vtrobiqllc modo. In raricaris inxqualiquidem de his effet, qui a:qualem habent ina:ql1t~(.
dl
tate, guod gllies fit longifsimè produa a. In pal'ir~ts,
tem, pulfum inuenimus vllum : nec item,qui ad ta: _
quod difientio minimum fic dilataea. Vel potiùs ex plil
fimum morum ex velocifsimo. Verùm qui variant JO,:C
(llum parnicatibus deficientes confia nt, intermictentes
qualite r, in his illud, Tard tamen, aecidic. Non :nt~
.ex raritatihus , lam pltllibus intermittentibus affines
affeaum tanta potefi mmatÎo confequl,' c
qu~mlbet
[unt, qui Reciproci deficien tes vocamur, vbi duorum
B tardifsimè initio agitata arteria , ad extremarn denl,quo
~?ru
edam ~ulm
, ~el.ptri1
fpacium , vel ~ril1m
celeritacem perueniac: aut primo eoncicata ce1ernfll
u
.omnlllO arrena non Clen vIfa, Iterum agltan lllClplat.
ad [ummam tranfea t tarditatem. Qgod cùm fic,m :;
.Acq, hœ ume colleétiua: ina:qllalitatis fpeeies.
'_
tio tltm non porefi non efTe inœqualis:dtgue conf~ru
diffeeXI
cI
l
pul[us
velt,
fit,
vnius
tim
s
pedeten
alitati
non
De inxqu
magnis mutadonibus,&
• ce1encacem.
. t 10
, ex tard'ltate demlo-ra
. cum
n1
.
1·lente arcena,
XII
CAP.
.
rendis
lç.°o
quopial1
à
Ieidem vdi vinciatur,& confirga~
dicamus ~nits
Eligullm iam efi, vt de ina:qult~
primaturque, vbi e x celeri mom in tardi eatem ft~ 1 ICg;
III
ratIO
ic
etlam.h
eadem
pul[us differemiis:éfique
e% hi
medioeritate,quç intercedir, {uperat,nG~.
fino-ulis generibus, & vniuerCts. Hune enlm abfollltè
i.
?
~
t
quO
atque
afFeaus fine,& qua: cautx horum,
illumab[olutè ina:qllalem, alillm
~qalem'pus,
s
.
j
~
l
1
I
O
aln
de
eti:l
s:vbi
deueniant pul[us,illhic dicemu
pro quoque genere, in quo perdi xqualiracem cominbus vel cauras, ve1 quid nllnriare [oient, commenta
dilfemoms
neris
locogo-e
mo
oie. l<J'ieur explicemusJ'ri
ur
.
Il
.0 . N am ad
.P
mur. Nunc dCtntaxat differentias perfequem •
lmus, nu 0 lam ne1 ex~rclta1 "
10e l
rentlas
DJffercmix pulfuum vna in parce
godo percipiamus religua. Ac inll!qualita.ris motus dux
artevna
in
vna
:
umt
tia;
differen
prim:t:
confiimendll!
inœqualiter inxqualium.
ièerum
ria: parce gignirur , in pluribus altera. ~arum
J{t ulll
CAP. XlII I.
pocefi vtraqi in'plnres dillribui: qUlS fanè par Gt ornlles
uua_
el
parte
in
vna
lium
ina:ql1a
iam
ceuam
Ofieag
~
e
t
r
a
p
vnam
recen[ere, au{pICabimltrq, ab ea,qllœ
ahundè diximu s, vbi moliuntur xqllalem 1IltqIlO$
enim vna eadémque
.nct,fed non eodem tempore, ~î
vir
{jmilice
ri
liratem , fex numero elfe dilfereneias : neC v!l;~j[si_
pars vno & eodem tempore non moue
ve ~ . de
eiufmotus
is
de lis inueniife, nec à tardifsimo moru ad
deatur? Cxcen\ro in temppribus difiina
.~
111l u..b3•·racardllS
ad
fe
dellenif
hoc
ab
inirio
cùm
neqlle
mum,
dcm partis {xpenumero vidernr non idem:
illis nUIlC, 'lui ina:quali in mutatione ulnt, v:~cr
celerior {jt:& contrà,inieio celerior,
~rdio,pfen
in:t:s
frequcn
ciamlls : quorum interim dUa! apenx , cres Jtcerc:l
certè admodllm
tandem tardior. ~Ia:
fi
denotilque
difle rentiœ mOtlls apparent. Nos quartaJll P~(sit,
in pulfibus inuenitur,n1lll
qualits,rœp~Le
a(si,
et
s.
uertimu
animad
obfcurè
fed
,
do
{jngulas
iam
c
alfquan
tare confueuÎt, vt alio loco tradimus.Nun
qllaguis diu verfemr in hae re, fiudi(lmque n:~e\
eius differentias ob oculos ponemns. Sune autem cres
tll lll
bis
clar
cere
:mocognof
,
mocum
taéhtm
t
partis
llat
exercea
&
mrcrpe
dlltun,
primx, modo cùm qui es
tuor. Sed de his nllnc , qua: manifefiè eum nO ~rtJe"
do cùm cominuus ille apparet, non paris tamen veloaralias
habent
ha:
At
r.
recurri
cùm
'lui :mem optimè De plllfibliS colue1'l;'nt,aPfus
qtum
his,
citatis:nonnlln
O
r,
fin
ft
m
loco efi. cômcp1orune frequenter , fermo eric: vbi differenClas
fingula:. De prima ergo,g ux pri~o
l"
terix dllas fenfibilcs vel cres efflcit. Nam dU;"juil
rata agantus : in gua fit, vt abs qUlete motus lOterpelleCt tres, quatUor o;lt(11
a:
ncur,ql1
inl1eniu
erunc forma: con~urlim:
pul[uû
[ex
da:
D
tur. 'Noucm in haç differen
cOll"
aucem cùm in verogue difparium
ti. ~id
hoc paao fiunt.
pro:
~
u
t
a
,
r
e
d
o
m
.
tardus,
,
velox
plllfu;,
inGne t~es
Prim x differemix inœquaIitatis motus
cudionlbus eorum non nOllem dl camus ' (e ris, ql11
dire difterentias: hac ratione intelliges, ft .noU~edl[
membra. CAP. XIII .
e(8~ponat nl:I~Cer
eundem bis d6inceps pl(i~1
tatlu',
Ic prior motlls celer, alter trifariàm conl1er
III
m pult llm
1
fi'
.
hu
e
a:qua
tOtllm
eum
tres
n[l1r"
<Jutete en, vnum
fi iltque vel celer, vel tardu )vel moderams. Hic
mm. Itag; de nOl1em commiffilris cres dec:a ,:qua\Js,
diffcrentix pulfilllJn cmergunc. Rurfus alterx tres, vbi
" ..
• pu llius, Ilred reddlcu
\.IS lam
.
drel~
lia::
A
qUI'b liS non lIlXgu3
& trif.uiàm fccuodus yariat.
prior manet tardu~,
ve1 celer vel rardus vel moderacus: id quO & uollUS
item cres, li permaneat moderams primus , varietur allNam [ecundus in ea,& quarCUS,s nollLlS
ape~tum.
bclla
inter(ecllndus modis. At vero inter non
j/l'
tem tribl~
quartu,
tTlutl1a
fitnt xqlUles: caler {ecun d us, tard us
mittëtes difiendonem inxquales mOtll pullits, {ed perer cardu!1l
fi gUl efi horum jpforu~
moder:ltus. ~6d
t
nulla Înterci(am guiere inzgua!ica ..
petuam ~bents
,.,aiçrertl
In
,
celerem
&
celerem
inter
as
diuer{it
[e
ter
e
tardJtat
• ter
J"
velocner motllm exordientes,
nirum
•
, qUld~
te~
,
& tardum in pra:fentia prçtereatur: nll fin c acqi III
tardi (unt initio, celere, remper
; aIIl ~ontrà
finl~1t
'f
'
•tatcm
r
1
quai1 JI"d cm'
afTcrer. Verum
oblcun
IdquChorum vtrique habenc
JTlagls ac magls eu~dltn.
't'abC,
fcpares,ijol1ra orado hote Inl1imacur.
J~lt il!quallter,auc tna:qUjl!icer. Nam lilpenùs, ql1omad-:
R
9
c
P
tI\
'/cr.
S
�Liber Primus.
A B E L L A:
997
T
Celer
4 Tardus
7 Moder:Jtus
~ltas
t
~p
urdus
tardus
tardus
Celer '
Tardus
S
8 ~oderatu$
celer
celer
celer
' 2,
.3
6
9
5>.98
Celer
Tardus
Moderatus
moderams
moderatus
moderams
, • Eadèm ratio ne " fi tribus poGtis inter'Ce difparibus motibus , in Cmgl1lis iis temo~
pulfus commutatos com, vigintiCeptem numero forma: crunt. ax q~ibus
tres neceIfe eft in a:qualitatem l·ecidant. Eftque id ctiam
.
T
1
2-
.;
-45
6
7
8
9
A
Celer
Celer
Celer
Celer
Celer
Celer
Celer
Celer
Celer
B
E L
urdus
celer
moderacus ,
tardus
celer
moderacus
tardus
celer
moderatus
celer '
celer
celer
tardus
tardus
urdus
moderatus
moderatus
tardus
celer
moderatus
tardus
celer
moderatus
tardus
celer
moderatus
celer
celer
celer
urdus
tardus
'tardus
moderatus
moderatus
moderarns
(ardus
celer
moderatllS
tardus
celer
moderatlls
tardus
celer
moderatus
Tardus
Tard IS
12., T ardus
13 T ardl1s
14 Tardus
15 Tardl1S
16 Tard'us
17 '(ardus
18 Tardus
JI
1,9
21
2.2-
23
2.4
2.5
l6
re~l
27
ter l ~q;
A.
celer
celer
celer
tardus
tardus
tardus
moderatus
inoderatus
moderatus
tO
2.0
L
mÇ>d~ratus
Moderatus
Moderatus
Moderatus
,Moderatus
' Moderams
Moderatus
Moderatus
Moderatus
Moderatus
"
tres in his,fi.tnt xgual es,fecundus in tabella,&
rùm quando tantum Catis dl: dec1aralfe, interim alte& vigefimuffeptimus. Celer quidem C mm motllm maiore [patio feui, interim altenun, vel
l ' t ' ndus eft , tardus tertiu[decimus mcdius vltimus.
etiam vtrunquc ex :Equo: hoc qui meminerit Cvt pollc lall1. \"
, pulis
in primam t!lbellam tran[,tl1nt. Na l1du~ecim
hac, ql1id [olet fignificare quifque, addi[cac) in veraam pnmo pnmre tabell:z: duo fient fimiles prillll\
libet tabel\a prxdiaos pUI!lIS locet, licct, Na~
duodecel s ~c ~uarts
alterius tabellx, hie tarditatis plus' ille
cim alterius tabellx reliquos, qui prodits limt tna:~u
"
tCrtlUS & nonus ille ,plus
obferltatls habens. E r tertIo
les , nihil eum iBis prioris tabellx con[entire
c1anfslrr •
' 'h'le r;ted'loc.matIS.
, . ()
,. ' vndecimum efi, in quibus ipfa e11: inxgullirls alCrJpc~
: non
lllllStnens
de celentau.s,
~into
ditate quartu[dcc1mus, Ille malore ecleritate hie tarc niu~
cum p'rJ';lll taqltin alii illi dllodecim , qui c,onl
oétau pr:t!~ius.
Sexto decimu[gl~nt\S
atql1e decimu{bella,inœqllales fint: [unt crum.C.xterum. gllod 10 ternis hi differentiis motunm apcrCl tnçgltabtate fine prçS~Pti
h,lcplus habens m e ~ioerts?
ille rarditaris.
diti cùm in bjnis dlffercntiis eam habeant alii. Sunt
d10cr ' vI~efimus
alter & vIgeGmuCqlUntus, hic rpealte~
fi ordine à primo nluneres,quintus,fcxtlls,fcptida tab~c,
Ille tarditatÇ) excellens. Reliqui de [ccunlDllS
oéhulls,decimlls,
duodeeimlls) decimuffexClls, dea dl~O,
oétauo [unt prima; tabellx fimiles , vigel
cim:lffeptimllS,
deciml1[nonus)
vigcfimufprimus, vigeHIe
~ vlgefimu{fexcl1s, hic mcdiocrirate prxllans, D
qlli fi ~ltae.
Atque conrrollcrfia hic fucrit,quod ali..
fimufienius, vige{jm~lars
tale; in u~ tantttm diucrfi in dillentione motus fint,
De renia dtftercnCl;} pulCuom 111
Illagn' P:lorem tabcllam pu![us omnes referant: a!ii
.v,na parte inxqualiul11.
pares 19ld l n~lm
~tiam
rationem ducant: icaque illi fi
1 tnt In •
,
CAP. XV.
• ter:t.' E' . pnore ponant: (cd fi altcr duplus fit, in
tlere han qUldcm fi magnopcrè ducerem ad rem peniAEc ~go
de his :{fe ['His pmo. S~ql1id
c m ad reli.
c pllgnam , darem operam vt dirimcrem . equam tam & tCrtlam pul[uum vna ln parce inxquaGalen.
Tom. 11 .
r z.
\ [decimus,
1
lncetl:
.v
H
�Galeni de
PuI{uun1 DifTerentiis
1000
33 9 differéntiam redibimus, quos vt vnllm Archige-
Id quo detiam vi traétis ramis, inde dimifsis :!c~idl.
lium
quidem eontendl1nt ad prillinllm 10cl1m, vbl non
nes de{eribit, vodl.tque Dicrotllm. Sunt vero plures. A ~i
fiatim reGltunt tamen : fed eodem , vnde abierunt 1 rc02.ot aatem fint,& qui,pall!o pofi cxplieabimus,fi exuertunt. Neql1e vero xqul1m Umlllnt , ae antcà, inre:pende ri mus priùs ,de illf(ne i1t,qlli ex aneriœ vna diual1um; [ed aliquanrô minus: icer{lmq; ab hoc termIfientione conilant,an duo fint eotinentes in'lpares pulna ad propriam [edem [e eonferunt : iten'ungue rcce{us. Sed id difficile [anè ad iudicandum eil, ni ad vndunt,& redeunc,& tertio,& quanô, & fa;pius: dum reO"llem,qni puHilS hic {ic,teneamus,qllem Archigenes Di
ditUm paulatim imminucndo ad ab[olutam aIfgulndo
appel1auit.Nam in his efTe eum,qui icernm ta~rotum
ellaclant ql1iete:n. Tale eriam,gllod in DierotÏs pu l {ib ~ s
aum fcrillnt,planè liquet. Atqui intcrmittentes in vno
momi arcerire V!i.l venir. Ego itaque non iam [emel VI:l
iau obtinent id ipfum. Et fi [o!um quis ,iétum attendi reuertiffe,fed iterum aliql1ando. Et brellitcr vibra:
bi~ feri 7t,in m.adcns,duos pu![us ecn{eat e . ~e eum,~Lli
prIomnino roomm oportet plllulS DierotÏ:vt in ip{~
nifcllo errore eil.Nam g1l1111 vna dJfiel1tlOne mtermltde:
arrena
loco
o
vniuer[
ex
atq;
elleél:a,
velnti
mo iau
tunt,quangulm iterum ferillnr, no dixeris duos pullilS
. dl
migrans potiùs efferamr,qllàm diilcnfa. Hliu[ce~o
ldlr,
e{fe. Manifefiè etenim in illis dellitutus motUs contiaC:
aliqua
vi
eum
"bi
illis
d
o
~
.
vibrati
enim funt
nuicace, glliete inrerrumpitur media. Dicrotornm gepartes arterix aliter atq; aliter monenmr. Vt verbl ~ra u~
effe
onem
diilentÏ
omnem
atq;
fimu!
[ed
nus non item:
tia,prima, [ecunda, tertia,& frequenrer qllarta,& gllln
cit, [e palllifper ulbducit, ae mox pul[at irerum : vt i11intercipiat; dicroti, B eius pars attollatur,& delabatur. Iraq; fit aHgund~I
termittenrium quies media iél:u~
vno eodémg; tempore hre partes attolli, decidere Jfi
comraétio, vel congrelTus, vc! reddims, ve! ~t libet ap:
If,
appareanr. <Z!!X forma cùm DierotortIm pul{i~
pellare. ldcirco quidam duos pulfilS cITe Dlerotum,no
s
U
~
n
1
l
e
g
1s,
retllliml
qure
us,
omnib
illis
in
ntix
differe
vnum al1tumanr. Hoc affirmabunt illi poti[simùm,qui
. d"1I11S, vehel nc nrJx,
. .. agnlCll
. dunuel,m
. d'Ims,
1
emm
ernnt,p
iéhl
ex
(ed
,
uermnt
animad
non
aionem
morll,
ancrix eontra
•
. . Cc
.
1 • • &
tam 111 Ip 0 pnn{!l & non
'd' c~ndt:faŒorumN'
ce ,ent~Js
aiunt pul[um & inrerna[[o conllare. lidem enim ab arnO O
quam 111 re ICll a 1 ce n. am magnus pote
eo~tndl,
teria; primo oC;llrfu fieri brellem qliet~m
• n1
&.
celer
&
ns,
veheme
non
&
ns
veheme
&
,
magnlls
dlcent eum
l
filb quam altem occur[um. Atq; ~ebmat
elfe,
airera
i
fpecierr
libet
guarum
aliarum
celer,&
qllod
es
pU![llm inxqualem elfe. Nam qLl1~par.hbent,
:1rloB:C
eommllt
~
t
r
e
c
'lux
,
lis
inx9ua
.vel
voles
a;qnalis
mregua
vel
te
iaus diuidit,internallllm,hos crebnta
multas fpeCles eonlbtuunt D lcrOtornm plII{Ull.m, anue etÏam,quod
cant, vt dieemlls paulo inferitls. ~in
Dierocorum pul[uum in vnadifientione {LInt, InXqU
diilabunt vel hOrltm [emenria ab inrermircenribus in
litate vnam partem oecl1pante,differentiœ.
vna difientione pu! (us Dicroti,faciemus vt demonilre[enpo{fe
non
nem
mraaio
rnus:& quod ponumil1i,eo
diuer{ arum par riU !11
De in~qualte
tiri,dabimus. Nam vt hoc eoncedatur, qllin arteria ab
in vna diftem ione.
interuallis non videatur fe efferre paribus, caa[am guiC
hoc
ls
ttentibl
intermi
in
Iam
dem non dixeris eerté.
CAP. XVI.
,
per[pieuum planè efi. Etenim infcrnè arteria nonnnn'traJ1(e~
r
d'lllenaru
l'
·
m partl UJ1l fi'J11lS
m:l d mxqul Hatem
.
'
.
quam au[picata motllm, mox limnl acq; defiiterit mo.
.,
, ~c P cj[us
mus, emfqi explteemus omnes dlfercntJas
ueri, initium iterum facie alcerills motus, vbi prior dege~
dllas, iuxta quas allt continuus eil moms, al~e !l~e
fiit. Dierot i verô non ita pul(ant , [ed manifeilè ex alllll
~
o
V
aliqna ex parte, alias Gngulares ex harum d u3
tiore profunditate, & interuallo maiOl'e prior motus
jn:C~
.Nam eotinuns,allt cil xgualis,aur inxg
ernitas
Hanc
videtur eieri,atq; indidem continenter airer.
jJl~
l,el
inx9u3
&
cuimus enim,ql1l ratione xqualis fiat,
go ab i/1:is alfenfionem expre[simus , non e!fe périnde
d
è
t
S
~
J
r
l
e
c
mr
gllalitas. Aeqllalis itaq; vel remitta
in voa difiencione pulfuffi intermittere, ae bis, ve Dipul·
crcfcat à primo modis [cx nece{feell:vti pa~lor
vno
in
vt
inlliti,
crotus Facit,ferire. At induci illi tamen
Nanqi
!:C,P
differen[
clarallimlls. Inxqualis limt phll"cS
iél.u inxquales appellent Dicrot os,non po{funt.Defen
rara
magnitudine longa, ve1 brcui, vel O1ode .cil!! exi·
magnim
filS
nec
apertè
[entiri
dent enim binorllffi iaulim
tu:tuÎrt
dl10bus digitis fi motlls occurr ar, fex difer~l
dincm parem, nec templls, imo ncc robur qllidem. Ec
,
5
j
1
(
Î
~
e
,
quatUor
fi
ti:
fient: fi trihus,quatuor &vigin
pauco tempore dicent [ecundû ex ci pere priorem. Atq;
. U~ f~lIa
non
,
pu!ulm
huc
cffe
taoao. At quemadmoJlIm fi occurrat dlob
qllidem
iIli
lem
ina::qua
ent
admitt
cÎune.
IqlE
/
'
,
cribus
fi
:
ix
cmnt necelfariJ fe x differcm
VIlO in iau tamen : [ed differenrils huic inreql1aliearis
3rU3gil:
plan(e
illx ul'pcriùs delilliat::! t~bel1x
crebritatÏs, &: paruitatÏs, & eontentionis accommoda- D tuor,d~x
&. Por rc
hi
cere
ratlone , fi quatuor etl:ull,oéèo
t,de(cif
quanam
Iam
fentiun
autem
aionem
contra
bunt. ~i
l'lua tlt •
•
fT"
')
ta fi em, aucqucris , fi priùs per(pexcnS, '!fereIltllS
manifefiè à colleaiua, quam vod\t,lna;gualitate dicroJI, ro-YC
rum guarumlibet quarum ternas Gngl1lx
tum animadl1ertunt. Nam ifia res infiar habet geminoIf". nuJ1le
fT"
'
f!'
• uCIltll,
CliC
Gm, coniugltioncs neccliC
~lecUtX
rum ad incudem mallei i8uum, eùm ex multo interualr cOIl~
111
hoC
difficile
cfi
oél:ogintauna Gne. NeCJuc
10 prior inclltitllr, validég; pulf.1t:fecuodus porl'o,cùm
5 h:lbe n ,aceC.
l'fi'
.
\
m
.
crentla
mo d 0 nons COl'um qua: cre (1 S' .
guaG re[ultat ab incude maliens non ita mufrùm , reciartll nUrPc ~
'
'fT"
. . nes clie
1 Jal1l qu.,
vj~int[epcm.
lugatlO
linterua
brelli
r,&
ta
t
ditg; in eam non ita vt antcà vatenre
étOf"ln
&
•
0
. tre (int differen
,creaJ1
"
C
V!1am
tJx,
d
CUI
ae,
ocln
arteria
Nam
i.
10. Ex eodem gcnere funt Dicrot
ro ra io poilulat cffc. 0 uiblls fi cres, qu:t: IJjn:t~
autem pra:
cmlil quafi repcllimr ,moxquc redit. ~ôd
d cm fcreU:l!?
' ' 'qUI
. ' , rc ll'lUI
rlDe llis~
xqualcs PUIJllÇ , enmas
t.
cxteris pulfuum Dicrotorum c1arilsimè naturam do:\ .1 r . • d lbllS
r
oao crunr. Ir:lque ex ante UeJCnptlS LI. 's{c~rl
ceat, & a colleéiill:t inxqullitate fciungae, gCntlS eil rchl)
conllat hOl'l1m vigimiquatllor quo[daJll' prJ/l1~n:, ua,TI
'1
ceffus. Neguc enim mm artcria conrr:lhicur, [ed qU:lG
{
C
11
oqU
::>
cpt
&
otto
iIlorum
Atguc
GmIJeç,
~
o
r
I
l
t
diilenprimo
a
m
delaplil
Cuius
c.on<;uteretur,d ecidit.
qtl",il1cer
n vt in illis, & item
ll.ltllor. Pr"'terc
vigimiq
'11' ne.·
Jir1mic manifella quies ,vc animad
....,
tlOI11S
~
. termino nulla
hiç dux erunt [célx: ve hic COllllenire eXI 11
,
ln cO?traél.ionc. Scd fimu! atq; attolli defiitit
uernt~
]J~
tabellas) lIJj fecus.
rccedlt. Atq; lib paulifper vibrata)mox occurrlc !terri.
°
:tl
lA
r;.
F;
.
�IOcr'
'Liber Prirriüs. "
~
Dë dtffetentiis motus interrupri.
R
CAP.
1002
parte fieri, in diuerGs fie ri duobllS modis videtur non
A aliter ac inrequalitas motus,& concentionis:vt ant'con-
X VII.
tim1l1S motus fit, aut imercifus, ~o
fit Vt & differenEilat n~e,
vt difernt~s
reeen(eamus motus intire huius generis Gm eredem , :l.tque prxdiétx illorum.
, l terruptl. Erunt alltem pnmx quatuor,quarum GnVerùm areeri:E pars vna nô potcfi initio elfe difteno~
gll, arum complures. Atq; quatLlor in hue modum:Aut
nis mollis, dura in fine:allt conu'à primo dura in exitLl
pnmus & tertius digitlls motum fentiunt,nô fecundus
mollis. ~al'e
haétenus quide ab hoc pulfi~
crenere
autem & qu-artus : am primus, & tertÎlls & quartus
duritiei & mollimdinis duo genera difsidét prio~a
mo:1; non feeundus:am primus,fecundus qla~tS
non te;
tus & comentionis.
'
t ~us tamen : am primus,atque quarms' fecund~s
& tertlUSm"Intme. Cum primus & tertius duntaxat femium
De im~qualte
ab infufa materia
~ena:
in fingulis generibus differétix fillnt pulfllllm:
In cauitatem arrcrix.
t ),1 Vero primlls,& tertius,&qllartus, vigenx feptenx.
CAP. XXI.
~tdem,
cùm primus, fecundus,& quarcus. Cùm priOrro
pulfimm
genus,
ql10d efficit infl1(a flIlateria
lis & quanus, nouenx. Atqui fmgularum apertLls ell
in
arterix
cauitatcm
,
in
quo plenlls & vacuus ea
. Il~merus
ex viis,rationibUCq; ant~
traditis.Hxe eft iam
eaCdem
babet
quxtliones
,
ac
fuperills qllod qllantitat;
etlam
inx
r
.
d'
'r.
d'
r.
'
'b
C
,qua ltatlS 1LlIUO, qux 1l1erUS 111 partI us fit.
conllanat
difientionis
:
videbimr
enim hic quoqj obtiom~
I Centur
porro variis modis ambx inter [e prinere
~
a
f
r
e
u
i
d
partes
pofIè
in
o
n
~
pulfil inxqualitas,
~:t dl~erntia:,
vt non iam diuerfas tantùm partes, ve- B
eandem
non
po{fe.
Sed
gurent
gemls
totum hoc pul.~
etlam fingulas teneat inxqualitas. Iam vero fi quis
vnlUS
gen
.
d
'
r
r
'
l
'
fUllm
prolixam
orationem,neq;
ea
huius
loci: in corr.fi d
ens eongruas urerentlas eum a tenus conun
De
pulfibus
dignofcendis
explicabimr.
In
mentariis
d erevolet, nee id laboris,dum omnes eonnexm:rit
hoc
etiam
longiorem
traétatum
opus
eft
ad
tertiam
noo~precai,m
non luCerit, Equide eenCeo,nifi ha:~
tionem plenimdinis. Cuius ct'tm alii quidem, tum Art lter,q~:
haétenus fitnt 'tradita, pereurreris, id nu Il 0
chig~nes
author ell. Prôinde hoc quoque in aliud temconfecmuru. Hac ratione inxqualitates mo: n~gOtl
pus reiiciamlls, Tantum tamen hic adiiciamus,inde ad
lS 1nVnadiftemione omnes didiceris,
reliqua proficifcamllr, ~ia
euiden tiùs in arrerix fede
inxqualirate quantitatis dif1:entionis
febris calor,gui fit,quàm ii aliam tagas parrem, eoO'noin diueriis arteriœ partibus.
{cimr: ideo quibuCdam probatllr inter alia hoc e~iam
gentls pu!fuum referri, quo caloris nofcimus quali[~
CAP. XVIII.
~em
,cuius quidem generis :t:qualitas & inxqualitas verT ver? inxqual~s
quantitatis dillentionis,diuerfantur
in vna diftentione. Ac inxqualitatis erunt diffeIl .fas qUldem artenx panes occupans,cùm animadrentire,
prima, tum qux diuerfas parees, mm qU:E fincrll~ertlu
crebro,mm percipitur facillimè & interrupta
tenet.
~as
iterum fi ex pr:Ediétis viis & rationibus
las
~Ontlua,
xqualiter& in:Eqnaliter. Dequo crenere' C
[eces,alterœ particllbres plures.
ql~1 Decurtati vocantur in vna difientione fun~:
&
etla m, glU' ab a l'lqUlbus
,
'
Innuetes & Circumnuentes
apDe jn~quali[tc
à (ede arterix .
Pel\a:t~r.
In vna vèro arterire parte, nô recipiat hnius
CAP.
X XII.
. ~od
priùs,qL1àm
genens mxqualitatem vnuspl(
Lilld
genus
ell
vno
in
PUl{il
in:t:gllalitatis , nec vl~nem
motus attingat, nequagl\~
liqlleat magnitudo.
lnm
m
u
r
o
t
é
i
~
,
m
u
f
~
l
p
r
i
t
é
.
e
p
m
~
hoc" qllod ab
~terùm
quo innotefcat,hoc vnllm plllfuum genus refede
arrel'lre
prOficI[Cltllr.
SI
qllldem
cft,
Cllm parcim
qUlrit finem,Nam vehementiam,dum moueturarteria
ei?s
dextror[um
,
partim
r
1
t
a
l
f
e
~
GnifirorfitOl
, alia
~d'
tq'
1
'
d
.,
h
'
"
' ce entatem & Ufmem, orumq; contr:ma & meeu
am
pars
flldilm
,
alia
deorfilm,
qllod
accidit
am
in
,~ ~ognfcas.
Magnitudinis & paruitatis differetiam
duobllS
locis
,
aut
pluriblls.
Ell
autem
hoc
in
fpeciem
'd
fi"
r.
'
N
'
".llilarn
'
In l
mouen artena citent, non P01SIS. am Gfinitimllm diftentionis inxqualitati quantitatis : qua: vt
in~ ~t dellitit, quamus eft pulfus, apertum eft. Anteà.
fu11t ,difiinguenda , inlibris De pu1f1bns di ~a t1o[cendis
telleltUIll erat,guoufq; moueretur. QEi heri igicur po, Vt()Vna
' pars .mxqual
exp l lcam!'.
fUll1)
,.' e.ff'lClat
em'm h oc genere pu !De pul[u \Tndo[o,& '\Ir ermiculame.
tus ' ~1
enlm,ql1o cognoCcamr qui fit poftulat moelCltUm h' .
.
)
Ciatllr)
) lC ID motu euamnum quo modo perfpiCAP . X X I I 1.
l
,
'
P
De
A
iIIi
.A
In~qualitrs
I
vitalisvigoris differcntiœ.
N
ne~qlaits
CAP.
XIX.
vero vitalis vigoris eandem diftributÏo•
l'It:.lS motus habet. Nam am eandem
patt III ' ac ll1:EqU:l
1nte;Ill,:lUt difiinétas tenet. Eandem tribus modis aut
hifa/~Pto
motll,aut perpetuo,aut Dicroto, Dif~étas
l'
'
'fco. S'mgulorum
contmuo
mOtll, vc l mterci
pra:telarnà,' v e
rum
l'enti;e ho
generum totidem umt Gngulares diffe
in part'9 UOt mo~us.
~in
comifceri edam poGtas vna
fis Sune lna:quahtates necdfe cft, vt ilIas qua: in dillert.
ne Înœqualitate corporis arteriœ.
Sl:d'
loÎ~:tqajs
CAP.
X X.
corporis arterix , ex qua pll!fus aut
IS):lltt dul'lls redditl1r,in vna ql1idem non poteil
Galen.
D
A
Lilld item inxgllalitatis vnius pUICllS genlls efi,
guod vocamr vndo(um:quod qualc Gt,abundè declarat iplllm nomen, N ihil cauCx efi ramen, quiQ, quo
res euadat apertior,aliguid & nos dicamus, Non vid etur fimul arceria in ea inxqualitate difiendi vnillerra,
[ed primo prima eius pars,déinde fecuncla, mox terria
ab hac quarta. N eg; id temere tam en/ed cum el\atio~
ne quadam vndo[a , altera vnda fempcr priorem excipiente, Neq; vero a~ interrupto motla quid hoc gemls
e,ll ne~otl1
deprc, hendere, Nam p,rioris parabfit, vl~\s
tis artewr dlfientlOnem) fecllndx con[equHUl' vt interucniat pars à motll libcra nulla, V en't~
prdpé moAt 11011 l'e p eria
~
dllm quieti fimilis efi vndalUm ~nis.
[amen vllam partem prorfils qUlefcerc, N am qUa! motuS con n eél:lInt in alto, ve\uti vndofos œllns non illx
qlli;lem prorhls immotx " fed brel~m
cenè' qllcndam
retlnent motum. A Ver mlculante lue pulfus m~crnitu
Tom. Il.
l 3 {}
�Galeni de PuI(ûum Differentiis
10°3dine differt. Attamen maximum vndofitm fi fingas per-'
1004
SVperfitnt autem Vibrati,& Conu111iini,qui hotél:enu,Ç
ql1idem fl1nt inter {e fimiles,qudd vnllm locllm arte:
ria non cenet/e d {llrfl1m agicur, atq; déor[um,naturalJ
Cede de{erra. Difiant tamen ve1 hoc ip[o , quùd noJl
adeo is affeétlls in commHil1os cadat, in vibratos nJ2~ ,
gnoperè,& admodl1m perfpicué.Iam edam qlate~Usc
terminis vrrj{q; retrahi,contendig;,& conuelli vlden~
nu' conuulfi.li; vibrati , omni iRo vacant. Ad ha:c ma~
gna frequenter eil vibratis difl:entio, pama [emper con
uulfiuis. Et partes arterire qua::dam fi.lperiora p~re,
qu:.:dam demitti vno eodémque tempore apertè 1~ Vl~
bratis confpiciu11tur. Conul1!Guis verO id perpauclS,&
obfcllrè accidic. Brel1icer {entias veluti fidem qual1d~
inten(am in plllfit couulfiuo:qua: illi res cum nullo ;!J~
conuenit. In vÎbratis nihil cale animadllertas. MaxlT
enim iaculis motllm eontrt1,quot magna vi él11iffa',ce e~
ri impetu vibraritllr ,afsimiles. Nam ira crebram I1b/11
B & inxqualem concu(sione appellam, qua gl1idem con~
uultiui carent. Omnes alltem bo[ce PU){ilS , ql1i prt~e
qllinqlte illa prima genera in vna diltentione ina:qua e$
fimt,duorum acce{sio honlm confiituic,quœ funt: ge~
~u
llUS ina::qualitatis in arterire fede.& cùm mamr1ÙS
o~
quidem
Primum
ntllr.
{eriùs mocum partes aufpica
:
i
?
~
1
/
O
C
partil1m
fedem
d
mm iIlum,qui inxqllalis,quo
tet, efi, hoc ipfi.lm (olum. Cxtero s cùm hoc, tu(ll a 1111
adiL1néta:: diffeientiç prino~10
quœdam in~gualtm
fita:: enim tam notio nes ,
Compo
m.
generu
quinque
mm, quàm generationes funt,. V ndoG, Ver~iculnt,
Vibrati, ConllulGl1i. Formicans aute inxgualis qUlden ,
vt diximus,efi:non videtur tamen.
petuo mÎ'1ui , tam pufillum inllenies aHql1ando reddi- A
tum vt vndo{us fic, an vermicalans iam, non explices.
ellim qu:tlicas eos, [ed quanriras difil1ngic. Elt
Ne~l
vuiq', tamé quiddam commune, a::q; fpecleblls eorum
omniblls,aliqllid edam proprillm vtriu{q;.Comml1ne,
qua.G
vnd.:! nomen vterql1e inl1enit, vndofo , .exurg~
vermis
lantl,
ermlCll
vndas in aneria alteram ab altera. V
a!similê effe grefrui: quod ip{um edam animal in modum vnd:num mouemr: vt DemocrÎms cll10dam loco
dicit , vbi de iis verba fadt , qllX in modum vndarum
dt fi.tfluauarioni.s pe~'[iCl1m
pro;ediunm.Itl1~
eft
hoc
Atgue
an.
tcrmln
pernè cife, & ad artenx fines
(peciamodo
hoc
eorum
commune. Differentix vero
tim fiant: quibL1fdam l'eal ferrur vnda, qL1ibu[dam in
obligllllm defleéèit. Q,yidam ctiam brelli longitudine
habcnt inGo-nem altitlldinem: flint contrà,qui longiohllmilem. Aliql1i Iari,nonnulli angllfii.
les alrit1dj~em
{e.cus. Et cO~1tenAlii etiam pari ce1eritate pl~xdit,a
Intenm fimmlls.
tionis eriam hxc vnda pllls,dla habet
litas.
ina::qlla
tiarum
mut omnium efi iltarum differen
litainreqi.ta
rum
Sed enim de l1ulla alia commel11orata
VJ1eum
hi
verigi
habene
tum id efi nomen fonims,&
.odiltenti
fola
ex
Gnt,
do{< mm vermicllianees, vt tales
elllm
na
V
.
a
l
~
ea
p.rreter
nis inreqllalitate qll:lI1titatis,
ha:c inxql\a\it:ts , adiunéèo Gbl vt partlum motus alter
anteuertat, :tlter cunéterul", huiu[cemodi pulfus gignit.
fit, vt hos conflituanr,inxql1ales quantitate in di~o
ueriis partibus,& illi, qui non habent omnes fimlll partes motas. Anamen ha:c ina::ql1aliras haud dum elt fo1ft C .
D
la inllenra, vt prior arterix pars pra: cxteris videremr
u ,apnzante.
pu
e
illa
eum
aliarum
o
mOL1eri. Cùm autem incidat,omnin
1/ -1
CAP . X X V J.
commemorauimus , complicata eil.
aliqna, 'lux ant~
~s
apPfi
ell
ilo
Heroph
ab
ns
Capriza
ql1i pl1HiiS
Nam guod dici t Erafifirarus , femper priorem moneri
m
C
l
pO
o
pl1lfu:c
vno
in
libus
inrequa
de
ille
tlIs,efi
aliud.
ri _
l'iùs videri, [enuls non probat,imo vero longè
..ocrenearl
•
• . qutnquv
• r
Il
·
i
f
'
pnmlS
•
qua:
expers,
Hem en, vtrJllIque
Ile addl1étus fiuo cl ogmate m re aperta mentHur: lCUt
adiunéta erat,ina::ql1alitatis. Verùm vbi ~T1tU{liC
bl1s
propbeitis
pro
gui
nta,
alia item multa muld comme
teria interpellat qllapiam in parte,tltm poti(Sl1eX'r~
pugnant,pro tefiatis prodiderunt,quç ne pel' [omnium
nllS
110n femper. Neque enim vniuedilm hoc ge
quidem vifa vnquam funt.
eth).
zans elt pulfus: ca:terùm vbi motus à quieral[~:
De pulCu Formicante.
:rib
(0
.
ll:'
fiquidem
Ei
fit.
entior
rior primo , & vehem
1
l
t
n
e
d
~
'
S
J
r
p
a
c
habct
bus
animali
~
u
c
m
mitieudine,qua
CAP. X XII l 1.
;:SqlO~
gllX hoc Il~O
~ipe
hoc nomen ~a.
tl~
imulans
vcrmic
t
fuccedi
Am vero vt vndo(o pulfui
n Gd ah~
faCle
momm
m
quenda
m
gemlnu
faltre, ql1aG
minuto , ita formicans vermiculanti, cùm motlbus
vbialigl1antulùm fe[e extulerint, & fpecicm de, atllfll
,termiparnum
prodils
cllmq;
vnum,
in
muhis
'amirsis
ÎJl {e
motus prœbl1erint , altenlln motuS neC ~pl
cubi
nec inxql1atem omnino dicas,ql1aquam
net. ~ocira
'.
uU
VC
impetum capiunt, priori longè ciratiorem,
(ed inxqualicire ex genere veriGmile elt in~gualm,
.
.
ipf.1S inGlientes.
tas, vc ea parua, fugit. Nomen !nllenic hic For~1icans
De inxqualitatc crebritaris,rarJcaclSI '.1
à fimilitudinc, gllre fibi cum antmante ea formIca, vt
1Gb 5
'
h
Q, 1
motus: vt h!c D
quidam volunt,paruitati.s: vt alj,fpec~i
1 U'
pu.
is
diuerf
in
mi
1yt
r
<.X.
Capn&
lans
crmlcu
V
fit nominarus eadem ratIOne ac
.'s rbytlv
• C ~ P. X x.V ~ J.
'Lans. Cùm ilIi enim à {imilimdine motlls,qux ipfis cum
tl
ciLl(1
ranra
tls,&
crebma
lltate
V nc de mxgl1a
animalibus,quorum habent cognomen,intcrcedir,iimc
l
L
b
6
1
~
e
tanu!111
dicune
iuas
Colleét
.
mlq; agemus
nomen [oniti: tum ipfe hic Formicans. Sllnt qL1i prolls
i ina:gllalitates:ira enim qux ex plunb P qLl;&
cemod
ea,
paruus
gllod
&
eum,
ri
pter vtrunq; fic aiunt appclla
</po
conRata: iimt,appella l1t. Primùm de his dicel1u:~
& ob fpeciem motlts. Nos de his non comendemus : :lt
qu:C
S
i
~
u
q
,
s
l
m
n
c
[
e
d
eas
ad
aceruatÏm hunt:déinde
Formicans,qualis fît, explicabimus. Efi mirè parulls,
d~ l1a~us;
tq; hic vnam exempl i gracia f~8m
pul{u.A
plaifsimm
langllid
e
quo baud efi minor alius, iuxtaqu
u l{llllfll
na,
clanfslr
elt
fcilieet
'lUX
ea, de crebritate limt
nè, ae creberrimus: non tamen, vt quibl1fdam vi(u~
pl;1:1 r.ct
S
U
l
J
~
g
hoc
llo
incerua
t
e
[
n
~
c
qux ex iél:ul1m
celer. At in libris De digno{cédis pulfibus hoc demOI1rciiJ1
mTuap:l
fi.\11t
requa
ordine
omnia
ergo
effici. Vbi
firabitllr. Nunc fi reliquam partem di/fcrentÏarum pulin
.
~
e
.t
diétiran
!1l111C
m
xquale
om.ne s PU1lil.S,
in vna dif1entÏone inrequalillm addideriml1s , ad
{u~m
11lodo
r
l
m
~
n
lcm
IlIxgua
,
minora
partlm
,
maJora
;altos nos confereremus.
britate,& rarirace. Rhvehmul1l i:1n1 Ct1:1m .eodI15CO~
.
pul[u
De Vlbrato,& COl1uulftuo
ex propon ionc tcporis iétus ad inceruallt CJ'l~ad
, ,l'tm déinccps maneat eadem,xqul!elll ,ullt
.fiantem
.,
CAP. X XV. '
CET
f
';clel
l
N
/ri
:lfc cre
�10°5
Liber Primus.
JOOb
e!l"e. ~i
primam proponionem fi variet , efIè
mul,(ed ne quies qllidé in omnibus xqua fir,binls in eo
lOrequalem: quomodo fi interuallorum, quas ql1ietes A nece{fe eft differcneias cfTe. Nam crebriratis & rariraris
Vo;ant, mutuencur, magnitudines, inxqualitatem crefic, ae non rhychmi
in altermra di/ferencia jna:ql1it~
~tlais
rarirad[q; fi~r.
Hxc fanè reétè dicllnt:atqi ab
tamen necefTari6. Po{Jùnc enim omnium partium teml~a feéb profic[en~
ad alias xqllalitatem perfpicere
pora motus glliemm temporibus re(podere. Et fi hoc,
llcet & ~na:qlitem
vtriu[qlle generis: qua: compll1eric item rhyrhmus xqllalis. Sin amem eadem in omnires,quod diximus,eompleétitur pulfus, quam colleétibus partibus proponio non confiet, ( lànè enim poreil
Uarn vocitane.
etÏam hoc fieri ) llmlll perdetur rhythmus. Iam verç>
vbi vnà omnes partes O1oueri cœperint, moca:qi zquo
De inœqualitate crebritaris,raritatis,
[mt tempore, fi altera: difiencionÎs nô idem omnes inirhyrhl11ique in vna pul(u.
tillm partes ordiantur , fed qllzdam maturiùs, quzdam
CAP. X X VIII.
incœperinc {eriùs:non rhythmus iam requalis erit, neq;
crebriratis,raritadfque differencia. Hanc enim impares
Na:ql1alitas vero iIl?r.um i.n vno pulfu,quam neglequietes inœqualem efficiunt. Rhythmum vero propor, xerUnt omnes,no perIOde lam eLl apena.Sed vt prxtionum eommmatio,cLlm a:quo rempore parres omnes
fens lUCllbratio ne qllid defideret, faciam ha:e etiam, vt
motre fint , non xquo tamen quieuerint tempore. Toc
9Uoaù e~us fieri ~oteri,c1aè
explicem, [ermonis hine
[une inreqllaliratis vtriu[que vno in pllllll generis dlffetnduél:o initio : Partes arterix aut omnes vnà morum
c:?l"dil.lnmr , aut partim e:uum maturiùs , parrim tar- B reocia:,eùm omnes vnà partes arteria: difiendi incœperint. At vbi hœcprimo,illa fecllndo difiendi cœperir,
dl~Si
iam moue ri omnes fimul cœperine,mox moea:
fi omnes fimlll quieuerint, ac déinde dificnelonem vnà
~lnus.
requis tcmporibus iterum dif~neom
ahe.ram
alteram au(picarx finr,inxqllalitas in altero rantùm getrnl1 lncœperint, duorum genel'um 10 vno pulfu mxreqlla omninere neeeITe efi fit rhythmi. ~andoqlié
q~alts
cric: quod fit illa quidem eognita, Vt [ecun.
bus partibus erune ineerualla mOtltllm: fic inrequaliras
difientio cœpit, non tamen in fecunda contÎneatur : fiin hoc guidem genere nulla erit. Et fi cum tépore quienec ipfum rhythmum,nce gemts crebritatis & raritatlS:cùm & ha:c ipfa fiane in vno plllfit,tamen omnino
tiS,qllOd fit par in omnibus pani?llS,impar temFus :-on
defiderene,quo cognofcantnr,feeundllm:quod guidem
feramr Cuill(gue partis moms, dtllerfis proportlol1lbus
~nte
huius initium,prioris negueat finis cognolci. lam
cuiuflibet rhythmllm partis conficier. G.20d fi alIncognito fine, nec erebriratem valeas , vel rariearem,
teram. diftentionem artena iuxtà orla fit, atque prioVel vero rhythmllm affequi. ~are
ad inxqualiratem
rem, vt in veraque difienrione eadem pars prior altera
C~nfitl1edam,gu
diximlls,nil mirum eH,fi [ecunda:
pari interllallo incipiat, fdque in omnibus partibus fit
dlfientionis principium expeétemr. Hac ramen de cauconflans, lC ilIx vnà defierim priorem diflentionem,
fa, non efi eolleétiua nominanda : fcilicee prius , quàm
non poteft non cire in vtrogi genere ina:ql1llitas. Nam
al~er
difiemio finiarut, flatim in eius principio cognoomne tempus, qllod efi ex mOtLl , & il1teruallo conflafCt~ur,
ve nec aItero nobis pl1lll1 fir,nee tertio, nec reli- C cum,omniblls eft xquaHle :meria: partibus. Sed moruu
qu~s
opus. Arq; fic in prima rola fit.ltaql1e diximus , fi
proponiones,ql1od totllm rem pus in a:gUJS parees non
difiribuatur,non re[pondel1t guiecum proporriol1ibus.
Vnluerfre partes cœperint in prima & fccuda difienrione O1oueri , nec habeant per tempus motus, generari
Etenim partÎum,qua: moueri prima: cœperim, & cempus guietis excedet eamm tempus,gux tardiores incœdllorum generum inxqualieacem : vn;l.m crebricatis ,&
raritatis,inzqualitace ineernallorum : alteram rhythmi,
perine, interualli verà minus erit. Comrà partes, 'lua:
ptoportione eemporis iétus ad incerualli. Tempus enim
cœperine pofieriùs, rempus habent motus minus,quiepartis,ql~
prxter ea:teras prima mom defieitur,minifimul ina:qualis rhyrhmlls necefT:ll'id
tis maius. ~are
1ll.um efi:maximum pofirema:. Media proportione,incrit finglliarum partium:& quacenus rempo.a interllalqUantum aut à prima, aut à pofirema abGnt. Conerà ae
atgue rarÎtatis conlontm diffenll1t, edam creb~itas,
tetnpora moms,quietum tempora,longiora [unt in ilIis
iungi eum jis inxql1alitatem eft neee{fc. Si vero alcera
C)~:tprima!
à motu de{j{tuoc:in iIli5, qll,a: pofhemet,bredifientio périnde, ae prior fecerat, initium motus parUtora, ~are
templls motlts,qllc habuie pars, quet motium fit orla,id efi, fi eadem vtrobiqi pars indpiat moturn
..
.
'"
.
. .pr'lIDa defi'lit, m101mum
eum maxtmo
repore
guteueri ha:e primo loco illa pofieriore:nô fic amem prio" difieneionis in omnibus xql1a dua: erunr d me't:r
tlS et~fdm
panis comparatur. Et vltima: rempus,quod
ris finis
,
.,
rtlaXttnllm erat,omnim motus temporum ad minimum
rentix. Potefi enim &: longè quidem C)uie(~r
pnus,
(fionfertur quieris eiuldem partis. Et iterr: rhythmus in D gllX prior efi pari ~tom
au.[pic~:,otef
cmm ~ofie
In~r
~.l ts eomutatur , quarenus proponio tempo ris morius.
Nam
fi
t:lntO
gl1tellenc
pnus,
o
r
n
a
~
l
q
C~plt,.e
tUs ad ' .
ira xqualis in vtroquc genere pulfils. Sm mulro p:.Il~S,
~à
qle~
tempus .non :ad
em"10 ~mntblS
manet.
argue eft aufpicata, guieuerir, d~orlm
~enr\Ol
efhclec
bus d ver? 11 pn~r
dtfientlO e~ ?mntb~s
fin1ll1 partipofi~
inxgualem pn!li,m. A t fi quç,lm<;>r cœpl ~,dehfiat
Q" tnoll en cœpcrH,fed non pan 10 omOlbus tempore:
rior,duorum g:?erum omOlIlO ~na:qltem
~r_eabt',
eO tn~
Olltera difieneio motllm au(picata fit non vnà
tnntUm
.
li d .,
'd""
"
fiue ml11to rardllls,fiue paulo ql11euem. At vero il neq;
Uerat Olt par~lt
e p~lUS.qù
e.l~q
pnod~
qUlel'rio ris difientionis initinm ex omnibus fimul partibus
tq '. qi co prll1s,quo pn s gUteUtuer:lecun u 010fiat neglle [eellnda:, efi cùm rhythmus po[sit xqualis
, ~ts, l
'lUX fecllnda, argue ira déinceps : inxqualit:ts
e{fe:&
vero edam crebritatis,& raritatis genus:& fi qui'Na e It~ rhythmi fiet,erebritatis & raritatis non item.
dem ira motllllm tempora eum quiecutn cemporibllS
br' rn qUtes cùm in omnibus a:qua fit,dern~
in crefi\ proporrio in om~ibus,
fit ;tguafim parti ta, vt ea~
nt~e
& rarirate ellicit nullam. N é refpondebit tamen
51. v~ro
tempora [ola parta fnerine quielis rhytm~s.
erat s te~pus
tempori quietis. 5i qllidem motus non
tlIm,œqualHas er~t
10 alter? genere. Sed hxe infrequenornn?brnnlblls par tempus, quietis erat. Nec ergo idem
t
ti:t (unt. lna:gllaltrates vero fitnt permu1tx. Nam omnes
ornn Ils rhythmus. ~od
fi cùm moueri arterix Gmul
poŒtnt fimu1 partes à motu eeffare, '" non fimu1 : ae
cline es partes cœpentnt, non item fimul omnes al teram
,ùm non ceffane fimu1 , her priùs ) ilI~ pofterills : iam
ntlonem 0 diancur,neqi priorem terminauerint fiGalen,
"
.
Tom. J 1.
1 ....
~lnt
1
w
!
tu:
�Galeni de PuI(uum Differentiis'
1°°7
Mc iam primi libri faciam. Nam qU'a! in vna nos feéia!
edam ve110ngè priùs, vellongè tardiüs. At ql1X ,&
A
quœ
in iéhlm & intentallllm pul[um partltur, exemph
q110t hac rat!one differentiœ fi;nt, ex [uperioribus ingracia
retulimlls , riullo negotio ad alias traducamus.
uenias. ~o
me oponetbreUlOreme{fe.ltaqi fi comP
offilmus
enim périnde per omnes eriam illas in gene·
monuerim,qllod infiitumm erat,effe demofiratum,hadllObllS
, de quibus modo dixi ) inœqualte~
ribus
his
bere ruas eriam vnllm pu1[um inxqualitates tum in gepul[us
vnius
demonfirare.
nere crebriratis & raritatis,tum in genere rhythmi,finc
CL A V.
IJ u lfulll11
GALENI DE
Diflerentiis Liber
Secll11dllS.
A R G V M E N T
Libri Secundi.
A
•
!u:
complul'u ex ruentiori/';u mediej,s omnia eonttridifinire,
verba VUlrpare ba~rè,
modo ve interpretacionis
'lUJ! tamen fi neqllaquam difinire il.norant,
De pJlji~
B cern ne offendas,01h11laboramlls. Nam Iin l7l1œ,qua ln
. ta·.
J'Leno &' 1I(/,(uo,
A,:primapuljùum. gener:,vel gen,r~
ter 110S commenramur, hoc no mine vtÎmur" pron~
lioresdjfnt~.,
v~l
pYlmd! eo~um
'1u~lrtaesJ.n
primo d/tc,quo mentem alrerius alfequamur: arque vr c1arJ[sl"
cend.e.
Dilarat/onu 'il/ant/fatem mter pnma plltfoum
mè guifque mentem fllam potefi fionificare, ira [er~o"
Rene ra effi,afque de dilferenttjs"l'Id! in hoc genereconjiflunt.
ne cenfemus eum vti oprimé. Noftrum id en inf!lr u"
De diffirentid! nominr: afort in medium nonnul/a ,
mm,modefium [anè, & humanum : ven\m inrerpellant
Sophifia: , qui ficlIt mumo de nominibus conrendunt
ALITER ARGVMENTA CA• (;
\..
neU"
res t~ a&s ?legdnt~r.'
. lr~ & nos [emper agiranr cOQgi
LIB R 1
1 1.
PIT V M
me liS, , 1 LI uoc,mu lplorum vocabulis vtamur.
fi
vniuerG vnam lin<9"uam eonfiicuaoc camg' vr noU3~
1. rfJU huius libri,9uàd nihil in eo propémodum niJi oM"
•
0
) '
lIn
moneta
rogauone ferant,eonemlll' forrafsis Gr:J:clt ,
ttrJoceat:& aliorum d;;ntaxat errores repu.hendat,
gux obliuilèi,edi[cere atltc ab ifiis prom1l1oacam, Q!J11l
l, De nominttm vjù.
3. De definitionum ,111 contra fl,hiF1M. Homtmyma
nde fi1 bal:,baram gUI'd"e l',mguam aliquam fiat~lern 0
f1vten~ l1an
am, vt us morem vb19; geram dubitem dl[Ccre,"9
non pojJe dtfiniri. Galeni emtentia mm ~jI!odm
fiphirfa de
pleno puljie, 'l/!cm Cft/enus, l-tpote homonymum,jimp/iciter
do vero Grxcam nllllam inte:ram lingllam nec etlartl
" quandam ex' om nibus,
difinire nole6at, cre, Contrft.!ophiflM varios cr non eon- C fceme l bar b
aram,'led con fil [am
d' r
(ldntes ji!Ji,tjltl Ga/mum arglu!Jant, tan(l'Iam mal~
diffirenquaG caryc5, am fi qua caryea varia maois & abftl r I.On1
tit'A l 'oearct , &' genera pu(filllm, ,/u.t jie nominare fllcbat:
fi'
fi"
0'
p3 rcl
crplPhote . ,~OPSl1t
atq; ,pro fllQ quifq; vorrbrlcia,
&' untra ~dtm
mn. reElè clici lIb ipjis 000 rua lita res pu/œl11Cla & yna, parCJm ex AegyptO &
o~
ex
flmn. R..!lod Arehi;;en.es etiam gr nerù, J}eciei, & Jiffe. d
l
'
G rçCOrlJm cornue
" ,~ en enriè
aut a\111n
e conrra
1uI1r,lI1de
rcnti~
l 'ocabulo yH4 Jit. H <LC , & IJIIÎu[modi, rI in../"p'eminibus, nec iis [anè inceoris & legirimis cçten'tll1 va ui
riort! ar(!,rmrtnto applfret > tr"flantur in hoc capite nimittm
,
'd
' 0
, ,. h be O q
em,qll1d
:wam me hercle nO l el'1'1 0 5,
corrnpm:cqllJ
prolixo.J4Cilè autem à.fiudiifô IcE/ore ifl p/:lYûficabitur.
fT'
•
neg; cas 1llIgllas POllllffi eJifccre neqlle adduce r al, II
.r '
'
Il,, acu
"[US huius libri. CA P. l.
J ,j
vc vnam addllcanr
Im l~Iam
Grxcam:
nC'J0HV
"
.
0
&qU oa
l
10mm
nemru
obrmeo
ab
illis
tertÏllm
po
II
m,
.
l. C
~;T.' 0 N c~lI1dm
V film hicliber pol,
,
ca rI , J,anl
fi vnllm re l Iqllllm, Vt in qlla ~lmus
I, èS. ,
~s:
l'
.
'd
c
1inoua
eclu
~ .~
lC'Ctnr, ac prunus: le quam ve,
•
,.,
"
t capet!
vt vramur,permlttanr. Atq; hoc qllidcm ha )ct
' ~. ' 1 ~ . : ~ . '~ratum
rationem habet,vel {cami l .~
. ~ ~j monia cum pane & c:lrnibus , ean- maillm VlilS vocnm.
~
~
~
dem, qUa! nunc diccmus , cum ftlDe definitionum v[u . CAP. Il r.
duS.
~
~.
l.:· perjoribus habent. NlItrire enim
terum dc dcfinitionibus longè hoc efi a~r
em
l!d~§r:.'
~.
, mentes ilIa [anas,hxc re[ecare pra- D
511m en im qui nc olus gnidcm citra dcfinlt lon a!li
Ilas [cntencias valent, vt morbos C)LJo[dam. Tamen dum
't
[cnn
n~ 'h'
1 1 VIl camlll' empturi,fdgllc cùm nec pel' rran
& in
crrrores deteglllHlIr ,Gmlll bene <liais firma fides eon1
dlaleél:lcam vidcrinc: proferlmrq; vc raies [01Cl ('1 ris
flimimr. Q~arc
hpnc vrilirate fi propofirx di[putationi
talibus cnlltriri, ex 110 minibus aligllocl ils'p.r~c
aiJ1l:
addas,inucncris compendii I1Ol1nihil aJillnâllm.
ex mcdia pctiris Syrla, vcl Cilici:l!atq; de~nl
De nOlTImUIll V[U CAP. 1 I.
pcranr,id quot! nô alldinit forra{Jc qllifqll:l. homo ille
S~:lutem
primu~1
mihi cllm Sophifiis res de. no~iClIS. Hoc Ghic vr pcrcgrinum & barharum ig n
l1
nlbl\S VJlll[ alldlS, Grxcolllm nanquc nos InfiJrl\iam ridcr,C'auiILtwr exagic~rq,&
pllcrum,& ad.o e ad"
. nomcn,guo d III
. meJ JlUfl
.-,
Ulm ( ecenlm aplld cos alti ftlmus) tencmllç : e1aboratem appc Il are Sxpe 'erlam
. lipJ:l
m(l[que, Vt clarifsimis [cll1pcr nominibm fenlilO1 inJL~um
cfi, G~'xClm
g~ljdcm
~fi,r
non, ~t cfi r~6'l,e
tel~prcmu.
~cg;
nos t~men
{cilicec in cos querimur,
a[slgnatllm, Ha ac:ciplllnr ml[er! SOplllfix ,1 pl'O
vero fi vel [Iflgllla voles
9111 hoc flocelp cnÙ 4ll t: lOC~
definitionem po[cuoc, Hic fi qui fo!t~
. Gra:;~[lC
~
1:)
., 1
i
E
AL
°OW
()rrfce
,
�·I0 03
Liber Secunds~
'
lOTO
COhI'iiètlldine Grœco rum def1niat, tantum abeil ve a[~
mentum eft anim:mtÎs gullui & [ermon i dicatu. Cùm
fClltianmr, ([anè enim tOlerabile hoc fit) vt irridea nt A ad
hoc obticuifTenr, & [enex ille aufieru s,multo re etitm, & illudan t. A rque hic [ecl1ndl1s maloru m moderetur allftcrior,iterum orabam vt vnum adhllc fimi
dus dl: circa definiti ones. Ae vero tertil1s , eomm eil,
le liceret qua::rere. Ille admod um guidem grauite r
qui non in nomine ilm , <% fignificatione ) [ed in ip[a
hoc, & xgrè, mlit tamen. Ego vero ne cunétarÎonem
e:r~nt
re:cùm dialeè1ica: quifpiam perims , homm defi
meam non ferret, veritLls, fellinabundllS propo[ uj.
nltLones aggredirur ,aut non plenas,aut [uperfiuas,am
Q.!!id eft canis? Cùm hic ex corona quidam re[pon non ~ifné:as,lt
ob(curas, aut prolixas )aut fal(as,l ut
deree, animal quadrupes latrabi le.ltaqu e marinll s,in?rnnlllo definit iones non effe probare:{ilbito eanquam
quam) canis animal efl: quadrupes latrabil e: & fydus
m[ani, acerbè Dialeéticam accu(ant:ac mm fmfira iis
item ca::leile : deniqu e morbus faciei. Ad hœc [enex, vt
& eum incomm odo "idemr in omnibu s rebl1s,artibu[2.finus, aureis iam conclltiebat.Ca::terx coronx aliquid
qUe coli. ~:lrc
Frequenter hercle obftllpl1i,cùm infiavidebaml1r dicere , volebiu uqlle omnes, vt quo cande
mus, ne Cllm definiti onibus omnia conenm r neque do
ha::c [peétar ent, qux exgllifiucram , expedirem: qaancere,neque dircere ,& illi non addl1Cllnmr. Atgue cùm
doquid :m à primo ilat~m
9ua:ftionem exempli gratia
d~fintores
damus,& pofieà, quanm m fallllnmr appo[equentlUm receperam mftltllturum, vbi filerent,& mintmus,ibi nihil conduc ere aiunt definitiones:neque id
hi aures darent. Tandem vos,inq ulm) animad uertere
vno dic,am altero interpoGtO,fed in pl1néèo tempor i!
puto, accedere ad definiendllm_ antè,qu àm homon y(Vt e~ in proucr bio )mmat l tefia, mod 0 definit ionem B miam difiinx eris, quanta
fit oftenfio. Neque enim no
POGtl no minis guxrnn t, modo elfe definiriones inutÎ
minl1m fil11t, (cd rerum definitiones. ~ando
igitLlT
les confirmant. ~artufl\
iam iftoru in hifce rebus pec
ab vno no mine res indicantur mlllta:, nece(fa rio crue
Catllrn eft, ql10d non omnium nefciant efTe definit iototidem dehniti ones, quot [unt l'es. Agè [anè,lingua:
nes: ftmulque vt qlli id ignoran t,defini re ftudeat cun
nomen eft vnllm, lt tres limt fignificationes,& [ua cuiéta,& inter (e ~ltercnL,
vocifer endtrgl le nequic qua
que efi definiti o. Conrrà fit, ve duo vnius rei nomide rebùs, qua:: definicionem non recipi1l11C. ~intl1s
na, & vero non faro tria fine: vt hic,enfis,gladius,mll
pono lap{us in-definitionibus,gllique pra:ter creteros
cro: definit io vero vna,no n périnde ac nomina , tres.
efiGng ularis,a ntà gliàm homon ymiam explicallerinr,
Sempe r enim nllmero rerum re(pon det def1nitionllm
VIlam faciunt eorum , qux varia Ggn ificlnt definit io11l1merlls. OEare vbimlll tis nomini bus l'es conteg a~em
: quart vero non rerum Gl,1t, [cd nominl1m defini
tur vna, caue pofiules mult:ls definit iones: neqi cùm
tl~nes.
Me certè vnus alîqllando de his pr:eclaris Sovnllm fit nomen , {ed fignificationes multx, vnam dcph~l:is
nihil faétum eft propius quàm vt enecare t. Cùm
finition em fiagires. Pro numero enim remm, definienlm in hunc modum po[ui!fet, ~id
eft plenus p111tionum femper ratione m filbdllces. Pr6ind e fi nomen
fUS?ulbieci varix Ggnificationis nomen eire: guare nec
plenum vni rei (ubieéèx remit, tum eills,fi propon atllr,
definitionem vnam habere, niG diftinéta -homon ymia
poteft definicio dari. Si vero Archig enes omnium [a
fit.Nod um ha::c dixcram , cùm ille,Ne fcio,in guir,qu id C nè minimè
denota re nomen plenum vnam rem admilgeri~.
Sat,is eil mihi,fi de te difco , qui plenlls fit pul
fit, nomén que variè pofilir , atgue mulras in eo comfus. Dlaleél:lcas mihi illas nuO"as, qUa! medicinam conplexus efi Ggnificationes ,non fiwllIs nos infilllulantamina nt , mitre. At nibi! me:ing uam, alldiuifti vnqui
di, qui ab definiendo deterre amur, [ed princep s [cilaborare, vt in Dialeél:ica definir ê. Enimu ero id ip[um,
Hcet eius mrbati onis. Nam proxim os medico s inueillquit,ab(urdi(simu efi,qlio d neque definirc audetis ,&
nio aliquos, vbi declara re, quis l\:atus fit arteria: mnidialeél:icis:nobis nugis no deGftiris obfirep ere.Sed dic,
cx fiatuel'l1nt , nomine pleni ibi,& vaclli ni. Alios) vbi
loquere,re[ponde, quis plenus eft pul(us? Non potefi
materiam in capedine conten tam, cuius hl qll:l11titatem
~en,
inqllam ,.prills , quàm homon ymiam explicalle{j<Tfiificari t'er ifia nomin a, illi qualitatem, alii vtrnnq ;
rlln. Hic ille exc1amabat,rur[(l[que homon ymiam aied~clnr.
Verùm Archig cni hxc [cilicet [ob, non Catis
~at,qle
immen[as nllgas ade(fe,qllx medici nam labetàciunt . Adillng it enim fignificatÎonem faCllltatis fpiri
l1è nt ,ac nos perdidifIenr. lmo non nos,inq uam,
tus. V nde relinqn itur non voam pleni puHilS fieri deficd vos, qui dcfinire cllnéta vultis, p~rd
iderunt.
Ecce
nitione m po!fe : [ed eius,qlli qnanritatem, vcl qtl:11iraillltem
.
.,
. ..
.
r.' N
.
,1nqlUt
,Ctlam CO l1l11C
11 5 nos lllcelslt.
On magls,
tem vel vtranqu e in fil (x filbfiantix fignificat,alix defi
~lqtam,
quàm tl1 me.Ibi ille exiliit, maous illatUrlls.
niti;ne s faciendx [unt,al ix eius,qlli vim fpiriClls illillS,
ed l~îc hominem,qlli aderant J repre{ferunt.l1le vbi fit
qlli quatitatem tunic~,ax.Hs
e.g~
expoGti,s tacui:qllia
pe~b
inClllta!fet,di(ce[sit. Sencx auten'l qllidi de illis, D quod inflitue
ram, confeétllffi lnlhl. er~t.lh
commc n<lUI adh uc rcmanfi{fenr,barba ad pe8:11s promifTa atq;
tatÎone m infiab:lnt, qllando [cmel ~nftli1eram,
ca!ter .,
vt perfe
.
h
'
,
l' amlrCt etlïcus ,( XCCl1lmnllllcgrallitas hahemr)
qlerc.Uis
~ igt~lr
VftlS film rogal1tJbus. OE.x hoc lo~
11 ~etc,inqupr)ab[gl
mmlllm agite, finite (ocili
non debeo oml1la referre ,quod eomm maXlmam pat te
ol(rltm
.
t.
'd
d'
Eh
.
& commo di(sim i film expofiturLls in lib ris De dignotuitllS ql ~erlt
~o )15, qlll lC?lItd'. go . o~uem '
lllqu ? 1. vcro,1l1guam,rogas
[cendis pulfibS.~od
, lI1qlllt , lplllm , de
ad Înfiitutllm rcfert,n ô prxter.
0
pr dlCplltatis, de plcno pulfil. Vis igimr,i nqmm', n5
ibo.No lo definir iomnia :neqi , cl'tm multas protule ris
ra 2erare nimium , vt te a(fcgllar? T:lrdus cnim natllfign~cltoes,
facias vnam. defin.itionem. I~ q~1Od
gUi~ln)
~ fellinantcs non con(eq uor 6cilé. Agè,in Archlgcnes Dc ple no Y.lll [u1l1curm. ~a;c
cum Ip(a
ni ,nlh11 proper:lllCro. Ergo conced es, inqlllm , miefi eillS ob(cura dcfinltlo ) tum de corpor ene arteri:c
Il~v
~xcmpli
gratia Ilonnihil ex omnibu s vobis in col\:clt,a n de ftlbllantia ,.qua: in e~lIs
cauitate cominetLIr,
Pe;l ~n:crogm?
Nam <Jlli volet, re[pon deat,lic ebit.
diuinare non habeo. Vldetu r cnlm nomen definiuiffe
balll~tl.
Ego, vt hoc dcdi(fee,quid cft 1ingua? qultre.
110n rem. Omnin.o. enim fi rcmm dllXif!'ct ratione m,pl:t
gln~'
Ù~lC
rc[pond et quidam , infirumcntlll11 animalis
res faceree definlto.~
Sed 110men ll\um fpeétarc (0
<}llid. 1 IClt1~.Acr,
(crmon i dicalUm dixit. Tcrtius
lum, vel ex eo rer[plCIaS, quod fiatim initio libri Je
rpic~m,
gl~U)
& Ce~m?ni
amibut um. OE,os ego TCplllfibllS,08:0 dicit gllalitates puHibus comirari,magni
ns ) etlan~
calcel ) ll1quam ) & tibia: 1igllla , infiru
tudinc) vehem etii, cclericatem, crehr jratem, plcnitu Ji-
lé4
15
�lOrI
•
Galenî de Pul[uum Differentiis.
1012
efi: niu tricllbitale etiam in gl1alicate pones. Eguidem
nem,or dinem, vel perturb ationem ordinis , a:qu~lité
putarem . , Sed & de magno & paruo no~
vel inxqu:l. l:':l tcm, ihythm um. Nanqu e plenitudinis fi A quanm m
parn1m fcio diCputatio nem exritiffe, vtrum quale fig?l
nomen de complmibus rebns dicit Ir, miror qui oéto
ticent,a nad aliquid, an (id quod res habet)adaiigUld
etiam n13.neant. Agè enim,ii ieptem illis aliis qualitatê
in quantit atis pra:dicamento fit, nullo tamen patto
corpor is arterix addas, & inflliionis,quam vocant , &
in qllalitaris genere : vti nec rhythm us , nec ordinis
edam ipGus fpiritlls,ac decem iam elfe omncs qualit~
perturb atio &; ordo,n ec a:qllalitas &imiqu alitas: qUa!
tes pul(u lm dicas, quid tibi refpondebimns? Aue heritem ex genere ad aliquid manifefia: fimt. Nam etÎam
cIe Gin duo membr a partitn s infu(am fubfiantiam, vna
commu ne genus exifiimare magnitudinem magni IX
quanrit ati huius,alteram afsignes gualitati qualieatem.
parui pulfus, veheme ntiam vehementis & langltidi, ceAdeà in nominibus Archig enes, non dil1inguêdis fileritate m celeris & tardi, & crebrit atem crebri & ra·
gnificarioniblls videtur permanere. Ac par eil: ilm pro
ri, itaque déincep s in fequentiblls, plenitudinem pleuerbium profer re, plebeillm iIlud qllidem ,non à proni & vacui, dnritia m duri,& mollis, qnis negabit mapofito tamen,alienum: Cùm agul, inql1'Ît fttffocet,quid
fi vno auet no
iorem in modum effe abfi1rd?~o
in[uper forbebimlls? Nam fi ira Archigenes labimr, ad
in ordine IX
hoc
ql1in
éti,
comple
mine rotum gemls
Imills nobis errata corrige t? Etquem adibimlls ?~is
inxgualirate
&
tate,
xquali
in
,
perrurb atione ordinis
enim non in his tanrùm viderur , red(G,id qnod efi, di
m n~?
amentu
pra:dic
ne
fufiinuit? Aut fiin his commu
offende re pafsim. Veluei gllod nnl
cendnm eH) in ~Iis
in alus
ret
require
tas,cllr
necefsi
qua: erac
la duritie i & mollirudinis faéta mentio ne inter primas B defider auit,
rulll
Gra:cO
efi
femel
al1(us
aUis
differentiis? Am fi in
oao qllalitaces,polleà de jis agir. Primo enim de mapra:eerire infiieumm,guid crebrit atem de crebro. di~c
gnimdi ne,fecu ndo 10co de veheme neia,te rtio de pleni
& raro pulftl,a:ql1alitacem ancem di cere de a:quah IX ln:
fi compoGtam
tudine , quano d:: duricic tl'aéTat. ~od
xquali non filie auftls? Ha:c ego, quemadmodum fi~
aliquam ex fimplicibus eam facerec,defendere homin e
confien t mutuo , libente r didicer im. Nam ha:c , vt 1
po(sis,ft reétè initio diclS prœtermi{fam, vbi de fimpli
fufpiciat Gra:co rum morem , Illa, vc fi contetrinar, ~
cibus dutaxat meminit: [ed max iure in compofitas reperturb ee, [cribit. In vno ergo primo genere , qUII
latam. Nunc quarto eam 10co {lamit mediam ,qllanm m
expo
viam fibi muniui c,ofien dit in aliis omnibu s eandelll ra
potell maxim è,inter fimplices qllaliraces. ~am
ta:
tionem habitLllum: fed in audacia non perman{it . .0nens quîdna m fit,occltrfum dicit folida: vel djffolu
porteb at vero à primo , :lllr nihil confilemdinem llllarterix . V nde cercè de fimplicibus illam dlè v111t. Hxc
minUe re,2llt perpem o al1dacem efTe. Nam qui n;aigieur Arcbig enes mox ab initio recenfendis primis
gnitudi nem plllftlS genera rim aff'irmal1ic dici : er / ~n
qualitatiblls errata comml fit, quas ne demôfi rare ql1i: delO e
ferpamum edam habere {uam maCJnitudinem
dem,cu r tot tint l111mero,voluit,verùm ita temere
ll
•
. 0genetaum,at<]u
fi rmaule
.
h
.
e Ano
cocon
puHibllS
eelam ve ementl am
monem effmiit : Oéto diCllncur qualieaces
[olùm de vehem ence, fed & de languido dici: qUI Ec,
quidê apud puros. Ego vero quid
mitari,.ù t1~Ia
s fic? PJc~o
coniice re planè nequeo. Neqlle e- C vt fiatim in plenirn dine Iaba{cat fcriben
fit ipfilm t1fx."~al
Oc
genus,b
m
quodda
ne
pulfili & vacuo efi commu
nim nomé hoc apud ql1engllam inlleni Grxclm.~o
_
nunqua m plentru do vocarn r.Nam in hoc gen~C
minùs ,cui Archigenes rei tribuat , per[pic io: fdgue
~
q
,
r
l
c
e
i
d
a
non
ribus
filperio
nunqul m addidic, quod
quod de fila ipfe linglla librum nOn con(cripGt, vt fecit
ac
reprxhe ndens iam veterem diétionis vfum con
fi
finxit.H
ca
dialeéti
in
bus,qllÇ
Chryiip pus de nomini
II?
film. Nam fi itli quis obiicia t,gui apud Grœc~s
eni m [0 a via eum a!Iegueremlir. Tamé ex rota oratio
o
;
~
do
plenitll
vacllo
bone vir, in
educatlls: ~lX,
vti eu filfpiceris,guod apud
n ~txl
ne pro eo voce t1lnx
s in commu nes Grxcor um dl Id_
deiîgna
hxc
d
i
~
id
ne
m
à
l
g
n
a
~
m.
credlru
&
atum
omnes efi peruulg
rcc
n s prxrer omnem morem ? V t hoc cledinl , ~i
quidem [u[picari planè potes. Nam nô aplld omnes ait
didic, N00l1llnguam vocaeur. Enimu ero noS :oga ult
[ed puros,q uos ne ipfos guidem ,qui fim,lcim ls:edi Ici
mus: 02and o amem? vbi? à quibus? Hoc enJm Gr~
to fcilicet opus erat, vt difceptemus, an crcden Jllm iis
elem
illud, Nonnun<]uam.Ille vero librum prodllcer.e nul~
citra demon firation em fit, nécne. Apud. Arifiol
ud
homis
omnibu
x
corum , ex quo v{um illum confirm et, habel~
certè lemmara audiui probab ilia,qu
ad
P
dicere,
eric
an
c
fads
tlIr.Hî
homini
probln
lum. Tan eum fortaffe
nib liS, vel plurim is, vel {apiencibus
~
Nam
cores.
balnc:1
&
es
r;
caupon
,
es
nal1t:l.s,infiitor
puri pro {ap!entibLis accipiendi fint,me quidé prxreri
• 'Ill'"0'
fc
• ft
~
m
r
i
f
non
fi
1\(05 empcr tcfies confu17Ïttnt vbi de nomme
,
e
r
~
o
p
a
m
L
~
t
l
a
et
pra:fiar
cerre
Multo
tiQi?tandne Gr~/l
de nobis: ~id
demon {lrario nem, at ratlone m [ulf1clentem [ermon t D raeur. ~xres
de co ne laeum, ~
as
permitt
mm efi VfiIS, vt nemini
de 08:0 qualitatihlls, vt ne quis initio {latim, quafi in
herc e,el'
.
.
N
d
'{i
on eglllde m, dJcam me
guem d 1 cc ere?
Moyfi & Chrit1i [cholam impingat,leges audiac nulla
llPPme
per omnes deos.Im o fi vcl j3t:f,@- voles panemtUIll
conllitu tas clemonfirarione, ldqlle vbi minimè deceat.
que
tan
refert:
nihil
lare more Phrygu m noil:ra
quod ex iis,gllç
Nam ctlm dicere de omnibu s ~qlfibus(
h?c p.rimil doce idion;a lingnx. tux , vta{feql1;:~pud
ancè (cripfit,coniiclas )infiituilTet, quot fine nulla nos
, vocatllr. Omnin o enlm qllxram ex t [Jea ll
indlxens
nam
difcipli
[ed
e:
rationali mcthod o voluie inducer
qnos? Cenè qllidem non aplld Grxco s. S:d o~'(ce
flimit empiric am , oéto apud pliroS di cens peruulg adicunt ,Voce tllr. A t fi ct'tm hoc dixerJs , ~U/lC
fi qna(dam ilIarlim negligcngualitaces erre. ~id
t~s
re me ampliù s audias , capiris me damnO.rum olle'
tlùS puri prxtcri crint,ll admne erunc nec ipfa quidem
JaJl1:
iis vfilm Grxco
hîc Vocarllr dicis mendac
placen t, hzc fatis cft
[ua Il.atllra plurcs? an qua: ~urjs
N ~n nunqlnO Il'
dd'
'r
,
,
HO
rans: illhic non abfolu te, led a
reru1!ffc pro veris? Idque eum incertu m fit, qufnam im
i(ci
in plenieudinc. Nam quid tandem aiS, J-I~c trl IdiPe
d
vt
primas
vcl
int,
didicer
ras
lire
gui
[U?t puri, vtrum
.
' de l' leo durjeJe
. do vocatur? V erum
nunqllam plcOlru
pltnas, an cordati , vel prudences, vel fapienres:vt remie
quidem hxc,ctl m labafceree iam, fcripfit. De or{ll$
qudd cx negllgentia qualirates 3ppcllauit prin
t~ml1,
pl' It,!ltS
non etiam labans.Scilicct deieéti iam, viétlq~:
Magnin tdinis
clpo' & gcnerales. pu!fuum ~iferntjas.
~J1l\!
durtu:t
&
clinis
ifia verba funt: Efi ame mollim
qUldem , & parulta ns cerce differencia qualira5 non
N6:
fi
,
l
'0'"
�Liber Secundus:
IOIit
•
COtntnutle quoddam génus: quœ durities, fi receptum
perplexll1n habet,ibi Ilece{fum q!tœrere mihi dl:, quid
fit, Vacetl1r forcafIe. N eql1e hic ampliùs aLlfils efi adde- A intcrprecari ncme:1 ve!ic. Si apedt fenlilm,tac.e o: neq;
~e hoc,Nonnunqltam dm'ides vocamr. TametG nihilo
incufo, vel exprobro, quod à confllcmdille deCciueric
erat ~lenitudo
dnrici: prxfiantior, vt ql10d ;m!ùs illhic
Grxcorum. V na duntaxat film cura capiédi fenflun [el'
monis:iftis hoc, vt ".'idcmr , non [aris eft: [ed cùm nos
e~,?lC
vereretur.Sed qU0d dixi,pal1latim labentibus fi
vtamur Grrecoru nominibus,tlIl11 nos illi primùm ac-·
nllIts efi.Atqui m;tioris erat firenl1itatis,puto,pra::cipicllfant : atque nLmc dilleél:icos agunt, I1UIl c ph yficos
tem ruere,non !abi pedetentim,neqne nobis , neqi fibi
quofdam)aliàs oratores,nonnllnquam grammaticos.
~egtia
faceffere. ~a:
dllrities,inguit,fi receptum Gt,
Variis enim modis nos diuexant. Déinde cùm quis in
a tLllS fOrtafsis hxredibus. Siquidem nos qucmadmodum monetam qualibct in vrbe teiferam effe [cirous
longiorem cum lis difpucationem neceffariô deduétus,
emptionis & venditionis,quam qui adulterant, in hos
imperidam detegat omnillm,qux,quaG notTent, iaétaLcgi!latores animadncrmnt: iic linguamm in!ignia
bant:fiatim [lli ipfi obliti,quz inicio effe vrilia dcfende
bant,hxc ipfa accufant. ~is
cil de illis audaciblls , qui
n:u1ca eITe fdmus, guarum meri , quam qllifqllC elegent, volumus. Nos defendimus communem linguam,
nabis non infultec,qulndo differentias dÎcamus pu!fuu
genernm tot effe: malè differentias contendens nos di
qua .yocant:fine vna ea ActÏcorum citC multas cnim ftlxiffe , & mul to edam peÏL\s gen ernm ?Nos au tem, vt ina
tnpht AchenienGii linglla mlltationes) tiue omnino alia
qll:tpLttln.Nam :.lio in 10co de hac re meam fentcntiam B nem comumeli;1.m illorum vitemlls , :l.iè qualicaces dicimlls,cas vocaueris, aut quomodocuque cordi cibi fit.
aperio. Et hanc fiudemus lingllam fcrllare,ueqi in eins
N
eque enim de nominibus nos, fed de rebus di [pura-'
leges qnicquam committere,neque monetam indllcemus.Nam
qllOt puifuum [unt prima genera , noITe re-·
re v~cis
adnl terinam,neque deprauare. ~a
fi mecnm
iam
jn prima fortè diuj(ione genus integrum
fert,ne
(~P1S
colloqui,primùm eam fac addifcas. Sin alia guaprxtereal11us. Hi ne hxc quidem dicere nobis permitplarn vteris,id ipfum demonfira. Nam fi de Grxcis efi,
tllnt,fcd Oatim os obrurant , ac l'ci tatills confirmant,
fanè nec iUa nos fugit.Si ql1idem & Ionu,& AeoliorG,
non nominis effe ignoracionem.lnde ca nos in Ce co& Doriorum reuoluimus fcripca. Sin autem nulla hatllm, (ed efi barbara aliqna, id ipli.lm dic: tantùm ago) ei
aunt dicere,qua: diceremlls inuiti. Mox conuiéti, priVt. Cernes integram,& puram, qnxcunque illa fit. Nec
~lùm
nonde re,fedde nomine qna:ri:déinde nommitn:l mihi ex Cilicia verba affer , qnamor ex Syria , ex:
bus vli.trpandis ip[os offendiffe,non nos, indignifsimè
Galatia quinq;)Athenis fex. Eqllidem tot linguas edifcrunt,& inmilem vocant, velm de [omno excitati, ar{~er
nequeo, vt homines intelligam adeo multamm
gutam iIIam & anxiam de nominibus fedulitatcm:quafi
vero aliud nos à. primo dixerimus,ant contenderinms,
h~gu:lrm'/Î"1(§,id
efi,duarum lingllarum peri ms
alun ahqt1ls dlcebatllr,quod hahebamr miraclllum, ho
ac non ipfi initium introduxerint ifi:4ïU m incptiarum •
. mo vnus dtlas callés lingllas. Tu multas nos vis edifceOéto dicis tu qllalitates pulfum comÎtatl? Dabo tibi
re,c~m
ediCcerc te op~tea
vn;tm,.tam propriam , Cam C hoc,qu;tlitatis te nomine ordine, & reétè "7{llm, de eo
vero communem omnlbus,tam etlam facundam, tam
verbum non faciam . Ollendam non cOi: otto. Hxc de
deniq; humanam. ~od
fi linguarum voces barbararu
re qureHio dl, ad gua ego egregios hos lophilhs pro~dlertas,pÎic
planè,alias porcol'l1m linguas,alias
uoco.lfii quo hinc [e[e expediâc,dllm ego difputo, nomen aliqu'od depra:hédunt. Cùm iam in vtrifq; coargu
ran::.rum, vel graculorum : vel COl'l1orum rèprxfentare
tnrpes & inhonefias vel ipfa figura linCtllx,labiorum,ta
ti Gnt,rebus fimlll,& nominiblls fiomachanrur. Erat ve
titt[qi adeo oris.Aut enim ex intimis ferè faltcibllS nOll
ro pralla de l'chus fentcntiaabiiciédl, & nominum vte
aliter :lC qui fiermnt,loqullnmr, aut labia difiorquent,
dorum , qllemadmodu illis per nos potefias eft, & nofibili1.ntq;,aut vbiq; voeem intendunt,am nufqul prol'
bis itcm facll1tas ab ilIis dal1da. Scd non permittllÏ1t.
Q3are & ego de voce illorum panca nece[sitate addufus,aut maximè hiant,& linguam iaétat,& os aperire ne
qU:1quam valent,linguitmq; habent otiof;tm, nec facilè
orabo, vt depoGta de nominiétus di xi. Ac nunc eti~m
lllOtam,atque quafi vinétam. Et tu iucundifsimam nebus contentione,concedant nabis Grxcorum inflimgligis,humanifsimamq; linguam, ca porro elegantia,
to loqui:addifdtntque malè oéto fe qualitates dicere.
atq: gratia:ex muids autem importltnis & ab[urdis con
Neque enim omnia prima genera pullimm qtlalitates,
gen~
nomina; V nam longè erat procliuius ornati[sima
vt demonOrallimus,fitnt. ~omd
igitar , inql1iltOt,
:d:hfcere.qllam fexcentas deprauatas. At non tantùm
dicendum eO? Hec,non quo difcan t,guXrLInt, (e~
an.[am vt babeant controllerfi:e. Tu c~ ' go refpondebls,dlf
Ip~l rCl1~Î.nt,
[ed & nos cogllnt, in qua crcltimus)
pulfullm:
~:flt1mgua
fumus,hac dimiffa, edifcere fuam. D fcreneias dicendllffi eHè primorum gcne~lm
aut fic certe,diffcrentiamOl plllfllllm pnma gcnera. Il~ld
t~,no
v.is,bone vi.r,addiC:el'c linguam Gl'xca?
li qllalia gencra neccffal'iO ro!Yabunt,& qua:, & quales
al bare, vt vehs,[onauens. Tantu, Vt ego permi:w pro
,
,
/::J
li ~d
. h
differentias?Tu etiam ad hoc illis re po e 111 unc mo
t\lo.iibi arbitrio loqui: fic mihi vt doétus fum concede
dllm: Primùm ql1x(o :lucli,quod gcnerum:inde ~udies,
\'tdicam.Patrcm habui,ql1i adamufsim tene:et Grxa "'" A
l'l'
'dd'
\
C}llOd prjmou:Hea,q~
. mer~tlan.
t<]i qnod
~tn
~inguam,téq;
doétorem,& pa::dagognm Grxcu
gencrum,hinc
cogno
fces.DICltltr
<]ludam
magnlls
pul
blldn his altus vocablliis fum,nefclo tlla. Nec merfils,& ei côtrarius parulls,ac quidam inter vtnmq; me(ato~nm
mihi,aut cauponum, aut p'llblicanorum vfilm
o
dins model'atus in hoc gcnerc. Et hcrc1e en, qui lont\ m11111m ~duC1S.
N on v(us (um IOa hominum natÎogl1s ' ~ocatlr
) en qui brcuis) & htllS,& angul111S, & al~:
puero in veteru vixi libris. Atq; hxc dico, nec vlli
ms, & hllmilis, & qui horum medii flint r.1oderati.
~l tamen vnquam,vel heus tu barbarè fonas, vcl folœ
Homm cibi,quos commcmorallimus, vnum'effc Plllli.tn~ IU~
com~its,
vel parum bene & propriè appellaum gentts ccnfestqllalecûg; tandem? Innllens (cil[taâs)q~
~o 10qul, vt voll1nt,omnibus per me ql1idem Hcet,
audace & confidentc voce:m cauc hac re cOmOlteare: fulitaé~
l:be~am
fi gl1b~rnato
diclt, vel'bi cauCa, bunc pes , nil
me,& recita Archigcnis iIlis librum ) & primùm quidé
ta o. Phauormus ha:c & Dioll,l1on cgo rcpra:hcndo
infcl'iptipnern capitis,qux fic habet : De magnitl1dine
. nttun fermonem volo incelligere. ~i
fi me quat:tdo
pullhs•.
,,1.
�Galeni de Pul{uum Diffèrentiis
mento quantÏtatis Iocllm hab et? Sanè nihil mllIem , fi '
~cri
fic. ad. .v~rbum
t~ans
pulfus. Déindc ~ni t ilm
fie ri po{fet, quàm ceno termino guantitatem
pmm: Magl1ltudo pnlius gvoeïaum diClenr: obt1l1ec A quidem
dift:entionis appellare, ficut in multis pedale,cllbita}e,.
enim magnicudinem &paruu s pnlfus,&magnus. Tum
bicubitale,& eiufcemodi vocamus.Atgui quando em!
paulùm reuoluitO librnm,& rmfns ex traétam De vecemodi ex his,qux infimt,nihil inuenimus , quàm prohemenria hoc caplIt reciea: Igitur genus en veheme
ximè ad certa accedimlls. Nam cùm tencamus quidem
tia. Eius fpecies, vehemens puHiIS,& langllidus, & mepnlfum moderatum abCo!utè, & moderamm ad fingu- ·
dius. Iterum libnun aliquantùm reuolue, ac prin cilos nos:excedcntes moJum, & gui infra modllm funr,
pium recita craébtus De plenicudine , quod eft: hl1il1fdamus opcram, vt c1arè nominemus , atque fic inter~
modi: Plenus pululs, & VaClll1S commune habent ge
dicimus:aut fi cum nemine loquamur , nobifcum cerre
nus:hxc nonnliguam plcnitlldo vocamr. Ac paulifper
cogita mus J Hic pulfus aligllantO eft: moderato maior. '
intermitte reci tationem libri,atque dic Wis: nihil 110Aliàs,non paulo hic pllifus moderato maior eft:. Idem
uare nos/ed [eql1i Archigenem. Eft: enim omni in put
etiam fic dicimus, ben:! maior moder ato, aut fatis mafu commune plurillm differentÏarum genus: vt hoc 10ior:aut etia abfolutè,hic magnllS efi pulllls:yel hoc moco fimt ab Archigene tria hxc genera commemorata,
do,pulfus hic Catis magnus eft::ve1 hercle,admodum e.~
magnimdo, vehementia, plenimdo. Tllm qllartum dic
aut cùm longiùs edam inte1ligentl:1
déinceps eum {cribere genus dnritiem: arque ,caplIt re- B magnus hic pu!{us:
m in modllffi dicimlls magnu elfe,
maiore
procendimlls,
cita,gllod ita babet: Mollicudinis eft,& dnritiei pulNam omnes ha: diaiones mo~
m.
maximu
élut denique
{us commune gwns,qua! dnrities,t1 receptum lÎt, voce
iantes,maiorem excefIiIm & de
demmt
m
derato maiore
tur fortaife. Clariùs iam eeiam in traéi:atu De ordioptimè valeas moderatum,
e
r
a
~
feaum oft:endunt.
ne & permrbatione ordinis,a:ql1alitate & ina:qualita0 moderamm cognf~s.
,mod
Hédere
qui requiritLIr,o
te,genera dicens harum differentÏarum nomen no {or
moderatus,{atÏs eft qutnefi
uàm
aiore,q
ln ip{o enim\m
tita,hoc modo orditur: Herophilns ,qui generatim
tias. Eum, qui exced.1 c
differen
fex
cene
que facere,élut
pulfilUm promlit alias diff'erentias hoc pa80. Magnitu
omnes,qui nobis animaduenendus etiam en,non [ecLlS
do,celericas, vehemcnria, rhythmus: non conil1nél:im,
medius
ac moderams,maximum vocabimus. ~i
[ed fpeciatim ordinis meminit,& perturbationis ordiiter. !am
fimplic
magnllm
,
ium
med
&
m
omaximu
cnriofi
inter
nis,atque a:qualitatis, & inxqualttatis. V nde
vnuS p~lI
ceri:
al
bini
e
verinqu
i11i
t,
&
hllic
oppona
nendi
interpo
res illum,qui generibus in partitione fpecies
.
concedJC
paulum
magno
r,qui
cu
!to,alte
moder:
maior
10
reprrehendllnr. Hxcad initium tral1s.Inf~iù,
fit
1S
proximl
qui
:alius,
ulperet
magnnm
i
tradie
Ïam,qu
cxterû
Alins
non Herophili iam opinionem elCponit,
maximo. Hxc adduxi, v t demo{trarem magnum &. par
Ulam ipfius {ententiam in capite de ordine & perturba
affirmatterim ge
uum, vt videanrur effe quam maximè prxdicamentl. ad
done ordinis,gllid air? Citiùs eni~
nos, qUI.de
quod
vult?
fibi
q:J.id
alltem
aliquid,quamitatem fignificare. ~ocira
nns eITe {jn ~ nomine.Hoc
diftentlO"'
ate
qnantit
ex
lls,
di
laboram
magnim
iorum
gel1llS
ne
difcipll
luce
commu
C
màgnirudinis & parnitatis
e v{illll
fimûlqu
elfe:
ta
nomina
ilia
s
ndilCimu
veheme
omnia
onis,
nis
nem appellallit: vehemencia: & remirsi
. arl
' ln
d
.
cum
amus,
perturb
s,nec
ocemll
dmitia:
m
m:
eos nommu
-tiam : plenitudinis & vacuitatis,plcnimdine
t2
uitare dicamlls magnitudinem ineife. Nam fi vel idlO
& tarditatÏs,cele
&mollitudinis, duritiam: cel ~r itas
fis,& primarum diIèiplinarnm imperirus , qufduis pal
ritatem:crebritatis & raritatis,crebiitatem. At ordinis
fi lnteâ anig ilH, pr,ol
{ed
,
tiùs,qu21m hoc concedes. ~as
& perrurbationis ordinis mente gllidem concipit
Grxco s, mag[1lctJ
aplld
fcriptas
H
offendi{
ma
millies
feétO
nomen non potelt ambornm tale exprimere, quale
dinem & parnitatem, éfql1e ad concipiendnm afIilec~s,
gnirndinis & parnitatis,m:tgnirudinem. Neg; enim vt
art llca
Mc
&
re,
magnum habere magnlt. u d'mem, atgue paruurn P. i
illlliê parllo pul{ui magnitndinem ait fi.lppete
e l1~
tem. Eqnidem noui quendam, gllÎ olim Archig
dicere audec in inordinatllm cadere ordinem: neque ve
Cle·
paruO
gui
r
etarem
interpr
librum
gel1lls
nec
plllfibllS
e
r
hi De
li ' qlll c,
ro etiam in inxqnalem xqualitatl!m. ~a
,
fHc
1,1[1
Nam
dinem.
magnim
re
nomi(nppetc
ltaglle
bat nullam
horum commune nominamr xql1alitas.
r~
ambx.
adcrGt
ercidem
Genera
s,etiam
tiarum.
paruita
differen
adfit
Cllipiam
ne ait vacare harnrn genera
li 1,
rale
c
egllit,au
Archig
atem,in
[ed
l1:ll1tit
modo,
iŒem,q
nos
non
conricu
ias
cùm
ego
go pUlrllllm differem
re maCYnimdincm neql:l
ql1id paruo cogitetis filppetc
nes elTe dicit,fed Agathiolls, fed qlli de plll1ib:J.s com1 mnll'
'0
.ll vt paru,re8a
non valeo Cl LI c- n
?
s
l
m
c
~
r
i
d
illis
H
ab
ergo
Vbi
ego,gu
xc
omnes.
nè
qllam.
mentati func,pe
è ôrU . fi'
.
quod vocabulis nos magis vciml1r propriis. Nam ctlm D rJ,neguc m ltuendo s tyrones volo impor tun' e ,
cfl: ri1agnicndo , & d. !~;
h~monyl1
: lI~o
der:qu
quandam Archigenes magnitudinis gualitatem dicat
eife diccnd um. dUXI,
fatÏns
r
dlcuntu
r
a
u
g
,
s
n
d
1
t
i
~
l
e
J
.
f
blfanam
tcniam
,
qux
eife,alteram vehementia:
lru u!l1
,
. .
differcnt1as pl1 Gr t '
fi
crebrita
mulras
atque
atcm
tlS
qllancit
celerica
à
entlonlS
duritiei,& guafdlm prxtere
cl
.
1 f i ' • Nam cum {cio paruieatis efre apll
~
comp e~ {j.
tis,magnirudinis ql1alitatcm,nos ql1ititarem ddlent io.
'
i
~
a
r
\
;
p
e
r
~
!
&
.s,
u
acciden
magnit
lm
ne
gllodd
vt
cos ~film,
11is nominauimus. Neque eft enim commu
g (Il
panllS. !tague Pb.to etiam {pecles effJCleb.lc 111 nu
dinis & plTuitatis genlls magnitudo potiùs,quàm albe
mag
dine
icirùlI
\
harllm
ac
tis
!)anlita
&
gC11llS
,
tudinis
l·'
dinis & nigritix,albedo. Sed fi harum eil: color
l '115 {jJ gu i oJ1'l11
' ratio ne. A
&
r
tgue
bat
Ni
cft.
gcnera
panmm
qu6dnam magni fit & pami genus,gllxrendum
ad ali
bus prxteritis magnitudinem paruis PlllGbus a Iq CI
:ll1t quancicas eft,aut ad aliquid,aLlt côiun8 a Cllm
{jC7oificatÏone det infrclqu,'Ç
de altera hom~yru
& :le ·,
q ~ lid quanti cas. Neglle enim fumlls ne(di, mllitis gene
b'\
0
•
iam & reU10llS, fi t i.e
100"is
do
ni&
ql1omo
at
:
albius
tlore
elfe commune ad aliqllid.Siquidem
n~ls
II1 [1: >,"
&. altise ct'tm eill{(1em
s humi! ibu(ëgl~
& angllt1.i'
. .' malT
grlus runt in gcnere coloris,& qualitas color efi. Iam
,
.
"ra'
nera cum magno,& paruo ) uIPi)crere JX~lt
inferills etiam in gencre vbi : mltl1rillS
Çupenus atq~le
n:tcdll'[a'
cbne
longitu
ou:
dl:
~
u
g
n
0
1
Nam
?
aliis
etiam
rudincm
vero
Et
.
~ tardtus in gcnere gllando
~tem
. filn J
' . 1
1em cxcedit: lams,glli htimdinc:a rus, glll pra 'bus
prxdicamentis ad aligllid verra
g.enralib~s
ln plurt~
te:quorum intelligitur nullus in tribus di1lcnfoJ~j
tur. Q!.!td Jgltur adrmrationis tuber, fi & in przdic aartC-
ea
r
7e
ua
�101
7
lteri~,.ca
Liber Secunds~
qlla s nulla conllet magnjmdo. Siquidem
quanticas vnius dimenfionis,non magnitudo, fed 10n- A
gicudo efi,cx qua aliquos longos,& breues vocJtamus,
non.magnos, vel pamos.Neque vero ita lineam vnqua
appellamus, Ccd aue longam,:lUt brellem. Verùm enimUero illa demu,q~
trifariàm corpora dimenfa fior,
rnagnadidmlls,& parua. Acque adeo ipfe Archigen~
tnagnitudinem.eŒe pu\rus ait, mmorem affiugencis art~i<c.Aql1
magnicudine linea caret,qux folis triphar!am dimêfis conucnit.Pr6indeomnes·clarè,ve1de il1ll1s Cencentia ~ magnicudinis genere,qui ex vna dimefione nomen Cortici pulfus [unc,reiiciunmr. Q!.are allt
pe~u1iar
faciae déinceps genus, vt magno & paruo ma·
gUitudinem : aut nifi faciac,non magni tantùm & pami
qua:rat commune genus,[ed etiam longi & breuis, lati
& angufii,alti & humilis,ea:cerorûmque adeo in iis mo
der~toum.
Verùm, prreter quancitatem, quod de omnibus dicacur in eommuni,nihil habebie. Aeque ita B
euadet quoque clara doétrina , & ditlinéb. Nam quis
e~ taIn plumbeus, vt non affequacur,cùm dicitur, quan
tItas arteriamm dillencionis? Vbi ql1antitatem vnius di
menfionis demonfirare volumus,ha:e vfurpamus nomi
~l1m,
qui fuperat naturalem longitd?e~1m,
qll! ~nferio
en ea , breuem appellamus. Slmllt modo,
qUllulh latitudine en latior, latum: qui ei concraril1s
e~,angum.
Atque proporcione homm altum & hunule~
in profimditatis dimenfione.Ac vero quantitatelllln trinis dimenfionibus ad hune modum voeamus
tnaiorem in mOdtlm vndique vltramoderamm auél:um
tnagnum:& omni ex parte diminutum, paruum,qui mo
dum femet prorulS a:quum , moderaeum hunc appella
~US.
Cùm vero à proporcione eres illa: dimenliones
dlfcedunc, atque aliqua, vel aliqua: illarum imminuuntur, vel exuperant, quatuor & viginti nafcllnntr diffe- C
r~ntia:
pulfullm , qllas nos,quo vigintifeptem efTe ob...
t~necium
tres dimenfiones ~1!ulU
vn~lerfas
differe
has ofienderernus cum pra:diéhs tribus 10 tabella pro
pO[llimlls. Nanqu~
referre hoc viCum mihi horum efi,
qui iam primùm ad commentatÏonem addifcendam de
pulfibus appulemnt, omnium tenere eomm tingulis in
ë:neribm numerum: id quod priores neglexerunt.Sed
IS fanè venia danda dl. ~id
enim cum ifiis luéteris,
9ui omnino conciderunc? Archigenem vero qui non
~e
accufem?quem ad ea oportebat inuenienda,dialeIca '1ti : ille vbi minimè decet,illhic malè eam oftentat:obn
r • 1
'd·IIClpU
A.'
. doces.
• ln dens tantum
.os, m'h'l'
1 mtenm
& eqtl~
pra:ftabat parata diuidendi,eomponendigi via,
p r;.tlon:,nllmemm per eam omnium differemiarum
fiU UUtn Imtenigare: non tamen Onentare eos qui iam
~nes
demum ad difeendum fere confemnt fed ne indi D
requidem hoc ipulm tyronibus effe rati~ne
& vii,
~onfiat
tabella•. Nam his,qui hllmanis fiudiis non
uti, ne quicquam dicas.~
illis imbuti umt
P/ùlnlHt
1 S
. t'Is,quam
'd
8(' ex rebus lp
cu a moneas, utione m. ilIi,
iQ~lam
cognofcanr. Q.!!1 ergo faaum en, vt nemo
numI1.llll quifqllamdiuidendi videatur ratio ne VfilS ad
ne . e~
cuillCque generis differentiarum ineundllm,
l)~i ad:~ueni
prima componendi? & qllidcm di
ratioe~IClS
f?lis vtendi facultas demr lurum viarum,
~ril
n ~qj,mteri
ab indiuiGs & nllmero infinitis ad
ti~as Um dlu~
afcendencibus omnium gentlS per genelUrfuac fpeclales medias differentias:interdum ab illo
s
Sedh per eafdem mcdias ad infinitum pergentibus.
ne nuOrUm en allÎus nllllus vlla coflimere via & ratioDIlti5 ;~fi
ve1 ~rimou
gcnerum, vcl'ab his difirlCIÎcenclllm ddi'erentiarum. yerùm nos qlli-.
na:
t:
'
dem hoc' effedmus,& quaft via progredientes vigimifeptem pllifunm reperimus,qui tres habem dimenfiones,& eorum nOllem,qui vnam vnum commune genus
quantitatem difiemionis arcerix . ~od
fi etÏam eotraaionem eft taau cognofcere,& in hac quoq; erunt [ci
licet tOtidem differentix,Sed de hac re in libris de dignofcendis pulfibl1s diCeeptabimus. At vero Archigenes(nam hunc fecundum Herophilum qllidem appeltauerimus primllm, inclamames Homerum, V niells
ille fapit,reliqui volirant velut vmbrz . )non in nominibns modo videcur,fed longè etiam in rebus priùs per
plexus efTe. ~o
fit vt pafsim fe non pereipiat feemn
pugnare.DiCcas id ex his ipfis verbis, Snnt porro alii
pulCus,hfque nec medii,nec magni,nec parui ex magni
tudine 'cenfemur, vel ex magnicudinis dimenuonibus.
Mox filbdit: En enim pUlU1S cùm longicudine arreria
dinendicur infigni,fed latimdine angllfia, & humilius
eft ulblata, vocemr longus. Alter, cùm lata qllidem di
llentio,fed hllmilis,& longimdine breuis occllrrit, appellecur latus. Tertius, vbi admodum attollicur , angufia tamen, & longitudine en breuis,efi auté hic rarior,
vocetur altus. Hic erat iUi de iis propoftmm dieere,qui
vnam habent dimenfionem , remotis reliquis duabllS.
Sedde int1:icuto argumento abduétus efi, quod de illis
etiam fcribat,qui tribus dimenGonibus imelliguncur.
Nam eorum primllm non longum modo,verùm edam
angufium& humilem feeit:neque id tantùm intelligen
tia, fed & verbis.Nam guid ait? Cum longitudine arteria dinendimr inugni,Ced latitudine anguna, & humi
liùs en ulblata.Nam latimdme angufia ) angufium pulfum fignificat. Et humiliùs ulblata, ,humilem. Inde fecundum, non latum tantllm,fed edam humilem,& bre
uem fecit,tam intelligentia , qllàm verbis.Eodem tertium modo, non altum folùm, verùm edam angullum,
& brellem : cùm fine hi cres de his,qui trinis dimenfionibus dicuncur , vigintifeptem,quos in tabella proferi
pfimus. Scripnts en autem, qui hic primus l'dams eft,
in eabella nonlls,hoc paél:o: Longus,angunlls, hnmilis.
~i
hic fecûdus ell, vigefimusprimns eft in tabella defcripcus in hune modum:Brellis,lacus,humilis. Terrius
hic, in tabella en vigefimuCquimus,qui fic fcripms efi:
Brellis, angufhlS,altus. Q.gare aut initium de iis fel'monis immutet , vbi magnimdinem dicit eorum fpeél:ari: aut magnitudinis cene dimenGones Gmplicitel'
tradat pro magnitudine : aut quando appoGtum eft , ex
dimenGonibns magnitudinis , ne in magnicudinis ampliùs differemiis eos numeret.N am quid qua:rit, v~rum
de rus iIlas elfe qui trinis fimnl dimenGonibus refilman
tur,an de ilIis qui tamùm vna?V trobique cft e~i
defeans.Si cos qui trinis umt dimenCionibus, acclplmus,
cùm omnes prxtere untur ~nius
dimenfionis, qui none
numero [une: tum alii defideranmr oél:odecim , qui
trium Gmtll funt dimenfionum. ha cnim nouem tantùm videatur mentionem fecilfe: erinm,qlli rr:mi eomemorati (une, magni, pami, mediiqlle intel' eos, Déinde trillm, quorum hlc meminit. Ad hzc trinm alio.
rum,qui his umt oppofiti,quos pofieà adducit. Ad hœc
flperRu~
hoc orat1~i
add}mm eft, ex ~agnituds
di
menfiombus. Sat emm dleere ab[olme erat ex magnitudine. Contd . fi de his , qui vna dimenGone
xfiimanmr, ~criptum
ab. co accipiamlls: ,Primùm,alienum fic rehquomm blnorum m fingults meminiffe: Déind c, non iam oélodecim , e:rtcntm qnamor &
vigintÎ iIlos ex tabcl\a reliqllerit: Tertio malè vide~
mr dicere.ex magnitudine cenferi eos:cù~
non ex ma
gnit~de
iit diçcnd u/ed ex magnitudinis dimenGonibm:
�Galenî de Pul{uum Differenriis.
lOI! )
1020
[e tacit, hoc \'010 rncditatu pIani
no,qui Diatecl~
~ti
bus:fiqüidé tumor, vt ipfe'affernit,efi magnitl1do~
iatur ,fi fit COR1pO Cid! rediga; ad
aggred
id
quàm non Colùm longimdo per {e , {ed nec profilOdi- A cffe, vt quicqn
ia:no quo [eparatim vngua,&
timplic
&
notione
prima
tas, vel latirndo eft magnitudo:cœterùm, vt etia01 apnon po[sit)[ed quQd men
effici
hoc
nt(n:l
apparea
{ola
pellarnr,dimenGo, Negue [anè .périnde efi magnimdo hxc cu vila con
cogitan
,nec
po[sint
concipi
[ola
te
do,& magnitudinis vna dimenfio. In vtl'unql1e igitllr
rio a1l1gata.
necclfa
{unt
quibus
tia,
differen
us
illngam
incurrie planè Archigenis oratio, quàd nec diftina è,
Nam vt fimum hominem intelligimus,& aquilum, nedixit, ièd intelligemia veluti ambigull..
nec difrbut~
que magnus is fit, an parulls : alblls,an niger: corpule,n
Creten\m in Guam ille paTtern potiùs accepcrit,fi dilli1
tlls,an gracilis,qllxrinms: fic almm qllendam intellig :
nando opone e pronllntiare, vel id audebo. Equidem
1
:
~
l
e
v
mns pu!film, non defiderantcs longitudinem,
vo!uilfe dixe1'im hos defcriberc,qui vna diroéfione inqui nnllllm alUt
eius cogno[cere, ~aprote
tudinem
dict'tm
,
innlliffe
telliol1ntttr: fdqlle adeà ip[um initio
animo, ( nam
!eéti
longum Gmpliciter pu!iilm le comp
ex magnitudinis dimenfionibus , [cd in narrancit:
omnin o Cllm aligna prxditu m dIe latitlldine, & pr~·
do offendifIe , \'Ci toto in libro , & animo conmrbaco
funditate )rudes Limt primarum di[ciplinarum,qu:lS dlelfe {efuiffe,& attonÎto, Nam ql1ùd hominem lat~re
dici{fe eos,& in ilIis tritos oponeb at cne, atq; ad n~s
ineos,qui tribus fimu! dimenf_ ioniblls
,
~
v
Ptem & vill'inti
enim [olus non pO[SIC
mm denig; [e conferre. ~ia
telligul1tLlr, maximum eft argllmenmm Cl'alla ratlOue,
~
confir~lt
nec intel~
conGfi~re,u
l~ngus
miniméque dillina a,de illis fiatllilfe. Na CillS elfe hoc
nc
lt
~,
:
cog
m
fimum homme
infiirurum, & ab hoc ilium deflcélere inuimm,ex fupri B lum poffe.OEm crgo nec
rehqua,
omnia
norint
paratim, nec agl1ilulTI , nifi eins
pofitis liguet,Nam qllid tandem mox Cllbdit? Etenim
Gc an parulls,corpulentus,an gracilis,niger, an
n1agnlls
con
iones
dimenf
mero
cùm eeiam binx aliqure [xpenll
a!blls, Grxcu s an Barbarus,mallls an bonus, valens,~
ellrrant, vt fimnt & breuis fic, & 111lmilis, vel breuis,&
hoc amem?NOnneIfi
œgrotlls,iuuenis,an [enx,~id
anguftus : Acque in alia coniugatione,19ngtlS & lams,
altum,& !aeum,
m,&
pomIn um efi,tongum {e gnenda
"el longlls & alms:profeélo hinc p!anum eft,eos illllm
mul t:lteri intelligere,ac vno nomine. magnum appel ~
CIuos diximllS vna tatùm dimenGone accipi velle.Hos
re:longîi non poflè {éorfilm,& [olum cociperc? QEa 1
fc:ibit ~ teni,a;
d(\,n~axt
dimentobu~
fiquidem bin~
vero non eadem ratio fit cum toto pu! fil magni,ac lfin
fiatum pl'œtermittit. Nam qUld dIClt? EteOlm cum etla
gi cum magno. Nam ve longns {eparacim & [01U5 ae
bina: aliqux fxpenumero dimenGones concur rant, vc
nullns Gne aligua profimditate& Eltimdine, itaneqUj
fimul& breuisiie,& humilis,Nam in hacoratione, qui
magnus efi VllllS puJ(ils,niti Gmu! celer, vel tardus, ~:f
breuis fimpliciter fit, cogno{cendum eft, & qui humifi~ '~$
vehemens, vel15gnidlls fit, vel parciceps '1atiarum
lis Gmp!iciter,alioqui nos fugiet breuis fimul & humi
Ie
d'{ferccl
,
.
"
l
•
C
1
)US
omm
cogItes
vt
vero,
rercntlarum, mo
nec longus paricer,ac latllS , nHi ante vtrun
lis. ~in
mOU
..,..
'
r.
'
c
f
, mouen', eparatlm non pOISlt vnqua ... , 1
artenam
que [eparatim commentere ,erie c1arus .. Primnm enim
ip{e
cnim extra corpus arteria ctÏam con(pexlt'pU i
ri. ~is
longus Céorliun efi inrelligendus, déinde [601'[um
C
{are?Omnino itag ; efi in tOto corpar e & nerloa~
eriam lams, poHd illorum inrelligentiœ commirren'rublc~ atem: 1',
' 'r qual'ICatem habet& C]uanrit
.lIlcum b It,1tgi
r~
dre vnl {unt. Ac eum dices denique 10ngum fimul & IltlS ~ao
a
C]llantir
&
is
gnalirat
efi
hxc
ml' porro venx,&
fit, \lt l (e ip{e quidemconfu{us ma
tum.~aproe
q
dicere,
hanuit
ticeps, circnniiciuntl1r iam corpor a illi mufra:afi , nO
Catis
non
longum
Nam
at,
nifeftè di[siùe
mnia,hinc progrefllls, fine C]uibus confiftcre pul ~ife
cum longimdtne arteria diftenditur inGgni, fieri: & fi
l{ci~
valet,recen[eas, Sed vir pmdens,fi hxc exald,~
hoc vnum lilfHciebat: [ed filperfluè addidit,[ed latitudi
fine
Ille
:
a
~
ic,
rogauer
iquem
al
ribus
rentem,de a{siften
ne angufta,& humiliùs eft Cllblata. RllfCUS !amm parum
n
.
l
q
,
d
i
~
r,
nugcm
hxc
qlli
!icct ludit, vel inCanir,
crat dicere , cùm lata guidem dificnrio: ven'îm lilbii.
hç
fi
it,At
elfe no polfunr,nonne mera fatuitas cfi" 8\railla
occllrr
a!iis
breuis
dine
longuu
&
,
humilis
cit, {ed
vanit.1s, ne cogltatÏone quidem rcprxCenra.r1 ~l uaco~
~ s notÏones obCeruandx, qui lonmihi fimc Archigen
nelllO
proflreri?Nam longllm quidern pulfim,na~q
g\lm eundem & lamm inteIligam, quod fubdis fieri?
ilntle
po
eflè
&
o,non
tli,
latimJ.
djfclufi
iunéla Gc profimditas,&
Nam à longi notione tu ipfe !atitudincm
llm
di~
's
:
t
[e
propoG
inter
erat
hœc
non
Atqui
hoc
dicam.
Atgui
callfam dicir,
à lati, longitudinem, vt fic
tl(t11
qlll
~
hoc
Nam
lis,
il
abe
i
g
[
b
~
notion
po[sie
longi
~
quidem
i
loco
inrellig
puO'nanr planè: ct'tm primo
'
dens el1crtat omnes , :1.tC]i
,nqUl.adeo 0(11
Impru
car,artes '
llrj1ac Iatllm,rctinC'at {ecl1ndo. Non aliter inlato & al
qlll"
d'"
'
E
'
.
' rVlllm
OJ11n'·.
• vIra
{ep~rac
m, tCOlm Cllran 1 arec
nommu
111
to. Primùm à reliquis dllablls dim~nfol1bS
e (pC
di;ct?N01Vr~,
longimdincm,déinde {eruat.In has Ille omncs ofren- D vcfirâm pleuritici Dionis
r.
ra [l01l ip10
"
.
d
r.
n
"
l
'
'1
COl11e
111
IC
rehlls
eurmco
p
ipfis
in
10nllne
no non m
fiones nominibll exponc ndis, co qllod
m pro"el:l(JJ
.
'
,
.~ pofitx Jimt: prunl~
Clemm & generum arte
multo antè lapfils Gt,incidit, In nulla emm di{ciplina
cro
tionibus. SiqUld ogira~
di(Hn6
filmptis
cenis
nendi.
affeétu
videtur vfils ratione vcl dillidendi, vel compo
c tldpi
vel ad prxcor dia percil1~C
c1auiculam dolr~,
Ne dicam ilIi Vfil venilfe,gllod vulgo {olct,& indoai s
:rous.
a
"
,
~
em
Thcon
vel
v[q1l5,
Dione
hîc
q;
mlls:nc
vt narurz freqll neer compofitionem in prima, & fim·
e
éinde filpcriorem fiatii & prœ{cnt [pCfc élubIJ
mus.D
gllando
alltcm,
rcr
fi'cqucn
r.
coneru
cre
diffoln
plicia
aut contra de ;l1nqtJ~
Abllndantia Iaborat pl lIritc~,
reparatim nil horum , v 1{olum potcfi e{fc,reGfiat , &
l[q;."~ ,a prid é
malos:
vcl
habet,
{llceos
:bonos
morum
fe ad compolirionem l'ecipiar. Rur[us quando indigc'I~
r'dem,&
.
,
,an Ilm P l ' fi hic qll .
fiCl'l'ICCt,n (mcne pnmllm
fiam compofitio,nec difiin6tam obtinc t di[c~lnam,
1
Neq~ ru eU'a""
vtrnm à viam rationc , an fila (iponte.
,., "bIl
N
& rudem,ni 10 primadilfe6ta lic,
?m.n~6C]lepchia
. cqllc 'le neceIfe ~l"
dem vfcqllam Dion vel Theon
e neCciat mallum abfiinere,inde ad eompofi1'~
a dUlIfion
m
.
.ag1mm
,
,
:lL1Ca 1
, D'R)fI~
xgl"Oti
amento
difiinr
tcmpcr
de
re \1 (ullol
mm lterllnt diuertar:quod intclligcntia ncqne:t
vel Theon em appellare,auc animo eonr'pe
guere fingula fimplicia, Acquc hune orhem rcpetens,&
G~?lTIctrif.·
modo deflderare. Ni ca racio~
qllo
t,
ambiga
inter extrema intclligentiis
voluratus f~per
"nc c cieJ11
!inca
nee
[e
qllis
ii
rcferrc?
atcinct
11,quid
Omni
re.
nec vIla ratloe his fe pugnâciis po[sit elplica
Vel
(J
1
�Liber Secundus.
1021
ciem dklt concipere,qudd cal'ere folido corpore non
pomnt . ~id
cunétas res Mundi, qua:: ~ le d.iuelli mutuo non po{fune, anne abUlrdl1m , fi ne inteHigi quidé
feparatim admitcs~
Sed eam impormnitatem nllnqui
ferret ArchiOo'enes : imo cOntri facere i!le lemper adUertitl1r, deducendis fingulis in prima & fimplicia.. Verùmdefleétic ab infiimto interdum,& aberrac inuims,
quod patum , vt equidem cenfeo , fit exercitatlls. Certè in re propofita,qllod dico, perfpicias non obfcur~.
Etenim cùm etiam dUa!,inguit , aliguœ (œpenumero di
menGones concurran t, Vt fim111 &: breuis fir,& humilis,
~o.s
vero (eparauimus hos , qui binis intelliO'untur , ab
1~ls'9ui
fingulis dimenfionibus : tur1! quod ~s,l!i
tr}
nl~
~l1neGoibus
intelg1~r,
qUI [une v~g1ltep
pl'lUS docere non pofrem, quam fingulas dlmenGones
1n~el\igr
(eparatim affilefeciffem, nunc allgeri, nunc
mlnLli , mmc moderatas elfe & in namrali fiam perfifie
re: tum quod multa nos ex vna dimenfione cognofcete po{fumus. Nam vt certam rem demonfirare magnus
pl~S
(olet,ita edam 3.Ieus (olus J non fimul eum ipfo
al~1S
dimenGonibus animo concepeis. Ac vero pulJùs
bloarum
dimenGonum ,nec ad viam & racionem guic,
quam facitmt eorum , qui trinis Gmul dimenGonibus
IOtelliguntur,& à dillidendi funt methodo abdlléti. Vn
de etiam diCciplinam tubent , qUa! nulla aree confiae,
fr.ufira tyrone detinentes:vt fi quis ita doceat , puUllm
dlceos erre aligllem magnum Gmnl & celerem alillm
Inagnum) fimulque vehememem,alillm item celerem,
& ~ehmnt:iaql
progrelftls,binos copule r:gl1od
~ lpfe fecit Archigenes; vt quod nullins Gt artis, nul
IUrque prope l'adonis & VfiIS. ~ando
enim ex omnibus differentiis nos volumus conftitutum intelligere,
& ars reqlliric, vt cogno[c3.mus, & propotita! rei totam
naturam perfpiciamus,tunc in Gmplices reducimus dif
fer~ntjas)qlàd
ab{qlle eo exaétè compo1imm non inte\hgamus.Nam nHi cotam rei naturam in vnum compleéH,atquc in vna differentÏa & fimplici valeas confifiere, n1111a erit ars, nulla via, vel racio,nll\la etiat:n vtilicas.G..!!5 ob re nos primùm pul[uü vnitll':r{am'namra
deduximus in differentias,qlla: ipfam con fiimunt : atqi
~ic
guamÏtatÎs difiétionis appe Ilallimus, iIl quai ita t is
18:us,alii qualitatis tlnic~,a
ia (g; ordine comemoratas
néinde in his ipfis rur(us Gmplices reqllifiuimlls notio
~es,
Vt ql1am habet ratio ne differentia quantitatis difiê
tlon'
•
- fi ara- n3.turam,
IS ad cotam pul filUm ex omO!'b us co
~ alilld reperiamus fimilirer habens ad hanc ipfam.
• .t~
hoc gemls vt vniuerfam pUI(llS n3.curam conficit,
ICa Idem iterum dimenGonem efficit quanlibet.Sed bila~ concipere dimenGones, nihil refen , nec ad cotllm
P~l r~m ab (0 luendum , nec ad vnam qllantitatem difiê
ttonlS. Vnde (uperuacaneum de iis (jt lermonem habe~e,
nos ord ;ne prxtermiGml15. Contl·à malè Architnenes eum ve\uti dilacerauit, & [ex dumaxat commeOr~ti.
conillgationibus , ali3.s viginti vnam numero
ftr:~el.
Siquidem dilfereneia: vnin(cllillfque dimen\'OnlS funt omnes omnibus 3.1iarum copulanda:: vt in
nnaquaque binarum dimenfionum copulatione exif~t
~(:rn
differentia:, omne~
vigintiCeptem. Adfcribam
rn,pofieà de reliquis edam licebir difcere.
.
a
1
1.
3
"'"
Longus
Longus
Longus
lams
rnoderatllS
angufills
lattIS
moderams
A
~
6
7
8
!)
1022
Moderatus
Angufius
mod.erams
moderatus
Breuis
Brcuis
Breuis
Iams
modenitus
anguftus.
In hac: ergo' tabella longitlldinis tres differendas co
plicantes Cli trihlls latitudinis, noue cffecimus differen
tias.A Itera crit eode modo tabella cum tribus logimdi
nis differénis cÔlllnétas profllndiratis tres habens. Ter
ti3. prxtereà ,in 'Ilia profunditacis tribus tres cOPlllabli
tur latitudinis. Neq; efi ob[curu , quin Gngulœ tabella:
nouenas copleétencur côillgationes,ltaqi omnes vigin
ti[eptem fine. lam igicur efi apertu,horii, qui bini IOte1ligunmr,pra!termitiffe Archigenem permulros, vt cria
B a\iomm.Nos autem hos omHimus ob cau(as, quas expofllimus.Sed tradidimus eos,qui Gngulis dimenGonibus inteHi :,untul",numero noué:atque eos,ql1i trinis fimul,guodin cabella de[cripGmus,Cepte & viginti .Qgo
rum fecimlls omniû commune gentlS, non magnitudine, verùm quantitatem difientionis,explicamlifq; pulfuum differentias quafdam nomine , aliquas definitic ..
nibus.Neq; eaim nomina omnes Corcitœ [unt: & imponere,ab re ducimllS, noua:quando definitiones com
monfirare nihilo {anè fecÎus valent. Eqllidem no mu\tO peÏLls exifiimem,(ed muIt<> edam do cere nominibus
definitiones melius,quod, vtali3. omittâ,plerafq; edam
differentias in alia plllres, vt in magno pulfil demol1:r:tuimus,diffindue. ~ipe
cuius rur(us fex concipias dif
ferentÏas,& definitione explices:G quendam ex illis ma
. ximum & conceperis,& vocaueris ellm,qlli à moder3.C to di!l:at quàm pfurimum. Aliquem fimplicirer magnu~
qui inter maximu & moderatum medium locum tenec:
ac intervtrunq; ,alias duas differeneias fiatuas licec, vna
paulo moderatO maiorem,altcram qua: paulùm infra
maximum fit. Nam hllillfcemodidiuilÎone,neminem fu
git,qui operam, vel filldiû in operibus anis pofuit,magno v{i.li effe ad prœfagiendum. Etenim in calido , fri ai
do,ficco,hllmido,breuirer omtllbus,quœ ad artem p~r
tinenr,in minim3. facultas dillidendi,& paruorum excef
fUllm obreruacio,viri dl: cùm prndentis, mm vero experd in operiblls,nlhHq; potiùs dllcemis , qu~m
[copu
anis in angllfium qllàm maximè cogere.Non camen in
principio inflirutionis ea efi fumenda diuiGo. Nam difcipulis ea res minùs doais non parnm confllfionis at
feree:Doéti vnum ex commemor3.tis inte1\igent.Q!.ta:
caufa fuit, qtlam ob rem nec eOllim i.n prim.o c?me~
tario meminerimlls: fed ne nunc gUldem dlxenmllS,1l1
D fi omnem pul(llllm, qui ex quantitate nomi03.ntur , &
intelligllntur, fiatllifièmllS acertlum .ob oct~ls
P?nere. Siqllidem excelflls Plillimm, gUl vna dlmenbone
jncelllCtllnmr & defe811s 2 principi0J:0res dillide0'
.
d
re ,vt in magno
~emonlra.LU1s
• ~n
mo .:ra i
foli {inO'lllis genenblls finguh {imt , & mdllufi. A ln plu
reS dil~îones
recipiunt, fila qllidem nacura inhni •
taS. ~lod
enim gentls maiorem, vel minorem exceffum , & defeétum obtinet , infinitas neccffe efi habeat difteretias.At no ad fenfilm tamé iÎc habet: (ed vt
ad iIlos te meliùs, ve\ peiùs exercitalleris, ita mod <> \'el
~iltas.
d~erétis
percipere poteris, ';l0d 0 infignes
tatll. 51ql\lde &VOCIS mufieus excc{flls no ad tont.
& fe
miconfi t:nùr~,fed
& .ad ele"?emu ipfilm v (q;, & 'mini
mllm (onu fatls affeqlucur. IdlOta nec dllorû exceflilm
wnoru m potdl exaudire. Nam nos quidcm, vt nunC:
cfi,
�J023
Calent de Pul(uum Differentiis
r024
erit idem. Nam genere tOto qllanti tas dimenfioni s cor~
efi noCtmm {en[um expofilimus.Affequi1l1nr immode
abefi cempo ris. Ac nnllum effe ap(!~
ra~i exceHtl,& defettll cllillfgue generis differétias pul A poris i quaricate
al cius qLlanticatis ge\l(!re d;mm efi in pulfiblls g~l1S
{uum [ex.Sed tyronibus primùm vnam, aue alceram [a
ftenrionis, vt nec aliorum qlloql1am commemoratortl.
tis efi de i11is fentire ,& difcernere à moderatO Illas pof
At mediratu oporte t prillS elfe, qui affeql1 i ha:c volee
[e.Déin de certè,G hac in re ver[entur dill,primùm in
ad prxdicamenra. Nam fcimm efi Arccfilai Jiébm :!'J.e
duas partes fOrt3flè eas pareid , dcinJe in cres, & quamo vellus ponat ad fulloncm.Ordo ell enim, vc bnI~
p~l(um
tuor poteru nt.Hxc ideo omnia, ~t !nl~rOum
ficii, fic inttirutionis dl(cip! immm . Ncc le3ere gai.relfe dec1araremus vnum crenus,d1!l ertllmus. Refen ear
ql\am priùs docetur ,qu:lm fyllabas omncs diJicen :
his,qui
e re . N6[CJle
men etiam [uo nomine e~ co ~ nofc
ra.
e1emcn
cllnêra
vocis
nec i yllabas ipfas priùs , qnàm
in difciplinis profettum iam" feceru nt,. bxc dicimus,
Neql1e validas lucras,ante iimplices & lelles: neque hlS
ge
l1
quodda1
e
e!l
rgo
E
qllibus lèilicet Colis diéhuimus.
antè,qllàm probè {jt friétns,imd ne id <]nidem,n iti prxnus pllifullm,qlli in qllantitate diftentionis confifiunr,
cdreric more athlctarnm vndio. Sed omnillm horum
!àeis ofien[um cft. I.un de primis erre generiblls (memi
aliud primllm efi,alil1d [ecllnclnm, alilld tenium in ~
ni enim hoc quoql\e recepiŒe demo{lratllmm ) bac po
mnibu,'i artibus .Sic eciamin ùialettic3,111tCquàm qn.l!
ti[simùm ratio ne perft)icias,fi in fingulis périnde aliis
ad prima [e & ve1mi elemellta exercitauerie,in[equCClII
aeneriblls coneris commentarÎ, arque nunc in hoc fe
firationem.Sed hxc hoc 10:
quod in hunc modl1m maximè feceris , fi in B non valeat alfeqlli demon
~imus.Id
co fatis de his fiwt. Refiat vt de nomine differentia; dl
fincrulis traétandis con{jderes ecquod fllpremum gem~s
llare
cam. Pri1l1u in nomÎne nos nihil oftendemusinno ur.
po[sit &: huius generis, quod dt guantitacis difiell
e!f~
im
preeab
at,inrer
Déinde ,quid apud allthores fignific
tionis, & eius, quod cum i!lo propon imr. Agè enim
ce
nes
Archige
cfl
us
Na noui nos nibil defignare,prim
quandoqllidem celer quid.1m efi , & tardus, & mode~
D
lS
trattatl
[cribit
fiis,qui in huc modû in principio
ratus in anerix motll plll(llS : acque horum commune
: ,~ 1t
ordine & permrhatione ordinis xqllaliraris:& in:rq 2has
,di
de
nt:u:iis
genl1s qualicas efi motus, (quod Jl1 comme
ic
protlll
taris . Herophilus,qlli generatim PlllCi.mm
gnofcendis pulfibllS demonfiraml1s ) eC<Jl1od 1I111emre
,
tias hoc patto: Magnimdo,celeriras, veh01~n
differen
at,
s
a
r
i
t
~
I
l
]
{
~
tis
commune gen1l5 valeamus qualic:l
ordJO's
m
(peciaei
(ed
,
ttim
tia,rhyehmlls : non coniun
tendendu1l1 nobis ell. Si nequeamus 111 pnma referequali
tum
meminir,& perturhationis ordinis , xqllal irad (que, ~
ionis,
difient
titatem
ql1an
mus genera , tum
inxqllalicatis. Hoc loco aperrè Archicrenes non m()~
tatem motus. Sed qllando & qualiras cOl'poris anerix
creneru!1l e e
differenrias eITe in pl1lfibl1s, {cd & alig~us
alilld genlls fit plll(llum, rcilicet in quo mollis fit, & du
hoc r3 o'Î
initia
'llle
qllafdam (pecierum memorauÎt.Ne
ms, & moderams in fiatu arterix tunica:, videndum ell:
tùm fec it,oblirus amem po {te à. efi in toro (cr01lne:!~
rurfils, 'lu6dna m horum {jt COmml1l1e genlls : hllius di
lies enim nominis mC1l1inir differentix,& Q'cneru01 '.
co, de quo nunc egimus, & illills,qui in dittentionis
nrt
.
, fciénC'llle . .differe
quantitate conGfiit.Si nihil reperiatur,ex primis etiam C [pecierum, reéti{si1l1è fenriem
la
~
:ls.
{pecinc
elfe
dam
mm quafdam genericas,qna(
efi hoc cenfendun1. Nam quod exercitatum requiric
Incas
r.
1
'
.
.
h
r.
.Iplamm
•
l
Ip'?C
~
a
Il
aç,
aS magls genenc
rum etlam
in prxdicamentis horum commentatio ,apenu m pufaciamus vt capita eills ad(crJ '~
pallcula
e
r
a
~
magis.
vnum
nt,in
to effe: vt cùm, qua: in quxfiionem veneru
mus ad conhrmadu1l1 propoGtl\1l1. Prin1llm hoc eX e~
ambo prxdicamentum coganrur , non commune tadem de ordine & pertnrbatione ordinis er:létarn
men vllum gemls habeant , ne com1l1unitas nos prxdi
ean(U1 %
dam fane; a:gualicarem acceperunt in ceni~
MO
camenti mOlleat, vt plerofque qlll [ero ad literas [e con
[lI C'luibllS o~din!l\
Equi,dé in o~nibu,
~ lt~is.
fer
ferut,& inexcerciratOs pfelldodialetticos, vbi pra:dica
ois
,
a1lCJll'
ln
pullimm
as
1mpam
cft,
com~
t
u
g
x
m
,
c
l
d
a
hîc
s
menrum fit comml1ne, genus etiam rcperie
1
or'
'
'
h
P
.
d'IT
.
.
Iftls
cedentlllm el J erentlarnm, crtltr arlo vera
mune exiflimare effe, vt (llli diflinguere homon ymiam
en~
corpo
conrnrbatio diCpofitionis temporaria in alig~
&
morus,
non valeant. Sanè fic habet in ql1alicace
ni"
er
dIt.
differentia. Bis in hoc 'lu idem capite [criptie
ris arceria:. Pra:dicamenmm efi 'lualitatis commune
~
i
d
g
S
I
~
1
de
ne
c
u
tix nomen . Paulo po Il: NC<Jue.apenter
vrrique generi , tamen gemls non irem ambo vllil ob, . l ({l' ffercnna •ht par, r.nt xqll l1lea s hic
.oml11l1
no
le
vtrunql
ymiam
'll11
homon
cl
pel'
cm,an
Nam
ne.
tinent commu
h1
cendns .lnJe mr[lIs: Et CJl1i dl ahlOllltè ordin~tlS,
[ynonymiam qualitas di:icur. Negi. enim cadem e~ i.n
r
r:lCe
1
•
1
cl'
.
·
'Î.rus
·
en,
CI!:
fnglno blSel'lepar magnml Ille VC1ementla 'd·f1J O I1 .
& 1.11g,ro, atqu~
ambobllS gualitas, ,Gcut 10 a~bo
fi1 'lua alia ciufcem' odi difTcrentja, II . jl1
D
&
s,
ql1alaa
thmo,&
efi
fl
peclllJa
motul
do & calido.Cxterllm
qlll
rr'
.
·
·
ex p:lrre 'elh:~
Sed ali~
S e~lc.
atten Ù ItlU' Jl1 . 0l1nh~
diuer[a , & corpor i arterix pecllliaris,diuerlàgue.Sciti:C
oG ms vJJcmr elr (\~
corp~
vna horumdlfferencladtfiJ
licet non generis fiInt eill(dem motus & natu~
ere [1 rri
d'o
t
.
. Hoc mr["s 10co nomell 1 etrl
blls,ve 1 p1l\rthu~
ris arcerix. Veru de his inferÏlls fona(sis ampliùs age,
. :ll1octten') (cql1 ntcm orlu.'on "riaC
Il'
·
III
alm.
b
ratioappe
IS
qua
,
tur. De pul (uum nunc genere in qu:mtitare
1
t
~
r
e
f
(
l
I
•
'11'
N
.
d'
r.
,
1Clll'J1
mum IIC lC1t: am 1 a ltltcgra & 0l1111111nl {
cfl, liquet: primor(lmne ~enrum,
ne animdu~rtel
e01 p!1
•
l
inxql1l
Ee
lic:
nrerim
.1
pariea
a
trlllS
ab(olut
mm
c.a rreS,
an fecundorÎt Gt.Nam àgencr e motus) corpor ffquea r
vcl vna differéda cfi im ':l.r,vO
cum,qui pro{il~
terix planè diflac, fi<Jl1idem ql1and ras il glial itate difsi: Nonllllnql1"l11 alla l'Cl 'Jil~
modum
in
hunc
Interim
det. Atgue iùcirco etiam à genere vigoris , in quo vevcro, C)lIa/i ~uoepi' qll.
vt dixi re{i)ond en t. Vehem cmÎ:t
ha
"
hementes quidam & Iangllidi fitnt pl1!fus . Eeenim gua, [
ceks, :tllt ad.-nq1rO~
pardclO
&
~
i
a
1
l
n
x
tit
cùm
na ell: ,
••
"l'
liute hi·vel iaus, vcl vitalis roboris con{hnt. Et vero
reliquantm differcnciartll11,:1llt alla. IIlC {ilh ns' &fi~ .
à rhythmo edam, & à gcnere ordinis , & perturbariodlib l'oJ1e~ , '
l' . C OJ1l1CnJ. en t'bll'!)l
. cm (leIC:
.
1 "
oraClon
ql1iXmlam
xql1alitatis, & inxql1a!itaris. ~œ
nls ordin~,
mu! omniblls difcreltj~
l,"
, s. aI·.'vlla
, & vna veJ plul'lbu
icamen co ad al iquid amibualltltr vnillerf.,.
dem ~rxd
relpltJ
u.
cerrcçq
a,am
ontinat
t
aomni;
(uncali
Interim
fupcrcf i, vt ill11d compa remm Cllm genere
Hoc ~am.
:
S
I
l
[
3
~
tilla.::,
ve1
:tlleem a!iCJlIa <1J1rerCl1lia vt magniwdo: .Cll rf:1tcrebnt atls,& raritat kNam hoc conllimere gl1anritas
' p 0 (1 h"xc 10 eXI
. 1.mord ,l1~tx
1 rirarr,
li1l1c.
l'CS {cmc
pr:erurlils
gllictis.Sed (ilh idem lic
vIdetur tem )ori~
rllrdit
cc;
enim,inquic,qux rCClIIi, de
J\ccipicnd 4
dh:amencllm reducentur , gCllUS amboblJS tamen nOtl
:9:r
r
l
n,nt
�Liber Secundus.
J026
& tadit:ne,dt!nigue de omni pulCus alia differenria.Arabmi,nec qm'hoc admittttnt,peccanr? licet, inqlliunt.
q~lC
hxc ex hoc traé!:atu adduéb. filr.~d
enim pIura A Nam quid dicant aliud, vbi in puteo ( vt in prouerbio
cl~es?
Digrcdiamur iam ad alium, v r Ile ex VIlO loco te
efi)!tnt opprefsi? ~i
amem aliis hoc hominibus mi-
!h~10nia
videamur capere. Adfcribamus igirur capita
nùs permmlÏt? An vni Chrytippo ifihuc,eill(que faeere permiŒlm
a::mulis?At qllii qua: (0, ob rem? quod
feqll.ltur quidem hic timlus: ~x
fit VIlO ill pu!(u ina:terra {jt nams fcilicet,AtcÏcus de Codri familia & Ere
chthei? Aeqlli {j quide illorum fit nepos,l1on adulteraqualltas. Stadmque fcribit ab initio traél:atlls in hUile
ree qllafi numUl1l aliquem antiqux inil:itutu vocis. Nûc
modum: SUnt enim plmes differentia: inxql1alitatis,
plUa i~ vno pul!ll. Inde: Frequenter aurem eum hivero,qllod quis ferat?neq i Athenis nams,nec alms,red
~ce dlfferentiis, & cum magnitudinis coniungllnrur
ex Cilicia heri ac nuper adueniens, priùs , qllàm probè
Ina:q~litbus.
Mox: Alia porro cil: differentia in
Grxcâ vocem didicerit vllam, Athenienfibus fludet le
magnltudine vnius plll!lIS inxqualis. Hrec ex hoc tra~
gem de nominiblls ferre,pica Sirenem imieans, vt pica
tu proferas. Porro adfcribamus bis pauca adhue, ex 1nongraculum dicamus, vel co l'llllm , vel qllippiam alilld
pro initio libri. Vnum quidem eil: caput hoc traél:atus .
qllicqllam ex bis,qua:: veriùs dixeris in cà audace. Sed
De pulfus vehementia:ln vehementia amem eiu[cemo
Chryfippi in lingllam Atticam cotumelias poithac for
ta{fe detegemlls. Archigenis deliél:a hxc , qua: nunc in
di inuenias pra::tereà alias differentias. Altel'llm iam:
H~nc
in pUI1ilS languidi differentias referas. Et inde B rnanibus habemlls,mirè confitearis aperta e{fe: qui veatlUd: 9i!idam non remifTus quidem, [ed qllafi impedi
differentias,generetur dicere prima genera, & pri~as
ridl(qi different!as,& generadifl:erétiarum:tametfi tre
tlI5,& Intro vergete prçdirus grauitate,repreffils,& dequentia apud Grrecos hrec fine nomina, ab Herophilo
~erfu5,.dicnta
erit vehementia: pulfus. Pofleà vbi
vero
& Herophilis propè omnibns mil lies prolata: (ed
/ plenltudine agit, interim fic fcribit: Numerus tot
omnibus commune nomen eomment1Js eft qllalieaeis.
Ifferentiarum. Interim fic : Differentia tamùm ad
Arqui differentix nome poteil: omnibus a(signari,quaaCCllmulatum .fimplicite: xil:i:netur. Rur[us in ~r
éhtu de crebmate & rantate ln hunc modum [cnblt:
litatiblls,qllantitatibus,relationiblls, vno verbo vniller
~onli
videnrur mrbare differentÏ:1.s. Et ad finem to
fis. Nam ab eo quod differat alrerum ab altero, nomen
RUs traétams: Habes cderitatis & rarditatis differétias.
diftèrenri:e faétnm eil: & concepmm. Diflerunt auIIrfllS vbi agit,qui fit pul(us per par & no par: At enim
cern qllxcla flati01 primis generibus prxdicamétorum,
nonefi ha:c peeuliaris pulCus differentia,fed fpecies ei
vt homo,album,bicubitale,dextru. Nam vnu l\1oru eil:
compleétitnr, vel rhythmi , vel ordinis. Sed Jàtis iam
fllbflantia,alternm qualitas,aliud qllariras,aliud ad alide dlfferentia,ne imprudentes tortè à propofito aberquid.Qga:dam Illbieél:is generibus [ub his, vt album &
remns. Nam Archigenis fi de pulfibllS velis totllm libru
triangulare.Color epim illills ett gentts , huius figura.
~el?.1r,atum
el( eo libru conficias de nomine dif(ubieéta gllalitatisiimt.
Hçc rur!llS ambo prx~icaméto
ertl~.Nâ
Illtnc qllidem ne ex quinta parte quidé ha::c C Irag; albo primllm prxdicamentii cum triangulari con
elCcerpfimus:ac muIra promlimus capita,non adeo quo
uenit. Eit cnim vtrung; gualitas:creterùm O"eneris [unt
de nomine
differentix
b.boraremus
[ed
vt
{jO"nificatio
dillerG,hoc
fignrarum, ilIud colorllm. Ali:iam fpecie
rr
.
'l:>
ne01 elle vartam ol1cnderemlls. E tenim genera no radifferunt,cLlm non differane genere:vt album & Rauû.
to differenrias appellauit cùm prima, mm [ecuhda : & Genere {unt cnim eadê,nâ colores [unt: [cd [peciei ha.fpecies item generl1m:ac qux neqllegenera,neqlle llabenr quandam differeneiam. Nam Cpecies coloris, vt ni
tuit [pecies eIfc,qux ql1idem differentix [unt (olx,etii
grum,rubrum,ca::rnleum:ita albu!D,& Aauum !ltnt. !am
vOc<lnit has differentias,qllx P[eudodialeél:icis res imalia differunt indilliduo,& vno numero:verbi gratia,al
ponit. Nam quando differentia cùm apud alios Grxbum,qllod oil:édi pareil: ab hoc albo,qllod potefi oM
COS,tl101 aplld prifcos philofophos de tribl~
his, qua:
di,pecllliari qllldi dittat differentia: (ed eidem fpeciei
mOdo memoraui,acClpiatur,de generibus & (peciebus
tamen !llbditllm eil: albo. Et idem eorum etiam g ~ nl1s
cOO1ll'1uniùs: fed de illis,qua! in diuifioniblls reperiuml'
color en , atqlle commune prxdicamentum qualitas.
q,l:t ~ec
Îpceieç limt,nec genera,peculiarhls: hllius ifti
Adeo ql10dhbet à quouis , alternm ab altero pro~filS
tantl1m rugnl'fi c:ltIoms
"
. ~ commun!.
.
memmerut,
ommno
aliq111CenllS differr. ~ando
igimr differentÎa à difiere
, ~egléb.
Ènimuero agitati N emefi {his ipComm Ccitis
do
appellata & innenra:differre aucem tU indiuidua.
thon .confiant. Q~x
me res indllxit, vt non ex aliis autum fipecies tu aenera inueniunrur !llbalterna, & Cerne!
i ' d·lITe~nta tr
•
0
m1t.lbus de nominu lignific:ltionibus admoneam, ql1Z
omnia,qux ,aliquo
modo f
lnt:e~am
op~rd Id~e
o01niblls l]romptiùs Gt mlltllari,guàm de Pfell D tet in omnibus lir,qure (unt:non Item qualttas. Male er
. norioneo lal e.éfICIS. !'
l1S. am qll1. ex po fiItlUOS nommu
ge~ra
Archigen
~ s difer~tam
plllfulUt;
go pri~a
ci s.reclpiunt,& dialeética:: hoc commentatÏonis prinvocaUlt qllalttates. Nos reél:è atqi ordme eum hxc? t.ll
aliaomnia differentias.Q!:!are etiam vniuer(o open tlal~um
conll:ituLll1t,CÙm non exponllnt, (ed ferunt non
tulum fecimus de pul[U~
N er 3C leges,hoc nomine film folitus iltos appellare.
di~ernts.
~id
i5 (upe:efi,ql~od
produximus?nthl1,nlfi ~t.vernm
m.edlcoru,
nu~tl1
A~cl1igens
qllidem,fat (cio Jomnia citiùs lllbeat
1 a01dlff:'
'b . li . b
f: '
aliornmq; amhorum vJi.lm nOmlntS dlfferentl:t decIateatl1r Et~r:nJx
nomen lttrl .1l1 Ple;~
us quoqi. ~rcmus. Ni filperior quidé oratio ipfius tefiimonio Artat· '., I1lm vt p.ra::tcream a1la, ve lel..:a eornm Cll11chigenis fidem feeir,neqi ex omnibus ramen eius libris
lege P:tl~s,q1àm
placiti"l,ait cfTc prodendâ. At tu, fi dCi
ne ex i\10 quidem de pL1 . 1~lms
toto. ~èd
fi alia opera
qu eS•1 h fcn~l\t,eas
nec refiHas quicqlla, inde de re
inrpicias Archigenis,CtI1 febrillm diffcrentias reperias
ti~arn
f~Clas.potei
e m differendi,Cllm fuis ipG fiahominem appell are,& morborum, viétUltmqi : atq; vti
fea: ~Cretls
pugnant. ~od
fanè pro:ulO huius eorum
mitlies in his,qllas memorluimus rebus,nomine diffele fc~Ci :eque,ns efi Chrylippo. Nomina enim (anétiùs il
rentia::. QEod fi aliorum medicorum vÎum,& omnino
Sol~
C~,l\am
~theni
e n(jh\l
s de appendcndis nllmis
fiqU nULS tabllhç:confundit autem ipfe ea primus. Et
Grxc~um
adfcribam,res ?,ihi tam ~ore
videcur proli
• :er:ts de fu fT"'b'
•
on
xa,
vt
hbros
eonficerc
maxlmos
pofm.
Omnium
ergo
IPfe i fi'
cce:l
us elllS [cm, eur non permanet
n Uls deCl'cus,Ahmitlll',mquiunt. At lieet ceda
primum fit) vt quifque excerpat. Nam [c fiatim aurhoGalen.
Tom. Il.
K
en
ex mFequentibus, arque etiam ex prxcedentibus. Ac
en
�1027
•
Galeni de Pul{uum Differentiis
rum vocabulis affllefecerit, minufque 1l0bis exhibuerit neCTotii ad infequentem di[plltationem. Etiam dl13!
cuilb~t
ad manu flmt 111cl1brationes noO:rx,& De Atticis nominiblls, & De mcdicis.PoteO: fieriJ ve de Io~
I02~
nicis quoql1e cOCcribi aliql1ando:vr; ql1X de diétion;,
& omllino de nominiblls ql1;erûtltr,difcas ex il1s.NI~c
feriem orationis perfequamllr, atque hunc librum qllldem hic finiamlls. In [equentiblls addamus reliqlla.
CL A V. GALENI DE
Pulfuu111 DifIèrentiis Liber
T ertiL1S.
A R . G VM E N T A
Libri T ertii.
J)tJIÛ.(i' Î'ehmnti,~
languido. f2.!!:.'od EjuÎ confu;;, &'
indiflmEie de f,ulfbm (cr/fèun.t,e~moJbH4
de Jignijict/tl$
mifèummt ttli'luando 'lu/Mm d/g,notre~I!qula
cauj,u ,
intcrdum autem rt:r pr~noties,&
Jic dernceps ynumtp,od.
'lue aliorllm. t!.,o~
hi eqfdtm comif!ru~t
errores, &: de con
frarietafe lang,uldi p/~lfm.
De pfemtudme & vacu/tate pu!
flum.De pulfoum duritie atque mol/itie.
ALI TER.
C dp. J. Contentio de rebus yet n;ceJ!àrid, Yel iufla, J'e l
cmdol'lllndaejl,:deyocablllu dutem,l1ihithorum:& alia mu!
ta paflim per tQtl4m hoc caput contra nominum contention"!:
Et (ontra .A:rchigenem,ci/'.!1ue fimi/es,prlRfirtim PneumaaJ1l
Ontentio nobis de reblls, CII I'pi/Tc
til'te, &' StoÎt',,-fc[f,,- medicos , nouis & , IJbfluru nominibus B r:;Zfil~I~
-:A;~
iG'1~:
~ ' ?l1 nece{faria fortafIe videa tur
Î'tmtes,'juaùlJUs multtf,f pulfimm d,ffaentiM .A:rclJigenes
alii iufla effe:aliclli etia Ol C~Il
s'
temere,l.:7 imperitijlimè l'onfinxit. YelJl!i/'lms pu((tH rjllomo
•
. P oeta Tra::JCT1Cll
da. N am vt alt
Jo drgnoJèatur.& 'l'lÎbl-f-6 ex caufisfiM, &' 'ltûd fignijiat,po
hOoe
ti H.s'lu~m
de nomine eiH4 intl'-lirend';'../C/,l'hirrenes, M agmu,
Siamor [apientix , atQllC
H erophi!H4,../Cthtl'Jtt1H,./lfilepiades ''luid de 0) ei7tmente, &'
fii fingulis.
1l10r
lan[,lIido pu!fi~,ml;1e
cillifitfinfèrint, & J'bi diffinti.tt.
IllXd. placeret, nlllla foret
1 /. Contra .A:rchigenem,cit':/rueflc1a tores, cftli y;rauem
& leltem p/tljus 11/q{tl.am nominant: f!..!!':Jd iJl!/è ipfls intriComentio ambjC1ua.
nu
unt ,homints tmn. hîc,tum in t:"js artH pttrtibu-s imf,eritifli
~
'b
'Idem ncQl1 c ho' ne
~
.
'd emromnl
N
uncqulanollVl
115
1.·c[cl
mifimlll,(7 pertinaciflimi. Nomen d,;ntaxtlt ejp grauem
r.'
IT'
•
_
'If"."
~ IJl l
O e. r: vel
negi
laplens
ellc,nCC)i
enam
veru
neceuarl
pul!ùm,rei )ler'o ni/Ji/.Contra Archi{,cnù impcriti,tm, nomi
· cOtel1tlO,
. vt vere, ph'110[01 ' dixir. E tCI1101 IIl'l in
1lcet
1hllS
mJm abiifitm:(Y obfèuritatem,dum p';Ûj'H4 yocat grllues ,le.
~ fi
.
. dcfinita llon tamen {i'
[ed elLJ'O'
maxIme II1t,tnqlut
CIO:
tJes,impeditos) repl'1fts, /1 f. Contra relitJlttt, Cft/orum
li . coJ1C
'b
. ."
omm LIS opmlO:ex opinione hac par cfi nl cl 11 cifc
magnJu ejl nftmerJ~,d"ia
pu!jifltm nomina apud ../C/'dJi(e
llerfiam. Vt vero [entillnt itti ' qui fciétiam firJ'Il!!ll 'nue
nem:ex 'lUi!;U1 contlitentem irlum ab ill0 lwatltm Ga/mm
fi.
&, conl[anter
doat nol1 afium rjJè,c;,t,im ye/umentem c/lm hl/miditate:&
cognofci I)offe '
dllCllllt[ed nO f:aCl ~ .J Ac
..
.
,
d cnl:l·
1/M -f ob c,t1ljM ( yt cibum,btt/nellm, exercitationu, (:;" iram C mn:qlll, ~me
110n affeqllitllr, tmic cO: habcn l v fa cere,
j 11 rerdltm )ciu(rnodi pllljif1 jieri {ohM. Et 'luomodo diuerfi ma
de nOrfllntbus pUC1narc nec Vll1ll11 hiç mo dun1 a~i'
di à cibo /,u/flu ji.mt. IJéinde tf/I'ot! idem J/111"l"cdVlcr{.&[,01'
& mllltùm clabo~'
r~lid6[qc
implerc libro s J'Il 'le'
pulfi,m yoat,non ttlmm,c;uàm fjui yttlde )le/mt/ms /it,l'Ilm
nec neccffe ciTe nec p:t f , nccb[cLl
mos hircpxftj~s'
. d'
0
l
,
\
[Je ca 0
;t/iud nomm Cl/iuif rci in exceJJit'1Ie'/tm ipJiJimp/ic!tcr minima Ignul1\ mihi videtlll'.Nam re1'llm cum 1
ecuf,
m~
conuenit/t. 1/ 1 J. CIt/I:f.e irlor/lm erromm:d( de (JrJihac
ritas, v t, fi vcl in triphun hxc vira no{lra pro~
m,& mtthodofoorllm de pU!f b'l1 /'brorum . .A:nacephalteo
nc tullC CJuitlcm cxaétè nos omnia cognf~mlS,
loO'
J,
jis,(ille l'edi, io ttd("pllm,ele l'elmmntù pl~I(i14
nomim,ac di.
:lddllétlls
re
dixcric
Hippocr.1Ccs:
Vita
breulS,
ars
J pa'
r,notionc: E t 1/1'odifllim (6f)tentum y(JCl!re millier. Y cbemcn.
1llJ1
ql1omodo,qui in.hi ,C)lIX ah rc fimt, remplis ii 0 caJ11
lill erlim pr ~ tercoJjnim
fcl~
v im (1111: Ji diy;itis p,.mhf4
"
.
,
1
r. l'
.
,
'l1:lti vcr
nit) 111lpOrtlllllt:ltl propu la )It VHlllm. q. '.
ClUlll1
ttrttriam in rMitcml(J f'uâf'itur in IJ"l' Pli{/ù) ctleritatcm
ci mulwm filpcrct tempo ris, vt & hlll1.C Cl Ilc~.1jd?
1l1o rlte FgnijicM. Y. Dt plwo & yarll(J puljï,CD~tra
lum addi[ccrc & necelfitria perotil101 J11d:1g:lIe , vt B:.A:'·Ch/[,tnfnJ "ami aacptionrs mctaphoric,e : yt de yrno ,
. . r.
d'
{icl'ibll nr
, \
c '.
I
..J/lChtcvo:, 'II/id J'ocent. A cre m flo') effi vaCIIllm . y à
(:7' la,~
10C 1~lne '
l~C.tn,
'IUt cllhc:mo 1 COll _ ,
{1 ver.O
(uum d1Cl,ycl filtifliâtcr, & yrrÎ, fjll, rfc m!fJllttm in rer/lm
Archlgencs 1I1ltbro De vehemcnte pUlill. E orlCIO
;olli
4
�102.9
Liber T ertius.
1°30
oratio prolixa,nec conllenit omne hic ad[cribere.Nihi
Fàrtaffe cuipiam ergo veniec in mentem deGgnatione
10 .mimls qui eam requirit, ex opere de pulfibus legato A mirari M~gni:
Etenim non mutatas oportebat nominum figificationes,fiue reétè iis, fiue {ècus prifci medi
Na guartCi ell: à principio caput,q~d
ordit~l
in hunc
~Odl:vehmntia
puluis non effe In fimpllclbus qua
ci umt abllG.Nam meclitatÏonem indagare, qua: ad ar.
Iltatlbus confirmat Magnus. Pr6inde qllafi hoc de vehe
tis opera interell:, non [01 ùm Magno non eft vertentnentia capm legeris,qua: {entio, aggrediar dicere. Mi
dllm in vitium, {ed nec clliquam , qui fàcultarem eam
habet: Gue hodie Gt is, Gue à fexcentis annis na{cemr.
ror enim non hoc modo,quod de nomine certat: nam
Verùm de nominibus p ligna re , quibus tantarum rehoc ql1Ïdem de1iétum pleriCque propè non medicis tan
~Ùm,{ed
philo[ophis iam {olêne efi:venlm quod ne id
mm ell: propofita commentatio,alienum ell:.Sed fi ha:c
tpfum quidem percipiat, fibi de nominibus e!fe litem.
mireris , ac repra:hendas, facis tl1 quidem probè,ca:terùm inilitutum te videmr ifiorum hominllm fUç"ere.
~prote
cùm,arbitrerur, pmo,de re di{putare, extendit orationem , qua: prxter alia abuuda etiam [criNamhis omnibus, qui Pneumatici vocanmr, Ü~ten
pt~bCclrè
librum alium qua:rit, neque eum paruum,
tia: Stoica:placent. Pr6inde vt Chryfippus eos de no
qlll ~p{am
exponat, vt perpetuo ha:reamlls, [cilicet De
minibus contendere, quorLlm in philo[ophia v[us eft,
a~nl vmbra ambigentes,neque tantllm in dialeética no
affilefecit, nec in medicis ipfi nominibus ha:c dubitât
biS Ut profeétum, vt qua: de nominiblls per[piciamlls,
facere. Iam Zeno vero Citienfîs priùs etiam nouare
fuHinuit,& prxterire Gra:corum v[um nominu. Q.gaqure.de}p{a fit re qlla:fiio.Siqllidem vbi pul[us aliquis
~t vlOleto occur[u, vt impellat taétllm,& euercat,fi,qna B re nihil habet admirationis , fi eo deuenerunt concentionis de eis proximi philo[ophi & medici.Sed quid ha
Ipfum ratione digno{cas,qua:ris,& pra:tereà caufas , à.
uibus profici{citur,&quid denuntiare is pul{us {olet,
bes,quod de iis mireris:fi neque de nominibus {e animaduertuoc dig!adiari? C2.!!emadmodumnec Archie re. tUm commentaris,fin autem,quo fit appellandus
genes, alioqui prudens , noluit , cùm hoc ip[um ollen
igicur intelligamlls,de nomi
n?trune,de nomine. ~o
diffet in nomine vehementia: magnum nouo exemplo
~lbus
laborare,operam e!fe Illdere:ip[as vero res convti,tllm accedere denique ad vriliora: [ed ulrulm,atq;
Ild.era~,
artes augere, vocemus illum pulfilm Dionem.
nde d1camus, quemadmodum exaétè dignoCcatur,hoc
déorfitm id loci ver{amr, cùm in aliis offendens, tum
en~.u
comprimamus arteriam, non lelliter attingamus.
quod ipfa verba non femper Magni profere : ql~
cùm
I?,elnde robore fieri vitalis faculratis, vt in coinmenta[ua fint {criptnra mnlto aperciora, immmat. Iam veIS docemus De cauus puHllllm. Pofieà fignum in mor
ro aliud maius crimen hac de nominibus curiofitate co
Is fahlbre e!fe,& alia qua:dam. Etiam quas iudicatiomicrunt propè , gui poll Herophilnm de pulfibus [cri
~es (olet promittere. Nam quando in quatuor partes
p[erunt,omnes. Nam cùm deblliffent , vti paulo antè
It Omnis difiributa De pulfibus commentatio, in par~
nos diuifimus, & ipfi item diuidere, mm féodum de
~em
de differentiis eomm , de cogno[cendis iis, de cau
pulfuum differentiis,féorfum de digno[cendis iis,{epa
quartam de pra:Cagatione per eos , vr pllifilm varatim etiam de eorum caufis , {eparatim iam de pra:Ca
oter plllCantem, appellemus Dionem , illorum nihil C gadone pel' eos docere: omnia fîmul(mirum)confun~befatnr.Siqudm
quatenus ab aliis dillat,per(pedunt, atque conturbant,ac purim eornm [emel omire
lClmus,fiue Theon,Glle Dion, fiue quid aliud vocetur:
rune, panim leuiter attigerunt,nonnlllla ab re,& pl'ç&: ~uomd
digno[cerur, & à qua gignitul' caufa,ac
tcr modum extenderunc : alia temere coegerunt ~ vt fi
qll1d fignificat.DiCputet iam licet in Magnum Archige
vnum fioc, in vnum , cùm mulmm interfit inter illa.
nes contaminantem, & eum forta!fe confitetudinem
Atque hoc ip{o in capite de vehementia Archio-enes
Grrecomm in no mine, ac tanttlm certè intelligentem,
vbi [cribit , fi per [e a:fiimemr,manifefiè apr~e
ftl~
Nntrouerfiam ferè cum veteribus fibi de nomine effe.
fponte vehementiam vigo rem effe, vt dixi , arteriarum
motus: cùm cau[am explieauit vehementia:,ipfam puam quœ fimt Magni verba? Debent igitur magnicudi
tat {e aperuiffe vehementiam. Nam fi~ quidem hoc Arn~m
pulCus infignem habere) & plenitudinem, velociterque digiris occurrere,fi propriè vocare vehemêtem
chigenes en vehementia , da mihi eius caufam. At non
~u\rUl
velit. Probè igimr boc nOllic Magnus,non fibi
poteris : allt eundem iterum dicere eogeris vigorem.
e .te,fed de proprio, vel non proprio nomine concerEritque vigor tibi motus arteriarum fin1l11,& caufa ve
t atlonem
Ir A
'r."
l10C euam
. .Inft .,
cum me d"ICIS eue.
pertllslme
hementix , & ipfa vehementia. Ica mlllto fcrip{erunt
t~ls
dec1arat. Nam Demetrium vu! c ; cui libros hos
reétiùs, gui antecefferunt Archigenem, de plllfibllS:
: Inllentis pofi Themi[onis memoriam dic:lllit ,fimul
quorum aliqui renifum, alii violentiam , a!ii robllr,
:t~am
hoc confiderare, nempe qlli, Cllm philofophus D nonnlllli impu!ulm occurfils arteriarum vocJtarun~,
ve
(tlam e{fet,& quod proprillm nomen effet & quod [ehementiam. Nec hoc qllidem ipfum latet Archtge·elllS
' ha:e funt 'verba : nihil
iau videtUr
nem. Nam quid ait?Sllnt qllibus in t~als
tqlU
eIls.' ex aét·lUS teneret. A
poGta e!fe. V nde & iétllm quidam arterix illam appel~:
cal~Cœ
ell:, quin ipfa verba adfcribamlls Magni:
bnt. Mox haud [cio qllomodo plltat illorum [e [en~a.
tatlone ergo reaè in fimplicibus differentiis huc
Utt
~
a
i
n
c
t
pr mere,vbi ~c [c:ibit: Apparet vero pe:. t.o/ , tu mihi expedi. Nam ad te pertinet magis pro7 firmltas Impe rus. Ex qua fi obuclaP
ICtatem
b
".
d'
&
.
'b
..
tam
dlfientlOncm
te fi . ver oru 111 Icare, ex nomml us conucemUS digicos, edam firmior occurrit iaus : qui non ad
fa .I\~tflcaornm
fubfiantiam. Poll:eà c1arius etiam
lt
finem difl:entionis, [ed edam ante ellm fit. Ha:c eillS
ICee verbis: Eqllidem de mea. [ententia haéte[unt verba. Iam attcndendum ell:, nihil eum efficere
fi(ts .non difcedo. Tantùm dico vehementia: nomen
contradicendo. Nam guid ad rem ['lcie, fi edam ante
(~ficare
non fimplicem differentiam puifilllm, [ed
finem
difl:entionis.qualitas ians fiat manifefia, nequatlld' pouta~
~x magnimdine,& ce1eritate, atque pleniquam iétum artenx e!fc vehemeneiam?Nam hoc fi illi
tio~n.
Pl'omde hoc etiam 10co de no minis fignificaante Archigenem dixiffent, vehemcntiam non effe redifl e t~cepar
fe agnotèlt. Omnino fanè, fi omnem
lnlfelltatlonem elloluere voles, quam in tertio libro
nirentem iétum,qui in fine difientionis fit: reétè contradiceret, ac ipfe fubiiceret,iam ante finem edam aptire an~orlm
poll: Themifonis memoriam tradidit fen
Olllladuertas ipfum de nomine quœfiionem
pat'cre occl1r[us violentiam. Sed quandoquidem diGalen.
l(:t
Tom. 1 1.
l
b:
t,&
t
n:
;{fe.
(
�Galeni de Pill{ullln Differentiis. '
1°31
m2ntem pllHllm. Nam priore fignificationc,non quid
"erunt ab(olutè, renitemem ifulm elfe vehememiam:
flultum Gt iam ante etiam finem diaentionis animad- A fit vehemens plllfus, cxterùm à quo fiat, exrlicamtn
fit. Altera rem obCcuram, & comroller[am mter f:uerri ta lem demonfhare. Verùm demlls hoc,quod con
aas docet. Vehementem vero pulfum oponet , fi qUld
tendit Archigencs, vigorem , & rohm elfe qlloddam
aliud, effe de rcbus fenfibilibus. Atqui vigor non eft
vehememiam, fed vim iéhls noneffe vehemenciam, ro
fenGbilis: aut omnino apud omnes fit teftams, quan.do
gemus eum , qure fit caura vehementire puliilUm. Neh\l1t,qui Ce l no mine vigoris quid fignificemr,cùm
que enimd~
vehememia ea, & v~hemtia!.
caufa.
telligant pullllm vehementem, fentiamqlle, planè
Nam Hia gLlldem aperca eft,& omms medlcus In xgrofirmem non afIèqui. ~Îdam
nomen agnofcllnt, (c
to quxrit.Et fi non omnino fueric imperitus , fiatim
negant e!Te.Adeo non idem ea vigor motllS, & vehcpulfum cO<7no[cÎt vel vehementem, velligl1idl1Jll effe:
mens pllHilS. Si quidem hic fenfu percipitur:i1Ie non
cauCa non perfpicimr fiatim tamen. V nde fit, vt de ea
modo fenfus latet,fcd ambigu us efi,& prorllis obfcu~
nihil conneniat. Siql1idem Herophilus vitalis faculms. ~lid
ergo,quod de vehementi plll(il docuit,& ~b'
tatÎs robur arterire :tffirmat cauC1m vehementis pulfllS
fcurû cCl: & omnibus Ggnific:l.tionibus falli.lm: de elUS
effe. Athenxus vitalis vigoris vim. Afclepiades vtruncontrai~
quod fcribit, languido,apertiûfne eft ,a~qu;
que deridet,& vigores,& faculrates,eitque dicit omnia
verius? P otea enim fieri, vt opp 0 6tio aligua (ilperlO r•u
eHè inania nomina : at cau[am vehcmencire ad copiam
referc & fllbtilitatem fpiritlls, vt etiam EraGfiratus fci B nobis [enfum aperiat. Cedè ergo dus verba: L:n.gu~
llcet. Nam nec hic guicquam tunicis ipGs arteriarum ~ dus ea,qui remHfum habet vigorem,nec inciratu 18u.
Hic manifeaè qllidem magno vigori remiH'l1rn op~
vigorofa:: faculta;is afsignat: ~ed cllm fpiritut? vale?t:r
illit. (Par erat vero non hune, [ed paruum oppon ere,
cor e~prmat,hu!ls
,per artena.s tran~l
rendllm ait l~
aut mal è in vehemente magnum dixit.) Imperuo(O ,v eiau o-Wlll. Sed quO ha:c affenmus?cum Magnus, qll1
\
••
• Li
1am fi'd
l' nClra1"O,non
Incltatllm lClum.
1, glU nam non
,
fe ql~O\e
e!Te Pneumaticre fectre fingit , aliter dicat,
tum fit,eaperem,fonafsis impetuofum intelligarn:nuc
ac Archigenes, iétus fieri vim. Verùm ea di!Tenfio nO
impemofo hoc ipfilm mlllto obfeurius efi. Itaque ne~
eft hllius loci. Tantllm referamus ta men ad rem prx.
' pro tar do aCI~ I~
fentem robllr iaus in taaus impulli.l, repnlfu,li.lbuertntm Interpretamr
a1terum. A
n eOlm
fionéqu~
pofitum elfe, omnibus eft. il~ profe!To. ,At à
piendllm fit non incitatum,an pro imbecillo , an rnO [1
qna caufa fiat controuerfl1m eCl:. RtdlClllum vero elt,
) i,an facilè fllbuerfo,an dilfoluto,quid coniiciarn ;0(11
vbi difceptamr, quid fit nam guifpiarn pulfus,non hoc
habeo. V num quidem eercè mihi glliddam pro fe 10
docere, fed à quo fiat tradere. Nam quid Gt c1arum 0hoc modo al'bitror,qualitatem etiam i!llln! jétns ~dn e
portet effe: à quo gignatur , ratione innelligare. Plat,ionem vehememix affllmere, tametG à pl"ÏOl o,Cll(l1 ro
num ergo,nec qllid inter pulfum vehmnt~
inCelleret- Magnum, fotum vigorem dixit arteiun:C~
terfit & call1am, qU:E ipfitm confiiwit,probè Archigetus. Hîc autem etiam non incitatum dixit iéturn. IIT.1
in vigore motus arteriarum, C qui cum iBis paulo ante Pllgnabat, qui in taéhls P';l~
nem tenr.~:lpoc
vehemenriam ltatuit: cùm hanc cau Cam deblliffct vche
eum po~unt.
E911idemhxe omnia attoniti e~,(1
fell
rnentire dicerc eIre, & illam in ians gllalitate po(itam
que certl,quod dlceret,habentis dlleo. Tu Gqulde~
Jtl
e(fe, ac violenmm qllendam efTe & renitentem occurtis aliter ,lt proxima non dllbito,fi non ipfe (anè .0P jll
fum.Nam qllOd contund.at res,nec quicgilam dill:inétè
fla es edam, {ed medicorum operum fil1do{~s
Jq~(.
doceat,ex ilIis,qu2': infert,cernas, c()m plllfilS inll:ituiCmeras nllgas dicas. Porro eapuc hoc A rchigel1ls• ;u~e
fet definire. Nam quid ait? Vehemens ergo plllfllS eft,
cemodi
In vehementia autem huiufceOl Odl I~[ j_
.
,
.
R emu'JIius eeU rO
qui maiorem vigorem habet motlls,& impetlloiils eft.
nias prxterea a \.las d'if
1 erentlas.
IIi ,/0
u
Lan<7uidus, qui lemiffllm habet vigorem , nec inciratû
étus,& lellis.: quern obtufilm pulfum nunc nonn '(1iIS:
.
AI'ms grallls
. 1' lelqlll
' dem, cxtentrn
'r~(fIJ
iau~.
Negue enim dixit fimpl,citcr, Vehemens erCltarunt.
Œidatn
go pllifus efi,ql1i maiorem vigorem habet motus: fed
hunc in differenrias languidi pulfus referas. . LlO ver
addidir, Et impemorus efi. quod mediusfidius non innon remiffus quidem, [ed quaCt impeditlls, & In[~ aHk
telligo qnid tignificet. Nam poericum eCl: nomcn imgente prxditus grallitate,reprefIlls, & demer(uS, 'qui~
. ent. ve hementlX
. pu 1ftus,acque 111
• ve11ementi
pctl1s,aplld Gra!cos ëOÎfo; diétus,non ciuile,neg; eriam
rentla
1 sW
vulo-arc cfi:nec g'.lÎtt denorat,oltendit. Verùm gramma
enfi 013
dam fuerit iéhlS eonnitens, humidiùs imp~1
S
" "a.b
tie~
li habenda fides eft, enarranribus, qllod ca apud
éhIm,qUl. maXIme
CI 0 recente eff"lelntr. Ahu cle élo.
Poetam de Cyclope.
fraallSJOtiÙs, velut mouente in anc>ulll m re ais(Ll
D lè
'
",
0 &' carn
AI lUS
Impetu is ad montem compellit adire bidentes: ccver , g1111n affeétlbus quibufdaOl, ln . aCllla
· 'b us apparet.Hxc per Deos vtrurn.
Jlli r
At non hoc fanè
leriratem motus impems fignlc~.
per fi llltati
ro"
Archigcnes ipfe voillit, quando in Magnt'nl difputar,
~ies)
an deliramenta? Vitam guidem pro.a~:l\"
niû oracorem agit: Frequenter rcprxhcndit, 'lUX non
Inmate brellem, hic fcilieet non breuem (acl r , r., me' gUI
. tanto onerec eam aeelU
. ofaha::
ti
intelli<7it. Sed mihi quidem 11011 fit veriGmilc. ~id
ne" COrrtllnpIt:
,
dirationis.
'
's 8l 11 •
dcm igitur efi,quod lIgnifiearc vult impetus, nifi celeui
Vnde nabis ergo rur(llm hi adli.tnt putfus, pra cSfIl
ritatem:oum vim iaus? Acqui ita dllornm 11lrliiS feeelenis? ~in
hane initio prod,die differentJa/11 'acr (1irit definitionem,c:lllfx efficientis,& effeaus , ac mai or
·
rr N
vt . m
dlcarec
erit hxGratio: vtfllnqlle ne horum féorfim elTe velit ve
oao plilCullm quatlt;1-tcs elle.
a~
uàrJ ml•
tlldineln, celeritatcm, vehememiam,& rehqua[:,~
era[?
hementem pllliilm,tlIm vigoris magnitudiné, mm vim
,.
d'
.d caLI ..,
.
iél:us : an fimul ambo. Nam Guc vtmnquc [éorGm , fi·
gUI. utlil S qUI
nus grallltatem quo que a ln~ert,
Ue iirnul ambo, non reétè: quod neqlleat, vt ofienli.un
Vnde hxc denllo noua tragœd,a? GralllS ~ Q20cl
eft,c:l.ufa cadem enè eum filO effeall . Etenim gllod dieCl?quot ponderum? Arehigenes expliea n?b l:: utl5.
. f' .
.
\ fi ' r.'
dlxell s tn qlll.
cit m:l.iorem vigorem motus habere vchcmcmem plll111 aClas, nomma tantum cnplcrls,rem .
Eft guidam vchemens pliifus , vt iIIi .tradl~LIn
o[eas,
illm,obfcurum eCl. Nam gllid vel hic dient, eguidem
non a(fequor:vtrum à maiore vÎftore & l'obore vehemonfira non prodidentnt,in iéhl renltens. CO r:(1 alius
fi prcmas lrtc1'Îam, non lcniter palpes. Cau :llUll!ill(l1
dIe vehe
mentcm pu!fum fieri ,an niaiorgm vÎftorem
o
ur
ad
ea
ea:
°
�a~i
Liber T ertius.
facÏt,alii edam'vos vigoris Pnel1matici vim cote
effe ipCos , vt hoc intelligerent, qui ne lelli[sima quitl.onls.De grauitate mihi itidem expedi,namra,ratione A dem [cirem. Pancis poit diebus de Gnil1ra nare prxdlgnofcendi eius caufam.Ni ridiculofifsiml1s fis, cùm
[agiuimus [àngl11nis profluuium: deinde edam parOti- ,
qui vehemens puÎfus fic, qui celer,qlli magnlls exponas
das,pofieà alia atque alia mm prxdiximus,mm curalli~defilas:qo
edam citra definitiones intelligaml1s,
mlls,quorum illi erane imperiri. Vbi cùm illi infiarenc,
nlfi femel fimus Grxca! lingllx rudes: grauis vero hic
vt ex qua re cas commencationes prxnllmiatis,& obipulfus qlli fit,qllem nOUllm inducis nobis, nô exponas:
tis,aperirem:perpetllo lilui, nec quicquam illis re[pon
fi dedi:fed vobis iplÎs dico Comicl illud:
fcd fi nomen fcripferis tantùm,arbitreris aliquid te co
fequutum effe. Enimuero non eil hoc dicere,fed blate
V t 1igna torcuofa nunqllàm corrigas,
fare. Siigiturvis, Vt dixit Comicus,effe Garrire doVirides nec arbor vetus,alio fi transferas,
Produxeric fiolones.
.
étus,verùm ineptus dicere: alia erit ratio. ~od
fi
Citit'ts enim Moyfi affeclx,& CH RIS TI decedantde
nOn garrire velis/ed dicere aliquid,ac do cere , qlloni
:enfil,quaqlle ratio ne in notÏciam veniemus grauis hu-,
{ita: difciplina,quàm gui Ceétis funcaddiéti,& confecra
ti,medici, & philofophi.ltaql1e ego moriens fiatui ma
lUS .p~lfus,demonir
fac nobis. Equidem certè ne
gnas & importunas ineptias lucrari, de nulla re cum
~pldS
qllidem valeo grauitatem, velligni cognofcere,
Hlis difplltando. Egoque in eo Cum, & cro. Et hos
ndimaniblls Cllfiollam, vel hllmeris imponam, vel appendam eollo. N nm i(tÎtur etiam manibl1s nofiris arte- B libros cùm cerco fciam, nifi vni fonè aue alteri;qlli fin
.
°
gulari ingenio fit, doétrinaqlle vtatur , & meditatione,
~la en a:groti libranda,aut attollenda, vt eognofcamus
& prx his omnibus infania liber fit illa cirea feétas netta.demllm pulCuum grauitacem? aut ql1id imperas Armini propémodu fore vCui: attamen fcribo,fimul nec
c~lgens?Hi
quidam ab iIlius fchola fenex nonagena
indoétè ludens , & pra:fidio oblilliofx feneétuti, vt dirlllS : Hells tl1 fili, refpondit,remiffl1s,& fegnis,& tarxie Plata, commencarios mihi ipCe comparans: timul
~1,'&
cllnétans pullilS eric. Rurlils hic reql1ifil1imus:
familiarÎllm edam qllorundam precibus gern~
more.
~em
tlt nam remiffitm pater appellas?tard(tmne , an
A t de infigni imperitia, atque edam contentione, hat~ru?Nam
nonaffequiml1r. ~i
pofigllàm aliquanétenus efi fatis.Iam ad inflicucum redeamus,ac ofienda
tlfper contiel1iffet, tardl1m reCpondit. Sanè quidem
d~ fegni, inquam te non rogarim, quem planè etiam
mus illis , qui id valenc affequi,nomen tamt'tm effe gra
dlces tardllm effe. 1010 etiam cunétans,inquam,tardllS
uem puHilm,rem vero nullam. N fi v tex Archigeniis
Inea fententia efi. Hinc Cenex Cl'un ex omnibus his quanofira memoria f:1piencifsimus,cùm ad eum exponentuor nomimbus rem declarari vnam animaduertiffec
dllm compellerecur,lilmehat: languidus erit, & tardus,
~:ditaem
pullils,fiomachari cœpit, rixadque. Atql1;
& rams:Si vero talem pulCum ofiendere dicant ii repl~um
quem cunétantem appella!ret p111fum ,non in
pletione namram onerari,atqlle eo hunc eiTe appel1antar~le
motus dixit,. fed in quietis longimdine effe
non grauem modo,
dllm grauem pulfum,eadem op~ra
pofl:ttm.Nam cunétari effe, incipere tardare. Déinde C [ed & crudum voeent, &. frigidl1m: v t qui non recus
re~fut;l
& fegnem velmi imbecillllm e{fe. Nam reatque repletionem ) cruditatem humorum pofsie &
tnltu, fatifcere,& imbecillllm effe Jatque debilem ~ idé
friglditatem argllere. Itidem cerrè biliotLJm guoqlle,
denotare. Tum illi Cubieci: Nil labaro. Erenim fi iteru,
& pimita[um pllHilm non dllbuabimllS appelbre: G Ceac tertio eandem rem enarrare voles,dabim
.~ tibi. veme! aplld nos fit receptlun : cau [arum illos efficientÏu
qllOd femad eos e{fe nomina cransferenda. ~are,
ritatem nos indagamus, non licigamlls contentiofé.
Age Cltnétaneem, ingllam,de qlletis magnitudine acciper tefior,quil aplld illos non difiinétum efi,peculiari.
piamus,& remiffllm,fegnémque,de imbecillicate. Proter de differentiis pulfimm opus, Cepar:ltim de dignoInde granem pul fum memineris te remi!rum confirmaC
fcendis iis,priuatim de eorum caulis,priuatim etÎ:lm de
fe effe,& fegnem,& tardum, & cunétantem. COmgue
prxfagatione: eo in has ineptias impellunmr. -Ac Archigenes qllidem in primo omnium genere p111lilUm
defignificarionihlls explieatiùs cllperem difcere, pritn(} planè pra:ter vnllm tardl1m nihil demonfirabat.
magnimdinis, de caufis eos efficientibus , vel prxfaga~unc
alltem remiffilm & fegnem diximlls ql1afi imbetione per eos verbllm nullllln fecit: fed differentias do
cillum effe: cunétantem de qllietis longi tudine accipi,
cnit huius generis pulfullm,noméngue earum cuiufque
~rum
, tardllm adhuc manere. ~are
hoc quo que mi
tradidit: pauca quidem nonnullis locis de dignofcendo
,: enlla refponde, an ramm ' effe languidum dicas.
inferens:fed ne id qnidem fciens, vt inferiùs de.môfira:
. (),,'d
d"
r
1
hvenlm'
~ Inqll1t. '<.Et atttem III qUlelcentem , nonne D bimus. At vero de fecllndo <Tenere vehementlx, Vbl
:I(tit tres fimnl traétatlls conf:ndit,non tanrùm de difUnc etlam dices rarum?Innllit. Igimr ex confefsis inf~retia
& digno{cendo fed & de cantis eorum efficié
<luar, efficimr grauem pulfum languidum pl\fu~
Gtibus dïlrerens. Vbi de plenitudine,cofufior efi edam.
tnn & tardu eiTe,rarumq;.Concicuic ad hc;c fenex {anè
tUtn tn
•
V
' fi1 hoc,mql1am
.
Déinde quando de rhythmo traé,plcu~.
aCperfit
gralUcate.
erum
Gc habet
nOner ~gna
l'
d'Jl'
a.
b"
dil700feendi meditationis in prima ferè perftmt.In Coa 115, quas omnes in ore ha,
b .lt qua ttas IHm~{a
, . lied nomen concurfiu. tlïum
.
loovero traétatll De ordin'e & perturbatione ordinis,
l' ene , IIIa graUltatls:
<]ua1m
xqualitate & in,xql1atie:lte, primam part:m de pu!Gbus
:atl attriblltllm. ~landoq1iem
fimul languidum
comrhencacloOls feruare fynceram pOtlllt, nec dtgnoCa tardtt
• ~,
acque rarum efic d"letmlls grallem. Q.yid di,
fcendi rationem hic,nee pra:Cagationem ex iis,imo nec
to.~i Inqllic, non inte1\igo,& rixas coneitas inanes. Sil~co
~ gralli leui ( vt vocat)
caufas attigit. ~t q~o
tll' qlle ellm diéto diCeefsic, oculifgue no~
acerbis innarrat, inter alta,etIam Id nunficè fcnpfit ad hune mo
:t~us
en, lC fiomaehi plenis. At paucis diebus aplld
dum: quem obtlf~
plllfum. nunc ~onli
voci tarût.
eum hoc ipfo prxfente fene, tlIm
alitOtllm ~lendam
~i,
qux[o,eratdlCendnm?m q~l:th
nam nati ScyIlla:'blllltltls magni nominis medicis,cùm de fvmptothla?vt cognofcantnomen obtutum vItra languidum
\1en~
~S,qlç
tenerent xgrotum,omnes attoniti effenr,
illud, hoc ~f-WJe;'
apnihil fignificare. Grœci ?r~edf'
cere fIS fluxum .prxdiximtts. Mox ~Ilt,
vnde id prc;dir.ei
tribulll1
t
i
~
:
a
r
G
:
Ced
apud
pellan,t.,
Amb,o
enim
eiclé
ad fu~
requlbant.~is
refpondimlls, Velllls
cos .,~ «f'I/(feof eft frequentlUs.l ta dnobus hls pulflbus
"
em nemo ponault.!nnllcmes üs,mulcum ab.
Tom. Il.
Galen.
K j
a
a:
�°35"
1
Galeni de Pultûum Differentiis
6
IO J
vehemens plll(us eum humiditate. Déinde ignaro [pegraui & leui Arehigenis mllneribllS tantum elt pro feéhlm ve prolaei temere fint , & nullum habeant, quo A eulationis huillS imponit,quafi mirifiellm qllid fit,qlO~
diC7n~(eatlr,
vdtigillm. ~i
eon[equuntur,longè adad.{cripGt,qui à cibo poti[simùm recente effieitu.f.. Nl'
l~
ahfurdiùs eonflati ftme. Nam qux Gt diffel'entia
connitens iéhlS, inql1it,eum humiditace ab hunlldJOf:
ll
pulfimm, ql1l! grauitatem obtineat intrô vergentem,
cibo poti(simùm reeente fit . Hic fubeltaliqua,Arcl '
me fanè prxtel'it. ~x
me l'es de integro coegit ex ilgenes,ratio,didfql1e vetum:indi!Hnétè tamen & C?~Hus difcipulis quxl'ere,ql1odnam fit œnigma. Cl.!:!i cùm
fu[c,itaqne ob[cllré .Nam fic erat dicendum. Ex. c~blS
intrieatiùs & abfurdiùs re[ponderent ipfo allthore,
recentibus, vehemens generatur pu!(us cum hllmldlraanimdler~
planè , elfe homi?es, qui q117 non .i~tete. Atqui hUllc qllem alium , ac vehementem pu!(UIll
ligunt, ftlfpiciant. Q~o
Archlgenes cognlto? mlh~
Vldicas,& aliud quiddam,qllod omnino pulfus non dl.
detur de indultria fcripta fua obfcllrare multls locis.
hm etiam importunè hoc 10co traétas de commentaEquidem quoties verge.ntis inc~ô
. gral1it~s
mihi in
tÏone, qua: traaatui communis elt de pulfilUm eauGs .8:.
mentem venit, non poll11m me a nfil abltmel'e. Aperde ~l'xfagtione
per eos. Sanè prrefiabat ilIllie ~e . tlh( tum eft enim aliam, qux foras vergit grauitatem e~
[e, :L cibo qui fiat pul(us.Nofque,Archigenes,dlcl?,lus?
l
Atque hxc emi fcilieet hominis grauis c~,alte'
ofsinon fic, vt nunc tu negligenter,fed adhibitis pl'opr!lsd
bus. Alioqui quomodo vna foras, altera dieeretur infiinétionibus. N eque enim omnino fit à eibo qUidelll
tro vel'O?~id
iam?impedita,& reprdfam, & fllbomni vehcmens eum h~midtae
pulfus, [ed mode~'atO
mer[an~
appel.lare p111[us a!iqllam diffe.rentiar;n, nonne B quantitate,& qua!icate humido. Nam copio{ior c!b~;
interpretes etlam deGderat? ~xna
lmp:dlta elt? Sa
non vehememem pulfuln, Ced inœqualem eX langu~I:,
nè qua:: tardiùs ac par dl:, mouetur,lmpedltl ell:& que;
& vehementibus, mediifque : ne que humidl~
;Ihc~
rarior iufio eft,tu qua: intermittit,& qua: deficir. Prœfieclls. Proinde humiditate alimenti cùm hum 1d10r;
tereà omnis ina:qualis & inordinau, arhythma etiam,
quando euaCerit emis : neque enim ex eo [emper, ,e
ad hœc iulto minor,atque languidior ,omnino hxe Cciinefi al iqlla di{cretio. Etiam model'atu qllantitace culll
lieet in impeditis funt . Nam impediri qu.idem call(am
cibum exeipiat vehementia, humiditatem prxfiac n:
potiùs,quàm differcntiam plllfus denuntlat. Repr~a
quaquam proferre,ql1a: per [e quidem pulilts nunqua _
vero vtrum ipfa quoque langllida e~,a
parua?am qmd
imnmtat: [cd mentionc cibi moderati faéta vehfil
~a
tandem à demer[a vult differre? Slql\ldem demer[am
rem di cere ex co puHllm oriri. At hoc, edi vel'u!llftl~
dixeris pamam aliquam elfe.
men prxcipuè ad commentatÏonem pel'tinec pu! .u e1 1.
. At enim tardi pl'or(us nos forcaffe (umus: Archic3u(arum,déinde ad pra:[agia.Sed de his non jnfil[~1
~
genes,qlla elt prudencia, tantùm non ipfe Mercllrius.
ras agcre. Q.9od fi confil[è datur facu! tas {imt~l,
~ ~o
Ergo eum par erat, vt,quafi Deus fic,homines docerer,
tempeltillè fcribendi, non cantùm à l'ecente clbo ~_
operam dare:non vt nomina tantùm eon[criberet,fed,
eum pulfum,fed & à balneis interdum, & ab exel"CI re'
quod in c1arionbus fecit , & indicia qnibus digno[cationibus, iraqne generari. Elt enim cùm ex his gen~_
mus, ad[eribel'et. Venlm fi omnino fil1duiffct apenis C mr. Atque quomodo 'generatur,& qua ratione,{i eXr o_
indiciis eos difeernere,non tam inania verba fl1dilfec
illiffe tantùm habeamus Catis, nihil ad docendum
imprudens. QgaG vero non pofsimus nos item alios
bis profeétum elt. Sin diltinétè eXplicemus, re: e eoLI
verbo tenus plmes fingere:& iure ql1idem, primG. (ilbmus ab infiitnta lueubratione. ~are
inanes . ~aSeo_
uohl1tem pU!Ulnl. Nam qui i111 m:lgis demerfum lieegas mittamus. At fi quam nobis aliam potes dl e~Ùl
bic dieere,quàm Cubuo\amem nobis?& hel'cle natatem
dam pu!{ilUm,ac fcimus,tradere, trade: neg ue ca~
cO
alium.lam glurinofum edam quendam,& friabllem dinomina profcr,fed Ggnifieationem etiam eOl'uJ11, btC
cam. Pra:tereà nigmm,fplendidllm, purnm, mrbidllm,
tius modum dignoCcendx rei. Cœterùm ntrftlS, v~ pul
horredum,hilarem. ~inetam
/3'lI.ITue;.fé,.&.vop pulfilm
omittanms,iis mox adiungis in angl1lum reda8uffUJ11,
te
dixero,& cr;c.lvJa41{é,«f4."I'. fi n0111in:\ cantùm requil'fltur.
[um ciné~um
rclinquens,& implie:lmm,& prog encré
Sed enim TC !3'l1.fTUe;. aium,& TC crl<Va~
planè nihil
& digre1lltm,& calcitrantem,& geniculatJ1,~"
ndatll
fignificat, Arcbigenis clara fune nomina. ~id
tu,bone
impctentem.Nam qux elt ilta nominnn1 le){, gU;Q!Jill
vir ,dedi ta opera nug:ll'is? Ercnim TO /37\.[TV€.' pul (atÏovocare in :mgulnm l'edaétû,& prxterire c~terOS
oui,
nem quidam fignificat,& TI, cr)(lvJ..t4or non tantt\m (erin angulum redaétum, inquit, quaG indignalltem ~irani {ed edam in Hrumenti euil1fdam cfl: nome. Sed quid
film vocamu's.1am malè prxtel'is quaG trila~eJ1
'ml/a
(,Ùees,nifallor)hxc ad p~Jl[s?d
verô, ql\a: tL1 pro~
[ccntem,& ftlccen(entem. Extra iocum,inquIC, n~ cùtll
fers nomina ad illos f.îelllm,cum Ilia, qua: paulo ante D lidum Gc appellamus.Serio aO'o bone vir: tU vero Sdi~
rcen[ui,t~
prxrupms ltridens,hllm.idlls app:u:ens,(o
validus dicendus fit, in anguhl~
l'edaétum ~is oOce 1'0
1S
pitu re[ollans,pluefaétus,rc[ollltllS, 1l1tentus, lI111altcere. Nam validum Gdiceres , qui fit hic vahdl , e "e"
dus,defixus:perflacus,in:lllgllium reda.élus,inteétlls,exgem , & qua ilium ratione dicrl1o[camlls. N~mp
1'epi,
pul[orillS,ponderoflls, {onorus,labonofus, deeumlllal~emnt
quidem, vbi cùm premimus af[ert~U
tllS,lCCllmulams,focliens,fubocclllms, !acerus, pro tertlmr: & contrarium illi !anguidttm, cùm o~;'
ciafl1
".Cl.
.
V ail
t'd' 'le rD '.11 eIigL1e~
UllS,& qui tetriec' rece cl It,& ql1llrtena
cum tra~l
ocprementl'b Ils nobjs digno[cul1us.
currcnt ,acque id genus nominum immeflls numerus:
explices rationcm digno[cendi, fruétllm tUIc~
1'COl
qua:: lèplratim & fola aliquid Ggnifieant:fed eum pll\fi
tlla doétrina. Si minùs , edam nomen l~JC
n~
rt;C ta'
tradideris nlillam. Vbi magna vi, inqulc, lit ue 115. Ac
bus nihil ip(js conuenit:GcllC nec quod dicitur humic
ùil\S impel~c
ql\cnd:lm pul~m.
Nam ~oc
ru(~
loe?
étum , & impe!lat.AcCJui lÎlbuertebat & vehem rè "C'
Archigenes a pulfullm doétrtlla defleétlt, cùm hllnllminùs,inqllit qui hic, violenter. Ergo l1agn~
rcd"·
ditacis ~emint,
rci il\ius quidem aù prxfagiend ~l c~hementem appel las validum hune, & in an~U
11 ~
ci~
dllCelltls,ac non ex plllftmm conmcnratione. Ml[CUlt
au pulfum?Scilieet,inql1ic, hoc ipiltm. l?t1~
non vC"
ergo iIl11m clIm connitente vell\t ip(c vocac,iélu, qui à
magnoperè vcloeem , faeillndllm elt nobIS, v J10pe"
vehement PU\fil nihi! dil1at,ac differentiam quandam
loci(simum, Ced aliud quid appellemus: &.01agi[ql~
fa hanc fingitatiam docerc,cùm non alia fit, cltterùm
fè magnum, non malCimum ,,fed alio no mIne , re1iq~
1
l
;ri-
...
.'.
�Liber T ertius.
r~liq1os
. ~od
fi illis hoc Catis ell, fi veloci{simum
dlcant & maximum, tardi{simum , rarifsimum , cre- A
berrim(lmql1e : guin hic guoque filfficiat vehemeneiffimlln'l dicere. Neque eft dncendum, finit imam aliquam vehemenrix memorari aüam differentiam. Nam
~UOcunql1e
in genere fiant, non exc1uduntur augmen
tJ~ce[sion
genere. Neque enim admodl1m album
allUd ac album ell: neque admodum nigrum,quicqllam
eft pra:ter nigrnm. 1taque nec admodii vehemens,al iud
1111 eft atque vehemens.
{une ha:c omnia mera dcliramenra:gux ne. ~are
cef~no
con[equuntllr,guôd ifti ordine n6 difiinguat,
ac dlgeranc, 1).ec notionem fingulorum pul{uum, nec
cauras, qux eos efficiunt. Nangue,quod fxpe iam dixi.
ffius,qui veritatem {peaat, debet a~ ipGs rebus ingreC!us, gllOt ha: {unt, & qux explicare, déinde nomina
IpGs ponere , mox de iis digno{cendis agere, ab his de
caufis,pofieàde pra:fagatione: id quod nos fecimus. B
Atql1e in hoc opere pulfullm differenrias per[ecuti 0mnes ~lmLJs.n
opere De pulfibus digno{cendis, quo
o
m
Eaét. . quaque hamm applicatis digiris,exaétè debeat
Senrln. Inde lucubrationem De callGs compofilimus.
ecundum hanc De pra:{agatione. Sed hoc loco agimus .de prima,qllx gllid referat ad artem colendam pri
Ibo ln libro explicallimlls.Nunc lùmmam faciamus de
~ehmnria
di(putation is. Pulfus eft quidam, qni taéHi
llbllerrit, id cft valde , & cnm reni{u qnodam pulfat.
Hunc Gue vehemetem,fine rObllfil1m,Gue quicquid vifum eft vocare, hoc confiimto dignofci {cito eum, vbi
plurimùm digitOs infigimus, non leniter palpamus.
Cal~r
eins, faCllltatis robur pulfus efrÎcienris. Pro inde il de medicis vocabulis primô omms no fira pote- '
fias Gt infiimendis,robufillm eum pulfum, non vehementem appellemus. Nunc quia à plurimis iam pri- C
dem vehemens cCl: vocitatus,nomen nihil muramns: ta
medi vulgo non fimus ne Ccii vehementi.e namenaéiio
ni Cemper tribui fard Gmul & citat.e . Siguidem luél:x
\7ocanrl1r vehemenres , qux cum vigore, fimulgl1e velocitate fillnt. Et hamines timiliter vbi robllftè, timMque citô operanmr, vehementes appellantur. Et hercie genl1s leonnm appellanr omnes vehemens , quonii
hl~US
quoqne rohuHam aétionem, atque citatam confPlcint.~am
ob rem fi mihi nomen fit in{liruere liherum, fimplicem plll[unm qualitatem renitentillm &
lliertentium taétl1m, vim, vcl robur, vel vigorem appelern,vel quid tale aliud.~x
verô ex hac eft & celeri~ate c,onHata, vocem vehementi.lm. Nunc vero qllan0qllldem vehementix nomen maxima pars medicottltn
' . d'tr
.. fT' 1'11 U d
fi .v[u·
rpaUlt pro vna d
e pnmls
merentl1S,Clle
p~l
nOn vitandum. Atque ea replilfanrem robuHiùs D
~ um, nominaui vehemenrem : imbecille languidfi.
\7 ' e'lille ql1icquam inrerefi,robuftè dicas,an ~alcnter
an
10 ent
' H lllUS
. c:lluam,
r
'
t'
er,an contente.
mouemlS artelas rob Ur d'ICO c
' e ffie; d'IgnOIC!,
r ' fiIdlgltOS
. ,
infi
raeu I
t:HlS
altè
v \,~s.
Nam cùm ira attreétes, validus pllilits videmr
i~dl?r:qta
acril\s digitis prementiblls refillat. At
'11' eCIllus adeô nonnunqllam concidit,& deücirur ab
1
pulfil hominem putes.
v. IS'\7t ~rliatum .
birn erum in feqnétibus Illcubratlonibus de his traétallS
.dd • Hlc mihi finis eHo hllills di~ ) \ltadonis.
Nam
con;at~m
iIIam mihi ccrmm cil plenimdiné me
"
min[e rre ' 1Il qua omnes fili darunt me cl'ICI. pro xlml,nec
dernU;o~?bis
cerrè nf'gotii exhihi tllra, non in hoc qui~l1s
b~mopcre
(nam hocquidem feras) [cd mliito
qUid' \7 1 de dignofcendo di{fcrml~.
Cuius fatemur
Cm e~ euidétem notionem) [ed notitiam eius r~
Galen.
-
V
pra:[entari negamlls {enfui Il Ham. Verùm de ea dignofcenda pofihac dicemus.De notione nunc, qllam ecii
fimt qui conturbent, verba faciamus. Icaque à rebus
ipfjs exordiamur. Aut arterix corporis eric quxdam
qualitas plenitlldo, am intù[a: filbfianria:. A n o m in i~
bus hinc maxi~
incipias.Plenum dicimlls dolium vini eae, & plenum farinx culellm. Sic etiam theatrum.
fic curriculum, ve\ curiam eife plenam hominuUl dicimus. Et contrà vacua. Haud aliter ventrcm , & os interdum dicimus plena eife,interdum vaClla.
Os tibi fit plenum Thyrfis mea melle decorum.
Atque fauis plenum, Aegiali tibi cariea in efcam.
ln [umma <Juoduis vas, quod qllidem internam habet
vllam capedinem, vel plenum, vel vacuum dicimus cIre
cùm eillS ab alio corpore vno vel pluriblls capedo occupetur,plenum: vacuum,fi pra:ter aerem contineat nihi! .Ita propriè omnes mo rtales & primario vocant.
Hmc iam quidam, ad {uas arees qui traducllnt , non
iam propriè vtique,neque prima ratio ne , {ed tècunda
& allegorice, hic lanam appellaui t plenam, vinum iIle,
alius aliud, Vfi1 gui{que rem zfiim:ms.Nam quod perfeuerantem eum & conftantem habet,hoc plenum vocanto Vt qui vinum gufiarunt, cùm diuti Csime fendant
qualitatemperdurare. N am fi abeat extempl0,& pereat
vel qualitas, vel vis, vel vtilitas vacuum illlld vocant.
Et vero fic [ermonem qlloque atlqllando fal (um vacuum appellant. Non (amen Cllm hominem atiquem
dicant vacuum, metaphora iam vmntur. Nec ite cùm
graciles homines corpus habere vacuum carne dicant.
& craifos plenum: {ed intelligentiam ln his atis (eruant & contenti,in quibllS( vt expo[uimus ) propriè,
& prima rio plenum,& vacuum recepta (unt. Iam alia
corpora of/.t1tEVa, hoc efi,fifiulis inanibus cauerno (a dicunt,non "lva,id cft, vaCl1a: vt {pongiam, & pumicem.
Nanque aerem non numer:mc corpus, {ed regionem
quandam , & locum vacuum ad excipienda carpora ap
pofimm.At non qui ratione quicquam [Unt de acre co
mentati medici iuxtà ac-philo{ophi, vacuum eum pror[us eife putant : {ed quidam, in quorum eeiam nos [en
tentÏa [umus, vnum elfe corpus vndigue fibi continl1U,
quod nu[guam habet quicquam intextum vael1i. Alii
mnlta corpora in vacuo pama & prima committi,con.
cnrrere & repelli : non conneai tamen,nec confundi.
Sed enim vacuum pul[nm ita non queas appellare, ac
vulgus dicit verè Vacllum. ~ipe
tale non lit quicgl1a
in orbe, imo ne per excellenriam glliùem. Nam cLlm
nullum exifiat omnino vacuum in Mundo , quî !i t per
excellenriam quicquam vacum?~re
vacuumre1inqllimr vt vocemus <}llomodo culeum, vel vtrem, vel
calathum, vel faccd, vel omnino quodlibet vas. ~ôd
fi ita accipiamus,bifaria .talé pulfum .intcrpretablmur:
vno modo Vt dolillm vbi aerem contmcat tanrùm: alte
r. •
"
ro vt vtrem
vel culeum, ve1 aliud tale, vt non pOlSlI1t
tu;icx confidere:quemadmodum infiatllsvter vino ma
net perpetua vacuus,{ed aeris pl~n.1s,
quem fi tame eua
eues, vt vndique con!idat planè,lbl fi~ vaCUllS. 1taque
arteriam effe, aut eo modo vacuam dlcemus, yt qua: aerem contineat:vt quanqulm fit pll1rimùm inflata,& di
fienta, vacua Gt tamen appellanda. Aut non !ie, verùm
vt de vtribus remliml1s,qllando & aerem i~ exhaurias:
Prima guidem {ignfca~oe
erit pulfilS talis , qualem
Erafifirams eum natllra femper aIrerit dfe. Altera
nihil à paruo differet. Nam teniam fignificationem'
nec Archigcnes,ncc Agathinus,nec Magnus,ncc Ath~
nXlls,nec ali~s
ex Pnellmaticis med.icis agno(cet v 1l~S,
,ùm pauca, mquam,corpora artena contincat, reglO-
.
Tom.
Il.
K
4
�Galeni de Pulfuuln Differentiis.
1°39
dé. Fl1ga honefh gnidem il1a ad fpirims recipit fe ,fa~
nem amem vacuam plurimam. Nullam enim in
M\I11
do repe'·iri exil1imant talem: vnitam verO Gbi totam A cultatem. Nam quemadmodum vini, aiunt, gl1ahtas
dicimr plenitudo, fic [pirims qna:dam cft plenit,udo.
fllb11:anriam. Refiat ergo, ficmi diximus , vt aut plruum
Atgui cùm iam hîc petimns , vini quam plenimdJOcI?
plfi~?",aut
acreum vocemus VaCllU?l. lt~mque
cô~ra
appellent, vt dec1arenc: n011 poiTe dicllnt rem explt~
rios !lS plenos,magnll,m,& cum , qm ~umlda1
[peClem
cari. OEomodo igmr,ced~auts
nominare, ql~d
habet,v/,gopX/fIÎ Gr~cl
appellant.
explicari
non
valet,
aut
di[cere
de
vobis
nos [pera~ls
VI.
Sed hoc [cilicet infuCa: [ubitantix ratione: cuius
Nam
fi
nec
do
cere
rem
valetis,
nec
explicare
oraCJ~
quidem maximè rat~one
appelles pl'opriè ~d
~Ienlm,
ne, qui tandem aliql1id difcamlls de [criptis vei1ns,
vel vacuum vas,pullUS plcnos,aut vacuos dlxerls:At aam iudicemus? Enimuero en vobis, inquiunr,in ~gr,o:
liter arrcrix corporis l'atione, id elt, eius mnÎcamm:
tis oltendo plenum pulftlm. Pr6inde reétè feceris,tn lhl
qnas rcaiùs [anè duras & molles,non plcnas voces, vel
crede,lI qllidcm exprimi oratione nequeat, [cd mon~
vacuas: qllàd fimilarc corpus( niti per metaphor~,
qux
11:rari,G nibil de eo con(crip[eris, rem amem n~da/1
ab diCciplina ableganda efi arrificiali)quod vacuum vo
oftenderis nobis, At & [crihis, vt Gexplicare pO(SIS! &
cemr, ve1 plenum, Gt nullum. At fi nomina propria {iIP
ofiendere non vales : fiquidem doétrina confiare cltra
petant, his vti nos par Gt, Si non, definitione pra::ftct
interpretationem in ofiendendo nu lia potefi. Adrn?~
fino-ulas l'es explicare ,guàm à mctaphora 110mina mll
tua~i:
fi quidem docere inftitllas non obtllnderc . .Ta- B tlcre igitllr me digitos iubes [cilicet arteria:, inde (ub;men aDud eum quidem,glli iam rem didicit , glld com _ cis: En tibi plenus hic plll[us eft, qnem nunc [entlS, /
pendi~Gùs
explices, nominibLls .à metaphora [umptis,
/
bxc,fi Gmplex accidat & vna pulfibus ql1aits,.r~
cantur. Nunc qnando varix ha: vel veftra [entetla lm,
& abuCll,nihil efi cauCx, guin rem exprimas, Verùm ooccurrant porrd' aceruatim omnes, abfqne interp,a~
mnium doétrina prima renun artificialium, 'luo apertione , non poteH fieri, vt iam vllam ex illis intel1~d
ta Gr, &. diftinéta,pl'Opria nomina ql1xrit. Ergo arremus. Atqui i3m tango, vt vis, arteriam: fed quia, qUI ,
rix corplls,hoc e/t,eius tlInica, aut inHo durior el1,ant
' voces p lel1ltLldll1em,me
"
larer'c
nI
mol1ior,am moderata cerrè,& in natiuo 11:a,tu. Necvetu ex aCCl'd eml' b
ns ems
ro in hoc ipfo iam , ve1 aeream quandam dlce~s,
vel
hild ergo ex tlla ofienGone imelligo clariùs r~jJl,
humidam conrineri fubftanriam. Vnum eft el11m,gllod
nnper, cùm ofienderes nihil. Difiendamr fane? cn
vndequaque fibi cohxret,niG foraminiblls quibufdam
admoneam pll!fili digitOs,plurimùm in 10ngitldc~;
Ll
' r. 11: rmgam
..
. lentl
. latlm:11
prreditum Gt valde mimltis: gua; tamen omnino corn. .
& Clrcu
etlam,& premam, vJO
1
. taé
& 'le' 0'1
"
pleétantur.etiam nece{fe cft vel aeream fllbftantiam, vel
111
tum'lIlcurrat: VI'd eatur prxtereâ'dlltllS
J1
r
.
'
1
•
.
'
1
.
Id
Ine
tl
hllmidam, vel hali ma [.lm: vel conGdeant vndique. Ve
E t 11 VIO entum ems occnrlum puterrt p enl
d~
rùm qua: confedcmnt, infial' fimt nlllla planè obtinen<lppellari, quid,an nOll l'es oftenGoni accidat abftu· ::
tillm foramina,CŒx hnmoremvero,vel vaporem,vel
Nam ql1e~
:ll1tè ~icmus
vehei,ne?tem pl1llilm vOfc~
aerem continent, rnollius reddunt corpus arrerix.I ta- C l'e, hunc lam oblllu[clmur , ac dl(cmllls appell are P',.,
..
• nlS
• ar tCo ",
que eôdem reuoluimur, quod dicebamus à primo, aut
num. ()
'<.!!are
allt al'lUd 1r.ymptOma difientlO
c'
ad duce, cui p!enitlldinis me iubes vocabuhlln t;jblfi~
duram effe arteria: mnicam,allt moIlé , 11lm qui interaut G nnJlum prxtereà fit aliud , nomen inneh!S el em
currit [erma,nullam dcmonfirat terriam natLImm alia,
bus,rem doces l1ullam.Nam G tibi hoc [atisfcJ~h
{ed dttarnm commemoratarum diuerf.ls generationis
call[as, Sed hxc res,ql1am dico,nihil ad inftitlltllm per
dicas non poffe explicari oratione, dabis cerre w
tinet, Eqllidem vel omnes libenter expofllerim duroql1ogue, vr dicam alias eiTe pra:ter illas, guas. vos~rc
cenli,ifiis ,qualitates pulfill1m, qux in djfielrIO~ét3S.
mm & mollinm gencrationes,fi id mibi vllum fruétum
poffet ad prxfens infiimtum ferre: ldque dabo operam
ria: aduenantllr, numero tres, malè à vobis Jl~,:
c~
. 'b us prop'atldc~ O!
sl, me rogctlS. , qua,linam has? llOmml
vt,gnal1tum f:lcerc poCsim,brellifsimè explicm.~â
do omnia corpora ex terra, agua,ael'e,& igne conRaprimi dicam no~p{fe:
[cd metaphora,fi vu/tiffe, a\i~
ta [unt: in qnibus exuperat, vcl tcrreltre elemenmm, vel
ho docere. Nam vt voéem quandam albam e~m
al,
aguofum frigore concremm,l1on'poffunt ea non dura
quam nigram dicimus : fic pul film edam quet c pd'
enè,In qnibus igneum, vel aerelll11, vel humidum elebum dixero effe, qllendam nigrum. Atque. lan AI.
menmm excellat,110n concretu,mollia hltc omnia eiTe.
mam ltatim qualitacem à vobis e{fe pl'xter~{af;
Et irem fi [oraminiblls lint prxdita, vel meatibus,fi filtcram porro,ex gl1a vel dulcedo aligna corU, v~ 'cnda
Err
' aCCIP!
perior ibi Gt terfi~
[lbfiant~
,"el a9~lof
c?ncret?, D n~ . d 0 co"fi"
pJc~tnr,
ue aute per metaphor~
,., o(sic,
facic neccffarid ad tOtlllS COl·pOns dnrmem, 5111 [Ubtlenl hxc no:ma,~ld.
exprillli ora~inc
reS n~hedo
lis vel humida,fed non concreta ad mollitiem. ~Ia:
demonfiran pofslt tamen. Ecce tlbl pullltn1 'J/
ver'
' ram tenia qllal itas eft non l'Il a qltl Ue ealfl
l
cù:U fic habeal1t, iure iam de illis qllxficrimns, curH1I1C amarll,
' cxpre if:3, fied qua; tame poiSit mail
' ft l'an.. Voco'm d'
b IS
llam poti(simùm rei [ubieétx a[signent nOmen pleniJ a
vt eam de[cribam acerbicatc, Nam in gllfi n vt al1ll r'il m
t1Idinis. Sanè enim aut cluriticm vocant plenitudinel11
. '
, occ JI
abfolufè, allt aliguam de commemoratis eius differenllertlmUS acerbG filccu , ita in taétu arcen~,
di caC,
qla(icerb,~f
vjanGI1~t,
ve1 tr~ gtn tÈhOC
dis, Differentix erant , cùm vel ficcitas exccllit tcrneclu tres puifullm dilferentias ene prxt:.nras; ropri ê
reftris , "cl concretio hllmiJa, Gue fane meatus qllofmihi prxter cXterl fac attcclas,c[[c [apore, glU PQ;!od
dam (ilhi étl re habet, Gue non habet, Similiter vaacerblls appcllctur:plenu v inÎl pl'OprÏl,; nullUJ11ciil {Llpe
clliratem, vtnlln molliticm vocent, an quam eius Jiffi Ge 'luis appe1let lIletaphora "tÏtlIr,ql1éad!11,O opriis
feren tiam : CUillS qllidcm cr:lI1t etiam diffcrentix in exl'iùs eXp'0fillmlls. Sanè omnibus hominibus.a..prallrclfl
ccllentia , allt fubfiantix fubrili , ll1t aqllO(x inconS
Cl'etœ, V cn\m nllllam cOll1mittcntvt l'c(pond.eant hanominlbllS porefias CH trans fieren d"I:a rI',alatltll
. hoC (:1./1.
alias Jucodi mctaphoras, nô item. N eq,uc eOl.~
jériafl1
1'1lm. N.a?l ira nihil profeéèo elfe rlenimdincm aliud,
permittenùi'i,IIC Poeds <]lIidem:nedil hlS, <J,IIi; cor~'I!S
ac durmam ltatllerinr & vacllitate nihil allud nc mol
aliql1am,&difciplinam profitcl1tllr. ~aro
Il ~1{aporJ
limdinem, Reccdl\lu'vcrd ah hac ratione omnibm
tl'ansfcrenci ad taéè1l111 nomcn accrbum,quod:l
bUS
modis quid:un implldetuiùs) nonnl111i f.ln vere un{l
�b~lS
Liber T ertius.
' I 042
pl'opriè incœpic, ignofcendum efl:.Ac fi à plenimfis,quarrx de pra::{agatione. Verùm quia alii me multi,
d1l1e, ql1œ in gufiu eft, ad plenitudinem velis traducere, A vt in librum Archigenis De pulfibus [criberem, induquœ percipiatur taétu,parum legitimè [anè facies tranfixerllnt,& implilerunt,atq; demonfirauernnt modo bet:l m. ~in
edam qui ducit alteram à prima metaphora,
ne illllm dixilfe, alicllbi edam offendiife, r~dientc
llcentiam is [uperat Poetarum, Nam hoc fi femel conhane nobis compendioGorem narrationem. Nam hîc à
ceffilm fit, hcrcle etÏam tertiam ab fecullda audebie , &
fingulis feparaeim difcedemus,:lc ipfa generalia pofinac
quartam à tereia, atque quintam à quarta facere metaper[equemur, non périnde vt in [ecundo ante hunc.
phoram,vt planè enecentur,qllOs obrundunt. Tameefi
Edam hoc ipfo in libro, quo loci de vehementia dixi,
nec à propriis licet ql1ibufiihec temere , nec Poeeis
vt errata declarare,ipfa verba citalli Archigenis. ~a
transferre. Imo fi vel Pindarus fis,& Oceani folia dire ad difplltatÏonem iam de duritia & mollimdine dicas fOlltes,non collaudcre:ac muIto minùs cum, Veragrelfus, faciam vt hic guoqlle ifios ofl:endam innomice~
autem [uper illcudem fabricare linguam , aue aliud
nibllS elfe la,P[os : quam ob rem in dignofcendo edam)
qUld tale dicas. Sed enim nihil ita loquacieatem efficit,
prxfagiendogue [une hallucinati.Nam cùm vna fio-nifiyt qui deGgnet quicquam,& cemerarills eft in illis,qux
catio lit propria veriu[glle nominis, miror è met:'pho ...
ris hos metaphoras ducere. Nam guem fugit ferrtlm la19no rat. Nam differentias Cuill[que rei,quot fint,qualefq; fpecie viri efi inuenire logicam nauieer meditati.
pidem,lignum,dura nos corpora voeare? Oleum V;1'O
vellac,& aquam mollia? Arbitrum enim omnes nos ho
I?,éinde nO~1ia
eis infiieuere, oratoris partes, am ve~IUS
dialeétici funt. Vbi ergo homines,qui nec logicam B mines habemlls duri corporis & mollis, taétum. Hune
cùm obieétis applicamus , qux ilium offendimns recifpeculationem exaétè tenent, nec interpretari valent,
pere,& quafi [ubeunti cedere, mollia appellamus. Conad res a[pirare, qllre fuperallt ipforum facultatem, autr?t,qua! vim afferunt cuti nofl:rœ, & proerudllnc, fi hœc
dent,cllm ipfi verba fllnditant,tllm reprrehenfores imcedens vrgentia in fe recipiat,dura ilIa vocamus. Nam
p.el1~nt,c
maximè fiudeant breuitati,in eandem oraomnino fi cedat, & deiiciatur ab vrgeme, quod concitl?nl s prolixitatem:id fcilicec,quod mihi nunc vfu venit. Siquidé à mea perpetua breuieate diuellit ipforllm
dit, imbecillius omnes; quod deiicit, validills vocant.
me numerus erratol'llm. Tamen faciam edam hic, ve
Nam hoc modo validus ven ms non nos tann\m profim,quanmm poifum,breuis. ~od
quidem aifequar,ft
fternerc,& detltrbare folet,verùm etiam arbores maxigeneralia peccaea,atque communia omnium reprxhenmas,atqi naues. Et etiam nos ipfi,œs,ferrum,lapides,lidam,& Gngulorum priuata prxtermittam. Communia,
gna, & fi qllid his fic durius, fi modica fint mole, facilè
&: &eneralia ha!c fill1t:vtrum ceream qualitatem arteria!
diruimus. Acque haétenus difiae à dllro validllm. Hoc
tunlCa! denulltiet plenus pulfus,an contenta! fllbfiantiç
enim, vt modo diximus, exturbat prifiina fede,& euerquantieatem, vel qualitatem,an innat1 fpiritus, ( nam &
tit,fi quid attingat. Durum,fed non validum,non exturhoc fimt auG gnidam dicere ) am faCltltatem quandam,
bat quidem, [ed filbit rem molliorem, exeauans, fuffoaUt qllalitatem. IpGus enim cOl'poris arterix qualitadiens,cogénfg j eam. Atq; ha:c Plato edam dixit dura
tes,.quod paulo ante: demonfiralli, neque plenitudo vo- C effe,qllibus cedit nollra caro: Mollia,guç cami. Atmul
can,neque vacuitas: [ed duritia & mollitudo iufiiùs deco ha!c Arilloteles elimatiùs, qui non, gllod cedit, vobller,llnt. IpGns vero infll[re ql1antitatem fubllantiœ,recac molle: [ed ei addit,modo,gnod JO [e ipfilm,modo
étè qllidem plenimdinem voces,& vacuitatem. At inter
quod 10co non mOlletur. Sille enim fic dicamus Mol~
has nihil intereft,& magnitlldine,paruitatémq;. ~od
efi, quod in fe ipfum eedit : fiue hoc modo, M~lIe
efi
fi non qllantitatem,Ced qualitatem fubfiantix contenta::
quod cedit, nec de loco migrat : ordine definierimlls:
in iIlis denotari à nominiblls ifris dixerint , halld8 11aIam fi et.Îam fimul vtrllnq; addamus, Vt in feeundo libro
qnam appellauerint propriè:eife tamen confirmauerint
Arifioteles de generatione & interitu fecit, ac molle
~l1andm
differentiam,fed eam fenfili incogniram:vt in
dicamus eife,quod cedit in fe ipfum,nec migrat: adhuc
hbris De diO'nofcendis pllHibus ofiendemus. Spiritus
definiemus apertiùs,guod duobllS propriis [ymptoma\'~r6
plenit~do,&
vacllitas foh,logè etiam minùs pertibus ob oculos ponamlls molle. Etenim tu in [e ipfunl
Clpi pOtefi. Nam fi quis callfam eam in ofiendendo fucedit,tnm loco non mOllemr. Vtrunque alltem fo1i actn~,
rohoris eius vehementem pllifum fiamet fignllm,
cidit illi. Nam cederc guidem commune (vmptoma eft
~ Imbecillitatis languidum. ~i
auccmhxc pofuerit,
mollis & imbeeillis:at in fe ipfilm, folius efi mollis: vt
e
[eaa
erie
Pnellmatica.
n
uare
ve1
hic
quod
liquer
110n
in [e ipfilm,imbecilli eatùm. Irémg; vt in vicinllm
ne
.~,'
,
Il ~ ~omune
notlonem, nec fenfus affeétum ad colocum migratio propriul1l il1111'01i elt,iea no demigrare
oOlt!Onem peruenientem proferer, fcd fllum placitum D vnills mollis. Proincle quod cdie in fe ipfum,nec micd?let.
A tqui non eCl: in explicanda rei nOtione , neq', in
grat tamen, omnes vocant molle. Et id,quod eo illud
\~
r ·
()no1cenda ca admmendum pbcitum:fllnt enim corn
adigit, duru. Neql1e fil nt , ve aliorum quorundam noInllnia
.
ficd'In lOIS
r l' cau fiIS re f'minum , diuerf.'t fignificationcs, fi propriè appelles,
f: . ' omnlllm,
eredum:quod nos
mollis & dllri. Omnino enim ea pcrinon aleO'oric~,
baClemus in eommentariis De canfis puifilllm. In ql1itifsimlltomniulll in clifiinguendis fignificationiblls ex:IS,Vt caufas,qlla! pulfus variant,omnes referamus pla
tlta att'. I~gerc
" nullum deponeret ,Ariftotc1es : qlo~nd
in,feriù.s ho~
in ipfo [cb
cogemur. H
oc ocolconcra,
cllndo bbro De generatlone & lI1te1'ltll dl{ferens de
h~t oratJo, vellellifsimè acringere decretum.Hrec duco
humido & ficco, verungue doellit hoc varias fiO'uifi_
b , ~ de plenitudine & vacl1itate fufficere, quarum in lieariones habere : ae non durum & molle, nec iIloO:>in lif: l~ De digno[cendis pulGbus ampliorem mentionem
bro l11ulds dixit atr~bli,
negllc vero alio in vllo. Nec
crlemus. ~t edam qua: longifsimè nugatur de iis Aretiam
Pbro.
Cxterllm
nOl11ini
vnum Vtrill[qllc ambo
c ~ens,
111 eX:1minando eius libro D e puHibus expliablmlls.
Nam
iea
à
primo
ftatll
eram
vt
quatuor
his
luilli v.ir! repererunt G9nifcato!1~m
: fi qllidem propriè,
C
Jr
'
f li ra'tlonl'b us ellem
COtentllS qllarum
iam mentionern
ve dlxmS,n~1
v:ans allegonc;. Metaphora cnim il11•
llUIllS,
' 'quam nuc in manibus habreql1ent cr C"recl,pnmx
menfum ~gnIficat.lO1m
numcru fl~ pedjtab
it,no
hoetnus, altcrx de dignofccndis pulfibus, tenia: de caunuu tantllm nOl11ll1um, [cd & figlllficationllm aliarulll
Galen.
Tom. 1 J.
K 5
�10
43
Galeni de Pul{uum Different.Lib. III.
otnnium. Ade6gue Plato ipfe ait in Sophiaa, Duros
mi hi narras,& obfirmatos hommes. NelltrLlm corpori
guidé vocabulum tribuens,nec dllrfi,nec obfirmarum:
verùm animo,eiuCque prreCenim moriblls . Ad ellndem
modii vinum dixeris durum, per metaphoram quidem:
& vocem duram,filldillm etiam,&vitam:prretereà inaitutl1m 'le<7e
m venmm , aqllam, fi aut fa:uum, aut [olita''}
riurn,aut morofum,allt triae,aut concoétu,aut [uperatu difficile,am eiu[cemodi qllid alilld ex metaphora vo
ces . At dllrum corpl1s,ql1od propriè & primariè appellamr,renititur,& nihil tangenti cedit. Eodem vero mo
do hominem duntm vocant, qui efi fuis moribus obfequens,&difficilis,atg; vbiql1e repugnat. Legem etiam
duram,& iudicem,gui à venia dan da [unt omnino alieni. At vinum durum, cùm forci Gt gualitate, & violenter verberet vel caplu, vel fenCum guaaroré. hm agllam
dllram,gure non facilè concognitur,tardégl1e in corpus
permeat, & diutifsimè fecundum pra:cordia fub~it.
Et guicguid aliud, quod dumm vocamus, non qludem
propriè vel primario,fed per accidens,& à guad~m
traducentes fimilimdine,eo paao appellamus. ~Ia
verd
multa corpori duro accidunt, vnumquodqi eorum metaphor:ls [uppedirat,nihilo magis idcirco t~men
prima
eft negligenda fignificatio,& propria. Tangtbile eH etenim durum,ac durities qualitas tangibilis ..Cùm ad .gufium iam, vel olfaétllm, vel vi[um, vel andltltm dermes
in oratione nomen , ibi al1dirorem oportet fimilitudinem cum propria recordari. Etenim examen hoc efi
metaphorarum,reétè fin t, an [ecus fumprre. Nam apertam qua:: fimilimdinem,illuihémgi haheant,probaml1s:
ob lcurJs,& ceétas repudiamns omnes. At neque qnicq uam norunt aliud recentiores medici probatre interpretationis , quo illis fit vt nihil fit ob{curius : neglle
{ciunt me caphoras, nif! ln remrore, non effe v(urpandas. Sed enim fi ob[cura Gor dumaxar fcripta ifiorum,
mmlls forca!fe culpes. Nunc gllando ipfam rerum veritarem, quas aggrediunmr docere, inep tis iais metaphoris labefaétant,acerbiùs eos iure reprrehendas:Cùm
vero eo in{llper quis deueniat fillpori s, vt cùm prima &
peculiari[sima nomina fuis afsignet rehus , accipiat pel'
metaphoram fignificltiones,quÎ feras? Nam vocem albarn ex metaphora inrelligas, cœterùm colorem album
etiam çql1è ex metaphora non accipere potes . Nam hîc
ni{i propriè albus dicamr, quid iam aliud ex illis, qUa!
propriè dicuntur? Sic etiam hominem acerbum voca-
1044
mus pel' methaphoram:vinllm vero :lcerbum non item
A per metaphoram, [ed primario & proprié. Nam vt,fiquis vinum Therreum acerbum vocet, mox reprrehenfi.tS iit,perperàm cenCere,gl1i vinum dulce,ql1od pror[us
abea ab omni acerbitate , Ge vocet: ineptlls videatur,6
ea [e fignificatione dicat v[urpaffe acerbum vinum, qua
homines interim effe dicimllS acerbos,périnde ac iniucundos. l ta fi guis tangibile aliguod corpltS apel1n~
rit durum , ac co modo vocabuillm velit interpa:J
~
quo modo vinum dicimr durum, hic [anè parum mlhl
fapere videatur. Nam poaeaqllàm omnes gualitates can
gibiles fortirre nomina {unt, ex: meraphora Hulcum ell
alia illis accommodare. In olfaéht quidem no omnium
qualit:lmm Clmr nomina, vbi rrii{lacitiis nominibns perB minas vri. In raétu omnibus fita nomina [unt: id,quo
quo dam loco ArÏfioteles docuit, atgue nomina eorll m
ordine omnia expo[uit:gure ip[e ql10gi narrabo.Cal or,
frigus, ficcitas, humiditas,gralli tas, leuitas,dr~mo
.
limdo, lentor,friabilitas, a{peritas,la:uor, crafsiues, t[.
nuiras . Itaqi exprimi tangibiles omnes qualitares o ho rU pa
funr,& corpora non [ecus iis pra:dita. ~ipe
rirer fepté [Unt oppofirx coiugationes,& nomina quatl1ordeçim. Prima efi oppofitio calidi & frigidi : Alrc:
ra,ficci ~ hum~di:
Tert.ià,g~l
~ lellis: ~art,d:
& molhs : Q.gmta,lenrl & fnablhs: Sexra,a{pen.& b-uis: Seprima,cra{si atgi tenuis. ~tare
infitlfi nioll,o
fecro, nugeris, nec vocabulis Latinis & omnium co IIlC muniblls domo abs te imponas {lcrnificatÎones: (ed co:"
pus arreriœ vel durum vel molle primo dic , & pra;~
puè : at pullitm,eius fiatum denllnriantem non proprl ,
ccs
nec primo, [ed per accidens dUl'llm vel mollern vo
S'Ille eOlm
" Ip lie artenarum
'
·
1lcet.
motus pul lius Cl!il , non
•
•
uelJl
., d' . r.
propne lxens)u motum appelles durllm. 5111e 15,<] •
taétl1i noaro infligir,iétl1s,fille [enfils iétlls,nihil 1l~g
hic propriè & primario durus dicitllr: [ed deno~,a_
tl1r,fcilicer dl1ri corporis durl1s plllftts. IlIud vero [~
lum non aliunde denominanres neg', per aceidens, al t
a;re,
pel' metaphoram, aut abll[um appellamus durtUU,c d _
rùm proprit & primari6. Pr6indc vbi quis plf~
;
mm am ex ql1alitate ~)irtls
dicat repra:[cnra rJ ta :ari
D am ex: proprierate caloris, am alia de re, qua: cnl1.r~{a
· va 1er,non d
' ramen: reUClemus
.. .
..... qUI)[UO
ver bIS
ocen
eu,,·,.
nllgetl1:,& garriat:qnod etiam fàcir Archigen~Sl
De plllhbllS libro,& in feclllldo De fignis feb~
" v p.
a
e
o
�1°4)
CLA V D. G·ALENI
.-
Differentiis Liber
PU!(Ulll11
~rtus.
ARGVMENTA CAPITVM
Libri ~arti.
Nullum JeJinitiDnum t./fo vfom, "ùm rtS ipf4 not,t font.
Dt PU!fU1 aefinitiDne ./lt'lue de eA plures veterum ,piniontS. A
Non tffi nueffi per tk.finiti,nts d,élriniU traaere. Illn. 'lui
~rts
ihgrediuntur ,dtjinitiuam tÛElrinttm ne(JI~a'1utlm
vjùi
e J ~. ""iluerfûm Erajiflratum.HeT,phi lum. Z emnem,AtLjue
~l/os
(",mplures viteTtS de pUI(U4 definitllme. f!..!!.'oa 'mnù~
rfj~!i§
"'telle de.finire.Jiphiflic4 d,[lrin~
munH4feculial'efit.
XlIII .
.Athtn.tÏ definitil.
X P . .Aefiltpiak·,eiiÎ,flJue difiifullJTllm Jefiniti"ltl,
X y 1. M '.fohioms CDreEl~
dtfinit io.
X r J J. ErAJiflrati tl1flÎf"Iorum definitiones.
VA
N T V M ad artis opera eom~
plexus fic vtilitatis primus liber,
diximlls initio fiaeim (ecunài librio Etenim ql1antus fic vniuerfus
numerus pll!fuum, declarauimus:
arque nomina , qUa! quidem nomina fum, recenfuimus : iuls1que ilBlum, qUI commenrationis huius volueric commoditate?l afpirare opus reuoluere De pulfibus dignofeendls, 9uod Ceeundum hoc eft quatuor libris expliC.ap~t
1 . De argumt1/ttJ & vfo primi lib~
hui~
trAcatu.m:ab dIo De eauus Iucubrationem quatuor lib ris:
a4t/ •.nu tU. PUifibU1 : 'fuod'fue filU4 n le Elu maffarllM /it:
deOlque ad Prx{agationem ex iis infiitutatn pergere:
tres Clg,entibH4 amicÎ1 nmtra rutni~m
mel'4te" ler~
qua: quatuor etiam libris concinetur. N:tm qUa! in hoc
J / ~orum
duntaX4t inanem 1''luMitatem Clnfcrlptt. .De
opere De differentijs pu!Cuum à primo libro di[putadifficult aft tkfiniendi.& 'luàm temere ad 'l/l4/ikt definiennunc. inlliclIi fcriber;, propter reui , ~ hercle qt~a!
da r'UentiITes 'luidam feTantur , 'fuem morbum phd oriflÎtf.n
cennorum medlcornm lOanem loquacltatem di{ferui
"'tora(. pulflH ,laram t.:r n,fam fignificatùmem effi de arteamicorum , qUlbllS equidem multùm retuétatlls film'
t iltTUm motU, t:T eo, 'luiper inflammariones fit, & in temporibu. per 'luiflb.m (apitis d~[ms
.
precibns addlléhlS. Satius eoim Clamebam efTe nequa~
1 1. ru/jùm ltar;j difinierunt. De cmlü ventriculi1
qllam inania & fuperuacanea attingere , nec volentem
J!ffinfro. .A'rttri4 an fua J}onte pulflnt diffinfi,. Defini- C no!entem eum nugatoribus pugnare nugis. Sed enim.
flonum du, prima gentra, ltnum nomirm ,feu n,tÎoni1, A/quidam audacia Cunt intolel'anda : qui neCcii cùm tint,
hr,,?,. tffintiil " i f alia dl-lo inter h,t ( mtdia, 'iu~
vtro1ue
quantum in definiendo inGt djfficultatis , temere tapart/r/pent. MftlH nat~Tl
ü J 1t#alu pulfU4 efl ' defin
i tio~
men definiunt non pulflls tantùm) fed alla eunéh:
ni~
1"o(dam p"pmuntur. Contra faptim. .Ali.t M'fue
tamedj definitionum Gt nullus v filS, vbi l'es fine & ante
.. 14 pU(fùum définitiones pI';' 9ua1ue .ferla, Er4jiflrttti,
definitiones
aperta:: : vr in pU!filS nomine, quod inteIv€filtpad~,
Ga/thi. Hmphili, &' EraJiflrati di{cipulo.
m dt pUlfH4 definitlont contentilJ. Peteres non dt}initi,nilicyunt edam omnes mortales,nedum medici. Nam vbi
m~\1u
protendentes iis porrigunt carpllm, medicoq,
Hf doruiffi ,lU fgni.ficationes nominum dularaffi. Plurd.
pulillhent pll!fum tangere , eCl vero tum arb1t~ndlm
~tr
. ~tfinIJes,
&' 1u'od effintiali difinitione ad traatnfilS eos nomen ira v[urpare , vt fi tfltl/lA«4 01' dlCerent,
fi difnp/inM non IJplM fit, &' nominn definitio rem (ogn,((nti {uperU4CAntlf, &c.
:tut rem aliquam defignances eam vocem proferrent?
1 Il. HerAc/idn T~rtnidf!
f ti0l'ufU4.
Eqllidem reéHus dixel'im , rem eos erta~
ilt~Ige',
J I l 1• .A'lexltndrl ph,lalethu dtfimtitmes.
iIl'que afsicrnare nom en pulfilS. V (mm lam lta prop. DemIJflhenü Philalethi.1 definitiolles.
D fenlOt pulCum , vt Hippocentaurllm, & Sil'enas) ve1
p 1. BAUh~
dtfirlÎti, pu/flM.
Scyllam: an rei cerra:, qUa! exeat, nomen tribuunt?
" 1 1 • .Arif1IJxeni definitiD" vidatittm (/lpite 10.
Re8:ills cO: hic ql10qlle dicendum, G quid fentio , cer~ I l l . ZenIJnù def{nitiIJpul!lH.
tX
rei , qua: rcperiamr , e~s
attribuere nomen pulfils:
)(J(. Chry.fèr r.i dtjiniti,.
atquc hane rcm effe artertantm motum , quas quidem
)Ct,,; J.~ t~liJü
ErJthrtti definiti,,' &' ittrtlm de .Arift,.
mOl:~i
omnibus ho~inbls,
du~
viullnt ,..c?nCpicinnt
tJ'''' t lone.
n
.
I
l
O
~
o
parte
l
b
v
,
s
n
p
~
o
e
certè
mfilOt.
ln partibus
~ 1. ..A gathini d~fints.
eCl:lIn mfhmmaus pulfilm quendam fc alUnt animad •
.tIr. ver(hlgems defin/tio.
1 J J. Mltf/Jidifinitio.
uerterc. Ad hecc tempora pl1!fare per febres vremes.
~ ./
ALI TER ' A R G Vln enta Capitum eiuîdetTI
Libri.
,u
I,a
)
&i
�1°47'
Galeni de Pul[uum Differentiis
vtraqi. Aliqui primario cerebrum,membranas perac& à po tu meri largiore , prretereà in quibufdam doloColltrà,alii nec membranas cen[ent,nec cereA ciden~.
ribus capitis , maxi~
l Solis ardore profeétis. ~re
cùm [Ibi in:licem declarant , non requimnt multa verbrum pulfare primario:cxtenlm ad arcerias hoc pertinere,atqj per accidens ad illa. Nam attOlh illa vn:1 cum
ba,quibus [catent iuniorum medicorum libri cum prre'-lrtcriis aiunr ,quas habenr Frequentes. ~am
ob rem fi
c1aris ifiis eonfutationiblls; quas inuicem inllitLlltnt de
eum iBis ran.cùm attOllunmr,& nullam ipfa obtinentfa,definitione pulfus,& de fingulis eius differentiis:vt veeultatem eius , quem commemorauimus , morus, 1111111
hemente,m:tgno,pleno,reql1ali,ordinato, & reliquis:de
fllperiores definitiones amplius acce{sionis defira~C.
quibllS ampliùs in illis di[putaui commentariis: quibl~s
.«Eèd
fi ql1am, vt arterix,obtinent f.1cllltaeem pecuh~
enarro pariter , &: examino ~:chige,ns
~e .pul.Gbus ~
'rem, cerebri, & eius membranarum in definitione erlC
brum.~ando
etiam cum alus medlcls lLll110nbllS huc
nece(faria mentio, atqi tota definitio hxc erit: Pu!{ilS,
ip[um 'Tiir !pj'l\oe;<;{l%r, id efi,definitionum fiudii morbus
eft depafills, vt nouam in ~e noua vocem v [urpem. Edi
eft dillentio,& contraétio cordis,& arteriarum,atqi ce:
ifto nulo Archigenes effet indignlls,in coléda arte vir
rebri, & eins membranarum. Sin autem alterum mod..o
illorum ca ell facultate,eius facienms vnins mentione,
non ignauus. Sed yt p[ora & lippimdine, qui propiùs
accedunt,quidam corripillnwr inuiti,Îtc ad illas definiaeqj vel hune in t?0dllm definiemus: ~ulfs,ei
difientio,& eontraétio cOl'dis,& arteriarum,eerebdq; memtionum nugas vir ille illeétus ell: tamedi ad artem cobranarum. Vel fic:Pu!fils,efi dillentio,& contraétio cor
lendam prxter cxteros ille contenderet. QEod ergo
qL1X maximè ignorat,hxc affeétant,breui illis oftendo, B dis,arteriarum,cerebdq;.Ac Îtmilis vnoguogi in geneiube6qi vt nomen quorumlibet ponant. Dé inde verfi- • re commemoratarum definitionum acee[sio fier. Nam
quibu[dam fatis, vt dixi,fllit dixii[e: Pulftls,efi dille?culorum ab iis numerum requiro , quanto velinc interuallo percurrere deflnirionem eius , qua de re agitur.
tio,& comraétio cordis,& aneriarum. ~idam
no? H!
ab[olutè,fed vel arterioG cordis ventrieuli, ve1 Gndin,
Sanè , qllanquàm mirè llLlpidi fitnt , pungit hoc tamen
iIIos [pecimen, Nam fingulis de nominibus,finguli libr~
ve1 parcis arterio[re eills adiecerunt.Iam ellilibet haru~
eon[cribi po[:;int. Verùm vt hxc Gmiliter de omnibus
definitionum,hi cerebrum,illi membranas,alii veruoq,
peragarhus:Gnt porro verÎtculi ampliùs mille: ~t nunc·
adiungent,exillétqj definitionum numerus non pa1:Cr
ind~am
rem videar [ubiiffe,ql1i indl1car, quo lllorum
mm. At vero de cordis ventriculis
non mino nllS
ina~s
nugas detegam , de' puHibus mihi aliquid prodi[ceptatio:quia aliqui dextrum non arbirrantur pul[a:
ponere.
.
re:Alii pul{are quidem, ac non primo & pel' [e/cd VJl~
cum il\o, qui [piritualis vocamr,mOlleri. Proinde glU
Pulfum variè definiuerunt.
fipilhi vencriculi cordis,am arterioG, am qllOqll? ~:
do
aliter appellent,fecerint mentionem,ab illis ~l dl ,Sl_
CAP.
11.
deblll1t, qui edam pmam dextrum pul[are. Alta p'l~
Itergo hoc ip[um primum,atqj clari[simnm,pu![us.
tereà maior diffenÎto medicis iam olim de arteriis hl:r,
In qLIO G derrtonllrem,in quam inciderunt loguaei- C Nam eas quidam ex fe ipfis dicebanc pul[are, inge~!Ca
tatem, {imul de aliis apertus eric fermo. Pullilm igicur
prreditas périnde ac cor ca vi:de qua PraxacYoras Jl~(O
momm deflniuerunt arteriarum e!fe. In q110S di[pmanne ell. Alii pu!fare quidem:nam ipfam dife~
Cllnlcam
earum,eontrahîq;,non feclls ac eor:[ed facultatem no~
tes aligui , primum peecatum elfe in definitione coniendunt, quod prxterimm Gt, & cordis. Nam in hune
habere,qua hoc ag11l1t,innacam, [ed cordi referre ac~_
môdum definirum oportebat: Pul[us, ell arreria n llll
ptam:in qua opinione Herophillls ell. EraGllracllS ne r& cOl'dis moms. Alii non cordis aiunt, [ed arteriorx
tmm probat.Contendit enim pulfare contl·à aC cor~,_
eordis partis addédum elfe, vt hxc Gt definitio:PltlfilS,
terias. Illud,cùm difiendimr,repleri eo,guod, co rr\_
efi arteriarum motus, & ventricnli in corde arteriofi.
mr vacllatum:Arterias,cùm replencur,difiend,l. ~eKcri
Aue hercle fic:Pl1lfus,ell arteriarum motlls,& arcerioG
ri aucem immj(fo à corde dicit fpiritu. Simull ca q,.p[o_
Ventricllli cordis. ~os
rurfils infimulanr alii,qui voVtrunqi ell nece{Je,difientionem, & repletio ncrJ11au[:J:
lunt malé diétum ef,~uli1m
effe mOtLlm ab[olutè:e{fe
l'um. Venlm alteram antecedere alteri ration crJ1 : ar'
[cilicet prxtereà artenarum alios motus, & eordis : vc'
obtinentem,in corde dillentionem, replerionenllnUrJ1
or
qui conq~it
[anguinem i? il~
contcn.tum,& attrahic
teriis:vt cernirur & in externis reblls. Folles fab: res'
eum, appo01cque : prreterea qUl excerl11t. reeremenra.
qli~
~iftendlC1r,
~r6 }nde ~eplc1tur.
Saeci,uld~6n:
Q.gare definitioni adiiciendl1m aiunt fLlHle fpeciem arqllod Impleancur,ldelrco ddlendllDCllr. Q!pre
'hiJ
t'eriarum motus: vc propria illorum,& non mulcorum D tio, 'lux tocam rei e!fentiâ ell ob oellio s po{jtur~J1a_
momum fit commllnis. Icaque hanc definicionem inllidebet eorum , qua: illi prxcipua funt & prop t1ar. de
. è
.
le ola
merunt: Pulflls,ell arteriarum & cOl'dis difientio,arqLle
Xlm ~ omlttcre. Sed quandoqllidem contrOL fi ·cio.
eoncraétio. CLlius guide edam definitionis tOt fuerunc
e(fentla en, nece{f.wid fua erit cuique (e8x de ni vt
uJ11
correétiones, guot filperioris:cùm ci guidam adiungePr6inde ell EraGllrati di[cipulis ira definie nd. p:t.
rent Cordis : alii non Gmplieicer Cordis,fed,arterio[re
EraGllrati peculiarc placitum in pulfi.mm e(f~I1,rl
. ~rql1e
reat: Herophili a(feclis, vt peculiare Herop~I!J:a
lfi [ua
parcis eordis: nonnulli arterioli vencriculi, puca finifiri.
Sunt enim qui & hoc anneétal1t, vC tOt exifianc definifimiliter omniblls definirio Jigillatim efficlC.nda ~ 110.
'fi
.rlCc uJ
· conflans . Scd
, hoc vero lp
tiones: Pl1lfi15,efi arcerianrm,& cordis diftentio,côtrap1aCHO
llm,q11l 1C1 , l'5 (ci·
. II1:tg
ét16q;, Pulfus,efi arteriarum,& cordis arterio[a; panis
rum propè ncmo. hm illo eH operXprCtlllII1
qllocl
rc,dennirionum elfe genera duo prima. Alterum, flle o,
dinemio,& contraétio. Pulllls, efi aneriarum,arteriopoonn e ~oe{t
fiq; vcntriculi eordis diltentio ,& côtraétio. Pulfils,cft
[ua
Planè rei norioncm explicae:quam,C)lli
rr '~Vrus
arcenarum & Gnifiri vetrlculi cordis dillentio, eOntrahabent. A lccrum efi ql10d docct ellentl:t. l
nibt1S
. de fi I1ltlOlll.
"
. Il'1'1 qt1~
... exp l'cat
ai6q;. lam eum omnibus his bcllum ell alix virorum
110tlOne
l '.vt 001
f1( ntÎarJl
Vtrlqi
fit tcfiata,gllÎ cadem vmnmr lingua,& ad ~eJ e c oriocaterure, qui non tantùm hxe [ed & membranas cere' edam eerebrum. Aliine afpirct. Huic,qua: e(fentiam docet, vt eJ,guœ n ocrJl
br!• con fi rmant pul[are.Sunt qui
en
S
.
�Liber ~artus
~.·
10)0
nem Cubiicit, conCcntiat, non fit tamen cum ea eadem.
dam ex pro ximis medicis alii aliud adiecerut, effentiaItaq; hoc tibi primum fit indicium hominum inanium A lem arbitracul' le definitÏonem plllulS explicauilfc. Vbi
~ vanorum, vbi eos rei propofita: afferre vnam definiprxtereà in co maximè peccam,gllàd [olam definitiotlonem audias. Nam umt,in quibus non iam duas, [ed
nem proculerunc,quam vocant iptî clfentialem:nec ancè
dederunt definitionem,qllre explicet 110tÏoncm,quam,
t:es prœftat,vel quatuor facere. Primam,qux eiufdem
vbi de bis egimus ,arbitram nos definitionis clfentialis
h~gua!
omnibus hominibus fic confdfa:qure quidem de
oaendimlls.At huillS edam ignoratione merito pronurel clfentia nihil aamit, [ed in nuda Iimitatur notione.
tiant quod fillltè in mentem ipGs venit. ~arc
de intcAlteram iam,qure aliquantùm recedat de notione,atq;
nonnihil accedat ad elfentiam. Ad hrec teniam , qux
gro exordiamlll' ab notionis definitionibus,quas,prxter ql10d perfpeétum
omnibus hominiblls, nihil deamp1iùs cùm de notione,tii de e!fentia aperiat. poaremonfirauimlls
explicare.
Talem alltem inuenio nullam
m~
ql1anam, qure doceat totam effentiam. Atque hanc
proditam,ne ab Empiricis quidem,quorum erat pra!ter
qUldem oaendendum eft ad tertiam referri, qllam rurcreteros hifce vti dcfinitionibus: quas artifices
fus ad Cccundam,atq; illam quoql1e ad primam. Prima
& experientes in nominibus nec definto~s
dio-nanttlr {ed
v~rà
debet ex (e ip{a habere fide~
'. res per{icl1a~
exdefcriptiones,& illufirationes vocare. Ac fiOant quidem
phcans,manifeftanfq;. V nde definmonem eam A nfiodefcriptiones tales: Motus [pontaneus,qui in partibus
teles nominis appellallit:vt fi definitionem diceret noea qnibufdam animalium [anguine prreditorum, quiete
men interpretantem. Alteram definitionem ( quidam
fi namralem dixeris eum moelf:ntialem vocalterunt) definitionem dicit effe ) quz B interpellatus. ~inetam
tum, vel non voluntaril1m, vei citl'l appetitionem, nihil
qUld fit,explanat. Nam quz fit CUill{q; definiti clfencia,
refcrc. Si irem ad pamas partes ClltÏS fieri, aut non diuhanc dicit docerc. Propria vero accidentia eius vnà
tllrnum elfe,in defcriptione colligas,integl'iorem inteIcompleéti definitionem notionis. Putat aliam prçtereà
ligentiam reddas. lam fi edam declinaueris fophifiarum
elfe definitionem , qure e{fentiam rei doceat. Sed quid
catllmnias, apponcs motus nomini SenGbilis. ~an
ora~inem
producÇ> tamis de rebus : qure co~menari
qllàm herc1e fillitum potiùs timorem iftre additiones,
flagltlUertlnt duo, tertium & qllartllm, qua: lU Anaot~lis
librtlm [ecllndum confcripfi (ecnndotum Analyqnam probatam fidllciam argullnt. Nam motus nomen
tlcorllm. In ipfo tibi pul(u ha:c fada, vt figillatim,qllàm
omnes homines illi folent tribuere, quem apertè fenfus
pOtero brcuifsimè,ob oculos ponam. ~i
vero verfa~nimadlert:qo
illOS,qllOS racione perfpitus priùs ea in illis commcntariis,faciliùs,qure paro dicimus,argumentum efi quoddam probabile,qnod [emcere,a{feqllemr. ~ibu(dam
in partibus cutis percipipel' adeffe omnibus corporibus,licet no videanmr momu.s motllm qllendam,non modo fiattingamlls,fed inueri, demonfirat. Iam ipfilm nomen hoc Senubile dllo
ter lm oculis etiam. Hic in omnibus valentibus motlls
denotat,rem [enfui reprrefentari iam nunc,quo tempomultis cOl'poris partibus cernimr,de qllibus cfi carpus
re dicamr: A lteramq; edam, qllre licet non [entiatur in
tnanus. Atq; palàm quidem animaduertimus quiddam
prz[enti,pofsit ramen: quomodo bpidem in alto dicide profundo afcendere,& nos ferire. Ab iéhl intcrdum C mllS fenfibilem qllancum in ipfo
elfe, nimirum qllod
de natura fit [enGbilium. Senlibilis ergo motus, quem
ape~tè
id recedere,inde requiefcere. Interdum à primo
qllibufdam in partibus corporis per totam vitam anirepxfnta~l
reguie[centis, ~ dé~ne
fiatlm [pe~is
a[cendemls Itcrum,ferienufq;, atg; mox reClplentlS (c
madueniml1s,pllluts appellatur. Hic quiete, vt diximus,
rurfilS,atq; quiefccntis:fdque iam inde à natillitate hointerp ellatut. Q!!od cautins quidem medici plltant diminis ad obitum v[glle facientis. Eum motllm omnes
ci,qllàm diftentione & contraétione confiare todl mo~omine
s pllIfllm appellant. Hllnc qui brcllibus poterit
tum. Et quidem nihii efi apertius,quàm motllm in all~terpaj,
optimè definitionem ille norionis effeceeum Jatum & longllm extendi in gracilibus,ac magnum
rlt:modà vt prxtereat nihil,nec quicqllam addat [uperpulfitm habentibus.Porrà alii his timidiores,pecllliarcs
flui,vltra qlla:: commemoraui mod6.Nam fi quid edam
affe8:us (encire [e taaos aiunt , pronl1ntÏare veriti rem
puGlium addiderit,fi quidem additio Gt inllrilis, inaniexternam v llam elfe, q110 illos [cepticorum & hrefitant~ gatriat: Si vero fit vtilis, difceda.t ca re ab nodone
ab his difcetium,qui vocâmr ,indl1xit infiitucio. ~are
:lffirei elfentiam. V t fi dicat, talem motum arteriarum
daml1s. Fona[sis enim nec hoc, vllum [e percipere mo~ e Plilfum. Ea enim definitio,non momm tantùm,fed
tum, dicere [ufiinebunt, fi ifl:is hxGtatoribus credunt
quorum ea,declarat:cùm apertè fentiat quidem vlllvndeqllaql1e. Sunt ql1idem certè 1l0nllulli in his , qui
gus ,elfe talem in corpore motllm:fed non corpus ip[um
ne filOS quidem ip[orum affeél:lls probè tatentur [e
c)O&nofcat,quod mouemr. ~àd
fi quis non folùm fic P agn 0 [cere , guos vocant iurc lc/'eO)(07TUèéoPt1~r.
hoc efi,
CUiter artenre
. VI'd'
n_
I" cl
cnt d etral.\.il
cltte externam figuram
agrefies Pyrrhonios. Ad ilIos v~ro
nos confra~lts,
lC t · .
r.
'
qui non difsimlllanter motllm vldcrc [e putant cUlUfunlcas erlam quot IlOt, & quales per~xit
hic
pra:te
ffi
.
{l
,
dam fubter cmem corporis in longum, latum , pro.'IlOtergre us
notlonem eu : & longè ver etiam illo
.
.c .
,.
P Inagls,qlU
fund(tmqlle extenfi, quando aliis [unt commodiores:
rons cam tal1tllOl vldcrat. At vero fi
f:acult
.
1
•
arque admoneamus eos ,di(cifii cme vel de indllfiria
Ir
atem quogue reperent,qul ptt fant arten:e:atqllc
1l0fira,
vel cafLl allqnando , vtattenJant, qllid fit, [llb
dl0t~
Vtrllm principillm ab fe ip[a: habe:mt, an à corea
quod
mOlleri videtur. Sanè enim vas apertè ceri~' . c G ab hoc, q1l1 tandem, fpiritualémne materiam
nent
afsirnile
venx, nifi gl1acenlls duplicem tunicam
t~:lcne
in va[omm il1ternam callitatem, an facuIta&
lonaè
robufiiorem
habet , quam arteriam vocaml1s:
de qUandam per tllnicas illarum? Ad hrec , qui vfus
uc~m
fit earum motus, is plan~
tenebit, fcilicet vniobf~l1riùs.
vidcbant a~teà,prficê
Clarè ~tam?quod
am. elfentiam plllulUm gcnerationis. Vemntamen
hoc vas 10 cl1"culum dlfiendl. H:md alIter denl1datum
N~ ~ldcm
neqlleas definitione vniuer[a compleai.
mOlle ri cor confpicietllr , :le ccrebntm etiam: v t auade1,
enlm
volllnt
definitiones
qllibus
HIre
umt
cordi
dcant
dicere tandem,motum,quem in pulfilUm acnerao ea; .
,
,
nit'
e Immenfas. V nde fit vt nulla pul[ullm fit defii~ corporibus fieri, gua: c~me
tione a!lirnd1etu~,
If'
• l'
,
10 pro fi
~s
r liS eucntla IS,am prxloga erit. Addidi PrormoraUirnllS: fed pnmone, & per [e cordis dcxcer vcn»quàd cùm illorum,qlla: ad drentiam pertinent qui-:
triculus, an vnà CLlm finifiro motus iifdem atque ille,
1
)
, mo dlIlS
l' ,
ca
im
ea
in
�Galeni de PuI(uum Differenriis
10)2
modulis pulfare videatur , nolet inquirere , qui primo
diétiones grammatici, alior{tmqi antiqllOrlt11l omnium
tranutu ab notione vulgari progre!rus efi ad e{fentiam. A explicant. Nam in hac interpreratione quod haud dl1m
Nec [ecns in pulfil, qui in cerebro animaduertim1", inliquct,ex aitera declaratllr, V tin diétione 1iJ{(luger, Nl~
dagare deprecabirur, vtntm primo id, & per fe agat,an
hoc in verfil: "'{eJuger 61lgUtW)(EVCi1J 11r7TCI, nondum gllld
vnà cum [uis arteriis attollatur mllitis illis, ac ingentifignificet,conllat. Sed ibi; ËvOe!, 7{a.rtfeCC ~
cr«"Èfi/l.C~1o,
JI!fgcclcc JI' èk!cd,1(9Ù 1iJ[crueccr "Iw{ccr: explicamm efi. Cum
bus. ~i
autem hoc efi audacior in décernédo de plllel11m elfent, gui armarentur , quamor , tU11l fcma iIIos
fibus,iftlld addet etiam. Integram definitionem pUl[llS
quamor accepilfe dicit,tum galeas etiam quatuor. H~c
facias, fi [uperioribus coniungas VfUOl eornm generamodo, quando legimns apud vetercm aliqllem medltionis: quem in commentario nos De v[u plll[uum, incnm , [olam pulfare inflammatam partem , aue momm
nad calo ris e{fe diximus tutelam : fi quidem fciat, qui
tantùm in inflammaeione arteriarum, appellal'e eos pu!
eam definitionem facic, quo fiat patto, vt natiui calo ris
film: in corpore ame [ano hoc vocabulo vti nung uam :
mediocritas feruetur: vcrum quod motu ventiletur, an
nOI1 omnem morum artel'iarum colligimns, [ed aue m~
quod frigidi aeris cogatur occurru, vt digeratur difficignum & vehememem,àut quem ipfe potefi xgrotllS an)
liùs,an quod frigidi aeris cogamr occudil , Vt digeramadl1errere,pulfum voc~ri.
In hunc modum videtl~r
IX.
mr difficiliùs,an quod fumofis purgecur,atqi fuliginoEralÎfil'atlls plll[us nomen v[ul'pauilfe.Sed eniro vble~
fis excrementis. Facere prœtereà. ad animalem pro cregimns rur[us Aegimii de palpitationibus librm,qLc~
andum fpiritum oftendimlls fubfianciam, quam fpiritualem habét arteriœ. Iam & ad elfentiam pul[uum per- B hic pulfitm nos vocamus,palpitationem ab illo inLle~
tÏnet, vtrum cùm arterix difiendûtur, mm accidat ipfas
mus appellari.At vero Herophilum contrà,videasfiamate rias allici, an vbi confideant. Atgue de excretione
tim à principio libri De pnlfibus,à palpiratione pulf~!I
feparare. Videmr enim omnem vil' iIIe motum artenaalicllius ex arteriis , eadem efi ratio. Siquidem attrahi
rum,gllem habere nos à primis vita! tépol'ibns ad mo rdemonfirauirnus,cùm diftenduntur:& cùm contrahuntem vfqi perfpicimus,plll{üm appellare,ex quo pra:[entur,excerni. ~i
vero de fetta fum, quam Pneumatif'l
.
'
m'' nec
cam vocant,in cotraaione putant attrahi, in difientiotem Hamm
cogno liClmus,
pra: [.
CI mu1 liQi vel11ente
p111fum,qni in corde efi, vel in cerebl'Ô, vel in mel1?ra~
ne excerni. Alius porro his ~efino
pulfu c~u[a,?
'.
.,
SIC
. prxclplla
.
f'l
eius efficientem addet:de qua 111 quœlhonem Ve111t, VII1IS
elUS regummus.
pu (fius ell
om,nionS
taUfne fit, an animalis faculcas, an omnino ne facllItas
huills a:tatis medicis no rio , quam mmc explicaUJ~S
quidem , vt alferit A[clepiades. Q.~are
definitionem,
Nempe hanc, vt modo dixi,de{iderant: guod hl~C
:_
ql1am vocant , elfentialem , gUa! efi oratio elfentiam rei
quicur,omne iam cauillationibus plenum eft. 02 0 ~I
docens, planum el1 gemls exp licamram elfe,& differennùs eiu[cemodi res definiendœ fu11t,nec fe ipfilm ~e e~
tias,& v[um generationis, caufam item efficientem, ad
qui[quam coniicere in definitiones,de quibllS nec Inr:s
ha!c materialem,aut inltrumentalem,aut quOqllO modo
ip[os conuenie dialetticos:& qUa!, vt omnibus .nl,re~s
velis appellare: vt genlls,aut morum, aut attionem,3Ut
abfoluas, vfum magnum pofiu(ant: ne dicam 1Ih~
~ _
affeél:um arteriarum. Differentias,guàd per dil1entio- C elfe ad tradendas difciplinas definitione elfentiah. e
nem,& cotraéHonem,quodq; ciera voluntatem. Vfum,
finidones, quas vocant, notionis, his, qui iam remc~
quod innati caloris nomine, vel fpirirus vitalis genegnofcunt, fune filperuacaneœ, ignorantibus non ne rrandi, aut hercle edam animalis. CauC'1m efficientem,
fa ri a! , qllod doceri certè plllriblls verbis po!li.ln r ap~
quod vis fit quœdam cor diftendens & arterias, aut vitHIS. Nam [en[lIm,qui l'ei fignificaea! à voclb u•1o a~or
talis,aut animalis,autvtraqi. Materialem & infirumenfia poteH & aperta oratione accuratè comple~,d
Il:lb
talem,conformationem arteriarum ad attionem,qllam
fit hic qllidem prxfianci[simlls: non tamen gUI ab:, inmemoralli,declarare appofitam. Ira fuam qu:e<lue [etta
illa perfeaione,mallls dl:nec vero qui minus pro e \fe
rationalis [onietur definitionem. Nang; pulfum dicet
terpretatur. Nam ira apercè rem ob oculos P?nercjjr.
Erafifirarus motum elfe arteriarum per difientionem
Lyfias & Demofihenes oratores fecenlllt, prlm,I~ics
& comraétionem, quem facultas efficit vitalis, & aniNon contemnendi limt tamen, qui nunc in III l'~_
malis,ad implendas arterias fpirimm continentes vitaclu[as agunt. Eqllidem nihil obfillo illa faclllta:e ~lIis
lem. Afclepiades,motum eire arceriarum pel' diltemioditis , quin clarè {imul, & compendiofè, qua! jëtp~
nem & contraaionem,quœ fpiricu implemur, cùm exnominibus denotantur ,declarenr ignorantib us . 'l' (:1.h
.l
. li
. em ) JI
renuanmr: Cltm coniidunt earum mnicx, euaCllantur.
pe qUI oC VI( eor Ip e agere: [ed quod wan d ·n fli Nos vero dicemus , aétionem elfe pulfllm peculiarem,
horem filbeas , vbi omnes iam co~n(ut,
gu O lUI1
! ~Jjs
~
.
d
1
0
D tUIS ec arare.
~lfiento,
pra!cipuè cordis,déinde ~rteiau,qx
mnino vero. apud Tyro nes CU J1êncontrattione mouenmr a facllitate vltah, quo calons
~i[cplna:
ne profel'endx qllidem defin!tÎones;el1tia:
natiui mediocriras retineatur,generemr al1tem in cereClaies [unr. Verùm vbi ab notione exorÜ , ad e ria:
..
, rn erno
bro fpirims animalis. Atq; ad modum harum definirioeos nOtltlam deducamus hic iam prompte,
fle~
,
•
,
1
fi '
Clone .
nllm,gui de aliis {eél:is funr,definient pulfilm, vbiq; pro
g,ratla remdVnlller[am Iimirata comp d é ~ o&ra hilo{ophl
fitis qlli[glle fuppofitioniblls. Pr6indc fi perfeél:è dcfi~l ~om,
llO). ~al'e
qlic~ge
~c
1~.'p
f:tciunc
niant,con[en[erint mutuo : Gn :tngufiiùs, vellariùs, vel
1111tlatls pnmum Cuillfpiam dlfclplll1x mltl um nci(~
aliql1a ex parce minùs bene,non conucncrint. Hllius hadoccndi ab effcntialibus definitioniblls, v: cl°d~C
ta~
bes argumcntum maximum, qllod Herophili difcipuli,
fimi fim, Vt clarè interpretcntul', obfcun c~alnio
qui qllidem pul[um aggre[si principes fimt definire,inmen: quod afTegui luditores, qux amp(~
eil P. ais h:l!C
ter Ce difceptanmt:tum vero edam, qllod CLJm his Eranem , qno intclli$anrur, gnxrtlm, Cllm 1e ri '(11 ora~
filtratidifcipllli djglan~es
(nam Rornerullt ambx hx
definitionibus refcrnntllr, negucant. Longa enl If'entia
l
'
.
. , rel,
' qna d e re aglCLIr,
.
's
~cholœ
~b Hcrophili obim) aliam edam pllifils definitlone
prms
ape riendadéelverbl
tlonem IO/}iulllnt difsidetes & inter fc 11lutuO & ab diefi:quo cognit:t iam,& pCl'fpeéh breUlbus ~l
fi Illpe f !
(~ip1s
HerophilL Nam vercrcs quidem reliais definiaccipiacur. Hxc crgo,guiaiure cxprobro dIS ~eJ1,!ph
gui definitionibus omnia docere conatur, hue e dcuqi
tlOl11bllS docebanc,Ggnificltiones declarantes nominu
0
gratia veni: qui rc ip[a dcclaraui multis 10cÏs,q11 quiS
'luibus vtebantur, ea intcrpretandi forma, qua Homeri
.
�Liber ~artus.
10)4
quis ponat nnt11-en , 10tidl1ln libmm e{fe faciendllm, vt
eam efficillnt eiu[cetnodi: Pulfits efi ~rtianm
& cordeclaret) qllomodo fit res,qua! ab illo fignificamr, de- A dis motus ~tlrais.Ab
his di[sdent,qni pro de'finitiofinienda. Icaque de pulfus definitione agaml1s de intene TarennnJ propugnant,gui in aneriis neO'ant & corde tales vnql1am motus exifiere, ad neruofa~'tlm
corgro, JC qni reétè definire vifi funt eum,hos nominatim
appellemus. Ergo hllil1s cnriofitatis difcipllli Herophieor~
perti.nere. (\-t co 11l111lfionem , trcmorémq; in folis
lt, Vt dixi , principes fllerunt: ql1ibus fucceffemnt de
tien nerUls eql11dem comprobo. Palpitationem vero
~rafit
familia nonnllUi, Secmi fttnt,ql1i PneumatiinGdere perfpicl1è edam in cure cernas: c1arè auté eriam
CI VOCantllr, & ex Methodicis quidam. ~os
omnes fi
in carnofis panibus, ql1X particllix fune mu{culomm.
appellem)dl1obllS erit,non vno libro,opus. Q!ia vero
Etiam in timore & angore planè cor videmr palpitare.
certl1m efi mi hi, hanc verbofam,inl~éq;
difpmatioIam contentio de affeétibus his non ra rua Herophilo
nem vno volumine limitare , tot fuflieiet definitiones
aduerfils prxeeptorem fuum extitit PraxaO'oram qlli in
r. 'ffi
rr ' f i '
b
,
r ecenllll
e vna' eum ea1'llm amhoribus , qnot liber fit
arre\.lllS
arcenal'llm aggregauit palpitationcm,
& trecaphmdis : Nam ex his iudicillm etiam de aliis facias
morem,& eonuulfionem: ac non genere confirmattit à.
licet.
motll eamm pulfante differre, ca::terùm maO'nitl!.dine.
cafum
Nam cùm in natura fila confiant extra omn~
HeraclidisTarcntini deCcrjptio pulCus.
ver~
prétter naturam motl1,priù~
fie:i ~uHilm,:Uto
CAP.
III.
efficl cOl1uuHionem,demde tremorem,mox palpitatioNAm Taretinus qllidem Heraclides Empirico de- B nem,magnimdine inter fe omnes hos aflèétlls difl:antes.
~am
ob rem initio fiatim Herophilns operis de plllfcriptionem dignam faciens , Pulful11 inguit mofibllS
magifiri
fui ellertere [entenriam molimr : verùm
~l1m
~rtei:lLm
e{fe,& COl-dis. A tqui non latet nos, qui
quod
{olenne
Herophilo efi, obfcnra oratione : qua~
LInt ln Empirica feéta,nequaquam de definitione laboipfius di[cipllii mutantes apertiùs [cripferunt iis in lurare/ed delineationibus ae defcriptioniblls vtunmr.Ita
cubrationibus,qllas de Herophili feéta confcrip[erunr.
te~ions
illi eas appellant, qU:E brenibus notionem
~od
fi referre hk ipfa verb:l Herophili velim,q~
in
llbuClllnt rei nec nomen rei proferunt. Atq; hanc ille
principio libri primi De pulfibus fecit, auç qUa! attulehomines pm~t
notionê de pul (us nomine habere, q110S
runt eius di[cipllli, requiranc integrum librum,qlli ha:c
prOtendere manum interdum videe, ac tanged.am pr:Eaccuratè per[eqllatur:cùm vel nlllla de his faéta mentiobere medico. Cllm ver à gnem ttO'puKlov, hoc efi,priuane integer meus liber extat, De tremore, palpiratione,
tllm Pl1Hi.l dicamus,hoc nomen defignare iIlum arbieraconlluHione,& rigore. Mihi vero hoc quoq; loco fatis
mur., ,qui ira efi affeétus , Vt nullus motlls vlli COl-pO ris
fit nllmero definitionllm explicato, qux in prxfencem
partl1l1Gt cuiu(cunq; arterix.Si quis alilts efi motus in
qlla:fiionem conl1ehi poffill1t,ita prœterire. Tantùm dihrteriis augendis, mttriendis, implendis, & vacnandis,
cam,cùl11 valemus,cordis & arteriarum motus (lllando
oc non laborat, gllod fl1giat id gel1LIS motuum omnes
illa difiendu!1tur vndequaq;) rur[(l[gue in fe c~dfilnt,
110ltros fenfils,ql1od quidem affequimllr ratione. Q,yo
. Sm
autem çgrotemus, vt palpitans, vt conClladl~i
fiirpes omnes, ql1rde natura cOll1cnrantur, per- C ~bel1ntur
uens,
ve1
eomllllGuus
, vel tremlllus motus arceriarum
p.etl!O eonfir.mant molteri,atqi adeo clméh alia, vcl duappareat,
quid
noui
efi,
fi pulfillu vocemllS modo connr~lmos
l~p;des.
Erenim & ab bis defluit perpetuo alillulfillllm,modo vibramm,interdllm palpitatem interqllld. ~Ida
has eonccrni etii ex aere alltumant. Q..gavocare quendam fole:nl1s vidum treml1l11m? ~inmo
re hune motltm non modo adhllC viuenti, fed demorbramm pllllllm,qlli apertè idem idem confpicÎtllr,cl1ius
tllO etiam homini, vt placet Phyficis,qui de horum nainlibro primo hllius operis dedaraui natltram. Sic vel
tura traétant,oponet ade{fe. Icaque non monel'Ï arterias
hac ratione appollteris parum reè1è dcfinitioni plllfilS
~Jlè
dicemus demortuis, & non pltlfare in qllibufdam
N atttraiis. De fenfibili vero, pofieaquàm hoc qlO~
vlderi adhllc fuperfiitibus . ~od
fi omnes fic loquanadditum nonnulli volunt,quod fa::pe apud Arillotelem
tU:,ll10tllm confiet nos eum & appellare,& intelligere,
refenttr ,0perxpretiul11 eft memini{fe. Nam rem ille vi r
no l'atione perfpeétllm, aterùm qui apertam notitiam
cumulatè nonnunquam per[ecutlls, addendum ei dicic
~:Cbetfial1s.
His addlltti rationiblls cùm Tarentinus
aliud quiddam ob fophifiicas callillationes, externi,
taclides, tllm Empirici nonnulli alii pulfu11l defcriqllod videatur femper ad definitionem facere. Ac ego
Pl erllnt effe motllm arterial'llm & cordis : quando hoc
ferè puillull defcribo, arteriJrum c{fe,& eordis [enfibip anè videbant)l1on fcclls,ac ar~eis,mou.
eum his
appellemlls, hoc
Fl1gnant qllidlm Dogmatici, qui nolunt xfiimari folo lem momm maximè quod àO'9~0xS
efi,plllfl1
pri:l:lcos
,
quiblls
motlls
non
fel;titur:, ta~cfi
n~[l
motllm,fed in terim & ratione. Nam Soli Ll1nx D
ille incoillmis [xpe fit,quod ad,fi.lam pertll1et efielltJam.
~ lts omnibus motuln ac omnibus mortalibus' tribui:
. tantum f
i"d
. .
N cque enim viucrent, li omnis pcriiflèt moClls cordis,
patlllm
VI en cltl'a motllm ab
oeqllc
' emm
& arteriarum.
a tlCnte ad Oceidentem obire,tamen motus eoru non
~are.
~are,inqut
fi nihil alhld, hoc certè EmAlexandri Pbilalethis definitiones.
Il'lcoru
d
fi
.
.
.
' 1alle\.lum,
' fi
t "
m e l1ltlOl1l oporteoat
momm al'CAP.
1 1 II.
;t\~lm,
cordlfq; fenfibilem effe : debcbantq; dicere
ll
T Herophilius tamen Alexander Philalethes co.."
B . llnl cITe momm arterilrnm, & cordis fenGbilem:
gnomine,quo ifias C:lhl11l11ias declinaret,definitio.
le: l\~C dcfinitioni quidam il\tercedentes motus fenGbi..
fi
"
l
S ln cOt-d &
nem
dl1pliçem
plllfllS. Fecit.: al.teram ex ipGns rei profent . e, ar.terus con. rmant non tantun.:,qtll pu priln:trura,qll:lI11
vt 111 filbleétis appellar: :llteram Vt in
den~lart,f
& qUI palpitent. Iraq, coprxhen_
côfiùeratione.Ac
pllifum Vt in fitbieél:is,effe cordis lit
foi Ct~am
hi crant in pulfilllm deferiptione : fille abt
&
arteriarum
contr:lél:ioncm,atq;
dilarationcm citra v~
fil1: ~1Jnt,
arterial'llm & cordis cflè plllfum motllm:
luntatc,qllx apparere po[sit,lllam vt in conGùer:nione
réG ~ dHelant [enllhilem. Sll1'lt qui conullifiones tremoiétnm ex arteriarum perpetllo citra vOlûtatem motll :lci
:1t'~,.afilrcn
~ipe
hos qlloque interdllm ~otus
in
rau,&.int~:1lî
qnod iétum excipir. Pono conf1rmac
ob r liS eri & in corde prçtcr natnram qllidem. () uam
Cm add'l d_ efi"
.
~
hxc ratlOOlbUS ) vt pmat ) prob:lbilibus quinto in libro
l1,1tl0111 volunt N:nur:l1is, atque toram
Plade
P
A
è
�la))
Galeni de Pul[ul1ffi Ditterentiis
do digno[ci, quidam [olam exeernam,qllam quidem &
Placirorum.QBod etiam fecit Heradiqes, vbi librum
A
nos vocamus [enfibilem,at non in omnibus tamen Pll lcontut3.t Herophili de puHibus. Multis alltem argumen
fibu
s.ltaqj vt leCpiratio crebra,& rara in fignis efi matis Phibletbi s definiClonem,glli eillS memoriam {eellti
gnis,ita
eeiam pUHllS creber,atq; rarus, vt di[ces in pr.a:~
lel1ibl1s , ac
funt,Oppllgnallerunt, quibll{dam illis mir~
fagatione:ex
i s .~i
e tes
aute partéfile totins re[piatl~
,
planè conrenrioGs : al ' guihllS plus & minùs prohabilinis
fint
&
plll[ulIm,in
cOntrouerfia
ell.
Etenim
non
~
n
p
bus,glla; ql1id
~fi
de ii lius famiba confutauentnt, mulmà,fed per aecidés,ql1i in ea opinione fimt,in parti.bu s
tagi verba vlt ro citrog le faéb film. De bis el'go Cllmnllmerant harum funétionum,quietes. Nam in jn[p1fa~
mat1m paulà infi riu ~ fonatre penraélabo. AdCcribam
tionibus guidem, expirationibMqlle perfpicllà operafl
tamen priùs Demo thenis definitiones, vt erat eius do
inllrumenta reCpirationis. In pl1lGbus diftento & con~
étor, Philalet his cognominati.
uaéro corde ql1letes interpellantes has aétiones jnP.~r
Dcmorthems Phiialerbis definiciones.
elTe gllietis) quç illis ftlppetere etiam in defunétis cer?l~
CAP. V .
tur. ~
e madol1
etiam <-jlli pul[um alTcrunt alO~
nem eflè artcriarum &. cordis, vcl motLlm arteriarllm 8t
I.c tres reliqllitde oCllli lib ros lpud muiros comcOl·dis, vel diftcntionem & contraétionem arteriarum
,
médatos. ~i
gllidem edam pulfilm iuxtà ac A leatqj COl"dis : omittere guietcs videbuntar,non parulIlJ1
xander dillidit, didtqi ilium pro [lIbiedo, e{fe COl"dis,
ad pra;fagiencll1ln momentllHl. Rarns itaque , & crebe r
& arteriarum dillcmionem, vel contraétionem naturalem,qua: valeat apparere. Alternm.ex guo collderatio- B plllfilScnm a;qnalit,atc ft:a, & ina:qualitate,cl1J1l pe.rCl1~
baeione ordillis, & ordine, ftlOt huius O'eneris, gttl llOn
nes inllitl1imllS, cordis, vel aneriarum ad taétllm iétllm
pama nuntiam.ltidem intermittens pt~[l1S
& intCfur~
naturalem,interuallumquc quod iétllm cxcipit. Hic in
rens, ex eodem hoc genere , futurorum fil~e
non par\ll
definitioniblls conillnéèione vtitur diliunétilla, vel, arfigna. E rgo fi definiendo pulfi1i ,voles orationem de
bitrams coplIlatiuam,& qllod ex am~o
bus
cont1icuitnr,
quietibus in[erere, parté[ne habenda: illa: fint puthlUm,
tantùm definirc, vtrunqi verà [eparatim non definire.
an [ecus: ql10d fi partes fine, vtrum primx & pcr (e, an
Ell autcm eills fententÏl, arteriarum motum per Ce [0tum e{fe plllfllm : & cordis item per Ce [ol~
efI'c: Elfe
per accidens: multum profeétà temporis in eo pones
etiam vtrunque fimul plllCum. Ica [olam dlllennonem
Verùm qnod in aliis fecimus ,vt) cllm pro<1
re [si v[qiGre~ a
~
vocari pulClIm,& contraétionem, & veranq; limuI. 1ndeteétam vbig; 10ql1acitatem efIcmus ad alilld rra n
dUétllS eft fic pulftlm appellari,guod ex diltentione mamllS, idem mmc fademus reuerfi ad 'Alexandri & De:
gnus vocacur ,& paruus, vehemén[gue,èc langl1idns,cemofihenis,qnas de pulfibu's fecerunr definitiones. Sane
ler,& tardus: Ex contraétione rarus,atgj creber. Prov idemr, fi non \'erbis at [entcntia cu~
doétore [uo Dde~
'
,
1
er
inde vbi pro [lIbieéto parees plllClIS exponat,difientiomofi henes con[emire. Nanqlle fitnétionem A eJ(a n Et
nem,& contraétionem vocat. Cùm verà pr<~conde
plllftlllm citra voluntatem elfe dixit hic narural em .
ratione, iétllm & interuallllm, [enCu plltans contraéHoille,ql1x porsie apparere:hic,qua: ap'parere valeac. Ne~
. defi nmone
.•
nem non poffe percipi. At vero magna hic denno con C veruÀ a1·Her JO
p111Cus pro filbieéto,cll III ma,
tentio medicis fuit, non iam de nomine tantùm, vti mui
gifiro videas Demollhenem fendre. Eodem mo.do ln
..
lid·
. létulll
d; fi OltlOne
tœ {uperius : nec vero anxia & inanis, vt plerxque ilIapro con 1. ~ratlOnibus
.Confi
ae e~lm,
Illn
dlcas an percuffllm,011 JOtereffe. Nec etiam,cttra vO ~
rum, verùm quœ ad capilC ipftlm , & [ummam pertinet
·
,d
commentationis. Equidem cLlm mec inllituto exp entatem d lcas,
an natura 1em. N :lm eo tancum,
quo. cona
..0..
Vl·.J
fi
..
.
1·
'dlliHl'lUS
derem cirra pronuntiationem tamen, vt alia, qua; apud
lllnl,;uonem e, J~ Q.e OltlOn,e 1O.tl1 le! ante . Véin
medicos (unt controuer[a,fic hoc glloque, per mllitos
pra:c~toe
eum dl[sldere,ql1aqi Id ratlOne feC1Cj (I1I1 S
annos ha:fitatio mea non pomit explic:lri : tandem alfe.:!ps Iam,
quas
attulerunt alii Herophilii , atcen a
..
cl efi nltlOnes.
quido reperi caufam eorum di{fen!îonis. ~are
vnum
de hoc [010 librum [cripfi, primum De di<1noCcendis
Bacchii definicio. CAP. V J.
puHibus, vbi explicatum ell, gui contraétionem pullils
I(n!1l
· ·JIl aUlCll
r itatlOnl
· 'bLI s 1l11
· glll·d,em af·us
[enGbilem ohtinent,& qui non. V nde vnillerra diCpucc hlUS
r, tilll
Ll1
tatio iUius libri ad eos planè dirigitur , qui ex iétu plIldicit dil1emionem & comraéèioncm eIr)q~f1
t:~
{um & interualIo putant confiare. Nam runt (pi etiam
fiat in omnibus arteriis. In hane clcfinitioncm 1 ~lore
ab[qj dillinétione definicionis pro ftlbieéto ab definirunt cum côtumelia Eralifir:ltii pottlllare ab !lIO C.I r unI
tion e pro confiderationiblls :tb[o lutè dixerunt pllllilm
inllicuenres. Siquidem illorum'en opinio,co r prt(l1·{fo
ex ittu &. intt:ruallo conAatllm e!fe.Atqui, vt dicamr ex: D pra: omnibus arteriis difiendi atglle contrahi, ilJ1;11lur
.
,
. lea nr ,
diOemione & contraél.ione conllare , ql1a:l1io exifijt
aucem JO artenas fpirim ab illo timul atqi Jrop co l1
. , Il)
' ('1 corel .,
.' d"CIO d e glI"" baS auJ
dl' Hfl CI1 d··J.pnmum
quxdam de quietibus, & ql1am ~ difiemionc ante conl V1CI1l:\S
'
. enter
ficql1l1ntur,mox his proximas: atguc
traétionem, & quam ante difiencionem i contraétione
ita contIn II[Jfis
' artC\'J.H
. mOtllm penetra!,
"C oro ll'or~
cor molimr, & arteri:e, ~od
edam fi qllando cordis
extrcm:lS omnll1:n
..
("
1
1·
.
nomen prxtereamus , [olas autem commemOrarel1111S
anerH raCll tate vacancÎ .111 S mm pecll J:trI, CI uuacC vt
arcerils,interpretandum nde illo di ci e:ldem. ~
e m
de j p(j~
r.lp~ e dita,
Cl\ills Ce ip (}t: <?pc di(l~nacet,
admodllm fi de corde qllid referaml1s,omifsis arteriis,
cor, comrah:wtglle. At I-Icropllllo ln :lre.cn as. Paucre
accipere opo rtet diétllm deillis idem. Eandcm habet
guia [unt Cllll1 corde continences, per tlInca:~
dl1f\~
ab illo vim cuills ope f1t:rinJc atq; cor,dum dl enqllod
p.erplexitatcm, in refpiratione quies dllplex ~efpiraco
'.
,
. . attra hull e, red ~
norum infimmentorum . ~i
e fcl1nt
enim & thora x,&
tltr,e x omnIbus
partIbus,
vndC pofsJllt,
r
. 1ewrum ulam capecl·JOCl1llJC:
• dlIm con
~ "ahulltU
p.ulmo id t cmpor
i~,qlod
intcrccdit inter ingrefI'lIm (pi
. d·~ef\" , I
lmp
.
der!
II
ntus,& exitum. Atque pro tempore quidé hamm quiedullt. Itaq; ea~
{imul vno rempore omnes V1 , ~ . mO~
mm raram appcllam, "cl crehram rcCpirationem. Vedi,& contrahi: idémg; con lliwwm:le cor vertU nQJl
tlIS Ccmarc. Era!îllrato alltcm con[ent,1ncum e 'cl reS
rumamen non fi~lter
h:e quictes digno[cllntllr,atql1c
p l t1{ul~m.
P.erfplcu:& cnim Ccmper in rc[piratlone fttnt.
yni videri cor & arcerias dif~n
i, cOltra?,fq;.:g~
I3aC"
Ac qUlcces JO pulfibus quidam dixerue nulIo po(fe mo~
Jp{a apertè n egat. ~ù
minus Era{j{tr:ltll plO chil1J11
H
a
BA
d'
�Liber ~artus:·
chinm accu(ar unt idafi'"erentem ~ ql10d l'es ip{a mOn{llm,cx tentm plllîus partem .Nam qui pntant, quia ma
firat . IIli contrad icerent melilts , qni [olorum nacura- A . gnlls pllifus
ex diftcnt ione denom inacur , continu o d ilillm plllfnum comendlll1t infiitucam ab eo definic ioftenrio nem eciam tomm appell:tri pu!fllm , hi non aninem. Nam cùm xO'rotac animal, apparere incerim non
maduer cunc, interdu m ex his,qu z accidut lt, partibu s,
ftmul pllifare om~es
arterias .
totllm inuenir e cognom cn : vt hic, fimus homo, aqUlAril10xeni defÏ.nirio. CAP. VI!.
11ls,cxfills,XITpc7rfr,id eft,Ral lidisoc ulis,ca lulls :inaliif que permulcis à parcium affeéhl cognom en torum mu
Yod Arifiox enus Hcroph i!ius non {olùm rep~tnatllr. Iam cùm alii Heroph ilii propè omnes ve\ :me~
hendit , ventm etiam gentlS pulfllum in definiriarum , vel cordis, vel horum ambor um difienc ionem
Clone deGder ari, exeius vero diuillon e aliquid diétum
& contraé tionem appellc m plllfllm , hic non cordis &
dedifie ntione & contraé tione elfe. Nam pllifum ille di
arreria rum,fe d partillm dixic arterio farum, quçfiio ne,
cere vllit funétio nem arteria rum elfe. Scilicec primum
quàm dixi (uperiù s,qllz de corde eft,add uétus.E xorihoc genus eiTe.Déinde quia funétiones arteriis prçcertur enim animam is ma xima arteria ex cordis finiftro
e~ ali~
fimc( cre{cllnt enim,& l1ucriul1cur) addit pecufinu.Hu ills fil1uS corpus no elfe fimile :trceria rum corbarem . Ica hxc efi cota definicio : PUI!i.lS , eft funétio
pori, vel iIli fatentu r ,qui arceriofum eum vocanc .Nam
cordis,& arceria rum peculiaris. Sanè genus rei, quamvt l1ernofum appellamus al iqllOd corpus , qnod tamen
Cl~nqi
definia mus, exprim endû in definicione elfe ante
dilht à neruo : fic arterio fum hunc finum vocaue runt,
aha,reétè AriftoxentlS dixit.A t quia quodda m eius cfl B fubfiantia
pIanè diuerfa prxditu m ab arteriis . Verùm
ge.nus continu um, (ita enim vocant ante quod nullum
non obtinen t ab adller[ariis, vt reétè vel arterio fus voahud interce dit) quodd a autem vno vel aitero intercecur,qu<td eadem natura fic ac dexter ,qui eft carneus.
cedente, aut etiam omnium fuprem u:qu6d nam genus,
Q!ocir ca cor quidam in mu[culis po{uen mt:quo rum
non patum quxucu m eft,cçte ris in definir ione tit prçerrorem alio loco detexim lls.Id autem vcdicer e audeponend u:fuprc mûmne gel1l1S , à quo ampliù s nullu efi
rent umiliru do eos corpor is fubllan tireind uxit,qu reil
~enra1ils,
côtinuu ,analiq uod eciii, quod inter hxc
lis eft. Reprœ [entat eni~
it~ vt maxi~è
corpus cor~is
l~tercda)vbi
fit vtroq; manifetls.~
ob ré meduros mufcllios. Et vero enam mal11fefi è vtroqi imu
fita quidam colltcnci fuerun t continu um & pro ximu
videtur pulfare , & dum in corpor e adhnc efi, & cùm
ge~us
pul{ullm motum dixiiTe. Sed enim ql10d motus
exemp tum eft,aIiq uantifp er. ~inetam
quod pulium
varti [une (na latio,& al ceratio ,auétio ,tabes,a dhxc genamral em tantùm Zeno definiu it, merità & in eo dl:
~eratio,n(lfq
videntu r motlls elfe) quémn am ve
culpam s . Nam eundem in omnibu s partibu s elfe ordihn~motl1
eiTe pulfum ,par eratape rire . dixerin t fanè
ncm motus arteria rum,in valenti bus ql1idem veru eft:
latlone m.Déin de quia ll1ultas habet latio differencias,
111 affeétis fic,cùm falfum fit.lnfim lllat porro
Arillox eaddendllm erat,qu am latione m velint elfe efficientlum
nus Zen6n é , yt m111cos alios de additio ne {uperuacua
pulfus infirnm entoru . Sllpern è aliquis à primo genere
hac, cùm dicat,fi ue requalibus ilIa,fiue inxqua libus abe~orCus,fidalétc
Cequi volet,d efiniat pulrum cor- C foillatu r tempor ibus. Siquide
m comun em notion em,
diS &. ar...t~rilm
funéti~
effe,quç motll lat}o?is o?i& genera lem pulfuum no c,pmpleéèi nec hoc, nec aliud
tllr ,dlfietls tllts,cô traétlfq ;. Eric forta(fe ,qui lus qUleprorlli s quicqu am eomm qua: ex diuiGone rei,quç detes cenfebit addend as:vc cercè voiller iit quidam . Alii
finienda efi,pro ficifcu ncur. Nam homine m qui animal
contd. detrahu n t quafi qux per accidens , non primo
elfe di xit, inde ci addidi t differen dam pedellr e, pofteà
fiant. Verùm in Àrifiox enum hrec (ilff"iciunc , qui cùm
bipes,n on opus habet edam di~e:ntam
ip[orn~
hodi;l.leéticè voluit definir e, leges prreteriit ipfe dia\eét iminum vt addat:v t hœc Gtdefin mo. Homo eft ammal
cas. V olunt enim ifti,qui vendita nt definit iones,à pripedeftr e bipes . In qua anifices,arcillm rudes, fapiéces,
~'o
nos O'enere exordi ri, déinde per media progre di,
& indoéti contine nmr. Soloru m enim hx hominl1m
ltaqi fac~re
definiti onem. Eqllide m exempl um fonaCqnidem fnnr differencia: : inmiles ilIa: tamen, quod ad
fis addllcerem illillfmodi definit ionu,ni (j·Plato nis expropria m definit ionem attinet: quàd fuflîciat, "el ani~arët
duo libri,qllOs habent omnes in manibl1s:in qllimal pedefire bipes dlcere, vel animal rationa le morta.ltsdocet nos :ltgi exerce t, Vt ex dilliden di via, & rale. Neque enim quxdef inienda rcs propon irur? ~fl,
V[
blonc faciamus definit iones. Timillm dedit hornm lidixi,pa rtienda :fed ge11l1S eius,arque haétenus dl~1enrOl1tnlaltéri Sophif ia,alter i Ciuilis .
dum donec ad Id qllod propof itllm efi,pemc11lamus.
,
,
ft d fi . .
b
Zenonis definirio . CAP . VII I.
Cuius fi exaétè nocio comple ta lt, .e n~c109lea
111ldè effentiam declarc t inutile dl:,qUlCqlUd dC1I1de adS;d ad Ze.n~is
nos. definit ionem vi~
Herop hilio- D damr maximt! fi ex diuifio ne eillS rei adiicia tur,
qua:
ft l1m nemUll fccundl conferamlls. HIC pu1{llm dicit
defin~a
eft. Nangll e qllod commu ne eft omnibu s
c ~artium
ancriof arum miftam ex contraé tione & di
pulfibus id debet in definicione profer ri: qua: efi res,
b"tJtlonc funél:ioné : ex qua eundem omnihu s 111 partiper qU;l.n't plllfus côcipiu ntllr,& dicun~r,o
eer ql~
ltu~ ordil1cm confon11m fuit clfe,fiue xqualib us illa ficerei quidam pllHilS. Nam fi qllam :lttmga t dlflcre nna
len~qa.ib1s
tempor ibns ab(olll atur.lta q; funét;o definitio (ubiectam propoG tx rei,repr a:hend édicuiu is
~ e~ Ille dlccnd o millam effe, non genns modo di xit
anfam p:xbeb it ,nO\1 reétè prxcermifT'as cxteras elfe.
~ u~,
[ed & proxim â, vt credit, differen tÏam. Vbi
Nam ficnt Zeno adiecir, Sille inxql1alibllS tempor iblls
~a:te.rl1,
qllod mom fllnétio obeacu r, eoqlt? lationis .
abfolua tur ,tempo ris pulfuum fcilicet fl1biiciens diff e
di~\lt
a.ucem lationis fpecier nm, vel differér iarum,
rentiam : ita atius addet magnit ndinis, alills vehem enend1tl onls, &contr aétioni s. Neque enim ohfclln tm
tix erit qui crebrit atis,alills nllmeri, deniqi Omnes dif
tl1a1 ,1 a~:l.tioné
pro diflent ione cum acccpiffe. At non
fer~ntias
rchqllas aLim,atque alius. ~am
ob rcm iu\'n' e mlfium dixit erre momm non fimplic em neqne
re illi definir ionem Zenon is nimium exuberancem &
litS
fo
",
S··d
rm
'.
.'
Vtlll
~
...... lqm em ex contrar
r.
Auam conlcl
r ·d emnt. Ha bUluene
llS.
partlbu
s coftat,
' l r etIam,
•
lllper
fi1 l·b
'·C
1 UI(lar Otu.s ln reCpiratione. Etiam illlld 1iqll::c, al teram
fet,illa obiicer e, qux dialeélici prodide rnnc de defillitem1l1um noUe côpofit i huil~
motus appellare pnltione) in qua diaio abunda t. Demon llranc enim ,-id
Galen.
Tom. Il.
L
n
1
l
•
�;
'.
. :-
10)9
Galeni de PulfullmDifferentiis'
Hli diétionis acceCsioncm, de re, qux definicur, clet ra-
naremllS. Demit prxtereà, Infill'gente
1060
vnclÎq; Ï:unica,
here v t hcminem fi dicas elfe pedeftre animal geome- A & in re ipram rurrus confidente: quod illa rcilicet. per
difiemionem, & con traétionem,fignificen tUr. Ad 11111d
trix~elm.
Nam geometrx qui non funt, non ernht
vero,quod dixir Chryrermus,à vitali & animalifaclll
tate effici pulfilm, adillngit Heraclides, plurimùm va·
len te: qll:ttenlls alia etiam qlla:dam facere ad generandum pulfum ctlm ipre confirmat Herophilus, mm 0 mnes,qui ab eo runr Herophilii nominati : tamedi ~e
Chry(ermi definitio.
CAP. IX.
prrehendat Arifl:o xenllS & hunc,& Apolloniû Mnre~,
qui etiam addit,Plurimum valente. Neq; enim,inguJr,
Vl[lIs,eil: dilatatio,& contraétio arteriaru,exurgen
ql10d erat cômllne cuiu!libet naturalis funétionis, 'par
te vndiqlle mnlca, & in fe ipfam rl1rfus confidéte,
crat, vt proprium pulfibus attribuere.Reprœhendtt C,ab animali faCllltate,atque virali,comitalls perpetllo ti
tiam
vndiqi mnicam arteria: circulatim dilatari in den
[anitarem, quàm morbum,ad fen[um deprxhendi pollitione
diétum c{fe,non modo, vt Heraclides taquarll
,tcns. Videtul' enim hic edam vil' pra::terij{fe cor, & tufllpcruacanellm:fed quod etÏ:lm pullllS quidam nona·
picœ arterianun circularem elcuationem &' concidenturales arrerix diftentionem non xqualem moliun
. tl~,
~
tiam pnlfllm appellare , gnas plerique ~jil:e1tonm
contraétionem vocalerunt
. ~od
vero prçtermlferut B veluti fui partem. Sed vero calumniamr hunc plaOl(SIC]llidam de familia Herophili ,hic addidit. Ab animali
mé. Nam il ipfe in definicione Chryrermus pone.l'er,
Aequaliter, infta fit eius obieétio filbiicientis prœdl.~s
cnim & vitali, ingllit, facllitate hucarteriarum momm
proficirci:fuperfluo iUlld additum quidem,fi-defillitiopu!rl1S motibus inxqualibus. Vel'ùm guando 1imphclter dixit,Inlllrgente vndique mnica, & in [e ipfam n~r
ni, qui vocan t,notionis afsignes: quod tamen no ablln
[us confidente,nulllls crimini l'eliétus eft locus. Omll!'
dat his,qui definitiones e!fenriales pollulant. Nam re,rum,ql1x pofiex in generarione fllnt,definitio call[am
no fi id agebat. vt Chl'yfermum repl'œhenderet, prt~l'
compleétens efficien tem, optima habeml' ,dc qU!bllS cil:
terat orationem ad ilIos pulfus defleétere,in quib llSl11
pul[US,qlli, v t cxteri motlls,dum fie, _ .e~Ut
r:étene, an
modu fidis videtnl' tenfa arteriœ tunica:vbifertul'(lIr{ecus ab animali & v.itali facllltate eftlcl dlXent p111fum,
[um déorfum anel'ia,non dillenditur tamen.NrhO~
non parnam ea oratio quxfiionem habet:quam quide,
dixerllnt quidam ad declarandllm ellm pulfum,noll a
qui omnia volet vbique di cere , prœfenti lucubrationi
re i11i quidem,parnm tame ad abfolutam notitalll. At:
inferet,etfi rem non neceifariam. Nam qua:: rci expoqui vt pl'orfus non dil1endantnr nec conrrahantl1 r v~
. l'1 arrenx,
. pane
l ' fi en. non poce.
ft Q!.IO.
nunt eifentiam definitiones,placita confeqlllln tut' defiuo adh uc anIma
nienrium, qua: confmari prillatim debent ,110n eorum
minùs amem animaduertatur hoc arterias habere, fi:~l
nomine negotillm definitioni facefsi, vt non legitimè
poteft de breuitate diftentionis, & adinnéta iis lrc~fS
faétœ. At vbi veritas iloru~agt,hc
verbofa hxc C vibratione. Diximlls icaque, mm contentarum fi~u:n
di!put.atio locum habet.Qsod fi quis vitio vertendum
arterias fpeciem habere, attoll1que , atgue dernlct~
non diftendi tamen, & con trahi aperté. Sic ne hac qUI
.àucac,quod in vnam ambas.definitiones confuderir, &
nocionis, Vt vocanc,qux poGta eil: in communi intellidem ratiolle medacii poftulet ChryrermuOl de. ci:~
gentia:& e!Ientialem, quam vocant, qua: c{fentiam rei
lari diftentione & conrraétione arteriarllm , qUI ~o baperit: reétè ranè accu[abit : & verO etiam complures
[enfibill eoru motn definicionem,fed de eifentiah fi
.definiriones,quas remlimus,iil:i crimini oll:édet affines
fiantia pllifus fecerit. At cui eria hxc cordi ell vC J~_
elfe. Na omnis di[ciplina ab aliqua norionis definitioleg~r,
qua: illi viri fcript~
re1iqlle;ll.nt, vel in co ml11
ne ducere inieium dcbebat. Ab illa vel paulatim ad eftanos referre, Erythrxl feptlmn hbnlm lega~
d( eni
[entiales progredi,aut repetè ad eam, qux ad amufsim
rophili feéta, Apollonii vigeGmuno,ArJ[la~S
explicet rei propoGea: effenciam. Equidem initio ftatcniumdecimum. Mihi qllidem fatis eft, 11 in {JngaUa
tim di xi huius libri, qualis clfe notionis definitio dediŒenfionibus capita orationllm proclam, itlq~n
beat:qllalcs item,qure pedetentimab illa recedut. ~o
me conferam.Nam &: fic fict tandem, vt toCurn
cft hîc minùs nobis inha:rendllm, quoJ cùm hoc decla
conficiam. Sed fuerit non incono-n1um fi hoc a~podl'_
;:>
,
fi 'JJec
J'ltllm antè Gt, mm alia etiam omnia, qux in definitioIpfe Ariftoxenlls, qui Alexadri Philalerhis lll .. leS
pc Chry[ermus po[llit.
fciplu~,&
priorum fe omnes, vt pltab,d.efioJ~LI
coargul{fet,
confirma{fet cffe optln.a~,
Hcraclldis Erythrrei definicio.
o{l~
D r. ft fi n'atq; hanc
d'
'"
1"
dep
l~s,e
unl,;.I~
cor IS,& ~rteiau
peCU.lans: 1 11 defil
CA P. x.
ea tamen,Olhll cau[x eil: lnquit guin coam tal el "(lIO.
• •
C"
"
• anl JI
T Erythrxl1s Heraclides c1ll'ifsimns eius di[cipu
l1mOnem raclamllS : PUI[llS eil: cordis & arterJ
'aJ11
n'
1'"
'
'
H
nC CCl
vid~tl'
magifil'i d~finrol1e
pr<:bare.
, 101:U, par~
ulO pecu lans, mdta, & citra volllnratcm.
a, ;' cP'
Dlil:entlone cmm dlXle,& contraéhonc anenaru,atq;
extollit definirionem, vt priorc clariorem. Il.l! COIP nca
. &'fi
r.
InUOd'luiLI
.cordis, pulfum cffc,à vitali, & :mimali facnltate plu rid ·mm tn'b lUt,
artl cium. D"
lIcltcnlmlxpe
mu valente effettG.Ni qllod dillentione dixit pro di1a
rios motus habcre tame aliqllid voluntaril. C2.!!.0{i C0 01
, ' mn 1tlS..Imp l'Ica tlIm Ir e [(1
tatione, verbo tatllm difsidet ab illo,no re.~od
vero
cl em,non obfcllmeil:,qu:lm
de illa dctra xit, Comiras perpetllO ram fanit:Hc,qll:tm
trOllcrfiis & qUf'ftion iblls. Sed de iftis cllm ~er:gLl
rel )1
•
'
, "C
"
H
h'I"
Ab
plOlU
If,
morbum,in rcdiITontit. Omittit hoc cnim pro fuperéta dlfcepcat luc, & rcl! '1 1I1 crop 1 Il.
J li
ellc
ullcanco,Gcllt illlld,Ad fcnÎllm dcprxhcndi poffc i1Inm
Herophilo difsiderc in eo y Jdeamr ,glldd pul l1rn eÎIIS
'f'1'
fiLIl11,;llone
n ' " artcn:Ullm
"
& COlI.
'd's'&pl rrCsL1aP1
rnotum ancnarum & cordis, eamctfi pcrpcruo in fallieXHUmat
pulÎllm,ad cius peninct notionem: ncctate ~pal'c:e
ftamllt dinentioncm & conrraétioncm, no?t~%cira
non JO plcnCCJllc xgriudnbl\~,at
non in omnibus. 11ctiam quictcs. Nam fi vndcqllaqlle Heropl~
1P l'oin
n' fi f'
Il.'
•
dllar:tt
lud vero, Ad Ccnrl~m
depr~héi
po{fe motllm cOl'llm,
tlICltur, COlltt'al,;110
It lll1l,;[\O
artcnarum,.
. dicus,
leca~m,St
,:tntca,quam requirat dl[crctionem,eo 10
proprlu111 ftatum & namralé carum COl'poriSme c~ jn
Q,~ VPl dcfil~t9ns
AlcxjlOdri & D emofihcnis ex~miNam eills h~c
efi fen tcnria, q lIcmadmodum cl ~;J1or
homines.N une quado confurationem huius definitionis, quàm porro pofsit produci, aperuimlls: tran~e
mus à Zenonc ad Chryfermllm, cuius hxc eil: definltlo
pu!fus.
P
f!
J(1
na.
A
�IoGr
Liber
~artus.
TOD2.
de.mOl"tllis ccrnitur tunica arterix, & in viuis icem ex
bus palpicationis fecudum prxcordia mcminÏt,ccgilid.
~Ip[adiftencm
cire. Jn contraria opinione eft Afcle- A hanc guoque par fic appellarepulfum:quam guidem ha
plades.Hic vil' cor & arcerias arbicratur diftendi, cùm
beanc nonnlllli deliri; effe :l.llccm craŒc dorfi arccrix.
~em
fi mocum,inguic,vocamlls, non pulfum ventm
fpirimimplencur in ea influence per fubtilem concextllm, qua prxdita incus funt. Vbi iam in eorum os repal picationem:erit iam ql1idam arceriarum motus, gui
pl e t~rlm
nihil influac ampliùs , ibi recedere mnicam
non pulfus,fetl palpicatio appellemr. ~a
cciam tigni
ln ~tJorem
[[mm {fatum ilium namralem. Atque hxc
ficatione Aegimius Aelienfis,infcripfit librum De pal?blter fubire gLlxftio fophiftis poteft,qui fermon em in
pitationibus,in quo traétat de pulfibus. Sed hoc rurfllS
lt;'menCum volunt producere. Et n verboüm mateloco obrepit alilld argllmentum his, qui fermones ftu-.
1am t~bi hic parata habes , ita fi qux P'hilonidcs SiClldent dl1cerc,fi difceptenr, an Aegimii ille germanus li.IIS [cnpta reliqllit in libi'o rnedicinx decimooéèallo,
ber fit, auç vtrum cxterorum Aegimills fcripferit De
ln m~nls
accipias : quorum etiam Agathinus breLlÏbus
pldfibus primus,an alills ante illum. Hoc verà omnino
l~n:It
ei obiiciens:primùm quàd malè pulfl1m affecft (rillolum : illud forcaffe non inane cenfcbimr, tamtlllt.ln folis arteriis fie ri : déinde quàd Bacchium paedi.eft inane, indagare , vnumne à pulfus nomine, an
lltn reétè feCllm conillngat: magn.um certè cumlllnm
multa denotentur. Videcur enim eciam Archigenes in
°911aci t'atis hac ratione addideris orationi. Primùm
eo cum pr;eceptore fen tire, mlllris mod is pmans plllenlm epicheremata funt cornmemoranda , qllibns adfum dici. -De quibus fermonibus quà aliquis cognodla1~.rteium
folarum Philonides pl1lfum arbitra B [cat,ad genera eum in fpecies & differentias panienda
~r:.deln
illa refellenda.Tertio Bacchillm demoftranece{farium eft meditatum effe. Nam propriarllm &
fi 1S lU hnnc modl1m locutum in allfcllltationibus : Plllcommunillm Ggnificacionl1m nominum h~c
vna eft via
~m elfe comraétionem & diftentionem omnium arteinlleniendi. Itaque mllicis mihi locis videnmr, ctii qui
~arl1m.
In compendio verà pulfuum fic ad verbli fCrlilluil:res in dialeética funt,lapfi effc,qui totidem effe ge
It: Pulfus , & omnis pulfus affeétus arceriis düntaxat
neralium nominllm Ggnificationes funt arbitrati, quot
~ c~rdi
accidic. RurfllS palllà poil: Nam pulfilS,qllOd
in iis finO'lllis contioeantnr propriœ fpecies. Hoc, Înd~au
e/l:,dilatatio eft arcerix, vel arteriofx partis corCjuam, [~ quis pLltaucrit nomen animal 110n rem vnam
fiO'nificare. Aliter enim dici animal immortale, aliter
,Is.ln primis hoc tibi fac hxreat,haétenus lûlornm fe
re.Her op h'l'
..
,
;;,
. 1e alter,
l'
. . al'Her: & re
("
1 lOru" nos commemqra {rle defi !I1t1ones:
cum
moreale:
& ra Clona
expers ratl01115
t1am EraGftratil multa~
,'& Afclepiadii fecerint. Etii
mm etiam,manfuetumql1e:ad hçc gregale, & folitariu:
lercle Athenxi A tralen1ts alfecl3!, quos Pnel1maticos
& id genlls l'eliqua. P l'oinde fi hic difplltationem perVOCant,edi non ita mllltas definitiones,tamen non pafeql1are , difciplll6mque exercites ad mulea exempla,
ttlm ~l1tas
fe~run
t. Agathinus quidem certè, de quo
v t ftatÎm quod multis commune eft,cernat,& quod vpallio
\ Impl'o
.
b'fl
. .proprlllm
, , non parum Impen
.
d es tempons.
.
. ant. e' ~. eCl mentlOnem,qllanguam
ec mos,
ntclllque
~1 omnla de.finitionibns ftlldent docere:ipfe tamen li
Tamcn nifi cali inllirutione,pulfus vocabulil no oftenfi tum co~[npfit
De PlllGbus, vbi fingula,gux ad pul- C deris vnam rem Ggnificare, vt animalis, erfi ex vrriufqi
l1m p.ertment,l1omina cum propriis definicionibus rcdiuiGone ql1àm plurimx prodeant differemia:. Icaque
tllm mterpretatur. Cxterùm alias quidem prxtereo.
hic iam perfpicias edam longitudinem fermonis, qui
Nam h~c
in libro vnius pllifus ftacui definirionem meincegrum item lihrum requiret, fi exponere velis, vnde
n~orac.
Certè ql1idem demonilraui ego multis in 10induéèi i1li pulfllm multis modis pu :lt clici'& gllid fit,
c's,librum De fingulis differencii$ pl1\ful1m polfe, non
<Juod iis impofllit. De ql1ibllS ego nonnihil etia in 1'1'i[ecus lC hl1 nc,confici : fi magnum pulfllm definias vnà.
mo commen tariorum , gux in librum Archigenis de
CUl11 his,qllX ei ex ql1anticate diftentionis hmt coniunp111GbllS confcripfi numero oéto , dixi. H îc fatis eri t,
aa. Et fi paruum vnà cnm adiunétis ex hac : atque hoc
ficm antel, fi vnam fermonis prolixiratcm demonftrc,
~do
om~es
alios .. Imprx!èmiamm, vt dixi, de folo
qui ei habebitll; , Gquis, t.alia per~qni
on~ia
velir. Ni
p lfu Gatlll hlmmaum verba facere.
videtur Agathmus, eth mCl1[et 1110s qll:lm vehemcnAgathini defin itiones. CAP. XI.
tifsimè, qlli pulfllm conantur definire , ex fuis ipfillS
verbis mmc fl1nétionem arteriarum & cordis ellm pur
11".'
, nunc motum aneriaru111 & cordis nonnunHIc erO':;,0 A gat h'mus,qUl. eos aCCluat,pu
mm
gUI
vo
tare elfe
lLIl1t 0 . d fi ' .
. l
.
'
"
&. 1 " . '
, ..
illC 'd" mn1l10 e nae, tamen ln oql1aCHare JplC
qllam diflentionem & contraétionem arteriaru & corI It 111
•
r
.
J
\
.
'
.
\
H
d
hOl11 anem::l.tq i etJam 19l11 ? ll1eo often dJt, quod D dis no gllà in ter fe ha: definitiones pl1gnent,fed quo
C()t~rymu
~1lm
pl1;ar~t
.ene. Alio enim loco ait:
vn; cft, vc dicam,generalior,alix contraétiù rcs.
Se fi S~artenu
motu dlclmllspulftulle{fe. Aliàs:
h"
d fi . .
C
. ~ llnlill um que in inflammation,ibns "'O'l'Ot.
Arc
Igel11S e 111(10.
A P. XII.
Clplt. N
'.
....0
us pel. '
cari. ~m ~ hunc ait plilfil.m p~r
ho:nonymiam voETiam Archigencs? qUI .com~1er
a .t1 _ onem
putal~r
ri 1~netlam
folam arcenx dlftentlonem nominade plllfibus confecllfe , JI1 vnlllS mlClO prxgrandls
d,\p·Il [l1m'~uando
vel maO'nlim vel vehementem ellm
libri dcfinitionem banc fcripfit: Pu\fus, cil cordis &
0'
.
o. '
tiacltllu Sc e:qm. in contraétionc
non finnt. Et vcrà earreriamm dillenuo
atque contral.UO natllra l'IS. Add'1[u tn AthellXllm ait cenfere contraéèionem quoq: pul,
dit hanc diétionem N acuralis,addcfinitionem Ag;uhiat:~peln.
~am
fignificationem illbet Herodotu.
ni,ob cal1[am, quam a.nrè expl!caui. E x difiemione atq;
fll Ond.ere . Huic enim viro fimJn librnm nllllcllpauit
contraétionc vt partibus arbmantur conftare plllftim
tin qll1dem di[ciplllo,fed gui apud Romanos in medi:
pneumatici omnes:aélioncm pmamcs Vtrl\11qi motllm
tib~ se~:rcnda
clams fuit.Scd conflatum ex complllelfe cùm Herophilus & Alc\cpiadcs felltire aliter ifOl ù IGc~tionbus
appellari pnlfllm dicic. Ad ha:c no
dca:1t1lr:. Herophilu5 de difiemione & contraétione
&io~bCl
d~.Itinbls
cfion~tl!1m,r
ed & ex contra- arreriNarum ~ebc .lI diarem
~lxftio1c
di~t1l?re
prol ixiovo cc
. ~I
,1l1q11lt, 1 euam qui proprills eft carpi
rem. am HI ln e putalJI eum & lnCl1tlOncm &
. tllr plilfi
.fl
ra.'
Clcti
. I1S.~ E'd
qll1 em eXlllimo
inquit pulfilm di-' .
traétlOnem cenlere
:tl.llOnem e{rle: ("rere, tamen vnam
at11 CUl~entjm
anel'iarllm 10~lm.
Ab his omnicontraétionem. Afc\cpiadis vero) qui nllllam cll1cic faGa1cn. .
Tom.l (.
L :,
j
r
i
i
co-
�10°3
Galeni de PuI{uumDifferentiis'
cultatem' e!fe,abs qua éor & arterix monea nmr, varia
dl: oratio , cùm in aliis funttio nibus namraliblls , ani- A
m:1.lib{l[qlle omn ibns , tum in hac. Dicas enim interim
fiamcre eas ilium ne aél:iones qnidem eiTe , quanC]uàm
hoc con[equens ell fitppo1Îrioniblls ipGus:in terim vero funétiones elfe ponere, velllti ab uœn nomin e, aut
Confiletlldini concedells. At vero familia Athen xi, vt
d ixi, omnis verunq i motum in funél:ionibus habet, &
difientÏonis & contra6l:ionis.In qua etiam nos [entenri:1. [unms: neq; tantùm de arteriis & corde/ ed etiii de
quem etiam demôfirauimus agerc dipe
e .~
thorac
ficndendo,& fi conrrahendo. Di/ling uo :1.Lltem mm in
thomce, tum in arteriis lationes in medil1m Ilatum ab
extremis,gll<;: nunc citra aél:ionem,nllnc eum illa fiun't.
Horum fi iam demonfirationes in hunc fermoncm coiicias, haede re ad longitlldinem tibimu ltùm profieie
tur. Ad hxc Gnominum varieratem,quain definienJo B
funt vfi , & hercle quas addllxerunt probabiles eauCas,
recen[u eris:déinde guemadmodum eas quidam reprrehendernnt:pofieà guomodo diéta'(lta defenderut,alius
prolixitatis eumnill s.
binc orarioniaccedet frilo~
fepararet à pn!Gbl1s,quibus hoc efi adCcrjpdi:qux nOll
femel/ ed identidem in vnainfpiratione fiat.
Mo[chionis Corretl:oris definitio.
CAP. XVI.
Lii pond quxdamadieeerunt prxtereà,de quibus
. Mo[chio'n efi,cognomine Correé tor:qllo d Arc!e
piadis fCïipta gua:dam eorrigeret) non "bique curo eo
fen tien s,ticnt nec clIm Hcroph ilo Alexander.Ego \'e
1'0 Gmul vt Mo[chionis 'definitionem narrauero, rece·
dam ab [chola Afclepiadis. Pulfus ,efi motus peculia·
ambiend(qu~
vena~um,.crbi
s ,arteiu~
1:is cordJ
fen1d,{e
n011
tlonc
m[pJra
vna
111
x
anx:gu
hoc membr
interpre·
te
are
defider
pmo
non
tqui
A
fiat.
em
itlentid
es ha·
memof
quid
fi
habet,
o
definiti
,qux
tem horum
m.
diétorll
étenllS
A
Era1Î(trati di(cipulorum definitiones,
CAP .XVI I.
Er~f
tran~e,d
forta~e
are ~t ~p:rxetil
C
Ilratl dJfclpulos ' qlU 111 ter Je non mllluS,:1 , a,,'
O ca·•
II
mireris,
guidem
hoc
cl i[co rdauerun t. Sigllidem
CA P.X 1 f r.
Magoi definicio.
qUI
""
.
'
r
r Cl..
r
\ d'lllenaru
rumm.e d'lcos,le dll!ose tJ1''''Cd''
mleC[a
tum
Agnus vero no dill:enti onem & eontraétioncm,
l~
vnllm virum feél:arennl1';di{fenGiTc plerofque. ~o
[ed & in molem eleuationem & eoneid enti5: fenApo
\,c
pfiffc,
contèri
ones
etiam dl1as & tres definiti
aca
fibilem,eordis,eorllmqlle,qux illi afficillnmr ,Gmiliter
s Stratonis filius , vnam hanc: PullilS, efidil :
loniu
dixit pulftlm e{fe.
tio arterix,gu:E .filperimplctione fit fpiritu5 à corde;.
CAP . X fIl J.
mi Csi.Alteram hanc: Pûl.fils,efi anerix dibtaO&C~
Athen a:i definitio.
traétio,à facultate ? qux illis adil1néta eil: pro~ciOJla:
T ipfe feéta.: illorum princeps A thenxus pul1itm
facH, \,~ctIl
dilatatio qLl~
Ac teniam allam : Pl[~,e
cerclali.
"
definiuit momm,per difientionem narnralem & in
l
A
. ('.
ét Il~ at:tena
onero
definm
renat. tque lanc
voluta rillm fpirims eius , gui in aneriis efi & in corde:
Ppri
a;qlllpo llerc definitioni p111lilS in confidera~
qUlqi ex [e ipfo & in fe ipfum mouetur, vnagj cor mo- C tl nuper ab Ale xandro allata: nemo efi qui ne[cla~
••
~
. sJ'r(Il'
modo dehnitione
j a l ~m
ffi'
" r
uet,& anerias. Vbi non eiTnt
UCJl
con[en
ell
ml autem,qua lcripfit, e entialis
i
dehnir
m
dmodu
quema
\'C
:
5
.
cau[am
&
'
d 'd
fecit, [ed addidit
.
fi
fi
oqclU=1l em purat artenapieancur
e~1tnJx:9d
1 r.~t1
dialeétici volunt ea,qua: dum hunt, limt. Et compenpenus etlam memJOl,1 eo JUendl qllod co m , ;ive)
dioGùs etÏlm,pu![um dicit effe man ifefium perfpi;'atu,
iJ1
fpiritu à corde fllppeditlto. N am [l1perimpIeCIOll"1
C'"
olfl/l
.
d'
ad fen{ilm qmntllm in ip[o efi deprxhendi potentem,
'
l
•
Jld:l
qUlS
1unt 110S , non lm? etlonem lcere, ne
cordis & arteriarum.Iam Athenxi etiam hxc eIl defini
/ii
5ecll
et (jpiritum euacuari. qlla
conrraétionibllS exifiim
tIl a
am
{'.
perfpir
.
eum
l:io
.
contraé
&
o
('!
..
tio : Pul[us ell difienti
rllnt
.
raclt,
nem
d efi nmo racu tatum etlam mentlO
cordis & aneriarum. Si cui amem cordi efi, hifce defiEraGllratii fecerunt , qui pulfmn effe&~ di~ers,
reél:iùs
•
•
'Il
nitioD1bl1s conFutandis, confirmandi[que, longi[simè
d Illentlonem & contraébonem arteriarum,. ~ EraG·
de
guidi
alii
vero
bm
licet.
de iis orationem extendat
'mallie
quii vitalis facultas,& animalis efficir.Nam
pneumatiea [cru den.nitioncs pltl[us recerunt aliquanulca~
f:l
a
apertè
s
firatus in commentariis de (ebribu
C
minùs cas commemoeJl1
tnhlm, vt dixi, variant es. ~o
ta
,oJ11a
l
vi
nedl1m
etiam :ll1imalcm elfe in corde,
Tare fiami:qllod p rfiringere qll?J.m breUllsimè oratiohtit dixf~ptIu:
s illol'U111 [a~is
cern. N on~ul1i
lliro
l1em fiudeam .
munem aétlonem e{fe cOl'dIS atque artena d' co11 (1'MIll1
il
d'
.
'è
ode
D
J
deficor
m
ull1
uloru
arteriar
anXI magls Iuenrionem
Afdepiadi s , Cill[q; difcip
J
l
!
~
'
r
?
C
ur
atrollit
Jo
t:ql1an
eiTe pulfi.lm affirmallerun
CAP . X V.
nÎriones.
contrahi arcerias exi/limantes: ~ ClIJl11l011ii
or~
t emp
pLllr(co
cli
(e
inter
contrahltllr, tllm diil:endi arterias. AtVero Ap~
Sc1epiadis etiam di[cipl1li hlerunt
Ift1s,
pC
e
onem
alidillenri
c
iadis
prima defini tio folam dcclara
des, gl10cl defin;tioniblls quidam Afclep
s
5~
l
1
c
~
.
:
verhi
bis
l1it,
.fitm,gllam dilatationem appella
<Iuid adiicerent, alii detraherent,alii conllerrerent. Na
ii
PJllalclll
fic
e
pletion
rupcrim
en- dilatatio arcerix, qux
ip[c A[c1epiades qllidem pul[lIm dicit elfe difientionê
cius
ti
mul
îc
H
um.
corde emi[si. EraGllratlls vero viderur r.onau~clJ1
arteriar
&
cordis
tionem
contraé
&
aneria ntm mOtUIll appcllare pu!fum ., verù.~Jl1(6C
difeipllii addum, qux nOI1 [emel,fed identidem!in vna
aa ;C11111
dl1n taxat in inRammatione. Id quod elUS VCIcltJ11
in4)iratione fiat.vt tota definitio hxc fit:Pullils,efi di• cl c f'cbn'b us , vb'1 vo IlaJlll1;'
• commenrano
. prImo
JI1
fle/ltio & contraétio cOl'dis,& arteriarum,qllx non [earteriarurn ql1cm 'natural cm nos pulfum ap'pe nJ dl~
me.I,Cccl idcmidcm in vna in Cpira tione fiat.Scd deccpti
cet
Ql1cm vcrd in inRammation e ille imJlllltatlOoCciji
qlluhm {illlt ah co , guod in libro lilo De refpirarione
ns 'bleJ
~
cen[c
:non
vocare
'
cithab erc pulfilm vidctul
fcrip{erit in eum modum ifia '.'crha : obliri
& pl~\{i?ts
r. S nom en a.[tncà na ~
!
• Ir
' •
"
tU
pu
eue
CllllltS arcertarum monu
vbi hoc {eripfit. Nam demon lharc in nimit,
oratln~s!
tlOIl jalfl,
dllm: (ed [oli ci qui ab affcél:u in inRamm:t
nunt in re[piradonibus &pld Gbus, &
~od(
qux (j~IJ
C cmis igitllr vcrbOf\Im CO! in f~
turali il:am dcl~tur.
quX allO,dlllcr(oqllc. Ac vhi diuerlitatcm declarat,in-a
hxc perfeql1are, 8: qlErafi~
Clll1éta
ft
)
donem
qua abundabis
ommemprata verba rUnt fcripta: qno rcfpira
Q:
M
A
n .
IP;
A
�loG"5'
..
quœ
Liber Q::artus.
ina.lios difputarut, comme- .
ErafiftratiimlltUO,aC
mo;es: & qure item illi refponderune his. Cùm igimr A
capuibus ego tancùm recen[endis librum iam tomm
c,onfeci, ldqlle !llllitis etiam prreceritis illorum definitlonibus: quid? qui exequi omnia velit, nonne tres librOSatqlle adeo quatuor habebic eonfieiendos? Fae v~
confettos elfe, & adolefcentem quernpia,qui in nll&aco~em
incurri{fet prrecepcorem,qui omnia dicere ve
lit) nlhflque prxterire eorum qlliçqtlam, qure tradider~n t medici,longo rem pore iUa,& {ilmmo fiudio ediddfe: polleà congre{fum apud regromm aliquem elfe B
cU~alJo
adolefcente de alio magifiro rationem dotto
~1U[que
PUl{ilS digno[cendi, & quid denunciatl! (0-,
en~:
Vtnlm dices comodi aliqLud inuencurum ad prçfagltndum de xgroto : am vtrum nomen affeeuturllm
apud xgrorum & pra:fences. Nam alter adolefeens,qlli
pulfilS fit definiendus ,multis verbis aget. At rnor~s pericllione vacet , an eum perieulo lit: & dititur~[ne
erit, an breui iudicatio fi~ expefunda, planè ne- C
~le . Alter adole[eens exaétè ha:e pra:fenciec , pra:diC~tque
prx[entibus,fedenm ratio definiendi pulfus fu
~Iet.
lixc autem apertè declarabit eontentio, quz ratlO d?cédi vtilis,qua: inutilis fit. v'erùm, vt en in pr~ue~blO
, Dulce beUum inexperto:iic ifii videntnr mihi,
qUlornnia volunc definire,prorfus qua:fiiones ignoraquas dialeaici de ratione definiendi inllituerunt.
am. definitione quidem fignificatione explicare proPiGtlnominis, fiquidem propofitam rem non omnes
Pftanè aifeqnantur,non dico condl1eit, fed neceffarium D
Ncce{rarillm edam, vbi quis vel verfucia de indurIa, vel imprudcns prz fiupiditate fignificationes eoIllUtet norninum, tribuens aliis rebus ea, ac omnes ho-
ro
N'
fi :
1066
mines. Siabfgue vtroque horum fit, omnino res definitione non eft aperienda,quod {ilUm ipfam nomen abundè declaret. Nam definire planè quidque velle,ad
(ophifiicam di[cielinam pertinet. Mihi quidem hx c
lieee dieere, qui freqttencifsimè in ql1reilioniblls improuiGs feci pe riculum. Nam de qual1is re ad deflniendum propoGta dici demonllraui po{fe COtllm diem.
~are
non quo verbis deficiar ad definiendllm accomodads, in abllnd antes queror. Sed eùm probaui 0mnillm me ad eam loquacitatem elfe infhuét.ifsimllm,
humanitatÏs dllXi elfe, fi artibus in[udancilll1l haberem
rationem , veritatémque aperirem: non quod pleri.
que faciunc fcioli, qui fu[pici , quod {ciunr-, qllrerum:
& vero etÏam amp}iores [e ipfi apud alios pucant fore:
{ed qua: eognouiiIèm, {emper di1linguerê vrilia ab inutilibllS. cmnes cnim (eùm à paucis di[celTum efi) qui
artes tradunc, nugis omnia refcrferunt : de quibus hoc
dl: ,quod haétenus traétauimus. Nam peruaGt philorifiiz & definitionnm findii morbus non medicos tantùm, acphilofophos ,[ed oratores.etiam, & mllficos,
grammaticofqne. ~ibus
ego, fi {apiant, omnibus vno de pulfibus exemplo medicinam fanè prrefencem
feci. ~od
fi quando otium mulcum tit vifilm omnes
perfequi & diiudicare controuerfias de definitionibus, ne id quidem facere dl1bicabo. Siquidem inutiles
quidamdiétitanc illas elfe. Alii vtiles ilIas quidem, [ed
de ratione difceptanc definiendi. Sed iam libros etiam
de his dnos eonfcripfi, tertium & quartum eommentarium in {ecundum librum Arifiotelis de demonfiratione. Cui lib.ro ticulum multi indidernnc Analyticomm fecundomin : fieut & libro De fyllogi[mo , prio~
rum Anal yticorum.
GLA V'O. GAL-ENI DE
Oigno[cendis Pulfibus
Liber Primus.
Hermanno Cruferio Calnpenfi interprete.
ARGVMENTA CAPITVM
Libri Primi, de Oigno(cendis Pullibus.
ftlm,. 1?!!.tt tDnjidmtnJa i,!,.diJItntiDllt''llitt in nmt'''E1.iDllt_
'JUil in fuuntk fUlfo· Galtnm
, "'t~
dt 1'uLjibH4flr!,.~
ttriam diflenJl,mn ttfltndere & dtflenJert. Glûml Ji/Ill!
tiA & inJufl,i4 ûrt4 !U!fUl dignyuntUs , & A'ftm tlt tH
tr:UUnel4rn.Manm 'jlUmod~
~l4j1t
pulfoi 4.JmtlUtnJafit.
1 J • .Dl'jIlAtlllr tÜmentH,jiut printijJljs digno/tmdmlm
pu{foum. .,
[J'
' .
r-l'
•
l ' .,
1 J J. Clltnt ltml&lntltftlf,4tlD Ga em.CotrDlltrfiamim
,'At apuJ mtJicos An contraE!lo puljutjmtirttlIT.
contraEli,nis ptr "lia ')4fo" ""lei in1 J / J. Dut4rAi~
.
Tom.
Il.
L
i
�Galeni de Digriofce.ndis .Puliibus. ' .
lo6~
\
A' ne <]uod. accedat ql1idem. Ad natlll'am vero eontm
jlrumentd,')t!~fes,l
: eJi(.u,vtrés
,'
' "
,
P. Primt+mflntrml1.1 affiEhu (DrpOr# nofln,demde /Ila,
alius alio p,rxftat ?~aton,
d~r
an dam.
Vt e~t.cas
fJUtll e9S indu,çmmt.Et in quibm (ontraélio (entitttur apertr,
antem te ad guemplam facdltme fimlll & exaéte dlg~o
in tjuibm non· ,
.
fcendum ,nili ipfe cu am operam naues , nihil r~penas
· V 1. PUfJ'I#, Cfui A.pertam, &'finJibilem (ontraélionem
machina: à medicis ha commenmm, vtin cœtens feee
~abent,fj4il1;
inflnu,&' ttl.rotis infint.
.
runt operiblls manuobéllndis. ltaglle cùin obid teln~
P /1. f!.!.!.omodo Jit appli((mda manus arteritt ad cafra ...
pus regllirit !ongllm, mm propter abfo!ucam latr~
Elionem perçipiendam. ..Anacephal.tofs prtfdiEfDrum.,
remm {cientiam. Nam fi figllli, piétor~{qle
faciern, ,\
P111. lnitium diflentioni, (7' fini ctmtraElion#, non
dl caupones,
&
coci
gllfillm,
olfaétum
vnguemarii,all
fintir;., (Multumj}at~
in~er
cuté ~ arterùtm interpiftii,'
mm mufici, tamedi anis habent vbique pl'omptam JIll
quo'dcùm inmtfliJ carne repletur,pufJ'H4fo paruH4,&'c.)
• teriam,mlllcos,non dies dico, aut men{es , ff:d al1n0 5,
1 X. I!..!!,mta pars dirlentionu & confraélionû nonfinvt accuratè anem caHeant, meditlntur:ad taétll n1 ,eJCe f >
tialur. Et haélenH4(intl"lÎt in finecapitu) de fnmû 'jU4f1iOnibH4,& velufi elementis dtfJutatimi-s. . J ~
cendum quantum [cilicet cenfeas tempo ris l11edlcum
· .x.
DetJ';
e~i6
l14dign
oflend
# .
~
'_
:.
Parritio cOI?~entaios
~e pulfibus , &:
· quibl,1s in partibus medici, in quibus
philofophi elaborarunt, poi1eà de dif~
cultate dign~:>fceorum
pulfuum. ,*
CA PVT. J.
1.
1]:~!iSH
.fl
If ~;
l!
E pulfibus commen
tationem in guatllor
partés Cumus par iri:
Prima, (pecierum &
generum illorudiffe
retÏaS recenCet. Alte
ra, gua: efi hxc ipfa;
guam nunc in manibus haberpus,agitde
iis dignoCcédis. Ter
da , c"uras aperit ,à.
quibus quifq; gene& pofirema,quid dcnuntiare folenc,meratqr. ~art
dicis {anè pta: cxteris honoratifsima : quo fit , vt reliquas partes huius nomine traétent:& philofophis, gui
fcientiam naturalem inuefiigarunt, no planè negleéh.
~am
ob rem merito omniû prima par$ ill xtà ad medicos,& ad philofophos pertinet, {ed {edida & quarta
medicis efi peculiarior, vt tertia philofophis. ~lOcir
ca magnoperè vtriq; in tenia elab 0 rarn nt : <]uod hi omnibus cam pra:ponerct, il1i proximâ ftatllerem fumma: parti. In qll:lrtanon périnde guidem acin bac, eo
quod [o~i
de ea medici [cripferum : plus tamen, guàm
in reliquis,laboratum cft.At in prima fophHti s plus [1.
tis:mcdicis,gllimagis anis opera ft1eéEi c, quàm llugas,
Catis inter di{pmandl1m laboris fnit. Reliquam [ecnn( , neq~
ellim ad t erti~
,
dam partern nec p~i1ofhrum
[ed ad quanam faclcbat) nec medlcoru pra:ter Archlgenem, fdqne planè leuiter, attigit quifquam. Flagitat
autem ha:c non prolixaffi ql1idem orationem, fed tem
pus alii fimul omnibus 10ngius.Nam cùm taétu nobis
opus eftexercitato, vt paruam ctiam exaétè differentiii
fentiamus,tltm no cft in manll noftra eius exercitatio.
Nam adaptandorum v{UIll,&illllrumentornm,& vero
dilfcétioncs, vIllmguc falCiarum, & b<]ueorlun, prxtcreà religuas chirurgias mcdic necclfarias, citra tUa
operam fonalfe diCcas. Et ['me! multa ipfi non obimns,
{cd rcs ip(a<; motimur imitari, quod etfi ad fiunmam
non perdUC:lt no, , :tt co pturimùm progl'edi tamen, &
pro~
fin em licet aCpirarc. In cxercitio vero ad pulfm gUld inucr.ias , <]11 d caprizantcm, vel venniculanteffi , ve! omnin<? quenquam rcferat minùs freg uenrlum,'1on Yulgarls tame l'ci indiciorll ? Nihil herde,
qurerere?cui plllrimi vno rempore affeéllls arreriç ~lnt
a:ttehdendi, nô vt figlliis [olre figurre, aut vt p,iéto nbUs,
cdlores:Ced primùm difiétionis qllantitas,dc!nde qUlj
B ntas,& tempus motus, mfn mouentis cam VIgor fae u
tacis, pofteà ipfius tllnicre aneria: ftatus . Hxc fîmla~;
'lue illa attollicur,omnia fune cognofcenda. ~linec!
caloris gna1.itatem occnr[us a rte ria: motu elCCltaCLI;3
r
: & edam xqualiter ail inXqu~h_
p'eniùs rhanifé~t
illa, qure memorauimus, omnia, vna in parte, & 111 c'
uerfis fiant.Atq; in dillentione hxc confiélèrand aft~ ~
Iil contraétione {anè fimilia iUis, prxtereà tempuSJIl\l1
ter Vtranglle medium,qllo quièfcit,duplex ild,v~o_
à diftentÏone ante contraétionem,
afterum à.. co. trart!;0,
ne ante dillentionem: & horum mutuam propo 'e'
'motllS
d
' ris qUI ~
ncm, tempons
a tempus motus, tepO
tis ad t~mpus
quietis', & vtriufque fimlll ad vcrlnq~
ql1~
{unt vniuetfa ancé alcerum arterire jéht~
cogIter
{cenda, confeéto iam primo pnlfu. Nam CÙ1111arnaC'la'
.
". r
•
fiUot attenden c
l " de$ in'
a,qu,:
lIlcœpent,cum
lpla pnma
vero gl1Ô c;qllalitaté eo rum in
C rata in' primo fnnt,tii
fi
.
.
r
. cf".
• s qu:t
req1l3 l Hatcm per plclas,omnclque
dmerentla,
{lm c:
illo fi1l1t expoGta,cllm iis,gllÇ in hoc conferenda 1eps
. d
.
' \ l ' déll1e
lD e cres, guacnor, glllO<]ue, atq; adco mu ~l - fi e~pu!{us funt videndi, vt ordo tibi,atgue con~l1ÜOe;ia
plorata, ~id
hxc,quantx cenCes elfe omnlac~r
. ]13/Jl
ailS!1oca/Jl
~lOn . . s? E qlU'cl em,Yt verum d'lcam,a d exa"
quidem,& abfolutifsimam cognittonem reql~
C!3riS,
'
humanam VItam
putem: vt amem tantarn aIICql
.ft S cal~
quamam nunc parauimus nobis , non (ex mcll c[apieJl
u'Lm, gllibus vniuerfam mcdicinam prcfirc ncur erlT\~
tifsimi {e illi methodici tradituros , fed a!l~Os
p i opetas. Mihi qllidem cenè, vt primùmmcdicJS c . ~,aet1l'am dare, primis adhllc xeacis temporibll SIlldrJ acqlle
piditas ince[sir anis de pulfibus cogno[Ccn :t dll(ll
ll
inde vfgue in hanc diem eam commentatus,ha nllllerTl
a{fcCLltllS : Siql1id él:io'
D mihi omncm artem vjde~r
tos annos ctlam dwno[cerene taétu cl arc' Contra eCI~, ,"
.
rr
.0
.. '
h ~'- cbarTl
nem anCl1X
eHce,
IncenllS
cram. {)
~10
....
, ~.
proan Archigcnes,Herophil11S, Agatbinus, om ni qbcrar,
a
, empmcomm
, ,
pc, natlo
vera d'lcercnt: ta ncurn. li qL1 3,
Vt planè {cirem po{fétnc tOta {endri, an pal 5 ~ rinde
,
,
r. TI uS pe
e:tguc ql1anta. Iamindifientione de llml 11
afipr,
,
.lmp rICa,tu s tenebar , C~1J ' tamen1Jîbhxc fiun,dament
. . qllib US JJ1'
& VCllltl clcmenta tOt1l1Sde pl! 1 LIS :l.rtlS' cl counocognitis, nihil c{fet prxtere:\ gllicguam, g~
o[~er,
(ci cel'to po{sie, Tancùm [cnu, nouerarn 19" qL10d
1C
dillclldi ancriam non a{cendere & de{cendC ! atqU~
,
. . .
robarl, "
confirmant illi , qui cmpmcl voca~tl1r)
p d 'éhtJ11 t~'
id dre vel'lun. Neque cnim dillentIOncn:,fc ,1 ail dl"
tùm rercip re taétllm: afcendcndfile c.nl(pa~j5
(111fientl, non item animaduerti. Hoc gUIdcm mlja~'
v~
ni5 prope foltlm alfcCllm s fnm. Po~
e à vnlJ!r:tieb3nr.
glc aQllC
'hcmentem pulfitm. Alia me omnJ;l :l~hC
1
d
' .
1
l
�Liber Primus.:
~raque
il1 ptotuncta ha;fitatione n'luitos annos volma-
fi ita facias, videatur immot us.Nec ver6 niagno rum fimao-is
inJatya
redefiici:fed cùm acriùs etiam A mul & Iangllidornm
i:J
0
plll[U1lll1, quos Letharg ici habenc,
arquc etiam in id inc"lhui, tandem allquando fpedes
cognol leris magnit ndinem ,nifi admodfi attinga s molC?ntraétionis taétui apenè reprx[e nrata efi. Déinde
liter. od~
aucem à mrgidi s,& magnis,& duris, vehecum in mediracione diutiùs immor arer ,nonfp eciem
menrib üfque alcos oratio difcern ere po[sic docere , fi
adhuc Ob[ellram , fccl ehrifsi mam noticiam eius non
magnum dicam tibi hunc elfe, qui increui t ex reqllo in.
çoncedcnté difientionis not,ÎcÎx eonfecutlls fum. Pofitres dimenGones,in longitu dinem, latitud iné,vro fun~à qllid
cômem orem qU:lm alia flun cico afreClt1s~
O•
ditatém
q; : Tllrgid um autem, qui in duas tantum ,lati-.
1
ll1 nl aenÎm vitro fe ofTerebant, & pl:mè pofihae perfpitlldinem ,& proflln ditatem : Alcum , qui in vnam tanc~a
erant, Vt cùm in [limmis tenebrÎs lux [ubico (plen
tùm altam : Et durum, violent nm iétum efficere ql1alidlda elllxit. ~od
fi quis hxc acdpiac vc vera, & non
tate arrerix tunicx: Vehem entem, vitalis robore vigo}Ir fabulam,magnum fruétum capit, ne ellm de(pera rio
ris:hal1d dixeris pruden tem virl1m,atq; nallum ,omniftlheat inuenie ndi, qux indagat : neque eo derçrre amr
110 ab his initiis ingreffl1m non poffe digno[ cendor
um
qU?d multis etiam annis inquire ndo nihil dum profeiIlorum confirmaram fcientiam parare, modo ad prin~ent.
Nam quidam in ql1xrendo c1àm indllcim r habicipia, & vehui elemem a anis hllillS probè exercit atus
tl1s,vfufqlle compa ramr, qui progre dimr pedete ntim,
fic.De qllibus nos primo loco dicemu s,déind e cogrno
neque,ùum abfolutllS fit, vnquam cœpiffe apparec. 5iordine ad reliqua progre diemur .
mll\ arque complecus efi,cumulatè fen omnium exhau B
fior~n
laborum quàm citi[sime fruétllm, ade6ql le, v t
De quatu or elementis dignotudlUS dica, cum ip[a v[llra. lam cùm pofieri s nofiris
fcendorum pul[uum.
,non tnediocrc momen tum acceP.èrit promp titudo noCAP . I l .
fir a?arq; indufiria in hifce rebus, qui non dubical1erim
.\>ellp[Os affcétus taétus aperire orarion e:breui ore tem
V nt h:::c quatuo r. Omniu m primum ,qllod empiri tore ad artem [e exerceant plllfuum,& minore cum lacos diximus côtenti o[è potiùs, quàm verè, a{fererc:,
ore.FacÎ:l.m cnim, vt prxter alia, viam muni5,qlla voiétum [e tantùm [en tire , diflentionem autem ignorar e
~
~{fequaris
potif~nlm
: liceat tancùm. ab immen fa
arcerix . ~ocira
pul[um quida de illis definiullt, me, lUltiarum atq; glonç ho, qux nunc domma cur, mormoriam afteétuum caétus ex arteria rnm mom. Nam no
jalesabdllcere. Neque [anè quicqu am crit profeét um
ex difient ione arterix , [ed ex motud ixerun t: nl111a de
lac IUcllbrationc, fi veritat is fiudiofos defiderabit.
rc alia,qllàm qllod difienti onem fe negant [en tire. V e.~os
fcilicet haétenus defiderabit, dllm vo1uptas [upe
rùm ratione ,inquiu m,conf iituas eam licet,no n perceriOr Gt,& regnet, honefia s alltem nl111i curx, nullo nllpit ta men eam taétus. Comrà vero debeba nt omnin o
~ero
fit.N equc enim vol1~tuaris
hçc comme ntatio,
dicere,fi id tantùm agebant, v t cotend erem, taéhtm ared e®iè nlUOS indufir io[quc quxrit. At talis quoterix dill:entionem [encire:[ed veréne diO:endacur, hoc
, ~Urql![;
eO:?~d
enim, vt dixic Heracl ims, vnllS mihi C [e non planè [cire.N am confirm
are non percipi ,menlnfiare~
~ile:Profcét
libentiù s cum vnoillo egero,
tientium eO: de [en[u. E cenim fi iO:os roO'es,quis tadem
,ac cum lfilS mll1e,qui vnum, vel etiam nullum, valent.
conuulfilluS pul[us videcn r,quid aliud r~[pondeat,
' ac
Nam non nllmero veritas ,fed (apienria xfiimar ur. Erin ten tX vtroqi arrerix quafi fidis ql1endam occuru lm
g.o ad vnum hllnè verba nuc facimus cupidu m veritaillum efficere taaui, qua: ne prifiinam quidem [edem
tls, quifquis ille fiue nunc Gt,fil1c pofihac exifiet. Priplanè retinear,fed [enGm fllrfllm deorfü mque iaétetur?
mÙrn multa ad [en[um percinentia,fieri non poffe , vt
!am edam fi de vibrato regl1iramus > fatebun tur hunc
\>erbis non c:xplanentur. Déindc ,tametf i nOn po[sit fie
quoque , fi quidem illis cercè taétus affeétlls non exci~,nih1
co tamen canrx e{fe,quam ob rem nolhx te di
derunt , fieri cùm de[eruit arteria Ulam region em.Na m
~tgeni
pœnite at.Nam fi minùs vndequaql1e accuratè
in lis pulfiblls [urfllm ferri arteriam,atq; déor[uID [en~rone
ad coru noticia m, propiù s tamen quàm nihil
timus plané. ~inmo
pul[us ina:qlla1itacé eam,in qua
~pl:ateris.
Nam quis tandem faciem cuin[cungue hoarterire quredam panes editior e loco appare allt, qnxlUIS depingerc oratioe e xaétè po[sit? Haud [anè qni[dim humiliore,fi ne[cire [e dicant, experie ntix deprx
~latn.
Tamen [emos fugitil10S quotidi e ex notis faciei
henden tur Ïnanes,quam femper vcndic :tnt.Ne g! enim
erOc\arnant. Ade6q \le fuit, cui hoc effet fatis tantùm
de
illis hoc cfi r:uione qllx ofienduJ1tllr: cxrerum taXllldi{fc:
étus id perci~
dill1cidè, i~ ~Ui:1S
qu.:crenda caufa.meA ~adrtis
humeri s,niger efi cri[p6g11e capillo.
D dici,qn i vocanm r dogmat1cl,~CJ[n
m~lt1,d{fn
prtq;ee go cùm priùs dulce Fa1ern um, qnàm Romam
[uri etÏam in eo,an percipiacur,l1lG ca fic rel elUdentla.
pr? caus effem,nllnquàm gl1/1affem:ramé me cùm cfi
~inecam
eH, Cllm magnitlldine inxqlla!ispulfils fiat
h~lnd1r
oblauu n mibi,n on fefellit ,qllod fitynis deprçin vna difient ione,cù m eius partes qllxd;1m plus, quxn ere'd
lia'
. m 1 ,'lUX 1egeram. n,,'d
dam mil1l1s dillend ancur: qui non fieret, ni6 difiend i
~l
am etiam i:J
meus fami"."rlS Vtnllm, qllod crefcit in Lydia dulce (Caryinl1m
arrcriam re vera videremus. Ac incclligo prodllc ere ilvClrura
C
'1 e' cognou .lt 1lOC d'un
tdn
. b'InCO rIS) raCI
lis me ingeniofiùs forta!fe fermQne , quàm apcrcè ageta xat a, me
ap l~Irs,dce
vinum CretiCllm , & quod Scybel ite
re.N.lm fads hoc fit dixiffc,longllm vel brellem ,alrum
pr~
a~,co10re
reprx[c ntare,& du1cedine,crafsitiéq i,
vcl humilcl11,lam m vel ang~'1/um,
magnu m ve\ paruu,
gend.r~
rnirificam qlladam ,iucund ifsimam q; adfirin cra(fum vel (1'racilem, & prxter cà horum medios ficri
::>
"
1ign 1VIl:l ~r:te
illa habcre.Huil1fccmodi nos ql1oq;
nor\ poffc,cùm.no om111• ex p~rte
diflcndi.arteria con_
J\d reclplmus plllfllllm digno[ cédoru m tradim ros.
[~icatur,qDnIm
[olu.n: fien motl:1r3a~un
IllQIl :t~ ma~ls
.quanam ratione erir cuigue pul fui adtum volaltu s, vel humllts fierct, vel eoru medllls alius
l\iù en a.Slqllldem hle firmiùs infigenda efi illhic lel111tlllS. Igiml' qualis conulIlflllllS. pu!fus efi, gui
;/1 in~a ~Ï!plicand:
Vt in vehem ente & lanC!llido plllflt.
freqllcns , tales contcn dunt, glU ncgant fenGbilem di~ntl
1 ltrn,nifi premas aneriam non di:nofc as'hlln c
fiention clh e{fe,[emper omnes videri. Re vera eairn in
Un ~bcfi
vt cognQfcas pre/l~Jdo
v~feml
m
a
l
t
~
'Ollijulfil1o,'lout neqla~â
[entitur difiêtio:auc pa~ ' um
. Galcn.
)
»
t~ls,nihÎo
,
S
h
Tom.
li.
L 4
�"1°7 1.
Galeni de Oigl1o{cendis Puliibus.
.10,72
non fanè prolixa m) An fimul de vfu nos rerum ad vincium ha:fitare ve\int:n equc, vbi Solé p~r
iaétata. At vero quod tradit Archig enes , hominu m A tam pertine
[picuè oriri cernam us, obire folita.n os n ego tia , fi dl:!
graciliu m in partibu s nô carnofis oculis cerni arterias
fit:an in grabat o conqlli e[cere, dllbitan tes n6 xne eua
dill:endi & contrah i : apud homine s quidem verecu nfit,an dies.N ~c, cùm nauem confce nderim lls,ae Î1mus
dos reétè dicitur : apud impude ntes vero,ne qlle de rein alto, hoc agere: [ed nihil creden tes,alld ere in mare
bus apertif simis laborances,feclls. Etenim vel confpiprofilir e,quafi id fora[si s mare,(o rta[sis non fit. Ne~
ci neo-abllnt hoc quod quidem eorund em fit illoru hoc
que) vbi in porcum ex alto inueha mur, appellitur9ue
quoque mfieias ire. Aut fi etiam annuan t, oeulis vide ri
nauis ad terram ,omné[ que videamlls in terram eXl!e,
dicent arteria m difiend i, taétu non item: Atqui de hoc
fidem dare (enGblls v[quc ad ipftun Vlltm:cXterùm Jn"
non ad viIilm [ermon em deriqua:ll:ionem effe. ~ure
tus nos contÏne re hxfitan tes,& dllbitantes,dicenté(q;:
uemus : verùm propoficis his, qua: taétu percipi untur,
Potefi quidem , vt videacur nobis terra,n ec fit t2~en.
placare homines conem nr. Atgue, vtveru mdieam ,no
Atque omnia illa,ipfis illis author ibus ad experiéuar
tam ill:orum nomine , qllàm vrvera m tradere m ratiov[que fidem habent : at de namra in dubitatÏonem a :
nem dignof cendi tyronib us hllius medita tionis , affehoc nos (cilicet ipfi volumlls: vt el!
dUClmtur. ~in
aus [enÎlbiles, memin i pulfuum manifell:am dill:entio. Q,2,od vero exeedi t vfilm,rup~
nem arceria: obtinen tium,& obfcur am,de quibus con- B pro cenis vtamur
a
ob re fi quod cllpimlls, nob1S d
m
a
~
efiè.
s
dicimu
po
llllifilli fllnt:pr ztereà, vt pulfuu m,qui in quanti~e
a
de quo ampliu s di(sideamus ,inuen io nihi!. ~od
Î1ti difienti onis [unt,ne confun dant confideratlOnem:
qut
DeÎlne
nt:
naturam pertine t,de eo [cilicet inquiu
[ed femper in memor ia habitis tribus dimenfioniblls
1ll
nec de eo verblUll vnquam faciemlls ,fi voles.I ce
[o.
,
valeant
ri
conten dere prre[entem pu!iûm eum fuperio
ve1 ad (cedus feriend um te adhorra uerimu s , & pro ;
in trib{lfne dimenÎlonibus lUi, an in eoru aliquibus vel
dant poll:hac,ti vultis,n o minils nobis,q uàm aliis IllO j
aliqua refpon deat.N am qui ex clifientionis quanti~e
talibus ,qn:l res,qua verba:g uando vos etiam ip(oS:.
viginti fepté pulfllS confian t,quos in tabella libro pnmadlle rto e1aborare,ne quid de illis,qllX omnibUS t
maxim è ramo de pu\{uum differentiis propof ui , ~ae
minibu s tefia ta in v ita [un t,euerta tis. P r6inde ficfi lUS
tione epo-nofeas,fi dimenf ionum quantlt atem fingula negotia obeunc ,& item nos obeamu s:nec curioti Illl s
memor ia. Porro aucem eum hrec ipfa, qua:
mm cen~s
vlla in re,qllre apereè con(pic itur:[ed llatim cred~l
nunc comme morani mlls,m m reliqua , gure poll:hac di& alfentia mnr. V t fi quis annutie t ab imbribu$,qul '(.
cenda iimc, omnia prreeedere ille liberde bet, vt initio
ciderun t, fflluium auélum euenilf e pontem . Hic ~s
fiatÏm huius libri admonllimus. Itaque priùs buc qui [e
piam de vobis pra:ll:o, ita vetet abfolnr è, ab imbrl
confer at,quàm illam edidice rit,erra t p1ani[simé. A tq;
qui decide mnt,di cere, fed qui vifi [unt decir:n~'
boc fit in tOtO fermon e eonttit utu. Nue quod inll:ituit:neque all élulll , rl1
mus, exigam us,aper tè dillétio nem anerire à taétu, non C fluuium ,fed qui videmr ,& appare
rùm qui videba mr auélus efie: neque diruiJfe p~n:ur'
iétiimo do( qllod,q ui cu omnibu s difcept ant,aff irmant
Jglod~
[allum dicat? ~i.â
[ed videri diruilfe:q.llis hu~
addua i rarioniblls meis
empiri ci)anim adueni . ~are
'1de/J1
alIo
ibus
morral
lS
quando eum extens omOlbl
contrà ac priùs dicant (ni lophill:a: certè, & arguti ge'n vi
Il
~
ù
c
?
is
facefsit
nobis
di[putetis , negotia [olis
a~ (a'
fiiant haberi) arterire animad lleni qllidem abs taélu direlIqu
quàm
,
medica
aree
v tamur [enfiblls, tam in
fientio nem, tamenitilOe re veraha beat,fe hrehtar e.SaEt vtrem, verbi gratia, & veficam, eulm,a~qi'dr
[eéta:
ta.
eornm
CLUll
fint
magis
tanea
nè enim hrec con[en
VJo~
brorum folles,q uid dill:endi dicitis, ac eontra~l,
Aut quam ob rem cùm omnibu s a!üs in difpllta tinni.
à
l
~
~
i
!
l
e
ntÎ
innoce
Coli
vero
prreter mittitis : arteria:
bus quod cerOltn t,confii tullnt, de natura vero h~rent,
e in ea de appare ntibus [crllpulii inc!~'djtlr,
qllod
ell:
fii,atqu
,no
faciane
hoc
fi
Atqlli
idem?
hîe non faciunt
l
minus ab[olut è pronlln tietis,d illenca efi,&d d: 'Jeré·
dicant, difiend icur fonafsi s arteria ,[ed non ell: confpi en
contraé ta efi,& contrah icur:fe d videttt r dill aJ'rn aH"
ellllm. Verùm è diller[o,forca[sis non dill:enditur illa,
ne dill:endacur,me latet? Defill:ite per deos tan ~ ont~
tamen percipi tur.Siq uidemc ô[entit hoc eum illis, qui
plaeum
t
CJuando inanibu s nugis arcem onerar e ve\ (ua elfe
quod cernun t tantùm , & non quod cohrere
re
vbiqj
,
imus
con[pic
vitam n.on labefaéta , ~Uger
10n~:mSi.ota,&
ciro fllo,po nunt. Siqllidem quod
vtm mll:mull:ls, artemq ue non lOterpellare, (cd. neJl1
locoru m, vt dixit Timon , valet. OEi fit igitur, quo mi
valet
m
D conam ini, reblls hanc commo dioribl ls contentlO C1lI~
nùs nunc quod ceroitn r, valeat? A tqui, Gguide
re[eruate. Multa offende tis in medici na, qua: .rn~jU
certè pro. princip io apertè dilatari artcvbique , ~lnc
tur:
flot qna::ll:ionis,huc conferè e vim vefira.tTl, ~ic uIn~Jld s
riam fumpto , cùm [çilicet non conulllGllè mouea
nos
iIli
m
oll:endite,& dllbitat Ïonem de rebus ellidentlb rI• coJl1'
inde di(fcnt iamus forcaffe inter nos, anfide
,fi
abiicit e,qlund o nihil ea re profeét us fitis faétu • 's\l2'
habebi mlls,ill i non habebu ot. Forta[s is hlc quoque
~aJI'
pellem ini enim, vclitis, nolitis, cuident ia pro c~rtl
(uam illis author Ïtatem (ubiiciamlls,ad concor diam in
'
ent'onCe
s
potefia
vobis
quidem
r
hifcere
ne
bcre, aut
igim
1
commlJni i"euda m authore s fucrimus. ~inam
'dem crJ1lII'
,
,1
lls
qureram
non
fiue
lls,
cllm,lille quxram
volllnt? nihil aliud,q uàm fingllla euiden tia confpi ci,&
Pd\aeiO'
v{ils:neqllicqlla inqlliramus.Sllnc verO
qllitur
r,etÏam
vidctll
qllalia
an
um,
maxim
haberc
•
fcrnpullUll
. . sme 1mel~
r fi
1
•
ratIOn!
qua
us,
lell
qua
bus
tx a1IX 10mini
l1 an[\lf,
fint: déinde an omnin o edam fine. Sump[ erint [anè &
ncs hic ebbora te in his templl5 ponite: Res a .
id à nobis con feffiun, nihil enim illis dencgaeum voluprojjs ,qureel fe illx VI dCatÏ S iJt
den'tes eirra fcrtlp~1um
.
ne e
mus. OEin nec ecquid omnin o fit Sol, Luna, Terra,
•
·h·
vtml tartena meo " J1l~
iraqj
Facite
te.
numera
ncc an Mare, neque an vigilem us : [ed ne an fapiamus
10nt7um lamm &profi mdllm difiend i: pol:e~a 0[SIU 5• vos
quidem ,vcl viuamlls, nec quicqu a nobis pror[lI s, qua
.o.'
q"
. ql~'
neenep
fpielte ,an fentircoa~.lm,
fic natura, eonfiar e. Equide m halldfc iam,ha c quam de.
qU l: Vfl'
ret15
inquire
aliud
nec
hoc
nec
vt
vero,
à
h:lOC
fidcrenc maiore m hxlitat Îonem. ObtiOl lemnt
. dIIb'mm VOca ll 15.ace f'
' 'd
•
rI
entes,1O
rcs em
OmlllOO
llntnc
nohis libencibus,ûlperfedeanc hoc labore oration is, vt
de vobis {ilppcdicat magnu s <]lIidem verbof l:eller'
demon llrent; habean t (uam naeurre 19nora tioncm ac
Jl1
UliS, non pOtelll abefatt are camen J neqllc CO ,,[Il
fruantu r Heet. Tantùm re[pon deit nobis ;cm
~bundè
& ob(enr è, arteria in fidis modum [ur[um deortu mq;
d
d
'Ui
u;
ld
:t
�.. Liber Primus.
ci: c~terùm
qua: in fi..perfide tagunt,di[eedut [llbito.
\I[um euidentium. Nos igitltr cantrà f:tciem~s
ae va s.
Omnibus,q~
dilucidè eernunmr, vtemur cura vllam A At qux cedence molliore logillS progreifa illltdveluti
intranr, nô reuenuc item fllbico, [ed <juito à primo oc
ha:utantii & credenlllS talia elfe,qualia videntur:~ç
eurfu progre{fa pcnitiùs vrgebât, tan dl illis difcedentiob[clriùs:h~
in quxfl:ionem v o~abimus,
atqi partim
bus [enfibile fllpereft. Tempus nanque intercedet inratiane, partim fenfibus , partimetiam amborum ope
ter primum impemm di[cedendi, & extremum finem,
aggrediemur eruere. Verùm horum viam inueniendi
[ecundum
qnem non di[cedere ampliùs, fed [ubfiftere
.alia locoampliùs tradimlls: hic tantùm,quod adinfiiiam dicentur. ~o
tempore toto palliatim di[cedente
tutum noftmm intereil, referemus.
altero,p3.11latim etiam alterius remi1fo prelfu, vtrh;fq;
[entietllr motus. Iam fi hoc accedat , vt qllod ab lmo
Contraétionis inueiligatio Galeni.
tnouetur,feracur furfllm:& qllod tangit,[llpernè ineuCAP. I I I .
bat:prxter ql10d pre{fus ei, quod ineübit, detrahecur,
Am eùm Agathinns dicat, artei~
non potre conedam accidet ei, vt velllti fubfidat: quia quod priùi
traétionem [entiri: Herophilus autem confiantifexcipiebat,& furhlm impellebat,nunc defertur.
ftmè Vt de re [enfibili diŒerat : res hercle plena erat dif
Declaratio contraétionis per
6cul~atis
vni prx alcero aecedere ,pra:[ertim quorum
alia infl:rumenta.
tantum vterq; ftudii cùm ad alias partes medieina: eotuliifet) tum ad artem de pulfibus augendam, & vero B
CAP. I I II.
edam rationem muids annis fenŒmque mirè exerciorum fi rem orado tibi parum c1arè reprç[entac, .
taifet. 1taque operxpretÏum elfe duxi, vt primllm ta,
in vefi~s,
vtribus, fol~bus,.
& id genus !nftru~e
~
élum ad paruam differentiam [entiédam aifuefacerem:
tis omnibus pericul~m
faclas heet •. Nam 10 oml1b.~
Vt fiquando nobis ipfis manitèfiè eontraélio appareinuenies , vbi langllldus ~ft tangenuum ~oncurf,
~bl
'ret, aliumne teilem defideraremus : déincle vt veterum
paruo [patio fieri di[ce[slOnem. Atal~erum
fi ~ . ~hdlUi
fcripta reuolueremus.Nam fi plurimi hanc,atque profit, quanto [patio impellebatur infrml~s?
tantQ mo~e
bati[simi fentiri confirmarent , ne fi quàm diutifsimè
bitur [cilicet, vbi[e, quod vrgeret, reClplat. At veroi
quidem commeotaotibus haud dum videretur tamen
ex inferiore loco etÏam premens a[cendat, tongè tune
n?bis fentiri,deCilleremlls, & deponeremus fpem inue
procliuiùs [anè & citiùs comitahitur ihfirmius fortins,
nlendi: Sinautem nullus alius, aut planè pauci,ac leues
focio ad perfequendum adinnéto mometo ad inferna.
hoc a{fererent, nobf[qlle in hoc mcumbemibus non di
P oteris amem fi humida materia, vel aere, vtrem, vel ve
~no[ci
videremr polfe : abiieeremus iam tu eius [pern
ficam vel (imile vas impleucris, leniter :tttingere,allfetnuenienda:, atque nonCentiri polfe fateremur. Ergo
rendi; ae rllr[um adnlOllendis digiti.s:déinde etia tmcù m. ~amil
in , uenir~s
Herophili propè o~nem
dere, impellere prorfum , amouend1s hic quoqi vifenttnaffirmantem : nattonem amem ErafiftratlOl'l1m
ci[sim, applicandifq; digitis. Profeéto alterum difccfpartimannuentem, panim euntem infca~:
terdos.il C fum,cùm tantùm palpaueris , clarj[simè anirnaduertelos ab Athen:to Attalenfi , de quibllS Agathmus erat,
ris momento tempo ris lied: Alterum à prellll , mtninter fe eodem modo difsidentes : nihil nos [anè ex ve
quàm citra aliquod fparÎum. Pra:cereà in priore nihil
tentm [criptis quidem conCecuri opis fumus, <juod
moueri confpexeris,fille admoueas dlgitum,fiue remo
numero & dignitate qui affirmareot,& negarent, proueas.At veroin altero mOlle ri, non modo fi imprimas
pémodum xguen~.Itaql
apud me adhibitis prxcedigirum,fed & fi retrahas. Agè ia~
compa.res .arteriam
ptoriblls confiderabam, <jui etiam fe negabant ip[os in
di<7itO & vaficorpus, qllod artenam eonnnglt : ae eo,
~pertam
cognitionem venilf: vnquam contraéi~.
eontin<7it,de
10co fuo nihil moto, arte<j l~od ~rteiam
~
lamhxc etiamnonollllos ratIO, vtfit, mouebat,aells
ria mota accedat, & recedat. Ac nunc occnrrat artena
probabamr omni.bus , vt recedentem taéhlS arreriam
corpori, qllod foris e~
tangit, qua fi eont~é
) pal:
fenti~,r
non po{f
e .~ipe
aut ~om
ip[um i~ di
pétque:ql1od in,langmdls.pulfibus :'[u ve11lt. ~une
no
nenttone :tut conillnétum eum co létum nos [entlre.
eontreétet tantum, [ed & 10 altum lmpellat:vt l? veh:~tuine
iétum iam nos, vbi recipiat [e illa,contramentibus : hic in priore occur[u necelfe eft, vbl anena
hlturque, neqlle Centire motum. Seilicet ea illllm, qllZ
contrahitur, hoc porsis dicere , recfsj~
il~am
ab eo,
Con[uetudinem habenc [ecllm, adefmtque , ac eoncinql10d eam foris tangebat:hoc non po[s~,
nuc recedegunt, non qux diCcedant, dignofcel'e : Alioqlli ad rerc.Tempus enim ea eognitio poftula;d[cen~m
tllOtorum aCpirare notÏtiâ polfe, fi hoc fit ei [emel con
fubito, qua: leuiter [ef(: corpora t:mgnn.t,momentoq;
Ceffilm,qllx non tangantur, fencire. His, & taliblls me
temporis,qllod nequeas ~tendr.
Sed,lll altero artefierb~
facilè in fi13m [ententiam addllxerUnt, vt qui te- D rix occurfu,in vehementlbus puHibus, a 9uo fit, ~.t taenl a Ce, vt ia3abant ,taétum haberent : Neqlle enim
étns nofter repellacur,p.riùs r:cedere feotlmus, del~
cOlltr.étionem [entieham arterix. Sic nihil faélum eft
rece[siffe iarn di<7nofclmus:td quod non fen[lls etlam
"ra .
,
r•. Pllls,quam vt ab illa me remollerem, vt ea,qux fen
animaduereie, [ed mens ibi ex eo , quod affeétus abiit
~ilno
po.{f~t:
nifi mihÏ tandem velm! ex.aCsidua coIjpG.us fenhls,coig.tqu~
tum,recederet, nlt~c
reeefn tane 19O1S meenfus & elucens c1arè venratcm monfilfe. At leuiter amngentls anmladuertere dl[cefi'um
ra{fet, Vt alios i:lm teltes non quxrerem ,nec arbinon po[sis,di[ce[siffe etiam ibi eoniicia.s.
trhs,fed mihi ipfe Catisfacerem. Sed rem omnem expli
Primùm [entimus affeétus corpo~a 0, hincaded exorfilS , vnde me ip[llm ratio duxit.
~ando
corpora tangen ria panim leniter fe[e mlltuo
ris nofl:ri, déinde illa, quœ
ta~gun,plij
t:tntùm : partim vero vrgen t,imeos induxerunt.
~elut,1r(mqi:
r aque
<juod fortins eft, & durius,
CA P. V.
d~ Utl fubitimbecilliüs & mollius , altenun autem ccOrro autem non accedentis, vel recedetis, vel pre~eurti\q,
ac ve\uti ampleétimr id, quod vrget,
ceffil S eomm mutuus non poreil eodem modo effimentis, vel tangentis , vc\ repulfi primùm nos (enGalen.
~om.l
1.
L 5
N
H
&
.
P
�Galeni de'Digno(ceridis Pulfibus
[nm babere,[edaffwum cOl'poris'nofiri, neminem etiameffc puto,quem fugiat. Sentimus enimab impref- A
uone venemetillm plllùlllm carnem nolham vnà eum
ambiente illam cute impelli. hllic alltem elt adiunéta edam reeedente arp10ti & prementis cognit.~
teria fentlmus in ipfo corpore noltro motllm. Siqllidé
intrà compreffa,fil1e ea emis cil:, uue cunis pars,arteriam difcedentem comitatur,prifiinam fedem, qua deieétaeqt occupans: fimû1quefit,vt in reccffus cogniNam fentimus primos omnium affc
tionem v~liamns.
~lS
corpomm nofirorum: Déinde , qure hos induxecùm recedit à premenJo arrunt,foris obie,t h, ~are
~eria,qu
fecundum panes nofiras attingentes ea motum fentirous primum in vehementibus pulfibus, ea di
.cimus f(ltione contraétionem eClam ocenrrere [cnlili,
concdfo fcilicet, vt qUa! affeétns nobis creant, [enlibilia appellemns. ,Atque preffus inxqullitas prementis B
.anntmtÎat reditum . Neque enim vel robur vel motLlm ,
·c.ius quicquam erat , quo cognofceremus , nili prefflls
Inxqualitate. Nam vehementibus pulGbus "bi cl igiros
jniicimus , primus occurlilS admotum impellit parum
.tOlétllm, ab hoc etiam atqIle edam ad finem v[qlle comprimit nugis.Vnde fanè motus argllitnr,& robur eius,
'q uod repel1itur. Mira enim res eil:,quonam modo 1anguidi pllllilS, vt tint maximi,nô parui tatllm, li premas,
vià.eantur verùm edam omnino fenfum fugiit. ~od
fi quis le;iter effe illos digendos ignoret, tortaiTe abolimm homini pul[um dieat effe: qui quidem mentiatur inde, quodnon reétè eos retigerit. Contrà planè
vehemences, quo ipfolllm deprxhendamr robur , rc-quirunt, vt qui tangunt , digitos validè infigant. Re:pelli enim hoc tibi tum magis videbuntl1r, quo eos vrgeas magis. Vnde etiam contraétionem omnes vehe- C
mentes pulfils fenGbilem habent: languidorum vero
'nullns, Atq; inter vehementes alills alio magis: pro nt
maior vcl minor fit vehementia, aut pro mag11ltlldine
& pamb.te,:llIt pro dnririe ~ mollirie, aut pro celeri.tare & tarditate. Nam qui maximus limul , & vehefT1en~iCsml,durq
fit( quatenus coniungi C!lm ma
gnitndine duriries valeat) atque non velo x , hic aper.tifsimam habctcontraEtionem. Omnes alii, guarenlls
plus vel minus de illortlm aliqno habeanr adinnétum,
haétenlls faciliùs percipientur, vel xgrius. Addidimus
amem eo in eommiCcenda duricie &: magnitlldine,qllatenus valeat : ne adducatur quis, po{fe vnquam fi.eri,
-vt idem Gmu! plllfllS mm maximlls & vehemenrifsimus, mm cuadat durifsimlls. N egne enim coniungatur ficllt cum vehcmentÏl magnitudo, ira cum duritie.
In :naximos cniro & vehemcnti{simos pnllils [{Ibinde D
incurras. At dllrifsimos, eofdémquc maximos l1unqllam reperias , olc ne duros qllidem pariee!' & maximos: cœrerùm qui inter dnrllm & mollel11 medills efi:
p111fus , ac n:ttura modcratus) cum maximo eonneXllS
Frequencer il1lJenitllr, Eriamdurnm fimlllacvehemcn
~em
non l'aro eundem cernas:ade6que dllruS idél11qlle
vehcmentifsimus nonnllnquam exiflit : at vehemenri{fimlll11 & clllri CSil1111m nl1l1C]lIà m clindeminncnias. Ncque edam qui maximus,&: idem vchemntif.~us,ar
difsim{\fque fit, Scd maximi & vehcmentifsimi, plurimùm edam cclercs funt;{jn mintts,at nOI1 tardi,Atql1i
fi idem pocret l'nI fils vehcmenti[simus ficri, & maximm.'& dnrifsimus, & tardiCsimlls,appareret in ta!iblls
quanplllhbllS omnium apcrtiCsima contraétio, ~x
d.o nOI1
pOtcfi
mi{lio
fieri
vchemenriCsimllS
adhuc
.
"
,&
1llax1mlls,qll1 neq,; mollis llrque velox fit,c1ar{~nm
fl;ddijce c çOJl~rathonc.
Claram etillm vehmcntiü~
mus ecrtè) &magnlls,& dI1n\s. Etetiam ve"hementes
.Gmlll,& magni, & dnri,qllorum minùs quidem, <iuà~
[llperiorum, manifella. adhuc (atis tamen contraého
efi. Prxtereà his minùs , [ed euidens tamen eoncra~
aio v ehemcntis ,magni, & mollis. Manifefia adb~c
yehementis fimul , &: moderati magnitlldine & dunda. Sed hoc habet ob[curiorem comraEtionem, non
tamen quin pofsi t digno[ci , magnl1s ) & moderatuS ,in
reliqll.Îs dllab\ls differentiis. lmà verà qui tribus d,l~
ferentiis efi moderams,perfpicuam adhllc contra~I
nem habet. Verllm non facilè vehementis,& parw cOtraEtio cognofcitur , qui omnino etiam du ruS eil:: Ac
p:.lrui , dUrlque, [ed vigore moderatO etiam ea ob~
[curior. Iam li paruus, nec dllrtlS lit, & moderato ro"
bor~,
vc deprxhendatur is ,[en{Ïlm flagitat probè e~ercitatum. Atque prx illo , qui paru 115 &: mollis, VIgodfque moderati lit. At languidus pul[us, neq; cu~
magno coniunétus , ne que cLlm paruo, apertam o~tl
net con naétioné, Omnino is cmu maxim 0 Ilunqualll
commifcetur) nec vero Cllm duri[simo : eum magn°
:fit, cùm commifceatur ) (ed [emel eum mollem opon
tet e{fe. ~od
li cum duro conillngatltl' , is nece{fe e_
,fit minimus. ~are
qui exercitare taEtum volet ad
..nifeltè [entiendam contraétioncm , hoc in primis, C1\
debet, ql10d prxteritltm ab antiqllis eH, Non elllu(lI
.pulfus poiTe conrraétionem [entiri: nec qlon~
pO
fit,périnde omnium eiTe c1aram. Ad hrec difnélOpe~!
quas tradidi modo, memoria [unt teneodx: vt pe, v 1
fentiri neqneat) innenire :lUens , déinde depolita [p~
omnem tandem, vt non [enlibilem ) rclinqua r : peq re
vbi po[sit {entiri,non apenè tamen, hos primO ~g 6
diens,cùm horum de[peretinnentionem, mm al!~e
a
.
. fi·Igare. V
' "m ql\1bus aper tU 5JIll_
l ,plgeac
pane
mue
erum
eerni contraétio C61et,ab his initium filmat, atque 1lI~_
num, vt prœ[cil~s,aet1m
memoria proPvel
fi tO rum , qure tradldImus: plané vel vehemen te!11, 11non)anguidum certè oporrere elfe,ql1i [en fibil epl, ~oc
ventibus lit reprre[entamfUS contraétionem, .Arq.
....
clll pO
.habere fi xum debet,& cenum.Ad c1ariorem au t de rc
titiam , non parum magnitudil1em referre : Aec;·ca re
item à durltie nonnullam opem, & herc1e lbs ra(e~Îi
etÎlm. Proinde nec in languido vnqnam
'fl1~
contraélioneOl, nec in vehementi non [enrifJ;} q~iC1ot
. & ml1lUS
. , clare,
' prout Iple
. r vlta
. 1·
ail t, ::J
gIs
15, vt VO' . te ae
maior lit, vel minor , &pro difiemionis qt1an tlta ,
pro qualitate arterire tunicx.& motus.
:ae
f_
pnYd
Pul[us, qui apertam contraétionem habent,quibus in G1nis)& a:grotis infint.
CAP. V J.
, ha'
' abfo llttam cxelclta
, . ndivJamlica~
are vt fi udlOG
bean t,non [olum gencrale'prxccptumlc.xpdulll
'rr
' li
"
b' (i
" . 1 orc.. len
1I1UC eontenn ImUs,:1 glU Il na111 lijltlUll
~ d eCI~ ."
dl taétus in cocraétione indaganda exrc~l:dt
. e ape-
Q:
.
" III XfJ"rotlS
. & va len CI'b U,
5 delllcepS
,
qlU'b liS 1··
II H1[mt
•
gOCIO
. on.dne qUI'
nal11l1s. Nam hoc li ctlam d'd·'
J Iccl'1nr m1l1
VOtlllll , arbitral', affeguenmr. Ac de [anis qUI ln
~1lt' ore
moderato [unt corpt~,
& namr:l tcmperl~,
'mqUe
e
, maXlm
. è vere ex an11l. rem Ol'l·bllS rC(rIon
CI .
rore,
a:tatls
et
,
Il'
&
LInt,
0111n Im cJll /Jt
incolullt
tcmpcratam,roblllrlq;
mctu,famritace mom vacui,hi plIllilm vchc.tucntrci:'"
magnum OlI1C~
habent. ~i
fj moder~t
[e exe rfl111t
Llerint,fpdqi lintmodicis b<\111eis) ycl VIP 1HOlll'c tull\
•
o;}.
t '
�tum hauCeriric'; ~el irad Î1nt : vel operam. flrenurtm. ali[ubter;àh aHquando hoc Inoclo,allquanclo i11o:& vrru
quam nauauerint) no magnosiam, & vehementes tan-- A comprimendo,an palpando,an applicando tantùm,an
tùm,fed gllàm inaximos; vehemétifsimorql pulfils hainterdllm hoc modo,interdam ilro, vt natma pl111i.1S fe
beblll1t. !idem fi laborent [yncera tertiana, vel ardente .
rat. Na 0,1 nec de his quicquam maiorcs nofiri explical'unt.Nos ame his ingl1ircndis,quç ratione &: Vfll conmitÏ & Gmplici,am qua alia magnoperè caUda, & vehl
[ecuti [umus, in medium proferemus : guo, fi [ufficere
tifelllete febre,prxtereàdiariarumaliqul, quxex buquidem 'vidcanmr, omnibus fuis partibus & numeris .
bone,hoc eft,glandlJlarum inflammatiorte proficifcun
, complurillm
doétrina à nabis fit ab[o luta. Sin m~nùs
tur,& e)c.ardoriblls, modidCque la[mudi:niblls, mlximos etiam tu.m, & vehmnti[s~o
p,nl[lls hab,ebllnt.
ql1idé,& vtilium inuetorum certè ope, alills atqi alius,
Pono Ji qlla;qam horllm,qux reruli,eos,tel)eant,qux- 4
quod reliqullm cfi,inllcnerit.ltaq; fi comprimedo ap- ,
plicemus taétum ,l1ulb. differentia fenfibilis ex manus '
~am
no.ri.:yehementes 'qllidem, & magn!?s vcl mm ob~meblnt,o
péri1)d~
tame~.
E,xemplïgratia:Si cuius
filpcr aneriam vel filbter applicatione iUl1eniamr. V el ' J
lllllenis,qui [anus Ût, non, tame çdrpox:e mQderaco,(ed
fi palpando tantùm
vc!uti[l1{ipéfis dio-itis
ne mm qlli- ,
'
'='
,
vel pit1g~s,
vel gq.çilj:;,·loci in.cQlœfrigrdi p111[us tandem vIl am anunadllenamus differentiam. At tertius .
appJicandi modus, qui medills efi inter comprefsione
gas, vehementes eos,& magnos inlleniç§ , at non fimi& palpationem leuem,ne obiri quidem potefi,fi inferles tamen priorihlls. Vel;llmenimuero inii5 omnibus,
1~ .tangas arteriam. Siquidem liberare oportee eu ma- ,
in qllibus plllfllS adl)ut manet vyhemens ~ magnl1s,[t,.
, ~ llum omnibus volûtariis motiblls, & veluti langllidam ,
Vtill(si, tangas arterias,fenties cOlltraétionem: c1ari[~
admqler.~o
fi fecerimlls,ne arter.iam contreétet,
~m
autem in iHis,quibl1s maximum eCfe, & vehemen
~grauite
deprelfa,delabemr. P r6inde hoc modo att[s~mu
dixmls~
Atq; fi fit vehementifsimlls, facere.
tiugendi filpernè tantnm licebit,infernè nnnqllàm tantnal.orem el1m Gc i.n taétum imprefsionem.: itaqi mani-:
gere.In eo autem fregllenter cotraél:io mnltùm apertè
felhoretn efiè eius·imperum, fuperiùs explicauimlls.,
pater, frepe etiam ob[cura exifrit,non tamen ql1in exet
~lin
' eti:
fi malcimns Gt, .hac facillimè via cogn[a~
,i
fi tantum intellio-as
citatÏs animaduerti pofsit.ln vehemetibus, &: magnis,
o in contraétioniplls [olere arteriam
.
defcendere., qnamu in diflétionib\ls aCcenderit. ~lOd
nec.'velocibus, manifefta eft. In moderatis.per omnia
fiefi,lloll potéfi maximis interualli.snonferri vterque
ha:c diétagenera, ob [cura. Nam fi vehementes & manlOtus, fur[l1m ,dum,difiendi tLlr~dum
co trahi mr ,déorgnos nec yeloces pulfus comprimaml1s, fore manifefilm: ita vt ille quàrri longifsimè {m[nm currat,hic re-:
fiifsimam omnium corraétione,l111per diximl1s. ~o
cedat. Diximus amenos fentire ,reccd,ere.arterii, non
rllm callfas ex Ïis, qua:, de iUis narrauimus, facilè .inuerecefsiffe. ,Iqqj .ytmaxim um r _ ecm~
[patium f!<. temnies. Nam quatenus taétllm ab arterixdiftentione acci
fuit iq
pus erit,ita eius eril:aperti[sima cognitio. ~od
dit repelli, haél:enus recedente ea fenfibilis contraétio
C~la,
curdicet:cm elfe primam t~éus
~xercitaonm,
fiat neceife efi:ql1i rcpellitur,fi comprefferis, maiorcm.
no ln vehemel1{simis tantùm, .fed. {3l. in maximis fimlll
in modl1m in plllfibliS gllidem commemora ris. Sin palp~l}fib1s
fubeundam, qui non périnde moueantl1r velo C paucris tantùm, périnde ae nihil. At in mlnus applicationiblls mediis inter illas, 'lilas fiel'i qU:lfi remi{f:t mac:tcr . Di ximus etiain n onnihil ad conçraétionem percj
nu·.diximlls, moderatè repelJitur. ~o
magis eo~tra
111endam facereduritie:cllills carnet]. illbicc:mfam pl'a:étionem comprimendo,guam tantùm attingendo {enteriuimus:qua hoc loco nibil cauCa:. efi,:quin adfcribaties . Nec minùs fi infernè tangamus, qUlm fi (upernè .
refercdnrities quoqi
. mus.Ni ad vim iétus m~gnoperè
qllàd périnde vtrobiq; artcrire contraétione taétns [e:
arteri:a: tunica:. Id edam, in rebus extra corpus po{ins
apenè perfpexeris:fi xquis viribus·vel lapidem cuipji
quatur.A t cnim manus,qlla: tangat,non modo prom,
pel!' [entiat oponet, verùm ctii mollis fit. Nam fic de,
dl1riCsimum impegeris, vellignu, vel aliud,quod molle fit. Sanè multo citiùs & magis prematur nece!fe eft
ml1m facilè co[eql1amr, vt motus vel minimos animad
llertat. Ni hoc [anè ql1emadmodû natura efi copar
~
lapide, & euertacur qllod impctum fun,inet, quam à.
ligna. Iam quod violentix diftemionis femper re[pomm, vt alio alius videamus meliùs deteriü[qi,& audiadeat conrraétionis fen{ils,hoc comraé,tiones c1ariùs di
mlls,Ïta etia tag;ere nos, equidem fugere nemine pmo.
gnofCentllr ,quo violentioribus fllccedanç difientioniHuc .iam fi fiams quida mollis accedat carno[ç d.igitobus.Atnec facilè magnllspulfilS commi[cemr cum du
mm naturx,proptiùs)& magis)n occurfu arter.ix euer
ra, & affcétlls ,in quibus congrediuntur , in opere De
[a interuallo malOre,di'i conrrahitur ilIa, fore vt :tblecalfi~
pulfllum , & in opere De pra:Cagatione per eos D <t;rur nec hoc pllto antè diétoru mcmori obfcuru effe.
Nec ~cro
ctia cùm pel' lono-ius fcrmr intcrualll1m,. cla
e~pla?im
s :~oc
loc? tâtùm.(atis fit tyroniblls exe,
0
h fi .
l'iùs [enfuram elfe cotraétionem, oc lIglt quenql1am.
1 olatla dlCi1f~
,qlllbllS ~ha
facllir.as vitalis efi,
Qllare mollioré manû dnriore, fi rcliguorû xqua {ors
1ql1am eandem qlildam medlCl vltalem VIgO rem appelfit ratio diéht cxaétiùs contraétione fentire. Itaqlle fi
:l.?t) [ed in viétu o ffendunt, & nonnllllis in aliis in pri
IllIS in . ..
fl.'
1. l
'
fLl~ma
orationis fccerimlls,alio tran1ïbimlls. ~ado
1
Vlll l 1t1tempcHlllo pom, Ils ta es pulfllS accidût.
,quidem inter mcdicos cOntrle~G
cfi de artcriç con,
taq~e
in his,ita vt in prioribus)apena eft arteriœ contraého . 1am etlam
.
traétione, quorum par eam[entlrI confirm:u, pars ni}
tar d'ltatem, quantum tempus altctct
fentiri,oftendimus \lOS non perpetuo [cntiri: vbi prire~ e {fl s ,tanà
o ftenCuram c!Te manifcfiiorem motl1~
mùm pul[us,in quibllS [cntÏmr apemiml1s, déinde fia ~ ld qllidcm colleétll efi difficile. ~am
ob rem & hç~
tlls,in qllibus illos }nd;gabi.mus plllfils.Dcniqi qui [en
P l;~ ad cognitiol).em aliqucm prxftat. Ac qui debeat
tire pbnè contraél:lOnc cllplat , qllomodo tangcre illc
t II Us e!fc , qui [cnfibilcm comr:lél:ionem eft redditu.
us,abnd~
declarauimus.
debeac,qllalémg; e!fe manum cOllllcniat applicandam.
a?
f
Ratio applicanda:: manus arcü~
~aione.
CAP.
D.ln
in con-
VI I.
mceps quo modo fit applicanda manus nobis
. dumefi ,:ln pcrpetuo!uperarteriam,
'
qlUl"Cn
an
lnirium dlfl:entionis ,& fineln contra{bonis non fentiri. CAP. V l 1.1.
H
I s c?nfii tli.s,dé~cep
crit explicandum, totamne
fentlamllS dlfienuonem atque contraétio)1cm, an
.
pars
�Galeni de Digno{cendîs Pulfibus.
tandem impofi tomm momm omnin o abolltl1m puta·
&
~t.,
E,t fi fllgiat, qu.re h:e~
f~gia.
pars nos vtriu~qne
fit, pll1rium onus cor?ratlOnlS lflltlUm A bis. lam fi vehem entior plllfilS
l~temus
~t1am
ql1ita. A:q; hu~s
ciorum . ~od
ens,pau
vehem
porum feret. Sin minùs
à motll dlfienu onts.A c pnmum noblfcum repeteml1s?
onerari cornullo
vc
efi,
ens,por
fi neql1aquâ fic vehem
fxpenu mero in mu1tis xgrotis , quibus pulfus pana
um elfe fin·
languid
à
prxtere
fi
vero
pore [ufiineat. At
funr,la nguidîg ;,( quales habent prx cxteris ii,qui fynnon mo'
um
impofic
corpus
cuti
foris
xeris,n on modo
copa corripi unmr, & gui de vita decedn nt propè 0fic co~·
quod
Id
clltem.
m
interdn
ip[am
uebit, Ced nec
mnes) quofda m medicos motum aliquat ifper fencire,
·
robu{bC
vigor
filerit
quàm
rterix,
Nama
fiathab ere.
alios haudqu aquam . Secund o 10co , prout accuratè &
Con:
.
moueri
ies
confpic
cmem
è
maxim
tam
fimus,
eundé mefedulo vel feanite r atqi negligerer tangit,
n
i ' P rofentue.
~r.'"
::1
,
trà, cùm remilfus mnlnlm vigor fit, planè non moue
non
enm
nre,lflt
len
motll
dicum interim
~ Cûm ighlll' arte1'Îx validio r motus edam mul
videbs
inde cùm eandem arreriam, quidam medicus non pul- .
rUnl onus corpol 1lm, nedum cutem{e·
externo
tortlm
rate, alins pulfare eriamn um dicat:atq; idem freque nlangllidior amem tantùm cute~,
valuit:
mouere
cum
ter .mediclls eodem tempor e, pro diuerfts manus appli
llior, ne cuté ql1idem: qUl<l
imbeci
hoc
multa
fit
qui
&
cationi bus vici{sim contra ria dicar, partem motus fuetiamh oc infirmi or exiitar,
ialius
tionis,f
admira
h'abet
gere conRat taétum. Dices prxclar ifsima natlua prœdi
arterias conte'gllnt, neque
qux
;
anas
memhr
neque
qui
mm,& manllm reétifsimè applicantem, experie ntémq;
t quis tanget hunc mo cutn
A
pofsit?
ere
fubueh
adipem
totâm fr,ntire dillent ionem. At hunc quomo do inuead'nxc"illlld re[po.~
nobis human amnatu ramfpo ndebit eam B taétus? nempe nullus. Néqlle ver6
niemls?~
elfc, quX arte~l
cmem
digicrs
m
menda
compri
deant,
ratem [eofus alfecmam , vt nihil illam ne filbtiinteari
o
muS: cu'fi
occurra
emi
afcend
Catis
non
plllCui
vt
tegit,
quidé certè nec ~xte
lifsimum quidem prxt.ereat? Eg~
tam en!
us
langllid
fed
,
motus
'
[ëntiml
quorum
his,
in
riorum corpom m horum , qux ltcet prœter vllum Imjatn JI·
cmem comprimas,femel plllfilS confillàt. ~id
pedime ntum ipfa tangas ,iaétem confum matam notiJllO·
potefi
qüldem
cmem'
ne
qux
fiet,
arteria
,
la,cedo
dam elfe:nedum corpor is,qllo d adeps,m embran.x ,cti
n
t
~
q
.
i
l
e
r
non
an
es,
degratl
infuper
eam
digitis
fi
uere,
art:riç : ~od
ctre
tis munit crafsio r ipfo lUbinde cOl·p~re.
panem motUs etiam amittet ?N e mllltis:non milllf r
fi quis tam fit alldax & arroga ns, vt dlébrec l~ dJfieno ifti videntl1r' arteria rum fedem, quç ex djlfeétione pe nibus arcerire primum [e motlls cognoCcerelmpecum:
fpicim r, qui primam diftem ionis partem fenfibiktn pu
libente r de ifio Clurefierim, qll[mam ip{e huc manus aptant elfe: cùm cmem ex illisatt ingat nu\la. Ima /i qU~
plicatio ne deprxh endat:v rru leuiter palpan do,an preadmod um videntllr confpic ux elfe, dql1e proinqU:~
mendo , an nnUa vi admou endo. Sanè fi de magnis ille
s
haétenl1
opera
a
has velis excoria tas vtrinqu e infpice re, mllltum cef..
[ophill is fortè fit, quiin ani nauand
nes fpatii inter clltem , & tltnicam arteria ru interpO ~
verfati funt, vr,omn inoan homo febrici tet,ign orenr,
mm. Etenim temere hoc Natura vnum côdidi{fer,qu
verbor ûmqi iaétatione ipfam veritat é fllpere nt: ne ifie
ciera ratione m molita nihil eil , fi infrl1mc[~
fcilicet nec an plures fint applicandremanl1s raciones, C tamen
d' eq,
•
1T
ilo
crealler, qllod in omnem partem pofièt dillen l, ~ ar.
nec an inter fe ilIœ mutllo difienr, nouerit:{~q;
locllm ei, vbi mouere mr,attr ibuilfe é vllllm: AcqtU Jt
machum illi fecerin t,nec vllo modo me fuilinl1erit 'auter l'es [e habet,& longé qllidem. Siquid em monfl[an:
dire. Verum enimlle ro ni alia,quœ antè traeiidimus,ita
djlfeai ones cingere arteriam regionem fatis amp ca~
hxc veritatis illldiofo, etiam fi folus fit,diae mus. Néqllam caro ,·vbi plus iullo allétum corpus fit, in/id
pe media applica tio, qux cÏtra vllam vim fit, haétehus
quatedillend amr ,interp ellat vas, quantu m [oler: "~LJ$
is,
~
n
mocum fentiet in pulfibus certè non langl1id
e:af
covifui
etiam
fit, vt crafsis panms pulfus fit, guod lon~irud
nus viftls:in languidis vero fentiendis
li mU c~IJl
ior,cùm
limirat
fiat
o
laticud
prima
acur,&
filpra
is
imminu
cedet.A ltera,c ùm premim us,in langllid
ne confiri ngamr. Afcenfits item vbertar e COfP? qui
mocum arterix obfcur abit:in vehem entibus prz cxte
,
manum
mus
il1cumbentium depre1lils inhibem r. 1Il0rum velo~it.
ris percipi et. At tercia, qua velmi filfpédi
us
faciam
corpor e fimt, aliogui robll/l i, infignetn a dam
hxc
gracili
Sed
morum fanè quàm breuem fentiet.
C
rebus
ab
emus,
& longieudinem pulfilS habet , int,g~
confirm
dinem
ibus
Jlllffa
quoql1e, vt demon firation
us re eri~
cu
quàm
quibus
,
fit,
his
hoc
in
etiam
clarills
vero
m:lgis
Ac
d
i
~
m.
i.
afcenfu
ingreCs
euidentiblls
ell ,perCpicullm illterualll1m eil inter cam & arC en s
omnes arcerias nec viCu,nectaétumoueri videri:fedeas
o
tunicam. Nam eius , qui in fiam illo cll, fi veheJllbr
d{mraxar,quas cmis conreg ir,neq; ea crafsio r ? At fuh
m
Ji
me
pulfus , aut non langl1idus ccrtè fir , potcds
o ..
carne abditas ,aut fub aliis corpor ihus,oc culmm habeell"
conuen endo, atque interim fitpino,interim ro~l
re motum :nifi quando magno perè inrabu erint, quibus
..
gll r:lO do, differentias gl1as nunc retuli, artcJœd~i
fLtnt H.l.x filbiea x,corp ora, itaq; fentiantl1r? lmo vero
al"
lon~?C
quarum fentim r motlls, quo ftmtarteriarl1m nlldior es D 110nllm manifeilè pre:nen do affequi. Nam
s
i
c
,
:
C
l
b
d
~
r
p
s
attende
figuram
pronam
ne
~
1
l
t
O
m
latimdi
&
em
ne
clarior
partes ipfi fllbieétx cmi, hoc v ilili
. Ii9Iler.' CO'(n~
. d'
tltU me & tempor e fllpinam. CauCa vtnn nS
taétlliqqe reprx{e ntant. At maxim x ql1idem arterix ,
fi gll. Jl1pC{u
., •
. r. •
Jll
cil remllSlO: Vt gux 111 fi'pJl1ls. manus
qUa! fecundu\ll dorfilm fira ell, cuius fugir pridem mo
.
b
.
Ol s cleor
reJ1l
b
pro
111
:
artcnam
in
decidat
&
motuS
en
mcum at,
tus, fimnl arque contab uit animal, ad abdom
.. ~a:;quUl
djl~t
depc~at,lujm(.g;
~erga,
appare r. V nde liquet, lClliora corpor a arteria s facilè,
fi ntgaS
JO
arrena,
1tllr
dlllend
:
,cùm
xgriùs
figufJs
In [UptnlS
"bi di/lend un tur, vnà {ecii fLl/lollcre:grauiora
•
1 aO'lll"
&: llUa
l'
R
'
'b
·
'1
,
Icamr
comp
liens
mul
clrcun
ilS
ex a1Clon
pra!graLJia vero non mouere prol'fu s. ~odic
.
rn;:J
olle8a
.
'
l
. argue lic ln magnu m acel.llum c
. ' rolltS
agit:
to anima<l.lIertes manifefiius,fi arrerijs prœditis iIlu/lri
n pcerj~
tudini plllfits in his maximè parttbu s obfilltc.lat
foris corpus aliud fubtilc ad cme imponas: vt fo~Otu
ll a~cudi"
tale
alind
vero quia minimè deprim it , nec intcrpc
aut
hu~,mcbranlite)p
h' ag m .
,
lU dj/l~
I.t
a
r
~
d
plllfilS
de
.
quoqnc
cernes
i
nihil
,
m'ouer
motum
qUld : Ccilicet vn?!. cùm artcriad iilenta'
iilpll1:1
ItC{Tl.
dJtate
pro(un
in
pins
hic
ergo
:lml
i
I
~
multd
ne.
iam
,
s
tanumd em appona
Si iterum prio~
1t1
${q./ll"
pnlfus vtdecur:allt fi non amplius, at xquè vr.ttl
borum obCcurJor motus erit. Si vero tenium addas
:
() llod (çilicot fub ladcudinis,lôgitUd,rC,".,~ltO
quintum
figura?
&
m
quartu
fi
adhuc longè ob[cur ior.ltid em
~
1
d;
1
�Liber Primus
Io8I
crtmeto latet proflmditas. Et alioqui,cùm,cuius ha:c
omnia nomine commemorantur, Longiori tempore vi A
deatur,qllalltum ad eon[peétum,arteria mOl1eri,ql1x in
anus loeata [l1perioribus regioniblls eft:{imul imelligi
tur maior in al mm etiam a[cen[us fieri . ~od
enim in
a~cendo
longius tempus videtur ponere, hoc facilè
vlfum inducit Lôgiore [e [patio profcétum e{fe. Atqlli
hoc vehitur per xquaLe [patium, vt vult quidem verit ~s,
qltomodoeunquc locata aneria fie : [cd quia prior
rumirnm in [upinis figuris 1110tllsJub cutem fuit di[sip~tlS,
tempus auétum dillencionis, quantum vifus incllcac) fpecie fimlll auget profunditatis. Acq; hxc quid ~m ellidelùia exempla"aliaque id genlls declarant diften cionis primas fanes effugcre aciem. ~antl1m
au-.
tem hoc in mocu a vieu fentitur , tant.undem edam in
non violenta taétione in vehemencibus certè puHibus.
Nam in langllidis quidem fubinde minus . Siqllidemin
confpicuo eft, non e{fe eo atcingendi modo primas di- B
fi e ~ tions
partes fentiendas : Ac ne fi palpes quidem
1en1tervelut Ut[pe[a mamt. Refiat igitur,G modo poCfit, v.t manibl\S eum preffil applicatis {entiri primx par
tes dlftentionis pofsint. Atqui no in omnibus puHibus
poffe,fed fi quidem pofsint,mm in Colis vehemetibus,
fi quàm memoriam habemus [uperiornm, planè tefiat l~ m eft. Ac hoc ql1idem haétenus diétum cft, eo quod
a l~ am tnanus applicationem nullam in confe{fo fit, nec
ahl1m pulflltn (fi à. manus applieatione, qux pre{fu in
v.ehementiblls puHibl1s obitttr,difceffim11tt)dillentio1115 initium offerre [enfibus po{fe . A qua tamen videa111l1S, an id, quod prxftari videcur po{fe ,planè fit verum , an verifimile tantum. Equidem vel in his latere
nos eenfeo diftentioni s principium , fed non périnde
tan;en, atque aliis in puliibus:verum e{fe, quod fugiat,
C
qllam• minimum. Id intelLio-es , fi cum animo ruo coo-i0
tanens
motllm
quemarteria
ordicur
impartiri
neceŒ1.
.. , . ,
'
,
nopnmllm eorporib us,quxillam cingue, déin~
vni-;
uer[a: cmi,tllnt digitis nofirisdenique. ~am
ob rem
non poteft in illa diil:ributionc motus nihil poni cemporis . Et fi hoc verum efi,nece{fe efi motus initium lateat. 1mo eti:ltn( quia taétus quietem percipit,(IUÇ pofi~uàm
con[ederit arteria ante dillentionem fic, muLto il
la qlliete longiol'em , qux ab difientione priùs, quàm
C?nfideat,fit) reél:è putes hoc eo confeql1i,quod internlmOtlls nos aliqllx prxrereant parces .Neqi enim hoc
obfCUtUni efi , fi initium deprxhendi diflemionis non
tefi , quin eontraél:ionis quoqne incognitus fini s fit.
tenim ampliorem nunquàm, am maiorem momm in
f.ontraétione [entiac ancria. P rxclarè enim agimr [ci1~t,fi
parem Uceae ae in diftétionefenrire. Teftes huic
, l'el üli funt, qui planè illam negant percipi po(fe [cnfll D
qllorum mUllent s latè patet, virorum fanè in artis co~
~entaio
non comemnendorl1m. Nos vero [entiri
1 ~m,&
quando poti[simùm, iandl1dum doeuimus.Si~u l qle demonfirauimus ,ampliori motui non elfe ta.llm fentiendo in comraétionibl1s,ql1àm in difienrio~?l1its:nf
fiat, vt qnamitas difiencionis, vel con traét~O
I S incidat in tnutaeioncm : qllod quidcm in colLe_
t HIIS inxqllalicatibus v[u venit. Agè iam hoc confiilltum'
fien lil/m al lquan
'
d 0 o~ b 1Ite.rn~'
.
et~am
~n f'l, o
qlllCt'is
d'{lmagnltlldmcm mm finem fucrere cocraél:lOlllS, tum
a,\ entionis initillm:iicque iam ~ e ra nobis quxfiio re
d ' ~ atq~l
e ordine efto confcéta .Nam qllçfiioni,guam de
d~ enclonc, an tota fentiamr,habuimlls, rro ximll erat
.I . ;on~raél:ic
fimilitcl" qllxrcrc. Sed Cllm traél:allide
~h[entlo
'1 . etiam quod de contraél:ione
e) Vl'd eor mll!
~
tO
'~
i~
erat dicendllm,affeClltus elfe.N am maiol'cm motum fi
col1t.ra~inbus
nOll [entimus , fed vel parem le in
dlfientl011lbus, vel,gnod vernm efi,minorem:omne au
tçm in dificncionibus non pcrcipimlls, planllm eft nec
totllm nos in concraél:ionibus fendre.
~anr
tr~ébonis
pars dif1enrionis & connon fenrücur.
CA P. 1 x.
o rro de duabus quxfiionibus qua: etÏam l'efiahi
quanta diil:cmionis pars non [enciatur ,e xplicaP
remus, quanta contraétionis, videmur ex amè ditEs
7
t,
Vt
&
[umtnatn iam con[ccuti.Tantam[cilicet pané ofiendit
oratio no fentiri difientionis, quan ta inter artcrix pri
mum impetummoms & ictus v[que'ad nofimm taé~lm
difiribmionem intercedit. ~l a l1 fi [peciatim diiTeccmus, plurimam inlangllidis fimul & magnis, quos tangimus letticel', reperiemus:minimam in vehmntibu
s ~
qnos comprimcndo digno[cimus: mediam inter vtraque in manus mediis applicationiblls, in hl[quc prout
vehemens erit, velnon vehemes puHus,impal'el11. Iam
quando tan cam [entimns conrraétionis partem, quancam difientionis,anc paulo minorem: erit etial11 cocraétionis pars illa,quç non {en tim r, par difientionis parti,aut aliquanto maior. Habes de primis quoefiionibl1s
& velnti elementis di[putationis.
De quietibus dignofcendis.
v~
Q
CAP.
X.
de plll[us principibus partibus dicenda erat,
penè iam percnrrimlls. Nam dux, qnx l'cliqUa!
ftll1 t, pcr accidens potitls, non propriè nec pel' [c partes plll{us {unt ,artcria:: cxrerna & interna gLlics. Sed
quoniam gllxdam denunriant, de iis digno(cendis 0perxpretillm cil: ve verba faciamlls. Ac externam qnidem quietem,tanu'uu manu admolen~xiè,qu_
ta fit, percipias:auc fi premere etiam libe:n,in vchemetibus ql1idem pulGbus,haétenlls vrgcndo 7 vt ne momi
obfis. Internam autetn fi premas , qlload tibi pel' prx(emem vehemetiam liceat,ita maximè digno(ces. Externam certè totam quietem, fi Ol'dine attingas , planè
animaduertes. Inrernam,guod ctiam antè diétll efi, yna
cum partiblls,qllx non poffitnt [enciri, Vtrillfqi mOtlls,
fine contraél:ionis,& initia diftentionis. ~orl
C<lllfa s
no magno ncgotio ctii qlùlibet inlleniat,ti attentè au..
{cllitaliit fllpcriOl'a. Faciam tamen, vt UlmmatJm ip[e
quoqi explicem. Nam polleaguàm lieri ~on
poesie, vc
coo-no{camns quam pUIftlS extcrnam ql\lercm effeéhlrus~, iit,fi mOlle ri arteria, guatenus potefi pro l'b
11 camus
(prohib~mus
porro, vbinimiùm ~omp.r
j m3l\
s ) p ~ o
feéto quam magna fit cxtcrna qll1es, il prxter , quam
conceditnobis pl'x[ens vehemen tia, przmamus , non
percipiamus pcr{f>iCl1~
vnq~lâ
. I?ic~
s ,dif
: ntios
maunitudinem compre[slOnc ImnUlllll, moCll tamen pe rpetua apparcre:reiici cnÎm ab a[cendente aneria taél:G
ibfque defiftere primùm jl11pelli ab ca, mouerlql1e, vbi
illa {Imul quieuerit.Scd hoc fal[um cffc,1Î \' niuerfè dicaeur ,ac requirere diflinétionem facilè perfpiciemus
fi qllid priorum meminimus ) ctlm dieeremus , aneri;
dum mOllcelll", ficri incerim , vt [ccllmincl1mbentia fibi
corpora nO moueat, eoru oppreffa onere. ~ a r c nec
CIII11 prxmamus, ratio diél:at, tadin fon[um durare ciu~
JllOtllS in omnibus p lfibu
~ ,ql1adi
cùm no premerep l'ogrçdiebatur. Pr6inde,.cmu :11:m r )vel vl'~ertu,
[CHJ.
..
�Galeni de Oigno{cehdis Pulfibus',
teria [ua fponte mOllemr, ql1iefcere iam nos fUbinde
arbirrabimur pulfus, atque eo quietem ocyus ingredi,
quo [enübilem momm exceperunc. Nunc quando,
quantum taétum pllifus in diftentione aneriç impel1it,
tama, 'ç ùm contrahirur , pars fenciarur: omnino , cùm
finis non fentia~ur
dictentionis, nec concraél:ionis initium fentÏerur . ~li
ergo non conlleniemer tangit,
quomodo digno[cere planè excernam quiecem poesie?
Nam quantitas preffils ad robur metienda anerire eft:
vc eacenus comprimamus , vcne extrema motus pars
[en[um vlla fllgiac. Vnde confiac non effe in quibufuis pra:mendum,fed folis in vehementibus , neqlle hic
camen adeo , vc vi applicara: manllS, arrerix fuperecur
camifsimum erit, vbi dignofcere exterl'Obur. ~are
A
nam quietem voles', cicra v Uam vim applicare taétum:
contrà incernam,ni vrgeas,comprimilfqj,non cog no fcas. Namcol1traétionianerire conftantifsimè taChls
adhçrere debet: premere vero nifi in vehemetibus,no.
licee. Icaliquet in his etiam folis dignofci poife inter- ,
nam quictem :Ïmo ne hic quidem exaél:è,fed nunc mul
to maiore~,quà
re vera eft, nunc paulo attamen adhuceammaiorem animaduertes. Neceifario enimduo
ei tempora accedunt partium infenfibilium vtriu[q~e
motus & quod ad finem contraétionis eft, &. quod I~
principio diftentionis:qua: cùm aliam aliàs 10ngitLdl~
nem habeant, vt ancè e xplicallimus,neque parem [em~
per accefsionem tempus interna: quietis habebir, neqj
exaél:è vnql1amdignofcecur.
CLA V D. GALENI DE
Digno{cendis Pul[ib~s
Liber Secundus.
A R G V MEN T A ,L 1 B R 1
Secundi.
Duognitimtpulf1# "'tdocis, de tardl, & 'lu'odadpu{fùm
cium fit , & plurimam habea t cognitionis varieca telll
moderawm Jint cmftrendi. ln alljJ omnibH4 dignOfècndu B plurimum eciam ad prxfagiendum ex fe prœfte~
V~:l;
puljib1#,mfimper adpulfum moderatum effi conformd1J.
Nam qnando complura fLlI1t , qua: in difientlo n s
f2.!!H pulfH4 (it moder.tt1# in 'luantitatt drfaflftionj.;, &' 'lUIJ
ft
l'
. / ead eais,
· fi
111 ul1t,prreter creeerae pecu Ians, propneqlt
f!CElo cognoJèendl#.
ex ratio ne fllbfiancire pll]{llum moms pertin
r.O/l~
re...'
porro, ~Otus
tempus h
abet,'quo fit: & ce !er! cern:
ALITER,
vel tardltaeem: ve\ xqualitatem , vel inrequal~[
/llus
Cap. J. 1!.!!,emadmlJdumpltrtn diflentilJnH Jintdignofèm
ad hxc , vbi feratur fpatium. ~are
de his ~ca
arS
a<t,&Jimf41 de u!ere,ac tardo puljiblU dig,mjèendj.;.
prim(lm. Neqi enim purallit mediconul1 maXI/len~
/1. fignotio rnagni , paru;, &' mllderati Pll(fmm.
dillinél:am rationem efTe tempo ris motus dig no , Ill'
D e mdec/~
~1)CijJet,l
tf/Il rnfJtUratllm Pillfum reEle cogni
di, & celeritatis, tardiradfque. Nam fi quantUnl t1us
conJi1eraredeGere,&, coturl# jit,ratlonemfi1ul,O: C , (/~:!M
C
tus ell,perfpeéhlm fit: fiatim etiam celérnc,an t~
tta EmpirlclJs de olfertan~
J!l .fOnl~
dijfimltate,& imm"i
an moderatus motus fit planum aiunt effe. MlllI c~
fllongittulint 9"i1,dff.m attltlijJèt,rat'lJntm cptandam,& "'pia
. 'dignofci, aliter card'Jt aS &:'fl~
ro, ~ r!ter tempus vIdemr
pauCIJ prttfiritit,cuitM p~4ido
omnem [acilf, fjlltm tx!erim
l~ntas.
N eque enim fi motus lit,breuills templls
tia oftendlt,[ru[fllm caplamlU.
1 1 1. optimtt nafllra modtratum pIIlfllm habet,ad 'JI/cm
Clnuo pulfllm dixero celeriorcm e{[e. Sanè ql~
nc III
·
liIlle,
. qUI. .111 illa opinione funt eCTO den
fi ItlO.....
altj c~l1ati
cxcejffiflm &' difeElllllmnominibu1 appellantllr.
1I~0
e
•
, 0 '11' CIPIU,
ContrA Herophilum & eùufi8atores , 'lu'od imperifi cim~
e e ce 1ens & tardi pullils dllco: ql1X fi vr lIa:. tl S
· fiIgnl'fi cat, nOn valet; fin vt eam nOS .JI1r~
lhCTI/ll
1111[1#,& negligentts fi/trint.
0
cfl:,
!ta
hxc collat,illi paru bene a(fequÎltur.DefinitlO ~1ar
~emadou
partes ddl:emionis
Celer pullilS ~fi,ql\
pauco tempore moeuOl finlr·dali.
fine dignofcenda=. CAP. I.
dus, qui multo. Nam cl\m paucuOl & m111tuOl a [110
C
•
r [e Jlltl
qlll'd rererantllr,
hi pll!lilllm rempora mec
. /lo~
arbin'antur conferri. At res fc it:t non habet:quI~
,do
rc~:1ïl
V l' E RIO R E commcntario
~i
\ la ID e partibus pu!filllm digno(ccn- D tus prxditi puHÎlç 10ngiore rempore cftnon rarO \cia..
11I%;....ci:-:...'"'
is egimlls: nunc cxplicabimus racior eo,glli brellius obtinet.Sanè multas rcs,& P.~hoC ll
r nl
tionem, qua in partibus ipfis, qux
ras,qux ex prxfagatione pcr pu lliliS apenlltll '{l . {eCC"
infimc, pofsis perfpicere, ade6ql1c
probè digno(cas j<TQorabi . At qui quide nO ri Ifc"
. 1lIm , cllm
' ft 111
. ' fi
. IXP
r e l oco
a •
rnnrpel.leu
Ip IS xgrons
'{li mIlS'
It~ ~i;
injto
dttéto orationis ab dificntioHl
ne: quàd princeps hxc pulfit parél:os priùs decl:uaremus, quàm partes jn[pCxI eptt'
·,a
v:
'le:
,'UliS
.,J
�,.
Liber SecundLÏs .-
1086"
pr:te~
vnamqL13tlque .Ca1.1[am & -Cymptomata , qux
rimus. Nam fieri llon pOt~l:,
qllin arteria,'qure breuifsiCOn[equeballtur ,anrecefferantquc :.his nihil ) {àt fcio, A ' mo vehamr interLIallo,m1l1us confumat teporis,qnàm
hOrlm~qLx
nunc narraho, nOllllm videbitur. Nam hi
cùm ferremr maximo : nihilo ma~is
tamen qui panco
tempore motus circlll1fcribitur , limlll cel~is
nccefià . abuennt fidem omnium certifsimam iadduéti prxdiétonl~
veritate.Aliis primo filfpcéta crit Ol'atio,& terio erit. ~Iid
tLl,quxres,llllm ergo gui mllico tempore,rana videbitur,G tOt. taléCqlle medicos in fLl!fu cere fiat,eife dicis celerem? Ego vero hunc non dico. 0fiet t,& tardo digno[cedo lap[os dicemus.~o
fi quis
mnino enim non tempo ris modo dico rationem habê~gl1e:t,&
animum inducat,qL1x dicam,audire, profe
dam qll:mtitatis,fed & fpatii. Cùm iam motllm,gui pau
co obitur tempore, de me quxras , qualcm dicam erre:
\ fi no omnino fidem faciam illi,ab eo deducam certe,ne [emel fidem verbis meis deroget. Neql1c enim
quo refponfum tibi dem, continuo quantÏt:lté fac [paJU~,apld
multos confdfa iandiu,& cerea habita limt,
tii addas. Si [llpprimes,addam ego, atque difiinétè dicam,caméque:motlls,qui breui tempore obellntur, no
e ,15 facile efi quempiam abducere:ldq; maximè cùm
;~? tnultam fpeclliationem,accuratamgue pofrulent.
effe prorfus his citatiores , qui maiore efficillntllr. Ac
~n
fi Cpeclllatione etiam ea a{feqllaris , tamen vt exfi proportioni tcmporum, (patiol'llm re(pondeat propcnentia qL10qlle xfiimcs , omnino multum defideres
poreio,neuter alternm anteuertit, ~od
fi vero am tetaétUtn exel'citamm. Nam pulflls,qui formicans appel
l'oris ad tempus,aminterualli ad interuallu maior pro·
tlr,c~
fenfum,qllo dignofcatur:exaétu qu~rat(
quipo
portio fit,tIlm VI111m celel'iorem fore, alterum tardiopc qlllll1 extremam recidat remifsionem, pa1'llitatém- Brem motum dico.Habes rem vniuerflm: qllam tIl fi es
(l~e)
femla~t
in ta~gcno
rudes, adeo vt~omines
affeClltllS, reétè forfiran h1c finem faciam orationis. Si
quenter cofirment 111 qll1bns eos pulfus al1lmadllel'
non intellexifii,accipe prolixillS,qllod paucis pedhin
tUlH
r
.
. cele rem eum
1':'
'
1105
dt;' put
IUm non
habere,
Irag;'
fi hos,qll1
xi. ~i
pari tempore par Ipaulim
co~fi cmnt,motlls
c endnnt ~{fe,rltm&
vnde fa,étum fit, declarem,
:(fO~g6v
~ f & l(fo;~Lr
appellamus, hoc efi,xquè diutnr~t era~'int,qLlém
feram iudicem? Nam eos,qui ne
nos,& celercs. ~i
vero pari tempore maiora internaI
fi Oc qlltdem dignofcere valêt,adfîtne omllino hic pllIla emetiutur , hos celeriores. Hand aliter qui par fpaIls a:groto, qua ratione, qualis fit, docebo. ~amob
tillm,fedminore tempore.Atque exempli gratil: duo
;c~ non faciam, vt de iitiufmodi fpeculatione narrein.
homines !bdilt quinquaginta vna bora pereurrant,
atlS efi enim, Goperibus comprobem effe ellm. Sed
a:què veloces hos dixeris. Sin alter vna hora hxc coVerO,quod initio tcHati fumns, quia ho[ce libros vulfecerit,alter trigillta:1iqllet celeriùs fe priorem mouif.
go non paramus,fed vnu,qui infiar fit mille, expeétat:
fe,qui mains pari temporc {patium percllrrerit. At vecomme'
. nomme
. lcnptls
r"
, 1 qlllllquagmta
':'
•
fi adia
. h'IC vna 1lora,alcer tribus perIltationem elllS
man d ab'lmus:
1'011
prillS vt ab [urda & in[olencia [excentis conlliciis
ficiat,planè prior celerior ell:fiqllidem par fpatiu coneon~cideltr,qàm
inciden t in dignllm, Talem vero
fecit citiüs.Nihil hic difficultatis inefi/ed pollhac erit
d~o 111 p\'a:felltia,qualis Archigenes erat,defiderem au
fortalfe, niG animl1m intendas. Nam nihilo fecius atdltOrel,?, vt ita hominem appellem: ~id
tu ha:c tan- C tendentibus quidem illa,atque hxc aperta erunt, Ergo
dcrn, vu egr~i,n
libre mo De pulfibllS [cribis, c~
faciamus in duoblls motiblls, altentm vna hora ql1inepul(u formICante his vel'bis diiferis ? Confrare mIhl
qm.ginta, alterum horis tribus centum quinquaO'inta
el{ ~aruite,mfson
crebritate videtur,& vero neconficere lladia;ql1id hos, nonne xqllè celeres elfe di~e{ario,x
ce~rita,Nn
enin.1 extremu illud om?iu
cemus ? Vero. Nam fi ille,quiconfecerat vna hora fia
at~,ql1d
veht,capio. Nam pnora arreqllor,proboq;
dia guinquagintl, tres fithoras motus, omnino edam
~erI[sima
effe,& per[onam tu am decere ; hoc vero, cu
fllpra quinqllaginta con feciffe t centum, Siitem qui tri
ormicantc conillnétam nece!fario celeritate effe,qllobus horis ha::c percurreret , vnam tanttlm horam fuifOdo interpreteris,dubito. Nam pIns valet,ac fi ab [0fet motus, hic'fcilicet quoqne quinquaginta Cola pro~tè.diél:m
llt,nOlÙlddito Necelfario; tamen Gt mengrefills effet.Sic xquè erunt cc1eres,qlli pariafpatia pa
ac1um nihilo minùs , {ed fi nihil effet adieélllm, erl'
ribus temponbus obeunt. ~lare
adnenenda:: fpatiodOl' manaffc ex taétus offenfionc vidcamr .Nunc quan·
l'um [unt longimdines, & tetnporum, vt fi, quo modo
0
0 additllm NeceOàrio eit , ralionatem prx {e fen aliIipatium [patio, ita tempori re[pondeat tempus , a:qllè
l1al110' •
l
. alltem hxc ut,
1':
r , J excedat lipabi
p1ntoncm. nu
~x
dl'ficen d um noceleres e!lè dicamus motus. S'1vero\ Ipatiu
du~l'a:.
Equidem nullam viùco necefsitatem,gua adtium longius,quàm tepus templ~s:I
t~P.l1S
fitperer tCPlte~
1Ibecilh~,
cr ebrul11, & parullm motu, Oatim
pus, ctlm fpatia fint xql1~,
mt1ln;~
eXlllll11anlllS xquè
PlltG .ce crem eue, N cque vero ipfa, de gna nomen
effe celeres. Nam fit fpatlllm [patu ql1adrup~,m
temtin l~1enit,
formica celeriter mouetur: fed breues
pus vero temp~ris
du~lJ:
certl~
ell fpatll.proporcel:~
e, &: languidos motlls,crcbrofq; con[pim~ls:
D tionem ad fpatlllm maJOre e!fe,quam tempons ad tem
tita S alltem neqllaql1am, ~am
autcm harum celepus.ltaq; alter motlls ;elocior erit.Ia~
illins cllo fpa
' r · ' ·Imo vero
hlIIll scelwm
tnirsncccffi'''\'
b
artu comltatur ? re01llSlOncmne?
tium cub'Horum gua cl nge~otm.,
, .1
,ae
ta or, fi qllifquam cùm cxtera omnino pari momen
tcmpus prioris dllal'llm,al.tenus v n;us horç: ft l:lm dll.abus horis alter motus cublta qnadnngenta confecel'lt,
CÙI11nt b virillm imbccillltatem mOllebitlll' velociter:
taris p a~è cou'à aliis fimili in forte poGtis rohur taclll
al tel' ccntllm vna:confiat,G priorem ccntil t:l11tùm cuPltr~()n1aU,
motllm celct-ê reddat: qllod in callfis
bita moueri fingamlls,hora dimidia eonfettunlm: itatatis e~ndjls'
~:i
nec c;ebritas cauf: cel:~ique altero erit celerior ,quàd par fpatillm hreuiori teCOnt' ..,\ am qll1S Athc11ls !ter P mellm crebro faCies,
pore emcn[lls fit.. Si vero fe~lIndm
qllld.ringenta fa. cmrat necellal'lo
rr . ? Etel11m
. cre h rx a111.C hol'as.reqllll'ct:quo noQian'tOllu.Ctlam
cÎ:unllS progrecl J, ql~tuor
laife ~ al ta: fi.lO t clll[x,alia; ce1cris.Sed paruitatem for
mine erit pr!orc tardlOI': qUlppe qU.I par. fpatiulll pcrceler ce t erre in canfa,cur nccc{T':trio formicans plllfi.ls
cnrret 10ngtOre rempore. In confpIcllO IgtturcO vbi
t'Ill olt. Nam qnid atind inuenÎ:ls? Habet {anè hoc cer
fpat.ii CIlm fpati~
eo11ati maior fit proti,ql\~
ter. cl
rr ~
-,llandam'
rauonem : le
VCrtunnc etla fit,hic ql~pons compar:m cum temporc,cum motllm noeeuarlo
celer
ra:
r
ft
t
ri
1
."
•
�Galeni de Oigno{cendis ·PulCtbus·.
c!lerrorem ipf05 in digno[cédo impulernnt.Sed no~
cele rio rem effc.Cotrà,fi prioris motttS fpatium minoA
rè,ni
fallor
,
m
u
i
I
~
oftendimus
i
u
e
r
~
~
7
l
.
d
o
p
m
e
r
rem habeat proporcionem ad [patillm alrerittS , quàm
.d ie, vt fic appellem, pulfum: ahllm ce1erem. SlOll1!te
tempus ad tempus" prim·em necdfe Gt tardiorem e{fe.
contra rios his,alium dillturt1Um,alium rardu elfe. H,}C
Arque huÎus etiam exemplu proponam. Fae mihi prio
tu pueas fona{fe ab[olutam omnibus partibus elfe
ris motus fpatium [parii [ecundi motus dllplum e{fe,
putationem,téque manifefto cogno[cere,celeremr;'
templls allte tempo ris quadruplllm: Si iam prior quafum differre à tardo. Ego vero nihil magis in vO,us U
tuor cubira progrediacnr quatuor horis, airer vna hobeam,qllàm vt de commenratÎone ranta difpl1rattO d~.
radno: planum eft,G duo rantùm cubita priorem finga
traharur. Ar re vera non ira hab et, fed eft habita or~tl
mns progredi, duabus ea horis confeéturum : qno tarad celerem pllHi.lm & tardllm dignofcendum.' VC ~
diol' alrero eric, qui eade duo cllbita percllrreret vna
quoddam prxllldillm.Nam per totam ha ne qUld eJ11 ,
hora:& alterum,fi quatuor cubira emeriacur,duabus id
bitam orationem duobllS intel' [e moribus conferen dl~
ho ris faéturum. Vnde illo,qlli quatuor cllbita,quamor
progre!1i.ls horis eft , velocior erit : fiquidem par [pavnum rardiorem e{fe, ~lter1m
celeriorem ofien?js;~ê
nufquam verba feeimus tamen de tardo & cde n .
quidem con!1itllro, duos
tium ocyus confecerir. ~o
iam fingamus a[cen[u impares pU!flls.Nam hanc in pri
q llàm plurimùm intereil: rardiorem dicas motunl,
r1 0ura-'t'an
mis dimenfionem in hac di[putatione qurerimus:ac fa- B tardum:necnon ee1eriorem,an celerem. Exem~
ria: Si quis aliquem dicar morum rardiorem efle, qU'nt
ciamlls,fi lubet,exempli graria, effe profunditate rrofundiratis decuplam,& cempus têporis clupIum:nonne
ri~us
qt!6nam di~ar
~n:e
rardio:ê el~.
Semper Jl;:a t
apertè perfpicies ) modo {llpenorum memineris ,pulqlU rardlOr eft, allO dtcltlll' tardlOr. Sm rardum 0'
[um,cllius decupla cil: alcirudo,mlllrà fore alrero ce!ealiquem motum elfe,haudquaqu5: interogamuS~
qtl nt
nam: nam l'idiculihabeamll1'. Sic il pulfum radlo~5
rio rem? Nam humilis fi in eodem conOans mOtll, decu
e{fe dicamlls, am celeriore: erit omnino , qui de n~rec:
plo in pl'ofundiraris dimêfione increllerir,fiet ille qui1
,
.
'
1 "req1l ro'
dem a:guè ,ac alter, alrus, [ed tempore longè maiore,
ve l celenoren
quonam
tar d'lOrem d'lClm11S,
quàm ille. Inuentus igimr quidam eft humilis pul(us
Sed tanlum cùm dicimus, vel cc1erem , null us laJ11 one
breui tempore durans , qui alto diucurno tir tardior:
gat,q1l6nam.ltaql1e celer, & tardus ab {olutO fer [l1d al.
Id quod eft, de quo initio agebacur:aliam rationem diproferunmr.At celerior, tardi6rque referu llrur a rO"
gno[cendi temporis eere motlls,aliam temporis ce1erite1'l1m. Sed hoc forra{fe quis promprè pro verohres
taris. Atenim hxc verbo tenus forcafsis finO'umr à vebabir. M.!a vero longè alia ra rio efi:adeo multfi e ttlr»
ro anrem ab[unr.Imo fi iuuenis valencis co~pare
pulcoO'irationis,deliberarionf[q;, cllm aliis de caU lS, oint
fum eum pueri formicante,decupluma(cen[umoft'enqu~d
ad plures l'es perrinet ea fpeculatio. N~q,l1;"
l/.
d2S. ~od
fi hunc ip[um cxcalfacÎas iuuenem ve\ bd- C de celeri & tardo, ve\ celeriol'e & tardiore, dlfi~
lalo'
n ~ is, vel friétionibus,exercitacionibû[ve,ac mm bilem
defini ta eft opus:de magno alltem, paruoque, /1 egli'
mOueas illi ) & fiomachum facias , non decuplam , (ed
re,atql1e minore,aliifque,quorum idem vins e~,/lfi
nta
quindecupbm eills profunditatem inueneris humilis di
gere par cft. Imo attendendum ell, perind~
1% aC
menGonis pulfus in puero formicantis. Verùm in pue
iorem dicas, ac magnum pul{lJm, & irem minore c.Ma
1'0 formicas,ne Gt femel tardus,fubildium ab xtace haparullm ; an diuer[x res {lIb his nominibus Jare~
al"
.
• ,
•
maiore,
bel': ac in [ene formicanrem, fi pu!fllm nom tangere,
lOrem
<]111'd em fcemperacclplmus
nunore
\ /Ill Il 0
.
..
celeremnon magis dicas,quàm vermiculanrem. Nam
que mll10rem
maJore
mworem. Magnl1m verOruu[l1,
hoc haud fcio , an tardior c1arè vllus pulfllS videatur.
magnum,fed abfolucè: itémq; parul1m, nl.t1l0 ~ breui,
Formicans enim, qua efi breuitate, apercam cognirioca:rerum ab[oluté. Eodem modo de breUlo~
ea/lgu~
nem fugit.Vermiclùans nô obfcurè quidem eft tardus:
longiore & longo,latiore arque I:uo,ang~rie&
[ed fi quis alius, abundè perfpicuus. ~id
i7icur inter
fl6que,& herc1e eriam de molliore & molh, {!trrantur
ceteres hunc guoqlle plerique refel'llne,nifi ~on[efi
duro,deniqi de omnibus aliis, qua: in euOl VI nlideW
nem cum formicante ftlldcntes [eruare,eos non fentiri
modum,di!1inétione efi opus. ~ipe
h:t CCO tltlll <Je'
fiatlltlm?Nam quando in [e facilè hi pul[us mmuo coratio penè pertiner cùm ad toram medjcin~:'
uS ,Px. ca
Uertll?ttlr, & v~riculas
fac~lè
extremns delap(ns
ro ad alias arees omnes. E tenim calidills dIC~1ilS
fornucan tem glglllt, GmlI.ter pnmllm formicalltis illlidum,fl'igidillS & t-i'jgidu1l1 ficcius & GC1~'
, ~le tlll '
ercmenrum vermiclliancem: planè illi nOllum pucaue- D & humidllm,deniqlle plus mul rum,Gmlhrer e%e[l1'
1'l1l1t,fi eorum alterum dicercnc celerem, tardum alrenus & parllm. Vna igirur in re [ermo ncm P~d prorel
l'um. Ac quia femel non probè cele rem appellarut forplo explorabiml1s ,vbi fi ihdag:uulo nobis gUI ha nc fa'
micanrcm,idcirco rem ex confeqllenci tam falfam, tam
étllm fit, ad alia tum omnia viam & ratlO nem . III ha oc
•
• r. metla
i.
etiam plane di.ffonam [ufiinuerunt admittere, vermicl1
clcmus vt traducamus:fin ha:rcamus, Ipl4
tril qU
ru
lalltcm etiam cclerem elfe. Et qnidem vermis eu OTef-'
hxCttationem cransfereml1s ad omnia. Alcc d n1Jl!'
. ranoncm<]ue
. /
.mue l lerim tlS aIII Pel"
fui. eomparant,& formicantem item formiccr,ani:;;andem cerre~ aur viam
,
fi' .a: eoru rll
tium vide <]uàm velodum. Ecfimu! ira comparant, Gta accommodifsimam , allr inanem ctCl1tJ
A(T~ l janJ JIs
•
mui effe celercs conrendun t,nec animadllenllnt,quàm
fuafioncm qua: ignoramus,dcpofitenm llS . D da[l1ll ,
. 'manus magnum & pamum, v rcxpen
[eclIm pugnent. Poftquàm ver6 in tancos fc errores femamns 111
'OlùJl'l Je
,
.
.
1'
1
1
Erpn
15
mel demi[cmnt,nondllbiranr etiam in llomachicis af.r. j{itJJlI/
quatenus a malOre & mmore (Ulcnr.
.
M"d'
.
'b
'd
m
vellat
III
feétibll s conhrmarc omnes elfe pulfus ccleres, cùm ne
rehliS oml1lbus u 1,111 <]1lI liS qU! e
" Jd pafl ~
hi quidcm fine cclcres omnes : & vero alios edam fex& edl1cati quid intelligamlls magnum, ~ ql1 'us JI. tll'
cenros,dc qllibus alio loco dicam commodi(ls. ~i
er
nobis ipfis, fubiiciamus. S'Iml'1'1 mo d 0 qwd .mal non fe'
roree; [cre mucuo con [ecuti [Unt ob notion cm 110n dim,s.Nonne mains vt qui[quam abfolutèdicat'tcfl? a~'
.
. • addat quo
' d 'Icat maJl1S
. : m:l".
~num
atl'rra add1'
firiblltam,nec difiinétam clerit~s,
pror[{tfqlle eonfu
nmus,l11h
[a.m.Nam cùm.illi de celeri plllfll ex Cola trmporis exi[olmo (crmonc & ipfi prof'erimlls , & altOS;1 I,JOILlCï
fbmarem bl'eult:l.tc , neque eti:ull de eius magnirudine
tionem andinllls? Pr6inde per [c diclInttu', ;mlfllfll 'le
Jlatuerent : ql1a!falCO illis in mentem venerant , hxc in
[ermone,magntun & partmm.QEod fi eft n (tlb{lafl
d\'"
•
&
•
�Liber Secundus. '
1°.90
fubnlntiam rcilicet denotabunt, vel qualitatem, vel aligl1la cretera arbitroq; conferemus:tum qux illud exceqU?d aliud pra:dicamenmm, Atqlli fubllantiam non fi-, A dunt,magna e{fe dicemus omnia:glla! contrà,pama. Id
g~lficant,
Vt Socrates,Plato,equus, homo. Nec vero
quod v[u venit in omni vita, in arcibus qllidem nique
igimr,neq; coetl.m qualitatem vlIam. Neq; figur~m
maxlmé. Nam ad moderati omnes examen referuntur.
l~rem)nq;
pofitionem,neqi conformationem,& pauA tq; hoc fuppeditare effentiis,in qllibus ver[anmr,fillnec vbi indicare, vel quan
cls,nihil ifiillS genris.~
dent. Ac multü cibi dicit mediclls fumpfilfe quempiam,
vbi corporis naturam nl1triédi excedat. Rurfus parum,
do'p.ofsint,ne item fitllm,nec habitu,nec aél:ionem,nec
paGi~ne1l.
Sed in illis hxc folis fitnt quxrenda,qux in
vbi infra mediocritatem eillS fit. Nam ea ratione Athpr a:dlcamento quantitatis,aut ad aliquid [unt. Atq; fi,
Jeta: duas minas carnis pamm diciml1s e{fe. Et frequenq~
nuper nofira fententia erat,non videantllr ad prxter zgroto interdiciml1s cremoris ptifanx pe1uim exord1can,;enmm relationis pertinere , in quantitatis erunt
bere, vt fupra mediocritatem. Ita magnum edam pl1lqua:~ed.
Pond plenum eft difficultatis fiamere,quan[um & paruum dicimlls , qui à mediocritate defleél:it:
tum lIltelligere vtrunq; oportead,nne infiar fiadii maatqj huius vtriufqj magnum numerum effe:moderatum
gn~1l,
cubitale paruum. Atqui montem,etiam fi mavnl1m,qui indagandl1s nobis, & ob memoriam ponengnltlldme fit fiadii, paruum dicimlls , & formicam madus, omnibufqlle aliis applicandus eil, ve1uti menfura
qu:itdam requa ab ipfa côllimta namra. Q..gem quomognam, longè quidem cubito minorem. Dices fona{fe,
do inuenire pofsimus , reliquum eft vt conGderemus.
JU Od familiari cuidam mec [atisfecit:quantitatem qui1em ab iis fignificari,non certam tamen illam, vt peda- B Nam eo tota oratio properat , cuius quidem nomine
reculimlls,quicquid antè diali efi. Inuenerimus autem
fi:ca:terùm, vt ille <licebar,latam,& inde6nitam. Itaq;
nmus
ill!lm,modo pofsimus, via,& ratione. ~ip
e hoc :ld
latimdinem eorum ampleéti poffilmus , vt alia
'd
illud interefi, vt vna viam ad omnia moderata, vnamq;
chori,ciuitatis,montis,exercitus, fia1 ~enus,imr
rationem habeamus:nec denuo neceffe habeamus qU:Egn! : quippe quz eum quantÏtate incerta omnia dicantur.Poffumus dicere,non tres nos aut quatuor faltatorere,ql1o paél:o inueniédus fit in motll moderatus, quo
r~s.choum
intelligere,no tamen iam mille.Nec edam
paél:o in ql1iete, ve\ in eontentione, vel in arterire corCIU~tem,fi
qua tribus confiet domibus, nec qU:E mille
pore. Ac primùm hoc videamlls,vtrum fingllii in fin~adl1s
exporreél:a eft. N eque montem,qui cubitalis fit,
gulis generibus qurerendi pllifus moderati fint, an plued qui maior,neq; tamen qui Lunam attingat, N eque
res,alius pro ztate moderatus, alius pro habitibus corfiag nl11l1 , colleél:ionem aquz trium amphorarum : non
poris,alius pro tempera mentis , alills pto anni tempota?tum tamen, vt vniuerfam terra inundet.Nam vniufnbus,alius pro lods, fiatibus, vitz mŒtutis, ve\ animi
CU'ufq; horl.1m,ql.1anquàm adamllfsim neqlleas ql1antiaffet1ibus. Pro his enim omnibus alios magnos , alios
tabte m eonil:ituere, ml1ttà tamen inuenias corpora qure
pamos, alios moderatos dicimus pulfus e{fe. Iam bos
a eo ~m
.
.
du
notlone
vtnnqi
de fi exerunt)hrec quod 'nonceleres,illos tardos,quofdam moderatos: parîq; modo
1ll,llIa quod non amplius fint talia.
in czteris differentiis. Forfitan amem hoc probabilius
C
dices
eflè ,magiCque confonum vfui, fi cuilibet generi
Termini magni & parui.
vnum afsignemus moderatum. Ergo accuratiùs hoc
CAP. II.
difeeptemus, atqlle vnllm filmamus gemls pll!(uum pro
Vi ergo t~rmin
magno & paruo. ila~untr,
vt co
exemplo , fcilicet magnorum & paruorum , de qllibllS
- "memoraus omnibus, non efi qUI~
dlcamus. lmo
egimus fuperiùs:ac medium eoi-um & moderatum de"e~-o
adeo intelligentia patet latè magni, vt ipfo edam
mus operam vt inueniamus, Ggillatim pro recatibus, fi"ntu~ro
Mundo, verbi gratia, fi quid excogitari maius
gillatim pro anni temporibus, regionibus,namris, temP~fslt,
hoc magni fit obtenturum nom en. Nihilo miperaml1ds,J~ifqL!
i.d genus omnibus. Nam hoc nihil
nus fOrmica,culex,milium,& fi quod hoc minus fit ani
defideremlls ad Vlllll) amplius, fi inuenmm fit, fiu e pro~l,
~el granl1m, accipiat magni 110men. Neque enim
prium infiiçuaml1s cl1iu[q; memoratorum pl1Hi.tm [cire,
tOttnlca tantùm, fed & milium, & culex) magnlls dicifiue etiam eius à natma flexl1s dignofcere. ~od
prœdur. l'antum ergo confiat) vnamql1anqi rem eum eiufetiam
fens nobis doél:rina videtnr fuppeditare. ~are
d~
generis rebus cotlatam, vel paruam, vel magnam
atqi etiam videamus,pofshne hoc inlleniri. Mihi quitelC~bfoè
nihil. Atque hoc ql1idem inter maius indem fanè difficilliml1m videmr , atque adeo non poffe
'd'
..
fi .
te'l & m
forta{fe inueniri.Ae difficllltas quidem in eo eil,quod
ius dici'1l1 agnl1m,q~
mams 0l~bm
ml~ore
po Slt ~aCo n : agnl1m vew .non quo 1 et mams, fed tantum
nihil ex his qua: commemorallimus, [eparatum Heet, &
no~ ~tlS. Ea~em
de II?-tnore & earuo difiinéHo efi,nec- D folum Cum~re.Na
ql1ando fepartm,~
[ola~
cernas
re'fi ~ celen &: celenore,nec iecus de tardo & tardiopulllmm pro temporibus anni differentlam Cltra, cor,~\ \quld~m
eq11l1S ql1ifpiam tardus dicatur & formica
pus,quod iam fuum teperamentum habeat,& hab1tu~,
~ÙlC:
SImili ratione alia cl1néta videbis ap'pellata elfe
& recatem,& alia,quœ diximus? ltaque fit, vt non pO[SIS
-., ln puHiuum omm' us
bgenen
' b us, tum per totam'
dicere, hic veri plllfilS p~culiars
efi,il!e a:fi~t.
~a
te
ll1ed"
quis roget, quo tu f1~
10 co,p~e
dlcas , m ealtd~r
lUll\ ~l1m,
& hercle per totam mortalillm vitam, dutemperamra, an fngldlOre: gracIl! , an corpulento: Ill~ia idUtlUS, molle mollius, crebum crebrius, breuiter
uenis,an Cenis : in frigida regione, an calida : & viri, an
parat genus omnia, partim cum aitero quolibet eommll1ieris: nec [ecus in re1iquis difents.~ocra
in
gene a, ~rtim
eum iis tantùm,cum quibus conueniunt
omni natura videmr propofitofllm corporum proprius
\1eroi;'~d
iam igitur? filmmamne a{fecu ti [llml1S ,an
enirnfi c Ctlam fermo pofiulat difiinél:ionem? Ncql1e
cire animadllertendus ~lfiS,&
non proprius,quo fciatom 1 CUm omniblls,qure fi1l1t eillfdc generis, magnum
mus Dionis, verbi gratla, p111ftlS talis natura efi: TheoAch)~remls,fiat
fic nominamus. Neque enim fimul
nis talis. At hoc abfurdum fit,non tantùm quia necerre
Jo, e~ & Aiax dicetur magni nec Pol ydamas & Mieffet, qui pecllliares finglllis hominibus pulfus fint fe .1-' qllidem A'
A
h'll
M'
'
1
•
P
~ nihil n?s pofiè de quoqllam: nifi
paratim ~eminf,
~Ilas.
Se
lace c 1 es., 1 one :rat malOr 0 t ytato
d plaoè eum medlO,& medlOcri atq' modevfus nob1s cum eo mtercefsl{fet, cogno[cere: verùm
. 1 quod vo
•
"
gencre, ve1uti
eum reean t , vnoqlloqi 111
edam ql10d ne in ipfo Dione quidé) verbi gratia, vnum
Galen.
-- -_. -Tom. I l .
M
n
fi
�3
110 1
Galeni de Digno{cendis Pulübus
1 .
IOJ2
ffi
hune proprium pllifitm in vnoquoque genere feparaNam fi,qui plethorieus fic,ae thorace, & pulmone a etimpoiTemus, &pra:terrerumexternas circunfiantias A 8:0, fimul vt cœpit velociterexercitari, in dyfpnœa~
{umere. Nam guando filmes tandem? Dionf[ne hyeinciderit, pro dyfpnœa variabunt pulfus: &tu p?cabls
me, an Dionis xfiace : & vtrum Dionis Roma: , an in
fOrtafsis pro exercitatÎonibus. Ergo vt in expenundo
Africa: iam gracilioris , an corpulentioris? Prxterd.
lion fallaris, quomodo fit difiinguendum,edi aUO l~co
'eÎus, qui otiofiùs egerit, an laboriofiùs : duriùs, an laufim longiùs perfecucus, fummatim hic camen pedl nn tiùs vixerit? mm vinum , an agl1am potaucrit, an fitiuegam. Omnes commemoratas differentias ad tres ~s
rit? N eguc enim ab his,a1iffque circunfiantiis fexceneis
reducemlls generales : Corpus propofirum defJgn~blefi feparatllm {ilmere, & folum corpus Dionis. haque
mus ad experientiam,cùm fanum fit,ac nlllli obno Xlum
nondum explicata prima dubitatio efi, Siquidem plllexternx alterationi:tum exercit:ltionem,qua:ld id vtCfum tOti natura: propoGti corporis proprium, qllem
mur, moderatam quantitate [eruabimlls : atque in muquidem moderatllm, hoc efi,mediocrem appellallimus,
tacione hoc attelldemus, ecquid ca{it inciderit, n?~et
non valemns inuenire. Prxfiiœrit igicur no ambire hac
ipfa namra exercitationis. Si enim tria hxc re{plclaS,
ratio ne pulfuum notitiam:fed vt prxfcripfi tyronibus,
nullo ncgotio inllcncris, quemadmodum & quatenus
in finO'ulis , quas narrani , caufis edifcere variarioncm.
aduentitia caura immutet.ltaqlle fi omni in gener: c:Uj
N am ~lig1am
pofsis eius viam arque rationem inl1enifx, altcrationcm experiundo addidiceris, vtendi [lbl a
re: quam hoc loco priùs adnorabimus: dé inde infpidignofcedos in morbis pulfus faculcas erit,facilè qua":
ciemus, vtnlm oml1ia prœfbre queat, an aliqua ex parte B mm ab extcrnis caufis alteratÎ pllifus {itnr, exploranc~
etia~
claudicet. Pond via;ratioqi h:EC :,fi"vt exempli
guantum it~m
à m~rbo.
~taque
nihil erit, qlO~
la~d
gratta vnam fumamus de callfis,glla: alceradls funt pull'es, vr,quahs fir,qul natlu'a moderatus eil, prxfcJJl s,f1
·fibllS, vt cxercirationem. Nam fi eonfiderandum venir,
,fi, qui fit finglllis, de quibus :lgitur, peculiaris, teneaJ
quemadmodnm pulfllS excrcitatio immurcr,delige hoquarenus mlltatus hic eil cùm ab alii5 callfis, mm ver
minem,cllius attendas priùs omnes pulfllS, inde exereiab ipfo morbo,nofcas lieet. Atqui nifi ad hxc ,,{us nOtes, tûmque de integro attendas, quem illor,um tencas,
bis moderatÏ pllifiis crit, .neqllicqu:lm ellm qu~rems
quo deficiaris, & q.ua~tm
: itaque inuenens. qu~tens
Qga. igitur :atione aliqnem magnum dicem~ls,
vel ce v~pofSit pulfus exercltatlO conuercere. Haud aliter In bal
rem IncognitO moderato? Nam manere etlamn~
neis,potu,cibis,aliifq; omnibus,faao de fingulis homidecur prima dubitatÏo. ~id
autem magnû noblSOpU~
nibus perieulo,facilè alterationes inueniemus, Hxc faefi,am celerem di8:o?cùm alteratÎonum nobis cantUJl!,
cillima experiencia ell:verùm qUa! ab ea expericntia inmodo fatis fit meminilfe , vt dicamlls in hunc .modu~
eundœ .r ationes fullt,no périnde faciles. Nam qllod eil
Excrcitationes moderatx pulfus in magnirudtnem,c r.
in omni experiéria,id hic item, ne dum nihil difiingllileritatem, vehementiam, & crebritatem conuer;un r
mus,& confuÎe rem tra8:amus, offendamus, perieulum
~od
dicemlls, alios quoqi, cùm id fiO'nificare vO un ~
ell. Q.yod fir bifariàm, vt res non difiributa, vel difiinin exercitatÏonibu-s dicere magnos ccleres, vehm~_
tb fit: putim quod commune non difpartiamlls in fuas C tes,crebrorq; fieri plll{its. ' Nos verdlimù,no~
ad'
folmè in exercitatÏoniblls dicemus fe in moder~tlSca_
omnes partes: partim qudd airerantibus caufis non at. , ve1pnmo,
. \ ve 1guocunqi ve l'IS
demus. N am namram , qua: corpons
' . cxerc!'tat! C:<
(cndamus,qua: prxclpue,
"nde
nomine vocare:& qua: per accidens fuc~{ern.
Atqi
dunt;pulfits in aliud vertunt genus muracionlS, Dl~rc5;
commune non [eeare in qmncs fiUlS diffete'ntiàs tale eft.
non ira dicemus abrolllto fermone magnoS &. c~ores,
N empe reqllirit orado ad claritatem ,exepillm. Si quis
fed maiores, ccleriores , vehementiores , crebCl t[3exrci~aum
tales dicat effe plllrllS j hegue difiinxerit,
a1iàqlle dicemlls ita ciTe omnia vfurpandà: vt pr°j'tlt111
nec dicat Cllinam exercitato,ne,c quenudmodum exertibllS maximos illuenllm eiTe fenum minimos, e~tlàn
citara,neq; qllando, neqne glt~nui:
hlc,eo qudd non
'q tioni prxcipitat xtas)&vergit, maiores qujde~onibtlS
diuifie-comune in diiterentias lapflls en. CUlnat? excrfenllm,tamen min'ores,quàm iuuenum. Pro regl (,ribe~
citato,inqua,ql1a çtare,quo rohore,autinfirmicate,quieodem modo,& pro reliquis omnibus ideJ1l pr:t s nOJl
blls uumOIibus przdito,ql1o corpore,qua temperacur:l,
rtltis inter fc omni in genere pulrus conferentfi ;n (a<Jlla co~mpagine
~rpo.is
partil1m,quà~
~d.exrciato-fl1è
de iis decernentes. Ac empiric? for~
aulô
nem cOlllera, SCIlICCC 111 tot membra diUldnur CUlnam.
t-isfaciat hxc infiitutio dc qua aecuratll1S n. PceS
•
fI.'~"
'd' tr
•
,
un en ,
Iam guomo cl 0 c.xrel~at1S
ea , 111 ~las
e~lam
ITCr~tlas
pofi viderimus. At qui primas illldeat & con 8l W
fcinditur,an validè,necnc : celemer,necne; a:gualtteJ',
qnas vocant, caufas inuefijO'are clliufcquc pnHils? JlO~
,
ln'qUi
b us omnl'b us non eo d em mo d 0 mnta b'1- D" 1:lOlIe artem, vlaque
"
• ligucg en cos
nattet0 ,hl1ic CUlU
. eUt
neene.
tur. lam etillm dil~rfam
eLfe pro rempore alreration em
deratllm operx retil1m efi ~o{fe.
n llXl':ltUf cnlbJ1lbiles
" ' b litb'
..
l
"<-!;!
ro a ,
?porter. N .e9 j eOlm a Cl ~ ~t 1re eX~Clat10nm
p.erparul~s
pllCl'is It pullilS, déinde cau~x
n.os r 110 prlU$
Jnde en,ae lClUntlm, nec permde en mfiem,atC]lle 111ladcficlant. N cmpe cnim deficiemur 1Ih5,n! {edt enderem,alacrem,ac fegrtem,rigidum,ac excalfaaum: item
cal1fas,qure ma~nos
plllfus & paruos ginu~t,ep
qu~
cum,qul plus il1fio,ac qui imra modurn, vcl medioeririmus. N eql1~njm
in pncris caufas repJamlt~;c
leUJ
ter dormluic. Similes immurationis diffcrentix mallaparuos gencrcnt. Arqlll fi ve1 vna in r~ qua~
1 ideatU(
bune ex quahtitltC exercitarionllm. Slgllidem moclera":
caufa: rario c1alldicct, fimlll in reliq~s,
V~fiquwtl
tX aliter, atgue plures, vel paLtciores commutant pnlotbundare)01critd titubabic. Vbique enlIn {jb~
1 'uJ1l eft,
fus.At per accidens an per fe mlttarÎo fillt,ic:t efi difiinvera efi,conllarc ilI:l dcbet. ~d
magis nc~
ar[tl SJlo~
gllcndum:ecquid fili{fec eX'Crcmentis plenlls,& cùm cœnolfe moderatllm. Nam porcil edam pllcn pUru incerpit cxercitari,flllenee in ventrcm vitioforum humorum
dcratum litperarc. Herophillls eertè pcr~anu
qu~res,
copia vcllicari contigit os vcntriculi hllmorum vitio,
dum hunc pU\{llm vocat. ~id
tàndem Igl[U~
caU(a tll
am copia opprimi,auc eucrti,ac naufeare cogue vel faparunm Archj~ens
ilium nominat? Forra. ellItut!l!l1
n
tifcare
hominem
r
f
c
u
~
n
a
l
e
v
vel
r;friO'cr:tri
vcl
dbi
di{fcnfion;s
:tbcrIam
fi noueris priùs,IIIIU'"
lii .... C31~ (
~.'
,
0
•
,
"
ftlro~a.
Horum enim l rcrar quodquc pu!lils: quos
probamm effc, dc cre ad commencandas pl (te ,on 1·
a1iq111S f~rian
ab cxercit:ttione exiitimlbit profe8:oi.
fas virum, qui radon cm fcquaflll", & cum c3dcratlonl:
rtr
�Liber Secundus.
deratione omnia Înfiituat [cire,plll[um moderatllm teobferuationis , & immenfa longitndine: verùm ratiol~er.Sd
hoc leuills efi fonaffe. Dices enim,l1011e ra- A nem vt aliqllam,& viam tradam,cllius prxfidio omnem
vero paulo antè reiecimus, vt
tlonalem te elfe. ~od
f.'lcilè, qllem experientia ollendit, fruél:llm capiamlls.
rem magnx confiderationis,nul1c difcutiamlls: Nifi ve~xnam
tandem dl: il1a via? Hxc dl:: Vbi optim:lIl1
rè o n:o~eratum
priùs pul[unl inuenerit, nem inem poITe
conllitlltionem inllenerimlls corporis noIl:ri, pnmùm
empl.rlcum dilio-enter ob[eruationem, & accllratè inanimadllertendum eIl:, qui eius pU!UIS iimt, neqlle obifr'-tllere. Nam pofieaguam
;:,
ter id, vel negligenter:fed in eo ilam hominem accipicpropofitum efi iIli,non modo an ~mlte
in celeritatem plll[us, vel magnicudinem,
mus, vbi fuum proprium mottlm pulfus ab nulla exterv~ l qUld alilld prx[ens circunfiantia, vt cognofcat ; vena cau {a immntati retineanc. Hoc fiat, fi non in longo
rum ~tiam
quatenus alteret: Nam prx[agiendi ex'puHiotio fit ver[ams,nec recèns exercitams, nec vero etiam
bus, 111 hoc potifsimùm omnis vIus vertÎtur : ql1ateous
diu ieiuoallerit, vel modo comederit.Aer prc;tereà tem
alltem alteret , nifi naturam perfpexerit, nulla ratione
peratu~
fit oponet , ipféque omnibus liber animi affec~gn
o [cat
: neceffe erit CllÎllfque xgroti naturam prxétibus, & tranql1illiCsimam mentem habeat. PoIl:eà infC l ~ t , ~od
noffe magnitudinem velit prœ[emis alteuefiigandx umt corporis vitiof.1! conIl:itutiones,tumq;
lauonls.At enim nô omnium xgrotorum v[us efi conprimùm earum recenfebis differentias; dé inde quos in
illis exceffils repereris, atgue defeau s, hos ad modera~letudin
pel' [anitatem:guà experientia eam addifcetam, & optimam conferes. Iamque cum animo replltet , &: inde memor illius Cllm œgrotantibus comparar:t n~tl1ram.
~a
igimr ratione poterit edam expe- B tabis, primùm quantum oponeat ill:arum naturarum
nent.la, quo imendit, afpirare? An hic etiam ex compulfllS di[sidere ab optimœ pulfu,déinde ipfa experientia rationem hanc,fi conilet veritati,explorabis. ~od
munlbus qllibufdam prxceptis erit obferuatio? At qllacùm [ubinde feceri s, & longo vfu rationem exercitaue~am
ration e? quo paéto? N eque enim périnde h1c,atq;
ris,& taétum, mm putabis demum ceno te moderamm
~n rauGs externis,alia fixa ferues;vnum,quod ob[eruas,
tenere in omni genere pu!fullm,ill6fque etiam,gui alicolores,figurx, odores, longitudilmmlltes. ~lÏpe
nes, latitlldines,profllnditates corporum, gracilitates,
quo modo vItra hunc filnt, & citra. Habes fummam.
Corplllemix, differentia generum,x,tamm, regionum,
P ,oinde guicunqlle aut cOl-poris nofiri optimam natu~emporu
anni, p-rx[entis etÏam Hams, neceffario omniram,ant v itiofas non nouit, am ratio ne qllidem per[pebllS adfi.lnt hominibus. ~are
quando gllidem,gllin ha°:xit eas/ed v[u vt digno[ceret,non laborauic, nihil huic
eat ha:c, reperias neminem, difficulter {ub pauca illa,
[maus feret hic [ermo .Siquide illa priùs iimc edi[cenQl1 a:paulo antè recen[ui , reducas horum obfenlltioda,polleà huc veniendum. Etenim in non paruam incinem.ln externarum caufarum murationibus, alia nobis
det controllerfiam, qllam veteres medici de his inter fe
Opl~S
ell: via,& ratione. Iam qllàm ardua fit hxc obferhabuentnt:& proximi non [olùm inter fe, fed cum vellltl.O,cogno[ces,fi non ratione tantùm, [ed & velis exteribllS etÏam. Nam nec optima natura qUa! fit, int er
petJ~lndo
inl1efiigare duos viros femper vna aligua in
omnes conuenit, neglle dum vitio{arum eil inllentliS
re dlfferentes,in aliis omnibus couenientes. Sanè eoim C numerus: & ligna, gllibllS, vel oprimas, veI pr:lllas coa:o- ' •
gno[cas, admodllm pauci medici liceris prodidenmt.
r ore
. ll1Uenlas : V t omittam , guàm multa: exillant alte~od
fi vel ha!c omnia apud maiores nofiros confeffa
~tlom
concurfi ones , & quantum ob[eruatio teri1pofint, & ordine inllentà, deberent tamen naturas dilcere
rIS reqlllrat, quantam autem memoriam, & quàm prxpriùs experiundo , itâgue ad artem fe de pllifibus conclaram. Nam pra:ter alia etiam, qua: nihil referunt ad
ferre. Erunt fonaffe,qllibus 10ngitUdo di[plicebit hup~l\m
mutationem, ob [eruare empiricos ql1àm diut'~slmè
0ponet , vt hoc faltem ,intereffe nihil , cerro
ius,qllam induco,contemplationis. Nos vero, fi infiimfCI~nt.
Atque hoc illlld ell, quod in primis iter ifiud à
wm meum fugillel1t,non offendemur. Neq; enim proratlone,& compendio remotllm in immenfam prolixibatum vnquam iri fperallimus omnibus, aut vii!Ï hltlltatcnl temporis prodl1cit. ~od
efi,cur [emper c1amemm. Nam cùm admodG liqtùdo & cerro [cirem, prœ1l1us , Vt etiam aliàs docuiml1s , vt obferuatione tantùm
ter Vl1l1m veritatis amatorem, reliquos omnes pro 1111artem ,conmmas,
Il'
•
i 'mll1une
"
\ pOlie.
fT'
remota ratIO
ne , fen
gis meris habituros,ql1x doceo,tamen aggreffus iilm ad
b t Vt Ina omnia admittantnr , certè, qllod nullum hahœc explicanda,ac vnum ilium nmltis prœpofui. Porrd
111S
autem {j nos ipfos quis d.e xgrocis vi~t
prxt~ia
& fur::e:
Certllm r:'0d~m
, ad que?l e.x~ls
& de:a~s
Q \ amll s,magl11tlldll1em alteratlOI1lS 11111S fingl1lIs nutura pra:dicere : hunc etlam puto , ?Ifi pb?c fit ~lC1S,
(lIlloarn Compleéterur memoria. ~î
enim porsit guifetiii fi videatllr longior,cùm cam volem ~xltn,a.mq;
.l,taro m
. h
.
prxclarum
polliceatllr, hanc commentatlonem ampleli'
emona xc omnJa tenere , connexis inter [e[e D
q~ , q,llX corporiblls nOece{f.'lrià comitanmr vnà ClllU
xamrum.
tn adn~lte
finglliorum? Omnino commiffura huillfceOptima natura l110dcratum pul[um
"lllo 1er'It; Alb 0 eatenllS, lato peétore eatenllS item corr ento h f i
' 1 .
habet,ad quem alii collari,exce[tan
al..lenllS ,corpons
atltu d'me & pro, fillnditate
fuum & dcfcB:uum nomita~,Cclo
& pllero,tempore œfiiuo, in loco natll(:lr~tdo,5n
fi~tl1
iicco talis pll![US erit. Eas cnim COI1nibus appellancur.
obe ncs mfinltas nllmero ( gllas nemo mortalium nec
CA P.II I.
fpll;rlllUetit,nec complexus memoria fuerit, fed in di0
•
:e
arte ando rantùm comparari poffe fophifix iaétent, in
"lia VC~
adminifiranda inane deprœhendantur, nec
ft Pl!O e f:'\clllt.ate para ri ) crit contcxcrc neécffe. hm
Ce Co s.& rnlnus ln omnihus qux narrallimlls ifix inter
a:
'
.
()bCe nlllg'
.atlones d'merent,
vt certe" dlfferunr' 111
quam
dOfi
.
)
tllltlon
ta elfe. P1',:m 10 pl.ta~onem
c0niicient, "'permm pullec Irn
.
ol11de [atlus ~orta{fc
fit ne hic longior {im
I l '
,
. d
rnor Cr 111
emonllranda difficulcace empirica:
Galen.
( , Vi ergo antè Încellexit nacuram corporis nofiri
~ptima
~o?nfcedm
e~
( cuius IlOS alio 10co indicia prodldlmlls ) hutUs [clat pUlC1ll11 efTe inter
omne alios medium:& velllti menCl.lram quanJam rcde pl1lfibllS hunc
gulilmg, in oJ1nibls.uc~ratS
moderatLIm! &. medlllm a nol115 me mine rit appe llari:
C\lm quo Vbl alIos omnes comparamus,celercs,t:ll dQs,
magnos,paruos dicimus cfTc. At pulfum moderat:t.: na-
Tom.
Il.
M
l.
�Galeni de Digno{cendis PlltGbus"
tl1r;t & vnàequaque optimx, non re&è vocaucris matardum ; nec eriam dnrnm, vel
gnl1~,t'arumce
mollem, nec quoqllam alio nomine, quod immoderationem incerpreterur. Imo vt in opere De temperamentis omnium optimam temperatl1ram, nec calidam
eiTe docuimlls, nec frigidam,nec fic cam, nec humidam,
neque mollem,neqlle duram (qllippe ha[ce omnes guibuCdam excefsibus , defettibufque confiare vnius illius
temperaex & moder atx) fic nunc etiam,nec magnum,
necpamum,nec celere,nec tardum,nec quicqllid aliud,
quod à mediocrit:ne deAettit, pullitm optima: natura:
vel appellahiml1s, vel intelligemlls. Nec vero edam
ipCum homin em, in quo eum pl1![um reperimus, vllo
nomin e, qllod qllidem moderaéionem non fignificer,
nominamus .Non enim cralfum,non gracilem,non calidl1m, frigidl1m, hllmidl1m, ficcum, nullo denigl1e alio
nomine: verùm nominaml1s omnibus partibus corpoql1em, cùm.digno~d
m?~e:au.
ris temprau~l,&
omnes dlfferenpl1dllllm
,
lthctfh
fcere quidem lllumd
ad illas rcli:dl:imes
vbi
1t,&
tia: perpen:œ caue excid:ll
raros, ve1
ve!
molles,
vel
GUos omnes pulllts, vel duros,
Nitc
voca.
modl1m
eundem
ad
crebros, ve! alio nomine
fan
effe,no
r
videmu
mi
confec
m
ero-o quando Cumma
nece[l
~
d
n
a
u
g
ionem
dubitat
erit,fi
n~icomdu
(ariam excitem; quo, fi nihil dum inuêtum arbmemur,
explicationem fermoni apponere conemur: qua: addllcat nos,lÏmltlqi doceat,primùm {ummam nos iam obei
nuiffe: déindeabColutl{simam eomm notitiam, de quibus agimus,commonlhet. Ac exordienda quidem modo dubitatio efi,dicenJümqi,non polfe omnes,qux in
COl"pore filnt, arrerias ne'lue elfe a:quales inter fe, nec
enim poffet dorli arreria artea:qu:lIiter difiendi. ~i
tiis colli,allt alarû,& inguinum, vel ip{a par elfe, vel eius
diLl:entio iIlarum di{l:entionibus? Ac multa vera magis
arteriis vlnarum,atgl1e poplirum.Adhl1c magis arteriis
carporum,fummi pedis,temporum,digicorClmgi. Non
pOtefi it:lqi pul{us vnus in qltanticate diflentioO/s moderatus effe,ne fi optima quidem lit namra: [ed in mOtll,
& robore,cxced{q; generibl1s vnus effe per omnes arterias potefi. Negi enim poffunt,dL1m in natura fila con
fiat homo, pra:{ertim li optimam adepcus confiimtiotardiùs, vchemennem lit,quœdam celeriùs artei:,l~
s, rariùs pulra,crebriù
molliùs
tiùs,lanzuiàiùs, durit'ts,
corde moCl1m
l1m
mutlto,t
fe
inter
cùm
fimilem
re:fed
tum omnes neceffe dl: haneant : magnimdine vero vt
eOrllm differant corpora, ita difientiones par efi diuer(as elfe. Purabis igirur ad manum effe [olutionem hœlitationis, qllod nihil call[œ lir, quin, ~ui carpo!"um tal~
tùm arterias [cmper tangat, quaoms 1Il optlmls n:ltlltJs
fit pul[us .e:mun, no[cat, & vcro edam qllancus in aliis
qlll{que,!J cum hoc comparetur. Et hercle,fi vells arterias edam filmmi pedis cangere, aut partiul11 aliaru corefi in optima qlliquanti~s
rec~nda
poris,dClent~
re earundem parx{l:tma
hos
ad
{SIS
po
l1o
de:n namra,q
lt. Neql1e hic
incidlll
naturas
alias
tiul11 plillilS , qui in
difficu!catis,
am
itatÏs,
ablitrd
um
qllicql1am cOn [ecucur
Vcrùm hxc
fore.
cendo
cogno{
in
neqi muitllm Iaboris
utione
contlit
is
corpor
opciml
De
qui dicit , in libro
icorpor
magnis
in
xgl1è
,
dTc
demonlhatum
i~norac
li
d
o
~
polfe.
naruram
cam
e
conllar
in pamis,
bl1~,ac
parrum
lingl1la
ancrias
ip(as
ne'];
uam
[ciret, neqllag
po[sidetlU.1ll ducerCt, neq; di{lenriones earnm parem
m,
:cçterù
tdinem
magnin
natllris
optimis
s
re In omnibn
nde
V
.
variare
ira
paru:!.,
vel
a
cQl"por
lin.t
prom magna
prima fit hxfitacio : quia modcdlrc~!Jà
ht, vt l1ond~
dificntionis quantlc:lcc non
in
e
101lCllir
fatum vnum
valemllS. Prôind e opera:pretÎllm efl,guando hic pror·
A [us hœremus, omnes medicos demirari, qui magnos te·
appellant perpetuo & paruos pllifus : guantus ~u
mer~
tem mOderatllS {ic , ex cujus conrentione alios reper!eimus, non tradunt. Videanmr cnim parum diln~è
a
eiu{cemodi pul[um concepiOè:[ed referentcs POC!usreJll
malo
vc
périnde
dicere,
aliquid, magnG vel paruum
& minorem. Equidem etiam nofirx memoria: foleo
prœfianeifsimos medicos, vbi tangedo aliquo,magnu,T
vel paruum dfe dicanc, frequencer rogare, qu6nam Il:
1
n~tura
11l11l dicant maiorem, aut quo minorem. I1~i,
n
o
~
:
natllraIJ
iIlo
,qllO
qlla:fiui
cùm
rum
re[pondent.Ice
o
modo exifiimant non dignam inuefiigatione qu,;lb. nem, ventm edam demirantur ,fi cuius plltem eoS a~IU$ r
dicere, ac iplius a:groti , qucm in prœlènti cetiger!n •
Q..l!in hoc lacere ne pueros quidem autltmat,alio a!tl~
per commodam valemdinem maiorem & minorent pli
alr~
B film habere. Atq; hxc quidem hi diétitant. Q~id
re 1.
~
b
h
l
u
p
De
nobis
libros
q!li
c,
prrelhn
i1li, qui his
ea.
ln
an
e,
opinion
in
[unt
aliane
ptOs,
con(cri
t
querun
~
t
a
,
&
médium
Veris
dicunc;
certè
quidem
Hi
iIla?
dem
fI'S mInI·
.
Ir. h
.
. r
tllmOl. eff'Icere maxlmos pu lUS, yemls & 3:1Ia[l
d,1'os 'dInce
.
h
.
al
e
edunc,m
:l1nterc
tempor
Xc
mos: quœ mter
.
e
~
d
l
U
q
hl
ne
mihi
r
videntn
Nam
magnos &: parnos.
magnos vel paruos? [e lli
abfo!uto [ermone profe~
us
o anni cemponb qoÎ
il1is,pr
in
fimt
Iraqi
ferre aliqué.
adCcribant,in hune modum: Veris medium & :l :tl~r.
maximos,proanni temporiblls quidem,pul{us ~ifICa'
dadIidem nec in a:tatiblls [cribullt abfolucè , vt ahl~
m
'a nt
e
:
[enll
&
paruos,
m
pueroru
,
iuuenllm
gnos elfe
.
i
~
l
n
o
r
p
tic
e
]Jrôind
s.
xcatibu
pro
quog;
hic
dunt
magnos & paruos vt li maiores dicant & minores.~t1
IOC,
rum eos comparantes mUtllO,nOll moderato. ~anl
dJ(fe;què
qnibllS
de
rerum,
rare
demôfl
pmo
ip[am
C mo,
nacuram. Nam non omnili mortalil1m medio vere ci id
e/l,
pulfits maximi fint,[ed cllill{q; pro rua narura. po~
qlli
1
:
~
6
p
n
r
o
c
l
i
omnino
ratione
iplilm qlloqi cralfa
i;o(a,
& confU{llm. Nllga: cnim fint merœ, fi cenr~as.1
III
ptCJre,
contra
eH,aur
natura
adufia
&
biliof.',calida,
·
3'
e"jd
pul{iIS
e
vere
medio
os
maxim
huic
arque frigida,
ncllr.
for6rallja
tenus
verbo
&
vdqi,
ira
s
di(purationibu
ex::
li periclilum facias,non repc~on
tur habcre. ~àd
ante
~
n
a
r
p
m
e
t
s
licciore
&
res
calidio
~ipe
peétare con{picias medium ver, [ed mult oh\rores 8C
1 çfi3ce.
filos maximos pul[us:iam contrarios his hU~1
1a111pl cor"
frigidiores longè vItra medium ver ,inelc~
fune natti ~onlituO(U50b
v.ero g~li optil1a~
Sol~
vcre maxlmoS (il0 S P entpe'
o
l
d
~
m
tur
lUel1lan
pOrlS,Il
. CIl • 1nce r g1l2ShcnCr.nJI!
'b
. " Ead
em'10 xratl liS ratiO
tlOelC.
D ratœ medio vere, intcmperata: antè vod poll h~ri1sâj·
rnfi:c Ulfl j)1
Verùm nul lus hxc ~li[guarn
[~s n~aximos.
rern 1'3trlecû
pa
s
homme
omnes
fi
Vt
fim Xlt : adeo,
nc
vrroq; anni tempore haberent,ica rcrponde . t jlle&'.
qLl. aperc~
Hippocratis [cripta neminem puro later~,
llenc
gl!JCCtrlpo'
:
relig
ibus
rempor
anni
de
ml1b
quam
nl
o{lendic ncc natLtras nec xtates ab iifdern• 3nrD blIlliore$
I' 5
"
a1iqu O,
enl~"
rilms périnde omncs affici. ~ordam
hyems lànioré[g; & in 0111ncs partes l11CbOlesJac il%C~
jo-itur, vr gllod comlllO '!loS Et"
~l'fiet
xllas r~dit.
auc crn J djfijn:
pulfiS?~jn
atq' id gllod officit mu~et
, " nobis nl1dè [cribcre, & prxre r ?l11n clll
) !,!atrl )1!
der adeo
ttioncm : Medium ver pul(us. creat m3xlrn~ç: ï '1 dl~ ICeritrlU5.1·
add itum lit gllibu(nam ma x111105, 01 11 c "liaS pllr.
pono, ct'Iln dicant, xllate & hyem P':llofesp Ll
~in
p~c
[us fierj, hoc cenè, vrrum cemplls ,reddat 1~IjCç
tlltrl
ca
Neq; vero pawllOl Cl
adi~ngcr?
[~s,ru{l:inét
�1°37
Liber Secundus.
Catllm dicent , fi hyeme putes xll:atem minores pulfus
efflcere,hxc vero forcè maiores efficiat:vel fi hyemem A
~ t1ae,~ùm
COntr:.: [e res habeat: Nam quodcunque dicas de his tribùs,filie a:fiatem h yeme,ftue hyemem çll:a-,
té , fi~e
pares vtrobique plll[llS effe, nifi addas quibllS,
mentleris.?inappô[ueris & difl:inxeris pro namris cor
porum, & xtatibus, vnun1qnodqltc ex tribus verum fit,
<Jue~ladmo
nos vbi d'e his prilladm egimus, explicalumus.At neq,' [e ip[u11l qui[q;,neque [e[e illi mutllo
pOtuerut hic coargl1ere de multis fal[o decretis & con
fufis:<juod illis,nllllaaIia I"e v[u.venit,prxter qnàd mo
~ratum
cuiufqllè generis pliIfum ighorarent pror[um.
am quain 00 rehl, cùm inter [e mUnIO tam decercent
ac~rbè,
de hoc he verbum quidem fadunt, [ed prxter~It.un
mifere?Nullam fanè aliam ob câufam,nift quia
nI1111. eorum cùm intelligerént liquido ) fed confilfè
omnla, & minimè'dill:inétè, vnllm [cilicet , qui primo
~al1cintus
ell:/ecnti omnes [unt : & de illis, qure nihil B
propè anis adminifirationibus nec obfi1l1t,nec accomROdant, acriter non mutllo tantùm inter [e , [ed cum
cl erophilo etiam digladiantllr:ldqj cùm contentio illis
de rebus obfcuris e~jl:c,
qu~
l<;>ngam ql1xnmc ~ quo
leclarentur ,& proltxam oratlOnem:de rebus vero tam
~ IUfiribl1s,dad[qlle, vnel (olo [en{u depra:hendi po[Int,neq; fcribllnt elimatè,neq; repra:hendut errantes:
~ec
verà ft quis veterum quicqnam fcripftt , quod ab
lia fementia abhorreat) meminerunt. Creterùm pue~i
erre confirmauerunc parul1m plll[l1l1n1,& item [enis par,~ 1m. Vtrius aluem fic eorum minor, prretereunt:tametfi
, e vtroque Herophilus planè , ft diligenter eius libros
rel0Iu~s,
confcripfit. At ridicull1s {im, qui hxc explicrIa.ab. lllis po~ulem
, c~m
ne p:im~
ql1idem, nec 1Îm~. clfslma reéte,atq; ord1l1e tradldennt. Icaque panmm
ICl1m pulfum plleri,quem nunquàm Herophilus,par- C
11um ap~l\uit,[ed
modo fatis magnum,modo infigniquopiâ nomine vocauit. Tum qua:
ter, vel e.1l[c~modi
cauCa fit,ln9luru nt,qux arterias m?ueat:&: e?rum, qux
de hoc [cnpfit Herophilus, prœmmunt 01h11. De prxceptis vero, qure ad anis opera intérfl1nt, reéténe Herophill1s,an [ecus traaauerit, verbl1m nl1lIl1m,ô dii imtno~ales,
fecerunt .. Atqui n6,nne longè prxfiicerat , fi
<}llo.d quatuor ll:atUlt Herophllus facultates, qux ani~ahbus
moderanmr,de hoc nihil qua:rerent,nec atroCiter rixarentllr , vel eum oppugnarent : [ed fi confmatUm hominem vellent , & conuiél:um inanillm fi1arum
nrga,rum,ea profer rent, qure refragantur his, qure [unt
ane euidentia,idque cùm adl1edi.ls illllm tantum pof~n Cogerc tefiium numcrnm? Etenim ctlm illos , qui
t 0 Berophili xtatem de pulfibus fimt coml11entati
lItn fuperfiites penè omnes tell:es habebunt plfiu~
D
~eroum
minoré [emun effe,atq; adeo mnlto' quidem
Inorem E .
'\ .
.
9U1'd am mlu.
nl1~er,ds
vnil1er[am
,qu:cfi' . t)a~
fpl lonem, dlétltabat non dlgn:l. dfc rem, de qua dire~tu:
longè ftql1idem pllerorum minores e!fe: quo
he lUS lllhil de his prodicum literis effe. Tales cùm haopant fexceto s cefies, & alioqui Herophil1l1l1 perpetuo
etiPllgnent, ill:a miror quid [cmel prxcerierinr, nec
de ~,a.?
.ha:c [crip{crit, [ciant. Nimirum non mllltl'tm
nu~ edl clna bborât,fed de his d{mtaxat [entcntiis,ql1<;
ha:~s
aC~lmure
in difputationiblls poffill1t. ~arc
tera tanu~
ex Herophili [criptis carita decerpunt,cç ~od
in cau [a ell:,cur ignorent
lier re)~lant.po[us
fed op 'lh [cnpta,ft qllX mirificè ad anis opera faciut
r.' d
. l deoq;
' de rhythmis etiam '
repllgna
~la:
. nt lUIS
eCretls.
Ea;1' prima :ttate debebant in muficis lu dis addifcere'
l'b .
,
" te1l1ere' r
açcidic,
Inlerunt 1 ns medicinx. ~ibus
Galcn.
t
qllod [ero di[centibus folet. Nam ta cere , etiam fi ad
aliam anetH fpeétet,non valent. Rhythmus vero, qure
fuppedite.c figna,nemo [cripllt illorum vllus.At HerophilllS, qui aliam viam, ac iIli, [ecutus cft, prrecermittic.
qua: difcenda de mllficis erant, imbutis probè in aree:
mo x vt fi ea teneant, apud eos differit , qllod l1l;edicinx
conducit ex iis accipiens. IIIi vero vt prxc1aram ifiam,
quemadmodum ifii appellant, TEx~cX/,lap
de rh ythmi s
enarrarunt, nihil pofieà fiudent ofiendere, qua racione
ex illis prxfagiendi quid, vel denltia~
compares facllitatem. Itaq; etiam puerorum effe alune parullm pul[um,coneradicente Herophilo :' nec vero hadenus ftll- •
dent perpendere, vc qllX apud ma reales magna & pama
dill:entio dicamr,queanc a1fequi. ~ipe
veftcarum, fol
lium fabrorum, vcrium, vencrium, vterorum, omnium
deniq; rerllm,qure prredita cauitate aliqlla [llnc,magnas
& parùas dill:entiones [olemus vocare. Itaque paruum
fxpe effe tumorem ventris dicimus, magnum etiam,
verbi gratia, veficx. E c paruum vtris, ventris magnum.
Dicemus etii interdum magnopen': veficam i!1tUmlli[fe, & difientam effe maximè, vtrem amem, & [accum,
qui viginti eiufmodi veficas capiat, nondum maximam
diftentionem effe cô[eclltos. Cenfemus enim,ni fallor,
ad èuiu[q; cauitatem corporis effe difientionem a:fiimandam,non ab{olmè pronuntiandâ ad eundem vb iq;
modii. Nam ell: cerms in qualibet 1'e modus,in quo nec
contendi cunicas,qllre cauitatem ipram compleétllnmr,
nec remitci côcingit. Ergo vbi adllertimr tenflo in illis,
vel callicas, eum magnas dicimus & pamas difieneione,s
cfIe. Q..9andiu nec fenfibilem edam callit:1tem cerne1'e
pofsis, neque dl1m tunica: laborent difientx, modicam
illam, & moderatam,& natiuam corporis dill:encionem
dicimlls ef.~id
ergo ell: difficultacis ex hisprogre{[os aneriam incelligere, cùm fit corpus & hoc concallllm, habere terminos oportere motus hli in vtranque
pareem, nec nimiùm difiendi, ( mmpatur enim ) neque
in arétifsimllm confidere : Obfiare [cilicet naturam cunicarum duram, qure xg1'è contrahicuL ~a1'e
eft qua:dam iufia areerire dill:entio, vt neqj contendatC1r, neque
laxam ql1am [uam parcem relinql1at,quam effe moderatam & naeuralem dicemus. Sin mim'ts,in vno,eodémq;
homine dicamlls ne'ceŒe erit , magnos, pamos, & moderatos pulfus efTe. Atqui in optima natura ab[urdllm
efi,non omnes moderatos efT'e. Et longè herde abfllrdius)fi idem fit pll\fi.lS magnus,fimnl,& paruus,ac moderatus. Magnlls)fi cum minoribus coparetur: fi eum maioribus,parulls : vtrirqlle fimlll,moderams. Oportebat
vero cùm minori confenur ,eum maiorem appellare:
cùm ~aiorbus
minorem:vtri[q; medium. Eo enim paéto nobisvocar'e licet optimarum namraru pll!(us,intel'
fe illos ql1idem maiores,& minores,omnes tamen moderatos, fi quid aneè diétorum meminiml1s, cùm naturam diceremlls propofiti corporis fpeétand~m
~{f,
vbi
illdaga1'e moderatum,magnum, & p:mlllm \l1lhnllmus.
~od
ft corpu~
inte.r [e fimpl~cte
comparemns
magnitlldines, maltlS , mml15 , medlllm \l1ter vtrunque
nominabimus: magnum autem, vel paruum, vel modeutllm handquaqnam. Mains cnim efi,quod mim1s eXCedic. At magnum,quod moderatum fi1i generis. 1taqi refe1'tur vtrunque ad aliquid. Sed mains ad clméta, qux
Cllm minoribus comparal1t\1r. Magnum ad vnllm dl11ltaxac eiufdem genens moderatum. Q,go fi maius fit vo
camr magnum. Ediuer[o in m~no1'e
& par~lo
acip~n
dum efi. Moderatnm & medlOcre efTe dlccndum eft
quod in [ua propria natura conftat. Et immoderatllm:
immodidunq;,quod naml'am [uam relinquit. Q.!.)ando
Tom.
1 [.
M 3
�1°.93
noO
Galeni de Digl10{cendis PulGbus
irritur corpus en cauum arteria,diitentio dus ncce!I'e efi
propriè,& model'atè, vt poitulat v [us,cllil1s gra A
i~tehm
cia cr c :.~a ab namra talis cit, prretereà vt eius poitulant
'intérim immodicè pcrficiamr. Ofiendi alltem
tunicâ:~
[olere dilatai.n optÎl11is nam~i
alia loco haétenus e~m
offendanmr
lllhii
&
r,
ri, gnoaa v(us larglter lmpleam
magnis
rc,in
attcnde
vclit
tunicx. Pr6ind e qui regulam
,
inuenta
naCllra
ptima
endis,o
pulfibùs & pamis digno[c
:dine
n;agnin
lnq:
clliu{cl
vnius in il~a a~'terix
cogni[~q;
corportS,atq; dlfientlOms,recordandl1m IIIJ,& œihman
dllm dl, arceriam hac maiorem quanto oporccat maiofi tanl'cm habere diaétionem in optimis namris. ~lre
modefic
ebat:
coniici
fore
ncam
e{fe,gua
tur
ta reperia
ratum pulfum appell:itbit. Sin vell11aiorem hac, vel mil1orem,magnllll1, vel paruum. Arterire deprxhendet in
optima natura magnitudinem aut pel' dHfeétionem,fiue B
ea ca[u , fiue de induitria fiat: aut colligendo ex fignis,
proconfitu~e
<jure in libclla \ De opti.ma c~rpois
prreartena
fit
quanta
etlam
ne[clat
fi
QllOd
s,
didimll
ditis optima namra, pul[us quidé certè eorum memor,
fi in al ceru pofid incidat, & co 11 igere po(sit,vtrum par
fit maiores hune an minores, quàm ilium, habere aree- ,
rias: cnm magnitudine iam dittenrionis conferre poterir,atq, conieét;tre,an m:tgnus,an paruus,an moderarus
pulfus fit. Etenim fi,quo videmr arterias maiores habere homo, qui comp:tramr, hoc maiorem edam habe;c
difiemionem,moderatllm diccnms pulfitm elfe. Qgoà
fi arteria:: m3.gnimdo videatnl' Lllperare magnitudinem
diitencionis, am fit min'o r , magnum tune, vel paruum
vocabimlls. Si arterix appareac maius corpus elfe,
quàm pulfus, paruum: Gn anerire minus, & pu!fus ma~
ior,magnû. Haud aliter in reliquis generiblls pu/rUila;.
vc in genere ipfius motus, in quo celeritatem & ta~dl
tacem dignofcimus. In genere quieris, in quo cre~na
tem & raritatem.Contentionis,in quo vehmn[\7~&
elem
remi{sionem.,Adha::c corporis al'terix,in quo dun
& mollimdinem. Nam per hxc omnia, tum moderatl~
inueniemus in optima natllra:mm immoderato5 velo,
excdfum vel ob defeétl1m,non inter fe/ed eurn mode~
rato comparabimus.
C-LA V D.
Oigno[cendis Pulfibus
I~i6er
'.
DE
T ertius.
AR GV ME NT A CA PI TV M
Libri Tertii.
•(siOllim
, ....U5.
potl
modum
quemad
ipG,
tamen
taneur : :lt nos
Cdp. [. Decldratio definitionum celerù & t/trdi pulj';#~
'd (a cICd'"e~l1
.
'
fi
d
..
J
nunc
e
usataqu
apenum
non
acclplen a It,
tmJm9U f dil,notio.
aNam
Neqlle enim mu1tis verbis opus erit, quod .qu~
Il, De quttntitateclirEentio1zi! cOl,nofiendd . ..A'liter, De
CLtlll
&'
.
s
~
l
U
{
o
p
x
e
inem,
ancè
lonritud
lam
,
penu
endam
m
~
i
f
l
u
p
intcllig
nt
tiarum
dtffi/'en
C pertine
J.i~note
nO~
.[1'l
,
narraullfc
"'
ha:c
em
prx[em
ittttem.
rem
ad
profimd
imerefi
nem,cr
erÏam
latitudi
motllutTl nO"
'
f
I
'
.
e
tempor
co
pau
1 1 1. De rhJthmi digno.fcwdi1.
us
pu
at
crgo qUI termll1
uidaJll
bis,eeler vocetllr:& tardus,qui multo : ante ~or
fus:P'u
iniurla
non
,
ationes
fignific
ras
Decla ratio defini tiônum celeri s &
minlll11 explica
c
fune hallllein:ui,exillimanres idem mulrurn,a . P s ht C
rardi pul(us,rati6que eorU111
quia ofiendllllllero aa
cum, & paucius lignificare. Nunc
Il
" refem, 1·lIa
..,
·d em ad rem guamli
. digno(cendorum.
fi tvlau el~
fempel'
bct
qUI
L~J pul61s
moderatum tantùm [ui o.coeris omnis iam ens
CA P. r.
0 tTl0~
cel
01
clmodu
°qucma
cndi
intellig
quouis
tas
in
difficlll
ODE RAT V M pulfllm
)
&;m l1 i c
••
'
"
rI ,
deracu
tcrmJ11a
s
dicamu
one
momm
pauco tepore
\ generc inrelligentia & cogniti
atÏufl1:
turo t:trdi. Nam fi hoc priùs nobis confier, .m~
pnorem immoderatis e{fe, atgj al'/li~
Pus
S
Ï
l
~
f
n
o
e
m
quantu
e
r
o
p
m
~
t
quanto
pU}fllS
tcrias in corporibus optimè com~
Cteml~drLJ
hablll
par
qlli
mlls,
offenda
altcril1s
déindc
paratis cllm mçdiocritate guadam
11 um mulro 1lllne tempore d·1ceilllls rn qLlO ~
.
nus H1terlla
pulf.1re,in lilperiorc libro declara0t
mirari dcbet,fi dl10ru 1ll ?UIll ~Llro
uimus. A t'lux reCpicienda [une in- D elfe. Atgui nen;o
=--...,.",•.e:E~_
e
t!1ntU
'
l
fi
.
.
e vrrLlnqtl.:
rum tcmpo!,IS quan.t1tas par lt, a tCl~
dicia, & quomodo pulhbus applicandi digiri,ve taétum
nd
fine /Jl li
rempore dlcamlls bél:llm ç{fe: non pcn
s tJoIUC"
exerccas ad facilè promptéq, dlln mediocritatcm eoloco
s
diucrlo
in
dimifsi
pllcri
dno
fi
Etenil11
mm dignotCendam,tt1m exçcfIus,& dcfcél:us, déineeps
Jll
temporel a Naitl
mul rCllcrti:alrerum , quèd jccr. lJallCO
\ d mll co·
[
diccmus,induCèo à ('"('ncre motus exordio. A t(JllC tcm1Jllu1rU
rir,collauJamus:altCnlm cL1lpam~,qo
poris quantitatem lam modcrati motuS & immoJe ...
01 v Jll eci~m
paucl1
cLlm
lls,
xflimam
ine
logilud
VIX
ex
rad non idoncu1l1 fignllm el1'e, {ed & per qll;t: vcétum inCcelefC!1l
tempo ris dieamus,no ab[o!uco (ermo ne •
LlS
terualh Ut,gllod mOllctur re[picicndli clfa ulprà abun
tr'b;Mill
o
modo pululm diccmus gui pallco tempor
ujeonhlta
illo;
loco
cri:t11l
~
S
de dem?nit:a~lÏ
Jetinitiooéfque pro J)\a ,
ml~o:
~anl\m,qi
~
:
c
r
d
-:
illterprc
l)ulfils
celeris
m
perperà
onc
definltl
l
plUS,QU
r:
Efid
�Liber T ertius.
lIOI
HOl
!l\as,icainterpretando,vtdiximus. ~od
fi cui modus
fenfibili 10co , quàm primo fenfibili tempore fubfifiat
Ille videamr coaétior , memoria repetat , demonfiraffe A breuiore tempore, mm videcur moueri. Singula enim,
nos, fi aitera fignificatione diétio accipiatur, definitioqUa! diximlls,di{fecari,quod ad namram attin\,!t, in innes falfas effe: dé t'lue operam, vt alias definitiortes finfinirum pofI'unt:fenfu verO fi refiimes, primas certas ha
gat.Neq ; enim,quomodo definiendum fit,hic infiituibent, & indiuifas partes. ~od
planum facit, ratione
omnem mocum,non fenui dIgnofèi. ~lia
mus difceptare:creterùm vt rerum diligencer,atq; accuvero [enfui
ratio coniunéta efi, & mentis efi tranfcurfits velocifsiratè notiones collituamus:vt ne fi in his offenderimus,
mus,(çpenumero 110n ratione, fed deprxhendi {cnli. vifi~1
in dignofcendis pulfibus offendamus. Pr6inde
CJllld requiratllr ad dignofeendum , declaratum à nobis
detur.Nam quorum primo fenGbili temporeprima fen
efi.Iam fi difcere etii cupias hrec definire,non illa quifibilis pars, in primo fentibili loco manet, horum tl11dem fOrtafsis incongrua meditatÏo fit,no ad infiitutum
tum nos motus apercè fatemur non fenfibus,fed ratiotan;en nece{faria. ~o
nos minus de ifiorum puHi.1Um
ne animaduerrere, vt gnomonis vmbrre Lunre Solis
"
"remota
Tatlone definiendi a~emus.
Etenim cùm omnino non
omnlllmque fiIderum, qua: à nobis
lon<tifsimè
efi nece{farium, tu~
edam 1i cui neceffarium videa~utem,
vt dixi,breuills.efl te~pus
primo
funt. ~OnI?
tur ,nihil cum hac infiituta commencatione efi coniunfenfiblh,bremfslma horum manfio,mlgratioq; vidctur.
Qgippe quod minus primo fenfibili tépus habet, omni
étum: Verum in quarto libro De puIfuum differenciis
mora boc ptttatur carere. Sed hrec priuatim pra:iliteric
larg~.nos
de his traétallimus.Notionis tantùm In prxf~nt:
lnfiituimus mentionem facere. ~are
feriem ora- B commencari eum,qlli cùm ha:c,de ql1ibus agimllS,al1eat
probè edifcere,cum alia in medicina mulra. Nobis verô
tlO~s
per[equamur. Nam nunc ql1idem,quod in iis inCatis hrec erunt ad demonfirandum non e{fe temporum
uen1mus,Iocus efidicendi, ad eum dignofcendum ma& interuallorum re{piciendam quantitatem , fed ip(am
gnoP:rè facere,atq; adeo, fi vemm dicendum efi,utmqualiratem motUs: qure efi explicatn quidem difficilis,
mam laro aperiam. Nec quantitatem temporis,nec infed horum, qua: docuimlls, ope ( nifi tls prodhs ilupiter~al\i
refpiciendam cenfemus: imo ne proportiones
dl1s,& iners ) non magno negocio ventm, vr homini lifllldem illorum, de quibns verba fecimus in fuperiore
IbrO,cùm cele rio rem pulfum & tardiorem doceremus.
cet,confequere. Mult6que magis,fi dignofcendos ipreI~lhic
cnim non potui illa prreterire,quo errorem prrequales celeritate & tlrditate pulfus mediteris,originem
Ct~em
his , qui ex Colins temporis quantitate de iis
ducere eos inuenias ex qllalitate motus. Ac vnius quieXlfitmant,qure ad digno[cédum laboriofa mihi,& londem difientionis fa!pe initium motus planè ce1erius vi~'. difficilifq} refiimationis, & iu~c,
ade~q;
impofsi.:.
demr,proximum ranlius,iterum finis celerior.Nec Mc
d~lta
propè vira umt. Nam celematem qUldem,& carql1antitates qua{dam aut temporum,aut inceruallorum,
Itatem, vt primùm occl1rrit arteria, nofcimus : ratiofed ip(am vnam motus ql1alitatem attendimus. OEo mi
~em
vero tempo ris ad tempus,& interualli ad interualnùs leuiter palpandum efi, vbi gemls hoc perpendimlls
.um, ~t exploremus,opllS nobis longo répore efi. 1taq;
pul{ul1m. Nimirum fic extremum motus finem [enl~a ~Ihil
nos moratur, vt expendamus ad pulfus in çgro C tiamus d(lOraXat, non inte<tntm motlltn. Ex quibl1s
iam liqLlet eiu[modi pu!fus prorfus non oportere partlS dlgno~ces.
Sed vr, ft ante oculos quempiam vilIOS effe , nec languidos. Negue enim trifariàm pofsis
~eamus
, Impetus motus celeritatem poteil oilendere:
mocum di{fecare,nec in pamis interuallis, nec in facull:a VUl venit in arteria. Nam aut inciramm,aut remi{fum
tatibus imbecillis : qllod obfiet illis paruitas , 'lux diCIUS motllm inuenias. Omni;). enim corpora, qure mollentur, ex locis, vbi mouentur femper , digno(cimus,
uidi fe in fenfibiles partes non patitur: hic imE.ediat facultatis infirmitas,qure concidit ad pre{fum. ~am
CJllomodo moueantur. ~re
vbi in locis remoramur,
ob
tardum elfe motutn pre~icamus:
leuiter difcedllnt,
rem nec in pulfibus lethargicis deprxhenderis inxquacelerem. Hic (cio fumru, vt qurefho fe ph yfica offerar,
litatem,qure tamen adefi forfitan: quia omnino quo di~ corpus, dllm mouemr, etiam maneat aliqno modo.
gnofcacur, vult comprimi:at hoc pra: imbecillitate non
~qui
in cômencariis de motu, illlld ita, vt qnod maxifufiinet. ~are
qui cuiql1e pulfili inllemllrus fit con~,pr()bam
verum dfe. At rantis in prrefens qllxfiiotreétationem appofitam, hunc finglliari prndentia effe,
nI l~ declinenms,ne implicemus nos. ~od
informac
& expertum in dignofcendo oponee. Nam fi maximus
~antl
fen fus ad dignofcédos celeres & tardos pllifns,
pariter & vehememiCsimus validam fere comprefsiov~c f~tjs
efi,f! dicamus: nimirum vnllm motum cedere
nem ) arque ~liS
quifcque, , quantum à .vehemenria
ve1
,
magnitLIdine abefi, tanto minorem : pnmum quantum
facile, in quibus femper fit,alium dilltius inib' e~locis
1\!1 COtnorari:itaq; hunc tardum, ilium cele rem vocari. D à maximo & vehementi(simo rece1rerunc, ad vnguelll
• atn ex locorum tranfim fenfus dignofcit non ex toql~num
perfpiciendum dl: déinde ratio inellnda ~fi,
t lllS tno
'
Cc
'
fufficiat comprefsionis id gemls pulGbus Imparwu{fe:
cu
rus tempore,nec r
leparaum,&
olo,nec
quatenlls
vtrobique enim offendamus neceffe efi, Gue excc:da?'lllS
comparamr.ltaqi celcritatis & tarditati CJ~lanrite
proporrionem, Gue no~
ap"equamllr :. guod~
vbl mll111S
~ . ~lè
notitiam confeqllimllr,non périnde con[ecuiam premamus, prxrentura. nos fit mternl pars mol'U~ ~ q~[tiae
tempo ris & interuallorû aucupata, cotus: vbi vero ampliùs,externi. Itaqueprimùm,motllm
no fil~nerm
proportiones obferuare. Enimuero
alîquao?o
inrequalem effe non. pe.rcip!cmlls , Déinde
Il} n Ufilnemlls. Nam vt primùm acicm intendimus mo
malè
eoam
de toto mom fxpe llldlcablmus , eo qllocl
tl~O
tetnpori ,moram nos corporis,de quo difceptamalè perndimu~
partes. Si ~nim
"el pars eius pri!le:' eprçhendimus'ex qua coniicimlls tranfimm. ~o
.
hxc no b"IS IOtenm
. d'lllOUS
.
ma, vel altera celenor fit:& nobls earum tantùm altera
\>idVt <:Jlla:'
. eml11llS cermmlls,
fit explor:lta,no E~film,prù
liq:antllr conGfiere, licet aO'Ïtcntllr veloci(simè : vnde
vnillerfum inœgualem mottlm effe (cuoe : demde vel cele rem , vel tardl1m
hen~t
rati?ne nos motum c~lIjger,
non fenfu depr~
arbim~.
eum effe, c~m
nellter planè fit. Siqllidem
POr' ere.Slquidé cùm prima ql1req; {enGbilis pars corcuius ce1e1'1s erac pars pnma ) & altera tarda hunc nec
l'Iri~s,
qLlod mOllemr, in primo fenGbili loco fubfi{lac
r '''0 fenGbT " .
,
celerem ab[olmè,nec tardllm iure vocaueris:Qgare(yt
vide
1 l l teporc,tum Immobile, ql10d cernimus,
tllt effe.At vero vbi prima fenfibilis pars,in primo
oratione in ulmmam coUetta alio me confcram) in
Galcn.
Tom. 1 1.
M 4
'f
v?i
7:
�CaIeoi de Digno{cendis Pulfibus'
11°3
IIo4
tis edam in maximèanguClum cogitur:rorum verà,qllia
optima conftitlltione mocleratlls motlt puHilS erat non
nullo loco nuda dl, videas nu[quam. Ac vc~
ex interuaHi nec temporum qu:mtitate explorandlls:[ed A arreria
quidem v[quam planè efi nucla , vt
s
a
i
d
n
t
~
f
o
r
p
ne
ro
ex ipfa, vt diximus, qllalitate, quo paéto di[cedat 'ex 10eius vniller{us motus: {cd li
elucere
ea
in
làltcm
[sie
po
cis , dicebamus animaduertendllm elfe. Cuius memonihil aliud,cutis certè ambit eam,per quam pul[um [en~ s
res , qui decedere celeriùs videatur , celerem
. : qui tartimlls. Icague teéta fllerit hxc quoqi cerrè aliquacenll .
diùs, tardum appellemus. Repra:[entan autem hoc, vc
Q,Ex cùm ita fint,optitnam rationem dabimus opera1ll
aneri3.
priùs, gllàm to~m
ta~I.ls,
prif!lùm eft admo~us
monClrcmus digno[cendarum fingularnm dimenfo~
vt
c
{patium confec.enc. Pro.mde ~ pul[lls œgl1:llts fit, n?J1
nlltn,ac de prima dicemlls longitudinc. A tg; e{fe han
elllS
e
c
r
~
p
~
e
[ed
,
Onem
di1lel'ltl
am
vmuerf
mus
expeB:a
cen[endam optimam, qua: motus maximam partem [e~
il lnxquafacere de tot3 conieB:uram po{fumus. ~l
tiat,clari[simum eft. Nam vt fi fentiri omnis valet,pf~
lis fit, omnem a{fegl1i dicebamus oportcre : taétlungtte
mllm hoc fit : ita pofieaquàm hoc non poccfl, vbi JI~la lO
applicare.
ErD ma<Tnitlldine plIlfus,& vehementia vari~
pars eil1s,qua: qnidem animaduerti po[sit,lateat,taét motus h:rc in pra;[cntia fatis fi111t. Eius
Atq; , d~ genr~
nem exiftimamus optimam eiTe. Q.gomodo autCm e~ lllS
cnim nos iterum in pulfibus.dignofcendis mentionem
po[sis inftimere,faciam vr declarem, fi ob oeil los
neceffe dl faciamus.
proponam, in tribus ,his omnes poliras eiTe [enfibj!ru~
cognitionllm differentias : in natura, meditatÎone, G~
De quantitate diflenrionis di
B modo applicationis. Nam qui nacuram habet appo fI~
gnofc enda. CAP. 1 I.
ti[simam ad [entiendum , & probè iplilm taétum exe
ucae
citamm, mm etiam {enGbilibus decentcr admc ,
Nam
Einceps de quandcate diilentionÎs ag~mls.
optimus hic exploraeor fit eorum , qua: intlls (unt C?n~ llTlC
ct'tm corporis arteria: dimenfiones tres fint,longidita. Qyi hoc eil aliquatenils inferior , guàm max
tudo latitudo, & profunditas, nullam po!fumlls totam
CO~
ah illo abeil, tam pefsimè ab[ollltam cognitionc01
r.
[enti;e.De longicudine apertilsimllm eft. V tring; enim
naeu
'
.
.
h'
..
b
e
'
l
E
r
~
leql1etur. xp Ica 0 19ltlll" lllC, qll1 optJm
arteria v[que ad terminum extremum pu![at. ~i: ~aruœ
~
p
a
qUl
r,
fegnice
non
comparacus dl:, & exercitams
extat ex obleél:! coreius parti iniicimus ~aétul,q1n.
ne taétus ad 'vllguem (V't homo potefi) 01~
plicatio
~
r
b
vel
I?nglls.
t
~
,
t
c
l
~
e
qu;dem Ip[a
poris mote, qu~
lle
artenœ
tum [entiat arteria:. Ee quia de prima dimenfio
~lOmn:s
uis pnlfils fit,.eo quod non fO[Slt .atl\1
t cordelicet longitudine, infiimi dicerè , accommodat! s~
·lonO'itudo. Sit tamen hic em.m ahqllld 111 gllaltb.e
.
.
fil
fi
1
•
o namra,
mlll11 huic modllm taétionis aperiam. OJl1nif~_
quo d e uce cat uo cute, 111 optIma natlIra
poris
, & velue! {u PdllS
premat, irno {xpe leniter contreéh~
O
mod.eratum:G ql1id filpra hoc fit, longum;(j qnid infra,
in prÏml s m lihic
efl
dat m?num. Accommodatus
breuem reddit pul[um, qlli non poteil numero digitopamis pari.cer , & imbecillis pulGbus. Nam bos fi
rum d:eflniri : ficml quidam, ti ql1amor digit.is obuiet,
pereat maO'na ex parte, &:mus
quatenm pre mas , motuS
effe dicllnt logum:fi tribus, medium:G duobas. breuem.
. tC prcll"
~
N
r.
.
.
.
. ulNeq; enim corporis optima: natura; vna eft menlilra: C pe vero eoam vnmerlUS. am pro qllantlea
Jl~e_
mod,o
tionis,
conren
& qnalitate prœtereà arterix
{ed in vna qualibet facilè guan tÏrarem affequere, vnills
f1l
clcCl1rT1da
minùs:
modo
tùm imminllimr eins motlts,
ope, modo colligereproportionem poteris . Cumqua
811f1l
digno(cen
dinem
ad longitu
rit toms. ~ocira
pofteà fi alios bomines conteras pares totius corporis
pra:cer omnem prdTum tal lir er
vt
,
eil
camio
fumma
habepulfils
breues
magnimdine, dices vellon gos, vel
n <Tra
rr.
·
admoneas. E tel1lm mod'ICllm prelllim nO ::> r ra~
1'e. Eodetn modo latos,anguilos ,altos,humiles:ac in tri
QE,i
.ferunt quidem pulfils vehementes: non lzden~u
bus Gmul dimenGonibus, m::gnos, vcl pamos. Vbigue
buS,
premasiG
nihil
o
men ne hi qllidem , fi in tangend
cnim ad moderatum referemus , ct'tm alios a:fiimeml1s.
attingCdi ql1ando optimus efl: languidispUpollas
modus
generiHllllm
pu
aliis
lingulis
At enim Gngnlos cffe in
nec incommodl1s etiam vehememibns, cane pr~ qllod
bus moderacos:[ed in {olagliantitare non planè vnnm,
illi alium. Porro eft ilh!d etiam explicandulJ'\slo!1
fed [uum cuigi corporis parti,ante:l. c;;pJicallÎmtts. Hoc
0!11è
non ob [cllrè aduenitllr, vbi Jiuerfas partes p~01
tamen non dl: huius loci, [cd volui diéti vos aclmonere.
'ore{t
Jn
videO
périnde
non
gitudinis arterix , motum
Iraq; ad inftimmm iam par eft reuerci.lnftimi vero do.
15 mal Jl01~
1"1
b
.
,
r.
1l
Clon
a
aS
po{Jè
i
parci
JJ1
blIS'oifenlum, ca:terum
cere (enfu nu!!ius dimenGonis exa.5tè digno[c
(eellS
commu
s
noxa, minor in inferiorihaç. Et vero frecJl~nt
omnibu
partim
cauCa
rei
cuius
:
atem
quat:tir
~
f
!
e
'
,
S
I
~
b
1
l
p
ntibus
veheme
in
r
uerriru
non animad
exponis, putim fiu clliq: efi. Prim? loco coml~ne
lidis. Nam in his fi infedorcm partclll P~'ores tl
efi:
inlangl
D
itt,nulla
nucU
,qux
anenas
mter
quando
nam. Nam
Supe" eJ1d~
.
nmus, 1I1ClI 1enta (uperioriblls noxa datu r •
[ed veflillnt eas mllltis locis pal1ciora & [ubtiliora corin aeeramem &. inferiores quomoclo hoc .Ioco, l~:ra'
locis piura & :ra(~ioplnè
pora:multis ~ti.am
l c. . 5 hOC
filllt, llon efi ob(cllrnm. V t remoti[slm:t 1cn
tO efi, non pertnde omnes artenarum motl1S po{fè fen, •
Jiur .OICJin'"
'
Il enmr
.
.
fi
.
tes 111 enores ,& vlciore~ap
tiriJed ilbrum magis,quas pauciora,cenuiorag;:h:uum
.',
Jtep
Non
1
r.
.
l
f
'
. t·
•
111 al tIIouS qUJdem pcrcl'l:tm ClllO el1ne .. net tdl ~1
minùs,gllas circllmiiciunt piura, lC cra(siora corpora.
piris partil liS & colli. It:lqll:! :1Ù omnes pero .' \lillri3111
Atgi hxc communis cCl. Propri a fillgubrum dimenfiomus, cordi vkiniores, fi prcm.l11tll r magnamllnJ11 qU:C
num:longicudinis,quod permul mm inter{jc inter veram
ro
.~n;eri
fitbieétis faccre: remotiores, fxpenume
~ apparentem:latitudinis, quod pnnun: profunditntiç,
long~
pul(us
ns
veheme
bene
{j
anim:tdllerri po(sit
quod minimum. Nam c!lm fxpe long" tres cubieos
~01IS,
e
AcCJ;
tibllS.
veheme
non
'in
tam
tamen manifef
vnillcr[a artcria tic, tres, vel quatuor dttntaxat digiti
. dua.bLlsag·
, Nunc cl cre l'IqlllS
lladrllll'
tlIdinc hxc Cati fint.
percipillnt arterix motum. Reliqua pars i corrom m
quas no ita opone t dllas l1umerare, vt,licut!11 ~ rit1la~
prx
cLlm
ne
latitlldi
In
ntr.
occnlta
numero
ùbieétorum
glll:tribllç & gl1adratis corporiblls, videls (epal~ lrJ1 (ed,G~
corp?riblls, qux illam vtringlle cingllnt, multis illis &
m , Cepararim profunditatem diflin8
tirudine
.. vl1' ..• vero
ipfi corpori arecrix applicari porsie,
cra(sls,neq; t~lS
(cren·
'
~
l
n
m
o
funt
confllra
globo
&
circulo
in
ClIt
neq; pel' cral! wem illonlln,& mllltiwdinem foras mo-,
lrc lln tl•a,
"'cl
f i CLet"
'
'
l etut" C
filper
vc1
c
vcllineo
am
cl
qux
,
tUS permmpat, multis lods omnino motlls perit, ml~
r:
D
'.t
ft-
nfi
IJ
,
�Liber T ertius .
1106'
da, fic erre in ârrcria putëS:ClUUS cernitLlr in dilfeaioeft exaétè circularis, hanc lineam, qua:: in pra::fentia
nibllS figura, multis locis cylindrum, mllltis eciam co- A cernicur , ofiendunt. Vnde ina:qualitarem nos latitudi
num referre. ~omd
igimr medicis in melltem venis & profunditatis , totill[qlle qllantitatem difientionit [éorli.lm de lacitudine,féor[um de profunditate diC
nis xfiimabimus. Agè enim videanmr gibbofiorcs,ae
ferere: cùm deberent, vt eft,& con(picitur ex partitioprxruptiores obliqui occur(us arterix, prxcereà canibllS, vna longitudine eills appellare,alterum circulu,
nior qllodam modo & humilior profunditate,aded ve
Vt certè mttlti Frequenter vocat?non perpetuo poffill1c
ne circlilus quidem videatur circunferentia manere,fed
ta,?en, nec hi, nec alius qui[quam, cùm de exemplis
veluti reéta linea effe: profeéto apermm ell,talem plllfum latLlm fore, & humilem. Nam moeus in latu amcmdentibus narrant,longirudinem,& cirellium tantùm
appellare:[ed exprimet (repe nece(sitas, vt d illentiopliùs exporreétus,latum merito efficiat. At motus a[ce
n~m
altam quandam vocent, & angullam. Contra
ftl prohibims, humilem.Edillerfo fi motus obliqui par
CUam aliam hllmilem, latamqlle. Eterum hoc ita clates longè citra medium eonfiiterint, ac medium ip[um
fatis videatur gibbo(um elfe, planè is plIl[us eric alms,
rum eft, vt ambigat nemo: Si~
~ropte
hxc mani.feita
Cllenta habere diuer(as latltlldmlS & profundltatlS no
anO'uftù(qlle. Si Cemel angullus eius in latitudine occurti?nes coaai filmus. Pon'o {jcut (en(u percipimus eas
fl~ cuadat, vt non modo imminutus élfe obliqUllS motus,fed & totus [emel videatur periilfe, difficilis cogni
dlfferemias,ita circularem nos figuram Cxpe a~imd
Uertere clarè fatemur. Icaque de vrraque iam dlfferen B tn cf!:, vel potilis cogno[ci non potell, quantum in his
tl~ dicemus in communi: qua poti[simùm ratio ne apell qualis fit pul[us. Nii niG diftinaiones adhibeamus
phcandorum digitorum ad eas peruenire digno[cenqu~[dam
, non affequemur altu[ne Gt, an hl1milis , an
~as queas. N eque enim in iis dignofcendis mediocris
moderatus profllnditare. Nam omnia elfe poteft. Et..
enim fi humilis fir pariter & angllHl1s, talis videbitur
lUc.ffe Ccmpllills videamr,quod nulla admouedi taaus
ratlone valeamus fentire imeruallum totum, neque
effe:& Gaieus fimul & anguftus, eiu[cemodi apparebit:
Cum leniter palpemus, (nam ea extremas tantùm pardenique fi moderatus profunditate vnà & angllftllS,tates Centiat motus, qux prxcedebat, ignoret vniuerlem dicas effe. Nam anguftiam is pul(us pror[lls ex mo .
fam.) neque cùm prernimus mllltum. V t enim omittu inhibito in latimdinem contraxit. Difficllitas vero
tam hoc in vehementibus tantùm pulGbus permi{fum
reGdet in profllnditate : qux & fi ex longo interuallo,
eITe: contrà ac prior, pollremam partem !gnorabit in& fi ex brelli, vel moderato motllm ordiatltr , eandem
te~lai,
tantllm Centietprimam.Iam fi alia vtamur aptamen lenirer tangenriblls reprxCentabir fpeciem. Ni
phcatione inter iIIas media, & prima pars interualli &
angnftum motum percipient. ~a
ergo ratÏone explo
P?firema nos fugiet. Hoc verum efre , qlli(que experabieur? frequêter quidem etiam taétus affettibus,perne.neia dl[cat. Nam vehementes pul(us fi premas, (hos
petllo tamen ratione. Primùm de taétus affeétibus dienlm premere (olos fas eft (ne{cies quanti fint: quod
cemlls,in ql1ibus pofsis per eum manifefti deprxhenpc.l'ear ferc: in pre[sibus, vt antè Ggntficauimus,aliquid C dere aliquid. Licet autem in '1ehementiblls puHibus,
ettam de ipfo motu , ac interuallum non iam ex parte,
qui vt (xpe monllimus,foli preffa arreria non labefafed propê corm mpatu1" vniuerfilm. Contrâ,G leniter
ttanrur. Prompca ergo in illis gllidem notitia profùncontr~es
, per quantum imerualli fic motus ~elat1s
ditatis eft pulfi,s. Nam fi prefferis,forfitan vel ipfo tanOn dlll mes. Habes difficulcltem, qux fic expltcatur:
au , fi exercitams fit, & mollis, ûlaque (pome exaétè
fi,n prorfus diftemionis quantitatem (enCu dlgnoCca[entiat, in notitiam aliquam perucnies interualli momus,non laboremus : [ed & racione quxdam po[simlls
ms. Sin minùs,tempus certè motus quantitatem dedanihillxf.t effe exiil:imare. N eqlle enim hoc nos qucerirabit interualli. Nam fi difcerncre figillatim motus qua
nns, vt [en (u omnino, qux accidllnt pulfibus , cognolitatem poteris,in qua differentiam celeritatis & tardifcamus: (ed tantùm vt cogno[camlls. ErO'o fen[um re
tatis reperimlls: figillatim etiam tempo ris qualltitatem
non hune
quil'it qllidem omnis taUs notitia, atme~
vbi breues motus animaduertimus:neutra te hamm , fi
fol um , neque glla{j [em er valeat qllidlibet inllenire:
premas,fugiet. ~od
fi ambas afi'eClltllS fis , facilè de
~e Catis eft frequenter, fi fenfibilis affeaus vnus totius
interua\lo coniicies.Efto celer motlls,& diumrnus:fa~eldnuti
effentiam. Eadem ratio eOrli eft, de quinè apertifsimum eft,ma'Ximo ellm [patio delamm efTc.
Us ~unc
agimlls.Nam fi leniter palpes,am pluribus in
Contrà,tardus efto, & breuis:Gt vrigue & hic minimo
partibus occur[um arterix necdfe eft (entias ,aut in
~ \'chemés.fit pulû~,
[patio delleaUS. Atq.ue hoc ~ato,
b~ltciorus:q
cognito, ad (enûlm ratio adiunétal10
profunditatis ql1ant~em
dlgn?fc';1~IS.
Qgl fi lang~.
!S magnam difientÏonem fuggerit effe,qux mllltis par D dus fit nihil iam nobls [enflls adlumetl adferre potent:
tl bll S mOllet taaum:paruam,qllx paucis.Agè fae circll
qllod :noms in eiu[cemodi pnlfiblls prefrll perditllrvni.
Iare'
r.
Ir
·cl
l~erfs:qa
ratione hic tota res inuefHganda eH. Dice
ft ~ Cl~
OCCllrlum .eu:,qlll. ,nonn.e cl~rnm
eft, fi i~:
gnl Gt ClrCll11ferentLa Clrcuh magmtlldll1e tOtam eu:\
mus :1l1tcm de caufis pulfuum, non omnes cum omnic~'a(fU1
effe difiemionem ancrix: & vniller[am difienbus differentiis po{fe confllndi:difiinguem{t[que , qlla!
tloncm gracilem,G circltfcrentÏa Gt panu?Neque enim
ill:c fint & quando,& gllcmadmodum. Itaque ex aliis,
lllagnis circun{cribi circulis gracilis dil1entio potell,
qllX ap;rrè (Unt con[picua, qllomodo etiam allquid de
. nec craffaminutis, creten'tm quantÏtati dillemionis neob(Cllris deprxhédes,inibi docebimus. Ad hrec cur an.
~efario
l'e[pondet circuli circnnCcribentis cam quanti(711fius fimul &languidus pllllllS alms nunquàm fit.Sed
1as. Baud aüter etiam G verus non Gt, & eraétus circllde his haaenus.
diltentionis,fed glllG mmillls parrim: id quod.
i Us fi~s
De rhythmis dignoîcendis. CAP. 1 Il.
fin a.1 t.ls & angllfiis, vel humiliblls & Iatis VÛl venit,ratio
1
Ofthac de rhythmisverba faciemus:qucm ordinem
~lte.r
fubducitur quancitaris diftentÎollis.Nam tUm
(ecllti
[llmus docendi,quod con illnaa eius eum fit/ enttonis, tum a(cenûts fines parriclllre prorfilS crut
IreuH 11
•
1.
natura quidem rerù fepcrioribus en exp~orali.Nm
". , 11gue prom appareant maJores vc mmores
•
hac ClrcunrCrentl:l
.
c ' · vel gJb.
rebat, vt qua; vna 111 parte pulfilS maximè difiétionege
fi
c, ve 1concalllores
btr1nqll
o lOtes) o
· ve11·
·
,
ncra con!inunr,priùs cxponcremus: quod in commen-:
mnll10
onglorern ve1
brculorem
qllam
.G alen.
.
)
Tom. Il.
M S
l
'
r
�n07
Galeni de Digno(cendis PulGbus
110
tin8ion is poteris ,tempo ris motus non poteris .At vetariis de differentiis plll[llum fecimus , verùm quia gecomra 8ione non tantùm tempor is motus no innera in vna parte polÏta,quoe de ruperioribus adhllc re A ro in
uenias qllantit até,[ed ne ipfillS gllidem illterualli.Nam
liqua[u m, fiagitan teomm unem tra8acn m: rhytbm oilla vbi in[enfibilis eUldat, omniu fimlll, gux po[sidet,
rum aucem genus adllln8 am cum htperio ribus generinecdfe eft fiat iaétura. Adeo nô modo interualli guanbus habec cogniti onem(v t ipre de his [ermo docebi t)
citas,atg; tempor is motLls,fed & gualita s,in gUa,J:e1ri~
ideo pollhae de rhythm is narrabi mus, de duritie ,& ve
tatis & tarditatÎs contine ntur indicia , nulla ex parte a
hemenria reiiciemlls in proxim llm librum : vt abfolui enim motlls etiamnum gualicas
no bis [emietllr. ~
tam eomple 8ancur fingllli comme ntarii generu m didigno[catlll" , vniuerf o [enum1 latente motu? Nimirum '
iam
~ia
[~l1t.
fciplinam,qll,x eoniun éta ~oglÎtie
reguiriml" priùs elfentia rei, qllàm ipfa gllalitas: qua:
cum contra in compa rattone cempon s dtfen:lOJ~,
. guildo e!femia prorfus [enhlm pra:ter it,no potell quaétionis tempor e rhythm us con[t!ltt, prtuS parand a [eergo iam ell in iis pulG,bus
litatis parari notitia. ~a:
paratim nobis vtriu[g ue tempo ris notitia ell. Hoc veUS
ratio,g ua côfegu i notit!a rhythm i porsis, vbi fitndlC
ro pamm facile ell, Nam memoriam,fi conreruauimus
eontra 8io periit,& de diftent ione [aluus & integer [0eorum,gure primo in libro retulimus, vbi gllxrer emus
lus externu s finis ell? Atqui nec [encire contra8 ionem
ecguid [encire totam dillent ionem & concra 8ionem
o
in v110 languid o alio po[sis. 1tagi guando quidem ,m po(sim us, an pars nos fugiatveriu[que motus: fciemus
S
no[ctmU
:trteria:
tionis
tLlm diftemi onis , atgi contraé
quàm fit laborio fum,ad eogue prreter omnem noftram
(0etii
horum
in
[unt,
tantùm in his, qui tanguidi non
faculcacem, vtnotic iam compa rare omnis harum tem- B
notitiam rhythm i veniem us,digi tis ita modew
lorum
ollen
dilen~os
~rincpf
lo~
po ris po[simu.~
tè apelica ndis, vt diximu s anreà , vt excerni motUS nC
dimlls,& finem contraétlOOls non cogno[ cl po!fe. lam
quid mterpellenr, Nam fi plus iullo arceriam cop~e{f
quatenus aliquid nos motus latet, ha8enu s edam cemrimus,c onfiller e eins motllm cogemus:nifi edam tn. h!s
pus [ciltcet prxteri bit. Primum id ell ip[um repeten rhythm us non po[sit digno[c i:Sigui dem perpetu a
dum, declarandltmglle, idem elfe, guod in prim.o libro
tium nos dillenti onis, & contra8 ionis finis latec:& nJust
quxrer etllr, ae guod modo. Nam illhic de difientÏ one
t:
- o d pnccen.t,ut,
, paru,qu
magno pere' r hYt,hrn'
omnmo
gurerebamr abfolll tè, ,hîe de. tempor is eius gua~te.
lredetllr. Nam hoc quide forta(sis etia admittas,dHb?Pro inde cùm abfolm e gua:nm r , an omms [entm dt[th oradon e tamen opus ell. In vehe'mentifsimis en~!l1 tl
tentio po[sit,fi qlla ta811m fugiat motus pars, hac conpuHibllS vera ell oratio: in aliis [ecus habec, pra:(er !l1
firmabimus non dignofc i. In explora nda autem eills
gui veheme nrix paruam panem habent ,guod {aris :naquantit ate,gua ntum promo ta [patii fit,aduertimlls. Ac
gna pars [en[um in his effugia t, qua: iam ojfendr~
no ita dudum diximu s ,modo finis dillenti onis habearhychm û valeat, Ica hOF iam omnia, gllX atl1i~Is,f.
mus veram notitia m, ratione m nobis eum fenfu concemnt plamim, digno[c i in [otis vehcmentifsimJS pu.
iunétam fllbie8uram e{fe eius quantit ate. Itaque poifufibus rhythm os, In aliis omnibu s, aut prodits incog~
mus (vt,nifi finem motlls, panem aliam nullam fenciatltta
languidis : aut lonO'è ab ab[olLlta no oll
mus) quantu m habeat tempor is,igno rare: tamen [cire C toS e!fe, vc in d
n
'b
,li'
"
fi
fT"d
1 quo V II vel11t 111 m1l111S veheme nt! LIS; ft
abeue:
quantu m inrernalli perueéta fit. Horum alteru in pri•
us quidem ~lIc,e
fcrupul
tgue
iam langllidis camen, A
mo libro dircu{fum efi,alte rum non ita diu ell,cùm elC;
1
~
l
I
!
J
r
P
s.
toHamu
vt
s
Hunc nos pro viribus faciemu
reuoce mus,gu ôd
plicauimus. Ergo iterum ad meori~
non cadit in pUlUlS languid os,& eos, gui n?n un.
quia
[compre
arteriam
in vehemencibus pllifibus,fi modicè
veheme ntes, fimile dillenti onis & cotraétionis tnco~.
ferimus, per[piciemus qllÎdem initifi motus, [ed gllana!l1 amodum , lenit hoc difficultate nonnih iJ.N am "quconer
titacem ignorabimus incerualli. Nec vero hoc prxter, " tOtLlm d'Il"
luenttOl11S tempus ad totU 1'det1l
b et rauone
eamus, qllod initio llatim {ecundi libri cradidimus, neétionis, eandem ct'tm ratione m habeât inter {e qU de!l1
que ipfa m polfe examinari gllantitatem tempo ris mopartes,glla! ta811m latent,e tia qux [alu:e [unt, e~n tire
tuS, & celerita tem vel tarditat em percipi , Horum noen fit
habebl1nt inter [ere ratione m. Iraq; ex iJ1is pr~l
bis in prre[entia omnium opus ell , gllÔ planè & difiinl
d
~
u
dup
ct'tm
Nam
r.
non multù m inrerpe llabimu
étè perfpieiamus,ecquid inter fpatii cogniti onem, quo
vcrbi gratia,o mne cOtr:tttionis tempus eurod om~1 (lia Uu!l1
ferrur arteria, & tempor is interfit : & prxter vtrangl le
, ,S comparatLl- : d
Iium'Item fit guO e
up l
tel1tlOm
<}uandam dTe aliam ve1 celeri catis vel tarditat is a!ftir
a
Il,on
s
ionibu
prxdi8
os
rhydlm
tur,per
cùm copare
matricem.Siql1idem prima,q uam comem orauim us,exJu ntUd~ ,
r.
·
'
l
lent
gllX
b
motus
d
s
b
partibll
ter a un a lmus ex
altera moCllS
plo rat interua lli quicitacem, ~anticê
non penn 111
ac fi tOtllS is [aillus fit. A t in JanO'~lÎdis
D
auum
rhythm
Ad
monts.
tem
qualita
tempor is. Tenia
ant, qeinuellig
d
~
u
g
uippe
()
s.
terdlfficultatem cxplice
Int r
r.
tem digno[ cendum nec prima gurerimus,nec etj~
~
. ,
'Il
con refl . '
religuo
tOto
d
cum
tempus
infii11S
e
r
a
~
tuel1tlOI
m.
[ecllnùa
modo
tantum
tiam, [cd ipram
' " facJa[1'lù!l1
'
cl IIltennum
'
IS prtllS
'<..!;!od vO b
ell. ()..
me d lllm,a
tllcnda manus ea applicario efi,qllx arteria: motum acC
'd Nam
' 1·
" de aperiam , vbi cllipem
. & dut
d ec 1arem) d em
curati(s imè inmetu r omnem . Itaque primo libro qllX
aébo, 1era
pul[us quatuo r partes fin t' diftenti o,concr
mat
0 '
expofita [unt , cùm guxrer emus ,poMc oe [entiri vni\
.
,
, jun'
ltOne
conrrac
ante
qUletes, vna a dillcnt ionc
J
contenU
llerfttS motlls, memor ia repeten da [unt, [ciendu mque
fT'
•
"
n'
\
uo~
eue
ut
onem:q
a contra\..none antc dilleno
q
vnam vircuce cfTe & eandem Cjllxllionem illam , atqlle
mplls
.
.
d'Il
.uam conrraé tionem , IHentlOl11S tC
'
, 'bLtS,
mcogn
omnia fi cum
hanc,li cet diuerfis verbis ponatu r. ~I:t
IS paru
b
d
.
l'
\
riuJl1
L
na
lqU1S
motus appeHa nt, [cparant are
animis nollris cogitemus , prxren tis difficLJltatis afTe• Horu01 t
Cl'
,
cot1'
!li
t,
vocan
quas Cjllletcm & concra utoncm
quemnr explica rionem ,Sit pulfils quidam magnus , fed
par"
~
"
c
um
rhythm
cione
tcmpol11m mucllam propor
cUl 'te[1'l"
languidus. HllillS negueas [cjlicet depr;rh endere torills
[en
dicllnt
8ionem
concra
vero
firmanr. ~i
intertlal1i motu,c xterùm externi finis tantllm. Sic etii
,
, tempor e comp arato. CurJ1
.tancum
,lllS
. d'Il
p rtJ!l1
lllcnttO
clm
dlll1cainitinm
porsit)
tantùm
modo
contrilétionis (Ct
um dicunt fien, ,a ftlt11
porc concraéiionis rhythm
• • nua> IP
"at, & rcceffilm, pra:tere1 nihil. Pr6ind c lenite!" [unt
•
. ' attrtbu
•
llnt qll1etlS, 'J J yeP"
tempus
motlll
vtrtCjue
taaUs
a
~
alpadl.
[a:pe,p
dixi
iam
plll[u ,v~
j{lin~mo
um r 1 snis
[cqllicUf. Arque cùm cres hx fint de pu!fu
apphca uone quancttatem animad uencre incenu lli dif.
Ill,fi
"t
8
�IIO.9
Liber Terrius.
nrc
mis opines~ql1
à fecunda fiant,ad dl1bia illa apertè
fralldem ars incidit. Ergo facian1l1s vtilitatis nomine
f~ fatentur,quid dicant non haber
e .~i
à prima & ter A confifiere rhythmllm in proportione temporis motllu,
tla,no defici conftlio fortafsis vidcamur:illi., quia con
aC exp::ndamus [uo loco Hcrophili 1ènrentiam. Tame
rpiClli motus tcmpns r eliquo omni coparam quietis, vt
etG hoc pofitllm Gr, manere adhllc dubltatio viJetur ,.
IpG vocant:Hi vero, quo d euidetis tempus motus vnà.
quod ni!l in \yehememi[simis pulfibus,nec omne tempus pofsit difientionis innote[cere ,nec conrraétionis
eum tempore con(equcntis quictis,rcliqllO: qui initili
contraétionis terminum lbcuunt conil1nétionls prioru
vbique principil1m [entiatur. Cur ergo tempns quoddl~orum
teporum, Oper
~ pr e tium
allte eH vrro[q; dechm ad [enfllm princeps Herophilus fiamit, ad ql10d
mlrari, Primos,G ea rantùm meminerunt,qux de copalia xilim:l.11s , duorum, rrium, quatuor, vel pluril1ffi
tr2.é1:ione [um diéèa:ql1x de diO:enrionc,ha:c exciderut.
didt e{fe:horumque aut integrorum,&, vt vocant i1li,
~am
quantum fit in difientione inceruallum,in langui- .' &-7T~ecW"'f,
hoc eO:,non amplius al1ge[cêtium,aur edam
dIs pulfibus rarione de mcn!hal1imllS Cciri: tcmpus veeauétolllm aliquantùm, ve\ plus, vel phmmum. ~aG
motus n011 polfe cognofci,-gùod eius tarmlm ex rel'
llim in omnibus pglfiblls ad vnguem rempora d.ignofce
nI fines ad fcafum perneniant. Miror igitur,qllêadmo ..
ret, fiue motllum folorum , fiue etiam comÎtantium iis
quietum(nihil enim ad propofiramdllbitatione referr)
dum comparare fe dicanr repus difiemionis cu tempo
ira viderur hxc [cribere: nifi vero eum non de omnire ~mni
reliquo:cuius tempus,quod fenciri pofsit, 0- '
mnmo fit paucum:niG quideln hoc [anè ip[um tanttlm
bus/ed in quibus pOffUllt dignofci, de his tantllmmo~o,mpartu
cltm reliquo toto volut. Itaq; rhyt1:mus B. dp exifiimadu cft ifia [cribere. Ar hoc quidem inferiùs
fortaife aHqllando fuo loco cofiderabimus. Nllnc( qu;a
l~ts proportio fit cofpicui tempo ris motllS in. difien-.
non infiituimus,quid Herophilus [em;a" guxrere/ed
~lon
, e ~,d reliqul1m omne. ~od
Gdicl1nt, rem dicunt
quid verum tit fimul & vrile,illdagare, ) hoc clarè aggre
11l am guidé qua: fieri pofsit/ed tamen inurilem: ql10d
diar ad exp~icandum,qo
JO ipfi rebus experiun
p~a:dic
ex: tal,i rhYlhmo nihil pofsir,in quo tempus ma
nlfefiœ panis diO:entionis Cl1m reliquo vniuer[o copa...
do inuenimus. Nam Gc habeto:Cùm qualitatem motus
ra,tur,quod ex rempore confiat externa: q\liets,cô~ra.
difientionis eum qllalitate confe rimlls conrraétionis
~lonf[q;:&
rertio int<:rna: qllietis,p'rœtereà guarro .p al'
motlls,nouem inllenimus primas differentias , qllas in
tl~ difiétionis,qua: cô[picua non efLSed quid dico ,nitabella propofuimus:atqi tigillatim mnltas alias, quas
h~1 Çtlppedirari omnino ex ifiiufmodi doéhina commo
orarionenon exprimas/ed experiêdo exceffum & dedl?lmo accipil1nt hi. ira rhyrhmum, vt Ggui,muGeu qui
feaum digno[cas. ~id
ve ro foleat quxgi denumiare
agert,l~n
5empons, eleuationis ad pofitionis tempus
differenria,dicemus in commentariis de prxfagadone.
protl?ne~
elfe d.lceret rhythmü,fed partis manife
Pr6inde primùm tabellam prxfcribemus, quam inrelli
fia: eleuarlol11s ad reltquum totu. Nec minùs errarilli à
genr facilè,gui in primo commentario fc De different:rtia feéta,gui co dUntaxat,ql1od têpus externx quietiis pulfimm exercitauerint:déinde ofiendemus,quemIls te,mpori dillentionis addllnt,il1is [Unt fapiemiores.
admodum multas Gngula: differentias confiituant,qua~o
vero etiam ipfi in obliuionem venerunt cotra- C ritate difpares, ta me rii eiufdem generis fin t.
éhonts tempus fen{llm in langllidis p111fibus no dio-noDjfiemio,
Conrraétio.
fcere,œquè peccauerunt,Porro renium eciâ hi infigne
Celeris,
celeris.
P?nunt,eonrraébonis primum morlt perpetl10 fendri,
celeris,
moderara.
eum ne i\le guidem in languidis pulfibus fenriri pofsit.
celeris,
tarda.
Ir~q;
ex his omnibus hxGrationes,q~l
fregLlêter in femoderata,
celeris.
élIs lÎlnt,eoncurrant in pllifibus dignofcendis neeelfe
moderata,
moderata.
efi , ~
o faéèfi. puto, vt non aggrefsi fcribere quid
moderata,
tarda.
Herophili fuccellores in pra:Cagatione ex illis.Ip[e He
tarda,
celeris.
t?philus rhythmos frequêrer ad pra:fagiendu01 addutarda,
moderata;
~lt . Verùm quid interpretemr rhythmllm , difficile eO:
tarda,
tarda.
Inllentu:rempodfne difientionis [olius ad tempus conAc cùm primre quidcm de[cripta:: in tabe1!a djfe~
traél:ionis [olius proponionem,an ipfum e~iam
quietis
remia: vterqi celer motlls dl , potefl motus difienrio~:pusqa
con:i~atlr
v~ru9;
motu,iis attri.buat. V
nis maximè concitarus effe, :l.r motus cotraétionis pauInter Herophlhos,gul ab 1110 coo-nomen 111uenerut
lO moderato & medio eITe ülperior. A ut co n td, paullon
.
~ d'II'
0
el ISpotifsÎmùm
fentiat, Neutru,
, conuenlt,vrru
lùm motus difienrionis cum fuperare,morus vero conenlln e'lUS orarlo
. p 1an è ouen
i l . d'
Ir: neque confirmare re- D traétionis permuIt{lm. Am vterque palllùm, aut vterfi iam alteram fententii tuearum n:uura pOteO:. ~od
que permultllm. Aut hic paulùm, illc plus: aut paulo
mllr
.
'b inll'Imto mu ftleorum,rempora qll1emm
prrecedenminùs,aut multo,al1t alio qUOqllO modo. Nam varier
.
dtl Us mOtl'b us ad'"IlCICmllS: un
quod facit
ad pra::fagienus aperra eO:. Neguc dicas ve1 non hoc cerni fied, vel
t llm,cllm mom motum comparantes,feparatim guietli
fignificare nihil.I mo & fir,& denutÎat l'es maximas. E x
emFus a:fiimabimus. Cùm ;gi rur alrermru fit nece{fe
qua nos notiria pomimlls prœfentire, nequc quicquam
:tUt
. . 1abc f:auare,am
a.
nobis opus filic primis temporibus imegris & ampliperuertere vfilm '
" nOt'10ne~ nom1OIS
. , . 1"tcatl renemur. T'"
.
fieads. Nam cam cognicionem totllm non defidcrare
dvtrumf:
. aClamus
potlUs,lmp
ame quan
11oql~dem
a,lrerum e1igendum efi,replldiato mllficoru
motum, [ed parari ex qualibct eius parte poITe , nemini
t-fmlOe'9uod conducir ad prxfagiendum potins duci.
ob[cllrüm cfi,nifi fi quando inxqualis fit, Tllm pars top/m qll!d tandem facieml1 s damni,fi cùm motllum ex
tO haudquaqllam fimilis ell, At nec in pulGbus ad [umapOP~rtlne
tempus prx (cÎaml1s, nomê nobis, quo id
m~
la~g.I!dis
hac vti libet. In hi~ en.im ne p rimum
b~h\
cml~,defiar?
~tenim
110n eo,quod in nominiqUldem mltlum cogno{cas comraébonIs nedllm infigllcm cius v llam panem.
)
:t:reamus,red qlUa prxfagire neql1eamus) ideo in
r?
une
3-
CL
A V P.
�IIll
1112
C L A V D. ~ G A L E N 1- DE
Digno[cendis PulG6us,
Liber ~rtus.
AR GV ME NT A CA PI TV ,M
Libri ~arti.
&.
' A dimr.Iam etiam,qui qua ferrui: celerirate,impe1lir yale
eorum qui jim~e
De dignotione duri pulfl# & plmi,
ter,& gui prre altimdine veluti [ubit,ac intrat, Ad h~C
.Agath ltjuippiam "'videntur relerre, Cmtra .Archlgen,!~
qui,quod ten[us fit, regrè ril0l1etur, Denique qui ob VJ~
num,atque alios "'veteres de eorum ptûjùum cogmtlone,
bratioriem fimul tenllônis & duritie i, celed[q; occur:
incidas in muicos gl10U
[us [peeiem prrebet. ~ocirea
eccs
die medicos, qui ilIos omnes puI[us dicant vehem r
,
diflcn
hi
elfe. OEi fi quidem animaduerterent,quàm
di{,not~.
M~gnUul(
Cap. [, De Wu [ognJèed~:
,:,
appe1lar
quomodocunque in communi omnes velint
.Aliter aJficï taElum a 'Yehementla,aùter tt dllrltu,
non laboraremlls,fed quia,lleutnomenartribuunr eO~
1 1. De pteno (7' 'Yacuo pulfu- Contra eos ,qui , 'ehemen
lum,
Hero/hi
Contra
tem à pLeno pulfo non Jjfljnguebant.
mune,fic natur:i putant vni omnili elT,conabimurd~'
dgnouerunt, Con& eius fèélatores''lui plenum pu!Jiem n~
lum iIlis deregere, à dari [simis & aperti[simis ingre(SJ,
hell
de
multa
m
perperà
,&
~
r
u
c
f
i
o
(:7
'fui
tra .Archigenem,
exepli gratia, i veloci, N â hine f:l.cilè enore deprz
plmo pulfoflribit, &c. ErafiFlrati (:7 Praxagora. errom. B dat,qui certè intelligere potell, celeritatem Ocl~r(uS,
de pleno fUlfo,' cr prl"':ù",: ~e
1 I I . Explicatio Ga~eni
non eandeme{fe.,& violentiam ians.N am vt omlccal
ln hbrlQ
n~fiJua
,
;lenitudini1 [,eneribus tribus H er~p,lt4m
alia,nec longiùs celer impellere valet taéh:m, ni {i[l~
flj..; nominareplmumpulfom/rolzx( oflendtt. E/llogU1.
magnus fit. Vnde liquer,non hoc eum [ua [ponte o~w
nere [ymptoma.Ni quod illi, cùm celer tanttlm el!r~ nl U
De iétu digno[cendo,
rion etiam magnus ,non aderat,fed prx[et1tÎa mag t: ~
CAP . 1.
dinis ei acce[sir,qua ratione ei proprium diees? c %d
pe celer fimul & pa1'l1us non longè taéhtm itnpe1h , ~ I
V A E pl1lGbus annexa [une pro [ub
fl~
longè impellere magis ad magnitlldinem perrinet' ,Ç'de
llantix eorum propria ratione ,
q1i w
etiam ad hanc per accidens. Nam fi coligatn1S~
anteà OInnia expo!ltimus.Nunc de
0 a~
.
d
~
l
g
(ligno {cenda mlgnitlldine diximu s,non eo
cxreris,ql1re nec citra momm arte~
%
,
S
I
J
d
u
c
i
g
n
o
l
s
giùs intret, {ed quia mllltis in p:mibu
riarum poffunt dignofci,neqi eius
riter,& latitudihis,& profunditacis arringat ta8U~;eJ1
I rame ftmr propria,narrabimus. Ea C gno[ceb
I~
acur, V t enim circularem Plllftts drelin e j\lo
quidam in dillentione arterix velu
~
tilm,qu ŒCati magna ell, [en(u perceoerirn tlS , nl o
ti iétus,qui,cl'im tangimus,taél:um ferir:hunc, vbi vior. m,gul' ex mu 1ta pro fiCnn d'IcaCe "c 'cu f
r
',
aicenlu
d elllceps
lentus fit,propriè exillim:tbis iétum vocari: non ha [ l d;
iiciemlls :vhi non tOtum taél:ns interuallllt11 :dfeqfi\
men fi careat violentia, De hoc igiCllr vero iél:u,qlle vio
e
u
eH'
1
t
.
Irag
cxtcnlm externlltn tantùm [en ric finem.
lencum occurllim dicimm eile, magna diligentia atteri
rl l v ci
" ,
'
r
cum dillendimr are e p':l~[ev
fpelfimm
plI
vlgue a pnm;> I~petl,
m
dendum ell, Neg; enim 2arum mulc:lru
tudinem maO'na eX qlU'de n1
mm mOtLlm lentll-e, maO'ni
0
cierum vidccur cornes elfe,duri, vehemécis,magni,céle
1:>
,
'd' ,
'b Sta
antC tlClmlls, tntemelbbimùs , vt ne magnum
LI
ris,lI.1ti,conlluHilli,& vibrati .Ne ergo decepcus quis co
J
O
m
'
~
{ft b~ Itremur.Id l1uod nO JJ1 0 'din
r.
1
e
)am pu llim e{' e, al'
nJCIl
mag
.
muni [ymptomare in iis digno[cenùis lahatlu', fedulo
-J,
,
,
Na!11
Cll
hlS,gl1l
ll1
Xtel'ùm
ractas:c
magnls
men
noxfiimandi !llnt.Nam li aliis illi
nc , IlC
omnes,& acltr~
ntiam aligua ex parte conillnçbm habe en
veheme
caput
quod
id
,
imus
didicer
has
,&
porsim
i
di[cern
tis
' ,nec veheme nt!'bliS ram trle~ ,
"
em tantllm
(lUI d
magllls
efl:,affecmi fuerimns,Si non poli inr,hbc cerrè L,ltis eric
u
occu rr r gllidcm a(ééd ell ribus poceris,neg ; p~e ll, noll
,
nolTe,comune hoc coplll)'ibns puHibll elfe, Huills
xlanuc
d
V
.
~
.
D
rudlr,
en lm mox tOtl. ne ...'
:pcreat
anenam
re
tam
vnus
rcm
ob
gllam
Vt
fit,
optima
pars
mentationis
J'S ~
ta li prd~c
hinc m:Wnutn guoJ lonfTi(simè intrd
,
'b us 1on~ critU)11 alcus
muIds plllLibllS cOl11unis comirariafFeétus vidcacur vio
1:>.
"
'?
.
gllod mul us parrl
[ed
Igno[el
cl
itnpel
5
~
:
d
o
m
hoc
us
difcam
Uranl
" J11a'
'cllllen
lentia iétus,cl
,
.bu5
'<.!}i cl"Igttllr,1O
occuna t, ()"
circuli arterix
li à pul [u ta&um, t11ùdà Îlr cills oCClldilln [en liUlIS, nefiOOl
d'
'L
.
1
'
il 1e,
Il'Ir? AtquI glIOl Jn rewlIS Imen
.
Impe
O rllCIlS
celTe efl:imp cllirur autcm non périndc ièmper,fed nÎtc
n
n
fi
c
hic in vna. Pr6ind
I!nns ) hoc por.~idec
'fi vC Ile... ,
,
v
plus,nl1nc l11il1lh,inrcrdum vt palper calltllm:guicungj
l ottendlmus, 111 t .' s: quO
ma3nllO
At
hic.
minimè
iolcnti
v
longè,
ucnr
[lImmo
&
unt,
protl'ud
m
u
~
I~Otl1S
guoqlJC li t, ra étll 111 non poffe protruùcrc lon gl~ 'trlbc'
hl [peclem iéhls reprx[entanr, Ac protrudere longè po
li Cllm magno frequencel ~ir/ e~
minù s alrll. ~àd
tell mocus,& durx anerix velllti conmndens raétri. Et
nrcf;lciO
cillitas adiunél:a ell:& Clll11 :llco,glli magnl~
qui robore moueri s ilbm làculr:ttis velu ri ellerrir. P rçrè vehememia >illlbeciJlicas nunql1am, alta 1:C dl.
[crea qui magnituJine dillcnrionis plurimùm progre-:
AL I TE R.
9l
e\c
co-
1
,.
�Liber ~artus.
cil. Poterit cnim longiùs( quod dixi) impellere alms;ve
rùm non {ua tamé fponte,imo qllod omnino vehemés A.
nut nOn imbecillus certè fit. Omnes crgo illi plllfllS, vt
longè ,taétû impellant,planè vehemetii reqllirut. V nd~ edam qui ex illis cum vehementia perpetuo coniunvero non {eméh fttnt,femper violenter feril1nt. ~i
per,fed freqllentcr,hi qUil videntur ferè violenti ciTe,
ql\i hœc expendiit negligentills,adducumr , eos nuqlla
nOn tales eiTe.Ii alii pul{us, abs quibllS diuelli durities
non potelt, v iolencer fcriunt, vt vibrams,& couulfiUllS.
~ec
hi enim alillndc violetum iétum copararut,quàm
a perpetua fita duritie.OEii ob rem duo t:mtùm genera
habenmr pulfuum violenter ferientiu , vehementillm,
atqi duroru.Sunt tamen,qui his edam neceiTarii prxter duritiem dixerfit vchementii e{[e. Nec enim polfe
fol am violétû efficere iéHi, veluti nec fi lapidem admo
Ueas leniter: N i & hic ad validè feriendu aliquid dcfi- B
de~at
vigoris. Verùm de his a:qullm dl, vt quxramus,
qUld tandé fibi velint,null {tmne pror[us corpus ciTe du
rUrn,nomen vero hoc duri nequicquam ab hominibus
V~lrpatu,ci
nulla fit l'es ftlbieéta:an rem eiTe cerra, cui
trlbuatllr,at digno{ci nequaqua [enlll poiTe,an alio illi
fenftt,no nofci taétu. Profeéto {une ab(urda omnia, &
c?rpl1s nullum duru effe,& ratio ne potiùs qllàm (enfll
dlgnofci;& fcnfu tame alio quopii potiùs ac taétu.Atqui fi durum cocedant e{fe,& dignofci taétu,quid aliud
POllcà,quàm de nomine cotendere inneniétur, qui fin~ vigore ncgit violcntu ab ilIo iélum edi? Nam G nec
v~olentm
appellare volent,omnino contllndente certl:)a~
repellente,aut [ubuertente vocet,neceffe elt.Ni
de ylgore quidé cotronerfia ell. Omnino enim, qltÏ infit tn animantium corporibus viaor non fiatuitur ab il
lis . .
..
0
)
r
C
,qUt 1Il~ mlOlma, vel indiuidlla, vel incompaéta dilcer
pU~t
tota fnbllantiam:tantùm conuenit inter hos , qui
vmt.am effe defendunt ea. V nde nec [cn(u dignofci co
tenuo poterit: (ed fi poterie :t GCTno qlloda, vel à fignis
·
, l:1
•
A
ve1ab lndicatione vel demonfiratione fidem caplt. e
dUlllm & mollc c~rpus
[enfi.l omnes nos homines digno{cimus.I taqi quxHio infiimi de dfencia eoru non
?cbet,(eJ de racione digno[cendi:atqi adeo no de hac,
1010 de eo, qua potifsimùm ratione affeétu taétus fui al
teri incerpretetur aliquis in occur[u durorum corporu,
lC quatenus à vehemetihus hxc difient. Veru quia hoc
negtexerut,qui nos prœcefferut,id nos facimus,oratio~exorG
ab iis,qme inter omnes moreales connant.
~ando
vehementia qlledam, nô animalia modo voca
~us,
Vt leones,& eauros:fcd & inanima quœdâ, vt fllllliorum decur[us, vent6fq; magnos:alia porro dura, vt
~b,.ferGlapid;s:nmo
op~rcet)l
ab v.tri(g~
his,
2'-J ~ nos amng:lt,dmerG corponbus affeéhls lOferatur. D
. a OccllrUls violenms cômunis vcrifqi en, ti vehemc
tlb1s~eni,q
duris corporibns. Sed habet hoc prx
t~rlS
fcilicet venti, & Ruuiorll flllétllS , vt euertamur
a l1S: Lapides,& ligna, vt premamnr,& cotudamur. Ad
tler(us
11
.
." fi
.
cl
• '"
,
1 os C11lm,etl3. 1 magna VI COnten amus,lre co
a
tt. prorfils prohibemur ,atqi enenimllr, repellim(lrqi
\'lolenter:fed pr:rtcr vllum prcffi1111, vel cotllGone, vel
~eprsioné
corporis partiû.lnllteris vero pollet pref
t~lSI'&:.
COtuGo. Perfpicies maximè,Gcubi corporis part apld"·
ab...
c unponas no"'.Ha grattem, que..r:11 ve 1·Imus, f:aCI·l~ C
t llc1amus;cognofces profedo quemadmodu impoGi~tgrale,pmCOnd&
veluti cmem filbelt: de
fi ~s a~té
relinquat quoddi corpori veŒgiu, & prc[Us I1gnu N
. ..
...
am aut caulore reddet parte fohco &Vt velln
, Igll dill feruet,auc lillidi prxterea. At no~
vcnms
,t ~ohemnti[su
fit, Vt el~rcat)&
deiiciat, comprj~
cr. .
lII4
mit,Cauatqi corporis vIIi parté.~jequimols
fit>
tàcilè cit-"G. corpus diffilllditllr,& circunRlIit. ~apro
peer maximas facilè naues impellit,& vero detllrbat fc;pe:ta~
nullllm cauat i~ iis lignum, vt fi lapis, ve~ fermm Impmgatur. Hxc enI~l
rumpere poffunr,& co minuere:at rcpellere, ve venu,& cuertere no pofsint.Itaqi quibus carnis noltrx namra cedit,dura l1a:c nllncupamus:~ç
ipG cami, vt aqua,hxc vocata mollia [unt.
Atq; id elt,quod Placo dicebat, dnra e{fe , quibus caro
noftra cedit:& mollia,qux cami. Nam Gincidac in hllmidam rem aliqlla taétus nolter, clarifsimu efi taétû ei
dilli(urnm e!fe,humidâ vero ceffitram , & excepmram.
At in duram ,fi incurrat,omnino iUe potiùs cedct, cauabitûrqi.Atqi, vt oraeionem tandem cocludamlls,fingamus manum nollram nunc aqux 'rapido Ruétni , vel
vento vehemeti ex aduer[o occurrere,nunc lapidi,que
alcera mlnuS [enGm admoueat: nonne apertè ~ prioribus perfpicies euerti, non pre{fam tame : & lapi~
em
ab
hac euerci,fed pre{fa. ab i110?Ni duru quidem, quo minùs progrediamur , obilare pel' fe non poteft : [ed aut
per pondus,aut motllm acquifieitium impedire interdum poterit. Vehementis vero notio hoc ip[um obftaculum,impedimentu,repuIGone,atq; euerftoné copleéèitur.Liquet ergo aliud nos, di vehementia tangimlls,
aliud cùm dura,fentire.Nam hxc premût carnem tantùm,illa impediunt progrcffum. At quia [xpe fit, v t am
bo coueniant:atqi,quod occurritduru Gt, panrérqi ve
hemenrer moueatur,non poteil [en fus etiii non duplex
nobis offerri,vnus veluri. prementis, alter veluti ellerte
eis.02œ G limt ira vt limt certè,dllri plilfus in premedo taéht cognitio ponedl elt, vt i&ts violcntia vtrjfq;
conueniat,fed proprillm duri Gt premere, euercere vehementis. Hl limt atreétus taétus, hxc edam vfitata Lati
nis illorum nomina.
De pIene & vacue puIfu.
' A~
CAP. l I.
qui po[sis. ali.is .quo~i
hœc n?mi~bus
i.nterpreta
n:quod facllè 1111 faclent ce rte, qUI contmuitatem
tOtius ulbfiancix interpollant vacllo,id elt,omnes, qui
corpora ipfa parna,& indil1i[a,indiuiduitq;, & incopaél:a,quod modo cocrefcant,modo diuellancur,ideo ge
nerationes,& intericus cotendut efficere. ~i
vt fi mtl
Illm agno(dit vitale vigore, vhi côfert·m multa & velociter ferancur ha:c parua corpora, mm ial1m creare
hœc violenmm côfirmant,guemadmodfi in ventis, &
flllél:ibus côtingit decurrentibus.Co ferta dicerc,&mul
ta denr.'tq· périnde effe dicGt, ac pallClll11 immifiG elfe
v;clli:qllO'J tantu valere,qllanmm fo\idas lilbll:îtias ca
pedinem imple{fe arteiu~.
Vacuit~em
enim eils~
vt
ipftlm declarat nomen, cffe a vacuo dlélum. Hoc cnlln
in omnibus concretioniblls col1tinerÎ: ac prout id allgcru r , vel imminuitur, ica nuc dura,nllnc mollia corpo
ra effici. Ac nunc plenos fieri eoru internos ve criculos
rllrfus font! vacuos.lta tunicam quidem dicent arterix
dnra, vel mollem fieri ex qll:ll1titate admifli concretioni vacllÎ. ~neram
capedi~l.m
ple?a & vacni, ob qUln
titatem hIC ltel'llm commlfh Cllm llla vacui. Magnum
autem dicent quendam effe pli! fum, fed reniulm no h:1bere in occurlit : vbi muttum in cauitate artcr1re vacui
fit, ipr.'lqllC panca ,Gnt prima corporl. At vero m3gnu
parum vac~
lj,. & frequel1tia corpo
cffe,& elr~,cm
ra Gnt.ltaque lam apertum en,l1lh ll apud illos intere([e inter plenum pu\[um & vchemencem: ~ipe
raa,us vnum eff: affeétun.l '. & vnam n:nuram pullils. ~i
cum parum ln capedlmhus arteriarum in{Ît vaClll,
obmuldt
�Ill)
Galeni de Oigno(cendis PulGbus
IlI6
num pl1lftlm in oceur[u arteriam oftendere JlltlUEU(lYob multimdinem tumorum plenum pul[um dici , &
, idémne
l')'x.vxc.>s . Hîc iterum Td JlIXUf.Ç")~w
ob iaus v ioleotiam, vehemeotem. Pro inde ex nomini- A ~lw
bae~
non
planè
,
indicet
ql1id
aliud
an
,
fit ae plenum
bus iBis alterum effentiam denotare pul[lls,alteru quaonl
definiti
pofteà
ret
oppone
cllm
Nam
re.
coniice
1itatem concm[us, Non igimr diuer[os effe pul(lls pleu!l1
contrari
nec
vacni,
onem
definiti
lJ,
IIIX,;orlp
f
r.1eni
num & vehemcntem: duo bus enim vnam rem nominiquod
~ lIac;oTIgap {umpGt, neque 7s:iJ JlauHT')~w.
li
vero,ql
Nos
blls.
notioni
diuerfis
ari,pro
fignific
bus
gllidem fi rem contrariam definiret ft.lmendllm erat,
vigoremguendamftaruimus vitalem, geminam no poAt non [umpGt, {ed qllid ait? Kwcs 0 7iJOM~ÀlIyt;/1
terimus non fateri pul[ullm natl1ram efre, fi dignofcenHoc enim r;1oftrpoif? &grl1e). a s 7iJOI~f&r.@',
~")Ifecrl'
.b1
autem
di rationem eorum diligentiùs attendamus. Ea
cOI1Jlauf.cr'~w
ÀII')'tJJlI1 nec Tl(! lIa,;o-rlpap. nec ~
,qllod ni?il Pl:,?plena diffiCllltatis hxc ~ometi
eOI1irx.vXIf
~
trarium eft, {ed fi cui alii, certè foli
pémodul11 vcteres de dlgno{cendls pulGbllS [enp[el'l1t,
mo:
quodam
veluti hllmidill s
trarillm eft;vt 'l"J ~Î'X.IÀ01
[cd alii pror[us pra::terierunt, alii [anè guàm leuiter at~
c
a
v
!am
,
do fit, & ro wlJflrplJÀII')'iJJlES rnagis aerellm
tigerunt. Nam Herophilus, gUllm affeél:us fen{ils conC
definitioni additum eft, t;';E X;;1 TOI' '67n 7fIE J'ft P:-l
etiam
m,
nunqllà
fcriberet,nllfguam plenitudinis,quam [enGt
defin
in
verbo
Cui
JlaulvÀc.>1' H.WEfl/3&:TI1(f1p &!r07ffi/flP.
vero diai ab illo Herophilii [unt, 0ineminit, ~i
Nam
s.
reperia
non
fit,
tione pleni, quod contrarillm
mnia maluot, quàm ilIud dici, fophifta: fanè, & logua,71. H.C4IEfl/3al HUEc.>S nomini retti[simè dnf!3au lp oppon:IHeroaliud
ces homines penè omnes : & cùm nullum
one pra::termiifum eft VI1 a,rtis operibus probare flud,ue- B ret: at hoc in pleni definiti
phili prxceptum in ~pfis
poifet dici, tiCjf
uerftlm: Idque cùm in ellndemImodllm
1 ~
<
f]
runt, mm pra::ter aha, glllbllS artem polluerunt, euam
"
1I
~
'
m T~I' '",-- 7rlEUfl01'
\%il7rl7f/ f :P'
11'
CWTII'JIX:1
TIIÀc.>p
'l' O(aH.
x.;;1
plenum nobis pllliiim inuexerunt:vt guaG parua fit ipfa
rc
At non dixit. NiG id fortè pleniorem oftendere ar ars,haberemlls nllnc,guod ageremus, Neque enim plllriam, hoc d!:, vt in vtraque definitione, non qllid pIe:
ndJ
[um pra::terire fas efl,à viris coflitlltl1m tam claris: nenus plll[us Gt, declaretur , [ed qUa! fit eius digno(ce e
que que experillndo nunquàm inllenimlls,poffe promfi eft, a{fequamur fona{sis. Nam fi alf :
ratio. ~od
feql1entieft , dianofci , alienas
[l"
d
0
Ptè 1 ftatuendum nobis
étuum taaus noflri ha::c definitio expoGrio eft, l1eC rel
bus afIeuerationes. Verùm oOenden u~ ell f,nmum
ipfias vfquam naturam attingi t, meminiife omniu[Jl
ad. notionem v[que hune pul{um progredl : demde ne
for
poifum, gua:: in difiinétione arteria:: patitur raans: Herophilllm quid.em in eius notitiam [ennl vnquam
taife itaque aifequemur ArchiO'enis mentem, Nam qllt
fi iam nihil illi Ggnificationem conperuenifTe. ~od
patirur, ha::c nmt: Occurrens f~i [entit aliguandiu cortllr
fudifTent nominis , haberem nunc aliquicl dicere de ilpus motum. Id<]lle modo multis in partibus vide
lis, qua: diéh1l'um recipio. Sed quando variis cam mofibi occurrere, modo non:ac nunc premere, nlc,B~
dis eontllrbarunt,nec inter {e mutllo côfentientes,nec
dl
premere. Ac eùm nos premimus ' renici , vel vincI'
fecum glli{que,cogimur primo Ioco difpicere de figni'se
·'ff.CI.
,
toUll
ta
elemen
veluti
ac
[unt,
taaus
prIml a e(.l:US
ficltione,nequid imprudentes, vt comi & graculi,dum
C
pulfibus commentationis. Nam reliqua omnia par~J1l . IIUe
[Unt,
rx
arrribu
quibus
,
ipfas
res
,
voces edimus tantùm
.
.
l'
ex h·IS connant, parnm ln re aUone tntelllgunrUl , rTl
pror[us ignoremus. Et cùm nomen pleni plllftlS mulcora clI
partes commemora tas mutuO compares fiue'·
ri {crip[erunt , ca:terOs cenllm mihi eft pra:termittere,
.. 'r anc
'
h
d
A
,
lCh
nomend
pleni
t e qllOnam orum
tOtlS,
niG guando , fi ita [eries orationis ferat, flriétim attin;
de ipfo mom? A tqlli celeritas in iIlo & tardicas ~ra/l
gam. Archigenis & Agathini mihi Catis erit {cripta
S
1
C
I
~
l
m
in
vbi
n
rhythmlgue illhinc nafcebanmr.A
in manllS [umere examinanda. Ac de eo Archigenes in
C
difientionem taaus fentit? Imo longi hlnpa UC, !.:''
tiblls
l'a';Ô/(0
urpvl'flCS
hunc modum logllitur: Ë';I eN 7iJ"h~pl1r
"
,
11
[us. An cum Ill, re~
~
,
eunt pul
prod
< ':'1
't.~
Cl, ~agnl,qe
tl,. al'
t.~'
' Tu..v
n VIIS
1Cd/1'11' CUIT O(/«UETu..v \%.;71
apTI1eJ.(t1' ,~
eCU' '6mo(f1I<
Pl'''''
rum . An cuJ1l
morato
contra nt vero mm comme
~
il':é"hCdS, KWCS ~, J 7iT0ft'fOXII")ItJJlI1 Tb1 V')'fgUII' if(
"tl'~w
QE.a
Q!!I
ns.
veheme
nmltur?dufllS, Cu [ummouemr?
cdS'E X!ï1 Tèl' rn'1flH1ft"l' 7' JlakluÀc.>1'
afTI1e).<T$' 1:rOI~@',
~
e
f
li
1?
di[putef1
mlllta
de contral'iis horum,& mediis
xWffll3.kTl1crll' &!r07ff7Ïif11'.ln ea definitione primùm gllid
inqllod
:
noni
do ergo exifiit p lenlls , aue guem patierur pu!{tl.s/fe n_
liquido
parum
t,
denote
TO l'a;OT~IX/
acnOIr: ' llr.
aUm? t6mne vhi calorem largiorem, vel d'
[olens apud Gra::cos fit , vt eill{cemodi de re vfttrpe
1
'
A
.
,r: nC
Jgn olclC
id
iis
ilterent
cl
tlat? tqUi non ex pu luum
mr. Nam genlls qnoddam panis appellabant lIa,;0I'.
hl III I~
d
'ù'
1
'
ncC
Se
m?
ficcitate
vel
A
n cum luml Hatem
[cio, Ip~e
Aliud corpus ab iis ira v llun: appellari ~aud
. llm' plll[uum cùm bçc ve l cH' r l pli10ù'ft1r.CI.
l erentlar
nomlS
l
~
e
n
a
viilm
elllS
nos
Illo
de
decet
(nam
ArchiO'enes
exp
"
r.
r.
admoueas corlJori laboranus! he"
nllm di[cere) -r:J l'ac;0l' pro pleno mihi videmr v(urpa.- D lllm, 11 r.manllm
n
cl
l'
E cquod erO'o renillls genlls a lU 1 ve le
•
rare pOISlS.
re. Na.m in libro de vehementia. pUIUlS exponens Mara
tcft'bat
0
l' d'
appellanc? oam po nue
menu'b LIS, a 111 JI1 plenis I
gni verba, fic ad verbum [cribit: Omnino, inquit, ve,
:
r
. A
gathillus [encire. Venlm fi lOC Je 'f111
gUI'd etlam
hemens iétus non fit, niG v.:xc;J p fit, quod occuna t , &
erc çJ1lg rTl
aperire debcbat nobis ' no Sf)hingis propon
. . mUS rauS
magnum, & celere inferatllr. A qniblls paulo pofl in
d
Jl1glura
vt
volunt
ta, A n vero non [olùm res
huoc modllm [crlblt: Et vehcmcnria pulnl ex celcri{iaf1jn~
~
c
r
(
J
e
dicanr,
,qllid
clifficiles,[ed vt pro cllmulo
vchcmentia, plenitudine, conf/ata
care ma~nitlùe,
. re bus Jp tS. hoC
.JO eo ponamus, an 10
"
.
fi
,
ae JI1 n ml tempus
gllod [urrà ,,(t'i0l'. id plenum hic voeallit : vt
cft, 'Na,~
liud
lleniencli ?At expcdamlt Agathini iam verba,atg,
vbigue
vero
Et
dicas.
illo
Sa
nihil diffcrat, hoc paéto, an
gcnll
"'b
h
"
.
"
(
n
~
c
,
ve ,emet! us r
rcm(Îls ~IJudl1
~lIxr:\us,an
ci. At mutemus iam
mihi ha vidcmr nomine ~ l'a,;~
eJllS verba llm , CUl'catlS
hxc
lle
Adeoq
ftaclIat,
pleols
1/1
Veramlls,
intcIlig
clicat
quid
vt
,
in plenills
TO "«CjéTf~01'
' d'ln!'s & va, . "1 re"
l
'
d
i
f
"
"
.
enltu
p
e
glllCllr enl11\ 111 co 1 cratlon
l
ba cius hxe ftll1t: Plcnus pu)Cus eft,qui pleni ré oflcn' fi)l
"
[ 'Jt1(c cW
plllu\s: Plcno cenfi.ll11 & contentu per~10
dit artcriam. Atqui hoc vcl fila Cponte c1al1lm efl,ncc
quint elHan~
prx{cncante:vacuo in diŒl1cnté & in l'COI
Ul e
" •
noS noui quicquàm docer. Prxftat ergo cotllm hoc
•
'n
'..
rllpltul
o/1
jllx
bullx,C
aguofx
Gr
tem, vt mOar
JltlC;07'fl'°11 rclinc)ucre, ac guod in dcfinitione (eqllicur
:tlci.
Sphlng1
~
O
l
g
,
s
habemu
gratias
c
110min
dcm eo
l'lXU. UIX,.~lw
JlU«'f
con(jdcrare: '(rU Tb1 &rSilc.>(T11' ~u
I1
ponat :cnigmata, vt fccit Archigcncs, ahIq; nO P!'la)1'l
plcidetur,
v
c1aufi!la
hxc
arc
fignific
m
À(lJS, Tale quidJa
3.
VI"
'.
[l
1
l
,-
u
,
r-
�-Liber ~artus.
HI8
Nam reél:è an [ecus dixit, per otium expcndamus Hcet.
elfe poffun t,imo de effentia 'agimus eoru. Cùm vel co
Mens quidem certè cius clara en. Vult cnim ten!i.tm & A traria
liceat cociper e:vt Gmu! fint, fieri no poteft. V c
cOntentum perpetu o [piritum in plenis appare re pl1lfanguinem cogitaml1s cotiner e arterias ,& non cotine- '
~bus:infrm,
& fraétum,nec quicquam renicentem
re.Neq ; enim qua:reremlls de eo,qllo d nequaqllam co
m vacuis.At natiu{lfile [piritus,atque vitalis fit,ql1rper
cipimus animo. A t non eft huic quœfiioni propof itum,
corpora, vt iUi contcn dunt, tenCus cft,an aerellS & maVt in notion em corum veniamus, [ed e{fe monrem us.
terialis,ql1i contine mr in capedinibus,parum verba de
N eqi enim cft qlliCql1am,ql1in in arteriis poesie imellic~arnt.
Tamen ex tota illorum viroru [entent ia ip!i.lm
gerefan gllinem contine ri.Sed an re vera,& cùm NatllVltalé coniicias did.Se d fiue hic fit,Gue ille,tan tùm adrœ Iege di[penfatur animal,fanguinem contine ant, hoc
tnonebimlls iIlum,ei{lCqlle affeclas,ne placita cum [enqllœrimus. Ac multa de eo [cio Archig ene verba facefus affeétibl1s commi fceant, [ed vt decet empiricum.
re. Verùm fi id pOten deprœh endere [enfus, nequic qui
N~q;
enim experientiœ imminu erint dignita tem, fi exmulta nugatllr:cùm apertè mentir i dicere liceat EraGphcauerint p,riùs nobis hœc,qu~.de
, ta~ione
ipfi att.u ftratu,q ui id agit, vt qux [enCu didicimus hœc [uadeat
lerullt:ac deinde , quomo do ab liS oratlon e ad placl.ta
oration e aliter habere. Verùm nemo autu; efi ad taétu
proficifci oporte t,docue rint. ~i
igitur Cen[us aftehumore m,qui in arteriis eft,confirmare peruen ire.Saaus in ca emnt,fi nomen fpirims immucemus, & iétllm
nè nihil malim, quàm vt hoc obtiner e poifem , ne cùm
7upelleml1s? Erit enim hœc oratio. Plenl1s plll!i.IS teninuefiigo ratione veritat em, negodl lm mlhi exhibe reum & conten tum perpetu o iétum reprefentat. Vacuus B tur. At qllid tandem
dicat,planè non intellig o: Plenus
"erc) difflucntem,& in renilll euanef centem , vt inftar
eft pulfus,qui occurfilm arteriœ humidœ tumidu m one
fit aquofœ bullx, qua: mmpitu r. His tam bene mutatis
dit. V tru ceu ipfe hoc taétus po[sit cogno[ cere , an cell
proferamlls hic paruum eius libmm, vt quid de vehemê
hic patiatu r qllod patimr ,& affeétus viam aperire pofte de languido pulfu dicat, videamus. Verba eius fic ha
fit arteriœ ftatllS cogno( cendi. At hoc fi dicat, ex affebent:Nam qudd vehemens etiam pulfllS fit,qui violen
étibus taétus coniice re aliqnid de fiam arteriœ licere,
ter ferit taétum,& in occmfu (ortiter enertit eum, con
ego non contrad ico. Etenim Praxag oras hoc,& Herofiat hinc , & conuen it inter mnltos . Mox fubiici t:Con
phillls fadt, ac propè omnes , partim plus, partim mitraria intelligunrur de lailgllido. Nam debilite r ,& lannùs, partim etia deteriùs, partim meliûs. Praxag oram
~tiè
occurr it t'aétlli. Hçc reétè qltidê Agathi nus, fed
auccm forfitan edam mireris : qui cùm humore s neget
nlhI\ ab iis,quœ de pleno & vacuo funt diéta, differunt:
contine ri in arteriis , ex pulGbus tamen colligere qllaf~am
Contentum perpem o iétum effe,nihil eft aliud, ae
dam eorii fpecies molitu r. At affeétu [enfilS haltdqlla~loentr
ferire taétllm,& fortiter el1ertere. Qgoru m
quàm comun em adducit. Ea enim ratio ne xnigma falllud quidem de pleno,h oc vero de vehemente diétum
ciat oration e ftlam, vt qui legat,nec intel\~a,
p ràflnd.i
e~: Ia~
edam in reni[u euane[cere , idem en, quod de:'
aliquid verbis, & mirandi arœtre tur fubel1e : ibîq; xta~lhter
,& languidè occurr ere taétlli. ~orum
etiam iltem contera t , nimiru perpem o quœren do , nec tamen
u~ de ~acuo,
hoc de languido eft diétum. Atque Aga- C quicqllam imtcnié do.Nam
quomo do inllenia tur,quo d
thml~
111 hûc modum expofll it affeéhls taétus in vehellufqllam exillit? ~in
m,no
ramùm humor u fpecies,
men~lbus
puHibus & languidis. Archigenes alio m<;>do.
cedo,e x plllfuum differentiis dircerne,fed animi edam
Verunramen & ille,fic fCl'ibit : Icaque fi per [e œftlmemores, vt Hippoc rates conatu r. Taritùm quœ [enfus
tl1r,manifefiè apparet [ua [ponte vehem entii vigorem
patimr ,amabo te,prof er:nec quœ haudqu aqui paritur
elfe, vt diximus,arteri:uum motus. ! nde add.'it:Apparet
falfo aude ei tribllere:neq; ex vno affeétu dil1er[os pul:
porro pel' totam d'ifient ione firmitas impecus, ex qua,
[us iaéta te cognofcere. Eft quidam pulftls,qlli multllm
arteriam fi coprim amus digitis, firmior occurr it iétus.
renitim r,adeo vt,G premas etia arteriam, non mOlleaBzc tam [unt aperta, quœ dixit de affeétibus taétus. In
tur à manu.H unc retine,a c quonis voca no mine. Nam
qllibus nutlum Iiabebimus propriu m affeétum moftra fi modo vehem ente,m odo plenu vocas, interdu m alio
r~ plenitudinis:niG [anè, vt quidam dixernn t hl1ius œta
nomine,exifiimafque numero nominllm multas te res
AS hOmines, cùm plurimùm pulfitS elelUtllS renitatur.
efficere, quis te feret? Habeo figna ego etia ex plllfibllS
l ' tq~i
hœ duœ funt fpecies pulfuum ,no vna. Nam cùm
de fpecie humor û, & de affeétiblls animi:tamen ex [cnUrlmùm attollitttr,fi quidem in tribus dimenfionibus
fibilibllS, quos nuper commemoralli ,affcétiblls omn!a
lt,tnagnu efficit puHitm:ill vna dûntax:1t,vellongum,
cOllor digllo[cere,nec dico v[guam pullllm prœrup tu,
Vel1àtü, vel aItu. Nam reniti,i dem en,qllo d vehemengrauem,leuem,aquofre fpeciei, flatllo(um,in angulii retem erre. ~od
fi quis magnu fimul,& vehem ete volet D daélum,ùiftentllm
laboriofitm, flriéèllm, decumula mm,
Vno
. vocan. pl
' voc~t
l'lcec. D e·nomme
_ no mme
. emm
.
enl,
circllmuo!utû fufÙarium neq; quicquam aliud,ql1a: im
fI~ Contendimus. Tantùm fciat,nihil fe nOllX differêdœ
ratione excogicant , nec percipillnt alFeétibus [cnfibili·.
~ lllnde pra:tel' comme morata s. vt nunc cft, adduccre.
bus. Adeo iam etiam,qua! fentie auditus taneùm,ad tacu~
~ dllas,aut tres earum accipiat differetias, quas pe
étllm traducu nt. Nam ql1id aliud, cttm nriden tes dic5r,
d larb~s
nomini bus appelle t,nulla inllidia eft. Veru
& nrCpentes,& re[ona tes pulfus, quim de taau ceu de
~bnomtius
no agimus,fed de reblls,de quibllS fi quis
auditll diCplltant? Itag; efficiunt denique, vt fidcs edam
d·d.eat'9llOd, prxter qnx nos diximlls,afferat,libentes
veris detraha tur. Ac vil' quidam hllius xtatis minim è
f~ICel'mS.
Excogi tare vero differe ntii quandi pulmalus, verbo{jtatem dixit cfre èomme ntation em P1IltUt ~le(
ar~eix
infùGone; \Gc eni~
quod in ea ~otin
ftl:~i
hercle dixit reétiCsimè,qllod multa verba filnge l~O\'Js,apent)qU1dm
coprob o. Ac lOtelhditem, nec quicquam docean t cOmodi.~
hoc,fi non
le~tpo{fm c
modo crafsio re, modo tenuior em, &
in di[puta tÏonibu s, in fcripris certè debeba nt v itare
pau .c e~i:
lenrior em, vel aqllofam, vel copioG ore , vel
quod dixie.C.omicus, Garrir e doétus, verùm ineptlls di'.
l1pi ~lre,
vel aeream, veI aliii qllalis qualis fit. Siquide
cere. Et ml III plenum pulfllm fcribis nec tantillii mihi
rltu co .
.
gltO tamu., eas COllttn
ere atqi h
' ne arreriœ fianiunc"mtenm
rpotes,v t exponas mente-' ulam, cunicx
~
,
t
l
ferenu, interim caligno(u~
nebulof
fimq'
.Sed
bces
'. c no efi • _fi' • f i '
gualita tem,an qllantitate infufx in eas Cub{laJ1~j:r,
,
.
1~Ult
nOlln,Vt animo concip iamus,, q~
an qualitate [piritus)an dCl1iqi caloris facultatem qlla n 4
)
t
t
o
'
dam).
�Galeni de Digno{cend'is Pulfîbus
III.9
IT20
dioîe:n ec hic nos enecare r,du inquirimus,-p rimu ql1id
mihi videris dicere
dicar,d éinde ecquid errer:fe d mere eius afTecuti planè,
non'dif iributè ,& confufé. Am quo plenimdinis mihi A
ad inuefiigandum nos,ecq uid erret,c onferremus,j':erii
etiam in travini mentio nem facis pro exmplo?~id
in hunc modum oration em inHitUentes.Horum mum
étatll de plenirudine in ha:c verba loqueris? Icaque fi
generu m,ô Archig enes,pr imum J quod in fiam pofitii
plenum non fub!l:atia,fed facultate velis xilimar e. Et
efi arreri2 , mm elt,tum cognof cimr:v enmtam en pie:
paulo pOfr.Sopor facultatis in talibus plenum pulfum
nitlldo ab amhori bus non appella tur,qllo d in tertio CO
. Et guet 'lux nomina funt inteperiei fpirirus
de(j<7oa
l
.. 1
,
~
io De differentiis pul!i.lUm demonilrallimus.I mentar
admod um,vtg ufiamn t vinum guttacores VInI, P enum
us
Ihic enim egimlls de nomini bus. Non de nominib
ex facult~s
digno[c unt: ira pulfuum periti , p~enum
hoc loco,at de ipGs puHibllS dignofc edis difcepramus.
[opore edam fi femlllacuuS fic, aOlmaduertunc. In 111s
Tu id pro mo arbitrio -voca. Dabis alltem nobis, vt,voad facl:lratem referre mihi pleni pulfus norione m vin
cibus vtamur confue tis,& approb atis,ac durum que detur.A t vbi de plenirudine agit, vniuer{a mi hi viderur
eicon
dam pulftlm appellemus,atqlle mollem alterum
confun dere,& mi[cer e.Id adeo ex eius verbis intellitrarium. Pra:rer eà tertium ,in medio vtrillf'l; poficurn,
aurem lanarum co
ges, qUa! hxc [une: ~emadou
modera mm,& narÎuum in ftatll corpor is arrerix. Erg~
pa<7es ,inde depra:hendi pote!l:, ex quo vaClla: & plenx
quem plenum tu, ego durum voco, quibUfnam a/feébvini qualitas non pungens , [ed iIlhinc addi~untr,&
bus taétus,qlli {entiri po{funt ,depr:ehendemus?Na/ll
mota lin<7l1x dignof citur , qua plena & vaClta vina di- B
arteria! runicam nemo ambigi t,quin neceffe fit vel ad& ipfum edam corpus appra!hedimus,mm
fin!lm~s:
firiétam elfe, ve\ remiff:l1n. V erùm hoc nunc non qua:plenum ,tam in eo, qaod namral iter alius
vac~l10,m
rimus : imo vero 'lux eills fit ratio digno{cendi. ~o;
alilld habeat , ql1im in morbof is affeél;ipus, vt inflamnos c\arè fac doceas,Q.ullis inuoluc ris vtens. At'lu1 nO
mation e, œdema te, inflatione:ita etiam inexercitatas
facis.N eq; vero te eo accufamus,ne'l; quia afic~er
r
carnes difcerniml1s ab exercitatis. Rurfils in hac orataétllm explicauimus aliter in vehementiblls, aHe:
tè
di
pleniru
cum
ire
conuen
lr,
dicuntl
vino
de
lla!
tione,q
hifce in pulfibus,ideo exultamlls. Nam vobis {eniorJne faculratis videanrur.qua: de inflamm atione, & œ~e
bus ,qui ha:c magna cura inllefiigafiis, referimus ac~
mate cum plenitudine,gua! in ipfo eil corpor e arten:r:.
pmm, fi qnid nos inuenimlls boni, non inuenmrÎ ce rte,
exemplum lanarum omnin o nô intelligo. NeAt v~ro
niG ad veftra [cdpta , qui glaciem [ecuillis,& viam ~o:
minem enim ego vnquam audiui plenam & vacuam lahoc r:ho
bis ad ea aperuillis,medirarÎ {umus. ~are
nam, qui di ceret , vt rogare m, guema dmodu m dicenl : :'
di[ce:
qllamu s,quod affeétu taétus , puta preffil,
Ü
rer. Imo ne de inflam mation e, & œdemate , ex 'luo& fec\udirur à vehemente. Subuertendi enim ~I/l
quam andiui,nifi ex Archigene. Tamen ex his intellige& renilllm tribuim us.Ii quxram m [ecundum Jl1~
_re poirum ,guid fignificare velit nomen plenum. Nam
.. , u'" prifiUS,
· d"InIS re 1"19l1lS genen'b us. n
,<!!or
dUOb us p 1emtU
qnod contrar ium laxo eft, vocatur plenum. Vacua vero
vt vultis,1Ue<7rqdna~bIC
qua:dam & plena corpor a, mangolles,& p2dotr ibas au C quod de ip{o fpiriw,
· ' 0 li rD
P tertlO
• II'l<7ere -vtl. etlam
'a
{fiumus mte
l
h
po
oc
innec
&
cum,
œdema
ql
diui dieere. Verùm non in modum
ù01
(
Ver
De pullllUm differentiis,dem&ilrauimus.
vt in primis propriè ,& vfitatè dicu
~amtionu:[ed,
illhic. qux [umus 14tÎùs profecu ti , hlc breuibus ,"0 di
Cll
c
tur,pér inde ae vafa plena,vacuaque appellabant:A
ClllSuO
perftrin gere) aut cal oris ardore m, aut vigore~
tem prxhen detes rellellebat, vt videren r remi{fa elfet,
_
i
l
~
r
o
c
ciris:hçc nanque ex verbis veilds gllaii orlcuhs
an conren ta.ltaqu e ex laxa vacuum , ex conten ta pie nu
Apollin is LoxilE eruere potuimlls. lam ho,ru/ll,r di;
fis
cra[sio
r
coniici ebant. Et vero eum etiam, qui gracilio
J~/le(.
quum cft, vt figna tradamus. Vigori s qnide~
re e!fet,ex iis indiciis plenior em vocabant. Has nugas
cia didicimus,gr:ltiilfq; agimus. Scilice t renJ[l!~
cogimu r agere, propte r eos,qui primi frillola, vt ira divt confirm atis • taétumgue {ubmouer. Ar :ou(fui,
inenes
cam,lllOt nugatl. Q.l.tafi enim nomina Archig
caau
hunc caloris nihil reqllirimus,niG vt docea/l~
terpret aremr, & no dec\arare res infiime ret,mul ta coe
{fu/llus
que raaus nofier animaducrtat. Ncgue [anè"
gic in vnum exempla,& nomina ,qux nec vni rci omnia
apud
Nam
noftrum Iatebit differcntia caloris. At nO I1 pO & nO
ra.
appe1la
i
congru a funr,ncc ex vfu amhorl
hîc nos non mirari, fi in pul[uum differentiis ea, (e oda
quos authore s, aut vinû,au t lanas plenas, & vaCllas inpra:d/ll oin febrium aggreg lbitis. At hoc mittamus in eflla
uenias [criptum? Refht ergo, vt ad caupon as, mllliea811
ql1
genlls
nec de eo conren damus. Reliqllllm
ré[gue adeamus requifi tum,gu omodo interpr etenrur ,
c (~
Wc
. ' arceriis
.
d
Cc
d'
d
amus plenHt.~\
& qu6nam hoc conduc at. Certè fi vti pleni nomine ge D um Ibgno ca.tdur at~n.
{o'IV
h
nec an {ptrJcus 1
am
conUCl
qUI
eo
a
tribuenon
nomen
cui
apertè
fet
lHebat modo rem decbra{
ncur (jOta'
a
contine
lus,nec an edam quidam h~mores
eirent necelfa. ria exempla. Ca:terù m de nomiret no~
valetis ,vtdem onftrau ianteà fi qlundo ~ra ~jO
anon
tiis
differen
pulfuum
nis Vlll edam in tertio libro de
an uaJll
tum refcllitis, v el Praxao-oram : c~m Il. alferitis
h Idquaq
bundè traétauimus,ac nunc edam meminimus , vr Ar<:>
.• n
•
ïlo rllJ11
\
al
10 arterus eue,fen fum appella re te Hem:
chigenis in docend o confufionem aperire m. Neque
1
vero
Nec
id prxtermiffilri fi confipicuu01 fit. fi 1 vr Confi f '
cnim multa compli care, & infinÎta garrire oporce bat,
fi .
•
r r. '<]lufqua
. ad lenll1m
cliO'
m con uglt te :n.'1 Cc
euam
cùm paucnlis verficlllis totum tradi facillimè po!fct in
tU
;
u
c
i
r
t
~
(pm
marer arterias efTe humori hus vacuas,
hune modum . Nam qltod obfcllr è i\le mnltis verbis CO
cathlt.' Pi notl
tùm inilrumeca. Er reété fané.~ipe
fcripfit,brellibus faciam ve planè explicem.
s a Iqu ~dja'
humorc
fimul
ne in aneriis tantùm fit,an
pulîu.
no
pIe
rfen (u J11
de
i
~
l
L
r
o
h
nllgis
Galen
s
Ex plicatio
valet declarare. 1taqne inanibu
quàJ11
us.
pror
llum
tis , ipfi dicamus apud nos foli,nu
Cap. 1 1 r.
~
p
e
s
l
L
g
n
a
f
us
concenc
arteriis
effe qltO dignofcas , in
b'fc 111 r
Enus qllodd i efl: pu![uu , gllod iplllm arrcrlç cor,
fitmulr us,&gu llis.Ac primo loco no 1 cLl r [sc,al\
te
qualita
fit, âeclara t. Alteru,<]uod
pus .quo ~atl
811 e't"
mus,no n po{fe in a'lu:! inter cutem JlO~,humo
qua contine r. Ac tertiil natiui (piritlls CillS
!hb(la~t1
"OJ~
~
,
r
u
e
t
n
o
c
ventris
ibus
reo-ion
fpirims ,gni in
J1
His tribus generibus plenint do nooilend lt facl.rt~
cauars
freque
vero
Et
,me.
pre!fu
plorarel nHi ,aut~
eil. Hec fi fcnpfilfct,& apertè fcripfiffet) & copen-
-dam 'lel quaHtatem, Nam omnia
lo
,
G
me
�Liber ~artu
1I21
II22
•
tauari confpicias in fYJlceris afcitis, & aqua inter ~ute,
eficr.~d
enim non adduxerunt recetÏores medici
quem tympaniten vodnt.5edad veram notÏtiam co- A ad qu~fioné,cùm
quidi [cire Herophilii. defendit &
par~dm
pulfare cogimur abdomen, vt attendamus,fi
hanc pu} (liS differentiii.Côtrà quida"ne[cire conen:ur
velutl tympanum refonet. Secundo loco aliter compo
pro,ba~e.
Mi~e:
~ert
~triq;
,&_mife~cord:
digni: illi,
nereh?millem,& illiatera,conuenere, quo fluauatioquod Imperlt1:hl, quod {imt cotentlofi. No minùs nos
nem ahquam exaudiamus. Ac nobis ftrepims in modu
tamen infe1ices,qllibus,fi anis colamus comentatione
tympalli, fpiritum annuntÎat: flLtétuatio humorê. V no
non eft [atis:fed & quid Herophillls,quid Hel'aclidcs:
& Chry[ermlls,&Hegeror no probè exp'o{ilÎt:quid pOl'
~ro
admoto taétu difientum abdomen! no? deprxh.en
~, ex aere fit, an ex aqua. Tametfi cuus hls ,& ql11aro Apollonius dixit,& Bacchius,Ariftoxenltfq; voluqUld carnofum erat fecundum periton~u,
& craifa cu
mus fcire,& fi deprccamur,copellimur planè:duobMq;
t~ te8:um,contabuit. Atq; quia extnua~
fune partes
exercitamur malis,tum quod ab re ml~aur,c
quod
clrcunien.
. r: eft ,qux conuneamr,matena,
.
. d'1
.
~,COpIa.q;
inttitÎ hoc facimus,ql1od illi. Nucql1ide cercè alterum
~nare
caau etiam licet,an fpidtLIS fit, qui contineatur.
mihi neceffe eft,aut vt Archigeni videar & Herophilo
tram en hic etiam Coli taétui parum CUtO fldê habeas:
fexcendfq; aliis refragari:am demonftri nullli de He~edlm
in arteria tam cra{fa munita mnÎca, vt eeritonçi
rophili [ententÏa plenu. pllifilm e{fe.Ac fi id ve operxIt,felCtupla,& quam cutis [xpe tegat bene cralfa. Nee
pretiu trafre,no aliter ac illi de inani [ed111irate rep~
enlffi a:groti , qnos vidimns,[emper tabidi ft.mt. Cùm B hendendlls fim.Nue qllando ex ipfa reru veritate illoP~:terà
tertius accedat motus, qui etiam non parum
rum [entemiam coargui,qui ad ipfaartis opera prope~ confundendam notitiam valeat, quid tandem taau
rant,ad ea dimittam ,quia iam propofitam qllxfiionem
cO~peri
exaétè poterimus? Etfi ad conturbandum
abfoluims.~d
1i gui auet etiam veteru fcripta coomnia adi.iciii, ae
:Otttia m eil1s,quod continemr,fatis eratarterix perpe
_gnofcere,temporéq; ad id a~udnt:
uus motus. ~o
ergo licebit figno aut quantitatem
declarabo,nufquam HerophJlum ad vlIa rem vti pleno
.. h '
l'
r
pulfit,& primii ab ipfo capite exordiar , quod illi profe
rContent"
)
1 In arterus umons,am qua Itatem cognolce/. Nam magnimdine quidem PUlfilS, cOten~
[ubfti
rut:quod ad Herophilo libro primo de pulfibus efi fci.
prum,ql1od mihi [olùm videcur legi{fe. Atq; fic habet:
bl.a: l~ogfcimus
copiam, fed non perpetuo hine noftlS lqUldum effe ipfilm humorem conftat: duritie vero
ln fumma,differre mihi videmr pul[us à pulal, 'li1~He4,
fu~tm
a:teri~
corporis. Renifils iaus non crafsitiem
magnitudine,celeritate, vehemetia, rhytnmo. Hoc pro
d' ~1ta:
fignificat,fed robur vitalis vigoris.Nam rilaro,quid «T~H
fit,gu~rn.
ql1afi vero fi ne[ciamus~
cIC~ umfit, fiadeo continere vnquam cra{fum adduquid 'li1\N~tf
fignificecur, nece{fario r;ûl.l1pé7'l1r ab eo , id
arlS
.
.
efi,plenimdo fignificerur.Itaqi ego lepidè,ni fallor,re.
r fIi humo
. . rem, artenarum
cape d'mem, vt renttatur
pIaple'dUr:~mo e
fi ve1 fit,ll1tum facilè cedat prementi nifi
fpondeo.Nam TC 'li1;<"N&~
crebritatem ilium affirmo defi
..'
,
te ' Slll arterus & arenam pmamus contineri. Na ita
veheme
gnare. RurUlS vtiqi aliis re[pondeam, TÎl 'li1~Ntf
. craismes
r. • • premelltl'b us:a l'lter C tiâ denotare:ac guiduis citiùs, quàm plenirudine dici
nul!nlterur den'lque arten~
vt videant,nugari volentibl1s,quanta Iicenria fit. Nam
d 0 mo~.Eqlide
libenter vtrem repletum humi. cur plenitudine potiùs qua crebritate «TÀÎI&1§r denotab~ ~at1
his,ql1i ita e1imatum taaum iaétant, vt verbit?num quia prima fy llabi.t2 «TÀl1gJT;]@-&1:1?"Hhtr ii(.
ins'lvlerltatem filperent explorandum offerre, qu~
inut
1 0 mate'
XT'
dem elementis profeimus?~d
fi eft, ctii H«TÀI1;J, 'TÔ
fo'
. fIa.l'1am
ne aquam qlU'd em tenuem 'a C
cra ~
,
C
I
"
H
.
?
1
i
l
'
è
T
,
~
V
D
f
(
I
.
7
1
i
l
'
'li1XHU
fDI"
fexcecaq;
ft.mt alia,quo_
Ui~1nO
dl[cernant. Neql1e verd Il VOllS vter picis limm
ex
iifdem
eleme
ntis
prima
[yllaba
côftae.
At enim
~
fit plel1l1S,alter aere, fic etiam deprxhendant. 50
x
o
m
e
r
t
l
u
q
i
,
è
~
n
0
1
horu
fignificationes
funt
à T~
fce enlm ~uationes,&
ftrepims facultatem habetdi.
7J'
X
lOlff.
Qgi
alltem
minùs
plenitudinis
fignificatio
à~
tturnendl,quid fit,quod contineatur.Sen(us autem ta;
V
)
~
N
.
7
1
i
l
'
fignificatione
proclll
abeft?
Imo
pt:obabile
eft,
rt.l~ vfquequaql1e manet Gmi\is. ~n
qualitates humo
inqlliunt,differentiam plenicudinis,qllx efi in plllGbus,
ipG ne ~uél:ationes
quidem alllluntÏent. Verùm hoc
commemorari niic,atq; ab Herophilo cogn(i.~
no~
~ntax
commune,hllmorem , qui contÏnetur,
potiùs verifimile eft, duritiam cogno[ei & appellari,cu
~er
~lrtm
effe. Et qllomodo crcdas, qui nec valent
& ha: pul[uum differentix fint,eafq; pror[lls Herophitemvnlcam vtris tunicam digno[cere contenti qllalira
Il:.r,per Clltem pofl'e no minùs vtre era{fam membraltlS cognofceret, Vnde j~itl1r
differenciam plenitudinis
"lque m"
, b' '
,
Inlmllm mas,ac per tllnicas neccffario duas
dicat,mllito prxfiabat ;ea [ent.i~,rol1{
ante~
0hun
r
'
..
. ft d'
ql1lde har:c leg~
fia
dell'llorem
ilt. !qulln
artena e , :gnolC~re?
Atq; hxc qui- D mnes eius De pl1lfibl1s libros. Ml~
mi, vt vnuql1emq; fcrirroré ex [elp(o declare,nec l~a
Ile
1 dl Cant , nec Herophlillm onerC!.\lt mendaciis:
nibus filfpitionibus & affirmationibus demon~ratltl~e
graui nomine rudes territent Herophili libro.
nc vacllis dclirem ,qLlid ali(lllis dicat.Atg;
ad fi 'b~q;
.hinc fidcverbis parent. Tnrpe cnim en quafi
1 quo
. ,llluenlfii :lpud Herophilum alio 10co nomen p eOl, cum ~rere plI clha teftiblls certare. Si demonllrationcm afterbri inllenias millies? Pr6indc cu differétÏa plenitudmis
que~s,al1dim
te libenter. Herophilnm vero Ci(l[& incognita firevt demofirauimlls)nec eills alibi Hero
tam eelas proferre tenes,dec1inantis eCl reétu~
cer1
philllS memincrit:differêcia porro crebritatis,cu apl1d
,& c~l1fas,exption
techna[q; commentatis,
omnes in céife{fo Gt, tU eam Herophilus (cribere milfed h~ngals.
Conftat non iam inquirendx rei gracia,
lies coperiatur:probabiliùs multo fit erebriratê appell-Ier~
~rla:
ulpponi fal[d citatos telles. Hœcnc dicit
us
lare
plltare illum,quàm plenimdine.Neq; hoc dico, TÔ
de ql phll ?Minimè ver6.Imo non tll allfugeris:Oné
~
,
.
Herophilllm pro crebritate fcrip{jffe. Hoc enin\
de di~amoG
metiar,ollende ql1omodo dicat, déin
us !ir.n,non [ecus ae itli,interpres : verùm
fi
diâ,ridicul
1ttr q }O fOrtè ambigua profenur, e6q; bell li conllcni
erre
è
~
n
o
l
pro
cl lL11l1S dec1aram crebritatem,& dtuidé
&0'&~dnam
.fignificet diétio,& qllidlvelit. Ibiq; in diad e6q; qllidllis citiùs qui plenirudine Ggnificari. Equi
aOlPhï~ntc.
vcrtunmr epichEtremata rhetorica, in
dem quid Herophil0 'li17.:O~
!ignificct,aliàs pmo apérlOlo 1 01,?gll Hem alia:& hcrc1e in [yllogi[mis edam
tè declaratum efle.Nunc non denotare plenitudinem,
th~aoln-"'Il. lq110dfie rhetoricam
hic trâsferunt vt fi argllmen
d'
,
qu6nam paçco dcmonllramus hoc? Primùm ftatim hçc
me Itarentur) nec propofitum lluderent
a:
tJet
Galen.
,--
Tom. ù.
N
..
..
�.II2
3
Galeni de Cauris PulCuum
1124
fubdir. Nam"quo mireris magis hominl1m demntia
~ , A exponat differentias 'pro a:tatibus: reliquas diteréa~
pulCus difiinguit,omifit aute plenimdinem? Prxtere01
qui pro plenitudine 'lOTÀ~e
acdpiût, apponam totllm ca
pro affeaibus,temporibus anni, vita; infiitutis,& pro ra
put, Atq; in filmma diffcrre mihi videtur pulflls à pulfii
tione aliortlm omnium guando diCcernit plllfllS,CXCCr.
'lJÀ HS- ~. m:tanimdine,eeleritate, vehementia , rhythmo.
'
o
ras vbig; omnes appel lat d iferntas,plud~.;
~ia
in.his
differllt,c6fpiculls interim fi t & propnus
gllam. Et quod maius ,eft,gui hanc ipfam finguhs !lS •
& non propl'ius , Videtur porro differre & di{cerni yni
l'è adCeribit orationem,nlltqlla addit -rè -aÀ~e4:f
10 pfl
uerfè pnlfils ~ter
ab aitero, vt diétum eft, celeritate)ma
mo tantùm libro,non in omnibus locis:certè no prxgnimdine, vehementia, ~à
fi eittfdem, rhythmi ~i
termiffitrus,fiquidem nomen differemix fit pu!(UU!l1'
demr putfus alt~r
ab .,a1tero, dtfferl'e ce~nta,mgl
-Hœc pro eompendio habeto eorum,qua: in lib;JS p,e
dine, vehementla:que pO[SIS locupletlorem addllcerç
differentiis puHimm fecundum Herophill1m dliferuli
Herophilo tefte Herophili fententix? Videtur, inquit,
mus.In
illis enim 1atit'ts Heroph~li
vfum nominum p~
alter pul[us differre ab aitero) vt eft dec1aratum, rhy:ls
umm
explieauimtls.Iam
igîtur
finem
facÏam [ert;l0n
thmo,magnitudine)celerirate, veheméria, ~:ma
igi
De pulfibus digno[cendis. Nam fi qua; de arten~l
tul' ratio ne) ft omnino pulfuum eertâ differentii -rè 'lOTII.H
peruer[o fim,aut de qüa alia fingulari re ad hanc d![pl~_
J~
indicat,cam hoc loco pra;tel'iit,cu oratione repetat
B
tatÎonem
reieci,hœc in proximis duabus 1ncubrat1?nte
non obirer aut negligentel',fed addat, vt diéHi efi? ~i
bus
dec1arabo,De
"pulfuum ,eaufis, & De prx[ag~t1on
atJtem fit, vt eiufdé rhythmi pulftls dicat,celeritate,ma
ex
illis.quarum
comp1eétetur
vtraque quatuor hbroS~
pofieà, cu
gnitudine, vehementiaq; difare?~om
',C tA V D. GALEN.I DE
CauGs Pulfuun1)Liber
Primus .
. Herlnanno Cruîerio Call1penG interprete.
ARGVMENTA "CAPITVM
Libti Prüni.
..
d,0,
' ~ ecl'ln a1"
2.tf
V
d ' ID 8& pr;;
I lS cU~d
15. nUI? quo Pfllttllt1 ['cuiuS in .
clpullm,quo d qUI em cOntlOens appe an:. 'dncat.
appellatio deduéta eIl,quod illorum effent't C~eliqt1
quœ, vt mod à diximlls,generationis efi caU ~[ed
catl(~
duo genera, vt fiant pulfus,in cauCa non {iIJl\ tllOtl1!Jl
limt illorum,qui lam [unt mutationis. Na tJl lU on var." cl o,ab un cl. antla,
• 1entor,aere cl 0 eff'1cere n1111, ve [
CrllSltll
lent pulfils,alcerare valent.Ita fri17idum ba1Jle\or al~
ea.lidum,& hyems,
a;lHlftq'
frigtlS,& Cl
call (:n"... , AC
) :brelit~
terandorll pullillllll.filnt, non generando ruJ11 llaJlClll"
qua: nunc eommemorauimllS laceffenrc s appe oribuS
n..
l
' pra:ceclunt qllX
"c
" hu tJl , eJ(t ra
~œ
laS etlam
qll1lcm ln
Genera Cau[arUl11, CAP. r.
filInt,prœce dentes. BrcU1re.!"
. ) fic ha betO,qu a;ctlnq,
~ ~
lacellCJl
~§t\ix
A v S AR qux pul- D corpus pofttœ guiequam in corpore alreJ1t~cd,s
tes voeannlr. ~x
has etiam ~ntecdl1
pr inen,eS
filS variant, parrim
qU[a! corporis affcétllllm. Hi a/feéius vbl cZn'pcn(c1il~tjJ
generationis eorum
moueanr euadl1nt prœccdentcs illarulll éal1 5denft~
limt,panim tanrùm
tUf
Cil im ~b
OCCurfi.l exrerni frigo ris cutis, ClllUepreJfLlS
~C . "i'
" altorationis.Gencra
' d'Igefi'wnem rep rimar "r Ul VII(LIS
tâs hatllralem llalJtus
tionis , tam v[us ell~)I
jus gratiafiut, quàm
ille c acernetllr tandem aecendat febrem'B' 1aceffens
f.1eulras :lbs ql1~,
pul~\tm
mlltcu:r ,icagi et,i:ln:t ip"~
pu1{i15. v~c;
ad v(~
caula efi oceurlils cxrernl fn!?:ollS.Cçterç q l'!la ln
infirumcnra pel' qu~
Cal1[~
igc~r
CJ(r~ rJl c v(Ll(11
difienduntllr. AltePIMÏ,1l1m omnes prxcednt~
...
cercederltjblls c:tllfis prxe edentl'b Us, q~ lia ftva da tJl J'.,.,
...
',~gi
~Jl
ration!. extcrx 0e ,e 'n és COIIl
i.::
Il1ncs)& qua; prxcePU!iiltlnl ,qua: voa ex contlJ1entibusf:'cau{IS
11 ontl ".:,
mm:ttiplOsp ulfils.Ncqi enimpo SltV ,a e 5eapl'!l1"'l
q,entes appellantur,
nit:. Nam
[(\ mutad1vt conflans •maneat dfeétus eJl~·
qtl:n~
.triplcx quidem cil cau an~m
ze!lUs)llOll in p~t!ibus
m~
_
ea
~
a:.
b
tu
�qu~m
. Liber Primus.
,
continentes attingat afteratio, no poffimt immlt
tarlpulftls.Ide6que principes ha:,& pra:cipuc: [unt,pri- A
1 rnl~i
cauCa: pulfuum. Ca:tera: [unt harum genera. Ni
quod externa ilb. altel'atio ad continentes penetrallit,
proptereà pulfullm caufa; diCllnmr:cum fila namra &
p.er fealterare illos nequaqllam po(sint.~are
qui pe~Itls
euadere anis De pllifibllsvolet,hic verfatus in cau
ir?m omnibus generiblls mirificè debet eire , vt qllicqU~d.profitlm
ipfi fit,explicare plllfuum alteratione
Slt.Pars exercitationis optima efi, vt côtinetes cau
as,quarn ob rem generare qlla:que pllifum po[sit,perpe?~as.
enim r~tione
generandorun, eorum limt
OfJgmes,eadem edam alterandorum. Si quidem caufa~m i~ ql1antitate,& qualitate differentia: puifilllm dif, erentlas in ql1alitate & qllantitate efficiunt. Videtllr
~;à.pertlo
eum omnibus arterils cor momm illû
vocant,dllm filperfies animans fit habep vatl.r~m
te. bu
.
. fium cor B
., nt··
erm,nec vIlam artenam,nec
vero, Ip
m
a p}lllS pliifare \' ideas:quo fuiffe mm rtllidam confiat
h :tc It, non proc 1·lUe,
icau1arn' à Gua moueremr. At q~
t~uenl
eft. Vnus natiuum calorem,alius vigorem,alius
mperarnenti proprietatem:hic vniuerfam firuéhtram
[piritum tantùm,efi qui qu:tdam horum
. ~tporlm,ie
f: Ilis ettam omnia fimu! affirmat. Et vero quidam etia
~acultem
quandam nullo pra:ditam corpore introdu'I·erunt,qu:t peculiaribus infirumentÏs motus, qua: rem
cl'~s,
vtatllr, vel omnibus, vel plllribus, vel vno. Hanc
all
tt am 9u:t pllifus molitur,qlla:dique illa fit,licet eius
/s ~gta
effentia,quod faCll1tatem habeat puilla effiall;ndl,faCllltatèm illam vocauimlls, Vt quanlibec puco
ta~nl
fa~ultem
à faculcate faciendi,cuillS habet Facul
eiutn,f~lms
nominare.Alicuius enim efi faculras,&
~;
relationi ftlbieéta. ha~
rà'
ohist,cea!~lmn.Av
C
tra ~ufi
t~bu
facul tatis, vel v irtll rem dicimus,ant con
rn· ln firmltacem & v itiofitatcm, ad fimétionem h:tc no
fl\~.
unt refereda. ~jpe
qua: obir,&efficir,cre:ltqi
ion ~oner
caufa inrerim ad cam meliùs efi appofica,
fi rvt mo d0' prxc1·
,
fi'
fi tenm de cenus.~o ."
arms,po
ea,
ti~es
ferat,deterills hmétio adminifiretur.Ac pr:tfiâbur~
fu~aionem
difpofitio facllitatis, virms efi,& ro
tat . etcrlor infirmitas,atque vitiofitas. Sed de faculpli fus effeétrice, ha:c (atis efi hoc loco no{fe. De
Ille eOtllm illa [llnt,qU:l! alio loco demonfirauimus,co
ris 1ll0ra?da:quod mendi call(a caloris vniuerfi corpoel( ficr eat 1 filnt , quem refrigerent & fi quid fic fuliginis
uccoru d Il·
,
•
nit}·
. III ~ lIlllone conrraétum , Id excernant ellete~lo.
Euam IUO toco hoc diétum efi ad gianendû hos
terre a'
. .
"
nlma 1em fipmtum.
r
:fi
'Ir:
t
De caura ex inarumentis.
R
CAP.
11.
qua
Eli
&: tertia gignendorum p111lllUm continens
CUI~:uaipf.m
arteiu~
c.orpus. Nam omnis fa
0Pll ' qU:t altcllius catlfa agit, lOfirumenta qU:l!ri t ad
Ille; appofita. Erac alltem hic accommodatum inllrule fa~m,q10d
fpiCsis tunicis & cauum e{fer intus,quabllScn efi.arteriaru.Nam vt artifices hi,quos in vrbifi
on{ip·
· XCll /ëores, pKlores,
•a.
• •
'trlllll
.IC101l1s, filltoreS,e
cerus
111Clllta e~ts
Opl1S ft1llm efficiunt:Ïta qux pUlftlS efficit fa
~itas)
UI.I. opus tllceli naciui calo ris infirumentis perterentterus. Hoc Cantrl inter hanc & alios opifices inlIer~qud
infirumetis h:l!c implicara efi,ac per ea tota
r~ten
nw.lt:~o
fori~,
vc iIli attingit. Iraq; vbi refrige
fli~'
e entlam trahlr,arceriarÎ! difienditur corpus.cii
•
olno[a_
_L.
... expurgat,contraunur. lam pr:l!pollet ma
Galen.
,
D
1126
do dillentionis vlitS,modo contraétionis. Ac eonteqllimr omnino alteram motus partem reliqua. !raque cùm ex his caufis pul[us proficifcanmr, omnes illomm variationes c:lUfarum neceffe ell comites finr al
terationum. V nde tot prim:t funt, & aenerales pulfuû
di{feremix,quot funt cauCantm. Et facultatis quidem
differentia:, robnr,& imbecillitas. Natilli caloris, adufiio,refrigerati6que.Arteri.e mnicç duritia ac mollitudo. Arque pr:t his omnibus in fingulis generibus co
memoratorum mediocrita tes. Verùm mediocritates
naturales efficiunt PUiftlS,qui medium locum obtinet
inter excedemes. ,exceffils vero pulCus pr:tter natllram. Atqllealii perfpicui liOr.~atem
in firmitate confiait facultatis,quiddam dignum habet qua:aione,quod progreffils difpntationis diCpiciet Porro robm facultatis neceffario vehemenrem pulfum facit,
infirmÏtas languidum. Et infirumentornm duriria du
Hlm, m01litudo mollem. At incremento tamen nati~
ui caloris , vel imminudoni , vt vnum femper & idem
pulfullm genus conCequatur, nihil cauCa: en. Necenim
celer,quod nonnulli filOt opinati, nec magnus vel cre
ber [emper incidit, vbi adllrimr natura: nec cùm extingllitur,tardlls, vel paruus, vel rarus. Sed de his, qui
ambigunt,périnde ac Archigenes errant, qui in Magnum difputat de plll(llS celerÎtate. Nam à robore
non potiùs, quàm ab imbecillitate proficifcimr facllltatis. Nam neutrum [equitUr neceffario. Attamen peculiaris celeritas robori facultatÏs efi,& caloris abundanti.e, prxtereà mollitudini infirumentorum. Tarditas contrariis.Eodem modo valida: facultati magnitudo, & copire caloris, mm etiam molliblls inHrumen
tis efi familiaris: Paruitas vero contrariis. Crebricas
item nulli neceffarid de commemoratis adhreret, magis tamen propria faculratis ell imbecillitari, copia: ca
loris,duririeiinllmmetomm. Ec rariras irem:magis ad
contraria [peaat : non annexa ilIis ell perperuo came.
Faciam autem, vt h:tc reperita ab initio rarione figiUa
tim demonfirem.
Calor quos efficiat pulfus.
CAP.
III.
SI
amplior in corpore fit colleétus calor, animami
cùm maiore opus erit refpiratione, eum maioribll$
pulfibus. Et guia maioribl1s,continuo etiam celerioribus, & crebrioribus: vt qui fitittnt, non mulcùm modo, [cd & celeriter po tant, ac crebro. Sic qui indigent
refrigerio, copio[um fimul id, & celerirer, crebroguc
amahunt. ~am
ob rem peculiares ~ix
effe pnlCus c~
piofo calori magnum,celerem,crebrumql:e: non t~me
vt comirenntr ei neceffe effe.Pofiulant emm, quo tales euadant,facllltatem validam , atq; infirumenta mol
lia. Sin infirma faculras am durum fir infirumentum,
,
neqlle maetni efTe, neque cclercs
poCsint, quo'd·tn fi mmentllm t~ per dllrÎriam aduerftls moucntem facultatem contumax: iIla vero attollere, qllarenlls oponet,
arterias per imbecillirarem impos. ~are
vc ccler pul
fus vel magnus fiat,tria oponet cJl1Carum genera inter [e con{ipirenr: vt v[us ill01'llm generationis vr C7 ear
'r ·
I:J
,
faculras valida fir,mo II elqj arten;trum tunica:,a.llt certè non rigidx. V t enim impellere velociter , aut multùm progrcdi, vt maximè c?nit~ro.
motll i?digeant,
nec [enes valent, nec parui puen : Ha nec Imbecilla
faculras, edam fi VfilS pofiuler, vcl celeri ter, vel multùm atrollere arterias potcfi. hm etiam li cut mollis
vefica prompcè mulrùm difienditur: dura Ile fi admodUffi qnidem edam atgue edam contend;s: fic arteria-
Tom.
l I~
N
2,
�Galeni de Cauts Pul{uum
•
112
tra n:mU'.1m firmitas : imo hxc virrus eft & (ecunduIn
ram mniea, molfis guidem' perfacilè attOllitur plurimum, vel faeultate infirnll:at dllra,licet ràcultas ulm- A namram. Infirmitas verd facnltatis, viriotÎtas, pra;:
térqlle naturam en. C2.3anrnm iam in via, gnx interCl
moperè,illam impellat, refifiit faeultaümotrici, reni.
dit inter l'ohm & imbecillitatem , efi ab alrero ad,a ,cl
titurque. Via omnium homm,ratioglle vna eft.Nam
mm, in confinio alicubi vrriu[qtle pofitum, tantO '1
v t cauia qUa! in examen venit ,[ola conl1ertamr, reprxfiat infirmitate, ql1antO l'obore inferil1s cft; conliglla:: mancanr omnes in e<?d~m
fiam, i~a di[cernes altraque tantttm infirmitati cedit , quantum ftlperatfOterationes pul[uum. Nam il Cl1m muItç Immutatç [unt,
bar.
Pro inde non hic guxrenduITI aiunt elfe naturaattendes: primùm ob[curum crit , prop,ter aceru~mn(l
lem pulfi.lm, {ed in ulmmo & valido.Atgui ex hoc pro'
omnium in vnum comùaarum, mutltlO euenent , an
uenire vchementem pulfum. Sunt, qni verum [ateanpropter vnam guandam ex illis. Déinde vt conlleniaç
tl1r hoc e{fe , {ed di!fentÏant hoc vndeqll:lque ira hab:~
proprer vnam, qux Gt nam hxc vna de illis , nondum
rc: quorum hxc (ententia efi: Natl11'alem pul{uD;lln
connat, Nam fi calor increueric'folus,& maneant fahoc genere, fieri quoql1C ÎpCum ab lltmmo &. optlmO
cuitas, mnic::eque arceriarum immocre , pul.llts nec{fa~
fiam, non (CClIS ac alios in omnibus generibus , non
rià maiores & ccleriores fient, vniglle cum calore, du
na~
fi1~lm
tamen & ex~rn1lm
e{fe , {ed e~
ex nO"-IaIn
ad maximam perueniant diftenrionem, angebllntur.
turahblls quendam almm hoc vehementlo re11l , 1'1 c
'Celerrimi verd ne Gc ql1idem priùs , quàm maximam
~
.calordi!lentionem [uperallerit,apparebunt, Tune au- B fingubre ql1idclam huic pnl[lI11m generi acid~eh;
extra ordinem :\lltumanr. ~o
faétllm eITe, vt Jn c
tem vitra maximam diilentionem exrendetur, ct'tm ab
,
"1'
Î
' _Ir
"II d 6 potfen ,
filtationem
ea refrigeramr parciùs:quare celeritatc motus refai~
11 1,errorel<'lue,ql11 :l.lIequlI U 11 , 1 ce
incllrrennr. Si guidem fieri qllidem valente ta~lI
mr defeétus.Itaque ptllfus fiunt ce\errimi. lam verd
vehemcnccm plll{um,lttamen cercum elTe & hLlI~;dar.
neque hxc {atiftàciunt calori vehementer incen{o : [ed
dum vehcmentia::ql1em fi pra:terear,de natura.r: ' nj~
quod ante tempo ris inter duos motus qllie[cebat,nunè
' ,~ ln Ira
' d 'Icunt, {iubd
'
.
rCl~o
111 eque 111 exc .
na~
C ene' ql11ce
'i d pra:Ceeat etiam. Sltbinde edam um reddit breue,
bus, atgue potionibus vini vchementiùs offendl,ac on~
"Vt perpetltos pmes motlls e{fe,nlllla ql1i~te
interpellanes c in
tas. Sed hocacddit, vbi ad vltimum mcen(us calor
tl1\':t pofiulat motas arcer.Îas. Ac hoc inter orn
fit. Et cùm tres tînt in omnibus excc[sibus rationes
nenire,natmalicer plllli.lm ad vngllem eomparcl!1'~J
opis,omnibus Gmul vtiml'. Nam ct'tm plurimt'tm COll
animanre e{fe fpeébndum, in requiete po{j~O
01n~et
feqltimr [e refrigerantis li.bfant~,
mm celerrimè , &
magt1:lwm ac validarum altcrationllm. Valrd01~!e
in primis continenter. Q.:!orum primllm maximos
alterationem.iri,cxercitatio, vinum conciran t ., fi J1lul
1'1l1(us ctC:lt, alcenlm celerrimos, creberrimos tertiû.
non hune cffe naruralem , [cd gui valente naCl;J:1 co nt
Neque vbi liberaliter ilhlm magnitudo refrigerat difié
& per cxtraneam c~uCam,gl1x
vLolenta fit, n~1 aI11 qua.
tionis ktirat celeritatem : neque crebritatem, vbi ab
mata fiat. ltlque quadam radone e{fe rnedll1!11chace
ambabus auxilium conCequimr. A·lceril1s enim illarnm edam non·effe naturalemin hoc genere pulliI 01 ',ft s ~
femper defealls eorrigimr altcra : magnirudinis,cele'ri
nus eo eriim alii quidam [une vehemcmiores PUd·l~'
1'" 11l1l111S ve hememes, haaenus elTIc. me ' fern~ Il'"
tate: ecleritaris,crebritate. Q.gid multis? crebritatis
vero\ a.lI
~acenus
aucem cùm cres ILlI1t huillS generiS ~1 "" 11Ô
pulfuum cauCa vna efi,prioris aétionis dâeétuç. Acci...
. ve1lementla,lm
. . beCI'11'Iras, &' vtntaque
. Î
rn eJJlhedilllll
",
dit id éùm aliis de clufis,guls déinceps recen[ebimus:
tlX,
ex medio eIl:,fcd ex vna de {ummis : haéte?\ls ~;IO pamm de copia calOl'is, '1ri modo efi ofienli.tm. Propé..:
non e{fe, Omnioo ergo elfe reliqllum,re8 c de.~s
(Ten e
modum iam, qllOd erat in!litutum,con,fctl:um eil. De;btiriter ac verè diétul11' e{fe,naturalem pul{ilrn hU~:1
clarallimus enim abttnd:mtiam caloris nullllm co[e'lui
neeefIarid pullllm m:tgnum,eeIerem,crebrum:[ed pecu
ris,mewum Iocum in aItera extrema diffe.re?;r veh~
nere. Sunt 'lui hoc impugnent eeiam, qUI al! mmenlO
'tiares elfe illi;in primis.magnum & celerem,& nonnun
" tempon'b us,gl'"
1'" COui negli~
en Ils
memes pu IiiilS 'ITon fi'
CJuam crebrum edam, {ed ca(u.
rata
li.mq
{cd
videri
fieri.
FaU
i
alltem
,
s
~
I
i
Aa &: !1a~
Defcttus caloris llatiui quos habcar
genciùs tangunt,':t. teleri taCc cum iis éonilln fi['il1 ira;
pulCus.
CAP.
1 III.
•
gnitudinc,atquo interim cdam altid)e:~
. oodone
ro iam quoque de pulfibus ccnftare, qui defeétu
At b.uius cotr~el'z
conaat il~de\1.m
ad, '~dum
c~
comitantur natilli caloris:quem [cilicet nlll1l1S etii
pernc.~:t
eft er~o
vera dl17110tlO? VIce. 'cerc':,
•
0
0
OdlCe
comirarur necefiàri6. Familiares tamen {unt ei paruus,
enun, glloJ perfpicimlls. Vino porato, rn
hen1~
& tardus prxcipllè,mox etiam l'art1S. Nam vt namr2, D, plll{llS apene cWn maiorès & ccledores,tUnlv:catÎ0111
rCl 11e
.
' veru,\ .& .\11 mo d'1CIS'cxe
Gua: iam pridcm refrigerata cft, nec mulmm regllirir;
tlOres
Clll d
lInt,lllira
'
Ja "e
ce r f.',
nec celere rcfrigerium , fic ncc breuibus inreruallis.
bus non pCl'wdc aperce.Imo 1 qUI'd'I"sac
1 01.'
\ OlSl'
~,
, ad'
. ~ vt allllua
. J Llor Cl xgrt:onfiC1l.
p 'Breuibus interuallis idem eft guod crebrum: & longis
meux,ld
co eIl: nlllllltll,
uÇ
intcruallis idem quod rarnm, Sed quando fads de his
V tcungi fit,'lllÎn quod in manibus habel11 , C1l3g~
nllls,nibil cau (x eH, ho, {j rantùm qu:cr:tmllsb:l{}alll t~
diétum eft,fi quod produximus dlldum ,quantum di ..
tndo, celeririt(qlle plllfilllm p~rtil1ean
ad rO ~lI'a :t~
fputationi conducat, per(pexerimus, {eriem ol'atiocultatem, ~od
cire his viderul' , qui ftl:In~
ccontCllO
ni pro[egllemur .Inter magnum pul(um & parullm nam:int ex ip(:1 rçl'lInt namra. O!.!ando en 1111 l~bje
c~
mralis interccdit & moderacus: cnm quo comparantes
eO dillcndi à f.tclIlrHe al'tcl'ias, plus caS pr~),s
ieelJ1 va
& xfiimanteç reliquos omnes , qui maiorés fùnt eo,
'.
' fi rm:lIn p;lI~m, '
ccle1rlllohis!P;
• (;s
hos magnos vOCaOlllS: gui minores, paru?s.I tidem invalld:ul1
attoUere,& 111
lid:un carlthh infirmam: <Jllod qt~km
ve ~ lJ~ tOdl~
fer celllrcm & cardl1m, medius moderatuCgue namra.r
: "
'"
n"IctUn ., Clo
confipJcltlIr, cum ~mbl1hs,CnU"
. cor
lis en. Sic inter creol'Um & l'an:m. Ad hxc iuter du.. h' qUlf'
milS, tlcnit]lIe cJlIic<]uicl agiml~.N
10 15
er5priC;
mm & mollem mcdii naturalcs (une. At natnralis non
eH non Illliorem modo (cd & celrom~fi
efi & lan
item videtur , qui inter vehcmentcm mcdiu~
f1a:,(1 CJlIid~
alin vrriq; p~ria
fllnr. O!lod fi ln lanèC1
guidum. Vali~:I!
c!~im
cft facl1ltatis opus vehcmens
.d
omIS
nccc[sitOl.s
:
t
1
;
C
~
V
fonior
:llncm aile nihl
pullilS,vc langLUdl1s mfirma:. Cuius {anè non cft con:
,,.
tJ
:0
1
v
P
1
.
l
"/"
r
�Liber Primus.
n.ih~l
indigelt,lllt qllàm PluciCsimo:celerius fic imbeetiam vniuerfa.Icaq; Magnus,qlli familiarem e{fe celelh~rc
aget.Sed inepta ifia dl: coparatio,imo fi, vt antè A ritacem dixic facllitati valida:,nihil peccat. Siql1idé eft
efl:d1ttum,alia vtrig; pana fiot, & Vl1um tantummodo
cùm velocior huius occaiione pulfils fiat. Archigenes
quodq;,guod guog; loco in difguiGtionem venit com
verà,gui eu oppugnat,errat. Primùm,gllàd in eo men
mlltetur. Vt il imminentibus latronibus fugiendum fit,
tiatul',guod perfpicuum efi,ql1i omnes ducat non dillprofeétà non paria côficienç fpatia, nec xguali velo ci
tltrnos pulCus effe celeres.Déinde,guod fi fint celeres
~ate
curret iuuenis valens,atq; imbecillus [enx.~àd
haud ex:ifiimat confcgui, haud quaqua valida! facl1ltaci
.1 t am~n
motû fenis, qui inuallonem timet latronum ad
eos familiares effe:id gllod plan~
falfilm efi. Neq; enim
IUUents motum conferas,qlli [egniter in vrbe obambuquin pulfus celeres allqllando à robore tàcultatis profi
l at:v~locir
t1c,atq; maior tibi fenis videamr:no quà
cifcanmr, venlm qllàd ab illo nô [empel' (olo,côCegl1e
celeruls moueri illuene pofsit, vel magis anus transfertl1r, vt illos,quos diximus,puHllS fateamur celeres cire.
~e:catrùm
guàd mOtll indigeat concitatiore ob metii,
~od
fi exifiimallit non familiares effe tantùm valéti
aquo .compulfus omnes vires accommodat ad opus.
facult~
Magnus plllfi.lS celeres, ~ed e~am
vt fignis in
Iuuenls viribus efi guidem robufiioribus, fed ad opus
pertl~
efi VfilS, l:tp Cus efi. Etel11m no, fi celericas efi
pulfuû,cotinllo robur etia efi facultatis.lmà verO ( Vt
e~ non requirit.Nam fi opus ipfi vt feni fit, hoc cele1
filprà diximus)fi vel v[us vrgeae , vel Gm mollioraln~,atqle
magis,guo vires illi [unt meliùs comparatç.
~ am ob rem accufare hic operxpretium efi tû Archi B itrllmeta, velociùs arteria: mouentur. 0 mnino guando
robur facl11tatis [eguirul' celeritas,& qttado caloris co~n'em,tu
Magnû,tamen longè Archigenem magis.
piam,ant exhaufHi animalem fpirimm,aut mollitiê inl'am Magnus guidé,& fi non vndequag; verum,certè
ftrumentoru,meliùs feciffct Archigenes,fi Mlgni fer~ Irtlla ex parte animadllertit. Archigenesvero cu guod
moni inuefiigatil adillnxiffet.lta enim ab(ollltllS ht, [a. e Iderabatur deberet addere, etiam guod reél:è effet
In~e
t um,fidet
labefaél:are gui ira fcribit: xguum efi
ti[qi ad omnes dignotiones. ~od
ille quando prx~n l n vt.adfcribam ipfa verba:Ni infantes paruû prorteriit,ctfi priùs ab Herophilo momm,nos,guibus bene
~s plllfllm habent,nec vehemenrem,tl1m mirè crebrû,
Magnus,& meliùs etÏam Herophilus fcripfit,refiduum
ce l ~rem
. Magnus eum negat elfe celet'e, in perpemu
addemus,ac anem digno[cendaril, qua: celeritate effi10,nfl:ltuere volens hoc,non proprinm imbecillicaci ce
ciunt,cauCaru omnibus ii.lis llllmeris abfoluemlls. Priùs
t~m
pulfllm ene,(ed crebrum.Sunt enim imbccilli iltamen faciendl1m mihi eft, ve illorum admoneam, qUa!
\ c P~1l0
inferiùs Archigenes: Mihi gllid em non in
in [ecundo De pulfibus dignofcendis libro docuimus,
ro .o.re,tnqllit, videmr ce1eritas pofita elfe, cùm in cho
quo figl1lhcationes affeqllentes horu nominu,nihil feerlCIS reperiam & cardiacis aneriaru conrraél:u mocus in (ermone accipiamus. Celeres dicimlls pulfus,
~lia:c
Archigenis verba {Ul1t, multùm guidé proitémqi tardos eUe non xgrotis modo, verùm etÏlm va
facilè alldirorem circul1uenianr, vtpore ex:
13 1 la,~uœ
lentious nonnullis: ~od
namraliter guidem iis cofir
S·m.atlb1~
colleél:a, gua: vlligus medicorû coprobat. C mamLlS fuppeditare,guemadmodu etiam :tlios, guibus
in hac fententia Cunt penè omnes, cholericomparaml11 opcimè corpus eft, nec tardos, nec citatos
1 ~l1dem
[ed modcratos natura habere pulftls,eofdémgi nec ma
C?l~m,&
cardiacorG. cele rem plll!llm efIe.Nos verà fa
gnos,nec pamos, fcd medios inter vtrofglle moderatls lll• primo Iibro de pli! GbllS di~nofcés
diximus de
1erltat R , .
ce
• \.
;:,
fi '
1
tos: neque item crebros, vel raros, [ed & in hoc genere
erre . e '''5ardlcate:vbu lum mo? .ralumus .ce erJ'~
moderatos. At de hoc,gui corpore optimè ef\: confii,alIum no dillturnllm pu\{um.I ude de cardltate, no
tuto,priore loco dicamus, vt gui regula fic,& modus cç
cundenltardlleffeatgi diutnrnu.Nihil efi igitllr,gllod
terorllm omnium. Magnos enim & pamos pulfus, cele
cadem hic repetamlls,fed conclllGone d[mraxac come
ata , illis affeél:ibus non dimurnu guide pulli.lm
res tardos,denique qui ad hunc modum fingulis in gene/ibllS appellanmr ,ac exceffils denotant,ad nllllli aliii
e,tamë non ce1erem,tllm ad infiimmm efi redelldu.
quenql1am.prxrer hunc,cùm illos nominamus, referi{t~enim
Archigeni nihil elficietur,cu negatu lit plllmus. Hic ergo homo fi calidior [olito ella[erit , atque
lIs.lnc holericis cardiad[q, affcél:iblls effe ce1eres. Ee
; .ltldcrnCvt hoc ~oncefilm
Gt)nô fuel'it facultatis robo
hac re lit tan tùm alte~us,
vehemetiam is pul[ulim no
immlltallerinmo nec dmitix & mollimdinis genlls:at
n~hrtum
Ggnum celeritas, [ed familiare illi quin Ge,
~ 1 obfiat.~ndglem
iam fatis apertè declar:\l1i
in mao-nitudinem & celeritatem vertet: incerim eciam
c uf:qlloCdam neceffario plllfi.lS con(equi côcinentcs
in crehriratem,prollt magis vel minùs .calor incre~lt
311
Paulo en im fi guàm [olet,faél:lIs c;hd;04 fic,. manlfell:o
ll as:a!iguos effe illis familiares,neceOàrio côillél:0s
Nam quorum plllfilllOl pofiulat gcneratio vni D p;lllilS l~ahebit
cO~e{f.
m~oes.'
vern~:tm
no. ce1w?res a~er
te . ~lOd
fi amplms Jill calor mcreuent, vna Cllm Illo
C~l al11 ,huicperpemo il1i adhxreOlll1t, & hcrcle indi~rn
~runt
cau[a: fide1i[s.Îmum: vt vehemés valemis fa
11l:lgnimdo plllflllltn proti~e
~ugebitr,ad
ha:c.e1t~
ccbic cetcritas.Ac fi calor plunmum :Iuél:us fit,m:tX:lml
ter~als,nguid
infirma:. At quorum, l1iG plurcs inentllt plllfi.lS ,celerritni v~ro
n~dlm:[e,
vt a~1te
trate Int call[x,côf\:itui generatio negueat, hos familiadiJimlls mm demum,vblmaxlmam elCceffent dlll:enIisS ete call{is dicemus,non alltc fignificare certam ex il
tionem.lam mm crebritas gllogue clarè animaduenifi a Iqllam. Eodem modo tï elC vna allgllado caufa puI
tur. Homm,cur ita appareant,r:J.tionem partim iam ex/ pr?fici(camr,(ed non ab eadem rerpetuo, f:'\milia•
r.
. eu:co
• ~ f\: al1n~a?o.egi
ex commemoplicauimus,partim no~
teIS Qll1d'"e omOlbus
callus
erit qua: eIf'ICillnt
ratÏs inuenias. At GfnglJtOr lllll:o 15 homo faaus fit
p:l~erà
ex illis indicabit nul1am. N egllc li celeri ras Ge
primùm raritas per(~cua.i,dén
tarditas , pofirc~
Illl ,llUl11,fiatim l'oour gl10gi neceffarià f:t c l1cai
~ eric.
mo paru it:ls. Pucane:'It ahgtlls hxc clliJentia ellen ta &
t\ ~ e~ cùm maior fit Vfi.IS gcnerari :mimalis (ririms,
inter {e,& cum poGtts
ve~ h cu,:n calo ris fit copia, vcl inll:rumentorii mo Il ities
. çallfis pllgnare. Par cf\: cnim , vt
tud Ortl gua:di, vel omnia fimul. Haud alit r fi magniC)llemadmodllm.111 calo:e pri~a
e:a~
l1~agnitdo,
celeri
an'I Ofil~P1(m,ert
vel room facllirati s v('l imfJc diu
taS :tl.cera,crebm:ls te~Ja:
& l~ fng~dltac
item prima
• •
•
\
'
par.lIltaS, fecl~da
t~rdlas,
ter~a
rantas fit. Ergo gn:c
velrna
' fi1S CiplntllS
malUS, vc calor in cordc ahllnd:idor.
, lU rumentortlm mol\imdo) vel qlla;da horum, vel
uuo efi expltcandl h1l1l1S nodl? ~àd
cùm valida f",G~rn.
.
Tom. Il.
N ~
1n;tr in
�Galeni de CaufÎs Puliûum
II3{
nJZ
mnino f:1cultas' proltrata fit,tltllc planè l'nlCL,s min~l1
nec pUUlm ncceiTe d::,nec tard am eIre: alceram vero A erit,intermirtétqlle, & dcficiet Frequenter. At moJlc~
fi fJcultas infirma Gt, valiclaqllc refrigcratio,creber 1111
multt> pOf:,fi VftlS non flagitet , verifimilc elt [ore. Vt
l1imè euadit pllHllS, vriqi quod fatis efficiat ve1 eiuraeoim cùm vrgerer,facllitatem fiimubre .,& excitaret ad
modi faculta.s v fili. Terria efi conillg:ltio pnl[uum lIofficium:ita eti:lm quietcm longifsimam concedit, vbi
terationis , cùm fil11ul calor increfcie,& facult:lS,qulnt
non vrgear.Iam fi mlÎor refrigeratio fit, eéqlle VftlS Gt
vch~mentifs
pulfi,S,& maximi comitanmr, fed non
ma<Tnoperè remi!fus, vnà e!anguefcet ce1eritas motus,
périnde cc1crrimi,crcberrimi vero [erè non /tint apcr:l.tc1~e
minor fiatÏm erit dillétio. Si plurimùm progrefté. En tamen cùm pcrfpicuè naturam cxcedât:id qllod
fa rcfrigcracio fit, rari[simi quidem,[ed 110n tardi{simi
accidit, vt plllrimLlm calor inereuit. TUllc cnim erU pul
umer. &. minimi neceffe crit, ve fint pulfi,s: {cd fat elt,fi
[us fic maximus , ceierrim6Cqllc, tamen , quX copia cil
tardiorcs femper ,& minores fiant natiuis . Semel qllidé
caloris,non reft)ondet Vllli, R,=ligua eH,& g<la:ra al
certè tardi vel parni,fi [acultas valida Gt, vt mulrùm fit
ter:ltionis,qux in hoc incidit genllS puliilUm, conJl~a:
v[as remiiTus,nllnguàm fiant. Eadcm cxteris aétionitio, vbi coierint robur faClllratis,& caloris defeBus. HI
bus videls vfui vcnirc:vt ambubtioni auaa nccc[sitamagnituùine mode ra ta umt , {cd tardiorcs,& bene rfite,id dl, 11 multa fingulis diebus l1nt ltadia conficienri:maximè vbi prxpolleat refrige:-atio. Nam cùtn I~
da , vclociùs,& magis progredimur, nec in diuerfor.iis diu ccmmoramur.Sin adco fit imminma,vt finguparulls mm pnlfilllm viiI 5, vniuerfùmqlle magnir~do.
lis dicbus habeaqll1s quinadena lladia verbi gratiadun- B ltentionis facilè tueamr, reaè [anè dillti{simè glllerLlh
ancri:e. Etenim vt cùm vfits fbgiraret illornm erac pel"
taxae pcrficienda,dimifsirnè fubfifiimus in diuer foriis:
• nunc, Cllm
, en remiiJl\s,
;- 1ongls. 1~' ' 'er~
attamcn non ad extremam tarditatem & paruitatem apetlllls mOtllS,lta
nallis fit, ramen ob facnl tatis robllr dia , ~ntiojs
nO
étionem remittimus. Eadem in refpiratione ratio elt,
peditur apcnè v<,;1 dilucidè quantitas. At nec muln ~1
de g:la btè egiIl1tls in commcntariis de d rfpnœa.
tardira5 eadem de cau {a pollet. Si guidem \'alés fa c
pulrus ab vfu vnà cum facultarc protas natmales motus tl1~Lr
moclos , edam fi non pO Il
fetti quatuor habent coniugationcs.
let vfils. Omnino , vt manifefiè pllllllS minor cl1ad~:
CAP.
v.
magnoperè di!folutllm oportet vfilm cffe, frigo re a r
ru
mcdum ulperanre. Plerungue vero dificnrionis cliJe
~ado
allt per
D pulfus redeamus,ac :ep~tamus
.
l
'
'd
10
u!l1
J
natlll"a 1em guanoracem,allt pau 11l1l,neql!e J aan , J1l
folum calorem , aut fngldltatem aiterantlll' , nec
fi' \ . "
' 1 \ d"orqua
cau fa alia cominws à priflina naturaJefcifcat v lia, alp~r
pIC.UO Ifjm.mwlll.mr"bcxterum mu ~o.tadr
1 tqu
eil mll10r m re ngeratlOl11 us apparci:, penn c a l
teratio eornm talis nece!fario exifict,qaalem dixinlllS.
l' . . f: "
'fi!
.
mOu,
At vb i non modo v[us, ventm cti:lm mutatur fàc111tas,
l?qu~
l~er
r ~CI"lntd'
Cllm n?fldl.t opus cr;oncna,trnO de ccquatuor mm in vniuerutm differenrix diner{a: erunt.
fir
I m1l111S ICI leet e magOltll me greL t1S, qua
leritate detrahunt. QEod fi guando feltinatû opus 1
111 qllarnm fingulis moueri artcrix in hune modnm vi
demur ; In debilbre pariter & calida,G multu ab v.tra- C plus ad magnitndinem addunr,gllàm ad celcrirareJ11'Cl_
. .
" . Ha.
Il •tl du
H 'IC,nc ma l'e hxc acclplamus,&
quo1lbetln
"oque can[a vincamr, vt magnoperé imb~cls
fit facul.as
llratl
.
.
.
d'
.
.
'
mus vanatlOnem maglllttl lOIS, & panwatJS:m qi
& calor i gn~us,
pami & tardi pul{lIs,ci"cberrimlC]i fiut.
nem [uper:uc celeritatis & tarditatis,J:1imo ct/am :l~e_
Sin modica l10xa fit,xqnè fiunt crebri, (ed moderati in
"fl
' perpctllu..! prlt l(lar'~Icr- cç
erla
opUS en
attento. N eg; enm1
difiemione & motu. ~id
autem crebri périnde, non
,
""
fl •
•
N
:m~e
ex xquo pami , nec cardi? quoniam nihil extrcmm proptlor en,lCaqi pnor. am a' mo de:atO
. COl
,'dea 5
fioncm ad magnimdinë & paruitaté pWC!JlII US ,J Il Ji,
ma crcbrius cft crebrirare, vhi fimiliter habeant ambo.
fieri hac,qllx ad cc1eritarem,tardirai:emq; . .A rt,tIl!:
ad~od
quidcm fi hac fieri etiam alia freql1~tio
po !fe t,
, d' r
. d'
. ctlle!1J , .
omnino cam imbcClllimi hab::.cm hoc guidcm Ilomicumfia l!1ugnem magl1ltll 1l1em mutatJO p. • etrcndl.
hile at:\'t crefcat calor,celeriras tlll11 a(ftJ~
·dit.
vero in mone,quod nondum vfum complea1t.~id
cC1
., non Jm~nt .
·va
tu r:qno'dG
,leut d"l~m
pnus,
.
ionls•
~ics
olFwGonibus tum faculratis, tLlm caloris pulfus
frequcnrcs fiùnr,(ctl nequ:tquam p.!rni,l1~ge
~tiam
rar
N.lm ad imp1enclum vfumfatis elt cordi,{j~10t
aC il
di, verùm moderati? an quia, cùm imr.ccilla facnltas
alge~t
magnitudinem,ncguc vcloirat~m
p~rJn
ml fit,non plant! eamen dcicét , moderata diHemio & mo
lam rcqllirit :lUaam. Cùm verà Illculenta J:I(1l I~ detuS nônunqllam iiet,GclIt horninious debilioribus gui~\litdo,prçeà
vro-eat vfils:hic mm 00111C,9 t10 1111
J d
cl'"
0
fi
occ nCl5 {J-'
Il eratur, a lIClt cc1erit:ts. Sin parum It ea c
dcm, fcd comf'ul(js neccv itarc rr.Gdcwa
amblllaro
tio?~J
cnim rohuOis citra infignem neccfsir:ltem D perpetuos ciet mottls,quod" périnde efi, aC crcb
accidit, co c~mp1
~lInt1r
imbecil.liores. Idem hi hoc
cie. A tque de his haélenus.
habcoc, vt, vin VfilS 1I1t1et,& velmJ compe!l:lt, in perpe
Pu![uum caui:1: ex difTcl'cnriis in rLl'
tua fint aé!:ione. Nihilo minus hi camcrl! xgrè, at vnlln
r.lCnrOïUl11.
CAP. V r.
c
implent.~
vero planè nlnt imbecilli, etiam fi maxi·ft
rcntÏas,a
int,augere aio~
mè conrendant,qllàm pllllimiim po~
Ran fcamas hm:là inltrumcntonll11d1 C aruJ11
nis m:lgnitlldincnl, celi~at,rbémq
ne {jc
in fi)ic ianllls pril11ùl1l pecu 1iarcs vt.riu ('Ill: t ~l1es,
qludcm re/pondellt v(ili. Porro plllflll11 ,qllilms dcbilis
Plll[us.Dcindeali.1rum etiam C:lllr.1rL1l11 l1]1m llr•• o]liuS
languidlllll cffe,d iximlls alltcà, &
clt t~clas,o1nibS
vri Fecinllls [Jaulo antt-.At cfi durills folita & ltl1cJdelam lan r;uidifsim:101,Clllàm maxime alfeéb f.1cldras fit.
ella (crit cOllu> arreri;c ipfos rll' fius Il'1 1'b'J {jlinU r qll:C,
l'
fi nCC
•
A;qnc de pulft, dcpratl:lto per calo ris co iam,& infirr~ v, cl Juro~"vcl
!1ol:ç,a~tc
exp ~rn'l1iaJCt
perfpl
n1ltatcm t:'clIlraris,hxc filfficiunr.lam ad altcram nos
nt 10 lon'l"JOfcrn pro Xtt I0:1eJ11, CU III Il
rc ~ua"
v
_'L:n.:nllS
"
conillg:Hionem conferamus,CJllx imbecil!ir:ltc cont1ar
cua ClIcllta approbct
lia Cl 11""
xIe lipo ndc aJ1l1.
& refrigcr,uione,cui plllfÎlS competit, cllm imbccillu;
lirJtcm iétlls. Porro 1110J!itllllini jn{lru1eo'
· I.J~q;la•
~
.
,
.
'Ill irJ CJ ,
.
pro olFen{;1
quidem
facult:ltis
I
~
.
1
l
t
tardût';gue
1
ItlKllllem,
partllt:ItC:I11Cji
li . '
J/tli C
larem
cLc
ntJ\!n
'.
,
[,
>
r.
,
il'
0,
•
•
lIIa
Jra
II
I
fiICllC pli lUS pnons c.oning:Hionis,(cd nOI1 xqllè vt illi
quam (C Ils allrc.t VCl ba fecl:nllS , ramen <J • rAo C
dellcnn crcbritatem. Pra;ter fi qllando 0 ..
!Id c~trema
[<;rics or:uionis ) etiam ~10C
10co cxponcm us . , inIh'
cuhas dt, & fi plllle minor Gt Vfi.1S , primam aaionem
/'
It
a-
A
h
fi
ca
a
T
l
�Liber Primus.
1133
infirumentum guoniam promptè extenditur in omne
panem , facilè diftenditur : Dllrum non abfque ma- A
g?O negotio.Iam comes en promptimdinis diftentionJS magnitudo : rcnifus & conmmacia: pamiças.ltémql1; celeritas prioris,tarditas alterius generis, non tame. ex a:quo ac magnitlldo & parnitas. Paulo enim ce
lenor pulfus eft ex mollitudine perfeétus,inftmmento
mm pu!fu,quem creat dllrities:maior permlllt6. ~ia
~ o rpons
arteriç membrana:,qllanllis dmiores interim
I.nt,ad celeritatem quandam motus parata: fimt,& facl ~ es:ad
magnitudinem vero diftentionis omnium ine
ptl{SlIl1a:. Nam opus eft, vt in omnem partem exten
datllr facilè, gllod maximam diftentionem fit effeétllru~
. Huiu[modi molle e/}. C (Imque à namra longifsinle,allt ad mollimdinem allt ad duritié corpll.s arteriatUm receiferit,tardior fit mollis pulfus duro. Na corPUS.palllo mollius iufto,qllia paulo dllriore ad magni
tudlnem fequacius eft , idcirco etiam ad motus veloci- B
tatem.At vero qllod ad extremam difl'ollltum molli~udie
eft,& veluti laxum , & in [e ipfllm per nimii
d~lmdtac
concidet,neque ad diften tionis magnim1tnem périnde fequax eft,neque ad celeritatem moms.
taque celeritate cedit dl\l"o,magnitudine tamen etiam
?unc non dllrum tantùm fuperat,fed ip[um etii qllod
~ ~aturli
ftam eft. ~anqum
eiufcemodi ftatus, qui
a Immodicllm arterias acceffum addllcUnt duritiei, &
n;ollitudinis,non [emoti [unt à ml1tatione aliarum co
ttnlentillm caufarum.Neqlle enim conftare ampliùs faCl\
. b ore,nec m
. term1l1Js
. . calor a' natura prçfc tas
• •in liuO,ro
tl~S
pote rit. ~i
ob rem vbi ipfius [olius vel mol
... remotls
. a1"
. pullius
PJtlel vel .d lIntlel,
ilS cau fiIS propnos
t~.nlaus)miore
& celeriores dicemus à molli'dlne , mmores)ardioréfque à duritie fieri,& mll!to
qU1 em ma'
'1
'
l caluam,qua
r
' ex- C
l'
10res,quam
ce enores,
0)
~ lcalumllS
b
.
•
.
a fi
nur er : cre utate vero ac rantate tantum
a mediocri variare,quanmm magnimdi
ne e mlt~O,&
D 'àpanlltate,celeritate,tarditate à natllra recedunt.
o 1 ~lm pra:tereà amè eft, vnam omnino callfam elfe
a~n1lm
aétio num crebritatis! cùm quenq; v[um non
d·~qunt:lr.
Atque durorum inftrumentorum en dura
i ~fJ en~IO)1taq;
minor vfu aétio obimr. Mollium cotd.
CU Ignls ~ft diftentio,impletÎtrq; abllndè v li.IS.I ure itaq;
C
dll rts pulfibus crebritates,cllm molliblls raritates
f~ ~re?t.
~lod
fi quando incidat vt cum duritie rcfu~gtalo
cocurrat,& calor cum mollimdine,mm pulrn rl 1l1011iblls elladent rariores. Concurrêcibus tacae~
~c fit plllfllum alteratio differentiis continentili
coU atu. Qiando autem huc deflllit oratio vt primam
Illmernor
.
. . ' cop
~ 1exlO.
nCIll
. arem d ur'~ t'lei. & re f ngeratl011Js
~t
'. qUln futnmam ems explicatnlls? Si durntn corpus D
filt conmn\..lum
'.Cl.
.
ratetlarum
.
CllOl '
mnau
caloris refrio-etlone
Ir.
ff"
. fl
•
0
fu
' pu JUs e lClet llluO tnmores & tardiores. Si
petatd . .
.
'd'
te"o'
llrmes, mmores quam tar lores. Sin alltem
Illgerat'10,COntra.tar
' d 'lOres,q~a
'
.
dcO}
. m ml1~res.
Ad eunt'le . rnodum crebrJores, fi dur mes refngeratione [ur riO l' fit· fi
.
.
. rartores.
.
A t fi1 par flletic . . ln vmcat
re fingeratlo,
qu Vtrll1fque à natura flexlls, tanto reddet minores,
Ile)anto tardiorcs:à raricace vero & crcbricatc naturali
nis~abdl1cet.
Siquidem quamm v (us conun generatioqlJa e.traxit ob rcfrigerationem , tanmndcm fitnlll de
~ ntlta: e diftcntionis , temporéguc motus abftlllit.
tint are nlhil cauf:e eft, cur arteriarû magis natura confra le~ motum,ficut in plerifqne parnis plllGblls, vbi inUrn manet dillendo. ~od
ramen fi infignis dut~:s,
& pauca omnino fllerit frigiditas tum id ipfiull
"'et ) Qll0 d commemoralUmus
.
,
difientionem qua:
Galen.
)
)
0
h
h
ti/
II34
v film nO arreqllirur,perpetllos creare motLts. At fi con-
trà accidat, vt permlllmm fit frigidicaus ,duritiéfqlle
naturali pulfil quim minimo minor , mm pllifus multO rariores nece!Te en fim, qllàm minores qllod ~flS
eriam longè inferior fit qllanritate dift<!nr~s.
Habes
caufarum primam conillgationem. Altera erat, in qua
Cllm calo"re pollebat mollirudo: qnœ etÎam tres necef[ario primas differenrias producit. Interim enim par
mollitudinis eft & calo ris mutatio. Interim pra:pollet
fi quanmm naturam
vel mollitlldo vel calor. ~are
mollitudo re1inql1at, tanrllndem defcifc;J.t ab ea etiam
calor, magnos neceffe cft , & ce1eres fieri plilfus non
il'
' vbi ... enerandorum eOl'llm
'
ros, verum
lIatlm tame creb
Vli.1S fuperet magnimdlOem difte~ons.
Si moUitlldo
pra:ftet,magnimdo etiam vincet celeritatem. Si calor
non item ftamedllm eft ab[olutè,fed diftinéto eft opus:
Si ita abundet calor , vt vfl1m aétio complere nequeat,
ce1eriores vt fiant neceffe eft, quàm maiores pulfus, fim61que etiam crebri : vbi vero namra: Catis faciat v[us,
a:qllè magni, atque ce1eres. Porro autem tertia erit
caufarnm complexio , qua: plllfum in hoc genere variant, vbi calo ri adiunétadurities fit. Atque cùm vterq;
multùm de namra defleétit,plllli.ls erunt celerrimi,creberrimlque,minimi autem nequaquâ, (nifi fimul facultas affeéta fit/ed id hic non pofuimlls) fed minores illi
qllidem iufto, nonad vlcimam tamen paruitatem delabenmr. At fi immodicus calor fit,& int1rumenmm non
magnoperè duru , venlm paullllùm à moderato varier,
tanmm abeft vt iufto fiat dtllentio arteriarum minor, vt
etia maior euadat. Nam cùm peculiaris duritia: inftrumenrorum paruus fit, & magnlls immodico calori:iure
!>lllfllS in ifiis ftatiblls fit magnus afsimilams vincenti:
ftcut cùm pra:polleat duritÏes, pamlls. A t celeris erir,
vtra cau [arum excellat,maximè tamen cùm calor. Tum
vero edam luculentior eric crebritas. Renac coiugatio
in propofitis ru1li.lUm generibus, vbi concurranr mollities frigidirafq;. OEia vero magnus pulfus hic quoqi
mo.1limdini peculiaris eft, & parnus frigiditatibus , vtra
longiùs à nacura defleétat, illi pulfilS necelfe eil afsimilentur.Itaq; magni initrumentorum prçpollente mollitlldine,parui in frigiditatibus enmc. Moderati alltem,
cùm quantum à mollimdine in magnirudinê producan
tm , tantllndem à frigore contrahllntur in paruitatem.
Nam vt [eme! dicam, moderati pulfilS nô ex hifce tantùm cauGs , [ed & ex cœceris non namraliblls omnibus
fillnt,cùm amba:, qua: in cotl°arias partes dHlrahût eos,
parem vim habeant. Vnde fal[o illos,gui in eum modil
laborant VUl<tllS pmat medicorum namraliter comparatos eiTc: Ver~lm
de his diffuÎlùs dicam in commentariis De prxfagatione ex plllfibllS: In pra:fe~ti
hoc tantùm fads eft declaraffe qllod qUldem ad hac commentationem pertin,om~s
namrales plllftlS inter exce[filS medios,modcrat6fque elfe: non tamen qu1c~ne
moderati funt edam natur;J.les omnes effe. Ran qUJdem & tardi c;rtè id gemls omnes [unt pulfis,max~
fi filperigr fit frigiditas.
,J
Pulfus,quos infl:rumcntorum differentia: eum differcnriis facultatis effieiunt.
CAP.
VII,
SEt!
guando & de his,gux par erac,expo!itlmns déiQ
ceps infl~mco:û
differentias euaricmlls diffcredis f~cul
t:lt1S, acgue 1l1nd nddamus ) qnot cxcellentiam
calons effeétus [equlIntur pulfilUm,tot etiam <tenerandi animalis fpirims VfilS. Sic infirumenroru: durie~
.
Tom.
II.
N
4
�Galeni de C'aufis Pul{uurn
lI))
firumetis dllrioribtls reddicis, vel faculcate prodils in~
coniunB:a imbeciHitati flcultatis, paruos pul[us,& tarA
firml. Valet enim vel altenttrum eorum, vt diétu\1l
dos,& crebros cocitat:robori,paruos atqicrebros,non
eft, fi offenfilm fit,minorem efficere plll(um.Binarum,
ccirl tardos,imo longè interim iufto celeriores. ~od
cùm prodils faétns paruus fit, nemra fummè ra men
vt
ql1anmm dife~tol
s medi?critat.i propter dl.lritié or~
ex
memoratis cauGs lxCa fit, {ed vcragllc earum hatteganonun defiCllC, tantnm a celentatc refarCltL1r , & :l.
nus abfie ab extrema offcnfione, vt plllfllS , quem amcrebritate.Nam fi infirumentum molle ltt,facultas allbx confl:imunt,périndc alceremr,atque is, quem al ee
tem valida maiores quidem manifefto pulfus fiunt, ae
ra [ummè of'fenCa. Ica etiam fi tria genera caufarum. ad
a\iquanto :ardiores rarioréfque. ~od
fi ad mollituvnum co nCllrrunt pulfum conftimendum,inducant.lninfirmitas adillnB:a fit facllitatis,
dinem infrumetO~
tcrim tantam ~teraionm,
qllantam commietat eCJam
fi Clllidem XqUllS verill(que, fimltlglle modiclls fuerit à
vna de illis maximè offenfa. ~od
memoria per ?na~ur
flexus,& moderatOs videnmr,& namrales planè
mnem di(purationem tenendum eil, vt ne fal(us qu~
molit~dne
.
hi pulfus r.eferre,prxter qUlnt.l1m vari~nt
piam,alteratiollem pmet,qux ex omnibus exeremè 0
Sin valde ImmodlCl1S fit, parLlI,& tardl, & crebn filll1t.
Fenlis cauGs confiat, maiorem oportere ea effe, qllam
Haud aliter fi mllltû imbecillitas prxpolleat. Etenim
faeit vna. Valent enim , tictlt docuimus , 'lei de vna
mm qlloqlle generantllr parui,tardi, crebri. Venlm fi
ql1alibet cau(:t,qux prodils Ix[a fie , ad vltimam plllfu5
fllperior l1Ioitu~
o fit, ac~edlt
pullils ad modemcos,
na~l1rx
}ex poHub!, B dellcnire alterationem. Facllitatis igimr ad extremum
quod faclllras, cum paalo ql\:t~
debilior fit,l1Ihil habeat 0 ..,nacult,c;um ret1l1eat & quadeieéHo minimos effieit pul[us,etiam fi molles qljd~
tunicx f1nt inftrnmentorum, vrgeat :mecm nece s~
titarem dillentionis,& gualicatem mOtus,ficllt cùm incurrac in duriticm infirumérorum. Siquidem cùm imtas. ~are
vel huius itemm operxpretÎum eil in vr~
pedirur ibi dj{1entio , tllm ve ro tanto fiunt nece/Tario
uerûlm meminHfe , ad pnl/lls extremos confitu~
ffe
identidem phu·es cau[as reqlliri, identidem faeJS e.
crebriores pul (US,q113tÛ aaio C]llogi fiat imperfeétior.
vnam.Nam maximus fieri o~facLlis
fummum ro-Cùm amem facnltas aliquantùm imbecilla , & molles
r.'
•
• 'muS aU~
tunicx ::trteriarum fint , guia nihilo fit tardinr motus,
cl
bur non pOISlt cura cxterarum opem, m10l
neclIIe minor di/lentio , ideoq; f.'l tis vfui'efficimr:nul1a
cem nonnunqulm ob imbecillitaeem pofsir. E.t qllfi[,
fit puHilUm in crebritatem muta rio.
eo nouius eil, licet reliqllx cau[x frequencer dl~er
la'
iimum
pulfilm
habeant
peculiarem,
tamen
ex
~
I
l
!
n
v
e
0
'\ ( Complexiones omnium caufarul11 COl1mm vittoria fit mutatio. Vincit alltem aliàs aha. n~s
tinenrium.
CAP.
VII r.
do, verbi gratia , imbecillitas facultatis, ex qua ~s J
Efiat ve iam omnes fimul committamus continenminimus plll(us efi : modo infirumentorum dll , lI
tium callfarum differentias, &. nunt complexiones
incerdum rcmifsio v (us. Nam vt languida [eme am
numero oB:o:dux,cùm remifla facultate pariter,& VÛI,
tate , magnitudinem nec mollitudo i . '1firulen(O~,
modo mollius folitO -fit inllrumenmm, modo durius: C nec incitatio VlilS augeat: fic inilrumentis dcG~atlS,·
-c
dllx alrerx, vbi langue[cat facl11ras,& v[us auéhts fir,inconferee ad magnitudinem nec faculcas vahd~
~fa
ftrnmentaque vel mollia, vel dura. Prxcereà alix dux,
V/llS incitatio. Et vt pel' vnam call(am, qu;t ~d.[!C
. liIt, pu lfinllm lxpe
r
. cCI le·
qllando valida fit fàcutta-5, (ed remiffils VftlS, vnà Cl1m
omnJno
extrema mutlClOa
cl vnu
variante infirumétorum differentia. Religllxdux,cùm
interdum, etiam fi coniunét:e fint cun8x cauf:t aba udv,alens facuhas fit, auébs VÛIS, accecLü ; inl1:rumenropulfum generandum ,putlilS , guem confiitll unCf.J m ft
gllidem famm,guam diximus,differencia. Ac lan~uid
CJlIaCJuam Jllmmam affeguatur alcerationem.
~:t !t
cultate fimul, & remi(fo v[u, omnino in paruiratem, &
fimul & imbecilla facultas, & dura fint inlrume~aI;/C
t:ti-ditatem mlltantur in Vtïlg; diffcren ria infirumenrovero ctÏam di{folutllS VliIS, tamedi omnes h~dCm
mi
mm pulfus. Cxtenlm nô reddunrur nece/Tario creh -i,
cau (x pullilm parullm red dcre, tamen ne {jc qlllHa inter
vel rari;fed viciîsim hoc pro inCtlllmentol'llm ils diffenimum neceiTe eft pul{jlm fieri. Venl m fi nec.~
15 acerrcntia coneinglc , & pro guantitate offcn{ionis tîngu1ail1as (ltmmè Ia;(a fit, negue co1\eétus ex omnl \erit fie
mm cau(arum continentillm. Nam ii rama faClllt:ltÎs
lIlIS xqllCt maximam vnius offenGonem non pO ofl1nia
lte
offenfio fit, nec infignis inrtrumentorum duritia, nil il
ri pullils minimus. ~am
ob rem, vt di"i, al• eOcali
uras
crebrirate pllllilS v:uianc. Nam hoc docuill1m :l.I1tè,non
in pllJ(i\l1m alterationihus attendenda quan
e{aga"
pulfils modo/ed omnes planè aétiones fieri crebrio[arum offenfionis, Sed de hoc eriam lihris De pr ~Jar'
l'es ex defeétu,qui acçidie cniCJuc.lam Jetèétum V(il çfii
tio.11 ex puHibus a<temlls. Nunc ad tertÏam &j9 mur,
eala
o.
~
mari,id litprà expo(uimlls. Cùm ergo remiffils hic lit, D Ol,l.O
comm moratarum
coniugJtionem d1'gr dllabLlS
paruaqllc lxlio facul mis! nilt per inHrumen tOrtlm niatgue hîc aliq1l3do dicendi finem fa cia Ol LIS .d~lè
e% jjs,
miam duritiem, nihil de{ldcrabltllr in :léliolle. Atqni
primis. Etenim fi guid fit in iis prxreriCllrn,fat (a eU1..
fi flculras magnoperè fit lxlâ, modicc remi{fus VliIS,
qux l l1tè diximllç inucnics. ErO"o vbi langue catl·r.sim~
,
1:>
,
fi pot J:
inftrumenta hene dura cua(erint, non po temnc pulfils
tas, vrgeac vfus,dur(lmgue inilrumenCllm I
ad tar'
non fieri,ql1àm v[lIS pofiulat,minores,itaguc im rerFcad crcbritatem ,d~inùe
ad p:lrLIiratcm, p0fT: e~ <> cafl1CIl
étllnt {imul officium , ac quanto guidem imperfeélills,
d iratcm pllllils vlùebis vergere; non nece art necCl'
tan~û
etiam crcbril15. hm vero ncc ip(a hornm plIlnec perpetllo ncc eriam Jl1 guolibet it1or\l~
fi/Tnirer
, omml.
. S'1 qUI'd cm vb'!xfœ
fllum paru iras & tarditas potefi perpetuo (imilis cffe.
lmt\ COnCllrrtlnt
J . • Ill"
ët taroJi
Nam prout facultas plus vel minùs, am vlils offen(ils
fin t o 11111 cs cali (x, minimi, & creber mJl1 ir~s:
Ml'
ell,edam pulCtls ipfi nl:ccffc efi,plus vel minl1s ad rami
pli Ifus fiunt: Tardi, guod fit infirma fa.cl~'
jnarlll
tatem tr.lO(eant,& ad tardit:ucm. Mmores cllim rc.ldli
nl1ni cùm ob hane, tum vel'o ob duntJa Ilde m cre
,
[unc . rJl cier:!
tur) & oh faculratis imhccillit:nem & ob vful1I remiCmcl1torum
: glli guèd t:lles fitrlt, 1'J'
cJrco.
tl :l
••
6
.
.
III
fi
()l1Ine
• 'eS
~Im,
& dlHi~
e~\ inftmeor~,:
Iloc tamen pro qqi
1)errunl"adc que gllla Impe t v lIS.~
dlltlrl
tltate alteratlonlS C311(antm, am hn"'ub.nlm :mt binaellrn f'acultatis imbccillitas,& infru~e?tOl{JS
rcd~
côiunélx , minimos I>offitnr'
crebernmosqi
pl~
artlLIIll
rum, aut vl1lllcrfantm aflettarum plus vel minùs h:;r.
n p .Ç
dti"c. Hu di cumulus accc{ferit vis Vl~,
no
en
benr.Sngl1larum, vbi min imlls faétlls pql[us fit) vcl ill-
[6
R
rt '
.
~
,
i
�Liber Primus.
II38
crit iUlld quidem ad exititlm m01l1entltl11.,nihilo tamen
V[llS , non apertè in minoriblls. At ql1ando& Catis de
pulfus efficiet crebio~)ùm
fint vel fine hoc freque- A his conCl1rfibus dirplltauimus,ad reliql10s iam duos actifsÎmi. At fi oŒ'enGo Gt inllrumentamm & facl1ltatÏs
cedamus:in quibl1s cunicx arteria:, v[u alléro, val ente fa
parul,ac generationis corum multlls VfllS,hi non erunt
culrate,nl1nc molles ~lI1t,nc
dura:. At mo.lIes fi Gnr,
lullo minores, nec tardiores ) imo interdllm manifefiè
prorfils puiCus magm & ccleres erunt,crcbn non femce~rios:n1l
aurem fi honapertè,~
certè per·
per/ed vbi immodicnm v[us fit incremerum.Nam mm
f~lcuà
moderatis. E tenim v b i mllltùm inllat v [us, quan
quidem nec magnitudo dillecionis, nec cclcriras motus
UIS Gt imbecillior iufio facultas,celeriter mouetur. Ac
complendo ell Vfili. Vbi vero pamlls exceifus fit,abl1n-,
longè vero :llléhmlS vitra celeriratem ma3nitlldinem
dè ve1 (ola Cuppeditat magnimdo. Nam fi artenantm
e~at,ni
durities impedimento fit. Nunc eo apertior eua
dura: fint tUnicx, vari~
in eil1Ccemodi fiatiblls mutantur
dIt celeritas magnimdine,quod huic nullo impedimenpU!iilS. Parua enim fi dl1rities fit/ed v[us infignis mutato Gt paulo inllrumentllm durius fo li ta. At hoc magnitio, maior~s,
celeriores, crebrioré[q;, quàm iullum fit,
tudini l'epugnat prxter cxtera. Crebri porro in eo geeuadent. Sm autem XqllO vtraq; caufa imeruallo deflc~
nere pulfLls fil1nt, vc vfus impleamr:qui quidem,fietiam
xerit à narura,neutrilq; admodum longo,p:tres qllidcm
nantralibus, fcd ce1eriores,atq; crebriores fiunt. am fi
p~ulùm
diuertat ab namra , omnino parua, vt dignofci
V.lX pofsit,erit crebritas:quod Vfili mm (atisfaciat celeinGgnis offenfio vCus,& infirllmemoru fit, vt ha:c planè
du rio ra fint reddita,ille vrgeat nimiùm,celeriores eriafltas & magnitudo. Et qltid muids? In hac conillgatio.
ne comparanda Cllm quantitate vfus funétio ell, ql1am B num erunt moderatis,ac minores,ac crebriores.
pel' ol'gana obit facllitas. ~atO
enim fundio inferior
V[us exercirarionis in cauhs pul[uum.
vfu eft,tantllm crercit in crebritatem. Cotr:t,tanto miCAP. 1 x.
nores fiunt,& tardiores ita comparatis, quantum ve\ fa
Via vero,qua: de his di ceda erant,diximus,iilper-'
cuitas, ve1 infirumenta 'naturalem relinquant modl1m.
~l,
vt pulfum vnum aliquem proponamus,in quo
Atde caurarum tertia variatione fatis ha:c fi1l1t. Accedoceamus vfllm,& fruaum hl1ius exercitationis. Sit vedaml1s iam ad qllanam coniugationem, vbi infirma facuitas ell , & maior ell VfilS vnl cum inllrumencorum
ro celer, quem peellliaretn roborÎ facllltatis e{fe, v[ulq;
tnollitudine.Sanè in hacquoqlle,fi permllltùm VftlS in~o
vrgcnri,& mollirudini infirumenrorfi docui~l1s.
crefcat,& no multùm ab natura facultas di [cedat,& innam hunc paéto,cùm eum offenderimlls,in vno xgrot'o
Urumenta, omnino longè magis in ma5nitudinem inexplorabimus,qllando ex vna illarnm caufarum, qnado
crerCent pùlCu~,qàm
in celericatem. Nam dllrities inex duabus,ql1ando etÏam ex omnibus natlls Gt? Ad hune
fir~nlecom
in proxima [uperiore comj>lexione mamodu.~an:l
valida facl11tate vchemens non pognltudini difientionis relillebat. In hac no cantù111 non
tell difc1udi,nec à mollibus inftrllmenti5 mollis,fi cum
?ffiClt difietÎoni mollities illorum,fed pra: crete ris adneutre horum Gt ce1eriras coniunéb, ab v(u folo prol~Ut
eciam.Iraq; iuHo maior p!anè pulrus eric/ed non
ucnit vrgente. Vbi ver à climalcero,omnino ex illo ori~erlnd
celer apené. la111 crebrior etiii iullo erit is pul- C tur , quod fignllm hoc edit, & etiam neceiTarià ex v[lIS
incremenro.Ofien(ilm enim efi antè,celeres plllfilS non
us,.n ee rame hic périnde,ac ilIe tertii eomp!exus,quôd
po!fe exifiere, nécvero edam magnos,niG poltulec v filS.
"[UI h1c magis,quàm iUhic (atÏsfi.at. ~od
fi pau!uIùm
At qUJ.tenus ad robl1r vel imbeciIIi tate facultas tranGit,
"liI S, & facultas à naturali fiatu defleaanr, inllrumema
ex propriis eius pulfibus digno(cas licet. Eadem efi ra~
Ver à multùm ad mollitiem defci[cat,ad mediocriratem
tio in qualitate inO:rumentorum , vt quam eriam pulfils
pnllils horum affeal1um accedent, eum qualUitace diamem generationis
habeamus qui prodant. ~antus
fientionis, tum motl\S qualitate, pra:tereà quietis temeorum fit vrus, conieaandum cO:, atq; colligenduUl ex
po.re. Vna tantùm occurfils mollitlldine(nam hoc procommmatione tnagnitudinis, cl'ebritatis, & celeritatÏs.
prlllUl iis infeparabile ell ) excedem O:atum naturalcm.
Si enim maximus pariter,& creberrimus idem fit,& ce~od
fi non ira defleaanc multllm v[us,& infirumenlerrimlls etiam,fummè vrget vfus.Sin magnus t:mtùm,
ta,faeu lcas alltem vehementer laboret, tales pulrlls bene
& paulo celerior ,nec etiam maximus,& creber, vfl1s no
rf.lli erullt,& crebri,modicè vero tardi. Atq; hlaenus
atls etiam {jc de hac concudione eo~j{r.
Conferamus
fit magna immtttatio. Edam poterit ex aliis quoqj fignis
llo •
citra pulfils, vt v[us habeat, prxfciri. Sille enim C0'piO{iIS
f: S 13111 ad proximas duas,qux commune habent robur
fit calor fiue exhauriatur animalis fpiritus, haud Id ma1;acnl~tis,
v [ümql1e pul umm generandomm rcmiflùm,
gno negotio explorbis:q~d
ta~
~alo
non filgiat.
ed dill ant inllrumenris. Iraq; airera illarum in ql1a du1'11m infhumenrum ell, valida facllltas, mino~
VfllS mi- D Ec hercle iam difficl1ltare etlam (plradl,fit1q; prodatur,
llor
1 \ pu1-lus creat,non tardJores
.
atq; interno !aborantis [en&.. Animalis amem (piritus
b . es pane
tamen,nec 'creconrumitur in exerdtatÏonihlls, & immodicis per hali~Iores
nccdrario. Verùm fi admodü remi{fils fit V filS,
tl1m diaellionibus . RlIxionibufcqlle intrô vergentibus,
\ dUta modicè inllrumenta , non minores modo ver.' N
o
'
.
.
1'11111'
r.'
~
d
.
,
,
quorum nihil elt,q.o~
medicum pr:E.tenre p01Slt. .ec
raTlorerq; fient. Sin vi. etlam penplCUU tar lOre~,
hoc loeo illa longlore ql1xrunt orauonem. Neq; enlln
lllit infirumentonlln vincat vicium V (ilS , ablllldè fit is
ad propofitam côment3tÏonem, nifi obiter,fed ad pra:~1 (~lS panllts,itaq; creh,ad~mq;
d= caufa minùs car
fagacionem pertinet ea difplltltio. Attigimus alltem hic
bUS ;110 prioris O:arus.Si enim nec vrus complemr,& im
cam, quo Archig:ni olend~rmts
cùm err:lI"e ipfilm
~cla
eft facultas,non ira fiet t:udl1s. Atqlli non coms
1
c
.
a
~
n
e
d
o
r
p
s
~
t
f
1
p
m
1
l
t
,
e
~
g
n
o
m pro~Cl
remin
~ et.l1~ v fus propter dilletionis paruicatem,qllx qllidem
pel' eere efflclcntls cauf:E lIluentlonem. Encq; Id ipfi'm
1.l1rltlel11 comitabatur infirumentoru. Ha:c cnimfi mol.
ex fequcntibllS multo apertius, fi priùs de origine nar~a cirent, non minor, qnod animaduerci po{fet, forct
remus rclig~Oum
~l\fit1m,
vt inordinarorum,arhyrhh~t1Jr:li,n(j
tinglliariter v filS fic imminllms : & omnino
mo rum , & lIlœqllalmm, qnos vocanc:prxcipllè fi tales
et' c rarior apparebit) qllO dHfotucior fit vli.1S. Et vero
in arceria: vna di llentione Gnt.
)
~ tardus apert<! quidem in lllmationiblts infignibus
Galen.
Tom, II.
N S
II
�1I39
CLA .V D. GALE NI
CauGs Pul[uu111,Liber
SeCUlldus.
Hermanno Cruferio Campenfi interprete.
ARGVMEN .T A CAPITVM
Libri Secundi.
J!.!!,tt cttuflJint in~'luat!
in PUljibU4. ~til.
cauftJin"
Vt nimios hllmores accipias,qlli ad faculrarem xfiim all
inil.'fualitati! JiniU4 Pltljùs. f!.!!iI. callfoJint ordinati,&. in- A mr. At non (aris efi hoc de illis nolTe,fed fimt fing~J:I!
,rdinati pUlfU4· 1!.!JiI.Jin! cal!f4 l 'i6ratorum, dicrotorllm,&'
partes cxplicandx, filIfg; confirmandz demonfiratJO~
Jindo/~:tm
pulcaprh.,antium pulfoum. 12.!!tt fin! ca~
nibus. Nam cùm rres cau[x finr continentes puJ[a~
fùum, Jiermicuiantium,decurratorllm,clYcunnumtut &' con.
generationis,
infirumencum, facultas, vfils,non pote nt
uuljiuDrum. Ca~
pu/fos alti, humiù" lati, angufli,longi,
ex VfilS alteratione conllitui in pulfibus colleétilla, qu~
&' brmH.
aperta fit,inxqltaliras: quod nec repenrè,nec clrn~:C
adeo vnquam immutari v(us pofsit, vr pulftls, verbJgra
tia, prior fit magnus, vel celer, vel erebrior:alter rardus,
vel paruus, vel rarus. Siue enim augeamr innatliS ca!or,
Cap. J. Dua/ifs ilZ~t:Jaum
pu!Ji4um. J J. Inflru ..
fiue im?linllatllr, fiue.p~s
ani,~ls
Fpirims, fiue rn.l~
mm(or,um Jiftia {l'Iomodo inti!'luales puljlU efficiant. J J 1.
exhaurJatur,horum mlul acleo affatlm muretur, vt ln.
ProJautftatis offenfione ahe afflue ali~
inil.'lualitates ~riun
quales efficiac pulfils. Id quod planè ex ace[sionbl~J
tllr. 1 J 1 J. Cttufl ÎJWjU(ûitatff JiniJf1 PII/[tU. y. Con- B leniblls febriblls perfpicias, veluci iis,qllÇ ex bubonJ li):
tint/orum motlmm,jèd dij}ari! aleritatif, cauft. r J. riconcitamur, & (ynceris rereianis, i{[que eriam, qllX eis
brato/'um,&dicrofortlm pulfoum c.aufl. y / 1. Capriz..,anadllfiione, vel frigore, vel quocungue alio eius g:ne~
ti ~ plifU4
cal~.
r J J J. rndo{tJmm p,tl/imm, 0- Î'ermiorillntur. T omm enim inde y{qi à prmciplo eorU tC r~
culantium diffirentia,& cau(ti!. J X. Demrtatorum /,111.
.
' ru lfius conlieu(.pus acl vlgorem
pro mcremento
ca l
ons
fomn caufa. X. J nnumtium &' cÎrmnntlmtium puljimm
tens
in
magnirudinem,eeleritatem,crebritarérnq;,
~.,fi
catl}.t. X J. JntLtptahtatH ex. f.tu arterÎtL (aufl. X J J.
r
cl um pu 1ftum c1'"
' . veruw
C)llam
lecun
are
a
pnmo
varlat.
"Of,
Conutt/fiuipIlIfoHaltfl· X/Il. Calffoalti,humilit,lati,
' maJOr,
. cel'debi~ ell
. lIlrerponas,
.
d'I
mu 1rum rem pOrts
1 lICl'cl e
An,p:ufli,/OlZ,fi,cr breuH PlllfU4. X J / JI. Ordinati,&' increbrior apparet. Ellefiigio aurem dillerflls no~!
uad
~rdinat
pu(/it1 caufo. X y. l{jrythmorum mutaforum
cal/ft.
tllr,nio guiido ex illis,qux comeraujl~s,.f-1t
exceŒerir, vel nimii humores,il1i, ingulnl, 'lu~ Plo.1 du'
De caufis inœqualium pul(uum.
tate inrelligurur:ve1 obftruéiio, vel compre[sIO, ~v cof
CAP.
1.
C rities inftrumcmorum, vel ipous lligul intempl'S~qj,
.-:
:-. ~=
-;:~
C de vehemenri guidem pulftl , &
dis, qux cercè eXCedlll1t iam lencm morbum. . 1tio'
. fIS ieuam
duro,arqj magno, prrerereà celeri,
' va l
' vbi lallerint ve 1eX crcJra
d em lp
entlblls
. e
·
.
, Cl. nlIOr ·,C
!=rehro,conrrariJ[cli horum in prinem fi.Ilblenn t, cxhaufio (pirittl, cal ore aUGlO, l "t Jl1a~
mo libro explicauimus, qure CLlcelenores,crebriorcs iufio videnrul' pulfilS elfe .... 'n:C~
.flllè
".'.
d
Si 'lllll
o
•
iufqj origo fit,& qllot incligear cau
nt CH nllnqllam a. pnmo dlffdt,feClll1 us.
'd all ~ ?- ~ , '
lis , tlIm guemadmodum ü1ter fe
gUlles effe etiam cos pul[us côtendat,licer non VI ~ ad
1C
U 'I.J~ "
confpiracibus.Adhxcqlliillorum
tur, h·IC cl llm vfillm 110minllm repu cl'Jat, nIï 11.ï ran{Ji col~
necelTario efficiétes comitctur cauras, ac gui famili:Jres
doéhinam affcrr lllcis.Ncguc enim gllos raClO e e fll[11
· . ImlJares
.
.
1cs voca,
re c:t eelens.
guidé tint iis,non con[equantur ramen necelTari6. Re119lt
cos (oremus lIlxqu:t
·
'cl
"
li
r.
.
~
1
fr
Ar
vocaljn:r~
liquum dl de cxteroru plllllillm vr agamm gcneratioqL10S d1 uel C CJllll coperJ01I1S ra es c e. ..t
ne,atgue primùm inxC]ualillm. Q!.!ia vero quidam de
vel hos inxqll:t1e vcn'tm hoc [ciro in [cnfibll, Jlu: H~c
l
· ,gllX ex
) aleer:ltlol1C
. VlUÇ
~
fi'
hi~
Xgllalirarclll in arcei~
vno Illom lahefaétam,alii in D ql1a1·
Itltlb'l
ar,e tle nu~, " Il célJ".
pluriblls : guam mcdici coleétiuam inxgllalitatê [olcnt
filfficiehat & tallta [eilicet di xi(fc ad proban~t1
cO ql~[1
app,ellarc,cllloniam elllongé hxc apcnior inxCjllal itate
uam Cjllan1 vOcant inx<]ualiratcm variationl Jlun'1a~
. '
~. •
~
1
od lnJ
•
vnlll.ç pulrus,fatillS primo loco tir de hac tractare. Sanè
vins fllcccdcrc. Aduelamu verl & .10c,'1ll 1 innaCl
comItes rUile eill[cemodi plIlfllS vt vno verho dic;lm
ucrtimr nOnnllt1'llla in ira,'1l1:tndo vldel1lr & .1<;CCJU3IcS
.
r
'
,
mxqua IS tCl11periei cordis, argue vitiol1ll11 jn(lte~
caloris cOè velllti qlliJam fertlor.Sanè habet InX ':1 {tl:l
toru~,
vel facult~i.
Nam aut oppilaciOlles,aur coo1inrcrdii hçc qllo Ji pl11ti,s,nô illos 'l"illé ex.pr~81saJ
pre1! lOneS,:mc durltlam,J.ut nimi05 humores cxcipilloc:
l'atÏone, (fempcr enim hlberc: rab)fed vbJ adlu
ALI TER.
cam
�· Gal eni de CaufÎs Pulfûufil Lib. 1J.
eam aliql1is timor fit.Iure ergo varii tllnc, & inœql1ales
Fere [e ad prifiinllm motum, varia hic inxqualitas cxiapparent,cùm n011 tantùm ab diuerfis cal1fis alterentl1r, A ftit,& cotinua. ~o
minùs con[eruec,in cauCa efi,qllod, \
fed etiam nltllrâ contrariis. Nam propter vindiétx cucùm nihil ferè pronciat,neqllicquJ.m defacigemr. Ac fi
pidiratcm alti,magni,celeres, vehementes:quia vero tÏhumor fit aliquis offuflls aneriis, vehemcl1tibus,& violentis motibu~
mOr cfi maior accipiendi mali,quàm Cpes dandi, parni)
propulfils de loco in locum coo-itur dehumiles, langl1idi,& tardi nUl1t. ~lare
inuicem vtriqlle
flucre , dum in meamm impingat , qui educ~
Ipfilm
pro cauCx prxpollentis natllrl videntur euariari,ac expoCsie,itâ.q; emanet ex COl"pOrC : ve1 etiam tempore atcel.lit modo ira,modo meeus. ~inmo
ip[e timor , fi
tenuatlls , am tOtllS re[ollltllS in halimm digeratlu'. Vbi
qllldem ingens fit, qllod lœdatur tàcllitas, vel alteretur
diller[a edam, & continua inxqualiras nece!fario fic:
VfilS,pulClls reddlt inœql1ales. Q!!omodo ergo pUHi.1S
quod nec pari copia humores perpetuo dé in ceps maf~cltas
affeéta inxqllales f.1cic? Nam hoc déinceps en
neant,nec eaCdem cogam arterias, Ced ex partibus fxpe
dlcendum. ~od
non imperet omnibus infirumentis:
ignobilioribus in nohiliores, acq; ex ii[dem rur[us miquod ~um
fadt, cunétos fimites efficit,& pares. Sicubi
grent in ignobil iores. ~od
Ggua in flammatio,am ab" fce!fus,aut fcirrhus arteriis circunfuià corpora afficiat,
a~tem
offendat in agendo, & veluti c1audicet, ibi euertlt ~qlaitem.
~od
dico, diligenter attendendum
à qllO coprimanmr,& coarétentur:rum longioribus coguntur interuallis inxquales pU\{llS interpollare xquaefi,ne omni putes offenfioni faculcatÎs nece!farià [uccederc colleél:il1am inxql1atitatem. Nam aliter Ce res ha
eamnde arteriarum prcmunt~
exdem
les. Semper eni~
bet. ~ed
cùm per Ce infirma fit, creae p111uls non ita cre B parces ab iifdem, vel paribus magnimdine, vel hmilibus
tllmoribus. Accidit etiam pulfllum in:::quaiiras imerim
bro In:tquales. Vbi vero valida fit [ua fponte, opprima
ex fano-llinis copia, qui aue in venas, am arterias ipfas fit
~lr a~tem
à copia humorum, aut planè conmmacia hainfl(~.
At hxc ql1idem fanguinis miCsione [edamr faeat Infirumenta, ibi illam efficic inxqualitatem. Mencillimé. Ecenim copia illa in venis,arterias non [ecus,
tem meam exemplo perCpicies facilius. Ob OClllos poac tllmor prxter natllram, vtpote iis vicinas pre mit , &
namus dllOS homines,qui incedunt pedetentim:fit alter
robufiifsimlls fimul,& florentifsima xtate, verùm poncon Clringic, \Ta mata per [anguinis mifslOnem, illico vedus pOrtet grauiCsimum. Alter prorfus nihil baiL!let,
narum mmorem contrahit, fiatÎmqi etiam locum artepr~te
fic imbecillis ex mOl"bo, aut ex [eneétute. Iam
riis amptum ad motum dat. Vbi, ql1 ia [olitam fimétiond~c
mlllnlm progredianmr hi, nec celerirer: itaqi nihil
nem nemine ineerpellante tenent, GlUul cum ea ::equaliItferenr in aétione:[ed in eo different, quod xquis pIe
tatem namratem pllifimm recuperant. At vero hic [ant lln q.; pafsibm proced\!t a:grotlls:dmerfis val es ac inxO"llis , qui in aneriis efi, quemadmodllm occupee Cpiriql~hbus,&
;tliàs aliis.Nam ille quidem,ne fi contendac
~us riuos,qllid refert narrare? poti [simùm fi craffils, ve1
qUldem, poterie vnqulm vel m:tgnam, vel celere aétio" lentus, vel fi extremis earum finibus fit impaél:us. " Tune
nem ob'1re. R0 hUnus
II
.
("'
"
d
.
vero,enam
rere
penn
e, 'mtertm
enim quia nec al1icere [piritum,nec reddere valent, ditamen mai ore alacritate celeriùs aliquantJfper,& magis
uer[as fimul,& diff'icilimas facillnt in::o:qllalicates, pra::age.t, déinde ab onere pre!fus ad primam tarditatem, & C Cipuè li vel prope ip[um cor, vel procllI guidcm, [ed jn
nobiles partes impingant,obflruimtq; illi ftlcci. ~are,
a~onis
paruitatem redibit. Idem v[u venir arceriarnm
vt vno verbo.dicam,cùm allt validè comprimllntur ar~aloni.Nm
cl\m efi delapCa in imbecillitatem facultas
terix, aut cùm obfiruunmr, vt integra omnino facultas
lIlfigneJ:n.,puluIS edunmr languidi,pami,tardi. Sin illa)
fit, ina:qltalitas qlla:dam corripit pulflls. At fi facultas
qU~ntlm
in ea efi, valeat, [cd aliqua copia degralletnr,
vna fit affeéta Cllm eo affcétn infirumenrorum, clari[siVatlos mm, ina:qllaléfqlle efficlt : plnrimos, cùm graui
mllm eCl magis variam oporterc inxqualitatem exi{leonere preffa fit,langllidos,& rardos,& paruos:cùm leui
re: itémq; fi ip[llm cor infefict inxqualis inremperies,
plerofql1e vehementes,celeres,magnos. Cùm vero nee
de qua aCClH"atÏ[simè in lib ris De prre C1gacionc fcribâ.
~dmou
grallis nec nimiùm leuis offenfio fit, ferè vt
At vero fi infirnmecorum illx[us (lattis fit, [ed magnol~ copia,cotrarios:vt nec pll1res po[sis dicere,nec pau(lores, vel vehementes effe imbecillibus , vcl magnos
perè facultas infirm2, ina:qualitas illa, de qua iam dixiparllis, vel celeres tardis. Arque hunc inmodum puIflls
mus, non exiClet, [ed mutila,& clecllrtlta, quam vocant,
ln~quaes
facultatis nox::e efficiunt.
ina:qualitas. Ab admûtis enitn digitis viél:a faculras,minores [emper,imbecillioréfC)i plllfus crcat. Dem6fir~
InUrumentorum viria quomodo
tionem orado ampliorem n5w qurerit , cù~
abllndè 10
in~quales
pulfus cfficiant.
libris De dignofcendis pulhblls d~clar,C?:
~od
~
CA P. 1 I.
D vero refen ad hunc locum,hoc faclam vt adllclam.
Q firUtn;ntorum v}tia in hune modum: Vhi cirCllniePro facultatis off'en(ione alixJatq; aliœ
cglOl1es arcenx,qua: ad hoc crea ta: [unt, vt cam
d'il
as
r
in~qualtcs
oriuntur.
1
excipiant,aliud corpus inCedérit,non poffill1t
p ~ntam
CAP. I l ! .
a~ Illud refiriél:ç arteriç fatis difiendi, Itaq; fino-llhrum
clllrat!s,ql1X
t
a
e
r
~
pl{i~s,n?
eft nece!fc _imbccil_
A
Ua IOnum defeél:io hlmmam interim maonam ~oarcelitatcm
111
Om11lbllS
affeétlOl1IbllS
parcm cOc , [ed in
r c, Vt longè ah VUl abfie officiu. Ibi iam violenter ageca
pcrmagnlls
~
e
exceffus,&
s
l
e
f
~
d
.
Nam prima qui.
r e,~
vehementer facultas cogitur,reiicere,& propclledcm,&
pama
mmores,1angllldlorefq;
,non
autem decur
p~ 011 ~ nld~s,qux
Cua infirumenra obfederunt,& mOtl1
tataS
o
e
v
x
~
r
i
c
a
f
.
s
I
[
l
u
p
cfi
hac
tanto
maior,ve
iarn
te Ilbllerunt. Vbi maiorem prioribus,& vehementiofacultati
Gne
oneri
applicatidigiti,ha:c
puHi.1l1m
decurbr~'&
eriant celeriorem necc!fe dl pllHilJ1l cl1:lderc:cre
tatürum aUthor eCl. Sed quia duplex efi in his ipGs difdilo\" non nUI1C primùm,fed fiaeim à primo nec. 0 ficnllUmus enim in {uperiori libro defeétuo[aru vuts aB:ioferenrÏa( quidam enim iIlomm ad prifiinllm motum rcft Ill,nece{fario comitem erre crebricatem pllifitu. Iraq;
uermnt , quos decurtatos vocant roclprocos : alioui i1lhic alicubi dcGnllnt)priores [cito minorem :lIltllll;tiare
thPadr~ljnpcm
faculcas inomnibus qua: cou(eqllltn"r, ln . ' b '
, ,
.imhecillitatem. Adhuc enim reGClit Qllodam modo [.1~ veh entlOnJ us rettneret,:tqllè r;tagnl (emper fieret,
- cm~ntes)&.
ceirs.N~n,qula
no'.! fer~ac,d
re:
~las)&
veluci colligcns fc ip[at.n,& [a:pe cocitlnS,;naglllrud
1
l
F
�H4J
Galeni de Caufis Pu![uum
II44
en
g.nitudinem ita auget plllfuum.Auget item contemioro, de quo nunc agimus, in duos manifefios diu[~
pern. At ~ui permanet in extrema pamirate,nec omni- A pulftls,alterum ante quietcm, qui celer efi, & alterum a.
quiete,qui tardus. Ac fi quidem infigni veerqi magniruno recipiunt Cere, languidiorem,quàm in his,ofiendunt
dine prxdims fit,mm erit toms ex maximis: fin minus,
faculrarem eife. Sic fi remet deficiant,fignificabune vlnon paruus certè efi prar[us, licet ex pamis quide duoe~ . Verùm hxc explorari
timam qllandam imbeclta
bus confiare intelligatur. Pon"o faculeaeis robur prioomnia applicandis digitis arterix, nequaquam flpe~
ris motus demofirat celeritas,& v[um etiam vrgentem
fis,apeniIsimum efi. Nam fi eleuatis iis,& mox apphmotus indicae iIle [ecundum quieeem. Nam fi ab[qi eO
catis inl1eniamus in !inglliis applicationibus motli defieffet, nunquàm interceptum motum facultas ab(olue- cientem veram abolitionem pul[us vocamus, non deficent~
pulful11. Equidem longè abeffe abolitionem
ret:[ed vbi inhibitus primùm motus eius effet, ibi defivt
puto à pu\fu deficiente. Illa enim velut efi defél:us~
neret difientionem, vnumqi hunc faceret parullm pulfen!lls quidem.indicat,rorius funél:ionis: hic dimidiat:e
{um. ~omd
millies in colleétillis inxqualitatib us
amifsio. Ergo vbi admollenti digitos videatur motus
paruum faél:um cernas pulfum, non qLtin moueri faclIIremiifus , & tenenti applicacos paulatim proruls defitas poCsit, {ed quod impediamr: vnde fequentem fa:pe
maximum efficit,cocitans, vt ita dicam,fe ipfam,&venac,eos Plll(ÙS vocamus deficienres.lllumqi llamm medium numeramus inter decllrtatos pul[us, & perfeél:am
luci colligens, viréfqi recuperans, deniqi omnem c~
pulfus abolicionem : & qu:lt1tO decurtatis grauiorem,
tentionem, vîmque adl1ocans. Hoc aucem,cùm pOllet
tanto lelliorem pllifus abolitione. Ac hi gllidem tres B etiamhk moliri, quia no fecit, vfilm dec1arauie vrgere•
fiams quitirate noxX differnnt. G.Earms reciprocorum
At vnde,quod immodici humores, vel infirumenwru!Tl
dl decllrtacorum,qui efi omnium lellifsimlls. ~intl1s
"
comprefsio,aut oppilario morum impediant? Pl:imù!Tl
his addatur,intermitterium, qui pra:cedit deficiemium
hinc quod valeat faclllcas,& vfus infier.Neqlle emm
fiaml1l. ~od
enim in vno aut altera erat, aut certè in
tra illa, ql10d 110xam indl1cat , reliql1um quicquan: Ir.
numcro plllluum cerco,id irams deficientium in omniDéinde edam ex ipfanatura illorum.Nam fille cOp,a ~c
bus efficit. Manifefix etÎ:lm ip[omm interminentillm
humorum, qux degrauet, nihil obfiabit, quo min~S
III
dilferentix [unt. Grallius enim facllitas olfen[a efi, vbi
media dillentione filbfillat facultas , & quaG re[p lrer,
plures:leulLlS,vbi pauciores motus deficillnt. !am vero
atqi inde retiduum apponat: Gue fit valida inflruI~eo
intercurrentes, quos vocant, pulfus alia ratione,ac inmm obfirnél:io, Gue compreCsio violenta,retiner! ha~e:
termittentes,dignoCcllnmr:qui qllidem item inter inxnus veriGmilc efi motum,quatenus [pirim defiClr~
0
qllales,qui aceruatim fiullt,ul11t:incid{tntqi, vbi facultas
cum diflemionis impleturo. At quia omnino c~idter
valens copia humorum, vel infirumentomm oppilatio& retineri,omnino fignificat obfirnél:as effe femttas [pl
ne impeditur. V t ergo ad repellenda qux molefian t,ma
ritus,ideo etiam comprefsionem, & oblrué:i~em.va
iores fxpe, & vehementiores edit, celerioréfgj pUlfilS:
lidameffe dicimus. Atque hoc omnibus diflennombu
ira plures quoqj in eill{cemodi prxfenim fiatibus, atgi
commune efi,quas qllies diuidit. Singulis :llltem [cparai
alti pu!fus fiunt , itagi porrendunt decrecoriam excre- C tim ea,guç nunc exponemus. Primx,admodum ?nerafè
tionem. Porro non [o!ùm facnlracis infirmiras inducic
copia humomm facultàtem , vbi ex abundantla certlÎ
intermittentem pul(um, fed & infirumentorum valida
humoru gignatur is pulfils. Pofierior enim mo nlS , a~t
oppilatio,aut compreCsio,& conllriél:io, vbi in fe nihil
feculldum quiecem fic,cùm prior effet ce!er,non ~°cUl.
prorfus arterix allicere valeant. Haél:enus de pulft1ll11l
tardus fieri,niG oppre!Ta tum,& grauiter onera(~Œl
enr
inxqualitate colleél:iua fatis diél:um efi.
cas fit ab humorum copia. Contd efi in altera dl e He_
tia,in qua motus vtring; celer efi. Videmr enim art~LlJ1
Caufœ inœqualitatis vnius pulfus.
re facllltas,& retinere cotentionem,copixLli hU(11?(110'
CAP.IIIT.
repugnarc. Iam medius efi inter vtnmqi {brus, vb (11,
v nc de inxqnalitate vnius pulfils agendllm efi,cll- tus quoqi fecllndlls medills efi inter celerem ~ ta~oer dU
ius [unt complures fingnlares differentix. Has laqllod efl,moderams.Ha: fimt dillentionû ql:re~cit,
borandum nobis eCl, vt ad vniuer[ales reducamlls clin
pellatarum tres differentix. AI terx tres [unt dlff tarél:as:guibus perCpeél:is,etiam fi quid deGderetul" Gngnla.
·c·' vane
. t.·"taut [si,
v b ·1 pnore
motu cardo,a1ter tnranam
re,ex antè diélis promptè l'eliqua inuenientur. Oradus,allt celer,am modcratus fiat. Sanè hic quoq; ~ehoC
tionis etiam idem Ge inirium, guod in [ermone De difmus efi,qui vtrung; motli tardllm haber.Ac long~
vbi
ferentiis illorum fuit, vbi initium fecimlls l diuidenda
cômodior,in quo celer alter. Medills inter vtrungd~a'
primùm motlls inxqualitate, qui vel incerpellawr, vel D fit modcrams. Haud :tlirer cum primo m~tIl
mo{iO'ni.
perpctuUS efi, vel reciprocus.Ac nonem differemi:ts do
tO alter tribus modis conucrrawr,commodlorcm J~
cuimus fieri,cùm difiencionem anerix qnies aliqu:t inficabit llatlim celer motus, pernicialiorem c~lIsda_
terfecans, tmam eam in tria partiarur tem po ra. Ergo
dium moderatlls. Omnium harum noucm dl ereOque
hic fingubs ordine coGderemus, vc caul.,s inueniamus.
rum, à guacunql1e cauf., profici(cantur,qllx efi ."rr,eler
CUJUS
Ac primo quidem loco quam illantm primam CXPOfilimotu rardo,deterrima efi. Commo d'u'
1 Sima,
d aeUs,
mus, Cllm ccleriter primùm concitata arteria , déindc
dl vterquc motlls. Media, in qua vterqllc mo er(11a ttl
parua incerpo!ita rcquietc refidl\lun dcniq; addat diflen
hm alix qux intcrccdunt inter mediam & chxtrC"lIie" . . tem,
pliS OC,)011'
tioni carde 1110ta. Hoc enim accidit cùm vfils vrgeat,&
vtranque ,, proporcionc. n
'-<.!!ll1ctlal1l
~acults,qn
in ca cfi,ob(eqllamr; feU. aut ab vicio
ti~ quo fae in qllagl1e nOllem harum diffcrcotJarum tettl
ll1tcrrumpacur infirumctOl"lun,allt ab humofllm inCigni
morllur1Id'llell
g il:S , hoc eCl: dctcrius. Edillcrfo diucurnius
,
• (g" J
ab~ndti.
Nam ni interrumpatur vfgllam diflentio
mcliorcm dec1arat flatLIm. Prxtcrea vWU , ir:ls,
l'us
'
.
•
.
'
r
.
•
cfi
narll r.
qUletc, omnino magna fit,qttalis nuq~m,
niG R:tgitet
tlon~
magmmdo opuma: c01tra,pelsm~
cQ2àd ll
VfilS,& ,?or~
gerat facu!cas,fiat. Nam parll:ul1 djllemioSimiliter vehemctia optima,remifsio.pe(slma· u,oll"
nel11 qlUCte 1l1tercipi non polfe perfplcias, fi incclligas,
omnia qux commemorauiml1s,mab l!1 voo pU lftIl r; Cs
parllum plllftun, qui dilfecari in
nullum elfe qlcn~Iam
lien Îan't , hic illorum (ciliccr pefsimlls cric .. Con~!;J1l
partes duas, vt a11lmadllerterc pofsis, valeat. A t hic veomnia comoda,optimus. Ille enim,G copia hum ~t,
7,-
a
N
a
�fit,qu~
Liber Secundus.'
fae!!t tatem eneret: valde dedarat ûtperatam nadilarare arcerias facllltas l1udeat, iIlœ autem moderata
effe. Si oppilatio arteriarum,cùm prxcipuarum A olfi~un/em
confequanmr,tilagnus mnc erÎt,non vibraeffe harnm,nec remorarum longè à principio,tl1m h!c
l~s,ru1meq;t
~1rlS.
~are
fi fi~t,
Vt vibrarus Gt,planè
oppilationem indicat inGgnem effe. Si comprefsio !it,
dlfiedere amplms eas,qLlam pofslhr,faCllltas molietllr.
&,confiriétio,innuit arteriarllm locllm occupatum pcAtqlli Ï1iG ab vfu vrgeamr,& compellamr, violenta fa~e omnem. Ac vero commodi[simus inter illos, cujus,
CilItas aél:ionem nunql1àm obeat. Reétè crgo robllfia falUquam, vrerqj en motus celer, magnus, vehemens, ac
eultate dlximus opus effe,indl1ratis aneriis,atq; vrgenqllietis brellc tempus, cùm facliltatem denuntiabit fute Vfil. Vtautem vrgeat,à gllanam procedat caufa,expo
periOl'em abllndantia hllmOl"llm effc,tlIm oppilationes,
nendum cR: hoc enim minimè eH prœrermittendum.
~ ~omprefsin
arceriarum vel pamas, vel non in noVna efi, vt fic dicam, finitima caufa,cllius nlllltx aLlthoblhoribus partibus, vel pro cul à. principio. Sed hœc ad
res umr. ~re
tandem hxc vna cft, & qua: multœ ilx~
COntemplationem propriè pertinent prrefagiendi: nos
V~a h:!!c efi,cùm Vfil~
fl:llétio non impleat. Mlllta: illç
qllod non aliena à propo!ito erant,adfcriplimus.
hlllUS authores , brelllrer Imbecillitas facultatis inftrumentontmconmmacia,& maior v[lls.Ar de pr~ofit
Continuorum motuum,fed di[paris
pl1Himm genere demenda facultatis imbecillitas eft.
celeritatis caufœ.
Nanq; eam probauimus firmam elfe. Relinqllimr igiCAP. V.
tur, ve vcI vfu increCcenee, vel innrumentis renitentiNV nc ad pulÛts commeneandos tranfeamus, qui tO- B bus, vel vtrifque copulatis difiencio in vibratis pulfibus
non a{feqllatur v{uI11. Atqui vfits abutlditia caloris autius difientionis habent qllidem perpemu motum,
gemr, vel exhal1no animali (piricu. Contl1macia innrunon ~niuer(l1m
tame pari celeritate: de quibus in libro
menta fiunc per oppilationes , comprefsiones, & dnridlilerétiis pulfullm abundè diximus,& quot omne~
tÏem. Atq; hœc durities exifiit,tî inflammata fint, [cirhUl uS generis differentia: Gne, qu6tqi in quaque earum
l'ho intLlmuerint, induruerint, deGccata Gnr, refrigeraplllfllS. Q.gd minùs hortlm hic numerus recenfendl'ls
ta,contenta innntmenta. Itaque omnes iam inuenimus
(!~. Sed ad cauras illorum accedamus,dlfque, quo breUlor tOta diCputatio Gt , quoad eius affeqlli poterimus,
cauras originis vibratorum. Nam intemperata inœquageneratim explicemus. Ac qui iam inde ab initio ad' filitls G progrediamr, augebit quidem vibrarionem, non
nem vrque in ce1eritatem Jinfurgunt, minùs onerari lntamen cal1fà en eorum generationis. Cœterùm inxqulnlt~a
faclllcltem:qui contrà,magis. Verutamen oplitas pulfuii in diuerGs arrerire partibus comiratur proprefia quidem facultate nullus horum exinic. Siquidem
ximè tali intemperiei:quod vbi bumidior fin1l1t & caliomnes magni [Uflt : prœ(ertim quacenus in tria int;erdior Gt pars arteriœ, maior illhic, citati6rq; fiac pulfi.,s:
\lal1 a, trHtq; tempo ra, aut quacuor,quœ (entiri porsint,
vbi vcI fi·igidior, vel duriôr, ibidem minor, & cardior.
ll1o:us valet extendi. En alltem proprillm iis,qui in con
bm etiam ad D10mm prh'ts cqnciramr pars ilIa prior,
~'afl
itffatim mutantur,non [ohlm grallari facultatem,
pofie~
orditur altera. Q.garé ex eo cùm augebit' fi•~ d e.tiam obfirui , & premi infirumenta. In contraria C mut vlbraros,tum erit finirima cauCa inxgllatis in partibus dillerGs àrteriarum mOtl!s. Igirur plllfilS,qui voca"
~lfatrn
mutlri d;co fi cùm mOlleancur cderieer, fubito
tur Dicrotus Cvt tandem alfquando ad hunc veniamlls)
fiant tardi : a~t qui ;x tardo primo .IDOm elladant c~le
ad hunc modum.ut: Vb i partes artel}a: , qllam lctin~
~es.
Oriunmr enim hi cùm ex obHruttionibus quibllC,mus,duriores finr frigidioréfq;,idlque difficili \s eti~m
~arn,&
confiriétionibus, (ed minùs difficilibllS qllàm in
moueantur parces vtrinq;,quas non attingimus,acdéin
l~ternibus
:. mm ex faculr~tç
ipfa copioGs humode partem mediam prœ ipGs in difientÎone concitatam
~Ibus
onerata:minùs illa tamen, quàm in intermittentiretr.ahanc incro ,iterllmq i [ecum ano Han t, bis neceffc en
l~. ttenim non a:qllè magnum efi incommodum muferiamr taails. Eiulcemodi pulflls dicrotLls en dunta't~rl nlorii,ac impediri. Sed enim huillS generis inxquaxat,non autem yibrams perrpicllé. Alter, qni iuxtà & falltatis fingllii pulflls qua re muttto differant, qUÎq; inter
tis vibratl1s en,&dicrotus,fit ad hue modum: Vbi cum
Cos exitialirsimi Gne , guigne lenifsimi , quis promptè
vibratione [ublatx artel'Ïa: pars ea, qll<e [oh cme teaa
~el de vulgo, adminiculo illorum, qu~
de interminent~blS
tradidimus, inueniat:faciam tamen,vt in commen
en,facilè iattemr ,: alix autcm vtrinq; partes crafsimdita"
ne,numer6q; onerenmr corpomm incumbétillm, adeo
rus Dc prœragatione ex pulGblls aperiam. Nam prpvt ne motus quidem earum rangcriblls occurrat:neceffe
P~Gta
quidem dirputatio non requiric ilm eos ) vr qui
mm ex parte hlc,qure aperra efi?omni i:1m fi,blata,par.pto communi genere communes habeat generarionis
taltfas,de qlltbus modo dixi.
D tes i113s non manife{(as,ql1x v mnq; fllnt,adhuc atrolh:
ititq; mediam, ql1X delara iandudllm efi,de integro vnà.
Vibi"atoruD1,& Dicrotorum pu![uum
cum illis,<Juœ vtrinq; [unt,a tcolli, ira vr redeat,& OCClll"
cau[x. CAP. V 1.
rat iccrii foris ip(am tangentibus. Proinde con fiat ellm
dicrotum fiuumm , qui in eo tanrum vincit vibratum,
pOn·o ad
iam gel1l1s inœqualit:uis in vna
quod motus inrequalitato in magnis obtineat p:utibus
o.. /:trte poGta: , qllos Dicroms-pululs vocamus, perarterire.Cùm enim pars,qllx dl oC7 itis occurrit omnis nif~ ..um en. Hos diximus non pofle c{fe,nifi vibrati tint.
• m~eatlr
" partes ex
~aln
01;> rem eOnlm caufas olll1a ratione exaétè inllefi quacenus vibrat~
x9 L1a 1!ter
, ac
'1las pr"l~s,qUm
, VI'b rau• cau f:as lccurat è perlpcxens,
r.
"F'It
vcroque later~b
- jla
dlfferant,cfflCltur Dicrotlls. VibratLls,cui nihil (uppecit ampliùs,quàm C]uod vibratur
~lte
Qiç, vbi valida tit facultas,inOntmontnm dumm,
btgeatque V~l.
Si quidenim abGthoruln,non fiat viconclltiLlt1t(lrguc paubtim omnés partes, motus in t:1~
l:atus •.~ç
enim connimit eills generationem,en vio ..
ma C7 nis partibus-d1L1erfttate,quam habct dicrOtllS vacat.
C\)nt~dlQe!}ûO
durz arteriœ. Na.ro, niG ambo fine hreq
1) 1:11 Il m ea jgl~1r
ex prxdiéHs,dicromm interim ~x mao.~lna,
non vibretuf , & vndcguaquG conCl\tiamf.
~na
inccmpe:ie oril~dm.
elf,~arui1gc
d!t~ie
:merix
~od
fi arteria indurata Gt rob nec cogamr diOende111 eum modu mOtX:lntenm ex 1I~entl
duritie coniunb
"
.
h eam plurimùm facultas, nl1\la'erit plan~
vibracio;[ed
tta eum qua dam mtcmpenc, vol craCshudine vel ablln?in pl~
Oc tantùm)durus,qucm v~:ant,pulfi
~ati
humomm,& carnis.
'
Capri7J
tur:lffi
D:
re1i~um
�Galeni de Cauiis 'Pul{uum
Caprizantis pulCus cauf.rc.
CAP.
V Ir.
vero,qlle voca.nt,hoc cum dicroto CO\1CAprizanti
llenit, quod bis pu!far:non conuenit cauCa. Neque
J
enim cnm infirumentorum dnritia neceffe iIli cft, nec
eum intemperie, ve conillngatur. V erùm vbi retina~
fa
eutras, quantum illa quidem prxftare poteft,contentlOnem natÎllam,arceatur autem à motll, vel ob hllmorum
immodicam copiam, vei ob oppilationem, vel copreffionem inftrumemorum , guies tunc diftemionem interpel1at. Iure itaq; aItera eius pars [ecllnduOl quietem
robll{tior ilIa,quç eam antecedir, vide~nr.Sql1m
vbi
[e[e faculras,ql1x priùs fuit viéb,collegit,vt ita dicam~
& confirmauit, viréCq; reparauit,imminec grauius,& vt
[uperet,rciiciiuq; 'lux molefta !unt,contendit:id quod
frequcntcr facir. ~àd
fi in altero eriam impctLt fic inferior,fuerit is Canè caprizante deterior pulfus. Nomen
hic non cft Corritus. Tametfi hos quidam omnes, quorum cominuiratem difientÎonis imerpellat guies ) appellent caprizantes. Nos quidem de nominibus minimè laboramus,niit quarenus flagitet innitutionis per[piCllitas.
V ndoCorum pulfuum , & vermiculan~
tium differentia, & cauGe.
ptiones fuccedentium mucuo diilentionG.Porro quod
A inrer hos pulfllS intereil & ilIos, quos copia 11llmorum
c<Jnfiitttir,magnitudo ell. Vnde hi ob paruitatem vermiculantes,obmagnitudinem illi vndoG, vocati fLm t, Et
caufam habenc illi fàCl1ltatis imbecillitate,hi humorum
abundantiam. lam con(eguuntur eciam extremam mo.l:
limdinem infirumentorum ciuCcemodi pu lfLl S, fimdl
modo ac in mollibus,ac tenellis virgis,qux c[lm elCver
tice apprxhenduncur,guxdam parres, prxcipuè vicin:t
parti prxhen(x vnà aerolluncur: quxdam cùm fleétuntur,adhuc demiffx manent,& humi. Ac vero duris virgis & ficcis hoc non accidic : [ed pari vigore, fi atcoll ere
velis, quacung; parte prxhendas, tota Gmul attoIlirur.
Idem arteriis vfLl vcnit, cum multa humidicare imbut:!:
funt. N eque enim tllm à principio vigorem xql1alite r
omn ibllS parr ibus accipiunr:[ed quafi fleaeretur & Fran
gercnmr) multis partibus dilfecanr : in eoque vndo(us
B plerunqi,nonnunquam vermiculans eric. Nam valida rn
facultatem habct vndo[us:qlIippe ma~ns
fic partes arteriamm poterit atrollere. Imbecilo~
vermiClJa~s:
quCid pamis inceruallis eum vigor vincatur. CxteruOl
fiarim hunc neceffe eft inxqualem alioqui,eciam intermittentem fieri : vC fic in hydropicis,ql1ibllS, cùm re~
flat adhuc vigor, qllemadmodum inferjùs, vbi tra~b6
mus de illis,dicemus, lams, vndo[ufq; efi., Vbi vero It
viéh, variè fit inxgualis.
Decurtatorum pu![uum cauCa.
CAP.
VIII.
nc quando l'es apertè declarata efi, ad aliud geCAP . IX.
nus digrediamur pul(uum inxqualium , 'luos vnEd qnia Catis eft de his,de decllrtatis iam agamus,qui
dofos,nOOl)Un'luametiam vermiculantes vocant. Diimbecillitaeem con[equulltur facultatis à qua plllCLIS
ximus verà de his quoque, [ola eos dillare quanritate,
' 1 aS ar tC'{-' en .
lm,a corde permeans in fingu
creamur. C um
[ilb vno ramen ambos genere pofitos effe. Ac flInt guirias vigor magis,ac magis in partibus remociorib usdl dem in eorum numero, qui in diuerfis partibus arrerix C fco 1llltllr,mmores
..
If". . o
, earnll1
" ._
mm, 1angul'd"lore[qi neceuan
ina:qllaliratem,fdqi in vna difienrione habeant.Cau(à:
A
" 1J1 parti'b Ils qlU'd:tprill"
motus fi lInt. (),
~l
can d
em'19ltur
JllI
[unt illorum gene rarionis,facultatis imbecillitas, vel co
cipio propinquioribus inlleniri aiunt,nonnllnql1am. _
pia hUn1omm, vel fllmma inill'llmentorum mollitudo.
nores motus? Neqlle cnimh1c poterimlls di cere, Vlg~_
Nam dm à principio côtentio in fingulas artèrias perrem in vicinioribus magis , quàm in rcfnoi~uS,
rameans pari firmitate tOtllm attollere vas nequeac, hic
micti. Eqllidem puto iis aut propter arteriarum In"~ra
propingllior principi parti mOtLlm orditur rrinmm,
lem fitllm eam fpeciem oblatam effe : aut fi pl~ne
'{loremotior [crius. Atgui xgllaliter fi hoc fiat per omnes
prxdic:tt, inremperiei inxqualirati origo omn~uJlI
rtC
anerias,eius femper prior pars priùs videbirur mouen :
mm pulflmm referenda accepta eil: vt à princJ~Pe_
velmi in fluente qllopiam per eas liberè, vel fpiritll, vel
facuitas in arrerias diffit[a pardbus earu tcmpe~a[lS
inquidem EraGhllmore pulflls COtltlngeret efic.~od
rit à vtamr meliùs,incemperatis deteriCts. Siql~dm
e~
firams perpCtu\lm autumat cfTe ,in quo mentitur de refirumc~tl1
à ?ari robore, eodémgue, fi huml.dta~e
bus euidenriblls. Aliorum vero nullus non modà mecalOl'e he modlco tcmperamm faciliùs lC mag1s ~d ..,
dicorum, [ed nec philoCophomm , nec imperitorum.
r
II'd
..'
,
f' 'ITI LII'"
tur : l'lll:l
1 nm, aut mmllim hllmidllm aut rio
Omnes enim clarè cernûr omnes partes arrerialUm eo'
•
• 1r
1entllls,mmuique.
dem difiendi tepore.R:tro &: iam prxrer namram,partes corcli viciniores mOlle ri priùs , déinde longinquio- D
lnnuenrium &
res . Ae calis pulfus non vndofus iam, nec vermiculans
[uum cau[ér. CAP. x.
eil:verùm cùm ei hoc accelTerir, vc,qllod fpeciem habcc
'
" . & Clrcunnuen
.
riulc1(U~
G lCU\' natllram .
fluenris per anerias , remorari alicubi, & fubGfiere vilJ1nlleClllm
pari
fi
'1'
.
r. • ~ r Ican
Im1 1 \'auone commencabimur : pOlSlnt 0
1 oter
deamr,quie[ceréqi:mox itenun flncrc,itcrllmqi retÎneri,atq; per tocam arreriam accidere:is pullilS, vel vndomodo ac fimili aHquando fieri : nam ~:tpe
1~. ~Jlj
filS, vel vermÎclllans cft. Nam cùm firiguli motus [em~
mlhi certè apparucrut aliis de eaufis acld~:
ar~eis,
lC q' eO
valida fit faculcas , corpora aurem,qux~ ambli'da
per termincnmr quietc,Ceriem velusi vndarum, vcl "crat 1
marceCcanr:qlla partc illorum maxime marcl, 'èeluc~
mis perrepenti fpeciem contingit repra:fcntari. Si à.
lelliorc emicare mocl1s ofsir , ibi edam
copi.l hllmoruo1 oneretur,ha:c moratur vigorcm,ac in. 1maxlm
. parti·s di,
fcie eius maanitudo. omparara emm 1tUUS • rirq;
terpellat, atqlIe diffindit iUhic, quà plurima con Ruxit.
Il'
::?
•
" bus, dcCllrta tUm
III v[ L
Iraq; exi/lunt multa: dillentiones in roodum vndarum
HcnuoncalllS
vtflnq;
mlnOI'J
. 'fi'
is ra~
partibus
motllm
ollcndit.
Hoc
fieri
in
vahdl
elfe,
(e[e mlltuo excipiences:atqlle quo loci fiffilS viO'or cft
cultatibus
non
POtcll,qllOd
immotâ
oportcat
~
e
eO,a"il.'11ic cerminat vnda qlUes. Q20d fi ip[a facult~s
cia~
ncc filfiinere incnmbcntium corporum pondus, Jlll,ma .hlm~reiangcft
[ota, nec vnincrfam po[sit
nifefiam
cfficiat cxcellenciam dificntionis in par
ar~enm
dlfic?dcre,Ced hoc p:micularim faciat, & mm
diore
pr;c
ilIiS,qllX
fime
In:z:q
extllent velutl ~ndarum
qU:lrllnJam mule:\: circunfcri,.
_.
- _. in partibus oneratiS.
Nv
S
cir~nuetm
pul~
I
t
SI:
:e
�•
'Liber Seéundus.
ex htu arterÎa! cauf~.
In~qualits
CAP.
X 1.
ficiat [emper eius in Iatum motlls , przpolleat autem
A , monts in altl1m. Ven'tm quia men[ura nobis ha!c eft,
omnillmqlle regula aliorl1m', nec almm eum, nec angu- .
fium appellaml1s:[ed, vc par efi,& poftulat xql1itas,mo- '
. tas? Hoc enim dceffe OI:ationi adhuc videmr. ~i
deratuID,& inter omnes exce{flls medium. Cui qUÎ:l af-'
vero aliter, ac dixit Hippocrates, qui de omni nos di[uetÎ nos filmlls , & vnà cllÎn eo erellimus ,ac fa:pe ellm
fionione in communi do mit? Etenim vterus fimiliiouenilDlls, non in fanis modo ,.ced & in œgrotis facilè ,
~er,
& [pina, mufcul1qi difiorguemlll' cùm in cor poris
c-ogno(cimlls,qui fLlperantur ab eo,& qui eum filperant
Illas partcs tendumllr,in quœ difiorqlleamur. Sed, quod '
in qllacunque dimenGone. Ecenim longlls & brellis ad l11.l1Ita: caufœ (unt, quœ tenfionem inducunt, vniuerrum
hunc collaUls dicirur. Ac guicunqi non eft in hoc verpleri[q; veteribus medicis difficile filit inuefiigam. In[atus,non tantùm non alti, humihs, lati,angllOi fit proflammationes enim, fcirrhi, abfceO'us,ac crudoru quo- .
bus explorator,(ed nec longi & brellis. Nam vt homi-rundam, generatio tuberculorum, b~-euitr
omnes prœ-,
nem dicimus aliquem vndequaq; moderarum, non ob- ·
ter namram tLImores, vicinas partes ad [e retrahere vauia ilIa ad [enfum paritate longum eum laco & profunlent. Pra:tereà (guallida dmities,frigUCq; immodicum,
do comparantes,fed paritate in potefiate. Neque enim '
quod quiddam faciat in modum gelu , & conlllllfiua intam eO quiCquam breuis, vt concedat longitudo latitutentio: quorum alias aliud arterias difiorquet. Prxni. Sic vocamllS moderamm pulfum,oaturalem propor
ter ca:tcra difiorquere inœqualis intemperies cen(en- B tionem, & mcdiocritatem , normam xqualiratis , non '
da eft.
ipfum Cen[um faeientes.In hoc omnino logitudo prx- '
fiat profunditati,atq; hxc latimdini. Nam fi ipfam [0Conuùlfiui pulfus cauGe.
lam arteriam fingamus omnibus circllmieél:is eorporiCA P. XII.
bus nudaeam , xquabit profunditatem latitudo , atgue
S~d
qllando de his,quœ nobis vira fitnt,expofuimus;
adeo in ea certè ne dicere potenmlls quidem, gUa! lati- '
lam de conllulfiuo pllifil edam di(putandllm efi, qui
tu do , qua: profllnditas Gt , [ed ficnt vndiql1e fibi eft Gnomen reél:è inuenit ex ipfa fpecie,& affeél:u,gllem (0mile corpus planè circulare,ira nlllla dimenGonû diffe- '
l:t denotare. Tendi enim ad vmmql1c terminllm arterentia eO:. At fi in alio Gr corpore ea colat,d~rCm
rlam pllt311eris , & O:atim corripit hominem conuulGo.
iam dicetur , quibus partibus filfientatur , & defi xa efi:
At ql\i tandem hic (crupllius eft, & quid propoGms? Si
[urfum , guod efi è regione : qllod in terponitu r his in- '
Vt ~tcrialm
cor, fic neruorum eft fons,ih~1
dl fcruteruallis ex imo furfum, incelligullt alcitudinem, & depuh,& fru{hà eft motus. Sin aliud principium neruo[uper déorfllm, profunditatem, Vb i amem alcirndo &
ru m 1·
' pul fus fllnétio eft,
.lI ) a IUd arteriarum : atque harum
latirudo ell, iHhie a\termra dimenGonum profunditas,
1 OrUm renfiis & motus voluntarius:vt fitnél:ionum illis
fi no tamùm fulci:ltur aligna par& latimdo eft. ~lèd
~ula
foderas eft ira nec eritaffeél:llum. An vero errant
te, {ed edam ex ip fis obli quis pniblls, & fuperiol'ibns
l~ eo,& mentil~u
r ,qui
putarunt illis nllllum commer- C compleébtttr gua:dam corpo ra,plamfsimè partes,quas
~\tm
elfe? Nam princeps ql1idem huius placiti dil1inus
pel' pauciora regmenta contingimus, apertiorem mo- '
1 e liippocrates, Conflllxio vna, ingllit 1 eft,confpiratio
mm, gllàm qua: tangimus per pIura, edenr. A cgui gua::
vna 0 •
•
~.
N
. " OlnlaOmnibl1s eon[entJltnt,natura comU111S. a:m
arteriœ [ub CUtC poGca: ume, ( tales autem runt,guas di- '
~lf! hoc effet, duo animalia effet, nec. vnum, qui(9; n~:
gnofcendis l'ul Gbus attingi mlls ) harum ftlperioré parl'Um. Nunc arterias cor cerebro vmcllium focletatls
tem interpoGea Cola cu te tangimus. Parees vtrinq; alias,
tranf'llllUtlt
. . cerebrum neruos cord l:qU
' ·I gllanqtUm
\ non
qlant1~
recedullt in. obi iqul1m , cantO per longills i~- '
~agni
Gnt,~adum
tamen radonis poffllnt perferre.
teruallu,& per pIura tnterpoGta corpora. ~a
necefslfi d.ha:c cum finglllis arteij~
fibrœ à neruis dedllél:a: ad
tate fit vt omni pu\fus,gui naturalis fic, Gmumo co paf~Cleta
coha:rent, pel' qu:s fe~ finunt mlltuÙ in :onres di~enfos,
tit [emper longior:vocatur amem mo'NnCulll venire non modo aél:lOnu,fcd affeétuum etlam.
deratLls & aliOl'llm regula, vt Polycleti, Nam vt, cùm
ec Îalll ql1icql1am hahet admirationis,fi,cùm vnilleralias ftamas ad hanc conferimus,craffas, graciles, latas,
fiUm
•
,. 1- fi
cum artews
lt, 10' nerUO[llln (Tenus conlllnél:llm
&
angllfias vocamus,allt fi '1ltO alio exceffus nomine:f:c
gu lIqlle eorum
'
1:>
, .
'fi·
.
ramu \.1 Gb·
1 1 muttlo lmml l, commUlllS
plll[lls,cttm namrali comparantes,alt,?s, hllmiles,lacos,
appareat atfeaus.
angl fios,Iongos,brelles,craffos, gracllcs!magnos, ~tq;
p ruOs appellamus. At qlx~am
fimt cau!x, vnde ona~Cauf.~
alti, humilis , lati , angufl:i,
D tur, guod infiimeramus dlce~?
Ad ~anl,?
crat qllllongi, breuis pulfus.
dem, vt in infirumemorum l1te~pn
e m 1la!q~eI?
E
CAP. X Il I.
~
cau(am conferrcm1l5 , am in difiortl,?lJem fi~us.
SI~l
dem
quemadmodum
apparcant
in
elUfmodl
s
1
t
?
b
~
e
f
a
d quia de COllllUUlllO pulCu diximus,reGùuu ad com
....qualcs declarncum cft. Sed altos ego lU 1I'a
111entationem omnium inxqllalitauun adiiciam. Sum otus in.
...,
'1
1·')
P
ereft
.
.
d
d
l
·
l
'\
.
&
ante
iudicationes
compcrio ficn, atos p llrtmum in
m
11" 1 n ltrum,ql1ema mo um a tl, mm! eS,btl,angltdecrecoriis excretionibils. Non poffilm vero infim- '
I, ongi,breues Du\fus fiant. Maximus ell enim horum
nUltler
~
. , omnes ll1xqua
.
\.Irates Cllm
,
mentorLlm iam imemperiem, alltdifiormm Gmm [olos
.
us, & vanant
m:\Xlme
in culpa ponere ..Sa?è qlidem\ntr~
edam de aligua
~n vno p111lil,wm vero lono-è magis in aceruo. Accidit
...Utclll 1
• • dum 1:>.
d
. &•
harum cau(arum Incldat. Verum plcnque :tffeaus in
le . ta e qlllpplam
dlOen llntur artcnœ, 10 va
qmbus inle~IeillCcemodi p~lIfiS
, [unt cxpel~tS
l' nttb l1S omnibll ,& a!grotis plerilqi, vt [uperficie.1ll ea, lentlamus,qllam
- .
, partes 0 b1lqulS:
call[arum,gllaS dlxlmllS. Ncgue cmm temperamenti inCl.UmQ lllo tarl1m e t·
anus
xqllaliras , qUa! immutat adeo namram inftrllmentOrn~ d propior illa Gt no{hum taél:lIm, & congrediatur
l'UOl,VC ina:quales efficiat pnlflls: nec vero fitu immu1.ttnùs ml\lds interpofitis corporibus. P:m'es ex vtroqi
~ ete h · ' ·
. cor pocatio, vnqu:un inncnlatur citra ingcntcm noxam, teOlr'b
tlllls,cum remotlores [llot,tum P1llnhus
p(l(qi \ongllm:quoru [llppetit nihil, nec iratis, nec mot~ls,q1a!
il1terpofita filllt,ÎndlltX. Pr6inde ipfe na tudo iudicatïs)nec iam iarnqi iudicadis.Sed quod i1l s.a~15 pulfus)fi diligenter el\'P:ndas,al,tio.r eft: quod d~ :
.
cldlt
A
T qltomodo ex Gm arteriœ fit pulfuum inxquali-
S
.'
�II)I
Galeni de Cauhs Pul(uum
II)2
deficiuntur, retÏcent: guos hoc ranè nomine accu[cs, fi
pulfum creat iratis,& iudicidis.
cidit,boc dl. Ma~num
ignofcas. ha enim feim digna infinita prreNon tamé quanco quicquid mai us elladit,tantum etiam A alia omnia
veritatis fiudiofllS omne debet,quod
~in
tur.
teribun
animaduertitur. Morus enim in altu,& dillétio arterire,
eum angat caufa, fedulo exponcr~.
fi
etiam
iat,
confpic
quoufque progrediatur, vniuerfa confpicua elt: motus
ililld euidens exemplum? Mulus
efi
tandem
qltOd
At
obliqllus ferè occultatur,eodem[cilicet modo,quo ine admodum firma, pulfils?
facultat
ncc
e,
corpor
gracili
culpata valemdine prxditi s [emper oftendimlls prrevidenmr etTe. ~revo
alti
non
gni,&
rur,ma
irafean
fj
ponere mpmm in altum. ltaque memores iUius fiatus
multum videtllrab
enim
Neq;
caufa?
efi
huius
tandem
pulfuum,quos moderatos appellanllls,fi iam comperiaillis,qux initio iam pofita fllnt,abeffe. Siquidem robur
mus bene allétam al titudinem motus, nec multt'un latÏfacultatis dixÎmlls eITe tantum debere in altis pul{jb~s,
tudinem,fed omnino parum, vel nihi! prorfus,reétè vo
vt maximam difientionem pofsit moliri , nec loca CIOfi manifeftum accedae
camus eos pu!fus ahos. ~od
fi efi,in comgen tia arterias capere eam valeant. ~od
incremenmm latitudini, magnos Clmnl, &: altos vocamemoratos affeétus planifsimum efi non potTe alrum
mus: fin omnino ob[curum,altos eam6m. Si ambo inpulfnm incidere:cùm nec valeat facultas, & circum arcreuerinealticudo, & latitudo, [ed non multùmlatimterias loca fine amplifsima ex colliquatione. Sed hxc
dinem vincat altitudo , bos vocamus magnos eantltm.
ul
quando nec opinato inuenta efi,apertllm arbitror fim
Cùm enim eadem proporcione altimdo adauéta vincat '
cum hac elfc,qllxnam latorum pli 1li1llm fit caufa. Nam
latimdinem,qua edam in namrali pu!fu fuperaret,eana!iguatcnus defici:ullr "f(dem fpeGiem,ac moderatus, quem vocant,reeineat hic B cùm naturali robore facultas
S
latitudo fit infignis locomm, pondUfg; accedat arterll
oportee. Itague non alms, vt nec ille ,Ced maior tanetlm
de
ex fuperioriblls partibu s, hic pulfus collatLls ad mo illo videtur . Siquidem eorum,gux eandem [eruant for
~
n
t
i
{
,frepc
ratum latior eft. Pondus hOC,gllOd accefsit
mam,non decee vnum moderamm, alterum vocare alcutis rugx:quod accidit fenibus,& graciliblls,qlll
ipftus
creuit,
mm. Sed ft eadem vndequag; proporcione alter
tamen corpore n5 fun t deficcato. De quo genere ~Inr,
in longitudine eadem eft
rnaiorem tanrum. ~inetam
gui recentes umt iudicati. Srepe etiam ex humidlcar~,
procùm eadem propon ione augetr,.q~
raeio. ~a:
prxcipllè fi irrigua fint ipfa corpora arteriarum, vt fic I~
funditas, & latitlldo , vniuer{ilm pul[lIm, Vtt dlxunus
hydropicis. Parres enim earum, gux in fummo Cl~Im.
modo ,maiorem repra:(entat. V nde, vt magnus fiat pulne funt pofitx , delabuntur,demittunt6rgue, paf[1m JI1
[us, non requlrimr, vt planè pares fint moms,qui in triipfam arteriarum cal1itatem,partim in ob!igulll11. QEabus dimenfioniblls augenmr, verùm vt proportione
re haétenus afcenfu neceffe eft pl1lfils prohibeal1u~,
gui triti ume in namrali propor fiot xquales. ~are
t
quatenus arterix dorlitm demittÏtur. Ac nimirum la :tione,nllllo negotio,qllantum accefsio difcefsit à protndinem iam bifari?tm opone t prxpo Ilere, tu 01 qllod l~
portione,per[picient. Hoc paél:o generanmr propofiti
obliquum dilab:m tur arterix partes ac compri5t,~q
pll!fus. Refiac vt caufas aperiamus,quam ob rem nacuvero quOd l~
eo inferiorem regionem dilatent: ~um
ralis eorum propor tio conltare, vel perire folee. Convel aleera rel:
certè,
m
fiat, vbi nulla prxter naturam inGgnis in crafsitudinem C minuta ipfa altimdo fit. OEaru
,allt ~
altitudo
ta
dere pulfum lamm valeat,am imminu
mueacio,auc in gracilieatem corporis fiat. Prxrer d. nec
titndo auéta.OEia vero ambre coniunétx fi1l1r,hinc.ctUa'
ficcitas immodica, vel humidieas , vel necefsitas qurebu
r. . ,
1
&
. r
. ellllcem
o d'~ are~l1 I r fi'b us, amp a conlplCHur )Inra 10
dam maximre prarlils difientionis. Perit,atque contur. l'S
,quem vocan~,
tam pulfus fit 10nO'us.
do. ~omd
bamr,cuiufpiam hortlm prrefentia. Exempli gratia. Re" ql1atll?r digit
.
.
reEcnonnunquam , qUI
uenttn\' emm ~OtLJS
liqua omnia fe reétè habeane,facllltas autem compellaUS
S, vt fpecl~.
fcurLt
ob
s,&
anguftu
m
Ha
fed
mmore
at:
eius
vt
occnrr
facere,
tur ita magnam diftentÏonem
~
<
:
l
d
rat fubtilis fidis. At ne hoc quidem ex iis,qure aO
circumieéta arteriis 10ca non capiant. In eo vtiq; fiam,
l difficile eft. Siue enim fidem tenuem qu tC iaat,opor
inllenel
appare
pulfus
vt alia fine incnlpata omnia,altus
reprxfentct,durities ex eOalf\110 ,
occurfils,Gue pilumfi'
tec.Dum enim in eam attollimr magnitlldinem difien,
•
.
.
rum tUnle:!! mgens Igntficacur. Verum non e b mitio artarix, vt nu(qllam coarétemr, namralem ruebimr
l1S
durus enim t:lOtùm pulfus fit: imo quia angl1ll , u àm
trillm dimenfionllm proportionem . At eoarél:ata,taneffc'a
proHfque eft,oporcet imbecilliorem f:lCllltatem r ritum detrahet de illa dimenfione,quantu progre{fu
qua: magna vi infirumentum dHlendere propee 1I101
iratÏs , licet cOl'pore Gnt optimè
hibita ell. ~ocira
ell,o(:t [l1
ilm fi hoc verum
tiam contum.ax ~.Dofsic.~d
comparatO,fic pulflls altlls.Dill:entionis enim 1l1mmum
. J11 caU a
,
•• e
etll
huil1s
1ongus contmuo IS pulfus eft? An
excellllm ne is qllidem commodè ferae habitlls:fed iam
. pt' a;dtC l __O
G
•
•
qlll
us
morem
nml1s, 1 affeéhls comnie
ex imo prcmitl1r ,& ex obliquo arteria. Sola ergo pars D 1OUene
ee nu·If~ ""
'
r.
CorpUs
?
1
affeétl1s
fi
illi
exfune
tlndem
calorem
omncm
i
~
?
t
n
l
I
1
cfi,
pu
cute
fola
inftl'aea
il1ius ea, qllX
' . cl e fi re ml--/1'
6gi dudor curis. PrOIll
·
contenIrta,a 1Iql1ant
cipit. Vbi vero in aliis omnibus impedita diftell cio fit,
cO 0 t ...
•
•
& cralla magnam parcem motus CCgl!, tenuis , fi 'nt'
pars aueem eius dltntaxat ulperna [entemr foluta,& lif~c[l1
dlq; prorfits omncm conferl1:tt. V nde liquer conrItl
bera , non poterie illius motus non prxfiare c:tteris:
dU
&
.
'1'
porrd vare gracl Itatem tOtius corpon s oporte rc, 'rn beCI'11iqllodalil1d crac nihil,ac alms pllHllS. ~ia
I
,
cUtlS,adhxc duriciem infirttmcntorLtm, tuOl .t enj[l1
lenciblls cllntlis , & a:grotantiblls plerifque in maximis
d'den
1>
"
Cl
• non
catem raCl1 tatls non vlwnam tamen.0 cr. 1 eOlm
diftentÎonibus arterill'l\m manifefiarum,guas t:lcrimllS,
.
b
h
OO
'
lida,
copu ICinm homo, non logum a Ilcnt. mOl
partes comprimUntllr alia: omnes , & in anguftl~m
langtlle
prorlils
facl1ltas
motllm
o'
cm
fenfibil
in
aetollie
lutcm
partes
enmr:
ac (uo momli bero prohib
gl~tur,
pc: el~rit[1
~e vas quidem mollc,ncdllm dllrum. ~anè
obtinec,& ditTolumm motllm:hinc
s ,libcrum
emtn~c
PI Pl. cft,
ell.
[OrtltllS
nomcn
hoc
pulfus
elongu
prodid
tlam
fcriptis
&
eCl, vt obferuauerine mcdiei,
f~étlm
f) .. ' b(outl; .
'1'
.
dpI'
:tlltcm nomen cft tcnUlS , & graci 15.. ~I:t
nnc pulfum ir:ltOrllm altum ctTc. Q,gi certè aue rarum
con
on
'è!
R.
orIS,
0
'+ propn onglts, cum quo quantlt:tteOl
exemplulll nOn animadllcrtcrLJnt,allt negligenter anenmus dimenfionuln duarum reliquarum, allt eX c~ro'
, aue hune duxcrllnt finglllis a/feétiblls pu!lilm
derun~
'
tenllitate,allt ex fila ipfius magnimdin.c tatis cladIC;rei~
prOprlLlm,gllC!n cum ,iis eernerent Frequenter elfe con
cola
,:t
pama
rd autem breuis' fir vbi in l' arec qllaplam
etlam vitro ra ra excmpla,vbi ,au(~
Junétum. ~ldam
dà
.,
�Liber Secundus.
TI)*4
[ola cme mllniatlll", & p:Htes ex vtroql1e i1lius latere
refiant explicanda;) fi per[equare fl1periora, facilè inomnes in profundl1m demergantur. Nanq; pars eins illa A uenias.Si cnim reétè demonfiratLlm efi, allici per dirten
fublimis, qux fubter curem en, apcrtè omncm modum
tiones arreriarumaercam quandam !i.lbfiantiam,in
~rodat
oponet : dcmiffa; contrà , quod mul ta obieéta
traétionibus aurcm excrcmenta excerni , & qllaii fu1jo-i
chnt ~orpa,culent.
Hoc muids fponte ftlppedines adufiomm hl1mornm:neceiTe efi, cùm d~flenrios
tat: ll1 morbofis affcéhbus fanè pancis, cùm in fim divfus infiet,maiorem fieri, celeriol'émq; diIl:entionem:
fiorql~eatU
aliquo modo arteria, ac pama fit eillS pars
ob rem qllibus
ct'tm cotraétionis,contraétiore . ~am
COI:fPlcua,reliquœ intro omnes in profllndllm deprefin xtatibus multi hl1mores infumunmr, qua: (unt vfqi
fa:1tn.~i
vero & hic pulfus de illis,qui breues per ex:ad il1uentute, in his parti difienrio cedit contraétioni:
cellentlam dicllntnr. Nam proprium hllius nomen eIl:
in qllibllS paucifsimi,quod in fenibus fit,longè hic ma
c:alfus,& tl1rgidus. Q.!landoquide qui fimpliciter.bre B ius eIl: cotraétionis tépore difienrionis ternpus.Siquilus e~! vel ex corpnletiana(citllr, vel ex paruitate. Perdem dif11arus per tOtu corpus cotraétionis eIl:arteriaCUrt"! )am Ohmes penè, qllx inxqllalitatem induqmt,
mm munus. ln diIl:entionibus enim in fe attrahunt, vt
aliis omnibus ofci11is,ita i11is etiâ, qua; ad cmem pertic~u[as.àd
fi qua res parua prxterita fit, facilè inuenias ex commemoratis.
nent. Nihil ergo hîc quicquâ ex corrore excernitur,
imo
vero pror[us intrà trahitur. Contrà in cotraétioOrdinati & inordinati cauGr.CAP.XIIII.
nibl1S excernitllr,amahitur autem nihil. lam in qniblls
Roximum èfi, vtde inordinatis,& ordinatis dicaa;tatibus humores natura no ad nutl'imentu modo, [ed
mus.Hi pulfus,quado inxguales omnes funt,gllO- r
etia ad incremenru conficit,in his excremeta oportere
~od
dOCUimllS in lib ris De differentiis pulCuum:fed C
mao-is affluere , in apcrto efi. Semper enim quantitati
ln eo variant, quàd œqualitate his cenis orbibus tue
cofeétorum fuccornm qllantieas refpondet excreme~ur, iUi confufi vndegllaq; fint:hoc in commllni vnum
rornm. Pr6inde vbi plurimi conficiuntnr, illhic plurireUe caput de omnibus iis cognofcendû eIl: , cau [am,
ma fum excrementa : & vbi plnrima excrementa, per~la:Ctnque
inxqualitate efic~t,
femper firmam in or
petua h1c,& muira opus efi ellaCl1atione : vt fcilicet in
1~atl
s, &: fixam effe,in pulfibus inordinatis, no fixam.
ventris,& veficœ excrementis fit.Cxterùm homm exl~ l~per
ordo, vt œqualitas,natul'a!, fi quid aliud, famicretiones perfpiciml1sJenfibus : excremenrorl1m vero
larlS efi:~ar
fi alrerum eorum fit cOJ1mrbatllm, miCllaCl1atÏones
in arreriis affeqllimr ratio. Ac miror,
noremdefignatoffénCam: fin vtrnnq;,maiorem. Conecgl1is
erit,
qui
aut per externam fl1perficiem negabic
Ct~run IS •• at1em
in inordinatis ambo:lteru~in
oni-ina- D
110n quomodo diximus. Demonarterias
vacllari,aut
m
,Qll1 a!ql1ales ttmt.
flraui autem hœc,quoad eills l'es pofllltaret,in libro De
RhythmorlL mutatoru CaUr.T.C A P.XV.
vfu pul[num. Ad propofitam difpmationem ha::c faOrro & nmtatiol1um rhytmo~
caufas, (ha: enim
tis ftmt.
co-
p
a-
P
...
J _
Caufis
'
"
PU!-fUlllTI
DE
I-Ji-,
ber T ertius.
Hermant?o Çru[erio Campenfi. interprete.
ARGVMENTA LIBRI
TERTII
de Caufîs Pul[uum,in quo (Gcuti etiam in fequenri)omnia per fin
•
J.:1~oœrniu
gula capita propofita e.xponit Galenus,qux jp[c tradi...
dit in libcllo,qui de puHibus ad introducendos in[cribitur.
tU ordine ; éT ordinÏ1 rdti~ne
in dif1ù, dicmPRO 0 E M 1
1ue.
C«put [. De "'i;rorùm, &' ml~icru
p/~ljibU1.
/,1. DteorumpulftbU1 ''1ui,alidojimttemptra/tJmto.
fib~ 1 1. D.t gracilium ptlljihus. J l J/. J111/fi41lmpro.4?t,!,
'''', "'ut4~IO.
PrlttmporibH4 anm,. PI. Prut'[,lom: : atrr-r.flMÎbilô. TT J J. pr.ègrllln.tlllmplllfH4 •
.
·fi.. ," /. pu/foum txfomno ml/tatlo. 1 X. Expergi!a. ~PulfH4.
X. Proa(cititJjs habitudinibu4 pUlfU1'
J( 1. Pro ~itÎs
urpprum tcmperamcnt# pulftu.
'cl ~ 1. Pu[fon pro ucrcittttioll;{IIU mtttatio. X [ Il. Ex
l.i~t4
ta/idl4 p"l/ùum mlftatio X J J J J. Ex balnefs [ri
r ..
J
• )( V. Plf/foUP) mlltatiqcx
.
Galen.
"
cibi1 • .iS::
.
r
.
J. Ex "'iifJ'.
~i1
0 sT
V M.
QY A M de pltlfuum alcerationibl1s, qux ex primis, & pra!cipuis caufis pr ofici[cl1ntur, fads pri
mo in libro difputauimus,illas nuc
explicabimlls, quç ab aliis omnibus
fiut:qux 11? pel' Ce p!anè~
[ed qllod
~;mlten
p~'lmas,c1x
pUlfl1l1m vocanmr. Hœ alltem qll1a partlm prxter naturam ftll1C,
partim natl1rales , partim etiam inter has medix , quas
Tom. 11.
0
�,
"
.. "
.'
II))
vt
Galeni de CauCts Pul(uuÏn
Verùm fi, vt poftl1lat natur~
viuenwn v rruh<l; oh{ernoq naturates vocant:
ab naturalibus èlCordiamur,
ucs,&in
fua
propria
ab
initio
temperatura côftiru~,
p:u eft, eodémg; ordine dicamus, qué in libro t)'rol1i .. A
v
~
l
q
a
n
&
eadem
cômorantem
in regione, non malo~
bus aefcripto inftituimus. Nam prxter alia,enarrabun.
tanrùm,fed
multa
etiam
maior
fit
huius viri pulfus. N;
tllf etiam;quç iIlhic reaè tradidimus, fimulg; oftendepro namrali quidém tCl11peramenro,maior tan~m.>"o
tur,qux congruè i11hic [unt prxterita. Ac reliquimus
multo maior el'it. Verùm cùm accc[sit à pecu!Jar~bIS
quxdâ prorfus,aliqu3. hattenus, vt nô dillinaè explicavit:!! inllitmis veriq; differentia:illa enim in Q[io. Vl1J ~ ,
remus. OEicquid enim initiatis huic cômentationi alhic
in multlS laboribus:mllito I:U1è ita calidiorvlrefflIatnrll erac obfcuritatem,hoc v ifllm eft prxterire. Pocitur, itaq; pllifibus cR multa, gl1:lm fœmina, mai~r
ti(simllm autem omiifa eft caufarum e xpl icatio. P rœi1abus.
Addimm eft autem capiti,tèrè,quod fagacio nbUs
bat enim initiatis in ipGs exerceri operiblls primu pel'
ty ronibus pro !limulo quodam exci tante eft,& a.d coexperientiam:déinde vnluerfam alîqllando perdifcere
tius rci perfcrutandam namram inlliganre. StaClO1.de
ratione e!fen tiam rei. Iraque vt e xercitatis iam i\lis, &
namrali diffcremia viri,& mulieris meditabûru,&~n
atfeguenribLls ahfoluriorem narrationem , hanc lucl1tllebuntur vlllllerfum gcnlls in omnibus animant!
brarionem confcripfi:ql1x prioribus dllobus cômenta
ma(clllinllm
valerius fœminino elfe. Arq; fœmelx~
~
riis,quanmm de caufis,guas cotinentes appellant,fatis
fe
officia
concipere,
laaaréq;
,
deniq;
fœtus
natll:a
~
e
erat,diifernit:dllobus reliquis hoc & proximo, cxtera
omnia plana faciet. Icaque ingl'ediamllr narrationem, B educare. Maris vero nutrimeta iis fuppeditare,&,ftJf_
tatur infidiis,defendere.V nde perfpicien t f~mper
l,_
ac finO'ula capita, guç in illo libro. confcriplimus,proferemiam vt maris ad fœmellam,maiores r.antÙ01 ~l \
pona~us,eq
inde interpretemur. Primu ex iis,qua;
fus creare: at differentiam vt viriad mulierem, "3fi c~
accommodata inftituto nolho [unt,hoc fit.
maiores.Sic edam vehemetiores tantùm,fi na.tlr~
pCI
Virorum puleus.
CAP. 1.
étes,pulfus marillm:longè verà vehementiores v~or.u
prxut mulientm:quia v igoré illis naturalem in~ or~
l~ri
mulieribus pulûlln: fe~è
habe~t
lon.gè :um ~ab l~S crfieCccere op
h"lSfi,qwa o.uatlr,~mJ '' ' ' . opinionO ru ."
1
lOrem tum vehemenuore, paulo tard1ore, [at/fq;
.
l
~
t
J
r
:
,
d .
l'ariorem. Hoc eft capur. Cur autem accommo anor
etlam 1 aperce m 11 tua ponte muencns,at ln 'r' o.
. da. ventes)
' aut certe, ve 1IIcultl
e
ha:c matia fit) vt primo 10co referatur, in i110 libro eft
'Il ' fi
nem eorum mqLUren
llLl ,
d
.
.
.
d
'
llen
explic:l.tû.I taque,quia non eft nollri infiicuti (xpius de
rLdlm ar . eftn~ql:dcUpIS
111uemre, neq; . nm II; &: citi(l'ebus iifdé fcribere,ad cau[as iam pergendii eft, declaa magl ru)gLU ocereea valeat,appltcauens, ,hote
nndumqi, <}ux imponamr necefsitas naturx rei,quam
fimè difces,&optimè memol'ia compleaere:Atq'dcO
fic habent. Robur iam facultatis, quod man~lIS:
ob ré virorum, & mulieru pulfus aliter, atqi aliter coparati Gnt,adhnnc modum. ~andoquié
calidior,&
c6feret aliguid & ip[llm pulfibllS ma~nitudls.
rO'"
{iccior fœmina mas ell, vt prçllantifsimi qlliq; fenferut
re non falùm ex c:lloris abundâtia )\'~ùm
edam
"
r
b
~
l
e
_"' J v
veteru medicoru,& philofophoru, n6(q; aliàs demon C bore marium maiores plllfus fiét. Scd hoc etla. III plllrauimus : v[um generationls p111filUm,& inftrumétoprimo probaui, validis facultatibus effe magno~\ltT
fus peculiares. ~idam
vir,nl1qudha8:e~IS
C:l~o_
rqm coparationc differre in iliis oponet: ql1àd fi haoc,
à mulieribus diftant in canfis pulfuum? an etlam die?
tl1m ipfos etii pulfus. Ecenim copioCo calo ri in [llpemenmm vtrifque ex corporis habiru non \eue ac~ro
rioribus libris oll:edi magnum pulfum familiarem elfe.
l11i enim COUlm corpus ad per{piratum habenccotTl_
Iraq; fi calidior mas fœmina eft,etiam pulfus ftatim habebitmaiores. Si mulco calidior,mulcomaiores.At ebè copararum,purum,excrementis vacLlum,n Oo quaS
nim mm calidior,tu multà dl: calidior.Pr6inde & mapre!fum.His corrà arax inter vafa regio nes r;l~Cé'
iores,& mll1tà maiores plilfilS obtinebit.Nii calidiore
adeps, molllfgi caro, atqi excrementa quœda., ; digcpiruitofa. Ad hxc (~iflm
eft ,& malèper ha1~r
coreffe,cùm in libris,qllos de teperamentis iam edidlmus,
rit corpus. Prxtcrea coqullnrur qu.idiin picO 1~res,
eum vcro anreà etiam in vetcru fcriptis fatis probarum
U
eft. lam vero multo calidioré,id nonclum nec nos, neC
poris partibus) illaborati,craf: i, crudlqllc h oJltC:1'
quiCqui dcmonfirauic alius. ~are
faciundll nunc id
qu;bus, coprimi omnibus arrcrias earUl1l fila ~ QE:1nobis eft, vt dcmonftremus,alioqlli neqllaqua conOim
lioql1i minore mole pra:ditas,cogig; neceif:e 'OIplllta erit, & confirmara tota oratio. Primum initium care habitus iis omnino cft vndeql1aq; ad parl1~te
,on'
COI
picis cômemorandû eft, atq; ipfilm tOtllm lcgendum,
[uum difpofitlls. Vnum modo ad magnicud1fl J1JJl1,
{jn~ulâg;
verba arrendenda. Nam gllid dicit?Viri mu- D [ecutx fimtappofitllm mollitlldinê infirumeJ1tOtllres
lieribus pllifum ferè habenr longè mm maiore.~ld
qua: i.llis. eriam .nul!i vit~
eft. Pri,~ùm
ql~ia r~ fatè~!l
hoc fit, fcrè, fumma diligentia cxpendendu eft. Cenè
r.arultatls,fortlOrefqi caufx. Delllde guo d ~\l'd
ant Ijl
enim no temere '1 uide appofitu eftJed toru firmamen
111is viri à mulieribus dificnt , minimùm dlf;l. cde{tctum in eo,& cardo verCatlir oratÏonis. Nam quÏl nec
mollitudine infirumentOrum. Neqi cnim p~rJ
~cft,
.
.
~ J' .
Il
d lllJc rll , •
inJe ab initio périnde nos teperati omnes filmllS , nec
ClUS Vlroru lCltur corpus, co atum am" . lIeJ11aS
virx inftirutis iifdc,nec viau vfi, vninerfalis affirmacio
verbi ~rati,
lapis fit cœno ficcius:ncgi mLlt~:'nf
tollitur, cùm il1ucniri interim po(sit mulier, cujus non
c~elIim
in artcriarum ipfis tllnicis. lmà vel ne ~c
[olùm non multo minor plllflls,fed omnino ne paruus
mentUm vi l'Orum ita coparamm ell, vt ad filo I~ierlS
<lllidem Gt:nec par/ed planè etiam, qllàm qllonmdam
fequax. ~li1
Gmaior exceffus fit, & .mulc0r, m:lr~'
jnftrllmentii mollius,id ip(um {anè fit III caU ~c nl1ter,
viromm,malor. Fac virum mihi fingas natura pimiconores fiant pu!û,s.Siquidcm vbi nihil efi,quo. g dtJI~
fiore,frigidum hoccrit tempcramenrum, humid(lmqj,
odauuS:I
b'1
fi cum mulicre conferas natllra bilioÎlore, id eft , cali ..
vcl comprimat, vcl cogat,l'llh'IC ~com
,.c~
diore,& ficciore. Nec hîc con (iftamll s [cd incolat iUe
gnam dillentioncm eftmollills Jnftruclm.~
ll S,pô-l
Il
d'ImUs 1lab'Hll )prCIIIJ1tJ10
(vtmodà In mllliel'llm olten
Pon~um.ha:c
Aegypmm. Prçtcreà vir in vmbra viuat,
ntll
dera,atq; conftriaiones multx,hic inftrumC
ad di
& otlo,ac mllltis in dcliciis,mollltc:rqlle: fœmina ruri
1ius, vr qLlod omnib\ls, gux infefbnt, fa~ilè
èed~rfIJ1.Î
agat, ac multa in excrcitationiblls fit & viau vtatur
nwdico: buila mulicris pulfilS 1 quàm' yiri,malorcrlr.
fi~tone
cft ineptius. Verùm de ~orpbus
h;tCorÏ(1l~
lf
\
E
e/
�Liber T ertius
II)?
~- '
optimè èonOitutÏs referri, & confiitutioni viuentibus
P r6inde cyroniblls nOl1 erant nl0uedx tanta: qua:fiioc?nnenienter, vel ex his planum eft, qua; commemora A nes. Incertum enim identidemillis , nec diftributLlm,
ulmns.At abfoluta de his,& integra difputatio, ac deconfufllmquc conducibilius cerro eft , & definico , vbi
n:onfirarione confirmata in fecûdo libre De pulfibus
profundam hoc contemplationem poftulet, dec1arad'gnofcendis prodira eft. ~a1'e
qui commetatÏonem
tionémque prolixam,ac longum tempus. Verùm quiprobè depulfibus gefiit affequi, ei illo opere opus eft
do abundè in primo libro huius operis dilferuimus de
feuolnto.Iam verd edam de celêri pulfu eft in tenio ilhis,d~aur
etiant nonnihil pofthac,ctlm perduxerimlis
ad
rhythmos
[ermonem, hic enarrationem in pra:[en~ru
com.et~:iOlu
de~<?nftrau,
quanms~
er~o
fit
p unmorllm 10 us dlgnofcedls, qLU pul[umno dmtnrcia finiam,ac me iam conferam ad aliud capm.
nUm flatim eria velocem arbitrantur elfe. Et nimirum.
CAP. 1 1 1.
Gracilium pul(us.
m~\1!eri5
pulfum (na caufa p1'a:[entis difputationis menl , ~ua!
Raciliores maiorem) rariorémq; multo, vehemen
demonfiraui illhic) bene celere putant elfe.
tiorem paul6. Accipiendi hic etiâabfq; vllo affe
ve.r Oille celerior quide , non infigni ta'men, & mana dl~ertia
étu aliofunt graciles. Nam fi ex conuer[o temperame, exclit.pu~m
viro~'û.
Sic,re 1':'5 hab~t)
to,
vel facultate, ve\ ex: alio affeélll gracilior faétus fit
reae tY1'onlbus [cnpm eft, paulo elfe vlroru rardlOpulfuum
copofita immutatÏo erit, non vero ex vna O'r~
~em
PUlfum,quàm mulieru.At caufa illhic, vt in pmnicjlitate.
Ac
graciliras, quia fua fpo te fola magis regioUs eo loco traditis,omilfa eft, quam nunc aperiemus.
nes
arteriarum
dilatat, atque leuiora impofita cOl'pora
~tenus
guidé infirmior facultas eft,& calorparcior B
reddit)
magnitlldinem
pulfibus non contemnend:l conl~erUt,
debebat tardior eria pul[us elfe, quod eum
ciliat,Atqui
vbi
pari
reliéto
vfu crefcit magnitudo; hic
Vt~lq;
huic caufa: oftendimus e1Te peculiare. Ca:terùm
qUia mul
'
f
l
'
fi
'
r.
•
fi
l'ariores
necelfe
eft
pu![us
fiant,ldq;
tantO,qllantO [ci~
ta el[ O1mor , eoq; mlOUS v Ullaus t, auget,
vero
erant
multo:pr6inde
licet
fint
maiores.
Maiores
~uant
~otef,clria.
Q0ppe hoc primus liber effe
rariores
edam
multo
erunt.Ac
vehemenriores
hoc inlfc~nt
probauit. Itaq; cui illa exciderunt,qua! in
'uenienmr,
quo
tangentiblls
per
[ubtiliora
occurrant
1 ~br
docuimus.nequicqui h~c
legit. At fi quidem
eorpora, Q.yam ob rem nô quo acquiGerinc vllâ conde erltarls tanta accefsio fit, vt omni vhli foret coplen
tentionem,
fed Cjllod'magis,quàm obtinent, prodant,
°d,~on
qu~ret
creb riras: fed quonia multùm v[ui
Ce
Itfn
a'
bd'fl
.
,
.
"
l'
,
'
tales
videntur
elfe. De celeritate, & tarditate nihil hic
t
. n la 0
!nentlOnlS panutate, a Iquantum aumemini,quodneutram
de his gracilitati acceptam refl:
ce~adlUtur
à. celeritate, oportet iam fatis 'pulfus fit
rant/ed
périnde
habeant
vt crafsiores,cùm ilIis robo~\er.Id
quod ecia in primo libro eft declaratu. Ergo
re,
&
v[u
refpondeant.
De
a:tatibus déinccps in' hune
in~ le~s
ad hllnc modum à viris pulfil diftant. Mafculi
modum
eft
[criptum.
m antlS ad fœmellam fimilis ratio eft,non vndique tame~ eadem, fed quomodo diximus anteâ. Nam tarùm
, Pul[uum pro œtatibus mutatio.
alorem ,veh
'
.
pulCi
emenuorem,
raflO1'em
non mu l CO,.Item,
CAP.II1I.
.n nm habet mafculus,qllàm fœmella . Atq; de his ha- C
\-{ellUs N d '
d'
d'
d
Ond
pro
œtatibus
hoc paéto immlltancur, Infande diffi u~c
a proxlmllnt capllt 19re lamur, quo
ris
pulfilS
creberrimus
ell, rarifsimllS fenis. Omnes~
erentladocet ex temperamento.
qlliinter hos intercedunt,proponionem feruiit,prout
C~lid
natura pulfus. CAP. 1 r.
vel ad pueril, ve1 ad fenem propiùs accedant. Ce1errimus item pueri pulfus,fçnis tardior. Reliquaru œtatllm
Ct~ldinar
multo habent maiore,celeriorem ,cre
pulfus ambigut inter hos.At [enex à puero longè marIo rem, vehementiorem no item muit6. Cople. qUa!lllone
f l ' 'maXlmam,
''
gis raritate, quàm celeritate dinat. In vehemendœ &:
d ItUl' &h
' a:c o ratIo
CUl. ne attenmagnimdinis differentia maximlls eft , vt'Ïn a:tibls~
tyerq~ldm,nif
prxdims fingulari prudencia fit, vllus
pulflls iuuen u , minimus fenu, medius, & paulo maior,
rO.nu animum poteft. Etenim qui natura calidi fimt,
Pli.artllll
Ir h
'
. fiICCOS. ('),,"
pulfus puererum.Iam vehementifsimus iUllenum,lan\
cos eue
unu' d
os alUnt,
parum
'<..!;!o mls abrolllto fermone pronutiatos oponuit eoru pulguidi[simlls [enu, medius eft inter h05 pueroru pul(us.
Bifa1'iàm crebritatem,& raritatem intelligi,:lliter ab ilIn~d'lU
natura calidi fundcd priùs illoru, qui fimul hu.
! 1 Cu
(i
,
• r. • N
•
•
lis,qui & contraétione cofirmant [entiri, aliter ab iUis,
nat nt, eClllldo loco eoru,qllllICCI . cq; enlm qUl
rà ~ra calida funt,eundé omnes pulfum edllnt. Imo ve
qui negant ,apenills in libris De differentiis pulfuum
lic ?nt quidâ tertii,teperati illi quidem humidirate,&
hoc tyronibus ~
di(putauimus. Et vero"etiam in ~fo
ell. Sa,n.e Illos ,:olebamus ,pl1~'
re~l,ta.coinmp
At eosneglexilfe paru D fcripro libro declart~
in conrraél:ione quafi m[e~fibl1.
ver[a.n. A~ multO qlUIn e, qUI ante nos temperamenta difcrellerunt in codem cutlUS eft, paritérq; comodllls,fi 111. qlllecum quanh~ntaris,ql1o
[cripfi De teperamentis, oftédi. Ergo
titare ponas gel1l1S hoc pulfuum.lta emm fiet,vc fimul
In s~ori
eft calidos vocari, qui de quatuor temperain ootidi exaétam veniamus rhythmoril, V crùm quod
e.ntls Vnllm hoc folli vincens reliqua obtinent. ~i
fiatlls,qui crebri, vel rari pulfus (unt auth~re5,
ferè t~:
~lidetn
qUd calidiores funt téperatis, hoc maiores halem eum vtriq; llllic [cétœ reprœfen t:mt:ent cau(x Ctla.
l:~k.&
celeriorcs pI1\fus,creb1'ioréfque. Callfa,fi retiv triq; afsiO'nario comunis, At pra:ftiterit vt cam ad ve
qua: prodidlmlls in primo libre, aperta ea. Ac
1 ~d!
ritatem
reducamus, hâncqi in hoc [ermone feétemur:
fUll ~chemntiors
diximus non mliito elfe eos pllIl'ropofitu opus minimè ad ty rones diquandoquidcrm
~ICUtn
in huius operis primo libre quœfierimus , ccrigirur
,ced
planè.
~ocet
vcrum. ~_rgo
cùm cal ore plleri
~ltS ~o[sit
pulfus ,citra opem roboris facultatis vehenon
pauco
prxdm
c
a
~
b
l
r
,
t
n
G
quoq;,
qux refrige_
hi ~1fiS
tyronibus omnes v ientlor fieri ? ~onia
dentur
h
".
fi(
.
f
l
'
d
Tet
ilium,
non
~
c
1
l
a
p
.
t
O
l
m
~
q
e
'
1
e
t
p
o
r
a
~
magnis
rn.
vc emCtlores e e, rOXlmus en el11m quo am
eeTent pllifibus. ~la
vcro humores etlam exhanriunt
rn.od~ primafpccic celer fimul,& magnus pliifus vehe
cntt • ~are
q~àm
plurimos (quippe qui illis non ad Ilutrimentum
t\t
quida etiii medici qui libros nobis [crir
l'
l'
'
f
i
(
rP Os
1?o~,
v~erù:n
et.iâ ~ i~cremntl1
[uppetant) necefii
Hi ' e lquerunt, a mm negallerunt e e vehemencem
J'l0 ID cofiçlendls Ils cotrahentper tOtu corpllsvapou lltn, ae conAatum ex magnitudine, & çeleritate.
Galen.
'
Tom. 11.
0 z,
Efi
G
1
1
.,
f
1")
a'
r:
�n-9
)
(
'"
Galeni de Caufis Pul{uu'm
n60
«Eo
rttiriùs dl: In:hâc t~r·
Nam hoc etiam tradidimus.
,:o(omm,&, vt ita dicam,fuliginoforu ace mu excreme '
dus
motus,quàm
in
contraétiorte,Atqui
hanc tyro.[O~
'
torum:ita etiam deiiderant maximas arteriaru contra- A
la111
poteratdigno{cere.
Probè
ergo
diétnm
efi:SenClC
'
diones. Et ver6 etiianimalis fpiricus non tantùm nu1)uero
10o-è
mal'tis
raritare
quàm
celeritare
dillar.laJl1
à
uiri fubftantii oporcet,1Îcllt in adultis, {ed vnà etii cu.
t
0
0 '
omne declaratum efl,ql1od deficiebat huic ipfi,dilrcl,c'
inllrumentis angeri. Itaq; vel hoc no mine maiores ditia! : Pra!tereà quod mutatÏoni rhythmoru pro :lEt~.
fientiones fl.;!gitabunt. Ade6q; vfus corraétionis art.ebus.
~os(
quoniâ obfcuriorem effe [ermonem, qua!l1
tiarum ininfantibus a!quat penè vfum difiétionis. Etqui
tyroniblls
accomodatus e!Ièt,arbitratus [um) n?"
enim [unt ab:.mdati{sima excrementa, itaqi maiorem .
attigimlls.Nam
vt de crebritate) ita de rbythmis exr!ce
<]ua:runt contraéi~.Cl
:luté. vt n~:m
1Î.t ~mnio
co
mnt du'x [eétz:vna prorfus negabat [entiri cotraéb~
piofifsimus, at quod augeatur a11lmalls Cpmm.s, a:quat
nem, guxdiflentionis' tcmpus comparabat cum tOCO
in illis diftentionis VfU111 ei,qué pofiulat plunmus careliqno: quod non tantùm conllat ex conrraétione, (ed
lor. ~ o enim iUl1enibu; ~edult,
exu'p~rantibs
a~le
ex binis eciâ quietibus. Altera fentiri contedba~
a~
tin-o calore,hoc vfu. que 1mpolllt [pmtlls, ref:l~m.
rbythmos in motuum temporibus ponebat. Ha: qu~C,O
Maximum ergo,Gm(llq; celerrimû pueri vtruql1e mo{eél:a fit perfeétior, & veilior ad pl'z[agiendllm, claflllS
~tlm
reql1irunt. Slcq; infra vfilm eft funétio in iis. Nam
in pro xima lucubratÏone aperiemus. Nec tamen nunc
licet qllàm maximè celeres [mr,& magni,l1on Catis effi
cilmt tamen vfui. ~are
hic crcbris opus motibus dl. B ob[curum efi,nifi obiter [uperiora,&negligéter at~en
dilli. Ex iifdc:m,differenti:t rhythmonun pro œca[l~us
Infenibus planè conu"à habet, calorpal1cl1s,cui par eft
.r "
r
Il 0 negotJO
"J11l1emas.
. ' Cu!l1
a, qua pro fi CllCllCUr
call1a,nll
"
o-eneratio fuliginoforu excrmnt~u,
[pirirllfqi aniJll1
enim vtriu[q; motus plul"imus infantiblls v[us !ic,m
~alis
nutririo, Illre h:lbent ergo cotl"arios îllis puluis
mus feniblls,& omne jnterpofitu tempus :ttad! vt~Jl:
p "a rn~s,
ta~dos,.
raros. Hic memin.iffe op~ret
~rum,
"
~ .
' racl onl
<]u:t m"fecudo lIbro De puHibus dlgno[cedls dlXJmns:
que v fillm remlttar,
magls ta men contraulOnJS:
confonum efi, vt quanti! à pucris recedit ad [enes/an:
vi: quo adduéti errore ,intelligamus , côplures medici
pueroru plll[us,pl1tauerunt paruos effe, t:tetfi fint ma..!
cà femper vt~un9;
motu~
habe;nt ta~dioré,gls
:~
tem contraél:lonls. Ex hls na[cutur dlffel'enuxrhy 'is
gni,fi.cum magnitlldine eos aneriaru compares: par' " 111 corn
"eutan
ui fi ex prima [pecie çftimes,id eft,fi quantitaté tanlm
m01'llm pro a!tat!'b us: d e qlu'b us latms
"b
"
." ua O
diaentionis [pe8:es , dunq; conferas ad illuenu pulfllSl
De prxfagatiooe ex pulfibus agemlls. Iam etla q ra
Sed tamen no maximos habêc plll fil Spl1erÎ, ne fiadma
rem vehémentifsiml1s fit illuenu pul[us,fenuOl c~{ij
gnîtudinem ql1idemeosarteriaru perpendas, Sigllide
languidifsiml1s, in aperto eft: Illuenibus enim va\J ,1 ~
quod nec facnltas eorum perueniat ad [ummu robur,
ma facultas efi,fellibus vero debili{sima. Eade~
c~lai
& coarél:étur etiamnum molles arteriaru mnicx, mulaliis in :ttatiblls ratÏone,pro robore earum, vel lm e
tÙ'm de maxima diftentione detrahimr. Nihilo minùs
Heate pllifus remifsione,& vehementia differen e• ,
tamen tatum retinent pnlfum, vt mediu. fuperet:ac ce- C
Pul[uum pro temporibus an ni rnu tatto .
leritatem habent parem in difientione, & cotradione.
Nam & motus vtriu[q; par vfils eft,non vt in [enibus.
..
CAP. v.
.
'/11;
~6
enim minor contraéEonis v[us dl , quàm difrenRo anni temporiblls. Medio vere pllllllS Jlat~'
tionis,hèc conm,étio tardior difientione efi. Nec jniu
[un t,& vçhementi[simi, vt in temporibus: celerJ o.
te & crebritate moderati. Pari modo medio atl/1~e'
ria quidem [enes minore habenr,quonia pamm omniVergens alltem ver,nonnihil de magnitndine,&: ~eaté.
no , ~lt
nihil ex adl1flis hl1moribus excremenri prouenit:eft enim imbecilllls calor. Prxrereà quèd non man'en tia detrahit,fed auget celrita~,q
c~ebrs,
gnoperè nmriarur, nec vlio modo allgeantur. Tamen
Tandémqi, ineunte iam xftate bnguidi, par~,ce
'~ljr;
'" fm diftentionis,etfi no ma gnus, mediocris tamen adcrebrîque fiul1t.Aummni pn;>gre{lùs cltlléè,aln;'fra itl•
hue Cenibus manet, Etenim vencilatum oportet innatu
magnide~
v ehemen tiâ, celeriratê, crebn ta~f
ioflé,
vero vcalorem, atqi nutrituanimalem [piritû. ~lia
eun te hyeme,in parllitate conuermnmr, & re~l
~dU 'le
fus pul[uum no copletur tantùm vndequagi à funétio& tarditarem,& rarit:ltem, Refpondet :toceI111n; iteJll
. fi III. alltUm111,
. 1'11'IllS fi····
'
Aeal[\S
ne/cd & rcmiffils per fe eft omnino:longè magis in ra
1'1S
nls I111t10 llUlllS,
, pr 6ifl'
ritatem immntat pll!fus Celles,qllàm in tardirate. ~aprincÏpium [uo; & principillm hyemis [uo ?1l 1. rue Î!l
re Mc oponet longifsimam quietem fieri. Q!lOmodo
de qua: pari [patio amedia xfiate & media hyc, Jlle'
' "anac.
'" porro
dm non implerur ,pr:tter q\1od magnoperè augebat,
Vtr:ll1qi parte• d e Rexerunt fimilirer
. di·(.
. COUel1lt
""
, cum
' media hyeme,r ar cln1JereS
' x fi as partun
perpetuos edam concirabatmotus. Nam non [olùm in D dla
infantibllS 110 elfe auétllm ad fummllm V[llffi gener:ln!idee. Nam.puui vrrobi'!i, & langllidi {lI Il e: re~ ~de
ta
dOrulll pulfulllll, verùm etii de maxima difienrione,
atq; crebn a:fiate,tardi,rarique hyeme:n?Jl, pe Nee ica
qux copleret forfitan vna vfum, no parum difce[si{fe,
men pami Xfiate vt hyemc, [cd xftate muniS . QE~
"-ntC demonfirauimus,clt11l tantum detrahi dicercmlls,
hycme langl1idi, vt :tfiate cxtentm mimiS hyc~e,
calt•
quan mm (aculcas ab llimmo robore abfit,ac degrallenaccidunt e x temporiblls 'in tres referunw r ha ce uej!l
tur, co:uéteturgi infirumeta, guxinfanrcs ex humidi[as,in v fllm,facult3CCI1l &inllnullcnta. Nam Pdr~o
vC'
.. J fi
.'
!fi A C me Il'
1
intate babent mollia. Sanè hoc guoqi diximus i,~rà
iea'
JJS lXC J11(tl1la V:tlïant mllt:lI1tl1r pli liS.
C!
,
• ~.
uS e .
firumcntoru mollitudines, qllX remotX à prcffil (unr,
rc :leris fi:ltl1s nos ample&étis temperatJIs JlI1 rneJllO
necgrauantur, vel coarél:al1tllr, referre ad pltl [UUl1l ma
<J.ue corpora etÎam [unt [ana. Hoc eoim ~eJ1piblS
a"
gnirudinc. ~x
vero his coniunéix funt,ad paruiratc,
l'la tencndllm eft hoc tempore prx cxtens, 11. ~
., ca,
cu, e~lrnJa ""
pra:cipuè fi robore facnlcas deficiamr.At quantum Ce.
nitnans afficitllr , t.1culratem robl1 (l'~ lISlmam
? •
. "" Il.
)orem eemperat1[slmllm
l1ltm pullhs ex pllcrorum de~ncraui
crebri ca te in ra ..
& ena
Jl1Hrnmen ta JlId'JI 3 .... a..
,
, 1
•
0 JC '"
ritatem, titttndem propè m~tls
contraétionis in rarmediocritate cff", qllod nec h\111l1dlt3fC llmlll
,,'(7cant ge"
ditatcm ex cclerit:tte. Nec obfcura cft caur:l.Siqnidcm
neCJue ve un. 110
Ir /all
deallt,nec Gccitate ~ql:tcanr,
canCI,
lêmel v[itm cotraétionis rcmiffi1l11 elfe retl:è docuimlls
lll,ac congc1arcant negllc calore qua li1 reml~
'" tÎ(1IC
in iis ztatibùs:non carpeo. diaétionis VfilS padit toms.
guofdu1tQi . Vilde pulllls aorporibus qllldc ~JlFa
,"J
P
1
&
�nGI. '
Libèr Tertius ~
~opa.rtjs
maimi, & vehm~nti[sj
fiunt. Nam i~
pnlfl111m pro x rariblls,temporibus, regionibus, A
& Id geUlls aliis murationes prodidi[fe literis medicos
decla~ti,
Vt alia 10ca ne dte,in fecundo libro De pllUiblls dlgnofcendis. ltémq; eos,qlli eills fiams funt, magnos ,elfe ediruros,& vehemetes plll[lls,in primo libm
dOclIlmlls. Siql1idé hi facll!tatÎ validx peculiares funt,
~ moderato vful,inftrumendfq; namrali lege côftitu~ls.,Nm
fi quid mediocriraté v[us excedat, nô magni
~:um,&
vehementes,fed & celeres fient . Si vero longl~S
exceda!, vt vLilm ii aétio nô compleat , illico mllratio addetur in crebritate. Cbia vero vLils eft mode~tus).no
tendLUlt,neC ad celerit:tre, nec ad crebrirate.
,tenunadiecimus orationi, vt in teporibus. Reétè [ane. Neqi enim planè maximi mm, atqi vehemetifsimi
fiunt) cùm mul tO illis alii pulfus in naturis vehmêtio~
r~s)
atqi maiores reperiantur. Sed fi pulLils eum aliis
teporibus côpares, tales medio vere euadun t.Ni xfla- B
te qli~e
crefcit v{lls,fed languefcit facultas. ~am
ob
te~
ahquatenus decrefcit illa vehememia fimul, & ma
gnttudo:fed tamenhçcmin6s.Nam,quia vrget vfus;:lu
getur nonnihil. Idémq; momenrum celerltati & crebri
~ari no leue adfen. Côtrà hyeme eft,ac xftate:validior
acuhas, non xquè tamen ac vere : [ed v[ns remittirur
langnidiores'pulfns hye':'
generationis pul[uu. ~are
tne,quàm vere funt,& vehemetiores, guàm xOate, atque veluti mediu locum occupant inter vtraqi tempo~a,.nemp
ql10d & facultas teneat locu mediii. Verùm
batls flint parui. ~oniâ
Cllm facul tas infra [ummu 1'0
rn~fi;tu
v[us mirè eft remiffus. ~x
ipfa in caufa rel
t. SlO efi,cur umul tardi & rari fint. Hic rurfils memo
à~ tenendtlm eft diétum , quod alîquando declaraui,
t~Pocrais.
V fus eft cnim eius in murationibus ex xta
~ us,~emporibgnl1fatCq;
eius C
me quis cum illo exiftimet pugnare. Neque
t e~rs:n
bOlm l~ abfolmè di xi t, ~x
augen tur, p lu rimum hal'~nt
cahdi:Ced innati addidit , v t qui alterum fcirer cal ;macqUiGtitium eire quod plllrimu iUllenibus fupP
/ Hat, Nam
, tcmpera~s
eil: natÎulls calor. AcquifitiVilS a,lItem intemperatus,& quafi igncus cft. Sic edam;
1 e~tl's,inqhym
& vere calidiCsiminamrâ funl'.
Il.tri? ne hi quidem calidifsimi abfolutè\, fed calore '
tlUO . Aeftate paucifsimum hunc habent: abunl' .nt vero aduemitio calore,& fquallido, vnde marcelClt
po tlus,quam
" ,nutl"lcur
. corpus.P
' fiun~.loes Q. •
rxterea
t
danru,m abeft Vt meliores reddat,vt illx ne xquêt quirt~ Illas, qux in moderato obeuntllr. Hxc fi retinlle~.t eaores, nihil me nec in hac oratione , nec in reli~ l~ diCsidere ab Hippocrate vllus arbil'rabimr. Pofir c. eregionibus,& aeris fuuibus prçCcripmm eft tyf:nl~us.
~a!
orado ex Cuperioribus clara efi,ac callcarn Ilabel' apertifsimam.ltaq; folum ipfum adfcribam D
PlIt,quod hoc eft:
ln ~l1is
c4
Pulfuum pro regionibus ,& aeris flatibus mutatio.
CAP. V J.
~o regioniblls phinde, vt pro l'emporiblls. In ve-
P
fr' . c!Uentcr calidis,ficllt media xflate.In magnoperè
t l~dIS,
Vt media hyeme. In tcperatis ira vr medio ve-
f~'
c ~Ortlx.Po
~.I
p~namil
d ha.rum proportionem in iis,quç medium locllm
aeris nos circunditÎs aliifiams,glli
funt ! calidis l'emporibus frigidi frigidis , medii
10 ven refpondent.
Prœgnamium pulfus.
CA P. VII.
eelerioré0i pui
s l1nt. Prxtereamlul mutatur. Inpra:gnal'ibus
Galcn.
mai~rscboe,
uGz
prxl'er vLilm, mutatum priorum nihil cft ~icunqlte
hic fit,omnino incre[cit, &allCTerur : quod mulier 11on,
fibi iam foli tefpiret,& pll!fet,fed fœl'lli etiam cogatur.
Rationis ergo eft , Vt celeriores , & maiores tint , crebrioréfque.Nihilo tamen vehementiores funt, vellan
guidiores, vel duriores, vel molliores : fanè eadem côcepms ratione. Neque enim vt ex eo, v11a facultatÏ vel
'
inftrumentis prxgnantil1m tàaamutatio eil:.
Pulfuum ex fomno mutaeioCAP. VII!.
Am fomni etiam fint, fi quidaliud, naturales, qui &
ipfi variant pUl[llS : initio minores,lan!!Uidiores, tardiores,rarioréCqi reddunt:poil:d, tardi~em
pedetentim allgent,& raritatem,pra:fercim à cibo. At maiores
[unt, & vehementiores. Tandem diutius dlll"antes ad
remifsionem & paruitatcm redeunt: tarditatem & f:lritatem retinenr. ~x
fit cauCa, cur cacoétiones ~er
[omnum meliores fint 110n in ventriculo modo, verum
etiam in venis,in arceriis,in omni deniqi animalis corpore,non eft hllius loci explicare.Neg; enim de caufa,
quxnam illafit,côuenit inter Otnnes medicos. Eqllidé
hoc imprxfentiaru de illa brelliterdico; Facllltas concoéhix fe intro per fomnllm recipit magis,& in altum.
Ergo quia inuo moucmr, & materiam côficit, primo ,
velmi imbecillior reddimr, ac onerarur:pa111o poft cu
fruitur alimento,qllod conficil',confirmarur ipfa,ac ca
lor crefcit animantis. V t qui frigidiores cibos comedenint, illico frigidiores fe anÎmaduertllnt, muldque
adeo illorum manifeftè & horrent,& rigent, haud mul
tO poHfiut ealidiores. Proinde fi natillus calor eft, qui
conèoql1it cibos : ae qui huic pntfllm motus, Vt ratio
fuit'Hippocratis,qui foras tendllnt,vigilias:qui in l'ro,
[omnos conciliant:facillimè rationem,ac namram camentemnr puIfuum mmatÏonis , 'lux ex fomno proficiféitur. ~àd
fi qua eft alia.' huius molitrlx facultas,
certè guia confenfilm elfe tradimm eft mllmu omnium
facul tamm,qux animali moderantur:non mirum eft,u
qllid hxc faCllltas namralis côfentiat cum illa.Sedhoc
fi [emel admiffllm fit, confirma ri, & debilitari vici[sim
facultatem,qux pul[um creat, promptè expedias cau[am. Nam quia oneram.r i.lIa initio fomni, atqi d.ebilitacur minores,& langUldlOres pulfus op onet eXlftere.
A t ~ox
ea côfirmata, è diuer[o,maiores, vehemen tioréfqlle. At enim quid fiml1\ l'ardiores,& rariores filmt~
Erafifiratus quidem cau[am confere in m otullm volun
tariorum rcquietem,qllx idcirco concoquat probè:nô
[omnllm in cauCa po nit. Hippocrates,ac cx~eriq
ver
gere calorem 1ntro ferunt pel' fomnu~,ql1.CUde
medicorum, acphilofophorum [untpene omnllltn r,roba
tifsimi in hllius incremeta, & decremellta ,mol'ufque
diuerf~s
cauCas côferunt.lmminui enim dicllnt,ac veIuti fllff'ocari vbi in acerullm filbito incurra r ingefta: ,
ignem qu.og;, ~ù
in lipnoru!nmaterix. ~mod
vb! fupenor
ge ntem ftrnê incidat: Acq; v~ Idem 19~I,
euaut materia firtnlOr 'fit,& tngens : fiC tnnatlls calot',
eùm fruacur alimento,confeétis iam fllcc1s,in quos inuaferat,copiouor,quàm antè,fit,& validior. At cau[as
adhllC rarditatis,& raritatÏs non expedillimlls.ImO veroalitcr,me iudice, res habet. ~ando
dormientibus
motUS caloris,qui foras tendit,imminutl\s eft, viO'et all
n'"
' ; : 'fieri,
rem gui intru~ ,c?ntra~lIoe
oponet c~ lenorem
diftetionem vero tardlOrem. Acfic qllldemmanifeftà
fit. ~
contraélionem non aifegmlOmr artel'iaru [ed
difcernuntex f61a diOentione pulfus, hi l'ardu abrolu.
tè volunt dorQ'liemiu pulfum effe.Ille amem ab[olntè
Tom. Il.
0 3
1
�"
Galeni de Caufis Pul{uum
n6)
non en tardus:Cedaltera ex parte tardus,totus non tar
Nam CUillS tarda d~ilenro
,& A
dlis,'poriùs,quàm c~le'.
celeris dl contrattlO,ls nelitro horum nommum appel
landm eft,ncc celer,nec tardns, [ed [unt diftingllcnd:e ,
cins partes. ~od
in reCpiratione fccit Hippocrates.
lam vero eriam airera fui parce paruus eft dormiécium,
pul(us. Siquidem plurimùm contrahitur ,diilendimr
~utem
non plurimùm , [ed quantum conrrarius motus necdrl! habet reddere contraétioni. Porrà arteria
ln pari femper .i~re
wal!o monerur in con~rjl1e
,ac
diftencione ,11111 quando rhyrhmum [ublto Immutet:
terminis verô, vnde proficiCcitur,& qllibus f1nitur, val'iat. Nam cùm motlls,quiimro pergit,prxpolleat,atque pr0r1l1S con Gdeat,rus[Mqi inde incipiat,qui foras,
tendit, motus, haudquaquamhic difientionem plurimtlm prodnxit.Contd cùm prxpolleat motus, qui fo
ras concitatur,concrario debiIi,minimè tunc ab extre- B
mo orditur collap[u in diilencione,ac filmmam tandem
magnit~de
aiTegllimr.Cumque inde inc,œp.eritdenuo, qnunrro fenllr ,motlls,finem contraétlOl1lS, vnde
!ta cùm facie fcmper veluti moincœpit difl~,act.
umm quendam orbem,modo intro magis,modo foras
fer..rur. CZ!:tam ob rem,qlli dl1ntaxae dilten tionem [enriune, his p.u![us nece[[e eil in [?mnis.p,ar~u
, ~ ta.rdus
'Videamr:hfdem,nece[[e eil ve 1mpermonblls 111 dlgno
fcendo, pllfillam partem con[pici motus difen~os,
& fuO'ere maximam. ~ipe
in eo motu arcenarum,
itLer~os
motllum tèrminos ne exercitatifsimi quidem
Q,ttendun1: : [ed ,contraétionis hos finis fugit,& princb
magis imperitos i~menfa
piuni difientionis. , ~o
partem motus prçtenre 0po,rtet,tora:n pr~e
.concraétionem,&partem non medJOcrem dlile?tlOllls. ~x
autem pars motus lateat , 'luam non fenoant , 'lUl tan- C
<tunt ea cùm adiungatur ad tempus qlliemm, fpeciem
pr:eb
~ tpnl[ûs
rari:tametG re vera dormientillm pu!(us
nihilo rario!' fit, vt nec refpiratio : (ed apenè edam in
hac expiràtio,gux di eXl1ff1atÏone flat., maior efi:quietis tempo ri nullum accedit incr.ementunl. Explicaui
iam [llfnmam ferè de [omnis:tamen quo l'es c1arior fit,
addam reliquum. Plll[us dormientillm, qua parte fons mouentur , fimiles [unt vigilancium pulfiblls : qua
. 1ntrO,p:erm \lltùm videnmr diHare. quèd terminos internos motllum non affequitur nofier [enfus : fed mm
minol' efi, -urn Ianguidior , quàm pul[us vigilantillm,
prœ[ercim,à.principio flatim:nam pofleà magnitlldo ei
<Ju:x:dam,& vchemontia adiungitllr. E riam l'ardus in di
fientiolübllS cll,in cotraélioniblls velox. Et in {llmma,
1ntro maO'is moueml'. ~lre
G,vehementemÎn COtr:J.8:ionibusoOl}m dicas nihil erres. Etenim excrememm D
ftlccol'llm confear~m
ve\nti fliliginofilm excernere
ar~ei
per [omnos, qndd copioGus ~lm
c?lleétum Gt,
vehemcntiùs aller. V ode motus, qm lntro ferrur , ve1
hoc nomïne prxpollet. At vero vbi ab[olutè [ucci
feéti (unt, fi 111 [omno bomo permaneat, immodera, ms eric vrigne talis [omnus. Motus alltcm m('rito fit
"'terg; minor, tardl1s,imbecilllls, l'al'lls. Somnlls cnim
(quod "el'cx poeti Qudias) morcis efifr:lter. Vnailli
hxc conucnitcum viucntibus,confcétio alimenti. Religua mOl'mi funt fimilia,l1on videre, nô audire, nihil
intel 1igel'c, vel cogirat' , vel {endro,ratioll e carere ,pro
~
i étllm cfTc.Ee ver6quid aliud, (li ill11d vnÎl, 'lllod côm\lne adhll'(! cum viuentiblls habee,Gt: abl:ttllOl )nili rec9:è viaad mortem dicamr? lam etiam primum effe, &
natiullmcaloris momm ,cIIOl fora s, & extra fe ipfilm
mou rur: Secllndil ,eum intro ,& ln fc ;!)(l101
qui pro~
[ '
),n er outnmentum comparatllS ell:iu .am pridem mul ...
j
co-
.
n64
tis locis diximus. · OEi vhi non amplirts in·nVttrimento
detineatnr, negllc proprium (uum motum , quo fertu~
,
foras,repetat, [cd otiû[us lit Vtrinqlle:habet mmcerte.
imagine;n morcis', remittitCirqlle eills contentio , vnd~
orirur languidus pulfils. Diffoillitur porro ~Otl1,q"
ob rem paruus,& tardllS,& etia rams fit.~od
fi I?C re
[cat ecii atqi erii pai-lliras,tarditas,rarita[q; ,propem,o
dum nihil mouebitul'. At hœc mors erat. Habes omn~a
de fomnis. ~angl:m
prxtereà Archigenes pl~ni(s,#
mos dicat pulfus ln [omnis videl'i,Apollonides lna~{'
Gmos, mihi certllm efi de his non producer<: or,atlO#
nem, cùm in filperioribus lucubrarionibus falfo h~l
proballerimlls genus pul[uum indllétllm ab Herophl i
{lIcce{[oribns e[[e ,.ficut multa alia. N eqlle gllÏcqua.m,
habet admirationis,G in re, gu:e planè di[cerni neQt1!C,
inter [e archigenes & Apollonides difsideant. NeQ~
enim communis [enfils affeétum, fed filas vterque oP I "
niones [cripGt.
Expergircentillm pu!fus.
CAP. 1 X.
Vi experoo-i[cuncur,è veilioo-io pulfils magnoS,V~
hememes,ce1eres,crebros,& cnm quada." VI'bra"
tiollt: habent: guimox mediocritatem a[[equunrufi
Non périnde in fomnum incidimus vigiles, ace",:
mno euigilamus: quod hoc fe'rè [ubito, illud 0Il1.n1 \
pedeteorim fiat . Etenim rurbuleta in[omnia, vel bql~
vociferetur ,perftrepat, tangat dormienrem,.cel ere, l~
& (ubitaneam concitant mmationem, ~Oclra
aull1
{us iIlos, qüos commemorauimus, gui in eum ~o I~s
.
1aru.slmepel'Clplllnt.
'r "
••
Nec tame nln aJ"ad,
Immmaotl'lr,c
. ca1ons
. fioras progre d'lene.e CX' CI [na
qlU. motll .
10natl
fun t, fugillnt exercitatos. Nam [omnus incdlt,C~
Ii~
tÏuus calor am ex. fà.tigatione, & nimia ficcita t.e ~ aCJl1
mencum fe conllertat,auc ob immodicam hldJC~us
foras nequeat progred i. ~lornm
eft iàlitoris pO uS
& namralis, Alter,que memorauimus, ve111ri (OIl1~rc
qui eil in comaribus,& lethargis.Cui op.{jea1~
P, vb;
nitidum & vigiliamm nOI1 namralium yigtla nt1a . atdeGccatllS natillllS calm efi , & gllaG inflaI?~r:t;e"
que idcirco foüs qllOq; mouemr imIlodce~
e nUm,
étus prxter naturam, quos nec vigilantiâ nCC o~ pr!'(ed vigilias,& comata potiùs voces,rling~:I)
quO'"
{eori. At fomninamrales, fim6lgi viglant~,ed.
modo antè diximlls,gignllntLlf. Nam CÙllll n 1 io fant
mllique deGderet 'naturalis animalillm calor cottrem,
hnmiditatem,ide6q; in vi{cera conueriiat,&: ve natltra
fit [omnus. ~i
{imul atq; ea Catis fmiens eft, ve QEQ
lem iam guaUtaeê reCllpel'allerie,expergifcuntlr' d,ni
quidem tempoteillœ conllerGones nuIlo ~o dO quia
' \a'lq~am
fi a~t:
N am in allmento,CO,coQ
.
"llen
0 ,
Vlm
. [aCUe,
e,
[uccre[clt hUmldltlS vaporof.'l Iaro-e cuIn ln IP.c 'é <Jf·
.
..
,,
° liupe1fIlOi pro"
ttlm 111 pons, corponbu[q; ad extcrn~
c; O~at
rc'
que interpofitis omnibus
,. cl 'leU
•
, OOll périnde
, lalll
U ,
clillisefiadcxternaQ1otlls. Qilarevehac 1
vnde#
' &'mcatus repurgee,u:.
o.
'
corpus
ctlal11
.
ehCll1t"
moueatquc,
quaqj Gbi penetrabilc rcddat, poftuht prJm.05b~lC
pW
d'\' b'1 ~e iiplrld'oCriW
l ,
tes,atqi violentOs motus. n.,
~o
rC1mql1c reddidit, ad natlll'llem fe reclplt me 1a · (T!1i,~
tem. Hincplllfus illico experrcétisex fomll o 11'1 ~ "int
otl · 1. '
.
' dioct1e.
vehemetes,& ec1eres edlllltlll'. P ri.tel'~ "" .... :l ' obm
nonnihil vibrantl1r. Paulo pofildnatlllarn Ille de cor"
tem rCUertllllt, D~incps
ty ronibus [cdp{i~\lS,O't
n~s
poris aducn fidi s habi cudinibus,qu:lS .C?I:acr~De"
Hi~pocrat
e m (eeuci appellamus , ql1l In I~b,
rt1i5
culls di"ic; CottCl'lIll'l refcrc etiam 'W»U1hl } eObabitll
Q
�nos vtt:aq;
Liber T ertius~-
TI6b
ha?itndo. At pttlCus
in
illamm maxime co[cere, huic refrigeràtur vniuerhtffi co1'1'l;5. PUl[lIS au[pICllOS prodemus, guorum facile nunc fit adillngere A tem ob imbectllam facul tatem hnguidi fun t, & pami:
cau[as ex commemoratis.Nam quxde natl1ralibus dif
ob fr~gl1s.
nec,celeres, nec cl'ebri. ln aperto ratio efi, fi
ferentiis torporis tradita [unt, eadem dicenmr de admemmens pl'lOl'llm.
uentitiis. ~è
breuior ero,fol(lmql1e ipfiun illhinc CaEx balneis calidis pulfuum muratio.
pUt filbiicienuarum cauCa remm huc transfcram quod
üa habet:
)
CAP. XII 1.
•
B
Alnex calida:,dum fint moderata:, pul(us cre~t
ma
gnos,celeres,cl'ebros, vehementes:immodicx parCAP. x.
I,los,& lâgllidos,tame adhuc celeres,ac crebros.Qi.tèd
Scititix h:tbitudines corporis pétinde pul(us , Vt
fi hic non relinguantur,paruos,langllidos, tardos)atq;
d naturales, immutant. Nam gracilis natura fi guararos. Ex balneis fi in tempore vtaris, omnino corpus
fi ratllS ellafèrit, hllic,qlli talis natura efi,afsimilem pulc<?m~oditae!l
aliquam percipit. Nam cùm defefsi fi,
lIm ?~bet.
Sin glladrams faélus gradlis fit, afsimilem
mus,mcall1enmus,
Gmus rcfrio-erari. ,deficcati , nau(ea,
.
gracillbus natura. Conlht aute gracilitatis,& gllad rati
aut tempenem lI1xqualem (entiamlls, deniqj fi vacua~rpois
citra facultatÏs iml1lutatÎonem , xfiimandam
tione opus fit nobis, iIlas nos (ubimus. In illis auté o~ferntiam
efre:itâq; in omnibus aliis Vt vnum id tamnibus temporiblls cOl'pori rel1ituimr mediocritas te
tUm vbigue , de guo in prxfenti difputemus, mlltemr. B peramenti, vires corrigumr , oppormnus augetllr gui~œ
diximlls de quadratis, hxc etiam de corpu!entis,
dam calor , ac p:1rs digeritur [pirims vnà cum [udoribus. ~are
calidx balnex pal' efi, fi fint model'atx, vc
~tl.Qri
tam"n cu incremento, [unt interpretanda. In eu
ad eum modnm mmen t pulfum,ficllt dec1arallimus im,~ lIc m~dl
de habimdinibus corporis di{feruimus.
mucari,cùm facllltatÏ cômodatnr, & lllgetlU' vfus.ImPpofi~lmus
itidem de temperamemis,c:lput etiam hic
moderatas planum eCl: facllltatem dllfoillere, v(Umglle
lllemorta: gratia f:His efi adfcripfilfe.Efi autem hoc:
pt'xter modum intendere. V nde fit, vt cl'cberrimos
Pro afciciriis corporis temperamencreent,celeres alltem périnde vt priol'es:nifi [:mè facul
tis pu!fus.
CAP. X I.
tas [emel deprdfa fit. Nam mm quidem formicantes,.
quos appellant,pl'Odibunt, ~èd
fi ab immodicis bllAm ~tiam
tempe1'amenta corporis a[cititia pllifus na
ncis defiiterint,nec lauentnr ampliùs,fanè refrigerabi
l' tllrahbus temperam entis mutant conllenienter. Sciml' corpus,ac facultas oppl'imetl1r. Qi,tam ob rem mll'
I~Ct ad el1ndllm hic modl1m, vt de anni temporibus di
tatio pulCuum e<L1:xifiet: guâ in libro primo docuimus
~tl1s.
Calida calidis, fr igidis a{similes pulfus creant.
excipere facllitatis imbeciUitacem, & Vfi1S remiCsione.
~ am tcmperamentorum in hllmiditate, & ficcitate dif
Hoc enim in prœ[coû [atis':CH,{l'demonfiré,g ueadrnoer.~ntia
conrincbamr in habitndiniblls corporis. Sidum ex ièngulis prxcedentiblls', & extcrnis cauGs , ad
~1 , em ficcis gracilicas,corplIlentia efi hllmidis fami• l'b'
D e temperamentls
' d
r:lans
.' Vf" rum ,llXC 10
1 1'1s
ec I
a- e primas ml1tauo,& prxcipnas penetrec,ql.las. vocat cétinentes. V t aucem ex illis ptllfns nece{fariè alterêtur,
alllmllS. Prxcf'reà hoc glloqi,corporisdl1ritiam temin primo aperuiall1s libro..
'
~eral'éti
s ficcis, môllitndinem comitari humids.lra~
,:Ie pllirus his mollis efi illis durus.
Ex balnei~
frigidis ptiICUUn1'111utario.
Pro aCcitiriis babirudinibllS pulfus.
A
"
.
1
1
Pulfu um pro ex~rcitaonbus
N
mutatio.
i
F
CAP. XII.
Vne alias mmationes, qua: cau[as non babent narurales, recenfeamlls : E xercitationes primùm, &
c~e
moderatx (unt, vehementes, magnos, celeres,
lab r~s.
plllfilS efficlul1t:fi mllltx fint,& vires excedant
rn orNa~ls,p
r\los,i-dce
e s & crebros in filmO. 1 • ,
.... r po f:Sit
. moco vt xgre, l:lle
lie
mlllm .Immo"d'Icç,a d'
por;~&
mllltis in terpolitis qllietiblls, aut nil1il prorfilS
110 Slt,Ced remi{fx vires impenfè lint,pulfus mirè parlan~ido
s,tard6f(li&
r:lros. ~Id
fi peruentu
VIres opprcfrx fint,pnlCus creant illis propriOs ~,t
cc' ~ales
alltem excitet pulfus flCultas oppre{fa dimilS p 1 \. f ., H abes capm, guod illo in libro
'
Co C • au 0111 enlls.
ta~ C~lpG.
Nunc iam addam cau Cam, facnlr:ls in exerci
he JOnlbus vniucrfilm :ldhibet vigorc, vnde pulfllS vetn~1es
excÏtan mr , veus alHcm increCcic vnde ma:lll:celeréCqj. Hic qU:lndoCJuidem binis ::tc;c[sionihns
d \)etll.r,(pirim exhauriendo, & calori incremen to, i ..
t\ eo et1am, quoniam eortlm v[us non [::ttis magnitlldie,e,& eelcritate completur,crebri fiunt. At qux vires
p~edLlnt
exrc~tani.
[~,eficlnt
pan.LOs,& l~1guidos
hu ptc~ C.1.l'llm Imbecllllt:lCCm:tamen l110s qtl1dem adf: C,qula vrget vfils,crehros::lt no celcrri mo s proptet'
aCll!tat'18111
. frmlratem:
i'
fied pro his cre b
'
1
ql
errtmoS:ldgue
c:~;ltens
aaio légè v[u inferior en.~ôd
fi adeo quis
b gatllr laborare. vt non mod è litperiorcs faCll1 rate la
Ores filnt) liCl d contlJ1encer
.
nece!fe habcat interquic-
d
eo ri&
Galcn.
CA ,P.XIIII.
D
Rigidx halnex illico pal'lIos ,:lC langl1idiores,& rar
dos, rar6fqlle pnl fil s -efficiun t. Polteà., prout id Itt,
quod indllxerunt. Omnino enj~
vel rorpbrem ~r:dl
cent, vel l'obur. ~x
tOl'porcm 1I1tl11erut,& pertnge rarunt,paruos, & langllidiores, & tardos) rar6[g; efficiunt. ~a:
exc:lltècerl1nt,& l'obur concillarunt, magnos, vehemente's', celeritate, & creb rit:lte mot!.cratos.
Balnex frigidœ è vefiigio re~IJgêan
t omni,ho, pofie~
vel cbnfirm:lllt, vel obnlllnt hCllltatem, vnaqLle perfn
<l'erant. N:lm id eH torporem inducere. Ic::tC)j & pulfils
"
•
f) ". cl
, ..pro ratione cau[a!lIm Im~urt
:.~o
vero no P.~
tcrac tum cyronibus exphc:tn,ld nl~
d c cla'.~o
I~ fl'lgida lotione artel'Îarnm mo'tùs pltlS lOt rè.,qllam foras,
ferrur,guod & calor illhuc illico magis ter~I1.?d
fi intLI s arterilS polf:mus con.ringere, OJ:'l1ll,gllX allas
in diflentionibus ammadllertlmt!s, hxc 111 contraébonibus hic applf rent,magnitudo;celeritas, vchemcntia. Sed hoc quia non pocefi vllalr arione, ab iis,qux in
difi:étionibus percipimus, totos pul(us fic appcllamus:
Paruos ) qaia mlllrè minor dificlltio id tempo ris cft
<Juàm antea: Tardos item, qllàd :lpenè remiffils eci
moms: hm raroS guoguc, quod aliis etiam Offines in
c]lIibllS plLls motllS i~trè.cu,
t:lles elfe, viti fint c~n
traio~cm
non [e.n ~lentb1.
Ca,lI[l :lnte cxplic:lta ell:.
l:1l1gu!dos non dlXlml1S :lbfolute, [cd [cri fimu s langllidiores : qua voce parunm n111tiuionem fjo-nÏficallimus in rcm;[sionem clfc.
"
Tom.
11.
0 4
�Galeni de CauGs Pul{uum .
Pul[uum mutatio ex cibis.
CAP. x V.
largus, vt edam grauet facultatem,pul(us inçClbl1s
qllales,acqi inordinatos concitat,Archigenes vllie
pferit, celeriores eos, quàm frequentiore,s elfe: nili li
A hoc dicere ve1it, licet fint hi inçqqales, maiore nllme ro
tamen celeres tardos vincunc,quàm raros crebi,Et~
ne hoc qllidem verum elt,fi ita nudè profeatl1,n~d
ltinétè, Imo offcnfiones leuiores,celeres magis, qu~m
crebros: Grauiores è diuerfo crebriores pul(us,gllarn
celeriores reddunt, Cal1fa in aperto dl: ex demonfir~
tis in primo libro, Siquidem celeritas facultati pe~l1ha
ris validx eil:, crebritas imbecillx, lam aliorum etla!Il,
de quibllS déinceps dicemlls,nifi exciderÎlt ea tibi,qua:
primo in libro docllimlls,in promptu eft caufa.
celeriores,quàm crebriores, Moderatus,rnagnos celeres, crebros vehementes, Parcior, ql1àm qui fatÏs nutria t,non xquè ac rnoderams, cxcerùm minùs mmat,
neqi id diu. Cùm pofsimus in fingl1lis capitibus inhoc
libro prxfcriptis , primùm qua: alii de iis cen[uernnt,
c;ommemorare, déinde eITe falfos conflltare, non hoc
facimus:fed ftatim ad id,quod probatulTI,& verum elt,
Pul[uum mutatio ex vino.
accedimus,id agetes, vt operis,Guoad eius fieri pofsie,
CAP. X VI.
,
prolixitatem côeraham,lls. ~od
cùm nunc &fua [poX 1Inum plllfi.IS cxtera vt cibllS variat: hoc v,er~ i~
te longnm fie,quid fiet) fi veterum prxtereà opin
~ e$.
, tereil:,qllàd illico immutet,& citiùs routano ~ Vl~
vnà cum conflltatione congrua compleétatur , nonne
in immenfi.tm dllcetur? A t qui tempore ad difciplinas B no profeéta recedat, quàm iUa, qux àcibo, qlàdte~
cderitatem ampliùs,&magnitudinem,qllàm veh~
abllndat,ardétgi cl1piditate medicorum omnes opiniotiam,& crebritarem :lugea t, ~ancà
enim vehem;tlUS
Jles coO'no{cendi,huic lucubratio hxc,certà [cio, viam
moderatus ciblls,conltanti(l(qi robur conilat,U~
munie~
vt per fe inueniat, "bi bene fentiant) & vbi erferè vinllm extollit magnitudinem,Hxc quoqi. ora t O
rent. Et quidem allo ipfi loco multa fcripGml1s , ql1X
d
{e ipfam interpretatur, ac omnia fubiicit nobis,qua: fi~
his, qui in ea voluntate fint, condl1cene. De propofiea
vini virtute filOt ab omnibus medicis prodira,Appo ~
<}l1xfiione in libris, vbi inquirimll'S in ErarJfl:rati artem
tio enim,qllam facit,celeris ell, qllod hl1midun:~c,
~
de pulGblls,opinionis c1arè errorem, vt puro, prodidicalidllm, ~iclnq
enim celerem,inqllir, reqUl~ap
~
mns,Adhçc vbi difcrepamus ab illis,qui pel'iti{simi ha
pofitionem,his hllmidllm medetur, ~ando
verod~a
c
bentl1r in arte de pulfibus,de his item vir,ql1i fapientia
lor edam dux eil: humiditatis,multo iam mag'is, A
fit prxdims , facilè mihi videtur.hontm prxGdio) qu:e
eat
'rr '
fiub'ltoq; nutrlllnt,
' 1lXC ce.enter
l '
mUlC tradidimus, exillimatUl"us, Inlleniet ea enim ferè
pe rrn, .~ •
quç arranm,
~am
ob rem vt celerem,ita minimè dinttlrnaJl1 ~ Vi
pareim in fola diétione, panim in èxaéi:is & difiinétis
e
eXplicationibus confifiere:vt etiam hxc)de quibus nuc
no appofitionem carpora accipiunt. Facilè eni,lJl dig :
agimus. Nam cùm[cribatAt:chigenes in hunc modum
ritur per halimm, Porrà quod nutria,p1[s~
vt,C~
' b'It:qUO'd autem amp 1'"
de cibo f:l.Cllltatem onerante ~Hic,CJua
premit, langui~
b us, v ana
llls,ql1am 1'II e, ealracla,
,~
. fIgmorem
i'
" &' ee1erIt1a:
diores,minoréCq; plllCllS concitat,& celeriores, quàm C ln
ad'"
lIClet 1'Il'IS & magmrudmem,
€rebriores, Nos fecus:at ql1~mado
fcripfimns?
eem:id ql10d planè apertu efi illis,gui retinuel'lIn t qU'il
.
"
l' d
.
qua:' 10
Cibns largus , vt eriam grattet facl1ltatem, pulli,s inx111 pnmls exemp IS ocmmus. Ac reliquol'urn,
r.
d'd'
f
i
'
'
I lagoge pro 1 lmus, 1 memOl'la tcneas,Gu~
Guales, aeque inordinatos cuncita.t, ~i
autem opera
II1 pp(J1t,~
anis d~ligentr
obferuat, non in cibo tantùm, fed & in
libro fcripfimus,omnes clara: [une can[x, Q1lal'e pru~
,aliis affeéi:ibus omnibus, in quibus oneramr facllltas,
ceri ta illorum magna pane,cau[as tatùm ill 0 flJJ1'I, ~ho
reperiet inxqllales p111fus. Atq; hocfcilicet ipfilm efi,
funt ob[curiora,referamlls:de quibus hoc e{l:CLlli [0
quod imbecillâ faclÙtate ab oner:tta dül:inguae, Simal
leris,magnis alui fluol'lbl1s, flu xui muliebri apPf :e~
enim Cllm eo proditUl; noxx magnitudo, Si i,nter n;llli-:
deniq; omniblls,qux ex corpore vacuando fae Ll rarer.tos magnos, & vehementes, paucioffendantttr pami,
debilitant,comiterur puluts vermiculantes,a r oPfrur?
{xà febre maligna facultati formicantes con(eqll J1lni~
languidlq;, pufilla eil: offenfio facultatis, C on trà, li pauci magni,& vehmn~s,parui
ame) atqi langl1idi mulAn quia pUl[llS,qllO vermicllians fit, tardus cae"o r ar~
ti fint) ingenti in em[cemodi affeéi:ibl1s onere oppre{fa
no,& rarus debet ? Neg; enim po[sit fieri, vrp!l~euti
cil: faculcas, At vero pami,& langllidi plll{llS pcrperuo
teri:e pars priùs moue ri videatur, ncqj vt fia?t l'duS,
fiun t,nullo interpellantc contrariol'llm,non in oncracircllnfcriptioncs in vna diltentione mulca::, ni ta le e~
tis,(ed in obrutis faclt~ibus,
Dwn vero per fe quide
fim(tlq; rarus fit motus, At in aClltis febriIlS(,qp'1~
,
rr
r. (hn cr
valida: fint/ed abs quoplam grauentur, & pl'emantl1r, D nlm
pOllunt
ma l'19nx non aclltx eifc) non 111
16 er!,
omnino vehemenccs, & langllidi plllftts commi[cetnr,
film calo ris copia vel tardum in fillnmo, vel [r.reul(US,
edam fi fummè offen{a: fine, lncuriè igimr fcribie Arranun: ca:terùm tardus elt Qut non celer cert ~, nO~
,
'd'" uJg
chigenes langllidiorc$, &minores plllfilS ficri facllltacum opprimitur facultas, (tametfi in.co qUI :1 J rartl S
tibus cibo oneratis, Sune enim oppre{f.'lfum hxc, non
fcendo hallucineml')fed
fl1mmè rardus tarn,e, . .,r~
~
vb l VIS
onerararum,Ggna faculcamm. Arquc ve in differcntiis
amem hau dquaqua, Imo crebcr femper, ae 'd dalll
glU en
' , magnoperè eft crcber, M'h'
magnitudinis,& vehemcneix funtlmrql1:l1es,fic in difg~at
ca l ons
1 1
l' \Iain
v lülm clt ecrtii huins libri hic finem f.'lcere. Reftlq
ferétiis crcbriratis, & ccleritatis. ~arc
ne ilthue qnidem queo coniicere,quemadmodum Archigene [criquarto pcr[equar,ab affeél:ionibus animi e~L
~'V V
5
l
/
no
�nG..9
C LA V D. GAL ENI
Cauhs Pul[ùum Li~
1170
DE
ber ~rtus.
A R G V MEN TAC API T: V M L 1bri quarti de Cauiis plufu,um,in quo reliqua Introduaionis fua:
de pulfibus capita,interpretatur:nempe de mutatione
pulf~m
fecundum animi affeétus,& diuerfos
corporis morbos fingillatim.
Proœmium , de diElH, (7 dicendU. Cap. J. lu, pu!lm.
interpofito muita ordine audiel"Ïc , qua: referuntad fi·
II. Ltttititt pulJm. 1 1 1. Trimt~.
JI l 1. TimorH. A dem, pra:[ertim qua: de ina:qua!itatibus narrauimus,
in quibus pulfus vici[sim c1arè videmr fieri Janguidlls,
P. Dol8rif. r J. Inflammationi1. rI J. pieuriticorUthpulj'm. rI II. sUPJuratDrlJmpul.fm. IX. De mar& vehemens:non quo tam repentè facllltas in imbecilttfientihm. x. M arufientium pulfo,. X J. phthijicoru.
litatem variet, & robur , [ed quod cum caufis, qua: [e
Je Il. peripneumonicorum. X J 1 J. Lethargicorum.
moleftant,decercet,nec [uperet perpetua eas. ApeniC,Je 1111. phreniticorum . .x r.pul{ma{fèEiusconjla•
h
tlex phrenitide,& lethargo. X r J. cato(h~rump!.
fimè antem pulfus per bonas llldicationes ve ementes
fiunt. Eteniinfacllltas tu, vt qlla:inoleftiam exhibent,
Je v Il. Conuul.forum. X r 1 II. paralyt;c8rum.
repellat,excitat[e ip[am. ~od
&in animali cernas fa
Je 1 X. Comitialium,& attonitorum. xx . .Angin.t.
)( Xl. orthopnœtt. X X Il. rterifoffocati PUljUi.
cultate,non tantùm vitali.Defeél:i enim quidimaximè
X X Il J. Stomachi affdh. X XIII J. Hydropicoru.
ve1 per [eneétutem, vel per morbum, vel pel' aliam qui
-z X Je P. Elephantiafis. X X r 1.Ié/ericor;;. X X YI J.
piam,qlla: antecefferit,la[simdinem: fi latrones fubito
.rum''lui veratrumfompfirtmt.
confpiciant ingruere, ve1 hofies, vel feram,aliqul,conB citato Cur[ll aufugil1nt periculG,neq; in eo validis conPRO OE M 1 V M.
cedllnt.I témqlle in terne mocu ex xdibus exiliunt, au!:
per
incendium,atq; ocyfsimè difcurrut,cùm anteà per
NT E R callfas, vnde pllifus alteinfirmitatem
progredi vix poffent. Ex quibus omnir~ntl,
qua:cunqi m.utationem mo
bus
liqllet,facultates
animalis moderatrices, ft quido
11ll11tl1r per fe ,contmen tes eor.l1r,n
impendeat necefsitas,maiore vi obire fuas funétiones.
.
, ex quo funt conti~o
minus mirum eft,fi in ira hoc comingat, cùm vinentes appellatx , prioribus dl1odeatur
merito fieri:vt & in his etÏam animadl1ertas,ql1i
~lbS
libris expofuimlls. 0Ea: has
exercitatÏonem
fubeunt, aut quam aüam nauant opepra:~edunc,
qnaru~l
confiftit pa,rs
i '.
n
ram,
pulfus
non
in magnicudinem modo, fed & in veh lp~s.anmi
corponbus , pars. e~trJnfl1s
aC1dl~,
hementiam
conuerti.
a. as cu ~nf!:itl\{emus
duobus proxl~s
exph.care (qlua
de
ntèetlam,in libro Hlo, quem tyromblls (cnp~mu:
La:ti~
pulfus.
CAP. 1 J.
[ummatÎm de his & ciua demonftrauone tra
Aetitia: magnl1s,rarl1s,efi pulflls,l t vehememia nioperxpretium ~iheft
vifum) vt hîc qlloqi C
d a~inl;)
hi! differt. Lçtis diffundimr per vniuer~lm
~OrylS
e liS agerem,citatis ipfis capi tibus,atqi dif!:inétè expl i
calor, atqi plus for-as eius motus fer.tul': at 111 tn~lbu
b:ren,fim(l~q;
cauf~
a~derm.c
in ter~io
quidem ,liinuo. Vnde maior fit mel'Ïto pl1!filS lllorum, at no vea de a:taubus,reg1011Ibus,anm temponblls, naml'1S,
hementior ite. N eq; enim afcititius ex :dfeéh~
coparap:a:tereà de exercitiis,qua: vocant, & cibo potuq; ditlIr,neqi validioris aétionis vfus. Planun;t ante eft,h~
~Ilus.
ln hoc quarto, qui hllius commentationis en
intelligi debere de Ja:titia qua: ex fua ratlone,eo quod
t(){hemus,dc canfis prxtcr naturam fermonem habemoder:ua eft,plli rus muta:.Ni fi nimia qli~e
lçti~a
fit,
/,ClCorfus ab affeétiblls animi,déinde etiam de corpo
vt facultate opprimat,pu!fi\s fxpe p~r
accldens cotra~
~satfeéHbl
diéturtls. lam hîc quoq; ad fingnla capil·ii exif!:unt.At mm opprelfç ftculrans fiunc pu\fus. Dl
c!au[ulas tradllcam ex libro tyronibus fcripto.
"imus enim antè,qlli inter affeétlls llmt veheme tiores,
bos totam alterationem pu!fllllm folos moliri.
CAP. I.
Irœ pulfus.
~lÙGbs
L
I~l
Ra: ~ltus
enpulflls,magnns, ve~lms,cr
cr:ber: D
Trifiitia:pul!ils
CA P. 1 1 J.
fllperiorum eft memor hlllC etlam qua: de Ira dl
tardus,& rarus ef!:. Et
Rifiitia: p~ruls,\a!1gid
hUntllr, apena umt. At de qu'o antè haud du diximllS,
trifiitia cuam refngerat, & ca\orcm intro con ci~c dl: in pra:fencia adiiciendllm, vehememi6rne tantat.ltaqi non inlrj~
co~t:aris.
pu\fll efficit fl1pedotUlll
.
. r d '1 filt vere.
'
Id a,l)pareat pUl(llS Hatorum,
an ellllcemo
riblls,qllos confeql\lla!tltlam dlcebaml1s.
cnlm omilimus,etu latiù in primo libro difputareTimoris pulfusCAP. 1 JI 1.
~us,fCtè
dl\billm, N eq; cnim ira qui s fidem tum habe1moris propinqui, & vehementis celer & vibrahet,fidiceremus non apparere folùm,red clfc etiam ve
ernentiorem, vt iam adducetur, cum antè in fermone
tus) & inordinatus eft, ina:ql1al1fque. I:uetei'atlls
Galcn.
:rom. Il.
0 S
,
-
T
T
�Galeni de Caufis Pul(uum
IIJ2
bus in~amtL}
ieéur elt, Vèl1iet~;ns:vGca
co iii,
hm{imitem habettrii1itire. Timorè vei1igio,quiamnl
Ptxcereà p!ell,r iticornm, & peripnelllno-, tis llatim menrcm conmrbac , iure inxquales edit plll- A ve~1triculs.
nicorum,& bl'eatrel' omnidm)in quibllS partis inflam!ilS ,Nam ante de hocverbafecimus.Temp0rls diucurmati one comitatur febris:nifi qllibus in locis ob fym;
nit:lte pLllfus ralcs creat,qllales tr ifiiria. Neqj quicqua
neceifario iis con[eqlll
ptOmamOl nàtnram, qux t~m
~ trifiiria abefidillcurnus timor. Omnibus aute, fi d,i ntu r,tum caCuadinnaa fUI1t)prollt quodque pofsitln~
[ucce
turna fin'r,bis,allt ad modG fint vehmétia,pulf~
tare, ira pulfus conringat variari: vt mitla ibi muta.tJO
dunt, vt {oient diffolur:l. facultate . Etenim diifoluunt
fiat,& qua: inflammationi congrna efi, & quam loc~a
omnia bxc faculratem, )reu i guidem vehementia, rem
tura, ve~
pra:[entis inducit fymptoais.~bu
enlI?
pore vero contraria. A tq li paulo antèidé e~ illis, qu~
inflammarnm dl: fepmm tranfuer[lIm ) hi cOl1u!~I
de Ixtiria rcculimlls,oficndebamr. Nunc euam ad[cnbus fun t opportuni. ~libS
pulmo , fuocatil1b~S.
pfimus, q:lOd,illis hoc il: l [agoge [lIbiuxm~s,
& etiam
vétriç1os,fynp:~bu
iecur,atrophlç,
• ~ibls
quodde hmihbus omomo fiacuendum ellldel1l ' Lonalimenri [enfui. ~ibl1s
vencriclIllIs,
id e{l:,in~rcpto
hrec oratio no qllxrit:
giorem ver inrepta~om
. cruditati. ~ibl1S
l'enes , vrinx [llpprefsioni. Adh~C
~uare
ad ea iam,qux confequlInrur, tran[ea,mus.
partes infigniore pra:dita: fenfu,etiam dolorum nonllEx dolorc pulfus yariatio.
- nepu!fus mutant: ql1a:minùs fentiunt,pro affeéèu ta~
CAP. V.
B tClm. Igitur ln infl;imationibus variè pllifus his omO!. bus mut~nl'.
~x
quemadmodû difcernenda fllnr,
Olor ,qui qu.ide~l
~arit
pulfus, (var.iat a.men: in:
o-ens,auc gLU pnnClpes panes tenet, vt etlam mfla
cùm alio loco exaaè trafuuimus , tlIm vero in prx{e n_tia,quantllm interefi. tyronibus,perfequemur .H.oc c~
mati~)
dl~
paruus ef~,:tq;
initio'RuHilm edit maioré~
vehementlOrem,celenorem, crebnorcm . Auaus vero • put efi e~ Ifagoge, ,ql}qd p111lilllm profeaam ab Jn~a
'mationi911S mmationem c1arè docer. Porro yt prJJ1lt
'iam,& admodu validus,vteriâ viralcm vigoremotfen
.
Œ'~
...<;;;'II(X & genera tionem eorum continen tes a lClaO b
<lat,minore,!angllidiore,celo!re,crebnun.Ac quo diqinflanlmatione, vt illam mntationem indl1cant,ba e
, .turnior fit, ve! vehemétior efficiarnr, hoc il!oru quo:lmns exp\icare hinc exotfi· Omni parti,qnx infl.arTI~
vero facu!t~
ia~
9iifollld,
que incre[cit mao-is. ~i
:in remifsione, & paruitaté, & falf:l.m ce1ericatis fpecie,
ta ft,bxc neceffario cillO ac-cidunt,calor imodlC~IS,
S
V tin omni mole'ingept&mq; crebriratem com~uta.
vniuerfo corpori impartit ambo, ybl par.
tenfio . ~x
-fiia racllltas, ita in do\oribllS {cre [olet, ad dcpngnannobilis fit) vel infigni pra:dita inflammatÎone. !1C~U
dum,& reiiciendu id, quod infefiat, cocÎtare. Optimo
immodicl1s calor) qui vnil1erftlm corpus OCl1pe~,
~_
igitur iure in magnimdinem,& ccleriratem, vehemenbris cft: qua: vfllm pulfllum alterabit di1lcé.Atpa~
fi in eo nihil proficiat, vetiâmq; pn!fus murat. ~a:
tis in flammara: tenlio peruadit edam :l.rterias. QEa rIuti ex inani labo re vis eill5 , & conten tio opprimitnr.
'oh rem dnriol' pnHilS erit: eoque fanè in neruo fis p~
'
. \ d prxterca:teras
"
hxinin fi am ma tlO
It:l.qne in remi[sionem motus [uperata ab-intefiitibus C tl.b
us d
lll'JOr,Cjuo
fi':ll1te m f:l.lfam celeritatis fpefacultare rccidunt. ~id
nib us tCndançll r , Vt qu:t fine fna liponte etiam te~ :t~
\ fc
. •
•
~ l' et ror
_ ~t1
ciem dixerim, in renÎo lib ro De digno(cedis p'nlfi
_ a,tgn~
~na
cdcllm PNar~es,
vlcma s, glUa funt C~l
dijJlllS
declaratum eft. lam etiam demonfinmimns in hornm
tlores,rnten llnt. Imfllm cal orem autem OlLen .d
cfficàe pel' {e pllifilm cclerem, & maiore:quàd GqlllS
commentarlonun Hhro primo, CUl' pamis plllfibllS y'e~
Oe ,
'd'e'f i'
, creb rllm. Rel,;l
nè"19ltlll'onl1{llfl
nè omnibus adillnéb. crebrir,1s fit.
Clat v 1i"L!
lU, luI.euam
1
na
-gtlos ex intfammatione febrisarripuit, habe~cp'Il
lnflamnntionis pulfus.
'
. arcenart,
. 1 111 '1'{le
d url1m, & vero"~b etlao mtempertem
t
CAP. VI.
fi ambo coilloaa fint, e~86.
occl1rliI Înxgualem. ~x
Nflammatio habet omnis comuncm pulfum velllti
'd ubio procul fpecies illa pl1l{ils,quç velmi ferr.i[ ~jat,
- oponet,qm.
. vt
.lmagJllern
.
COneJJ..
ferrante:vt alia p:us aetoHi arrerix, :l.lia no videatur,
E am emm
t:l.nglt,
Bot
cu iUa fcilicer v ideatur durior _ Habet ecii vibrationis
vbi'inx qllal iter inllrumenmm durnm occurrafiOatdt1
.aliquid hie pll!fus,ac celer quidé,& creh-er cfi,non perparro, vt diximus, manifellè celerior,ac,oiG re,l ondpetuo magnus tamen: At Gnglllis infliimacionlblls cO:
riri cs,p bnè maior.Sin CJuid refiat,:l.n!1~
cdo Gr:
'l
'
,.'.
. b'It vJOratl
1ims proprills. Na[cenûblls quidem maior iufio, & ve}la
motlls, quamtn
Itnmmllt:l. ma<:]<7!1ltLl, in Ùs
hemenrior,& celcrior, & crebrior. Auge[ccncibus adIarn etiam tan co hunc fore crebriorcm, guaotâ m 0 11huc cùm illa omnil incre[clJnt, tu c1arè Îlm dnrior , &
di/tentio viilm complellit noOi fj quX antè. ertlp<l'
J1'
{.'
\?'
. nlbnS
,magis vibratus
VigeCcentihus alite manifefiior cfi, D .lH:llutnUS,recorc
ans. Prxterea anflammatlo . fi cl in.duriorqi,atq; vibratlls magis,fcd minor cfi,guàm dllribllS variatÎonem pu!fuutn no p' arem comira n , c'eare
n
' .
'
!(LlS Cl
dum,l1on tamenlanguidior, nifi facultatem exced:l.taf
nammatlOncs rartlllm confitaruOl venlS pll
d rio~
'
.
.
fc
d
Il
feaus. ~inetam
crebrior fit,& celer. ~x
fi diumrmaLOres,panlllmncrLIofarum mmore , e eos dn
ort
nior Gt , atqi in [cirrhu iam indurefcat, accedit illis 0\!.ra
res,magifque (e:rames.NihiI ll cni~
in bis~qlOorte
7
cilitas pulfus,& duricies. Hxc inflammatÏo babet, qua:
c1aI'lun ht, fi rCtlI1eamllS artelï:lS magts tendl op l tetll
f: P:l..l'CeS. alar
pulfum pel' tomm corpus immurat, vcl quia magna cfi,
us 1J1 fI aml11atis qUi( Gne neruo:c,
a, partI'b'
W
ve\ quia principcm pancm infidet. Si vcro vniuerfilm
arreriis abuodan tcs pl'anè ctiam copia calons JO . ...,a'
..
'
l" arq, JI'
.corpus nOI1 aff'lciat,plIlrus in parte inflimata talis erit,
J'us, vtpote caliuioribus adaugcblll1t al1lp l.lIS, d in t '
<]llalemdiximus. refcllnc alltcm,qllx commcmorauixil110S idcirco excitant plIl{u . Et fi CjuaahcUI1 eell itlll
\'Itas exonarur,c.l
.
" d er:get
,. anl'ficil.
(l'(1 DlIas
mu ,tingula,diminuutltrqj,aut pro inAam:l.tionis qua. plllrUlInl: f:~
C)~la
tÏrate, allt pro ipfius in Clrumcnti narura in Aamari. Sini fallor cauCa cffc dOClllmllS JI1xqm mm
_ qUI
)
b . . 11l0lO! cS,
quidcm partcs neruofiorcs duriores cdllnt pul filS, m:l~1I tatis, qua: artcr}as l1~ur,
0 nl.~s
~ à ob ip[Ogîfq; [errantcs,& minorcs.~lx
pluribllS vcni prxdiJpfam d(:grauen r 1mbectllItarem: pl xtC)('· .'
m 8&
Ca! fl~t,.&
anerii',contra. Ac in tel hos maior efi,cLlm
rum iIl fhllmento:'um a ffcalls, opjlatines,~):rc
~;L\e ~a - Bartt'
:trtenx lJ1 pute abundcnt atqj inxquali f.1cilè fit inor
çon Cl rw.loncs, argue tcn filoncs,pre {ftli ~ q.'
4inad,Cqllc .Ex his lique;, qui pulftls fit illorum : qui11il cO Il 0 lli , fi il1xqualcs in arrcdQ{is partibIlS In'JlatÎS
D
. ab
l ,
•
I
en.
n:
'Ô
�Liber ~artus.
I174
matis pul!Îts fiài\i::'ètilÙ molitrix f ~ c1tas
illoruni facil~putàeolJ'S,hméb
id,grauhq;' cerebru,cogfeg;
limè in talibus defatigetur ,ipf.1g ue infirum ~lta
fin t af4 A In grane fomnum deferri,ac fopiri hominem . Rettè cr
feéh.Reliqua, gu:>! in libro ryroniblls lluncllpaw fcri
go cùm pulfus in maiOl'e crebritatem mutantur, aut pe
pfimus de mutatis:lb inflammatione PlllGbus, non pu':
riplleumoniam, aut fyncopam annuntiant. Peripneuta de,Gdcrare interpl'etem. Itaque ad vnum nunc de
moniam,guod occupet remper .oftend:uqi Jateris infli
cfi digrecliendum.
matio vicinas partes:vt qua: à calidogiO'natur feruenproxlmis capitbu~
, 1
c l'
0'
I~leurjcom
pulfus.
C A 'P. V l l.
teq; lUmore,atqi raCI e moto.Syneopam verô ex affe
aa facultate vel pet neruorulœfionem, vel foporem:
Leuriticorum celer,pulfus ell:,& creber,llec admocùm ex pimitOfis humoribus vaporantibus cerebrum
dum magnus, videatur etiam vehemens eife. Efi ille
repletur. Iam hoc etiam fi propellere offenfam ad rav.erà ne bnguidlls quid~m,
[ed tamen non vehemes fia
mulos valeat,confequetur lreGo neruornm:&fopor, fi
, ~lIn'9uod
ad affettum refen. Si quidem vbiqi hoc menequa~.Ac
talibus quide humoribus rariores conrra!U 0 l1a feruandG. eft , in vnaquaqi re mutatione elfe pro
ris,put~
biliofis,crebriores iufio modo pleu.ri'tidis pul
1l~ re xfiimanda,difiinguend6mg j guod alia de re, no
lils euenlUnt. Porro autem medius efi inter raritatem
de llIa accidetit. pulrus iraqi plêurit icorum, quia' ner& crebdtatem modus in pleuritide, vbi qui morbû co~oGrem
quo~am
modo, duriorémq; efficit:l.!tedam,
mittit humor,fangl1ineus fit. Sic erii modus medius dit
quafi eonnerte'rét in vehementiam,.imperitis imponit,
ritiei ex tali humore, ac moderata inflammatione oriquos,qllid. interG t in ter duru ittum,& vehementem" la B tur. Augecur vero,aut ob inflammationis nimiam matCt,l.ta CjllOg; VUlgllS medicoru,quod alÎls etiam diffegnitudinem,aut ob humores biliofos.ltémqj per conren.tlas plllfuum difcernere ne (ciat ) has forcafsis infii-.
trariaimminuitur.Iam hoc guoqi liquet;duris puHibus
~Iones
accurabit,atq; ex fua ignora:nda damnabit reeuidentiùs confecuturâ fpecié occurfils velutÎ ferratis.
ptc;cepta. Verùm non tacii vt hic longior Gm, cùm
S
Ir:
C
fieparatimDepultîbllscogno(cendisfcripferim. ~auppuratoruffi pu LUS.
A P. VII J.
~'e. Vt r:l.tionem exerceatis Gmu'! & taétum admoneo,
SVppuratorum pulfus initio ftatim pulftlm refertvi~ ln experiundo pnlrum valeat taàus cognoféere non
gercemis inflammationis.Hxc enim initium eft fnplee.rnere folùm ratione. Prin.eipil1m yero eft expepurationum. Nonnul1Cjl1am inreqllalis dl, & inordina-.
entla!, ferl1\one exprelfa dottrina. ~ipe
neqlleas
tus:fed omnibus heél:iclts. Cùm aute pus propè Gt ma-'
. v~l crebritatis quantitate verbis explicare: tametG mul
turum,cçtera Gmilis eft,nifi quod xqualior fit.A t cùm'
t~rn intedit,excedat mfium pleuritidis modllnl, an no
e'rumpit,liguidior,latior, tardior,rarior. ~i
muItum
a .equatur. Siquidem excefT'us, vbi in peripne;lmonii
pl1ris in capedine inter thoracem & pulmonem colle-.
~lg:et,a1
denl1n tret fyncopam, neoe{fe elt fieri deteétum habent ,hos Grœci quidam if'71v1ir alii if'1VlI.~r,
~t.ln
foporem, vetnel'uornm enlOipere lrefionem. Si':
Latini filppuratos appellant. ~i
fiunt, cùm magna
.1 1 rnocloilla inxqualitacis fpecies,qux ferranris imaa4 coftas inflammatio fuppurat. Interim etiam comiwne~prxbt,i
primis plel1ricidis propril1m eft fignû, C tantur peripneumoniis, denique omnes,quibus inflam
mamm vifcllS aliquod fUpplll'allit, filppUratos vocant;
1 rernt{fa eft,inollis & probè maùll:andre : "fi vero mafn~di.è1s,
& ad~oum
eruda: plel1ritidis. Tales eu
Hoe ergo capm de filppuratis ) qllod ex Ifagoge profirn cClIIi facn!tate conillnélx penèulum habent: cum
poulimus, cùm prœeipllè eft in primis , quos memOl'ad
aUt,tardè concoqllentur, aut'ad lllppUrationem
uimus, vernm,tum vero in reliquis omnibus. Nam vbi
eas excipt~arQl
: . A tqdue eiu~,
fuppurat inflammatio,guod infirumenta vitiata,& de, q~a!e:nt,u.bidlS
illatn oncoquItur, pu!fus pedetennm omnem e~onl
bilitata. Gt facultas , non poteil non pllifibus ina:guali,ru pra:ter naturam mutatÎoncm. ~œ
deflettlt. ad
tas quœdam, & ordinis perturbatio moueri. Huic cuI PPltratlonem, nabet pulflls filppurarorum propnos.
muills accedit,namrç cum fymptomate certamen .HuC~ quoque gux tabidè mirceCcet; p111fus marcorum.
mor enim putridus,gui modo huc,modo illhuc fine or
r' ~P?t
ex Ifagoge hoc efi,ac quç apertè :lccidlUlt pleudine confluit~
tum fpiritum tranGm intercludit, mm
ob
ad propulfanda naturam incitat qua: molella flmt:vnrltlcls,declarât:callfas ame non item aperit. ~am
etn~as
hic exponnm.Pleuritis ioflammatio 'efi fllccinde magni, vehementéfqi,& alti,celeréfque pulfus oriuf tmebranœ,itague
"
C b . .
, (),,'
C fT"
C
l tas r.ut, aut 11r. qua
peelltls
..c
Ol(as
re rJcltant acme.
~\Ptur. Mox vb'1 dereua
pugnand0 {acu
ta VI~lna
eft cordi:~a
vero ad eum modum fëbricifirm iùs pars fit obilruél:a, in contraria reeedun t: dllm
pant Gldeo habent pulli.lm celereln. ~od
neruofa ecii
fe IpCam concitet,vitalis facultas, ad reiieicnda,qux fiqU~S
.tt, qua: eft affetta , hine infigniter dul'US eft. Iam~
D bi fime infefia fe eonuertat : vbi denllo aIriores, atque
l\e~!ta
habet,ideo minor efi guoq'lle,qnàm febri con~
vehementior:s prioribus ~uadlnt.
pul~:
Ergo cù~
il~at.
~are
vt & creber fiae, par eft: qllod magnos
perpetua !Ixc fit .m.utacio, 1lœ~uat
m l1s,nece{fano
tcrn~s c~lor
pofil~()t;reagu
. duri~s.
Di xinllls auquxdam , & Ord1l1lS perm rba tlO nafcltur, e~qu,
d~
(ir nte quantum ab Vfil abfit magttirudo pn!fus refar
fiat emptio ,perdllrat. O!!,am.ob rem heéhe.lIs efi dlbu Cerebitatem. Inreqllal is in iis efi crehritas,gurld nec
ans plllli.IS illoruOl. ~od
qUldem, &; non ~n orbem
tic~orl1m,q
in~a?J.1tOle
c~inmtl,
vn~ fit fp;7
velmi accefsiones quaCçbm facere,rurfu[que mterllal: le ~te
fi fipt blltofiores, et1am febrIS aCl1uor em)
la, qllod j~ aliis fit reb:ibus. Perpetua eft. cnim jl~
in
tOfiOffcnho quxdam confeql1emr facultatis. Sin pitui-;
mON artenamm agJtlo,dn~e
fiat cruptlo. At dnul-.r lOres.,& lcnior erh febris & procliuior ad roporem.
pta parte, qllX fuppurat, planc erunt omnia contraria.
~altnqàmei
in ple1ritd~
,& ~ perinmoa
fit vt
Hîe recordanc\a funt, quxde lata pu[fu in fecundo li...
J~lt
n?n lœdatur ,quod humorum excipiat in inflatnbro, & de al~
d?cuimus: neqlleNhoc poftuland~\
, VI;
fitb~nls
putl'ili fuligine. Vel'ÙOl cùm pmris humor
de omnibus lXPlllS repetamus. am vara, hm eruA.l~
~l' 1 lOfilS, vaporem habet in modl1m fuliginis acrem~
pente purc ) definllnt eendi, facllltarq'le defclfa depl~
rillIIllOl'dicar,&erodit,iritatq; cerebrnm:itaq; ad deli
gnanJo ell, ac nece{fario homo cft attcnuatus. ~a:
(iedlll perdl~.
Si pimitoul Gt m'c "fumo a.el'i fimilis
vbi con,uenerunt, !acus. fit puI.fiIS. A1I.gcblt porro mul- fT'. t\Ub II 1"ctxll;,
" quafi nunc,~' quadam.âd
J.
..1 r: fi
r.
, calio-"
01U1 CrilllX)
~v maSls a4 ~en
llm qludcm ClllS 4peç\clU,afcc.\lfll
llQtO
entp
p
g
in,
�117)
Galeni de CauCts Pul{uum,
ex
A admodum crebrnm)& qlÏidam ipGs in1uëtem.Ac~
CTllp,tionem arterÎal1lm. :>iqnidem .quia Hlius adhlC~1
que alteram hanc marcefcenres differentiam pul(uum l
mus memores, elgl1e comparamus, qux nunc apparet,
funt forciti.Alia item tenia eft eorttm)qui rauhb~n.
'
pulfuID reddi b;ne latumarbitramur.
d1C
Verùm
&
his
cùm
antegreffa
febris
pulfus
reddl
De maiée[centibus. CAP. 1 X.
crebras, mm facllitatis extrema di{folutio abundè effi,
Roximum en de rrurcefcentibns caput: de quo eri5:,
autem intercedic, omnibus r~fige'"
cit crebros. ~od
qUa! ad caufam inueniendam faciunt, primo loco
,ratis febribus,nondum rame extinélis iis ) in rarirareJt1
tradam,déinde capnripfum ex Ifagoge adfcribam.No
commurat. Gepus hoc'marcoris fenibus prqp.rillID eft,
men hic affeéhls inllenit ab flamis marcefcentibus,quç
prxfercim cùm aliquid virii pulmo &,thorax contra~
difficultate nutrimenri extinguutur. Ac vbi calor eoxit.Hi febrilem retinent pllllUs duritiem)etiam fi ra~!
dem modo marcefcit natiulls animantillm,pul[us opor
fit. Omnino pancis marcefcentibus in aliam inxq?a!l~
tet effe lâguidos. N il ita affeais facultas efficitur debitatem pul[us, ae illam) quam diximus ) magnitudlnl S;
etiam parui fiGt. Iam celeritate eria qualis. ~ocira
vercitur.
..
dam videncur prxditi:quod nec hrec abe{fe ab febriciPhthilicorum pu![US.
autem & feb,ricirant, & facnltate
tantibus pofsit. ~ia
[unt imbecilla,idtqlle pllifum habent panlllm,nece{faRoxima en orario de phthificis ,- quos vocant, 91~
rio iam 1}mul crebru obtinent:id quod & in libris prio B , pulfllm facultatis imbecillitate panmm, & la?~du
ribus eft oftenfilm. Imbecillitati autem facultatis comi
habent, at non nimiùm celerem, vt plerique febrJclt~
tari item pulfum circunuentem declarauimns , qui detes: quod no detÎneantur vrente febre.Hi haben~
erla.
eurtatus cft in vtraqi parte. Atq; planum eil, eos femplllfllm heaicllm , qllod & febrem habeant heéc~'
per pulfllm habirllros vndiquaqj fimilem:quod non ex
Sic ~ febre)qllç corporis occupallit vniuerfum ~ablCu,
hum oribus affeétlls)nec ex fpirim procedat,fed in ipfis
appellamr pulfilS. Ab his in libra ad ty ranes f~nptoa
eonfiilat folidis parribns.In h~s enim COl'poris habitus
put feguimr De peripneumonicis. ~od
qiudem '
vniuerfus, vt carbo quida faéhls eft : qua de re heaicos
vifwn mi hi eà ad[cribere.habet aUte ad hunc mo clUJl1 '
proximi medici hos pulfus appellant. At quibus iam
ealor extinaus eft totuS, quod accidit potifsimùm fePeripneufnonicorum pu!fus.
nibus, rarior quoque plllfilS fit. Hunc marcorem Phi~
CAP. X J J.
lippus vocat ex morbo Cenium. ~em
ferè habent feEripneumonicoru magnus eft pllifus, & vnc!o{illlt
ne[centes, & interim illuenes etiam. De quibus optimè
Philippl1s [cripfit non planè ignids carbonibus hunc
quid habet,& langtÜdlls,moUffqlle, fimilite: atq:
'lethargicorum pllifils:nifi quatenus prœpollet Intq ~
affeallm Gmilem eife,fed in bis, qui extingllltntur , ira
vt in cillerem iam venantur.Ha:c vira prudentia prrelitate,& in vno plllfu,& colleailla,quam vocant.I n " s
dito certè ad reliqua intetligenda Catis [unt. 1taque ca- C no iaù, vehlti interpellatul",& vndofus eft,ae dic rotU
put nunc ex Ifagoge adfcribemus.
interim fit. In colleét:iua, cùm alias differenu3S babec,'
, . . mo d"0 mtercllrnr.
. H0 ccapu
tum mo d0'·mtermlttlt,
do~
Marcefcentium pu!fus.
CAP. X.
eft) qllod accuratè,qure peripneumonicis accidu nt ,do'
Arcefcentiu pulfus non vno modo varit.~
e'
cet. Cau[as vero, fi memoriam habes eorum 9u~
re differentiis hi quàm apertifsimis difcernendi
cuimus in primis commentariiS, nullo negotl~
In~l'
vnà cum inflammatione, qua: no difcuifa fit,
[une. ~li
neris. Neque enim eft mirum, vel magnum e
commarcllerint,languidos,& celeriores,miréque crefilm illorum, vellanguiduln, vel inœql1alem ob PUfiâll'
bros pulfus habent ) acdecuratos magnitudine in vno
nis inRammationem, vifceris tam laxi, & mollIS, id,
iau. ~os
Archigenes innuentes & circunnuentes apHfque inanibus vndique infinitis caui, tam por.rd '1,w
pellat, vt aperrè de claret diftentionis breuitacem cum
ni cordi. Nam quia laxum eft, &molle, & vncllq.llSaltl
vtriu[qi extremitads quafi inclinarione. Neque enim
ellum, à pimitofiore, atque cra[siore [anguine ln cutJ\
Vt przcifis âffatim, fed eeu partibus v trinque infiexis
matur: cum filbtilis , biliofUCqlle Buat ferè "Ile ,;io,
cotrahimr,decuratUs tnagnitudine in vtrifqi partibus.
v ifcere vlla ratione 'cohxrefcere po[sie. Tahs l!, aU'
Acq; hoc quidem nonhi modo,Ced marcefcentes qllapitllito[a,inquam , tunicam iritat vaforum,franglgnoS
libec de occafione habent ferè omnes:qui ex inAamma
cern vim facll!tatis, qux in illis eft. QEo fic, vClpa or'
tione mal'cefcllnt)omnes)& alii item mulci : nifi fanè &
lanëcO'llidos pu!fus reddat. ~ia
vero ctlfl1 :tllr
D fimul,&
"
.
c
iIli de occulta guapiil inflamatione marce[cllnc. ErIcg;
de cuam VI CliS Cont1l1cns en , multirorml•S genr~ . ru fll ,
.
r S"d
f: . 'b rrc fJ3
hic marcefcelltium ex inRammatione pl'oprius , nulli
~Xql:
~l
cm compre Sl?Ol u~ a ho rÏcis 0"
conlleniens , <Jui aliam ob c:ll\fam marcueric. At heéti~
Il cdo.n n .. 10111 u~,
denique affcétibus P';~rnùlt
fi ft ..
eus 'omnibus marcefcenciblls plll[llS ell)qui quidem iis
Hen lmus IJ1xqulltcatcm fuccedere, potUSl . oltl'
efi comunifsimus. Secllndus ab hoc cft)in quo inrequanitimre fint cordi. A tqui quod inxedpneUlPOll13 C,que
•
ri.
'.
1 que a
lita in diftencionis magnitudinc decurcata eft:quç eCla
pnmantur, 0.:: dcO'rauentul' con rmganrur cl'· ere?
cl ebl
r:
t>.
' •
adeft plerjfqj:déinde crebritas. Ecenim hœc quoqj 01 es l1n~
pu 1mOnIS
artenx
, 9u1'd rc ftert ftlC cùJll
mnibtl~)q1
ex inflamatÏone marcllerlnc) pel'peruaad~aproce
plllfllS iis. dicrotl~s
mfrequcns ~i;rotl'
hzret:omnibUfg; adco,qui ob fyncopamex corde, vc1
ah am habeanr multam Jl1zqualuatem : quOd.
qUI"
am
'
qu
fiomacho affréto profeétam in prœ[cns pcriculum veprorflls Vlfis l'eguirat gllandam durltlem)
S' uideJll
nerunt ~ ae déinde vini potionc prœccps declinallerunt
dem non eontrahet ex pimitofa flllxionc. 19 dura"
pericutum,fed tempore rame marcllcrunt;nilÎ fane hos
bilio/ioris munus cft eogere,licearc, tender7111n ran è
' 1
' . fCI ,1C , 1.
~ltog;
dicas ex pamis in Aammationiblls perire nohi5
re: qua: quando minus fa:pc pu monem I?
s pul"
meognitis.Siqllidem flint inrereos, qui innucnccm ha
crit rara quoquc dnricies:& li hxc)fimul dlcr?ru ffllic"
beant pllifum: nif! edam hos dicas ex inflammatione,
fus etiam. fam p 1'0 offcnf;l: m3gnimdin: "e~ lI[~ufdo
il 1ios c1cra inAammatlonem mareefecre. Verùm hoc in
ten tes pul/ils, vel intcrcll rren tcs forc,ctlam ln . q!l3J1l
lib ra declaratllm cft. ~x
fi exciderunt, ncqulC b~
pubio cft Pulfum igitur hi habcnc hcéticlun, languidu)
P
P
P
M
el o'
g
�Liber -~artis.
II7,?
TI78
hœc f': gis.Si r~tÎhi:pe>xom
!nterpi'ao~
non '
pUtQ lam te defiderare. Nam qU:l!lO Ifagoge ddmecps A
d~ pcripneumonicis retulimus, fi primoni memoriam
runes , ~on
habent o,bfcuras cal1f~s
quin hi,c quoque
ZfUffi fatIs fic capU[ dllntaxac ad.[cnphife~:l
alltem
ebre ten.eantur acma ~nes
penl1mO~C,atqi
habea~t
adHll1étUtn,nonl1l?ll fop~ri
CO~t1S,'
, V. trllm ~Il
enus h~ru
~t,pr?
ellls rat1~ne
p~t1fSlmU
ql~antas c:ebntans muemtlll'. Nam mfigl1l0rem Gpenpnell
ruo.nla febrm.h~at,
pnlfu~
eric multùm crcber : fin '
lllaIus coma,mlOus creber ent.
cultatÏs Gt Ggnltnl jmbecil~
~ a.Iiis lotis ollendinms.
Vbi ergo qux in arterijs eil facultas ampliùs diilendere eas coneeur (nam hoc ob caloris ~blndatim
defiderac) idqlle dllriti,a mnica: prohibeac , v idemr pllHllS
ql1~dm
~do
~lIbtrem.Panè
tue hoc pOtifsimùm
aCCldl.t, vblimmmeat fyncopa: quomodo vbi conuulfi.o?euam motus cil pulfllum conuulfus. Ac hoc phreni
tiCI habent perpetllum, vt cum conllulfione quadâ: motus abrnmpacul',non delinat paulatim : via-et cnim cal~r,[{Otqe
dura inilru.menta. Cùm ani~cupt
anefias ampl1l1s facul tas d1l1endere obilat tunicarum duLechargicorum pul(us.
rities:vnde violcntia procedit prœciGo illa connulGua.Sic incipiullt etiam artei~
difiendi [ubito & itffati~,gla{j
exil.ientes ma~is,quà
pedetencim diilentœ .
A P. :x l l 1.
Ethargicotllm plllfilS fimilis pe'ripneumonicorum
SIC euam ex mfiammatlOne febricitantiblls cunais in
- efi,magnicudine, remifsione, mollitudine: fed eo
his pllls,illis minùs vidctllr accidere:non in motus tâ- .
efit~rdo
,rari6rqllc,lc mimis inxqualis, intermittens
tl'lm txim, [ed ab initio ilatÏm. Omnium horum ca~(
POtllts, quàm intercnrrens. Eil cùm dicrotus fiat. At B cil communis, v(lIS plllfuum auél:lls, vnà cu dllritia tundo (lIs femper in :tItis qlliJé foporibus e/l,de glliblls
nicœ.Nam cùm inilet vfus,e6que quaG in magnam f.'\a:C~lntr.
Morborum enim pu([us exponimus, qui
cultas,celerémg; erumpat diilentionem, renitatur au- ,
~l1n:bS
fuis indiciis conilent : qtio,fi qui aliqllatenlls
temdurieies infirumentoru,in gemls illud, quod recu~?Clant,
neq; dum fint illtcgri, Catis cognofcere ma- '
limlls,neceife eil vtincidat motus. ~inet
ob eande ,
~nltdiem,
& qua hm [unt prœditi, & qllœaccedere
hanc ficcitatem,& dllrieiam,temionémque va(orû non
lIs.P9 te valeamus. Lethargum guoqj ex hllmorc pimi1'l1m eil, G intelligam,qul priora meminerunt, videtUltofo gigni,in commentariis,quos (eparatim'fcripfiri pnl[lIm in fim inœqualem. At ne hoc qllidem, infi~1
~e morbis,oficn[um en. V nde merito eius pliifus
gnem crebritate-in/lare fignificare fyncopam. Ab imun;lltmus eil peripnellmonicoru: verùm hoc tardior,
becilla enim faculute oilendimus oriri crebritatem.
<]uod procul à corde remotum elt cerebrum. Nam pul
Poilhac dicemus de affeétll,qui minus eife ~x phre.niri~o ql1idem,ob vicinitatem,quœ ipfiimercedit cu corde & lethargo videtur:qui ideo eria pli Ifus habet inter
be~plIfus
[uo ime, cùm calidior fit,celeriores, ac crevtrung; affeél:um ambigentes. Namram huius affeél:lls
;l'I?res creat.Iam vero etiam magis inœquales eos mealibi declarauimlls. Icaque plllli.lS eum merito habere
fi~t e1fe,.ne hoc quidem eil obfcnru , fi prima retinllimiilos, cùm fit etiam ipfe nauua miila, non mirnm eil.
fi 1. ltaq; mtermittens eil potiùs,quàm intercurres pul~am
ob ~cm
id noris,non reqlliras iam longiorem
1liS! e:h arg icol'lIm:longè enim frigidior,&,yt ita di ci, C mterpretatlOne: [ed fi capuc hîc qllOq; adfcripfero ex
~horl
peripncltmoniaeilmorblls lethargicis . A tqui
!fagoge,(atis erit. Habet autcm ad hunc modllm:
i
&:
e
.L
h
a,
t
~:pelÙrafit
P
a~eétli
I:toprills, facllltadque valde l'efri
us mtel'mlttens.
Phreniticorum pul(us. CAP. XII l 1.
pHreniticorum pafUlls pu.1[us eil. Rarifsimè amem
Pul[us affeél:us conf] ati ex phrenicide,
1h
l
& et argo.
CAP.
x v.
Am etiam alills en affeéhls , qui fiue medio loco ponendlls fit inter lethargllm & phrenitin , vt qui Cllm
lia et.Durus,& neruofus eil : mirè efi celer, & creber.
nemro in totum eonueniat: fine eommunis cife ambot'b.e~
pra:tcl'eà nonnihil vndoG. Interim [ubçremel'e
bus exiilimandus, vt ex phrenitidis fpecieblls & lethar
~ 1 Vldebitl1t. Interim etiam prxcifus di conulllGone
gi miilus,{uo loco confiderabimus. Ni de eius hic pul
Jn~at.
E.tenim f~biu
'propriu celeri.catis ~ymp:oi1bus agemus. Atne quafi ~nigma
qlloddam propoGtu
fl' le obtm-et c1an[slme m vtroq; ternuno dlfientlofit,per figna,qllx Cl1m eo [unt connexa, eum ob oClllos
edam inxqualitatis in
ponam. Connillent ferè oculis,[omnolenti flint, arque
pISfiPrœcipllè externo. I~uenias
t~ Itl1 genus infigniter allqllido in illo apparcre. lmo
ilertullt. Rurfus ocuHs fixis,ac inconnillentiblls diutÏ(to~1l
fûbinde arteriam flla fede defena confRicias at- D fimè vt cathochi, Încuentlll'. Eefi quid roges , :ngue ad
pUI~Foiùs
eum vibra,tione ebllilientem, quam more
col~qim
côpellas,difficiles fun t, & tard.i ad r:fpôquà Sdl0enta~.
Pan m?do dcl.abi ~ctraél:
potills,
dendum. Plcrunquc edam velm mente monloglllltur,
:ci III Contl'aéta.At vero Immodicaellls crebmas pronec reél:è l'e[pondent, ae tcmere nllganmr. 1s eil affeillll1alll denuntiat [yncopam. Neg; h1c quidcm cau[as
étllS, quem dico,qlli ex fignis fibi adiuél:is dcfeétu protlltn , quœ diximus,inucnirc magni bboris fuerit, fi
prii nominis cognofcicur. PlllftlS cius celeres ftme, &
.
'b'l'
fi
h
h
"
1
1
,.,
ercbri,périnde vt phreniticomm,minù,s
tamen. Et 1'0
lasg
ene
àJ)' . l'art a 110 0 umorc p l'CnHln, vt et 1argll
L
tiu' ItUltofo: fi itcm hoc teneas,lethargllm ex ipfo poboris item minus,lC illi, obtinem. au amem [un t, &
S cel' b
. . prçCJpuc
. ~ glgm
" ex temu.
.
brelles. Exrernum motllm non habent ftlbicQ trunca ..
j)
e ro,p h renmn
men~
~e,&:
ex fepto tranfller[o. ~.Ja;fi
mcmineris,etii parmm: fedalio modo velmi intro [e proripiétos [ubter..
d?~ tnerito pulftls ,& duros e!fe, non habebis neccCfe
fuO'illnt,aC concirant contraél:ionem, & qua fi [llffurat'
1
0 ce.r e• Atqlli fi affettlls calidns eil, pulfus auté parui,
tlI~ diilentÏonem. Verùm in ca pulfai phreniticomm
d~l\,no
etialll crebri filllt.Etenim prioris dinemionis
non fUllt fimiles,gllod truncadone illa carcant,
ll1u eétu m, dcmonilrauimus ante: in crcbritatcm pul[us
Catochorum pul(us.
fil tare. Porro Vt peripnellrnoniclls pu!flls faro dicro
C
ti S fit, ql10d nihil prorfus habcat dl1ridei: fic plueniA P. X VI.
'r' è vn d 0 fius e ffi'
1 flll1: ,1'cl eil , il upore correptorum pl11lilS
,keus rarhSlm
lCltur propterea" qllod &
tOC,10
le p1anè Vaect mollitudinc.Nam quod [ubtremcrc fa...
(I~TC:<.
lf r omm & /(<Tf>'~tly
veteres Gra:ci appel
laban t :
h bconrpeétus en magnlls eife:ac moderamm vigorem
r/
CA
�-'1179
Galeni de Caufis Pul(uum.
ior iIlhic paralyu s exoriat ur,creb cr umut, & inxql1avo
& H.~TÀ"{Ii'
H.~T4Xi'
labant: Iuniore s ipfitm afeéè~
n[que nonnih il inordin até. Caufa eft
cam) cxtera lechargicis limiles [unt, magnit udine tar- A lis erit,inc ermitté
antè expout a in ,fecundo libro horum commentario-ditate,c rebrita te:vt nec totius huius affeéèus fpecies la:
rum.
tè ab illo di[side t. Cathoc ornm tamen non imbecillus
vt,
differt:
mllltùm
ef\: pulfus, nec mollis: fed in his fanè
Comitialium,& attonitorum pulfus.
etiam in hoc quod laxacur letharg icis, atqi intllmefcic
CAP. XIX.
v,niller[um corpus :cotrà ilipatur , & cogimr catochi s.
umites pnlfi,s [unt.
~tonirum
&
,
Omitia lium
Ad hrec inœqualitate & requalitate inter [e dif\:ant. Aemus,ea dem ~e
expone
uç
libus,q
de comitia
~are
qualis enim pul(us efi catocho rum,inr equalis letharg it. Dumod~#
ndafun
accipie
tiùs
att?nit is,(ed cumula
author efi proprië
corum. Archig enes arteriœ 10c~lm
fi.tpcrau~
mnltùm
eam
dum
neque
natura,
r
cè mfefiam
in jis inuenir i calidiorem : GCllt lllis, qllibus conuul uo
mag~
m
infigne
nem
mlltatio
s
inuenia
morbus,nl~
immine t cum [apore . V niuerfa penè alia cum letharg iC1 •
duritl
atÏs,
crebrit
tis,
celerita
enriœ,
vehem
tudinis ,
cis.con ueniun t catochi s , prœter quod intumefcat h~
Tanrum efi velut conuul us intenta iure vtrinqu e arce~
pjuJs,& veluti ohfiupe[cat. V nde & pulubu s mutam r
elll
ria.Sin alltem grauis UC affeétus, vt oneret facliltae ,
remifsio & multitu do: illa,qu od,cùm intemp eries nolX inxqua litatem quanda m compa ret, atque tetionelll
dum vniuerfum corpus occllpa uit, firma Ut faculta s.
minor, languid ior,raru s,tardû fqueeff }#
Nec verç) mollitu dinem habent , qllod nec mnicam e- B validam,tl1l1c
magno perè,& faculta tem oppnm at,la#
grauet
cimr .Si
dam arterix mollem . A rterire vero regione m no femlque creat.C aput hoc ell:.At tan#
,celeré
gllÎdos ,paruos
per equide m reperi calidio rem , ferè tamen inuenicur
eration em hi pulfus de~
interpr
nouam
Vt
tum abefi
manifefiè calidio r, Cau la efi & in hoc affeél:ll,& in aliis,
vt etiam dilucidè illa cofir~
ndas,
inuenie
[as
cau
ad
rent
ll
vbi inuenit ur idem fy mptom a,quod refrige ratio habinrarior um primo & [eclI
commc
horum
in
ure
ment,q
tus non œquè arterias attiger it.Eten im inœquali intem
do rradidi mus.
periei mlllta talia vUt venillnt. Ac videmr quidem cali
CAP. X X.
cirdici rca, modo quod
Angincr pu!fus.
diorloc us arteria ru fin~ms
Gt
ufa,
circllnf
qllàm
minus,
qllod
modo
,
caleat magis
N ginœ pul[us tenfione glladam prxdim s eft
frigidlls.
. ulllGuo perfimili. Magnus eil,&vn dofus, vrplllllS
at
penpne umonic orum:a c Vtrllm inugni ter in eo polk •,
ConuulCorum pulfi.ls. CA P.X V l r.
pro eo expeél:anda mntatio eil. Nam fi perinum~l
Ol)uul fornm ipforum corpus arterire videtur con
1
ca fpecies fuperio r ut,in peripne umonia :fi verà cOl~
eraéèüIs,& vndigllag; coaétum, non ceu compre f~
ell
aueenl
q
n
u
c
i
~
uua,in fpafmum angina deGnet .
ru
fum Ut abs quopia m, vel confiip atum,n ec et;am ve\mi
ra
lis vehementer fllffocantltr, parullm hi habene•,&
"'qua
horror e correp mm, Vt in febri, prxfen im in accefsio
.
·.
crebrllm atq; ln",.Jl,~ .
u1ftnm : vbllam ammam a~nt ;:"
.
'
nibus : nec vero vt prz duritie ad intenti onem contufi
.
.
O mms 10 ammaeio,qllre confentiens fibl pn 1#
rpax :. veluti quod fic diucurnirace tempor is, prxfen im C em.
pUer~
pillm habet,c omune obrinet fympto ma cetionClesll n
.
quid offenfum fit, ve1 vi{cera viriata: fed vt cor'
c~m
.
è
•
· .' h oc C
n
rlUllm:verum
t.
_.
atlO
raClltt prreclpll mflamm
pus neruou lm, cauum gue, velmi intellin llm,aut fimifinltlf
io
princip
uofom m corpor nm, & qux fimt
le,ex vtroqi fine incel1mm. Ad eundem modû inxglla
Icaque nec anginx plllfus vacac tenGone fed. vel
",
lis motus ef\: arterire in modum chordre filrftlm d~or
. h l bet: qllod ex hllmore 'fir HWLlUCll• CtJl
·
1
ems
mtnus
ve
elcoionis,v
difienr
fpecies
enim
.Neqi
agitatx
f{1I~qi
;tl:r~
qui vel biliofio r, vel picuito Gor ur,& ex ip(orl~
traél:ionis reprç(e ntamr: verùm vibrati oni pociùs hmi
)1r.
1
)
~
d
l
q
i
S
are.
infirum enrorll min afperita te dillerut
lis efi, ceu exilientis furfllm,iterûmqlle retraét x intro.
3
r
~
J
tell
pu![Unl
llouora , & conten tiora vehem etiùs
ccra 'IV il
ne conf\:iruco quidem tempor e habet: fed vno
~od
Carno( a,& remiffa vndoG orem reddunc.Ca:
velll,
[ur(um
Ferri
videcur
fars
eius
ealia
fxpe tempor
eft,qU!lt'
fune hlliL\S capiris,niG qllod diétllm ad exiw lll
.
~&
~
ti eiaculara, altera inrro cen à qllopiam atcraéèa : atque
u
• reS
,
i
{
paru
lorum urrocan tur ,bos pulfum habere
qllOqj,
ns
veheme
lam
tardé.
altera
enllll
S'
citacè,
ri
vna moue
·1Oxqualem. l~
. d
.
lj~
rum,ac
um creb
monen
mter
. & magnus conllul forû pllifus videntr elfe. Efi vero hic
fa~
f
l
~
c
r
a
fiunr
ri,
habet: Cùm incipiul1 r fllffoca
non imbecillus, neq; panms :non pérind e came, Vt vie~
lalafi
imbecll
quod
,
iones
nores,& rariore s dif\:ent
detur, vehemens, vel magnlls.Iél:us enim impon it,dum
rrcJt1 Po'd
mo
ad
vbi
Inde
tus.
cuItas fit,&• vfits imminu
.,us qU
ob cenuon em validlls, ob vibrati one exilire appare at.
,. be~
crebn
re
attrabe
faCllleas
qlùdé
r
moItcu
éèel1t,
D
llrepiveluti
ob rem altior interim vidccllr , ac
~am
llllui3
ct'tm
s:fed
animali
t,US
ri
fllbilantia deficiat iam fDi
.&q
ff"
tllm quenda m ad taél:um edit a[perum. Sanè nemine m,
•
e
f
.
fi
1
1
'
l' (l#
;
lCl
e
no
Cl a It? paruas dlfiel1tlones neceiIà
nul
qui quidem fit expertu s,fugia t hic pul(lIs. ~ipe
~ft . .
fi
.
~
r
n
a
s
diximu
paruas ,ldeo crebus . Nam de hoc
li efi umilis, vel tenfione in vtranq i panem , vel co mlll l
rM
U
cUple
[xpe
t
ftlbtifii
fxpe
cà hlbieo vcluti viél:a ,
1 un1 "
,
lione mom . Ac guando cum pul(u fopirom m commi
eris
.tcr
,a
crehrem
alrerum intermi
fiere. ~orum
n
flus efi, diff1cillimè mocus deprxh endim r , folû(qj qui
inxqlla lem in hUluS gc
ambo
creat
pll!fllm
mm
ad amu[sim vtnmq i cogno( cere (epar:lClm medita tus
'
differe ntÏl.
efi, poeerit confu[ os cogno( cere. Habes caputex I(aOrrhopnœcr puIfus. CAP . X X J. III. .
goge. ·:llI(a alltem illorum aperta ell:,G memin eris inri"
Rchop nœa acllta ina:qualem, &inord inatlr!c
fe princip ia con(en tire.
~er
e 1 ..., 4&
Qgxm
tem.
[um habet , & 110nnihil deficiê
~
. 1 .r . a, tar du.·-,
& la~
ParaJyticorum pu!fUS.CA P.X VII I.
enWSlm
ter ell: granis, crebru m. ~XVI0
Jt1 ,p_pcl'"
iatn pcrimi t homine ,crebru
deficntm.~ç
pAral yticqr um paruus pul(us, & languidlls, tard{lfa"ErgO
. a:~
guidum . Diutur ni morbi ,quam Orchopn
Nonnll llis r=lrus <]UOqllC, aBi crebcr , fed
.e~
q~e
!11Pj...
.
s
~
a
l
t
J
m
o
c
morbi
vr
cs
ce[sion
lant,ac mz fi.mrac
PlII(us paralyt icononmhl1 mordin atè jntermi~s.
f. S
0 ft h~p nO: 150.JIll
.
'
.
,
.
h'
.
,
cçtens
111
e
Cllm III IS,tllm maxIm
morbllS efi,parulls efi,& tardls:n~
frig41~
ru~,qi
fi ma
bus) qua: quocun quc modo fiunt necop1l1atO ~rtiJlO
eWlm,qllod facllicas infirmi or fit. ~od
~ulds
C
A
cot
C
A
t
pli!,
O
�u8 [' ,
Liber .~artus
u8z
.~
omnin6 Înzquates)& inordinati lunt,& nonnihil defiraoc,affettlls,itaqllc rùus quoq; dt Nam diff01mo vtientes propter caufas , glUS eommemoraui paulo an- A f~,
talem ofiendl~s.bPr;m
gigni. A tex iritantibus
t~. lam pro dlUerficate offenGe, vel crebri magis, vel ra
dllncaxat, & mo e au ilS racult.ltemaflèttibus parulls
r,l. Nam celeres qludem ob facultaris imbecillitatem
etiam fic,& languidus ob offenfionem facllitatis :& cre
fiunt flllnqllam. At fi mediocris offenfa fit, creber ma
bef,guod langllidus tit. N onnunqlla aliquamo etia cegis,fimùlq; inçqualis,ac nonnihil deficiens. Nam in 0lerior efi. ~omd
!cilicec nos eciii , vbi imbeeilliol'atlol1is principio hxcditta funt Vt infeparata, ~am
necefsitate qllapiam compellamur, plllrires 1iml~,ac
ob rem autem vbi vrgeat vfus , & facultas fit imbecilmùm qllidem pedibus progredi nequimlls , fed quoad
b,creb el' fiat,an cè declarauimus: Uellt ct'un e xtintta ii
pofsimlls,progreffilm nofirû magis concicamus,&
faculras fit,tardlls fimlll, & deficiens. Ambo enim adtinuamus.Ad eundé modum facultas,quœ arterias 1110
lunél:a hxc faeul tati fun t,qUet moueri ampliùs nequeat.
uet, vbi ad motum adigarur ab vfu,& Ut imbecilla,non
At in morte iam, cùm fpiritü animalem naClua impenpoterit moliri magnas diltemiones , (ed aliguanto ceftîsimè requirat,imbecilla autem faeultas fit,ad mOlleleriores:an tanu:> crebriores, qllatO mimiS v(um comdllm impellente vfu fe confere: quia vero attollere tâpleane difieciones: ~are
par ell, vt cùm affettus fiotl~areim,gun
pofiulat vfus,non vatet,necefpulfllm eonllertlloc, incremachi , qui in e~britam
fario pulfus reddit crebros. Ibique non ica diu eùm
fcant,hos ve1'mlculans,quem vocanc, eonfequatur put
omnes fuas vires explicauerit, fiatÎm excinguimr vnifus. Oppreffx enim hic pecl1liaris erat faellltaci: ac is~
llerfa.
B qui in raricacem,ille,qui velllci pertll[us efi,comitacur;
qui ex intemperie ipfo1'um infirumemorum odtur ..
V ceri fuffocati pulfus.
co-
CA P.
Hydropicorum pulfus.
X XII.
1!eri fuffocati pulfus, vt G conuelleremr, proten":
fus efi,& rarus. ~od
G exicialis fit (uffocatio,cre
b~r,ilodnatus&
nonnihil deb.eiens. Ne hic quidem
dlfficilis efi caufa,G priomm memoriam retineas. Cùm
eillm nerllofus fit locus affettus, par efi, vt protedarur
plllfll S, quafi couul(us fit. ~ia
vero affettus frigidus .
adillnttaefi rariras. At vbi oppre{fa iam prorfus fit
~acuts,reè
creber fic,fimülqi inxqualis,& nonnihit
efic1ens.Nâ de his antè dec1arallimus, vbi vrget v(us,
& affeétafacultas fit, necdrario eum pulfilm generari.
\
.
en,
Stomachi affeéh pulfus.
S~omacl1fets
CAP. X XII J.
(v~ ficettam vocemllS tn p~œ(en
vetricllii qllod IS v[us apud vlligus obtmmt)
Vilo modo co~lta
pl1lftlm. N~m
fi !nfh.mat~s
I.t duntaxat ita mutat pulfum, vt corpons neruofi dl>:lmllS infla~mcoe
folere. Si comprimatur, velli~etur,lang[c
Gngultiat, vomac, naufeet, fafiidiat,
oleat ,pro genere fymptornacis. Nam vellicationes,
\,ornitlls,naufex, fingulcus, languol' non folùm paruu,
~ langltidllm efficillnt, & interim edam modieè celetlorem , vel'ùm etiam admodmn crebrum. Sola vero
<:Otnprefsio remotis iIlis omnibus, rarum,ta rdllm, par
lIurn , ""
... 1angllidum. Ea eomprelslo
r . tum a"b"
CliS ontur
frallantibus,neguc vlla inugni pr~dits
vircute, fed fo
a~l1ndti
molefiis:tum ab humorihus quibufdam,
~!Iln
euro confluant, non mordieantiblls. ~li
fi ab
li IS firnul perfrigerecur, mm vero ve1 maximè talis pul
tius cxi(let.Sed & magnç bulimi vocatz famis talis pul
Us eft. At omnes quidem affeaus , qui in crcbritacem
~lta,fi
diutllrni Gne, vel ellaferint grauiores,pulfum
werrn lCII tantem creant: n,~' ~
. rarltatcm,
.
vero m
pr:uer
qUod commemoratas dilterentias adlt~en,m
pra:
tereà (jpcclem
• vno pu1 LI gencl'anr , vt
"
lOxqlla 1"ItatiS 10
,h1u lrisloeis pertufllm corpus arterix videatur , nequc
elfe continltum:ac (entit taaUs in difien tione vclnciaren:t occurlitm, Caput ex IfaO'oge hoc eft, Caufas iltottllll fi
•
0
••
'"
• ' 1 Il ua: valde per(plcllx fUI\[ memon puoru, pra:r'
C'um COlm
' deb'1·
terlb
l' o,exponam autem oOIC:unores.
~er
facultas,aur per (c,puta ex intéperie:auc de cau·
ahqua externa, vt vel grauemr, vel iritemr prauè:gra
llata quidem p.lnlllm,tardllm,r:Hum pulfilm edit: parU~tnl,qOd
tàeultas Ixra tit:tardllm, cùm ob hoc, tu ob
\' UIndiffolutu.Frigidiûmtcnim, quI facultatomon0
~on
lIa Os
4
CAP. X XII JI.
inter cutem pllifus: Afcitx parnus,crcbrior,
FY. /ubdufllS cum qlladam cenGone efi: Tympanitx,
10n f1 ior,non imbecilIlls,celerio1',creber, fubdurus,cu
quadam tenflone: lllillS quam hydropem hd- CT"elt"
Grxei vocant, vndo!lls,lacior, molllfque. Aqua inter
cutem , qui Afdtes appellacur , copiam aceruans non
modicam feeundum ventrem humoris aguofi, vnà [ecum magnas arrerias affi ci t, vt intendac pariter, & grauet,refrigerétql1e. Tendic aucem vnà eum aliis,Llux id
loci (une. G rauac ob pOdllS. Refrigerat ob nimiam hllmiditatem. Ac tenfionis quidem nomine puHilm red- edit merito cum qlladam tenfione filbdurum. ~ia
vero faeultas Iz[a, & rcfrigerata cft, minorem, lam guo
minorem iufio, hocetiam ercbriorem, prx(ercim vbi
adiunél:a fit fcbris. Tympanites mimis grauat , & ma.
g~as
arteria.s,& femel vniu:rfam f~c,ltaem:vrù
~o
mmùs tendIt. ~;r
res facH, vtpl!rmde ae 10 A (CItlS,
pul(us fubdlT~
1îceu~
,guad~
ten~o.
Ataliqun~
illo efi celenor ,mmufque Imbecll1l1s: creber Vero
ilfdem de callGs atque ille. Longi~
ob lellitatem tegen
tium arterias corporum, Siql1idem breuem pllifilm in
lio1'o fecundo ofiendimus fieri, vbi pondere, & nl1mero incumbentillm corporum ~rteia:,&
circundanrillm
irfa .. pte man tut. Lon~lm
ex contr:l.ri1s ~aufislqrn,?
efi (umma incumbcntlum corporum lelllt:ts: qua: qllldemfiterii in Tympanice. ~ren!m
[pirim vnillerhlm
corpus jmptec. Refiat aglla Jlla 10 ter ~lI.tem
'. qua: ~
craFlCa & tbJe uaFu.« apelt1'.H~,qu
Imb~lt
tol~1
habitu humiditatecopiofa mm tltOIcas reddItartena..
J vndofos ,latioréfque
D rum moUes, mm pulfus m~l1es
f.lcie.
Elephanrialis pul[us. CA P. X XV.
lephantis~u
paruus,languidlls, tardus, cre~
bérquc efi. ~i
elephantiali labo1'anc , pu![um ha ..
bem, non fiatim ab initio , (ed vbi plurimùm creuerit
olfen(a, vc facuhas infirma iis Gt, parllum, tangllidum
tardum,& crebrum. Hos cnim faculcatÏ vnà cum frig~
diute Ia:fx demonfirauimus peculiares e{fe.
'.l!i._~
to
E
Iaericorum pulfils. CAP. X X VI.'
dericorum pulr~
efi, fi abGt feb. ris minor durior
1. •
' d liS, nc.cceler. Vi
'"
,creMlor,
nOn t
.a.nglll
quadam prxdltlls en fhlllX biitS filccus e,xlceandi Vt mllria & m:lre. ~am
ob rcm tunicam arteriaru'm indlra~o
,&
de fic
I
�Galeni de PréC(agatiol1e ex Pulfibus.
u8)
horum fynqilàm dudum , vehementiorémgue. ~li
deficcando , pul[um qlloqlle facit duriorem, fimLllqlle
fingult~e,
atgue
uiltlU",
conuell
uncur,
corripi
copa
minorem : qllàd dura infhumenra [cilicet perfeétè di- A
celenoe,&
atômqu
inordin
um
languid
&
hi,
parnum
llendi nequeanr. P roinde rarionis eft , vt quantà fiat,
fuffohis
ex
i
~
t.
haben
crebrum
multùm
atque
rem,
quàm par· eft,minor,tantà etiam crebrior euadat: non
canettr, parllum, langllidum, inordinamm, inxqualem:
hnguidus eft tamen.Neguc enim imbecilla faculta s en.
non amem crebrul1l, nec celerem,imà potiùs tardum.
N ~ gl e v,erà etiam celer, quàd abGilt febres:nam ill:e fi
pa:Repr:efencat etiam nonnihll vndofi, & lati,q~
adiunéix fint, proptereà qllod vrgeat v[us ,celer etiam
his
lU
Ne
em.
uam guandam interdum arteri:e tenfton
fii e.
,
S
~
l
p
fi
eft,
m
quidem,glli [ump[erut veratrum,nouu
Eoru m, qui verat rum [ump[erunt,
dam premunmr adhuc, tardiores, rariores, langllldlOréfque fiant.N am !i.mt hi omnibus pre[sibus comun.e~
pulfus. CAP . X X VII. .
At propria 'iis eft latitudo,quç binc oritur, guàd fpmEratnu u quifumpferunr,hi paulà ante vomieu~,
. tus cum cal ore intrà retrahacur vniuerfus. Nam con:
vbicom primanmr,pulfum habentlacum,raru,lan
,
citata: facllitati foras familiaris efi pulftls altus. Ruent!
guidiorcm, tardior em. Intereà dum vomunc,&diuelretraétx,hllmilis:Atgue hic guidem en,
Illnmr,inx qualem, & inordinacum.Cùm reétiùs habe- B verà,& intrà
qui fpeciem pr:ebet latitudinis. Reliqlla hornm [ymbere cçepex:int, o rdinamm quidem, [ed in:egualemadptoma ta, fi, qua: tradldimus anteà, retinllit1i, plana
huc,minùs tamen,qllàm anrea. Vbi verà iamad nanl[une.
l'alem fiatllm propè rellerterint, xqualem, ac maiore,
V
C L A V O. G A L E N I DE
PraJagatione ex Pulfibus
Libér p'ritTIus.
Her lnan no Cru{erio Canlpenft interprete.
AR GV ME NT A LI BR I P R l M 1
totus dl de primis,& quafi
de Prœ[a gatio ne ex pulfibs,~
. maxi mè e1emencalibus pulfibus,qui in diilenciodigno[cul1tur.
ne artei~
De pr.t/'ttvtl.ti0n.e ex pu!fo. magno, & pd':UO. De pr~jà!,a
tioneex pU{fucclerr,& tardo. De prifagatrone ex pulfo )te· C
'
hementi) & langu.ido . De pr4agatione ex pttlfo dllro) &
.
mo/li.
A L 1T ER
0 N elfe filtL1rO~
tantÙm prx[cin~,
[ed pra:[entilln1 CCnJ:l ,
. oru J ,
atgue prxce rJ { Ol~
[atis id olim de !J1 s
fi . H' ocr)lce.
ralllt JfP dicere,
Depr.eflientia,pauc4 in genere: &' 'ju~dprliC dput
f.tga'tio per f."/fom altera fit ficlmdum pu{Jùm jimp{iclta,4l
, ,(cien~
el_1m
Negu~
d,ffi.ermt.es affiéltu. f!..!/o. dfoptriores. de pul~ (jtm
terafi(/I
VJS le p .... Ji ob'
gua:
iffi
1
,r; II
prliu!" .e ~por& _ (dfl;/J.
I/)~OS
d.I !, ~otln,
jilllm d{fernt~s.
1~0{LjbIl5
~jx,lc
:ld '1t1od
futuram
altofjlll
tziem
nem,lfJu
tcal alh(Jnc trtfélatlo
uia
1: C
lter,llatU
agens de prlfj agatione eX
obiur flatim oflem{it c~pioftm'r:
ua
q
•
èum
eft perfJJeé
magnopu!Jù. J J. PlIljù"m com~lItainprue.
al'
pra:
de
nlelt
na!J1·
r taMIf dlJl1tt.,
I l l . Dimenfionn diflentio
rr.
!fi . nu n,onfimpeItmgo,br
':J"
ta U\I1t, .expo _ )le
perfpeé
mihi
,'lux
pulfus
pel'
e
~
o
l
t
tui,/.cDe
ne.
prruat/o
U1
rtnt,9I1ant.tjùn t. De pul
G.!lla vero bipartita en contin difciplina, ve ItCm ~eJ 1)tarifS comuf, /t
to,angt4f1"humili,& alto pulfibU1,()C9l{o~um
diorul11: al tera ex peculiaribus Facultatibus e?r.L1~l!J
fignijiCdtiotioni6/#, igintifiptem dirmfls ~u!fo;,rt:'l
teraex ipfo affec u:in vtrague operxpretiii nllbJ ~J L1io
ms exp,nit. I l 1 J. Dt epent/tt. fdcultaw>, ummdtlm ((11ut
c~s
exereital'i, vr guocungue p ropo{j[Q atfeéè~l
cft
ad fifjlltntia conducin& ruomodo tif,
;/14 clf,n itio p(urim/~
Po'
gd
0
I
\
~
r
e
p
g;
RurÛls
pllllllS.
eanll1
hab
tll
prOmp
D
dtbilttata p,4fi1m )taritnt:rllomodo ittm (orp"e rt[ri{,trllto,
r a '!?lle
lils , guos 11rodidi finC!lIlorCi affeéluu , brculte
&' d" in; potl4. De conrmlfiuo af{effll. De dl/ro crv)tibrato
!rmg
·
,
·
·
S
v
1. De
t.
' tard/# pI4((/# fjlûd dmoten
pulJù· V . celtr,&
neo,CJllibllS [oleant accidel'e. j figLU 1emm Ill'rl cè plIl..
J'fi
. r..
J;rr.
1
entione.
!ivU1 aiJJerentljJ , 1/~ &t. Jlmt 1 in tu-/, 'i ' &
'" .....
'll4t1tllor ~tnrd
S IIlgu osfc acCU
probè• verr.ltll S li t 'ac.meditlm
...
l "Cc lerra
"
,1".
\lehementlf) dngulal,mo 11,
.l (ontlf1es
r J J.• Ctl/~
ris
lib
c.
~
H
(
~
ab
lie
eorum
dCI11U
hlC
,
re
ce
dlgllof
[liS
dflt.ent,
dllrÎ pu'.(/#. r J J J. C àU(:t prlfcedentes, '7/11f rObM
a{feclltllS. ltaCJllc eeiam gui reéèè volet Jll IlJ[ce . i~
puljilm dflrio.
(7' 0t prm.l/mt,& fjl/od dtcdlifisexttrnis '7/~,e
de
ver[ari, huic reuoluendu/ll prills cH , quod C~Jlf1p
rem r!fi cllll1,t/ù/,r'ttdiElI4m Jit, rpi de lon!,o(imu(,& an~fI'Jjs
JJlu
ante
,ac
s
pllilibu
s
cenJi
digno(
mus opus De
flo )& hum/il d'.ffiruit. 1 x. C a'if",tpucedttlfts) & exttr
q~a L1~
pulfuum djffercncii . , vbi gllot fint vnillerfi, &.qUI
114 mDl/if p"/foi.
J.
'r.
�Lib er Primus.
n8G
9utrq;,atq;" quod (ortÏttls nomen;aperuimus.
T ertium
nondum aucem celericas : fi maior,i ncrefcet magis malam opus De plllfuum callfis efi,qua! qllidem hic omnia A
gnimd o,& cbrè celericas apparebic. Si adhuc amplifir~quint.
Nam 11 primum abiie, nihil omnin o qllid
cabicur ,magni mdo,ce Ieritifq lle altaebu ntur atg; accedlcatur alfequere , cùm qux nomina quibus rehus afsider crebricas, v~plam
eIl: ex o,per~D
cauf!; pulfuum.
gne~tur,o
teneas prius. Secund um vero fi te lateat,
~al'e
pulfus ft vanaife magOltudme videacul', ( nam
O~nts
cum eo hllius cominemation is fmaus perit. Ethoc nunc propoficum efi) neceflàrium eIl: vfum pau lucnlln ego fi celercm pullllm , vel magnu m, vel vehem en
lùm elfe immuc amm, Sin a\ltem non fit faaus maior
te~,vl
qué alium defignare tradam certam rem, prxpulfus, fed videtur maior,g racilius folito aligua de caulerta~,u
pra;fen tem,au t impend entem, nifi eos norit
fa
cllafit homini s corpus , His iam cognicis ad examin an
eao r•1O expenu hdo digno[ cere, nec de prxcep torum
dum accedas , primùm in corpor ibus fimpliciter ranis,
pOtent verirate iudicill m facere , nec ex illis vnquam
mox in iis , vbi adiunéhlS eil aliqllis adfciticius motus:
pr'a:fagire<]uicqllam. Tenia Iucllbr ario,qu x cau(as doi
,
à
e
~
.
o
p
corp:ibus,ql~x
xgrota nt taneùm : pofirem o
r)vnde variant llr pl1lfilS,
rum ad demon firacio nem efi
10 liS, v,bl alcerau o qua:~lm
~deIl:
extcrna . In corpor iIS,qux dicend a fime, necelfaria:rum ad memor iam,&
bus emm, qua: fimt fanttate Inculpata, docebie magnu s
remini(cenriam. Id quod etiam intellig emus apertiù s, ,
pU\ftlS & temper amentu m homini s, & corpor is habicupropofito aliql10 pulfl1, verbi graria, magno . Hic hodinem. In corpori bus, vbi adiunétus efi adllentieius ilafo,~ymja
primùm dlmngl lemus, qllandoql1idem bitlls,illu m prxpol lere motum ,cui peculiaris magnu s put
~rlam
dicitur pl1l(us magnus. Déinde in vtraq; atten- B fus efi. De
omnibu s hiCce moubll s, in opere De cautis
t e,?\lS fignific atione, quid annunt Îare prçfens , vel prçpllifullm diximlls. Nec aliter in xgrotan tibus,fi quidem
nerlhm,vel filtllrum pofsir. ~z
quidem fignific atio.
a:grota nt tamùm , indicab it magnus plllfilS mOl-bi calies :: funt : Magnu s voca,u r pllltus, nunc cum modedllm affeéhtm elfe, Sin reces aliqua adfit alterati o,illllm
rato cop
" cum guo l'b
. ararus,O~- (; natura l"l,nunc
1 ec. 1am quç
vincere motû,c ui fit familiaris magnus plllfus: vt,exem
pta:(Cluntur ex vtroqi ,panim in comun iKertin ent ad
pli
gratia,i n Canis,qlli plllfllm magnum obcinenc,ad mo
alllbo. s l~
. ~tnq; ' r .
'
pu IllS,pan lm
lune propna
. c vero, lam
derarnm fcilicec re1atû,ad memor iam eil reuoca ndum,
?lllnl3 perfequ amur exorfi à comlln ibus, Sanè horum
primum hoc quidem , qui fic in hoc genere modera tus
~tis
eO proclil:is inllenti o, fi retinlleris, qua: in lupulfus, & qua in corpor is natura. Otlend imus in [ecunt>.
ratlone De plllfuum caufis docuimlls , vbi ha:c dedo libro De pulfibus dignofc endis,i n corpor ibus opti•te..anOr .
fT'
1
' a'llmlls, caufarum non elle
vnum gemls eos a"
mè compar atis pulfum elfe modera mm , non in his tara:~ntl,\mfed
vnum effe,co ntinens , vt ica dicam, genemen perpet uo : verùm cùm omni qualitare aduencitia
effilOnls,quod fcilicet natural e eil:alcerum contrar ium
corpus liberu Ctt,omniq; motu,q ua: fiût ex aliqul exer
ali~:tceO
cau(aru pr:tcer naturam . 'Inde cenium exifiit
'citatio ne, allt cibo, potll,ba lneis, medicamencis, animi
vera~u(m
nô na turalJUm.Atq; hxc referun mrad
'3ffeéhl. ~are
relloca ndus efi ad memor iam modera ap
II!0rnm effentiam,& namram . A liud quarru m ad
ms pulfus, & qllem nunc inuenimlls,magnlls, vt in comc:o~rent!l'
in fpecie'q uod quia propriu m in primis eil C paracione iIIius conGde randus eil, ex
qua caufa in madlftneNatloni prxfa~i
(' ndi,lget(s
gnimdi nem increuie. Auteni m ex gracilieace corpif~
imè cO explican:.
fus" . ~tn ex eo qu&d calis vel raI is qllifqi appareat pui
:lue ex calore temper amenti ,aut ex adfcicicio mom. C:c
,10Itl\:l"" no b'IS datur
r. • d' A
- _appare t
r~
prxugl
terùm motus adCcicitii mox deGnunt , perman ent vero
en 1. cqm.no
l~ t~uo
is,qui v rè eil. De hoc étfi vetba iam fecimus
ampliù s o~graci1tem,&
:,empra?t~"
H~
igitur
etii. ro {e~ndo
De pul(ullm caufis àd eximm libri,.&
ipra re difimgu endus efi,alufq;,ql1as dlca tnfcrIus:tanlib l~ tertIo breuite r attigim us, vbi ageremus de gracitùm prxmo nebo n?nihil ,quod neceffarium ad ?m~e
u
~tiùs.ar\en
l!unc quoqi pàulo inferiù s declarabimus,G
in(eque ntem doél:nn am efi.Q!J od prxmo nere 1OfilCuI,
poo;s de C311ftS,qux immUtat pulfus,d ilferuerimus. No
hoc efi: Omniu m alteratl Onllm, qux corpor i accidl1nr,
fUll e pulli.lm mutari vllu,in primo libro De cal1fisl'ulcenifsi maafi'equimur in illis corpori blls cogniti onem,
"eltlle d:1l10nfiraliÎmus niCt edam effeéhix eius facultas,
quorum nofcim us namram . ~antl1m
enim à nacura
i':
unlca.arterl
'v(us quamo b rem ft,i 'ma l'lqua.
«Int
re, vel
difceile rint ob cau [as pra:cer namrii ,& illas etiam,q ux
tnag.U~oe
,& alceracione. Ica edam in propoG ta in
non natl1rales appella ntllr,nu lla pot~ris
exaaè inuenire
lUt nuudlnem pul(uum mllrati one qnodna m de illis,
alia ratio ne. Sed cnim non cOgnO(C101l1S hanc femper:
buQflta:~n
imtnnta ta ûmt,ad l1ertem us: facultaCne roquare nec in exaaam vl-iq; cognite~
veniemlls:veorUt,'.(d'd'
..
, "- fiIr,
~ut(
1 IClmus entm, eam, guanm m .JO Ipla
rùm à cogniti oneabf oluta tantllm abenm us, ql~ntm
lis a\l~
malorem reddere )an ha:c eldem manfer it,mol- D ab namrx ditlemllS coCtnicione. At fiatuam
us pnmum
lCCep.e lll e~laCrit
tIlnica anerix . Siquid em hoc quoque
explora tionem in hac d,j(pucatione inftu~
hominj s na
lete l~S
I,n magnim dinem, mollio rem tltnicam auolt\Irx, h6cq; habeat eximium. vnum, vt ~I?r
fit p~1fiS
detiF1F. um' , t.. qu'O'd Î'ncreuerit VfilS, ca mutati o incimodera to citra vllam alceraClonem adCclCltlam, HIC ho
1)0(1;' tgo facultas fi robuila {ir;planè fit vehem encior.
mo ne'ce{fe efi fic homine optimè natura comparatO, ve1
fi tu.n ~tnls
311tem maiore m dunrax at faétu'm elfe, ~àd
calidio r , vel gracilio r, fi qu~m
habem_us pri<:rum dllatl.~a
tantl\m arteria: mollica fit, neceffa rio mollio r
mm lucllbratiOJlllm mcmon am De dlgno[ cedis pulfilIee ~ Il} ~ nelltntm' appare at,clarü efi, nec facuhar em,
bus & De pu\[uum caufis. Atq; huius quoq; duxi admQ
..Cterl'"
'.
rr. R Il . ,
tatlltllal .... tUlllcam
Immut atlm eue.
nen'dllm dre,in eiuCcemodi omnibl ls oration ibus, lieet
euat Igltur mutando lquatenllS elfe,. & varia{fe v(um pll!lilllm genecoiuné tione difiunétiua ytamllr V e1,omnes tame polfe
lltitn\rulll . ~orum
elfe docuim us vrum duplice m.
partes in v~um
conllen,tre: fiue dux,vt nun.c, calor, &
,. Itn at
."
lam nS~rlu '
' a1reu~,
~Inla\is
'fip' g.; maxlU,t~e
gracilicas, hue plu.re! Vl~eanC\1r,
calons:
ql~
~ltaonem
effi.
"Ir ani
trItlls genera tlonem . IC nunc voco,q uo vttciut. Ac pul~S
qUIÙC,ql11 ab[olut è dlCltlll' magnu s,que
~c:ter
ad funétio nes voliitar ias. Ac horum omnin o
ad eum , qUI abfolm è efi modera ms , oilendi mus con"-inel'll IlPeriora, atiguid efi mutam m vb. in ma~nitl
ferri,an t temper amenti l,allt prxfenc em declarabic (ortitra ft cOllllerfus pulfus fit. At vero parulls fia~à
na"
po ris fiarum. ~i
vero magnlls dicitur coparatllS cum
Cltlts ob vfum , {ola perfpic ua cric magnit udo,
natural i vniuCcuillCqlle pulfu,e tiam hic annunciabit aut
<1alen.
h:
.,
fi
-
-
Tom.
11.
P
�n88
Galeni de Pra:{agatione ex PulGbus
ad ~
' ~grotanis
a{fueti, faeilis. At vero mores etIam
ranatu
i
{lam
oris
t.
interLim QE Ica\orem atiql1em acce[SJ{fe illius corp
lem prxragacionem non meJlOcriter
A
cau
ex
unm
pllif
nes
ibus impomW,
li lut crracillratem. Ac vero mutatio
dam enim narura inlidiantur,& familiar
ex
x
~
:
ndœ
erne
ngllam firmi [ci ~
in hunc modllm [unt di[c
[; e"t~rna
atqi elaborant, vt coarguanc nihil que
fic,
ibllS
fa·
mot
ue
.
fimplices fttnt,modefifqi,atque omnia
balneis , cnrllblls , friaioniblls, creteri[q
re. ~.idam
rt1
reue
In
m
.
loC
fiam
m
eegl
, vel
non efi dilltllrna, Ced mox ad prifiinu
ciune apercè, nec quicqllam difsimlllam
lo
pau
o
d
.
~
a
d
f
n
i
d
~
g
n
a
c
Apu
tur. lcagne tangend? pulC,iter(~g
his nihil tàétun) c1àm {ilfpicanduln efi.
nmonem ve
co!?
. ms
ac circunfpidenda
o
l
~
a
t
u
m
am
lfefi
man
in
s
teri
pofi,po
tes omnia habenda [unt ftlfpeéta,
amr
rpon
lOte
llm
I[slm
anis ratione pernire. Altera enim taétio, vt breu
fttnt,& difiinguêda,tum qUa! propria
pllld?
nin
mag
ripCeclls ad,~:
t
A
.
~
e
diiler[a
fpatitl,?t p:iore vi~etlr
tineanr ad digno(cendum , tum qu:c ,ext
veex
Hxc
efi.
a
turn
,dlll
illm fac:!l:e I~
feéta
dfar
mihi fuit qnondam nec
fUllm ex vmo,& clbo pro
niunr. ~od
enim
;
Neg
b.
inné
con
aqi afsld~ç
efi
iIli
tis,e
en
hementia exploramr,glla::
homine diuire ,qui gaude bat medicam
aulc
NUl
ls.
pulh
f~ l ~
efi
nus
c
~
n
e
u
g
r
a
mag
his vehemens mÎnt1S,ltQ;
ftlmebat:qui eo erat ingenio, vt libencer
1l1
en
non
;.
Itaq
.
fem
ndi{
r
o
i
a
~
fit
off'e
t
[cientix . HuillS cùm
ertx
ius'c
tem is pofitlls en, qui dtt.ntaxa
nllll
s
liare
do,quam Ira con
aljl[qlle omnibl.I:!
ab his immutams. hm euam magmtu
magnimdinem pulhlm increuilfe, ab
pru
qui
alio
qux
m,
ntia
eme
i{fem. ac vna ml II
ci.a;: adillnétam habet veh
quas comemorauimLls, caulis difiinx
vulmg;
erru
vniu
,
iciac
refp
m",dicameo[O,
los
nre
non lateat,fi ocu
dent~m
m.lneree dilHndio , vtrum à calfacie
fic
it,
vel
~
g
e
t
&:
e c~ ,
.,
iram
t!lm. Q:! àd ti quis re~im:
B an acccCsionis ratione fèbritis,id acid{fe,(r~
r,
unm
ang
qut
;
hlS,
~
.
a
g
n
i
l
vc
h
~
u
9
œ
n
!
.Î,
inxqualis pnlfl1s, m,agl[q;
pus enim erat febrilis accefsionis j illCS con[pexlUCn
uoq
m,q
lltu
eme
mcr
S
dlnI
mtll
emo
& verenmr. Por ro mag
e
ofienderet: quam cùm à medicam
coneoguantur,
fil[piciqn
de
l
nihi
um,
pul[
eius
i
attÏg
erum
nt, cùm femicoéti in cOl' pore hllmores
infeél:am,ir
m [ump[erunr,
icamentUm If!c!l
alantqi naturam,périnde vt his,qui cibu
remitccns. lntereà occurrit mih i, mcd
O
n
~
quis
il
;'
alite
d,
HJll
.
m
fe.
are pridie,interdixil Itaqi h !11!n
pot
t
v nà [ecltm auget vehemencia
iOè
volu
cùm
dlu
m no durat
jlec~
Sol e am ad icrncm calfaél:us {it,non foill
dixi fiarim,eum mcdicamenmm biOè.~od
ihum
nec
a,
allid
Cs
fql1
ram
cft
iis
ie8u
s
con
cmi
m
re
eda
ver~lm
aher~cio,
animaducrtlflèt, à Iingux me colo
lliru.
dmo
oda
,qll
ùem
a
~
q
,
qui
hi
fecÎt
;
Atq
eis.
da, vtc rid. ba\n
ci{fe,alias iterum pilulas pamas m~dicaé
trà [e habent ae
el
hoc qlog~cfi
d'inem,& humicliratem cutÎs attinet,con
deuor:lllit, vt lingua ne'tingeremr •. At
in Clltis
iti
forc
lllOt
m
~
p
locu
e
1l1
[qu
uanl
vtro
.Iing
r
ct'un
inte
loti M ~ d.iLlm
prx hendi eills commentum. , Nam
i,atq ', exe rdta '
atque rel~qa,d
mmatione hUl1liditati s,:l.c tleci -atis, Fria
.xWèm, ac tedgilfem icemm pulhlm,
ncn1 ...
us
pea
m
ndll
fecu
r
{
o
i
~
o
c
ÎCI0
hic
r
Üt[p
calo
Îlfem, equidem
ti.Iam vero edam
11 ''''
nuper expo[ui , difcuCs
, "'311
. traxlqi
deocj; ad cxtremas
' conuertl,re
'''. ho'
·r · lum
~
·
eft exercÎtatis,& iratis,lotis parcior,a
llslO
pOt
med lcamemm
lm du'
ee,& mollimdine
vfq; panes xq llbilirer eum humidira
~ lo pOli inieci pulCui, (noueram cn
a
p
m
ireru
ac
LOled
fuie
rd.
te
10
o
fJfe
.exten[u s. Sic edam fi inunétus hom
itaq; d;p rxh end i fa~u,nec
minis. pe~'Llr{itam)
calorem
em
dac
mor
1m
oS
endl
fuJllP
rang
l
r
mlh
inte
m
do,
lcamentu
camento cali
- ê bltalll Ilh dlcere: At tu med
i<ia
med
ex
Clui
a
illir
te:
nec
u
r
~
(
i
{ùq
,
s
i
~
[
a
t
r
o
f
,fim
m
ibat
{en ries: q langll'
videris. Ille conilancifsimè inficias
cau
i
mod
les
icia
anif
funt
n
~
L
I
:
Hi
um
r.
man
falb
teil~s:go
men to pinguedo te
qui pe(man[ri1t,~lb
ebIS non
in magnimdinem plllfum
qUa!
,
arum
end
ql1am;hlllin
ofc
o,in
Erg
dign
:'
m
ens
fam
tang
ilOl
pllll
.
s,&
nen
per
im
[une, part
bo? Ad h°'vcin
fanis,& xgr otis conuel'tune . E xterni
ceptis verbis iurare mihi, vt tibi diéb
at
:mt
,
ico's
inim
d
apu
cet
[cili
n6
.lEc, ae arteriarum habeb ~cdi·
eba
ood
refp
Ali d! nt: interrogacionem ,cùm
ilIe
cè
mp
pr,6
...
fa
qCtalll,Cld1lerM
ignos tentatores confiderarioné
gat j, )lIca t. inlidiatores,aut mal
ângore,ina:qualem motllOl.ProfcÇi:o,in
.
me,.
~
t
o
r
g
!
3
ab
rir
e.{fe
0 • At
diCc
n
d.no
iures. IgitU~;'
pfifii , cal~
citi s:pu tim ex .eo gllo
cameomm planè fum
JTl", J(in e~ ~
n
nadlg
-circ
s
,
amu
.
firm
b
coo
mos
.
'
l
~
e
s
'd
quos gllldem optl
dicu~,
·lIlOS qU1 em Impro os, mgenuo opu
[emper xgrotis
rcnicunturdiuuar,
~
n
s
i
~
c
m
ùm
taht
fèendi modos. Nam qui fium,cllm non
non
idiorœ fe rè
evolu
e
arar
dec1
illt
m
veru
;
neq
, feJ & a in Cw
ic,
medicus prxfio fller
plicandis,& explorandis caulis exrcrnis
gi.è
egre
t
inm
requ
iCllm
med
&
refl~,
imi,
icill
rine, hi [\lnt diff
vltr6qnc exponunt·omnia. S cl d pl1i\~J0
11
indifi
ua
reliq
m
~
c
,
t
i
n
e
v
v!u
i
vnLlIll
mih
:
Il1
p?fiU
pllldenten:. ~tl1i.m
rocnto magoitu?ini-s fatis principia'ex non dera"
vt.reOarec
è,
lant
oraU
:em
con
:
qua:
,
Ilhs
gll
xi{fem vefb
o
ve o ,'atlOI1IS (enem pel'[equamllr. ~Ia
a~
c~lfaens
Ill /"t (Je
adJu
vt
c
nlln
(ed
an a:groClls m e dlc~mentu
tur
djci
~ ndlm,
us
pul/
quxr
nus
"
P
mag
,
modllm
,
[slOIl1S magnlcps
dtinc
m
~
Ac
fencih IS nobis {iul1 p{j{fee,an ratlone acce
;
t
l
O
r
e
f
n
o
~
et
mhb
ad gue
cl~m,nt
iq;
vnd
s
ribu
tepo
o
ver
His
e.
pul:
fq;
effe
us
naa
tl1'dinem pulfus
t,:Im minor moderatO, aUCrm~lO,.
~ . Primus in illo ge D hIC qlllhbc
q~J
cil vtr6~\lC,
exploranda efi,& obCeruanda verita
I(lcremnto.di~HJ}!
de ma~nirld.s
C011ori
xgr
llS
nde
Déi
nis.
fsio
aece
s
"lllcn
, ~ae
medlocns
nere [eopus efr,tépu
flls,mlllons, lOgtJam, co, qUI
nis
[sio
'j: lUS lnCr•ct telltl
ecc
.
n
fl'
e,no
por
tcm
alio
li
.,.
. C
cu
fuetlldo,& mores. Nam
malor. ommune i C7 ltur eu magnUtl quo [CilIe jrJ1rJ1c"
e p ~ b bit
n
e
i
c
a
~
1
~
c
,
clfe
rem
?
r
~
1
.
(
i
d
e
m
:l
calo
us.,
plllf
m
~
u
a
fit
m
or
folll
mai
omnibm
enca ,. 3: ~ tJJ.'
e alteratlo ncm.
L1S
Hüs efi,ql1:un rattone accefsJOnJs II1cldllf
e nec fa<lltlcas affeéb. fit, nec inllrum
por
(acce
ter
ro
cil
11011111'
lius
~
I
l
limi
lCU
veri
de8c
efi
Jt1
tempore,
autc
rium
rop
P
.
Sin acef~lonis
tuS fit xgrotlls
,,'
lq
Ilm
Re
ie
l
'''m
poi
ia
pall
{i
.
qLlO"I"
l"
,
~
a
(
J
e
.
.
. n Ula \~ nlt(
mcremeo", •.
lOIS
fionem. Exptoraueris aute
vnu
,
tma
procefsit,à quO
qLlcjl1
cre~a(J
tetigeris. Nam fi calor :l rnedicamenco
duo-mm eti: celeritaris , nonunqu:tOl
is
mag
:.lc
per,
Cem
i
S
l
1
J
r
a
d
~
mag
~
r
g
ate
exe?lp/J
:luaus '(je pulfil , diumrnÏt
Agè vero, illius hominis pul~s,
nere{eet. Verum
n1a.lOr05; °eife el~
c
dlen
i
fad
cui
remÎtterur: qui ver o àb acce[sione,i
mo do rcliqm~,
tia,
noti
Huc
m.
arce
ad
inet
pen
m nec icL1dj~IS
dignofccndl
bic modu~
ampl iù's aut! oS elle, huic calorem cU.3
ch·
pro
lrn,
ron
gro
x
~
e
r
o
m
s rnag~lL',jI1
&
nibu
OOl
quam eonCuetudo pl',xbcc,
:l1laum , Siquidem incrmt~
nt
orre
ahh
&
eci,
inlil
lime
~DIJl .. (caf tfla"
tcr
enim
prz
~Iidam
mulo ~ecdir.
hoc commune crat. Ac proprium
vt
cci
a(]î
0
ad
(ime
ii
Al
.
~d 'j1J1' erC'"
ione
,
s
l
~
a
m
por
enromm
medlcam
mu acam celt'l'Ïtarcm elfe. Edi adhuc
~
(.lprx
i
q
~
t
l
1nt.
nC0
e l~broV(j
hlfii
~
non
s
mou
enci
tem
vlllere une medlclm
gnirudo pul{illlm, non celcrita
qlli
his,
n
m,i
J ~u6
acie
lO
calf
l
prJJl
emO
icam
enim
med
, Ofipndiml15
c,i~
gad o ûtmprum elfe
pri~tem
J qui ume
varo
iis
ln
efi.
lis
fici
/lb illis abhorreant ,dif
4
*'
' (l
d
a.
.w
�Liber .Primus.
cauGs ptMuum, fiCllbi paulo auélus calor fit,manifefium
celeriratem, & crebriratem immtttet, contrarium iter
magnitudinis incrementum effe, celeritatis non mani- A per eaCdem genere alterati6nes tenebit. Ica non modo
fefium. Si ampliùs cretcat ille,non Colùm magnirudiminor,tèd & tardior erir,ac priùs,rari6rq;. Pari modo
nem accllmulabie • ied cre(cet etiam ellidenter celerimmario in minorem ex moderato,& mucatlo quoqi ex
t~s,pra:eà
nonOlhil acquiret crebrieatis. Sic fi augeahoc in eum,qlli minor edam Gr,coneinuo rariorem CotUr ~lurimù,&
pll!(uum vCus generandorum Cu peret
lico,& tardiorem efficit plll!i.lm:Siquidem mediocriramaxlma'm difieneionem, magnitudinem non auget, vbi
tem habet guandam difiemionis pu![us hominllm nam:.·
auans ad filmmum fit , Ced celeritatem cum crebrirate,
ralem fiarum tenentium, qua m, fî calidius, aue frigidius
foliro ellaCerit corpus,neceifadà amittic. Non idem raq~ntl1m
potefi,accumulat: ac vbi auge ri celeritas amph us nequeat,concitat crebritarem. lam alius fit ::egromen amiCsionis modus efi. Nam cùm calfir,magnimdo
tus,cuius nec faculras,nec intirumenta Ia:(a fint,Ced mlplanè prima,mox celeri ras, inde crebriras accedic. ConMrem iufio pulCum habeat. Déinde hic guoqi ,remoto
trà ct'tm refrigeratur,rariras manifefiè prima,altera rarex~rno
mom,maior fiat: huic iam liquido dixeris amdicas,pofirema pamiras. De his abundè in primo libro
ph orem nunc calorem,quàm dudum,dfe.Ac in eo guiDe callfis plllllium diximus: quo minùs hic iam immorandum efi. Itaq; feriem orarionis perCeqllamur,ac fedem camllne habebic cum bis iam camemorato re(pon
cundum cômemorata, explicemus caufas, qua: refrigefum. Proprium amem habebit , non ex paruo tantltm
rarunr, qux totidem genere (itnt, quot illx, qua: ca!fapulfum in mao-nirudinem increuiife:fieri enim non poC~t,nif
fimul ~rdio
,rariorgi fiat,vt minor vnquam iu- B ciune. Aer etcnim frigidus,qui foris occurrit,& aglla fri
? reddatur : Ced nec maiorem tantùm fieri potuiife, gida, vel balneum, vel medicametum corpori inunétum
etÏam longa qllies , & velllti latebrre,
refrio-erar. ~in
nlUetiam fieret celerior,& crebrior. Nam affeétum,in
corp~s
refrigeranc. Prxrereà qua: intro recipiuntur, vt
quo.P'l1li.1s plus illfio imminutlls fit, rarieatem etiam,&
aer re(piratione .mra8us,qlli frigidus {it,cibus picuicotardl~em
compleéti, perCpeétum illi efi, qui eorum
filS, medicamentum natura frigidum, aqua: frigida: immem1nit, qure docuimus in libro primo De pulful1m
cauGs.
modicus V(ilS. Ex animi affeaiblls,metus dimurnus. Ex
coneentis in corpore humoriblls , qui frigidi temperaPulCuum commuratio in paruitatem.
mento cùm aneeà qllie[cerenc,nunC' commori [une,aut
CAP.
1 I.
omnino renuiores quodam modo calidis faéti (une. HCiC
HI~
ergo reliais, de pul(uum commutatione in parfeparatim ita poiTunt difiingui, vr de calfaciencibus cau
d./t U1tatem confideremus,cuius item !i.lOt eres numero
fis diximus. Neque enim, vc de fimilibus bis dicamus,fic
•• 1 erencia:. Am enim ex namrali,& moderato, qllem
operxpretium.Arg; pu!lllLlm in magnirudine,& paruiJOcant
.
' 1llC
' fiIt,aue ex mm
. ore mu•
,aUt
ex
malOre,gllam
tate
mutatio abs taliblls,& tot caufis gignirur, quod cel'
t atlones ' .
, . il" • V
quo
10 patllltatem con~lI1g
en. ocarur antem,
tè ad naturam pertinet ipfius rei, quando quod ad no~ ll1oderaeo maior efi, abColllte magnlls : qui minor,
firam attÏnet cognitionem adhuc defideret aliquid.Srepatuus .Exor d'lamur 19m1r
.. hAlC d e lOregro
.
.'
. C pe enim arceria, qllod in Ce ell, maximè difienditur, (ed
h·.
ab lIs,qure
10
lS
occllicaml' magnicudo difleneionis , vel incerpellatur à.
communia umt , deinde iam ad propria fingillatim
nosconft
. commentatlO
•
Jlumero, ve1 crarside, vel dllritie circuniacentium corf;:
eramus. S"
tarlm eOlm communlS
pomm, vel obieaorllm. Hxc enim eiTenria magnomm,
J:lompl.eétin.lr propriorum inueniendorum viam.Sitpul
ms .CUlp'
. .mlOor
.
' d udllm, mutatlone
•
vel pamorum plllllmm in arterix circulo confillit) vbi
,gllam
. lall1 homlOl
longitudo perpetuo par cfi:at non tamen apparet par,
pra:dltus pra:tereà nul1a v !lins generis: mOl gureratur,
fed deliceCcit quxdam eius pars. Dequo quide etfi iam
~O10do
nllper af e 8u~
ciTet, arque qllomodo nunc.
{ecundo in libro De callGs pulCuum expo(uimus,nihilo
i~b lO~uirend
h:lc efi: Minor Colito plll!i.IS fit,auc cùm
minùs quod ad propo{itum interefi,reminiCcencix gra"fi ectltior faél:a fit faculcas,auc in llrume ra duriora. aut
tia exponemlls.
CIl~: e"ol1t~s.
~ed eni~,c
irn.becillior faéta nu~
far ~s ell,aho qulO oml1lOO conlllnda fit Cllm, parultate
etl11(si o,nec corplls dUrIllS
.arrenx.
' N egi enlm
. tum ml.
Dimeniiones diilcntionis non femper
Il
It~anùm,(ed
& dllrior pulfils efret. Sllperell ergo Cotanta: apparent, quanta: funt.
III tn alt e;atltm eiTe v film: ae fi id remporis quiems hoo6
A P. l 1 J.
de uertt,quaneitati perfrigerarionis quamicaté re(pon
Rterix altitudo femper a:qualem latimdini difien
fit re 1l111tationis. lam vero ex maiore , guàm namrale
tionem habet Ced fit vt occulretur,aurarceamr Crerte' pulfus eam mlltationem accidilfe, norum, qui reti- D
pe à corporiblls ci;cunieétis, & oppoGtis, v:1vnillerfilS
Nnt demonllrata in primo lihro !Je cau{is pul[ullm.
motUS, vel cene: eills qllxdam pars. Ac pars llla,qllx arli~1
de naturali llam ob frigidiratem mmatio ad parcerur , aut in profllnditate mao-is,aut
dit ~m,{iul
edam rariorem eum,atgi tardlOrem red0 , in laritudine,am
_
• •fimul in vtraqi {imiliter apparer. Cum ergo no perClpla&' m~derai
imminutio ex magno Cupra modum autur nofiro quidem raétlli moms,atqi hoc per roeum aniq~dnat1.m
auferc & celeriutis aliquid, & crebritatÏs:
mal accldat vt nulla v[guam aneria videatur mOl1erj
Ile 'b glU multùm vitra modum fit au811s, trihus in gevocatllr is affe8us âcr9'v~/«,
hoc efi,priuaeio pl1IUS:q~
tù rI .us vari t. ~am
oh rem gui magnirudinem tanqUldem,
fi
ad
veritatem
exigas,
in corpus l1unquam vi~I! Imminuit pU1CllS, & reliql13 (eruat immota, hic ell,
uum
cadit.
Neque
eH
enim
vnqllam,quin
cor vnl cum
la I.~lio
maior fit iufio. Hic enim rolus ex paruo catiS
10
f
i
'
.
.
.
At
fi
referas
ad
nofirum taarteriis
omnibus
agitetttr.
~i
cremento con ar. Rcltguorum gllllO magOltum
étum
foris
inie811
Obie,reperiacur
[anè
frcqueneer.
br~el1
mltraOCllr ,nifi fimlll celericatem aifumae, vcl creda
coim
arteriarum
corpori
Utnt
omnino
cerea:
memte:~m,ali
euadic nu lu s.~are
nec quirqllam,prrebranx,
&
curis!
~
i
t
l
u
m
edam
lods
adeps
,
atque
caro:à
ius nC.alills magnirudmem deminller. ~!i
enim hllqllibllS V{il veOlr puluu, v t non occultecur modo Ced &
re6 ~Ccepir
[01 ius incrementum ex calore, vnam eam ex
impediatur.
Ac fic quidem,ti motus Occllltemr ~mOls
lUsrigeratione imminuet. ~i
vero haétenus efi alceraarque in omnibus id partibus acddat omnium aneri~
ca.lore,vt non magnitudinemmodo verùmetiaœ
(}alcn.
)
.T om. I l .
p 1..
A
e
�ex Pulftbus
Galeni de Pr~(agtionè
uer[um fit membrum. Etenim hoc fiç noul1qam,dc~
appellant affeétum. At G 'luibufdam in
mm ~O'.pu(a
, ~rofLln
gu;tnto anteà v1[ra protine1~
pl.rtibus vldcantur mOlle ri, in quibl1rdam non videan- A 11l0nilriugi,
&
,
~
p
l
)
s
u
g
n
0
1
,'lui
quanus
vasJam
dU.His dilacarceur
tur h1::: differentiam in longieudme habenr pulrus. Et
& in latimdine en moderarus, 'luod ad [e atl~ec,
alms,
lonmotus
is
fenfibil
uibus
vocanmr longi,q
ni~rut
lcur
Utus efi xqllè ac alms : [cd quia in ob.li'luo relhing .
naru~
gitudo namr:llem e.xcedit: breues, 'lui.bns i~fra
nJOo
arteria, ideo fic eius motus i,mpedieus efi. Om
par eil nacuralt Hatll1,moderan.
lem ilatum eft. ~Ibus
enlm, vbi lat icudQ profundicatis proqniemx~
Tantum enim animadllerticur femper de ma cu arteriaproft1l1ditas propùrdollem Iaticud.inis,alcera lm
q,aç,aut
rum, 'lllanmm oppoGca corpora permicrunr : quam ot?
earu am propter .m111cimdinem, nut çra[sitiemr
pedimr
, ~raciles
rem fit) vt corpulenti pulfus brelles I~aben
aut duritiem corporü obieao rum, 'lux interpo!ita {ilnc
verè 10nO"05. Et quadratis,moderatlique efie vldenel1r
inter artel'iam &: admorum eaétum. Et hercle c.na: ~ugo
moder att lam etiam apparenris motus his non [emper
ficas numernm impofitoru corporum auget,rugis cucem
a:què, vt profllnditas, impeditur lacitlldo. Verùm vbi
fic,
condllplicans. Ira'li is pllllhs aut eum verè magnl~
arteriarum regiones in obliquo, vel adipis, vcl carnis,
de
.,.
ct)rn.vl
am
[eclidllm latitLldinem obilaeulllm habet:
ve\ vaporum, ve\ humorum plenx fim, ae incumbens
ca"
ri in macilenra corpore magllus pofsic, non vide~ur
fttpernè cmis nibil eas oneret,latitudinis cantllm obfcu
qUlntUm
od vna dimenGo eitls fit reil~a.
men,gu
r-amr motlls: ae magis,G vehemens pulfus, & magnus,
in cabella locum hahee, longior .iuilo, in reliquis aut~m
quantum in ip[o eil,lir. Cùm vero regiones vicinx [unt
oniblls moderarus,gracilioré annU!lt!ac
mundx,ruaoCa aurem qua: eas tegir cmis,magis profun B: duabus dimenG
n
folira hominem elfe faéèum, & pl1lfum, quantUtlll e~
latet in eo carpore , ae potiùs, fi non veditacis mO~ls
0
eil, iufto minorem. Q!}ando enim longus pUl{iS,~C
hem'.!ns pUI[llS,& magnus,quod in eo efi,Îtc. Si ergo put
propriam litam magnimdinem, aut propter tenUlra1~
film il1uenias longiorem iuilo , fi quidem vni latimdo.
elfe,nunc v,e rè non appareat c IS
vidcacul' c~ufemodi
[0eius,& profLlndicas inerellerir, v ide gracilior homo
ex magnitudine effe:elfec enim fimut a)tus & lar{lS',sait
litO,an calidior eua(erir,remoto aduentHo mOCll. Nam·
altermer cercè homm : rellat , vc per maciem [aétur Il
fi fadl1s gracilior Gr,fdqlle tanrù,quanro eil pu! (ilS malongus. Cxten'tm cùm graciliores habere videanW pu
u.it : Gn amem 110n·
iol' vnum hoc tamùm ellm immuta
1
•
'
r.
,
filS milo maiores,planè plMus,ql1od ad fe perrinet, anj
non hoc modo dl call1a, verum eoam ca or.
tanto
guflior xguo eil,& humilior : itagi etiam mino r, q~O
fi in eadem confiiterit corpus habitudine, foIns
~oJ
filb hune fcriptus eil,fextns,pllta
ad [e atine.~
mutatus dl: calor. Sin craCsior eua[erit, dllp)O auétum
C3n
gus,& hl1milis,atg; latitudine moderams,cllm de ~a
a::ilima calorem. At CJuanam de cauCa fit auétus,exploanrè expofitis minor fit il1ilo,'lulnrum in eo efi,ob g~
randum ex illis efi,qux expo{i.limlls. Sin Jongior faétns
nne
cilitacem apparet longus elfe. Sed hoc cOl1lm ro
pu! filS fit, & lacior,oon verè périnde profunditate allp' [l1j,
ricer,
peculia
quinto hl.bec, roprium autem hoc.
éhlS, [ed permaneat moderams, pra:cer fuperiores no~m Bt
e{fe
atam
memor
anrè
ditatem ob cau(am paulo
t-as hoc illi eriam extra ordinem neeeffe eil adfit,rugo5
,
e
~
1
f
3
p
longus
erac
pulfus
Cllrem:ac C nucam. Septimns in tabella
fio;em eua{iffe [lIpcrnè arteria:: incumb~te
;
t
~
f
J
r
p
omnium
ae
anguillls,altuCg;,qui videri,périnde
fi conuenas memhrum, vt quç eius pars modo [llperior
magnus po{fet, niG fit reilriéta laticudo. Cxtera h C1'111
videbire
ditas
profill1
mm
erat,nunc fit inferior,nulla
E ' rnqu:tda
. fi d· r
,
111 pnmo omnlllm une lIcernenda. c eua
vt .
n
ml' impedica.Arg; hi quidem dllO pul[us in primo libro
tertio explicauimus,ea [unt in hune locllm confe;e i!l~
De eomm differentiis omnium primi inter vigintifein~
non fre'lllencem {cilieet hunc pu Hi.l m effe,neq;
ptem pul[us in tabellam [une relati, ql1am de illis fecirare
~
l
J
,
fupe
ne
cidat, pluriml1m moderatum altitndi
mns.<]ui confiant externis Gmnl dimenftonibus quanrittrn 'd~r:
lacitudine elfe. Ab illo oéèauum,)ong qUI'
lonferiorem
efi,gui
tertillS
tus
dererip
tatis dillenrionis. Ab his
ra
natU 1·[l1us.
ta profllnditate,
& anguftum ,& ••modera
rerul "e~
gitudine, & laritudine excellic nacuralem, ac in pro flln•••
Il
fT'
. [l1
laOl,
elle parnl1m ex liS conuar,'lux ln q1111ltO
ditacis d imentione eil humlli.s, qui [anè eil infreqnens.
ar~
c
~
1
l
[
I
X
E
.
videeur
At quia marcuir corpus,longior
Fic ellim , cllm arceria magnoperè obieétorum corpoatll[! 5 lon6
l
confirié
1'0 hoc prxter quinrum habl!t,quod
U~r fila
mm mole oncratur: id guod nunquàm ellcniar, niG faarcunica
mollis
tcrÎam lacieudinis angufiia declarat. Nonus pul
Îummè
&
Gt,
\\ior
jmbeci
ûmul
cllltas
d
n
gus,anguftus, humilis longè edam magis ot1e ltorpo '
reriœ:qllorum illud imbecilliorem iufio,hoc molliorem
Ion
natura etre panms:verum videri per marcorcn: ~ e, (que.
pu!ftlm efficit. Iraq; cnm his ql1idcm crit allquando
fiee.
nu'l~à
ris longus : ferè adiunéta illi remi[sio ell, d.urJ:d s ab
hn?",ilis:alia ~atione
gus fimul,& larus,~
LI ~cr'
durits fir neque admodum languI
Imo vero edam Cllm vldeantr calls ,ne tllm <]lI1de pro- D ~i f . fi neqlle
r.
.'
.
.
S nuncOIOIl
guo
nouem,
re rJperatione glgmrur. Icaque
cul à namra , nec ad humilius , nec ad latius defleétie.
pro~
curnmlls,pulfilS omnes longit'udincm habenC a:ql~
Neqi enim ad fummum arteria in profilndirate graueNonc
nt
.
1"
..
rr
a
d'
h
d
.
uc
..
van
ctTl ,
glOrem, ua us mercntlIs re l'lUIS
tur,& in latirudinc neguaquam. Ne'lue item pll1cimum
~l
ui
a
J
C
c
a
~
d
n
u
q
r
p
,
t
1
l
i
f
ta
ximi longitlldine modcra
aCcenclat alcirudo,prorf1l6 vero contrahatur in angl111u.
eJ1l , q ode~
qUld
s
decimu
Ac
nc.
& latitl1d inem immuta
Etenim ferè fit vt plus altitudo crefcac,prx[ertim li veiJ
tus fimul,& latlls videtl1r, VIlO in homine fi cuJ1ln
altirsiidem
vt
tamen,
s
haétenù
hem ns {jc puHlls:at no
Sin
c
.
qua.
niG
exillat:
m
raro comparetllr , nlll1guà •
r. d fi mlgl e .
mus fimul,& ang {liCslmlls Ge. Qgod li hic quoq; mem
d racus,
e l~a
le
de
artena
omnino
)
cil
rartlOl
fint
<]uod
,
effenc
res
1ilperio
partcs
bru inuertas, vt qux modo
c
.cccatCJ1l
mO
abfoluc
cil
<]ui
amcm conferacur ad cum,
nfie inferiores: & profunditatis eorum dimenGo in creproprJ rcefl~ .
··
d
111
1
gcneran
poreil incidcre ae cau ra CiU5
mencum habebit,nec videbicur ampliùs hmnilis: [cd vt
.
Cympro maa (ed Jll
. . ' co~fi ermr. S"d
. atloOl
IqUI em
codorm
Nam
nus.
efi,mag
uod
altus,q
crit
ccii
ccnlcecur,quiVll:l
longuç,& lams,ica
•
Il
en,C] IX rub proflmda carne vmnquc o .
qlti trihus eil dimcnGollibus auéhls mlgnus vocamr.
mcd ia pama pane filblim is extet. V n.dccJlUlIS,oâer~[O
Proinde Jillinétioncs in hoc flint ;dhibc ndx prxtcr
'11S!J3'
re quod profllndHlcem
re diffcrr à lÎmerio
dl~I 1111
.
[,
has , .C]uas nunc expofllimlls , etiam illa:: , 'lux in primis
VIla·
.
n
demlCce
caur.'lm
cnmulo
pro
hahcae
arem
c•
ommum [Uot .adhibica:. Iam i11ud quoqi cil animadl1cr.
onlleUlt lO
' Ca:tera eum cl'
tTlUS ,
n
·
deci
C
eCIOlO
ct adJL\n",~am.
tendum,eeql11dde latitudine fimul detrahatur1 eùmin ~.
fu
'full
cu:
1
ra (
h
�~
Liber Primus.
dedmus, lattls, humais ctlm moderata longimdine inllerfo fit tnembro.Aut enim vndequaqi videbitur mo- A
detatllS, am magnlls. Ac fi oml1ino videamr moderatus,altitlldinem declarabit priùs nonnihil compreffam
e~,
prodllétamque ob mollitiem arterix Iatitudinem.
Sin ~1agnu
s ,ph1rimùfle
compreiram altitl1dinem.
pec!mufiertiùs altus,idémqi dimenfio'nibl1s dllabus relqUlS .moderatus, périnde & decimlls , & ex natllrali
conformatÏone conficimr , &: edam ex natLtralis fedis
~uatione.
Eximillm alltem habet prœter illum latitLtd10 1S ~ngl1fiam.
Decimllmquarmm, qui omnibus triblls dlmenGonibus .moderams eft , omnibus apenu eft
referre natmalem. An vero fit parre vera natu'r ali,ex~loratu
ex corporis habitudine.Nam macrior fi iufio
It,fie,cùm fit pul[us fila namra minor,par appatet mo~erato
effe. Sin craCsills œquo fit corpus, pulCus tum de
~a quidem natura,magnl1s eft:[ed qllod pel' corpulentlam coerceatur , elfe moderams videmr. ~d
fi nec B
ad gracilitatem corpus, nec ad corpulentiam def!eétat,
~oderatlm
in eo non {olùm reprœ[entari plll[um, ve-:rUtnetiam neceffe efi eire.Sanè demonéhauimlls in (ec~do
libro De pl1lfibus dignoCcandis, cœteros pulfils
; une omnes relatos,magnos,pamos,logos,breues,
atos,a.hgllfios)altos,humiles appéllari. DccimuCql1in~us'9I
humilis profunditate efi,religuis dl1abus dimen
10nlbus moderams omnino limilis [upèriori eft decio
tn ql1 arto,prreter ql~od
hllius compreffa eft profunditas. Pr6inde quœ itlhic priùs expofilimus,ea duces hic
quoqlle diéta elfe. Hoc vero efi in hi{ce omnibus me~hriat.endum,o
amplit.'is conuer[o membro videUl11llem.Decimuffextlls,quimoderams eft longim~engl1fius,at[q
: aut ex conformatÏonis proprie,.
ru e . t tali naeura, aut ex latimdlne comprefi'a arteriara~ ln obliquum. Decimllm[eptimum,qui eft mode- C
fio Ils longitudine) & profitnditate ,in reliqua dimende~
angllfilts,in obliquo contraétum eire,declantt mo
&dat~
profunditas.In reliquis omnibus decimogllarto
eCllno QUll1to
.
.
D
' r fi
'1 o~titud'
re{pondet.
eClm~\.aus,q1
d tnc l110derata eft" & angllftus,hllmlhCqLle, fila qlllt:tn.natl1ra paruus eft:Videtur autem eire ob gracilitap~fl1oerat
longitudine. Brel1iter enim cùm prœter
Cit° dundltatis proportionem,& latitudinis extenfa Ion
"b~
0 fit,fignificat corporis gracilitatem: non tamen,
Contraéta prœter proporcionem profllnditatis eft,
c:or~ulentiam
denotat: {ed vel .naturalem quampiam
rn~atioe,
vel flmm artcriœ inxqu:llem. I?ec~
pro r~nl1s,beu
s., lat1s,&
a~tl1s,
ob conformàbOl:ls
in fiP le~atcm,:hs
natura vldetur,aut ex affeétu artenœ
l'ib~utrœ.
Vigefimus iam aliis duablls dimenfioder 11111lts eIl decimonono, fcd profunditate efi mo- D
tld~a.ic
habet hoc prœcipllum,impeditam {uam al tipr~net.
Vigefimu[primus, breuis, btus, & humilis,
t).lIn~r
eafdcm cal1{as, edam illas adillllgct fibi, quœ ladUllt I~l,&
hLlmilem efficiut p111[um.Ad elll1dem moIlCtn Vigefimus alter,breuis fimul,& altus,atq; latituditatu Odet.ata affilmet ad eaCdem cauCas, eas, qux mode...
Vil} I~ htltud ine creallt, humilémq; pl1lfllm. Sic etiam
di~
l~If:rtiu
s,hreui
ille quidem longitudine, verùm
c:all;n 10ntbus duahus reliquis moclcratis , ad eaCdem
eaCdas redUcetl1r. VigeGmllCqllartllS [ortietur prxter
depr~tn.caus
extra ordinem cauCam, qllX altitudinem
ttas 1~lt.Ad
eundem modl1m proximi duo ad :ll1tè diclin te erCl1tur caufas:vt memoria teneamus,in ql1ibllCl'lis,:e ;ulfib~
c~d[
10~gitlùo
proportioni latitlldi~t' 10nt
p. 0~1ldtas,m
hls
cauCam
.
, aut natnrali confor) :lut :I.rtenre peruer[o Gtui eire attribuendam.
Gale~
.
d'
tr:/
1134
DemonftrauimllS porro, vbi latitudinis, vel profunditatis proportionem longitudo vineat, aut obGfie re alteri earum [olam angllttiam , aut auétam etiam alteram
eire.Atque obllaculum freql1ens elfe,incrementlltn ra-.
rnm:in latÎmdine, vbi per mollem arte6x tunicam de ~
grauemr altitudo, fim(ùgi nec vehementem elfe eiuCcemodi pul{um:in profunditate vero, vbi cogatllr latitudo , & Plll{ilS vehemens fimul, & magnus ex ula natura
fit. Reliqulls efi pofi amnes vigeCimullèptimus, breuis
angl1~us,hmiH[e:
gui vriq; paruus, vel apparet effe:
v.el [ua namra efi. Ac qllX quidem in omnium primo diflinéta fimt magno,eadem funt hic quoqi difiingllenda.
Si naturaliter ,co!nparata corporis fit habitudo,hic pul[us non modo vldetur paruus, [cd edam efi veré. At
c~m
crafsior fit? fi quo !lOmo eu.aGt [e ip(o cra{sior,
hoc fit p111filS m1110r , em mm qUldem, quod ad ipulm
attinec,moderams: {ed pel' corporis cra[simdinem minor videtur moderatO. Si longè fitcra[sior, gllàm puIfilS rninor,is pl1lfilS, quantum in ipfo eft, mediocri eric
maior. Sin autem minus fit craffus,ql1àm panms plllCus,
hic, fi eills natllram {peétes,minor erit naturali. ~àd
fi
gracilills corpus fit, guàm videatur pul {ilS parulls, is [anè efi namra paruus,fed non périnde videmr parulls, ae
verè efi:quod corporis gracilitas, qllJCenUS dece[sit de
natura,haétenlls ei m:tgnitudinis addit Cpeciem. ~a:
de
parno & magno PUlfi.1 adhibita difiintiio efi, eadem i1'l
aliis eft adhibêda omnibus: [ciendlunqi illorum quenqi
vel pal'lltlm effe nanua, vel magnum, vel moderatum.
Ac tres hi plll{iIS in quantitate difientionis pofici fi.l11t,
quod attinet ad ipCius rei naturam. Videntlll" vero elfe
vigintiCeptem ob crafsitUdinem , vel gracilitatem C<3rporis, vel ob cucem rugoftorem, vel regionum arreriarum inœql1alem angufiial1.1, vel proprietatem coformationis. ltag; vnllmquenq; oportet,qui non inania verba'ambit,{ed ipfa opera fiudet meditari, omnili memorem,qllœ iam percurri,fimul atq; aliquem animaducrtat
.pll!fum,qui in quantitate confillit dillemionis,primùm
qui fit de vigintifeptem attendere:déinde vbi ab eo,quç
ex vicinis corporibus briuntur, aiteratÏones {ecreueric,
indagare,an moderatus fic,an magnus,an parulls: poftei
fiatllS , gui talem genuere. Siquidem docent hi & prxtcrica,& fmura:vt in longo,& angllfio,& hllmili. Nam
ex~pli
gracia in hoc,qllOd dico,docel:5imlls: hune,quantllm in ip{o efi, liquet panmm eire , ex eo quod eius imminuta ell circularis dimenfio,& auéta dimenf.io longitlldinis. Si enim dllabus de caufis minor circulus difientionis apparet,ob corpulentiam,& gllàd minor re vera
fit pu Ifus : nunc amem abe~
corpln.tia:[1~
enirn non
[olùm 10n<1imdo non crel1llfet, [ed etJa Immmota effer:
phnum efi~
pulfilm (ua natura eire parnum. C~'lIn
igimr
remota fit longitudinis fpecies,qllam contraxlt ex.corpo ris. habitu,dine , ct'tm de [ua namra parulls fic vlde~
1
mus lam quanam de cauf.'l fic faétus parulls. HIC p~l:
mi intereft,noire paruitatis gl1iltitatem,& longitudll11s.
'Aut enim paulo e.fi n~tI1ra.li
min~r,alt
mlllto,allt) vt ita
dicam modico. SIC eoam 111 10ngltudll1e,:lllt parum,am
111odidè,nllt longè namr:lles {uperat.lam altera ex pane
ad maximam longitudinem producacur,etiam ad maxi~
111am deueniat p:ullitatem,id eft,angufius,& Immilis fit:
hic pl~S
natura ~ogè
eft,. 9uàm apparet, t,ninor , [cd
eam qllldem ex mm.la graclhtate comparaUlt {peciem:
vt vero fit nawra mll1or,ex caufis guç efficillnt mino· 1'ù'Itae,r~
. beCl'11'Itate, durme. A t quœ tidem mrem.
.. lM m&
ribus, fing
cal[~
ell vel cau[x 111ter has)vn~e,plfiqu
nobis nunc JCliàsgrlf.
cer~lt,Iogusanfihm[q
g neretur? Decla- cilitttf.e.
~aulms
qUldem antè , fignum eITe pcrpctllu ancrianun
Tom. Il.
P ~
* ..
'*
* ,.. .
*
�Galeni de Prct(agatione ex PulGbus
mo illis : verùm etiam,qllia perdimr iam naturale cordllrum., infir.m;t facultatis lang1~dm:
duritici pul(~
m , dcbilitamr faeulvt ,ql11 e~ eft A dis,& moderanlln temperamenm
qui etiam remlifüs , & Imbecllllls vo~atl1r:
ras: id quod folet plerunq; iis fllbito accidere, non, vC
contrarius, vehemens,contentus, valldus. Verum fClenin aliis affeétiblls,palliatim:de qnibus eft vnus,quem hoc
dllm & hoc en in hoc pulfil,neceflàrio eum languidutn
loco habemus in manibus, per gnem pariter & long,us
enim valence facultace panllls ad fumefTe. Nunq~m
pll!fllS apparet,& angufills, hllmil1fqi in longis morbls,
mllm plIlfus fiat. At dl11"idem nihil eft neceiTe coniunenim ita habenc, in 'periculllm hi non minùs pra:~Ii
tlam eiTe. De fi-igiditate verO non abfolmè en ftamenilli,qui in itinere decedunt:non r~
fens venilc,q\~m
dum:ft:d illud primllm notre oporeet, intere!re,cor vnà
pentè his tamen panllls pulfilS , fed pedetentim venlC
: a~ qlo~
eiTe cum arteriis refrigcl'amm, & refig~"a
marccfcentibus. V num etenim marcoris hoc genuS elt,
refrigeratum elfe lœ(am effe faclIlratem ht: refngeran
quod Philippus fenillm ex morbo appellat. Nam non
aurem mutari vfum. Hîc animo mihi opus eft planè acex frigidicate torridus marco r, cretenlm ex faculcaclJ ,
tento fciendCtmq; n011 modo ad prxfagationes ex pul[ola imbecillitare,imbecillos pllifus & paruos creac. Sefibus: [ed ad alias etiam pentom nes eo nihil elfe cor:,. &~
paratur à. priore,motLls velo cita te, & crebita
dllCibilius. Procedit aucem vnillerfus hic fermo ex co1hlllLlS
eft
non
his
de
riria,calod (g; fel1l0re . Verùm
gnieione eiTendx facultaris, quam in commentariis De
Lonf.
rellerto
um
inftitut
ad
[putation is differere , fed
effet, prxreri. n~
cau{is pulfimm,quà.d operœP:~tilm
gus, angu Il li s, humiHfqlle pulfus Cllm longiùs a~ ~atur:1 a
poftuimus:hoc 10co,qLlla ad exaéte Intelhgeda ea,qua!
dimenfionibus di[cefferir,fi talis citra dl1rJtlClJ1 p
e
hac docebimus, hanc refen nolfe, vifuOl mihi eft illam B trinis
hundè :lp'
pareat,à qLllbufnam procedat,& quOt C2.ufis,a
de~,onratibl\s
mUle
.
,
h
f'l
exponere:n?q; hic ramen cum {ui~
Cl.
.
' . conmnLlus eu, vnl la
,
urltle
. A t vb'1 cum d
rUlmlls
( quippe abo eam loco pro{eClltl latllls lllmns ) fed
adeft vellangl1idllS plllfilS, vel med ius inter languidu01,
quantum fummatim exrlicatum ad inllieutum noftrunl
,llec ab eo el1~& vehementem:gui nec euertat raétLlm
lanC71I!.
.l11eer
,.
,ondllcat.
() ,
a,lOqm
um
nu
tarur: vc memores fiImllS, Il
atis.
faculr
'
ia
;
~
H
e
c
u
a
efTenc
De
Dec~:rltu
e~.
dum,& v:hemnt,Ji~l
5
.
dtlra(l1:
na
arec
corpore IS affeétus clfc,ql1l rcddlt
1 1 1 1.
CAP.
eft /iccicas, vel conftridio à frigore, vel tenlio. SICclra_
'l1m
fingnlal
in
,
panium
Acnltatis effentia fingulal'u
quidem in ardenri{simis febribus, vbi prallè prodl1~,
ilIarum pofiea commodo eemper:unenco eft. Nam
0.
tur, prxcipllè ex torrido marcore, cerd(q; me1an~
tum demum filllm qUa:qi mUl1l1S obit ftrenllè, vbi lit rem
o
g
n
~
ex
ftriétio
us.Con
gencrib
lix,& quarranx [ebris
peratifsima. Concrà malè fungirur, fi incemperaea fir:
. odlcu/Tl,is
' " ft·lllum pOtllm, & Imm
"d x Inrepe
fi e per f:ngl
re
eunAd
erata.
intemp
ht
atque haétenus malè,glJatenus
PO~I ' S
vel per balncas fimites , ex refrigeranribnsd item
dem modllm cOl'dis corplls , Cllm immodicè refrigera'q' e%: l J1l,
cl
1
ft'
f'l' \ .
•
enl,
um:
ma
p)'xter
Intempewut: Inge IS, ve
tum fit,calfaétum,hume8:amm,delÎccltu,pul filS pro {il~
ml1lnrrn {oient frigidx pitujregn,~
olfen
eft
ql1rec~mj
illi
quod
os:id
languid
facÎt
modo
intemperiei
[olet appellarc. Tell !Onj.
fam facllltatem efTe. At vero con (ilerudinem cum fan- C Praxagoras vitrellm fuccllm
bus inflammatl°en.
ingenti
us,&
cOllllellentibus affeétib
et
guine habere in iplius contenta {imbus, & Cllm fpil'iru,
um,atqu ie'
arteriar
étio
bus. Ex fcirrhis vero conftri
qui calidior longè, ae nacuralis fiams l'eguiri[, lie: aut
ùm
flo na(citur. G.Eod quidem accidit potifsim e~{si'
eum eo fpirim, qui in imlOlucro cor ambiente eft , aue
ar,erc;/fe-puUilS
lls
cinore, & liene:ex his enim vifcerib
cum ipfo edam inuolucro cor ambiente, & pulmone,
tl; d ta"
pra;fer
mè videnrur, & perpetuo duri, fcirrho
vfum en tantum varialfe citra otfenfionem faeultacis.
us
eas lt
..
ationtb
8:is,& vero etÏam in magnis inflamm
Eandem habee l'ationem refrigerarum eiTe , & refrige,
"
e
~
;
r
v
per
&ur,
8:11 eiu{modi .üfeétus deprxhendenr
rari. Vbi in ipfo cordis corpore temperando prxpol alui excrementa,per vniuerG corporis deniq.i cO rD afij
mnica
in
Sin
.
facultas
lear elemencum frigidum,lxditur
& lingux.Iam eeiam per febrium gemls. Q!!I eororigi"
COI' ambiente,& in pulmone,& fangnine, fpiritLJCJi,guos
corporis affeétlls puffum creant durnm, parJ~hunt:
eills vencriculi continent, v[us eft exolutÏo, Iam humialJ1 t
nem ex recenribus offenfionibus repentin • dl\CllOt
dicates,& /iccitates,ti in ip{o corpore cord is conGftant,
ln&aql~
reliqui omncs pedetentim. Ofenlio:s,q~
noc:em facultati: fi in quopia m vicino, non immma nt
hal
m
d
~
J
l
p
e
t
n
i
potio
eiu{cemodi affeétlls,(unt vini
v(ùm. Siquidem proba temperatlll'a,& intemperies ex
[llbico
1
~
J
r
f
rantia,&
l'cfrige
vel refrigidx. Sxpe etiam l'orna
increm,~a
~ (us v~r"
quatuor fillot el~mntis.
m
vlad
lam
neum . Deprxhendes noxam à vino illatam,eu terÏor,
I
~
V
r.
duntaxa
frIgldo
&
calldo,
mirsion es ex
,
~fcerns
etia01,~
timam vllls diffolucioncm deueniar corporjbus vicinis D pllifus non durtls modo Gt/ed maior
ntÏalll,
dl
nl
commu
in
o
n
i
~
à
s
& vehemencior. Ca:rera
cordi vehementer perfrigcratis,non poterit edam cornec nllgniwdinem adil1n8am,nec veh~lariùs,
dl:
nihil
quod
qllod
id
:
efTe
eratum
dis corpus non inremp
ncc celcl'itatem habeanr.Singlllas {éorlllm??t1c ~l [yrn'
ob rem non
aliud, quàm debîlitari Fa.cllirarem. ~3m
{il'C~"
" l~:c
nunc obfcuriùs, & per conic8:uram. Cla!
heri dicebam pofTe, vt de frigidirate vno verho pronun
corrll'
•
[c
~
l
m
o
p
ptoma aliquod confeguatur, quod
,iarem. N eql1e vr {ola l'roOr,ua faClllrarc, vel indllratis
dloll·l·illlll',
In Ratio ventris , inguam, aut mordlcac
clere.
ctialll
ira
:
fir
minor
.
f . lit e
folùm inftrumentÎs,pulfils intel'im
a.
ptorum, am llomlchi aliqul compre Sl.O, Cét' hu/Tll'
ob (olam frigidirarem,quomodo nUllC diximus,non aclc~ i pr31 J'1
Vt à pomis vinofis:aur vomirus,allt alul del
nl , e Q;JM
cepta perfrigeratione de vllts exolutione. Neque enim
fig
pel'
non
dior, & largior. Hxc [,illeet
ed vnquam,cor, vt perfrigerctltr vehemcnrcr,deueniat,
comeftorum. frig i"
demonllrant fllbftanriam
!lpercè
~
a
l
c
eelligas
dico,in
• r: n rll m :tqu:t . r.
nili fic ipfi'm perfrigerarum. ~id
"
•
;fiill èin Ip,a
nlli h01'l1m <]lIiJ. adfit,nec a v100 i1g. o
n[simè,li eos, qui in ieÎnerc ex ingenti frigore obcunr,
firm
, vel~tmp
are por,
da eft, qure offendir, vc1 po~
confideres. Omnes enim Iimnl vt frigidum cxpirant
mag nO
Iii
con
Om11l0l
s
lotos. At vcro vt ha:c fecurlll
aerem, pl1!Cum <]lIoqlle mlnorem habenr, minimum ta',
uSraJd,s
pu
t?rum
correp
angore
&
,
fis,mcmentillm
rne.n il10rllm prlùs rlul1u s,qllàm ad extremam pcrfrigea
coJlfirfemp.e
c
o
~
pofte
diais
priùs
fi
t
A
indieio hint.
ratlOnem fic perdllétus,obtiner:vbi non rantùm vflls ea
pla~
!itlecf,mag~s
prx!citu.~
c
a
)
e
i
!
u
t
r
g
~
pd:
à
CJl10d ~drat
.fmmut3tllS {}cncrandorum pulf~Im,
F
�Liber Primus.
~atm
' prreltabis) & filpc~ndam
prxdiétionem) vt
qui?llS dj~.imus
fuprà durun1 puliilm
eofde.m ~feéts,à
fubinde fidem afiantes non. habeant , nec ex, pulfibus A COnClltUl: verum non Imbecillam facultarem tamen, vt
creelant tale quid diétum elfe, fed confciorum aliquem
in il1is,neqi diffolutum vfum. ~ant
vero vtrillfq; fit
detuliife xgro.ti peccatum. Tangendi autem accuratè
noxa,in facultate,dec1arabit vehementia:,& remifsio.nis
, fun:pulfus ', déinde qllod indic:tnt figna proferendllm,
differentia, vnà cum quantitate vibrationis:in VUl diffe,actu denllo tlmt tangendi,animaduertendumqi ecquid
rentia celeritatis, & crebritatis, Cllm vibrationi; itel'l\
~grOtls
commotlls fit. ~i
fi omni fit perturbatione
quatitate. Reliqua ex antè diétis etiam coniieito. Haud
hbe . r,v~de
num ql10d commemoratorum tignorum aut
aliter fi non paulùm , nec multùm tribus differenriis d~
OtlllCens,aut parum probè perpenderis.Si vero fit pernatura defleétat,fed fic mcdiocriter & medio modo, ex
tU~aus,
atqi videamr angi, vel vereri,caue mox figno
diétis difcrimina notato. At Cxpe in eiufmodi puifibus.
ad~lbes
fidem. Frequenter çnim fit, vt non,quo coniis dico, qui pufillam à naturain longimdinem anO'u~Cl fib 1 talis admifsi fmt,angantl1r :egroti:fed quod ita
fiiam ; & humilitatem habent mutationem, non' modo
~lè fint comparati, vt ftatim expauefcant. At his mox
nihil animadl1ertitllr duritix, verùm mollitudine etiam
P:tlfil s Gonfifiit. ~!i
veroplanè in culpa Cunt,quam tu
pr:ed~i
funt inG~:d
quod & huic. accidit de cauGs ge:
cbu de eo confirmes quicquam, tam diu metus proprius
nere llfdem: vanatur autem quantltate in fingulis. Siue
pulfll S apparet. Atque peccata , qux haétenus expofiûenim propter facnltatis imbecillitatem minor modera~us).
Omnia aut inflammationibus, :lut Ccirrhis, aut ficto puHi.ls fiat, facultatis ofienditur maior offenfio : fiue
bltatlbus, aut viCcerum per frigiditatem confiritlioni- B propter exolmionem vfus, maius & huillS effe vitium.
S
augendis,.alterationem, quam ,diximus, inducl1nt.
~o
enim tunicx mollirudo ad dillentionis magnitueruorum vero originem fi quid occupet tale,affetlum
dinem eCl promptior,hoc canfam,qllç moliaturp~
:nuulGLlllm creat. Sic appel10 illos attetllls, qui ante
pulfum, dec1arabit elfe maiorem. Sanè imbecillitas fa, Ortell'l neceffario conuuHionis aliquod habent Cymatltatis,quàm Gt magna, Catis ex quantitate remifsionis
apparebat. Huc cumulus accefsit, qllod mmc diximus.
pt?l'a.~i
quide moriuntur omnes etiam calidi,conr·
..
[ yncopa: h1 emm
· · ve llementraae. i Il,qul'cornplUntur
At v[us diffolutio in quantum inciderit vitium, ex foter etlam frigidi viuunt adhllc. ~iblS
vero neruorum
lis, qux diximus , fignis inuenitur: de quibus dicemus
prOpaginem occupauit conllulfiullS affeétus, cùm pbnè
ctiam inferiùs nonnihil, vbi conneétemus mlltuo pulla7c,expiraul1nt,dfsm~
permanent calidi. Homm
fuum genera. In pra:rentia enim hoc non innituiml1s,
pu us omnium Clatim primo occurru exercitatis in tan
{ed cùm exponere de genere quantiratis dillentionis cœ
~endo
tenf10 nem prodllnt,& motum veluti COIlUIGullm
piffemus, iimul alia attingere fumus coaéti. ~a.re
reabtegunt. ~od
fi quis,cui commemoratus pulCus efi,
deamus ad primllm inftitutu,ac ad religua genera tran[rh·alllo pIura deiiciat,id quod el1enit ex iecinoris fcireamus. Neq; enim,ql1àd alios ite ex tabella pulfus perdels,n on a~pliùs
hi habent pulfilm logum,fed aut mo'curramus,callfam arbitror v l1am eITe. Verùm eadem rarato
ho
afs1I?item logitudine,aut etiam breuiorem. Iam
tione & via,quam infiimimus in longo, anguClo, & huo~ quoq;. ln omnibus dutis pulGblls , paritérq; paruis e mili,reliquos fingulos explorabimns,ac primùm remouebimlls,qlli propter corporis habimdinem Iongirudiq\/~ret.lL1m
efi noffe, citiCsimè vibratos eos effici:&
pe, vellaritudine, veI profundirate variant, vt non mata~l Vl f:ltillon ,tlmt, vel de vitalis facultatÏs imbeeilligni tamùm, vel pami videantur.Déinde cau ras confide~
de exolutione vrus, vel ambomm cocurfu non
re ~,ve
1pe e
rabimus, pel' quas aut iuClo maiores fiunt, am minores.
: illos eum mot.um. Nam fi quide vfus magnam
Atq; de genere pul[ullm quide, qllod confiClit in ql1an",~_entlom
pofiulet, vi[que efficere vitalis valet~
fcd
titate dillentionis,fatis in prx[entia.
corpus arteria, q uod attolli in magnam
d' ~l re~l"agtu
. . nequeat, VI'b ratlO
. .111 ellm fi atuh1entlon
. . .em per durmam
Celer,& tardus pulfus quid denotent.'
tull'lll1Cldlt. Nulla prxtereà rationc fiat aneri::e vibraCAP. V.
'las Il'lOtus. ~ocira
hic pulrus,qui videtur vibratione
lt~are,\
extremamimbecillitatem facliitatis,aut exoO Clhac de illorum in celeritatem,& tarditatem mugo~?nem
~Ii,s
declarat maximam.At vibratLls G fit, vitatione, qnod ipfius motus cll arteriarum genus iI:l
re 1$ COntlllllo nonnihil annllntiat facultatem obt.ineprimis proprium,agemus. Porro [umendum hîc quoq;
tu~eNlfm
vrum generandomm femel effe diifoluell ab difiinguenda homonymia initium. Nam dicimr
di"j~l
Cc vero deuenir ad maximam paruitatem,ficuti
:omparetllr, n~c
celer pu!fus, nunc vt Cl1m mod~at
dUIl1 /.IS propofimm pulfum facere. Ad eundem movt cum quolibet alio. Prœte~a
Jp~e
Ille mod7r~tlIs
lUnia 1 p\l!fus citra vibrationem longior iullo fit,anO'u- D terim abfolutè dicitur,qllem lU optIma. ~onfplcJ,?us
na
lin~(!,&.IL1mor
longifslmè tamen de natLIr~
in
tllra:interim de vnoquoqi homine, qUI mculpat.:t fi~ f~
d\'/fiIS hl S diuerterit,fed aliquantum:anendendum efi,
nitate. Hic ex comparatione abrolme moderatl eXlllltni~e
fit,&non vibratLIs,an planè duritia liber fit. Si
mamr,docécq; qu6dnam fit temperamenmm. Ac ce1eCult . LI~lS
fit,Ced abrq; vib ratione, frigiditatem vel farior quidem calidius, cardior frigidius d~clart
tempecliCc atlS.1mbecillitatem indicat, vel vtr:lIlqi fimu'l. Ha:c
r:unentllm. Verùm folam planè non efi inllcnire mutationcm in celericatem,& tarditatem,nec in fanis,nec in
fOlaernJt~
ex confequentibus. Nam cui ,talis pulfils ex
affeétis corporibus. Nam qui calidiorc efi temperamen_
b~t ~e:fn9cratio
fit,fiatim,adiunéhm tarditatem haftb\rl~amq;.
Cui ex imbecillitatc facultatis,fociam
to quàm fimplicitcr moderatlls,G pulfuUl habere videa.
lnOtremlCSlonem habet. ~od
fi iam vrus conllet imtLl~ celdor~,
eum habet neceITario maiorem: & cui
qUa us, ta?td' erit pulfus celerior I1lturali, & crebrior,
pUllllS efi aliqua occaf:one rolito celerior,omnino etii
facu~tlm
a ~od
deflexerit paruitas. Sin alltem quo
maior efi. Neltter came efi horum ncccffario crebrior
'ffe ~as. ~t .lmbecillior , eo di{folutior vrus fit, pu!fils
Siquidcm ~rebitas
fllis , vb.i calor accllmlllet\lr copi~
nec clT~s
In Vtraglle differentia moderato videbitur,
fior , acccdlr.lraq;
cum
cc1entate
modo magnitudo , mo
b .
.
At fi
, txcede erlo r , vel tardior, ve! crebrior, ve! ra~o.
dd edam cre mas conlUnéta eil:. Atq; et iam interdum
Etulll ~:ltenm,
pro exceffus rarione, GCllt antè efi di(oIa cre~itas
'. cùm prx~eito
~liqO.
) qui, Vt pOtefi in
~ ,:- - ', 1 Vero fimlll & <lurqs,& vibratu.s fit) fignifiçabit
pr~[ntl)
maXlmam ~btmea
dlficntlonem, déinde roGalen. - - .
Tom. 1 1.
'
P 4-
N
d·a
P
,
1
�II.99
Galeni de Pré"r(agatione ex Pulftbus
) fed celrita~m
uerfi pare offendam,llS ~:lgnjCdi,em
neceffe efi ln- A
tem
erebnra
ilmlll
eOlm
maiorem. Huie
vfllm habeac
ui
:lnlllS,q
relinqll
quem
11
d
à
creuiffe. ~
pul,cllm inm
~
t
i
r
l
e
in
~
e
u
c
r
m,ac
pullimm remifIll
re efi,
eelenra
t:mtum
auttlls
non
tlIm
,
auttum
lleniamlls
uidcm
uandoq
d1l1e:q
mlgnim
pbnè,&
rc
[cd & erebrita
vfus exo!utio in raritatem clariùs, déinde in tarditaconucnir. ' E~ item
~l1fm
rem, pofieà i~ paru~t:lem
ex
, partl~
puililllm
em
tardltat
III
nes
mlltano
quoque
moderatOfiacim in rariratem Gmul mlltantllr, fltbmde
etiam in paruitate,vbi ampliùs vflls fit imminurus, partim ex fiatibus non natllralibus: mmc autto vfil,r~pe
vnà ellm mlltarionc in paruitatcm, inccrim cumraritate,nonnungl1:lm cum mlltatione in vtrang;:nunc diminmo v[u mmatÎones fil1nt puHilllm in tJrdiratem cum
raritate , & pa1l1itate, Habes primas,& GmpliciCsimas
& tarditatem, hapulfilUm murariones in c~leritam,
rumq', cauCa: pra:cedentes,& exi:erna: eadem inllcniun- B
tur rarione, atCJ; illx, qllas de magnirudine, & paruitate
'expoCuimus. Mi!1x vcro murationes,atqne compoiirx
'cl1ln vche mcnria,& remiCsione, vcl duriria, vcl mol!itlldin '.! connant.Q.9œ etiam exami,unda: fimr,atq; diCccr
nenda: e.ldé via,rationéq;,CJuam,cùm de logo, angullo,
, quo cognoCca& humilidiCpmaremus , declar1in~
rnus,qllx caufa fir,q Llam ob rem in cclerit:lte'm vd t:lrditate pullns variauit, Poteil enim, vti diximlls,ob vrum
a.létùm PllHi,15 in celeritatem creuiffe. Patcft etiam ob
mollimJinê arteri.l:, & faculratis robur. 5 d enim ctlm
non varier mo!lirudine, duritia, vehememia, remj{sione,[oll1s murationem VfilS induxerit. At fi Cl1l11 horum
aliquo,cau fa inquirenda,& exploranda pra:pollens efi~
fieut amè declarallimlls. Exempli grati.l,fi limul & celerior effe, & mollior videattlr, animaducrtendum efi,
tantO ne celerior fit,qtlanro mollior,an magis. Nam G C
quanto eH mollior , t,lI1to etiam celerior fic, alteracionem ab [ola mollimdine mlltu:llIit. Sin celerior,guàm
mollior,non :l mollitudine tantnm ,fed & ab VUI au do.
Contr i fi mollior, quàm ce1erior, quanto mollior efi,
tantum detraxir Colius y[us exolutio. Ad hunc modum,
fi parirer celerior , & vehememior Gt, fi camo è~ lerior
fic, guanco vehementior, confiderandllm efi. Ira enim
celerita tis folum facllltatis robur cauCa Gt. Sin celerior
quàm vehemenrior, quo celerior elt, hoc de vfil autto
;lccepit, At G vehementior, qilàm celerior, non robur
tantlllTl facnltatis, (ed edam frigiditas aliglla alterallit
mollior, ve~mnti6rqj
paillIS, Si iam cele.rior {j~,.l&
efi cognaturo, Vtrum
opus
la
xpenet
e
al'l
fingul
lt,
appare
ex ambabllS eaufis
qllanëa
aro,
moder
fit
r
celcrio
tan cà
ecmione, an nOn
co
(?oc
inc,
d
mollitll
ex
el!
faéta accefsio
tlls, Si ma- D
immma
en
a
[0
illa
b
tanro. N:un fi :anro,o
etiam promil1lls,
,Sin
v(us.
gis,:lcccCsit incremenmm
muc:ltioUlum
pul
10
ratio
Eadem
lm,
ptcr vlilm exollltl
exolulnt:lx:\t
vÎltned{
ca,ex
ne in tardicacem ineunua
en
infirum
duriria
ex
tis,ln
to,an ex imbccill tratc tàculta
provaria{fe
(oillm
vlilm
torum orel alterado Gt. Ac ob
babile dt ulfilm,fi quando nec duriol",l1ec imbecillior
inueniaclir. Oh fà.clliratis infirmitatem, vbi qllanco languidior fit,t:lntO etÎ:lm fardior. Atq; ob dllritiam item
inOrum cntOrum,cùm canto tinardiOl', quanto durior.
amé tard ior moderatO vldel(llr, qll:im lan~1dor, 0
Sin
•
J~ eUm Oatlll11 ex illlhecillirate,& frigiuirate incidic,cau
[am'!; in eo eXlIberantem ex col Iarione reperics ad natur:tlem , & mederatllm. Si enim numeri forrè qllinque ~e namra rem,lf; 10 de flcélcre vidcatllr,& CJulndecim
ln eo pl1lfu conlH mendo frigidam cau
pr:tfla~
ardlC:s~
faqllut is elfe caufam.. diccndum
l~b:c!Itaem
faIP~no
--
-
-.
..
-
1200
eO.' Sin quinJecim tarditas numeris appareat,dece autcm remiCsio,in IlUius plllli.IS confiimtione frigidirarem
Gnon périnde fit tardus ~c
excellic imbeci!litas. ~od
llirate, & calore qllog; IS
imbeci
is
facultat
langllidus,ex
verillfqi C:lll(X e~
guidcm
udinem
magnit
Ac
fit.
natus
proportionis exceffil inuenies , Atgue hoc memona tellendllm efi,hœc ornnia diei amoto adfcitirio meru.Pari modo vbi curh mur:uione in tardiratem inueilitur aliqua durities , attendcndllm eO, ex [ola dm'hie mllcado,
an ex ambabl1s incidic. Si cnim quanco tardiOr fit
fils,tam 0 etiam videatl1r dllrior, altera tionis [ola dUr!:
dllrior,non modo
ties caufa eO. Si vero tardio,qu~m
durities, verùm edam frigiditas. Atq; inuenias ad eun~
dem modl1m h1c fortiorcm callCam,:ltg; dcclararum ca
paulo anré. At fi magis fic durior,gl1àm tardio,n~O
mine dl1ritia: tantùm, venlm caloris etiam talis el~ar,
Et vero hic quoq; ex proponioOls excefIll p~r(,cI6S
cau rœ vtriufqlle magnitudinem. !am vero fi cardJOr ,.
rnul,& durior fit,atg; Ianguid ior,exercit3tl1m hic ql~O·
'lue opone t effe, qui fit per[pettüru.:;, an tantO tardl~
fic moderato,quamm acce[sic ex vtri{q; caufis imbecilirate,&duritia,nécne. Etenim Gtanto,ob illas eft {o.a~
fi magis,adiuntta iam efi vfils exO luuo,
ml1tarus.~Od
"
fi minùs,eeianl propter vfils incrementllm.
drffcrentJ/5,
De quatuor get~ralibus
plI!-
qUa?
[une in diftemione.
1
CAP. VI.
~
( , Vando ii [atis de his trattauimns,qnodad hU6~
a
1
rl(per
arcinet,hîc diCpurationcm aligllan
~lIm
' manus lili rrr,amllS,
, a1·lUcl genlls ln
"' , quam
mus, ac prllls
quxdam faciamus, Vt comcm~, oreml1s & ad CuperJol~
or Cl
~ Cc
&. prirrra,
I~ ted'l;lfienre, ermoner;t accomoda. Nam gl~ru
fimt 111 1 enclone artenx generales differentlX" tm 0
,111 qua 1·Itare con /ifil
.
'
, s
, (!ua:
pu Ir.luum prOprl:l
ead emq;
hIC nO
·
'
l
I
'
d
'
'
. re,
tlls:a l tera,ql1x 111 quanrltate InentlOl1ls, ncqi rJO
tr
•• l'b
. D e pu Ifuum d·merent
1 rD : ' '!ior
. pnmo
us
.neg; 111
l~
magis propria verba fecimus, quod cognicu, dl
l5
fit:iècl de i lIa,quam digno[cam tyrones c1arll , h
~/l1ideo fit ad denuntiandum aliquid vtilior. H~c
c
vr
,
5
~
n
m
o
prxrer alias
cias,
extra ordinem ilIud (~ l 10q;
dJ/ferenib
plcéti (ep tem & viginci videatur pulfuum Omn uS
'/ erTl are nC•
· gmu
' re vera tres. N
cœtens
r
am ll1 ·
Illt ven;
,
gencriblls, gaot namra CLInt differentiœ eoe :lp? al te ..
ql~
g ncra pl~I:'
(lll)t in difiemione dl~?
R ~ ljq1a
mm facultatem,alrerum artena: indicac eln~ca l1rTl 'eci.
qllidcm efi pofiremum,imo verà ncc propfl ,Om hoc '
fin e,fed gelllis pul (Ulll1l adllcntitium, Habent aLIte n[tlr,
duo hxc gcnera , vr caufam {cmper , à ~la gen;raerpe_
nO. P'I'buS,
ofiend.lnr apertè: dllo illa gcnera [lIpcnora llerrOI
E . duobus ohncnic generibll s po , cl lobllS
tllO. ren/m
.
• ' vero'{traHI·
r. ~ •
vr :lh vna verunq; caUla COfilCUatl1r:pl"ll1ll S
r
Vt ab omnibus caufis,qu3s tres frequétc d,c~oifB
mus effe : guo etii in ueneriblls dllobt:s pnJ1;~ 'da III dl'genS
, G
l I?r,
pll1riii a.d cau (am in,uclllcn ell cauCa:
It ~raio,c
cum gen US a.
In reliqUl5 duobus
d,Olllébo nllm.
icia cere
.
.
,
•
vl1um vtl'O 1Hq;,tIIl11 vero quantlCatls no: 1 nO'lÜ"
j"
d«t
;1bec
1
•
CJ
Cauf.rc conrinentcs vehemen ns , a
di ,mollis ,& durj pul(us.
tJ
he: aC
CAP . V 11.
rTlaiuS
Ehcmens plll/ils à facult:uis femper rO~;:t n,
quo lit vehcmentior, tanto rohl!r .figbecillieate:ac
.llioretT1
elfe facultatis, langul dus cr faculcatlS Jr:n
quog; ImbH;cjtur,~
quo lit Iangl\idlor , hoc fa~ulté
e i1rteI~
Haud ahecr dums pUI~S
eff" dcrnofil'~t.
V
.
- .. -
.
--
_.
-.
-
�Liber Primus'- ,
1201 '
afteria: tllnica dura:mollis à molli. Prxcereà qitailtitas
plllfilS dlll'itiœ,& mollitudinis,anerix declarac quanti- A
tatem dltritix,& mollimdinis.Sed vero qui medIUs ' e~
inter dl1rlUll & mollem,qui etiam vocatur moderatus,
natltralis: A tinter
primns naUlt'a eft ,inter eos,clufq1~
langnidl1m,&vehemenrem hac tatlone medlUs efi ~ul
lus , quàd lan<1uidl1s
fit oriundl1s ex facultate imbecll0
la,& à namra defcifcente, vehemens amem ex firma,&:
reaè habéte. Verùm alio modo, vt ant"è remlimus,medius fit aliqllis inter laguidum,& vehementem. Modus
lUtem di<1no[eendi per taéhtm adhibimm eft. Ni eùm
0
,
'11
a, pulfu euertitur
vehementem eum VOcamus: cum
1 e
e~rta
pul{ilm,l;nguidum:vbi n~litrum
fit, ~edinm
di
c1mus hune fortimm locum effe mter languldum, & ve
hementem:qlli quidem non aliter atqi langllidlls, prx~er
natllram efi. A lcerationes pulfullm ql1redam in remiCsionem,&vehementiam,& folx fiunt Frequenter, B
& ab vna call[a.Cùm enim mnica arterix vnl eum vfu .
in natltrali confient fiam,& nonnihil faclllt:ttis vigor al
teratus fit ' languidior hic, quàm vehementior , priore
plllfil S reddimr:de aliis vero generiblls cum eo nihil mll
talr.Aq~e
hoc paéto folx fiune,&: ab vna caufa. ~to
modo ab vna quidem cauCa fed non folœ.Nam vb. dlC{otllea admodllm facllltas fi~
vel catenta, vt nondllm à.
callfis alis
· conti~eb\.ls
fit immntatus , mucari plll[us .
ab V1l.l cauCa aceid~,
genus ver~
non ~n.lm
commma~m
elfe. Nam fi lonaè facultas 1mbecllhor fic, non tan
eciam paruum pulfilm c:ea?it:
guidum modo, ver~m
& quia parUllin Hatim eciam crebrum. At robull!fslma
cÙm vehmntï'[si~l,C
etÏam maiore excicat pulfil m,fim(llque,fi nihil variee vfus,rariorem. Mutaeio iâ
. pU1Ulum in duriciam & in mollitlldinem, fi quidem ab
vna call[a procedat,~mni
aliql10d vnà cie aliis gene- C
r~lS
mutabicur. ~od
fi fola conilec,ex concur[u plu
l'iUm cau[arum confHcuitur. Simul aueem &: [ola, & ab
Vna cauCa nequaqllam' filc,nifi minimo plariè (pado. difce~rit
de natl1ra, vt qllàm minimo fia~
plll[us dl~Or,
paraamé maanitudine. At fic nec celentas mutabltur,
apertior fiat, ma}6rq; d~tries,
nec crebitas~Vùm
tl~n
pOterie pulfilS non elfe ~lOor,tang
l ~e eoam cre
bnor,C]llanto minor. Si vero fimut & dnnor faéta fie
tl1nica arteriœ & calor increllerit,hàc PUl(lIS modera~
t? durior cric ~uà artei~
cunica:at magnimdine çqllah$ moderato:' modo quâmm calor mediocricatem ex' ce[eric camo tunicaarterix naturali fic durior. ~an
do' ' .
f l . '
. tam de his qlloque fatis diétum en,quantum reqludéinceps de prxcedentiblls,
tlt prœ[ens ar~lImentL1
'"
b
.
gcnetm,qu~ '
nunc ~xp l'lCaUlml1S,
t eXternis duorum
allfis ag~mls.
Galen.
fi
1202
Caufx prœcedentes;quœ robur augér,
. &. opprimunr.
CAP. VII I.
C
Aufc(1'rœcedemes,qure robur facliltacis augéc,pareim in ipfo inCunc corpore,ae hum ores quidâ funt
femicoéti,& crudi,qui iam concOgllanmr:& nacurx ad
iudicationem impecus, fi quidem hic fit edam in eodé
genere:ad horc ira. Partim extrin(ecus adlleniunr, vt vinum,cibus,exercicationes moderata:: & etiam qux intemperiem corrigunt ipfius corporis,& cordis,& arteriarum,fille illi cibi fine,fiue potus, fiue edam medicamenta. DiJTolul1nt vero faculratem,inedia, vigi lix, folicitudines, mœrores , vaeuationes immodicz per al~
llum, vel per vrinas, vel vomimm, veI vterum, vel proJhmium aliqllod Canguinis, vehementes dolores, vel fin
gulares, vt quem fiomachicum affeétllm vodt,qui (yn
eopam indncir. His adiunge omnia, quz cordis, vel arteriarum ~reant
intemperiem, fiue in corpore il la con-'
tineamr, vc in [ueds, vel folidis panibus,liue foris ecia:
bis antecd.~ip
hrecdilfolullnc' omnia faculeatem immodieè hllmedando, deGccando , cal façiendo;
refriaerando,digerendo. Ac vero,qllœ cauCœ prxeeden
tes,& externx pulfum dl1riorem effieiunt, li.pr~exo.
[uimlls,cùm de longo fimul,& angufio,& humlll dllfereremus.Nihil efi ergo , cur eaCdem hoc loco tecen [ea
mns: [ed tantùm fi mollis cauras addiderimlls,finem hic
faciemus libri.
.
CauCa: prœcedentcs, & externa: mollis
pulfus.
CAP. 1 X .
M
Ole~
reddum ate.rim!hl1~us
ci~us,
~c freqllennores balne~,fom1
multl,molhor Vlta, &
voluprates.Atque hxc quidem intra fepta manen: naturx. P l'X ter naruram in eomate, lethargo , aqua meer
Clltem & fi qua: flmt alia, qua: arteriarum tünicas imbllunt 'lar~
humidirate, maximè piruiro{a:de guibus
infd eùr:: demorbis dicam, prolixiùsagam. Nunc ii
temp~ls
efi vc hune libmm finia01us,fi in [ummam, qui
in eo fit fr~étus
{ubduxerimus. Eft autem hic: PrreCenrem afeétion~
fingularum cau[arum concinendû pur
filS primllm indicanc:qua cognitap~œe,&
exter
nX caufx deprxhenduntur ipfillS pnmor IOt;r Illas. Atque in hoc confiat pr.a :teritorum prœCa~tlo.
Fuml"o-"
rum vero ex iis,ql1x ad affeétiones comnantl1r, petuntur przCagi.~oum
ql1emadmodum vnumquodqlle
fiat, in fequemiblls libris dec1arabo. Priùs in [Bcun.do
tamen horum commetariorum,quod refiat adhuc, H1....
fiimimus perCeql1i.
p
Tom. 11.
,
.
,
�120j
1204
,,\:,
CLAVD. GALEN'I 'DE
Pra:[agatione ex PuHlbus,
/,
Liber Seculldus.
ARGVMENTA CAPITVM'
Libri Secundi.
~atliDr
em' in ')Iniuerfom 'iliffirentiM pu/foum flcun-' A
Qyid celeritas , & tarditas contraél:io"-IM'cmtt-4Efùmtm arterùtrum ,fimiles illl1, 'JUil!, à difltn,
nis fignificent.
CAP.
i. .
time defomuntur. rnam tanùm~x
eif quatuor differen- '
eftficundum ùleritatem, & tar- ,
t4s dlgnofii , nempe 1u~
~i
E primis gl1idem,& qllafi maxi~è
à#atem, & proptereà ex hae fila aliquid pr.e./àtiri poffi.
elementalibus pl1HibllS, qui in d~[
D,e pr.4jàgatione ex pu{foum [requenti", & rarltate. Dt:
prifagatione ex ptdfuttm rhJthmif, ex H erophilifintentia.
tentione arterÏre digno[clltllr, dl~
De pr~.fo:gati,ne
ex pufjùum intl.'jualitate. De pujàgatioferuimlls fuperiore Jlbro.~tnC
M
ne ex p~/ljibf16
intermiftentibl«. 1?.!!id in pulfrbH4 rhythm;
reliquis exorfi à contraétione [ra~
/sgnijicent, quid in4'lualitM. 12..!!iJ prtlifagiat pljljil4 in:'
étabimllS. Habet quatuor hçc qlO~
termittens : 'luiJ puf(H4 , qui in ')Ina aif/entiont duos hahet
~
gue genera pulfuum , guot [cilicet
;aH4. IZ..!:!id Jignificet pulfH4 capriz.,ans , 1uid dicrotH4,
difientio:ve1ocior
etenim,&
tardior,maior, minor, v~
Ijllid ')Indo(H4, ")ermicu/~ns
~ & aecurtatm., 'juid tremu.
hementior,
langllidior
l fi naturam ipfam fpe8:es rel,
1114. 1Œ.,d ,rdo pr.ifàglat Zif, PUljibII4 , fjuid eiH4 pertur~
B contraétionis motus fit, & hercle edam arterire corpus
aut durum efficirur,aut molle. Haud digno[cas ta~el1
~
1 j[ahorum generum, pra:ter tarditatem vnam , & ce er Ji~
tem, vlluOl:imo ne has quidem vbigl1e,[ed in illis pu! ,1
bus, vbi [enCu contraétio animadueni porsir, vr in pr~;
mo libro De pulfibus digno[cendis docuimlls. lam CCi:
in Iibro De vUt pu!{uum arterix fimétionem dem~t1firal1imus comraCl:ionem effe non [eClIS , ae difen~l
nem. Vtl'agi enim naturalis caloris tuetur m~dioc:
Cap. l, Metaba.Jis. J2.!!jd celebritM,& tarditM contratem:difientio veluti inCpiratio quçdam exfu~al
'n~
OiIl,?N
, jif~(nt.
ris refrigeran.do,& ventilatione, guod exr.ingul~:'J1
i!>
d r
. . ' [ull<7I11l J: f!.!!i crellritM, & rarit,u indiant.
cen d en d o:eOtra~I ,., .Cl." 111 mo dum eXpIratlonlS
. q cric
1 i J. J!..!!jdrhythmi anmmtient.
expurgando. Ergo ce!eritas contraétionis In.d~COJ1le_
J / / J. In~tjlies'PfrH4
1uid jignificent , & primo de C fuliginoforum excremérorum ingentem colt~
l1~nia
intermittente: C/Îr'jue if in fèm{fa, & pueritia minùs jit
rum,expl1rgadgue id temporis, guandocunqi Inll;j cO~
LethAlis, 'Juàm iuuenihll4. De raritate ptûjùum: ('1 14oJ ltmtu,r. Tarditas contrà,nec eius multllm excremen cnilll
fTa' rariltU non plan~
()Citialif ftt, <Juid ab intermittente Jif. ,
.
. .. Magna
i];
Ir:""
' ,r.)
aceruan,eoqi nec req111rere eUaCl1atlOne.
j feJ erat rarH4 pI4'JH4: D/IItl4rnloru rarltatn cau.t..c,
copia ex plltre[centihlls humoribus aceruatUr '!qtl.,o~
1u
y. CreGri,&'intercurrentu'1uiddenotenf'C(èmperttdb
d
ft ., C'
b OS 1l ' . ,
h.tretJyncopio. DllriftimH4, & molliflimH4 4que ptriculoji:
res accen Unt neee ano. um corpus on . mcdJJ
Inter omnes extrm~s
optimU4 eft vehtmentifimll4.)
res habeat,pallca omnino. In aliis affeélibus, qlll. 'orel'
r /. De pr~fo,gtie
ex itJ.49I1al~H
in ")no pulfil ag(~e
inter hos [unt, proportione finglllorll afc8:lIU~'
, dias,
inCIpit: & prlmlml tk mtermlttente ln ")nIJpuf !JI. De ")1edendum & dormicndlllTI, phis:per vigil ias, & 11.'\
il':1"
• ( E cl
1 \ .
'b
naClU a •1
,
brt~Jdecali
r.an
te.
mJl11S. a em pane raClOne pro Cl orum . . ' qUi
d'!:
l'f':. " e liflentilJntdlllJf
1"IS,qUl prallos h
lp '
1
r J J. J!.!ji
if"' at ptl':JII4,fjfllln')lntt.
umores o-j(1nllnt
llS:ll1 J'
liS mInUS,
r. 'ol1j~
1S1
t> 0 '
•
'
habent i{/H4. ( ~o b ÙU'Itld l ittttem mtemprriu
ttiam (Orpro ho. 1n fiebriblls ad ellnJem
mOdllfJ1, JO
aCCC cr3[~
J11, & arteriarllm onâtantU
D bus, pllls:aliis temporiblls min{ls. A de6q; plus C\ppel
r.r I I I • Cp'
~ tf7'
l'
t 114 fj'"
., 'd (!enO
J
t en t :
fiIS, & 1entls
. h1111l0rll111S,'1
'L
'."
f" fi r &..
qllOS
• •
y
a rlr...ans pIl f Il,,
~
a/ao
, lcdl
O
ll1 pHllItO 1 un"
Jant cruclos:ex hilio(is minl'ls,& mclanchol 1cJ.S ' 11" jn& fjuomodoipfi in dicrotodignifèendg duepttfd jit:Diaotoruma!1èFht1'&0o;;i
inestres.
.'
·r·l·Icet ctlam
.
purrc[CIC1" e culll
moc10 ex r
lanO'llln
(lllllCI
'JJ'
J x· rndoJifd,
vermiCIIlans alti"
demmtimt.
0
, ï
J
flammationibllS:
vnd
rilllltur f'cb l'CS, cu'm a lX,
te lU dc~
X. DUllrtatomm
duplex ôveml4,&' 1I1id.ffmi.fictr,
PlIlill x '1uarnmadcoelllOlO1o
Il.'
d'ICllsaro
d r , vt CllIrnvol '
0
mmurum non gmtlts Ifr,
b II li
filU ," blD etllr vi{idrittrll' JJ;l1itorllm
i!>
1I1'am'&
rcn~
teru, tu~dm
ruipillnt. I1ht'l"alit.u
")nisfd fll{fU4flpt la.aff'eélum ;:,"cncrent , quem
fi
} car
. \lnc
CS dCp:lll .
canto EmCtlem fcrè n:Hura: \lm lCI pct 5 '!jcCt III
ttt,p/urlIIm non item.
Xl. Contrarilf.1 pll/fo1Jùperioribl14 (l'liddemtet.
tes , ~uo
~pclbit
Hirpocrates ed,cn~s.
m~do
rl~
X ~ /. P~lr.H4
trtmllbf.1 ({pli la n[,lIidu1 fimlll & l'drmu
omnlbu hlS [lltfCCClInt Illt1l10l'es. A 110 lam" imli10
tf/,raro (ontmg/~,
& .t ")ibr~to
diffut) tjuid.fgnificet.
treCccntes in a~)eris
arreriis ftlcci. Pllimo nc ~n 5 p.c
XII J. J<.!!.ld ~rdol&
W14 pertl/;aiDCmf~
yitiO çomasiuntlac p\ltr"fcic dic hpc edam VI ~;trb
ALITER
gurrienta CapitulTI '
'eiu{dem Iibri.
t
J
�Liber Secundus.
120b
contrahuntur in a(peras anerias veI per difiillationem
motlls,& multùm tardans altér,erÎt a{feétus mm quoq;
de capite, vel ex pleuritide, vel peripncumonia, vel pul A. duptex,atq; côpotirus ex vrroq" qua: iamancè declara
monis affcétu, vel angina, vel ex pure,gllod influxir. 0uinms,cùm alcermer deminutlls Gt motus, reétus ame
riginem hinc ducûr putredinis,qllod min ùs probè ex& cardans alter. VerUeOlml1erO non périnde eft aperta
puanrl1r. Nam vt [une vitioG,& locus calidl1s eft, mam
vcriufq; quiecis cognitio. Externa enim c1arè fencitllr,
ram deGderant ellacuationem. Subihde etiam fit, vt cu
incernam vero ne ob [curè quidé,nedu euidencer (en(u
pulmonis rumpatur vas aliqllod , immitat fangllinis in
digno[cas. A t Cola ad hanc afpires conieétura, li cotlipmrea[peras arterias aliql1id:qui quidem diutrna~e
gas ex impetu vcriuCq; motlls:pra!cipllè in iis put1îbllS,
fcens excitat tahem. ~o
etiam deuenit celeriùs [anin qllibus clarè fen[us valet afIequi contradionem. Ac
guis,quem vara corrofa emittllnt.In omnibus his,guos
de hoc quoqlle genere plllfl;lum,qualltllm refert ad pro
c:oUegi,affeétibus,aliffq;,qui putredine Gnt aligua hupofimm,diximus.
,
morum prœdid, arteriarum motus,quo intro ferumr,
~id
rhythmi annuntient.
augetur & in gl1âtirate, vt arétiùs jUœ contrahantur:fed
CAP.
III
hoc quidem fen(il planè non digno[cas. At ce1eritatis
darè animaduertirur incrementû, facilég; 'v iro expervne pofi111at fermonis {eries, vt de rhythmis exto in hoc opere, qui nec irgredi quidem ad experienponamus,de qllibus prolixiùs Herophillis difplIdum prhls po[sie,qltàm qUa! de dignofcendo prodiditauit,obC-eruationem potiùs,& experientiat'n prodens,
mlls,didicerit:quorum nos nihil ex prifcis medicis do- B ql1àm rationalem docens methodum. Nam rhythmos
cuit vlIus/ed progrcdil1nrur quidam v fque ad veriGmi
pùl[llum per {jngulas ferè animadllerfos œtates cO:1(cri
lemorationem ac commentatÎones fcilicet Herophibic:nec
primùm ql1ibtls ilIos in natutis 'ob[etllllierir,
l'J.a~ qua[dam de' pu\[uum rhythmis con[cribllnr. Alinobis dec1ar2r, déinde ex ipfa infiitlltione mantfèftlls
qUI inanem 10ql1acitatem vocanr eam medirarionem ..
efl,qllod côfit(am habuerir,nec difiributam cocraéHofemél qj eam repudiant.Si verum guxris , refpi:iendi
nis,acqlle quiemm notiriam. Nam fi contraétionem in
elfe neueri animaduerterllOt ccleritatem, & tardltatem
fenibus V[qi ad dece primatempora extendi pute t, pofdifientionis,contraétionffq;,ql1arum mulra valet vrrafe,plani[simè veram contraétione fenGc nllquitm. Bec
que indicare vtÏ (iUl1matÏm nunc declarauimlls,explica
enim interim non tam dimurna tft,quàm diil:entio,inlUri pofihac:cllm de morbis agemns, lan(ls.
terim a:guè diucurna, [nterim, vt fcribic il{e , diuturna
quidem eH,non quintupla, vt alltumât1tamen,fed pau~id
crebritas, & raritas indicent.
lo maior. Reliqua errata, & confilliones ', inauditalque
CAP.
II.
ab(iudirates,qllibl1s fcripta [catent Herophili de rhvnc quidem ad crebriratem me, raricatémqi COn,
thmis dignofcendis,panim ex tertio commenrario De
. uertam:quarum duplex eft vcraq;,gudd ecii guiedignofcendis pllifibus,parcim'ex iBis, qux ' î~orflm
in
tlbus contigit arteriœ dl1plicibllS elfe, vni ab dillencioHerophili artem de pu1fibllS fcribam, cognofc2s licer.
~ ante contraétionem,alteri poll conrraétionem ante C Nunc veroC quia nec hifioriihac lucubratione, nec co
I~entiom.
At glliddam ambabus eft commune, alifittationem compleétor, {ed , 'lux perrpexi , doceo )ad
ul d prOpl'illm vtrig;. Commune,quod duabus de cauÎllxquales pullils conuertam oradonem'.
'.~
'.
IS abbreuianrur vel ql1<>d prior produétus fic motus,
lnœquales pulfus quid fignific(:nt 1 &
"el quàd feqlle;s anticipet. Conrrà protendllntur , fi
",el breuior filerit prioi' motus,vel fi remorecur po fie. primà de intermÎcrence. .
flor. Vtrique proprium, quod denotare [oient. IlIud
CAP.
II If.
'
.
alltem ab iis pIanu efi Ggnificari,qllod ex produéto al;
.
Omm duplex efi gemls. ~idam
in vno jétn ina!tero mOtu vel anc.icipante altero potefi prodi,lllt conqualitatem habent, alii in aceruo , qllam illninres
trà ex abbreuiato altero motu,& mor:ite altero. ~i
medici ina:qualiratem folent appellare (f'!<;I1/-ltlTIJ<lW ado enim fyncerus c'.llor,pallcifsimifgne inquinams excel'l1um fcilicer etia~
u6';lffUt appellant. Igitur de inx1re.mentis difie?tionem concicat mai~r:,
GmUl,C]; ce
putnbl1s,
erlorem:concra qui confitfi.ls excremetlS
qw.libus pplfibus hoc in communi omnibus fciendllm
con~raiem
: vbi e~ ancicipacione, vel magnimdieft,quod in {ecundo !ibro De pulfimm CluGS ofiendi~dlentios
pul[us crebrior fiat, calo rem purum inmus,ex oppilationibus eOS,aut ex com~refsjnibu
jnIcablt mulmm in corpore increuilfe:vbi vero, quàd
llrumenrorum aut humorum abundanua ad facultarem
1l1atl1rius inc~'
lac contraétio,impuri copiam,atque ex- D quidem collat; aut ex cordis ina:quali ineemperie COn
crem'
' arguet. N ec al'lter,cum
, ranol'
.
fiare:incommodiorem porro elfe vnius pllifus inxql1a
enels re en!• calons
P~l[us
externa C]uiete Gt,G guidem ob difiencionis parlitatem ca,qua: in aceruo confiftit. ~lineram
halldguaquam moue ri aneriam,quod vocamr in termicrere,
Ubatem,perfrigeratltm calorem demonfirabit elfe; fin
o moram contraétionis, fumora imminuta elfe excre
fille vnum pulfum , {j~le
~n aceru~lm
incid,erit, pe~icl1}o(ilm eft, vt nulla omnIUm fpeclerum alla, qux tnxlllenta.In quiete interna è diller[o,fi ex produétione co
traél:" .
quales [unt: A t féorfum .de ~'t,riufl\e
ge?eris omnibus
fi lonls creber fit pul[us , fuppulll1lare abl1ndanciam
fpeciebus dlcellclum efi,IllClplendllmq; a pul (ilUm (01~lmofr
excremencorum:fi ob maturÎorem difienleétiul inœqllalitare. Medir~l1u
vero orarionem , ptit~onis
exor[um auétum calorem elfe. At vero cùm ratiO . h
'
.
s;,.. r ln ac qlliete pul[us eft fi ob immmutam contraroùm in ina:qllalitate coleét~a'9uàd
aperciol' ina:qua_
"tIOn
'
.
. ~
Heaee fit vnllls pulflls.Intermlttetes pulfilS faClllcas vel
em,pauciora annuntiabit excrementa: ImmlOUtll
~Iorem
elfe,fi ob diftencionis moram, ~od
fi côiun
quod grauetul' ab ~umor
copia,creat,impedita ~l1Q
.a~mbo
fint,vt & protédatur motus prior,& alter ans
~
n
i
m
m?tllm
debuo
~
r
o
p
m
e
t
aufpicecur, vel propter
t lC lp et, fiIlle 10
' .IOterna 110C qUlete,
.
filUe accl'd"
11
at 10 IntercrafSltudJnem, vel propter coptam humorum qux obfia, ~ompOfiCl
declarauerit affeétum ex illis, quorum
ftruat aut ofeilla cordi vldnarum arteriatii q~a
amahjc
f' r
••
)
.
/gll!atim Ggnificabat vtrunque, I tidem fi pul(us fit raJTl~teram,
rur ulqi em1t~:
aut ex o(cil1is ql1adaren ns
, ~oral
~ ha:c coier~t
~mo
qui~te)cas
P~oE
~lrf'E.
va[<:>r~m
cap~dln.
S~pe
edam [oris jllis.
N
J
Nv
1,
H
ea
-
ql~
�Galeni de
Pr~{agtione
ex Pul[lb.
No-
mr per1pirams facilieas non mediocre ad tollédos m?r
quafi vineuillm Gt,copia huiufcemodi offundimr.
mm:qllOd edam Hippocrates conftrmaUlt.
nllnguam infiar oneris grallat. 111terdunl edam fpati a, Abos momen
s probanmr, vtaris licet.Sin fecus,at,
racione
tibi
fi
Hx
in quibus diftendu11tur,occupat. Eft cùm inflammatio
vt docee experientia,rem [cieo ira, vt diximus,habere.
vel [cirrhus, vel alills id genlls cumor , gui cingencia ar
Iraq; prxrer cxteros in pultibus intermitteneib Lls iuue ,
terias corpora teneae,earum arceatdifientiones.Si ve-,
fenes in periculllm vocan
ne,s minùs his pueri,mn~
ro ip(arum arreriarum tunicas tales guid infederie,ma
admiracionis inxqualiu
ihabee
quicqu
verô
q;
tur.Ne
ius efi diCcrimen.Atv ero G ipfius corpus cordis , hoc
pernicio(i{simllm'effe intermittentem . Na cxceri quiiam malllm eft extremum . Etenim hi filbitô fyncopa
dem virioli aliquatenlls fi.1l1t mOtlls:àt intermittens in
corripiunmr. At intémperie tordis non e~ pérind~
rrlOtus POUtuS eft abolieioné.Siquide quo cempore 1nexittalis,imô verô inflammatione longè minor. ~ Cti
termierie pUI[llS,tu nihil arceria mouetllt. Ac ferè qnan
ius ql1idem imbecillitas faculratis cornes cft , plllÎtl{q;
mm ineer fe [anitas,mors,& morbus diffenmt,taneum
nihiJ. Nam
languidlls prXtér ellm affeétum ind~at
naturalis motus ab immcibilitare,&prauo motu: quod
moderato cor prrediCllm eemperamemo , pullilm edit
inftar natura1is motlls Gt [anitatis,.viciofus moeus morvehemencem, prauo ldnguidunl : ae cft in vtrogue exbi,& immobilitas imaginé referat morris.Nam qui in
ceffus,& defeétus,protit maior, vel minor Ge temperaipfis fimél:ioniblts ftatuii't fanitate,,& morbu ,no in cor;
menti mediocritas.Etenim latitudinem demonftnlui.:.
affeétiôibns ex guibus fimétiones obimus:his nO
mus habere,gj1am pul!i.ls habent etiam non minùs ;ex B, po ris
arteriarii namralis , cretentrn
inflar'efl fanittltis motLi~
maiore vel minore internperie. Yerùm parllum, &:lan
apertèdicetllr fanieas,irémq; vitiofllS motlls,no inf~r. Ntl
guidl1tn fola ineemper.ies plllfilm reddit,non-llatim inmorbi,fed ip[e (cilicet morbus. Ac immobilitas ex ,
œqualcm tamen: Dili Cllm hllmoriblls faclllta5 compa';
8:io guxdam,aeg; mors,uquide ineegra dineius cofi~r.
eum
rata coneenris in ipfo cordç, & in ~oncietbus
Nam fi haétenlls proccdae, vt vnills'pulftls, vel alcenlls
ipfo areeriis, venf[gue, roboreiis ceètat: gl10d aliud nivideacur eempus glliefcere, inftar veeerni dl, aut ap~
!iil eft, ac copia humorum faèuhate maior. ln eiuCcé.,
plexix cuiufpiam , aut re(oluti6nis aétionum volûrarj
modi enim affeétibllS'adiunéta necdfa riô ad par(lOS,
mm. oJ!alia enim hxc in aliud principillm umt, ql1?
ac lanallidos pllluts inœgualieas efi-• . Atcùm dch1lita:'
fedem habet ln cerebro,tale qttiddam plllfuu ell qUleF
facllhas efi cordis,uQn.degrauamr taine ab
ta du~axt
adllerflls p.1incipium,gl1od in corde fitllm eft. Et, vr re'"
humoribus,hîc omnes pul[us parui [llnt,& languidi
étè de illo eCl diétum,apoplexiâ non poiTe fieri, vr pro·o
iinbeci11itaee nulla illis adell: inçqua
Ex faculeatis ve~ô
pli 1(eeur,fi ingens Gt,lÎn leuis {it,non finé -magno ne p
litas nifi gllando ipllim etiam corpus cOl·dis inxql1al i
tio:iea eeiam dicecur hic reétè,quies plllfuum, fi {ic ~IU;
incempetiè teneatur: de qua paulo pMl dicen111S. N iie.
elcr~
fieri poffe:G breuisJt,nd~
. vé CO Il aeur: n~
tur~a,
ad intermÎ!tetes me refero,quÎ rar,ioribl1sfinicimi fune,
pu ~
duorll
exced1t
efi,qux
a
negOtlllm. Porro dlllturn
verùm ab lis [ecernunmr , quod rhythmum pul(us totl1
m
e
~
pul!l1ll
dllOrtlm
intra
gua':
fi non vnius C fuum tempus:breuis,
(um interm1ttelJteS perdiderunr. ~lod
1r. InC(r
.
\
n" .
pus m:met. '<.!:!.Ies vero temporttm V11JUS pu !lIS t
, etiam c1adiutiùs
fed
t,
qnie[ca
pülii,s
modQ çempus
ti(slma eft muldque e
omnes intermifsiones modera
'm
riùs is interinirtere videamr , periculofi6rque hoceric
•
.
r
e ne
ea lenes panter,& puen ella(erunt,illl1enllm aur 'di
duontm pul':
priore, quo qttiefcat d iuci.ûs. Icaque e~m
qUI nt
ex hac qllidem vllus. Verùm longan! raite~
(uum eempus a;'eeria confil1at, han4 (cio ,an, filFerfies
s
~
n
a
m
:
l
t
j
x
e
m
impem iaaddll éti, quàd incermi(slone
eere qlli[guam pMsie:1nills cerrè tempus pUIfi.lS aLie pau
é{fe,ex hoc plllulS vicio gllofdam arbitrati fi.lI , [.le~ci
iccence
interm
10 ampliùs fzpe nurrtero ,confpelCimus
ni
fuilfe ulperftites. Eft qllidem hxc guoqlle gra~lS,pfc
effe, prx[erinem
1Qm
tlmJ
ma
moeu arteriarum con~r
rt5
S
I
6
~
:pue
hoc vipuè illllenibus, non tamen planè exitialis
, nqL1àm
tim cùm a:utem ageret fenileni. ~a
bus mllltO etiam leuior. Porro al1tem mors à pli 1 ab
imbefponce
vel.'fuafi,
deri ab!tlrdum poesie. Et~n!1
;lreM '
intermitrencibus repemina corripie, non ali[e~,
e-è ilts étiafu ante valecudill
cillllS [enex: eft, labor~tnqi
glllC
.
1
cl·
.
b·
V
.
apop 1eXla. tro 19; elllm cor IS ca or exun cerrnicre tl
expeétem4s euêtnm,
nis infirmiratem faclets,g~m
eciii ,
ab in
fiiclltllS re[piraeione. Ar raritas gl~idem
fi ad xtatÎs imbctillitatem,altera aèceflerit éx morbo?
rno~
;
l
d
'
~
e
t
n
i
co potins le tepul(udi{cernintrprolixitare reporis:
de ~e non en p~ril1o{I,fed
Nempe ~ac
.l. eft
.
ta
~
U
1
l
O
C
aeem
quôd rariras inrerim babet xql1alte
lle,gudd Imbeclllx f:1cllltates a patllls (xpe occaGonianu
. " amem pu 1(ius necell 's:te
•
a.
•
•
mnlum ll,.lllllm:lnrermltees
bus filc, vt olfendanmr: ac firmre tanet1m deiicillntur
ternI,
.
.. .
l'IS. N unc en .
.
1 ri'
UU 1111 trl11lS,nllnc tn gl~
u
admod
&
,
valence
lOxql1a
D
Lime
habim
gui
e
à maximis.Itaqu
UC1IS
p
ln
eriaIT!
vel
iétibllS
nonnunqllàm in guinis
diu in morbos non inciderunr,periclitantur,G inçidae.
111 mO
'
.
.
·
rnLl~
d
~
n
v
re
bus ll1termlCeerc 1l1uenimr , & quiefce
At verô imbecilli guique a(siduè obieéti ad omnes cau
m.
O
~
g
b
a
illo
tempus,allteti:i plura.lam fimul Cllnt
ace
[as funt',fa ci llimè fenul!rur,quod [ciliccr de his nemci
:thc
.
,
l1
d
·
•
icurqllc ad tnxgel1 perpe cll'
ta mr a1III genus, conuerc
,ùm à-qualibet lredatllr vel minima, expeétet caufan1
. ·1,
.
.
.
.
.
rail
E t 110C eoam In raneanbus dlllturnlC1pOll$
magna. Robur validorum omncm excipit cau[am par5
vi
d
:
~
U
l
J
,
mOtl1
um, vt eardior,qllàm par eH,reddamr
oh rem meeruam ,vt à [olis magni vincaml'. ~am
,our qUI Jaurc.·
1
•
co,quanco ramas,nllnc p lls,aut ml11l1S,pl 'Efi
mittenrcs plllfilS m inù hahent {(!I1l"S,qll:l iUllenes,p 1'concle:te, pulfi.ls,comparatus affeétus {jt. (10 ru rJ1•,
tillm
oétri':'
mconc
nichles, mo" pucri ab illis,quod ( quia ct!
fi· . 1· .cau r.a generat1 r. n<Ttl1~
.
corum pu 1fillllm I11gens nglc !Cas
corpore mollifsimo,
1t: • ,. m & la 1]
.
cc faeuleaee une validr.~m,t1
ve Il'l l HU 'm aIiquaJll
gu:t! occupet vcl c rpus ~onhs,
atgue facilè perfpirabili,)côco9uant, digcl'ancglle per
vel rarte . <Yens
nem, qll m continent el~ • {inlls,
hllmorulll,
j~mqlc
s,cop
halicum inrcmperic iu ~qla
d· t ' neae Inl] (.
r.
• •
& ta rdi :
IS
.lI s Ipillm ~or
li ,c~rp
~egl
vI~la.
edam hi in minus pcricnl11nl
& cra(sitlldinem. ~are
vero
pulfilS,
reddlt
bbmlOs
bn:!"llll
ICa
as
frfO"ldn
llOicr.ant,d
Încerll1
. , () ua::. .... c:&'
èh
Venillnt, quàm iUlIcnes, cllm plll {us
,
o
~
vlger.
xc
maxlm
fimoç & minimos 'vt.
,quod facllltarc,gux plllfibllS prxli
1 • \ qua...
.
bus ~omin.hl1,tL
'.
. ql1jd~
alla,rancaecm on~l1S,
parce
ex
rcarur
profici
caltlls
minorib
a
vt
nt,
dee,lmbccllltorc,Q1l5 iUllen S, (1
à natllra :tllCrtlt. 1ta~'rnjflO
tcra,gllx dixmus,~encra
qllod conco
procl~uiùs:ntm
{iS,fiCllt (:nes,li.pcr~t
J'es
qui eum puliits.habeant non long
in i!lis f~t)
rice fil'ffilOrc) Vt facIle offenfœ corrigantur. His aùdi(J
•
�12°9
Liber Secundus.
1210
res iullo,& tardiores, Ial'lgLlidioré [que, tamen cuefHgio
nunquàm vacat periculo,Gclft nec remifslo, nec parrdpereunt. Mors autetn tum minùs potefi declinari, cùm A tas.Siquidem cres ha: puililllm differentix,cùm ad {um
teneat frigiditas corpLls ipfttm cordis. Repentina pormam perueniant,perpctuo periculofx fime.At no maro & in attera differehtia fit. Ac moriuntur priores ilgnimdo,nec vero edam vehementia.Sed hœc omnium
H. inter dormiendum potiùs, vt iam non ampliùs exper
vna extremorum non modo libera pel'iClllo efi verùm
glfcanmr. Altcri hi cum illo modo,tnm etÏam,inter lo~
com~l
? fi digno[cere eard queas.
ctia?l ilmu~f
quendum nonnulli eorum , vt imperitis commodè viVltlma maglUrudo, Vbl conmnéta fit eum mollitudine
vt qni animo deficiuntur, ex ~
d;antnr h~per,fubito
morbofa, pericllium creat:fin cum falllbri aliguo arrcElrant: qLlOrû qltibnfdam Gmul prorupit fudor , aliquirire fiatu,tum nihil ei fnbell m~li.
Millies enim in febri
us non prorupic. Hoc fympcoma, acque hic affeétus
bus mtis illis C]uidem,at calidis, & ardetibm pulfus fit
quofdam œgrotantes,cùm infperaco,& prxter omnem
ne~ ex com~
cùm roblllla facultas fit,maximl1s. are~
tationem febre liberentur,atque etiam nonnullos fapal'atione extremorum pulfi.ll1m o-enus crebronun ofié
nos potifsimùm in feneétute,arripü. Ac raritas quidem
das pernicioGus elfe raris, vel ge~us
interCllrrentiu o-e
•
.
.
C"
0
pulfunm tantam habet pernitiem:at intermitt<mres mut
nere lI1termmentlllm.
um vero huic orationi propo
te> maiorem. Siquidem generantur hi produéta raricafita effet folorum horum demonllratio, nunc aute ecii
te.: ac cùm procurantur, reuertunt per' raritatem ad pri
attigit obiter alia qllœdam gener:1, nihil efi faétum dafhnam mediocricatem.Nemo enim filit quifql1am,qlli B mni, qllod acce1Torium, vt fi inllimtllm fit, per{ecllta,
ab intermiccetiblls pl1lGbl1s alia ratione fuperfies effet:
ob oculos diîciplinam illam propofllit de magno, par , ~
verùm,ql1o modo dixi,omnes. Produéta enim primG.
uo, vehementi,langl1idôque plllllt.lam prœfiiterit ctii,
adm~u
raritas excipit Ïntermittentem pulfilm,ab il
vt reliqllam iIlis differentiam addamlls tarditatis,ccleri
la qUles fit edam atque edam breuior,dum redimm fic
tad{qlle. Videmr erum & hic qlloque velocium genus
tardis cffe [ecurills, fiquide extrema celeri tas extrema
ad naturalem mediocritatem.
tarditate. Etenim fi.lmma tarditas,no fecus atqi l'aritas,
Crebri & intercurrentes,quid denotét.
tu incid-it,cu calor natinus extinguimr. Geleritatis proCAP. v.
cedit incrementuab vfu vrgente,atq; 'o mnino à faculta
te valida. Archigenes vero ccia hîc labimr,qlli f6rmici
lUs pulGblls , q110S commemoral1iml1s , aduer[antur
té pulfum habeat pro ccleri.Neq; is cniin pUlftlS pro.ralteri duo, taro creber , intermittenti intercnrrens:
{ilS celer efi,neque fummu attingit crebritatÏs, Nam le
quos illis Archigenes arbitratur p~rnicaloes
effe, à.
ues effe crebritatis,m:rgnirudinis,celel'itarffg; extremicrebris falfus,quôd & prœcedant, & [ocii fint fyncotates,hinc perfpicias: Delige iuuenem [anum, ac velop3::at.que ab intercurrentibns, quod peripneumonicis
cifsiinè iube currere:rres mox extremieates citra vllfi
mt~r,qli
in fiam periClllo[o fimt accidant: nonnunincommodum hominis, ve1 prxfens, vel imminens,de~ l lam it.em febribus,in quibus oppilatœ, val compref~
llne prmcipes arteriœ. Atgui G originem refpicias ho- C prœhenderi5. Dmifsimlls iam pulfus (negue enlm hœc
m ~lifum,
prxtereunda differentia eft,qllo fic integel', & ab[oluvanam reperias,fententiam Archigenis.
tuS
[ermo )périnde eft, vt môlli[simus periclllofllS. Ni
a~m
~ntercus
ex crebritate fit inœguali, qudd fun
ex
fcirrho
ille ~ aut inflammatÏone infigni vifceris ,aut
id1?ne obiit cor minùs plenam,ac pollularet v[us. lam
pfum fit, vbi à copia humorum oneratum cor fit,allt
ex confiriétione per friglls,aut ex !iccirate ab ardenti[fima febre profeaa, al1t ex valida conLlulfione. Hic ex
ln rUmeta obllruéta,aut in aréium coaéta,guç quidem
alto çomate,& aqua intercute Leucophlegmatia, vn6qj
~auf
erat etiam intcrmittentium. At difsident hac reverbo ex immodica hllmidirate habitus gignimr. ~a
lnte: fefe,quod repngnat in intel'currentibus, & decer
re oratione fi.lmmatÏm repetita,fermonis hîc finem fa
tat ~1 noxiis callfis facultas:in intermittenubus hoc piciamus. Omnes pulfils,qni longè à namrali mediocrica
get Ill am facere. Sanè iudicationem (xpe pulfus interte difcelferunt,non 'umt boni: languidifsimus vero, &
hllrt'entes attulerunt.Siquidem ad naruram pertinet ve
tardifsimus,rarilsim(t[g\le omnium pefsimi funt. Ab
.ementer ad depugnandum paratam. ~lod
fi gui ex
e1llfcem
" bus exttnl,;ll
. !l'fiunt, l1()~ h oc argult
.
illis minimlls,mollifsimlls,durifsimus. Inde creberri• • 0 d"llU d'lcatlolll
mus. At non celerrimus, vel maximlls,fed [unt hi modi
rna,IOl"l.s periculi effe affeétum pulfullm intercurrentiu,
cè periculofi. V nus vero inter omnes extremos opriqllà.m mtermittentium. Muho enim maior numerus
mus ell vehementifsimus. Vel'llm de his aliter [enfit
~:r1tex
intermittentibus, & item quoql1e ex valde raArchio-enes necvllam l'amen demonllrationeminfer
al~ quà m ex crebris.Certè quidem febres omnes valde
o
,
N ' f f . 'b
1rentes pulfilm habent crebrum,qllomm extra pcricu D mone promlit. Q9.am cnim haberet? ec Cl auenue a
llm
mr cxperientia:[ed impofitum ci ab ilIis efi,qllx paulo
qua:d5 funt. ~i
vero in fyncopa funt crehri 'l>ro.
P
terrem'f:'
r.
• 1G
\
'
antè
conumeraui, Cui ergo fiat opera artis nalliter obiu él: 1 Slonem lunt pcncu 0 1 , qux perpetuo conferuarc,meditando
ad a:grotos,quœ docuimus, expenm~ a ell eum omnihus fyncopis. Et v cro languidifsi
o
~
.
t
a
d
quidem,certd
[cio, fadent, qLli vericate co
f. 1 pUlfus,G qui alii,periculofi fitnt habendi: guales in
lant.Sed
quonlam
rads
hxc
explicauimns, mmc L'lm de
/n~opa
limt. Omnino attendere conuenit extremitaPUlftl
diccndum
efi.
inxqualita.te
in
vno
~ omnibus generibus pulftmm.
exieiofas elfe
1e rchigenes fatetur. At qua: fit exitiofifsima,nec ilDe intermittente in vne
(e,n~c
alÎlts nauiter cxpendit qllifquam. Et quidem in
CAP. VI •
.. ?n. e~o
ell,qux pul(Ullm extrcmitas cœterarum perni
l
"la
lCS lm
' 1'Irms exltl0
.. fi!!'
qu~;
omnium intcrmittes.
St peric1l0.f~ma
rnerito
a .~I 'd eaudlr, geml~s
etlam
1 slm.um
Hxc fit, Vbl ?lfienuonem lnterpe Hat quies. Cuius
fi ù eXIHlman llm re lqllorum generum. r ta etlam
mulcœ flint fpecles,omnes il1x gllidem periclllo[a: [ed
tiC ~ alterum alteri comparamus, extremit:ttem alte. . fi"
.
'.l.
mutL10 plus vol minùs difsidentes. "bi enim v~hc
afr'Ils loU'
eOlamus exlt10
lore, non lmtnentu
tom.. genlls
mentior fecllndus mOtus fit priore commodius cft:
II lrmemus exitiofius elfe. At crcbrieas quldcm fumma
ti~n fecus ae fyncopis,adell febribus vehomenter ardé
~bi la~guidor
,peric~loGLs.
Iam ta:dior item,Ggnum
us, ql1~
~on
prof~s
f~t
per!.'icofC~
R~ra
e~p.f1!
:~!nor)
c~modil1s.
Hi enim pu! (us
-- - -genr~
1
N
. fi
"e;
Nam
pulCu.
E
?1c
�Galeni de Pra:(agatione ex Pulfib.
12II
genra~u)cùm
1212
dem omnes impetu ad munus feruntu r:[ed hx anteller
ab
& ~mpeditur
nat~,r
& çer~a
1lu~
ellf. Atque hic mliore m numeru m,&
in{ahlbnhl\s call1lS. Ergo cum rellcere Illas qllodam A tllnt,llla: cltnétan
nauius ad opus conten deneem pallcio res, imbecilliomodo vale3,r,:nque veluci vinculo aliquo Colma morli
réfquc conCequUlltl1r. Neqi enim diuelli illa: , neqi dià. ql1iere pra:ftec priore pociore m, fignLtm eft comm0 7
firahi ab Ce mmuo , qua: vnius inllrum enri fint partes,
dius: dtm deterio rem, periClilofius. Melior autem mo
poffunc. V t alltem plures & maiori vi ad aétionem pro
Ar ve
tUS eil veheme ns,& celeris , languid o,& tardo.
per.antes vniuerfum cor excitane:ica conrrà, vbi paucio
' u,
nihil,excellic penè ~n t.n~i
~lce,ri
ro prior mo~us
res fint,qua: ad motnm propera nr,qure confiOunc pludinis & panucatls dlff'erentla, Poteft emm 10 hm!ll,
res vniuerCum in longio re qlliete contine nt. lam vero
pari que atTe8:u, nunc prxced ens quietem pars moCllS
etiam rnotus ,qualitaté ex prxpol lentibn s in fe partibus
maior effe,nunc inCequc m,nunc ambre e!fe pares, Cxeomparac tomm viCclis. N i calidio res fi mocui prçfin~
ten'tm dmitia & molliru dine mtnqllàm dillenc arterix
mamri or umul,& celerio r,maior qj fit difiétio , finr fi1
duo occurCus,eo qllàd maius fparium requirat ea muta
gidœ,fe rior,tar dior, atqne min or. Ac fubinde mor~!
tio,cùm vel in colleétiuis ina:qllaliratlblls rarà in vna
principatlls maiori numel'O panium deferru r, fa:pe e~:l
confide ratione pulCum offendas duritia ,& molliti e inmagnit udini vfus. Qgœ enim mirè quippia m deilderat,
requalem. Vibram s tamen rnagls alter fa:pe occurfi ls,
ha: expeditiores ad 0pus,& interiOl"eS filOt, etiam {i nlttijrJ1 in vnius pulfus inxqua litate, eum in colleétiua'ap
Sed fi longè alter~
imperit iores fallat fortaffe , , merum œquent non reqnirencium,
paret priore. ~ocira
mouem r perpetUO
ratione
ilIarli
pro
alteris,
finr
ar
B plures
qllaGd qrior fit. S ympro ma verà eft vibraeio dma:
vel plures {int,
alteris,
altera:
paulo
fi
At
agit.
fit
vifcus,&
terire,c ùm amplius cogimr vi diftend i. Arqui non
elfe filpe
altera:
o
perpem
t
poffilO
on
pares,n
planè
vel
tum re veradu rior, (ed violent er Impulfa, vtdille nda
taqi ~a
mr.I
vincnn
atque
incunt,
v
viciCsim
ed
riores:f
tur ampliù s, hoc habet fympro ma. Atque efi quidem
~lt
mocus.
ceris
vif
rotius
les
ina:qua
t,&
efficilln
rios
vibratlls occurfu s xquali deterio r" niG tunka arterix
l•
frlg
artes
mulco,p
non
t
lures,a
gratia,p
empli
emm,ex
cuius
ex caufa repeneina indurue rÎt. PeCsimus vero,
dz calidis,h1c primam aétione m neceffe eH minoreIl~
templtHlulecis tlt prolixillS. InterOl ittens in vno pulCu
tardior émq; effe:necnon 'quietem in harum vittoria 10
fsi
odi
ina:qualitas omnium inrequali arum efi ' incomm
rgiorem ,quàm fi fuperarenr calida:.Iam ecii aIreraC?
ma. CallCas enim habet genere eaCdem,ac colleétiua,
u1es
.
9
dis aétio vincentiblls frigidis fiat: à qua iterum
[ed deterio r illa eltmul to. Nam itla,fi nihil aliud, at
.
1
~
qUlfS
&
aétio,
; pr~teà
OEinet iam terria & quart
fimplices motus confici pra:ter vllum obftaculum perparres calidiores, qUa
r,quid
obeacu
viétoria
finit,
li
obiri
frigidar
namra:
lege
pro
mittÏt. Ha:e ne hos quiq.em
bus maiore ,paritér q; celerio re acqj crebrio re ~orue
[ed obOat, motuqu e priuat arteria s,non in tertio qllO.
opus,n onne deficie nt eO,quo indigen t? Iraq; l~cer
que, vel qnarco , vel pluribu s etiam pultibus, Ced in ipCo
V!
eUl'?
caloris
ent
fient calidiores,ac nonnih il imperti
igimr diximlls de illa, hxc film ad
ftatim primo.~a:
vnaque
one,
accefsi
cltm
cinis:q uo minùs cordis primns fiams feruabit.Slq~U
fed
renda,
transfe
mnia
hanc,o
nc calidio res parres, & rtlag~
hac diuerfi tate,qu od pra!fem enl morte denunciat. In' C dem vt nllmerum\ augebu
, fic erl
() , , '
rd
\
..
qllla perp.ctuûO r ''Ir&:
a;1te a,ca ~ ç. ~od
elr~t,qdam
hoc genere plllfuum capriza ns eft, cuius expofuimus
contrar ias ln , (:
a lqllan 0 cum hx etlam VI~l1ra:
naturam ,alioru mqlle omniu m in libro primo de eorü
maturiù s (e ad opus conferanc ob vfus fiimulil,ip :t~
differe ntiis.
que reddanc aétione m celerio rem, arque m~ireIlAc_
lignificent pulfus, qui in vna
~id
fng1dlt. cur
mnibus priorib us I?oribu s,qnibu s pr~e:it
iél:us.
t
haben
fl3~ri r
duos
iufro
,
dHl:emione
cider igicur intereà , vt qux excellebanc
orla.m
iùs
refrige rio:qua : vero erant frigidiores,larg
VII.
CAP.
USc
rorl
"
,
,
.
d'
.
ca"
~
d
gerenm r:ttaq; IUtllrnltate Immllterur IterU
Orro aliud plllfuum g;enus ell in vna dillent ione
dis llams, vt vincanr frigidi ores.N lm cùm abun rl!:inrequalium , qui in commu ni habent binos iétus,
ré
lidiore s fruanrur refrigerio,ipCa: vero frigidio!e.?ïca
l
callCam tamen non habenc comnm nem. Creterù m hos fng • lu.
finicimi
vnaque
rcnrur,
refrige
modum
ter
pulCuum
de
libro
rI
mm [Ullt, vt declarauimus in Cecüdo
.anr, non poceru nt fiIC fi'
.
ngl'd'IOres nO n lie {TePelè
lmpam
cauGs , tres, vnde genera ntur cauCz. De dnablls in illo
ce
res. Simulq ue interim mOCllm tOtÎllS cordis neras ra r"
libro diximlls. Nunc vero etÎ:tm comme morand i gradenuà ad talium vfilm fingi fiedqlle eillS ra , 'm
iam dicl:llm ell,
tia dicemu s de tenia: de qua tan~m
llS
das , & pamas dillenr iones' quales pOfilim .r~m
ina:qllalem eam elfe intemp eriem ipfius corpor is cor
paulo ancè de 1 IIla fi"
Proind e qua: rculi~s
dis. Verùm cotaIT) eius explica tionem in hune loellm D heri.
'cerU ,
'
h
'
.
Immura tlone, xc nunc comme moren tur 1 US ntè,
reiecim us. N Llnc iam locus ell eills declara ndx, Atque
mulque de redim in prillinu m fiatu,q ux dixim ~ fll'
edam rcliquo s omnes pulfus inrequales,quia oracio co
in"
p'robatU~m
reuoca .Nam ira dem~
ad me~?ria
Cucc;d it inœqlu li téhxret,q ui ipfillS corpor is cordi~
olè'
nem'd
puco nbl pul/llum contÏne ntem van:Hlo
periei hoc fermon e percurr am,lOd ucamql le hic rudilS
°ePrlll11
(emperies illa in corde confillat. Eodcm mOnum
colle
quas
m
oration em ab apertif simis ina:qualitatibus,
fi
b
,
,
inlt"
.
umofor um excrcm entorll
ca quam 0
m
'
aiuas appella nt. Corpus cordis faculta tem quanda m
Ilc8ulavero
•
• •
"r
•
111 1'
Inremp ene VUCliS cornpl atllr , JO cNo
obrinec,qll:t dillend it,& contrah ic , non temere illam
b ,or"
qualira tem motus pulfuum erumpe t. cq~e.
ql1idem,nee fonuito à Natura donata m , ncque orio·
r
o
d
i
~
tien
fum efi, vel inxqua litacem vnills pul[?s
fam,Ced,Gcuc aliis locis demonf irauiml lS,tnen di gracia
um ca Ils Be
dis inremp eriem. Ecenim partes artcl1ar
{illn
fllligino
fient a J ,
'd'
innati calo ris. Ha:c in eontraé tionibu s
l
&
bus eius partibu s oppo fiIcœ, ca 1 IOres r.fr·gidiO'
eXcrem entum effllOdit: in difiemi onibus allicit refridilatab umur magis eeleriliCque mOllebuntu , OllJ ebu ll'
r.
gerium . Itaque cùm ex xquo calidum vcl frigidllm,
&m
fi' 'd'
,
riblls oppofi tx,& ipfx erunt ngt IOres, 0 pOil"
vel pllrum,vcl turbidu m fit,omn es eius parte, pari im
tur tardiùs ,& mintls dilatablll1tl1r. Ctàm ver o~ cel~
pem ad funétionem conren dunt. Vbi. vero alix calidio
tum fit COtG Vas calidio rihus cordis partibu s, t al11 jI1J
res,alIre frigidiores fine eius parres ae ha: omnin o mun
riùs mouebicur tum magis dillend üllf hoc, qU qU~
non eore,illa: abundancia excrem encon; m confil~
"
)
-
a
P
o
.-
,
�121
Liber Secundus.
3
12I4
qua: trioidioriolts obieél:a (unt. Et etiam prxter cor, in·
uertimus, non abfilrdè nos arhitramllr feciffe,C]ui pult~mperaux
ql1xdam arteriarnm peculianores, inœ- A [us hic comitan~es
cOl'dis inœqllali intemperiei expli
q:laliratcs ilIas .commemoratas concÏrant magnitudicauimus. In ql11bus [unt nonnulli vrÎ dicebamns qlli
' dicroms quidam
,
1J.,s'Iamitatis, celeritatis,tardiratis, raritatis,crebritaetiam ab fcque 11'1a conltent. Icaque
, ~s. ~x
Glongè de natura defleétant,etiatn vehemen
eO: pulfus vibrams, quem primo guidem Colum ferire
tIx,& remiCsionis. ' hm vero etian'! in ipCo corde, 0i :erum putaui, v~rbis
decepms Arc!1igcnis, gui Cl'cmi
~nibt[que
prœtereà. arteriis ex \. i[ccris illius inxquali
nis matlei ad inclldem iélibllS ipfi'm a{s1milat. Cùm
l~tem
per
i plures in vnadiO:entione motllum differen
cnim dm'llm guidda'n\ re[ul care ab altero' dura (lamif
t~a:
prodibllnt,partim illam ad celeritatem concitan[em, à quibllS adduél:us Cum circa notioncm rei in ertlllm, partim fufiinentium,& morari cogentium,adeo
rorcm, exiiCdem in dignoCccnda ipCa film laplus. At
Vt .edam in medio in~erm
aCcenCu Cubtiftat. Id qllOd
poO:eaqllàm incumbens Cemper & inO:ans Cedulà, vt co
& lllis vCu venit,qui in idnere; vel alio guouis modo al.
tt.lél:ionem dignofccrem , tandem al'teriam manifefio
teros cllnél:antes rrahllnt. Retraél:i enim ab illis in[enti modo mollem,& nonvibratam conGdere aliquaordinatè ·frangunt impetum ~ & interpellant, vt non
tum, m6xque diO:emionem conficcrè: pofihac affeeodem femper modo mOlleanmr, imo refiO:ant freqLle
él:l1S ob[erualli, qui habent eos pllifus, & tandem aHter.' ~i
fi obnitentes, ae retrahentes trahant non.
ql1ando à. multa obferuatione, hxc pbtui comperco,
ql1a: nunc expono,affirmare. Sa{l~
mihi videmr cdam
modo eottun impeditur motus, Vt vel tardiùs, vel neqllaquam interdum procedant, verùm edam tetrahull B Arehigenes accl1ratè pulfus bis ferientes obCeruaffe,
nlr.~Hquado
rur[um. A tque ha:c quidem cordi,& arfed parum bene eos declarare: & afeél1~,
gllibus comi
tanmr , ignorare. Neqlle enim ira nudè eos , neque
teHu omnia aecidunt per ina:qualem intemperiem.
mallei geQlinis iétibns ad 1I1cudem afsimilal'er: neque
Caprizans pulfus,& Dic~otus
quid
prxterirer vnde procedam,originem. Id gllod edam
denoret.
C'A P. VIII.
nos multo pon rempore affecuri ftlmus,nec non hllius
commemationis alia complura. T(lq\le rem erre ira co
C.Aprizans autem ex genere eO: illomm quidem,qu,i
peries, fi diligentiam animum indu cas , & /1:udium ad
lU qlliete intereipiuntur:nonnunqllam tamen eil~(
ceI?odi cordis afeétu~
conCeguitur, vt eciam dicl'otlls,
opus~cnfer,qal
nos adhibuimus. 1:'Jam ab[que eo',
<jUt ex genere eft intro retrattatomm,comieamr tame
nec cogno(cere de il lis ql1icgnam veri valeas,& ip(e 0-:
nonnunqllam & ilIe cordis inxquali intemp~r:aqu
peram Judas. Tres ergo affeél:us haenls,ori(1éCqu~
adeà cùm colleél:us fit in nJultis eius partibus ingens
bis ferientium pLilfullm inuenimus. V nam vjb~atorum,
tl(crem~nou
fllligmoforum aceruus. Nam fi vnà.
hac rqla re ah iUis diO:inéram,quod cùm breuem pl~
c;onti~
at , ve <Ju~dam
omnino fine prxcalidx,alix fufus longimdinem habeat ex vtrague parte~d;,
ohInofa fftligine pra:focenml" , ad contrarios praGlicllt
Ccura yibratio Ctt:quam ob rem dÎcrotlls , non vibratu~
~oçus,
vt altera: dillemionem mollianmr, alterx con- C videtur. Alteram,inqua non vibrants eft pullllS, fcd
arteria dura,adeoqlle facultas imbecilla, vI; à corporiIdant. ltaque fiue di Clendatur arteria opera camm,
bus incllmbcncibus degrauetLIr,tamen aligll,a parce fira,
q~a!
diftendnnt Cuec~dt
cop,eraétio interim diO:entionl
• externam
,
•
GlUe contra1larur,age,ntl.
ad curem attollamr liberé. Hanc enil'l) ctlm folam per~
qUleeem,
b vel.. Çltra
cipiant rangentes,erit aHql1ando pulfus dicrbms , vbi
us l.lS,qux contrahunt. ~lO!m
vtrunque plurJbllS
pra: oneris leuirate exilientem illam partes verinquè
InodJS fiet. Aut eoim planè vincet Ceeüdus motus priÇ>_
confidentes,nec con[eguentes re'trahanc à corporibllS
relJl, al~ aliguantum rerrahet:viél:or alltem prior ~o
impofitis depre!fx,gua: idcirco nec [enGbilem concÎdum infiitll tllm complebit, vt tres numero differentia:
tane mOtùm,nec quem concitam,lmnc concitant fimifiant, & in diClention ,8ç contraétione. Prima, cùm di
liter parti artenx conCpicux, C:EtenlO1 cunél:antem , &:
fi:lltionem , priùs quàm menfiltam impleuit, contramoranrcm. lnterd. enim fit, vt ab iIIis,qua: priùs exi-:
ého elCcipiat. Altera cltm prorCus co~pletx
fucceliie, retraharur,cùm dura eO: arteria. Nam aliogl1i irt
clat eXterna quiete perdita. T ~ria
, cùm dineto~m
eiu[cemodi affeél:ibus non fiat retraélio. A t'Ille hi qui~tus
con~rails
nondum ab[olut~m
r~tah,qul
~edem duo plllfiis tum dicrOti flmt,tum dllri. Tertius,qlli
1~or
reddltllS reliqlll\m finat complerJ. Haud aliter
etlanl Côtraél:ionem dilten cio nunc abrolutam conCe·
ex, inrempcrie na(cÎtur , h~ld
eO: dicrotus, Ced b}s m~
do pu!rans,neqlle neceffano d1l1'lls , guem fi, velle gl~S
quitur,nee pcrmittit con{jO:ere,nunc etii priùs, quàm
dicrorumappellare nihil refert. Hoc tantum Illetnltonfeéta fit)mpe$1itam,& viétam cxcipit:Nonnunqlli
,
~I1'.
'd .
tettahit.nonnihil,(ilperatur ta01en: Hi motus artcria- D nerit non referrc hune eorpora repcrclUla a ltrlS du~
ra/ed Vt paulo antè clixmus!on~rtab
fit mutll?
fl11l'l fil1nt interdum vel extra affeél:um cordis,aut prodllablls faellitadbus,& qua: dlO:endlt , & gl~a:
contrahlC
re~
rar lm ina;qtl,alem inte,mperiem, am f.'lC(lltatis im
cor. At qllibus in mo.rbi:,qu!~f;
d: cal1f~s,.&
affeél ili<'Cil1jra em):lUt propter duritiem tunicct:de qui us &
bus ad inxqùalê cor IIltepene deuelllat, 01h11 eO: qllod
fermon em iam antè habuimus in [ecundo libro De
nue did, [ed in proximis commentarijs explicabicllr.
hal~fis
putCullm,t3m n hîc exponam, Ced Curnmatim : (i
Tatùm
hoc loeo Catis fit, inxql1ali intemperiei cordis
~Ia
primùm admonll rimus,quod de inxguali cor...
dl S•1ntempcn• modo..1 exp l'Ical\lmllS,1I1
.
. h:lnc nos come
' "
qUa! qqidem ip(llm corpus teneat virceris,eomitari puÎ
fum bis feriemem, con(eqlli edam ilium, qlû perdidit
ta110nê prodnxilTe, cùm qudd etiam mm inuclligareexternam quietem. Ad ha:c ilium, cllillS impeditllr di1n\IS de ea,& expédercm ns JonS';a experienm,Gcut'alia
ficntio.
Pra:tereà demon/1:rallimus,illos,quorllm mo?n;'I1Ïa,qux dixi,& Cum diétllntS'tUnl quod nihil dii in
tuS interp(la~u
qUict:,comit:lriom?es in<tqllali corallts cômctariis attuljffcmus Je faeulcatÎs e!fentia. NeqUe ~nim
priùs hoc dccl'etu ql1~tp
vndiqi repcri!Tcm
dis I!Hcmpenel:. ~1Idam
citrà Interpellatlm dificntlonem, qlU ma:qllah reprx[cntaotnr tarditate &
~()l'na,proucie
flli aulilS. Nunc quando e!fentii
crebritate , pbnè etiam hl pr:tter alias à quibus 'giacultatum açlduél:i filmU5-o-thll-dfc r~e=<Jlam
goi cos demonO:rallimus, & hanc caUr~l
obtinebunr,
~tl,0mni!que
& ln dignoCccndo , & pra!~eo,&
cnrando
conuenire
hoc
dccrcto
animad
,
~
qua
:
~
f
r
t
e
~
m
e
a
l
q
~
n
i
J
cordis
intemperiemd
:
- - ._- _...
- .- .._- -- -- - .....
ft quan 0
, '~
.-
cu
�Galeni de Prœ{agatione ex PulGb.
12I;
ft quanclo acleo inter (e contendaoc
calid:t parte~
Cllm
vacl1ationiblls per hœmorrhoidas,(anguinffq; ab vec;o
fricridis, vt {ubfiftere interim neee{fe habeanc caltdx re A profluuiis.Iam fluorem edam muliebrem,quem vocar, '
te~œ
à frigidis: interim celeriùs frigida: moueri à caiiido ré [qlle prauos hic pUlfllS excipit. Et vero edam
lidis attraétœ.
hos, qllibus immodica bllmiditate computruit .pulmo,
id {cilicet temporis,cùm eorum iam laboret faclllcas.
ndo[us & vermiculans quid annutiét.
Verùm fi qua tamen eum affettllm imflammado con[é
CAP.
IX.
qu:nur,additur illis dllrities ,neque ampliùs videntllr
vermiculantes. Pr6inde nec hetticas,quas vocant, feLÎud ad (uperibra ge~us
~ft
ina:qu~lts
i? vno
bres, in quibus marciù:e [unt omnes,& quœ tabi [unt
pul{u, quod non raro anlm~uert,
In p~u
adiunétœ,con[eguunmr puliits vermiculantes : con(~
cis affettibllS : i1110 prœter cœtera fregueocer, atgue In
cllcuri omnino , quod ad'atfeétam attinet faculcacem,
multis. Inuenimr hoc eum, cùm aneriz propinquior
niCt coniuntta hi{ce affettiblls ficcitas , arterias reâd:pars prinç~o
priùs mouemr.In quo genere vn~o[us
atgue vermlcuan~
pulli,S limt: quos molhs artena, &
ret duras. Anamen habenc illi pror[us huius genr~
facllltas non valida conllimunt. Ac vermicllians non
pul {illlm in:egualitatem, vbi fueric infigni facultas d:~l
modo non validam,fed & exolucam faeultatem denun
litate: ob quam in ~rioe
arteriœ parte diximlls p;IU!
apparere mocum . ~od
e{fe EraGihimis perpetUU cO
tiat. V ndo!i.ls interdllm hoc ipfum dtlncaxat fignificac
non firmam effe, non llatim tamen exolmam: incerdii B firmat. Verùm [ecus [e res habere cernitur, vt nunc de'
etiam mediocriter fi'rmam, cùm prœ{errim decretoclarauimus.
rium !i.ldorem pr~i
.. In hl~ids
enim in~e
. itur,
· ...
, . Decurtati quid ignfce~1t
& p'tllicofis morbls f Cllm lpra [oltda eorpora nlmla hu
CAP.
X. '
miditate imbma emollira Goc. Iù quod poti{simùm
aceidit in morbis.lethargicis,& febriblls quotidianis,i1.
Os plll(us excipillnt illi,quos de~urtao$
apel1~r.
l{{que etiam,quas humidas,ac filmo{as appellant. lam
.
Horum duplex eft genlls. Alcerum in vna difienc/ o
etiam tardiratem , & raritatem,magnitllllinémqlle put
ne :trterix,alrerum in aceruo. ~od
in vna difento~
filS in iis omnibus aequirit:qui fi pra::tercà al titLIdinem,
fir,facultatis imbecillitatem vnà ellm eorporis gra C1'
&vehementiam naétus Gt, decretorium iildorem figni
litate arguit. ECl autem admotis digitis anerÏa tange~'
fieahir. Magis hic rperandus eCl , fi plmés vehemences,
da:déinde fi animaduenatur intereà in arceriœ prim,lf
fi œgualiter ap
& alti appareant,guàm eoncrarii. ~i
partibus maior plllfi.ts vel vehementior, ve1 vterqu~/
parean ,Jal lib rem Gmlll, & brelli (udorem promittunt,
poftremis minor, ve1languidior, ve1 ambo :pr!m US, "
maximè 1Î indicia appaream concottionis morhi. Sigui
gicorum applicacorum eft atcolends,priu~
dem liguet vciquc, nec in 6ammationem vUam,nec [cir
que, vtrum timilem illi,qui antè erat,quàm hic {ufto Il
rhum, nec confiriétionem ex frigore , nec immodicam
retur,fequentes digiti motltm percipiant: an vehl~,
ficcitatem,nec affeétum conuellentem corpus hominis, C tiorem,& maiorem. Nam languidiorem quidelll cc"
1
fi vndo{lls fit pulfilS, tenere: quàd nec indllrefcere in
, ve lmmorem,
'
b' 1euatus f
'
d"IgJtus~
olll11
te,
vie
lt i
pnmus
.. [e~
eo p111fi" nec tendi arteria po[sit. Etenim molli 0no [encire negueas. Ergo fi mocum fimilem dlgl[l ja
mnino, vt modo dittl1m eft,ea eft o pus: guo,cùm roquentes [ublamm digimm [entiant, [ua (pont~
a:r~l
but' , qllod excirac,& diftendir,claudicet alitubi, illhic
decurtatam diftentÏonem habebat, gllod nobl~
III e~
hœc decidat, ac velm vnda:: formam efficÎlt. At durà,
mœ facultatis erit veCligium,quam in ilIas dOculm1~J
& contenta, tùiam ficubi infirma, qua! ipCam attollir,
corde influere. Nam illa guando bene comparar;J ;JC~
r
. . omnlllm
. contenn,
'oql1~
facllitate remiffa fit,ea ipCa tamen pars vnà 'eum illis,
Vigue
adt:noem arrenarum
racÎs
quœ ex vtroglle latere litnt,attollimr. P rô inde in dura
wllit eas,fimiliter permeat. At in pulfibus d;el~ci
aneria,ne fi gnando reperias quidem eiu{cemodi plllpaulatim remittirur , taoc6que efficitur foliro 'leu3co
fum, vt priorCemper cius pars priùs diOendamr, vn~o
lior,guantum eft à)rincipio remota. ~od
e nteà.
filS mm vel 'Vcrmiellians fi '!t. Verùm potiùs inxquatu primo digitO,poHd momm percipias , q~:tl
aetiilitatem habebit, qua: conGllit in prima, & vltima patalidiorem, argue malorem,declarat ille qUld e!1l ert~
tc aneriœ,gll3! monetur tunica::. V nJou & vermicunum facut tatis- arterix debilttatem, fed minoref s re.
lantes, cùm hoc habent,tum vero cllmulum obtinenc
quàm ille,guem prius diximlls:qllod illhic faeLl ra UI/Il
quali vnda~
lIm
formam,. gui in ~umids
occurru.oc af~iterl
difcedens è princ~:hî
m~nt,9Uecil'
feétibus , eum nullllm rellThus vI[eus teneat ~nec
mfl:J.- D tn Ipra eCl,par/ed grauata ab inlettls dlg ttlS lfllb cpe
' moueamr aneria. ~od
ha eIII ta"
mario. Verum enimllero & in aqna mter cmem, prxci
l lUS
quidem m1l~S ,
puè quœ anararca & leucoph~matis
vOcatllr, talem
,
l'
N
.
,
.
Ct
d'
rl' X qua
nCll 1. eqlle enlm Ita lp 111S cor IS, vt arte .~ dcbil e
perpemo pulrum reperies ,nih quia jndl1m~rit
(cirgimus,oClendit affeétum.Alterum iplilm pot~U
de ae
rho qllœdam vi(cera , acciJerir,<jltod freqllcs eft,aqua
dfe cor fignificat: quod protendere non penn '~al
interclls, Nam ei ql1idem,ql1am Ji.tpprc{fa hxmorrhois
prius,ab fe aétionem aù extremas v[gue partes an~re
vel menClmorum filppre[sio comjfit,a~ndus
exris queac. ~lare
in hoc genere pul{llllm, vc exq~l\
ad,
vane: •
Œect. llm
•
•
aétos {xpe vndo(os,& vermiculanccs pUW1S comitari:
.. '
lÎcatJ
aÙ v ngllem po fSlS tOtllm arteJ:ml~'
ql1andoquid em frequêter in eiu(ccmodi aqlll inter Cllmotis opus eO digitis. Nam artenam dIgit!. app a ,pa
tem nullum indure{cic [cirrho vi(cus.! taq\ vt de-inte~ p~'em.ant,?olis
e~ pu.l(us i~ hirce afe81~US
J[US
gro {crnlOncrn fi.lmm:uim relllmam, vndolils plllCu ,ex:
reha.S m attlnctas lelllter, Imagmc m prxbeb 'bPS vel
. . ve 1cCl 11 ......
,
hUlnid
~lmoî<]Ie
arreria oritur, fimulgue ex facnltlte
decurtati & velo duo bus d(mtaxat d'19ms,
,~
1."
,
T
e
an
m oJeratè aff"éb. Vermiclllahs cx moll i quidem, veru
etiam quamor occl1rremis. Hoc ex gracl !tat 0 {j[gra~
ex debil~at
inlictniter f.lculcate. ~l
m ob rem etiam
tis accidet,& faclllratis imbecil1itate: guod. gll
mi'
fcrè Col t targis vacllationiblls {uccedere,
fine f ~ b:lh~
plus
arceria
appareat:qllo
craCs!Us,
'
~
o
'
eitius ,:hoc
~
.
\ fi firflll ,
(angullll[que prOAUlliis '" alui Ruoribus cho\eris vaell. J.f'"
nùs. 1:.t ex facllltOlCc icem , qux q,lIanto. ~
lidi purgationblJ~,
vO~1itbus
vehm~tibls
v:inis
tanto ptllS:& canto minùs,gl1antO 1mbeclllto r
jj1to
ço pious)deniqi menfium iqunodicis profluuiis:ad hxc
que Ïn5a radone cangelu~
arceriz,cùm [ubJato ~giCO
V
A
H
p
.
hdc
�Liber Secundus.
digito non iam Limais ad Cecundum pUlUIS permaneat,
aliql1id retinere vigoris. Nllmerus alltem digitoru,quifedappareat maior, vehementiorq;,efi validior quidé A bus motus efi oeeurfurus,(llUS cUlqi arterix efi. Neque
cordis contcntio, vc qux a:qualiter vfq; ad finem in
enim <tquè omnes extant,& fecundü CUle pofitx umt.
~uat:
Ced onerata admoto primo digico arteria deteAd ha.nc re~l
magnop~rè
referc,nacuram tenere ipfiu5
fUls,cùrn ille adlit,difienditur. ~ocira
remoco iIlo,
~grotl.
CblbuCdam Cl1101 fila Cponce pulrus minol' efi
q~i
degraubt,mlis.~à
liatsimilis pulfus ad fealtqnibus b reuior. V niclliq; enim !,l1odus guantitatis ad
cudum digitum videatur ,ac v Ideretur priùs , quàm ele
fuam naturam referendllS efi. Hxc fi nos naturx ipfius
U1reuu' primus,decllrtatuS motus in iplis arreriis efi,&
a':groci pro prie tas laceac,ex communioribus differ,etiis
non in exploratione per taéHi. ld quod fit,cùm ex corconieéturam facimlls,temperamenci corporis, & habid,c qua: influit faeultas,remictitur paulatim. Sin mouctudinis. At in temperamenco prxCereim calidi,& friginarteria ulblato primo digico probiùs videatur ,non
di differenciam refpicimus: in habitudine , graeilitatis,
planè tamen fimillter vt ad primum digitum ambos af& corpulemix. Ac fic i,ncerdum, vt ambx inxql1alitafeao s denotat coniun8:os elfe. Et fanè Ge ferè tolet fie
tes plllCul1m,tllm glla': 111 vno pulfil, tum qua: in aceruo
ri in einCcemodi ina:qualitatibus, ~are
muid pofieà
conGfi~,urat.S:pe
qu~g;
illa,gua: in vno pulCLI
funt pUlCI1S reCpleiendi,comparandiqi inter fe aCCl1\'aconfifl!e,non adefi:gux al1tem 111 aceruo,reperimr ma,~
tè mOtus. Etenim qualis erat in prima applicatione,tanifefié. Atq; cur la -:at ~na:qu
. litas
vni~s
pulfus, caufa
les aliquando omnes fiunt.Sxpe vero minores reddun B dnplex efi:aut affeébol1ls panmas, aut Ip{orum puJfiuî
brellitas. Nam fi affeaio,qux decurtatos in acemo con
tur,~
languidiores,in quibus parite\ d e b~lis
e~ facultas.~n
deficiant proruls,tum multo fane magls decla
citat,non pérind y grauis iit,in vna difiétÏone efi xqllalabut facultatis imbcciltitatem. Atqui hic ume fummolis, in pluribus amem decurtatam ina:qualitatem acquirit. Sin ingens fit affeétio,breui amem pulfus quancitau e n~i
omnes digiti ;déinde l'patio paruo interpofico
te, vt vni dl111taXat digito oceurrat, vt verifsimus Gt,cer
~e-lntgro
admol1endi. Eeenim inl1enies plerumg; cu
tifsimufq; decllrtatus,no perceperis eills inxqualitate.
lterUm di~cos
admol1eris arterias pnl Cantes. Nam fi 0nln'
~
,
'h ac app l'Ica, lno pulfilS
aboi itus v ideatur
, etiam m
Pluribus enim digitis occurrat o portet,qux in vno put
t~one
, Cci e ndum
efi ipCo illo tempore primam applicafu ïnxql1alitas decnrtata erit. Ex his igitur liquet) vtrutloncm fa8:am effe quo arteriis vfil venit ad abolitio-que genns deCllnato rum pu\(uum fignificarc facultanem pulCl1s tend~ibus,parm
adhuc ponionem mo
tis imbecillitacem. Verùm fi in vna difi"ntione Gt, x1t l!S retinere,Sed hoc ve dixi,efi rarum,Nam ferè,fi pau
groti etiam gracilitatem corporis demonfirat, In acerOp'fl'
,
01{ ltentm tangaml1s,offendiml1s pulCantes. ~auo fiat nonnunq.lam veJ Gne gracilitate .• Magnitudinis
're dedaratur iIlas cùm admotos digicos non ferant,ad
noxx in vtrogi genere rationem doeuimus inueniéda:.
mOtiiS extremam :emifsionem dellenire.Atque hoc in
Ac de decurtatis puHibus haaenus.
, ~aret,l
nos p111fus lateret, Ecenim bifariàm , &
Conrrarius pulfus fuperioribus quid
1~ eaboletur pU!UlS vel quia pror(us non p111fantarte C
CAP.
X r.
denoter.
~l:quOd
extrmu~
malnm fit:vel quia pulCant quidé,
V nt qni memoria: prodiderunt,reperifT'e aHquando
Ica languidè & parum, vt fenfilm fugiant. Sanè efi
fe commemoratis genus pulfus contrarium. Nam in
.11:: affeétus,fi remotlls Gt ab omni animi defeétl1 'r epen
carpi arteria,.qux fe~è
fo~el
tangi, apparui1fe Gbi aiunc
~lOo,grauiCsm.Sed
verô mulco ecÏam deterior alter,
latiorem
pullum
ad
111fenorem
eerm111um,decl1rtatl1m
ln .q,110 verè non pulrant:deterior amcm multo ? 1mo
eXttloGr. .
,.
d
' .
ilium
quidem
ctiam,
verùm
partem
eius telluiorem no
'. hSunus & pefsimlls,mmlrum emortllls lam ar'(erus •At verà' fi dilltIUS
, , app l"leat1s 1eOlter
• d"·
1
deRexl1m
veluti
ad
digitos,
Ced
ulperiorem
regionem,&
IgItIS, vt pa
ent tantùm,reciprocecur motlls:is minus exida!is affecundum cubitum tenere. Equidem arbltror iIIos homines,quos Ce eum eiuCcemodi pulfibl1s inueni{fe aiue,!
;aus efi: Reciprocatur modo ex vltima pltlrllS abolinon ob temporaneam caufam eos, {ed propter naeiua
~?ne,modà
ex paruo Plll(u,& languido
, ~om
q.uiconformationem
partium feeundl1m carpllm hablliffe.
e vocantl1r etii reeiproci vtriq; : {ed hoc interefi 111Siquidem
raro
quidem
tatis eonformatio, fed reperiter ~Os,qlod
illi deel1rtati Gnt reciproci, hi deficiétes
mr
camen,
vt
pars
arterix,qua:
ad carpum efi,collocata
r~clpoi.In
huiuCcemodi a:fiimandis ica debemus par
tc côp
r. b
..
!lIb
ipfam
cutem
fit:fuperna
pars
eius tota,glIç fuperior
fi
onere ,quaneunqi tangaml1s, Vt lU ter arterta no
dt
teaa
fit
maiore
mole
carnis:inferior,
qua: ad ipfilm
er t~éus
fit.! ta fiec enim, vc quàm minimùm à digicis
tendit
affatÏm
demergatur
in
proflInditatem.
ca:pum
t~emaur,&
ab obie8:a cme. Poterit alltem re ipfa qui- D
,
v
r. l
,~
Hilce hominibus non per morbl~
10 llm, veru~
eCI.a
~ et perfpicere,quàm hxc digltorum app! icatio ad di
per
fanitatem
pulfilS
decurtatus
,vldemr,
Su,perne
ql111 n~cdl1m
referat obfcurum motllm. Eqllidem non
dem & ad cubItum quàd anglIfiJam habeac:mfernè,at~r
Cllm admouiffem filpernè digiros arteriis,nullllm
gue ~d carpllm,qudd latirudine. A t ifios , qui de hifce
l : atllmanimaduerti:qllem, vt primllm conllerti memurUm
p
.
Il
'
O
'
,
fi
f"
•
pulGbus,
ve infalllbribus fc~iperun!m
parum.dili?e
.b '. erCeplnatlm. mnlllm vero unt pe Slml, glll
ter
atcendi{fe
:tpertum
fit
eum
ex
alus,qux
prodlderue,
b amlffo mom minimè reciprocantltr inucrfo memgllàd
non
adfcripferunr,quid
denotem.
Scilicet
tllm
bra, ~inùs
his , qui inuerfo iIlo videncur moueri:quihoc in aperco cft: nihil illos ex his comperHfe ofiendi
etlam mint'ts,qllI filnt deeurt:lti, non tamen perdut
qui ex natÎua conformatione,nô ex infallibri afeétion~
d anè Omnem motum,lam edam his mÎnùs reciproci
proficifcantur. ~am
ob rem f:rpenumero dixi nihil
t eC?l'tati,adeoq; fi muids fimul digitis occurrant. Cui
p~rinde
fac~re
ad digno[~s
pl1Hi.!s,vt ?ulf~;
nadt qUldem max imè animum aÙllcrcendum cenfeo, & atlU quem qlllfg; habet,notltlam. Etentm aIta: etlam arGe
corpus
gracilitate.
Nam
endendum
accuratè
qua
fj
, fllnr,glla: contra,ac
, l'11 x,comparat:t filOt, Vt [ola
1 torp
'
'1
teriit
r'b
Ore r
lemel graclli
occurrat motuS artenarum
p Il
1 Us d' • •
1 (',
,
cme in filperiore regione fint inteaa:: cùm vero defe'
ri ff' l~tIs,on
10C racultatts robur, cxteru\ll corpo
e
derine ad carpllm,demergantur. Icaq; horum edam vilClt marcor.Sed eùm modieè ef1 gracile,ti tribus
demr decurclms pululs. Aliorum item namra cirellntt qU~tlor
cl igitis occurrat motus aneria:,nô medio~ucns
pulfu.s dl,& innl1ens verinqlle pra:ter commllné
e.Vt ln talibus,honum cil. Videtur coiro in a~elQ
Galen.
Tom. Il.
Q...
h'
ï
pfs
V:l
S
�121 3
no
Galeni de Prct{agatione ex Pulfib.
natttram:quem morbus, aut vlla deniqi caufa pr\ter
niG caUea A
namram,fed creac conformatio natiua. ~x
mus,quand.o ex natura proficifcuntur, in maximos erro·res impingemus. Fit enim, vci docllimus, pulfus decurtatus in quibufdam ex cauGs prxcer namram. 1n nonullis tamen inuenimr etiam ex propria conformatione:quomodo ctiam innuens,& circunnuens,quem vocanto Acq; hic quidem,G arteria ita fic conformata , vt
eius pars duntaxat media nudx {ubieéh cuti {lt , partes
autem vcring; altiùs demergantur. Fitetiam ob imbecillitatem facultatis,quœ attollere onus neglleat. ~i
quand 0 affeaus ingrauefcat,f1cxum in alto gllend:i pul
f1exum non
[us reprx[entat,non circuli figuram . ~é
araltirudo
malè Archigenes appellauit ~",v{c:ni'.Nam
li
triangu
vertex
terix non vt circuli iam figura, {cd vt
emi
horreCc
mouet taétum . Et m:lgis iam ei hoc accidit
& rigcnti ex frigore, vel ql1amlibet aliter induratœ.Itaque h;111c {ùbinde eH cernere initio grauinm accefsio- B
num,cl1m frigore inuadentium:nô in his tamen omnibus,vel [olis,vt quidam puranr.Nam fi arreriarum duri
queat, facult&Cgue imbecilla gralletur
ties fleéH xgr~
vrringue,perdit circuli ve1uti circunferentiam, referc
autem verticem triangu\i:quod propter duritiam arteri:e nequeat paulatim fleai,& ad profunditatem vtl-inque inc1inari, {ed vibretur potiùs,qlla fleclatll.r per du-qllidem illis affeaus fregllentes 111 acce{ritiJ.m . ~
.fionibus bene refrigerantiblls li.tnt. Accidl1nt tamé interdum Gne inua(ione acce[sionis , vt contrà in acceCfiones,qllx non perfriger.1nt, pnlfils ta!is prorflts non
cadit.Sed quoniam de his latiùs pollhac ltatuimus dice
re,prxfiiterit non diutiùs huic loco immorari.
1220
djgir~s,
ni natiuis:nec plànè larigllidi,[ed vi: aplic~tos
.
· ~l
qlli ei, vt innoce[cat,[nl1t neceffarii,f.1cilè tera:
imbed~
il quando pulCus tremllius ,incidat, fa~litem
lam, atque tunicam ar'têrix renuntiar mollem, & vero
etÏ:lm cOl-POns gracilem habitlll11 .Sed de inxqla~t('
cam efficienriblls, hxc li.tfficiunt. EtenJlJ1 il
Cal1Gf~e
quid pr:etermiŒtm !it,facilè affequetur , qui hxc, qua: .
nunc docuimus,diligenter edidicerit,& ilb,ql1x {eeun
do libro Dc pulli.mm callfis expoli.limus.
_Q:lÏd otdo,& eius perturhatio annumient. CAP . XIII
-vt de ordine,& eills pel'tl1J.:batione
'REnar
g;
Sanè videtur qllifgi ordo perturbationi
idi. quod fief! pO _dica~us.
eiu[~c
add
generis
neris prœllare. Eiu[dem
01_- pr:dt~c
ordinis ex altero g , ~nerc,
fit, Vt pertlba~io
,
dmlgn;w
gui
,
gratia
li
Exemp
.
dini alcerius generis
Odus
ne inordinatus en, ve1 celerit:ltc , mimIs incomffi
Cil intermittente in ordine aligno.I tem prodlléh1S ra'
rus,licet ordinemaliquernferuet.dete rioren inxq.lI[.
li in vehementia,& magnitudine, & celeritare. ~t eJl1_dem generis ordo potior effe permrbatione vldec1~
propte reà guod natllrœ nofirx ordo cum primis 6~J
liaris Gt.N on tamen ira ab[ollltè hoc proniiti5dUlllC0 ,
01 '
{ed luc adhibita difiinétione:Ordo fixam glod~
~
l
c
r
e
P
e:
indicar
videtllr
dre
am
perperu
,&
cauCall1
do
,pl!l1l ,-'
·111 vna mal1ent,\~
'
·
1..
cm,nec
vanant
oatJO ord'lOIS
gllimdinc, vel fpecie, vel regione . Talis alltem c~u(r:
l !11 Ja;c
pernitiofior,[ed incenio r céfenda dl. Potefi en
nu n
m
'
-l
1
.
.
.
commlg.r:t11 d0 nunc 111 reglonem Igno.)1 JOre J , ' in \1obiliorem fe conferre,ititgi vel mortem reFn(:~'
ta t1t ha f.=
vel falmem afferre. Ordo vero \10n incxpeé
J
~q!la
cl·
cct.
~
.
fignifi
.
.
quid
d
lus
0
~
trelIlu
s
PulCu
C 11ed cermm el1e.ocu .. r_ o.el1lm I~ 1I1como :llnllt11 exiXII .
CAP.
tate, vt,exernp j l gratla,lO 1I1cermlttente,certO C. ' tvero e~ in moderata, V[ ~nle'
~i
rio c?niul:étus
Orra ex homm etiamgenerc dt plllli.1S tremuIl\s~
,&tanlItatis , confiante ' e (a
ld1l11S
qua!ttate magnltl
vero, vt
qui non périnde efi conCpiclluS. ~ando
e!11 calicri
b'l'
d"
'
b
P
.
111S. ert\lr aoo or 11115, 110 no 1 tOrem p:lrc fi
in {ecundo libro De canGs [ymptomatii declarauil11us,
migret ,gux concitat inxgual itatem, lenem poce {i~lîC
imbecilliuti facultatis conCeqllltllr tremor , necefEuifi
, ~bL1S '
clliofam reddere:& pericnloCam contra len~_
eft,idco tremllllltn pulfum edam· bnguidum filOnl, &
bec:
~
?
J
\
l
b
o
n
e)(
iores
ignobil
in
cauCa
t
guoquc tranfea
paruum effe:atqlle hac de re fllgillllt tremnli motlls,gui
lncafir!111
atio
permrb
ordinis
hil
certi,ni
igitur
N jhil
vt cognofcantur ,infignem rliaemionem reg uintnt. A t
s.
tale,qulle ordo, vel bonum, vel mallinl. y~(lIper Jn
neqi
vibratLl
videtnr
11
inrerdlll
is
imperit
pulCus
ts
nemull
men fi cnm vehementia pululs fiar aliqt1a orJ \ dl
Vnde .1ddllCUncur {;cre eum vidiffe. Venlm hoc loco
ilt
mrbatio, fiue xqualis,{luc inxqualis fit veh!1~'l;a
non reqllimnt hxc prolixiorem orationem,gllod Cecil
:ldo'
q
~
d
a
~
d
n
a
p
x
e
ionis,
concoa
tint
é,
figna con iunéb
do libro De canfi (ympromltum,gl1id inter tremor
dicatio ell:mult6qlle mlgis, fi huc alia fignl I~l ICS or~
& vibrationem imcdit , expliclUi. Ex guibus clar~
t~eml
nis acce{ferint.I taque hac etial11 re permrbatlOnera 0'
qui pul[us vibrams fit, intelliges. ~t hoc etia~
t:ttùm,
antecellunt orùinibus gnltCnUs cùm cxcetlr • {Je
dinis
s
n
O
p
1
l
~
t
111m infreqllenrem effe,& apparcr Id
• GIllt, a(i 'I~ldCationem "
• p.ar!a
proc 1"JUI0 r pat ..
~nJa
.eum nec facnlcas remd profirata fit,acque arterix tlIni,: p,
111 Ord1l11S pcrrurb;,monibus.
ca mollis,babitud6q -, cOl-poris gïacilis.lta cnim tiltllCL'"
.
germa
[ed
magnoperè pami fint,
mm en, vt nec pli.~s
P
:H.
�1221
1222
CLA V ·O. GALENI
Prx[agatione ex PulGbus,
•
Liber T ertius.
Hermanno Cruferio Campenfi interprete.
A R G V -M E N TAC API T V M
Libri Tertii.
t i~ pro~
fint pul(/0f4 fingulorum t'ordis intempera.mtn.ru~
I<.!!i proprtjJint pu((m-in,t tjuali1 in t'mie temper4tIIent,. 1(!!J proprlf fint puf(/0f4 ommum frbrium.
ALI TER.
A
modum morbum,qui funéHonem aliqua immodica hu
midieaee & calore offendae. Huius prreeereà admonen
dllm eft,pllllilm per ineemperiem, 'niti affeét:re arceri:t
fme, vel cor,nunqlla alterari:& potre edam areerias nihillœCo corde affeét:as effe:ataffeét:o corde, vt innoxia:
permaneanr arcerix,haud fieri poffe: Ced in parcem eas
necelfe elfe venire intemperiei, vel maiorem, vel mino
rem. Nam frigida, & calida inteperies cOl·dis promptè
permeat in omnes arterias : humida, atqi fieca regrius.
C Pro~mi
t{m . De di El iJ , & dit:endorum o"dine.
4dh ap. ,f. C aloris intemperiti drca. cor, arterqs ab initlria.
0" uc Ilktr:J'fjui putF/0f4 fint peculiares. J J. Cor calzdiH4,
J~ artel
~ figidiow,fjuiJe9uatur pU/(H4 , I l l . FrtgiCaloris imemperiei, qui pul[us pe4i~d
mte"}periei 'lui put.rH4 puufittl'es fint. (nicrotU4 cl4i
culiares fine. CAP. r.
ta ~ UI P:Opmtf
. Di c r~ti
& "ibrati cau~
continentes. Mut
Xordiar
igitur à. caloris intemperie, in qua hoc pri
Jtp~rde
n ti fe/;r,it
~ flJu e per l 'ariajigna dignotione: Et B
mum
difiinguam,polfe,quo
hoc tempore fiae, vel
l'h t 1 ~ febrium,in fjuibH4 cor tantà calidius efl iuflo'9Udnaturaliter arterias comparatas effe, vella:fas:fdqi, aut
1at tYl4 ,fjuam continet,aut fjUtR. 'Vieinit fimt ei frigidilYa. )
omnes,aut qlla(di. ~lre
in naeural1 umt ibm, ex xqllo
fit ~ 1 l., f-3i Jint PU/jU4 in ~s feb ribH4 , cùm cor calidiH4
pur;tl'hv~maei
figidiora. Fe/m. ex putmlinthumlJrum
cordis inremperiem recipienr. ~x
vero prxcer natuconfiH4·~1'jltum
dttplex efJrum,9ui nihit docent: ftut enim
ram affeét:re (une. Hanlm miftlls eric fiams, vc pareim re
na uglU1'lt ad propriettttem 1tU exprimi non poftit:aut mm;
tineane proprÎum affeéhlm, partim à corde accipiant.
~r t rofirU1'lt,fjuoramfignificationem nu obfirudt,nu inter..
Faciamus pnmùm arterias ab inieio liberas effe omni
ta :1'ltur. V. De propria nominum fignificationt, &' me
iniuria, cùm cor incaillerie. Déinde vid eamns iam, quos
ljI ora·( De al64ft6ri, &' duro pulfo apud ..A:rchigenem.)
hic affeaus pulfus habeat neceffario , & quos plerun1. DefebriblU perpuf[H44ign,ifcendu . . ': 1,1. p ~ t
qne. Atq; hoc rurfi.ls in memoriam reuocemus,in pro(7- rnlltatlo ex itJtemperiefct:ltatl1,&, humldltatu,cordl1,
ximo nos libro explicauiffe,& in opere edam De f~I,
4rteriarl4m.
fuum cauGs,prxpollenei calori pll!(US pecllliares,eofq;
C recenCeamlls:ve ex iis rellimemlls,qui huic affeét:ui fine
PRO OE M J VM.
perpetui,& qui ferè accidant. Peculiares copioCo calo
ri
[unt,magnlls,celer,creber. At magmu non tantu cal ~ fi ~I
m ACT E NV S qUa! vis infit in vnolorem
excellenrem,fed & infirumenta requirit mollia,
ql10quc pulul,declarauimus. Nunc
atque
facultatem
validam. Irague non eric calidz incéde his agemus , qui affeét:ionibus
Et celer item pO,{hl!at firmam facul ea
periei
perpetllus.
[unt peculiares. Affeét:ioncm hic
tem
ac
infirurnenra
qux prompte dlfiendantur.Ita ne
voco,ql1icquid prçter namram fit.
,
, efi. N am creber qUl'd em, fi1 large'
hic
quidem
perpetllus
Ac pecllli:l rcs clllglle puluis , mm
v[ui à ma(mitudine & ce1eritaee [atisfaét:um Ge, llul1a
qui f
gui perpecuo illi comitenmr mm
fiat ratiol~e.S
quid;m hoc edam oftendin1l1s.Si no im
de .... requcnt.~i
g lid prxter namram eft vt' aliàs
",oon·
tr
'
r
\
t
e
l
~
vClIs,fiat.
Prôinde perpeculls ne hic guidé efi.
étio Iœ .ralllmus,allt arreél:lIs UlIlt, à qllibus primo fun
~are
nec ex peculiaribus fit perpe:uus v lIus. At ex
pri \ dltl1r,aut cau [a; horum,alle [ymptomata.Dicam
iIIis,qui peculiares [u.nt,non per
e n~l
tamen nunc madi: o de af e ét:ib1s.~l
a ndo
hos etiam parcim oficnfin Ils fimilaribus cor p oribu~
pro prios elfe, parcim in- D jor vjncet,nlll1c cclel'1or,nunc crebnor. Nam fi calor
[olus increuer.Ît,& in natl1rali fiam mancat facultas,inoQlnlCl1talibus:exordiar de fimila riG affeaiblls. Hi funt
flrumenraqi,cùm mutatio dl pama, magnitlldo tatùm
eo Ohnlt~ero,C
intemperie omnes l'roreét:i ,fed inter
pulCllû augemr:cùm maiol', ctii celcritas:cum infignis
~Ii S?C11Oterefi,quod quidam Gmplices funt, copofiti
iam etiam crebriras. Hîc animaduertendus ell ctiEl , a tq~ 1
fri~ 'd~plices
inrêperies fllnt,calor,ficcitas,humiditas,
edam in vnoqllOgi genere plllfimm cxceffils, defeél:l\Cc::(/ ltas.Co~Gx,
frigidira s vnà cll ficcitaee, calor
.
f'"
que. N il fi ad mag nitlldinem declin et plu s ,ql~
ad celec::Ghlllnétli'.s cu- Iccnate,
l'Ig1dnas CUOl huml'd'ltate,Ca.1or
ritatem,& crebritate,no ita Copioulm puta elfe calore
tep Ull11dltate. Demofirauimns enim in comcntariis de
.
1"lC3.111mlllque
1 r d '
cordis.Si vero ad tres illas iuxtà,co ntinl1o tum maiofan erall1cn Us,exp
guema modum mterdu.rem in modu immutabunmr,tllU11argllm p rodent ca"Ill elfe calidum & humidl1m dicamus ac que madGalen.
'
,
Tom. I l .
Q...z.
E
to
f
j/,u:
�122
3 '
Galeni de Pm(agatione ex PuHib.'
1224
lorem. 02àd fi ~agnitld
filperallerit cel~rits,mn
q~od
dilté~nem
do.c~limus
ft1p~diare;
At r~m?fils,
tO iam maais. Si Item crebmas , adhllc magls.Sl vero A CIl f i hoc malUs regllll"lt, tum vero mulco maxIme exl1laximus ;l1rus,idémgi cel~r!ims
Gt,&. cre?errimll:,
cr~mnto:
e~pulfi?nm:qod
ml\~Is
era~
C?l1C:afummum incrementum figmficalm calons. Sm ce1ernéhonIs . Itague d1l1entloncm guogue hIc longe cltanoe
/.1111S,a tgue creberrimlls fit, non autem ll1aXimllS , ho~,
rem rcddet,& cotraétionem longè maxi~.
~û
~JI1( '
nifi facultas fit imbecillior, ve1 arceria durior,nulla alla
modi non efi,contraétionem minimè cor mutablC:dl'
ratione accidat. A t cIl: pnlfibus infeparabil ibus vtlunq;
fientionem antem haétenlls,Cluatenus fepta tr5fi1iie 010
perpetuo adil1!1étlll11:nihilo I~.inùs
co~dis
hic ~ti:
calo
derati ~empra
. méti:
C::terùtn il:feritl"s ha:c ampliùsde
rem mon{hat.lam qaoqi \'bll!1gens lit crebntas , nec
c1arabllnus, ybl de febn traétablmlls.
magnitudinis parÎ_ncren:enmm,caCor calidius, & arrerias fioigidiores,qui
fimul celritas,~
lorem quidem etla~
:unc oporte.t dIe c~plOum
'. ~ef
.
.
vel f.1cultatis imbeCl1ütatem, vel mftmmetoru durme.
fcquantur pulfus. C J\. P. Ir ,
,
cor
V nc de artcriis difplltemlls, cùm contl·à, ac ,
1mbecillitati aatem adiunél:us cric languidlls: Dnririei
affeéta: llnt:cùm illl1d,ingllam,calidius ilf~
Ge,ar
dunts plfÎter,& vlbrarus. Si dl1rus ciera vibrationem
fit arqi {ummè.creber,imbeeillem facultatem conillnteria: autem frigidiores: quod aut hLlmores contlea~
él:~m
mnlto ~alori
nuntiablt. Omni~o
ve~·o
hic langu~
B fr~gd?s,
n~dum
pmre[centes: am tiqua. pollca t ari,~
dus etiam em,& fyncopx oftentablt penculum. At co
fngldltas,hls mm neceffe eft ex ftlO p:·opno affcétLl
memcrâdum hîc etiam eft, qui fieri pofsit, vt calor cor
gidis elfe ,ac c:t1cfieri à corde. ~ia
vero & faclire~
teneat p.errqulms,&yaleat faCllltas. Nam fi robur temqua: ipfas mon0ac,ab il!o·mutLlantL1r, vnague cil conce
periemjimbecillitas intemperiem confequitlu)ntemtio,qua: vnà cum corde difiendat arterias, atqu~
con;
pe~is
in cor vnà cu immodico ~a!ore
inuadet. P.r~!ntrahat, quiddam necefTe efi motLli cordis con\lem~
c~ r
de dehilù:ui facultatem oporteblc. ~1
tandem 19lcur
mOtll fineubrum arteriarum,& alig~d
inter eos ]I1re
<:l'lm p~Îfl'S
p~rite
& maximus,& celerrimus,& creber
fit. Nam ~otl\1
prima exordia in idem incder~l
vehemé'n[q; fit,non mod,o calpr!,!min corde ampillm,
pus,fi quidem ab illo facult:u:em citra omnemolfen 10
e
verùm etiam faclllcacis firmitatem cfTe,dicimlls? Nemnem recipiant. At maQ"nitudinel1l,& cclcrir:trern,&:v pe quod cùm aliis nos locis, tum in febribus dignohementiam non e~ X<}tlO Vtraqlle obtin:!bl1ne, [ed,C?~
.fcendis aliud eire demonfl:rauimus,il1calefcere,& inca
tunc fingulis ,trteriis maiorem,celeriorem, veherr:c.oo
lui{fe.Nam vbi corpus cordis à (ubfiantia calfiat, qua:
rémqi pl1lfum habebit. Etenim motus illx princlpilllllr
"" . , . , .
• 1·
fl fi
c r el,g:O~L fT'
.1
b ent. R
' " vero, lit!
r. . fimaulx mo cus ,.p·ou
cotlnet
ems vcntrtCU.I,potell
rml raeu.ras
a' coreleIla
atlOne
~
•
fl .
r.
1·
\
l
'
\
&
b
d
'
(
'
.
C
f
i
'
; :> qua: r.J1m~ ·lt .lune"
etlam eu ln caUla,cur p nnmUl1l,ce ernmc, cre ercor 1 COnlcntlanr. on enUllnt autem,
10l1
r. .
• è,ce,ernm",
1
• ~ crebernmeq;
. /
. \ 1·11"llmplrent:ac
nme
maxlm
eempcramento,guomo docunqi cor a<7at:quX dls 'l
pl[e~t,
repugnante adhu.c calfacicnti {itbf~a:
. c.orde, . Ji).q~aenl1S
ex
immutams fuerit. ~ocira
:lre~i
& fons alterm,qL~
refngeret,parem calon all\clente. C frwlda poteft a corde calfaéb. nec parnllm plll(uJ1l,q
rrtl....
'
. eunue
1" d e1ap ftnm
crngl
.;;:>·d a: eH,edere:nec
fl
'
~od
fI- quan cl'
oluccub
uem,atque
In
maanu gui
calida::fed iore r v .
.
fi r. • fi .
. 1·
•
0'
que med"mm,qUl moderams
eft,&'namralis: &: Celenra
•l ,
fiIt,ln quo Club antla,quam venmell 1 contment,ca'
('. camm.
"
. mo derata pu 1lUS
r. em
• hornm alfe8ull!I1, le e
. mm 10ca
. lult,nee
lorem,lam
po fil'
lae tnca 1el.Clt
teetlam
, rn5
Cuius {c.quitur intemperiem imbecillit:ts facultatis. Ac
. que vehementia moderata. ~od
dico clarè jl1tehg;[~
ft largiùs incaltterit, & pel' ip[um tomm calor febrilis
fi aitera manu codem tempore cor,artera aliqlllf11 :l Jl~
• ficb rem cxcltat,qmm
.
h el.llCam
fi ·
•
"
P
' " enlm
. motllum a111m1
. dIlere es vhe'
vocanC.
nam
t:lgas.
rmclpla
permanallent,
Interim contrà fit,ac nunc expolùimns, cùm fubfiatia
fieri,fed difsidebl1l1t magnitudine,cclcricaee, &: o~
iutto frigidior fit,qulm continent flnus : corpus alltem
memia. Nonnunguam accidet, vt arterix eo deJl1 c~rt
largiùs eius incàlllcrit. Id gaod his \' ftt venit, gui crure non accipiant ex corde influentem 6cul c:!cel11,; redos, frigjd.6~que
.hul11ore?,&. pitllitO{os a:eur~t,.l1
gllX .cordi y'ropiores fu?r, primx,poficrio.r.cs j'J~t
in
vehemCl1tl [slma l1:a concltatl {il11(, aut l1m~
vIgtlamotlores. <.<.!Jod poti(sunum accidit , Vbll llCI "[lins.
beci
idem tempo ris arterix frigidiores, & cor im
:Ir'
uerunt cnm graui folicimdine, :lm ob aerem pefiilétcm
fpiritll attraétllm,offcn.Co cordis corporc,deniqi ob ve
~od
fi etiam ip[arum arteriarum fi·jaidiores fintCISY.iO~
r.
• r. .
•
r
' qua: al'Iquo
0
• CC
nenolx
cLlllllplam
propnetaremqlll
lCatlS,
qua: loncriùs a, princifJio difbnt guod
ln:!
ro'
. ' ;tes
;:
>
' ..
non l'
. H
mo d0 ad cor penCtralU"l". xc ego commemoraul, yt
nibus ql1iblllèbm,& in febrihus acciditlipirJls, . Jne guis in admirationc adducawr, q111 pofsi~
dom~na
htm incipicnt matLtrius, vcrùm ctli ipfllm motl~J1Ij.
te ealore vigere cordis robur. Icaquc, vnde dlgrcfsl ftl- D dent ce\criorem & maiorcm parres cordi prol~q
be,
. 1
Ir.
d' .
A)
'b 1111
~us,
rel ' ~rtamu·.
CordlS ca or,pu lUS, vt lx;mus '. var~s.
~ hxe cOntentio pèr cos fiatus in.oI?J1l l~S ils pu!
rJ:lt: Vcrùm q~I
duo~lm
g~erln
eil: , aut a pltrb\~
.elHa vlde.tll.r,fed in r,cmotioribus m:tgls,l.ca ~ l~ No~
n Jrl~
ftel1ltll5 humol Ib,IS,ClllUS aCIIS quahta.s, & fumof.'l efi.
filS langulctlOr fit quam pro namra filpeno lll •
1
t:>
" h
..
.
d
C fi
'
fi
1
'
l'
mit ClI Ilmlduatls Crel.l.ll a I1lmrl remOtlls 0 a qual1~
nl1nquam pcrcipitur in corde hlliu[cc1l10 01 ?llfTn:l
~ cor~
ls
tit:tte:ille prior c nfialls, & ohfirmaws efi:hic non dill
temperamcl1tontm.Nam modo fri,riJillS \'ilc er. cali'
tlfm~s,a:
b~lneis,
exe.rcirationibus '. cib~
calido, ~in
P:1S xgllo ~fl:,
in venrriculis .con~lt
ftlb{~1:eo
c3pOtul,alllmlque affeétlbus, vcrccllndlx coam, atqi !fX
dlOr:modo cdll1cr{{ {ilbflantla fngldlOr,COI. l Nalll
eomiratur. ~n
vero in hoc gencre 0nt vIlx fcbrcs, vt il
lidiu.s. Vbi edam pllllilS fiullt l~odrtis
!i1l~bt5
Ix,qu:1s la(Sltudo, vel feru r, Yc1 fngus , yel bl1bo , vol
med ms guodammodo {la:us l11c C{flCItltr e~ dl j11CaJira cômittÏr, in côtrol1er{ia eft.Dc C]uiblls & fi in ûme
trai~
conAaCllS. ~i
(anè alfe8:lls, vcl optJn~s
ia ae'
t
fermonem habuimlls, tamen hic ta11cos fallum:gllod nUllc glloc!i in maxima pclhl,:n r eO~
tariis de febriOl~
tùm dicam:Calor,qlli di\lerf~
efi i n:nillo, breuem ha
àlic.~dam
inde ab initia ad finem V['li, a~Jl P~pjr6
~Ct illternam C]\lietcm,celcriorem amc,guàm pro por
eum morbllm probulll pllllilm habeblnt , ql~
pC cric'
tlO~c
dif~nto
s ,c ntraio~em.
~i gua?tirarc [ola
dcflcxiO.cc de n:tCl.Il':l;CJui CJllidem 'pr~te
c~t e l f:l~5'
~
van~tJmlO.re
fimlll,& c 1 1"Iorcm c!tftentloncm c Il
rUIlt: alllmaduerwnll[qae cos pnmls filt .. n d
CreaY
~raéhonc.
SI qllidcm tolus is calor guxrit rcfrigerÏtlnl,
pcfiilcnti labQr 1'0,& pc[simè
_ aŒ~os
elfe eX a !\~
.N
!110
v;
,?
�Liber T ertius.
122 6
remi{sione
atque cor, frigidiores iuno fint, ~lgebunt
ne caloris,atqlle ipfoleale>ris genere ,denique qudd put
ct'tm tar:n
genere
es
A
retil1em
eius mocuum,in eodern
fus parum pra:ter naturam immutati iis, in eo fiatu perpoflulex
03tl1rx
qllàm
rariùs,
&
,
heéttcaru,quas
diùs cor, minllfque
petuà maneant. Nam in genus pr~ciuè
rariuC
tlS,
,min
tardiùs
pulLent
hoc
lat, plIlfet:illa: eciam
incidunt huiufmodi pul[us.Si qui eŒ:nt
~oant,febriü
l1 do
allq
vero
t
Accidi
ua
ilts.
languid
vero edam
qle,~
Inter a:grotos,qui [e negarent febricitare,his febris qç
[knu
rum
filmofo
Gnml,&
e!fe
cor
O
t
l
~
i
iam frigidius
.ipfo cordis corporo,planè confirmata erat , &,
(u~ato
t Ita dleam,in habim. E tenim febriû heéticarum duo
excrementorum : quo tempore pariter & minor, & rarior fit difientio,eoncraél:io çelerior. Viderem\" etiam
le ,runt propria figna,fi perpetuo Gbi illx fimiles fint,
intro recipere, fi in perpetult eius ma
emum,
diuriùs fe artei~
vllam accefsionis, nec increm
nec I~la{ionem
llnc (enulm id pra:cerit. At produ~
.,.
polfet:n
febricita
percipi
nec
tus
nec vigorem,nec remifsionem habeant,
vitra quàm par efl,patec v~l
tempus
ma
quietis
:
necelfe
interna
efl
ci
a:groms. Hos pulfus nihil
~e Ce ~ercipat
conflatum docuimus çx cri
tempus
at
Hoc
elfe,
tibus.
quidem
tangen
reS
lores. luflo,atqlle interim ne crebrio
bus e{fe temporibus:primo extremitatis contraétionis,
o.m?Jno celeres t<!,men 1tague iure [anè ccnuterunt pitt
i
febricic
altero interna: <]uietis,tenio principii diflemionis. Er...
atem
i,celerit
pra:Clantifsim
r~mledic,atqu
go prolixè hoc tempus per illum affeél:um pr~ducet.
pultibllS perpetua elfe. Sed de his infcrills. ~od
~Ium
çon, qu~1l'\
Tempus vero externa: quietis am breli,~
pra:ccrillimus, vbi aer,quem fpirando ama
h~ Cer~on
fiudeat
ctlm
Nam
.
B ueniat,eric,aut moderato afsimile
putredine fic, ac plltredo ad corpus co~
d~mus,Jnfeét
plllfllum moHtrix facultas excrementa exçernerc,pro ...
ha:
m
a
u
9
c
Ï
l
~
q
iam
bIS peru.ene.rit,ilIi pUHllS fiuoc. Nec
rerétqu e ad illam aétionem,clljlls ha:ç nomine ill i data
eos PUlftlS,qUOS memoraulOlUs, tah
fta~mlronis,
il
facllltas efl,fit vt quies minùs fit dilturn~,gom
t ea,l pelte habeant,nec fi peflilentem animam , nec fi
iq
.
d'
côtrqét
it,
.
prœced
m
.
.•
lam eciam , qua: alteram aél:ione
omomQ montu
me tCl"<.Eam enlm ~xcogJ[es
n {'lOt. ()..
nem; inquàm,extêdit,quia cor, qllOq frigidius ilm ~fi,
quibus
Nam
ic?
PUtredinem,qua: cor occupau
n~mad.
remi!fè ad aétionem progreditur "nius adhuç taoctlm
~t or hl~ putridus ad humores, quos continent cordis
gratia VftlS vencilandi:altero iam,<]l1i maior erat,refriip.{il\ll vifce
deffexit,non aucem corpl1~
VO~l\erfus
r~us,
gerandi amiffo. Reliqulls enim tertills cor in hi~ (<;>\l\O1
horum fuerunt fuperflites. Depr~hndu
f,m~lt
lls excitat ad aétionem, vbi moueatllr 1l~gnope
fi Cal hac p"fle,fi febrem primllm pCJ;"cipiant, déinde affeétib
rè animal,aut v<!,cuatio accidat larga, arteriarum C)l;lidé
n OOn :tqllaliter perpetuo febriçitent,ad ha:c fi pulftlm
deni,~
referatis externis o(cillis, vt in balnei~
~dmol
pra:uatidum .Si quidem qui intéperiei coh~beant
i{1
verç>
interl1is
!
iitdacum
fit
que fi quo modo largiçer
[unt corporis ipfius cordis,imbecilli funt omne~.
l.~s
i1"\tes
i
r
~
l
o
h
c
vt
us,
affeél:ib
in
el
.purgationibus,pra:ter
calQre creat.
a es plllfus,quos cor intempr~u
fiinorum torminiblls , ae cùm vehementer vel\iç~I1[Ur
hot
Frigid.r intem periei qui pul[~
intefiina.Ac vero vbi ip[um corpus cordis inciderit in
C
I.
CA n. 1 1.
incemperiem atiql1am inzqllalem,non poterunt pqlU15
N pcculiarcs.
cùm ipGus cordis,cum omnium animamis artenarum
temperatllra: frigidx planè elticiunt contrarios,
etiam
~in
em.
in variam non degenerare inœ<]la!t
s,& raros.H6fq; vel in tres propon io1\!~:OS,tardo
omnium
pu!(us
vnius
,illague
vocanc
m
lla,qua
colleéti
aliqUa 1 ercntias commutant,vel aliquas earum , aut
eric generum:qllod perpetua fiat in magnitudinem,pàr
A I~ plus vel minùs : atias , aut atiam minùs, vel plus.
uitatem, celeri ta tem, tard itatem, remifsionem, crebri ta
d t ~c eodeOl modo, vt priùs declarauiml1s attend entem,raricatem mmatio.At in duritiam, & mollimdine
deficiat, vel eXl1peret. Primùm crebritatem
i~ e ,<Ju~
baud fiat continens vnquam mlltatÏo,id quod fxpenudinem:
"-1 m.Utablt,déinde celeritatem, pofieà mal!nim
v
lIquld eOl 1'1 lœfa fit faculcas. Nam fi qllid ha:c quog; ofmero declarallimus.Non vibratlls alltem interdllm, &
~ f:
vibrams perpetua fefevicifsitudine in hifce affeétibus
iIlud ex pr9pria pululllm, & perpe
t~n a {it~perfcs
excipiuoc,adiunéta ad cordis intemperiem duritla J vel
qllam remifsionem appellaml1s , <]ure ad
p a ~lIate,
tentione arteriarum. Oftendimus enim,fi reétè memitarditatem pod4s,qllàm ad raricaté pulf:~1taeOl,&
ni,in huiu{cemodi affeêtiblls, vbi magnoperè cor con(Os I.Olrnlltat.N am cùm faeultas plllrimùm bborat ,& fi
tendatarterias diltendere, vihrationem in motum intiuOlunéb fic frigidicas, pulftls extremè <]nidem pami
tépore facilè dicrotlls putfus exoriamr.
currcre. ~o
non tardi c:'xtremè,imo nonnllngllam moderat?,fe~ ls
1n qua diltentiollc mlllci [anè laboris elt affeél:lIm platamen non abiieiunt priltina,
fed ~rnles:cbitam
D nè exptorare:quod non intemperiem tanrùm cordis il
Ac vbi pallll1lùm facnlcas deb4\it~ta {ietl arn ~dalgent.
coIxG~nem,&
d
'r" me a rala ina:<]ualitas,fed & inClrme.?to~
.
It & fr tgl d'Itas vlgeae
unmum , 1ongusl
p1"
rit'
pofts
e
.
l
t
a
~
L
q
œ
O
1
hœ
a
N
tllr.
piam ,Immorum comita
plllfllS defleétunc,parum ad paruitatem, medip
lt1~em
caql1:1m obfiruétionem fequuntur cordls o[clllorum,
in
i
rnodo,f
arterix
edam
flac' Qad tarditatem. Eodem
comiteocur porro etiam eius intcmperiei inœ<Juali, no
te.mperamellto conltent,mouebuntllr. N 5 fi cil
corl~Q
en r.roclille depra:hendere affe8um. Erg9 pulfus , qui
tant It frlgidius,hœ calidiores a:<]uo fil1t,cordis pul[llnl
p:opriu".' eft (ymptom,a i~
vifc~rs
bis feri~t,.cops
<)ll ~lIn alterabullt,qllalltum de naturll defcil1erint. Itaac :J ~11.lb~o
10 ,proX1m~
S
J
m
1
l
.
a
b
o
~
p
tempf1l,içu~
t'iaeInterdnm edam fimilis erit moderato pulfus arte~ce{fnr,
durmes
fi
Verum
dtne.
mollttu
diflat
crotO
incm & celeritatem attinet:
cù rllrn,quod ad magnitl~d
japl etiam hoc indicium labefaétat.u\ • .t::!tcnim in dicro
tardlOr fit. hm hoc claru
&
minor,
pUlftlS
cordis
rn
mm conuertimr communem plurlllm affeétll1l1n. Yiipfo
hofce affeétus fehre,refrigeraco düta~
(O,~acre r
docuimus, vbi Pl,ltfus,
ge~r.i
1;Iratllm vero dic~otlm
hè . e ab filccis frigidis,ii/tlémql1e lentis,& crafsis. S~
{j~ 10pgitlldo.D,icro
muta
,dlm
Jbratlls
v
.
l
f
~
è
ahrolLlt
qui
elt hic alteétlJs , tamen incidit interim,
pr~dfqlenS
[ed
tuS vero non vlbratlls,a:ql1è cfl,ac vibratls,d~
ltulll er.tlm cùm contineanmr in Pliimone t:il1fc~mod
efficimr, & corporum 61111S
talis per tll 7m t~rdiae.m
l!Fea les . Atque c;ontingic ferè pulGbus eil1fcemodi
per multas vfcrque bic qllla
r
l
c
o
~
.
\
t
1
~
b
m
l
c
n
i
inœqualihm pcr oppiladones eae, qU~$
iUi fi Us ~mlt
fe fll cqlt\ltl,l\l1 , ~
in~er
ramen
Umero
lemr,I1
confeql
..
cor
{as.
cie lIccl fecun.dum ofeilla mol iunwr vaforum ex
q,ubl.JS çreantur, & occaGonllm dlfferunt. Pennulds
enatorum. V erùm arterix )Gqll.mdo fiat) vt périn<lt:
CL ;
Tom. Il.
Galen.
h
:;.n
I
en
�1 2~
Galeni de Pra:{agatione ex PulGb.
7cnim v'ibratl1s dicrotus,pallcis
bus fcripGmus, colligat dilig'enter ex coniinentari!gnon vibratus comitabi-
122
tur. Ac coromemorandum guidem primùm eft, gllot
cauGs abfolutè vibrams fuccedar,guas anre omnes re[enfuirons. Mox caulam eius qua fi conrinentem. Fit
cnim vbi ampliùs cogitur di{tendi durum corpus arterix, vel tenfum, Ad bœc rerrium , qllod cùm racnlcatis imbecillitas hue acce[sir ,aut conformatio nariua, v i
br~tum
plfu~
demonlra:i~us
ori:i. lam ,dic;-otlls
non vibra tus tiebat ob durmam arrenx, brellltare puh
filS,& pondus corpornm , inCl~mbt1
ex ~ t ragle'p
te fenllbilis motus, Erel11m 1!1 eJUfcemod1 affeéhbus,
vbi ab vtraqu<! parte medillm,dum attollitur , retrahatl1r, rurfltCglle coplliemr eum illis, generamr pulfus
dicrotus,Ha: funt illoruOi guati continentes quxdam
c:m(œ. Prxeedentes amem multa: !imt cuiufglle , qua:
edam cxpeditx,& ad manum [unt habenda: , qui ql1ic'quam tir pra:teritorum explorarurt1s. Pul[us , gui bis
ferit, ex inzquali p~'ofi.c[tl1r
ipfius corporis cordis
intemperie, Taau vero ad digno[cendam contraétionem planè eft opus exercitato, Cuius ti rudis fis dignofcendx,nihi,l inter hune pulfum tibi,& ilium inrererit,
qui ln a[cen[u fi1bfillit,& guiefcir pauli[per. Digno[œ
tur,fi quid habeat roboris. Nam qui vndeqllaq; eft re-milfus, huius latet contraétio.Sed fit plerunque, vt 0o1l1ibus pnHibus? ql1~
his feriam " ad fit vigor: Negl~
eniro ad eam almudmem peruel11ant, fi ommno defi.cianml' viO'ore
,
o · , : aut mulro molliores Gnc,gllàm conue
.Aliàs)no nrat,neceife eH: vt langl1idi fimul,&t pa mi appare:wt:
~rui.p
qui Allidem eciam in lechargicis affeétibus animaduertuntur. At mm quiefcentem palllj[per nequeas diftinC7uere à biç feriente. Proinde nec ip[os ql1idem aftei'tus'ex hoc ql1idem difcernere poteris. Alil1d tamen
dl: indicium, quo poreris. Argue hoc proprium eft
1t<Tnnm vicio[a: temperatlll'x iptius corporis COl'dis.
caufa efi, guin brelliratis gratia, vt pllifum allgUe
ve1 febrem heéticam, ira ina:CJualitacem'nos heéticam
:appel1emus. Si cuimlnùs nomen probemr, /hbil m
illam vocero Stabilis eft,fi deinceps permaneat par, At
vero fi ca=tcra fimul omnia indicia febrem heéticâ eUe
dec1arenr, mnlto hercle dignofces cenîùs inreql1alem
inremperiem cenere vifceris corpus , Sed hxc expltcauirnlls in differcntüs febrillm, Omnia denigue {l,lIlt religna anitnlduertenda,prx[entia,prxcedentia,& externa. Nam cùm peripnellmonia, filppllratio,pleuricis,
phthilis', denique aliguis iIlhic ah[ceffils eXOrtliS Gt, "el
afihmJ., IJ'el morbus qllifpiam ex dcCliltatione, vc1 crue~
mm fpurum, :mr reieaio partis alicuillS pulmonis,allt
breniter qllicquid,qua de re exûdantia , vel crafsimdo
vellentor humorum obfideat pulmonem,accuratè co~
fiderandum eil,ecquid ex arteriantm obfiruél:ione pulfu~
inxqualis fiat, Sin horum 11ihil fit, ip!ilm efi vifcus
exploridttrtt,prxfertim fi anteaéb a:grotivita Ilec crl[fis (uccis,nec lentis videamr corpus impleiTe, l gllibliS
:mt foris offll{js lut obf1ruemibus arrerianlln orcilla
ÎI)a:<1u:llitas concttetur. Nam fi quid horum vti docuimus, vel infHmatio, vel oml)ino wrnor prxter namram
iIlhk exùrgat, aut afflllcntia humorurn deprÎmlt f.tCllt
tatern, inciûum ptll[us in inxqllalitltcm, ~arc
li nec
:tdflnt indicia , guihus 110fcllntUr hi affeallS,IlCC he8ica ina:qualitas, & ftahllis duret, jntcnt.P.eries exillimall
da 10='1 dis eft corpus cordls inuatdfe. ~x
dm
edam fit dl1pe~,
altcra in {ilccis eius propnis, altera
in p1rtibus folidis: illa ex {llccis profe8a vnà Cllm tOtius corpi~
palpitation fit: hxc ClC [01 idi partibus
abfql1e p~l?itaonc.
~a\'e
li gui hxc, gua: rcrulimus, edl(cerc eUm :me cl1piat, ql1x de he8icis fcbri-.
'*
Nec
A De febribl1s, & libro De marcore. Atque his . fign~s
eordis ina:ql
l i~ incemperies dignofCltUr, & dif
~ ngU!~
ml' à. timilibus affcttibus.Si gua lit alla inrcmpe
rt C:$,VI~
fceris, vt aliam ipillm corpus temperiem habeac,ahalll
fanguis,& fpiritus , gni fill1t in ci us finit'ms , inxqualet
pulfus nl1nquam efficir: {ed ex affeél:llum confufione
plilfilSmedium ql1endam ftamm foniurmu:. Confilfio·
nes alt'eauum modo prorfus inter fe comrarix (une,
,
's
modo non pror!i.ls. , Pror!i.ls dico affeétus concrarli
inter fe,temperamento vbi quo c;.lidior moderaro a '
ter Gt, hoc fit frigidior'alrer. Non prorfils , vbi alcer
plus altero dcflexerit.PoteftetÎam, fi eiu[demambo
generis Gne, in quantirate eiTe differentia. : cùm ve\ ~c
lidiliS cor iprum m;tteria fit in finibus contenta, ve CU
héCC remotior.t natura tit corde. Et frigidills item corpus cordis poteft effe, vel llllteria. Hi concur{lls nort
B périnde omnes digl10fcunrur conrpicuè : hcet r al1e~
interdum ob[curos alillnde colligere. Prima coml11Cl
morata miflio,in gua COl'dis corpas prxter mo~l1.
lidllm ea, ~nerix
alltem frigidiores, differentllS, r ~
bus conftat, Am tanto illlld calid ius en , quant?, j.
frigidiorès: am multô ilbd calidius , quàm h~ ,tngs
dion:~s
allt mimIS ' ilIud calidius,quàm ha:: frigldO~
~
Prima differentia plllfum repréCfentat:td vngue m ~e .
deratull1 mm magnirudine, mm celeritare, atCJI!e C l~ 1t r Èql li
britate. Ad rel'ni[sionenl amem tantum depc
tO [patio natmalem temperarnra vi[eus reliCJlIlr:
dem animaduerti in hifce hlbinde affe8ibu5, ln I~C
edam incrememum ee1eritati accefsi/Te, n6 ra~Cd
' cja
con[picllllm perpetua eft. Atque hoc alterL1rn ,lll lorI
. Cl'b"d
~ m enull tI~n c
mllllS
1 VI emr ftlippe d'ltaCUrL1m, n"
"<l.!.am
pus ip[Uffi arrerix defciuerir à moderaro ternp~:J
}O l
C to, coniicel'e eft ex ce!erirate. Nam procliuiu s 3 rtlefiIl
fi l'
r:
,nua '
tum CI[
ca l'd'
!~ ms corpus, 1 re l<"]lla unt pana. .....:; ftansi
quod corpus ipfum eordis in natura!i {tartl con Cpul
. Guam contment
.
. l'1 ell' 15.' all arl
ve l a, rnatel'!l,
ven~cl
monis confilerudine inflammati, vel alia qL1arJ~[dj;.
l
.te VIC1l1a
.. Cl lfi lt, pu
' 1ftus re fing
. _l'Il.. gratla
. 'In rnaO'n
~
rjma
~em
, ccleriratem , crcbritatem coml1te~Cur
, !~ri r a .
mm erit i,n :nagnitu.dinem ~l1tari?"
alr~
l~ i~IS cu(11
(em ,cerna 111 crebmatem.SlO calIdrus ht p!1 r Jericas
ip[o eominentibus ,gux in namraldlaul hot CC vnde
motus primùm increfcit) déindc magnirll!O'is perd
,cùm pul/lls maôitèfillm incremenml11 ce1:J'lt~
[l111bn1
.
. d"I!ll$ vero,
\ atguê cre bncarJs,
J
p!lmUS,
magnltll
r. ' tiO e aa.
•
è
'
1
dpIC[l
a1teratlon m,magnoper In lOC corpore , :d' lrc!11·
r
' . ,
• J fin<Yl Ir
ca Iorem cor cenlemus,
vlclJ1aguc
e1l
P
[p'iClIl,
~am,fiul
pl~[UI1
inognis remifsio, ~ con Q!.tàd
D ln ell1fcemod1 corporiblts anil1:dcrt~.
calare
fi nec ccleritas cI.tra, nec' remi[sio {jr, extgllO !l1rihUS
corpus vi [ceris pl1ta au8urn. Ha: (ehres c,ofilYe lib el
medicis impontJl1t: nimirum qllod febre Ip 1. rat'IIJ
tos eiTe xgroti affirment. Neguc ~ breJ11 ,~lIaor
iO I
dl, & 'luta vifcus incall1it,corp{l[qlle \Ïi(ce~lIs.3r'
ll1tir) adllerrllnr. S~d
de hoc frcgllwrc r (II. e' ft .,aU"
•
h o' J11axlJJ11 'Il rvlW,
lllCer, non cl! mlC?na febris v11,e":llca,
cum ealorcll1 vi~l1S
habc:1t. ~i
igiCllr ca ~r J {ohtS
[em Urn
...,
d
u rfilln corpus dCl'il1atur Cl( cor e, h'c
1
1 ob rel"
.111 l UClt
' Ip
' flUi 'lOXC)ll:l l"Itatlç f.Jill
Il 'J'or,,.
()\lan
...
1 1.... '<.;; & 'n:cqU"
baln('~
dcEJerant vc alii (a {lidio{i omnes, ,1 crJ11i(1
ICi cx 1. [siwdinc ~el
adlll1i lle,vellotione.lncClIr b~l
,
'
r 'l'Jee t C:1p, l lln'n:ClJ~
fa vcl cxereitatione:
& plenqne
ICI
ne ~ ) , reercadnne
l, ql~J ..
-) fe d icnnt. Depn! [am cnJlll
èa tlC
lira cm dfc tûtim eorporiç,Jlcc magn0l'er, !.- l:Çd llfl
fe offcl1di,balneo refcl'UQr acccpd'. Et fane nO , tU'
llC
�Liber T ertÎus.
tur f?rGtan horllm guida. V entm huius loci non ef!: ifia
medltatio. 1n febriu enim clIrationibus de omnibus his A
diCplltabimlls: fille fepararim vifllm filerit eas) fiue in
methodo medendi traébre. Nam ad prxfens infiicutu
[olam dignofcendi via traél:bms.Sn~
videatur quibuCdam perplexa,& incognita, fi guido nec differentia
~ lI a plllCUll à namrali fiam deflç;iat , & fe ipfe xgrotlls
1ebrê no dicat percipere:ac inxqualitlre,gux vna mo/tl:er at ,balneis procurauerit. Et, vt rem difficiliorem
aCla,ne ex vrina gUldem petere in eiufcemodi affecribus firma notÎtiâ femper licet: fed efl etiâ ferè an ceps,
c?lo r:,& copage fimilis naturali. Sexcetos tales in pen~ l e . n:,a diuturna confpeximus , vbi medicos cerneres
~hilo
plebe prxClatiores,imo vero imperitiores mult . ~onls
experiente plebeio. Vulgus enim ferè,fi
nlhll allUd, at expiratione xgrotoru videas obferuare:
qu:tG fœteat,peiore cafumexpeétant.At iI1i'guide Vfil B
tale figni'i in pefiilentibus febriblls inuenernnt. Tu non
v[u modo,[ed & ratione xflima.Iam os etii attendunt.
~od
fi illhic aliqllid coloris pefiilelitis cernant, eos
confirmant labo rare. Egllidem medico h:;ec puco
c anora effe,gllàm vlllgo:panim enim illoru colorem
hryfip~latom,
parrim colorem lubent depa[centiblls
e~ptbus
afsimilê, diffu(lIm per pl ures parees (cilicec
q~am
a primo . Et fi manu thoraci exercit:l.tus medicus
a moueatin explorando febrili calore,ne mm guidem
pr~tel
el1m affecrus. Infpicienda porro prx cxteris
'V~nae{t
Etenim contllrbata qllorundam eorG. videcur
: .e,&: ~quofir,ac
nonnll\1oru multo,quàm pro natuna;tel~or.Aq
hxc gllidem cercifsim:t efi. Necno gux
n~thbl
vndcqllaq; fimilis efi colore, & cra(sirndi- C
br' c eUa ad. [ecl1ndam fpem ccrtiCsima eCl,gl1x G li.1q~amento l
probo fit prxdita,mLllto etia efi cenior:û
fer .em Cedimentu fie candidllm, lC;lle,& xguabile. Prçda tlm !l\blimameris animl1s efi adhibêdus. Nam quxal·m,qua! lubliuida quodam modo flll1t, fi\~c
: & icem
c la qlla! aranearum latas telas refcruc in modum lana!
fi°b~ela:.
At fi ql1id cale animaduertas,aut nul!ü p lanè
i u tmarnentû innatare vrinis , in peiorem partem hxc
pnterretare. Si cou'aria videas, qux remli modo, no~
cote fieri, vt malè affecrlls homo Gr. Ex his igitur di[~rs,
vtru inc;ql1alitate quapiâ affecrus fic,an peflilens
heétici febre habeat,elll1l prxhOr us,&: exital~,qu
ee?dat. Prxtereà ex iis gl1X balneu conlegul1ntllr. EtOlm
r.
• prxter mo d'u,ac fi"cl
fi cib'li relpllUlH
& fi'Itlllnt
fig! am
u!ant. Etiam o~li
iIlorli funt accLlratè infpiciédi.
'" a~ Inter lauandu manifefiè redducur calidi , & flam",el' 'd'
ten' q.l\1 a pofic:t tales permanent, guos planè fciemus
fui erl p~fie
. At in pefiilentia , qualis nofira mcmoria
rn t,&: v~get
etiamnllm,nunguàm experiri guilqua ho- D
pe~Pfs,:.Scindum
tamen, nonunquam incidere fine
ftg n: as 'plas febres:vt de illis prodidemnc omnes inIOres d"
,
?_Il ,
Ilat
. me ICI, v:6€ftmEJ14'O-Hl~es
de quarum tota
ql·~rad(pUti
latiùs in Differemiis febriu.Nam hoc
di 1 crn loco, non gl1cmadmodum guis optimè febres
rni~t,aémus
[cd qucmadmodu ex plllfll optiipr;' ~letiam
dixi fort:lJre pins XqllO de febribllS ex:
fero cordls corpore excitatÏs. ~are
ad pulfils nos refeqarnllS,& quod rdidl1um efi de febribus hecricis perPalu~\r.
Etcnim (unt, vt docuimlls , vcflilentes non
bli~c
..Inde vlqne ab initio heéèicx, difiantqi ab omni1>r...a lis tebribus , qua: eX' magna putredine oriunrur.
... terea. e .,
,
r
&.
,
pri
tla mœrorem ll1terJum leqlllllltllr, lram:1
de ~o CJuçdam hcéticx. Aliter ne(cio ail vila fcbris inU
; ah.~nico
te~
fiat hccricl. At temporis diumrnit:l.li tlS alus ftlccedllnt', guas dilucidè docet edam fi
Galen.
'
PI :
ta
i
eum aliis connetlantur , ficut dec1arauimus; perpetua
:equalitas,& alia, qua:: in libris De differentiis rebrium
doeu imus. N otitia anrem ex puHibus,quo modo nuper .
di xi mus, initio adhuc,atqlle primis diebus non facilè
paramr, eùm fpeciem adhuc communem habeant cum
diariis febribus: verùm e1apfo triduo iii dariores flue
edam pulfimm ind icio .Si guidem apertè hç celeriores:
quim deceat, pnl(lls habent:atque vt inter eas nihil interfit aliud,febrili quidem certè calOl'e manifefiè [ecudum thoracem prxditx fllnt:Plll(ufque tanto fimt langllidiores iufio,qllantu calor crellerit. Hacrenus de febriblls,in quibus cor canto, qllàm namra pofiulat, calidius efi,quanco qua continet materia frio-idior. Mate[eclritas.g~
corpora illa omnia,qux
rix ad~mus
cor amngllnt:puta ex vl(cenbus pulmonem:ex mébravocant: mm
nis,cùm illam,qux cor vefiie, 1J~(!}/delf'
guicquid thoracem prope cor interfepit. Etiam,co(lle
tudo hllÏc; vi(ceri intercedic cu aere,que continee tegumentu,qllod cor circuniicit:necnon cu arteriis, & venis:qnaru penetrare maxima oflia cerois ad finus eius.
Hxc omnia no aliter,atgue:materia,pulfllm cordis immutant, VOCentllrqlle breuieatis gratia omnia, qux recenluimll s, vicina cordi.
~i
3
12 0
fi nt pul(us in iis febribus,cùm cor
calidius fit,quàm vicina ei.frgdoa~
CAP . I I I I.
Einceps de illis febriblls dicamus , in qüibus cor
calidius eCl, quàm vicina ei frigidiora. N ain hcliuf
cemodi affeétibus plll(us ce1eriores fimul ,& maiores,
& crebios,lan~udéCq;
iuflo erut. Longiùs came
ad remi(sipnem & celeritatem, milllls ad crebritatem,
& mlgnimdinem diuertent à n.uura. Stabilis,&conflans harum generatio eCl, vt cxrerarum heéticarum.
~lod
fi no ita longè vi[clls l n3tllra defcifcat ad calo
rem, v icina ei logiùs ad frigiditatem, minores pl11[us
in his,&: ràriores eruc:celeritate vel fimiles eru t natl1ra
libus, vel tardiores.Similes,fi no mulro frigidiora vici
m fint. Tardiores, vbi multo logiore interuallo hxc ad
frigiditatem à namra deAexerint,qllàm ad calorê cor.
RemiCsio hic edam quantitati caloris refpondebic. At
vero fi frigidius iufio {jr ip(um cordis corpus, materia
porro,reliqnique vicina illo cal idiora: erunt & hîc tres
numero differentix, & variabut pulfilS in vnaquaqi, fi.
cut (llperiores. Primllm :;eqllè refrigeraell fit cQr,vt incaluerunt vicina:tardior xquo erit is pulfilS , ft inGgnis
fuerit alteratio. Huic re(pondet remilsio. N il magn~ClI
dine nihil de natura decedet,ncc vera edam crebncapofsit,~l
inGgniter.A;: c~n
~é5
.
:z...
te, quorl animdle~
muler. de namra efi d tfCeffilm ln vtrallqi par~e
d~flC-%
.....;;J.. 1-- t'....4. ~,.
I' 1':!
limè vt antè dixi exploramr dlfcrime. Atq; 111 lm prç- ~
...k~
-V<.9.C ......... ~
J<:j!..
.'
. '
. .
~ ~
~
_8 f" ""'S ' ;:. ~
[ertlm corponbus ob[cllrnm efi?~lOrt
19?OramllS n~"Z..1'
turalem Hamm. Nam hune fi prlUs nOllenmllS; potent
eriam animaduerti breuis mutatio, fi guis verfams fit
in eX'plorandis puHibus. V t auté paulo an tè,cùm vifce
ris calidioris,& vicinorii ei frigidioru confideraremus
plll Cum, febrem diximus eiTe hecrieam:ita niic,fi vifcus
fic frigidius .0t;l1io,q~à
n~tl1ris
modus permittat,
& vicina cabdlOra,febncltablt ql1ldem homo, non heética tamen,qua vocan t,febre:Ced vel di aria, vel ea,qua!
c~l1CeqLitUr.
Hx,..c v.tr~q
. j figna proputredini I~Llor[j
pria ume dJanx febrIS conlUnéèx Cil fngldlOre corpore cordis, Vbi ex xquo de natma vterq; pulfllS deflexit,nihil magnitudine à naturali differt, nec etiam creperfpici pofsie, nec item
brira:e penè. qlic1~m,:od
celematc)Ol vtraq; mfigOls fit mlltatio.Languidior ve-
D
;---r. .
. .
Tom.
Il.
.<L 4
�3, ro
12 1
Galeni de Prœ{agatione 'e x Pul{lb.
bUlln t album, nignun, fl:llIl1 m, fuluum, pallidum; fitc~,
A xrulem,ig1.~c
colol'l1m nomina, prxter oeuhs
obieéla. Ne'lue edam aliis alfie'\m,ducrG~
bG ,adflringens,(alllun,(aifuginoiitm, prxtcrqu::rn q\~Ç
gu fianrur. Nec iam v Ilis aliis calidum, frigidum , fieclI,
hllmidlllll, molle, durum : verùm his, 'lllx tangl~Ir,
omnes attribuunt. Nam lÎ alio traducas hxc noO'l111 3,
illa v{ilrpatio vocamr metaphoïa, Habent verO &,al ia
item metaphor:ts ex Gmilimdine a,li'lua,& COllllenl ell tia. Ex qua umilirndine pedes, vertices, Iatera'lue mon
tis dicnnmr. Nam vt animalium infimre parees ped.es
fttnt, vertex omnium {llpremx:Lic in momibus per~l
film eil poetis lllpremas parres vcrrices voc:l1'C,& Ilfi~
mas,pedes.Si quis igitl1r,cùm de animali 10quat~;,
&
pcdes dicat, vellat.!ra,nolucrit pedes more omOill aC~
B cipere,neqllc Iatcr:t,vt inflitlltllm efl!Ced ita dicat l~t:
ra accipicnda dTc,quomodo de mOnte Brille[a dlXlt
Callimachus,
rent1~.
Brilleli Iatera fi1l1t or~,(Jnam
{anè qllàm ridicuhts fir,duplici v tens,& reciproca ~e
raphora,non à propriis ad propria.Haud ali.cr,
de moribus,aut vitlO durum dicimr per metaphor:t, /
corporihus,qux tanguni:l1l',difplltans nolucris, vt.r~
et
r
,
.verum
, ÜClltvtnUm
.
dlCHU
fi
omnes,nome" mterpretan:
du l'l1m, ail t homo,allt mores, Huic limil e efi, Li cùm e~
mone habeas de .rebllS vi!ibilibus,atgi albu d~ca5,
prf. ~
hiheas ex omniû inflimco accipi:fed C)!lJndo feb , res~l
quas Archigenesalbas appellluit,ita effe edam l.n[;116
gendllrn colorem album, At gl1cmadmodutn gLlld Jo
videbitur is [anus erre, Ggl10d propriul1l no lTlen :01
fi trib~l,
transFerre ~lpic,
difer~t,a
~d eln~
[;r~
C proprJls fludeadlc fane, 'llll de Gmpllcl corpOI , C"
monem inflimit,& pel' metaphora vult durû no~rtal
l
cipi. E,renim 111 iis omnihus fit orationibus, vC.":tao
dicores proficianc,cùm & prohib::anrurpropne. 1 li&
.
. II Igere
'
nec qUlcgllam
lllre
a l'md po[sint. r),,"
~e
e,nlm.l
. s &.
accipias colorem probco albo,conCuctD prolb~tJ1
aCcÎIJere ex: mctaphora albantm febriti illffilS?
?IJC Il,,jr
, ï' n l . ,
dlll'llS pllifils,qllcm Archigenes in re t:1l1g lbl 1 ~ C VlIt
niG propriam fignificationé habeat, rtimiru01 l~rfS
garem: {cd, vt ille ex metaphora vinOl'llm vlllr!Pdrap{tlS
'
.
l"l(qlle, vt fifclli.
o b ~ cu rus e Il: ,atqnc mcogllltus,tl
1
rorrtO
diclCllr. ,Edam polfet guOdllis aliud no01e n l' dicere
fehrium pulfui tribuere, & aliqllid vidcre~
acion~
apud hOl1lines {cilicet in difiingaendis fig nl ,c 101 (e~
bus imperitos,limplices llltCfll, & ad1l80S~rfe,
nem,qui tam clams e{[er,arrémqi multurn 1 Il erè(er
non fatturu vn'luam, vt talcm ob/cur1earern refi01 l'fiCl~
.prorerret
.
Il'lslgn il dl".
mOI1l"d
ln uceree, vt n001111a
nU Il
D tIOI1lS.
' '1 am veru~ f1 GUIS
i ' pU!fu01 ~cbnlta. " , · s al11;tr intC
l1S
fT'
Il
fenm
cac elle,ac
nomen Amarll, vt ad gUHllm
r~
ll'CT:tm\lS,
l'im, velit accipi : nihil Canè,qllod c1ariùs !I1tC
acÏ"
bbebil1lus , qUllll li a:erbam , vol aut1erl~,
bis fCS
dl1m 111di rcmus palfilm elfe: 'ludd ex: omnIbus ;tlltenl
molcfla, & nOn naturalis reprx[entelll r : 'lux di nie
.
" III CJl~ • feem o"duélJO
fiII' 1'II a, non de: 1:ll'etur. (')"
"<..!.!.anquam
taphoris :\ propriis ad alnld non prOpl'lllrn ,tl~O'njfi" Oml1b~,
' A.t ln eS
Il., il
& vu l
gat'ls.
e ,
fi C, rcs & permlffa
en
catiollc duri pulJlls , cuius author Ardllg ornlliDc propria llominum f1gnif1carionc,
1'1
li ellm , liCe s (;gJW•
<]IIOd ncc conce lTiUnI CH, \lec v 11';1
& meraphora. CAP. v.
Ira
no fuit am !>oterit elfe, intelligere oporte t no!,:os
1
l ,. cucn l '
T fingula alia nomina apud omnes Grxcos lingu
VC"
ficatÏonem ad propriam ex merap 1OI'lCIS r 1
, 11'19as,nul: 1"
am·s djn,l"
Ia~ res indic:lnt,ita edam 'lux OCCLlmlnt (enfihus,
nome., guidem audi~,
at rem lote
rùm qllid [l!rmoncOl de his prOdllCan1,CUm a l:ljpll'tlpe
bis ho~in;l
guœdam polll rune, fep:tr:\tim qu~
diffel'é
iiùs de his difpucluerim? At (i.lp~ro'a
filmW ac
tj4~
audltll fignificant,(epl1'acim qux tliffercntilS odo
talll\lS,aC de omnibus fcbriblls çhcamus.
pe
r.acus, vel gullus) vel taétus, Nçque [ciljcec alii [enfui tri
putredini hll
morum comitamr,etiall1 par dl: perpetllo hlllus magni
tudo,non tamen vt namralium,oegue aliorum g.:::nzrC::
\7erÙ 111 cùm de natura aliguatllll1m deCcillit, nihil ferè:
fin maiore interuallo,apertè in contraétione pulCus ce
lerior fit:Gcut Cuperior in difl:entione. lam etiam clarè
in extrema guiete crebrior,& lang1.lJdior apparet tantO, quantum refigat~m
e~ ~or.,
Contr~
iam magis
l"efrigeramm cor ht,quam v,JCm~
mcal~e,
ac ~bns
fit dial'ia:horum pullllS maOlfcfte langllIdlOreserur, &
minOl'es,tardi non périnde apercè,fed fi vicinÎs iibi fri
gidius fit corpus cordis. hm edam rad, ac pami propOl'tione erunc.At vero febris Gt ex hnmorll putredine,horil puiCus Janguidus erit période vt fuperior, {ed
illo eri!t minor in diIl:el1tione,tardiorqi' At contraétio
namrali celerior crit. Ac magi~
eti5 in illa tépora ac'Ce[sionis incidet id,in ql!lbus eIl: inicium,& incremeneum. Nam in v iO'oriblls quidem minùs,lc minùs etia in
t'emiCs)()nibus, Porro amé terriG genus cômutationis
ponamr, hoc eIl: mimis ad frigidimc cor dec1inauilfe,
<Juàm ei vicina ad calorem,ac febré elfe diarii: pnl{lls
habebit hoc corpus tanto,quàm par eIl:, imbecilliol'es,
quato corpus cordis fit intemper:nills,atqi maiores,&
celeriores narur3.li,fed maiores,'lua cc1eriores, ad ha:c
crebrioreserut,Hçc omnia llmt accipieda,puHibus nec
in dllritia,nec'in m ollitudiné :tpertè mutatis . N:i fi hic
fint etiam mmati, difceffus eorum ad mollimdinem 0mnino magniruJiné,& raritatern augebit. Addet inrerdum & celeritatem. Eql1idem iam omnes Olihi videor
febrili, flUlS ex pul tibus filmas,di fFeren tias percll rrilfe.
Siqllidem [anè c:trû elfenti:tt11 l'(:'8: ?: in cOl'dis nimio ca
10re poCuimus, 15 inter febies affechls nô p:tllCOS alios
attiO'Îm',ls contr:trios febribus,in quibtls cordis affcél:us
friO'idiras eIl:, P r~e(!
à de millis affcétiblls diximlls,
GI1~rum
ex contrariis inter {e com plicatis millio conalia mihi crat. Set! qllando
flat. Iitmque tran[~udm
in magnam diffcnGoneOl,neCcio quo paCt:o,qui de pulfibus comenrati ul11c,inciderunc:propt r eos viulm mi
hi efi,ql1a: hoc in libro ii tradidimus, in quo de febribus ex pultibllS JignoCcèdis traétalli,(ùmmatim repetere.Imo li veru fatendum eft, poti(simùm hoc propter
Arcbigené fiatui facere. N Cl! habirus lit diligenti[simus in comentatio:1e de fcbribll ',nihil nos propè, non
~liter,ac
EraGlhams,docet.Nempe eorû,qui nihil docent ,dllplex efi. inÙicu;:um:quiè:tm ad proprietatc, qUl!
exprimi negucat,co H'giunt:al ii proferunt quidem no-mina tam enec 'l1~
fignilic:tnt,ohfel'll:tnt:ncc qua illis
fi(tni6cationem atcl'lhuant, int:!rprerJlltllr. N ~'l; dul'l1s
p~I{lç,CJ:m
pertl~m
Archigencs fcbriciratibus c~
firmat eOc,noll1en cl lImaxat en, n ~c rem denorat vIla,
nec plahé. nec li'luiJo intelligi poreIl:. De quo pulru in
libds De differentiis pul Cu li Iatiùs li ifrlltall imlls,& ecia
i libriç De dignoCcendis ij~:max
è am min ii com
mentUijs,gllibll s lnterprccamnr Gmul, ~ cxaminamus
qua:: in libro Dc ptlflbus Archigenes (wpfit, Scd hîc
tamen etiam opel'xpretium eilnoj1l)ihil de iis (ulllmadm cJCponerc.
tantO erit,quato viCcns frigidillS. ~i
o"cu:
a
V
Jo
:el
�Liber T ertius.
34
12
accefsionis.O!!emadmodum alltem ingredienda Gt meDe febribus per pulfus digno[cer~.
A
ditao,~pj[snè
~n Iibris De dignoCcendis pul,tibus
CAP.
VI.
declarallllllus, Certl[slmllOl cCl hoc ftaollrn,nice:-:dumgi
Ria elfe in in fumma gcncra illarum,alio 10co doillo J~axÎmè
~Cl li apertè,cùm ~nqli:,apre.
Equi, cltimus, ~emadol1
vero quodgi cr.: pllliibllS
dem 1ll mulets, quorum antea pulfllm nunqllàm tetidlgnofcatur,declarabo hoc Joco. Omnes diaria: in mageram,nec per [an itaœ:n, ncc per a:grimdinel11,hoc fre~nitl1dem,craéb
é mq;
Pl\[IUS quamm in
tuS vno fig no , nllnquam fum lapfus. Nam cxtcris quilpG dl mutant, Nam fi concurrat alius afteél:lls,milhm
dem omnibus,Gue frigefcat totnm corpus, {lue os venoporcebit cIre mlltatÏone ex illa & hac, qux comitacur
triculi,quem per ablllilrn vocamus ilomachllffi,ftne defebri. Pari modo febres heél:icre Dul!llS in e:t!èié differen
feratl1r fangllis in pro fun du 111 , vel ex mœrore, vel me':
tias conllertUnt,quantu in iis eil,~mpû(q
in his mutatU, ve\ alia de cauIa, Grnilis t:lrditas eil plilillS & in artet~ celericas. At qUa! ona: fimt cx putredine hllmorù,in'
rix diilentione,& concraél:ione. !am ci etiam coniunvlgoribus vtrunqi habenc motu celerem & diHétionis,
éla eCl in vt1'ague quiete rarltas. In [olis vero ioualio& Contraélionis. Prxcereà. crebritaté ex reql10 mutant
nibus febriliblls, vt dif1entio interim tardior fiat priocùm excern;e quietis,tllm imernx. In ioitio acce(sioois
re,certè contraétio celeritatem napcÎ[cÎtur. Ad hxc renon période, fed magis augent contraélionis celericaftringir externas quieres, vt hic p111ûls crcbrior euadat.
tem. In incrementis cllinhanc,cum etiam excerna quieAt non in interna,fed vel période Vt in priOl'e, vel pau
m plurimùm concitant, vt pulfilS in illa creberrimus B 10 id tempo ris videmr rarior. Comparanda vero elt
vldeattlr. Hab es plll{us,qui Coli febrium per {e proprii
prior quies quantum ad tactum pr;e(cnri ; hocque mefun~ , Reliqlli omnes,qui febricitatibus acciduot,alium'
moria tenendum, conflaram elfe eam ex fioe côtraél:ioPOttùs affeélum,quàm febres fequumr. ~om
edam
nis, & initio diftentionis, atgue ex IOterpofit<l inter has
afeul~
funt duo genera,auc facultacis,aut inflrumen
glliete: tum expendendum,quantum vrringi ei ex parte
torum vitium. ~ipe
ad call(as inueniendas,gux mumotllum delitefceme acceCsit: id guod expedendum eft
tant puHilm,tria ha:c {unt animaduertend:l, inilrumencomparando curn vigore. Nam G:.tquè pulfils vigore
tl~,vfus&
facultas, Demonilrauimus enirn qux ex Gn
prxditus nnnc Gt,ac antè fuit, quanto rempus fenfibilis
glllts harum generibus de natura defleéleneiblls accidegllietis longills fiac, tanmm edam cil pUtanduOl efTe re'
te pulGbns oporteat, ~o
minùs eil mirum,G inter [ere
vera cxtraétam glliecem.Si Ianguidior,quàm priùs,effeprœclari iili medici di(sideant de febris propriis pu lIiélns cCl , arbirrandum eil & ob hoc partem [upprèlfam
'
. . pu lelfe mocullm,qure guieti, qllam fenrimlls, ad veram infibus ' errentq;
omnes, vt qUI. nec genera partluennt
~um,&
profefus ex facultace, vel inftrumentorum viueniendam detrahenda eil. Nam Gpaulo pul(ils,qllàm'
~ ~ alterions
p111ftmrn arhitrentur proprias iplis feantè, languidior fiat, mlllto amem rarior, veram quierlbus elfe:vt iml:ldentis acce[sionis quidam crebros,&
tem pllta elfe prodllél:am.Sin mulco remifsior,& rarior
punos, aUi ad h:EC lal1!7l1idos, iam nonnulli edam inxpaulo, vt [en {liS iudicat,rninimè cen(ebis proten(am elfe
qual:s,funt qui urdos ~tiam,
contd alii ce\eres po[ue- C veram guietem. Eodem modo,ti cùm paruam remi{siopern affeClltllS pll!filS efi,infigniter tibi êrebritas videa!~tlndica.
Tametli quxdam febres incomprerras,vt'
tur auél:a, contraaam arbin'are veram qlJietem, Itaque
1 1 vOcat,inl1aGones faciunt. In quibl1s pulilmm prima
Inlltatl' ? ln
, magnttlld1l1cm,
"
'
fi t:, M ox h'15
in quibus languidior PUl(ilS eil faaus tempore,gllO exfu
& .celematc:m
ploramus, animaducrrendum eil, In quibus vero pari
ccedlt auaefcencibus crebrttas. Rellql10ru pulfuurn,
eCl vigore, in his f:lcilè, vtÏ diximus, fi animllm ad~lOS
me~aui,n
illis nulIus apparet,nec initio acce[uertas ,interna quies digno{citur. Pr<Sinde ctlm oihil
~Olm,nec
in incrementa,nec vigore. Verùm hos nec
plll[us variet , nifi in contraél:ione Ge celerior, id habe
ngor,nec horror,nec ferè vila in:Eq'ualltas, quin ne friinirii
acce[sionis fignl1m perpetllum: Gm(llgue fit hic '
gus ~lidèm
parrium excrernarum , vel Cuperficiei , nec
pulfus
in recerna guiete crebrior , natura incumbente
ve l\ ~catio,
aut grauitas, aut côpre[-sio fiomachi vnà inad cxcrcmenmm fumofllm ahClergendum: quam ob
cefstt, Pleri(qi vero vel vnum de his, vel pIura comitan
rcm c~lenùs
contrahehatur. Ac Gc qllidem celerirate
~r . Nonnullis paulo pàil vomicus: qui apertè declarat,
ex eo , quod in ventriculum vitioG {ucci confluxecantùm conrraélionis,cùm primllm id generatur, varia~unt,
quo[dam illorum vellicatas cfIi , alios compre(rc à prio rc pul{lIs vid~tlr:
~ul
0 po. Cl e;i<lm fie:i c!'e~r
in externa gl1iere, gllod CltlUS arrena co{idere l1~cpat.
?~, aliquos nau(e.l{fe, Clari(simè cnim rccedit in pleAt diarix febres non habenc hoc, quoJ pucredmc hu~ ~ue inidis de tata fuperficie externa fan:guis , conUttC]ue in vi(cera, V nde comprefsiones,& obilruél:io- D morum vacenr. Nec iam edam heaicœ:quod nitlalter
nes fiu nt, d'IlIentlonelq;
r
•
.
cum iis affeélns ca(u coeat, ne incipiirquidem vnqllam.
artenarum
pr<ec1l.'uamm,
pro!ta
in quiblls prx(ertÏm febriblls qllxrimr acce[çionllm
te~ qUas inicits talillm acce{sionllm conÎunél:i {une pulinitil1m,
tenere nos hoc indil1l1l/iuu lignl1m debemus.
c:~s lnœquales,quemadmodllm ctiam langnidi oh iloma~od
fi primo die,cùm recens de fanirate homo in
lllll,& facllltatem affcélam, Ad hunc modum fiunr &:
lli b imhecillitatem facultatis, &ob frigiditatcm:&
morbllOl incidit, pl1lliuu r:\ngarnus, Clatim nobis genus
edam febris hoc {ignurTl ante oeulos proponet: Vna
~?1
rardi quogi ex ingenci frigiditac.e. Verùm concraenim il1ludere ellm feb rin tri ac~(sione,
qux pmredinis
d IQnem périnde , ac diClentioncm , IlltHus horum tar~
alict~us
hu~ontm
co.mite~
fint~pcrhbe
; !am
in diffe ..
a~ fe~it,
Scd hoc pcrpetl1um cil, &: pra: ca:teris prorentllS fchrmm dOCllJmllS meodcm génere, quo hunc
l>n um lO11afioni febris ex putredine Imlnorum ona: , v(
arterÎ:l Contrac.1:IO
a.' eff"IClatlir cel
'
E t fi1 qUIs
..JO cof)li~
elfe, qll i ab inRammarione excit:lntllr, {èd à pul:
enor.
eil cxcrci t:1tl1s,pcrpctllum hoc,
Inofcenda cÔtraél:ion~
iibus ah hlmor~,
pltr~dine
condtatis, hi [oh dtlritia
al,conflans inicii acceCsionis Ggnllm habebit, vbi vigore
di(cernentllr.Slqludem pUlrllllm OrtOr'lln1 éx inAamrn:l
qllO: Vt frcquencer admonuimns,pnlflls pr~dims
Gt.
tiOl11huç dunts cCl OCc\trus.~ae
fi durllm OCcl1rlutn
b am ln languidis cOlltraétionem docl1iml1s digno(d
gue eff'icit,d!il:n tio arte~i,
di[cerncre ah eo vales,qu~
.~ polfc. Hoc igimr edam arque criam mcditandllUl
genera,t fl'gdt~s,&
d~l'It!a,
tres pntdiccre bine C3nla~
II 1 ef}, fi quidem cogl1o[cere ad vn,gucm velis inidum
prçtemas potens,potll fflgidç)meracill , vinum,iuflam
T
t:
(l
•
,
far o
N
Galen.
Tom,
II.
Q.. 5
�3-
12 )
,
Galeni
de PrGE(agatio'l1:e ex PulGbus
mationem , 'lu am non [olùm ante canCam fuiffe acceCfionis, Ced permanere eciidicemlls,frigidx,atg; largioris meri t'omm anrece{siffe eum gllidé,fed ql\em concirauit atTeétum,adhllc durare. Ac indurelcllnt guidem
ex 110cllis frigidx pOrlonibus artenaru mnicx,& ah v ino immodicè pOtO deficcalltnr. Nam Gneruorum Gmul
princirlllm Ixdat vinum, etiam intenduntur non aliter
atC); illx,qux conuulGonc prxnuntiant. In inflammationiblls vero ab{gi propria mnicx duriria tend!lnmr,
VOCatllrqj plllhlS mm eriam durus ob vim iétus:non induruit ramé per fe arteria,qllomodo ct'tm vel deGccara
fit aligua radone, ve l maglloperè perfrigeratl, ve\ aftèÇtum coparallerit {cirrhofilm. Atq; hxc quidé Gc dif!:in
g~liro.
~\
primo die neqnaguam obtinent ifl:ud GgnG,
à febribus plltridis (eparabis:ac vel diarias cen(ebis, ve1
heéticas. At febris heética rari(sima à primo exiait:
quin tamen id temporis po[sie na[ci,nihil cau(x ef!::fed
vidimus eriam nonllnquam tales. Religlla haru omnia
fignaalio in opere explicatl fune, vbi dediffereneiis febrinm traét;uIÎmlls. <.22x vero pllifus (llppeditant,nllnc
per(egnemur. Nec magnus pul[us, nec vehemens cum
nedicis febribus vngui concurrunt, [ed fi alterutrum
habeant horum,npn [unt heéticx.Si fimul verung; hab e~n
e,planè
[unt diarix:figuidé eorum contraétio,gueadmodum di ximus,no propéret. Propria enim efi eius,
'luœ cofegllitUr putredinem hllOloru,celeriras:cuillS fin
gnlas differentias in comenpriis,gllorum memini, film
perfeclltus. Hç {imt, vt hlmmatim comemorem,omnes,
qux circularim accedUnt,atqi omnes COntinllx, vbi tertium diem fitperent. Eiufdem generis fum,guœ inflammationibus comitanmr. Ac in remi[sioniblls celeritas
contraétionis diffoluimr,prç[enim cltm ad integritate,
aut prope cam peruenerint. Initio acce{sionû generatur, fi aligua ratione hnmores inc,endâmr:ac per Încrememum augemr. Vbi prope iam anigerim vigorem,
fuccenfis hllmoribus,feruefcétib(tfgi,ingens incremen
tum filfcipit dif!:entionis celeritas:contraétionis permanet par ce1eritas. Vbi iam vigeat planè febris,in iIla accefsione ad [ummam celeritate difiemio peruenit,& diminllimr celeritas concraétionis. Venlm pleriq; medi-,
ci,prxcipuè gui [eu(u negant contra8ione percipi poffe,fongè ablimt ab figno,guod expohlimus,omnium fe
brium ex putredine ortarum,initifgj in illis fingularum
acce[sionum.Nonnnulli,fed {anè pauci obrcuram imaginem rei videmur confpexiffe. ~am
ob rem adeo
confll(ê,atg; ob[curè fcribllnt, vt qui coniicere valeat,
<Jl1id dicant,fitpemo. In his Archigenes efi, guod videbis,{i librum eius De puHibus legerc velis,& comentarios De fignis febrium,3lH certè hOrllm compendiG.
Et vero nos etiam libros eius De pulfiblls vnà cum interpretatione obfcllrorum locorum expendimus,atquc
examinauimlls oéto comentariis. At verO mihi quidam
{ermoni quanvidenml' optimè dixi{fe, fi adjec~rimus
dam difientionc,pldfllum ex vtraqi parte mutationem
initii accefsionis elfe numia.~
adillnébm dif!:en
tionem volo,ca hxc ea,G mlltltio citra aliam occaGone
acciderit. Occafiones alltem partim extern;z: (Unt, nOIl
medicis modo, [cd r1chi etiam perfpeétx, ciblis,& potl~
[llmpms, guiuis motus & animi affe8us iratomm,
;mt me tu percitorum , aue angorc, autquamlibct aliter
c mrnotorum. Partim ex ipfo corrore originem ducun~,de
<J.u.ibus palllo antè verba feci, vbi horroris, rigOfJS~
rcfng~tios,
atque confluemium in ventrem
mentJoÇlem facerem. Nam Glaboranti tale nihil acciderir,rcpetina in <]narncunq; rem fit,mutatio accefsionem prxmonec:fi celerior,mai6rq; plllflls fiae,calorem
ad arteriarum fontem flp~1urae
: fi tardior, v~l mi~
A nor,frigiditatem. Itémg; eon[entiet crebritas eum caloris abllndantia,eontrà eum frigidirate raritas. Er remi[sio etiam gllanuis alio ex fympcomare oriacur, peell
liaris eH acce[sionl1m initiis:gllod in venu'em mm COll
fluant hllmores vitiofi,atg; offenfo eills ore facultatem
affj ciant. At pulhlllm in œqllali tas, qux ferè inlladit Vll:t
Cl1t11 acee!sionibl1s, compreflàrum, vel obfiruétaru modo arteriarum ,aut copi x hllmoru maioris facu!tate eft
fignum:gux eriam ratÏone aece[sionis poffune lecidere.
~œ
igirur pul[uû mmationes fiune, eùm cordis calo r
augetur, ve1 eonfluune intro humores, apertè hx vid:Qumur accefsionis ini til1m annuntiare : fi quidem, vcd l:
ximlls , ab aliis occaGûnibus fint l'emûtx. Q.gx ver?
cùm erefdt frigiditas, hx non etÏam videbuntur febrt S
accefsionem nllntiare: [ed 1i hic gllogue alia.5 om~es
oecaGones fecllldamus, declarabit frigiditas nobis la~
B iamg; febrem iri accenfilln.Suffocatur enim tlInc,ql.lod
materia,qllx in profllndum eonRllic, mirè tit frigidl or,
vt periculum Gr,ne remet principili eXtingultur. Q2alia exempla extra corpus mu!ra côfpiciunmr,fi guandO '
materiam fimlll & multam,& gua: no facilè htccédaCllr,
affatÎm in modicû ignem coniicianms. N am llarim
ricllium efl,ne extingllatur. Si 110 extinétus fit/ed renlterit,palllo pofi [llccéclere totam materi5 incipier,cal o•
rémg; generabit, primo fumofilm,tandem etiam flalllmeum,dum prorfilS deuiéta materia puram exciret Barmam. Nam ab ea fliima guod deBl1it,non fitmlls,(ed ~I:
llgo ef!:: Grxcis duo nomina funt, à/Oa"'®- & "'I.,y~r
vtrnnqi enim materiœ adufium excrementllm, 9uod!:~
htblime fermr,Ggnificat:ql1od vero decidit, cinI 5
uilla. Ira finge in febribus, vbi aceruus materia.: hU•IllI :
initio accersionis ad cor peruenerit, primu mort!;
. 1um maxima
. mlltatlO
. PuhLllh"
' 1lIm e!Tie:guo d pencll
C rlCU
t.J III
in l:ar , itae~rd.:mpuégxnc
.
fi h:s m0gms r~nlfso
{uce~nr,xtpo
penbu~cqi
aure abht reml[slO, conrendH natura hac [l1per~;
qi
artenarum motllm maiorem,celeriorem, crebto~ùs
'
1
excitat:vr vterg; motlls èelerior guidem fiat/cd c a au _
contraétionis,increfdttgi hic brelli manifeflè, ~Ulor
gcfcat acce[sio:tandem vbi materiam filperau~c,t
qtlaft Hamma incendimr. Atq; is vigor ac~e(sl
con
vbi fiJliginofum natllra excrementu expiratl one . cine~
traétione arreriarû expellit. ~lOd
vero efi velUClrnere:
ritillm,non pénnde,quia craffum ef!:, potefi ~ce
ribll S
fcd pel' infignes ql10fda meatus educir. Hoc 10 ra~.
Ac
inflammatis pus efi:1ll ipGs vaGs fedimenrum V~I,O
dixiUs
de his in comentariis De differeneiis fcbriû latl 'ibus
mus. Pulfus alltem illas mutationes fingulis te~p'o.1
DaccelSlOllIS
r . - ' nece !Tie ef!: habeant. Iam eoam
. JO.
'10H1 0 ,
anqi
· •
.
' . ~ eorum 10 ver
cl lXlmus,
no- ma l e, qUidam
mutatlonc
fiunO"
paTtern fiamerunt. Sed ~d omnimodam illoru,!ll[i l"nere
. d'mem danda
dl "cerqua'
mm Certltll
opera, vt fi'
cla~
pulhtil omnes alrerationes ex aliis occafioo!bus.1!lltaQi
oes
\
•
C
. ' A
quanquam
vlCer,rrequenrer
IIlcurnt rc hlge .cidi r,
in verbofitatcm , & inilitlltÏonis confuGone!ll ln ftgnis
cùm propriis & pcrpetuis fingulorllm te01por~!l
Illedi '1/' ~t/J,I
•
~ r.
tU r' ta
r. fi' I~
commlfceat ea,qux Frequenter cOleqlllln '
caIO-pl ;1#"
r..
"
1
d
r.
Nam
purnttl
luml ex mll1lmO met 10 0 pOlSlIlt.
. ell \fe~ ilf',~ 'flifl'6
rem motus difienrionis dec1arat.Atqlle cl1m,q~
ratio' ~ftli.
hui filmo~
contraétionis. Cxterx pul/llll Ol 3fi ce t ttllt,/
,
. f!:
llm un
nes, aut ob facllltltis aut oh III l1lmentO r
r~c
,
fi'b
fclam p
ur.p.c
tationcm: quarum vtraquc ex call 15 '1 111 li '.
dentiblls,ql1X [cre?: alias etÏam externas comlta1~rOfe
gl10 fit fermo clarior, :tppellahimlls , ql1x. e~Uf1lca
proccdunc) cauras , Vilde vel facultas ,vel ln alec:rant
E:-
,&.;
P:,
Sin
ea
\f'
ea
il'
�12
37
lteran~p'xcs
Liber ~artus.
riorem. Cor ipftml ad intemperiem indudt viétus , fi
. Harum ipfarum,qux poGtX extra corpus induxerunt alterationem , cauCa:: funt ex ter- A diutiùs ficco vtaris. Prxrereà me'dicamentorum exicna:. Harum nos methodum omnem in aliis commentacantillm e{ùs,& potio.In qllibus eft vinum merum, deriis, qllOS in(cribimus De c:m{js pulfimm,expofilimlls.
feétus cibi, vel alta quapiam de cauCa, vel ob famem publicam. Interim etlam ob potum, vt in Iongis naui!!altaque nihil miri efi,fi expedira ha:c quis memoria corn
tionibus. Ad hxc immodicus bbor,fenium,tolicitlldo
plexlls,medimu[que via arcificiali ad promptè digno-.
trinida,diutÏnx vigilia;,febris hettica,prx cxreris mar:
fcendos quoftlis pul{us cau(as interim , qux prrece{fecida. Hrec igimr,qllre memorauimus, omnia,nllnc 110rllot in xgrotis,inueniat. Atque hic quidem finem [ergula, nunc bina, nunc terna, mlOC pIura coniunaa cor.
monis faciamus.
iiccius efficiunt, tantoque, ql1àm par efi,dnriorem plllPulCuum rourario ex intemperie ficcifum, quanta Ilc fiècicas maior. Cal1rX humida; intemperiei (unt œdemata,qllx partes diutiùs tenllenlOt,lqüa
tatis,& humidiraris CQl'dis,& arinter cutem leucophlegmarias, qui item cor altera: : dereriarum. CAP. 'V 1 I.
B nique omnia principium viCcerum œdemata cLlm arre-.
intemperie humiditatis,& ficcitatis,qllx cor terias humeél:ant,& cor,tl1m pulfilS efticiunt molles. Pulneat,ipiÜque etiam arterias,& fingulas fepararim,
fuu cauCa; moll1tudinis mediocris nec infignis ha: CUnt,
& Omnes in communi, déinceps agam : de quibus edi
cibomm copia humidiorum, mllicum otium , romnus
3.ntè ego nonnihil attigi, tamen orarionis (eriem , qua:
longus,balnea: à cibo.Durorum pulruum a.ntè demon~rai
hrec (epararim pollulat, ac fi dixiITemus nihil,
firauimus elfe paruitatem,mollium magnimdinem. hm
ua .abColuemus. Nam cor fi {jccius eua{erit, quàm natuedam has con[equi celeritatem, & tarditatem. Ad hxc
crebriratem & raricatem. Declar:mimus prxtereà aliarali.s fiatus Fen, vnà omnes [ecum arterias alterabir. Inrllm cau [arum concurfiones. CallCas nllnc dIco primas,
terull in vna hoc parte animalis arteriis, vel in pluribus
aceider. En cùm fint comd quidem, ac cor, affeél:x,& qua fi continentes generationis puililllm, vCllm, & faq.uod ad fe pertinet,arteria: : red tamen edam recipianc
cultatem. ltaq; accidentillm cordis ex intemperie nihil
CIUS afF('étionem, vt confletur illis medius quidam affeiam reliqllum efi. At non tamen mmores in illo exciéh!s .in humiditate, & (jccirate: ficut antè in cal oris ,&
tantur,qlli pUlrllS alterent in duriciem, quemadmodllm
fr1glditatis incemperie explicauimus. CauCre funt pr:t- C in cxteris vifceriblls inflammariones, & (cirrhi. Priùs
cedentes,qux arterias indurent,aqua rulfurea,& alumienim pereat homo (yncopa correptus in illorum tllnofa: &, ne multis, qurecun'lue vim habent exiccandi,
morum Ortll. Omnia igitur, qua: cordi accidunt, qua:
non aqllx moda,(ed & medicamenta,dill parti cuipiam
pulfus mutent,reculi. ~am
ob rem h1c finire hl1nc lic?rporis applicata , Cuill{cunque arrerias hxc imempebrum certu efi mihi,ac progrelfo ad quartum, omnium
ries t~nueri,
ip(um pUlrllm reddit dllriorem. Maximè
aliarum corporis panium exponere atfeétus,quicunqlle
~erd
10 pleriCque atrophiis,cùm arteri.-r partium ourriintemperiem, & tumorem prreter naturam comiantLr~
llQne defeétarum fiunt duriores, tum pl1lfum creant duae qui fingulos pulfilS conCequitllr.
DE
DE
CLA V D.
Prx[agatione ex PulG6us,
Liber ~rtus.
Herluanno Cruferio Campenfi interprete.
ARGVMENT .A CAPITVM
Libri ~ti.
'jlli jilfnt pu(fos. X· FI/fI/rd tX 'l";bl/JJinf pr.<j:l{,itfJdlf • •1: 1 .
.DtJacultatt ");tali (of,l1ifcmd•• ,& de IUdi(IItionibus /'.tr plll
.fiu pr.tflgientlJ.s. (AltIIs,1!.7' etltr in ((HJtraEli,l1U pu!jùs,cur
pro,nittat duretoritU ,,,(,ttionts.)
PRO OE M 1 V M.
fil~â
'~"I.Cl
n·
.......,"~
V ART V s hic liber nobis cft de
Prre[agatione ex pullibus. In primis duobus fingulorum pulfullnl
pofitorum cxpendimlls authores
... affeétlls:in tertio fin~lorum
atfe-
. pulftls
b inllefiigaui\..lllllm proP:IOs
"
• m~ls.
CœplmL1s alltem ab jis , quX
tordl accldunt) ln qlUbus Ümt omnes febres ve in li
-
,
bris
�1239
Galeni de Prct(agatione
ex PulGb.
fluxione dixi oriri. COm1l111l1em nabet hoc omnium
relibris qllos de iis fcripGmus, probauimns'. ~od
pulfllllm. Obttruuntur enim facilè , IX
quu:n eft adhuc,aliamm omnium partium affeétus,qui- A in~qlatem
atque comprimunt\lr per eas fluxiooes
nmr,
con ltringu
, bus cor con[emiens commutat pnl[us, omnes ordine
. Nec minùs ob hllmorum copiam
arterix
principes
explicemus, contrahamu{qlle in meehodl1m eos, quoquod [cilicet tam conillOétllm pijl4
te:
faclllta
m
maiore
modo antè fecimlls alios. Atque hoc de omnibus in
LJm habeat per magna ofiia. Ac
confln:X:
&
fit,
cor
mon i
commtlni en [ciendum , tOtillS corporis pulfus , priùs,
nis efi omnium fluxiooum,
commu
gnidem
liqls
inxqua
quàm con{:ntiat cor .parti priùs affeétx , in C?mmlleaque nunc maior, nunc
em,
pulmon
in
llnt
imping
qUa!
nem alteratlonem fien non po!fe vt trahatm: 10 parte
s,&abundantia. Mihumori
dine
cra[sim
pro
efi
minor
aliqua , licet offenfionem cor non. [entia: ' arteim~
nor ex [ubtihbus , & pancis , infignior ex cra[sis , & vimotllS variare po{fe. Pofteaquam lam hutus admonulfcidis, copiofilttue fluxionibns efficitUr : quod hx obmus primo loco infirumentorum re[pirationi [eruienfimant magis , compriman tgue , ac grauenr. At alteratiua: affeétus exponamus,déinde nutritiorum,mox cationes pnlfllllm in cxteras diff"erentias, ex calidorb~s
propam!arum animanris par...
pitÎs , pofid. ~rtl,.&
ibus, quales ab copio[o calore : ex frigidionfluxion
tium pofiremo genttalmm.
bus,quas excitari antè ab defeétu docllimus. DuriQres,
Pulfus,quos crean t pulmonis afteél:us.
quàm oportnit,fiunt per Gccam intemperiem,& inflaml
CAP . 1.
matos, arg; induratOs pulmonis tumores:concrl,mo •
gen.us
vnuffi
B liores ob œdemara. hm nec re[pirationis
dun~
~IlÇ
c panes animalis re[pirationi [çrnie~s
efi per intemperiem,& fluxiones. Frigida intempenes
multo
taxle fttnt, pulmo , & thorax. NutrltlonIS
paru am , tard am , rar:lmgne re[pirationem creac, no.n
piura, quàm dllO , inlhumenta, iecur, ventriculus, inaliter, arque pul[us . At flllxiones frigidx pulfils {jml'tefiina, lien, renes, vrraqlle vefica. Celerrimam corliter mmant. Re[pirationem nec paruam,nec cardam,
di, & omnium maximam noxam dat Pllimo. Sedem
nec raram reddunt. Q.gia cnim confirians pulmo e~, tl
habet enim omnium ei conillnéti[simam, efque vaGs
pallCl,lS [piritlls recipÎtlIr. Q.!!i quod namrx non {a 1
quàm maximè affinis efi, & confluxlIs efi pel' maxima
efficic, fit vt aItera aétio fiatim celeris efficiatur, & ma"
ofiia inter vmmque {jnl1m. Q.9am ob rem iï qllando
habent [olx dy[pnœ x, quod dec1arl~imS
gna. ~x
euaferit [olito ealidior, continuo cor calfacit. Si friin libris , qllOS de iis con{criplimus, vt thoracis ddt.en;
gidior Gt , nec hoc Întermittit. Nam hllmidiratis " &
tioni qllantiras amaéti [pirims aduer[etur. MalC~
ficcitatis intemperiem non périnde ac illas , {ed citilIs
enim thorax dilatatur, [ed non attrahitllr anim:t pl~
edam has tamen , quàm cxcera inflrnmenra impartit.
;:
effet.
us
obfiriét
mum : vti cùm apertus pulmo, nec
Tum plethorici eills morbi , maximè cùm erylipelas
igimr re{pirandi omnes Ruxiones idem habent. .t
nus
fllnétio
fiatim
COI-dis
vel inflammatio inua{erit vifeus,
non eadem omniblls filffocatio, fed omniblls c alido~:
nes a1terant. Et affeétus quoqlle, quos committit Ru ..
bus comitatur potit'ts,quandoquidem Iargiol'em at[~ ~
xio piruito{a , in confenftonem {ecum cor trahit. Sed
III
t. Nam {olam intempr~
a
ab intemperie initium exordiendllm Cfl,qllX ab fit à Ru- C fpiricllm natura tum pofiula
0
erJ
puI[us
.Ia
excipit
um
nullum [uffocatÏonis pericul
xione. Ac primùm in manibus fumam cabrem . Ergo
e
ex
,
incidic
aliam
in
prxter filperiores differentias
fi à Pllimone excalfaéto cor paruum calorem conrraxeqllod flllXio nunc in ip{as impingat folas a{peras afc~
ampulfi.ll1m
rit, plll[us efficit , qui comites eere V{IlS
rias, nunc in lxues, & venas : vel quod inter caS fi,c;:e
affeétus fi dillturnior {jt,in pericuplifitati [oIent. ~i
al pees
pet Cllnétas intercapedines . Si arterire tantùm
Illm voclbimr iIIud, ne in febrem heéticam incidat,cua:U/fi-,
{in
.
..
d
li
'h'l
1
:
hnt opp etx, Dl 1 pror us urltla vanant
ius nos antè indicia declarauiml1s. Atque périnde plll~en '
quia totillS animantis arterix intenduncur, pu l Çu~
filS alterabllnmr, fille {olum pel' fe cor intemperatum jca S
Il
ln
vt
abefi
ciune duriorem. Oedemata tantum
fit, fiue confentiat pulmoni. !am etiam re{pirationis
m
eU"~
d
u
eum, vt etiam molliant, diumrnitate arteriar
forma in eodem erit fiatu , fiue febrili intemE..erie cor
no
el
qllO
ndo:id
li
hl.jmeétando, nec qllicqllam intende
folum affeétum Gt , fiue ptllmoni con[entiat. Maiorem
. n~ tlaf'1hta~
. vliu velllt.
. fl ammatl.S, & J uns
'b us m
pllIex
et,qlli
mon
percipi
xfillm
tamen in tOtO Gnu thoracis
vel ailΎhlS
•
•
ft
•
•
lam nomJna eXpel;{are penpneumonrarum,
mone bborat , :ltqlle calidam planè animam reddet, G~ epr i ~
tum, vel aliorum pulmonis morbo rum, cùm 1na
tiécque eciam altero magis , & calidiol'ibus eric fauciom
fi"
.
N
.
1
fi malum
teneas Pu monfils. 'fi an: m. ltlltlonem p{jer n . a1cel'at11,
bus,atque lingua, eaque ferè ficciore. ~od
omniqllam
mam habere Igm Catlollls comrouer J:lm . lacis
colore,
atro
lingua
r
inaraue{cac, inficiem
refrigerams, cor, D numeri morborum ignora tionem , muleis [:cpe
At fi p~lm0.fit
no"a[peram habe~it.
.
declarallimns.
altead~lcet
quod ei con{entlt, plllfilS pnn: à m ea~
s
Pulfus,quos creat thora x affeélu .
rationem, quam antè con{equi ofiendlmlls dtifolutllm
v{itm. Tempo ris longitudine cùm frigiditatem he8:i1 1.
CAP .
'one prO"
fi.
•
cam conrraxic, plllfllS excitabie, quos Imie, fi polleat,
•
:tire-Ed ad thoraels morbos eadem Vla , <.K. rau
attribuimlls. Ac nimirum cxtera conueninnt his,qui'J1lo"
F
!
d
~
a
e
eraturx
grediendum'nobis efi. Intemp
bus {olum cor efi refrigcratllm,cum illis,quibus pulmo.
nls
,
1
t
u
~
,
rationes indllcunt,ac paulo antè illa: pulmo
veo
Altcm m enim nece{fario alteri confentÎe. ~ibus
hllm & t11"
res pro mulcimdine, & genere fingulor~
orextra
ro refrigcratu cfi primus pulmp, hoc habent
.
cÇ>~oraçj
qui efficiant eos. Variant aurcm,qudd Cl[1~S
frigidam rc{p;r;ltionem. Iam fi ficdinem , vt [en~iat
pars
'Ç;è;J
gis Pllimoni con {en tiat: mimis, at'llle q.rdillk
intemperams Plllmo fuerit, à primo plltfus penè
c~te
s
Alia prxtere à eric varieta ,quàd IOteWn ~ e Maiot
duriore
corde
iIIi
nthtl alterabit,tandcm con[entjente
~re
thoracis fit, incerim lilçcingcns coflas tU~fia"!lJ
efficiee. His faltces, tametG nihil {jfiant, promt~
fiqlliclem tenfio efi, vbi durx partes, 4 [pl ~. ul(llIl'I'
intempel'ics vuidas reddit fauccs, fitim
!,umj~a
fclt~.
Pra{~'
plcuritici {empor dl1f~rC
cti~1l
fcant. V n~e
extmg ltlt ,& dl ad mollitLJdinalll pulfilS tratlllcÏc. HaP \,r III
eH
~
t
a
1
l
q
x
At
habent.
onici
qllàm p ripneum
inttmpcraturas. E): his cogno[ce
bes pullits fimp~cCls
S
i
1
!
~
l
o
,
s
a
n
Q
'
ad
nt
çonfifiu
~
q
bus
genus, quod ex
pli W
Pllifus in tumori
'
,ompoCttas. Nam ~d a\i4d pro~
'
.
A
S
�..
Liber ~artus.
pulmonis tllmoribus,inœqualis. Neq; enim magnis vaquia hi nerui inGgni fenlil funt pra:diti, Molles funt
fis, neque vicinitate propinql1a cum corde coniunétllS A enim, & magni,atqlle ex ip[o principio ft1l1t enaci. Vedl: thorax. De ~enr
dy[pnœx hoc loco nihil nerùm quia camo[a en corporis fub{hn cia, duriria infecefTe habeo dice~,
vt in pllÎmone opus erat difiintto.
rior eft & fuccingente,& feeto tranfuerfo: gua: c:lrpoNam modo cor offendimr primum, modo pulmo.
ra robllna funt,& dura,fpifEtq; : vnde cùm intumefcût,
Expouta efi enim , & faciEs eius , affeéto thorace ) çovehementiùs tenduntur. Prxtereà illomm nerui non
gnido.
[eel1S,atqlle ipfa infirumenta,dllri,robufHq; fimt; ven':'
triculi, vt diximlls, molles. QEare ex [epto tranftler(o,
~i
pul{us fiant affecro iecinore.
& filccingcnte tunica durifsimi, itaqj etiam pami fiunc
CAP. III.
fi calor gllifpiam cum iifdem, vt in inPlll[us. ~od
fiammationibus,
& febriblls, fit coniunétus , Gmul creEcinore affetl:o , pu t{ilS ex intemperie variant, vt fuber1'imi.
Ex
ore
vencriculi nunquàm ita dums pllifus
peri-ùs docllimlls. Si excitati Gnt tllmores prxter nafit,guod nec ipfi nemi,nec pars Gc robufia. Verùm parturam cOlllleniul1t ferè edam in his , [ed mimIs ex inui,& [ùbinde crebri, quia propter eximiu111 [enfum deflatn~iobus
indure[cllnt,ql1àm ex thoracis inflamfati~l1r
gllàm primùm,& deiicitLU' [acuftas. E xpo(uirnationibus: & canto ql1idem,quanto gllàm ex pulmo~
1
l
m
enim
quos pullilS dolor, prxfenim fi facllltatem
nis tnagis. Nunqllàm etia?l ex thora:is, ve} iecil.lO,ris
lxdat,efficiat. Ac quemadmodum ob dolores,glli affi~Utnore
Gt mollis pul[lls,eo quod nec mna[cltur lHs mflrutnentis œdema pitllirolilm. Compaétior enim tho- B dunt ventricllii os , fiatim debilitatllr faCllltas ; ita nec
copiam humorum lilninet,ne panliiper quidem:fed derax efi,qllàm qui cam fluxione admittat.Iecur non com
O'rauatur,& defatigatur,pllWlfq; efficit ina:gllales. DipaéHus modo [ed & innata facllltate alterat pituitam.
~imus
in fuperioribus lib ris , facultatem copia materix
A.t iecinori pr~c1ils
cor, etG remotills quàm thorax
degrauatam gui pllHiIS comitentllr,atgllc edam qui defit, vinculo cau a: vena: con[entit.
bilitatam. ~x
offenfiones facl1ltatis cùm ventriculos
Septo tran{uer{o affeao,qui pu!(us fiant.
ambx comitenmr , iure plllftlS reddic interdllm languiCAP.
l l 1 1.
Jos, paruos, crebrofque:. interdl~m
ina:quales,' ~ùm
in
iIlis triblls,qua: memoram,genel'lbus,tum vero m ce\eCOnCemit porro [epro tranfuer[o pra:ter omnes
l'itate,& tardicate.
alias thoracis partes,qllod ex ipfa caLla vena in hoc
Venœ in[erul1tur. TenGonem vero nulla périnde alia
pu!{us fiant, affettis c~terjs
nu~i
pars infert art:!riis,prxcipuè li neruo[a eills pars affeéta
tritionis inarumentis.
fit. A.c fi ab [olis excrementis citra febres intendatur,
CA P. V I.
dol~',&
d yfpnœa à primo con[eqllimr. PoHeà putl'e~centlbS
excrementis febricitant. Si ex flllxione, qua:
Orro in nmritionis ca:teris innrumentis, nihiI iam
Inc~l"?bit
in ip rum, omnino hxc fic vel Raux bifis ,v~1
C
laboris eil, mutaciones pul{ilUm inuenire, fi prio!':l
& tenuis oponet. Nam craffum fanguIcahdl fan~lis
omnia,qux expo{llÏnms, l1afi elementa refpiciamus, vt
ne
0
,
fi
à
~,&
pituitam lenram propter den Icatem mmgll n}
nihil obiter prxtereaml
~x
enim prop1'ia cordi
~eclpiat.
Hi delirabunt neceffariô,pulŒmfjue habebunt
fune, & magnis vafis ei copl1lata, c:leri~
, & magis in
JIlfi~1te'
durum, itaque eciam paru~m;
quia ver~
amconfenfionem trahent: qux remotIora mnt , & pam is
bo hœc , & calor dl COpiOftlS , promde creber:lmum
affixa,minùs,& tarditls. Eodem modo gux dl1ra,& 1'0Ql1 oql1e. Pulfus iam affctto fepro tranfuerfo cma febllna,nerulfglle pra:dita funt plnrimis dUl'is,facilè pulhretn,du\'us eft & pamns : non mult6 tamen crebrior,
[us ha:c efficiant duros. ~a:
co11tr:1,molles. O.!:!.X [enf~d vel admod:lm parum, velnulla ex parte in eam infu vigent ,vtroque incommodo facultatem afficiunt.
C.ldit mUtaion~.
At verà omnia,gua: magnis p!euri~are
nulla difficllltate ipfe iuuenias ma [ponte, qnem
tldibus accidl1nt refpondent fymptomatibus partis ner
plllfttm crear. t velÎca,
qua: pars gllibus in af~iblS
IlOfa: fepti tranft:erfi, mm quod [uccingens conas mni& vterus loco inter [e 01h11 dlfferunt: [ed donor veGca,
Ca tnllltis neruis pra:dita fit mm qllod adhxreat fepto
& neruofior efi. V nde pulflls inflammata ~urioes
faei,t,
tranfllerfo, membranlrque 'thor,\cem interfpl~b1:.
conu~ret
ln
qllàm vterus. V tems ccleriùs eos,& mag~s
p.el' ql1as ad cor continl1atul'. Ac maximum fane mdlma~nitude
parnitatémguc,atqllc rcltql1as dlffcren0 '
'J&
1\
CUltn exitialis pleuritidis en fi pll!ftlS fit maO"l1operè dutias. Maiores enim :trterias habet, vemtlg,ue, n;u ~o
rlls . ,
.'
0 l
'
) !taque pal'l1us etlam, & ob ambo hxc,ca oremquc, D priùs ex ma~nis
dorG vafis expullulanr,guam qux l1{e~
creberrimlls, Pleuriticl1s clIm tali Plilfu nemo eil femarl1ntur vcG~.
Dolores vrrigl1e innrumento, quaten.us
tus vllus. Hi minùs, quàm guibus irdhmmamm en fenemo ex a:gllO prxdita funt,pares ~lnt.
~atenls
fPlfptu~
tra1luledilm, delirant. PropillS enim principillm
fius efi & dl1rius vcficx corpl1s,maJOres limt hUlll • Et~Itlnr
nerui fepci tran[ue~fi.
Verum quando d ~ pul
cnim g'ui obrepti in [fifsi?ribllS corporibns, ~ con~.j_
1 lis dicere infiimi , non eft mihi in cxteris Ggnjç impati funt hllmorcs, hl n::uorem d~loren:
' ,guam g~l
lU
j~randl1m.
In commentariis enim De locis afteétis,
rarioribl1s Cl1nt,& molllbus,concltam:mmlrum qUi ten
iltllls de his diximus.
dam violentiùs, cuius cornes crat doloris magnirudo.
1
P
y
~i
V~l1tricus
pultûs fiant vencri,culo affetto. .
CA P.
V.
~t
,
atfedus inten.l pel'ie, plliliis ita fupettora immutabit. Si tllmore [ecundlUn fimdum,
tnOte aliorum. Sin ad eills 0 is confiirerit , plllfllS ob
Ilefllorllm multimdincm crit c1urior : non ita dllrtlS ta' hl~,
Vt ex fepto tranfucrfo. Multùm enim concedit
_(llç ) tame~
~on
cedat nerllorum magnitu~c
~ f~
Hac rationc)& via, omnium partium inuefiiganda: fill1t
diff'erentia:.
QIi pu!{us fiant parribus,qucr extra
inguina,& alas {unt,affeélis.
Sr~m
CAP. VII.
Ed exercitadi gracia differentias eap explica.ho :diapal'ti~m)q:
funt extra ingl~:,&
:lIas. Q.!.!â)d?
us
�12
43
Galeni de Prcr{agatione
ex Pulfibus
1244
fionem,inflammatione. Si proprer ambo,ipfi,m etÏam
his omnia [unt à [upcrioriblls aliena,queadmodu & ipGs
pllta conflatllm ef!e ex [anguineo, & biliofo
his mllmo inter Ce. Efi t:tmen quod his inter [e,& edam A affeétl1m
humore. Q.!}i perpetuo omnes delirant. Differunt inter
cu fuperioribus cou niat. Nam quàddi nant multùm à.
[e, ql10d gui intemperie [ola affeéti funt , modicè ho:
corde,ambohus efi cômllne,magifgi inferioribus : [ed
habeant, & infirmas omnes voluntarias aétiones. QEl
inter [e fubfianriis,& officiis diftèrunt:1Icllt guidda habiliofo hl1more, non cas habeant infirmas, & mirum in
bent inter fe, & cum fuperioriblls omniblls commune,
ex multa bile feruenre ob putre~
modum delirent. ~i
in omnibus differentiis,quas commemorauimlls. Etedeficiuntur mente. ~o
facilè
ur,
dincm hoc patiunt
nim [une in his ipfis quogi qllxdam dnriora , &. Jenfiode cal1fa,ficcitate, &
vtrague
pulfus
duri
[um
mm etilm
ra aligua rariora, & molliora, atgue hxc plunbus , &
m,& iufio celerioduritie
ob
rarui
1e
Simulql
e.
tentlon
illa paucioriblls, minoribll[gllevaGs & nerm~iorbus
non faeis~t
quod
crebri,
eeiam
:
ant
febricit
quia
res,
[unt. Acparrim eOïum acutiorem (en{um
uis prxdit~
diucurn lmolles
,
cercbri
eraturx
intemp
x
Humid
fui.
v
habent, panim {ecus. Horum dillerfitaecm fllnétionum
tate efficiunt , ac hominem comacofum. Si ad illas aCignorat nemo , & maxime eamm partium , qux [uprà.
ce11èrit febrilis calor , morbus appellamr lethargus, &
al:ts {iex funt. Crma enim,& matlllsaétionum voluntapulfus en non modo mollis,fed & magnus. Si vero pUriarum gracia candita [une genere inter [e Gmilium.
trida pituira iea cerebrumafficiat, erit tum etia morbus
Oculi, aurcs, lingua , membranx cerebri, ip[llm cerelethargus. Pulfils arcerix [peciem prxbebit, qua: tcnd~:
bmm omnéfgue colli partes longè [anè ditsident filllomn~
adiunétam effe B tur,eametfi fit mollis. At magni in morbis hi[ce
c ira
étioni'b us ab artLlum partibus. ~o
l
~
1
e
C
calor.
fit
auétus
ls
quatenl
erunt,
s
haétenll
bus
par eft [uam cuique [peciem {ymptomatum, qux non
tas am omnino minima en,ant his nihil prorfus crefcle.
cereloci
eodem
licet
fine
Ve,
teret.
ex a:qllO pu 1(us al
o
Eodém que crebritas modo. Hx autem vnà cum cal brnm,membranxql1e,ac cXterx capicis parces, fi inflam
ris copia omnes incre{cent. Si vero commi[ceamf c:l
matx iIlx fine, febricieent ncceffe efi, & delirent:fi alix,
bile,& pi mita affeétlls,nec prorfus vigilant,nec in pronon nece{fari6. Nam mu[culorum temporalium inflam
fundo fimt comate:[ed in [opore deferûtur,defipi{lnrqi,
mationes, febres,deltria, [pa[mos, [opores f~equntr
nec genas valet attollere: Et breuibus,comacofi hi ~Int, r
parux
inducunt:fi magna: Gnt,non [emper: neqlle c~lm
& vigihn t. Icaque & pulfilm habent ambigentem Jnte
fim, illa Cymptomata concitant. Cerebrum Ipftlm vbi
complicatos mmuo affeétus. Sin frigiditas morbofa C~ t
neincurrerit in morbotam intemperiem, fymptOma
rebrum afficiat,cùm illi cor con (entÎlt, tardiores, a ('
ce{fario, quod inceperiei familiare efi,inducit. In calo~
rariores xguo pulfus erunt. Ac Gab {que mate ria, (0
ribus immodicis,fi qlllndo foli hi pel' (e fieterint,delivila
m
S·
r.
'
i
f
.
b
.
.
enes cere rI It, c!tra eenllonem. III aute
1I1eemp
rium: fi coniunéti {int Gccitate, vnà eum vigiliis : quod
ria , eaque melancholica , fiet vt arcejœ.~
mate
cum
ta[cilicet efi proprium ficcitatis [ympeoma, vt humidi
a
pul[us dmior vldeatur.Sic cùm pie~lrf
idlque
eius
dantur,
amem
s
tis altus [omnus, vel coma. Refrigerationi
JC,
pinlJra
fa
non fimpliciter, [ed fi craifa, atque glLttino
{ympcoma en perpemum,fatuitas,guam Grxci ptJf(')(T/fJ
. h'lC h{\ll1or·
' tumores excltat
.lI1ten dentur. D
uros emm
C
[0alms
vocant, Si concllrrat humiditas.,iis comitatnr
Si humida, & flanto[a , abs qua generatur pod[sin:L1~
fi mulcd,qLJàm modus natllrx fere, humipor. ~od
S r'
œdema,quod vocant,fine tenfione mollis plllfil e ~
dius eua(erit, & calidills fo rem ilium inducic conre
confllfa pimita,& mifia ex vtroque ilIarum gene L1~e
iunétum cum vigiliis,& delirio.Cuius omnem fpeciem
rit, fimul mollis erit, & nonnihil intentus. NC9101
cU
declarauimlls alio in libro , de Comate qllod de{cripfir
hoc ob{curum efi, quin fi pul[lIs fit mollio r , eric, l O1
Hippocrates. Vehemens frigiditas cerebr i, fi accedat
maior, quàm antea. !am vero quod genus illis ah~i_
ficcitas,moru priuat vniuerfil\l1 cQi·pns. Non tamen!li
fymptomam11l accidet ,poteri s per te ip(e e:l aJ1;e ·~s
comaeofi [um: (ed fublatis oculis incllentur inconniuen
{'l' n dHICJ
fi
1 1 ql1ldem non e con 1 Htl . lfcét ·IS co II'Igere. M'h"
ter. Iam pul[us,propter quos bxc retulimus,G perquàm
D locisanon
..
'11'
,
.
~ .
h lC
Immor an, cum 1 a 111 commentanls e.
fit calidllm cerebrum citra {iccicatem , in fiatu arterix
aIs prolixè explicauerim. Nam nunc qulJe,m ~at
[unt moderati,& fimiles natÎllis: magnitudine vero has
omnia indicia attendere , [ed qllX ex plllGbus dl\O~rc
étenus filperant , & celeritate, & crebritate , qllatenu
califit
comparancur, propofilj. Icaque pro cumulo,&O rle
prauus calor natiuum exce{ferit. Si non modo
rl{la
l'
mem
etii
vtigue
a1·la 'lUX dam 1r.ympromata ad"leCIn1l1S a lena. '1..{...: lia
diLls,(ed ficcius prxter naturam,fiatim
nem hi c faciam de his dicelldi & me conuerean!)a ceri
ir: eandem ve~it
ceg.ie cerb~lm,
brana ipfa t en~s,ql1x
quod rcferat ad innitLltum. De'qllO tametfi 10ngIl 5
affeétionem, vnaqnc cum lib. cunétl nerlll,atql1e :trtenx
commentariis De locis affeétis tamen, vt hic qUO 1
in
D
p111(um duriorcm nanci{cunrur,quod corum tllnica con
,
.
declarem,rcs pofiulat.
tendamr,atgue deficcetur. Nam de confen(u principios
fi ex bilioG hnmori s afmm difputallimus alias. ~od
pul(u
is,qui
aJ1ec1
ri
ceteb
s
brani
Mem
fluentia in calidum & ficcum affeétum ccrebrum dcuefimt. CAP . V II I.
nerit, ctiam rnagis tendllntur anerix . Ita qucm indu. . njG
&
,
minor
ficciras
,
s
feruidu
quaG
,&
cit calidus [anguis
~fe'
C
f
e
l
~
m
a
tm
cerebn
qux
Vbtilis membranl,
maior ecnGo,qulIm ipfas membranas corripit,tum nerci,
m
{lm
Illol
nullnm
mihi
[oh
cerebro
cùm
vn:t
s fir,
rebr u
.
, N
\lO S, atque arterias.Biliofits vero filCCUS, {i pallidu
,
mAccc.
Ctllm
ec
éiullm fubirc vidctur poflc. .
Inte
.
cujus hîc mcncionem facinms, quia tennis en, & filbti{iue cltl"a Rllxlonem rJt. Il'
Sed
anam.
membr
tra
ira
cit,
inhxrc[
bl1s
corpori
S
mollibll
in
lis, non périnde
cublleffeétu01
1 "
"
. , fiue celam
111 al terutrum lOI um ln:
nCi
nec in rumorem attollit ca. Sangui calidus (cpitur ar!a, a longi(:xio, fiatim imparti ri , mea qujdem fentcne
étiùs, & bfiruimr, quo excitat tumorcm maiorem, &
nlam ft Cuquo
ana,
membr
dma
At
oponce alter;.
ten(jon i!m validiorcm . Pr6jnd c edam atqi etiam attCIl'{olià cercbro ditsita cil, affcéta clfe [.)Ia ~ore
fimè
tcnper
n
émnc,a
{iccitae
,pcr
corpl1s
dendum ~n lncria:
~I:
1
0
~
l
O
J
con(e.n
ad
cor
vt
fit,
infigf1i
fi
jus affcétlls
fion em vldc:tl!r Jurior. Si ob Gccitatê vidcarur,alter'
d
i
g
j
.
I
~
a/fe
cerebn
modum
jn
,plll/l1
artcrias
citcr,&
utrum ell eXlnlrnandum obfidcrc cercbrum vcl Întcmtcrabuntur. Calidi cnim affcéhls v[um lugent . ,ùfll
tenob
Si
'
bilis.
copiam
vel
(jccam,
,&
l'eriem calidam
6'
fi:
q'
S
�~
Liber ~artus.
cùm ~l1nc
retnittttnt, mm artèi~
pedt?i~
in~urat)
pra:clpua: eas,ql1a:cordefuntaluores. SICCI vahdum,&
~url1m
pulfum reddunt,humidi mollem. Attamen non
lta mollem & durum vt cerebrum:fed duriorem & mi\ mollem.
" Siql1idem corpora fua fponte dura,qllx
,
nus
in
affcéhts indur:mtes inciderunt, maximam contrahunt
dur.itiem. Sic qllX natura moUia iil11t,G in Illlmeétantes
& ltql1efacientes incl1rrant femel remittuntl1r mollefcuntq, . Sin dura arripiant:lr hllmeétantibus affeaibllS,
aUt mollia indürantibus,nequaquam affeqlllntur extremUm contrarii fibi fiams. Hac ratione nllnqlla ob mem
branarum œdema plll!ilS fiet ita mollis vt ob cerebri
&pllimonis
Neq' ex cerebro & pulm~ne
illflammari;
, •
."
p~nde
durus, ac ex membranis. Verùm his, qui duri
per mébranas funt,Gmilis ille efi, qui ob feptum eranfu:l'futn,& mnici (uccingentem. ~
i cerebri & pulmoIlt~ gratia molles (unt, ita funt molles, vt nullus alius.
H~s pra: ca:teris vieinior ell ille,qui ex iecinore,& liene
Ontur œdemate affeétis. Nam [cirrho edam hxc vifcetaobfeffa pulfilS fatis duros efficillnt. Minùs,G inflammatafint, qllàm G laborentfcirrho. Cerebrum,& pulma fOrtafsis ne admit tût guidem [cirrhllm. Duris enim
~or
i bus,&
[pifsis hic affeétus,non raris, & molliblls
arntiJaris efi.In communi autem de omniblls,qux corn
memorauimlls, licet non referamus Gngillatim, fciendum efi:affeétlls fi n imiùm frigidi Gnt, & [upra omnem
m~dl1tn,ros
pllifus facere:alioqlli non. Prxtereà artenas viciniores in mollitudinem , & duritiem tranGre
?lagis. ~x
longè difiunétx fimt à locis affeétis, am fi
l\1t crpofitum fit cor,min{ls. ~od
Gteneas,nihil efi de
c:eteris mOl'bis faciei, cotli, anuum, guod alia prxcep~ l:eql1i ras.Nam pars affeéh,fi fpiffa,& dura Gc,p111fllS
~ IClet duros, fiue inflammata, Gue [cirrho affeéta, Gue
filpr~
modurn refrigerata foliciree arterias. Si carnoGor
It,eaque vel in flammata Gt, vel fcirrho indurueri't, dut?S quidetn fed mim'ts (uperioribus:fin a;dema habuefit, molIes. ' Ac con(entient arterioGs celeriùs vicinx
ornnes arteria: & cor:venoGs feCllndulTI has: tardifsimè
:lUtem neruoGs.'DIe
. entm
. llX &'111 fiIgnHer
. l X f:x motum
~terialn
immlltan t. NIl mil'l1m ergo efi abdominis,
() ~horacis
infl5matis mu(clliis facilè comitari febres.
~latn
ob rem & pulfilS fiunt magni, celeres, & crebri:
S~d durus in illis pul1i.ts, vel cOl1lmlfiulIS nllnquàm fic.
1 vIna!, vel tibia:: mll(culi inflammati Gnt, maximè qua
parte tenclines egerminant,facilè côulllGone corripiun~r. Facillimè edam pllifus tendllntur, ac indure(cunt.
~oracis
etenim & ventris carnoG mu(cnli llmt: nerU0 1'
'
1
r l'en d 0 al'Iq\l1S
.,111
1l0
fi
~s manllum,&
pe d um. Ad eoq;
11
' Ü~tnIS
manibus, vel pedibus inflammatus Gt, promptè
~ I~ ?ulfus durus fit, promptè Item conuellunmr. Iam
ve~. ad.tnodllm duri fiunt pul(us ex (eirrho iccinoris;
he Icnls.Sed iis,ql1ibus ad eum modum ful1t dnri,l1ulft t~ conuulfionis periclIIum et1. Ac cùm inG~
lien
ticlrrho afFeétlls e!ret,frequenter con(peximl1s n~
con
ce~t
aquam inter cnrem. Ieeinori vero fuccedie netl~ arlo. Fleq; tum pul(us,mirum prxdirus fignis vtri1~I:
a~e:l\s
, t~lm
~unica
ipfa arteriarum humi? iorc,
a ,1.loreq;,tllm mdlcame apenè tenfionem ex [clrrho,
duriore. Ipfa [ua [ponte aglla inter clltem citra
Cl ce,rum inflammationem pulfum non intendie. IlIa
IIXOrltllr propter hxmorrhoidli immodicam vacuatior~m,ale
infolieam 1i.lPpre{sioncm. Itémqnc men(lruote 111 fupprefsiones , & immodicx vacuationes aqua in111r ClltCI11 gignum. V te ri alfeB:us mLlieru,dca~
US
etl antè , quemadmodum varient pulfus , cùm vefica:
III COtnpararemus.
v:1' !ta
A
B
T dh bus affettis, qu i fi ant puIlùs.
V
C
. . A P.
IX.
Num eoam r.ehqllllum efi, de tefiibus Vt dicanms"
· · · Gnt,fiarim febres
N am h x partes etG
.
1 mtra . 1~glIa
mducunt,propter vaforum vIClllltatem, vbi inflammata: fl1?t. Eteni~
fitpernè.ab re~lm
rei?ionibl1s vena,&
arrena defcendllt per pen tona:l foramma ad telles, vafa
[anè magnitudille inGgni. Etiam ipfa tunica erYlhroides adnata peritona:o dt ~a
merit? G hxc Gt inflammata.,pul[us dllntS fit,ac prom.de mlOor. Ex .tefiibllS non Ha du rus , & magllllS cauia febris . ~x
enim
partes arterio[x,
&
veno[;t:
hmt,febres
s
i
~
a
m
excit:mt:
r '
b
ql1X ne&l~xi,a1t
omOIln~
n~,al1t
pamas;at tetanos ge
nera.nt, lpa mos. ml11a Iam"qux int1~uerams,
ab[ollllmu.s. Nam Gnçularum..partlllm o~l1Ibus
affeét:ibus
recenGtts,declaraulmus que qua: mlltatlO pli! film creat.
Futura et
quibus fin~
prœfagienda.
CAP .
X.
Vnc ergo quod in primis operxpretium efi,com. peldiof~
~xc
i.n pau:a capita reducamus. N il prxfentllim cogOItlO, 1111111 allLld efi,ac affcét:ullm imtcntio.
Cognitio prxterirorum,nihil edam aliud,acq; inuentio
cal1[arum,qux atfeél:us inducunt. ~are
fi in his commentariis omnes affeétus explicati [Unt , omnes anrem
ca,ufas effe.ét:ri.ces part~m
~n aliis 'commentariis expo~l1
mus, partlm In fi.lpenonbus De cal1fis pul!i1l1m , I1Ihl.1
iam deGderecur ad prx[entienda prxterita, vel prxfentia. Nam fml1rorum ftlmi pra:fagia ex p:-:::[entibl1s, ecii
fa:pe i:i antè demonfirauimus,tamen omnia nunc cciam
[nmmatim nece{fe efi percurramns,hinc induéto exordio de euentis, gux expeétantur, digno[cendis. V num
C et1,ac primum quidem , quo erumpet morbus, ad exitiumne,an aà [al~te.
Alte~1m
~b hoc,~u
poêifsimùm
hoc tempore accldet. TerulJm lam,qtUnam modus erit
morris,& faiutis . Hçc omnia ex affeét:ibus prç Ggiuntur:
ex quibus, Vt ofiendimus,morbi gemls, & ràculraeis imbecillitas, "el robur dignofcimr. Hxc fi inter [e con feranmr,futura prx(entiuntur. Morbus enim co~nf.t
tur ex loco affeéto, ei6[q; affeétu. Facllttas ex cgmmodo temperamcro, vel intempcrie corp6mm [olidorum.
Nam fi Imbecillitaees quxdam ob [piritun\ anim:dem
accidant,breues [unt illx,& [ymptomatum ratione con
fequuntur .Hxc fi inter fe conferantl1r,G facutus vigo.
ri morbi efi (l1fiinendo , oponet fuperfl:item hominem
e{fe,fi ql1idem nihil aclmiffllm Ge extrill[eclls : fin aurem
fit impar, morilCl1r nece{fe dl:. Tempus, quo vtrunqlle
horum accidet,ex his pra:fcietllr. Elladenr,qui erunt iLl
D pert1ices, illo tempore, cnm morbum [emel filperatura
efi namra. Moriencur tune tempo ris, quo facu1tate mor
bus adeo profierner, ve funélio aligna a4 vitam nece!fafalmis
ria pereat. Ee vero etbm ratio tum monis, tu~
indidem pra:fcicrur:FlInétiones enilll,qu;c ad vitam rcqlliruntllr,abolitx,partim 1i.dfoeant,parrim vitalem facllitatem prollernllnt, pardm pto portione & vitalem
pro fie rnll n,t , & filffocant. Vitalem facu1rem futfocant
:lffeét:lls,gUl ex thorace,pulmone,a(pera art~d,
(ummo
gutture,faucibMql,le procedunt. Nonnulli edam ipfilm
{latim cor OCCllpant. ~i
profiermlllt F.tcultatem ex
fiom:lchlcis,quos vocant,affeétihus, vnde fyncopa ~or
ripiumur 1 ex ie:inoris edam dil1tllrnis , propter quos
doloribus
cibllm non [entlllnt : prxecrd ex lon~is
vcl vehem.cntibus. Ad hxc ex omnibL1~heéHcls
febri~
bus: brel1iter ex corporis cor~is
ingenci imcmperie,
q\10QUO modo) fiue per (e haic mde ab initio, fiue proptet'
N
�12 47
Galeni de Pra:{agatione ex PulGb.
concoétlls elfe, expe8:anda qllidem ell iùdicatio p~r e~pter alia viCcera conftituat"r,deiicic vitale facu1catem.
lam vero edam animalis facultacis imbecillitates cere- A . cretionem, non camen vndeqllaq; probata, fed altquld
habebi t malarum iudicationum aut vnum, aut dllO , aue
brÎ ingenti intemperiei comitantur. Ein(dem quafi fuffocaciones imple'tionibus eius vencricnlorü,& obfiruedam fimlll omnia. At fi pllifus Gt magnus,& vehmé~
nec prrecedat illa inxqualitas, non femper portendl t
étionibus meatuum,qlli in eos penetrant. Proinde cui
excretionem. Alcus fcmper quidem,fed'fi non pr:tc~[
·1la:cus facu!tatis perCpe&ls ad vnguem fit, locûfq; affe[eric inrequalitas modicas excretiones [ponder. Co plO"
étus,& eius affeaus,hic ad futura prre[entienda eft perifas, cùm mulcas fequacur inrequalitates , qure declar~t
ti(smu.~eado
vero dignofcendre finc parfacultate copia onerari. Miraberis optimis iudicatÏ?nl.
tes affeétre in aliis commentariis explicauimus. Ac quo
bus altum vnà & moderacum celeritate in contraétlo ne
modo etia:n illarum affeétm, cùm in illis, mm maximè
in libris De iudicacioniblls, & edam in' hac lucubratiopul[us , prx(ercim confequentiblls excrerionibus a?tC"'
ne. De facultatibus frepe diximlls,muldfqi 10ciS. Acq;
cedere: &nonindifteGtionibus arteriarum, cùmln'[e
ex aéticnibus cogno{cllnrur , & ex :tgentium intempeamahanc: [ed in contraétionibus , quando excernr;ic.
rie. De czteris facultatiblls egimus alio loco, At de illa,
~od
mi hi videtur prrecipuè Archigenem ad~x
,e~
Vt pmarec arterias in concraétioniblls attrahere ahqu~'
qure molicur pul(us, qllam Ccilicet appellamlls vitalem,
in dillencionibus excernere. At fieri hoc non poife'fi lJ
& in his commencariis verba fecimus non pauca, & falibre De v(u pulfullm docuimus. ~x
vero fie caU a,
demus edam nunc.
B quam ob rem al rus Gmul & celer in concraétione pulfus
De facultate vitali cognoCcenda,
promittat decrecorias excretiones , hoc loco explana·
bimus. Non eadem efi facultas vitalis,quam vocant, &
& de iudicarionibus per pulmmitia namrall[qi. I!lius enim hoc vnllm opus efi,ge[us prœfagiendis.
neratlo pulllts. Naturalis id,qllod familiare efi ad nu·
CAP. Xl.
tritionem,allicere,& quod eO: alienum,excernere,prx.
V m omnes pulfus per fe languidi fint, infirma fatereà retinere,alteraréq; familiare alimentum. Adnucuitas eft, C<Eod per totum corpus fiet,cùm ip[um
trienda enim corpora pofiulat hrec omnia: GCllt ad n~
cordis corpus intemperamm fit:in vna parce,cùm fola
tiui caloris mendam mediocritatem, dillentionelll
ma pars. Vbi earundem arteriarum nunc languidus pul- concraétionem arteriarum,atq; cordis. ~am
facu,t~:
fus Gr, nonc vehemens, facultas non efi per fe qllidèm
tem nec in llirpibus inuenias, nec in animlbus.fr~
imbecilla, {ed abundantia humorum degrauacur. Solam
dis,euius generis funt ofirea,& qUet petris, "el al uS , u~
autem nec in toto corpore hanc inreql1alitatem, nec in
ris corporiblls adnafcunrur. Animalia calida, ma Xlfll
r
'
'r."
hanc caCll
c. 1tatem, &·w
Vila parce inl1eni vnquam:fed alia Gmul tria genera imI~
langulIle
prœ d'tta,apertllslmam
mlltantur ,fiuntq; inrequalia. Tria genera,inquam,mahementiCsimam obrinent. Hac in contraétionibus p~
gnicudinis,& paruitatis, celeritatis & tarditatis, crebrifuum eiicic folum fuliginofum excremencum,ql!od ,~u;
tatis & rarÎcatÏs, ~i-;metl1:crs,
C fiiteric nacuralis caloris mediocricati. In difien tloJ1l • ia
tardJ,med i i' cJ:elwi,ra-ri,nted-ii;n6...alite t:-ac ltilgttidi, veitern,qllOd fe refrigerec,allicit. Altera facultas Ilutr\~
exce
hementesT medij faclIlmi ll-Sil-roauH c a c0pia- humoconueniens amahitalimenmm,& incommodulll. III
..mm grauatis, Ac fi pllifus vehemenees,& magni numevt ~ C~j •
nir. Difiinéta igicur facultatum principia filn~,
ro contrarios vincanc, minùs faculras offendicur à comentariis de Hippocracis lX Placonis placicIs ~ ednul~
, .lIlungu
r.
l"IS lllllrumeOCIS
Il
"
pia:!in parui, & languidi, m:1gis. Et inrequales icem in
C recerum
mter Cce conntn itÎa
vno iétu,quos interpellato quiete motu,qllo[q; perpetur. Nam anerix qllatenllS nutrÎl1ntur,faculcate nlt~u_
. exerntre
.
tuo diximlls fieri,hi omnes fi fines mOtllllm validiores,
gub ernanrur, cums
a l'ImeOCl, eX'cre mentaJle re•
lX celeriores efficiant, nllntianc facu!ratem elfe robunus eft:alteriu{q; vitalis, fumofa excremen ta expeJerrifiiorem omnibus,qui languidiorem, & cardiorem effi~x
cùm abundant,arcerire maximam Gmul,~
ceoOet,
ciant. De differentia decurtatorum fads etÏam ell dimam conrraétionem moliuntl1r, ~od
fi fief) Ps per~
étum. Cùm ergo in cali fiam pul(uum alms pulfus vivt digito incro in eas immi{fo, pul[us eJ(plor~u
~ hoc
deatur ,apertum eft iIlum permagnüm elfe, vt antè di xicipiamus eas penitifsimè intro Ferri. Sed quO nta de nIl
lentas
' pnmum,
. , pOtllslmum
. r. • , q', atètend earn
mus. Dcclarabit eciam fuperiorem i3m nacuram coria
non poten,ce
elfe. Ac languidus pul{us nunquàm altus eft : cœterum
da ell:déinde conrraétionis quanti cas ; ti pro b a erne n
r
mauis & minùs vehemens , quo altior Gmul, & veheexc [ce~
dignoCcendam fis exercitams, Cùm vero n:t~
me~s
~lO
altior fimlll, & vehementior el1aferir, robur D ta \1 ulla fint,cocoéHq' fine humores quiantea putr.: en _
,
,
cre.··
facl1l:atis nuntiat,liberumq; motum. Simul enim cum
bant,alcera faculrate namr:ll: concoclorum ex . )a n,
'
'tallln
ea mllradone mutari priùs neçelfe ell ina:qualitatem, ae
ta excernlt. Hzc pcr omnia mêbra permanaui " 0 pet
. ,
'otf.'1q"n
pdmùm magnos, '" altos pullilS concrariis ijlulto pluttS,perqi
c~rnem,&
nemos,& ltgamenta,
. dlilla fares fieri:dGinde omnes ordine xquales, hi execredonifolas artenas,& venas cfi difien[a. A tq; hxc
rciei.
bus nece{fe ell iudicentur. Neç altOs cantùm, & vehecl1lcas, qure il1dicaciones efficic: ClljUS quare nUS PfaclIl..
mences, plllfits hoc comitatur, fed edam magnos paripes arceria: flmt excrementtlm cxpellunt. Altera ajo~
ntra
• ql1am
'
ter,& vehemences, At çerrius & firmius,fi alti Gne. Hie
folx hx 0 b'
onent, l'nco. in di/lell
tace pu 1fatflce,
com~él:ins
monu ell attendcndus, Semper enim abiinibus fumofi\m excremontllm excernunt, atq, Uo pat
cere inuenjes eam,priorem celedtatem,lX minus hoc &
fionibus acrrahnnt rcfrigerium. V fûs non p~ret
qua rn •
magis eam facere, Iraq; di(crecio tibi hine modi iudicavtrin(q; cft, [ed prxpollentis vfus excl~it
no~tfaCl['
tionis fi.lppetÎr. Melior enim iudicatio (olet expeétari à , Itaque edam ex (e pl1lfilm figurat, fi ql\1dc~
rçpol"
cOntraéhonis celericate plus remi{fa. Si hue alia figna
re[ponJear,At verô fi htmo(ilm excrement P0 phl~
:lccedant conco6tionis t qux [um omnia complexus in
leat,plurimlîm contrahirur,difienditU r aurem OO"t Tatil
comenta~i
~e
ilJdicadonibus, optimam iudicatiorimùm cor cum arccriis : fed haéèenus dunta;.at'Sin ail:
J1em promtttlC IlJ~ fiatllS. Q,gdd fi contraétionis celerirefrigerii ab extrema contraétlonc {i1p~erat
1,IS,US "ero
tilS parum Ct~ rcmlffa, aut morbu~
haud dum yideat~
fem pau eus fuerit fumofus ,alo .. ) corJOUfSllTl luodus,
C
i
.
-- -----..
-
Il
�12 4.9
Liber ~artus.
I2}O
1l)undllS,& pums,& quafi Hammeus, in d.jfl:entione plu
inHammatione'prrefentitur. Ob quem ipfum calorem
nmùmattolluntut:: & contrahuntur eatenus tantùm, A pu!fus magni videntur,&al.~
funt pefsimœexql~tenus
fatis fiat alteri vfui. ~are
femper a:qlla macretiOnes,qll:e pll!fum nec magnum obtinent, & celegOltlldine d1fl:entio.efi,acque contl'aétio:nifi, cùm digi
rem in contraétione ofiendune. Pono amem fi etiam
fe plus intro recipiat, fumofi hic excrementi affiuétis
tos caftl admouerimlls,repeneina fiat mutatio. Interefl:
~ltem
hOC,qllOd nunc foras motus magis [eramr, nue
in primis eft nuntius, fimûlqi crudi morbi. Si pra:ter~ntrà:dec1aiqu,mo
diximlls,ti ille,qlli
eà fit pllHits langllidlls,periculum efl: fyncopa:.Si vero
lOtro fertur,prœpolleat, elfe in arceriis fllmofllm-quepitt.titoGor morbus Gt, cùm ab ina:qualibus pulfiblls
mtttatio fiat in rlures vehemenees,& magnos,iudicatio
damcalorem: igneum & purum,fi ille,qui foras. Vnde
erit per abfeelIilm: maximè fi diumrnlls fit, magifque
altlls.pulfus exeretionem fignificat , concoétis iam hll~oflbus,qi
induceb:mt febrem,comit:ls.Semper por
etiam cllm adhuc hyeme, & in frigida a:tate, natura, &
r~onis
excretio natura: lege pcrfcéta fequimr conco
regione. At in guam pOtifsimùm corporis parcem em
éhonem. Etenim in ventreconrpicitur natllra excrepmrus fitabfce{fus,nonellprot{agireex pulfibus.Sed,
rnentum à concoétione excernere. Cxteras excretioquod in commetariis De illdicationibus diximus,[pe~es,qua:cib
concoétionem prœcedunt,nuc qllod velél:andœ fune inc1inationes natura:, quas etiam in libris
hcetur ab iIlis,qua: côtinet:nunc quia degrallatur, an- B De iudicationibus rationem motus diximus declarat~ tempus con~ais
cogitur moliri.Haud aliter tore. Cùm enim pulfus omnino ad excretionem fpeétat,
tUIS co~'pris
facultas, pofl:eaquàm fatis familiarem
fi adillnéta habeat proflullii fanguinis figna, de naribu~
(uccum cOl1coxeritfingulal'llm partillm, mm demu exfangllis profluet. His fi careat, ex alia guapiam parte di ;
~remntl
excernit: nifi quid eam, vt diximus,irritet
fpicienda efl: excretio. Sed de his omnibus fatis in éOl~POrtiné.
Copia excrementorum tum ex plethorimentariis De iudicationibusdiffemimus.
Cl$ figllis ) qure pra:cefferunt, tum ex prxfente calo ris
CLA V D. GALENI
V rinis, Liber Spurius,
lano Comario Medico interprete.
AR, GVMENTA CAPITVM
IN
Librum de Vrinis, perperàm Galeno adfcriptum.Citatur Galenus cap.J.Et cap.IG . alter de vrinis traB:atus incipit.
,
Inter c,aput 13. & 14. !!lulta leguntur in
- : . Grrecis fuperfluè,qure Cornarius reB:è omiJÎt.
fi c,4J"
' t~rHm,fjuÛn
')rinuonjiJerantur,diuijiD. 1.Dt
RINARVMdif- [
tenrlis,& aafo ..rind, ')Iel ~uales
minguntur
feren tia: particulares
1I'Ianentium, ..d in contrarium mox abeuntium. ;. Colomulta: [une. Verum
;=~
in Y~inafmtl,or&
C4/fe. ,4' CompagÎ$,/[lle C
primarix dua: , fuhlbfl4ntld ")Irmll cumcolonblH (Omj/uatlones ,&primum
ra, & id, qnod hlbfitrhUM ')Irinll, cum a"'~,
pal/ido, rufo,jlaHo, rUbro, & nigro.
rdJl.l!!(IllI1 det.Apello autem fu
Et~'
,Craffo c,mpa~u
CHm ifdem "loribJH complicationes.
·. . . .~ .; "·.I
furam, ipfam vrina,
~UoJ.")Irjn4pi}t
jimul & crdffiuffi, & rufa,aut fla
à di{fuGoneo Id ve~4Ut/'Ilida,
6. EiU1, fjUodJùbjidet, complicationes, mm
.1IJj~l'
ro guodfubfidet, id
~ ln coloribHS,locD, l~uore,
&',1l2ua/itate, nunc tJflltm,nunc
quod
alio modo in
/r14ntib~.
7' EiUl, 1uodj/~bien
inat,c~"!I'
hts
r
!
:
o
t
i
~
.
e
T
,
1
~
'
vrilUapparet.Atfllt:O Jiml~s
yI' tnlloremarum J &' nubium: itemptHS in
!~=J
filra: rur[lIs tOtidem
lftkrn , ~
hypoflaji ,diffirentia, caufl, !ignificatiofue. •
8. El~
,,:/uodJùhfi'det cum coloribU1 al1s; complic4tionu.
funt diff"erentia:, dux videlicet, compa!tes & color.
. \.
fi
0'
r ~. 1{ rmarum bleofàrumdiffirentia. JO· sUbjidenti,t
Ol.lOrum vtnl11que 10 a las rur us dillidieur. Comparnes J /aminofl,fr4rfuracell, &' crimnodes, id efl, trafges quidem,in tenuitatem,& crafsiticm,& eam,qu:tex
cu tf. p'/mtll eartibU1 jimi/es. II. Vrin,t fœtidtt.
vtri[que efl: moderatao Et ha:c quidem qUa! modcrata
'Il. Yrin,fjàfJiem, aut.fa.nd,muh4m colore reforentes.
D efl: quia [ecundull1 naCUl'am habet non ampliùs dillldl'CDrnpagifJ(ufilbant;~
"rin~,&'
eiU4 ,fJ'lodfobjidef,
'b°f:~
,
,
.
tltr. Tenuls vero 1 al'lam recatnr. Aue coim tenuis
ét iJ'.'tationes. 14' Vrin~
ma/Il 'JUil jint. 15, Subjimingitur,& manet tenuis:aut turbamr,& fit cralTa.
t14h,~&
"ube(I~
mallt, 1t~jino
16. vdÎl1. de "rinaEt prior qnidem extremlm cruditatem indicat.Ne. :.
c~
ifreht~s
'r4E1It~il).
Vrina, ru~jit
~ptim4
in
• 18. Ntm omnu Alba fotfidtntia bona ejI.
que enim natltra aggreffa eft in hae cocoétionem. AlteGalen.
"Tom.lI.
R
I~nijcat,'
l '.
;,:t:i
to':/i,
J.,.
�', -
"
12)I
Galeni 'de V rinis ~ ,
'~
,~
' coxir,
litatem indicat . Nam in colore 'q uidem vritan
ra vero',ql12: tènuis'efr,& tltrbatitr, matura m coaion e
,
pro·
,
tapage
in
auté
n
elfet:no
facile
hoc
irrcipere indicat . Atq; hxc eft tenllis vrin:e tu diuifio, A , vtpote quod
:
erur
permut
&
,
:enuis
rur[uS1
Sit
peer difficliltatem.
tnm fignificatio. At vero craffa etiam ipfa {imilicer ve
color ,ac fit fulua:talis priore gllidem meliot eil. Elha :
,
côfidit
aut
cralfa:
manee
ur,&
tenuis, ant craifa mingic
men crllda, propte r compa gem.Si t alia tenuis,Ced fla· '
& fic cenuis. Etprio r quidem vigere, altera vero fedaua:hxc non folum crudita tem fignificat,fed etiam marf crafforum hllmorum feruore m indicat ; & inciper e
teri:e inopiam:velnc fi guis iunior inediam pertuliffc;.:
ipCorum (ecretionem':A tq; hx (unt fuiimt iuxta com- '
t
Docet etiam mlllcam in profun do cOl'poris calidita
pagem differe ntix.
Vlparere bilem, velm in febl'e teniana . Indicat edam
.
gilias , & curas. Demr rur[lls vrina cruda compa~e
Colorum in vrinis differenti;r:
rubl·
enim
tenuis/ ed rubicllnda : talis non confifiit.Sr
CAP. J'
\
clIndl.lS col or à [anguine fit, fanguis autem à coétj~
Aeterù m quando quidem dum huius , diuifionem
coaio vero copage m cra!Tefacit, manifeilum ~u'!.
'
. facerem us, memimmlls edam differe ntix ipfarum
rubicun da cu tenui non confiil it. Nam edam fi ahqu~·
Pri'
mlls.
expona
s
:
déincep
has
~
l
n
d
a
&
it
agè
,
habuer
iijxca colorem
do tenuis vrina rubicundum colorem
nia igitur eft alba ,rJéinde pallida , confeq uenter flu~,
fium, tamen is non exaétè rnbicun dus eft, [ed [an9u~,
quarto 10co Baua , poil hanc rubicunda , poilrem a Olnis (erum reFert. Poftrem a compli catio eil tenUIS r
B
nigra.
a,&
(unt,alb
dux
quidem
a:
excrem
bis
ex
g'ra.Et
nigrz, gllx neq; ip{a confiilere poteft. Eft eniro oige
paligimr
Eil
cenent.
locum
a~t ,
mediü
has
inter
x
Reliqu
color, aut inde quod atrx hilis humor expurgarl1:, ne
d
abeil/e
alba
ab
procul
vero
•
Fulua
li.
adulho
ximaalb
pro
l~da
propte r frigidit atem,lu t nimiam [an~uis
eil
lla
proping
da
rubicun
cres:
autem
Rlirfiis
.
d
o
~
F.
Rallidx
propin qua
tria cra{fatam v rinam facilln
~z
nigrre , [ed a FuIlla' , &palli da :remotiCsima. At Baua
relatœnigrre vrinœ differentire craf1àm compage!~:
nz :
propria m habet prre aliis miilllram, duos colores , fulbeant,h inc manife lluredd itur. In Febris qllarta
fplendi
eciam
nde
V
t nlxa."
apparen
comple
dllm
vrina:
ne)
rnbicun
ac
[olmio
uum,
clinatio ne, & atrx bilis
humor
bilis
amI:
ctntem appellauir ip(am Galenu s libro primo De illqllOd
grx. Fiunt anrem nigrre) eo
dicatio nibus:& merito fanè,fplendicac enim & c1arim
pllrgat ur. Eilaute m hic e!fcntia terreus , & comp~
cline quidem accepta à fliluo ,illu{tr atur à rubicun do - craffils.Itag; etiam'v rinas facie cra!fas:Siniilicer eCI (~
colore. Pr6ind e hic ell vrinaru m iuxta colorem inter
ex nimia [angllinis adllilione , vrinœ nigrx fiences ~ra
Urt1
[e ordo: Alba,pallida, Fulua, Baua, rubicu nda, nigra.,
fre [unt.Ad ufiio enim & aiTatura, fi (anguinis h /ac;e.
tin
:nem
Et fit qtlidem pallida, vbi modica bilis aquofit
tem reGccat,clarum eft gllod compa gem cra{fatTl fi ne.
?Xit. FuIlla vero, vbi copioG or. Rllbicllnda eilà {anguiManifeilllm eil item qllod inde eria vrinxcra{fa: Upa
ne. Nigraà nimia adllilione, &: qllibufdam aliis callfis,
cso:an~
. t,& fiunt nig:~
,& co.lorem ~rn{flmu
~am
(Te
velm paulo poft dicctur . Alba vero extrem am crlldita
fngldJra
&
n
i
~
t.
referun
lls
gem aduill [anglUl
rcm fignificar. Et ha: flint fimplices, mm in compage, C gelatio ne [ua materia;n craffeFacit & vrina:COtTlpaÏut
fiunr cl'a1ft, 1{e
in colore, fufilrx vrinx differe mix.
~um
fimilem efficir. Et fic rurfllS vrin~
,
ofiendi.
s complicationes.
o(1~
:",!
·
C
en
e:;
Compagis,& colori
CAP.
R
4.
Eliql1um tUerie & comp!icationes harnm referrc , '
ac confide rare qure ex his inter Ce compli cari po[[unt, & gux non, & vbi complicata! flmt, quid fignificant.Si c igimr vrina compa ge cruda,&fic{anè tennis,
& hac tenui perman ente, accedat calor, & fit perFeélè
alba,ita vt fit vrina ip(a tenuis, & alba. Talis vrina mul
ta f'ignificat. Aue enim v irium debilita tem indicat , veIllt qllum in {enibus apparee. SeJ & in dillturnis morbis plerun q; tenuiç, & alba appare t, propte r debilicatem. Sirrii)iter etiam in quibu({ am debibblls à natnra.
cùm!n p~re:
D
Signifi c:lt :mtcm & obmratio.nem, veiL~t
nicicis apparec. In quartaOlS Heer: febl'lbus,fi ln pnncl
pio mingam r, obmra tionem fi"nlficat. Aux enim bilis hLUl'lol' crafsitie {lia vias obl1rucns, vrina velutp ercolatJm ,rcddit renucm,ac albam. Maximum porrD aJiud malum .ralis vrina fignificar. Nam fi in ardente , ae
xilllo[' l fehre appant erie vrina renllis,& alba,ph renitidem {ignificat. Nam quqm fehris copiam bilis indicet ,
vrina verO nOn ex cacolo racur, palàm en guod no ma
nec in vafi ipCa bilis, {cd propria fihi Icuitate ad ccrebrum accurri t. Si igitUr vbi vrilla tenuis eil,& alba,no
a,dl:'fi phreniti ,febre prx(en te ardente ,dc fmura p)uenitidc prrediClmlls. Si vero talis cil vrina, & phreni ris
adefi,monel11 vt plurim ùm dcnunciat. Non coim (er& mordac i iuari poffimt
. ccrebri v ires à bilis impctll ,
PfiIU~ :1clmonla. Et hxc guidé fi,tnificat vrina tenuis,
,hoc cll ,tenuis ,
. ;:, ~ruda
&. alba.Sic rm(us vrina C()Il1~e
.cJlore vero model' atc coéla)ita vt fit pa.l1ida:talis debi .. '
Cra!Tx comp agis cum col~ribus
CAP. 5"'
'plicationes.
c
Jjw
T de tenuis qllidem yrinre cu coloribus com~(Te/l
cione, prrdia a fllffecerint. Nunc vero COtTlP/~re
, fic vrina craffa,eag; cralfa W:r/lldu hu·
perml\t1~,&
rt\ia 1{ri·
alteretu r color,& fic alba.Ta lis vrina mulc,u:.
rO llta
A
d'
..
Il'
elll. 'le
.
.
ve.
t
lcat.
JO
tgl
co
e
morem ln corpor
~
i
r
n
q
~
t
a
h
p
1
l
\
O
c
in
hxc
V.erùm
.
pallida
:
na craffa,&
enlace'"
neq,
fullla,
&
craŒ'l
neq;
Sicut
poceft:
nô
nire
Balla,coire po!Illnt. Tilles enim colores proPA:ruddve
fulua,
riœ inopiam hllllt,& v irillm debilica ccm: crafis~
.
iinereno
e
(tllm
maniFe
'oinde
P
a.
corrari
r
propte
& pallidam,& Raua v.rinam eum craiSitie con 1 rs , vri~
1coi~
polfe. Sit [anè alia vrilla cralfa & rubicllnda,t;
utJO
vel
i
'#"f
"
na co~fiJ1' \lut, &r.langlltnlS copIa JJgm C:l e , . ra ~ btC
nentibu s febribns. Religu a efi crafG,& mg , 'ligni
bi!is,
c on finit, ac atrx bit is humor em mul tÎl euacr~
t 'l
aca
ne
.
l'
d
l'
'
lutin rchris qnarranç cc mltlO , loribLiS,'
.c.
Jlcar:ve
.
cO
folmio nc. A tgllc ha: flint traffx yri~x'cum
nes
qui ipli coniun gi poffunc,complJcatlO .,.
E
ro
Eius, quod fubfidcr,complicatJOOes. ,
P
CA P. 6· .
. ' .
quocl
• 'b 5 c'US
Orro incipiamus de comp 1lcatJOllJ u '/81 jCJ1l1rfl
fubfidet hoc modo: Sit (anè primum albll, le:5cd ,.
Ge ctiam leuc, non tamen Xql~5 o ~rjl1a
rcgionc m te~ac
a
m'
"
,
hodie guidcm coétum , cras vero non HC 1'. r{eJ1lI'
debilitatem fignificat qux maceriam xqua Ire 6: iJ1l1i,J11
, S' \. d lb" lidc/ll, loc tJ1l1
,0quCl' C non poteU, ' 1t a lU a ~ ~l
�Liber Spurius:
locutn tens~o
aûtem leue,[ed diuul[um, & inrequa
le:hoc priore deterius eil. Il~td
e~im
oilendebat n~:A
turam per multas inreql,lalitate {uilmere , hoc autem m
vna coaione: id quod pe{simumefi, qnemadmodum
etiamamumnus malus eft, quia mxqualis. Cxtenlm fi .
quidem per quatuor ,aut ql1inq; dies fieret,minus malum effet:fi vero in vna die fit,peills exifiit. Eodem mo
~o etiam dil1ul[a prjoi~ns
deter)?ra [lln.t ,~ quidem
lU vna coétione namrre 1OterpellatlOnem mdlCant. Interpellatautem natltram [piritus interlap[ll's, & hUln~
ris,qltÏ eminitur,continuitatem dillellic. ~andoqU1demigitl1rpropofuimus id,quodhlbGdet [ecl1!1dli n~
tutam & in colore & in loco : prœter naturam\'ero 111 .
" manifefium quod hoc Gc habete
.. , reql1al'ltas
copao-e:
& i~qua1ts
,. in compage exifun~.
~ljmitaqu
:equale diuu\[um, malum eil. Mnltltl1dme emm cl:af~
[piritlls indicat in profundo, qui à. natùra attenllan no B
potefi. Sit vero aliud diuulfum inœquale , hoc efi, alÎ.qllando tale apparens , aHquando non eiulillodi: hoc
priore melius efi,modicum enim (piritum indicat , atque hunc breui attenUadllm. Et l'es admiracione digna
à natltra co[eqllitur, vt reql1alitas qllidem fi t mala, Înxqualicas autem bona. Et fanè meriro hoc fic contingit.
Nam mal a eandem vim habcnria,pralla exifiut.Sic igitur & pul[us intermittens , qui (cmper idem apparet,
t.alis a~prt,qu
pe[simlls efi. Verùn: fi ql1ando~te
doq; non:milll1S pnore malum mdlcat.Sic IgltUr & dlUlll[l1m inxquale,diuul[o quidem, [ed requaliter apparente,moderatius malum cfi, Et de hac quidem compli
catione prxdiaa [ufficiunt.
ea
Eius,quod fubiidendo innatat,complicariones
CAP. 7.
alia complicatio talis : Id ql10d fubGdet COaum Gt C
SItcolore,&
fit album , noalltem imamregione teneac,
fed medial11. Et qllum habeat mediam rcgione,Gt pri~
mllm lelle in compao-e & œquale in tempore :, tale coétionem fignificat [~d'no
perfeétam. Non enim [ubfi
dentia efi, [ed media coétio. ~od
enim in medio ve. himr ,ac innatat, fubfidentÏa efi ex nàtltra, fed loco differe: locllm amem permutat ob fpirims redundantii.
Si enim non perfeétè attenllatus [ueric fpiritlls in coaione, fed à vera fllblidencia exclu[us filCrit, propter
cra[sitiem impellit illam, & ad fllmmam fllperficiem
fllblimem' efterc , & vocatur nllbecula : aut ad mediam
regionem,& appellamr Innatans : aut [piritus omnino
non eft, & infrà in fundo apparet, & nominatur fllbfidentia. Et de eo , quod fubfidendo innatat, hxc diéta
fint. Nam relata tria fitu tantùm euariant: locum au- D
tem permmat fpiritlls interlap[lls .At [piritus à coétion,e fit.Et fiquidem perfeéta fllerit coétio, & n:l.tura {pi
tl~urn
attenuat, fubfidetia perfcéta coétionem indicat.
~l vero [pirims attenuari non potuerit, fed ob cra[sitlem ex hl1more digeri nequiuerlt, inconcoétum habet
humorel11 , vnde & no perfeétam coétionem fignificat,
fed ob(cllram, & mediam,ex quo etiam mediam occupat regione : non enim eftfplrims mllicus. Nam fi hlmtnum locli obtinet & nubecub faéta efi, Ggnificat quid~m coétionem, e~ quod faéra cft, verùm lellem,quon1lm tnu\ms & craffusefi talis fpirims. Et manifefllllll
quàd ex loco nihil ampliùs difcimus, guàm men filras eontm, qux al ioql1i fignifican tur. Si enim id, quod
fl~b{jdet,nigm
fuerÎt,malum eft. At Gid nllbccula fue
llt,leue dl: malum.Si [llhiilientia,perfeétllm. Arque de
{jtu qllidcm rela a [ufficiunt.lndicat cnim nequc bonG.
nequc l1lalum, Ccli boni) ae mali menfuras. ~andoGalen.
.
.
en
T2)4
quide vero quatuor in co; quod ftib/idet, reqllirimus,
colorem,locum,compagem,& tempus. Diél:um amem
eft de temporc,de loco,& de compage:qllod re1iqu\lm
eade colore addamns. Cœterùm quia album erat id,
quodfecundllm natllram habebantJ10c album no fic, .
verùm nigrum , aut liuidllm, am pallidum, àuc rubicundum.
Eius,quod fubiidet,cum coloribus allÎs
complicationes.
CA P. 8.
R Vbicundumigicur à fanguineferofo fit,& crudita
p~ri
temfignificac,fed no mortem. ~odigtur
cutllm non inducat,bonicas,& familiaritas materia:indicat. ~od
vero crudiratem fignificet, & proptereà
morbum diucurnum, ex hoc manifefillm reddirur. Ex
hllmoribus alii ex pitUita fiunt, velue ea pieuita ferOhls
humor. Alii cum [anguille, velm Baua. bilis, & ater hnmor. ~um
igitur id) qllod fllbfidetin vrina,rubicundum apparuerir, coloré à [erofo hnmore habere fignifi
cat.Serofus alltem efi humor ante [anguinem. Nanua
enim perfeétarn tinéturam fanguini non addidit. Et ma
nifefium eft qltOd nondnm coans eil. Si vero hocita
habet,tempore natura opus habet ad [anguinis coéhonem. At vero nigrum id, quod Cubfidet,a1îql1ando fri
giditatem indicat,allql1ando caliditatem.Difiingnamr
alltem hoc modo: Si quidem prxcefsit lillidllm,déindè
fic faétl1m efi nigrum,cau[am habet frigiditatem. Si ve
ro priùs cum virore pallidum fuie, & [eqllucum eft nigrum,palàm eft qllod à caliditate tate faéhtm
I:illidl1m porro frigiditatem,& virium monificacionem in·
dicat.Atque lic fanè quatUor in eo, ql10d fupfidet, expendimus, colorem,locum,compagem,& templls.Ho
rumauccm omnium comparationem fecimns.
ea'
Oleofarum yrinarum djfferemia.-.
CAP. 9.
Leofarum vrinarum aliqnx cotorem olei habent,
Oalix
fpeciem olei pra: Ce ferut,alix olcofa: [une. Et
l'rima: quidem , colliquationis principium fignificit •
~.l!
vero olei fpeciem prx fe ferut, exaétiorem priore olei mifturam habene : Signific:lt autem affeétionis
augmeneum. At oleofx vrinx totX per tOtllm,& in co
1 re,& in corn page, velm oleum fune, & fignificam tales allgmenti vigo rem. Iam vero edam vbioleo[a; vrinx,renum pinguedine refoluta fiunt, pel' notas Cju;;Jdi
diflinguamus. Meminit autem & Hippocrares l'eoum
pin~l1s
[lIbpinglledinis refolutx, dG.inquit: ~iblS
fidentia & hlbita his renum affeétionem Ggniticat.Sed
fe.cit, dum ,ad~itlIbc.
Na~
& ipfe Jifl:néto~em
in renibllS cito excermtur. Verum 10 totlllS corpons
pinglledine,non item cito,fed planè tardé. N l~
ex.eo
ql10d ab his venis difiribllimr ad propioquas,& 11IhJ11c
ad vicinas, & poil ccmporis traétumad renes '.& veficam,manifeftl1m fit ql10d pofi rnulmm tempons excer
nitur. III rcnibus vero propter tranfims vicinitatem
cito excernimr. Nam vox Subita,ex Hippocrate red~
dita hoc loco, cieo fignificat. Et hxc de oleofis vlinis
fufficiunt.
Eruoformes fubiidenti re.
CAP. lO.
(") Vum car~
c.olliquatur , [llbGdentia; ernofo rmes
flunr. DlfimgllUntur amem coétione, & cruditatc,&acutX febris prx[entia.Si enim efi: fcbris tOtius
corporis affeétio eft.Sin mimls, rcnû. Et rurfll; fi v rinarum cruditas adefi,rotillS corporis maillm eil.' Si vecoaio qlùdem affl1erit) fl1bfidcntireautem eruoforTom. 1 I.
R 1.
'<-
ro
�Galeni de v rinis
12))
bus colligitur,quare colore quidem .coquitlr:mpa~
mes fuerint) renlim ell: affeéHo.Et merito [anè crudi_ ~ conilga~
tas dominamr ,.quum to~us
corporis affeéti? e~ . .N~
A ge vero cruda exifl:it. Sic rur[us cra{f,
tur color rubicundus. Nam ad pallidam,& fuillam, a:
vara, qllZ coéhonem faClUn~,:!grotveum
m. rembus no dtcrnditas. Non enlln renes coguunt vnnam. , flauam cra{fa non coplliamr ,propter relâtas caura.s. 51
icaque rubicundx craÜitudo fl1erit admifl:a, velm 10 fe
Et de plnguedine,ac carne relata [uffecerim.
bribus continentibus, fignum efi cruditatis, & in furu·
Laminofx vrin~.
ra,& in {ltbfidentia,iuxta vtriufque & fU[l1rx, & fub/i·
Vum [oEdx fllerintaffeétx partes, primùm qllidenti~,l1m
copagem,tllm colorem. Sit rnr[us craf~
dem aliquandill raduntu:, &:fitvr~ne
lamino[a, (cd nigra. Et hxc crudirarem pa{fa ef!:,mm in fÜ(u ra,
fx. Sed &. veficx affeétus,tales mdlcant:ùlfbngullntur
in colore,& in compage. por·
tum in [ub~dentia,&
alltem notÏs de renibus re1atis. Si enim affllerit febris,
ro fit vrina in compage moderata, coloribus aute per·
~otlm
corpus affeétû dl:. ~in minus, ~eflcœ
afe~us
éf!:;
mutetu r. At calis alba elfe non potefi.Si enÏm alba eft,
Sic cruditas quoque tOtIUS corpons dl, cOétlO vero
cruda eft. Si tamcn talis appareat, & natltra coloré c0é.
veucx.
quere non pomit, quo modo copagem moderatè cra •
Furfuracex vrinx.
fam fecerit maiorem laborem reqllirentem? Igitur 1110
derata Cllm alba 'cofillere non potef!:.Rara antern cuD!
lm
amem febris in profundllm va[~r.lm
[ubi~
rit ,[ubfidentix furfuracexfiunt,exlhores ql1l- B pallida, nifi largior bilis copia [e ingerac, ica vt colore
dem laminofis, verùm cra[siores. Sed & tales rnrfus
fnluum,ac flauuffi no accipiat, compagem vero rnod{jeratam habeat. Et tamen etÏam fi con fi fieret , neqllC le
veGcx affeétiones fignificant. Et ex relatis itidem affeaio dif!:inguttur. Si enimaffuerit febris,totius corpofubfidentia fieret. ~are
& hànc compagis Cllrn [ub1i"
dentia complicationem reiiciamus.
r,i.s affeél:us ef!:. Sin minùs, veficx.
n
~
V rin~
P
crafSiores polentx partes referentes.
0ll:quàm vero febris vnà cum affeétlls occupatione,maiori longitudine,ac latitndine corripuerit, ta
les furfuribus ampliores fiunt, & polentx crafsiores
partes re[eretes appellatur. Sed & hxduo fignificant,
aut [anguinis adufl:ionem, aut vehementem folidarum
partium colliquationem. Si quide igimr albx fuerint,
fDlidarum partium affeétio efi. Si vero rubicundx, [an_
guinis.
C
CA P. II.
Vrinœ fœtida:.
F
Oetida vrina putrefaél:ionem,& naturx morcrncacionem fignificat.
Vrinx fero[x( ;~etJ1)
referentes.
T
& fandarachanl
CAP.
12.
Ales hepar hulceratum fignifican t, & i P(am e(fentiam refolui.Et tennis qll1dem ipfarum ,pars fCl'ofi
humoris coloré: cralfa vero [andarachx habet. Et plerunque mortem fignifieant. Si vero feruentur xgri,
hydropern.
Compagisfufurx,& eius, quod fub{i·
dec,complicaciones. CA P.13.
V r!nx malœ qu~
flot.
CA P. 14.
lRinx lmèm malx funt hx: eum virore pal~ift;
\
lillidx,nigrx, [anguinolencx, valde cra{fœ, Ul~ ..
valdè mel':lcx,fulux & tenues,& quœ Olillam fub/ide
tiam habent: praux [unt & [œtidx : icémque pingues,
àc oleo[x,& quœ affilmpti potus copiam excedun r,
Subfidécix,& nubeclI~
mal~
qUa! {tot-
CAP. 15,
SVbfidentix,& nubeculœ praux [unt,lidœgr~:
ligino[x, varix, diuulfx ,crafsiores polenrtpr i.
refercntes,furfuraceœ,eruoformes,pimitofœ, Ji 0:;:&
dx.A t quz nullam fubfidentiam habent,penirl!S ma ul
fuoc.Acq; hxc quidem vnilerf~
vrinarum fpeclestru
tas dillerfornm morborum cau[as fignificanr. Et ore.
lllgmCOCl1m,ac decremcntum, fecretionem ae con~iCIl
tionem,coél:ionem ac cruditatem,& futurorurn pe· buS
lorum modos. Oponet autem medicum in ol11/lkUll
e
his copiam,& vim caufarum confiderare, !Je e"c
ampliorem cauere. '
.
atlo
Alia de vrioarum differenrjjs traél •
.C A P. 1G.
ïi[si.
N febrilibus maximè morbis vrinaru no cœ VUce r na'"
Efiat in pr~[end
craél:acione ~onde=ar
ipfius f~
mx [l1nt,~adoqiem
vero quicg uid prlt re"
habct, •
[ur;r &eius,quod fubGdec, copllcatlones, & qUld
tllram habet,ex eo,quod fecllndllm naturam . ,ipla
ft(7nica~.
Nam fuperiùs re1atœ conillgaciones, pl'io- D perimr,ab his,qux fecundum nacuram hab~/lt:
ll1· tace,
· 19ltur
.. optima eu
"
bus ln la nl allt
r~ quidem Colins fu[urx funt , polleriores vero eius,
mus. V nna
in "
homlOl
quod filbfider: Nu~c
autem f~[urx,ac
fubfidentÏre ~ife
ae bona habitudine degentibus , (ubfulua, &. Ral~ens
l'encias complIcabJmus: & qUJd vnaquxque comphcafubflaua, &: cra[simdine moderata, & colore ma {lIb"
m
tionis diffcrentia fignificec apponemus. Sir 19itur
talis,qllalis miéèa ellicuem & xgualem, aC alba pro
tem
. h
"
. atl [ecU·
fid
primu"! in [ll[urx compage. vr~na
incoél:a, ho~
cft, te1 enuam abens pcr totum tempus, Copla:
nuis,& 10 colore alba. In tah vrma non potef!: Jd, guod
rationealfumpti pOtlls. Atin mulienbus vn nam &. cO
dum natltram colore albiorem virili elfe oprc~Cl!
a;ta·
fubfidet,ine{fe. Tenuitas enim materix inopiam figni.
. habcre. Verum
' 10
. puer! orcet,
1
igirur ex his [ubfidentiam fieri fuppo
ncaL ~omd
plofiorem
[ubfidcnt1am
te,mllltamcraŒ'\m [ubfidendamip(as habere o~inr"
nere pofsimlls?Sed neque fi pallida fic,am fulua, aut fla
·
& . rdinatüs,a
lla,maneat autcm tenuis, qUlequa fubfidet. Nam in his
propter puerorLIm cdaCltaeem,
mo . J-lip?:"cra
Ilatll ra pra; materix inopia, v rinam in colorem tralil1u
pcfiiuos motns. Leucm autem fubtidcntla.m
olens.
. d'JUil Irlam 1'ndlcare VfempeJ'
ta.~U'e
fi voluerimus complicationcs facere fn(urre
tes vocat,cohœrenrem, & III
{imul CllOl Cub!identia, tenuam reiiciamus, & fupponaAequalem vero dicie elfe cam, ql:cre.otU~
,~ql
fimilis mingitur,& no hodie coaa, cras l11CO ~. ltq"~
mus cl~{fam.
Sit igitur vrina colorc alha , compage
lllbfidcntiam, aut fitfilram totam non habc eln(l1 co~
cra{fa, 111 hac efi CubtiJenria : & quod fubfidet, crh al ...
,,'
..
.
. r " dumnatu ra ,
l em. n
pum/ed non leue, Nam crudus lllJOlPr mllltus in ta li~œnmus
19ltur
ln vnoa lCCU
10rem,
R
I
�, Liber ' Primus.
12)8
compagem, lii ca, qux pr:rtcreà in
lorem, &~àrpois
de'c, idiotas decipit , Vt bonam filbGdentiam plltent,
fufura apparcnt1velmi nttbeculam, id quod,innatat, & A qllx bona non efi. Concingit enim crudl1m , ac album
ln (undo fublidentiam. Manifèfill igirur efi q uod fi v rihumorem vnà cu!11 vrilll excerni,lc ii.lbfidere,& bonç
na in aliquo horu mutccur,cruditatem in venis indicec.
filbfidenciœ imaginem exhibere. Q!landoq; etiam hepace,allt renibusaffeCt:is, pus cum vrina excernimr , & .
, Vbna;qux tir optima in œgris. C A P.I?,:'
fubfidens
anificem fallit. Verùm hxc primùm quidem
OPtimaquidem igimrefi vrina in xgrotis ,qux fihomo ex renibus,auc hepate, laborauit,
difiinguitur,fi
millima efi vrina: fanoruin, fubpallida,auc fupfiaâm alia aliqua parte, qua: per vrinas expurgari [olee.
& leuem ,ac xqualem {ublidentiam habens.
ua, ~lam,
Déinde etiam fœt.ida reperitur ea vrina , qux pns haDef~U
' ofir
' efi ~a, q~la:
id,qtiod innacat,album, & leAt vero cmdlls humor à bOlla lllbfidentia difiillbet.
ue,& a:quale hab'et. Hac am,em' cmdior adhuc dl, qua:
guimr
compaais ina:qualitate.Non enim cohxrens fi~u.beclam
eilifmodi habét. In qllîbllS enim (piricus eft
bi
ipfi
manet,red
dil1idimr in pamas velm arenulas, &
J~ p,rofù,':ldo ~ ' rafi,sc
crudus,fi ~uidem
modicus fueomnino
non
lellis
d't, veluti vera [u.bfidemia. Et in borlt,thateriam lidfundum vaGs deferri perminit. Si venis
ql1idem
vrinis,
primùm apparetnubecula-: déinde
r~ c.opiÇ>fior, is Canè crudilS in profimdo fpirims nlb-,
id,
quod innatans appellamr:pofiredefcendens,faclt
~
fidentiam ad fufurœ fllperficiem propellit, & apelti
mum
apparens
in
fundo
vafis,facit (ubtidentiam, vbi vi
nubetulam facit~
Prour igimr vafidJ;ls fpirims, f\lbfi.::
B
delicet
perfeaè
fuerit
cotta.
A t in crudis humonbus,
dentiam &iùidit, '.lC fublim'~
fàClt ,:ita cmdior 'v ri ni
fiatim
ab
initio
multa
copia
ad
fllpdllm Vafis li.lbit, vnà
e~1.aditAvr9
Jn tertianis èx'quificÎs, ac febribus diacum
hoc
quod
tota
flllltra
fnali
coloris éxifiit: déinde
rîts., nllbecula Co.1a,auc id,ql1od innat.a t, Cxpe ad morbi
paulatim
coqnimr
,
ae
'attenuatur
, & ad medium fufolUtionem fllffecit. ~andoqj
etiam [olus bonus vrifma:
locum
eleuamr,
&
innatans
appellatùm fadt.
na: color fatis fecit.
Pofiquàm aut~m
plurimùm attenuatus ,ac coaus fUealba [ubfiaemia
banad1:.
. ,Noh-amnis
"
,
rit, in Cuperficie fufurx infidee, & nubeclllam (acit, CeCAP. 18.' ,
dudtque infcios, V t morbum in deterius progredi fur. .
)
t ,
.,
Aepe vero albus ~olr
eius , quod in fufura fubfiIplcentur.
.
S
'.
G.:fj A V D. : " G A' L E N L··::.D..E
,
"
,
!!.;
~
..
J..
•
•
,, _ .
... ... ...
..
.
Nicolao Leoniceno Interprete.
ARGVMENTA LIBRI PRIMI
de Crifibus.
t
,
1!.!!,'o4 4J Ilnttmp/4tilntm Jt friJibU1 maximum Jit togn,
Y. signorum lrit;mum à/ignis (oéFionisdiffmnti.t.
fltrt parus mDrhi, fjUdo "Yniuerji./ia umpora nDminantur,
r 1. print~
mlrhorum diuiJio.
,
principium fei/iat , inc'rementum ,JlatH4 & du/inati".
y.[ 1. Dt printipio trillm dierum latitudintm .btint"..
i?!!,'od durttmd. Jigna àh,nis lonCDEliol'ÛS diffirant.
C tt,& dtftf.norum difftrentia.
Signa durtfor;;c 4lt'fUttnJD , lonlDéFionH ')Itro nun'juàm
r J 1 J~ Printiptjfiorftm nolifia, & figmrNm !,,{,mptr niriof4 ~xif!tm.,
rniuerfà!ia n:o~M
tempor" ,ogrJofie}l;rA.
.C1
• •
,
', .
.r. J!
J X. D";Tlrum rtptflfl", ")n4 (um prmo/If ugn".J(tl'llU
r~ ntctJfaTlum tf/I'.lre:
lO/'Jl"éhmHJi.gntt tX ;rini6,j}utrttt/ifiont.
tu.,& tXtrtmentu mutnluntùr. Dt dlgnotione,& l'r,telX. Dt ttmporum ')Iniuetfllium pr"'finti indilationt.
1.,m;ont "Ynilltr/ÀliHm ttmp6rlim ,",rhi, 'jUdo tum mnt Dporil1nt augmmti,jltttH4l &
X J. Dtdignofiont,& pr~ugni
Itt '1Hi Juturum morbum pr.tl'ognofitrt txaéF't dittat.
Ju!inationis ab tt,tfliom/;H4.
~àd
tum, Ijui dtbt4t di[.nof~rt
bonam , &' ma/am çrjX J J. N olÎtiAttmp",um mlr6i ab ")rina.
Jim,flfilU parti(u!ttrtJ h,mintJ (onj}tXiffi ,/orttttt. l
X J 1 1. sigmrum ")im P'liùl 1 'iu~m
mliititlidintm tffi
tonfidtrAntlum in mDrhi6.
X / 1 / ,/. signorllm trip/tx diuifo.
<:r
ALI TER.
r,.,dm"mlm ,rd" &' ~Utl p,~til"
tlign-.tundu fit fMltmplati,.
Il. /.Je '1ulftllor Y1!Drbortlm ttmforiblU.
1 1 1. ..A IIgmmtum,ftatH4,& âu/in4ti, m'r~l
p,ra'1l/;{·~
i'l({ f r~1 dc;r4hmdantNr.
1 I l , . J'Tinâf'; digrJofitndi m,dHl.
G,uen.
C 4/,. 1.
in triJibNi
.
ttm
D
X".. DtJi.~n"umYrhlU
X
J. G/ntra/is lemptrum "YniUtifalium mtiti4.
X
II. In fthri!;UI ftmlJlJrum pr.tC'Dgnirio.
X r J Il. rtmp,rum mDr6i àj}UIO aignotia.& ven4-
r
r
"ionis txtmp!um.
x.
~ l
X X.
rt~mU1'pinc
tX UéFimtl 4Ut inlléFi,nt.
Dt ttmpmbUl rurfom.
Toin.
11.
R .3
�125"9
G~leni
de Crifibus
qLlàm proponio exigit, ve1 anticipart, ve~[ub(qi:al
terum increm~,
alrerum declinationjs indicium eft:
bo mutationem, Gue
ad meliorem natllm A fimpl
. ic ~ ter
autem anticipal'e, vel fubfequi,neurrius. 0 inclinatione [olam,
porcet autem nbn foJùm <tdllertere nunquid fecl1n~a
aecefsio eon[uetaOl an~icpuert
horam, [ed nunquld.
{iue eam, ql1œantcce
dit agitationem , fiue
etia.tf1 rôgit
~ ldq
.t 0'p,oris e~dm,.aut
magnitudo .œqua- "
lis,a~C
'lux nue ad~n,fit
ïnalignior ,aut fimplicior .H~C;
· '
integram omne mor,
ipla e,riam rimt in incermifsionibus ,& declin:to~
bi [olutionem, fiue
eam tanttlm, qU;E bo
bus in'fpicienda. L<;HigitE.d.inem quidem,temporîs facl·
na fit , crHim velit.
le en cogno[cere. ~agntldïem
vero, quam & vehe·
meneiam vocant, & morem, que.m ed~m
modu!}1 :lp'quis appellare, I?-0n
efi mihi de his nif!
pellant, tum ex proprh morbi fpecie f ~ex
aC,cedenUobiter hoc in 10co difiin 9uere propoficum: [ed potiùs.
buS ~i,fymp
, tOmaiblS
, ea: q'ua! pro'i~m
~pfilS
C?~
quo paao bf1!c omnia qll1(p.lall1 optimè prçcogno(cat,;
pl,ent n , atur~m,
~onem8·ud.:
yelue! f! c~ntigp.!
111,
pleilritide , ad lateris dolorem pnnoencem re(plC1W
pe~cn(r.ifu
Optimum autem prœnotionis e~)l'u
d'o'; &.tebr~m
lcmain, & eu[sim, & fpiraridi dif~cqlta
principium,ql1od ctiamfl1curi vigoris in morbo (umvehm~i(su
totius œgrimi.Sic alltem apelt~r
t,erffi:t,Um ex ipf~,:l1
[~p' , ruenil1!t
fYIl!P.t?ma
. ~bS,
.'
mulca , li diucurhà ', & valida, atque malig~
etlam eX
"
tudinis tempus.
tier~
: am eormà, p . ~qca
ac br.euis temporis,. lX
Il.
Sunt eQl.m omnia eius tépora qla~uo
numcro, J'rin
, c : J. çipum,nc~etas
d~chnaelO.
~œda
ve- B ua, & fimplicia fuerim. Siç & inte1rmifsionis , _d~ a~
ro œgrimdtnes o~ earum maltgnIeaeem,atqi ob œgro- nàtionis remplls,ûlongills prœeeden te, vel br~i?s,auC
tolerabilius, vel minus tOlerabile, am,fi q~oa
eX ac~e{
taotis imbecillitaeem,fiacim in tempore incrementi ho
flone fymproma remanrerit,am omnia ceiTârunt.Sl~
minem oecidunt: fiellt & qua::dam aliœ in ip[o vigore.
iis, qua: diximus,adfint peiora, morbus augecur tll[.lA.n.. y.sro eEi:tm in,deAinatjonis e~mpor
aliquis mor-,
de<:linar. $i.t e~irn
y~ ~ce
s~
fefré., S.i vero me.l~ora,
bus pofsit oecidere,non fille ratlOne quœfim,m efi.Sed
con[uetam anrieipee horam,longior edam fiat,atqi v _
de hoc procedête (crmone deeerminabitur. Has amem
quaellor partes quidam vniucr{x xgrimdinis tempora
hementior ,maligni6rque,& cum multis,prauifq; fym
appellant. Eandem autem ob cau [am tempo ra vocant
ptomacibus inuadat : fit etiam ve declinationis tempUS
vnil1erfalia, '{t qux à. parricl1laribus differae,in quœ Gn
breue fiat,neq; omnino facile,nqu~mo
[y~peo,
r
matumacce{sionis eJepers : neminém fllturuarbitrO ,
gulx aeee(siones diuidiirur. DefinÎuntur auce nô diemm Cvr qui(piam exifiimauerit) numero. Neq; enilU
qui de hl1iufmodi œgro,cantibus quzrae, nuqid,~Or;
iieri potefi vt morbus,qui in qua.uor diebu~
fit finitubus in eis ad magnitudinem crereat. Rurfils vero liaI!
Tns xqualia habeat tempora partium Cl}Ol eo, qui v[q;
his omnia concrana , tardet acce[sionis initium, I~(!gl.
. d
'
'11
/!ad quadragefimum diem,4ebeat extédi.Et omnes quitu cl 0 amem elllS,ac
magnnu
0 mlOor
eXlnat:
ce IICCatio
delV hueuCque confen dunt. ~omd
amem illdicatiam malignitas,& lis,qlli fupernenillnc, fympt t1l ._
re, arque difiinguere hlliuCmodi rempora op~rtea,nô
C bl1h~inorus,
a,c , (j~plicb1s
faél:is, vel neql1e o~
edam In hoc omnes inuicem cOhcordane, [ed nonnulli
no '{i:lperueniencibus, it1erm.~on
eeiam ve\ de ch {~
'luidé,fi amieipent,aut ~lb(equanmr
accefsiones,contionc colcracu facili,ac longa fllccedence,omnes :lC~c
fiderane:hi vero ad earum longitudinem refpiciiinlii
fionis cafils , Gue [ymptomara auferente. N~
84. ra
manifefiiora fimt de,elinationis indicia , ficuu pnod~
ad mlgnitudinem,quam edam vehementiam nominac.
.augmentJ.lIm
. C ' vero
" guz ad aCCelSlones
r. •
dli as perdc~idam
& ha:c ipfa , circa remifsioncs confiderane:
démceps inuicem altereamr,cùm lieeat, qU;E diximus,
nene,a::qllalia fuerint,morbum in vi&ore confill crc cil'
omnia conillngere,ac pr;Eeereà,qua: dicencur, vnil1ermonŒrant. Nunqllid igicur plus quam erat opà~,
fa. Hacenim via vix ql!ifpiam exqu~Gta
faceret prœ(en
num, à nobis cil diéHi?am aliquid ab Hipocra~
~it ..
11C
tis tem"potis eonièéturam. Si vero quidpiam ex his intermiililm, vbi docee quo paao Cjuifpiam e~ C ,ce(_
difcl1{Jllm rclinquatttr,tanmm pra::cognitioni nocebir,
bus inlleniat a:gricudinis incremécum? Aie eOl m a aU t
'lllanmm "el magnitudinis, vel viriu,quod prxtermitfiones elfe inuicem conferendas. An celeriùs 6~\uc
titllr,obcinebir.
non: & an ad longins tempus,am non:& an I:lag~s,co_
I l I.
Nunquicl igirur morb~ls
al1ge~r,
non :x.eo tatùm
non. Nam hoc,an celeriùs fiant vel non, nihll al~u.
a"
conieéturari oporret,quodacce[slones antlClpene, fed
!lendit nili vtrum accefslo horam con(llcram anuCIP'u.
ctiam earum longitudinc oponet annotare, & magniuerit , vel tardior faaa fit. Illlld auccm, an ad l?ng~
..
tudinem qllOqllC, ac morem : qui eum fympeomatibus D templls vel non, nllngllid longum perduan~
tC: U~
fi contingar, vel fine his el1enit,Gclle edam in in eermifrus,al~
brel~.
Magis vero & minùs,religl!a ocnru~'a_
fione,& declinatione,hœc eadem exillimo confiderana nobls expllcata fitnt in Ce comprxhendlr: nam . teS
. d'II1cm,& mQrem, ipfius morbl,. & Jiupe ruel11C:!l oc1
da, Voco autem ineermifsionem,quâdo fcbris In qlliegnlcu
edam ca{ils,eodlmqllc Inlilper numcmm, i? eo, Je
lem deGerie. Declinationem omnem eills parcem,qllX
dicitur magis ae minùs comprxhcndi exHhm~
. 1 rS
vigo rem ip(llm Cubfequetur V[qi ad [ecunda: acee(sio. filUS cl ec l'manOl11s
' . . , vt' qux r
'
(sion Js paJn-,
nis principium. Nam anticipatio fol il per [e ip(am non
Ip
Ilt .
tOtlllS
ac~.
ma<Yis lC minùs ex ei(d~m
repcries ineentlOl1lbtls: ..... o,
eO: fufficicns fignum incremeti:quod [xpe morbi proCT
•
• (h' enl ...
prietatem aon(equitl1l' poeiùs, qll1m eÎlls Încremcntu:
c.remen rt amem & afcen lits, & :lllgmen Cl 15
"P"
,
.
d"
O1pl1S ..
cùm & quartan;ç,& tcrtianx,& quotidian, (cbris quimniblls nominibus (ecllnclllOl xgntll mIS te
thl"
dam circuims vfguc ad intcgram [olurionem ita antipellant)!; celeriùs fiae aceefslo,(j I01~i.or;emPg2,
ret,fi magis edam indieia funt: ficut lus c~ran
1 cc e{
cipa~e
vifi fucdm. ConCiIellerunt aucem medici , tales
declinationem ofiendl1nt, fi videllccr cardlùs fiat deJ1~
tes nominare : ficut alias vofebnum fioura~,ntcp.
ce
fio,fi hreniori cempore duret,Grl]i omni?o frœ (Ji"
~an
tar~nçs,
C)l\;E:lInql1C {ladm ~b initio Futuri rem
te 4ebilior, Vigorem vero) feu fiatum JOdlcan~èert
rora alrqlud poO:enl1~
alfUmllllt. Sed & in his ph/s,
iiim;tiiirlilI v li fubitamin mor
pr
tc
�Liber Primus ..
eiîdem permaneant. Edam li fzpe in mOl'bis nullum
attollitur. Circa atttem crifim, &: fimlll eum criG extefen.libile tempus inuenimr huiltCmodi , fed habente ad.. A nuaulr. Efi autem,cllmincipit,mollis,ac latens:infurh,uc quana(fiita contigerit)aeeefsione indicia augmé-.
'iit.auterrt,atque aeerbatur.1tngulis diebus,circa criGm
videlicet {hotus
tt,quin ta fllperuenit atceCsio,qun~m
Catis emÎcat. Ex qllibus verbis manifeflè ottenmomentanells extiterit,adea vc nemo, cùm ade!fet, atotius morbi temporibus eomdit Ce' qualeméunq;
ipofitionem, morbi eonftitmionem nominare. ~o
~ . ~nouerit:
fed vtexquilitè dinofcatur, primu dedinatlanis tempus fit nece{farium.· Simile quiddamaccidit
adgitur modo,morbi,-& anni tempora,& cireutl~!1
inuicem incrementa, vniuer{alis eempora .morbi c.omln morborû allgmentis. Nam fa:pe prior accefsio p'rin
mOl'lfirabunt?Ni hoc erat,quod qlla!rebamus. Etenim
cipium fimul habuic , & a[cenâlm, & vigore,Ccilicet in
prima fui parte principium, déinde a [cenfum , pofirequartana [ebris inuadens no [olùm habet aceefsionem
mà vero fiamm , feu vigo rem : déinde feeunda accefprimam principillm: fieut neque exquiGta tertiana vffio manifefiè videtur declinare. Sed pra:fente quiaem
que ad diem feptimllm [llllm poreft principium enénf~Cid
. a acee[sione,"ttme demu cognofcere qu~lis.
fuedere. Eodem parieer modo & de aliis morblS iudicannt 1l1a,qlla: prxce[sit,prxter id, quod vnufql11fq; medum. Nam febris ardes,& morbus 1atera1is,& inflamatio pulmonis , Gra:ci It,w~f'
7rl.tVe{Td'a,f;"~DJI
dicus id facere potefi,rem edam magni momeei in.vftl
. vocanc,breuis teporis habent principil101. Morbus au....
rne4icina: deftmit,pra:eognitionem fcilieet,d.e qua ple
niùs in lib ris De arte euratÏua diximus. Generofi aute B cem eomitialis', & articularis,& eoxendicum,& renuffi.
<
rnedici,atque arte Hlppoeratica digni eft officium., fu- . ,. affe8:iones,longi temporis. Sic quidem à morbis ipfis.
A temporibu5 autem anni,hoc modo: Aefiiua! quartaturttm1latum prxcognofcere, cùm omnem.vi8:u5 rana: magna ex parte breues âmt,autumnales v.ero longç,
tionem ad ipfum infpiciens infii'tuat. Eade r!ltione prin
& pra:[enim qua: ad hyemem protendunntr. Sic & 0cipÏttm morbi,atqlle augmencum,non vbi iam pet:feaa
mnis morbus alius zitate quidem breuiorem , hyeme
fu1u,fed multo an teà,.prxftabat agnofcere. _
"'vero diucurniorem habet iudicationem:& principium
ttll.
Video tamen plurimos medicomm neque pra:fenfic xfiate breuius, hyeme v-ero longius habebie. Simitis etiam principiinoticiam habere, ficutapprimè-admi
r.tbilem The{falum, qui in priocipiis repnmere iubet,
lem quogue feruabit in aliis temporiblls proportione-.
etiam fi morbus fuerit adl'hi8:us pro fui natltra 'egens
'Sic quidem & anni'temporamorbé.mm conUimtiotles
pa8:o vero quifpiam ipfum princirelaxatione: ~o
pra:nuntiant. Accefsionum autem incrementa hoc md
pillm agno[eat,tanquam rem notifsimam, dicere pra:do: Accefsiones enim dicit inter [e eLfe' conferendasj
terniifie. Sed hoc non paruam babet dubitationem.Ni
an accelerani vetnon,an longiùs-durant vc1 non, & an
fi primuméxquifi(èaduentum pro _principio mOIbi co
ad e:xmagis vel non. Nam fi hzc omnia ~oniumel!s;
tillsfum:::re oporter,indiuifibile erit, atque fine tempo
qllititam cognitionem propiùs aecedes.' Si vero nihil
re:û vera primam acce[sionem, fcimns hanc aHquanex ifiis animaduertens plltas poffe morbi principillm
do & toeum augmencum, & ftaeum in [eipCa comprxcognofcere, autab inerementÇ> diftinguere , nunquàm
hendere:prçter id,ql1od extra omnem rationem Hl, vt C, propè accedes ad verÎratem.
qui in feptem ad [ummum diebus morbus 6niri debet;
Nunquid igirur hoce ad exquifitam temporum mol' v
bi fllffieiunc cognicionem? nequaquam,f/fd habenc ali- •
& qui:ad [ex menfes extendi , omnéfque qui in medio
quid quidem.artüicio(z eoieéturx:camum veroab ex't emporc terminancur ,{01am habeiir pl'imam pro prin
ql1iGea ratione_deficillnt,qllancum illarn,qux nutlo mo
cipio ai::cefsio nem . Sieuti enim neque omnes morbi
do eft, filperant. ~id
vero illis adùimm', exquiGtam
allgmenmm,aut ftatum, am declinationem xqllalis habent tempo ris ,eodé arbierormodo neg; priocipillm.
faciat prxcognitionem, fi romm leges Aphorifmum.
intelliges,in quo ita [cribicur: Morbi autem, aecefsw..
Neque tamen fi quifpiam primam acce[sionem pra:terierie, iam poterit principillm circunfcribere. Nam fi
nes, & cofiimciones oftendunt,&:mni tenipora,& air
cuiruum adinuicem inerementa, fiue quotidie, tiue âl.
fecunda fiatim fubfe'luacur 'lux habet augmenti ind~
ternis diebus , fiue in longiori tempore fiant. Sed &: ex
c:ia, &poftipfam tenia &: quarta, & fic alia: déinceps
iis,qua! mox apparent: velutiin laeerali morbo fi [pu.
omnes:qlli primam omiCerit accefsionem tanguam no
principium, vel omne tcmpus medium v[que adfiacum
mm fiatim appareat indpientem morbum fadt brenio·
dixerit elfe pril1cipillm, aeque iea omnino [ufilùerit arem:fi vero pofieriùs,longiorem. Et vrina:,&alui eXcrementa & [udores vel bene, vel malè finimrû,& Ion·
fcenfum: aütprimo reli8:o principio,non amplius ha,
"
eum ap~ruent,
eft huius dllbiUtionis medela? Si qni- D gum vel breuem futn~morbl?
bebit. ~a:nm
cômonftrabune. H~c
qUldem ab H!pocra~e
111
pho
deOl ve\int qua: [unrab Hippocrate [eripta perdifceri{mis fcribunmr.ln primo autem ltbro Eplde:Xllorum
re,facilis atque expedita effet ifta do8:rina. Nune vero
omnes inquie coaiones excremeotontm vndlquaque
p~a:ter
id , quod qure funt ab Hippocrate optimè tratempefiiuas & bonas ,& iudicatorios abfce{fus coofi..
daa, nohtnt addifcere,illa,qua: ignorant,damnare coderare oponee. Déinde fubi~erns
inql1it: Co8:ionet
nantur. Sed impofsibile quidem eft imperitis inuenieeleritatem iudicii, & fecuritaeem fanitatÎs oftendunt.
re medelam,nobis vero perfacile. Inquit enim:AcceC...
Sed co8:iones ha: quide omnes üs adfilOt Llua: coql1un
tiones,& conftitutiones morbi oftendunt, & anni rem"';
ru.~xnam
igitur ha:c funt?NOn aliafanè ql1àm iIIa,
pora, & circllitullm inuicem incrementa. ~od
qlliqua: mox apparétia nominauie. Nam qùz propria [unt
dem morborum confiicutiooes , quidam veluti eorum
morbi accidentia,fimul cum mOl'bo inuadunc, atqi in ..
formam nominat,fecllndum qllam ex talibus, & tan ris
cipiunt: t:eliql1a veroomnia mox apparent. Iouadunt
C?nfiitl1untur vniuerfalibus temporibus,minima qllifigitttr vnà di mor~
la~r1i,
& f:bris ~el1t
' ~ & l:ltera.
~am
conie8:ura comprxhenderit. Nam cùm in primo
lis dolorpungenn fimllts,& cuCsls,&dtffictlts refpira.
:pi.demionlm libro aneè dixHfet. Sune autem modi, &
tio. Mox apparent aucem quredam vt ipfi morho pro.
C~ituones,
& accefsiones haru quantmlibet febri!t.
pria,nonnulla :lUtem vt commttnÎa omnibus febricitan
~el?Cps
{ubiungit: Statim, enim continua quibufdi
quidem,
cibus. Propriaquidem ipfius morbi, pr~mt\
lnclpiens Bore{cir ,ac viger plurimùm,& ad difficilius
Tom. Il.
R 4
Galen.
aurem
é'x
f\
�126)
Galeni de' Crifibus
fi nihil educatur cum rptlto:qnod futTiciens ell morbi
oponet. Sed prztereà inrpiéiéda rUll': oml1ia,quz{itnt'
çoétio!).e ~arentis
indicium. Secmndo amem , fi educa- A . morbis-acutis communi. , ql~
déinceps conl1me~at,
turqllidem, {ednon bonum, Efi aucem & hoc duplex..
ira. [crib::ns: Sllntamem hxc bona, facilè perferre a:~
V num gllidem,qllod folum caret coaione,alterum ve .
gritudinem, bene fpir.re, & effe doloris expercem , &.
ro quod etiâ praullm exifiit, Ab his vero omnibus id, {pucum facilè expuere, corpus tOtU xql1aliter calidum
q~od
COa1l11l efi:, feparatur, quod etiam propriè fpuelfe, & molle, & iitim rion habere: vrinas autem,&l~
tum appellant. Neque enim, quod [~nglie1m
efi, ,~c
ui excl'emema,& [omnos, & fudores, qllemadmodum
~Otlus
.
fcriprum ell, fingula bona eiTe percipere. Hzc itaq~e
bilip[llm,atque fpumofum,1ta nOmtals,fe~
expuiciol1 es voca~us.
Cùm ~ero
neqll: [~ngl1m,eq;
t
hona figna flmt,tllmeorum infirumécorum,qllibns VIS '
bili pallidx, vel mgroe comlfiu~
fl:r~c,d
qllod t~le
.
fpirând~
dl demandata,'propl'ia, mm qLIX prxteà~·
.
fuerit iam (pumm vocamus. ~lado
Ignul' hoc fiatlm ·
mrribus aliis mol'bis aClltiscommunia exifiunt , . conu~
t
apr~leic,mobu
facit breuiorem: ctlm vero nullo.
nuatim déincep.s inuicem [cripta (une. Arque ipfiS,ad'"
modo educitur, aut crudufl1, indicat morbllm in lon';J
iungens [ubinfert;M~la
amem flint his contrai,
: dlt1i~
:
gius debere protêdi,Si quid autem prallum expuicur, 1 cult-~rpef
morbum,fpiritum magnum elfe,ac cre
periculum imminere fignificat. Si quid aucem ml.lignui : bi-um;non cdrare dolorem;vix [pucum expuere, veh~
1
fuerit,monem minacur. ~id
igitur fit [pumm, nuncméll,cerficire ', corpl'lS'inxqualitcr [eneiIe calorem, &,
no efi: opus exponere. ~x
vero propriè expuiciones t
Venttèm quidé, ac lacera calida elfe vehemenrer ,fron·
nominantur.,elC his quœcunqi fubSauœ, & [ubfuluœ,& B ccm autem,ac mallllS frjgidas,& pedes frigidos; vrina$'
tenues exiil:ut,folam cru. 1 vero,& alui excremenca,& fomnos,& hldores,ql1em-:
filbpallid;e,& [ubfpmo~;&
admodllm ..fcriptum ell, lingula \1xc mala eIre- cogno"
d.itatem figttifièant,nullum vero infigne malum prrenui
tiarlt, ~œ
vero finealia comillione [unt Baux ac ful[cer'e•.Scripmm amcm eft de his in eo voillmine, quo4
U%',craiI"x,atqi [pumofoe,& virides, vifcofœ, atq; rotu-'
Prognollicon inÎcribitur, in quo fimilem huÎC ip~e-ta
dre,acgi his edam magis nigi"a:,funt prauoe. ConGderâdic'doéhinam, qualem &. nunc in fpmis. SicutÎ eOlm;
dum eciani quis fit eorum eduaionis modus. Nam fi fa
his hoc qllidem eil" coétionis fignum, hoc vero crll .
cil-è-expuanmr ,.confiat quidem bona$ elfe J contrarias
tatis,boc ancem monis: & qllod coaionis eft {ignuJll,
\l~O
malas.Et quld oponet nos pIura dicere,cùm poe
fi in pnncipio ttatim pofi appareat, proper.è.(al utCJll
fimus verba, qure in libro De prxcognitionefcribun[ubfc:clltnram ofiédit:quod aucem crudicatis, morbUJ!l.
{ur, apponere? Sputu oportet in omnibus dolotibus,
in longius tempus extendi debere: fiO'num alltCm e~l·
qui (unt circa pulmonem, ac latera, celeriterexpui, actiale,hominem moricurnm fignificat:& fi val de exiClll:
facilè, commifiumg; videri vehementel' fhuum [puco.
le fueûe,cito:tî vero remi[sius exciterit, in longo t~f.(
Neq; in dubio efi,quod ho~
loco HipPocl'ates, fputum
pore: eadem in vrinis ipfis,& âlui excrtnis!~lo
vocat iJ,quod [ecundum nlturam fe habct,clll flaullm
quis omnibus, de quibus efi [ermo fucurus , dJfb n 10'
admiltUOleffe 0Eorcere inquie. Verbum alité illud Veell adhibenda,Etenim hmc omnia,nonnulla gui~el1
~,. .
hementer,nonnulli qllidem neque omnino adiungllnr, C aionis,nonnlllJa vero crnditatis, & quzdam eellll11Ü
qui vero & adfcribunc,alii ad flauum, quidam vero ad
ris irtdicia {unt. Nigrum enim (pllmm,prxter i~ qll i..
commillllm,referunt, vt fermo vterque ita fe habeac,
Crudû111 ('fi: , edam. monem portendit. Sic & vtl nlllllit
ute
Commiflûmg; vehementer [puto, videri ·flallllm: ve1 fla
gra noh cruda (olùm , [ed etiam leehalis efi:. E/1 a o"
uum vehementel', commifium fpuco. Sed prior [en[us
1impliciter cl'udû,quod albû efi,ac tenue, qUOd aqU
efr artificiofior. Semper enim omnium motus inoequa..,
film nominam us.
.
itU ,.
les,&eorum,quoe plurimùm difiant,complexiones daRl11'fus igimr ad aphorifmllm redeamus, ln quOor•
fcribiCllr: Acce[siones alltem, & confiitutioneSrnui'#
moat Hippocrates, Experientia quo que ira elfe proba
rur:neqi edam ratio dubia elt:non tamen eam nunc exhi ofiendul1t , & anni tempo ra, & circllitllUfll a, I&ie.
plicare forct opponunum, ~od
autem verbllm illud
cern incrementa , fine quotidie fiant, fiue alcertllsJ( iis,'
V chemeneer, ad commillum relationem habeac, ex iis
bus, fiue longius tempus intcrmittant. Sed &. eortet:
etiam pate t,qua: [uoiunguntur.Si enim (mquit) muita
qllZ poHd apparuerint, coieéhlram aciper~P
inci.
pofi doloris principium expuacur flauum , vel fllluum,
velm in morbo laterali , fi fplltum fiatim mo r 0 à pO
vel multam cxcÎtans tufsim, vel non vehemencer com~
piente appareat,breuem futurum fiO'nificat: {i ve r ,
enca
mifilltn,peius efficinu. Videcur enim in hoc loco Hipflerills,longiorcm : & vrinx edam &: alui ex crefll,& d~
pocrares quœc.n~
in [e~Llndo
[ermone dIC~ntU',
iis
& fildores,& bcnam, & malam crifim habituro~,
in'"
opner,q~
1ll pnmo dlcebanmr. verbo qUldem cetO vel tardè finitllros morbos cùm (lpern~o.
lemer,id. quod mulco pofi principium doloris explli- D dicant. Nam hxc omnia liqliid'à fltnt eoru,qu:e ln aU.
tUi", Verbo faciLe,illa,multam excltans tufsim:illis vegnofiicis [cribunrur, compendium: cùm lnu9bUllS rllt'
.1
'fi um Vl'dl.... n'fl auum ve 1lCmenter J
i 'Imperml,
' qux ln
" Ilbro partlCll
. 1aun
. l l'rcn un
ru,ml
pmo,
t hor Cc0 la capua,
. 'tUt',
fium funpliciter,ac [o!llm flallum, mm quod ex verirq;
in Aphori (mos transferrc tcmauerit. ~Ia:.m
!â~ctl
commifium cil, colore fcilicet fpuri nacuralis,& Rauo,
lilOt, hrec capi~
? ( S::pius ~nim
~eptr,
mlh~"orb
vel fuluo,no tamen vehementer. Scd & poll hxc fllbmel1l1s, vt qUI mcnrem velte adlubere, dl (cat 'de re .)
u
•
'f" Il'
d'Iccr, li\lam adh uc mentem ape"
lllOgCfnS
mal1lreltl\lS
~'Jl1c:K\m . "
cogno ficere,& filltuntm Il
uam mpra:t tem"
.
h'
b'
N
i
l
'
'Il
'Il
• r d"
f"
'bl
&
natUr:l
ncns, IS ver IS: am nlllum Imperm 'lIum CXlncns,
xc unt, vt IplC IClt, rorma mOl!
b's mO~
pcriculofllm. Impormifium eft autem id , quod (puto
pOrtS, & accefsionis circuiClls, & qux ln mO r l mplo,
non commifcerur:albllm autctm,& lIi[cofllm, & romnapparent. Ericamem mihi [crmo in eodem e~us
",
d\lm,inmile.Déinde rUf[us paulacimad difllciliora fer
adhibita brcui difiinétione de nominibus ,.ql~ncepa
moneprogrediens: Malum amem, quod viridc cft valpar erat, veteres vtehanmr ad fotum mentiS C de~qui
de,& ,fpumo[um. Ac déinceps addit ( fi vero ita fit im·
explical1ùum, cùm omni lludio incumberentè ml1ef
permülum, V~tam
nigrum apparear, omni alio peins
fitam rcrum cognieionom, Iuniores v~r
fer °rebllS
,no E~prol1s
quidcm morbi lucralis ita dillingllcrc:
circa nomia~l
comerunt vitam, mJnl()lè de (olie
�126)" ,
Liber Primus.
~o1icd.
Principium igitur morbi, -& primtim in(ltltl1m
beat, vel Olmm, {ed in tota declinatione, atqne omnimdiuifibi 1em prim ç acce fsio nis., v eImÎ nunc, g uoddam A no antè, qllàm fecunda inuadac accefsio,qua: vt pluri- .
fine latitudinc vocant, ~ed
edam aliquod eempus lamum in,lat:ra!i morbo, renio fic die. ~odclng;
igi- ,
tLlm,quod etiam in ipfo ou ne obferuamus,glundo ditur coétlOnJS it!?num poll apparuerit,breuem,& ralutarem morbum turuntm ofiendit. Tale quidem dl fpucimusnüceife hyemem,vel a:fiacem, vel aüguodaliLld
tllm,quodin mOlbo latcraliapparet.Namclliu[q; parigicur in nullo fermone cali, gualis eCl
tempus. ~od
tis in corpore fuperflllitas,eam, qua: illi inefi, affettiois, quem anteà fcripfimus , Aphorifmus, & muid alii, .
quidem fiteric,falllbrem,cruda an ·
nem oftendic,G co~h
qui pofieà dicenClll',principil1m vocec Hippocraces pri l
tem,xgram.l ta igimr &: illa fcripta funt:Alui auté ex- '
nmm illum & indiuiiibilem mOl'bi infnltum, vnicllique
clementa optimafltnt,qu:E mollia funt, & cohxrentia,
liquet.~omdn
circamorboru principia con- ,
fidcranduql effe, anfiatim morbus vigear, in co figni- ,
& qua: eandem exims horam feruane> quam in Canitate
ncatu dittum quifpiam poffet,arbitrari? Vel illud : In- )
habuenmc.~tirs
vero effe debet pro ratione cibi
qui affumitur. Nam li exeun eia talia fuerint, ventr~
'
cipientibus mOl'bis ,fi quid mouendum v idecur , mo- .
ua, conGil:entibus vero, melius efi conguiefcere ? V el.. i?fel:iorem (an~lI?
~if ~ . i~dcan,
Et {pucum gllog,cùm
tuent exqm(ite bmlle lIlt,gllOd aduenit fanis,inccO'ram ,
hoc, In principio morbi fi facies taEs eric? Nam fafanÏtatem infirumencorum, quibus vis fpirandi eft decies illâ den1OTtua, ,de qua ifia di.cunmr , neque illo ex-;
mandata, fignific::at. Si quo modo amem impediatur,
quiGtè principio morbi vnguam fieri pomiffet, Eodé
atque à n.u urali recefferie habim, tantllm ea 1a: {a e!fe
modo cùm dicirur : In aClltis morbis raro , & in pnndemonfirat,qttanmm ipfam formam namralem :unifecipiis vcendum.purgationibus: de principlO intelligivero illi,qllod {ecllndum nacuram efi,maxiturqllodad tempus lati! extendicur.MlllrO magis cùm B rit. ~od
mè contrarillm exifiir,crudum efi, magnamque o /lenfcribitur! Circa,principia,& fines omniadebiliora,cir
dit membrorum a ffettorllm imbecillicatem. ~od
fi
Ca fiatum fortiora. N eque in alio fellfi.l diétum cfi: In
etiam vicio{a: caufx aliguod fignum habueric,quemadquorum morborum'principiis nigra bilis vel infrà, vel
modllm nigntm, perniciofum hoc cft: !ta etiam in vrifuprà cxierit, mortale. Eodem modo in libro De ranis [e res habet.Nam & hx,gua: fanorum vrinis fimlles.
tione viéhlS, qna: feruamr in acutis morbis in connu-.
Illeratione illorum vchementium accidentillm fubinfunt, venoftlminfirumentorum gemls fàtÎs robufium
tulie: Ha:c antem fi in principiis appareant, vehemenef~
demonfiranc : qux vero crudiores (1111t',eiufd2 imtifsimum delirium ofiendunt; vc plucimum autem mo
becilliratem fignificanc. ~x
vero ma ximè [unt fanorittneur. Eodem modo fe habee edam in A phorifmo,
mm vrinis contrarix,hx quidem omnino./i.tnr crudœ,
de quo paulo antè faéta efi mentio, vbi inquit : Velllti
& maximam indicant imbecillitate venofi generis vniin laterali morbo fi fputu fiatim poft appareat in prinuerfi. ~a:cunq;
vero & fitperantis c:mfa: pranitatem,
cipio ,.morbllnl ofiendit breuiorem. Negue enim priofiendunc, velmi.nigra:,ha: [unt penims e xitiales. Ha:c
mum exquifitè infi.llmm hoc loco fignificat, eum quia
igitur tria fignorum genera propriam cuiu[cunque me:
huic fenfui renllm natura repllgnat, Ulm quia dicere nô
bri coétionem ftgnificant:nempe inferioris ventr'is exporuHfet,pofi appareant. ~omd
ellim differentab
cremenra,qu:J: fecnndum n:lCUram fe habueriIlt. Venoiis,qllx fimul inuadunt?illa enim exquifitè eiuCmodi ha C fi vero generis, vrina:. ir.{tntmencorum autem, quibuS'
fpiramus,fputa. Sicuti vero hœc,locorllm ipfornm, ex,
ben t princ.ipium inllicem, & cu vniuerfo mOl'bo ; poil:
quibus excernuntur, indicia pra:bent: eodem, Vt arbi!pparent autem qua:dam ft~im
in pri,?a die , qlœda~
tror,modo,&vrina: renum,&meamu, per quos vrina
10 Cecllnda,quxdam in tertla,qua:dam 10 qllarta,qu:z:da
defluit, & veficœ,& penis. Sed vrinas quidcm, qllx in
cùm proccfferic morbus.
harnm partium mOl"bis accidllnt , in A phorifmis fepaVI J.
Principillm vero fecundum latÎtudinem communi
racim Hippocrates fcripfit: qux vero acmis accidunc
qlladam,& prompta imaginatione, in gua nullum ad~gritudnbs,
in Prognofilcis : guoniam hic liber, vt
hue cft anificium, in prima accefsione coneinetltr. At~
iam fa:pius oficndimus , de folis efi morbis 'acucis. Et
que idcirco qu:z:dam fiatim cùm incipillnc,Oatum acce
cùm in eodem libro compleuiffecomnem de vrinis fer
piffe dicLlntur: gllcmadmodum in primo Epidemiorum,vbi inquit: Statim enim, continua quibuCdam inmonem,poOeàin fine fllbiuxir,Non decipiaris autem,
cipiens Horefcit, ac viger. Nam verbum id,lncipiens,
fi vefica quopiam vicio affecta, aliqllam ex bis vrinam
reddiderit. Neque enim totius fignum , fcd ipiills per
hoc loco non dicitur de vero morbi tempore , alioqlli
fe ipfum. Sicuri iO' imr vefica:: meminit , faéto in ea {errepllgnaret ei fi orefcere, atque vigere,fed de eo, quod
monis exmplo:i~a
& renes,& va[adeferentia vrinam,
fubfegllitllr principium, exqllifitè diétllm, quod , vt
& penem fllbaudire oponee. Maximaame ad hœc depll1rimllm, ad terrillm extendicur diem. Omnino enim
monfiratio fune, qm: ab ipfo in Aphorifmis [nnt [crife~ris
hxc vbi principium illud Gne latitlldine fecerit,
dcmde hoc patto a(cenfi.l vCa proprium rec;ipit fia- D pra. Sicmi enim vellc:!!, ira & renllm a:grotandum figna
inquit, in vrina craifa,frufia carconfcribit. ~ibl1s,
tum,quœdam in prima die,quœdam in fecunda, non ta
nis parua,lur veluti capilli excunt, iis à renibus exccrmen in primo in(ulm primœ acccfsionis poffet aliqua
nnntur. Ha::c igitur tria lignorum genera, vt dixi, finfebris habere fiamm. Sed fiue in primo die, fiue in fegula qua::glle cottionis prxbent indiciunl. Vrinz quiC:llndo ifium habeat, acque hinc vfqlle ad integram fodem,eius,qllx fit in venis:deieétiones ame~ils,qt
lUtÏonem extendatur nullum fenfibilem alcerius acccfin vencre:(pucl vero,cius, ql1~
in Cpirandiinfirumétis.
{jonis infultum accipiens, hxc fiacim ab initio propriu
Neqlle vnquam Vfil concingic <Juin bonum aliquod ma
habui{fe fiatlldiceretur.Et hoc efi,qllod ab Hippocragnum ofienda.nt coétionis indicia. Sanguinis aute prote dicitllr:Statim enim,cotÎnua quibufdâ incipiens flo
fllluium è nanbus,& fudores,& tlimores,ql1Î iuxta lUrefcit, ac viget. Tale igitul' ell: fifputum laterali mor~
res fiut,& re1iqui à loco ad locnm impetl10fi deAnxus
b?fiatim pofi apparueritin morbiprincipio ) eum fali in t~mpore
ql~idcm
fiant ~p.rtuno
, prodetft! pof~
~Lt ?reuiorcm.id efiantè, quàm fecllndaaccei"sio inua
f~nt.:
JOtempcfima a\lte~,U1hn.
~o
fit, vt m'cnt. Adhuc enlm lateralis morbus dicerecur incpe~
hi V1Qeamr ha:c eldom mnuere libro De 1ll1nloribllS,
rc,nol1 folùm quando huiuCmodi ~çce[sio
aC,cn(umha
Tom.ll.
R S
Galen.
�.~ ~
Ii..0 7
Galeni de Crifibus.
'Vbi fcribic, DecernentÎa in melins,ft non natim appa- .
tur,cùm coél:ionis figna apparuerurÏt. Reliquum ~"ero
:re;tnr. Er.enim non h,c ca lI.I ll, ièd di fficultas fpiran- A démceps rempus vfque ad il:a.tum, iam alterum rempus
di, & derr.enria. & iac ryma::, & vigiliz, & graues to mni,
eil:, quod augmen tum,& a(cenfus nominatur. D éind~
& tenehrx obo na:: oculis, & fp lel1à ores obue r[antes,
poil: ha:c il:atus, qui eil: vehementifsima totius mor~l
& venrriculi fafiidia,& oris vécriculi dolores, rel iq111pars . Vltima vero omnium eil: declinacio. CoélionJs
ve caCus, atque dolores, 'lui [mgulis partibus corporis
. igimr figna (fxpius enim qua:: vrilia fUI}t repetere ~oneueniunr, exi ~ untdfijél.oem
, & quando iUU6J;lt, &
uenit) nun'luàm malè apparent: decreroria aucem e~
q.uand.o noc~t,
&quando n.on modo nihil profinc,
vbi malè: neql1e enim in augmenrls ,neque in ?rinc~{ed eûam LÎgna fint derertora. ~emadol1
igimr
piis, [edin fiatibus illa apparere conuenic. De JÎs ~1Principii voeablùum ', nuUum determinatl1m tempus
dem,qua:: in augmencis, ae Hacibus apparen t, poil:ead~fi<1nificabat ,eodem arbitror modo neque id verbum
cemus. Iam vero de iis,qua: videntur in principiis,d!S~tÎm:
tantam vero temporis laticudinem obcinec,
.camus: illud priùs ad memoriam reuocances , qu~
ln
quantam & Principii nomen. Liquet autem qllod ecii
reliquo [ermone, qui {equitur, duo principii fign,~{XpillS pro ilicet, aduerbio il:atim, vcimur: veluti in eo
cata pra::termitcentes , & primiinfulcus ~ qui fine 1auditto videmr VfÏ.1S Hippocrates. In(untalltem modi,&
tlldine efi, & alterum prima:: accefsionis , de {olo.ter •
conll'itntiones, & acce[siones fingulis hifce febribus.
cio dilferemus, videlicet cruditatÏs. Nam & huius artificiofa qlla:dam c.ognitio , & plurimùm oil:endere na·
StatÏm enim , continua qllibufdam flore[cie, ac vigee.
Namhoc verhum Statim,nihil fignificac, qu~m
ilicet: B tnra aptum eil:. Neque igicur [udores, & vomituS ,&
quemadmodû, vc arbitror,in libro De ration e vi.ans,
alui excrementa, neque tumores poftaures, neq; pro"
qua:: in morbis acutis [eruamr, vbi ita in quit: Nifi ergo
fluuia fanguinis,fi eo tempore appareallc, vnquam pet
quifpiam curet quantum decet , fufficientem elfe mocrifim a::gritudines finierunc. Ha::c igitur iam edam 'le:
dum hlli1l1modi [orbitionis ptifana: , fxpius nocebit.
Inti call[a;, morbos finire credllntllr. ~a:
vero vel~'
~ibl1S
enim cibus il:atim cocluuls fuerit, his n~u
quis
hbrtlm fi,gna funt indicariua, deliria exil:unt,aq~
. ~"
fubeu3cuatÏs f01:bitione dederir.Id verbum Statim,tagi iia:,& iomni gralles, & dolores,& lacryma::, & dJ Jfignificacus
cultates fpirandi,& tenebra:: oculis obrtX,&qu~cUIl:
le aliquid Ggnificat. Sunt autem dus ver~i
qLUm p.\urima exempla & aplld omnes alIos Gra:cos,
que fimilia. Etenim ha:c fi ab [que coétionis .1ignlS ap
& maximè aplld Hippocratem.Ad alterum aute cranfparnerinc ,funt pefsimarum affeél:ionnm indicia . .H~c
O"redlamllr. Cùm enim inquit : Signa decretoria non
19itur,gua:: vniuerfa videntur veluti caufa::,& ligna cr~:
ftatÏm appareant. hic 5tatÏm ,qllàm primùm fignificac,
fis, non il:acim appareant, hoc efi, non in primo m?f 1
boc eft , in principio mo rbi. Non fune autem eadem
cempore, quando omnino nulla adefi coaio. Rehq~a
decretoria,& qux coétionis indicia dicllntllr.No enim
autem tria,qux coétionem oil:endunt, Ggna, edam fi 1~
6.eri potefi quin illa omnino vel bene, vel Il!alè decerprima protinns accefsionis hora apparuerint, ad bo
nant. At vero coétionis iigna falmem quidem hominis,
num apparent.
It.
non tamen per crillm omnino, fllcuram ofiédunt. Ne- C
Rur[us repetentes dicamus. Ha:c vniuer[alia Jllor.
bi rempora ex morbis ipfis primùm conieéturari op~
que enim fi fllbiram in morbo mmati.onem inc~lexl·is , neque fi prxeedenrem pertllrbati.onem, neceffarid
cet quantum extendi debeanr, déinde ex anni ce/lpor~a
coétionis figna horum aliquod erunt, cùm illud accibus, & circuiruum proporcione, & pra:ter b:rc o~nJ
c
derepofsit, vt morbus in longiori tempore paulatim
ex pofi apparetibus , in quibns prima & prxciptta ' ~è
cPétlls, ad integram deueniat folmionem. Oil:endemr
coélionis figna, ex quibus circllnferipmm exqul IJll
autem & in [equentibus adhuc manifell:iùs , quomodo
porsis principium agno[cere. Ex hocaucell1 fütur~e
di~erant
omnia decrtO~a
(ympto~aà
~o.ains
fiflatum conieélura artificiofa, quam paulo p~ftPgl,
gnls.Nunc vero hoc cancum o fi en diife fuflicJat, quod
mus,agno[ces. Vocoamem conieéturam artl~Co
on
roélionis, qux in fpirandi inil:rumencis fit, [puta: eius
qua:: propè ad veritatem accelferit. Sicuti ig~tlr'd.,
vero,qllx in venis, vrinas: ilIillS autem,quem in vetre,
habetttr exquifita principii eognitio ancè, qua/ll! ua"
excrementa, figna Ihtuere oponet. Et quod in febripiat a[cenfLls : ita neq; a[cen{us ancè quàm llat?S 111llen
PlJS omniblls,quoniam vernofi generis funt afteéliones
dat. Exercicandum eil: & h.oc in loc~
vt priù s Jl1gr S
(na & arterias in hoc genere coprxhendimus) ad vritem il:amm cogno[camus déindefic ~rçcogneaflU
~
ra
pas prxcipnè attendere oponet, In iis autem, qui late()uoniam vero & horum'omnium dux eil: l-lippOc
tJ:. •
" ' d fi
fc
'<.!!
ne ntes,
raU morbo lrncIlJntu:! pnmum qlU e"! pura, ;cbu~tes, xquum cil: vt hoc in loco eius verba exf.? antè,
do loco vrinas ; qlloOla lS mor b LIS omnmo eum re 1"1fermonem tran6gamus. Pr:ril:at vero forta 1SlS , Jll
bus iungimr. In alfeétipnibusaucem ventris) fi fine feql~m
aggrediamur hxc facère pauea qua:dam.eOJ1l n:
t:.
r
i
'
li
.
S'';
D
.
bre merinc, 10 aexc~mnt
10 pleere oponet. 1 au te
quz nuper diximus, apponere.'
~od
en lm pr IÙS taUS,
Cllm febr~,d"!
vrma~.
.
. . ..
quam morbi partem principium inuenire ql1ç~ebt
in
v 1 r . Propnunl 19lcur vnm[cUlu[que morbl pnnelplllm,
vtrum zqualis Gr tempo ris in omnibus mo rb1S ~ 'fllllS
l
1
• ~oél:ins
figni s determinarur.Ditferr alité ab eo,quod
fingulis proprium templls habeat (de qu~
or"
Theffalum delirumillud inuenilfe prxcepnun, PjaJll
[ecundum latitudinem priJileipium dicirur, quod nulHi
habec artificium , quod vitra terrium di~m
non extentet in vnoquoque morbi principio adil:ringe re , ~lS
di imelligitur: {ieut coam in libro Pro~nl:icu
mafi morbus ex conil:riéta hlerit communitate) pr! ca.
nifclli[simç ollendimr, Nam çùm antea dixiifet, Si in
omnium Hippocrates diligent.ifsimè oil: e n~it:
n~;eui"
principio morbi talis fuedt facies. pollel fÏ.lbiungit:Si
men quid iIIe dicat intelligunt ,ob enarrauO ntS diélo
:lllte longior morbus fLlerit,quàm triduanus , aut quatatem. Imprxfcntiarum alltem ,fufficiat et .vn~li
quis
triduanus: principium fecllndum liuitlldincm manifeprifci allthoris metem explaqare. Nam &~ha.,nJ
~J1ue"
llè nohis ofiendens veque ad terrium diem exrendi.
omnino jndiligens fuerit, 6mili modo ql1lfplam!(fll Û:
Verum alltem vniufçuju(que morbi priocipium, quod
niet, In medium amem ad<lucemus iil:um A pl~oT
ri/ld
edam parcem lpli."s elfe dlximus, vfquead mulros quaCoéb medicari,& moucrc,non cruda, n~que
lJl fJllaJi ..
J
~ernaios
eltendl c.ontingit : tune eoim primùm finipiis,nifi turgeanc. ~od
verbllm propnè de an bItS
dg
�Liber Primus.
e
t!mu
Il?
(
T27°
bus d.ici conÛteutc;quœ ad coicum rapillnrur. Tranfl aque Foficriùs exeat ~ & eins quatltitas fit pro ntione ci
tum amem efi ad eas,qu~
proper ant, & celeriter moue A borum aŒ\mpcorum. Sicuti
vero fi hrec omnia adfinr,
tur,~il\dnes
& prrecipuè cùm labo ramis fenfus ab
omnin o toétlun efi,ita non etiam,u horum aliguid nô
inordinata humom m)& fpirimllm agitatio ne Îritatur .
adfit~omn
in~oéH
eft. Fieri enim potefi "t hie quiNam in his' taèùm quifpiam ratÏona biliter phnrma co
dem venter cil'ca propriu m opus robunu s lit, [ed vel
Vtcretlln,eùm per fe habec adilutc.n~
ad faciliùs attrapropte r vehcmecem aùiaeentillm partium ealidita tem
hemdllm,fllperabundantillm hllmorn:n lllotum : quemexugacur, atque e xiec~lr
, quod bene eoncoa um fueadmodum' qui prretei: id) qllod omnin o emdi funt,fiarit,aut prote~
dillribm ionis imbeeillitatem liqllidiuS',
biles etiam, & fi xi.fllnt)purgantÏum medieaminum traql1àm oponea t,ege-r atur·. Cbod quidem molle & eonél:ibus diffieulter obediu nt. Sic etiam illa diéta fi.mt~
iunél:um ell, eoneoq uendi vim validam eITe liquido 0~icunql\e
inflamm:ttiones lbtim in prineip io morfiendit, ae lim~
digcfiionem optimè fieri, ae prxtere à
borum f<;>luere temant , de co quidem , quod intcncum
nullam ventris partibu s inflam mation em elfe.Si cui ve
eit,atque inJiammamm,nihil adimun t.N equc enim cero id verbû Lxn~,pretmif\
effe videtur , ni qllod
ditcrnd a adh.llc-nfteétio. ~x
vero morbo reGfiunt, &.
bene eoncoétllm lic:id pl'otinu s edam lZlle elfe oporfana fllnr,eolliqucfcere facillnt. Sed hamm rerum eotec:hic non reétè direern it.Nam quod tonilln aUm eil,
templarlo ad eos peuine t libras, in qllibllS De curan di
hèri hon potcfi quin edam lreue fit. Nam vnitum opol'
arte traél:n1.~ôd
igitui' Hippo edtes voce: prinei-' B tet effein panibu s·omnibl1.s , & vclmi vnû
exiftere expium COtû illild tempus morbi, in quo omn ino erudus
quiGt~.
Si vero aliqua! qllidem eius partes integrx , &
cfi,iam liquèt. Na eum antel di xi{fet. qllod coéta phar.
a[perx ,& dura: vidcrentur,aliql1x amem liquidx ,& amaco plu'gu:e oporte t.fubiu nxit, NOller uda,ne qlle in
quex, ql1omodoha: forent fimul iunétx? N2.m hoc'pa princip iis: adi princip ium exifiat ,quand o crudus , inao inter fe di{foluel'cnmr , &a[perre quidem , & duta:
: coa,(\f queeltm orbus.
. :
partes féor[um confill erent , liquidz autem, tanq1!'lm
:x. ~omd0igtlr
. (n:tm
rur[us repcten da filllt, quz
aquex, & tenues adhl1e remanemes , non po{fent [olipriùs,c ùmde ipfis loqueremur;omi1ùnus)éerminii ali.
dis alligari, neqne vllam per fc eum iIlis habere eomuqllem qllifpiamit2.manifellum prxfini et vltimx parti
nionem : eircunflllcntes vero vndeqllaque,& defluen . afcenfus,queadmodum fini princ?~omd
aliter
tès,ina:quale,neqi \'110 paéto.c oniuné tum facerertt ex'"
quam fiatus indicia infpedo~
Dicit auté & hxc Hip
eremen mm. ~od
quidem tale'c ll (dico autem mole~
pocrates ln VIlO quidé fermon e: In pl'inciplis quidé,&
aeque eORiunaum) omnin o ventris [anicatem ollenfiriibus omnia [unt imbeei lliora,i n ftam vero fortior a.
dit:-Ced limnl edam illud indicat Cvt dixi) ' nulhim ex
1tialteroNe.J'&,hoc. V\)i gnidem Eeraeutlts efi morbu s,
iis; quœ circumiaecne, membr is, aliquo modo pad, &.
~atim
cxtrem os labores habet. ·OEom odo igimr hoc
digcfii onem optimè fieri: Nam vbi ip,fa non intcgrè
Ipfllm cognofcinlus , quod nunc fortiisi ma ftt ;egritu fieret, omnin o liql\idum effet exerem enmm. Si ·v ero
do,& maximas habeat acéefsiones? Sicnim ftmul atq;'
excreti onis femetlt r tempus , quod fllerat in fano corex toto debeat fieri tranfm utatio, ( quod pel' erifim impore, ex eo liquet, heque eodion is tardita tem ade!f~
pralfentiarum dicemus termin ari)prin cipium crifts, v 1
neqne vllam potem ix , vel rednem is , vel expelle ntis
afcenfus termin u elfe llacuendû eft.Si vero paulaimbecillitatem. Nam fi tardiùs ,quàm oporte at,exce rtltn,ad eas,qu<e film t i.n periodis, accefsiones eft attennatur, eoél:ionis earditas, aut motus , quo pel' intcftin a
dendum .Si enim eeleriùs, & longio ri .tempo re, -& madefertu r ,ollend icur. Si autem citiùs,p otcntix retinen gis(vt ipfe diceb'at)fiant,liquet morbû ad fiatum afcétis debilitas. Neqne ideuen it proptc r robur alterat ridere, atq; augeri:Gcuci cùm ad concrariû mmatio ulbcis!~ùn
fieri non pofsie, vt qlti œgl'Otat, acmè prxfer feqllim t ;ce{làt;atq; declinat. Coting it anté nonllnql1i.
dm, vcntrem habeat robufii orem,q uàm fanitatis cemduas aceefsiones, vbi maximè faétre fuerint inuicem a:pore: eùm bene eum eo agamr, fi non multùm fit imquales,fiams eempus eircunf cribere : nonnun qlli vero
becillio r. Si vcro C\lm aliguo mor[u celeri ter exeat, id
"na omnibu s aliis pra:cedentibus, reliqui fq; feql1entiex iritatio nc ql1apiam conting it,neqll e robm , aue imhus effe maiore . Ad tres aHte extedi accefsiones ftatus
becillitas aliqlla I!xindc fignificatttr. Sed fi finemo rfu,
tcmpllS in morbis adttis non admod u accidit. In diu~
aut aliqllali accidente in tempor e opporrollO cxecrn atltrnis vero,n o modo ad totidé, fed logè plurimas. Ica
tuT, tres ventric uli vires vigere demofi rat,alte ratrice ,
q~idem
cognof cere oporte e tempor a vniuerf alia, aut
retentr icé & expultr icem. Q.!}od vero quatuo r (unt
~l Cu fiut,aue nuper faéta:fed qux fumra funtati o modo:. D vires
in q~alibet
nofiri corpor is parte, alibi oftendi , . . ~i
vtmagi s c1are[cataudiétiblls, neeeffe efi priùs
mus: neq; nue oporte t aliqnid horum ita incidentÎum
d!c: re de allli excrem etis,& de vrinis, licmi etii priùs
demon firadon e perùifc erc: quonia m de his finglliis
di~uns
& de fputis.Allli igitur excrem emu Optimllm
fcparatim fcripGmlls. Reliqu um cft igimr vt oOend a(:Ut Hippoe rates) efi molle, atqncconil1nétum , quod
mus, oportc re alui excrementa, qua: emitcuntur,ad ea,
e~ hora exierit, qua té pore fanicatis confi\eucrat : quiqua: inms affmnu nmr, [eruare propor tionem . Excret~s
verà eius fit pro racione cibi affi\mpti. Hoc en,
mcntllm iO'icur molle, atque coniun dum , & quod hol~fius
confifi emia, & quantit ate, & tempor e excreram, quaC::xcernebatur ranitatÎs tempor e , feruat, nifi
tlOnlS, facie dinotio nem. ~ia
vero inferio rem venetiam [eruauerit ad ea, qux intus affi\mt1l1tur conuetrcm Canum ofiendu nt huiufmodi excrem enta, idcirnientem propor cionem :aliqua cius pars inua c~um
t? CUbiungens inguit : Tali enim exillente exitu, infe& id, quod vocam r colon, intefiin um retÏneml', aut i~
flOt venter fanus crit. Nunc vero inferio rem vetrem
aliis ten~ibus
inllolu cris.No n efi autcm ~oc
neq\ ficuVOcat.addifferentiam thoraei s. Propte reà igitur neq;
ri fiœnum,neq; Ilcue caufi bonum .Sicuti fignum qllidé
C:~lorS
memin it excrem enti, glloma m non magnam
ql~nÎm
vim expultricem nomina tam , ac propul fo:
~un
holbet ad inferioris ventris affeétioncm indican riam debilem effe fignificat: fiemi c:il1fa amem, qllohii
fi am. ~am
quOdid excrem cnmm Gt bene concoa um,
ibi ~u.:tdam
[uperfluÏtates in tus remane nt,quas potiùs
umclune indicia prçùié b,quàd vide\tc et fit molle, atemlttl oprtcba:de~
vt quod habet hxc omnia prz'lue COnillnéhun, & non a.nticipet ~emp"$
natut:lle,nc'"
diéta figna excrementum) firmiter indicer inferioris
ven
�Galeni de Crifibus.
"
[une vnum,ficmi flmt genere :plui'ima 'vero in eo q~ôcl
fi ex his vllum deficiat,nonventris (anit;atem. ~od
a
l
~
e
igjtur
ne.His
e
hab,
entiam
s,differ
ut.minù
nunguam ip1ius vetris aliqllem affeétum fignificat , aH. A magis,a
s terminos tentemns appone re, ql1~US
ltifsimo
manife
C1raliquod
aut
m,
offenfa
elfe
quando:lllC - digefHoné
guidem opumè
difcernatur. ~a:
medio
quod ell in
cunftantiii 0 rganorii no efiè fanu,ant aliquod accidens
ii obtinen t
[anirat
um
fuprèm
qui
iis,
in
,
coéta eft,eam
igitur
obtinere,1icuti &: in mOl'fil dicebatur. ~odnam
fubfulua,
ea
im
talis'cn
t;
opone
erare
cOllfid
,
gradllm
erit exqui{irè fecundum natura fe habens excrementu?
ve
aillatim
tllbRau
qUQm
a,
fubfuill
q;
a,magîf
& fubflau
in ventre,negi in circûfiantiblls organis a~lOd1eqi
<Ecra(
Nal1l'qù
habet,
tem
cra(sita
rem
medioc
ba:c
&
ro
liqllod erratum elfe fignifiq.t.T!1le aut _ ~ eft,quod prxflor eft, atgi tenuiol" , coélione imperfeétam fignmca r.
ter ea, <Ju:e prxdiximus, omnia, etÏam illa duo recipit,
al
5iquidem altel'a nondum in humdrem conuerfa e ~ , ere
'
fcribi( déinceps in huc ~odlm:
ip~e
~ipocrates
q\~X
tera vero aduuc comurbara aft: Hoc 111tem intelhg
5ubfuillum autem em , & nOI1 admodllm fύldllm. 51
lièet ex iis, qux t;enués', ac purx exterrtltntur, pofiha,
enim fllhmffi purum, ve1 null0 modo fubfulllllm extivero vel rcmanent fem'per tenues, autpau lo poll con·
teric/e d etia fecllndllm cibo1'l1m colorem,alteru dllOturbantur: glloniam'vtrxglle coétione carene. Bo a ~ ·
rum fignificat,fcllicec plus flaure bilis in vencré defllle-'
altera nondtrm con'cogui crepit:
tem diffemne ~ ' qnàd
re, .mt nihil omnlno. Horu,m vero'primllm ql11demfi
alteri vero;quoriiamJlacuofi fpiTitlWipfi 1>ermitH [une,
cirta initia fiat, biliofiorem morbllm ofiendit ; fi verq,
perturbatio gua:dam.., vèllltÎ in no'uis vihis adhuc fer·
declinafion,is- t($mpore, corpus in tegrè expllr.gari: De
c.ur'"
ndb. Nam cùm triplex fie:vr't1a-~um
his quidem in fequentibl1s èXqlli{itiùs dicemlls . .JnCo- Bi uefcemiblis',n
i
bjdarum differentÎa , 'qUIa vel cùmtalei~fLnr
e.
auin auçepl excremenmm ell tenue, & afperum, & hliv
perm~nt,
paulo poft reG dent, vel femper 1imle~
r
guod ex cibis (eruat qualitatem.Ter1110 ris , ~xprs,&
cClnturbanCU .
vero
pofieà
ntur,
mingu
quidem
pni'<E
ex
no
quod
genlis,
entoru
excrem
eCl:
ha:c
rxter
tiqm,p
puna quidem eft ex diétis tercia,bona aUté prima., ~e" ,
cibQr).lm fic difpofitione, feq ex conflLJenribus ad vendia vero inter vtrangue (ecl1oda : qU0niam1qua: fiat~
treÏ}t ~x tOto cOl'pore fuperfllliratibus, quod aliqujd
l e~r!a:
qùidem readet ;' parum aliquid inai'JlIalls rub
ful~q
indicare, veluti i~, 9uod paulo anteà ~l,rû
po~efi
I S~
fioll
vero fempér manêt
fupereife demoftrat. " ~x
dicebamus. Sed hoc gUlde,quaQdo amarç blhs hurooL'
..
onen
nem
vigere adhuo, ghx eft ID fanguine, agitatio
con
impermift-i.ls,& muhlls ad ventrem fluxerir,exiftit. Vi...
l'e
'
.
b
"
'
..
,'
" 1)"
\re 0 exn'a C0Jltur atllr, parat• mCJpecoru ln .
~a:
d,lt:
reruginoCç bilis indicium,ficllti nigrum,
ride al\ _ t~m,(
••
" O,}
'
,
fi •
tempo re, &.v!l'cute ~I
o~glOn
cogl1l; gua.r~x
vel ame bilis, vel fangllinis in eo 10co,pèruCl:i. Si autem
.as
d
diger ad coétioneri1:. S.ed g'ux tlIrbùlema min~ICUr
veluti 1iuidum' quoddam in excremento apparueric,
u
~
I
.
dmgue fllhlidenriam bonam haoet ,·morbuJl'l·ba
lf
vbi npn fueriç rate aliguid incus affilmpmm,partiû in. .
'c,
r:
'
''Il.
nCat : atql'le ide e3'
ugnl'
concog utndum
..
n
~
mu { co\ POlll.
ternarum valiJum frigus,ac yelut m~l'tifcaone
' f.~
melior . Medio àutem loco fe babet feéundll. Nal1d htJa
1
"
dicac,Si vero pingne, vbi non fuerit tale aliquid a{fum..
'fi
tll:l
m
qumex vjgcme fit contlll'batione,guantu
ptum,pinguis collLqultionis eH, fignû. Qpine tii vi[co.
i
c
~
g
6
1
ationél1
[um,niti & hoc ex-cibina U1'a tale tit,colliguationis ell C' fere ab ea, gua: adhucnlturam pcnurb
ncell1 0 in"
guiefce
iam
'lux
,
éam
fllpérat
mm
tan
cac)
dine
indiciu,m. Sed ,'luod gnidem pinglle eft, ex pingue
"
ve'road fummum incoét3ef;haSl1~j
net. ~cl!
fit Uqllefaéta:qllod vero vifco[um, ex'jpGs [olidis anifi
cic. Etl anrcm aguofa,. exqllifitè ,neque iam coqlll ..
maljs partibus contabefcenti:bus'; gllare mlllto detenegue in fllrurnm pa~n:I
velut tUrbl~a,
cipen~,
riu5, Et ql)idem quod vehementer fœeet, fi etiam hoc.
atur , (ed' vehlti de pC eris
pertlub
poll
0
panl
qux
curi
ex cibo no accidac, vehementem plltrefaétionem oaécoétionis accidens. Atgue hic calis eftvenDIf ge~ro
dit. V t autem [ummatim dicamlls,ill omnibus, nili pro
s, ql1alis ventriculi exaéla cruditas. CÙl11ànô"
affe
affeélll
t
cibi quali ta te tal ia fllerin t excremen ta, ira opone
à t~/fl
etiam flatÎm mingimr in vas vrinariùm , v~i.cuk'f7/l
étion m conGderare : adeo vt GCllbi hoc raceamr ,fubnullis t hyd rops in matuli , hic affeétlls, abl sand·
in tellig ,re tamé oporeeat. Et gll<ECungi ab Hippocrapertranfeundo appellamnt : quidam vero a l~inbS
te in P rognoOicis dicuncuI',ita dicl1ntur:femper diCl:in
qua1i$
r
prèpte
guus vrina: profluuium nominallÎt. Sed~na
guemihus llobis fi quid ob aliud aliquid , non
.
~
i
d
c
,
e
~
J
!
a
t
étio
hxc'affe
Vcrùm
[pllratur,
te,&
confidc
firiden
de
alibi
vr
;turitlldinem fiat. Reliqu llm efi
lcera-circa aluum IXl.litas inteftin orum, excin~O
variodicamus, Scridés quidem,ab eo, qui fit,
m~fo,&
e%i..
aa
,
~
S
l
n
e
t
c
r
&
,
virrutis
i
ipfilm
vrril1(q
m)
alite
qujCpia
Indicat
ret
cur.
fono cùm excernitur, nomina
1S1tll
pe
d
'
lidel11
' romnc svnna scru :as
" A
xcmte
t h
ttICIS.
tenu.ihumiditate habere perexcr~mntl1,faû
nul.
a
;
~
quantum
~
l
q
,
aquo[a
cCl:
l
ipfam
,pocl:
angu{h
feJ
in
:
ftit
atqi
milllnn,organa alltem in vnum coaétl,
eCl : fe~ 9 r~ Ilia
crm attinet pt10ri fimihs
rcllriéla, Spumo[um vero fit (ficlltÎ etiam in extcriori- D ad crudtta
'
,\ per~ lICO~
'
cl
'
&. ce"
1nm a\lU malum commonfirat, mwuS
pus aceidiç) cùm fcilicet feruidus , vel aliql1is fhmoba
al ba: e aiS
enim non modo vircut'Îs alteracricis, ficu~1
!lIS fpiriws ol1tniditatÏ commifills eCl:, Primllm,immores itl"
)
~
a
:
l
n
g
i
f
llitatem
imbeci
icis
retentr
&
d
nuis,fe
deratè çaliditads corpus colliquancis , fecllndl1m vero
il11pe"
li
~
,
e
r
1
l
a
o
r
a
~
icis.
alteratr
{OULU
alterius
tcm
~
ell: in;x:qualis pertnrbacionis effeétus. Varium alité, vaJe V1H~5
•
•
fi.
tl'
rio
'd
S,
r
aC\lonc
genens
cUllIfqi
igimorum
hoc
Hrume
Ob
e.
oCl:endi
um
obnoxi
lls
affeétib
riis corpus
. . nt, t~ nCO ccefjllllillJl'l,
. , aut ex COtO pen(m
· fiuermt
d!ta:
tur,&d imurnu m,& malignul11exilHe.Muld enim3ffe
cft vrJt1l~?encf}z
morbus, Atq; idc.irco pef.~imu
élus "d coélionem longiori indigent tempore, pericuql~e
fil ~C\et
aUCcm
P:an:l
timn.
vi
eCl:
guonii dllplex
lumqlleafferoncaffeéllii :tquale. Na,m fimplex afteébJs
f
fll.u é
...
P.
,
fid
Nam
aqU:l.
fieun
ell,
&alba
q na: tcnuis,
ICtlll ."
••
,
faciliùs concoq\\itur, & mil1lls dl, qllàrn ml1ltiformis,
c 1110 r"
ln
liratlS
cCl: affeétio , (ed v Itimx eft imbecll
1 • pare
Sic quidem de excremencis iudicare '0.
periç~lo[us.
uis, a[~
proxima cil altera vrina, qux 10 mll us a~.
ponet.
nllper
~
e
t
nI
v
fOI'mam
habere
mitlam
lr
videatl
vt
bis,
x t I. Déinceps de vrlnis dicamus. E x his 19inu' illa opti~
hllf!1C;
cil et ca , ~I
l atio
que alhi, Ejus auccm ~enl
fanorum Omillima. Qil-:::cunq; verO
maen.qu~vri:
i(l.tqll'
,
l
~
(cro
~
c
l
\
a
p
qua::
vt
,
aquotà
&
alha
ximlls,
di
rtllS
non ~ talts , fimpliciter incoét." eCl:, vel prxter hoc &
pllfaJl\
fu[ceperit. Nam & ft exte
fulua
bili
ex
rem
quidem
llomine
i,
illeoéH
igicur,&
Coétum
permclOfa.
t
'1"
Q.'
�Liber Primus.
1274
propter deGdem vitam, ilIis vero propter Catietarem:
puram atiquid de ochra coloris fpecie, am paru ipfius
bilis inieceris,talis cibi aqua reprzfentabitur.Hçc qui- A plleris vero & ob [atiel'atem, (vo raciores enim fum)
dem vrina ptoximèacceditad crudâ. pon hic eft [ub& ob id etiam, quod v na ventriClIli operatio non poteft dllObllS fimul fufficere,angendo [cilicet, atqj alenpallida.Déinde pallida,qucr iam &fubfuluaeft.Si enim
do. Ameguam ergo in ip[o [lifficien ter alimentum coln aquam inieceris vel fului coloris parum , vel pallidi
étum fuerit,ipfilm ad [e corpus trahie,atque hinc fit vt
mulmm , fimile tibi videbitur. Ha::c vero,quanellm ad
plllrimum crudi hum oris coaeeruee. Ha:c quoq; caufa
coloremattinct,iam coquirur. Oponet autem tanmm
cftvt iis,ql1i ex otio,& repletione fèbricitanr, fi [anieam diicedere (ua crarsirudine ab aquofa, quantum co
tati reHirui debent-, neceffario plurimum filbfideat:colore, fi quidem bene concoqui debeat. Optima autem
trà,iis,qui ex inedia,& labore,tu!ua:: quidem, & bilioomnium vrina,ulbfuluâ,& [ubflal1a cft: ql1emadmodu
& anteàdiximus: v("lmi fi etiam extra tale quid facere
fa.: vrinœ. Soluimr enim morbus priùs , ql1àm aliquid
velles,panem fanguinis fubtiliorem, atq; [ero(am, ac
filb~deat,ruqSc
enim in his nebula,& fufpe
bilem fuluam aquz permi[cens. Sermone autem non
fia 10 mediO vahs mnarans bona. Talis autem eft alba
poffum exprimeremiftionis. quant,ïtate,fed vel ~b alte
& lçuis,& xqua.lis ..N.am.& eX,ipfis [anis,qlli ml1ltùm l~
borant, & panclon cIbo ve[ctHl1r, [unt vrina: biliofio'ro oponee addifcere d~ opuma vnna, am per te Ipfum
ncque fimpLiciter Hippoerates vimperauic
res. ~are
experientia percipere quali~
{jt vl:illa: [ecun,duIn natu:.
vrinam fui na, {ed quando fimul cum fuilledine habueram fe habentis forma,eam m[anls eorponbus perqll1
inquie: Dance fulua fuerie vrendo. Nam cllm adhuc coquitur fanguis, vrin a, quz B rit fubtilitatem. ha ~gitur
rina, ac tennis, morbu crndum {ignificat.Liquet amem
mingieur, la:uem, & zqllalem , & albam fub6dentiam,
quod neqj aliqUld fllbGdet huillfmodi vrlnis. Neque
ac multam facit:iam vero perfefu coaione,color quienim contingit, ve quz tenuis fllfficienter fuerit, vel fi
dem vrina:: intenditur,minùs autem fllbfidet. EdllonmllltO tempore qLUera fteterit,aliqllâ recipiat [eeretio
g~ori
pon hoc tempore hominem à eibo prohibueris,
nem,adeo vt crafsiorpars,quz in ipfa pendebat,fubfivldebis ip(am fieri [emper magis fuluam. Nam & in eodeat, tenuior vero fllperferatl1r:nam hoç [ollim adllem~ntaris
De potentiis namralibus ofiédebatl~r,
qli~
qUid alimenti filpra modum ealefit, & przferttm il pm
nil' iis,qua:: aliqu:lm crafsitlldine habent. Non tamen fil
gue flle rit , & dulce, verti in amaram bilem. ~oniafl}
cria mediocriter cralTa fllerit, & breue quicqna, quodJ
vero & Rauam,& fllluam ,& pallidam nominant huiuffubfideat., habllerit, iam coéh eric. Si eni{l1 vel farina:
modi bilem,plenîque [une medicorum libri, in quibus
hOl'dei craCsiod, yel foliis, v.el furfuriblls {imiles fubfi, hoc, vel illo modo appel.1ltur ,ficmi in quibufdam indif
dentias habueri't, vel nigras, vel virides, vellillidas, vel
ferenter: melius cft hoc inloco ilIlid flU'[US annotare,
fœtidas,pra:ter id quod qlla:euncllnq; tales [unt,crudi,
Vtexaétiùs quis diéta a{feqllatur, quod fllhlllS colorad
tatem habent,etiialioqui [unt pernicio(z.Nam farin~
fiauum proximè accedit : in hoc aurem ditferune,qaàd
hordeac
~ ~ cr:tfsiori timiles,dl1arum fllnt affeétionu inalter rnagis adalbum, alter ad [pledidllm vergit. Nam
dicia,grâdis fcilicei: colliquationis,& caliditatis ftihlO,
& amara bilis aHquando fulu3 apparer, alfquâdo flaua, C (Z,qlla: lànguinem adurit.A t qua: folia repra::[entant,'
f~pilS
alltem & pallida tibi videtur el!e. ~i qui?em a1[une va(orum panes (ilpediciales,gna: feiliçet omninOo
blOr,& tllrbllientior faéta fit, fuluefcIt. 51 vero [plenfunt re(o~l1ta,c
co?~buernt.
Ita & fllrfurea:,przter-,
dens fit, & purior flauc[cit. Nam quod veluti igneu in
qllam qllod ha: cra(slores:ac minores fimt,foliis autell\
fimiles,latitudinem, ac tenllitatem majorem obrinent.
bile [plendet,ip(à:n reddit Rauiorem. ~antl1m
vero
Nigra: vero [ubildeneia: vel ex.cedentcm calidicatem,
flauo fuluum eft albius,ranmm illo pallidû:quando rur
fus minùs album eft flauutn,qllàm fuIuum, tanCllm Raatque igneam oftendunt, vel ex (l'igiditate vehemetem
uo rubicundl1m:quia & [angl1inis color nonnunqu3 fla
extinétionem. Sic eoim & extrin[ecus nonri corporis
uior exiftit, nonnunqua rllbiclIndior apparet : vnde &:
partes nigro affici colr~
videmus , parrim fcilicet ex
l1imio cal ore, vtqui Soli exporuerunt:partim ex vef~nguiem
ipfl~
aHqllando fl~i,
a1~qndo
rub~
hementi frigo l'e, & Ve111ti morqla: , quemadmodum in,.
dlCllnt.Nunquam vero fangllls,maximc RaullS,eunde
habet eum biIe,ad fummllm edam Rauefeente, colore:
fenibus,aut quibufcuoque aliis fupra modum p.erfrigefedefiilla quidem Rauior ,fanguis vero rubicllndior.
ratÎs. Ipfarum icaque totarum vrinarum color niger,
Nam qui apprimè RamiS efi fangllis , medius
inter
arque etiam earum,qua:: in ipfis innatant.aut qua: fuprà.
bilem,ac exqui{jtum [anguinem in iis, qui [ecl1ndii navehl1nmr, neblliarum,ad cafdem eau[as refercur, calorem fcilicec immoderatum, aut monificationc ex pertUl'am [ehaurint,~
fi Vterqi humor in ipCo cofl'iC7eratione vehemen ti. Pe[sima igi tur eft omnis vrina
iungatur,nllnql1àm fiet exquifitè flauus, [ed [e ipfo tade~igrat:
, adeo vt neminem voquam feruarum videmen magis Rauus.Hzc igiturcau[aefi vt appellationes
confundanmr. ~antum
aucem ad vfilm refert, facilli D rim ex iis,qllitalem vrina l1'linxerÎlt. Minùs vero perniciofa,{j [olum id,quod ulbCidet, nigrii fuerit: atque
mum inllenire en qund vrinarnm, qua: Ceamdum naadhue minùs,li [01 II id,quod in me.lio innatat: ac multuram Ce habenc,terminus eft in optimè [anis corporitO mimls etiii, li nebula. Color vero viridis fit in tranb.us primii coétionis fanguinis cemplls. Et qui hac fuefim ad nigrtlm
' ,~
quoddi velul'i principiu nigri. Nam
t l [ Contemplatus , déinde veluti regulam aliarur:n vrifi morbus malignus fucrit, & vomitibus, & aluÎ excr~
harl1m fibi ftatuerit, gua:na ip[am mutant affeétlOnes,
mentls,& vdnis viridibus poftmOdllin nigra: fl1pCrtlC ...
facilè inueniet.Nifi colore exqui6tè [cruauel'il',ulbfiniuot.Color autem lil1idus en tamùm fdgidicatis efFe ..
dentiam vero al barn & la:uem , & zqualem,& multam
étus:odor verograllis, putrcfaétionis. ~od
fi vc\Ut\
fecerit, fic gll1dem e~él:ions
edam fignnm exgl1i(jmm
e~ fignum. Tales (-1\li..
oleum ~ingatlr,coqus
fuerit: plus autem de hllmore, qui crudns nominatur,
dem vnn:D praua: fum. ~x
aute bcne color:tca:: fi111C
t~lacuri
drmonfirat. ~are
& in pl1eris omnibu~
fe& (u~{jdcntiaJ
habem-albas ,& la:ues , & œqllales i1U~
rc,& perfefum ztatem habentibl1s, gui odofam vitam
nehulas quafdam,aut inmtantia iimilia , omnes vl~nas
degllnt, am quouis alio modo plcni Cunt, Catis mu\tam
bonitate pr;tcallllnt , & prx(enim in quibllS fubfiden.
hahent vrina: [ubfidentiam, quoniam in his omnibus
t41xuis fuerlt, Sec~\1ldqm
bonitatis obtinent locllffi,
phlS eO:de incoJlfeao, IX. ,rlldo hwnore : his quidcm
ill
le
en
�12
Galeni de Crifibus.
7; -
fimum,& mortife'rÎ.lm quoqj' p-er IOlem~
8l mall1rn fim ,
buire. Hxc igitur coétionis Jigna [unt. Reliqua vero 0- A pliciter, nonnunquam vero valde adiiciens vtriqlef~
gnorum generi,& iis,qnx nunc diéta [une pralla, & i~,
mn'ia p. . nim cl'llditatem,partim perniciem portendue.
quç bonum aliquod oftendunt.' Nam &in illis hoc ql1~
Nam qUa! alba eft,& qua: tennis,& qua: turbuléta,crndem optimum dicit, hoc vero bonllmfimplicircr,ho:
ditatem. At qUa! farina: ordei cra[siori , autfo1iis, aut
amem magis,hoc vero minus. Tale vero cft &qlloddl
fnrfuribus Gmilia habent,qua! nigra,aut viridls, aut licit valde magna habcre vim ad falutem. Nonfiqla~
uida efi am oleoO'inea, aut fœtida, pernicié Ggnificar.
'fubfulua,
" aut fllbflaua eft,ad huc aute~ tenms,
.
vero nihil ex his addens,quod temporis indicium en:,
~re
aUte
& longre Colutionis meminit, nobis, vt arbicror,de hltalem habet
qua quide tennis, cruda exilht : ",qua v~r?
fce omnibus ratlocinandum l'elinquens ,qux nequeocolorem , iam coqllimr. Efiaute media lllter eas, qure
mnino praua funt,neqlle penims extra pencul(,f~d
c~
[unt ex'qlliticè crudx,& coéta::Gcuti & qllibllS quxdam
viribus qllidem fortibus,[aluraria:cum debilibus au~e,
alba [unt,& lxuia,qux in medio innatanr,diuulfa vero,
periclllo[a. Hxc igirur non [olùm legenda [unt in Hlr
& minimè continua. Hoc vero ctiam in filbfidencibus
pocratis !ibris, [ed & memoranda [xpil1S,aeqi obferua"
çontemp1ari oponer,fi no modo a1bafinr, & 1xuia/ed'
da in a!grotantibus. Nam ex continua infpeél:ione et ..
fi omnino zqualia,& quia in l'mlla patte diuul[a Gnr,&
quifitam'eorum pOteflatis habemus notÎtiam. Semp~
~ alrernat.im minquia omni temp<?re tali,a Gne: ~am
autem menee reuoluel'e oponet, ae conGderare gllXna
gatur.pura in ~l1dentb,[mcou
e~
m~rbl
0[une figria optima,qna! pefsima,& ql1X in medio confiftendlt. De lus 19ltltr offi11lbusadmirabllis Hlppocranio horum veluci gradus qllo[qam habentia, no~la
t'es pr~mu
~mni.Î1,quod
fciml:s, ?ptim~
docui~,
& quo
B qllidem optimis, nonnulla vero decerrimis proxmu?paéto III Vl:lS qU1~em,
~ muhen~s
mgn~
vl'~na!
pe~
ra l & qua: quide mimIS, qua: vero fimt magis,eo guO d
fima! [unt,m puens aute aquç fimlles:nam 111 hls magls
alcernis modo pro pc illa,mod6 proClt! re'perca funt:&
~onftlea!
cra{siores , in perfeétis àutem magis fulure,
qUa!nam exqliiJitè media poneda fint inter bona &Illr
~od
vero maximè contrarium eft con[uetis, pernila figna. Déinde confiderandum qUa!uam [cmper Illa;.
cio[um. Sed & de [ubrubentibus vrinis,& fiatim habeftnt, & qua: [cmper bona , & qlla:nam in totius Illor J
tibus [ubGdentiam [ubrubentem,ac lxuem, reétè dixil'
temporibus permlltentur , cùm aHqllando bona fiant,
ql<~d
[unt ql1idem [atis [altltares-, [e~ diuturniores ilS,
quas paulo antè [emicbétas nominaui. Sanguinis enim
alîquando mala,& nonnnnquam fida, nonl111 nQl1aIll ~e
ro infida. Etenim hoc ab Hippocrate diétum efladIllIfero[a filperBuitas iftas tingk Oponet alltem non mo.
d'Ignum,quo'd'"IlS, qUI non lecun
r
dum ra tionem
do hanc/ed edam atiqllid rulua: bilis admi{eeri. Si veranone
.
·
f:
a.'
fi
d
d
a
1eUlorcs :l.l-ll um, neque cre en um eu, neque pernro calor natnralis adeo eft imbedIH~:
, vt neque flauam
. né
generet bilem,negue [anguincm exquifitè ccaum, {ed:
me[cendum valde qua: prallè venerunt contra l'atl·fi na
adhllc [ero Gmilem,aeq; liguidllm:qllod quidem ad fui
~lOd
nifi quis nouerit,nequaquam poterit ma nI ~
coétionem tempore egeat,eft manifèftum. ~àd
vero
pra!cogno[cere:[ed aHquado infiante crift nihil il V~I ga
hrec affeéHo fine periculo Gt,materia! natlu'a commofiri quopiii differre videbirur , [ed fimul pertub~J'
, ,,1111ac compaue{cet de futuris : nonnllnquam vero e . .
fi rat: qua: neqi tenuis,aut aqux fimilis efi,ne9i integrè
'b
Ir
,
l1 eramm eue a morbo a!grotantem, arqll elVI~ f. ~
craffa, [ed neque aeris quidetn,aut pucrida, optima ve- e n~as
n. l'b
. '"
. a1"ICUlllS ma l'1.occa110
rd exiftcns,&rrope naturam fàngl1inis.
'-lUS
1 ertatem permmes,magm
fitSed poftquam de vrinis, quau tum ad pra:[entia erat
nem afferet. Omnino autem matè viétum in~ItU:
ad
I. n.::cellar1l1m,
Ir"
,
•
d'Jl-ll1m
n.
ft
ft
omnmo
eH:
re l'lquum eu
vt d"
}~lrnm
fiatllm non prxcogno[cens. Nifi qUIS ènl dhj~
camus, gl1odpollititi [llmnsfacere ;'prxcognitionem
hunc re[pieiens fiamm , ab initio viétus moduIl.~
ad
bucrie, fie ri non poteft quin magnum malum abql1
ftatus, atque aliorum tempornm morbi. Ergo fi vnum
quidem aliquod tale·fignum, aut etiam plurium colleafferat xgrotanti.
opo
8:io firmiter indicare poffct id,qllOd flltllmm efi,neq;
Hxc igimr hm nos dicamls,qeoJ~
pruo d
ip[e Hippocrates dixi{fet arrem Ibngam , negue nofll'i
fuimlls,Gngula per genera diuidétes. Et prilJl Um
tcmporis medici admirarcl1tur , an fieri po[sit, vt ha:c
fignornm omnium triplex eft diffcrentia, tranfiga \li[~
omnia ad prxl1orionem medicam pel'Iniat.~o1
déinde ftngulol'llm vires, poflmodum quO p~a"q
Ilivero neqlle Ggnum vl\llm ita fidele eft, \lt exqlli1itè 0piam morborum tempora prxcognofcac, Tnpl ~ di
. narura qualls
. fiIr, ml'hi ante
fiendat fin (}'u)a ex fumris tcmporibus: [ed neqlle qUa!
d em fiIgnOl'llm omnlllm
'd no~..
[ecllndum ~onelr[s
gllo[dam figna [unr complicata,
ttllm cft: fed nihi! deterius efl nunc rcpece re ,q110 . 8t
'd
..
.
_ ,1'" lOf US,
[ob pOffilOt experientiaiudicari, (multi cnim nllmero
nu ll a qUI cm crudlratls & COétiOOlS qlla;ua n re~
hoc paéto eoncurfils ficrent, adeo vr nemo eos po{fee
[~lutis
[um figna, H xc quidem duo fitn~
~enradic.
enumerare,neqne ob[~ruac,
neque mcmoria cenere,)
tlum amem & alilld genus eft qllod cnl1bus a nca
D e a.' • . •
'
l'
reIlle ,
idcirco neceffarium efi,figni clllu[que naturam exqlliOl-uonlS Iglrur , & cruditads figna, a III exc
ar~
firè conGderal'e,figllis vulr reaè pr:çcogno[çere: vt ex
& fputa,& v~rinas
ftatllel'e opol'eecl Mor~cm
al~m:'e"
vi vniu[cuiu[que prxcognitionem facjac. Neqlle enim
gue fallitem porcendcntia lime, qllX vna cum de qui~
ccrnunmr,& qua: per tOtlIm apparent COrpllS, (Cl'j·
qux ph, rima funt, illa omnino paucioriblls (Unt poten
bus Iatiùs in !ibro Pl'ognoflicornm Hippocrates lenr
tiora. Sxpc enim fignum vnum forte mulds debilibu9
va
'
· n.
blt.
fidelills exiftit.Hxcigimr admirabilis dicebat Hippo~lanm
ad cri fesc
lttlnet,
al'lqUI'd qUI'dcm rxci"'
& 110nnlllb. ex his : efi ramen proprium, atquep "p'Ii~
crates in libro Pra:cognitionum : Signa cdiCccntcm
. Cceqllcncibus er.. {ta"
omnia.iudicare vires eorllm, inllicccomparante opOl'
puum eorum genlls: quo d eomm ln
terc.Q,ll:tre & rationabilitcr fccundli vires eorû tmdicabimlls. At crnditatis , & coétionis figna.re~p
dm"
dit dit'ciplinam,no (jn)pticiter,déinccps bona figna cobitem habet propriam poteftatem, Gue fiawll.1O Prbo"
die, fiue in (cguentibus apparuerint. At roo dl, J1~cb3"
ml1)c~:tn,déi
mrli.ls n1atOl, ycrùm annotans ih appcrnicio(itm
&
t:llm ligna rripertita filOt.Nam quxdi, ~t filprit ./ qil~"
pc1tatlonlbus
. vniu(C4 iu[;qi naturam ,
)
•
••
1•
". & lipUtI s appa rer:z:dal1l
,
grallius , &gullifsimu , & mintts (;1O'ramr,1Il Vrlnl & a III excremctlS,
g raue nommas,&
•
dam in aff"eaionc totius corporis inueniutI1l", qil in
ue,& magls graue.Sic & prallum,& prauius, & pl':tui[jl} qllibllS: innatâ.ntla talia runt : Tertium,îri quibus ne-
"\
}
XII
':nus,
.
tl I
ll.
�1277
r
Liber Prfmus . .:
& nituràlibus .videntur operationibus.
vero non omnia fidelia Jllnt in omnibus morbi A
tcmporibus, {ed deinceps ip{a di\lidemus. Criticorum
a~Hem
acid
e J~tium
duplex quidem nltlU3 dl:: quon.ia
aliqua {une eangllam caufœ,& ligna, aliglla tanquam fi~
g~la
. (oillm. Infida vero eH vniller{a eonlln namra , &
contraria Ggnificans ) ac fatiens in diuedis morborum temporiblls. In his alltem romm eft pra!cognirionis ftu ..
dium. Nam in alio quidem rempore {ecllndum aliam .
affeaionem cridca {une, fecllndllm vero alia111 aliquam .
affeél:ione, vel morbi tempus,accidentia, vel ligna praua fiul1t,cricica vero neglle omnino fune. De hi{ce ver9.ab Hippocrate etiam {XpillS dJétum eft. 5 li ffi ci t aulem impra::{enciarum vnills ~ict
ex {ecllndo Epidemio
~Iln
libro meminiife. Decreroria ql1X non cernune, .
quœdam mortalia Jlmr,guœdam vero dif!lcllIter decer
nunc. Hoc vero haudql1aql1am inefi coétionis, aue cru~iras
Go-nis, {ed ex his t1nglllum, vnum quod fie atque· B
J<lem fe~pr
lignificar:ve verbi gracia, vrina,qux bene
~olrac
efi,& albam,& Ia!uem, & xqualem habet fubfi4enejam , ccétionis efi fignum. Tenuis autem, & qua:
lluUaOl fubGdeneiam habet vrina , femper eft crudiracis
ftgnum. Et qUa! qtùdem coétionem Ggnificat, bonaell;.
fcmper: quç vero crudicatem,non bona,G quid~m
eofllm,qlla: priùs diximus ,recordamur. At vero fi capiaue diffici
tis dolorem,aut dementiam,aut vertign~,
lem fpirarionem,allt an xietarem, am grauem fomnu'!l
infpexeris:nihil in his fiabile,neque bonum, neClue ma.
~lm
poteris pr~cognfçe
: {ecundum eandem ratio~
nem ne que Cudores, vel vomirus,auc ventris,aur vrinx
~u1rlm
profluuium, aut ranguinem de naribus, vel de
vlùua, vel de ha:moridbl~
emanate,aut parocidas,
~li6fque
à loco ad locum imperuofos defluxus. H:::c epim omnia &: decernentia, & non decernentia funt, fe- C
cundum duplicem modum,'1.llr quia nullo modo decer
punt, aut quia malt:. Nam colli dol or , vel remporum
~ra.lits,
vel fplendores ol;mer.fançes oculis,. arque verpgmes , &: capitis dolores, & bcrymarum 1I1UO Illnrarhl~
eflu~1s,
faci~{gl1e
voà cum Qculis rubens, am lallrum inf-ernum ao-i raru, velovigilix aliqux, vel fomnus
grauis, fune t:mù~
ligna crifis alq~ndo,
fiel! ti & crcber anhelitus , quem Jq9fl~
G ra:ci vocanr, &: quxdam
An ~ietas,
vel difficultas fpirandi,& prçcordiorum ûlrfum ae.t raétio,& fiomaehi f'lfl:idillm quoddam, velnau~
f~a,
& "fi~s,
& titis vehemes , & oris vencriculidolor,
& non poffe decumbore, & delirare, atque exclamare.
Fiuotigitur & ha:c iam imminencis crifts indicia. Alteru,rn gemls non folùm fignorum deeretoriorum, {ed
etiam cau[arum obrinee vicem. Sune vero bœc,vomitus,&: excrementa all1i,& multitudo vrirtarum,& flldores, & fangllinis flUXllS è naribus, & parotides, arque à D
~oc
ad locum imperuofi defluxus. Contino-Îr a\ltem
ne~u
in pr"i111is accidenribus , 'lux taneùm lime ligna
c~lfs,
ncqllc in fecundis,qux & fignorllm, & caur:1.rum
habent,criCm ex necefsirate fçqui. Aliud vero genu!> ~n fignorum limul,atqlle ~cidentum,qo
neque
decretorium nomi narll r: 'Illon iam neque ofiend ir,neq;
fade criGm : ncqllc omnino fidllm efi,fjcuti coétioncs,
heque infidl1111 crx toro, {ed efi)nuenire imer ell qux~ambon
fimpliciccr, <]l1xdam alltcm mala. Arq; hxc
~'lidem
effe talia , vt plurimùm ornnihus inefi. Mcncon{larc,arquc ad ca, qux offcrunrur, hene fe
te Jgi~r
ficrer ç, bOl1um. BonlJm eriam facil~
fpiraeio , &: facilS ~oleranti
,& puJ(illlm boniras, & facies Gmilli~a
(anis ~ decens accllbitus , & tocius corporis a:qualItas, & qua:cunque alia Hippocr;ues in. P.rognpAici,
id animlUbs~
Ii~c
"lm.
.
fcribit. His contraria, mala,hoe ell-;intoferantia, plli- .
fuum rnalitia,& fpirandi djffjcultas,qux maximè frigi- _
do (pidm efflat.o fit:arque alia mulra, qux in PrcgnoHicis ab HipPQcraee diéta fune, definienre iigni cuiu{- .
que potenriam. ~xcl1nqe
cnim hmpliciter bOlla &
mal a nctninat,fa:piliS talia exiftunr.
1
At qux ab eo optima & pe[~ima
dicuntur,& ql1ibllS .X v.
pra:fertim adiunxerit id verbllm H.«era , talem vim ha- . .
bent,quod ièmper VOllm quoddam oftendllnt,aur raro
non indicant. Hac igirur exiflemc inter figna differentia, fj quidem impolsibile efi difiinguere quando fig na
decretoria crifim oftendunt) ve1 quando ea, qUa! decer
nunr,accideneia,bonam aue malam afferune crifim:fruftrà ea verba pronuntia{fer Hippocrares:His qui non
rationabilieer leuiùs fe habenr,non oponer Adere ne-.
que vere ri multùm mala,qux flunt prrerer rarioné:'frufiraque nos de crilibus [raétare infiimilfemus. Si vero
neque aliud qllicquam ex omnibus,neqlle h'!:c ab Hip-.
pocraee frufirà diéta funt,erit omnino aliql10d fignum
fidllm,qllo id,quod fecudum rationem efi,ab eo, qUQd
prxeer rarionem,fepararur. Sed qUldnam hoc fit,libé-.
tcr alldirem ab iis , qui vererem negligull t medicinam •.
Nos cnim credimus verum id eife,quod ab Hippocra-.
te dicirur,quod coétio,crilis ce\erÎtatem, & {alubrê fe-:
cllritatem fignificat:cruda amem,& incoéta,& in malos.
conuerfa abfcefTus, crifillm defeétum, aut dolores, lut
diucurnicatem)am mortes, :l.llt eorundem malorum reuediones. V nde & principii tempus, ficuri eriam di x i~
mus anteà,diftinguimus.Illi al1tem nul/um nobis principlÎ eempus dederunt : aeg; ob id nequeune difiinguere quando exirialiter quifpiam fe malè habet, vel delirar:& qllando ex imminente iamcrifi:at fimiles vlllgaribus funt,neqlle quem finem ea,qux fillnt,fim habimra prxnofcemes, negue qllid facereoporreat inucnietes. Sed de his ql1idem edam iremm dicerur.
~omd
vero, etiam li nondllm adlint vniuerfa- x V I~
li~ morbi .tempora, qli[p~m
ipfa pra:no[ccre qucat,
CLlm m:lXunè ad vhlm arus fit neceifarium , hoc iam
tranfigemus. Propofirum enim efi (larim à primo die
faltem tanrum cognofcere, guod vel in primo quaeernario, vel in fccundis decernetur. Nam vtrum in decimoqllarco vel vigetimo die illlld fiae , nondl1m liquet:
verùm ex hoc haud magna fequitur in viétlls ratione
mucario,quemadmodum fi quarro vel quineo die criGs
affutl1ra effet, ae taiem aliquis viétum inOicneret, qualis,fi quadrageftmo die morbus hniri deberet,infiimererur:hoc cnim maximè effet ahfilr~Im.
Et quicunguc
mediclls primo vel falrem fecundo die non prxcogno[cit morbum, qui extra primum feptenariu11l nequeat
cxtendi, hunc permultl!m erraturll.m fir veri{imil.c. ~i
igitltr femel , vel bis cali errore delm queree , Ve111:l dlgnus foret.Si vero pmet nullam eifc hltUri flatlls pra:cognirionem,hic nec minimam medicinx anis parrem
elbffecmm. Ego vcro rantllm abhlm, ve qnod filturii
fit,pen irus incognirnm plltem , ve fa:pe de co cerci[simam haberi fcienriam exitlimem. ~lid
enim fi aliqllis
pril"~o
~a:itn
die nlll.lum hab.ens fignum periculo[um,
verum I11111pcr om111a fall1bna ) acucè guidem Febriciter, vrinam amem mingat bene coloratÎÏ, ac mediocri_
(el' cratlam?An non i~ propatllio efi medico,qlli in artis operibus efi exereHams,hunc in primo quaternario
,crifim habirurum ? &
ma~is,f
ncbula aliqua vel fufpenfio bon~
in~tâs
ibi afforet, .arq; eiam
. tan~Opl
s,
fi bona rllbbdcntla? Sed hoc ql11dem breuitel" diéhlm
cfi,no tamen brelli eempore difei·pOtcfi. Omnia enjm
4 bona,~
ma1a ligna cogn~[er
oponee ,quii? ~er:
tifSlme
co
;
�Galeni d-e Crifibus.
12 79
tifsÎmè fit prxcognitums, qllemadmodl1m horum hahens Ccientiam :liebat Hippocrates: Nam & mitifsimç
febres,fjuxcum fignis fecuriCsimis fiunr, quarto die finhmt, vel priùs::lt gu;e malignitate excellunt,& cum fignis graui tsimis accidLlnt,quano die occidunr, vel antea. Mites quidem nomin:lns contrarias malignis: &
quàd neume quarmm tranCcendunt diem:Ced hx quidem omnino folullntnr,bç vero interficiunr,ofiendes.
Sicuti i ieur qua; omnia habc. ligna tutifsima [ebris a,cura,in prima periodo décretOriorum dierum [olutionem habet,fic guç ifii proximè adiacet,diem feptimam
non cran[cendet. Sed qua;nam efi ha:c? Illa videlicet,
cni. no OInnia [unt tutiCsima fig na. Diél:um igitur efi &
, ameà,quod non idem Gt fuperlatiuè & Llmpliciter dice
requicqllam. Nô igimr feCllntm &fecuriCsimum, neque malignllm & malignifsimum , neque graue & grauifsimum, eandem vim habent. Sit iam à primo fiatim
die febris aClna,fcd non fupremè,fimplicifsimâque,&
cnn'l tuti{s;mis fignis, {implex t:l.Inen , & cum fignis tutis,ql1am Hippocrates mitem nominat: ego hanc,clarioris doél:rinx gratia, Gmplicem voco,fugiens homonymix ambigllitatem. H çc febris ad [ecundllm quaternarium progrediccur. Nûquid vero ve1 quinco die, vel
feno, ve\ (eptimo finie'tLlr, procedente [ermone deter
mÎnabimr. Eodem modo malicrna,& cum grauibus fa~
&a lignis. Nam & hxc quant~l
abefl àmalignifsima,
&Cllm aralli[sÎmÎs
li<rnis
adueniencc,tanto
& mortem
o
afferec tardiorem. Si vero quis fimplices & fimplicifsi
mas, & malignas ac malignifsima's tebres difiinguere
nefcit:neque an re6tè,aut fecus,de his Hippocrates dixerit, vn1uam poterit e:<perienria perpendere. ~\od
{i nequc tignorum vires inrelligat, fed fimplieiter opinemr ha;c qmdem bona -, illa vero mala tanrummodoeffe:adhuc magis,tanquam vetl~
canrilenam, qUl: ab
Hippocrate fcripta fuoc,leget. Ego quidem talibus ab
his commenrarils cen(eo ableedendum. At qui libros
. .. J?rognofiicos.Hippocratis accuratè legerunc,ifiis déin
ceps verba faci~m.
ln primo quidem die (fic vero me
vbique intelligas , totum ex die & noél:e tempus in viginti àt quatuor horas panicum aceipience) vrina quiqem Cit exquifitè aqnea, febris vero debilis: ha:c ergo
in longum tempus procrahemr. Sed quamm hoc erit,
in prilnis diebns cogno(ci non potefi, neque cognim
vrile en. Nam cuius gratia rali egemus pra;cognitione,
iam id hat'lemns, viél:us fcilicet formam conuenientem
confiimcre,cùm fiams pafi plurimos dies Cit fllb[eclItll
fUS. Singlilis tamen quaternariis Cigna diligenter ob[er
nans, etiam ip[um fiams tempus , exguifiram confcqui
pote ris cognitionem . Op~rtenim
( i~.qut}
à prim.o
die conGderare,& in GngulJs quaternarus adteéhs antmadijcnere ,neqi te htcbit quo Ce morbus conuertet.
H~e
quidem edam in fcquentibus,plllrihus,ac diliaen
tiùs exeqllemllr. Ad primi vero temporis prxcognitionem (q uod principillm vocant) in quantum extendemr tempns,iam magnum aliquid ofien{itm ell in primO die accipi:quod fequcntÎ dic adhuc manifefiiu cft
difiinC1'll rc.Similitcr cnim & febre, & vrinis manentibUS,h~
(olùm qll d nondû mOrhllS:ld afcen(i1l11 perucncrit, dicerc poffilmus, (ed quod neque ante [eptimllm dicm (jt inc pCUrtls. DidiciOi enim qund cxcrcmc cl'lhla efi aqno(a vrina. Qllarc non (olum prxfchs
hm prandpii tcmpl\~
iorernofccrc damr, verùm etiam
fa:pim ~rxcogn(
quo finicmr.
X v f f.
In IlIS qllid m ade6 diuturni ~ fiJlficiencer efi tcmpllÇ longum .io p raclais extremèanglifium.Nam fi {la
dm in prima die in v rinis appareat aliquod fignum coCI
étionis,iam ~k prin.cipitim tranfgrelrum eft. Nunqli~
A igitur' neqlle omnino incœpÏt?an hoc quidem imporS!
bile? N eque enim fie ri poteO vt morbus 'aliquis proprincipio, a~t
prium fiatum reeipiat non pr~cedn
a[cenfu. Extremè vero breue vttunque horum tempo",
mm fà:pius fieri contingit,adeo Vt in primo die mO I:bus ad fiatû perueniat.l ca igimr aéuci principii ne pra:cognitionem quidem finis inquirere 'o ponet, [ed fat~S
putare,G,dum adeft,cognofçj pofsit, & cùm qllàm pnmùm ad afcenfum conuerticur, manifefiè deprœhn~
tur. Efi autem communis talium principiorum, atque
afeen(illlm cognitio, curo primis acce[sionis partibus.
Idem enim & eius,& vnillerG rn-o rbi principium,atqu e
afcen{lls.Nam neque ipfa fiarim incipit à. fiam. Ho~
e·
nim non modo nemo vnquam vidit, fed neque etlam
cogitatione affegui potefi,febrcm vidclicet acutam fia
tim in primo il1fulm lilmmo in vigore confifiere ? ae ~
B fulmine forec homo percllffils.Qiomodo igicnr 10 pfl
mo die febris in Oam con(jfiere cogno(eetur?Q!!.0tn O
do aliter,quàm fi Oatim habuerit {igna coétionis?Tal e
énim guiddam accidjt circa hl1ffiorum crudornm coétionem,qllaleeciam inflammatÏs partibus adl1enit. Ic~
amem & de his ql10dam in loco inqlllt Hippocra c•es •
Circa puris g ~ neratios
,dolores , ae febres con cJn gnnt magis,q-uàm vbi iam efi generatllm. OEemadmodl1m igi cu r iam (il ppurata in Aam atione, febr~m
in (u~:
mo VIgore conGfiere nô concingir,am dolorem obuJa~
re: eodem modo neglle fi ql1icgllam in vrinis li~b:;
exgllHitè optimum. Nebula qllidem fola,ant ql\lbu ,
bonis fufpenfioniblls innadttibus faél:is, fiams cempUf
nondllm adefi,ac mul tO ma <ris cùm hxc ipfa defurJn~,
prxterquàm fi biliofus vald~
morbus exeiterit. Si qUJs
igitur pra;ter ea omnia, qllX diximlls , fa;pius men cerJl
us
C xgrotantibus adhibuerit, hunc nllllllm larebit teJllP ,
• elC aSed fi quidem aClltum fuerir,& dllm prxfens enC, ~
étè cognofcet, & fiatÎm [l1bfecltmrum pr~cogn
.ce~
Si vero diutllrnum, ex mulra tempote coiealrb~u
:lC propills aceedes manifefiiùs etiam prœcog no c~d
Hoc eoim vniuerl:'\liter prçcognofcere oprce~.
QE û:
fi 110n al iquod manifefium infpiciamr coétioOl S fi,z.nu_
quicql1icl tempo ris interiacet, prineipium e~r:
dinis. ~antÎi
igimr adhlic prxfenribus deficI Cl Jll 8t
nifeftum illud coétionis indicium, & à morbi Jllotu, e.. _ . &
.
&
. fi. teJllP
natura, & tempore anOl, reglone, xt:tte,
lonratura laborantis innenies.Nam fi morbus na rl1!a uogus extiterit, queadmodl1m (exepli C7ratia) fe~ns
~ ae
uer1 ~tli
tidiana, & videatur tardè in hoc ~gtance
roO
qllodam modo {i\ccendi,:lc [llffocari, & tempus a la"
fuerit hyems,& regio fricrida.a;tafque,atqne nae~r
té..
nrn ....
borantis ad friC1'idum
declinauerit
mulwm
ince
;:,
,
. nC""
pllS erit nece!f.11'illm ad manÎFelÎi fiO'ni gener:wo .... . ,
(In
0
'b nd11.'"
D '<.!.\od tOtllm tembus principiO' erit coner! 1~
0"
· "
.
. ., fi bns qu
Slt
19ltl11' Ha ve hy erno tempore JOclplat e
d" j.
tidiana'in corpore ita fe habent,qumdO~LI.
J~1
mus, vnà Cum exquiGrè crudis , & aqüo(js vnnt 5
modo neque ihtt'a feptimG. , Ced neque etia~
decJ cOquarmm diem qt\ifpi:1m habère poffet mal1Jfe~I
ter
aionis lignum. Sic alltem appello ea. qüœmefi I~Jgi_
debilia funt,& pel'feétx coétioois indc~.
P;r ~d Ilbl1
tur coétio efi quando in vrinis [lIbfedent al1qn~.
en'
' & cOtinuum. 0 eb'l'
mCO(,lIO'
1Xue & xql1ale
1 1 aute
. (; 8a
l1a~Jo
ex aql1'o(a vrina mediocrirer {ilhpa!J(~
"er_
,
• &: ca IS P
uerit. Et quidem fi turbulenta apparnenr,
. l'S dl
T othoneeli.
b IISC
manCcrie, h~cql1oerx,&d
fignum : & FuIlla edam,:lc tenllis ex eod.cm gen;rpdir'
Sed nihil horum iam principium elfe fiOltllm 0 e tJoc
t:
:tfta.
()<.
•
~
:;6-
�Liber Primus.
Hoc enim manif~us
i~deum
femper expetit vel [0-'
& febris intendebatur,neq; dolores minuebatur,& tuC·
Iam albam,auc [ufpenftonem innatantem xqualem,eon A [es infefiabanc:difficilémq; habebat fpiracionem. Oétatinuam,atq; albam. Et quidem rubens nebula,& fubftuo die venam in eubiro [ecui: fangllis multus effiuxir,
qll:t1em Oportlut:dolores remi{si fllnt,tl1{fes tamen fiedemia talis, & fine CubGdentia bene eolorata vrina , &
eraCsimdine medioeris,principii finem manifefiac.
.
ca: in[egueban tur. V ndecimo die febres min 0 res faéta:
1 Vr t I • . Sic & in laœrum,& pulmollum aff'eétionibus, ea, qUa!
func:panllt s fildor circa capllt exiie, tlliféfqi,& prodeun
tia à Pllimone liquidlOra. Decimofcptimo cœpic quxpropriè CpUta voeantur, vrinarum Cubfidentiis afsimi-'
lantur. Nihil vero omnmo expuere,fed mfsim tanmmdam pauca concoéta expuere, leuatus ell. Vigefimo iùdallit,febre liberams ell. PoO: criGm leuatus cO:. Sicicumodo Gccam habere, tale qlliddam eO:, quale in vrinis
extremè çrudum,quod aqlloCum nominamus. ~od
10fils vero erae, neq; à pulmone optima: erane expur..
fi
ab eo, quod eO: nihil expuere, ad expue/re, verùm liqui- .
gatiopes. Septimo & vigeGmo febris rediit, & tu{sis.
da,& omnino cruda,fiac tranfmutatio : liquet quod deEduxit plurima,& coaa. V rinarum Cubftdentia multa,
bilis, & occulta eO: hllillfmodi permutatio, & nondum
& alba:line fiti,& bene fpirans faaus eO:. «Earto & trigeGmo die fudallit ~er
tOUlm corpus: per crifim febris
e~ fil1t~m
primum a:gr~tudins
temp~s,
quod pr.inciplUm dlximus nom man. ~ando
19lcur hoc ql1ldem
folmaeO:.Huicvero &omniaalia,quemadmodum fupceffabic,atqj integrè ad augmentum morbus conuertepo[uimus,videnmr adueniffe. Et de vrinis,quanuis non
tur? Q.gando cœperit expllere pauca coéta, reliquo
pluries, qnemadmodl1m con[ueuitin aliis a:grotis, fed
\Tero omni tempore ab hinc vfq,ad O:amm femper eo B bis Caltem metionem faciens, in principio quod tenues
e{fent,in Ceptimo & vigeGmo fubiungens, V rinis inerat
plura,ac meliora,atq; faciliùs expuente. Cùm vero ex- '
fllbfidentÎa multa,& alba: palàm facie mm primùm ex~
quiGtt coaa fuerint,& mlllta,& hne diff'iclll tate eduaa:
tune fiams eO: tempus. ~ando
vero fimiliter quidem
Ql1ificè cofus vrinas minxiffe. Proptereà igicur ( vt &
anreà dixi) indie vigeGmo crifim habuit, {ed imperfeexquiGtè eoéta,& fine molefiia ednéta,atqj eorum mul.,
titudo minuta fuerit,doI6rq; non ampliùs aftllerit:runc
él:am quidem, qlloniam in decimoCepeimo cœpic quxcelfare fiatum oportet. Subfeqllicur enim declinatio.
dam coéta eJCpuere. Non tamen ineegra erifts fubfecllta
Sllpponamlls igintr xgromm aliquem à morbo Iaterali
efi,quoniam neq; exqlliftta coétio vrinatllm,aut [pmohabitum,neq; expuetem aliquid,& vrinas quidem minrllm. Propcereà igicur inqllit: Erat autem iiticuloCus,
gentem tenlles,fed bene eoloratas, circa diem vndeciatq; ex pulmone non erane optima: expurgationes.Hlc
Illum expllere quxdam incipiat, verùm liquida, & Cflligitur nobis ad memoriam reuocanS qllod.redediétum
da : hune qllidem nemo diceret ante diem vndecimum
eH. ~ç
relinquuocur in morbis poO: crilim,fubuerfioeffe in alio morbi tempore,quàm in prineipio:in vndenem faeere conlileuerunt. De feptimo ac vigefimo die
cimovero fortafsis viderecur cuiquam manifefiè cranClege enarrationé,quç Îta Ce habet: Septimo & vigefimo
gre{"(us. Verùm non ita Ce habe-t. Nam dies vndecimus
rediit febris,mlsiit,eduxitcôcoéta plu rima, vrinis mui
decimiquani index exifiens, fecllndi tempo ris xgrimta fubfidencia alba, fine fiti fuit. Nam cùm anteà dixiffet
din~
manifellum, ae eertum principium ilium habieu- C quod in cempore iocermedio poO: vigeGmum diem &
rum commonfirat. ObCeruabis igitur diem decimumà pulmone non crane optima: expurgationes : déinceps
qllartum an pra:ofienfis ab vndecimo côeordac:& poO:
inquic quod in feprimo & vigefimo dje fada fubuerfiohune rurfus deciml1mfeptimû:quoniam hic vigefimi eO:
ne febricitallie, fine firi autem refiitie,& optima expuere
index: quemadmodum in lib ris de dieblls decrecoriis
cœpir,in vrinis {ubfideeiam hahebat multa,aeq; albam.
diximus. Agè iam hoc die filpponamus expuiffe pauca
Hoc igimr en, qllod priùs dicebamr , ql\od vide!icet
quidem,fed eoaa:huic in die vigefimo poCsibile eO:adin mo rbis febrilibns tale ql1id aceidit, qllale in iis, qllÇ
uenire crifim, non tamen perfeétam, ob talem caufam;
fllppuranmr,in Aammationihlls.Sicmi enim ibi ct'tm ge
quoniam non eandem vim habent , neque inter indices
neramr pus, & dolores,& febres prxcipllè eoncingunt:
primi eum poO:erioribus,neq; primi decrerorii cum v1ita & hic,dllm eoncoqllllnrur humorcs , qui febrem intimis: A t valenciores quidem primi funt ,ced iam in Ion
ducunt. Sic igimr & in Anaxione qllâtttm ex prima ilIa
gii protraéta aogrimdine imhecilliores rcdduntur. Opor
crifi defeéta relia:um erat,hoe rurCus effel11e[cens in eotet igitur procedente morbo, & mm pra:eipuè quando
étionis tempore,illam,quél! amecelsit criftm,febrem ge
admodum crudus extiterit,magnam fiel"Ï tranCmuio~
nerauit. Hoc vero à namrali calore,non autem febriJi
nem,vt Cccura crifis fpereeur. Magna autem eO: permunon ~imè
jJ~diar.
?i<;s
proueniffe '. diel1lm ~atlr
tatio,cùm perfeaè coaa mingunmr, atque expmmmr.
enim vndeclmus opumx, (ed deblhs,coétloOls pnnelTalia vero non filpponebantllf in die decimofeptimo D pillm fecit : déinde decimu(feptimlls fignum coétionis
a~uife.
Q.gare nec fieri poeerat vt hic a:aroms in die
manifeO:ills ollendit: déinde vigefimlls crifim impertè\'lgefimo liberaretur ,aut perfeétam cri!im ~aber.
Ideo
8am : poO: hos vero Ceprimus & viaefimlls integra: cotnUtationem aliqllam eftatu dignam fieri Cat erat , ctlm
étionis indicia dedie. Proptercà ftlbinferens inquiet:
~ano
& criaefimo die {ildauit per totli,fine febreJuit,
poffet inatiqllo ex Ceqllencibus deeretOriis dieblls integra folutio aduenire. Nunquid igitur folùm (llppofitio
atgi ex toro ~iGm
habllit. Liquet enim qllod in feptcm
dieblls poll Ceptimllm & vigeGmum coneoét;!! fune ft~
quzdam confiéta efi hic Cermo?vel efi vifus edam tatis
mul,& excrecç omn:s a:grhudinis cauf~,per
vrinas qui ..
:egrotus? Mihi quidé habere hxc omnia,qll:l! diximus,
dem,qux febres faelLlnt, pel' fpma vero, ql1X thoracem
dlc'videtur ,de quo fcribit Hippoerares in tertio EpiinfeOane. Oponet auce hllillS memini!fe fermonis & ob
demiarum,ille,inqllam,a:groms à pellilenti eôllimtlone ordine oaauus.! ta amem omnis Cermo Ce habet : In
prxCentia,& ob illa, qu~
diccnda Cune: & hxc tria inuiAbderis crac Anaxion , qui deeumbebac cirea portas
cern diff'erre arbitra ndl1m,& debilem coaionem, & ma
Thraeias. Febds aeuta iQ.lla(Jt hominem: lateris dolor
nifeO:am,acque perfeébm, Debilis cnim in vndecimo
manifeOa vero in deeimofeptimo , perfeéta vero in vi~
expuebat primis die- .
bontin.uus aderat, tu(sis {jce~:?q;.
US:Gtlbndu~
erat,& perlllgll:vrlO:l! bene coloratç,tegeGmo(ept!mo ada eft : pofi qllam in omnibus feprent
nues,& mulra:. Sexto die delirauit,ad eoncalefaaiones
diebus morbus folucus eO:. Et torum hoc tempus llams
JlUlla fie bu remifsio.Septimo die gralliùs fe habuit: ni
fuit:quemadmodllm & in [eql1ctibus manifefiiùs ollen·
Galen.
Tom. I I.
S
�128
3
Galeni de Cri[lbus
aliquam habebis artificioram conieéturam,{ed etiaOl fe~
deml1s. Hàé igitur [plltUm, ql10d feptimo & vigcfimo
A
qllentium . ExquiGtitls aurem,& magis ipfa pra:cog O?di~
apparuit, in primi.s mo:bi die?~s
fi quidé. aprui!~
[ces, fi lilccedentibus qll:lrtanariis memcm adhibuertS.
fet cum optimam [ubllflentlam VrlntS habenrlbus , fien
Nam primlls,qdi parum cuidens cattionis Gcrnllm oneo
non pomiffet quio in primo [eptenario morbus iudica." inJlca,
dit,ipfc manife!tiùs religuum principii tcmpus
recur. Primos voco dies xgricuJinis,quos primus prx~
bit:cùm iam hoc dbi fine v1la dLlbitatione confier,gllàd
fin it quaternarius .
vniuer{ilm illlld remplis, in qllo l1ullum efi maniféllurn
XIX. Èt primllm .igullr m?rbi pri,n~um
iuxta f:ln~um
coélionis fignnni, primum en ex guatuor morbi tempo!1cl"11ificamm m hoc clrcunfcnbl tempore pnus dlceribus,qllod nos p.'incipiùm nominamns. Nam fi ad hoc,
h~m,
Et bac eU,quod inquit: In lateralem morbum parefpexeris,nihil erit ampliùs difficile inuenire an in tot,
tientihllS fputllm fi !htim appareat, incipiécem breuiopri011s diebus ab iis,qllx primo die iot apparuerût,il m
rem facit.Nam cùm pri ncipillm trtplex dicamr,[eclln-,
abfcefferint,quot erant rcliqua tran{jgenda vfg; ad m~- '
dum vnllm qujd~m
modum de primo in[ulm, qui Gmn ifeflam coélionem. Inde :llltem a[cen(us incipir/cd In
plex efi,& latÎtudinc caret: fecundum alterum vero de
hoc ve1 al iqua defeéta crifis apparebit : quemadroo dl1rn.
eo,quod ad tenmm extendltllr'diem, qllod [olum mihi
paulo ancd in xgroto,gui latcralem morbllm pati eba-,
fomnial'e "idetul' Theffal us: & prxter hu ' edam id,
tur,ofiédi:vel fi morbus expeétauerit incegl'l101 {tatu?,"
p~rs
acipt~,r
tOtiL!Smo~bi,qld
~al1i
..
qllod tanC]l~
fic & cri fis integra erie. SOCpills .vero neg; vila fit cnfis,
fefiè: coétionls hgna defintunt:de omnibus hls Hlppocrates vcrba facit,qllemadmodlltn ex iis,quoc anteà (cri B pofi fiatlls tempus, fcd pallraeim morbus foluitur,lonpaéto alleem a~
go tempore coétionem recipiens. ~o
commentariis ma,nifepfimlls, liquet, & in f:glent~b.us
tè, gllàm fiant ha:c,flUuta prxcogno(cere oponee,' 10,
fUlls ofiendetur. ~od
vero lU xta fecundllm Ggnlficafequencibus commeneariis explicabitur. Nam in Ipfis
tùm principium o!tendr~c,lm
dixit id frutllc:" 9u.od
liguida ofiendam quando in a[cenfiblls , quando ena~
in lateralcm morbum patlcntIblls apparet III pnnclplO,
in ihtiblls morblls crifim habeat, & qllando Gne ,vila
breuiorcm facer : neminem hHere arbitror. Sed hoc
~
oml1ino criG p:lL\latim coaus diifolultllr. Ee c1arum
etiam ln [eql1entibus difiingucinus, Q!,!.o paéto vero
guùd huiufccmodi [olurÎonem, neqi cri(im nomi~
: ~
quifpiam aut lam ~re[ns,atg'.
per~um
id"g~lO
tanqua vero vniuerfa fiat pcrmutatio , & mlllro magls adquam totius morbl pars efi , prmclpmm aCClpltUr, cohuc eam, qux antecedjr agirationem, ira appellare ~o n~
gno[éCI'e queat, aUt tam. fumrum prxcogno[cere : mihi
[l1elli. Equidem harum prxcognitiones in fcglent1bU~
ilm vid or demonnral1e. Nam iam perFeéli principii
dicam. Melius enim eft non [olùm gl10d in hoc ternpO
:~
manifefhim,& fil'ffiUm en !lgnllm,cocrio manifefla. FiJ11
'
r
e
integram
morbus
habebit
folutioncm,fed
etia
"tru
nicuri llltem, & ip{ius morbi natura, & rempus ann i, &
cum magna aligua cenatione, vel Gne vexatÎone,:1rqi pe
ŒtaS \aborancis:ex (uperabllndanti allté,& regio,in qua
l'iculo aliguo,ineclligere. Hocc igitL1r omnia in [cqlen
~
Œr?rotat , & modus eius , qui antccefferit, viétus, cùm
n;ndl1m morbo correptL\s effet.Specialiora vero inditibus commentariis ofiendenrur,& prxtel'eà bon3r~
"cia fiHuri finis primo xgriiutiillls repore , coélionis in- C ae malarum criGu'm'prçcocrnirioncs incegrarilmquOq,j
c
.
"
,
, r~ ac dereétarum.In horum vero omnium principlo P
àicia fttnt. Er gue pa80 ha:c pra:cognofcere oporceae,
ponam ip[orum morbornm inuadentium dignotiones.
ql1ando maxlmè fumra Gnt,dicecur quidem diligentiùs
n,,'
. &' ab IplO
' r mol' b 0 d"IXlmus oporrereà
~Ionlam
el11m
& in ilS,gUa: (eguuncur:dicentr auté & nl1nc,qlldd con
ql1xdam de cemporiblls vnillerC·t1ibus nofe,acpr:~_
fiderare oponet q~lat1m
~ifant
pri.ma crldit~js
ligna
à tempore anni,& ab aliis, gux diximtlS : nili eo rutJl ni ~
coétJOne,
&
ql1lfnam
fit
ab iis , qua: adernnt 111 mamfefia
fl.
'
,
,
mnillm
Clatim à primo die aliguam habucrirnus cog _
ih morbo motus:hoc Cil, vtrum acutt:,am tardc, ac vetionem,tÎmile quiddam muIds medicoru iunio rum r:r
turÏ fumi
~a ns
moueatllr. V cili(simllm vero ad hxc,imd
tiemllr.
Nam {jcuri illi vtrungi ignocorum,alrerurn P.
vero [umomoperè neceffarium eO,cxglliGtè fciredigno~
, il ner 1 ,
fcere qn~tlm
inuicem [uperant , ac fuperancur & co::tlterum moOrare conanrur, vel quod notlll S C 'r. (c l1guod minùs nomm efi:Gc & nobis accidct,n ifi vnUl odo
étionis,& crudit,His figna. Nam & cruditatis figna non
lufque 1110rbi formam flarim à prima die aliqu O m. uS
paruam inter [e hab nt differentÏam:adl1l1c aLltem magis
r
0pClmum
'
,. c fl ,la
fi b'mlCl
" O proun
& coétionis, Si quidem integrx cmdita~
ind ieia in pri
cl •Ignolcarnus.
Jgltllr
• OS
(&
hoc
millies
iam
fieri
polTe
proballimus)&:
t ert~n
i~
p:rma~enc,.Igl1
erit.hui;: ~o
mis gl:t~o.r,deb\s
bo princlpll tepus.SI v.ero debll1s m~d,ocnter
In J.r(~
& quarra nos , & gllotiùianos circuims in prJlno . ~t fiè
' eognolcamus.
S
· ' a l'lqllamlo ID
. 110C ma nlcCl'1ir
d le
1 vero
apparuerint,longllm qllldem ~ hoc en,tr~d
~on
p:lOrt
'
r. •
r '
1,lgna,flltu- D d IgnOICJ non POISlt, tunc con ieétl1 ram al'Iquam artl
{imiliter. Si aUtcm pal'l1a fllennt crud'~atIs
• {licio[al11 habebimlls,ex qua bonam viétus ra cioneJ1l jI'l ur
rum edam princirii rem pus pat1Cl1m em. HIs add'!nda
,.
Exaébm autem notltlam
. . aJfcqu e(1'\Et
rune & illa,oua! ab Hippocrate diéta funt longioris tem
tLIere .mClplemus.
'.fi
do. d'file, ve l o~nJO
" 10 tcrtlO,
' ve l'&JO quartO.
poris dTe {j ~n ifcatl,
de '1l1ibus in feqllendous nobis
In e.c~n
rxhe re in~
l
10C 19ltLlr Ip um mellUs fueritofiendere, P
'Ii 01
plenior eritf~o.
!'1unc v~r?
9ratia exempli hlliu$
· . eot'lIm , quorum :l" primo dJe, Inatlm
l
'
xqlU ICa
d ICla
A horifml me1l~rtS:
Fngltll [udores cum acllta
.e de ui#
poffilmus habere cognitioncm : eOl'llmqj ctl3 rn , li ;raqllidem, f~bre,moté
fi&~caH:,u
mitiori verd,~o
bus conieél:ur:tm aliguam non rudem babe: e ~?S
bi prohx't:ucm.Nam h ln pnmls dlcbl1s,prxualcl1t1bus
mus,fecnnclo vero,terrio, vel qua no cxgl1üi~S
[/c;Un"
adhuc cnldiratis Ggnis ,aliqua ralia Ggna apparllerinr,
guuntur. Rurlils igirur incjpicl1tCS ab his pnOlO.fim us ,
princioii rempori addcnt:& liqueteti:1m qudd tempus
dLlIn librum, & rcligua edam Gngula, quX pro ml J
arcen(u logiu erit:atC'Jj eadem ratione natl1~
poll mllltum tempus occurnt:{ic autem & morbi [ollltio.
com~enit
ordine prOfe'jllCmnr.
C L ~ '1 p.
"x. ~are
non folùm primi cemporis in primis dicbu.
l
a
lflÎl1-
�GALEN'I
CriG'bus Liber SecLlndus.
Nicolao Leoniceno Interprete.
ARGVMENTA CAPITVM
Libri Secundi de Crifibus.
iis,qux dicemus,antè,quàm veritatem in ipfis experia-,
f!.~mJ,
quuprim4 die n~tr.(m
mDrbi cognfie~tJ'.1
Z"'1uijitlt ttttiltn4 prtcogn~les,
& 'juomodD différat ,d. A tur ,fed neqj edam damnare priùs,quàm vniuerfilm [er
laufine continuo:&' l"Ur tertlltna per fldorem, vel per vomlmonem nofirum aufcultauerit,atqi vfu ip{o exp 10l'auet~m
ce./Jat. Dejigni-f 'l"artanlt,O: 'luotida~4:
& de ,'luotirit. Audire quidem,atque imelligere ea,qux dicunmr,
~an
continua,& 'fuartana cmtmua. De dlgnofiendw conomnibus commune efi, ( ira enim à me c1arè explicaIlnuw prima die. .e.!/od (um, 1ui delgret cognojàre C'pmpofi-,
bunmr, vt neminem latere pofsint ) {ermones alltem
los ~orb.s
, triàs in JimplicibUi exe"iratum ejfi oplttet.
nofiros experientia comprobare, fi quidem nobifcum
De dlgnotione ftbrium, 'lU4 ex inJlltmmatione,ve! humorum.
fueurus
efi,illi erit qua facile. ~od
fi ipfe pel' [e ipCulll
putredine ~C'tnJulr
. De felmùm diariarum natura, &
explorare
voluerir,
non
zquè
expedieum.
Verùm & in
tlign,tilJne.
pulfuum differentiis exerciratllm elfe oportee, atque
omnium anis operum fufl"iciente habere experiemiam.
Veram enim cognitionem,non ex iis,qui malè o perantur,fed ex iis,qlli reétè pertraétant, comprobari,fir veC~/,
. J . Crifmd~'u(t,n
'lUibUi extrdtatum eJfe B rifimile. Hos igieur folos ad difciplinam,atque eorum,
qua: docemur, illdicium ,fermo nofier admlttit: reliClflueniltt. J J . Signa Jlbrium generalia. J J J . Extjuiftll
quos vero, qui medicinx artem adeo decorarunt, vt
. J J J J .1?!!artantt tX'l'lÎftttfigna.
tertianll pr~cognitlJes
p ' 10~tidan4
pur4 "'lnitilJ. y J. De ftbriblH C'ontinuff.
cam fex menûum fecerim di[ciplinam : hos neq; iudir J J. De febribUi wnpofitiô & mifliô. y J J J. Dij}oJices,neqlle difcipllios adhibet. Alterum enim non po(lionum iudicem!uturum,priùs in fimpliciblH 'porUre y trjàfunt,alrerum nolunt.
tum effi· 1 X. C'gnitio ftbrium compofrtarllmJine abfleflu.
iam igitur quo paét? quifpiam in primo 1 J.
, ?iend~m
X. Dt Jebriu~
compoftarum 4ignctione CHm ,a/;fltflibu,l.
dIe morbl naturam agnoCeat. Dlem aucem per totum
X J. ClJmmums febrium indicatIf). X [ [. subltAi mutatlohUllc [ermonem noltrum in eo aeeipiemus fi~ncatl1,
ai& in Jel,ribUl ~gnoflMd.t
meth,dUl. Z 1 J J. De ephemevt non [olùm lucem, fed noétem eciam compleétatur:
t'arum ftbrium nlttura,&' cognitione.
fieuri & menfem ex triginra diebus confiare dicimlls
non id templls tamùm,quo Sol fupra terram fenur,ap:
1
c
T V M quidem & iam anteà en
pellantes diem/ed edam illi templls noétis adiiciences.
1.
ab initio, fed & nunc edam melius C Sjc edam annum qllodam modo dicimus trecenros &
efi commeminif1è , qllod fiue vnifexagintaquinque dies compleêti. Sicuti autem de diei
uerfam in morbo triifmutationem
nomine,& de eius fignificatu difiinximus,eodem, vt arfubitam tantùm , fille bonam , fiue
bin'or, modo de xgrimdine onendere oportet, quod
eam,qux antecedit omnes veloces
eft affeaio qurodam lœdens ope ratio nés , & quod du.
a\terariones,conmrbationem quif:plex [xpe fimlll confifiit. Hxc vero vrraq; in libris de
plaUl
t nom mare crifim, non mellm efi hoc in loco
morborum differemiis funt demonfirara. Simplicem
itaq; affeétionem nemo, qui perfpicaci fit inrelligenria,
tropofiCUOl definire: fed quo patio optimè qllifpiam
in primo die ignorabir. Hahet enim propria indicia. Ei
as OUlnes iam pr~fents
ùignofcat , & fllmras adhllc
pr~cogn{at,id
elfe huillS fcrmonis infiitutÜ .At cùm
vero,qllx commilla efi,non omnibus per initia comin
ld,quod fllmmoperè efi necefTarium, iam ofie~lrmS,
git ngnofcere. Neq; vero abfurdllm ell,ad duplicis affeétionis cognitionem duobus opus elfe diebus: Gcmi li
Illorbo rum fcilicet cempora iam prx{entia cogno{cere,
triplex fllerit,tribus. At vero vnam iimplicem ignor:ue
pr~cogn[e,d
é inJe
cuiufqi xgritudinis CQ
& ~lura
tul'pe. O p or ~ et iraq;
gnlt1ones, ae prxcogniciones {cribemus:& quoniâ eas D affcétionem,ablil:d,um,& ma:i~
in omnibus fimphclbllS exerenan, v t lingllias feor{llm
ex muIds fieri demôfiranimus,qllorum vnum en ip{illS
& iam perfeétas no{camlls . Nam niG in hoc accnratè an:
:tgr~l?in
s namra:gllo patio & hanc op~imè
ql1ifpiam
et
(eà laboraucrimus,neq; incipiemem,& paruâ adhllc exi
P?f1 Interno(ecre , ad hunc [ccundum IIbrum tr, Jere
fientem agno{cimlls: (jcmi neq; oliuam, vel ficum, vel
dl{h~i.
Si iraq; quifpiii nobis affuie in cmatione xgroqllercum 11lIper terra pllllulantem poteds vnguam in.tant!llnt,ex prima acce{sione & qllotid ianam febrem,&
tcrno{ccl'e, ti iam perfeétas plantas ignol'aueris [ed
terttanam,& quartanam,& fcmitcrrian am, & eam, qux
ab ardore Il,wa@" app el1a t ur,plurim6fqi alios morhos
quod hoc edam maills cfi, ncqi ipfas iam perfcéb,; (lm:
r~nfcetibls
: ex ipfo opere hllillS contemplationis
pljci~er
c~gnofre
[lI~cit:
fed nifi hm petfcttas prx.f1.~blt
experjentiam. ~od
fi nllnqllà m taliblls prxdiC.Og~l
S , nullam ex 115, qua: nllper nara: funt, feparalonlbus intcrfui t, xquum efi, hune ncqi admlrari de
pm 1I1cerno{ces:non tnmen neq; natlm) neq; quàm priTom. Il.
S 2.
Galcn.
ALI TER.
�Galeni de Crifibus
vigent,eife febres
morbos,qui tempore œftino maxi~
mùm cùm ih inas incideris:(ed fiClUi ex perfeétis fingu
continuas
adurentes,&
tertianas
plurimas:primùm
a~·
las non femel,neqi rarO cofpicatus,fufficiens ad prom- A
l1erte,ne hoc ipfllm malè accipias,'luod xltatem incelh·
es,eoJem ( arbitrer) modo '
ptè cognofcendum fa~us
git"non 'lux pra;ter n;ic.lIram Ce hab et,qllalem alfguan•
te oportet &. ex iis, qua: nupcr Illtre funt, finglllas non
do ,ait fU,ifiè in Cranone,cùm plllllix yiolétx per œftunt
femel,n:q; bis,fed fa:piùs contemplando, fufficientem
tanto tempore defcendiffel)t. Sed fi 'brdinem aliguem,
110titiam. ~are
fi quid eorum,quz in
ipfarum habe~'
ac modum in fin-glliis cemporum natiblls annotafli, cU
hoc loco [cribuntttr,ad exercitationem referre çentauenunc ad memoriam reuqca , qllod hyems quidem
ris,prima autem te experiemia fefellerir,non proptereà
'omnibus anni temporibus humidi[sima eft, ac frig ldlf•
fiatim defperalleris priùs, qu3.m fxpe in eadem exrci~
fima: contraria verô xflas ipfi eft calidifsima, acqi fic·
tatione oernircris. Neq; enim qui [agittandi artem mecilsima. RurfllS fi hyems quidem {lcca :dlas vero hu·
c1itation[e affequi fiudent, licet IXpiùs in principio abmida flle rit , tcmpoflll1} lhtlls haud [ec~ndum
naturam
errent à. ll1!ra,vides ob id fuum exercitium intermirte-:-'
.fe habec. N eq; igicnr :cltiux regricudil'lcs rem pore zll?·
animo conrrillari. ~ar!'
re,aur propter ab~r'tionem
tis mnc abtlt1dant, Neque enim exifiimare dcbes q~od
do igimr ügittandi artem, minimam exillente, adeô vt
propter anni ten1porum appe1lationes, !ingulz a:gntl~
edam à mancipiis commodè pertraétetnr,nemo ftatim
dines accidam, tales [cilicct vel tales, {ed propter am~
incipiensaffequi integrè poteH, quid de aree ACclepiabicntis aeris t,emperaturam. N am qLÏalem hic natl~rm
dltm exi!limare oponet? qux tam mulra indiget ,contemplatione, & tam exquifita, ae laborioCa in operibus B habet,ita edam n05 afficit. Secllndum hoc igitur ~Iebac
Hippocrates, C
ver alltumno fimile faétum fuerJc,a llexerciratione? Si qltidem igitur vnus ex eorii nllmero
fueris, gui pro rebus Plllcherrimis, arque honefiifsimis
tumnales regrimdines. exp . ~étare
oporte,t. ~alidm
laboure infiimeris,primùm omnia,quJ! dicenmr in fin
tem,& ficcam tempe'nem ~lacem
hlbere oprtec,~l1
do exquifitè [uam natllram fel1lauerit. Sed fi hoc e
gulis morbis,diligel11er perdifces:déinde in ipfis operiu~
habeat,Iiquet,quod xHas,gl1x maximè tatis e~ifr,p
bltS exercir:tberis,déinde ira de his ferre [ententiam ten
tern
rimas
afferet
certÏanas
febres.
Nllnquid
r
m
i
~
j
fiatUS
fi ( vt
tabis,num quid verè,aut falfa diétum fit. ~d
,
..... '
. ter
poris calidlls,& !iccus magnum prouentum febrt um,
diximus) ocio(am,& [ecordem vitam' egeris, vel labofiICcl,non etla'm>
,
"
.
rio (am quidem, Ced circa dercriora, diuitus, honorem,
tlanarum
efi'ICJer,reglO
autem calJda,&
criC.
& ciuilem potemiam ver!tati prreferendo : melius tibi
Plus, quàm fngida, & humida , earundem ferador
'
rail·
fuerit neqi banc contemplationem :mingere,ne in pleHoc etiam omnino c1arum efi.Sed n6nne & xgro'dfi
tis cemperarura? Hoc qlloqlle en neceffarillm, ~Iob
1
num cœno puceum agu:i puram inh1l1clas. Nit & aquam
, n,.
l'd' . fi . . ,
r. C
• h
eflla .()-'
VlI.. w ca 1 IOrJ,ac Icclon etlam VlllS ruent, oc
de!hucs,negi plltellm quicgnam illuabis. Simplicem igi.
'11'"
' r , pa llelQ
. '\ liS,
" &
tur rrrorboru llngulomm affeétionem (Iam enim ad ven.'h lls,at<]; Vlgi
cUfls,acqi
trllUtllS,
CI'b Jlg,
'(0•
riratis amicum me connccto) primo ipCam per [e ip[am
ribllS, ac biltofioribus > n6nne etÏam in hoc ip[e [~Dl
cogno[cere !l:lldcas,ac circa hoc te exerceas, non ex jis
biliofior reddemr , & ideo calidior , & ficcior ? a/l~
folùm,qu:E ipG excrinfecèadiacenr,gualis en conrépla- C quad ex callfis c3:1idis,ac {iccis Aaua bilis aggrega!IC&s
tio mulcoru,fed primùm guidé, ac maximè ex iis, qUa!
[lleuerit, didicimus ab Hippocrate tllm ex mu1tl e
tllm ex iis , guihus eam abundare œla~e
dicir. t di.
fecundû' propriam inllmC:(lIbfiiitiam,déinde iam ex iis,
me diéta lllllt, & ilm tertiariX febris generarionc0{jl ca
quz [:Epiùs accidunt:veluti in ea febrc,qltx ccrriana no
' ·ft·15, {"'<.EX
O
,,,
••
fi
. ".J. & IC ,
d ICI
minatur,non hoc cantùm aduenas, fi tertio ql10qlle die
eOlm
JO x acc aduenent Cl.IIJ.'i, r. His
- ,
•
•
\. C
•
1
b
. cura Ilm ,
fiant acce(siones in [ebris qllietem de!inentes. ( Nam
a orantlS ~a
'c ocea
cun; etlam r;glO ta IS .nterJ~,&
n ,,'nt _ fi dua: tenianx fieret,aut tiux *' quananx, dux quidem
& vlaus,qul allteceCSlt,ad Idem fpe6tallen t, ,h~
Fe·
~'
Il tertlana:
•
. alttem dlia: qllarracITe febris tereiana. Et nos quidem hucu(g; bll!O a.,., 8t
?J,e.
quo l'b
1 et d'le,per tewum
.'
rCla na ...,
b· n:m r
na: exacerbanrur. ~are
vel duas terti:was vnam pmal~rmone
gemllmus, l1~ndum
311cem ce s (qU<1S
Id mre. Nam fi f\!bres commuas, & adure nce &: a:fla.s
f!..!9nta- bis quotidian5, "el duas quananas vnam terrianam.)
tMf.
Seù tormam ip[am febrium te in(piccre Îllbeo. Neguc
Gra:ci I<Mo-C,)/Ittr 'vacant) & tenianls plllrirJ1 3(:S, r.nO'ul:c
• r. & l'
•
.
1:)
enim in(ultibus acce[siollum !imiles fune, negi a(cen!ilPll,
a lre,qu3s anre:t, comemoraUlmuS,
caII :c• II\nre
ll blls,ncg; !latibus,neque rcmiCsionibus,neqlle in calorls
faciunr, comnnis en V[qi ad hxc cum fcbribus a( "idel
qualitate,neqi in mont aneriamm,ncque in iis, qux IlltibllS tcl'tiana: gel1~ratio.
Sed & hoc ira (e habe~
éql1 e
. r.'
r'
b
,{., O1a X1rJ1
ip(am
perueniunt,accidencibus •. S} ergo ncq; teri~na1
tur, &' IP:a t ertla~x
acce1510 a acutl ~Iml.
,'(ed hoC
JI1fplC~rc
liper [e ipfam , neqlle quoCldlall.am v~qlam
'hlurentJb~
febnblls nullo modo relll1quu'U1 • 'arq';
'ft
' 01'
J ,fertO r ,t'cu S
d
clliffec ob fcu L'a foret earum dlgnOtlo. Sed qllomam & D 1 ert,quou H1 11ac I)er tOtÛ corpus b'f'
J IS C
7
·
terian~m
(eparatim datur conrcmplari,quando incipit,
Ideo
\Teh
cmens fit'
ngor 'bil.îftque lll[)CWell lt'"OOl
1'9~\i
.
L
'
'de
11 ..
l\tql1e progredicur, & iam perfeéta foilliml', eodémglle
vrlna:: )i,aC lildore5 bilioiÎ (i1l1t. Di8um ,'orO \1 nl hl
modo quoddialllm: non admodum difficile en ab vna
bi ell.ln aliis vero adurentibll febribus,qtl:t nU ?Cl utl
'f:SlOne
. "A allX bilis 1mmo r ln
. v a(is vna
·
bene lOterml
quotidiana duas tertianas di l1ingucre.
'rcÎl
r.'
..'
h ' (:tare
hll'
langllll1c COntmer! oflendehatur. Atq; x lp 1
1 r 1. ~&
igitll.r,primum ~ncip
cxerit~
il~ veri,s,atqi ~x
. d'tr
.,
C
• mo roum ,
guJlms typlS. Neq; enlm llmd neqlllcqua fcnpfit HlpI1IS IIlcrunt, ql1ll1l11S eO,qul vtrnnqi raClr
~ cort
",
..l.
'h'
'd
'ntra ven.. er 111
f'.
1
more COl1ll1OlCent,C]llvd
111 JS 'llll eOlI
pocrates, neqi illud etiam,quod e x'lui!icx tertiana: 10nr
tinerur,in illis vcro,cùm vchemcnte mOlca~I'jonis
efi
gi(simus terminus en fepcem circuituum. ~;rnam
gllias corporis parte di(feminawl',<Jl1O fic vc e aura cil
igicur h:;:c tertianl eX'lllÎfica? Nullil enim eiu indicillm
lmpCtll ipr.'l pel' (c ipfam expllrgetllr. Ea~em
CIl adl.~
fcripfic Hippocrlces tale. vt eeiam vulgaribus effet maC b '
'b
"b Cn1atur.J nfcbrlS,
nifellum. Sed fi ego te manu duxcrim, facile intclliges
Cl1\' rC ns ex flldon lIS,lrq; vomm liS n.
rcntiblls 3urcm fehrihlls {i11i!1I1x ace[~lons
a (a ea
quam vocet cxqllifitam certianam. ~od
li te pcr vov
,
•
um caU
hl~in
circunlloilli permiCero :ultè, guàm commoql1i
~ tem
n n pCrllcn iUllt: guol1lam q~1
ea; bilis vehel
humor,non expurgarur. Sed quand,O l~ hls 'natt1ra
dè l.ntroJncaris, non modo nihil vtile di(ces neqlle de
memit'ts agitatllr lC velllti cffcrucfclt,cumg ue rii10r
temana, neg; de aliqllo alio morbo, {cd infinira erllnt,
.
"" r el' totl1m corpus lInpe
.
Il'leu r , tun
"
Jhualc[ccnce
fuperuCll
qua: non alfcqueris.Cùm igitur lcgeris in Aphorifmis,
Ft
um
Hj
Bi
'*
"*
*
lm
*
l
:1,
�Liber Secundus.
125JO
Iam igimr & fitim inuehit,& hominem exnrit, & pallIa
fupemenit, & fchris fotuinu. Nlm-à fchre adllrente
(inguit Hippocrates) habico , fuperueniente rigore, A pofi in vigore confiait: calor xql1aliter qllaqlle verulS
folllrio. ~od
vero non modo caufa frigida , {èd &
exrendimr: nihiloque plus thorax extremitatiblls calet: & fi manllm impoflleris,in primo occur[ll quidem
acris, & calida rigorem faciae , in libro De call{is accifit calor mllltus,acqlle acris,qufqlle veluci qllodam cum
Jentium ofiendimus, addelltlbus n0bis eos, qui calido,
vapore efferatur: paulo pofi vero à manu ulperamr:
atqlle acri medicamellto hu!ceri impofico vehemellcer
non vti in tèbribus malis adllrentiblls accidit. Contrà.
morG (unc,acque inde rigorem experci:& qui fuperfluienim illx grluiores,ac molefiiores,quanto diutiùs pertatibllS pleni fiiliginofis,déind.e balnea ingre(si horruedurant, apparent. E c iam bibendi rempus adefl xgrorUnt.Sic enim & febrici cantes,& qui vehementem crutanti , & fiatÎm pofi potum plurimns vapor calens per
ditatem patillntur,& omnes,quorum corpus fuperfluitatibus acribus red undaerit~f
ue in balneis,tiue in locis
cutem exhalat,{udoris nuntius, bilîfque fllperuefllt vomicus, ventérque foluimr,& bilio(ilm mingllnt. Nunc
vehementiùs à Sole calcfaét is, fiue quocunqi alio cieata motu agitentur , fiatim quidem videmus horrere,&
erl?o v_el qlliuis exqllifitam re~ian
a m agnolCat. Incipit
emm indor vaporofus, lC cahdlls , quemadmodllIU in
fi diutiùs in eifdem pel fiirerint , ad rigorem , concufhalneis: tOum
, v:r~p1is
c.orpus çqualiter fildat:talffq;
fumgue perdllci: quoniam fci licet, vbi ad balnea, atque
efi pllifus, qluhs 10 liS, qm bene valences exercitancur
exercitia ventum efi, qui interim hllmores conquieuc& halneanmr, velox fcilicet,ae magnus,& veh
(' mens,a~
fant, vehementiùs moueaneur. Hi enim omnes agirati,
& pel' fenti encia corpora violenter delati, fiimulane, B frequens. Erat autem & fiatim ab initio xqllalis. S d
prxrer hxe omnia etiam ad fehris qllietem deGnir, vnipungunt, ac ferillnc, atque hinc fen[um inxqualem, rillerfum acce(sionis tempus vitra duodecim horas non
gorem,conCll{f(lmqi inuehunt. Hxc quidem igieur aliexcendens. Nam hoc tempus longifsimllm efi in veris
bi diéta fune. Tertiana vero fehris, qux ex tlalla bile
tenianis. Sxpius aucem allquando {eprem horas accefmata Ortllm habet , racionabiliter fiatÏm ab initio rigofio continer, nonnunqnam citiùs, aut tardiùs, fed non
rem affert non mediocrem, hoc ipfo primùm à qua namulto,finimr.Hanc quidem febrem fi nondum nOlleri.§,
nx rigore differentem, qlloniam pungi videmr,ac pertundi corpus ( calis enim efi in tercianis febribus rigotercianam, (ed expeétalleris deliram illam appellatam
tis fenfus ) ficuti in quartana febre iimil em frigefattiodiatritum, iam neqlle flle ris Theffalicus aGnus, fed ponem habet, qualis per gelu tempore hyberno fentimr.
tiùs lapis. Si vero etiam ipfo xgroto mingenre, vrina
Nam & i\lud ofienfum efi, quo-d in qllareana febre acra
fubfillua, vel fuh flaua,& craCsimdine mediocris apparer,
bilis redundac,{icuci in quotidiana, pituita. Tercianam
ac paulo poli ve\ albam nebulam, vel fUÎpenfionem inÎtaque febrem fieri non contingit fine rigore vehemennatanrem optimlm fecerir,iam non etiam lapis fimpliti pungente,ac feriente earnem. ~lartn
aurem febris
citer fueris,Ced is,qui molaris appellatur,fi guidé hanc
non primo fiatim die eum rigore inuadit vehementi.
tertianam elfe ignoraueris,& exquificam tenianam,qucc
Nam progrediente ipfa,atq; auaa, vn:t etiam rigor auvItra qllarcum circuicum non progredietul'. Fllilliore
gemr,fenfufque xgrotantibus adefl,non quafi pungan- C vero vrina exitlente , neque [u(pentlone innatance alitur,fed potiùs refrio-erencur,cum quibufdam velllti con
q~a,e;
nebula in primo circuicu apparence,ad reprem
ClrCllltllS extendecur. Inter omnes aucem tenjanas iIIa
tufionibus vfque al'offa tendentibus. Nam iea eos aufimplicifsima ea, qua: cùm omnia illa nuper à mediéta
dire lieec dicentes quod videanmr in ofsibus pati lafsiexquifitx tercianx figna comonfirallerit,in vrinis edam
tudinem , & carn;m habere conm(am. In quotidianis
fub!idenciam & lxuem, & xqualem fiatim in primo fe- .
autem non ante'cedit rigor,neque flatim ah initio,neq;
cerit die:neqi enim hxc vltra tertil1m progredietur cirin progreffu,fed (olùm frigefaétio. Nunqllid igimr hxc
cl1imm. Agè igiml" pofiguàm diximlls omnia exqllifitx
fola funt tertianarum febrillm indieia? vel neque etiam
ccrtlanx figna, quandam velllti ipfillS genealogiam per
pulfus vllam habenc cum quartni~
fimilitlldinem? Hx
capita faclentes,iam ad aliam rranlgrediamur. Accefsio
cnim paruos, &dehiles, & tardos, & raros adeo pu1fits
quidem incipit cum vehemenci rigore, faciens quai es
facillnt in inuafioniblls,fieuti nnllaaltera lffettio. Terdiximus pulfus: déinde paulo po fi allgetul",properatq;
tianis vero parui quidem, ae debiles, tardlque, ae rad,
ad fiatum cum iis, qux di ximlls omnibus:deinde foillicùm inlladl1nt,putcus neccLfario adlunt:verùm tarditas,
tur eo, ,quo diximus , modo. Ipfius vero generario &
:le rariras non parum ab iis abefi ,qui in glurtanis aecitempeflatem aridam,& calentem requirit,&, ve lllmmadunt.Nam in quartanarum principiis videbitur tibi artim dicam a:llillam,xtacem iam in vigore confifientem,
teria quodam modo eflè alligaca,atgue ad interiora retratta,neque lihernm habere a(cenfum. In tenianis ve- D & namran-: bilio(am,qux in laboriblls, vigiliis, curis,&
inediis extÏterir. Ec fi libet,his edam ad de id,quod conrà neqlle aliquid tal e percipimr , rarditafque propè acc
i
u
~
I
l
[
Archigenes, propter lapideos ifios methodicos,
cedit ad eum, qui fecnndum nlturam efi motlls. Cùm
adfcribere,fic
fcilicet, vc prx(ens rempefias mllltas terv~ro
quartanx febres inl1adunt , quanuis xgro us illuetianas
populal'icer
fecerit: vt anificiotis indiciis vnlgan~s flterit, talis fit motus arterix, qualis in Xtace de cre ...
rem
quidem,
veram
camen, conietturam adillngens, fip~ta.
His igitur omnibus legltima: tertianx deprxhendem
prxcognieionis
adaugeas. Nunquid per deos nOndltur acce(sio, ac prxtereà. eereus ordo,atq; xqualitas
dum
edam
dicemus
hanc
effe tertianam ,fed lanifieopuHibus inefi. N eque enim in his atiqua in vno motll
rum diacritum expettabimllS? quam delirus Theffalus
, neCJl1c etiam in plurillm collettione,
adcfi inœqualt~
inter mulieres educat~s
ulb p~tre
flagitiofè lallas pequanuis hoc ramm fit & qllod pancis accefsionum prin
étente, malè :lufus efi dlccre Hlppocratem, & reliquos
~ips
Îolet accidcre. I~m
igitur ha:c febris cùm primùm
medicos veteres cxpeta{f.~i
tam fuperb è omnia me
Jnltadit, nemin em eorum Jatcbic, qui fxpiùs ip(am (une
dicinx theoremata fiancia,ae firma pronl1nciauit tertiaCOntemplati,fed adhuc minùs in iis,qui v~cantlr
afeen
nam febrcm inuademem nequir agnofcere ) [ed' diatnfus, atgue augmenta. Nam xqualem, & hberam habet
mm cxpettat.Hoc fiql1iùem admirlbile en,quç qllidem
ccleritatem, fiadmquc ad magnitudinem, atque vehenon eram certa,h:ec cert~
dixic effe: omnia altem,qu~
tnentiam exciratnr,hlrq; omlllbllS frcCJuentiam re(ponVerè cerea erane, Ignoralllt. Sed huius qllidem vetul"
dentem,neque ipfi vllum adefi inflammacionis fignum.
Tom. Il.
S J
Galen.
�123 1
Galeni de Cri[lbus
12,92
accefsio ad fiatum venerÎt. Talillmq; regrimdinnm hynec memini!Te conuenit.
A
Qernum tcmpus ferax efi,& fiams cemporis humiJns,&
I I I J. Pofiqllàm vero exguifitam tertianam iam patefecieiu{dcm 11atura: locus: & acceisionum principiull1 hlb
mus)ad exguifitam guartanam trlfire cempus efi.Cuius
vc[perâ ill11adit.lta gllidem qllotidi;J.na,c.::niana,& quar
p~icLm
guale fi~,a:n
dixlmus anteà,qllod vide~ct
tana,primo die inuieem di[cernuml1r.
nlhll Gmlle habeac ln ngore , ac pulflbllS cum terna~
Conriml;J.s autem tebres , 'lux idem gemls CUI1l iIIis, V ).
circuitu. Nunc re1iqua cr:mtîgamus. Sed neqi illud raguas nllper di ximus,habent,quifpiam exercitarus neque
guantione caret, vc pul(us, gui in accefsionibus [~mc,.
in primo die agno[ccndi, ac difiinguendi f:.lcultare
. SI eOlm coms antcà enumeracos , iterum rep~amus
reblt"[ecundo vero neqlle fi etiam fllerit impcricus. DIO'noueris pulfllm xo-rotancis nacuralem, vel in altero
co :l.LlCem febres contilluas idem habere genlls cum
affueris,nil ampliùs
ipfius mo.rbo p:I' initia ac~e[sion
gulis incermittentibus, eum teniana guidem exqulfira
expcél:abls , qum febrem lnuadentem guarranam effe
exqllifitam ardentem, cllm gtlotidiana vero eam , ~uz
eximia quxd.am ad cardicatem , ae rapronuncies: na~
quolibet die facit aecefsionem,fed-nnnqll.fr1TI definJ~
rhatem eonuerilo fit. Ego qllldem nonnul1os me os faf~:
Gc & eum qllartana illam , 'lux qua~ro
mlliares, guorum plllfLlS exquificè eognolleram,iam inquogue die fimilirer. Nam exguillra febris ardens c~!Il
gruente aeeeFsione ~ontemplaLs,qu
tale priueipillm
omnia alia {eruet exquifirx terial~
indieia,co (olad~f
[ebrlS fore eommgenullills altenus, quam quartn~
fert,quod neg; eum rigore inuadic,nG{}j-.acLfebris qUl;Tet demonfiraui,atque ita euenit. Tu vero fi artis,ql.~
B .rem-Mmit. ~x
vero quocidie :lcce{sionem facJr,
cir~a
PLtl(US verfat.ur ,magnam non habes peri~m,dén
guando remooris fiarum , & xt:ltem & naturam carpode raritas, ae tardltas eorum te moueat, [eeunllS tamen
ris, & viau; ration em ancecedentem, ae prxcereà pu!Hippoeratis hoc in loco ad
velis di[cernere , pr~ceta
{lium formam,calorémqj eundem habuer~c
eum exq~U
tercianam, aumemoriam reuoca, qui rempore ~fil1o
fitis quotidianis , non peruenerit autem ad febris qut etumnali vero quartanam abundare a{feuerat. Primùm
tem,idem genns cum illis obcinet. Eodem modo.& q.'[.ç
vero hoc ip[um eonfidera,nllnquid alltumnus frigidam,
quarto glloglle die aecefsionem facÎt tine vlia inte rtJ1J & ficeam,& inxqualem habuenr temperaturam :& tune
fione,lllllla interpofita febris quiete, eiurdem ell g~ne
. eircl1~us
in ip~o
fo~e
frequen
magis fperabis qlaten~os
G reglo lp[a talmm febrlllm lIt generaris cum guartana: & palJm efi quoJ neque r~go
. ln e~
tiores. Poa: h~c
acee[siones ameeedct,negue [equetur .lildor,hcncl ~eq,
natura atr~
bili obnoxia fit, taLifq;
trix, etG ~grot:mis
ratio viétus anteeefferit, ql~
huiu{modi humorem agin febre ardemi fi t horum nelltrum negue fiacÎOl ab llficio , neqlle déineeps v [qtle ad Crif~1
fie ri po{sibile e '
O'reO'auerit, & fi eo tempore guartn~
febres populariIn his igitur dignoCcend is ql1i[piam priùs {e excr~a:
:'er fiant. Hxc autem cum illis,qux déinceps dieenmr,
vel febres erraticas
obfio-nabis, G homo lienolus fu~ri,
arql1e inuicem difiinguere fiudeat limplices, ::cquclr_
pafi~s
fuerit,G augmenmm,& fiams plurimùm contrapermifias eiu[dem generis febres allas ob boç ip{t:m C
• •
• ' 1
••
anloc,
ria febribns tertianis fuerinr,& [eeundllm caloris,& pul
gltlmas, atque exgulhcas veteres meJlel nom U1 , aO
[uum momm,&,prœcer hœc omnia,fi cenues,& albx,& C Nam qure il+{6la-ibua bil-e--fcb.t:i-s aecédimr {jnea1J~it
aquo[œ vrinœ fuerint; hœ enim omnino tercianarum
v~ts-aifGl!,qud:eI1hLRr.
'0
~L_
C_L '
,
Slve l
vrinis di(simillimre fLmt. Tenianam quidem à quarcana
a~nu"='-;J
.. ,rrt'll-fet1ïlS-aTcteH-5-J1l1nCupa:ur.
bi~
qui primo fiatim die ne[cit difiinguere , negue omnino
per cotllm corpus deferamr,teniana. Sic & il 3~ atr~
le fit febris, eùm per tomm corpus delata t'uenr, q que
medici meretur nomen.
v. ~otidanm?
tertiana di[cernere facilius ef!: neqj
cana etficitnr: cùm imobls,1agu~rcCJ_
cnim primo l1atim die cum rigore inuad ie, fed progreC~ie, excrefcit : fleuti fi ex pi,ru~
onu haben~,
v~.:tJ1
rigo.res,
[u cemporis perfrigerationes pociùs, qLl~m
ndlanx.fllnt,vel ql1X {iJ1O'lIhs Jleblls exacerb:l tU lar'lux ad febris guietem d~{jnl1t
tcbres rertian:e, ~lnrÎ
ordo,aut ~qLlaHs
plllftbus
ipfis actllenil1nt:neque vlu~
afsidec,Cllm primum accefsiones filmt. N oui mus alltem
tanre , & qlotidan~
, e:lndem h ypOthefim c.um ~nteS,
guod & in augmentis,mocus veloeitas,magnicudo,atq;
nuis, de quibus diximlls, habem, \LAo-folo dlf~r
uo rllf
~l
pCl'-tOmmcru:pus in-ei,Je er Q2ia
vehemencia,quç omnia terrianis per{picllo adfunt,quotidianis non ad/une: Ced nerj; dcurunt laborante ,lleq;
~.
~are
& rcliqua intis
comparia 3J(U.~[' • Il, Ll S q"i,
.'
denudare corpora, & pallia iattare cogunt, neque mulvero cum rigore, vel nô cum rigore, & vomit. hatùm aut Frequenter re[pirare,le veluti Hammam ex ore
b<J[dam, ve\ /ùùoribl1s fillnt,& fine hi ,di:fercntJ.l~
[e. 'te brem, qua;J a~ t:njc
· llam 'lu Idem
.
b ene. C o nt 111
efflare,fi'igid{ll11gue ~oCl1m
e~ptr:.vnlm
ifi.i c~'tm
reflamlno
··,
n el l ,
brieitallt minimè fimlllt, Vrtllxql1e Ipfis ln pnn1lS dle- D b riS qluere1l1 antt: qllàm ex toto (OlUltll r, nO , l'q'
__ 1- .J~_I·'
C' vcrO n- ,
bus cales' fitnt , guales quartanis incipiencibus adfimt:
QMI ~1a"'+lnoig
/~f1hil
. rpa~t.
llfl1"
rima
atque in primis diebu minimè Cudanc:{ed proo-rediendeclinatio alilJua tenfibilis fiat (eropcr vero a. Prit
•
"
C b .
- '1'
te rem pore hoc etiam illis adllcnit. A tertlantquidem
rc fiS vflgllC ad crilim ' hml
lS pel-(cueillie,
··r.le!ll
pnnclplO
. &h
. . ab lll(
adeo manifefiè differr , vc nihil cnm ca (imile habear.
ene
xc cx O-encre febrium dcurcllllUJl.'·
e in
•
.
1e neqll
. cl .. ..>'
Ad quananam autem propill acecdit;[ed & ab hac
ver è aClltle IttCrt. Scd n-:(lllC III prlJllO (J, ue al idiffert ll1anifcfi , primùm quiJcm & maximè Plllllbus,
[ecllndo, efi hlliufinoJi fcbrem pr:no[c'~1ilt
ter vtilc. Sllfficit cnim gCl1us agno/cere, ql~
r. eciartl
guos in a:grocis familiaribus qllifpiam exaétè deprxr. {-It,atqj dellr':lls,& peracuta. N C9 1Icen lm hcÎ
Il [31)1'1'101:\
hendat: [ed & rioore eti.lm,atqj alii cxtrin(eci ' omnifynochum ir/am nominauzri\ , ve qUIdam m~l(
IS Jjfblls,proptcr qux accidit. Nam & nawra egcc humidio.
"rauonc
"
C \: ·'1
dellrcnCl
)1
•
rc,vit:1qu otio{a pl na crapuliç. Sic igiCllr & in rll ris
fi C\!)IJ )lIS
• 'fi enrlaS
cIUnt,
appc1
latlOlll
r
{cre: {Icllti nequc ob il, quoù cres fy110ehl ,h e ·mpa _
aCsidnè fit; ac perranllu cfl, 'Juin & oç vencriculi,& heaonolèentcs pro Jrilltn (i1Jf'ldis ip[.'HlIl1l nomcl{ill ntes:
par in ipfi\ male afficiacur. Scd & erudiratcs all tcccdunt
o
,
0
\
'ù fi . cn~ CC
plnrima:, & coql1cndi rnorx,& arid i ruétus;& cùm prifu rtlm, has qlliJem f1r«Kf,la"{ll{trf. l C , ~1l
deul viillas vero Jf,l0év~;
& tl-",paC;IK.t;, id cCI, III CO ~I,;f
incipiunr, prœcordia vitra n:lmralem hamùm ~d'Hirc
r.
t:
gore, :l.tque tcnore, E erlellcranr
s : al'la S -1l'O(tJl.f'-(t7
.~ r . r{JtJ(
bicum lI1tLllllC[cunr. MaO'n:l vero cx parte inRalltl1r ae
~
1
0
,
id ell , ùccrc[ccmcs nOli.c~
: ia01 cx hac dHlc:lppell
difiendutUr. 0 or hi eum palliJitate albus,etiam cùm
c:0n-
�L:iber Secundus.
12.94
efi ex-iRimandu"m:"quare néquè
de, 'fi membtllm affeêl:um (ebris lic caufa , q l'rnam fit
e()rum dignOti6 plurimùm A eius affeél:io. Vbivero horum noticiam excrcitatÏone
tonfèrt. Ha: enil}.1-0-mnes in primo fepcenario diitldicompnehenderis , tllnc:Corum omnillm mifiionem in:.
ueriies:' .
ta11tltr. !Hic v,ero ~n pra:femi eO ~ecflàrium,
~Iiuar
tOtillS morbi fi:itifs ) ne crifts in primis-dié'büs aŒ~meré
'
Nl1l1quid igitur à mé exiges, vt vel de àfTè&is 4ècis,-v I I I .
togfui~er.
'Si eni~-tè!"a.
pura fl~rit,na
CeptiV'et de orlmi tèbrium complic;atione recnfC?
, m~
At ip[e
mum cir-cuitum': ft-vero ex-quififa ièbrls a'tdéhs ) intr~
rUl'flis'QpCt'isdaninabis prolixieacem. Ho~
eni!11 adll]i ...
' prim~l1
feptenarium neceflàri.o finîetur!' Omnino aurandum plurimi homi~l1
patÏul1tur , vt 'paûca aitcere
&: illi ad;,.
lcm-dillturn::c nmt;& quo (,Ïdianl .jrnèt~[e5,
experrult; & nihil prretermiccere. Decem igitl1r Arch,i..
lb,uè-ns contirtlla: fiCu5i & quart~nf,
. & , qli
, pe"quatni
genis De febrium dig?otione volumina cùm dicll!1t
txoreCcÏt. Q!!ar'e t-rla;'érût vniu'er[~
; fir,t~l\6uh1ëbm
df~kmga,olu
legeré com'peridiumîntlicuutlt,neq'lle
gCAera:Gt~gula
~ero
il'fontm in ~ua!
pt'1nla& dîfferetias
~<?cpfitm
omnes:"Sll11fautem qui &: eo~liqud
'hreuiu$
f~cabuntl1r.
V'el.enim'intermhteJ\tes,'Vel C0fleim~
rel..
po(flilenc; fimt qui & illllm damnent, quoniam vôlu'bres enUlt:& primodi'e Oatim'iÀuaâenre-s 'digilo[ceeur,
men Îtitegrum De:fèbrîs dignotione conCc,dp{erit;atq;
'llia} O.tim>Ïh primo actef~iblhn\
infuttli-';-à-l-i:œ vero in ' il4eb hôhc nolunt ;ming!!re,n.eque qllièql1am audire,aut
ùifcère qtlanturh BrâÛ!ltliti{s in febris Aocione aberr.a~fct'n[u:dam
in 'v igore, ql1a!dam i!1. primîs ~eèlina:'
,
tionibus, vet ·feb re,vacanciblis ifùé'FmifsÎ'o'itibl1s. · , ~
Ut:t,i t: ~ùm
ver9
' exigt1l
. di~
aliquid de fébribùs enar~
11. ~od
fi mùrbu; compdGcus fle~ic
, non.œquè facilè 13 nui, primain Oatim'differenciam non ad.:miml1lt, quoi
digno[cetur: at hic ma:xime incelligehtÏa ) atque -exer"
yide1iéeeiquzdam ex 10corum affeéHone, qua:damQh'cicatio efi neceffaria . . Intelligen'ciam'lgitur- propria-m
tetn ,fine i~la
cori~ant.
Idem aueem cirCQ<:ri[es paciun(~pce
natura' po[sideris, vel minimè , PC?fsidens 'quiCL
tur', ft 'quid prœtermiffitm fl1erit reprœhendentes, verla~
accedet: exel'cicacionem amemea, qure nunc d.,..
.t;O\ftl'm tamen damnantes prolixicatem: quanuis ha:c
lCecur ,..\t1elÎdrer:n nemo reperiec. Op~frtêeëÎ1im
ad hre(:
dl1ple'x Gt,'veluti hoc 10co diftingl1am : ql1arum vtranq;
~Kerctai)v
, t (tmplicem .febris ! [p~c.jm
. ag~ofct,
acque
"(;t\m ipfi vitu'perenc, magis camen [ermonum Ca1"pllnt
Ua déinceps :t.d compofitas tranfgredi:Dupliciter vero
bréllieatel1). Hanc guidem ;vt qUa! aliquid'éx iis, quz
tenus febris-com'p'otitllm co.nOicuimr ,in prima . quide~
~mc
neceffaria, pr~temia,
vel fahem obfcuram tra{el.tione vel quia 'ea!,<qua.S diximl1s,febres'Citra alicu1us
ùlt~éiAam.
Pro1i?::;catem vero,ql1a! omnia enllmerat
Ifnèmbri aféidn~m
tommifcencut, vel 'qub ex mem'Opp<?rtuna,atquè vn'à, taIfas àliorum opiniones refelli e,
bri clliufpiam inflammatione ac~ndu
' tUr.~c
.jlivm~;
lbng!ls cfre nugas al1l:nmanc: e6fql1e , qui '(01Hlll vtil la.
harum differenciarum alteram rurfùs feétionem fieri
docent,collaudaht: rurîufque aduerfus éos,qui h:z:c tan
tontingit. Nam quœ citra membri affeélionem cOl'\fi;ulm dicunt,obÏ1cium coimarias a\iornm opiniones,re,{\Llhc, dl1plicirer commi[cenmr aHql1ando implicacœ,
merieatémq; rep1"œhendun't,fi fine demonfiratione fimnom~qla
vero, vt quis dixeric, p'er Ce totas confUpliciter proferencibusfib'i fidem velinc adhiberi. Neque
(~.
, SIC mè~hra
qnoqLle inflammata : nam &: ex ip1~
veI'o etiam iIlos colerant, qui in doc.endj& vtilibl1s.ferquœdam qllldem veluti complitantûr canmmmodo,
1TI0n:in e?,cendunt'. ~are
neque mirandum, fi eos,qui
qUa!dam v!!ro velm! confilGonem ql,andam habenc affe
de cnlibus fermones habenmr, eodem modo <lccnfaétionu';l' ~)rimù
igitur exercicari oportee ad hoc, vt
bm1t, breuitntem quidem wieuperando , v,t qux0bfcurè
-comphcatlonem cognofcamus , déinde ipfam confll-d",ccat , &: ml1\ta przterminat: neque pltira audire 1lr
fionem, à febribus incipientes. Febres q~a!dm
com.fiinendo;atque in{uper qua: paulo antè dixi,1"epra!henpHuhtQr vnills generis cum allis e1ufdem generis, vel
~ deno.
Nam & de affeais locis Archigenes cres libros
vniu$ fpeèiei Cl1m a.liis eit!fdemfpeciei.Contingit vero
con[cripfic, optimè quidem omnium, qui circa eandem
nonnunquam vt euam dItferel1tes. Nam quotidiana:
matcriam fuere v'erfàti. Ha:c igimr omnia fi in pra!fen'tenianis, & 'his quartan:c, &: qUa! ~tldem
fpeciem fertem traétatum tranfferre tentarem , atque his 'pra:tereà
fit \lt idem
uant,inuicem pleruriq; èomplicahtl'lr. ~o
-addere qUa! à nobis inuenta limt , prolixitatem ope ris
homo tres h:t.beat quartanos circuims. Sed hos quidelh
accufabuoc: & fi edam de febrillm differcntiis omnia
non efi difficile agnofcere,Qgandoquc vero aliqua ex
hoc loco tranfigerem, mlllto cciam magis viderer ipfis
intermittentium genere mm continlla ) difficillil11am,
effe prolixus. ~od
igimr nlll1us fcribendi mO?l1 s
"!xqlle explorahi'lem facie miOionem : de qua déinceps
'mordacitate pofsit effuaere, cam dl annC)lll1m, ve etlam
d~cemls,
fi priùs omnes, qllas propofilimus , fimptices
Ptato huillS rei mein~t.
His :ll1tem ira fe habentihus,
~Iferntias
tranfegerimlls.Nam ficuti febres,ita & pa- D mediam Cermonîs formlm e1igere optimum mihi vi'tlentia loca miOionem recipiuoc, vel qllia differentÎa
(Uni eO. ~od
alltem efi medium? ~od
ego nunc
m:1l\br a propriam fingu1a febrem accendunt , vt lien
lTIihl videor aCtin~er,
illa demonfirans 1 qua: oportet
'" leCllr:vel qllitl affeétio mifia, veluti in Aarnmatio cu~
cognorcerc, qui reétè prxuiCunls fit
eutn de necfsita~
nlOrbi {oludonom , quaHs, qu6ve tempore fhmra fic:
eryfipl~t
'. am , e.ryfipdascu~
infla.mtoe[c~
non omnia q{tidem hoc loco tranGgens, Ced ea enar~r. Sed 10 hiS <:>,mOlbus mlfilOlllhllS dtgnofcendls exerrans, qmt ab aliis obfcurè [unt tradha 1 qlt:t vero pra:clcari oportet,qllando iam exquiGtè offines earl1m foralltem manifefiè , ae
termiffa,lha!c addens. ~a:cunqe
1na.s fimplices tenuerimus. Alia enim eO forma febris
h lOflammatione membrana: c~ebri,&:
lateris, &: pul1'e&è filllt à veribl1~
[c.dpta,rnf~e
: aile is~ 9l\Q:
(unt ab eifdem male dICta, cOntradlcere , vt longum
lllo.nis,:ttque hep:nis Orta:,Gcuc omnes alia: febres,qulC
opus cuÏtare valeam, filp~red.
lllAammatione partillm nafClllltllr, diuerfificanrur.
Pofleaquàm igitllr in
cd", atia: rllrllls forma: llm e eantm, qua: ex eryftpetaprimo A phorlCmorum Hlppocratem exponoremus ibi
t~ accidunt. Et febris ardens maligna, vel pulmonis,
ofiendimlls quod ex IpflllS morbi natura nOI' pal'~m
vet hep:uis,aut ventl'iculi ervGpelatiblls adltenic. DiOin
liceat occafionem accipere ad fUmra prXr10fcenda migu~re
lltltem oponee in fingulis :r~Otanibus
primùm
111 primo die quirplatrt ~or
mm vero Ill.nlds vi~tl1r,{j
qlltdem , fi fine loci affeétione fifofcbris vet;x humobi fpeclem Ilgnouem, quod nos demonfiràre tencaui.
tulll putredine, vet quia folus fpiritllS fit ;lteraw5: dé inPlUS difficile qltidem fortè dfe)non tamen impoCsibile
Galcn.
Tom. J J.
S 4
apeltjionû<è1.:~r-
ld ~rœfentm
~raétum
:c
;x
�I~9)
Galeni de-(riG bu·s
bref!l ;ntermicri, 3tq; paud Gne fehl',eJ19minetn efTe, ex
facete oportet,expo[uim,lls:hîc t:t1ihi à,
viamqi,qua ~oc
Gomm.iilione:ql.lo ni~l
miOl't~pofsb1cdre
fermonis proli xi[lte ahftincre vi[um fuie, acq j fQ:;', ,q\l!, ~ tali acid~F
y jdc;mr, , Sed 6quis & hic exguiÜcè oofsit eognofce!e
vcllent ba:c cyqliGr
~ cogl1qfcere , in Arehign
' i " ~ . eorl!
j
~.r jU(qi
f\!Qd~
: j)lt}ram,nifeè
~bprhéndc
gllod '
m~ntaris
d:! lo.~is
af,eLti~
exerei:ari illbe:e,arqj i9[UP~
i
, l1eqj
~ huil[ceqa
c ti miftiQ ,elt impor~bls.
Nuper jgi~ur
in'col'nment\lfU$ de tehr!qJn notlS)& eyp)s,Na~l1
~ , f({)}.'qllxSbw InuJicql~
parjbls:
· djebû~J1n:iam
hapeb~t
tè 0:0 ' in qofdem ty,pos traéhtl\s _cdemus, vt ea,qux 10;
~ce:f
iOllem, [emi[en;anre e.xCjuiCica; propriam:impafl
fl~eriQJéjn[Im,
~ecn[amus
, ae q\lordam, ~!l
~l , on
Qls
. yerO
r nfa~hOl,
'_ gu3Ildan,)e
qmt,pr:rcefTerar,
te~
[~: ipra
[unt ab, A rchlgenc, {ubtrahm~s,Qn!q\.il
longè rnino;;çm'vt.alcer;t dit: (ell)iterdanx [ebris ac cef:
dil~et
apeciamus. At. quod ad p)'a:[cns
; at~ec).m
~)I
_
.
•
'r
r'"
•
Jio~per
,: ac.()e[siQ~m/du"nr
·: y;ghe~
, l . ; g~lOd
in cab
QPOxcec e:,~rcltan.
_ r,l.1~
' : ~l!'
"
, ,'1 , r:~ ~
febr,e ficr~Hbn$Jüt.
G; i,Xca oétal
. ~ero
hora diei altera
1 x. , Rur{ils 19lÇU\' qualJ,tunl IW.lll§ lqC rçl'Ç 0p'eyls repc;ten;mJ~d
. e~:ts
aç~hj,o
, çû ; rigo~e
ve~tn
' eilt , ~mnj
, exqui{t
tes.tranUga,mH.s. lntcrclt amemf:viJa:1p rradere exe(cira:
.IX t ç rtia~
f(il)
; j ~Î)}f.l
i (j ia ;lf(ereni;. , Iatn vero ba:c co~·
ti6nis de Cql')~oGtis
mo,rbir.,.tI[1l eW,nLlpor de finp~
fra8a [ltdo~ibM.s
., : ~J?;'Hs
, voml[!t>\)s
J ~dra
ter~a
noét~,
,eibus fG . ciml~.
pxquHic3S,CJJ,im feb.res,IÎue inreqllit;cenmo,x exté,al;~mn
ad di(!j ,parjs-hOr'lOl ,[eCllt1d:i; Ec ÇÙnl
tes tmt,fitie,contiua;,(l
; t~.pr
' ~ . çip.~
r'Io[eere.datLfl'
i;un fç,l)r!~
! ijtl ; i~Hj
~p.r9inqlae)
rut[us1w rrida ,arqu:
~3!
yoro ex roifiiC1ne àliant'
~ vad<\tHur , atque ad, 1.
inxqla1js~hçe
rs io .(l lc'edbat,
quiparibus diebllS fi~o
ter;\ntlt;', diffie}Je q\ idem ~it · in<!
9'Pti!10
"rion t:ynen
q~p.et:r(j)'lmi
n aligèc~Jpref
;s q.ujdo[lJ in (~ÇtJryiQ
J3 ~!lÇm(ts,12çj
impo[sibile ,agno[eere. 1~luri).}
. qéinceps
, Q5ia\lI~t§v
o . eciJl~t
Sole.ad fiarü perucnl~
vel tertio, vd 9'~ni.10
quarto, q.ie,exquj!itè poŒ!lrl\uS
bac, ae decl:nari~pb
hora RUarta 'n08j$, dtinde
inllenire, Nulla enim elt ne. cli.fp~§!
. e , q; ~ep!lfmor
n1!mè
, r.u:flt~[L!Pa
. b~tnpaS
reliq~s
addini au,gl1l Cll
bi,q~od
: eil'ca
teniam, vel quartam Jj.em, cl.linsp!tli\"Jl:
..tum nop yalde'..inxql1ale y[g; ad Oétall:lJl') J'!oram Jl[e~:
ftt,non po[sjt inAote[cere. Im!adac igjçur febris aJiql~
.debatur,
Er eùmj,lln lJlanifeftè fiatUfl1 o~çiper
{ebns
horrida Gmll},atqlle omni
- .inxcrl~s
in pl\{ib
, ~1§;cq
vjdereClg,
.!am,febrem
hanc
alcera
febris
exquiGrœ
cc:in eo,qui per c<?otf! corpus [enti·:ur,calore, Vt (Xpè pro, tiàn~
' acef~io
f'itfcipiabat, Hlne nos f.ebrem jlatinl dIe
augméci obtipius fiatum eITe. exifiimemf, veL[p~d)1
ge:,
Jeln~a
. ex , col!)pHeatjsO
[emjtrci~
:febl
is,atg
c:r;
nerc : TllrGls vero horrida fiat,& pul[us minbres,~
biliores,ac tard,iores, & rariores.hél,be'aè, & caloré q~i;,
tial~re
faélam 'agnou,inms: 10nQ'è vero ce-rtiô~m
ceru l1
dies prxQlie
~ eo~nit.m
A~qi
i~ Îp~m
vcnimus,al re"
dem ab extremis partibus recdJ1t\~l
~ irel
ver~:h
. enT
;rum ce rtial.)ç fe~ris
~ir ~ c , u.itl1m
fincm habjtl1rm,.c~
trem ,atque thoracem reduQda.n.cef!l.:...1laI1C non ab[que
in longi~
tempus debere procendi quod eciam CO~1
,
ratione qui(p iàm hemirritxum,id elt,femitertianam fo:. E·
r.
ft '
"
, IldlOlS
te (peret, vc\ po~iùs
iam'eff(;',à multis vero in rertio die
nue aperf èv'hum
C 10 rellqua parte xg rH ,
glt,
r. 1
rr r
"
. "
f1UJ(I~/T
no[cetur, Sed hc;c Cjuidé miUa elt ex bHio(a & picuito{a
10
am i.iuperelle.lemlCenlanam,gllx
prJl1clplllJ1l'
fl x
fcbre, de quib
~ ameà (ermo habe~tur
. , !l0n iam·inuitocins cireujcus pari die faeiebat,
in di"
/
. vero impa, ICI!"
aeerbabamr, Tales quidem miltiones non en VJlIU ,
cem complicatis,fed per Ce totas confuGs. ~a:
autem ~
iU[qi digno(cere.Si qllo. v;rà febris in prjhlodice~t:
ex complicacione fit) quadntpliciter- confifiic, vel eer,lita
terciana,dep.rxhep(a, déinde die{egllenci GI11I be~ . .
tiana quotidianx commilt3, vel ea, qua:: guotidie acce[..
"
'c
'
r. '
h
l ' cotera &
1
pnon omnmo.recencaccelslonem,
xc ange
fionem habet continua, iIIj, q~l
pcr·tercium continua
Ilor eft, duple..x exiftens terriana. Sic aucenl & Juz ~c;.
elt: vel tertiana,ci,qnll: fingulis.dieblls :lece[sionem fa ...
r. ' , • ,
l'
ql1:lS •jJ11
,cit cominllx: vel quotidiana, ei, qua: per tenium diem
trl!S glart3n~
l~pS
10l1lceln eomp leanCU r ,
r '
c
•
'd"
d'fi'
. 1\,.T gllCe nu/TI
C(}\SIOl)llm
rorma
,;1 gUdtl la11lS 1 m&U1(.I'" e Ji
continua elt, N cc vila ex his lJliltionihus in primo die
[Ç]uod Gngulis diebllS accefsio fiat, ho~
(lifficiés,
exquilitè cogno[cicur , [ecLlndo vero inltanti die :lgnonS
cft
ad
febres
gllolidianas
indicandas/ed
& feb , c ig~
[cere facile ca,ac mulco magis tertio: f:trogue cft: ,Nt
ce
' crorma gllOU'd'lanam d'fi'
'opot
quarta dics ad id Gc nccdf:uil, Fjat enim ( fi ira eonti..cl'd entlllm
1 mgUlc,
" ( llibll S
gerie) in primo die aeeefsio vnà cum rigore,déindc ea;-tu; in vnaql~e
re primùm artificem fier~,
~ déin
lida, atque deul'ens fcbris accendatur fiomaehi faltiverbis V[llS êft quidâm eJÇ nofiris prxetonb~S
fi qui~
dium afferens,ac lÎtibllnda,atq; ad fiatum celerieer prode {je ip{a aggrcdi opera, Anificcm autent fien e erit
.
"1l13Xlme
, ' \ tOtHIS
, arns
'r. l ' élx 013 t
erec pulflls œquales habens, n13gn:os, atque veloces
d cm ptllllllrn
, <X:
III )le'
pO.
P
,
c
'"
S'
"
fimpliecs vires agno[eerc 1110X in{;trlIl11 edam comrlln!
vehemcnréfglle , argue rrequentes, JC aucem vna eum
' N41ml ' de met l'lean.lenrolIem~
filçnras , glloe , & qua les fim.
PllHibus & caler xqualis omnino: déi~c
cum vomicll
& filtlore finiatur,& gllxdam fchn qUles [uccedat, Iam D eompoftcione, atg; Vell eadem clt d08rinx Vla'{lq ndi·
Î
'
'
0 e
' .
manifcfllll1\ eil, hlliufmodi aece{sionclI\ elfe tercianx
ad mo dUI11 JO eommentariis Je ipfis lcnpcl5, 1 era
cl'"
dflr
ar ,
'
,
S C Ulll a,ucem duplex marerJa me lelS.1 'Dra:
pcriodi prop,riam, Fiac aurCqI & in [eguenei die qtlOci:,mll,
,
d ' fi '
r.
' r I'
m corr
dian;e :lcccf! io; ( neguc cnjm de ci(clcm millies dieere
10 'lU3 a uenlt nlS, glla:: lllllt lpl:t 100111111
'b s fic
[ecllnda
vero
:lllxiliol'Um
,
à
gllibllS
,
vel
c,x
qUI
~ cio,
elt ncceffariltm ) hic mentem adhibere oponct ad ho~
.c.'
.
E
'
cl
l'
S ([;1",3
J1nIS:
'a
qlllJCI11
,
'lllot
clt
e
meulca01entl
"
Il
t ad
filS aceel! ionum, vc aliquid de die tercio pra:no[cas.
ad ,rccllndnm mater~,ln
7rcÎnct : :lC glltt, m!~)C
l~i j; fc~
Nam fi tertianx fcbris aceefsio circâ primarn horam
pnmam. Nunc C)lJm dl(ecre oporeee JO 115, g. qu:t
nad dcbcat, circa vndccimam amcm gllotidi:tna:;; fic
nt
bribllS (crmoncs h:tb~Clr,
qllod cria {ill1C om .1'ne r3 '
quidcm manifefla crunc Vtrill{que princ~)a:
& magis fi
t: b '
1
nClll'
'
ex ll1mor~
pllCredme re l'mm acceOl ll , ~ae(ltnr)
1011t't\ori imcn,allo di{jllngantllr. Si vero vtraC]\lc ca~xdam
cnim ex flaua bile, ( hxl]lle plunm x c I-lic
dc~
hor~
inuafarit, cric omnino mi fia accefsioni for.
, , ooC! lin· ,
qua:dam vero ex a,ra,quxJam ex plClllta C ll 'cnw
ma: & ci, qui diligentiùs inG)iecrc <jll!tlerie , qllxda{Tl
..l.
"
f
i
ycru (crmo haud p:1I'l1l m"rpellCl c qUI'd nam patljll) hl,S
"pra,rCt ~a;l
conti,fio ql1?~id!an,
& tartiani ~il'CjtS.
hlllnOril'llS , {chris aceendirurrncqnc
~J1 ....ol1C
bus diél~
DIltlOgllltamem eos manlfcficquartus dios,cum C3111ell
. hIer,..
fC~Ilùm
n:lmram fe habcntibllS.
111, OC di nl~'
Lint arcifi i edam in (ccllndo cogniti. Adhue aucem djfwa t1111d oficnJimr,'lllod non fit admlruO~c
~êbrt
ficiljOf -efi imermittenciû cum eondnllis minio, ve plu"
fi
~
P
.
s
l
~
i
g
j
r
f
n:H\lfjl
humorihlls
putre[cenubU5acceJld
ribns oijlnillQ impofsibilis viùeamr t Sjmul colm & tÇ4
t
t
j
,
..
Jfw
SC?
'
�attendimr,& quod ornnis 'aliarltin febrium yariems tx
atqlle.ab hinc rurfus qua: filCee(sic, qttarta:& ql1~
pofl.fic' commiftione;(fed qux ephemerx,& heétiça: A hanc, guinca ; déindc irerum fexta: déinde oétalla ho
fj!Qres dic;untur,:llia duo genera fimt,ab.iis,<]ux acutx
ra~
decima.'à priricïpio aeeefsio faéh efi. Secundum
febres llominamur,feparata)& quod t'ebris acllta "v.el
vero' fimilem huic proportioti.em & alix dux pofi
a.1iqUQdiétorum humo1'l1m pucre(cente , "el rnernbl'O
feptimam peri9dum non folùm amiciparullt,fed etii
infiarnQlatÏonem patiente genc.r:atur:& qllod in fla'mma
tardiùs adue'nerum, guando & ' mihi)& reli<]uis omni- ,
lionis vocabuillm non fecundum antiqllilm confuerufemiteruanam febrem elfe
bus maoifeilè< ~pai'lr,q
dinen'l fit :ludiêdum. H~ç
ve~'o
omnia mulcis digna âd:'
purorLIrit; quantum fila' opinione aberralfent.Nam :lC':'
rniT.~oe
videmur,qu;madmodum & itl,quQd paulo
ieCsionumprolixitate ad oao horas contraçla, ipf6~
a~tè
dicebamus,fi glleat voquarn intermittells euro co.
que acccefSionis ié{lùm non ampliùs antidpante, fed
tioua cpmmifcerLSed nihilo .mihtt:s hoc, fi nuU;t qui~
pociùs retardam'e duabus,iam horis,. tûru: 'acccfsiones
te. :u~rOJn
. êi adueniente;folùll1 intermitten tes m![ce~
ad in(ebôviracionemdenenerunt , & Ge ,iam 1'aulatim
tut". A-t &: hoc manifeilè oilendimus non terial1
~ t~1~en,
t~s cc{fauenillt , . pr~ml
guidem
à lon~it}d.e
tÙ)l1, vol ql\Q'tidianis intèrmittentiÎ:ms,(ed etiam 9~l.r
.qua: lcuifsJOu'erar.,.d:emceps qux magnmrdine [ecun- '
unis acçidere. Cùm enim plures jnuicelll ,cQmphça!l'7
da erat, & tertia.vehemcnti[sima' IDCe1'" ipfas ; guoû &
tur~ie
~i , u , (d$'lm
gencdsJ.i.nt,fiue -diucrfi,[eclinda plur.i ,B ipfum non meaiacre' fuit indiciuOl,'luôd llannrab ini
n\~r
anti~p
adgenire ~ntè
~ quà m prim.a il} quict;~m
do tres tertiarlx extitiirènt. Sed:2uids gracia ha::c 0do~e'ri,hlc
rurfus :t~.ria
. eidn~
[j.1ccedit antè;guàp1
nia diéla {iuit;ad.hoc rnrfus réd~o:,
qUQd'oporceat ex~
&ha!c; aafeo-ris qllietem pe~uliat
..Hoc vero lJ1 aximè
ercitari vt e~qlùfitè
! .nofeamus
fimpliccs difpofitiones-, aded;vt cûm·folx contillnnt,:pdrno dIe facih!
:a~fiQ.j
'ip Ippgioribus accefsiollinus •. Nam iQ.~
)J'W::;
.' , : intr~pmu
interl~
:- defin
: Pl1t
( ira autem VOC3..?t
jpfas agllofcamlJs,: inuicem vero,& tîbi.iplÎs éomplica
duoslecirn 110.rjtrum fpauum)vel multos neclf(>~
~ ~~
tas,etÏam fi non in,primo die; faltem jn (ecundo, vel
plicari circuims, "el eâ,ni, gU,a! e~ intermittentibl1s CO""
tertio, vel omnino quarto difcernall1lts. ,Nos igimr
p:o~i.nlebrJm
po[.sibile.cil ad continllit{ltem:p.erbaud qnicqliam latuenint tres ifi.c teniana;.in ·fecundo
uenir.
, Mil~s
vero eamm,qu-\t ita , compl
. icantL~r
, . fe~
die,non ob aliii can[am,niCt qltôd ~ru
nattu:a e X~ l1iG
bJ;'illm,Q1ed.içjjqui circa.talia no 'fil\lt e~l:cita,
ft qui-:
tè nofcebamtls. Tale enim quiJ a'ccidit1ni;110rboruni
d~m
acutiOl
~ es videantlr,omè~
. vocant
(emÎtertÏanas:
notitiis , quod nobis' omnibus in cota ,ritalconringit.
fi vet:o tardiùs,mouearitur,erraticas. Ctlm enim femel
Nam e05 amicos~
qui nobis familiarifsimi tlUlt,ex ~ô
copiam acceperint pmâdi in , f~miertans
fllppre[siogo interuallo {latini primo intLIi;ll agnoCdm;ls. Si ve'"fier;~
in ~ratics
i~ord?at
principia : ~
nes glJta~
ro quempiam femel, aut bis t2.!1tltrp vider.irmlS"Jvel fx
miles fic febres,m gUlbllS noh'lI1uenmt compohtione,
pc guidem , nort Camen cominuè, non iam:iJ'ftiè iUil
femitel'tÏanas, vel crati~
appëllant, cùm tamen f~'"I
C neque ex longo inieruallo , negu:: primo_intùitu {la
, piùs manifefiifsimam habeant proportionis fimilim=
tirn agnofcimlls,fed nonnunguam diu'ambigimus, ae
, dinem.Sicuti:adoleCcens,gui circa alltl1mni finem,cùm
dubicamus, nunquid ,me Corj[clls, an SocracëS' fic.
iQ.prima die circa quintam: horam ea:pHret febricira1 ta & in morbis ros ipfa fe haber , tingllli propriam ha
te wnà cum
' rigo~
hrelli, ~éinde
cùm pal1~Ih\m
fl1d~r
pent figura~
: , quam glliq,iam fxpiùs c.omemplatus
fet ml11to veCpen, mox errea hO'ram (eptlmaql r(OétIS,
promptè dignofeit,ac prxcipuè .cùm folafueril.' {j~
rriùs,l111àm exaétè fehris dcfiileret, febricitare ru[l~
plex. Eammjgicur febrillm , qua: .fine loco affeéto ex
mcc;:epit cu rigÇ>re hreui~dél1
' paulùm
fildauit in fecu.
humornm a'cce.nâuritltl"plltred inc , tres.fiutt prima:, ae
do die, ac circa decimam horam iteru fimiliter acceffimpliees formx,& earlt {eilieet,qu;l: ex'pitlùra,& glJa:
fionem habqit,& fiàtim Gmiliter fildauit in noéte,déin.
èx atra bile, & qn::e ex flaua otcum h~oel:
~lIas
Gqui[de tertia die hora fecunda cœpit ft!brieicare umul Cl11n
pii exquilitè dignofcere filldueridingulas Cëorfilm,ac
rigore,antè,quàm prioris ,diei declinatio in febris qllie
folas,ii nô ampliùs ddficulter earumiftioès inuenier.
tem. deGneret. N obis igitUr ornnem febris formam diEarum verQ,qna: ex locis affeétis accidunt,iam fOTligenter conGderantibus" vira fuit trium complicatio
ma omnillm compoGta eO. ~ta:ùm
enim loci indioia
terian
~ l~. Nam & quœ primo slie c~perat
hora quinpra: fi: ferunt , qll:r.dam autem .eins , ob, <]uam ,eon{jta,& fequenti notte rur(lts hora feptirna,& qux in feeu
IHic,cauCa!:velmi in morbo larerali locus quidé afFeau$
do die hora decima,& pUlfi~,&
çaliditarem omnia pro
eO mébrana, qua: coilis iilbcédimr:& "ùm in'Bammata
pria tertianis habehallt,liclltieriam rigores,}ltque {itdo
fit,nceetrario dolore inuehir, qlloniam n!roo[a eH:fed
res;nullà. vero ex his ad ql~etm
peruenieba:t,quoniam D hue plIngenté,& logè cxtèn(um,gllonii p:m ilIa, qua:
fequenti s ipfam tertianx accefsionis principium amipatÎtllr,mebrana eft. Tales enim runtfentientinm mecipahat: fic vt fi nnlla alia fchris filccefsHTet horis tribranarum dolores. Er guiJem,quonii eadem ·parsvnil
bus,aut quaruor homo Gne Fcbre perfiitiffec. Trium vc
eil cx fpirandi iolhumeotÎs,nccd'fario animalditficilé
ro tertianarum eomplicatio'in fccllndl fiatim die nohahebit req,ir:ltioneni. ~oni
.. m amomcordi proxibis vifa eil Illanifeilc. ~od
alHem anticipando aceefma eil)facj~
aliquid in RlmmltÎonis ci iinpàrtiet:C]lIod
fio nes facerentjtcnio die pri.m.ùm c03noui!llllS: ni ho
fi hoc efi,fcbricit.1Qie :lnimal.SicutLq\lOniam p'llmoni
ra fecunda (cbris innaGt,nô qlJinta, qucmadmodlJm in
proxima eil,facilè fuum ilIi communicabü affeétii;cùm
primo:tertiani vero circuitlls indicia omnia,iis,qll3; in
prxCcnim ade~
!aruo;,a3 m~le
ût~embru,ql1àd
o.
primo die appamerant,attulit manü'cfiiora. Ab hoc vc
mnem {ubOantta hnmlda faCile perm admitterc. TqCro die déinecps obferuantes. oJl'(ncs inl1 nimus ;lccaC,
fiet j~itl\1'
Oadm homo,110 tamen omnino llatim fpuct
~ones
duabus, aut tribl1s horis anticipantcs. ~arc
&
[cd quidem mllirum, ae craffiJnl ab inflammatione
llla, qua: prima: proportionc refpondebat in circuitt15
?~flueri,
el~m
tlr~i
expu .t,fi ~el'o
pattcum,& telltl ,
fuccefsione, q9inro die oriente Spic faEta cO, fcptimo
lflCablmr qlllùcm necelfano, Ita Vt tnrsrs mouCltur
Vero mlllto cc!eriù" vcluti circa horam noétis nOll3m,
n~
famen :xpl~et}nè'91à
~oleétû
Cimul,arq; cô~
?éinde qua: po fi hanc,fecundutU candcm proponione
au ad ml1td\~e,cra[sCnqi
pcrueneric •Sed hoc
ln hora noétis feptima:& qu;t [ceuta cfi J hora quarta:
quideOl jPUl1$ afleétionis indicill
non autem mçm..
Galen.
.
Tom. - 11.
'
S5
h~)(lm
ae
x:
{f
en
�1239
G'aleni de Crifibus
brt affeéti. Nam cùqt affeéHo (ufficienter angufiafue.cir,
&. velmi aHio-ans in Ce ipCa vniuerCum Hmcum ,"ohibue- A
rh, tune f.acrt morboslaterales, qui ucci nominaocl1-r.
Sed cùm Catis relaura fl'lerit,atqlle ad pulmon-é dimi;
{erit, moc ifii magis m[siunc, atgue expuunt. Hoc igitur formam inflammationis,non al,ltCm alfeétllm indicat 10cumJ~,nqid
vero mllgis pituiçoÛlS fit" vel bh
lioCus humor 'is,gui inflamm>atioilem faclt,el' (Furoru
forma cogno Ccos. Nam & fpumofa,A!kflaua,&fulua, '"
rubra,&.paHida,& ~igra
expur:t.E
l i:~s
~ero"qua:
qu:idem rpumofi-(n~,lx
mUlmèpWllCOCl1ffi oltendunt: flaua.autom,biliofum impermiflum:quÏD'Vero fuI
ua funt,amaram quidem & illa refunt
.' biem;f~d
non
paucam.[e:ro{àm [llPerfluitatem auubile commiCceri fi
gnificant,& multoampliorem,qu.ido Pàllida ~js
, ex ..
puerit. 5~ & ni.gra, Qcrz bills :flu~m
, ~1tendu:
~(!:i
li
qua: magls rqbida [unt., pltU"lmwn qUld.em [angurnlsl
minimum·autem.;tmarat bilis in eo,qui inflammatÏoné
facit, hutriore contineri fignificant t aeque ideo inter
omnia fputa hrec{unemitiora: UalÜ nigi'Q magi~
exi~
~Iia.
Et quidem in hiCce omnibus accidenriblJ.S magnimdines , af!eétionis 1DagnitudÏ11em indicant: bre..
. em au~em
affeéiionem indicant.~cidentu
m paruica...
tes. Non ,iaitur omnium..omnia propria indicia [une,
[ed fingUla ~OI1m
qubad;un . peeuliare demonltrant. '
Nam qna: & dl10rum yel tI'ÎumIenim u~nifcat
elfe
perquiueris , aitero guidem
yidentur,u ea dilg~nter
fuorum a.ccidentiumaffetlum 10cum,Glcero,vero affeaionem, aitero ipfius magnitudiném, aitero eorum
aliquem cafuum, qui fub[equunrur , fignificare repe ...
ries. fulCus igitur laterali morbo laborantlum, hrec C
omnia indicat,[ed nOl} eodem modo omnia: Ced quà
quidem duram tenlionem rrx (e ferr,neruofum elfe 10
cum affeétum ofiendit: qua verô [crrœ urnilis efi ,ihIlammationjs affeÇtu:!Juà vero ve10x um'ul,& freques,
~c ma~s,d
inR.amniadonem con(equl febrem: ql1à
yero {irigula,guŒ diximus,maiora, aut minora exillue,
vel magnam dfe,velparuam ofiendit affeétionem. Mi
hi vero hxc exempli gracia dj"ilfe [uff'iciat. Negue
.enim npIle de locis aIT~étis
agitur,uc4tÏ neqlle de febri
pus,vet typis,vel callus. Sed horum fingulomm memi
ni. fimul viam quahdam volens ollendere 1 qua Ut in
ipfis eiICercicandum,(quam UqLJis habeae:& u nos proprillm de ils , qua: di"imus , traétatum nOll (cripfi(femus,poiT1!t & per [e ipfum, & ele Ils , qlue ab allis [çripta [unt1u modo perfpicaci ingellio hwric, & di1igentiam adhibuerit,id, quod fuperell,inuenire ) fimul au"'
tem & vtHitatem fingulomm, qu~
diéta {unt,ofiendeTe volens,commemoraui & febriùm differencias,&
pos,& aITeétioneG,& .caufas,ipraCque affedas partes.
D
x J.
Nam inhis omnibus excrcieamm effe oporter,qlli
debeatdiligeneer in primis nOlliffe diehus œgrimdinis
formam. Vel cnim fimplex eft febris, vel comp?fita,
vcl eum loao affeÇio, ~el ephemora, vel heética. ~od
fi fimplex fiterit, omnino hllmoris indicia afferc, eX'
qllO genlca ett. Si vero compofiu, ex quoc fimplicibus febdbus compofica efi~
cotidem numero humotu
multitllclinem indicabit.Ae u hoc indicet, illud edam.
Ggnificabic, nunquid morbus diu durabit, an cito finietur. Nam u humor pituiCO(U5 excite rit, nece{fuio
dimurrulserlt:longe vero magis, {jatTa: bi/is natqram
~fert.
At fi ad Rauam bilern penincbit, non erlt diu~urnls.Sic
&~olsafeu.
qui qllidem mo~u
multo
exrcl1~
,calldu[qlle eil, ac rarus,&principatum gerit, acutlorem mo~u
fuwrum porccmdIt; qui vero
neque in motu copunuo efi,frigidùCque -' ae dOIÛUS,c%
tr
fibe principam eil, a~ longius nrpl1~
crtehdi iht~è
fignlfioat. Rodern 1'I10do & affett·io ~ fi quidem <liffit ..tëm momm 11abuecit) frigidiorque fucric ~ ac.den·
fior , .dill duraturum: fi autem tàcilè moue-àtur , calidi6rgue fuerit, ac l'arior , cito folumm iri. Eodem
~arefiqls
, d.ilf'
tllodo & de caufis illdicandum ~ft:.
g~nte
{lgnouerit tota m?rl-ûhYP?thefim" non r~t?um
habeblt ad prxno[cendum momennlm. Eas ~-1r
,
qUŒ eum magno , '" cito [e 'illc1inGAte -certâtnint hune
morootum fùl1ti'o~és
, (<;Illas prxcipLJ.è cdfes nominui dicebanulS) febrium ~arûtn
, qUŒ
~ ei
t!a{idis blj-J
monbus accendunmr , proprias elfe eil exiaimandutn:
t><>fi bas " eatum , <1ua!cullqlle-membrôrttm' funt pria.
c1pa~ln
habentium facilè mobiles; & catid~
afe~i().
ne~.
Ephemerœ vero,& he&icre febres ., &[lhe Inlgft!l pél"turbatione,.& mini'mè [ubitas fadunt pet1mu-tàJ:iones l {ed quoniam·c$chas per ~fm
' at.qil'ndb crifes appellant; dè Hhs 'etiam déinc~s
dJCàtur.
Ntinc- vero finE impORei'e ~atulni1$
przl'ërtiiw(etmÔ.
nl,ad vnu omnia,qllœ:ancè &i~tn\lS
, caput r.o~ge'ns
,.
:::'$ub'tras in' mOlbinraf~toes
fi .,~U!i
pra: 1\<>:, X1
fc..e-re, necelfa.rium tibi primt\tn eft pritlclpii; 'l!' ~[cenJ
hlS,aé·fiams, '& d~naois
. babere cogflit1ôntffl, ~
pnt.notionem. Nœcautem ,lffequeris& ex :rgritudilHS
f<?fma, &. regione, &.anni tempore, vol àhn i1Hs,q~
his rorre(pôdenc,ex cirruicltum eria proportione, arq;
edam ex mo:x apparentiblls. Et morbi guidem forma,
ad has tres fimplices,& primas febres infpiciés, ad carn
fcilicet, qua: ex piruita , & acra bilé, &. amanl gênera'
taro Primùm igitltr in iis dignofcendis exrcais,qu~
uqllifita: (ttnt,atgue legitimx 1 fic ~nim
aHquhdo
. ~o
reris 'cdam compofitas inuenire. Tunc vero exqulltrlt
fitnt, atque .1egitirna: , quando & xras, & anni teropUs,
& l'egib, ac conllitutio,namràque, aeque ea, qua: ante"
celSit) l'atio viétus, pra:Centia glloqlle aecidenda, & "'"
mnia fimpl icicer,'1ure anteà dixi, hllmoris forro:t con·
uenerint. Manentibus igimr ln venis humoribus, coJt ~
tinuœ ex ipfis"fcbres gc~erantl.Si
vero mouearttor,'c
:.;orC
per tbtum corpus deferantur, ha:, qua: eum r"tl~
atq';le hon'ore inciplunr vehemeoci. eum {i\dor~
ftra , omnino ad febrls qllietem deltnentes. En aU rc ,?,
ex ipfis tertiana quidem, & qua: pèr tertinm aè cend;
tur, breuis tempo ris : ueta qllartaha, & qua; l'erqua ,
tum aecendirur , 10nC1j : minus vero, gllnm h:tè lOllg
quoçldiana , & qux Grlgùlis diebus fade ace[sion~,r.
Si has noueds cxpedttè diCcernere, halldqtl!lquam 1"
. ne tocl.Jlter eas,qux ex ql10rundam 10corumaffe8lo
.~
fifiunt,lnuenies. Nam in omnIbus in R.ammatis paru
lis humorum impa6Ho qua; locutn bene difflaripro"
hibet , fiatÏm quidem humores putrefacic, fimolqt~e
l
calorem guendam cxeitat , guaUs & in reliqu.is OPln ;
bus plltrcCcentibus orimr. Huius jo-itttr calons ~G
cùm umplex fuerit earum alicul qOuas diximus l e rJdl
,
,
l'us
neceffado afi imllamr , vel podùs( Cl verum ve lm S
cere )vna ex iIIis efi, vel ad amaram bilem, vtt ad ac\~
ra
..
.
Aud'lUI'fi'i autom H'ppot
ve l ad pmmam
atttnens.
1
(0$
tt
quodam in loco dicentèm , quod hos vocant ac ua"
morbos,quorum febres ln tOtllm continu!! fttn t
re fi (éorCilm,ac per fe fingulas febres notre met:hfi le'"
ris,haudquaquam diA'iculrer cùm pulmonis ,all t ~l1e
nis,lm hcpatis,a1lt ventriettli aligna inRammat!o .(~
rIt, formam ipfllts agnofces, totiltCque morbJ b(1ni~
ad folmionem,longimdinom prœcogtlofces.
...bi
• RUXllS,qUI..mn.unmatlonem
il
,
'c .. el A3111'"~;
no entm
eif'ICI,'
Ils eO, vel :ltrç, vel pitult::e. Si igitur impermifiç, 01l! ~erj
SaUli: bilis fuerit, tune fadt eryfipelata,& eo's, qu~etas
·?1;e.
�13°1 '
~.
l
. Liber Se'cundus.
13°2
petas Ilominanmr: {jcuti nigrx cancros,& phagedxnas,
litatem,atque mollitiem,& ordinem.Sic"& vrina: nonlUt elephantes, aut alique~
~x his adeo, in~urbls
A nulla: guidem ul[penfiones innatanecs, nonnullx vero
m01'bu.~xcnqe
vero mgruenre pltlllta 10 cumo
lltblïdenrias bonas habem,gua:dam alltem nebulas, 0rem acrolluntur, hxc œdemata nllncllpanru1'. Simplex
mnés vero bene coloratx ulI1dicuci & in omnibus Cligicur,& {olus vniu[cuiu[que horum, quos diximus,hu
101' vaporo[us el1:, [ed quibllfdam fiatim guidem in pri
morum,quamlibet harum,qllas commemorauimus, fa
mo coocaCtll,qllibu[dam vero pofieri(ls. A tgue omni-.
cit zgrirudinum. Sangllll1i vero permiftus, arque co mbllS ipGs abumt maligna accidentia , de quibl1s docl1it
Hippocrates in Prognol1:icis. Hœc igitl1r communia fif~l:,déine
in particulam ~liqum
incuJ~be,
~el.du
1"ltlel,vel inflationi,vel eryhpelaubus fimlles taclC Ingna [unt omnium febrium ephemerarum:propria vero
flammadones.Duritiei quidem his, qui atrz bili confingl1lis,qux à me diCta [une in primo .libro anis cura""'
iungimr: eryfipdatibus vero fimiles , qui amarx:in Ratiux ad Glauconem. Nunc vero etiam inchoabo [ertioni,qui pimitx. Cùm vero ip[e Cecundum naru~m
[e
monem ab affeétibus animx, à cura, à timore,& ira, &
habens [an<7uis impaétus in loco Ruxioni obnoxlO pu
trifiitia.Si ql1idem remanentibus adhuc animi affeétiel1:: fimplex ~e
crueric,hic guidem affeétlls inflamt~
bus conGderatio fiat, ex pul(ibus maximè tetandum efi
facere dignotionem : qucmadmodum in 1ibris De put
1'0 ex ipfa febris ace~ditl',Gn:s
maxl~è
ephemens,
qux ex inflamm:uiol1lbllS 1l1<7U1l1lUn accldlll1t. Nam &
fibus fcripcum el1:: pol1: aucem etiam ex aliis inuel1:iganip[a ingllinis inflammatio ex bono [anguine fit. Liguee
dum. G.!:tàd fi il li quidem affeél:us [edati fuerint, affeautem guod cùm hic purre[cere cœperir, non ampliùs B aio vero remanfc:rie,debile qaidem & hîc in pulGbus
bonus remanet [ed iam ad amarx bilis naturam tranGt.
indicium inuenies illorum , gui febrem indl1xerunt af,
rr·
Atq; in hoc illud [eruatllr , triplex eue genlls Vl1l11erfectuum. Tibi 'lmem edam Gne pulGbus rcliqua omnia
fum Gmplicillm febrium. ~a:
enim ex [anguinis plltre
[ufficient. Communes enim in omnibus vrinx fuilliodine fit iam quodam modo bilio[a el1:: ficmi in natlu"ares. Ade 11: antem iis quidem , qui ob tril1:itiam febricilibus [e;monibus reétè ofien[um el1:, qll0d [anguis ex:
multicudo caloris,Gcuti iis,
tane,acrirudo potiù~,qu?m
moderato calore generatur, Raua autem bilis ex maioqui ob iram , contrario modo. Sed & tenuitas corpoigire,atra vero ex: [ufficienter immodico. ~icgud
ris in iis,qui tril1:itia, quim in iis,qui curis vexaci funt,
tur p:ngue,& tenue in [anguine el1:, fit fla ua bilis: cra[manifefiiùs apparet,& oculornm concauitas, & qua:dâ
[um vero,ac ve1uci fex , guando immodicè calefaaum
in[oli,adecoloratio. Et hxc gllidé communia omnifi
exaruerit,atra. Flaua etiam bilis ql\andoque in aui coeeiam aliorum,qui quocugue modo curis impliciti fuel1ertimr,cùm atrata fuerit. Duplex etenim eills generarine , indicia umt: [ed pra:cipuè ex oculis ditcernendi
tionis modus oftenflls eft. Omn:s igimr,gua: ex paniumt: licet enim ex his etiam in [anis animi affeaum co
cula aliqua afteél:a febres accenduntllr, vnllm aligué ex
iicere. In xgris autem manifel1:ifsima ii:;na funr ei,qui
diétis vel fimpUcem, vel compoGmm habebunt charain[piciendi habeat faculratem. Sic quidem illos, qui
él:erem. Simplicem quidem, quando llifficienter prxua
propter di[ciplinas, aut propter medttatione curis velue rit vnus aliquis ex humoriblls diétis:non Gm plicem C xati CUnt ,ab iis, quos critEtia corripuit, difcerncre 0vero,guando commil1:i alterius potemia apparuerir.
portet. Eos autem, qui nimillm vigibrunt, diHinguit
.[ed ex xguo
N on?unquam autem non [olùm apre~,
decoloracionis modus :na fubtumida Ipfis facies inefi.
dom.matur,:& nonnungua.m cres Gmul vmbus a:gule~
& oculorum motus manifel1:i,( vix enim attollunr palcommi[cctur.Sed Gcmi gui [cie & vinu,& mel, & aqua
pebras) & humiditas oculomm: Gcciores enim contri
féorfum exqniGtè difcernere, negue horum ignorabic
l1:atis [UI1t, & à cmis vexatis.Concallitas vero commutemperamram:eodem, vt arbitror modo, ncqlle qui fa
ne omnium accidens efi,tril1:itix, vigilix,cnrarum, nOn
cultatem habuit eas,quas anreà diximus, febres Gnglltamen & irx. Huic enim neglle OC1110rum concauit:lS,
las exquiGtè norcendi,carll mifiionc ignorabit. ~aneglle decoloratio manifefia: At calor etiam amplior,
re in om nibus tal ibus prin cipium illud Optimll el1:,tres
& qui celeriter ex profundo effcrarur: & pulfi.mm maifias febres potre exquititè di[cernere,quotidiani, tergnitudo non aufertur, gnemadmodum in vigiliis,tritianam,& guartanam. Similes eoim ipGs omnino fune
iram quidem ab ipfis val de mani
fticiis,& curis. ~are
continux eiufdem generis adiacentes. No igitlll' ad plu
fefiè difiingues:ilhs vero inuicem,quemadmodum :1nres,atque ob [curas intenriones,red paucas , & manifeteà diximus. Eorum vero, qui ex lafsimdinibus f('brifias omnem tibi redegi cxercitatione. In hi enim exer
citane, cutis eft ficcior plus,guàm in aliqua alia febriû
citams haudquaqui difficulter in primis diebus forma
ex. laCsitu
ephemerarum.Sed hoc guidem .0mnibus,q~1
D dine febricitane commune eClm eo a.:cefSlOlllS remxgrimdinis per[peétam habebis
1.
Duo quidcm genera febrium quo paéto qui(piam ab
pore, ql10d v[q~e
ad l1:atum fit, re1iquo vero ab hoc
initio coo-nofcar,expo(lti. Dico amem duo genera fetempore plllrimis quidem gl1icllnque non [upra mobrium,&OquOd occaGone membromm gllorundam afdum farigati fllOt, humidicates quxdam, vcl vapor cafeétorum, & quod humomm taocummodo accendimr
lidus ex profllndo actollitur, guibu[dam verù etiam in
ji~ , gux fiatlll11 [ubfequunrur , temporiblls, Gccitas re- •
Reliqnu el1:, vt de tertio febrium dicamus genere, quas
mance. Fit vero hoc maximè iis, qui [upra mOdlltn
eph~ras
apel~ri
dicimlls. Suntautem hx t~lInmo
ürigati ume, vel deuiti, vel perfrigerati vnà cum hfdo CpllïtllS affeétlOnes,abfque humorum putredll1c,am
ficudin. Et pUHl'S edam nOI1 eodem modo in vtrÎ{:'
memhri inflammatione, niG inflâmatis inguinibus accidant. Earum amem o-enerationis [unt occaGones, viCJue [e .hlbent .. Pami e~im
iis, qui [llpra modnm [unt
gilix,ac crlldieas & tciClitia,& timor,& ira,& cura:,de.
fatigatl , magm vero alllS [li nt. At ql1X ex den rata cnte
ehrietas, & qu\l1fii6qne,ac perfi(7ato,l[~LH.&
febrcs oril1nu,~
d~atnr
a~ltem
vel frigefaétà,lut quaCllllque Gmilia (l~.
~omd
igicnr & ha~
in primiç
lie:lteacerba [UbltO Ip['lm muadenee:veluti lccidit eis
diehlls cogno[cere oporceat,déinceps exponam. Com
qui :loqua :loluminolà [e balnca1l1nt)ha: folùm ex oJ1lni~
l1111niter omnium pulfils ad pal'llitatcm,& freqneneiam
hus fcbribus affeétio adfiriéta flint.
Licet amelll
EXCJui
prornOllecur,& nonnunqu:un ld 1:J~nitldem.
ipf.'\s ex taau dignoCcere,Gcuci & ariclas fehrcs qux ex
fitè autem [cruat clm,qua: fecundum natllram eft,xqua
lafsitudine fiunt.Neque enim vel harumdenfi:as taél.îi
latcat
�Ga1eni de Crifibus
attollit ur, fed fuattis.Nam aere,& morlateat exerdta tum.Se d & catiditatis motus in iis quo- A exprof imdo
s his febriblls adefi. Et rubida faomnibu
minimè
dax
dam modo inauge[cit. Ni in primo manus inieétu micies magna ex pane ipfis ineft , & 'maioris mmoris , &
tis apparet,acrior tamen pofimodum elladic, fi perduvrina! fllbalba::.Communis vero his febribus inefi zraueris. Sed neqlle vrina! fulua! in calibus,neql1e corpo
qualjras Plll{uum.Nam ex ipfis pauca! admodllm eam,
ris moles collapfa,neq, oculi concaui,& ficci apparet:
qua:: {ecundllm vnam percufsionem efi , ina::gualitatem
fed fune quibllS & humidiores,& prominétiores,quàm
ofienduoc:fed negue ha:: valde manifefiè,neque liquifecundum naruram eflè videncur:pulflls vero,q uemad
do.Icaque à me diéta funt hxc febrium ephmrau~
modum in trifiitia,& cur is,& vigiliis,atque immodera
indicia.De heaicis autem non eft pra::{entis tempons
tis exerciriis,minores. Earum vero febrium ephemera
[ermo:nulla enim eanun in primis dieblls, [ed in pr~
ex inflammatiouibns inguinum aecendutur,
rum,q~
greflll temporis fit. Qgare de his quidem in fequenupulfus maximi func,& veloceS,atglle fregl1entes,ealorbus di{feremus,hic vero libro finem faciamlls.
que plllrimus,& pofi fiatum fiatÏm humiditas qUa!dam
C L A V D II
De Crifibus, Liber
T ertiL1S.
AR GV ME NT A CA PI TV M
Libri Tertii.
font )'ni- B quando llibita aliqua ad melius, vel peius eomu~aci
tttiMem crifrm fmfaéta fuerit, déineeps v[que ad omnimodam folutO~:
perfeI
r
:
t
~
i
f
'luando
m
pr4firn
U
oportu,
vel mortem religuum fueric abfumpcum.De prima Jgl
e
r
a
i
m
~
n
pliciter
ft
fjUd
ès,
fla,(:T nonllcuti Cjtladam ex 'PllS "mper(efla.Cr!J
cur,qua! repentè fit ad [anitaté, permutatione dicamfi'
~ fieri neaJ/è efl·
e '.
bit.e dicufltur,per excretiorm , 0"' akfleJo
& glloniam omnium, quas ante à diximlls , optima
amus;
nomin
crilim
RJ!.'od cum aliJua perturbatione,mterdum etiam mm horrib;
nriam
excelle
per
ipfam
ideo
argue
libU4 /jmptomatid dcciddf huiufmodi crUës .Jigna bontl crijù
quoniam natura ea,gua! pra!ter naturam funtlU~'
&
.f!..!!od nonmllliJim crif moriantur. IZ30 paEl 0 9 1110 pucogno
te,exquifitè perficitur. Ex aliis amem permutatlonJ l~
perj.tnguinu ftuxum , ')el YIfiere pofit,an crifsfit rutl~
quç guidem ad 1llbitam morte,mala crifis eil;quZ ver
mirum,"}eljùdores,')el mfmore m ventrem .
, non ~a\I
!!..!!,àd tdrÜ,'lu.t.fiunt in morbù mutai~wJèx
1lerf4, dJjferentitf.subi t am in morb~
\ r~/Ut
e
aligllam effatll dignam facillnt mutationem nrur
. Inintegram folutionem,imperfeéta:: crifes voca
rbo c;:u_
ti & qUa! fenfim emoriente vel virtute, vel mo
tingunt: qUa! [olutiones fimpliciter, non criees nO
. . l'
nantl1r.
SI'
in morbù fox clilfrétid: ~.
Cd/"/' per~utaioflm
e 1 1.
ûmpltClc
t:
r •
d
b'
fi
..
'bu[1.
uo,
md,rlft.
5o 1a Iglrur u Ita a lanltate conuer
m/ltAtlDnu, crifs futttr<t commuma/imt
bitlr~
1 1 1 I.Cri(rs !utllr<t,&
1 / / . Crifs pr4entl> wdicia.
erifis nominamr. Et guidem omnino fit {ubi.tlS qU~i_
pr<tcDfn il'eab{ce~SIl:,
nu," morbHS vnà cum crift finitllr l#rt, autfic~
dam exererionibus,aut effaru dignis
. .nnt, ma IIg ntUS
. ne gllJeUe
. abrIque ratio
&
.
lignes. Y StatU1 prlfC1[.l1 itio ad futuram crifm nut./fo- C cllngue enJln
_
~
s
n
o
l
t
r
c
"
e
odi
ria. Y [. signa,.9I1tf bonaminJi(antcrifrn. V. 11 . NO ...
huiu{m
amem
t
ntecedi
A
m.
trocedu
crI
mina..ffeci(rllm m fis. ~ / / 1. Contra .Afèlepra~,
lls nô medi?cris percurb atio in corpor.e, 1~ra
ab(c.eff
fis a!if4ue ml/tatiom .fiert non poJJe. /)(. Pr l(O[.nltlo mDr
difvigilix,& de~?tJa:,&
tanm. Na.m & ~nltaeS,&
il abfiJue c/ if· X. JJonaru,!,! (Y malamm crifium
JO : s,& [l'lut
t l4 filtU~
vertlg
nes,&
fomnt,& diffICIles fpiratio
ue~
(ompitrati,. XI. Modffl pr,(cogmtlMu (fI,omoJo )mfura
achl , . [0
fiCJlcs [en (lIs,do!ores capiris coUi & llom
ft crifs,
verO aln~y_
tOrum aliorum mcbrou:'n~l;s
.mes & aC
.
&
.
, 1 b unl
otlmag
nltllS, van a: ante oCLIlos appare
R 0 l' 0 S l T V M noOrum efi, fielt
Irà~
a ~enlr,&
retine[l
vrinl
&
t
efflulln
ma: inuoluntaria:
dicebamr,omnis in mor
ti & prjù~
J.
& prxll
bl"
fi
1'"
.
wt U
.
lLlIO,
0
c,
m
aglratllr, am a IqUld tremulu
bo murationis , pra:fentis quidem
r
S
l:J1
&
,
rigo
accidit
ns
vehemc
&
rillm ignoran ria
i o n e~ , fumrx vero prxcoc ognit
& ul tus .... 1l U ,
1
,
...
ÛClt.
m
10ram,
c
acccC: io con{lletam ancic'pa
Ccx mo
gntio ne dicere. ~iavcro
fid igue inrolerabilis fcguiru!',Clamanc, & {altu~er.
lin
de
efi
m
nrandll
fiunt,tc
dis illa::
ci furence s negue PO{fllllt in eodem fim recLl~ m1rll 5 ali' glilis fcpararim {criberc, hilc priùs
~;!
vo
t: cl
' è mu 1tus lU
',
or erumpJ•t, au t . 'fi 1lieur,
D elnde
r('pet
aéta mcmOratlOne, guod fex limt in morbis mttratiogllis 110n paneus infcglli tur,lut venter fubltO ~ lfimul
num differemia!. Vel enim filbico ad làniratem veniut,
cie nallt abllndans fit AlIXllS f.1nguinis , aut hxc o~n;t· r
veJ pallbrim horum vtrunq ;
i~te.rmln,
vel ~lbito
1\1 p,1 (a te
.rimo
t
inuadi
plnlUS
non
vnde
unt,
conting
tingH, vel mlfiun. Palilatim guidcm, ve/ {cilicet morbo
tes. Et quifpiâ homo vulgaris cùm ilhs adeffet, I!Ogell
decrefcente, vel a:gli viribus dcbiliratis. Mifilm vero
AL I TE R.
J
J
co
�Liber TertÎus . .- .
!
~ogent
ica pronuntiauit 'quod iudicium tune de vica
dorlbonus omnes, qux (unt iuxtl prœcordia, inflamzgrotantis Ilgeretur. Negue enim medicorum aliguis A mationes calidas, &aClu:ts. Hepatis verO conu xx
primus inllenit id nomen:[ed omnino lleceffarium fi.tic
quidé plrces :lffeétx tribus prxcipuè rnodis criGs obeVt qui prx[ens effet, conturbarecur, atque ideo excladiunt, fluxiblls [anguinis è. narc dextra , & fi.ldoribus
maret,& criGm,id eR, iudicium rem ip{àm nominaret.
bonis,& vrinis ablllldantiblls. Cana:: :m;:em ra rtes excrementis bilioGs, ltque [udoribns, no nmmgllam veDecet autem medicum generoUtm neqi turbai,neq~
fitmrum euelltum i~norae.
MeliLis :mtem fuerie, fi [e
rà & vomitibl1s. Magis alltem expemat p'er vrinas cxad przno[eendam tucuram crifim exercuerit. Negne
purgari, quàm conuexz hepatis parres, omn:a ea, gl1~
~nim
ifia cognieio,qux habemr de prx[entis crifis euevel in partibus renum, vel veGca: laboram : ficuci l o ca~
tu,mnltùm difiat à prxcognitione eiuCdem fumrx, [ed
qua: ad thoracem pertinent, [plltis ex pulmon
~ . Sudoex eadem conremplatione vtraque perficitur. '
rés v.ero omnibus febriblls proprii [Ullt, & prxcipuè
[1.
Et iam ha:c:omniadiéta funt,parcim quidcm in priardemibus. IUMnt autem non parum & effcrnentes inmo libro De diebus iudieatoriis, part'im in duobllS liflammatlones,quâdo, fiemi & ante:t diximus, vnà eum
bris,qui hunc anteeedunt. Dicam vero & nunc 'omnia
coainb~s
emanauerint. Finiûc aurcm & guocidianas
febres, fimnl vomitibus , atgue excrementis pittticoGs
fummanm qua: & prx[entem crifim , quo eUlfma fit,
, Prinu~
quidem,~
B adiunétis. Et gl1artanas etiam,G aua Gmul,ac varia exoficndl1nt,& fucuri przmonfiat.
cerntlntllr .Sernitercianas vero,G bilio{a Gm'll,& pitllimaximu inter omnia efi, confiderare coétlOl1es ex vnparotides, letba :-gos, & reliqllos
to[a. Finillnt al~tem
riis,& exeremeeis,& fpmis. Siquidem ego millies cùm,
omnes capitis aHeétus. A lifque humorum à loco ad 10dl1m crifes fierenc, intere{fem, ncminem vnquam vidi
eum decnbims , omnes fl!bres dillturnas fecmè finire
inrerellntem,qlli prxcedentibus coétiol11bllS eriGm haconfueuenmt. Sed nondum de dillturnis morbis dice. bl1i{fet. Non camen xqua omnium fignorum dignitas
re propofi,iinus. Nam repétinœ mutation'!s acurorum
exifiimanda efi, fcd in morbis quidem thora,cis , atgue
fum:quarum optimam,qnalis Gr nuc,enarr:unus, quàd
pulmonis prœcipuè [pma [~mt
ani~ldert:
non ta
men vrinarum contemplaoo ncghgenda::fed & excrevidelicet omnino fine coélione non ell. , & gllod in alimenta [unt in[picienda. Si vero,cancùm febricitenc fi-.
quo die iudicatorio fit,ac prxtereà ab aliql1 indicatone alicllius vifceris affeélione, aUt infhmmacione hepa
rjo indicamr,& etiam criGs fpcciem facÎ' morbo c.ontis vel l'enuin, vel veficœ, vel fplenis,maximè vrinis ani
llenientem.
Prœter h~c
aute 110rror hoc loco vc reo'ro•
Q
ml~
oporcet adhibere: GcllC li circa ventriculunl affetanns a::tatem, atqi natltl"atn, neenon antecedenrem viaio fit, primllm excremencis allli:déjnde neque vrinœ
allm,locllmque, in gllO xgrotat, & anni tel11puS,ltgue
[unt negligendœ. Semper enim cùm febris affllerit,
prx[entem cemporis fiamm con!ideres. Si enlm qaemvel ex Cola humorum pucredine accen[a , vel ex mem
admodum morbus fo"rtè efi bilio[us, hxc etiam iinO"ubro inflamationem paticnte con[equma,prœcipuè vri- C la œquè bilio[a Gnt, oponct bilem crit! expul'gari:!icut
nas infpicicndas cenCeO,atqlle' inde eoéhones agno[cé
fi pimita {ilperabllndauerit, oituitam oponee euacuari:
das, ficuti & priùs definiuimus. Primllln quiùem & ma
variis alltem Immoribus fLlp~rentibS,
variam c iam
ximum inllantis:bona:: criGs indicium, {imc coaiones.
oponet eITe euacll:uionem. Cùm vero h.l:e \"n;llerSec~mdu
alltcm,qnod ab aligll.a die iudicacoria anceà
fa bene tibi fuerint explorata, cune euenCl1S iam tibi
mdlcemr,cui annexa efi diei illdicamis·potentia. Déin
per crilim iu[unt conGderandi. Si enim xgrotal'~e
ceps autem infpiciendllm& fpeciem n10rbi,& morem.
dicato (ebris [oillatttr, atqll aliis aecidentibus libereSpeciem gl1Ïdem~a.n
tertiana, vel gllocidi;ma, vel febris
tur, & meliùs fuerit colorams pro ralione euacuatioardens, vel plenrltls, vel peripneumonia. Morem ;lllnis , cum melioribus plllfibllS, & ad furgendum robutem,an moderams,& mitis, vcl prJuus,Jtque ml1ignus.
fiior, hxc optima crjGs efi. Si ver~
ex his aliguid
Déinde an forma': morbi excretio re[pondeat.Si enim
deGt, tantllm ab optima deficit , quanta en eius , qnod
fic febris ardens, vel [allguis è naribus proflller, vel pofi
deficie, vis.
vehementem rigol'em fi.ldor multlls , & calidlls per tOSic qllidem digno\cere oponet optima criGm prx- 1111:
tum corpus emanabit, aut pel' vomitum, aut l'cr aillum.
[entem:Fumram vero,hoc modo: Morbi nltltra conlialiquid biliofilm lfxcernetur. Ica & teniana vomitibus,
deranda efi, an ad amaram bilem pertineat, vel atram,
& excremetis biliofis,& [udoribllS tOto corpore fluenaut pimita, vel mifias habcar Ggnificationes. Scripta autibus finiri debet. Plmimum auccm pimitx in quotitcm umt in \ibro prxcedente homm inJ ici:!. Poil hoc
dianis febribus exccrnitllr,& multi in totO corpore fuallt6J11,tempLls an~i,&
laboran:i.. xtas" &. te~lpracu,
dores fiunt. Finit amem & phrenitiJem [udor multus, D & qnxcllng; alia clllCdem hmt cOtcmplaUollls, de qUl≺tcipuè fi ex capite mltLI~,
&·calidus Huxerit, {ilbus paulo ancè [c:rmoné lubuimlls. Vndc f~cta
de vno
dance {imul reliquo corpore. Contingit alltem a11mentione,reliquornm,etiil Gvel lilentio prx rermirtanQllando quod etiam pcr fanguinem è naribus fluemem
cur,1l1eminiffe oportct. Nam longllm effet o 111 l1ia pcrcurrere. Poll hxc :lUccm , acce[sionnm clrcllitlls flll1t
lcthlrgus,allt peripnellphrenitis finÎtlIr. N on tam~n
conuderandi, fi vd pCl' tertium, vel per gUlnu, \'cl pct
mania flUXltnl [angllinis amant. Inter ip[as autem plel\fingulos dies eucniant, vcl 1l1l110 modo eu niant, li~It
l"itis medium obeillet locum: minùs cnlm, quàm febris
in iis accidit febrihus,ql1x propriè Cynochx nominan
a~dens,
& phcnitis, mlgis ~ut em
, ~l à. m p~rinelmo.
Illa,:ttgi lcthargus,proAuulO[anglllJ1ls folllHllr. Sohllt
t~r.
Si e~1Î.m
pro.peraucrim,ac [efAp~r
proponionabi_
liter antlclpallen nt hor:l1n,am multO vehcmcnciùs inaUtem etiam lienÎs, & hep.ltis inAammationes [anguis
~ naribm profluen5 , cùm hœc vifcera y nà cum acmis
feftallerinr,& pel' ~erti['cu:Hl1,à
crifim [ub. in.Aamtoqc~
Et omnes , qua: fLlb
febribus habent
feClt1r~
de!1:lI1tlant. 1 ~ero
lente mOUeal1tllr, atgue
trrecordiis fillnt, calidx, atgue acmœ infbmmationes,
eadem Jnl1fc~t
hoya,& hnglllis diebus fiam, poflloll
glus rompus cnfim fucurnm denuntianr. Prxtcrd co~txl
fanguinis narium finilllltur. OPOrtét autcm per
dlreélum flltere fangllinem, ex dcnra guidcm nare he0l;ortee,& harum )\'xcipuè Cff:ltll di~
éli?nes jn[picer~
pate affeéto, vellocis fi.lb dcxtris prrecordiis pofitis:ex:
gms cranfmutatlOnlbllS mencem 'adhiberc. Si cOlim in
finifira autem licne, & locis vicinis. luuac aUteOl &: Ü,:
diebus illdicatodis fiant) indicia fitnt qllocL[cquentcs
iuJicat
"
�Galeni de CriGbus
!udiçatorU die~
~gl'otCi
morbo Hberabunt. Summatim
!:mim, vt il1 ' pr<t~ednübus
[ermoni~us
diximlts, vni~erfa 1ll0rbi .Cùnftltlltlo per quatuor dlaa genera ma~lfe
fiatur ,de qllibus diximus Hippocr3,tem in Aphori[mis
difTeruilfe,in hunç modum: Acce[siones amem, & con
{Htutiones oftêdunt morbi, & an ni tePOra,& circuicuu
adimlÎcem incrementa,fille quotidie, fiue alternis diebus, fiue longiore tempore Bant. Déinceps ita inqUlt:
Sed & in pott apréc~bl1,
v:l~ti
in mor~
lateraIt ~PU
~lm
fi thcim filperuemat,mClplemem qUldem brelllorem fadt: fi verO mox apparuerit,longiorem. In primo amem libro de fignis mox apparentibus , qua: quidem figna morbi coaionem oCtendunt, plurima didp1LlS:& quo paao ab iis,glla! Ggna, & accidentia iudica
~oria
vocantur,differant,explanauimus. Si igicur ea me
moria retines,fpero te faciliùs pr:J:cognofcendi,ac digno[cendi opti':1am cr!fis fac~ltem
ex hoc fer~no.~depturm,
Rellqua eOlm,come8:ura quadam artlfico~
f'! coo-no(çuntur. Optimam vero crifim, quam edam
fola~
crHim yoçari diximus,non per conieéturam,fed
fuma cognitione comprrehendes. Omnia enim figna.
in calibllS morbis fiatim ab initio [ecura videnmr. Cu
lo-itur talia integrè fuerint , in primo quaternario crifuçuram denllnriant,ficllti Hippocrates in Progno
{tico hifce verbis oftendit: Miti[sim:E enim febres,qua:
fecurifsimis fignis fiunt,qllano die finiuntur, vel priùs.
Negue enim contingit febrem omnia figna fecuri[sima habentem,negue illam,in gua hl11t omnia maximè
perniciofa , al~erm
guidem non liberare,alteram aute
non occidere in primo quaternario a:grot:ite:veluti fi
h:EC guide parti ab extremè perniciofis difcefTerit, iIla
vero à. maximè falubribus:huiLlCmodi febres feptimum
çhe non cotingit trircendere.An vero cri!is vehemes,
& eum cofliétatione fumra fit,alle potiùs moderata, vel
neque crifis omnino, fed {olmio fimpliciter:non ampliùs ex perniciolis lignis, & [alutaribus, [cd potiùs ex
~lis
prxcogno[citur, Duo aurem ume & hontm genera,magnitudo, & motlls morbi.ln guibus primis diligenter oponet exercitari, vt ipCa nofcamLls, & facilè à
more,ac morbi fpecie dillingllere valeamus. Sed [peclem ipfam quo quidem paéto dignofcamus,in [ecundo volumine diximus. Nam tertiana,& quotidiana, &
quarrana,& femicerriana,& pleuriris, & peripneumonia,& phrenitis [unt fpecies morbi. Anverà benignl1s,
aut ma\ignus Gt morbus,ex fubfequentibus ipulm acci
detibus nofcitur:qux omnia ferè Hippocrates in Prognofiicis enumerauit, In his amem enumerare oponce
coétionis & cruditatis Ggna. Magnimdo yero,& motus morbi ab his diuer{a [unt.Debiles quidem, & parux febres' qllandoque valde maligna: hlllC, & alia: calida:,atglle ardentes, vt aHquando fiomacho anglllliam,
& calorem,& fitim intolerabilem afferant:nihil camen
habcnr nonnunquam periculolllm. Diétum autem &
priùs eCl quod fiue vehell)cnciam, fiuc magnimdincm
morbi qui{piam vellee nominare, nil differc. Ab hi[cc
yero omnibus differc motus: & ex tépore partium acce[sionis compra:hendirur. Cùm enim vnaquçquc acceCsio qllatliOr baheat parces,principium,allgmcnmm,
namm,& declinationem:vel has omnes breui cempore
accefsio percurric, ve\ tardo:vel nonnullas quidem citiùs,noula~
vero Cerius. Si oumes igicur celcrÎter
peragat,malllfeClu inde fic qLJôd ad cri!im properat. Ee
omnino huiufcemodi febris cCl de numero intermittétium.Neqlle enim comingit vt illa,qllx omnes celeriter per~gac,nlis
continua permaneat: Gemi ncque
\fC quz Inommbus partibus proÜxitatem [cruac:!it in-:
fiin
termiecens. Liguee autem qllod eam quidem,qua: ad fe
A bris quietem de(init, \"oco inrermittenrem. Coneinua:
verô febris omnino conuenit, vr pars aliqua, aut duœ,
vel omnes longa: fint.Febris enim,quz propriè [yno
cha nominamr, longlls eft fiams: magis au cern toca bœe
febris fiams eft. Eius vero,qux non eft [ynocha,non ta
men detinit ad fcbris quierem,cilm fiatlls aliis temporibus longior exiftit,mocus eft ve10x : quod fi breuior,
tardus elt motus.Cùm igimr mOl'bi [pecies,& magnitu
do,& motlls,& mos fnerine diflinéti,& fpecies quidem
ex propriis accidentibus cognita " magnitudo vero ex
eOnlndem quanticate,motus vero ex tépore ;cce[sio:
nis partium,mos aueem ex accldeneibllS hlperuenienu
bus.,his quoque'adiunétaconfideratione temporis anni,& namrz,& regionis,& fimilium: nunquid moriemr .xger ,aue {aluabitur. Ad ha:c tria refpiciés inllenies,
maximè ma·
B ad.Jpeciem,& more,&agnicud:~
rem in{picere oponet. Vtrum vero per criGm termina
bitur morblls,aUt non, primùm guidem ex motll,ac ~a
gnirudine infpicies,deillceps aute ex fpeeie ipfius, deinde ex anni tempore,& ex aliis,quz eillfdem hi11t ordinis:& ex filperueniemibus quidem accidentibus,no?
omnibus,fed iis,quç paulo antè memoralli,quç velvna
eum cri!i ab initio inlladunr vel pauluhlm anticipanc:
qua: ipCa critica propriè nominauimus. Na cùm {ilperM
uenientia accidenria crifariàm diuidatllr,in ea [cilicec,
qua: morem morbi natura oftendere apca [Ullf,& in ea,
q la: affmuram proximè cri!im denuntiam, & quœ nOO
[oJùm Ggna,feLl etiam cauras cri!is po!i.1Ïml1s: primu~
quidem ex his fimplex eft genus: (nam qlla:dam ip[orl1
C praua,qua:dam verO optima omnino e-xifiunt) (eun~
dum vero & tenillm non femper neque idem faecre,
negile oftendere apmm eft, (ed fecundum morbi cc"!,
D'lXlmus
.
., de om111'bII,S hlS
pora vanatllr.
allCem 1atlus
d
in primo libro. Doétrinœ io-imr manifeftioris gratl3 Il
caeur ad exemplllm aligllis"a-grotlls,gui primo d}e h~
beat fig na mani feltifsima falucis, Huic eni111 omn1no ~C1
primo guaternario finietur morbns: vtrum ver~
p~r il
Iutionem, ve1 crifim magnitudine,& paruicare dlll!ng
'''
' all terIl~
tur. S 1· qlU'ci em magna 'lUd'lcantur omn1110:
gu...,
parua, COllll1ntlir [016m. Seddies criGs ex motuJl1Ue
nietLlr. Nam !i febris f ynocha fucrit,ac nullus er~of:)
J
ciderir,(nam fempcr huiu[cemodi oporceem el11!I1 ro
in quarto die fperandum .eft crifim fucuram. Sl,ve
re
,
C'
'd'111em, ac mowm j'nflplce
COnt111ua
ment,magllltll
d' cri.,
oponee. Conringit enim in tertio, vel quinto le aC
fim fieri.In tertio guidem , fi morbus Ge ma~nus,
ue
motllm velocem habeat. In quinto aLlcelll, il neq eC
valde magnus fir,neque velociter moueaml". o!,?rt e.
11
. cn'(i"
.
D e11lm
lm 111 Il1em tempus Jncidere
eum aC CdS10
'd li'
Et ita raro accidit vt in die libera fiat crifis: ,~
.
,
(:c Il;0tur b 15 cantum Arehio-enes in totO tempore VI J; IL 111
id ob[crualfe , ego verd ad hanc horam f~m1
D~
Ec caura clt, 'lllcmadmodum diximns 111 Ithr~s
d era e
bus iudicatoriis vt;criGs [xpiùs ex quartO die b
.
.'
N
01' us,
till/TI , ~ ad ql~1tm
tran{iTIl1c~L.
am m dl. rt
tam {irblto crill/n habet, 011101no peracll.CUS Il feomnibus aurem morbis peraclI:is nce~alm
f:d'qll;1:
bres ve\ C-ynoehns elfe ve\ commuas qUldem, .1 Cue~
,
h'd
rar u
r cri~
per tertium elCaccrbanml". Synoc x qUJ
tUf
nillnt:& vbi Ilullus Gt error, in quarto finlll
pe 'éec.
ruen
r.
.."
um,narura a, pr0j'rlls
elrClIltl'b us ad c rl'Gm pe ' :e! all'"
Rarum vero eria eft,vt nulllls fit crror. ContInu ertio
tem fcbrcs, 'Ilia: in acef~ionbls
critim habenccl t ua rl cl ie, ve1 quintO ratÏonabilircr finl~t1r
.. Nam lli'liOrlig
do que ctiâ quarto iudicentur , ratlone CIUS aece 5 qll:&:
i
VI ;1--
die:
iui
.c:n
�~
Libèr Tertius.
13 I P:
tia,hic OpllS eric' medico exercitato-, ae perfpicaci, ve
ea,qure vim maioré habent,ftgna difiingllàt,& illi,qux '
ab iDfis ofiendimr,crili,fidé adhibeat certiorem in hif-.
ceadeù ambiguis pr:ecognitioniblls. Sialltem neqi in,
ipfo [eptimo die, in aliis certè inter feptimum & vndecimuni id,qllOd fllmrum eO:,exquiGtè di[cere licet. N
fi magnitlldo, vel vdoGiras motus morbi in ei[dem die.
bu's intendatur:ac co&ionis fignis effaru <ligna accefsio
faaa fllerit,lmilllinodi çgrotlls die vndecimo crifim pa '
tietur,Gcmi ii côni fe habuerint)n qnartodecimo. Sllb '
iiciamr rurhls a:gro.tus,<]ui in morbo {alubri in primis
diebus tardiçrem febris momm habeat,neque cllmnimis 'vehementi cniOl'e, veruntamen adiint cruditatis ftgha, quod quidem intra quartumdecimum diem hic
l,ocha;jn
~ q~l;trO.
Ad-iLluat
' ~ot}Js
. çel<;I~é,morb"q:
non libet.:abiml' mOl'bo, iam manifeO:llm efi. A n vero in
gnitLd,~
,anni œmpus,&,regi,P,& ~ts
;_& qua:cllnq;l
ü1a ip[a die, vel poflcà:ex morbi temporiblls dillingue '
alia amarre bili conl1enil1l1t. , Tardit,lti autern mQtlu,i
infi.m.t cont1:aria. A~{b.te
enjm.. .1s\olè[cens natura ql!"", ' dllm eO:.Nam principii quidem figna fi diu perman(c.."
d~pr
pçfi inediam,& iabores,& cibos, & potnS bilio- B rint,dimurnum fore morbllm fignificant. Augmenti .
vero,fi in qllarca,vel (eptimadieappamerint, {perûdû,
(os tt;;rtia ..die,cl)G occllpabimr, & pnt[enim fi is , qur
efi aliquid in ql1anodecimo : fed in vndecimp determi
.
anrecefferit temporis' O:atus ficeus elÇtiterit,& r pr.œ'(en~
nabitur. Nam fi hxc tria in eo die coniunéh fucrint, &
etiam:& Iqcus,it1<]I,lo regrotnt, fuel'Ït natura calidior"
motuS velociras,qux hlfficies hlmp[erit incremetllm, '
Si verà & terria die çriCes tunc ab~iduer.lt,
adhuct:er:.
& fcbris m:tgnimdo,ac prreterd manifefiuln cO&10ni5
fi ot)1Jl~a:cn'ri
c;onllene
cior en conie,aura. ~àd
indicium,fiet criGs in qlllrtadecima. Adhuc àmem ma
rinr,&.!llotus morbi tardior,neq; magnimdo 'valde cff~tu
diCtna,& tempLls anni fllerithybernum, xger auté'
gis fi & ann i tempus,& retas,& regrotatis natura,& quç':
vel nat~r
rituicorior, vel iam.dedina,oÛs aJtatis,:fpJ!l'i
cungue alia his fllnrproponionalia,ad eriGs celer.rtaté
dum efi crHim ad.qt.imi dioi acce[sipnem pcruenmt'a:
conmlerint. Si vero {olum manifefium coétionis fignu
J\dh,llC aU,t em ,magis Ct IOclls natnra fdgidior,atq; hlldie. vndecima appare:lt, neque tamen morbi magniturnidior extiterit,& pr\fcns temporis fiams çonflmilis;
do, aut motus velociras fefiinauerint: tunc viaa diem
& gLlinca 'die cr,ifes..abllndauerint,& reliqLta his.ptopor
deeimllmqllawun crifis differemr. Sed fi ql1idem artni
tionabiJia, ve\uti otiul11,repletio,& efils cihorutn pimitempus,& retas xgrotantis,& qll:l:Cungue alia his [unt
to[OrLUl). tt p\llrimo tempore, RurlllS jcyitttr alius xCtro",;
proportionalia,ad frigidius declinauerim/ortè [pera::"
tus filhiiciat\lr,qui: oullum habeqt fi()'Q~m
<:f) Çtion ma
dl1m eO: morbi {olntionem in vigefimo die fecun"lram.:
nifefillm,nc_qlle,in.primo die, ncq; jn fecllllùo,neq; t:t. C ~od
fi miCb. figna affllerinc, & die's dccimufquanus
coétionem infignitcr auxerir, die decimofeptimo crifis.
1le~
perni~oflm
...do~ni
o~nh.
fint citra pericl"- '
l~m,Cabt!'
q~lc
& hlC, (ed,1ll pnmo quaternano
occmret. Si verO neque die decimoquarto aliquicl 110Ultllm fueric,qllod fir val de exquiGmm, mne ad decÎnon hbera~
~ ltr
mtegr~.
Oponet jgitll r O1ente.m dili-,
mllmfeptimumdiem efi re[piciendii.Si enimin eo aliIlUllqUld ailqllod fignum ' mal1f~in\
gent;l' a~lber
coétlOnls ofiendatr N am fi hoc fiar,ncceffe efi vt 11} fequod fignum appamerit,id fidiCsimllm eric, qttanuis'val
ptimo dieœger liberetur , modo interim nullus error
de exiglllltn fuerit, vigeGm6que die crifim fumrâ prçadmittatllr.Sï vero per crifim, ve\ fine crifi [alus Gt fe-.
monfirabic.
.
, Clttura, hoc -ex morbi magnirudine no[citnr. Liquee
• Qgod. vero ha: crifes'vniller(x, qlllS nllmeral\i, 0- v '
enim quod fi magnlls fuerit , omn1no per criGm morperfeétx; & •
mnillm optim:r fint, boc en,fcurxa~ql
, bus fin~emr.
~lod
fi edam motus velocitas adiuo<Ta-'
coétx, non ampliùs ~gebicdmonfrat.
Cùm enim
tur,mllltà m:tgis id fier. ~àd
fialiquis error,non ~a.
l'oH figna o ptiml, atque exquiGtam coétionem faaç
gnlls tamel1,circa regrotantem faaus fuerIt, fperâdum
fllerinr,neceffe eft vt oprimre lIot : quoniam & fola co
eft crifim in feptimo ellemuram. ~od
fi non mul tùm
éHo criGs ~elricatm,&
[alubrem (ecuriratem o{tédi~
velociter mOlleatllr,aligllis vero crror circa hominem
Neglle enim vel animo concipi poteit qllod pott morinterim fiat, ad nonum rlicm cri lis transfenllr. RurfllS
bi exgllifitam coétionem criGs mala feql~cu"
EXql~i;"
itaque (llpponamus aliqllem fal11brl morbo laborare D ta vero eoétio fit tempore fiams, A tque )dC1rCO ab 111)tio ip{o nos admonuimlls,nlllli alteri exercitationi tlm
qui die q~lÎnta
aliquod coétiollis ~gn.lm
habe~
mani~
fefillm:hlc,G morbus tmgnus extltem,& celenter mo
cere intcndendllm, <Juàm ad morbi O:amm prxno{cendum.Nam fi forma viélus ad ilium infiimamr , & criGs
uea~r,
vndccimo poriùs,gl1a dccimoquano die criGm
optima in illo fit, atque omnium crifium ipfe
regl1patleur.~od
fi minor fueric, ncque celerem mocum
la.Si cnim 'lUX Imie proximior cCl, altera magis difian
labuerit,d~cmOCJIo
m~gis,ql:t
vndecimo. SimilI
te potior efi,in nl1l1a re adeo exercÎranùlls cO: med.icus,
vcro Clun aliis en difiingucndllm ,fi & jllllcnis fucrir,&
quantum in fiams prxcogmtione. Efio igitltr vt in die
natllra bilioCus) & remplis xO:iulIm ) & in loco ealido
dccimoquarto [p~s
fit fore Hamm, & aut ob morbi ma
a;grotaucrit,& prior viétl.1s, & glla:cunquc prx{enti attment Hatui,ad calorem dcclinauerilltlOmnino iite die
ve,l propcél' alignitudin.em, vel. eil1Cdcm .v~locitaem,
<Juod allUd exmo(ecllm JrItamentum cnfis die vndevndecimo crilim habebit: quemadmodl1m fi omnia
cimo anticipet: neque ipflm perfeébm,neque omnitr a1:i a iis,qux rliâa funt,affuerint regrotanti,in 'lllarrono bOllam quin1lls fperare: fed hoc tempore otnnino
deClnlO. ~od
fi nonlllllla quidem affueriqt, OOllnl11la
vero non/arque intérim aliquis error inciderit,ficri no
t~menJl
efi ,_prx,fcrtim fi Il:9ue in tOtum mC>tbus pe
neuio va,cat. ~od
fi {al1~ns
apparllerit, verendllm
POte~
vt critis die vndecimo fllbfequatur: fxpillS vero
eO: ne cnfis, vcl cum gralllbns fiat accidentibus vel
Ilec die JecimoqllartO , qllando magi hlctit,erratllm.
non perfeéta, v.el omnino r~l1etau:
aded magna:n ha
Scd fi nulIus er.ror açciderit,mifi;l. vero fllerint 3ccidc-:
hent
quœ tertio die nt,id patiuntur, Q9a: enim circa hol,"x
vlldec:imam,fi ita comigerit,diei tertii accefsio inuadit ,A
vel tenianoéte, vel quarto diç,inuehij; CJ:iGm. Cùm igi
tUr pT.imo die(rur[lls enim eadem repetéda) Ggnllmali
quod coétioùis manifefh.!m appamerit, reliquis edam'
ou)nibllS pel'ÎculuU1 nullum portcodentibuSltunc procllldubio tPien)liS guàd in primC)!(}ua ternario morbi [0,
luriônJ!Jl {ub[equi {je necelfar)hIŒ. ~od
fi edam eillS
l!lagnitudo·infpeél.a fit, Vlteriore babebis notitii quod '
eum criG finietlll',Ex mprbi autem motu te fperarc 0-,
POrtet, quod crifis vcl tertio d.i~fet)
v<:1 quano ~ "el,
"q
ilt(>,~
c}lii4.cm.!çéler fit m~tls)cnio.
Si verO quoqam m<ldo ça.. dipr~n
quinto. Si ve~à
{ebris filer~t
fy~
,1
a
iS
en
co
�1311
Galeni de CriCtbus
1
131],
dioCê dIetlifcendllm,'quàm nttûri fiatus prçnotionem. ·
bent vim coêtiones, ae proptereà. etiam morbi fiaeus.
A Si ~nlm
n~qu
ccmenien$ vithts adhiheri pocefi, ft ho'
E~ 9.lidem ti morbi 1': hoc t~mp?re
criGm non ha~ue
non pr:tcognoCcarur,neqlle de œgri [aIme, vel morte
Je,n'!ri non potefi vt 10 dechnauone .ha?en~
~l1C
ali9 modo manifeflant habere noritiam concingie. Sed
que enil1l fiams tempus {emel pra:lenerlllt,ht bne c:nh
nequr:: de crili,nunquid fmura fir,aut omnino non eri~
per{el1erant, & paulacim foluul\tUr. Et nullum eft mor
& cùm fit, quanta, aur qualis tit,lciri potelt,ft pr:tcog~J
tis periculum cempore {tatus elapfo, quancuOl iudiciotio {lieus non habearur. Maximum [anè hoc crir artlf
alleqlli potTum. E~ tamen quidam funt,qui putant [e vi
opus,& c:tteris omnibus anteferendllm,ad pr:tcogno diffe mulcos ;:cgro~s
in declinationiblls periit1e. Sed fi
{cendum fucurum fiatum exercitatio. Sed quomodo
experiencia, vel, ratione i~ ica~:
oponet, noul ~p[os
hoc fieri pOtefi,~nà
dixitnus. Nunc ~ero
qliot JlLlpet
.a\ia ratione, quam morbl 1Oteruffe. Omnes fiquldem
erroribus inceriere,prxcipuè quidem fuis ip[orum:[ed
dicebarnus,repecenda. '
'1 r'
& ",lIquando medicorum. Sic guidem experientia t~·
Si cognouerimlts e~ magnitudine n'Iotbi, & "iribus •
fiamr , neminem vnquam vi morbi in declinationibhs
a:grocantis, & ttfltlpore fi4tus,nunquid lil5erabitut, aut
periiffe:fed adhucmagis ratio. Neque enim polsib~
moriemr, colligere ita aliquid poterirnus de crifis tern
dl, Vt pofiguàm cauÎa; morbo(a; iam c08a; (um, ae ii
porè,& modo, .Si quid!,m enim morbus {alubri5 in\l~paeura fuperauerie,a'ger moriarur,modo re8a Olracio
niatur, & neque eins aéUmen, nequè maghlrudo felUà m ~ dics
adhibeatur. Vbi enim narura [uperior cuafir, B nent,neqi error aliquis circa a:grotum admitu,fl~
& debellauir,& refiirit vehementiori morhi conacuj,
tus templlscrifis expeétar. Et ha:cquidem optima en"
& qll:ç infefiabant opprefsir, (hoc enim efi ip[a coétio)
fis efi. Fit enim morho iaIt1 c080. Si vero "el proprer
fi~rnô
. potefi
vt déinceps [uccumbat. ~od
fi à mormorbi magnicudinem, vel motUs telèrirarem , ve1 pr~
bo namra non vincatur, mortem filblèqui nullo modo
pter aliquod aliud iritamelltum anre ftatun'l trifis venJçon~igt.Squd
e m nihil aliud mors efi,niii omnimore cogacur,tanro ha;c optima decerior erir,qtt3rUm il;'"
~
Aatlr~
rrofiracio. Vbi vero ip(a perdurar, dominamm anticpl~r.
~od
fi neque vfque ad llaru!l1 /u ..
ficere po(sit,necelfarium efi a:grocantent ex hoc rn~
t~r,ac
vinçie,horpinem nece{le efi liherari. Ex omnibus igitur nQs ratio cogit,in id maximè elfe incumben
ho interire,non tanlen omnino prope fiamrn. Co ntl.n"
prxnotcamus, quam Hamm
dum, vt eam mOl-hi par~em
gir enim & muleo celerit'ts,& llatim circa morbi tOC;~
vocant. Nam fit moriturus xger,aut non, nemo pra:initia.CriGs cnim vel in fiam,vel parum anre ip(um t.
çognofcer,nÎfi fiatus tempus pra:cognolleric. Tilc enim
mors autem in tribus remporibus,principio , augrnell"
primùm mori 3!grotantem eH nece1farillm,quando.vi'Il r.
to,& Clatu.
res -morbo fuceubuerint.Siue aurent vires, fiue natllCùm vero res plures fint, concedant mihi (opIU ~
ram dixero,idem te nunc tntelligere oportet. Et quimanifefiioris doéhina: graria, fingulis proprium 110d~n}
vtrum priùs ulperabitur,feiri non potefi, fi fut~
men imponerc: Et ft hoc ipft non concelTerint , lo?• • fi r
•. qUI• ocSi•
. t:. ( neque cmm
r~m
- penitlJS
fijcrit incertum. Nam fi criGs intra vnum C gels
è · va l ere lUISIS
Ip Is,lcd liS,
di~
eife dcbeat,faluabimr a:ger antè,quàm vires à mor
ri fiudenr,hic fermo componitur)ita confidercmllS . . .
bo profiernanrur. Si vero anteviginti dies (ita enim
quis [uhicù morbo Iiberatur , omnino huic atiqua ~t
r;ontingat)non pofsit fiatus adllenire,fieri porefi vr incuatio effacu digna eonringit vel per vomirum, 'le
Jerim namra f;lCigemr,adeo vt ei(dem a:groris apparéventris exoneracionem, vel [udores, ve1 vrinas, vel :oi"
Jibus alter quiden} faluetllr,alrer moriatur ob llams fu~
guinis è naribus pro/luuiu, aur ex Cede per h:r~o
um.
Nri tempus.Si quis vero nos alium modum fciret edo
d:lS ,aut in mulieribus peT purgationem menll rUor [Ilçere, quo moricuros a{aluandis polfemus difijnguere,
Sed etiam parotides non paucos in tempore oPp~.
pon effer fona(sis ad hoc llams necelfaria prxcogni~
no Iiberarii r,& ad genua,& ad pedes, & ad aliud '!t~Cl.
Qo. Sed eum ei[dem apparentibus morbis,<Juis fit falu
piam membrum ignobile humorum impetllO(uS {jideC
a
pris,qulive mortalis,alia via,quàm nnper di8a inuenibicus. Ee quidem aneecedit hi$ omnibus aeque Deli.
uO
re nctqleamus,~g
ex hoc cogni tionis fiatus neee[non modica in xgrocaneis corpore percurba ' nxie..
fieas oritur. Hippocrates igimr ira inguir: Conieétura
rant enim, & difficilem habent fpiracon~m,
& aV nu f
affeqlli oponee an a:ger cum eo via" vfqlle ad morbi
tarem, arque alia, qua: priùs diximus, paCl~nru.
noll
StatLlm perdurabie,& vtrum ip(e priùs Jefiçier, negue
guidem hic modus efi morbornm (olucinIS,q~'rs
. fi "
..... anHCIL ef~I
çum eo vithl perdurabit, ve1 morbus anteà finiecur , &
ln \ClumuS, 'u
mo d u..!. nos cn'film nOOlmare
.a. •
.
f ed omnes etlam
- , qUI. nO s ance cvc
obtundemr. Videnmr quidem & Diodes, & Plifioni- D d OurJna;
gratla,
ro
·
·
f
i
. bante Alee r lleem
ptS & Praxagoras,& PhilorÎmlls, arquo omnes, vt ita
runt, eodem noltlme cn lm nomma
dix~rm,pobafs
medici, nihil aliud melius imlemodus efi, qui hxc <]uidenl omnia {eru~
1 , vn~
alibe"
nilfe ad ittdicand41Tl nunquid a:ger [alnabitl\r , aut fl10~
tantummodo differc, quia non integrè a mO~do
cri"
·
ri e tur.~i
vero omnia bona anis deeeriora fecentnt,
rar. N omlllatur
vero,&.
l1\c nonnunqua' m qUI em ad"
neque aliqllid aliud doéHllS excogitauentnt, & hrec ma
fis fimpllcicer,ficuti & prior: aHquando edam~Cltn"
ximè neglexerunt. ~Iis
eOlm eorum ell,qui:tut morbi
didone, crifis imperfeéta , vel crUis defeéta.
'd UI 1· ......
r. 1 . UI cm JI'
m~gnitudelT
, aut namrz robur cogno[cere filldear,
que autem morbi palll:ltim finiuntur, JO Ul q .. qua"
r.'.
f iante...
" " finit! ne
am futurQlTl fiatum pr.t:cognorcere? E~ quidem tine ho
prxlenrtarum
dlcunmr: pel' cn' lm
. n1 je'
"
hoc cua
nun trinm cogl1itione nihil de (alur
~ inuolligari con~
quam:quanuis al {quando per ab LI {lone~.
Otl1JJl,
nominari dixcrimus. Sed nu,nc fin~ls
tingir,non ma~ist
quàm hoe,nunquid aliqllis poran~
trJum;impO"
do oneri fufficllt, fciri potefi , hommis robore, one·
qua: diximus,c1ariram caura 1I~ pronu~
nlo~
[ubic2.
fitlllll: Cr/fis quidem fimplicicer , m~rbl
(0 .ut~OSolci
magnlu\dine,& via: longitudine antel non pertpe'
éb. N~m
zgri vires porranti onus,morblU verd oneri,
Defe8a verO crifis , ru~ia
mo~bi
.dlmlnuno
alllaautem fimpllcicer qua: ln Jonglo rJ rempare, Po rel
cem.p~s
~l1tem,quod
v[qlle ad lIatQm e~nditurlog.
. fa8a efi. Sicl\d' vero vol effatu d'Igna e"'2Cuatl,
'"
tlm
~(dtJl"
tl1.d~n
VI:!! refpon~t,
~o
pa80 igimr de a:grocn~
,.
b'
·lI~r
.•
omnlno humoni loco ad locu deCll JCl1' tt Jfa rio III
{Clrl poreR nunqutd Cufficiat, fi ntllla fiarus prxcognt~
.Gc4d dkwlt) CUN vclod percurbatio ne n: ce ,rifibUS
lio habeatur? Ex omnibus igitur rat :o coglt nil cam fiu
a
"c
!ail"
*
&
a
�Liber T ertius.
crifibus nunt,ita in fofutionibus neqi agitatio aligua,
fcere.Atqui quo paéto turpe non efi medico, infiarlte
neqi euacuatÎo neqi humorû deeubitus accidunt. Tres A criG more vl1lgarium perterreri, quem d ecuit non foquidem hi fun: modi murationis morborû, cùm à mor
lùm prç(entem crifim gllodi.lm euaCura eflè t intelligebo liberari debt
' œ~rotus.
Tres vero alii ifiis proporre, {ed edam futltram prx cogno[cere? EquiJem h lc 0tionales 'c ùm morit~us
dl. Vel enim fubito moritur
mnia,ql1re ad critlm atcin ent , vel fiunra pra:no (tere,
vnl eum turbatione) & agitatione, & quibufda excrevel iam prx[entia dignoCcere, ex aliis principiis haud
inuenio , quàm ex iis,qlla: fl1ppofuit Hippocrates. Ettionibus, vel h!lmoru decubitibus effatn dignis:vel mor
cern non fubiit quidé ex ifiis,fed multo deterius ellafit.
enim qllôd ea,qux [unt in corpore,concoquantur, vel
Vocentur auté hre duœ crifes no bonx: cùm nihil refe
non concoquantur,Hippocraticis, non amein Afclerat fiue hoc modo fiue malas crifes nominemus. Séorpiadicis dogmatibl1s congmir. Ee quàd natllrl multas
(um vero prima quidé perfeéta,fecunda vero imperfe
porentias habeat, per quas animal gubernatur, vnum
, aa,tertia ~ero
fpecies malx permutationis,qux paula
qlloddam efi Hippocraricum dogma , quo fine pnefen
cim fit vfq; ad morté,marcor nominetur. Hrec igimr
tem concemplationem fciencia comprrehendere minitria aliis tribus oppo fita (unt. ~artls
modus eft [ubi~
mè polfu~s.Neq
enim numero infinieos expeétare
tre mutationls 'ad peius, fine magnis ~xcretionbls,
vel
oportet hgnomm concurfils,tanql1am in fingulis ipfohll moru decubitibl1s:quam neq; erifim appello. 'Qyàd
mm propria obferuationem alfegui po{simlls, (ed po~
igitur hune modli ab aliis differre dicimus,quos cu agi B tiùs omnia particlliaria ad hanc vnam redigere intentatione,3c perturbatione,& effatu dignis excretiqnibus
tionem: de qua verba faciens,coaétus film facere de
aUt humorum decubi tibus, fieri dicebamlls, vniclliq; n~a
fophifiis mentionem, qui non modo nihil opormnû
nifelHi eft.Differt enim,fine his fieri accidentibus,qu:e
inuenire fil1denc,(ed etiam, qure bene innentafil11t, conantl1r facere deteriora. Er tamen meliùs foret, cùm
priùs crîtica nomlnallimus, atqi abfqi excretione, vel
humorum decubitLI,& fie ri cU illis. An vero reétè, vel
nos intuétur ,& diem ipfilm,in' quo erif~
morbus 1l\bnon huic modo mortis nome crifis detrahimus:hoc ii
ibit,prxno(centes,atque infilper crifis modllm prçdiell de nomine,no aurem de re ipfa contendere Ego au
ceoces,ac iam prxfentem etiam,quem finem fit habltU
cern quatuor modos dOClli inllicédifferentes, & {jngu~
ra,dignoCcentes, tali comemplationi di(cenda: intenlis propriii. nomen mani feftlOris doarinœ gratia impo
dere,ex qua hlliliCcemodi facultas comparatltr : neque
nendu cen{ui. Si quis vero meliùs, vel manifefiiùs Ccit
more vulgarium perrerreri,qllorfum euafimls Ge mo rnominare,de eius nuncllpatione m inimè diCceptaueribus ignorantes. Ego quidem fa:pius expertus [um tales
mus.Doce-re verovtile aliquid haudquaqua in ifio comedicos,ql1i de prxcognitione no{ha funt admirati,
finit, Ced in nofcendo potiùs hos fi hgulos morbos , cû
ql1ando in xgrotis Cuccedentem inCpexemnt , atqi diadGnr,& filturoS prreno fcendo. Ne{Ji etii fi horrl mofcere fatagentes. Sed quido quifpiam ipfos docere cœ
dorum cauCas elCplicare tentarem,déinde qui ipia ei(dé
p erit, lut qllippiam de coaione,aut namrx robore dif~
caufis tangua non reétè habentibus contradicens, puta C fe rue rit, vel de re aliqna alia,tine
de crifi contemret Ce aduerCus modos differere,reétè opinaretur. Coplatio confillere negi\it:quomodo inquiunt, mihi fuagnofcere enim quod tot [unt modi, quibus fanenrur,
debis quod fit narura quxdam omnia aaens ad animaallcmoriantur xgrotites,ac qi.lod diétlS nominibus no
{llperJium falmem?vel quod eadem naruex~lt
minantur,atque vbi prxfentes fllerinr,ipfos dignoCceHllitates,quidam à morbo liberantllr?vel gllOd calidli
re,fmuros vero prxcognofcere,hxc ipCa ad medédu!ll
in animaliblls fit efficaciCsimum ? vel quàd ex calido,
confel'entia fUnt,a tqi expedit quidem nomina concefrigido,Gcco,& Illlmido corpora animalium fine tem~
dere,dignotiones verà,ac prxcogniriones experientia
rerata? Aduerflls quos ego dicere Coleo:Tu quidem
~
explorare.
.
o vil' ,cœpifii tanquam difcipullls,audis amem tanqu~
Ill.
Si vero conitiblls nobis vndê ha:c inlleniamlls edo
contradiétor. Neque enim tibi fuff'icit,arcis operum,
cere,quifpii in comradiétioniblls exercitatlls, qllalem
quorum te cepit admiratio,doétrinam perdi(cere, [ed
habitum admirabilis Afclcpiades acq~liGujt,
impediat,
edam eius principia indicare conaris,non folùm vt me
ac {ermoné meu incerrûpat,meminifTe oponet, quod
dicus,fed edam vt natllralis:& tamen tibi fatills flliffct
hic ifilld a<Yens,non rem lpfam,fed qllX de ca verba dicontrario modo de operibus iudicar.e. MlÜtO enim
cuntr,a~i!Il.
Neqi enim quôd nullç repédnœ tUr
prxftare arbitror, miranda opera, <JllX ex illis prin cibationes fiant aHqllando circa corpus xgrotamis, popiis fequunmr,inCpicientem ab eifdem operibus fidem
tell afferere ACclephdes, neqi quod frepius ~oft
ipfas D aliquam de ipfis principiis affilmere. Fides liquidem ar
eff'atll digna: cxcretiones no el1eniit:neqi quod magna
tillm COntra, fe habent, qllàm lnuentiones. Credllntllr
ex ipfis non fit faéh in xgrotantibllS permmatÏo:neql1e
enim ex operibus,inuenlllntur ex principlis. Mlhi quiquod huiufcemodi res no vocemr crifis, Ced quod cerdem opus aliquod artificiofilm inucnire eft impo(sibi
tante nattlra cocra cauCas morbos facientes,ifia no fiit,
le,ni{i vens vtar principiis:quare mihi neccffafÎum fuit
hoc demofirare tentabit,non paru quidem erii hac in
namralem fcientiam diligenter perdifcere. Tibi vero,
iam anis operibus adinnentÏs , viam difcere [l1fficic.
parte delirans,propter admirabiles moles,atq; meatus
~are
nifi tibi Cuppetat rempus vt tanquam natl\ralis
~uo
ipCe ft\pPOfilit:quorum cauCa neqlle nouir poten~
omnia direere po(sis,tantùm [altem tibi ratiocinari ad.
tlas 11las,quiblls animal gllbernamr,neq; ql10J hrec o~
fit,quod nlilla altera via Gt pr:fter jftlm,q~
te faciar fu
mnia ad Calmem facillnt di in fanis,qllàm etia in xgro
turi prxcognitOrem, & quod nulla necefsitas vrgeac
~ntibl1$,eq
qllod ipCx Cunr,qllz mor~s
i~dct.Se
ad principia {cicnrix comprxhendenda,cùm iam t'l'ui
alTn poCsic quidé in rebus fenfui occulus hUlllfcemodi
f~r ' mo nugari,nihil tamen,quod ad artem medêdi pcrporsis iis, .ql1X ex (cient.ta proucnil~t.
~i
enim pri.
tlneat,actinaÎt:neq; enim di~noCcre
nos crilium mo~
mus fiudl11t hxe lOueOlre magno 111 penculo fuit ne
dos,neque prçnoCcere,talia fophif/llara prohibent. In
fmfirà tempus contercret. N eque enim verum aliquod
multis etiarn fxpiùs delirabit A fclepiades, & qllicllnqi
ex falfis principiis contlngit inucniri. Sed eùm tu ab
non norunt naturas effe morborum medicatrices:neqi
inquirendi lahore fis liber,& qux ii bene inuenra filOt
'n~Uat
poterunt modum falutis,aut monis przcogno
addifcere concupiCcas, filperllaCanel1n1 tibi efi prind~
Galen.
Tom. 1 J.
T
qua.
�13 1)
Galeni de CriGbLls
ci~ntarum
comple8:i,{i'p r a:fenim ad h~c
t~
pas nUOlme fuppetat, neque cupldo te teneae, ahq'l\d
fèd dbi [olùm fllfficit ineorum,qlla! delnt,i!1u~
uentlS reà:è vti. Til icaque fllpponens aliqllam elfe v italcm poeentiam,Oude vt 19l1O[ClS eiliS ita in robore,
ficuti in imbecillitare,affeétioncm. Vbi vero in his exer
ciratus flleris,Hude déinceps omnes morborum tam ill
ma<rnimdine,qllàm eti .. m in more differenrias, & poft
hreg,fumri ftatus pr~cognit:m
perdifcerc. Vbi vero ha:c omnia didiccris, mnc te exerceas in compra:hé
denda per exquiGtam conieéturam tam morbi ll11gnitudine,quiim a:groeanris robore,& quanto hxc tempo
re pofsint perdurare. MlIC~m
vero ad hoc te adiullabit in operibus exercitatio. Priùs vero quit ea omni3,
quz. dix,plgent~r
didiceris, nihil a:grotos inmendo
proficies.Sed qllomodo hxc olnnia perdi[cere opor~et?Non
aliter, qllàm Gcmi priùs à nobis diétum dt
Etenim quodoportcat& mag:1itlldinem morbi inueexaétè recen[ui.
nire & morem,infuper edam (bt~m,
ln v'naquaque autem natura vel imbecillitatem, vel robur,in alio libro vbi De multitudine agirur, anteà nar
rau!. Exïllo igitur eorllOl dignotiones exquilitè difce
re oportet;vti vero ad medendllm, vt in aliis. edocl~
neq; minus & nunc ad eam,qua! habemr de cnGbus,co
templationem:1 x. - Sicnti enim qui omnia figna hona pra: Ce fen in priintegrè Iiberabitur,eode(vt arbitrer)
mo qlat~rnio
modo qui omnia mala,hic intra primum gllaternarillm
moriernr. Sed 'lui guidem liberamr , omnia morbi tepora vnillerfalia pem'anGc, principium ,augmenrum,
fiatum,& declinationem:quanguam nonnul1is heri no
videarur declinario,vbi repentinx criCes aduenerint.
Nam paulo pofi de iflis dicerur. Morimrus amem, ad
declinacionis cempus pertingere minimè potefi : non
lamen nece{farià etJ;l ad fiamm. Co tingit eni m ip[um
in auC?menci & principii etiam tem?ore mori : crifim
vero fuhire non efi nece1Tarium,& muimè fi in princi
pio' morbi moriatur. Hoc amem accidic vbi natura phi
rimùm à morbo fuperatur. TûllC enim neqlle èertare
aduerCus ipfum ag~rediu.
Sine certamine amem cri
fis non fit. Hic igitur efi quartlls modus mOrtis,qlli nul
li Calucaril1m alsimilarur.Nemo iiquidem Cubito morbllm euaGt Gne criG. Mlllti vero Gne hac filbitù intertllnt,plurimîgue in acceCsionum principiis,illi pr~[e
tim ,qui proprer materix m;lltimdinem,& cralsitiem,
aut in fhmmarioni magnirudinem exitialiter b.borar.
In d:clinatione vero proprer viril\m i~be\lcatm
mOr/unmr. Hoc fiqllJdem phu,quam altgUld,pro ve
ri[simo hab~ri
oporret, quod in acceffionum parti cularillm dec1inat!onibus,plurimi ~erlnt
.. ~o
nO)lm~
li vidc~tes
, idctrco op'lna~tr
euam YOIlle!-[alls dec}1natioJ~
tem pore pofle ahqucm mon, verum non ua
res [c habet. Vbi enim morbi fiams pr:eterierÏr,namra
aliter morbl~
qllidem iam fup erior eualÎc: neque cni~
declinaffet.Nullus :IIItcm modus moms cune aduenlc
pOtcfi, prxter qll:lm Cl errore. Sed de
tis exco~itar
hoc haudquaqllam nunc confiderare propofttimus, {ed
an morbi ratione mori contingar. Neque igimr hoc vi
di vnquam fieri , neque id inuenit ratio. Seo particl1laribus acef.~ionbus
declinantibllS multos (xpiCsime inrerire vidi. Neque rationem Cequentihus mirnm
videtur qllod namrx vis imbccilla, in principio quidé
acceli lonis,& augmenro,& fiam C)ueat perdurarC', cùm
adhuc habit1~
ip(e in vnum compreffils concineatl1r:
tempore vero declinadonis à meùl0 ad extrema calore retrocedento,naturx habitus fpargicur,atqlle diffolpioru~
uieur. Homm icaque nonnulll ,{itbita,mone oprintl!~
A tllr, Vt prrelemcs exifiimer deficere animo poti~s,
911l
morio ~idam
vero panl:ltJm,non Cubito' il1terieru nc,
incipientes guiJem omnes à fiam accefsionis iea verà
lacentcr, vt IJlnltis videantqr tales citùs,qnà~
fre.l[~
fent,à ,tlatll ;Id declinatillnem trantirc. Scd l1anife{[~
fim~
~x pulfibus cogno[cllnrur. Neqlle enitn paruo in
teOmo diffenlnt,Cjlli morris, ratione citiùs, quàm ft.e~
rahatur,ad quandam fa!fam declinationcm pel1leniG r,
:l? iis,qui ~erè dedinât ..In vtrifqllc enitl) f.ubito febr~.
lis calor dJ!fQIllitllr. Fit vero contrariis ex catlUS: fig ul•
robori maximè'contraria eil j,~beci!ls.
dem n~t l lra!
Vehemenciodgirnr ht C,empcl' magis plllfllS , & a:qlU·
lior, atque or.dinatior in optima declinatione. Expel·
lit, enim narura form\s omnem fubito febrilem calo~
rem. Debilior vero,arque inordinatior ,& ina:qualis cfi
pul(us in mortalibtls declinarionibus • . Nam vnl c~
B aliis tunc calor tebrilis expirar, arque hinc fpes meho·
ris exoricur. Mox cùm aJ lC(landum venu'em [urre xe•
rint?l,ni!11i J etèétum il)Cllrrum:& nonnum paucOj~
te
nact IUtlore effufo,moriunrur, vel etÏo1m fine {i"lre~IO
ne. Sic quidem in partiéubrium acceffiomlm dech na·,
tionibns iine cri{i mor'Ïltntur: in principiis vel·O pro;
l'ter fi.lbitum hllmorum ad interiOl'a morunl, velU~'
fil •
focat~
~rlc
ext.Ïnfu namra:non alicr,q~
filrgn~:
mm vmdlllm acentum fuper flammas conllClas. Rel
C)UllS eft igimr mords tÎne crili modus,exicial ibu~
n~r
bis rempore trams à 'Vchemcntia acceffionis natura lUr
perara. Sic & in all;mentis plerunque moriunCllr ,nO{l
alio modo, quàm fiams racione. Omnino enirn 'quan·
,
. clla•
do a vehemeocia morbi natura fureramr, rattO ll e;
,
C
·
·
.1
1
.
llerm
tusmormntur. oocmglt veru a 19nando& -lna,:J
C tis acce(sionctm : fed rariiis hoc accidic. Arque .J~ent JCIlr
eil modus cum illo,gl1i fit tempore flatm. Treslg
r.
• me ù·1)IS
.. 'I1ll' fime en'(j1 mort·u ntur
•
1
lunt
omnes mOrtls
Primus quidcm in principii; accersionum, qui in ma:
gnis in!hmm:aionibus plurÎmùm contigr,qua:~e;
bra occllrsant principaliJ, vel ob hllmoru11l O1ultlflcU "Cl,
. J'mem,ac teoacltate,ql11
. .. . liub'lCO\ con uU,
nem,cra SitU
r~
vt fpirirus meams obferent. Alter vero ia01,t:mP~e-
fiams,à mOl'hi vi namra Cuperat:l. Alius ver~
la~ ore
liqul1s in declinationib ls,qui rari(simè accid!c, VIgri6:
vitali [olmo. Horum vero nullus côtirlgie c~(i
codi
neque enim otnnino morl"mm depellerc in hI1U.~
[eà
. mo d'IS namra tentault.
. VI.'
\
'Lient. Et
marrIs
01 vero ten t .. Il
fuccuhl1erir,malam crifim talem modllm lp~
o· efla
firomnino vel cnm excretionil)lu, vel abfce[Sl~
ne
tI1 dignis, Gmul cum reliqua omnium perturbatlO ,
. , (la- %.
de qua dlXimlls anreil.
D
H' fi rd'~"
. . nes minuS
mOt 1 Ive! cqtm prxcognmo
quee:<er
'l l~
b 1 es llllt,& va de prudécc,& arec infiru80,a c 'd tiltIJ
cÎtato medico lndigentfrimùm quidcm pung U! ho.
r1nl
r
loan hoc ' lccerro,uern
.
,1 " d
ra: r.unt,lccunc
ean (Ia Sed
mmem inrerficient vel rantummodo noccb;ln c. CO"
.\
.,'..
'(jllm pr:-e
pnu5 el(erCltan oponer ln optlmarum cn ,.
. jis,
gnitione , de <)llibllS priùs 10cutl1S film, demde Ind ma
qua; non lilne optimx,bollz ta men: ac, d"e~o cepS. aertÎ.
las deCcendere. SiCllri enin1 in his ell plun ml .1OC pr~·
.
. .Jn bOnl~ . lClcnrla,
r'
• &. firr1 l1taS
tll d0,& cOOleétllra,lca
' a(lI·
ullcc. DeccrrninatÎ fiqllidcm (itnr,:ngll e ordj~atl
~ 8l
ra; motlls,cùm va1iùa fllerir, & materix dos:nIl~Ce;,
proprias operationes opcrarll r . In.d.eternUlll r. ,urtl
'cl'
t
uanJo..
!lIC
•
,1"
arque lIlorutnatl,atqn
1 eo tncogm I,q
io crI•
e
bic. Secl GC)llidcm integrè rupcramr,negll ah {tCIl~rJ
{sm facere tentar, neque omnino re(il~:
&. 1 rlOu~
omnioo furga:: ad pllgllam ,fiadm [uccumbH. 'iero
4
�-Liber T errius.
vtrà huiU$ incetnpeLHlli a{fllltlls dt morbi violentia,iri
morbi lnotllS,ac pra:terel fignorum coétionis. Si enlm
tatrix qua:dam exi~ns,&:aclt.
Videturfiquidem na- A virens robuOa fuorit,& morbus velociter moueacur,&
aliquod fignllm coétionis affl1erit, non extra rationem
tU ra nihil huiuCmodi poffe wlerare , [ed fiatim propeeH quod natura tencabit crifim. QEod fi virtUSC]llOraré ad expellendum id,quod infeflat,ficut ex iis, q~a:
dam modo fuccubuerit,ac morbus tardum motllm haventrem,am fiomachum mordenc,tOrqllenr, &: grauàt,
buerit, nullumque affuerit coétionis fignum,in hoc hlbfiue quouis alio modo fiimulant, licer in[picere. ~a:
aurem ft morbus fit
fequi crifim non contingit. ~od
enim [upernatanc,per vomitus expellere rentat. ~z
fortior virrute , non neceffario virtus ipfa fit debilis,
verQ inferiora occupant 10ca, per fedem excernit. Et
nos alio oflendimus libro. Atque inde difcere oponet
hoc efi quidem maXImum fignum cri fis intempefiilla:.
propria figha virtutis imbecillis. Omnia enim fimul
~a:
enim tempo ris [patio fiunt)ha:c in fiatu,& coétio
tranfigi noh poffunr. Omnium aucem memini{fe filOUI,
nibus, etiam fi nullum adfit iritamencum in feruidis , &
& nihil pra:termittere ex iis,qua: feparatim aliquis dimagnis morbis videmus accidere . . Q.ga:cunqlle vero
dicit,fed omnia in fmgulis a!grotantibus memoria coanteà erumpunt,( vocat autem fic Hippocrates omnia,
qua: ante fiatum ad crifim ruunt)ob aliquod iritamenpleéti, nihil difficile, nedum impoffibile. Rur[us iO'irur
.
~
~
memona repetentes ca, qua: 111 pr2:cedetibus di{feruittlm id patillntur. Et ranto deterior fit crifis,quàm illa
mus,ad [equentia tran[eamus. Diximus optimas crues
qua: in fiatu fic,quanco magis ancicipallit.In exital~s
autem morbis eodem modo res [e habet : neqlle cnfis B in HatibLlS fieri:inaugmencis vero,fi falus fit (ub[ecutu
ra, vel imperfeétas, vel non [ecuras, In moriruris alltem
fiams tempus expeétat,aut admodum raro : [ed magna
vel [ubito interimere, vel magnam ad peius facere mt}
ex parte in allgmentis inrerficit, veHn principiis • . Et fi
tationem.1n principio amem morbi non fie ri crifim.
aliqua dies indicarrix fumram crifim pra:ofienderic,fiElfe vero optimarum crifil1m exqllifitas pra:cognitiomul &: malam futuram pra:ofiendit. Age enim in qnar
nes:aliarum vero eum conieétura,& maximè cùm fnetO die vira fic primllm nebllia in vrinis nigra, vel [u[perint criees figno carentes. Ira autem nominari diximus
fio innatans iligra, ve\ cale aliquid huiu[modi, fint veqlla:cunque à nullo dierum indicantillm anteà fuerinc
ro & omnino ~tia
figna,& accidencia perniciofa:morie
indicata:. Sed & has &fi non ml1!to priùs cem pore,faltur quidem omnino hic a:grotus. Sed fi in imparibus
quidem acceffio faéta fuerit,[eptimo die crifis accidet.
tem paulo pofi futuras prxcognofci oportere afferniSi vero in diebus paribus,in [exto. Certiorem verO timus. Futuram autem prxcognitionem ex eo quod v rbiexpeélationem faciet morbi motus. Si enim acutè
geatur,ac vehemenrer iritecur natura à morbO,atqi ex
moueamr,crifim accelerantem confignificat,htrc-efl in
fubita pra:ter rationem circa corpus faél:a perturbatiofexta vencuram.Si vero tardè, ad {eptimam differetur.
ne. 0 mnino enim fit aliqna nouitas, quando crifis fuCùm vero dies iridicatrix nllllum de mata crifi fmura
cura efi, vel circa refpirationem, vel circa memem , vel
tignum ofienderit , neque eil1s pra:cognitio facilis cft. C audimm, vel vifilm, vel ferendi facilitatem, vel circa a\ i
Oponet t~men
hic anÎmadl\ertere ea, qll2: à me dicen
quo~
e?ru.~,qla:
ia~
[~.e
diximus, vno no mine fum
~ur
, figna. Efi autem primum &: maximum in morbis
m~t1
lUdlclana accldentla,& figna apelncs.~i
rnortalibus fignllm,qudd fine crifi mors fit filbfecutueuam quod a~ Hippo.crate in aphorifmis dictur,~
r~vilm
imbecillitas:nam virtll$ ita profi:rata, ad pubufamquc cn~s
fit,hlS nox mole11a, qua: antecedit ae-...
gnam contra morbum non excitamr. Secundum vero
ce{flOnem:efi: Ipfum,quod nunc nos dicimus. ~ando
fi nuHum adfit fignum, vel minimum,coétionis:& prxigicur futura morbi crifis ofiédimr,& nox molefi:a hIe
ter hxc,firoagnus fit ~orbus,atqe
malignlls, nô tamé
rit,& pon ipfam acceffio citiùs inl1a[erit cum qllibuf
~çiam
celeri ter moueatur .Cl\m enim hœc affuerinc, 0dam inColitis accidentibus, neceffe efi in eadem acce[Ïnnitio abfque crifi morS filb[equetur. Mords alltem
fione fieri crifim.
cliès.pr2:coO'no(citur,quanto {ilperat morbus namram,
~alis
autem erit,hoc efl vtrum per Canguinis fIu- x 1.
confiderando,& grauiores acceffiones infpiciendo. Si
Xllm, vel vomitG, vel fudores, vel per aliquod aliud ex
eniri1 effam dignns fuerit exceifus, & paru refifi:ere adiis,qua: [31Je anteà enumeral1imus, déinceps explanare
huc vi~ natut:i: videamr ,mors cico fub(equetur. Si vetentabo. Hic quo que initium faciemus ab eo , qui noro contrarinffllerint,cardius.Sit igimr, gratia exepli,
bis omnium fuit dux,atque auchor bonarum di[ciplina
multus quidem exceffilS, non camen manifefius , an ad
mm, qui in primo libro E pidemiorum [cribit in hunc
"num diem vel duos extendi poterie. Hoc vero diflin"
modum:Circa caput & collum,& dolores , & grauita&UCtltr acceffionum circuitibns. ~o
enim die debet
tes cum dolore Cl1m febribus,& fine febrihus,in phreacceffio fieri, in illo morietnr. Et qua eiufdé diei ho- D niticis quidem nemorum diflentiones, & vomitus xrn
O'ini fimiles,& quidam ex his cito interierunt: in febrira accidet,iam efi digno[cere facile,fi meminerimus in
bus autem ardentibus,atque aliis,quibus adefi colli do
vniuerCtlm eornm , qua:: paulo amè diximns , in quibl1s
lor,& temporum grauitas,& cenebrx oculis oboril1nrnorbis principia acceffionllOl maximè afferunt mortur, vel przcordia inrendunrur ab[que dolore,his prot~m,in
qllibus vero fiams ,&: declinationes. Pudcntaflullia [anguinis è naribus. ~i
vero totÎus c:lpitis gra
tlm Vero in fingulis :cgrotanciblls prxcedentium die&:
oris
venrrialli
morfils,
ac llomachll nall[eauitates,
rum rccordatÏo dbi plnrima commonOrabit. Sienim
bundum
habent,ifii
biliofa,&
pimitofa
ellomem. Ml~x ipfa morbi fpecie quift>iam nequeat pra:nofcere ln
gna
verd
ex
parte
pueris
in
hl1ill[mofii
affettibus
acciqua parte maximè acceffionis morietur:ea,qua! in privero
&
ha:c
dune
neruorum
difientiones.
Mulieribus
ntis diebus contÎg~re
ad memoriam rellocans, qua ma
verd,
&
in
qllibus
ia ~
&
ex
vuluis
dolores.Sen.ioribus
iima parte gralifm~,
arq; exitialiaaccid.entia [upe~fuperatur
q
t
\
:
J
~
e
p
,
r
o
l
a
c
.fllrores
,&
:ltl':t
bitis
.. Uenerunt: hic edam pote rit de futllriS CO~Ialrn.S
morbi,& oculorum prlllatlo.In hbro autem, qui ProrurfilS ~erè
cognituln quod morbus fit eXItlalIs , & no
gnofiicain(cribitur,rur[us Hippocraces in hllnc modu
tnulta virillm pro'ilratio. Primùm ex hoc conllat mor[cribie: ~a!clnq1e
amem febrcs prOtrahllQCUr fiO'na
tern non erre propinqllam. Déinde inquirendum eft
tamen
falubria
homine
habente,neque dolare e; i~R
an poffit fieri criüs. Huius vero inllêdo habemr ex
matione
xgrum
habente,neque
cx alia occa{ione mani~en"lpatioé
virtutis qllomodo[e habeat, atque ipfius
I
l
.
.
T 1.
Tom.
9alen.
.
ço
�1313
Galeni de Crifîbus
ma',& multam habens [ubGdentiam , religuâ alité fÏgn1
fena,11llic expeétan.dus en ab(ce.(fus.cum tl1mor~,ague
dolore ad VOllm ahquem ex artlcullS, & non mmus ox. A [allltem tignifi.callerinr,his oponet & cales abfce{fus tu
tllras ft)er:lre,Fiuoc amem nonnul1 is guide adJoca iniis,qlli in inferob~s
locis .fun:. M~gi
v~ro.
flune & in
ferioa,qujb~ls
aljqnid flegmones affuerir CHea prx~o
minori rempore humlinodl abicefius mnlonblls nondia:quibufdam verà in [llperiori.btts:qnibus pra:cordia
dum rri!!inta annos natis.Sracim autem attendere opor
&mollia,&Gne dolore per[euerauerÎnt: & vhi [pira~·
tet ad ab fceffum ,fi vigefimllm diem tranîgrefllis fuedi difficuhas ,qux pcr tempus aliguod affuit,detierir CIrie. Senioribus vero minùs fiunt,febre etiam diumrnio
tr:t:tliam m:lnifeilam caulàm. Et guidem de tumoribus
re exil1éte. Oponet autem elCpeaare talem abrcetfllm,
aU
circa prxcordi:t verba faciens,ita inqllit: Sio-nificam
cùm febris corinua fuerit:in qllananam verO finiruri,·
o
.
rem huilllinodi mrndres , in prineipio guidem mortlS
fi incermÏttens flterit,& more erraticx illua[erit, & fi
non multo po ft fecllcura: perielilum. Si vero proce{fe.
prœter h::cc 0:nnia .eti~
aLltfin? ~proi?quaet.SCl1
rint vIcra viginti dies,& febris, & tumor non deGri~
ti ve~à
iis,qUl funt mnlores tngmta anms,abCceffils fic:
ad [uppurationem conuercicur. Fiune aurcm his in prI
fic iis,qui tri~na
annos habenr , ~e ~tiâm
[eniorbu~,
ma periodo,& fllIXllS [angllinis ex mribus , & fortÏt er
quarcanx accldnnt. Abfcdli.lsvero le/reoponet m:lgls
iuuan t. Sed imerrogare oponet an doleant eapiee ,
hyeme fleri,tardiufgue delinere, & ~iOLh
recurrere.
Suff'icÎul1t quidem hxc,& valde mamfefta funt, qux de B oeuli caligenr. Si enim horum quid fi/crit, ad eum locu
repit. Magis rame RlIxum [anguÎnis è naribus expeébab{ce!Ebus {unt dicta. Adiungens autcm ipfi"s e:l déinre oportec in iis,qui iuniores Jûnt trigintaqllinque ~n
~uc
~odum:li
ceps,quX de excrtionbl~,qu
nis. Sed & hœe in Prognoftieis ab Hippocrate dl~a
cungue autem in febre no morral! dlxenc [e dolere ca
[unt,indieancia modos feeundum quos critls fit. QElput, :llit aligllod tenebro:um a,Ppa:e,·c an~e
oel~?s:
fi
cungue autem mingunt vrinam renllem,ac: crndam ~ut
oris venerieuli mor[us hUlc accldem, vOmltus blllO[llS
to tempore, fi quiJem alia iptls figna [alub.ria aff'uen nr•
fllbfeqltemr.Si vero rigor intl:lfcrit,& panes,gux [une
his abfceffilln expeétare oponct ad loea,quœ {lIb [erto
. infra prxcor?ia, ~ri9da:
fue.rint?celeriùs adhu: ad:rie
tran[uer[o fimt.Hœc guidcm in ProCYf)ofiicis breulrer
vomims. SI vero :lllgUld blbenc,allt comedel"lt elrca
dicra umt ab ipfo filturum criGs mO~tnl
pra;docen~.
hoc tempus,multo etii citiùs euomet. Ex iis vero,glli
Addit
vero
ipils
multa
particlliatim
&
jnlibro.
- prxdl:
primo die dolere cœperinc, quartO die grallantur maétionllm,&
Epidemiomm,
velm! quod t:e~nios
vrt
gis,quàm quinto,(eptimo die liberanmr. Plurimi vero
nœ ante rigorem, & gllod oeuli rubidj , fangllinlS Baipforum dolere incipiunt tertio die,confiiétantllr auee
xum monlhant. Eodem modo & d~ ocùlis lacryman:
gninto malCimè,liberantur aurem nono, allt vndccimo
eibus,& de matis rubidis.& de ipfo nafo. ft.: pr~[e
die. O.!.}ieunq; vero guinto die dolere eœperint,& alia
ql10d labmm inferills agitltum,filtLHu VOlll i tl\1l1. ~gn;
[eeundl1m rarionem priOl·em ipGs affuerint,decimoC
ficlt.
Et qllod fomnus grallis pon dolorem e:tpJC1S, J
quartO cnadlln;:. Fiunt autem hxc viris quidem,ac mnutrditas Hat!m adueniés, Gmt {l~ta
parotidll m. Ee m~
lierihus in tertianis prxcipllè: iuniorihns fiunt quidem
OI
. r
d·1 a1·la partlcn
. 1atlm
~
r ·b·It, ql1Z om
& in his, magis vero in febribus conrinuis, ac legitita 1lUllllcemo
ICfl
. '
potcncia conrinentl1r in iis,gux in lih.ro prognofhcfi:
mis tertianis. Q:.ieunque vero in huiu{modi febrecarum
[cribunmr. SllmmatÎm , nihi! al!ud oprec~
1.put doluerint,loco amem tenebro[a; alicnins ante o Cil
.
d
.. nc'qua
erare
10
mo
0
Cf/ils
prœter
natllrx
inclinauo
·
d
hebecetur, ve! quidam. rpl.endo~
los apparitionis vi~ls
r,
CY
Pro
tlollicis,
pa
manifeftè
oHendit
Hippocrates
in
res ante oenlos vldeanmr, pro ons venrnclIh vero
.
'd
.
.
t·
{j
0,
ef1lm~
tlm gUI em ons ventrJcu 1 mor um, atgj ngqr . fi j
morfu in prxeordiis aUqua fiat extenGo vel ad dextri
morans, in quiblls vomitus [ub[ecllturus el:partn\,~
l'artem, ve t fi nifiram ,ne que eum do 10 re, neque cum inrandi difflcn1cltem,& prx ocul is flplcnJores, in q~{l.
\l~
flammatione:his fan llinis Auxus è naribus pro votni~
. r
..
é1
.11.
dl 10.
9
pro fi llUlllm Jangllll}IS elCpc lamr,ac prxter Jill"
jr;
tu eft expeaandlls : Idque magis in iunioriblls triginta
annis:minùs vero in iis,qui iam trigima annos habêt,
cx~remnis
in guibuS
guens de :':inis, & ~Iui
Neque btllO[a fleru~t
allll exrmcna).!:lCqu,fÇ
· ql~
& [eniores [llnt,cùm in iis vomitus lint expeaandi. Ee
lubilia,&impermifia, (leqllc v!'inJ. roulta val dc., ne rlle
ha:c ql1idem [ufficillnt. Prxter hxc autem & illoru nihilo mmùs memini{fc oponet,quœ in eodé libro feriplurimam habens rubfiJentiam. Si <']niJ enU»&. er
bunmr ab Hippocrate:Capicis autem dolores veheme
ti.lerit,mlnifefl\lln cft C]l1od huc repit a.--gri[\ldo, 1·~Ll
tes atque cominui cum febre,G qllidem atiquod fignu
ifia explrgacu.C~m
vero huc non reeir, prot;ra fcef.
morhus:cUlll fi3ntS tal,\letl [olubrih,1 fucllrum ab e a
tn~rcale
affllerit, valde cH cxiciale. Si vero fine his tir.
J:l
~ •
'
1'10 rce n .
oprt~.Cleauc
aut\!;m Or
lcefgnis dolor vItra vig Gmum die~
pr?gediatu~
, expe- D lum cxpe~ar
cura: motum. Ad [oca GnuÎJ é illl'eriorà hlfll ro5 ab 10
aare oponet ranguini fiuxum e nanbus, vel alllun abfi!
'..
. '
' 1•
•
. l t leO"l1 "
fceililm:ld inferiores partes. Sed & dum recens dolor
I SJ~lqt,<bus
circa prxcordia allqull P'.1 "LlOnes,ld efi,lI1Ram1l1ationis 3tgue calod a(fllcn c, q
fuerit,expeéhre oponet fanguinis fll1xiones per nares,
. 1
•.
• "
• Il (mores e
nlam lue repant li, CJUI pelïpncumo mfllll l . ·1 rn
vel puris eruptionem , mulr6que mlgis fi dolor eirca
ciullt. HUlle I1qllidem CcnnonclIl vC!lIti ;Id eJ(~p
,u
tempora,& frontem appareat: Verùm [anguinis fluxio
•
•
1".
Vbl 'le ro
111 pcnpncumonieis Hippocrates tran,:glr.
II' 8/.
nem in iis quidem maximè , <JlIi illniores [une triginta.,.
J··d·m
la,
· . .
la qUI e, mod tépLlS
non repllllt all mfc\:lora,pra!cor
quinqlle annis,in reniobu~
vero puris CIl1ptionc ma... ·
no
fine dolore eruor femper,xgcr vero :1l1 -alIg
ca.
gis cxpeéhre oponet. Ete6i in [ermone De peripneu.
dtfficilem hahchit Ipir:ltÎo.ne'\1, qn x defi~r
fil~c;'S
monic~
ita in quit: ~ihlfcunq;
:1bîco{flls fiunt ex put
fione m~nÎfe(la:&
m.anlfe~I
cft <llJ()d hl,nc ,\ occlt,
mOllis inflammati morhi ,circa anres, &; filppllralltllr:
] ; 'W
filbfcgui eil ncce!far)lIm Clrea tllperna ç pli r~,
vel ad inf'!riora loc:l,& ad fiftulam perucniunt, ifii CU3
eil'ca gl:1I1doliH canl~s,q1:
umr pon au~es.
Sta~/d
ca.
dllnt. D~ild
e lilbinfcrcns inqu~:
C5f:dorare allCem er'
ro in ipfo,& aliq"od aliud /ignum ad~nc.,
quo l1adi,r
portet &; talia hoc modo: Si fcbris perfcuerauelÏc,& do
pUt habebit fignificarione, veluti gral~
lom~I.
3pilo~
non ccŒmerit,& fpurum non proccfferic [ecundü
ditas
repenrina,:lc
prxrcr
rationcm,
;lm
~
.
S
i
t
l
a
r
g
jellr
fatlon em,ncquc alui excrcmenta biliofa fucrint,neque
m.1~dic
tis
&
tcmporum,aut
tale
aliquid
aliud,
Nullu
racilè diifolubilia aut pura fucrine , ncque vrina pluriT
au;
li(trq
1
aï
�13 21
Liber Tertius.
indicium deficit modi futurre crHis/ed omnia ah Hipflet. Si vero affllerim,per vomimm potiüs. Si vero ca
pocrate exceptis pulfibus diéh umt, Mu! ti vero prifè:i A affuerint,& venter mGgniter fLlbdlleamr , pel' 'vtraque
breuitatem aduertere minimè conulcti,qlla:dam defice
fier criGs. Inxgualis autem pulfils in pluribus quidem
l'e al'bitrantur. Nos, igitur altero Cermone manifefiè eacrifibus fit,& prxcipuè cùm non fillnr fine periculo, &
dem ipfis dicamus. Fortt: enim fi hoc modo didicerint,
'pl1gna:multo vero magis cùm biliofi humores ad ven
neque impo(fibile elfe arbitrabuntur pra:eognofcere
triculum confllllmt,perfiancibus edam aliis vomitus fimodllm futr~
gnis,qllx Hippocl'ates fcripGt. Tunc & omnino pulfus
crifis,neque adhuc ch'ca exercicatione
tOl'pehllnt. Cùm igitur quod crifis aderit,elC' iis,quç di
fiunt ina:quales, cùm fiomachus grallamr ,ac mordemr.
ximus,pra:cognoueris, dé in ceps qualis futura fit, hoc
S~d
figna ex pulGblls filmpta,Hippocrates, vel quia no
modo difngue~m
eCl:. Primum quidem, fi aClltus, &
nouerat, ve1 quia non magni momemi exifiimauit, id...
calidus fit morhl1s,& fi crifis fiat in pnmis periodis: ne
circo non efi exeCllUlS. Vomimu alltem figna filnt oris
ceffe eCl: enim in talihlls crifibus non ahfceilum, Ced exventriellii morfl1s,fimul cum dolore capitis, & vertiêretionem CubCegl1i. Secundo autem loco,fi dilltllrnl1S,
gines obortœ, cum iis , gux obiiciunmr oculis tene& tardus. Nam hi per abCceffus guiefcere confuellerut:
brofis ,& Cllm agitatione labri inferioris, & multo,
ac tenui fpllto deflllente. Hxc vero omnia accidunt,cû
tum pr~cilè
c.ùm.vrinœ tenlles,& ~ruda:
lon&,o te~:
biliofllS,& mOl'dax humor in ventre,ac fiomacho colpore eXlerint. SI eOim m ham & opnmam Cllbhdentl3.
habllerint rationabile efi,morbum potiùs paulatiPl de- B leétus fuerit,& ventr iCllli os momorderit , quod prifci
bere coqdi,non per ahfceflllm terminari. His prœfinicor nominabam,& Cllm ipfo tomm fiomachum fllprà,
tis déinceps confiderandnm efi, fi quide pel' excl'etÏoatque infrà difiraxerit, vnde & labrnm in ipfis agitatur,
& fputum tenue defluit,& tenebrofa quœdâ oculis obnem debet termina ri ,nunguid profluuium fangllinis,
uerfanwr,& veniginem patiuntur,& caput dolent, ella
vel vomims, veHudor, vel a!ui Cl1hduétio feguetur. Si
porame re aliqna ex humore biliofo , & pra:rereà faéta
vero per abfeeffitm,qllod membrum, & guis articlllus
ex neruis pel' confenCum affeétione. Propria vero figna
abfceffilm Cufcipiet.ln iis vero,qui per excretione debent terminari,dupliciter difiingllere oportet,& fmuproflnuii fangllinis,qllidam fulgoris motus OCL11is aprœ excretionis fignis,fi affuerint:&aliorum, fi non afflle
parentes,quoniam humor efi fiauus. ObmGones aute
rint.Certius enim fperabis eum, qui femper prœofienoculorum,quoniam mulms,& acel'llatus elatus ad Cupe
ditur,modum excretionis,fi nullns te a!ins difiraxerit.
rio ra fpiritus meatus obferat.lta autem & oculi 1acryMe igitur oportet proprinm vnillfcuil1fque dicere : te
mantur, ob fluxlls ml1ltitudinem:guod etiam accidit in
vero in œgrotantibus non hoc folum infpicere, fed &
inflammationibus oculorum. Eodem modo rubidi aHfingula alla confiderare. Si igitur pra:ter rationem alquando videmur,cllm malis nonnllnquam, & nariblls.
uus comprimitur, vel vrinœ iam prope criG exifiente,
Propriu vero Ggnu Canguinis flllXUS è nariblls , efi etii
rigorem fperare oponet. Si vero hoc, difiinguendum
pra:cordiorum tenfio fine dolore.Nam & hoc non par
efi,nûqnid fud<?r pofi ipfum fequamr, vel vomirus, vel C lIum indicium efi fanguinis ad fuperiora tendetis, lieu
aligua horum,vel ornnia. Et pri
{ubduéHo vel'tris,~
difficultas [pjran.di:~m
& hic fanguine tran[ti etia~
mùm quidem ad morbi fpeciem efi infpiciendum. Si
eunte m thoracem fit. 51 vero'prœcordia cum dolore
ardens fuerit,fiatim certior erit,& rigoenim ~xquiftè
extendantur,non fiuxllm fanguinis,fed aliquam ibiadris prrecognitio. ~i
enim ardens efi, biliofLls efi. Dielfe inflammationem fignificant. Sed & dolores capiaum efialltem in pra:cedetiblls,quod humor ifie quitis quanuis commune fignum exifiant vomimum,& flu
do vehementiùs mpllemr, rigorem facit. Pofi ha:c auxus Canguinis : qui tamen VeIllt mordaees funt vomi'
tem & iIlud confiderandum efi,nllnqLlid vrinis titùm,
tullm:gm. vero\ quo dam 010 d0 graues, atque extendenvel ~tiam
aluo compreffa rigllit. Si enim amboblls ,netes, pulCaméfque, & calidi,Canguinis fluxum propriè
ceffario Cudor mulms fubfequimr. Si vero vrinis fofignifieam. Sic etiam viCcerum {lIb prxcordiis exifienlis,confiderare oponet nunquid allli exerementa phltium inflammation es caufx fimt, ac figna fanguinis flu
ra quàm priora, vel pauciora ante criGm exierint. Si
xuum , quando morbus pel' excretionem debet termienim mulra, manifefiiùs motus namra: ad hunc locllm
nari. Q.god fi ad 1atus dil1erfilm fangllinem fluere non
efi agnoCcendus.Si pauciora ad Uldores.Si vero & voefi bonum,[ecllndum direétllm vero efi bonnIn, vt dornitlls Ggna affuerint,per has ambas crifes iudieahitnr.
cet Hippocrates,& experientia monfirat:iam tibi faei!
Et vel magis per earumalteram, qllÇ magis pr~ualebit,
limum efi,narem ex qua flllxurus efi fanguis, prxdice~el
œquè per vtranqlle,quado a:qllalia quodam modo
re vbi caufam ia~
fluxuri fanguinis inucnerÎs. Dextra
lOdiciaaffuerint.Si vero Ggna vomitus non affllerinr, D e;im prœeordia ex dextra nare bonam criGm afferut,
folos fildores expeétare oponet, & magis qllldo xgro
finifira vero ex finifira. Didieifii vero priùs & bonaru
tan~es
delirallerint increCcente acceffione, & partes ex
& mal arum criGum Ggna. ~id
igicur difficile efi , narem,ex qua pro fluet [angllis,prxnofcere,cùm membru
ter~os
calidiores, ae mbidiores, extiterin t , & vapor
affeétum po[sis exqlliGtè dignofcere, & crifts morem
qUidam calidlls exeat,qllalis al1tea non aderat. ~àd
non ignores & fitrna , qllX fluxum fanguinis indicant,
fi p~\{ilS
vndoClIs fiat, & inGgniter mollis, adhuc amfint ellident:r ma~ifel?
Prxter hœc omnia, & œtàs, &
ph us. fildores expeétare oportet. Durus alltem pulfus,
tcmpus anni,& recrio,& xgrotantis namra,fut\lmm fan
vOmltllS magis,quàm fildores,prxofiendere [olct. Altus enim omnis excretionis indicillm efi, ficmi & veguinis fluxn,m porrum. manifefi.are. Sanguinis igitur flll
XllS,& vomltus propl'la & mantfeih {um Ggna:pofi hçc
~tnes.
Si vero magnus fuerit, montS ad exteriora po
vero [udoru. Si vero pel' excrementa a\ui crifts fit fUbttus,qllàm ad inreri01'3,Ggnu exifiit. Cùm vero vterque d~plex
fit,hic quidem,glliad exteriora per.flllXl!m
feCllt1lra,manifefium quidem nu!l~
efi ,fignum,n.ec.pro
fangumis è naribllS,atgue fildores,al tcr amem JOtenus
prium:fed ~x eo quàd adfimt ql1?~
cnfis flgna,delllOt
per aluum , & fiomachllm:vndoCus quidem plllfllS fuautcm VOmltllllm,& fluxus f.1l1glll111S,& fudorum coUigcre 1icet:quan~m
ctiam fl nul\um hQrum ficrnorum
dOreS,magnlls autcm fimpliciter fluxum fangllinis prçQGcndet. Motu vero ad interioTa lilpel'ante, cùm non
ad fit, nondum hoc tann\m, [ed edam per ha!m~roi
~erunt
figna vomiruum, per ventris excrementa crifis
das crifes fieri contingit,& mulieribms pel' menfuua.
Ga1en.
Tom. I l.
T ;;
�13 3
2
Galeni de Diebus Decr'etoriis"
. carnib~!
&graut s fomnus ,ac Curditas:his in glando{k
Non tamen en impofsibile omnin o difiInrrucre. Gr:l..J
la
morbus
vero
Si
11eri.
us
abfcelf
eft
poft aures ncceffe
uieas enim lumbor um effltu digna,& renlio , & dolor A
in
Ced
t,
affueri
fignis
his
ex
vllllm
le
diu durallerir,negl
antecedir. H ;EfPorr hoides vero non o~
Inenfhu a h1~
vel
tenfio,
vcl
s,
grallita
vel
,
~
l
b
o
r
c
f
n
i
aligllo ex locis
autern fimt confue tx,
mnibus con [ueta:; [unt. ~ibus
inflama tio, vel dolor apparu erit,in eo abfceffus eCl etomniamem
Aliis
ere.
in his folis difticilo eCl diltingu
peélandus. Exemp lum vero vtriuf']; ab(cemls ex vno
bus quando affuerint figna coétion is,& criLis, vomitij s
morbo affumens Hippoc rates in Progno ftico,q ui poC
vero nonaffl lerinr,v el flpxus fanguinis, vel fudorum"
fermonem diligen ter infpice re, edocuit q~o
funt ius~
difngl1:r~
omnin o venter penurb abitur .I ta ~uidem
at de omniolls ab[ceffiblls ratÏocinan.
oporte
patto
opone t mm propria , eum co?,mU?la modor u.m cnfiu
eCl hoc in loco faeere prxfentÎs fer
vi[um
mihi
Q.!.pre
indicia ,in hi[ce [çilicet morhls ,qul per excrerlOnes 11monis finem . Si gllis enim didis ab Hippoc rate , h~c ,
nitUri flmt. Si verO ad abfcelfus conuer ranmr, commn
qua: modo fcripfimlls,addiderit, nondllffi verà artem
nia ql1idem omnia indicia flint) vbide a:gri làluce non
us
habet prœnof cedi crifes:i n libro feqllen ti,qui vlrim
defpera mr ,quod neque morbus fol uarur, noque vrina
~
i
f
e
d
quod
crit propofita: traétati onis,fp ero ip(um id,
Jl1ulca, & ll111ltam habens fubfidentiam t [ed cruda, &
re
cic,cognimrum . Doétis enim & h:tc po{funt fllifke ,
tenuis appare at:prop ria vero morbi non valde diutl1r~
.
neque quarto egent libro.
ni funt,fubira.difficulcas fpirand i fuperue niens,m 6xq;
quiefcens,quaJ11 grauitas capicis,ac dolor {ilbfequitur,
C L A V D 1·1
De Diebus Deçretoriis,
Libri tres.
Ioanne Guinterio Andernaco interprete.
Q..,V AE IN P RI MO LIB R 0 DE
bus decretoriis continentur.Capita in contextu diuilà funt,
finguli nempe libri in tredeciIn capita : & quanquàlTI
in periochis hîç appofitis pauciora contineantur,facilè taluen à ltudiofo leélore illis
aCC01111Uod,lbuntur.
p"!!iJ.flgnJfiCdt iifum mmm (rifiJ,&' '1uid ipftm de die-
fDJ diffirir .'Iui ai,iit null~ dltm
!,IU demt#rrJ. ~ dJ~rfU
muLtd-l d~f. : r ent lM ,de- B
m
l
Û
U
u
c
è
f
~
o
4
.
!
1
llm.
tffi du"tlJrl
, Db rem dt ~1 1 'l~bU4
1!...Ultrn
.
.
.
t
d.jforun
imùem
dits
(retmf
'flllb l!fl1am yero dijJm~
JitblU interfi ClnlltniAnt medlC~
,ian,.
D,E/ rina de diffirtntla dil'rum drcretorilrllm.
De dit,notiont prillâplf ipFU4 m0r6i.
De dierum dUTetormum fMultatr.
~ uod allfl'i;d, cri(iJ fiat in prlmlJ die. .
po/l rigeJiD,E/rinA de dijfmntiA durum decrm~
".,.m.
diffid/is
mtdiCDTlfm inflitia, ,(1'/,tt1.ntil4m Ali1~
fl.!j~J
oplnllmcm aui
fi/icitudo,&' '1u.tdam,,/utl txtrmficlU pr~te
Junr,cri(il diem ctrrum permllt.mt.
fi in nu/IIJ prûlflorum erratum fit, inprimillpfiJ
~od
.'
fiat. . .
pr"u,~nit
tlit/'U1 ~rif,
.Q..f!odnolJ diemfilum mortlJfid etltt'" hlr/lm mdurlrlH4
.
.
all'lu4nrl, pr"fig;at.
mrdi~
mllrb"umdiuturnlJrum. 'Iu'rundam 'IlIIdem mfif!.i~(ld
t ll1Ula,fjHlJrundam . . .erO in ttrti4jt !lim"n 4 txaélttfiluli, ..
.
"el p'~tlJf,n.Aur
Lr
BER
.'r
�Liber Primùs.
•
cium eIre dicat , &: déinde contentiolus fermoni mèo
do vfit~
fClèris,rèdibit., l'lon tameh rom fummo difcrimine.S véra neglexeris,parumqlle fiudiofè animu ad- A obfirepat, is dementiam [uam, non me) repra:hendit.
Pra:fiabat igicur, fcientes quid tandem fibi velit ipfillll
\l'erras t!tn'1 uam planè [oluto,mulco grallior, quàm anvocabulum de re [ermonem eos infiimere. Sed horum
teà. elladet.ltaque morbi cuiufdam magni,& vehemeninfcicia:) ac'Contentioni ne Iupiter quidem ip[e medetis folutionem firmam fignà,qllz ÀVTHe;.tt, id efi, [ohtri pofsie.Atque h:EC mih~
prreter infiimcum aduerrus
toria votat Hippocrates, pra:cedere opo.rtet. ~arti
illos diéta runt. Ca:ceru , qllibus artis opera cura: [une,
fudores bonos ex toto corpore manantes, vel vrmaru,.
eum iHis iam de propofita hic confideratione diffe.;,
vel alui recremetOrllm copiam,vel vomituum. Partim
ram.
fangllinis ex naribus profllfionem, vel aliam qllandam
ludicia enim,fell crifes ipra: fingulis diebus accidut, 1 1."
cÎus euacuationem velut ex ani venis flllorem, quas ~
[ed
neque pares numero,neqi ex a:quali fide. Hoc ecii
ftoèPoiJ"r apeUn~,
vel ex vtero. Partim in glandlllis,
intercedit
difcriminis inter illas, quod alia: bona: , alia:
qua: auriblls fubiacent,ab[ceffus,aut in alia quada igno
~a:dm
cum pluribus,& difficiliori:.
mala:
eueniant.
hili partÏcula aut in articut1s.Ca:terùm qllibus nulla hll
bus
rymptomatis,
&
maiare
certamine : nonnulla: fia~
iufmodi fign~
apparente morb?s fi~e
v idetur,~
h~s
tim
ab
initio
CUtO
accidut.
Q9inetiam
in hoc plurimu
HlppoCrates vndequaquè admlrablhs , eommuOl qmaifferunt,quod
ha:
deficientes,illa:
perfeéta:
rune. Nec
dèm [ermone hune in modufl:1 pronuntiat: .~?e
minùs)quod
aliç
certis,fiatudrq;
diebus
indic:ltœ
prillS
fignis fmita tunt,ferè reuermntur. Membratlm vero m B
fil1ht:
alia:
repentè
,
&
ex
improl1ifo,
non
indoais
mo
Aphorifmis,& opere Prognofiieo, nec minùs in Epi;;.
do,
{ed
pericis
etiam
arcificibus
eueniunt.
Ectot
quidemiis perdocuit, qu<?rumnarecidiua exitio fit, quodem iudiciorum funt differentia:. At vero dierum iudi
rum minus. Item qua: nobis curare lieet,& prohiberè
catoriorum tot [unt.ln duodecimo etenim & decimo..
ne reuertanmr. De his fanè alibi fententÎ,am ipfius er[exco nl11111m vnquam il1dicatum vidi. In feptimo, ne
plicauimlls.At nunc de iis morbis,qlli fimul cum fignis
vel numerare omnes adhuc po{fum. In rexco iudicanfolutoriis defierunt,qufque iam in iudicationem veniftur, [ed cum difficilibllS [ymptomacis,& periculo non
fe dicllOtur, verba facienda eife cenfeo : illis, qui boni
riledlOcri,ad hxc abrque fide,imperfeétè, obrcurè,fine
quippiam de decretoriis diebus ineelleéh11'i fune cogni
nods,& ad perniciem.Cùm igimr non rolùm mihi tot
tlt nece{faria. Pra:cedic enim nunc excretiones in his,
annis obreruanti 11l1iufmodi quxdam dientm differen& abCceifus,non mediocris in a:gri carpore perturbatio. Hic fiquidem frequenter fpirimm [llbito difficilius
tia,fed Archigeni eciam in anis operibus diligecer admodum ver[ato inllenta fit : infupérque fitperioribus
trahit, vel delirat, vel ealiginem, vel fplendores ob ocu
T arencino Heraclida:, qui ex: v[u fpeculationem colle
los verrari plltat, vellacrymas fimdit, vel oculos ruben
git:déinde eeiam Philotimo,& Diocli,a1iîrque veceri'tes hab et , vel tempora grallia, vel in cemiee dolores
percipit,interim vel capite dolet, ve\ nigra qua:dâ reu C bus:cum ante hos vniuerros Hippocrati diuino in~e
obfcura oeulis offundi queritur, vel fiomacho labo"nioadmirabili: quo modo non quis iure in dierum ~u
rat, vel inferius labrum quafi tremulum ,ac intro conmer~difnta
quan~
fiatuat? Nam quod in toC
traétum habet, vel rigore vehementi conqualfatur.
Qnrus feptlmum quoque mdlcantem litbinde fimul, &
Q9inetiam plerirque prrecordia attrahunel1r , & malè
abColucè fid~lter,.o
m.ani~ef,co[puè&
{alubrife habent,exiliunt,frigidamque expecunt,& vri fe mat~r:xcum
e cont:ano vldenm"non parullm quoddain
gis,ac anteà,dicllnt. Nonnutlis iprorum accefsio quo~
dtfcrun;n ofien.dlc .•Po.r~
quod ego. quidem nuquàm
.que maturior incipit,&: longior, vehementi6rque e1l3dtto,declmum. vldenm 1~leantm,Is
autem quifpii
die. Ad ha:c grauis Copor,aut a\iud quoddam Cympto
raro fimuL &: Imp~rfeét,
l?confianter , cu:n pericuto,
obrcltrè, fine figms,&: male, neque hoc eXlguam dieru
ma occupat. Atque hic iam vniuerfos, qui adfunt in
differentiam indicat. Muid fiquidem nlorbi fuDt,qui in
meru .e{fe maxima videre lieet, alldiréque dicentes,
fepcimo die illdicantllr ab[otutè pariter & feeurè, cuto,
quod a:ger nihilab iis,qui in faro de morte iudicatur,
apertè,cum bonis fignis,& dextré. In duodecimo rarj
differat. V nde mihi quidam medicoru ne adfuiffe quiquidem adeo, vt nabis vifi fint nondum:& fi cui aliqua.
dcm huiurmodi regrotantium perrurbationibus videntur: alioqui non inquirerent quid iudicationis vocabu
do ante nos in duo'decimo die crifis eueniffe vifa efi,
10 fignificaremr ,neq; an l'es ita fieri po{fec, vel minus.
vel imperfeél:a, vel infida, vel pericutora , vel ob[cura,
vel fine fignis, vel omnino ad malum accidere vira ell.
Vtrum enim morborum quafdam fubitas folmiones
V oco imperfeétam iudicacionem, cum ex morbo q~
CUOlexeretione aUqua, vel abrce{fu fieri dubitant ? an
hocquidem vidi{fe fe profitentur, alia vero fympto- D piam relinquicur.Infidam,feu incertam, cum morEl re
cidiua contingit. Pericllioram, qua: cum f V11ptomatis
Illata,qua: antè paulùm recenCi.ti, adeffe ipfis ignorant?
periculofis accidit. Ob[curam,qua: ciera è ~ cretionm,
~n
ha:e quoque intelligum,non autem id, qllod accivel abrceffitm quempiam euidentem ellenit. Sin~
fignis
dlt iudicationem appeUandam eife pra:dicant? ~od
fieri dicitur,ql1ç à nullo priore die indicata ett-Mala di
fi efi:,non de re,[ed nomine dircepratio efi.Nam fi necimr,ql1od in xgri perniciem omnino definit. Rur[us
qUe eo~nfcr
fe fatenmr turbationes quardi [ubitas
abfoll1eam voco,qua: in morbo nihil fade reliql1i. Fidi
~borin
a:gro,ex fiomachi orificio laboranti,vel exilié
vero,confiantem,fecuram,ql1:1: redit nunquam. Tuta,
t"delipien ti,aliaque id genus patie~:
tum neql~
pauqua: fine periculofis [ymptomatibus accidit. Sic maniI~ pon in eis vel {ltdore, ve\ rang~l1ms
profillUlO , vel
fefiam,cui excretio ql1xdam, vel abrcelfus jnfi~rts
ac
alto quodam fimili eueniéte,[eeuram morbi folutÏone
COnrpic11l1S adelt. Cum fignis accidit, qux ab Ïl~icao
tonfecuum effe, vel extrema: contentionis , ac cauilli,
rio dic priùs iudicata efi.Bonam effe, qua: ad {ànita~
vel dementiz effe indice. Siquidem ha:c non inter ea
definit,non puto quempiam latere. Verùm fi hxc ira
~ueran)q:
raro contingunt,fed qua: potins quo
apparenc,maximam effe dierum inuicem differentiam
td~e
app1rem:. Nos fanè turbationem in morbo adeo
nullus rec1amabic.
rU~lam,
iudicium,feu crifimappellamus. Acqlle finiDieec forfan aliquis,nihil vemm effe eomm ql1% di 1
'pfarn plerunque ad ralutem, interim ad exitinm,afacimlls: fcd nos argento à iudiciariis diebus a~cepro,
numus.Si porro quis aliud quippiam,non hoc, iudi
Tom. 1 I.
T 4Gollen.
1
&:
1 J.
�Diebus Decretoriis.
1327ip[os in res medicas Galeni de
vtrum ex decretoriis hic referendus ea,an mimis, Ego
nothos qllO[intro~uce,a
n~li
dam pueros gcrr.n:mo-, vero que genen adop~nte,
~a
A
enim re moti aIJa,qnam argellto,contra el11dentla metiremur?Non enim genere iudiciarii nobis innéE [une,
neque ciues,allt f~milres
[u~t.)
vt ~pfis
~nç
m~r
e ~e
fubuenhmlls. ~ld
enJm melms dle po(Slt, am Illts lU
dicatoriis cife puratis,aut nohis , qui quod fint iudicatorii demon!hauimus? At gllemadmodum ali:l qlloq;
per e'xperientiam cogr:ita indicamus lib,:rè, in~qlfs
mllm eITe putlnteS \'ematem o~clt:are?
1,IC & dl(:ïll. d~f
ferentias,quls crehro. [l?eéb1
~uS,
dlClmus vu ~Idl
mus. Cùm autem opumos medlcos Gmul & hommes,
(ambo enim [unt Dioclcs,& Hippocr:1.tes ) item alios,
quo mrn priùs rnentionem fecimns ,eadem de ipfls pronuntiaffc inueniamus, adhuc etiam magis, vt puto, con
ndimns,tanqnam vera dicentes, Veru non con[entiunt B
vniuerfi hi(inquiunt)de iudiciariis diebus: [ed hi plures,il.li pat ,lcÎ<:r~s
:lfe dicllnt, !ce?} qli~am
hos, ql~
dam tllos IlldlClanos elfe pronuntlant,no eoCdem vntuerfi [ed vtcuiq; [uaef\:opin,~d.gtlr
perdeos
in q~lO
diflen(llm efi,ho~?
qua:(o,ad illos. di~a?Num
ronino non ene cl IC1r1S? i\tqm nondul11 conuenerws,
Nam quod :lccuratiore experientll, ingllifirione,& illdicio hui (modi OllUS habeant,apud omncs in confeffo eH, At quod n · . ~lIus
eorl1~
, qt,li ~ i lfe nril1.'
vera
nnntie: non modo non vos, 0 eXlmll decretonorum
calumniacores,fed ne P yrrhon eam guidem dubitatiohi diffenGo?em ,inex
nem p:ofe[si recipun~:9ol
plicahdem, non fimplIcIter vnlller(am gll:l11libet 19no
ranria: rei fignllm effe pronumiant, An igimr impo~
fibi le efi iudicare,quis de decretonis diebllS vera, qUIs
falC:\. dicat? An pofsibile ql1idem,fed non facile, Ggui- C
dem tempus longum,atque diHgentiam accuratal11 defiderat? nam & morhomm initia interim latenr,& vtrii
jam is dies decretorius pnrandlls en, in quo illdicatio
incœpit,an in quo morbl~s
primt\m ~i(cus
(it? c~nG
derationcm quandam deilderat . Abus entm qut[plam
alterum ip[orum, arbitror , :llius alterum opinahicut:
fôr(an edam aliquis neutrum: [ed in quem plurimùm
.iudicii tempus perucn it,ellndem e!fe decretorillm diigicur ad hoc opus habeamlls etiam, quod'
cet, ~ando
frequemer v iderimus, Erat aute hoc in diebus quibll[dam impo(
~ib il e, qui
raro illdicant, \'el fortuito, Non
enim impo[sibiiis ef\: hypoth eCts, li qUIs raris dieblls incidat primis. Déinde priufqllam longum iudicillm expeétarim, de ipfis tanqllam decretoriis ferum [enten
tiam. Ex huiufmodi vniuerfis necefl'arilllTI cCl:, veri dierum iudicii cO C1 nitionem mrbari, Si etcn im m q119 quis
illdicams en ~um
d cr rorium dicerenlllS , f.lcillima
,
,
'bliS dec: re D
fic eorum cognitio
e l a~ert,
&,propc o~u
toriis effe li cert
,~IOnl
am verO non CUIS dt raro 1lIdicJmcm vidi!fe,verùm cr.:!bro, dé inde id adeffe opor
tee vt cri(is fit,quemadmodum recé(llÎ, hona,perfeéta,
f ec~ra
manifena,ad ha:c tlua,& priùs indicata: connlt .
vniucr'{llm in acerullem dllhicatione incidere, Si enim
quœdam ex his,qux dixi,adlint,qua:dam abGnt, & pra:
[entil XqUCntltr ah[cnribm , vel exigulis alterOrtll11 fic
exc{fu~,
liquer nos de huillunodi die addubiratllros
effe,decrctOt iUIn an non appcllare oponeat, SI guidé
omnibus,qua: dixi, prx[entibus, ve\ plurimis,& maximi~
adhuc dnbirare an fit decrtoil1~,
(umma cn filllcitia:qucmadmodllm fi nlillum ipforum, vc\ 001 nino pau
ca, leulCJlle potentia prxd ira ldhlcrint, Q!linetial1111ic
non ex decretoriis nlimeradL1~
en, Qt!od fi parua
c1llxdam comm, quœ ei adfimt,& non aùfunt, differen
da fir, manifefiurn efi J nos in dubitarionem venturos
itaque ip[e ah adllleCcenmlo quidem dies decrerorio;
oh[eruare in-:œpi, vt ex mea iplllls experiétia de ipfofll
di(fenlÏone iudicarem:&1i iam clarè de guibll[dam pro
memorix pra:t~ix
ratione prollnntiare non po[sim.
Tale etiam I:Iippocrati viro nimirul11 veraci dill adm~
dum accidifle videtnr, fi quid ex primo Epidemion ~o
ieétmare oponet , vbi multos dies in vnllm conge[sl~,
quos in Prognof\:ico & A phorifmis circuncidere,vldemr, Demonl1ramm autem nobis efi ahbi, nec Ja~
minùs e ~ (equentiblls clarum elladet , priùs Epidem lo
libros Hippocrarem [cripfiffe , dum [pecliatons~;
huc exp ~ riments
exploraret, nec generatim [en~Ja
de eis profèrre auderet, ~lam
ob rem ii, qui dies 111diciarios tolll1nt, tanqllam non exifientes,quoniatn d,e
illis inter medicos non cOllueniat, non adeo in artlS
operihlls animum adlleni{fe mihi apparent, Nam {ja~
uer ti{fenr,non [olùm in guihufdam diebus di[co~are
[crihentes de iis, lèd etii in plurimis conuenirc:vbl ~çc
conGderarim, & déinde experientia! fila: meminen nr.,
.inuenirent nimirum alterius elfe natura: iIlos, in ql~
bm con[emiunt, alterius illos, vbi dtfcrepant, Q91S"
enim vel [eptimllm, vel vndecimum, vel Jci,n1u~
quartum, vel alios quofdam fimiles non di x erit{1J~·
dieiarios? Nemo,opinor, Apparent enim omnes t~·
quam vno ore de iplis pronumiare, A rqui fi de om nt bt,lS in~er
[criptor.es ~o,nueir:
f~rn
omne~
ip~os
U~
dm':! IIcerec Gne lUdlC10 ,& ll1qU1Guone venratl.s a.
qllem imirari,qlli primus de il1cliciariis diebus difIer,!~
Cùm aurem in plllrimis di{cordant , non adhuc hUllI ,c
modi quid cogicare licet, Sed mihi mirari {i,ccurr
viros, oh v eritatÏs acqllirenda: fiud i1ll11, Neml'c qu~ r
non eo[dcm omnes dieant [ed in gUlbu[ùamJi[creper ,
'd otU •
}
neque temerc,neqi fine ratione mihi facere VI e uAt gui dies omnes iudicationu notas con[ert1a,p~"
t
" .11S vnlller
, G1 pan' mo d0 [eotlu1a-•
lo' :mtè a' me fi'
cnpcas,m
~i
vero ambigui ratem aliqlllm, ae dubitationcmd
bent inde: qllod nonnul1a: eis nota: adlitn t , qu:r./nnon,haud ira Gmil i modo ab omnihus fcribun~'
r\lm
de conilcere el1 non ob[cl1rè decretoriorum Icell j(l1
rr
.
"
nllos ia/ll
natLlralll qllan cl am eue
propnlm
eXlmlam,
'-C,
enr
,
li
r
'f·
fi
•
1·
fieor um vmugtu que no mm ad ta III m experI 'd o·
..oq\lO
'
, d' , ,
"
d euel1lens,
111 lClanos prOnUntlallent, eX'"
Id
mnes iudicationllm notas con[ernent,eo[den: aPi gllOS
los quoque in confeffo elfe inllcnias : ficut etl~o.
nfio- /
exp;rientia nemo potef\: iudicare,de his cffc dl, cdicjanem, Nulll101 igiml" ego his mains iudicium,d e III qtli
os , 1
./1"
.
d'lemm natllra eXlllllllO
norum
, gU:lll1 qu ode \Id
i
omnes indicltiollum noras hahent,has guoqU C du.
'bus (lUIS
"
l ~s rep~,
~mne.rql1
conl/eoire,: Je qUI
-~r[
iibltet, de liS ddfenme, Nam in tllJbus c0 11 : roUp :rC\:!dem iis,gui in confelfo filnt, nrma01afinll[' , rde Il ..
ret [ophiflis cauillos aHquando oùio pro[ecu~IS"l
(I~qi
om J1l )
,
,
l.1S, qlll on~es
hlben t il1dcton~
noe~
s , & de rc;
10 confcf1o lime prom[~
[('tltcntJanl Ùl cere " at ·Ione
·
,
.
'
,
JllbiC
,
1Iglll S conhderare:gll1ndoCJl1Idem
proprer , ' adeo
'r"
fl.
'd'
'plrn~
,
qux ln paUCllSlllllS eH, eertltll 1I1cm tn
ft Agè ig1,
conrpieuam pCl1lcrrere extremè abfilrdllnl e, ' • tcQ;rè
. ,
. r
' d'cIO III q
tllr, nos,G vcntaCl fiuùcmm, Iplorn01 III 1
e(TU1aS
mll1lJ11l1dmoliamnr , & primos [anè tanquarn r ~na.
qua[dam omnes illdiciomm notas haben~s
ap~nd,
mlls:[ccundos,his proximos : déinde t er tl~
q~[aem
& qllartllIn ordinem /latllamus, & CUil~(91
~Ignlrado"
inùicCInllS, EtcniOl huiu[modi cognJtlO a Cl."
encU...·
ncs morborum,& {oludones non Iel~ m~rn
'dicat1
fere: ne vidclicet iis çimeamlls,qui fidlS dlCbus lU (uot
d
\n
a-
ar
,d-
�Liber Primus.
13;0
filnt,~u
tenue vidnm pra:beamus, néve perfidi s diebu5
appella tionem impona m ~ putabic fOl-fan aliquis nitura
iudicatos parnm diligen ter obferuemus.
A ip(l1m Ceptimo aCsimilem me exillimare. Si vero natlUa
1111. Primum itaque omnium dierum decreto riornm
fecol1tra rium, ide6qu e ex decrecoriis diehus exemer im,
ptimum dicimus, non numero videlic et,& ordine priforfan opinab imreod em genere CUm duodec imo & demllm, [ed potenti a, &digni tate. Omnes enim fumma cimofexco compr xhendi : de quibus anteà dixi, nuntim decreto riorum notas occupa t: quin edam p luriquàm me videlicet ipCc:)s vidiffe indicanres. De his Canè
mos iudicat ,& abfolut è : item cum manifella excreti oquid Cemiam, promt~,
vt de feptimo dixi, enul1tiabo.
ne, vel abfceLfu, fine periculo vehem emi : & vt p lurilllos enim qllod nllllam dccern édi notam habent , non
mum qua nus eum prrenlll1tiat. Nam fi vrina: in illo pladecreco rios diclm. Hunc,q uia omnes habet, decreto nè, vel Cpmi, vel deiedio nis, vel appetirus, vel mentis,
rium effe. De Cexto non tam ab[olutam enunril tionem
vel [enfus, vel alcerills clliufdam f1milis manitè lla confiatuere poffilm : .decernic eeenim frequen rer de mortinait mmad o: quam vt non fimilis in Ceptimo iudicabis, fe~
~ol{è,
& pral~.
~aprote
G quis me cotio ~omiteur
, quomo do fieri poffet? bona, fi ad falugat de lP[O
ferre
fentent lam, non lon~a 0 OI"atione V{iIS
,
,
,
tem: mala,fi ad peiora pertend at. Plerun qj igimr bona
ve paul 0 ante, eum vnlllerfam eins natllram recenfe -,
judicia ellenillnt in die feptimo. Eeenim hoc ei prreter
rem, [ed {ilmmlm comple étens, Cc-KNill diem- malt:lm
Cocteros accedie: qllanquam nonnul li etilm in eo moelfe àecroilm~x<,-qadA1
Cept-tmum beriantur ,& ellidenti eonuer fione ad peiora pergen tes, in
rrum. Non tamen fic connen it fimplicicer,arque angl1lla
fequenti quodam decreto rio interellnc. Sextum alltem B oration e de
re non Gmplici pronun tiare. Nam 'p rxter
diem,q uanto pallciores in eo iudicamllr,ql1àm in feptialia medico rum pleriqu e non intellig nnt , qnàd de nomo,tan eo quoq; malign ioré inuenio , vt qui ferè ex admine comendlll1t:nonnlllli enim Cubitam in morbo muuerfo natura [eptim o oppoGrus fit. QEine tiam qui in
tatione m iudicat ionem appellanr ; quidam , niii bene
qua-ne-aJ.-pdorem-fiat-ii reciduH~,plto-m1n
xgro ceLferit, cale crifim non vocitan t : aliqlli horum
~atf-Îo
-m rfil~ona
c.ôuerLio-Gnt~,fp
vtrunq ue iudicii opus effe ferunt. At iudiciu m ipllim
Inl,m c.xpea~bi
E~ Li rar? interim ad meli~r
co~ue
pertluba~on
Cubito mmata m cum figno quodam el1i{ionem in quano die euemem em Cextus exclplens llldldenti, ex ipfa videlic et morbi natltra prouen ientem ,
carit incredi bile ell quanta..cum permrb atione, pericupon excrinfeclls effe a,"bitramr. Déinde mllltùm,ac diu
10,&'metu hoc fiat, ql1aG xger llatim adeo fato Gt fllnde fignificato conten dunt. N eque id ip[um intellig enaurus. Nam fi in delatio nem Comno lentam ,quamc atates, qllod à rebus medicis defcifcentes vel dialcéticis
phoram dicunt, incidan t, fopori graui fim~
. • ve1 r 1letorib
ql1l.Q. ipfis
ve1gramm aucls,
us eOl1ue'nientem fpecu-,
obueni t: fi{lI1tqi eum omnis Cenfus, eum vocis expertes:
latione m recipiunt. Siqllidem dialeai ci munns eH de ,
& fi qua: exereti o prollen iat , :lI1imo deficill nt, Fnlfus
nomir.u m reditud ine difpma re: Rhetor nm & Gr~m
ipfornm cocidll nt color abit,tre mllnt,c ollabun mr. At
rnatico mm eft inCpicere nomen , an Latinis in V{il fit.
feptimus dies Cemper pro excretlonis ponion e bonam
Atqlle ha:c nonnul li medico rum faétirant tantam veI
toleran tiam auget. Atq; igitllr Ceno die malign a,acria,
C dialeét ices, vel grammatiea: vel rhetoic~
co~niefœtida multa tum deiiciu nt,tllm vomllm . Sudore s rari
' s, qllamam
nc~,
ae lOte1.!Jgemiam hab:me
afinus lyra:.
quidem a:qnales,toto manantes corpor e,& calidi: qllaHl ergo medlco rum l'es onlltte ntes, & aliena malè trales fi quando oboriu ntur , vc plurim ùm interpellanrur.
él:a~tes,
v~rnqle
g.ra.uiter pe~at.
Nos fanè quomo do
Timor inuadit fpeétanres eius rei ignaros :interd um paqUIs medlcls nom1l11bus opnme VUtlIr , alibi monfir arotides maligna:, ve1 etiam arquam s, ve1 alius quida abuimus. In prçCenti comme mario diemm naturam interfceffils, alteru certam en,guo diCcmiatur, require s emer
pr~tai.fl1ms,Cohu
nugas aliis relinqu entes,
git. Si vero per vrinas iudicat io fiat, nec interim in his
qUi artIs opera parum cllram,fed nllgan .ur velut in adu" boni quippiam inueneris. Etenim crudx, decolo res,telefcemium conmb erniis. Dicem r tamen nonnih il in
nlles,b oni nihil,q uod filbfidet, habeg.tes,Ced nunc quaG
fequemibus edam de pra:diél:is nominiblls , vt illorum
teftacellm,nûc areno[u m in totum,ina:quale, incoau ,m,
cauillos quis p0.r~itdlue
~ ~omnyis
diOinguens.
ip{a copia tantùm in (exto die quibus apparen t con duNunc autem pnus Ipfam vulttat em expltcemus, quemeeotes. Atq; hxc moderati[s,luf~q
fill1t,qux
admod um in omnibu s comme ntariis fecimus , vt hanc
illo die incolum i fmuro conring unt : plurim os amem
iam renens,eaque fmens abundè ,fophif iarum nugas rc. alios Cyncope corripi , vel fuffoc arilarg o fangninis
prxhen dere condiCcas. Nam & aliafine long;a ip(orum
profluu io , vel cuacuatione parnm modera ta , item ve1
nugacitaee, artis candidati poffime ediCcere, & omnem
qlladam fiupefaél:oria detento s caroch e, vel infania, D examuf
sim dierum namram ex ipfa doarin a opere pofqllam /-Iltvf«11 Grreci appellallt, vides: alios in manife fum conCequi. At quum in totllm ab eorum loqllacitate
fiam perniciem iniecit , arquato s concili ans, parotid as
tamvllIgaeaabllinere,impoCsihile fit,nos quog; in prionon bonas educens, & marcor em infanabilem intenm
re fermon e vel inuiti ipfam attigimlls. Puta icaque illa
excirans. Demum qllod mali gemls non adfen? Mihi
vice proœm ii alicuius propte r fpeculationis ce1brita~
t'luidem Frequenter in mentem venie Ceptimi diei natutem mihi effe prxliba ta.
ram regi afsimilare,fexti verO tyrann o.lIle fiqllide cleV tilae~
amem ~pfam
lX pra:Oantiam ad anis ope- v,
menrior,tanql1am bonus aliquis princeps iis,q.uos illdira nunc dC1l1ceps dlcere vnlller(am tempus poftula t.
ea~,
vel fupplicii partem ~it.,
ve\ ilIull.rat .v~étori
am .
~àd
qu!dem vtilitas ~t edam fine appellaeione ofien
lilc econtra rio vel permcle 11Illls, qllem IUdlcadllm acdaur: quod autem vemas , non fiatim appare t (ed
cepit,g audet, ve1 (aime doler, guxrhq i vbi animum exex ipfis rebus. iudicat ionem expefu t. ~are
leàol'e s
pleat,& malè xgrum, qlli in ip(um incidit, traétet, & Ion
hoc adhort an opponu num efi, vt pofiqua m, quema dga.~lnit?e
e~l'cat
.. Agè igtlr,fe~o
~ic
mi hi Gfiat
mo~u
~ nos omni~
hic ~cripta
mutto rempor e iudipnlls,q uam ahorum dlemm dceretO fioru naturam cxcau,mus,'pfi ~loque
111 a:plIS eade:? explorallerinr, Ulm
plicem.Si quis roget me de feptimo die,an decreto rius
3udeant de dlaoru m. V~!rlt
~entciam
proferr e, pril)s
fit: déin vbi hocaffi rmarim ex parato, de [exto mdils
alltem non. RlIdlU Igltur 1I11tlUm faciamus ab iis gua:
Ql1a:rat,quid ei refpond ero? Nam fi eandem huÏç quoqi
à princip io libri incœpi mus: dicam(t(qlle qUXCu'nqllC
..
1
Galen.
Tom.
"
Il.
T
5
\
�Galeni de Diebus Decretorîis'
en
enim de iures quoque fufiuliffe arbitre mr. Talb
\le (0:
qui&em l'riù.s &iéH funt., per capita re[u~nts,
i faeul ...
dicend
arum
fophifi
diebus
deereroriis
lùm memon a tenean mr : quxcunq; vero nondum dl· A dieio, &
c, upoffim
non
re
amoue
tas: qui euidens ipfum fanè
ximus, enarrat ione fufa ineerpretemnr. Hzc autem direc1am
qualiia
s
initione
f
ad.
gnificacà tranfponune , &
éta funt: Morbo rum folmiones , qUa! aeeruatim .flunr,
mane: {>ofiremo de natura numerorum placita profcinrequiem
euident
um
excretionem quand am, vel abfcelf
à nobis nuper feripta przcep rio,
dune. ~at1qum
rere. Dientm vero,in quibus eueniunr,namras elfe difactigic: atque huills reigra.
horum
ac difciplina nihil
ferentes. Etenim feptimum & Frequenter folnere , &
vtilicatem , v fumque bre·
t,
obtura
tia {ophifiarum os
perfeétè, & eum fide, & {alubricer, & fine peric1110, &
.
uiter edoeec.
clarè ,& notabiliter. Sexmm Frequenter quidem &
·las com- V J.
d·h:
fi
.
fi
d'
\
d
·
Irrerent
lInutn
vlge
po
lentm
0
Pan mo
ipfum, [ed non feptim o fimiliter. Nam & pauciores
pendio îe traétafTem , nifi racio quzd-am neeefTaria ob·
ipfum illdicare,& folutionis modo plurim ùm differre.
fiicUrec : quam & ipfam empiri ei, & qui nihil euiden·
Neqlle enim bonas, [alubréCque ipfas elfe, verùm mater appareneibus attribu une, aeèllratè nouerune: no~
liciofas plu rimas : neque fi bonas folmiones , omnin o
tamen qui primùm artem recipiunr. Czterù m ell al~
&. perfeétas. lmo neque fi perfettas, fiatim edam eum
quis hic, qui roget, quod tandem morbo ntm prin"·
/ide: quia nonnun quam morbus reuercicul' , exaétè lipium? Ecenim vigilane, cibos fafiidiu nt, eàpite gra..
eum pericul o, &
cef !Qluws elfe videamr. ~inetam
uanmr , fegnes , & ad mocum pigri hune, toto corpOob(.curè fextum die iudicare, fdq; ei maximè propriu m
{entiunc: aliaque id genu$ infinica paell hoc quoque diximus. Attame n fine fignis iudicium n re lafsitudinem
mri. Atq; hzcpri mo adueniunt
xgrota
i
tiunmr plurim
;ca lexti propriu m ell, fed quarcus iplius, vt etiam
DO~
magis augefcunt , f'aulatim obfemper
modic è, verùm
feptîmi index efi. Ha!c igitur pra!fati fumus : guz reta faciencibus.Polleaquarn
eonfue
&
iam,
ambulamibus
fiant, nunc adiiciamus. Septim i nacuram deciml1fquarcœpeti nt, ae ab alfe~
fibi
re
difpliee
vero nimis quàm
tus maximè imitatur. Proxim i his fune nonus, vndeci bunt. Vnde perfpI.
decum
tune
,
fuerint
viéti primùm
mus, & vigeGmus, Prope hos vero certiu[decimus,&
conueniens,
fiamere
ium
prineip
morbi
cuum euadit,
quintu s, poll hos quanus , hunc feq11l1l1mr tertius , &
prim ùm,
sim
adamuf
e
Q.!lipp
.
negotii
eere
non leluoris
decimufoétauus. At fexti naturam nullus exaaè alioinfenfibile elfe: vbi iam decubu erit, non morbi, (ed
mm dierum imÏtatur. Si aHquando autem in oétauum
elfe principium. QEine tiam quod forC1~
d~cubits
diem ve1 decimum fubita morbi foludo incidat , fimilis
fimt, mallque patient es: item quod cleu"
quidam
res
ferè ei efi, qUa! in rexta aecidat : verùm raro in his [01in eiuili aétione , longiufque eunt, ~
quodam
à
nentur
uitur, nec cum fide, nec bene, nec perfeétè, infilper ad
odl
mur , atque ob alias huiufm
deducu
domo
à
procul
ha:c obfcur è fimul & ciera notas: vnde alterius elfe na·
eauras po[sit quis nondum decllm bere, fed malè alfeturz ipfi eum fuprà diétis ofiendu nmr. ~emado
nec
quidem elfe: fi [anè mollis qlli[piam animo, jmb~
ita
aus
r,
dum autem in his morbus [ubico non foluim
timidus , & de ql1amlibet leui caufa itfpjc,O~IS
cilis,
iis, gllOS Ilatim reeenfe bimus, duodec imo , decimo
Cuius igimr decubirus morbi inltU~
{exto, & decimo nono. Medius inter hos ordines die- C ftadm deeumbir.
W
facilè inueneric. Arqui fi neqllC,P
nemo
,
ls
purandl
rum fubito non (oluentium, ottaui dico, decimi, duoblCUm
d
l'
•.
,
\
mum exa ét e pnncJp mm eapere Icet) neque eClI 'cl
decimi, decimi(exei, decimlnoni, quos iam remlimus:
morbi initil1m contillere rado eft, conllat neque ~hl
lX .tenii, guarti, quinti, [exti, feptimi, noni, vndecimi,
tempus aliguo d, vel ante decubicum, vel poLl ~1ltI!
dedCeptimi,decimioétaui, vigeGmi,decimufierrius ma.. '
Siquid em priora omnia iniguè capientur primo p~J
ximè videcur mihi elfe poucus .N ec fcilicee ita reiicien,1
mule
funt,
tum
decubi
poll
pio negleéto. ~re
dus, ficut hi , qui fecunda: funt notz , nec ita foluere
quiùs,fî neg; huius tempus morbi exordi um ell,Bul
oHlliufm
nota:.
funt
primz
ii,ql1i
cuc
morbo s nams,fi
rt1m
Temodi ql1idem limt addubitationes. Porr6 ipfo
di quzdam diétoru m dierum ad vigeCtmum vfqlle difO" .
IllulCïsd
ell,
a
maxim
&
prima
:
funt
Imiones diuer(z
rerenti a cft Reliquas ordine déinceps diéhJrus film,
re
euJl\
'le
,
rigo
eum
fimul
vel
,
pentè morbo s irruere
hoc primum in memor iam reuoea to, quod ancè pauIllaCe rio
lonattinet,
lore vehem enti, nullo planè fenfibili [ympco
opera
anis
ad
m
quantu
Nam
,
lùm promiG
Pm il
prxgreero. Morbis icaque aliis , in quibus O~(Cl
go ad inuencionem [empore opus efi,breuirsimo alltem
h SI cr.
mamfei
in
dies
rios
dècrero
s,
cipia fimt , omifsi
ell aliud reliquum , vel fophi
ad difciplinam. ~iqud
0"
experiamur.Q,!!in & cœnatis faeillimè pleri(q; &~"
fiantm nuO'z, vel aduer[us hos comro uerfu efi, etfi hxc
Ill
queIlll,
t:
adueni
morbus
[ubito
e
lodfqu
,
citatÏs
fic. Przllar et enim ipfos defpiquo que d~liranet1m
'[crtpe lIJ11
.
'
rib ert
zgns.
H
s
~
,
1
l
m
4e
d
D
ql10que
:es
tiolppocra
.
cauilla
~
u
o
d
~
9
f
I
a
.
i
u
q
tamen,
IU\~ens
cere: p~oter
llaR
{t;
ltgrottS
all1$
de
amhor
Idem
reltqUlt: velm
pibus Clreunuent! , a nacuralt rauocm atlone recedunt,
• erert t ,lI
'
l
•d .\
r.'
di"
ulll
JOC1P.
re
regrota
: quo prtUS, qu.m
cO~luet
'pecelfario \ocum habet. 19icur quid propo/llerimus,
'mlpli
hoc
quidem
Et
anmr.
do 10 ereétum diuexab
nlanifeflè iam liquer. Nam fine nominibus edam his,
a~ I~\lJ1
eentes , aneè, ql1àm morbus inccepilfet, in(eii '.InlC
ifrium,d
decreto
'"
m,
iudicari,il1dicarum elfe, iudic;iu
rbi \ fi bri"
N
'
~
m
am
pm dentes vemate m eonfitemllr.
ferenti asdiem m ineerprecams film; npn à ratione quatempllS iIIud i pfis pmand um ell , eùm ma.mf:Llo e{UIlC
ex:
verùm
,
cens
inrrod\J
dam , vel dogmare abdiro eaS
fa.
Jde~i
cirare incipienres decubllerinc. Non ~Im
folo diuturn o V/ll fpecu\acionem conflituens. Porro
dini'
l
:
f
~
,
vlglha
nec
eapitis dolor , & febris : ueU[
quicunqlle hoç omuro , vel ql1omodo iudicationem dif' s, vel la stCU
. corpon.
f'l'd'mm: & tonus
, febre
s graulta
lU
non
ne
occaGo
fit,cuill5
flnire conuen iat, vel qnz ratio
hi{la,
/
quredam
diuer{a
fenlils: verùm fingllla hxc
diebus illdicia hune, dlfquiln vniuerfis pra:diét~
;aql~
r
éql16
p
~
ô
,
igitu
Tu
iant.
exillenria , febrem denllnc
qui huÎuffit, fophifiis contro uerfiz an[am pr~boit,
!'?"
maxJme
ns,
inuade
Febris
.
mentem his aduerte
modi fermonibus contrad icentes , rem Ipfam fc fub"ed
lattr
bec
quernli
idioram
neqlle
nos
aema , neoue
oqlte, JI
,
-1
nerte.re .purant:vehni Li ql.is viclcndi cauCts) quas philo{en'"
0
.
qll
n05
latere
voles,
fi
alltem,
tell. Fin~e
fophl dIClJnt,reclamans, fc vifillll fufiulilfe credat: vel
.omfiffe bO rli
hora xgrotane~,lic
dimiùs
fI
r,
mirare
tem
10co
de
vel
habear
li quis de monl quid dlClt non
"
de cijl110
loua
lcaque
mus
Pute
(us expers fit, lamerit.
pore, genera tlOne, '" corrup tione, cum fermonibu$
r.
ro"
,
.
,
�1333
,
. .-Liber. Primus.
1334
prœocCllpec , aut non pl':eoccupet: ambo enim euedecima tit al1tem ventm initium, quod non decima,
nona contigerit. ~id
hoc ad dies decreto- A niunt. Magis tamen alterum, vt prxoccupet, cùm crifcd hor~
fis fmma fit. Sit iam guoque molefia,grallffgue, li plarios? In hoc arcis medicz opera nimis,vt vides, pecet, tota nox decimatertia faaa, quo cenias, firmiuCqi
rellnt ,quod œgr?tani~m
nonnullos. hora ~?a
la:ui~.
iudicillm fore fperemus:quoniam impo[sibile et1:,lm~
Hippocrates fane medlcornm omnmm dlhgent1[slqui tam grauiter laborarit, in accefsione decimatcrtia'
mus vniuerfa hzc cum ob[eruaiTet, quemadmodum,
noae incipiente non iudicari. lam vero vt nihil indefiquod complures rep:ntè nullo ~riùs
o.brt~
~ympo
nimm fit,fi.ngamus noéte grauem:inuadat accefsio hora
mate,quid:ull aando m rcéhlm dmexa.{l,febncltare. moét:1l1a
Cllm vehementi rigore : nllllûmqlle aliud ex is~
cœperunt,memori:e prodidit:ita iudicationes euemenqux
in
crifibus filperueniunt, fymptomaadilt. Pultus
tes à primo die quo fèbricitluit homo, non ab illo,
fiat
inordinams,
inzgualis : [ed motus crebriores, alti,
quo capite dol~it
, ve1 ~uifmo?
ali.l1d q~ip:lI
paF-'
&
magni
appareanr.
Huiu[modi a!2:er vbi acceffio cum
fus ea, accurate in(pe
x l~ : quomam ~n h~l1ufmd
prIn
rigore
inlladens
vigorem
{ullIn rec~pit
uldare Oatim
~eiC
s e~.
cipüs decretoriorum dlerum expntl~
decretorio modo in decimoqllano videiicet die inci...
Porro tu fi principia radonc contemplabllta VIS mfpl.pit. Sic enim euenit decimatenia noél:e hora oétaua, fi
ctre for(an ~f1B6«r.
id efi , perpetllZ' inualemdlnJs
accefsio inuadat. !taque iam faciliùs pro eU3cuationis
placi~um
attinges. At non Afclepiadarum medicina'
ratio ne fpiret, moUeatqlle Ce Ce , & pUlhlS edat meliota lis efi. Ratione fiquidem contemplabiles i11i febres
neque diuno(cere, negue Cluare dignati [unr. Sentlles B res: mm facilis toleratio ifia comicetur:& toto die vniuerfllm corpus multo fudore xqualiter inutdet,déin ad
autem
clarœ, & poti!fimùm cùrn :lcmz fint, in quive[peram in totum febri lenerur: talis xger tuto iudicabus &/decretoriorum diernm contemplationem requituS
& procedente tempore paulatim ipfum recrearimu5,neque idiotam quemlibet,nequc medicum latcre
re cibis , & refi.cere connenie: nihil edam timere. Dies
po{func.~id
iam tibi vis? An in iis, qui de repente deenim cum fideomnes decretorias notas habllit.Nempe
cuhucrunt obCeruationem facere, ve1 qui aando in erequod vnJecimo die in vrÎnis decretorium fignum apin vtri[gl~e
~a
étum diue;atifunt? Hippocrates etcn~m
pamie iudicii) quod notis pra:ditum merito nuncupaciens eo(demde ambobus decretonos pronunttalllt,
tur. Item quod nox grauis, guœ acceCsionem prfCcefnon vbi prim.~
~apite
dol~it,
[ed cùm prin:ù~
febr~
citauic morbl IIlltlllm COnamlenS. Ira fingul, alu , qmfit, & in(u!tus cum rigore ) pulti.lllm commOtio decrebus ar; cura: efi , non fermones falG probabiliter concoria, fildores boni. Atque ob hoc c1arum iudicium
merito nominatur. ~od
vero fine periculofis Cymtexti. lam quidem morhi principium medicis facillimè
ptomatis eunrit,~m.
~inetam
perfeétum,quod
cognofcitur. Porro fi quis fe ipfum ab hac appellatione eximir,nondumq; per[uafim1 habet:cum nugari non
febrcm perfeétè dlfcllffit. Bonum ob hoc ipCum , &
folùm nos,fed etiam Hipocrat~,Dlemg16fq
quod fine periculo. ~od
igimr iudicio te/1imonillnl
alios, quorum priùs mentioncm feçÏ1lS~
exiftimar, is C afferendum relinquicur? Huic mihi animum adhibeas,
.
Cadma:am viétoriam celebret.
quod fi.de!e jndicium ea, [ecurum & à mecu de morbi
~ II. Nos enim fophiOas reprxhendere nunc non infiituirecidiua remomm. V nde hoc accepimus? N empe quod
mus, ql10niam hlperuacuùm, verùm iis) qui veritatem
a!ia fing~ta
ex vno ql\opiam,~e
edam ~l1obus,ve
plufeétantul", [peculation,em nofiram imperciml1s. Ponanbus gUldem, [ed non ex vnmerfis faéhs oriuntur : vernllS iam huiuCmodi ql1endam a:grum, clarioris doéhirùm guod cnm fide , omnibus, quœ commemorantur
na: gracia, qui decima diei hora acura febre con fliétari
indiget: in guibus diei qlloque natllra ca. Nam fi alii;
omnibus, qux retuli , euenientibus, crifis in decimumincipiat, vnde fophifiis quzrere permittentes princi-'
qllincum incidi!ret, non périnde fecma fili{fet. Fides
pium ratione contemplahile, ipfi [ecundum diem) fi
igitur in illdicio , à die [peétatur. Atque hic deèretoqllod aliud initium acceffio altera in ip(o faciat fenfiriomm diemm vhlS. At fi gllis [0105 ipfos omne po{fe
bile,& c1arum obferuabimlls. Déin eodem modo terexifiimet , is nOI1 folùm plus ignorat, guàm cogno(cic,
tium: vt fille per tridullm,fille quotidie fiant acce[siones, cognofcamus. Hoc autcm magis tiue in paribus,
imo fophiHis edam eomradicendi occafionem exhiber.
Dicllnt i:;itur Oatim , fi fid~m
in morborum [olurionifiue imparibus diebus vehementiùs intendamr. Efto
febris continua: per tridulltn amem accefi'iones. T erbus decimiguuti diei namra prxberet, fi.dmn ipfllm
e{fe , vel fine muids hldorihus, & {alubrihus oponetio quidem die, hora vndccima : quinto, noétis hora
tet: quomodo autem fermo nugax {jr,ego ne ve! oOen
prim:iacceffionem babeat: [eptimo ,noétis ho ra ter~
D
dere prorfus volui, (ed fingulos medicorum fcholam
da. Semper enim acceffionem duabus horis [eriùs vefreqllentantes tantùm pnùs erudicos efTc, qllàm fre_
nire ttatLIamus. ~aprote
eti;lm noni diei noais hoquentarent, vt cauillos) ac captÏones f:lltem manife..:
taqllinta, vndecimi feptima fiet acceffio. Sunto iam
fias, adeo po{fim cogno(cere. HlIiufmodi fiqllidem
huic alia fimilia per vnillerfum morbi decnr[llm à prin
nugacitas omne peruenit aux ilium , neglle ven x incicipio ad vfql1e noétem vndecimam. V ndecimo vero
fionem
vnqllam allxiliari dicens. Si nangue :mxiliare_
die coloratiores fimul vrina: reddanmr, & quafi alb:e
mr,
eur
tandem non fiatim eos , quibus vena inciCa eft
nUbeclllx in iis innatenc, priùs non viCr. Hk 110n mein
balnCllm
dimittimus , aud:létérque llutrimus, verù~
diocris fpes efi verè medicis, morbum in decimoquarin
lcao
continemllS
, & tenui viéhlS ratio ne fOll emlls )
to die difcufTilm iri. Euenit tamen f{lbinde folmionem
Imo
ncql1e
cataplafma:
Etenim hoc replecos lotos'
indierum qùend:ulIl (eguentium incidere. At hoc guo
&
s
o
i
r
b
~
.iuuaret.
n
i
~
ne~ ~lyOerm,
neql~
ex
paao fiat, [ermonis de iudiciis proprillm exifiit: eaque
mOlbLls
alllld
guodhbet
:
fimills
nangue
l0'luacitas
dl.
de caura in lllo dicemlls. Nunc autem de dccretoriis
Sed
qu?ni.am
arte.m
tam
mirabilem,
ae
magnam
pro
diebus difTerere pl'opofuimlls. Cuius aute gratia excmACc1ep,ad~s
v:tertbus Lanifi.ces & Tclooa! traétant,
plum reqllil'ebàm , propiùs venire apparet. Inllad2.t
oponet
vldel1cet
nos quoque cam Opu~nacm
vinenim quOtacunql1e hora decimatertix noétis accefsio
f
dicare
.'
dicerégue,
CJ,llàd
fi
[CIl
caura
,0
fell
fignum
CUm tOtillS corporis concuCsionc, qnam Grzci é ;@'
quodhbet ) vnum vnUlS vcl efficiem vel index elre
nominant. Fjed fiquidem poteft vt h~ra
confueta~
&
ca )
0:
..
- -
,
dicatur
1
�133)
.'Caleni de Diebus Decretoriis
item rigor ,& pulfllum mlltatio nes euenian t: noéte iam
dicatur , indicar e quis nequiens ipfum circa promif {l,dare 'i ncipiat : pofieà t.ato déincep s die oéla~
fionem, vt quod altcrius prxfen tiam femper reguira t, A finience
uo pulchrè fudet : pofirem à febri leuetur ad vefperam.
pulchrè opinio nem reprxh endit. Si vero aut facere,
Hic rudi.ls animum mihi aduertas. Cuius eoim gratiit
aut indicare Gmul pIura coeuntia aliql1id dicantu r , nua:grum pro du xerim,n on paruum e1l. Siguide m in prigax eft, qui féor[um ipforum vnumquodql1e aggred ima hypoth eft decimaeertia notte acceffionem expertus
tur. Non enim vnumg llodque ipforum priuatim tanmore decreto rio , déinde decimo guarto febri liberaquam non fufficie ns, fed vniuerfa fimul fubuen ere
tus, non decimo tertio,f ed decimo quano iudicatus elfe
conuen it. Dixeri s eguidem fic pmo , & fi dccem aliqui
dicebarur. NUllC autem {lldores licet ex morbi [olntio pondus guodli bet auoller e pofIint , finguli verO prillane in oéhullm diem totllm exeider int , tamen feptimo
tim nullum poffint , ad operis cotius abioluc ionê vnum
die hic iudicams d ici queat. Adhibe ndus enim animus
iam vis?vtrum decrecorios dies fidx mor
inferri. ~!id
efi , neque fimpliciter acceffiohum principiis , eriam fi
borum folutionis effe Cal1f.1s , an figna? In vtrifql1e ficum decretOriis notis inuada nt:nequ e cùm primùm [u~
guidem fophifma promp tè deprxh endimr . Vis priùs
dare, vel aHo quouis patto incceperint iudicari. Erenim4
,au['!s ftacuamus,guemadmodum & ven x feétionem, &
hoc folum fidem non habet, imà nec cùm primùm fe
cl yfterem,. & cataplafma, aliaque fingula prxfidi a caunec duo coeunti a religuo ma~
. ~angum
bris dec{fjt
[as fanitatis effe dicimus, venlm vt illorum nullum adeo
~
rià habent . Etenim tria con
nece{fa
am
i<;>rem poeenti
validum erat, vt fine aliis refiime ret ranitatem : ita nec
.
~
e
ullm
confpic
tollere
nem
gUa!ttio
decreto rills dies. Rurfus igitur, fi tibi videmr ,non call B ueniencia omnem
Dico aurem fi in vno aliguo die acceffio cum figms
ras, {cd figna dicamus, qnalia in vrinis, ailli recrem endecreto riis inuadat,& iudicium incipia t,& perfeéla ~o
tis, (puto , atque hniu[m odi aliis vniuerlis cernun tur:
~
Iutio feqllatur. Si tamen partitio nem fecrimLls,d!
[ed nec illorum v Hum fotum pOterat vel {alutem, vel
&C08
iudices
s,guos
è,diebu
maxim
&
guemr primùm
4
mortem indieare. Atqui,l i neguc vt caufas , neglle vc
templabiles appella nt. Si nangue vel qttano , veI vn
faceaut
(olos
(emper
cenfeam
figna decreto rios dies
decimo indice faéto ctifts quolibe t modo attigeric, ~el
re) allt indieare idem, verùm cum plurium congreffit,
feptimllm, vel decÎmu mqllarw m, illomm ip[am cnhtJl
nullam adhue ratione m fophifm a ipforum habebi t.
efIè arbitra ri opone t. Porro ft perfeét è illdicium extra:
Non enim hxc decrec oriontm dierum reéta explor aiIlos dies cadat, vt negue in illis incipia t, neque cOfI!tio, quàd etiam fine aliis fignis decreto riis fidi fint, vepleatur , confiat non adhuc effe dicend um, morbum ~ l
rûm alia quredam re vera eft. Nam li aliis vniuerlis infeptim o, aut decimo guarto iudicar um) verùm in aho
diciis eodem modo habent ibus, decreto rius dies [0r
quopia m die, gui totam criiim in [e comprrehenda •
fi
lùrn defiima mr,mul mm à iudicii fide tolletur . ~od
Et Li tamen nullo indice priùs habito crifis filbico con~
vero aliis decern endi fignis non admod um completi~,
cingat , duos attinge ns dies, ad notas has re[pieiens,
decreto rium ipfis diem appofueris , folutÎonis [eeura:
ues , vtriMn am fit : nempe ad acce{fiol1um :lnJ~
diCling
decreto
[pes gu:rdam afllllget. lam vero fi hoc follim
, ad decern endi tempotuJll .
riis diebus adllr, nempe cum ipGs Frequenter vel pll1ri- C logiam , ad dierum naturam
tempus . Ad acce{]ïonuf1l
iudicii
ip[um
ad
m,
numem
ma,& mlxim a decrero ria ligna, vel ecÎam vniller[a conW
analogi am lie. lmparib lls dieblls fi a:ger magis labo
currere , a:quum videlic et effet huius rantùm oecaGone
rit, propriu m magis diei imparis iudicillm : gle~a4
propria m decern endi dierum Illtura elfe putare. Cùm
modum fi paribus,iIliu5 propril lm. Nam in ace~lon
igitur ad hoc à [e iplis quo que aliql1id adferun t in me~
u
r
e
l
d
ad
m
Creterù
unt.
conting
bus omnino iudicia
dium,m ulro [cilicet magis ipfos,h is,qui nihil inferun t,
natLlram hoc paéto: Si ambigas , vtrllm noni diei, 'le
imlls
[eparab
nmt,
concur
fignis
di
il1dican
neque multis
decimi fit iudicium. Si enim [alubre ,ac bonun1, per
ceu propria m il lis , bis vero propria m naturam habenétllm , tine pericul o, noni magis eil. Si ~ imperf8uJ'l
tibus. Mihi quidem etiam admod um videmr . Icaque
malum , & pericul ofum, decimi . Ad numeru m dec~
rurfus à [ophifiis ) gui artis optima con{purcant, reeenendi tempor um: glloniam ha:c tria erant, decr~C?J
denees , memor es prrefcript:t paulo antè hypoth elis,
acceffionis initillm , decreto rix motion is prjn~Jl'
daritat is di(ciplina: gratia, xgrum ilium, quem conti
i,
finis ip[e iudicii ,gui dies tempor a dllo accipie 10
[luè febricit antem , per triduum accelIlonem experir
rorillm
magis iudicium fibi vendicat. Sic & ip[um rempllS,lU 1
ad diem vndecimllm deducenees [ermon e,decre
decii vera die fuerit longil1s,illi macris iudicium at~JbUd[1
in vrinis pO{lIi1l111s Ggnum habuilfe , déinde guarro
Je
0
0
S'· .
fl
d
. um ell. 'lgltllr .quatuo r gllidem hx nota:. vn . ~
cimo iudicatllm elfe : nu ne haud lic, fed iniudicamm
,
tl1 guogue illdicillID atf1bue~.
s.
adhuc, in decima mquint am noétem accefsi onem, qua: D mtrodu cantlll' , hUle
affcnb:
adhllc
gllogue
fiè
atur,
relingu
his
fi vna ex
in ea accidit ,deduce ntes,fim iliter cum rigore inuade ndeciiam & alterum ipfius crifts participem fieri put~b
die
[ed
in
ls
fingaml
i
iudicar
llidore
modo
tem , pari
vcrtU q,
Si vero xquales nOta: fuerine iudiciu, m quoqlle
n du01
mo{e:x:tO, vt euiden tcr eogno[ eamus quantam virtute m
.}.
' )
Ir
.
·
nO
veru
Incenm
s.
d leI commu ne elle eenfebl
dies decretOrius obdnea r. Primùm etenim neque proIcerutJl
t
·
·
.
• dles' ·lU d'IClllm
' fcecl tres etlam
attlngl . . d'mo d 0,
bè [udaucrie huiufm odi , negllc perfeétè in illo die feris long~c_
tempo
ad
m
igitur h1c mediam , quanlll
bris eum dimi[erit.Q.!,!od fi aliqllid veigue pra:ter opillm el c
vniuerl
tamen
Non
es.
nem attinet, prxpon
. IX connione cuencrit,fine fide omnin o criGs efi. Item fi :l!ger
~
indlce
e
u
q
[
b
~
an
,
quidem
primllm
{ed
cedes,
efi.
a
guid peccet, morbi recidiua timend
qsoeft:
dllID
fideran
fuit,con
templa bili dic crifis faéta
, quarto
VIII. Irertlm ergo protrah entes eundem regrorum
e
ni3m diximus maximam hoc potenti am haber . d
madmo
us,que
ponam
e
die Î1gnllm dccreto rillm habuiff
e. e ~
cundo regulis guoque aliis ., qnas modd enarrar
dleJ'l11"
.
dum paulo fllprà vndeci mo fiatllimlls, huic in feptimo
{f
. dicii
vtendu m eft, nempe acee JOnum proct~ne,
cCl illdicaeio. Contem plabilis cnim in {eexpétand~
lU
Ip[O
&
o,
numer
um
natllra , Jeccrne ndi tempor
cunda fcptlmana vndecimus,in prima ql1lrtllS , & indie. 1 f,.
tempor e.
ita
um,
mdecim
qual'w
lls
{jeut vndccim
care nams e~,
r»
',r
eCl
m
dehnitu
Caris
abllndè
vero de his
~oniam
quarms [eptlmllm'9l1aUfnam crit. Fiat aucem in {eptipriùs vfquc ad Jiem vigefimum, ira I~{l
vti
dCIlUO,
uerfi
cfi;
{btutum
priùs
licut
,
J'na noéte, hora tcrua, acceffio
re-
[ed::
(,j
r
�1337
Liber Primus.
ptorum nominam hypothefi. Q,Yo d ellim omnès"ludipoft illum decrerorio5 enumerabimllS : tanmmmodo
priùs relatis iam adiicientes , ql1atTtum ad prœ{entem A ciorum notas habet, illdicium ab loluco [ermone voeltur: alia cum appoGrione no minis appellabuntuf. !am
difpuratÏoncm conducit: item ne vlla iam commefi non {ubita: mutacionis perturbationem, verùm {o lam
mOl'atis qua:Hio deGt. Q.gid autem hoc cft? De priipfam mutationem volueric ql1ifpiam ilidiclCiQnem nomo die in morbis, & {ecundo,non diximus in {upcriominare, bona quidem, fim(llquc pertèéla folmio , GIllre (ermone, edi Diocli hi quo que decernere de mOl'bis
plici [ermone erilis vocabitur: reliqux eum appolitloigitur ùe hoc intelligendum fit,
viii runt. ~omd
difiinéi:ione docebimus. Nam fi prœceps , ac {ubita in
ne omnes.
a:grotatis corpore permrbacio,morbi {olurionem prœPr6inde qui poft vigefimum 4iem deeretorii? hoc x:
enim vnà mihi propofitume[t percenfere. Archigens~
codens, crifis, fiue iudicium nominacur,neql1e primum
diem , neque [ecundum ,decretorios elre cen{ebimus:
Dioc1éfq; vigetimumprimum ante omnes potÏfs imùm
quia velut flaélllatio {olucionem pr~cedns,gl1aqum
primo loco dignancllf. Etenim Archig:ones ipîum viin his eft con{picua. SI verà {olutionem fimplicirer,iugeGmo prxponit. Mihi tamen aliter vifum l'ft, fleut &
dicium voces,hi quoqi erum decret'orii. ~lare
omnes
Hippocrati.Oftendemlls id in {cquentibus. Simili mo~
do eciii de vigeGmo(eptimo haber. S'i gllldem e~o
hune
febres diarix folmione partim in primo ftatÏm die,partim in fecundo nancifcuntllr. De figOlficacu igitur qlla:edam vigefimooétallo ancepono,illi poftnl~
Habec
autem & trigeGmllfquartlls potendam fneocione difiioMc ma~is
eft,qllàm de re ipfa. Ipfam enim rem,libeplerofqlle febriblls 10 p'rimis ftadm die- B gnam, atque hoc magis quadragefimus. His minùs detari videl~t
bus nemo i~norat.
Ad hoc genus quxfiionis peninec
cernune vige/imurquanus & trigeGmuîprimtls : & mulililld quo~,
an cùm perturbatio fada in morbi folutà his adhllc minùs trigefimllllèprimus ~ ira vt in dietionem finieric, criGm elfe faétam .dicendum, an cùm
mm decernentium, &eorum, qui'l1ondeeernunt, meinGgnis qua:piam mutatio acciderit. «2inetiam ipfilm
dio collocarus elfe videacur,& mlgis èx non d "cernenfOllltionis nomen , vtrum cùm ad {anÏtatem xger recitibus elfe. Porro alia tata dierum multimdo ioccr vigederit duntaxat inferendum Gt, an edam vbi mors fefimllm & quadrageGmllm, deeernendi omnino expers
cllta ,'adhuc morbus fic guoqlle folutlls elfe dicendus,
eO. Audi ipfos: iam tibi referuncllF. V igeGn1l1lfecunrnagnam inqujGtionem obtinet. Cùm verà huiufmodi
dus, vigefimullenius, vigeGmuîquincus, vigefimuffex-tùs,
diCquirendiotillm Cl1ppetet, rnrfus exponemus. Nunc
vigelimllfnonus, trige/imus, trigeGmuf.Tecl1ndl1s, trigeautem in hoc priore commentario {olam ip{am vtil1fimufienius, trigeGmu{guincus, crigeGmu{fexttls,' rin-ètatem commonftrare propoCuimus:quam & fine demon
fiml1{oéi:alllls,rrigefimu[nonl1s. V niuerfiduodecim ft~.
firauonibus logicis ex hypothefi colligere poŒlm. Fin
Et v[q.; ad d.eeimum.ql1artum ~lidem
m,agna.: /ltn t pergam'ls enim perturbationem ante exaétam folutionem,
mrbauolles 10 morbls. Proxlmo loco filcedm
~g u:l!
crifim timpliciter appellari. Aliarum nulla eritis abfod
vfque.a vigefimllm habentur: ~.a:
poO hun,c ad ql.Ja1l1tè,venlm qllxad pernieiem tendit, mala criGs COtllm
dragehmum 1l1ccedunt,paulaum vehementiam , efficahoc nominemr. ~a:
inGgne quidem momenmm attll- C ciimque remimlOt : adeà Vt qui poO guadrageGmullt
lit,morbum ver à non foluit perfeétè,deficiens appelle(unt omnes, prorfils Janglleant, concoétione poriùs'
tur. A lia, qua! infigniter ad peiora declinat , imperfeéta
& abfcefsiblls, quàm crifiblls, morbos fih
e ntes.Ac~
Gmn\ , & mala. Sic quid~m
cùm fmgubs res priuatim
cidllnt in his quoque per excretiones interdlhn illdi ..
abfolntè,claréqùe indicare volueriinl1s.· Interdllm vecia, [ed rarà, nec magnam habent veheméntiam : & frerà interpretationi.blls defeétiuis appellatis vtentes, iuql1enter plm:ibus di'ebus iudicia complentut maximê
dicianominamus vnillerfas quatuor ~ifertas,c
apcùm in abfcefTum filliunt. Atq; alios gl1idem', qui poll:
pofitionèm mali, vel imperfetti. Atque hanc deficiel1qlladragefimum habenmt ,Hippocrltes planè côtemnelem interp'retationem aplld omnes homines Catis in v1l1
re videtur , rexageGmi camen, &oétogefimi, & cenrefi:"
dfc, alibi dec1aramm eft copioGllS.Sed nunc qnoque
miuigefimi rationem haber.Ab iis alios quidem[~t
dicernus,quantum ad prœfens Ïnfiimtum {a.tis eft Chœ
menGbus, alios [eptem annis finiri ait: alio~
vero vt
nicem fanè, & cubitum, & pedem , aut aliam qllandam
veri~ml
en, in binis annorum hebdomad'is & :er...
men[llram,neqlle cùm maior quàm par fit,exifiat: ncq;
nis.Non defllnt,qlll etiam qnadragefimifecuodi:& ql1acùm minoriullo , eodem a~pelf
vocabu\o conuedrageGmiquinti, infllpcr quadrageGmiothlli, & qllonit:quoniam quanricatem allguam ccrtam vnunquodq;
rundam aliorum dierum meminerullt,<ic qllibllS vniuertale nomen indicat. Attamen eft cùm chœnicem mifis fermo nobis fucurus eft.
.
norem, maiorémqllc, ac conllenir, nuncl1Famus, fimi- D
Icaque plurimis medicis impoffibilc videturpra:fagiri x
liter cubitum, pedcm, & alias ql1afque men[uras. At
diem,ql1o de morbo decernetur. Re vera tamen imporcùm ex:taè interpretamur,non cubitum fimpliciter,(ed
fibile non eft, fi qllis accuratè Hippocratis {peculatione
Inagl1l\m cllbiwm, aut paruum nominamlls : abfolutè
leéi:a,artem traétare nucleat.At fi vel prità s,gllàm edidivet:à fohlll1 iuftllm.AIl'luando nonnulla recundum vecC rit, apud a:gl"Otos verfecur, nihil ampliùs aget,quàm
~emnt
exceffitm generis totius appellationem {oroperam fruftrà llldet: vel fi Ipfam diligenter d idicerit
t~nlr
: quemadmodum etiam apud poetam fcrihi di~
operari vcrà negfexsrit: longè quidem altero,qui no~
~lmus,ai
pra:ter Homeru~
neminem intelligentes,
anteà d,ïclicit,meliot:abeft ta~en
per.multtub is quoq; à
lnfinitiJicet alii poetœ fint. H1lll1S farina:. efi,guod diciperféi:lOn~.
~apr?t
9UJ p:xrClllS eire cogi tat diei
turaplld Comicllm: Et rarum ell,vrgUl homo, fit hodt: tnOl'bo mdlcaturJ,hUle 10 p;'Jmts examuHim cognomo. Nam aCtreftem, be1uinnm, amentcm, imperitum,
fcenda {unt,ql1X Hlppocrates 10 opere Prognoftico cra
non feclnd~
hominis naturam efTc putahtes, ad intedidit. ~éinde.
q.ux de t~n{HioblS
in aliis lIbris
gros in ea Oatlll"a , & con{lma~OS
, nomen transferimemona: prodldll : ponea de œcattbus naturis annl'
. , quorum nonnlllla"etiam in Promus. Siue i~mr
Gc per exceffiltn qllendam illdicii no ...
tempon'b us, &1 OC1S:
me~
dicml~,{
e Îltxta priorem ratronem)alterius tem..:
gno.i~
pcrdo~lit.
Vbi bm .h:ec edidicerit, pulfllllm
pons en di[plltatÎo. OEod autem ad medicinx opera
cognmonem adlllngens , facth ne~ori
illdicii diem
lI1omenti.aliquid afferat, iam colligcrc-eft ex pra:fcriprxnofcct. Vbi fiquidcm morbu~
acutlls nlllluOl periculo{um
1'-
�Galeni de Diebus Decreroriis
1339rkulorum fignum referat, & quarto die euidens qua:-
trogreifus ad a:grum , déinde fucdngens fe , vel cataerit, vel perfudcrit, vel clyfierion indidam concoÇtionis nota comparuerit, feptimo crifis fu- A pla!ma impofu
derit, vel..,enam inciderit, vel cllcurbirulas adiunxerit,
fllr;), efi. A tque hrec breuibus ita explicata funt, longè
ve1 confricuerit, vel Olltriueric , aut huiufmodi aliud faveriCsima. porro fi quis lethalia ligna, peri<;ulofa , &
étitaueric,nihil ab ipfo gefium eiTe artificiofum : hi enirn
falutaria iO"noret, nihil ex hoc fermone promouebie:
quoties a::grum acccdunt,tories peccant.Non igitur iuquanguàm°tj hzc quoque cognofcat, cod:ionis autem
dicium in feptimo die,ad quem puarum erat , fieri pollotas ignoret,etiam nihil hinc frugis relaturus efi. Huteft, tOt intereà erroribus admiffis. ~andoquier
lUS rei gratia,Hippocratis Przfagiorum opus relegen
naturX motus llatutis periodis pro fui ratione contindum pr;çcepi. Nam periculolis [ymptomatis przCentigit,interim tamen ab exterioribus peccatis circuitus fer,
bllS vpà cùm concoétionis nota quarto die apparente,
uare prohibecur. Sic itaqne HipP?crates vndequaque
iuqicium , fi paribus diebus acceffio fiat, feno expeadmirabilis inquit. Natura-omnino [officit. Prohibee
fi hunc excdferit,oétauo:fi in im~
ltandum dl. ~od
autem hanc extrinfeclls cataplaCma , iOlinétio, & cotius
earibus , {eptimo. Bonis autem fignis aprentib~s,
&partis irrigatio. Sic etiam medicii Nacura: minillru m
Ieptimo die morbus diCcutietur. Etenim lethalia figna
appellat,re vera medicum, non pharmacopolam quençum notis concoétionis nunqnàm euenerÎnt. Hrec auC'X triuio. Tamum cnim hic à iulla Narurx minidam
tem non minùs,quàm periculofa,& Calutaria infpicientione abeft , vt etiam maximè contrarium
appella
firi
da {imt: quia fi , quarto apparuerint, [eptimo aderie
magis conueniat: inimico vide\icet & Naipfi
nomen
mors. Di8:um autem efi hoc nominari criGm malam. B
zgrotanrillm hofii iure appellato. QEa&
ipfius,
CLUX
Animum hic aduertas neceffe eft , lethalium fignorum
cùm quifpiam de a:gro aliquo eue?
merito
nos
r
propte
'wm maO"nitUdini,tum copiz. Si nanqi multa,magnaqi
cum difiinétione id facimus : dlere,
przdic
iubet
mm
euenerint, acceillonibu5 difiinguendum eric
die qua~o
r illo die, primùm fi viétus
foluetu
morbus
huic
centes,
de JTlorre futura: & quidem cognofcendum hominem
medico regatu:déi~
quodam
alio
on
nobis,n
à
ratione
fexro die moriturum elfe,fi acceffio diebu5 paribns fainiunQ"unmr omn!a!
qua:
faciae
&
peccet,
ip[e
nihil
fi
de
fit : fi imparibus , fepdmo.Imerdum (extlls homiadmi{fu$
pollrema li nullus magnus extrinCecus e~ro
nem iugulat 1 edam fi acceffio comigerie in imparibus,
iam exteriora peccata fint , quoniam ~oc
filerit. ~z
propter morbi celeritacem,magnitudinem, & fymptoc
quoqlle definire pollicitus fum, opportllnum erit dl :Jllatum in quarto die euenientium copiam. Qgam ob
Jatron!"
aue
re : V t fi a:ger incendio donms accidente,
rem accidentium magnitudo, quz ex potemia fumitur,
atur
inuadencibus, aut fluuio inllndante, {ilbiro cog
bus
ilIa,
ab
dignofcenda'eil. Verùm quomodo hxc
~xaétè
aiti(lct
fugere, quanta ei noxa aduenerir , qllor[um
ab imaginatione zfiimatur, diilinguenda veniat,
, qu~
ferre? Simili modo fi tegmen aliquod delap[um, ve
unin lib ris de Crifi narratur. Omnia in omnibus conf
parietem {en tiens extime{cat, fimut & filgam repenti
<lere & conturbare non opone t , {ed quantum ad dies
moliatur: item fi per tegulam quippiam de fluat, vtt
decretorlos propriè pertinet, huc transferent~nm
a:grotan ris inci<ü t ,
dum eft. CÙlll enirp accuratè admodum acntos morbos C pilluia copiofior oborta capiti
alius edam quomodocunque ipfum irricraueric, "c 0Qbferuauerimns,quartum diem reptimi effe indicem ex
& ho.c ?O~
eum mutare, vigil elfe, & timere cogan~r,
lita natura depra:hendimus. Ex {ua natura,inguam,hoc
ClnO
mediocrem ipfl offen[am indllcit. Eodem patto vI
.eft, fi nullum rarum , & magnum incidat vel extrinCerum.tUmlllus ~ vel alia qllxdam ta lis vigiliz cauCaseU~
çus, vel ex ipCa morbi natura, vel etiam zgrotantis hapr.J~
nieos, aut nuntium aliquod tri fie pro no xX ipfnl
hitu , quartus omnino feptimum indicat. Ca:terùm fi
orrul11
_
c
gnimdine, etiam pra:diétionis perfeétionem
quid extrinfecus pra:rer opinionem accidat, quo de
~
l
a
r
n
j
pit. Vigilia: figuidem propter iplum morbum
pofteà memionem faéturi (umus:ve! morbus vehemenem & crifim xgris aduenientes 1 nihil pr~.;
diétion
ntis
Jer, vel ob{curè ad iudicium propellacur, & a:grota
vero extrinrecu$ inopinata venJLI~
offendllnt. ~a:
IV Ires aut valida:,aut imbecilles extiterinr,attendendum
borum nihl! mediclls prxgnofcit: vnde nec ~[l1n_
«:/t, difiinguendumgue ,a:ger pericurufne fie ante diem
nl
inde o ffen Cam coniicere potefi, nec prrediétio [e 'pfa
feptimum, an poll hunc de ipfo decernecur. Siquidem
Ir~
e
u
.
q
~
r
i
dum morbi rationem faétx adiicere. Ha:c
vbi malum aliquod extrinfecus przter fpern ellenerie,
Pres
O
princlpl
Hippocrates fiatim in Aphorifmorum
& morbus non Gmplicirer :lcmus , verùm peracutlls fit,
• r. m quZ 8l
r tum lPIU,
. s : 0 porter non 10
.
.. mqll1en
in
quod
,
malum
Clplt,
flgnum
llx;
;ld hxc vires a:(7ri imbed
~ n":
pollutac, facere , verùm edam x!!rum, afident~
, venon e"p~at
~iem
[epti~um
q;lartO die ap~rui,
(am,
quipp,a
, ait , djrqli~e
una
rum [exto z(7er hum[modl monetur : prx[ertlm fi pa- D cxteriora. Si nanque
porr
.,
r
.
.
.
enti
..
d agare ex no fi fiS cogitas, 1ple pnmum op
fi nihi! c,,acceperit. ~od
riblls diebus~cfon
{le~
1
~
c
œ
r
p
s
omnibu
in
a:ger
Déinde
a.
vniuerf
s,
cito
prxcep
ita
halld
trin[eC\lS erratUm fic,& morbi monts
cet
p
a
r
~
l
obtemperet, nihHqlle ex intcmperantia pec •
;te velox,& xger validlls,fiqllidem manifellum in quarji, gui adfunc ci, nihil erroris committant: vt "e ~'ujS 1
comir:t
s
t:) die ma!um indicillm fuit 1 [eprimo interitu
in
ob dcliéta concitent, vel trillitiam elC incem~:ù
bitur. Si vero ob[cllrum,excedet hune qlloque. hm vesore
,",.l
imperfc
nllmiis afferanr, vel offenfam, qudd
rd fi acceffiones pariblls diebus contigerim, oétallO : fi
: paadminifiranda [e gerane : [cd apparatll.s omt"~
re
lmparibus,nono œger decedet. GJ!x porre} manifefin,
ua r";
r
c
pu
ob[oma
lr;
ftatuatl
e!
prompt
temrus
illdicii
qllX obrçuu iodicia vocirem , in libris De criG moniu("
q
rentur:minillermm inculpatè exhibatur.In~
in hoc (ermone procedente in~
ftramm eft. ~inetam
nlm gcnns orum, de qllibus rationcm haben a~iJ1e,
tlkanu ' {l,mus. Priùs autem ad reliqnas dillinaiones
fit, appo{uit: nominac ip1ilm vno complexus n~ a vareuenor. Apparear cnim elliclenter bonutn i~ quarro
..
CU ~l1u
cxrcriora: multiforme Iicet exiftat, ac hocmm
perlclJ1i circa :tgrocum fic filfpid.ie fignum: m~lIi\s
de"
a
1
J
~
cec. Etenim pluui:t, tonim, fulgura, vicinolls
CIO; fieri noo potell, quo mim\s [optimo die fiat illditus,callum latrams,infulcus 13tronum,dom rUlue ~Ïlf
runtur
peccarum fueric. Céimit
dum,fi nihil el(trnCc~15
Buens aqua, Auuius irruells, Incendia, pl:agœ, atq igict1 t
ab ipfo xgroro videlicet, qua:~ecat
qux~a.m
~IJtem
H~'uact1o
g.eneris vniuorfa excerioribus atr1bul~U.
q
dam à modlCIS hls admirandis, pmamibus, nifl quis in-
aa
rI
t
�... .Liber Primus . .
ris contigerit,{eptimum diem criGs non expeétabir: {ed
quorum fpedes ~ut:r,ac
p.lfte~
e~iam
qllatuor genra~
flint diuer[a:, dum natura! moubus obfiane, Cubmde A inrerim morbus iudicio malo videlicec finLtur. 5cd an
<Juinto, vel [exeo, tUlll ex ipfius mOl'bi celeritate, eum
circlliCllllm ordinem deftruunt:alioqui vbi qllaftUS dies
ex offen{a: magnimdine, mm acce{sionlllll figura deeuidens iudicii fignum :mulerit, fi neque medicus quid
finietur. Q9ippe quando in imparibus ipfa: flunr, &:
peccauedt, ne:q; zger, neq; minifirorum quifquâ, imo
morrbus peracutus eft , & pecc:ltl non admodum exifi neqlle extrin{eclls error âdmi{fus Ge, (eptimo die negua in ip(o quarto videlicer,miraculum non eft in quinc;e!fado criGsJutur.l eCl. Ex quo innote[cit, non alium
tO hominem interire. ~ando
in paribus ace[sion~
quendam ,elfe; qui exa8:è prx{agibii:, alium, qui Teltam
ellenjunt , nec morbus peraclttus fic, nec erratorum
VlétUS ratiooenl inrtimet: fed in eundem veraqi conuemagna off"en(a, {exmm expeéht. Huiu{modi aucem
nire neceffarium: 01 fi alterum ab altero corl'umpendum
omnia,
indicillln & decreeoriorum dierum [peculatiofit.~od
' fanè peccatû in vi,aus m~do
quolibet ~ nunc
al1tem iVial.1s :modum nommo vnJUer[am roorbl Cl.1ranem confimdune : cùm pauci medici reétè vidllm prœtionem) iudkiwn impediat,abundè ofiendmu~.
Q.!~d
fcri~ant
, pau ci ~?rj,
ob temperent , pauci {uum minifiem munus legltlme obeuntes habeanc, paudores ad31,uem neG viéhlS ratio proba fine fiams mdrbl &: c,nGs
hue, quiblls nihil ex terni aduer[atum Gt. ~aprote
pra:(igio.iùfiitui pafsit, in medelldi ~ethod.
de~larmedicum mm aceuratè eurandi, tum prx(ag,endi perirum cft: ,Si igimr.hxc mutuaopera perpemo lndg~t,
turo elfe conucnit. Accuratè vero etiam lçfîonis magninon alius qliCp~am
m;dicus re~è
cUrale!C,~1is
exac:t~
pra:{agiet..: venuu ,qUlcunq.; Optl~S
fU::lt,IS pra:!g~t
B tudinem di[cerncre, vt & fi alfClllado iudicii diem prœdieu, (ed interea tempo ris off:ndi œgrum conuogar,
\'nà,& curabit. Sed de hU1U{modl1O aills commetarus
mmare ip[e prœdi8ionem pollie.
:
pleniùs traétaml1s.Nunc,qllod ab initio fiatueramus,ad
Hine per[picllum el1adie, quod ql1iCllOque animo pu- XI r.
id reuertemur .~artls
dies,cùm clarum aliqllod·indi...
.
fillus, huml!l{qlle fueric, non {olùm non fingub , qua:
cium bonum afferat, [eptimo die iudicÎl.1m fore int}uit:
recen{uimu$ , in a!gris cogno[cere fiudee , (ed ne (penullo ex iis,guos retulims,~o
int.e~à
cômi1f~.
At
culationem<]llidem ipfam edi{cere fufiinct. At genefi quis coneiga
. e,mapnit~do:;lUs
l,nr~eda
e~.SI
e~
ro[us aliguis, verîque amator , eum qui labores in optinim exigulls ex~icm?n.t
eua fic 1~lpm
~ept:lma
d~el
verùm deficiet Ipfi ah'luld ex bOniS llldlCatlOlllS ~gnls.
mis qllibl1fque rebus non refugiat, neque theOl'emaDiét~lm
eft in prionbus, quàd perf~ét,loJin
, peri.,
tum difficultacem, ncque temporis prolixicacem, neque
~lIo
& fimilia, bonis adfllnt. ilidiciis: Si maÎus ut- eHaex.ercicii lab~rem
verims, ad com.era~
' rum
perfein (eptimo die crifim ne fleri '1uidem permiferir.
Vt no.n {olum dl:01 flrmlter ahquan4
tbonem v~lIet:
adhibendtlS'dl b3comnibus,&
Animus itaqi dit~enr
do poillc dl cere, {cd etlam horam Ir{am, in qua' :cgrum
offenfœ magnitudo fignis cotligenda.Nam interpretari
quempiam liherari, vèl mori neceffarium en. PofteaipCam non {olùm difficile/ed prodils edam impofliibiquam enim diem mords aHquando, verbi gracia, cole. Artiflcjo{um verO difcipülunl reddel'e, ve bCiC quoq.
gnoue.ris,. conGderandum en i~d
, in guo pociCsimùm
elCamll(sim perdi(car,pofsibHe.Sed huills tempo ris non C ac:[s~ol
rempore zge~
maxime grauctur. Si etenim
dl:magis ad fpeculationem de crifi pertinec. ~are
,mr,
, Vt vix
flatlm lDuadente ea perfngeretur vehmnti~'s
fus ad fermonis reliquum redeamus,propofitam hypoad ealorem reduci poesie , color dil1tiffimè ablit, pulpofieum erat
the(jm in memoriam reuocantes. ~ipe
fus :xiguus, a~e nultus, aue malus appareae , motus pidecemedi figm'm manifeftum,&'validllm in quarto die
g~itla
, ve1 etla~
fomnus veterno{us, aut alil1d quip ..
morbj acuti,& natllra {ahlbris ellenafe:déinde nullo erplam : hoc maxlmè tcmpus [u{peaum habendum eft.
rore comiffo bonam omnino crifim ad [eptimum di~m
~od
fi hoc quidem moderatum fuerie, in ftatu aUtem
fllturam indicari. Si p'orro Icuis planè contigerit, ita
ve\ delirantem , vel in fomnum delatum,anc anxio(um
quoque in [eptimo ellentllram: non camen exaétè bovideas, am febris magnitudinem non tolerancem , [cd
Dam. Si magnus, vtà feptimo in {equemium aliquem
vehementer inardefeencem, vertiaine
laborantem , cao
recidat, .attendendum erre nox~
magnieudini iubemlls.
pite dolencem, fiomicho laborantem, vel ,id genus
Nam exaéta hnillS regula deprxhendet clarè , an in noaliis , hoc maxi~
tempus fufpeétum habere conuenit.
nllm diem,fille vndecimum critis delabemr .ItaQ; morPorro fi principio acceffJOnis, vigoréque mediocrieer
bi,ql1i prorllls fine pericillo {unt , ob dcliaa diuturnl
euenientiblls , dedinatiOrquzdam, animi deliguia, fueffe [olent.Q,!.}.i incolumitatem polltcentur,non tamen
dores in:cquales, frigidos , vel circa capllt folum, vel
tine periculolis Cymptomatis , ob errata Iethales flunr ..
ceruicem,vel pe8:us inferat,pul{us obCcuros, exigu6rq;
<l.!!ineciam illi, quiomni periCltlo vacant, muIds ma" D efficiat,& his fimilia: hoc non mediocl'Ïter templls ob ...
gn{Cqlle déinceps erroribus commiCsis in lechalillm nafentandnm efi: fde~umq
manifefio in pe{simo acturam incidunt.Nec mirum elfe puto.Cùm enim in {aceffionis tempore hominem moricurum. Atqui fi hoc
nis de\iaa arandia morborum lethalium cauCa: flunr,
diffinieum , cognitClmque apertè fit, nullum adhuc efi
quid in a:gr~'tis
cxpeaandum eft? Prôinde iam clarum
negotÎum, mortis horam dicere: quippe rom fecundus
efi,indicllm & decretoriorl1m dierum rationem , qllam
die$-, elrcmpli gratia,&.quartu$ vehemenciorem acee{Hippocrates nos docuie,no examinari ab :llio quodam
(ionem adferat , qllàm p.rimus, ~ertil1s-,
'" quinms , ad
(cx-tmn diem mou..p.rxd,cctur. 51 vero pars acceffionrs
in apparentillm confen(u po{f<:, quàm qui ex :l:quo par
illi viéhlS infiituend i anifex efi. Hic enim (olus errorum
in ipfius in{ulw grauiffima, eaq; fexca hora apparer in
vim difqllirit,perno{dtC]; : Ulm {olus offen{œ magniruhaUlO~tumJojne
non en opero{um dicere. 'At
dinem ,Je diei iudicatllri delap{unl intelligere potefi.
~li
fpeculatione
hoc non dico, vt quis pmet nuq~m
~emadou
ver6 in morbis periculo vacantibllS
frenlm falli polfe:v~ùm
. maiorc-e"pt
verirate a!fe1l1dicia taneùm l'emoranmr , quantam ex peccatis intequi, non proba~it
(ermone, [ed re ip{a ofiendimus.
ri.~
noum a:gri ac:ceperint , ita in lethahblls pr:cueIIIud autcm noUl cerro quo{dam,qui oprimis inl1idenr
n1l1t, Si enim cùnl dies quanus in lethali morbo Ggnum
facore. Volune enim fùturum nos femper pu:dicere Ii~
lethale indicaric , in feptimum diem mala prredicemr
cet nullum interim fignum firml1m habeamus: qu~n
ica exiguum intereà tempo,:
crifis : peccatum vero n~
quàmarufl'kibus,auguribûfqùe diuinare conüceréql1e
1
tum:
,
.
exus
�1343
l ~ l
Gale,ni de Diebus Decretoriis L,ib..l.
1344
index eft. ' Vbi enim clarum aliql1od, &. fidum
~iglarc
.extÎs, ac 3ugurio repetitis concedant,cùm ob[cura v.afigrlllm concoétionls iam in hoc innocuesim
àdamuf
nobls, A
ticinia ftlerinc. Déinde fimnl quidem obftrep~nc
rit, in decimoquarco iudieiuri1 fore ait. Obfcurum fi
tanquam maiore m, quàm hominibus cOOlleniat, fpeeneniae , aliis iam aerendendum eil:. Si nànql1e morbus
çularionem appetentibus : fimnl vero il) operibns ram
celerem motllm obtineat,& aliornm nl1Hum obfiet, for
acerbè prçdiétiones, vt nulla vaticinia inqll1rllnt. Atqui
fan eciam decimu[gllartlls decernet : fin minus ,.in de,non illos refpicere,fed veriratem ipfam,& fignorum fa~
cirnoleptimo criGs eric. At tî nihil in vndecimo pror.
eu1utes diligenti exercitio perno[ cttè oporcet.: & vbi
flle rit lndieac.um , in decimoqlla'rtO iudiciL1m
fus aflt~
fecurè diltinétio fieri potefi,cunc affelleranter pra:dice.J.
dfe nequit. Contiderandus autem & hic rotins morbi
Te: fi atltem q1lÏd obfcumm fuerit, [equentem diemexmotus:, aliaque {ymptomata omnia , &. indiëla ', vtrum
' poft:
peétare. Porro fi nihil in iR[o firmiter pr~f3gie
deeimofep,imo, vel ctiam decimooétauo crifis [peran·
!imus , fatins-efi ueer-e-;-quam-temere ptonnntlan cern
da:fiG , an longiils progreffilra. Interdum eniin in bis
ialli. Ego [anè ex cali [ecuritate progrefllls,haud noui
qUQq.tte iudicacur,plerunqi vigefifllo,interim itl viger,..
me in prxdiétione longo rem pore etraffe;erfi in primo
mopriino.lndex au rem aml:lorum eit dctaimuffeptim u!,
flatim febris initio fUbinde de' tdta 'ipfillS l1amra prodeairnufoétauus amem fcxlins .vigeb~
&'filg~vemH
nttntiauerim,vel tertianam eire harte inuadenre febrem
qL1ifpiam mox ab initia non
fi ~lotbS
Por~
J1ljp~.in
inquiens, vet quartanam, vel qllotidianam, vel harum
veille ccrmb-ti'enS'iIiuadat,
[ed
adeo celeri ter moueatllr,
qllidem nllllam ,' continuam vero, &icma m aliquam,
is
prin- B &·.tlia figna longior.is cempor ad Gnr:hnius fiarum prz·
<juartum diem non exeedentem.: verù,? in ~mni
[agiœ in pt:incipio nemini \icet : verùën, quod non inçipio lucurum cognofcere non hcet , 111fi qlUS examaf...
tl;ade,imumquarcll.m diem crlfi01 accipiet,.l.iquidO.co.q
fim morbi fpeciem per[peétam,referat : &: hoc ad. opus
vero extcndetllr, oon conRat : [ed dl·
filr. ~olf<je
.
, de crifi peniner.
oponee priùs,peric.lloluSne ftr,an non.Sj pe"
itng!~re
pd
1. Icerum igitur ad inllirucum reuerfi,dieamlls,fi quis
tÏculofils eft, & pra:tereà' vires a:gri rmbecillx', mors
mo die acuca febre infefiemr , nu Hum autem periClllo ..
antè, quàm in longnm eXcendatur tempus , py:tlerc~.
film fignunripfiadfuerie ,,[edin vrinis aliqna cuneo"
dt. N,on enJl~
fi periculo vacar , procul ornnino crit~s
tUonis nOta inllema fueri.e , oon exet:1 quarmm diem
tempons
longi
nota
llr
iudicec
r
fieri poreil: vc célerire
etiam fi omnia lechalia primo
Jllorbus [oluemr. ~in
accede e,
ci
sim
adamuf
tempus
index. ~ancl1mjgf
,'moriecur planè non exml
die fiatim depr~hnatU
oon moda non primo die, aut fecundo 1 aut terriv, (cd
Ac fi acurè febricicec , nullum vero le-f
quanum die~.
oe quano · quidem inuenire .abrolutè [rreratl'c'ltrm: ~c
fhale adfic, imo nec aliqna concoé tionkn ota; fieri non
tegueriblis periodi.s rerâ
dleru~
rù.m in decroi~m
pareil vt hic quarto die fedecnr: Difiinguedum hic rur"
qllacernione tau or,e.
qUJdem
o
fplCtlUm eft. ' (0 fecuod
fus ea, verum fieut nulla coneoétionis nota adefi ei,eofi enim ad repu"
d
ô
~
.
o
i
r
~
l
c
a
tertio
conieétur:l,in
demm odo neque temporis longi vlla:an 'pr:tter quàd
indicia vC%"
is
tempor
&
,
èis
mnm vfqne diem cnldica
iodicia defunt , eciatll cemporis ligna ad~ôncoçtis
eri{!J e e
diem
um
vigeGm
ante
,
eanc
fune. Si rtanq; vc concoéHonis,ira cemporis omnino fi- C mentiora compar
~
n
a
1
J
t
r
e
p
aile
c
eueniun
tiora
modera
non poreft: fi
d ero1
,
Bna abfl,m, in [ecundo guaternione morbus fiacum ae.
:10 te vigefimnm diem CC
fi
Itaque
.
f
e
t
~
.
J
h
l
u
œ(
exr,
adfueri
m
indicili
iis
• • ve"
fi Ipngi cempo
1
•
'ipiec. ~àd
\
•
ldqllecemporu noUS b
~ lfJs,
non po e,mat1Jfafio nou
cedet omnino feçundum ql1aternionem, hoc eft diem
hememibus,infpice terûum quaeernionem: & ft ad
[eptimnm, Cçterùm quantum enende ror,hoc non Hcet
tempo ris ; crudiradf<]ue tigna in hoc inrendanCUr, pro
fratÏm ab initio cognofcere : (ed in fequentibus diebus
cul a vi!!efimo die crjum produétum id fpem ba~et6
difiingllecur. Tantom amem iam ad hoc vt probam viAequallbus fignis manentibus , hîc guoque poil vlge 1
co
ex .ditta prçnoti~
Çtlts raiionerr,t prœcias,o~
COgl~ rnl
mum venruram dicere licet: diem vero ip(iun 2Ce
gno[ce re, (clhcec tanmffi alJmenrt modo conueOlre,
'
1:
'
r
d" cis
qU
quartUS
&
lcere lam non ell': eemus amem
ftaro poft fururo. Cùm enim morbus peracu"
qua~m
It~a.
crU
ue
magffq
,
[emper
ue
eum indicabit. Sinanq
tus eft, ttatim etum exeremos labores habec, in quo 'ceq cio
1
l
a
o
~
m
i
t
p
e
r
tertiam
poft
figna exoluancur , prime;
Jlui[sima vittus ratio ne vtendum dl. Cùm autem fecus
nlS
em
a
t
l
L
~
infig
nulla
Si
.
fperaco
ternario crifim morbi
admiter~,conu.
tan~m
pleuiorem viau~
pal!~
C~,
ar.
t
~
QJ!I
ierur.
progred
fiat,in quartaln hebdomadam
JlH gU:lcllmmorbus exrremrs·mmor,c1emcnuorg; flt ..
fi..
t
[unt,
omnino
crudi
um
morbi ad decimumquart
e
E:crema,ftamm morbi appellar. Siquidem peracmum
.. , q113drag
do
d
,
·
lui
.If:
cmuS
non
d lUS quo am mo mouenrur '
,
• • a dlUO
quoque morbum extrcmos labord fiarim habere dicit:.
P Il.
.~
D
nihil
aliud
mo fi OIucur. 011 quadragefimum vero illdlCl muC2t lO~
'.lute
Id
mata.
fympco
s,&
hoc eO,accefsione
b"
fi
,
.a."
R·i·
II HIS
m:lgls ql1am
enus con~lObus
"'
mCil
morbum ·vigere. Talem iam morbum à prin~fi,quàm
.\ d·é;tu
'
'
b
'b
bée
h
l
pnus
nl us mor os fahu : &. nobis quidem
cipio fiatim quàd fecundum ql1lternionem exceffilrus
aH:
a
e
~
i
t
a
u
r
"
(
b
o
in
&aliis omnibus, <]ui anis opera
m
Ctt,indicantem[ecundo & tertio die aecuratiùs in rellead.
qUlde
nt
Accidu
eni.
fic vjdetur, Vt eeiam ArchiC7
xeris,in qllancam temporis prQljxiraeem extendeeur.In
. nes quell1iaS.
a
h'
.
.
,
muc:lClo '5 JOuen
~œeiprs
criquan d0 ln. 1$ gllo<]lle
d r •
quarto ve\ proximè çonieeeris, fltunCa~m,&
.
.
elcrJptl 1 furn.
te
Ippocra
ab
d
xgns
ln
um
ne
mo
mencio
nihil
is
fim. Nam fi cr4dicatis figna &: cempor
us hzc cft: n tlip.
Prœ(apl7iendi autem io[orum method
Cl
e heut
dignum referunr,ecia tertio qllaeernione 10ngiùs :egrifccere opOTt:,
+
. s e~"
ma en lm fignorum vires cogno
rJCU
ttld exrenderur. Enimllero fi c1aram altqham rnucatÏope
r ' dl d' fi eeula·
i ' prxlagl
. f1 qUIs
. przccplC,
tm
pocrates eoam
pem faciat, nOf) tarpen iam fignum aliqllod concoétio·
o 1 P .. pO"
huiuCrn
,gui
mcdici
Plerig;
volee.
ri
fie
attè
ioquatern
tertio
nis il) primo quaternione appareat,in
tionem audenc attingere,ad fignorum nlmert!;,~a"
~e cri6s expeétanda efi. At fi ccudus adhllc videarur
n
tenaces refpiciunc. Scd hœc & in opere Dec 1 er~"
iofigne quoddam & magnum
Jn (eptimo die,nof) t~mel
aBaS {j
mr. Tcmpus amem fl1cric diCcord i3! fermon~
indicillm habens,fperandum in quartlun quaJ'
fem~(>ris
con:an.
e
d'
.
.
.
.
.·
me"l"
•
Icar
dI,u:; expcncntla,ac ratlonc ellm III
, hoc oct, in deciml1mquarmm diem crHim
t~l}\O1em
quidom alibi eriam ofiend imllS omoium , qu:t ln
excenfulll id: detlniendum vero ect éxaaè in vn
~ius
,. f p.
C~
,ina djfquiruntur,elfe iudices.
decimo. Vt cnim quartus [eptimi,fic vndecimus deci.
u:
Il,
�134)
CLAVDII GAtENl "
·D e Dieblls DecrecorÏis,
Liber Secundus,
".
"
.~
Ioanne Guinterio Andernaco Interprete.
. ....
~
..
ARGVMENTA CAPITVM
Libri Secundi.
/id
-tam prorrl1S (llff1cere ,c!e Cumma quadam prouidentia
l?.!!,àJfoptrimlM .f1"rum flltult.u nos 4fitit
prtUis.IH. &' fju'oJ huim ');ribH4 Luna. ~ptr"l.
C'"!PIl- A corpori nofiro pro[picere : item propriis edam motirllri, inttr So/tm &' Luna.m. ..Atr Inl.tTlftl mutat/llntS
usordinat~,{qb
aliud,ica & ipfam vti.Horu quœfuflintt ,dum Luna. prim, ,((ultatur.&, tlMm primo a.!p"ret.
dam ex ,libris de particularum VUl raciocinari licec. 0:..
JZ..u'od ntmfiLùm rJ1tnjis ptrfiptm~n
à Luna ')Ilr;atur.
ftenfum enim efiibidé,fummllm Nacurzin animalifin
fid tt;a.m Ynllfjutt'lut rts. 1!..!!.tt ptrl,d, .d Lunllm. &' tju~
gendo arcificium:qllœdam in fo:tullm incremento,per.d S,lem ptrtineant.
,u~
feétione,& partu.Nam clIlllfqi animanti,s fœmi,uli ge~
(anè ex diebns decretoneris HatumOl tempus exattè {eruamr: Natura vldelirus medicina: operibu5 commodicet ordinatos motus (emper babente. Sic ecii poll edicas adlleniac, ulperiori cornmentationem, feu panum , vnl1mquod'l; animans incretcir,
rio vnillerfim o lt endimu~.
eur anabfoluimr,& dedinar przfiniris temporibus. hm vero
tem non omnes eodem modo d~
qui libros De namralibl1s facllltatiblls perl
e g ~ rit,em
_"-'II.rJI omnibus fcripCerint, dittii eH hoc
alios, quos paniculatim de fingutis namralibus attio.~
quoq; anteà. At quo paéto nonnul
nibus confcripfimus,perfilaÎllm,opinor ,habebit, quali ip(omm errauerint, alü reétè CenCerin t, nondum extllm prouidemia: fmul , & ordinacionis N arura: motus
po(uimus. Hoc itaq; primum nunc repecendum,déinhabeant. Si vero iam hxc crediderie, mireulrqi anifide cauCa explicanda eric, ob quamneq; omniumdierû B cium paricer,& ordine NatUr:r,recordatll5 ireru quannumerus eH decrecorius:neq') decernere nati eandê ha
tum 'ipfa fuperecur prol1identia,& ordine à c.a:lehibus
bent omnes potenciam. Porro cùm vniuerC~
mediciinordinationem quanda plltO Cuhftani~
rerreftris mo~
na: anis fpeclliationes,alia: experiétia,alia: ratione,aliç
tui conatam tribuec. Atq; putchru omne,'lllod hkplll
vtroqi inuenianml',probenturq ;:conabimur hic quochrum 1it,atqi eria ordinatum,& arrificio[um ex fuperque ambobus inftrumentis erratum depra:hendere,renis inna:cidicec: inordinacu,& erraticum ex mareria,
aè fcriptum laudre,pob~q;.
Ac quonii menti ri
qUa! hic verfacur, prouenire. Acq; hœc primus omniü,
~ ~e
obCeruatis pra:forcè cuipiam videar,ii ex a:gr~s
quoru memoria ad nos peruenic, Gra!conlOl Hippodittos dies ab vCu commendan tlbl perfuadere coner,
crates credidit,poft eum philofophomm prxcipui. At
fatins eiTe dllCO illos quos Hil' pocrates, vir Vt c~eris
nifi fermo in longll prolleheremr, demôfiraciones for
,
,
d'
"
fide dignio r, ira omn ium confenfu decernen 1 l'1CI ffan,quas dicllnt ,ad fidé prœdiétornm dogmacu addllftmlls,animaduercicJermolli apponere: & primu quixiffem. Verùm ha:c prxfenci {ermoni fiJff'icillnt. Expedem confilftun,ac indetlnitu experimenro( cuius & an·
die igimr mcdicum, 'lui HipRocraris ane dignns fumtè meminimus) ad definica reducam. DiétCt eft in iptis,
rus ell, fi 'luid aliud, hoc cerce perfilatllm habere,atque
primum vnum certè,dierum pntadecreroriorum inqui
fic ad experienti:iiudicadam progrecli:nimirii Narur5:
fttionem in omnibus déinceps œgrotis fieri,nô elfe nerem g\land~
cfTe ordinaca, & ctlm maeeriam filperallccdfarium,illos tantùm numerandos, proband6CEb in
ric,proportionibus quibufdam defillitis,& periodis or
quibus nec ip(e medicus , nec ~ger
quid pecau
~ ric,
dinaris modones ipfills fieri. Ac qu:r prxcer ntioncm
imo nec ar.~ifents,u
edam excrin.feclls offenCa qua:incidûcaHqllido,ordiném'li côfimdunt, tIlnc ipfi obpiam obuenerit. Déinde morborllm initia nô ex radouenillnc, ctlm nô pl:inè materi~
vicenr, [("cl impedicur
ne quapiam,fed ex ipfaaaione capiend:ù~
primùm
ab.ca, pr.o~jbecClq;
(uis pro~tinl\s
,:"oueri: Hoc
zO'erip(e manifello (enfit mOlhum fic eumlOuadencé,
eOlm ft t1bl perfuafens, ac dem expenel1t1a perdldice_
v~ pra:fencem quempiam medicll de ho~ conCulere deris,feptimo die crifim elfe tuta timul,& pcrfèthm fine
ftdcrarit. Terril1m,cùm in phu'es fe ordme conCeql1épericulo,nods prxdic~,
& crebra:ad hrec ei, qure decific!cu!l1S p~oria
~iatur,p{fe
di
moquarco euellit,afsimilé: infilper quartil diem fèpcites dies crifis par~it
gnofcere. NiG eOlm qlllfplam lm definltls expenmen- D mi eITe indicc:vndecimû vero Jecimiguani·fubibic {la
to decrecorios dies di rquiGueric , vehementer errabit.
dm de (epcim? c?lfid:r~e
quippi5. Vbi enim prima '
Et quidem in experienciaipCa iudicillm tale cft.
heb~oma?
blfanàm ?Illl(a, qlll:tl1S [eétiol1c recipé~,
Il.
Ratione vero quemadmodum iudicari ipfam expequahs fi01S fllmrus ene, pr:rlllmtl:tC , & [ecllnda fimilJrientiam conuenir, poft hœc enarrabo. Namralem efTe
ter, quomodo non quis ince11iO'ce fep tirn :m3 qll:lllqne
conuenic,qlli hœc indicee, & perfllafum habcœ, Natu•
tl'oqlp.etfeétiqhadam elfe periodu 0 ,
Galen.
Tom. 11.
V .
1.
==::"1 V
A NT A
e
•
•
c
�1347
~è4!n
_ Caleni de Diebus Decretoriis
~ ~retcl-q"f;}\
ad. amge-eO,filllilé obtineat?Nam qllanus 1110rb05, qui
primo dic nô ceŒ1funt,oli:vd~Ls
rmfilm,quos
feptimus nO difcust,~
Ct morbus maior fit,quà~
vt quano die crifim accipiat , follltio ipCtlls in eodem
apparabitur:finis feptimo adjjcicur, Pari modo qui fe.
ptlUlO n6 defierunt, vndecimo die Natura foluere 1110
/ J c-- 4.'
lieur. Atqi fic in ipfo vel deeernic, vel ipfi dec:imoqllar~-".
ie~
~o
prxparat, Atq; ego quide in hac [pecnlatione quie~.~'(
' 2 - . , ,~.
'r.
~
~
. 1.
[ço.Numen
vero lpi! agerenauunt,
an ordi natos mo
.,r~
..8-é~US
fequan~lr
non :g.ent~s
ipfi, venIn: fubtai~,
qua;,
~ ~
4r.
1':1' '4-,)n tempons quoda ipatlO agunt eOmltantes, phllofJphis eofiderandll reliquo, Cùm ergo id quis eœperic,
t:J.
3
.
quod vtrifq; eomuniter in confelfo dl, videlicet cxle~ $' r: --t.,· Iles [ubftatias feplper ulis moCllS proponioniblls v[as
1:;rD ~, r .t· ·.
",,:,... ~pare:im
vero & in terrenis animlntibus, quando.
~-:1t<6
:/f~xa8.
fruantur valecudine, aliud alii in prxgnationis,
~74r'.it:
parms,incrementi,perfeaionis, vigoris, inclinationis,
~
1'jlc.!.;. ".(;, & di{folutionis numeris proporcione pofsidere,eredi.
P-'- ~.+
d~ritnmu
& decretorios dies numerum quendam
ordlnamm haber~
; & interim hune in morbis ex affeaionibus N~tlHX
contrariis confu~i.
Nam fi, vt antè
dixi, a4exprio~
deuenerit,feptimanas nimis quàm
potentes inueniet:proximè his quaterniones : in~?jcet
autem dies coincidences, cenium puta,ql1iOCllm, !extu,
nonllm, qu:,. r:ltione fiat vt deeernereporsint, Ad hxc
magis inquiret, inuefiigabieq; diem decimufeptimum,
decimumoétallum, vigeGmum, vigefimumprimllm.o;mné[qlJe déinceps his refpondences, Si etenim in vigefimum diem tres feptimana; finillnt, vt Hippoerates ar
bitratur, oponee indllbiè decimumfeptimum vigefimi
elfe indieem:excidere amem è primo di~rum
decretoriorum ordine decimllmoélaullm,& vigeLimumprimu.
PorrQ (j integrœ hebdomades conllmeranda: [unt, decimusoétauus vi~eGmjpr
index erit: rationem vcrd
nullam deçretOriatrl htlbebunt dedmuffepciml1s & vigefimus dies,
JI r
Primùm ie'aqi ql1omodo experientia hos commen• det,pereenfeamus, déinde fic ad rationé perueniamus.
' " b H'Ippocraus
'r
"
' expenentlX
"
C xrerum
mentlOnea
lente
tia fumemus, aufpieatià primo libro de morbis vlllgaribl1s, Scripfie icaqi in [ecunda coftitlltione hue in mo
dum:Febres ardentes paueiCsim:eortx limt, miniméq;
his obnoxii laborarue.N eq; enim fanguinis profluuiu
oiu exignu adco,idq; paneis accidit:oeq; deliria, reliquaomnia facilè tnlcrunt, Crilis eonuenienti admodû
mdine plurimis ,his eont~gi
d~cimoCe,pt
~ie cu r:rnittenciblls, Dem ad fine certlx conlhcuuol11s exql\lfi
tiùs adhue dc iis, qui decimofeptimo die iudicati ume,
ira pronuntiat, ~x
circa illdicia , vnde cognoCcimus,
'\'
d'r'
'l'
fiunt, ()".
firatres d
'
l1Slml
la
~lpe
110EplgeImlla
aut
fi
pis eadem Gmul hora febrieit2 re ineœperunt:decubllc,
,unt iu)Cu thcatrllm, Natu maioris morbus {exco, iu•
r'
d"le lU d'lcacus eu:rcml
Il
'(j1t d'leb
'
nlOris
leptlmO
us qumqi.
Inde eadé veriCq; bora fimul reuer[us e(l:poft vnÎllcrfus morbus v tdg; pariter decimofepcimo die in criGm
incidit.At hoc nôdum fidei Catis forfal\ habet,quo decinlllmCeptimllm diem ordini deerctorio annumerandum, Que inde reiicicndum elfe eredamus , quod duos
judicalerh,Ab~ms
ighur animum iis, qux déin~
ceps dicuntur, Plurimis [eno die iudicium de morho
cuenit, Rcmi[sione eÎus diebus (ex PllranJ\lt, A rcùiru quinto dic crili, filb(ecura eft, Hoc iam rnemoratU
dignum eft, fi & in [eçunJa cofilcucione dccimo{eptimo nouir pèrmu1tos ad illd ici û perueniffe,l cem in te\"tia. OP [plùm fr'Jtres duo~)vcrùm
ccii alios complure~
~
i ....
ri:?:.
V;;
•
1348.
fexto die criCtm fuftinuiffe primùm ait: d~iÏae
febrim
A eos fex diebns remiCtlfe: poftcà crifim acce[silfc die
quinto,hoc eft, decimofeptimo à moroi ext>rdio, SeJ
de bis [ubiungit: ~Iibu(da
feptimo die crifis aduenit,
fepté quoq; diebus remifsiones habuemn t. Peft recidill:lm tercio iudicati fllIH, hoc eft, hi quoq; in vniuer[um decimo[epcimo, Poft hxc rmfus: ~ibufdcium quinto die obllenic,& febris feptemdiebus rernv
fit: deinde renerra cridllu eos exercllic , rurflls die vno
'r.
lcero redut,
"h
remliH,a
& is decimofepeimo diederno r
bo illdicium coti~.
~jnetiam
alios quofdam ièxéo
d.ie cnlîm hablliff"e [cribie: fex item diebus morbu-l'emiG{fe:ciein reller[um tribus diebus occupaffe : p,o{l;à
remifilfe ruruls die vno,altero ipfius recidilla acd~!f
fe,decimofepcimo videliccc,in quo etiamil1dicatus dl.
Venlm alios qllo{da fextO die illdicatos elfe côrnemo~
rat,feptem diebus morbu celfafTe:poil hoc repeciife,,&
B quarrodie,hoc eO,in ulmmadecimofeptimo erifi fUl[·
[e difcuffiull. Cxtenlm non cotentus his omnibus [er~
monibus Hippocrates, eefi poCsint oftendere decirnife
peimi diei forcitlldine in iudicio,intulic, Nulli a:g roCO
hac ratione recidillam effe faai cognoui, ~are
nÔ (0
hlm freqllecer decerneredecimuffeptimus, fed eriJ~
miter idoneus eft. Nô igimr ex coincidentibus,fed va~
lidis , & primis annnmeral"Ï debet, Atqu i il ex illis .eft,.
proponione ql1anda ad dccimuquartfl feruare,rae19n1
eft cOfentanellm, Si iraq; côiunaum quaeernioné {e~uari accipiamlls, vt in decimoquano incipiat, in dec~nlllmfeptimû dellnat, habuerimus fic [em2ta period u•
Si porra difillnxerioms, ve decimufql1arcus feciidç h,e~
bdomadx finis fit,ineipiat aute à deeimogllinto terCla,
no ad decimumCeptimu fic, verùm ad decimuoal~
primus tertix hebdomadis qllaternio perueniet,Acq'u
C 1i hoc veru eft, tercia [eptimanain vigeGmupriIJ1U ,ne;
ce{farid finiec: qllemadmodllm fi ecia. deeimu[ept,lm u
fiamerimlls primI in tereia Ceptimana qllaternioOlS ft~
ne e~,
ad vigefimu dié huius [epcimana: finis pro,du;e
tur, Meritd igitlIr Hippoerates purallit, ficuc de:lU~
[eptimum e xperiéeia inueftigallit, ita & vigefimu e,,1'c
"
l ora"d um. C'umemm
' decretormstnll
""tusJ!c,
e
nenuaexp
ma'ximû decimiCeptimi diei cefiimoniurn erit. Vbi ~e:
rd ex decretOrioru dierum oumero deeiderit, vel p~
nè à vigefimoprimo filperecur, quxllione noe:xjgt ci
mouebit. Racioni cofentaneu Ctqllidé elfe vident: ~e'"
mllm{eptimû,forcioré deeimooétallo, vigefimÇtlJll ç
cillio v;gefimoprimo effe, ~aprote
poft l!a?t~
de decimo[eptirno in primo libro Epidemion [enp l ,
d,e vig~f1l0
quo,q; hune in modCi ait: ~bus
,rub~:
nbus Ipfis parotIdes onx [unt v igefimo dIe cnfim 1:
buerun t. Seda tz aucé um t omn'ibus & non {ilpU~\'
~ 'A t'Ji hocqlll
'
'd"'e erat 1aU
ver ùmacl ve fiIca~d cc l'muue,
'd~
D Verùm déinceps addit, ~ibufd
[eptirnus dies ~ 1.
cium atculit, noue diebus remiCsiones fuen1l1 e:po, re ~
,,
" cl'lhs
. adueOl,t , Jl1
' vn,.,Illcr1
petltlonem
morb'1 quano c\Je
[um videlicet vigefimo,Ad hos déinceps adi~
oon\1:
los, quibus [epeimo die crilis apparuic: [ex ~lebu,S
d~'"
mifsiones : mox repctitio morbi,déinde [eptlJl1O lU o~
du fummatim viO"e[Îmo aeeidit. Pofteà paululùnl pr c'
grcffi,s:Sunt,ait,9 ui vndecimo die crIfim e:xc~pfio
rcpecitione decimoqllano : eriGm abfolLlcè v~e
fi pc r
HIS dé inde {hbneétie : Si vero,inqulr,nonnulh III Il oJl
riguilft:nt in vigoJimo, his Illdicillm quadragefimO c ,
tigit.
. j/11 J J J"
Vides hic mihi rurCu5 vIri diligentiarn. Noulc:JlsJ~
fi quis validis deerecoriis, hoc cft, qui in qu~tern;{i,
bus,& (eptimanis augencur,qecimumfeptirn u 8& v~\lJ1
�1)49
Liber Secundtis.
mum àtfcribat CO<7etllr llatim & qlladragefimum attrilleniantllr iudicaffe , ex altero ne vnus C}uidem in toco
' "
. •
bler'91éadm~uvjgfiqt,
~ .trlgeh- . A primo Epidemion libro, quicrifim fecerie, non dico
mumpnmü, fi vlgeGmu apponat, ftanm nllll1rU cogeperfeétè,aut bene,lèJ ne occiderit quidem, infigne al1
tur & decimûfeptlmu,& q lladrageiimu adiicere. ~Iin
terius eminenciam elfe putabimlls. An igicur in primo
edam qlladragefimum fi quis validè iudicantibus amific,in tertio aliter fcriptum reliquit?Imo & iUe in conllimtione, a:grotantillm mentionem faciens,in fumma
buat,liquet ecii decimiiCeptimum, & vigefimii elfe andixit omnes ferè fuperftites oél:ogefimo iudicatos elfe.
nllmeradum. Etenim vfq; addecimüquarmm nulla eft
Ex his vero, quorum parciculatim, ac nominatim mede diebus inter medicos dilfenfio : verùm fequentium
minic,aliquos quadragefimo die il1dicacos elfe dicic.Et
hos ordo totUS ab illis confundimr , quia nônlllli non
pel' Iouem nonnullos ipforum probè,& cum nocis, veade<;l experietia: mente, fed rationi foli adhibent. ~o
faéHi eft:, vt integras hebdomadas putée elfe côplicanlue a:grum tertium,que in libri principio defcripfie, in
das. Poft:eàcùm lic vigeiimûprimum forcibus decreDealcis horto decumbetem. ~id
enimait? ~adr
toriis adiungât, necetfe eft:,ideo decimumoébuii quogefimo die picuicofa recremenea, alba, & copiofa delecit. Jargiter flldauie. In toCum abfolutè morbus finitus
qlle,& qlladragefimllmf:clmdu eo~
alfcribe~:h
9ui:
vero, qui in longllm nimis morbum incieft. ~ofda
'.' d~
Vt feptimanas fex c~plentm:1u
v: vl.gefimlpn
derant, fimiliter& ipfos ratione vigefimi diei fa:pillS
ml mdicé. Pono hac rauone decretonoru dlerum exmultiplicaei crifim accepiffe: qllemadmodum nonum
ploratio magna opera nô defiderat. Si nanqi toms diexgrum poll collicutlonê Heropython cemefimo & viru à decimofeptimo ordo validior appareat, bifariàm
finguli dies fidé habebunt,ex propriis experimentis,&
gefimodie morbo iudicium perfeétum habuiffe referc
alioru tefiimonio. A t fi rurfus à decimooétallo nume- B Hippocrates. Sic aliquos vigefimoquano die,& vigerus frequeter decernere inueniatuTl, & perfeétè, & firfimofeptimo , ire crigeGmoquarto leuatos elfe bene fi·
miter, mm qui decimufeptimum fequitur: imbecillior
mul, & CUtO, & perfeétè memorix prodidir. In vigefidi intellexiffet Hippocrates, omnes
moquarco fanè deciml1m poft confiicurione xgromm
apparebit. ~od
omnibus conmlit decimiifepcimum( hinc enim difcorhoc ferè modo fcribens: Vigefimoquarco die vrinam
'!lia: iniciiiinter medicos fubortum eft:) decimooétauo,
mifir copiofam, albam,in qua multùm fubfidebat. Suvi<7efimo vigefimuprimum: pari modo vigefimûqllardores calldi è corpore toto m:mabanc : vnde febri dif·
tu~ vi<7eftmoquinto,rurfus vige6mufeptimum vigeficuffa iudicams eO. In vigefimofeptimo die pue1lam in
moét~lO,&
trigefimûprimum crigefimofecundo, triAbderis & ipfam fndore largo prodils febre liberata
gefiml1mquardi trigefimoqllimo, ql1adragelimum quaelfe referc. Hanc aueem pon confiicutione feptimam
vero ordinem experientia
dragefimofecllndo. ~em
cômemorat. Porro erigefimoquartodie oétauum poft
probet,in Epidemiis,hoc eft,in opere de morbis publi
conllitutione a:grum Anaxionem [udore quoq; ipfum
cè graffantiblls,indicallit,eadé ipfaalfcribés,qua: paufebre pror[us lenamm fuilfe percefet, fidamq; ei cri·
lo antè citaui, &infuper in tertia côfiitutione hoc mo
fim obtlgiffe. Cotterùm nullus hoc libro in aItero quodo: His Frequenter vndecimo die criGs adllenic : flint
dam decretorioru dieru ordine crilim accepie: verùm
quibus vigefimo côtigit. Dein xgris nominacim citaDealcis vxorem in vigeftmoprimo decefsüfe comme.
tis,Herophoncem ordine tercium poll cres aens Clams C morae; nec vlluminaliquo die, qui in decimioétaui fc. fcriptum, decimofeptimo die iudicil1m accepiffe ait.
ru continetur,fi'perftieem mantlffe.Dicimr icaque fe~artm
Philini vxorem, mortem vigefimo die opcundo fignificatu, vti prius interpreeati filmllS,nOl1 fopetiüfe. Poil hanc, 1phicratis vxoris meminit, de qua
lùm fuperfl:s, }erùm\n:o~u
etiam crifim accepilfe.
ad finem totius hiftona: hœc verba apponie: ~adrge
Sed vt retllh,l1o modo 111 elS dIebüs nemo feruarus eft,
ftmo bilem modicam vomuit, oaogetimo illdicata , &
{ed ne morCUllS quide , fi Dealcis vxorem excipias. In
febris perfeétè folma eft. Se~tl1m
ordine Cleanaétidetrt
altero ordine complures feruati: quanllis nonnulli eadducic,& ad finem [ermonis de ipfo aie: OétogeGmo
tiam viea defunéti: queadmodum ml1lier,qua: Cyzico
rigore infeOams eft : febris acma ellln pra:hendît : fubinam fœmininam proIe peperit, decimofeptimo die
dor muhlls [ubfecutlls:in vrinis rubmm & la:ue refide
periit.Adl1lefcens autem in Lybia,omnium poftremus
bat.Perfeétè morbus fini ms eO.Decimlls a:ger eft Claab Hippocrate citatlls, vigeGmoquano interiit. At
Zomenills, quem & ipfllm quadragefimo die liberatum
Hermocrates tenlns à principio, vigelimo[eptimo die
per crifim elfe [cribie. Atqui dies qlladragefimlls ex fefatis conce[sit. Apollonius allCc in Abderis decllmbes,
lU decimifepeimi eft,quemadmodum oétogefimns. 0decimullertius poll conftitution a:grotlls fcripms, tri
portebat ante qlladragdimumfecundllm cire decreeogefimoprimo periie. V t igitltr feptimo die & vigeGmo
l·ium.Nam fi dieru côputatio fecllndufeptimanas intecomplures interire v idic (quippe cùm dies ii,qui valigras fieree, no quadragefimlls, verùm qlladragefimllfdam virmtem habét,non modo feruet,[ed etiam intefecundns,dies decretorills inl1eniendlls erat:fic non 0- D rimant interim)fic vnllmqllenqi eomm,quos recenfiIi,
con(pexic nunc feruanee aliqllo;:,nunc occidecem. lam
a~gefilUns,d
oétogefimnfql1arms. ~are
decimifevero fecllndum poll conllitutlonem xgrum oétogefiptltni diei ordine altero logè forciore e1fe nemo ignomo interijffe aie, IX primum centefimo vigefimo, fiClIt
rat,no folùm ql10d multos in eo crifim accepitfe recen
arbitror ante confiimtÎonem laborame, decimoquar~et Hippocrates,fed qllodnecdecimioétaui,nec vigeGtO die mortllllm eere: cres aucê ante ipfum [eptimo die
miprimi , nec vigefimiql1inri, nec vigefimioétaui, imo
nec trigefimi[ecllndi,nec trigefimiquinti, nec quadraperi~f
••QWd opus e.ft mul.ris v:rbis.? Nullum enirn
nec 111 pnmo, nec cemo Epldemlon hbro, vel fuper~efimd,
nec fe xagefim i eerdi, nec1ottogefimiquar
ti meminÎt. Nam in toC œgromm caca ogo, q110S parfiitem, vel mortuum in ordine dierum, qui à decimotim nominibus propriis adduxic, parcim [llmma quadi
oétauo numeramr , inllenias. Sed omnes illdicati fimt
cornpra:hendie,in vnoquoq; aeris ftatu, nlllll1m ex coin diebus,quos vniuer[us medicorum chorus decretomemoratÏs diebl1s decretorium elfe innentum,alteril1S
rios .elfe con[eti:m~
iis, qui à primo ad dccimuordinis el1identem excellenriain indicat. Cùm enio1 ex
feptJmllm a[c~ndut.
1 orro qui decimllmfeptim um
hoc ol·dine muid fxpe perfeétè,firmiter,behe,reétè incxcelferunt , lllorum vnus tantllm v j<7cfimoprimo inTom. Il.
Cl
V l.
Galen.
e
�1))I '
Galeni De Diebus Decretoriis
13)2
P r6ind~
hxc rufficunt ad demonf\:randum Hip:
cedir,conquie(cit. Iudicia véro pauIatim veniJ1ra~l
poca,em non ratio ne quadi perÎua[llm, vt deci.mûte- A OS,aut tres dies in totllm occupant.Sicut enim plunml
ptiml1m decretOriii elfe O:amerer, vigellmo alltem pri~
longi affeé1us, neqi cum excretione dilfolul con(ue
moefjcai
a di~ert:f
VILI, & experiétia doél:um,
mnr,fed vel abfcel1ll, vel concoétione:ita nec cùm ma
nifeflis excrction ibllS, vel abîcefsibu8 ip{orum fo ll1tÎo
call[am in g nifiuiflè. A t que niam fecundlls, q uanus, &
cOl1tigerir, vno d6ntaxat die perficintr. Vnde medico,[excus Epidemion liber vel iplius Hippocratis dl, vei
mm quidam diuturnos morbos nequaqlla illdicari in~
cills fil1i The!flli,pallca etiam inde fumemus . lnlleniequillnt. Non lignidem folutionem fermone ab(oluro
mus fiqUldem & bic in fecur.do, vige!i.mum,& quadrage!i.mum decrctOrios elfe ab illo poiltOs:[ednec vigecri!i.m elfe/cd vel {ubitam, vel ql1~
ipfam pr~cedit
co~
motionem. V erùm qnod iudicii IÎgnifieamm non exa ~
fimumprimllm,nec alium qnemllis ei reCpondentem.ln
quartO, omnium fie morborum melltÏonem facir,raro
étè di[qllifirum perperuo [eruamr ,fed folurlOue ip{a~
videlicer :ld vigelÎmum peruenilfe ,procefsiffe alltem
tantùm quomodocllnqj fiat,complures medici il1diclU
[emel vlteriùs , v[que ad vigeGmumguarcum . Vnde &
appellant, ex ipGs Hippocratis Iibris di[cere cuiuis ell
hic vigeGmum & vigeGmumquartum illd;calfe de mol'
mtegrllm,maximè vero ex his,ql1x veteres alii perc~
rus
bis licetinrelligere: non tam 'n alrerius oïdinis guenétant. Sic iqirur
&
Diodes
primum
diem
decrctO
o
.
qllam. ~Iinetam
annumerar,manifef\:o indicis, nihil (e aliud il1dcJ\In
[extO Epidemion paucos mm x~
qnàm morbi [ollltionem nominare. Fiet aurem pe r fp1
gros, wm a e ~is f\:arus c?mme.mo.rar: negue h1c.ql~,:
quam in a ltenus feétx dlebus IlldlCamm elfe nOlUr. 511:1- B Cllum ex ipfius verbis, qUée hunc in modû hahêt:(ba& quinti libri meminiffe conllenir,cuill[cllnque fueric,
mm febrillm caufx,neque in ipfo ce l'pore vaellarx,.a:
imminurx ditfoluunrar,negue er.liccanrur,negi {iÜJltO
hic eciam quin'luaginta funt vnillerfi a-gri:nllllus auté
ip[orum vel decimooétauo, vel vigefimoprimo, vel, vt
crndœ edueûmr,temporum vero periodis quibufda,?
coétx apparent, 'lux 'guidé leui(simx fuot, noae & die
fummatim dicam,in ali.o quodam huius generis die iuil1dicanmr. Nam paucifsimo tempore cauGe ipfarl~
dicatus ef\:. Çùm igitllr ipfa experiétia decimllm[epridi{foluumur : quippe plltrefccntcs,& in pus conller(z.
mum,& vi 7 efimum diem,infuper qui iplis reCpondent
ad hœc lac,& caro omnisab[l1t:rec,~LJ
vniuerfos decretOriis apponat exaétè:nonnlllli mediin corpore wm fiunr, Ulm mouemur , & fpeciatiDl 10 ~
ci,qui non adeo euidentibus animum aduertu t,~
perfeétx hebdomadis nllmerum tanqllam ad facdlOrem
mm:lOtur ,in hoc tempo re primùm apparent.Acq; hÇ~
viam dellenerunt.Déinde cùm edam iudicamm aligué
Diocles.Hippocratcs 3mcm non (emel,neque bis, ~ .
in vigeGo:oprimo con{pexerint,mllico lànè magis opi
freguenter admodum in primo Epidemion, &. pOtl s~
nionem [uam confirmarunt.
mùm in tertio morbi {olmionc criGm vocar,null a
v.
Erenim, vr difcernas clllltfnam die! proprillm fir ill
que excretione,neq; abfceffil euidcnter prxgre!fo. 0
dicium,cùm in plures partirû fllerir, difiinétione opus
tamen huillS gratia pllrandtlm eft,dilltl1rniores morb~
efi, qllemadmodum in [uperiore libro demonO:r:lturn.
fine quauis manifef\:a excretione illdic:ui'quem admo
·
rr . \ I r
• 1
. o8 ~
ell Contingit autem morbis inuetera[centibns, & ind llm negi p1ures dles
neccliano llUllmere. taq, b'
ificia perturbationis vehemenriâ, & imnmtatÏonis bre- C gelimo crifim quendam aecepi{fe in tenio De nl~r
l~
1
C fluor
uitarem remirtere,& ad duos fxpe dies, vel tres exrenpopu 1an'b us H'Ippocrates commemorat,altqu
0 Ife
di. Promptum eft 19itllr in hoc crilim cuicllnque ex tri
ip[um fuilTe corrcprum , acmégi fèbrieitafie,& [lId~1
bus diebus voluel is attrlhuere. Mul ri fiql1idem medibrgirer. Appofl1i alltem paulo antè fencerttiam~ ~.u ci
corum ne vel numerare poO: decimumquartum digniCleantidx in tertio Epidemion Ccxci ex ordinc CJlPo~
.tur,qllOt iam diebllS re~
decllmbat,pr:::!(errim fi dum
men rionem facerc. Inllcnias autem alios guoqu C xgr III
febris foluta intereà eUe videatur ,denuo repera •. Nôhoc fermone iam mi hi citatos , item C]110S ncq\l~:f1
r:' lU
• d'lCatos eUl'd enter d'le vno pel' exC l'Celon'me:
nlllli vero erG numeranerinr, iudiciorum in p tures dies
appollll,
.
d
,
. 't11 rma"lrdi~
partitionem indifiinétè, & temerè cui dierum volum,
111 proce ente, d'11ItI1rnoC]l1e
mol'bO. H'IS Igl
Hippocrates criam a1îquanannumeran t. ~aprote
aduertendllm eil, vt qUée dierllm decretorio rl1 ; °(Tefido fcptimllm , ve\ vndecimllm , vel decimllmquHtUm
nem exaétèdoccanr. Si enim Clealltides hic 0 ?ol'caC;
c
,
•
C'. 'fl'
de morbis iudieaffe tradir,interim vigefimum,vel qllamo cum
ngore
nu
Ct J1r~Hatus, C fl
, acutcCjue febn umc
Um
d rageGmum , vel alium gl1empiam : quemadmodnm in
{et,per {ildorem iudcatl~
cfi,liguer, v igcfim .nj er C•
·
.
pr~ma
& ~ècuda
cOI~nimto
~ri1
Epi.demion. ~ . n
mm non mc d locrem
qlland:lm potentlam
.ObUl
drag c
pnm~
enlmale: ~lhu
s brelll!SlmlmOrbl fl~rnm,S
Hoc enim 11l1lIriplicatoottor?('limllm fieut &q\l~r!IJ
r:
r
0
,
'(Tell'"
'Vigellmlls, plunn11S qladrge1~s:0
paucls oél:~e
lexaQ:etllnum
ad 111'c
centefimum1l1oq1l. 'd"ciD J1mllm,&
.
.
....)
.
'
1:.
1 ..
{imus crHlm attnltt. ln {ecllndaco(lltlltlone:Sunt qlUfi en cOntlglr. h,epencs aurem aliOS xgros., E idebus vige!imlls Jies decrerorius extiri.r: venlm paucis,
mumql\3rtum egïefsi fin t, per exercdonern 111 ... P ro~
C}uibu tque hrellifsi.mi mOl'bi fnerût. ln tenia:Sangliis
n'li?n libres .il1di:atos filÎ!c:~ornm
nonullo s ~1lt
euere in vigetimoqllar,o modicè cœpit, &abfceffils in
tlIltml1s. ~I
filblt:lm fien cnllm vitra quadrag o rd.i~
.
d'le rum
fanguinis fluoré per crifim vero umt Amiphonti CrinOI1 pm:lntes arr?l\l1l1 t,&decretOrtorum
. d' tUr~
fl
d
.
n
~
l
'
tobulo.llldicillm is,gllierémqlle morhi quadrageGmo
ncm Oucn llnt. ~àdetcnim
pau atlm mO rbl IIIql1ic'
die pcrfe8è con{eClltllS efi. Sccl horum lb initio llarim
ni non pcrtam,oin~q;
dcfin.unr'eorû
tanl
·
fl
'fllbl
{c(tnt<]ue,plllc 11rè dlétum
non memilli, cl'lm el( primo Epidcmjon quoque appO
CH:at
nunquam
, Ù eJlijl1
ncrem,melins elfe rant · omncs dics, qui exaétè folidc
mutation cm vno die fiel'Î, non itcm reétc. ~ mfaéluS
morbis decernere viti funt, priùs cxponere. HlIills rei
til!or vchemens Gmul ClUll acce(sione omnl1"0 tll dif
. aClltllSlml,ca
.r .
l'd
ï: ' & [0 cfanaor,•
gratia,nee in ipGu~
\'[guam cômentariis in totllm (crilI1uac1at,& Cre bfiS
1 1 Sima,
ptum cfi,cire.,. quinmm, vel [entimllm, vc1 nonum 11\11fieilis a.ccc(lat, fud6r911e eopioflls è c~roe
n: 110
lus i~dc:lt'
cft: vcrùm {impliciter vcl quin tO die, vel
febre hominem prorfus liherans, li qlllS l°~rè'd
~e
elfe dicec, manifefiè contcntiofils cft. Ego ;t{in Ili;lCJ
feptlmo,ve1 nono.Accmatim enim hi iudicanr.Q.!lan
"1)l\S contra d'lcercel'il':
C0
nus 110mll11
tO aUté vI ~eril\s
morbi exccdunt, diuturnioréfqi fiunr, '
mil 1'"mS non .
' nCI
if< pro~
illuJ, q40d accidic mugis cogl1ofçédum ffilhl e ~orl1i.
J'~rtubjlo
f.'lOè, qua: pr:rcipitem imut~jone
pr:tt~ri.
N"
1
..:J
601
�,Liber Secundus.
13;4
po[hi. Hoc enimnobis obferuantihlls plerllnque appa
ma: febres,qux videlicet tutifsimis fu1ciütur nocis, die
ruic,atql1c in a:gris ab Hippocrate fcriptis inuenire li- A quarto, vel anteà quie[cere [oient, ita pefsima: qlla:qj,
& quibus periculofifsima fignaadfu11t, die quarto, vel
cec,hl1illfmodi morborum longiorum follltiones, non
cùm déinceps nl1l1a ex pane interfecantur, incidere:
citiùs .interficilll1t.Primlls icaque earum in[llims ita fi·
verùm vbi foluti elfe viùentur , iterum fecllndo recinitur,fecundus quaternarius in feptimllm diem produc1tur)tertius in vndecÎmum,!iuartlls in decimumquardiuam incipiant. Coutingit autem fxpe recidiuas die~
bus guibufdam decrecoriis incipere : & cùm nllmerum
mm, gllimus in decimumfeptimllm, fextlls in vigefialiqllem decretorioru excelferint, denuo in alio quomu. Hi igitur impems ex acutÏCsimis mOl"bis per quadam il1dicari. Hac ratio ne omncs ex parte acmi fiunt:
tuor ad viginti ex additione faéta perueniunt. Verùm
poagllam vero omnes·coierint,diuturni.Interdum.inhlliufcemodi fuppmatio per dies integros nimirû fierl
terualla ipforum numero Cl1idâ deçretorio a{fcribllnnon poteil:: quippc cùm nec annus,nec menfcs ipfi in ..
tur , velmi fi que vndecimo die il1dicaeum imperfeétè,
tegris numerentl1r diebus. Déinde eadem rationc atqj
'dccimoquarto morbus repetat , déinde v igeilmo nuadditione primus circuitlls ad quatuor & triginta, al[um die illdicato parum inregrè, recidiua vigefimofeter ad qlladraginta,tertius ad fexaginta dies perueniet.
Ha:c qnidcmex Prognoaico verba funr. In Aphorifprimo adueniat:inde polleà aClnè a:grOtans, quadrage
mis cùm pra:dixilfet acutos morbos in quamordecim
fimo Ïterum iudicetur. Hçc igitur quifqlle in a:gris ipfe
diebns finiri, mox infèrt : Septimorum quanns index
videbit qui dili<Tenter eis afsidere voillerit : ad h:ec in
,,,
1
P
.
:egrotis ab Hippocrate citatis contemp eeur. orro B ea,alterills feptimanx, oétaulls initium. Contemplabilis autem rurfum vndecimus:hic enim qllarms [ecunqllod decimu{fpt~s
decir~10éta,
& vi~efmoprdx [eptimana:. Contemplabilis iteru decimuffep timus:
mo vigefimtis fomor fic a:{bmandus, per HlppOCratlS
hic enim quartus efi à decimoqnarto , feptimus amcm
Si amem mea quoque
experimenta demonaratllm
ab
vndecimo. Atgue in his dllObus cômentariis omnes
déinceps r~ceuim!
10ngiOl~
ql1!~em
~ermo.
er!t,ca:dierum dccretoriorum circuims hebdomadis & quaterùin fide111l1ul magls habeblt. SI eteOlm qlllfpl:m &
ternionibus ad[cribit. At in primo E pidemion omnili
ipfe,ql1a:a:gris acidlnt,?~feru
velit,& ab H~p
crate diétis credere, ls mh11 adhuc nofira expenentla
déinceps meminit hifce verbis: Ea auccm primus deindigebit. At fi vel fophifmata euidenterapparentibus
eretorius circnicuum, qui paribus diebus decernunt,
digniora e{fe,quibus credatur, exiaimet, ve1 Hippocra
qnanus, [extlls, decimus, decimll[quartus , decimurotis diétorum nuUam rationem, curamqi habet, taiis no
aauns, vigefimlls , vigefimurqllanus , vigeGmufoétamodo nihil'o plus frugis e x noara narratione reportauns,trigefimlls, trigefimllfquarms, quadrageGmus, [ebit,fed edam irridere ipfam conabitur. Huiufmodi ve
.xagefimus, oétogeGmlls ,cemefimns vigeGmlls. Eomm,
.r o Frequenter dixi defpiciédos elfe:fi vero veritatis fiu
qui imparibus circllitibns iudicant, primus
tertills,
diofus quis exifiat,[ophiaarum nugis reliais ad expeqllinms , [eptimlls, nonus, vndecimus, decimufîeptirientiam ip[e veniens, cùm oé'tingécos vel mille a:gros
mus, vigefimu[primus, vigefimulfepeimus, trigefimu[eon[pexerit, hune indllbiè noui non alia de dieblls de- C primus. Hippocrates igitur omnes hoc [ermone decre
erecoriis pronlll1tiaeurum , quàm Hippoerates inditorios dies manifefio compra:hendit.Recordationi ficauie
qnidem,acmemorjx pra:parario hçc conllenit.Demôv I. Cum enim horum dierum mm VfilS, tum nattlra dufiratllm enim nobis frepius eil: , Epidemiorum libros
plex fit, Hippocrates quoq; dl1plicem eorum di[cipliP rogno11ico priùs & Aphorifmis [criptos e{fe qllod
. ,
'
nam infiimic:in A phorifmis quidem & Prognollico
memonam rerum prius obfematarum fllggerant. Icaeorum, qua: fecundum quaterniones , & hebdomadas
que in hoc commentario omnes decretorios diesper
inlliéem complexi [unt, mentionem faciens : in primo
feriem confcripfit : ln illis eos tantùm, qui maximam
autem.Epidemion non hortlm modo, [ed edam alioru"
virtutem habent,& namra: fua: ratione perfeétifitnt:fiomnium coincidentium. ~orum
cau[am coincideneut in [equentibus oaendecur: & infuper non mediotire in [equentibus diéturi lllmus: nunc :\Utem quod &
crem v[llm ad futuri fiatus , illdicHqlle pra:notionem
natura & v[u inter [e mutuo diffcrunt,ofien[uri. Natll·exhibent. Cur igimr Hippocrates non vnam in omnira [anè, quod omnibus pulchrè ellcniétiblls ad qua.terbus libris Decretoriorum dierum difeiplinam tradide
nionis circuicus,iudicia omnino perueniunt. ErratlS au
rit,iam liquido confiat. Nee ob[cllrum cur aliis meditem quibufdam,in coincidentes recidllnt. V [lI,quod ad
cis de hiCee dieblls côcrouerfia [ll[cepta fit. Alii etenim
fmur:e crifts cognitionem quaternionis eircuitus [uffi
qllod dllr1ex eorum natura fit, nô planè cogitarut:alii
cit. Ca:terùm ad iam faétam criGm iudicandam omni- D neqllaqllam obferuarunt,[ed r:uioni tomm conce{fcrc:
nonnlllli expcriétia ipfos depr:chédere conati fune, ve
bus velut [emper cognit.is : verbi gratia , tutiorem elfe
rùm dllplici nomine fa!G fune : vcl qllod nihil omnino
criGm, qua: nono,,\llàm qua: oétallo d.ie accid.it:minùs
ante experientiam diffinierint, vel inconfilltiùs fentenfidi qux oéhuo,quam quç nono côtingit,arbitramur.
tlam promlerint.
Pr6inde fides iudic;i, vel fallacia,hoc ca, certitudo ve\
Porro nobis, qua: difiinguenda veniant ante expe- VII.
incertitudo ,ad bonam viétus rationem iudicatis morrimenta, diétllt1l efi:item de diebus decrccoriis ferre iu
bo pr:crcribendi condllcit. Prxcognorcere vero quall
dicium non properandllm effe , do nec in Olllltis xgris
do potifsimùm aceidet, ad nondum iudicatos nece{faannis compluribus acuratè guis ob[eruauerit.Nâ prxriumefi. Dicemr itagi in procedente ferm.?~
de hoc
ter alia edam annalium confiimtionum permllltx qllÇetiam nonnihil;[cd vniuer[lls [ermo ex cmadi methodam differemia: [unt: Ergo in tota xil:ate imerim pludo pendet. At nunc de decretoriomm di~l1
vrllnifi
obiterdicemus (cd omnem eorum potentlam lnterpre
res ql1àm t guadri.ngcntos homines acutè xgrotantes trrultJtlJ'
vniuer[os vel [eptImo, vèl 110no die crifim habuilfe cô~
tari fcfiinamlls: S3.tis ea ideo ad prxfcnte difput:ttiorpexi:~
alio rurfus a.nno qllofdâ deci.moqllarto, quofnem,fi Hippocratis verba eommemorâs, ad feqllentia
iam derecndam. In Prognoaico [anè hoe modo [cridam vlgefimo, plllnmos pofi morbl reuerfionem : in
bit: Febres fiue fanus ab his qnis euadat, fine pereat,
alio permultos ~lid
corept~
fangllinis !luore qllin:
to,perfcétè vero IUdlcatos feptlmo, vel nono die. Vidl
zquali dicr~lO'
nl1mero finil1ntur. V t enim faluberriTom. Il.
V 3
Galen.
ea.
ea
•
�Galeni De Diebus Decretoriis
quintx terminns cf!: limul,& (cxtx intlm.~arc
trcs
ctiam in alttl1lllno aHquando omnes vndecimo iudicatOs:[eJ hic quidem bonam crifim atculic:in alio alltem A feptimanx vigintÎ dicbus !èmper defcribllntllr:ideôqi
[exagetimus, vr priùs declaratlt ett,nOIl fex:l;;eiimu[re r
aucumno omnib:lS fexco di; no bonum illdicium accitius dccrelOrÎus fiee. Pari modo oétogefil1111s,& cente·
dit. ~proce
edam magis {ilbit mihi O1irari eos,qlli
fimus,& centei1l11ufiligefimus. V t enirn illdiciorum v.eplanè n'llium in diebus difcrimen, verùm eiufdé orones
hemcnria pallLtcim proced:!nte rempore ditl611liwf,lt3
etigniraris eLTe 1rbi ranmr: Toti fiqnidem !lams freque
& imbecilles decre.orios ob iCurari planè acciJic:{olos
vel autumnalillm morborum Vn:lm
ter vel xfl:iuor~m,
perfeétum dccretorioru m
ancem [cmper pertï(l,q~i
illdicionun fpeciem obtment: qllcmadmodum in his,
nUIl\Cl'Orn:n circuirum delcribllllt. Conuenit :l.l1tem,
qnos Hippoc r.ues confcripiit,manifeftum eft.ln quivt p(!r experien tiallll;cee cO!ldircerc, primum circllitu
t:ft,inccrdllm fanè alium
bus fi quis non omnino [~gnis
perteétü effe,gui viginti diebus conf!:ae. Si ecenim rem·
decre=oriorum dieram [::cpius iudicamem videbit,gua
per per dilillnétionem [eptenarills numerus procede·
.lium:non ramen oaauum, duodccimum, aut decimuret,ve in pl'imis dnobus habet, effet hac quoqi radonc
[extllm,aut huius norx aliqucm.Apparenc igitur [ophi
fix in vrrifgi ,qux vniuer[am meJicinam confl:icueruc,
vehic lèptimus per(ettlls primlls cirums.~na
l'à [ecundns à primo dilillnétus cf!: , & tertius (ecundo
errare,experiétia nempe,& rarione. N eq; enim in gui;cohxret,liqnet propon:ionem, 'lUX ab initio {(atuebabus e xperientiœ v fus etl,i pfam [llf!:illent , [ed Vt cuique
tur, non adhllc poLl: decimumgllanum diem con[erua·
in mcnrcm venerir, ntlg:mmr:neqi enid ncer apparentium cau(as inuelliunt. Huius rei gracia alius ex eis nec B ti. Accamen pof!: vigefimum diem idem cirntl~
ordecretorium diem , nec omuino iudicium cire confirdo perpento con!lHit. ReCpondebit ergo trigcfJ~u[·
mat, alius iudicium quidcm eLfe quoddam, nOn (amen
guarcus decim0'1uarco'quippe qui ex dllabus !èpc;ma•
nis diJiiiétis fia\:& qlladrage!imus vige!imo, vt qUI ce:·
dies decretorios concedit:tangul rationc magis,guàm
h~c
1·
tiam hebdomadem coniunétam e xplear. ~are
experientÎa,decretorios dies,& indicia inuenire conue
p[um Hippocrates nos docens in Progno!lico, vbl de
niat:vel guali peiores exiaanr, gui pel' cxpe rientiam vvigefimo die verba fecir,déinceps inquit: Poft hos ca·
traque Ce didicilTe cofirent.N
~bis
[anè,qui poft Herophilum,Xenophontem,A[clepiadé nari LUmllS, fordem ratione, eadémqi additiont> primus ad qllltll?r ~
[an in viras i110s vel.inuidia, vel contendo quœda elfe
triginta dies peruenit. Primùm enim dixir crige!UllUpofsir.Sed ,qux[o, vndénamin menté venit ei,qlli pri
(]Uanllm pof!: vigellmllm, vt circllimm,no vt diem d
mo aCCllr.ltl! ipCos pel' experiétiam inuenerit,guemadcrecorium:quoni:ull Je vigefimufguartlls,& vigef~l
•
modum Epid'!m!Orllm libri tef!:antur, vtprxgno[cefeptÏmus poIt vigefimum cft decrecorius.Sed quonla/ll
ret (ophifias raIes qllofaam in poflerum futuros , cùm
de minoribus periodis([unc auté guaterniones) ::b ll
dè {atis docuir ,ad h:rc[eptimanas ip(asexpofiJÎt,re J.
nondum vlli his jimiles Hippocratis tcmporiblls exci
terint, verùm finguii pro viribus artem iUl1ar~,
inueniqllOS fia~
duos circuicus voluir fimul di!ciplill z c~l1
réque aliquid, non deprauare reaè inll>nra, ftudercnt?
[aadiicere:nempc & ex dllabus [ePtimanis COJTIpo{ieu,
~inecam
medicos,C]ui ab experientia empirici nomi C & illllm,qui tribus conttat. Verù~
qui duas con~i;,
u
' tres exaéte,reét
•
C ét
naumr, videre licet tanquam communes qllo[dam 0ve 1ut Imperre
um quen d
am:qlll
pe r fi•
mniumdogmaticorum henes, inquirentes qllod menSiguidem iam ql1adrgefimu,x~
oétOg~G
tiantur,non tamen aut decretorios dies, am iudicia toI
m1l111,centefimum, & centefimllm vige6mllOl cX vig 0
. aU\,;lO
a. fi'
" H oc 19ltllr
. . .tPIU,,,,.
t:",&n
lentes, [ed veluti & aliud guippiam maximè euidens,
mû f:xpms
en COntIgu.
fi fIl
hxc qlloque ambo f!:attlentes. Saris mihi iam (.f!: (ophialiud perfeéti circuims eft indicillm:vel comp?fi u e i.
fiarum nugatilm.~
ma:;is ad diét:orum cohxren~
per, & fxpius in [e alléti, quod :Ilium non mag' s reqll r
.
. . fi
a:ced l111 ,
tiam denuo reucrtor ,priùs vniuerfis ,qu~
prxJiximus,
rac . Abcg,lUncc
vnufcs eO:llll1,CJ.lll Vlg~
Jmum pr étu s jie,
in (urnmam vnam redaétis.
h oc 0 tlllet: nam eptlmlls 11 pel' le (emper lU .' c'
.
.•
~ (Jlg
. fi'
y ( JI. Decretorius itaque fOl ti(simus omn ium efi dies fead vige Imllmgi pnmùll1,vlO'ehmllmoétaUl1m, 'd re C
CI
~
XCI e ,
·
ptimus:pra;nuntiat eum dies gllanus,hœc duo habens,
filmllmglllllcum,&quadragefimllmfccudnnl C f: Cevt decretorius minor iit,& [eptimi index. Deinde vndecimlll'qllartUs pari modo vigelimumoétl 1lU!ll aW
C
r
dL1m: n,,'
&'
decimuss & de ci muCquarms eandem p roportionem,&
ret, & qua d rage filmlunlccliO
~1l
'IP [eq1l3deci~
ll
naturam inllicem con[eruances,quam cü [eptimo quar
nio, fi compolitionem in (e (aceret oébllum, d ? rcr
.
'.
JCe '
ad vi
tus. Déinde Frequenter gl1idcm deciml{f~pr1s
mUl1l,& declmllm[c:xmm fortes decrerono s eff 'dcn~
gefimum,raro autcm decimu[oB:auus <!d vigeJimu pri~aprote
ipfe qU:lTtUS Ile !Jcriodus guidcmel~
/la
0l3
rd
· cl'1 ve 1ut dJmldJU11l.
'..
E renllll
. [epU
mum eandem rationem habct,gllam cum (eptimo guar
ter ef!: ,le
peno
, . la~
tlIS,& vndecimlls cum decimoqllarco. Hi eroo, vt Hip. D dnpliciter dilli[:l,guartllS [(J\.. ioné accipiês, pnnll ~l [epocraces dixit, per quatuor auai ad viginti perueniiit.
tcrnionis terminus cf!:,(ecundi inicium. Forfan qUIS lIC}.
. il
.'
l1"e pllCl
•
Coincidut eis nontls ,guinms,& tcrrius. Plurimoç guipumanam lanc lam pertcl.l:um CJl'CUlwm ew fi ci.
dé nonus iudicac:(edidam vim obtinct gllintm, & pof!:
rtt. Non COlm & in hac (cptimum diem (eclIl1d:c cp r~
umtC
• • •
tr.
.
. , hunc terrius. De fexto priùs èiximus, vt malo dccreelle
c minait: fic enJm
aoJ decirn , et. •
manx Il1ltJllm
o.
. ertlCnlr
.
torio. Decimufi"niu certè omnium decrcroriorllm
tmm,llon decimumgnarmm termlllllS elUS p 1Ji cun
•
fiJl1l1 C
' rurllls
. deClml\lqllartllS
. r
Seci Cllm
imbecillimus:omnium vero,qlli non decernûc, forci(rcnlu~
h
er~
fimus tiquam in medio guodam vlroruC]l1e vircuris fida: [cptimallx & renia: princirium fit., nO .jd /~ 111111
fcaus cirl1~
(epr i:nana lic (uerit : hlS cuJO) C IPd1JlS
tus. VehementilGimx itaque (unt crif( s,fient eciam anr
·
1"
" non potUlt.
. A tg lU• {jpropcc
te~
diximus,qllx v[gue ad decimumquanull1 dicm ve1
mil tlI' ICl111C,tCrtJO
. urufIl
priores hehliomadas ex difiunétionc fada;, JO.te., rD.
nill nt : miJ1lIs iis,qllxad vigcfimllm vfgue rertingunc:
inde ad quadragelinll1m produétx, adhuc eti:\ln mimls
qucndam circuittlm pmare [cptimanam COlle nlt , ~ "el
•
1'
'~L
-'
inte<Trllf1'l'
11":
vehementes elladllnr:in iIIo autem per(c ~ fuluunrur.
etl:~
. a
celle
."1'•
pter ceruam
vero. .COI1lltnl.l:am,nO
omnino in dubitationem lermonem Inclderc n;",plÏ *~/rJI
l ~.
Proporeio aurem dierum dccretOriorii perpetue>
Il.
1lClltimanam
r
c & 11...
[erlH~:
vt enim decimll(ql1artlts & (ecunda: (eprima('u:ve
primum <llleo cl am orli'Ill.,.
'olio ~Ifl . (1
1nCI
•
.
ri'.
•
0
1!'Vlg
nZ finIS efi,& tertix principium,ita trigefimu(q\larcus
cern Cll'ClIltUm putandam eue:qul ver ex
dicbL1S'
r
r·
.....
�Liber Secundus.
diebus componitul',fecundum fim111 & compofimm &
perfeéhtm.
A
~.
Monet iam hic fermo nos confiderarc quis horum
dierl1m d·e acutis morbis decernat.Cùm enim Hippocrates in A phorifmis aclltOS morbos in quatllordecim
diebltS deccrni dicat,magnam inde nugandi occafione
fophifiœarripuerunt. Arquifine illorum nugis omnibus & iudicia omnia prxiàgire, & iam faéta explorare
potes. Nam fi morbum, exempli gratia, vigefimo die
iudicandum èlfe prxfagiens , ViétllS rationem ei congruam inftitllas,magnum xgro prxiîdillm adferes.Licebit auteq1 tibi & acumm, .& dillturnllm ip[um vocare,cùm nulla vel commodiras , ve1 offenfa ex appellatione :zgro adueniat .. Finga~us
enim acur~lm
huillf:
1110di mo rbum vocan , ommbus , qllX ad v Ittum xgr 1
pertine;lt, rettè adminifiraris, qllid inde peius vel melius erit ? Rurfus diururnum ipfum , fi placet, ~pela,
Vt nihil ex hoc vel iuuari,ve1 offendi xgrum inte1ligas. B
~emado.ul1
iaimr & in aliis plnribus fophifix de
nominibus contendentes dilfentiunt, tempufque difcê
tiU111 contèrunt, fic qlloqi in aclltorurn ,longorumqlle
morborumdifiinétione. Nam fi ventm fareri opotter,
non dux tantù,m morborum differentix,fed permultx
admodum putandx limt. Siqllidem quartana febris in
tOt annos incidit quot alia diebus iudicata cft. Ad h:zc
,
. H
alius quidam morbus in men[es mulros dm·aUlt. xc
igitur prima differetia triplex.Partim enim morbi diebus partim menfibus,panim annis totis iudic5.rur.
bra:im rur[us in morbis, qui admen{es peruenillnt, no
fimile exiftir,duorum videlicet menfium, ve1 [epte folutionem fieri. Ica cùm dierum , vel annomm numero
morbi folmtnmr, pe~magnu
difcrimen exifiit. Q.gid
enim Gmilimdinis, vel tertio, ve1 vigeGmo die iudiciû
fubiiffe,itidem vigefimo, vel qlladrageGmo?!am vero C
finaturalem ip[orum differentiam inllenire moli;1.ri5,
quotdierum decretoriorum circlùms fllt1t, tot quoqi
morbiftatuendi enmt. Itaque fi alterius natllrx elfe dicas,ql1emadmodum fanè eft, no poffe primum quaterfine nionem fuperare,alterius [eptimum *non e xcedere,ita
& vndecimi,decimiguarti,decimi(eptimi, vigefimi,omniumque déinceps decretoriomm proprius cllillfq;
morbus exiflimandus efi. .
l l.
PrxŒat tamen doétrinx gratia maioribus eos termiplmimi. fi~nt:verùm
it... magn~s
nis comprxhed,~
rmfus ne mlllmm dtfferentes lI1ter [e mutuo collocctur. Vndë nec eos laudo,qlli duas vniller(as morboru
fpecies ponunt,negj vtranqi dé inde dillidllnt:nec illos
prObO,qlli tOt effe dicllnt,gllotdierum decretoriorum
Cil"Cllims. Q9x igimr prxŒantifsima difciplina flle rit, D
maximéq; anis Vflli idonea?Si quis fophifbrum medicorum accuratè medicinam traétare conemr, fllblimi il
h. fede reHéta, in qua magni regis Cuill(piam infiar fedens adulercentes perdit, hue fatis noui ex ipfa re vtilitatem cdoéHi iri.Sicutigimr & Hippocrates in omnibus admirandlls, ab ipGs ellidetibus fermone capiens,
hxc aHqllando {cribie: Vbi peraclltus morbus efi, flacim etiam labores extremiadfunt,& longè temù[simo
viau vtendum efi. Interdllm ita fcribit: Acuti morbi
qUatuordecim dicbus finiullmr.Déinde rnrfus:Hi ergo per quatuor addi tione faéta ,auéti ad v iginti perueniunt.lterum pofieà: Spirandi (1.cilitlS ma.ximam vim
ad f...l utcm habere exiftimanda eŒ in ommbus morbis
qlad~'int
dieaCUtis,qllibus fehris copulat\r~qf;
fexagehml,oétogehml, &cenbus fintl.~eam
te.fimi vigeGml rur(us meminit: atqne his demu) reliais~
a:Œatis morbos hyeme [oluiait:hybernos , œfiat~.
Galen.
Me
T3-) 8
.
~in
& hoc modo inquit: Plnrimi pllcrorum affcétus
diebus qlladraginta finiunc:quidam leptem men!ibus,
aliqui [eptem annis , nonnulli ad pubertatem vfqi perueniunt. Hx omnes ad difciplinam !imul ciano rem, &
œgrorum v[um admodum vtiles [Unt differentiœ. Etenim i}Ja CUiU(qi yiétlls fpecies eft, Cognolleris aute ma
xim~gru
ip[um in his omnibus, fi hypotheGn ièrmoni adiecero. Adulefcens ergo quis valido morbo
correpcus fit,qui in primo quaternione iudicabitur:Aphoriiinum in hoc maximè ilIum imitadum pma, Cùm
peracutus morbus fuerÏt, ftatim edam extremi labores
adfl1l1t,& tenui[simoomnillm vian vtendnmefi:&neque alimencum qnoduis huic exhibueris, nec agua mui
[am,aut huic al~d
q~lid
fim ile,imo eria ab aqua,qllantum potefi,abfimere lUbeto. Hllne ip[um adulefcentem
vbifeptimo die crifim habiturum HatnerÎs, paululùm
prxdiaam viétus rationem immma, vel ... qua m111fam
exhibens, vel aliam huiufmodi quandam podone mor
bi naturœfamiliarem, vt Hippoerates prxcepit.lpfeau
tem & hxc inuenies partim à fignis quibl1[dam, velm
temperamento, con(ilemdine, & :rtate. ~xdam
etia
xgrum interrogabis, an valido fit ftomach,gu~
longa
inediam ferre pofsit,an cito offendarur,& facilè [olt1a~
tur. Sic edam habitum hominis confiderans , quxdam
ipfe ex iis, qux in opere De temperametis didicifti, inllenies:alia ex xgro rogando.Sl1nt enim quidam ad exfoluriQnem faciles,atq; ideo diutllrniorem inœdiâ non
ferunt,}Îcet viribus validi anteà fl1erint. Siiam tibi tale quippiam interroganti , & per te ipfilm coniicienti
appareat,& œger facilè ex[oluarur,faciléq; ftomachlls
eius offendatur, ptiîana: hlccum exaaè percolatu q110tidie modicè exhibebis ,memor rmfus hic eius, ql10d
Hippocrates dixit: Sed aliquid mm confllemdinis gra
tia,tum edam ne vaforum magna fiat inanitio, in~er
re conuenir. At vbi [cprimus dies Îllftec,neguaqu:m xgrum nutrire conuenit,fed ante vnllm diem vel anteà
minus exhibendnm eft.Atq; ha:cnos adamufsim vetn;
ille in opere De Viétlls ratione in mOl·bis acmÎs perdocuit. Si tamen adulefcenti tertio, aut quano die morbum illdicatum iri fpes fit,nullam fiomachi malio-l1Itatem, aut habitus inanitionem [ufpeétam habe. Kt hxc
fi prœterquam quod inllenis Gt, etiam validifsimas vires habeat,& longam facilè inediam tolerue fateatur,
& xgrè exfolui tibi appareat: infuper nullus eillfmodi
morbus adfit, vtacetum mulfum , autaguamulfam reql1irat, is omnino ad feptimum v[que diem à cibis abfi ad tertiu, vel quanum quaterfiinere poteft. ~lod
nionem crifts flltura videatur,non ita abfiinere poreil,
11011 pama guxnec (ola potione [eruari. ~aprotc
dam viétus mutatio,nec morborum ideoexigua differentia.
Vocemr iam peraClltllS morbus, qui ad feptimum XII.
vfque diem extendicur: qui longiùs pro·cedit,fimpliciter aCtlCl1S. At hlc quogue differentix in peracmo memoria tenedx funt. Etenim exaaè peracutus 1S eft,qui
quartum diem aningÎt:non exaétè,qui ad [eptimllm v[que producimr. Eadem utione inter acntos aEus exaaè acutlls,qlli vfqi ad decimumqu:trtlt porrigitur:non
exaaè vero, qui ad vigefimum vfql1e durat: quanguàm
& ipfe acutus Gt.Adhuc aliud morborum genus,quod
ex tran(mmatione acutllm,ad quadragefimum vfqi die
peruenit. S... tÎus enim eft ita vocare ipfill11, ql10d acllto
quodamimperfeétè indicato incradiem vigefimu déinde vehmn~iacu.
con~raét,eliuû
· eil\s
intl·a ~ua
dragefimum dlem ddfollll confueuit. Nonlllll1i amcl11
flatim ab initio velm prohibiti)tardfq; moti,& nullam
Tom. Il.
V 4
�1))9
Galeni De Diebus Decreroriis
incereà. (ubitam mmationem moliti, ad ql1adrageGmu
. prodncllnmr. Duplex amem horum ql10qi n:Hura ell:.
-' V cl emm accefsionum rcmi[siones in exaéhm fehris
ql1ietem finiunt , vel conrinua febris [emper pcrdl1rar.
Atq; hl1iu[modHie acutoram n:uuraefIe, inrelligendi
funt:alii vero manifefto lumdiLltllrni. Porro A 'hige
nes mliitis nominlbns & diuerfts lalldandlls eft, maximè ... ero 1Î ttudillm eius anis traétandx medicç cognoueris:qlloniam non ~OIÙ01
cemfor ibus folis l1udis, fe~
*Â~
rnotLI & natura manls acumm, ' vel peraclltllm morbu
,
' N : J , [i . l
'
~ ,
v non at
appellallent. am cum eglll, en cogi mOtll cu Ulter"
b
' r'
d
cl
fi
r
fu.Um·
uailis a te re l'emUS1S a qua rage Imllm Vlqi c:xten d'l
tur,nemo l'eae fenriens aClltnm, inquic, nominauerit.
Etenim fi ante qlladragelimum ceffet huiu(modi, iam
diUCllrnlls cft. Alios vel'omol'bos brelles vocat, xquu
effe dicens,nec acutOs,nec diumrnos appelbri:qucmadmodu pa ruas has,& à periculo remotas febres, quas
non dincurnas eITe quis ignoret?edi ab acuromm natll
l'a receŒ rinc.Namacummhllnceffeait,culmotlls velox,& Iubiro pel'icula adueniunc. V ides igitur nos,cùm
folu io iIHerdnm eandem temporis pra::finirionem habet, vêl acumm morblll1l, vel non acumm nllncupare:
eodem modo quandogue alium acumm, alillm dimnrnum,ipfo mom [010 dillingllenres. Noui igiiur complures ad quadrao-elÎmum v[gl1e diem continua febre
confliétatas elf.~a
voco eam ,ql1:E nunquàm ad febris
hlliuîmodi morbum non
quietem definit. ~aprote
fuiffe diucurnum di cere poffilm:non tamen fimpliciter
aCl1tum nominare ratio efi. Sed enim cùm ex cran {mutatione acuriexaétœ (olutionis terminl1m habent longi[siml1m, diem guadragefimum , nonnulli vero continua femper febre ad hune v{qi extenfi fune: ponarur &
hoc tempus aHql1~do
iam dillturnorum affeétl1l1m,qui
nullam manifetlo remi{sionem habent , ficnt anreà diximns ,aliquando acutorum cfIè decretarium. Iraque
Hippocrares in Pmgnoflico his verbis vtiwr: Facilis {piratio in omnibus acmis morbis, quibus febris co
pulacnr, quiglle intra quadraginta dies iudicari {oient,
admodum magnum ad Îallltem momencum habere putanda ell, Non enim fimpliciter acmis dixit,guanl1is di
cere pomerit, fed Cllm additione hac ,nempe qui incra
quadraginta dies illdicari folen t: caquam acmi guidam
finr,ql1i ~rfeétx
Îolutionis gratiaad ellm diem prologen cur.l roinde acmi fimpliciter intra dccimumgllart lm diem iudicari (olcn.~i
iam qUldragefimum attingunt,interim hi ipfi funt, qui mtra decimumguanu
diem imperfeae iudicancur:interim quorum palllô antè mcrnini, non Frequenter adeo ellcnientes. ~linet
tcnium /tenus iIIonuTI efi,gui manifeOû i:1m tardi aClltis oppofiti , glla.-l r::tgeGmllm dicm habct decretoriul11,
Sed de his poll paulùm diéturi (ul11us.Cxter ùm vniller
film prxdiét lm gemls aCllnlm nomlnemr ex tran(mlltatione,quam Grxci fHT4i{CdOII' vocan t, 0 llenfilm no
bis efi wm alibi, mm in tertio de fpirandi difficllltate
pori (simum,ql1od in Prognofiico,& de fimpliciter acU
tis djlf ~r ir, &ad hxc de iis, gui ex illorlll1l tran(mucatione fiiit, Cùm igimr ad librl c,dcem in vnillerfilm de
illis pronu tiaffet hxc verba,e dico amem de acueis mor
bis, & gui indc prouen iunc) membradm de agu:t in tr I'
Clltcm hune rermoncm promlie : AqllJ inter clltcm fi
ex aClItO morno eœplt,omnis mal a efi. Pari modo dm
~e pl1réti~,&
phtifc~,
tabidi(<ji aff::étibllS, i rcm de
us,qui ex ab!4 Cffil in ton ~ um tempus porri(tlll1 ur, vcrba f.1cir.,clarc innuie prol,oGri re non olli;il elTe,morbOi,qlll ex acmis diumrni nunc comeran~,
Sic er
go & ill.1 diéh [unt: Rcliqux .1u;cm {ilprl1racioncs ma~
gna.ex parte rumpunmr: fedatiœ in die vigelimo , alia:
A crigellmo,allx gmdragclimo,nonnulla: ad fexagefimu
vrq; peruenlllnt. Q.:}inetiam in dierum decrecoriorum
enlmraio,q~
ll11)rognollico recen(entur,ad [exa
gefimum V{qi diem merico procefsit, ~oniam
enim
non de acutis foillm, venlm etiam de iis, qui inde pr ~
grediunmr ,(el'monem inllituie:nec ineptè puro tumIU
ipfis decretOriis, tum in dOarina de abfceffilllm rl1pC\
~
ra {exageGmi diei cOO1l11eminit. ~i
ergo hanc di[clplinam non imelle xenmc,ii negllicqui,ac frunrl q l ~
fiiones in his texul1t,diffentire putantes cum iis,quZ JJl
A phorifmis rradiderit, morbos inquiens aClltoS quatllordccin: diebus finiri:guaG ipfe Hippocrates no accuraeè ofiendifièt,dicens aliam elfe namram acuco rllm
ex tran(matatiOne,qllàm illam,qllç ab{olutè acuto S.r..efpicit. Longèenim[eclls ell,quàm iUi putan:ql~
I :1fi
non aclltornm duplicem naeu l'am cognouiffet,al1a,a ~B folurè acuta mm ,::tliam tr::tnlÎnlltatione non [anè dl/hn
xiflèt appofltionc [uam [enrenriam , ve;'ùm fimplc
te~
dixiflèr: raci1is [pirado in acuris morbis valde mag
n~
ad [alucem momentllm habere pmanda ~l.
Nunc aute
ct'tm huillfi110di diaionem /impliciter aClltaS declar~
·
r .
" verllm cum 1us
• eClam
. alla
turam lClret
,non tamen !ta,
compleéti veHct ,non fine r:Hione appofi.lit, primtl!Il
~ibus
febris copulamr:no adfcribens côtil1ua, quO
ab{olurè acucoru eratpropriil . Deinde qui intra qua:
. d'tes fi"
rI enr,penn
' . d e ac fi1 a'"Il glll'd"e ae uU
d ragmta
011"110
•
fine,qlli dieb1l5 quadraginta non finiant , Q.!.Iare v n ~{ _
quagi morbi namram,qllo de in Prognofiico cota d~ •
putatio ell,clarè d.iitin xit Hippocrares, demonfirauHe
que, At interpretes lllcllienter diéb, ob{cura red~:
~
moliuntur. ~od
ergo nominis appofirionc qUZI
~~ û
nem,quam contexunr,îoluere COnantur condo na, 'n
ell. At hoc facillnt, qui ira (cribnnt : FaJibs fpira cJO Jr
,
. ccpulatU
C -on;111'b l~S aClltls' mor b'
.1S , ~ q,lb~s ' [ 'rebns
[ a~
qUlquemrra quaùragmtadles lidICantr,mg1~'
e~
nè vim ad làllltem obtinere cenfenda efi. NonnU 1 vt
tiam non ad[cribunt,&, inaudiendllm elfe dicen tes, in
fermo eillS duplex fiat : alter de acmis morbis"qLl~J1
Aphori(mis exporuit:alter de aliis,qui febrem Illn, CC
nJJl
habenr,& qlladraginta diebus iudicittur. Iam ver~
fl ll
.111 APllOf!'fi'
d
.
d
d
retO
mlS eCUTIUmgllarrllm iem cc, Ilip.,
Ièd illhic Cjllaruordecim omnes ùecretorios dlcs{j quis
pocratem pronl,l!1 tialfe arbitrari,( elfe enim rot, quaa certio,qui primus omnil'i decernere natllS dl,a :chen
drageLimllm vfgue nllmerauerit) no parnam re,p~
t neC
l' . h0 c dIeu
N CqllC el1lm
' Vt mellCI
{-lOnem mer~u.
"
{Te, nr,
Vt,qU! numcrare fciat,.1llt legere,Nam fi meJI~;
q Ll a ~
pnmul11 fanè nullllm exal; è aClltlllll mo rbum , .. dé ~
r.
d lem
'
, ù'Icatllm pel'llcOl're [cIree,dranOn 1lI
D d ragelll1111111
indl: ne quacllordecim <]uidem numero cffe 3d qU;ra re
m
·
In hoc alltcm nc Vel nu r. nt aege filmum decretonos.
e
, G
'fT
' .
' 1)1 ures na nqu lU
Ip
OS 1l011U;C,
qUIs
lIIre d'IXCflr,
'tTlqUe
..
f:}
"
' {am, l'Cru' p)'l~ ,
.
i
<]u:ttll rc _clm liS anc,qlll vencatcm Ip
'd ,~.
r. • ,
•
l H'
CUI entl:\ 1I1 Ip ICllll1t:itCII11d,quo(
IPPO cratesb ln'pfillS
' lCnptL1
r
-' l' . S
·'tsver
mo E~l 'ùemlon
re Igl1lt, lIpenl
d al c:vb1,
, ,
. li
. cr{os c oce t:
appo 1I1,qUlbllS decrc<ol'Jos ( es vnll:
draO't'llfi qui numerarc Jidicit,plurcs indllblè ad.gl~
le~jc
.
· cuenlentc
,
, qllatllo rdcctn1 Jnl utenC,
mll111 d lem
,qllam
Pono li gui [010 dierum gllaeerniones con1 P ioreS
forf.111 in hoc crrlre deprxhenfi,farebll ntll \ pal~
qli~
erre hos ac <jllawordeclm. ~lOdacm
ne ege. J1èdi~
dcm nouel inc,Cjlli hlliu{jnodi efflltÎllnt,fic J~a;'m
d:"
fc S.SI igimr in Prognollico guadrag:(i01UII ri(f1l~
cretOl'iul1l elfe acuroru dixilfct, déindc ll1 AI? 10 (1e nl~
, d'leln .' CilrlljrtUH
ql1:ttuol'ùecim dicbus [ummatÎrp eos lU
J
1
�Liber Secundus .
mirum tale qllippial1i eum illis confiderare licebat. At
cùm in opere Prognoll:ico quadraginca diebus finiri A
eosdicac,& in Aphoriünis quatuordecim, maimè ridiculum eft, fencenciam eius alibi aliter inalldire. Me~iores
iis funt,ql1i non fermones confencÎentes, ven\m
alterius cl1iufpiam Aphorifmos elfe, alterius Prognofiieon demonfirare conan nu. Sed hi ob animi magnitlldinem funt nobis miraellio. ~od
hm v tilic3.cem lm
ius difciplinç femper infpiciens Hippocraces,fimpliciter quidem aentos qllamordecim dierum t(:rminllm ha
berc reaè dixie, ex tranfmntatione vero acutos nunc
quadraaelimum,nunc [exagefimumdiem alfequi,
abfi,
dè ofiendimus.
li: 1 1 1.
Sciendum alltem efi eommunÎter de omnibus eiufmodi notre, quod qux ex qllantÎtatis cuillCdam in partÏelllas dillilione fillnt,acerualem dubitationem comi~
tem habenc. Itaque fic diuidendllm dt, Vt nec parciculx mllltùm alioqui differentes,fibi mumo conillngan- B
tur: quod dum quxl1is in pallca [ecatur guantitas,accidit:nec adeo multx fiant, ve doarinx vtilitatem e xcedant. ~am
ob rem fi ql1id opcimèdiuidi po[sit, Hippocraees prœter cœteros hoc mihi feciire videmr. Primùm,peraeutos ad feptimllm vfq; diem peruenire demofirae: quos, vt dixi,in A phoriCmis tenui admodum
viau traaandos effeprœcipit. Déinde in 'c ommentario De vians ratÏone in morbis aclltis,qllofdam in 0mnimoda inxdia [erual1dos elfe v[q; ad diem Cepcimu:
pofieà vero decimumqllartllm abfollltè acmis terminum fiamit:pofi hxe ad vigefimum procedit: rurCûsq;
vtrillfq; fpeciei morbum ad quadragelimum:itidem ad
fexagelillll1m perdueit: pofiremo decretoriorum diemm fupremum finem cemefiml1m & vigefimum diem
confiimit, quacuor v idelicet mefium tempus:déinceps
alios menfillm decretoriorum nllmero, alios annorum C
folui fcribit.Atgue hœe difciplinx vtilitas efi. Coincidunt auté nonnullx quœfiiones logicx, gux mitigationem requirunt, fieut & hxc opinor, quod morborum,
qui apud omnes icuti habenmr, nonnlllli decimiiqual"
tum diemexcedere videanmr:ideoq; Diocles etiii non
decimumquarcum, [ed vigefimllmprimunl terminnm
eis poÎllit.Atque hic quidé errauii:,vigeGmllmprimum
ma~is
, quàm vigefiml1m terminum iplis prxfiimens:
qu~nlàm
no omnino falfus fit,deciml1mql1artumexcedendo.Nam quofdam,qui aClno morbo laborarant,
dedmofeptimo & vigefimo liberatOs eire cognouimus: vtiapud Hippocratem quoqi in ipfis Epidemiis
illuellire licet. Qiomodo igimr,G hoc ita habet,& quidam acuti morbi deciml1lnql1armm diem excedere v idenmr,terminllm ipfis hune diem in Aphorifmis confl:ituit? Prompwm quidem erat diccre, Hoc rarenter)il
Galen.
~
Iud fœpifsimè accidere con(ueuit. ~jn
, !tiam
Hi ppocraces alîquando folum id, quod crebro oculis vfurpalIit, ~ihl
faciens id, qaod raro ellenit, pronuntiat. Ac
profundiol'em ql1andam habet [en ten tiam pron un iaml1l,t1 quis ipfllm commodè di[qllifierit. ~i
nanque
ad1decimumleptimum dié,allt vigefimllm prorflls :lCU·
ti morbi excidel'llnt,hi planè incœ perunr tangua fub.
merG, lento motu,grauiqi:déinJe alii in primo quaternioÎ1e, alii in [eeundo e xaB:è aclltorum mo,fi recipientes, ad decim.un[eptiml1m & vigeGmllmprimum exciderunc: ql1anql1àm &hi intra decimumqllanum fuum
finiançur.Nam in dierum ql1aternione vehementiii incipenrs,dé~
decil1of~tm
finiti,decimumquartl1~
[l~
dlem n.<.)11 exc~f1èrunt.
Nellie hoc guoque
DIodes lpfe,& al11 prope Offines vereres. Phreniticos
fanè à..r:rimo die fiatmn~
adeo fierÏ air.Igitnr li quis
phrenmde captus, vel glllOtO, vel feptimo, vel decimofeptimo, vel vigeGmo liberatlls Gt, nulli dubium hune
incra decimumgllarcum li.mm diê crilim fufiinuilfe. In
hoc Ïam maximè edam vigeGmllm diem ambigui tatem
adferre puto:ql1ippe qui potenciol! ancipitem namram
habeat, tum ql10d fxpe pofi primas dies mOl'bos acutoS faélos iudicec, interim de priùs iudicatis iternm decernat. Nulll1s enim à primo die aClltllS in hlIDe illabitur ,qui non priùs iudiciu expenus fit. ~Iod
li in prio.
re quo dam die imperfe8è hnicum fic prorfus di[cu(fe
rit, non impedit qu:) minùs aclltornm morbornm decimllfquartus dies terminus exiftat. ~i
vero ab initio
fubmerfi,len.tfq; apparent,& inde ad guadr~efim
tadiumrles perdurarint,& rurfus imendancur,hos iU~!
nos appeilaueris ,quemadmodum acntos gllidem manifefl:o, (ed qui ante vigefimum non fecurè hniti fum
déinde remilerint, poll: hOlc reuerfi, mox acmi ru{l1~
faél:i fint:nol1ifsimè guadr~efimo
die finiti dl1bitaue. br l '
;:,
,
rIS a 1O utene, an ex rran[mutarione acmi nominandi
veniant: imo magis an diuturni: quippe in ambiguis &
9 b[enr!s cenum iudi.cium quxrere non <?poner. N~m
pro relm.nat1~
cel t~m
[emper [ententla pronuntIarc c?~uel1t.
ybl ~ero
renl1~
.natura {implex prorfus
efi, Ibl & mal1lfefio, & GmplIclter pronumiandum efi:
quoniam & Hippocrates in iplis Aphorifmis,cùm dccimumqllartllm diem acmis morbis finem {btuilfet
fiatim edam decimifeptimi his verhis meminit: Cont~
fhbi~s
rurfum deciml~fptus
eft : hic enim qllart1l5
a declmoquano , (eptlmlls ab vndecimo efi. Sianificat
aCllnangi hic vigefimu tallqllam fecundum glcnd~m
torum termillum. ~oniam
vero hic liber mal1l1am fa
tis prolixit:ltem modo habet, finire ipftlm iam ~ogit.
~od
de diewm decretOrioru fpeClllarione re1iquuOl
ell:,id vnillcrÎllm in tenio exe<]llar.
TOIl1.I J.
V )
�CLAVDII ' GALENI
·De Diebus Decretoriis,
Liber T ertius,
• Ioanne Guinterio Andernaco interprete.
ARGVMENTA CAPITVM
Libri Tertii.
neq; ad coitu)& generis propagatione animantia pro ..
ll..!/odJilperimtm afErorum!dClûtM nos dffidtJU pr.ui,A uocare. Magna fanè & Lma; opera in hac rerû [ubfi~"
put SD/M, cr fjuod h/4Ïus Jtiribus. Luna operatur: Com!a~tl
tia apparet, verùm Solis effeéliblls pofieriora, Ete~:n
inter solem, &' Lunam . .."cer Ingentes mutdtlonesjùf'lmet,
menfes hœc perpetuo ordinat: fdq; euidenter adeo ~
dum Luna primo oeeu!tdtur , & dumprimo appttret . .!Z!!od
1J,nfl/ùm menfs perfiptimanM ~ Luna Jtariaturfidetiam
marinis belluis:quiqnàm & hoc ip[um Solis ben;fic10
Jtna fjluque res. ~
perio~
ad Ltlndr:',t!! 'Ju.t t~ s,li perdebet:nOllu enim ipf.'llumé fonitur,cùm Sole prunu!"
tineant.Cltr in acutu morbu plures comadenttS dlesjùnt defmitur. Tanta vero eius portio [emper iluceft,q"~
creto~,
'Juàm in 10ny;M. ~'od
numerm diert4m nutlam Jtim
tam Sol afpicit. Pror[us autem deficit, lllc1fqi expe,rs
habet ttdferenda Îudicia: cr qll'od non à numerù,fld à Luna
reddimr, vbi te rra [uo inte ruen tu i pfam ob tenbra~l.
mutationts circa terrena fiunt, D ifrent~
perdeutoru mor~aprote
à Solis receffu omnes muratÏones [u Cl·
borum,f!..!!'odfiptiman.t non habent integ,rosfiptem dies:&'
pit:etenim plena ea cùm diametraapparet, Acqua p~r
9uomDdo tres fèptimantl Jtiginti dies cu". dimidio eDnfieirmt.
tione dilli[a,J"X6'TOfl@' Grçcis appellatur,cùm qlad~
De naturd. mlJrbi acuti.1!.!!od morbl# pret4Ï1 tt/im efl ab 1Ut4gnlaefi:gibbofa,cùm tri:igula, & falcata fpecié refe:"
to,& 'luad td.ru~
& diuturnm efl idem.
B [ex angulis pra;dita.Atqi tune primùm l'ecns.fi,~:
poil Solis congreffilm :,l'paret, Obfcul'atllr ornlllll ,
~
V J iam caufas, cur no quilibet dies
I,
1
cùm 50 lis lumen circa ea emergi t. Tgi tu r fmélu s auget,
fine decrerorii, confiderare tnelius
Llm
incraffi.tque: animantia implet.Ad hxc menfif110 r.
elfe duxerit , is hœc fibi compofita
,
. ' llim
fiatum tempus mlllieriblls cOferuat, 1tem cOIl~J[a
1 r
elfe cenfeat, Et quidé inuemionJS
f~.
circllims cllaodit, inde,quod Solis plus, vel mlnt~
dierum decretoriorû principia fatlcipat.Omnia-fiquiden ,qnxfacere nata e{t-;~l
a~
reri couenit, qlleadmodû /llperioG:Ï5::fi.gllram . rep rç (en ta t, l~da-fitm:1ne;.
~!:2=§
re comemario diélllm efi. 5unt aumoia, cum-plena-fltfflt. ~aprotel'
& Fruges 10 in
tem genere dllplicia, qux non omnes fimiliterdies de
eàadallger, mamratque c~le'rimè
: occi[a cor~a
el
morbis decernere, ab experientia ellidens afferunt tefiimonili: qlt6dq; circllitus feptimani validifsima Gnt
ta?em r.ef~uit:
[omn~que
[opit;s ftlb eiu.s ,lIn:;~
altter dllltlllS ImmoratlS,pallorem, &-capltlS-dol
virtute pra;diti:poa hos qllaternarii : quidam vero extfa hos coincidic:imo qllod nec omnes feptimana; inconciliar-.
d' eC
"
L LIna 50 l'IS aUXl'1"1010 omO!'b us in, fdIg m' I l r,
uicem [erarcntur , [cd aliqllx ip(arum etii coniungan- C
V t 19ltur
tur ,oec omnes qllaternarii, (ed ex iis quoq; alii feiunita Sol ad nllllam rem maximam vel alterius Cltltl ~m
afiri, vel ipfius Lunx operam d;Gderat, A null o, en~o
~,lO
~cltis
m.?rbi~
gantur,alii coniuga(Ur.l~pe
•
\ . , fi atem f.'
, . ver nce r...
Impe d'Itur,quomlOusx
JClat,cumln,
impari dier~1I'
o.llmero"longls p~,n
llldlcla ~n totU ~Cl
firo confiiterit:aut friCtu s adducat fi humilis eHIS CUC.
dam, OmO!a hllillfmodi,qux pnus recenflll,expencnc
.
Û
,
lm J1'l
fius n1erlt:aur a;quinoétiuOl vtrLlnqi cofiituat, Cl 'fi ii
tia fatis approbat. Porro cau(as horrl ratione nobis indiocritel' obliquLts videmT: fed ipfe velut l'ex ql1! ?n.
~ln.t,
primordia
dagantibus,duo. prima omniul~,qa:
s
•
f'l
Lllna vero\ vr pnnceps
.
maxlmlls
eH:
nO"diocn
me
,looe1 m
dre (lamenda vldenmr. Inol'dll1atll vldehcet, quod ex
f'l " 'eg
hac Mundi mare rie proficifcitl1l': ordine vero ornater 1'11"Il & nos mc d'lUS confiitutlls, terrc nrc
1
fi cl "i '
e nO
mel'ito guhernat,nOI1 lJorcntia cxtcros pbnet3~,
tuq; procedes femper,quod cçleaibus origine fen ac. .
.
.
. , frIguS
eirutaC"6-l{~pns.
Huills rel gr:ltIa maxIme 1 O'aJ1l
ceptam: omnia fiqlliJé in hoc orbc ab illis decu~,orna
arllm locllm occ I[)lt cllm Sol ad hyclll aiern P aO'I'cé
mCntllmqi capcffil\1t, Atq; iam & in hi JlIobus princi
D cl cclll1aucrit:
.
'
1. • r.
fa ven
tlll1C calol' nOS excrcet) VCll1UP
'ub "
piis qllx ex expcrientia cognita Cimt, & ratio lilppedinOanlll1,aur prope ip/lUl1 fereur, LUlla vero pa:·cICis (a
t:luit,omniu\1l , qux ratione,& expcricntia i{Jf.1. in die• r
.. cl'les d'\)ponlt,
r . ' parux, n1llta tlonrùJ11
l'cs cUlluque
menlts
bllS decretOriis intclliguntul' ) caufJs inllcnirc conabicultatem habcn~:il1qu
non {impliciter ex f~, 'le. mil
mur,hinc (aao {ermonis cxordio.
ex 50lis afpeélu confcquicu r. Vebcm
c n~iorcs
It~qpa
1 1.
mniul1l ccnè /lIPcriorii aaroru potcnria (ruimur:
tatiol1cs cuenillnt, vbi ipfa cl! Sole coic:tn[upc r ln t]'!C'
verum Sol maximè hunc orbe cxornat,& cocinnè dif"
'b liS p1'1
..'
l 11' contin
' gllnt , Jill]'!ctol-1
1'IC10nl
cnl 1I1l1l:n1100rC
ponit: qllippc vcris,xfiatis,autllmni,& hyemis autboT
lllaa
·
~
"
h
r
Ù loor cappar c:oblcurx,ùucuruataJl1Cort., 1'311(,
aliu ncmo cxtat:ncc alius ti m:m ifeao vcl ex terrcflxi
cata vidcçur. Nam valiJi[sirru eorul1,q~
l'nus CradO,
fa:ee animalia gcncrarc potdl,ncquc Fruges marul'arc,
11111
�Liber T ertius.
mut:aio, eoitu lunz,& Jum ll111lh-atur, eommittimr:
uit)ita Luna mêCem,imnmcatione per feptim :lOas ei :lC<]llippe qux priùs apparebat, nunc nulli conCpicitur. A cidente. Nam vtrunqi tépus,&(l'IO poft primâ appari
tionem in medium orbe accre[ci r, & <]uo inde plenum
Dein diametra Luna: ftatio t:l.I1quam difiingllens eam,
in binafqlle partes Ceeans cotrarias Luna: eiuièlem difetficit,feptê diébus abColllimr:ambo <)uatllo rdecim. l
pofitiones, omnium cft validifsima. ~lod
vero di(mili modo li à pleno orbe,ad [ecuodii diui1ionem eiuCmodi rationem[ubduxeris,& hos dies fep té, rcli quo fpofttio incremenmm, diminutioni maximè fi t contraqlie,donec planè ab oClllis Luna declinata fuerir , i ridé
ria, verbis no ind.igct. Poft coitum vero,& pieniluniii,
fcptem inuenies.C:eterùm aera nos ambietem maznas
. validx [une dua: diuiiiones dichotomi diélre, medium
ad ferre mutationes, dum Luna primùm occlIlramr ,&
vtraqlle [eeans, allgmenti tempus prior, diminutionis
altera. At omnium extrema!, oblcuri'-sim:l!que aeris
rur{ils primùm apparec,nemo mortalium ignorat: ma
IlOS 1mbientis conuer{iones in falcatis, incuruiCque ap
ximè ii,<]uibus hoc ftudii ef!:)agricolx,& nal1tx:qui Hapantionibus fillOt, magis autem incl1ruis. Nulla fiquimm aeris tunc vocant , cllm Luna primùm apparens,
dé in cis maO'na mutatio,ficllt in falcatis,apparet. ~a
vento quopiam firmamr. ~am
ob rem Ar;m
~ quore nec Arat~s
malè ipCas neglexit , tanquam ob[curas
dam loco verifsimè fcribie de Luna, vbi primùm poft
coitionem apparuerit,hoc modo inqlliens:
exifiemes)conuenftque eos laudare,qui de his fcripfeCynthia fi cornu,quod fe Ulfiollit in altllm,
rint)tanquam ne vel minimum ql1idem omittentes. An
Incurullm [pecie velutannllat,adforecxlo
in plenill1niis conucrfiones, & his adhuc magis in conSxua proeelloii prœdicet f1 abra Aquilonis.
gre[sibus, proprium hoc prxter exteras habent. Ilia:
llqllidem celerrimas fiatim mutationes faciltnt : coicioRurfus eo veniet pluuius Notlls,hanc vbi pattern
nes vero,feu congre1fl1s,inxquales,& dilltltrnas. Nam B Ponè Cupinari confpexeris,fnqne reclillem
Sponte habitum:venlm fi lumen tertil1s onus
quid ante Lunam apparentem manifefio pronunties,
P roferat,atque dcx conuolilat circllhls oras
non efi: longllm alltem hoc tempus occultationis eft,
SUff'UlilS runlo,mox tempeftate [onora
illtegri ferè iigni cur[um explens. Porro mmationem
ex incremento ad diminutionem, punétum exaétè defi
Spumo(um larè pelagus cane(cere cernes.
nit, liquétque hoc Lllnam momentaneo tempore per~inetam
h:ec ln eodem libro (cribit:
tranlire. !taque ex ratione breucs plenilunii mmatÏoOmnibus at fiunt non omnia ligna dieblls,
nes funt:dimurnre vero, conillnétionalcs. Nam occulSed qux figna nouo dederit nox tenia mOtu,
tationis templls fibi ipli (imile eft)& quod prima appa~lartve,1oi
medios dllm Cynthia vultus,
rido habet,occulcationi vicinnm efr,tulll propter pleDurabunt coElo,medio & qure edixerit ore
nilunii particulœapparentis paruitatem, mm ob lumiAltera prouifa: iisfignanmr tempora Lunre.
nis obfC~lritaem,
& brenitatem temporis , quo ulpra
Et rur[us pleni quum prœfcn luminis orbem.
terram fertur.
Illa eadem hinc donee gcrmani luminis ignis
. 111 1.
Tllta igitur crilis euadet,in toto morbo collitutioAccedat Phœbx,menft~
poftrema notabunt.
nis,in [ecundo die:quo primo &manifefl:o Luna,& Ion
N?,?- ad. omoe tempus, qaod ab initio filic,prim:c
go [atis tépore fuper terram iam apparet,& lumen Ccn C apr1t~
~gna
fuffi.cere confir~a:[ed
plenilunium,
iile de [e mittit,ad hxc vmbram cuidéter oft'!ndit. P riem(qj dlmldll1m gemmum mutatJones quafdam <1.ffermus alltem dies \andiu Lunam [up ra terram Vlgantem
re. Cxterùm omnis velox mut-atio cri(is apoe1fatur. ~
'-..
,
'1:
'--....:>"" ~
~
habet , quadiuadhuc Solis etiam lumen poft occa{ilm
Et CO(htutlonem fane de Luna, dum cffigiem talcaram
Y '- l'etinet. ~arc
in hoc Luna lÎmui cum lumine oecidit:
repra:fentat,dicunt:déinde ad pleniluniunl transfèrunc
fa:pe vero & prior ell occidlla:Cecundo vero die primu
fimiliter vocantes. Hoc enim valid:ts vires obtinet:vcell1ccfcÏt: & nue mimls,nuc magis apparet.Atq; hoc ei
rùm femilunaris fiatio imbecillioreo eft:et{i h:rc quoaccidit illxta longitudiné à Sole receffus, qui ob pecuqLlcde acre decernat. ~are
aerem à Luna immmari
"2liarem Lunx motllm fit. No enim ex xquo [emper mo
fecundum [eptimanas , iam ef!: perfpicullm. ~od
i'u ~
J ~ " f :l - c;~
.....~,f!.
uemr : mm propter l:uitudinis immutatione,mm protem~
resvmuer[z jnde.:9tlo~-;ua1
omnibu~
.r;:t
~
~
_ ~ _ 7'!ir~Î
pter lignorllm oc~(l1m
non a:quali tempore elleniennon-perlnde-conftat, fed liS, ql1l hU1llfmodl acc:nrate
~v
.........r--JP· "'~
tem,in(uperob prxterici congreffils tempus. Vnde no
obfermttint,in confe!fo el . Ad h:cc pof!: [cminis confemper vnllm tempus eCl, quo cbrè Luna con(picitur:
ceptionem omnis imprxgnario. Infi.lper nihilo minùs
omnino vero triduo in coimSolis remorata)pbnè inhac & poll parmm adauéHo. 1tem omne aétionis inititi
uifibilis eft: quo nond li hrc tenenaJmmutareyoceft.
mag..n.a-slllterationes in [eptim:lI1os circuitl15 renner.
Et tempus,mm pecllli:uis eius circuims, tum in nos a~a:.nqruetidombs,<]lHE
[lib fi flllnr;incidiTr;
.~
aïonis in idem qlloda modo recidit. Erenirri cÏrcuitus
herum caufam Luna h:tbere ob(emat~
eft: ma-ximéq, f}~
.
~
V~cenis
diebus,feptenf[qj & terria ferè diei parte perain-tera~s&dùmc.fobU5
imnmt:ls. Ni h.w~
~
:
!!?.&.(....L ïo/
~
'3 .
,~
~"'
jJ 'r ><#
.~
"h<o<-gltur.ln tanto cnim temporcrOtum figniferi circulum D fi Luna in Tauro exiftente (emcn concipiatltr,vel par- d g ~-,
hp
percurrit.At quo nobis luceCc;it eircllicus quod is quotus) vel omnino alterius cuiu[di principium corigerir, f1~"04.-·
magnas eills n1lltatÎones inuenias,cùm 111 Leone) Scor
que eide conueniatllumero,planè intelliges.li occulra
pio,& Aqllario figniferil ambit:ventm in Leone tetrationis cempus de totO menftruo eximas. ~od
autem
O'onos, id eft, quadrata ftario feptiml.nx vnius exifiit.
méfiruutempus no omnino triginta dieblls coftet, [ed
minus vnills diei ferè dim idio, Hipparchlls integro vScorpiodiametra duas Ceptimanas babet.lta quoqj
no libro demonfirallit. ~in
& vulglls iam propè vniin Aquario [eciida quaJrangubris f!:l.tio in tertiam [cuer(llm nouit mcnlium alium, qnem ItvM.01' Grreci noptimanam procedit,1dque neceffarià:quod Ll11a ficut
minant ,quaG mmilllm ,& imperfeétllm,dies..vigintinoantè diximus, vicen~
diebl1s, [eptenf[que,& par:icula
N
ue~
obtinerc : alinm,nempe ab (0) li tLlffi,trJgll1ca. am
quadam adie8a,ffiaxlmè teniadici parte vnil1er(urn fiVnluer[os duorum dies quinquaginranouem elfe opor
gniferi ambimm peragit. Si nanq; in tanto rcmpore tO
t~,.liqudcm
veerque omnino trigima,minm dimidia
tum orb.em pertranfire ?P?rtet,c?nll:!.tquanam ipfius
d1cl parte condner.
partem ~nIeptm
prope dlebus~:
expeditllram. Pr6\1.
~el1admou
igimr annum inccgrum Sol ab[ol
mde hUlIls tc admodum mcminiife conuenie, nemre
•
LlIn~
f
A
In
•
,
....
,.,
�6-
1)6"7
2
. ~ 6s.
Y ~
~
~"
& d-
ft-;
f;:::- Ç!:s.~
..-1'.A '::tZ>
Galeni de Diebus Decretoriis
liS
Lun:e tranGtionem in tetragonon non diebus fcptem
decrctOria cll, fic temporis allnùi mutâtio dil1tl1rnos
integris cireunfcribi.
A morbos di Cclltit : vt III hyeme quidcm confiitutu mor-,
v J.
Por"o illud denllO repetendl1m eft, ql10d nos q110bum ver dîOo lu:lC: in vere contlarum, xftas : !imJli ratione rel' a:llatem contraétum, 'autumnus : in hoc paque obferuantes verifsimum fempc r effe comperimus,
ab Aegyptiis a(honomis inuet1tum, Lllnam n~)Omod
ramm, hyems. Cx:enlm anni tempora fingulis parciregris,fed etiâ fanis,dies quales tandé fllturi ünt,pof!e
bus bifariàm diuiiis , mcn{is qU:lternionibus proporprçnllntiare. Si etenim ad planetas temperatos fietn~,
tione re[pondent. ~in
afirologls edam dictur,qle~
q~os
iam & falutares Lat ini, ?ci'rB07TJI~
?rxci nomlin modllm anni tempo ris cllill[que & initillm, & finis,
ad InteperatOs, gra
[yderum manifefiorum Ortu &: occafu de[cribitllr, in
nat,fauClos,ac bonos produce:~
ellndem quo que finguli medietas alterius rur[us [ydeues molefi6fque.Fin CT amus homme quodam nafcente
ris cXOrtll diltinguitur. 1taque vniuer[as particlllar<:s
[aldtares planeras in Ariete,malignos in Tauro effe: is
homo nimirum cùm Luna in Arieœ, Canero, Libra,&
morborum mmariones , vel ranqllam ad proprium 1Capricorno fLleric ,pulchrè deset. Cùm vero Taurum
pCorum principillm , vel ambientis nos aeris conue.ripfum,\'el tetragonumaligllod,vel diametrum Tallro
iionem, cuenire neceffe cft. ~i
igitur eX propno
ipfi1iO'nl1m oclpat,m~è
tunc,& molefiè vitam tranftprincipio mutantur , Lllnam [equuntur : qui vero CCU
get.Atque .iam morboru initia hllic,cùm Lunain Tauab aere nobis circunfluo immlltanrnr, in tOto gui~em
ro,Leone,Scorpio,& Aguario fuerit,persima.Sine pe
anno Solem, in Gnglliis mentibllS Lunam. Hinc la~
riculo autem,&: [almaria [unr,cùm Arietem, Cancrum, B accidit murationes validifsimas effe,gllç videlicet.clll"
Libram,& Capricontum Luna permeat. Ad hrec alteque pel' [eptenos dies propriè contingllnt : ql1anUIS C·
rationes magnas, guas in tetragonis) & diamecris per
dam ipGs quodam modo commifceantur, qllas aerex[eptimanas fieri diximus, iR-lctllalibu-s-quidem morbi-s
citat. ~are
merito ex eo quod [emper eodem modo
l-ethales .&:ipfts-;Ra!ubFeSonHl~
accidant, inid , vt plerunqlle fiant.) decidllnt. Adhuc
el1. ~am
ob rem Hippocrates etiam damnar maximè
autem magis acce[sionum violemia cri{cs ante tempUs
immmationes,qllre in diebus decretoriis ad peioradeinuadere compellcns, ip[arllm ordinem perturbat : vC'
clinit:quippe quod lethalis morbi[ymptoma fic, <'luein [ermonis proceffil dicemus. Ad hxc varia xgrorul?
admodllm (vt arbitror) benigni,fed ad[anitatem tenin [e peccata,medicorümq;) fi medici appellandi liult,
dentis cÔtrarillm.C<.!!.od ft quis & huillS ipfius callfam,
non anis corruptOres, gui hoc [eculo permlliti lime.
cur qlladratre, & diametrre llationes tint potentit"simx,
N cc minus illa, qux xgris propter minü1erillm no/l
quxrat, is longifsimè à propoGtadi(plltatione digreritè adminifirarum, & extrÎtlfeCllS accidul1t nOlt1~'
ditur.Nam in prç[entiarum non prim:ts caufas omniû,
CJuam, vti priùs diximlls. Igimr [eprimano rum ~Jf
quœ ad afil'onomÏ:lm pertinent, [ed qua: propoGro
cuitllum vinutem mirari conuenit fi tOt C:tlltiS COS Jill
noOro conducant ,inqllirere cogitaml1s. V ciles autem
minuentibus,multo tamen aliis fOl~tiores
inl en iunr~.
caufa:: funt,qux [eptimanre nauua incerprerantur .RnrIn acmis qllidem morbis coincidentes decretorii p u.. eas!Il
. fiumma"CCi
I Idgamus.
'
Lu nz.ter~goa:,
C ~es !l1nt:guonIam
r
' & ~orpl1S
"
oduJ1l,
ftus IO'ltl1r
mltano~
aco~J1l
ea:
&di~metrz
ftationerin principiis bonis banas-faciunt
111 mom & pertlll'batJone vehement! conftltl1 rl1l11 .
" quo, d
. 1onglon
"b liS, Vla
. & or d'me ma~IS
. lCpml1:l
r'
.
. ma l'15 ma 1as. A
nar ul1I Clf'
~ l teratlones,tn
tq; och
prxtel'qna
JI1
d',
;tflronpmis in confeffo ell, integrum efi & tibi obrerClÙtl1S procedit. ~Iaprotc
abvaelltis omnibus 01'.1,
· autem hUlllimo
. r. d'1 deprecans,nec
.
" qlll. 0 b. .
denuo\ decernentJllm
. d'lerum ca u(as JJ1 ,
uare. S111
ilS,
ne .
l11Clplemus,
feruarunt, fidem adhibes, indubiè [ophifiarum vbigue
uefiigantes.
. 'r V 1JI.
.
.
·c II 0'
1am qlll'cl"
C b
r. 1Ul. CO[1n(7)
,
nunc 0 bll repentlUm
a1"lqUIS es, glll.l'anone
manne
em 10 pnmo re
l'es diarias 10
~._
" . nos appro b are po II 11l
. ex
C
'
. ' ne en"
apparena
ant,'
Cllll1 econtrano
1'd gi cere
nulla cum vehemen t1a,&
penurbaClo ,d'cs
cuidenter apparentiblls, abditorum ratiocinatio ind:ttu digna, ~an
quà.m nonnulli Hippocrarê glloq& 1ri
ganda effet. Ica {i~ua:q;-res
p-rlncipio çir.:uims-fedecretorios in Epidemion priore enumeran rcm. c~i.
qllentes V-fliuerfe5-cGnfonos habet.
mi mcminiffe pman t,ùuplici 110mine errantes,:rCI:ptuS
v l l,
Circuirul1m vero alii numero qllodam dierum contus enim primus,& non dies primus manifea o1crt eJ1l'
ftant ,alii menGbns. Iam vero qui dieblls confi:lnr,
ell in parillln, impariîunque dicrum catalog?' Q!!cir'
1..,..;4- feptimani fitnt , & ad Lllnam pcrtinent : ~i
men{iadmodum igieur in parium enumeratione pr.J mU 111 do'
bus ad Solem refcrul1cur, hoc modo elleniemes. ltecllitllm prxbtlls,quartum dicm inducir: ir:l lJ1 men nr
fI1~
enim ab Hippocratis verbis init.illm [llmendû eft,
ne imparinm , tertil;m. Atqlli multo magis ignol.ra1C~
. hyeme 10
r 1lU, 1lyema 1es xllaIl
C
•
.,
r '
nI re Jq
OElliuos mor bos d ·Icentls
qll d Li a' [rome
opens
proftnolllCl
delcnprll
r. hx C
'd
1
b
"&
j'd'
.
, 1 l.' •
/:)
d'ca
te. H ocqui cm ongorum mor oru, qua J leas annt ~e I:lCICemOrtlla: gl10dfi ob hllil1{jll0 J lllaS
• '110 11
nalillm illdicii {lamm tempus ell, quemadmodum ;leu- D faciei Cpceies Orta cft vna die noétéquc Îudicatl!r . . di~
torum decimu[guarms dies.Cùm enim à mcnGs prinçi
intelligcntes Joco ve~ ' bi prol~atu
, & cogno(cHU\in.
pio ad vfgj plenilunillm tcmpus, totius Lunaris circuiétum elfc. Ho~
igitllr miffo faciamus. Cxter lll1t Pt,La~
'11
.
1labet c\.lm tn.
. . açmc, ùecerncndllm
v
pcrcu
Il
tus diml'd ium eXlllat,
ean dem ratl011CIll
CJplUm
dicrum,qul. CUI~
. ' al'
C
l
Il
i 'tnterccù'lt.
. c qua dam mOlbos 111l1tant,rertlllm
. a'rm
terll:l Il 0, quo d abh yeme a d xI(atem
vlque
tJon
P pl0. ia Jll
~inetam
à plenilunio ad v [que occul tationcm temtltel'e oponct, vcluti priùs diétum eft: 911ippe t~car,
pus, fpatio qllodab xOateaùhyemem vfqueporrigiI1lt1lam CUnI prima fcptimana commllntonem. laquoJ
tur, proponione re[ponder, [cd horum. vtroqllc bif'a[cd el( coincidentibll clC illar. SiCJud~ga.tcrnlO,
r(1a~
riàm (etto,in acutis mOI bi [cptimana efi : in <.Iiutllrnis
[eptimana in dllas partes [eth abCollllcur,ldco pedithlS
e
c1ari{simorum fydenull el(orm~:qut1
rarionc ver,
gnam (aclllt.lt4'm obtinerc , in priore. [crmotl. donC,
xla~1
hyems, & allt1ll11nll dcfcribullwr. Non ctcnim
ell. Tcrrills vero, & gllintll licet aiJa n~tla
13oincÎ'
pari dierum llumero hrec fecundum vlIius alhonomi
qllàm qUdd iudicia CUIl1 acccfsÎoniblls fiuJ1t '.c111 hoC
fentcl1tiam diui(a {unt, verùm manifellis circunRui
~al1t,
nOn mimis quarra die ?cccr!1l1nt: C]1I0n;r3riO'
aeris mltaionbu~
dillingunmr. Rurflls & alio moIpfilm &: ab expcricntia telll1110l1lUm habet, rlafll
do: QEemadmodum [cptimallaaClltorum mOl borum
ne colltcmplantibus non obfcura cius caufa,c{lpefcnf
�Liber T ertius,
pettùrhà"tionis violefitia-, naturam èa , qure molellanc,
edam ante tempus propulfare compellit: quippe vir- A
tus ipfà eft alie'norum expultrix : quemadmodum in
opere De namra! faculcatiblls anteà demollramm eft.
Tel1'lpus aute aaionis in fine alteraroriœ-facultatis eft:
tUne eoim funétionem obire, omnibus fecundum natmam abfolmis, ofiend?bamr, cLlm illaab aaione defiiterit. Verùm antepr~ém
coaionem Interim qux
offendunt , amoliri cogimr, vt intcrdum concoétione
hm abfoluta mOnlrur adhuc,& lentè proprer imbeclllitatem munus fubit : vtrl1nque in ventriclilo darè licee contemplari. Inftigatus enim concoétionis rempus
non expeétac, fed prorinus etiam idoneu cum eo quod
molefiat excernit, & vbi iam Cuis concoxerit interdLUn lentê, ac cunaanter fuperflllllm imbeciliiclris vitio expellir. At c[lm nll.mrali habitu fmimr ,perfeare
cOllcoaionis rempus,ipfius recremenrorum expulfionis terminus efi: quem neqlle prœuertir,neque pxrefen B
'tem adhuc moramr. Cœterùm vt in ventriculo , fic in
fin~uls
torius corporis partibus alienornm expultrix
('lc~tas
eife oftendebamr:qlla! meo fanè iudicio,& cri
fim in morbis efficit,atqi proptereà optima! nllnt,cÙm
iani omniainanim:mtis corpore cocoaa fuerinr. Prxuenire autemcrifim,quod Hippocrates 1feC~H)'yUc{7«,
<luaG dicas , pra!n~me
, a~pe\lr
confileUlt, mahlln
efi. Nam idonea hmut cum us, qure lœdunt,excernuntur: nt~ue
hoc namra incirata vel ab exteriore quodam vel ab iis, qua: in ipfo COl'pore derinenmr. Extrinf~cls
igtu~
eft medic~,squ
parum.~eétè
ql~id
fecerit a!ger famuh, acque alla, qllX propne excenora no,
,
r corpore 0 ften d"ur morb··
'
IIp fit,eorumminantur:in
iplO
que caufœ, & exacerbationumacceCsiones. Conlidera
iam mihi tale quid in namra accidiffe,quod hominibus
innrmis contigit: qui à fonioribus quibufdam irirati, C
pro neceCsitare impemm faciunt, inuad{mrque eos, &
onus d epo
imparati pngnantcs ulperantllr. ~inetam
nere quis volens, interim vel inuims cum eo concidir.
Item vehcmentiùs quis currcns, déinde fe ipfum reti~ualm
delams eft.~
oere nequieris,inllitlls c~nra
mnia hxc exempla malts llIdtCllS attnbllul1tur:de ql11bus in onere De crifi copioGùs dianri [lImus.Sed nue
quoque 'neeeffarium di~etl1r
,cùm in~tlr
quidg.a
verbo 1ATeC(/~NÎ'YV.a9-«{,
Htppocrates. fibl ~eht,
lnterpretari. 'EtenÏm hen non poteft, vt ql\1 de dlebus decretoriis qlip~m
referre aggreffils fit, n}hil de c~,i{
etiam
dieat: vel qui de c~if
doe~at,
non etlam de du:hus ~e
ereto riis verba [aclat. V eru m fermo ad propoft tam 111ftitutionem femper rellocandus eft: & tantam adhœrcmium mentionem facere oponet, qU:lllta neee1faria D
effe vldetur. V num iam ex illis,quç naturam llimlllam,
& veluti prolloeant, exacerb:uionis aceefsio efi , nullam ~ltiecm,
nec moram concedens , verùm incitans,
moucnsque,&, velnti dixcris, pllgnam indicens. V nde
aCtltornm morbal1.1mln diebus imparibus illdiciû con
tingit: in his cnim &acce[sioncs fl1nt.~œigur
cauf~ fit, ob qllam in acmis ~orbis
t;rtio qlloql1e die .pl.ù.:.
f1mùm aecefsiollcs nant,tn 10n~ls
au~em
vel ~lIotd,C)
v.cl quarto,non promp.cum eft H)uemre: Ilec 10 pr:rfen
tla. di[quirere necefi'ar1l1m. ~o
ver~
,fic ellenUI\1.r,
o.cl~is
vfurpare}icet, & ad prxf'lUt~a
utlonem ex pnll
ClplO habct. Si enim ponamus vt euam apparet,fccunda ab initio aecefsio ad tenil1m di.m delabccur ) tenia
ad qUÎntum,quarta ad [e.pti~lm,q\!a
ad nonnm. 0,:mnes a.luem in impares mCldllnt. Cu~
ergo natma no
cOllllcnienti [ernper, temporc de morbls decern;tt ) fed
ab aliis çau!is J qlllblJs j1cçe(.
concitata plCfllOll; ~liàs
n
T37 0 '
fio in morbis acmis frequntism~
cotingic, (ofienfa
vero eft in impares incidere) Inimparibus acutorum
morborum plurima iudicia fien ratio cft. Ad dies ipfi
pril'nariam decernendi virtutcm non habent, (fcmper
cnim huic animllm adhibere oponet) fcd pel' accidens
aliqllod 11c eueniunt. Prxdixi , opino r, manifefio iam
hoc accidens : fiquid em ratio ne , <]ua morborum iudicia omnino in acce[sioniblls accidunt : ha: alltem ln
dies impares Încidllnt: eadem in morbis acmis imparihus diebus iudicia contingllnt. At (i dierum numerus ipfe decernendi facultatem haberet, non frequenter diebns imparibus ,raro pariblls ) verùm perpctllo
imparibus , nunquàm paribus de acmis mOl-bis iudicium neri oporrcrer. Neque enim [eptimi vel quant
numerus crifis anchor cft, {ad-qnù"êt'!;;unainnouante-&
terre-na immutance, motllm qlloqne circuims-ad -hos
pciae-ipes Humeras .venir-e concingat, meriro in ipfis
tanquam fiata alterarionu tempo ra inueniunmr. ~ip
pe mutationes non numeris, [cd Luna! terrena debent:
accùm in motll mlltans confiflar, tempns mutationibus neceifario coniunétum en: quare etiam numerus
neceiTari6. Non igimr qllàd omnis par numerus fceminam,impar m:l[cnlum referar, aclltornm iudicia imparibus dieblls accidllnt: neql1e enim impar ab[olutè
pari fortior efi,neqne fi fonior,iam fcemininus imbecillior : neqlle fi fcemininlls ql1idem hic, mafcllills alltem alter Gt, aclltos morbos in ma[culis numeris illdicari,dillturnos in fcemininis, rationlcofent:lI1eum eft.
Omnia fiquidem qUa! de nllmeroruil1 vireure nuganmr, tam facilè abulrda elfe depra:hendimlls , vt mibi
fubinde mirari fubeat Pythagoram illum tam fapientem virum nllmeris tantum triblliiTe. Atqui nunc adu~r[ls
ipfos nugari non vacat: nam Catis eft ad rem in;fhcuram,
fentimanis-no•
, teHCsa-l.miur~n
,
r-r
t.1~lm
n:agrs-pem~ti0
: pofi in quater..
1110mbus eXlguas: ad h:zc crdlm exaccrb:ltionis accc[!ndige~':tm
..acœf;ion0S:té-rt-i0-qUO_
fione ?h~rimù
eu-enlre : l11s etemm [ubieétis
que.d, In.m<»~l-Saeut
acmos morbos in impariblls dieblls magis ad iudieiG
tendere neeefsitas eric. HuillS rei gratia tenius & quintus merito decernunt: non ex Lunari circuitu decernendi potentiam [oniri,fed quod ob violentam acceffionem tenillS crifim quarto die fururam prxllerrat. Et
per Iouem..natura dl1m quarto d~e
hiTa,nec quonis mo
do incir:lta, conquiefeit) quinto ad iudicium commoueatttl". Nam hic vero deeretorio tardiùs venire, œrtius paulo magis anticipare in decernedo videmr,<]uOd
vieini ambo vcrè decretorio, accefsiol1cs [u[ceperint.
Iam verù & 110nus inter duos decretorios [eptimum
& vndecimum medills, velnon faaumil1 fcptimo die
illdicillm, vel vndecimo fllturum ipfe fibi vcndicat:ranùs qllidem [eptimi,f'ipe vndecimi criGm a!T'lImic.Etcnim pecliliare [eptimo diei iudicium non ad nonum,
modo pauci errores commi[si fint, vnquam peruenerit. Sed hoclibris De crlti declarabimlls. V ndecimi
propl'ia crifis econtrario habet, nempe cùm & exaétè
omnia gefia fint,& violenta noni diei accefsio inuadat.
porro iudicia Imiufinodi diebus propter acce[siones
vehementifsimas incidere,c1arifsimè demoftrac,quOd
videlicet in progredientibus morhis non fimiliter ellenillnt.Sicllt cnim accefsionum vehementia,ita dierum
qlloqi coincidentium numerm in illis minuitur .Sic fanè acccr,ionis vehementia crifim alio,qllàm {lato tempore, fieri compellit. ~are
in omnibus ferè diebus
pera~utos
~orbs
iudicari, videre liCet:q\lOniam vltimm 'pforu dies decrctorillS dl feptimns, & ante hune
r _
~
non
�1371
........ C
~.
~:
1r--r ~
' ~
Ç ': ~9-;
<.oc:;,-~f
-.
~-
f'"",,:.c
'3
=".,~
~.t1~
d-(}
~
'"t ~:.c
.,
~-sL
.~ .~ Pb /.!..,Ç.L
~-L
"'~f.7
~
r .,
&.~
'TO ~
~
r~
·
Galeni De Diebus Decretoriis
non quarms modo,[ed edam tertius,qllintlls,& [extlls
& de ~i'mo
an decrn~t,
A
alîquando decernii,t. ~jn
inter medicos, vtdlcebatur , ql1xfttum dt. Rellat Itaq;
[eeudus ordine deeretOrio indubiè elapfus. Sit autem,
fi vis, & primus: {ed tertius, 9uartus, qlint~s,
~extlS,
fept~mus,on:
decernunt : ~dqlomnes
dIes 111 ~r
aClltlS morbls poll eorum pnnclpla propter acce{slOoum vehementiam facere vidétur. Ergo [extus etiii,edi.
nec inter decretorios,qui circllitll côfiant , nec imp~r
numero aifcribamr , tamen & ipfe perfxpe deeernlt:
quoniam incra peracutOru terminum continetur. V n~
uerfi aucem tales alœrum duomm habent : vel conunuam febrem , oVVO)(01' appellanr,qua: à prima confiicu
tione ellndem tenorem Rne manit-èila declinatione ad
crifim vfque, vti diximus , [eruat: vel interpollatam,
qua: etfi manifefias habeat dedinationes & aceefsiones,non tamen tertio quo que die manifefias tacùm ha
bet v-e-rH-nHn-ipfafUmdierum-quaEJ.-ue IlWdiis-, quéad- B
~m-&feitcn{lha.
Proinde prima peracucorum
difer:o~a
velue vna quxda~
ell: acce[si.o. ~am
ob
rem Olhll, quantum a~ ace(s~onm
p,erc~nt
lmpar~s
paribus pra:ll:abunt, cum ~ebns
fmglllJs dJebus zquahs
~-J
e xillat.5ecunda edi per trlduum magnas habeac accef,.Lfiones,& veluti circuimum principia, tamen medius i~
•
' r '
'b'
[
. , eforum dIes tantam & lple 111 peracucls ~o
lS}Cee ftonem Frequenter afferr, vc etlam magms ahoru quorundam morborum accefsionibus nihil Gt inferior.Cii
igitur morblls velm ad Ceptimum fefiinat, & fecudllm
ipGus rationem in eodem fini tll rus ell:,media: vero acçefsionis magnimdo namram ad criGm ante fuum cern
pus venire compellat: vel fi ex trinfecus aliquid eueniens , ipCam iritet,fic cnGs fexto die prxrumpet. Atque hxc tanto peior efi ea , qua: Ceptimo fucura erat,
qua,nto magis ip(am prxuercit. Pefsima vero criGs fe- C
cundumaliam rationem {exro die accidit : quam in opere De iudicüs pleniùs enarrahimus : quippe ad iIlud
proprie pertinet,bona malaque iudicla dillinguere:hîç
tantùm de diebus deçretoriis di{ferere ilamimus. Sed
quia femel de fexcp die vniuer(a dieere.parauimus,hoc
qlJoque adhuc .fi,lmmatim adiungemus. lnlladunc quidam mprbi Cecllndum diem primo grauiorem hab~n
tes quarcum tertio,& ro tas acce[siones in dieblls pari, , \ong~
bUS,qUl
' ~moru
naturam,qllema dmo d"
~
in commentarus De cnG oll:endemus, habent: protlnus autem, vt acmi, propter accefsionis vehementiam
finiuntur: hietiam fecundo die interficiunt,& quano,
{ed {exro plurimos, Etenim in fecundo die natma quodam modo valida eil: ite in quarto adhuc magis,quàm
in feno : {ed nondwn in certamen venire alldet. At in
fexto accefsionis vehementia frequenter eam ad cerfarionem prouoeat. ~i-re
alterum è duobus {ulliner: D
ve\ in ea concidit , & priùs, quàm qua: offendunt, excréi'ïerit, extingllirur: vel plurÎmum ex eis p;~l[at,
reliquum vero adhuc non poteil : verum imbecilla, &
defacigata pror[us concidit, & exolLlta Îacet. Déinde
Gquo modo pollero tempore recreari , ac refici potuerit, paulatim morbum concoquit. ~od
fi morbi
reliquix eius robore majores {Jn t, tandin xger (uperUillet,quàm naturaadhuc (ilfficere potcfi:morictur tamen pollea, Iam vero de diebus coincidentibus abllndè diéhlfl) cft
1x
Clll' auccm Je vigeGmus,& vigefimufprimlls,mulro
Primùm quonii
, magis vigelimus dern~t,xplicabo
huiu(modl morbus dilltllrnUS iam ell:,& paribus diehas
accc[siones fiunt:déindc quod fcptimana non inregris
(eptem diehus conOet:veluti priùs expoficum eil. No-
uit hoc quoque Hippocrates,fic in opere'Prognofiieo
inquiens : Hi igitur imperus per quatuor ad viginti;et
addicione faéh perueniunc. His fllbiungit: Verùm huiu[modi [upputatio per integros dies nimirum fieri no
pocefi : quippe cùm nec annus , nec menCes ipfi integris diebus nùmerenmr. V t igimr annus ad crecentoS
lexagincaquinque dies particulam diei maiorem quarta adieél:am habet,mm menGs ad crigintadies abfoluédos vnills dimidium detiderat: fic & [eptimana, [exta
maximè diei parce, v c Ceptem in tegros dies habeat, i~
diget, ~am
ob rem cres feptimanct non vnum & V!gintidies integros, [edminus ferè vnil1s cota dimidla
parte con [equuntuf . Ob quod etia numerum huil1~n.o
di non magis viginri, ql1àm vni & viginti diebus Vlelnum, verique parti conuenire videas. Nam cùm totll S
Lunaris circuicus (epté & viginti diebus,& adhue ~er
tia vnius parte ab(olllatur, ideoq; [eptimana qua:~lbet
Cepcèm diebus mjnùs fexta parte confiet, tres fepClr;t~
na: viginti .dies & dimidium habebunt. ~onia
19~
tur vigefimus exaélam periodllm propinquam Gbl vedicac,tales iam morbi inueterafcunt, & acefsio?~
pa
ribus diebus accipiut:quorum vero ace[sionf'l1~
paribus eueniunt, horum & iudicia ad vigefmun~p
mum de1abuntur. Non folùm antem LUl1ct cirellJCus ,
[ed menfiruum edam tempus apparitionis , vin~ter.
quandam in nos po(sidet , vt priùs docuimus. HI,ce~A
enim per figniferum circuitus fuis cl1il1[que rei prm cl•
piis maximè proprius efi, & menfiruale tempUS , ~u
Luna confpicimr, ambientem nos aerem immutans,o.
mnibus ex zquo hominibus commun'em efa~un
fiendit, Demonfiracum ell: & hoc tempus viginu ~ ee
ptemdies propémodllm nece{fario contier:dOq~1
r.'
,
•
. , d'lua
fi
• \ cU3 Ir.
leptimanaellls
mm
or adh ucpnus
mentO
'b S
Siue enim à triginta, tres illos coitÎonis dies,in ql~ ,lI_
tn
nihil de aere decernitur, auferre cogites, Gue à Vlg _
tinouem & dimidio , reliquum tempus , quo Luna rn~
nifell:um de (e lumen pra:bet ,priore modo fcpr~i.
viginti dies, altero vigintifex & dimidiunl, hab~de_
(~lOniam
ergo mutatÎones corporibus no{ln s aceJ cs:
re diximus , quafd:.m proprias , qua(dam com m: nt:
proprias, qux tanquam ad propria principia {p~,
cidé
communes, qllxad communem ambientis v[um,l~_
vero vtroCq; Lun'ct circuitus fieri conting ic "&. cll1 et
munes propriis paulo breuiores elfe: ficfan e If, ro.
[eptlmana: namero ql1ippiam auferetur, Nall1, 1 ira
priz commllnis admjfceatur, fitque paulo brel~IO
~10quoque feptimanam imminlli, & velut in medla
dam proprix & eommunis confill:ere oeee1fe e '(cico aute propriam, qua: ex {j!7niferi circuitU p~o
.Cnl cm
.
.
"
d
t
:
comll
tllr:nam IS CUI que nofirum virtmem a rere:r.'
neIl
'
ew lll
ex menHruo tempore ortarh, quam fur ra rec fi' men quaqull1l (eptem & vi!7inti dierum eae, Nam ,I:l grOS
Il
0
••
d'lC SIOce co Hrua l'1 tempore exa8:o,qllod
ad rngtnta
i
d'
·d'
'
è
.
d'
b
niT '"
tres 'nUS
.
VOlllS Iml mm maXlm reqU1rere lee a
ms dies ademeris , reliqui videlicec vjginrfept~al
diei dimidio erul1t.ltaquc hoc tempus non me cem, r'
commune
totum tn
leptlmanas d'Hli'd'leur, (')..
~are
.
opn,o
pu (cptÏmanx,ql1od aercm immutat,Gngnhs Pd\ebare J
'.
'h
minus
ent: quanquam
& oc '
Vlrtutem. habe mpore
tIlr, ide6qllc nonnihil ex altcrius feptlman: ccllC mi·
au terre : vt medium vcriu(ql1c tempus, qUO ve lfU~_
.
r
r'
demac, "C
fi nm ex elS
efi,plus lexta parce Icptlman~
.. D 15 c2JJ
propter exattam, vel milluram, vel ablano ne . ~ip(d
cùm nouie. ~antlm
vero humana coie8 ura. JO jn ct(
'
ll:
'
"
mmedlll ll1,c#Il:t•
JIcec,prx at ClrCllltllm carum comune
~
. , OlS
. manlr~
vrra[que collocari. Ct'tm crgo apparlClo
~ enl
r
y
fi
Vo-
�Liber T ertÎus .
1
&elticacis tempU$ fit dies vigefimuffexcus , & di mi- A criGm peruenilfe? Nam aUquando qnarto ,interdum
dius,figniferi vero circuitus ex'pleanc viginti[epte dies
quinto morbi finem accepit. Verùm vt in aliis omnibus
cum tereia vnius parte,liquet medlllm ip[orum forevi
duplex vitii cllil1fque,ac prallitatis l1atura eft,cxcdftls,
gellmum[extum diem,ad hxc dimidium,& terciam ma
& defeél:us:ita hic quo que nonnulli veritacem de (eptimana dicere conances, pror{ils :mer(anmr : ql1ipp e qui
ximè,& duodecimam vnius diei panem.Siquidem vbi,
fermonem quemlibet [ummo odio pro[eql1l111tur,nôVUOC}i tempore coniunéto dim~u
acceperis, mçdiu
nulli in tantam l1uga.citatem incidl1n t, v t eriam ea, qUa!
ip[um inucnies. At hoc tempus medium à v igintiCepte
ad rem nihil pertinen t,comemorent: vniqlle inquiût,
diebus duodecima maximè vnius diei parte deficit. Si
V rfx, Ceptem fieHx [unt : primum [anè verum non dt,
tamen. in guatuor ip[um diuidas, exaétum feptimanx
fed hoc extremam eorum infcitiam coarguit. Efio iarn
tempus offendes,non [exta modo vnius diei parte,fed
indigens. Sumatu'r enim ex vigintifex diectia ~aiore
vernm,[ed neque Bootes) neque per ipfas V tJas Drabus & dimidio, & ex vnius diei tenia, &dllodecima
éo feptem fieHas obtinet. Pari modo nec O'eniblls inni...
tens Ingeniculus ap~lIt1s,
nec Ophiud1lls, nec canparce 'quarta pars: erit amem templ1s dierum [ex,dimi
cer, vel Leo, nec omnmo vllllm ex duodecimfignis, in
dii, oétaux parcis, & partic111is aliis minoribus infuper
qlJibus planeta: feruucur:etfi. illa terrena elCornare atq;
adieétis, 'lux funt fe xaginca prima:, centum"v iginti feetiam difponere non aftronomis modo,!èd edam phicllndx,dllcentx guadraginta quarta:.Idem tepus & hoc
ob rem
dici porsit dientm [ex, & dimidii,.& fe-xta: panis diei, B lo[ophis c1arifsimis in côfe{fohabetur. ~am
nec recipiendi {unt nllgatOreS,nec cogendi,qui huiuf& vigefimocqllartX, & glladragefima:oétallx. Abeft aumodi (peculationem femper refugillnc.
tem huiufmodi templls à fepte diebus vnil1s diei quarA me itaq; veritacem ipfam, quantum homini licet, XII:
ta parte, &, fi exaétè computes, fexagefima parte, fiue
inlletam elfe puto,quam qllidem & Hippocrates priùs
.
centefimauiO'efima,fiue ducÎ!tefimaquadrageGma. ~
cognouerat , ficnt & pra:fcriptis verbis ind.icauic, vl1lcùm ita fe h~beat,
tres feptimana:: viginti diebus,& fexgare aucem medicorum genllS pra: fegnitie eam fubtita vnius diei parte compra:hendentur. Pr6inde fi hunc
in m04um e xaétè rationem ineamus,trium feptimanacuit. Eniml1ero nec aliud qllippiam ab Hippocrate fru
[um numerus paululùm viginci dies excedct, atque his
ftra fcriptum inllenio,nec illud, quod vlla computatio
fl111ho maCYis,quàm viginti & vni eric proprius. lam fatotis diebl1s fieri nequit.Atque principillm non afironè ofiendifecundum rerum veritatem,& Hippocratis
nomis tantùm , vel namralibus philofophis, [ed agrifententiam, nullam horum fupputationem per dies incolis quoque, & namis, hominibufque omnibus recetegros fi.eri pofTe,hoc eft,~bo}uè
& perfét~:nq;
[eptllm afftlmpfi: Lunam videlicec terrefirem plaO'am,
ptimanam,neque quatermonem, neque menfem, neq;
veluti principem qllendam magni regis SoUs,im;lltaannum,neque alium quemuis numerum.
re. Hllius circuitus dies decretorios feqlli demonfirax. QEi iam di[purationis huius fllbtilitati fuccenfet,ac
uimus : ad h:l1!c coincidentium dierum eaufas indicauidiffieilem eam exiHimat, hUile nemo ipfam addi[cere C ~lS:
item, c~r
tres fep~mans
ad vigefimum, nonad
coO'it:veru primus huius operis liber ei [ufficit. ~od
vlge!imup~n
pOttUs Hippocrates voluerit dedu
ft nboll labo ris fugitantior fit, fecundum qUOl~
ad iicere. Ca:ternm lus demonllratis nllllum :ulhuc negociat, à tertio amem abftineat. Nos fi quidem ha:c palltium efi, quare pri~am
[e.ptiman~
à [ecunda [epacis planè,j{fgue inuito [cripfifTe affirmamus. Vos, 0 dii
ret, hanc antem tertlX cOl1lungat, lnuenire. Neqlle eimmonales,nol1ifiis, vos in tefiimonium voco, hxc me
nim fecl1ndam prim:E, crifi ad decimumgllartllm diem
amieorum quorundam precibus vehementer adaétllm
perueniente , conillngere ratio pofl:ulabat : neque terdam à feCllnda remouere,cù m vigetiml1s magis, qllàm
fcriptis mandaffe.
t 1 • Nam ftulti nimirum effemus , fi huiufmodi fermone
vigefimllfprimus illdicia excipat.~lonm
vero inter
vulgo conuenire arbicremur:quoniam illi vnitatem ma
feptimanas ipfas dlla: folùm prima: feparanmr, tenia
tris exortem, dl1alitatem vero ipllriam elfe, audire illcop111atur ) perfpicullm eft quaterniones guoque nonnuUos necellàrio coniungi , alios feparari. !taque feclmdius efi; & alia ratione vnitatem formam effe , dualitatem materiam infinitam: déinde trinitacem abfolucundlls qllacernio & primus côiungentur , <]uod vnills
tam harmoniam, vel perfeétum nllmerum, "" primum,
feptimanx primre bifariàm dillifa: panicula vterque fit:
enim ipfis vifum
aut [olidum, aut planllm. ~icqud
tertÏus à fecundo difillngetur : quoniam & feptimana
fecllnda à priore feparata eft. Tcrtius autem quarto
fuerit,effuciut,& Mineruam aliguem nllmerum appelD coplllamr, qnoniOlm fecllndœ feptimana: vterquc ~ar
lant,alterum Dianam,alium Apollinem. ~emado
ticllla efi. Hic icaque rur[um quartus propter teruam
dum igimr hoc nô ignoramlls, ita dicere dedignamllr:
feptimanamfecundœ coni\1n8:am, quinto copnhbitur.
cùm nllllam demonfirationem fcientificam hlllllfmodi
Adillngemr ctiam fextlls ql1:lternio quinto,in decimoplacitis addl1cere queamus. Et amicis Frequenter ipfa
fepcimo die, tanquam tercjot Ceptimanz pars vterque
re ofiendimlls, huillfmodi frigidis fermonibtls vtenti,
cxifl:ens.
fille guemcllnuis nllmerum lauuare, fille rep~hnd
~aprote
ad bonam viél:us rationem Înfiituen- XIII
Voilleric, procliue elfe. Nam eoftllpidieaeÎs veniût,qlll
dam vtilifsima efi iudicii temporis prœgnotio. Num
t
hl1illfmodi nuO'antuT vt cùm vel de Ceptimana, vel de
vero acutllm, vel diuturnllm, vel alio modo morbum
alio quollis diiant don contentÏ Colis huillfmodi inenominare conlleniat, qui vigeGmo die, verbi gratia,fi'p- tiis , addant Pleioldas Ceptem,& vcranq; V rfam feptiniendlls efi, id nihil a:gro pra:fidii affert. Poteft enifn
(etenim fic nominant)imo &
nellam ,id eft, ~nT«f'pD
quifpiam ne 10quutuS <]nidem , imo qui nec prorfils
meminerût, & feThebarl1m feptem portis inG~um
cogitaucric qu.lnam ipfè vocandlls Gt, probum VlétuS
ptem in Thebis dllCl\m. At ql1id ad rem propoGtam
modl1m a:gro infiimere, modo nihil ex aliis prxterie(peébt, fi Pleiades feptem Gnt, Dionem lacerali morrit, qua: huc conferre videnrur. Iam fanè veritacem fibo.\",ran~em
feptimo die de morbo iudicium fufii~ul
& vtilitatem exp?ful , atque fophHlarum nugas
nll11fe? Etenlm a\i~s
nono, aliàs decimo die crifim ha.
dlU(:r~
deGnam, fi pn.us o~cnder
<]uantum plerique
huit. ~id
autem fimitimdinis efi,fi reptem Nili ofiia,
rnediCl ea,quœ ,on\le.ta~r
Putanc enim aCl~
Theonem pulmoni5 vitio œgrot(lntqrn, feptimo die ad
tum
1
�,.
1375'
' 4-
., : ~.L(g;
~",,,,...
i"'G, .
~ ~
'
.~
4f:I::.
J ~ f. '
a.-1
.:~
6a.&s~
~.,
r:*
J!
~
~ g
1F.
~
~
~
if.:#;~ ~t:
~
~
~ '~
~
r-~
;..'2
:r
~
... J
J~
CIp~(r
c.~
.Mf~il
....o~:Ef
~
~
~
",
" 1J& .. ~
f: L. ~
~1i
~-J't
~
2-
- ,3
"-40~
~
,'17
~ -
< -"I4:1
~e
f-~
~
er~c
1~
l~tm
l'l.''
..
t:'",,-, -'"':7
.+ 7 ~f
•
.. . ,
#
~
Hip.Librum
quod celeri ter mouerur , non potefi:, brachychronius
A appellabitllr.Ae natllraalia rriorbi ei conillnéb eft.Mut
r:
.
tx figuidem febl'es diarire ex frigore qllodam, vel a~
fiqnldem morbns breUl cempore comprre eOIUS, rre
fiione panium exceriorum, vellabore brelli, ve1 vI9~
aCl~s.
é v.Ii'/, appe.llanc: non came,? oml~in
3 ?ax~p
lia, vel erifi:ieia, vel ebriecaee, vel ira, ve1 id genus fimlhHUlccotranus efi: d1Ucurnlls, vel que Grçcl7Tûl.V)(p0y/oEJ
'!1
proueni[ic,parure fimul & breues, & periculis pror
bus
nominâe, vel quomodocunq; aliter guis vocare ip[um
aCI;1fus vacllre.A tqi nemo has vel idiota, vel medi~us
malie. Acuto alia morbi natura nullum proprium 11010nà
acutUS
tum morbum vocare con[ueuit. l taque
men forciea oppofita eil:,idgi merieô euenit.Nam acutemporis morbo c1arè his ipfis diilinétus eft : ear~
-gi
eArchig
timorb i propter velocitatem periculofi, ve
dus cum tongo confuflls eil: ,aegue non eandem no"
nes defcribebat:ve amem Hippocraces,cum febre COll
~" .
-,
- ~anlo
tionem obtinee : [~uidem=ats --1
vt celerieer ad
s neceffario eric,
tinua eueniétis• acciden
~
•
{1
E:l:·
.0.4=.. ...-.-.. r:
-go oppehttls-cfi. Omnis ergo acutlls planè exig.U1 relll
aCl:lt&.H UHlCrIllm peruemae.eeSIR'l el BleUiS ~eCl
t "'ftrporis morbus eft , & omnis diururnlls neceffan? ear~
vero eicelerrimè, vtquia d proeli~B:nt';[cdu
, acutus ftatllll dl.
moue ri, B dus. Non tamen fi brellis temporis
p l'Operee: nam ide:n. efi: celr~
prillm fine~
"' ~
ex talim~U
inde
negue fi eardlls,longi temporis.Pro
ac ad cermmum confluere. Enc lam Om1l1l10 brachyres llIedlCOS
complq
non admodum manifefia
't. chronius,qllafiexiglli eemporisdicas,aliàs tamenatqi tatiolle
'.
que ip(aflllll
quo
non appellation es taneùm, [ed rerum
tempo ris dicemr : nam propcer
Q.f, ' aliàs acucus, & exi~
~
dignotiones confuderun t, perturbarUntque.
: quod vero diu morari eo
celeritaeem a~ut
~ocus
tum
~
,--:2... ~
~:iv-
d l ' . d' • en:COb
vocan.mor. um, e quo ce
" crarium
hwus,dlUcurnum.Acvemas non hIca habee,e
G il:
~r.-"
,>
Galeni in 1. Pro~hetic
·C
I-JA V D. G A L E N I
IN
- -Prin1un1 Prorrhetici Hippocra
tis Li br um Co mm en tarius Pr inl us ,
Ioanne VafEro Meldenii interprete.
A R G V ME N TA C AP I T V M L 1bri Primi Com men tario rum Galeni in
Hippocratis.
pr~diaones
'~
"
tos, '" veneorum tranquillitates quibufdam el G"~,
Cap. J. 1l..!!.urfint nuejfaritt merfi(lru/11 pr.tt!i8iDneJ.
Dt
1.
J
J
.
u
n
D
i
t
a
f
~
r
p
o
enttrrat;
prre{eneiune mm llauium reétores,tum ruflici: ac~ld
/ ,/' .Alterttlongior
figms,tju,( in ")ultu1: xiflunt. / / / ,. Dt fgnU,'JuiI. in ,(ulu
terdum quidem tum exaétè,mm cerro, interdu!I1 hll
t"if/un t. r. 1?!!t»n,dDlportrat cu[,art,(grum . y ,. ~uo
probabilem vfque expeétaeionem. De fignis a\le,J1I
modo mbare in ")entrrm malum fit. Yl/. I?.!!ur malUm C iufmodi, cùm alii pleriq;, tum Aratus in libri eo~
OIl
fit jlrirltrt rlmtibIH tt[,rum in fibri6U4. y /11. Dthulce in aere con[piciuntur, calce [cripfie. At qU 0'
u~q
nt.
j}ir4tio
De
X.
.
u
~
n
4
m
tione
f,tflüula
De
X.
/
ribH4.
paéto futura prredicere valebit, nifiea pr~c0fo'
Ul~q
X /. Dt(itdore. XI J. Dei/lfl. X //1. Dt~b(èfli
[anè demonfirauit Hippocraees 111 e r~'
ume? ~od
bH4. X 1///. Defignu,<JuiblH(ognofliturpll4.
dio Prognofiici ita [cribens:Prç[eneiens enim,&:l 0PRO OE M 1 V M.
dicens coram regris. Prre(enfio aueem in anima ,Il Il jl
ÏJI
:diétio vero eorum,gllx mu1cis [une pr~cogl
iiiiiii ii!iiï ijil E N T 1l. N T 1 A M He fira:pra
6
~
'
d
l
U
q
alia
non
que
ta,per vocem efficimr: conlHu
rophili, qui prre(ennos opinari,alia vero prredicere.C:teen'un 9pO
anima
fi
1
•
tlonem, rerumq; 1Inam paéto liber infcribamr,creeeris,quiopera artlSçiJI
mrarnm [cienciam à
valde curauerunt,perllefiigandum relinqllentes,qLlLlo"
prxdiétione ceno &
llr
lîbris fingulis [une confcripea,ipfi cocemplem :'~LlSincerto diOingllere
I~
1
~
[
o
'
p
X
e
anteà
qux
,
modo in aliis quoq; feciOllls
conarur, probare no
i
1
t
;
~
l
f
a
r
c
e
n
eum
Aliis quidem difiinétiones al iquas,
opone t. Prxfenti - D
à fcriptore prxtermi{fas adiicienres': alia vero.~pjf
mus fiqllidem modo
neque in ea elfe dl 1 vivnincrfalia demon{lrat~
tere
veroqne, & prxdicifigura, formaq; , qua de eiu{-modi author di(fe
cœecra
&
veluci
mus
C~,I.
deatur. .
omnia,omni inarce.
.
comatoli inter jnitafu,C~ÎS'
~l
Imbrcs fiquldem,ficcitatéfq;,& frigora,& xfi:us,& ven
�J,
Commentarius primus.
pitis ,lumborum ,hypochondrii, colllq;
Ior,e ~jgila:tes,
P?renitj~'
exifl:ant? ~!l
latio c nanbus hlS perlllClo[a , mm ~ltas,
, tum fi qua.rto cœperit die.
do-
Pl'xhchdebat aute eos vel coma continllu,non Comni.
A culo[um, vel peruigilium laborio lùm. V t coma fit in
[omnum delado) nequeuntibus, qui ab hoc occupanmr
, fymptomate, vigilantinm munia obire, [ed mm palpe.
bras clalldere cupientibus, eum dormil'e (perancibus.
Contingit autem intel'dum horum quibufdam, vt claufis palpebl'is dOl"mire nequeant, fed primùm vigilent:
Complura veterum exemplaria verbo , Phrenirici,
qnod Hippoeratres coma non fomniclllo[um appellaverbum E xilhnt no habent adieél:um. Hine exorta efi
"
nit. De eo amem,qllod pel' vocabulum Coma,fignificaqurefiio, v trttmne eos, qui ita habent, quis ilm phrenitur,librum habes integrum nofirum:in qllO pluriblls teticos appellabit,an fore expeétabit. Adieél:o vero verflimoniis Hipocrate~
cataphoram omnem, id efi, ad
bo,Exifiant, atq; in hune modllmfimuHcripta oratiofomnllm deladonem,eorva appellare demonfirauimus.
ne,Phrenitldne exifiant :' q'lla:fiio efi, :10 qui ira: affeél:i
0!10 fit vt imprefentiarum eoCdem comatoCos, & vi~
f~nt,iam.phre
, i~ fint, vel non fint. Qqxfiioni aute~
gilantes dicimirum non fit. Si itaqj comatofi abfqi vielU[modl iam & alla quxdam non momenèal1ea anneél:lgiliis fllerint, non qllreGerim phrenitic6[ne eos vocare
tur qnrefiio,quam & de febrilium acce[sionû principio'
oporteat,an iam exifientes, vel futLtros. Perpetuo fiquimOllerunt. Nempe in iBis ratio ni co (entaneûm effe videm ita me audias, ob ea, gux primam rerum omnium
detur, non pofieà veneuram prxcogno(cere nos ac.ef~
fionem:(ed incipientem iam dignofcere ex permmatl0- B generationem, non Colal'llm affeétioollm pra::grediuntUr.Neqi vero fi neruof:t partes malècum vigiliainter
ne pul(uum. ~oniam
vero nondum infignem accepemorbi initia afficiancul' , ne ita qllidem quxfie1'im an
rit maO'nitudinem , vt & xgro manifefiè appareat, illi
phreniticos eos appellare opus fit. N empe qui fine vigiquide~
futltram dici,coO'nofci'vero à nobis veluti iam
'1
" e terra
r
0
lia comatofi exifiunt,nullo paél:o funt phrenitici.At qui
quaril
p antre recens
laétam,
res hxc non aliter)
fine
comate peruigilant, fi id per initia cum pr:tdiél:aonre diO'no[citur: quas'rufiicus quidem, vel qui in herrum
partiû dolore perpeCsi fuerint,de necelsitate phrebis omnibus dignofcendis efi peritus , confefiim i?ternitici exifiunt : G vero vigilia comati annexa fuerit,am
no[cit:ereteris vero incognitre tnanent. Agros fiql\1dem
biguitatem l'es habet.Atq; ob id in oratione, dg«, con
fiml~as
Crepi~l
ferre c~n.Cpi:
herbas germinat~
mus: quas nos qllldem non mterno!clmus,rufilcl vero ". iunétionem)id efi)ne,adlecit:qlla tono cil'cunflexo vtimur,cùm de quibllfdam rebus addllbitamus.02od auinternollerunt,qufdna fcilicet ex his herba fit,quid t1'item & in [eqllentibus memoria tene.re cQmmodum exitlcnm recèns enaCcens,quid hordeum,quid zea,& qllidnlm a\iorum vnumqllOdq;. Ad hunc quoqlle modum '
flit , id Cemet intelleétum perpetua habere in prompm
res habet in arboribus. Nempe & eas cùm omnibus fuis
debemus)& qux propter caufarum externarum aliquam
partibus ab(ol'l1tx Cu n't, vnilledi cogno[cimus: cùm vefaéta Gnt,& qUet morbi ratio ne [llperueniant difiingllen
ro 'ena[ei incipiunt,omnino à paucis cogno[cilmur. Sel'
tes. Nam li quis contentè ambulauerit, vel alia ex aél:iomonem igitur hunc vellltÎ admodum probabilem com e ne lafsitudinem fenferit, ve1 & vnà cùm his eXllfins fimendare oponet. Sed déinceps eft ingl1irendum qUldmul febri~
cœperit, ~apite
item dolere, & lllmbis, hynam per phrenitim oponet intelligere. Nempe Hippopochondno, & ,Çerulce : nullam magnam profeél:o ex
crates in libris Epidemiorul1l morborum, vt in eorum
his accepturum te vel adfuturaruro, vel iam na[ceti~m
docuimlls comental'iis,continuam ea~,qlr
cum acma
affeétionum diCcretionem [pel'aueris notal1l. Verùm fi
febre efi,dementiam phrenidm appeHare videtur. Con
abfq; externa caora prxdiétas partes infet1allerint dolotinLlam inquiens,qllia nonnllnqllam in vehementium fe
res)!! vigilire quidem xgro contigerinr,abC<]j' ea,qu:t in
brium "vigoribus defipiemix filperueniant:fed in decli~
fOmn1ll1l fit,delatione deliraturü eum fperabis. ~àd
nationlbus côfefiim deCtfiant. Mcftvfc0 fiqllidem,id efi,
ft vnà cum comate hrec coniungantllr) UmC diem vnum
inGinire omnes homines dicunt eos,qui deCtpiunt cirra
expeél:es,in quo mutione :tgritudinis dignoCcas)opo1'febrem: 'Pèw71 rrC1p' ve"ro,qui eum febre id patiuntur.
,fet. P~quidem,n2:-xH1ta
efi;& nulli a1ceri~od
vero in febris vehementis vigore accldit,appellllOrbo-per-miJeetur , fi-teùm
- bil
s- fla~
locum , in quo
hnt & ' u«eccxé.,J,tU & u«p";;r§lW/U & uae,ill.I1;1ÙftU & TiJ"e aprjnes-aumœ
· par " ~ ...reÜder)pnhendetit:1@tbarg,us ve- ~.r-f_
IfIeoVH(],tU" hoc efi, mente percelli,3e moueri,& delirare,
l'o,e"ùm 10Clm.e~'
~tlmei,
d!lu~rftq1epia.
:;~
& defipere. Phrenitim vero non appellanc,nifi febriae
Nam qu:t partibus 111 alJ~s
ex bIle &pltlllta noxX ~el'~
reger, & continuè deliret. COntinllitate igitur demenbrnm ip[um ad Cympathlam trahere poffunt) eontJl1UX
tire,Cju6Jqi Gmul cû febre fiat,phrenitim agnoCcemus. D ha: non fimt.Qgoties igitm vterqi humaI" e~n ! bro
moVidemus & phreniticos efI"e,qui comatofi exifientes [alenus fuerit,prxhendul1t contraria hominem [yrn~to
pinnt, [ed & dei ira loquuntur, atque à pr:tCentibus exmata)ita vt mm vigilet) eum leniter in Comnum deferapergefàéti fiupeE>étis fimiles videnmr. In hunc itaque
ml'. Cùm vero &ad [omnlun defertur,fimul & deGpit,
modum,& in Epidemiorum tertio ita ait: Nullus autem
mifiam ipG permanere affeél:ionem eft pmandum.Nonphrenitieorum vehementer inCanillit, vt in aliis:[ed alia
nunquam & in horum altentm l'es ita deflexir, vt vel bi
ql1adam veterno[a in fomnllm delatione capite grauati
lis, vel pimita fupedor fir):çgérq; fedùatJ.~r
au! phreniticus exqnj{jtè)aut lethargiclls. Ego vero quories ad hne
Dtoriebantur.Sermonem itaque hune tanqllam maxirnè
v[ql1e mm deCtpiemia,tltm eoma perfifiunt,affeél:ionen\
ve'rifimilem ~"ecipo
: vocadque omnes ab Hippocrate
phreniticos exifiimo , qui mente lreli conti\lue fuerint:
hic ex phrenitide & ~etharg
m.ifiam appello. ~idam
qua modo & [.l/Uié~9m
inCanientes appellantlll',quifo.
7'VPO~tx.4/<f
vo~alerut,
vt & 111 hbro De morbis ab Hip
la fehris abfentia ab his diCcrepant.Scd ql10nii his maP?cra\e (cr}ptum.l.n. tertio vero Epidcmiorum, vt pallgna ex parte infit, vt palpebris apenis vigilent, ob id
10 antedlXl,phrenmcos omnes appellat, gui eominuè
quàm plllrimi medicorum vigiliam etillffi huiuCmodi
defipiunc CU?l reb~.
I~m
~el.iqu
efi., vt qu,l'amus qllam
iht.er.ca, qure phrenitidem indicant ,lèripfemnr. Dixi
ob ~afm
dlét~ns
pnnclplo dlXertt, ~i
comatofi inhUllllmodi)qllonii & cum comate vigiliœ fiant, vt Hipter 1~la
~unt.
1Il qlce. au~e,
mm al iàs, tum fi quarto
pocrates ipCe in Epidemiorum tertio afiendit inquiés:
cœpem d1e. N empe pnnclpu nomen indieat qllidem &.
Tom. I l .
X
Galen.
"'-
2.
' r:, ~
r "'~
~
6 ~>L3"
:!.~œ
(l..l, "'3'
�l379
Galeni in J. Prorrhetici Hip.Librum
primu morbi ingreifum,infultumqi, indicittq; & eum,
ad teri~m
v{g~
vel quartl1n~
qui [ecundllm latid~em
extcnditur diem. lndlcat pr;;::terea & pnmum morb!
tempus , cùm morbl1m in quatuor diLlide!1tes tempora
connare ex principio,incremento,flatll,& declinatione
p,ronuntiamus. Sed de his ex principii nomine fignificatis in primo De illdicationiblls eit demonflratum.
Nunc lutem in guo 1îgnificatu diél:um hoc nomen fit,
conGderemus. Arbitror equidem H ippocratem in prima diétionis parte princ~um.
dix~
fe l~r?i
totius ingre!u~
'9ui [~cundm
l~,td\1em
l\1telllglCllr. ~Jl c~l
ce aute curo alt,Tllmaltas, tum fi gll1no cœpent die:
dicere tunc {olum incipere prçdiéh {ymptomata a:gro
iam CjUatllor antè di ebus febre correpro, vt in eo quod
[ecundum lai:Îtudinem fillllirnr principlo generencur
tum coma tum vicrilia,mm partium neruo[aru dolores.
Nempe p:imo vel [ecudo die pra: copi:l. {angllinis proptér bilis permillionem mm :lcris eum m.o~dentis
potefi
reddi idem x~er
mm comatOfils, mm vIgllans, grauata
copiam cerebri facultate,{ed à biquidem ob [a~guins
vele vfql1eadeo iritata vt {omnlls inhibeatur. ~arto
ro die copiaji imminura , & pra:tertim li medicus eam
vacuare prrel1crterit, atque acrimonia coéta, deGnere
vtrung; Cymptoma, mm coma, tum vigilias,par cCl:. Si
er~o
guo tempore cdTaffe debuerunt , ea fieri videantl~,bi1em
vel pitnitam cerebrum inuafi{fe, non fanguinis copiam id commonfirae. De potentia autem qu:mi
diei in libris De diebus illdicatoriis ell diétum,cùm inihi mentem Hippocratis expl icaremllS , quomodo & in
Prognofiici commentariis. Nempe hunc ait indicem
feprimi effe: quod eCl:,eam habere naturam , vr qual1fnam feptimus futl1rus fit, indIcer. Cùm ergo Ggnum ma
lum ql1arto appamerit die, malus de nece(sitate Ceptimus ell futurus : fi vero [alubre & bonum, {eptimus bonus cric. Nam proportione vinutis ligni, mm magis,
eum minùs vcl bonum, ve\ malutn fore lèptimÎt fequens
eil. Qga:: amem figna maRis minll[quc mm perniciofa,
tum {alutaria exifiunt,in l'rognollico ofiendimus. Septimum i~tur
proponione guarti magis , minll(gi tum
bonum,t~
malum fieri contillget. Cùm itaq; llillatio
è naribus femper maillm Ggnum Gt, abfoluta morbi ma
litia ti~nfcaur,
Gquarto fiat die. V idetur lïguidem Na
tu ra cglleétam in cerebro abundanti:l.m conari e:ipellere,fed nequire. TaI ium amem fignomm genus deterrimum dfe conCl:at. Nempe gllx vel tubercllla, vel pllftlllç
ex imo ad curem enara recnrreriit, grallifsima Ollln ium
exillllnt. Sudores quog; ,qui cœperù t qllidem, [ed protinlls ceffauerunt, praui flmt : deieél:iolles item, &: qux
vtenlln
per fanguinis cmptiones, vel in mlllier,iblls ~er
-vacuanrur.Omnia Gguidem ha:c detenora hls (U11t,quç
nullo apparentpaéèo,G, vbi cœpcrint,ceffent. C~nti
git cnim imerdum cogllcmem adhuc comrifiantla na.:
turam nondum ad horum expll\{jone01 excitari.I n illis
vero,gua: cœpentnt qllidem,lêd protinus defierunt:appàrct velmi excitacio quxdam, Narura excernere, qux
molelta Cunt, conante, atqi ita ob imbecillitatem quod
propofilerat pediccre ncqueunte.
1 1.
Ventris valdc rubens proluuics , m'ala
quidem in omnibus mOl-bis, non mil1imè
vero in prœdi ~bs.
Signomm Gngulol'u vires docee in Prognoflico Hippocrates: vulrq; in calce libri viribus diélorum fignoturn a:l1imatis, perpcnfifqi,id ell, inter fe collatis, ncri
ira p(znotionem. Ncmpc fignomm qua:dam éft~IlH
•
•
1;80
id eCl,fpeciei cill(dem exÎfhlOt:cùm autem !f.l0flJtÎl dico,
, iJ id eCl:,eiu{dem generis iam d ixerim,ira
A guati &" J~o,:A
me audias: alia vero neqi genlls habent id,!m,neqi [peciem. Speciei ergo eiu{dern fimr,qux in vna aliqll:dillllt
affeéticne:qn;;:: guidem per [puta excernllnrur, affeéèionis tum pulmonum, mm thoracis, mm a(perx arterix,
mm gn ttLuis, atque ( v tin [umma dica m ) rcfpirarioni
illb[eruiemium inCl:mmentorLll11 {ittna funt. HOl'l.Im alt0:>
fi
tcm iplorum , qllX & in refpir:uione vitiutl1 pel' e &.
primnm contraXentnt. Nam ab his [eparanmrjqul! pc r
conlcn{llm afficillnmr. Cerebri qLlOqUC,& membranarum qllonam afficiuntur modo Ligna lune, pel' ea , qua:
excernunrur,gllx per nares,& palatum vacualltllr : .p<:r funétionum vero lxfiollem,qua: in carophoris, vel VIglliis, vel defipienriis, vel conulîib~,
vel todus eorporis cremoriblls vi[untnr. Siguis j()'imr iÎmul mm d~fi
piat, mm conllellamr,guàd aftèéi~
ca grallior {it,quat;t
B fi alterum illol'Ît dtmt:1xat fil,;rit ,liquida conllat omnl.
bus. Pa:-i modo Gdiffi'culter fpirans, protinus,& mg:a
inter [e quis perm l expuat. Sed for[an hxc non rea~
[cuerit,iuxta eam,quç in libris effe debct,doétrini. Sufhcit enim cllillflibet virtute recenfere permiITa di~cen
ris arbitrio omn Îum in xgrotalltibus contempl:HI?nc.
Signomm alltem diuedi generis connexio pro[~s
!l1U~
tilis cll,& cùm in libris, [cribitur,& cùm in exerctr attO nem per eam,'gllx fermonihlls fir,conuel1t.:!m~
dit. Nempe definita clliu[gi Gmp!icillm vinme,faus
pofieà {èmel cltmtaxat dicere quod dixit Hipoc~
' ate~,
perpendendas [cilicet iignorum vires, conFerd~(ql
,
inter Ce, vt de regl'otâtibus <]uippiam enllntiemr .sl,qUIS .
autem fignum malnm effe vrinas niO'ras dixcrit, :lde~
,
& rems
. efi e, fi1 mgra
. qlloque expuont:
0,
" ceps '
ntqi,
& del?,
Choc rurlum peius,fi & nigra deiecerit,atq; fi inter llllC!d
id comingerit:pr«tereà & peius adhuc elfe, fi ql1~ro.
fuerit die,adiecedrqi & his faciem ill:tm;gnam pnuatl~
mortiteram medici appellant, in prognoltici e'Xo,rdlc~
feriptam ; vanam [anè fignonull permiflionem fCflp ~
rit. N ullus liql1idem ira amens cCl, vt non intdligat ml~
nùs malè eum habere, cuius pulmonem, vel rhorac em
r.
fi'
d eterlUS
. , vero\ eum,cUI.us pl, reem
mor b 01a
vrgcc affe\.,;llO,
vtrangi fatigat: Gcmi & adhuc detriùs,qum.~na
c~:
his, ventris exercet affeaio:aegue aJhuc detrJus,ql~
.'
•
• ve1cerclIrJ
L • cr 11.
'
('1"
jlfjt!1r vn1arrel,;lllS pl'emlt.'<!,!x
".é-' fi rive1leCOrlS,
uerfi vel non rcripta nonltlt , ca fmfirà, tem el q, le e~
, - gUIs
. ve 1chart:ts, ve 1tempus pel'd"re vOll/1ibumm, mil
rit:quod perpetua feru:1ri memoria velim. Se? ad 1I~
e
d
C' dl'
l 'q' l'arIon
t1lltubm re edam1us. aplt~
~ clltlhllS nohn :l.'d .~ adiecÎ c:
um orum 0 ores,cenllcllqi & hypoc on ru.
n
' lïmu 1tac~IS - a' fiCTn
IS" nacnempe pl111'1'b LIs genem' eiu laem
3
D {olùm [pecics, vel ~ 11llS affeél:ionis compertills erlr, \'
,
o..
'.
' C ùm aUrum quoq; & magllitudo Ipfius dignofcetlli.
b'
~,
.
.
'
cere 1um
tem cl ellplentl:!! coma adillnétum fllem, e:lC)i
,'
. cog nltlO
ma l t!, hab eredemôllrent fecuriornol l raen[
Il'l ,
.
1
b'
ft·
.
'
.
,
,
& ~ nlribllS )lI ~
Vil e ltllrC]i a cétlo m:l1or. Cllnl vero 'e
J'fe
lario accelferic, iam non fccllriorem cognirion;JU e à
dixerim:{ed [cicntificam & cerram, cllln fig na vla~fi
81morbo ccrebri f;\Cllltatem commontlrénr. ~?
è' a
1'"
d' a. c . er(1[~ln
•
quarto die
fa811m ehe
J({ a lel..llUn !llent,C
b' r.J(e J
,
'
l'C a.'
611a
Je ! 1<fria
c.
cerebmm in magna ql\iclem e{fe :UIel.~on
nt
gl~ el'0Perniciofè homincm h:lbel'e , CJlIibllS li. ldlcce perm
gidllm,tunl è naribl1~,
ct'tm ex ore eXl?r~tIm,
. rx~
Jilm quidelll in omnibu~
effe no mi\1lnic :llltCJU JO ~ a:
diélis, verum quidem aliquid' enuntiabit:
d:~
qua liber pollere dcber,litperll:lCanellm. ~.o
mala
fi hi adicccrit nigr;1 [pur:t, ncmre& hœc qllldc«c étiO _
{um ,cod aleeram à pncdi8is com11lonllrant a nem
o
ea
y
•
1
1
Jhl
8t
�Commentarius Primus.
nem,velmi & vrinx.Nam & hx,fi nigrx fuerint, vitio[as dici, qua: denCam efficerent vocem , affirmantes.
[am preeilant notam:vitium tamen aliud oilendunt. In A N empe voces quaCdam ira appellari aiuru, a qniblls, q ui
ProO'nofiico iO'imr féoriilm fignorum fingulorum vir~se
proferune, dla(f)<jé~:sr,
id ~fi,
denfi oris.appellari
v
1:1
I r ét'
.
tus declaraeur.
Atq; eorum,ql1x arre
10nem vnam 10d~c.unt
Vo~es
erg? ~Ul[mod
e~m
fic ~ Iingua phredicant, cOnCl1riilS allql1ando eH fcriptus, vt in exordio
mt1~as
eire a III nt: per10de ,:!uafi ~cnptor
dlcere no n poqllidem in ea fade, quee mOl'tem portendit, infrà vero
ment, Den[ee voces cum Ücca ImgLTa,phreniticx . Sed
in fuppurationibus, hyderis,& aliis qllibllfdam: in hoc
pro vocibus lingllam dicere,abiilrdum vide tur. N empe
& hoc paéto quis dixerie, tum graues, tllm acutas mm
aute~
libro fa!pillS in vna dil1e,rfi g~neris
fignorum.con
fit vt
curfione complura fuperfluè Impl1cantul". ~o
paruas , emn magnas linguas , vbi vel grauem , vet' acuvalde rubens proluuies,qua: in iecoris fit affeétioniblls,
mm, vel magnam, vel paru am indicare vocem vo illerit.
perperàm hoc in 10co cerebri vitiis adiunéta fit. Efi [aAdde quod neque voces illas denfas appeUari audienè & ea per fe non bonum fignl1m,iecinoris [cilicet irnrim, quemadmodum nigras & albas per metaphoram
bedllitatem oilendens : fed adieéta cerebri affettioni,
quo[da~
appellare intel1~am.
Proinde nec noui qlliduo ob valentÏa vitia periclitari hominem preenuntiadem quafnam vocent den/as. Rallcas qllidem & niO'ras
bit. Sed quidnam hoc? Nam fi pleuritis,& peripneuin libro ~e .v oce , propeer v'*! depueatorum' rga~o
mm humldltatem fien ofiendl. Den[as vero 1i alias
monia vnofiant tempore, pericu10fillS id exifHt,quàm
qua(dam preeter has dicant , explicare debuernnc. E e fi
fi hornm aleemm duncaxat faétum fic. Nec mimis fi
prxter ha!c d yfenceria qlloque xger vexecur, allt quee- B ex his aliquas , voees fanè eillfmodi, ob hllmidieatem
uis alia cum his oboriaeur affeétio. Sed nemo permiiliopotiùs, non ob ficr~em.unt,
ficmi mm acutx , tum
c1angentes , ob vocahum milrumencorum , q la: circa
nes huiufmodi fcripco docet. Ventris auté "fe;7rX~(TS.
gnctur fi ra iime,ariditaeem. Ceeterùm linguam non void eil, proluuies appellat tenuium [ublhntia h?midicatum deieétiones , ve fi quis abluco aqua [angl1lne conc~le
, [ed fermonis ipfius explanacorium in!lrnmentum
[perfo ventre aquam eféuderidic & biliofa diciturproelfe connar. Arque ob id cùm ea parieur, balbntiem,
luuies , cùm , qllOd excernimr , tale :lpparet, quafi ex
bla:fitatémque in locmionibus fieri contingit: & non
aqlla,& pauca bile mifiis fiat. Imbecillitas alltem r~ten
raucam habere vocem , vel nigram. Cuius generis eiTe
tricis facultatis eil hepatis,atq; vt plurimùm fangulfica:
qllofdam [ufpicor eas exifiimare, quas ipti appellant
fympcoma comicacur.Hocautem fuperfluis,qua: reuodenfas. Ego enim, vt remli , neminem, qui ita vo~
rnuntur,proportione refpondet. Nam cùm ven.tris co~
caret, audiui: rametfi plerofque medicos alldillerim di- "
coétio inculpaea fuerie, nl1l1um fympcoma humfmodl
eentes palpebras den[as,ql1ç aCperitatem qllandam exifubfequicur. Cùm vero ob copiam, vel corruptionem,
guam haberent , ficmi eil denfa linglla. Nam abfolutas
vel & fuperfluas humiditates non valde vtiles in ore
den~rats
appe!denfitaees in palpebris non ~mplis.
ventris reliéhs grallatus fllerit, venter ad horum excrelant,fed afpemates. Proportlone 19nur hnIYure ~fpentionem infurgit , & vomieum fade. Tale quippiam &
tati hzc re(pondent.
1:1
cùm f:l11guis in iecinore grneratur ,contingit, A tque ob C
V ril1œ in turbulencis.) vigilibti[q; deco- l
id cruencee inrerdum fiunc deiett:iones:interdum aueem
lores,
nigrœ,fu,b lime petences.) atque in [u& impenfè rnbentes proilluies: aquofa fcilicec fimul,&
cruenca renui humidiraee ex hepace in ventre COll fluendore: pnrenitica:.
te:vel modico fanguine tum acri,mm mordeee,& velm
Solœco in diétione participan t non paucre lib ri hllillS
femicoéto tenuibus, & aquofis humiditatiblls permiilo,
oraein~s
: vt ob.eam rem, jure ftlfpicari quidam fint,li-:atq; colorem illis prrefiante.
brllm Hlppocram non dIe. Nam ob fermonis breuitatem à Mochlico [ece[sit,inter libros Hippocratis conlIt.
Den[x linguœ,atqi aridœ,phreniticx.
felfo,reeeptoque. Neql1e eo [olùm J verùm quoque, &
Scripmm elfe TjJa)(Jidl, id eft, afperx,non dlal7i1C1l, id
Aphorifmis ipfis. ~i
quanquàm maxima cum breui.
efi denfa! erat melius. Nam cum lingua connatam,na""
tare enuntientur, non eamen quod folœci parei ceps fit,
tu:alémq;, mm ex vaGs,tllm ~1ldis,qa
à rllndend.a
in iplis reperias. Adde quod enllntiationes adeo excelfaliua (!)a7\o)(élfr vocant,humldleate habcat:pnmus qll1lant, vt planè dicant grallem eius lib ri authorem elfe.
dem ipfillS defeétus den Cam eam facit,maior vero aCpePra:[ens vero liber ab {iudam in multis orationibus haram.lmmoderatior autem ficcitas perrumpit eam , fed
betenllmiation m. Ve cùm in prx[enti diétionede vrirnadentem , non fecus , quàm pinguem terram diutini
nis agie. Nempe hoc pa~o
ir?~op.è
diétllm eil ~l?!i
fquallores:quapropeer vt Iingua Geca fimul,& denfa fit, D me perentes, cùm qua: 10 vnms ftlbltme petant, d~Cl
Ha
heri non poteil. Melius efi igicur, ve retuli,afperam fcri
debeanc,non vrinx ipfœ. Ob eam call[am nonnulh perbere. N eccffe eil ergo fic alterum è duobus : nempe lut
mutata diétione Ïta [cripferunt: V rina: turbulentis., vigilibüfqlle decolores,nigris filblime pet entes. Sed prof~1 i~tor
negléti~
enu~ia,l
qui prim.us ~dcrip!t
cllidubio reperimr & in ea fcriptura folœcophanes , etli
dJébO nem vidame. Talts vero Imgua Gccltatls Immogllàm maximè virare ipfitm vldeanrur, qUI diétionem
fic ve & ardentiblls litperueniac
deratœ no:a efi. ~o
permutant. Nempe ha!c oratio, Sublime petentes, maPrognfli~
febribus : fdg; oilendiffe e!,qui C7cln~Im
nifeflam ad vrinas relationem habee. Hx igirur ipCa: &
legem ad doétrinam aceedlt,fl1em fatls.Nempe qlU dlid eil, phrenitim vel liO'nificantes
~cit,f.am
lingllam ratione.eadcm fi.c:i ince,llig.ie, tum
Phrenitica; dkuntur,
0,,' C •
v,
vel faeicl1tes, '<...!!od raClanc, non confentanellm videln bUlufmodi fcbribus,tum 111 phrc11Itlco. Slquldem &
tur: quod fignificent,non vacat raeione, ~àd
fi indibil.is parit,c~&
ficca
phrenitiea affe étio,quam flaL1~
cent, cum effethice phrenitidis caufa ipf~s
quadantedl:. Prçnat igitllr mea fcnrentJa,dlébo nem vmaram elfe
nus communicare indicanc. Demon(hatum amem eil
affirmarc, glom~d
& alias mulras ita vitiatas clfe de.1.
,
•
nJ<7ras
vrtllas
0 brtertlm b'I"
1 IS atree vna Cllro excrementis
monilrallimus apud plerofqllc me fuperiores vetercs,
aq~ofis
emiffilm,procreari. Gemina verà bilis atrxexinon medieos modo verùm qlloqlle & phiioCopho5, &
!lit generatio: nempe & ex bile fupra modl1m cIuna,
grammaticos & rh;toric05. Sunt ex libri expofiroriaffatnque, vel ex craffo [anguine. Supra modum aueem
bus, qui hoc ipfum defendcre f~nt
conad, linguas den:
Tom. II.
XL
Galen.
II
r:
�Galeni.in T. Prorrhetici Hlp.Librum
138)
;
a{fatur,propter vehementem caliditatem. Iure ~:g?
in
febribus, 'lux àrdences appellanmr , & phrenltldlbllS
tales meiu'1cur , cllm mm calida:, mm fic ca: affeéiiones
eiu[modi exi!tànt. Inter vrinas autem,qua: per (c tatas
niO"ra: [ulH,deteriores his habentnr, qua: id, qllod ipfis
in~a
t at,dlmcx
ntgrum habent. In pra:fenti vero diétione, neqlle an vrinas tatas nigras dicat, vel [ola ca,
qua: ina[~t,cô
fpicllè e~ e xplana ~ln:'
V ul ~ alltem.diétionis hU1l1s amhor, qLllcllnque tnent , vnnas hllmfmodi, cllm in mrblllcntis , vigilibttlque arparnerint,
phrcnicidem ind.icare. Vt "T"irœ)cofJM • id eit,turbulentOS eos incclligamus,qui non infigniter mrbâcur: gl10d
offen fa leuiter mente fieri confueuit. Adauél:a vero hl1illfmodi,qua: exiglla fuerat,offen[a,non "Tt:fpr:);:wJ'etr llm
plidcer, [ed ia~l
7rap<~vE.
id cft, d;:fipie.nres, ~lIm
dicllnmr,mm {unt. De vlgilla autem ql\ld amnet dlcere? quod ex phrenicicis [ympcomatis vnum fit. Superuacaneum prœtereà in diél:ione eft verbllm hoc Decolores , in vrinis, cùm per nigras confignificatllm fit.
Orado amem hxc, In hlJore,tudores quidem circa caput fieri ofiendi t, prx copia ip film C(lh fl iél:a ri indicantes. ~od
& fi inter cxtera phreniticum iit,impropriè
tamen enllntiatllr , cùm gUJdnam intelligere oporceat,
excogitare nequeamus, vbi dicirur, ln [udore: an vrinas , quanqu:lm ipfa toiL~
enuotiacionis [eqllela hoc
videatur maximè veritîmile intelleél:u, an paffa corpol'a,an prœter hxc & affeél:iones. Sed qllOll.iS modo quis
• intellexerit, quàd enllnciatio impropria non tlt, effilgi
non potefi. Omiffa igirur ea qllOllis modo habuerir,fcri
pra conGderemus. Vigiliœ igimr,& turbationes a:grotantium re vera flint phrt!nitica:: vrinx vero, & [udores,nullo paao. Nempe quomodo llicci mm arrcriaru,
mm venarum lubeant, vrina: indlcanc. Signa vero plue
nitica,cerebri oftendunt affeél:ionem. Pari modo {udores , qllanquam aliamm quanmdam affeétionllm nota:
exifiant, de quibllS mentionem [xpills fecimus, non tamen cerebri attettionem [ufllcienter demonfirare po({unt. Sunt [anè nonnlllli ex his, qui librum hunc expofuemnt, qui ex [criptis in libris Epidemiorum xgris
defipientes colligant, qllibus pari quippiam contingie
eorum,ql1a: hic referuntur, mm [ympcomacum, Ulm t1gnornm, vel in deieél:ionibl1s, vel vrinis, vel vomitiblls,
vel {ildoribus ) vel pufil1lis ) vel [rueis, vel paTtcm al ~
quam infeflamium, cùm fanè talia figna phrenic~
{inr,quanql1àm a:gris de nece[sirate infine. Fieri figuidem non poterat, vr ralis, vel non talis vrina in his non
inueniretur. Pari modo,& de fpuris,deieétionib(lfquc,
&. cxteris om nibus efi dicendllm. Si igimr in çgro quopiam deiél:o.~r,
.vel ~ale
aliud 9.11ippii vnà cum
fignis phrenitlm vI[lIm !llem!atque dc!nde xg~l:
p.h~c,perpe.ram 9l11S ea omnJa phr~nltd,
JOniticllS ~edatur
dicatona effe prOI1UntlaUem. Necelfe dl enlm vt propriis morborum fignis al terum è duohliS infit) nempe
vt vel perperuo, ve\ [olis contingant. Cùm autem neqi
{olis infinc,neque perpemo,propria illorum non fLint.
Ob eam cau[am phreniticorum tignOl1lm ea {imt certi(sima,qux perpemo,& Colis inClme ph reni ticis. Déin
d - :lb hi , 'lux perpctu6 guidem, [cd non folis: gua: in
fuis tr:1él:ationiolls difnét~
Cimc traJita à nools. DemôCl:ratllmgi negi in vrinis,negi in deieél:ionious, negi
in fildorinus,negi in fplltis,negi in vomitiolls,phrenitica elfe (igna.Con fuclIe ru nt :ll1cem 1inri Interpreccs propémodü omnes, ve dixi,:tdnocare cx Epidcmiis xgros,
negi [oh\m in pra:(cnti diéiion ,ven'im 'luogi & fimilibus huic 0n:.nihm. Eam ob cau [am gui (efe eoru xmulos prçtb.nt, \l aplld a:gros quotidic muira quidem dfu~
~
..... ....
.-
tinnt,[ed qLlanmm ad prxnotionem attinet,idiods con
A lpiciuntur fimiles. Nempe quod in omnibus prognoéticis [peciei morborum tignis in affeél:orum locomm
merhodo exercitatl efTe debeant,eft pCrpCtllllm. De ea
amem mcrhodo à me féor[um (criptum efi, velutÎ & de
his,qua: iudic:l:iopes fignificanr. In qu;blls parum exerciraci quidam vecerum libros exponere :mdenc, planè
ignorates quôd bOl1um enarraeorem oporteat elfe idoneum priùs indicare 'lUX bene, & qua: perperàm ab authore di8:a [uoc,ne his,qux perperàm diéta [unt,patrocinarus,opinionem vel ignoranrix, vel conrencionis reportet. Verùm quoniam non in hac diétione folùm,fed
etiam per \.ibrum totU in{etuoc,gllos ex Epidemiis collegerLlnt xgros, prœ[entem [ermonem tatum ad fine~
V/gi perducere [atius efiè arbitrol'. ~àd
fi guis prohxitatem moleCl:è mlerit, prorrium diél:ionis hllius fer:
monem, no lib ri cotius communem eire exifiimans, Vbl
B à nobis audieric qllonam paao expoGtonbus qllidem
in omnibus ferè diél:ionum expofitlOnibLls,guas per~
ràm in medium affcrunt, non prolixus mod 0, [ed edlfcentibus edam ipfis nOCUl1S [ermo fit : quœ vero à me
nunc [eme! cliél:a, & commodi{sima fioc,& dicendorUnl
omnium breuem, compendiolàmq; facîaot explanationem,definet prolixiraccm incllfare:habebitqi mihi gratiam, tumdb eomm, quç ofienfafllnt, vtilicacem, mm
ob eorum,gua: dicencm,breuiratcOl. Erit aurem fer.mo
tanquam in exemplo phrenicidis,<ed morboru omOlUnl
communis. ~oniam
igîtur phrenirica figna 01~lj;
mc·
thodo inuenire propofilimlls, ab affcétionis notlCI3 exordiemur. Nempe gllod optimum omnium di,éd?TlInl
principium (je rei , qua: inquirimr , notiria:in linns De
ilemonfiratione efl oflenfllm.Cùm ergo phrenitim mor
tales omnes eam appellitent affeétionem,in qua !ef/l lXf,
C id efi,mentem I~[am
elfe videant,qnam mm V~IUJ.
Cl~
luho/a!,. id efi,fenfilm ,. & inrelligentiam edam voca~t.
priùs qua corporis in parre anima: intelligentia fic) ln·
uenire oportei,id gllod primùm in 1ibris De Hip~ca
tis & P latonis placltÎs demonfil'auimus: quare ab Jp IS
nunc exorfi, fllmmarim qual1dam velue epicomen eorum,qux ln libro De affeétis locis defcripta /lJOr,e~n
[camus. N ece!fe ctenim dico elfe, vt affc8 io {iue cu,?
inCIpIt, fiue cùm ab[olma iam efi er. funétiollllm parus
arur •
il:
. . '
aneétx
noxa, & ex hlS,
quœ 111 ea apparent, re pen
Dixi aucem & ancè, exordiencis alfeélionis. nO~:lS
r:~Il'"
i
f
'
.
1
(~)
U 1 IglgnoHlca ligna e .c e\LIs,qux lam comp ecl e ': ~
f.
tur cercbn namraliter habencis Olunia nouel'lt,lS ex 0
fen(a hOruOl, primùm guod perpe!ll:m fic, déinde ~Lla
lifnam IS morbus fit, inuenire valebit. Inlc~
aue,,; a.
nobis Clmt hxc: arbitraria fUl1aio intelligenna,fen uSI~
• 011"en IX
r. .
.
Jttltllr
horum ' cereb rUln.:p(umIlca 1
D & memona.
fi;;"
r. ' .
•
•
vexan ma 10 ) glla 1IS lIcnt 0 ff'
enlX
tpeCJcs
, demonllra. Il
F.o.'
b'
'al"um
tnllru·
.
b unt. Ver)J
ar Inari
.
1 gratJa un~lom
menta mu(ellii eXlfi:tnt. Fiul1t aLltem hx, mm his,gtll
.
.
r [t:pl~
manus, crurilgue aC1l1ne munera,tllOl lus, qlll capu, !!.
,
0
"
1
'
'feranenr
n:tmg', mOllCIH,atq; Ills '1111 oquUntlll) VOCI
. '"...
.
'
.
1
fi
II:'
nJllum
re(plranc. DCJl1onflr:aa efi enlln & la:C 1I~
10 P h
. . .Illltlllm
. . h ab cre per ncruos al cercoro ad c 0motlonlS
. mu[culos perllCJ1Ienres.
.
C'"
quX-n
tacts
um Jglmr fllIléiio
1
'b'
dam ex diéli Ixl:tc/fevidcbicllf,inqllirendum eft u l~
[)'
. .
. fi IIJ'onem hanc 0
ea propna
bt eorum, qLll llO\A.
..' r S
a Ife~l.O
. • In J~lO
ellOt ml1{culorum an ob earn ClUX a, prJl1ClplO
,
'.
cl " d fi 0 enprocedic, virtlltcm,offcll{a hxc OrJacur: cm e lfc' _
f.'\m ob eam, qua: il principio efi, faclI~re\.,
e ; JI1;~_
ncris, moroum qllempiam, qlli principllIOl m(e e~ljS
peri~nl1m
elfe puta, fi 'lux ap~rct
otfcn!:' ~on Verbi
t
filem,U1m:memltmque effam d'g num hablleu • ,gracia
r:r
�)
Commentarius Primus.
gratia, Vt fermo confpiclluS flat:vbi thoracis muCculi,à
qUlbl1s reCpiratio conflcitllr,alfeétione vacauerint,peruefiiga num qnœdam cœterarum partium, per quas fpiricus in re[pirationibus , mm incro, mm foras ferltur,
perpeffa fit. Nam fi ~1U}lam
~x his la:[atn inueneris,c:rebrnm l:efilm dIe eXllhmabls. Vt autem & res exquditè
definiamr, confidera quoql1e & qua: vnà cum thoraee
moueancur partes) nempe& eas relpirationem lxdere
in libro De difficultate fpirandi,efi demonfiratum. S~
ergo hœ omnès planè mOl·bi expertes inuenta: fuerinc,
tune diffieultatis fpirandi {peciem inCpice, quamnam
(cilicet cerebri alfeaionem indicare po[sit: quomodo,
Vt exemplum irttegrum fit ·, ait in Prognofiieo Hippocrates: Spirims frequens qllidem fignificat dolorem,
am it1Rammationem,quœ locllm Cepto tranuler[o filperiorem fatiget. Magnus vero & ex longis interuallis
delirÎum. Voeat al1tem fpiricum ex Jongis internallis
etiam rartlm, Vt in commentariis De difficllltate (piran
di ofiendiml1s. Nam rarus proprinm fimul & in(eparabile defipientix efi fignum. Demonfirauimus quo que
&.in libris Epidemiorum,omnes,ql1ibus magna,& rara
reCpiratio fuerit,defipllifTe. Si quis igimr in vrinis, vel
deieaiol1ibus, vel [putis, vel vomitibl1s, ve1 fudoribus,
vel aliorum quopiam fig.num aligl10d demonfirare poffit, quod féor[um defipiencix foli proprium intit, vel fi
non foli quidem,ab ea tamen inCeparabile: iure id phreni ci ca inter figna colloeauerit.Si vero neqlle ex rei natùra demonfirationem aligl1am expromere po[sir,neq;
in lib ris Epidemiorum defipientiis omnibus ineffe, vel
perpetllo,vel fi non perpetuo,faltem his folis ofiendere queat : non ratiortabiliter fignum huiufmodi inter
phrenitica ' confiiruit. Hoc fiquidem vnum d(mtaxat
alferere potefi,quod phrenieicis guibufdam adfuiffe vifum fit. Eadem verO ratio ne contraria phreniticis 6gna elfe intelligimus. lam agè,pOnamllS vi[os à , nobis phreniticos, quorum aliis filpprimi aluum, aliis
piura, quàm natura: iufium fit, excerni eontigerit:
nempe & eum fignis phreniticis fcribat aliquis alui
fuppreCsionem: dé inde exifiimemus quœnam eorum,
qux ad phrenitidem perduxemnt eos , quibus atuus
fitppreffa fit, reihuius tefiimonium efTepoCsinc. Nam
fi proteruus quidam in Ulis enunciationibus Cuppref(am alllum phrenicicum eiTe fignum CcripCerit , pateft
fanè & alter,qui edam proteruus fic, [ermoni non ulbferibere, e6(qne afferere phreniticos efTe, quibus perturbatam aluum con[pexerit. Sanè cùm Hippocrates
in Epidemiis [cribat omnia, qux œgris contingunt,
neceffe ell quo modo in phreniticis, ita & in peripneumonicis, & cynanchicis, alHfqne omnibus, vt his quidem, fi alulls (upprefla fit, vel fluat , vnà cum propriis
~orbi
indiciis,& hœc [cribat:expofitores vero ea morbl elfe fig na exifiiment,non cognofcentes,alia quidem
eiTe pathognomonica,id efi,affeétionem ind ieatÏa,prognolticaque morbi propria: alia verà & inCeparabilia:
veluti paulo antè dixi in ea,qux magna,& rara efi,refpicùm nobis deCunc , non quîdnam proratio ne. ~œ
prillm, vcl inCcparabile morbi indicillm fit,efi requirendl1 m,fedan pcrnicioCe,Calllbritérne a:ger habet.Confideratio vcrô tunc ncceiTaria exifiit, cùm omnia in corpore,tum figna, mm fymptomata apparnerint. Conci.
nentur alttcm in his,& qua: iudicationes prœmonllrant.
Sed rurfilS oratÏonem ad principium reuocantes, dicamus quomodo allthor in propofita diéHone, V rinre in
turbutentls, vigilibüCque decolores, nigral Cubtimc peteh~s,aql
in Idore, phr;nitieœ: p~or!a,
& inCeparabdla phrenitidis figna fcnpfit , cùm lOqlllt, In turbu..
Galen.
lentis , vigilibuCque : non in(eparâbilia vero, neque ei
A foli propria, cùm ait, .(\tque in [udore: quanqnàm [u-
dor cùm affeallm oecupauerit, locum vnà cum prœdiais demonfirare poesie. ~œ
de vrinis diéta [unt à
phreniticis ~idem
Cerarata.lltnt: {ed ad in[piciendl:m
vtrum p.ert:lclofè, an i~lubrJte
œge: habuerit, eondl1CU?t . . Slqu~dm
Canè ~um
ad œgros l11troducux:ur,primllm 10uenm conueOlC an laborame vno ex pnncipiis
tribllS, vel duobllS , vel edam omnibus xger perniciofè
:;egrotet: vel principiorum qllidem nttllllm affeétum fit,
fed quippiam eomm, quœ ab hOOlm aliquo enata [une,
vel qllouis modo focietate conillnéta, obfiriaaque.
S.i ergo cùm. in. turbulentis , viglbu~q1e
vrinas infpiCIS, nuHum 10 Ipfis prauum fignum vldeatur,neq; etiam
in pulfibus : nempe & id dlgnotionis exaaifsimre gracia
adiecifTe efi neeeITe. Nihil quidem mimIs iea affeduQl
hominem phreniticllm fieri po(sibile efi, vbi phrenitiB qis figna huic affllerint. Verùm inter hos periclicantur
minùs,qui principes faeulraees reliquorum duorii principiorum iIlœ[as babenr. Hxc, vt dixi, {emel à me fint
diéta, tatoque libro memoria non excidant velim, ne
fxpius ea cogar repetere.
InComnia quoque in phreniticis confpicua.
v.
di(ciplllus ,ql1em ante Pelopem haSatyrtls ~int
?ui prx~etm,dai?n:
hanc ita expofuit: Ea,ql1a:
10 pnremucls con[plcue vldentllr , atque ab ipfis flunt,
quxcunqlle & cerni. & fleri nobis putamur, re vera
non exifiunt: fed in[omtiia omnia con[picua. ~6d
ergo & alii quidam è [omno [urgentes obambllient,
·dormiemes qllidem, [ed apertos vigilantillm infiar
oculos hab entes , in muids eil narratum, (criprumque.
C An •vero talia
fi . finc,gux à phrcnieicis fiunt , inter ea , gure
, nob IS con plella no? [unt,repol1untl1r.Sed qllouis mohoc fic, ~ca t~mel1
expofu~
ni?i1 ad prredo ~erum
nOClonem conculent. 51 vero prxgredlentla phreni dcorum inComnia confpici el1identer dico, ita vt exturbenru~
cùm vel è [0t;tn? exiliunt, vel Joquunmr , propter vl(orum confplcllltatem prxfenfiom morbi huius
adiumemum id confere. Nempe {jccitas ip[a vigiliœ
cauCa efi, & reprœCemationis [omniorum. Sic fanè &
me1ancholicis ob ficcitatem prorfils euidentia videnmr
in [omnis phanta(mata , atque ex fanorum genere his
quidem,qui ieillnè, parciu[que (unt cibad, [omnia manifefia flunt; repletis vero, temulend[que ita vt vifis
vidui, de!Htudqlle videantur, phanta(mara propeer ob[curiratem, paruieatémgue ita efflu li nt , vt ne religllias
quidem, & vefiigiain meoria.~lng1t
Sic & affeD étiones, qUa! cum cerebri hllmld Irare flunt , eomaro(;e
funt, ComniculoCx, & vifis dcfiitlltx.Praulls itaque eft
eorum fermo , qui neque [omnium phreniricis videri
con[picuum pmant: guàd vcÎgue , vc dicunt , ii veluti
[omno deOimti [omnia prorfus non videanr. Promptè.
fiquidem primllm ilIl1d adfi!mllnt , folos videlicct eos
morbos, gui ct'tm fila magnitudine ab[oluti fim, propris nominibus <1ppellari,neg1igentes interim non exigui momcri [ermonem,ab initio ft. nohis relatum, qllod
videlicet neqlle aliguis fllturus alfeétlls à medids pra:nofcatur. Verùm eorùrn, qui iam principium qlJidem
genratio~
l~ahent,
Ced nodl~
~lIds
pro~e
parllitatem cognm fint , faéta ab artlfiClbus COgllltJO , idiodfque denuntiata, pra: (enfio apnd illos exifiir ita vr &.
phrcnitici iam ab artifieibus cogno[camur, afreéHone
JO ce~bo
.recèns c~n{let.
C~.terùm
fi quis non
permlfent lam phrenttlcos appe1\an eos , qui nonduro
Tom.
Il.
X 3
�Galeni in I. Prorrhetici Hip.Librum
1387
..nmen qU?~
phrenit!c! !lent, pne~
fildores,(ed exigui,quod non flammeam illam,qua! hycon(picuè de1~rant,
no[cere ex in(omnllS eO po[slb.lle : vt dlCI 10 pra![entl A pochédrium fatig:n,(olll:\l1t caliditatem,ob id boni nO
'diaionc p:>t~il
fumris 'p~r
e ~it.cs
[omnia prreg re fune: negi edam boni [lllli:,gui in [uperioriblls orillntllr
parcibus, cllln geminam ob cau[am fiant, nempe ve1 ob
dientia omnibus lpfis conlplclle vldencur.
~ 1.
Screatus frequens & fi aliud quodpiam
languemem,vel pra: copia grauatam facultatem.
a~uri,fn
phrenit~a.
.'
Prxlanguemium defipienriœ pefsi moc, vp t.
Commodms foditan crat, fi fermonladleaum fl1r~
vc & Thra!)'l1onti comigic.
.
fet nullo per eum exeunte fputo.Nam fi quid expuereYefsim<; prxdebiiitatûntm de?ipiemiç ita 'funt, vt onltu; quo modo in diilillationibus imerdl\m v{il euenir,
lum ex iplts fanari fperaueris'sed de his in tellig:ndll m
ob ~a qua: in os ip[um per narium foramina confluuntj
delÏpientiis,qllx ex lapiemis in nabis partis labdrnt~S
neri con(ueuit. Contingit autem & aHqllando freaffeétion\! nunt. Temporaria: figllidem aliœ ab extetQIS
quens huiu{modi [creatus , vbi re{pirationis robur ex,;
elleniunt cauGs:ve ex carbonum caliditate vc1 ·... ini p-oternum qnipphm attraxerit, meatibu(glle in ipfis tum
donc, vc;t domo calcis fentame gualirtem:noxj~
enim
adhx(erit, mm impaétum flle rit. Sed, quod anteà Jixi,
tales Il 10 t, (j prxlanguentiblls accidant:(cd tethales plapropter eos, qui vel negligentiùs, v , ~l f]mpliciùs. citra
nè fllnt,eorum,qlli ex phrenitica cerebd affeétione.dediilinétionem enarrane, qllxcullgue JO hlllll[modl dofipiune. Nempe magnitlldinem ql1andam in vinutÎs 'de7
étrinis dicunmr,gu6d ea omnia feclllGs externis memi- B bilitate oOendir nomen T4J"~OEtdluYœ1vM'.
id efi-,prx':'"
niffe dicantur,oporret.Ob eam igimr call1.'lm [creatus,
.debilitacorum,prop;:er adieétam ~ prrepofitionem nOqui ex: arbitrlriis. fllnétionibus \'na exi~r,
fr~quns
obmini hllic W~o"dlv1IfCP'
. , ql10d & ~er
(e (lI{ficienrem vircutis lxGonem oilendit: atgue 111 exemplaribus
Iz[a redditur ratlOne, guomodo & arbmana alIa gureuis funétio:quemadmodum nonnulli quidcm eum !lreguibu[dam ita fcriptllm rcperitur. Neq; ùe1:pielltiœ fopicu fla~m
exc.ernunt ? profu,.~d
filldlo habenres ~ vt
hlm virtutem expofilllanr robllfiam, vr :r.ger {llfficere
hoc faclamaudlente altquo. Ain manum ab[qlle ratlomotbi coétioni pofsit: ven\m glloglle & perinum~ne mouent, vel crus,aut qlliduis alilld Gmile vel faciune,
nia, & pleuritis, & angina, & gr alles ali;}! af c étiones
.~
vel dicunt. Commllni igirur rati.one funétionum arbidefiderant. Accedit autem & ex abundantia ad de{ip lc trii omnium prreter rationem ve\ eXllperaminm vel
tiam tum vigilia,gua: virtmé non minùs exoll1it,gltà.1l1
deficientillm,phrenitica inter ligna [creatio gtloglle anfenGbiles ellacllationes, mm qlli in motionibus ml1lu$,
n~meratu:
quanquàm non vfgue.ldeo valens fit vt viinordinadCq; comiture.~J
autem dicit ur,
id eft, turbulenta
vt & Thra(ynonri contigit, cômentarium magis,ql~à
gilia, & poti[simùm qua: T<te(Cx;.,1~r
exiHic: nemp.~oa
~a:c
p~renlt1cm
cft. Turbllfcripmm opus id dccet. Negue eniOl in P rognolh c?,
lenta autem exiIhc, vt d1XI, cum per vlGones vel exc1aA phorifmlfq;,& libris De fraéturis, areicullfqi,neq; III
mant, vel exiliunt, & vix familiares agno[cllnt. Bene
Jibro De ViétllS rationc in morbis acmis,neguc in Jjbro
icaque in [creacione adiecir. Et fi aliud guodpiam fi- C De capitis vulnerihlls,fiemi neqi in alijs vllo paSo .nognum adfllerit. ~emp
lignt1~
hoc,gllod ~arum
mominis memini{fe viJemr, pra:terguàm in libris Epldementi habear , aba qlta: hlbrcnbant, patroClncndlrglle
mlorl1m, In gllibns dumaxat propoGtu1l1 cil, Vc dotb
igirur freguens (cl'catio co ne igevniuerfa1iter,pergllirat per ea,ql1ç particulariter in "na'
expoftlliar. ~ando
rit, atque ob gllltinofllm fpumm, quod in canalibus à.
quaqi a:grotatione videnmr.
.
.naribus ad os penip.gentibus infarétl1m fic,vrea deliraPhrcnitica vehemencer tt'ementia fi- f J.
turis quibu [dam propter calidam & lÏçcam cerebri affel11untur.
.
l
étionem obtil1"at, impo[sibile non eil:. Q..llod autem in
vel rp,;~w
~
Aduerbillm H«-fIll<êd r pro Î'fY~W,
oratlonis calce diétCl cil non tinglilariter Phreniticllm,
IJ'):y~éd,
id cft gcnerofè,vel vehementer, vel valiJ~
1[ed pluraliccr Phrenirica, vel ad fig na ) vel ad morbos
xie Hippocrates. ln medio amem horum nOOl inu01 ,
prorfus referetur. Morbo vero vtrogi abfurdam facic
Phrenitica, & Trementia, ordinamm potefi ( qlantu~
enumiationcm.
ex ordine eH ) cum veroqi emmtiari: fed fi [ecllnOlllll rel
~i
in hypochondrio refrigeraca fe1
.
1 nOvematC111 fermo perpenuatltr, non roteH Cllm .1O.C (.
VI. bre ardores relinqulIntur,rum aliàs,rum in
mine, Tremeneia,ordinari. Fieret 1Jqllide01 cahs JIltt'
leétus: Phreniticœ atfcétiones in tremorem \"ehJ1lt~·
fudoribl1s mali (unt.
D
rcm finiri confileuerunt. ~od
manifeOè t:.tfilm extSecurè prorulie, refrigerata febre: non enim vcrè diflit,
cùm
[obs
vchementi(simàs
[JhrcnitiJas
eon(qla~
xiffet , remiflà , (edatilque: nempe in prxcipuis manet
r
'
sproI
tur 10C 1 ympcoma. Nempc neruorum infrm!t:~e
. \ . _
partibu~,ql\1àm
in fuperficie placata fllerÏt: febrire
pter affcétionis IlccÎtatcm, phreniticis dil{fsm~
J~_
tiqllidem exifiimamus non ellm modo, gui in cu te , &
filOt. Eyolllta alltem virtlltc rum vj(Tiliis,ttllTI motlO~1
, verùm
fitperficie extcriori i3ncam habet ca1id~tem
bus muids, {imul vero & neruis fUpl~
moJuOl arefaéhs,
co am & hoc magis,gui cam in corporis imo, & vifceritremores fiutH.
bus continent. Lelhalis igitur C.lu(us in terna gLlidem
~i
in capitis doloribus xrugino(oS1'
extorret • externa vero ne mediocriter qllidcm calefaciro Febrcm {imilem rccenlltit Hippocrates in Aphovomieus habcnr, vjgildnrq; cum [urdlrare,
rifinis cùm ingllit : Si in febre non intermittente frigi.
.
da exteriora fucrint,& inrcrnaexuranrur,fidn1qlle ,ger \ ciro hi vchcmenrer in[.lniunc.
\ al'IOnlm, eum a...
tr'" bilism
III
. S1· co 1orem 1llImorum Clll11
habucrit , lethale. Cœtcrùm cùm oralioncm hanc In
r
memoria tcnucris , guOd a:ruginofi vomirus pro.g .e .I~
flldoribus, dicere con(llellerit, interdllm de hi , qui
•
.
dl ffdICI'"
au.1 nlgll1111
Illlnlorem fi am, ment- conclpere
fil
ex caritis, thorad[qlle fedibllS oriunmr , {i,ùoriblls:
non efi. NClllpe atram bilem ex fJaua {Llpra mo ~rs
in ter~l\m
quoque ~ de his , gui per tomm corpus, (ed
affaca,& craffo [anguille !\eri nOl1illi. aua :mtell'l bl ~
exigm efflullnt, vtrum impra:[enriarllm dixcrit, figoum
c~m
funra modllm a{f~tUr
prirnùm ql1idem in a:1"l),glbOJlum non efi. Nempe qui per cotum çprpus ira fiune
"
f
Il Ol 1I!1l
iign'um
id
�Commentarius Primus.
nO[llm miCTrat ruccllm,déinde in nigru. Supra modum
autem af~ur,pote
febris magnitudinem. Cùm igi- A
tur Raua bilis in phrenitieis affeétionibus eerebrû pra:henderit, febd[glle vehementia a{fatum hune fueeum
melaneholieum reddiderit,propcer aCra: bilis malignitatelll vehementes fiunt inCania:,quas fla,j/It4JlffS in libris
Epidemioru appellauit Hippocrates. Aemginofi,s igifille per vomimm, fiue per ventrem inferiotur hl~mor
rem,fiue per Cputa, fiue per vrinas apparuerit, & [uc~,
ex quo ortllm habet,& morbum vehementer eum cal1dum,tum (jccum effe deméfirabir. At cùm perfpieuum
non fit,quantum ex humore efi,qui vacuamr,an js progenims (jt non affeéto pra:cipuo aliguo loco,an principe aligua parte eryfipelatofam habente inflammatÏone.m,coniunctis id dignofcirur,d,ifiinguiturq; fymptomatis. Nam & ob iecur ita plegmone affeélum a:rngi·.-rli41Ji- nofus generatllr fuccus,cuius nüc * non meint.~a:
"h
• •
•
ff f i '
•
l<tltltr dictarum mm partlllm, mm a el,;llOnUm propna B
III.
l)
l'
r'
funt,ea di<7notionem per (ymptomatum a lOmm 10Cle,tacem efi~t,Nam&
vigilia,&: capitis dolor,&: (inditas morbllm in capite effe demonfirant, Gralliter amem
affeéto cerebro ventris os excitari ad vomitû nouimus:
nemp.e de his diétum [xpius., ~aione
igt~r
optima ho- '
mo hic ex fieca & cahda capltls 1l1tempene propter flaua: bilis Cupra modum affata: redundantiam, vehementer infaniet. Citd autem id fiet,mm propter affeétion'
~agnmdié,tu
affetta: mufculos,quibus in[eruntur, moue,..
re né po(Jum. Cùm igitur maxillam inferiorem nlll[culi qllidem alii aperianr, alii vero clalldant, eùm in aperienrium mu{eulorum neruis affeétio fueric, ditiiculcer
aperiunt: vbi vero in c1audentillm,non facilè c1alldllnt.
Ac etlm fieri poesie, ve foli iptl mu(culi incerdllm ab[g;
neruoTllm principio Got affeéti, quod phrenitis pra:diéta fymptomata htbfeqllatltr neceffe non efi. Neque
enim quod ip[um maximè adduxit, vt affeétum elfe mttfculorum principillm fuCpicaretur ( id efi autem fauces
non mmere) nece{farias inter partes cenfecur. Fieri fiqllideOl potefi vt faudum mufcllli inRammati ftran<tulacionis efficiant fymptoma, nequeant tamen vid~r
etia~
fi plurim~
quis os. aperueric. Si igitur abfg; ho~
rum mflammauone pra:dtéta fiant [ymptomata, infpiciendum efi an folol"um mltfclllorum maxillam inferiorem mouentium propria qlla:dam tic affeétio. Nam ft
negue hi,neq; qui inJumma gutturis parte exi{htnt,aliqllatenus affeéti fllerint, ratÏone optima offenfum elfe
neruorum principium quis pronunti;merit. ~6d
fi ob
principium neruorum oborra fint .huiu(modi [ymptomata,graui[simam eOè talem affeétione ratÏonabile efi,
vc&: conunlfio (ub(ecuta fit. Nempe eas mu[clllorum,
qux ob principillm fiunt,tenfiones eonllu!fionem fegtti
didicimus. Non feci aute ineo,quem percurri',fermone
mentionem eorum, quianginam ex colli vertebris in
anteriorem parcem luxacis perferunt , tum quod raro
contingat affeétio,tu qllod gutturis mufculi umc qlloq;
fimul inflammari mihi videantur.
proagin~s
~Jpter
fpeci~m
redun~tis
hl1m~
ns. Na qua: ex fngldls, vel craCsIs, vellentls,vel ommpo difficulter mobilibus humoriblls affeétiones orillntur, tardiùs ha: ad vigo rem aCcendllnt. Verùm qua: ex:
In phreniticis principio fimplicicer , & XII.
tenuibus htbfiantia, & temperatura calidis, & qualitate
clemcnter habere, [ed crebro permucari,
mordentibus procreanmr,non multùm ha: cunétanmr,
ficuri neg; qua: Philifix fcripto in tertio Epidemiorum
malum id en : mala quoque & frequens
. faéla funt: quem vomlli{fe quidé hil iofa panca flalla pri- C fpuratio.
.
mùm, max a:ruginoCa plnra,déinde Gmul accidifTe hoNihil, qllod phrenicidi peeuliare Gt, fermo hic haber:
mini [urditatem, atql1edemum vehementer inCariiuilfe
nempe &: in ex ceris affeétionibus fi permuterur huif~
eum pronllntiauit. Reétè igiwr nunc non (olùm quod
modi c1eOlentia , vires vinci à morbo tignificatur. Adinfanient ita affeéli, verùm quoqi &: quod vehementer
ieétum efi principio,nee forfan aliis fore potefi.N eminCanient,ofiendit:cùm verbli hoc JI(fldtVC1 adiecic,gllod
pe in principio permtttationes afsidllas videmus)oo allmagna: defipientiœ indicatoriuOl exifiit.
tem cLlm mOl'bi traxerim. Condngt1l1tqj ha:c ex rariole 1.
In acutis morbis faucium {ine tumore ne in bis affeétioniblls,qua: ex copia, vel quahtace fiunt
dolores, & pu{illi, & nrangulantes, arque malignorum humorum,in aliam a,liàs partem)interdum
qllidem in principem,inrerdum vero in non principem
os
ape- tranfmigrantÎum.
cùm crger hiauer-it,non fa~ilè
~
igiml' in principes partes tran[rire, tum claudere , mentIs aberranonem
fluxiones fillllt,mo rbi clemeotia,Q\ corrüpllnt:qUa! ve"
portendunt:ex his phrenicici fiunt,& per- ro in non prinçipes , quo maximè tempore medicis ad
infefiamillm vel copia, ve1 qualitate bllmoru vacuarioniciosè habt'ntes.
nes procedendllm ht,oHendlln.e: .gllod {an~
morborum
Q.god ex [ymptomatis hllillfmodi phrenicis interdG
omnium vc dixi commllneexlfl!t. Cxterum freqtlens
oriatur q110dqi fi fit, pror[us pernicio(a fit,reétè efi pro- D fputatio &prop'cer os ventris .ex. hu.miditate' imbec~
nutia~lm.Neg;
tamé quod ex diétis fymptomatis nelllm, & propter cerebrllm humldlCatlblls refertum 01'1ceffarià fmura fit phreOltÏs,intellexeris. N ihil enim eotIIr:ex quibl1s nonnihil & in os confluit,lacrym:e cenui,
rnm,qua: affeétnm cerebrum comon Orant, concur(joni
qua: ex in fl5matis oetllis manat,fi01ile.Nunc ergo quod
adiacet. Ex quo aLltem a!ger is ma!è in fauci~ts
abCqlle
phrenicicis crebrum fpmu fieri ait)cerebri m~lè
affeétiJ
tumOl'e prxter namram affeétlls,cum hlauert,pom~
id efi, repleti fignul11 exHHt.
tUm maxillam reducere mm os claudere neqlleat,conll,
l'
Phreni[icis alba deieétio mala. dl, Vt XIII.
cere quis porsie prinei{ illm nenlOrllm a J~lado
af~Archecrati,an & in hisvecernus fiatrpefsiétum elfe. N empe vt in emÎntihus,co~fplq;
nobls
partibus affeétiones exordium (\lmllnt, !ta vt non açcrmus autem & in his rigor.
llatim tOta! vel ÎnAammentur vcl inntme[cant, vel eryQlldd albx ddeétiones & oh ciborum cqlorê fiam
fipelata cOl;trahant Ced in vn~
aligllo hamm loco:ita&:
liguidd
confiat. Videml1s fiquidem eos , qlli lac folt~
i~ his~qu
in imo e~rpoi
pofit~
htn,.fier~
e~ ~erifm
inge{ferunc,
vel panem purum, ve\ ebondrum vel lule. eum igitur cerebrum Ipfum magnltl1dme mfigncm
Einos,
ve1
tale
quippiam, deieétionem ha c r~ albam,
!labeat, ~UIC:t(qle
néruo~
p:oagine~,
.phlegmonen
bis
comparenmr,
qui lenticulam ederllnt, vel braCs~
li
lpfius altas ab aliis earum pnmum exordm pal' efi. ~a
cas,
vel
decoétum
leporinllm
fangllinem , vel ius m ~
Vero parte cerebrnm affeétum fucrit , ea & nerUOfum
Tom.
J
1.
X 4Galen.
tur.n
•
~.
�1331
Galeni in J. Prorrhetici Hip.Librum
grum eontm ~ qux ~lm
I!lUlta con~it1ur
~:l?t.
(tt
cenè his , qlU alba lOgeflerunc edllha, flauœ bills qlllddam adueni.!ns deieétionem colorat ita, ve ingeais pallidior efficiatllr.Cùm igimr medicû quempiam audieris dicentem albas effe morbo rcgio deieétiones,ql1àd
ad namrales eas comparet,confcriuq;,gu6dg; ad eo\laautem motionem harum Ccrmo ipG fit,oportct. ~o
do pIcrique alii me~ic
d c ieéto~s_
in mor~.
r~gi
a.lbas fieri dixerunt, l~a & nunc hic ln phreOltlC1S dlXlt:
ql1afi eas pror[us flaua carere bile dixerir. Fi~ autcm id,
cùm ea non amp lius in venu'em con Ruat: Ced vnà. eum
[ancyuine, qui in vniuer[um corpus diaribllicur, CurCunl
fer~H,
ldque vel propter adariétionem quandam eills,
qui bilem ad venerent defert, cana lis , veluti ln morbo regio hborantibus VUl euenit, ve\ propter veheroenrem ardorcm , qui in Cuperioribus iecinoris partibus exiflens fancyninem vna. bum bile rurfuffi rapi,.
;::, emergente ln
. rotum corpus b'l1 e,
Priore igitur modo
cerebntm la!ditUl', iam & anteJ. bile ipfaaffeétllm. Po. fieriore modo bi\.is difiributio non folùm cauCa no xia,
verùm C]lloqlle & caliditatis multx,'luxiin }pCo efTc demonaramr, fignum erit.Oraoo autem ha::c, V t Archccrati , ope ri qllidcm non admodum cOl1ucnit, vt retuli Ced comenrarium magis decet,&p0tÏ[simùm quand~ Ccripror fe ipCllm admon~re
voluerit. I.nte~a,qu!
con(eqlleneer diaa Cunt,oratlo hxc, An & ln 1115 vcternus fiat? "idemr mihi ad(cripra effe,périnde atque Archecrates ita affeétus fueric , Ced non congrnè quidem,
qlloniam non perpcmo dici debere ~n ~is
fcgnite~,
icynauiamque demonaranc eum expenentla, eum ratio.
Nempe icynauia ex frigidis , craCsltque, & glutinoGs , &
comumacibus humoribus, & non ex
omnino ~10ucri
calidis,tenuibl\Cque, & acribus, cuiu{modi ea Raua bilis, fieri conCucuit, nif! a!ger morri ira propingllus flleric, vt ob extinél:am virtutem iam conquic[cat. Ncmpe c!eGdiahuiu{modi non propter humorem, {ed proextinéo~m
faéta ea. Fieri autem .nequit,
ptcr ~itls
yt ql11 Ha defides faal fint, feruentur. Efiqne Id fymproma commune omnium ob immoderatam intèmpel'iem moriemium ,& non proprillm phreniticorum. Si
iCtimr veternus Archecrati faans fit ,hac occaGone faaus dl. Acque pror[us ooiie, non qUDd alba deiecerie,
veterno, vel morte accira: fed propcer morbi magnimdinem, cuius tîgnum alba d::ieaio fuie. Rigorem vero
ipGs comingere pcCsimum , non limpliciter ea inc'elligendll m. Nempe & imerdnm crÎeiCl\S rigor phreniti(:orum morbllm {udorihlls foillere videmr. Sed fanè rigorem pernicio{llm dici eo te~pr
~a .exifl;ma~du,
quo alba excernunt. H?c :nI~l
111 hbns de JUdl~atO
niblls crudo in morbo llIdlcatiOnern bonam fien non
po{fe ~a dClllO.nara.t:lm. Crudl1s autem en, in quo
vnà Cllm {angume bIlls [urfllm fermr, qllocllnglle tempore id fi~e
: m?gf~le
calc quiddarp co:'tingit, CÙ~
ignca: calJdlt:tt1S ln cercbro çolleé1x 1I11ll1odcrauo
fllerir.
XlIII.
tremon~s
Meme ob mdancholiam aberrantibus
Cuperuenienres maligni.
Mclancholicam ecfb/in,id efi,mclltÎs motionem, abcrrationémq; intclligerc oponce vehementem, & ferinam, 'llIX dilll('ntc c rcbrum aff:tta fla ua bile oritu\".
Nemre & ex hoc commelltario pcrmlltari eam ln nigram didicimllS. ùm igimr talcm ob affeétionem eremor fiat, vehemenrer exicc.1ros oaendit nernos: ae911e
ob id hominem Icthalitcr haberc. Q;;ocl {:lI1è perperam
cnunriauic,çùm dixit cacoethes,id ca, ma\i~nl.
Nam
,-'332
qaoa {ummè periculolÎlll1 exifiit fymptoma,aliam exiergo ex acra bile mentem abA gebac appellariol1Cm. ~i
errantern filpernenientc rremore ceno moriturum aifir
autcm morbos,id ea,malimar,non faililllr. K~l{oI1Si'
gnos appellamlls,quicunquc periculum minantes/pem
falutis non adimllnt. Melius igimr erat, fcriptâ conCllrfionem dici, vel perniciofam, vel mortiferam, vèl ql1iddam hU1l1finodi.
~'lcnte
aberrances acurè. (uperfcbricn- xy.:
tes cum fiJdore phrenirici fiunr.
Afymphonam, & à con[onanria alienam taIemdic~
mus el1unriationem. Sed obrcura' horum intelligentla
ideo fic,quod 110mina inter Ce omnia mm conil1ngi,tum
Ceparari poffllnc. Componuncur fiquidcm vno tali hltc
modo: Menee aberrates acmè,déinde altero princip!o,
fllperfebrienees acuté . Rm{ùs quoqlle & alia efi oratI~
B ni5 huius,Cllm Cudorc,compofitio:gux aHgllando qUldem prxcedenti,allquando vero & Ceqllenti coordinatur.Patea enim & iradiétio Icgi, Superfebrientes cum
[udore: dé-inde a1tero principio, Phrenicici fillllC. P~
tea aurcm & gui ha!c CcripGt,quod cum Uldore phren~
cici hi fiunt,enuneiare. Conflat itaqlle,quod Cempe r dlco,nihil obrcllras enllntiationes docerc. Siquidem noS,
qui inrelligimus, didioni, 'lux racionem admictCre poca, ventarcm accomodare oponee, aut cemporis phltimllm contererc,nih.ll'lj proficere. ~atel!.s
enim {in
gulis diétionibus ab authore acceptis veritas aco~rn
danda nobis eH, eatcnus iuuamen qlloddam à. nobls ~I
étioni accedit periclitanti, ne videatur vitiofa, cxte rUm
nihil ab ea docemlr.~angà
vero hxc ita haheanr,
videatllrql1e confpiclla elfe obfcurornm inmi!itas, non
plUci tamen libenriùs in obCcuris,qllàm manifeltis,v cr
C faneur operibus . N emo igitur expofitionis prolixita tent
mihi ohiiciae: [ed .irrationabile accl1{ct eorum deiiderium, qui libros huillCmodi alldioCè, cupidéque le~JOr.
Nempe quàd inllitus ad horum explanationes ve)1l~mf
familiarcs mei omnes nOllerllllt : & potifsim ùm q111 ~.e
ad ea,qua! nunc fcribuntur,incitallcrunt. Cùm i~Cl
1brum hûc perperàm omnes expofuerinr, agre~luS
l;m
& ipCe cxpolitionem, ab iis perfuauls ,'llll me Irnp{iLl
r."
•
d'IClmus.
.
S·1 glU'dem unLl
runt: a, qua rurllls
mClplentes
• 1 acttconiunxeriOllls,& menre aberrances & adtterblun m.
tè: déinde filencio taéto dieamus, fl;oerbint~
Cll US
[uùore: & déinceps , phrenitiei fil1n~:
tJIem facl~'
m.
n)ll
expofitionem. Seù primùm nuidem
leétionum
Ol1l
-1
h rrancommune dubil1m conGdercml1s.Nam mence a. ch' •
dixit pcr exordia,gl1Os in calce diétioll lS p . I~
tes acur~
niticos fie ri dixir. tanquam mente aberrantes, non/a e
• ···It
.
1axanqtt
D p1lreOltlCl
eXIHant. D iOrahi crCto ùiébonem,
d't
b
q
·
.
d IClmlls per ver llIU SlIperfebrientes: qua! oltenfi 1'
.
.'
pnus
eos,
qlll men te aberrarunt aclltè, fich·
rire, po Î.ca.
r:
C b . e cllln lU,.
d efiIOcrc l d clI1de rurulm ex reuenlOne rC nr
.
.' .
. . aiC.
. (")
"0' cl phre nl d ore. H os ··
Igltlll· p11rCllItICOS
tief!
~
è f éb
tici gl\idcm fient ex vchementi ca, qll<t ipils ant a
fl d r:'
•
•
Mcnte al1crrantes,
CH, OllpJcn Cla, qllam per oratlonem
~
_
e
indicl\llit, arbicrarLls: cx 00 vero qllàd CllT!l [lldr
uerfio fit, conhrmans filrpicioncm, gllonlam t:t ~
r
a~
briuln ingrcffils,fille ab initio,/illc ClIm rcu{jon~d
plcnimJinem fignificarc nobi con(lac. Acq; qu~
'll rrx /ilccis vcl gllanti:ate vcl ql1alicacc fupedlu:!ln cO r
'.
Ir
1
/ilcttC rttnn-,
•
10 aucaos OCOS con
POrc• colll<rllnmr,fllIcrc
uca
t>
N
'
ob III ea affcétum cerebrum. 011 eOllll
mentc mo
r. cl r"
r'
III 0 .. ,
tur aClItc, fi {ilpcrfebrierinc, & prx 1ertlm cum fi ra nRationc igimr optima phreniticos ira. f~rç:
dld!c~ Codum.Nota fiquidcm tata horum affcého Ha eua
pia
ei
fc-
�1533
. Comn1entarius PrÎlnl1s.
I394
pia bilio[orum acrium protinus ab initio ad cerebmm
habentes , ve{aniam o{1endunt, vt Herfi fl!r[us A mozygi vxori , qu~
fluente, mente moueri cllipiam ~onti:gua
vehememer furens,
aliam in partem transfluat,clefintt mentIS mOtIo.SI ve& mma obiir.
ro cum [udore hi fupi!rfebrierint , in affeélum lod' recnrret hilio[orum copia,ita vt phrenitici fiant. Si vero
Si rel1iuo tempore,& vehm~tifso
çllu,& via puladuerbium è~É"'r
,id efi,acucè, nomini Superfebrienees,
ueruleta icer feciffe qllofdam vidifti, retlccacis ita OCllcompoulerimus tatis erit [ermo: Menee :lberrantes,
lis,vt puluere pleni viderenmr, eafque animo fueris
)
c·~
\
déinde delinentes,& rnrutm [uperrebnetes aeute eum
complexus,quid prre[ens diétio indicare velic ,intellifudore phrenitici ~Gt.ed
prxdi,étio mm hrec,tu~
anges:nempe id eontm, qure in ea dicuntur,maximè pro:"
cè diéta qllod contmut:,perpetuoqlle fit non habet, [ed
prium exifiit,commune nimirum & tabefcentiu, & veqllod magna ex parte fit, Velllti &.alix mlllcx. V erù~
.fi
hemencer infaniencium: neque ei cognim difficile, qui
orationi hltiC, eum [ndore, oratlonem hane, PhrenlClex tabe[cemiblls vnum aHqllando edam con[pexerit.
ci fiunt coniunxerimus fermo fecundum alteram eaNempe tabe[cencibus colli'lllatum eft id omne, quod
rllm, q:tX in capite enat~rios
.diétre (unt, leétionum
mm in facie eum in temporiblls carnofilm exiftit,faétis
gl11dem: N,len,te aberrancalis erit.Secundl1m prio~m
vnà & cauis admodum oculis. Phrenicici vero abfque
tes acutè dé inde [uperfebnentes,phrenttlCI cum flldo- B his oClllum habent hrfxv1fp. quau pnluerulenmm, put.re filmt. èecundum verO alteram: Mente aberrantes,deUiCclllo[ltmq;. Pr<etereà. phreniticis , a[peétus 3.11dax,
inde acutè [uperfebrietes,phrenitici cum [udore ~nt.
fer6xqj:marce[cetiblls,timiclus exifiit. Vomitus amem
Poteft qllidem & gui ~xc
[cripfit talem x~rum
v Idlffe,
&.",MI1~id
efi, fafiidio[llS , commune quidem [ymptofed,quod [xpius prçdlétum fi.t,non h~belt.
Multa vema taliblls efl phreniticis cum malignis quibufdam fero & alia ex his qux in hoc hbro fcnpta funt,non mabribus:velmi & vox c1angofa. Fit alite huiuiu[modi vogna ex parte fiu~t.
Authore quidem libri hllius nonul. • mi ms ex humore mm biliofo, tum mordenti. Vox velos tales regros cotemplato,& nondum fiue quocl perro c1ango[a propter ficcitatem voci a{fenlÎencium Înpecuu efi,habllerint,uue quod magna ex parte, cogn?ftrumentorum, vt in comentariis de voce oftendimlls.
(eente. N empe ex obCeruatione magis, no? e-: peculIaCùm igimr phreniticis hrec obtigerint , p.av/fNl'Ws :defiri affeétionllm coditione auchor has enun tlaUones vel·
piune: qnod idem cum O'q>cJe~s,jd
efi , vehementer vult
le faeere videmr. ~i
autem medicinalem fpecuhtioiignificarc.F1cque mm propter humoris malignitatem,
nem ita con<7erit aceruatque,is noncentllm, fed mille
tum propter immoderatam ficcieatem. quo fit vt mud
1 paruam" h uml'l emql~ '
ea';"
annis orus habet~ 0 ' atq; 0 b'd
euadant.
plnrimum adal1:1t H.lpoc~ates,
~ hlS, q~x.e
hlftona
didicit, & qua: Ip[e m[pexlt, loglcam aduClens cenulSi in ardente febre aurium [onitus eum xv
ram. Ex multis igitur , Iibrum hunc Hippocratis [cripcum non e{fe, quis exiftimauerit. Multa fiquidem 10- C ealigine fuerit, prouenedrque in naribus
quimr empiricè ipfum commencuS,nec theoremata ad
grauiras,menre ex melancholia aberrant.
vniller[ale ratÏonabiliter perducere valens.
Febris ardens eum ob alias caufas , tlIm propter ce-
/
1~
rebri inflammationem requè fic. Nempe & 11llic (ucce .
dit ex pro~is
phrenitidos fignis concinua defipieneia.
Ex ea vero,qu:E in capiee redGdat, humidirate [piricus
fhtuofus procreamr:quapropter & aurili tinnieus fiGt.
Pari modo caligo,cùm craffils quidam humor, ve1 [piNon hi 4oq>lf y.a~i1oflvc/,
id efi, ftrepitum tentanri ms oClllos inuadir. N aribus pr<etereà ingrué s humotes [ed ~p J -toq>@- K«e~i1Er.d
efi, quos firepims tenris copia fenfum grauitatis in ipfis facie. Probabile ea
t,n' dicere erat me1ius. «Eod vero dicitur, vernm exiamem
& nOhnunquam diétonun [ympcomamm confiic: Nemre ob firepims tumul tLlantur ,non fecus,quàm
timidi cum magnum aliquod tonitrl1u de repentè aucurfionem propter a[siduam fieri febrem ex biliofa ma
dierin;, vel feram aliquam propiùs côfpexerinr. Prorteria,qllx per venas fertur, iniblque efi condita, à qua
fus item .8ga:ét;TC Tàf [unt p hreni cici, id efi bibendi deuSamofi [pirims ad capnt mittuntur,ad aures,ad oculos,
atque ad nares humoris copia. Q.yàd fi Raua bilis quoderium his exiguum efi,quanquàm affeétionem habeac
di modo adllfta fiue in capiee, Gue in coco corpolle fuecalidam,& uccam,ita Vt & linguam prx multa ficcitate
afperam habeant. Sed dOCllit nos Hippocrates metem D ric,ad id,qllOd me1ancholicllm magis eft, vergit, atque
hinc in cerebrum ip [um eminitLIr: ob idque mente ex
his regrotare,in eo Aphori[mo qui ha habet: ~icqj
melancholia alienantur.
parte aliqlla corporis dolent, atqi vtplurimu dolores
non fentillnt, his mens regrotat. Prretereà in tertio
Epidemiorum, vbi de peftifero agit fiam, de phrenitiVaeillationes mentis eum voee clan- x 1 x.'
cis idem inql1it:Non valde aute hi litibulldi erant. Non
gofa,linguœLlue eonuulfiones eum tremo
autem phrenitici omnes tremorem incurrunt, [ed qui
re, & voces ipfœ obtremi[centes, menris
deterrimè habcnt vt diximus. Sunt qui non !3fa:ll71cTàf.
fed .8~«XIJ'To1àfide
!t,cito [l1(pican tes, [cribanc, inre li igi
indieant alienarionem, duriric[q; his pervolences ~TiC'lrt
f p.'Y1fr
id efi, fu[picantes citi[sime.
nieiofa.
AHmtq; rei huie fidem facere quod dicirur 4~ 9' 1f Ka~~anqlàm
ex phrenitide,ql1re calida,& fic ca efi af1iop.~m,
id cft, T<Vfa7i1ép.wC"id efi,à. firepim turbati,pro_
feétio,dcfipiétia
proficifcatur,atgue ex ipfius ficcirate
ptereà quod citifsimè vrJ"r"rJi1t0,id efi,vrJ"Tt;
~ I~p,hoç
qua:
a[perx
arterix
communic:lta eft, vox clango[a fiat'
cfi,fufpicencur.
veluti & cx humid itatibus imbibitis rauca: non tame~
propria phrenitidis exiflunt:. Ncmpe & aliis in morlV Il. Ex vomicu graui,faflidiofoq; vox cla~
bis reperiuntur.' & non pe.rpetuo fimul phrenicidi ingofa, ocu1tque conert~m
p~licuo[m
f~nt.
Tremor hngua: accldlt debilicaca rropter ficcam
Glen.
S
'x VI.
Phrenitiei modieo vtentes patu, firepi
tum tentantes trcmorem ineurrunt.
X:
�133)
Galeni in I.Prorrherici Hipo.Ll~nm
tem concriftacur. ~am
ergo vocalium inftrumenanimali facultate.
pra:diéta: affeétionis inte~prm
GonunHiones vero ficcitatem mllrculorum ipfillSj vnà A corum Ia:!ionem fubfecucus eH flngulms? Relinquieur
itague aut copiam humiditatis, qua: aphoniam procum capite dfeétorum conreqUllOtur: Gcuti & vox obcreauit , in os ventris deBuxiffe , am quàd acris fle,aut
tremifcit prot~
infirm.ieaeem, qure ab horu~
contrafrigida.
8:a eft incempene.Prœdléta alltem hrec omma fympeo
maea,gllx ob Gccitatis capitis inteneionem fiunc, mentis motionem fubeffe indicant. V niuerGs alltem his in~œ
eum exolurione fiunr aphoniœ, x x J J 1 1.
in
duratis pernitiofum propter immoderatam eam,qu~
valde malx : fpirituf9ue in aphonia veluti
cerebro faéta eft Gccitaeem.
xx.
Linguœ obtremi[centes fignû non con
nantis mentis .
his,qui i1rangulamur, promptus, malus:
an & tale defirium portendat?
. Dixi [repius linguas ob Facllleaeis animalis imbecilStragulanrur iure optimo,quoniam aeris copia non
litatem concremifcere, éftque flgnum non conftancis
flc,éftque ipli confuecudo vc talé fpiricum rpfitYO-&v~I',
id
mentis quod ex phrenieide fiat. Patiente fiquidem ceeft,apparenrem dicat. Videmur aucem omnes,qui carebro,calidique exiflence affeétione , quiefcere no polem infpirant infpiracionem, fcapulas mouere cota~
teft.Nempe vt frigidi eft eum ftabilia , eum retarda, tu B ita ve pel' veftimenca motio confpicllè appareac:tanqua
immobilia eùfficere , in gllibus moram fade: Gc cali
validè ipfl fLlperioribus thoracis partibus operentur.
dum femper ~ouet
,& no
: ~nie
ql1ief:e.re. Oft.enfuNon igltur abrque ratione hoc in 10co talem fpirirum
ms i~tur
Hlppocraees.qualt[nam capltls affeaio !i.e,
ug0:de0l',id eft,promptllm appellauit: quem in [ecunnon ~onftaem
mencem nominauie. Non eft allcem
do Epidemiorum dixic flT{4Je~1'
, id eft,fublimem, ela
hic eremor lin~ua:
pecllliarephrenieidis fignu, [ed per
tumque: ug6XElg01' quidem,quoniam ugo,tElef4J$',id eft, t~
fympaehiam cgmpaeiencium alteri cuidam primùm p~
b,{fl f4J t,CUm éad'ff4J$', id eft,prompeè,facilieérque his,q~1
tienti, vel propcer vicinieacem, vel propcer focieta~m)
:rgrum cernune videmr : quoniam & nos ipfi corueUlmus TOÎt à7IoltC1(gu~
' clt,id
eft, abrcondiris, JatentibUfqure in ea [unt,partium.
1
•••
qlle,& f4J rpt'lY~,id
eft,~on
ap~renibu
TJ'ti1g~"
X X 1.
In biliohs, [ynCert[que dCleébombus
~i'
opponere. MfTlf4Jg01' vero vocault , quomam qUIlCa
fpumo[us veluti [ur[um erumpés fios, ma
refpiranr,altiores, rublimé(qlle thoracis partes mouelus tum aliàs , tum ei,qui lumbis amè dore vidcncur.PoteLl fanè reCpiratio nuiufmodi & propeer rerpirarioni delegacorum inftrumecorum fieri anluerit, atque eiufmodi deieB:ioncs intefl:igllftiam,& ob affeétllm neruorum principillm : quod .fi
na perrncarint.
C lrefum fuerit,magnam efflcere refpirationem reétè Blp
~od
[puma ~m
~r?pe
fr.igidieaeem,mm proc~
pocratem exiftimare oftendimlls.Cl\m ergo pofsie acalidiraeem fiac, mdlClUm faclUnc rum ventt m aqllls
phonia cocingere,& iplis vocalibus infirumentÏs lœ.{j~,
ipfis fpumam c?ncirances? tu~
~fent[
ea~ gua: in
& ob affeCtum neruorllm principium,parirérque [pInIebere eft calidltas. In blhofis 19uur deletltombl1s rpu
cus prompms,ob ea(dem caufas: incertum erac , guan: . ,
mo(um i7ra:vOul'fl"" id eft , veluti Bos fupernè inCllmeum ad hrec,an fueurum effet vt deliperenc: atque ob ea
bens, bilis huillrmodi feruorem non modicum oftenrem ambiguè procuIie, An & raIe delirium 'portendat?
dit. Sed lumbis ancè dolenc, propcereà qllàd bilis per
~àd
verà mall1m Ggnum lie, non dubirater, [ed ~er
ineeftina penerrans acris Gt, & mordax: talibus liquide
tà pronllntial1Ît. Si enint non perpeffo neruorum pnnexcremencis pel' inteftina deduétis, eralarf(que , non ea
cipio,fed obI reGs mm rerpirationi, eum vod depu~amodo, qux l11mbis adha:rent, verùm qlloque & reliqua
tis organis, talis refpiratio cum aphonia faéta lir,~eJcu
dolores (ubrequumur.
Illm non gl1alecunglle adfert, cùm, qui iea aifeéb fine,
celerieer ftrangulentllr.
Rari
in
his
laterum
dolores
delirium
xx 1 I.
c'
xx\,·
ofl:endunt.
T
anculùm
feroees
deJipientia:
~
n
'
(
r
- Comminutè hoc paéto, indifiinétégj prolata de la[une.
terum doJoribus oracio obfcnriratem non vlligarem
efficic. Nos vero, gui obfcurè ab ea diCta, perfpiclIè do
Forfan quis orationem vicio verterie de!ipienria s,
cere omni ope afe~mus,
e)(pla~rion,m
at~i?gemu.
D qux valde feroces limr 'ferinas magis effe, quàm qua:
Dolor ral'l1S in latenbu proglgOlrur,cum [PlrltllS qllleantulùm feroces fLint 'inguiens' Sed neque vr has co,.
Ide
dam flamofus in ipfis procreamr. Nempc is tUI1l exregno(camus,p~l
habemus. Eas verà , qua: no? va _
nuatlls, mm difcuffus dolorem redat: déinceps ntl'U1S
feroces flme,deinde delinunc ru[peétas haben admo
procreatus alter dolorem ip[um lnaugebit:quomodo fi
ner:ipfifque ranquam non redlcuris haud fidedllm df:rarus fiat dolor,delipienriam non indicar. Cùm verà
Nam gl1X in calidis febribus fiunt delipienri.re,. fe~'°t
larus inflammatum fuerit,& interdllm quidem corinllè
catcm non habenr. Phreniricis verO appellaus Id me •
dolorem reotit a:gcr,interdllmvero & per interuallum,
Talis igimr pocenria fermo erit: Cùm videris ~ue:
meneem a:grorare indicar. Hoc icaque non plant cft fIpiam cum ferocir:lCe defipientem ) & fi ~alà
,P0Ll
gnum de!ipieneix.
detl1r, cognofce menrem eius no~
f~bns
ratJone 'ft
fam elfe, (eù phreniticam (ubali afteétlonem, gua: ~o
x X 1 JI.
Aphoniœ eum iingulcu pefsimx.
adauéta, ferina tibi videbitur.Ferinas amem de!ip'lentias ap.el~t,in
'lllibus xgri calirn,pdb~s.
ferJLli~
Aphonia: fiunc qllidcm & propter voci a{feruienmordlcLJ~
ImpCtLtnt,& eX'candcrcunr,eos, qUI wgre
tium inftrumentorllm Ixlionem , & propter principii
tur, ranql1am hoftes cxiftimanrcs.
neruorum affeétum.Singulrus auccm eft vcluti conuul
flua guxdam oris ventriculi affeétio,quod cx: hllmoru
.
fi"
... Î. febre
x "V r•
Ul eum 1'(' ngcrauone no 11nc
.
copia grauatur, ve1 morùetur, vel propter frigidita{upC nor
~
1;_
.
.
�Commentarius Primus.
fecundllm vniller{a funaionllm animalium genera vafuperioribus fudanri partibus fiunc morbi,
~o
amem modo in [en{jtiuis recen[ui, ita in
implaciditates, inquiecationc[q; phreniti-, A riance.
ratio ne, mente, memoria, &: cocriratÎone oermlltatioca: exHlunt: vt Arif1:agonr: prœrereà &
nes phreniucis fieri videmlls, it~ vt ll11nC e~cand'(â
~uncI
lxtencur ~e . 1Îpienrs
ipii, ve111ud io là qua dam de~
perniciofcc.
t1neanmr oratlOne. ~:mpe
& ret~l0,m
cù.m deGpe
NonlltlHa gtlidem, vt & anteà dixi,incipientiû mor
rer, decllmanrem audllll, grammatlcumqlle Ilbrum leborum indicia cerra fimt,alia aucem magn.l qllidem ex:
gere pmancem Bacchyliùion, vel Sapphicon. Alium
p:me [unt,fed cereis propè aCCedC\lcia:àlia vero etfi \l0
arÏthmetÏcllm , vel geomecram, theoremata anis narpropè qllidem accedant,110n cameCl>hlm longè recedû t:
ranrem. Si igimr hxc honeftè , cafiéglle proferences
alia pra:te~à
ambigua,& alia his iam inferiora.De 911i~tria
, ob(c?=n~qle
com:r
e n~, quod
pofi p~ulo
bus cùm Ccribjc,imerdum Cere incenum,addubitatemJ~ Epldem~
tU(1'.:tf"ftu8E1f/. Id. ~fi,
turPll logm voca":
que confitetur:interdum guogtle & nominarim mencio
Utt,permurauo hxc non ex VltloGs ad clementia [ed
nem a:O"ron~m
facit, in quiblls tale fier: i coJ;l (pexit:
ex prali~
ad praua eft. Q..yo paéto alldacifsinii i~ter
ficut &°n~c
omnia , qUa! perclIl'rit,fymptoJnaca,aliadl1m tempore aliguo viG deftpienres , pMi paulo rimirllm guoqi u.tnt febrium. Phrenitim,gllOgll::! & ex ipG~
di,formidoloGque, & percerriti videnrur. Tatia fiqui~eri
efi po[sibile,& pOti(simùm pr:opter partium (upe
dem circa ipfos videntur Cymptomata, ica vtincerdum
riorum uldores. Q.god auté tales afteélipnes,ftue phre. B ne hùrrendifsima quidem timeanc , interdl1m vero &
nicim inferant,fiue no, pernic!o[a: fint,his conl1at, qui
minimis percérrefiant. Talillm permlltadonû exempHi
non incurioCè hucurgue diéh intellexerum, atgue eo ..
fcriplÏ{em~
videmr,&: in [equenti diétione, cùm
rum meminere J ql1x in Prognofiico recen[emur.
inquir; Miaus in non [enrienttbllS, recordanrib{lfq;
lXV Il
Frequences in phrenirlcis permutatio- perniciofi. IOlaginare iraque mihi xgrum aliquem di- .
élas permutariones omnes hablliife,& circa vrinas , &:
nes conuulfionem indicanr.
circa alia , gllibus memoria in nonnllllis offendimr.
Imaginacor item & in [enfilibus repta:femationibus vi
Suprà ql1idem !implctae,1érqu~
in. his"
qui circa morbi injtia permllCJntUr, non bonllm hgnû
cifsim offen(as fie ri , pari modo & in intelleallalibus.
dfe dixit;nunc vero de guorum agat permlltatlOnibus,
In cali, cauCa gllidèm in cerebro exiflir: [ed aliàs alillnl
explanare propo(uic. Po{fum Clquiù.em & (ymptomata
ipfillS locum infellac qnod transfiuie. Demonl1ralliviribus contraria imticem rranfinigrare, vc in [equenmus autem transfluxiones hlliu{modi heri vnaquaque
tibus ipfe dixir.Summa: corporis partes, fi celeriter in
à {ele, guod [uperua
panium {u(cipiencinm .i?~ltera
veranque condi,ionem trâ[eant,malum:(itifque huÏll[-:
cu~lm
e~ ~ expnt
; 51 ~gtlr
a.ltas ex alla cerebri parmodi mala.In vcri(qj enim in te lliger.! oponet in fllmte 10 altam def/uens, qUl contnOat hl1mor,ab omnibus
mis quidem corporis plrcibus, vc vehementer .ca\efiic,
reiiciatllr, vt enatis ab ip[o ne mis aH quando obrepens
déinde rurflls refrigeCcam val idé.I n titi vero vt vehc- C conulI,IGonem. inferat,~
veriGmile. Nempe atTëétioné
mens fir,& poll paulo prorfilS refiinguarur. qllOd cùm
hanç a repleuone 1 & manitione tieri 1 dixif Hippodemcntiam ·cito rranfmucari, idem non en. Nain hoc
crates.
.
ex bono ad prauum eft tranfitlls:& rudils ex il10 ad naVrinx excretio in non recodantibu~
x x VII
tltralem habimm fit regrdfll S• In nunc vero propofita
diétione ex pr~uis
{ymptOmatis ad pralla oflêdimr perpernÎcio[a. Excernatllrne & his ranquam
mmatio.Migrationes autem huia{modi ex migrâtihlls
1ùbfidenciam returbaueris?
fiunc humorihus. Nempe firmatOs, ftabilit6iq; vna in
De phreniticis gllod dicimr intellige. Comparat
parte,fpecies V na [ymptomaris tum namra: panis, mm
fiquidem author meientes ex prx[entÏum admoniciohumoris vinmi peculiaris, con[equirur. Acqui qllod
ne ,cùm his , qui ah[qul! i1la mcillnt. ~idam
enim
phrenitis in ipfis perJuret,ex eo hrmacû in capite eû,
neqlle mltel1am petunt,[ed citra ordinem , rationém.;
qui affeétionem parir,hllmorem qüis fuerit fufpicacus.
que vrinam in leaum etTllndl1llt. Q,yoù igitur longè
Verè igicur in c~rebo
ipfo transHlI xio eft, aliàs in alia
hi deteriùs habcanc , qllàm qui nullo paao nift admoquapiam .ipGus parte fiens,fpeciem guidem affeéhonis
nici vrinam excernunt. liquere arbirror. In his enim
[ernans,fed pro parte affcc1:a [ymptomat:t iplà permllferuatur namra\ium incelleé111s funétionû vna,cùm vritans. E t fanè libri huills author nftc de hlliufmodi permmacionibllS agit, vt fcilicet vel floccos ellellétes, vel D nam inleétum excernere auer[encur: in i\1is alltem pcriit & ca. ~od
aucem in calce oratjonis a.di8~
e t, vbi
fefillcas colligétes in qlliete multa,pofi paulo exiliit,
ingnit: E xcernarurne & his tanquam {ubfidentJam revel & guippiam violemiùs aganc, déinùe rlll'(llS conturb:llteris? ob id adleci{fe arbieror , quod calem vri~
quieCcam,aut excernllm qllippiam , qllod pra:[ens non
na: [peciem i~ ~no
vel dl~obus
ira m~iencu
co~[pe
fit,incufenc,qllomodo & expelli iubenc tlIhicinas, tibid
xe rit. Cùm Igltllr ex rel llilmra fien non po(Slt, vt
nafqlle,guangulm ex his adlit nemo. Vccnim Hoccos
via demonllrarionis vninerfaliter hoc pronuntietur,
cuel\r,~
fcflucas co1i~er,
(cn(us vidcndi ell offcn'
neque prxter hoc probabile guippii experimenco ipfo
dicllillm, ira hoc audiendl. Fit quoc)ue & in 01 faan fym
habuerit,proptèrei gl!i~
res .ip{a {Xpi1l1· vira non fit,co
ptoma non dtlsimile: cùm (cilicet graucolentes qllOCId eft,Nc,adiecjr. Audebiillnétioncm dubitandl ci~«,
dam odores,qlli non ad(uoc,inculpanr.Sllnt qni incum
mus itaque nos vniuer{alirer pronlltltiare , vt antcà in
bens quippiam fuftol1 i iubent,tanqll:lm graue admodu,
aliis fecimtts,quod copix cllldomm hlmlorllm, vel co
ve1 calfaciens, vel Olordens, vel refrigerans portcr, [cn
tali~
vrinx fpeci~
, élorum , vel in flamJn ver\o~l1.m,
fil taaus in huiu{inodi (ymptoOl:ttis ohla:(o. ~àd
igi
tUr librj huills aurhor migratiol1cs (ymptomatum perfr~pt?ma
fit,&.no.n phrellltldis. Im~
&. hocphrcnitlCIS alJqllando fien potefi, &. non fien, veluei & fymmancnte phreniride cnrpet , con(entancum cft. VidiptOma alilld quoddam eorum, qux phrcnitidi neque
ml!S fiqllidcm C:\!penllmero cales dcmen~ias
perp,ecuo
propria) neque contraria exifhmt.
qllldem delirante adhllC a:gro ,[ed modls) forml{que
Palpit
..
J
..
(;
J
�139.9
Galeni in I.Prorrhetici H1ipp.Librum
Palpitantes per tOtum an voce dei1iru A
ti moriamur?
glliatim enarrationem fecit,auc peméfiigare adhue, &
addllbi tare [e[e fateeur ,nünguid veritatem habeat. Videturigitur & nunc qUa! in pra![enti rece[encur diétione [ympcomata in qllodam col1(pexilfe Hermippo:glli
Conflat quàd & hic palpitancem alique viderit, vel
tOCO corpore, vel quauis parce. Nô etenim liq~ec
vtrlt
& mete aberrarat,& morbo regio hlerat correprus, cu
illrditate,& vrinis prxrubris non [ubfidencibus.Sllrdidicac oratio hxc,per cotû,déinde xgrum proxlmè mor
tem voce priuamm videns,neq; empirid:,neq; logicè,
tasaurem vnum efi ex fignis,qllx cerebru affeétû indiguà~
vocis priuario palpitationé de necefsit.a:e fequa"",
cane. Prxrubrx verà vrinx à [ubrubentibus , quas in
tur reperire valens, ob id qua;rens, & addublt:ls [ermq
Prognoflico diuturnitaris non periculi fignaelfe proni ~oniuét
An adiecit.Nos fanè rur[um & in prç
nunciauit,di[crepant. ~as
vero alias intelligar quis
fenda pronuntiabimus palpitationem qua tenus demô
prxn1bras,quàm qua:: i ditHs vOcantur èntédtx?OEales in nephritids muids excrf1lt
' ~ quas fi indicare
firatum efi,flatuo[um ob fpiritum fieri,côgefio fcilicec
ob frigldlrarem flatuo[o fpiriru.Cu igitur corpus cocu
voluerit,proporcionabile quippiam fignificar ei, qU?~
palpitauerir, fieri potefi, vt qui Ïta affeétlls Gt, propter
àl1teà efi diétû, ~encris
valde mbens pr~luies.og
fri idiratem voce deilitutus pereat;non ampliùs moue
tur modo ventris valde mbram prollllllem 'affeéto lee!
tib~s
film~
glltmr mll{culis,aut)ls, qui in eos pronore fieri diximlls,ita pi'xrubram vrina e~ reniblls fu~
ruU'1 t neruis [uo fungi nmnere,qlleuntibus. Q,gare vt B perperàm fungeneibus munere effici affirmamlls.In vn
hi pe: rodi corpus palpitationis motu habeat,intellige
na vero crafTamenci flibGdencis prillario,fim{tlq; craCre efi ~e1ius
: neq; enim vt cuiuis parti palpitand voci
tora qllxdam tota vrinàrum fubHantia fublimè peteee
·afferuiences partes compatianrur, experientia demonvifa,permrbationem in venis, vnà cum caliditate prxilrauit, neque rationi eft con[entaneum.
,
ter naturam elfe demonfiranc,non pauco congefio, ax x x.
Si in phreniti cis frequens cum 'refrigeceruatoqlle flaruo{o fpiritu. V t igimr in ditHs [ympro
matllm conllencionibus delirare a!grum continges cil)
ratione fir îcrearus, nigra reuomunrur.
fic & non necelfarium.Nempe fignorum permilHo no
' ~oniâ
nihil aliud fu(picarÎ liceat per voce i1v~xt
omnium eiufdé generis exiflit. Surditas etenim , capne
1411 fignificari,ql1i fxpius 7i! v4p,id efi fpuere , velos lPaffeétum indicat:prxrubrx vrinx,renes: priuatio [ubfi{um afsiduè [puco plenum elfe,ob id mm ego,tum cxdentia:,& [ubli!"e perentia, primùm quidem & pee Cc,
teri omnes,qui libru expo{ueeur,ita intelleximus. Adcrudorum hl1moru in venis perturbatione fignificant:
per accidens vero,& ad defipientia: generationé eon(e
de qllod & os ipfitm vomiruris fpuco tenui plenû elfe vi
runc.Quod aute pofleà [criptum eil, morbu regiii hlS
deatur,proprer mebranx côtinuitate, qux ori tori. interno côtinl1a efl,faucibû(q; & fiomacho, & VentrlCllmalo efÎe, veru quide efi, (ed qlldd fignorîi diuerfi gene
10. Hinc fic vt labrû inferius jnterdii conclltiatur, venris concurGones facere in tal ibl1s di[ciplinis nô opor
tris ore ad vomituexcitaco. Nepe labii concu[sio me- C teat,[uprà efi demonfiratu. Prxtereà qllod ex ntor~
branam d,qua! ab ore in ventre extendirur,tu morderegio mala fic ~p"'OIS.id
efi,famitas,diétii efi antcà,C~I
ri,tum vclliçari,tum cocmi.ofiendic.In his igimr, qui
vbi in phreniticis dixi{fet,Deieétio alba malurn, lib~n
fuam affeéHone recen[ere pOfitn,I(4'JlC/~ord
efi, fio
tulit, An & ex his veternus fiat? Nempe [eernollern 111
machi morfils,futuri vomitlls fignii exiguu nô efi.Doalias transfert voees,pro alba quidem deieétione, qu:;
lent prxrereà & hi capi~e)&
atTa quredam anee ocuIÇ>s
iétericoru peculiare fympcoma eil,affeétione ipfaOl CO
obuerfantur .QEo fit, vt in Prognofiico diétum fit: Si
memorans: pro veterno vero & ignallia, fioldjt~em.
quis per febrem lethalé ait fe capite dqlere,& atru quip
Hos igitur inqllit voce qllidem priuari, fed {elt!n~s
piam ance oculos cernere, {lomachi quogi morfils huic
effe cÔtÎngit. ~i
autem in acuds morbis ;~,cJ.ld
e ,
aduenerit,biliofus aderit vomirus.ln phreniticis vero,
fine voce fillnc , quidam horum non fentiunt ,pr~e
gui ~feétionm
[ermone aperire nequeut,[olis his,quç
principii affeaionem vtri[que ipfos fequentibll S "y~
cernimlls,prrenotioné adfiruimus. Cernimlls :\l1tem in
promatis:alii duntaxat voce prilant:q1e
. h~ruftql1
phreniticis tenue fllbfiantia fpmû,ql1od vt vomitù indam IxGs quoqi & aliis omniblls,qlla: ex arbltrlO lI~t,
dicet,ell maximè idoneu. Non enim aliàs phrcnitidi,
fimétionibus:alii fola voce oblx[a.Si igitur enrn voelS,
qua: {je eus mOl:bus efi,in qua & [XpillS lingua ficcifsitum fl1nétiomtm aliarum oblxfio fiat, principii n:n:t
ma efi fuperfluere in ore ipfo videremr tenuis hllmidi
rum affeaio efi:G vero folius vocis [olorum VOCl a, er
tas.Pe~-frjéol
huic adueniens vomendi hl1moris D llientiumorganoru.Sed in prœdia~
conlr{j~e
[.lIrn
gllalitatem oll,endit. ~o,d
;r~o
freq~ns
ob fplt~
vo
iam pr0r.e mortem ventii Gt aphonire eôfeql11nlr ,rrn
mims fiet, quodque ob fngldJtatem mgra reuomcrur,
proma. ~od
item in orati~js
ca'lce dicitllr. Venter.qi
llcet prxno[çere.
his copiofè Huit, Vt Hermippo faétli efi, vnde obiit; .1ca
le x x r •
Surditas, vrinxg' ;
reftdétia
aurhorem dixiffe probabile ell,quoniam neg u; ~P:rcs
[ymptoma hocprxfencem cocllrGonemfcqUl VI e ,
br~,&
Cublime pcrentia,mentis a errarioneque rarione inueniri potucrit.
x XIX.
abfiq;
b
pnrl'u
né portcndur. ~jbus
morbus regius ma
10 eft,mala quoq; & ex morbo regio fatui~
tas:hos voce quidé priuari , {cd (endentes
ft ... , ..
b'
h' c ' C'
e e <!ottngtt:veccrq;,ar ItrOr, 1S OpIO C
fluit:vt Hcrmippo faétum dt, vnde obiic.
1
D id ante à quod in quibus morbis neg; mllitos obferuauie a:gros,neque certam natura: rei demonllratione habct,in his co {ilel.lit aut homines nominatim pel'fcribcre,in qui bus [ymptomacaconfpexir,de quibus fin
Surdicas in a cucis & turbulencis Cucce;c% t
dens,mala.
..
l
Fit [llrditas &. ob hllmorcm qllendam in audj~?rl!
mearibus impaétum infarét6mglle,nihil,ql1od",1a l~n:
fit habens.Fjtquo~l
&incerdum extinébaudlend! a
ç~itae
q1l3m in aClltis curblllend[que morbis contl~
. ' ma lurn ,0
ella
'
gere cernimus:
qllam ,nunc prOnUnnll11C
fymptoma,n eqllc adiccit eoniuétjl~,Aq
~
men ipfilln xgroti,quoniam ceno de ralJbns fympC
matis pl'onumiarc Heet.
tremul
l
t.
�•
l~
Commentarius Primus.
11 1.
blandœgue, & con.
treaabiles defipientiœ, V alde phreniticœ.
,
Vt Didymarcho in Co obuenit. _
Tremul~,ob[cJ
[oIutit(que,(oIui non ampliùs poffe demonfirauimllS.
pronu.t~a'l1m
efi , tales deGpientlas valde
A Reétè. i~tl1r
phre!1lCICaS cITe. DlétlOnem hanc, veluti & alias guatâa
medl~on
przterCl1rrel1ces cXfolitores in fophifiicis
Fit & calis quredam deftpientix (pecies non rard, vt
quzfilOmbus cllnétantur, trahuotque. Voco amcm
xger quietus iaceat,negue [olùm non tUI11111mo[è excla
ve [citis,fophifiica,qllx nihil ad me li liS [anandum con:
mec,exiliatg;, vc ancei, (cd negi pror{ils loguatur,neq;
fer~nc.
Talia auccm non panca & in expofitionibllS re
figuram decubitus permutet. Sœpiu[que gui ita affeéti
perlllntur,guornm nonnulla ab eo,guod [anacioni com
funt,familiaribus przbent opinioncm qudd mox line,
modat,reccfl'enmt magis,alia vero minus. ~omd
figlldd fiat lilentium,dormituri. Claufis itag; fenefiris
pro~eét?
~ ca~l[n
p~ruefig
, ob gua in calce pr.eeonquie(cunt cultodes,tempu(q; in his interdum 1011{eotls dlébolllsadleclt, vt Dldymarcho in Co obllegum contertlnt,dormire œgml11, qudd neqi loquamr,
nit. ~ em};'e in eo,g~i
pr:rcedit,fermone, quad amhor
neqi moueltur, arbitrati,xgro ip[o non dormiente, &
nommatlm zgr~s
111 Ilhs a~fcribe
diétioniblls,in qllibus nonaudet rel?de gu~
agIt, vnum quippiam , guod
manus guietè mouente,non [ecus, quàm qui per leue
contreétatÏonemaliquidveltangere.velinuenire vocommune fit, vnlllerfahter pronuntiare, efi demôHralunt. Déinde his ica [c habentibus quidam clau fis palpe B mm. Nunc aucem verum di cere videmr,de omnibus ita
habentibus vniller[aliter pronuntians,no tanqllam dllbris IIrec agunt. Et li quis accedes cmn eis colloqllamr,
quidam neque pror(us oculos aperiu'nt:alii pofteaqui
billS, (ed canquam valde cerms,perfuafU(qi' Adiecit all
tem (ermoni, Valde phreniticœ: quanqllà-m limp liciter
aperuerunt,aut paulo pMt c1au[enlnt,am immotos ob.
femant:alii neqi Gquis eos inclamauerit, velltimlliaue
Phreniticç dicere pocuiiTec. Videmr autem mihi & (er
rit,palpebras aperillnc. De phrenicicis hlliu(modi HipmOl1ladfcripfilfe zgroci nome, quôd multos non idio
tarum modo, verùm etiam & medicorum in talibus fal
pocraces in tertio E pidemioru,ita [cripGt:Nulllls phre
li concingat.lmd & de quodam allquando quis mecu
nicicomm vehementer in{aniuic,veluti aliis vfu venir:
fed alia gUJ.di veterno[a ad (omnnm inclinacione cacon tendit ita defipiente, negue hunc perniciofè habe,re,neql1e prodllS phreniticum eiTe exifiimans. Et Forpite grauati peribant. C;Etenlm hos ip[os in pr;E(enti di
étione Phreniticos,obrCllros nominauit: périnde atq;
fan huic~q
pre~iétonm
han.c [cJ'ipfie,talis ql1a:piam
cOntentJO cum ahquo faéta efi,ldeoque nominatim xmltltis cognicu difficiles dixiffet, neqi idiotis [oIùm,
ven'un guOqi & medicis. Nempe [0105 illos opinan.tnr
grum memorauit.
eiTe phrenieicos,qlli exclamét,vel exili5t, Hippocrate
Ex rigore ddidiœ non valde apud fefe x x xli 1J'
mente obl;E[OS ita appellante, cametfi in qlladam ln [0. fi
m propenftone perpetua filerint . Delipientia igiex! unt,
nu vnà cmn comate fiatÏm ab initio Gmlll inuadic. N
Hal1d fcio cur libri huius author orationibu5 in muIpe in,libro De coma te apud Hippocrate,ad ide vtraf- C tis aliena veamr diétione:qlli interdum ab affeétibus ad
que appellation es mm clcaphor.e,tum comatis reEera~eos
homines pertrâ[eat, interdum verd & ab affere ip{llm demofirauimlls. Atgui tales phrenitides quielhs Ip{j~
ad att:eétus: Prœfatu~
jgicnr & nunc, Ex rigotem obfcllram non habent: (ed, vt diéll1m mmc eft, ohr~ deGdl;E: ~lh1tu,on
valde aplld [e exiflunc. Cùm
fcura phrenitidis [pecies ex procedente tempore effidlcere pOtlutfct, Ex ngore deGdes non fibi admodum
dmr.Omné(que,quos ita affettosviderim,bng'lidum,
cofiant.Q.god ergo inquit,tale ell: Cùm rj~oem
con
dmurnque,& angnftl1l11,& exiguum habuerunt put(um,
feqllecur deiidia,ignauita[qi,hi non admodG incolumi
ita vt quies fieri ipGs langllida reddita virtLlte coniiciamente exiftunt. Nempe corpus vehementer refj~atur ,qlli (cilicet validi(simè mOlle ri nequelnt. ~idam
mm ex eo quod comigie,ofiendicur. Céfiae lute e~tius
homm, vt manus ql1ietè,pacatégue mouent, Gc & brc.
corporis incemperaturas confeqlli [œpe metis lxGone
uiCsimè loquunmr, id qllod mut cos latec, [o!îique illis
affeéto non [eCus,qll:tm COtltm corpus cerebro.
'
ateCcit,
qui
propiores
faéti
[e(e
in
eos
inclinauerunt.
Circa
vmbilicum
dolores
palpitantes
P
.
. ,xx xv.
Suntaucem qui aurem prope faciem ip(orum depone
quo d mentis permutacio.né ofiendat,quip
re tentant, vt maniFellè audianc. Pra:tereà mamtll mo
iam la em. Circa judicationem vero
tio his exigul,& tremula exillens mulcos edam btet,fo
lis his,qlli diligenter in[piciunt,con[picua. Hoc igimr
lis fpiritus Vniuer[us cum vchementi cu
arguit vim1tem horum languere, atgue heéticam quan- D piditare penetrat: furœ quoque dolores in
dam effe affeétionem phreniticlis, vetmi fcbrium eadi,
quas ob id heéticas appellamus. Sedde his diétum ell:
his,mentis aberrarionem indicant.
in commenrariis De differentiis febrium, atque in li~idam
non folum EtÀ/j',qllod &8fécl'.id eft,fimuI to
bris De morbis cllrlndis , prztereà & in libro De matum vniuerfUmqi lignificat,fcnbunt:verùm quoque &
qVxv0l',id cfi,mulmOl, vcrbo ctÀ/j' adiiciunt. Alii i'Jv~
per
raCmo,folidas lnimalis parees prçhendiffe tales febrcs,
?on ex putri hl1more fierÏ indicantes . Phrenitidc igimr
")' Icribunt,& non per TéJl~,
adiicHtntgi "év~
voci IOd1p(a ex bilio[o [ucco gcncrationem habente 1 cùm is in
'''''l'.id cfi,fimile"totam diétionem talem facientes, /,0cerebrum decubucrit, principio quide qualitate ipGus
'Ill /"I(E"}\CI' Jl,pXm~/
id cft gcnimrx fimilis penetrar.
nondum coti cerebri cOl'pori permifia,confuf.1.que, tuAIii pro TJV'!cfll't. id ell, ft)irims, IP.,..I"I-ut, id efi, pitnita
mldmo(<e fiunr deiipientiz : procedente vero tempore
f~ri?l1nt.
Palpit~oncm
ergo Ratuo[o à fpiricu pro fifimile qllippiam comrahitur lani~
, qu:t ?!. tinétoriblls
Cl[Cl demon~raUl1.c
circa [eptum cran(uer[l1m
colleaus l:rd~c
no~lh.1
~ mencem '. proptereà quod
appellatis, tinéturam accipinn é. N empe & hx vix eluibi
l~s reddl1l1tur,oon [ccus , glllm qua: proprium ab inineruofis partibus prmclpmm compati a{fùcuit. Ct'lm
tlO colorem habent. Talis igitur cerebri veluti tinétu
verd aliam. quand am ~arum.,
qux in~b
{lmt , partiufJ?,
occupallent, mens gllldem mcolumlS manet: (ed iudl'
ra dcfipicnciam heélicam. habet . Atque ob id affeétio
ho rull1 , vt febrium hecticaruOl prJllJ efi: quas quidem
cltoriè his pi cuita multa fl'T~
7oJt~,i
eil flETà 1iTpD~Vcùm formantur, vix fohti:exquifitè vero confiats_~
1'1,,& Î"X,vgiç, id eft, cam vchementi cllpidicace) q~lais
e-
4
t
l b
lOt ..
1
�Galeni in I.Prorrhetici Hippo.Librum
in teneCmis fi.et'Ï {olet, déor{um agitur. Tales tenfiones ellenire con[ueuerunt ex cra{sis, lend{q; humor i- A
bllS vix ad inLernas imefiinorum Cedes commeantiblls.
In exemplariblls qllibllfdam, vel ut dixi, non efi fcriptii
per T TOY'f dll{eq>ETtt{.qllod vacuatur,fed per ">,,>,OY'f Ê/Kf"ACfJ
id efi"geniturre fimil e. An vero vel fubfiantia, vel colo
re, 'leI vrroq; velit geniturre fimile elfe quod vacuamr,
alltem à Praxag ora vÎtreus ap
non confiat nobis. ~i
pellamr humor , quod vitro fufo fimilis fit, eillfmodi
efi, vt maximos, vehementé[que inferat dolore s , cùm.
per inrefiin omm meat mnicas. Efi alltem temperamra
omnill m,qui in corpor e ortum habent ,humor um frigi
di[simus. Q.god aurem & ex crafsioribns humoribus
fpiritus fIamo [us oriatur, id antd. auditlifii, cùm de pal
piratione ageremlls.Non tamen qui fllram infefiat dolores,defipientiam in ipfis indicant. V nde fit, vt qui di-
{llbaudiri velint, u.~r«7ft:W(1'p;V4,
8:ioni opem:r~fiant,
epente occllltatÏ. Cititntqlle
de-r,
ratione
abfqlle
id efi,
iomm, xgrum , qui in DealEpidem
tertio
in
m
fcripm
s Hippocrates quod
prxfam
qllO
:in
iacebat
no
cis ho
genibus & tibiis doll1erit , fedatis ipfis confecuram ait
infaniam. Sed dixi ante à expotitiones faciédas no effe
per ,talium a:grorû citation é. Omnia fiqllidem omniû
figna hac ratione erunt. Prretereà ulra: dolores ment;s
penllrb ationem indicatl1ros,qllod fefe oC1rale~int,
cùm in oration e no tit appofimm eiufmodi ceffafie do
lores, abulrdifsimam habet enarrationem. Nam hoc
pa8:o liceret quicquid vellemlls in contrar inm trahere, vt fi & capitis dolore m {criptum alicubi inl1enerimus, no qui exi (tit ,Ced qui p lacams fi t,alldire oporteat.
Tu{sim item,& fpirandi difficllltateqJ,amium etii {onitum,atque quodcunque aliud •
C L A V D II G A L E N I IN
PrÏrnum Prorrhetici Hippoc.
Li6run1,Commentarius
Se cu nd us.
Ioanne VaiTcro Meldenii interprete.
A R G V ME N TA C AP I T V M LI B R 1
Comrnentariorum Galeni in Pr~
S~cundi
diéliones Hippocratis.
humor recurrerit,pars qued:i alia capite interio r, eO r~
B
rum.
exitiifà
num
dtieé/icnibUd. J JI [. Gentra deieE!;o
cepto ipfa quidé afficiarur,caput vero lxdi inhbear~
')rina.
De
.
I
r
affligit.
in ilsjl
r. De~lort'!Jui
coxa: dolor apparere defierit,atque enxore ma ~OJ1lf
Dt
X.
1
tione.
Deflred
Il.
I
r
nt.
.p~
yomitio
De
[1.
r
ruerie,capite nihil patiente: qlloniam efi vrina lnc~
1?
e
grauedine,& jltrnut'amento. X. Dt1'uru lmtis X J.
vna
quidem
fi
ta, qua: ena:orema no habee. Sola
e
1!..!!.ibm fignis cognoflaniur1"trulenti. X J [. De abjèefli,qlla: colore quidé {ubluteo mediocritcr fuerl ,
ClÙpata
fatigat.
lumtos
circa
ui
dolore,fj
De
J.
1
J
X
hUd.
& ütbfiamia moder ata,qux fcilicet mm craffx,tum .re~
X 1 JI J. Deinfldmmationc,ru,ûnl'ejica ptt;gat.
nuis vrinœ medium obtinet . Ego {anè qua: in libro m~
- w~ . , i, ~ : 1 quippiam in vrina fubliI. ~if
prolata fllnt,arql1e ob id legentes o~en,%ra
difn8:~
wdl ?
(atato
me petierit, occul
perpetu o attemp ero,dil lingu6 que.Na m qna:
Ixdic
ca
xa: dolore, delirium pané aa en expoficoribus do8:l'ina)~ts m fiquidem expofirionis ma~: cx~
quàm iuuat. Vinllte
, ao , cuam
.
Ir. fi r •
dit: & quoc circa aurium
mane CllC, 1 lcrt'ata omm ope, ommqu e pau .'
ma. fi çonfpicuè fal a fuerint,defendant. Qgod vbl 1n.
(onitus talia exi11unt.
~
~ ~
,conCpicuffque fiudiofè fadant , multo vuql~
Mulca qUldem in libro tOCO carent pcr[picuicate: {Qd. C nifefiis
magis in obfcul'is abCcodidf'lue nihil ipfis Cllrre ~e
que (enfum habeanc,déinceps videamu.!. Si occulraro,
Clrdiétionis ditl:um cfi.Etqu~
in ~alce
ritas.~od
vc interpr etes dicunc,coxaru dolorc quippiii in vrina
~
(
p
l
r
c
[
fc
per
bene
:
ca anrium {onitus t:tUa exWum
fubHme petieri t,nos [ccuriùs,certiuCq; dc futllra deufnitret Une vrinal'um çonfiderationc, vt fermo par(lc~
dipl'onûtiabimu$. Non tame verLIm efi,quod
pient~
laris elfec,quem paulo :lOrè vniucrfalem dixi; NeOlpnc
c:ut,fi t:\l')quam vn iuerfalc profera tur. N cpe cn;çorema,
dolore s coxç fi 'lui cos fecie humol' recurrenr,p6{fu
id efi,quod filblime peric,optimû cfi mm albii, di lçlle,
allquando delipienriam infc;re,fi ad caput hutr;4>r pe~
tum reqllale. No ell igitur fimpliciter dicend u filruram
nu
uenerit. Afcenfils igirur humori ad caput,fig en~é
elfe defipicntiam, fi quippiii in vrina (llblime petiel'ie,
..
qua: in co apparent fympto mata :qno è nllmcro ~la
occulta to coxaru dolorc, fed fi ençore ma prallu hlerit.
VC
)Il
'lux
Et
li:
nonnul
autem
nt
tur & fonitlls.Scribu
N eq; hoc fatisfacit:Fed fi ve\ vnu delirii fignii fimul di
tal.ia. Aiune fiquidcm. orationel11 hanc o{lend~;,
f&Cil
~
x
o
c
diétis apparueric.Na fieri potcfi vt fi dclapfus in
Cdp.J. D~
dtjlld. in Ur cutem.
Il.Def lmm. J J J. Dt
ca
�CommentarÎus Secundus.
mOl'bi hllius prœnotionem ex-ea ad(umel'e ·valebimm.,
non foll\m con{ideranda e{fe vrinarum ena:oremata
tanquam delirii {i<Tnum:verùm quoque & fi aliud quip- A Nempe, vt anteà diaum eft, ex propriis affeaiônis fi4
o r . '
gnis,qurecunque generis, in quo affeé!:io ef\: , indicatOpia~
tale videamr .ex his,quç ,ex ve~lca
exccrnu.ntur,taria exiilunt,ea qllippiam demonfirant. Primùm fiqlliqltam citra hoc afflrmare quod fcnptOr enuntlare hoc
dem non affeétionis ipGllS indic:lroria talia exiilüt,fed
plé!:O voillerit,nequeuntes.
generis,in quo affeaio continetur, q,IX cal iua,& ficca
11. , Mult6q; magis ii vrina in fublime eIaeil. ~oniâ
verà vnumquodqi genus (peciebus fami":
t~ it,~
qu.rcunqL1e alia in ea fiunt , deiiBare Gt,ad prxcognitionem Cpecierû conferet,fjiignomm generis propriorum quxdam apparuerim. Verbu
pl,entlre iign a.
aute
Impotentia,indiaorum figno1'llm concurfionead
Rnr[us & imprxCentia memoria tenere tyrones ipfos
ieaum
nihil prorCus ad afFeétionis delirii pra:cognitio
oportet,nnUu in vrinis effe fignu, quod deliriG. porcen
t
r
e
~
auxilii , ficut~
neg~l
ad magnitudinis ipGllS
nem
dat. Nempe hrec partili hepatis)rnu~q,&
ve~cr
a~e
cognmonem.
Nempe
mql1Jens,
vt hi mente moueanétionum indicant, vaforu~qi
(angl11nem C01~tnelI,
tur
(pes
eCl
,
delirii
qui
dem
affeétionem
fore oClendit:
& virtutis Cuccos <Tenerantls mm robnr, mm ImbecJlh.,.
C
\
b
.
l'
r.
' r.
vel
paruam
'
,
vel
.
n
~
a
m
Vnde j~i
non
tamen
hanc
tatem.Affeaionum vero cere rI a la lllnt tu lymptOtur
magnitudinem
ipfius
accepit?
;
q
~
N
enim
reugj~o
mata mm fi<Tna de quibus anteà audiuifii.
fus,neque niger vomims faéhls v idetur,non vrina , no
III.
~ibs
~lu,
liquda,~fst?o
ca~is
B deieaio talis, ficuti neqi alia,qux ~c;«O'f"r,
id eO:,comdolor,iitis,vlglher,obCcurltas,&Jmpotetla
motioni's mentis figna recenfuir. Non igimr diaam 11l\
per fyndromen in phrenitim finiruram {peramlls,& pe.
fuerit,vr hi mente moueantur, fpes dl.
ricnlofam , proptereà quod verbum Impotentia, adieLiquida aluus(ita aute appelletur,in qUlliquida deciro Tale au rem (equi phrenitim ,~S' OK1'LWc:<f,id eO:, vt mé
iiciamr)& latsimdinis CenCus,qui [cilicet a:gro fit, mor
te moueamr,neqi ipfe Cperabis,neque alteri prredicere
bofa quidem umt CymptOmata:fed d;lirium no? po.rte
audebis.
Talis {i quidem fie ri po te fi: ièd prrenotio non
dunt,fi,qure antè diéh film" memort,: non excldn~:
ex
his,ql1x
rarenter comingunt, Ggnis fit , {cd ex his,
paéto. fingllioru morb?ru Ggna, atqi alta
vbi qn6a~
ql1re
perpema
{imt, vel magna ex parteveri tatem habêt.
omnia,quç 111 regn corp~e
a~pret,cog
, no fcere,opor
Volumus
fiquidemin
pra:diaionlbus ipfis pel'petuà,tea,prcl~imus.
~reda
enl~
[unt, vt morb~
finfi
fieri
pofsit,
vOti
côpOtes
e{fe. O!!,o fir, vt fi quis oaies
gl1lorum dlfferentlX mter Ce ~lfiungatr,epC1q
animi
Cententia
fruClretllr,
bis verà ei {uccedae ex voalia verà vt fingularnm affeéhonum mores cognoCcan
to,is
idiotl
abieaior,&
contemptibilior
fit. Potefi {itllr, vel futura cognofcamr iLldicatio,qua!1fnam futUra
ql1idem
idiota
coram
regns
pronllntians
femper quod
fit,& quido. De fingulis aUte tltm CymptOmatis, tfi {ieuenit,{i
fa:pius
affeqllamr
qllod
velit,
vera
10qlli) vel .;
gnis ita docendu eITe ofiédimus,quomodo Hippocra
falCa.
tes in PrognoO:ico fecir,finguloru vires aUt per fe, aut
C'.lm pluribus eiu[dem generis dcmonO:ras : quo modo C
Si, qui [~dtcs
, &,p~a'reci
capiee in III I~
lihri huius anthor capite dolentes cômemoral1it, vigi-.
acucls paulum lrnplacldI fuerim, malum:
léfql1e,& obrcl1ros. Nam fi &-C«q>f1f ,id ell, obCcuros ditum ahàs,tum ex vrinis nigris. Turbidus'
ci inrellexerimlls eos,qLli obfcttrè loquuntur , vel propter vocem.~plantiu
organoru offenfam! ~uam
ex
quoque & in his fpiritus, malus.
neruomm VltlO co I1traxerurit, vel propter mctls lxGoPerniciofa quidem,&ab[qi aliis eO: njara vrina .venem tria eiuCdemgeneris erundiglla.Dolor Gquidé ci
rùm fi & illa adieaà fuerint,p:cog~m
vald~
aupitis' ferè ~ocum
afe~
dem<:nGabit~l?
vero 9uo
gebunt. Sed ql1idnam indicet ~ClI.tp0f'
liTv61if/«,id eCl tur
modo indll1erGs cerebn affeébolllbus vlgllta,Comnuqi,
bidus Cpirims,inter obfcura collocare Oportet:& potiC
fieri cOht~ng,
~<:gno
& vigilias,coma.qi,ac Cop?r~ln
[~ùmqld
ne9i. in P~og?fic.'
.neq; in Aphorif-,
[centi oO:endet.De aCaphla,qllam obfcurttate dlX1mus,
miS, negi 111 legltlmo alto hbro fplr!rum rurbidfi dixe
quo fen[u intelligentibus dcli~C
portel1d~
nuper eg~.
rit,quo paao vrina. Sed gllrenam vrina fit turbida , no
Hxc igitur ve1 genere, vel fpecle, vel qnOtllS modo qms
nos modo ex his,qni turbidas aqllas pcrpetllà dicr,~
appellare voluerit, inter phrenitica connllmerantllr fitelligimus, verùm quoqi & Hippocr:ltcs ipCe docllir,cu
gna. At quoniam maximè Ctccam phreniticam aftèaio
inquit, Tanquâ ulbGdetiii retlll'baneris. A r.~imlat
quonem cernamlls,gllrecuqi {iccicatis in vicinis capiti inque & eam Cubiugalium vrinis. Non t:J.l~1é
quid per (pi
firumentis exiO:unt,aLlt quam vis cu eo Cocieratem ha- D ritum turbidum intelligcre oporçear, liquet: quoniam
bean,t fymptOmata,ea quogi & futuram deCtpienriii co
nntlus dicat vt aqllam turbidam, ira & aerem turbidG~
mon Grant. ~o
tignorum in genere in prxfentis dinifi quis vapore plenum intellexerit:ql1omodo expotiétionis morbo dial1m en, {iris. u(~itldo
vero quàd
tores quidam hui IS ol'arionis intellexerunt. ~o
etemuIds modis fiat, vt in comentarils Oc tLlenda valetunim paao flldorem in animi deliql1iis foras effundi co,
dinedemônratum en,nobis manifeO:a cCl:nihHqi aliud
fpicimus,ira efflnuium humiditamm in his,ql1Î intus di
hlceraio.n~s
habe
indicat,<}uàm la{situdinem ~enCl1m
uaporanrur, regris,internu fie ri dicunt: atqi ob id per
tem,qux ob mordemes,acreCquc humores efflCltur , &
expir:uionem vaporê effundi perqu5 mtiltii, fdg; tUl'bi
lafsimdinem ten{ionis ob copiam , &: phlegmonofam
dum fpiritu elfe. Si vero vt nonulli prima [yllabi non
ob vrrunqi. Si icritur \afsitudo vel hulcerofa, vel phleper D cp.,Mpcp Ced per «~<tIl.'pJ
fcripfcris , non amplius
gmonofa flleric"nd [pem ddipicnrix gcnerandre quipquaH{llam fic Cpirims 3«II..1j)J r conieé!:ura cO: collja-edu.
piam conferet:lï tcn{ionis {enllJll1 fcccrit,nihil. Sic &:
Faciem enim 3-<ti\6f>~
forf.,n quis inrellexit velut\ene
aluLls liqLlida bile quidem flaua Cyncel'a excllnte, vel &
habi.tm,~
bene co\ol'atam: ~è.d qufdnam fignificet Cpie~ c:olliguam'entis,de generatione phreniticx affeaio
rus ~<tIl.6f>oS',n{e
no.n cft: n!1t v.ehemenrer magnii indi
nlS quippiamdemonfirabir:magffqi fi fpumoCre fucrint
care volllcnt. NOtnl11um hquldem alienlls v{ils occadeieétio nes . Ct\m vero non adieal fit in diaione exeu
ftonem prxbet volentibus,vt intelliganr prout in men,. d
' d:lm per q fcripdi
' M\6pct' gra. p rom
tiii qualitas, [ed diéb {implicite. aillus liquida J nihil ad
tem ventt.
e ql11
ueolen
•
�Galeni in 1. Prorrhetici Hipp .Librum
)
ueolentem intellexerunt, vt alii raucu. Alii rurfus turba A lum: An '& bis tremor fit,& vox 'Vt in ri go
tum vt difficultatem fpiradi ab eo fignificari velint: ve . re vldecur?
luti ~c fi ie:. dixi{[er: Spirandi guoq; diffieultas in his,
maIa. N eg; camen lib ri huius auchor po{fe fimplce~
Rllrflls cDcurfio diétorum fymptomamm ratione ca
fpirandi difficultatem indicare videtur,{ed vni quand a
ret. Atq; ob id ipfe qllOg; de hoc addubitans inquir.
An & his tremot" fit? Malam vero ait cDcurGonem , de
eius differenciam. Siue enim per (f :)-«À&pop,fiue per 0 :)-6'J\6pcp fcriptum Gt, videtur ca appellatione fpeciem vn.a
ca re non dubitans gllod lumborum dolor vnà cu a:llu
r.
faCtidiofo dilltÏllS maneat:fudor auté his adueniens cer
difficultatis fpirandi,non Gmplieiter di fficu I tatem.lplrandi omnem indicare volui{fe.
tiorem efficit pra:cognitionem: Siue nang; fudoré exi
, 'fi
guum toto fieri carpore ab Ètpd,'4,Cf.(,)r: nomine fignifica
v. ' QIœ prœter vacuatl0ms va orum rariintellexerimlls,Ggnum bonllm non efi,ctlm aheo, &
tion'em conti ngunc impotentia',infirmita- fi non lumborum dolorem,cenè fafiidiofum xllum fol
t{fique,non extfl:ente vaîorum vacuatione,
ui oporcebat:Glle fudores eos,gui circa thoracem, caa1a'.
p{ttg; fillnc,ineellexerin1us,qllod perpetuo hi mali [mt,
m
confiai, vircutis imbecillitatcm, vel in his parciblls co~od
dicimr,neqi ob[curum efi , neqi ipGus caura
piam indicanres. Ob ha:c qllidem omnia pra:diéta fiinuentu efi difficitis. N empe quod dieicur ,tale efi:inua B gn01'llm concurGo mala ell. Dllm vero multa: in lu~lidos lan!!Uenréfq; in operationibus,ficuci plurimu vabis Got partes,non liquet qua:Olm ex d.iétis patiamr, 10
cuatds inopericulo erre exifiima,G nul1a in ipGs faéta fue
qua dolor diu perfeueret,& a:fius fallidiofus non deurie inGgnis vacuatÏo. Nam fi vireus Gne v lia manifefia
nat/ed Ggnis aliis diiudicare conuenir. Si igitur renes
vacuatione imbecilla fuerit,gral1anrem ofiédit copia,
fuerinr perpefsi, feis hornm affeétiones per vrinas covel vnius principioru incemperiem ..Cùm vero tria fint
gnofcendas e!re:G vero aligl1is vel eorii, gui inibi u\U~.
vt didicifii prineipia,cerebrum guiaé funaionum eave1 dorfalis medulla:,mufculorum palllts filerit,iam tlrum,qua: ex voluncateoriumur, cor vitalium appellahi & cumalio adi,eéto figno confiar.Nempeaffe8ador
tarum,iecur vero earum,qua: alimonia: inreruiunt,guas
fali medulla,fenulS torporis erit in his panibus,qLtÇ ex
& naturales vocant,naturalis virtutis, vieaHfq; imbeaffeél:o enafeuncur 10co. Didicifii autem ex diifeaione
cillitas deterrima efi,& cito hominem coUir. Nempe &
neruorum dorfalis medl1lla:,& qui ab vnaql1aq; vertevna cltm ea,qua: à cerebro efi,confefiim exoluicur:guç
bra enafcaneur nerui,& partes corporis,ad guas dirper
fi afficiacur,non prodnus cor ipfum la:ditnr. Sedde hu
tianel1r. Si igitur,fignum aliguod patiencis dorfalis meiuGnodi eunais in multis nofiris lucubracionibus didllllç tibi adfuerit, mm tremorem, mm aliam omne~
dicilli.
neruorum affeaionem fore expeéta:guas inter vna eX,IVI. ,
Si intercepta aluus, parua,nigra, velue fiit,uemula: vocis obla:Go. Nempe oratÏo hxc, Ve ln
11.
cl
G'
d ' rigore videtnr:vocem treml1lam indicat.
."
caprarum.J.lereora, a neee sltatem emt
[erit,& per nares eruptio fiat, malum.
l:7fVg&Bl!r vocât capramm deieétiones. umt alltem hç
ficcz,atq; id,quod excernitur ,propria circunrcriptione rot1lodum,circunduétCtmqi exiUit.Cùm igitur quis
hoc paéto ficca,& cirdiduéta deiecerit CW'vS<t
~M I1,id
efi
caprarum fiereodbl1 s Gmilia appellantur:filtntque talia
& propter co& quod plufettlo tempore retin~au,
piam ignea: ealiditatis. Si igitur pra:ter quàm qudd talia exillant,nigra quoqi fuerine,flagrancc, ardencémq;
drea mediû corporis affeétionem erre declaranc: atgue
ob id mala exifiunt. Sermoni adieétu efi, Et pel' nares
emptio fiat:veluci in aliis multis diétionibus, (çribence
Cjuod mulcorum cômune efi,tanqlla proprlum,alJthore:qllod [ermone vno vniuerfali doéhina çôprxhende
re non porsit. En auté eDmune in iplis tale,bilis vactla
tionem multam,tanquii mrbationem ve hementc" 1 ;ltq;
multis in morbis eomodè fiencem non 4tt1inent l'eGccad,negi rigoré,neg; alui excretionem, neg; litdores,
neq; parotidas inlignes, vel <]uampiam materiaaliii ex
aligua parte ld aliâ tran[euncé.Ira enim eos,qui in epidemiis faéti [lInt,ab[ceffits incu{amus, vellJ1inores , V~
dixi, tanqllam nihil iUlIances:vel maiores, canqua fullineri negueant. S.ll1gninis itaqi eruptioncs hoc modo
non fentnt,gui antè (unt arefaéii. Talis autcm efl prxdiéia affe8io,eûm ne vni quidem per morbi initia, capr:lrû flcrcoribus {imilJa excant excremeta,neg; ea Clm
l'liciter; red cri medici dl!igencia & opcratione, vel per
c1yfl rem,vc\ gl:idulil, Népe h~corad,
'a~ér
dvif')'klw,
id cfiJad necf~jratm,l
gllippiam ofiendit.
VI J.
nuibus IUl11borum dolor diu pcrfeue~
rans eum ocfiu fal1idiofo fi t, fi Cudent, ma-
c
Summx eorporis partes fi eelericer v 1 1
d
in vtranque con itionem permurenru r,
m alum. Sitis quoque hui u{modi mala dl.
Q9idam cum pra:fcripta diétione pra:fentem annCob id eam cum con 'llnétione au
tem,hoe fcribl1nr paéto:Summa: autem eorporis pa rtes,fi ce1eriter in vtranqi conditionem permutctLIr? l11a
lum.Sed qua: in ea dicuntur, ab ancè diéh concurhone
dillinguunmr:ql1apropter & fcripcor, qui eum illis e!
[cripGt, ve1uti & mulra :dia inter fe coniunxit, qllanqua
nulram habeaht commullieatem. Nos i~tur
horlll11 'expoGcionem 1eOrUlm moliri oponet. N~'Ï
fi fU01ma: :or
po ris panes facilè in vtranql1e permmeneur eondttl o nem,malum fignum efi.Summx cOl'poris partes pe~ . ~S
funt,mallus,aüres,& nauls C)ux & in his gl1i Cltl11 fil:
r. . '
,
'" (n
gore fi lInc,accelStOnum
ingref)ibus primx
omnlll
,
gefclll1t. ~àd
alltcm orado h~c,
I~ vtranque co ndl tiollcm:c;lliditatcm dicat,& fj-igidiratem, liquidd eonllat.omnibus,Cùm igicur {eciidum namrlm habem us,
tempcra,tè habent utmmx corporis parees, nulla rep~
tina faéta in his mutatione.N am tamedi quàm maxJ~
hyeme frigidx , & xflate calidx fi,erinr,paulatim tam~
fCl1limque ralem affegullntl\l' permutationé:non :e1~
quldcm,ncc vrqueadeo valid:lIll, vt vel hye~
tlm1lti
(cr glaciei refrigereocur, vcl xflate his,gux ab I~e
ml~
to c:llef.,éta Gnc,afsimilcncur.In motbi amcm {l1l11p',
mal igllis permutatio hamm hora vna ad contra.ria e~lcÎmr: inccrùii <juidem vt velm in hycme perfJgc(a~
i?tel:d\~
vcrà t:l,n<]lJam. ~fl:te
calefcant.ld ,:1l1Cern .c~
tll1g1tcum propnam c:lllditarem non habucl'lnr,atq,
febrili calfinr.~x
~ corporis medio incjps~R
sna:qi fimilis corpus tocllm dcpa[cens, extrema
étuo,epli.nq~ac
D
co; .
l~'t
1
r
�Commentarius Secundus.
facit:quœ & cùm tranfpiraueric, ilatim ea refrigefcunr,
immerito id fieri propter oblignam fepti tranliterli
refiinéta [cllicet naturali caliditate. Silis guoqi huiuC- A pofimram.Incipit ab o[sis peétoris , quod c;{pvop appelmodi(inqllit)mala ell. Vhi verhum HuiuCmodi, quod
latur,termino : atque hinc {en!im obliguè defcendens
eamdicat,quœ celeriter in contraria permutàmr, vetum intro,mm infrà ad Jumbos pemenic: ira ve pluri~
luti de [ummis diétum eil panibus,nemo ignorat. Permum quidem totius ipfius {ubfiantiœ profi1l1dis hypomlltatio autem fitis ad contraria fit, cùm paulo antè fichondriis {ubiaceat,fupernum vero prillcipium altius
tiens, confellim fine fiti reddamr: & rurfum pofi paufit. Ob hœc igimr ad internam,fupernamg; (edem tra.
lo fitiens erit,non deGnente GticuloCa affeétione. Fieri
hi videcur. QEod fi ha:c incer [e comparaueris,plus inftquidem non poteil, vt œger paulo antè valenter exictro,quàm furfum,trâCmutatum efTe tibi videbitur. Re~
cacus ita perfeétè humeétetur, vt fine titi fiac. Q.g{dnam
liéta itaque, gllœ prœter naturam, ob illfirumentomm
ergo efi,quod in ita affeétis contingit? Sanè quod his,
ficciratem,phlegmonémq; muCclllornm acuitur voce
•
ri"
qui toto die,totitque noéte,:ttqi interdum nullo patto
gllolllam
angina ha:c arreél:io
vocetur ,de' ea,gllœ aliis in"
fecernunt vrinam. Priùs fiquidem neqi corporis affemorbis .a~uitl1r,
voce pronutÏauir) inguiens,His hypoaiones mens œ<Yri conCecura efi,colleétaq; vrina nonchondna 111trO trahuntur. Vocem prçtereà acui ex vO.calium inftrumentorum angufiia, in commentariis De
dum valenter v~(icam
diilendlt. Ac pofieaquam mens
conCecuta eil,& ve!ica impie ta, oh hœc ambo [enflt af- B voce demollilrauimlls. Atque oh id eum fpadon es,tum
pueri,cum mulieres vocem reddunt acutam. In febri~
feétionem œ(Yer
. ~o
igirur modo id deGpientiœ efi 6goum: fic &°qllOd io 6ti diétum ell. Cùm œgri guideOl
bus vero ficcitas horum angufiiam efficic.
1.itiendi affeétionem Cemper haheant, fed non fendant,
-donec eorum anima Ceo[u prœdita magis reddatur , &
Hebetatus oculus, malum: & con cre- :x'I.
fitiendi af'feétio ad Cummum augeamr,Summarum igi
tus,immobillîque, & tenebro[us fi fuerit,
tUt corporis panium ad contraria permutationem mamalum.
lum e{fe pmandum, vtpote quœ caloris natiui imbecillitatem ofiendat,& eius,qui prœter natt1ram ell,robur.
Sitis vero permutationem ,languorem quidem [enfifiOculus ~"uwe';
,id efi , hebes, ohtllltl(qlle , &
cœ facultatis,robur vero fiticulofœ affeétionis.
àXÀvcdZn
: ,i~ eil, t~rhulens,
tenehro{ûfqlle, mm ipfi
m
u
t
,
o
r
g
x
.
d
l
~
e
o
r
g
A
e
a
m
.
i
f
,
s
u
~
l
t
n
_
quide)cùm
1 x. Ex compofito, modeftôque homine fenon amplms COfplCl1e vIder) quomodo aneeà,in heberox reîponfio, ma~.
tibus confp:~ibus;
veluti in turbuletis,prœter id, guod
Sermone hoc generalior , vniuerCali6rqlle exifiit:1ohtufê refplClt, adhuc per gllandam turbulentiam vilillS,qui non folùm hunc cotÏnet, verùm & alios quofdere putat. Vocat autem àXhuU aeris 6é"-,,,IJ"p id cft turdam non paucos Omne 1iquidem , quod prœter natLlbationem ) gllœ medium eum nuhis eum nebula: habec
ram propriam eft,malum ell:genus horum eft,atq; mul C cra{famenmm:ita vt,quàm nehula g~lidem
magis eon.
,
b
)
torum aliorum [crmonum. Cui enim propria natlua
creuetlt,quam nu es vero,minûs. Fir lUte raIe in ocucompotita eft,is no [olùm cùm incompotieus detipir,
lis pathema , & non pancis , qui febee carene veIuti &
perniciofè aff_étionem habere demonfirat: verùm
à~rWplJ',
,qllœ obfcura, imbecillâql1e infieun;encorum
quoque & Cllm ferocitate refpondens propè ad ph re[enfio exillit fine turbul entia: apparirione : iam vero &
nitidem accefsit. Cui vero vice verfa re/ponfio in feàX"-Vcddltrt
Jahorantibus ' muids. EH amem à~MpCùlJ'r
.roci natura compofita eil, vt is '1el in cataphoram , vel
è'{ECùf, id eft, curhulento afpeétu generalior.Nepe cùm
lethargum veomnts fit,fpes eft.
in v troque obfcurè cernatl1r, œgris tamen ipfis velutÎ
[enflo mrhationis cuiufdam in mrhulentÏs con[peétix.
~jbus
vox acuta eft , his hypochon
hus euenÎt:extrin[eclls vero videntibus oculus acie indria intro traB:a [unt.
emor) hebéfque nullam humidi pra:ter naturam habeSecundum natLlram fanè dicendum erat: ~lihus
in
revidetur cocretionem. Periit amem ex eo tum [plenmorhis vox acuitur, trahunmr his hypochondria ad
didum,mm lucidum) gllod in acutè videntihus oculis
internam fedem. Cllrnam vero libri huius author it:l
inea.Hebetes item,imhecilllg11e monuorum oculis fieOllntiationiblls alienis obleétemr , baud l'cio. Reliéto
miles exifium:muldCque morientium, atque adhue taigitllr de hac re iludio,ad eorum,qllœ dicumur,intellimen viuentil1m tales oculi videnmr, veIuri& his,quos
extrema habet feneétus. Turbulenti vero no omnibus,
gentiam veniamus , quœ neque ipfa vniuerfalis eft , vt
alia: multœ eorllm,guœ in hoc libro dicllntur, vera ta- D fed Colis his, quiblls turhamm in pupilla videtUr humidum:quod ranicatis tempore mm Illcidllm,tUm canmen ita enumiemr,quod plerifque , qui in morhis.vodicans erat. Ex diétis itaque affeétlOnes oculorll vtrafcern mittllntacmam,ad internam [edem trahantur hyque prallas efTe) manifefio Iiquer. COl1cretus oculus
pochondria. Nempe id verburn ép6/m:tt,fignificat non
propter mOllentillm oculos mu{cl1lorum immobilita9uod hypochodriû ipfum propria guadam affeétione
tem fit. lmmobiliras autem ea propter omnium ipfius
mtro accurrat, fed gllOd interna magis iplilm trahiic.
mu[clliorum vel re[olutionem) vel œqllam, & qUa! in
Nempe [eptil tranfuerfum [ympto~is
eiuCmo.di cauneutram partern vergat, ecnGonem proficifciml", vel
fa et1:,cùm vel inflammamr,vel arefclt proptet Igneam
propter exaétam mOlletis mu(culos pOtelltiœ imbecilc~lidtaem,
vel à memhrana collas lllccingente retraliratem' Talis conilitllrio ei, qlla oculi ineus a~itnur
ob fich.ltur: cùm & ipfa rur(us & ob phl:g~one,&
exaduerCiun pugnar. Ncmpc infiahiles, inconllantéCq;
Cltatem tendatur. SuntC)lle ex medlcls elenque, qUI refllnt,nOn [ecus, guàm gui cquum appellatUm habent
t~um
hypochodrium inter ea, qu~
hmul Cl\~
?~r.e
•
'
• r
C
' aucem, concre-,
Ha
vr nunquam
conqulelcant.
ontra
nmue adÎllnt fcripferunt. Nam plcrtque phrenltlCllta
tl nUl1quàm mouel1tur. Si igitur cauras talis confiimaff.ici videntll'r.Sed prxCens oratio retrahi hypochontionis oCldorllm intellexeris , çonllat & eas prall:ts efdrla non dicit fed ad interna trahi. T II amem , fi verùm
fe. Scribunt aligui in diéHone, Et wncretum t\lThllP~OlrS
loqui "uhet , ex dimidio vtrunque compones,
lentum malum : turbulentiam quandam concreui{fe in
diccfqllC intro,CilrfUmquc trahi hypochondrium,neqj
Tom.II.
y
Galen.
�'.
Galeni in I.Prorrhetici Hipp.Librum
modum , atque ab omni inrelligemb alienum, dicère,
oeLllis volences ex arrceionis tum ficcirace) tum caliA Faciei colorem hilarem valde mœ{lllm figmllU mcdidi tate.
co,malum. V el rurtllm hoc paéto : Faciei color hilari5
XII.
V o x clang o[a mala dl:.
valde mœfium recidit medicum, & eft lÎgnllm malum,
vel id mœ{lum reddie mediwtn , & lîgnllm eft
Nempe
• id cO:, clallgo[a. alii
N onnlllli quidem ;cÀa,rJ"~I
malum: vel malum etTe colorem hilarem duocaxat diid cil:, guerula , plorabundilque làibl1nt.
9~ ~J;lr,
J('7-.cu
eum tàt fuerie : [ed vr vtmnque fimul dicamr,fieri neautem clango{a vox fiat,cùm fic ciras vocifico~od
quir. Adde quad etiam coniunétio, Et,appotira,c1arè
rl1m organomffi inrendirur, cfl: demonfiratum. Ploraindicar in xgroro ha:c amho corigi!fe, tllm color.ltam
blinda vero [ecundllm candem llo(cÎmr inrenftol18ffi,
facicm. mm vehementem triO:itiam. V t ergo guis prçfedJifficilior,quàm clango[a, exiO:it,quanro maiorem
termi{[1 huillS leétionis demonO:ratione ad id,qllod,re
indicat affeétionem.
.cen(etllr, veniar,falfus eO: eomm , gai ira expo{llerunr,
s
quibu
fermo, Nô cnim de necefsirare color faciei hilaris valDenti um firido r perni cio[u s,
XII I.
ma
de mœfium redditmedicum,fed imerdum hilarem
ffocacus,(u
atTuc
re
tempo
tis
[anita
dt
non
gis, qu:tm anreà,reddir,cùm [cilicer faciei colorem hieH.
mala
valde
his
in
ue
tio quoq
hrem "el {:l.l1guinis eruptionis, vel abfce!fllllm rofi aures iudicatoriomm , {ignllm effe fperauerir, Si itaque
crir,
cÔhleu
non
are
memor
author
huills
Cùm libri
B diétione ip(a lllmmè mm ambiglla , tfi obfcnra exifien{hidode
tamen
nuc
fullt,
{cripra
O:ico
gll;e in Progno
te,talia qllxdam excogirarent, veni:un hi à nobis merequod
calce
in
iedrque
ad
tecit,
nem
renrur: fed qnoniam reil} commodifsimam c1arèdire dentillm mentio
gu6is
didicer
cùm
tit,Ac
guidem bonum exifiat fimala
de
val
his
in
fllffo catio
il:ingllens docer,g llando [an~
item
q116nam
,
vero non bonum,
wt'
qmndo
procree
facies,
a
demillm
colorat
O:ridor
gnum bene
.nam patto
refuGus
e
diétion
, qui pra:[cn.tcm
his
eriam
&
i
hac
in
Sicu
rcr?
nihil
,
tio
igno[ce
(il!loca
jpGs
modo
qUlfnam
e bont fautarion
rramlin
fe
inrer
mlltUl
Je
em
cen(ere eO: neceOe, Nempe ex illis vniuer[a ipfe cofcrmon
andiql1iExifiim
dicunt.
efJè
;e
mœftiri
,&
coloris
cici
gnofces.
fcil icer
quando
lnt,
hlccedl
inllic:::m
hxdibi
m
dcm,cù
XlIII .
Facie i color bonus ) & mœfhria muIra
valdc mee fius reddatu r,
colore hilari delînenre x~er
color bonus, difmalum.
rnrh\S & mœfiitiâ: ilIam h~"feqult1r
ficile fi311um eflè, ac fi ambo fimul cfTe nequeant, vel
fa:pillS tàllat coloratior fa cies, puténtque hic
~od
ip[e de c.:>nrrariis anteà non dixcrit mmuam in, fe(e
vel [anguinis per !larcs emprionis iudicatOrix , vel abtranfmlltationem non bonllm fignllm elfe.lllhic 1t~
[ce!fuum pofhur es ugnificatOriam e!fc,ob id iure,eeii
dem generatio alteril1s, tallit alterius e!fencia: qua fir,
fi eum muira trifl:itia fiat, mal lm efTe fignum , (cripfir.
vt Gmul elfe negueant. Sed qnotl mœfiitia fit11ul C\lm
Fieri liguidcm nequir, ve xgri ira bene colorcn tur , vc
'
r,non eO: impofsibile.Si igr\l9L1~
qui oprimè valent, pro eadem guidem,qllx in illis eft, C colore hilari confifia
dlda
m
in vnaqllaque or.uione ab aliqllihns perperà
affeeJOne: {ed ob caliJitarem mulram impé{è rubros
hInt, redarguamus,commérariorum prolixiratcm n~
iipfos fâétos , & bene coloraris limtles v ideri re'inqu
rmlCpanci incu(abllnt.Si vero non repr;ehen{a prxre
amé valde rubru eO:,id ad mel:icholiam idomr. ~od
exnam
peregri
pOO:el eorum, qui attdiram
tamu~,i
neum elfe a.ie in Epidemiarum (ecundo; cuius tlgnum
vertanr,
vida
i{fam,
polirionem,tiqllam à me pra:rerm
mu:ftitia exillit. Aeque {j mllita iptî adfuer it, mUlla
cem
maxime cùm cxpoGtionis tum vitium ,nun virrtl
&
facies,
erir
magis. Cùm iraqu.! floridl quidcm apparu
nondllm difc.:rncre queanr. Cùm ergo fieri nÔ po Sir,
xger lutem \'alde rriŒs fuerir, quxdam in cerebro val
vt incll(ationem deuitemus,guJ vcllilpemaclIè {ermo~
de calida affeétio elfe videtu r, qua: fanguin em exurir,
nem protrahamus, vel vrile qllippiam pra:temj(~us
e:lmque ob caulàm bilem atram, vr demon Itratllm efi,
ad altcrum diuerram , qlloJ leéiuris (criptas à Ille eJC
procreat, gignfrque. Sed fOl'(an alicnum non erie, vt
plan:ttiones eommodil1s fore crediJi.
guxdam pcr toeum librû (cnhl caréria fimplicircr coe
Deieé tiones in (pul1lo[as , (ynce d(qu 1.'1'
memoraui,ira & nUllc fJciam,fcribamqllc ex cnarrationiblls tenll!, &inccllig mil. carcntihllS ali<")lI:\nl gracia
dclÎnenres, exace rbanr .
his dix~,(um
pr~mlsd
e guefanècm,~lIi
excmpli.N
adm irams. Commune fiquldem Id omnIUm cO: vltlum,
Cau[.tm cur qui libmm cxpoUlentnt vt mulras di& 'lux à Cc ipG: cxcogicant ,di- D
~Iios,ra
vr quo m~do
non na
d'·
o.'
l,-uoncsa l"IlS,lta &h lnc perocra' m oball lerllnt, . f:
ligant. Nlfi qUIs valde [CCUrtlS Ae{opi fabulam perpehl
em
t"
'j"
• a·
(IXertt, def.JIllcnres,expo HIOIl
UI,' N empe eum
tlIa in memoria habuerit, qux dua5 nos gefiare manri(yncerarllmq;. At Idem
cillnt deieél:ionii ~>umo(arn,
cas ait: anreriorcm quidern vitionun alicnorum plcandii. \1~orbl:
cxaccl'h
r
l
t
c
i
~
d
ia
cui rai
non e ~,:l1_t
nam poO:eriorem Ilofirorum. Acque ob id deliea alioIglrllr.a
l'ralla:
ralia.
in
llcs
deieélio
c
am CUI Jeftncn
ce#•
J'um vidcre nos, noflra vcro non ccrnerc. Is etcnim fo
mona
Ii
r.
r.
fi
li
/'
·
!
me
1
x:
Iynccr
,&
pumoIX
él IOnlS IgnJ LInt
.t!unta
lus ad veromm cognitioncm {e{e exerccbit. Non igi11'
r
'
Q
'
, lls, J elCclloncs 1 y nccras appc al'l, Cl
•
nuennl
tur,vtJixi,cum,qui primus expoGtioncm {cripGr, dc. l'mpe rnw,
1
'
.
~
n
t
x
c
m
1utnorC
mlr,
cxccrn
qlll
xat vnllJll,
"1 mO I miror: (cd cos,qui diéb lllius incptè 1.1lId:it. ~omcO: ramen, vt tJ1Îl excernctl )us
.Noll
habcnr
flum
riocxplica
cOlllm
ie
("xcoll
s
do & nunc quidam laudibu
hm exacerhemr nccc{J'e cllm ficri pof.\ir, vt coéta p~L1cOIlqJe~
nem,qui inrclligendum cfTe aiiir,faciei qllidem honllm
h
' l'
'.
fl'
• affCl,1I011
,111 qua ta la cxcernc antur,
J:ttlm
ip(ills colorem: mœfiiriam vecoloretn ad xgrotani~
iO'iellr necc!fe cO: ve morhus elCacr~ dIlOIl
~ando
fcat x~er.
rù !11llltam in medico colorcm hilarcm prçrcr naturam
'cl quo
fl'
r'i'
l Cleclloncs prxtcr l ,
1lcem ;:>,
? Clint ICI Icec0[.
\'e fignllm mllnm cern ntC, Nam fi id cioccrc voilliffec
qlloque, [yncer!l.(qlle perm~;:
dclînant, in (pl10o:'a~
Prorrh et ici allthor , ira cl ixi{fet: Faciei color hilaris
ql1X antè exccrneballtllr, d
,
~
l
a
~
NCI11!
bl1ntur.
valdc mœllum reddir mediclItn. Ncquc ad hoc in c:1lriores,cxaccrbandum mOl'bllm indjçJllt.
~c po{lt!à a{cripfiifcr) maltlln. Abfilrdnm fiql\iùem ad·
Vritl arum
~.
A
�,
1 VI.
Commentarius Secundus.
V rinarum in morbis acucis ex refrige
ratione intercepciones pe(sima:.
tur: fi vero completa ea /lleric, eciam iÎ ellacuata fuerint, quœ affeétionem procreauerint humida , nihil in
fanatione l'adonis amplius exifiit. Simile quippiam in
Morbi acmi eX calidiore materia ortllm habeoc. Si
lignis ipfis conringit,quœ proximè mediocrem ignem,
ero-o vrinarum reeencio ex veficœ refrigeratione fiac,
funt appofi(a. Calefiunt fiquidem valde: fed nondum
m~lu.
Nempe ex cali lntemperie (ecretoriœ,quç in
iriunmmr.
~œ
fi priùs ab igne feparaueris , quàm ac-·
ficaefi, facultatis faétam imbecillitatem, vel (enfus ob
cendi,inudque
incipiant,
celericer contraétam calidirefrio-eratum ipfius neruum priuationem , neruumgue
fi vero tantùm in fe excecatem
exuunt,depontmtque:
ip(u~,
quod concriftat, haudquaquam (encire oftendie.
nt,
vt
inuri
incipiant,etiam
fi ab igne toHaocur ,niperi
Refrigeratio allCem veficx fit di(cuffo , euopol'atoque
hit
ininùs
inurumr.
d
o
~
fi
lignum
humidu in ignem
ab eo,qui prœter namram eft, naturali veficœ ·calore.
eundem'coniiciatur,non
protinus
accenditur
, vt fi vel
quis obieceric, ql1am ob cal1Cam fi febris to
Sed for{~n
!hlppam , vel calamum ficcum , vel el! ychnium conietum occupauerit corpus, vefica refrigerata eft? Q9zceris:edi poft paulo lignum huiufmod·i [uftuleris,brefiionem (anè diluic partis idoneicas , &.aptitudo. Non
ui polHncemallo deponet eam, quam ab igne contraenim omnia naturam eandem pari ter forcita {unt.
Non eft igitur abfurdum , vt caBs
Il.
PernicioCa fine fignis leuantia,morcem B xerac,alcerationem.
in corpore paulatim progenitlls fit' humor ,qu,ilis eft &
rabientium eanu,& traau tempo ris longiore cormmindicant.
pentium medicamencorum: ita vt plerofque medicos
Sine fign}s, inquit, ve1 ~xcret.ions,
v~l co~ains.
·
lateant,quomodo in eo, qui ob lafsitud,inem, ve videNon ame ahud docee, quam vntllel'fale lllud ln Aphobamr maximè modicam febriit , qui poft quartu diem .
ri(mis itafcriptum1: ~œ
non çx ratione leuanc, his fivrina~
fecreuit filbftancia quidem tenuem , fed colore
dendum non eft : neqne valde formidanda mala , qua:
nigram
, vt in vtroque eam, quœ ex pauco atramento
przter rationem eunil1~c.
Prœ[e?s fiql1!de~
diéHo ab
[criptorio aqux multa: dilllto confurgit, mifiuram revniuerfali recedens,eoru,quœ vOluer[al1 [ubleéta funt,
prœ(encarec.Atque modo alio,finonatramemu ipfilm
quippiam edocet. De Eernic~fs
fiquidem ?ûocauc
dilucum
intellexerimus,certè eam, qua; à multis ~(,{éx"
pronutia~1
de praUls .ommbll.s. Neque emI? .prorfus quiCqUld prauum fuent, mox Idem & pernlclO[um
appellamr,fllliginem. Virus eft :rger hic quarto die bene habere. ica vt fequentibus dieblls lauaret:déinde die
cxift.De~onraums
fiquidem in Prognoftico,mafeptimo vefperi cùm febrire cœpiffec,tabefaétus obiit.
lorum!fig~
diffe:entias non p~lca
diétas ~{fe,in
quibus Hippocratem Ip(um ex nommum propnomm
Doceeur amem in prœ(enti diaione, id, quod optimls
adieétione magmtudinem hOfllm indicare oftédimus. C medicis opem affert, non vlllgaribus.Neque enim perDe prauis igiml" fimplidcer , & non perniciofis noffe
nicioforum morborum figna hi nouerunt. AdoleCcens
id duncaxat fatis efi,non dfe his fidendum,fi abCque fip~zterà.
qlid~m
excernebat cum .febre im?ecilla rIlguis defierinc:redibunt fiquidem , [ed non tollent hobldam prolulliem nop paucam: fzpluCqlle die vno,nominem. ~œ
vero co prauitatis deuenerum, vt & inter
étéque cum tepida febre , qui hine mediocriùs habere
eft vHits, ica vt tertio die à febre immunis elfe videre...
pernido(a cen(eantur, quod hxc quidem mediocricer
tur. Ego icaque vrinas ipfius,qua: tum tenlles,tum alb:e
pn,uis infida magis fint,nequeancque [ecurè, & cum fiduda fine manifefiis fignis fedari, in libris De iudicaaquœ infiar 'effent, con(piciens , iecinoris inl1rmieahuic
tem permanere conieci,pra:ceplq; vt ocure~nt
tionibus eft lati(simè il. me demonfiratum. Nempe vbi
idoneis eum epiehematis , eum efculentis,& rafione vitalia tratl:u temporis l:tfionem habicualem,indiffolubi.
llendi vniuerfa. Deridens vero me mediclis quidam à
lémque confe~ri?t,
reu;rte?tur pro malitiœ fux maTheffalo edoBus, qui non folùm ipCe nllnquàm vrinas
gnimdine pencuh ma&01mdmem affet:erttes. Nam caucontemplaeus erat" fed '" contemplances fullones apfz aliqua: eorum,quœ 10 corpore procreanmr , potenpellabat, prohibuit ne homini pra:fidiltm ferrecur,fola
tia virtutéque mm virus rabldorum canum,tum lethapon inanitionem refcaione vtedltm effe inqlliens. Sed
lia'ea medicamenta reprœfencanc,quç etfi in affeéto 10morbus feptimo à principio die fuperueniens pamie oco nullum protinus,quod nocabile fit,pariant fymptomnibus effe hepatlcus. Talia igieur omnia, 'lux va~de
ma,poft quatuor tamen, vel [ex men Ces, vellôginquioveilia funt , prœtermittunt expotitores, t,cmpûCque ~n
rem temporis vfuram,hominem perimunt. Scimus auterdum
circa diétiuneulas nu110 paéto vules conterue.
t!m nonnuHos & à cane rabido morfos,qui pofteà mm
aquas formidallerunt , mm à morfilS initio poft duos, 0
In acutis biliofis,albidites, Cpumo[œ, & x v I I J.
vel tres, vel quatuor, vel multo plures menfes,ioceriepericholx deieaiones,malre. MaIre quoq;
runt. Noui fanè & quendam, qlli ex aao anno eam inourit affeaionem, quam ~/go9'ébl
,id eft , aqu:t cimo& vrin~
huiufmodi. An & bis iecur larem, vocant. De quo medicis omnibus [umma,in folihoret?
dis animalis partibus ficcitas effe videhatur : atque vnà
~od
[:tpius iam & allteà diaum eft , dicam & nue.
adauaa namralis caliditas, & in igneam conuerfa. AffeQEi librum hune compofitit, videmr quidem eiufaionem hane c:l.Oinum virus parie longo tempore,
dem cum magno Hippocrate effe anis: Ced ip(o lonpa.uladmque, atque ob id immedicabilior exifiit, quod
gè eG inferior.Acque ob id quidam librum hunc,Drapartium foHdarum fubGantia in aliam tranfeat eondi(onis Hippocratis , alii Theffali elfe p,ucauerunt. Duo
tionem: veluti in vitiliginibus, leucis appeHatis, fieri
fiqllidem magni Hippoeracis filii flu{fe perhibentur
con[ueit.Nm~
& alciùs defcendit hzc p.r:tter na~l
Draco, & Theffalus : quorum vtrill[que rudhs. filiu;
tam affeaio. eum autem ha:c aleerent qUldem fohda
Hippocraces. Sille igicur ah horum altero , fille ab alio
corpora, fcd nondum alterauerunt, fimul vt vacuata
qlod~m
fcripcus fit lib:r,~ue
qui fc;ipfit , priùs,qulm
fi~nt,
fol,idorum quoque alteratio\ceffat: interdumque
Gra;cIs PQbllcal"et , oblem,peruenlgare fuperuaclillm
die vno, interdum vero dtills etiam ad namralem revidetur. Nam, qux de ipCo diaa fum,fuffieilUlt.Ac1e.
deunt habitum.Nempe cùm affedio fit,& nondum faTom. Il.
Y ~
Galen.
ve
~\'
A éta eG, breuiter [eparaca efficiente ipfam ('au(a, feda-
�Galeni in 1.Prorrhetici Hippo.Librum
141)
~p.ntcs
rint id nonnul1i, mal am ip(omm in omnibus adlllceconquirere intelligentiam eomm , qux dicun-.
auté moal'C longllm circ puto. ~o
Oude nt, fitque gemina inquificio, gllod ab. ipfo A ratiol1c m mcmOl'
~r
aut bis
[emel,
fcripra
!ibm
tOto
hoc
nll11ra
do & alia
ùie'amr, mm ad librorum Hippocratis confeifornm,
propter
h:ec
{il11t
me
à
igitllr
Diéta
hoc.
&
ui,ita
adnota
mm ad rcmm vericatem refcrenribus nobis. Et nue facos, qui pror(us à prx[en ti orarione aufel'llnt verbal
auchor
d
à
~
q
:
~
u
m
i
b
a
nè quod prcpon itur, ir~nufg
h:rc d1l0,0'.I'F è'JI.{6fIOI', id eft, cum Glentio perniciofitm.
, perml(ca~C)u:,.qO
plerunC)lIc [ympto~al
Ego alltcm ten(ilm talem effe autllmo: Si in febre apho
r1.lm vniu[cuiufque vIres pCl" fe 111 Prognofbco dldlCInix, qllx con:lulfino modo fiant, dcfinant in eam,gua:
mus. Ncmpe quod deicétiones , eum albicances , min
Cllm filcnrÎ0 bt , .ecfiafim ,pernicio{ilm. Pernicio[um
pr~
eft in lib.ro illo. ~od
fpnmo(a:,malœ ti.n~daum
autcm, vc\ pathcma, vd [ymptoma {itbaudirc oportet:
tcreà mim\s penelIcenmr, quorum naturx connentt
libri amhore iia ex confllcrudine enunri:mre. Nomen
mOrb\IS,eX Aphorifmis con{tat:quare quibus non coid efr,cum filentio, in calil dandi efr intelliigirar O'Jy~.
uenit,hi magis peric1itat'Jr. Bilio[a:: igitur deieâiones,
gendllm,& cnm vcrbo .i1;/c;«J),id cft, mente mottcntufj '
& bilio[a ve llcx excremcnta , CHm biliofis hominihus,
connruehdnm,ordin:l1ld(w1qi.In calil autem dandi inbiliofis & morbis familiaritatem habent , & cognario-,
telleétum nOl1lamp1iùs ipftlm [01um tÎsmificat hoc: Si
nem: non bilio[a auterrl, & albicancia hi~ pra:ter na~u
ClIm filentio,
in mentis [cilicet mùtionem tran[e~
ra ~ n [unt, atque ob id praLla cenféntur. Spumofa vero B
, verSilcntio
nomini
cum
mr[us
valde mrilllm. Nam
deieétio namris omnibus mala cil:. Atq; hxdi tantum[ae
t
o
r
p
a
~
.
conllat
'Iè
bllm. PernicioÉlm, ftlbi:::::it
modo in oratione dicantur , nulla oboriemr qn:dlio.
vulgo:
ob[curè
&
r,
latence
nè intelligendllm en pro
VerùlO fi adieeeris perichola,maximam monebis qllXCùm ergo :\phonix mnJtis fiant modis, vt diétllm eft,
ia
albieam
vt
potefr,
fiionem. QEo etenim paao fieri
nunc eam,qux conunlfiuo modo fir,in eam,guç cum {ieqllidem & illam
fimui & biliofa deiiciantur? Vitja~m
lentio efficimr., écftafim Jefinere ait. Sed qlor{mna~
ùiéèionem:velmi & alias mul e;u;., exi!limo.Nempe com
cOI1l111l!iuum modum intelliO'emlls ?dixerit quis: voet
modiùs fuie, ve in ea [criberecur Non pt::richola, vel 0mm qllod r.e(o!uta fine,
affemienciurn 'o rganoul1:q~t
mnino omiffa fuiffet hmc diétio Perichola. Si vero dintilr , aphoni;c caumOllea
te
volunta
à
oaéto
t:
mm nullo ,
ttionem tanquam vicio careneem exiftimare cogiml1r;
l?conlluh
cl.un
qux
nem,
Jffcétio
gllonlm
t:
[a exifinfl
è duobllsalterum vt Gt oponce. Nam "el vno eempore
t
aphonr:
s
febribu
in
Si
inguit,
id
ob
,
niens
pc cfl:,deh
albicanda, in alrero perichola deiici eft purandum, vel
cla&
I,
tltl'rultL
C\lm
igitllr
h:t
Non
modo.
tillo
conulIl
volu::rir,
fi tempore yno [ecerni Vel"lqlle guis ~{fer
(r.on enim vocifcrari pofsinr, 'lui voce IÏtntdc-o
more
ex
m
durorn
tllm
ium,
confiam
mm
albieantia quidem
ed CUlll filentio in ecfta!im peruenii'it/Nulla {afritmi)[
cremêtorum eolorem indicabum. Perichola vero ex0
nè gnxOio en qllonal11 modo Cl1nl filcntÏb mente 01 crementa , ea bilem fubftantia tenUem <:ircieer habt::re,
.nullo paao vocem emittere porsinr ..vn~ 11
atgue ea circllnuoJui ofiendent. ConUtellerunt :mtein ~ ~lentu,g1i
lt, mente aberrantes eos cogno(clO1 .
mgnllll
lQltllr,
C
ap1J r, id en, circÎtet' colm'atas
tales excretiones ntpf:x.~
nèliéubrh-admodllm interro<7antes inter~caom,
guidem hoc paél:o non
pellare. V rin:t aute permifc~
~ m ",<Yros
. d' 0
r l'l'
,
"'0
glU• ntlOqua
10 ligne h"IS mterroo<7an. l<7nam
ut'
,
.0
po{funt, (cd in his alterum eortl!l1 f qux diéla [LInt, vel
,
loquant
non
fi
&
Neinpe
xel'lnt.
con[pe
Ix{os
mente
: atqne vu'ague elfe ma"
eft n~cef
qu
altemm int~lger
gllod familiares-col1!1enicnter ipfi non videant.. ne
vrin is autem perichoIn
lum.
peïicho
&
s,
1a,& albican
(enptO,ve
<;ùm interrottantur;affeétionem dicant 'vel
os
'
l
1um,quod ftlperA.uè bilioftlm efi) de ncce[sitat'c en in.
o
item motus ofrendant à ratione a le?
c
à
q
,
~
1
l
h
i
t
u
n
in
do
quomo
vt
foteH,
fieri
enim
Ncql1e
telligenql1m.
e:xiliènces , vel inordinatè eonlllllG : hxc defipJ1t~lm
deiccrionibus perich ob ellm albicantibus fieI'Ï po{fe
ff'valenter horum affeétio eJ(~1'
ind~t:&
i~(brum
rewli ira & in vrinis intelligamr .. Q.slOd in calce di:.:
rn Gmpliciter , [t!ù ec{b(i01, 1 e ,'
ilJiemia
nOll'def
iam
[criptum efl, An & hi~ iecur Jaboret? rettè ca
ai~n;
, d' ,'.~
iJÜàni"m iure -appellamus. •
diétfi Nempe aliis dolet,& aliis non, proptereà qudd
aphoniœ,hi C;Ul11 0 x
' ~'x ' a.o~re
_~ Qtjbus
ha:c mmob 'phlegmollcm , mm ohftruéHonem, tu~
&
,
ventrem
per
flammantem gllandam affcéiioncm, &
lore 1l10riuntur.
pel' vciicam excernanml'. Scd de taEbus omnibus vnà
Verbu(l1 iJl.UrtO"Vl%TOI modo qui rardiùs mori\l1t~
cum necllliaribus dcmonflràtÏûniblls in noftris miClara~lO=
opti~a
modo qui èum dolore,fignificu. ~od
tionihlls diximus: vt nelllte nunc fingnlis in diétioni . .
l?
ap
gllla
maximè
&
dicirur:
c
in htxfenci Ol'ation
cmoral1lc..
phy{icas auu.ire dcmonl1ï:ttiones cOlllleni:u, [ed D ' ne.
bl~
• r. a"1 10 antecedcnre dh~bone . .
m
Illam 1I1111mO
Colis his, qux ex Ipiis demonfrra ra funt, vnumql1cnq; .
J~
'b"~
Nempe conuuUio,doloris plena ethffcélio.
'
contcntum effe oncle .
Fcbrcs ex hypocondriorum dolon US
1
....
0r
:x 1 x.
Si in febribus aphonix conuuHiuo m~
do in motionem mentis cum filcmio cran
[eant, pcrnicio(um.
vcrera omnia exem ,laria ita fCl'ipra finr;
librlcJlle interpretes omnes hoc paao rccipiant , gui ...
dam ramen ex his,qui mm heri, tllm nuùil1{lenills nari
flint, in eam,qux expolitu ipfis f.tcilis fit, tran(crihllllt'
de cxpofitionc dubirn,ç,
verd eutn, Cllli
em. EO'o
diétion
ï
0
• •
& ad id, qllod vcrtlm
mr,
fi1fpicc
vltlatam elfe diaion é
: (cd quod cxpofi"
increpo
non
:lpparcat, t~an[crih,
eft Ul1ft,s , pérind e
ibere
tran{cr
.vt ip(e
tionem ~a't,
dig!1um
e
o
a
p
r
c
~
i
.
(crip,tum ~t
atguc a~ toltlO }~a
tee",":
'Jlbu
Or;ltlOl
ln
s
plunml
vero
,fic arbmo r. Clun
~anqlàm
nlallgnx.
Or.uioncll1 liane fiue liuri hllills 3mhor , fi~le a , l~
r
fcrip[erit, non laudo. Nifi ctchim1imirccu , blfan r,'
ne
eeS
. Ct~b
i.r:ltÎo
lim
~"< gemin3 indige:l t
fa! [a cn~qlod
r (_
c
partes,
~
n
h
fitx
ondrlis
go non pallcx in hypoch
tran
(epCO
JO
[ed
x:
maljltn
hi
Jll
s
omnibu
Clmt
non
& OIUo .
quoqllc , fc~
uer(o, ventriculo , & iecinore. Selm~
1
tncnt1l , cl
fClllos qllo[dam , qui il1ibi iaccnt , fi in'fb111
. . . re v
f:brÏ5'
imo ncgue VUI JO J~cO
brem acccndere. ~jn
one
ua~
Olla..tL1
phlegm
r(o
tranii.le
tèptO
ventre, vcl
,
tlcn"~a.
h:ec COntinuo maliO'na en: [ed acut:l for[an ro
J"
ma
"d lI!n ~c
\
0
.
rcllatll r
n~
qll àm n hoc C)llldem p~retlo,
n
;$perie
d1cam
fier!
o
perpolu
m
a
t
l
c
~
Quàd :luté ncqi
�Commentarius Secundus.
experientia,& ratio demonOrat,ab externis inflammatine?~s
crafmen:uq.~
quod hç inter pr\tionibus confpicuam reponans fidem. Nam cùm in- A encl~sma{
numeraretltr aUXllta,cofi)ic3ms. Hxc RufilS
fhmmationum magnitudinem perpetuo [ebris ex pronon mgen:roîe aduerli;s Zeuxim [cripfit, vitiaram
portione feqllatur,vt in hypochondriis, 110n perpetuo
7f{7fOJl4. id eil: vrinx coax
qUidem [cnpmram,qua I:$~
partëm aliquam ex pra!eipllis val enter iuRammari eft
fcribamr,aflerens , arque huic J~t
i7f{'lTov~,
id eft, vri.;
neee!fe:Gc neque febrem inferri aclltam. Orationem
nx, qux cum dolore excernUntllr, prxferens. ~li
igitur his dimitto , qui & falfè diétorum cal1fas falfas,
fcripturam m'lTCVtt, recipillnt, hi nonnulla gllidem cum
tanql1am veras, pronuntiant. Ego vero, vt retuli,neq;
imp.roba~l,t
memoratll indigna efflltiut: [ed pro-veterum cl1iquam patrocinari, neque illis pertinaciter
bablle qlUddam, quod vulgllS in errorem pellere pofContradicére propo[ui:fed qUa! verè mm fieri, mm apfi~, hoc .efi. Videcur fiquidem dicere Hippocrates: Iuparere in a!gris vidi, ea his , qui medicam exercent ardlcatOnorum non illdicanrium atia lethalia alia diffi
tem, narrare.
~ilem
faciullt iudicationem. Ob eam calf~
& coétas
bon;m
e!fe fi-'
vrinas,
vbi
morbum
non
{olllunc
non
Xx 1 r. . Sitis,qua: non ex ratione in aeutis mor
,
"
gnum ~it.
Ignorant hi iudicatOria ab Hippocrate ap-'
bis folLlirur,mala ~i1.
pellan mm [ymptOmata,mm Ggna , qllre il1dicationem
vel ex {cre edam faciunt: vt eO [ano-uinis eruEft & hiç fermo pars iUius vniuerfalis,qlli omnia no B j'ndicant,
.
. Vl'lnal1lm
..0
.
puo, per vencrem v~cuatlo,
copla,VOmJtlIS,
ex ratio ne leùantia, primùm quidem fufpeéta efTe ait.
menfes, hxmorrhois, parOtides, colteétiones ex alia
Déinde & perieulo[a fxpius, cùm & ea ipfa, qu:t pr:tparte ad aliam irruente!, & quicquid alilld. Ab his veter rationem leuant, fymptomata perieulofa exiOant.
ro al.ia coéti?nis fig~a
exifiiit,d: ql1ibus in primo E piDiétus autem & alius quidam in A phorifmis vniuerdemlOrum au: CoétlOnes celentatem po rtendl1 nt Îufalis [ermo, in quo & id,guod nunc dicieur,eil: pronlln
dicadonis, [ecurâmque [anitatem. De vrinis autem
ecenim parte aligua COl-pO ris dolent,& matiatu. ~i
in Prognofiico (cripGt: V dna optima efi, fi quod fuhgnaex pane dolorem non fenciunc, his mens a!grotac.
~od
igicur in acueutis morbis Gtim pr:trer rationem
fidet, album fu~rit?
lxue,& xq~tale
per totum templlS,
folui fignllm ma\l1m fit, declarat abundè, ql1:t prxcer
donec
morbus
llIdlcetur:[ecumatem
enim'
morb{tmq.
.. C'
)
b r;ue rore oil:endir. Tibi amem , qui in lib ris Epiderationem fic fo\utio . ~od
vero mentis lçGo fignifieetll>r,ex eo patet, guod a!ger manentem adhuc affeétiomlOrum .mor~u
enarrationem legeris,conll:at nl1lllem non fëruic,quanguàm affeétio doloris exp ers non
lum ex hlS,qlll mortem obierunt coétas vrinas ex crefic. ~ldnam
autem 'lT~e«hG,.()t
id eO, prxter rationem
lliffe. Cxcerùm te latere non d~bet
exemplaribllS in
indicec, tametfi [xpius plerifque in locis dixerim, non
muids ftmplicirer [criptum effe, Vrina! etiamnum coperperàm tamen & imprx[entiantm dicetur. Cùm io-iét.x,no adieéto nomine Malx. Nempe paulo poO mm
.
0
tur neque per vomltl1m,ueque
per liudorem,neque per
hls ,mm déinceps diétis vrinis adieétum eil: nomen
deieétionem, ne que edam per abfceffum illdicatorillm C Malx.
folui fitim concingat , non quod affeétio [edata filerit,
Rubra qU,oque ex his epamhifmara fi xx v.
{ed qllod [en{lls elangueric: id fi fiat, Ggnllm bonllm
retinemur,
ae œrugino[a, mala:arque exinon dl. ~od,
fi & linglla ficea manence, vrinffque
crudis exillécibus firis tollatnr, CertiLls adhue maliciam
&ua,paruaque, velue fiillcr,fuper apparenaffeétionis dignoueris. Atqlle adhuc ampliùs fi meditla.
cus nihil eum refrigerancillm, tum hllmeétancillm exterills adhiblleric: quandoquidem tatia in acmis morDe vrinis iam diétis eft fermo: fed claritatÏs gratia
bis fitim non tOl1ere, [ed mitigare nata [unt. Prorflls
copulanda Cimc hxc, vt cota diétio talis fiat: V rinx
autem in acutis morbis malllm , fi Gtis perfeÇ"tè tollaetiamnum doloro{x,& rubra ex hi~ epanthi[mata fi retl1r.Atqlle hxe, qux nuper diéta fitnt,in exemp\o eills,
tinentur, & xl1lginofa, mala. Orationem itaque hanc
quxprxter [)aturam eO, [oILltionis,memoria ceneri ve
Ex his, vult indicare,ex vrinis,qux eum dolore excr~
lim,ne fxpius eadem audire tibi opus Gt.
mmtur,& non ex coétis.Nunqllàm enim ex coétis vriIlill.
Sudor multus , fi cum febribus acuris nis epanthi[mata colore rubida, neqlle xrugino[a fuperueniunt. Verbllm,Si retinenrur,adieétum efi talibus
fiat,malus.
vrinis, vel quod xgrè excernalltur, vel ql10d prorfi,s
detineantur,indic:ms. Sed for[an quis dixerit fieri non
Ad nomen, Multus,mentem potifsimùm conuerte:
quoniam fxpius qui in aeutÏs afsiduè fudant mediocri- D poffe, vt Cl1ill{nam colods fine cogno{catllr , fi retinentnr:verùm cùm ea\ia priùs minxerint, & poO rerentioter ,quanquàm cllnétenmr qllidem,trahantquc,non ranem exeretl fuerint, vbi vel xgri vi expreDèrint, vel armen rnoriltntltr. Si vero mulms file rit fudor , qui fete [ua medici prouocluerint, arCJue vnl cognitis eum
br~m
non (oluac, quod xgri vireus cico exolllcmr,licolore,cum retcntÏone guifquis ira exeerni dixerit,nel\l l
qludo oOendit.
quaqam mentiemr. Ex co autem qllod fermoni aùieIl.
Et vrinœ doloro[œ,malœ.
étum tic, Atque exiglla, paruaque, velm Oitla; filperapln 110n paucis exemp laribus Jg« 7fbrc JI If, id eft, vrinre
euiparencia: adhuc quo que coloris ip[orulll n~tia
coétx (cr.iptum eO , libr19ue interpretes ira fcriptum
dentior erit,& retendonis veritas. Volo autem vt menorunt: nlh quod Rufus Vlr Ephelills veteres fCnptllmoria: mandes, qux de filbrubentibus vrinis in Pro~as ob(eruare conatus,hoc in loco Zeuxidem increper,
gnoOico diéta fine, his vel-bis : V rina [ubrubens fi fuetum ve.tufiifsimum emoiricum, mm qui in omnes Hiprit., [edin:entllm9ue tu.m fuhrubrum, tum 14tIlC , ha;c
~ocrtlS
li~ros
comm'e?caria ferip.l~
, his v [us verbist
prJore C]ludem dlumrmor , fed valde falubris. Sllbmd.eux,s al~te,fi
veigue & lpfillS memlO1ffe oponet, cum
bens igimr vrina , cuius meminit in Prognoftico ab
I~ ef~glt
infciti:topinionem, hic aperuit: Oblliam
de qua nunc agi:, valde diflat. Ne~p:
impen,rè rub~,
en!m VltlO faétu5 in ipfo immoratlls eO. Vu\t enim
d
~
u
q
,mpenfe
,
a
r
~
t
n
cruda, & IOcoél:a Gt,{\lprà exp,li\'rlOas COI.(35
.a. r
'
lcriptas
effie vtpum 1"etas,& prauum eoncault. Subrubence vero commendat quldem ranqu:lill
Galen.
Tom. r r.
y 3
�Galeni in I.Prorr11etici Hipp.Librum
X XV 1.
tatio efi , milllis mata ell. RiO'àr vero fine lltdore.
[alubrem, [ed diuturnioris tempo ris fignnffi elfe ait.
riO'or ex inquieA
maius malum, Nam fi ildcat~rs
Vyl'O rubens Vrlnl in medio turn impenfè ru~od
[udos
b
t
~
i
n
r
e
p
u
f
foluit,
u
b
·
~
?
m
fiat,
tatÏone
brre, mm fubrubentis conflitllta, medium mm Jaudis,
lllbdu
aluq
,vel
dis
commo
11lbus
vomlt10
el
,v
nbus
tum vitllperti obtine at,pabm cft omnibus.
aa,
quoq ue eum varict are ,mali:
tUtTI aliàs , mm fi mum o [cCe propè con~
'
fequa nrur.
Von~itus
Com'poGra (um l'mli.ls hoc in 10co fiO'na duo ex
. N empe 8(.
mala elfe diéla:rU~
h~s , qu: ab H!pocrat~
ones, &
vacuati
cum vn1l1er[ahter Cynceras humorum
erer,di
elfedoc
implacidieacem omnem in morbis mala
im,&
fyncerœ
, Non [olùm igicur vomitiones
dic~1US
fpu
&
tiOlles,
placlda:,mala:: funr,venlm qllOqi &deieé
ta,& vrinx,& quiduis aliuù.
: ~itaem;
Permm:merit quis interpreta,tionis abruI
[ermo ta
qlU libri author deleétari videtur. Erit ~uteni.
'
lis: Vomitus guogue cum varietare eorum , quç: vo~
qui
munmr,maJum !ÎgnuOl exilEt, mm aliàs, mm l.'bi,
vomuntur,propiùs,id dt,non multo pon tempore fe fe confequanmr. Atque pel' adieél:am iltud, Cum va-,
~t
rietace,eorum,qllx vomumur, memionem flCic , Negr.
Sopo r an vbiqu e malus?
aenim omnifi,qlla: in PrQgno!lico dicutûr, videtur ine!iO'nific
quia
Ambiguitatem nobis mouet diaio
' "
fi
,
minilfe, nifi quis adiicere maluerit. Népe in Progno M
diétUnl fim
oris non' c1,arè
cH,fop
ex voce k«~b',ld
tum
co de vomitib 1S ita (criptu reperitur: Si vero qllod vo B Neque ,enim,cùm ex libcraliore vini pom fopra[U~
mimr, porri colorem reprrerentec, vellinells, vel nigru
quemplam dlcamus, vt Plaro in conuiuio de POTO dlfuerit, guicungne horum fllcrit color , malum eHè ell
xie, morboCam illam alfeétiollem oflendlmus, Sed fi
exiaimandum:quàd fi colores omnès idem homo vo,verbis tongiùs interprcrari velit, pro(undum .. aC
~li
Illueric, valde pernicio uln1Cxifiit, Clarè quill é ,in P roatfrlcllem excltam [omnllm, A t hoc loco H.«epr" vldegnofiico explanata umt hxc, varietatem eornm , qux,
tur fignificare non bonum .Prxter eà gllxfiio non par ~
vomun tur, aecu[ante Hippocrate: quàd aft:eétiones
ua de morbo[o caro obona eft,an eanJcm genere cali
mllltas in a:g;ri corpore,qua: praut[ Gnt, demonnret. Ac
cu ln, eo, qui oh vi ni potionem obortuS e!t,
f~mhben
in prœ[en ri diétione, vc modo dixi, adieétnm en, quod
{olutlonem adfllmprerit, an alterum gen~S
dlfce~
rens
redllndantes prxcer namram in corp9re hllmores concaufreex,fiat, Iureigi mr ambigitde fopore , qua:
'
contii
qu
alltem
d
è
~
mr.
tinenter vici[sim vomun
an omnino e{fe eum exifiimandllm fit an interdum
nuè vaculntur , deeeriores his tune, qui imcrmiwll1t,
etiam bonum, & medium lnter ca au; bonl &: 'lux
eu fuis parer.Plerique v : ro eorum,qui librum hunc exmala dicuntur. Si enim & profimdl;s & excl:atLI di(ere
pofuerunt,diétionem vnam ex emniblls coficillnt,qux
imelliO'Îmr ollÎHlmque gen
carus
s,
(omnu
ficilis
rie [a
antè diéta fune ab hoc principio : Sudor mulrus li cum
mo:bollis habear,e US
di(sidencem alfcione.ru~
volenomnia
V'd'rIl
eiTe
a
copulat
mallls:
t,
fia
febribus actltis
l ,
ne\ al'lquando carus bona tum canf? mm nota, 1 rdel
n
'
r.J
. gUI'b nlUam
tes' adufql1e oratibnem hanc, Tum aliàs, mm fi propiùs C enlm
" 111 a:gns
vc\ quaCllO
gUI. tribus
(efe con[eql1Uô1mr. vt in regro vno concurfionem fcridifficile m çxcÎcaeu
ceps diebus v igiles perm~n(at,
r
d"le q''1 pe
•
r.'
r
prorum in medio nuper diéti principii, & finis huiu[ce
e 8t.no~e,
s
{
o
~
.
j
q
,
:
t
n
r
e
p
u
l
lomnum
prrefentis diétionis compra:hcnforum exiftimCllt, Fic[ellerans, magnllm attuItt auxlllllm, Sa:plllS qlloq 1
n?"
riel; potefi vt hoc fcn[u lb authore libri coniunl:ta faeiu infantibus [omnnm eiufmodi [llpernenienrem
\ gnog; & dllObus ex ord'JJ1,e dle-1
r 1\
'
rint pra:diéta ha:c Cympromata, Nempe & ex diCsimivCrum
um,
d
vno le 10
or
erO m
' ff
' r. fillllle
libllS genere concur!ionesincerdum facere videtur .
commodo côlipex,'. S' ra (und"Il
b us magno 'pus
-.,
,rIl
'\'
b fi
id.
affeét 10, (omnt Pe~Jrf,
\ 0 1 canda, fila genere ~ent
prod
'
fl
"a
qUO
atql1e
us
Q!x in iudicatoriis diebus cum
aucrcm
re
xx V Il .
a caro ,crepa
D crIl on r.raul-"
'
'
fi
fi
fi r
efTc.
malum
e
vblque
[udor
It,
e
um
abf'lu
eu, loporo , . ,
ieétu , & inquiecationc , &
r tUID lIcel"
fierÎ propte , 'd Il
qUldem
anelam
Vigi
alltem
mus
ex
ue
m:atq
cxil1u
"
perfriB:iones fllnt,mala:
'r
'ù'
J{
lS pa rtlS.',1 CH,
tacem , tum ca l1 Itatem\ pnmx lentlCnt
[c,!Jcet e _
..'
r
,
'
mali.
his fuperuenicnres ligorc s
cere h rI, 10nlnllm vero ex contrarus, cum
e" cr,
hllmidi vc,lis copia (Trauctllr corpus ' g~lomd
concu{jonem orationis hllillS cx his acenta~od
carum,
"
'b
'
rr 1
b netatl ilS protundus [omnus oritur: qllem rcm anCuccic qtlX (éorlllln ab Hippocrate diéta ([lOt, n(!mo
"
ntC3 l1
ignorat, Ncmpe CJuod àXVq.t( f, id cft, inquietatio [em- D 1li,hCt, appe Il arc potes. Non difcrepa
o
~
e
v
,
l
~
Ù
C
efi.
er1ia
cOlltrou
folùm
nomine
in
aione
contanguam
rcrrlO'el per mala fit, pari modo & per(riEtiones,
"
"d &
cere hrllm 0h pmmam mm hllmeétctur, eum
vero omnin, 'lux iudica(equenres,mala: [une, ~àd
bi
gllO.
:
cdt
coma
nihus
aiteétio
'icis
letharO
,in
tur
tOriis diebus aprare nt, ca!teris fidcliora tint, ab ipfo
",::
glU
Cartll;l :tppellare poceris. Suntatllr crt ...
Îp{ilm , fi lube~
1"
Hippocrate didicimlls, Hoc amem in loco inquicta,
'el,
tfi [en {il tempore a IqUO prItl
mOtll,
eum
xger
tioni perped m adi:lcet Ab(gl lùdorc, Nempe inquiefi vel fiimules, vel feria, vel inc1amices; can.lm ~)\lS
tatio CUIll [udore non mala eflè viJebimr: am fi efi,ni1uO'
in quibuCdam vilitllr, vbJ c~rOla
Ltnt. ~lis
hilo mimis: imo ma!a magis,Non [olÏJ jO'imr fuperua
in
q
l
c
e
~
I
V
,
(ucrinc
in ml1(clllis vehementer percll(si
vccuè o ratio h:l!c Abfque [udorc, adieaa ~jJehitlr,
_
LIS!
nl
acce{SlO
rum
morbo
m
& in fcbrilill
que fxpiu~
nedurIl III
. .
rùm qlloglle & in detrimentuln librt1m tcgcntillm : qui
odi
,(
,
s
quibu . nequc llirnulances, ncque tcnente
ca , qux cum
eam, qua: Gn (udore efi,nqtlc~om
nrcs [entitlflt xgri, Si ergo pachcma,eJl' ~01
c1amira
qllod
eà
efi,detcrioré elfe exifiimabunt, Prxter
~udore
quis carnm appellauerit, difficilenl verd eX~I[atl Um uterIl
ex .hiç (upcl'lle'Ticnres
dicitur,_Arg,u~
ora~iOl
l~CT ca~e
ftitutionem, & coma, & caraphoram, tertlm ~itl.
f1p OlCS malt! fallilm dl hmpltclt<!r Itadiétltm,vr nunc
ab ipfis (omlium profun dum, cuius primù ~; cacus
adieéiii
dléhlm cfi:r. nIli vt Inquietationi ' ita & R{Ctori
0'
...
ql~.8j01i
mus: C]u?tm qllOJ cOllla bonum fic, neJlI~
rigori mm familiaris,turn
fit,ahfC]ue IIld,or ,: ma~I!'1e
buS
(;
a
ls
reccn{îc
de
quis
dlcel'c oponce. Si vero
commoda adleéllo eXlfi1t, Nam 'lux fine [udore inquie
1'"
~
!I ';
Vom itione sfync erx, arq; jmplacidx,.~
tnalx .
l f:
�Commentarius Secundus.
1422
fine rigore,& Cllm {udore faciem,malum elfe fignum:
bus dubitauerit,aliter cas fieri affirmans , vel non, vt
ego nunc dico,in re comrouedils eric. Si vero vt dicH'~
A quoniam & vnllm ex iudicatoriis fudor Gt. Cùm igitur non iudicauerit,maligniratem morbi ofiendit. Ex
e{t fieri concefferic,nominibus aliter vfus,in hi$ folùm
his alltem, refrigeratis pofierioribus partibus conuulà nobis difsidebit.
fionem
non ~b{gue
r~tiony
[peral1erit: quoniam & par
Xxx.
Ig~ora[i
cum rigore,mala:mala quotes neruofx hnt,& fnglls eonllulGonem pariac.
que & obliuio.
Siue pEr~
p{'J'E@-. id eIl,cum rigore,in generandi ca
fLl,fiue pET<:t éfl'@" id eIl , à rigore , iu caül accufandi
fcriptum fit, non admodum diCsident inter fe Cermonis
vtriuCque intelligentix.Nam cum rigore ignorantia &
obliuio viétum calorem natiuuIU ab ea,qux Cymptoma
dca eIl,refrigera,tione,indicant. ~od
emm no cogno
fcant familiares,neq; faétorum recordentur,ex cerebri
refrigeratione enafci id connat : patétq; vtntnque per
fe malum fymptoma e{fe: & fi ambo fimul fianc,geminari perniciem.
XX
x 1.
Ex rigore refigatons,qu~
non re-
caleCcunt,malœ. '
Languorem caloris natiui, extinétionémq; tatis refrigeratio indicat.
xli XII.
Si ex perfriélione fudantes recalefcant,
malum:ex his quoq; laterum xaus CLI do
lore,& rigor fuperueniens, malus.
ÂJ!aB4plU0~1f"
id eIl, recale(eentes,nunc intcUi
gere oponet eos, qui rurfus febricitlm. Sermo autem
tatis dl: : Si in morbo quis poIleà, quàm fudauerit,fri
gidior quidem protinus,qnàm naturx conueniat, fiat
rurfuCque febricitet, no fine pericllio affimur. ~od
autem & id ipfum malum fic,cuil1is pater. Conneétit all
tem huic, velmi & in alil5. Cymptomara quxdam, quœ
dillerCas concomirantur affeétiones. Lareris Gquidem
:dlu~
enm dolore,fignllm efi phlegmones,quœ partem
eam mfefiet, ob quam febricirauit:Gvero & riO'or ipfis
htperuenerit,fuppnraturam expeéta phlegmon~.
~o
autem modo fieri potefi vt latere ex phlegmone obfèffo reger rurfLlm febriat,fic & ex pulmone,ex he pate, vel
ventre, vel quauis alia pane. Particularis igimr fermo
& is eIl,& non vniuerCalis,prxterea & Cecundum com
pofitionem di[similis generis fignorum.
Adluofi rigores quadantenus perniciofi , flammans quoque cum {udore facies in his,mala: poaerionimque refrigeratio,conuuHionem accerfit.
Si in (udoribus vigiles recale{canr,.ma x x XliiI
Jum.
Si,quod de ita complicatis diétum efi, memoria no
e,xcidit,non efi quod ampliùs noIlra indigeatis explica
tIone. N empe talia omnia fubiaeenr tantlllo huic vniuerCali:ludicatOriorum non iudicanriuOl quçdam letha
lia,& quxdam diffici1is funt iudicü.
Ex lumborum recurfione oculi peruer- x x X v.
B fio mala.
, Fieri non pote Il, vt aliqllid quippiam incelligatur,
quam lumborum dolores ad fitperiorem tranfire (edem: principiumqlle neruorllm affici po(sibile efi cuÎus [ymptoma efi oculorum peruerfio. Nam qlla='à ce
~ rebro neruorum propaginem affllmllne partes non affeaa qUOpla tali affeall fpinali medlllla,ipfills atfeétiones demonfirant. Hic fermo his fimilis eH, qux in Pro
gnofiico ita diaa funt: Qgi Cllm febre circa lumbos &
in feras fedes,f1unt dolores,fi [eptum tranfller(um r~li
étis infernis fedibus attigerine, lethales admodLlm exi{lune.
e
Dolor peél:oris firmatus, & œgrè au fe- xx X V 1.
ribilis cmn torpore,malus. Super febrien
tes hi,iÏ acurè ardenr,moriuntur.
Mi[cuit rurfus diaione in hac duarum affeaionu
fymptomata . Dolar etenim peaori /J'r;/wO;'r, id eft
SW!J.5t§lt, J/1J(TÀhUlf. id efi,firmatlls, & a;O'rè auferibilis'
..md'Icat phl. egmonen : torpor vero
0 ,
cel'ebri hu)
t h ~acls
in taU1lduatem, vel fnglls, vel vtrungue. ~od
libLlS fermonibus omnibus memini{fe te oponet con
iunétionis difiunétiuè fignifieantis, cuiuis patere potefi.Non eIl tamen neceiTe ira affeaos, fi caufiici acutè fiant, mori: fi v,tique nomen ltowS"/ltol,ldem <Juod vevero
lut kow(fMhr. id efi, ardentes fignificat. ~idam
torporem, mouendi difficulcatem corporis intellexerunc.Nempe, quod[repius dixi,in obfcuris,& luce carentibl1s
diétioniblls, cl1ipiam, vt lubet, intelliO'ere
con
0
.
cedltur.
Nigra reuomentes, cibos fal1idienres, x x x V 1 J.
deliros, in pube parum dolences , quibus
Siue klWp«1cdIM, id eIl, xIluofi, vrima fyllaba per D oculus ferox,clau{u{qi,purgare non opor« & V, fcriptum fuerit , fiue kc.JtlIlC7c.JI't/r. id efi, comater, perniciofum cnim.
~ofi
per Cd, difficilem , grallémgue verbllm vtl'umque
.l11dicat affeétionem. Nam qui vniuer(aliter de riaore
incellcxemne,perpemo eos mcmini{fe oportee: q~lod
fi vel tertio vel quarto dic fllcrit,talium t-èbrium peeu
p~fteà
apparens,
liareefi (ymptoma. In morbis ver~
fi iudicationem non intulerit , deternmum exiIlit.
~?n.
iu~.antrl
qllÇSeis etenim quod iudcatOrl:1f~
dam lethalia fint,& quxdam dlfflCllls llld1Cll. RUl'lllm
huic Cymptomata conillnxit affectionum, qua: non nece{fario cum riO'ore fiullt. Diétum gllOqUC anteà quod
qll:lntO.plllra p~riClo'
~10min
fi~nt.
(ymptOmata, tan
tofidehorem in eo efflclant prXdJétlOnem: ql1omodo
fi & GgnOl'um CalubriuOl mulra applreane, eo ccrtior
Gt falucis expeétatio. Ncquc ignoramlls flammantcm
Galen.
~lod
hi omnes perniciofè habeant, vt in calce
diaionis reclllic, veritatÎ efi conCentaneÎt,Gcmi & quod
cos qJ4ppllCltdt/l'. <Juod efi ltaMgt/l'.id efi purgare dici, fa:
pius efi demonfiratum. Hic alltcm fermo iIli difsimilis non eIl : Corde vutner:His promittenda cu ratio
n?n. eIl:m<:ri.e11tllr eni~,.
Sille i~tr
fingula ea,gux in
d,étlOne cotlnentur,(eorfilm qUIs mtelligat, praux affeétionis figna ea funt, fiue multa <]lloque fimul a:què
p'crniciofa fuerine. ~od
crgo primo diétllm en remouel'C nigra,inccr pernicio(jCsima cen(cmr i1gna 'erii
fi abCqlle aliis folum ftleric. Oéinde (criptllm efi J~5(T1'TOI, quo~
efi ~ogG-1<l/
id ~fi,
cibos auer[ances. Q20d
qllanquam mmùs,qllam llluJ malum exiIlac verunra'
,
Tomo Il.
Y 4
�1423
Galeni in l .Prorl-11etici I-lippo.Librul1î
glndos Ilon effc?Sup::rulcnè igimr cft :ldi::crLlnt vermen & ipfum llulum',Pari ~od
;ràf~i'oOI"
qnod ~ft
13ltea:,wifi!H/X ?J"f«1I'ClloV/Er, Id eft, delm. Verum oratlo A bllm l{lIJflccTdJJ'<f,·,iJ. eft,comatofos bifarilm [criptl prihœc Parum in pube dolcntcs: ncqlle luculenta exifiit,
ma fy lIaha, & per le & c.1,& per "- & ~ &: u. Cùm ehim in
confefTo Gr, Illlllllm exoluromm e!lè pu rgandllm, liceneq~
qui Iibrllm exp.oru~nt,idm
cen[l1enmt: ~
dam enim vtmnque {eorlum explIcances , nomme pubitnobis hine vnum'luenque affeailOl afsignando mil
le p:micuhrcs eonficcre.
inteHexerunt:.parum ver6 dobis, pubertaris ~raem
lentes,vnl1m & Ipfi.lmex Cymptomam,quorum c~talo
O"um Fecerunr:aliiaur.em in pube parum dolentes, de
;. Stomad~j
, do!or cum }l'ypochondrio ù:
ai~nr,
qua etiam vefica ~Iam
poGtll
parte dié1um e!1~.
come,;roo,dvlôrq; càpiris mabgnum,& hl
l'am habet. Vult it.ql1ldem pa rtern eam grauIter effe affr)iriolum qutppialll.An repére hi l11onaft!éhm octender,e;[ed eos de(jp~r,
qllà<j. xgri exigl15,
habeant à principio ipCo [enfionem. ~ ~ inceps
alt~
cur?vr in DyfGde ,cui & vrinx fel-mencaduo alia Ccripfit (ymptomatJ, 'lux m.lOlfeftè phrenltltœ eram vC'heml1r~,&
facieï" rub~
.
.
ca oftendunt: ferocem oculum,& cbllfi.lm. Duo fiquidem fum"hxc,'ll1anqllàm de parte vna dic.lntur. Potc·ft
. od~
qlla:rat in Gc"ltt vidie hxc in Dyfode accide":
fiquidem alc:rllli1 ~pfo\"l1m
per Çe Folum côftare, vr ocu B re,irl Je ir fis vninerlâliter pronlllltÏare c9nncn ilr néc111s ferox qUldem II1terdul11 eXliht, non ramen dal1fus:
ne,c1arè ofiêdir.Dc r:dibas Jutem lnteà dixi, cLlm o/1ê
interdum ver6 daufus qllidem,no ramé & fero>::. Clau
dcrcm,qllx in vno affcétu fillnr [ymptomata, commodi fiqllidem oClllorum palpcbras cotÎtln31r;vel prop.te.l"
dè continuo inter fe ordine doceri: q~tZ
ver6 in diuer
conllultiulm daudenrillm oculos mu{cn!o.rum renlIo.!.
1.ls,nol1 reétè copularÎ,cùm nlllla, 'lux arrjficiofa fie,d?
nem, vel proprer aperi~ntum.
imb~c!lte.
igiél:rina ex eorum mifcella fieri [ole:lt. 111 xgris itagi v: 1tur ita affcétos purgare mgredltur, 1S mùoélus en,&: arlifsimllm eft, OP.1l1ia. conremplari,nihll'1 ac prxcerm1ctis medicinalis pl:mè in[cius. Ne'lue (1nè 'lui non pnrfecic Hippocrates,wm in Protere. ~od.vtrlnqe
<Tare confulit fariens efi : nec vero qlldd hi perniciagno!1:ico, mm in A phori(mis,prxnotiones per nj~crv
habeanr,l1o!lè, magnum quippiam exirit. l~u2.!
[alia elficiens, in Epidemiis ver6 , 'lux xgris con~lge
°itaque artificiofam fpeculationem, g~lx
o hbro
dlgna l:r,
mnt,omnia fcrjb~l1S.
Doct'nrLH qllOque & in his Ipfis
nos vnÎLlerfaliœr dOCllit
'n os dacet diaio. ~omd
lib ris gllxuam cilra xgrotanti lm mencionem vnilterin Aphorifmis vna,in 'lua in'luit: In aclltis mOlobis ra[alia. la hoc vero Prorrhetico Ca:pins confilf.1 eH do;
r6,& in principiis medicamentis Pllrganribus vti. A tCl:rinJ,his olnl1ibus,qux in xgris \ iJenm., Vllam i? C?
que alia, in qu:! dicitlll" : 1n aClltis put'garc fi turgêt,eogeriem oredllétis, ql1anu~m
in diuedi generis afleéüdem die.Hœc figuidem medico infignidigna [une, yt
modo ~ nunc in Dyfode in'luiens,
bus filllt. ~10
in ~rum
explicatione demonftrauimus:gllz vero nuc
JtlX.fcfj«; POy<§r,iù elt,oris ventris dolor cum hypoehon
dicunmr,utpernacua. Nulll1s ctcllim ira affeétos pu\"- C drio conrenro,& clpitis dolor,ad'iecit & fl1pirjoU~
O"are ingrcdimr, vt ,diétio oftendit,cllm h-ocquod proqlliddam. D éinde pon ha:c in ditLion;s clIcé & vn~ednt
morbo fieri hzc commont1ret, & non cirna:: fermentatx er:ln t EI.xIWJl'. Nam & hoc fer~oni
ad:
ca prineipia: gllando in acmis folùm purgandi eft ocÎeanm cft, , ' C hîc inlleftlgemlls an fermentatas vehe me
caGo.
tcr vrin:ls f~étas
dicat, !3u4c.1l' pro O"!p(JJ'e(;;f, id en, vch~
menter accipiendo:an cum adllerbio /3/(ftllJr fubin telJ1xx x v III
leque intume(centes, verriginofofq;,
gere OpOrtt':tt excreta: , ei~xLlt,Ond
aLltho re
nequc in crrando deficienres,nequc cibos
vri~as,
t~m
7grè,t~m
Cl~
violemiJ excerni,eiidqucci
auer(anres,nequc decolores.
~!l1
etl:un l!1 or~t1ne
dlél:llm eft FermenratX, 'J llO•
negue in Prognoftico diétllll1 cft,~egl
inlibris .Ep1Ac ti libri fcriptor luculenmm CJl1ippilm promere
°
Prxtcrea, .
. p::rcu1 -r~nmus, ~ • .
cl emlOrum.
lam,
Cllm omOla
fit veritlls,ica mm ropriJ, mm perfpiclla "biquc no·
l
l ' exp l'Jel loc inf!Jtll
nI'111'1 amp l'lllS no b'IS acce d'Jt: fiecglua
° .mina perrranfiens,aliis "ci ftudio fibi babet. N empe fi
mlls,de tcrmentJris qllo'llle dicamuç. CÙ!l1 oi.g 1tu l" ~
per orationem hanc, sv ~ °G1À.x..vàcbrt/ dK"hlmoV/ccS'. id eft,
tcrram acctutn acre eŒu!um filerit pro:inllS l11tU01 in errando defict:~
hos iignificare vol1crit,gu~q
[cens Ut;°r.im 'luafdam tcrrx partes ,fill1111 roi '0Ir: fi rqlie•
'lltlm glietè,
c nit~r'l:
~ou:ln.tr,
/l. c :7i"~
u ).:G-r
tame
t
eompoÎlrum qlloJdam cx tcrrcHri filbftan:i:t , & lce !
:utv.~(;,
id elt, Fom ~1l!
d~lJq
cornpllltUr, Id per
D hUll1iditat ,3.: cx [aéto \'apor fo fipiriru. Simile l:eI
~xplJ(are
poterat. Prz~
nomina,gllx Illtnc dico cl~re
..,
d·. f: ruenr,
.
hIlle
connngit ellm atra bilis in terram enll a.
._
ter hxc quoql1e fatius crat Ha 111 vl1u:r0m~
.ql~o
meui
Q. •
• ••
r'!
cl
otlO ell l
11 mre ,--,=- In vrroguc f l)lrltUOI.l gnx am m
cis omnihus eft confeflltm,& non m1l1111le 1dlOtlS nolt
. [eru
L"
cntC m
dc!ltrr fitcn"1
VIL tur, CI. (.ljl11l'1'I~,
qtla: J11
, •mm d ixilre: Imbecillas hahemes vires purgandos non
Il
'lllOtldle
cff:. Egllidcm cx eo guod intlmefca~,
fi~tl1c
(j"l(CITCdHO ~rac.
.S'll11l'1 e gllo'llle & .JO °r:a:!1°t)Il~
Hto
ficn vlI.lCtur, Cllm rCllli(la a'llIx trltJel Fann:l! 01 fi .
'<f)·,id eft vertittinoti , quod ell in mOClol11bllS obteneilli & fermcnto mcc.!iocl'itcr macerlri pcrm ifennr, el
brentl1,p\g~io
indigere videblllHllr, qui pcr prx111cnratÏo
t1 ri vic.!ctllr filf., fil11ul & in cu 111 cCc en te, ql1œ
fi nccm fignificanwr diétion m: Ex eo \'crd quod vircs
fermenratllr
{i lb{1 ant i ,~. ~:tproe'
& vrinx, q~œ
colbpfx iinr, V:lCllatiollem non ferenr.
fermentanu:r vr pror{ilç cra(itiem nora~)ilem
hlbe~;,
ononct
dcindc
&.
in
ea
1
lIClll
gllandlm
cfterue[centl:l,
Ncqi in Pcbrc COIl1~t
ros, inclinacofq;,
x XIX.
.. (a JnocJOnell1
.
na , wl1lo rem
t 'd'
quo
glle pars fipllïtllO
n:l\..l<
pcrnici (è cccnim h. benr.
hJbear maiorcm gll' 111 cllm exccrneretur , hab eb~ r.
n,'<..!lu
~ù
.'.
/.mO(1''':
lr)~is ....,:?
:l1T:raJ':«TI(OtXf~l,ic
cn, inclinaros in Ilac diQ ione rur
alltem 'Inn.!:
~tl
1 J IJJlt pern
'
t 1011'L De illt!tClr
JltS proptcr obCcnrit3tem dicerc maluit: quoni3m clat f IqUC
CW ù'IS humon' h
I I ~, tn commell a ,
. f: Cl
n.: cl icere pOtllÎlfet,rn.xUr,--S', id en, cxoluros. Sllbi:lcenc
t10niblls lÜJicil11l1s. Prxterc.1 anrèclié~
xgcr,fù~o
a.
non mlllt6 I)on:
repcnrè
dcfill1étllS
'lu:dlioncm
~
r
c
etenim hi vniu('lfi li. {ermoni omnibus planè cogniro.
[
,
è ort~
Q!;is cnim 110n !lOUlt, aut quis non dixlt cxolucos pur
Ptori mouit: An omnes ira a/fc80s repent J1l roos
fe
,
tU
�Commentarius Secundus.
14'-)
,
C ?nl~at fi ' vero'& ql10nam
'
turos dicere oporteat, neene.
alrero modo, cùm os ventris à prallis mordetl1r ha- .
paéto nos refpondere opo.rteat aa tntcl:rogantlbl1s, vt A moribus. Priores perniciofè afficiu!1tllr: nallfeablmdi
[une pofieriores. •
pronûci:mic fcripror,An hl repentè monanmr? Refpo!1
debim~IS
enim veriGmile dfe, hominem repentè mon. Refi-jgerario cum durieie, fignum x LV:
[Umm c{fe fir:mgulamm. Ncmpc id ex afthmate fignifimalum.
'
catur. Sed quxnam fucrit affeétio, in qua efficimr hoc
- Dl1ùbus modis corpora illdurancllr,interdllm ql1idem
!
X
fymptOma , eft dillinanJulll. : 9uo,d non fueric lo~uts
eùm in imo tota vehementer refig~antl
, i.nFerdlim
:luthor. Nam & ob flatlls , pltlUtxq; multx ex capIte ln
vero cùm valenter exiccantur. Refrigat;~
alltem fi ita
pl.llmonis bronchia pel' afperam arteriam deIapfilm,atq;
violenta fuerit, Vt tOta omnino refrigerentur corpora,
ex pleuritide in ea cran!hcl,& pure multO propter affeindllre[cilntque, extinétionis fignllm exifiit. Si vero &
ttionem atiam medium inlhumemorum dl10rum occuuccitatem
acceperinc, nominc vtroque ilgnllm bonum
pante locllm,afihmatica acuta or!nu~
fpirandi difficulnon
efi.
d
à
~
ft in [0 lis accefsionibus id fi~t,modera& valde fc[e
tas:crehrefcente .admodum refplatOn~,
tÏus
indicat
malum:fi
dilltiùs permaner, mains: il verO
dilatante thorace. Cùm igitUl: fllerit ta lis difflcultafo'
r
ibus
mors
eO.
'.
perpetuo,in
tis fpirandi fpecies ,l:u.bens iure optimo ~edtur.
~a
cies. Si vero & capltls dolor fi~l
fU,cm, 1l.m~'
Cl.
. Si ex venere renuia non {en,tienri xgro x LVI:
valda rubensfllerit. Omnes ficllIlderrt 111 morbls emfexierint, fi extra Ce non fit, malum, vr he..:
'
~
modi capitis dolorcs cum ca}iditate mulca fieri eonfu~HattCo.
uerunt.
Bene fec:it author,cùm adiecit, Vt hepatico. N empe
1.
Cerui~s
dolor malus quidem in febre
&·nos tenuia excremeta morfil carentia heparicis nonnulUs fi eri vidimus: quanquàm tal ia excremClJCa ma, omni : fed ~ pdrimus,
quibus in{an!a fpe~na
ex parte mordeant. Videntr igimr in his vel non
racur. ,
generan bilio[os hllm.ores ob caliditatis hep~ti
imbePanicltlare & hoc qltoqi tanqllam vniller{ale fcripG:.
cilliratem, vel non de flll erc ad inceflina. Si v e,ro proNam fi dolor vel propter adfeétllm cerebrum, vel fPlp);iè orationem, Non (emiemi xgro , imellexeri!lllls,
nâlem medlll1am, vel ip(as cerebri membranas oriamr,
dixcrimû(qlle nunc at-> allthore fàétum efTe [etmonem
malum dl fignum. Si vero affeétus,quç extrin(eclls verde his, qll:i:: inuoluntariè excernuntur, & non!ie mor{u
tebram circumiacent partibus ena(catllr, malfi non dl.
carentibus, abulrdllm guippiam conrige~.
Nempe
In quibus alltem infanix fpes d't, 'lurenam affeétio deteeùm duobllS mod is inaoluntariè excernat a::ger , am
rior e{fe potefi,quàm ip[a infania?
quod mens regroret, 2.llt qllod panes, per guas e 'cre1.
Febres cum comare , lalSitudinc , lucis
.cio fit, minimè [entiallt:'lllod mens gllidem non :rgrotet, explicllit inguiens, ill/TI 'l;j<rp
f CdU7'~,
qnod eit, l(1rturbulentia,vigiliis,& (udori,bus,malignx.
id ell,& apud Iè fileric,cognoEx filprà diétis manifcOa fill1t,q,l:t: hkdiciitur.Nem C r«IIDOuû'TI, & "rpfOIl~Î1/,
uerir, & f.'puerir: reliql1llln vero non veriumile exipe cata10g11m malarllm (ymptOmatllm efficiunt, olllfiimandllm. FruOr:t etenim in [ermone di xerit de exlitmq;,vdimlll fiant,habent ncef~itam.
crementis, tennia,cùm partes (enGles ea , qua:: per ipras
Ex dor(o Frequentes horrores celeri ter
tran(eunt,non femiant, 11l1l111m qllagllc alilld in diétione [cripmm fit [ymptoma,qtlOd neruorum affèétllm inin aliam tran(eutltes condirionem, impladicare po[sir. Nempe h:rc orado, Vt hepatico, aliis
cid{q; vrina: interceprionem cum doloré
quidem tenuiblls excrementis illnéta eflè pOtefi , pel'
[ympathiam
vero neruorum inferre noxam no pOtefi:
indicant.
quod folùm mm cerebro , tum fpina1i medllllx nerPrxfinita in verbo, Implacidi,priore diétionis pane,
uorum propagines cond01cre videanwr. Nequc enim
fecllndam efficere licet, V l'in x interceptionem cum doeOnOolentiam huillfmodi hepar (eqlli vidimu<i: neglle
lore indicant,quafi iea di xe rit: Ex dorfo frequemes hor
id namra commonfirat vj[ceris ) 'lliod mini mis nemis
rores celeriter in atiam tranfeLlntes condicionem, irnparricipat.
placidi funt,inqui edq;',atq; ad hue vrin~
h é À ~I I I). qlod
Si vomirus exigui,biliofitl; fuerînr,ma- x LVII:
cfi t7T{(i)(H7IV, id eO , retencionem clIm dolore ind iean t.
Scd melius efi,quod vrinarum retentio ex diétis omnilum tum aliàs, mm ft xgri {ùperlligilauebus ugnificetur , promliire. ConOat fiquidern vidiire D rinr:nar{(q; in his fl:illans,malo dl
a:grtlm qllendam affeétum illxra lumbos in [pinali meExcerlli panca in :tgris Vnlll1l quoddam ex lignis dt,
dllll a, vel his, 'lux circa ip(am (unt ,mcmbranis, ve\ in
gu:t
ex toto I?ral1
i~at cm
habent, Gue fan.$lIiç pel' nar~s
.
vtriCq;:déinde affeétus parricipatione vrinarum inrerceeJ(cernatur,
hile
dcor[um
pel'
vemrem
,
hue
pet
vomlptioncm eum dolore habuiffe. Nempe quod qui ccletUS tale glljppiam , quod fupcrflullm lit, cxccrnantr.
riter tranfn1l1tantur honores implacidi,. ex diétaruIn
Idem & in (lldoribus eil , & llis , gux per vterum Cxparcillm phle
~ rnoe
fiant, veriGmilc cO.
b
ccrnllnmr. Nihil ctenim eorllm, qux deeretoria exi(lunt) exiguè fecerni conuenir. Scd qux ita vaCllan_
Qui CUlU anxietaee , & fine vomicu ex
tur, omnia dllorum alterllm fllhelll1t. Nam vcl <]llod
acerbamur,malè habent.
non qqe,ant tolerari, ob copiam ab affeétis effundunmr
Debuit :lllth()r adieciirc an naufcarent, nécne. ~i
partibus: vc\ imbecilliraeem onendllnc natul'x qux
dam enim nau(eanc,& non vomunt: alii anxietate corpl'oponir qllidem (uperAua excernere ,fed ncquit.' Hoc
re.pti nllnquàm nal1(e~I.rmt
: qllO,Ç p~
pr~fCtel
diigieur vniucr[ali intelleéto , particlllaria inllenil'e oporttlonem finnificare mlhl vldetllr.Blfana enlm "tuvCddlC/f',
tec: Iùllue ell, q,~od
nlln:.de ~i!l
s prollllntiamr. Cui
'd f1
b
,
•
,
J Cl[, anxii fiul1t: vna modo, Cllm VlrtllS a corpore
adlcéta cfi ex figl1ls propl'lIS vl~I1a
gux bi1 iofos con[e. h
b
,
h
granatur , nullârnqlle decijbicus figuram facilè fufiincc:
qUlmr umores, & non pimico[os. N cmre c:ltap ora!
'f.......
le L
~t.l
,;1 1.
~t
"
~
~li.
Galen.
Tom.
1 J.
Y 5
�Galenî ln J,Prorrhetîci Hip.Librum
ip talibus fiunt,& pon yigilix . Cùm igimr pitlllroG exi-
& tardiùs 161iro dormir e vigllum vomatur~lngi(;,
q1lempiam expeéb ,fermorbis
ricis
deanmr ,ex catapho
Somnu s,& vigiillllm;
(mllm
Aphori
ia
uans in memor
m.
nr,malu
exceda
Jia, vtrag;,f i I110dum
Si mulieri à parru alba eum febre retinean tur , (urdit a(que fiat, arque lateris
acutus dôlor , perniciosè vehem enter infaniunt. ,
x L y 1 II,
ai-
item nunc dicitur , veluti& qllod ante à ell
étum, atqlle alia multa, qua: in hoc libro (eripta fiUlt,
vniuer{alibus {ubieéta fune theorematÏs. Non enim in
albis [olùm , fi eomm, qua: à panu vaellantur, rctenti o
pae, pralla efi tum cauCa , mm nota: verùm guoqlle in
bilioGs, & fanguine ipfo. Nempe Ào)(Jœ purgati o eft:
atgue etiam ex nomini s ratione pllrgaeio vicioforum,
qua: gef\:ationis vteri eempore in venis aceruat a {unt,
ab[umpco qllidem in fœms alimen mm vtili,qu i in ipGs
erac, {anguine, (ed perman ente vitiofio re , qui Gngulis
menGblls anteà per vterum excerne batUr.C ùm igitur is
vacuatuS non fuerit,à mulieris puerpe rio , aue vterum
ipfilm in phlegm on en an-ie magna m, aut ad fuperio rem
a\iquam [edem delatus parti excipienti propriu m affeétum,p ericulu mg; infert. Ad guam autem perueneric,
mox apparencia {ympcomata indicab unt: qllomo do &
nunc mm thorax ,tum capltrv irio[um [anguin e ab vtero [ur[um Iaeum exceperunr.
~od
XLI?"
étas paraplegias : in guibus ad panium aliquarüm imA mobilit atem , (enfufglle priuatÎ onem decum bit mor..
bus . Nempe & has apoplexias dixi{fe volunc per abufum. Prxter eà cùm hx bifarià m fiant, vt EraGf\:racus
in comme ntariis De reColutione ait ( nam ha: mem·
brOrtlm compo fitiones contrah llnt, contendtmt!];:alja:
vero exoluu nt, laxantque ) fpeciem parapiegia: in neruoforu m corpor um exoluti one, & relaxat ione confiflentem ab eo nunc dici aillnt. Sed in talibus o"mnibns
neruoli generis affcétibus, cùm ob pimiro fos , & frigidos fiant humore s , vt {unt mm apople xix, mm paraplegix , febris calida filperueniens non modico adelt:
igimr in Aphori fmis diél:a {une, hîc
illllamento. ~x
nos' docet : Febrein {cilicet, à conllulfione fie ri melil1s,
gllàm à febre conul1lGonem. Item: Si ebrills gui(guam
repentè obmutuer.it , conlll1l{us morieu r, nifi febris
pra:hen derit, vel vbi in horam , qua"crâpula: [Olllllnt itaqtte vt dtétio ollenB tur, veneri t, loquam r. Accidi
dic, Nllmen ii filio, guod obona apople xia, non aCU& ealida, [ed debilis , & diueurna fubfecuta febris
ta~
nihil profile rit.
ln arden tibus febribus cum aliquanru/" b'
'b'/"
d"
c."
la penn frlon e, eleéhom mq; aquo lx 1lis muleis,oeulorum peruerfio:fignum ma- c
lum tum aliàs tum fi eaeochi fiant.
,
"
Rur(us hoc in 10co matoru m,tllm fignoru ,tum {ympcomatum catalogum fecie : quorum fingula [éorfilm ,
& per (eab Hippoc rate pralla e!fe didicim us, in morpis guidem febrem ardente m , in deieétioniblls vero
hydaro chola 1 id efi, aquoCx bilis excremenca. SignoJUil) autem maloru m,gua: oculis obllenire [oient, vnllm
exifiit & peruerGo. De caroch e,id efi,dee entione ,occupatio!légue fillporis altiore quid dicere atcinet? Si igitur fignorum prallor um nomina omnia recen{ere voluit, longè plura prxterm ifit, quam recen[uit. Si verO
tangua m conger iem vnam., non [unt generis .eiu[d~m
qux diéta [unt. Nam febns ardens cum, ref~gatlo
vero de~lcntur,
~l
ne,grau ifsimum en {y~1pron:a.
dJUerfi ha:c D
,
u
g
n
J
t
~
o
c
oeulls
& planè omnia , qua: m
mafympro
alterms
generts
vero
he
{ilOt generis .Caroc
alrerius
rur{um
iones
peruerf
rarum
tum exifiie. Palpeb
funt differenria:.
Subü aneis apoplexiis fi febris medi oL~
cris,{ oludq ;,& diutu rna fuper uener it,per nicio(um:ve Nume nii filio.
Dedara uit quidem & hic (c{e ex xgro vno ad vniucrCalcm peruen irc enuntia tÎoncm , vnaquc ex con(uc tis C)uippiam circa diétion cm facit. Nam '6m7Tv~EilLWCU7/ :hf'XV,.&;fJJf, id cf\:, medioc riter , & (olurè {ilpcrfc
confiire
di{ccde
bus
nomini
s
proprii
à
,
dixit
bncnti
tuens: Vt curiof:. nll11 expofit ionllm materiam fophifi x
habcrç nr: vt yerbi gracia, IÎll1t in hoc loco qui aduerfllTe).4lf, id efi, medioc rirer in
~ro
bium Àf~ ~ ~fJ
Alii transfc runr in propriè di--:
unt.
IncellJg
tlcls
apoplcé
Ex lumb orum dolor e ad os ventriculi L J.
recurGones Febriles cum horro re, aquofa,
tenuia ,& muita reuom entcs, ment e aberpriua tx,nig ra vome ntes mOr~ntes,voc
r1Untur.
"
Conge lla [unt & hoc 10co praua, &: mulra [ympro ·
mata, atgue vnà ineptè pronun tiata. Nam recurGonesdix Îr&vom entes,& mentea berran tes vbiœgroS
& vomen tes, & mente aberran tes dicere debuilfer. "Tl'
vero gui {ymptomaeum fingulorum vires noui!l:i, non
œg~
ma&no negotio i,n?enies ad quanc~.periILlm
venlat. Hoc vero In calce Progno llici [ufflclenter ad
monuit Hippoc rates.
1
Oeu i claufio in acueis,mala.
aceruationes, guas
!am {uprà inter plurium G~norum
nem fcripfir.
clauGo
octtli
[yndro mas empiric i vocan~
li
mnl' ~er
l(aT«Û.
non
&
a,
Sune gui I«(tT(nûl.(tO'II' per
cara
figni
m
amboru
circa
(anè
[cribun t: non magno
exifiente di{crimine. Vult enim ofiende re palpebrarn
vel confra étam, vel c1au{am. In quo dllorum. altemm. Nam vel robllr, vigorém que claudentÎum lp(a,?
mu(cul orum, vel imbecillitaeem aperientÎurn [equttur affeétio.
L Il [.
&
, r.
'
A n 10 a~XlO1S,n
1
vome ntibu s, , Um
bos dolenclbus,fi feroc iter ddirauerJOt, ve
,
nigra procurranc,(pes Gr?
quod
Ad hoc. qlloqlle promp tè tibi re{pondml~,
non omOlhl1s ) {cd quibl1(dam id eric , vc {llpra eCl de·
mOnnrarl1m.
.
Fauce s dolentes ab(g; tumo re euro J1nplacid irare, firang ulanté (q;,iu pra modu rn
perni cio(oc.
?
Memineris vclim cius orationis,glla: in Progno ll
ern cel
{imr,&.
imx
graui{s
x
Angin
:
io
princip
cf\:, hoc
mè cnecant,clllx Ileq; in fallcibus, neqj in cenl.~
dolns.~:
ver~
: u~ habent , pl~rim
[picllum gl1i'p
fic, dl
cenuce
rcéta
mG
non
'lux
l
fplrand
ac
ferunt,
cm rectatioll
inrerpr
doéti
iri
v
hine
~
p
m
e
N
m.
clIlcacc
rUnl
"
ic
LI [[ ,.
�Comluentarius Securidus.
14}Q
quidem circa finem agemus: de prioribus vero, qux
rum earum , quas promi t, comp:trarc pote,ris cum inA
tum certornm , tum confi!{forum (unt , confiderabirerpretatione errantis in concurfioniblls, propte reà
mus: de quiblls qui qllod probabile et1èt dicereE ne
quàd eaS ad vnil1erCale reducere nequeat. Nam Hippo"
' : alios vero pal:lm conulci
ances:
d
repen
tias
vnum 'lll1'em
crates & nomen affeél:ionis prxdix it , & differen
itran[cr
cW{:.r:f1<if
vocem
in
qui
cos,
&
dmodum
earum
ma
<}ucma
omnes continuata [erie recenfi1Ît, à grauÏlsi
prxfiiine
rx
fcripru
priores
G
~
1
9
fiqlJidem
li:
verà
t
n
u
r
e
~
p
i
~
cxor[u s, cuius mmc diétionemadnoraui.
dlO eiTent , ad tranlcnbendas eas acce{ferunt. Videtilr
brum hunc fcripGt , primùm qllidem peccauit , f~uces
a,ltem mihi amhor fpirimm l'etrahi , vel [urlilm trahi
firangulames inqlliens , cùm angina fir:lOgl.lbns dlcere
dicerc, quem fllperiùs mm promptllm, mm fublimcm
debtl1{fet : neque enim eIl: dicendum quod parte atfeél:a
dici aHerui : cùm viJelicet thora'x inter in(pirandum
pro aiteél:u fic abuCus. Primà enim neqlle ita affeél:is affe
filperioribus. magnam efficit refpirationem,
partibl1~
élx quippiam umt fauces, Vt Hippocrates ofl:e~dit,gr
lta. vt· /capuIx mouen v ideanrur : & quam ob cau(am
qua: ne.que ln • f~UCI
lli[simas inquiens elfe an~ms)
hoc reCpirent paéto, demon,omne~
'lUt ~lfocan:
bus. neqlle in collo con(plcllllm qll1pplam cfflcm11C.
latione afficillntllr non
firangn
qlU
Item,
hlS
ltram. De
autem prorrheticllm hoc fcripGt,ait: Fauces do~i
proprer ml[~uoneque
,
am
angllfii
is
propter plllmcfn
id eIl: , fine
lentes ab[que mmore. Nempe vox 'O.tv~
[ed propce reo.
:
e
o
t
~
m
a
l
f
n
i
gmmris
rum fu~mi
tumore , idem poteft quod nihil con(picmlOl habere.
incllmbllnt,di_
glllx
tum
,
gUttlln
fummo
mm
l
rum,qU
Adiccit hoc modo fmfiri , Cum implaciditate: quod
partibus antequi
)
lls
fpinalib
alltem
is
mu[cul
B:
>
xi. De
alterius fymptomatum generis exitlic: déinde & verProrrh erico
hoc
in
rum
alibi,
[unr,tum
adicél:i
s
rioribu
bum, Si:rangulantes , qui qllidem librum hunc [cripfie"
lm Epidefecllndl
s
l
~
b
i
1
9
'.
his
~
arque
:
i
verece.nfil
li~ro
indifiinétè & commllnicer efi 10ClltllS. Hippocrates
autem anErant
m'luit:
Vbl
)
expo{l\1
Itbmm
mlOntm
ora~plIuit,nqs
nom~e
ro proprio ~iferntx
gina laborantillm affeétiones eiufmodi: Ceruicis verldIfflcl1ltatem mferre
thopnœam Id eft reétam {ipuand
.
aliis
,.
qllidem maaÎs
"
vertebantur , aliis
tebrre ad interna
tllm cxtcn omnes, or,
0
"
ipCas. Vocan t autem eum ipl~,
./ fi
, . / E xtenu
ofiendc
em
que cerUIX ellldenr
vero minus.
thopnœam illam difficlllta:is fpirandi (peciem ) in.qua
tur
tanaeba
bat callitatem, dolorémqlle, gui hac parte 0 '
iacenres fiiffocantur, & VIX reéto thorace fufficlu11t.
l
"c
• b
r
ClU am li.lb ea vertebra quam
a(pera
at. E rat etlam
cùm
Nam
lcntle
te.
inniten
dOl-fo ad nullum fulcrnm
au,..
denrem nomÎnant: [ed non adeo eft acma. ~od
aneria principium à li.lmmo gutture habens in pulmodencem
Iarirer
partictl
tem verc::bram fccundam totam
nem diuidatllr,ql'JotÎcs quidem thor:lcem eum collo re-propgi nem illam , quam
atq;
it,
conting
appellall.tt, ve.l folam jpfil~
dilatari
ipfam
arteriam
étè extcndimus,
emem, gudd canir!aned
allt
nonnullt denttfo nnem,
edam, qux ex ea in pulmones difiribmtnmr ,propa givideamr,con
modo
no demi appellatO fimilis gucdam
ncs omnes : atque interim rcgionem augeri cis intcramem CUi-, .'
Erat
:
alltem vbi dixerat
fiat omnibus. ~ia
nam. Ob id (anè & in peripncllmoniis onhop nœa fit,
: ad.iecit
nt
nomina
dam fub ca verrebra, qllam dentem
& in appelb tis afl:hmaticis affeétibns. Ob id ipfilm &
{cri!Ixc
qlli
ir,
ofiend
eft,
C
acuta
mmi
r
quàd non .Gmilite
in grauifsima angin:l, in qua phl::gmonc ob Cef.çifii
inferre
r
flmilire
non
llm
pericul
uhane
jncerc1
am
iollis
vercebr
plie,
glltturis inrerni mu[culi viam refpinlt
ac.umm : ve1uci & c.ùT? in Aphorj{mis pllerorum affedunt. Intenditur autem & huiufrnodi afFeél:io cllbanriin occipitio ad
dlX1t: V:rte~,qux
rec~ns
~holes
allgmenmm angufiia. Prxter eà & angi~us,f[cipent
ere
Interna luxattones : non altam tncellig opone t \'ernarum differencias alias in Prognofiico fcripfit Hippotcbram,quàm eam,qux diéh eIl:. Cùm cnim adiacentes
crates mm euidenti(simè, tum accurati[simè in calibri
mu[culi vel inBammati, vel quo.
a~ceriobls
p~rtibl1s
parte, in qua diéta à me nunc,recenCecur ditlio. In hoc
ad fe traxerint ,poco~am
mtenfi v.el't~ram
lUS ~od
alltem Prorrh etico etG fallcium (xpins meminit libri
Genor Cedes cauatlOr vIdetur ,10 anaufium gllttm fumamhor , nihil tamen nos, quod manife/lum , aniculaxgri. Talis aumum redigim r, & ob id firangul~J
tlunq; fit d.e his,qlli inibi [u11t,morbis docuit.
igicur vercebra
nunc
Et
r.
cern angina rari(simè cernitu
i1ran- ip[a
Q;libtlS fpiricus rctrahitUl',
Pericllium
t v.
eft.
iéta
id efi,imro filgcred
i'1I(<~êfc{):j.
demoneO
em
aucem :l.ffeétns per propotitam diB:ion
gulabunda cft, & vertebra intro fugit, his
ente
conrrah
fhatum , cùm inql1it, His in fine veImi
contr ahent e quodam fpiritus
in fine vclu~
moriun
ùm
aurem,c
quodam fpiricus efficicur. In fine
moricn
,quàd
cme
redditur.
tllr,fignificat, velue vero contrah
ncer
veheme
,
o
t
a
i
)
~
c
r
ur
etliciac
De (pirandi difficultatc commctarios fcripfi,ql1ot in o tibus his cOntllllGua
: fpirim vero viam ülfficicnthorace
e
crahent
quidem
1rans:
demonf
,
fint
omnes
fingl11is ipfarum differemix
tem non habente, (ed per angllfium foramen violenter
ql1xnam item caurz cuiuCqlle effeél:rices , & qllid ligni& ex voce cb/:.r:t7ttt quidam Ggniinfpirato. Id j~itlr
ncare nata; fint. Demonfiraui quoqi & in ei[dcm cornfpirims ""lX!ICV, id
fi::ari putanres fcripfcrunc: ~ibus
mentariis eas,ql1x ah Hippocrate in legitimis ipflUS lieft, cohiberur.
neqlle Îanè diffebris diB:re flmt (pirandi difcultae~,
ab
le
ur,neql
retrahit
rpiritlis
Capit e dolentcs,cum cJtoc he deliran- L v I~ '
rentiam vllam reperi, qua
~
Î
d
m
qu6dna
atql1e ob.e:l.ln ~al.(m
Hi.ppocratc dÎ~ic.:
tes, intercepra aluo, oCll16q; feroci, & flodlcat llbn anthor , peruefilfic dIS refpiratlol11s ~enl1S
refccmes,in (capulas rigenr.
gaui. Sunt [anè & ahx dux orationis huius fcriptllrx:
parum quiSuprà demonfirallimllS viru'm llllnc fignoruOl diuerfi
quarum hxc qllidem fignificat , ah alt~r
in xgro vno, vel duobl1s con
con~urGes,ga
&cneri~
dem vocc euarians, fed intelleél:lt codem. Nempe in ea
rem fxpenumero coniun
oh .~a
(p.exm,f;nb~r:acg
VOce ""{h,,,i]/tf. id efi,retrahitnr,litera Cd, interiacet pofi
tf , Id cfi,an ad llClt:quam li & in hac dia ione
fpiquibus
«e
fit,
calis
étJOnem
diého
vt
f-_
duas primas literas ", &
feciffet dicendo,An in [capuIas figent?
adlecift,r~us
id eft, (ur(um trahimr. Recentiores
ritus cÜCd fÀ"1~,
Ncmpe capttls dolor carllt ipfum affeétli ofiendic : adaUtern quidam valdc difcedentcs d.v(tETCl/ rcribunt,nulvero ",,1 0Xr.Jf. Id eft) Will cathochc,ccrebrum
~erbil1m
10 ex amiqllioribus agno(cente [cripturam. De qua
/ ipfum
voxq;
..
�Galeni in l. Prorrhetici Hip.Librum
ipfLtm: 'q uomodo & verbum, Delirantes. Demonllra1;um eft qlloque anteà. fympcomata huiufmodi nequaquam controuerfa effe, quo patto exifiimant qUIdam,
fieri non poffe afferentes, vt ::eger cacocho laboret fimul, & mente vaciller. Sed de his antd egi, cùm priPlam omnium enauaul diétionem, arque eam, vbi dicitur: Tremulx,obfcur::e,blandreq;,& contreétabiles defipienti::e: valde phrenitic::e. 020circa nihil amplius de
his dicenùum videmr, fatiu[que eO: exponere reliqua
duo ha;c,quç in prOE(enti diétione funt adfcripta. V num
quidem , quo ait, Intercepta aluo : alterum vero, quo
dicimr, Ocu\o feroci. Nempe intercepta aluus, id eft,
fetenra, affeaionis cerebri i1gnum proprillm non efi:
auget tamen, & deteriorem ip{am reddit. Oracio vero,
Oculo feroci; de nece[sirate concurGofli adieéta efi.
Nam quod ltIcTO~1
propriè appellati tenfos,apercofq;
hibeant oculos , no rune mm Arehigenes, mm Philippus: non vt ~o.macfi,
& ca.taphorici,clal1fos.In his ~i
qllidem hllmldHas affeéhonls caufa efi, neruorum dlffoluens firmitatem,roburque: in illis vero propter ficcirarem renGo orim.~da
edam ex noftris codifcipltlis,cùm a{siduo difciplinarum fiudio fe fadgaret,ma10 hoc correptlls efi. Iacebat enim veluti lignum prorfus inflexus, rigidufqlle, atql1e extenCus, videbamrque
Qculis apertis nos ira intueri, vt ne connilterer gu:dem:
nihil tamen loquebatur. Is quoq; tempore eodem qua;
10qlleremur, audire fe dixit, ql1anquàm non ellidenter,
daréqlle. N onnutla irem & memoria tenens referebat,
prrefentéfqi omnes fere conCpicere dixit,ira vt quorundam aaiones recordatus exponeret: [ed ne que IOqlli
poffe,neque membntm vllum mouere. 02are & in dia. concurfione exoritur ambiguiras,gllonam modo adleaum fit, Delirantes. Nam in ea diétione, vbi dicitur:
Tremulx, obfcura:, blandreque, & contreébbiles deGpi~n
rix: non pror{us immotos eflè ira affi étos ofiendie. ~emadolt
neq; in comatedefipientes. At in
cacochis pror{us immotis demenciam neg; cognoCccre
valemus: fic forCan vidit cacochi Cpeciem, vt immorum
gl1idem,& concretum corpus torum effet, exigllum tamen homo quippiam loqueremr, vnde digno {ci poterat
deGpientia:vel deGpientiam velliti ducem (ubfecma eft
catoche, Ccribendumgue {ecundum eam expofitionem:
Capite dolentes, cum catoche delirantes. Fieri amem
poteO vt (ccundum primam ipGllS confiitutionem dec1aretur \ogllentibm ipfis defipienria : com~leta
vero
catoche,non ampliùs l?qllantUr a:gri. tÙ8e'18r verd,id
efi, florc[ccntes, vocaltlt cos, vt p~r
eft, fic~t
p~ul0
antè
:!stpu8e~vr,
id efi, impenCè J'lIhentes nomlOaUlt , qllod
copiç in capitç vnà cum calidicate colleétç fignum fuerir. Ex qua & antecedens capitis dolor,atgue ab hoc feguens ~7T,ct9-dYOr
id efi,in Ccapulas rigor. Sed & hœc
quidem in ip(orum generationem quis prills fignum acceperie: pofierius vero interceptam alnwn [emper capicis [ympcomara exacerbantem.
LVII.
In oculqrum perucrfionc curn febrc &
la/Ticudine rigor pernicio[us:comarofi'qi in
his malè haoent.
Demonfirallimus edam fitprà, libri hllius allthorem
permiCcere inuicem,implicaréq; grauia,&difficllJa Cym
ptomara. De quorum Gngl1lis, per Ce diccndum Gmnt
erat: cùm quoties piura inter fe permiCceantur, grauius
xgris qlide~
ex ip(j, perlculum reddi, nobis vero certiorem efllct pra:fenfionem intclligere valeamus. Nihil
igitur noni diétum efi. Nempe qllonam in affcétu per-
uer Go ocnlorum fiat, qllxnam item la{sitlldinum diffeA renci::e, & quando rigorem commodè apparere oporteat,prrecereà. qualénam coma fit,& qu::enii cerebri affeétio ipfilm pariat,didicimlls.
In febribus ad hypochondrium dolo- LVI I I.
res fine voce.Judore fi foluunrur, maligni:
his ad coxas dolorcs, cum ardente febre,
~ fi aluus profluxerir,perniciofum.
Dllbitationem legentibus pariunt non ob(curç diétiones modo, verùm quoque & ex perfpiellis, quœ contra ellidenter apparentia pronuneianmr. ~redam
modo v troque ambigui tatem inferunt,in quo genere prrefens diétio colloeatur. Exuperat tamen in ea,quod qua: '
in ipfa diéta fint, minimè his con{emiant , quœ in reO'ris
B eernllnmr. 1) rompte' ·
' ta 1em qllendam fermonem
0
Igltl1r
oftendere prxfens diétio videeur: In febribns ad hypochondria dolores eum aphonia,li.140re fi foluuntur,maligni. At cùm falfilm eiTe videatllr ) vt folutiones eum
[udore malignç dicanmr,in hoc ipfo primùm ambiguitas qua:dam nos occupat. Nam qux abCque v110 auxilio
vel anis, vel NatUl'x ceffauerut affeétiones,quod [ufpeétam , infidamglle habean t (olmionem, in confelfo efi.
~x
vero ClllU tali quodam , qualis nunc {ildor diétus
eil,non {iICpeétè,cenéque !olmç elfe videntur. Contrario fi qllidem prorli.ls modo quoties fildore, vel aliquo
alio Namrç anxilio non foluatur,morbllS maliO'nus exifiimaml'. Atque ob eam rem probabilirer qui~
defieere
in ea diétione ne~ariom,dxl'
atque ab eo qui
.
l'b
~
r
'
,
pnml1s 1 mm trah[criplerat, pr::erermi{fam,quomodo
i? libr~
multis nemo negat,alia qli~
C & alia multa [~piIJS
dem prretermlffa, aIta vero permurata elfe:nullo pofiea.
delicrum emendare auCo . Verus fiquidem erit [ermo, fi
ira (crip[erimus: In febribus ad hypochondria dolores
fine voce, uldore fi non folul1nrul',maligni. Sed pleriq;
hominum reliétis mm claris,tum \locis, a;nigmaticè di~is,p.l'on1ta(q;
obl~étanmr.
Sunt ecian: qui patr~
cman mal1Jfefbs errans doeumemuUl fapleneia: arbltreneur, eornm infiar, qui aplld tribunalia rheroris obeuntes munus, manifefiè vel cOEdis, vel talis cuiu{piarn
fl~git
conuiétos à iuila liberant pœna, iudices ip(os,
cum fermonum rudes filcrint, & [ubdolas eorum, Improbafqu e vafritias ignorauerint,decipienres,& mente
vacillare facientcs: fic Canè nonnulli in pra:[enti oratione tXv«vt11C<lr, id eft , fiue voce, pro 4i\é/,(.ds, id ell,
fine [ermone dici plltauerunt: quia i\0i'(§)-. id eil , [ermo , in qJ~vir.
id efi , vocis gcnere fit. Dicitur amem
D apud veteres IFC<lV~
non ira [olùm., vel'ùm quoq; /w!l~:
atque hoc tralatu 4i\é/'<flr ex tXvW1~r
fignificari dlClamem abfqlte ratio ne deGerllnt, infida 0mns. ~a:
mnia, & fupecra exillunr. At eum [crmoni huic aducrfenmr, & quod tales excl'ctÏones non {ilCpeéta:, fed
malignœ dicantur , & qllod non ab{que radone eum {i!doribllS [o!uantur, vt ipfe clixic. ~idam
alii fapieou3
va!iùiores fine ratione folui diCline non foh\m qllx l1ul10 auxilio vel artis vcl Nanna: lel1ia faéb fune, venlm
qlloque& h::ec fa&.a qllidcm, [eù non pro magnicud~e
morbi: canquam Ccriptor e xigllllm faétllm litdorem dixerie, ecG abfq; v lIa adicétionc fcrip{erie, Sudore fi foluuntltr: Cubintelligcndum amem,modico,aiunt. F~{j
tan vero ~ alius quiCpiam :ll1daeiùs cœteris prOnl1~J3S,
mlllco,& Immoderato 1ltbintelligendum volee. Dctfl~e
pile ri mm rudibus,inùoétt(qlle, mm difciplinx O?101J
loexercieacis de [ymmetria • mulra nugaeus aliqJ~
{apiens
�.1433
Commentariu's Secunds~
-
dia alia inter expofitorcs o rra cil:. ~idam
cnim Cllm ex:
picns videbicur. ~od
li prorilts his , quibus i~ l!cet,
orationi,Sudore ft follmnntr, verbum MultO,:tallCltUr, A diétis tremant,perire hos aiunt mm trementes,tum comatoCos. Alii autem comawfos t"3.étos ira interire. Nemelius erat adieéta fyllaba,non: & fcripta oratione, Si
mo alltcm inter cos ex rerum naturaloctieâ fcripfit denon foluuntur,à ncgotii! nos extricare. N:i hypochonmonllrationem,nc'lue attellanrem exp:;'ientiam ofiendriorum cum febre dolores,guos {ildor non foluic,madere potcfi.Neq; enim ex prxdiétis & trementes &: C04
li<?ni exiftunt. Re ipfa igitur ofiendi & nunc quomodo
matofi magna ex parte interire videntur. Q.god fi quiia':n fxpius in obfcuris mlllt.is diaon~ls
n~hil
q~idem
dam rarenter tales fiant, ab aree mm prognoftic:e pareorü,qure non nouimus ab Ipfis docen:fed u'lfilml tem-,
tis,mm prorrhetlc:e de[ciuerunt. Non enim ad pr:edipus veluti in xnigmatis,fi gux nouiml~s
~ia!on
accoétiones talibus vtimllr, {ed his, 'lux ve\ afsiduè , vel vt
modallerimus. 1tag; & guod in fine dléb011ls recenfcplurimùm flunc. Imo vero & his,ql1ç dubiè eontino-ut,
tur,non paruAm habllit qllxfiionem. ~are,fi
venter
non ta men raris. Nullus enim vult fxpius animi v.?OtO
kalaèè«f'H, quod eft àgeOM i"I!eJ.OH 7JO/l./l.d-, id eft,conferfrnfirams {eme! a!feql1i guod pedit.
tim multa excreuerit, lethalem morbü indicabit? Nam,
vt inqllit Hippocrates : Deieétioncs multitudine reUiQ!ibus deuremia, facuitarem inferen- t x;
mandx non fimt: fed fi talia deiiciantur, qllalia conu&t.ia, inducentia carochen, variancia hyponiunt,& :r2:er facilè tolerat. Hic qllidem fermo quod &
chondria, venrrifq; tumor ci bjs imercl ufis,
manifellus"fit, & vnillerfaliter qllippiam doceat, conti!mnicur:gll:e vero :enigmaticè dicuntllr, fophifiis qlli- B CUlU fudoribus, an his turbidus fpiritus, &
dem iure affeétantur, vt difcipllios mirum quippiam do
gcnitura: quippiam 1Îmile fuperueniés fil1cere videanmr: difcipulis vero approbanmr propter
gulturn indicer? vétriq; tum fpumofa,tum
primau~
difcplnru~,
ql1ibus anti3ui p~ter?s
alebant rudltatem.lnexercltata alltem horn cogltauo neq;
bilioCa procurrant?emiélum in his fplendiqu:e dicuntllr affequimr, neq; veritatem iri ipGs difcerdum iuuar,& Venter his perturbatur.
nere potefi. Nam q.uis fine limitatione profluenris all1i
Aeeruallit Îtemm hoc in loco affcétiol1um dillerfi gepronuntiatione aliq1~
~udiens,o
conrinuoferm?nem in(ufat tanqllam l1Ihi1 doeentem? N empe aluus m
neris fymptomata, in qniblls nulli ani6ciofam doétriquollis morbo proRuens Gne quiJem coétionis fignis,
nam efTe [uprà demonftrauimlls. Omniaiiquidem,qua::
qu:e fxpilts audiuifii,nihil iuuadi vero molelliùs ferenin :egro fitnt,contemplari, nihllo; neg; negliO"ere neq;'
' ''''-fi
'
fi
I -~
,0'
OUOlt:
10 pl cere oponet: mgu orum vero homm vires
tes feeerit,prreter id,qllOd nihil iuuac,noxam etiam atféor[um difcere conllenit, vt confefiim verbi, kaU'1"(.T,
tulit. Cum his vero iuuat,mag(lq; fi eontrifians humor
vaeuemr, atque adhlle magis fi :eger pofi vacuationem
id efi,denrentia:qllod erimum omnium diétl1m cCI:. N em'
placidior fit : ceniu[q; cltm in die iudicatorio apparuepe intelligi poffunt aft~8:ion
es cau {licx, id eH, denrenrit quippiam, quod per illdicem diem fignifieamm fle~
tes,quafi ealidas,& vrentes dixerit. Po!funcque & eiuf- '
rit . •Qi!i ergo h:ec nOllic,diétam diétione negleéi:ui ha- C modi intelligi excrement3,ql1orum virrus efl, morbum
bet,atqi alias omnes, qu:e particulariu fymptomatum,
& a.clltum, & velocis iudcato~s
red~,
prxrereà,&
vel .morborum mentionem faciunt. Nempe in quibus
penculofum, fi vebementer talJa filennr. MEf"oJg'~Y«.
id efi,famitatem inducentia VOC.lt,qux ptJg"'ITIII, id eft,
aluus confertim fillit, vel morois, vel fympcomati$, fi
fatuitatem menti induellnt. Ea atttem efi fymptoma cieum ea,quam nuper di xi, fiat fi11)itatione,fecuram efficic
ua delirium xgros naruralibus famis {imiles reddens .
co<rnitionem. Abfq; ea autem limitatÏone nnnquàm vequales edam ex iis,qui dicuntur con{enefcete, nonnul:
ru~ erit fermo, qui profiuentemalllltmveliuuare.vei
los fieri nouimus.Cui pathemati fimile quide cfi,quannocere afferit.ln omnibus fiquidem vtrunqi fit. At in
guàm non id<>m, quod vocant tl"l/l"Ia.i id eft, ignorandefinicis limicationibus nihi! efi dicere in hepatis ql1itiam, dc qua & Thueydides feripfit in his , qui ex pelle
deminflammatione vitio[um effe fymptoma profluenferuati
fimt;hoc .,ea8:o: Ignorauer{unquc mm fe ip[os~
tem alnum, in alio vero quodam bonum. Verùm in
tum
familiares.
~o
amem modo differat if( /l.1I3-nr, id
omnibus, vt diéhtm ea , & bonum , & malum ,"C eum
i dermls
efi,ab oblillione , non eft vt in prx[emia con~
propJ;iis limitationibus.
.
neceffe.Cùm aute ICa-T0À:<l', id eft, qux catochen vocax.
Qt;ibusvoccs cum febre deficml1t poG
tam inferanr,inrclligamus,alii morbos lab.ies,frm~[q;
itidicationem, hi cum tremore, & comate
&: veluti ha:rences appellata efTe c:lto~ha
dlcunt, vananD
tia,itcm
afsiduas
contraria
in
fympt0!l1ata
p~r:nl!tio
pereum.
nes
facientia
quidam
;
~
\
a
p
f
:
1
I
u
r
(
)
l
e
t
n
i
a VOce
H:ee item diétio his,qux in obfcuritatem de induthia
hac,hypoehondria,
vno
contextu
legllnt,
~
q
f
1
r
t
n
e
v
tunÏtutltr,GOliHs exillit. ~idam
enim verbum Deficiut,
mor.
Alii
autem
vno
etiam
COntc:<t1I
legentes,
vanantia
de folis vocibus intellexerunt: alii vero & fcbres voci..
[c rurfuS' legt1~,
v~crf
[qlt'e tumor:
h ypochn~ria-:e
bus adieceru\lt, diétum effc qllOd vtrag; defieiant alfee
d
1
l
v
,
~
q
t
n
u
i
a
hypochondms
dl.cI.
Nam
vt ante à
rentes:& voces & febres:vt fermo calis tj:~ibus
apln
tOto corpore ad contrana fil.lnt,tranfmu_
in
his,qu:t:
paronte foluta febre aphonia fit , & pollo ildca.ton~
tationibns dixerunt,fie in hypochôddis fecenmt. ~i
hi cum tl'emore & comate pcrellnt.febnbus fCI!tcetno
vero mtam hane copulant di8:ionem, hypoclfondria
fine fignis,fcd c~lm
mala ~udiatone
viGs de[ù(fc.Co~
vencdCq;
tunror, fignlficari aiunt eos, qui pr:eter n3tll:
fiat autem malas dici indlcatlones , qu:e eum nacurahram
his
p;lrtibllS
intllmuerunt. ~omd
& per oratiobus vacuationibus vel abfce[sibl1s, faétx non [olùm
llcm,cibis
interc1ufis,Cllius
déinceps
meminit:ltonnlt1l1
xgro s nihil iucr~t,
verùm quoqi & deteriùs hab(J~
qnidem cihos <\l1erat~
diétos effe aiunt,ac fi dixiffet,
quàm anreà fccerunt. Alii alltcm non vocem cum feà
ciborum
exhibitione
exclnfos:alii
eos,ql1i ventre habre, (ed fol;m vocem deficere exifiimantes, totllm ferbent
retcocllm.
Nempe
in
libro
De
viétus ratione in
&
monern iea efficiunt: 02ibus voccs mancte febre del1morbis
aClltis
voeem
banc
de
deic8:ionibus
diéi:am effe
ciunt,fi id fic po fi iude.aton
e~,hi
cum tr.emo,~
co1
~
Pra:fatus
igitur
ha:c
omnia,qui
librum
hune [ct,ri
mate moril1l1tur,Atqul rur[us lmpra:~u
dl~:
pIt,
I
11
,
�Cal. in I.Prorrhet.Hlp.Lib.Comm.I 1.
pfit,adieét6q;.in calce,cum .fi\d",oribllS? (ql~d.&
ipfum , .
totius corpons (udorem eXlguu ve\utl hllmldHatem fi- A
gnificare pOt~f,
ve\ eum,qui thoracem, & caput fotum
occupat) his (llperinmlie xnigmaticam magis,quàm ea
ip(a,di8:ionem,inquiens; An his mrbidus (pirims,& ge"
fueeru:niens fing~ltum
i~
c e t?
nimrx q lippiam iï~le
Nempe & hic e~x4ofl
~Jùf-'«
Id efi,~urbld1m
(pl mu~
,
ve\llti iam antea, amblgttum habere mte\le8:um repenmus. At in ea quidem di8:ione Turbidum fpirilum, ab
eo de expiratione di8:um elfe, vt.enarratum eft., veri~
mile videbatur. Nunc alltcm & Ipfum de ruéhbus dlétum eere quidam nos exiftimare illbent, quomodo alii
de flatibus: diximUCq; antea verbum 8~;>,
ô p •.à ql1ibufdam J1.U( ~/E r, id elt, graueolens , & ab aliis «7f-'r;>1E~.
id
ell, vaporofum intelligi. Cbomodo & ~;>,
J p quidam
id elt,germinans,
per «, fcribentes,id elt, ve1l1ti, e~À.>p
& «ltf~r
O fl, id elt, floren s,& f-")'~.id
efi,magnum,diétum
efTe aiunt.Prxdixi quoqi & Hippocratem fxpius in li- B
bris, qlli omnium do8:orum con(enfil ipfius legitimi
cêfentur, alias alibi difficulcatÎs fpirâdi differecias cùm
enarraric,in fedido,& fexco omnes déinceps, nu(quam
tamen turbidum nominaiTe fpiritum:ficuti neqlle turbidllm fingnltG, neqi mrbidum flatu,neq; alilld quippiam
tale. Magis etiam xnigmlticè & hoc genimrx quippiam
fimile fuperueniens di8:11m elt:lÎue vrina fueric,fiue deie8:io. P oa hxc & qllam ob caufam adieceric finguttum
fignificare& turbidum fpiritum, & genimrx quippiam
{imile fuperueniel')s,difflcile elt reperire. N empe in fym
pcomatum cauGs Gngultum fieri demonltrauimus, cùm
venter ad excernenda ea humida , qua: tunicis obfiinatiùs adha:renc, mordentéfque habent vires, excitatur.
Non contentus autem. auchor f ymptomatum mu1titudine,déinceps adiecit: Ventriq; tum fpumo(a, tum bilio{a riTfCMe)(.'i1dJ, id ell, procurrant. ~od
&: jp{ilm rur- C
fus bifariàm [cribllnt,alii quidem in prima Cy llaba (1,adiicientes,alii auferences. ~od
fi adiiciendum fit,tempus prœdi8:o fllccedens fignificabit:fi vero auferedum,
. quod prrecedit. Non eil tamen par,neqi fimile a!rerum
a\teri [uccedere,aut prrecedere. Nempe quod prrecedit
fignllm futurx erit excretionis:quod vero excernitur
prxcurrence nuntiabitur.Cùm i~tur
tanta in his omnibus exiltat obfcuritas, neqi ex hls,qux polt ipfa inferutur,licec quippiam ad prre[encium explanatione accipere,Geut neqi ad illa:inquitenim, Emi8:um in his fplendidum iuuat. Duplex aurem &: in hoc fermone efi obfcu
ritas. V na quidem en qUldnam x«p.7fèdAr, id efi,fplendidum iignificat: fcripmm quidé ab aliquibus per duplex
1171: ab aliis vero pel' fi. & 71'. Altera vero in hac oradone,in his. Nempe in quibus dicic: an prxdi8:is accommodabit,an vldmis ? &: quibq(nam vltimis ? poffitne fi- D
<r-'idem etiam vltima dici omnia, qua:cunqi poil principium dixit:An his turbidus fpiricus,&: geniturx quippiam fimile procurrens Gngulmm Ggniflcat?an fola hçc
vltima dixit:ventrtq; eum fp"mofa,tllll'\,biliofa procurrant? PriJ!tereà his omnibus in fine adiiciens, Venter
his perturbatur: itaqi hic fermonem ab (oluens nullins
graeia videtur eorum,qua: in principio funt,meminilre.
N empe fatuitatem inferentia, &: lnducentia catochen,
magnam membri principem anima: partem habentis
noxam indicancl-. fruilrà dici videmur,&: Gne deurentibliS quidem interficere valentla,cum illis verd magis.
,a
At cenè nihit de morte di8:um elt; ficut in aliis anteà
non pallcis:(ed adieétis variantc hypochondrio, ventris
tUl1lore,& cibis interc1uGs:copulaco infilper cum his fU-I
dore,an his (inquic) turbidus fpirims,& gcnirurx qllip
piam Gmile filperueniens,fingllltum indicet?quibüCnam·
his? qllibus prxdi8:a ()mnia fympcomata infilne. Atqlli
fi eum his. omnibus turbidus fpirtl
~ faéhls vnit eum excretionibus geniturx fimilibus Gngultuindicat. ~!od
cunqi ergo vel vnnm ex diétis deficic,tingulms nô erit:
Et [orfan quis femel in annis pluribus tatem ceroit œgrum. ~od
aurem di8:orum omnium eil abfurdifsimum iam tibi referam. Cùm multos xgros fim contem
plams,& mille flltura prxfams,neqi tamen experimento fignis ex talibus fingultum adfuturum noni, neque ex
remm namra indicaciuè vel ipfe inlleni, vel in fcriptûre
aliquo legi. Sed prxfens diétio,ei,quod in lud~
prouerbialirer dicimr,umitis elt: Parruriebac mons,& murent
peperit. Ml1lca Gquidem vbi recen(uit pathemaca, alia
quid~m
fummè perniciofa,alia his minùs,alia vero mediocria,fingulms prxdi8:ionem priùs fcripGc. Déinceps
fplédidllm,inqllic,in his emi8:um iuuat. Sed qllib(l[natn
his inquit?deurencibus fcillcet famitatem inferentibllS,
vel inducentibus catochen, ve1 quibus variancia hypovel
chondria)& venter incumuic, vel cibos auerfncib~,
qnibus aluus retenta efi , vel quibus ûldor , ve1 ql1ibl1S
turbidus fpirims, vel ql1ibus excretio genituram reprœ'{encans, vel Gngultientibus, vel quibus venter (pumofus, & biliofilS 'lJg~jÎ6,
id efi,procurrit: quoniam 8&
hoc ip(llm bifariàm fcripmm eil eum (1, & fine (1, coogruhq; vnumqllodqi diétorum. Aut enim ql1ibus fiog~
la ex relatis adfunt, aut quibus omnia,diétum clfe acCIpere oponet. Nempe vox, his, fingulis aptè cohœ rer,
qua~ropte
omnino fimlll incelligllnmr,etfi diét~
0011
filent. Nempe &: vnumquodq; horum iuuat fpled ldum
emiétum: atque etiam fi dllO,& tria,&: piura coocurrerinr,auxilium his prxbet. Mirumautem hlerie tot pa~he
mata diuerfas,differencé(qi aliarum,atq; aliaru partJlc.m
[eqllentia affeétiones , cum fplendido iuuari , p;'or ~s
quidem fpumo(o exiltence, fi vtiq; album, qllod ln vnnis innatat, fplendere nouimus. Omnes autem [pl101fi{llm inquiuncappellari: faéta vtiq; fpuma CU01 flanl? a
fubltancia, vel crudis, pieuitoGfq; humoribus, v~l P.JO:
guimdinis tabi admilla fileric, ve ne dicam quod h01!t~
tione opus habec hzc pronunciatio, tali , qlate~
e~a
_
circa di8:ionem prxcedentem hanc,de his, qua: lU Ica
tOriè excernllntur,dixi. Onmia Gquidem mm bona rllm ,
mm mal arum iudicatÏonttm communia difiingullntur,
prx(ertim quidem & primis coétionis fignis , qu,Xp.e~I
."
. {"s
retuu.1 bonllm qlllpplam
ln d'lcant:(ed cum Ip
l , vt dlX ,
l' '1' r '1·
' concriibpus
. humor!'s va CU araci
1 lCI lcet COl
erantJa:
tione:& diei,quo hrec flunt fiducia & fecuritate: ~r• r1"
. ' an non
,
Jif r lcr1termllla
a nob"IS lOueillgatione
'}\«1f~
&
pmm per duplex mr fignificct À."fl1~Jr
qllOd per fl
,,-quidam Ccribunt. Vt eniJn per has litel'as fcnptlltTI
f~tur.
«1f0 71f X~wr"'.
Ha "A.tt7l'l.uÂr ~7fD
711 À.~1f7J'
f l' appel a.
. congefia fune ve 1utl• xOlgma
•
ta , evatTI
H xc "
Igltllr omnla
1' .
r."
•
S
.
•
•
'11 calce ve uU
llqUISomOJa percurrenc. cnptl ctlam 1
fi
Odi,Et
venter his pereurbatllr,ratio afferéda non e •
vt
'.
. . CO r um , qu:z:b·
Qque enlm
ratiO neque eX(JCnentlll
,
'
ertur
.ln
p1ur/mum diéta. confequlllltllr, ventrem P
ofiendunt.
A
~
,
1
....,
•
_
,
....
�1438
1437
CLAVDII 'G ALENI IN
Primum Prorrhetici Hippoc.
Librun1)Com mentarius
TertillS.
Ioanne Vaifcro MeldenCt Interprete.
A R G V MEN TAC .A P J. T V M LIB R 1
T ertii CommentariorutTI Galeni in Pr~ ..
diéHones Hippocratis.
Epidemiorum, Gue ex coordinatis,(jue ex his , qua: {i-'
Cd!. [. Dt febribU1. r [. Dt circuitionibUl morborum,
& 'luo paElo non integri-s numtrmtur diebUl. J J J. 1?.!!0 AmuI enuntianrur quis nominare voluerit, demonfiratz
paElo in mulitribUl à dit,'luo pepererint,iudh'ationes t"iffdnt.
Cune comatis differentia: : arque vnà demonftr:wlm eft,
J [ 1 i. Dt affiElibUl,Jui in (tlpite, & ort, & fdUCibuu,fHippocratem difiinéi:è , interdum quidem profundum
ftigunt. y. Dtangina. fi' [. Dt gurgulione. fi' 1 J. De
coma,interdum vero fomniculofum,& interdum vigi'Yomitiont f}ontina. fi' J 1 J. Deromtuljïone. 1 X. Dtfitans, vel gllippiam tale dixHfe. In pra:[enti vero libro
f/~i-s,
& indi(qs 'ju(mam modo diffirant inter fi: & item
neq; ex eillfmodidifiinaionibus, neg; ex coenuntiatis
a/i'jua dt tem!erie regionum. x. I!.!!,o paElo pr.eflnfiones
differentiam
co matis mtelligere, neque ex his certam,
mùJirorum in morbiJ ratttfint.
compertâmq; conflituere pra:notionem valemus. Vbi
igicur vel defipientiam, ve\ phrenicim , ve\ fatuitatem;
J. m~tVibuscoa
fpumofisproB
ve1 cacochen inea,quam Ccripfit,concudione prredicit,
deumibusorirur,fèbris acdifferentiam comatis [cire commodllm exill:it.In pra:cedit acuta.
Centi vero concurfione, pror[us inutilis exifiit tatis noPrimam omnium prxfentis libri
titia. V t enim libri huius author in cxteris concurGonibus non pauca [ymptOmata in cam, quam pronuntiat,
1l~
di8ionem ab expolitione libelli,
prrediaionem, nihil eo.nferentia adiecit, pari modo &
I~
cui titulllS eft, De comate [ecundum Hippoeratem ,feripG. In quo Ggnificatum yods
nunc il1lltilis eil ad prœfentem illdicationcm mentio co
huius, delationem in [omnum elfe ofiendi. Vigilare
matis.Nempe febrem in [pumoGsdeieétionibus proriqllidem apertis oculis neqlleuntiblls eomacoGs , at non
tari ego qllidem perpetuo vidi:finguli vero alii eorum,
prorfus dormientibllS, vbi eos c1allferint,atq; interdum
quœ ipfimet viderunt, reminiCclntur:non tamen in covigilantibus.Docni autem id fignificlri per ea,quœ Hip C matibus fcbres omnino accedullt. Sed fortaffe 'luendam vidie comatofitm {imnl, & fpumola deiicientcm,
poerates in confefsis gcrmanis libris, mm primo, tum
déinde febrem accedentem , atgj ob id coma inu:ldenti
tertio legitimorum Epidemiorum recen[uit,ex iis,gux
febris accefsioni eondllcere putallit. Vocaui 311tem plafimul cum co matis nomme explicanmr , vel apparent,
nè fpumofam deie8ionem, quomodo fecit Hippocravel quouis modo quis nominare voluerit. Solum enim
tes in Prognol1ico inquiens : Deieaio autem , fi valde
hoc pléi:O fignificamm ab vna quaquc voce reperimr.
aqllofa filerit , vel alba , vcl Plllida , vel admodllm ntNee tamen hoc in libro fieri potuit hucufq;, vt quod à
bc~s,
vcl fpllmofa,ma.la hx~
[unt om~ia:tq.
in ~pide
c~mate
fignificarur per ea,qllx Gl11ul explicanmr, inuemm [a:piufcllié. (Œldam mterpres ltlm hUlLlS dlecbat
nlrem:diétioniblls ncmpe omnibus renigmaticè pronun
Hippocratcm vocare Ë7Ta,~
qUa! fpulllam furfllm vctiatis; imo neq; in fequentihlls ficri pOtefi, vt quod fiD aam habcnt, tan'll1am flllxilibus qllibufdam exifienrignifieamr,per coordinata ipli nomina il111eniatur. ~o
bus, ve\ deieaionibus, ve\ vrinis, vel fllceis : in quibllS
fit, vt in obfcuris diéi:ionibus [ecurius exifiimallerilll
[puma poni alio ordine applret. Q~are
autem in folis
vt vfus cft Hippocrates.
voeem eam ita il1tej~ndam,
febribus ad inflar ignis vrentibns fpllmofilm deiiciarur
E~e
aUt.em c:uaphora?"id efi,in [~porem
~elationm,
dixi [:rpills:Gcmi & quod vGtata nomina permntare l1~
v~ 10 qluhufdam dOClll commenrarus, atq; liS, gnos
e
diofè cotlC?da.,qib~
· l1m
hl~nc
feripGe) q~langàm
id
affeétis locis confcci:interdum quidcm grauatO ot
fa cere IlcqUtl1CTlt. Slgnlfielta Haq; permllt:\Jo limul &
lis filCcicopiam cerebro, vt in cbrioGs: interdum vero
horllm fyntlxin, id efl,conOru8iol1 é, ordinationétnq;
& propter pimitOCllm hllmorcm:vel & propter xgrè [c{i1O arbitrio fiatllcndo,figllras cômittit folœcas. Q~od
p~rabn
ahfqi hllmorc frj~idtac,.
Cùm ~l1tem
v~
fi non fyn taxin appellare Inbet, potes eam fynrhetin,id
gl1antl:t= coma iun8um fuent, fUCCl mordel1t1S pcrnlleLl:,compofitionem \'oeare.
i1ione fieri affedionem banc oftendi. In libris igicur
Siex
�1439
J l,
Galeni in J. Prorrhetici Hip.Librum
dolor,& manns tremula:, nernorum principium offendolore aphoniœ fianr, atq;
fum éffe pOl"tendant, ~od
vero nigra: vrina: princiçum fudoribus febrienres [oluanrur,&ma. A pii alterius afteétionem indicent, fa:pe eft diétum, fitq;
la repetanr, diuciùs perduranr : & fuperri- hoc propter vehementifsimam caliditatem. Vrina: vero den(ata: ex eomm (unt numero, qua: ad obfcllritagere his malum non dt.
tem tendunt, veluti & alia libri hllius mllltà ,adeo vt in
Si ex eapit~s
Di[cordia quçdam non parua inter diétionis hllius expofitores orta eft,aliis.aticer eam exponenblls. Ego vero qua: ex diétis in ea veris adiungere potero, facere id
conabr.~d
aute reliqullm eft,non mea,fed ob [curicatÎs fcripcoris culpa exifiit. Nempe guod viri eiufmodi,qui adhibita multa diligentia,quç dicuntur,& declarare , & defendere volunt omnes malè fidem reperiant,fcriptoris eIl cul pa. Videntur autem mihi ex dolore capitis aphonia: ob id dici , quod capitis dolorem
velit figmun effe affeéti neruorum principii, non alleem
localem ipGus aphonia: affeétionem:quales fieri fa:pillS
çonfueuerunt vel propter tenGone vehemente, vel propter vocificQru tum mu[culoru,tum nemoru exolucionem,& laxamentu. Oratio auté ha:c,Cu flldoribus,tenuis humiditatis copiam, vel retetricis facultatis exollltionem indicat. Ha:c lutem, Xa"A.idV]d./ €ip' ~CWT8S',
id eft,
folnancur, ( Gquidem vt quàm plurimi expoGtorum
intellexerllnt,de iis fcilicet,qua: pra:ter voluntatem excernllntur, ita & nos intellexerimus ~ vel mentis oftendet Ia:fionem, vel fedem c1alldentlllm mm mu[culo~lm,
tum neruOrLlm. Si vero verbum XaX ;I" Vt nonllUlli exifiimant, de affettione exponacur,quod eft moderatioré ipfam elficere, & remittere, ob (udores quidem,inquiunt iIli, morbum diutl1rniorem fieri continget. Ob eam cau (am pra:termittunt hi verbi hravlylITa,
id eft , & mala repetant , expo!itionem : quoniam idem
dicere cogerentl1r , quod in verbo xi\~1'
anteà dixefunt. Ob id igitllr permueantes E lireram,fcribentéfq;
cv, in ea, gu<r finem pra:cedie, [yllaba, ln(U',éY]a dici
aiunt, declarantes per verbum, l7ta.f6pxé~
voO'Ht;ala:.
Vocant autem ita morbos,ql1i parum qUlde~
remlttun
tur ,moderatioréfque fiunt, (ed rudi.1S accelslOne rcpede inuoluntunt. Si vero oratio xai\é:Jvld./ lrp' ~cwT8r,
tariis deiettionibus dicatur ,toms fermo talis eric: Si ex
capitis dolore aphonia fiat,febriente a:gro Cllm {ild~r,
& ab (qlle arbitrio fuperAua excernllnmr: & fi repetltlo
quxdam fymptomatllm pari modo fiat,in longius mutantllr morbl eiu[modi templls. ~àd
alltem in diétis
grauibus [ymptomatis non dicendum erat folum quod
morbi procraherentur,fed ante hoc an fperandum effet
feruandos,qui ita a:grocant,an mor~tls,c6fa
omn~
bus, Prxtermiccens autem ha:c [cnptOr , de dlll[l1rl1lta te tancùm explicauic. Sed rurfi\s rei ~uic
ad~erftu,
quod in calce diétionis narramr, Sl\per~Jg
lm malum
non eft: in quo quidam erratum dfe dlcunt.Nam, Malum,fine negatio,~
cum ea ~ Non mal\?,fcribe~
dum fuit, ConcefTa vero ea,qux ln exemplanbus oml1lbus cllm neO'atÎone reperitur , [criptura , iure inglliunt
l'igorem dicl non maillm eITe , proptereà qnod exolllJam excitet natl1rm,~od
aute exoluta lic,cum aphoniam, tum inllolllntariam fuperfluorum excrecionem,
tum fudores id oftendere.
1l
prœ(entiarum quo que nllgari pofsint guibus id placee.
Nempe Hippocrates in Prognofiico differentias vrinarLlm omnes,qlla: in aeutis morbis fiunt,enarrans,nul
Iam de denfis mentionem fecit : {jeuti negue in Epide" miis,negi in Aphorifmis, At qui talia quidem pronuntiare audent ( de qllibus notitiam exqlliGtam habere nO
polfllmus, neqi fi habllerimlls, plus aliqnid iis, qua: fcimus, habemus ) verè autem commoda non agnofcunt,
inœqualem habere fllperfieié aiunt vrinas denfas, eminentiis fcilicet tum pamis , tum albis veluti capillis exa(peratas, Sftntqi inter hos nonnulli,qui [pumofas tales
B vrinas effe dicant: fpumam rcilicet tenuem in fuper~
cie ina:gll,aliter difper(am habetes:alii vero cralfas gllldem eas duritié in filperficie [abuli inftar valde tenuem
obtinentes, Sed fanè percllrrencibus omnia ha:e nobis,
nihil commodi aceedic. Nempe amhor ipfead diaionis calcem ventura expeétare nigra,fcripGt:& huie rurfum ipli adiecit , pernicioÎum. Dixit vero aneeà nig~a
meiere xgrum:guare fpes venturorum nigrorum de h!5
relinquimr ,qua: ve\ deiiciuntur, ve\ vomul1mr,ineell!genda, Superfluum antem exifiit, ilIa expeétare gra:tla
prxdiétionis eum, <]ui perniciofiora vidit figna, vrin:lS
fcilicet nigras. Adde quod neqi perpemo,neg; vt plurimùm niararum vrinarum excretione confeguuntl1r
per ventrem, vel vomimm nigra. Eilmg; ob call[am Vldemr Dio(corides filbnigras tales [cripGffe vrinas,Sub,
prxpofitionem adiiciens , vt prorrheticum quippiam,
C tametG exiguum, fermo haberet. Superuacanea allterIl
prorlils erit creeerorum [ymptomamm adieétio. Na~
filbnigrx vrinx, vt nigra: fiant, inclinationem habentlS
febris fpeciem expoftulic,qux certiorem clefiniat pr~
diétionem : aliud vero nihil.Si enim abundè tllm acns,
tum ignea febris fuerit,fubnignr: vrinç in nigras p:omptè tranGbunt: fi vero 110n talis, neq; maanopere Ignt;a
hlerit, huic tremllla: manus erunt, velud& dolor cap!tis) (ubfurdieas, & ceruicis dolor. Ha:c etenim om nJa
phrenicica fune figna.
~
~
& apboni:,cre[~
.
eum exolutione fiunr,& catocha, 1 J l r.
fimt.
"
RurfilS hoc in 10co particlllarem fcripGt [ermone, veIuti & ante~,cùm
dixit,Delipientiœ pefsimx. ~o,mr
nieer autem talibus omnibus ineft quod & idlOtlS Ip IS
,
'JanD patet, vt magn:r, vehementé[q; affeétiones
Vlrtll te
gllentibus perniciofa; fiant. Sed 'quod ibi Prœlang~e?.
d'IXlt,1
. 'cl'Imprœfenriarum Cum exo lutlO
' ne'fiduett.
tll1m,
.
Poteft :1lltem qui(piam & ellm exolutione, ,v:1 in r~l:
tate, vel imbecillitate inglliens, rnultituJim, llld08 'JI'l
'
.
' , nem pote
Opl11l0
. VclO.
q ua li1 alll1d qlllppiam dicat , prxbere .
'
qlloq; & de pareiclllaribus affeétiol1lbus Ica agere,
terim aliàs alia dicere videatllr. Nam & peri~lmo,
l' ,
'
'fi t 'ml)ecl Itate,
DIX & P emltJdes qux curn VIrtUelS un 1
S'l
"
"Cft
ornois
itcm
huiu(modi
fortis
affe8io,
pernlclO
a
e
•
r
1.
Q:Iibus manus tremula:,eapitis,eeruiferuan~:
cnim neq; ex ipfis,qui viribus valent, omn~s
drq; dolorcs,fub[urd{q; fiunr,& nigra,dcn
ncmo ex jis qui irnbceillam habent Vlrtutem, e
,
"' 'n loco
(sie ligllidd conftac omnibus. Hoc IgltUr,1
r
uan
po
fadq; mciunt,hisvcnrura expeétare nigrà
OCu ~
,
.
li"
omlta
duo [ymptomata qllx eerebn lx IOne conc "
pernieiorum.
, qllorum
'
m dJclt[~nr. ycmernor:Ullt:
qlu. vel al ccrutru" ~antu
ra logllitllr. Nam catochx cum exolutlone,praua:
his affjci, V~l1ti
& fenll19 alditO~
Capitis dolor ca~l\t
Aphonia; item eum cxoIutÎone,Gmi1iter bis habzc;eris
rii I.dio cerebrum lp[um ,oficndlc. ~o
fit V t & ,01b
�Commentarius T ertius.
miriore s,melio rifq; moris exil1unt?'& quod fIaruofilm
el1 tumori adillue rint? quaG ira dixerir , Er flaruo{llm
tumore m adiuuer in t ~ ' q lOd rurfus idem m "fignificatu
opem rêrre. ~od
~ flamoh s rlmo~b
eor~il:,qu.
Sermon is quoqi hllillS vniuer{ale fxpius diétum:ql1od
endl1m en iis
100no{c
ého,
confiru
r
vldeatu
ubl
al1ena
fi
Ccilicet omnia fine ratione euane{cencia, malum .quipralia libro in ho~
qui ira enarran t. Permu lra tiqlde~
piam portend ant.Ad el1 quoqi & imprœ{en :iarum parv idenm r pronun riari nomini bus inufica tis.Iure autcm
ticulare aliquod malllm ,quod ex biliolis iputis in pleuinuefiigare viderur an bile carences proluu ies
opti~
riticis affeétioniblls repentè euane[cen cibus fit, neg; [anon à bile, [ed ~ frigiJ\1uen,t mmore s ~ ~atl1o[s
t~les
men perpetu o, negi [œpius : Ced cùm biliofi hllmori s ad
,& fi atllo[o [plritu fie
aqlloGs
dis humon bus [ubilan ua
caput ip[um tranfitlls faétns fuerit, tunc folùm regri
expoGt ioné conigitur
hanc
ri coniici ens. Seennd um
id eil, in furorem agltnmr. Atqui Cueca iam
:I~{tUl1«.
peràm à quibu[nonper
:&
inter fe viJérllr
h~c
fe..
enunciatione v{us 1qui librnm fcriptit, alienam fecit dieil:,cô1ifiunt,.:
d
i
,
«
7
!
a
~
{
p
<
j
vel
efi, rTU.u1fltUll,/a/,
da fcn~tu
éHonem, cùm non habeamus clllnam oracion em, ln fitvtique ;
melius
&
:
s
l
t
n
m
r
~
x
e
1
l
a
e
~
vel ~ohlbentr,
rorem aguntu r,ordin emlls, componam(t{que, Nempe
ncur.
càhibe
idf'o
ent,
bllecar
emm
a
I
~
ntllr,
cohlbe
quantu m quidem ex diâion e efi,lateris dolori adiung imedi
eil:
hoc
tntur:
demim
vix
tacem
nece{si
ad
Atq;
mus:dicence vciq; ip[o, Lateris dolor abCque ratione fi
elfe
, diti auxilio ,Superf luè aucem inter initia conil1~a
ellanuerit , in furorem aguntu r : valde verO impropriè:nul
videmr , ex ceruici s dolore cum comace,& fildore
diétG fuerit, Lateds dolor abfq; racione fi euanue rir,in
10 patto ventris [ympto matis cohœre ns,qlla dranfqu c.
[cribam us
furorem agunm r. Nam & fi pro ~:(Ul7«{
igitl1r modo cocurfi ones alias multas in vno vel
fine v, Cyllaba, qu:r finem pra:cedit per fola T B ~o
~(i«T{
duobus contemplacus ad eas fcriben das pemen we ell
&: (lI fcripta ,non mimis & tic abfttrd a flleric interpr eta
virus, ita & nunc feci1fe eil: veritîm ile , non prœfcri pco
tio,atql1e priore longè decerio r. N empe in illa ab affe- '
:rgrocantÏ5 nomine , v t in aliis fecit. Et fi res ita habet .
âionihl ls ad zgrum per {olœci{mum tranGeur .Hoc aufieri potea, vt in principiO' quidem morbi copia 'luxd[
tametfi abfque If enllntie tur,net îc tamen
tem ~(i«T{,
humoru m,& cemper amra frigido rum, & lllhftancia teprorCus ql1id prius illlld fignific er,inue nire queas. Cznuium parciclllas circa capuc, ceruicé mg; infel1J.uerir; .
terùm [ecundl1m naturam dixilfe licebae , Lateris doin yétrem , & flacuo[am in eo molem pepede~uén[q;,
lore ex biliofis [pucis abCqne racione occulta co, :rgri
rertt,& deleétÏones mm tenues, tum aquofa s fecerit atverbo illo videtic et fignificance demen tiam
~:'i(UlTd,
que ob id manent es in ventre , & non penetra ntes quo
veheme ntem,& mania: parcici pem.
penetra nt modo, quxtum hiliof.r ,mm morden tes exi~
[u&
te,
eoma
eum
ftlmr,C xcerùm non parti interefi an authore libri,qn l: '
VI.
Ex 'ceruicis dolor e
çuipilm euener unt,nar rate, cau{as nos redder e eorum
dore, vente r inRatus, fi ad necefsiratem
ptobab iles tetemu s, cjuema dmodu m in opere d è Epiquida dimi(eric [ublurus"ex his bile earen
vniuer{ales [ermon es expen-,
vèl1C~
demüs feci~us,a?
defIuer e poteO humorF
vetrem
enlffi"ad
fer.fi
e
t
1
p
3
~
dere •. A
agunt ur. Talia, autem
tia in ec~a(i.
& pulmon em, & thorac e;
,
q;
,gmtur
fallces
l
1
~
veluu
& his bi
uenrur,dJUtlUs œger labort~An
& [eptum cranfuel'fum, & Iienem & hepar & quidnÎs
rt'rq;
melio
ad caput
,
res
. m ruf~s
mitio
uies
vnoquo qne h~m
.veluti &~x
le carentes prolu
alÎI~d,
parte in.
ex
magna
vel
uo,
perpet
ve1
defern ,Sed qllOd
maris exifl:at, & flaruo[um adiuu erim tuguod
.ld
eXlftir
faUhm
fiat,
tio
vnumd iétorum permea
fim'"
quihus
nc,in
mare m?
ofiendu
es
diéüon
buius
plurim x libri
dit
étionis
conilln
one
adieéti
abfque
tnr
pl ici ter enllntia
Acerua nturql1 0qi in hac diétion e difsimi lis Q'eneris
'
diétiohac
in
'tm
ntis:ven
œgroca
s
nomini
bitatillœ , vel
dolor curn coma~e,r
Ceruic is ~tenim
fymp~oat.
( 6):,ai,id ell,
d"Of
es
proluni
achola:
his
&
,an
ne inquiés
bofarn in eerebro affeétlOnem elfe o{lendl t. Sudor vemelior is moris exiil:ant?fe[e handqll aqllam fermon i vredun.
uc
orius,a
iudicat
non
&
ma,
[yrnpto
n
ro tanqua
fignifinillerfa liconfi dere declara nit. ÊVl1e~6P:I{atm
danciam ,aut retentri cis facu\tatis imbecilticacem indi, & [ziores
malign
fi,
l
id
f
t
:
~
i
'
8
.
r
#
J
,
"
(
/
&
cat quidem
cat. Venter aucem inAatus eam ipfam partem atfeétam
r. Ve:'
videnru
vfi
veteru
iq;
atopler
pius in hoc fignific
elfe indicat , ventrem Ccilicec. Ad nece[sÎtatem amem li
vertan
vt
.
&
,
~
e
r
o
i
r
i
m
el1,
at,id
fignific
,
rùm & d'7g#7rc
guida demitt ere, [ublutu mq; id tàcere, iecur ofiend it
ificaco
hodign
&
mfitnt
fiquide
Vfi
es.
mpuor
tur,pro
amem, .quod ell 7r«e.:clCo71fl/l ~Jgûr,
~feaum."«
quidam ex anciquis,illxta qllod & mmc diétum elfe vipicn
der.
fonis
nlltlum
etG
aH,
Id eR, val de deGper e,eos
n demr.Nempe id commonfirac, qllod in calce ditt.ionis
tiz,qua m flt'''''''fI vocanr ,fignllm etfeéturn fileric. Diétû
diétllm cfi,Adi uuerint ?
en enim comato [am cerebri tancùm affeétionem elfe
ecfiafi concrar iâ:niti quis ceruicis dolore m fianum ec.
Ventr is cireunrécio ad neeefsitatem li- VII.
abffiafis erre dieu. Q90d neq; fimplicé defipn~am
quida demictens,cÎro inrume[ecns, couulque fignoru aliorur n coniun étione fignificare potell:
OCllllls,reCpontio
fiuum quipp iam habet, Vt Afpafii filto.[uVt fUnt vigiliç, capitis ~olres,x
movel
s,
fenfibu
m
alIqna
nu,aut
audax, fomni mrbule
perrig ere his lerhale:eonuulfu(que ex bis,
tionibu s arbitra riis offen[a. lure igicuT qllidâ pro :/tl& infIarus diutitlS xgrot abit, fuperu('niétiUT«{, id eR,in furorem aguntu r, i,/ljuTt q,id efi cohi.
~
l'
,
'
'4b
·
b encl1r~
d e a11lI excrem enus ulCl alune: atq; me lUS co;.
que in ore putre do viridis.
~
s
u
t
a
l
f
n
j
Venter
:
diétio
etl1r
concinu
ita
vt
,
iIlis
pulari
medici nalis fr.eclliationis doétrin a ab Hippo
~od
fi ad nece[si tatcm liquida demi{e rit filblutl1s, ex his
is omntbl ls libris per vniuer[alia fa&
legitim
in
crace
bile carenti a excrem enta cohibe ntur. Pol1 hzc vero
do particll iaria qlla:dam grana exemallquan
le
fic,acql
inq?ien s:Talia aucem,fi (ernent ur.diutiùs , œgel' a:grodiCcllnt , perfpic uitatê ab eodem ex·
qui
)
eorum
ad
pli
cablt,ta ndern fcripfit : An & his bile ,arêtes proluu ies
Z
Il.
Tom.
Galen.
VI.
L ateris dolor éx (putis biliohs,fi ab[què
A
ratione euanuerit,ill furor em agum ur.
nth::
>
li-
c
�.,
~
1443
Galeni in I.Prorrhetici Hip.LibrurrÏ
.
J444
ci vitioG lignl1m prxferttnc. Adde qliodneq; qu!tmni
prompta fint,anteà .expo[~lims
~ed
quoniam non (adicae pucredinem viridé,manifeftè cogno(cirur: quoA
tis eft, prxcepta vnlUer(a~
~ondl(er,
ve & prom~è
& ql1X xrugineum,& pallidum habenrco
niam ~7I.(j)gJ,
in operibus ab[9ue.xrClt~ondg:c,
ob:d
lorem, vocitan e.
o-raria exercitat1011lS xgros ln Epldemus [crlpfie, III
~uibs
nihil eorum,qllx his concigerttnt, eft O~lifm.
QIibus lumborum tenues, & diuturni v [If.
Q!,od vero qua: à Prorrhetici anchore emanauit doétnnanon habeat vniuer(ale, niG veique rarenter, iam
dolores,::td hypochondrium eumes,& cifxpius ~ft oft~n[um.Deic
qu09i & e~ ab e~qlfita
i~- ,
borum auerfio cum febre,dolor hisvalés,
la partlculan explanatlone,qux 111 EpldemlOru xgns
conrcnni[quc ad caput perueniens,ciro cu
de[cripta eft. vbi primùm quidem fi qu09uo patto cau[x p:3!incet~
indicare vale~nt,
indlcat, r:ce~(s
quadal11 conuulfione perimit.
fi qUIS verbl <Traua,vel ex labonbus, vel exerCltaelOOl,
l : ) .
•
D'
pUS incempefhujs, vel ebnetaee œgrotare cœpenc. eSiue &,rJ xEi1cp,id efi,fub tenue,Gue ~ Àf?f/op,id eft,
inde quod primo ql1idem die hxc circa xgrum conriinxta tenne, fCribarur, (vrroglle enim modo [cribu nt )
gerunc:& fecundo alia,& ita tertio, & quarto, & déinmultam habct ob[curitatem. Eam ob cau[am quidam
~!
ceps omnia,qux faaa [llnt,explicat:his,qlli ab ip[o~
&n-.l r.Xtltp"P, id eft,lilb coftam. i~
ergo &ré wT1ér,v~
~ ÀEi1ép,fcripCerunt(eneenriis [Ullt diuifi. Nempe.alJl.
dicerunt prxceptionem vniuedalem confentane:1l1s
effe qu:z: in x<Tris apparuerunc,oftendens : dudtqlle fi- B tenue inreClinllm dlci alferunr , alii laeum os, & facrum
mut ineerdu;is ad exercitationé, vt in horum expliappellatum.SlInt qui horum tertillm quippii fecerunt,
cati011ibus oClendimus. Q0 vero xgros in hoc (cribie
ita vt fimul vtrunqi dicanr,rationémque limnl iis, qua:
infernncur,adiunganr. Nempe à iecoris fuperficie vc:
libro,a.b huiu[modi explanatione ex quibufdam !eme!
vitis iam vniuerfalia prxcepta conClimere incendlC, no
nx pror.agines, [Ci!fur:lfque plurimas in mefarxo 6C~1
aiunt. ~ibus
affeétis, Illmborum doJores non contlpamm in multiserris,vt in hoc, quodalteri f~étli
eft~
nuos, [ed tenuibus quibuCdam incernallis infefiances
alteri attribuit : quomodo & nunc. N empe vb! ACpafil
filio ventris fymptomata (olùm rcripGt, eaconllllf.tiofuccedere. ~os
ad dexcrum hypochondrium in ieco:
ris portas mm reduci, tum conrrahi, & \"elutÏ conuel~
ab ~o (cnpt~
nis quippiam habere air. Tria autem. (l~r
aiune, vbi velue radicem effe affeétionis v.cna hac.vna.
fympcoat.V~uqid
e~ ventrl~
di~entlo:
~lteru
ad nece(sitatem V'l'1a xaX~I',
Id eft, hqulda demmere,
cum propaginibus omnibus inRammata admo nene •
quod in quibuCdâ Ju:X."'fiip, id eft,deiicere dicere èonQgare aurem ira intelligendum fit verbllm 'lp,d~(
[ueuit.Tertium ab ipfis efi ciro incumefcere.Significat
id efi,griphi modo eumia, prxtermittût qllidem h~,fed
autem cu hoc & quod venter minuatur for[an ex liquiquidam alii r.aett Tèl' 'lpfqJop nomen accepi!fe aiunt. Vo:
dis deiettionibus. Nempe mox poft ipCas diétum eH,
camr autem ita rete quoddam piCcarorium , non,. vt fihl
Ciro intume(cens. Solis autem his Cympeomatis iun.
exiClimant, pel' li' fcriptum (nempealiud vocis hlllUS 1étam conuulfionc quandam, fi quis in ita xgrotanre ho G gnificatllm exifiic) [ed per..,.. ~are
quidam in pra:tnine prxdixerir,falletur [xpi[sime , verùm aliguando
Centi didione [c.ribunt 'lp/?fé~(.
Alii inuolutas me:n"
yel etiam in pancis [emel vorifiet compos. Is quoque,
branas rplc~
dici ex con[uetudine inquillnt, cum
Gui hxc fcripiit , vbi diéEs nllllC ventris .fympromatis
guis digiro didllxerlc, difcreuerlcgue. Atque ob id per
fimilia in anrecedente diétione commemorauit, de cometarhoram dolores, qui morlis ,perrofisque ~\lnr,
uulfione nullli fecit [ermonem,&1i cëruicis doloré faÎ'f,"~r
vocatos. Alii & à principio diétionis dJétum
dum cu comate dixerit. Ita amé habet orario: Ex cere!Te aiunt lllmborum tenues ,diuturn6fqi dolores,9ua.nids dolore cum comate &fildore ~ · te1: inflams,fi ad
fi hoc pa do di xiffet: Dolores ~ CTrm(~ép,
id efi,.xlg~
neceCsitatem humida demiferit Cubluttls. ~od
iginir
minudque, quod efi imbecilli. Condonantes igln~r
{ymptomata vétris hxc fimilia illis fint, qua: nuc (urie
iis,qui ita exponunt,mm his, qui portas iecoris pafil a ;
I(;>n~
[erunt,reétè diéta effe omnia, (nam cihorum a~er
~iéta,
liquido confiat omnibus. Sed prxter hotc, ceruiargumenwm glloddam affeâi iecoris effe inqlullnt):
cis adicétus eCl dolor neruo[x parus, & prope ccrebrli
fttx,& dor(alem tnedullam continentis,cum hoc guod
co q1l6dnam é~ fic diétis futllrum fit nobls etnolu~
cerebmm um erat affeél:llm. Nempe comato(um illius
mm audi~ms.
Inquit enim oratÎonis fcriptor:?o or
, ra d
' " . 0' cu qua·.
. va 1ens,cotentlliqi
fymproma vcrifimilius erat in ita laboranre fcripmm
1liS
capllt perucOles,Clt
elfe, quàm habere conullifionem qllandam in prx(endamconuulGollc perimic. Num j<Timr :tdmonent n?S,
r
. 1
. pra:dicamus?
~
ti. In quo fieri pocefi, Vt fympcoma aliquod aliud COI1- D vt lequenna
lXC on~1Ja
nempe qu odJnlllllGonis indicacorium faétum fit, Gl10d in expo!icione
feftantium cômutatio non (olùm in caput, verùm 'l~o. qua"1 ibet aliam parcem,' fiue mefenre nu
. m, IIl'e
omiGt,nHi iplilm [uperrigere,in ea diétum,quis coulll.
que & 10
fionis fignum elfe exiClimauerit. Q!!od [anè & iplilm
& he par pari vclint fieri queat condonet quis. At cer;
r. 'b'! nO
à quibufdam expofitoribus ell diél:ii, qui quotidie certè quon:Ul1 paao comnratio fict,prxno(fe pOISI
1 e.
cCl priùs, guàm ~)culiar
parei [ymptomata adhnr,
tianos, quanan6fquecircuicus quibufdam cum vehementifsimo rigore fi ri nihil couulGonis habenres no
quanqu , m, d um fic c, cognofcl. queat:&prx liCrtl'mc ùm ,
qua: priùs infeClabm,cOdrt.Q:o~
vident. Verùm qui calia fcribunt,adeo in re medicina.
. limodl111
. . xgrons
..
. rllm hbns
ncrnorum affeétionem
li (apienti[simi limt, Vt rlgoc~n
tattones
ell\
, III E'd
pl emtO
. [.
fcriprx lime, qualis & nunc fCl'ipra cCl. Nam fi qUlb ll erre, vt conuul Gonem,tremorémqi exi Oiment. Ncque
dam diétis vermis rympromatis pofiea re~n
occu tiànè cur A[palil filius conlllllGonem paffils (je, poterit
tatis <loillerit vehcmenterTn capite xger,dlxenm us vquis dicerc,non [criprls omnibns,qu;& ipli contigeriir.
tique ln ipfum commut:ttioncm faél:am : neque eam~.n
Ncquc cur xx"'pà,id eCl) viridis putredo in oris locis fa
guid faétura cffet,cerco licebac di cere priùs,quaj 1th {lt. S\lccl etenlm vidoll [oboles filhC eillCmodi. paguod a\iud lignum comparcrer, vcl cataphorx, ve Ca
fhelpa,ca. ~am
vndcallquando aceruaucrit,efi inccrlirii,vel conllullionis. Nempc & idficri potefi. Po.te.
paél:o cibams lit , ignoremus, Ncqi
tllm:cum ~l?nam
vçro qll;a: ln Ipfil1$ ventre façb [unt,plltrçdinofi & fllCGllOq\,C & Ilatura,morbo robufiior inucnra, [angu;::
l
'
,
d
�Cdmm.entarius T ertius.
per narestt:ltptionem moliri , v;l pa~'otds
[~&itare.
Didicifti fiquidem h~m
~n:mu
l~c . lpent1Um
efTe A
fignum . Sed priùs,qllam mClplant,capms.dolorem (0lum elCHletem fufpicionem quidem omnIum prreberei
certam. vero n~l1ius
ex ipfrs prrenotionem.
1
x.
.f! . '
Supe'J;ueniences rigores , & notte m~
gis quod a l1l modo exacrbn~s,um
~l
giliis , & venaru agitationibus In [o~nIS,
a~que
vrinas prxt~
al,"Dïtriu~
ex~rn
tes,in comatofas altquat\do finmm ur conuuHiones . '
"
'
rllnhirque, & abfqùe iudicatione refrigerantur,& celeri ter peruruntur,torpidi ité,
comâtoGque, & conuulu , perniciofc habent.
Rllrflls hoc in loco, qui principio flldant vrinis coétis,Cllperuacaneum eft,Nempe & deuri,& abCque illdiéacione refrigerari,perimere hominemfi.tftlcil1nt, Déinde & celeriter demi, veluti & qua: principil1m alterum faciût,per [e ipfa a:grum corrumpere qllxunt. De
quiblls ita [cripfit, Torpidi item, comatofitlue, &con~
lllllG,perniciolè habent, Ab his vtrifqlle, princ~
Clldantes eum vrinis coais, fcripfit:quod périnde eft, at, , Libri hllillS author; vt in t~ng\li
, s a!étion~l1s
, ve~ no
que qllifpiam aiat,In periculo mords videri hominem,.
men aliql10d inuûtatum, vel compofiuonem l~emrt,
qlloniam & cerebri membrana perforata fit, & thorax
magnoperè !~bo:al
i. t:quo~d?
& nunc vtrunqi fe~lt.
fimul perforams, atque in coxahlllCl1Cculum œger haAt qure in fingl.lhs dléhombus lnuGtata fit compofiuo,. B bllerit. Am fi quis periclirari hominem dicat propter
tran(eunte: ed vçl ab afeétiorbl1~
ad a~eétos,
vel ab a~
aqllam inter Cl~em
, & vnguillm ,abfceffit,m, ~Iidnam
feais-ad âffetfiones,p'rrete'rellnda nobls eft, pro~te
proinde adhuc deGderemus, qlla[nam dlcat vrmas co-:
911od ,<1,l.lantl1m i,n ipfis eft" n~l!a
(ermo fithabl~rus
aas ? De quibus anteà dixit Rufum Ephefium, ZellxiperCpicl1itite , In pra:Cenu vero d,lalOne IP/\~CO!VUE:.
dem empiricllm increpaffe : nempe falCum e[fe id,neq;
nouum pere!rrinumq; nomen feclt, venas agltan,quamalum effe aliql10d , vbi tales v rinre faare fuerin t, Ve,
l:)
1
'd
.tum,exvQceeft,oftendens, Ve edam, vt qlU am nom,e
mm autem effe quod laborioCre vrina: malum aliquod
fcripCerunt per literam T 'i'/\E6o'TovtJ!Ea, venas , ex~ndl,
fianificent:nempe eas indicari, qua: cum labore excerSiue ig ' tl~r propriè apelt~s
yen:as,~u
:rten~s
~Cas,
n~tur.
Secundo vero loco fcripmm hoc 'de vrinis co
quod has interdum venas a~t1q,l
appellet, agltan,'vel
ais in vtraglle clj~iQne
œquè fe.rmonem vitiafie , non
extendi audire oporteat, purap hcet quomodo nl~
arnpliùs credibile cil, vt RllfllS cenfitit Zeuxim redarrimùm eas.mernorauit. Nam fi arterias indicare voguens. Sed for[an ,lUthor coél:as vrinas,cra{fas,& albas
t.eric vel te~di,
. vel agitari, ql10d de vibraticia motiovocallit , ql10niam [llbfidentiam huiuCmodi & in verè
ne eft integ~dum,
ipfis aliquid in ~ltis
reg;otan
vero returbatx [ubillgalium
coétis vrinis vidit, ~x
, ~am
Ga~1thor
clr~ae.nm
tib,uS dixiffe oprteb~
modo,non coébe.
moriones v[que adeo dl!tge~?
e~at,
vt & vlbra~
eas,&
tendi ob[eruaret, neql1aqÇIam aliaq>ttlCuum dJffcren- C - V terum gerétibus U capitis' dolores/o- XI.
tias ianorauit, QEomodo igitur 'de ipiis nihil fcripfit?
jJoréfque curn grauitate fiant, viti.oli fum:
si v~o
propriè ap~el1
'V2n~s
t;n,di m~ral1it
,
forutan vero & his couullionis aliquid, pa
quomodo & no~
hl~
fy~ptom
, atls
la,m antea, ~en-:
ti contingit. '
tionem fecic qùpd CClhcet ~n veheml'!ntlbus capIt~s
do
lorlblls fieri ~0\1
ftleuÎt? Videntur fiquidé in his, & prz~idam
rudits prœCentem nominum compofitioCenim vbi cum mulca caliditat'e fiut,pulfantes, & ql1afi
nem Colœci~1m
habere vidçmtcs, v e r b l1~
His,permu
vibrari temporum venre', Sœ'p illsaùtem & colIi il1~a
tallerunt , talem efficientes diétionem: Forfitan vero
rias qux videlicet i!l fllperijci.e collocancur , mouone
& hxc conllulfionis aliqllid pati iuuat, Verùm, v t anplllfui cllÎdam non diCsimili agi~r
v~dimus
, ~,idecur
teà remli,dl1m intelligentia eadem maneat, Ccribere vquoq' lX in temEoribus ex (ilblacenubus arterus m~
nicllique Cuo arbitratu concedentes,de eorum,qnre retio ac~ider,q'uo
tempo:è ill:e ~axitne
pulCanc. AmpIfernnmr, veritate diiferamlls. At de ea certè iam diffeguitates 'erao huillCmodl qtud3. effu3ere vole~ts,pr
rere non finit diaioni adiacens nornen ', '6 7f]rpél?~/(,
id
Il'M~oq;UE
m~ilovc:,!fa
inol1illnt;nOmen tt7rO T"'P qJx~éeft, vterum gerentibus, ql10d explicatiQhe e&er. N OJ~
T
,T
~j
•
1
&/\ " ~
",pfacients
, ~odal1te
IP,Xdévar,&lPl\Vae'Cfr, ,Hf;,
[olùm etenim nominum inuficaram compoiinonem dl
id eft,nllgas, ' & . ~el!ram1t
ql1id~n:
vet:res ?Omal~e
étionibus in finO'ulis excoaitare contendit amhor: ve·
,
l)
; : ' , fi
dl
~.t;n'6
d:~ pre1~'
, ~feétons,lgUrmqJc1
VIrùm quoqne & ex nominib,us,lP lS,vnUtn U1~taX,
a~gi\us exiCI:entes,& In foml1)s de!Irantc~,
vnnam 1I1con
Rue interdl1m & duo, & ma mrent ve1 plane per:~!
fulta XCf~V,!U
1quocl eft à'lfOlle dwn , rd eft excr~n)j na, vel non1n eo fignificam,qlli apl\d Gr~cos
vfu! hut.
~es,
Nempe ab a:ffeaionibus à~ . x&tota,mes [ranfil[, ,&
~idam
igîtur 'tm'PPfovr grallidas eas, qua: non ~o,l1gè
nufiun ad affeaionem reutns~lOq1!,I
comatC~S
à parmabfunt, intellexcrunt:alii pro,m,pt,J CO~l)peq
aUql1ando finillntur cOI.l1fioh~qes
.autem?Ahtes,atql1e afsiduè vten~m
gerentes.Hl,s IgltU>mq~,i
{jql~dem
ql1ando, nos à'molefiiis )iberaUlt: Pnc~plO
capitis dolres,f~[q1
cu~
gral1t
. a~e , fian~l
VltlÔ fi
ne r\1(> rttm alfe~o,
vt viglj'J;,~1:e
~ ",nnarum m.u?!.
e xiftnn t. Sed cum 10 commllnJ omnes Ha hj\be:lt, quolllnta'ria èxcretio oftendl.ln (,011 tin nt rn !ode, ph~enJtlm
modo hic voccm, V te mm gerentibll , ad dittionem
fieri,& coma, & conl1ll160nem ,& VOaClS pr~l1atonm)
Cum gralit~
, adiccit ? Vt perufi~mls
v~r{tm.ne
Ha que ue& quodnis alil1d tale patheni,Slr~um
quod laboran,tIs tOl~,?
corpus graue vtd:~l1r,
Id ~dlC
ritad hanc pridiéEonem
~lprge
;mm noae
ce rit , "el qllod cap~tls
dolores cum cap.tUs .p;l.ltltate,
magis exacerbari. Sed, q1ibtlI~m,
fX?1l1s cft ~etno
vel fopor <:um graUltate. adfint, Sed Vbl <]1.l1 vniucrC:l
firatum, rcribitctiam qu~
pra:dlo~bs
ab,~pCo
dl ~
hœc tran[ènl'rerit, ad prxdiétione nihilo plus affequcais minimè conueniunt, commuma a proprus [epatur,neqlle Cecundum hunc Ccripcorc.lnquÏt ergo:Forrare,nefeius.
fitan vero & his conllulfionis quiddam pati 'concingit.
Cùm aucem virnm alldieris dicentem, Forfital1, atque
~i
p~incjo
' [l:dat
vrinis coétis,dcuTom. Il.
Z "
Galen.
mm
x:
�1447
Galeni in I.Prorrhetici Hip.Librüm
auten.r
lluHiones faéti morte in'feru~[.
Poffe
& ln hune
ex particnlaribus tanguam vniuer[alem incon{illto fecilfe orationem, raro rem v[u ellenire liquido cogno- A modum: Tremores, vel cOOlmlfiones ft fuerint, prana
exifiunt : Vt prjus gllidem planè perfétam.,bohi~
fcas. ~x
vero rarenter cotingunt, à prorrhetica [peque ex tremoribns in conuul {iones degencrationé doculatione de [ci uilfe [xplus tibi diximus.Nam fi tanqua
ceat: pofierius vero tremoris affeétionibus,vbi fl1per~
contingencia fie ri quis dixerit, fxpius iam audiuifij afuenerit eonuulfio, (equimonem. verun<]; fiqllidem eCl
feaum çeïebrum polfe gllodnis [ympcoma, vel in fenlerhale: [cd prius gllidem tanquam tre~oiblsd
cofibus, ve1 arbitrarijs motioniblls comitari. Si vero taunlfiones ante hominis mortem tran(migrantibr,s,poGuam [xpius fieri,non [olùm non fit [:epius,fed ncque
fierius vero tanguam planè eum conllulfione faétis,atdubiè quod nunc dixit.
vbi firma bxc faéla fuerit, mOl"tem inferentibm.
"K: 1 I.
Faueium fine rumore dolores i1rangu .. que
Cui vero hxc EIaeem) ipfis Hcet vti. Ego autem ad eoS.
lantes eonuulGonis quiddam habent, tum
pergam, qui principio aIrero diétionem cum articulo
ira legunt, nt i~' USc;.,crl rpIÀvnég-gocpq, ideH ,eum {itdore
aliàs,tum à capite orri,vr Thrafynotis fra
redire confileta. Déinde {lIbticenrihlls nobis ,& pofitris filiœ obuenir.
ea legenriblls, ludicatio his euenit,fi [lI'periO"1jn:v~
fermo huiu{modi Gr: eum (ndore dellfiertvifa: affeEx hac quoque diétione librnm hnnc non elfe legitl:iones, rurfUmque reuertentes, & mr{u~
igne[cetes,
timu Hippocratis quis dixerit, vbi inguit rpdfvrfj lcrÀ~'
id efi,faucium fine cumore.Nempe[eripturam hanc ha B arque iterum fildoriblls (olui vi(x, veram, cerdimq; ha
bent tum antiqua elCemplaria omnia, tum interpretum
bent.rolui~,dc(mq;
vbi [uperriguerinr. <22od
commemarii,nifi [cribeti vitio id vertatnr , guomodo
autem (ubinde dieitur ,Superrigent hi prolloeati in vetre ardore:eiu(modi habebit (ententiam, Ventris :e{h15
& alia multa in exemplaribus multis vitiata reperillntur. Artemidorus tamen,& Dio[corides manifefiè rptfantec~di
[uperuenturo rigo,ri.
gv;1t :crxv~
fcripferunt. Nempe quod CPdev~
fœmineo
Lumborum dolor, eum capitis, ~
% u"";
[eribacur genere,fuperioribus omnibus efi confeffum.
inachi dolore,atq; èxcrearu vioJetHO, coReperimr quoguc & in hac diétionc, rpdfv';fi ~7rwJ'u.@
:crxY~
~E"TJ1vcrpo6,;
nVI")'~Jt/r,
id efi,fauces fine tumouulGuum quippiam haber, fubmurumque
re dolentes,cum implaciditatefiranglliantes. O!!odau
cum iudicatione rigorem.
.
lem a:gros eeroens concurfiones horum (cripferit, ne~idam
diéiionem coniunétione Et, Cemel [cript!
que ex iis , qux viderir, {e ipfilm inftruxerÎt, negue ad
exponllnt,conuulfiullm '1uippiam babere non eX pr:r:
vniuer(ale particularia redllxerir, vel elC hoc palàm fediétis.quatuor fieri;{ed ad veritatem de tribus prxdl CJ
cit. Non enim fauces remel memorauit, ve\mi in Prognofiico Hippocrates fecir,omnia,qua:de eis fimt,eovolelltes,qllatllordico Iitmborum dolore capitis,llo:
~inlar
[crie, & non (xpius aliàs in alia libri parte pcrvt hoc {cri
machlqlle,& violentllm excreatllm. Ita fi~,
currens. ~od
ergo in prx(enei diaione aic author, fi C bant modo: Lumborllm dolor capite, & Clomacho do~
lend. Alii conillnétionem Et, bis fcribunt: qUO eg"o
fa:pius féor(um diétonJm memor fueris , edam in hac
modo protinus ah initio (cripfi, proptereà qllOd ex e(:ogno[ces,quonam paéto ex inueto paniclliari in eniiplaria complura ita habeant. De(eriprio autem t~Ie
tiationem vniuer[alem tranGre au(us fit, norninatim
quippiam indieabit : Lumborurn dolor fiue & ;aplce
Thra[yn,on tis frati~
fil~m
perfiringens,in qua (cripta
doluerit qi.lis,Gue & fiomac,l~
vel cu exerearu Vlo~e
conc4rhonem conlpexH.
to,conulilfillum '1uippiam banet. ~al1qàm
& ~léhO
~
QIibus tremores çonuuliiones faéti cu
ira [cripta vtrunqlle lÎmlll :rgrotanti faétllm figntficl1 [ J J, fiudore re d"Ire conlUeuerunt
r.
" d'lcario his
,lU
re po{sit,& lumborum dolorem,& ccphalalgiam. Eg~
.
..
.
uulfio ne
autcm
neque expenentla,negue rel natura con n,~
_
cuenir, vbi [uperrigucrint: Cuperrigenr
pra:diétis confequcnre elfe pronunriare pofl"um. ~n
prouocari in ventre ardore.
edam author adiecic , Conllulfiuum '1lip~
ha ~!
Diétionem hanc quidam in duas di~ertun
oratioquod non idem efi, ac fi dicas (ymptomara hUlU('? 1
nes:vn am quidem,qux ira habeat, 7.t-1' 0flt.lEtf ewacrfluconulllGlll elfe. Doeui pono anteà '1l1od non lÎu)I!Jeer
J,a , ~ ~é,u.Qv«
id eft, tremores conuulliones faéti. Fatenalldirc conlleniat 'cautum hcminem tales expro men '"
tur vero hi orationem hanc maneam elfe, filbaudientem voees : & curn, qui facilè de rartfcularibus t~nsrarJlI
. f:al't.tous pronllntlat,
• Nam c~un ' m
dCtmql1e aliquld,de quo pofi paulo dicam, volunt. A 1quam vnmcr
te e .
1
c:eram oradone principio al tero effieiunt , 7"J Itp' {/e(;,t1/, D iIle ha:Gtans dicat, Conllulfiuhm quippiam habe~
ve
•
fT"
1 \
d· . ur onen& cxt. id eCl,cum [lldoribus redire conlueta,illdicatio
eXJguqm eue, ve raro eonri~
qllod JClC ? h. .
his cuenit,fi (uperriguerint. ~i
vero orationé vtrandit. Oc Gngulorum:llltcm gux in omnibus tertll,..- U).lIS
'.
r.
tomatU Vlrque conne&lOr,fil"le articulo, 7"J, (cribunt: Tremores
eommel1taru.. d·t~[10l\US o.. 'L rdertll1cur
lymp
.
tlltc,palleis guidé dOClli in hamtn comentail~.p1";
conuuHiones faéti, ccp' .<JfèduJ, id eCl, eum fitdoribu s redire con[uarunt. Id quod , quia faillun fit, ab expoGroma & {ccunda. Longè autem )até'1; in Progn~lc.e:
mentariis vberiùs vero :le fufiùs in libris DeJu lele
ribl1s eCl: damnatum: altcrum verd,quod mancllm. At
,
r. N
. '1'
qllod diélioni deeCl ,(cribenris deliéto id accidiffe potJOIU )US, & Cymptomarum eauuS.
on pa uca qllOql1
. rde hi~
in lib ris Epidemiorum lillle cnarrata. Sans C
telt. Falftras a1ltcm ip('.l nllllam admittit cxellladollcm.
Ncmpe quod tremores eOtllll1l!iones faéti eum ludorl·
go hoc loco fueric, (olam diétionem e:p~icar,
a:~ " ~
bus redire co(ueuerln t,falfilm efi, cùm redire non
jn(uper verClmne an faHilO1 1Ît quod enllClatUT,a.u
,
.
dJUng e'
{ucmcrlnt , {ed lothales exHlunt, fillC CUnl fitdore fianr t
Î. J.
quens,aur ambiO"ullm, aut rarum, [eneentJarn a
1;)
•
•
1 benerfiuc non. on(jdcrabimus igltur oa,GI1:!: hi dicut.TreTe. Pan orationern COllulllGullm ~\1lpJam
la
j_
morcs eouuHionos faéii ,mortem inferunt. Aut tremoptllrn ell \:;n-,rtpl4lyojl nome, id cfi,fubmutllm : q~1O
cl .A?o:
dlm cum prxdiétis conneéèllnt ira vC fUt rabs , J. CI
J.
rcs, vc.l con~I1(jes
por le lcgi prxcipielltes. Nempa
.
.
'
A
l
'
·
(Jn & /loc tnteJl1gt patto polfo inquiunt: Tremores con ..
Coouulfiuum qlllpptam haboditbmutUm. Il P pitlm
fi?-
hi
co-
d
�;.
CommentarÎus T ertius.
Ventrem mm m'u rmurantem, tum rugientem CUIll
pium di8:ionis,qux intertur, elfe e.xifiiman t) commu,t:l.ncque icerum ii ipfi diétionem. Nempe alii fine anÎ- A inanibus [urreétioniblls , 'luida phreniticllm e{fe [ympcoma contendllnt. N empe dllObllS modis errare eos,
culo (cribltnt,alii neucrum artiCulum adiungunr,calem
vel ql10d qllx[ub [en[um cadunt, non [cntiant, quan.
fabricantes diétionem: TO \%.t'PCllV0I'. id dl: ) [ubmums
qllàm cllm ,dolore per[xpe fiant:vei guod qua: [ub [en
eum iudicatione rietor) ventris deie8:iones hlblil1idx,
[um non cadul1t,fentire videmur. Altero amem modo
turbacionis plena:,& vrinx tenues. ~idam
legunr per
defurgere quidem eos tanql1am mor[os alunt:{ed nibil
fe cum 1l1dieatione rigor, neque eum pra:diébs, neqlle
operari: quoniam neque ql1bd morderet, erat. Mor~
cû [equétib~
ordinantes. Alii tocam diétionem conm
<ieri 1iql1idem {èfe putant,{ed non mordenmr. Orado
tant,acque ita {cribun~,
~é9'C,1
;t~a
I<~{O'
Fy@-, id eft,
autem, In firagulis, vellimemîf'lue dolentes: ex affite.
fubterrefaciens cum llldleatlOhe ngor. Con{egl1enter
, to fibi, enuntiandi modo ab[urdè , monftroféque diéh
autem tibi vtrorumq; expoGtiollem per [e exaétè (cri
efi,gua: talem babet [en[um : Taétum eomm,qu:i ipfis
bam. ~lidam
igimr Iffltt 1<~{cr4
é'l'@-, id efi, cum iud.i[ubfiernuntl1r, non ferenres ,[ed dolentes. An ne qui...
catione rigor ,per [e (cripmm eiTe,vol ullt , 11l.uldl[qi fie
de~
&: ob id, quo d .ab incumben tibllS grauemul\( duri cum rietore iudicationes fignificare. OratlOnem vera iIqllldem elfe arhltran mr, vel mordentia, qua: ulbr,o bécpot;1' éfl~
J(~fol
é{~'/dix
iam~ntè
quo[d~
~er
firata [unt, arque inul[am habent,qua: circunfunditur,
mutare,& pro ,rli1«cpCll/l0I'. tJ'lilocpobOI' [cnbere: gemmamy
eftem firagulam) aut fi ob a\iud qll..ippiam ipGs cotin'llie facil1nt expoGtionem : alii 'll1idem pro 'PObfeOp éfw'
"efool é'')'@' dici putances:alii pro flE}{(J)r cpobfe0l'. qu~fi
B git, pror{us eft incertum. Déinde & alia déinceps recen (ens cùm ingl1it,[omntts mulcus in his conulHjs~
mediocriter terrifiel1m dixeris, vt TO Ô71'« cp (J) "01' fimlle
fophifiis pra::bet peruefiigandi occaGonem an pofsit
fit 7.srJ V'lilocpob0l" Fl1erit autem & tenia ql1a:dam [cripcualiq~ndo
fomnus lœdere. Nam aut iuuare ipfilm inra: huius expoGtio calis: C,?niungi ql1oui~
",Iodo ri&oqlliul1t,allt fi non illuet,nequaqllam tamen vngllam la:
rem bonum no eft: veluri il vel per (angLUl1ls eruptlodere.Deeareautem in Aphorilmorum commentarii.s
nem quis, vel vomimm , vel ven~ris
vacutione~,
vel
fudores vel ha:morrhoidem iudlcetür, vel mulier per
anteà diiTenti.N eque vero fi [ommts multl1s la:dit,eomenfiru~
puretationem rigeat. Sxpius alltem fieri viùllifionem efficere videtur. At [olùm periculorum e[demr vt bona~
aliqua vacuacionem anteeedac rigor:
fe morbum ofiendit. Miétio aurem JluUH.oÀ(~v
~O'a,
id efij
cùm :ero iam excernunt , rigorem incipere malum.
difficilis, miro modo ab amhore in ob[curitatem eft
cacogita.ta"îta vtinter expofitores alius dicat !'u(}'l(QÀeU.~à4
autem i~ verum fit, qui ml1t~s
a:gr,Os di!il?enter contemplau llmt,norunt.An vero ProrrhetlcIau·
,~ual'
eam,qux fit eum doTorc,effe dlétam: a:lius eam,.
thor ica cen[uerit, eft diuinandllm. Principio fiquiqua: retinemr:a:lius eam"qua: a:grè fit,& eam)qux condem neq; an ab i110 [criptum Tl, vU&cpCllvOIi fic,nollimlls.
tinllè, & eam, 'lux in ,f ir,a nguria 6eri [olet : eam vero,
In antiqllis eteriirri exemplaribus pll1rimis non ita [cri
qux pra:potenter mOl'det, alius. Vbi vero omnia p'er-:ptumefi.
cnrrel'imus,nihil,gllod effatu dignum fit,ad prçdiélionem confeqllcmur,propter cam, gl1am fxpe rctuli,call
xv.
Ventris deieaiones [ubliuentes cu per- C [am:qllod
fcilicet pernliIlta diuerfi generis confundit,
pètmi[eétql1e [ymptomata.Argumemum rei hl1il1s ,ma
turbarionibus,& vrina: tenues, aquof.~çl;,
'
ximum efi, vel hocql1àd interpretum nonnlllli eà quifu[plcionem babenr.
dern ierint, vtdiétionem peningere ad hanc v[qlle ci raDe his vtri[qlle [éor[um in Prognoftico diiTeruit
tlOnem, Somous mul ms ln his eonulllfiullS, exiftimh
Hipocr~es,
tlmi~ens
vencris dei~étons
~ral1s
rent, principio alio ql1a:con(eql11111tur legi prxcipieo,,:
elfe inqUlens,tum yrmas tenues, aquo({~.
~lIC
[uo
tes: alii vero conillngant,atque ex coniungentibus alii
more-diuedi genens nocas compleétens,nlhllo plus do
alia in' parte con[egllenter diétorum circun[cribi , dicee. Potuit fanè& his author praua [puta coniungere,
étionem velint. Si igitur omnia ad finem V[qi quis pervicio. vel fpirandidifficl1ltatem,' vel aliam ql1~m?ia
feql1amr,qua: in Gnglllis [l1[picionibus feparatim expo
fam notam,~id
vero expofitoresdlétlOnem hanc
fitores dixerunt,longum fanèefficiet fe,rmonem, nihilhuic Submutlls cum il1dicatÎone rigor,coniungunt, vqueeos,qui in hune incident librum,iuuabit.
namque totam efficientes, ulper diétis omnibus iIla~
Vrin~
detentio:& quibus rigores ex xv
tum effe ab amhore dîcunc ,id, qllod in calce dicimr,
iI'liloif('(. id eft, [u(picionem habent. Nempe & his [ubhis conuulGones, ve & ipfà, vbi inhorruir.J
liucnribus, reilieet ventris deieétionibus, vrinfrque te[udauit.
nuibus, &aquoGs, non abfqlle l'atione infertllr ,Sllfpicionem habent. Si vero 'luifpiam his addiderit, & TO D
Si conil1nétionem Et, permmal1erimus, fermo eric
VlJ"IPc.J/lOI", id ell, [ubmucum, non [u[peétam {olùm ait
dilucidior ta lis reddims: Vrina:: retentio quibus rigores, & ex his conuuHiones. bxc parricula, ~ibus
rielfe concllrfionem, verùm ql10quç & euidencer malam.
etores diaa efi & in Iibris Epidemiorum in hac diéto~
;:,)
.
.
()"
'd ante,.
ne: Ante rigorem vnnarum
retennones.
~o
XV1.
Fauces parum ~xaperntu,
ve~tér
&in conllulGllis affeétioniblls vrina: retineantur,-appo
que inanibus [urrethoOlbus murmurct,& fuit author in pra:[emi diétione. ~z
amem temere à
ql1ibufdlm diaionis huius explanatoribus diéta lime
frons cloleac contreaatlque fatigenrur,ac[ubticereeftmelius. Ego alltem 'luxfiionem ad [ufficiË
que in
,
cem pra:notionem prodeiTcdixerim. Seqllitlll", Ec itl
qu~
ex his augemur, dlfflcilla cXlflunc.
vbi inhorruit,flldallit. ~inms
qllidem Coli hanc cù~
fciret
[eriptionem,quam
~
i
anti9uis,
vt aic,exemplariSomnus multus in his conuuHiuus ; & dobus repent, fateeur fe nOn JI1telhgere. Ven'tm incomlores in froncem graues ,& mitlio diffi- pl~rihus
e~mplaribs
!'criptnm ca,Et ipra,
inhorcilis.
rUlt,fudault. V t ml1l1ens nomen ea voce incelhgamus,
Tom. Il.
Z 3
Galen.
l1rag~is
fi
venim~I/g
, ue d~leanr,
Yb!
1 1.
�Galeni in I.Prorrhetici Hip . Librum
14;[
14)2
diétis adieéta, [ed Cola ilIa pofIlmr indicàre: iHa dfcd,
eeruieis , dodiqlle perfriétiones vn~
cum tOtO corpo'"
x V JI I.
Syneerœ ddiftéccs purgaciones omni- A l'e : vrinam item fpllmofam,allt erudam, am incoétam.
bus quidem exaeerbantes : his vero &
T orius am cm in oeulo 111cis impedlmen tlt per ~cidés
conl1ulfionis expeétationi fidem facier, quoo princ~
valde fi fuerinc,ex taLbus parotides exurneruornm affeétum fignificet . Noire amem oponet &
gunt.
polfum inferte C04
concurfionem hanc ex his elf,g1~
uulGonem,non tamen perpetuo, vel vt pll1rimùm ,[ed
V t pro purgationibus v~cl1ationes
dicatur, prxfiaambiguè m:lgis,fi fpumofas [crip[erimus:Neque fi Ccri
bilius erat. Cùmenim excerni côtigerit,ql1x eorrllpta
bacur Pl1rul<>ntis, expers, vt diétum eft ,expeétacio n i5
fl1n,t ,purgatio efi eorporis, cùm videlicet exeernuntllr
erit:medium Vtrill[que obtinentc,fi v'G1'/It.JJ'iir, id eft/oautem de his
ea,qua: morbi ratione alieui fiunt. ~od
d i c~tur,pae
ex verbo Defifientes, gudd expurgantes
mnicl1lofx,feriptum fit/ed ilEs adhuc magis, fi crudz,
videanmr .~are
amem ex ipus ceffauerint,
& ineoét~
corpus vacuationes principiu qllidem à fynceris interhis propè efTe mm conuulfionem, tum mortem, & in
dü habet, [ed dcfinut in benignas, mité[g; deieétiones.
oeulis tatius lllcis impedimentum & ap[yehia indieae.
At hoc, His vero & vaide tales exacel'bates eLIe vaellaDicit autem animi deliguium, Dio[corides, pro apfytiones,ad an teà diéh relatÏone hab et. Anteà autem dichia,apop[ychiam [eribit.
étum efi, Vrime retentio gllibllS l'igores,& ex his conuulGones, Prxnotio alltem in ea re eft,qllod parotis [u B
Cubiri , & ecruieis dolores eonuulfiui, x J I:
fcitari poCsit.Atq; ob id [cribicur,guod xgro cuid:i ex
iis,qure in diéta [yndrome relata Cunt,parotida habere
A facic autem hi, arque in faucibus fonicôtigerit,non tame perpetuo , [ed magna ex parte patus mulci, fudores in his per {omnos boni .
roti~as
prxdiéti [equi Cyndromen,efi rationi con[enAn & fudore quàm plurimos leuari non
~anem.Didcus
fiquidem talium ab[ceffuum notaS.
quam,vbi inhorruit,fudare contigit.
' ~I
X.
Turblent~
, ferocéfque è [omno excitationes conuuHiuœ cùm aliàs, tom in
fudore.
malum?
Orationem, A facie autem hi,inteUexerul1t omnes~
vt xquam habeat conditionem eum hac,A capite. Népe & fitprà in alia diétione dixit:Tum aliàs,tlIm à capif.am autel concurfiones huiuCmodi expIanauimus,
te Ortie ~are
amem connul Ulla ha:c dicat [ymptomanih~
fanè neq; quod necefiè fit, neqi magna ex parte
ta, non efi incertum iis , qui antè diétoru meint1l
~· .
habentas.Atqi ob id pra![entem diétionem qUldam iis,
~dam
vero primam diétionis parrem per [e tÛ [CW
quxinfemocur,ne8:unt:cxteri antem difil'ahllnt.
bunt,tum legunt, vt [ermo talis fit: Cubiti eeruid[que
,
d·
dolores eonul1lfilli. à facie autem hi. non :lmplius in
Ceruicis,dQr[{q; perfriéliones apparégentlbus nobis ad couulGonis prrenotioné con[equeC
tes per totum corpus, in his & fpumofx te oratione. Hiamem eonillnétionem Atq- tollentes,
"
1n
principium co[equenter Ceriptorum hoc fecenmt:
vrinarurn exeretiones eum animx delifaucibus [onitlls frequentes. ~idam
pro ~/,
id efi,
quio, atque in oculis totius lucis impedifonicus,fcribunt ~>:, ~Ol,
id efi,rumlllms,ira : In faucib~s
tumulcus
mlllti,vt
DioCcorides.Capito
autem iea [cn:
mentum eonuuHionem prope eiTe indiut:
Fortafsis
&
in
fallcibus
pallidi
.
s
e
l
i
c
a
r
~
Prompte:
.
P
canto
fiquidem, vt pcr[xpe eft diéHi , recentiores in ob[cu!JS
libris veteres [cripturas pro arbitra tu nllltabant. Ac
In mu1ti~
· qui.de
exemplaribus diéHo ita [cripta efi,
hœc quidem quoguo modo habeant fymptoT1a,~
.
Perfriétionesapparentes: in aliis vero melius hoc pala
[unt:vidêtltrq;
ad
p
ra!
[en
tÎs
diétionis
vefÏcacé
~
l
q
éto, Apparentes per tatllm corpus, tanqllam fieri non
piam eoterre ,Sed illfia efi qllxfiio,qua ob cauram adlC:
po[sit, vt totum !imul refrigeramm fit corpus, atq; ob
cit,Sudores per [omnos in his boni.Nihil enim dl pe~
id b~l1e
adieétum Ge,A pparentes. ~od
déinceps dici
cllliare hoc paéto laborantibus Vt à [udoribus pel' ro~
f:l;1r,non paruam !labec in [criptltracôtrouel'fiam. ~i
'·
,
Il
mnos d untaxatllluentur.
Nempecomuneell
co mo~ , .
dam enim [cribiit J.9'~"/fr,
id efi, (plImo[x miétiones:
dis fildoribus tllm JO diétis affeétionibus tllm in c~,8JS
: [ed ad cotllm,rei
;llii amem 1:iTvtJJm, id eft, pumlent~
aliis limitationes habere alias ve fi ex ,~orbi
coéh~C:
fenliml verbnm, Spumo[x, clll'ationabilius. Nam PlID
fi
.
fi
.
fi
,.
.
d·
tOfJlS
rulcnrxmiétiones,(j propl'iè vtigue intellexerimus, &
llenm, 1 per vnlller lIm corplls,fi diebus lU Ica"
!
fi febres,& Cymptomaea Cedanerint. Sudol'es allte, ql~
non, vt libri huius author impropriis nominum meta• r.
• c.
."
nl ()IU~
llllomlll nUnt, vIC1ilatibus
fieri filperuacaneu . .'<.!,!;
phoris vti confilellit,pus vrinis permifiû elfe indicant.
~
Us
dam vero fermoniopem ferre cLlpieres, Cudore~
!n. '
Puris :llltem generado tantum abcfi Vt conlluHionem
q ui conuelluntur, ob morbi robur fieri :tillnt, 51 ,gttfiur
fignificare porsie, vtetiam in aliguo, qui conuulGonis
, r
corpore
ni ex olmo tlun relaxaco quod in [om1115 ,
inclll'rit [ufpicionem,Ggnum bonum fit,morbum coniù oriamr, fudarc ho's [ecul1ùum na~lIr:tm
eft exif!m~n
coqui ofiendens. Spumofre vero fiue ob colliquaeiotlO
dUI11.
d
o
~
d
éinceps
dicitllr
maiore
habetdublt:l
nrm,Gue oh permrb:ltionc quadam, Aatuolltmgi [piris
nem
(cribente
ip[o
An
&
e
r
~
d
,
i
f
quàm
plurimo
~
a
e
l
tum norian cur,(ufpeéb: vtrog; modo ad conllulitone
,
'.
1··
haber
fi non maillm? Nullam uqtJJdem am "gUltatem
exilhme:no tamen pllntlentx his limiliter. Si vero imquod manifellè efi bOllum. Si minllS ,at prol'fus cert
pro&riè puntlentas dixitvrinantm tum crudarum, tum
non malum.
cra arum excretiones, neg; ira Cufpcéta: flmt, neqllc
ad conl\~is
generationem proncium. Anima: allDolores fi ad i nfernas dtlabuntur par- ,
cem defeétlo , '" tOtillS in oculo lucis impedimentllm,
tcs,facilè ab his perferuntur.
,
qllocl J.~lxve"U'r
dicîtur , imbccillx animalis facultatis
a
()I1
.l
d
'
fi'-·
~
.
d·
.
ropterc
lyigna exl{1~r.ConuGm
igitur non eil [ymptomau
~v
q~a
pa mrcrnas dlcatnona leclt,p
-,m
ge1tl ll1"f.-
;4
,~
è
t
""J'
�Comlnentarius T ertius.
14)4
panidlmg i edunt, vel hordeaceos palles Gmilia his exfcriptla~
: alii fiql1~:
_
gemi,?am expofitores ~erunt
dem EU~OP"t,
id eft, facIle perferuntl1r,fcnpferunt: aln A cernnnt. Si vero triticeos panes quis cdens talia deiecerit,qllod tenuis,& difiàluens humidltas excremenris
autem JUO'i"'gOt"id eft,difficlliter perfernntur .Nam Gad
permifia
tir, qure mutuam prohibe.1r vnitionem, en futhoracem,& os ventrlcllii pernenerint dolores, maioipÎcadum.
Diofcorides vr mlllta alia in obfcuris lib ris
rem inducet rolerandi difficulcatem,guàm cùm in cer-.
promptè
commutauit,ita
& verbum &;r"4<f8uga, pewm
uice,cubitoqlle effendi ad crura, morbofam rotam aftauit,feclrq;
&;ro{f9'apa,appelladq;
is ita air (ubnigrâfeétionem infignirer iuuabllnt.
tia. N empe & tenebras -l f~
diétas effe apud Pindaru.
1 XI 1 I.
Qui in febribus fudant cum capitis do
Poft ver6 {a9u;wp vt vaticinium vel conieétationem,
vel
temeriratem(nempe qU6d guis in talibus tanquam
lore,fup[~
aluo conuellemur.
certè noueric, enllmiet, temerarium exifiet) ad con[eEx breuifsima interdllm fignificatione conllellenquemes pergamus diétiones:ex quibu s prim.l efi, Perdos fcribir. Nempe forfan femel qllendam ita habenr e
friétionéfq; non fine ardore:quod rurfùs ipfum cert6
conuulfl1m vidir, no fxpius .Libcr autem ferè roms ad
noffe quid fibi velit,temerarii eft hominis. Coniiciétes
inCanire, COPlllllfionîfque prrediétionem expendirur. Si
ver6 &: in hac re, vt in aliis,libri hllius muIds fecimlls
quis igitur allthori crediderit, & in febre capite dolenperfriétiones non fine ardore dici aiferemus, cùm qui;
tes cumflldore , & alui retentiOl1e conllellendos enl1nfuperficie quidem perfrixerit, in imo aurem corpore
tiare al1fus fuerit,frepius admodum aberrans,femel pe- B fentiat igneam caliditatem. Has igimr vitioras eife ait.
titllm affeql1etur.
~is
ver6 cu te ql1idem perfrigefcentcm, inms vero
ardorem fentientem vitio[è habere non nonit ? etiam
Arenidx,& liquidx deieaiones,perfri>:XII II.
non qllxrêtibus nobis an fragilillfcllla deiecerit.Nempe fcriptis in Prognoftico contenti ad dignotionem
B:ionéfque non fine febre virium habem.
tum bonarum, mm malarum deieétionum nô fallemur.
Rigores ex his tum vdicam,cum vétrem
Déinceps alltem in prrefentidiétione fcripmm eft ira:
prxhendemes, opprimenttfque dolorem
Rigores ex his mm veficam,mm vent rem prrehendentes,opprimentéfqlle dolorem pariunt. ~xre
igimr
pariunt. An & his comatofum conul{i~
rur(ns nos hoc loco vult [criptor quîdna fignificet ver
nem quandam habere fuerim admiracus .
bum '6m~"cWoV(a,id
efi,prxhendentia. N empe anteà
ipfas '6m0)(~S,
id eft,retenciones, vocallit,àlJ07l.H44S', id
i'"lug~
per ~ Attici Ccri~unt,
per 0 v.er6 -+~ued
creteri
{cri
efr,interceptiones. Nunc autem gui 'Cm~abcWo/l1"
omnes: vocantq; {«Oug"S carnes,ql1redllnS,membrapfit, aliis quidem in re eillfmodi nomen ferre videml:
nofisque,& regre dillellibiliblls,atq; mandi conmmacibus contrario habent modo. Tales ame maximè fimt,
de interceptioniblls, retentionibu[que, qlllS «71"~NH
qure à multis O'ax.Vttl appellanrur,diê vnu, vel duos à in
vocant: aliis vero quod velnti admodllm extendamr,
gularo animali repofita:. ~",7I.a
alltem eas Grreci vocare C indicare. ~od
ver6 dicitllr, Dolorem p:triunt,fuffic:ofueuemnr, qua fi bidllanas, vel triduanas dixeris. &
citofiendere xgrotationem quandii Ggnificari per voic.l7l.fftll',ita anrè plltrefacere. Hinc edulifi filmmè reces,
cem '6mM~bcWoi1a.
In ca!teris qnidem operibus plu rima eoruin.qure dubitatÏonem afferunr, ex iIlatis digno
in: ~e«);.ù
1:OTePdEc.l7l.tO'.u{v0I'"id eft paru ad putrefaéHi,morfcunmr: in hoc vero libro maior perpetuo priore intificatumque dicimr. Ego igimr ofiendi quçnam didit
fertur qua:ftio; quomodo & nunc, cùm inquit : An &
homines -+aOup~
, de eduliis, & non excrementis, orahis comatofllm ql1andam habere conuulfionem fllerim
tionem haberes. Sed libri huius amhorem xqllllm erat
admirams?Nempe vel tale eH,quod ait in iis,qllÇ diéta
nobis dicere, qurenam excrementa ~o{&:eua
• id efi,
fun t,v el tum omnibus,mm confequentibus.Nam &id
id
fubarenida vocet, llempe qlldd mediocriter -4aeu~,
p:ttet comatofam affeç1ionem habere qllippiam fimul
eft arenida,coftar. Prorflls fiquid'?m ad eum fpeél:ab~
, oftendere CJuxnam d'lcat u'f0"ta~p.< r ,lJ
C'um amem
exillens quod conllllifionem reprxfenter, veluti in quo
nobis
ql1idem & ipfâ etÏam Clmnl exillir,gu6d prçdiéb coma- '
propheta: , vatéfqlle ipG inter fe contrOllerû exillant,
to[um feqllarur,fed neutrnm horum neque cftnece{famaior adhuc nobis,CJlli prophetx no fumns, exifiir du
rium,nequevt plurimùm cllenit.Et qliidé amhor ipfe
bitatio. Nepe efi,qlli liquida nunc fimpliciter dici aiat:
confentÎt.Adiecir
enim cdninnétionem dllbitandi,An.
~lius
cum aquofitate liquida, crafsit~mq;,
& fnbllantii
Déinde
ipfi
ù
,
t
i
:
.
1
n
~
l
c
a
dixir,N on .ad~irt\l
fuenullam habentia: alii ea tanql1am pingllimdine vacua:
rim?
Nempeita
J11
coplunbus,&
fide
dlgms
excmplan
alii veluti 110n lenta,glutinofaCJ; : alii ne(cio ql10d ipfis
ribus eft fcripmm, veluti & in lliis qllipufdam nullo pa
vifum fit,ai.lll1t e.1,qure hllmidis aliis olei inllar non mi6to
fcripmm reperitlll:.
.
fcentur: alii in liquida deieétione biliofos, & incoétos
globos:alii autem gux facilè di{foluunntr, vt fi arenam
~x
in acutis morbjs vom~nd?
tra- x x v.
aqua con fpcrferis, déinde digitis componcns coftrinhuntur, vitiofa : arque albx deletl:l0nes,
xel'is, & mox vbi (olueris~
d,il1ulfam,di{foll1dtmque didifficiles. Lentore carentia ex bis pcrcurxeris. Videntltrque hi creteris probabiliores effe. Eadé
vero potcfiate dicunt,qui nOI1 glmino(a elfe aiun t:ql1X
rentia muIto cum xfl:u in mentis ' eunt abquis compoGta,& vna voce di~er
:t"l~jX.e«,
~d e~,
no
errationem. Ex his comatofi , torpidlque
glutinofa.Si enim ~baren
ulents
ednlus:)d deleébone,
pofleà fiunr. Morbus ex talibus diutiùs ma
transferrc Gmilitudincm liceat, probabilius fuerit dicere -+«eug~
alui cxcrementa effe, qux de facili diffolnet. An & circa iudicationemarefcenres
uuntur nuHamq' habent xgrè diffo1 llbilem vnionem.
diffjculter fpjre~1t?
Talia v~r6
excre:nenta fillnt, & à cibis, quiarenulen. ~x
in acmis,ingllit,morbis in votnendo trahutur,
tam,& folutll facilem haben t fil bftatia.m. Vid i ego cùm
vitiofa
funt.
Tale alltcm quippiam & ~ntcà
cfr(cdptfl:
in agro effem hortUlani pueros frnmenti quidem indin6fque
in
fimil1bus
fim.ilia
dicere
cogimllr.
Adiiciam
gos,pyris ve:6 abundites, taliadciicere. ~
milium,
Tom.
11.
Z
4
Galen.
�14;)
Galeni in J.Prorrhetici Hip.Librum
ver6 nunc & illud,quod antè dittum non fuit,cùm nal~
[eam fierÎ dicebam,quando ad expurganda,ql1a: c.onm
fiant vencer cierur. ~idam
&ob phlegmonem Ipfius
flau{~bndm
fie ri atteétionem dixerunc: quod in [uprà diéto vniller(ali ~ermon
cO;:inet.ur. Nam fi,phlegmone fila propria rauone nau[ea panat, nu~qam
ve~
ter phleamone oblîderi citra nau(eam repenemr. Inclhuic [ymptoma eiu[modi cùm phlegmone
dit aute~
obfidemr duobus modis. Altero quidem,ctlm tenues
(]uxdam humidirates ex inB ammatis paniculis ad interiorem ipfillS cap~(t
. em de~umbnts,
colleétxque
Altero ~utem
. cum
in eo 10coos ipous comfta~erJO.
permiil:io affeél:ion:un ~uer1t.
Dla~s
Gql~em
J,ntel'
[e complicatis affeél:lolllblls , per [e 10 nuque fien [0ea, qua: r:au[eam rar;t,
let. Permifia igimr phlegmo~
affeéèione. propter alteram earu~
n~u[eats
xgn fiut,
non propter phlegmonem. <?onupJtae~l
n.o~l
quam yt ex moderatis nau(els vomltus ftatlm 1Ocldat,
nonnunguam (anè & conturbatio. q~lidem
plurima, &
freguens fiat, vomatur vero vel mh:I, vel pror[us pauconiicere licet his verb!s , Vome.nd~
t~a
cum. ~od
hllntur:Ïp[um velle fignificare,qllx JO pr~[entls
dlél:IOnis capite [unt pofita. Prauum autem eft non v~ fignu~l
tantùm, verùm etiam v t c~u:a
(ympto~a
hlllufmodl.
Nempe quatenus [ucci malltlam excerm contumacem
concineri in ventris ore oftendit, eatenlls fîgnum pravero conti~1ls
lace,rationibu.s, vell icauum eft. ~od
tlonibuÎque ventrem afficla.t,grauetque, ob Id rurfum
~
>..:z... ranquam caufa iptius erit,phlegmones quidem nondû
-,..-.,....;; 1.)':;"'- f<;y.~
...,."..9.J...t.*f
d \ fi
.
.1
•
1~
v-:!f.,~
k-e xifientÏs, canquam mo 0 lItltrx: elllS veru, ql~
lam
~ ... .Ç~:
âdefi,tal1q\~m
i~cren:t
. lm [l(<:ept~x.
Prxtea~l:
...~,"
ç....,,,"'M {04-- ~ ~ bicanres vr lU~H,
del:!ébones difficIles. ~ad
qUlda
.
.,~
~&-z;.
,
.
1
.
,
~.:
_ ~)
J ~
ab
antè diél:o eparnt,c~ol
ant,cOOlungunrqj.
J!
~ '~
;e t erùm
quod de przdiétis anteàdiximus, idem & de
1;t:.f~jC
ê;:Z;-..t:;:.12Js nunc dicimlls. Albx etenim deieétiones fiunt non
....• f~ ~ ;:Jr4"~ /.1 ç ..-..6h.f.1
'/~·fJ . ;:1' r- defluente ex he pate in ventrem
bile.
~od[anè
&per
•
Il
I l (),,'
J7A
t3 ':"~tJü;, ...... [e,&cum diél:aanteoratlone connarepotCH. ~Ia
ve.._."dJ~t:-3 p r. ...fl; '1"'<'1J- '<tJ~N<r ~ -+ 6 allthor
di(similia mllita inter. [e commi(ceat, le&en.
1 & fc
b.,
fi t
/~,.
~-.:;J',
H es ob Id ea,& copu fiarel'b' eparald'e ~ ~ulcem[,p
un.
-, ...... . ~
--;:1 e~"'.
ed quod mox po a lcantes el~ons
cnptum
~,4 f
1;;'-4'-%:t1;:.'1"7;; eft; LcntOrecarendaex his percurrentia multo .cum
-J
•
.
.
in mentis
eunt aberratlonem:
lIlter
ea, qn ...
... lieme l
.t.,~J - .-..e';. .:~ t14 J ~ ~'7 -P;...vrefiu
:~zE.
· J-~
p::.for(an, vei bi~ vira funt aut~ori,efnlmqç
~ec!f
t'=1 T"'-../.... r.... Co;" ............. ~ .! ia fit,habentJa con(quet~x
callfam, vt. (XplllS l~m.
dl
p.~Ï1C
G '~ lum
eft:qux fieri po[sint, 1I1terdum qUldem quod 10~_
.. ~,.
-.Jr~
•
•
h
.
d
'dd'
~ "_
._t;-~&Jr
f e ftl tranCunnant,ur l1moreS,iO~
um veru.1 quo.
16.4!. (-:-., ..u-c ~ uidantlr
, atg; ahquando quod mcre[cente affetbone
~
2-!f:.... JI.~
~ '7-k ",~ , plures occupent locos.. Adde qllod neqlle
Ii d comato[os
.
J.::
.::.A(... "7--....':/
....L;lc.."..-t. .1 _....,b. .1-cos fieri inter nece1farJl annumererur, e contmgen: ... '-u4. : éh'" r "'.... "';J·~
« ia () uod & ipfe confelIlls eft cùm inquit,An cx taliv..""• ....J.1. m-'-t.,....f..;-, --I-...l ..
•~
•
' d " d fi à.
'
~
4 f r bus comatofî ~ VI(US. eft figl!1 e.m & 1 llpr. perpetUo
[, ".w-r
~ .... ~ ~ " ,. - ",oR. adfcribere
Vbl enuntlare qUlpplam non audct.Cçtera,
l(i
_
... .4- c, .... ~
,
'
'0.'
• d'
f"
.,... 7"... ~ ,~1;.
Ff)
'lux déinceps ad finem vfque dlu.IûOls ICUntllr, Iml-~
lem hlbent abCiadieatem, vc for fan iam ab earum, qlla:
J''''''..!''/! -1 ~-:F
ti'.:~f"·
~ ;. t.;:;---':7 buic libroCilperfunt,diétionu explanatione te~p.ranh.::... dum fit. N empe qui e xattè d id icerûc, mm qua: JO hbris
1;!i ~ H" Y<~/f"' ~
'J#
r . ' • r.
l'
~;
11... , ,,f,,_ .{f....<h.(44
Hippocratis (cripta IUnt, mm qua: III Iplorum exp lC~
·"!if tionibus à me funt diéta,hi cognofcere poŒmt quxna.
fanè ex figni $ (cripfit,qllx prognofiicen xqqalltcr perp~tLlO
habcntcm obtinea,qux~
, magna.cx.partc,&
qua:ambigllè,vcl raro,arqlleamplllls quasJh lpftS pro
fllaioris ) minorf(vc racione continllerint differcntlas:
vt n ihil ope me:t ad prx(cmÎa indigcanc. Cxteris vero
qui priù s, ql1àmllla didicerint, fefe ad hxc confernnc,
prolixj[simx in haru finguli s orationis eft neco[sitas,
'ft non tribus/ccl triginta opus fit IIbris.Ego vero co-
~
t.::~ br '
r_-..
='f . . . .
iJ--·'"
4-
!.t..h4r "?
d-
.
l I- ..
_:ff..,," ,... "",'.,
.:
..
f. ..r.., ,.·..
H 4
fendentes, veritimilé(que Sde digrro1'lul1"exemplarium
A fcripmras in pra:{enti percurri diétione. Sunt ve:o &
alia: mlllta: fcriprurx, alix aliter pro cllill[que arbltratu:[ed ad infinitam, v t di xi, prolixitatem incidere cogar,fi omnes memorauero.
.
,
Q!re ex lumbls ad collum , capurque xxV1.
redundanr,re[oluuntgue parapleébco mo
do conuulfiua,& mentis vaciHationcm pa
riemia, an & ralia conuulfione [oluantur?
Ex his variè a:groranc per eadem pro-
[etb.
In hac quoqlle diéèione efi incertum q1l6nam patto
l,eaere nos voluerir,qlli llbrllm hunc fcriplit : an ex or·
dj~e
vniuer[a conneétentes fymptomata : déinde ab
his dicentes , An & talia conllulfione [oillantur ? an ad
hanc v[que orationem, Re[olu{mtq j parapleél:ico moB do : [erie continuata legere,mox filentes rurfilm pofieàdiccre, Conuulfiua, & vacillationem mentis parientia.Nempe quidam hoc modo,alii illo legerunr.Déinceps etenim inquit,An & talia comlUlfione [oluantu:?
Conllulfîua conuulfione folui, inter ab[urda efi,pra:dltu vero (Ollli conuulGone probJbilius quis intellexerit Cprxdiél:a autem fUl1t,ql1X ex lumbis ad collum, caputque redl1ndant ,refoluunrque parapleético modo)
pofieà [cilicet fieri conl111lfiua,& talia reddita paraplegiam (ollli{fe. Ha:c Gquidem [en film qnendam haberp
videtur ,proptereà quod paraplegia affeétio vnius ~ar
tis corporis talis fît,qualis eil paraplexia totius,hlllCqi
aduerfi.fsimum fit [ecundum motionem pathema con ullHio . Nepe cùm partes affeétas motu prinet paraplegia, conllulfio ad motionem agie namrali vehemen C tiorem, ira vt vi?lentcr hx concutÏantur. Qu~
{j.ob:
.ftalét-iO vel-l:mmldorum, ~lt
era4To-m
;- aurgJn
, of~
Ulm impa-étioin neHlis fue-cir;-..ob-i pamplegiam IIlU,l--re-videbffitr. ~od
vero in calce orationis diétum cft,
Ex taliblls variè xgrotant per eadem profeél:i : in ql~
piam id faél:um con[pexi{fe mihi videtur. Nempe & e..
mel ego ica affeS:um ql1endam,permurationémque va••
•
r.
habeneelll
. , r. r.
Tle
lele mutllo, exclplentlUm
l ymptomamm
. or l1 m~
vidi. Fiebantal1tem & iIIi ha:c prxgre[sis l umb
colllql1e , & capitis doloribus , manus tot:l3.b 1.115 ~_
tum fenri ebat, mm mouebatnr: Gcllti & in dJ(5hon
,
rr
étum en Parapleéèico modo,cum
non euce
CJ(aaa paraplegia;mox rllperueniens conlll1lfio fenfiliorem cam,
atque ad motiones expeditiorem tecic. Plac1:;~
conuulfione fenGm rLll'fum deterior reddebarnr: d
inde rur(us tum Illmborllm,tt1m colti, tllm capins r~=
lore correpms vniu('r(am , lilHitamquc habe~
p,a 0
D rlegix in manu adallétionerp. Atque rurfus po ea n
parum cOTlllel\ebacul'.
C
b fax x\' J r,
ConuulGones in hyfl:cricis fine Ie rc
ciles lunr,vt Dorcadi concigic.
. .
Et in hoc loco quod a' b
no 'IS cognofcCleurfi diébonJ
.de/ll
ad:tptabimlls, n.ihil ab ea difcentes. Nomen l.qu eft
àXff Ef. quod f.'1cile dixi, ambiguul11, ql1antu~
10 ~Ic
exiftit.Potcfi enim quis intelligerc ex co ratlona lfioearum qua: in hyftericis :tffeél:ionihns hunt,co.nu u. r. a
)
num gcnerltionem.
Potefi qlloqi & d"li
lCI C.l~ nms~u
d _
TlIm,& à pericuto receŒls. Nihil icaque dlétlO n~i
cct: ficut neque alills,qui ambiguus ftt,fcrmo. uVn1
J'cbus, qlltÇ dicuntur veritatem {ciro prœl1etn:J~bjg
d
fil
�14)7
Commel1tarÎus T ertius.
tillm vero fangllinis eruptio:inquirit à ql10nam horum
ambiguitatÏs parti adaptant, interdl1m alltem & dllabus: quo paéto & nunc hi legunt. N empe mlllieriblls A lltorta conuuHio. Cui refpondebo facilé. Nam de ofhyfterids appellatis , qua: ftrang111ationibus v teri cafis temporalis difcifsione ita Hippocrates : ~lod
plagx temporiblls infliél:x lethales [unt) & perturbantes:
piuntur, flunt & comilluè totius c6rporis eontraétiones conuulliua: , nec limile exteris eonuuluonibus peqllod item in c.ol1~finbs
, difien tionibùfqlle temriculum habent. Sed ql10niam & in magnis vteri infl~
porum muCclilt pnOll patlUntllr. De ebrietate vero AphoriCmum ilium dixit : Si ebrius qllifpiam repentè
mationibus conuulliones interdû afsident,ab his nunc
Obmlltllerit,cOl1tllllflls moritnr .De fanO"llinis aute erudiétas feparauit, adiiciens diétion1 èc1J'6gCdr, ql10d fine fe
peione,qllod conUllHÎo à repletione fia~,
vel vaeuatÎobre eft.Nempe quod magnas vteri inflammationes fene,non alltem torillSeorporis,fed neruorum ip[orum.
bres'con[eqllanmr,nèminem latet. An 110n fxpius fiue
ex vteri inflammatione eonuulfiones : fi fiunt ,pericuQyo fit, vtex fanguinis eruptione halldquaqllam eofa! fune.
'
tra~:iu)nG
refrii!eretllr, vel propter prrefentium in.
eU~Im,
velo qllod le.dare velint fluxione [angllinis per
Xx V 1 Il.
Vefica intercepta tum aliàs , tum cum
refngcrantla remedla.
capitis dolore, conuulfiuum quippiam ha
bet.~
ex his cum l1upore c·xoluumur,
çlifficiliaexinunt,non tamé perniciofa.An
& in mentis pellat vacillationem quod hu
iufinodi en?
B
In fudore fputa prxterfl uentia febrien- x x x~
ti ~gro
leuia. An ad dies aliquod ventres
humeaentur?arbitror. An his abfcdTus in
arricuillm futurus?
~idam
diétionis antecedentÏs finem prineipium
ATJb.I1-+If', id eft,intereeptionem mm vrinarum ,tum
huillS efficillnt,bifariâm. Alii quidem ellmaniculo, T~
deieétionum pro retentione appellare eonfuellit.Con"TJa~I.A
, id eft , eommlliua in [udore [puca prreteruuHiuum alltem ql1ippiam habere ait : quod idem eum
flllel1tia . Verùm quod ad intelligendam ipfam attinet,
hoc efi , poffe allquando eonuuHionem prOl1oeare : &
nihil interefi fiue adieétlls, fiue adempms tuerie aniel1prrefertim el1m dolor eapiti aduenerit. Fui{fe liquidem
ve.ro déinceps diétis,conu111lilll,prxordinat,
lus. ~i
neruorum principillm in foeietate affeétl1s veGere ofie~
mag;am
~aeiun
t [enCus permutationem. A t'lue adhuc
dit. ~od
vero pofteà fcriptum eft ,~re
ex bis eum
magls fcnptura alia, quam recentiores quidam moliti
Rupore exolu~tr
. : bifa:iàm. eft expoGtum. Nempe
. [Ullt) pro tp t'Igtm, id eft, in fudore, nomen eompolitu
quidam de vnOlS dlétl1m mqll111nt, tanquam ex reten/r~IJ'eCl),
id efi, no in fudore,& abfq; [udore faciétes.Si
tione eum fiupore exeretre fint. Volllnt liquide i lÛl.vEigimr
no
frepills in diétionibus multis, qux nihil eOfef'mc, id eft ) qure exoluunmr , diétum elfe pro j'tl<gIJlD- .
rânt
ad
pl'xdiétione
pro côferentibus adferipfilfet,eopiPa, id eft, qure exeernuntur. Alii verbum exoluunC
felHm
culpalfcm
eos,
qui diétioni vocem Conlf~
turde corporis partibns diétum elfe intellexerunt, alii
pra:[cribunt ~ p.rxordinantglle. Cùm vero & ipfe adie~
de vniuer{o corpore : quafi fenfione quidem corpens
cent quod mhll con ferret ',ignofco iis,gl1i confcripfe
ipfum , voluntaria vero motÏone exolutum fllif[e dirunt, C~)t1ulia:
quanquam ad prxfentia nihil quod
xerimus. Volunt igitur hxe 16~K.4À«
qllidem pro OVl(
dfam
dlgnum
fit,
eonferat.
Siquidem in fèbriblls CUffi
/rl(tv~«
dici, qux difficilia, & periculo non vacantia
[udoriblls non iudicatoriis prreterfluentia [put:l ob co
dicimus , non tamen pernieiofa. An vero in diétionis
pi am immoderatlm, vel virtutis imbecillitatem oriuncalce dubitanter enun ciet in dementiam pellere quod
tur. Atque ob id flint iVNBI1, id eft, leuii,quafi ftlf",ra,id
uleeft,nécne, frepius mentem ipfius didicimus, in quiefi , non conmmacia , & verfil facilia di xerit. Ab[urbus addubitat.
dior autem fuerit
id eH
non
.
. inrelligentia
.
' li àlllJ'.eCrlr))
,
eun: fudore [cnpfermms. ~lanquàm
gui feripturam
~ XIX.
An & ofsium , qux in temporibus {ita
p~rmutal1en,
tanquam [apientins quippii
func,pertufiones difiunétionéfque conuul- antlquam
inueni{fent,lta fçripferut,pro fil U'eë;m ~VI!ec.;Tl
facienfionem accerfant?vd temulencum faucj~
tes. Orationem autem hane, An ad dies aliquot ventres humeétentur? in œgro faétum id vide1icet eonri, vel fanguinem valencer erumperc in
[pieatus ita fcripfit, an ml1ltis cuenire id po[sit, in quiptincipiis,an hoc facit conuulfionem?
rcns. Nihil autem ce ni , quantum ex diétis eft , quod
ipli
refpondeamus,habemus. Nempe quo paéto tali in
Qgod in calce orationis diétum eft, Fade conulllD
reg
roto
ca:tera habeant limitare oportet,de qllibllS difionem ,il1 exemplarib us CJuibuCdam adieéll1m no elt,
-xit
nihil.
Modus idem eft de fllturis in articulos abne.que li 110n a~lem
fit, qualt~m
ad intelligemiam
[cefsibus.
Conftat cnim quibùfnam ex fignis talia deret fpeétae, ql11pplam refen: q_l1a fub eo imelligitlll:
finire
oponeat:de
ql1ibus in prçfentia nihil diétum dt.
quod principio diél:lIm eft, Conullifionem aecer[ant.
Dilucd~
igitur hoc in loco id ipfilm , quod in vno~œ
cum tantula ferocüate in ddipié x x x J.
quoque ~grotale
apparuit , demonftrallit. Cùm jutiam pellunt,mc1ancbolica. Si vero à mufium elfe Gbi Ccripturam int e rpeta~
vifum fuerit , il1~erdl1m
quidem tanquam vl1iucrfale enulltians ,interliebribus fuerint, ferina. Amplius auté indum vero addubltans. Sicuci & nunc in aliguo, cui os
cidunt hœc. An & h~ conuellantur? An cu
capitis polimOl in temporibus traicétllm , interciÎtlmq~e
fllit,qui temulencus [auciacus elt,eonfeftfmque cm
co~ulfi
~ ~o
caro quo~e.nix
ptt vehementer [anguis, & tandem eft conmilfils. Cùm
modo
corlaru
h.
h
œ
obueOlt.
Cœpit
aurem
e.rgo tria ipfi euenerinc, vnum qllidem'ofsis temporaJnalum pra:[cntlbus menO:ruis.
Ils traieéHo, alterum qllod temlliento id faéhlm fic,terTom. I l .
Z S
Galen.
�1
14;3
Galeni in I.Prorrhetici Hip.Librum
na fit , qux ex parribus fepto tranfuer[o inferioriblls
auté non i1ne ratione ab expofitoribus qu~
ob cauCam verbo,lienis, adiecerit, Magnus:
aiuntq; qui maximè probabilia dieere.vifi [unt, in paruo liene non admodu manifell:â eiIè in ytraq; vel prxfidii, "el offen[a: inclinatione. Ego vero {ermoni adieétum eireexillimallerim verbu Magnus,guafi vel turnefaétus, ve1 in molem aŒlrgens, vel phlegmone ob'{elfus
adfcripferit.Nam fi lienis limpliciter [cripGfIët',.mrflls
alia orireeur quxflio, quonam vitio lienem affici·dicat.
~tO
igieur hoc no inquiramus, fed nobis coftet in 0mni tllmore pra:ter llatLtrâ lienem fatigante in larns.di- ·
uer{llm {anguinis emptione nOCllam efTe, limitationis
gra.tia verbii Magnus adfcriplie. 'Exemplum auté hoc
ip[um, videlicet de liene,otnniû CÔh111ne eft, quibl1s ad
laeus diller{um fangl1is erumpit, Atgue ob id {ermo ni
addimr aduerbium, V t,périnde atq; fi ita dixifTet, Vt fi
B. cùm iecllr magnu fucrit,ex finill:ranare erupat fanguis .
Cxterùm ita ~ lieue tangua exemplo ad, iecllr tranfire
in promptu eire arbitratus,iecoris no meminit. ~od
x x XII,
~iblS
conuulGs oculi fixi relucenr,
autern l vifcere ad vireus migratio fie ri porslt, adieeic
(e hi funt, dimiufque œgrotant.
non apu~
hypochondriu,inquiens : Atque res in hypcichonci riis
ita
habet, ne tatùm ex vi{ceribns direâas {angllinis cru
~da
pro wraè ÉavToiO'I fcribun t 7Tae.t O'rpi(1llf"aVToir,
peiones
bon:lS eire exill:imemlls, vel malas', ql1x,in·la tUS
{ed quod vtraque oracio & 1J~e
qtpîCTIP &uToîrtlPet{ , &
diuer[um fiant/ed eriam ex hypochondriis ipGs. Cùrn
l1ttg.t ÉaUToiCTlp J Pet{, id elt,apud fe elfe, de his dicatur,~
l
~
e
t
u
a
viciofa.{it,gua: in Iat~
dillerlllm fiat fangli~
etum intelligunt, tum [entiunt, cuiuis patet. ,IVl! cIvet{
rupelo,
detenlls
adhuc
filent
fio-num
fi
cum
defLldauo'lJaè ÉauToîCTlp autem ell: non intellio-ere fed mente cirn
~'
.
.
ne contlllgat. Erpl~Cd('fJ
autem,ld
eft,defudationem
latn
cllmagi,diftrahiqlle Îlldicillm.Sel'gllod nota habeatur
{xpins quidem in hoc {cripfit libro: Ced nu{guat11 ira ln
ex oClllis.fixè relllcentibllS, vt ex aliis quibllCdam', ignocidè, Vt cogno[camus nuquid fLldofes CÎrca thora cem ,
rant.Satis vero fuerit in eam rctn,quod ab eo diétll ell::
capCttq; apparentes ita appdlet , an eos, gui coto ema~
Oculi ferocitas deGpiétiam indicat:quomodo & idiooane
corpore, vbi tum pauci,tum nihil coferences fine.
tis ipGs dilucer,qui non prorfus ltupidi exill:un t.Ne~
Prauum
autem vtrllng; horum eft: deterius aute quod
pe quàd id {ernEer {ubaudire oporteat, conll:at omni- .
bus . Voeamus hquidem in eil/{modi omnia tenes idio- C ln fLlperis fit partibus . Népe cùm omnis de{lld.acio demonfiret vel copiam in fLldantibus partibus, vel facu~
tas,qui rudes mm exi/1unt,tum. vocanmr: {ed 1l1aximè
catis retecrieis imbecillieatem , vtrumcun que eorum:11
quidem,fi fie ri pofsit,natura prudences: fi non, mente
locis,mm
thoracis,tu capitis fl1erit, deterius eft{ig nu ,
defides, ignou6fque. In prx[enti verMermone fupl'l,
quàm fi in alia ql1apiam panc fuerit.
modum relllcere oeuli ponuncuT,quod pel' [e ipfllm fiî. .
t 11 11•
.
g num iraCcétium erat. Sed forfan id oculo àTfPft ,id ell:,
,
Ex
naribus
exiguo
cum
{udore
perIr!·
t ~
tlxo,contentogue,quod dl: 8pauj1, id elt,feroci, cocurgefcentia,maligna,prauaque.
" ,
rens vehementiorem indicabit fore defipientiam. Sud'JC.. • 1
peruacuè autem aèl prxdicendum guod deliratLlI:i taRnrfils hoc loco interpretatione eft VfLIS 1 non a
les Gnt,conuul{orummemini,t. Nam '& Gne his procrea
ll.
••
'b
r.'
uôd
(;[0 oratlOnt eJ< nan
us crumpente laho-l\we,
'q \J nInoS
'111'1
o
,
ri potelt defipientia, &prrefentibus bis non procreari.,
de
neceCsita
tc{ubaudire
oportet,proptcre;J.
q.l!O;~
fi
Aegrotatllros autem diutiùs , & terrterè ma<tj s diél:l1m
aliud intclligere valeamus. Fiet autcm fermo mceger, 1
ca.N etnpe in gniblls conuulGs fixè,ferocitcfrque reluita in terpaï'1ic~:
Si ex nariblls {anguis nlt~a,
cent oeuli,hos acurè a:groramrôs,non diururniùs,ra..,
éùm fLtd.ore vcl fucrint, vel {uperuenerin[,perftIét!Otioni elt con{cnr:meum.
nem quidem aÎuntmalum indicaremprbum. At Cll!ll
•
•
fi at tllm per toCtlm co r. ll. ' tum m
:n x [J J.
Sanguinis ad latus diuer(um eruptio~
pel' f nC[Jo
extremiS
'. ccn è,. d'ffi
'"
co/r 1 !Cl'1 lOrqtle,
qux pcrt orum
,
nes mar~
, vt fi cùm lienis magnus fuerit, D pllS, gralllor
pnsefi.
'
.
•
., 'J'l"
dextra ex nare Buat, arque res in hypon
,.
'J . n' ncsx~
POll fanguinis crupeionem (leJ.,~
chondriis ira habet: cum fudore deterius
~amn
appellet melancholic:am dcfipientiam,
dixi intea.Nam is diétionis eillCdem, quam nunc reeuiit,fcripfit pr; ncipillm. Prxfens vero fermo, vt author
fateeur, eft quod coriarü filiam ex menftruorum reten
tione ferocÏter deliraiIè conCpexerit. Demonftrauit au
tem per vocem hanc melancholici intentionem. Prom
pti {iquidem ad inferenda propinqllis mala, qui ex melancholia dëlirant. Vbi autem ingen tia mala defignant,
ferinas defipientias appéllat.\Sed gLtod ex purgationis
menltruorum retentione talis oriaml' delipientia,neq;
prorfus verum,ne.q; magna ex pane.Nam G melâcholicus fuerit fanguis, :ttquein cerebrum ierit, deGpientiam huiufmodi parit. Si vero bilioftts,110U talem, fed
conflletam,familiarémque. Si copia pituitx fuerit, cataphoram, lethargumglle magis efficiet:G vero mill:um
. ex his, mÎll:am edam affeétionem ex cataphora,& vigilia, vel defipientia coficiet. V t autem homm nihil vniuerfal~
ipfis inell:,fic neqi confeqllentium aliquid, qux
coriarii filix euenUre fcripfie.
A aCcendit. ~xritl
•
id exiD.it.
Si quippiam alitld fxpius contingere ipfe vidi, ica &
hoc. Vid.eturamem Hlppocr:ltes ex muid expedentia,<Juam ex: partielllaribllS libi fecic, vniner[alia col~
giffe. Nempc & jn Epidcmiol'u libris xgrotO [cripGt
m.tltros, alios qllidcm guibus f:1I1guis falubriccr erupie,
;lhos vêru quibllS in[alnbritcr. Callfam horum alibi cnuntiantes confidcrauimus.N une id nofTc Catis fucrir,
<]uod gui a{fcrLlnt quomodo ex hepate cau a vcna [urfum pc: c~ore
fe.rtur}ra & ex Iiene aliam orea par~
cibus dlllnbuJ fimfins,no veradieant:cùm vna [ola yc-
•
1
nigrœ,malœ: prau~
autem & jmpen{c r~
br,œ.An in quarro die ralis cruptio fiat?C:~
mato{i ex his conuuHionc morJuntur. A
"être.
nigris procurremibus,& t~méfa1:6
'"
,
Ea
'
Rurfilm & hoc 10co,vtÏn aliis muIds, (e:.m0~c
nifcllum, vtil émq; ab Hippocrate diétum co~udJt.
di:
:tl1ccm ipfius pdlrtum qllidcm vnillcr(ale hl~J1[\
Iudicatoriorum hOllllldicanciul11alia quidem
la la~
:I.lia vcro diffieilclll faciunt iudicationem. ~l ID ~{è
tem iudicacoria multa fine, in horltm finglll 1s ({~nlO
Ir
�Commen tarius T errius.fermo, l'articularis quidem ad el1nl ) qui diéhlS efl,relatus:vniuerfalis veroad {ubieétos, fllbordinat6fque, A
qualis & talis: Sanguinis eruptio no illdicas, vel O1ortalis, vcl iudiciunl reddic difficile.l ca fudor , vel copia
tum vl'inarum,tum deieétionllm,mm vomicuu, vel qu"
pel' emarrhoidas, vel vterum excernllnrur, &parocides, & ca:ceri humomm influxus ex alia parce in aliam
tranfellntes. Omnia fiquidem ha:c fi non indlcant, interJllm quidem lethalia, interdllm vero & J't,(J')(fl rlll, id
en, Jé"gmt 7i'Ola TA- VOO'Hf'CfTCf, id efi,morbos ildc~(ons
expertes faciunt.Commllnifsimaautem ex his efficimr
oratio vniuerfali{simagenerali{simaque, (vocec enim
vnuCqui{q; pro fuo arbieracn) ludicaeoriorum non iudicantillm alia quidem lechalia, alia non illdicabiles faciunt morbos.Pra:ilat aute hoc loco quando fint letha
lia, & ql1anclo non il1dicabiles facillnt morbos defini- '
uiffe, id quod edam ab Hippocrate ipfo eil demonilratum.GE,a: nanq; ex il1dicaeoriis nihil iuuant,func illdi- B
cam dlfficilia. ~a:
vero etiam incontrarium repunt,
[une lethalia.lam qua: ad contrarillm inclinant,aliis ex
fi<7nis cenimdine capiunt: qllomodo & malignas fcri
plit hoc in loco deieétiones.Acciderit quoq; aliter cui.
afeét~o
~align,
vt vo.m.im!, vel prauç
piatn altera t~lis
v rina: , veluel & perfnébo,<]lla:
cum
dlfflcultate excal"" ,
.
fieri pofsit ~ut
~otilS
cOl'pOns.' ~lt ex~rmau
;amm
partil~
..SIC et1a~l
?:ofllnda {ms, a:ilu{q;., &"cah~o,.
implacldltas,& vlglha:,atq; prauorum ahoru qUlppll,
Didiciili vero hxc cadem OInnia ex commentariis De
iudicationiblls, atq; e'x Prognoilico, qua:dam item ex
Epidemiis. Scripfit certo & hoc loco fermonem vniuerfalem particularillm [pecié vnam comemoras. Népe qui modd artemedifcit,putat Cola hçc maligna etfe,
de quibllS alldiuit. Si vero acri cil ingenio,poteil & alia
ql1çdam talia elfe fufpicari, templlCque expe8are alilld, C
in quo & ipfa perdi{cat. ~od
fi ita didicerit,tunc alia
quoqlle, qua: parciclllaria exifiunt , ntrfus expeéèabit,
inCcills quantum doétrinç adhuc ipfi defit.Q.9i vero vl1iuerfale didicerit , particularia omnia cognofcit. At
qui Prorrheticl1m hoc fcripGt,in particlllari verfamr.
Atque ob id interdum quidem ex diuerfi generis fymptomatis concllruonem aceruat:interdum vero ex vno
:;egro.aut duobllS vniuerfaliter pronunciat:atq; al1qlliadubit,mglqe.~o
& nunc inquiés,
An & quarto die calis eruptio fiat? Nam velut quempiam viderit,clli quarto die f:1.O gui s erupit, omHro nomine fermonem fecit,qll:lOqllam dies ipfi vniller{alem
in P rognoilico h;tbeanc difciplinam. Rurfus amem p;trticularia enuntians Prorrhetici auchor , non tanqllam
particlliarem, [ed tanqllam vniuerCalem fecit fermo- D
nem (cribens ita: Comatofi ex his conuullione moriûtur:non neceffarid fienee propoGto , [ed incerdllm cotingente, veluti & aliud qllippiam,quod inutilem habet
generationem, fed id quidem limpliciter enllntiauit.
De nigris ;tutem procllrrcntibl1s ) & venere tllmefaéto,
refpondemlls ipfi & hic poffe quidé & ea fieri-; [ed ncqueperpetlld,neqlle vt plllrimum.
~
.0
X Xv 1.
Sanguinem profundentia curn defudatione vulnera,mala. Loqucnres ira affeai
occuIrè pereunt.
~idam
fc:,~/'{rt
ideil,vulnera per 'f,& ~,&"
prifiam Cyllabam fcripfemne'alii amem, pDf<4I'EIlI per T,
& D. & VfitatiCsimx quidem fcriptur:e ha: funt,tum expOiitol'ibllS mm [criptoriblls:fed concurtionibus ra~
e xifiunc: vcl~ti
& quç primam fcript:un habet per T,I.~
e.
& v. E xo'rdiendum igitllr eil & nobis à conCuèta, vfitataql1e,quam per T,g,& w,ccriptam reperimus,& ql1X idé ·
fignificat cum ea, qua:per T,g~&
v, Ccribitur. Nempe
f~!-lIr
la:rJones eas appelJat edam Hippocr.ates , qua:
ab externis infemocur caufis. Feci{fe io-itur m pra:fentia fermonem non folùm in vlinerbu~
"el exanthema
tis, vel abfceCsiblls, vel dilliiionibus , verùm quoque &
in [anguinis emptioniblls, par eil. ~in
in vulneribus
conConant magis,cùm [ola ha:c fangllinem p rofundat.
~idam
fcriprorem hune etiamnllm de fangllinis è na
riblls profiltione nunc agere dicunt,non in febriblls fo
lùm, venim guog; & in iam diétis affeél:ioniblls inter,·
ficere. Siue igicur de omnibus his fermo lit fiue de vul
neriblls .dûntax,rgli~
c~
defilaton~
profufiones mahgna: fllOt, necdl{slmlll modo fi & fo~M',
id
eil, tremorcs fcripmm fllerit. lllud autem , Loquentes
cos occllltè perire, tale gl1ippiam indicHe aiunt, qllod
tales nihil mali habere videnrur:fed tanquam extra pe
ricuillm conllimti, & pra:fentibus loquentes, repentè
pereant. Qyod li aduerbium XaOf"'ICclf, id eil ', occultè,
hoc velit ipfis iignificare, natl1ratem interpretationem
alienis metaphoris permutare fllmmoperè iludere vi~encur.
Pucant nanque virtlltem elfe orationis femper
à commllni 10ql1endi confiletlldine recedere : périnde
ac fi nihil referree fiqllis vel ad deterius recedat.
pon modicam fanguinis eruptionern,:x x xvxt;
nigdtmque deietlionem in acuris morbis
furdiras malo efl.Sanguinis deieébo in his
perniciofa.Surdiratem vero foluir.
Continemr in hlC [yndroIl'!e verum ql1ippiam,&vriiuer{ale. Nempe in acutis morbis,nigris ex deieétloniblls, fi [anguine deiecerim, pernicio[llm verè exifiir.
Id quod &-nos fcimns, & ca:teri, 'lui in anis operibus
con[enl1erunt. Atql1i Cymptoma eiTe v;detur eam [ecllndl1m rationem , qua in [uperpurgationibus vltimu
excernimr, quod fanguinellm eil:fed partiClllarium eil
in his,quos fcriptor nominauit.
Lumbis dolenribus fiomachi dolores xxxvm :
.accedentes figna eruptionis fanguinis puto,nodmque prœgreffam.
Non reétè explanauerllnt diétionem hanc pIerique
qui in hunc Iibrum coment:lrios fcripferunt, fimulqll;
& pugnantia dixerune. Videcur alltem mihi guis ip[am
in difcentiu vtilitatem hoc modo exponere poire. Nêi
meminit febrillm, vel acuti morbi, vt con li.leuic. V t cr170 {ermo eillS in non febrie tiblls 11 t, verifimile eil : ex
~ula
manifefia cauCa pimes conCequenres dies lumbis
dolentibus, atque ore ventris. In his igitur vacuationem per ha!morrhoidas expeéèareoportet, Poifesautem non folùm id fore pra:dicere, {ed & propter h~
morrhoidum rctentionem illa faétafuiife coiiccre:magiCq;. fi eils,q~
.hxc ~at,il\reP.m
vi~eas
melachollcam, vt obi ex dlétls prxdlalO non folum futuri
verùm & pra:teriti,& tertio prx[encis fit. Nempe cù~
ab aliis diilinéhls fucrit lumborum , & oris Ventricllli
dolor, pra:teriti quidem erit prxnotio , qllod & an teà.
fuiffe illi per hxmorrhoidas vacuacionem noueris. Futu.ri,quod & nunc cric. Prxfentis auté. a~eétions
perfplclla {imt fymptomata. Ncmpc copia 10 venis acerua ta tenue quodd;tm {erum in venere conflués cardial
gias parit ln os ipGlIs afcendens,qllod omniii fcn: part1um maximç [cntiendi facultate pra:flat. Bonaalltem
abund
�Galeni in I·.Prorrhetici Hip :Librum
neat. Hi autem non [criptam enarrant diaionem, {ed
ahundantia:: portio ad inferunl repens locum, in ql1em
& primum deferri conûleuerac , lumborum dolores A altera,gua itadicioporrebat: ~x
in iudicatOriis diebus fiunr eruptionum [angninis vehemenrium refrigeefficier.
rationes,optimx [unt. Adde quod frnOrà additum Lit,
~i
{l:aris, cerc{Cq; remporibus [anguiX x x IX.
Iudicatoriis diebus. Nempe qllOCl1nque die {anguinis
nem profundunr, firiculofi bi,difficiles, &
ernptionihlls vehementiblls perfriétiones aduenerint,
fanguinis eruptiones fifillnt.
exoluri,ii non profuderim, epileprici mo-
nunrur.
Capitis affetti grauitate,& iincipite do- Je LIll.
Ienres , peruigiléfque fanguinem profundunt,tum aliàs, tum fi quippiam in ceruice rendatur.
Hoc rnr(llm loco Catis erac vnillerCalicer dicere, primùm qqidem qlib~S
vacuario fanguinis con[ueta retenta fuit, his morbos fore plerhoricos, manante ipfo
ad eas corporis parees, qux retetis excrerioniblls propinqux [un c, v el ad eas,qllx imbecill iores e xifiut.ParSangllinem profundunt quidé & in huiufmodi con'
curfionibus,[ed non mulci.
ticulatim vero de iis, gui ex hxmorrhoidibus , vtpote
qui excrm~ta
atra! bilis,alan t, vel melancholiam,vel
~i
peruigilauerint, repentè curn in- Je L 1 l Il·
phthiun, vel hyderum, vel varices, vel cancrum, vel e1e
quie~aton
quadam fanguinem profunphantem. Prxrer hos autem vnicuiglle in ea parte fore
affeétionem, qllX cxteris manifefiè imbecillior exifiit.
dunc,tum aliàs, mm ii quippiam non antè
Non reétè alltem duorllm Cymptomatum concllrfione B
fluxerit.An & vbi inhorruerint?
.adiecir,!itis,& e xolutionis in Canguinis rerentione. Na:
Concllruoni quoque huic Cermonem adiiciam eunfitis nullo paéto .retétion.is Canguinis proprium e}:ifiit:
dem,
guodguidamhorum fanguinem profimdunt.in
exolurio autem. immoderatas excretlones, non retencapitis
doloribus.
tiones con[eguirur. Et reétè diétum efi in fecllndo Epi
demiorum : Sanguine multo fluente lalfe[cere. Vbi &
Ceruicis dolores, impenfè rubri oculi, x L y.
quod ex voce exolurionis fignificatur,expofui.
X L.
flatim perturbanrur, peruigiIant,
naribus {l:illam , [extû die leuamur, notte
laborant, pofiridie Cudant, in [omnum ferunrur,deliranrqi,abundè fanguinem profundér. An & aquofa vrina tale quippiam
jndicar?
~i
fanguinis eruprionem o{l:endunt.
Re vera hxc vbi concurrerunt, fxpefanguinis elllptionemindl1xerunt.Verùmalia priùs relata,rarô.!ntcr hxc vero magna prxOant virtllte impenfè rubn 0culi.
Quibus venter iifiüur ,fanguinem hi XLVI.
profundunt,fuperrigéntq;.An venter jnteibnorum incurrat lœuitatem, fiarq; duru s,
vel aCcarides farigent, vel vrrunque.
Dilucidè rurfus hoc loco ofiendit quod in particu- C
lariblls apparet concurfionibus.Nempe proRuuii {anVerbum ;, ~opèa,{f
id ell,fanguiné profundunr,all
guinis peculbria Cim t ligna c1arè in commentariis De
thorem velle intelligere [anguinem è naribus Rue.re
iudicationihus déinceps {cripta. N uncanrem in homipius,no (emel ofiendi: arbilr6rg; eu adnotalTe ahqllc!
ne,qul abllndè (angllinem profudit,omnia,qux fangtÜ
qui {ilppre{[a alllo fanguiné profllderit, déinde rupcrn
nis profulionem anregrediuntur, fcripfit.
guerit , & poneà inteilinorum lxuitate correptllS ~t.
XLI.
~ibus
fanguinis eruptio muIra fuerir,
Sed quod aluus eum intellinoru la:uitate indlreJ~,
procedente rem pore aluus malè afficitur,
con trouerfiam habet manifefi5. Nempe quidam duntiem in ip[o ventris corpore inrellexerunt, nO i~ ;~re
fi non vrina concoéla fuerit.
men tis:alii nihil id probibere inquillnr, aliis qludc ~
in feDixic in Aphorifmis Hippocrates: ~ibus
guinem profimdenrium adhuc magis quàm anteà , ~
bribus fangllinis quacunqlle ex panc copia erllperir,
peri~dutl1
elfe v.entre, aliis vero ~ontri
in.te
cùm reficiunrur, alui his humeél:anrur. Hicallt·em umnonl1xl1lt:tte,
vellltl
&
habere
a{caridas.
AIH
fien
po
pliciter inquit, 7to/ll1ptflfOY7tq, id efi,malè afficiurur. Forr .
.
l'lentenam
. d url~ fi1 qua:permeauc rint , no l1
lelOqUlUnt
[an in verbo Male afficillnrur , compleéti volens & hufolùm qualitate vel inlertb~
vel immutabilia m~n
mcétantur,& quxcllnglle in vencreperpedm fiut, aliis
r .
\
'.
li 1t CH ra
lelïnt,
verum
qllOgi
&
dura,gllalIa
dCliorata III . ' . ,..
fiqllide morfis, aliis inAatis, vel ruall acido correpris,
vel pror[us non coqllenribus. Omniaamcm calons na D V Ilam madefaétione. Dio{corides prxfentem d1étlÜit
in duo {ecans féor{um quidé [criplit, ~ibls
vent1~
1tilli inopiam con(equunrur) ob qllam & vrinaaquo(a
tl1r,fanglline hi profundut,& lilperrigent. A~
a
.
n
~
lli
videtur.
gulnls profidioné tale con[eguatlll ? Dt>inde prlOclplO
X LI l ,
In iudlcatoriis perfi'ié1ionibus fanguialtcro ingllit. V entcr inteClinOl"um IXlIitate coreptu~
yel dllfllS, vel afcarides, vcl vtrunqi. Scribit a1{iltCm nê
nis erupriones vehcmenres,pefsima:.
hrflT'.("A1e~,
[ed hrf(fÛ\llfllf' pcr p, & illxta ml1d upern
ConfpicllllS dl fcrrno,nullamqi qllxnioncm habec,
imponens À, vtrinq; punétis incllldit. Vlllt allt:m pe.r
fi vehementes) &pefsimx Ccriptum fueric. Si vero, vt
vocem hanc t 7T{(flÛ\l1eOjJ, corpus induratum {iglfca~.
no~ula
clCéplaria ha,bent,pro 1"~I(/'itCf,d
efi,pe{simx,
( ) Il
î.
~ibus
ad capur,mamhque
ex 1um bJS "
fCnpt~lm
fueric, I(gctrl'itCf,id eO,optimx,ma xima ori tllr
ql1X~O.
~od
defendenres nonnlllli , tale qllippiam
fit recurfio,fl:upefatti hi, vcnrriculi ore do
figntfican al~t·
~xclng;
rangli~
crllptiones velentes, & fanioii fanguinem ablidè
hemences rcfngera.lltur i? iudicatoriis dicbllS, optima:
dunt, vCl)térquc turbacis his copiosè ~lcn'
fimt. tanquam refngcrauo fangllinis eruptiones reti-
r;
r-
prof~n
.
DJ Jge
L
v (f
•
�DiliO'eÎner rur[um hoc conGdereS 10co 4lmborem,
maion-m totins cOl'poris motionem parielltes, & fanqui con~ilrfes
ira Ccribit , vt in quibuCdam Canguiné A guine in eo reduncHite naturam ad [uperllui vacuationem exciteoc,magjs vdg; muliebrium,id efi, méfiruaprofundeneibus vidie. Et fi,qua: à me [une demonfira,ta, memoria eenueris, illdicare ip[e quxnal'l? [uperfluè
mm purg.ltÎollum vacuationem fore Cpes efi:fi & pur[crip~a
Gnt) in ranguinem profunq.ceibus f.1éb. indicia,
garionis,CJllx per circllÎmm repetie,tempus adti.lerit.Si
pareds. Ca:eera <.]uidem dittionis Gmiliter qllàm plufj.::
vero cernix ex pra:cliélis dollleric, vergentis ad fupemi Ccribllnt: quidam vero non jÀ:.CoIfc"Q~,id
èfi,(anioG:
ras partes hllmoris lignum ccnfiimitur. .
[ed ":Ühldlm id efi bilioli Ccr~'
[erune. Si vero eo mm,
fi"\..
"
. ,
d
Et per nares fanguinem effundere (pes LI.
qua: filprà diéb [un t, memor uens, quonam 010 0 vtrunqne detendi po[sit,l1on ignoras.
~fl:,
ea, qmr capuc concuriunr : Et qure [0t l yI 1 I.
Q.:!ibus ex copiofa fanguinis eruptionicum faclUnr,fanguinern profundunr,vel
muliebria deducunr, tum aliàs, tum fi (pine, & frequenri, nigrorum mulrafum ~
mr œaus con[equacur: forfan & dy[enrcdeieého:hi fuppreiTa aIuo, doloroii f~ngU1
riam facient.
nem profundunr, curn qu~da
vero ~;
IRud'ilS' hoc loco nomen vnum adfcripfit anceps.
xione facilè feruor . An lu fudores frlglambiO'llumque,
Cotam diétionis fericm qua:ftionis cu;;.
dos habeanr muiras? returbara his vrina B
u[da~i
opus habere efficiens. Nempe quxnam fine ca.mala non
n~q;
quod reiider genicurx
pnt uf,()VT«, id efi , concutiemia, obCcurum admodum
videeur. ~idam
enim capitis fymptOmata omnia ita
funile.Frequenriùs vero meiunr a9uof~.
ea ,
Con[picltlls quO.qi b:;c o~nia,
vnile~[a
!nde co.m
prxhendilfe fe maOlfefi.u faett,ac oflendlt 9110d fing.u:
(lbl
forum qua: diéb [une, vues non cognouent. ~x
con!la~t
fi es me'm or eorii, qua: diéta [unt, tum in his
Come~taris,l
in iis,qllOS in Prognofikum fecimns di in I.bris de iudicationibus. Meditatione qllOque ;orum,excitan~q
i? Ep~demis
perdidic.ifii. Leélis autem autfemel, am bIs tahbcls, vtmemonx
tuX confiCus à reliqllo temperes, non oportee. Vix enim eam mm facilem, mm promptam habebie, qui ecli
aCsiduè in omnibus verCetur comment"riis.
%lU.
..
diéb elfe inquium: inuema generah qlladam hac voce
ab eo, vt 3nceà cùm dç: ventre agere:, vocem banc: 7I'ilVl1et'Jfq~,
id efi,malè affici inuenerat. Alii in palpicationibus,pullàtionibMque temporalium ven arum, vel tre
roulis, v el quodam modo vibrancibus,motionem quidam totÎus capitis.H l:C igitur capm concmientia 010uent interdum & fanguinis è nariblls emptiones, veluci & menfirua.Spe"rar ame id fore magis,fi mulier renfionem xfills,ardorirql1e 'circafpinam habuerir. Potes
autem concrifiancillln hllmomm ad capuc impetum
cau[ari, nifi per, vterum vacuentur, vel dyCeneeriam
procreent.
ex naribus cum (urdirare & igna C
Venrris quoque paIpiraciones curn hy- L I I~
uitace parua dl fl:illacio ,.dlfflcile <.}uippia
pochondrii cenfione fublonga, & rumen~
babet : vomitus hls conferc, ventdfq; Ferte,fanguinis indicant eruptionem:inhorre
turbatià.
[cune aurem hi.
~x
J
NeCcio quomodo velut pamum mali! deCpiciae [anIncertum efi de qu6nam fymptomate diétllm fit
filc~d
inf~r
fl~étem:
N ~mpe
oraguinem è nar:b~s
T.«'N-té;I',)defi, palpitarionum nomen. Nempe prxter
tionem lXt:l 7/ JUg'"'('DhDI', Id efi, diffiCile qUlpplam haber,
id, quod neque-appellationes amiqllorum apertè difin parnis dicer~
ho~ine
conCueueru?t; (e~ no.pa~u
creta: /l1l1t, Vt & ofiendit liber De palpitatione, in quo
id malum exifilt etlam 11 abCquc [urdleate,lgnaUltateq;
de arteriarum plltfibllS dilferitur,& bîc libri hlUUS aufnerit.Cum his ;ero qux cerebrum affeétum dTe indi,·
thor ad nomina confiiméda vel ex abllCu, ver metapho
cant, lethale fignllm'em, [anguinis è llar}bus filjc~
exitlit.Non ignoramm autem qlldd Ctlnt
'ra prom~tus
infiar fluor. An vero vomitu's, ve1 venms permrbatlo
Hippocrates in Prognofiico diceret:Si vero pulfus in
his conrerat , non pomit fimplicieer abCque difiinétioaur-d:h ypochôdrio inft,lLbj~1r:puaoem
ne pronllntÎàri. DiOinétio aucem efi qllibllCdam morbi D mentiam indicat. C:l:terum '" J!-ll qUIdam tn[elx~
in principio,fi vires valcntes, vel [anguinis redundanpro plll[ll palpitaiionemdiéti elfe: nonnulli vero probilis. Nam fi
tiam habeant ;vel pimirx, vel alter~iS
priè de vehememi [pinam perreptancis arteria: motiovires valétes, fanguintfq; abundantlam habeam,quod
ne. ~aquàm
amem & hi palpiracionem [crip[erunt,
feaione venx non vomitll, vel veneris perturbatione
non tamen CanC7uinis profundédi fignum indicatorÎ(i
pulfllm huc e{J~
vero in vomidbllS,Ve
enllntÎatût in Prognofiico Hippoc:raindio-eant nemilat.~od
tes.Sed pofieà de hypochondrii inR5mationibus fcritriC; per~ubations
anteà, dl diétum,patefcit:quod
medicus vomitum clere, & vetrem perturbare debat~
bens fermoni adiecit:Fit autem his & fanguinis per nares enlpcio,& valde ilillat.Atque vt magis fore quis el(
fi ea,qmc in natllra finnt,non compareanc.
n:u-iblls [angltinis emptionem Iperet, ineerrogandos
!-. ~ibus
ex rigore C:~pe
febr~
laboriodoleant,:lut oCllli caligent.Nam fi hoelfe ait,an c~ire
f~ fuerint,muliebria his d.~curn,eix
rllm quippia f~lerit,
in ea~
partem [angli.~
~·ep;
. .Cbi!
alltem
hene
H1epocrates
ln
hypocbondru
mflamatioautem in his dolens, fanguinis indicae eru
mbus dixerir: Fit autcm his & fanguinis per nares eru
puonem.
prio: hic ho~
l?co ~ermon
ex vniuerrali in parcic.ularem tranfiul,t,mqluens,Cum,bypochondrii inreuone
Mulieribll; quo que reétè v,ventibus, edam ciera rifublonga. FuerÎt alltem ob [anguinem tenfio ea medio~
~orem)cl1
febre menfirua fié pllrgatio , Ct.ue cum fen':
mm duorum muCculorum, qui àthorace ad publs ocra
1LOne quadam laborioCa.Cùm igitur &,rigores fuerint,
pertln
�Galeni in 1.Prorrhetici Hip_ Librum
pertinent. Fit al!tem Si fplepis phlegmone fublonga.
generis multitudinem,guxvidit,nec ipfe affirmat:finSed nemo ph1egmonas huiufmodl,qux cU palpitatione A gulorum autem vires didicilti in his , guos paulo antèfiant,hxIl10rrhagicas effe dixerit. Verùm in phlegmodixi;Hippocratis libris,& noltriS' commentariis.
nis hepatis,aliorum hypochondrii mu(culorum(fex eHypochondrii tenlio, cum capitis gi-a- L v.
nim reliqniàdllObl1s prxdiétis exiltunt) iplis fanguinis
çruptiones effe, Q,!!àd ergo in diétionibus mllltis hbri
uitate & [urdjcace,& qu;r cOI)[equenter fa·
alltho re rcdarguerim, redarguere gnoque & nunc non
ti g J ~c,
[a!', ngu
, i,nl.·s dèr: unti ànt ,profufio,'nem.
pertimefcam,qui fcilicet particularium enuntiationem
mllitam fecerit,breuem autem, & veram doéhina~
vyu1t f:l;nè qua: circaafpeétum Hippocrates tenebro
nillerfalittm reliquerit. Prxtereàin calce diél:ionis aèlfa dixit in diéta fymptOmatum concurlione hxmoriedt lnhorre[cum autem hi,tanqllam vnîuer(aliter his
rhagicaoltendere,Gcuti per commemarios noltros diconclnO'ens , quanquàm vniuerfale non fit: fit enjm ex
dicilti, Nepe rurflls admonere, qux nuper fxpil.lS metalibus;:' concudtoOlbllS' interdum & lioc fymptomll:
morauim,us, commentarios in [ermonis prolixitatem
cfi expendere.
perpetuo aurem vel magn4 e x parte non fit. Sqibenda
vero Gmt in prorrhetica doétrina qu:tçunque vel perV nde~imo
die [anguinis filI~
in- LVI.
pemo, vel magna ex parte fil1nt~veu
guo in propofifiar fluores di[léiles, tum aliàs, tum fi fute veluti exemplo fermo manifeltlls fiat: fi"quis dixe.
rit inter mu(culos abdominis oéto numero exiltentes, 13 pedhllauerint.
. Verbum quidem tm'icf{ft, id elt ,fllperfiillauerint,
medios reaos hçmorrhagireaptiores cxreris elfe, plus
edocebit, quàm quiha:morrhagias Gtperllenire dicut.
Tuperuacl1umex.iltir.N:un fi &decimoquarto,fimiliter
Aut fi Gmpliciter cl.icat, folos hos inflamatos ha:morab(urdum.Cùm 4urem omnes è naribllS fiillatiOlles dif
rhaaiam inferre ,fi qllidem & alilld qlloddam fignllm
fifiles Gnt, quoties crafIx, & nigrx defil1a~ons
fueh.a'~orgicum
ipfis accefTerit.
'
ril.lt ~ maximè per,niciofas has,reperies-. Si vero tali!
L II l ,
()mbus è naribus co~ifa
'violenta, &
guippiamdiebllS qnibt!fdam velincfîcat<;>riis, ve1.iudi~
.catoriis comingar, cerrius prxoltendi.lfe lieet. V nde~
mulca fi uum, ad couullones hi imerdum
cimus autem ciecimiqlllrti eltindex. Vbl ergo theore;
deducunrur, ven;r autem feai~
[oluir.
m:ua vllillerfalia diximus,nunc,libri hui us amhorpartictUare aliquod vnum di.xit:vndeciOli diei in ip1is
Si in huiufmodi fanguinis erupcionibus connlliliotionem faciens: In vnillerfali autem de indicibus &: iunem adfcifci {jmpliciter dixiffet,hominem reprxhedifdiç~tors,
d~xl{fe
par efi.
.
femus qllod ve in ca:teris muIds, ira & ttÛC parcicub,re,
1r
tanquam vniuel'[ale,pronluia!lèt· quia v,el'ô Interdum
. ~i
in horrore iimuliudicatorièfudâr; LV'
appofuit,laudaml1s,& vera 10qllitttr.Nempe & nos fxpo~rjdie
vero,ybi inhorruerint,pr;rrer ra .. ,
pim vidimus in hxmorrhagiis hUl11fmodi conuulfos:l.·
. 1
h Î.
liguos non folùm ob exuber4ntcm purgatione, gllam é tlonem VJ gl ant, os lan guinis eruptio nern
V1l'6p"~c.0
vocanc:(ed dam propter refrigerationem',
incurfuros putO.
r
nequ,e a(Ji medici caput refrigerauerioc,fânguinis profitfionem -. -Bene dixir,pllto,prxdiétionis eOrt~,qua:
in diao~s
calce diétli
ftduè, negue magna ex parte fiunr, afirmtonedl~
retlnere vofemes. ~odaltem
eft, VenJ! feétio foluit. tale guippiam indicare videtur:
mens.
Tales affeétiones,in quibus vehemente! [anguine pro,
.
l
fundunt, vena: feaio foluit ante (anguin!s profilfionem
_, ' ~ibus
princi pio largti [anguit:!i.s pro: L v JI •
mul:..
fluuium,rigor Ruxioncnl fiait. '
'
exhibita. Conltat atttem quod gra1l4t~fnuis
titudine natura elCcirata gllidem {jt ad ipfius euacuatioEfl
d'
cl
'd' . rœ C1refnem, fed modum obtinere non valens, VOcatam à. re. H guan 0 ngorem mo eratum Vl ImtlS p.o,
centioribus medicis Ù7f6/'J"yVc.>C1l/l, id elt,fllperuacuatiofil}l1 [anguinis prOhtGonem in corporis plefllcudIne:
nem fecerit. Poreil: autem & vehemetis ipfius ha:morTurbationem etenim in ipfo faciens natura,m ad exrhagiœ auxilil1m [eétionem venx di~{feJmp
& floS
: c~rn
end lmquQd
infefiat,iritat. Ma;na igjç~tr
, ex par:
fa'pills allxilium experti (lmq~,perficn
immoderata
te fudores, vomi~(lf91e
bilio[orum, &. dei~Qs
. ~:
X1
[anguinis lationem fifiences. ~od
autem manllm regore fi 11 nt : con tll1gaque & interdum, vt dl 'l.!!r
éèo tramite nari, vnde [anguis abundè finit, refpondéguinis profituonem, copiam vacllari. Si ve(o. IIc,ce e
tem fecare ,manMgue eill(dem humeralem venam fe- D rit rigor largx fanguinis profuGoni,ipfam reuelll e.
rireoporteat,liquido confiat omnibus.,Si vero exnare
Ex hœmorrhagia,rigores Jongi. ' " 1 L r x'
vtraque fluxeric fanguis, [ecare vtrafque nihil prohibebit:no enim per cas v4cuationis,fed rellulfionis gra' Vbi morbum non fedallerit [anguinis eruptio,' e;<-:tia{eétionem facimus.
ç.epedtque cam rigor , vtrllngue Jongum ~pditU,
çx eo quod eorpu difflculter calfi:tt. Ee q\lOçl plur~.lI Il r.
Frequences, & paru~
[urreaiones, [ufbus in{llper mancat diebns , fiens " ex circuieu qUI:
flaux,lcncre, fiercorrum cxiguum habcndem plurifl1ùm ) contingit alltcm intcrdllID &. vag a-
me
fi;-
tes, CUJl1 hyppchondrii dolore, & lateris,
morbi regii participes exi{ltit. An his [upprefsis hi cxoluancur?limulquç fanguinem
profundallt?lumborum tcnfio his,& dolores [anguinis indicanc eruptionem.
Congcfsic rur[us hoc 10eo fymptomatum diucrfi
blindé.
~ibûs
capitis doldres,çeruicis la,bàr, L~'
Cltquc totÎùs corporis turtl trcn1b~
JDfirlniras, hxmor~agic
[olullnt:cxrcrll lll &.
tempore ira [oluuntur.
.'
Multas in hoc
tOto
or'
[ermonc concl1rfiones eldîne
�Commentarius T er.tlus.
dine fcrfpnc,mechodulrt vnÎtterfalein in iis, 'lui fanguicipio diétionis reperi, Tortninoro, prxtcrguam in exe
n~m
prof"undl1nc,pauCÎs defcribel:e no~
valens. Confi- A plaribl1s Diofcorida:,& Capi[Qni s. Nempe hifcripfed erueallCem 'oponer duo hxcpnma;febrem nlde reru~t
: ex ;~ctJ"A
F , ùiétaguc aplld cos eft, de vrinis 0fiillam,clliufmodi c:ll1G (imr:fympromata item eum caraClO, arque ~b _Id relidencias harllm, tl~m
, ab Hippo.
pitis, tum ceruici'S,& prre[enim plethoric3.. Connumecrare,tum ab Iphs confiderari & non deleél:ionum in· r
'
•
nt quoCjtle halld dubiè & eum fymptomacis capitis,
qUilll1t. D.lolcorides igirnr C;erp~Jf
'" JI'" diciait, qlla:
qurecirca t-àciem fil1nt. Déinde & qux roro in corpore
4A1f 'liI1I'Sr«, Id eft?c01:creta guredam per ipfas il1ue8a haabulldancix {anO"llinis
{iO"na
exiftunc,
M{nue
nihilo mibenc:faao nomme a verbo J'jac;~érpf
c / fl. l, qllod eft 'l:T1I)'IIV.
o
0
,
-1
nus ea, 'lux an ni ex rempore reftillo;'vel verno, & qua:
c{)1!.f, id cft, concrefcere. Neque enim ignoramus poeex reaïone cemperata, aue calidiore contingun t. Irt"mtam ira dixfe.1(9Cl7;<j~
fcp tTI!.f
KIJ1ChfAlJ4Jf, quod en 'l1Ee;.-'
que fit> in hypochondriis phlegmone C]ua:dam fiterit,
71H)'VVTI!.f ,id eft, circulariter concrefcÎt. Crete ri ferè
pofteà qux circa caput,fi~mqe
(imt, hxmorrhagica
o~nes
expoG~rsli
. mofas,ublidqe
in deieétio~gna,&
fi aliquod in thorace, hyp.ocbndril~q
,.verge.n
dlCI ~unc
aillnc, qllocies humeétecur
mbus refi~ntlas
ure ad hlperas parces fignum filent . Hrec fiql11de omma
alus,p~tcq1e
tormlO[~
cOllllenire. Nempe eiu{in commencariis De iudicacionibus expo{ui, prxcereà
modl deleéliones eum tornunibus prorlllS fiullt. Sul>in Prœ:nofiici, primfqlle Epidemiorum : in quibus difider: aucem inquiunc ica deieais liquidis reGdemias
ftinai (une & vencurre quàm proximè fanguinis promm bmo{as, tum (ilblmidas , vbi praua affe8io flleric
fufionis figna,& qua: talia non limc.
B in qua talia excernunmr. ProrŒfglle iis, qui calia de~
iiciul1t, affeaum eife hepar aiullt, acgue ob id auchol X,I.
Vrinœ quibus abfce[us poil aures fiûr,
remadieciifediétioni, An ex hypochondriis dextntm
celerirer, & exiguè concoquûtur, vicio- dolere videacur? N empe quanguàm deieaiones eiu[modi perpetua hepaticœ exiftanc, non Camen femper
fœ,& ira refrigefcere,malum.
funt cum vifceris inflammatÏone. ~o
fit Vt oracio, ~od
in ha~
qu?que o . raci~ne
recenfemr, pa~cil
niadieceric coniunél:ionem ,An, qllod feil~c
ita affe..
lare eft {ermonl vl1lllerfah fubleaum.Nempe vnna 10
dis dexcrum hypochondrium pcrpemo dolere afferemorbo' omni celericer, & exiguè concoéh,déinde vere non poruem. Prrerereà quod.déinceps diallm en,
ro ceifans , vicioulm qllippiam indicac: Liqùet autem
Exoluacur, hepaticllm proculdubio fymptoma eft: vt
qllOd & refriO"erari malum fic,non in his [olùm, verùm
in fecLindo Epidemiornm ell demonHratum. pon hçc
& omnibus. Neque enim in communibus adeft quipde parotidiblls fcripfle. Vident!' autem in his omni~iam
peculiare, ve1ut1 in ardentibus febribus. N empe
bU$ diétioniblls ex C'oncurGonibus quibufdam prœnoquod vrences hx'(ilmmas partes non calfaciant, malitiones harum fcribere, acgue id effe maximè & in co,
snx exiftunc:benignis, manfuedfque tOUlm corpus a:quod ipfi proponitul', & in pra:renti diaionc:[ed de his
,
qualiter,vremibus.
enunciare aufus non eft, quanquàm in particulariblls
t XlI.
Qui {ub{oporantur , iaerofi'q; exii1ût, C perrepe vniuerrales enuntiationes [cribel'e conli.leuerit.yerùm nunc r:lOè ait, An his parotides parum doneqqe val,de (enti~
, vc~r
his copiofè
Ionfica:: ? RurfilS guendam talem a:grum vidilfe (e[e 0fluit:or~n
. quo;
& fi dennetur,exoluunfiendens , in quo à hacura) impems quidam fafuls lit
ad
parocidum generationem, vc tamen non ponlerit
tur ,an & his parotides fianc?
co d.eponere humores affl.i&emes ,contigftque regntm
Si ex nobi~
propria parotidllm fig na diJicifii) perC?PlO!è fluentealuo pernlclofè haberc: n:ltllfa rC'ilicet
nicioiè item habenrium figna: fadlè qU,a: nunc dicutur
non iudicacionis ratione ,fed propcer hepaticre facul.
propria non elfe,tibi conllabit.
'.
tatis imbecillicacem contriftantes humores déor[um
rigore vri~œ,al
: tu excernence.
t II II. , Supprdfx c~m
ft
aliàs,rum fi ante fopor prœhenderIr. num
parotides in his fore fpes dl:?
Il
, ~!
In anxio1is quibufdam vigilantiis
'd
rot! es maxime.1
pa-
In his quidem,qux antecedunc hanc, diaionibus fu
Voccm,Ma ximè,adiecic in pra:[enria hl:C quod freturarum [an<1uinis eruptÏonum concllrGones {cribere
~
u
i
p
viderit,& non feme!. Q.!.!ocirca ill,xca prop,ofitam
voillit,fed c;mpleéti,'luœ propriaeifenr,paucis,vcdi- D
diaionem
Verlll11 eftanxlOfos elfe, qlllbus eXCltantllr
xi, nequillit. Rurfus quoqi & alteram hanc diaionem
parotides:
[ed id {llfficiens non eil. Nempe quod dead prxdiaioné fumrarum parotidum fcripGt:{ed qllod
menciam
denlln
tient calia fymptomata, iilp rà declarapeculiarefit nihil habec & ipfa vnà eum hoc, quod &
uic.
Si
igitur
qua:
Hippocrates nos doeuit ancè concepermifia Gn: qllzdam perniciola fymptomata, ex quielatus
parotidas
fore
fpcralleris,déinde xgrum ail xiii,
bus raro parotides fianc. ~od
amem neque ip{e de
&vigilantem
~
c
o
a
p
,
s
r
e
d
i
v
excicadas expeaa. Siparotidum gener:lcione enuntiare au{us fic, id fanè ex
gna
ame
,pel'
guç
parocidas
tore
[perabis,full c hçc:P ri
adieaione coniunaionis An,planè connat.
mum [anè abfceffimm omnium co mu ne ell gllod diuIl 1.
Ex torminofo {edimemum limofum, tius trahcnti moram morho ellelliunt xgro, déinde fi
fubliuidumque,malum. An ex hypochon morbus defes fuerit, & déorfum vergat, vel calidns &
repac, vci cemicis , capidf'lue grauitates f~e
driis dextrum dolerevideatur?Exoluatllr- furfum
rint, & doJol'es, & facid rubor. Nam per hoc fi paro ..
que? Arque his parot~des
paru,m dolorifi- tidas fore ancè fper:lIleris,'ccrcior pr~nod
eric cùm
C~?
Venrer his omOlbus COplOf'C Buens 'lux in diétione relata filOC, apparuedru. Ser~on
'lU idem illum an ce omnia memoriateneri velim. PoR
perniciem affert.
fign.a ~mni
finwtladm .dixi ab Hippocrate
ha:c ver~
In ca:teris omnibus excmplaribus [criptum in prinduobus lam hbl'lS [cnpt:llp[a, qlUbllS apponenda funt
qua:
-,
LXV.
�"
GaIeni in 1. Prorrhetici Hip.·Librum
corpo'ris atfeétus apopLeqllalis en t?.il1~
fe di~f,
prœnot ionem
qUa!cunque per pul[us in fin~ulorm
for[an vel dl.lobus vel
vIfis
mthl
autem.
r
Vldecu
confer unt : qUa! etG prœtermifIa quidem ab Hippo'cra- A xIa.
'
.
'b
ibl1s adiuts~fgnm
parorid
à
hil
gicis,ni
paraple
Cl? us
teexift anr, habes tamen [cripta ea à nobis in puHuum
.
plim
nonG,
alltem
Ego
tiaffe.
pronl1n
eiIè
:tlO[~mesv
libris,
para,,:
s
enienee
Cuperu
elfe
Ggnum
m
i
a
l
~
m
n
e
X
I
~
clte~
L X V J.
Ex voluulis malè olentibus cum febre ' pleglcis parotldas, [ed qllod is ab [ceŒls morbo minor ,
fit,refe rre fuerir facis.Confiat fiquide mex Hippo craacuca , hypo chond riôqu e [ublimi diuriùs
bo.nos e{fe,qui pro iufia morbi ratione , ad
~e,ab[clfus
per[e ueran te parot ides exurg entes perilllfera,s corpon s panes deuolu untur,q l1orum neutrum
habent. Nempe & affeal1 minore s funt, &
munt.
pa~otldes
ad lllfera.s panes non deuo1tmnmr : quare hoc duntaln diétione hac faaa quidem dl: obicuri tas qu:edi
xat pernlcIO[um pronun ciare,non fatis eric .
& ob [criptorem,faéta quoql1e & ob interpretes. quo[dam, incertu m elfe exifiimanres vtrumn e ex vnoquo conuulliuo modo curn catoc he LXI f"
~x
pavt
velit
fperare
nos
ir
v
matu
fympto
que. diaoru m
exace rbant ur,pa rotida s moue nt .
In princip io quide
omnia con~re.
~ant
r.ot . l~es
reperia t,reltbn hUIl1S eum mens authon s adhuc ignora retur, con
nihil obferu~ti
e~ :o.ncu~fie
~od
Vbi
it.
pocuer
are
exifiim
quis
elfe
naturatn
talia
enim
ta
gruente r'Încer
rllm fide dldtCllfe 111 promp m eft . Nlfi
B
i
u
b
~
h
tiam
experié
ns,
ipfius
e}
faciem
nem
propofi
CllratÏo
veroJn toto libro
qua pra:notiortem dic~o
rej,i~1
'
~
o
h
ex
iones
prœnot
ue
iudâ
camu[q
vi
m
cognof
fignorn
m,
mus Idonea
fl1erimus contem plaei,d e fingulorum
rum concurfione fcribere, confiat & nunc ex omnibus
E.t nifi rerum fingula mm vilic.eb~
care neqt~alm
;
fiit'
es
parotid
vt
fperare
nos
faais
Gmul
,
Id guod vos~:",
quœ fcripGe
qUlpplam nequi~.
res n~les,cfa
~
u
e
f
i
n
a
m
eft
fiant,
fmt,fi
s
lethale
vero
velle. ~od
dOCl1l1l1 om.111 a rte fieri, nedii in medicinali. Atq; hine
parotifaétas
tibus
laboran
ita
in
viderit
nunc
&
q~od
quancum Hlppoc rates fuperiores fuos in virium cuiuf·
eft,
non
faaa
as
parotid
ob
quœ
,
mortem
[ecutam
das
liber fimplicis medicamenti inuenti one euicerit in 0febris
quod
nempe
:
fcripfit
me:noria .
quœ
iis;
ex
conll:ae
velue
mnibl1s fttis eft demôftratllm libris. Id ql~d
em , qu~
fermon
acuta erat non fine pericut o, quodqu e vell1ti pernici oamem
m
Ad -prœfente
tene:e op~rte.
'e
..lOnia vero ampliùs nihil fcript:ed~a
accepiIT
ali
faeétio:(~
vniuer[
ex
rurftls
pawcul ,ans efi , camum
vtiq; magis.~o
vul~,mto
a
C
.
e
i
u
r
~
n
o
c
dicimr
nunc
ueolntmh~cf
qllod
ad
conuel11t,ql1antum
docung ue enlm accepe ns graueo lentem voluul u,percochç ecenim,cerebri affeal1s fimt ,vt didicif il,veluti &
nicioGor ell: non gralleoléte. Fieri autem poteft vt gratomm corpus conuuHiones;de quibus nuc ipfutll
p~r.
ueolens intellig atur , primum quidem in quo fiercus
enim fimpliciter de manu, vel crueft.~ori
dlX1lfe p~r
.. \
ma.x,imè lethale :déinde fi gralleolés
euoI?atllr,. fig~um
m
re, ve1 alta qllapla partepr onuntÎ auit, inques:~
~
C
filent refpua tlo : tertIO G maus graueo lens : quarto fi
licebie.
m
guaquà
antur,
xacerb
e
conuulGuo modo_
corpus . Nempe ta- C
fltp
flatlls talis:& 9uinto fi~raueolns
uulGonem amem ex repleti one malam elfe inq~c
appe\laaffeaus
lis vbluulus allquando a nobis vifus:eft.
Guos
conuul
pocrate s. Conftae autem,
tum
,
fiunt
à principio,al1t nonml llto pofieà, vb~ fieides
qui~s
parot
n
i
,
~
r
erè
man[u
s
Surdi
-,
L x VII.
n cœp"rm e conulllGones, perfell erant , ex repl~on
ne
alias, tum li anxio[um quipp iam fuperueortllm habentes. Veluci viceuerfa: quœ ex vacU:lUO
magis .
poft flldores multos , ve1 vomitus vel deieaio nes, vel
ner.it,& ~omatfis
is eruptio nes, vel inediam ,'vel vigilias, vel J?o
[anguin
tll
Qyoni am aduerb iu 17t1E/1<Cdr, id eft,manfuetè in me.
lltes filme. Q.!!œ enlo
veheme
mm
,
multas
mm
pauClOnes
œ
~
q
,
m
u
r
o
e
,&
multam
ql1x
eorum,
fit
dio diawn
co - ,
pO,fieà fiunt conuulGones, ad euacuationes magj~
cam habent [pemin omnibus fympto matis: fic & hones:
repleclo
ad
initio
ab
atim
vero'ft
Qyœ
mr.
fequlln
i7t.C/1<,H modera mm, & à quo nihil per
vo~ar:nus
~inem
vQi
ftÎqi
'comato
uis
conulllG
ex
es
parotid
vt
e
Si
Pi'6ind
nce
Vitam fienlmt s.Totlls Haque fermo tatis ql1idem cft:
,cunéta
t:neutll
confen
rationi
cft
nt,
dprotrah unt,fia
fore medioc,riter [pera.A
acid~,prOts
~Ir.ditas
~
dg;
xgro.
llClt aueem guod hoc [peret, a:gro anxlO[O tlente:f
tû
hxc,
tum
magis,fi & idem comatü(ils fnerit. Verum
Ex'co nuull ione, tremo re, anxictate t %,1..
ftmr,
Ggna
antè diaa magis deJipiemix, & phrenit idis
, exigui poil aures ab[ceiTUs proc~thoa
qnàm parotid llm, cum non prœf1nitè dicat in bilioGs
quidem hllmor ibus ab initio mOl'bi deGpientix ipfills D rJtanrur.
f ' . ' ta dl: hœc
.
.'
"l'b
potius elfe fignum, proced ente vero morbo in crndis,
•
N on .m exep
an us om11lbl1S,gulbus ICrlP
cra[sioribu[ql1e parotid um, & mlgis vbi iam occllpaC
oratio, cadcm habct verba. Atin quibfd3m,p~a!lO
Ce parotid um generatio applnt erit.Ho c fiquidem vniverbor um fcripta eft tenore. In aliis aucem cah: Q.!!a:
lateat
s
ampliù
non
fi
,
ibus
parotid
in
en
catoh~
caplIt
uerfale
conuu!Guo trcmu16 ql1e modo accedu nr, cum
[uisexc:
..
hllmo"
.
tium
infeftan
m
11"0
impetll
r
œger
vc
ita
inuafit,
quod
ab IceHUS po aures filfcltat. Laudo eos, qUlln . e
fiqUld r;t
rum caput pecere (entiat. Potefi itaque guis hic denuo
p!aribus diaion em non fcrip[crunt. Abund èIca.
1
mU
r.
par
s
f'.
fuperna
.
ad
quœ
·
eorum,
e
l
q
o
n
~
!n
. ' uS_
aUucinltus
IS etat, permllc enee eo lympto mata mu
no
b
re
tes m?tllm mdlcam ,fcnber e,tanqu am ex p'rxdié tione
di[similis generis hucufqi peruenilfe, & non œg~1S rll ef
s
impetll
odléta
&mod
ro
Suntve
as,
[ecutur
as
ignotO
parotld
ce[siife. N cmpe [ympto matum Grxcis
n
(um,no
comaro
cê,&
filrdita
011
fanè
ico
exiftic.
fe
figna.D
pcr
lim
t
\
l
p
~
C
ad
mifiionem facere , [lImmè abCurd
• (.ym4'
"
magls horum ,qlllm eorum , qui ventre , & thoracc laal1tem fermè appare nt in conuul fione cremot~
s 10 CO"
vtri[cu nq; alltcm fllcrir,
ipfi
œgris
~
v
borant ,clfc fymptOma: ~ltm
i
f
e
t
o
~
a. Fieri fi(C)uiJé non
ptomat
.- 'Ilcta"
.
q [SI.Cl1"
ur: ndl v C1•.
horum fimlll przcog nttlone m augebir.
cndanr
deprx
es
rremor
ibus
uulfion
_
re"
VICI
matum
lem lttaurh or contemplatlls fympco
Paraplegicis parot ides vito(~.
S
l
h
~
;
:
u
q
n
i
1
e
r
dinem, vt ctlffi conuul honcs quidcm
Paraplegias vnius partisc orporis affeétl1m talcm ef-
Cp
J
N
�Commen'tarius T ertius.
mlllllS tieret homo. Vbi vero conul,lHio fuperuenerir,
non poffe dignofci tremorem arbitranmr. SymptOmamm implicatio eillfdem generis quidem exifiit, verùm
fllperuacua. N empe ex catocha parotidas fieri abundè à
nobis dial1m,augente fimul &generationis expeétatiollem fafiidiofo ipfo. Imo vero & aurium affeétiones
expeétationem fimül adallgebunc. N omen prxtereà
CWa(f!4~TeOwJlr.
id eil, conullHillum, tremlliumque,
prallllm exiŒt.
LXXI.
, An quib~
,poa aures , abfceffus funt,
capite doleant? vel & luperiore fudent
parte', & fup'errigeant? déinde & venter
~eicat
, & 'comacofum: quippiain fuerit?
an & aquofre vrinre ,pende!1tia alba habentes ? & varire albre ' graueolentes fadant poa aures abfcefTus? an & quibus tales vrinz aillationes è naribus frequentes? ~n & lingua his lreuÏs?
Si, vt dixi,prxnotionem ab his exordiretllt,qllx fcripÛt Hippocra.tes tum in PrognoŒco, mm in 'Epidemiis,de abfcefsibus ommbus in'vniuerfum,comingeret
aliquod,& ex iis,qua: ab ipfo diéta (unt ad fecurills pronunciandum adiumenmm. Nam fi abfcefl'l.1m fore fperaueris,humorum conGdera inclinationem,ad quam videlicet fiat p~rtem.
Atqi ita, vbi fin~lorum
capitis fym
ptomatum VIres adnotauens,par.otldas fore tum ma~is
tum minùsfperabis. , Exemp1i igimr gratia de iis, ~l
nunc ante oClilos pofuit , {ermonem facere non malum
fuerir. Capitis dolor ex eorum efi l1umerO,qua: hnmoru~
a~ capm i~clnatoem
fignc~.
Sed ql10d {ll- C
penon flldallenr parte,pufillam ad ell1[modi prçfenGo- ,
nem facultatem babet:fed maiorem haber, quod {uperriguerie. Deieétionem vero ahti quonam quis paéto ~e
nerationis parotidllm fignificatorium efTe dixerit h~ud
fcio, cùm potius modo contrario contrila1~
hllmorum ad infernas partes inclinationem operetur. Comarofum ad parotidum generationem ftgnum effam di~
gnum exiHir. Aquofx prxtereà vrinx, in quibus alb~
fllblime petunt, ad prœnotionem per accidens conferunr:quoniam aql1o(x ql1idemabfq; albis pendentibllS
incoél:l1m e!fe morbum Ggnificanc. ~œ
vero li.tbfiantiam fecundllm naturam habenr , atC]lle pra:cer id pendens album continenc, coétum morbllm dre indicanc
abfqi fedimenco. Oportet igitur eas neq;1 prorfus incofus,neqi abfollltè concoétas elfe, vbi namra abfceffnm
molita fl1erit.~x
vero variè albx,& graueolétes fueD
ri?t, raro quidem.abfcelfum, qui fiat,habent. ~od
G
~h91ando
habuennt,maillm habebunt. Bene igirur ad~ec1t
addllbicans,An ql/ibllS eiu(modi vrina: fiillationes
~ nanbus Frequentes? Malignitates figuidem in fuccis
l~cotis
etG"ad caput ferantur , fiillatÏones magis è narlbllS m.alignas facillnt,nO parotidas. Oratio prxtereà,
A.n & llOgua his Ixuis?dllhitatiua efi. Nempe in prxdi~IS
~ febres malignas fieri,& linguam exafpcrari,efi ra
tlOOI confentanel1m.
l~X.
~ibus
ampliter,& crebro fpirantibus
morbus regius, & febrcsacutre cum duris
hypochondriis refrigeratre fuerint,his abfceifus Jnagni fecundum aures fufcitantur.
r~dV!4t"(l1f
eos,quibl1s magna cfl,& freql1cs re(pi~
ratlo)dixilfc videtur:ql1ona~
~ in !~ro
~e
viétus l'a:
Galen.
I ~ 47
tione in morbis aClltis,hoc patto eos nominauit Hippo
A crates. lure vero optimo fufcitandos pofiauresab[cef~ls,prt:nem&
ra,tione non cal;et,atqne ~oc
~œpiu
fieu Vidimus. SI verO ",v6ù!4œTI1rt-"(Il1r eos dlxem, qUI
'vetre inflanmr, vt nonnlllli intellexerGt,ql11 & ",.1Vrt-I~
7!.JJlétt ~cribunt,
& ",v~rt-œTa
,nihil hoc ad parotidllm
generatlOnem contulent,ficlltl neqj morbus re~ius.D
febriblls acmis, prre(ertim ardentibus, diétllm eft anteà
[anguinis eruptiones mouere, fangl1inem mm fun den~es,m
ad caput f~rli.m
ferences. Q,ga:nam prxtereà
dura hypochondna dlcat, non clarè cogno[cere pofTuml!s,pr~teà
quàd dolencia non adiecerit. Nepe hoc
adleao,lam phlegmonem horum indicabit:non adieéto
vero,frigidiu[cuillm mmorem fcirrhoft.lm ma~is
quàm
..
S
I ' l'
1:> ,
fi agr:uem.
0 llllncur vero ta la abfcefsibus mag-is non
fanguinis eruptionibus.Nempe cùm inflam~1
[an
guinis eruptiones, maximè tieri confpicimus. Propter
exB alienam vero amhoris enunciationem co~nfer
quiGtè non pofTumus an pra:termiffitm Gr ~omen
doloris,obfcuriùs mm pronllntiame,tum fcribence ipfo: an
hypochondriorum duritiem verè fcirrho{am intel1~
xerit. Verbum vero, Refrigeratx fnerine (nempe & id
diallm eIl: ) fignificare poreil non folma:n efTe febrem:
[ed partes corporis inferiores, cum aliis collatas minùs
calidas elfe, vt caliditatis reuerfionem ex ea re conia~
mus. Cùm magnos abfce!flls in'eifdem fieri dixit, vide~
tur ~ih
in aliquo vidi.ffe:& i.ta de particlllaribl1s pronl.1~ta{fe,
ta~qum
vnlllerfaheer pronuntians. S :tris fiqUldem fuent, pronumiationem fine nomine .Magni
r'
fiIlllle.
'Ir
'
,
lcnptam
Qtibus comatofa, anxiofa ,-hypo- L x XIII."
~hondria
dolemia, & vomiroria exigua,
In his parotides exciumur : anteà autem
faciei ligna.
~àd
~Utl1rus
qui~am
~b[cefils
ex iis , qL1X Hippocrates fcnpfit,fperabls,démde in qua corporis fiet parte vtilem habebis diétam concurfionem. Nam comaco[um fi & aliud fymptOma parotidas antegredimr. Dole~tia
vero h~pocndria
phlegmonem habent, fi guis
a~lmduert,n.
Cum autem ha:c ita habeant,ad generatlOnem conferent, & anxiofa,& vomicoria fymptomavero in calce orationis dial101 eil Anteà auta. ~od
tem faciei Ggna:valdc vtile exifiit, iiqllis c~nueitr
ora~inem
inreHexerit. Conuenit aurem hoc paéto in~
tellJgerc, vr verus fiat fermo. Verùs al1tem erit, vbi jn- '
teHigi hoc fenhl intellexerimlls: Ance parotidum generationem faciei figna conGderare oponet. Sunt autem
hrec: rubor, mmor prxter namram, oculornm hl1miditas,caliginofa vifio,& qua:cunC]i talia. Si quis vero non
omnia, qux circa faciem apparent, incelligere volueric,faltem cumorem prxter namram prorfus intelligere
oponee. Pofiql1am enim dixilfee, In his parotides excil1nmr:déinde ferie continuata dicens,Anceà aurem faciei figna:videbimr enllntiare à communi intelligedum
verbum Exciunmr.
Ventre nigra,ilercoroGque
dciiciente,tXXI1J1.'
,
coma fuperueOlcns parotidas cxcitat.
~qi
Haud reétè fcripfere quidam, Ventre ni~ra
ilercoro_
bilo[~
de~icnt:
neqi in a~tiLJs
rcper; exemplanbus, neq, qlufquam eorllm, ql1lllbrum enarrauerunr
h~nc
nOli~
fc~iptlrm,
~in
& bilio(a,qua: de palid~
~le
ab ant19u~s
dICI. confue~lrt,ô
diéta elfe poffitnt
~n eadem dJalOne, In qua rugra prodire dicunntr. Ha,
Tom. Il.
Aa
•
�•
Galeni in Progn'oflica Hippocratis
i475"
de caufa vocabull1m Biliofa expunxi) & reliqui fcripca
loi:' frigidis vero,(luditas. Co matis vero nomen (crimao-na,à Capitone quidem in ipfo pallimento:in fronte A ptOri faris fllit,qlli [ciLicet lethargi appellationem totO
vel~
à..Diofcoride:V idemr :uttem mihi libri huillS au·
.
~
(ubticLlit libro.
..
.
.
J.""VI
thOl" concurfionem banc in igro contemplatus tot:tm
'. H ypoc110ndl'lI contentlo,Cum comate
v luiffe cxp licare , c:t , qua; ex caeu prregreifa umt, id,
a s atrollir. '
anxioCo,&capitis'dolore, p~1oti
GlIod "parotidas fignificat,nequaquam difiinguens. Suf·
Ruruls & hoc loco cOma vnà Clt~
cilP.iris dO,lore fihciens nanq; ipfi erat fignum coma.
gnum demonfirandx parotidum generationis effatu diTuŒculœ cum fre . q~nti
{puto,abCccft. xx v.
gnllm exill:it) fimulque hoc monitrat & hypochondrii
.
. contentio. Pel' hanc itaq; appellationem phlegmone
fum 'pon aures rollunt. '
Potell: de thorace {cribere. Fierj fiquidem poten, vt
indicatnr:neq; enim magna cll: ipCins iudicatio. Si vero
faéta irHt'o, ,inc1inat.ione, pel' ca!l2lem namralem effluat
abCq; phlegmolle conientio fiàc,ill humorû ad {ilperas
quod tenuius eil: ex conticientibllS parotidas {uccis ad
partes inclinatione Cignum a~ , par9çisl'
g e ner~
ion~l
oris capacitatem, & ita freqllens fieri [putllm : confinOtabile exill:it,fanguinf(q; oil:ehdit eruptioné.:A nxlO dentibus autem ita , non conCentanellm en alias appaCItas vero per (e l)uidem parotidas ntillç paéto indicat,
rere parotid
:~ Nempe verbum .i-7TaM.«MC1 propriè va{ed umnl apparens di8:x concurflOni fidem addit.
Ill:
cuare fignitîcat: ipfllm alltem vacuui conCequuntur & B
i1.1- LXt~ _ '
Dolores abCque iudicaclQqe
contrahi,& mollius fieri.
'
,
.
f9hni,
utiles.
ln capi tis dolore coma, &.. [urditas, ablcefTum aliquem poft au'res erudant. ., ..
.. x x V J. '
Iarn fz pius (ermo hictllm partic~le'
, mm vni·
uefaliter diétllS eft , meliuCque oil:endimr, fi adiiciatur, Repentè occulrati. Nam' ,ulraf/DÀ.lw6</1rlf, {olutionem;gux (cllum fit, fignificat. Repeothero occu!tari dolorificas . affeél:iones abCque hoc) qllod. in al~
quadam,gux manifefia fit,parce ab[ceffus fiat, tranfmlgrationem contrill:annum [uccorum ad vifcerajpCa fa·
dam oll:endit.
Veïè {emper hxc Cigna [unt paroti~lm,
poil:quam it~
fore abfceffilm 'quédam ântè fperallimudhcci eniÎn ad
caput l'ecurrrcntcs calidi quidern,& tenues defipiétias,
& fanguinis eruption es procreant: cra(si aurem, & frigidi comata,& paroddas. Capitis dolor verifq; comunis exifiit, veluti & furditas: Ced cali~s
magis capit~
do-
poeratis eum Galeni Commenf
f
l
tariis in
,,
.'
eadelll. :·
.....
...
"
Laurentio Laurentiano Florentino Interprete.
OE.~m
{lut necerrdri<'! medicorum pr <cnotionCf.
C JI. l'.
J.
E DIe V M vti
prouidenria , vt
mihi videtur, optimum dt.
!': :-=~
1'. • h b
• e in triad'cs
a eantnt' o1'atJOll
v filU· me d'lcorum pl';l!lao-Ia
, d' Il .0. A
. ~
'
f
i
' . ac" mede1C pm. IHra\..la. egn ennn parent propen I~S.
t
aml
CLIS pra:fentiendo fucura, de longiquo Oblll
. ,& ._
, . vacat mterneClOl11S.
.
"
Porro'olnH
mum cnmme
v
dvt nluS
hilo minùs falmis cauCa cen(eatur. Sed iam atten am
di8:ioniblls,ex qllibus !ingula capita adl1ruic.
Ir:
r~ntiesP
coim & pra:dicens cora~n
I l r:
œgro prx[emia,pt'œcérira,& .fuwra,quœq;
no
'fi rm!' omutunt
.
Hl
cnarrans,cre d'leu rag1 10·
fcerc xgri conditionem. Hinc a~dent
mines 1l1agis [c cOllcredere l11cdJCo.
S
P rimum cal"lt hac adll:ruit oratione: alde'~
dicemll
n1
Pro prx[enGone,
dixitTc p rOll ide tiam,
1
~ I pcr[picllllm cil:. Igi.'
i cur infe n : Prx[en1tiens enim, & pra:di, . -. ' .. "
cens coram xgro.
,
ft- . . .!=:;b~
:- 1CxccrÙrn prœtexllj( D 1lomines magis [e concredcre man!'b uS mcdJco
1
j111
,
.
,
d
-'
"dant
caen
'peri prxfationcrn, vtpote neceifariii ( guanquarn non
quo.tlcs prxdlébollCS hall qU.1l!Oter~
. [cere
adrnodllm vtlmr prxfatio nihus) ob quordam mcdiefficitut' \/e xO'cr f.'lcile cxil1imct medlcnm ag~OAtq'
'0
orbt'
cos, vt par ell:, qui illius reculo ex ticerunr, gllale itcm
condieione xgri id en <]l1xnam !Jt n:ltl1l'a m , :. Et.
"
fi
nllnc l'ilOt !è [e /l o minance methodicos, medico mm
ad hunc 1l10d1l111 [eC)uela texitur demon ra tJOlllS·
na cuo~idlm.hab
c ri dicnt
~ 5,aUt
prx{cncem con [c ntarc f.'lprxdiétione exlll:imat x~cr
mcdicutn .1g~o!cer
(cere
ntCltCm 111 bene valentibus lUt rcuo carc cort'lIlnam in
l":lm a:grotatÏoni . P orrQ exifiimans med J7u agn,o c dc' vcr intercifc, prx diccrc
x gro clntl'b li S, vaticinationis
naturi xgrotationis,fe exhibet ob{cgn
e nclf:r~7?
vil1~
fucura. Icaquc docet Hippocra s ex pra:fationc,qllàm
mllm [e cxhibcns ob[cqueneiorcm, morbo açt dicatll r
i.t
.,
�Commentarius Primus.
bns librum,dum ad eam veniamus diaionem,cuius tale
dicatur. Qg.œquc infirmÎ omimmt. Infirmi omittunt
non qure nullo paao agnoCcnnt: qllemadmodum non- A cft initillm: ConGderari connenic hunc in modllm per
morbos acutos.
riulli interpretes infcitè prodidèrunt, Cedes in profllnAltera IOllgior cllarratio prtefationis.
do corporis oerpelfas , aut cau (as , & item affeéHones
CAP.
1 J.
earum : Ced ex caufts, procataréticas nomine, id eft, laEdicum vti prouidentia ( vt mihi videtur ) opticeffentes:cx accidencibus autem, ea, qure euidentia cirmum ef!:. Non Cecllndumcommunem amhorum
ca corpus funt,ac CenGbus vCurpanmr. Ergo quœcunq;
confi.lecudinem videtur Hippocrates vlitrpaITe Pronitalia per enarrationem infirmi nequaquam dixerunt, Gdelltire nomen, Etenim tliram,& diligentiam ita appelmul ~tq;
alldierÏnt ~ medi;-is relat,o~
opti?a.r~ne
lant : quemadmodum Euripides indicauic dicens: Ha;c
denl1rantur. Creterum quonam modo Id fien couemat,
moriens tamen mnltùm prollidit, vt honeHè caderer.
procedente [ermone docebo.
~il1etam
v;rb~m
. PrOl~ide
, per omnes modos in1111.
!ta curationem oprimè molieris , pra:fimmm mUltltlldme eft lUX ta authorum illtelleéhlm
nofcendo fururas affeaiones . Fied enim
...f#!~
....i,,,f.
pro eo.q,uod dl, cura, m gere. re CU,illCdam rei , & prxpa: ~~;.v1ç..........,
i'~ .. '
1
P
rare
vu
la.
rxterea
promdentl3
Mllndum
O'ubernari
-..
U
(
d
!
.
~
f
'
'"
~
o
l
'
r
non potefl:, vt omnes in [anitatem, <rgri
vulgata. alioqui apud philoCophos,& triea gl~ftio
ê'a~
~
perducantur. Id enim melius foret, quàm
~p(am
indicat fignificationem. At verà Hippocrat;s no
~
()
'l4
pnrÎentire fucura.
B Ha: Ced -de pra!CenGo'he prouidentiam dixit. Mihi vero ~,f
_
.' ~
~ ....~ ....
.~tV'"
videtur non Gmpliciter , [ed à communi ql1adam figni- ~.-,
. Secundam prreCenGonis vtilitatem hoc 10co perCequific~ton.e
Cecllndum vtrangu~
ap~el1tionm.
~od
~
q&,~;è.:'r3
tnr. E tenim vbi medicus agnoCcit exquifita ratione affe
eOlm vldeantur qureda.m ante, qllam fiant, prxllidere 'f.G~r(
...~
t ..o41.!
étionem a:g~i,
quoCdam prohibebit a~eétl,
qui ad .ila~
aplld Homerû,& item prreuidencia: vocabllillm faétllm
C-..... t; •
,
'conCeglli allolent : quorundam prolubeblt magnJtudleft: & ab ea ipCa prxCentire,& item prxCenfio. ~locirnem omnibus vero in comune reétè proCpiciet,& pra:ca quicquid-nawF3 !ëg(ile-riHÏociff.'aHene-peru.Q.(4gamus
cauebit,quemadmodnm bonus gubernator per futuram
aatèrquim=iflttleamur,pt'œ\:l-ider.e-hoe-me l ~ it~mlS:
tempet1atem.
indicames verbo vc talia videamlls antè,qll3.m fiant. Et
v. Cllffi vero homines intereant,alii priùs,
ob ~a
rem , qu~
ge~unmr
, fi fiant, d~ repente, contra
,~ ~: quàm ad hibeant medicum , ex vi morbi:
a.rbltJ~,
coguatlonem: ft confitlto,cllm prouidennonnulli adhibentcs medicum,ilatim motla fie;! dlclmus, Id qllod Soloni gnoqlle efi prodicum,
hune 111 modum : ImerHingllant, perpendilmq; indices
riumur: uidam diem viuentes vnum, aue
Areopagita: conlleniet, num ca:des)vulnns , incendium
.
paulo plus temporis antè, quà~,medics
prouidentia commiffilm tit, & item medicamenmm fi
arre r~p ugn
et . Oportet igicur agno[cere
quis adhibés im~rec.
~inet
rhetores antiquiores
[~ha
verba, & nomina vlitrpant: in qnibus
talium n curam affeaionum,quantumfu- C fa;pelum~ro
qua; proUldeocla g~rul1[,dicnt
aduerlils ea, qua:
pra vires corporis lit : pariter & li quid in
fine ~ 11a c . onfitla~e!
& dellberatione colltingunc:
ver~l
gr~tla,
ft qLllS 1I111ltllS alterum oblx!it , aut fi permorbis diuinum habecur,illius quoq; ediCllCSlt OblratllS , nalldquaquam prouidentia extitiffe difcere prouidentiam .lta enim merito comcunt. Sed fi quis mllico cogitauitantè aliquid tale comInendabi tur,& fidus medicus erÏt.Etenim
mittcre,& conGderauit quo paéto : prouidentia id corn
miifum
volllnt. Id ergo commune fignificacur apud aufuperdTequi poffinc,eosvel magis poterie
thores de prollidenti;c vocabulo,bonarûmque & maJare è feruare , ex mulco antè rempore lin ... rumgeftionum ; n:~,
vt quidam exifiimant, de bonis
tamûmodo dici auolet. Etenim ea ipCa qllxfiio, vtrum
gulis confulens: arque morituros, eua[ufortuna qlladam regamr Mllndus ) an prollidentia : de
rofque pnl'no[cens , ac procnuntians , culcommuni Ggn}fieatione rel,ata :fi: quomodo ex 0Ppopa vac~bit.
fito [onun:E dllllcet. Porro qll1dam non fOl'tunam,fed
ca[um aduerlilm prouidentia diuidunt,id ipfum vtrag;
Hoc (ermone, ad duo de prxdiétis capita in pra:CcnappeUatione figmficantes. G.!.!inetiam fxpenumero ditiendo vtilitatÎs adhuc adftruens,adiecit tertium:in[ont m abolitionis crimine fore medicum dieens, guoties D dmr à philoCophis Mnndum prouidentia gubernari,
melioris appellationem adiicientibus, & item optimi:
conl1alituros, aut morimros xgros prœnumiet. 19imr
adoleîcemem medieus quidam nuper incipientcm {ilpropcerd quod prouidentire vocabulul11,meliores,deterioré[qlle nota: promifclltim faciant. Si igitttr prouidare pernicioCè, ignarus dcmifit in balneum: tlllll :ll1tem
demia fecundum hanc communem tignifieationem di'fudoris copia effluence medicus gallifus ef!:: tanquam
8a efl,conftat vt ita appellemr ea rationc~d
aliql1id
fcrmatus ciret exquiGcè tempus. Paulo poft imermor, 'r ':~ ,'"'",
aOccàfCJlMtm-mr.,vitieatttr-..Pari modo prxCenGonis votuus a:ger maona neceffariorum indignatione eft,& mecabulum faétllm eil, ~i enim qux Ccnfibus Cliapte vi &
velut gui ipCe ilIu occidi{fet. Haétenus
dicus acuft~s,
natura vCurpamlir , qUlbuCdam pe1'llefiigamus indiciis:
fecimus prrefationis enarrationem, prretcrquam vermerito talia dicimlls pT-rel1idere,périnde guafi videantur
bum(dil1inum}brcllifsimis, qH()d,iA~S
antè,ql1àm fiant. Et mihi videcur prollidelltia qU:E op:z..
g~nf!.rtli+,u
~ perid
[unt-Clrc.a pnc,~d
'L '
;;>
.,., -1
' d'a'::!. 'b 3
l. ~ ' r '
fi
dl
'
,
.f.
l hm
'r'tiliruem fdliRQnt. InCuctls vero 1 lonl us aup'ol~e
ad or~lInam
Clmr ,non,il1x ta commllnem figni- ~:.,;
.. ;:1; ....} :';~J."I,
hcatlonem dléta effc. ~x
enlm ita dicitur proniden~
~
.!. 41
thorum,;-llt Ceq'fiela: in orati~bl1s
i};nar,is, a~lt
~ti1.C
ma contenentiblls , diuer[annbus etlamnum 111 call1llIs,
~.!4t"6
JIf.~U,
7p::::;",
tia,bonorllm Colùm dicitur, V nilierCi enim prouidentia.
non eft malum opns. Ita efficitur, vt rerum qUa! per tria
~r,l"
~'" "r~
& argntiolis orationum,alius enarrationis modus proaccidanttempora, prxCenGo cenfeamr. V ~tes
enim ni~
.;t *-! boY '1 !}f ......y.r ..
• ~rius
. el,~I1
i logirbu~
perfi;itu l', qu~
prxtel:ire omn.e
licebu vtlluati Hudentlbus : 1I1termedmm rehnquenu~i1ô
minùs demirandl1s cil, qui tanquam pra:Centia di' u ~-r
'
~
12.:
Tom. 1 1.
A a 1,
}",~{J.r
f\.' ••• J ( : ,~
o'
Galen.
~
,
f?. ,,"'" . ' J'/.~• (tt'&
M
t'k
C;. .·
JO'
{::C)
. . .-.......
(r#
.t#~
~u
"0 .-~
"...t-s
e.1'A:?~
, ~I~
~M<
· 1~
1~·rt
~";'.-~
~ ~.M
·1;.4~
; "'7:6.
w fbr4 j "'$1.-:if\~
t.~:7
~~
~"t?
... &.*-~'1
.
o-9!J6>i< ...
.
H '1"I" t'" '~-1.
.
.~
(1r~"'.·
fr~
,...
,(1.)'
""...........
_ :. __. ~,
~
"'
..
_V:!,
'1~3"
.
~"'-at
~
• ."" ~'
~
at"·r.l<-#kI~
~
t"
r.
hl",,"
p.:-..~
.-(:4. _
...(.
.
IIY,..., •.-} ......
~
, ... ~
~'r.u
,r
l'"0
C •. _
or
I:f'k.
�1479
Galeni in Pr'og'nollica Hippocratis
rcrcidit: rurfu[que melibr hic eil , quàm qui ter: quOcat prxterita,ql1X ~lOn
vidi: ipCe, quàm qui futura pra:;A
modo
rurfus ille, quàm qui quater elu(us efi. Atqui
nuntiet. Pan ratlone , qUI ea, qure nunc gcrnnmr, dlpromifcuè tribuirur omnibus confcqui finem magna ex
cit amè, quàm videlt, nihilo minùs, quàm illi , bonus
parce. Talem ergo docendi viam, cx qua allfpicatlls
vates cft. Id. igitllr Hippocratcs indicallit dicens, Prxqllifpiam f.rcpius alio con [eql1atl1 r finem, admirtere,litfentiens, & prxdicens coram xgro prrefentia, prxteripcruacuJm .:utem in tïgnificationibus norninllm ope-,
ta & fmura. Eiufdem ergo faclliraris intereft,prxceriperoiitatem , abalicnare, & defugcre cOl1uenie: quaUl
ta' qux non ideris, dicere vt extiterint : & i[Cm prreProdicus camllS fophifl:es exo[culaws,pc"itioribl1s grtfe~tia,ql1
etiam paf!: futura. V (u vero ineer Cc admonis , molcfi(tfqllc erat : [ubindéquc à Socrate mordedum difsidem. Futurorum enim prx{enGo vtilifsima
bamr apud Plaeonem ; in creteris alioqui cqmmendanen: prretericol'l1m vero inmilis quidem aliis , {ed vtilis
dus. Sed nOI1 reél:è fort:t.{fe fcci inter initia memorans
vni medico~l-6ft!'.
Cxcerùm
Herophilllm. Prreilar enim indicare vera prrecepta mc:
hxc quanquàm non Gnt medicinali propria anis, eadicol'llm, iis, qui fellinant ad opera anis,neaue morart
men enarrationi nimiùm concinunt explicanri in comeos bitàriàm, panim docendo dcliras fabul~
fophil:~
mentariis implicieas nominum Ggnificationcs , Illud ex
mm, partim rcfutando. Reéhus enim erit veilia in hls
filperabu~dnt
,qu~de
relacum eil,ad en~ratiom;
commé,a:'iis tln:l1mmodo perfeqni,quxrerc vero alio
vtilc vero ad allquldallUd, qnoù qludarn dlcunt expofieores de moribus fcriptoris modeiliam commèndan- , volumine, & conllderare in maiori Otio qurecunque
tes, edam hoc loco dicentis: Vt mihi videtut', opti- B Herophilus in pra:fenfiones Hippocracis obloquatl1l:.
~xqle
infirmi omittllnt enarrans, credimr ~ag!S
mum eil. Powit enim dixiffe, Medicum vei prollidenagno[cere :tgri conditionem. Oponuic eos , qUI calta
tia, optimum cil. Ipfe vero hac quoq; p:me aùiecit verenarrare aggredillnrur , oilendere ip[a re guam ob r:m
bum, V t mihi videmr. Et quidem {cripturus huius dc·
hl [cribere alldeanr. Eeenim promptiCsimnm eil gltl C4
creci demontlraeionem. Atvero qux Herophili {ea~
4
quid libeac,[cribere: difficile vero talem indicare con
tor(!s dixemnt, diuidentes prrefen(ioncm à prxdiétiotemplarionem) ex qlU magna ex patre confegllatur fi:
ne, 110n folùm inutilia funt, & impropria fignificaca,
~em,
dicendo œgris non fucura {ûlùm, fed edam anec a
[cd fophiilica,& falfa. ,Atql.li ~idn[lr
rerum difcrim!faéla,qaiblls ip[e nequaquam intcrfuit, & .icempra:~n
na docere,non de Ggmficam lOitwltlones tradcre:pntia circa xgros , qure nondum audiuir ab eis , nec Ip~e
mùm in co ipfo peccantes, quod nefciant (e de fignifiagnonic, <]uemadmodum nos in iis , qua; dicemus , encaeo [acere fermonem, non de namra rerum vtilillm
mus merito veri credendi , quoties operiblls ipGs pr~
contcnta dic~
artt. Senfio enim prx{enGonis nom~e
firuamlls contemplationis veritatem. Ca:eerùm ne c~
tur magna ex paàe,fi firrna G,: intcrdllm vero & fi gllid
gamur femel , atque iterum ead em {cribere, nunC J~
deGt, ne firmifsima Gr, rancifper fimilitcr nominamr.
enarranda prxfatione, & it~m
poil in enarrandis pa~
Qqocirea nonnllnquam eum adieétione dicunc ii , qui
talia enarrant , interdum exqlli(jram, [en(ioncrn, intertiClllatirn diétionibus, faeins dllXi ha:c omnia{e~r
ln
bls
dutU raram, qllandoquc firmam, aut edam perpemam, C enarraeionibus diéèionllnl medicinalium à no ' ~ef.r
. \ glll:t
"d
hune l !'b mm d'lCend'IS, maxime
ex ipfa adieétiOne· indicantes nequaquam fignificari
1 non dlt!Il qUI
,
piam [ecit ex iis, qui librum enarraucrunt , alioqui ma-s
femper firmum de nomine [enGonis. Pari ratione prxximè neceffarium, ~ad
enim cenfuie Hippocrace
[en{io duplex eil : altera firma : verbi gratia, ab hyeme
exerccre medicum, quantum in his agicur , om~lic,
ne't
fumrum ver eil:à quo xitas: pofi autllmnus. non firma
. d'Icans qllo pavlo
.Cl.
•
quaquam 10
conuelllat
prret enta
: ' all
,rt,'.
altera,in his,qua! Ararus verfu cecinie de Luna:
prre[emia non perfpetta à nobis fentiblls, prxtenu •
" Si vcro cornu fublimills annuat illi,
Et fi quid in mOl"bis dillinum habetur, ilIillS ql:qlle
Vim Borea! expeétes,Auilrum fi rcaa filpinac.
Gt dillinlln: illu 'dC.1I~
edifcere prouidentiam. ~fùnam
1ta enim fieri magna ex parte obferuatllm eit, aeqlli in. fi .
/ cores 1 .
terdum non ira conringit. At vero Herophili ailipulaHIS en aclmonct prx[enGoncm, inter expo 1 d um
fenfio eil. Nonnulli putant ob iram quandaO? eO~um
tores volunt prrefenGonem elfe firmam , & fbbilem,
prredittionem vero nihil habere illiufrnodi. Multa
hominiblts accidere morbos, dicitntque telltmo;,ao.en im prredici dieunt,qua: non eueni:ll1t : périnde ve quis
huius opinionis, cos, qui vocatas {cripfeu~
d,l 1
• cltra
. rltlOnJS
. . a,1mlOlell
•• 1llm negllag ua m ln lca ld4
poesie prœdicere ea,qux non prx[cnGt : aut aliud voce
l'las,
• H'lppoerates 1IllJllS
'. opJllI,Z
• 'onis'"WU
qUO,
~ JIA- J ... .,Mnt:;'7~v
eloqui ) quàm guod efi animo cognimm.
~od
fi notes, verum fillel'lt
m4
r.
. .
~&r"-;7.x,
lint
appel lare cO<7nitum, profllls nommcnt oplOatllm,
in91~am,e:
officium boni eJ(poficori ••~n-eAbjs
I!."~
-~
,
-"'0;;
f1~"cita ve aneecedat .m0
aOlmo
prxd"IcentlS. A t fi1 non d'lcant D pHcleerdlcendum-ett"pet'-en:rn:aflones- qUKfjU. rrri4~l:(
w'
C-.c..
r. fi
&
.
,
m'. no n t amen :tut110tdea1rvm~J
[~eltnd'IJrfèa!H"
(;
• < •
~
prxlen
lonem, prxopmatlone
. '
'Jn 'Ir lP'
~
.
re vacant prxopinationem: quomodo nec Herophili
ptof1~uan-qàrle
f.11 (i~m ....con (lae ~I1,
• deM
pocraccs nullo lilo libro cau/a1l1 xgroraClOnlS ln r e{si
feétacores , ecfi pa rte plurima bar~ilfe1t.
Aut igimr
rc fiun dat, quare & 1r yderaco ,quos ah al'19 lIO proe:v mor
pra:opinacionem lege !:1?ciant d![sidere ~ prxfe~{jon,
rllm
er4
vetere ira vocarunr, volumine De viétu aeuco
pamcr fuadente homlOlbus reclpere legls [anébonern:
borllm rceen fuie. Hic igitllr liber eonfcffè verus, ~,Ica
aut fi id facere non quellnt, vocabllla rel'um [ecllnollm
man{l[gll cil. A e Jibro, qu i eil De facr? m.o: bo , : eOconuletudinem inalldiam. At vero in con(ilcrudine
qllOgliC leripc:l fim,t ad obili rpand:lm ln(plcdJOnc Non
eil medicis fpem de fumro magna cx parte & item fir•
• ne 5 con t"n uot.
mm,qlll, eum mlttcre
xgrorano
.. .
buOl
mam, nominare prx[enfionem. At fidi medici intcrefi
.
'
..
1
d'
.
,
19ltllr comma cm plltamlls IlII01Im baben mOl' 'da m
non ealia veiligare,fed ql10 paél:a qlli[piam in xgris prçqu~ C ob
neque amaris affetlum : id enim ~rcdnt,
diccndo vent1lr.1, magna ex parte verus fit, raro [alfus.
[cripfcrllnt hiilori:t1n, dcprxhcndif1e EraG l:l «e nC4
Etcnim \'ocnla, Magna cx partc, fin .....l1laris quidcm ca,
amorcm x~roae
filium regj~:
dillillum ramen e cab
[cd rcrum plicas multiformes :l"l1o[cit, illxea mai ris,
b
ce nequ
quaquam docllerunt , nCCJllc ab H'Ippocra,
cdjcO
minorffquc r.uioncm. Si quis i ,itllt' in viginci p,xdiErafiilrato voeatum, ncqllc ab alio quodatn l~,éfvci
étionibll abcrrat (cmcl , intcrpclJaliit pcrpctlliratcm:
amorem. Porro cos) qui gracilenn tînt, de CO 0 aUC
melior ramen cO:) quàm (lui bis à fine prxJil.. ionis in4
r.
'.
+' .,. ... "
-~Ff
""rt- ~. '
.' 11 ~ . .
l'
".,,,.
...
... 0, .... '.
(.
f
• I).~
'
,..
,.-)
{
�Commentarius Primus.
âltt illComnes, aUt febricitantes ex caufis amatoriis, iIlo
bris vero de morbis vuigariis, fllUÙS traétatum exco<!apite compleél:l1ntur maiores , quo de callfis procatar- A luit. ~am
ob rem nonnulli exp'oGtores fiatÏm ab hoc
éticis, id eft, laceffentibus commemorant. C ùm enim
opere librum De morbis vlligariis merito enarrauerflt:
& nos iimiliter facienrus.
hx in pIura diducantur genera, vnum ex his trifiitia eft.
Trifianmr vero hi quidem intermormis liberis,aut neDe [tgnir,qlu in uu[tuexi{tant.
ceffariis,auc cognatis,aut amicis : ïlli vero expeél:antes
CAP. l l 1.
kipCos, vel {uos affici, vel etiam patriam omnem fore
el1erfam. ltidem crifiantur ftudioG pecuniarum priuati pecllniis : vel etiam ambitioG primtti gloria:& item
Onfiderari conuenic hunc in modum VII J.
alii omnes ita afficiulltllr. Ex his ergo funt o, qui ob
°per morbos acutos, principio vulcum
amorem triftanmr ,haudquaquam diuinam perpeCsi, fed
11l1manam affeél:ionem : niù quis credat P oetis , qui fa~goc!
' fic '~e fiml~
bene valemium, po..
bulantur dxmonem quendam PllGlIum, recèns nacum,
~lmu
[Ul . Ira cmm opeimus eric. Si vegerentem faces ardemes, homines quo [dam in hanc
rQ quàm maximè contrarius fimili hr,exiagere affeétionem. At vero qui decretorium genus
d.ierum diuinum appellei:, umm quendam confeffils eft
ciofiffimus dl:.
.affeétum, halidquaquam prodidit Hippocratis opinioeni"? fimpl~*:€aus
habf}Q.t-ffi-: B Per[picuè indicallit vt hoc libro De morbis agac aCl1nem. ~
tis. Incœpit amem ab indiciis , qux in vllim exifiuoc:
WsRltu , aUE Iftopmabtles, dmma VOeaW'lE, Ced vbi
eo quod in primis appareaoc , & vim obtineant maxi~beaflt-u=d{R
o Nec ignorauit Hippomam. Vth:rc igimr in primis appaream, cllillis 'percrates cau[as decretOriortlm dierum : vt in commemafpicllUm efi:vt autem vim ad prx[enciendum ubtineant
riis De diebus decretoriis à nobis demonfiramm lam
maximam , déinceps di[cas, licebic. Atque in primis
efi . . lgitur, vt Qo€ui, nequaqnam Iflel11oraft:-COfluenit
rellOCetllr in animum communistorius medicinalis ar.
pet:. bas commeRtaUOftes
qttœcttnque pr00,t.U.perperam
tis prxfatio, quam Iibro ",d la7gE0I'. id eft , de chi.fun~Me
vetitîmiiia-;-&Umfem.ientia vi
rllt°gia pr:rtexuit hunc in modum : An Gmilia, an difdeâ-nmr. Erob eam rem qua; ab Herophilo [cripra fune
iimllia
lInt, fiarim inter initia confiderandum de maxiin prx[enùones Hippocratis, dilata ad alium locum
mis
:
~
d
tàcillimis, ex iis, qu:: :x toto , & v[qllequadi{simu\abo, fdque nUllc , & totO déinceps volLlmine
que
accldllnt:
& qux comuen Itcer obcutll ta au auip[e eftlciam : & item commoneo faeindtl~
L"--':_ !.J
"
• \
,In.u>.
u
&:
animo v[urpare. Non eni~
pra:'fendir
,
lingua,
!rÀ~
n-tGRltlnn:UmrT!e manu lieS., ljtlO .ffHR.US-Gl.-rr Hne
fio
folùm
ex
his,
verùm
edam
faciendorum
indicamu,lta expoGtorum errata de €oRGlio retiCl~R. Sed
tio
incipit.
De
faciendis
icaque
in
libro
De
curandi
fi diligenter leél:uri fim) qua: à nobis funt prodira) illa
via,& ratione,definitum iam eft. De prx[enfione nunc
ex Ce ipGs a:fiiment , arque arbitrelltur, licebit. Ergo
eft : re,monendllmque vt interfit prx[entienomittentes llugas , qux de dillino circunferuntllr , lljee- G a~end.um
o~
folum fl~tur,Ee
edam prxterita,ac pra:dl a~tJS,
mur ipfi eam rem feeundllm Hippocratem vefiigare.
fent,a~
qlbu[d~
llldlCUS III ~orpe
inuenire. Sed
Igimr , vt vnLlm aliquid ad artem medendi artÏnens,
prxCentlllm cognmonem propno, & {l1O nomine condil1inum fit, nec [o\um ab Hippocrate commendari
fllellill}us nominare denoraejonem. Icaque conGdera~
cognicionemeills, {ed etiam ofien[am elfe, cllillis perdum admonet v111mm xgroti inter initia, Gmilîfne an
[picltum efi. Scriptor enim deridiculus forer,commendiCsimilis bene valelltillm fit/ed potiCsimùm {lli. Hoc
dans rei cogllirionem, quam nullo paél:o docl1erie.
cnim fignum [ecundum decreta Hippocratis inrelligi~are
ipCa dil1ini pra:cognitlo vnl1m ex iis fit oponce,
mr, vt non [olùm de communi natma omnium [ed
qua: ab Hippocrate Ccripta ume. Icaque [oluamus , fietiam
de propria vniu[cl1iu[que pr:rcepra artis conGdedemes iam non aliud haberi id, P1~t-efquam
ambiefl[is
reneur.
~ando
enim conferri partes affeél:as cenfebat
~tioncm,
de qua [cripGt in Cententiis ita:
cum
bene
valentibus
, non alienas inmeri confillebu
Si hyems Cql1allida, & Aquilonia tllerit, ver vero plll[ed
eius,qui
a!feétus
Gt.
Optimus igitul" x~ri
VUltllS eft'
uillm, allfiraléque, febres aClltas fieri a:O:ate neceffe
detri~
quocies {imillimus fui permaneat: econt~ari
efi, & lippirudines , & intefiinorum dJfficultates, mamus, fi quàm maximè in contraria verrimr. Ea verd,
ximè mulieribus , & iis,qui hllmidam habent naturm~
qux in ter optimum) & dererrimum habeanmr , tua inHzc, & alia, ql1X d~inceps
Gmt prodita, pra:Cenfiones
D
cereft
conGderare finitis extremis. Nam fi propiora
funt eorum ,qux in nobis ob cirClln fiui aeris caufam
[tlnr
optimo,
meliora: Gdeterrimo propiora, dererioinfefiant: de quibus per Cementias brelli {llmma quafi
ra
exifium.
Media
vero inter ha:c funt,qux pari vertnq;
decurCu per capita commonllÎt, [ed libro De morbis
intercapedinedifcedunr.
ltaque vultllm oprimum vno
vlligariis latÎlts dOCllit , in his vero PrognolHcis omicapite
complexus
indicauit.
Etenim Gmillimus ei, qui
fit , quanqllàm ad huius operis infiitlHum atcineanr.
fecllndllm
namram
eft
,
optimus
exifiit: maximè ve ~
Itaque reétius erat quxGnÎlfe quam ob rem dicere (i.lro
contrarillm,
vtpote
nobis
neqllaqllam
familiarem
perCedit quidnam diuÎnum babeamr, quàm pr:l.lIè enarfin<tl~
parriculariblls
indiciis
explanauic:
quorum
rare. Mihi vero videtur ob libri maglliwdinem haudféorfum
aggrediar,
predita
déinceps
ad
hune
~o.
qllaquam adiecilfe huic volumilli rraétatllm De vulgadum:
riis morbis: & ob id, fimnt ac abCûluit librum, in calce
ba:c adfcripfit: Oportet impetllm morborû vlllgarioTalis autem fueric na[us compreiTus. 1 X,
rum cito conGderari, necnon tenere tempo ris conditionem. Er<to quàm necelfe fit agllo[cere medicllm,
Maillm hoc indicium primum ad[cripfit, Na(itm com
~ Gquid ati~d
attinet ad pra:[enGonnm [olertiam) &
pr<:ffilm. Sed op?rtet, vt docuimus , tanqllam ad eum,
ltem geniruram morborum vulgariorum, indicauit:
qUI [ecllndum cUIllCqlle naturam eO:, conferendo conproprium vero volumen [éorfilm il1is dicauit, pel' [enfider~.
Nam fi ?atura fimlls eft, naCus proruls compre[slOr appareblt, quemadmodum fi aqllilinus) aue
tentias qllidem , vt eft proditum , breui ulmma: in liTom. 1 J.
I\a 3
Galen. ~
G-~
...~oSh
....fir.-
C
0
'
~(h
u
r:~
.,.-ik ~.",o4·
0
~?hglû"
�Galeni in Prognof1ica Hippocratis
tur. Id vero, cauum oculoruni eil. Tempora fimiliter
fubrefrus dt Ita vero conGderandum dl vt
in qt11nmm à namrre forma recefsit:, intantnm ip[e A aùaringul1mr, proptereà quod [ola de religl10 capiee
mu(cllios habeant, quos nominant à temporibl1s cro-'
pra\1L1s exiaat. Itaque comprefii.ts na[us planè apparet
taphitâs : reliqllum vero caput omne prorti.ls carne vain iis, qlli longiore morbo extel1uantur, aut labore
cac. Aures frigidx, & contraé~,
quia catilaginex,carcon Biétantur ) am quollis modo exoluantnr, aut anine vacant, exangl1es habemur. Iragl1e cc1errimè refri-:,
mo linquantur\& item omnibus deflmébs . Etob eam
ge[cllnc, ve qllx [uapte namra ad affecrl1m infiruétiorem quis merito colliget epilogi'Îno, comuni omnium
l'es) paratioré(qlle f1nt. Sed quam ob rem fibrx earum
hominum vtens ratione , pranllm effe indicium, quod
verra: [unt? An qura molliorem obtinenc (llbOantiam,.
per malan: exi(lat affeétionem . Cxt~nm
gna:nam ~t
non quemadmodum filb1idllllm omne, qucd, inqt:am ,
talis affeéttO, per gllam naflts compnmltur , dogmautenuis cartilago cxqui14tè efi renuiore inteéta 'Cllte?
cre iam contemplationis munus efi iudicare, quam deQ!.tam
ob rem de prxdié:tis caufis tibire extnu~r:
prxhenJi tantlllllmodo' :malC?gifmo conueniet. A-tJ=vertllntur,
ficcanmr ) llipancur: ira vero :dfccrx retro~.
J";~
'. :');~=C1"èeom
uer{i:s tendunmr magis ad originem prœbemium lllis
t
jJ.1lJJlis rat~
elt~pg{jos:x.
. Sed pri[enfilnl11eruomm. EtenÎm conuelli) cunétis CQr(igiis
exiccatÏs commune ea: proprillUm vero vnicuiql1c i~
mùm epilogiflicè de fingulis conGderemlls indiciis.
Reétius enim eri, ex confe1Ta,comml1nfgi omnium hocoi"pore pani ,en illo verei, & conuelli potiùs, Vbl
minl1m ration e facere initialem doétrinam,qnàm ilatÏm B innexorum ei neruomm initil1m dl. Id enim in , digt~
planè intueri licet. Si enim intimns tendo ab aliglla call ..
inter initia venire ad analogifmum.
[a cendacur, digiti perfpicuè inReauntllr: fi extimus;
tempora, aures
X"
Caui .oculi , ad~ri
extendulltur. C::::terùm ob eam ip.[am ficdrat.em, ilipa'
donémql1e, clltis omnis circa vulmm omnem dhriu[r
fi·jgd~,
concraB:œque, & fibrx earum
cula apparet , & intenta. Affeétlls vero.manifefiit'ts apver[x : & item curis circa fi'onrem dura,
paret circa froncem : qnia carno[a {ilbaantia cennior
hac in parte cmi {ilbcendicur. De prxdiais vero cau ..
intenta, arida : & color totius vu1cus vifis carno[a namra afficimr mJgis , quàm cmiculo{a. At
ridis , am nigcr .
vero coloris mutatio pefsima eft, guoties ad nig rum
Hxc quoque indicia omnia circa vultllm exit1unt in
exiilat: vtpote [anguine refrigeraeo : guemadmodl1m
.... bi foras eltuCus [anguis conglobacur : maderarior veDfllDrjpm morbis diucinis ) & * laboribus , & animx defeétionibus, & mulco magis in morte. Epilogiaica cnim raro, ql1oties<in chloron, id eil) viride fuerit. Veteres
tio facilliOla efi , vt difsimilia natUrx , mali cuiuCdam
enim affolent ira nominare nonnunqllam pallidum coobtineant fignificationem. PoGtO Canè fiatim ab inilorem . Interdllm, vt plerique , bra[sicam, & laétucam
tia eo , guod confeffi!m , conCpeéHtmgue eil , vt ma':
chloras, id eCc, yirides nominant : qui quidem co!or,
ximè contraria naturx ) exirio[a : fimilia vero, [alucis C nigrior eil , guàm mbidl1s : ea etiam tangllam iniCJufi
., indicia habeanmr. !rague hzc à nobis de éis epiJogiquoddam nigri, Jiuidique ,quem friglls périnde gua 1
fiicè dith CIm. Nam pon, exguifitl ratione de omni
vulms, in quo omnia prxnigrum dfecit. ~ocjra
eorum natura conGderabirplls. Fiunt el'go cales affediéta habentur , exitiolils merito nominatur: ffql1e pe , ~
étiones , aut ob aliql1am çau(am confllmcmem, & cormorbos longiores fa:penumero videtur. Raro ver,o
rumpentem1partes animlu~
carno[as : aut ob dcbiliinter initia arparet : & ob cam rem cum maximo pe n tatem natiui calOl'is) qui non 'amplJùs extendi in extreculo ca: vt qui nullam abs tempore cauram bbeat ..~tl
P1lS corporis ql1eat p:mes , [eJ in vi[ceribus Colis exigo enim imcrpofieo tcmpore conulmi corpus , ~ He;
guus conferucrur. Porro huic [cilicet comitarur alterefrigerari partes extremas, haudquaql1am mirabd~
~ •
Intcr initia vero prx[ertÎm acuri morbi pror[uS eXI ~ JO
étui, ve nOll prxtereà altluat ad extrcmas corporis parfilm cen[emr; nili ob aliquam aliam cal1(am talis exclC(.~
tes tantum fanguinis , aut [pirims, quantllm anreà affluebat habentibllS [ecllndl1m naturam : & ob eam rem
rit. Cxterùm quxnam committere cau{x eam rem po in vultu maxima O1utatio namralis habitlls liguidd apfint, ipfc procedente diétione doccbit. NUllc verO r:~
pareto Cùm enim partes offex, & item carno[.1:, & Imadiiciendam,quam videmr Hippocrates omili{fe,pnl1S
midiores inter [e adillnétx fint , mm amem oifex peraudio V t enim per mOl'bos diutil10s talem fieri v~Itn
liaant Gmites propter terrenrem fttbilamiam: carnonon admodllm exitio(ltm en: ira nec in terra, fng l :1 ,
[x vero hl1~idoré[que
con(ilmanmr facilè, & colla- D hyeme , cOlluitionc frig icl a , {eneéh: quemad~l
an
. ,ln d'
. P
bos"
bantur i~ [e ip[as ob inopiam [piritus , & [angl1inis , faper lenta~ r
. lC3UIC:
er mor
mtnllS penclte
.
..
b
'
'cati
cillimus cognimaffeétus eil. Nali enim cil'~
lOlaS pintur Il, quorum na tune mor us conllentr , aut x. I! aut
nulas nomine, (ilba5tia carno[a: [ubGduum vero omne,
hat itui,allt tempori,qllàm quibus non comperl r a Iqua
ex bis rarione.
ofT"eum en. Merito igicur glloties pars carno[a con{umpra,aut vacuara conGdat,exrreml1m eius te!lUe redditur: pari modo, quoties vehementer refrJgeramr:
Si igitur inter initia morbi talis fuerit
<J uod lam denmétis accidit. Stipara enim per refrigeravllicus, nec dUJ11 [crmari aliis fignis
tionem fubaantia carno[arum partium , graeilenms in
fibilè Î1t , interrogare oportct num Vlglfummis merito reddirur. Non enim alium quendam
na(um vocamus compreffilln, ql1àm qui gracllenms in
buerit homo, an aluw; re(oluta
filmmis exinat. Igirur ad hune modllm na[lIs comprc[dUI1l fucrit, an fame affedus : & fi
litS applret. Caui prxterd fiunt ocnli proprer cas ipfas
Clf~s
: (cd quantô hllmidiores , mollioré[gue filmmo
horulTl confircacur , minori cum perI CU 0
na~
flUH, tanto citit't Clllanttll". ~inetam
fpirirus
dt. Iudicantur vero taJia pel' dicm & nOaninlllis copiam parricipant, & itcm caloris non paélcm J li ob has cautls ta lis fueri[ vulc~i
fum habcnt: quibus dcficientibus ) mcrico cpntrahun-
~
Clia\1'\
' ~ ~(?,
~t
c: : ': ..
<2.&~;-O
~ r ~ ~=:.U
"" ..
w4:«
~
*'
po0
adLll?j
,qUj
~ r:
�Commentarius Primus.
Si Vero nullum horum'dixerit,neque pr~,
, , fi
' rr
'
dlaO tempare ~dhten,
19num eue eXltiofum {cicndu1l1 dl:.
cit: fed pod{si~ùm
~bi
pr~cedltm
omn~
viétus
A ratlonem nobens regrt : conGderans prœterea de tem-
peramemo eillS: & multo magis vbi peritiam habeas
,de motu arteriarum,pbccereà& qllalieate febris.Subiiciamns enim aliquem, gracia exempli, tempore reGi-'
uo , per condirionem calidam, & ficcam , biliofum ex
Sum~
exitialis, &. infanabilis morbus eft, per quem
fiatim inter initia vulcus exitiofilS Gne exteriori cauCa
natura , adole{cemem , ex confliétatione, inopia, &
extitit. Minori vero cum periculo eft, Gpropter alimœftitia incœpiffe regrotare : fitque calor eius , tangendi fen fil m admodum mordens , & vrina biliofa, &
quam cau{am elùdentem acciderit: verbi gracia, propul(us, virinm indicans debilicatem: [u{picare hune
pter vehementem in[omniam , aut inopiam alimemi,
taiem in relaca fore conditione , ob qllam vultum cito
aut alui fluorem. Prœftaret enim nec ex his caufis qU,i dem nimiùm exolui vires inter initia a:grotationis.
fic habitunts exiciofum, nifi congruè nucriri amicipet.
Mino-ri vero Cllm periculo en, quoties ob aliquam taneque prreceffeIcaque fi non fint talia circa ~grnm,
lem cau[am extirerit , non ob maleficentiam ~grota
rinc , lleqne primo die, vel [ecundo exiftant, tertio vetionis. Sed qua:~m
fit affeétio COl'poris , in qua tatis
ro ingredienti tibi vultus appareat qua lis nUlle diétus
vultlls efficitur ilatim primis dieblls , per[icu~
ab Hippocrate eft: fcias hunc propter aIiqllam cau(am
breui~
exteriorem ita affe8:um. Igicur aplld ce conGderabis
bus tibi iam explicabo. Vbi debiliras detentoriœ. in
animaliblls facultatis pariter fir,atque humores tenuio- B quîdnam potiùs in eo exticeric, num [ecretio aliqua
multa,an in(omnia. Ex inopia enimnon eric calis vnires, cum febre calida: pr~
debilitate excel'Oitur CubinuerGm, niu przuenerim tafia in morbo , qualia diéta
de aliquid inuiGbile proprer paruitatem extra cutem,
iam (une,. arque ex namra fuerie talis , qua lis diétus eft.\ltpore tenuioribus humoribus effluencibus. At vero
febris etiam magis con(umit tenui(simos hllmores:miSi igitur pndie videas ~grum
, haudquaquam latebit
multam fore {poritinam (ecretionem. Firmi(sima enim
nùs vero tenues extenuat , ira vt nunqlln.m vacuatio
deGnat [ed fimiletur conti nuis vomitionibus, aut alui
eius indicia habentur , qua: à nobis in commentariis
fluorib:'s aut ex vrina immodicis vacuationibus. VeDe indicationibus ,& item libro De prœ(agi~s
ex pulrùm inte/eft , qllod ea: [en{j~i1s
[unt: ~a vero ql1am
fibus explanata iam fune: ~aprote
licebit {latim
nunc commemoraui, pra: tenllitate fluoris inuiGbilis
a{picienti hominem, definire vehementem extitiffe in.;
eft. Talis ergo nequaquam confiftit vl11tus in morbo
fomniam. Ecenim videbis oculos eius admodum [guaIpicuieofo ,.qlemad~ou
n~c
j~pleth<?!co,
propter:
lidos: qui non propter euidemes , & immodicas va...
exuperantlam [angll101s : (ed moplam pOtlUS effe oporcuationes, périnde vt propter in{omniam , tales l'ed.:.
tet in corpore, & fatigationem prœuenire, & curas:
dUllmr. Porro videbis palpebras re[urgere difficulter,
ex his enim humorcolligitur bilis amarre. At vero fi
& item talem habere formulam in conniuendo , atque
terra ·calida fit, & anni tempus zlliuum, & conditio
edam infiabilçs haberi , qllales per fommlm obfillpi..
cali da, ficdlqne, tune [anè tali affeétione prrehen!ii ho- C dum ( ha enim Coma interprçtcr) exillunt. cz!'linem inem , ve1 promptius en, poti[simùm quoties biliodam vbi n!.lnc primùm tibi appareat :x:O'er , ante~
vero
fior fueritex namra. ~inetam
nonnulli facilè difcunullo paéto ellm perfpexeds , ea,lia fign~,
aeque ca, qure
tiuntttr, atque difflantur: alii vero o~ vencriculi deex pllifibus perçipiunmr, aliqllam indiçabunt difcre
~
bile habem. ~re
omniaquocies fimnl concurrunt,ta,cionem. Per immodicas enim excretiones, fentabit
le corpus propen{j(simè prœhendi poren affeétione,
aliqlJod adhuc ( quanquàm exigUllffi Gc) indicium forqux vJ,1ltum exitiofilm efficiat. Si igitur ha!c qui{piam
mula: , fignificans eas : per in(omniam verQ J chordldœ
agnofcit, non foh'tm pra:{errGonem, fed etiam curacio ..
exeemx {peciem referec. At fi propter inopiaOl dunnem poterit inuenire, habens ineendonem firjTlare vitaxat in talem vulms venerie aff'eétionem, ex diétis inres , ventriClllo idoneis alimentis. Sed hœc non pa~
dicjis nelltra ad{ilnc , neqLle in(omnia: , neque excrerllm extra itineris propofimm dicta {llnt, De caufis ex ..
tionis: l$(. ob eam rem potiùs ex accidentibus , quàm ex
terioribus conGderandutn exquiGtiùs eCl. Hre funt
propriis figni$ ,in il\is pr;tfagire conueniet, propter
( ql1arum ipfe nominatim habuit mentionem) fames,
Jnopiam tllimenti deduÇtllm elfe eum in talem affeétioin(omnia, fluor alui. ~iblS
adiicias licebit fimilia
nem : & adhllc ma!?is 7 glloties febris, propriecaeem caloris di{clltientis , exqllitita ratione confideranei tibi
homm, vacuationem immodicam [angllinis è nariblls,
pcquaquam importet. Si enim calis appareat, ob iIIam
Olut vulua, aut ha!morrhoide, aut vulnere, aut '1nouis
alio modo: etenim mœfiitiam vehememcm, GUIt! qui- D poriùs, gllàm ob exteriorem cau{a m ,gracilencum ita
videri vUltllm exifiirnandum eft. Cœterùm ' conuenit
bus libeat cauGs conlliterit. Sed for[an reéta ratio ne
immorari d'4tiùs attre<=èandQ omqem manum , non foaliquis dicet hanc diétam elfe ab Hippocrate poteftate,
tum carpllm , id en , manus iunéturam œgri , [ed edam
in [ermone qui eft de in{omnia. Accidit enim in[omnia
filperiores partes liiligenter animaduertentes, fi non
edam ob alias cau[as: accidit edam propter m~lica:
[olùm acrioreOl; fed edam fi {ubllaneia! copi am vnà.
ha vt in{omnia vniuer(alior Gt qu?ltn mœfiitia, & ob
fecum , & quidejTl corpnlentam reportet, veluri fhmid concinereeam ·merito dicecur. lcidemall1usadmo ..
Jl111lam quandam penJadentem cutem l'Ua! manu~
1 qua
dum fluens, exemplum tibi cuiu[uis i~odca:
~laC1
çmem fCg ri comingis? [eqne inGnuamem perCpicllè in
tionis erit. Si igitur diligenter verrens 10 openbus arprofimdum. Tales emm febl'es fune, quœ vllltl101 i!lil1Ctis , perituCque Gs circa vniu{cl1iu[que rei formam , fœp10di efficiunt. H xc igicul' ( Vt dOClÙ ) dici quldem
p:nnmero apparebi,t cal1\a, q?~
talem vulcum effecit,
l'0ffl1ne diffiçlll!e r : 110n tamen omnino did non pofSigna vero earum dlél:u dlfficlha [unt: & ob eam rem
hmt, neque dlfticulcer agnofci ab iis, qlll çlrca ea ex ertradere ca fermone, quanquàm pierique noperlnc meci cati (im, qpigue viderint talia [repenumero n. me 0dicorum refuO'Îunt. · Sed omnia propriis ,& fuis 10cis n. nobis explanaca ;am (unt. ~aprote
ipfe q110Jllnia pr;edlci : [ed mulco magis G lluduerint al?no[cere
pra:(aoperibus ipGs quœcunque in cOmmencarHs D~
qne poftGuamdidiceris ea, poteds interdum ingreffils
ad regmm pronundare de caufa, q~re talem vultum elfe..
pntdici"
giis edoéti [une:eo quod yideant quidem ç~\la
Tom. J l.
Aa f
Galen.
�G~leni
in Progno11ica Hippo'cratis
vt fieri po[sint, re ip(a diCcentes, non reprohantes ve-;
quo9i ligna ,e,ffe conlideranda,quœ in toto
n) priùs , qux ab initio videntur cognitu difficiliora. A
corp~,açq;
etiam in oculis exii1ant.
Nam geminos fratres fimillimos quidem, Cemel aue bis
P
rincipii
nome
fignificat primariam morbi ace[sio~
,
videndo, neqllaquam interftinglles: ex necelfariis venem,qux
nondum
vllam
obtineat
laritlldinem:
&
item
ro nllllus hallllcinamr. Hxc igicul" diéta fime ad cohoream,qllx ad a1iquod ecmplls,non camcn m~lt
excentandos illniores: (ed potÏ{simùm eos, qui nunquàm)
r
l
t
a
~
:
necnon
primllm
xgrocâtÏon;s
rempus,à
qllO
al.
prxdiéh ha:c omnia à nobis per{pexerunc, Non enim
nllmerant
a[cenfum
,
déinde
tcrtium
conGfiendi.
terUm
folùm in(ornniam dicere poffime , {cd eeiam vt propter
y~gor.em,&
demum qllartum inclinationem. Cùm itaq;
mœfiitiam tale quid extirerie. Non enim EraGOratus
antè: Si igimr inter initia morbi ralis fue+
dlxem
paulo
videns contOS, aut cornices volantes, deprxhendic
rie
vulms,per
illam diétionem neqllaguam indical1Ît cu·
ado1c{cemis amorem , nec ( vt quidam dixerunc) ama~
a
n
C
l
(
i
de
S
l
~
i
r
t
principiis faciat mentionem.Nuc vc+
torillm pulfances Cenfle anerias adole{cemis: ( nullus
~
r
o
r
e
v
.
l
S
:
s
~
b
n
c
[
morbo antiquioriexifiencevel cerenim pu!(us proprills amoris eO ) [ed quemadmodum
tlano
talts,
fUC:lC
vllltlls
: clare docuit vc de eo agac quod:
apparuie interdum edam mihi, iniicienci manum carpo,
habeat
lat1t:l.dmem.
Id
enim
ad tridl1l1m vfg; porrigitur.
regri, muliere vero guadam viCa earum , qux in domo
Ergo
mnc
llS,qUX
docuÏt
anteà,
Ggnis, exifiimauit aderant, Oadm inxqllalis pl1lll1s,atque inordinams euafic:
m
l
:
~
e
d
e
f
l
~
duétam
ab
aliis
Ggnis
determinaeionem,de
paulo vero pOil ad habieum nacuralcm ,1Îmu1 recefit
aliis [crnrari Ggnis.
qlllbus
dlxerat,
Nec
du
po[sibile
dente mlliiere viCa , rediuir. Ita eoim muratlls pul[us, B
Ea
illltem
epnmerat
pel'
ha:c
[equentia
verba.
communem quedam Ggnificat pertl1rbationis affeétum
in animo fuifTe xgroti. Pertllrbarionem vero hanc in ..
De fignu,q~
Ïtl oçuUs exift4nt.
terfiinglli conlleniet Cy iis, qux dicunrl1r ah eo pariter,ant videntur. Eeenim rur[us,diétis quibl1Cdam,plllCAP.
1 1 1 1.
fus vercÎtur ad inxqualieatem, perturbatO xgro ob ea,
. 1ucem effugiant,aut nolentes l'1- "Ill.
qllX audillie. Sed de his (éorllim à me fcriptnm iam efi,
1 emm
dicatO opere , cui ticuills efi De pra:(eneicndo. Nunc
lacrymenc, auc peruerrantur, aut aIrer
vero ad inOitutllm redeamus.I \lnd agieabamr, vt mulea
de prxtericis , & item prx(encibns coram xgro potefi
aIrero fuerir minor,aurcadidum rubidurn
rnedicus dicendo commendari, velm ca,qux nuncdiéta
habeat, aut Iiuidas,aur nigras venulas, auC
fllnt hac oratione, ln(omniam , alui flnorem, famem.
fordes appareat circa oculos,aut (ublimes,
At vero interdum ex hiç vnum definitè dicere diffIcile
efi,incerdum è dllObus alterum,allt è tribus vnum prol'tumidive oculi , vel caui admodu [uerint,
fus po[sibile erie fil'miter prx[enrire. Ae vero id quoaut fquallentcs,& obfcuri,vel torius color
que laudem ferct apud audiences, inrerrogando , pra:(enGone faéta ad hunc modum: Num ob in{omniam C euariet vuIrus:hœc omnia mala eife,a(que
\'ehemencem,an alimenti inopiam atecnllatus cft? Sxpe
exitiofa,cenfendum
enim confitencur vtmnque, & demiramur bifariàm
medicum: inecrdum alternm eorum l'eCpondenres ita
Hxc omnia accidentia in commune pra:cer naru~
quoqlle demil·antur. Hoc igitur efi,qllod ah Hippocra[unt: {ed di(sidenr inter Ce, co quod quxdam conr~:
te diéhtm en : Ineerrogare oponee nllln vigilauit x~er,
{implicieer n:uurx:alia vero, ve ip(e ameà dixe,l~am
:an mlllta deiecir,:l11 flme[c:u. Déinde qllid dici t? Et fi
contraria cxit1unt, & ob eam rem ex communl eplloquid homm confieeatur ,minori cum pcricll10 efi mc·
gilÎ110, omnia qliidem exiciofa exifiimabuneur, [ed 'pro
rir6. Melius enim eO adeo fortcm elfc facu!eatem , vt
qllamitate concrarieeaeis, minu[que & magis iJ o~ne
à nulla cauCa exterÎori vincacur. Minori vero cum pebunt. At vero affetl:iones,ex 'lllihllS elnjar,
/ ~l urn
riculo en, {j ob aliqllam talem clu(am, nec ob xgrotafequelam decretorum Hippocratis , reétius e.O del:!,~
tionis maleficenciam ta1is con(umptio exiOat. At vero
conGderare, !taque refllgere lucem, quo d, mqua ".
r. • propter cl eb'l'
' L.aculeatlS.
quia po(si :lite rit, vt amho concurrant , mm cauCa aliallerlan,
1 Hatem acci·d··r.
It VIIOI'lX
ré
1
!l.'
m agua excerior (v t ?ixi) ~lfices
c:o;pus, tum etian: f~qua: nonnunquam propter orgallorum afe~lon
ff' '._
bris conCumrns , Inccrfimo em dB de lllb(eqllcntl dlc
borae, vcllltÎ pel' lippimdines.lnterdum ir(a ex (e: ICI .
I
. . 1e .Il1dlclllm
.. eu,
Il p'
noétéqllc. Si cnim ab exteriori callfa {ol~,quais
diétus
tLlr,qu:l-d 0 f:am: exma
an ma do ft OCll(' 1
eO vu\[U~
excieerit , correétionem per dlem & nodem D ilbcrymant propter lippitlldinem, aut fluxione~da
I,
,
m qUI cm
ra
adipi (CCtl1r. Si vero ex affeétione in corpore, am perd
uam
c
cal)ltedccumbentel11
prxeer
natll
q
[
,
1.
(' 'onem
manebit talis,allt etiam deterior erit, Icaque conOae, vc
affcéhls efi:non tamen omnino (jonificat aOO JtI.
,~
Si ver ' propecr debilitatem dec~toriœ
facnlcatlS, exiha:c omnia ab Hippocrate rcétè diéta fine. Sed quam ob
rur
'
Il
Porroy
'erl1crcuo
rem di xie: Si igitur inter initia morbi ralis fuerle vllltLIs,
tlO~1 I r . '111 d'
IClum, 1ec hal cqne
Cn.
1I6d fi
necdum (crurari alii Ggnis po(sibilc (jc, déinceps conOCltll,COmllllfis mllCculi eos comuenlhs
'~I"
.
"1
'} '1 d'ff
cile 10'011Îd ~rcm
us.
Dllorum enim alc,'l'l1m O,allt quia non acfilient
JI orum clltllmmodo
affeétus,1111J
1 l
"
hCJmr, Si verJ principii nernorum,(guod quidem ~e:
cidunc inter initia morbi, aut gllia nihil firnlllm denunrebrllm
e(1) Illmmè exitiofttm cfi.Propinguances CfilO
ad res
tÏJ.nt, n gllaquam po(sibile cfi talihls vti (ign~
l11ufculi,
prlncipii affcéhlm priùs, guàm cxter,i, pel'
clubias defini .!ndaç. Ego igitllrdico non femper fieri
•r '
." .
l' r. t de glllbllS "nun0
ta1ia:nec li fi :lIlc,firmll alicl' Iid inu icare. Cxccrùm quod
tHCunc: Il1rerÙllm .
li, qlll JO ocu IS Hln ,
dicit:nulndon'
crot:lph irx id cfi mu(cllii
n .;
hoc ira Ce haoclc, in enarrlndis illis doceb , pel' hanc
,-1
ï
d' cem~r1 .t lunetl:J.
m1l1ati,de
qlliblls
lihro
De
:lrtlculJ
JO
Icalll
.
,
lilb{eql1entam diétionem.
,.,
,,,,
' ofiet ex natlll a,
fi erl :tlCCIll ocuillm mlOore,qllam qUI c . ' . f: ul.,
le 1 J.
i vero mOl"bo antiquiori exiaence vd
accidés exitioulm habcmr:indicat enim eXClo.glll aCere
tertiano,talis fucric vulrus,dc iis inrerrogatatcm regcntê eU11l .Ac vcrd alblmemm OCI~
aP?d~r
&
rJ a acCI le,
· . d'
1
mbnlln, ( qno modo per Ippml mes qu:uu
, jtcm
re oponce, de quibu,s antea monui > alia
S
ea.
en;
l
,
,
"
•
�Commentarius PrÙl1US.
/
item quafdam temulétÏas) copiam fanguinis fignificat,
étum(vtmihi videtLu') numerantur curp cœteris fignis
<]llÇ in cerebro,lc membranulis Gt: interdllm edam in- A ' qllrecunque in vultu exitio{o pariter exifiere queunt,
flammacionem, qua: in ipfis faéta fuerit. Nam vtrouis
arque edam mmidi oculi,qui Gmul exifiere nequaquam
modo {:.mguis ad oculorum venulas exprimimr: & ob
poffimt: quia non [01 ùm infiimerac dicere qurecunque Gmul tint cum vulru exitio{o, {ed edam ex {Janis
cam rem pars in cis candida,rubra apparet, quz corolhm appellatam ambic circficirca, guam per diITeétioexiciofis qureCl1nqi circa vulmm applfent. ~ocira
nes docuimlls omnium in oculis membranularum , tufi non vnum folum, {ed etiam pIura de prxdidis non
nicularumque copulam quandam haberi. Et item dopofsint eITe in vlllm exitio{o, nulla pugna crit in fercuimus vt ambientis caluam m~branul:
terminus,ad
mone eius,ql1i de prauis Ggnis omnibus faciat mentioeam vnà cum venulls permeet. Ca:tct:llm vt ob hœc dinem. Cxtentm vt reétè dixerit, necdu po{sibile Gt al iis
xerit candidum fieri rubrum,perfpicuè indicauit ex iis,
(crutari Ggnis:conGderandum iam efi vno capite comqllœ {ubinferens aie: Aue liuidas, aut nigras vemllas,
muni cali: Vnllmquodque ex prxdiét is, aut non accihabeant.ld vero perquàm exitio{um cenfetur. Rubrœ
dit inter inieia,aut non ex toto exitio{um efLSed féorenim apparent venula:,etiam proprer [anguinis ni miefi.lm Gngula conGderanti cibi, videbitur id ql1àm maxitaccm (vt dixi) vel inflammadonem quandam eorum,
mè verùm. Igirur ex multa vini podone nonnunquam
& vomitione vehementi,inter initia morbi lucem effuqua: i~ ce\ebro ftll1t. At vero nigrefdit, & I!uent,dum
refri17erantur. Refngerantur vero, dum exttnguulltur. B gillnt: itidem lacrymanc,& peruercunmr oculi,aut fubIca fi~ vt hi colores prorfus exieiales a{siduè exifiant.
limes fillnt, aui tument, aUt venulas habent rubras. At
Ca:terùm fordes oculorum fit, vt conl!:at,tl1m ob affevero in colorem nigrum aut liuidum mutatio venu lan\ln, nunquàm accidit inter initia, qllb modo neque
étum organorum , quemadmodum & per lippimdines,
& aliter, qure nullo cum periculo efi: mm propter iminGgne cauum , neqlle fordes oculorum: fed eridllum,
becillitatem regentis oculum faculcatis naturalis, qure
am gl1atridl1um Cquod minimum fit) 111 genicuram talium deuderamr.
impos Gt oculorum cOllcoquere alimenmm.Sordes cnim Cvt ofien{um iam efi) excremel1tum femicoai aliConGderari eonuenir hune in modum
menti efi. Erao pel' lippirudines prœ copia humoris
.
XlIII.
o
f
f
'
fulpeéliones ena oeulorum ,per fomnum.
pra:ter naturam, & item propter a ealOnem organomm veriGmile dl nequaguam concogui reétè alimenSi quid enim eandi~
partis fubapparet
tum' eomm. At vbi inopia perfpiclla efi , quam cauum
eômi{sis palpebris,nee alui fluor, am lneindicat oculomm : cau(a de nimietate prorllls recedir,
{ed rcfiat vÎrium debilitas (ola, non qll:rlibet, fed addieamentum in cauCa dl, am nec ita dormodum vehemens, qua:: nec minimum qllid alimenti
mire conCueuit: vitiolum indieium, exioClllorùm abundè concogllere potcfi. ~inetam
fi.1~
limes oculi,id efi,infiabites,& flthinde commoti,figni- c tialéque admodum dt.
ficant aut delirium, am cremorem circa mu[culos eoDe ~erbo
&rq~e!."EcfJ,
id efi, 1l1[pici, \;'rJtpIXI7'II" id dl,
mm: è guihll' vtrungue in relara affettione exicio[um
lilfpeéhonem feclc ,CUIlIS pluraciuu m \7If'ctpaU'f/r. id el!:
habetur. ProPeéto delirium ex inopia, maximo cum
lil(peaiones exifiir: à quibus per dilli(jonem Ionica~
pericllI0 efi: & item tremor propter ariditatem orga&mrptXCnEf, id efi,lil{peétiones formâmr. Cœrenlm non
norum , inCanabilis efi. At vero tumidos oculos, aut
Catis noui qua ratio ne adduai A nemidori & Diofcoadmodum cauos derefiatur. 1tagne nimencium accides
iairidis feétatores fcripfer j nt &rJrpf.,(fiar mm v. ~od
oClllorum, inter initia qlloque fit xgrotationis,maxitur efl ab Hippocrate diél:ii,claru cil. Ipfe enim en~r
mé'l,ue vomentibus ex copia ingefii vini, cibIque : caui
rauit quÎùnam appellet 1l1{peaionem , ,\icens: Si quid
vero admodltm oeuli neguaquam fiunt:& ob eam rem
cnim ftlbapparet candida: partis commi rsis palpebris.
neucrum commemorallit acid~ns
inter initia, dum
Atqu~
edam adiecit difiinaionem ad exquiutiorem
:;ait: Nafils compreffils, oculi caui. Hoc qllidem ca rafermonis cognitionem dicens: Neg; fluor alui,aut merione, guod nullo paél:o appareat in vlllm exitiofo.
dicamentum in caufa dl. Sed {ubaudiri oponet cxtcra
Nam quo pa3:o pariter calli,tumidfgue oeuli cnmt?IlqllOq; , qltre viOl eandem obtineant. V no enim capite
Iud, quia nullo modo tunc clleniat. A tqui videnmf ea,
complexl1s,dixeris accidens id propter imb(!cillicatem
qure diCta limt de oculis tumidis,cum prçdiétis pugnafieri c1audentis palpebras flcul catis, guod, ingllam,exire. Cùm enim dixerit de vulm cxitio(o) na(um com- D tiale cfi, gltoties fine cau fa confiiteric exteriori. Hxc
prelT'um, caLlos.oculos, mm alltem talia determinans:
vero talia (cilicet eITe oponet namra, vt vires exolu:lt.
iis, qua: pofi trIduum apparc:lnt, mmidos negllagllam
Verbi gratia,alni fluor, aut pnrgatio ex medicamento
reétè adiecit. Sed qllod mihi videtur ab Hippocrate fapurgite vehemes,al1t mœllitia vehemes,aut infomnia,
étl1m luc orarione,iam expIicabo,permmando omnem
:ll1t inopia alimeti,allt fanguinis fluor ml1ltus , am fimeius (ermonem in hanc diél:ionem: Si vero morbo anpliciter qlla:uis alia immodica vacllatio.Cxteru COl1Utiquiori exi{tente, vel tertiano tatis fuerit vulcl1s, de iis
mer:ne Hippocratem Cvt paulo antè dixi) omnia exiinterroaare oportet, de qllibus anteà monlli , alia quodora ligna,nô folùm qllXCUq; in vultu exitio{o habea_
que fig,~a
conGderanda, quz in toto carpore, atque etur, indicauit hac pane, adiiciens, Nec alui Rllor aut
tiam oculi exifiant. In oculis vero Ggna exitio[a pol!:
medieametu in cau fa efi. Prçdixerat enim in vlllru'exi_
triduum t:llia umt, Si lucem refugiunt,& lacrymant, li
tio{o talé dcterminàtione,an aluu admoJum re(olutll
peruertuntur , fi airer altero fuerit minor, & candida
fuerit. Reroluta enim all1l1s,comune qlloddam eO: flllopars in eis rubra appareat, fi ven111as habent am nigras,
ris alui,& item medicamemi. Sed quoniii rurftls aliLlnaut liuidas , aut Cordes ipGs inhxre{cit) am filblimes
de orftls omnia exitior.'l percenCet indicia merico cui,..
limt, aut mmidi, al1t admodum caui, aut tOtillS vu\tus
uis eorum proprias difiinaiones apponit:
color el1ariat. Ha:c enim omnia exitiol:t ftmt: & guic~
Si perucrtirur,aut liuida palpebra dl:, x v.
qllid horum exifiat circa vulcum pra:diétum , indicium
a~t
labrum, aut nafus eum aliquo alio ft:..
non paruum efi fmura: mords. 19irur ad hune intcllcGalen.
:
Tom. II.
.
.
Aa 5
�Galeni in Prognot1ica. Hippocratis
excra hyperbolicas figuras con llitu tum. Incelli<7o figno,' mortem propè eiTe {ciendum dl:.
guras hyperbolicas, qllotÎes aut filmmè extendt::'cur,
Lethale dl edam habere labia reCoIuta,& A aut immodicè infleétumur membra aut fipina cuius
,
,
pendentia, & frigida, & aibicantia faéta.
partes ~ertba:
qlloque in ceruice exifiunt.Igicur hyIn muids codicibus ha legitur initium orationis, in
aliis vero, pro peruertimr, diftrahimr Ccripmm eft;
ira vt ex voce, palpebra: contraétio fignificemr, velut
ea,qua: propter algorem refrixerûc.Id igitur indicium
eft extinétionis, queadmodum liuida. Si vero peruertitur, tentionem quandam couul{jficam, aut reCoIutionem in altero ex muCculis oculos c1audentibus indicat, vtrunque exitiofum cenfetur, quoties alia indicia
fuffragantl1r: quod indicauic dices, Cum aliquo alio figno, tanquam ha:c [oIa nequaquàm [ufficianc denuntiare mortem.
ClEo modo oporteat cubare iCgtum.
B
CAP.
v.
perboltca! figura: , extemis admodum ne mis efficillnmr, quomodo in libro De mom mufclliorum ofien"
film iam eft. ~a:
in medio iam eft hyperbolicarum"
abfque tenfione eft. ~ocira
talem vocauit mollem,
quia corpora molliora intendi non [oient.
Supinum Vero cubare manibus& cru-xv 1 1.
ribus extcntis, minus bonum eil.
Talis decubims omnino bonus no eft:proindéq; nec
minùs bonus eft. Si enim omnino bonus non eil vC
mimIs ei bonus congruere dicamr, fieri quî pot~f?
~a:terùm
vt i.d bo~um
no.n .fit, ipfe pofteà d~cebit
hue
10 modum. Sl vero prochUlor fuem, & fubmde ad pe
des delabitur , maiori eum periculo eft. Tanquam epn~dis
deu~itlS
cum pericu~o
fi.c ~ ira dixit de
nim
x VI. -C Vbantem offendi ~grum
à medico eo: Malon
cum penculo eft. Ae vero mlhl videtur ve
oporcet in Iatus dextru aut finiilrum,
ralis decubitus nel1tris adnumeremr indiciis , qua: nec
ad [anitatem vim habeane infignem,neqlle ad mortem,
ac manus, ceruicémq;,& crura.paululllm
fed am integrè media [une, am parum ad alterum ten-'
reduéta habentem, & omne corpus moldune, ira vt qui negligentiùs 10ql1ltnmr de eis , cum
Lter pofitum. Ita enim plerique bene vavcrifque conferre po[sint, velut hoc Ioco H ippocraces
clixit minùs bonam erre calem cubancis fi~l1ram,quà
lenrium cubant, at ira cubare, vt fani foqnx e~.antà
pr,odita: decel"Ïore vero quam ha:c, eam
lent/aluberrimum eil.
qua: demceps dléta eft:admonens hoc 10co finiri opor
Id qllOque teftacur numerari ab Hippocrate figna
cere in omniblls locis , num conliletus fit a:<7er cllbare
exitio{a hac tota lib ri parce. Conftat enim vt nobili[filpinus . Si enim ira fuerit, nec admodum ;a<1nifaciat
fimus vir nunc non ab alio principio de fignis in coto
/:) ma l l,'
'
.mgre d'lencem: tunc neque in medio
medlcum
corpore doceat, [ed ~ copulat pra:diétis. Cùm eoiro C bonique decubims exifiimabicur, {ed potiùs bonus. Si
anteà dixiffet in vulm exitio(o edamalia figna confivero neque hac [oleac cubare figura, & admodllm vederanda effe qua: in toto corpore, atque etiam oCijlis
rea~
medi~l
, ~o?
bonum indicium e.ll: [ed ~oci[
exifiant, déinceps omniainter fe copulando perfequifimum fi filent pudetlor ex natura. ~oclra
tahs detur. Id vero, quod dicimr, oportere oEfendl a:gnûn à
cubitus, in medio honi,mallque collocandlls efi,quanmedico vifitante no cubantem fupioum, nec quendam
tum in fe ipCo eft, [ed vcroque ver[um pro naeura a:g ri
refolucum, (ed in alterum Iacus,quo tempore medicus
transfcrendllS eil.
illi adfuerit, idcirco bonum eft, quia robur indic.at faSi vero procliuior en, ac déorfum de- "vIf r.
culratis per mufculos firmantis corplls,qllomodo rurfus debilitatem, vbi cubare in Iacus non queat. VerLlm
labirur [ubinde ad pedes, maiori cum pe
ip[1t Hippocrates adiecit orationi communem epilo.,
riculo dl:.
gi[mum dicens:lta e,nim plerique bene valentil1m cu~erpadmou
cllbare in Iatlls , quand am obtinet
bamJcilicet poüfsimùm mnc,ctlm medicus ipfos vivim: ira edam erettiùs [upjnum iacere, quomodo 0fitat. Re8:ius enim dl: [ubadir~n
oradone proditum
mnes cubamus. Et ob eam rem fi in alterum colloces
ab eo porefiate per diétionem dum ait: Cubancem ofIams corpus defunél:um , prorfus am in pané pronam,
fendi xgrum à medico oponee. Non coim fimpliciaut fupinam conuenecur : velm fi ilIud accliue fig ure.s:
ter in latus ait oporcere hominem cllbiue , [ed à mei~ 9110qi in.p.ede.s ?:Iabi~t,r
~erito
igitllr pr~ulm
Id
dico offendi cubantem ira. Porro adiecie : Ac manus,
dmt haben lOdlClll: quod qludem e xtinélione qua nceruicem ,& cntra paulùm redlléta habentem. Id enim con(uecum plerifglle bene valencium eft. ~ineD damfignificet regentis corplls fj1èllltatis.
dam adiiciens verbllm Plerique, in memoriam tibi reSi vero nudos habeat pcdes , nec ad-" l ".
uocauic diflinétionem guandam alcerum habentcm camodum calidos:ac 11lanus,col1um,& cruput aliis mllitis vtile prxfagiis, cuius memini{fe ~e conuenit,licet interdû omÎtcatlir. At vero qUldnam mlld
ra diCpergar inœqllalirer:malum dl. Sig ni
fir,iam explicabo. ~xclnque
in qllÏbufdi ;rgris prificat enjm inquiecarionem.
\latim prxter ca:ceros pecllliaria funt: ha:c halldgl1aOpcimè decerminallit orationem dicens, Nec adquam veluti filperuaclla con(jderari oponee. Si enim
modum calidos.Per fcbres enim calidil! imas vnà cum
offcndas xgrum, v pleriqlJe bene valentipm cubancxceris partibus edam pedibus ardcfentib~ls,
n?dare
eem, diliges talem decubjeum. Si vero econcrario,
eos .cgri cogllntllr. Si vero fchris 11011 filene t~l!s:n.'
non conuenie continuo horrere, quafi malllm in{iidare pcdes,malaclç eft xgri, vcl inql1ieeationis 1I1dICll!.
cium: Cecl requirere verum in confuetl1dine fit talis
Porro fi mallllS qlloquc parieer Cllm ceruicc , & C~lrJ
a:gro figura. Ca!terùm quod ell diél:llm,mollitcr pobus non ex more componit, vt amci dixit , [ed 10Xfitum offendi corpus, exaduer[um intento prodimm
qualiter talc di(pergit panes: mahlln indicium eil:
dl. ~amol'
enim membra , id ell, crura, ac mantlS
Dixie cnim fignificari inquiccacionem. Hoc verO
paulùm reducantur, & OO1ne corpus iaceat oponee,
J
no men
�Commen'tarius Primus.
149,4
addimm) exitiofifsimllm ell velle Xo-mm refidere in
nomen indicat ilIos col1flidari qltauis figl1ra , necnon
alium ex alio mutare. <.:Œod fi te prœfente Cvt dOClli) A ipfo conflftendi vigore. Amancenim ~unc
maximè fatigati, immoci cubare: & fi quis eos excitet conHiiacens œo-ér , ftatim commuter priorem figllram ad alteram ,;arirer &membra difpergat inxqualirer, vel
étantttr. Itaque'arbicrare,propter vehm
e l1t e n~ fpirandi difficulratcm , auc inquietationem, aui: delirium, reetÏam ceruicis pofimram: [cias ralem aut propter venœgnul1
aggredi per coniHlendi vÎO'orem
xarofidere
~ricul
vitium,al1r proprer virili dcbiliratem inquietari:
•
•
0
0
tatlOntS.
colligens hoc edam 10co epilogifmo ingenium eius,
vtrum mollior 'fir,& ad lingllla manus det promptiùs,
QE:immalumftrftridere deittibzl1 tegruminfoHeet perquàm exigua, & peruincamr.
,bribll-f. CAP. \' 1 r.
, xx
ExitiofUlU
aucem, & hiantem
dormire
,,
'
(emper.
"
,
.
I quis demibus ftrideat in febribus non
S
,
à pueritia ita efficere : infania
ç6fil~[uS
x XII 1 ~ ~
Debiliratis hoc qlloque figllllm daudentillm os
in vtri(qu~
fu(1gnificacur? ac J?o.r:s : f~d
mllCculorum eft, queadmodum pal1l'o antè de muCcutur~n
pr;di~e
peric4!ul11 , nec~Œ
dl.
li~ pa!pebras eommittentibus explanarum iam eft. Codex qllidem ita legimr , quemadmodllm nunc d i xi:an~
S~ .'{ero ment~
c9r~lmotus
ira ~ficï'at,
Oldtlqulque codices ita habenr; Diofcorides vero alirer
iam eft.
'"
,B inodum exitiofum
leQ:ic
.
. .
CI , ad hunc modllm ::Difficile'autem eft & hiamem
f ~ mper
dormire.Vbi dl1plex cocurrit fignificatio; vnà.
_... ~ , tr~d:n
d~?tibLlS,
ql?tie~
mu(culi in remporibus,
& maXlllls mouo conuuliloOiS commouentur interq.1idem ,.vt: femper hier : airera, vt {emper dormiar.
dit~
afeét~s
m'l~uis
~Hmraxc,
~ ut ab Ôrtll nar ' ~rœ,auç
Q,god igicur fecundum malu fit,qllanquàm non hian-'
ti fiat ore: planil1s indicauir pêr illam .[enrenriam , gua
pr.o~e
q,hat:n ~ltgam
~a . lj(am
pofteriorem" nonnunquarii origine ,n-eruorpm iq eill/inodi affeaionem dedixit: Soron'us. & inComnia , alterutrum, fi modllm ex-'
duaa, de qua ll1ax.imè éo ~ riul1Hpne
s heri {oIent. Cœcefsir; malum eft. Sed primllm diétllm e!fe veriGmile
en, vt hier tantiCper 'dum dormir. Sic :nim plerunqlle
~ · n1.m
agnofc~re
oponer injtialem vniu(c~lqe
Hru
h.eri contingir.Si enim hiec non dôrmlens, multa ma~
çtür~:n
partis prQpr!am :. de qua ~ Iio }oco filiiùs expIaiorem noxam fignificabit.
na,ml1l iarp eft. Nunc verô filfficiet (emel dicere, prœ...
~p.iens
, ho,c, l~c?
~eloçri
in ~nim
il reGdllum difpuxx 1. ' Si crura quo~e
fupini cubantis ad-.
~lOS,
<J.1I~
m}nus mu'erIS fien Y0fI.'~,l1t
c.<?mmuni ner
modum redutla,diftratlaque fÎnt. .
.
llprnm ongme affeéta ,muCculus alIas allUs tremore,
~lt
conuqHione,excipiacur . V c çnim c1arè videmus in
, Hrec vox, Jl/(t'/rErJ"lI.f'lt-t/lItl ,id eftJdillraéta, vtt'oqlte
qllibllfdam cor'poribl1s optimam ineffe cl'urum firuétu
f-éribituf mod,fcl~e
& pel' 'l, & 'per,X: {ign~cat
au(em crnra;quœ pIllnmum dtfperfa fint. Ac talts decl1ram,inaliis dererrit:na!!llliltimab initio, ira ~t hi cnrbims abfitrdus eft, ita vt indicet delirium: quandoqui- e rant ocy{simè, illi viJ5 ftent, &jtem partes aliàs fimidem nlllllls ita cubare {oleat. Qgcmadmodum nequc
li,ter af~éi:st
fa . cilè
' o~edi
ab exiguis cauGs alios cru
Û, Circûplexa,legamr. Talis enim decubitus abfurdus
n?ls,~ho
fummls ~e41us
.. a~t .oculis, aut capite, aut
eft,fi ql1is cubando fupinus habeat crura reduéta,& in.!'
alta altqua pa~·t)
~tJm
:l pnncJp,1O (~guitlr
,..c6rpOrLun
firl!éhH:ls. N IhIllgltllY mlrum vIden debet 11 aliqui deter {e drcumplexa.
biles habent mùfculos, l:]ui oClllos mOltenr: alii vero
(lEamodo in f(C,!trem cl,bare ItUlum {it.
eos, qui maxillas mouent. ~a
de. re , nonnul1i {uhin.;.
CAP .
vr.
de firideot demibus edam propter exigu:ts caufas: illi
X x Il. S
· 1 qui: cijbet i~ ventrer:l, nequaquâ ~overo Ihbindemouent actilos. Stridere enim dentibus
e:,.-: namra , fimile ell affeétui oculol1lm inGro quibuflitus Ita dormire quo tepore (anus fUIt,
dam,quem appellitant equum,cùm nlillo tempore mamalo dl: : delîrium enim , aut dolor circa
nere pofsint reqllieti, fed in modllm intremifcentium
ventris fedes fignificarur.
f{lbinde niélant. Ca:terùm per morbos febriculofos,
affeétu originis fieri conlluHionem, fimi!e ell rur{lts illi
. Crcbro commemorat adil1hétam his omnibus defirlléturce 'mu(cu!oru in oculis,de quibus aic: Am ulbliterminationem, vt Cecllndum conli.lcmdinem aliquid
mes apparent. In qllibu(dam enim carporibus citiùs
accidat a:grotanris. Etcnim nunc cl1barc in vcntrem
D
accumbunt
originis :1ffcéHbus mufculi oculorum : in
contra confilcmdincm, llltdelirillm fignificat, quem:1liis
mu{clili
tempol1lm ,.am maxillarum. Merito ig~
admodum in prxdiaa cllbandi hgltra:allt dolore gllCIltur
dixit
accidens
llllld ftgnificare in(aniam , am mordam,ql1i 'circa tales partes fatiget. Conllat enim vr muI
tem:
lnfaniam
quidem,
qllaG mentis dixerit vehementi talem elig:l11t figuram, quorum in ventre dolor intem
commotionem.
MOI'rem
vero,quia nernorum orifefiac.
go affetta dl. IIIud inquifirione dignum ell , qu6nam
1 XIII. ' Si vero vdit refidere œger in ipfo mor
modo (llprà dicens infaniam fignificari, mox dicat: Si
bi vigore, in omni morbo acuco malum: vero mente eommotlls ira efficiat: :1dmodllm exitiofilm iam eft.Etenim per[picllum eCl:, vt ft ftridet'e den ...
pefsimum vero in pulmonia eft.
tibus prœnl1ntiar delirium: :1dco non deiinet , Vt ve,hementius fiat accedente delirio , CUOl hoc <]udd alii
infcllanmr, ~i ~ict
fencire magnam
. Qgi pl1moni~
quidam mufculi tune in t2.1em deducantur affeéèionem.
, l~ thor~ce
angl~tm,
dum flp~1
cut;ant: re{j~ntcs
ve
ro, fien Cpirantlores. Decumblt c11lm ad fpmam, pel'
Videtttr crgo tatis intel/caus erre ol'ationis: Strideiilpinllm iacendi habitllm , pars in pettore thoracis, à.
.re. dentiblls quibus ab initio non erat confuetlllu
.qua Plllmo arétatur , nec idoncl1m acdpit aerem infpifumri delirii accidens eft. Si vero adeundo incer:
rando. Per alios vero morbos,quoties vigent (id enim
dum a:grum offclldas vtrnnql1e perpeti delirare, &
maximè con{iderandum eft) tanquam non fit temere
firidere dentibus ) hune iam erre prope' mortem ar~
,
�143)"
in Prognoflica Hippocratis
GaI~ni
1496
De demollratione libro, atqi eda feptimo De decretis
bitrare. ~ocira
in priore Cermone ~ cùm nondllOl
commotlls mente !hidehat demihus reger , Gmpliciter A Hippocratis,& Pla.tonis,& ite decimo libr.De vfl1 partiti. V c ergo cerebrum per neruû rentit affeéiiorié digijd ip(um indicahamr duntaxat , v t inCania: , ac mortis
Ü in pede, ita per aerem circûduanm exrerna viGbilia
indieium ~1ahertl:
vhi vero iam delirat,paritèr & !l:riconmemr,glla:Cl1nt]; modice ab ip[o dillant. Iraq; fuf..
det denciblls, in propinqlto mors efi. Id vero c1arè do
fuGones fillllt in hoc htlmore [ubiimili(vr dixi)cididç,
cuit adiiciens verbum,Iam. V t enim exirio[um Gt accidens, priore docuit or:ltione: Ceguente vero, verbllm;
tenui.odQ? parti ~ui,
CJ.ui ~nt:r
'pupillam, tryllallot'lden(lta dlttum a glacle)mcldlt. ln hoc iwiem humore
Admodum, & Iam,adiecit dicens: Admodum exitioper crnditates gllO<]; nOnl1Unqll'am vira Gmilia fuffuGs
fum iam efi, idefi, valde exitioCum: ,quod efi quidem,
cotingu!lr.Si enim refiitit humor am niO'er alit craffus,
non mulco pofi, Ced cito moriturum regrum., .
!
prohibes digredi foras viCoriG rpleio~
: ibi vira pro
Deulceribu-f.
CAP. VII J.
natura humoris conGfiunt:interdii pilorii gu{)rundam;
XX v. HVlcus, fiue anreà extirir, iiùe e~,if1:a
Îl1
am ülbtegtninis,allt llaminis , ql1andog; cl1licis niurefcentis,auc
ml1fcùlœ,qlla! volitare ob os videatl1r,~
l i.
mo'rbo, coniiderandum dl. SI emm
doq; rei {imilis lenti,allt milio nigro.Itaaccidlt pel' feinoriturus œger dl:, ante mortem am li': B bremaéUfamjacp111mo'l11ii" valdee'xhâlantibus ad ca;'
uidum,& iiccû,aut pal~idû
& {iCCU!ll erir.
put in~ c0rpore hl1m~dbus,
ve ?umor ilIe in pllpilla nUl
, ,
:'
dllS,codp'lat
exhaltw
. net~vbl
vero,& qllombdo perSiccum erit omnino hlllclls,qlloties facl!t~s
nuq'iés
/
curbatlù',prœdjéi:a
vira
apparent.
At'per vehem(!nte cacorpus dehilis habeatlll', nullns ve'ro' color j~ eoJe,m:;
pitis
doloré,gueadmÇ>durrt
&
per
pJuenitid'Cm,.prx c~
per erit, Ced pro qiuerfitate humorum in corpore, &
piris
repJetioùe
pemenies
aliquis
humor
in oGlit'os;ea,.
item pro men[ura lœGonis euar~bit.
Si enin; bil(jrt~
ac~denti
commi[tÎc.
Et
kgok,J:{ftl',id
cfi, euellere
d,em
humor eXllperer ;pallidus etit color : fi nigribiliarius,
fubtegmina,&
"«f9'~Àol,id
efi,colligere
felhtca5(ver,.
:lut liuidus,aut fecundum alter~
0gnitlcationem vi'riba'ab omnibus medicis de phreniticis dici ['olita) lodi
dis erit. Anteà enim docuimus vt chloron interdum
inde acceperunt.l (aqi nonnuUi indicanfnt -nobis /ilbpallidum colorem, interdum vi'rid'em , ~ velot :ûllgi':
tegminis,& fiitllla: yifa tancifper dùm ntult:&·item qui
[oJen111s eciarri
no[um {jgnificet: ex qua {jgniJcato~
polleà
memineruc. At vero duplex eorû differenria dt.
m _ o ~ dç
Ia:Go qnoq;'
bra[sicam viridem nominare. Par~
~idam
enim per ipfa (enGbilia vira cu:perunt deliramaior lillidumfoIet efficere colorem, vt 5lui n.on.longè
ex~
re?iudicandi
f:cultate collante : a!ii vero proce~
difiet à nigro: minor vero, viridem, ;lUtpallidû. ~d':
mlam rrudentlam,attamen affeéil parua ex parte ludlcirca finem diétionis qhidam legût ira : Aue palfidum,
~t.vican.di ràculrate,refi.itenmt,. retuleruntq; pedm~
& (jceum erit. A Hi vert) illo modo, Aùt viride , & fic:
C
cenne
&
expugnannt,
&
vI[a
a{feglll1ti
fint.
HllgJtl1.'
eum erir • .
indical'l1nt n.obis qu-ibus vifis mOllerat manus, vc HieDe geniculato~
71Idnuum.
pocrates [cnpGt.Sa:pe enim videbatur illis, [lIbreg tn1 CAP:
1X.
na vefilpm eminere: atg; in parie te fiipllias adiuntt:as
xxvr.
E gewcu
(1'
elfe: Crepe vero & fefillcas multas impoGtas firag lll1S ,
atlOne manuu eTC cogno~t9;
etiam v . ~.1are
pl~GIas
be~iolas
prope oClllas. Has
(cere oportet. ~i
fcbre ac ' uta,~c
19lcur venan aggredll1ntur,clI·cunference.s man~l§,
ta~
ql1amaliguid arrepturi. Alia vero, qua: vide,nm r eO?Iphrcn~eid,
aut pulmonia, am capitis donere,partim de vehiblls carr.ere aggrediuntur, p . art~
lore,manus'obos fert,aùtfi'uftrà venatur
euellere de pa riete. Merito igitur affeaiones talJ~
c~
mu(caS, aut colligit fanücas, aut de vef1:e
mittences accidenria, [une difficiles: qllippe qllX a ~e
bre acma , aut pulmonia , :tut dolorc in capie e Fuc;r!;;r
euelLe pilos,aut de parierc ,f1:ipulas carpir:
propter humorum magnitudinem effeaœ: à ph~enlC
e
id omne malum, exitialcque ef1:.
vero, quia (edes princeps efi affeaa: cuius vnilerü~m
Geiticlliationes manuum,idefi,ftméiiones, & mogenus exitiale habetar: febres vero, & icem pl1~onta,
tus,quos hoc loco commemorauit, ohimaginationem
atgue etiam capitis dolores, proprer magnimdlnerl1f
fiunt illi Gmilem, qua: per, fuffitl10nes contingit. Aequemadmodllm diéhlJ11 efi.
gri enim pel' fuffufiones , gurecunquc vident in me,.
De[pirat;olle. C A 1'. lC.
. .
"
tlCJC\' 1 r.
dio loco cryfiallofldis(ita il. glacie nomin:lti humoris) D
PIritUS crebnor iigmfjcat dolorern, a~ ,
& runicula: circa pupillam cornu {imilis , foris {iea oHe
exifiimanc : quia femper aO'iteti filerunc, dum habàrenc
inRammarionem,quœ iupra
fecundum namram, res per medium ante fe aerem in~a(iger.
Si vero fpiratl1r magnus , n~tl[Ü
meri. Pari modo ii,de qllihus Hippocrates agicjn febre
Interpoiiro rem pore, delirium indlcac. Si
acuta,pulmonia , phrenitide, ac dolore capitis, imueri
fe canquam foris fitl credunt ca, qux in tus in oeuIis ha
vero fi-igidus de naro, & ore, admodu01
beantur. 0 fiendimllS en irn vt fpiritlls v i[orius , v cpocc
exirialis iam ef1:.
fplendens,Gbi medium aCsimilet crillalloctdis,(ica à gla
Hanc omnem diétionem tertio de difficu1tatc [picie nominati)& pupilla! humorcm tenucm,:tc rniidum,
randi libro ab[olucifsimè ~narli:
fimillimunl candido ouonun, quo pet' Iippitlldines vti~
guocirca nI unC
'
S ..
hoc OCO
mur. Ofiendimu[qi eciii vt fpirims per hiic fcratltr hu
dl
llntaXat capita rcrum attingam. pm tllm
.'
JO
more ex pupi\1a: foraminc ad aerem cxccrioré vn1 cfi
vocat vniuerf.'\m iipirationé:qlli fi crebrior •fit, (alt)I
• (10eo coP.aao. ~in
etii qllod acre illufirato vtatur ran
terdum lignificat dolorem quandoqi partlll t11 JO 1'.
,
1
fiea: lUquam lIlfito organo, qui talis faculcate exifiie, qualis
race infHil1l:uioncm,qllx lime cor,ac plI m<:,p.o;
1
in corpore nel~
habemr : id docuimlls Céorlilm dipra {eptu, Maiore enim prxcordia,ac [eptIJ, ~dc
aYl~
cato opere, quo agitur de vi(u, necnon decimoecrtio
laueriit.Iraq; pel' dolore fpiritlls, qucadmOçll o~;
~ç
l!'
D
l .
in
.. h
S
prxco~I
,a
�Commentarius Primus.
quaqua intelligunt . Si enim decimoqllarto die filliri
ber,magoufqi .Ha!c eni~
~folent
nominare .illRamma A morbllm,fignificat dierum decretoriorum mllititlldinem quanta fit:quadragelimo etiam die illdicari mortiones.At vero rarus fpmms,hoceft,multo tnterpofibum,nllmerum figoificabit decrecoriorû dierû. ~
to cepore,fi magnus eft,indicat de1~riû.:f
panllls e~tÏn
rant igitur, vt quemadmodllm quatuordecim effiëiunt
aionem natiui caloris. Sed hanc aHeéhonem Ggmficaad quadrage!imllm v[qne,ita quadraginta nuncdiesefuit ex accidente,dicens: Si frigidlls de nafo & ore, adfi cian t,
modû exitialis iani eH.Cxterùm vtde his {pirandi dif
ticllitatibus fecerit hoc 10co mcncionem ca tU modo De
Defudore.
Cap. XI.
morbis aO"ens acutis itémg; vt libro De mOl'bis vulgariis plure~
cicaueric [pirandi difhcultates , tertio libro
V dOl' optimus dl: pel' oés acutos mor- x XIX.
de [pirandi difficultace perpenfllm iam,ell.
ab hoc dl, creber,paruûfq; eft:per inRamina vero cre-
S
Spiradonis facilitacem exifiimari opor
tct perquàm magnâ vim .habere ad fa~uté
in omni morbo acuto,qm cum febre lOfe
flet,& quadrage!imo die iudicecur.
B
l: x YI Il. '
Namralem [piratione appellauic fpirationis facilita
~
h
~
1
~
neqi.t orace~
neg; cor, ac pu :?on~
neqi pra!,c ordla dolons 9.u~ndahber
af;lO~e:qum
etiam neq; partes guafda liS admnétas. Cllm eOl,? mo
uenmr per fpirationem,dolore,afficiuotllr, & "bl 'pra!hendamr inflamatione,& ire qllouis modo dolons ua
hanc affeaione.Ha! vero hmt ventriClllus, lien,iecur,
Si igirur nulla ex his afficimr,neq; caloris infellat copia,adeo v!dél~ri,nfamq;.et1:[
neqi :c~n
trario vt ia. exnngllacur calor,mfitlls:quo paao no dtxe
ris magna (pe fube!fe (alueis in morbis acutis,in quibus
propter magnicudine febriu, aut propter inflimatÏone
propriè nominata,pericl1la imminent? At vero longi
morbi,eriam fine his,eo qllod vires exoluant, non fine
pericllio hmt:proindéque eos ab Oloatione excepit , ae
de folis acmis definillit. Ac vero cùm duplex gemts ho C
rum habeatllr:fiqllidé nonnlllli fimpliciœr, ac primùm
vocantnr acmi,quida ex conllerfione:de vtrifq; dOCllic
dices: ~i
cÎl febre infeller,& quadragef:mo die iudice
cu feore infefiec, vt eu à cOllultllr.Adiecit enim, ~i
ftone,& diftentione nemorû,& bilari htrfilm,ac déorhlm effluxlI difiugeret,& guicuqi alii morbi fine febre
aCllti hmt. ~od
verà diaum eft, Et qlladragefimo die
propriéq;
iLldicemr, vt comumeretur cum fimplc~ter,
acutis acmus ex conuerfione:talis fit,quoties inter ini
tia acutè :;egrotauerint,polld, vero decimogl1arco die
aut etiam antè,l1on integrè illdicati fuerint,(ed vt mor
bi quxdam reliquia! ad quadrageGmnm extendantm.
Fit aute conuerGo per iudicationes imperfeétas acmo
rllm morboru,non (olùm in hos,fed ecia in alios dilltinos,maximè m:ucorem, ql\artana,[l1ppllrationem, tabimdinem,aqllam interclltc. Verùm Hippocrates exci D
pit à pra;[enti orationc etiam illos in [olis fimpliciter
acutis morbis,qui cLlm febre infefient)& item ex COller
fione in quadragefimum veniat diem,optimum elfe indiciû dicens [pirationis facilitate , non in omnibus,glli
fine febri f:nigent acutÏs , neqi dilltinis:ita vt tria fine
omnino <Tenera morborum quantum in ip[am agitllr
tCI!IForitdiffe:embm. ~l\t
e~im
ac.mi. f~nt
, gui decimoquano ild~anmr
dIe! qu~bLls.
dlLlt1l11 ~op.nt1ru:
ambiguum ver~,&
velue 111 ~Ofi.?l
p~fitl
tertll1m ge~
nlls cuius tenmllus decretonoru dteru quadragc!imus
die; eft.Ha!c igimr dico cofirmare ea,qua! in xgris eui
dencer apparent:guod fi Cjl\is ca probet in illis,ita Ce ha
bere natllram rerum agno(cet. At vero guicungi volut
fignificari 1111memm dierumdecreroriorum ab Hippo
crate dumait decimoquarto die indicari morbos acu,
, quo' d nelclUllt
r'
. è
tos,pr:eter
quam
ea,q~l!
maXlm
opor:tet cos [cire) diétioncs quoqi vCJuftl[simi medici ne ..
tem,fignca~
bos,fi per dié euenit decretorili & integrè fcdat febrem.Bonus ctiâ dt,fi ex toto
corpore prodeac,faciarq; Vt xger ferat fa
ciliùs morbü.Si vero nihil cale efficiat,nequaqua vtilis dl:.Pefsimus vero dt, fi frigi
dus egrediacur,& circa caput tamumodo,
vulcum,& ceruicem. Hic enim cum acuta
febre,morcem:cum miciore , morbi longi,
tudinem indicat.
In !i.ldore optimo duo fcribcs indicia,tertium pra!.
termiGt,tanquam necelfario [eqllacur ea, qUa! dixit.
~i
eoim die euenic decretorio,& imegrè [edat febre,
is quoqi ex totO corpore it.ln bonis vero, non tamen
oprimis, pro dire ex toto corpore,& aliquid morbi toI
lere [cribens , nihil prxtereà adiecit de die bus decretoriis,tanquam idqlloque bonum rurftls [udorem neceffarià comitemr. Ca!terùm tertills [udoris ordo eft
modicè mali,de quo dixit:Si verà nihil tale efficiat,ne •.
qllaqua vcilis ell:hoc cft vt nec ex toto corpore eat,ne'1; faciat vc :eger ferac faciliùs morbli. Sed collac vt ex
his ipfis peior fic,9ui neucrum horum efficiat: moderacior verô,qui alteTllm:& Tllr(lls ex his ipfis , qui efficit
vt a!ger faciliùs ferat m<;>rbu,moderador en: quâlà~
non ex toto corpore eat:peior, qui gral1iorem exhibet
morbum, licer in omne extendatur corpus. Sed omnis
eiu[modi [udor calidlls ell: & ob rem nullo de tribus ordine indicauit eum, [oHtus omittere qUa!cunql1e
fequumur alia neceirario,& item qUa!cunqi ex oppofitione eorû,qua! déinceps dicenda hll1t, demonftramr.
C?m~ius
ver~
in h,oc [ermo~
diais [~doribl1s
oppo
Olt fngldos,dlcens Ita: Pe[sllulls vero eft, fi frigidus
cgrcdiamr.Et item cllm co malllmeiredixit,G eirca ca
pllt,& cemicem eucniat,licet frigidus non fit. Hic enim
minamr (yncopen.Si verô & circa tales partes,& frigidus apparear, pefsimlls ell, gl1ippe qui nOn inhtper fore,fedojam efTe fyncopen indicer. Difiingllllnmr vero
vehementia febris. Nam fi fllerit acuta , pror(us afferet
mortem frigidlls hldor,licct ex toro corpore prodeat:
& item fi circa capllC,cernicémg; calidus elleniat. Si ve
ra mitior febris cft,poterit faculras no abhlmpta priùs
ab acma febre, (patio tempo ris prauos concoqucre hllmores. Cxterùm de diebus decretoriis non in (uper do
cuit aliqllid..i n aliis flldoribus: & fi de optimo docuit intcr initia, <Juia en vim quandam decretorio_
mm odi~rum
in .eornm [ermoneodictunls: in ipfa vero dtalOne panter dcmonnral11c. Vna enim eorum
vis eft, reddere firmam iudicationem, fiue in bonllm
fi~le in m:llû fin.a~ur
.. At vero co~n(re
oponet prç:
dj( ~b
finem dlét?~IS
, guem ~lO[cortdes
[crip~
ira:
Pe[Sl111US en,fl fngtdus en, & Citca caplIt ceruicemq;
allt mort:tnmmmodo prodear. Hic enim allt mort~
bi longitudinem pntmoncc. Scd conllat vt (IXC leétio
fit,
ca
�1499
Galeni in Prognol1ica. HipP?craris
1-0
) 0
dllmque eCl:. Con fiat enim vt plll[are de magna adeo
fie,quàm prxdiéh, éonclfi?r , tamen eande.m vim o~
A
& vehememi afferat modone arteriarum;v t amè,quàm
tinet: atque addendum enc ab expo~tOr
1d, quod 10
comingatur,innote[cat,interdum
a:gro dûntaxat,ql1iprxdiéta (cri~tU
i.a eft:Cum ~cuta
feb~
mo/r.cem , cuI?
doque
etiam
deforis
inmentibus.
Sed
qllodcunque homitiore longlrudmem morbl. Creterllnl delOceps aha
mm
fuerit
accidens,
fignum
non
bonum
eft. Maior eqllxdam de iùdore [unt [cripta, non in omnibus codinim
arteria
pars
eil:
maximè
prioeipalis
:
&
item verer,
c'ibus,qllX merito alii quidam [uHulerut, tanqllam non
ae
iecur:
quomodo
feptu
tranfuerfum.
At
ex
his prorfine Hippocratis,ltque eciam Artcmidori ) & Diofcofus
vnllm
afficimr
,
fille
hlbClIltio
,
fiue
pul[us
legamr.
ridis feétatOrcs.
Septum
vero
tranCller[um',
delirium
infert
proinprifDe ({ijs.
Cdp.Xrr.
fimum : quam ob rem maiores id phrenas à rationis
"Xxx. ILia (aluberrima. (unt, fi dolore vac~t,{i
fede nominaffe ail1nt: & item os ventriculi,guoties inmollia,& ~qualt
(unt dextra,ac fil1lftra
figni afficiamr il1famej~n
. Alix vero partes ibi,
qllx
aliquam
cxprxdiétisafteétionem
craxerunt,in peparte. Si vero inflammarione vexantur,
riculo[am incidllnt affeétionem. ~aprote
merico
aut dolore,aucintéca fune, ~ut inœqualirer
Hiprocrates dixit , vel pcrmrbationem , vel delirium
ab eo accidente fig~ear.
Perturbaeionem quidem
affeél:a dexrra, ac finiftra pare:h~c
omnia
vno communi aecidenti omnium periclllofarum affeanimaduerrenda (unt.
B étionum:ex quibus non folùm a!gri, fed edam meclici
Omnemaliquis oratÏonem compra!hcndens , vnQ
perturbantur. Delirium vero,ob tepmm tran[uerlilnJ,
brcui[simo capite dicet: Ilia fi namrx {imillima {une,
& irem os ventris. Cxcenlm de mu[clllis 'in iliis , con{i[aluberrima (unt. Particulat im vero doccns eorum inderandllm eft. Neqlle enim nece{fario del irium,neglle
periculum pulfantes , [llbftl!tantésve inferunt. Non idicia Hippocratcs, primùm Ccripfit ex iis qUa! nô exiftune. Ha:c [olét medici recentiore non accideneia no
gimr magis propriè inalldire oponet Verblln1 lnfit,per
minare:duo verO alia figna accidetia ii.mt in ili15. OE.o
diétionem,qua dixit Hippocrates: Si vero pllllllS infic
cirea ilia dolore VaCare , ex non accidemibus d iétllm
in iliis : vellltÎ qui vela rra:alcè in iliis pullilnJ, {Ub[llltionémve de vocula lnilt , fignificari. Verùm con[pieft: mollia vero, & a!qualia dfe: , ex iis , qUa! exifium.
Sed mollia cO<
Jno[cunmr,quoties modicè re!1imntur.
cari talium oculos oponct. Si enim erebro obtlltL1s
o
•
•
Illis cnim oppofita, vtpote vehementer rerutentla,dllmouecur,expeétanda in[ania eil. Cùm penurbationem,
ra funt. Cœterùm a!qllalia non fecundum vnam intelliam delirium dixeri cab eo accidente fignincari: nuc de ~
gunmr qualJtatem. Fied enim po teft vt fimiliter a:gua
ierminat,doeétque quando delirium, quando pertu~
bado [ola fumra fit . Determinario vero ab oculorum
lia [mt,Ced aut aliqua parte dolorc vacent,aliqua dolore afficiâmr:autalrera pars calidior,altera frigidior fit, C ducitnr motione, ~os
no folùm hac in re , [ed etiam
aut [ubleuatior ,aut depre[sior. Opponens igimr falllin aliis mOl'bis omnibus, in quibus fufpexeris fore de1i
~
berrimis,& a!qualibus Hiis pe[simonJm & in:t<]ualium
rium, exquiGta ratione con{iderabis. Si enim in fiabiles
fiana dixir: Si verd inAammarione vexantltr,aur doloapparent, indicatur delirium. Verùm hoc loco non
r:'au~
intenta ftwt,aur inxqualitate affetia denra, aut
fimpliciter ait fore delirium, [ed in{aniam , indican'
vehemens gnoddam delirium ex pra:diétis indic iis affu
finifira parte. Itag; vexari inAammatione, de totis i1iis
~ixt.
Significat vero verbli InAammari, velm Gpertnrum . Pono vt oculomm crebra motio de1ir ii firuri, fuccendi, ignidglle prodimm fit. Pari radone domet [l1[picionem, patere arbitror éx iis, qua: à nobis
lore vexari, de totis Iliis ditium eCl:: quomodo intenta
explanata iam funt, vbi mu(eulos oculorum dixim ll!
e!fe:id enim totis ctiam iliis tribuitur. At vero inçgua
primos fendre cerebri affeétione.s:ipfilm vero cerebru
liter affe8:a erre dextfit , ac finiftra pane, quoties non
fepro tran[uer[o, & ori ventriculi con[cntir , guem ad tota ilia eandem habeant affeétionem, aut per calidi amodum cxteris omnibus neruofis mcmbris. Cùm cnim ex illo omnes na[cantur nemi, guxcunql1e pars
tem, aut per fri o idit3tem,aut pel' dolorcm, :lut per indol etiam,:ll1t pel' gracilitatcm, lax itatémque & inrenplnrimis, am maximis panicipat ,hrec mcrieù in c0 11tionem. ~andog\le
enim intenduntur !lia fine in fla[en film originem corum perducit.
madone propriè nominata. aut proprer vehementem
Deabfc~liIU.
Cap. XI l r·
.
ficeieaeem non [olùm in illa pan ,ced e tj ~ m in [uccinVmor
inilijs
durus,
&
dolcns,
X
~
,
l
S
(
e
p
gete collas membrana,3tClue (epto ~r:ifl.
r(o.: aut promus eft,fi per rota j[ia fatiger.Si v.er~
peer in~amtole
cum tlI~ore
IP.G 1I11111S ml(c~lis fine mfiammatlone propm: nomlOata confiCl:entl- D altera pane infèftar , in firlil1ra minorJ cu
bus, qux guidem tumor dolens cft.
T
~ Il J.
x x x r.
Si vero plIifus in ilij in~r,
.x x x 1 [ , nem fi19m'fi car, aut d el'Irtum.
.
pcrrurb:uioV erllm
\ oculos talium con[picari oponee.Si cnin! Crebro ob tutus mouetur, cxpcéhnda in[ania eft.
ln quibu[dam codihl\~
non pUI{i~,
[ed CllbCl!1tio
legiru1.': ac pcr[picllllm eCl:, vt talc acidn~
ob rpirimm
fiat f1atllofilm. Scd in muleis codicihlls Icgitl1r pli 1filS,
aut qui fimll\ CUOl magni fatig t inAamm\1rionibllç,
lut [enlibilis çgro adût mo~us
artcriç in [pina maioris:
qllemadmodum libr De morbis 1I1,?arihus [eclll1do
dixic: Vbi vena in cubito pulCat, inlanum, furibun·
periculo en.
Oedema,id eil,tLImorc, [olee Hippocraccç ~lminae
omné molé prxtcr natur5:recemioribus medJc1s vo catibus vna tanrûmodo molel11,qllç prcmédo dol?r~
vavero rurllls mcdici rccCClorcs
car,& digieis ce lie. ~3
propriè nominant joAammationem, hanc Hjpof[~tes
compofica di~1olc
dmfi , & dolcns a:dcma app'C ~ear.
1nfl:imaeionis enim vocabllillm de inRaminc attere Jar:
Iraq; coflatvr talis efFeé1io,fidcxtra affiirr3t partc,pen
pro9 r.·1l
culo{ior fit , proprer iecur: indlilo-cntior,Ü
0
f:1101
.t ra,
ptcr IlCl1Crn: cxitio(j[sima, fi vtraque lace 51 ...
Tale vcrà œdcma inirio pcriculu mor- "
fis cito f~turoc
fignificat.
Prxdiét
,~
1 JJ J
�CommentarÎus PriinllS.
1)01
P rœd.iéhlm in Hiis œdema,fi durum, ac dolcns eil:,
à medicis recentioriblls propriè nominatum infiam- A
matio,periculum morris cito futurx fignificat. At, vero id,ni(Î aliquid intimum afficiatur, mendacium eil:•.
Connat verO vt inciml.1m fit iecur,& item ventriclllus, '
lien,& periconxum. N:uTI mu[culi in ,aliis,fi inflammadone liliorant,lnferre moncm qUÎ po{funt? nifi {anè,
raro,am propter magnimdinem inGgnê il1famto~
~
nis, am 'propter.. vil'ium debilitatem,aut edam quia me~
dicus malè curet,aut guia xger al iqllid peécati commin
tat, Icaque confufiùs inde,finitiufque talem diétionem
fcripfit: "
"
. :-
xxxv.
xx x
V J.
: ."
.
Duébtn ab xtate definitionem in prœ[aetiLltn fluoris
fanguin ~ s, d?c~t.
~xeétandÇl
enim f angli~s
fhlOrem
e{fc.P?rHIS ln lU~Jonb1s
qU1l1CUtn & ~rigefml1
annû
agen'tlbus.Etcmm per hanc zeaté (an auis plurimLls efi
f:aeu"1tas val
' ,atgue e! iam0 'calor exuperis.,
.
'!c Hem
enclOr
Si vero molle œdema ef1,nec doJet & x xx VIIi
preffuIn digitis cedir:d1UWl'niorehl efli.
cit iud~catonm,
ac minori cum' pericu-'
ta eft.
~
- Hoc en,-quod propriè medici iuno~es
appet1ât œ-'
dema:de guo 110nnunguam aixiffe maiores filfficerevo
htnt,·Molle œdema quandogue edam adiicifit N e'c do
l:ns. ~otie
igitli'r id d~cer
filpéredê~,.tanqm
vnà.
cu mplh figmflcetul",Ommllnc. Molte el1Im œdemado
_Omnis tumor prxtel' namram , diGeSt0 cOtpl!1i~en
te eum humore, cttratur, Ergo l?er~pic1
e~ "v,t nHi B lore vacat. Atvero nunc Hippocratés' non id (olii ad- • J l .~ .
~i,(e4
, ~e . t~am
:,t.~g!s
c:d ~ t : qllod qli~tn
in verbo '
definat,cunétanmr humores,ac [patIo tempOl'ls ' prorMolle,cottnenvldetur:nih ve1it intel1igi id,quod preffus mlltatio fucura eft pel' ql1alitatem;interdum ,ad 'Pu~
[~m
çallatnr ~n f~l1ea:qod
quidem non 'cuillbet cei
tredinem,quoties( vt in defi1l1éto corpore )ad eoru , ~ô
demi
accidit:atvero
içi
accidit
cute in œdema [e attol
coétionem Narura molitur:imerdum fi vires vafent:iél
Iête,
Et
quia
o'inne·tale
pituitolltm
éé(èhu)dcirco dillpus. ltaque merito Hippoct-aces,aic,:'Nifi deGlta
' ~n
tiùs
immoratur,ac
minori
cum
pericuto
'én: hntnoraflammatio;& febris decinet >rgrum ,.in {uppl.1ratioriem'
ratllvenim
dilltiùs,ql1ia
frigidus
cft.
Calore
enim coco 1 ~ 1 T
vertimt:. Cedata enim febre ', conGderandum cfi,numêtio
fit.Porro
minoyi
cum
periclIlo
en)qUla
dolore va
inflammatio aliqna [cirrhqfa inrefiet. Nam fxpcnume:
dolor.
.
'
,
cat,
vires
eoim
cXolllit
ro euenidta, vt mOl'bum committeritis humoris par:;:
t enuior diffletur,cra[sior vero,& vi (c:o fa in ampl imdi'
Si v~ro
p.rœiereat tèxag
~ linum
.diem, XXxli;
((:;Éterùm quam ob caune corporis,affeéti depaét:[~.
& febps dennet. nec deiiffie œdema: fore
[am vigefimum diem limÏtem .fiamit talium ab["effilu
[uppuratiônenl hoc loco & reliquo venfuppurationis libro fecundo De diebl1s"decrecoriis di-'
cemus.
t ri 4:"'"
._: " .~ tre fignificat.
.
.
Si febris vigelÎmum tran(cendit diem';
~ decin
- er, & œâeÎhà non êlefiat~
& fèbris
fuppurationem verric).ll':
" ..
J
. .
expeEtare oponet.
::.
cid~
bis in, priil1 a circl:litione, fan- .
guini's è narjbus fluor,acq~
a.dmodii iu.:-. C
uatSed inquirendum dl num dole~nt
Ca
put, an betudin~
Cubeant oculorum. Si
quid eni~
horum fuerit,~à
téndet . ..... "';
inflammationes jn iliis indefinitius COJ.l11Uemorauit,p~.
han~
quole
_ diét~o.n
. e~ d;fin~e
ipfe vide
tur .SanglllnlS enJ~
fluorem fi~n
dlClt e nanbus,gui ~
Vfil admodllm fic: Id ql1'Od per 111 flaml1)ationes in ieCQ-:
re,& liene fieri potilsimùm Colet: dc quibLlS aliubi,flue.
re fanguinem reao itinere comm,endauiç : econtr.ado,
vero culpauit) do cens Ipfe ql\ldnam econcrario in::e1-,
ligat:verbl gracia, liene grandiore fluere fangllinellJ .•
nare dextra.Sâgnil~
fluorem in prima circllitione fie
ri dixit decrecoriorum [cilicet diedi. Ac legitur diétiQ
bifariàm finglilariter,& plrait~.
Singulariter quidé D
in prima circllicione:plllralirer vero in primis cimli-_
tionibus. Si igitul' legatur fingulariter, feptenariam indicat circuitionem. Si plllraiiter, conuo!1it qno'qùe. fe-'
ptenariam inteUigi circllitionem. In quibu[dam enim
fangllis [ecuodo Ceptenario effluit. Sed podus intell igi
oportet in tali diaione qllaternarias circniçiones.
in plerifguc fundicur fanguis primis feptem diebus:pau
cis no no & vndecimo:rarifsimis dccimoqllarto.CXte,;,
rùm tendentibus [urfum verfi\s hllmoribllS, [anouinis
flllorem fieri dOCllit,adiiciens figna capitis dolr~m,&
item hebemdincs oculorum, Sed déinceps de eo latins
docebit,qllo \oco nos q\lO~C
Cermoncm omne de,fa\1
gllinis flnore integrè ab[olllcmus. .
'
~ia
N,a
llCx V l J.
quil1t~m
Sanguinis fluorem in iunioribus potiùs
&trigdim1l:m apm~
agétibus~
_S~lpra
de~œmacis
agens inflammatis ,-vtpote cali~
dionblls.' mU febris 'deGnat, à die vigelimo dixit fore
[uppllraclOnem: Nunc vero de frigidioriblis" [exao-efi,'
r. • fi
0
mum 11l11ltem
pOllllt
lIpPllrationis. At vero' alia inter'
hxc media incidunt,quadrageumum diem habenda ter
minllm filp~ratons.Sed
vilillel'ftlm tl'è ' his" dmnibns
{ermdnf~
1i\;>rû Dedi'ebus decretoriis dinuli, POT1'0 n6n [olùm œdemata,qux in iliis fatigenr,fuperfedé
tia ftippuramra, ~câ ëtla"ri'i in 'eli9~0
' vêtre.dixit,tangnii
ilia Cecllndtnrtaltquam fignificationem partes' \T entris
'~
. .
exÎfiant. ·
'
ergo œdema, do~ens,u
xL '~
_ ~odcunqe
fUm,& l)~gnum
eft, periculli mortis bre~odcunqe
vero moltli fore ~gnifcat.
le non ~ dolens,
digitis cedit premenribus;
diutjllS immOl·atur.
, Nihil amplills hac docet diaione,quàm qllod [uperiore diétum iam efl,prxter quàm quod adiecit dolenti,dur6que œdematimagnitudine:quam nos allteà diximus,dumdoceremllS non elfe cum periculo illfhm.
mationes mll[culorum in iliis, nifi magnœ admodum
hlel'inr.
Ocdema,quod in ventre farigat,minùs fax t 1.'
cic ab(ceffum , quàm quod in iliis:minimè v~ro
parres, [ubter vmbilicum in fup."
puratIon~m
vercumur.
Oedemail nô difclltitllr,nô (ohlm citiùs [cd etiii ma
gis in Hiis filpU':.t!~
, proprereà ql10d fedes calidior
efi.~od
vero
10glUs
abefi )deorfilm ver{ius feriùs , mi!.r
nUlq; [uppmatu,r;& ob cam re ,œdema [u~ter
v Olbilicu
!'afO
..
......
~
�Galeni in Prognofiica Hippocratis
raro in pllS vertitur.
Sanguinis vero fluorem,maximè defu
pernis redibus expeB:are oponee.
.
XL Il • .
In quibufdam codicibus diétio cum Et, copula per[cripta dt:atque ollendicur non folùm fanguinis fluorem fieri, fi in i11is infellet œdema,fed etiam fi in îmis
[edibus affligat.In quibufdam vero fine Et, copula: &
ollenditur quidé fieri,fi in his quoque infefiet,fed minus. In aliquibus vero fine verbo Maximè,ad hunc mo
dllm:Sanguinis vero ffuorem de fupremls fedibus expeétari oponet. Nam inferiores nequaquam afferre [0
lent [anguinis flllorem.Sed res ita fe habet, vt fi in vmbilico fatiget,fanguinis fluor eueniaç, magis de fede fu
perna,maximè de ulprema. Sed d~ fa!lgllinis fluore dé;inceps ab ip[o agemr, vbi nos qlloqi toto repetitO fep
mone,abfolutÎùs dicemus.
'.
. B
:X LII J.
XLV.
enim eruptio in partes multo nobiliores fit, quàm fic
in iliis cutis: & item non :eql1è medicamemum adhiberi curacorillm potefi, quotie,s imrou ;;!rfus rumpanmr,
atque etiam per imell:ina [ecretum pus mordet,& COllcerpit ea , dyfenteriilmque inducit: &fi qnando in ieiuno,al1t tenuioribus fiat imell:inis,alimonix vitiae diduétionem: at in ventriculo debilitat concoétionem.
ltaql1e perfpicllum eH, ve pefsima fit,quoties in vtran
atque extrorfum. Ica
que rumpirur fedm,intro[u~
enim geminamr malum: nam nec fedem, nec velm initium refeétionis .vllum.obtinet
Nantra renarandis
nt.
(
ptis,quO,tanqllam folo,firmiora iaciat fil11dameta incarnationis.
-'
"
.
4
.
,
.
De jignif ,quibliHognofcitur PlU.
Cap.X: l 1 1 r. .
'VS optimum ëfi;ft candidum,xquale, XL vt.
Vniufcuiu[que œdemaris '[upcr[eden(. _, l . ~uéqe,
& quàm rninimè fÇitidu dl: .
tis',qui in his fatigct [edibus, fuppuratio
~xjmê
vero contrariUlTI huic , deterrifideranda dl:.
.
mqm dt.
Vno compra:hendens capièe .perfirinxit qua: ltpr~
(9
do cuit p:trticulatim:& ob eam rem dia·io nbua enarril
tione non indiget.-·
:
~
,
XLI Ill.
rum,qua: intro,for6Jque rnmpunmr,optima efi. Siqui
A dem hxè deterior efi,quàm qua: for:ts rumpimr. Hxc
Suppuratio inde proueniés Ïtà con{ide
ràrida' efl:.~
enim foras vcrtirur, opti~
~a
dl, fi parua dl,maximéque egredirur;
& in [ublime rc[urgir.Si vero magna dt,
& lata,miniméque ad rnucronem fubducitur, pefsima dl:.
r'
P
, V t.qu~m
minimè- fœtidum pus erre debeac, propala
dt Ecel1lm fuperans graf!eolentia, putredinis efi, non
concoétionis indicium. Vt alltem candidum ql10que
effe'conueniat,diCcas licebit,ifi genitLlram eius intelligas ex iis,qlla: aliubi demonfirata infimt. Omnia enim
do cere 10cis , nugacitatis potiùs, quàm
iam ~mnibus
doétnnœ proprium eil. ~z
vero aliis limt commentatÏonibl1s demonll:raca,taliaumt. Libro de viribus na
tur~libs
diétu~
iam e~; vna'm ex ipfis effe vim alteraC tonam,qua: & 10 vencnclllo,& in iecore molimr conAppellare Hippocratem [uppurationem; purulençoéti~nem,Lla
. a alimonia in iecore qllidem ad
tiâmque, vbi pus v~iuer[m
confiiterit,concoéto tumo
~a , ngl1?
e m.,JO
ven~ricul.o
vero ad idoneum [anguin! ~
morem:& Item vn1ll{cU1ll[qlle partis animalium Ü/flC1U
re quopialJ1 pra:ter naturam per[picllum erit fimul vnieffe,ad propriam deducere namram propinqllatem bu
uerfam hanc oraçionem eius enolueris,qua de œdematibus in iUis habl1it mentionem. At vero colligimr pus
m?~el]1.No:ui(srn
enim cocoétio fit proptt::rd '1uàd
altmentLlm 10 nlltrlCO appon.amr,atglle afsimilemr.!ra;
in eis quandoql1e fub cute,fa!pius in profundo,duplici
que perfpicllum ell, vt fpatio temporis longiore in tale
de caufa:aue quia purulenta pars incra peritona:um af-:
pra:rarew: Gmilationem: Porro prodicum ell: libro d;
feéta ell::aut quia Hcet mufculus affeaus, Gr, pus ab ali[em111c, vt 111 conceptaculorum mniclllis,de quibllS alu
qua mnicula eius incluJimr,haudql1aquam priùs in ex:tur tefies,fœpe ap areat liquido commue.HUS iam [anteriqrerndeduéh1.m [edem,propter lentorem,crafsltuguis ad feminis creaeionel11. Noncnim conuenie iplas
dinémve,aut cominentis mebranulx déGtaté. Etenim
conce ptaculonlm mniculas ah alio quopiâ nucriri.A.t:
fiudet natura [ecrn~œ
pus de affeéto corpore, expelque appellanc ciu(modi humiditatem nonnulli n1edl~
lendo: [a:piu [que fine adfequicur,quOties naéta fjt meat1110s idoneos in [ecretionem,veluti quoCdam aqllxdu
genieale vinls:& ob eam rem femen ipUIOl CTenicale VI.:tus:non tamen [emper eos adfecuta,pus in adiacentes
rus nOtninatur.Sed potifslmùm ii,qlli vim ~ils
diac~
femen,l1on [ubllalltiam corpuletam. ~inetam
gu.od
compellit fedes:quç quoties exigua: fuerim,derodie co
decumbens fangltis in parces laborantes infhmm?tlOtinem eas tegumencum,fub eo amplificando [edem.
in Bammationcs ita vt ab initio qtudem
Conllae igicur vt ex his fuppl1rationibns indlligentior D n~,comita
fola concepeacllia repleat difi;ndâtque mox adiacéres
habeatur,qlla: foras,non intro,tendit:aeqi ex his lpfis,
rd'
, fingu l'JS rn. em
le
e 'lnanes COtllpl
ures'
atque exigllas in
qua: non ampliorem pr:ehendit [edem in laticudinem
·
D
'
l'b
brts, t, ro .e tlImoribllS prxter namram deJ~ c: I~lt ." laIDe
extenca,In fublime vero reftugit,cùm in verrice queell:,& Itcm dJallm qlloque libro De in:eql1ah Jncem~
dam extendimr,coni formulam reddens: h:ec autem firie
..T?lis ~gitl
[anglli ad exiguas di(peruis p~rtes
Jn
mut robur foras expellentis indicae facultati : & item
lOCIS
10
Ramauone
:t/teétis
VtpotC
cxtr:t
propna
conce
non magnam corrumpit [edem corporis,quod crodit.
.
naptaclt 1a po fi][IlS,nOn in[uper' remeare ad antJqllam
Ca:terum {iue in mucrone fubduaa, Glle in gibbum leturam potefi: mmatur vero,ac plltrefcit ,quom~S:
gacur,n ihil interell.Nii ex vtraqi leétione vnus, idémmnl ;qnçcli~.oehemeflfiùs ~lIr.
~
que [enuls efi.
igintr natiulls c:\lor de pr6ria exorbirat tcmpen~
plu~
Qua:cunque vero intro rumpitur,opti
mllm, vt in corpore inanimi pucrefcit fanguJS. S. ver
ma eft,fi cum cxtcriori (ede nihil commu
v irn [erllet q1l3darn remil~
qllxdfi cômutltio d:. c~u
)
tf,·
5 ~
fa
pcr
narllram
&
item
prxter
nawram e ICHur. Jq
nicat,[ed adduB:a dl:,nec dolet, & ornnis
_1 ~
r_
'
Ilereu-em eattra n tural11-ronc quir:pt'1Ctcr natur~m,p
exterior loc~s
vnicolor apparet.
cie. V tra vero caru magis cXllpercr, per cam ip[am ne
Non fi01pliclter talis [uppur,ltio optima cfi: [cd ca:
cclf.'uio fi{l'na accedllnt)tlIm coloris, ododfqlle, ~UOl
q
ctllJl
�Commentarius Secundus.
mnino aliqllid, quoniam [angl1is de propriis organis
etiam conGftentÎx. Ex his igimr (vt dixi)demonftratis
in aliis commencationibus , {eries eft , vt colligas {an- A exiIil1ir. HXG icaque cauCa eft, ob quam candidllm femen, ae pus cft Pus enim quodam modo [oiidiogllinem, qui probè Gt in pus commncams: primo quiribus afsimilamr corporibus , ~idem-fucon
dem non putruiire, [ed potiùs concoétllm fuiffe: {e~Elteorim
ma-irulŒ,neruf que,& cGp~em
cundo vero in ip{o fimul quid putredinis prxcer natllM~tql1e
etiam cani-lago , oÜitql1e. Eadem cau·
ram apparere,parum vero illud e[fe:&, vt Hippocraces
fa eO, ob quam fl1bfidet in vrina candidum fedimendixc,qu~m
minimè fœtidllm : etenim hxc vox, qllàm
tum. Etenim id quoqlle obtinet generationem, qua:
rninimè,id pollet, qnod qllàm parlifsmé.~d
hxc,co
puri proporcione refpondeat, inter id , & natltrales
lorein eillS reddi fimilem {emini , ratio eO: candidum
hllmores in medio collocatam. ~quid
enim
- a~i
vero non exqlliGta r.atione velm nix eft. Semen enim
menti in faHgniuis generatione-natl:lrœ rentgie-eOflà Nacura ducimr in folidiorum corporum colore, ex.feétionem , fi:tbGdet in vrina, neque vt fanguis ab ea
quifica ratio ne: modicè , pus. Siqllidem femen nihil
commutatum, neqlle vt pus, pra:ter naturam cauCa: in
habet pr<tter nacuram permiftum: pus vero non a{sigeneratione
particeps.
duè par, vt explanatum iam eft. Permi{cetur enim 0-
IN
CLA V D.
Prognoihca Hippocratis Comtnentarius SeCUl1dus.
Laurentio Laurentiano Florentino Interprete.
De
aqud inter èuttm.
CAP.
J.
Q..V Aintercutemomnis,
coris nominatim faciens mentionem:atq; vna co muni
B radone,parcis inanis,qllx [une ieillnu,& me[eneerium
& item inteOina tenuiora. N â in more eft voeari illa;
partes inanes,guxciig; inter extrema thoracis coOam
& ilium o!fa habetur.Atgui inaniç videtur ornnis cali;
fi ex acuto morbo exifl:it,
fede.s,fi eam eum filpernis,infernifgue partibus vtrifqi
J.
o[felS conferas. At vero omnis calis pars flaccida haNon cnim fedat
malo
betur,! 9uoties ~?n
fuerit ~li9u!s
paulo ancè replecus
febrem : [cd dolorem adefculetlS, poculetlfq; .Ira mlhl v Idecur poeta has ip[as
~modu
infert, ac mortem:
corporis pa:tes,. eo quo.d flaccida: fine,! appe.Hare laparas.Icaqi CUlU(lUS aqllx Inter curem comullls genirura
1l1Cipit ex parte inani latcrum,ac
eft, vbi {ignifieationis officium incercidit. Etenim quelumbis, iecorcque.
ad~ol.m
,in ventriculo concoguuncur e{culenca, pari
raCIone
1IlIeCore,&
venis prxcôcoétum in ventriculo
Inter initia libri ip[e dixit: Confiderari conuenie
alimentu.
m
a
[
e
n
i
~
vt in ventriculo interdum minùs
hunc in modum per morbos aeutos : principio vuitum
concoétionis
officillm incerdum ma~is:
ira
ineercidit
a:gri, Gene Gmilis bene vaientium. lta aligui diClit non
.
.lecore. N onl1unquaenim iecur' afficicur per [e{e
1:>
In
pri
folùm de vulm exitiofo per morbos aeutos, [eddéin·
mùm, quemadmodû etiam ventricull1s: inrerdum per
ceps de omnibus ip{um facere [ermonem, cùm haudC
con{en{um
aliaru parcium.ltaq; conftat, vtomnes fibi
quaqllam legerint finem [ermonis vbidicit: Ha:c dico
inl1icc
con[enciétes
partes,aut quia vicinç fint,am quia.
de mOl'bis acmis , necnon quicllnque ex acmis morbis
habeat
rocietatem
magna
per concept;l.cula, neruofq;,
confiOunt. A cqui conllat , vt de purulemiis docueric
afficiantur.
In
hunc
modu,iecur
per magnas venas conon {olùm illis guxcunqi vigeGmo die rumpi [oIent'
pulatur
&
Iieni,&
vencriclllo,&
inceftinis.
Argue etiam
Ced qux ae! crigefimum,quadragefimum, & fexageGmfi
poGmra
eoru
ira
vicina
eO,
vt
qll:rdâ
côtinganc
ipfum,
deuenerum: acqlle eriam anceà de morbis , qui ad quaquxdam
propemodu
cangant.
ltaq;
lienis
nequaquam
dixÏt : Spidragefimum v{que diem procefferunc, · ~bj
rnentione habuit Hippocrares. Siquidé De morbis acu
rationis facilitatem cxifiimari oportee perquàm matis agebat ..Ete?im hoc vi~cl1s
qu.âdo per longos morgnam habere vim ad [aluee in omni morbo acmo , qui
bos
traxent
{cIrrho(am
dlfpoficlOnem,
ad con{enfilm
cum febre infeOee, ae quadrageGmo die iudicetur. Et
agit
iecllr,
omn{qlle
eorpori
per
tale
mediii
aqq5 inter
item hoc loco ait non de quauis agua inter clltem facutem
concinnat,
Porro
iecoris
,
ac
partis
laterurn
cere {ermonem,fed quxcuqlle ex acmo morbo exifiat:
!nanis m;nti?~e
facit , ac docet ditferentias aqlla:
atque edam de purulencis , tabidl(que déinceps doceJI1~er
cure ~x llhs,qllomodo procedente fermone per1
bit: & ad hxc de quareanis, vt con{lat,eci5 diutinis mor
fplcuumem.
bis.Igitur vt agua inter cmem omnis, ft ex acllto morbo exiftit,malo /ic,neguaqua redans febre,fed inferens
Q?ibus ergo ex inani laterum parte,. 1 •
dolorcm: ipfc dixit.Porrd do cuit genituram eius, ieG~.
'
Tom. 11.
Bb
eH.
1
�Galeni in Prognoflica Hippocratis
rcuem
flûe, A
& lumbis principia aql1~inte
iis pedes imume[cunt , & . ailli fl uor diurinus fit, l.cque exoluens dolorem, qui ex
inani parte efficicur) ac lumbis, neque mol
liens ventrem,
t e: i~m
[é?r[um, tenuéque ex concep tàculis {anguinem
co.rmennbns. [ero.film, comprimieur in modll ftldoris
cUll1(da:n ..Igl,tl1r hocp~éi:
ag.ua in~c:
" cme , qux de iecore
cXlflH,
:t prxlarls Inret1m~uiCl
atq·, etiam pau•
. .
0'
clta
. e,~
am!trarc dc.ieétionu. Incitantllr enim iIli.perpefSlS Ipfis velll1reflmis, vel me[enrerio. Per aquâ vero i~t er Cl1t~,q
u x ~ iecore exiflie, vtpoce imperpeffis
hls,nec
vltlato
neq CTrallaris ab cO paniIntumc[c re pedcs, omnis aqllre inter cmem com. beneallmentO
"~
bus
,
(erel11m
valent)
nec
alui fluor infeftae mamune dL lanè & qllibus ex iecore v icium efl, afs idere
néncg;
s
i
c
~
l
Î
d
i?ibi
:e!iguix
~
u
q
,
t
1
e
m
i
l
a
parrim'mirhoc di it. Sed connac vc & vicio lien is , & fimplicieer
mn.rur
~
a
mtlma
pcnconxiJedem,
pal'lim
inRamariÇ)omnibus aliis comitetur. Sed alui fluor peculiare eil:
rte
lecons
torrCl1mr.
Pono
vniuer[a
cutis
vrpote ql1re
aql1x inter cutem ex inani laterum parte affligenris,
de
pitllitofo
[angume
nmriamr,
.
r
~
[
e
m
\
l
t
n
i
~od
fi
vbi ieil1num ,&me[enterinm inRammarione vexenmr.
prem?s.eam
di)to,flatim
apparct
calla,
[ed
paulo
po
ll
His enim pori[simum venre debiles fiunt, per guas iead pnftll1am rellenie conditione. Non ram en llatim ab
cur ad [e trahir alimentllm : ita fit vt nequaquam lubB
initio, fimul vt acllCUS verrirur morbus, ira fieri [oler,
feruiant vi [ceri ad diduétionem:verùm maneat in iein[cd. p~d:s
intume[cun.t primi: ql1ippe gui proclll à c~
no eenUloribUfque inrellinis alimenmm. ~od
fi graIldlrSu:ms
ab[un:partlbus: mm am.:m fttbrepens a:cl.uentllr ab eo , vtpore debilia , flatim id omne pellnnt
dens
:u·ca
vencre..omnem,eam iplàm ql1oq; cammlttlC
d éorrum. Aegue hxc alui fluoris cau[aefl. Q..yinetiam
affeétlOnem.
ltan; fi premas œdemadicrito callamr ac
corrumpi alimétLlm, biH[qi coUigi copia, ratio efl,ob
.., ~ mm alr~
""
velm
fo
neat;:
~aci
paulo poll
ad pri{l~am
calorem parrium, qua: inflammaeione vexanmr , & ob
remeae
conUItIOne
.
guod
HippocraLcs
air:
AtCJ; etIanl
eam rem intellina admodum mordenmr , proindéqlle
circa
vC,ntré
a
m
e
d
~
fi.l1nt,gllt;
ëon
~
e
d
,
t
n
h
{
i
f
ntg;
incitanmr ad excernendum contenta ibi excrementa.
Ar
vero
fien
po
tell,
vr
Id
glloq;
di
xeri
c
de
prima
eo ru
Aegue h~c
rur[us aIrera cau fa alui fluoris efl. ~lOcir
1
~
N
a
r
.
w
i
n
e
g
incipienria
cofiÎlere,
f.1:penllmero
deGca merieo aie neq; [ed.lre dolorem ip!itm , neglle molllunt,!ta vt vldcancur qllidem integrè dcfti,ilfe, mOX
lire, id efl, vacuare,ac conerahere ventris œdemara: in
rur rus .fitbleuanmr, & rur[lls de{iflunc, & rurllts [ubledicans ex his,qllàd cum dolore excern:ie,& quod hyuantm:
p.rocedenee vero rem po re per{llanen r,non i~- '
pogaflrium comm attollatur in molern .Fi ri enim dor
e
~
l
{
h
~
d
flencia
. \Sa n ~ di flan c:i prxdiétis, qux in fe{tac
lorem nece{fe eil: ob inflammarÎonem , demorficatioex
n
~
1
I
l
parte,
eo
guod preffa caucl1tur, pitlliro(am ha
némgue. Ventrem ver<)"o mnem fubleuari,repletis inbentJa
natllram,
nec
in.filper [pirim flamo[o qucmldteflinis [pirim flaruo[o:cllius genitura, oprima rarione
con{i{lentia;
,
C
modllm
illa
fubfeguitur crudirariblls: & tandem non manere imus
Si
caplit,
manus,
ae
pedes
frj
aidi
(un C, I II { .
ex imbecillitaee coprxhé[oria: faculcacis intefiinorum.
1
II I .
QIibus àiecore aqua inter cutem in"cœpir,& rufsis, & cufsiendi quidem CL1pidi
tas eit, [ed nihi! excreant cOlOmentatione
dignû,pedJfq; inrumercunt, acventer nô
deijcic I1ill dura, lC pro nece[sitate: arque
etiam circa vcmrem œdemata fiunr,partim in de xera parte,plrtim finiflra confi1l:emia,ddinencidque.
Cupidi,atem cLixie hoc 10co propenfionem, ql1am
ob rin cnt, inci rati quiJem tal1C]uam ad accidens, fiatÎm verù ab hoc defiflcntes, (al1tllm modo tentanres inirÎum m[siend i. Eeenim iecoris
moles incidens prxcordiis, facitangufiiam in pnlmone. Cùm ergo filllilis reJdamr a/fcttio vera: il\ ius anguOix, ob quam inflammationc bborans debllmhenre
ex capite maeeria afficimr J cupiunt m[sire,(per!\ces no
cuam vacuando materiam, ene angllfli:i curaeuros. Sed
incipienres flacil11 definllnt, b experienciam ip(am dedllai in l1otiti5 dj[pofirioni exqllifitiorem, [cndelltes
qllàm temcre (pcrallerinr. C<2ineciam Narura ip fa per
fe infen tu[sim, infarélione expurgando plIlmoniç,
<]uanqllàm ipfi neql1aqll:t ru(,ire cogitcmuç,ica vt cl ifficile fit (ç enumero ob(jfierc,inhiberéq; accidcnç. Nilc
igitllr qu:ido ob angu Ch5 ad rurs;m xgri veniue fruflrà,
ecu allxiliamrl affeétui,n:ltur:t1is faClllcaci nequaqllam
habente m iniflerillm, co einll o definllnt. Er 0f '() ob hxc
procn(j~s
ira aft a i adcursim reddurur, [ed eos cicalc deficle munus , proptereà quod nihil ùi~nlt
r d tantll,q"amum JO a fiper v . ~ ma·
mcnt<lUo ne excreanr, lc
quidem ad tl1{~iendm
co
co-
J
•
vcntre,co[1{[Qi calentibus,m
a lu~
etC.
P er m,orbos ~iucnos)pt[mù
hyeme & ~cnjbuS.
non. folum per 1I1curfiones febrillm , quas noml~3
a~
ce[slOnes,{ed etiam ex intenm[sionibus nibil mlrll \1}deri debet extremas corporis parres ref;iO'era ri,gu!ppe
<] UX- carne vacant ex nacura , 10n(1én
".J· fi.\I1~ à vi[cenblls
b·
polltx. Verùm hoc Libro nequaqlllm acrir de mo r 15
diucinis. ltague p~r
morbos acutOs,tales ~efrigaCu
panes,propè dixerim, propter affetlionem côraJ~
·11·
b d· .
. fi ft Pel.
1 l,qU a: per mor OS IUCl110S tale accide ns 111 e ;
illo s cnim calor nacilllls pro debilitace Il cqllag lln permeat ad e xrremas corpori panes . rIl morbis verO ~Cl
ti s~pro
. ter il ~a.m:lt
i :)~ i . magnimdinem in vi"[cel1bL;~
faclganm,paru bngllllllS ln Omne permear COlp~S,
p
ri"
•
Inc!lI•
, ••
nmum vero elll 111 t arr aneth inflammatlO nc
"
•
" . & 001 eam rcm .
D dlcur.
medIa;
corrons
plrces , 'lI IX JilllC
thora x, :lC venter, admodil qlent. Fic eamen per mO,rbo :lcntos inrerdllm acceC io Cllll1 rigo re prxhencl cS ,
, . lnes
.
am f 1"I3ore, qux nOn (olùl11 extrema corpoflS p.
,
.
. .. J Hed{id
fi d
e erlam cmem circa cofbs lC ve ntré, tn~la.
e
dit. Er hxc<JlIidé circa virc;ra vitilll1l110 ofle1~
.
fl
cre C,Iv1)1 p ~ rmanctibl
l S p:trtihllS circa COlllS, ae ven
.
liJ is, allr eciam cJ lidioribus , gllàl1l fi Ican ce~ natlJ~
flll11nlX re(rig Ilwr corporis plrte~:in
virccnbu5 ~n
. d r. . .
• fl
. . A c fonè melIlis
gnltll 0 lwnmC:Ullr 111 ammat lOIlIS.
.~r ' ventre , ae c {lis ca lécibus i ta cl 18 1101
, vt
efl im 11 i l 0
.- Cxpla1iCI~
calcÎlant,<"]uàm cll1m haberent pcr natur:l. fT ~
ren'un \'t fcbri IlIpy ria nominatJ rclcgcrur ad hoc oC
nu&,cllil1 i per[piclillm ofl.
Optimum Ve ro cft, ft corpuS omnc x-v.
què caliduJl1,llloll (tIlle cH.
cù m
�'Commentarius Secundus.
1)10
Cùm deterrimam przdixHret conditionem mOl'bi, A que,ac digiti liuidi {int, expeétanda mors
quoties mediis corporis calefaais partiblls,tefrigerencontinuo
tl ~ r ~ates
extremz:hoc loco opponitoptimam in noblS,ln qua corpusomne œquè calidû,& ite œguè molle
. Dix~mus
alio .loco guonam modo gllbernantes
dl:. Ecenim verbû Aequè,côml1ne vcrique exifiit. Igianimal vireS fim.Ll.1 mtereant, & vt animal pror[us vitul' .œquè calidû corpus omne eft in febribus ardenti[uat quo ad qllXllIS earum feruetur. Cùm ergo dixerit
fimls) [ed mordens,& ficcllm pel' eiu{modiaffeétiones
Hippocrares languentis indicia facultatis, à qua mu[hal:dquaqui molle apparet. ~od
fi molle pari ter , &
culi mouentur , addit alia facultatÎs, qua: extinO'uitur
cahdum œquè fit, optima indicac corporis affeétione.
propria indicia. Nam liuefcere , fignum eft , ex~ingu
calorem innatum, qui de corde emanat:& ob eam rem
v 1.
~i
dolore vexacur,facilè couercatur,
non fimp.lici,t er ait liuiditatem grauic~t
parcium acceGtque refurgendo leuis,oporcec.
demem. 1l1dlCare mortem ' (ed .commuo , & fine vlla
c~nauoe,
proptereà guoq. vtriufque imermorienSumma totius pra:Cagitionis in morituris ,conualitutlS fig na appareant facultatis.
rifque eft,qlloties vis :rgrotationis cum zgri facultace
dl
conferatur.Si enim morbus vehementior eH œO'er 0. Si digici, ac pedes omnino nigrefcunt,l X.
mnino morietur:fi debilior,qllàm œgri facul~s,
haudquaquam morietur, vbi nihil peccati cômittatur. Hanc B minlIs pei1iferi funt , quàm {i liueant : fed
vero filmma ipfe fcriput per [entemiam,cllius initium
& alia 1igna con1ideranda fu~t.Si
enim fa
ell: Colligendum etiâ efi,an :rger pofsit eo viau, qué
cilè ferre malu appareac,& aliquod aliud
pr~ceis,dua
ad conGftendi v igoré v (que œgrofalubre fuerit fignum morbum verri fpes
catlonis. Ha:c ergo (umma prœfagitionis habetur.Cçterùm cùm
cres
[ecûdum
O'enùs
Vires
ex
triplic
i
pencHad abfcdTum, ica Vt ~ger
quidem 1it
t:>
. .
d eam ongme, cerebro,corde,iecore, per earum minicoualirurus,corporis vero nigrefaét~
par
fteria firmitas, atqlle infirmitas cogno[citur. Pr:rcipua
vero cerebri minifteria [unt ,memini{fe ac coO'itare:
tes cafurx.
deu- '
fub{eru ientia vero, (entire, & moueri [ec~ndumo
Non minùs pefiiferi,dixiffe,qllàm fi liueant,oporderium.Cordis vero,motlls arteriarum. lecoris vero
tuit/ed ve imerdum nullo paéto,imerdum fummè pegen~ratio
fangui~,
~ humo.mm. Iraq; cùm prœfen~
fiiferi fim. Ac forGran exiftimabit aliquis Hippocrafiol11s contempl.auo m hrec dlUldamr capita,quodciiq;
tem ignora{fe id , proptereà quàd non propriè vtitur
fignum eft ab Hippocrate diétutn, confiderandum qno
diaione: [ed adiiciens determinationem déinceps , ac
genere coUocetur, ~elut
nunc vt facilè vertatur a:ger, C
docens vtmnque eornm, ql~
dixi, confiat vtaO'noatque refurgendo ubl leuts appareat. Hrec enim {jO'na
<1
.
•
r
uem
ventatem
,
led
haudquaquam
' exql1ifitè 10ClltllS
~unt
facul~tis
corpus fe:undum defiderium cô~oun
fic. Na.m,ïnterdum pars nigrefcit , quia materia eo detls.Ca:cerum conllat vt ln pra:[ens nequaquam mterGt
cumblt,1l1terdum
quoniam morÎmr. Sed guonam modicere fecundum defiderillm,aut appetitum,aut volundo aliqllis interno[cat eam rem, perfpicuè indicauit. Si
tatem.Ad hunc modum filprà de deCllbitll diétum eft
• enim fadlè ferre malG apparear' id ell: , facilè fe habeat
in diétione,cuius tale eft principium:Cubantem offena:ger, & item aliql10d aliud [alutare affueric fignum
di a:grum oportee. Indicatur enim quod talis decubimate ria: decubitus eft: fin [ecl1s,monificatio.
'
tuS, quemadmodii eriam acliuis fiat funO'enriblls officio mü(culis,& ipfum [oIent rOY;ltcp id
firmum noSi genicale, ceiléfq; reuelluntur, dolor,x.
minare. Sed de eo,libro De motll ~lfciorû
fuGùs di
étum iam dt. Perhibuic autem & Diodes quod animaac mors fignificacur.
,
lium corpora côfillant ex eo quod fert,& eo quod ferCon fiat vt in quibus ~feiat
dolol" , ea: reuellantur. Fert facultas,corpus fermr. Ergo quemadmodl1m
tur
,
s
e
~
r
a
p
ql1emadmodum
in
morientiblls:
îdqne haferemes onêra aut grallati ab eis vix mOllentllr', aut fi
bec
ratlOnem.
Nam
vbi
vitalis
facultas
imermoritur
leuills appareat onus ,innocuè ferunc:ita facuha,s. Si
proindéqne excendi ad fines v{que corporis impos eR,'
cnim valida eft,faci!è corporis onus fert , '1t haudquafed
accumbit , & ad [uam cogimr originem , partes vt
quam mouendo offendacur:G debilis v't pote grauata
fequantur
vires, contrahanr(trque, & ad intermedia
vix lliblellat corporis p a r t e s . '
,
corpi~
copule?tl1r, neceffe efl:. .Cxterùm vt dolor
VII.
Si corpus omne graue dl:, &
ma- D contrahl faClat vIres ad fe[e , per[pJCl1l1m efi. Ica fit vt
ob eam rem partes ad originem renellanmr.
nus, ac pedes:maiori cli periculo dl:. .
ea
itel~
~gredint.
mOlleri [eCllndllm defiderillffi,grauitas
partlUm con[plcua redditur,crurum quidem,dum filrgere, & ambulare, aut etiam omnino transferre ea,Cllb~nd?
œger ~et.
Pari modo manuum, dl1m capere
al.quld, acdmuttere, necnon transferre temet. Simili
r~tione
ceruicis,ac fpinre,dum commutare corporis ha
b~tum
fecundllmeas partes experiamr. Eft,]; hoc ma~lm1n
indicium, pra:cipuumqlle debili ra ra: facllitatis
Ipfa,ci!~et
partium grauitas,non cuiuslibet (Vt antei
efi prod1tum) fod eius, quoc in mu[cl1lis, ac neruis tantumOlodo eft.
\' 1
1 1.
S'1 Vero\ proccer grauitate,
., vngues quoGalen.
DE
De [omno. C
A l'.
J J.
!omno,qucm.admodu.m ex natura, x J.
& ln confuetd,~
eil, mterdiu vigi"7 .
landum,noétu dormlendum eil.Si conrrà
commurecur,peior dl:. Minimè Vero of~endi[
~ ~uis
dormiac prima Iuce ad cer ~
Clam dleJ parcem . ~i
Vero ab hoc cempore fomnus dl:,deterior eil.
Non folùm reaè pronumiauit de fignis per fomnil,
Tom. Il.
Bb z,
�CI)II
Galeni in Prognol1ica Hippocratis
ipfillS elCcrementa, [an iémg; , & 11l1mores prxter natu[ed edam cau(am eis adiecit , in habitum referens naturx qlla:cllnque vtitia ~lnt:
contraria vero damnans, A ram demictit in venu'em, [ed eeiam cOl'poris cotius:
qllanclogllidem venter per id omniblls corporis parquia pr:rrer naturam eXIll:ant. Ad hunc modum res ex
tibus ~ ' opulat1r,c
pel' illud recipit excrementa earum,
çonfuetuaine habet.~od
enim coftletllm efi,bonum
qux quandoqlle decumbunt purgantia omne corpus,
efi: incon(uetum vero, matum eil. Ac vero temporiaut partem vnam,aut duas , am plures parircr:fa:pe vefuit ex natll:a,alilld in eo~
bus Hippocratis non ~Ii:l
ro qux accidentia unt indicantia affeétionem, aut corfuetudine. NllOC verO dIUlteS econcrano agunc, eum In
po ris omnis, aut partis alicuius, aut aliquarum. Sed
qllibllfdam ali.ls, mm etia~
ço.mno, inter~l1
~rmie
animadllertamUs déinceps fermonem eius de talibus
tes noétu vigIlances. In hIS Igltur , vt gUI folm fint VIdocentem.
ue:e prxcer natlrm,d~éi
ab Hipocrat~
diéta n;quaguam vera eil. Ecenun hoc tempore magls rata coDeicétio madens , ex vfu dl li nec fid XII
fuecudo cf!:, gllàm natllra,non in mulieribus [olùm didet,neque cl'ebro,& paularim excel'nicur.
tioribus,fed eeiam in non pallcis viris.
XII.
Pefsimum vero eH, li neque interdiu,
neque nofru dormiar. Dolor enim,ac labor, vel delipientia ab co indicio lignificatur.
Frequem enim delidendi Jabol' infomniâ
facit. At li vniuedim, & (~pe
deiiciacur,
periculum defcétionis animœ Îmminet.
B
Madentem fore deieétionem proprereà quod non
fuerit
ex venrricllio didllél:io ad iecur , vel quia de ie·
Neglle interdiu,neq; no au dormiunt ii, qui ex docore,aut
liene aliquid defluxerit in eum, cuillis perfpilore, ac labore conrenduntul',& item qui incipianc decuum
efi.Sed
fieri poteil vt id bonum Gt , quoties exlirare. Nam Id guoque commieeie in[omniam ob tempurgecur iecur,aut lien, aut omne corpus pel' iecur: nO
peramenei in cerebro ficcitatcm.
bonum vero,quoties accidenris ratio ne fiat diduét ioDe deieétiollibu-s.
C A l'. 1 l J.
ne à finiblls concidence, aut iis, qua: de iecore eunc in
ventrem,bona: affeétionis Ligna non habentibus. Hxc
XIÙ . DEieaio optimaefl:,ft mollis, conftanfincerfiinguimr, fi nec firidet. Nomen enim de (onitu
confeétli efi. Et item fi nec crebro, ac pedetentim dequeeft,& eo rem pore fecrera,quo (eiiciamr. Q.9x ira enim deiiciurur, accidencis obtinen t
cunda valerudine atTueuir, li copia ex rautÎonem. ~x
vero multo interpouco tempore vnitione ingeil:i cibi eil:. Si enim talis exceruerGm, (xpenmnero bon a: fecrerionis indicia erunr,
quia n~tura
expellae nocuam gualitate , aut quantirace
nitur ,infcrior venter bene valet.
matenam, omne corpus, aut aliguam eius partern vaA confifientia,quantitace,& eernpore,qllo deieéHoeuando,pnrgad6ve. Porro vacuatÏonem appello prones excernunrur, dignotionem fecit optima:: deieétio- C pria: materia: , vbi guantitate eXl1peret: purgario nem
ois: non ramen deterrima: ex his (olùm,[ed adiecie eis
vero aliena: pel' qualitatem. At vero fegullntl1r qua:indicia à colore, atque ab odore ,& ad hxc fonicu per
dam alia talem deieaionem, quomm mentionem. hafecretÎonem adiunéto. ltaCJ; con{jfieneiam obcinec per
buit Hippoerates dicens: Frequens enim defidend l lanamram, vbi flon omnino dura {jt, qllemadmodum la- • bor infomniam facir. ~inetÏam
frepc, & mulcum
pides,negue extremè hllmida, vt d ifflnere queat, [ed inexcernere, ceu vires exoluens,criminamr: atg;
, a~motantum mollis, qlload conilan permaneac. Copia vedum raro tales fecretiones bonx [Unt. Nangue'elS adro proportione re[pondeae ingeflo cibo oponee: ae J iunéta eil exolutio virium , qux neqllaquam bo~a
efi,
tempns,gllo vacuamr,affilerum xgw. Ca::terùm addéqllemadmodum decrecorio quidem, (ed immodICO [an
dum eil, -.ot colol')& odor naeuralis [emccur: CJl1X quiguinis fluori.
dem ipfe Hippocrates non ad[criplit ,ceu ex iis ,qua:
Sed pro copia ingefii cibi deiiciat .bis~
xv.
funt prod ita prxter naruram, hxc quogue inrelligere
l11tl
pofsi . Id enim iIli dre in conllletl1ùine, (xp numero
am ter die noétu femel oportet. Plurl
docllimus, vt ex contrariis indicer contraria, prxtervero fube:t prima luce', qucmadm odu111
rniGis appellationibu s eorû. At vero b ne vOllere venhomini fuerac confuetul11.
[rem dixic inferioreOl, tanqua{Tl eonferens eum eurn
thorace, yt inrellig:tmus ventriclllllm ipfum, & item ie- D Id guoq; {llprà docllerac [ed reétil1s erat eum djJr~iunum limul cum inteflino omni,pcr ventrem Inferio·rr. Ù nc d e lecretlOne
r
.
d"ecrecona
. qUI'cl cm, IIred vOlmllle.n
rem.Non tamen cocraria deieétio continuo indicahic
uerfa,qllemadmodum ego pro ximè feci. Cxtcntm
.
.
d'
oéhlIehabere prçrer nacuram.Id enim nec ip[e dixit,nec aliomno tanguam fillpemacuum
BtS aut ter le, n
.
qui verllm efi. 1taque condngic bene valere vcncrem
me! ,& qllicqllid aliutl potleà [cripfit: Abundè e~Jln
inferiorem: ?J. iecore vcrd,auc 1i ne aliquid in eû confler~
dil(j{fe qmltnadmodl1l11 homsni flierac COI~
Buen variare no [olum colorcm pcr namram, verllm
tum, At vero'fcncétiç finis Icrritur bifariàm: in gUlbu ~
etiam conlillentiam, atqu odorel1'l deieéiionis. Porro
dam eodieibl1s di vorbo Sub ~t in allis Gne tali ve~o,
quandoguc permlltabitur copIa illills permiflione dcad huc modum:PllIrimum vcrd Ince, guernadmo .~
cumbcntis humoris,neqlle fcruabicur remplis [ccretiohomini fuerat con(itcmm.Scd nihil inrerefi,hoc,a? J U;
ni~a(fLJetum.
Ergo Csmillima namralideieéiio indicat
10 modo fcrib'lCur.N:i vtrouis modo feruacuroptlm
non folum inferiorcm b ne valere ventrem, (id quod
effe,quod q4àm maxirnè fucrit con{uctllm.
b X '1{ J.
ip[e dixit)[ed eria nihil in eum dccumbcre ex vi {ceriCorpulcnra rcddarur dejeétio ,m or 0
~x
vero habct prçter n:nura,figllificac
bus pr 'd~étis.
CUllte in iudicarioncm, oporter.
cl
ventrem 1l1terdum [olum c(fe a(feétum , t:'tpe vero deCorpuléra fcilieet redditur,(j :tql1ol:',ac tenuis,hall
cllmbenti s aliunde maceria:: in ellm,indicia habcc:atgllo
h~c
mdriplicia flint, co qlldd iccur non [oll m [ua qualj.~
corpulema,duraqi exifiat, ~ociraf:;jd"
dt
ur.
cft
J
r.
�Commentarius Secundus.
~V
1
de humida llatim inter initia deieétione. Id enim pronon (olùm pingucdo , [ed etiam {epuin mu.rare {patio
prium ell breuitatis, qui in dicendo maiores (eruarur, A temporis priorem colorem , ac perfpicuè [ubcrocellm
reddi per{picimr. Si vero {ubuiridis tit , de a:rllgino{a
potiLsimùm Hippocrates, vt ex oppofitis interduminbile( id enim, vr anteà diétulll ell, {ecundû voculx chlodicentur qua:dam nequaqua prodita nominatim.
ras, id ell, viridis,aut crocea:, fignificarum'ell)vchemév 1 r.
Subrufa vero, nec admodum graueotis con[umptionis indicium cft. At ver61xue redditur '
lens efto.
..
quicquid de corpore excernitur, allt quod habeac a::qualem concoétione, vt nulla eius pars effilgeric nacuId ince'r initia dicendum erat,dum ageremr dedeie..
ra: aiterationem , aut proprer vehemente con{umptioétionibus ad hunc modllm:Deieélio optima ell,fi molne m, vt nlll1a materix' pars imperpeffa [upedit. Vt igilis,con~&{qe
ell,& eo tempore [ecreta,qllo [ecunda
tur qllicquid {alubre ell, id omne (alllhrius redditur,
valetudine a{fueuit, ac fllbrufa , nec admodum gralleoquoties x'quale fit : ita quicgllid malum ell, id omne
lens: vt(qllemadmodum paulo antè di xi) cofillentiam
fi a:quale exillat. Vtrunq; enim per 0èlladit detril~s,
eius,& qllamitatem, atque tempus {ecretionis, & item
mnem marenamapparet) qux aut Natur:ë comptum
vtranque qualitatem, mm vifibilem , mm eciam olfarecepit,aut mrpitudinem prauitatis. Ca:terùm vt aluétilemdefiniiffet.Creterùm namralem dèieéHone fubtinofus
lentor [xpenllmero fiat, vbi qua:~m
calefaaa
rufameiTe fufcipientem de iecore bilem decul1)bèmtem
edi
quaB
admodllm
fint,
perfpicuu
ell.
Nonnunquam
,in ventrem,moderatam quidem qualitate, pallcam velitas
efcllietorum
cales
reddit
hllmÇ>res,
.
Sed
hi
qu,
o
ties
ro quancitate, c1ariun ell, & omnibus medicis confpecommouentur
ad
excretionem,
m
u
q
~
a
h
exiaui
aum.Si enim fyncera, aut multa decumbit bilis,rnfam
funt:deieétio vero fenGm [ecreta,G glutinofa fit,ab his
reddit,aut Balli deieétionem. Si vero nullo modo perabell,
tribllitur vero modicx confumpcioni. Sed in-:meatad incefiinum, vt in arquatis, cidida deieétio erit.
terdum vehemes confumpt,io deieétionem reçldit vniIll.
Ac lumbricos quoq; ceretes,eute in iuuer(am gllltino(am,fed talis admodum 'gralleoJens ell.
dicacioné morbo, de[ccndere idoneü eft.
lta incerllingllitL1r ab humore crudo , quippe qui graueolens non ell.
Si namra pariter Cllm cxteris excrementis has qllO-
Exitiofior verb dl:,fi nigra, am liuida, x Je 1 1.
aut ~rugino[a,tpm
fœtida eft.
que pellit deor(um,melius ell,ql1àm fi [urlllm, & quoties poll alia appareât ratione accidencis. Sed de diffe..:
rentia eorum,qux decrecoriè poll adparent, libro De
iudicatione latit\s explanatum iam ell.
XI
x.
At vero 10 quouis morbo venter mollis,corporan.iCque fit,necdTe dl.
Mollis opponitur intento , aut repleto, corporatus
vero abfumpco:vt principio de cotentis in eo docear,
déinde de ip[o ventre: quaG dixerir in hune modum:
At vero in quouis morbo,modicè venter inanis fit, &
corporams ex propria (ubllantia,haudquaquam tenuis,
oponet.
'
x x.
C
Si aquo[a admodum, aut candida,aut
admodum crocea, am [pumans deiiciatur, ha:c Olnnia mala [unt.
Aqllofa deieétio, cruditatis indicinm ell. Candida
vero haudqllaquam decumbere croceam de iecore bilem in ventris fedes fignificat. Pono admodum chloron, id ell, viridis , aut crocea (id enim vtrouis modo
vertas,licebit)qllia g'emina iignifica,t , vt anteà diétum
ia eH, in altera fignificationc,bilis crocex copia per- D
mifia elfe, in aitera xruginofx, fignificabit. Cxterùm
{pumas deieétio interdllm (piritum AatllOfitm humore
permillum eiTe {olutu difficili, quandoqi calo ris copiam indicat.lra enim perexteriora corpora fieri cernitur, in mari incur(antiblls ventis, in lebete agirante
copia caloris.
x Je 1.
Si exigua, glutinofa,candida, item ii
fubcrocea,lxuiCque ht, mala dl:.
Duplicem hoc 10'0 deieétionum formlliam docet,
ambarum ellcniemiû proprer affumptionem,difsiJentium vero inqll:tntUm exiglla, ac glminofa, candiùaqj
deieétio pinguedine abfumpta ab igneo calore,non tamen vehementer maligno,cfficitur:fitbcrocca vero,ac
la:uis, abfitmpra quoque pinguedine confillit, [ed am
propter caliditatc vehemcntiorem, aut quia pinguedo
ipfa vetulla,' ae velue [emiputris cxillat. ltaq; exccriof
Galen.
N igra deieétio,ab acra bile [yncera tingitur : liuida
vero vbi modica modicè permi[cetur. Porro opima
deiicitur, qlloties pinguedo ab ignito calarc con{umitur: graueolentia vero,plltredinis indicium ell.
Si vero veriicolor dl, diuturnior qui- x x Il 1.
dem, (ed nihiJo minùs exitialis eft . Hœc
firigméca habebit,ac bilio{a eric, cruema,
porace,nigdqu~
nonnunquam hmul, intcrdum vicibus cxcernuntur.
Deieétio verficolor multas haberiindicat affeétiones,& ob cam rem traétu tempo ris eget ad concoétionem. Si enim muIrx cxillunt affeéliones, aliquas earum
diminas elfe veriGmile ell: fi fecus , at omnes [anè aduer(us Naturam, qua: tanquam cum muids puaoatura
inmcs)ul~
tempo ris coflmat~ne
cn.
Si Batus iine fonitu, crepinlC]; cxccrni- x XIII 1.
tur,optimuseil. Melior vero ea, quoties
erumpic cum foniru,quàm fi condarur,ac
reuoluatur. Qtod fi ira excernÎtur , indicio dl:;hominem vex ari dolore, aU[ delirare,niii Cponce dimiCerit flatum.
Flamm nonnulli curn fonitll,deuorato pudorc, excerout. Alii vero deligerent priùs mori, quàm aliguid
tale committere. Hos igitllr quotÏes audiencibus mulris dimittût flatum, fcire oponet è duobus alterû : nut
non fads intelligere qux gerat, aut propter vchementÏam doloris agere aliquid contra arbitrium, & volllotatem. In aliis v~ro,
'llli pra:: {entes paruipendaI1t puLlum mahlln fignificare flatum cum fonim, cenf~dl\m
ell. Sed [allltarius in his efi, vbi fine fonim excernatur.
Etenim p.rorfus indicat aut flatllofi copiam fplritns,
a~t angllfilam organorum. At v.ero guotics fpiricus co
pla non admodum mlllta filent) & item organa, pcr
Tom. 11.
Bb .>
�Galeni in Pro gno ilic a .Hippocratis
tune fine·fonim in caliblls flamor ,alills i?COétllS apparec . Si VCl·0 incoéll1s hllmor
qUa! e-~crnitu;laxo)
calis vrina optima
co~ét,
ln~erpoiu
A ne91~lr
tUS exèernamr)' oponee.
candidu)xquantft:id
fedlme
habear
vnua
elLSIJgmtr
"Be dolor::,qui in iliis affiigat.
neceffe eil:.Si
s)
morbu
imr
diffolu
qllOad
fit
le, ac lreue
CAP. i t 1 1.
:.~
candidam
l:un
nllbccu
aligllarn
rorfilS
haber,p
ve,ro nop
tubercrocea)
modicè
érir
colore
vei-o
io
'!Cl:V. D01 qrem ,qui .in ihis afBigat, ae
eceifar
bir.N
ootine
c01'm,ac
aguofa
&
)
temlem
ainter
r;te.clia
inflam
one
CU
& condiri
. eulLi, ft recens fucrit,nee
vrina
m
Cxterù
.
habetur
Ontm
l!lmeJl.t
pl~enramjguhs
tione,Loluic' h1urmur inciqés cirea. jlia:[~d
ve;
~opi(um
ft t e ~l1j[e·,
l h~bet
, enql}]
[e~F.m
. P~
~1.0
Qgtn.
r
n
t
J
l
.
v
~
s
l
d
o
m
G
vero
potifsün4m vbi CU ilcrcQ,re , & vrina
m
:
~
g
l
X
.
Ç
,
r~ fi l:rgIUS
bJ1IOGS ad colorem crocellm in iis veerJam 111 morb~s
eernacur. Si vero non etiam ipfùm (ran..
ro) g110S cqtdi cpmiHlI\lt pUl11ores) ad candidius ren~
r
e
f
n
i
ad
li
ue
quoq
iu.uat
fl:,
prode
tierit,
qi~ • Porro.feditpent.u habet COpio(llm) quorÏes mor...
çrudis f;ttige.t. Nullo vero modp)allt
b9 S ex .!l1n,o~ipus
Cedes deuoluatur. . '
el: bilioGs (atiget , [ed fatis
omnino minimu 1l,quQ[ie~
(;; rréoma;id eft;tubereulum in iliis appellallic, quern
[ubUm:l11)emû. Intelligo {ill;>limamentum
ante:rnomioauÎe œdem:l.Tali.s eft omnis molesprœrer B cric fi hlbeat
candidiu{c!ue in vrina , neqi in
ici) qll?d :orpl~nti,
inflammarione eft) Ratllofa ex-inatùra m.Hxe vbi fin~
ellls, neque JO fU}1do vaGs ) fcd in m ~d ia Cede
[~rnmls
~ Nerie. A t vero folLli do
flic: potifsimrtmybi l"entiO
. m , potiù~,gL1l
Wegiû, vel déorli.
W t . ~Gè
filblime; vcl:x
[0-:
circa ilia. Tali~enm
ait)fi mqrmur aec{f~ri
10re~
re li.tblim:\nomina
!ltm
s
\
(
l
o
/
t
i
g
u
r
~
.
~
a
l
!
i
x
:
e
ulrfilm
nicus:nçm folùnl fpiritlts indicîum eft/ed humore pernoa
1
u
c
~
b
l
n
;
t
l
J
~
O
\
l
J
C
id
rate
Hippoc
·
ab
Sed
.
tn'entum
igitur aUt permeet
ihifii;& cOl·pore [olidiorc. ~Oties
rninatur, e:lnden; ,obçin es proporcionem ~j rca vr!nam,
déor{um fpiritqs ille flatlTo(u's fIams effeéhts ) aitt nequam verre r:ubecllix ad uj.!rem prreferunt: erenlO1 hre
[ubde{cendat déo,.{u'm ad aliquarn
quaqu:urt pe~mans
humore)qui circicer eft,. corpulentiores: & item illx,
inferiorem fi:dem) ilia: vindicancur vtrogue accidente)
aere ft; J1 r. 1P-qi (xp.eOli I1lCro( vt cl ixi) (ilpernatat in vri. tum dolorc) tum edam œdemate) [ed pOtifsimùm fi cu
na defllper) CJuam ego nubeculam propriè f01ro \1omivdna) &. fterçore vacuemr. Talis enim vacuatio nullû
narc. Sed h:oc tibi. tint in primis cognita, ,atqttc in an~prrotereà relinquit in iliis excrementum.
fcr~
anlll;aduerte. ea, gux .H~pocrates
mo~
1}10 poG ~a,
V.
CAP.
De uril/a.
pGt. V noa en lm afSlduè· facJens [edtmentllm gliale cltdimenxit) recuritacem Ggnificat) id eil:) morbii elfe fine periX XV J. \TRi na optim a eft, fi eandidti [e.
revt non fit p rœte~à
e:xolu~nd,ita
cnl?,atqi int~grè
fuerit , lœuJqi,& xquale per omne
vt
Ira
nem
Eemurus: & Item celenorem fore {olntio
C
iSecur
tur.
iuaice
us
morb
{idum
,
s
tempu
dic)aut proxin.la notte aprens,[l1~t
11 prim~
,
{im
breue
feclloûaaùé notte orimx circuitionis decredIe
fore
mIle,
um
morb
ae
,
tatem enim
x<"trotatio. porro
tOriorû Jierum,non vltd pr~edt
gnifieaé. Si vero inrermittir ,atqu e inrer~icuoqe
hic dixir) fcilicet de morl;is febricl1h~Gs.
dun: puram emitrir vrinam, Îmerdû fubenÎm fine febre aff1igunf, aut in cerebro aut membral' ut in thor3.ce)ac pulmonc, ex aliis 'indiciis ag no nLus)a
morbus diutur{ider eandidum, ae I~ue,
breuioré{q; Got) Glle p:riCl1lo(j,
miro,~s
f~l1tr){j\e
m
nior, ae minus [ecurus eft.
clllltlOlC]ue. Cxteru m ql1am ob rem vrina: (edllnentu
calagererur de pure,in
paulo (uprà diximus ex volllntacandi.du.m eire c?~l1eniat;dum
~emdou
f.
., .
ro&
iam eft.
paéto
CllIll
guo
explana
vnam,
11S
vim
i
VOlUmll
agno{c
pnml
nious
ce
riis funétio
bore, & imbecillirace prxdita lit,gllam fttperioris oriSi vrina fuerit fubrubra , ae [edimcnCll xx" 1
liii,
domici
cerehro
in
loco
alio
ql1am
ginis elfe docui,
1l1brubrum, & locue: diuturnior hie morac [cdem habere indicani: ita nunc alrerills faculratis
namralis Hi ppocrates indicia partim expofilÏr, p:lrtim
b.Lls,quàm primus> led admodum fc11utadico
qua
de
,
faculta
vero
Ha:c
r.
exponi
e
[erOton
hoc
,
riS dl.
xce~ajfie ri [ermon em, altcraos , & concogllcns appellatur.
..'
•. r. '.01.
r.
.
Q ~.otles
par.it r cu VrHU-C · ,,'.
langu1l1 *11 ~l1m
Igitur faclliratis in ventre) inJicia agno{cllocur cx iis,
at alltc cXlpr~tIm
c.Indic
appare
ra
{ilbrub
ore
çur)col
qua: quotidie d iiciunmr: !lCllltaris vero in iecore) ac D
i. Igirn1" CJl Il a Jl~=
cofee
ratiove
rl
cxqlliG
non
is
[angllin
venls, ex vrina.ln his enim indicia clara filin p:mim
pen
fine
·
Il.·d
. el[:
·
1
.
.
1
Clreo
J
anrJa
cXl1per
lUmons
l
tegernm
exquiiirioris, panim parcioris) p:lrtim irrita: in plcnii
culo eft. Sed quia Itllmiùioris , & item (cro{iorÎs.,oe~t
in vemri indirii :& ad
conébis:~l1madu
concoét j ne. Si igirnr fJxui rcm poris concoéh :'
illhic gllxd5 indicia Ghxc,erinfl~gadmo1
c ) vr diumrn ior, quàm l'nvrina (jetnifica
t~lis
meriro
o
mul aliarli dirpoGtionum,pari m do hic excernllntllr.
1/ l' (["
lir.
mi,morbi (olurio h.ttl1l"J
Exorclirllrergo traétatlt Hi pocrat eHb inJiciis cOn.
~
x
~
e
r
11
lpecic1
Si in vrina fedimcntutn
coétioni ,Jéinde cli ois c 'ccr:l co lI\ahir.Igicur& nos
prxin
docuit
io
in primis dicanllls ea)quf( ip{e princip
rae polenta; erafsioris, maJll dl. DererJl;t
[cnridiétion , fc dim nCllm vrina: con{idcrari pr:ucivero , fi {(}uamubrum inf1irurione con 1~
pien . Si candidl1m, IXl1 ) & xguale femper, n c inrcrflic. i ver' renuc,c c5dldum ad!1o~um
dillcrfiull exilht. Id enim (x )i{dUI1\ tale) ql1~dogc
indi
(crumb
vrinlll1
cmittcn
lime eucnitJ vr aliq~
,,[l: , viriolum cfl. urfureum vero dcrcClIlpabilem ,alterii requcnri Iloéte culp:l.hilcm cmicrlr,
.
rille; cil.
déindc rnrlÎ.t inclllpahii é terria clic p mU:l luce ) poll:nx
polcnt x pars lPpellamr , 'J. , cfr:téè~iI;
r:tf.~io
d verpera clIlpabilem.ln tali cnim vrin:l alil1s concocoOo granùil\(clIla , rcfug ICns [c1110 Ilt
hordeo
huuehicur
acl1lis
8.us,deui8Mqi à n:1tura condiws in conccpr
.
".
Il
,
ex-
..
. cu
�Commentarius Secundus.
mqta: confeaionem exquifitiorem. TaIis igitur quotionem. Oponet enim vt in cofore diximus modicè
tie~
inuehitur vrina: Cedimento, indicium non bonnm A croceam e{fe debere namralem vrinam , ita edam moefi. Si enim polenta non effringimr in partes admodicc: [e babere in coditione,nec ira tenuem elfe quemdum tenniores , Cpecies polenta! reddimr cl'aCsioris.
,admodum aqua, nec adeo craffam, vt a[similemr vriIn vrina. vero,non ciborum pars fimul didlléta infuper
na:: iumetorum. Sed omnia funt integrè de namra vriduriufcula perma'net. Sed a{fato [anguine cl'afsiore,
nX,ac differentia prodita libro De iudicatione:inde ea
vel confilmptis ina!qualiter carnibus, ita contingit.. At
difcas licebit, fi verus fueris pra::fenfionis amator. Invero inxqnaliter accidit, quoties à calore igneo , qux
téntio nanql1e in enarrationiblls efi' illuŒrare id , quod
recens efi, & nuper cC>cteta caro,in [aniem refoillatur:
obfeurum diétum videtur.At vero decernere quxnam
dnriufcllla. vero,fi iis, qux frigunmr in farragine, filbverè fint prodiea, & qUa! feclls , & item adiicere demofimilis,exiccata conftiterit.Prima enim noua,ac recèns
firationis fidem vtrifql1e,ex filperabundami exillir.
pinguedo confumiturper huiuCmodi febres,déinde du
Vbi morbus diutinus fuerit , vrina ve- x x x r:
, rior, 'ac vetufiior , & ab bis déinceps noua, ac recèns
talis excernitur , periculum ~fi ne ducaro, mox dura, ac vetufia, pofiremô Colida iam corporis membra: qllibus rurfus inxqualiter confumptis,
rare œger pofSic qu<?ad morbus concofquamulx pariter cum vrina excernllnmr: &ob eam
.
rem tatis vrina deterior efi , quàm qux tantummodo B quatur.
~oties
morbus diutiùs incoétus permaneat, perifPeciern polenta: referat craCsioris. Czterùm alilldefi
culum imminet abolitionis , niG facultas morbo refitenue; fedimentllm, id cft', non habens corpulemiam,
fiens qllàm maximè valear.Ca::terùm confiat vead hue
' fed(vt ita dicamr)fubfimile fpumx. Tale verô contireuocari locum debeat {ementia, qua prxcipimr con' nuo aIbü ex~fit,proà
quod recipiat in Ce totii cir
fiderandum e{fe quantx fuperfint vires, & quantum
cllnfllli fplendore aeris rnagis,quàrn quod crafsius ell.
morbus concoétionis requirat, & vtntm xger dllrare
At vero generatio eius efi de fpiritu Ramofo Eermifio
po[sit ad confiilendi vigorem v[qlle a::grotationis.
tenacÎùs fernicôcoéto burnorû excrernemo. Propriu
cnim concoéti integrè fedimenti eft id, quod confueExiriofior vero vrina efi,ft aquofa, œ~f x x XII:
uimus norninare xquale:id accidit quoties tomm fitida,nigra, craiTaqlle dl:.
enim alii perrnifcemr COl·pori,
milare exifiat. ~od
difsidentes obtinet in confiftentia, & colore partes.
V rina aquofa , tennis quidcm conGfientia, colore
yero candida, eft fummam indicans hllmorum crudilnxqualium vero fedimemorum, qux ex partibus tenuioribus habeat inxqualitatern, deteriora ftmt,C]uàm
tatem, naturalis vero faculratis debiliearem. At vero
qua: ex rnaiobus.~x
de quauis vrilla fœtida anteà eft (qllemadmodum de ni
enim ftmt parrium maiorum
magnum indicant namra:: robur, tantum , quanta fueri~
C gra quoque) per[criptum. Ha: igimr iunétim, acféorfubfiantix magnitudo exqlliGta ratione côfeét:r. ~x
[um per fe exieio[a! [unt. Ca::terùm cra{fa verum pel' fe
vero tenuiorl1m fimt,peruinci à materia indicat faclllféorfilm exitiofa cen[end::. Gr, an copulanda cum pra::tatem, & veluci pugnam habere in {cipGs xqualem.
diétis,allc nigra, dignllm confIderacionc eil. Igimr quç
Atqlte ea res in omni ina::quali {edimemo promifcua
ipfi nouirnus dihgcncerobferuando, dicemlls,ve ex Hlis orfilS, fimul {cias veriratem,Gmulql1c meliorem eliefi. Particulares vcro in co diffcrcntix pro virmte côgas enarrationem. V rinam nigram quô fuerit crafsior,
coétx materix,vitioql1e non concoéta::, exifium.Poreô deteriorem haberi obreruallimlls. Ae fi colorem ha- ro ab his tribus fedirnentorum differétiis aliam quarbeat naturalem,dllplicem ha.bet euentllm,imerdum ad
tam adiecir,furfureum (edimentum:ql1od,inqu:l.m,demorcem, interdllm ad fanicatem propinquam , quemterius,quàm terium~f.Indca
enim ql1emadmodum
admodum alia muira fecundum naturam , quippe corfl~mea
febris .'alidte~
&
primum,ac ~ecundm
pus per illa repllrgatur. Cxtenlm con fiat vt ab Hipconfumentem: quod qlllclem non quartu, fed tertlllm
pocrate crafla dicatur vrina, qux per ni 'um talis haproditllm effe oportebat.
betur. ~x
enim fimplicieer crafsior, quàm naturalis
Nubecula,qucr inuehitur in vrina,fi 'caX XIX.
exifiit, non admodllrR ex itio[a habemr.
ra
dida efi,efl: bona:1î nigra, vitiofa eH.
Cùm de difcrimine docui{fet [edimentorl1m, déin-'
ceps aà nubeculas fe confere, indicans ve lhblimamctllm appellitet nubeculam,adieétione verbi Inuehimr:
è ql1ibllS vt nigram merito criminetllr, perfpicllum ef!:
fiquidem nigredo, aut ob vehementem accidit frigiditatem,( qua ratio ne fanguis qlloque nigrefcit conaefiis
globulis:& quc;cuque penieus perfrigerat<t mortificantur) aut propter eXllperancem calorem. Etenim fanguis rurflls trahit nigrorem, fi crematur, quemadmodu
alia omnia corpora. Et qui diutiùs in Sole diuerfantur
zfiiuo, nigri reddltntur.
t X x.
Dum vrina tenuis fuerit; ac rufaJ crudam eiTe lignificat ~grota[inem.
V ri na natur:ifis modicè crocea cil, vtpote ex humo-,
re conGfiens concotto, qui Raux bilis pantm recepit.
Ha::c vbi modllm excedac , aut admôdum fyncera permifcemr, vrina mfa apparer. Ergo fi adeô talis colore
rfi, Vt etiam tennis fit , crudam elfe fignificat ~groaG.Ücn.
-
In mulieribus, & viris, vrina nigra, inxx XIII.
pueris aquofa, deterrima dl:.
D-
'In omni xtate vrina nigra, &aql1ofa, exirioGfsima
efi: fed in xtatis vigore con{jfientibus inter exitiofas
prlmum habee ordinem nigra, in pl1eris vero aquofa.
SuperillS enim efi ab Hippocrate diétllm, '1t triaximè
contraria'Namrx, cxiriotirsima habeanml', Contraria
vero Natura:: in plleris non ira nigra périnde vç tenuis
eft. Per Naturam enim in illis eft vrin am emitf~r
cor
pnlemam,acfediminis copiam habentem.In xtatis vero vigore conGilentibus , tenui[sima en, & habet exigl1l1m fedimentum : & ob e:nn rem in eis vrina nigra,
exitiofiCsima efi: in pueris vero ob aliam qlloque cau[am, aqllofa pefiifcra efi. In eis enim omnia conCQqllUntur ocyISimè prx robore facultaeis alterantis. At
concoétio craf
~ iorem
reddit non folùm vrinam fed
etiam deieétionem, ql10ties bene in ventre COl~
quamr, & ',item fcreationem in pulmonia & colla li,
atque etiam picuitam per defiillationes , & gralledines,
!'om. 1 I~
Db 4-
�Galeni in P~og
Hippocratis
' nofbca
neC!loo'per lippieud,in'eITJ,& p~lS ,in hulceribus.Si igimr,
. Optimè id ~fcrip{t,
rellocans in me~
qllod nos;·'
in pueris manere videas plurimum tempo ris vrinam A mterdllm omJllmllS definire in a:gris. Atque oponet
aquofam , ita vr nullam habeat mutationem ad corpuin ventris d~i e étione
reponere in a~1!l.UTI
nunc pr~i-,
cam definmünem. E~çnim
prQmifcllllm eltvtriq; [elehtjlls ,ïn·dicium exitiale eft.
,
, ~ ,c.xerementa, atgu~
cr.etioni, tOtillS co.rporls recip
%lXIIlI. · ~i
ret1uem, cru~dmqe
diutÎllS vricoam illa!lun parcillm, per , qua~
c?,cernllntur. At vero ,
dam mingu~1C,f
c~téra
Vt in conualitUl:is
pel' naturan,1 habeptibus nobis, excrement'a rotillS co(
indicia· fuerim, in)is abrceiTuln adinferas ' poris repnrgal1tL1r per vrinam:,ea ver~,
CJ11ar in ventrem.
excrnl~
. tIlr.
Prxccr
condita
[uOt,pariter
cum
llercore
pnrcordiorum redes expedare oporter ..
namram
ver.o
hab~n
. ~ibl1s
,
Cll!?
v~·in
p':uiter
qllœdam,
. 'Id quoqi veri(simè cft ah Hippocœe diétnm. I\:1ot-·
morbotum Hl renIbus, ac.vehq ,m4JcJa excernupmri.
bus enim concoétu difficilior, vt qui cra(sibre frigidlO..\
eum ll.ercore vero, corporis totiliS. Icagl~
non raro
.~~
ré.que humore confifiat,per ab[c~film
illdicari a~olet:
Pllrulenram , q,llxfii<2 ~xilt
vndénam ve-.
per vna~l1
qui vero calidiorej tenuioréglle,excretione. ~.oties
n~ar
plls:·i:idem vbi [qnamlllœ excrni~l1
ea ipfa gl~
iuitur plus maneat temporis vrina negnaqllam C011COlll? dl: & Itema[rera, fœtida, ac,bilor.[:p~
reddimr.
definicnJum vtrum nèquagnam dnraturns longivnna propter vettcam,& renes,non raro vero propter
tudine regrotationis œger fit,an iudicandns per .ab[ce[omne eorpus."J4,en ,eoncoétricem humorum in tOto,
fum morbus. Definitio vero,ex al iis indiciis crit. Exianimali facultatem,.C]ua: Cvr indC:lmsY~eut
focum
tio[a enim indicant morte m, mitiora falmcm. Ar:vero B
ardentem,& fonce obtinet i~cu.J,n
. ce~d(I
ea ipfa haud-,
ab[cdfus in iis,qui admodum immor:mtur , ad inferas
qllaqllam affeéta, p~r
velicam & rcnes omne -animal ex·,
~rumpnt
[edes,ob friglls, cra(situdinémq; materix,ac
pL1fgamr;' aut partit\ aliquarum in co excrementa qu\...
yirium [patio teporis languendu debilitatem. 'In acudam inc~eta
venis, purgato [anglline..de renibus ~- .
doribllS vero, propè auriClllas. Etpum per eos cra[mu! excernllnrur, gllemadmodum abfceffus gu0'li ,co,,:
fi minùs humores exifillnt, & item copia caloris, ac vafillentes [a:p . e~umro
per vrinam excernnntur.
.
lemior facllltas . At morbi medii, inter hos obtinent
abfceffils,CJui med~o
genere ambigunt.negue conuenic,
Deuom:tione. C A. t'.• V ol.
quantum in ip(um agitLIre~pus,
quxrere" ûntne (ilr[~p"otis,
quàm ùt:orfum entptUl} , [ed ,ex aliis defiOmitio ycilifsima dl, fi picuira,ac bi·xx"vllftl
rtml1gl11s oponee.
a-a,
.x xxv . Si pingue
de[uper
natans, araneorum.
.
.
. fpecicm reterat,d.amnandum dl:. Indicat
enim conCumptionem.
V le permifta quàm màximè ~ft
mulra','non cr a: {fa dt. Syocel~ir
deterjor dl:.
, fi no
~
en~,
:
. ~ale
pinguioribus iufcnlis refrige[cemiblls (uPer hanc quoql1e diétioncm 'indicallit qUldnamae-,
rernacar, vocata à. mulris vemla: raIe in vrina ex con. C pellet fyneerum, opponens illi permillllm : qlan~S
.
!ilmptione exiftir:de qua ipfe di(putans caufam adiecic:
edam nomen ip(um nihilo mimIS fllam indicec fig nlxxx V J.
Conp_deranda in vrina nubec~la
dt, ficationem. Ecenim vinum dicimllS {vnceru quO cum,
nô en,am perquàm e~i2l.1a
pc~mil1a
e~. ,
-.
vtrulll [urrum fuerit, an déor[um, & ite'ln ~ecnoaqlll permilla
qllodliber alilld ell, & nomi~tur
[yncerl~,
color,quem obrinet. Si eL;im dcorrun: feguoties ip(lIm per [e tanlmod~iperf
alter
na
materia
ell.
Iraque
flallam
binm
intllerÎ
licer
~
r
e
t
l
J
ratur cum colore,qui diélus
bOLla, c6;
dum craifam, ac {ummè fbuam vàmicione rei8a~,
mendandaque dl.si [~rfum
cuin colore,
item déorflml deieéhm ql1am [anè nonnulli nominal::
vitcllinam:". Sxpe vero liqllidiorem ac m'inl)s f!la~'
!
Âui di,êtu. ei1,'maI,a, damnandaque dt.
,
" { l m 'la, ••' •
C] 1:4: magis proprit crocea nOminl'tllf ,perm l Il
Qgçd.~
Ole libris d:: Iudicationihus fXpeOll.J;l,1l:;rO
. . r humOl·em tenllcm,au t aquO- .' •
. {.e' tota pltuICOlllrrr
b cns m
[ublimamentl;m cfl appelhmm, id [olere Hippoqa-::
film qlloJdam excremcnrum, Vnlc<Ïgiwf Hip(lC~a
lem nominare nllb.::culam , hac <]uO<]lle diétiQne .non
.1 1
tes nelltrl\l]l h\lmorem [yncerum aprec,~d
eOS
obCeurè fignincauit. SeJ alil1bi ip(e iiIblimamellwm
ter [e qllodam modo permifceri.Biliofus enlln (y~ce
genimrre fimile dixir, ira vc è dllObllS alterum fit, am vc
·
.
. . : fi . d· fi .
() 1Ilne'_'
generalioris rei nomen cxifiac fi1blimamemum,[eétio-. D ms,ca lons coplam , P\tnItO us 111 Icat ngUS. ~
pirliitofuS
qUI,
tiam
[ynccrus
humor
cra{sior
recldieuf
nem'hahends in nllbeclllam, & id,qllOd genirnrx fi~"
b'lio(uS
ve-•
ngt'd'tratem qlla'fi1concrems:
1
d em proprer ~ c.'
le eft: aut mtnql1àm nubeclila ab co fllblimamentum no
1'0 propccr eXl~ra1tim
caloris eliapor:w.\Ç, &)~nminarur.Cxtcnlm vt quicquid inl1chimr in vrinl vtile
•
•
r;l~t
{f:
<JlIam
a
l_lIS.
x
en
lin
cl
li
a: cau fa: conrran.e c .'
fir,& quanto [ubfidcr déorflHIl, ranto melill habearur:,
dinis {illlt ) caliJlIm at!.modllm, ac frigidum. CahJut1'l
amcà definitum iam potéria dt, "bi diximlls cali imereni ll1 elllpOr(\r, trj~iJl\m
adCtringlt.
'
! '/,.
dllm ~)irjtlm
pcrmiCceri fl tllofllln. OEod igitur'cx" .. c '
l'1·" ,~
qllilire cocoétllm,fecredlmque ell,xquale, ae iimilare,
a
aut
·
\
'
S1 vero vommo ruent pOi-race , .
vtpote nullum habens Ratllm, in fi1l1dum deCcendic vauida,aur nigra: quiCUl1qi ex his fuerlt cofi, vrina continenris, ~od
vero permillllm dt acreo
quodam & vnporo[o f1;tC\I, id (ilbduétum ah co , qu d
lor, maillm erre ccnièndul!1 dt
.
proponiùoalc Jir qu.uHitati [ubdllcentis, m inüfglle &
ac niaro colore fi.lbrà definimm ben cil.
D .. lil1ido
magi~
(Urf'lU1'l fertur.
.
'
p.
. '
m non,
i
c
a
r
o
~
vero
nunc pnml\m ha Ulc,D1enClone ., ri
li: X X V J J.
Ne te fallat, fi j p'ra efica œgtotans , ali~
ha,bemi" qllidem propriul11 n'o men, {cd ,:tentls prre
9uam talem reddlderit .vrina. Non enim
appellationc. Nifi aliquis vclit ecol1crarJO ~ cO op
~iét
eere pOl'fUm ~ non à porro po\'rac~luI/
tOdus/cd ipfius per veGcœ indiciû dl. . porac~
dt
Ill:
,
te
.
.-
.;
�,Commentarius Secundus.
' I)~i
In quibllfdam enim dara eil deduétio vocabulorum, vc
choatum in~b[oltmque
officium reaer. ~inetjam
cogno[c.a mr id,quod à grammaticis procotypum no- A ipC1 [creatio, fi vehementer flle rit viTco[a, oblica cenaminarur, & quod ab eo dedu8:11m eft , quemadmodllm
ciùs membris,excurrén[que,f:epenumero [ubfiftit fiau~
de la8:co colore. ln aliis vero haudguaquam clara eft.
-lis aggllltina ta Pllimonis : quo modo fi fileric admodllm
Picas enim Iiçcbit non à phœnice ( ralis eit fruéhlS palcrafla, djfficulcer excurric, ac longiore temporis naétl1
ma: arboris ) phœnicellm: [cd elfe à phœnÏceo phœnimalè atfici cogit, arque etiam llipamr in quibu[dam icica diétum : quemadmodllm cyanon ( talis eft agua maneri~us
~ng:lis
:,& ob .eam rem .Jlonnllllis fl:ran~i
fis) non ~ c:eruleo magis,quàm ca:ruleum ab il1o. 1tiCOnetnglt. Cxrerum ea Ipe" marena,fi aJmodum tc:mis,
dem ochra & ochron, id çQ, croccus color in eandem
& aquo[a eft, vix (creatur : vr qua: circiter fpiricui cirferiem reponunmr. Ochrarn vero dixi,non vltima am
'eunfluat. Hxc enim prima cau[a vaeuadonis eft, quam
eriam continuam nominant. Duplex enim prima cauCa
ta,qno patto aliqnis dicet ochroll, id ea, c.roceum ado.lefcentcm: & ochqm,id elt,croceam,(cll .pallidam mlleft, ( quemadmodum diétum efi , cùm aO'eremr de caulierem: [ed penultima aellta. Ochta cnim gemls gllOdfis) tum materia: viriLlm , .mm e.riam·id ~ quod initiurÎ1
c;lam terre; eft,cuills potirsimùm Attica probati[sima eft.
.habeat motionis. 1taque mocionis initium ex facultate
~çc
igitur nuc feme! fint à me perrcripta. Afsiduè enim
,mou ente thoracem in ru[sientibusefr. Id enim libro De
~n ,a nimo habeas oponce, ftlldendum elfe nominibus
caufis accidentiunl définimm iam ell: Violenta vero CO"
ti'aétio eills, f;icie vt (pirirus ferarur foras vehememer:
tancum,quimm ad illllllriorem iignificationem eontm,
qux dicimlls , ex illis illuari po[sis : reliquum vero [uhuius verO' vehementia effcrc {ecllm matel'Ïam coéiitam
in fiaulis pulmonis , qua: qllidem a{pera: arrerix [Unt.
peruacllum exiaimabis , rempus ad filldium rerum me~oties
ago thorax validè [uo fllngarur offieio,& hllHorum reponens. At vero gignitlll" in corpore quem~
'mol' in fialliis pulmonis condims , "modicè cra{lüs fit,
admodum crocea bilis per naturam habentiblls,ita porfacilè (creatur. Si vero neL\rni exiftat,difficil ,~ ~ O'réqi.
r~cea:dt
prxter naturam. Conaatqi vt h:ec [xperil1~
~od
fi ex pra:diétis caufis altera fir,alrerà deÎ1r, ~acu
mero in ventriculo gignamr,propter gllorllndam cru":.
tio inter opdmam,ac de ter l'imam media accidet. Et, vt
ditatem e[culencorum, aue olerum, qualia beta, cepa,
. _ .bra[sica [ul1t:atqi vt edam iriterdum taliblls neqùa'guam
in tQtllm dicamr , prOut magis , ac mim'ts cau[a: incen...
ingeltis, ratione xgrptationis in venis gignatllr, ~c de-'
dunmr,am exolunntur,eorum quidam facitiùs,quid:mi
cumbat,aut in ventrêm [uperiorem\ am in inferiore.m,
igimr fi promptè exereare,
difficiliùs expuunt. ~id
calo rem in corpore indicans pra:rel"'na:tur:lm , atqi experfpicllè pari ter ,ac verè perpenfum iam eft. Si igimr
c:remenri proprietatem t3.lis temper.amento·,qualis pra:id verum eft, quemadmodum eft, verum quo que eric vt
di8:orùm olerum (llccUS eft.
cito excreetur.N on enim adillnétllm ipG rulTedini temrus, {ed primum morbi tempus fignificlt. De quo per . ., J ' ~
idem ho~
omn,es·~omit
colre~,
X L.
rententias dixit: In mOt'bo collali, fi (creacio fiatÏm inexitiale admodulll dl:. '
'.
,
ter initia exillit, breuem xgritudinem fore oaeh-di~:
~ Sjl1.e
de przdiétis coloriblls,porraceo,Iillldo,nigro fit G Nam fi 'luis .de tempo)'e hlnétionls iriteUigat cere cito
proditum verbulll Omnes, fille etiamde aliis cnn1'ipfis
diétum,( quociquidem docui in verbo Promptè contiquicunque prxrer nawram habentur colores, vtrouis
neri) peccabit,bifariàm: principio ve eempus ab co fic
modo exitiofifsiml1m eft,ind-ica:ntibus in cbrpore mulbis inconfideratè prodirum, mm alltem vt ql10d eft li ..
tas haberi difficiles afeétions
~ .
bro Senrentiarum prrefcriptum,omicratur, vim alioqui
obtinens
maximam. Cxteh'un vt non ob ha:c [olùm;
1.
Yomirio liu~a,
{i- graue ole~,
ocy!Si~
[ed edam pro~e
ea) qllX [une proximè dicencla,ira inmam indicat abolitioném'.
,
felligi conuèniat, dum eam ip[am enarrabiml.ls diétio ..
nem,ollendetur;
'. •
. Talis enim vo~it
pltréd
' i~é indicar cum exti'nétio-:
nc,fi qu:t'[upTà dixirttus,il; animl1m reuoc~1tl·.
Permifla appareac Raua bilis admo"x L II II;
»
.l t!
Si
~L
le
do)~a
Conftat cnim vt cuius affeétioni permifceatur pm reip[a deterior euadat.
' .,
De [creàtione.
:x~
pum fcreatio11e,oportet. .
Omnis [ubputris , ac fœtidus odor, in
omni vomitione malus eil.
. .
L 1 1. '
CAl'.
ti
VII.
omni dolqre,.iqui .affligat cir.:
ca pulmonem , & coftas , ciro, promdl:.
" .
ptéqu.e fcr~etu,n[
Il 1. SCreat!o,in
Verbum Cito, fignificat inte. initia xgrotationis;'
Promptè vcro,pro CO,qllOd ell facilè, ae propenfè,di&lm ell : id vero fignific:at cito,:te fihe dolore vacllari
fcreatÏonem. Fied efllm cito aliquid intelligirnus bita.,.'
riàm,tum vt omnis principillm nlO~'bi,tum
etiam vt tem
pus adi.unéhlm funétioni , fighificemr. Prompta enim
lcreationis vacultiO,id
VI'openfajflC facitis elt, q{fci~
tics nec vehemcns in thoracc ((olor infeftet ( hic enirn
inrerpcllat filHtqllc irt medio p'riùs , 'qttàm abfolnatllr;
ha[centem' adhuc thoracis fl1nétionerrt ) nec vires detint. Ha: cnim accI,Jmbullt in media funéHone.ita vt in-
ea,
.
Galen.
-
-
.
. Verbllm Admodum , de permjtla , non de flaua bile
afferendum efi,velut fi in h4nc modum diétllm fir,Ap-:
pareat flaua bilis permi{la admodum îcreatione , oportet. Verbum Admou~l,iJ
poteft,guod nimiùm,& maximè valet. Icaque paulo ant~
dixit: Vomitio vtilirsima.
bile permiaa.fnaximè ell. Nunc vero in.
efi,G pit~a,c
fcreatione voculam Admodum,adiecir. Cçterùm quàm
reétè ~nari'temus,
[equeqtem in:llldiens didioneOl
diCcas licebit. .
.
Si cni m mulco pon ab indo doloris fcre x t v:
atur Raua, aU[ rufa, aufinultam inferens
~ufsjm,at
non admodum permif1a: dete-
riorefl:.
'
In hac pol1i;itus ~m
di8:ione oaendere vtra(q; enarrntÎones antea prodlras, verns elTe:mnl verbi Cito mm
ctiam verbi 'Admodum,intelleétnln. Hippocrates ~njm
[e ad contraria cofèrens, quemadmodurl\ 'confi.lcuir, cito oppoCuit, iIInd: Sicnim multo p~O:
ab initio doloris
fè~e:lt.
El vel'~,quo
eO: A.dmoùuTi1 permifta,oppo~ut)No
admôdu pcrmlO:a:& Item ei,qllOd ea Promptè
Tom,
Il.
Bb 5
�J;%3
Galeni in Prognot1ica Hippocratis
il111d, Mlllr;lm inferens tufsim. OEoties enim
admodum mllndl1s aer,& quia ipfe difflcutter refcindiJl1ateria fine dolore, ci rogne vacuatur, tu[si pauca opus A tur .. Vt enim gignunmr bullulre ex hl1mida [l1bftantia in.eft. Ante?!. enim diéturn iam eft, {alubrius efTe permi[cec1udente intra fe aerem:pari modo foluumr, propterd,
qLiùd hl1mida fnbftanria refcindatur. Facilè ergo refcin
ri materias,qua: v;tcuanmr, guodam modo,ineer fe,nec
ditur,quoties fpirims tenuis furfum ver[us feratur:non
Gllicquam excerni exguifirè [yncen1m, & irem diétum
eft ve oponeae ciro exiftere in co{lali fcrearionem , in
refeindirur vero,quoties negi tenl1is fuerie, neque [ur(um verfus feramr. Talis eft aer nebl1lofils, ve (lui nec
commentariis De iudicationibus,atqi eeiam libro Senconuolee infi.lblime,neqi eenuis/ed perql1àm hl1midus
tentiarum.
fit,ira ve ferre qneae humorem fibi eircum exeentl1m. Ira
XL Y l,
Screatio enim :Raua,fi Cyncer.a eft,cum
fit, vt quoties elixamr aqua, non difficile: [oluarur bulll1 .
]a: fed ql10ties aur craffus,auc opimLts hnmor eft,ex quo
periculo eft:candida verà,glutino{a,ac rogenims
[piricus flatllofi.ls, vaporofMque efi,atque etiam
tunda,inutilis eft'
fummo tenus in lebere humor oleaceus, pingl1is, acvi~
N Qn alilld nunc dicit, qulm qnod antea. diétum iam
feoCus cft. Itaigitur & in corporiblls animl~
fpuma
çfi. Si çnim fcreario nequaquam permifia eil, fyncera
gignatltr oportee. Non enim vehementiores flarum~
.efi,ac redditur flaua propter flauam fcilicefbilem:canquemadmodum in mari procellas, exifiimari conuenir.
di~
vero, glusinofa,ae romnda propter affatam pituiCed ignis calorem CO 1] fi.lmetem parieer ae fpirirum effitam.Sxpe enim demonftratum iam eft vtdecumbences B ciencem flacuofum, tantlÎm non oeulis ipfis in muIds
membris quibufdam fluxiones inflammationem,Cacrum
]icee infrm~
intueri. Sed hrec abllndè fint nobis prodiignem,œdemar2.,fcirrhos,eancrum commieeentes, pro
ra. Ipfe ~ero
[eruabis in animo gnonam modo gignatur
diferimine exuperantium humorum indulgentiores , ae
fpumans fille fcrcatio, Gue deieétio, Glle vrina. In his
maleficentiores elladant. Sanguinea: enim,ae pituirofa:
enim in terdllm fluitat VOcata bulla, ne pra:tereà deCtdemodefliores babentllr. ~a:
vero flaua,am atra bile con
res rur[us de his ipfis aliquid inaudire.
':
.
,
,
fiftune a:groeationes, difficiliores cenfentur. Altentera
enim derodit eorpus,fdg; commune iIlis efi.Proprium
. Si ita Cyncera fuerit, vt nigra appareat, xL v Ill.
vero vrriu[glle, flaua: quidem bilis , vt aC\ltas accendae
h~c
difficilior , quàm illa dL Malum et1
febres : arra: vero, vt [olutll difficilem committat affeértam,fi nihil repurgecur,neq; cminat pul8:ionem . .H umor enim, vtpote era{fus, terrenu[gi, aJeo
jnfarcie membra, quibus conditus eft, ve difficiliùs exnlo,fed plenus feruear in gutture. ,
çernatur,
Anteà di8il efi de omni v'acllaeione fyncera vniuerli: LVI l,
Si vjridis , & Cpumans admodum eft;
fim, ac de nigra féorfllm. ~od
fi nequagl1am ba:rene
mala dl.
"
in memoria,. gua: [uprà definica fi.me, rurfus ea ipfa reeftira efficere,quàm vt ea ipfa pra:Sa:penumero diétum iam eft , vt chloron ( id enim C uolne. · ReétlUs e~m
,epea deeifdem rebus fa:penumero pandam.
vertimus viride ) de croceo dieere rolitum fit, & item
de eo,guod à nonnullis vocatur xrnginofilm.Ca:eerùm
De grauedille,(j' fkrnutarntnto.
vt vtrumuis horum,fi [ummè fuerit rale,difficile Gt,non
CAP.
VIII.
in[uper neceffe habeo docere,cùm ameà dè quouis fyn';
cero humore tradiderim. Pm.{.er eni~f1gltrq
Rauedines, & .fternutamenta per ~- x L IX.
uis alius humor-,.fi fyncerus filer~aum
- indeat
affe
étionem, fulmido C<lloreobt-inens gencr-ationé. Flauus,
r~mes
morbos, .qui in pulmQne fa,u inql1a, vbi fero[us humor ip{e affatur:quo permifo,c~
genr,prœire & Cubfequi, malo dl:. Sed.~
çeus apparet.Aeruginofus vero, vbi is vehemenccr affatur. Niger vero,allt quoties is ipfe vehementer alfacur:
aliis }11orbis exitiofIs fiernutamenta vnl1a . J
r. 'd eternma,
.
&
'
. 'cl ero dcns
' acra
quam
maxIme
( qUa! lane
[unt.
bilis exifiit) aut vbi craffus [anguis Gmiliter exitcemr:
aue ratio ne extinétionis,& refrigerationis.Sed ha:c [em
Humorem,qlli de naribus fecernicur,tenllem,& inc~
per inanimo feru:ll1da filOt,neqi elifiimandum lUbinde
étum,l1ominare affolent omnes vetcres medicigrauedlea i~Ca
pra:cepta de ei(dem rehus repeti oportere. Ca:nem, quemadmodl1m defluxionem, ra lem qui de palaro
terùm (pumans [ereatio ( id enim in calce diétionis ell D feeernimr. Ac miror quonam modo Hippoeraees no~
deRuxionem adiecit grauedini lèd fiernuramenrû.!taq,
proditum ) ex aerea, ae pintitO(a fubfiantia parieer per'Jl1ifia efi. Ex hi enim quœlibee (puma conGfiie:in mari
gral1edines vna raion~
nOCllX ,funr, vbj pel' tales ex!"fi'"u~ .;
morbos:defluxiones duabus. Diétllm à nobis aqre:l fx- ·
quidem ex y iolemo ventomm afflatu in multas, & exipenumero cft , aliqua pralla malis adl1l101eratifignis .ex
guas partes attrica aqua:in iis vero, qua: elixantur , pra:
accidenci:alia fimplicite!" id iplilm eanCl1mod?,~;copia caliditatis. A evero promifcuum in veri (gue ccn4icia praua,nullllll1 ipfa committentia malüm, J~dc:lpa
ferurgign i bl\lIulas multas , & exiguas {olutu difficiles,
vero difficilcm qllandii affeélionem,à 'Iua confiJtC!rllOc,
poti[simùm quoties ambo concllrranc, CUIll aer eurbllPo~rQ
alia ab hj elfe' nùicill vcroque modo prau3, el~1
lenms,ac nebulofil , mm edam hlTmor ql10dam modo
quia tigna,tllm 'l\lia caufx fime. Signa quidem,'lto~s
craffils,ac glutinofils. Nam tenuis bumor,qualis exquicx diffieilioribllSfHÏt affeétloniblls.Cau[œ vero,quo tles
fita aqua habetur ,qllotie aerem cOlllpra:hcndit munipfa rurfÎls qlias cômiccant pral1as alfeétioJ1cs.I ;agi C: l1
dllm, non dilltiÙS continee/ed fiacim rcfçi[si bl1llulis,
ni~t
deRl\ xi nes,& irem gr:ll1edines in morbls,qll1 a in prorriam remeare {cdem permittie : & ob cam rem
{ligant ln putmone quia calidos rccipiat cerebrum va[pu~
ln mari celerieer foluimr, CraŒls vero" viCco ...
pores. Seq pulmo n~
ab veriCq;,fed à defiillatione ~an
{lICguCZ humor, quoties (vt dixi) turbllientam, ac ncbll.,
tqmmodo afficirur. Materia enim,'lux per gralledlO CS
loCam rubfiantiam intra Ce clal1fcrir, plllrimllnl detinet
defcnur,per naLlun foras excernicur,& ob cam rem ~eéporis, cd quod nec illa [~rum
vcr~ls
fclhnce, quc~
"
fluxJon
~xcroatu,
G
f
�.
1)2)
Commentarius Seculfldus .
1)2b'
fluxio'nes deteriores, quàm granedines, habenmr. E rgo
forin[eclls accidunr,necnon incerdum med[çi comilfo.
non Catis nOlli,guam ob rem eas Hip'pocrates per hune A O!!od fi nihil ex his acid~,perutlm
antè,qllàm COll.
çmi[erit Cermonem,nift aliquis velir ve per gralledines,
coquarul" morbus, exolutionis virillm imminer. Et ob
eàs quoq; imelligi.dederit. Ac forcaffe ab eo,qui inter
eam rem minus [ecumm vidcri dixit , pluribus diebus
initia libr.um ~ranCcipft,
omilTa: fLmt. Innumera enim
~alem
permanere fcreationem.
. ' . .
talia etiam nltndleri cernimus. Itaq~
grauedinçs,acdeOmnis fcreatio mala d1:,qpx non fedat L 1:
fiillationes aîsiduas,no elfe bona indicia eenCendllm efi,
dolorem: pefsiOl? autem nigra, vr de[criprzl.leniences qnidé, eo qllod malis repleant hllmoribus
pulmonem:procedence vero morbo fi çxifiul1t,quia ma·
ptl:lm eil:.
vero fedat doloré omnis,
gnam pulmonis affeétionem,& ab ea ip[a capuc elfe affemelior dl:.
étum fignificêt.Scernutamendi [equicm gralledines maCommunis hic quoq; Cermo efi in omni materla, gl13'!
gna ex parte. Sanè concutiens thoracem, vitiat quoque
ex
corpore fecernamr:de qua ali~
libris,atgi etiam v o~
pulmonem. At verù fiernutamenmm 'per alios morbos
lumine Sementiarum dixir:ve facilitatcl11 porifsimùm
nuq~m
Gmul ~rœhendit,
necaliquodaliud accidens:
fpeétari conllcniat. Sœpe enim valuit namra prauJm vin
procedente ~er<?
.morbo G ~iflat,oend
(iluce,qllancens affeétionem,expurgare corpus. ,E t in hoc terrentllr
quàtri cxitio[us quantum per alia agieur indicia,morbus
muId aCpicent~s
vitiuql eius, 'lUX [èccrnitùr, materi::e,
habeacur. tndicae enim concoétionem, ae rob ur fecrenequaguam cognofceees verum id accidenris 'fiat ra iotoriç il) cerebro facultatis,de qua cl'tm in nafilm flamou B
ne,an quia natllra prauatTI materiam fOt"a~
expellat. 1taq;
fpirieus [ecernancur pari ter eUl!} aliqllo guog; hlmor~,
per Iencemias tanmmmodo facilitatis Ccrip!lt appellanom~gua
fenfibili, & conCpicllo,quadoq; tenuiore,
tionem, hoc loco doloris indieauit Cedationé, ob gUJlU
& fpeétacu difficili,fiernuramemum confime.
commendat fcreationem , quœ dolorem [edat. Paulo
pofi omnia déinceps indicia docebie in melins profit. , t Screatio Raua non muIco permiil:a fan
ciemium œgroeationllm: guœ,illguam,nomine fac ilic-aguine in pulm0nis mOl"bo "fi inter initia
tis complexus efi. ~ietam
pofieà prçcipie ditl:arun,
excernirur,faluraris adil10dum eil::{i feptiindiétionum exqui!itè perpendi vi res, vt ca inter Ce conferendo, po[sis ex magnimdine in detril
~ , aut me\ius
mo die,pigriu[ve,minùs fecura eil:.
totius cOI'poris fcrurari momentum , quemadmodum
Promifcll\ls hic fermo per omÎ1em inflammationem
pra;fenti ipfe oratione eftècit. Si enim ~ fereatÎone neefi,iam à nobis,fœpenumero prodims, ve decumbencis
ql\au~defin
dolor,it;dicium bonllm nO efi, non eaad parees inflammatione laborlntes humoris pars temen [ufficiet ,tibi id vnum cognofcere ad exqui!i(a:n fun1.110r exudet, qUOties cÔtlnens inflammatÏonem filpertttrœ [onis prre[enfione,[ed conGderari cÔlleniet &alia
ficies haudquaguam denCa ex natllra quemadmodum ex·
haaccidentia. Idenim demonllrauit,nigr:J: m ' ~tionem
terior cmis exifiat:& ob ei rem fiu e in meatibus nafi, vel
bens
fcreationis.Igitur
cùm
indicium
commllne
{ir,non
o'culis, vel oré inRimatio fatigec,hu lOres tenllesfimiles C
delinere dolorem:li crocea hJerir fcreario,:lm rub ra,mi
ImlcèrLIm [anlei effJmic. Itidem pulmo laboriis infliimanori cum periculo efi:fi nigra,cxitio{j(sima ea: Q ~ !oc ; r
tione,excernie humorem quendam adintimasFuiipfius
ca cunéta conÎlderans , non (olùm prœdléta , [umm;,u n
arcerix [unt: qui cùm
fedés inmes,qu~glaCprx
vnl exguifitœ colliges prxfenfionis, ae ipCe Hippocraà tu{fedine furfi1ll1 feratur,excreaeur,indicillm afferens
teS omnia indicia, mm bona, mm eeii mala percen[uie
efficientis pnlmoniam fluxionis : ilIius enim ceu [erum
prœditl:is in animum reuocatis.
'
quoddam exi.fiit. Itaq; erit,fi biliofa admodum efi,flauus eantummodo:!i Canguic,rbd~:f
ex verogi perDe purulmtis
C A P. 1 X
mitla,rubidus, pari ter ae Aauus. Hi i;imt" humores boni
runt. Paulo vero abfifillnt ab iis ) per guos [anguinem'
( \ Vicunquc dolor in his affljgit fedibus, LI
ineegrum defpuunt. Forcég; indicillfIl terrebie quempiam, qllemadmodum quoeies conGfi~te
in pulmone
'-l.-hÔ deftnens neq; fcreacionis purgahu1cere,fatiCcit conceptaculum. etenim tuc [anguinem
tione,neq; ventris [ubduaione,neq; venœ
defpulInt. Sed îangl1is in pulmonia eueniés prorfils exiinciftone,ac medicamento,& vié1us ratio·
guus,fcreationi per exilicionem à ~edics
nominata: fimilis efi. Id lccidens fit proptereà quod fangl1is conGne,in fuppurationem verri fciendum eil:.
fientÏa tenuis decumbie ad os,cùm gingiuœ rariores exi D
~icunql\e
dolor circa thoracis, lC Pllimonis [t'des
fiant, ira vtipfil111 neql1aquam conrineanr. In faucibus
non deGnie adhibitis filbfidiis, {dg; maltllTI tanmmmoquoql1e ob eandem caliCam talis fangui~
[eroCus gnando haber,nec vHum aliud exitiofilm indici1l11l :tJefi:eum
doq; excernitlll:. Non igimr abfurdum efi,guoeies ali(uppuratllrum expeétabis. Hic nangi gllod ii modo mequid tale in Pllimonc genoratnr, id verd ex conGfientia
di~ls
efi inter ellm,qlli foluatur eeleriter,& ellm,(lui infangl1inis,atq; eills copia facilè cognofces.Nam qlli ira
fanabilis
exifiat.
fcreaeur , ncguagllam craffils , pequc mllitus eCl, CœteQ~xcunq;
fuppurantur , dum fcrcario LI If.'
rùm n011 expetl:are accidens ad Cepeimlltl1 v fque diel11
oponee/cd potifsimùm ante primnm quarmm ve conbilio[a eil:,exitio{a admodum funr,lÎue vicoétu~
alteracus fie: fi [ecus, [ed omnino ante [cptimul11
cifsim bilis,ac pus,{iue fimul excCrnantur ~
expetl:andllm efi. Si vero talis pediflat, qualis ab initio
erat,pcrfpicllum efi ve pluriml1m eemporis proceffilram
Eorum , 9d in partibus corporis pcr~)ils
fllppltrantur,fi ta!Ja 111 parte pus habeanr, parte religuam mafi~nc
. et œgrotaeionem.Nam vbi nondum feprimo die
teril, nullum curam facile efi. Si ver6 vItra quod 110ncocoqui cœpit,longifsimam fore d~mofirat
integram
conco8:ioncm. At 10ngioreteJl1pons [ene multa glloq;
dum habeant pus,adhnc & maleficllm qnoddam il lis adalia abCurda incidcre affolent, tum regroti culpa,& adfuerit, indi:ium, mulrd magis praua flint. Sed ex his
roinl~ts,
tum edam vicio aliorum , qua: inopinata
mulco magls prauum dIe cen[endnm efi id) q~lod
pra:-
Q;Iœ
x:
;e
CiPlIl
�GaleniïFl Prognàllica Hippocratis
1-28
)
tion~
<tge;. ad vnde~imu
ruem neqllaquam deuenier,
cipna Cede fatiget. Indicatur enim humor quidam ferociCsimlls. G.!!,andoqnidem demonOrante Natura quo- A magllqlle tl pIura talta,non vnum ranrummodo exil1at.
Pari rariane fi quod admodum [alurare exlftac, ad ter
nam mQP'o prxparata Gt ad concoquendum,.nihil prortiam
v{qlle [eptimanam extendemr morbus. Permil1is
[us îlH conceCsit.
vero inter [e exitiofis,ac [alucaribus Go-nis allt his mao-is.
0'
"
}JotiŒmùm vero quoties fuppurario
in vtroque genere,mi11lls illis,allc quollis alio modo:ex
pluribus,inquam,ac fonifsimis bonis f1gnis fperan poexcerni ab eiufmodi [creatione feptima
tel1 zgrum plus tempo ris durattlrum,ex conrrariis vero
die xgrorationis incœpit.
minus: nec [ecus li quis [enex, aut debilis viribus,aut in
Id guàqi camune eO cuiu(uis per diem decretorium
tempore, terra, conl1itucione aeris praua, ac malè temfecretionis. Decretorius enim ad iudicationis firmitaperata xgrotet,acceleramru mords adllentum expeétari
lem côducit. V (mm vero bonllm,an malum Gt,aliis cooportet:maximam rurlils vim habere exillimas duétam
. gnofcitur Ggnis.Si enim Cudor fiat [eptimodie,1Îlle deà viribus intentionem. .
ieétio alui, Gue fangllinis flllor, meliorem, G reddiderit
Bona vt;ro hrec funt , faciIè morbum LV r.
;egrum, indicium bonllm : Gdeteriorem, malum el1: &
alterutrum firmum elfe ol1enditur ,non quéadmodl1m fi
ferre, bene fpirare, dolore vindicaru eiTe,
alio die exil1at.Sed de his Iihro De diebl1s decretûriis,
fpurum facilè extuffire , corpus ~qualire
atqi edam volumine De iudicarione fuGùs definitii iam
eft: in quihllS oponet anteà exerceri eum,cui libeat diéta B calidum videri,ac molle,flti non decineri,
Bippocratis exqllifita con[equi radone.
vrinas,deieaiones,fomnos,fudores,finguI.
,
v.
Screantem vero talia , mori decimoquarto ~ie fperari pordl, nift bonum ali<Juod illi acciderit.
Homm veritatem re ipra didicil1is me prœdicentem
experti. ~ocira
animaduertcre vos oponet, ea, qua:
Hippocrates dicit,non exiOimare pote{tate haberi,qualia à mllltis medicis {cripta iam (unt: guippe talia, qllœ
vrq; ad literas,& verba, veriGmilia fint, verùm in morborum operibus redarguantur. Etenim intentionem ab
eo ~roditam,e
aliorum omnium bonorum, malorumque conGderando poteris prœdicere dicm, quo
moriturus aliquis eO. Subiiciamus enim xgrum (creare
PLtrulenta feptima die, non ramen per totum diem, [ed
aut cum eo bilio(um aliguid,aut i11ud tanrummodo Gne
marerja purulenta, atque in eo elfe alia omnia media ab
xcate,namra,tempore,terra, ac propria facllitare, ira vt
nec facnltas vehementiCsima,neq; debili{sima habeamr.
1tidem & temperamenmm xgri, nec optimè conl1ans,
neqi deterrimé. Pari modo cempus, terram,eonfiimtionem aeris , œtate a:grl inter optimam ae deterrimam
dfe [llhiiciamus. Simili rarione ln vnoquoqi fignorum
genere, quœ media [unt, :rgro inelfe {ubiiciantur, hune
fperabis decimoquarro dIe morituru, ita vc hic medius
rnonis cerminus cenreatur. Accedendibus vero bonis
i!1piciis, plus temparls prxce{furum mortis aduentum:
p1alis vero,citiùs,gl1àm decimoguarra die morimrum.
Ac vero quœnam fint bona,aur mab indicia per[eclltus
ipfe déincep ,gll\dam nominatim expo{uit,quçd:i bre~
ui (umma perl1rinxit. Cœterùm ip{e neqllaqlla hxe accipies période, vt li cllnéta çqualia habeanmr, [ed in animo retinens ea,gl1ç Hippocrates fcripGt, guxqj ipG adiecimus,nllmeru iprum côfiderabis,ac potel1atem, dum
ip[e ait:Sallltarls admodii efl,& exieioli.ls admodum el1:
primarlœ id pOtrflatis alterun1 in bonis,alterum in mali iol1men~.
Icidem dllm ait proximam fore mortem,
:llIt bi cxicio(i[simu dixit, non limpl iciter exiriofilm.
~inedam
de fign is {alurariblls qlloties dicic: MJgnam
vim ontinet ad [alutem.& rur[lls: Secllritatem cnim in(llcat ,ac mOI num fore breuem. vel aliquid tale adlecie.
A Iii vero {impllciter exicio{i: aut rurills fimp1\citer (aImares, mcdii ordinis amn pro natUra propria li111e.
porrd pr:rcer hos amno~
qllo[cllnqlledixit eomparatiuè,allt cxitioGores,aut raluhriores,am adiecit magis,ae
minus. Si quod cnÎITI primi ordinis maluOt acceC: it indicilln1 qwmo Ut[ feptimo die prçdiétç exitio{:c [crea-
la inrelligere bona, vri per[criptum dl,fuc
cedere:icaenim omnibus iis euenientibus,
homo haud fanè morierur. Q:1üd fi ex iis
alia adfuerint,alia non, vtiqi non vItra de
cimumquarrum diem viuens regrotus perierit. Ar horum contraria mala funt ,ddficulrer r<?Ierare morbum,fpirationem magnam efTe, ac crebram , dolorem non (edari, [purum vix extuiIire , firi admoduro
C conf1iaari,corpus ab ignc inœqualirer ha- _
beri,ventrem,& cofl:as calidas valdc effe,
frontem aurem,& manus , ac pedes alg idos: vrinas,deieaiones, [omnos, fudores,
mala, Ge, vei defcriptum dl:, nalTe fingul a.
Nam fi horum quodpiam fpuro [upcrueniat, priùs fanè, quam diem decimuqua rtl1m arrigeric homo,decedet vel nano,vd
vndecimo. Ira nimirum conieB:ari oportet, vepoce exirium portendente hoc (puto , nec in decimumquartum diem deducenre.Porro euenienria bona,ac mala exD pendemem, ex bis prxdicere,anrefadque
oponee. Ica enim fier, vt'veritacé quis ma. .'
ximè conCequarur.
Hoc loco recen[erc tum bona tumetiam malalndlCla
incipit, de quibus anreà definü'um iam el1. Et ob ~am
re.m ~miten5,aqlœ
~l1t
déinceps prodiea,~g:l
Sl elll enlm eonualelceJum el1 omnia bona JI1dlClaad
{int,necelTe el1. Si moriendum: ve\ vnunl adGt malu~,
[llfficiet. Tantummodo cnim indicatur citiU[qi,&. [erlllS
' c
morintrum xgrum, proptereà qudd piura, paucJorav
indieia cxil1ant.
bon3,3ut m~la
Alix fuppurationcs rumpuntur., pluri- LV J
m~
vigdimo die,ali;r rrigcfimo,a!Jx 9ua:
dragelimo , alix ad fcxagefimum d.en
deueniunc.
Ob{CIl[
J
•
�~
Commentarius' Secundus.
V
~
"
Ob[Cllntm dl: , qllas alias dicat fuppurationes. Fied
nit in his,vtrum in airero habeat Iateredo
enim potefi vt de fupl.ration~bs,qx
in aliis fatigent A
lorem,& vtrum calidius, quàm alterü, fit:
partibus, [ermonem faclat:ommendo thorace.m ~ac ,pttl
atque eo in incolume latus cubanre,requimonem de quibus haél:enl1s perpenfllm ell. F1crfctlam
poteü, ~t de i.is agat fupratio~bs,q:
in ~i[em
afrere oportee num aliquod de[uper onus
fim~les
fint pra:dlél:ls: P offligant orgams,fed qUa! n~
illi pendere videatur .Si enim id fuerit,fup
fibile efi quo que vt de vmfqi eClarn agac. Sed qUIa ql1~
non fimiles fint prxdiél:is dixi,id enarrare oponer. Dipu ratio in aItero lacere fatigat, vtrouis
co cnim non de omnibus fuppurationiblls eum , fed de
onus exifiat.
Us ( vt ipf,. dixir) qua: habeanr permitlam bilem,haél:enus feciffe doéhinam: nec de his omnibus, fed quxCon {tan t ex di{feétionibus, ve membranula: thoracem
cunqi Certimo die rumpllntur.Id vero rarum e{t. Pleinterfepianr à peétore peruadentcs V[qi ad fpinam, ita
runqi enim vigefimo rumpllntur : qllxdam diutiùs imvt duo cana ipfa: conficianr. ~ocira
nullam inellnt
moranrur: de qllibus nunc agit. Ca:terùm differentia:
[ocieracem, qua:: affligunt in aIrera parte fuppurationes,
dux omnium communes habentur,ob quas fpatio temcum iis, qux in altera farigant, qnemadmodum in illis,
poris ellariant inter fe,ex affelta fede,& eXl1berante huqua: inrra perironZllm confinant. In illo enim circitel'
more. Sedes enim calidior, ac mollior,citiùs fuppuraomnibus intcfiinis circunfluit pus:in hacvero ncgi matur:frigidior vero,acdurior,tardi{ls. ltidem ex bumo- B teria dextrç panis thoracis tran(meare in finifiram:neq;
ribu~,caldo
citiùs,frigidior tardius. Ha: quidem feeconcrario, qua: in finifira efi, tranfmeare in dexteram
cundum rei fubfiantiam ditferentia: [unt. Porro aceepotefi. Ob eam igimr rem cenfer edifcendum elfe num
dune extrinfecus ere,qua: ab a:tate ducuntltr,namra,tem
a:ger in vtraqj pane habearpl1s,an in aIrera duntaxat. In
pore,terra,cofiicmione aeris,ac viribus a:gris. In omniplllmonia enim quoties in fuppuracionem vertirur, in
bus his calidus humor ciriùs, frigidl1s rardiùs [uppuravtraque potiu!, quàm in altera, colligirur pus: per cotur. Ha:c igirur vnil1erfim [cire de omnibus fl1ppuratiofialem vero in a1cera potiùs,quàlll in vtraque.Cçeerùm
nibus bene efi.Sed mihi viderur nunc quoq; do cere de
. pars affetta cognofdrur -ex differentia caloris: calidior
iis,qua: in thorace,ac pulmone fatigent.
enim affe8a pars efi: & quia cubans :rger in latus oppofimm , anus [ublimiori inGdens parti perfemifcir.
Il.
Coniiderari oportet, fuppuratio'nis iniConfiar enim vt pus hoc colleétum loco)oneris [en[um
importer.
tium fore colligentes à die, quo primùm
homo febricitauit,aut quo rigor eum prxhendit: & fi dixerit pro dolore iibi ineiTe
pondus in loco , quo dolore afticiebarur:
hxc enim fiunt inter initia fuppurarionis.
Ex hocigitur tépore expeél:are puris fore
erupcionem ad prxdiaatépora oportet.
Confeffilm id vnum efi omnibus ferè medicinz profefsis: cùm eriam perfpicuè confiet, vt quo ries inflammario affligens in parte pra:cipua, haudquaquam difcutiarur adhibitis fubfidiis, fed filppurarur, rigor mnc,ac
febres confinant. E tenim libro De rigore,perpenfllm
~ordes?
ac deroiam efi, vt puris acrimon.ia genra~i
dens adiunéta corpora, ngorem commat pennde qUllfi
medicamenta acriora. ~ibus
ingefiis imerdl1m malignis hulceribus , aut cuidam affeél:ioni pmredinoCa: rigere,& febricitare contillgir.Ar vero Febris talem comieatur rigorem. Sanè & Hippocrates ambo commemorauit,ac febrem priùs,dicens,àdie quo primùm homo febr!ci~ut
, .n.on i!lum definiens ~iem
, ~ui
toeiu.
~groeatlOmS
C~t1J
p~lus:fed
guo ngor,vna eum. febre, ve~?tlor,
[cll!cet admod,um, q~am
amenor,
faéh comcldlr. ~metla
pondens euenIt fen[us tunc
reg.otis,cl~m
h~mor
in ml~
ras,& exigua.s parres difperfus m parubus mflammatlone laborantlbus pofi mutationem in pus colligamr ad aliquam Cede inanem continuam omni parri,qux inflam~toe
laborec. Igitur
ex hoc, inqllic , tempo~
, quo p~lmù
.h<tc enlterunt,
expeétare oponet & vlgeGmo ~Ie,&
trlgc: ftmo ,& <Juadragefimo, & feJCag~{jmo
mmpi {ilp~tra1oem.
~x
vero dixit indicia\trla num ero {imt,p~lIS
T!90r,febns,.
qua: mulrd,quàm anrerior, vchementlus affilgat.
Si
LI x.
~od
fi
up~r
fl:~1t,
atio in altero latere tamumo.
venere"atq; (dl[eere çon~e
Q1!iblu figni? cognofèantur purulentl.
c
CAP.
X.
Mnes agno(ci puruIentos indiciis con
O uenir:Principio
fi febris non dimittit,
I.
(cd inrerdiu tenuior , noétu vehementior
efi.Si copia [udoris elicitur,& tufsis,ac tuf. fiendi cupiditas dl, nec quicquam tamen
dignum commematione expuunt.Si oculi
caui redduntur, maxilJœ Vero ruborem
trahunt, & vngues manuum curuantur,
digiti vero potifsimùm [ummi cale[cunt,
arque in pedibus tumores confiflum: neq;
cibum appetunt , ac pufluIœ circa corpus
D erumpunt.
~icunq;
pus obtinene intus in corpore aceruatum,
fiue contcmllm amè in parce affeéh inflammatione,filte
edam poft eruprionem, nomines tales pu.rl~mos,
licebit. Sed medici adColent fo10s, aut poti(slmum eos qui
in thorace, ac,Pulmone ralem habeant affeétionem: purulentos nommare. Id vero pus pofi eruptionem inter
thoracem ,pulmonémq; continetur. Et niG cito excr~
tur, tabidi intereunr febricitantes tenuiter guidem at
calore iugirer quodam modo in noétem crcCcece. Id ~ccldit omnibns febricitantibus heél:icafebre, non ratione atteétionis noéte ::l.llgeme illis fcbrem, [ed quodam
accidend,qnod,inquam,rale exillit. Pel' fcbl'es heêHcas
nomine,partes Ipr~
corporis folidlores i~nroes
euadunt. Ob id igr~l
aCsi~u
febris in [e ipfa fimJs~anet, calorem obtmens pennde ve caIx debilem contJO~
gentibus.ltaq; qllOties efitcnt,ac bib\lt,fimile quid
, ad~
aCCl 1t
x~
�Galeni in Prognoilica Hippo,cratis
1)31
1))2
:1,cddic,quod in calce euenit aqua' perfllfa: quo fic vt con
lor inter initia exritir,& item difficulcas (pi
A
per[endnetentes exteriùs œgrllnl, mlllto calidiorem
randi,necnô tulTedo,atqi edam fcreatio ha
. Ego verO vobis eam rem per[repe ofiédi in ~gris
tb~(
bés perfeuerer, vigelimo die expeB:ari,auc
aliàs alio tempore alendo ha febricitantes, vr credereaffetis id iBis propcer alimentum ,euenire,non ratione
edam anteà,ruptionem oporret.Si vero feenim apparec incidere calorem febriaionis . Per[picu~
datiorfuerir dolor,& aliaomniafuerintex
(ulofilm vnà cum rem pore alimenti: fiaèîmq; adhibito
ratione , his pofieà expeélari oportec eru;mgeri cibo,& quàm maximè vehemecem per didudi o,
ur
eliciunc
i
nem iIlius apparere : 1l1dores verO concinu
ptionem:fed accedere necefTe dt & dolopropter virium debilicacem, eo guod diduétum alimé;
rem,& fpirandi diff"icuIratem, & fcreatioeu(siendi cupidiras id efi,
tum di[cutiacur. ~inetam
voluncaris contentÏo eft: nec quicquam dignum comnem,antè quàm pus excernacur .
1am
neguaql
eoc,
Jl1encatÏooe expuunr. Si eoim excreaIT
Ex quibus Vt ntptionis periculum immineat [~pt1
purulenti euaG1fent. Cœcerùm caufa,ob quam nihil exrationis, ex his ipfis indiciis, vt celeriùs id accidat, copuUnt commentatiooe dignum, rriplex eft , eum pllris
licebic. Ea limt,dolor,difficulcas fpirandi,cufgno[ca~
ipfillS lencor, & cra(sieudo,atqlle etiam continentis pul[edo,& (creacio. Si igitur continenter, & vehementer
monem membranulœ condenGtas , eum etÏam debilitas
nt,celerem fore fignificam eruprionem. Si vero
in œgro faculcatis . Sed & ocnli (dixit) caui rddlln tur. B infeOe
dimurnionec vehm~tr,
non continenter ~fligant,
Jd commune eft omnil1m longalUm febrinm: [ed potifens pus
obuolu
corpus
cùm
efi,
rem. Ca;terùm necelfe
rubent profimùm earu,qllœ perfpicuè exiccenc. Gen~
:
idip(um
ob
fieri
orem
nia,dol
derodatur ab eills acrimo
pter calo rem in pulmone,& item tu{fedinem . Hœc enim
quxiam
fanies
quia
nem,
vero, & fcreatio
tu{fedin~m
ambo caiefaciiint vllleum , &. tomm capuc , quia ex deobduétllm penetret corpus: [piranc vero
tenuior
dam
ip[\Im
in
s
Buxione in pulmonem decumbente vapore
difficlllter etiam propter vnillerfam morbi confiitutjoredllndanc. Ac verO vngues curuanmr,quia firmans eos
nem,fed prrecipllè propter accedemem dolorem. ,
vcrinqj caro con(umirur. ltaq; digiti quanquàm refrige[cences magna ex pane in morbis diminis , tamen per
Hi vero pori fsimlllTI fuperfunt,quos fe- L x Il t.
omnes heéticas febres calidi permanent. Siguidem hre
bris eodem dimi(erit die pofl: eruprionem,
folidiores poti(simùm corporis partes occuparunr. Sanè in fummis ipfis perfpicuè calidiOl:es apparent, non in
ac cibum citiùs appetut,& firi liberati funt:
nriocarnllle
partibus exterioriblls,fed interioribus, vbi
& venter exigua,ac confiflenria deiicit : &
res exifiunc. CauCa verO per(picua efi, fi in memoria
dl:,ac vacuas
pus album,1~econI6rq;
[unt de cibo iogefio paulo antè perCcripta.
h~rent,gu
Vbi enim humor largior inefi,dilucidior in his fediblls c pituira, & ab(q; labore, ac valida tufsi excalor euadic. Procedente vero rempore, & pedes eopurgarur. Iraq; optimè quidem fic, ac cemm inrl1mefcunt,r<;>tills corporis extinétione inde incilerrimè vindicanrur: fin minùs, quibus ad
piente: quippe quod partes ab origine longilsim è abfadi
limr. Tunc iam & cibum faftidiunt [ci licer appeten
ha:c proximè accedunt. Moriunrur vero ii,
çulrate pariter cum aliis moriente. Puftulç quçda erumquos febris non deferit, aut cùm videatu r
puntderodente [anie incorp ore colleéta. Talem enim
de[erere, denuo recalefcens innoeefôt: &
Hippocraces iIlarum eITe docuic generationem fecundo
[ubcute
libro De morbis vlligariis, dUOl ait:Sanies in
firiunt,nec clbum appetunt: aluus hurnid.a
pafcebacur,ibfq; comprœhen(a calefiebat. Hçc enim (aefl:: pus viride,liuidumqi fpuunt, vel pirUlnies in religui cutem,quxcunqi laxior eil, le inGnllans,
r.
in exteriori eius [uperficie, vtpote denfiori fubfilli
tofum,fpumo(umqi. Pereunr,fi ha:c ad{inc
Porro hac dirimit,& ab interna abfinere fadt fede atq;
omnia. At horum, quibus alia adueniunt,
'
inea colleéta pufiulas gignit.
alia llon,ii parrim Inrereunt,pareim in mul '
ergo (uppuratio diutiùs im~cunqi
!- x r.
ex
habet figna ,quib us admo- to tempore incolumes euadunr.VerlJn1
moratur, h~c
vero D indiciis omnibus,quœ in iis exjfl:unt,de ca:
dum crcdere coueni.~q
élandum .
breuior dl , aliquo ex his indicatur iignis, teris quoq; vniuerfis conie
perHic fermo omnis ab hac incipiens diétone,l~S
qualia inter iniria exHtunt, & ieem fi ~gcr
perancea
funt
[piCllUS eft, li in animo exillunt ea,qua;
difflciliùs (piree .
[cripta. Omittens igitur eum,ad proxima veniam.
LX
r [t
Reétè dicitcredendum eITe diucurnioris indiciis lllppurationis. Adeo enim valida lunt poteflate, vt nul1am
de [e relinquantambiguitatem.Breliiorem vero cogno
prœdiétis. Ea vero limr,
[cendam elfe ex indiciis ~nceà
t aurem adhuc ex fignis
Appare
.
pondus
febris,
:igor,
hoc effe,& li a:ger
relatis,
atlooes
fllppur
es
breuior
IOter
accidat neceffe
vero
Id
pirer.
anteà,f
qUlm
ùs,
difficili
pus in an es cho
ies
ls,quot
pulmon
am
anguOi
r
dl propte
Cedes.
c
œhenda
raclsJ,.'"
vero citiùs, ac tardius rumpicur,
~
taljb~s
cogn[at~r
iignis,oportec: Si do~
.
abfcefTus fiunc ex pulmoo!a,
~jbus
li.lppuranrur, aut ad JUaut circa aure~,c
feras fedes,ac fifiulanrur,ii fuper(uncVcrbum Fillulan tur tantummodo in hac diétione ob~
pr~:
eni~
(C11m.m cft, dIC5t4m pe; cranflationem. ~x
n
~
O
I
rum
mufico
hrec
mpe
priè fi llu 1a:: nominalltur,ne
a
menca,oblonga obtinent calla. O!!otiesigicur in a01m , e:
Jilln1 corporibus l'imites r,rxter nacllram gi?l~ntr
~
,
\
u
r
e
d
J
v
mJhl
Icaque
anmr.
cadem appellatione fignlfic
L " !lI r.
�1)33
L
Co~mentarius
SeCUndllS:
vt IlltnC etiam Hippocrates verbo Fifiulanmr viits fit,
Hippocrates [crutari de morbis euntibus ad ab fceffum.
rop e longirudinem excurfionis. Sed vniller[a iiun- A Hi vero tint
omnino ex crudis , cra(s!(que humoribllS
ma de ab (ce[siblls eil, qui ex pulmonia infcilcnt, interopone t, non tamen exitiofis. Tales enim vbi dilltiùs
dum ad :le cnas [ub auriculis, interdum ad inferas thoimmoranrur, committunt ab[ceffus, nifi per con coracis [cd.':!s.
étionem (ita enim nominare ad{olent Hippoc ratici)
x v.
Coniiderada verà & ralia [um in hune
eontln folutio pra:ueniat. At vero indicia concoétionis erunt , fi vrin a: copia excernatllr , qUa! mllimm obmodum:Si febris deri,ner,& dolor non detineat redimemum. Vbi vero [edimenmm multum cf},
finir,& Ccr~atio
non cxccrnirur ex rarione,
vrina quo que ipfa prorfi,s crarsior eil, quàm {oleat per
neq; bilio{z fuerint alui deieéhones,neque
naturam. Itaqllc merito duplex [criptio per diétionem
habetu r: quibüfdam [cribentiblls ita: Nec vrina mulfoluciores,ac [ynceriores, nec vrina admo
ta, & craffa, multumque obtinens fedlmenmm. Aliis
dum cra{fa,ac mulrum obtinens [edimenvero, Nec vrina admodllm multa, mllldtmque obcinens [edimentum.
tum,promitcitur v'e rà ab omnibus aliis fi-
AbCce(fus confiflunt,hi in locis intcrnis, L x y I~
gnis Calutaribus fuperfles fururus': his tales
quibus circa ilia phlegma fatiger:tlli in [ufore abfcdfus fperandum dl.
B
Ab(ceffllS prçdiétos qu6nam modo aliquis prœ(entiat
pernis,in qui bus ilia fine tUlTIore,& dolore
erurtur os,doc et, in gemina diuidens orationem, ira vt
periiHunt. Si vcrà aliquandiu [piret diftiprima pars eius indicet fore ab[~efum
, (ecunda vero
culrcr,{ine aliqua alia occaGone defioer.
vtrum fitpra thoracem ad adenas Cub auriculis, an infra
Occafiones confueuit Hippocraces nominare cau[as
prxcor dia tit ntcums. Itaq; exordiaml1r & nos à prima
el1identes. ~oties
parce,in qua (llmma efi,murbii effe concoéhl difficilem,
igitur fpirationis repemè eueniens
difficultas per prrediétas affeétiones rnr(l\s de repente
non tamen exitiofum. Non enim fi concoél:u facilis fit,
defil1at, habeittque id, vt & elleniat, & deGnat fine euipel' abrceffum,Ced aut per excretionem, allt fenfim (01demi cauCa, Ggnific:\t tendere humores ad capm,quemuetur concoéhls:neqi fi exitÏo[us exiilat,aliquis :1bfcefadmodum ad infernas fedes calor quidam euiJens in
fils bonus apparebit. ~ocira
medius inter indulgeniliblls. Non enim picuito[um hl1morcm exil1imari con
tlores fit,atqlle exitio[os,oportet. Igitur H ippocrares
uenit nunc lI1telligi ab eo per diétion"m , in qua ait,
merito ex his indiciis quxdam mala, quxdam bonaad ~ibls
circa ilia phlegma fatiget. Nam mulra me\ius
fcdpfit,quœ particlliatim iam perfequor incipiens à pricft
mo,de quo fiatÏm inter initia di xit ira: Si [ebris detiner,
intelligere de calore prxter namram flammido ,
proditum elfe phlegma. Is ellcnit oh ignem facrum ,allt
id eil,prxhendit hominem,ita vt nllngnàm intermittat,
& dolor non definic. Nam vbi delinat, nihil ampliùs
inflammationem propriè nominatam. ~od
fi fllerint
opus efi abfceffu ad [olmionell1,eo qllod morbus placi- C ilia econtrario fine rurnore, ac dolore , humores vero
tendant [llI'(um vcrllls, guod indicat pr:ediéta fpiratiodior habeatur. Et [creatio,dixit,non excern:uur ex raDis difficultas, ab[ce(fum ernpcurum {llpernis {edibus
tione. Prorfus cnim morbus non requiret abfceffilm,
expeétato • .
quoties [creatione purgemr. Tum déinceps:Neque bilio[a: fuerinr alui deieétiones. AmeJ. enim cliéhtm iam '
De a,bfceflibur.
CAP. x r.
efi, vt per morbos bilio[os, abfceffus nequagl1am confifiam. Opone t enim craffam baberi,ac crud i humorum
Bfceffus,fi in cruribus erumpit in pul- L x v 1 r.'
materiam, vt morbus plus teporis eduret:nec per excrel110nja veheméri,ac periculo[a,omnis
tionem,fed aut per abrceffilnl,aur folam concoétionem
vrilis efl:,optimus vèro,ti vbi fcreatio iam
curetur. ~od
vero hoc (equitnr,ql1idam Ïta [cribunt,
Neque [olutiores,ac fynceriores exifiant. quemadmoin mucatione dl:,fiar.Si enim rumor,ac do
dum dixic, Neque bilio[a; alui deieétiones,ita nec folulor infe11er, & [creàtio pro flaua purulentiores, ac fynceriores exillanc: fynceriorcs ad aliornm
ta exiftat , ac foras excernarur : ira [ecuhumorum clliquam impermillas referenelo , proptereà
quàd hœ non habeant biliofa: materia: qualiratem : nec
riffimê & homo fupereric, & item abfceffollltiores vero ad copiam excretionum, vt 1i & bilio(a:
fuerint,& [oluriores,per excretionem potiùs,gl1àm pel' D fus ocyŒmè. citra dolorem delît1er. Ar fi
ab[celfum illdicatÏo quoque nltura fic. Alii econrrario
fcreatio non rec1è excer oatur , nec vrina
fcribunt dlél:ionem,ita: N cque bilio(x fllerim ailli deievidcarur bonum habere fedimcmum, pcaiones /ed [olutiores,ac fynceriores.Solutiores habericulum claudicacis in articulo vcl muiti
ri volences eas,ql1x mo'dicè exccrnantur: [ynceriores
vero, aquoras, & impermil1as. Superitts cnim diétum
negorii imminer.
eft, Vt Cyncerum de qual~cte
impermil1a dicamr. Itaque
ln pulmonia vehementÏ,abfceffi\m erumpere in Cntpronuntians Hippoc rates, inql1illnt, bilio(as deieétioriblls, prOrftlS bonum el1. Sigllidem maximè vera {ennes de Cynceris,qllod el1, impermit1is,ac veluci lilmmis
t:!1tia Hi~pocrats
eil ~eclndo
I~bro
De mo:bis vulgape~
vnam qualicateln, con fiat vt aqllof.'1S di'Xerit , qUa!
rus perfcn pta, de bOl11s abCce{slblls , vt opt/mi fint fi
incodœ fllnt, & ob cam rem (patio tempo ris egent ad
maximè déorlltm , & guàm longi(simè ab xgrotai~e
concoétionem , quo edam abCce(fus conllfillnt. Acuci
abCifianr: magis vero fi cllm concoétione pariter crumenim morbi per excredonem potiùs iudlcari , diutini
pant.. Etenim ,i.d q:lOq; com('n~auit
primo libro ~e
per ab[ceffumadfolcnt. Sed de differentÏa in pra:diél:is
morbls vulgarlls dlcens: Conco ét\o celerem iudicanofcriptmis,fllrflls in ml.iori otio conGderes,licebit.Hoc
nem,ac recuram fanitate promit tit. A t vero concoél:io10co totius compendium [ermonis pedlrin gam, vt ex
nem indicat [creationis mutatio,& item vacuatio innoip[o patçat vtilitas ill operibus anis. Itaque infiitui.t
cua,atqi abundans. Hoc enim indicauit dicens, Ac foras
excern
A
'.
�Galeni in Prognoili'ca Hippocratis
excernatur. At fi citra morbi concoétionem, ab[ceffils
pocrate proxima Ccilicet commllnibus , perCcripta eft.
' i~ cmribllS : y!nçiicabirul' qllidem & hune in A Irag; dixit ita, Si abfceffils euanefCit, nequaquam egre~odlm
homo à periculo in Pliimonia imminente: fed
diente fcreatione, ac febre derinente, difficilis morbus
efl. Confiat enim vt {ecelferint in profllndum ad [edem
artielu~
ip Ce, in quem decllbllit, ditficiliùs [anirari reprxcipnarn. Si enim diCcu[si elfent:non inhlper febricifiittlemr ,ac forfitan quandoque xger ex eo claudicabir.
Rurfus hoc loeo pr~[cl'iumef:
ei non vnum cruditacarent,ac facilè [crearene.! tagi veriGmile efi,in Plllmo~is indieium,qllemadmodii concoétionis: [ed fcrearionem iis omnem feee[sHfe flllxionem:& ob cam rem delirare eos,ratio dl:. Si quidem id quoq; vnllm ex iis hanibus adiecir duaam quoque ab vrina dinotionem. In
ipfis tamen maleficis [creationibus non in[llper adiecit
betnr,qux per tales in pulmonc affeaiones elleniant.At
incoétionem. Atqui id oppofitum cocoétioni erat. Sed
verà vt Cpirantes difficulcer,morituri fint,dicere {uperabllndè el fuit d(mtaxat non excern i,idonellIP id haberi
[edi t, {ciens nos eam rem elfe ex prxdiétis intelleéturos.
fiITnltm malencx xgrotationis exillimas, Vt fcl'eari tanQ9i purulenti ex pulmonia funt,fi ma- LXIX.
t~nmod,au
conçogui rantumodo,neutntm idonellm
iores nam fuerint J potiùs intereunc : per
~xjfl:areo
quod fxpenumero fatis {creamr , qllanCJ,:,à,m
alias vero fuppurariones, minores natu po,
morbus incoctus I1r:& item quandoq; cocoquitllr mor,\
.
bus, {cl'eario vero non Catis excernitur, interdum prx
tlUS monuncur.
debilitate mouentis thoracem facllitatis,illterdllm proin collatione,
Maiores naru non Gmpliciter (ens,f~d
pter cra{sitildinem,& lentitiam [creationis,quandogue B
vel comparatione,feu guouis modo nominare cuiqnam
propter ambornm concurhlm, mm virillm debilitatis,
libeat, vrad minores naru incelligi debet. Nam qui per
tuai etia qualitatis puris. Iraq; nece1fe efi,& concoétum
xtatem nimiùm iam procelferinr, ex nullo morbo ma~
effe morbl~,&
excern i reétè {creationem, pel' atfeétiogis, guàm naru minores, conuale[cnnt. Sed ql1i inter
itllra Gt. Pel' affeétlOnem vero con
nem,qua: in [~nitaé
hos,& xtate vigences,inceriacenr, vtpoce {emicani,crutrariam , idoneum Ggnum & non {creari tanmmmodo
dlq; (enes nomine, conualeCcere videre licet incerdum
ëfl:ex fuperabundanri vero in ea ipfa indicium erit mamagis, guàm gui fine in xtacis vigore, qllemadmodum
!efici morbi,fi cum eo quod no reaè excreatur,nec,vaHippocrates ipCe docuit de inflammationibl1s, qllX in
cuatur mareria in thorace condira, ac pulmone, etiam
amibus fatigent,& nunc de pl1rulentis ex pulmonia. In
adGntindicia quxdam crudiratis humoris. Con fiat enim
his enim, quia propter excreationem [anado efi vinbus
Vt difficilior fitaffedio,in qua negi excreat, & item cnt
egens validioribus : ob id potiùs minores nam , quàm
diras permanet:modefiior verà, pel' guam concoguitur
maiores,feruanmr. In ca:teris,minores natUanteà mo9~idem,
{ed non abundè excreant, nec integl'è perpurriuntur ex doloriblls, ac febribus: id , guod ip[e dixit
ganmr. Cxrerùm vr abfce1flls maximè circa articulos
de auribus. Febres enim,ac deliria minùs iIIis accidunt,
erumpat, id, guod & in libro De morbis vulgariis fcriproindéque ames anceà [uppurantur. Porre> minores
pfir,hoc edam loeo indicauir,excra propofirum dicens:
naru (dixit) ancè, qllàm aures {ilppurencur, muid inPericulu c1auditacis in articulo imminer. At verà cauCa C
tereunt: quoniam G efflllxic pus ex auribus , conualicutalium ab {ceŒllIm amplirudo arrieulorum efi,imbibens
rum effe xgrum [perari potefi. 1taque & per alias {ilPdecumbentes fll!xiones. Ad id guoque eonducere quicpuradones, [ub ip(um filppurationis tempus minores
quam potefl mOt10 eor,G. Omnes enim hllmores,ad (enam ex magnitLldine febrium, ae doloris morte pra:~em
commotam,& calefaétam faciliùs permeanc.
occupanmr.
"conGfl:a~
t
x VItI!
Si abCcdTus euaneCcit,ac retrocedicJne~uaq!,n
egrediente fcrearione, ac febre
derinente,dlfflcilis morbus dl:. Periculum
çnim delirii,1110rc{[q; imminer.
Euane[cere di cere quendam rumorem prxcer nacuram non id,quod de!iflere,indicat. Verbum enim Defier~
aliguid generalius : ellanefcere verà, cito defifiere,ac ~elt
de repence fignificat. Id igimr accidic interdllm propter hllmoris tenuitatem, & partis laxitatem,
'" item ambiemi nos aeris caliditatem , atque adh~bir
medicamenti porefiacem,ac virium a:gd firmitatem. Si
ni rt1 omnia prxdi&a cOcllrrant,moles.prxter nacuram
cirq difclltietllr. Sed magna ex parte calJa euane(cere ac~idt,ran[m
andbll5 committentibu ca humoriblls,allt
in eandem [cdcm vnde comota fimt,( quod propriè nominat Hippocrarcs retroeederc) aUt ad aliquam aliam
fedem in profundo corp ris poficam. Tanquam igitur
ex caufis maximè conrrarii ' moles euanefcar prxrcr naturam, finem hab t maximè comrarillm, am cit~
imam
indicans noclla: mareria; folmionem, aut dotcrrimam
affeéiionem ca in parce prxciplIas remcante. Hxc igitllr omnium ab [ce(fuum communia ccn[cntur. Difiindio vero communis C)uiJcm & ipfa euanefcentis tlImo ris cfl. onfiJerari vero oponet & ali indicia,potil! imùm qllxpropria all' aarum partium fine. Hoc alltcm
!oeo fpiricalium organorum propria difiinétio ab Hip-
e
De dolorc, qui circa lumbos fotiget.
C"I'.
XII.
Olores, qui CU11l febre affligant cir~a
r. x'"
lumbos, & infcras fedes, fi pr~cola
arrigcrinr, inferas re1illquéres feds)XJ[1~les admodum func.Iraq; conlideranda alta
D fig~a
f~nt.Nam{iquod
& horum p~au
, ~xnreJt,
defperandus. œger dt ~l vero
aCcendente in prcrcordia morbo,aha{ifc na
non praua exrirerint, talcm fore puru en'"
tum admodum cxpe abis.
D
Si prxcordia accigerint, quidam de dclido intell exe:
nmt velm 1 in hllnc modum dixiffcc: Dolores, qU(iJ
,
,
. fi
r.J
1
cllm fcbl'c affligam circa lumbos, & JO cras Je es, ..
a[cendcnres comminallt delirium diffjciles fi.tnt. Alu
mcliu guàm hi prxcordiaparrem corporis diébm v0ç." fcptum qlloqi cranfllcrfilm nomlOatll\".
.
Su lunr,quod
fragatl\r vcritati orationi , illlld, quod efi in calce (ermonis pcr(eriptum vbidixit: HUile fore purulen curn
,
. holÎperari admodurTl potefi. Vulc eoim a[c;endente 10 t .
'ntenre
l'acem morb0 1 è duobus alteqml,aut d e rCEcnte 1 1 '
œgrum:auc)G Cecu optimè agacur,pror[us fore puru c~:n
�Commentarius Secundus.
tum.Porro hrec interlHnglluO:tur aliis indiciis.Si enim
~oties
veGcœinflammado concoéta fit,conflullnt
non praua fin t, purulentus euader. Si prauum aliquod A in fedem eills inceriorem concoaihumores,ac pariter
fcilicet cum yrina excernunmr, indicillm habentes bo
fuerit,prOl'fus moritllrus eil.
na!
in fedimento 'Concoéi:ion js.
De ittftammatiotte,qt'.e in ueftca fatiget.
SI vefica dura d1,ac doiore vexatur, dif
CAP.
L X X 1.
XIII.
ficilis omnis , & exitiaiis dL Exiciofifsima vero dl:, quœcunque c~m
febre conti
nua affligit. Qui enim ex ipfa vdica fatigat dolor, intenmere hominem-fufIicir:&
aluus in talibus nihil nif! duru , ac pro necefsieaec excernit.
Si vero neque concedat vrina , neque L x XII 1. ~
vdica mollefcat,ac febris continua fir:pri
mis circuitionibus morbi interire eu , qui
dol ore afficitur,expettandum dl.
Neql1e mollefcere veficam, ac febrem continl1am
. effe, perfpicuum eil. Vrinam vero nequaquam concedere,ob[curum, inexplanatumque eil. Etenim nomen
de affeaibus,& accidentibl1s ferre affolet: ql1emadmo- _
dum omnes alii pofterioris xui concedere inflammationem,molem,duritiem,tentione,dolorem dixerllnt:
B non tamen aliquis concedere vrinam dlxir. Icaq; forfitan de prxdiais Hippocrates appellationem tranilulit ad vrinam, vt mutationem eills in melius, ita intelliquidem fi coneedatur:vacuatiooe quogamus. ~tOd
que ex fupprefsione, proditam ab eo inaudiamus licebic:vt intelligamus per inflammationem veftcx) filPprimi vrinam. Id eniro quoqlle interdum accidere folet,quoties perquàm exÎriofus morbus dl:: ac rarenter
- ex eo conllale[clIDt. Igicur ad hune modum legitur in
aliis quibllfdam , & idem in codicibus Arcemidori, &
Diofcoridis:in aliis vero diétio ita habet : Si verà nec
vlIa nlerit vrina,neqlle dolor concedat.Ac tatis lcaio
nullam habet quxfiionem,aut ambigllitatem.
S~penumro
diaum mihi eft, vt phlegmon es, id eft,
inflammationis vocabulum , Hippocrates de phlogofi,id efi,inflammatione afferat,fermone indicans,quam
Erafiilrams, & eo pofteriores nominant Gngnlari appeUatione phlegmonem:qllemadmodum fanè & nllnc
dixit : Vefica dura,ac dolens. At vero, quam ob rem
talem dixic elfe difficilem affeaionem,maximéq; qllOtics febris infefiet aCllta, perfpicuè ipfe indicallir, magnimdinem caufando doloris, & deieaionis fllppref1ionem. Sllpprimirur vero propeer angufiiam. porre:
ai intefiini,atgue veficx dolorem. Definunt enlln xgn
tali fungi officio,qllOties fiatim fi cœperunt,dolor infeftet. IdlWe commune omnis doloris eil.At vero dolor affiigit interdum,quia fungen cia officio organa,inflammatione laborant:interdii quia proxima ipfis mebraafficiuncur. Ica reCpirantes, dolore infefiantur ex
Ha:c formula potifsimùm attingitpue- LXX 1 II 1.
inflammatione lienis, am ventriculi, auciecoris, am in
ros , à feptimo ad decimumquanum aniliis mufculorum : & ob eam rem fpirare difficulter co C
num.
gunmr illo genere fpirationis difficultatis , qllO fpiratio parua, a~ cl'eb:a fit. Se~
h~ilS
fpirato~s
difcl~a
Propter impor~lu)
atque exupcrantem cibum,
tis arque etlam aharum clllll/lIbet caufa, lIbre De fPlcopia plu rima col lIgl tur humoris crudi vocati in corra;ionis difficllltate primo diaaeil.
poribus plleroru. Is igiCllf per renes expurgarus quotjdie,atque edam per vrinarios mearus in veGcam colLx XII.
Si vrina mingirur purléta,cndim~
lealls,interdum
calculos in ea gigni t,fxpe etiam inflaac l~ue
obtinens fedimentum:folmio acc!
mationem,quoties veficaab humoribns talibus fÏlbindie regrotationis.
de traiicientibus, vehementer afiiciarur.
Galen • .
Tom.ll.
Cc
�~)3
. CLA VD.
Prognofhca Hippocratis Comme11tarius
T ertius.
Laurentio Laurentiano Florentino Interprete
DefebribM.
~=!E
CAP. 1.
iudicationes 6- A
iifdem numero diebus,
& ex quibus [uper[unc ho1 mines 1 & ex quibus interBR 1 V M
~Iunt
~ 't~ ~ 5I';lt~
~eunt.
Duo babetis volumina (vobis enim id. dico {odalinequaq.ua inft~er,
bus, quicunq; coegi is m e ,qlo~
{cribere e arrationes comentanorum Hlppocratls)m
prxceptade diebus decretoriis,ac illdiquibus ~mnia
caeionibus perpen[a fimt.Pond [cieis vt eas quoq; no B
tanquâ eJendas in vulgus,[ed tanqua vobis tantummo
do legendas [crip[e;im. Accidit aute v~ exci~rnt,
~
in m:lOibus mu1toru fim,quemadmodu & aita muira a.
nohis perCcripu: & ob eam ré ~lum
i~ comentanis
mihi libuit enarrare volmenHpcrat1S.~:uq;
enim arti vtilia ab eo didicilIè oportuit,ea [une in multis à me vol.lminibus parirer cu propriis enarrationibes copra:hen(a. Sed guoniam & gua:dâ diétiones ob{curiùs diétx praua naéta: [une enarratione, ita Vt nullus vobi placeatex iis,qui comeneationes [crip[erunt:
meliùs vero,guàm hi,fcrurari {enrentii Hippocratis vi
fus ego {um vobis , idcirco me [cripta relinguere voluifiis vobis, qUa:cûqi {ermocinando coràmaudiuifiis.
At vero id ipfilm ego quogi vobis pra:dixi, vt neceffe C
fit enarrationes fore inxqu:l.les, non omnibus a:qu~li
ter diéHonibus enarratis,fed integriùs illis,guarl'i nu[Guam in comentariis m~is
11.lbui métionem:[ummatim
quibus in eis iam camulari[simè dOClli : ne
vero is,d~
l:epenul11ero eade.m prxceptl fc~ber
cogamur. E:go
quia omncm de dleblls decrero l'ilS [el'monem , ~al lt~r
ac de indicationibus , in ql1ibll(dam p r(ec,ltus lum Itbri : hoc loco (i101mam r rumdt't tante.HlI, qua: ibi
prodira; (un~,i
an iml1m r .. uoc.1ho, petito i ~e
ini tio.
Iudicatlo enlm pCI' morb~,
d ~ fo :o crann tma appellatione diétl efi, fignificans prxci item in morbo mutation m: g x glladrif.triàm exi ire Aut enim ltarim D
vinJicanrnd. m l'bis, am magnam obeinenr in mcl ius
mu ationc,am fiar:OI moriunCllr, :lllt muleo dereriores
ellad 1O~.
Itaque dl~S
primas ÎlIdic:uiones, fimplicitcr
nominans iuJicationes, proximas ciuas magna ex parte C\lm adietlionc malaOl iudicatiollcm,am pralli iuùi
C:UiOIlCfl1, aut alicl'liJ tal verho illllic:ttioni adiiciente • ql1andoqi v ro & fille adicétionc fim plicirer. Oidicf~
pr:rterC1 Vt omli~
iadicar io cum qllauam ellidéci fiae vacllation ,autan[ce{fll. R ~ u ' e>cnil1
pli rllii ti
tummodo pcrfomnum :driorem,ac longiorcm cel res
•n me li Il (ec fun t mlltiltiones : qUJS non nu Il i volllnt
•
etÎam nominari iudicationes,alii nequaqltam compro.."
bant.Ac verO dies nominant decretorios,in quibus ta·
les firma: parlter, ac plurima: fiut mutationes:per alios
dies neqi firmas cernimus, neqi multas fieri iudicatio'ucs. Cœterùm cognouit no primus (olùm,(ed eria ma·
ximè, admirandus Hippocratcs decretorioru dierum
namra:atqi etÏlm indicauit cau[am generationis eoru,
quâ nos ql1oq; libro De diebus decretoriis docuimus,
validioré indicates elfe circuitione decretorioru die~
rum [eptenarii.Secl1nda vero potefiate qllaternariarn,
eo ql10d [eptenaril1s hipanito {ecetur. Porro denu~
tiari futl1ra illdicatione [eptenaria: circuitionis à qua~
ternaria. ~anls
enim dies [eptimi, vndecimllS vero
decir~?qla
. r.ti inde~
dl: : qllOS Hippocrates indc~s,
&
conteplablles nommat. Sanè tali modo numera.rJ vl~t
[eptenarios. Duo déinceps primi à [e inuÎcem dldl1 cu •
cur, [equens vero tertius coplliatur, Icaqi diducllntU r,
quoties in aliii dié definente primo [eptenario,mox {eguens ab altera incipit. Cop111âtnr vero, 'ltoies}n~
dies vtriCqi Ceptenariis coml1nis efi,definete in eU pnmo (eptenario,pro ximo vero ab eo ip[o incipien.te. Ee
ob eam ré vige1unllm di~
tenii (eptenarii noui(Slrn urn
elfe perhihuic. ~od
fi hic quog; ex didllétionc ~lIe:
l'atlls elfet,primu & vigeGmuIn,no vigefimu, val1~ore
elfe oponebat. Sed coftat vt no ita elleniat. V igeÜOlllS
eni01 & [xpenllmero, & validè iudicatione efficere.ccr
nimr. Igitur cùm tres [eptenarii viginti implea~C
dies,
tu aute gllarrus [eptenarills primo & vlgeGm o I~c<;>e
tur, ex [eptenariis déinceps tribus viqin ti coplec:s le
bus,m rite> Hippocrates quadra3c{i;:;u diem, r~o qu~
drageGmum (ecundu d cretOrillm elfe dixit, Inde.m
[cxagefim li III , & oél:ogefim u, no [exaCYe!imumtertJllm,
1;)
•
• 'ooum
neq; oaogefiIInll:nguanllm. Hxc i\?itlH ClrCllltl
per [epten,\l'ios di3el1io en. Nlmer~tio
vero per,q~
ternarios Imic filblègl1es efi. Oiduét enim gUO U.IS , ~
.. d
.
.
S~hJOICl
pten:l:IO, m II?S I~ co ~1l.at
e rn:lJo
s '.9la:~1
.. crà Ce
morl)! dlC~}fit1s
el'l tprll111 gl a t ~ rn a nt,UlI~1
v b
cundi. Tllm aute gllaecrnarius déinccps tCJ'ClllS, a 0étauo inchoab iml' div,quia fccunclll ( ~pcenlr
il:s ab e?,
ip fo inci pit. Ica ht Vt vodecimlls dies, finis ht terru
.. • •• , . . 1
• [)
,
• tlI /l!lIaterqu:\tern. l'li, 1IllClll veru ql1artl. orro qllln 'J
.
'
d
'
.
1
\.
l
'
narlll S,:t eClmoqll:tno In c.10.11Irur l )l',eo '1 lIàd&tcr
. .
S
tiu s fc ptcnariu s. bimrad JCCilllu(rpeill111m fi~ls
elll
CI
..
ta aC
clllObliS qllarernarJls, (pll.n ,
pcrueniet: qui nl'i~
é hl~
fexto comllnis cl1, ill 'lu s tcnius lcptcn:tr.ius ~l;d
dt. It!tg i vi~e[ls
clic xgroc.uionis, finI .t:1I.1 (epee
,
,
•
r.
h l ' HI JO!tllrper
nanoru,
& qllarcrnanomOl U x: ;1)O tlll:
t:? '" "r
cirCllltioncm decrcrorii (1I1lt. Alii vero Il1tercldllt
morhos :lcut s: qui C'fll:lm ob ré int rcidanr, libro . e
dieb lls uecretoriis pcrpen[lIm en. li llint tercils,.g~;
tu ) aç n0l1l1s.1nrcrçiJic 'lllandoqi & (exC\l~,
9IIIud1 1~nc ,
b
�1)4I
Commentarius Tertius.
1)42
illdicat;proptereà qUdd eum aecidentibus difficiliorit 1.r,ql0~u
'" & nommatlm
• . pau lopo
' 'fi habetgratlaexem
•
bllS interdfi faciat iudicatione,atq; ad hypercriGn no- A ph menuonem.
minatam,hoc efi,acerbiorê iudicationc excidat.Et veIcaque primus impetus hûc in modum 1111.
ro etia quod nô integrè di (curiat mor~u,
(ed imperfe~è:&fi
quando integrè di[cmiat, prorrus efficiat recifint~r
, fec~ndus
verà a~ feytimum prod1llam. Hœc & alia multa [Unt à nobis·libro De diebus
ducltur, tertJUs ad vndeclmu, quartus ad
decretoriis prodita:quœ omnia ferè Hippocrates fcridecimumquartum, quintus ad decimum...
pGt aliaaliis voluminiblls,[ed à me [unt vno libro côprçhe[a, cui titulllS De diebus decretoriis efi,Gmul de.
, feptimum, fextus ad vigefimum. Hi ergo
finitis iis,quœ minùs definita erat, atqj etiii integrè exex morbis acutifsjmis per quatuor ad viplanatis iis) Gnœ ab Hippocrate videbantllr negligenginti ex additione terminantur.
tiùs prodira.Cui vero libeat exquifit:l ratione prœ(enillx,
tire [mura, reuoluendœ fllnt duœ comta~ines
Srepnlt~o
offendes ab authoribus proditttm imè quibus altera De diebus decretoriis, altera de iudicapemm hofilllm, aut latronum:ex quo nunc Hippocrationibus efi. ·Nunc vero infiimimus duntaxat enarrare
tes fic tranfiulit appellationem ad circl1itionem decrediétionem Hippocratis propofito libro. Ex quibllS fi.ltoriorum dierum.Cœterùm quç fimt déinceps [cripta,
per[unt homines , & ex quibllS intereunr. Verbum Ex
perfe patent, poti[simùm quibus inanimo hrerent ea,
quibus,aut illdicationibus,auc dieblls dicit.Sed reétius B quœ paulo antè docuimus.
efinon Diebus intelligere,fed Illdicationibus.Sienim
V/circuitionibu; morborum,(7 quo pctélo lion
& qllàm maxime potefi verbum Ex quibus, & de dieÎlltegri-s lIumerelltur diebur.
bus dici, tamen primaria ratione in illdicationibus, &
CAP. 1 J.
ob illas etiam in dieblls exifiit. Cœtenlm ex his [llperelfe hominem,aut interire, indicat appellari ab eo iudiIeri vero non pote.a vt horum vllum v.
cationem·in quauis celericonuerfione, non [olùm ca
integris diebus eximiè numeretur. Nô
quœ ad [alutem exifiit.
'
F
Simplicifsimx enim febres,ac fignis fir
I I I . matœ fecurifsimis ,quarto die, aut cÏtiùs
vero, ac fignis affli. deiinunt. Det~rimx
gentes difficillimis, quarto die, aut citiùs,
interimunt.
Il.
e?ir:n annus , ac men[es integris numerarJ dlebus natura apti funt.
Cùm tres in diem vigefimu [eptenarios addl1xiifer,
ob id ait, Non po{fUnt talia diebus integris nl1merari:
neq; enim ann[l, neqi me[es integris numerari dlebus.
Et verèfanè talia dixit. Annns enim nô trecentorum
& [exagintaquinq; dierum tantnmmodo efi, [ed edam
Simplice.s dicuntur homines, edam maleficiin quadam diminutione, queadmodum & fimia callias à pul- C quartœ panis diei, & item ad hœc partis cuiu[d:i propè
quodam modo centefimœ. V nu[qui[qi vero men fis mi
chricudine,cùm Gt deformis. Porro dicuntur etiam ii,
nor
e~ tri inta diebus , ~aor
vero nouen: & viginti.
quifint probis imbuti moribus. Sed enim primi fre9 efi ab anuqUls, menfis,
vt etlam nunc in
Nommatn(qi
quens v[us apud authores,fecundi vero rariorefi.ltaac Solis coimulds
ciuitatibus,
tepus
inter
dllas
Lunœ
que dicunt interdu & ita ,non [olùm fimplice, [ed ecii
tiones
intercidcs.
Et
cui
Iibeat
tempus
id
exqujGtè
edi1implicitate de affeéèione bonis moribus prxdita. Di[cere,
fimul
cu
idoneis
demonfirationibus
guatum
fic,
narchus igimr inoratione ad Daone ita dixit : Guberintegrum
habet
volumen
ab
Hipparcho
faétu,ql1cadnans rem ipGus Cephalionadoldcentis,,& namra promodum & De tempore annuo cômentarium nofirum.
bus erat,ac Gm plex. Demofihenes aduer[lls Ae[chinem
Ita ergo edam Hippocrates Ceptenarium dicit, necno
cum iudicibus di(putans ait:Nunc vero ob vefira fimvidelicet
& qu;ternariu non elfe integr<:>ru dieru, [ed
plicitatcm,& indulgentia pœnas dat,& hxc quoties lip.ar.tem
gua?da
de{f~,
tantam, vt tre,.s [eptenarii vigin
bet. Plato libro De Republica tertio: Igimr reétus [ertl
cl1'cun[cnbantur
dlCbus.Sed
quçna fit cauCa horum,
mo,couenientia,honefias,côcinnitas, ac fimplicitas co
docerelibro
De
diebus decretoriis ter
ipfi
tentallimus
thÎtatur. Non inCcitiam intelligens perdiminutionem
m
ù
c
,
o
~
t
tamen
nemo
anteà
ve1
dicere
aggrelfus fit.
vocatam fimplicitatem,Ced re vera reétu, ac bonis moribus paratum intellcétum.ltidem in Euthydemo fimPo.aeà vero eodé modo & ea ipfa ad- VI.
plicem dixit eum, qui fimplices habeat mores & honefios: & vtdemirams efi, hic efi adole[cens ,'ac fim- D ieaione, prima circuicio Cjuawor & trigin
plex. Sed hœc abundè Gnt exempli gratÎl prodita ad
ta dierum,altera quadraginca dierum, ter
cognorccndam authorum confiletudinem in verbo
tia fe:xaginta dierum
ftmplicitatis, ac fimplicis , [ecllndl1m dllas GgnificatioNon id nunc dicit Hippocrates quod pofi diem vines faétl.Nnnc Hippocrates in altera earum,febres di
gefimum,
ad quartllm & trigeGmum v[q; nllllus interxit fimpliciCsimas,tan quâ. di xerit placidi fsimas,ac micidat
decretorius
.~ib
~nim
ita pugnaret,medios quo[ti[~mas,
haudqllaql1a maleficas. Et qlloties fecllritatis
dam
dies
decretonos
libro
De
morbis vulgarjis comindicia cxtiterunt, vI tra primum ql1aternarillm nequamemorans:
&
qU;l:
apparent
in
œgris,talem
coar<tuunt
qllam procedet, {ed aut quarto die, aut citiùs deGnet.
[ermonem.Sed
quia
trillm
fcptemrioru
ad
vigcGmum
Pari modo maleficx qllOq; febres & cum indiciis exiV[gi diem inter Ce déinceps l1llmeratorii,non eadê fuie
tiofis faétx,qllartO die,allt citiùs interiml1nt. Iraq; co~onpfit:
([ecudlls e~irn
primo ~eil1néts
efi:profiat vt & tertium dicmadnumeret decretoriis,dum ait,
llldeq; declmoquarro die finltllr, tertlllS vero huic co~1arto
dic, aut ciriùs, deGnunr. ltidem libro Devulpulams efi:& ob cam re vigefimnm habet limirem) idgar~is
morbis primo voluit, primum inter dies decrecirco & [equentes tres [eptcnarios pariter procedere
tonos (cribens tertium. At vero [ecurifsima dicit tndi
volens : vt ex duobus feiul1étis ) tertio vero copulato
ciaea,qua! particlllatimabeo magnoperè co~mendaTom. Il.
Cc 2,
Galcn.
c.a.
�15'4]:
Galeni -in Prognof1ica Hippocratîs
1)44
viginti Impleantul' dies, quadrageGmum noniCsimum ,
fiatuit terminllm [equentillm tri1ll11 [epten3oriorllm, in A
jpfis verO dllobus terminul11 circunCcripGt triccl1mu-'
quart1ll11:& ob eam ré fecit hllius ante ql1adragefimum
mentionem. Pari ratione mox ab his cres [eptenarii
in [e xage!Ïmllm deducllntll r. Et vero oétogeGmum decretorium perhibllit Jnon oétogefimumql1artum,libro,
qui eH: De morbis vlligariis.lta cres [eptenaril viginti
dierunumeru abColllllnt. Idg; cuenir proprercà ql10d
dllO primi [éorCllm nllmeralltlll' ,ita vr decirnoqllartO
deftnant die, tereil1s vcro illnéèim cum Cecundo , ira vt
hic quo que vigcftmo die cOlltinc:uur.
'
mi-rabnndi [<;penumero vaticinillm gltoddam noftrum '
prx[agil1m credllnt,guàd febre detenrus quarrana, no ,
vindicabimr poft diem (11 ita [ors mlerit) decimumquintum. Atqui per-tereianam non demÎl:anrur prx[agiul1l. Scd in v triCg L1C ratio communis cft. V t enim per
febres continuas nllmeramus omnes déinceps dies in
prç[en!ioné fmura: illdicationis: Ïta per intermittétes,
adnotationcs:vt quod per continuas [eptimlls dies va
let, id pel' inre"rmittente.s [eptima circnitio prxltet. Ob
id igitur. ex<]uiGta terriana [eptem cirCllitionibus , non
gllod
dieblls ieptem illdicari natura [olet. ~inetam
quarms dics j, principio nllmeràl1ti adller[us Ceptimum
cft , id quarra circuitio aduer.[us [eptimam circlliri0
fi ~ [ ' ,
Inter initia horum difficilius dl: pra:- nem. ~anus
enim dies, feptùni index eft : & idem
qllarra'circllitio,feptimx index eft.$ed de his omnibus
[entire e;l,qua: pane maxima remporis iu
libro De il1dicationibus pcrpenfiun cft. ~ociral1u
dicanda (unt : limillima enim eorum iniid vnll intellexiffc [ufficiet,qllod & quartanç febris iutia [unt : (ed ~ primo die animaduerten- B dicationes ex numero circuitionum accidant,non dierum : ex eodcm coCmo, id eft, ordine eft. Co[mon, id
dum dl)conrtderandumque fîngulis addicft, ordinem appe!lauit decretorium ordinem die mm.
tis quarernariis : ,nec latebit qu6nam verVr enim aco[mias, id eft, inordinationis, proprium ex:
tetur morbus.
ataxia,id cfl:, inordinatio: ita co[mu, id eft, ordinationis,taxis,id eft, ordinatio. Et ob eamrem appcllarunt
Rurfus hocetiamloco verbum Illdicanda,uanllati.
p-lorrales vniner[um hoc,cofinon, ar~umento
ordina~
~il1rn
efi,tum in bonam, mm ctiam in malii mutarioné.
tionis, quâdoqllidem in eo cnnéèa rettè difpoGra [unt.
Ac dicit inter initia morborû,gui breui iudicandi [un t,
In mcdio cnim eorum terra pofita eft , extra mare cirfaciHimè cognofci qu6nam deftruri fine : gllcmadmocumic,id ambit aer,il111111 XtCr, demii his omnibus ca:dum paulo antè dixit dc iis, qui primo quaternario iu,:"
lum circnm obtcnditur. ~iletam
motus inearbl~
dicandi fLlOt. Etenim febris ipfa,fi cmanda eft,placidif
lillm ltettarum, qllid opus cH dicere quàm qrdine canr,
(lma:fi interemptura clt xgru, malcficentifsima eft . Et
vt qnx a(sidllè limilitcr habeant. Erranril1m vero mOC}lla:CUn.g; in vtraqi indicia !i.mt,in priore quidé omnia
tus,gi.tanqllàm
non fin~uls
diebns pares e xillant, atcafaluberrima : in [equemi vero deterrima flint . Ira fi t ve
men
ordinem
~
l
b
i
r
a
p
temporis
cirCllitionibus [crrcutra guarturn tr30nfmeet diem. ~andoqlié
didiu.ant, ipGs aCsiduè eafdcm figniferi partes, perrep ranci m,us vt [emper fiat illdicatio, vel natllra [uperare mor
,
bum,aut viéèa ab eo. 1taqi placidi[simas natura xgrota C ubus.
tiones ocyfsimè fupcrat,à difficillimis vero ce1errimè
Si quis minima temporis parte iudican l x.
vlncitLlr. Ita cfficiturvt maximè contrarii iint in.ter [e
dus cfl:) prœ(entiri propenfil's poreIl
x.
morbi,qui celeriter iudicicur, fimiles vero qui per mui
co
rum tempori ad [ollltionem regllirant. V t enim pel'
xime enim ab inirio diCsider.Qui enim mOl'bos brClles magnlls exceJfus quandoq i nacura: cft,
ualirurus cH, facilills (pirar)fine dolor,e a-:
quandoqi xgrotationis, ita quoties nel1tru magnopegir,noélLl dormir)& alia figna [ecurj(sl~
re eXll cret alterllm, [cd ceu fariter quidam bolles pli
gnent, lus edam temporis 3o( alterills ViétOl'ii deGdehabet: qui vero moriturus dl, (pir?c dJffl
ratur :Itidem lllétan tes glliclInqi palxllrices peritiores
culcer)conf1 iétatur, vigilat)& alia figna dc ~
habcntur,intcrno[cut vbi magnum viJerinc exceffllm,
terrjma habet.
flatim alterum peruiéturllm.Si vc.rà nelltcr magnopcrè
eXl1peret, profeél:o plus tempons pugnatllros pr011ltn
V crbnm PropenGùs, vtanrcà cft proditllm , pr9
tiabunt,llodum cogno[centes vtereorum viéèllru fit:
ptiù ,facilill[gue {ignjficat. P ropeni~:l
enim appe J[ed procdTiI tcmpori id guoCj; prius,guàm cxteri, co
. l'a . Icaqlle
tat er~CI '1'lora, &'a d coo-no licendllm prolllptlO
_ .
gno(cent: gllippc qui vel exceffiml exiguu exqllifitiùs
"1'
'
r
'
'f'b
s
aclJ11nlS
èd"
'
l
~
d
~nimclderat.
Artifex enim ma ximè di Csidet ab eo,' D pau oant IXlt. J1np IcmlmxeJ11m e re ~'"
firmatxfecltriCSlmÎ quarto die autcieiùs,deI!Jlur. c
qui anis expers eft: vt vel exigua reri! difcrimina prx"d
.- l:l 'planlU5
. , III
. d'ceturquœVt'pcr e xep
J
fi
Ilunc reccn (-llltl
[cntiCa.S~l
guia aliqlll nullo paao Cemiri queût,prx
).
. . fi' erenS
nam Ggna falubcrnma /wna fint. IC71 wr Jp c)l1 d
e xiguitate, talia negllc etiam anifex cognofi it. l tague
enim conla.i~
' lIS ~ft,F.cius
!pi~a
r, ~nef1
i~
dici r:~j
qnàm primùm ["neiri pofTilOt,tIInc cognofcllllwr. Ob
lore agit, 11 étu dornllt. ~I
vcro I10~
' ,tl1S
c, ~ r ~
cam igitur ré prxccpic Hippocrate er /inglilos gllarat difficul tcr,e n fl iétawr, vigilat. Dé 111 dC." trJ 9•..e a
t.ernarios c nliderari murationem. Non cnim Iatebic
" ''lUI
l i cm, Et al'la /-Ign.
a [CCllrJ[Slm
mOI11. a(1"leClt: pnon
hb t
C]uonam vcrrcmr ,id elt, vtrUITI in rani ratcm, làllltémgi
habct. Secundo vcro l Et :t1ia figna dClCrrJll1:l a ~ ,
a:gri exupcra tc natltr:l):\n c)(lIpcrata,ad in te ritltl11. A t,. lare indicans vt CXCl11nlorum auCa [ccerit m;~dClO.
[P 'u 1 eque hxc rCrLun fillnl111 cH. cd quonam 1110d cam rcm
nem trlllrn cx "troque gencrc fICT!10rum. on ...
pori(simtlm agas)libro De ludicationibus à me pcr[cri
.
. \ aù'ICClt
. lcrmonl:
C
• M
. è enim ab11'
Inl[IOt
flam
mentCJ
aXlm'
pro optlmc di{;:3~
liccbit.
l'hie
·cun
UbK ct: Id, 'luot! antc:!. qu guc ICllIl11 Il 1 . :.
.III fiIgnc ('It ù·IUOl'tlllm
. .111 ter CLemOl toonun, qUI mlo lmo
'0
YII J,
Qlarcanx qu0'lUC condltio)cx eodcm
tcmpori traél:u di Cccffll ri finr aur in (aniratcm , :lutJn
. luso
r i s exce' .....cofin ,feu ordll1c dl:.
mortem: qUOJl1odo cornl1l qllll)
Icmp
)
~ Il"
CXCCTlhu
Id quoqu plcriCquc inc gnlrum cfl: & ob Clm rem
dalltur,confimiles nota: in principio eXuLut. ve rbuOl
4
M:-
fI"-
s·
t
\.. ,\,
,
,'n
�1)4)"
Commentarius Tertius.
•
tan tum earum exifiimare eere numerum, quant~
decreverbllm «M.~9'nV1Ef
(nam diélum quoque id nomen
efi in diélione non admodulU conflleelllU Grxcis) aut A coriorum circllitio habecur:vt breuifsimlls quidem pd
mo circl1nfcribacur quacernario,poll:eà vero is,qui fede1irare, alle inquiecos agere : quod verbum lcno~fr,
cudo,nlm qui tertio,déindequi quarto,mox qui qllinin efl,confliélari,fignificat. Sed reélills,quandi ex ipfa
tO,ac demum gui fexto, qui quaternarius in diem vige
voce coniicio,prills fignificacum efi, vt nomen fic faéHi
fimum dellenit : polleà vero aboleri quaternarios, fiehoc «M.ocpao-oY7ES',lkrB ltM.oIE cpacrH41' ltM.", id efi, prodque pel' feptenarios illdicationes ,déinde etiam hos
ptereà gllod aliàs loquarur aliud. Nonnulli, quia muaboleri pl'Ocedente tepore, ira vt pel' vicenos dies mor
tet alias in aliam figuram rd- Ij'att, id ell,oclllos,extitilfe
bomm efficiantur folutiones ,pofieà ad menfiîi numedicunt appellationem.
rum deuenire. Dlla: eUlm funt temporum pra:finitioX 1.
His igitur ira eUeniel?tibus, .confiderari
nes in morbis, vt aut acuti,aut diueini nominetur. Sed
c;onueniet p~r
temporis fpaeja,& adiet1iogratia illu .oris difciplinx fœpenumero ita nominamus:mox
ab ipfis dl1éli rebus cogimur alios inter eos
nes fingulas meamibus morbis in iudicarurflls ponere aclltos ex conuerfione, & omnes ditfetionem.
rentias tres facere : è quibllS rurfus iingulas pareimur,
V c. antel qllœcunq; dixir de primo quaternario in.velue in primis,nempe acuris,hic fimpliciter aClIcus, ilter initia repetiuir , adiiciendo & exempla: pari modo
le peracutlls ab ipfo Hippocrate nominatllr. Peracururfus per hac diéHonem perfequicur ea, qua: funt per B tus, fi feptimllm non tranfmeet diem, fed allt in eO,aut
etiam mamriùs illdicemr,: acutlls,fi vfql1e ad decimumillam tradita, in qua ait: Sed à primo animaduertendli
quartum excendatur. Tum autem Imic qlloquepaulum
ell,confiderandumq j fingulis additis quaternadis, nec
quidadiici cernences, ambigimus ,propriam non halatebit quonam vert~
morbus.
betes deferre appellationem morbo, qui decimofeptiQ!!o paéfo in mulieriblu J, die, quo pc.,
mo iudicetur: quomodonec d,qui vigefimo finiarur,
pererint, iudl ~ atioles
exinatlt.
ira vtappareat hac in re ambiguicas acerulls nominata,
CAP. 111 .
videaturque interdum nobis verifimile non eere dccimumquarcum
limicem acucorum morborum, {ed v ige- XII. pAri modo in mùlieribus iudicationes
fimum diem. A t vera rurfits & alia non pama ambifium à parcu. .
guitas fuper eaipfa reefi. Etenim morbus aClltllS curo
Principium numerationis tibi fiac, non quo die cœmagnimdine quadam, ac febre continuaintelligicur. Si
perim febricitare,fed quo pepererint. In qllibufdi igi
enim non iea fit, Cjllanquàm circa decimumquartllm fol
tur circa fecundum am tenium incipiunt diem à panu:
uatllr diem,aut edam citiùs, eill[dem appellationis neex quo multi numeranc fucuram iudicarionem. Sed res
quaquam cenCemus.Igitur ha: funt,& tot aclltorum dif
non ira fe haber,fed ex quo pepererint,nlImerationem
fereneia: pra:fcripti cemporis morborum:aliœ vero eofie ri oportet dierum. Ca:terùm cùm hœc omnia fumrum,qui ad ampliorem lacitudinem poll diem vigeGmG
macim dedieblIs decretoriis docuerit Hippocrates,li- C excendanrur. Et vero illommconfonum rationi videbet Vt in animum relIocerur id,guod à me fçpenumero
tuf, vt gui vfque ad guadragelimum proroO'émur die,
qlIadam propria differen ria collocenenr , q~i autem ab
diéhlm efl,id efi, gllafdam quœfiiones haud quicguam
bis ad feptÎmllm menfem excenduncur,alia differentia;
coducere ad anis minifieria,logica habentes confidequomodo & qui annui fimc, rurfus alia copr:thendun..
tationem. Vfus enim pr:rdiélionis ell agno(cere diem,
tur : & ad hœc, qui habent non menfium,[ed annorum
quo morbus iudicandus efi. Sed ytrum calis fit acutlls
numeraeionem. ~od
igitur afsidllè moneo,talia pra:a Dpellandus,an peraclltus, an longlls , an acums adautermittenda funt, danda vero opera efi, vt idoneus fis
aus an acutus ex conllerfione,de no minibus gua:rere
prœfemire qu6nam rempore conualimrus fit œger .Icaefi p~tiùs,
quàm de rebus . ~odfi
cui placeacvel taque confiat vt Hippocrates in vno morbi generc, qui
lem qua:fiionem elfe de rebus , ta men non de iis rebus
folet nominare fuppurationem, incerdum vigefimum
efl:,ex quibus orfus qllifpiamauc pra:fentÎat fumra, aut
diem llamat terminum eruptionis, interdli trigefimii,
reélè medeamr. Icaque fubiiciamr nobis verè prœcognitum elfe vigefimo die fore morbi fo\ucionem : mm
am quadragefimum, am fexagefimllm. ~ocira
permines deferre appellationes iis, qui circa ralia periciore itacuenieme glIemadmodum expeétabamr ,qllenda
res exifiuc,ipfe (tude prxfentire in guem ?e relaris terdicere acutum mOl-bum extitilfe,quendamnon acumm
D
minum
ruptio perreptura fit. Id compenes duoblIs vc
permittcre nominari ipfitm : finem enim elfe morboru
lm
infirumentis,experimento,ac
ratione. E xperimenacmorum decimumql1arcl1m diem : déinde eos in ter fe
tO
quidem,
vnam
&
item
alteram
docente filppuratiorur[us difsiderc:& alter appellet perfpicuè longu,pré>nem
eruptam
,
alterutram
proprio
féorfilm temporis
pereà quod exciderit ex acutorum limice morborum,
.
o
~
t
a
p
f
~
n
o
i
t
a
R
vero
,
t
e
c
f
n
g
o
~
mate~iœ
filp~ra
quippe nullam elfe exifiimandllm pel' morbos alia tercloms
filbllantlam,
&
Hem
caufam
efficlencem
eHIS,
tiam differenciam de qllantitate temporis : alter vocet
&
ea,qux
cum
iUa
cooperantur.Simul
enim
aliquis
viacutû ex conuerfione taté morbû: alius acucum adaudie
primam
filppur:nionem
quadrageGmo,fi
ita
contin
aû nominet:alius non fimp liciter ica dicat,fed appellec
gar erupllfe,die, qllam idem fecit humor, verbi gratia,
acutum paulo adalléèioré.Si quis igimr primùm audiat
modicè frigd~s,
ae tempore fi~lter
m~dicè
frigido,
ea,ex qllihus finglIti difcrepantes verifimiliblls comllnc
&
a:tate,&
reglO
,&
natltra
tOClUS
morbl,atque
etiam
riiunt opinionem,déinde decernat quifnameorummeaffeétx partis: & rurfits Gmul viditalteram erupiffe fclius, peï(lfve [entiat: mllltum contel'et temporis, nec
xagefimo die omnibus pra:diétis frigidioribus mm ;lU4
aliqllid in aree iUllabimr. Pari modo fi quis nouicprxtem vigefimo,fi ira fors culerit,calidioribus : e~ his orfenci~
vigefimofeptimo follltum iri morb:tm , nec
fus, poterie alias fcnttari fuppurationes, intentioniblls
pO[SlC definire vtrnm acutlls, an acueus ex couerfione
V tens empiricè j'erfpeélis) con fcrens vero cum ill is ea,
fi~,
neql1aqui in arti~
o~ci
o~endtl1r.
Optimum equ:t nunçaçcidut per calidicatem & frigiditatem ip[omm eO: per differcnclas m morbls abs tempore dufus,
Tom. Il.
Cc 3
Galen.
�Galeni in Progno'i1ica Hippocratis
1)47
runl htlmQl'llm euariantium,& item alterantis eos catl- '
fa: eficnts,qu~
càlor ~atius
& gua:cunque alia A
huic eooperantur ex terra,tempore,aeris confiitutio:" ·
ne.Porro cauCa: ipfillS efficientJs magl}icudinem ab xUte coni-iaiens, & item p,ropria jpfius natura, atqi etia
pane, in gua accidit fieri Cllppuracionem, & aliis indiciis, g u~clnq;
robllr, arg; imbecillitaté indicant in arteriis, ac venis faculti~:
(qui enim nihil ex his agnouic,fed: expeétat ex obCematione cllnétas diCcere fLlppu
rationes , huic mille tempus :lnnorum ad eam rem nequaqliam fuftlciet : ql\emadm.odG rur[us qlli ad naciuu
reCpiciens calore quantus fic, cumg; eo c'" ere concoquendorum l1aturi humorum, viam habet inueniendre
eil1s rei,qua vefiigat) l s igimr efi,qui potefi ex iis,qux ,
nouit,ea ecia, qu:t non nouie, anificii ratipne peruefiigare. Hic VAUS dicet vt circa vigeGmum diem talis-fup- .
puramrlls fit,circa trigeGmum ta1is,& in aliis fimiliter,
nihil infuper necelfe habes addel'e vtrum oportrat nominarl aclltum, an 10ngum, an aCllmm ex conuerfione
,norbum. Ha;c enim ineerfiinguere , officium efi, non B
medicorum medius fidius miniaeriis artis lludentiu,
fed fophWarum [ermonibus vacantium : & ob eam
rem de eiufmodj qllœfi.ionibus in excelCo inGdentes fo
lio, Ccitè àdmodum pleriq; fermonibus perfundunt al1
ditores:quid vero fic regris euenmntm,magis latet eos,
quàm maris congii. Alii ecotrario idonei fune ad cognoCcendu morbos,acprrefentiendum,fiHura,[ed nihil
habent 1guo logicas diluant gurefiiones:& ob hanc call[am a!ü exifiimatul' medici ab hominibus:alii fophj{la:
acmedici verbo tenus: Eos enim ita appellat:& fi quos
viderint librum aliquem legences,& rarione vtentes ad
vtilium medicaminum interpretatione , tales medicos
ferbo tenus elfe (u[picantur.
ea :
p eaffe8ibiM ,qui in. capite, a ore,
a
faucibu-r aIfligant.
CAP.llII.
.~
II I.
ea.
Magis expeB:ari Canguinis oportet eru- XII J J.
ptionem in minoribus nacu quintum & tri
gefi;num an~u!
agencibus:in maioribus ,
vero nartJ Cuppurationem.
r
Finitio duéta aD ~tae
ea , qllÙ magis expeétes (an- '
guinis è naribllS fluore. Caufa vero perfpicua eft,ac f~
penumero prodita, vt a:tas ad guimum & trigeGmum
al1num plurimum gi$nat fangninis. Accedit ad hoc, ve
fangllis per hanc 'ttatem calidior,ac bilfoGor habeatur.'
At (vt anteà definimm iam eft) id.guoqllead (angui~
nis fluorem à natura fiemem idoneum eft, in n~t , U vero#
gr~nqiobl1s
v ltra trigeGmu;nquintum annum éxpettanda magis hlppuratio ea.
.
Aurium dalor acutus clùn'fcbre c'Wlti- xv,'
nua,ac veheméti,djffjcilis dl:. Periculum
enim delirii mortis imne~.
~ja
igru~
fallax hic locus dl.\cito ecial:n animaduertere omnia alia indicia à primo die neceffe cfl:.
.
Nunquàm vehemens dolol' in his euidemibu$auri
culis infeftat:neg; fi infeaet,pericu1u comicabitur:pro'
ptereà gllod neqi pars ipfa prçcipua efi,neq; parti cui:
quam prxcipux con tinuetùr. Sed confuellérun t nom!
nare dolorem aurillm, qlloties in profllndo ex audit~
rio meatll doloris fenfus affligat:nmc enim'ip[e aftlCltur audiwrius nominarus neruus,nô. ex !ongo'inte rua1
10 cel'ebro copulams. Icaque merito multi interim un tur pel' dolores auriii vehementes, in confenhlm perdutto cerebro. OEocirca nonnulli œgri delirant, necC non aliqui de repente morillntur ) quem in modum attonici, quoties in cerebrum decllmbat vniuerfilm aUrium dolOl'em committens flllXio.
CApitis dclor vehemens,& c6tinuus cu
febre, fi quod ex indiciis extirerit exitioIls,lethalis admodum ei1.Si vero fine ta
libus indiciis fatigans dolor vigehmu craCeac dÏem, & fcbris decineat , cxpeaari 0porcet Canguinis ~ oaribus eruptioné , aut
ll!iu quempia abCcdfum ad Inferas Cedes.
$ed & quoad dolor fuerit recens, expeB:a
ri oponee fanguinis eruptioné è naribus,
auc fuppurarioncm , fi dolor alioqui circa
tempora,ac fronrcm aff}jgat.
D
Ordine confllfiore loquicur , rem, quœ ad prx(entiendum maximè condllcit : (ed reB:o ordine texitur
hunc in modum : CapitÎs uolor vebemés,& continullS
cu febl c, fi gnod ex indiciis ex titerit xitiolis) inteorè
lcrhalis
Si vero ex iis, 'lux d idiciai, de regro tan(lllam cOllualimro qUÎc'luam {peres: i principio quiCil m ad fc titnu di cm Cangllinis è l1:tribllS fluorel1l expeébto: procedcce vero t mpore id ctiam elleniet : pus
elll inp t (' narihu s,:tut :1l1 rihu ç , in falmcl1l xgri. Si
"ero 1 vi gchl nll m extendawrdicm dolori acciùens
111 .1?1t" ~ ue c tÏJI1l fa 19 uinis Auorcl1l expeélabi s l'al iu : ma~IQ
v '0 fuppul':ttÎ n m) am abC; e!rum ad in/( 1" l(P a:no.Sed per illlHI té Il~) '1110 (.'lI1guixl' éè.lbis , auge )it tibi exp acionem, li
irltemfiorib\1s,ac fronte dolor veheméns infeltet. .
4
.
fc'
eptlmo dJe, aut C1tlU~i
N atu mmores,
."
,
xv J..
ab hoc morbo inrerimumur. Natu vero
majores, multo tardius. Febris eniro, a.c
delirium,minùs eos infefl:anr : & aures CIS
ob id anteà fuppuramur .Sed per has :rt~tes recidiua' euenientes morborum,plurl.
mos inrerimunt:minores vero natu prltls,
C]uàm fuppurenrur aures, interimuntur.
Si enim ex auribus pus ~fluat
candi~m,
expeB:ari poteO: naru minorem c?n~aJ(
rum,h quod aliud bOl1ul11 in co 1l1dlClUm
exiftit.
\
In minor.iblls natn fcbris, &delirium potiùs acci,
dunt ,ob calidum ,ac bit iofum tempcramentum. !taque
meri tO intcrimllnmr an tè ) qllàm anres [~PRurenlt
Maiores nacu, quantum in his licum efi,l11 111 us pc~1C
1;tantur:(cd rccidiux ipGs eueniunt affeé!ionnm, qUlan~
ill tcgrè concogllitllr dotorcm committens humo:, ?
tcmperamenti frigielitatem.Cçtcrùrp refidullm dlalOnis fatis pcrIi>icullm eft.
. .
Fauccs exhulceratœ cum fcbre}djlC~
les fllllt.Sed fi aliud quoq; f1gnum ex ~;
,
"V 1 r,
�Commentarius T ertius~
1)49
'
1»0
diais fucrit prauum pra::dicédum Vt CUII:1
fi 1
b fi'
'
lore vexantur,nec inflammatÏo, :tut racer ignis appareC;t
A :lUt in eeruice, aut in faueiblls: eynanehen per c lieepe cu 0 mor us lt.
ram talein nominant affeéèionem. Sed quod a.fsiduè m()'
F:\llees exhlliceracre labem indicant derodentis bu',. - neo, videtur & Hippoerates (acere : nec ita vocabulis
parcè vtitllr,lèd vt libuerit appellat. Sanè & in qllibuCmoris.CauCa vero d'itfieultatis non pa'rua: elt,qllia eum
dolore deglutiunt. Itaque confiderari conueniet & al,ia
dam codicibllS antiquis legimr initium diaionis per
indicia, vt exqllÏfitiùs futura cognofCantllr. Commune
f literam, fynanche, id eft, angina. Ita conltat vt nihil
vero in cunais erit tibi pra:cepmm , potÎfsimùm vero
iuuet de c & f lite ris diifentire, quemadmodllm medici
in iis, qui nec eJCql1ifitè optimi affeéèus, neq; deterrimi
reeentiores agunt. Vbi enim côfefTa res eft,obfcœnum
ha~ntur:i
' quibus & ip(e Hippocrates cenfere atIOlet
efi de nominibllS litigare. At confefTa res ell: iis,qui mialia quoq; indicia effe confideranda.
.
nifiet:Ïa artis agnofcunt. Si enim vehemeter firanglllantur, v't cogantur re{urgere, deterrimè exigunt, dolore
vehementer affeéèi, nllllum vero aut in ceruice habenDe angill4. CAP. v.
tes,aut in faueiblls aceidens.Ab his vero déinceps exifiune ii,qui nô fpiren t difficulter, fed dolore admou~
IV l Il. AN&in~
grauifsima el,a~
celr~imè
invexentur, ae pariter tumeCcat cemix; & fal1ces rubicunnec 10 cerUlce, nec
tenmtt, qu~cn;
diores euadant. Tertio loco difponuntur ii, de,quibus
infaucibus c6fpicuum aliquid efficit.Plu- B Hippocrates pra:fenti fermone perfequimr:qui nec ve·
hemeter affligantur dolore,nec [pirent difficulter, gutrimum vero doloris infert, ac (pirationis
ture quidem nequaquam patiente:fed aut in ~auces
Bunon nili ereél:a ceruice xione,aut in ceruicem,aue in ha:c vtraq; decumbente. A~
difficultatem, qu~
vero Buxio ha:c magna ex parte biliofior efi, ita vt perenim & eodem die,& feditrahatur .H~c
fpicuè Cacmm ignem,aut inflammationem {acro igni fi;.
do,& te.rtio,& qU,arto Hrangulat.
miliorem committat:vnde & ipfe dixit, Nec (acer ignis
Q.god fauces pra:iacentem gula:,& guttltri [edem apintro recurrat. Q90d ,fi picuitofus interdl1m tumor inpellet, perfpicllum efi edam ex iis , qua: hoc 10co [crifefiet , celerrimè di [cutimr : nec vllo patto aeutus catis
pfit, illam anginam dicens effe grauifsimam, qua:cunq;
morbus eft. Ca:terùm reliqua diéèio per[picua eil.
nec in ceruice, nec in fauciblls d.ifpofitionem aliquam
Si vero nec diebus decretoriis deleatur x x J.'
indicet pra:ter namram,ex colore,calore,mole. Ceruicern enim intelligit collum : fauces vero aperiendo os,
rubor , neq; tuberculo conuerfo in fedem
ac linguam comprimendo déorfum , euidentem ampliexteriorem pus-non facilè excreet, ac vitudinem, in qua gemina oLliola vi[untur eum gula:, tum
deatur fine dolore agere:mortem indicat#
~tiam
gutturis. ~oties
igimr in neutro horum appareat aliquid pra:ter namram,exifiimadum efi intra glltauC recidiuam ruboris.
curis. corpora lacefTere inflammatÏonem, ex qua firanSine cuberculo, aut excreatione facilè ellacUata dele1"
gulancur. At cùm anima: iter angufium namra fit, firanri aut facmm ignem,aut ruborem, ( vtroque enim mocorgl.llecur neceffe éfi:o integrè dl1[o obamient~l.
do legimr) prallllm fore perfpicuum efi.Sed illlld,Nec
porum inBammauonem. Icaque cogllntUr dmgendo
dieblls decretoriis, perpenfione dignum eft vtrum ita
collum fpirare,quo difpefcant paululùm meatum. Sllpiinaudiendum fit, vt fi diebus deleamr decrecoriis , nulnus enim iacentis habitus eu extremè c1udit,priore corlum malum fignllm fl1tl1rum ei fit, an [ecus, ( ita enim
pore magis coincidente in ceruicis vertebras, Igitur ob
nonnulli expofilentnt) an copulare oponeat id cum
eam rem,& quia inflammatione vexatur mufculi in gutiis,qlla: déinceps (unt prodita, vtetiam velit Hippocrature,merito dolore afficiuntur.
tes i\la diebus decretoriis ellenire gratia fidei firmos~
-
c
XIX.
Qtrecunque vero dolorem alioqui fimilem inferc, attollitur vero, ac ruborem
in faucibus efficit : admodum exitiofa/ed
l'auio longior,quàm fuperior dt: fi rubor
fuerit magnus.
,
D
Seclmdam nominat angina:differentiam,in qua atcollitltr quidem locus in ceruice, & fauces rubent : dolore
vero a:què quàm pra:diéèi afficiuncur : non tamen fubreéH [pirant, id cft, non (piranc admodl1m difficwlcer:
quia ncc mu[culi in gutturc admodum vexalltur inflammatione.Merito igitur eam exitialcm haneri dixit,non
tamen périnde vt pra:diéèam celerrimè interimere.
X x.
quod fanè verius efi. Si enim materia diebus tran[meat
decrecoriis in Plllmonem , recurratgue introrfus (acer
ignis, nequaguam per halicum digefills in exteriore fi.tperficie,non [olùm n~)O
b?num i~ ;fi, (ed et~am
malùm
maximum: propterea quod ex dlel fide firmJOrem affitmatprauitacem. At fi pariter tube~c1?
foras tendente,
ac facili exereatione deleamr facer 19ms,aut rubor,tunc
non inceriturum a:grum expeétare oportet.
Securlfsimum vero efi,fi & tumor,& ru- x xli
borquàm maximèforas verratur.Si vero
in pulmoné conuerfio fiat,dementiâ parie:
fiuntq; ex iis magna ex parte purulenti.
Ha:c,& item alia,qlla: déinceps perfcripta [une) clara
funt,qulbus pra:diéta in animo ha:rent.
Si quibus fauces rubent, & ceruix, h~c
diuturnior ell:maximè vero ex ea (eruantur,li ceruix,ac peaus traxit ruborem,nec
facer ignis intro recurrat.
1.'ertiam hanc commemorat anginam, guam 'lllii per
De gurguliolJe.
{hceram nominant fynanchen, non per c literam cynan,hen. Vbi cnim vehementer ~rangl1tu
J ac do:
Galen.
' --
f~c:rit.
CAP. V J.
VrguUo cum periculo [ecatur, & (ca-XXIII.
rificatur quo ad rubidus, magnurque
Inflammatio enim farigat, & Can, Tom, II.
CC 4
G
�15)I '
Galeni iri Prognoflica Hippocratis
1»)2
'"Falis ahfceu~
magis , ac minori tctU-,X x" 1.
guinis fruor : fed hun~
~pOlt.e
' aliis mol~t
trigdi-:
minibu.c; extenuare eOlU pef lllud tempus . A pore euenie natu minorbus~qà
mUIn atlnum agentes.
Vbi verà (ecretum fuerie omne id , quod
Sxpenumero diétum eft vt morbi,quos humores corn
vuam appeWit;fitt]i paiS gurgulionis (Uffi
niitcùnc calidiores, cum xgri viribus valenrioribus pcr
ma maior,ac 6~biculat,prjo
v~rà
tel
cxcretÏonem iudicentur. His contraria: funt affeél:iones,
in ql1ibus facultas debilis ell,& humor fri~dus)qç
nec
nuio. r, pel' illud tipus àdmoliri manus tu~
excrctione,nee
ab[celfu
~
u
e
,
r
t
n
a
c
d
1
l
i
corrumpunc
tum dl:. Sed prœflat, fimul aluum (ubdu-·
çgrum,am perqlllm longo teporis fpatio vix céoqdu~
xeris ,-vti chipurgia , 11 liceat per tempus,' tur. Po.rro inter has media! intercidllrrt,quç per abrce[1 .
[um fimutur:il1 quiL)us ex duabus diél:is oppofitionibus,
nec ~ger
i1ra.nguletur.
.
~
4
XIII
.. ,
alteru ex altera,alterum ex reliqua eft.Dllx enim op~
Prognoftico theor~maçj
permillum eft exigl1u ql1oclficiones exifiunt,è quibus aitera Cecllndum nawram hudam curationis pr~cetlm
: quo fine neql1aquam' neri
morum,altera
fecundum vire.s,habemr :'3.cq; in alrerutra ..
poterat vt integrè prœfagium cognofceretur. Gurguearum
duo
inter
Ce opponiimr,ex hllm..,otibu.s quidé calibnem fi inflammatione lahorintem prxcidas, am fca.!
lidi
frigidis:ex
viribus
vero fortes pebiliôribus. Si igi tur
rifices:fanguinis fluor & in flammatio comitabi'tur, Sed
fim,
'non
oponc't fâculcâtem valida ha";
humores
calidi
quoties fecretû fuerit quod vuam appellant,fitque pars B
beri,fi
abfceffils
qui
fpiarl}
fumms eft: Si vero frigd,a~
fumma gurgulionis maior, & orbi'culata fuperior veculcate
opus
eil
valida
ad
abfceffilm.
-Cxcerùm di~noro tenuior: tantirper admoli!'i 'manus tlItLlm eft,podfsi':
cio
virium
hxc
ell
,
maximè
quidenl"proprià
in e~rum
mùm alua :tnteà abundè fuoduél:a,fiue fpote, fille etiani
.fingulis
antd
diéta
ell
ab
aél:ionibus.
Ab
xtace
veroduprouidencia meclicorum.
cuntur indicia, pro illuenrute,ac feneél:ute de qua nunc
Hippocraces agit:didtque magis accidere: ac cit{ùs,taSigna, U ctccidclltid ajfeéfo 10co nequaquam definito.
lem
abCceffilm iis, qtii minores natu flint
' tri~efmun
c A l'. VII.
•
agenciolls annllm:maioriblls vero natu, nondllfu ramen
fenibus , minùs veniunt, ac tempore lon~ire
: [enibus
J.
gui~
[ebris ~elit,
non cDm i~?cs
. vero minimè accidllnt: in animmn reiêél:~
omn i eo [erColutIoms,ncg; In dlebus deCretorlls,remone,quem Hippocrates inter initia hahuit: Si qua feb!'is prorogetllr, Calllè affeél:o hotnine,néc dolore deticïdiuam expeaare oportet.
.
propter alig~
n:nte,allt prot~.jhflaminé,c
~oties
neutrum exinat ex iis, qux dixir, nmc cxpe'abam
cau
[am
el11dencefn.
Hxc
itaoue
nobis
rellocarts ln
aare oponet recidiuam,non vbi alterum adfir,alcerum
Inentem,
dixinâlem
pqtÎùs
fore
in
mÏf10riblls
na cu abde(jc.~x
enim nonex racione leuant,recidiuam face- C
keffilm.
'
'
re confileuenmr:quanql1am in diebus accidac decreroConiiderandum vero Hatim de ab{c:ëf- ~t
l'iis. At vero confiaë vt ha:c non ex ratione leUent,qllœcunqi neqi eum indiciis Colutionis)neqi in diebus defi.,.
dl: , fi vigeiimum diem detüi.cns f~bÎ
vant decreroriis.
tran(cendat.
" "
'
SI
lu
i xv.
-
l
Si qua fcbris prorogacur , Caluè affeaü
homine, nec dolore detinemc, aut ob ÎnflammatiOlfem , aut ob aliquam cau (am
euidentem: expeaari oponet . abfceffum
curn tulUore,ac dolore,qui in aliquem ar~
ticulum,maximéq; infcriorem decumbar.
VJ JI
Cùm anteà & iam de mOl·bis diutinis differc:rer; 'menti,one habuic vigdimi diei,proptereà quod ad hune vrq;
dlem çxtentl1S morbus nondum dilltinus exiilat. porrd
anteà quo<J; eil prodimm qnam ob rem non connëniac
vnllm poni limirem firmum acutorum motbaru. QE~
~irca
negllaqllam midi videri dcbct decimoqllartO. dl;
eum dicere iudicari morbos acutos & rurftls vige!Hn Ll
commemorare. Etenim in fencentiis quoque vbJ ?ec~~z
anteà dixir parriclllatim,primùm deabfc'efsiblls
mllmqhanum diem finem fecit [ummum iudicatJOnls
circa ilia,déinde circa rhoracem,ac 1Ilmonem:ea nlmc
acmorum morhorum,comemorallir edam ùedmumfereperens pronuntiat in vniller[um. Cùm enim criplex
peimnm. E ft aucem inicium iIIiu lèntenri:r: AcucÎ mo rfi~
cauCa prorogationi febr ium , aUt propcer aliquam D bi decimoguarto die iudicalln\r. Finis vero ell: Rur{ils
parrem affeét-an1 curaru difficilem, aUt propter humorcs
vero decimuflèptimllS confideral1dus e/l:is cnim quar~
crudos,& craffos,incoéi6Cqi,allt propter aliqllod comms à decirnoquarco,& fepdmus ab vudecimo ell.
miffilm:fi nec affeél:a [uerit pars,allt llulla alia cauCa,am
Natu vero l11aioribus per febrcs lon-" 'J'V'
aogri errorem committéti ,aut curanrium eUlll,auc progiores minùs "ccidunr.
pter exteriorem caufam, vel bi gratia, tepus,ccrram, acMerita: quia in morbi iudieandis per :abCeeffilm, Faris con{ljclltionem, domicilium pr:lllum, COlJA ictatioculcatem
habcre Ji rmimtcm guanùam , nec prorLils ad
nem,folicicudinem, anoorem:rellat vc humorilllS CntextrC,mam concidiffc inhrmicatem oponet : & ob ear;'
di ,ac concoétu difficilioribus prorogemr. Hos j~iClr
rcm JIlqt1anmm procelTerint per xratem, abCcelTus ml
affolet natura in parcem qllandam ionobiliorcm J~po
nù
fieriaecidit. Senib\l~
vero non minus,fcdminimè,
vere,quolies pcr excretioncm pellere extra corpus n'on
NIIIlC
vero
no
s
~
n
c
f
dixir Gmplici rarione/cd
accidllllt,
queat. Sxpe enimdiallm i:tnl cfl, ve hum rc corporis
ClIIll iis,qui tri cfimnm agant al1nllm confercns. Naru
calidiores,tcl1uioréfqi paracifsimi fint ad excrcrioncm:
•
0
"
malorcs
nominauit
cos, qui prollcétiores,
qll:lm h'J, pel"
per ahfccffilm,allt pcr cOl1eocrudls vero,& cra9i~)lt
xtaccm cxillanc. œrcrùm vt ira vc:awr maiori nar~l
~
aionem natura meoeamr. Porra id ipll'nl vt per COI1pe.laci~n,&
anteà definitii ell, & item déincep~
111h1 0 ..
coétionem mcdeatLJr,excrcti qll:rdam eft,quJ! ex vrilla
.
magna ex parcc,raro per alullm cfficiatur.
mlllllS mdicabicur.
J
Oportet
)
"{.
,l.
�Corrimentariùs T ertius.
1))) ,
~)4
tes: iis aute~,
qui déinceps ab hac funt xtate, potifsimùm fi prauè viuant, amarnlemus [llbit hùmor: ita ,-:t
in his exuperet nQn fangllis (olùm , fed etiam illa, quçp'allida,ac Rau'J bilis appellatur. Idl.}lle accidit nonnultis vCqne ad trigefimum annum, aliis ad rri<TeGmumql1intum. Primus enim terminus conuerfi~s
ad habitum frigidi6rem, trigel,imltS eil: nouifsimus vero
trig~Gmufqhs,
Multis vero propter'naturam,quam
Didllm eft & in libris De differentÏa febrili, vt qllar& quxcungue fecundum ca{ùs,aut
traxerun,c
ab
initio,
tana atribilario hllmore cofillat. Et ~cem
dl: pr~ditum
conruetudinis, & arbitrii differenLÏas permutantllr : in
de generatione huillS humoris, gl1X duplex eH, tum e~
,medio, vigoris xtas circllnfcripta eft. Ob id igicur &
[anguine cra[siore, qui reCpondeat proponione,in venis [ubGdenti in dolio vini fa:culx,rum etiam Raua bi..J
Hippocr,ates qua~doe
trigetimum commemorat,
le vehemeter affata. Hxc igitur atra bilis alioqui ma'luemadmodum nunc: [xpe eciam crigelimumqllintü.'
~a
enim alia: aliis accidanc mlltationes,fieri non polefica eil, ac derodit parees, in quibus abundè colleéti
ceil,vt vna menfma firma , ac cltnétis promifcLtâ finiaeil. Altera vero atra mitior, guàm hœc efi: [ed po tiCtur;Sed id aCsiduè inanimo (eruabis, anteà glloque lifimùm quoties nondum traxit in aniOlali mora,m , aut
cum aliquo calore abundanti, & prxter naturam com- B bro De diebus decretoriis tertio perfcripmm. Nam
fi id in an!mo feruabis,prœdiaffque adiicies, nondiffi ...
mercium habuerit. His igitur ita habentibus,guoties fe
cilè inueritas caùGtm eorum, qua: Hippocratc's pel' hac
bris continua fuerit , guod eil non deGneqs ad integri..;
diaionem fcripfit. Ve enim per tempora calefaétos a:tatem,ad eiuCmodi abCccffits vertimr ,diutiùs immanes.,
fi.ace admb~u
humores, &, vt ira dicacur, ql1ients~
Ac fi intermitcit, atque id ipCllm poti(~mù
euenit
nëèêffe e~ gin~re
aFribilarium humorem : quem excipel' xfiatis finem, verri morbum ad circüitionê quar-'
piés colleaum in corpore autumnus , vepoce frigidus,
tanam ratio eil. ~antlm
enjm humorllm ferbuit xt1inequaquam paticiIr fimiliter extror(um difflari, neq;'
uo tempore per febres cotinllas ) ac deGuit in atram bi-'
facilè vacuari, ita per xcates retas inclinas efficit. Nam
lem, qllodam modo refiinétllm eil: proindéql1è calore febrifico œger vindicarur, maximéq; quocies flldoquantum in xcatÏs vigore ferbuie hnm,orum , atque in
res eliciuncur. Sed fi non anreà namra qllodam modo'
acragt muratum eil bilem,id hxc difficllIrer di[cunens,
excernat velnti cinerem \1ehememer affatOntm huma- '
febres-potiùs, quartanas committit, 0p(l(ql1e eft temmm: hic rur[us permanes in corpore, & cale[cens,pLl-'
pore longiore per hanc œtacem vt corpus cali repmgetrem quanJam l'eci pit afeétlO~m:
idque quoties ei accm bile. Ira fit vt aduCqï feneauté in media atribilarii
cidit, feruendo excicat febrem : à~Uil
rurftls euenieme
omnes morbi in aliis magis exuperent , in aliis minùs,
fudore , pariter cum eo , quod ferbuit atrœ bilis ,eua- C elephas, cancer, lepra, melancholia', febris quartana.
nuit:tum rllrflls ali2! religuix feruetes , rudi.ts alteram,
Sdendum vt abfcdTus hyeme p.,ociùsx xx
excitant febrem. Ceu igltLtr nondum vnam habeat 0aecidant, ac tardius ddinanr,& mi~ls
remne co~pus
affeaionem,fed atra bilis in Ql1ibufda par-,
~ibu
.inülper mOlleatur) in g.libu~damt
man~t!
trocedant.
ln alus putreat, aut feruere lnClplat, ll10rdmacas hen
Tria de abfcefsibus Hippocrates in prœ[enti or.Hio- '
febres neceffe efl..At vero quoties in cunétis venis eane pronuntiauic: principio vt hyeme pociùs accidant:
<lem fiac affeaio,exuperantc atra bile, quartana conG-,
déinde vt tardills deGnant: demum ve mim\s retroceflic febris,maximéque quoties xfiatis conuerGo in audant. Cxterùm abCc,eŒts pel' hyemem potiùs euenire,
tummtm,ab extrorfttm delatione, ,ac fpiratione proh iexuperans in ea humor oHendit. Erenim anteà diétum
bet humores,imrorfluuque auocec in profundû: qllam
iam eil, per excretionem calidos, per ab (ceffitm frigihyems affeaionem excipiens, vcpoce intendes prx fridos illdicari humores. Porro vt & tardiùs deGnat, caugore delationem in tror(um humoru) rm[us ad alteram
fanda efi humoris natllra) atque edam circûcumis ae-,
vfq; mucationem in habimm calidiorem, in quo morris frigus. DiCcmiawr enim omnino oponet decumblts cœpit, adferuac corpus.
bens humor, '1t abfce!llts curètnr. At hUIDores cra[si,
frigidlq; xgrius diCcLttiutllr, potÏ(simùm quoties obxxx.
QIemadmodum in minoribus natu
dliétus aer trigidus fuerit. Obeiu[modi vero c:mfas &
quàm trigefimum agétes annum , abCce[. minùs retrocedunt, ql1andoquidem repetentibus mofus c6fiaunt : ita quartanœ porills annum D tionel11 quand am adelfe necelfe eil. At frigidi mouel'Ï
difficiliùs poffllnt.
xx IX.
Oportet talé expe,él:ari abCceIfum per .
febreni cO,ntinuam,in quartanam vero di A
prcrhenddtq;
fcdTudi,quories i~rel1ta,
errabilem modum , arque ira agendo autumno'propinquet.
agenribus rrigcfimum, aut etiam fenioribus accidunt.
De mutatione pel' xtatem , alio loco fllÎlÙS diétl1m
dl:. Nunc vero Cummatim decl1rrere traétatatum fu/ti-
der. Pueruli phu'imum [anguinis habenr humorem:
eumqlle rancummodo haberent, quantum in ipfum
agimr xcatis cempcramentul11 : at quia cibi copiam ingerunt, acque inordinaram , fttcci aliqllid, gui crudus
nominedicitnr, fubit. Porro quoties ad a:t-atCI11 delleniunc adoleCcentÎum, quidem iam reaè V1Ul1nt, meliorem virœ naéti tenorel11: & ita fanguis in illis exuperat
duntaxac. ~idam
vero adolefcentes mulco deteriùs,
quàm pa:rui pueruli.ltaque tales :rgrotant (ub inde pariter, ac vehementer copiam crud:t mate ria: col1igen-
Oa1en.
ï:'
De uomitiollc!poulind.
CAP. VIII.
I quis per fèbrem non exitiofam dixe- x xx Il;'
rie caput dolere , am etiâ rcnebricofum
aliquid ob oeulos obuerCari , aut fi ofholi
venrriculi dolor in eo extiterit, biliofa vo
mitio aderü: fin algOl" quoq; prcrhédit, &
inferiores ilium partes frigida:: fuerinr,adhue citiùs vomitio aderit. Si quid vero
bibat, efitétque {ub hoc tépus, pcrquàm
cito deuomet.
S
Tom.
1 J.
Cc 5
�1--'
) J .
Galeni in Prognoilica Hippocratis
De vomitione rpontina euenienre :ratione iudieaTres dixit differetias ex cempore du~as
doloris cationis,hoc loeo Hippoerates doeet. Prima autem fi- A pïtis:& item tres terminos iudicationis earu. Itaq; 'prinido ei dl: vt morbus halldquaqui exitiorus habeamr.
ma differenria efi,fi prima die a:grotationis,capitis in ciAppellauit autem iam hue morbum [a:pennmero [alupiat dolor:altera, li tertio die:tertia fi quinto. Sed obrem. Secunda vero, vt a:gro dolenti eapuc, ob[eruemnibus his comune eil Ceptimo quod:i modo die,à quo
tur quiddam ob oculos teneb rieoulm , quod vtique fiinco:pit,delinere. Si igitur incipiat primo die, [eptimu
gnificat atrum ex Baua: bilis [yneerç exhalatione conhabet deeretoriu.Si tertio, quamm in ipftlm agicur [efeaum. H:ee enim pleniùs calefaéh, &, vt ita dieatur,
ptenarii numcru,decimllm. Sed quia hic neql1aqua devehementer affata, atram exhalationem ceu f\lliginem
cretorills eil,ad nonu,aut vndecimu deuenit iudicatio:
quandam. ad eaput remiuit,ob qnam capitis dolor inqua: citior,am tardior,quàm Ceptenarius termimls vno
fefiat. 02i~um
vero eins ad oenlos permeat,wrbulendie eil. Acq; in animu rurulS reuocabis vc & nonu dié
tiorem reddit ineis hllmorern [plendidum ex natura,
hoc loeo eomemoral1crÏt tanqua decretorium, gllem~c purum,ita vt fiat confiitutio quxdam limilis ei, qux
admodu &(vt ante à doeui) tertium., no per qUOlrerna_~
-. < ,
circa puri(simllm, ac leidf.~m
aerem ellenÏt, reciriam,aut [eptel1arii circuitionem haberes iudiearione:
,~[i._ph
i-I-+f.. .
Il'·
r
fi·d
d
fui ' .
[ed ea ratione ql10d intereidant, ql1emadmodl1m liQro
~!.cl
....to ~
~".,
....~ t .
plentem ultun lU le aut uml nm quen am, aut . Igl~f:
:; , ~.!:/
P no[um nigrorem. Ha~e
igicur exh;t1atlonem [entiens B De iudicationibus den.nitu cil. Q.gineriam renia difc~
(....
J
à cerebro permeans ad oculos vi{orius fpiricus,qnemrentÏa doloris capitis,quinto incipit die, & ad decimu;ldmo~n
per Ulffufiones, vira (vt ait) tenebricofa efquartu prorogarur,proptereà qllôd non admodu califidc.At vero cùm talis exhalatio aHquido de [eqibllS
dus lit"neq ; fellinet , indieio eil qllod ineipiat quinto
quoqne {übeat Pllimonis , cam interfiinguimus abilla,
die,& quia adieél:o [eptenario primis quinq; diebus 0-·
CJua:-de ventrieuli oiliolo redundat cordis dolore. T amnes fiant dllodecim. Dl10deeimlls vero no fit decr~
les enim humores latent pulmonem , vt qui vel omnitoril1s,neq; ecia fieri po[sit, vt vnu anticipet die . Oilé
no non [entiac, aut diffieulter [entiac. Venrrieuli verO
[um enim iam eil eu d1è limite aeuti(simo ru morborÎl.
ofiiolllm(appellamr id, vt conilat, etiam cor) propter
proprium. Icaque meriro in decim u quanti excidit.
magnicudinem nemomm, quos habec, [entienciû, ni. H~c
accidunt viris,& mulieribus , pO-xxXUII.
l)illatet, quod in eo infeilet. Ita fit vt mordens biliotj(simùm in certianis. Minoribus na~
acfus humor, cordis, id eil, oilioli ventriculi doloré.cormittat : & ob eam rem bilio'[a vomitio accidit. Tale
cidunt eria in ilIis, magis vero & in febrienim edam Thueydides indieallic , dum ait: Et cllm in
bus cominuis,& in veris tertianis.
cor mha:lie, [ubuertic id,ac purgationes bilis;qua: à me
In hominiqus i:tm perfeais,de qnibus affolet fcrre vi
dicis [unt appellata:,[ubierum. Verbum enim $ubuerrorum,ac mulierum appellatione,in omni febre certiat.i t, de impetu dixit in vomitionem , ilatlm etiam nona calia accidiic 1 proptereà quod xtas bilioli[sima eximinans cor, venrriculi ofiiolum. Et ob eam rem mor- C
llac.In minoribus vero natu, quàm ii,non in omnibus,
. ; .. film eills, cordis dolore appelliranr. Aliubi vero Hip[cd (olumodo in veris tenianis, qua: [anè biliofirsima:
poerares [cripfir vt infernum labrum id ip[um indicer,
[unt. Porro aceidunt & per morbos acut;[simos.Nam
haudquaquam quie[cens,fed ql10dam modo inrremi(hi quoque bilio{j{simi [unt: conilittqu vc & perfeais
cens,proptereà quod fi bilis mordeat iocernam ol1iomul ro magis ellenianc. Id enim pra:diétis conCequens
li ventriculi cuniculam,ita commolletur labrum .D idiHippoerates neql1aquam ad(cripfit: quafi vel à nobis
cimus enim ex diffeaione, vnam effe omnem hanc nt
intelligi po[sit.
flicam perpemam per omnia fihi& omnis ventrieuli,
~ibus
per talem fcbré dolet caput, x x x '1.
& gula:, & lingua: , & palati,& omnis oris. Ha:c igitur
eil, gux & labra concutit, quocies ab aeriore bile col& pro tenebris ob oculos offufis heberudileéta in ore ventriculi mordecur. Talis enim hl1mor
ncs fubeuc oculorum, ac {plendor obuerpra: lœuitate fiuitare natura affolet: & ob eam rem ad
titur,& pro ofiioli vemriculi dolore circa
oilioll1m rednndat, relinql1ens venrrieuli fundum, ac
facilè vomicur. Q.god fi rigor qlloque prxhendatmnc
parte, aU[ dextra aliquid coilia,aut l~ua
hominem, magis edam \'omitio non (olùm citiùs, [ed
tendirur neC]; cu dolorc,neq; cum inflama
eriam bilis eric copiofioris: cùm [oleac rigor magna
ex parte bilis cfficere vomirionem, gueadmodl1m cùm D tione:{anguinem de naribus in his fluer~,
dé ipro agcrecur , eil demonilramm. Q,yinetiam fi
pro vomitione expeétadli
magisverO
qllid bibac , auc efirer per ilIud cempus homo, adhl1c
fanguinis ~urem
& hic in ~dole{cétibus
ciciùs deuomec: quia pariter cum bile ingella eibaria
in vencriculo vicianmr.
expeél:an oportet.Agenribus vero trlgeti-
.
...
dl:
Si quibus hort. cœpit dolor primo die,
quarto,acquinto prcmûtur magis , {epti ..
mo vindicanrur. PIcrique eorli incipiunt
dolorevexari tertio dic,quinro fluétuanc
magis, dJinde vindicamur nono, auc vndecimo.~
fi 'luinro die incipiant do'1orc vexari,& alia quoque fecundum rationem ipfis ex prioribus accidant, quartodccimo morbus finictur.
X" XIII.
mû annü,aut eria adu1cioribus,minlls: {ed
vomicioncm in calibus expario~.
Talem dixir fchrem , qllalem inter initia re~onS
per hanc indicallit diétionem : Si quis 'in febre 110 eXltiora dixerit capuc dol erc.ld igimr comllne in v~raqle
fernans febrc,promi(cllû ql\O~i
forc dieit, vt ~l1Iantr
per excrttionê:proprillm vero vtriq; adiecit ln eX"cr~
tionis [peeie in priore ql1idem bJliohtm vom
iton~:
~n
[equeti vero Cangllinis Ru rc. At vero ligna id ~nJc:
cia in priorc quidé vira tcnebricoCa ac oUioli VCtrlClI 1
doloré:in (eqlléti vero hebemdin;s oculoril,& fj11enorem : & item intenta i1ia ,üra dolorcm : & in
madone" ••
d
Ha'::
�C011)mentarius T errius.
1»)8
conue nit omni bus fignis,pro
fcruta~
lio~
mation em:ind ida maxima [ur[um vel'ftls tendentis hu
fluorem
is
Cangllin
dixerat
que
quo
'
moris. Porro fuprà
A ut 10 fingulls fingula relata funt.
(;Qmitari decreeo riè inflammationiblls, qua:: in Hiis faqlloque comme morat:
, Id etia'm anteà dixit, & nl1~
tigent: magffque in mino ribus nacu, in quiblls fangilis
reà quod vtilifsi- ,
propte
dicet:
paulum
& rurfus pofi
nunc adfcripfit:& item Vt
exuper at: & rurfils id i~[nm
pleriqu e medi- ,
unt
intellig
id
non
n
Attame
mum fit.
biliofz accidan t v omitio nes in a::tate vigentibus. Cxte
videntes indipraullm
aliquod
m
interdu
fed
:
corum
rùm libro De morbis vulgariis primo edam lacrym ari
m, crimina n • .
homine
villere
it
conting
qllibus
x
cium,e
prorter volunta tem dixie eos, qt1ibus fangllis è naribus
ceumendace:quemadmodllm rurfus bonis appare
t~r
. cruPtuTuS efh.Hx c igitùr cun8a compo nens ,atq; adteremp to xgro, falfume{fe Hippoc rate dicÎtt:,
tlbusin
prxno
i;ciens eis quxcun qlle aliubi docuit, nllnquà m
nondum cerne tes vt interdu m à multis bonis indiciis ,
{emies futlll"llm fanguinis fluorèm , poti[sim ùm fi c1avnum malum vehemens peruinc atur:& mr[us ecotra-;
rèex pulCu' cognOlleris indicillm excreti onis,gu od vf\
rioà mulcis malis vnl1m bonum ,fi vehemens fit.
ql1equaque anteue rtit decreto rium Cangl1inis fluorem.
4
1
~
'!
, peconllulfton'e.
CAP.
p.
1 x.
Hœc intelligo de morb is acueis,& aliis,'xxxvuX;
'
confifiunt.
quicu nque ex~his
~c
~ fi febri~
aci~t
' ~oqul
di..'
V . crj~
Id quo que fcripfit Hippoc rates,q llomod o anc~
ta fuerJt,bec aluus deuCJac, ac vlglle t, B éhtm etÏam prxcep mm, vaticinatus negligentiam pariter,& audaciam eorum , qui fint cius vollimina le8uri;
pauea m,tug eant,c olore m muten t, & vi~
& item quzfitu ri quo paao comme mo.ret quadragefi&
dem, aut liuidl lm,au trubid û trahan r.Ha=c
mum di~m,atqlefxgGuproné
Cùm
ac, p~6ciùs
editis pueris
aquam inter cntem, nécnon febrem quartan am.
, igitur nup~rimè
enim vel eo c1arè fcriben te,quod non [olùm agàt de acidun t ad [eptim um vfque annum . Adul cmis, (ed edam de iis, qui ex horum decide ntiain lonprœfebre
in
non
vidq;
,
pueri
tiores verà
gam tempo ris [eriem extend llntur, attamen talia ql~:C,
ranc,quidnamagerentJfi n,?n id effeciffet?
hendurteur conùlllîioDc) nifi aliquod indicium extiti tvalid dsimu m , ac deterr irnu,
eurn, qui (ic reél:è prxfe nforu s x x(i~
~ponet
qualia per phren itidem accid unt.
faUlcatem, ac mone m, & in qui bus m,o rbus pluribus diebus fatigarurus eft, & in
De conuulfione hoc 10co difputat,qu:E non in parris
plie
in
quz
,:
in(ellet
eC?
omni
tevna c~rois,(ed.n
qui bus pauci oribu s , indicia ediCcendo oprompt1[slmè euel11t,(ed magls laétentlblls,non minirefiim ando vires eomè vero & propte r vfum laétis, magffque ql10ties fue C mnia interl 1ingu ere,
rit cra{fum: & quia plllrim o a)imen w,& inoppo rtuno
r um inter fe : <]uemadmodum fcripr um
vtllntll r, nihilali lld agno[centes viuendo pra::ter eGtan
e11 eum de aliis,cum de vrinis , & fcreatiodi commoditàeem . Omne énim neruofu m genus in i1nibus,vbi paricer pus,bilcmq; ~xcret.
lis debile efi. Cùm enim cres vires genere exifian t ) ex
1 X V 1.
quibus gllbernaml' corpus : duabus quidé pueri, qllàm
Omnia a[siduè oporte re fpeéhri indida, nec vni cre
cZteri, fortior es exifillnt: vna vero debilio res,qux in
dere,etiam anteà dixic. Sed nunc adiecit qllod fermoneruis in'nexa efi, & ob eam rem promp tifsimè conuel
nis dl vcili[simum:id vero elfe dico, vires xfl:imare in.luntur, & rur[lls ad habicum naturx fadllim è remeant.
àicioru m,negu e fimplicicer has, fed cOferendo eas inPerfeét is vero nec facilè confifiic , neque defifiit con& ipfa pel' [e pralla mater Ce. Suc enim qU2:d~inca
'
' opOHet vocaran
•
,
.
&
'r
llllifionis affeaus ,prOpt er valenciam in nemis facultamemur
guqi, mmus: quorum vues
ford
in
febre
fine
edam
lis. Icaque conulllfio accidit
bnlis, v t an teà quog i exp lanauir,aut exi tÎofum dicéào '.
• • r.
2dmod um frigore ) & copia humori s crudi, crafsfque:
aut exlt1ouus, aut admod um exitio[um:& item adjiciequoibus
tendon
ac
neruis
&. item infhmm ationc in
'
do verbum lam .Nec fecus in bonis inàicijs rurlllS,al1t
tles ortgmc m ad confen[um 3<7ant. Sed hoc loco de
falmare,aut [alubre fimplicice .. , :lut magnam obtinen s
confifiat,qllÎ!admoper febr~m
c~luGoe,dt'9
vim) autetii cum verbo Admod um. Pins cfi enim, fi
in mor.
p:r[eql ll prx~el1fions
filb~C
d? mte: mlt1~
àicacu r,admo du magna vim obtiner e ad falmé: quàm
bIS acutlS , &. malus , ql1lcunqne ex lllis decidencibus
fi nudl1m,ac ColG ,magrl.1m vim obtiner e.Sed nunc coconftfiunt. Itaque conllulfiones per tales mOl'bos in an D Ferri oporee re dicic vires indicio ru inter fe,non modd
per
indicia , qllX . m~xiè
illa ,fi~ncabut.
aior~u.s
fimilium, verbi gratia, bonoru m cu bonis, ac maloru m
parfi
i
m
S
f
l
t
~
p
fed
t:
phr;nm des dlfflCIllOres eXlfilln
eum malis/ ed ccii bonon lm cu maIlS, Nang; per halle
tes 111 vulm pemert llnmr ,am dentes findem am ocucompa ratione m,ea quo que, qux fiunt prxterr ationé
vero
Ii crebro mOllentur , aut perucrtuncur. In pu~ris
innuie. In primis enim agnofces q111dnam prçrer ratio:
vel fufficiet fi vigilem tancum odo, interdÎt fi metuant
haudqu aqua terrebe ris, & denem enenia t, tu ~l1t'em
pauere nomina uit.Si lugeant cu
qnod [an~
~dmol:
, aue qufdna m
ob rem ê~lfiae
qnam
mum confiderablS
lncehfionc vehemcl1uore, & aluus halldguagllam deiicomme nnofiris
in
o01nia
hax
Sed
indicare natum fit.
ciat. Hxc igimr ceu cauGe hlllt: indicia vero connul ioniiudic:lt
De
libro
èque
maxim
tadis definim fUllt,
fionis: ad tales caufas,colores prxter naturam habeni
exempl
gr:aia
ql10gue
l1unc
~b re erit
bus: nec ~ero
tur indican tes humoru m prauitare, ex quibus conllelli
ciin
initio
i
n
u
m
o
c
~
,
qu:rdam
reuocare 111 anlmum
linidlls prauu111 C)ualitaViridis cnim , ~ut'
:lfoe~t.
pientes omnis priCen tiendi facll1tads. Conlid ercs chumorc m:rubl dus vero, fanguinis copiam
!efi~ntca
conuen iet in p,rimis , vt1'l1m pra:cipllè pars ~na
~im
lIldlCat.
fit hllmoris in con, morbl\s
ln corpor e affeéb fit , at~
6r.
III V J 1.
apoüfsim ùm fas,,&
quàm'
puero
per
lq;
déinde
ur
cepcacuUs condit i:
onua Ituros mont
'.. ,
cultacem
.
..
C
l'
.
�1)).9
Galeni in Prognoilica Hippocratis.
cultatem perieuillm ::gro imn~ac,
(ecenim [up rà diltum el}, triplicem eUe facultatem) mm déinceps façllltatis iIlius mala,ac bona indicia. Fingamlls enim facultatem de cerebro manantem , imperpeifam haberi,
~tque
edam cOl ' po~is
panes, !mpe.rpelfas , totins ~ero
4rgumenmmmorbl hoc ell febnhs ex pllcre[cenrlbus
{olis habentes humoribus : déinde his ira habentiblls,
ab inicio cunéta apparere in vrina bona indicia: hune
qllanquàm
hominem mori impo[sibile ell. ~ocira
aliquod exillat indfcium terrificl1m,non [olùm nô terreberis, (quemadmodllm plerique medicorum) [ed etiam id illdicationem prœmôllrare exillimabis.Etenim
dolent capuc,acdelirant,& incuencur tenebricofa ql1Xdam, ac flaua,& hebetudines [ubeuneoclllorum):uql1e
qciam ollioli ventriculi dolor , & item [pirant difficulter,& ilia contendl1ntur racione iudicationis : & rur[us
deieétiones malignx,& [creationes, aeque edam vomitiones quœdam : & item partes nigre[c~ts,putéfque, & intermorienees hominem exhibent per 0pmia meliorem. Sœpe enim ex calibus [ecretionibus
~(7ri
faciliùs [pirant,meliùs appecune,meliùs dormiuc,
d~lor
leuancur , ac refurgendo leuiores , & in totum
faciliores euadunt: per[picuè indicantibus iis,quœeua
çuantur , expurgari corpus, natura pra:ter [pern [uperio rem confliétum repe)lente. Sed hœc omnia po cellate Ulnt prodita, atque hoc volumine dennica: pra:cepta de pqlfibus untummodo addenda [une: quœ nos
omnia in commencarüs De pulfibus c1arè per[eripG. JllUS) pror[us Glentio difsimulantes [phingis amigmata, qualia innumera [cripfernnt Archigenis feéta,tores.
Jeaque hœc omnia prompto animo obCeruando inCpiçe, conferendo ea inter Ce. Ex his enim poteris inuenire ea, quœ ab infirmis omittuntur: interdum edam
nece{farils ipfis haudquaqua exqllifitè perfpeéta.: que~dmou
fxpenumero me vidi/lis in iis , qui fi ride le
~entibus,x
nacur~
in iUis haberi accidens,pronuntiare, ita vt exillimarent familiares audiences non ex meqendi facultate, [ed ex aree vaticinandi talem exciriife
prxdiétionem : interdum etiam in dormiencibus inconniuentibus oeulis, vt id quoque in eis'ex namra exi
fiat: & quodam in venerem cubante , id ipfi quoque
natura nece{farium. Porro mulieris clliufdamalfquando vifus ell adeuntibus nobis dexter oculus alterum
jnligniterl"uper:ne: de quadixi talemante morbuexti
~lfe
exceffilm. Etitem in alio caua admodum tempora tunc primùm eciam ab i110 perCpetta, di xi per natura:n haberi affeétionem.Iddem aliorum cmontos oculos dfe ex natura : conuu!fam verO in alio [upercilii
parcem aut oculorum,aut labrorum : & item nonnulljl
~nte
m~rbu
ex quadam cauCa flli{fe exteriore. ~in
etiam intol'mittentem pulfum, atque etiam pulfus varietatem, & alia generis eiufdem ex naturl in quibufdam habere dixi. vel ipGs xgris haudquagua perCpeéta.
~x
quandoque edam Gmul atque conualllcrllnt, 1'Cfiare vifa flint. Voces item afperas, raucas , c1angoris
2lmula$, in hoc ex natllra, in illo ab xgrotatione effici.
De guibllS cùm libro De pra:Cagienclo bçit\s docuerim, nihil infitper ncceffc habeo hoc loco reconfcre:
(cd Cu!ficict filmmam talium e1eétlonis dlcendo fifiere
orationem, ~otls
enim ex omnibus aliis fine perieerrificu,ex natlll'a
culo videacur ~orb\Js,talecidn
adcffe , fcien4l1m efi: lut profu~
ante zorotationem
fiti{fe propçer allquam caufam ellidentem. ~ocira
fllihi & Hippocrati credentes, confiderabids (qllemadmodl101 diétllm cO) vires indiclorum xOimante ,
<}ucmadmodum jp[e,inqllam;prœdixit. Exempli cnim
habuit mencionem , quoties pariterpus, biIémql1e eX
A creec : fdque ab co diétl1m efi per diétionem illam, qua:
ira incipit: ~œcunqe
filppurancur, dum [creatio biliMa eft, exitio[a admodum [unt, fiue viciCsim bilis,
ac pus ,fiue pariter e xcernatun Iuxta hanc enim diétionem cenCuit con1ideranda elfe exqlliGta rationeomnia,
quœ in reg ris exillunt. Acque nonnlllla guidem cxpo~
[sit eorum , à bonis ita exor[us. Bona hœc fimt, facilè
ferre morbum, facilè (pirare, dolorem [edari,fputum
facilè excreari. TlImdéinceps, vbi ea omnia recenlllir,.
à malis rur[us exor[us: Mala vero, inquic, his aduer[a
habencur, difficlIlter ferre morbum, fpirationem ma:. .
gnam,& crebram etfe,dolQrem non [edari,fpumm vi~
excreari, Geire admodum , corpus ab igne inxqualirer
detineri. Sed hoc tibi & prauorum fignoium inieiuffi
doétrinx ell ab eo an,teà proditre ex pr~diéta
materia.
quamdeexcreationeconfdipGt. Vtigicur, inquit, in
B his dixi,ita in cllnétis agas, nihil omiccendo, [cd [éorfilm relli!Jlando Gnglliorum vires indiciorum, 4,éinde
ea inter [e conferendo.
4
Oportet quoque impetum Ce inuulgan x t.
tjum morborum cito confiderare,nécno n
tenere temporis condirionem.
Ad prreno[cenda filtura in œo-ris accidentia, marl!mè conducit [e inuulgancium q~oue
morbonun eognitio, gui iam prœCences,& item [uturi fint : di{feruic
autemipfe breui [umma in [ententiis , qui fingulis increbreCcanc temporib12s, qufque & prœ[encem, & antè
aétam Cequancur aeris confiimtionem. Vere cnim (ait)
ana: biles, furores, & alii déinde, quos enumerallic,
qui veris, &aliorum temporum propl'ii.!llllt, quocies
C [cilicet proprias [eruenc naturas. Si minùs [eruent,
gra{facuros alios ait morbos antè aétœ conditioni congllentes: aeque docuit qUlnam ex iis pofieà fumri finr,
qui vero fiatim cum prima conditione. De iis igitur,
qui polleà futuri finc,ita dOCllit: Si hyems [quallida,
aguilonia fuerit, ver vero pluuium,aullraléque: & alla
C)uœcungi déinceps dicit.De iis vero,qua: in ipfis f~Ç
[entibus accidanc conditionÏ+Jus dum aic : Condmonumanni [ql1allores falllbriores,( quod in totum ~i".,e
rim)quàm imbres,& alia guzcunque déinceps eJo{l~t.
Itaque in [entenciis [ummatim De morbis vulgarus ,
[eu vulgariter gralfantibus docuit. In libris verO De
vemorbis vulgariis ad parciclliaria deuenit. ~ant
rO & horum ni1icas habearur , quanql1àm vid~antr
comprxhendi [ermoniblls vninerf.'\libus , explt.cabltur in commentariis De morbis vulO'arjis ab hls ortotins ~icm
dine perfcribendis. Nunc verofilm~
D prœ[enGonis , de qua [ermonem in prxfenti dJl~bo
ne Hippocrates fceit. Indiciis cnim prodicis hoc v~
Illmine Prognollico , morborum ipforum propws
cenfet adiicienda elle ea , gua: ex aeris conditlone ~l
cumUl'. Finge cnim aligna v.ira effe indicia ex rauoverne morhi [anguinis f1uoris, elfe verO &. t~mEl1s
num: adhuc magis fperabis fore [angll11llS Huore.m.
Q.god fi pra:fens quoque c nditio caljd~,
& humlda
fucrie, mul co [anè magis. Et iccm prxtemorum dl1~
fum, ~e1 trillm temporum aeris confijt~l,
fi [angui=
nem glgnar, adhllc ceiam magis [perabl . Fore [a~gu
&
V c igirur (ermo de {ang~JÎl.s
f)1I0:e,lca _
nis fl1o~em.
de omnlbllS aliis ell. Scd abundè em dlcere itn gU1a
fi
TC exemplllm filtl1ri filooris : Per X(lllS [guallences er
bres, propè di xerim, fine fildorc cucniunt : pc imb~;:
cum fudol'e magis inFellanc.ltaqi côfiat, vt prxtf,~a
l!'
�-. ComrrtentarÏus Tertius.-'
bonis,aut malis dixit, nll1!um in contratriùm verdeur.
figna,ql1\chnq; œgrotationis propria habentùr,fui~
demonarantia [udore,ambientis prxcercà :leris condl A Pari modo nec quxcnngi circa vllltum fieri dOCllit figna aut ex colore,aut mole,am figura, atque etiam detio a~cedns,fpm
futuri [udoris firmiore ülb[cribat.
cubitll,déque liuidis aUt nigris partibus, am alia quauis
De ftgnts, 0: indicijs quondm modo differdllt inter [e:O'
tali affeétione. Omnia enim :,vjm retinent ~ropiam,
item aliquit de tcmpcnc regiol/um.
non [ecllndum [cilicet magnitlldinem (antea enim die A l'. 1 Je.
étum efi vt recipiallt maioris ,minorfCqlle dircrimcn)
[ed [ecllndllm genus, proptereà quod 1111llllm bonG ad
XLI. pRobè vero peritum eUe op onet de ingenll.s euariat maloru, nec vllum ex illis ad genns bodiciis certis, ac fignis alIis, fciendumq;
norum,quoties [cilicec Cllm propriis finitionibus conVt quouis aono , & quollis tempore maIa · frderanmr. Non tamen in accidemibus ita res haber.
~idam
enim [pirant difficulter, atqi etiam de1irant,
malum,bona bonum denuntianr.
& ilia conllellllnmr , ac [plendorem inrueri credun~,
&
Non aplld medicos [olùm, [ed etiam aplld rhetores
obuerfari tenebrico[a qnxdam ratio ne illdicationis.
quçri,agirariq; Colet qllonam dircrepet à iigno indiciG.
~inetamoflu
ventricllii dol ore afficitur, &incertum, quod Grxci nl<ftHglojl vocan t: quxltione no in
fernllm labrnm intremi[cÏt: & ab[ceffils [ecundum auverbis [olùm habente locum,quemadmod(l .aliubi,fcd
riculas, am aliquoalio loco erumpir. Confiat enim Vt
etii res ipras attingente . Oponet enim dllplice qllan- B hœe omnia qllandoqi elleniant Cvt diximus) ratione iu
dam inueniri namram rerum,ex quibus mcdici prx[en
dicatons~qu
vero grandefcenriblls morbis ço
tiunt:rhetores demoihant,aut [lladet. Iniis igitllr,qux
mitentllr. Ira fit vt illlld fit ab eo merità prodidi: Defiimun tur in demonHrationes,finefcienriar;as,fiue vecreroria hal1dquaqua decernentia partim inferen t mor
riGmiles,differentia vna ea necdfaria, & a(sidllè habes
tem,partim difficilem iudicationem. Sed de huiufmoalterum alteri [lIb[cquens, ex quiblls propoGrio confidi omnibus mm alio 10co, tllm edam libro De iudicacÏtur: alia vero non neceOàrio,nec a[sidllè, [ed m:lgna
tionibus perpenfllm efi:ita vt nihil infllper ad prx(en..:
ex parte duntaxat. Q0n etii ex alia differenria,hxc ex
fionemdefideretur. Etob cam rem quod afsiduè moobreru:nioe empirica,illa ex rationali regueb efi: quod
neo , nunc quoque per[eqlli non dubirabo. In primis
fant: ~fi demonfiratÎo. Hœc igitur rerG. differentia haquidem,ax~g;
filldendllm prxcipio, di(cere guxbetlu: nominibus vero in eis non omnes xgualiter vG
cungue medicinalis anis officia [un c:alia vero quxcGfun t:[ed elegantiores (pra! tereo enim on te alios) in
que panim in voee,ac lignfc~toe
qllçaioné habent,
prima [eétione de eo,qllod perpetllllm eft, vnumquodpartim rationa1em comitantur contemplaeione:poft,&
lib et indicans,cenfent vtedum indicli eerti appellatioin maiori orio aggredi,qucmadmadG. & nunc de fignine: fignum vero nominantalterG..In [ecllnda vero [eficationiblls verbiIndicium, certllm, ae fignü.Cùm e8:ione,quod ex ob[eruatione efi,fignum:quod vero ex
nim guod ad anis officia vtile dt, diétû mihi Gt,adiicii
demonfiratione efl , indiciu eertum diCline. Cxterùm C aliql1id con[eqllens & de horum enarratÏone, aliud ab
iis,qux an tè dixi: id vero tale dt: De accidenriblls deyt aUthores itanominibus vt:ll1mr, non medicis foh'tm
cretoriis afferri verbllm Signum cOl1enir,indiciG. vero
fcire vtile efi: [ed etiiillis,quibus aree cogrnit Grxcinequaqllam conuenit. Sola enim illa figna Gmul & indi
zare. At vero vt ad demonarationes, ac prx[enliones
cia nominanmr , ex qllibllS licet certo coniicere aliprœdiétam reru differentiii cogno[ci vtili(simllm Gt,
<]lIid de [alure & inrernecione xgri, ~x
comprœhen
perfpiculi clliuis effe exiaimo. Sed vtrllm ambo [u:lm
dens vno capite dicee aliquis elfe notas viriull1 gllbera[siduè [eruent vim, qllxcuqi bonG denutiant,& ql1œnantili corpus, quo paéto rubore valeant, am defic~nt:
çlll1que malll: dignü conGderatione eil:. 1pre igirur in
in guibllS rcilicct crllditatis eriam, aut concoél:ionis lifentetiis dixit : P er morbos .minùs ii periclirâtur,qllogna continentur:ex accidentiblls vero decreroriis nul
rum naturx morbus eouenit,& ~tai,&
hahimi,& tem
Illm t:llem habet naruram , [ed indicant fore iudicariopori, quàm qllibus non conl1enit aliqua ex his ratione.
nem, vt per excretionel11,am abfceffilm:& ad hxc, per
Hoc igitur no di[crepat ab eo, guod nunc dl: proditÎl.
Malli enim aliquod Ggnificare dixit afsiduè mala in di<Juam excretionem,aur abfceffilm, verbi gratia,fangllinis fiuorem, :lut vomicionem, aut ab{ceflllm, qlli procia:no tame Vt fimilirer,am vt no fimiliter in[uper adpter articulas erumpat. Sed vtrnm bona iudicatio fufcripGt pra:diéta fententia:neucru autem trisfen in co
Gt , an mala: per hxc ligna neguaqu:t coll ige re litrani natnra : [cd hoc in ipfis magis, min(l[qi exificre D tlr~
cet. Conftat enim vt omnes tlles iudicationes nihil()
dicit pro namra,xtate, & aliis, qllxeung i enllmerallit.
mimIS in bonllffi, qllàm in mallll1l finianmr:docultqllC
~lOcira
ex hoc neqllaquii ab HippOClate contraria
1105 nnitionem carum firmirsimam,non ex gllibu(dam
dicentur. Illud vero magis pllgnare vid tur, dum ait:
aceidentibllS dl1étam, [cd ex qnibu[dam Ilgnts, certÎCq;
lis,qllx non cx rationc leuant,confid.endG. non ca: nec
indiciis. Cocoétio enim( dixit) ec\erem iudicationem
metllenda admodû ea, qux prxter rationem incidunt,
[ecllram raniratem Ggnificat, Cruditas vero, aut inco~
mala.Ha!c enim magna ex partc infirma runt, nec perério, & conuerlio malum ah[ceffilm,am non fore iudifeuerarc,am imor~
dilltiùs [oient. An id ip[um cfi,
catÎonem , aut temporis longimdincm , am dolorem
proprer quod etii adfcripfit nunc nobis propofieam di
allt mortem, am horum iplol'um recidiuas ofiendit:
étionem? Accidentia enim qllxdam de prauis in bona,
~ocira
forc iudicationem,cx accidentibus decrewatque etiamùe bonis in praua mmanmr,Ggna vcro nequaquam veni natltra in contrarium folent: fed nugis,
(j,gna dccretoria nOl~1iar
conllenit)prçriis ~ qux eti~
[enCIre pO[~lhde
eH. Scd vtrnm JI1 bonllm an in maac minus aut malii aliquod lignifieare,3m bOllum:non
tamen nunc bonum,rur!ilS vero mall1m:am malu nunc,
111111 iudicatio fit abimra, per concoétionen: cognitio
efi : qua:: l'lIr(ll balldql1aqnam fore iudicationem prxrurfils verô bonum. Igitur qurecunqi in vrina docllit
elfe ma la ligna,hçc haud vnql1am bona euadent:qllemmonfirat,fed conualimrlll11 hominem aut morirurllm.
admod.um nequc bonum vllllm , 111alllm.ltid m qllXCxterùm & hxc tibi erit ad eas qux l~rodj(x
fune, apC\loque de [çreationibus) vel deieéüoniblls , ranquam
pcllationum alia enarratio v~à'clm
rebus vtiliol'ibus
ad
fi)
�Gal. in Progno,Hip, Comm, Ill.
uerfitas habeatur , qui vicies prxfentiendo oberrat (ead ar~em
prodita, haqtJe memlneris , yt figna quo que
1\ mel,mllito melior efi,quàm qui clecies pr:edicedo, obdecretoria acçidentia genere exiftant indicantia fUtl1~
crrac [emel:ipfo vero hoc nnfus melior is eft,qui ccnfOlS excreti0nes, aut abfceifus : h:e vero cauf:e funt vt
ties pr:efentiendo oberrat femel: quemadmodum rurmorbus foluatur,aut vt exoluattJr facultas,primaria ra
fus qulm is ipfe melior ell,qui ducenties pra:(enticndo
tionç:[eèi ex accidenti figna quo que exifiullt.
obenat femcl.lgitur non rettè nos intcrrogant Empi
x L Il,
Conilat vtin Libya,in Delo,inScythia
l'ici, vcrum theoremata , qu:e magna ex parce eueniant,
adieaione rationis cerca,ac perpetua faciamus . Déinhœc prœdiéta ligna vera fint.
de no valentes demonllrare, exifiimant coarguiffe
Non fecundum folitam fibi breuitatem de terris ha
quam ex ulperabundanti rationem adiicientes . Nam fi
huit (ermonem.Etenim pr:elat:e diaioni duabus adienon perpemo,certè fœpills,qllàm illi, finem anis conais fyllabis,nihil inlltper hac diaione opus flir.I~t
(equimur,ql1emadmodu pr:efentiendo futurain :egris,
adiiçiens ego eas , ofiendam quaHfnam fermo fUlffet:
ira ctiam illis medendo.
Probè vero peritum eire oponet de indiciis cenis, ac ,
Experere vero oportet nuIlius nomen lCL 1,1 II,
fignis aliis,fciendumque Vt quouis anno, & qUOllÎS tepore,& terra,mala malum,bona bonum denuntient.In
morbi:fi non hoc ioco perCcriptum fir .Ghac diaione verbum Terra adiiciens , indicaui tibi (umnes enim,qui temporibus prxdiétis iudi
p,eruacuam effe nunc proditam ,diétionem. Nihil enim
centur,his ipfis agno(cas fignis licebit.
aliud per eam ofienditur,quàm vt figna mm bona,tum
etiam mal a Gbi ipfis idem alterntra denuntient quouis B
Id mihi videtur adicciffe in calce orationis, quia de
tempore, fiue calidum,fiue frigidum,fiue temperatu fit.
morbis acmis,& aliis quicllnque ex his flunt, hoc 10co
Libyarn enirn tanquam calidarn, Scythiam tanqua fripr:eceprllm eire commonllit.ltaque memor quod pergidam, Delum tanquarn temperatam, mediamq; inter
multa figna à fe prod.ita, tum bona,mm ccia mal a, fimvtranque,gratia exempli commemorauit.
p liciter diaa de cun.ais in commune morbis umt, pau
ca vero de quibu[dam definitis : hoc in animum eciam
~o
paéfo pr.efenfiones medicorum irJ .
nobis reuocauit,adiicicns nihil elfe pel' fermone omif-::
morbi? rat.e fint.
[um: qllod forfitan nos faHltm exillimalliffcmus;guoCAP. X.
niam quorundam habllit mentioncm nominatim, aliorum non:id enim ipfe indicatnon temeie à fe faétu,ncc
X LI II • .sAnè itaq; (ciendû dl: vt in his ipfis ter...
mor
fine aliqua caufa.Sed quoniam pr:eter alios ql~id:
. ris muJrà piura conCequi nequaquâ dif
bi pr:ec~Ftis
egebant propriis,ob eam rem eorn menficile ût,fi quis edifcédo ea iudicare,& retionem habuit féorfum:omnes alii omifsi, utb comm u
nibus fignis collocanmr. In primis ab co perfcriptum
çolligere (çiat.
qucm appellant vllimm exitio[llm in omni morbo acuOEod nos antd diximus ex vfu orationis , id hoc
to,exiriofum effe, verè diétum cft. Pari ratione quxcii10co Hippocraies fcripfit:vt fi reéte edifcas vires indi C que de accllbittt fcripfit, aut fpirationc, aut (omno, a~c
cioru,quanquàm non a(siduè exqllifita ratione pr:e[en
infomnia,aut aliis,qll:ecunque communia (unt omn!u,
cias futura,tamen rat:e pr:efenfiones multo plures edit
.qui pr:ediai s temporibus illdicatur. Non enim de d~
Îrritis prçfeniobus
. ~a
in re & alter aitero peritior
dnis commetariul11 eft,fed(vt ipfe dixit) acutis,& aI 1l;,
eft in cuiullibet rei pr:efenfione. N unquàm enim alluci
qui ex illis confiflant:qllorum tcmpus ipfe ctiam indlnari,fupra cap mm hominis eft: fed quàm minimè ob:
cauit,in quibu(dam vigefimllm diem,in qllibufdi quaerrare,folius artificis ell.Sed cùm magna vel ea in re dl
.
dragefimum,am fe xagefimum terminllm ponens.
ta-
tl;ç
CLA VD.
,
.
�I)6"~
CLAVD. GALENI
Dino·tionc
Li?~lu
ex In[on1niis
. s,
.1
lana Carllario Medica interprete. ~
m~fji
• •iiii1 N SOM N l
dam elfe con~dimus,qr
h:rc ab illis,quç à cor~ore
profioi(ç\lll,tur,di.[(:ernaneu r ,haud facile d1811 dt.
feaionem. Etenim fi
Vidit itaq; quidam per inComnium,alterum crus Gbi la.
quis videae per .irt(oa. ; .. pidellm f1tll!m effe, & pleriq; circa t'!iuCmodi iudicâda
>excellentes, hoc in[omnium ad fentos pertinere iudi.
mnium incendium , à.
aalla bile vexamr .,Si ~.' carune. Ven\m re[oIutlls faétus eft is homo eo crure,
vero fllmllm, am cali
nemine nofirûm hoc expetlante. LutlatOrem equidem,
gine, aut profu
. n~as
~l
fibi viCus fuie in fa?guinis folio &~.,
" ~ vix fup,ercenebras,ab.atra bIle:
emmere,mllico fanglilOe abllndare cOOlcétamus,& eua.
l~ber
aueem frigida
cuatione opus habere. Porro qnidam qü~m.(udor
il.ldi
~
hlltnid'itatem redtlOcatorius ipfi.s affunuus dfet,in cali4arul]l aql\à~um
[0!!
dare indicar. Ni x &
liis lauari,ac natare fibi v ili filO~.Ec
> G~ a4~
bi.bédi 1m3
glacies,& grando,pieuicam frigidam. Oportet autem
gin~to
ciera replecionem , valde ficiencibus conci.ngit:
quemadmodl1m e~iam
inexplebiliter ed'codi,famelicis:
atteodere edam tempo ris occafioni, Be accepto alitneto. ~
enilll nille impeti fibi viacCllr,fi in'exacèrbatio- B & venerem exercendi , [emine repletis. VeriGmile eil:
~i . s accefsione;cl1m rigoe,al~
, horrore,aut perFrigeraeoiro quod anima in Cornnis ad corporis profuodicate
tlone fiente,hoc fuerj[ imaginiltllS, maiorem panenne
jngre{fa,& ahexcernis [enfibilibus digre{fa, affeétione
poris occalîoni, non corporis altetlioni attribllere co':
in corpore fenriar,& omnium,qu2: id :1ppetir, eorum
vern circa dcclinationem huiu(modi in(o.:
velm iam pra:{encium,imaginationem npiat. E t fi qui~
uenit. ~
mnil1m vidit, firmiorcm nobis indicationem pra:buedem hxc tic [e habent, nihi\ miri fileriè, ql\~m
a.nimalis
rit hllmorum przdominantium friglditatis. A tq; hoc
faclllcas ab hllmorum muldtlldine grauata vexàrur,alimaCYis ~ fi non pfcuicofa aliqua edlllia ederit, quibus in
quos vix mOllere [e po1fe,per jnfomiuag~.r,&:
ve~riculo
contentis , fierÎ poecft vt huill(modi aliqua
grauia quzdam onera gefiarc . Et vice verfa Ql1110l leuis
imaginatio contingac, & qllidcm qllumin roro corpofueric, & excremenroril exors corporis affeél:io, eos,
renon fit {imilis affetlio, cz!'!andoguidem vero in [0qui fic affctli fil!1t:aut vobre, aut velqcifsimè Clrce~
mno, non ex cOl'poris [olùm affetlioniblls anima imapel' infomnium libi videri:ica vt anima: imaginaciones
ginarur,fed edam ex his,qux à nobis quotiJie cMuera C corporis affetlionibus (emper a[similétllr, v[q; quo ad
more peragllntur. Alfqllando vero ex his, qua: curalliaralleolétia,aut odorata peruenire Ce purent. Nil qui in
mus,accogitauiillus. Et fanè quçdam ab anima ip Ca vaftercore,& cœno verfari [e ipfos imaginatllr ,am virÎotidicè prxmonfiracur. Nam & huic rei experientia ipfa
[05,& graueoletes, <lcputreRtétos bumores in fe habér,
tefiimonium pra:bec: difficilis fit dinotio infomniorii,
<lllt ftercoris copiam in imellinls cotenti. At vero eos~
qua: ex carpore proficiCclIntllr.Si quidem cùm ab his,
qui contrario his modo afficiurur, & in odorads lods
qux qllotidie pcraguntur,am qua: curamllS, ac cogitaverfari fibi videnrur,col1trari5 habere in carpore aftèmus, ipfa Colùm difcernere oponeret, nihil effet diffiétionem pmandû elt~rôind
qu:r irlÎnfomnjjs vident
cultam,quç neq; peraéb.litnt,neq; cogitata,ea ex corzgroti, & qux fe facere putant,ea plerung; inopa~
,&
pore proficifci putare. ~lido
vero crii vatidle:t quxredundancias,:le qt1:\litltCS humorum nobis indic:!n t.
CLAVD.
VM
i~d-
càt nobiS' corporis ~(A
,
.
�cc LA V .D II
G A L E N 'I
L:i.6er)
de , Pr~notie
"
lano Cornario 'Medico PhyGco interprete.
AR G
~atuordecim
. ·~gp.itone,
.
.
v; M
T ,A "C A:P 1 R V M
,' E J ~ N
Libri Galeni de Pr~·
V~ LeBhardi lachini tranflationi inferta.Cunt.. ..'
.
a""r -
,
•
l
"~.
1
•
,
iéétand um, vulgi exifiirn ationem omnes vehecu r. Ni~t
'lU~
:~n.Jjo;m
t~mfDr'?
Cil/,. 1:'D tJlûfi!~rum
diuites ,
Infiitritm,(7' mo/iltum ammt , legltlmH ambsu frttterlrH, A mirum blandè adulao ces, quotid ie[alut antes,
tes
redeun
l
& potente s in vrbiblÎs dedüce ntes , doml1n
pbt"torÎ,t in honore' hitbtbantur. -. tUm
du .
Eudtm,
l'u,
ccenan
torum,(
inter
fatellices, ae [curras
. 1 J. 1!.!J,antllm ifl pucognitione
~omies,
eof~m
mit.
sfo/,mu
vefiium
medico
[ed
v,ero non per hœc folùm,
tura trdnt,&' (/I;atione raùluOS
. ~idam
agencs
Elldem/1 affDrt prttcognolltrit.
frequen tia,
1'/ J. . f!.!!,a ~itl(TJn
ctlam,a c annulo rum [umptu , & comit~
en.t,
J
,
f
n
b
4
h
j
a
t
!
<
I
u
l
'
"
m
~
/
r
o
c
i
d
e
M
peifuad
J.
III
&vaCorum argenc eoruma pparatu , idiotis
omnla
(7' ');tttrationem omntm,Galtn:4m EudtmuJ tbctt.
igicur
c
~
h
r
fe a,dmiratione digniCsilnos elfe.Pe
nu dtmonr. IJreuu flmma tOT/lm, ijuibsu ftr diffiElio
panim de1eétantes,partim.ho mines imperi tos confier ftratu ptrperàm dt l'Oct, (;/ rtj}irationefintiétu reMrguit.
nances,qui videlic et reéto reru iudicio carec,mulca bomulierir amm, ErajiJlrarI. 1!..!!'od in dtpr~heno
na, velm ipfi putanc,confeql1ulltl1r. Ven1.m,mea fencetum 'luofjlle delJÎcerit: dé'jue Ouonomo, 'juem tX timore cm·
tia,quu m vera bona fine alia ipfi [alfa fu[pici unc.'Q gu
.
tabifcere (miteit.
vero tales fint,etiam alia prœter legem delinqu ere non
r 1 J. De IJoethi filio, qui flt/,il{J in morbum rteidmtf,
fllrrter, idex cibÎl plllJ illflo ingeflir J iUi eueniffi con- B ceffan t, & breuifsim 0 tempor is [patio arees fe doétu~um
ros elfe profite ntes,m ultos difcipulos concra hunt. Ex
iecerit.
. r~
lalma. 'r 1 JI. Dt Botthi')xore, qlltl mulieb,ifrofluuio
quibllS ecii ipfis poeetia in vrbibu s , in quibllS degln
u
artl.
q uidem in commu ni omniu m
in eÎsu curationcfint per.cEla.
~at,rU
accedit . A tgue h~c
l
orum
Imperat
rllrfsu
(;/
catarn
1 X. Ga/mi inpatriam reditsu,
infelicitas efi nofiro hoc feculo. At medicinœ
_
:,
iuJfo remi~dto.
tas multifaria dt. Verùm vnam qu5dam in ipfa profer
tum
vbJ
horilm,
film
,
modmn
t,tum
pr-edici
èxfo
Crijimj
, x.
re fiami, ad me vel maxim è penine ntem. Etenirn.
ruid~m.
medicus legitimè infiitucus in aree, aut delynu m
quis
in dtpr-ehmdaD rx puljù acctflitmir/,rin
X 1. ~"ntum
rigorem , am in fomnu m delafutunun in ~grot,au
,;;i/1 tXtrâtatU4 fDrtt in M "rco ImptratDrt monflrauit.
nem , aut iuxta aures aberuptio
is
fanguin
,aut
tionem
XII . ..Af,noflittxpulfoph!tgmltJe -VexariCompd,~;
aut vomitu ,allt fudo r.es ,
parte,
alia
quallis
.
,auc
f"effilm
(7' Diatriti Ügfm irridens,anttfl1}tEliU how,ad')iélum
qlUpilQC aluum extLlrbandam, aut fyncop am,aut tale
1110flnllJ ')tebatur,trdudt.
~
g
t
u
v
{ltm.
onfiro
m
&
hoc,
um
num
t..fluxur
percgd
Cl
priluidi
xi
C piam prftdi
X J 1 1. EX Hippocratir difiiplintt
non alldinl adfueto videru r. Et cantllm abell vc 15, gUJ
flngui mm,& ex l'trIC nare.
terturamin
aplld ipfos lit, ve bene[em/,trna
mop"l(ù
oUDno
xic,in aq,mir~tone
talb pr~di
X JIll. R..!!odin
ratiD.
andi
int«flig
pro prxllig iarore ahuill4
fit
non
fi
'JUte
,
:&'
debeat
mf(erif
pqtare
mifftrt
cum a8:um
ex his non. darn[~
quidam
Cxccrù m pallci
be~tur.
\' L G V s equidê mcquxfie n no? ~o &
velut
,
qludem calcm [pecllia tionem
dicoru m, chare Epiui pr:C~lx1t,
ipfum,g
e,&
gan
{jt. Verùm fiacirn incerro
_'-"" genes, fieri polfe ne~'Ji&
qlud muencalc
lls
priorib
eeiam
alios mcdicos Nlim
gac, vt xgrotis futll~l1enCr.
c,fit
prçdixi
]lli
tum fllerit,allt'follim ipfius,C
ra in fingulis morbis
[lIa~
qludem
s
medico
r,
H uic igi tlI neccffario fequitu
prxnof camus . Ex:
eu:1.
n
~
a
d
Ç
o
u
q
aucem
l'Carsi
iollorantiam occulcances,fc
: " "1 quo cnim hi, quiV'lr.'~"I
~
u
r
o
n
p
vlh
tale
nihil
e
nuntiar
re vera ign rances pl'
de ri magis, qu. ru cCMI. .~;"i'
igiator crn effe gui ralem prxdlt,non
haben
Cc,fiudio
eq'
Proditurn effe , &p:xll
'd"
~
t.lpful1 1ver illum,qllipr:x: lXt~n
'/Ilr.;:::'4 .5il/ in mediclna (olùrn, D étionem onenca
_
~
f
r
T
H
è
rnaxlm.
dicere aliJerc , quod mulei priores , &
Ccd etiarn in aliis arciPd"
'~i(·rtnf."L:
omnium bonOfllm nobis allthor , de lmn fcr
crates
ncinualuCfllnt,
bl~,
&0 JIC
.1'
r'
.
flll
h
,
l'unt, h rellcrent1am prXICntlllrn mCUICO
glc8:x lhntop rirnx artes , & horninurn fiudia huc con'r~c
fufpiciol1cm , neque quod ipfe inllcntOr fic. Nam
mcnC!
uerfalilOt, vt eum dicence ,eum faciente omnia ad de-
�Galeni de Prœnorio'n'e Liber.
mentirerur, & magis ab ipfis odio haberetnr. Inexplicabili itaq; hic qureftione irretitus, ellnétando infuper, A
ac meditado auget prrefiigiarum fnfp idonem. Demum
vero inllidiam in fe ip(um concitat, vt infidire ipfi ab illis fimantur. Ee'primre quidem in!idire per venena fiue.
Secund~
flmt illre,quibus ~intus
prxfi5:dfsimllS fila!
retatis preffils cft. Eieétus efi enim ex ciuicaee, velue qui
regrotos occideree. G.Eare ex duo bus alterum pad nece{fe eH eum, qui philofophico animo , & pro Afc!epiadarllm dignieaee artem exerce t, aut ,vt.fugams, velm
~intus
fp~endia
prrenotionis prœmia reporcet: am
vt palàm call1nmÎis expofitus , fi qllidem minus audax
fllerit,panim fe excu(ando,partim formidando, lep9~is vitam viuat,ita v t femper tremat ,& fe quid paffilmm eITe ~xpeat,ru
id, quod etiam prxftigiaru filfpicionem auget. Si vero confiantior fuerit, & illis fe
opponit , & folus aduerfils m111tas verfutos homines,
& mllitis improbis modis exercÎtatos pugnat,ipfe eru- B.
ditione,ae difciplinis confifus, &talium malorum inexpertus : duorum alceru rurfus continget , aut vt dominio ip(omm prelfus,de cretero inter illos fit in que (unque veline v film paratus:aut fi quidem diutiùs reftiterit, & bona formna VfilS eoncertimerit, vt perpetuo
beltigererur,& bello vrgeatur omnium pefsimo, intefiino appellato. Pro inde in muids ita inftinltis,itémq;
aliis, qui veri tatem fynceriter colunt, non externi alicuius gratia, [ed ip[am propter fe ipfam,neceflè eft co
inger , vr guum Cemel el:perti fuerint temporum filOlU 1 i:nprobitatem, manifeftéq; cognouerint fua apud
homines inLltilitatem,fubdllcane fe excurba,& velue in
magna tempellare, ae ventomm procella, fe ipfos faltem [ernare fatag:mt. Arque hi vulgo quidem ignoti
fune, verùm nod maximè, amidque [Unt primùm omnium diis, de inde optimis quibu{que hominibus , in
qL1iete v ieam degenees , ac improbis illis apud VUlg11S
homillllm Vt in honore fine, permittenres. At vero homm omnium cauCa funt hominibus diuitttm,ac potentum in VI bibus de1icix, qui voluptatem pra: virtUte co
lentes,nullam rationem habent eorum,qlli aliquid boni nouerunt, aliîfque exponere polfunc. V crùm toti
dediti fune his,qlli voluptates [uppeditant , & hos ditant, ac admiranrur , & in alcum enehunt, adeo vt faltatorum,& aurigarum imagines propè deorum ftaruas
col1ocent.At viros doétos in tantum colunt, quantum
ipfis opus habenr. ~od
enim in vnoquoqlle bonum
efi,n~
confiderant,neq; ea,qua: verè admiranda fimt,
admlttune. Sed geometria,ac numerorum Ccientia, adfillnptus fuppucandos, &domos extruendas vmntllr.
Afironomia vero ac vaticinadone, vt prx[ciant qllorn
hx:edes futuri Gnt: quemadmodunl etiam mufiça, ad D
al!r1~
voillptatem. Verùm demoHratillx [peculationls phiiofophiam,qua: omnium horum dominium hab e r,~ihl
curant:prxterqui qllod rhctorcs quo{da necefmas addllcir, vt improbitatis infirnmeto, Îophifiica
appel1ata rpeculatione vtantur. N 5 philofophia ipCam
nonaudiunr,Ced omnium difcipIininïm Inutilifsimam /
plltant,& talc qlliddii, quale eft milium, perforare. Hi
Hague Cunt,qui ecia medicina: neceffarillm faltem vCum
fI:e:ant,& neq; hune reétè, verùm fieut Plata dicit.Si
c?tmgat ve apud pueros,aut homines imprudetes, medlcus,& CO~lIUS
iudieium fubeant , coguus non paulo
plus fuffraglorum ferat.
J.
Hze. igitur :ù.m ego ig~orae
ln priore m ea Romi
rofeétlone, 01h11 fufpeau habens ollendl no mIdis [0
~lm verbis,fed e,tiâ ~pfis
operiblls, fmuror'u & prxnotlonem, & Cllr:mOne, donee talc quid accideret velm
.
Galen.
J
e
l
nofii tu, qU'i màximè p'ra:(ens pù totum morbum ab
initio 'a d fine vfqi , Eudemo Pcripatetico philofopho
a:grotate fuifii.I ncœpit enim die quadâ pofi balneum
inregualitas quœdam ipfi, & horror ab ho ra oétaua,ob
qllcm coaétus à cibo abfiinere,ctlm poftridie inculpatè
degeret, opinatu5 eft cutius e{fe ve hova oétauam trahfmitteret. Vbi vero cirta ipfam nihil graue ingrueret,&
V[qi ad nonam & vltrà à cibo abftinuiffet, nulla mutatio apparebat.ltaqi & lauit , & pamm cibi affumpfit,ac
tertia die pro more nos accefsit. Verùm [ecluitatis ergo vifu~
e.ft . ipfi & in iIla~die
horas {uCpeébs tdifmittere. Lault ..gltU'r pofi nona,& quantum bene ferrepoffet nutritus, confidebat nihil mali grallioris .fibi fore.
~art
vero die nobifcum cogre{flls,cùm ab balneum
fe pararet, ridenS' fimul ac refpiciens ad ce, vtrfi,inquit,
&. quarta hac die fecurius eft oétauam horam trafmittere,aut balneo iam vtendli eft? Tu itaque velue nullo
malo imminente, lotii abire iufsifii, velm etiam alii 0mnes prxfentes:ego vero folus tacebam: Percunétanti
vero ipfi de filentio re[pondi, non eIre mihi perfeétè à.
fufpicione libemm eum diem. Nam prima' die quando
me pulfilm tangere iufsifii; principium quartanarii circuicus faétum fuit. Cùm autem nunquam anceà pulfum
ttmm namralem nouerim, ql1alis tandem ft, ( tlne gllO
lieri non potefi, vt quis modieas ipfil1s ad prxternamralem fiatum mutationes clarè cogno[cat) nihil pronuntiaui: ficut neC]; nunc qllicquam amplius habeo guod dieam,prçter fufpicionem nllnc mihi obortam. Lauit igi '
tur vt bene ferret,& nuerims en moderaté.Déinde cieca vefperam vbi me accerfiuiIret,& ruruis pl1lfilm ipfillS
tangere iu[si!1'et,eandem [enretiam ex me auditiit,qlÎam
&. ante balnellm,&adhuc magis cofidenter,quàm tunc.
Propter hoc igimr vihlm eft ve feptimum déinceps futurum ab initio diem, quarrum vero ab iIIa diligenriùs
obferuaret.I aqi domi diuerfans,& lauit,& cibos alfum
pfit,plmiblls, velue nofii,perfeétè ip[um à febre liberum
e{fe a{ferentibus. Ego igitur interroganci tibi [ufpicionem meam,nam & huius omnino meminiflè potes nûc,
dixi quàm longiCsimi cu iufdam quartanarii cirCllicus
prœludium ipfiaccidilfe {cias.Atq; ita fece[si,quum vifitandum haberem xgrotum quendam circa vefperam,
non propè habitantem. At locus Eudeml1s,fiatim quidem cibllm accepit,nô longè vero pofieà calo rem fenfit per tomm corpus, que ob potum a!rumptum faétllm
dIe ratus (vinum enim vetlls biberat) poftridie hoc
ipfllm familiaribus medicis narrauit. ~li
qutlm & ipfi
in vinu~
clllpa!Tl promptè reiicerent,nihil amplius mali
fore arbicratus, quarta die poft faél:um calorem !allit, &
eon{lleto more cibllm accepie. At palàm iam febrire
aufpicams, guartanx circuimm eere crcdidit : !audabat
autem hine [olùm me, velm qui exaétam cangendi pulfils ratio ne tenerem.Nam anteà in philofophia tantùm
memorabile quid poffe me crediderat, verùm in medicina obiter ver(atum elfe. Ecenim & patri ad philo[ophiam me :tddl1centi per manifefia [omoia prxceptum
fuiffe alldiuerat, vt me ad mediclnâ edifcendam ad hibel'et,non velm ad djfclplin:ull obiter attingendam, Et ad
hoc accidie tunc el: fortuna quadam, velue nofij~
Vt homo quid:\m in principio allCumni ex morho ;lClltO labo
raret,& dé inde circa refeaione virium ad quintam hol'am febrire inclpcret, ad quem viGtandl1m accerfitus te
pra:Cente pronùdaui,manlfefiifsimu ql1artanarii circuitUS im.retl~
e~,
~\1m,
cnim iuxta pr~otine
pcc
quarta febns 111 lpfo redlret, & prxcbétlOne iIIam a me
fafum ex te Eudemus audi!1'~t,hc
macris perfuaflls
olt ad fidem mihi habendam. ~are
quuntexacerbatio
Tom. 1 J.
Dd
�1571
.
Galeni de Prxnotlone.
1)72
iuxta drcuiru in magnirudine progred'eretur ,conuoca10 poileà,quu omnia probè menioria tenca.s. Ad Endetis opcimis ~n vrbe ~ed!cis,
rogauir ip[o~
vc de mo~b
. A mtlm nnnc rcdeo. Hic affliétus à tribus quartanis febribllS,à medicis ii pro de[peratO habebatur,meclia hyeme
qlfatione cofiderarer. Ego vero vlrro rèltéèns fillu,qnu
inflante. Ego vero & velm prœceprori,fed & ob vieini
verbis cum ipGs comendere 11011em. Vbi ver6 pneHanipfi habicariune, quu prope domu baber.é, neceITe hahui
ti[simis ex iptîs vifum eITet, vr ipfe the!riacâ manè bibeexpeétarevr vocaci ipfi bis in die adeiTem . Hoc vero répore deriret,illa die,qlla quanana: fucurœ ex~crbaio
debac me Antigenes, vnus ex ~inc
difcipulis, & qui
tur di<7refsis ipGs, vt fçis, te,pra:[eme incerrogauic me,
ql1~m
[pern ~e.pharci
vfu habeJ;~.
Nofi~
ig~lr
ql!OCUtll Marino quoqi conuerfams fue,ae, & primas inter
amblgens re{p~:tln,quo
no folun;
medicos tenen; credebamr,omniumqi multùm potenmodo ipG OIhl~
tiu meùicus erat. Hic haud fcio qua de me opinione co
nihil profqmru eiTet pharmacll,ted etla Qllpb quarran3
cepta,ad laudaces me per rifllln dixit,paulo pofid ipfos
effeéturu. Et_quœreti ipfi hûins refponG mei caufam,incognimros elfe qué I:mdarem, v bi efferri Eudemu vide
concoétii adhllC morbum elfe dixi,& medicamentu hoc
crudQs vitiatos hqmores, & maximè hyemis principio,
ri nt. Atq; hxc dices modo ad idiota ' prç{ences fermoad turbationê quidemadducere poiTe,non tame am con
nem conllercebar,modo ad medicos refpiciens dicebar,
coqLlere,a\lt di~clter
peL:ft~.Hçc
jgicur e~o
ElI~eo
Eudemu fex:lgefimuJntertiu annu agente tre,s qU:lrtanas
refpodi. P o,..findle ve~o
m:me aderat apud Ip~U
11lt,&
febres in media h yeme habente , curamru fe pollicetur
Galenus? Tu igirllr chari{sime Epigenes , & pofieà de
nobis nondu pra:fenubus, pharmacum dederut Ipfi vereti exponere êa,quç ex: me audierar,fimulqi vidéo ipfo- B. ipfo prçdiétiôes,& curatiQne,[cio uomodo prç.dicare
mm infiamiam, omnibus nimiru prrefentibus medicis,
no defiiteris.At mihi tue inliidiJ: pnncipiu emerfir, &
pharm~i
a{fumpr!onem non paru p:ofuturam el!'e proob vitx intcgriraté,& proprer artis opera, in admiradone côfiituta. N â ex cribns quarcanis eam,qllx prima
mictentlbus. Q.9u amem exacerbatlo fieret cade hora,
incœpir, in hac die defimri eITe prœfatus,in admiratioal1quando ita contingere dixerunt in prima potione, vt
ne eram . ~lm
aute & fecllndœ follltionis prœfinicum
moueacur,& concmiamr morbus,fore ame vbi iteru bitempus verè prxdicerem) omnes confiernati flint. In
berer,perfeétè vt liberetur,fi !imilirer in die,qlla quartana: exacerbatio expeétemr ,manè ipf~m
affilmeret. Atqi
terria itaqi diis vota f'ecerunt,ne mihi:!'üccederet. Vbi
vero & illa defiilfet in prçdiéh à me die,nort modo ob
illi his ipfis diétis bona [pe difcefferat. At quarrana non
expeét:lCo fequente circuitll, ex improuifo irruit oétaua
prrediétiones,fed etlam propcer curatiQne,gloriam,'&
exifiimarione adeptus[llm non pami.! taqi Antigenes
hora,forrior,ql1àm pridic fuerat. Manè igitur illis reuer
fis, velm nofii,fecundo pharmacii exhibendu eiTe vifum
tamùm non fub terri fe occultabat, proprer maledié1~
fuit. Et fanè daco ipfo' in die ~qlai,d
proporcione, vein me peculanter effufa. Similiter ipG & Martianus, ql~
lut in priore exacerbatione,di[ce{ferur. Iraq; & xqualis
& ipfe illo tempore, & anteà qllogi, velm anis fecandl
proporcione priori exacerbacioni comigic, & pofi hane
corFora peritifsimus , magnam aplld illuenes medicos
rur{ils alia exacrbtio.
' ~are
ad vefpera il1terrogauic
gloriam adepms erat.Habebamllramé in manibus duo
me,qn:l habere fumroru expettatione. Egovero, vt {cis, C lib ri refeétionu ab ipfo cofcriptaru. Aegrè alltem fecxplorato :\rteriar(iipfills motu,Nunc guide,inqua,fieri
rebat& ipfe ea,qllx Elldemus dicebat,qllàd nÔ folU~
no potefi vt cenialiguid dbi ad interrogationé refponlaudâdus,{ed ab omnibus mirificè veneridus eiTem: no
dea,manè vero forta{sis quod Jici habebo, vbi videro
enim ex medicina prœdiétiones eas elfe, fed ex vaticinatione fieri ipfas à me calumniabatur. Et qUll quidam
omllia tibi per notré mingenda. M:mè igirur accedés,&
incerrogarent gu:tmnam vaticinatione diceret, 9ua t;cofpicams ipfa,& fi quid rurfus incerim mingeret adferdog; auguriu, quandoqi excifpicium produ xit: altq~,
uare iubes,me circa quartam hora redituru eITe dixi. Et
[anè reuerfus, vt vidi vrinas,infllpérq; pulfllS exploraui,
do etiam coni éèuralê , aut mathematica. pofirem um
tertii quartanç exaccrbarione ferè circa cande hori ipfi
vero tale gllid apud Elldemum cotigit', vera! guarcan:e
affore pronütiaui. Ego iraqi difcefsi. Paulo vero pofieà
die in (lance, in qua perfeéti 1iberarione ipfi fore prxElldemfi viGtatnri accefferut Sergius & Paull\s,qui non
dixerâ. Accefsit Manianus ad Eudemu hora nona, &
logè pollel prxtor vrhis fàéèus ell,& Flallills ipfe quog;
quit paulo vehementioré, [cd mulco priore exa~rbIam côflllaris,& flndiofus philofophix Arifiocelicç, vetione maiorem,eam,qux nunc adelfet,exacerbactO l1 : rn
lut etii Paulus. ~ibus
glUi omnia de me Eudenms reeffe di xiifet,fiatim abiit,hilari fronte ofiendés {e palarn
çenfiliffer,refiare inquÎr,prxdittion e hodie flltura Je fu
gauJere, velm non fllccedeme mihi prxdiéèionc..
1 J r.
tura exacerbation, vr ipLàm obferuet quomodo Gt eueAt Eudemus {enticns adller(am lllorbi tOlerantlam,
tllra.Cotingete vero & illa circa eandé ho ra velm prio D qualê miqlllm antd fcnferat,& cof1dens came de me,
riblls, Eudemus mirabatllr,& vitîcantibus ip (ilm omnique minimè decipi polfe fpcrabat, alterius quog~e
cumeas recéfebat. Erant amé hi oc ferè,
illfdi medici aduencu expeétabat. Adueniecc vero non
bus prt;dionc~
vno folùm,[edduobus ac tribus (omnes enimob[erqui &dignitacc, & eruditione in vrbc Rom na prœfia~
uabant pr:tdiétionis cu'entu, oprkccs vcl in tcriaf:q~;)
banc. Bocchus igitur quu ad [ilmmû circa (ecadi corpora arec me progreffilm feciffe audiuiffec, rogabat me ve
tanx &. pr,di8:ionis,& cllrationi mcÇ {llcceffilm a
oficndcrc ipfi quippii de voce,ac re(piratÎone,quomoEudemu ccii ill05 rogauic vt pronuntiaréc, quo rno 0
l'es ipfiu iplis hahere viderccur. ~u
:mee e:lOJ~rn
rd~
ùo fi rct,& per 'lu a:: infirllmera. V c igimr cognouit nO~
mcn meu,& hoc ipfilm Paulo narralli t,poft f.,étu expefponfionc qui Martianlls fccerac audil{fcr,1~
me, vt oil nderem ipfi
llcrriHetq;' !imilitcr &: ilo~,
velm Marchnii , hi1ano;'e~
rimelltllm,rogallit & ipfe Pal1n~
Ql10Qi al iquid. N i & fe omnino aucre al iquid vidcre ex
redd itos,lam mm intellcxit ctii ipfc galldere eos, v; 1:
his,qux in orporli refeétionibus apparct. Si,niliter&
dCl)rxdiétion ac curatione no {ilccedece.Poilqll:l ~e
[ ,
. 'li . ne cu~
Barbanls Imperatori ln Mefopotami Lucii alllHlculus
ru e~o
pra:cer more cl imiù cuétarcr,rn VJ ItatlO
d'
TO bac allquiJ. diCcero, vohlc etii P 1I1u . P llcà vero
iufda
i
m
,
~
t
a
'
j
1
l
c
o
ad
me
Frequentcr
p;opè,
t
l
~
v
~
1
o
eciam S llcrllS & côfiLl,& phil fophiç Pel ipacerica: llllxi,habicire, volens & nme illdicari morbladue~
a~;le
dio(us. ~omd
igimr rcs circa corporii refeétiones
hm tOlorantii,gni habeblt. Mc j~itl1ryx(en
nC 11lran{aaa fir,pa1lcis comemorarc tibi opus {ucric,fcq p",u
côfc dcrc pcrmifit)fl ù llatim manu o;acdcs,pul \IS ;re
J
J
�1)73
Liber.
vbi iUe dixilie t,(olo hoc rerporo data, Ex Eudem o hçc
gere iuCsit:quo! vbi tetigilr em, [erio percunétatus ell
abii:& progre{fus ad Eudeii, non ex ~e,latim
audiuif
A
•
quid promiu erem. Et ego ridens quid alilld, inqllam,
Cq; lùm malign itate
dmiratu
reculi,a
iph
hoc
faétu
mum,
qll:tm bona?Q yalia ha:c,ing uit,fpe ciatim mihi declara.
exifiimatÎone ademagnâ
a
Roman
vrbe
in
rG.
medico
Ego vero,n ô Catis efi tibi,inq uam,fu mmam acerua dm
ptorG..At is ex ratiolle me hoc perpelfum elfe dixit,af audire,& de futuris gaudere? Nequaq uam,in quit,cu pio
limilalls medicis in pat ria eos,qui hic e!rent,illxta mldeciii audire particulatim. Audi igimr, Liberaberis hac no
tas caufas,ad'filmma improb itate progredientes, &
éte ab omni morboCa affeétione in tOtL'l:quO faéto,eciam
fequenter omnes recen(llit hoe' modo: Ne putes bonos
omniû ad hanc fympto marum {olutio con~utrom
viros in hac vrbe fie ri malos. Sed gui iâ anteà mali Cum,
{equetu r. Atq; hoc,ing uam,ia m mihi perpulCus dec1amaceriâ hic exercenda: improbicatis inueniu nt,& luera
rauit gubernans corpus ttlum N amra, qua: excitata efi,
multo maiora,quàm in aliis cÏuicatibus faciût,quu mulac commo ta , vt omnes vitiatos in corpor e mo humotos fui umiles ditatos vidente s, fada ip{orû multifu ia
igitur, inguic ille , i ,
res ex corpor eeiicia t. ~omd
imitancllr,quœ varias cau[as habent,atqi Ctc ad extrèm i
Natura tibi hoc declara tum effe dicis? Non enim loquuimprob itace deueniullt. Referi aute tibi aliql1as ipfarii
ta ha:c dixit. Refpod e rriihi:nam omnino nofii me mavelue multO iam tépore expenu s. Non enim natura fo:
gis,guà m oes illos miferos medicos,raciones tuas a!relùm,ne q; lucroCorû faél:oru materia ,impro bitaté anget
qui. Qgoni i,inqlla ,arteria ru motû ampliùs in altitudi in his,qui natura mali fullt,fed & difciplina viarG. impro
nem ellexit,in dillétio ne in vtt'agi parté,i d,guod femr,quas à Cui timilibus quotÎdie fieri videt~
per facere folet, vbiid,q llOd affligit,è corpor eexcer ne- B bitatÎs feql1im
u imicatione trita: euadunt. Et fi formultor
qua: déinde
re mohtur . His diétis Elldemlls fubieci t,A t qllonia mul
depra:henfi fuerint, hoc iam confiialiquo
tè in fee\ere
ta: excretionis via: Naturç parata: fllnt:ni & v omitll!, &
alios,quibus ipfi ignoti ûtnt,tra nf.
ad
vt
tlltllm habere,
alulls erumpes,fonaCsis alltem & vrinaru copia,m llltoex prima experiétia eoru,in quiquibus
cG.
tur,
gredian
r{lmq; fildoru excreti ones, & (anguinis eruptio ,& ha:enfifunt,fecuriùs côller[endeprœh
geretes
[e
malè
bus
morrho is confueta adaperta,aceruata ellacuatÎone opevim habet ad h<?c, vt nunparui
no
[anè
ip[um
tur,hoc
ramr: tuç anis minùs propriG. fuerit, vt euacllationis fpe
vrbibus de- - qui l~aruis
Ac
t.
definan
eITe
ti
Ccelera
qui
ciem mihidec1ares.Sanguinis igitur eruptio ne,inqu â,ta
gUnt, quu neq; lucri magnimdine me[cet ur,qlle admolia & talia ftgna pra:cedut: gllemadmodG. & alia fudores .
dum qui in hac vrbe viuunt , & à ciuibus facilè cognoAddidi etii in fermon e ea,qua: vomim s pra:ced unt.At
lfcancur,ecii fi paru ql1id delinqu it,exer ceda: improb ieuacuationis aceruatœ indicat oriç per inferna aluû,nu
tatis occaCtonê non babec. Verùm hic eo quod no colum habemus propri,u ,ac prœcipuü [tgnG.. Verùm ex eo,
gnofca ntur ab omnibu s ea, qua: verfittè femper perpequod nullii aliorii fignorG. adell,religuG. efi vt fperemll5
trat,ho c ipfum malidi natura! ip[oru auget. Infidianmr
hanc tibi affucuram elfe. Dialeét icè,inq uit ille,collegilli
enim eis,qui ipfos no noCcunt,& ex improu ifo aggrediii
fumror u inuenti one.At q; hçc [ub vefpera inter nos col
mr,max imè vbi hi ob mentis Gmplicitate ipfos remorloquut i Cumus. Manè vero vbi ip[e accefsHfes,filmmam
vt
dere non poffim t,qllead modû ipfi Ce ip[os vici{sim mol'
pho
e
philofo
prœdiétionis audiuifii, nO fufiinente iam
dêt,Ct vel exiguu quid Înillfiè perpetr arint.O Eeadm odU
modera tè, velm [olebat, loquere tur, [ed ad omne.!1l0s
igitur latrones apud nos, mu ma i1.1cer [e allxilia ferut ad
ingreff os ad iJfum amicos vocifer ante, quod Pythiu l
alioru pernicié,Gbi ipfis aute parcum : Eode [anè modo
Apollo perGâ eni os vaticin ariçgro tis voluerit,fim{t1q;
Medici in hac vrbe,co [piratio nes cotra nos faciut,h oc
1pCoS cllrare,ac in prçdiét a die perfea è liberare. Faétam
folo à latroni bus differê tes,quo d in vrbe,& no in mon
itaqi,in quir,m orbi folucÎone( credo enim me ii penjtu~
tibus fcelera perpetr ac.At meG.,inqui ego,propofitG. ii
fanum elfe) longè antd denûtÎa uit,& curationis,ac prçfa:pe audiuifii,quod vbi {editio in patria mea quiert~
diétion is {uccelfum habuic. Liberauit autem me à tribus
fiatim me ex hac vrbe di[cedere v idebis, & breui adhuc
q\1ananis,in quas ex imempefiiuo theriacœ potu incidi,
tepore hic mora traham, quo citiùs à fcelefioru bomiillis,dii eius dandœ tépus effet,n ihilloq uétibus ,hocve num improb itate liber ellada. At no [ciul1t hoc tibi promm dante,ac me liberite , eciam ft ab iplis derider epoCtcu etTe,inquit Eudem us,& fi cognou erût,qu eadmo
tur,quo d pucaret fenem hyemis tepore, ex tribus quardum ipfi menciuntllr,oes te fimiliter ipfis metiri putir.
tanis labo ra nt e,fe curaruru elfe. Atq; ignari quidé anis
Etquem admod u ipfi,quia inopes fitnt,& indoéti,in pamedica: audientes hxc,co mune bonum me vrbi Romatriis fuis viuere nô polfun r,eo quod nori finr, improb ina: fore fperantes,omnes gaudeb ant.
tatum,quas recefui,addi[cendarû gratia,i n hanc vrbé [e
teI. Creterù m no folùm mediclls,fed ecii amiclls mihi
conmle riit:Sic etiâalio'S putant eade de cau fa huc acce[fiatus Martianus , vbi audil1ilfet pronum iatâ à me fen- D
uffe,& piiùs,q uàm argentu college rint, difcedere non
tentiam in iIla die,de arteriar u motu,q ue illi turbule ntu
velle. Et ft à Cillibus audierint genus tuu,ac polleiSiones, _
putantc s,no iudicat oriû fore,timuerût,inueniffécq; Eu
quod no exe genisli s,omni a à te filbornata effe dicenr,
demfi exaétè fecundG. natura habere ,ne vno quide verha:c decipiatur.Q.!}œ enim ipfi fecerut ,ea
quo aldiet~
bo me collaudare dignams eil Digreffils aute ad Sandamr. Hçc & huillCmodi alia,quû E~
fu(pici
s
omnibu
de
larium v icû fonuito mihi obuii venit,llatim al.tte ne fa
demus dixilfer, addidHrétq; fore, vt fi non ver(utiis Cuis
lute quidé diéta, velut aliàs folebat ,interro gauit vu'li feme lredere poffem , ad veneni inGdias deuenm ri effent:
cundl1m librum prœdiétionû Hippoc raris legiffem, aut
recenCuit infilper de adoleCcece qnoda, qui ante decenid fcripti mihi ignotu effet. Et dé inde vbi auo~ni
in vrbé venerat,acqi anis cogniti one per opera ip(;t
niu
ql10d legiffem,& qllod mihi viderct ur aliqui med~let
fimlliter vt ego,ofi éderat, qu3 de cauCa cu duobus faml~
reétè pronut iare, genuillU ilium Hippoc ratis libru
d~Cl
lis,qlli iptllln huc comitati l'tlerat, veneno filblatliS eITet.
n? effe: Omnill o itaq;,in quit,qu ç fcripta fimtin ipfo no
ego gratia,i nqua,m e tibi debere agnoCco charif..
~are
qllid
vero talia ql1id é non vaticin or "v entm ad
ih. Ego
,..
refime prxccp ror,qui mihi omne ipCoru lI1 '1p robi~a[
hoc à tediétu m ell? At ille,rec ens,inq uit,ab
mqua,n~
vb}
cen(uilli. Ego enim in tutO me ipfilln adCeruabo,
dlgrelflls fllm,admirate de eo quod heri ve(pe
~udemo
ipCorii ma?ife lli
congreffils filero,&vbi imp~rt
ipfis
dixeris ,excret ione ipfi per infernu
rI P0a.l1fus_t~
feccro,cx magna hac,& populo fa vrbe di(cedam,m par:ventre futl1ra etfe,a qua no amplius febri tentetlU.Hçc
Dd z,
Tom.
Galen.
co-
1
ra
III
.
cu
'J.
�1.)7)
Galeni de
Pr~notie
uam,& no populofam, in qua omnes vici(sim inter nos
meliùs colligere pofTe : alii qllidem omnes verba hxc
noti fumns, quod ad parétes attiner, in llimtionémq; ,ae A velm initia exceperar,nonorem Alexa.ndro deferenres,
doétrina,opes item,& morcs,ac vira. Ad hoc igitur me
~c Gmul exhortâtes, Vt tota res citra contenrione tranC..
conuenens,imperitii,ac improba~
ip(orum detegere
igeretur. N ofii enim quo modo ex hoc vicio Alexander
no fiudio habui.Sed prxdiél:uadole[centé,quem llacim
omnibus noms e!Tet,ql1emadmodum etiam tune pallm
l'rima die ac-cefsi,cufg; exacerbationis febris guanana:
declarallit. Q!;um enim promitterem me olléfilrum elTe
mfulmm faéHie!lè dixi,affitmptu curaui,prçfinito foluneruulos tenlli[simos, vt earilliformis quzdi fit conillEt à
tionis morbi tempore, velue in Eud~mo,prxiét.
gatio,ex f.mciu mufculis ena[cens,partim è dextris parte rogatus hominê qucndi,ex familia cnbicularii,fiuc ll:i
ublls,parrim è finill:ris:quiblls laqlleo interceptis,ac copatoris corporis Imperatorii, Charilipis appellaei,nerpre{s~,aut
ineilis,eontingac animal voce prillari, guum
uis (auciatÎ! cllraui,nullo in aula mcJico hoc facere poneqi JI1 viram,neg; in aétioné àlioqni lzdatur:Alexader
tente. Et poll: ipfitffi in Sandalario vico Rhetoris Dioanreqlla oll:enderem fitbinferens,Hoc primu,inquit,tibi
medis familiare,cuius itidem clarifsimi ex aula non poconce!fulll fiterit,nos his,qll:E per [en[us apparenr,fidê
tuerunt inuenire morbi affeétionem,fed per contraria,
habere 0p0rtere. ~ibus
ego alldicis, reliais ipfis diquam coueniebat fier,~atonm
faciebant,ita Vt ego
[cc; [si,id [olum loqllutlls,me deceptu e!fe,gui non pueaintra paucos dies dillturnu morbuin perfedè per(anare.
rim me ad agrelles pyrrhonios ventumm e!fe, -atioqui
~in
& refiate iam inll:ante in primatibus vrbis Romç,
nô veni!fe. Me vero digreffo,tu alii Alexalldru damna& prxdiétiones, & cnrationes magna laude dignas feci. B runt,tu Adrianus & Demetrius,femper ipfi ob contenrionis lludium infenG,probabilem occa{jone babebanr,
Et multa erat exillimatio apud omnes, velue noll:i,& ma
gnum nomé Galeni,augefcebiHq; fimul cum gloria invehementer ipfi.lm obiurglndi. ~andoguié
vero &
omnibus erlldiris,qui in vrbe Romanoru erant,hoc inuidia,ex hl5 ,qui & ipfi [e aliguid efTe putabant, vt qui in
'"
omni anis parte à me ruperaretur.Atg; hi fanè di (curre
notuit,& Seuero,& Paulo,& Barbaro,faétum ell: vt oes
vehementer ipfum increparent, & fe ipfis pra!(entibllS
Tes per vrbé,llius alilld quid calumniantes proferebant.
re(eétiones fieri volebant,cogregatis ad hoc aliis omniHic quod per foreuna ilium (anaffem,modo curationis
bus,qlli in medicina,ac philofophia dari effent. Tran{...
omnia tentante v (us. Ille quod prxdiétiones ex diuinaaéta igintr plllriû dieru COnhletlldine, ae congreffit,qnu
tione,non ex medica fpcculatione à me fierent.
v. His accefsit & ql1a:Ctio i11a,quam adllerflls StOÎcos, ae
ofiendi!fem infpir:ltioné qllidem fieri, dum dillenditur
thorax,exfpiratione vero dum cotrahitur:mo{traffémq;
PeripatccÎcos infiirui,collocanre ipfo Boetho. Et poft
mllfculos,à guibllS diüendieur:& ad hoc fieruos in ipfos
h:EC Illlli vxor,qua: quu contabefceret, citra hoc vt aliin(ertos,ex fpinali medulla exortû habemes:& quod inqua parte affefu elfe copareret,comperi ip(am non modo amarem,fed& quem amabat,& vnde hoc comperi,
uiole.ma q~iem.
fpiritus for,as latio,exfpirationem fi.nc:
paulo poll: referetur. V cntm certame aduer(lls Scoicos
firepltu efflclt:vlOlenta vero fit :lltera,qllç cum fireplt Ll
& Peripateticos, prx[entiblls edam aliis guiburdi eum
nt,quam efflationé nominamus : ofiendHTem item pra: .
medicis, mm philofophis, priùs tibi in memori:lm re- C tereà,guod talis Cola in tralÎm per rauces,du à ch3ril~
uocabo, vnde initium filmpfit cnarraturus , guo fi & tl1
giniblls verberamr, voce efficit:& qllàd hçc à mu[cl~5
alicui non indigno hac cognitionc, hos [ermones immouentur: &. quod nerui hos mou entes affliéti , vO CIS
interccptionem efflciant: & quum omnes,qlli dum hxc
pertiri velis,hunc librum habeas, qui omnem ex ordille
rerum gefiarum hifioriam conrinet,& no {cmper occuoll:enderem,aliql1id in medium attuli!lènt, redagli~m;
Boechus rogauit me vt honi à me commerarios :lCc~e
parus fis in reccnfendo ea,qua: & per anis mediex opel'er:acec:rfid[qj
celeriter fcribédo exercitatis pronu nnara, & per corporum re[eétiones, & per aOl,mptas pro
ui
omnia
môllrata)&
à me diéta,no prxmeditans ~n ea
ipfis,aduerfus inllidos med icos, ae philofophos, difpumuids
impertiturus
effet.
Et profetto in huc v[qj dle~
tatiOllcs à me faéta Gmt. Eguidem priùs ab ipfis lacefnemo
ipfis
co
tradicere
auflls
fuit, annis iam quindec~r
fmlS ad hoc del1eni,ab Homero edoétlls,
interpofitis
,
etiam
fi
multi
confilillm
inierint de ml ll
~lg;
prior lœfit,dignu cfi vindice dextra.
concradicendo,guo id [olum de ipfis dicacur,gllàd ~on
Huiu(modi igitllr filit initium eongreffils. Flauills Boetradixerinr,non tamen aufi filerint fcripra [ua erudito,hus vir cofularis, quomodo quidé fllerit &: honefiatis,
& bonoru filldiorû amans,etiam Ipfc noll:i. Prreceptore
mm hominum iudreio fubiicere.
l:" t.
()lIod igitur ex \)romifsis à me refbt, déincepS CI 1
aute vtebamr Periparcticoru dogmlru Alexandro Da'<..!!
~
~
• ,., (ermafceno, qui & in PlatOnicis verfams crac, (ed Arillonarrabo,quod fanc dicere,ac apponere ad Krxtentc .. .
.r
·11· medJCls
. \
telicis magi inhxrebar.Q!;um igitur roga!fet me Boe- D m~n
oporrec,maxlm: guon.!:l & ex 10P lI'OS.-:: Uaaltqul,l1arrames qua rattone Erafillratlls 3\1101 C p~
.thus, ve l'cr re(eaiones docere, qllol1lodo re~)iato,&
ccs patris in adolefcemc guodi deprxhendit,ferip er~lt
vox fi rer,prxparallit& hœdos)& porcos mllltos,ni 11ipfllrn côp rillè pulfilS artcriarÎ! adolcfcencis :lma~n
miis nihil opus elfe ad anacomen dixera. ~li.
ellim non
modo pllifanrium:non cci:lm id inhlper :1l1dentcS fiJ~e
{o\t\m hxc :\I1Îma lia, (cd etii pedefiria fermè omnia,côrc, guod amorem eius erga parris Pallacen ex pull u~
fimilcm corporu firuéiuram habcit,qux vocé magnam
derrxhend rit. Ego vero qllomodo guidé Er:lGfiat~
haben r,ea magis idonea fitnt,gllàm qux rama edunt,ad
hoc cogl1ouerit>l1ô 11Jbeo quod cl icam. ~omd?
vC
l!fumptioneç demônratOrias exhibéJa5,gll iblls rei proro ego co~nlerit,
iam tibi refcra. Acerfitu~
'1.1111 e~
pofita: fiJé fa bmus. Aderanta\ltc fillllrx monr (ioni,
fum ad vilttlndam mlllierem,velm nottibllS VJ~?
3nt~,
tllm alii 'luidii,tltrn AJrianu Rhetor, nonduOl publieè
& fe ip(am aliàs in aliam decubieus forma tr:lnsfe~
docens,fcd cu Boetho couer(ans:& Dcme:rill Ale x:m
~lIm
auté rereriiTcm ip(lm finc febrc, jntcrroga .~I s
drillus (othli PhallorinÎ,qlli Cluotidie pli lice de fin u
9
de fÎnguliç,qllx ipfi parricllbriter accidilfent,cx. CJlIl. U
li~
propofitis diecbat, diaionis Phauorini formam ie. ·1·Ils conlegllllcllnll
r· - .
r. veru
..l.
.
ue omnmO
Vigi
.1pla
vlx)a
E nonIl
qucns.At vero ante feéèionem,quuln dixilTcm,me <]uircfpondebat, vt (e fl'llfirà interrogari ollcnJer.cr.. e/~
dem ip/llm onenùere vclle,ea,qux ex feaionc apparct,
dem allcrfa, vbi inieétis vcllimétis roli corpon .f~ ~p ~J
qllx vcro ex ipfis pcrficinnmr ,ca me fp rare prxeepto~>; coto intcxiffcr, ali{ldqi paruum linrcllm caplU ~fct
r Ill .Alcxandru,non li lum me,fed omnibus aliis quoqi
�If7 7
Liber ·
1)7 8
moturbabat. NL.g:e igimr [unt,plllfus-amatorio m~do
vehu romOllm captans deeubebat. Ego itaq; diinamorem
A uer.Ï.yeorum-,qui-non fciullN1nllurn-prrllhm
au~
greffus, ex duobllS alterum ipfam perperi eogita~,
a-I- pl1lfus
aliqllam
dieare, l;lerùnnurbata anima ob r-em
atl'abiliarib modo trifiem effe,aùc ex re aliqua aflliétam
neq;
naturam
û
terari,ita..vt neque xqualicatem [ecund
aonficeri no lie. Q.:!are pofiridie de ipfis diligendùs con
'
ordinem confement.
ex
quide
mùm
1èm,pri
fiderare defiinaui. Et v hi accefsi1
s fia- VII.
Boethu
quo
ro,ex
Vnum igicur vbi adhllc addide
famulaapnd ipfani permanente al1dilli, qllod fieri non
eomdo
quomo
lèt
audiuil
tim quide obfiupuit, fed vbi
po11èt Vt ip[am nunc viderem. Et itemm reuerftls idem
peren elfet,fe admirari no amplills d ixit, verùm damnaautem
û
~
aecefsi.
ipfilm rurills audilli,& rurfus tertio
re, velut imperitos, eos, qui hane fpeeulationem ianofamuli mihi diceret vt difcedere,non erum velle incerrent:ad alilld quodd:i ttanGbo. Aegrotante alter_o ï'pGllS
turbari heram,& cognouilfem ip fam ·me difeedence 10filio,quu hic conualuitfet,& déinde morbus rediHfet,&
tam fui!fe,& co[uetos cibos ingefsiffe,pofiridie accefsi,
poCteà rurftls quieuilfer,& dé inde puer rurfus febriilfer,
cû ancilla cOllOglll1tUS variis modis , manife!lè
& fol1~
dixi ego itllum occultè cibu capere,qui enim apertè excognolli ex trifiitia ql1adâ ipfam laborare,quam ex for'"
hibeÏ'etur ipG cibi, eos ad hoc quod qualitatibus idonei
tunadeprçhendi,qualem EraGClrato quoqi obtigilre arelfent,eti5 quantitate moderatos elfe. Macre itaqi pueri
bitror.Nam ql1ltm ante à cogriitii mihi elfet,nullam elfe
promictente diligencer [e ilium cuOodicura elfe, cufiocirca corpus affedioné , {ed ab animali quadam trifiitiâ
dem conflicuit,qu:e afsideret ipG per totu diem,prohimulièrem vexari,cotigit fub idem tepus,quo ipfam vivolences, ita vt eti5 ipfe dormirec in ea
ficabam,fitfpicionem meam cofirmari,adueniente nimi- B berécq; ingredi
domo diligenter ab ipfa conclura. Pofiquam vero qua":
rum quodi ex cbeacro,ac Pyladem [alcantem [e vidiffe
tuor dieblls ira alferuams,incaluilfet per noéle, Boethus
dicent e.Ni & vifus ipGus immucatlls efi,& faciei color,
indignacus aifumptu me in domum ad pneru perduxit.
quo ego confpeéto maml in mulieris carpu inea,pul~
Comicabantur aute ipfiuÏl & qui in via obuii venerant,
fum coperi. ina:ql1alem nmltiformiter derepete faétum,
in ter quos eras & tu. Deprxhendebi icaqj pueru ex cuqui Canè indicat animam concurbacam effe. Idem etÏam
biculo cu macre ad alii domu progrelfum , in qua & lepulfus Colicicis de re aliqua accidit.Pofiridie igicur vbi
élus erat,in quo pueri mater fedebac. AdiGétus erac huic
comiti CLlidam mec dixilfem, Vbi viGtaturus mlliierem
leétulus paulo infra medium ipGus , in quo reclinatum
adiero, paulo pofi accede, & an.,untia mihi, Morphum
puerum cuClodiebat, vt nemo ipfum accederec. Erat auhodie [altalfe. hoc vt is nuncialfet,non mucamm pulfum
tem' fella eius leéluli vna,qualem fermè ad ceruicem cacoperi. Similiter vero & feqllenti die,de cenio faltacore
les leanli in [e ipfis habere folent: ex aduerCo vero lemihi nuntiari iufsi ,& quum hic quoq; fimiliter pulfus
auli eills, ad fllpremum leéti macerni finem, duo [edilia
no mutaremr ,quarta die rem exaétè exploralli. Sub nopofita erant: in quibus vt Bocchus nos collotalfet,ipfe
ctem enim quando annunciacû fuit quod.P ylades faltalllXta vxorem cofidens, Adduxi,inquit, hune Galen1m~
rec,pulftlm multiformicer mrbacu comperi,atg;,fie muquo.audiat ex ce de diligenti pueri eufiodia, his diebus
lierem amare Pyladem deprxhendi. Acg; hoc in fequea, & quod nihil drca viélus ratione
tibllS diebtts diligenter ob[eruacu,confianter eopermm C drca ipfum adhibit
fit deliétum:& ve videar an re vera febrierir per noétem,
cfl:. Qgemadmodu edam alterius cuiufd5 dillicis [eruus
lut tu decepta fueris, qua: remli1li ipfilm calidiorem fadomus difpen(acor,Gmilieer :egrocâs à me cognirus efi.
étum fuilfe, vt pra: timore pucaris calorem,ob aliam for
Nam quum ob reddend5 rationem rerum adminiOracatafsis cal1fam faéhtm,febrem effe:quo quomodo habeat
rum trifiarecur, vt qui non parui argenti fumma deelfe
mallifefiè nobis declaret,fimülq; omnia ad viétlls pueri
nolfcr, pra: cura vigilabat,& erifiicia atfliétl1s conlilmerationem percinencia edoceat. Hic cùm ego arceriam
bacur. Vbi aute domino ipfillS prxdixiffem,nul1um effe
pueri iuxca carpllm manLts tecigilfem, à febre liberum
corporalemaff'eétum,cofitll1i ipG ve con!ideraret quàd
quidem ipfilm elfe dixi , verùm exhibere me illudendi
timerec de exigenda racione eoru,qux illi in manus traigioccaGonem his, qui me vatem nominanc. Boechu~
anxills effee,qul1m nolfet non pardidilfec,& pro~teà
j
com
illis
m
nofii,cu
velue
te,
ego
Et
dixit,
ns
tur [ubiicie
uam fumma mis deeffe. Pofiql1â vero hic dixilfet,proale
dicis,qu
quid
tale
ùm
foleo;c
re
appella
vatem
paratu,
bè [e hoc conieétare, hoc amplills ei firma: cognitionis
tui fie ri poffe negant, vt per me medicina: prz:tmuli
argenci
haberet
quancû
ipfi,fe
diceret
vt
lui,
gracia confit
cepea cognofcanmr. Aequi haétenlls, inquam,omnia taprxfencis hoc perere,ne forcè eo derepente moreuo inmedica fpeculatione reperiri, & meterciderec,adminifiratione in alium feruum tran11ata,in ' lia ofiendi tihi ex
his fcripGlfe. 1taque omnes i:lm me
de
m
qllofda
dicos
quo experienciam nondû feciffet: ab iIlo enim rationes
iubebacis. Et ego cùm rogalfem vt
dicere
l1m
exigere non conuenire. V t vero dominus hxe ipG recu- D vatieini
plleri tagere permitteretis, vbi hoc
pulfllm
[eme!
adhllc
lit, perfuarus [e raeionem redditUrum non effe, & prodabis,inquam,Boethe,nemlnem
nillm
,tefiimo
feciffem
ptereà trifiitia liberatus , tereia die naturalem corporis
ae per eotam viam co1\otecum,
hue
mihi
tÏ
acceden
igiturprjores medicos laha.bitum recuperauir. ~id
vadcinillm fignificaife.
[um
s
diéturu
quod
hoc
,
quenci
qui & pra:diétam mulierem , & pr:tdiétl1m feruum
t~lC,
llference, nom qlJOdiéturu
fe
nium
tefiimo
'
1
l
~
a
i
Ipfo
YIGtauernnt? Ex eomunibus enim rauocinaeioniblls taattendere, ac i\lIdivos
,
effufus
rifilm
jh
ego
mod~
lia reperiumur ,edam Gexiglli quis medica: fpeculatioaeionem effe diyaticin
is
e
va.
m
guanda
cllem
luCsi,
nis [cicntiam habeat. Ego quidé arbierol' quod nullam / re
1tllm effe aliquid
OCCUlc!
domo
hac
in
hllic
Cyrillo
cens.
habenr dinotionem , quàd corpus propreranÎmi affe-/
iens clauferiç
progred
mater
balneum
ad
vbi
quo
,
cibi
faci folet. Forcafsis auce neq; Cciunc guàd propter
au~
in oculos
c1auem
gratia
tis
feeuriea
déinde
ae
,
domum
fohelClldines,ac eimores de repence animum turbantes,
rit ( hoc
prxbue
fe
de
hanc
ationem
Ggnific
ens
immicc
put fus mutanmr.Cuius rci Erafifiracus gnarus,quum in
occulquod
filius
audio)
tàcere
ipfam
femper
cnim
domo cum a:grotance adolefcente mulier effet,
ead.~
fiati01
s
Bocchu
auditis
His
.
ingerat
ica
collens
eCl
tatum
faclllùs amorem co perit, vtpote porcte ipfo adole{ceneo
maeris
cubilc
in
&
tollic,
lm
fus,ipfi
progref
pueru
ad
Pallaeen intueri,non pluriblls incerpoGt: fr~quentiùs
occulta
qllid
fi
im
ber,flat
flerniiu
eills
lû
o,leélu
ttanflat
Ils dtebus,quemadmodum Pylades,qui neqi tunc comtum effee reperiendu elfe fperans:pofiquam vero & in.
parebat, [cd quum nominari audiretur, mulierem con.
Dd j
Tom. (1.
.
Galcn.
~j1fet,
�Galeni de Prcrnotione
1)73
opiam redaéti [umlls,& cùm alium medicationis duétuin
ftratl,& (ubfirata omnia excuiTa funt,confequenter tomemu excufsit. D éinde (cHa elellata videbat,anfub ipfa A qua:reremus, ad qué rranfiremus, neq; ex ratiocinando '
quifpiâ inuenit, neq; ex cxperiencia melius quicqlla v\Ii
.effet. V t vero neq; fic quicql.lam compaquid cxlatu~
in mente veniebat ea curatione,in quiomnes medici ab
mit de cuhill ln leaulum puero tranflato, lp(um tomm
initio confenferant. Interim & cumo·r. guida circa vencublte ex::ufsit, ae ruruls fierni iUlsit : & rifilOborco,
cOfpeétus efi,conGmilis ei,ql1i fic ln prxgnâtibus.
trem
.,
~id
:inquic, vates dieir? Ego autem admirans quod
Ex
quo
aligux minilhantes ipfi mulieres re vera ipfam
nihil reperirer,in locis, quiblls oeculrum pural'at, quod
imprxgnata.dlè putabanc: Non tamen 'aligllismcdicofolum excut1l1m noh fu(!rac, vtpoce nemine hlfpiciente
rum hoc ip{um credcbat. Nâm figna muliebris RllXllS,
in ip[o contineri qllod qlla::rebamr, [llblatum excu(si.
qux exccrnebanmr quocidie, opinioni illi refi'aO'abanErat autem hoc omnino paruum matris.linteum in {ella
tur. Cùm igitur ca,qux ip[am eulodibat,qn~
optiiacens: Eo alllcm concllITo frufinm panis in ipfo conmam effe credebat,tum alia faceret velut in pra:gnante,
tentum in terram cecid ie. Et vos omnes magnum clatum ql10cidle lauaret,contigic vt in prima balnei domo,
morem mOllifli. , riùen:es cum Boetho, ae varicinationem land:tntes. Cxc;!l'ùm Boethns prx omnibus ridens
vehementi(simo dolore obono,quales parientibus aCcidere [olenc,aguofus humor euacuarecur tantus, vt mu·
admil'abawr,qllomodo pulfils edam fi quid ibi occuléalier in an imi deliql1ium coHap(a ex ba!neo ponarcrur.
tum fic.,indicare poffct,imo q110modo id quod puer,ÎnClamamibus amem,& vociferaneibus famuHs,nlllla ve·
terim dllm lauaret mater, faéturus effet, Ggnificaret. Et
ego. ad i?{ilm, Solerti(sime B?ethe,. dixi, non f>uli~s
B ro neq; pedes, neq; maolls,neq; os velltl:is,ql1od edam
flomachllm c:m(ueto more nominant,confl'icante: ego.
indtcannbus hoc Galenus comeétaUlt. ConcluCts ~ntm
ex fortuna excra prz foribus balneÎ fians,audito c1amodilioetel' foribus,pel' multu ocil1m,citra rimorem,panis
re infillli,& perfi~am
ip[am confpicarus [lImpco.ill
eUl~
pl1el'o contingere pomiffe, no.n difficile era: c~n<
---.
d'
Il
hum~ ex eo con fitlcnl,
"
manus
vngllcmo
nar
100,
Homac
ieétare: (cd & ql10d occllicacum qllld elfet, & quod Id,
& prxfenres mulierculas non ira llare frufirà vodfequod oecll1tatU effet, Clbus effet, pul filS mihi no deniirantes, {cd alias pedcs calefacerc,.,lias manus,alias odotiallit. Verùm eoturbamm ip(lIm videns,cogitalli velm
ramenta naribus adrriouere iufsi. Atque tunc quidem
in amante muliere,& timete [eruo,tt1rbadonem ob aoibreui ip(am ·refocillallimlls . Vehemênter alltem veremi aliq1~m
affeétu eflè obortam,cùm puer penitus à fecundia afficiebatur obfietrix , ventre ob euacuacionelll
bre liber elfet. Inrerrogabis igicur forta[sis vnde con'Conrraéto,non tam guod decepta effet eX panus exp~
ieJ:arim cibllm elf~
id,guod occllitamm effet,alldi iraq;
étatione, quàm quod fidem ipfi non habencibus nobi=,
& de hoc animi percurbationem . Cùm neqlle cau[am
in faeiendis imperatis concradi xilfet, velm qua: fcÎenClaéturus effet puer, neglle luétaturlls, aur rancratium deficè rei gnal'aéffer.Cùm vero finguli guiJ Paare oporcenaCU111s,aut omnino aliquod cOl"peris, vel animi in litere: dubitarent, & neqlle fecllndum ptlorem fcopum
gne facinus monfiraturus, neque edam omnino accu[amuherem curare allderent, neque ad alillm tranfirc:notuS eiTet, quîdnam amplius ipiùm tenere poterat? H:ee
vbi Boethus audiuiffet, per deos fe mirari cellatus cft. C au mihi de ea re cogitanci, tale quid in mentem venle:
Dum in animi deliquium mulier, velnr dixi , co\la.p~
Et fi ita, inguit, nOl1illi hominllm negocia, nemo medifuiffet
~ quando edam mulicres nihil opis armWfe dlxl,
coru nouit. Manifellum ell enim gnod negj ipfi vngui
[ed
vociferantes
confiitiffe,& me ip{um accepro in ~,a
tale opus ollenderunt,& te omni potius modo,qllàm ex
nus
vnguento
nardino
, & os vencris , & pra:cordl Unl
medicaartc,hçc facere dicut. Videnturaute,inquir,non
confricuilfe,
in
memoriarilrCüOcaui
me rantam rc,Pe{olùm ignorarc qu:tlis fit folicitoru pulfilS, fed neqj (fi
riffe
in
his
locis
mll(c1110rum
pra:cor
IOrum mo~!tr1fanè qui.s ~x i pfi~
}lIum nouit) ea) qua; tll. ratiocinando
dinem,
vt
cùrn
in
pl'incipio
violenciùs
ipfa confncare
com pe,oCil, hmdl modo colltgerc ratloc~d
p.offe;
futwffem,ex
rimore
ne
premédo
carnem,aliqu:tm
paré.
eo quod neg; natura prudentes Gnt,n::q; dl(ClplJOIS rarem
liuidam
eftÎcerem
,
i
violentia
defiirerim.
~
h
'
!
1
opetionem excrcirati habeant. Ve rùm in malignt~cs
rdlll
exaaè
a[siinilare
velic
guis,
omnes
circa
pl'xco
ribus exercitati,ac fapientes exifianr.
tparres, laéti, guod ad ca{eum facicndllm coagnl.tI1~,
VII J. Homm igitur,chare Epigelles,tc ipfitm tefiem hahoo,
milcs
eraoc,non
tamen
vc
iam
coagularum
{it
.
n
~
1
f
p
J
c
a
l
.
multorum vero aliomm alios,qllG: peraéta hint à me in
Pr6inde in re/.îccando immodicam nlltnidit:1cem, CU~l
prima profeétione. AuJiuifii auté !lxc ab Il1is ip{is,qui à
!lffeétio
aq11o(a effet, omnino per/.ît1::odum efTe ~atli.
me curatÎ {imt. Vnum igicur re veraaclmirandum à me
Inueniendl1m amem modum curarionis, 110n modo
peraétum efi, quod non modo mira dicen.tem, ( velut
ameà mlliti medici me nominabanr) fed erllm mira fa- D teria: reficcantis, (cd etiam calefacientis,ira vc non co ..
liglleCceret corpus, guod immodicè frigidi rempa~
cience me appel1ari fecit. lloechi vxor in f1uxum mlie~
menti effet, & maximè guia xllatis hora eo temrl~
brem collapfa,priml)m quidem memorabile medicos,
no ~ contraril1m fcceramns, gui in mlnnl arc!,a ca 1~ ~
quorum vnus & eQ:o bOl omnibm eff( plltah:\t , reueriipfam rcclinaltcrarn us. R putabam meCllm eClam.:1 lU
ta,familiaribus obhetricibus in vrb prxlhncifi lmis [e
.
'
quo dd am peCCltl1111 guod clrca
plunmas
affeétlOnes
ipfam cOmitrebat. Cùm au rem nihll proficcrec,Bocthns
fre<]u cnrer à 11lcJ kis'committi [olct , qui gl10d .f1dupcr~
omnibus nobis onuocatis, gllid faccre oport ret confluum cO eU3cuant Cjllid ' m vt v rd no filml')C qUI c'la•
fiderar e iubcbar.Vcaurc confen{Îlm effet,iuxra prxfcri
His ira 1110cum oX'p~n
cuato genercillr, omit~.
ptam ab Hippocrate & alii poO iplilm optimis medicis
fis,coglraui v iaus r:ltionem infilwore,per potllm qll:lrlTlo
cnrationc)omnia facicnda effe: voluic ipfe Bocchus me
. .
. corrons
. fi'lïcil
a '
em, vngucn
mInImum
& tOtll1S
n
d'
afsidllè ad elfe mini{h"til us ipfi mlliieribll ,& mare rias
par:n no~
ex pico, & rcGna , (cd x mclJe. folo, IUauxiliomm parriculatim infplcere,ita vtld vnl11crfalem
•\
•
,
•
fl'JO" rata vt
tiliS qlllde11l cottO vcrum 10 tanwm per D
' d
{copum refpicerem,cuius caput crat,rcficcarc no [olùm
3 l'
'
fi
'
1
tr t
aguI: rOntanx :dbtls tempore lml e CliC. ()l1cm
'<.:;umidj~
veeri IOC05, (cd edam (Omm corpus: & adhib re etiam
1Il0dllm amcm pcr clItem dl [(llterc fupel:Auam hd
muliebribuslocis adllringêtia vnguenca.Atq; hxc fanè
rotcm mclills elfe dllXi, eoden! modo eClam ean emrl
ica faciebam. Pofiquam vero hxc me facicnte, afFe8io
vaficam dcducer c , per vrinam c1enti.l lll edic:u?;n f1 .,
deterior fieri videbatur ,merito omnes nos ad côfilii inJteJ11-!1
.
t
mt
aa
1
�Liber. .
1)8r '
itémque per infernam aTuum Cubducere decreui. Ha!c
meditatus per dies reptem à coaceruara faéh excrc.tione con[eclltos, per quos Boechus omnes nos & pnuadm, & in communi roaabar, vc cogiraremus de aliquo
cmarionÎs modo: abd~:o
à prre(encibus amicis, ac fà
mulis Boetho, fic ip[um in redibus eius allocutlls {um~
Cùm v{q; in hunc diem, inqllam, in nulla read opera
medica pertinente, deceptllm me noris, confidera te ol
cum an permiccere velis v t pér tOtos decem dies cir~,\
vxorem
proUt voluero crâfigam: & fi qllotidie me'
liùs habere apparuerit,poficà alios dece mihi permictes,ad agendum circa ip{am quod ex re eius fueric: fin
minùs,difcedam & ego tunc penims ab ipfa. Promptè
vero concedence hoc ip(o, primùm quidem aquiduco
medicamenco per inferna aluuln ipfam euacualli: poftcà vero aquam bibendam dedi,afaro,ac apio, in ipfa co
éto.Pofiquam autem primis dl10blls diebus his fientÏblls,nihil fiuxus coparuic,tertio mrÎlls dedi non multum,de eo;quod per infcrnam ventrcm-euacuae,medicamenco.Nimirum id,ql1od ameà in vterum confluebat, non modo per vrinas , fed edam l'er infernam alUllm deriuare volens:& pofid. inunxi ipfam melle quotidie,confricllIcv corpus primùm Iinceis !l10lli[simis,
déindedurifsunls. Exnibebâ autem edendas carnes volllcrum monranarum,ac pifcium pecus amantiu . Cùm
autem curatio per ha:c ad dies quindecim fieret,& null11m omnino affeaionis fignum compa rerer, cognofces
Boechus me vItra promiflitm pra:lliti{fe, rogabat veaffeétionem perfeae perfanarem , & docerem vt in pofterum non ampliùs fimiliter redirer. Po{tqllam vero
tran[ado men[e, & bene colorata e{fet, vt nihil iam na
Utrali habitui dedfet,& nihil fluxionis côparerer:' qnadringentos aureos ad me mifit) inuidiamg; generofofum illorum medlCOrLUn auxit , inter qllOS me laudibus extollebat.
'1 x.'
Ec fanè eciam ipfe params erat,ql1eadmodllm & Seuerus, vc de me M.Aurelio Anronino Imperarori, qui
eum in vrbe Romana erat,indicarec, Ni Lucius ab vrbe dlCcetTerat, belh Parthici gracia à Volog(J[o il1ati.
lcaqL1e ego cllm voluntatcm ip[orum erga me videre,
& timerem ne fi faciendo aliquid me pra!uerterent, à
redicu in AGam prohiberer,rogaui ipfos ve fe ad brelle
tempus contÏnerent. Rogo e~im,
inqua,referam vobis
tempus,quando hoc mihi à vobis fieri volllcro.Pr6inde cùm feditioné in patda mea [edatam efTe audiuiffem,fiatÏm ex vrbe Roma exiui, velue in Campaniaabiturus, vno reliéto famulo,qlli a{feruarct ea, qUa! e{fent
indomo. Cui imperaui vt obferuata nalle in Afiam exeunce,die vna aliquem ex impoiloribus ilIis in Suburra affilmeret, venderétq; ca,q\lre etrent in domo,ac fiatim exiret, ac confeen(a naue) Curfil Cecundum Sicilii
faéto,ad patriam perueniree. Atque hœc qllidem pau10 poll fafu (unt. Ego vero cùm Capllx effem, illhinc
ad Brundufium fellinaui, quo vbi pemenifièm, Ilaml
rom prim:l ex portu exeunre naui, tiue ad Dirrhachiu,
fiue in Grreciam abiret, traiicere:timês ne quis ex mul
tùm pocétihus iIlis vir! ,auteti3m ipfe Imperator,cognito meo velnt fugirini di rceffil,me mi (fo milire Romam reueni iuberct. E~o
itaqi ira vna die interpofita
ad Cafsiopem nauigl1.~:rctes
alite me amici Rornre,& à rclitto famulo percunétantes vblnam e{fem,&
audientes me in Campan[a verfari, primùm quidé id,
qll?d res erat,filfpicabaocur: pro$retTo vero tempore,
'Ybl nec famllillm meum Roma! vlderent,cognouerum
feciffe me qua: ab initio dixeram. Ee tune \' ix credj~:
~nt
omnes,qui priùs fidem nô habebant, re vera JIl~
.Q~en
tua
..
I)8ï
télirtquendi Romam pr6oti~lm
efl"e,quod non '(aIrâ,
A red verè hoc dixi{fem. Ac tempore non mulco incerie8:0 vbi redii{fec Lucius, & Belli alrerius aduer[m Germanos gefii ipfis initillln infiarec, {ermone obotto dè
his,qni ipfis operibus,no verbis,& medicinam,&philo[ophiam ~raent,o
pauci ex famlliaribus ip{oi
rUffi'nominabanc me ralem elfe. Pr6ge.~i
igielll' iam et.
vrbe velue ad bc:llum, vbi decrelli{fent'hyeme iu AqtÜ
leh tranfigere, infiruéto, ac congretiato exercitll,nun-t
tium ad me mitturit,iubentes ve ad ip{os venirem.Cre..
terùm Lucio media hyeme ad diuos rranslatO, fracer
ipfillS deporcato Romam corpore, & iufiis ricè pera8:is,profeaionem ad~erlis
Germanos filfcepit,iubens
[equi edam me.Cllm autcm bonus, & beni<7nus eflèr,
potui ipfilm perfiladere, velue nofii, vt me Roma: relinqueret,nimiru cùm brelli redimrus e{fer. Toto igi:
tur profe8:ionis ipfins tempore, memor 'confileca: meB dicorum, ac philofophOl'um ln vrbe malignic3ris, fiatui meC\1m aIfquâdo ab ipfa diCcedere ad alinm locllm;
in quo filins ipfms Commodus educabamr à P~tho!.
lao, qui ab ipfo Imperatore Antonino commitTum ha
bebat, vt,vocaret me ad pueri curadonem , fi qnandb
zgrotaree. At ipfo Imperatore prreter e~pébtionm
in Germanico hello moram trahenre, tOtO hoécempore multmraétationes' co (cripfi in medicina,1lc phi- lo[ophia,quas reuerfo rege Rom:lm :lmicis pecentibus
decl.i, apud (olos illes ipClS fore fperans. N:lm fi fcillitt
fem edendos fore indignis "ne illis'quidem dedi{fem.
1 ndignos alite voco e05,quiîmprobÇ> animo,nô difcêdi gratia,ad leaionem veniunt, [ed vt cal~mnir
aliqua ex ipfis pofsiiH. In his igitllr lib ris tOta ea fpeculatic cOferipta ell,qllre de pullimm pr:eCagatione, & aliis
prxnotionis fignis pemaétat. Q95 igitur prxnoti~
C in alrero ~inrl
filio feci , fi elCté Îpfo aifcere volueris,ex qua Cpecularione faéta fit, facilis eric,ac lucÎ-:da tibi, vbi de ,iudicatiolllbus craétacioné legeris, vepoce ratiocinado àpuero in geometria,ac di,a leaica e]Cercic:ltlts.Ae vnlgaribus illis medids, qui ab exercicatio
ne in operibus di{ceffernnt, & ad improbieaten\ conuerfi,artem in ipfa exereuernne,ncql1e cognofd quic~
quam fcriptorum iIlorum potcfi,neque audiri.
Sextlls itaque in morbum incidic acutifs.imum, vt x.
feptimum diem tran[gredi non potTet citra iudicationem:ql1re vero in hoc ipfo prxnotio fit, in libris De
iudicatione Ccriptueil, in qllibllS eria id indica,mm eil,
quod iudicatio fa!pe anceà erumpic,non expeétans dié
fideliter iudicantem. Q,god amem hoc Sexto conringere po(fee, cognoui in quarta die, vc interroganci
Pitholao cubiculario, quid de fumris vacicinarer (fic
D enim interrogabat, prrecemans videlicet me , qui
multa, ql1X edam (apientifsimis medicis impofsibilia
efTe videomr , anteà pra:dixeram) rum fiacim pra:dixerim. Refpondi icaque ipfi ridens , morbum vlt1"a feptimumdiem progredi non po{fe, verùm judiea~û
iri
omnino aut (eXCO,3nt [e cimo. Et fiquidé Ceno die iudicaretur,ipfilm reuer urum dfe:fi ver<~
fepcuno , fir~
mam iudicacionem habimrum. Nece{fariô vero iudi- ~
cationem fllturam e(fe per fudore . ~:idoql\em
vero fexro die ira iudlcan s hlit,SextllS,qlli extremè cotenriohls e{fer,quo me nO eôtingente recidilla redar..
guere pafTee, quotidie lal1abatur, verùm neq; vinu bibebat,neqi quicqua ingerebat prretel' ptiC3n~
lilccum
aut ipfam pel' fe,am eum mIca ranis. Srepe vero & pa~
ne in aqua madefaéto {olo contenrus erat. Acq; hxc
ad dl1o~ecim
v(q; die~
f~eit,
gloriabatur in ip~o
quod vldtTet meam prredléhonem. Bibebac alltem dIa
Tom. ~ 1.
Dd 4
cu
•
..
�Galeni de
.. parqm quiddam yinl 'lquofJ, vnâ eUIl\
hoc quod' éOqOl viéhlS ratione paulo pleniorem priote faceret/ed tamen adquc tenuem [eruaret. At Ceglé~
,
~ide
à ~ primQ
decl~bi:u.mgtar
, caexorfus
febdre t
prohibuit yt nemo mlh1 Jd IOd.!ca.ret, putans neql1e vehementem fore febrem,negl1e vitra vnam diem exsen:
die femp~
~a
denda,m. P ofiguam antem progedin~
al1geCcérec, Claudius Sel1erus ad ~omu
ulam' in
propinguo fîcalll rellercçns, vbi ~udit
ip}llm febri~,
çompet:,Îtqi \' ~hemntr
iam febrin~JI1,pmù
gll\c1em interrogauit , quam fencentiam ego de principio
febrisnunc faétœ habere viderer, y'bi vero :llldillilfec
ex ipfo id,guod vérum erat,q~pd
eÇ>n.cio~s
~di
.Q
non indicaffet, ve quis me aceerferet, miGt ad me vc ~d
viGcal'!dllm Se~tJl!1
aecederem ) & pofieà ad ipfum ,venire'!l.1j~
fa~i$.merogbc
quid mihi viderecur de
morbi reçjd iq~. Refpôdi icaque ipfi qood & S'exco anteà. pr~dixem:
poft cres dies hune inlilltum q~ie!umm çffe, febrç pçr ip(as fatis çalida fience , d~inqe
~l!-:
dicadonem a4~pt!,
decimafeptima ~b initio die. Se~tuS
igitur libenter audiens folucionern breu; tl.tmraO);
promptè credidir. QEod enim quifque vlllt,hoc edam
futr~
elfe fperat~
At Sel~rs
qqod rnininimè fallerer de Calure furura Sextj,fidem mihi habuit, Verùm de
die, in.qua penirus à morbo liber fucurqs effet,nô credidit, difficile effe exifiimans citra hoc vt vel fequl!ns
dies expeétecur, pronul]tÎare certi aliquid de his ) qua:
quarta die fi.1tura effenc.Sic igimr (ecum fendens,(um,..
mo manead domum SextÎ <]uendi mifit,qui me ifrhic
expeétarec, &ad ipfum duceret pofi faétam viGtatio~em.
Vr igitur viGtaro Sexto veni ad iplitm, Contradices,inquit, his , quœ heri dixifii ,aut perfeuerabis in
eadem Cententia? Vbi vero dixi{fem nuc rnagis,quàm,
heri, eadem à me pronunciari,pofi pradium rurllts me
vocamm irerum inrerrogallir,an con fiancer elfem per{uafus de fumra Sexto iudicatione:audiuir igirur ex_m~
nunc magis,Au.~
,heri ) habere me <]uod affirme. Sed
& féquenti 9ie cùm interrogaret me, vtrum èandem
fencenciam de prxdiÇtis obtinerem} aut aliquid ex diais tranfmmarem , àudillit nihil quidem i\lorum me
mu~re,
verùm hilber~
quod diÇtis ;tdiiciam. Et vbi in.• terogaf~
quid hoc effec;alldiuir eX' me,qlldd vbi venerir -de~ima(pt
dies, incœprurus fic Cudor circa
fec~lOdan1
horam noéHs. Num igirur, .in<]uir,& Picholao ~3!cdixf?
dixi,inquam,& p~a1ilm
iIIieffe fciQ,
__ <)uàd falli non poCsim neque in prœdiétiune,neqlle in
, & Imperarori Picuratione. Omnino igimr , inqu~
tholaus indjcauic. Forrafsis? inquam. At ego gloriam
ex taliblls non curo: NOl} enim obambltlo pra:dicans
meas pritnotiones, ac curaciones, quo med;çi, ~ philofophi magis me odio habeant , & prxfiigiacoretT), ac
vaté ~e effediuulgenc,aliitquc huiufmodi in me dohla
terenc. yohis verô am ici s,qui medicam ~m
ob ho.l;um ~eriam
contemnicis ofienJo artem qllidem
dignam ~lfe
Apolline, & }\efcl!lapio , verù~
hos medicos ip(am iniuria afficere: velm edam philofophiam
iltos philofophos, qui cùm nllllo idiOt:! meliùs viuaot,
fe-ipfos umen pr~clao
philofophix nomine vendit:uu.Acque hxcqllidem ad Seuerum dixi. Tu uero,Epi
genes, probè nolli malignitatem medicorum fermè 0nium,qui palàm,ne mihi res fuccederet , voca fecerut.
& per tOtam diem exploratores miferunc, qui ipfis
9uicquid fiera denuntlarenr. Non enim me Sellero &
J?icholao pr:edixiffe nouerant, veij)eri vifilros ipfos
elfe fucurum iudicacionis initÎum. Nam vbi circa fepcimam horam. Sextum à febre exacerbacum c{fe . au ~
deci~atr
gis
•
. P ' r~notie
palàm de ftufil'ato fucceffu galldédi{fent, ridelt~,&
tes~ad
omnes obuiam venienres, conuiciances dicebat,
Admiranda illa Galeni diuinatio contrarium ellelltUm
forcira efi. Faéta camen iud1catione, velm p~xdieram,
in priore qie,ipfi vici[sim pofietr~m
proferebanc,&
O{llnes pudore confuG ellerrebantùrj ar,que hoc cùm
ipfa pl'xdiétio admirandi nihil haberet. vell,lt cum pel'
eommecarios ~n priml1n1 mOl'borum popularil1m HippOGratis fcripros , ClIO) per traétationem de lUdicacionibunibi ofiendi. Hi tamen medici ~on
(olùmigno.
nnt vecerum. (crip~a,
Œd neque dies ampliùs nllmerare
nouerunc,poft.feptimum ,djem , prxfenim fi a:ger à fe
b.re 1iberatls,u~
ex recidilla febriat:& quidem cùm
apÜ~
HiRP~em
: in , polari~
morborum libris,
omnes dies fcripti Gnt.in tingulis çgrotis,ad eruemam
decimaquarta die/ed erii
B v,[q;Tolutionem,non fol~m
fèxagefîma, aut oétogefima,fi forcè ica conrigit faélam.
Hiis medicis
.' H œc igitur pra:djÇtio) etia'11 fi vulgaribj~
admiranda v i(aflJiç; velllr dixi , tamen calis r,c vera no
erac:ql1emadmodllm ne<]ue curacio ea ipfillS plleri Cômodi,cum pra:(enciltm cognirione , quœ in profeétione ipfius Imperatoris fiebar.
, Ca:terùm re veraadmil'andaefi ea,qllz-nuncin ipfo Xl.
rege conrigit, eùm &ipfe, & medici cirea Ipfilm , qui
cum ipfo in profe~in
fuerant, febrilem qllandam
exacerbacionem incœpiffe putaffenc,& omnes decepti
effent,etiam {ecuda die manè,&circa oétauam horam.
Acceperat autem priOl'e die de medicamento ex aloe
3maro hora prima. Déinde theriacaru, veine ipfî quotidie affumere mos crar, edam tunc affump[erar drciter horam fexcam. Déit:Jde lotus erat circa Solis occa.,.
C {um, 8ç parum nutrirus, Cùm igitur"per totam noétem
tormina {uccederenc, vnà cum inferni ventris elilcuatione, & proptereà ipfe febricitaffet, & medid ipfi us
ipfum vidiffenc, ac quiefcere ill(siffent, déinde hora
nona forbitione nuqiuilfenc, ego vero pofieà vocacUs .
effem,quo & ipfe in paIatio ormJtem, v enit gllidam
vocans nosfac1büs 1arn accenfis, vtpméaolmperafb (e milfus. Cùm amem tres effent, qui manè, & lilb a~
roram ipfum viG taranc, & pllifus cetigerant, & omnibus his principium qlloddam acce[sionis febrili.s elfe
viderecur , & ego tacens fiarem , intuitus me ,pn mum
interrogabat, cur cùm alii pulfum cetigHrenc, ego [0lus non actigiffem. Refpondi igitur ipfi cune , Cl~
hi bis iam cetigerinc , & forcarsis etÏam in fJéta a
ipGs tecum profeétione, pro prieras plilfulim tlor~
per experientiam ab ipfis cognita fit,fpero ipfo.s ~agl$
dino[cere infiancem iamaffeétionem. His diétlS a m~,
& ipfo pu! film me tangere iubence, vbi aprui{f~t
min hi plIlfus , circa communem men lilram , & xcatlS c~
tius , & naturx ab eo , qui febrilis accefsionis, prin~l
pium indicat abeffe , pronuntialii inlllimm qUldem ebris nullum effc , verùm fiomachum ipfius ex acceptO
cjbo premi, qui ante excrecionem in piwicatn commllCarus efi. Ille vero dinotionis laudcm qllandam
ollendens hac ipfa di8ionc, ter confeqllencer pr~
faru s,hoc ipllml efi)hoc ipfilm quod dixifii efi : [ent~
enim me à frigidi re cibo graliari: incerrogabac ~1I
facere oponeat. Ego vero re(pondi qua: fanè nOIl.fic ae
ad ipfi'm dixi.Si q~iÏs
alills effet ira affettlls, ~e1
cm _
r.
. fi
1
r
I
'
.
fi
r. • cre blbe nm.
~an
Ip 1, VC Il[ 10 co, VlOllm 10 peno plp . '.
d'ci
At in vobi reg 1 liS cùm fccurifsimis audlls mf! ~.
vci confileuerint,lal;x hapfliinnar mO vnyncnto c~ ~
do imbutu,ori vencri imponere Il,fficic .. l le ver o Cl; 0
~
& alioqlli fibi morem elfe dixiflèt, vbl de fio~ac
çonquererctur, imbutum purpura: lana vngl1ec~i;
A
�Liber.
morata, manu me arrcptum, (eCltm edm:ic medico
dinurn imponere calidùm,& Pitholaum hoc f.'leere, &
nos diminere iu(sic. Impofito vero ip(o,&: pediblls ca A cuidam Me1thodico ex aflèclis fLlis ita il1udeds. Galelcfa~is,à.
confricanriblls lpfos ealidis manibllS ,petiuic
num hune, inquit,nofii non verbis fed t-àétis vos me. oppugnare. S:rpe enim iam
" multos febrire
vinum Sabinllm, & infper(o pipere bibir: & pofiquam
ehodlcos
bibiffet,ad Pitholaum, qllod mcdicum haberee vnllm,
incipientes lauit, ip[jfglle vinum bibendum dedit.
dlmqi valde liberum,dicehat ) &: de me femper dicens
Aliquos vero :etiam prima die, aliguos rereia ,ad conperfeuerahat,quemadmodllm nofii tu glloqi ,inter mc- / ' fuetas aétiones dimibt. At omnes vos primis dtlobus
diebus inediam perferre iubentes , decumbences afferdicOs"iiiC primum elfe,philofophû vero folum. Expertlls enim iam fuerat mllicos nO {o!ùm pecuni:r,fed ccii
uatis vc lilfpeétas horas tranrmittanc. Et nunc fanè,incOnteios,~
gloria: filldiofos , inlliClos Îtem,ac maquit",. fciencix filx firmltatem ofiendit , re t7 io l)uero
lignos. Qgod igitur dixi, hac confideratione nllllam
patre abfellte, in primis duobus diebus vehementer fealiam magis admirandam mihi cotigitfe arbmor.Cùm
· b.ric~te,
velut vc:s heri audiuifiis: vtpore gui in terllllim quœGtum fit ab omnibus,qui artem pu!fuû op tiua dte non fufitntllt fexram horam, velue vos decerni. tia,rranfmittere,fed iam lauir, ac cibum dedit. Et Pimè exercuerUt,qlloru vnus etia Archigelles fuic,quod
febrilis accefsionis proprium fit fignllm, & quidam ex
. tholaus ipfillS alumnus , ac educator , diligentifsimus
ipfis in principio cocraéHonem arterix reperiri affercirca talia exifiens, vt diligentia eius (imidiras appellauerint , quidam vero omnino non fenfui cxpofiti effc B ri pofsit,eo quod artem viri expenus efi,fidem ipfi hacontraétione dixerint,ego profeéto bona forcuna vfus,
buit, vt & lauerit ilIum,& nutrin ~ ir ante horam lil{pe(quid enim alilld dicere quis porsie taétu , vel minimas.
éhm. Argue hxc qnidem calia dicebat progrediens
in p111fibus differentias fubcilirsimo fpiricu percipienv(ql1e ad vehiculum. Ego vero afcenf'ilra iam ip{a dltem)peecantcs vfqi adeo medicos qllofdâ deprœhédi,
[cedens dicebam. Fecifii vt mnlto iam magis à medic:~
Vt incipientes iam aliquos febrilê accefsioné habere,
odio habear. Di~refls
alltem &: ha:c Pitholao narraad ballleum miferint, aut nutriri illlferint,gllos ego ab
uiJ & in(uper qllod propter tales medicos ouper cres
traétationes fcripferim , vnam de differentiis fehrium,
mis [aciendis prohibui. ~aprote
cùm fcmper me
ipfum diligenter expernls fuerim , v t gui exaccrbacioalteram de diebus iudicacoriis, & tertiam de illdicationis prillcipiii cogllofcam,immodcfiiùs fonafsis,fed ta
nibns, ollëndéns ab Hippocrate fcriptam elfe fpeculam.enaufus fui cu rege di{cepcans dicere, mox vbi pritionem, ex qua circa a:grocos fmura prxno{cere quis
mùm pulfus tetigi,comrariam [ementiam ei , quam &
poesie. Hi vero adeo ex natura inepti limt, vr neqne
ipfe apud fe conceperat, & ex medicis audillerat.
e;pofitionis mea: auxllio illa difcere pofsint. Tu cnim
~ 1 J.
At vero quod circa Commodum contigie, habere
ipfe, charifsime Epigenes, noOi ea, qua: à me [cripta
quidem dicullt magnam admirationem, venim re vefunt de omnibus his,qua: meprxdicere vidifii,ah HipTa mulcum ab hoc abefi. Clim enim ex palxOra difcef- C pocrate diaa elfe, me commonOra/Te, ita vt ad ipfa fo
filfet ame horam fextam , irruit in ipfLlm febris [,ais
lam pul!i.lUm fpeclllationem addiderim,quam eciam[ocalida. Vbi vero ego cedgifTem pUlfi.1S , pars qll:rdam
polleriores
lam iIle non elahorabie. ~emadou
inflammata e!fe mihi videbatur : quo audiro mirari Ce
medici alius aliud quiddam ad ipfam addens , vfgue ad
vofira tempora eam exornarunt. Etenim corporis afPieholaus dicebat, u ronfillarum inflammatio pllifum
feétionum cognitio, ex fpeculationis medicœ ratiopue ri mllta!fet. N lllla enim alia , inqllit , pars ipfi inne com.ingic. Ex cognitione vero exaéb, fllturorum
flamata eO , atque interim apeno ipfillS ore .Î?tlleri me
prxnotlo.
iubec.Ct\m auré arperç,& valde rubicfidœ tôüllç apparerent,no tamen magnam molem inflamatio haberet,
Et quod ce prxfence faétum eil ~ quando de vena: XII I~
ïneerrogabam quis confricuiffet medicamenco fiomafeétione quidam ex prxcipuis in vrbe Romana di{ceptabant , per commentarios à me fcriptOs ofiendieur
tico, hoc efi, oris affeétionibus deHinato, quod veheperfeétifsimè ab Hippocrate commonOratum cffe:
mentiorem quàm puero conllenirec adOriétionem haberce. IlIo autem (c ipfilm e!fe, qui medicamcmo ex
~intl1m
enim morbi diem adolefcens agebat. Videmelle , ae rhoe compofito confricui!fet , a!fereme : ad
bacuT autem reliétllm effe venx feétionis auxlli li quod
aqui mul{am in qua ro[x incoél:e effent, cranure il1{in ipfo affeétionis principio adhibuiffe oprtl;~n
' ar,
circa fecudam, aut cerriam,auc omnino guartam diem.
fi, & hac fol; vJi, per noétem, ac (equentem diem roDéinde quianeque anni templ1S,neqi xgri xtas,neqllc
tam f:rpe, vnà cmu (eqllenti ip[am notte. At vero tervitalis facllltaris debilitas,negl1e prçgreflà viétns ratio
tia die manè poOquam inflammatio fedata effet perfeétè, & fermè fine febre puer effet, perfuafi Pitholao D contrà guàrn morbus lndicaret: & on1llia inter fe con~
[encirent venx fcétioncm in dic:mcia, medici venam revt puero in balneû 110n procul ~ CUblculo induéto,non
candam effe reéiè in hoc fcncicnccs confuluerur. Ego
longè pofieà aql11 in folio vteremr, ita vt omnes qui..,
vero diligeneer,confideracis omnibus apparcntibus lÎciem alix parces permaùfc~nt
, ~ol1m
aute.m capue
gnis , ab Hippocratc de rus , quibus fanguis erupmrus
largè perfimderemr. ltaq; vbl nutrltus effet clrca terefi,relatis, reétè guidé ipfos fallguiJ1ls dccraéiionem detiam horam Ania Faufiina, qua: Imperacori pro~imè
cernere dixi. Verùm ad hoc ven ire ipC.un namrà fcfii~Qnat
cra;, acce[sit , e:cl~an
fe 9uo,d per ~idl1m
.p(um non vifita{fet. Hen Clllm,JI1qUtt, a prandlo de fe
id, qllod. ip{am grallat. AtCJue hoc
nantcm ex~rnc
bre faéta cO<7r'\Oui. Et ad ha:c in(i'per addebac , c1arum
valde breltl futl1rum effe, etlam fi nos non facianms. Et
~fe
nos tra~(mice
debui/Te horam [ext.1m, in qua
medici guidem, vb.i ha:c :lUdiuiffenr,admirahantur faexacerbatio irruit. Ridens igitur P irholans, ql1omodo
nè,. ~go
vero exurgcn te in leéto velm profilire veller,
vero inguit non debui(femus etiam Thdr:'li diacria: l~tcrogaO,
~l1Q
de cau {a profilire voluÎffet, cùm
nllul ade!let.: & 1110 refpondenrc.,rl1bicuncllltn ferpt!to.n, 'vfgue i~ tertium diem cib,~m
~i.ferncm,
.tran[mlttere: Verùm hic G:l\enus Cil vtdl/Tet manè Ipfilm,
ccm de formce prorepcmcm fe v Idi/Te , ac timuitre ne
neque febrire dixit, imo edam rurflls vefperi iplum la
fi aber~ft,
fuper ip[nm dclabcrerur , & proptercà
iuf1sic,
ac
cœnam
exhibere,
qlUlem
fanl1.s
:
e
~
u
f
10cumJ1l1
quo
decumbebat , fl\<7i/Te: il1is qUldem nihrl
uari
. , Colet. His auditis ad modicum tempus Fauihna lfihl(;
~o,
,~fe
. re yidebatur ad filt~â
fallguinis erupcioné.
~
,
'!'
Mihi
�Galeni de PrctDotÎone
cum ip'Gs, & pl1lfltm adole[centis tedgi. Srepe vero di
di afieétionem, no panaG vfqi a.ct mala,obfcumm haétenus rubo- A xi tibi, qllad circa ipfam [entlen
xtra p~rte
mm etiam prœclari aliqui medici fallumr,magnum pu-'
rem, vi4iH"em nunc manifefiiorem faétum effe,. expetantes pulCllm,qui magnllS non efi, velue edam allquiçhnda quantun,\ nunquàm a.nteà , Canguinis eruptio ex
do velocem:glli velox non efi,aut tardus. Similiter vepalà m v idebatur. Et vbi cum quo dam ex
gextra n~re
ra &circa languidorum,ac vehementillm,& dllrorum,
prœ[entibus œgri famulis [ecreeo eITem collocucus,
ac mollium pulfimm dillotionem fallllmur: & magis
ye vas ad excipiendum [anguinem idoneum, {ub vefie
adhLlc circa inordinatOs, ac ordinatos, œqualéCque, ae
paratum haberet, audientibus omibus medicis dixi, fi
inœguales, tum circa plures,mm circa vnam difientÏobreuiCsimum tempus expeétét, vifuros ip[os hominem
fanè gratia & ego quamor
nem dinofcendos. ~om
è dexcra nare [angllinem fundentem. At cùm illi rifi[De plll[uum dinotione libros Ccripli, qui alios quamor
Cent proptereà quad in prœdiétiolle adieélum eITet , è
prxcedunt De pul[uum callfis inlèriptOs. Nam vtri[q;
nare. Atqui,dixi, aut vtrunque fieri oporcet,auc
~extra
his traétationibus opus habet prœCagatio de pnlfibu5!
çjrca vtrunque me falli. Nam ex medica fpeculatione
quam etii ipfam in qllatuor libris perfcripfi,& ob qui
vtrunque,prœnotioné habet: vt & fanguis œgro erumetiam prœdiétx duœ vtilifsimœ ex illune. Cùm igitur inpat, & ex dextra nare. Ego vero cùm viderem œgropulfu fic, velm commonfiratu eO, &
ium indicem digitu in dextram narem velut fcalpturu B œgualitas in vno
multa exercitatione opus habeat ad dinotionem, vrpoimmittere, ex hoc fiuppta conieétura,eum, qui vas octe quœ multas dilfèrétias habet: guido pul[us & in vna
culcabat,animaduertere ad id,qllod neret,iufsi,guo vbi
aétione,& in pluriblls con[equenter,niliilhabet prxter
fangllinem è nare fundi viderec ,accurrens vas furponaturam aliud prœcer hoc folum, quod ex intermi[sionat: & fimul vt héec dixiITem,digicum ille cruentatum è
ne fit, nolTe opera: pretium efirale fymptOma ex nanare extraxit, & famulus acclIrrens vas ei [ubdidir:vn·
tiuitate elfe. E fi aurem hoc cognitu difficillimum , imo
de cùm maximus, velur nofii,obortlts eITet clamor ,meimpofsibile, citra hoc, vt quis omnes circa pu!fus dif.
dici omnes aufugerunr. Ego vera percuétanti tibi prçferentias exaétè Cenut percipiat. Vbi icague hominem
notionis fpeculationem, declaraui tibi quod tOtam
hoc modo habere cognoui , medicis conClllui vt ipfilm
& hoc
ip(am ex Hippocr:ais (criptis didicilrem. ~in
refeétoria viriu viétus ratione , velut fecurè indicamm
infuper addidi, vehemerem fore fangllinis eruptionem
refocill arent. Déinde vbi iam progrederètur ,& conell,&
impetus naturœ for~s
expeétandum elfe. Nal!~
fitetas viex fnnétiones obiret, vt mm quogne pulfil5
;- -- morpus crudus, qux cau[x Cunt vt immodicre euacuaipfills tangerent: repermros enim ipCos intermittentes
tiones fiant! Qgapr opter & aliguandin aplld œgru periilos eITe edam tUC di"i. Hoc enim ex na ura ipfi accimanere melills efié duxi,& puerum me comitantem, ad
dilfe, non ex morbofa aliqua caura. In prœfens igitur
afferédam magnam cucurbirâ, ita vt non muIds innores hxc apud ipCos fide,? non reperiebat.Seql1cnti vete[cerec, mifi.At cùm breui mulcum [angumis in va[e
e vnum iétum intermittetes pul(llln incolleéhlm eITer,altero peciro,fanguine accepi & ad lla- C ro rotO tempor
uenientes, aliàs iuxra alium nllmerum,polleà alîquanteram expen[um, quatuor & dimidix librarum reperi.
do me accelferunt,& ex me audire vo!uernnr,per quod
Et œgro fmfilm verfus ereéto collocaro,& po [cam fri
fignnm cognouilTem,talem elfe adolefcentis namram.
gidam nare amahere iuITo, & fpongia ex agua mul[a
Refpondi igimr ipfts id,guod Ifocratem rherorê quifrigida madefaéta fromi impofita, &arcubus deligatis,
doque cllidam [odali de trium annorum exercitatione
vbi hrec nihil proficerent,cucurbira (ub dextrum prxinterroganri, refpondiffe audiui: nimirum an fi tantO
cordium [ubdiea,Oatim fanguinis eruptionem competempore (e exercuiITet, de fingulis propoGtis dicere
[cui. Argne guod etiam hoc ipfitm ex aree Hippocratis
pofler, velLlti iam Ifocratem dicere viderer. Dicun~
& hxc, & alia omnia,
effet, tibi declaraui: & pro~teà
enim virum adulefcenti refpondilTe: Tibi qllidem , ml
qux per opera comproballl,à me Ccripta funt. Nam &
fili, optarim , vt in vna die id, quod gureris ,di[e~
rigorem fiimru,quomodo prrenofcere oportear, Ccripo[sis. Verùm vereor vt tlI propter métis tua: ineptlpLi,& ventris profilluium,& vomitum,& vrina: immotudinem, edam mulrorum annorum exercitio, ad hoc
copia m,am filppre[sioncm, [udores item, ae padic~
pernenias. Cognituros aurem ipfos fllilTe , dixi , gq~
rondas lUX'ta anres ab Cceffus,& humorum ex loco ad 10
tint prxter natllram pulClis differcntix , fi hunc librum
cum impemofos illap{us filturos,& deljrium, & mentis
legilTene. Erat au rem primus de omnibus pul[U.lll1l
emotionem, al1ilgue omnia [ymptomata. At vero qui
ndis. Totam vero huius exrcJta~
hœc prxdidieerir,quxdâ, velue edam anteà dixi, ex fe D differentiis dinofce
cionis viam in guatuor lib ris ~ me cMcriptam eITe di~
ip[o excogitabir, gllemadmodll ego in filio Boeehi raxi, quos vobi in manus fumere licet, cum ex ore n;e::>
tioeinando collegi, & in muliere amant e, & in feruo
deCcriptas in eo !ibro differentias expeeitis. Hoc 19ldomus di Cpenfatore , ex timore cotriOato. Nuper ecii
tllr,chare Epigenes, mcmorablle il1ud med icx pra:nocLlm ego cale guid, velm noOi, prredixilfem, prœnorio
tioni opus eO,quemadmodum etiam id, quod in ~mmultos confiernallir.
peratOre febrilis exacerbacionis in[ultus eITe ip~ vlde~
Nam quidam domlls di[penCator,domini res omnes
XlIII .
batur. At rcliqua, qua: vulgus medicorum admlrt~,
reétè adminifirans, & proptereà in dignatione conllim
ne propè guidé his aCsimilari polTllnt. Admirâda em
tutUS, cùm alii medici ipfllm ClirarCnt, Ceptima gaidem
eITe vidcocur,propter vulgi ignorantiam, non p~oter
die per flldorem iudicatus eO. Pofiridie vero pul{um
[c ipCa, cùm hls ,qui legidmè' in aree exercitau [une,
imermincntcm in ipCo compericres,malignam in cornulla hOrtlm p rxno rio diffjcilis exiOat.
pore affeétionem larere pllt.lntnc , nugnoperè decepci .
Déinde adolefcêce eo vnà cu domino ex domo cgreffo,forcuito amb mihi obuiam venerllnt,expolitf{que
prxgre fsis, ae prxfentibus [ymptomatis, gUldnam lignificarec id, quod circa pulfiun prxter rarionem faSecund~.
lXum effer, di [ecre cupicbant, Er ego audicns in propinquo elfe domum, in qtadecubuerac, ingrclfus fwn
Mihi vero q111 &. ~t
9m t lia 'conGderalTem , & in de-
FIN IS TO MI
�LVGDVNI
,
EXCVDEBAT
Ioanl1es FrellolliLls
M.
D.
L.
���
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Livres anciens XVIIe - XIXe siècles
Relation
A related resource
https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/vignettes/BCU_67840_Recueil_des_Edits_0001.jpg
Text
A resource consisting primarily of words for reading. Examples include books, letters, dissertations, poems, newspapers, articles, archives of mailing lists. Note that facsimiles or images of texts are still of the genre Text.
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Identifier
An unambiguous reference to the resource within a given context
BUCA_Les_Coustumes_generales_du_bailliage
Title
A name given to the resource
Les Coustumes générales du bailliage de Troyes en Champagne, avec les commentaires de Maistre Louys Le Grand, conseiller au bailliage & presidial de Troyes. Illustrée de plusieurs arrests de la cour, & jugemens rendus audit siege sur l'interprétation de la dite coustume
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Le Grand, Louis (1558-1664)
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Alliot, Veuve de Gervais (160.?-1669?)
(Paris)
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1661
Format
The file format, physical medium, or dimensions of the resource
[1-1 bl.-10]-726 p. ; 55-[1 bl.-76] p.
in-folio
application/pdf
Description
An account of the resource
Sig. a(6), A-4X(4), 4Y(3) ; A-R(2), Aa-Cc(4)
Privilège royal pour 15 ans accordé à la veuve Gervais Aliot et signé Maboul. Epitre dédicatoire à messieurs les présidents, lieutenants et conseillers au balliage et siège présidial de Troyes. Marque au titre, bandeaux, lettres ornées, gravés sur bois.
Reliure en cuir, dos à six nerfs, décors et titre dorés. Nombreutes notes manuscrites marginales. Estampille de la Cour d'appel de Riom. Dépôt à la bibliothèque universitaire de Clermont-Ferrand sous le numéro 16.525
Type
The nature or genre of the resource
text
Language
A language of the resource
fre
Rights
Information about rights held in and over the resource
Domaine public
Source
A related resource from which the described resource is derived
Bibliothèque Université Clermont Auvergne
Relation
A related resource
vignette : https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/thumbnails/42/77783/BUCA_Les_Coustumes_generales_du_bailliage.jpg