1
100
1
-
https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/original/41/78288/BCU_Opus_de_re_medica_nunc_primum_integrum.pdf
3562cca046da978a1e9a5bed64efb4fa
PDF Text
Text
'.
1.
~PAVLI
AEGINE,
T AB OPVS DE RE MEDICA,N.!VNC PRIMVM INTECRVM:. LATINITATE QONATVM,
J
y
PER IOANNEM OV:INTER.IV.M ANDERNACVMI DOCTO:
. -a..'i;"
•
•
M-E
D.I, ~y M.
..
.
\ "
. .-( !?.,
• (,,1
,
... --
"
'p A R .l SIl S
Apud Sitnonem Colina:um •
•
~
CVM P RIVlt 'E G 10 RE GID.
l
1
•
.
'
��",e
.
,
==.-
B IBLIO .TH E 0 U E
DE
l'[c,OlE de MÉn.:C.1NF.
. J~,;efuwwH!:, - ~
N~
,"
f
.,
�;
.
�PAUL d'EGlNE._ Opus de re medica, nunc primum integram latinitate donatum, per Joannem Guinterium, ••• _
Parisiis, apud S. Colinaeum, 1532.- 7 parties en l vol
in-Pol.
libri scx , Thoma . Linacro
De S ..ln). t Zl t e tuel 1da
..
p . •••
interp rete , ad g ra ecwn exemplar dcnuo cOll[ a t1 ~-1 a:1 . . , apu ct S . Col in eum , 1530 . - In- fo l. 1 XVI p .
5115
62 ff . impr . r ecto verso .
GAt 1 EH • -
(Relié'
1Zl
suite de : PAUL d ' E ,1 1Z .- Opus de rt.: J:lcdic )
�'.
1.
~PAVLI
AEGINE,
T AB OPVS DE RE MEDICA,N.!VNC PRIMVM INTECRVM:. LATINITATE QONATVM,
J
y
PER IOANNEM OV:INTER.IV.M ANDERNACVMI DOCTO:
. -a..'i;"
•
•
M-E
D.I, ~y M.
..
.
\ "
. .-( !?.,
• (,,1
,
... --
"
'p A R .l SIl S
Apud Sitnonem Colina:um •
•
~
CVM P RIVlt 'E G 10 RE GID.
l
1
•
.
'
�CANDID·O LECTORI. S.
II~m pridim Paul um Atgin,tam à m, conu'rfum,optim, [,flor œJiJijJ,m, nit meliorum' exemplarzum[pes aliqua me detinuijJet.Cupiebam enim optimum
_ _ ~authorem non mutilum,vt in imprejJo codtce babeturJed quatenus liceret)in~
tegrum,fideliter ac purè exprejJum,ftudioJîs hominibus impartire.Q..!!,ippe videbam pa~
rum adeo vtilitatis ad ftudiofos peruenturum,j Aldino exemplari duntaxat vfùs,in quo
permulta difiderantur ,fcriptorem interpretandum fufcepijJem • Imo plurimum dignit, ~t
ipjius deeejJurum fcieham,tandémtp interpretis temeritate optimum autborem ir; ncgle
ffum.ltatp primùm laboraui fedulo,vt codieem meum ex aliis exêplaribus manufcriptiS,
fine quibus neminem puto quàmlibet ingeniofum aliquid profeRurum,emendarem:dein ..
de fententiam PewliJt qua erat obJcl1Yi.or, eum fcriptoribusvnde tranjJcripferat , confer . .
rem,ac ftatim in Ioannis Lafcarisvt ri i1icomparabilis antiquum exemplar incidi,jèd non
ita per omnia jidele,ad hœc fœpius Ruellii medici clarijJimi, admirtmdœvetuftatis (Odice
infpexi, fed ne is quidem amni ex parte rifpondit, prœjërtim in Chirurgia, lieetqliis qu0 5
viderimfuerit emendatior.Porro non contentus fui iis folum exemplaribUS;'l7erùm longis
itineribus a.ntiquijJimum oribajiï\?olumen,literis longobardicis fcriptum, egregi um ve..
tuftatis monumentum cofului,quodfanèquo minus elegantiœ & ornatus, eo plus fide; &
authoritatis habuit, V nde non paucos correxi 10cos,quos Paulus ad verb'um ex il/o tranf
fcripjit.omitto quot ex Galeno,Hippocrate Alexandro,inJlaurarim,~ui in omnibus exé~
plaribus erant deprauati.Sed ecce, dum tan ta folicitudine & diligentia, pulcherrimo au ..
thori conor fubuenire,rumor bicfpargitur , eundem Bafleœ,latinitate donatum excudi.
L .._ ......"""'""'~..........-~r'"I-.... QE,od fanè non potui non demirari,quum typographi illie anno, antequam interpres ille
cogitajJet eumvertere, me propemodum abfoluijJe, per meas & amicor~m ~tteras cogno~
uijJent.Non tame~ iJ.eo mœrori ~e dedam,1 ua' oleum &- .0pera~J pe:d~d.er~m,quum opus
non integrum;Vt ln quo tum alta,tum fextus Ilber,vt optzmus fta dijficzlilmus dejidera~
retur.Id tamen malè me habuit, quod flatimvbi hue fa ma de Pauli impreffitJnevenifJet
meum coaffus fum prelo eommittere, nondum dedolatum imo ne runcinas quidem exper.. ,
tum;\?t iam tertius liber effet imprejJus ferè,antequam ex Germania alter adue.heretur.Il
ludverijJimum domi libros iflos diutius paulo; & in manibus habere atque reguflare
interim ex interuallo lieuiJfet,longè elimatiores prodituros fuijJè.Quumvero per 0'pogJ.
rhum id no lieuerit,feftinata operis difcriptione faRum eft,vt aliquoties diftiovna ph
altera poJitaJit,quœ optimè in p/'œcedentibus habebatur . Sed omnia libris iam impreffis
adfidé reflituimus,vt fecudœ reeognitionis loeo ejJe poffint.Prœter~a in fngulos libros an '
notatiunculas fecimus,quibus locution es vulgo incognitœ exponuntur,aut quando exem ..
plaria varian t,nufquam in terpretationem alteram reprehendim us. Nam id cenfui & patum candidum,& propè infiniwm. Noftra duntaxatvoluimus e!Je e ndat~, Hippocra-.
tis eXCtnplum imitati,qui irlgenuè altquando à!uturis deeeptuntfuifJe fatetur,mo [ci..
licet magnoru»tvirorum,& fiduciam magnarum rerum babentium. Nam leuia ingenia,
quia nihil hahent,1nh;l {lbi detrabunt.Magno ingenio, multap nihilominus babituro
uenit etiamjimplexven .rroris confeffio ,prœcipuéque in eo miniflerio , quod vtilitatis
, caufa pofleris traditur, ne qUi deCtpiantur eadem ratione, qua quis antè deceptus eJE.
T ,ie T l'Ror candidifllme.Et vriu{quam left:4s;\7itiatam lefiionem corrigito.
,Ji
Je
.
-
�CL.A RI S S Il
MVM VIRVM , IOANNEM
BELLAIVM,
P 'RAESVLE.M PARISIENSEM,ET FRANCIscr
C H RIS T 1 ANI S SIM 1 F R. A N COR V M
RI V MIN
SAN C T 1 Q 1t ECO N SIL 1 0,10 AN NI S
R l I A N DER N A CIl N
COI N
"
REG 1 seo N SIL l 'A.
LAT 1 N V M
P A V LV M
G VIN TE
AE GIN E T AME' G R AE.
T R A LAT V M_, P R AE FAT 10.
Voniam nuper lucubrationes noil:ras Pr~ful Clariffime,
tanca exceplfri hila . ce,& bencuolencia,vc in me adiu:;
uando ornandoquC! nI . fèceris reliqui,immenfa animo
mec cura [ub je,quomodo me gracum beneficjjs cuis aps:
~~\i1I1 probem,repomimque graciarn.Non cnim cancum in me
~~-.::!!!!Jlllgeoij,n n eam feOtlO diccndi faculcacem,qua,vtpar eer,
nonlinis cui memona,cdebticarque frequencecur:venim & dijs laéle rufijci,
ve Plinianis veèbis vtar,mul q; genees {ùpplu:ar1t,& mola tantùm [alfa li$
tane qui ~ori habent thura.~ffero 19icur Clbllllcegrum Pauli Aeginetz de
re medica opus, in lacinam oracioncm me lùperlonbus annis conuer[um,
non cam reterend<e gracia: fiudio (vix enim condignum cuis meritis exHl:i::s
mo~v,c CJllihus (ùmma ll:udiorum meorum debeacur omnis) qucim vc autpi
cace 10 vulgus procecI'at ,ac anclp rem IuUJ:\. uJl.
Jt:'~ fecurè experiacur,
tanci celebricate nominis commendatum . Noui cnim horce meos labore
nili magno,aliquo patrocinio defendacur,a morlibus vitilicigacorii eucos no
fore:ifi:o prz[ercim cempore,q~o homines honefium quidem iIlud Hdiodl
cerca~en inter Ce{è negligunc, venhn vbifiudiollor aliquis ingenij fui fœ$
turas, In gno [udore muldfque vigilijs in communem partas vrum emit::
tic,O:atim n ullo iudicio calumnian cur ,eIeuan c,traducun c. T ua itaq; auchori,:
tacein,Poncifex ornaciffime appello:eius viri auchoricatem qui ob admirabi
lem animi probitacem,lingularem doél:rinam,ad mulcos honores ampliffi",
1110S eueaus efr,cuius tantam prudentiam Francilèus ChriO:ianiffimus Gal
liarum Rex eum in Sanébore [uo conCilio, tum apud exteros Principes fen
tit,v Homericum illud vere dicac,
a
Un:>
AfI<'~~ ~.un 'Zil"œ'ne r&l &9l!vœlH ~ lbro~op,
TOIl$TOI À~Ko(
fOI lTuj-tcpeœcfl f4ov.ç .lEp A)(IXl~P, .
Eoque huper Pan!léGbus nullum alium antifticem inter coC ptctclaros alio:::
qui viros {ua [ponce delegeric : qué in hoc à Deo terris conceffum arbicror;
vc effet qui hoc Cculo Mœccnacis illius Romani imaginem no bis referrer,
Proinde à paru candldis iudlCibus ad cc prouoco,Ci dltficulcaciblls aliquan::
do canti operis viaus,vcilitatem iuuandl prztulerim gratiz placendi.Cum
+A.ij.
�\
enim viderem medicos haé1:enus medendi rationem à barbaris indoéHCque
fcnptoribus pecere,omni cura auchorem eGr~cia aliquem in.cerptecandum
tnlhi cenfuj,exquo reéhus praébccn Clîc enim vocant) fuam cÔdl{èerét.Oc~
curric aucem in primis Paulus Aegineca excc:llens medicinz {èriptor ,annis
iam mille delideracu§,qui compendlO,ordine,arcificio,p.erfpicuicace, & do::::
étrina,omnes faciIè [uperaueric. Adde quàd mulca fdicuer craaec q uz Gale
nus, Oribalîus, Alexander, Aëcius, Rufus, & reliqui huius dlfciphoz pro:::
ceres omiferunc . V nde non dubicem afIèrere,hunc vnum Paulum,lî Galeni
theorica adijcias,ad medicinam perfeé1:e dlfcédam[uff'icere. Toeo 19lcur am:::
mo & cogicatione incubui,vt hune authorem in fiudioforum graClam quart
Iacinicace donarem: in quo fane laboris mihi plurimum fuit fubeiidum,tum
exemplariorum vicio, quamuis cria obtigerinc diuerfa,tum qudd in chirur
gica vel inftrumécorum nomine difficilhma, nulli terè lacini authores habe~
ancur,quos cucoqueas zmulari.~ippe is kmper mlhi vercendisGrçco.
rum monumenClS fuie animus,ve przcer fidé,qua nih.l ln incerprece dl opta
bilius,purè ornnia,lacine & mundè,quacenus licerec,exprimeré.q Llanquam
hodie 'mulcos agreftes hircofd[q; phdolophos, dljS placet,videam,quos im
polica magis & rudia deleaanc exafciacaque m gis quam dedolaca : ex ho:=
rum numero nonulh grauiores dilèiplinas exponere aggrdIi,vocabuhs [or:=,
didis & ex intima plebei fermonis tzce acceptis, fœdanc concaminancque.
V nde fic vc qui paulo humanius educaci infticudque func,non reformidenc
iMas aded, fed fugiant,oderinc & de(puanc , euro roaxll~J: referrer. egregias
mentes pn;daraquc ingenia fermoOlS venufrace & gracia ad [euenor~s dlas,
vc ita dic~m,macronas allicere. ~z an ego pra::f'l:tcerim,quod in cam gran
di opere vix potdl:fieri,aliorum efto iudiciii: cerce hoc audaaer a{fero ~ qui
nunquam inter politioris muez zmulos cercacionibus dlfèepcationibuTque
elimaci, nunquam perCellî,Largi,Plinij, Varronis, Columell~ aIiorumque
literas Cune peregrinati,eos paru adeo fruél:us hinc rdaturos. Tu in terea ha~
Cce meas vigilias, Poncifex Oprime ne concemne,ad quas abfoluendas & au
chor & auxtliarius exticifri.Perge fauere doEbs,perge literas excitare,perge
vecerem recipere medicinam,qua! haél:enus zgroca erac & propè de{peraca.
Habes in hoc pulcherrimo negocio lacobum Colinum viru ex animo om~
nium doB:orum maxîmum,infiar a1bz linez,amatorem:habes fracres tuos
clariifimos, vc omnium genere virtutû, fic liceris fupra veri fidem exculcos.
qui ce ve1uti Hercules Adantem lhenue adiuuabum:. Yale prz[ul ClariG:
fime. Lutetice •Calendis Oaobribus , Anno ab orbe redempco milldimo
q uingencefimo trigdimo fecundo.
in
~--
,
�êaiI N DE X TOT 1 V S 0 P E R 1 S: P RI M V S N
MER V S
TI VS
LIB R V M, SEC V ND V S
PA G l N A M, T li R..
P AGI N AE VER S V M.
A.
A
SIG NIF 1 C A T
v~
Baprifmi.
crum.
7. 1 41. 40
6·59· 4 Acopocuinoméeftpyxis.,.I43·%.
A~âominis yu1ner~ti figna Acoponexabiete,Galeni. 7.143.
lib.6. pagt.55.lin.~9· - - - 7: 7' 143-, 15·
Abdominis interioris membran<E Acopon ex atramento librario, cu
vuInera qua rationemanu curé ~
ris ruboré peculiariter inducens,
6. 2. 9. ; 0
idque potiIfimùm in ijs quib9 al
tur.
tera capitis pars dolet.7.144·I9
Abdominis fuendi ratio. 6. 3 o. xz.
7' z.r. %. Acopon x nigra populo, dia <Egy
Abies.
Abra[orum curatio.
4. 1 I. 34 ros didtur.
7. 143, %.0
Abrotanum.
7. ::'.14 Acoron.
7' 5· 14
Ab[ccifus quid..
4.15. H
Acrides.
7' 5· 1.7
Abfcelfuumdiffcrenti<E_4' IS. H
Acrium vis.
7.1 •. 14
Abfceifuum nota::.
4. 15. 39 Acrochordon. 4. u . :.:.: 6.5%..40
6. 5 r. 15
Abfccifuum curario manu adhibi? AcrotenaCmos.
ta.
6.18.4 AB:e.
7.5.:'0
AbCceifus COlpol1s exteriores quo~ Aculeos educentia mcdicamenta •
4.14.7
lib+pa'39.lin'5.
modocurentur.
AbCce(fus rumpentia. 4.14. 39 Adarce.
7' ;. 7
AbCccffus vulu~ curatio per manû Adeps ~aliÛ.l .4°.4°17.61..18
adhibita.
6.43.2.7 Adeps an[erinus.
7. 6z.. u.
Abfinthium.
,. 1::'. 3:' Adeps bubulus.
7. 6 z.. z. 5
Acacalis.
'.4. u
Adeps c.aprillus.
7. 6z.. ::'0
Acacia.
7. 4. 2. 5 Adeps gàili.
7' 6 z.. z. 3
7. 4. "7 Adeps gallin<E.
"J. 61.. z. 3
Acalyphc.
Acanthus.
7. 4. H
Adeps leoninus.
7. 6 z.. 1. 3
Acantha leuce.
,.4. 37 Adeps fuillus.
7. 6z.. 19
Acanthium.
7.4. 36 Adcps viperinus.
7.6 z.. ::.6
Acanchobolon.
6.17.5 Adeps vrunus.
7.61.. Z.5
Aceratos,hoc eft CCfa! CXI"'=~<?rn.. Adeps vulpinus.
7. 6 1..:.6
plaftrum Galeni,glutinat,conco Adep rn,n:i,":, -~:~~ P.r Ilccior
quit,vlcera ad fuppuratione per
quàmfœm1Uaru~ •. 7, 6 z.~ lo8
ducit.
7. I%. 5. z. 5 Adeps vetuftate calidiorredditur.
Acetabulum. 7. 36. ::.6: 7.157lill'7' pag.6 %..lin·%.9'
14: 7.157- 3Zo,
Adiantum.
7.;.11
Acetum.
7. 5 o. Il Aduftio infantium.
1. 8. 36
Acetifa:x.
tj 7.66.40
Aër optimusqualis.
1. Z.I. 3Z.
Acetumfci1ütes.
7.87. 30 Aër vitiofus.
1.%.1. Z.5
Acetum CdUite quibus vtile •lib. .lEgüops.
7·3, :'4
7· pagi.87· lin .;8.
JEgilops morb9+33.:z.4:6.I2..13
3· 33. z.6:
AchOres vnde fiat & quomodo cu iEgilopis curatio.
rentur.
3.5.39:;.6.16
tib.6.pag.I%..lin.15'
Achras.
7. u. :.8 ffigirinum.
7. 1 47' 13
·,Acidorum vis.
7. 1. 13 lBgypria artaba.
7' 157- 39
7.5.6 iEgyprium lutum.
7.16.14
Acinus herba.
Acini .mali puniâ.
7, 57. 14 ffigyptia ftomatica. 7. 1 °7. ::. 5
Acorutum.
7.5. 9 ffigyros.
7· 3.:.6
5. 9· 1. lEma.
7. 3· ; 9
Aconiti not<E.
5.19.5 JEquinoB:iumautûnale.I.47.z.5
Aconitircmedia.
Acopa.
7. 140. 35 JEquinoB:ium vcrnum. 1.47.11
AC0I;'a~~cfaciêtia quibus:conftêt, JEra,id eft loüum.
7' 4.18
.qulbukl> conueniant·7·14 0· 39. JErisflos.
7,7°.13
Acopa emollientia quid pra::ftcnt. ltrugo.
7. 26. 38
lio'7' pa.I4.r .. lin.l.
ltruginiscoB:io.
7' 132. 14
Acoporum fpiffitudo qua:: eife de~ iEftate qux viB:us ratio vtilis fit.
beat.
7.141.5
lib.l. pag.2.3.lin.1.7'
Acopon Azanit<E.
7. J4 2• 6 lBs combu1l:um.
7' 70' 9
Acopon Bafilij.
7. 14 2• 9 lEthalc.
7' 3. :35: 7,4 1 • 4
ACOpOll dyfodcs à fœdo odore di lEthiopis.
7' 3· 37
ftum. 7. 142.. :.6: 7' 14Z.. 30 Aëtonycbon .1ib·7· pagi·3.lin,I9
lib'7' pagi.4:..lin.I4.
Aco on pœcilon,à varietatefic dü
Agallochum.
7. :z.: : . x:
Agaperi compofirio ad podagram
lib'7' pa·96.lin.17'
Agaricum.
7. z.. :.6
Agarici nigri remedia. 5. Z.4- %.
Ageraton.
7. 2.. 3 0
Ageratus.
7' 4 1• 35
A~glutinamenta.lib.7. pag.I;09.
lm. 2.~:7. 110. z.6.
Agglutinaméta oculorum qui de.
fluxionibus infe1bïtur'7' 117.1. 0
Agnus.
7' 2.. 3 z.
Agninusfang~.
7'4.IX
Agriofcorodon.
7. 61. 5
Aïzoon maius,& minus. 7.3.15
Aiabaftrites.
7.41.40
AI<E adulho quomodÇ> admini.ftr;ï~
da.
6.15.10
Alanagleba.
7.16.37
Atauda.
7.36. 14
Album dia rhodon. 7.114.38
Albugines oculotum curantia. lib.
3. pagi·37· 1in·4·
Alc<Ea.
7. S· 39·
Alcibiadion.
7. :z.;. %.9
Atcibiadios anchulà.
7. 3. z;
Alcyonium.
7' 6. ~
Alcyonium Mileûum.
7.6.3
Alexandri Cyphoides. 7. 93' 1 J
Alexandri purgatio e.lS:rhodomw
7. 77· 1 .r
teconfcéta.
A1S""_
7. 6 9. ~
Ahca.
1. 37. 19
Aümentorû facultates. 1.34. 38
AÜInon.
7· 5- 35
Alipt<E.
3. 86. ,2.~
Allium.
1. 3,6.4°; 7' 16. 4
Alüum fylueftre.
7, 6r. 4
Aime.
7.6. 8
Aloë.
7.6. 14
Aloës coB:io.
7.134. 3
Aloë ftomacho coducit. 7. 7 3.1 0
Alopex.
7.6.34
Alopecia vnde diB:a.
;. 1. 14
Alopecia:: rcmedia.
3. r. 2.9
Als,id eft,fal.
7· 5·:.4
Alos achne.
7. 6. 2.:[
Alos anthos.
7. 6 . 18
Alphi vnde gcncre~tur.. ~. 8. z.
Alphidupüccs,aI?l Sc rugn.4.8'5
Alphorum cur.too: .
4. 8. 6
Alphos nigros tolletia. 4. 8.35
Alphos albos extercntia. 4. 8.
Hb.4· pagi.8.lin.:z.4.
Alfinc.
7. 6. z.t
Alcercum.
.7.67' 4 0
Alterci figna.
5. 1. 7. ::. z.
Altcrciremedia.
5. 1 7. Z.3
Altcmantia medicamcnta.lib. 7'
pagi.IH' per totum.
,5
Alth~a.
~A,üj.
7. S' 30
�INDEX
-
_._-
Alumen.
7.63~ 15
Aluminis eoaio.
7·13z.·2.1.
Alumen aftragaliotes. 7. 6 3. 16
Alumen rotundum.
7' 63.r6
Alumen fci!füe.
7. 6 3. 16
Alumen placites.
7· 63· 17
Alumen plinthites.
7. 6 3. 1 7
Alui citre curatio.
2.. 36. :'5
Alui cruentre euratio. z.. 37' 1
Alui deieaiones quid prrefagiant •
lib.:.. pagi.14.lin.21.
Aluus optima.
2.. 14. 18
Aluus peifima.
2.. 14. 31
Aluum fanis rubdueêtia. 1. 19, 3 %.
Alypon.
7.6.28: 7. 75. 2.3
AlyIfon.
7. 6 .3 0
Amantium notre.
3·1.:.·32Amantium curatio.
3·2.2.·39
Amores.
3·2.2.·3°
Amaracus.
7. 6 . 3 9
Amaracinum.
7.149.14
Amarantus.
7· 7' 1-: 7· 21. 2.7
Amarorum vis
7. 1• 16
Amaurofis.
3· 4°.4
Ambequid.
6.65·:'7
Ambrofia.
7,7. 6
Ambliopia.
;. 40. 5
Ambrofia.
7. 7· 6: 7, 14. 16
Ambrofia,ad febreis areêdas apta.
lib.,. pa. 140. lin. 3o.
Ambuftonl igni curatio'4. 10. 31.
Ami.
7·7· 9
Amiantbus lapis.
7. 7, 12Amazonum paruuus. ,. 98.38
Amithaonis cmpIaftrum.lib'7' pa
gî. 113· 00-4.
'j.
Ammanitre fungi.
I.
Il.
Ammos.
7' 7- 1.S
Ammonijhygidion coUyrium.lib.
,. pagi.I 1 :..lin'3 8.
'Ammoniacum fu~en. ,.,.2.0
Ammon~ae~ t~niama. 7' 7. 11
Ammoruaelco o. 7.133. '1.7
Ammoniad gutta.
7·7·2.0
Amomum.
7· 8 • J 7
Ampeloprafon.l. 37.3:7· 7· "7
Ampelos agria.
7,7' 3 0
7.7, 34
Ampeloshemeros.
,. 7. 36
Ampelos Icuce.
Ampe10s melrena.
,. 8. z.
Amphifben;c morfus notre & w
media.
5. 9. 14
Amphora Italica.
7· 157, 17
Amurea.
7'7. 14
.Amygd~a.
1.39.J7
AmygdaLaamara.I·;9. 1 9: 7.8.6
7.8. 8
Amygdaladulda.
Amygd~um.
7. 147.18
Amy~dalinum ql.lod & metopion
diatur.
"]. 147, 1;
Amylum.
1. "'7. 16
Amylon.
'.8.11
Anabrochifmus.
6. 8. Il
7' I l o. %.7
Anacolemata.
Anagallis.
7' 8. 2.0,
Ana8Yris~
7.8, .14
Anaphorici.
3. H·u
Anarrrunon.
7' 9' 17
Anafarca hydrops.
3· 87' 5
Anas.
1. 39.35
Anatis fanguis.
7' 4· 17
Anchil<;>ps quid.
3. 33·2.6
Anchilopis curatio.
3. B' :.6
Anchufre.
,. 1.. 37
.Anchufa fine nomine.
7· 3·:;
Ancyle.
4·43,34
AncyIofis.
4·43· 34
AneyIion.
6. IS·· 3
Ancylogloffon.
6.15-5
AncyIotomon.
6.15·3Z.
Andi:achne.
7- 8.26
Andronius pafiillus. 7·99·37
Androfremon.
7. 8• H
Androf.1.rces.
7· 8·37
Anemonre.
7. 8'4 0
Anethum.
7·9·4
Anethum viride.
7,9·7
Anethum vftum.
7'9. 6
Anethinum.
7· 146. 9
Anethine malagma. 7. 14°.1.4
Aneuryrma.
6. 1.0. 15
Aneuryfmatum difcretio.6.z.0. 1.2
Aneuryfmatis euratio.t 6. 10. 19
Aneuryfmata incurabilia.liber.6.
pagi.l o. lin.26.
Anginre figna.
3 51·38
Anginre curatio.
3·51.·5·
Angiologia.
6. 3. 4
Anguis feneétus.
,. 17- z.
Anicetos ab infuperabili vi appel~
Iatum emplafttum,gIutinat,âiG
cutil:,{quamas {t:para~, & ad ar~
ticulos recenti cicatrlce contra.
étos,valet.
7. 12 6.6
Ani excrefcêtias curatia. 3. 98. z 9
Ani fiftulani curatio manu admi;
niftrata.
6. 48. 13
Ani ifliimationé euratia. 3• 97. 4 °
Ani!l0 perforati curatio. 6. S 0.1 3 .
Ani proddêtia euratia. ;. 99. 3 °
Ani v1ceru remedia. 3. 96. 3 8
Animalium partes.
1.4°. 2 8
Animalia peâeftria.
1.4°. 15
Animalia volatilia.
1.39.3 0
Anim;c defeétû curiitia.z.. 37. 2 9
Anifum.
,. 9. 14
Anodynon medicamentii,ad abra
fa,flagris crefa,& artieulorfi con
tuliones.
4. 12.. 15
Anodynon hygrocollyrifi.3' 3I.z..z.
Anonis.
7' 9. 10
Anorexia.
3.67. 1 °
3.67. 2.4
Anorc"iii curantia.
Anfer.
1.39.36
Anfcrinus adcps.
7.61. H
Anferum oua.
1'40' 5
Anferis fanguis.
7· 4· 17
Anthemis.
,. 70' 3 1
Anthera ad [dffuras calcaneorulU
Sc planipcdum.
3. 11 5'7
Anthcron.
,. 1 °4.1.0
AtithyUis.
7'9d O
Antiades:
6.15. 1 4
Antidotum quid.
7. 8 4.6
Antidotorum ~riplex ditfurentia.
liblc' pagi. 84. lin. 8.
Anti otum dia hrematon, hoc cO:
ex ranguinibus.
7. 87' 14
Antidotum Mithridatis,dia [cincLI
lib~l' pagi.86.OO·4 0'
Anti otum Philonis. 7. 8 8. ~ 5
Antiochi ruera.
7. 8 o. 1. %.
Antirrhinon.
7. 9' 11
Antitafis.
6. 61.. u: 6. 63.15
AntyIium.
7' 14°.1>
Aparine.
7. 9. 1.>
Apechema.
6.57. 2g
Aphace.
7. 12 .1.0
Aphrodes papauer.
7·45·z.4
Aphroditarium.
7. 1 °4'4
Aphronitrum.
7. 12. 1.3
Aphrofe1enes lapis.
7. 4:.. II
A phth'è quomoâo Curêtur.I. 8.1. 5
Apiaftrum.
7. 45. %.
Apios.
7. 9. %.7
Apium morfus notre.
S. S. 15
Apium morfus remedia .libro • S.'
pagi·5· 1in•1 8.
'
Apium.
,
1. 36. J
Apium montanum. 7' 5°· 1.4
Apium paluftrc. . 7.u. J,
Apium iYlueftre.
7. 6 1.2-7
Apochyma.
7· 9· 37
Apochymatis coéHo. 7. lB· u;
Apocynon.
7. 9· 3:'
Apollinaris herba.
7.67- 39
Apollophanis malagma'7' 140.,
Apomel.
7. 1 °9. 1 >
Apophlegmatifmi.
J. 2.0. ~6
Apophlegmatilmus ad cephal~,
am.
3· 11.6
Apoplexia quid.
;. 2.3· 8
ApopIexire caufa.
3· 13. 17
Apoplexirefigna.
;.1.3. as
Apo~le)Çire ~urat40.
3. 13. 34
6. 57. 10
Apoiceparru[mos.
Aporyrmatum curatio. 4. 1 1. 34
6. 56. 38
Apothraufis.
Appetitus caninus quomodo curà
(fus.
%..34. 5
7. 6 7. li
Aqua.
1. 1. 1.
Aqua qure optima.
Aqua vitiGfa.
1. Z.I. 39
Aqure maIre quomodo cotrigatlU'.
lib.l. pagi.1.t.lin.z.o.
Aqu;c aluminoft; 'lb9 tiIcs.r.2.3.8
Aquabituminofa. . 7.67. 3S
Aqure bitumino[;c qui bus vtües.
lib.I.pagi.2. 3.1.z..lin.I:..
Aqua marina.
7, 2. 5. 1% (
Aqua nitrera.
7.67. 3S
Aqure nitro[~ ~ [alf;c.quibus vti~
les.
1.13.6
Aqu~ fulfllrofœ <]l1ibus vtiles. lib.
1. pagi'%.3 • lin. 1 o.
Aqua pluuialis.
7. 6 7.35
Aqua in quo ferrulU refunélii eft,
lib'7· pagi'HIt lin.I7.
;6
�INDEX
Aquarum fponte 'prouen(entium
vires.
1. %.;. 5.
Aqure frigidre vniuerfim epotre re
medium.
5' %.4. I%..
Aquam edueentla.
7' 76. 1o.
Aqllam edueentia quibus coollcni,
7. 76. 10.
, ant.
Aqua iter cuté vn oriat.;. 8 6. 1. 7.
Aqure inter cuté curatio+ S7. s.
Aqua inter cutem laborantium vi,
é1:us.
'
3- 88. :.9.
Aqua inter cutem quarationeedu
6. z.7. 38.
catur.
Aqure ro[at~ quam hydroro[atum
dicunt compofitio. 7.108. ;9.
Aquo[orum vis.
7.1.18.
Aquofum ramicem eurantia • lib.
;. pagi·93· lin . 39'
Arabicus lapis.
7.41. ;9,
Arachne.
7. 9· ; 9'
Araneus.
7' 9' 4 0 •
Aranere iB:us remedia. 5. 6. 4.
Arbums.
7' ;4. 32.·
Arceuthos.
7.10.11..
Archigenis hiera.
7' 8 1. I I .
Archigenis medicamentum ad vi,
5. 8. ;7,
perarum morfus.
Archigenis medicamêtum ad ero;
fionem mamillarum cum mali,
gnitate.
3. 65. ;.
Arcrugenis medicamêtum ad car'
cinode 8è cacoëthe vlcera.lib'4'
pagi. %. 3.lin. %. o.
Atci~n.
7. 10.16.
Aréhon.
7. 10. 1~: 7. 1 4' ... ,..
Arere vnde fiant.
;. 1. I I .
Arearum curatio.
;_ 1. 15'
Arena.
7' 7· 16.
Argemonoeuli vlcus. ;. 3S. ; 1.
Argemone.
7. 10• 4;
Argcntirecrcmentum. 7. 11. z.0.
7.41.15.
Argenti [puma.
Argenti fpum t coB:io'7' 1 ;1.18.
Argenti fpumre agnat 5. %.;. 1 S'
Argenti fpumre remedia. lib. S.pa
gi.%.;. tin. 1 9.
Argentum ViUUOl.
7' 6,. z. 5.
Argenti viui notre & remedia.lib.
s. pagi.%.;.1in·%.7'
Arida medieamenta. 7. 1 ° 1.. ; 1.
Aridorum medicamétorum varire
7' 1 ° 1.. ; z..
differcntire.
:A~da carné generâtia. 7' 10:.. ; 5'
.Ar~da reprîmentia.
7. 1°3. 1..
Anda vrentia & exedcntia.lib. 7.
pagi.lo;.lin·5·
Aiida [~guinem reprimentia.lib.
7' pagt.to;.lin·9.
AtÎ~oru qure vlceribus fuciunt [pc
oCS.
7. 10%.. 3;.
Aridoru qua: cuti admoucntul' ge,
nera.
7010;' 1 r.
Arida qUa! eapiti admouentur.lib.
? pagi. 1O;.Un.I 6.
AùduOl ccphalicllm,capiti conue;
ntcns'7' 103' :.1: 7- 103.z.+~
Aridum ad crufram in canis rabi,
di mor[u excitandam. 5.4.8.
Aridum dia croeu. 7' I I 6. 35.
Aridum coUyriü Galeni,quod oeu
7.116. :.4los tuetur.
Arietum tefl:icuü.
1.40. 3 6 •
7' lu. %.5.
Ariobarzanios.
Arifarum.
7010.6.
Ariftolocma.
7.1 d. 8.
Ariftolochia clematitis. 7- 10. 9.
Ariftolochia longa.
7' 10.10.
Ariftoloerua rotunda. lib. 7. pagi>
na.ro·1in·9·
Arifrophanium emplafrrum.lib'7
pagi. 1 z. 3. Un'7'
Armana.
7' 47, 2.9'
Armenia,fraB:uris accommodata.
lib·7· pagi.12. 5.lin'34.
Armenia.
J. 39· 3'
Armeniacus lapis. lib. 7' pagi.1 o.
lin.2.:.: & lib'7' pag'4:..lin.1I.
7. 10. %.1.
Armeniacum.
Arnabo.
7. 10. 1. 5.
Arnogloffllm.
7' 10. %.9.
Aron.
7. I.0. 37'
Arquatus.
3. 90' 3:..
Arquati mult.e differentire. lib. )'
pagi.90. lin·34·
Arquati cau[re & notre. lib. 3. pa"
gi·90. 1in'3). ,
Arquaticuratio.
3.91.15.
Arfenicum.
7' 10.4°.
Artaba lEgyptia.
7. 157, 39'
Artemifia. 7. I I . 3: 7' 14' 16.
A.·c .. riace ad abfci[fum vocis [onu
& eius darftatem Cl<.i....."'. Ub. 3.
pagi. 55. lin. ;%..
Arteriace ,.hypogloffis appellata,
ad ab[cifioné vocis, raucltatem,
& regrè reijcientes. 3· 55. %. 4}
Arterire perquas pul[us fit. lib.1. .
pagi. 5 • lin. 39.
Arterias diuidendiratio.liQ.6. pa,
gi.:.. lin.; z..
Arteriotomia.
6. %.. 30.
Artheriacon.
3' 5;' 9.
Arthritis quid.
3. II7' 1.
Articularij morbi.
3. 117, 1.
Articulari; morbi vnde .procreen ~
tur.
3. 116.1.6.
ArtiClùarios morbos pra:cedcntia.
lib.;. pagi.II7.lin.q.
Articularium morborum curatio •
1
3· 117.3 8: ;.119, 7: 3, lU. 3·
Articularijs morbis laboratium vi&S. ,. 1I8. ,8: 3. lU. 13'
Articulorum côtraB:io [eu ligatio
quomodo curetur. 4' 43· 34Alticuli relaxati quomodo curcn,
tur.
4.44.15'
Articulorum vlccra quomodo cu ,
rentur.
4· ,8·l7·
Articulorum contu[orum curatio.
lib+ pagi.2.4' Jin. 34,
Articulorum luxatorum curatio.
lib+ pagi':.4. 1in.;4.
Artos. .
7. 1 1. 6.
Art.mdmes extrahcntia medicamé
ta.lib+ pagi·39·1in. S.
A farum.
7.1 r. ID,
Afbole.
7. II. II.
A[calabotes.
7.11.16.
Alèarides lumbrici. . 4' 47. 2. 8.
Afcarides lumbrici vnde nafcâtur.
lib·4· pagi'47.!in'30'
Afcarides lumbrici quomoqo curé
tur.lib·4· pagi'47.1in. ;r.
Afchyrrhon'7' 8. 33: 7, I I . %.3 ;
7.8. H.
Afchyrrhoïdes.
Ardtes hydrops.
3.86. 37.
Afc!epias.
7' II. 19Afc1ep~on ~anaces.
7. 51·. 9'
Afc1eplos,fmegma aridum.lib. 7'
pagi.10 4· l!n'4°'
A ièlli onid.
'.l6·78.20.
Afire petr.e fios.
7' 4 1 •
Afpal.athus.
7. I l . 25
Afparagus.
7. II. 28
Aiparagus myacâthinus'7' II. %.8
Aiparagus petrreus. ,. I I . 1.8.
1. 36. 18
Afparagi.
Afparagi à fpinofisllirpib 9.1.;6.2..
AfphaIrus.
7. 11.6.
Afphodelus.
7. I1.. 9
Afpidis exuuium.
7' 17' ~
A[pidum triagenera. S. 10. 38
Afpis cherfrea.
s. 10. 38
Afpis chelidonia.
S. 10.39
Afpis ptyas omnium pefftma.lib.
5' pagi.1 o. lin. 40.
A[pirus mor[us not.e.
5. Il.8
Afpidis m01:fus remedia. 5. Il. 16
AfpIenon.
7- H. 3:A ftaphis.
7. l 1. 34
Aftaphis domeftica.
7' II. ;0
Aftaphis fyluefuis.
'J. 11.36
Afrer atticus.
7' I I . ;9
Afrer Magni.
7' II4. 14
~rp~~.
7'97'~7
Afthniatici.
;. 56. 16
Afuagalus.
7- 1 z.. ;
Afrringentium vis.
7. 1. 1:r
AtaB:os,compofttio ad podagram
lib·7·l'agi.9 6• lin.u •
Athanaiia dolorem lenicns. lib'7'
l'agi. 8 8.lin.p.
Athena,ad v1cera [ordida,impaB:a,
neruorum vulnera. 7· u-3- 37
Athera.
7· ;. :z.r.
Atheromatis curatio. lib·4. pagi~
z.7. lin .;6: 6. ::'0.6.
Atra bills duobus modis genera~
tur.
4.1.8
Atra8:ylis.
7.1 z.. 1;
Atraéton.
6'54' 4
Arramcnt um indicum. 7' 44.1;
Atramentum [criptotlû'7' 44. 19
Atramentum (ùtotÎum. 7- 70' 4
Atramcnti [utorijcofuo.7.1P. %.
Atriplex. 1. 35- 40: 7' H. 16
Atrophia oculi.
3' 3 8 • 3 $
Atrophiiioculicur5tia.;. 38. 39
,6
+A.ilij.
. .......... -
..
- ... ---.... "--
�INDEX
Attâgena.
J. ;9· p~
Attenuantia alimenta. 1. 3 5· 3·
Auditorij meatus non perforati cu
6. 1~.34.
ratio.
Auditus grauis quomodo coniga!
1.15· 14.
tur.
Auditum grauem curantia.lib. 3.
pagi. 43. lin. 3 9·
AueJlanre nuces.
7. 3 o. J 7.
Auena.
7.15.;,
Auena.
1. 37- 31.
Aures humentes curantia. lib. 1.
pag. 8. lin. 3;'
Aures animalium.
J.4 0 • 31.
Aurium curta quomodo farcian~
tur. 6. 14. 18.
Auribus incidentia quomodo ex.
trahantur.
6. J; . 9.
Aurium foramina comprelfa quo~
modo curentur.
3. 44. J 6.
Aurium dolores quomodo curen~
tur.
3. 41. 8.
Auribus conuenientia medicamen
ta. lib. 3. pag. 41. lin. 1 8.
Aurium vermcs curiitia. 3.4;. JI.
Aurium foniuls curantia. lib. 3.
pag. 43.lin. 15.
Aurium fordecul<'C.
7. 57. 16.
Auricula muris.lib. '7·pag 6.15:
lib. 7. pag. 47, 8.
5.1;.8.
Auripigmenti notre.
Auripigment i remedia. 5. 2. 3· 9.
Auripigmentum.
7. JO. 39.
Auripiginenti coétio. 7. 13 %.. 7.
Autumno qure viél:us ratio conue~
niat.
lib. J. pag•.t;.1in.;o.
Axillarum fœdurn odorem tollen
ria. lib. 3· pag.6 S. lin.
Azanit<'C acopon.
7. 14 1• 6 •
B.
Accre prunorum fylucfuiu.
lib'7' pag. H.lin·J8.
Baccaris.
7. 1 3.5.
Baïon.
7. 13 8.
Balaninon.
7.147.34.
Balenus myrcpÛca.
7' 1 %.. ; 8.
7' 1;. 9·
BalaufHum.
I. 43.9.
Balenre.
Ballote.
7' 13, 17,
Balneum calidum.
I. u. 36.
7.
13·
Balfamum.
Barbara) ernplafl:rum quo,d ~r~len~
tis protinus vulnenbus IDl]Cltur,
& fraél:urarum callos finnat.1ib.
7· pag.t ~4.1in.2.0.
Barb~cUJndia euphorbiu, adco~
xenrucum dol orcs & alia plera ~
que.
..
7. 14 L • 36.
Barba: alopeclJs cfficax mcdicamé
tum.
lib+ pag.3S. lin.~.
Baliülèi mor~us nota:. 5. 1 1. 2.4.
Bafilifci mor/us remedia.lib. 5. pa.
gi.I 1. 1in.~ S.
Balilicum tetraphannacum.lib'7'
B
l,.
l,.
p~gi.Il8.lin.13·
Bafthj acopon.
7. 14:'. 9.
Baffihygra adhypopios. lib. 3.
pagi.,6.lin. 36 •
Batina mora.
7. 106. 39.
Batrachos.
7.1). 30.
7.1,.16.
Batrachion.
Batrachus quid.
3. 5 o. 1 1.
Batrachi cu ratio.
3. 5. J 1.
Batus.
7. [3· 10.
Bdcllium.
7' 13· 35·
7' ! H. 10.
Bdellij coétio.
Bdellium Seythicum. 7. 13, 35·
Bdellium Arabicum. lib'7' pag.
q.lin.)5.& 36.
Bechium.
7· 14· 7·
Bechicum.
7. 14, 7·
Bechicon,ad tuffim. 3· 56. ,7,
Belu\cos.
6.54· 9.
BeCaCa. 7.47. 1..9· 7' 107' 19·
Beta.
7.65.11.
Betonica.
7.1). ,8.
Bilem purgantia quibus conueni ~
ant.
7'7,· %.7.
Bilem vacuantia.
7. 73· %.7.
Bllis atra duob 9 modis generatur.
lib.4' pag.1.lin.8.
Bilem atram educétia. 7.75. 15,
BHeIn: atram purgantia qùiQ..~. co
Î ' 75. 1'5.
uel1lant. •
Bilem flauam purgantia'7' 7). 6.
Bilis vomitum curantia. lib. 1. pa~
gi. 3 5 • lin. ; o.
Bitumen.
7.11...7.
Bithynus,pafti1lus~ 7' 100.11.
Bituminis coétio.
701)3. 17'
Blatta qure in piftrinis inuenitur.
lib. 7. pag·59. lin.3 6 •
Blepharoxilton.
3.34.10.
Blitum.
7.14.10.
Boled.
1,7,. 1 t.
Bolus.
7. 16 . H.
- B~tanicon emplaftru. 7. 119· 7.
Botryitis cadmia.
7. %. 8. %. o.
Botryon vlcus oculi. ,. 35. 2. 9.
BOtlyS.
7.14.16.
Bouis Femur.
7· 51. 17,
Boui1lum lac.
1.41. 19.
Braffica canina.
7' 9. , o.
Brachialis luxatio quomodo cure ~
tur.
6.77' II.
Brachij fraél:i curatio. 6. 66. 3.
Braétea plumbi.
7· 46. 17,
Braffica
7' 36 .34.
Braffica lEgyptia.
7· 37· 4·
Braffica e[culenta.
7. 36. 4 0 •
Braffica marina.
7· 37. 6.
Braffica fyluefuis.
7· 37· 5.
Brathy.
7. 14· 36 •
7. 14· 40.
Britannica.
Bromion acopon.
7. 141. 35.
Bromus.
7. 15. 1.
I. 37· ,6.
Bromi coétio.
Bronchos quid.;. 53.9: 6. u. 8.
Btyon.
7.15.10.
Bryon thalamon.
7. 15· 7.
Bryonia. 7'7' 38: 7.8.3:7.1 5. 1 4.
Bronchotclc.
6. u. j'.
Bubonocele.
3· 93· 9;
Bubonoceles curatio per vilionem
lib.6. pag.41.1in.1.
Bubonïum.
7' 14. 10•
Bubonum curatio. • 4· 19· 19'
Bubulus adeps.
7. 6 %.. ~ 5.
Bubula caro.
1. 4 o. %. 1.
Bubulus fanguis.
1.41.8.
Bubulus talus vitus. 7' 51. 14Buccina. 1. 4 1 .2.9: 7' p. 2.1.
Bucellatus purgans. 7. 77. 3 o.
Buglolfum.
7. 14' u.
Bu bus.
7.14. I l .
Bulbus agrcilis.
S. 19· 3 o.
Bulbus ekulentUs.
7. 14, 1 %..
Bulbus qui vomÎtum dt.
lib'7'
pagi. 14, lin. 1 3.
Bullmos.
2.. H. ;z.:
Bulimon curantia.
1. 33'H.
Bunium.
7. 1 4. 15·
Buphthalmon.
7· 14' 34·
Buprelhs.
7. 14.1..8.
Buprellis notre.
S' 15· ;9·
Buprellis remedia~
5. 16• 1 •
Butyrum.
7. 14',3°.
C.
C
Acalia.
'
Cachexia.
Cache xia.
"Ci:~chcxire curatio:
càa~ arbor.
Cadihilt..
Cadmia ·concremata.
Cadmia botryitis.
Cadmia placitis.
Cadmia! coél:io.
7· 28. 15·
4. %.3. 30.
3. 86. 1 1.
3. 86. 13'
7' 61. 19,
7' 2.8. 19,
7' '2. 8. %. 1.
7.2.8. z.o.
7' :z. 8. 2. 1.
7'
1 ~ %.. 2. 5.
Crecitudinis noél:urnre curatio.lib.
3· pagi·39· lin.;.
Cre[orû flagris curatio. 4. 1 1. 19Calamintha.
7.2.8.1..9.
Calamus.
7. 2.8. 38. 35.
Calamus phragmites. 7.18.38.
Cala mus odoratus. 7' %. 8. 36 ••
CaJamagrollis.
7. 18.17_
Caüdum in primo gradu. 7' 1.2. 9.
Calidum in lècûdo gradu. 7' :z.. 1.
Calidü in tertio gradu. 7· %.. 3'
Caüdum in quarto ab[celfu.üb'7~
pagi. ~. 1in'4'
Calcaneorum fcilfuras curantia.lb
bro'3_ pag. 1 %.5· lin. 7'
Caleanei attritus ex longo decubi.
tu,curantia.
,. l %. 5. 16.
Caix viua.
7. 6 5' %..
Caix reftinéta.
7' 615. %..
Calcis potre ligna.
5.1;.8.
Calcis pota: remedia. lib. 5' p~
gina. 1 3. linea. 9,
Calcis os luxatum quomodo curc~
tur.
6. 8~. 9.
Calculorum in rembus notre. lib.
3' 77 3°: 3· 7 8 . 4·
Calculorum matcria. 3. 78. 6.
Calcu.lorum caull:.
;. 7 8. 7'
Calculorum in renibus curatiotlib.
,. pagina·7 s· lin.S.
�1 N DE X.
CaieuH nccreentur.
Caprillum lac.
3· 7 8.33
1·4 T .J8
Calculoforum curatio. 6. 34' ;1
CapriUus fanguis.
1.41. xo
Calculorü i ve!i:ca not t .6. 3 -+- L 1. Capito pifds
I.4~. 1.0
CaIculi pu rorum vlque ad annfi Capnion.
7.1.9. 16
decimul1l quartum ùcilè cutâ> Capnil1:os, pafHllus.
;.5 6• 10
tur.
6. 34.1.6 Capnos.
7.2.9' 16
• Calculi in [enibus dilficilè curan~ Capparœ. 2.36.14:7.2.9.1.L
tur.
6.34. 2 8 Caplta
7. · p. 38
Calculi maiores facilius eurantur, Capita menarii !àl[arü. 7. 3 r. ; 9
minores diftJ:cilius. 6. 34+ 3 ° Caput lacertre.
7· p .. 1.
Calculorum rcmedia. 7·94· 3: 7, Caput milui.
7·P·:z.
94.9:7.94.2.1:7.94. 25
Caput muris.
7' ;1.. 1.
Calliblephara finegmata. 3· 34. Caput Smaridis.
7. 3 1.4°
%.6.
Capitis formatio.
1.27' 35
Callus quid.
6,46. :,8 Capitis morbos qU<E figna pr:Ece<
dant.
Callos tollentia.
3. 12 5· 4 °
x. 45. 3x
Callus qui m embrum difrortum Capitis morborfl figna vbi appa,
nrmauit ql1omodo curetur. 6.
ruerint quid faciendü 1. 45. 36
Capitis morbolÛ fignœ negleéhs
7 2• J 4
Calli immodici fraéturis obduéti
qui morbi fequantur. 1,46. %.
quomodocurentur.
6. 71.. 5 Capitis doloris in febribus cura-Callus fi: ti:aétura:: non obducatur
tio.
1·2.9·1.6
quid facienduIrl'
6. 72. 27 Capitis fraétura.
6. 57' :z.
Caluarire fraét t curatig.6. 58. ~ 7 Capitis fraéturarum curatio. 6.
Caluitium vnde fiat.
;. 1. 1
5 8 .2.7'
Caluitij curatio. 3' 1.15 +2. 2.1. Capitis.v~latentia quomodo di-Camp<E.
7. 19, ~
Ui~.
6.3.xo
6. 57' 1; Sap· ·s vara latétia adurendi mœ
CamJrofis.
Cancri.
14. ;0: 7' 19, ,8 ./ âus.
6. ;. 2%..
Cancer Ruuiatilis.
7. 3 o. Jo Capitis dolor vndeoriatur'3' 7.5
Cancrorum Ruuiatilium cini~,,'7. Capitœ dolor ex folis tftu contra~
29'39
,' .
étus quibus notis digno[catur.
Callcrorü marinoru cinis. 7. 3 o. 1
;·7' 15'
Cancer quid.
6. 2. 6. 14
Cagitis dolor ex <Eftu folis cotra.
Cancer latens.
6.2.6. 15
tus 'l"0... ~.L. .~.:-M ..·.a_ 7. 17
Cancri curatio per manum adhi~ Capitis dolorem ex ffitempene ca
bita.
6. 16.2. 5
b.da[anantia.
3'7.27
Cancer in quaùbct corporis parte Capitis dolorem ex frigida intem,
oliri folct,ièd prreClpuè in muperie notantia
;,7, 3 z.
lierum 1UJmmls.
4' 21.. 24 Ca pitis dolorem ex frigida intem~ .
Cancri curatio.
4. 12.. 3S
perie curantia.
3. 7· 36
Cancrorû vu!ua! noŒ.3' 106.11 Capitis dolorê ex bilio[o humore
Cacros vulu t leniétia. 3. 106. 3 x
quomodo curemus.
3. 8. 9
Cancanus.
7' ~8. 11. Caput eon[ortij Lege indoJe[cens
Cancamum.
7' 1. S. 16
quomodo curetur.
3. 8. 1 5
Carus rabidi figna.
5.3' 4 Capitis dolor ex vino quomodo
Canes rabiunt plerwnque in tfl:u
curctur.
3. 8·1.9
Capitis dolor ex. iétu quomodo
vehemcutiore.
5.3' ;
Canis qui momordit rabio[us Ctt
curetur.
;. 8. 38
an non, qua ratione cogno[cas.
Caput adurendi m~d~s .6. x. 13
Caput per os purga~~.l. 20. 1.8
5·;. 3 1
~anis rabioCt mor[uum remedia. Caput l? nares purgatla. 1. l. o. 37
Caprifici fic9'7.6 3. 2.6:7. 65.3 %.
5+39
Cal.lis non rabiofi mor[us reme~ Carbunculus.4· 13, l 0: 4· 11.;
dia.
5.5. 2 Carbunculorü curatio. 4. 2. 1. 18
Caninus appetitus quomodo cu~ Carbunculus oculi.
3· 3 8 • ;
randus.
". 34- 5 Carbunculi oculorum curatio. 3Cannabis,
7' :19·1:1
38. 6.
Canopus.
7· 7 6• 35 Carcinoma oeuti.
3- 37· 371nopon.
7. 19. 15 Cardarnum.
7·2.9·1.8.
7.60. Il..
CallthJrides
7. 2.9· 6 Cardamine.
CanthJridis notre.
5. 1 5· l 9 Cardamol11um.
7·2.9' H
3· 17. 6 •
~antha~ldis rcmedia. 5- 15. 16 Cardiogmos.
7. 60 • 377- 7' 4 Carduus
ap t fyluaticus.
Capnllus adeps.
7' 6 %..:10 Carduus [yludb:is! 3- 115· 36 •
C ap1ülacm:o.
I~ 40~ ZoO Caricst.
J, 38! z.S
°
c..
Caries lignorum
7' S8. 4~
Caris.
,. 29· ~7'
Caros.
7· ;0. 5.
Cariradix.
1. 36 • 35:
Caros vnde fiat.
;.13· 36 ..
Caros à lct~argo differt. 3' 1;. 37
Carn~ optlm~ qU\;.
1. 4 0. 1. lCarms contul<Ecuratio 4. 1. 5. 9
Carocucumel"ise[eulêti'7' 59·2.%.
Caro bubula.
1.4°.21.
Caro caprilIa.
1.40 • %.3
Caro ceruina.
1.4°. 1 3_
Caro hircina.
1·4°·2r,
Caro lel'0rina.
1. 40 .2.2,
Caro ouilla.
1.4°.19.
Caro [uilla.
1. 40. 15.
Carothynnifalfi.
7. 6 4.2.8.
Caro vlceribus [uperere[eens qua
tatione exedatur.
4. 3 1. j 3Carpefi<E liquoris figna. 5. 18. %. 9
Carpefi<E liquoris remedia.
S·
18. 30.
Carpefium.
7· ;0.8,'
Carra.
7.3 o.x o.
Caryinum.
7· 147' 37·
Calyophyllon.
7· 3°· 31.
Ca[amum.
7· 137, 17_
Ca[eus.
x. 41.. 10. 7. 67. 7~
Ca[eus laudatior qualis .1. 41. II,
Cafeus oxygalaffinus. 4. 2.9.17;,
7. 6 7. 8 •
Cafeo[um lattis.
7· 15· 1r.
Caffamum.
7· 3°' %.7·
Cailla.
7' 50' 29Caftanere.
l. 39.1.7.
c.,.n,ot"Îum.
7·3°· HCatagmatica ëplaftra'7' I~ 3 ;_
Catagmatice, quod eft: fra ris
idoneum emplafrrum, Oribafii
7· 13°, 35·
.
Catagmatice ad fraéturas cü vtW
nere>citraque id faétas,Heracle:
ti.
7' x 3°.4°.
Catalepfis.
3. 1 5.2.2..
Catapla[mata
7· 10J.·3 r ,
1.45. II.
Cataphora.
Cataphor<E euratio. 1. 2.9. 17'
Cataplarma quod oras vulncris la
tas inrabidi canis mor[u [eruat,
5· 4ol5'
Cataplafil1a, ad raerii igncm her'
petas.ab[celfus parotidas & :tm~
bufra.
4' 19· 3,
Catapotia ex aloë.
7· 7 6• 1.7.
Catapotia ex xylomacere, dyfen,
tencÎs vruia.
7· 95· 3S.
Catapotia (jure c?~ant ~ide ar.
menico, artbtlUCls po funUOl
exhibcnda.
7' 78. ~6.
Catapotia ad deft:illationê in fau'
ccs & tuifim.
;. 54.37.
Catapotia ad veterem tulfun. 1~
55. 8•
Catapotia dofitheiad iecurinfcripta.
7·93- nCatanhusquid,
;. H· 7-
,
�INDEX
Cerebrum ouillum
,. ~o. 8:
Ccrebri temperati notre.l. 1.8. 8.
Ccrebri calidioris notre. I. ;z. 8. 12..
Cerebri frigidioris 11ott.I. 1. 8. 2 °
Ccrcbri ficdoris notre. 1. 2 H. 2,.
Cerebri humidioris nott.I,loS . 25
Cerebri infhimati notre. 3. 13. 10.
Ccrebri. ïfl:ïrnati curatio. 3' 1 :; .13
Cerebri vulneratinotre. 6. 55.16
Cerebri membranre conuulnera;
6.55. 14,
tre figna.
Cerebri membranre inflammatre
curatio.
6.60. :,;.
Ce.a:ebri mébrana nigrefcens quo;
6.60. 37.
1nodocuretur.
. 3.l?ag~ ~2..1in. u.
Cheradicum medicamentum ad
ftrumas
4.27, :'0
Cheradicumexedens 4. 27.1.7
Chezanance
7' SI. 2.8;
Cmacum collyrium 7. 110.39
ChimetWa
3. 124. 16Chironium panaces
7.52.9
Chironia v1cera
4. 35.4
Chirurgicre dure funt partes. lib~
6. pag.l. Un. 1
Chœnix
7. 157.40
Chœras
6. 19' 9
ChoIe
,. 71. 16
Cholera
3.69- 2.1
Cerio~.
4. 2. 8. ;r. Cholerre ngna
3.69.21;
Ce.ri<:>n qui~. .
6'47. 34. Cholerre curatiO
3· 69.1.4
GeU] curano.
6. 47' H. Chondrus
I. 37.16:7' 71.34
Ceri~n capitis vnde nafcaf,& qua
Chondri coého
1.37' 36
3. 5' 39. Chondrilla
ranone curetur.
7' 7 1 • 3 l
Ceruina caro.
1.40. 1. 3. Chorion
6.45'37
Ceruids morbi.
3. 27, 3S. Chryfanthos
7.2.1.1.7
Ceruids tumon'! curatio.6. 21.13 Chr}rfe cruentis vulneribus acco~
Ceru[a.
7' 72• 13.
modata
7.13°.31
Ceru[re coaio.
7.1 p. 1 I. C!uYfitis
7· 7:.. %.
Ceruirrefigna.
5.22. 32.. Chr}r[ocoUa
7.71 .. ,6
Ceruirre remedia.
5. 2 2. 36. Chr}rfocome
7, 7 2• z
Ceryces.
\ 7, 32..2. 1. Chyma parua
'7. 157.14
Ceftron.
7. 14. 1. Ciborum corruptione laborantes
Cetacea.
J. 43' 9.
quomodo curandi
1. x6. :.z.
çhalazium quid fit.
6. 9. 26. Ciborum repletionis curatio. lib.
3. 34. 11..
Chalazion.
1 01 5.39
Chalazij curatio.
13, 34. 12. Cibi faftidium
3' 67, 10
Chalaziurn qua via curetur. 6. Cibi faftidium curatia 3· 67- 24
Cibi fallidium m fcbribus quomo
9. 2 6.
7. 1 °3.2.4.
do curandum.
1. .. 3 :.. 3 &
Chalbane.
769·
~8.
Cephalalgia.
;. 7' 3·
7' 70' 5' Ciborum vires
1. 34. 3 &
Cephalalgia vnde oriatur.~. 7· 5· Chalcanthol1.
Chaleitis.
7' 4 6 • 8. 7· 70' :.~ Cicadre
Cera.
7'
x~.
7. 65· 7
Cerre coého.
7' 1.? lo. 4~· Chalcitidis coébo. 7. 1 3 [. 37' Cicatrix quomodo viceri Îl1duce~
Cer~ cû oleo in medicametls qws Chalcos.
7. 70' ~.
da
4' 33· B
7. 70. I1., Cicatrices nigras tollétia 4.3 5 .. 36
modus eire debeat. 7' 1)4. :. 5· Chalcu anthos.
1.42. ;t8. Cicatrices oculorum
Ceramium Italicum. 7· 157' Il. Chama::pifccs.
3- 37' )
7' 5. 2.1. Cicatrices oculorum tingentia.
Ceras.
7' ;1·:.3· Chamreaéèe.
Cerafia
,. 3 1• 3 o. Chamrecüfus.
7. 70' 1 8.
3· 37- 17
7' 18. 35. Cicatricem inducentia medica~ ~
Cerafla acida.
7' 3 1. 3lo. Chamredaphne.
eeraHa aftrmgétia. 1.3 8• H· Cham~drops.
7' 7°· 39'
men ta.
4. 34· 9
Cerafia auftera.
7' 3 1• 3 x. Chamt drys.7.7 0' 15: 7'70. 39 Cicer
1.38.4: 7'1.2.. 14
7· 7 I. 5· Cicer arictinum
Cerafia dulcia. 1.3 8 .31.:7.3 1 '3 1 Chamrelrea.
7. 22.16
7· 70. 2. 3· Cicer crios
7- 22.1$
7· 3 1 • 3~' Chamre1eon.
Ceratia.
Ceratum Thaidis faciem rubefa~ Cham~le6tls albi radbe·7. 7°.27 Cicer otobireum
7' u. 17
ciens.
;.4 8.9. Cham~leontis nigri radix. lib. 7' Ciccr fylueftrc
7. u.18
Cerailis mor[us figna. 5. 1 1. 5·
pag·7o. 1in• :.4·
Cichorium
7. , 3- ~ ~
Ceraftis mor[usrcmedia. 6.11.16 Chamœ1eontis notre. 5.17' x 3. Cid
7. 3 2.. :.6
Cera.tOldes membrana. 6. 9· 4· Chamreleontis remedia'5' 17. 16 Cicinum
7. 1 47. 10
7' 70' 2. 2. Cicuta
7' 39. %.
Ccratorùaaxbor.
7' 3 1• 36 • Chamreleuce.
S.18.:z.
CcratUll1. ad cryfipelata 8c am~ Chamremelon.
7· 70' 31 Cicutre figna
bufta.
4.9' 10. Chamremelinon.
5' 18. S
7.x4 6 • 5 CicutOE rcmedia
7.35.39
CercollS quid.
6·41.· 34' Chamrepitys.
7· 7°' 34 Cimcx
I. 36. %.
Cercolis curatio.
6. 4%.' 35' Chamœraphanos.
7' 76. 6 Cinat:a
7. 63. 8
Ccrebrum animalium.l.. 4°'37: Chamrefyce.
7' 7 1 • 2. Cinerula
7' :'0.1.
Charadas.
7· 65· 37 Cinerefi quod Spodiacon dicitur,
Cercbrum camcli.
7' loo. 6. Chelidonium.
ad inflammat~oncs, dcftuxus &
7· 7 1 • 8
7. :.0. 4. CheJidonium minus. 7. 7 1. 1
CCl:Cbnlm galli.
chcmofm
7. 1I .6
Ccrcbrum hirundinis. 7' :.0. 7· Chclidon.
,.65. 1 7
7· 7 1• 14 Ginis
7. 2.0.2.. Chcrnofis quid.
Ccrebrum lep0ris.
3' ,2.. 2.0 Cinis acerbari'i arborü. 7. 65. 1 8
7· Zoo. 7. ~helll.ons quomodo ,urctur~ lib. Cinis acrium arboru 7. 65 .. %. 0
Ccr blllm mu1tel~!
Catarrhi curatio
3· 53· 3I.
Catheter.
6. H' 35,
Catheterifinus,
6. H' 39.
Catoche.
3. 15· :z.:..
Catochos,'
;. u. 3.
;. 1:..1.
Catochi caufa.
Catochinotre,
;.14.39,
Catochi curatio,
3. 15. :. 6.
Catochi fiue catoehomeni vnde
diéh Cinto
;. 15. :'0,
Caucalis.
7· 3I. :..
Cauda equina.
7. 1.7. 16.
Cau!as febris.
1.. :. x.6.
Cecis.
7· 32 .5.
Cedrrea.
7. 3 1 • 10.
Cedrus.
7. 31• 8.
Cedrus arbor.
7· 3X. 9·
Cemusfrutex
. 7-31·9·
Cedrinus tiquor
7· 3 1. 1o.
Cenchros.
7' 31 • 4·
Cenchri morfus notre. 5. 10. :.8.
Cêclui mor[us remedia. 5 • 10. 32.
Centaurium.
8. 3 1 15,
Ccntaurium maius.
7. 3x. 16
Centauriû min9.7· 7' 1:7· 31 • 1 9
Centunculus.
7- 17, 3 8•
Cepa.
. 1. ,6.4°:7.37.34.
Ceprea.
7· p. 14.
Cephalream curans apophlegma~
, tdinus.
;.11.6.
Cephal~â curâsepithema.;. 10.4
,Cephaléca..
3· 9' 11.
Cephal~ cur.a~o+ 9.:.5:3.10•16
Cephalicumandum. 7.1°3' :.1.
,2..
°
�IN DE X.
Cinnabaris
7';:z. 30
Cinnamomum
7' 3 :.. 3 1.
Cinnamomis
7. 3 :.. 34
Circ:Ea
7. 32.· 37
Circunciforum curatio 6. 33.17
Cifampe1us
7. 2. 1. 35
Ciffaros
7' 3 3· S
Ciffanthemos
7.38.18
Cifferis
7. 3 :.. 3 9
Ciffinum , ad neruorum vuInera,
punétus , & maximè diuturna.
7. ua. 36
Ciffos
'J. 33- 9
Cifrhos
7. 39. 13
Cifros
7.33. 5
Citreum malum
1. 39. :. 3
Citrium
7' 33 · 17
Citrinum
7. 139. 1.
Citta grauidarum vitiii. J. 5. 18
Clauicula
6. 63. 1.
Clauicult! luxata: curatio.6. 74. 6
Clauicula folihornini à natura da~
ta efl:
6. 74. I I
Clauiculœ fraétre curatio 6. 63. 9
Claudiacü dia fmyrno 7. II:'. u.
Clauis quid 3, u 5.36: 6.5%..2.8
Clauos curantia
.3' J 2. 5. 3 3
6. 5 1. 3 0
Clauorum curatio
Clauus oculi
3.36. IS
Clematis
6. 33. :,6: 7· 33 . 31
Cleonis collyrium
7. II4.2.7
Cleopatra:: mors
5. II. 2.
Clidiô Aphrodifiafiicon. 7.9 8•18
Cüelion Oribafij ad dyfentericos&
7' 9 5 .,.,
cœ1iacos
Clinopo~on
7' 3 3• 3 5
Collyrium dia hydrias, repellens.
7· III , 36
Clyfl:eres quibus villes, & quales
cffe debeant
1. :. o. 6
Cnecum fiue cnicum 7. 3 3· 37
Cneoron
7. 76. 18
7.12..13
Cnicumfylueftre
Coagulum
7' 56. 13
Coagulumequi
7, 56.16
Coagulum leporis
7. 56. 14
Coagulum phoca::
7.56.17
CoagulatilaB:is figna
5' u. 8
CoagulatilaB:is remedia 5. u. 9
Cochlea
7. 36 .2.9
Cochlea:
J·4:'·2.9
Cochlea:: cremata::
7.36.2.9
Cochle~ non cremata:: 7' 3 6. 3 7.
Coccos baphicos
7, 34. 10
Coccus gnidius
7, 34· 7
CoccymeIea
7' 34. 13
Coétio mcdicarninii. qua:: cmpla ~
fu~ ingrediuntur. 7. 131. 1 5
Coého :Ens crcmati 7' 13 1.2.8
Coého a:ruginis
7. 13 7.. 14
Coétio aloês
7. 134· 3
Coého aluminis
7. 13 2.. %.l.
Coého ammoniad
7' 1 3 3• 2. 7
Coét~o apochymatis 7. 1 33, u
~~o argcnti fpuma:: 7.131.18
.
0 :ttraméti lùtorij'7' l3 7., z.
Co&o auripigmenti 7. 132.· 7
Coétiobdellij.
7.134.10
Coétio bituminis
7' 133. 17
701P..2.5
<:oétio cadmi~
Coého cerre
7.13 %..4 0
Coé1:io ceru[a:: ,
7.13 :..• II
Coého chalcicidis
7. 1 31. 3 7
Coétio conchyliorii 7, 13 :z.. 3 1
Coétio diphrygis
7. 13 1. 3:z.
CoB:ioflorisa::ris
7.:.31.40
Co&o galbani
7. 1 33' 4 0 •
Coétio herbarum
7' 1 3 3. :. 1
Coétioùachryma:: papaueris lib.
7· 134 5
Co&ol,!chrym~thuris 7.134' 15
7' 13 2 .3 0
Coéli0 Ytpidum
Coé1:io'man;E thuris 7. 1 3 4' 1 5
Coétio mini;
7, 1 3:.. 2. 5
Coétio rriifyos
7. 1 p. 5
Coétiom ha:
7. 1 34. 1 9
Coé1:io n(ri
7. 13:'· 1.7
Coé1:io olei
7. J 3 %. • 33
Coé1:io opopanacis 7, 133· 34
Coétio ;pIfclS
7' 1 3 3. 8
CoB:io pinguium
7.13:z.· 35
Coétio plübaginis
7' 13 1. 20 S
Coétio plumbi vfu
7' 1 3 :.. 9
CoB:iQ pôpholygis 7. 132.· ). 5
Coétio propolis
7, 1 33· 2. 3
Coétiopurnicis
'J.13 2.·31
CoB:io radicum
'J. 134. 7.I
Coého refina::
7.133.5
Coilio fagapeni
7' 133· 4 0
CoB:io[alffi
7.132..2.7
<N&.:~ ~~r->rf-.""
':]. 132.. 7
Coétio feririnum
7' 134, z.:a;
Coilio fori
7. 1 3 1 • 3%.
Coilio fquama::
'J. 1 3 1. 33
Coého fulphuris
7· 13 20 • %.7
Co&o terxt! cuiunibet 7· 1 37.·3 Q
CoB:io thapfia::
. 7- ~ 34· 8
Co&o vnguétorum. 7- 1 3 2.. 37
Cœlia
'J. 34·1
Cœliacus affeél:us
3. 7 o. :%.)
Cœloma vlcus oculi
3.3 5' 3 0
Coïtu immodico la::fi quo modo
curandi
1.17.35
Cohus commoda
1. 16. 3 1
Coïtum adiuuantia
I. 16.4°
CoÏre nequeuntes quomodo iu~
uentur.
1. 17, 2.6
Colchicon
5.19.209
Colis glans nudataquaratione tegatur
6. ; 1. 2. 8
Colonquid
3.74. 1 4
Colicus dolor vari;s ex cauus accidit
;. 74. 16
Colici doloris nota:
3. 74. 1 9
Colid doloris curatio 3.74· 35
Colicorum nota::
3.77' ;0
Colla ideft glutinum 7 . 34' H
Collcticaemplaftra 7. 11 7 . 33
Collyria
7 . 10 9' 2.7.
Collyl:iOll.l aridorum gcncra lib.
7. IIO. 15
•
~ollyriorum li'luidorum materia
7. 1I0. 15
Collyrium aridum ad ficcam lip~
p itudinem,qu:E xerophthalrriia
,ücltur,fycofin, fepedonas, car~
nis excrefcelltias 7. 1 16. 40
Collyria fi:altica quid
3. 3:.. 7
Collyrium Cleonis 7, 114' 2.7
Collyri~m Chiacum 7. Il O. 3 9
Collyl:iu Galeni aridii. 7.116. :'4
Collyrium llambonis 7. 1 1 2.. ::.
Collyr~um ~ia ~amira 3. 3 7.1 ::.
Collynum liquldum ex caucalide.
- 7· 117·4
Collyri~m liquidum ad fycofm,
encanthidas,& excrefcentiam car
7. J 17, 9
rus. .
Collynum ex comu,dia ceratos di
dtur,Galeni
7. 1 13.4°
Collyrium malabathrfuum quod
& !fotheon dicitur 7. 116. >
Collyriurn ex aloë1 dia aloës di,.
él:um
7.
I I 5. %.
Collyrium ex decoB:is,dia zemaQ
ton dicitur
7. I I 1. ~ %.
Collyrium ex opobalfamo. lib.
7· 115· 34
Collyrium ex fucco fœnugra::d~
7· 114·:.4
Collyrium ex [ucco fœniculi.1ib~
7·
II
S·:z.7
Collyrium quèd protinus doloré
fedet, monohemeron diéhi , ad
incipientem vetuframque lipp~
tudinem
7' I l o. 3 S
Collyrium vino exceptü dia œnu
dici~r
7.r 16.10
Collynum ex duobus lapfdibus ad
afpritudinem
7' 1I6. 2.0
Collyrium è thure,dia libanu nu~
cupatur
7, II4· 4
Collyrium ex olea:: turionum {uc;
co tenerum,dia thalias vocatur.
7. lU. 13
Color non arguit umplicium ten:t
peramentum
7. 1. 7
Color malus qua ratione emende:o
tUt.
1. 14. 19
Colobomata
6.14. 17'
Colocyntha.
7. 34.1 S
Colocynthis
7. 34. 208
C9lpos
4. ,6. l t
Columbinus pull us.
1. 39' ; ::.
Columella
6. 16.6
,Col ymbades oIiua::
1. 39. 1 ~
U4Jp.rx
3·12.· %.
Comaros
.
7· 34· 31
Cornitialis morblcau[a::.;. 17.2.0
Cornitialis morbus cui a:tati ao
cidat.
3. 17- 20 9
Comitialis morbi nota::.3 .17. 31:
Comitialis morbi curatio. 3.18.8
Commi
7, 34' 34
Compoûtio dia citrill,quo~ ~ft e."
malo medico, fl:omacho vtilis.lib
7'77·2.5
Compoûtio dia cOlonopodiu ft~_
�INDEX
macho vtilis
7: 7 8• 33
Compofitio dia hermodaétylu ad
7' 7 8 • 1 S
podagram
COnchula! indica!
7· 5°.4
Conchylia
, 7 ' ;;.4°
Conchy:liorum coého'7' 1; 1.31
Concoéèionls figna nunquam fini~
ftrè apparent
2.. 3. ; 8
Conditum calcu'los confringens.
7' 94· 2.I
Condyloma quid.
6.42..4°
Condyloma ani.
6.5°.3
C6dylomatis ani curatio.6. 5 0.6
Condyloma muliebrium locorum
7' 43· %.
quomodo curetur
Confufiones oculorum quomodo
~. 40. 3 1
curentur
Congius. 7. 157,11: 7· 157. 18 •
Conia
7~ 34· 36
Conium
7· 39. 1
Conos
7· 34,;
Conftantini Sapo
7. 105· ;X
Contcnfio
3. 2. 8. ;
Contuforum articulorum curatio.
4· 14· 34
Contuforum vnguiü curatio. lib.
6. 51.1;
Côuulfiones vnde oriatur.,. 2.7.6
Conuulfionû curatio
3.2.7. 14Conuulforum curatio 4. 2. 5' 3L
~ny~
7. 35· 3
7. 2.4°· 35
Copos
Copros
7· 35· 8
Copton ad duritiem ftomacru &
iocinoris
7. 14 0 • 6
Cor animalium
1. 4 1 • 1
Coracon ex oxymelite ad naturOl>
lium vina, & nomas accommo>
7· I2. 3' 15·
datum
Corallium
7· 35· 34
Cordis atfeéèus
3' 6;. u
Cordis palpitatio quomodo cure~
tur.
3. 6 • 6
Cordis téperaturœ notœ. 1. 3 o. 4
Cordinu1neratinotœ. 6.55. 10
Coremata
7.5 1• 8
Coria veterurn calc.eamentorum.
7. 1 9' 5
,
Corianum feu conum 7' 3 6 • 5
7. 36• 6
Coriandrum
Coriandri notœ
5. 17' 3 1
Coriandri remedia
5· 17, 34
Coris animal
7. 35· 38
Coris herba
7. 36. 2.
Cornu
7. P·13
Cornu capliUum
7. 3 1. 2.4
Cornu cerui
7' 3 1 • 1 5
7' 31.14
Cornu hircinum
Cornu taurinum
7. 3 1. 18
7· 36. 36
Comus
Coronopus ,
7' 36. 17,
Corpori habltum calefacicntia.
1. 14. 2. 1.
Corporis ~éperati no~. 1.16'78
Corporis mtemperatl. nota!. Ub.
1.2.6·35
Corporis calidi notre
1. 2. 6. 3 5
Corporis frigidioris not~.1.16.3 9
Corporis ficcioris nota!. 1. %. 7· 3
Corporis humidioris not~. 1'%.7,7
Corporis rugofi curatio. 1. 14' 1 1
Corporis liuores arcétia.I .14. 3 8
Corporis 'C}uod tabe con[umitur
cu ratio.
2.. :t. 8. 18
Corporis color malus quomodo e~
mendetur
1. 14, 19
Corporis fuauem odorem fadcn,tia.
x. 14. 16
Corpora odora, tcnuia funt & ca'lida.
7.1.4
Corpus extenuantia
1 %. 5' %. %.
Corpus tenus implcntia 1. %.6.8
Corpora inodora,fubftantijs cra&
fa funt.
7. 1. %.
CorydaUus
• 36. 1%.
Corydos
1. 36. I%.
Coryza quid
3. 53.6
Coftarum fraél:arum notœ. lib
9. 6 4. 1 9
•
Coftarum fraél:arum curatio. lib.
6.64· 34
Cofl:us
7. 36.19.
Cotis Naxi<E detrimétü'7·42.. 7
Cotis oleariœdetrimentû. 7.41.8
Cotonea mala. 1.39,7: 7.415.31
7. 36• %.5
Cotyledon
Coxa luxata
6. 79. t.
Coxre in interiorem partem pro'
lapfre figna
6. 79. I I
Coxœ in exteriora prolapfre fi~
gna.
6. 79' 15
Goxœ in priorem partem promo>
ta:: figna
6. 79. 18
CoXéE in pofteriora prolapf~ figna
•
6. 76. 11
Coxœ luxatœ curatio. 6. 79. 14
Coxarurn ftaél:urœ figna.6.6 5.17
Coxarii ftaçrura! curatio.6.6 5.19
Coxarum morbi quomodo curen~
tur.
3. 11 4. 35
Coxendices adurendi modus. lib.
6.46 • 18
Coxendix morbus quomodo cu~
Ietut.
3- I I 4. z. 5
Crambe
7· 36 .39
Crania id ,eft cornus 7. 36. H
7· 37· 9
Crata!ogonos.
Cremafl:eres
6. 35· ~9
Creta futoria
7· 44· 17
Crethrnon
7· '- 7· 1:.
Ctimnon
7· 39· 10
Crimnon poltarion
7· 37. 11
Crünnon poltos
7. 37· 1 1
7· 37' 13
Crinon
Crinaton [uffimcn 7· IS°· 37
Crmes
7. 66 .2.8
Criogencs pafl:illus 7. 1 0 1. 14
Critbc
7· 37· 14
Ctithc tubetculum
3· 34. 16
;.34· 17
Crithes cura do
Criticon, medicamcntum ad fti~
gmata
4· 9- 17
Critonis fmegma peponaturn.libJ
7· 105· 17 '
Crocus
7.37.35
Crocinum dia rhodon 7.115.6
Crocinum in qùo & alterius cro:.
comagmatis confeaura expli ~
catur
7. 1'49· 18
Crocodiüon
7. 37· 31:
Crocodilus terrefl:ris 7. 6 o. 2.4
Crocodili morfus remedla. 5.11.Il)
Crocodes hoc eft croceus paftillus
7· 97· 37
Crocodes pe1fus
7. 1 S z.. l:r
Crocomagmatis prœparatio. llib.,
~ 99· 2.;
Crommyon
7· 37· 37 ,
Cruentû fputû vnde fiat. 3· S 8.4
Cruenti fputi curatio. 3· 59· 4
Crurisreponendiratio. 9.7°.8
Cubiti gibber
6. 76. 16
Cubiti gibber luxatus quomodo
curetur
6. 76. 17
Cubiti fraél:icuratio
6.68.8
Cucumer
1.38.16
Cucu mis
7· 59. 2.[
Cucumis fyluellris
7· 59. 2.6
Cucurbita.
1.3 g,.11~7·3 4·2.6
Cucurbita fylueftris ' 7· 34. 19
Cucurbitularurn v[us 6. '-4. 1 Z.
Cucurbitula leuis quid efficiat.
6.14· I )
Cucurbitula cû fcarificatione quid
prœfl:et
6. %.4. 1 6
. Cucurbitulam admouédi modus ..
6. 2.4. 10. pet toturn caput. :J
Culiccs perfequentia fugantiaque
5. J. I I
Cuminum
7. 38. %.1
Cunila
7. 35· 4
CupreiTus
7' ;2.2.6
Cura quid fit
;" H . 31
Curei malagma
7.139- 6
Curta in auribus quomodo fard,
antur
6. 14. 1 S
Curta in labris qua ratione farci.
antur
6.14.18
Cutis aftriél:a
:1. 12..10
Cutis a(hiél:œ curatio 1. U. 16
Cyamos
7.38. :r.
Cyanos
7. 1 8. 9
7· 67' 3$
Cyathifcus
Cyathus. 7· 1 57· I 4: 7· 1 57, 3~
Cyclaminus
7' 38. IZ.
Cyclifcus
6. 59. x
C}'donatum contu[urn fragmétis
faluis
7'91. z,J
Cygnarium
7.111.4
Cygnusrubens
7' %.11.8
Cygnus albus
7' 1 1 1. I I
Cyminum
7. 38. 2.0
Cynic9 [pa[m9 03-.15·37:7-74.1$
Cynocrambe
7, 9. 3:r.
Cynofbatos
7. ; 8. u.
Cynomoron
7. 9. 3 :r.
Cynoforchis
'.5°. 39
Cypariffus
7. 38.1S
�Ï ND EX.
Cyperus
,. 3g. 30
Cyphi
7.15°. 2.3
Cyphis materia
7. 1 SO.l;
Cyphis y{us
7. 1 5°. 1 4
Cyphi magnum,quod vocant fo~
lare,ex rebus triginta[ex confe~
crum
7. !5 1.)
Cyphi quod rebus vigintiocro cô~
frat)lunare appellatû. 7. 1 ~ 1.16
Cyphilunare
7.151. 16
Cyphi falare
7. 15 1. 3
Cyphoïdes,ad iecorofos & pecro~
ris vitia
7· 9;· 7
Cyphoïdes Alexandri 7. 93.13
Cypholis
6. ?7- 2.I
CypariŒas
7. 65· 39
Cyprinum 7. 148. 36:7. 149.6
Cypros
7' 38• 35
Cyrenaicus liquor
7.5°.17
Cydn9 mali punici flos'7' ~7' 16
Cytifus
7. 38. 40
D.
Ades
,. 18. :.z.
Damafonium 7. 1 8. 12.
Damafcena pruna 1. 39.
2.0: 7- 18.2.0: 7' 34.10
Daphrie
7. 18 • 1 8
Daphnc.~erba
7. f 8. 33
Dap~noldes·7·18. 34: 7. ) 3.. 2.6
Dam qUld.
6. 36. 8
:Qaucus
7. 18 .2.5
Dauc9 fylueftris. 7.18 •16 :7.;1.%.
Da~ci radix
~. 36. 35
Decamyron
7 - ~ 9 • z.
Decrctoria figna in morbonl inb
tio 'p'raua funt.
2.. 3- 40.
Deiedioncs '}uid pnEfagiant. lib.
2..14. 2. 1
Dcieéhones optim:e 1. 14- 1 8
Deiecriones peffim;c 2.. 1 4. 3 1
Ddirium
)' 1 1. 14
Delphini
84. 1·43· 9
Dentes quo tépore oriatur. i. 8. 2.
Dentes qua radone ab iniuria aife
rantur.
I. 1 5. 5
Dentes llua ratione exirnantur. 6.
14· p..
Dens excrefcens quomodo cure;
tut
6.14.39
Dens confraétus quomodo cure~
nu:
6.14.39
Dentes attritos curâtia'3' 49' H
Dentium candorem fadentia. 3'
39. 18
Dentium ftuporem tollentia. 3'
49· 3 1
Dcntium dolorcm fedatia. 3.4 8 •
19: ;.48. 4 0
Dendum inflammationcm cura~
tia
3. 47, 1,4·
J)cntcis mobûeis ftabilientia 3.
48. 37: ,·49· 4
gentifricium ;.49. 7: 3· 49' !O
cn~a
7. 18 ,37
nel~llatio quid
~. 5 3. 7
Deftillationis curatio 3.5). 3 1
D
?
~·54·;7
n.
Defiillationis noœ
;.
1I
Deuterion
6. 45· ~7
Dia
rosacopon
7 . 14;.1.0
Diafron emplaH:rum. 7, u6. 16
Dia alica u pafrill9'7' 10 J. 1"
Diaaloësm dicamétü. 7.103.17
Dia aloës co ylifi.
7.115. 2.
Dia a1th~as mplafuii'7.11o• 1 9
Dia anacardi Theodoretus. 791•
H
Dia anemones êplafrrfi. 7. 1 L8. 7
Dia anchu es éplaftrû 7. (1 ' . U
Dia apyran
7.110 • .z.
Dia alphod u emplafirum. lib.
7· 11 9· IZ
Dia bacanu medicamentü,hepati
7- 93·).0
accommodatum
Dia batmon oron 7.106.4°
Dia befafa, ruta fylueftri. lib.
7. 1 °7.1.8
Dia cadmias mplaftrum cicatri~
cern indu
7. 1 %.1. J.z.
Dia caryon, quod eft ex nucibus,
7.1°7.3
fimplex
Dia carypn compofitû. 7. 107. 6
Dia ca ophyliu
7. 136. 30
Dia cafionu paili1lus ad v1cera,
nomas & defluxioes ' 7 .I1o.17
Dia caucalidos colLyriÛ'7' 117.4
Dia cedrias emplaftntm. 7. 1 2. 7
30 .7. 117, H
Dia ceratos collyrium' 7.1 1 3.4°
Dia ceratos e1aphiu collyrium.lib.
7' { , ,.
"t~.
Dia chartiu pafrillus. 7. 100. 7
Dia chartu,hoc eft ex charta me~
dicamêtum,ad nomas oris potif
IÎmum & naturalium vlcera.lib.
7. 1 °4.1.6
Diachylon emplafi:ru 7. IlS. 34
Dia cmnabareos emplafl:nî., quod
Pamplethes dicitur. 7- (2.9. u.
Dia citriu
7' 77· 15
Dia citriu, hoc elt ex malo m edi.
co,tardè concoquentibus efficax
7· 9 1 .7'
Dia codion,id eft ex papaueris ca
pitibus,& [apa
7· 89· 3
Dia comon,compofitû. 7. 89· 17
Dia coralliu
7.95.4°
Dia coralliu pafl:i11us
7. 98. 6
Dia coronopodiu
7' 7 8. 35
Dia crocuaridum
7. u6. 36
Dia daphnidon malagma. lib.
7· 1,9· 1..7
Dia dicramnu emplaftrum gluti~
nans,ad cami morfus, & omni.
gena v1cera
7. 11404
Dia diol) pipereor.
7. 8 8. ~ 8
Dia dracontiu emplaftrum. lib.
7. 12.1. ;0
Dia dates acopon. lib. 7· .(43.
7· 7. 1 43015
Dia.elearu pafrillus 7. 9 8. 1 0
Dia erigerontos emplafl:rum. lib.
7. ur. u.
Dia euphorbiuacopon·7·132.. 36
Dia gigarton,malagma. 7 . 140.18
Dia gleucous
7. 1°7, 2.[
Diagyreos emplafbû . 7. 1 1 ç. J
Dia h~matonantidotil '7' 8,.14
Diahalonemplafhû. 7' 0. 8. 39
Dia helcyfmatos cmplaftrum.lib~
7. 12.0.2.3.
Dia hermodaétylu
7. 78. Ir
Dia hydrias collyriû 7' 1 1 1. 36
Diaiteon emplan:rû 7. J 14' 1.0
Dia leptocaryon emplaftrum. lib.
7.11.9. 1 5
Dia libanu
7. f 04. 10
Dia libanu collyrium. 7, 114, 4
Dia lithofpe.rmu , ex Iithol permo
medicamentum
7'94. ) 9
Dia 10tarion paftillus, id eft ex b
to fy1ueftri , ad ièais & natura~
lium vitia.
7. 101.0
Dia lyciu hepatos,hoc efl: ex ieco
re lupino,medicamé ni'7' 91.16
Dia mamira coUyrium. 3. 37. 110
Dia mdiloton malagma. lib. 7.
135. 1 5.
Dia mclitosemplaftrii.7· lIS. 2.9
D iametallicon, emplaftrum. 7115.3°.
Dia moron,fi'mplex. 7. 106 • 3J
Dia morô,compofitii. 7' 1 Cl6. 3 6
Dia nitru ad abfceffus,lèirrhos &
tumores.
7' Il. 8. 3 S
Dia nitru emplaftrum, ad carbw
culos.
7' H8.4n~a ochras emplalhii. 7. IL 7. :.4
DIa œnantbes maldSIn:1. ~b'7,,:
140 .9
Dia œnu,hoc eft ex vino,collyri~
7.116.10:7.116.1 ,5 .
Dia omphacos
7.136. 16
Diaopobalfamu collyrium. lib.
7· 115·36.
Dia orobon.
7· 89· 3$
Dia ofl:reon.
7.103.40
Dia oxymd itos emplalhum. lib.
7· 12.3· 14
D ia oxymyrGnes,quod eft myrto
fylue!tri,m edicamëtû'7· I 04. 3 z.
Dia phellon pattillus. 7') 00. 17
Dia phyfalidon pafi:i1l9 • 7' 99' [.'
Dia praûu , hoc eft ex marrublo
7· 89·19
compoÛtum.
Dia praÛu fimplex.
7· 89.2.$
D ia pternes empJ,~um, hoc eet
ex perna,tophos [oIUIt.? 1.1.9 • ~
Dia rhodon,boc eft ex ro[ts, qu~
feptu:tginta duas vndas pendüt.
7.
11 4.32..
Diarhodonalbum·7· II4.36
Dia rhadon Crodnum. 7. 115.6
Dia Ihodon Nili.
7. 115. 10
Diarhodon pat1:illus.
7' 9g~ l.
Dia fampfychu malagrna.
lib.
7. 1 39.4°.
Dia fcincu.
7',86,4 0
�INDEX
Dia fcorodon éplafuu·7· I I 9·37
Dia fmymo ad rhyadas & a!gylo
.pas.
,
7, .1 I:. 1.7
DLaIinyrno,Claudlacu. 7.II%..~:.
Dia Cpermaton malagrna.
lib.
7. 139· 3°
'
Dia fpcrmat6 paftillus. 7'97' 34
Dia .fphedes hoc eft ex ifcc vini
cobufl:a,Manetbonis'7.10 3.3 1
Dia fiaaes éplaftnl. 7. uS. 3 0
Dia firuthiu emplaihum. lib'7'
1 19. 2.4,
Dia ftyracos,bechicon,hoc eft tuf
fi efficax
7' 9°.12.
Dia tecolitbu, id cft ex lapide i~
daico mcdIcamentii.. 7' 95. 7
Dïa teilàrômerucamétu.,.n6,IZ.
Dia tcttio-on id eft ex cicadis,mc>
dicam:nni nephriticu·7·94·2.9
Dia thalias collyI1um'7' 11%..13:
7' 1 u.! 8.
Dia thapfias medica1l1éhi,ad om~
nes inueteratos affeaus. 3. %..1;
Dia thapfias paftillus'7' 10:.. 16
Dia trag maton,id eH: ex bt;llarijs
medicamentwn ncphriticü, ve;
fica! &renum exulcerationi ido~
7.95. u
neum.
Dia trion pipereon, ex triplici pi~
pere
7' ; 1.3:.
DIa crion pipereon Ollbafij. 7.9 1 •
35: 7' 9 1 '39
Dia turplEnes ceratum ad pod~
gram,C101orem leniens mirabili,
ter.
7. Iz.9. 31
Dia zematon collyriü'7' 1 Il. 3:'
Diabetesquid
3. 81 .3 8
Dionyfias
7. g. 34: 7. 1 9.1:.
Dioclis epiftola ad valerudinë tu~
endam.
1.45. :'0
Dioptllfmos
3.1.2.0
Diolporon
'2 42..14
Diolpolites.
• 91.. 3
Diphryges
7' 19.14
Dlphrygis collio
,. 1; 1. ; 2.
3. SI. 39
Dipfacon
Dlpfacos
7- 19· 17
DLpCadis morfus tz. 5. 9' 37
DLpfarus morfus remedia. 5. 10. ;
DLpfas vnde diau~
5. 10. 1
Dutichia.
6. 7' 16
Diilichiafis
6. 4. 38
Dodecatheon:medi mé tum.lib.
7.89. 39
Dolichon
%. 3 8. 9
Dolores vnde oriant .:.. :'7. 2.6
Dolor puHàtilis.
Dolor pCItundens
Dolor tenfiuus
Doloris caura: & c
%.. 2.8.1.
Doloris capitis in febn us cur:v
tio.
.2.9.2.6
Dolores oculorum vnde fiant. lib.
3.3 0.7
Dolores oculorum quo odo cu~
rentur.
3 }o. I I
Dorias
7. 2. 3' 1. 9
Dorycnion
7· l • 2.0
Dohthei catapotia ad iecur infcri;
pta.
7' 9). ;;
Dothien
4. :'0. 18
Dochiene emplafirum'7' u 9·:1 9
D.cachrna
; 7.157'7
Dlab(;Qsongo
;J.8x.4 0
Dracuntium
7· 1 9·%.3
DlabctLS cmatio
3' 8 %..:. Dracuculus
7' 19, :'''1Diabrohs
3.58. 15 Dracunculi
4· 4 8.1:.
Diamotof18
6. 59. 19 Dracüculorum curati04- 48. 17
Diapedefis
4' 2. 5.6 Draconis marioi iaus remcCÜa.
Dial?hanes
7.62.. 1 . 5.II.H
Diai ole
:.. 5. 34 Dropax duplicem recipit prlEp~
D!chromon emplaftrum, à dupli.~
ranonem,materia acopis & cm~
, ci colorefic appel1atum. !lb.
plaftris confinem.
7' 141. 7
7. 12.6. 16.
Dropax Gallus Oribaflj. lib. 7.
DKtamnOn
7. 1 9' 9
143, 31.
Dies decrctorij
Zo. z.. 37
Dropax iimplex.
7' 143' ;9
Dlcs[pecula~o!i;
. 1.3.~8 DrupplEoliu:e
1. 39.l.t
Digiu adnaulunt duphces. 116. Dryopteris
7.19. 1. 8
6.2.5.2.5
Drys
'1. 19' 3 [
Diglti ad.nati prrecifio quomodo Dryious,peffimus fcrpés. 5-9. 18
6.2.5.3 0 Dryinimorfuumfigna. S· 9.1.4
hcudebcat.
DigitorlUll luxatio quomod.o '::'l~ Dryinimorfuumrcmcdia'5'9 .:'5"
rctur.
6. 77' 11 DUlcis radicula.
7' 17. 2.7
Digitorum pcdis luxatio quomo, Dulcium vis
.
7' 1.2.0
<10 curctur
6. ~ z.. 13 Dulcium & vtilium potionum dif
Dlgitorl"llimas CUlatia. ).ll4.40
fcrC'nti:e
7. 1°7. 35
Digltorum oHa traéèa 'lU01110do Dupltci pipere-confl:ans medica~
curcntur.
6.68.:.1.
mentum
7.88.38
D~gitus Jèxt~
6: 1.5., 1.2. ' DyJènter!a
.
3. 72.. II
Dl0nyJIa,ad abfccffu~ lU1~abJlis"
Dy{cntenœ curatlo
3' 71.2.6
ité ad malnmas & mgwna, Cpt, Dy10des acopon.
7. 14 1 • 1 6:
fpattic r qua: per latentes mcacus
7' 14:.. 3°
dikuur.
4, 1 S'. S Dyfode&lnalagma ,_ 139, 36
E.
Benus,
7· 19, 38
Ebifcus
7.5. 3 0
Ebrietatis curatio. 1. 1 6. 16
bllUlus
.
7. S. z.1
Ecchymomatis fpecies 4. :.4. 16
Ecchymoma
4. z. s. z,
Eccope
6. 57. 8
EchiClna
7.1.3' If
Echinus herba
7' 2.;. 2.1
Ec~us
1.41.'3 6 :7' 2.;.2.z,
7' z. 3. 19
Echion
Edegma ad tumm
3- 55.4
Edegrna ex marrubio,fimplex,ta
birus maximè accommodatum.
7· 89· 1.5
Ecpie[ma
6. 57. 10
Ecpief~os oculi
3' 40. 2.J
Eettopl] curatio manu adminiftra
ta.
6. 7. 30
Earopion. 3. H. 18: 6.7.1.7
Eéhopi; curatio
3. H. 19
Educatiopueri
I. 7.10
Ela!a
.
7.2.0- 10
EllEon
7.1.0.19
El~omel
7. :'0. 3 r
Elaphobofcus
,.1.1. ,
7. u:. x:
Elate
Elaterium
7- 2.0.37
Elaterij remedia
S'. :.4. i
EIatine
7. :.1. $
Elearum
7.24-3$
Ele1ifphacus
7' z.I. 8
Eleolelinon
7. z.I. 14
Elephantus
7. 21. 17
Elephantia
4. 1. J
ElephantiaflS
4. 1. 4lephantiafis vnde fiat. 4- 1. &
Elephantiafis recens quornodo CUll
retur.
4. 1. IS"
. Elephantia quo ferè tempore na,.
fcatur.
4. I. ~o
Elephanti~.inueteratl: ,curatio.1ib•.
4· 1. 31
Elephanticorfi viéhts ratio-4.2.'~7
Elephanticis facientia medicamé~
ta.
4. 3. 9
Elephantici procul ab vrbibus hait
bitare debent.
4. 4. 1:'
Elephantia morbus eft contagio.
fus.
4. 4. I~
Eleuatio pulfus
~. S' 34
E
1
E~m~
~2.~36
Embryoê'Icia
3. 14- 2.9
Emmot~n a~ fordida plantç v1ce~
ra,faclt etlam genitili cxukc.ra~
to.
3,11.5.1.1
Empetron
7' 2.1. 40
Emphyfcma quid.
;. 31.. 3 8
Emphyfematum uratio. ;. 31 •
36: 3'32.· ,9
Emplafuor~ n:tatc:i~ 7' 117_ 2.S
Emplafu:oru differet1:e'7.117';Z.
Emplafrra catagmatica. 7'U 7' B
Emplafua dcatricem duc~tia.1ib.
_lI
7. 39·
�INDEX.
Emplafuum ex cinere lixiuo fui, Encanthidis curatio
Emplafrra colleticl. ,. I I 7. H
3. 35. 1 8
latitio,coxédicum doloribus,ar. Encanthides palpebrarum qua ra;.
Emplafrra qu~ c~oqUÛt'7.118.1 0
Emplafua digcrcntia 7. I I 8. ~
t~cularijs,& tumoribus"articula.
tione toUantur
6. 9. 35
rijs,& lumoribus œdcma refe, Encephalos
Emplafèra emollientia 7, lIS. 6
7.1.e. [
7, 117, 3 %.
El11plafira enrema
rentibus) vtue
7' l.z. 8. 3° ~n~~a mplafl:ra
7' J 17, 3%.
El11plalha extrahentia 7' 118.9 Emplafhum 'ex cinnaban ad ro, Engl!oma
6'57' C:r..
phos,alibCque omnigenos tumo, Enneaphannac9 peffus. 7.151..1. 8
Fmplafèra qure leniût'7' IlS. 14
7.11.9. 1 z. Entatlcum quaft dicas int n!oriu.
res induratos
Emplafrra pus mouentia. lib. 7.
Il8. IZ.
Emplafèrum ex dracunculo. lib.
7·1. 3 o. 15
Emplafira ficcantia.
7.118. 8
Enteroce1e 3· 93.10: 6.39. 17
7· I l.l·3°
Emplafira quando & quibus adhi EmplaO:rum è fermento,abCcdfus Enteroceles notre
6. 39' 2.%.
7.118.15 rumpens
7.' 119.15 Entéroceles caufre
benda
6. 39' 17
Emplafirum Amithaonis ad arti~ Emplafuum ex hafl:ula regia, dia iV8E«S'KOi
3. 10• 10
culos recenti cicatrice contraélos
7' ( 1 9. 1 1. Epheüdem curantia
aiphodelu dicitur
3. 47.1.0
conuulfofque:efr etiam ad extra~ Emplaful1 ex lapidis afij f!ore,phi, E phemeroll
7.' 13, 1 3
7' 13 o. 3 Ephemeli notre
lagrij,ad fcirrhos
~'l~dum etficax
7. 12+ 4
5. 1 9.3°
s· 19· H
Emfy '1. 'il]. AriH:ophaniû emob Emplafuum ex lapidis afii flore, Ephemeri remedia
valeni
7. 130. 10 Ephialtes vnde dicatur 3. 1 J. 35
lieyls.
7· I2.3· 7
Emij,lafl:!um botanicum ab herbiS Emplafrrum ex liquore fycamino. Ephialtes vnde natèatur lib. 3.
7. 11.6\ 2.0
pag. 2.I. 38
dltèum
7. 119·7
lib·3.
Emplafuum Dothiene 7. 1 19.19 Emplafl:rum ex lolio, dia a!ron di, Ephialcem qure notent.
drur.
7. 11.6. 16
pag.2.I. 39
Emplafrrll entaticon.· 7' 13 o. 15
Emplalhum Italicum,ad purgan~ Emplafuum ex me1le, dia melitos Ephtaltes quomodo curandus lib.
durn fordida,induc'èndumcp car.
d~ctum
.
7.118.1.9
3· ~2.. 3
lib. 3.
nem.
7. 130' u. Emplaftrum ex metalücis. lib. Epicauma vlcus oculi
pag. )S.lin.3)
Emplafuum Macherionis viride.
7.12.5. 3 0 ~
ad coxendiculli cruciatus,articu Emplafirum è nitro ad abCceffus, Epimedium
7. u. 5
[cirrhos & tumores. 7. 1 1. 8·3 5 Epimelis
7. 2.1.. 8
los infaxélos , & ab[ceifus. 7.
12.8.1 z.
"Emplafirum ex perna 7. 11.9. 5 EpinyEhdes quid.
4. 10. %.
Emplafirum ex pumice ad dca' Epinyélidum curatio lib .4.1 0.5;
Emplafrrum Mna[rei difcutiens.
7. 11.(. 2.z.
4. JO. 16
tricem ducendam 7· Iz.7· 37
7. u. l [
Emplafuum Nicolai, ad recentia Emplaftrum ex ochra,inAamma~ Epipaélis.
vulncra & anus glutiruidos aptü
tionem arcet , tum [pome, tum Epiphor'è curatio
3. ;1.17
in iudicio tortis idoneum. lib. EPlplocele
7· 114· B
6. 39. ,6
Emplafunm parygrum hoc eft li,
7·11.7· 1 'fo
Epiploenteroçcle
6. 39· 31
qUidum,Onbafij
7.12.1. 6 Emplaftrum ex oxelreo. lib. 7' EpilpaCHca medicamêta.4.(4'40
Eputola D iocüs ad vaietudinë tu.
Emplafrrum pyrine,ad duritias Sc
l1.3·1.%.
endam.
1.45·1.0
[cirros
7. 12. o. 10 Emplaftrum ex plumbaginc ad ca
liaos affeélus.
7. 11.3. 11 Epithemata
Emplafuum ad Chironia vlcera.
7' 1)5. ;
Emplafufi ex polline farinaceo dia Epithema ad ccphal'èam. 3.10.4
4.35. 18
Emplafrrum quod nutriédre vlw
7. 1.1.. ' 3
gyreos appeliatum. 7· 119· 3 Epirhymum
7. 7$.1 0
rum cami eit.
7. 13°.18 Emplafrrumex pôpholyge, pom; Epithymbrum
Emplafrrum ex achate, diCcutiés
pholygerondictum. 7.1 1%..19 Epomphaliû medicamêtum q~od
vmbiüco illinitur ad aluum tub;
7.12.3.1.6 Emplaftrum ex radice lanaria,dia
emolliénCq3'
Emplafuum ex allijs,dia [(orodon
ffiuthiu didtur, fl:rumas diCcu •
ducendam 7.8 J. 32.: 7.81.37
tiens
7. 119' 1.4 Epulisquid 3.49' 14: 6 . 14,2.;
ditùi ,ad rumpendii. 7' 1 1 9· 37
Emplafirum ex althrea,podagricis Emplafl:rum ex [ale; dia halon di; Epulidis curatio. lib.). 49. 16:
alIJ[quc duri~ijs accommodatum
dtur.
7. 11. 8. 39
6. 14.1.4Emplaftrum ex Catis flore, articu, Equtls Auuiatilis
7. 2. 7' 1 %.
7. 11.0.1.9.
larijs in declinatione accommo, Equinum coagulum
Emplafhum ex anchu[a ambuilis
7· 56. ~6
etficax.
7.lu.z.z.
datum
7. I3 0.14 Era{j(hati P.mchreO:os hygra.lib.
Emplafl:.rii ex anemone 7' 118·7 Emplafrrum ex falicibus,dia iteon
7· 117- 14
, 7, 12.. 1;
Emplafui'i dia apyranu ad dircu~
diCtum, glutinans , cruenta ex. Ercbmthus
tiendum.
7. HO. %.
creantibus & purulcntis efficax, Ericc
7' 12..2. S
Emplafhfi ex a~ellanis,dia lepto,
thoraci impofitum 7' 114, 1.6 Erigerum
7· 1. 5· 14
F~O-- d~iritur, ad articulorum Emplafrrfi ex fenetione, quod dia Erinaceus
"). 2. 3· 13
'7. U9. 15
uhgo ce n
7' %.3.16
erigerontos dicitur. 7' 111. 1 Z. Erinaccus marinus.
Fuligo lachrymre thuris. 7.'ollicns. Emplafrrum à fucco dia chylon di Erinace~ terreftris fcl.
7·1.3. 1.;
FUligo myrrh~.
7. 41 •.
étum.
7. I I 8. 34- Erinacel terrefiris pellis'7' 1. 3· %. 5
J.:u~go picea!
7. 41. 8
Erinos
.
7. 2.1..1.8
~mplafuum ex fucco lini feminis
~~go pieis liquid~
7· 4(· 3 GC1t7. 118·1.5
Errhina quid
~. 9. ~o
"l'-u1~go piélorum
7. Il. Jz.
rcpvJaftrum ex vrina muli, poda-- . Errhinon medicamenttl.' 13 '9· 39
.t'uhg
"
7' J 1.9' 39 Eruca
F . 0 pmt
7' 41. 8 Gcntiam vtile
7· ~ 3· 5
Ftlf&O ltyracis
7' 41. 3 Geodes lâ-llOtonos. ~.J.8.J:3' 1.8.6 Eruca fyluefrris
7· "3.6
U~&O tcd~
7.4" 8 Geran~
"ude fiat
3. 6 o. ,7 ErLlCt oletum
7· 2.9· 3
fuügotercbinth~
7.+1~ ) GeraruulU
3. 3S. 17 FUlCÇ picearum
'J. S 3. 40
..
�INDEX.
Erucœ picearum not~. 5. 16.15
Erucœpicearii rcmedia. 5. 16.18
Eruilia
J'3 8.7
4.9.16
Eruptiones pituitae
Eruum
'.5°.18
Eryngium
7. "5.17
EryÜmon
' 7' "3' x
Eryfipelas.
4. 13, 9: 4. 1 8.3
Eryfipelatis cerebri notœ lib. 3.
1). 18.
Erifipelatis cerebri curatio. lib. 3.
13·2.0.
Eryfipdata ani quomodo curétur.
;. 98. 8.
Etyfipelacea inAamatio. 4. 1 8. 7
Eryfipe1as inflammatü. 4. J 8. 8
EryfipeIatis curatio
4. 18.11.
Erytl:irium
7' 13 801. 8
Erythrodanum
7·2.1· 3 8
Erythroidcs tunica
6·36. 9
Eldra multiplicis v[us, vcheméter
7' 90. 2.1
enim deficcat
Ethmoïdes meatus
-3' 45.II
Eunucmfmus
6.41.99
Eunuchos fadendiratio duplex.
6.41. J.
Eunuchi quomodo fiant. 6. 41. 2Euodes à gt:ato odore diétum lib.
7· 138, 9
Eùpatorium
7. "3, 8
Euphorbium.
7. "3. I I
Euzomon
7. 2. 3· 4
Exanthemata vnde fiant. lib. 4.
9·26.
Exanthcm:.ta capitis
3. 5. 19
Exanthcmatum curatio. lib+
5. 10: 4. 9. 2. 8
Ex:mthemata puero oborta quo;
modo curentur
1. 7' 1 l
Exarthrema
6. 72..40
Excre[ccntias an! curantia.
lib.
;,98. 2.9
Exercitatio
1. 9. 3 1
Exercitationis commoda.
lib.
J. 9. 31Excrdtationis genera
1. 10. 9
Exercitatio celeris
1. 10. 14
Exercitatio compofita J. 10.17
Excrdtatio violenta
lolo.IO
Exompbalon
6.2.8. 18
Expreffionis oculorum cau[.l lib.
3.4 0 • 1 5
, ,
Expreffionis oculorum cura no. t,.
3· 4°,2.7
,
.,
Extra8:io eorum quœ ID aurels ID~
cidcrunt
6' 13' 9
F.
Aba
t.,8·.z.:7·38.;
F~b.a, JE.$Yp~ia
1. 3 8. 2Faclel afpreâincm tollcntia.
3·1P· 5
F aciCl t>ilos tollcntia.
3·.48. s.
Fadci vitia J
;'47' 3
Fadcltl :1 tugis afi'erentia 3.47. 6
Facici nigtitias t ollcntia+47' 1.1.
Fa:cula
7. lOS. z.
F
Fa!xaceti
7.66.40 Fclhyœn:È
7'7 1.2.3
Fœx vint
7.66.33 Fel ouilium
7. 7 1• 2.L
Fa!x vini ctcmata
7.66. 36 Fel pcrdicum
7.71. 2.8
Famégrandêcurantia. 2.'33';z. Fclpi[cis callionymi
7,71,13
Fafi:idlumcibi
3.67.10 Fel1cotpionis
7.71 .2.3
Fafl:idtum cibi curantia lib.;. pa' Fel fuilium
7' 71.19
. gi. 67. lin. 1 4.
Fel taurinum
7. 71. 1Z.
Fail:idiurncibi infcbribusquomo, Fel tefiudinis marina: 7'71 25
do curandum
2.. 32.. ,8 Fel vrfi
7. 71.1.:1.
Fel ornniü aIlirnantis humol'Û ca-Fatigationis ex itincre rcm dia.
1.14·:.4
lidiŒmum cft.
7,71.17
Fatuitas vndefiat
3.16. 7 Fd fiauü palUdo calidi9 • 7,71,18
Fauus quid.
4. 1. g.;I Fel viride Rauo calidius'7' 71. J 8
Fauorum curatio
4- 1.8.3; Fel volucrü omnium actius & fi"
Faui capitis vnde nafcatur & quo,
cando vehemêtius dr,quam qua
rnodocurentur
3'5.39
dlUpdum.
7.71 "_' ...
Faufrini pailiUus
,7, 100. Z. ~elis mori'uû remedi:l
5.' 7. 19
Fcbrium ardentiü ligna 1.1. 1·35 rcmux ,b~uis
7' 5 l.,', 17
Febrium ardentiû cutatio. 2. :. 1.Zo 1" emons haéturœ qua tationi~ cu.
Febtes côtinêtcs. 1.·1.1,5:2.·1.1.15
rentu!_
6. G8. 37
Febriii côtinentiii otigo ..z.. 1.1. 11 FcmotLllte~trigines curiitia.I.8.,o
7, I I . ~ :7. l.4. 9
Fcbtiii côtinentiii nota: 1..2.!.1; Fermentum
Fcbtiii côtinêtiii curatio.1;1I. 2. 5 Fo'tum
7. 59' 17
Fcbrisdiariaquata~onedignofca~ Ferrifiercus
7,61.14
tur.
2..15.,8 FeruJa
7'48.u
Febti diaria: qui oPPOttuni.2..l6'4 FeruIœ medulla
7. 48. IX
Febris diaria:curauo.
2..16. 7 Ficus morbus '
).6. u:
Febri diat'ia.laborantium viétus.
Ficorum curatio
3.6. 13
1.16. 3x.
Ficus
1. 38. H
Fcbriii heéticarii nota! 2.. U. H
Ficus atbor
7. 6 3. 19
Fcbrium heB:icarum dua:fpecics. Ficus iEgyptia
7.63' H'
,.·12.·37·
FicusarlC1œ
,.63. u.
Febriû hcéticatll curatio.1'%.3>I9 Ficus caprifici
7. 6 3. 26
Febriii putridarii nota: 1. 17' 1. Ficus humilis
7. 7 1• J:
Febriü putridatû curatio.2.. 17.l1. Ficus pingues,
'.6;. :z.z:
Fcbl'is quartatl~ cognitiO.1..I9· I 4 Ficus1yluef~t1s
7. 6 3'3Z.
Febris quartanaquo fi:rè anni tem Ficus vixides
7. 6 ;.15
poreincipiat .
1·J9· 1 9 Filix
7'55'39
Fcbris quartanœ clJ,tatÎo.1. 19. 2. 3 Filum in futuris vuInerum quale
Fcbris quotidiana quibus notis a~
cire debeat
7,; o. 3 0
gno[catur
2..2.0.1 Filicula
7. 1 9. 1 9:7.54'39
Fcbris quotidian\: curatio.2..1Q.U. Firnus dconiarum
7' H. ~6
Fcbds lemitf!rtiana
2.. 2.3. ~ 3 FimSl ctocodili ~uuiati1is'7'3S' 3 %.
Fcbris fcmitertiana duobus modis Fimus crocoditi tcncfuis'7. 35.31
2,"3.34 Fimusmurium
7'3$.27
gcncratur.
Febris [cmitertian~ curatio. lib. Fifiula quid. 4' 37.28: 6.4 6 • 2.6
~. ~4· 8. ,
FiHuIarum difterentia!. 6.46. 3.z.
Febris tettiana: agnitio. 2.. 17' 2.6 FiHuIarum ani latentium notre.
F cbris tertiana: curatio.%. 1 8. 1 6
6. 47' 8
Febris tertian<E notha: curatio.lib Fiftularunt euratio
4. 37' %.9:
1, 18. 3 8 •
6. 46. 39
Febrium qu re ex,affcétu vifceJ:Um Fifrularum ani manifeftarfi notœ.
cryfipclas tdel'ente oriuntur no
6.4 8 • 1
ta:.
. 1. H. 16 Fitl:uJa! infanabiles
6.4 8 .8
Eariidem, curatio.
2.. u • .z.o
FiHula: a:.gtè con[anc[centcs. lib.
Fcbriü ex crudotii humorii redun~
6. 48.11
-,-.. 4~
dantia Qrtaru m notre ". 1 6. 1 Fiflûlaw r
3· I2. S • 1.I
Earundcm curaQo
1.2..6. S
.t
7' U. 40
r P.~yrcma quid.
Fe!1
' ;. ;1.. 38
7 . 7 r. 17 r" h fi
Fel accipitrutt:l .
7.7 1• l" _ll1p yematum uratlo. 3' 3:. ..
Fel aqullarum
7 7J. ~
36 : 3'32.· ; 9
Fel bouinum
7: ,.. h Empla(hor~ n:tat~i~ 7· 117. :z.S
Fct caprillum
7 1.. ,,6 EmplaClrorll diffcretl<E'7.1.l7. 3.z.
Fel capl'z fylueftris
;:..2.6: Emplafira c.atag~atica. 7 .u7· B
Fel crmacei tl;n:cftri,
Emplafua Clcatncem ducëtia.lib.
,PclgaUorull). _.<J 7.139' 36
.1I 7· 39·
�•
)
INDEX
lOris'trtuliebris notre.;.I 01..34
bris muliebriscuratio.3.10Z.'3 8
eniculum
7. 44· 4
, :rnugr~cum.I. 38. 6:7.65. Z.7
J.'(:um ex vtero excidenèli ratio.
I· 44. Z. 3. per totum eaput
l<.mica 'luid
4. u. I9
IélJÎearum euratio 4. 1 z.. %. 3
... Id ra quid.
6. 56. %.7
Fra ~ arum multre diffèrétire.lib.
é't.\p. %.9
Fraf! '.l ra alphitidon
6. 56. 36
Fratturaealamidon
6.56. 36
6. S6. 37
Fraétura earyedon
Fraétura eauledon
6·56. 31
Fracrura 8S onyeha
6.56. 3 5
Fraétura raphanidon
6.56.3 l
Fraé1:ura fehidaddon 6. 56. 34
Eraél:ura neyedon
6. 56. 3 %.
fraétura eapitis
6. 57' %.
fraéturarum eapitis diffèrentire.
6. 57.4.
Fraé Urre capitis fpeciem vnde d~
prchendas
.
6.57' 36
Fraél:urar:.tm eapitis curatio lib.
6'58. %.7
Fraétura eum luxatione quomodo
curetur.
6.83.6
Fraétura cû vulnere quomodÇ> cu~
retur.
6.7°.34
Fraéturt immodico eallo obduétre
quomodo eurenJ~. ,6. 7Z..5
Fraétuxa fi callo non firmetùL quid
fadendum
- 6. 7%.' 2.7
Fragmentum veftis attritre. lib.
7·56.%.0
Fraxinus
7' 44. 35
Friétionum genera.
1.10. 33
Friétio dura
1. 10. 3 J
Friél:io mollis
1. 1 O. 3 3
Friého multa & dura. 1. 10. 37
Friétio modica & mollis.l. 10.38
Friél:ionis coniugationes nouem.
1. IL. 5
Friétio prçparatoria
1. 9. 16
F rigidum ln primo ordine'7'1. 31
Frigidii in feciido gradu. 7' %.. l
Frigidum in tertio gradu"7·%.' 3.
Fr~gidii in quarto ordine. 7. 2.. 5
Fngoris nimijcuratio 1.18. 2.0
Frigoris immodici in febribus cu~
ratio.
2.. 3 o. %. 3
Frontis incifio
6. 3. 33
Fugaces fruél:us vitandi funt. lib.
1'%.3' 34.
Fuligo
7.4 1 • l
Fuligocedri
7.4 1.3
FUligo lachrymre thuris. 7.4 1 • :z.
Fuligo myrrh~.
7. 41. %.
I:uligo picere
7. 4I. 8
~~go picis liqUida:
7· 4[· 3
,. II. J Z.
F~go piétorum
Fnlt,go pini
,. 41. 8
Fur,go 1tyracis
7.4 1• 3
U ~go tcdre
7.4 1• 8
Fuligo tCl:cbinth;
7' i 1 ~ ~
Fuligo thuris
Fuligo thuris
7. 41.7 Ges entera
7. I7. S
7. 3. 34 Gigarta
7.17. 9
Fum~ria
7 2.9. 17 G~ng~diLlm ,1. 3~·lo:7' 17.I~
Fung1
I. 37.10: 7' 47.4
Gtngtuasrepruncnua. 3.49. %.8:
Fungorum notre
5. ~I. 16
3.50. J.
Fun$orum remedia.
5, %.I. 17 Gingiuas cxefas curantia. lib.
Furtures capitis
3.5. 4
3·49. 38.
Furfurfi capitis curatio 3. 5. I 0 Gingiuarum pruritus curatio. lib.
Furunculus quid.
4. :z.0.20
1'7· 39. 1.8.19
Furunculi curatio
4. %. o • .t. 3 Gladiolus
7· 49·%.
Fufca purgans & ftomacho grata. Glandula
4019' 3.S'
7· 7 8 .%.
Glandulre animalium. J. 40. 3..t
G.
VIandes
1. 3 9' %. S
AIa
7·15·17 Glans vnguentaria
7' u. 39
Galaél:ites lapis. 7' 4 1 • 23 Glans colis nudata quomodo tega:)
Galbani coéfio. 7. 1 H'37
tut.
6'3 1.:z.8
Gagates
7.41• 37 Glans prreputio adhtrens quomoo
do curet ur.
Galbanum
7.69. 39
6. 33. 6
Gale
7. 1 5'Z.' Glans penis claura quomodo ape~
Galeni Aceratos
7. u 5. %. 5
natur.
6. 3:z.. 8
G aleni acopon ex abictc .7. 143 • Glandes vnde fingatur. 1. %. o. I7
Glâdib9 quâdo vtendü. 1.10. IS
7: 7. 1 43. 15
Galeni hiera
7. 17. 16
7. 81.1. Glaucium
Galeni picra
7· 91.· 13 Glaucomata·3·~9. 15: 3.39.10
Galeni t'olyarchion. 7. 1 35'33: Glaucomata curantia
3'39.40
Glaux
7.17.19
7·135· 39
Galenium
7.13 8 .1.4 Glechon
7.17.u
Galerita
7' 36. I1. GleucinÜ,embolepria. ,.137.10
Galiancones
6. 76. 1 l
Embole fecunda
,.137. 17
Galibdolon
7. l 5. 36 Embole tertia
7. 1%.7' u.
Galion
7. 1 5. 3Z. Glœos
7. 1 7.J 4
6. 1 5. 2. 9
Galiopfis
7· 1 5· 35 GIo.lfocatochon
,. H' 2.}
Galla
7' 3z.· 5 Glutinum.
Galla combu/1:a
7. 3z.. Iz. Gluten Eifcium
7. 1.8.6
<.iaUa 1mmacura
7.32.6
Glycyfiae
7· 17, p.
Galla qua:: Rauo, colore eft. lib. Glycea vlcera quibus curcntur lib.
;·46.10.
7·3%.·10.
,:17.1.8
Galla omphacitis
,. 31.. 6 Glycyriza
GlycyGs
3.19. u.
1. 39. 31.
GaUina
Gallin~ adeps
7.62..1.3 Gnaphalium
7. 17' 3 8
Gallinre LUS
7. %.4. 18 Gnaphalon
7. 1 7- 3 a
6.53.18
Gallinarumoua
1.4°.5 Gonchota tela
Galli adeps
7. 61.. 2. 3 Gone,pe.lfus ad concipiédt'un lib.
GaLli vetel'is LUS
7. :z.4· l 7
7· 15%.· 37
7.18. l
GaUus dropax Oribafij'7' 143, 31 Gongylis
7.18.4
Galopas
7.15. 36 Gordylon
Gramé arûdinaceu.
7- 2.8.26
Gammari
1. 4z.· 3
7' 34. 8
Gangliumquid-40I%.'3 2.:6. Z.1.17 Granum gnidium
Ganglijnotre
6. %.1. 2.0 Granum tinétorium. 7.34. I I
3' 53. 6
Ganglij curatio.4.I:z.. 3 4: 6. %.1. U. Grauedo quid
3· 53' 3 l
Gangrrena
4. 16. 14 Grauedinis curatio
3. 53· 2. 1:
Gangrçnarum curatio. 4. 16. %. 3 Graucdinis notre
Gangrçnarum peI manus curatio. Grauediné pueri curâ~a. 1·7· 33
Grauidis fuperueni~?t1a. J. 5.1:
6. 16. 31.
Garum
7' 15·40 GraUldis fuperueructfa quomodo
curentur.
J. 5.6
Gaftroraphia.
6. 55· 3)
G~
7.16.10 GroIfificus'1' 63· %.7: 7. 49. %.J.
Grues
J. 39. 38
Gcnift:t
7. 61 • H
7' 34· 35
Genitale cxulceratum curantia.li. Gummi
Gummi ex pruno
7.34. J 5
3. u5. z.I.
Genu articulus luxatus quomo do GUtnrni cerill arboris. 7' F' 33
GuR:atu rertiffimè flmplicium tê~
rcponatur.
6. BI. 1.8
peramenta nofcutur
7,r.8
Gcnnana
7· 16·4
Geode lapis
7' 41.· 5 Gutf quornodo incidéd~. 6.17. 1 9
Gennis
6.66. 34 Gutturi qûo fpin~ cxirnar. 6.17,4
7· 18. 9
Geraniul11
7~ 16. 7 Gyp[um
G
°
~B.j
�Gypfi not~ & remedia: 5. U: 1 ~
Gypfum vftum
7.18. 10
Gyris
7' 18. 6
H.
JEmatites
7' 4 l, 19
H:EmorrhoÏ iéhis notre.
.
S· 9· 32.
H:Emorrho~ ittus remedia. 5.10. ~
H:Emorrho!des cœcœ 3.99.4
H:Etnorrholdum curatio'3. 99'3~
6,49,2.7
Hœmorrhoïdcs in mulieribus quo~
modo curentur
6. 4 ~. 1
Halatia,quafi dicas ex fale côfetta
purgatio
7. 78. JI
Halimon .
1. 35, 38
Halmades oliua!:
J. 39.13
Harmala
7. 1 °7' 29
Harmation collyrium 7. 1 1 6 ,1
Haftula regia
7, T 1. 8
Hebetudo oculorum
3. 40. 5
Hebetudinis oculonl curatio. lib.
3·4°·7
Hecatombe ad cicatrices craffas.
7' 113, H
Hetticœ febres
2..2.1. 34
Hedcra
7.33. JO
Hederadachryma
7. 3 ~. 4
Hedera terreftris
7. 70.19
Hedricü ad ani dolores 3 '98. 17
Hedricfi optimii ad ani inffama~
tiones,& excre[cêtias. ~'98.u.
Hedychroi quod thcriacé ingredi~
tur confettio
7, 84. 1 r
Hedyofmus
7. 14. 1. 1
Hedyfarum
7. 14. 2.6
HelcyCma
7. 2.1. 20
Helenium
7. 1 r. I l
Helichryfon
7. H.27
Heliocaës medicamentii adurens
H
7. 1 °4.
1
7
Heliofcopius t'thyma19·7.6 ;.40
Heliotropium
7. 14.2. 8
Heliotropium maius 7. 14' 19
He/iotropium minus 7.2.4. 31
Helitis rquama
7.40. 10
Helleborus
7. 2 r. 2. 3
Hellebom quib9 dandii. 7.8 1. 3 1
Helxine
7.2. T. ;2.
Hemerocalles
7. 1 4' 39
Hemicrania
3. 9· I l
Hemicraniœ curatio. lib.3· 9· 15:
3.10.7: 3. 10. 3X:;' 10.14·
Hemieétum
7· 158. %.
Hem~a .. 7. 157' 11.:7.1;7.; 0
Hemma ln :u-idis
7.158.1
Hemionitis
7. 2. 5. %.
Hemiplexia
3.2.3. I l
Hepar
.
7.2.5.4
Hepialus fcbns
:1.. 1.0. 16
Hepialus vnde dicatur. 2.. 2. o. :1.9
Hepiali curatio
1. 2.0. 33
Hepfema.
7· 1;. 33
Heracleti Catagmatice. 7.1; 0.40
Hcraç/ia
7' 11.3 %.
Heracüon
7. 41.·14
Humidum in tertio gradu. 7.\\l,
Hyacinthus
7. 67~.r :z.3
Hyalos
7. 6 7. " J,I
Hydatis quid fit
6.8.1.·2.8
Hydatis quaratione curetur. 1, ·23
6.8. 35.
1. 2.3
Hydnon
7.67.1.19
Hydor
7. 6 7/ 1 • u
H ydor thalaffion
7. 2.? 1\ .1 5
Hydrargyros
7. 6~/714
Hydrocele
6. 3 (i, 14
Hydroceles nota::
6. 3"- 1 J
Hydroceles curatio
6'3CJ.3$
6. 42.. 12.
Hydrocelen curanria. 3' 93· 39
Hcrmodattylus
7. 1%.. 31 Hydroceles aduftio
6. 37.'30
Herpes
4.13.8: 4, 17.8 Hydromel ex malorum (otoneo~
Herpes exedens
4. 17, I I
rum fucco
7.108.1.9
Herpes miliaris ~
4. 17' 1 3 Hydrocephalon
6. 1. 3 t
Herpetum curatio
4· 17, 14 Hydropeperi.
7.67' 1.8
Herpillum
.7' u. 34 Hydropiper
7. 6 7. 1 9
Hexapharmacon medlcamentum . H ydropnobia
s. 3. 10
3: l ~4. 3 5
H ydrophobi~ figna
S. 3. 1 r
H~benas
7.4°. 5 Hydroro[ati copofitio. 7.108.39
H~dros
'. ,
7.2.6.16 Hydropsvndeoriatur 3' 86. %.7
Hieras ronfiClendi modus. lib.7. Hydropis curario
3. 87' 8
H ydropicorum vié1:us 3 .8 8. z. 9
8 1. 1 4·
Hiera Antiocru
7. 80, u. Hydrops quomodo manu curetur
7.81.1I
6.27. 38
HieraArchigenis
H~era Gal~ni
7. 81. %. H ydros.
5. t o. 14
Hna luill
' 7. 80. 34 H yeme qu~ VIau$" ratio fit vtilis.
7.81.6
1.13.11
Hiera Rufi
Hicracites lapis
7.4 z.. 9 H ygra hoc eft liquidum .collyriü
7.1.7. 3 excaucalide
7.117.4Hippocampus
Hippolapathum
7.2.7. 6 Hygra adhypopios
3' 36. ~5
Hipr'omarathron
7,,2. 7.8 Hygrocollyria quid
3· 3 t. 1 8
Hippophaes
7' 1-7, 2.I Hygrocollyrium,quoddoloremle
7.17.11
uet anodynondiétum 3.3 I.u.
Hypophyes
Hippopotamus
7.2.7' u. Hygidion Ammonij coUyrium.
7. lU. 38.
Hipp0f'otamipellis 7018.1.9
7.67. 39
Hippofelinon. 1'3 6 .4: 7.2.7. 14. HyoCcyamus
7· 61. :1.7·
Hypecoon
7.68. 10
H~p~uris
7. 2.7· 17 Hypericum 7· 68. 4: 7. 36. z.
Htrcmacaro
1.40. z.r Hyperon
6. 75. 1 6
H~r(o~um tellicuü
1'4°.36 Hypochymata. 3.39. I 5:3'39.1S
Hu'udmum notœ.
5. 17, %. Hypochymataquomodo curêtut
Hirudinum remedia
5.17. 5
3, 39. 10.
I-lirundo
7'71.14 Hypociftis
,.68.1$
Hirûdinaria herba
7' 7 l, 7 H ypogloffon
7.68. 1 %.
Holoc1cros
5. 19. 1; Hypogloffis arteriace ;. 55. %.4
HoloCchœnos
7.64.1.1 Hypoglottides medicamenta.lib.
Hominis morCus remedia. lib. S.
3. 54. 1 9.
.
11. %.0.
Hypophœfl:on
7. 6 8.79
Hominum in lupos conucrfionis
Hypopij,oculi [uppurantes lib.
3.11.18;. ~6. 37.
notœ.
Hominum in lupos conuernonis Hypopyorii curatio
6.IO'3Z.
curatio.
3. 12..11. Hypolàrcidios hydrops ,.87. $
Hordeum
7.37. 1 ; Hypofpatifmus
6.3'3~
. Humani fanguinis herba. 7. 8. 31 Hypofphagma
3. p.. %. 8
Humeriluxatio
6. 74· 11 Hypofphagmatis curatio. lib. 3.
Humeriluxati curatio. lib. 6. pa~
p. 1.9.
gi.74· Iin ·37
Hypothetonpafl:illus 7· 101.t4
Humerus [ummus quid. 6·74·TS Hylfopum
7. 68. %.s
Rumeri [ummi luxatio quomodo
1.
curetur.
6.74.14 IAfPisco!orefUbUiridi7'41.18
Iafpis colore viridi. 7.41. '1.. 9
Humidù in primo gradu·:7· 1·31..
!iumidG in fccundo ordine·7'1..1
_ lberis hetba
3. 1 15. H
Heraclion papauet
7.4;.2.4
7.41,;9
Heradius lapis
Herba Apollinaris
7.67.39
Herba 'hirundinaria
7.71. 7
7.6;.;0
Herba lattaria
H erba mercuriaüs
7.42..21
Herbapulicaris
7,71..15
Herba fàbina
7.14.37
Hcrbarum cottio
7' 134, 2.I
Herculeum panaces
7·51.. 6
Hermaphroaitorum quatuor dif~
ferentia!:
6.420.15
Hermaphroditorum curatio. lib.
�)
INDEX
Icelios ad fl:rumas,abfceffus,lienê,
articulos,& coxendicum do10res
7. 11.5· 8
' I€hthyocolla
7' :.8.7
l&cros
3.9°. P
.Iéteri multa: ditrerenti~. 3.9 o. 34
J;étericau[a: & nota:. 3. 90. 35
léteri çuratio
,3. 9 1. 1 5
Idea radix:
7. t.6. t.4
kcur
7.15.4
Iecur adurendi ratio.
6.1.7.10
Iecur animalium
1. 41. 1
Iecur apn
7' t. 5. II
Iecur aTininum
7. t. 5. 1
Iecur caprillum
7. lo5. 6
lecur,1ilicinum
7.
Iecul Jacerta:
7. 1. 5. S
Iecur 1upinum
7- 15.9
Iecur mcrgi
7. t. 5. Iz.
Iecur rabidi canis
7. %. 5· 5
Iecur fuillum
1. 41. 2.
Ignis facer
4. 18. 4
Ignis facn curatio.
4. , 8. a
Dambol1Îs collyrium. 7. Ill.. 2.
1100$ morbus qualis
3. 77· 3
Doos vnde nafcatur
3. 77. 6
Ilei morbi curatio.
3. 77· 9
lIex
7. H. l.5
Ulitio fedis ad Hatus excutiendos.
°
.z.s.-8
7· Sr·H.
Ilium olfa fraéta qui dignofcas.li.
.~.pag. 65.17
llill aira traéèa 'il curêtut.6.6 5 .19
Impctigines vnâe contrahantur.
4.5. 1 9
Impetiginû curatio.
4. 5. 11
Itnpetigini facientia medicamen~
ta.
4'5' H
Impetiginu feram curatio'4. 6. 3
Impetigini fera: vtilia medicamê-.
ta.
4.6.6.
Impuberes imberbéfq? reddentia.
3. 91.· %.5
Incuba vllde dicatur. 3. %.I. 35
Incubonis caufa:
3•.2.1. 38
Incubonis nota:.
3. 2I. 3 9
1 ncubonis cu ratio
3. u. 3
Indice,ad vlcera qua: ferpendo d~
pafcunt, & fanguinis iputum.
7· 1%.6.,0
Indicia decretoria in morborU ini~
tio praua funt.
2.. 3. 40
lndicum atramentum 7.44' 1 )
,. 41.. 9
Indicus lapis
lnfantium viétusratio
1.9. 8
Inflammatio quid
4. 13, 3
Inflamrnationis curatio 4.13.17
, lnflamrriationis varia: diftàentia:.
4· 13· 5
lnfiammationis oculorum curatio
3· 30. 34
~at~ov,nde n:1Ccatur. 4. :'4'7
1 a~ol1IS cu ratio
4· 14. 1 4
-;;'&UlUa!i.s hcrb:1.7. n '39: 7. 14. 19
gU~~ll ramcx
3. 93. 8
IngWl'UI1''lmicis curatio! Q. 41! 1
Inodora corpora craifa funt. 7. lt 1
Intània
3' t. 0.23
Infania: curatio
3. 2. 1 .1. 3
In[olatu adufti quomodo curetur.
1.18.2.6
Inteperiei calida: curatio. 1. 34.10
1. 3 3· 4
Intemperies fic ca
Intemperieificca: curatio. 1.33. 8
Intemperies calida quomodo cor~
rigatur.
1. 3 L. 5
Intêperies frigida quomodo emé1. ,2.. 2.7
dctur
Intertrigines ex calceamentis cu~
rantia.
.
3.ll.5.2.8
Intertrigines femorum curantia.
I . 8. 30.
Inteftina animallum.
1. 41. 5
Inteftini plenioris morb9 • 3. 74'U.
Intellini tenuioris mOlb 9 • 3. 77.1
Intefunorum leuitas
3.70' 18
Intellini procidétia quomodo ma
nu curetur. .
6.3°. 7
Inteflioru ramex. 3.9 ,.9:6.39'17
Intybum
7. 58.27
Intybus Cyluefuis
7· 33. 2.1Inula campana
7. 11.10
Inunaiones qua: propriè «<catur.
7. 1 45'7'
Inunétionu alla: fimplices,alia: co;:
polita:.
7' 144. II
Inunétionu fimplicium materia.
ruIiani oxymel
Iuncus angulofus
Iuncus quadratus
Iunci odorati fIos
Iuncus palufuis
Iuniperus
Iufhhiera
Ixia: nota:
Ixta: remedia
Ixos
':76·3
1
7.3 8 '3 0
7· 38. 3 1
7. 6 4.16
,.64.20
7. 10• 1 ;
7. 80.34
5. 1 9.16
L.
Aboriofam vitam agentiû
viétus ratio.
1. 1.4. S
LajJra difrupta quomodo
cu~ent.ur.
:J. 50. ?
lablorum curta qua via farcianu:
6. 14. 1 8
Labrum veneris
7.19.16
Labrufèa
7. 7. ;t
LabruCca: vitis fIos
7.49; 11:
Lac
7. I5.rg
Lac afininum
7. I5.%'6
Lac bubulum
1. 41.19
Lac c.1prillu. 1.41.18:7.15.2>Lac muliebre
7.15, 2.S'
Lac nutricis quale eff'e debeat.lib.
1.6.19
Lac nutricis vitiatum"quomodo
1. 6. %'9
corrigatur. ,
Lac ouiUum
7. 15, :.6
Lac qd fl:ati ~ pattu reddil.r'41.19'
Lac Cciifile
1.41..2:
1
7. -4+ 19
,.15.10
10cinoris affeéèus varij. 3. 83. 9 lac vaccinum
loc~no~" ffcttu!ï fign~. 3.8 3 • 1 3
Laétis coagulati nota::
5. 1:.. ~
10CUlons affeétuu curatlO. 3. 84'~ 5 L"éèis coagu!ati remedia. S. 12..9
J .41. ; t
Iodnods inftammationes quomo> L ac coquendi modus
Lac
coaum.
1.41.
q:
7.1~.
LZO
do curentur.
~. 65· 35
locinoris tépeIiei nota!. 1. 3o. 30 Lac potanti quid obferuandum.
r. 41. 2%'
Iocmorou .qui
3. 8 3, Ho
Ion
7' :.6. 35 Lac temperatiffimum. 7.15. 1$
7. 58. l.1
los
7. 16. 37 Lacerta
7· 59.7
Iris
7. t.7' 16 Lacerta chalddica
7. il.. z:
Iris fyluatica
7. 13, 13 Lacerta: caput
lrinum
7.149.l.I Lachryma: pa paueris coaio. lib.
Iris,cruentis accomodata, ad glu~
7. 1 34.5
7.4°. 34
tinandum,carnem iuducendum, Lachryma thul'is
;0 Ladllym~ thuris coéèlo'7' r H·I$
& purgandum.
7' 65' 3 0
I~tis
7.17.19 Laétaria herba
Laétuca
7'
t.6. r 0
Hatis domellica
7. :'7.3 0
LaétucaCylueftris
7'
t.6 . xt.
lfatis fylueltIis
7.27.33
7· 39' 1 l
I~a:
6.2.7.2.8 Ladanon
'·39 1 \
Ifchias
7.40. 15 Ladon
7· ~ 9· 1 l
Ifopyrum
7. 17' 37 Lagopus
lCotheon collyriwn
7. 116 . 5 Lagophthalmii 6·7' 3: 6.6.14
Lamina plumbea
7, 46, 1 S
Italicumemplafrrum. 7.13°. u
7' 2.1.. 2.%;
Itca
7. :.8. 1 Lan~ concremata:
Lanearum
veftium
fragmenta.lib.
Itria
3. 53·34
7.5 6 .2.1.
Iudaicus lapis
7' 4 1 • 3 °
7.49. 19
Iudicium morbi futurum quomo Lana: p inguedo
7. U.20
do pr:cno'fcas
2.. 4· 7 Lana! Cordida!
Iudidum morborum inltans quo;: L ana! qu:c fordib9 carét. 7' %.:..2.1
,.39· 24
modo agno[catur. ~;2.. 4- 1_8 Lapathum
,.4 1• 19
Iudidum morbioptllnU pcraall~ Lapides
Lapis
arabicus
7~
4[· 39
quomodo agllo[cas.
L. 5. l. 5
L
Lapis
ar~7niacus
7'
4
• 1 t;.
Iuglans
1. 39. 15
I :,3,t»
Lapidisahl
fios
'·4
lugu!' ~ra'li curatl~
6. 63,9
,~B,IJ
<l
,.u,.
L
�"-
INDEX
",
4. 4. 2. 1 Liquor Cyrenaicus
7. So: 17
Lapides in Arg~o nati 7.42.· 3 Lepr~ curatio
Lapis gagates
7' 4 1 • 37 Lepr~facicntia medicamenta.lib. Liquor Medicus
7' 50. 17
Liquor Syriacus
Lapis galaétites.
7' 4 1 • 2. 3
7.5 0 • 1 7
4· 4· 2.8
7. 4 1 • 19 leptocarya
Lapis h:Ematites
7' , o. 18 Lithargyros
7.4 1• 14
7' 4 1 • ,9 lethargus vnde contrahatur. lib. Lithargyri not~.
Lapis heraclius
S·2.~. 15
Lithargyri remedia
5·2.,.19
Lapis indicus
7' 42.· 9
3· 13·2.6
Lapis iudaicus
7' 4 J. 3 ° Lethargicorum notre ,. 1 3' 2. 8 Lithi
7' 4 1• 13
Lapis phlygiUS
7. 4 1 • 3 3 Lethargi curatio.
7.41.· 14
3' 14' 4 Lithofpermon
Lapis Ipecularis
7.61.39 Leuca Eu leuce quid. 4. 7' u. Litrum
7. 42.·2.6
Liuores corporis arcentia. lib.l.
7.41. u
Lapis icifthos
teuca': [anabilis aut infanabiüs
14, 38•
Lapidum coétio
7' 131. ,0
not.r.
4'7. 14
LapJli qui in [pongijs inuenifitur. Leucre curatio
4·7·2.0 Lixiuium
7·34· 37
7.34.40
7,4 2 .2.
Lcucacanthum
7.4°. 15 Lixiuiû protoftaéCon
0
Locufl:re.
1.4z..
3
7.5.18
:
Lappago
Leucas
7'
40.
18
9·1.7·1.0
Loligines
0
l.aplàna
1·
4Z.· 38
Leuce
7.4
.2.6
7· 39·2.3
7.41. 2. 5 Lolium
Larlx rcrma
7.4. 1 9
7·57·2- Lcucographis
7.4°.19 Lonchitis
Laferpitium
7· 59· 39 Leucolon
7'41.· 5Z.
La{fltudo inflammatoria l·II.) 7 lcucopWegmatias hydrops.lib.,. Lordofis
6.77. z.0
Lotus arbor
Laffitudinis inflammatoria:: reme.
87 ·5·
7'43. 18
1.12..10 Leucus paftillus
dia.
7. 101 ,9 Lotus herba
7· 43, ,[z.
Laffitudo tenforia.
1.11·35· LeuÎIaire
1·43·4 Lotus lEgyptia
7·43.,
La«itudinis tenloria:: remedia.lib. Leuitas intefunol'um
3'7°·18 Lotus [ylueltris
7· 43.14
Libanium
l.u.6
7. 1I4· 8 Lotus doml'ftica.
7' 43· 13
La«itudo vlcl'rofa
I·I!·34 Libanius peffus.
7, 15z.· 2.3 Lûbricon'l tres differétit +44. 2. 5
La«ltUdinis vlcerofre rl'media.hb. Libanotis
7.4°. 2.9 Lumbrici vnde fiant. 444·2.6.
1. J 2.. 4.
Libanotis coronaria
4. 47, z. 8
7,40.3 Jo Lumbrici afcarides.
Laffitudines [pontanere quomodo Libanotus
Lumbrici
afcarides
vndc
nafcaw
"'4°' H
Libella':,
curentur.
1· 12.. 33
tur.
4. 47, 30
J. 43· 9
Lateralis dolor
3. 61 .8 Libra
7, J57' 6 Lumbrici afc.arides quomodo cu~
rentur
Lateralis doloris nota!. ;. 6 t. 9 Lichenl's l'quorum
1, 39· 3 8
4'47·,1:
Lumbricilati
4.47'2'.
Lateralis doloris curatio. 3. 61.2.9 L chen herba
7· 39' 34
Lathyris
7' 39· 2.0 Lichenion medicamentû. 4.6.10 Lumbricorum latorum not:e. lib.
l.auacra quibus vtiüa 1.11·2.9 Lien animalium
1.41. %.
4· 47. 8
Lauacra naturalia
Lienis affeaus
3. 896 Lurnbricorum latorum curatio. l
!.2.~.2.
4.47' ID
Laureola
7· 18. 34' Lil'nis intemperies quomodo cu.
rentur.
3· 89' 2.0 Lumbrici ~ere.tes fiue rotundi qub
7· lB. 2.9
Laurus arbor
Lienofi
bus notIS dtgno[cantur. lib. 4.
3· 89·4
Laurus Alc:xandria
7 . 18 • H
Laurinum
pag·45 • lin. 5 •
7. 1 47.,9 Lienem adurêdi modus. 6.2. 7· I7
3. 7 o. 1 8 Lumbrici teretes qua ratione occi~
Leama,ficcat digeritq3. 7. 1 t 7. %. Lienteria duplex
Leerna alia ,corpus recolligit hu~ Lienterire curatio
3. 70' 2. 8
dantur & è corpore l'ducantur.
moréfq3 euacuat
7.58.4
7· 1%.7· 9 Lignorumcaries
4.45 02.8
J. 11.10
LeB:ionis commoda
llgnys
7' 4 1.1 Lumbricorum comuruter omniü
. 7.41. a
Lemneftis.
curatio
7. 14"' 39 Ligulhcum
4. 48. 1.
Lemnia rubrica
16
16
Ligyfhcum.
7.41. II Lumblici terrre
7.
.
7. 17' 7
7.16.17 Lihum
Lemnia fphragis
1.1 5 1 •16
7' 37. 2 4 Lunare cyphi
Ll'mnifcon. lib.6. pag. 18.34: Liliaceum
7. 1 4 6 • 16 Lupinum
1.38.5: 7· :.5·36
Lilinum fuffimen
6.43.4°.
7' 15°.37 Lupinum e[culcntum. 7· 2.5'37
Lemnium
7·39· 3 1 Linei panniculi
7. 2 5.4 0
7' 56. 2.Z. Lupinum [yuefue
7.68. 18 Lingua animalium
Lupus
pifcis
Lentes
1·42..
z.:
1'4°.31
7' 14. 2. [ Luldoll
1.37·39 Lingua bubula
LenticuIa
1
3'4 • z.
Linguer ligatio duobus rnorus ao Luxatio quid.
7. 68 • H
607z.. 36
Lenticula palull:ri~
cirut.
6. 1 5. 5 Luxationis dure.fpecies 6'72.. 3 S
3.47. 2.0
LenticuIas curantia
Lingure
ligatio
qua
ratione
curc~ Luxatorum artlculorum cmatio.
7.
64·
1:.
Lentifcus
tur.
6.15. IX
4. 14.34
Lentifcinum
7· 14 8 .4
3. 5 o. 9 Luxatacum vlcere quomodo cu'
Leontopefulon
7.4°.2. Lingua:: morbus
rentur.
Leoninusadeps
7.6Z..2.3 Lingl\~ fcabritiem humeéCantia.
6.8L.2..I
1-35·2.
Luxatio
curn fraéCura quol110do
Lepidion 3· liS. 36: 7' 4°.5
curctur
Lcpidoïdeolfa
6.10 2.I Lini {èmen
7'42.· '18
6.83·6
7· 4Z.· 17 Lye:mthropia': fig\1a
3. 2.1.. 18
Lepis .
7.40.7 Linofpcrmon
Linozoilis
1'4 0 .2.L
7.4 2 • 10 1. ycan~hropia:: curatio.üb+ pag.
Lcporma caro
Leporisco:l$ulul?
7· 56. 14 Lippitudo vnde fi~t
22..11O.Z.:'
3'3°.1.8
Leporinus {~~uts
1. 41. 8 Lippitudinis curatlo . 3. 3 o. 3 ° L yeaonis nota:
3·2.1.18
3. 2.2. Z. z.
. Lcporis mar~~ notre. . 5. 16. 2.z. Lippitudini vtüe m dicamentwn. L ycaonis curatio
Lcporis marlIll remcdla. 5. 1 6.2. 5
Lychnis .
7.43.10
7· 85· 38
l.epra quid.
4· 4· 17: 4' 4 .19 Liquidi hylfopi mcdicaméti pr~ Lyel medicamentu ad vipcrarutn
4.4. 1 S
Lepra vndcnafcatur
7.131. <i
paratio.
mot[u$
j. 8. 3S
M
�tNDËX
Lycium
7' 4"· 39
LyciUril.i~dicum
7·43· 4
Lycoél:inum
7. 5. 11
Lycopfis
7' 41.. 36
Lyèopfisanchufa
7' 3. 1
Lygos
7.1.. 3t.
Lynceus ad claritatem oculorum.
7, lIS· l,
~. %. 1. 1
LypyriOE febres
Lylimachium
7.4,. 6
Lyfiponium acopon 7· 142.· 17
M.
Acedonien 7. 1 %.7. 13
,
:Macer
7' 4,· H
,
Machenonis emplaftrum
viride.
7.12.8. 1%.
~adarofis quid.
, -;4. 2.4
Madaroûs curatio
3.34. %.4'
,. 34· 40.
Magnes
7.41 •• 38
MagniAfter
7. II4- 14
Maragmatum genera 1. 134.36
~lalagmata alui profluuio labora1
tJ.bus vtilia
,. 1 H. 13
Malagmata ardol'i viCcerum congruentia
7. 1 35. 16
Malagmata febribus ardentibus
conuenientia
7. 135. 16
Malagmâ ta iecori inijdenda. lib.
7· lH. 10
Malagmata lieni applicanda lib.
M
7· 135.
II
Malagmata peél:ori conducenia.
7' l,S· 19
Malagmata ftomacho ·Wjc'cnda.
7· 135, 8
Ma1agmata in tabe qu~ phtbifis
dicitur conducentia 7' 13 5. ~ 1
Malagmata vifcerum përfriél:ioni
7.135.18
vtilia
Malagma Apollophanis ad icco.
rafos
7. 140. 3
Malàgma Curei
7. 1; 5.18
Malagma dyfodes!l fœdo adore
ditfum,ad pleuriticos.lib'7' pa.
gi. 13 9. lin. ,6
Malagma Niliadliené,omnêmq;
duritiem
7. 138.19
Malagma ad cephalalgiam. lib.
3· 9· 6.
(
Malagma ex bacds Lauri. lib. 7.
t pag. 139.2.7
Malagma ex: œnanthe. 7. 140.9
MaJagma ex fampfucho. lib. 7139.4°.
Malagma ex feminihus.
lib. 7139· 3 o.
Malagma ex fcrtula campana dia
meWoton didtur
7. 1 3 5 ~ 2. 5
lvt~lagma ex ftercol'c caprillo 0 >
nbahj,ad iccur iduratü, Licnofos,
& hydropicos.
7. 139, I.l
M:t~agl11a ex fimo caprillo rphon'
&ton,hydropids cfficax. -lib. 7.
MI3 ' 9 .
94·
- alagnuCltVinaccis,dia gigarton
dicitur.
7. 140' 10
Mala.
7·45·2.7
Mala acerba
7'45' 3I
Mala acida. 1·39·5' 7.45. 30
Malaaquofa
7· 45·%.8
Mala aufl:era
lib. 1. 396: 7.45.2.9.
Mala cotonea.l. 39· 7: 7. 45.31
Mala dulcia. 1. ,9.4: 7.45. 2.9
Malamandragora:
7.43.36.
Mala pra:cocia
7· 45· , 9
Mala punica
1'39.8
Mala 11:ruthia
7.45' 3 1
Malunt medicum
7. 3 3. 16
Malum punicum.
7. 57' II
Malum punicum dulce 7.57.1:'
Malum punicum addum. lib'757·13
Malum punicum aufl:erum.lib. 7.
57. u.
Malicorium
7: 57· 15
Malum terra:
7. 10 • 7
Malus armeniaca.
7· 45· 3 9
Malus perfica ,
7' 45.35
Malabathrinum collyrium~ lib. 7.
116. 5.
Malabathrum.
1.43· %. 7
Malache
7.43' 2.8
Malacia
1.4:.. 38
Mali corporis habitus cwratio.lib.
3·86.13
MalJeoli luxati curatio.6.h. 34.
, Malua
1.35.31:7.43.:.8
Malua hortenfis
7.43. %.9
Malu~ fylueftris
7.43. %.9
MatnlIaS
7' "'3'32.
Mamillarum affeaus varij. lib. 3.
64· 15
Mamillaru inflammatio vnde, &
quomodo CUIetur.
3.64.16
Mamillas conferuantia. 3.65. 14
MammOE in maribus,fœminarum
more inturgeCcentes quomodo
manu curentur
6. :.6. 39
Mandragoras
7.43' 36
7.43. 36
Mandragora
Mandragor~figna
S. IH. p.
Mandragora: remedia. 5. 18. 34
Manethonis dia fphccles 7.1 3 •3 [
Mania
3. ~o. 2.4
Manus fUf!1m~ fioa fraél:a quomo
6.68. :.:.
do curentur.
Manna thuris
7- 44. 2.
Manna: thuris coél:io. 7.134. t 5
Marathron
7· 44· 3
Marafmos
2.. :.. 55
MarceUius Thronus
7.100.10
Marcellin ad pemiones. 3. 11 4. %. 9
Marciatum
7. 136. u
Dia omphacos embole prima. 7'
136.%.6.
.
Dia caryophyllu,embole fecunda
7· 13 6. 30.
Embole tcrtia.
1. 1
33
Marrubium
7.55. 1 5
Marrubiulll nigt:un~, 7!13.J7
°
,6.
•• - -
1
Maffalioti medicamentum: ' lib.
7· 104'37
Maltiche
7. 44. 6
Maftiche lEgyptia
7· 44.10
Maltiche ChLa
7· 44· 7
Mafl:ichinum. lib. 7. 148· 7: 7.
14 8• 11
Maiüaphij confcého. 7. 151,"7
Mafucha: confeého 7. 1 SI. %. 7
Maxilla inferior fraél:a quomodo
curetur
6.62.5
Maxilla: inferioris luxatio qui Cil'
retur.
6. 73. 14
Maxil10E vtriurq5 luxatio quomo.
do curetur.
7.73. 30
Maza
1. 37' :'9
Mecon
7. 45. u.
M edicamenta inuicem altcmâtia.
7. 15~. per tomm.
Medicamenta qUOE emplafrra in~
grediuntur quomodo coquatur.
7.13 1 • 1 5
Merucamentaarida 7'l0%.. :p:,
Meruc amenta purgantia com~
fita.
7. 76.24
Merucamenta Hmplicia qua: fla.UOE bili purgandt [int. 7. 73. 6
Medicamenta purgantia HOlIW
cho aduerCantur ,excepta aloë.
7· 73· 9
Medicamentum moderatum. lib~
7· 1. %4
Medicamentum Galeni è fcilla,co
mitialibus potiifimum efficax.
7. 88 • 1 7
Medicamen tum Maffalioti. lib..
7. 10 ... 37
Medicamentum à murino colore
pfaron difrum
7' 104· 14
Medicamentum xanthon, hoc en:
flauum
7. 104. 1 l ,
Merucamentum ad abrafa, inte~
trigines;inueterata v1cera, f~
lem teneram1.> cutem. 4.u.4
Medicamentû ad afpredinem gut
,turis,tuffim,& fputum_crucntü.
3.55· 14·
Medicamentum ad capitis & mé~
ri eruptiones , .exanthemat:l. v~
cant,ticum referentei,xyraphiu
3·6·2.9
Medicamenta ad fœdum odorem
axillarfi & fudatic)llcs. 3.65' u.
Merucamentô palpe bris adurêdi&
congruum.
,
6. 6,' ~9
Medicamenra fpmali , arundines,
fpicula,aculeos, furculbfque edu
centia.
~
4. 39· 5
Med!camen~ ex, aloë 7.IO~.z.1
Medlcamcntl.l tu{fim vcterem c~
coq,uens
3. 56. ~
Medi~amentfi e" capitibus papa.>
uens &,melle.
7. 89' 10
Medicamentum ex corallio quod
dia coraltiu dicttur podagrids .
tdoneum
7· 95, i O
- -
-
~ Il,iii.
�INDEX
1
\
3 • 10. 5 Mel1ùa
1. 39. n
Medicarnentfi ex cyrenaico liquo. Mc1ancholia:figna
7. 15°.7
Melancholia: curatio 3' 10. "7 Mefopotamenon
re,ad ebrem quartanam. lib.
Mdancholia hypochondriaca. li. Melpûa
1. 39. 9: 7. 4S. Ci
7'7 8 '4 0
3.1.0. 2Me ca fyncritica
f'. 4· 37
Medicamentum ex duplid pipere.
Me1anchloron cruétis aptum.lib. Metalyncriticon medicamentum!
7·8~·38~
,
Mecticamcntu ex erws.7. 89.35.
;.1°7. 1 7
7· l U . 3
Medicamentllm ex lupino iecore Melanch1oros paftillus,à nigro vi- Metopion·7· 147,%.,: 7.I.47.~4
pr~ltal1ttilimum
7. 92-. 2-6
ridique colore fic diaus. lib. 7. Milax
7' 46. 4
lvledicamê t1ll11 ex malorum coto> pag. 1 0 l.lin. 3 1
Milax afpera
7' 46. S
7. 9 1. ; Melanteria
neorum camibus'
7· 46·S
7' 44. 16 Milax lœuis
Medicamentum ex manublj 16 Melanthion
1. 37· p: 7· 31.S'
7.44. :.l Milium
7.47.17
mine
7.95.~
Melaplaconrij pr~paratio'7'9 1.15 Millefulium
Medicamentum ex moris batinis Melea perli:ca
4. 34. 2.17· 45· 34 Milphofis quid
qua: rubifruétus funt. lib. 7. Meli
, ~. 34. 2.4
7.44' 17 Milphofis curatio
pag. J 06.40
7' 32.. z.
Melia
7· 44· 34 Milui caput
Medlcamentum è mufto,dia gleu Meliceridis proprietates 6. %.0.5 Mina Artica
7. 157, 6
7. ! 57.6
7' 107' 11 Melicerirus cmatio. 4.17.39: Mina iEgyptia
cous dicunt
4.1.8. 46:10.6.
Medicamenul ex ofb:els,dia ofb:e
Mina Romana
7' l 57' 6
7. ! p. %. S'
on dicitllr
7· 103' 4 0 Mclilotoi
7' 44' 3 S Mini;'coaio
Medicamenrum ex rebus feptem Meline
7.1.1. 36 Mify
7.46'7
conftans
7.9 0 • 35 Mc1inum
7' 146 '4 0 Milyoscomo
7. 13z.· S
Merucamenrum ex fanguine hit. Mel.iifophyllon
7.45.1 Mithridatis antidotum dia fcincu.
7.10;.35
cino.
7. 44' 2- 5 MeüteraOribafij
7· 86. 40.
~
Medicamentum ex fucco mali pu MelitiflVU&
1.7. 34 Mithtidatis antidorum quibus vtt
7.4 1 • 14
nid.
7. 10 7. 11 : 7.147.17 Melitites
le fit.
7' 87' ~
Medicamentum ex {uccis malo. M,elittomata
,.IOO.'%. Mithridatismors
S.1;.:z.7
rum ad appetentiam abolitam Melopepon
l'38.1S Mnafei emplaftrum. 7' 1.z. 1 • .z. t.
& ~gram concoétionem proba. Mema:cylos. 7. 45- 4: 7· 34. ~z. Moclilia
6. 8 o. 7
tum.
'7.91.10. Memoria! iaéfura quomOdo acci~ MochUfcos
6.7 I • I J
Medicamentum ex rylueftris mal>
dat.
'
3.16.4 Modius~regyptius
7. 157, ; ~
ua: femine
7. 95.13 Memoria! iaéhu-a quomodo repa~ Modius Italicus
7. 157.37
retur.
3, 16. :.4 Molaris
Medicamentû ex thapfia,ad om.
7, 4 1• H
6. 9· 4 'Molaquid.
nes inueteratos atfettus. 3.1..1; Membrana ceratoïdcs
;.108.4
Medicamétum ex thure,dia liba. Membrana! cerebri imflammata: Mola! ligna
,. 108. 6
6.60.13 MoJ~ curatio
curatio
nu.
7' 1°4, 2.
3. 10& 14
Medicus liquor
7' 5 o. 17 Membrana cerebli nigreCcens quo Moly
7.47, "9
6.60·37 Molybdos
modocuretur
7.46. 1 z.
Medion
7.45. 9
Mcmbrana: ccrcbri vulnerata: fi. Molybda:na
7.46 • 10
Medimnus Atticus
7.158. l
gna.
6.55.14 Monohemeron collyrium
Medulla animalium.1ib.l·4 0 • 39:
lib.
Membranz interioris labdomini.s
7.4 6 .,9
7· Ilo.H
vulnera quomodo manu curen. Mora
Medulla ceruina
7' 4 6 .4°
J. ;8.%.~
Medulia hircina.
7' 4 6 • 40
tur.
6. "9. 30 Mora batina
7. 106. 3~
Medulla vitulina.
7' 4 6 .40 Membris difl:ortis caHus obduét9 Mora:a
7, 46. 2.~
Medulla tauri.lla
' 7' 4 6 • 40
quomodo curetur. 6'1'1.. 14 Morbi omnes habent fua figna. J
Medulla qua: in artubus contine, Mendefiwn
7. 136. 14
1.45·2.'5
tur.
7' 47. 1 Mendes
7. 136. 14 Morbum lethalenl notantia. lib~
Medulla qua: de fpina elidtur.lib. Menyngophylax
6'37. 1 4
1.1. :'5.
1.U. 10
Menlèis ducentia
,. 47' z.
,
Motbi non lethalis figna 1. 1.7
Medulla ferula:
7' 48. I l Menfium purgatio qua a!tate ac> Morbi quaruor not1s dignofcun.
Mel.
7· 44· 18
cidat.
;'99. 39
tur.
%..1. ! J
Mel coaum 1. 44. 1~ 7' 44. :.8 Menfium purgationem qua: acùu~ Morbus an iudidum fubiturus fol"
uent.
3. 100.5
1.44. z.
Mel non coéh'i.
uenduique nt quomodo pr~rcia$
Mel [achar
7' 44·;1 Menpfi purgatio immoderata vnl
1. 1. 30'
4é oriatur.
3.101.18 Morbi iudidum futurum quomo,
Mel amarum quod in Sardinia fit
Mênfium purgationis îmmodicœ
do ~~~n?l~atur
1.4. 7
7'44' ~o.
,. 101. 3 1 MorDt lUdlClum inllans quomodo
curatio.
Mel olco.grauius cft. 7. 157. 1 9
Mel vino poderofius eft'7.157.l7 Menufi fupprcffio vnde.,.loo.I%.
agn~~ca~. .
1.4. l S
Mellis quod in H.eraclia Ponti na. Menfium tuppreffionis curatio. li. Morblludiclum optimû peraéhi
[dtur not\: ,& tctnedia. 5.%.%..19
3. 100 • 1 7
qU,om~do agnolcatur. ltb. Jo.pa
Mcllis rofacel quod rhodome1i vo Mcnfurœ
7.156. I2.
gt. 5.lin.%. 5
7. 1 5 6 . 10 MO,rbi principium quod. lib.1.pa
7·106. 3 Menlu.rarum nota:
caturconfeétura
gl. l.lin.H.
Mela
7'4516 Men!u.ra: aridorum 7' 157·39
Mclame Serapionis
7. u. 5' 38 Men[ura! liquidorum 7. 1 57. 11 Morbi publicè graifantes. lib. 2..
7.46• 36 Menta
MeJampycnon
pag. J 4. lin. J 4.
,7' :.4. 11
Mclamphyllon
7' 4· ; 3 Meon
7,46 .:- Morbi publicè gta!fmtes vnde 0;
lvl.eJ.an,holi~
3, l~. ~ ~ Mel'cu.rialis herba
7'41~ u
llaIltur.
1. 14. 16
, . _caura
.
-
�INDEX
Morbi comitiaüs cau[ë:e.;. 17, %.0
Morbus comit:ia.l.is cui ferè OEtati
accidat.
3. 17, 19
Morbicomitialis notre. ;.17, ;1
Morbi comitialiS cmatio. 3. 18. 8
Morbus regius.
~. 90. 3:'
Morbi regij multre differentiOE,. lib.
;.9°'34
.
Morbi regij caufa: & nota!. 11h.
;. 9°· H
Morbi regij cmatio
3' 9 l , 1 5
Morochtus
7.4 1• %.4
Morfuum virulentoruni remedia
communia.
S. 1. %. 9
Morus
7' 4 6 • :.:.
Mulieris ex fœtu fua moritura:,
6. 44. 18
notre.
Mulied grauidOE [uperuenientia.
1. 5. 1.
Muüeri grauidë:e fU1?ueniétia quo;
modo curentur.
1. S. 6
Muliebrisfluor
3. 10%.. %.9
Mullebris fluor multiplex. lib.;.
pag.l01.lin·3°
MuIiebrisfluoris notre;. 10%., 34
Muüebris fluoris cmatio. lib. 3'
IO%.. 38.
Muliebrium lOC01U claufuraquo:
3. III. 4
modo curetur.
Mullus pifcis
7' 66. :'4
Mulfa
1. 44. 4
Mulfa quomodo paranda 1·44· 7
7' 49' 39
Mulqpeda:
Mur~n\; marjn:E mor[us auxilia.
S. I I . "9
~uria
7. 6 .9
M\.lria falforum pifcium 7: 6. ~
Muria oliué<1um colymbadu. 11b.
°
~yrm~on
4.2.1.10
Myrrha.
7.47' 19: 7.61. u
Myrrha bœotica
7' 61. 2.4
M yrrhre coaio
7. 1 34. 19
Myrrhine
7' 47. :z.2..
Myrrhis
7' 4 7~ 18
Myrl!natum
7' UI. 39
Myrfine
7.47' 2.%.
Myrfinites, tithimalli genus. lib.
7' 6 5~ 38.
Myrfinoïdes
7. 33. 1 6
Myrtitis prreparatio 7.1°9. I l
~yrtu1a
7.47·2.4
Myrtus
7· 47· 2.3
Myfcüort
2. 35. 8
Myftruni magnum. lib. 7. 157,
13 :7. 1 57.3 1
M yftrum paruum. lib. 7' 1 S7·
15: 7. 1 57-34
Mytuli
Myxa
N.
Acaphthon
7·47' 35
Naoeanthon 7· 47· 35
I.36.2.8
. Napus
Napy
7·47' 37
Narce
7.48.13
Naxcüfus
7' 4 8• 19
N arcottca medicàmêta. ;. II 8. ~ 7
7' 47· 39
Nardofl:achis
Nardus gallica.
7' 48. 5
Nardus montana
7.48.8
Nardi fpica
7'47' 4
Nardinum collyrium.1. 3 1 ;. 14
Nardus dzicine.embole prima. li.
N
7· 1 37·z. 8
Altera embole
,. 137. 34
Tertia embole
7.137.,8
Narium contufarum curatio. lib.
7·6.10.
6. 6r. 9
Muris caput
7' 31.. %.
Muris aranei morfuum notre. lib. Narium fraél:urre cmatio. lib. 6.
pag.6I.lin.13
.
5· 7' :z.:.
Muris aranci morfuum remedia. Naria i111a pars non frangitur fed
contunditur.
6.61. 7
s· 7. 18
Mu[a: paftillus
7- 99' 10 N arium fœdus odor quomodo e~
mendetur.
3' 4 6• :.
Muftela
7. 1 5.2.8
7. 2.0. 7 . Narium vitia quomodo eurcntur.
Muftelre cerebrum.
3.45. 1 3
7' 34. 6
Muftelre venter
Nariumvlcera
quibus curentut.
Muffum
7· 49' IS
3' 46. 7
Myaces
'.46 • 31
7'4%.·:.3
Myagros
7' 4 6 .2.9 Narphia
7.48. 10
Myaron
7' 4 6 • 36 Nartex
Myeetes
,·47' 3 Nafturcium I. 3 6 • S: 7. %.9' %.9
Mydriafis
3.38.13 Natricis morfus figna.lib 6. pag.
lo.lin.19
Mydriafis cauCa&curatio 3.38.2.6
7' 4 6 '3 8 Natrids morfus remedia. lib. s.
Myelos
pag. 10.2.0
Myiata teIa
6. H. 2.6
Myocephalon
3.36.13 Naturaüum doIores fedantia.1ib.
Myopiafis
,.4 1• 1 3·97·2.5
N auigantium viaus
1. %. 5' 6
Myopire
~. 4!· 2.
2.. 2.5- 19
Myolote
7· 47·7 N au[eam curantia
M0:acopa qure flnt
7. 145. 8 Naxiat cotis detrimentum. lib·7·
.
Myrica
7' 47· I l _pag-42.·7Myriophyllon
7. 47' 16 Neapolitz fmegma ad l11üphofin
& longos palpebNIWll afJeaus t
Myrmecia quid.
6.52.' 33
6
).i~Olj:ciiltum c.uratio~ 6·S~. 3
3- 34· ~ ~ ~
_'",
-
•
..
,,1-
1
N ephriticorumaccidentia lib. 37 7 ' 37'
Nepita
7' 18. 30
Nera: pailillus
7.99. 2.?
Ncrion.
7.48. 17: 7· 90. 3 0
Neronis emplafuum,ad iél:us om
nérnque particularum camo[a"
rum dolorem.
7. IZ. ~. 14'
Neruorum conuuIneratorum CWl
ratio.
4.41. U,
N~ura~.
7:4 8.2.3
Nieolat daé1:yIorum genus. lib'7~
12.0.10.
Nicolai emplaItrum 7~ 114' 3 J
Nigella.
7'44' u.
Nigel1:E remedia
5. ~4. 6
Nili dia rhodon
7. 11 5. 10
Nili malagma
7-13 8. 39
Nitrum
7.4%..1$
Nitrum chalaftreum. lib.7' pag.
41. lin. 2.8
Nitri coébo
,.113.17
Nota! ponderum & menfmarum
7·156.2..0
Nubecula: ocuIol'um
3. 37· 4
Nubeculas oculorum curàtia.lib.!j
3'37·5'
.
Nucleus pini~
r. 3 8.3 g
Nucis .arl>oris coüculi. lib.7.pag~
;O.lin.1 Z
Nux arida
1. 39.16
Nuxviridis
1.39.J5
Nuces
7: 3 o. 10
Nuces auellanre
7' 3o. 17
Nuces iuglandes
7. 3°.1 r
Nuces pontiea!
7.. 3 o. 17
Nuclei acinonull VU:E 7. Z 7. 10
Nutrix qualis effe debeat. J. 6. 7
Nptrid qure vitanda
1. 6. 1~
Nutricis lac quale effe debea~ lib.
I. 6.19.
Nutricis lac vitiattl quomodo corll
rigatur.
1.6. :'9
NyéWops quid
3.39':.
Niél:alopis curatio.
3- 39';.
Nymplia:a
7. 48.Z.9
Nymp~lrea radice a1ba.lib'7.pag~
48. Jm.~o.
Nymph~a radicenigta 7' 48. 3 r
Nymphequid.
6·41.· %.7
Nympha: excÛlo
6.42.· 3'
Nymph~a
7.Z. 6 • A
Nymphodoti paftillus'7' 1 oz.. 10
O.
Beli:l'!a
6. 5·19
bbolus
7· 157.8
Obrcuritas oculorum. lib.
3- 4°; 4:
_
Ob[curitatls oculotll curatio. lib.
3·4°·7
Ochra t erra
.,. 16.37
Odmum
7' 72..36
Ocimum aquaticum. 7. 2,%..17
Ocimoïdes
7. 73' :.1.
Ocularia Iemed.ia quo tempore pa
O
. IlUlda
-
7' 1 lO~ Ci
.~ .~liUl,
�IND EX
oculari um medica menton un va~
riae1\: materics.
7. 1°9. 1 ~
Oculor um caliginis ,uratio. lib
1. 15, 2.4
Oculi CaIClnOma
3· 37' 37
Oculi calbunculus.
;.
3
Oculi carbunc ulum curantia . lib.
3' 3 8 . 6 •.
.
Oculor um Clcatnccs
;. 37"~
Oculor um cicatrices curantia. lib.
;·37'1 7'
O,u!.orum albugincs curantia.üb.
3· 37' 4·
O,uloru m nubecullE
3· 37· 4
Oculor um nubccuias curantta.llb.
,8.
3· 37·.s·
Oculorii vnguis qui pterygi on d.&
dtur.
3· 37' 1J.
Oculoru m vngucs curantla. lib.
;.37. 16 •
Oculor um confufio quomod o cu>
retur.
3.4°. 35
Oculorû deAuxionis impetus quo.
modo curetur
3. 3 J. 2.7
Oculi dolorum caufre
3•.3 o. 7
Oculi dolorum curatio 3. 3 o. 1 1
Oculor um exprclfionis cau là.. lib.
3·4°·2 .7
Oculor um expre1fio quomodo cu'
retur.
3.4°. 17
Oculor umhebe tudo
;'40. 5
Oculoru mhebet udinis curatio.lib.
3· 4°. 7
Oculoru m ob[curitas
3. 40.4.
Oculoru m obfcuri tatem curantia .
3·4°·7 ·
Oë.
Oculi perturb atio
3. ; O. 1 5
Oculi perturbationis curatio. lib.
;. 30. 30'
Oculi procidentia quomod o cure~
tut.
3·36.1 6
Ocuii purulen ti quomod o ,uren'
tur.
3·6.2.. 8
Oeulor um purulen torum ,uratio
manu adminifrrata
6.10. p.
O,uioru m [utfufio
6. J 1. 6
oculoru m [uffufio vnde fiat. lib.
6.11.8 .
Oculorii [uffufionis not~. 6. J t. 1 3
Oculor um fuflùlOrum curatio.1ib.
6. I I . 30
Oculoru m fuffufioncs ,urantia .
3.39. 10:3.39 .4°
Oculorum vlcera
3· H' %.7
Oculi vlcerum curatio 3· H· H
Oculi vnguis
;. ; 6. 1 S
Oculoru m vnguis quomod o ma,
nu curctur
. 6. 10.4
Oculi ,ute no conteEh curatio qua,
lis.
6.7.7
Odora corpora tenuia [unt & ca,
lida.
7. 1. 4
Odorat u no potefi: iudican de filll.
pllcium tcmpera rncnto. 7. J. 1
Odorem corporis bonû tcddent ia.
1.14. 16
'7·49· 14
Ocdem a vnde fiat
+ 1;. 2.4
Oedem atis curatio
4. 2. 3' 3 1
Oenant haria
7' 149, 3 6
Ocnant haIloru m v[us. 7· 149. 3 8
Oenant he
7. 49' u.
Oenant hini confcéh o.7' 150' 9;
7. 15°. 1 8.
Oenos
7.49. 16
O.:fypus
7. '2..10: 7'49' ~o
Odypi meruca menti prrepaIatJ.o.
7.J JI .6
alea
7. 10. I l
Olea JEthiopica
7' 10.15
Oka fyluatJ.ca
.7' 10. ~7
Olere coliculorum fUCCl confeého.
7·
lu. 8
01cago
7.71.6
OlcaIla: cotis detrime ntum. lib.
7.4 1 • 8
01rome l
7. ~ o. ; l
atera
1.35.1 8
Olera cruda peiores fuccos procre
antquà mcoéta
1.37.4
Olera fylueftria
1. 36. 1 ~
Oleum
7.10. 19
Olei coétio
7. 13 Jo. H
Old mira vis
S. 14. 1 3.
Oleum cra1fius melle & dulcius.
7.J.o. 3 1
Oleum exagœfl:i olea 7. 2.0.17
01eum cedrinum
7.3 J. 10
Oleum ex oliuisdruppis'7'2.0.%.0
Oleum ex immatu rls oliuis. lib.
7. 10.11
Oleume xlilio
,.37.1 5
Oleum ex nucibus
7·3 o. 15
Oleum picinum
7· 53. ;1
Oleum raphan inum 7. %.0. :.6
Olcumr icininu m
7. 10.18
Oleum Sabinu m.
7.10.1 6
Oleum [efaminum
7. 10 .19
Oleum ~etus
7. 2. o. 1;
Oleum fi quo coru fit cunila.l ib.
07' 35·4
Oleum in quo torpedo maIÎna de~
coéta fit
7.48. 1 S
Oleum elotum
7.2.0. 11
Old ,ft ceta in merucamentis quis
modus efi'e debeat. 7, 134. 1 S
01eoforum vis
7. 1.11
Olfaétus vitia quomod o emcndê .
tur.
3. 45. 13
Oligoph oron vinum. 1. 33. 19:
3. 13·2.·
Oliure colymbades
1. 39. 1 3
Ollure druppre
1. 39.3 1
Oliu~ halmades
1,39. 13
Ollure purgan tes
7. 77· 33
Ololl:eum
7· 49. 15
Olympo s collyrium
7· 113· 4
Olympiacumcollyrii'i. 7· II;. 4
Olynth i
7· 49. 2. {
"fo'le ÀUcfU]
3· S 1. q
Orncnti procidé tia quornodo mas
nu cutetur
6. 31.10
Omotri bcs
'.10.1 r
Ompha dum
7' 4'9. 17
Ompha cocarpo s
7' 9. 1;
Ompha cometit is prreparatio. lib..
7. 1 °9. 8
Onagra
7· 49- 3 0
Oru
7'49.3 &
Onobry-chis
7' 49. 36
Onochelos anchulà
Zl..3. &
Onoclrea anchufa
7. 1. 7
Onoma
7, 1- 50' ; J
Ononis 7.9. 10: 7.49.3 3:7'50 .&
Onothe ra
7, 49· 30
Onothu ris
7· 49. 3 0
Onyche s
7.5°. S
Oon,id eft ouum
7. 71. %. ;
Ophiafis vnde appella ta ;. 1.1 ;
Ophiofcorodon
7. 61 ....
Ophites lapi~
7· 4 1 ....
Ophtha lmia vndefia t 3'3°.1 .8.
Ophthalrnire ,uratio. 3. 3 o. 3 0
Opiftho cranion
6. 1. 10
Opill:hotonos. 3.18.1 ; 3. %.tI. S
Opifthotonicis accomm oda patiQ
;. %.9. u.
Opion
7',45' u
Opium
7'50' I l
Opium , papaue ris liquor
lib.
5·18.1 6
Opopa nads coilio.
IH·lin ·34
lib. 7. page
Orchis herba
7- 5 o. 39
Orchis
7. 50. 7
Orchis maior
7. so. 4 0
Orchis minor
7' 51. ~
Orci tunica
7. 1 1.. J .t.
Ordc:um
1.37. 1 6
Ordines tcmpcr amenti primar um
qualita tumqua tuor 7. 1• 1 9
Orcofelinum
7. 5 o. 2. J
\ Oribafij Catagm atice lib'7' pag~
13 0 • lin. 35
Onbafi j clidion
7. 9 8• 1 ;
Oribaflj dropax
7. 143, 3.t
Oribafij empl;Ub:um paIygr um.
7'
111..6
Oribafi) meru'aI nentum ad vipca
rarum mor[us
5.8. 3 t.
OribafiJMelitera
7. 1 °3. 3S
Origan um
7. 50. z..t
Oris affeétus.
3. 48. 1;
Orislua uitatem facientia.
lib.
3.44. 18
Oris ventriculi inAamationes quos
mo.d o cUlentur.
;. 65. 3 S
Ormmo n
,. 5 o. 3.t.
Ormino n fyludl:re
7.50' 34
Orobanche .
7.j5 o. l.6
Orobla:um ClCex
7. %.z.. 11
Orobos.
7.5°. %.7
Orthoc athcuto n
6. 60. 7Orthop nœa vnd" n.tlè.:atur. lib. ;
pag·s6. li.n.19
Orthop nœre curatio. ;. 5 6 •• %..t.
Orthop nœid
3· 6 1
Ory:.a
5 • 9
7·s o • 36
�1 N D EX.
Ofcheon~
6. 36. II
6.69· 40
Os fcaphoïdes.
6. 70. 1
alfa.
7. 51. II
alfa cremata. 7' SI. lI: 7.51.13
Olfahumana.
7' 51. u
Olfa lepidoïde.
6.1. 2. 1
Offin e1ephanti ramenta.7. :11.17
oms facri &a~ curatio. lib.6
pagi.65 • lin. 3 8.
O~.
7.5 L IO
Oftraca.
7. 51. 19
Oftracites lapis.
7.4 %.. 5
Oll:racodenna.
1 _ 4z.. 16
Ofuea.
1. 4z.. %. 7
Ofueorum tefta.
7- 51. %.4
O[yris.
7. 51. 8
Ot;horma.
7.49- 8: 7' II 7. 5
o~œ.
7.49. ~
Ouilla caro.
J. 40.19
Ouma peHis.
7' 18. ,8
Oua anferum.
1. 4 o. 5
Oua gallinarum.
10. 40. 5
Ouum gallin<E me1ius re1iquis. lib.
7· pagi·7%.·14t·34'
Ou,," l'hafianorum.
1.4°. 5
Oua ftrutruocame1orum. 1. 40. 6
Oua pniéta.
1. 40. r 0
Oua recéda veteribus me1iora.1ib.
J. pagi'4o.lin. 7: 7.71• 33.
Oua Corbilia. 1. 40' 8: 7' 7%.. 3 %..
Ou~ tremula.
1.4°.7
Ou~ candidum & tenue. 7 7 ~. %.4
OUllutewn.
7. 7%.. 2.7
Ouum toftum.
7- 71.. 2. 8
Ouum aceto incoaum. 7.7%...19
Ouum crudum.
7. 7%.' ;1
Oveœk0'J'
6. 54. 1 S
P alpebrarum commilfarum cura;
tio manu adhibita.
6. 9. 19
Palpebrarllm vfHo ex vrente me>
6. 6.%.1
dicamento faéta.
Palpebrarum vfuo à veteribus da:
nata.
6.6. 2. 1
Palpebr<E inferioris [utura.6'7.17
Palpebral inferioris vllio per mecti
camenta.
6. 7· 1. 3
Palpebr<E fuperioris futura quomo
do adminid:retur.
6. 5. 8
Palpebrarum encanthides quomo
do auferantur.
6. 9' 35
Pall'ebrarum piü oculum irritan .
tes qllomodo curentur. ,. H. 8
Palpebrarul11 pili oculum irritan,
tes qua ratione euellârur,6.8.u.
Palpebrarum pili oculum irriran .
tes quomodo per vllioncm curé
tur.
6.8. 1.%.
Palpebran"i verruC<E quolUodo toI.
lantur.
6. 9. 35
Palpitatio cordis quomodo cure .
tur.
3- 64- 6
Pallimbis ftercus.
7. 35- %..z.
Palumbus.
1. " 9' ;S
Palumbi venter.
7' 34. 5
Pamplethes emplaftrii. 7. 1%..I'rz.
Panaces.
7' 52.· 5
7' S z.. 9
Panaces Afc1epio n.
Panaces Chironium.
7' 52.· 9
Panaces Herculeum.
7' 51..6
P anchrefi:os Erahfttati. 7' 1 17. 14
Pancration.
7' 51. 39
OUeHTiie tc;.
Panis è hmila.
1. 37· %.4
Panis fyncomiftos.
1. 37' %.4
Panis cibarius.
1. 37· %.5
Panis ordeacius.
1. ;7. 2.9
Pâtolmius ad Chironia maligna~
v1cera & deRuxiones'7.1 10.4°
Pal'auer.
7.45. 1 ~
Papauer aphrodes.
7' 45· %.4
Papauercornurum.
7.45. %..Z.
Pal?aueris cornuti not~ & reme,
dia.
5. %.0. ,1Papauer heraclion.
7. 45' 2.4
Papaue}: hortenfe.
7. 45. 13
Papauerrhœas.
7.45. 15
Papauer [putneum.
7' 52.. ;z..z.
Papaueris liquoris not<E. 5' 18. 16
Papaueris Iiquoris remedia.lib. 5.
l'agi. 1 8 . lin. 19,
Pappi quid.
5. 1.4. 6
PapporlilU remedia.
5. %.4, 6
Papyrus.
7. 5Z.. 13
Paralius tithymalus. 7. 75' 39
Paralyas.
,. 1. , . IZ.
Paraplexia.
3'1. 3' 1.l.
Pal'archrema.
6. 73' ~
Paraftara:.
6. 35. 39
Parafynanche+ SI.àQ: 3'51'38
OS cy bo'l 'd.
3. 78.
1
7. 5 1.1.8
3. 38.19
Oxera multil'ücis vfus. 7.12.5.18
Oxyacanthos.
7. 50. J4
Oxygalaéhnus cafeus.lib-4-pagi.
%.9· lin.17: 7' 67· 8.
Oxylap:tthum.
7' 39· %.5
Oxymel calculofis efficax'7' 94· 3
Oxymel Iuliani.
7' 7 6 • 3 1
Oxymel fcillinum.
7. 88 • .z.
Oxymel fimplex.
7.87' %.6
Oxymel fplenicum,hoc dl: lieni di
catum.
7' 93· 37
Oxyrchœnos.
7.64. %.0
Oxos.
7. 50. 10
OZ<Ena quid.
;. 45' 1.1
OZ<Enas curantia.
3. 45· 34
Ouron.
O~ÊÎœ.
P.
Aederotes.
7· 4· 3;
p<Eonia.
7.17. 3Z.
P<Eonia copofitio. 7· 93. %.9
l?aguri.
1. 41. ;0
Paliuron. .
7· 5 %.. %.
Palma.
7. 69. 18
Pa1mula!.
1. 39. 10
Palmulatum phamicine diéhun.1i
P
~to'7' pagi.u~%.. ~'JS~
-
P~cucn.
7.
1.
Panisfiligineus~
J.
~iU:da1tancll~~
Z.I.
7'
Parus.
Panis triticeus.
~7
H.
7
37. u.
n. 1-~
7' S. ~
Par~fis c~ratio.
3. 24, 19
Partetana.,
7. %. J. 3 [
paronychia. 3· I%.6. 9: 7· 52.. 16
Parotldum caüe'!.
,. 44. %..z.
Parotid~m curatio.
3' 44. 14
Parthentllm.
7. %.1. ; z.
Particularum ine:fficacium curatio
lib+ pa'96. lin.1.5.
Partium attenuatarum curatio.lÎf
bro.l. pagl.2.6. lin.IS.
Partium extremarum vitij curatio
lib.6. pagi'5I. lin.17.
Partus difficilis vnde fiat. libro. 3'
pagi.I l ,. lin.z. o.
Partus difficilis quomodo adiuues
tur.
3. 11 3.37
Partum ex vtero excutiendi ratio.
lib.~.pa',44·lin.%. ).per totO cap.
Parulis qUld. ).49. I I : 6.14, %.4
Parulidas curantia.
,. 49. II.
lib.6. pa.I4. lin .1.5'
Pafionis pailillus.
,.99. 34
Palfer.
1. 39·,3: 7· 67' J.
Paifum.
7. 13' 3&.
Paftillorum tres fpecies. 7' 96. 311
Pai?ilorum qui poratutvaUa! fpea
Cles.
7. 97. r.
Pafullorum qui in aluum induntut
vari<E fpecies.
7. 97' 7
Paftillos in aluum inferendi mOSI
dus.
7. 97. 1 J
P~~JUi ab ~erio~bus parti~
IlllJCllltur,qulbus vnles. 7'97. 15
Pafti11i qui delinunrur qui bus con
7. 97. 1 ~
ueniant.
Paflillus Amazonum. 7. 98. 3 8
Pafu!1us An~ronius. 7· 99· 37
Pallillus que Galenus Aphrodilla
fucon clidion infcribit'7. 98.18
Pallillus After ?iél:us. 7' 97. 'J.. 7
Pafl:illus,Capniftos à fumo diél:us,
ad tumm continuam. ). 56.10
Pafl:illlls Criogenes. 7' 101.14
Paftillus Crocodes.
7· 97. 37
Paftillus Fauftini.
7.100. :
Paftillus quia ano [ubijcitur hypo
rheron diél:us,ad intellinorû tor'
mina & ani dolores. 7' 10%.. %.4
PaHillus Leucus.
7' 101. 9
Pafl:iUus Muf<E.
7' 99' 1.0
Pafti11us Nerae. "
7· 99' 2.7
Pafl:illus Nymphodoti. 7. 10 %..10
Pafl:ülus PaGonis.
7' 99"H
Paftillus Philippi ad intdl:inorum
tormina.
7· 99. 1 ~
Paftillus Tl'igonus.
7· 97. 31
7· 77. 39
PafHllus purgans.
Palhll us ruacora1üu.
7' 98.6
Pafuilus à [ubere dia phellon di"
7. 100. 17
étus.
Pafullus dia rhodon.
7' 98. ,.
Pailillus à feminibus dia CpClma.
tondiél:us.
7' 97·34
Paftillus ex amygdalis amaris.lib.
7. pagi'99' lin.z..
, .
.
~a~9 ~ caftono, colios efficu
�INDEX
Pentaphyllon.
7' 52.·13
lib.7' pagi.Ioo·lin·3 0 •
7.17. 3z.
Pal.hllus ex cornu cenUno, dy[en~ Pentameron.
70138. 5
tends & Ûllguiné excrcantibus Pentarnyron.
,.51. ~8
falutaris.
. 7· 9 8 . 1.7 Pcperi.
Pallillus ex charta,dia chattiu ap~ Pepüon.
7' 51.. 1. 5
7' 52.. 1.%
pellatus.
. .
7· 1~0. 7 Pep Ion herba.
1.38. 13: 7' 51· 34
Paftillus ex duplicl veratro, Idem Pepon.
vero ex acaCla duplid·7.101.18 Peponatum finegma. 7- la 5. u
Perdix.
1. ; 9- 32.
Pafi:illus ex elemo.
7.98. 1
7' 2.1. ; ~
Pafi:illus ex enca lieni dicatus .lib. Perdicium.
PerfriétionÎ$ curatio.
1. 18.1.0
. 7' pagi.99. lin•6 •
6.1. ;
Pafulius ex lapide Phrygio, naru~ Pericranion.
rallum vitiJs accommodàtus.lib. Periclymenon.
7' 52.· 37
Periphimofls.
6. 3 :z.H8
7.paglol 00. lin-40'
PaftUlus ex œnelreo, redis & naru Peripneumoniaquid. 3' 57.15
ralium vitijs vtilis. 7' 100. 35 Penpneumonire tigna. 3' 57' 18
Paftillus ex (pina A3.gyptia.lib'7' Peripneu~oni:Ecuratio.3. 57.1..4
PeIlTcythi[mus.
6.4.:xa
pagi. 98. lIn. 13:
..
7. H. :r
Pafb.Uus ex thapha , heU1lcraruco pcriftereon.
6. z.8. 3
doloriefUcax.
7.101.. 16 Peritona'!O$.
Paftillus ex veficanjs, dia phyfali> Perniones.
3. 1 :z.4' 16
don vocant.
7.99. 11 Pernionum curatio. ;.12.4. 1 7
6.69. 1.9
Paililli ièillini cofeébo. 7' 84· 1.4 Perone.
7- 53. 5
Pallilli theriaci.
7' 84' 1.8 Per[a'!a.
Paftinaca.
7. 61.. Il Perfica.
1. ) 8. 40: 7' 53· 4
Paftinac:E radix.
1. 3 6 • 35 Perficùm malum.
7' 45, 36
Pailinaca marina.
7. 66 • 31 Perturbat~o ocu1iq~d. 3',3°. "s
PaftinaC:E marinre mor!ùs reme> Perturbatloms ocuü curatlo.lib.;
pagi.3 o.lin.; o.
dia.
5' I I . "9
Pailinaca fylueftris.
7' 6 ". 1 3 Perun&o fedis ventrem mouens,
Paftinacre pi[ces.
1. 43.1chezanance.
7' 8 1. 1. 8
7' 36. 16
Patella.
6. 69' 11 Pes comicis.
3.101.9
Patell:E fraétre curatio. 6. 69' 15 Pclfus quid.
7.151. H
Pati,fordcs pal:Efuarum. 7' S7'1. 5 Pem.
Paula emplaftrum ftrumis & bu: Pefforii tresdi~rêtiz. ,. 151. 34
7' u8.:. Peiforum emoUientiurn v[us.lib.j
bonibus cfficax.
pagi.l p. lin.H.
Paua.
1.39.36
Peét.inis olfa fraéta qui nofcanrur, Pcfforum cmolliêtium materia.ü.
bro'7- pa.I51. lin.36.
curentiuque.
(). 65' 14
Peétorisimpremonis notre. lib. 6. Pdforurn aperientiurn v[us.lib'7'
pagi.I5 1 • lin. 3 8.
p'agi.6~.lirl.l ~. .
"
pcaoris Impreffiorus curatIo. lib. P elTorum aperientium materia.li~
bro·7·pagi.I5 I • lin·4°·
6. pagi.64.lin.1 8.
Pefforis rupti notre.
6.64, 14 Pefforum aitringentium v[us • lib.
7. pagi.IS1.lin.I.
pcétoris rupturre cUIatio.6.64·18
Pediculos capitis tollentia. 3.6.35 Pefforum aftringentium materia.
pediculorum in palpcbris curatio
lib·7·pagi.152..1in+
Pem craŒtudo qualis effe debeat.
lib.,. pa. 34- lin. 1 o.
lib'7' pa.1 5l.lin. 5.
Pedum rUDas curantia.3 .114.4°
,. 15 1 • 34
Pedis offa fraéta quomodo curen> PelTus,lEgyptia.
tut'.
6. 7 Q • 1. Peffus chrylos ab aUIeo colore di:.
aus,emolliens.
7- 15 1 • 18
Pedis digitorû offa fraéra quomû>
do curentur.
6. 70' 1. Peffus crocodes , ad inflammatiœ
nes,auerfioncs,duritias, & infla'.
Pcganeraad pleuriticos·7·u8.13
tiones.
7' 152. II
Peganum.
7.53. 2.I
3.107.;1
P darion ad v lcera. 7, I l 1. 1 6 Petfulusemolliens.
Pelarion.c:, koria argêti, dia elc~f Pcffus emleapharmacus.lib'7' pa~
gi.I 51.. lin. 1. 8.
matos diCltur,ad flmilia abrafi s.li~
PefTus Gone ad cocipiendum.lib.
bIo'7' pa.I1.0.lin.13.
7' pagi.15:z.. lin .37·
Pelccinos.
j. 14. 1.6
Pcffus
tibanius, méfeis euocans ISe
Pellis. .
.
7'18. 37
vulure vitijs fingulariter accom ~
Pellis hippopotanu. 7· 18. }9
Pellis ouma.
'.18. 38
modus.
7. 1 5:z.· ~3.
Pcllis VlpCr<E.
7· 19. 1 pe!fus Titianus.
7' 15 1 • 3 1
Penis glans claufa quomodo a~ Peftilcntia'! flgna fupetucnientia.Ü
riatur.
6. 31.. 8
bro.l. pagi.:. l.iil. 3~
°
s.
P dl:i1entire prrecautiones.lib; 1~ pa
gi.1.5· lin• IO ,
Pe11:ilcntiam arcentia. 1.. '-S. 19
Petafltes.
7.53.7
Petrofclinon.
7'53.10
Peuce.
7' 53. I?
Peucedanum.
7' 5;.1 >
Phaci.
7. 68• 1 7
Ph<EnigmOi.
;. 3 o. 2.
Phœon ad oculos fanguine fuffu.
[os,& magnos affeétus'7' III. :z.t
Phagedrenarum per manus cura.
tio.
6.:.6.3m
Phalangiorum i&bus conueniens
medicamentii.. 5' 6. 3S: S. 6.3 S
Phaliigiorii mor[us not:E. 5. 5' 2.~
Phalangionurt morfus remedia.li.
5· pagi. 5 • lin. 3 l,
Phalangites.
7.68. 3&
Phalangofis.
6. S. 6: 6. ,.16
Phalaris.
7. 68 .3$
Pharici notre.
5. :z. o. 3.0(.
Phariciremedia.
5 •. 2. 0• 3S'
Pha[eolum.
J. 3 8. 1
Pharganion.
7. 48.30
Phafianus.
J. 39' 3 &
Phafianorumoua.
J. 40. S
Phafiolum~
7. 2.7· 37
Phellos.
7. 6 9. J:
Phigethli curatio;
4. 2.0. ?
Philagrianum.
7. 136. S'
PhiHmthropos.
7' 9. 7. J
Philetrenon.
7. 73. &
Phileterion.
7' 54. 17
Philippi paftillus,
7.99' x$
Philocotyche,doloretn leniens, ad
fedem vtilis.
7, lU. 34
Philonis antidotum. 7, 8 a. 2. S
P~oxeni medicamentum purulë
t1s & longa defluxione infe1l:atis
idoneum.
7' 90.16
Ph~yras.
7- 69. S
Phimus.
3,
I l 1 • .2'ë
Phimi duplex: çaufa.
6. 31. 16
Phimi caufre.
6. 31.. 1 8
Phimi curatio.
6. ; 2.. u.
Phimi in mulierib9 duabus ex cau
fiS fiunt.
6. 43. 7
Phimi in mulieribus curatio. lib.6
pagi·43. lin. 14.
Plïimi in muüeribus incommod:u
lib.6. pagi.43.lin.1 1.
Phlegmone quid.
4. 13 • 4
Phlegmora... tn cUIatio.4. 13. 17
Phlogofis.
4. :z.I. II
Phlomitis.
7. 49. 3;
Phlomos.
7.69. 9
Phlyétrena quo modo curetur. ~
3 . pagi. 36 .lin. 34.
Phlyaa:narum curatio. 4· 10.14
Phoca: coagulum.
7, 56.
Phœnicine emplalhü. 7· 1.11.11
Phœnix arbor.
7. 6 9. 11
Phœni:c herba.
7. 69' 1 S
Phormlon.
7.69' ~S'
l,
Phragm.(tes calamUS4 7. 30 8.38
�1 N DE X.
Phrenes.
3. II. S6
Phrenitis quid.
3. II. 16
Phrenitidos caufa.
3.11.19
Phrcnitidos not<t:.
3. II. Z. 5
Phrenitidoscuratio.
3. u. S
Phrygius lapis.
" 4 1• H
Phrynion.
7.55. Iz.
Phthifis notz.
3' 61. 1 S
Pthifis curatio.
3. 61. ;z.
Phthiûs oculiquid.
3.38. po
3. ;8. H
PhthiGs oculicaufa.
Phthifls oculi cmatio. ;.; 8. 36
Phthoë.
4. ~;. ~9
Phu.
7. 69' z.8
Phurca ad contexendum calculos.
lib·7· pagi·94.lin'9Phycos.
. ,_ 69' ; 1
Phylites.
,.69. 34
Phymaquid.
4.19.2.0
Phymatum curatio.
4.2.0. u.
Picez cortex.
7' 54. 2.
Picearum erucœ.
,. 53.4°
Picra1hoc cft amara côpofitio,Ga~
lcoi.
,. 9 %.. 1 3
Piera ex oxymelite , ad ftomachi~
cos, vterum, & aquam inter cu~
tem.
,. 9%..18
Picris.
Z.3
Pierochoü.
2.. J 6. 6
Pilicombufti.
7.66. Z.9
Pilos faciei toUentia.
3.48. 5
Püi qua ratione aduftis renafcan.
'.33.
~.
~. II.%.6
Pili palpebrarum oculum irritates
quomOdocurentur.lib+ pa.3S
lin.8; 6.8. u.
Pili palpebrarum oculii irritantes
quomOdo cuellantur. 6. 8. J z.
Pilos nutrientia.
3. z.. 1%.
Pilos confexuantia.
3. Z.·:'9
Püos augentia.
;. 2.. ;6
Pilas denigratia.;. 2..3 6 : ;. ~.38
Pilos extenuantia.
3· 3· ;
Pilos defiuentes curantia. ;. ;. 12.
Pilos crifpantia.
;. ;. 1 9
Pilos tinduris infidrntia+ 3. 1 9
Pilos canos arcentia.
;. ;. 3 1
Pilos canos denigrantia. ;.;. 31
Pilos dealbantia.
3· 4. ;6
rufi qua ratlone fiauefcant. ü~
bro.;. pa.4.
Pili nigri quaratione flauefcant.ü~
~.ro. 3. pagi.4.lin. J 4·
.
Pili qua ratione aurct cdons red~
dantur.
3' 4. 18
Pilorum glutinans mcdicamentu.
lib.3. pa. 35 .lin.14.
Pinguedo animahum. 1.4°.4 0
Pinguium coEho.
35
pm
lin.,.
Pinon.
Pinus.
Pini nucleus.
Pinea refma.
Piper. '
Piper album.
Eipcr aquaticum.
.
,.lP·
7·1)1.13
7· 39·4
1'. 38·38
,·57' 3
,. p.. 2.9
'·52.· 3'
7.67. ~a
9 6 •17: "9 6 • 111 7. 96. 2.9: 7'
96. 35; 7· l0S' 36: 7. 129'3 U
7· l2.9· 39·
PœciJonacopon.
7. 141'4°
Polemonium.
,. 54. 17
Polenta.
7. ". 17
poüum.
7' 54. u
Pollenfar.inaceus.
7' 18.7
Polyarchlon Galeni. 7. IH. 33;
7· 135· 39.
Polycnemon.
7. 54.3 g
Polycopa.
3.114' 1+
Polygalon.
7. 54, 2.4
Polygonaton. 7'40.15: ,.54.2.1
Polygono~.
,. 54' 3 z.
PolygonOldes.
7. 53. 2.6
Polyidœ fphragis.
7' 99. 3 °
Polypus morbus. )' 45' U: & U
bro.6. pa.l 3. lin.14'
Polypodas curantia, ,. 45' 2.S
Polypi per manum CUIatio.lib.6.
pagi.J3.lin'31'
Polypi pifces.
I. 41. 3 S
Polypodion.
7.54.40
Poma.
I. 38.18
Pompholygeron emplafuum.1ib.
7. pa.I u.lin'~5).
Pompholyx.
7' SS. al
Pompholygis coéüo. 7' 13~. z. S
~ondera. 7.1$6. xz.; 7. 157' &
Ponderumnotœ.
7. IS6. ~o
Ponticrenucls.
7. :JO. :1.1
Populus alba.
7' 40. "7
Populus nigra.
7. 3"~7
PicyuCa.
7. 54. S P orcelli iuuenis fanguis. 1 .41.1 °
Pix.
7' n· :1.5 Paros quid.
3- JI 7. 10
Pix arida.
7, S;' 16 Poros vnde nafcatur. 3' ~,. 3. 1Z.
Pix liquida.
7'
z.6 Poriquomodo cUIentur'3.u;. J 9
7. 55·4Picis coilio.
7. 1 B. 8 Porphytz.
3. S· 4
Picis fios.
7· 53· 31 Porrigo capitis.
Placitis cadmia.
7.2.8. 3. 1 . Porriginis curatio.
3. 5. 1 °
Plantago.
7.10.
Porrum.
7- SS. 19
7. 7' J.7
Platanus.
7· 54· 7 Porrumfylueftre.
7.8. 3.7
Platyfina.
,..34· 3 j. Portulaca.
Plethoricus.
S • .1. 8 Potamogeton.
7' 55· 9
Pleuritis quid.
3. 61. 8 Poterion.
7· 48. ~3: 7' H' u.
P leuritidis notéE.
, • 61. 9 Potionum dulcium & vtilium di&
P leuritidis curatio.
3. 6 .1. Z. 9
ferenti~.
7- 1 07·P 3 r·
Potio
opifthotonicis
accommoda.
Plumbago.
7.46.11
Plumbaginis coého. 7. 13 1• ,. S
3.2.9. u.
Plumbea lamina.
'.46.16 Potiones [ufpiriofis aptœ. 3' 57' l
6.5 6 .39
Plumbum.
7.46. 13 PrzcÛlo.
I. 39. Z.
Plumbumconcrematum. '.46.18 Prœcocia.
P lumbi vfti coéHo.
,. 1 32.. 9 Przputium glandi adha:rens qua
rarione curetur.
6. 33. 6
P lumbi recrementum. ,. 61. 17
Plumbi cpoti notz & remedia.lib. PraUon.
7· 55· 14
Praloïdcs•
7.1.1.4°
5· pagi.2. 3• lin. 2.4.
7'SS.18
P IUUlalis aqua.
7' 67· 3 5 Prafon.
S. 9.4°
Pneumon.
7' 54. 11. Preficrvndediétus.
Pniéhoua.
1.4°.10 Prefteris morfus nota:. 5. 9· 37
PnigaHon.
3. u. 3 8 Prefreris morlùs rcmcdia. S. 1 o. ~
Podagraquid.
3.116.39 Priapifcon linamentum. 3.4 6 .2.5
Podagra vndenafcatur. 3. 1 ~6.1.~ Priapifmus.
3· 9 6 • 5
Podagram qua ratione effugtas.li. Priapifmicuratio.
3.96. S
bro. 3. pagi.1 J.4. Jin·5 .
Prinos.
,. S 5· ~4
~odagœremedia •. ']. 9S. 46 ~ ,. Procü compofitio podaira: ~
Pipex longum.
7. 5 z.. 3 °
Pipexnigrum.
7.51. ;1
Pila grandia.
1. 39. li
Pirum agrefte.
7' u. %.9
Pirus domeftica.
,. 9' 15
Pifces.
1.42..14
Pifces faxarues omnium optimi.lio
bro.l. pa·42.·lin.l 5.
Pifces deterrimi.
1.42.· 19
Pifces cartilaginei.
J. 41. z.
Pi[ces cetacei.
1·43· 9
Pifces eruftati. 1.4z.. 3 0: 1.41.· 3 1
Pifces molles.
1.41.. 38
Pifces tefèacei.
91. 141. 2.6
Pifcium gluten.
7. z.2. 6
Pifcium ius.
7' .%.4· I%.
Pilèium reccntium ius. 7' 2.4. 1 )
Piffa.
7. 53· 2. 5
6. 7 J.
Piffera emplaftrum.
Piffe1a:on.
7. 5).3 1
Pi1l:acia
1.39. 19: 7· 5;. H
Pifum.
1. 38.,
Pituiez in fupexiore ventriculo re;
dundantis nota:.
1. 1 8. 33
Piruitz in fuperiore ventriculo re.
dundantis curatio. 1. 1 8. 39
Pituitarn vacuantia. 7. 75' 3 °
Pi~tam purgantia quibus conue
mant.
7' 75· 3°
Pituieœ eruptiones.
4. 9. ~6
Pityides.
7- 53' 37
Pityocampz.
7, S 3· 39
Pityriafis.
3.5.4
P ityriafeos curatio.
3. 5. 1 °
,0
n.
,0
.'0'
�INDEX
1.6·2.7: 1.6.39.
3' 34· 37
xenrucum doloribus accommod~ PtiUofeos curatio.
2.. 9. S
7. 37' 17 Pulfus meiurus.
ta.
7' 9 6 . 2.9 Ptifana.
Pulfus moderarus.%..6.37:%.'7.10
Proflcifcentiuni. viétus ratio.lLb.l. P tifana eoquédi modus. 1·37. H
2.. 6. 36
Pudendummafeuli cerui. 7. 3'P, Pulfus mollis.
pagi. 2.4. lin.zA2..8. 7
Propolis.
7· 55· %.7 Pudenda intumefcentia quomodo Pulfus myurizontes.
curentur.
3. 97' %.8 Pulfus myurus. :lo. S. 7~ %.. 9, 4
Propolis eoaio.
7' 1 3 3· %. 3
Propomata.
7.108.5 Pudendorumremedia. 3.96. ,8 , Pulfus myurus deflciens. %..8.10
1. 7.10 Pulfus myurusrecurrens.1.' 8.14
Proptofis oeuli quomodo curetur. Pueri educatio.
:..6. 3 J
P ueris ab auno fexto,aut feptimo Pulfus nanu:alis.
lib+ pagi'36.1in.16.
%.. 9. 7
1. 9. 10 Pulfus neneucotes.
quid faciendum.
Profeehij ftaaicum collirium • lib.
2.. 9. 40
Pulegium.
7' J7. u. Pulfus ol'dinatus.
7·J;la'1I2..lin.)3.
". 7' 2.S
7' 71.· 15 Pulfus pararythmus.
Prolopites.
7' 10.16 Pulicaris herba.
1. 6. 14
1. 39· 3 ~ Pu!fus paruus.
Profphyfis.
6. 36• 7 Pullus eolumbinus.
Proteus,collyrium. 7' 1 15. 19 Pulmo animalLû. 1.41.,: 7'54.1~ Pulfus perineneucotes.1ib.1..pag~
9· liri .2.: %.. 9. 8.
.
Pulmo agninus.
7' 54· 13
7' 119·
Protofraétos.
2.. 6. 40
7.54.13 Pulfus pIeous.
Prumnum.
7' 34.19 Pulmo fuillus.
Pulfusrarus.
2..7. 1$
Pruna damafccna.
7, 34. 2. 0 Pulmo vulpinus. •
1 7' 54· 14
2.. 9. 36
7' 54· 14 Pulfus ferrarus.
Prunus.
7· 34' I4 Pulmo marinus.
2..6. lZ.
Prunorum fylucftrium baeca::.1ib. P ulmonis temperarura:: nota::.lib.l Pu1fus tardus.
pagi.19. lin·P·
Pulfus turbulenti.
%.. 9' 13
". pagi. 34. lirt.I8.
Pruritus vnde nofcatur. 4. 6• 17 Pulmonis vulneratinot~.6.S 5.2.3 Pul[us vacuus.
%.. 7. X
Pruritus euratio.
4. 6. 1 9 Puls èchondro.
1.37.17 Pulfus vehcmens.
2.. 6. %.7
Pruritum gingiuarum curantia.li. Puis ad pUl'gandum.
7, 79. 5 Pulfus vermiculas. 2..9.1 %.:%.'9.%.x
Pulticula.
7' 37. 2. %. Pume".
bro.~. pa'7.lin.39:. 1.8.19.
7. 32..40
%..5. ,3- Pumex eremarus;
Pfaron medieamenrum. 7.104.14 Pulfus quid.
7' 33. z.
2.. 5' 34 Pumex lotus.
Pfeudobunium.
7· 7%.·7 Pulfus vfus duplex. '
7' ; 3· 3
Pfeùdocinnamomum. 7' ~z.. 35 Pulfuû caufa:: & pra::fagia. 2..10.,0 Pumicis coélio.
7.1;2.. z.X
Pfeudodj.é1:ânon·7· 1 9· loq·72.·Jh Pulfus homini viuo nunquam d~ Punieamala. 1·39.8:7' S7' U
ficit.
2..1jZ..,. Purgationum effuétus. 7. 73. 17
Pfilothrum.
3. 92.· 3 1
PŒothron vitis genus. \ 7· 7. ,8 Pulfus eleuatio.
1-. 5'.34 , Purgationes quib9 vti1es'7'73 .%.0
Pfun'mythion.
7' 71.. I1. Pulfus fub~ifiio.
2.. 5. 3:7
Purgationis temEus, 7. 73. 34
Plltacium.
7. Ill. 34 Pulfus boni rythmi.
2.. 7' 1. 3
Purgatio ieiuno debet dari. lib. 7Pforaquid.
4.4.17:4'4.1.0 PuIfus nullius rythmi. %.. 7. 2.4
pagi·79. lin. 17·
pfora vnde nafcarur.
4, 4' 18 Pulfus a::qualis...
2.,7. 36 PUrgatio quid requirat. 7; 79' 16
Pfora:: curatio.
4. 4' 1.1 Pulfus altus.
2.. 6. %. 1
Purgatione non euaeuante quid fa
P [oram abigentia medicamenta. Pu1fus amplus.
1.. II. 39
dendum.
7' 79· 17
Pulfus èt~IG"07"()lXÛ~'
1. 8. 14 ' Purga~one f~pra modum euaeua.,
lib+ pa'4.lin. H'
:lo. 6. 2.,
7. 80. ~
te <jUldfiendebeat.
Pforieon.
7.71. 18 Pulfus arfrus.
.2..6.1.) , Purgatio ex malis eotoneis.lib. 7.
P forophthalmia quid. 3.:5 1. ; 8 Pulfus bleuis.
2..8. :'5
P forophthalmia:: euratio. ;·3 %.. 3 9 Pulfus caprifans.
pagi'77.lin. %.0.
%..6. I I Purgatio qua:: conftat caryophyI~
7. 14' 1 Pulfus citatus.
PIYclii:otrophon.
2..8. 4
3' 5. 18 PuIfus eoipcidens.
Pfydl'acia.
lo,ad ducendum aquas. 7' 7"7.6
Pfydraciorum curatio. 3.5. 2.0 Pulfuseôuulforij. 2.. 9·13: 2.'9.,1 Purgatio ex rhodomelite côfefra,
1. 7. 16
Pfyllium.
7· 7%.· 14 Pulfus creher.
.7' 77' 1 I:
Alexandri.
.Pfyllij nota::.
S. 17, 39 Pulfus deficiens.
.2.. 8. 3 Purputa::.
7' 55. S
S. 17' 4 0 Pulfus dicrotus. 1..8.2.8: 1.13.,1- Purpura:: pifces.
Pfyllij l'emedia.
1.42.. ,,8
7.55. 30 PuJfus durus.
Ptarmice.
1.6. 36 Purulentis adultio quomodo adhiPt~a.
7.SS.3%. Pulfus ecrythmus.
2.. 7' 30
.be~da.
6.2.5.3&
Ptelis.
7: :.6. %. PulCus epineneueotes.
1. 9' %.
Puru(enta excreatio vnde fiat. lib.
Pteris.
7' 55· 37 Pulfus Auétuar;ts. 2.. 9, Il.: 2.. 9.14
3· pagi.60. Jin.3;.
pterygion.
6. 9' 4 0 Pulfus fluétuofus.
1.. 9. 14
Punilenta:: exereationis notre. lib. J'
Pterygij curatio.
6. JO. 4 Pulfus formicans:
%.. 9. 1. 3
pagi.6 1. lin. 3.
Pterygiondigitorum. )' u6.2.3 Pulfus gradUs.
2.. II. 37 Purulenta:: excreationis curatio. Ji.
PCC1.ygion vnde fiat. 3. 11.6. 1.4 Pulfusheélieus.
1.. 9.2.9
bro'3. pagi.6 1. lin.%. 1.
Pterygion curantia. 3. Il.6. 1.6 Pulfus heterorythmus. %.. 7. 19 Puftularum cUl'atio. 4.10. 14
Pterygia digitOlum putridaquib9 Pul(us hl;llnilis.
2..6. 2. 3 Puftul~ puero obort~quomodo cu
cur~ntur.
,.12.6. B Pulfus ina::qualis.
2.. 7. 37
1. 7' Jo [
rentur.
Ptetygiun1oculorum. 3.37.1.; Pulfus i~clinans.
1. 9. 7
Pycnocomon.
7' 56. z.
PtCly gtum oculOturn curâtia.lib. Pultus inordinarus.
%.. 9. 40 Pyr~thtum.
7. 56. j
3. pagi.37· lin . 1 6.
Pulfus inordinati diff'crentia::.lib.1 Pyrgit~.
1. 39' 34
Pteryg~um vngu!um. 6. SI. 31
pagi.lo. lin. r o.
Pyrine emplaftrum. 7' 12.0. 10
P tclyglUm vngulUm vndcfiat.$ Pulfus languidus.
2.. 6. 2.7
Pyrites.
7. 41. 31
bro.6. pagi.5I.lin'H'
Pulfus lattis.
2.. 6, 2. o' Pyritis.
7- 48. 8
Pterygij vnguium curatio • lib. 6. t'ulfus Longus.
,J.. 6. u
PylOS.
7. 56. 9
pagi. 5 1. lin. 39.
Pulfus magnus.
%..6.1.5 Pytia.
7. 56. 1 z.
Ptillofis qui~
,3' H· 30 ~fusmediocri~.1ib~:..pa.6~ü_I3~ Pyukon! .
3' 98·4.
,0
�1 N DE X.
7. 143.
Py..xis acopon.
%.
Q
7· 19.3:'
Vercus.
~ Quinquefoüum.1ibro. 7.pa
gina.sz ..lin.I9 .
n
R.
Recrem ehtum plumbi. 7. 6r. 17
3. l2.6. 9
Rcduuirequid.
3
R eduuiarum curatio. .1 2. 6.1 °
6'56. 38
Refraé ho.
3.9°.3 2.
Regius morbus.
Regij morbi muIta! differenrire.U.
bro·3· pagi.90 .lin'34 .
Regij mo'rbl cau[re Sc notre. lib. 3•
pagi'9 o.lin.)5 .
3. 91. 15
Regi; morbi curatio.
1.40.3 4
Renes animalium.
3· 77·1.7
Renum morbi.
Renum abfceffus not~. 3. 79' 34
Renu abfceffus curatio. 3· 79.37
Renum calculi notre. 3. 77. 30:
3· 7 8 '4'
Renum duritieinotre. 3. 8r. 31.
Renum duritiem curantia. lib. 3.
pagi.8 J. Un. 35.
Renum inRammationis notre.lib.
..
3.pagi ·79.lin . 1I: .
Renum inRammatlol1lS curatlo.b
3· pagi·79 · lin•14·
Renes fanguinis profIuuio labora;
tes quomodo curentur. 3•8 l .1 1
1.15' 36
Repletionis mala.
Repletionis ciborum eurario.lib. l
pagi.15 • lin.) 9'
,. 56.39
Rdmre .
7' 57' 4
Refina ex abiete.
7' 57. 6
Refina è picea.
7' 57· 3
.
RefIna pinea.
Re[ma è populo rugta. 7.)' 19
7' j 7' :.
Re(ina è teda.
6.4 1 .3°
ACOfis.
Racofis curatio. 6. 41. 31
Radiees cibi rationem ha
1.,6.38
b<;ntes.
7 . 134. u
Radicu m coaio.
Radi~ula. 1.36. 38: 7. 56. 2.9
6.68.8
RadiJ fraél:i curatio.
1. 43' 4
RaIre.
Ramen ta dentium elephanti • lib.
7· pagi.%.l.lin.. 7.
Rament~ ex vngue elephanti. lib.
7· p agl.z.l.1iri.17'
3 • 93. 1 °
Ramic um curatio.
3, 93. 2genera.
um
Ramic
6.36.1 4
Ramex aquofus.
Ramicis aquoli notre. 6. 36 .13
Ramicis aquoll curatio. 6. 36 • H
Ramicis aquofi aduftio. 6. 37. 36
Rarru~em aquolÙtn curantia.lib.)
pagl·93· 11n'3 9.
6. 38. S
Ramex camofus.
Ramici s camofi curatio.6. 38.10
3. 93' 8
Ram~~ inguinis.
6.41.1
curatio.
m
inguinu
s
Rarrua
Rarnicis inguinü curatio per vfl:io
6.4 1 • 9
nern. .
Ra.mex tnte!l:inotii.lib . ; . 93' 9:
lib.~. pa.3 9. Jin.17.
Ramicis intellinorum caufre.Ub.6
pagi'3 9' lin. 1 7.
Ramicis intellinorum notadib .6.
pagi·39 · lin .l.1.
Ramici s intellini curatio. 6.4°.1
6. 39' 36
Ramex omenti.
Ramex omenti intefiinIque. lib.6
pagi.) 9.00.3 7'
6. 38. 2. 1
Ramex tophaceus.
Ramici s tophacei curatio.1ibro.6.
pagi.) 8. hn.z. 3.
6.38.1 8
Ramex varico[us.
Ramicis varicofi curatio.6'3 8.; 1
6·39. S
Ramex ventofu s.
39. 13
6.
curatio.
ventoil
Ramici s
7· 13.31
Rana.
. 7'13. 3 1
Ranacr emata.
Ran~ paluftris notre. 5' 16. 34
Ranre paluftris remedia. 5·16. 37
5. 16. 34
Ranre rubetre nota:.
Ranç rubetreremedia. 5. 16 .37
7' 13. 17
Ranunculus herba.
Ranunc uli quatuor genera. lib. 7.
pagi.! 3 .lin·1-7·
• 1. 36 .2.8: 7 ' [8. :.
Rapa.
7. 1 47. 7
inum.
Raphan
Ratiocinationis iaél:ura. 3· 16. 4
l{tatiocinationis iaétura quomodo
3. 16·1.4
eparetur.
3. 53· 9
Raucitas.
3. 54. 1 3
Raucitatis curatio.
7. 01 • 14
~eo:ementum~ , -
R
7. 56. 3 9
Rdma terebi.n. t:hina.
7' I ~~. s
Re[inre coélio.
Re!olutionis curatio. 3· 1.4· 19
Re[olutionis qu~ cum laxitate aut
di1l:entione efl:,curatio. )'.1. 5.1 8
Refolutionis qure vnaquam~ par;
ticulà obfedit,curatio. 3 . 1. 5· 3 )
Refolutionis ob colicum dolorem
3. %. 6. 3 5
contraél:re curatio.
. 7' 56. 33
Rha.
7' 5 6 • 10
Rbacos .
o curcn ;
quomod
Rhacodes [inus
37. I [
4·
tur.
, 6. 5 o. 8
Rhagad um curatio.
3 • 97· 7
Rhagad as curantia.
Rhagad as digitorum & pedû cu;
3. 1.1.4· 40
rantia.
Rhagoï des tunicula oculio303 6.II
7' 56. z.6
Rhamn us.
7.56 . z.8
Rhapha nus.
56 . 33
7.
Rbeon.
7.56. 38
Rhetinre.
1.1.10 10
Rhigos.
113" 2.l.
7.
Rbinar ium.
57· 5
7'
Rhoda .
I. 39· 3
Rhodacina.
Rhodia ,ad fupprimendum fang ui
nem,vlcera acpafcentia,& cxcre
7' 1 °4· 7
[ccntias.
7· 57' 9
radix.
Rhodia
7' 4 8• 16
Rhododaphne.
R,hodomeliti5 confcaio. 7.10~.}
-
-
-
..»
-
Rhodolhél:i confeél:io. 7. T 09.1 g
7. 57. 10
Rh~a.
57' 10
7'
Rhoë.
7. 4 s· ( 5
Rhœas papauer.
Rbœtiscompofitio. 7. 1°9.2.1:
6. 57.7
Rhogm e.
7. 6 9. 1 5
Rbu.
7. 57. 17
Rhus. "
7.57. 1 &
Rhus conana.
3. 3 s· 11
Rhyas quid.
3. 35. %. 0
Rhyadi s curatia.
7' S7.'2.I
Rhypo s.
2.. 7. (7
R~rrhmus quid.
7' 32..1.7
~c~~m.
,.147' 10
Rlcmm um.
2.. 10. 17
~gor~s feb~~es.
Rigons febrilis curatio. z. 3 o. 1.J
Rimaru manicu ratio. 6. 50. ~
'Rimas naturalium curantia.lib. 3pagi·97 · lin·7·
Rimas lèdis curantia. 3' 97' 7
3.4. 1 9
Robiah erba.
57. 6
7RoCa:.
,. 145, 3 9
Rofaceiconfeél:io.
Ro(atu m fuffimen_ ,. 15 o. 3}
1. 40. 30
Roftra animaUum.
7. %.1.. 36
Rubia paffiua.
5.16.3 4
Rubetr eranref igna.
Rubetr e ranre remedia. S. 16. 37
,. 16. 1.1:
Rubric a fynopis.
7.13.1 9
Rubus.
,. 32. 2.>
Rubus caninus.
7' 8,. 6
_
Rufi hiera.
Rugofi corpons curatio. J .14.1 I:
7. 39· 15
Rumex .
7' 39. 2. 5
Rumex acuta.
7' z7. $
Rumex grandis.
4.1.5- 1.l
Ruptio nis curatio.
7, 53· u.
Ruta. .
7· 53. 2.%.
Ruta fatiua.
Ruta fyluefl:ris. 7' 47· 2.9: 7.5Z.
2. l!-.
Rutre fylueftris remedia. S. 14- 6
2.. 7. 17
Rythm us quid.
S.
4· 18·4
Acer ignis.
Sacriignis euratio.4' 18. 1 %.
Sacri oms fraél:i curatlo.lib.6
pagi.6s . Un'38.
Sachar mel.
7' 44· 3'
7. 57·2.9
Sagapenum.
7.133- 4 0
Sagapeni coaio.
7' 5':'5
Sai.
7' 5· 2. 8
SaI crematus.
7· 13 Z,.z.7
Salis coaio.
7. 86 '7
Sales theriaci.
7. 6 . 19
Salis fios.
7· 6 .2.l
Salis !puma.
Salamandra.
7· 57·3%.
5. 16. 6
Salamandta! notœ.
5. 16.9
~alamandrre curatio.
Saliua hominis ieiuni. 7' 59· 10
,.18.z .
SaUx.
43. l~
J.
Salfamenta.
S
Salfament~mthyruù~
Salfolum V1S_
7. 6 4. 1 7
7. 1• 19
�INDEX
7.60. 3'&
Scolymon.
lib.3. pa.8 1 • lin. II •
Saluia..
7. u. 9
6. 77. 2.~
Sambucus.
7. 5· %.I Sanguinis profufionis ex vena ar~ ScolioCis.
.teriavc & naribus,curatio.lib.4. Scolopendra marina. 7.60. p .
Sarnia rub'tica.
7. 16. 2. 3
Scolopendrre fiue terrefl:ris liue ma
pagi. 3 9 .lin. 1 J.
SampCuchum.
7· 57' 35
rinre morCus notre.
5' 7. ).
7' 57· ,8 Sâguinis deftillatiom fcbribus quo
Sandaxacha.
modo curanda.
,.. 37. 15 Scolopendr:E terrefuis aut marin\:
Sandatachre coétio.
,. 131' 7
morCus remedia.
,5. ,. 8
Sandarachre figna.
5. 2. 3. 8 Sanguinem vomentium curatio.lb
Scolopcndrion.
7.60. 3 S
Sandarachre temedia. . 5. 2. 3• 9
bro.,. pagi.60.lin. 19'. .
6.4. 1
Sand}-x.
7. 58. z; Sanguinis fluorcm in mulienbus fi Scolopomachamon.
,.60. ,9
Sanguinaria.
. 7·54, 3 3
ftentia..
3. 101.4 0 Scormon,
.,.61.1}
Sanguis quilibet. 1.41 ·7: 7· 3.4° Sapa.
8. "3.3 1 Scoria.
Scorodon.
,.61. ).
Sanguis bubulus.
1. 41. 8
8
Sapo.
7' 5 .7
7. 61. 7
Sanguis caprillus. 1.4 1 • 10: 7+9 Sapo Conftantini.
7. 1 05' 3 l Scorodoprafon.
Smguis fylueftrium caprarum.1i~ Sapphyrus.
7.61.9
7' 42.. 10 Scorpiolâes.
7' 61. 1 X
bIO'7' pagi+ lin.l,.
Saprotes.
7.5 8• 3 Scorpius tcrrdb:is.
Sauguis chamreleontis•. ' 7' 4· 7 Sarcocolla.
7. 5,8'· 9 Scorpionum iétus ligna. 5. 6. 8
Sanguis columbarùm.
7.4. ( Satcoma.
3. 45. 1. Z. Scorpionum iaus remedia. 5 .6.14
Saguis terrefuis ci:oco~i1i. 7·4· 14 Satcomata quibus curentut. Iib.3.- Scorpionum periculo[orum iéti~,
SBhguis equotum admdfanorum •
congruum medicamêtum.üb.).
pagi'45' lin. 2 5 •
5. 1 5. 1 1
lib.7· pagi.4. lin•I 5 •
, SardOë herba.
pagi.6.lin.3S: 5.6.38.
'
Sauguis galliriarum cohortalium • Sardonire herbre ligna. 5. 2. O. 2. 0 Scorpius marinus.
7. 6I.I~
lib.y. pagi+ lin. 1 o.
Sardoni:E herb:E remedia. 5.2. 0.2 3 Scorpionis marini iétus auxilia. 1i~
Sanguis .l1œdinus.
7' 4. I:t. SardoniusriCus.
5.2. 0 • %.3
bro. 5 .pagi. I l .lin. 3 9.
'
Sauguis hircoruni.
7' 4· 14 Satyriacum antidotum.,. 95.2.8 Scorpiuros.
7. 2.4. ~,
Sanguislep?rinus.
1.41.8 SatyriaGs quid.
6. 36. 1 X
3. 95' 2.4 Scrotum.
Sanguis noéture.
7· 4· 4 Satyriafeos curatio.
3. 95, 2. 9 Scroti inflammationis notre.lib.3_,
Sanguis palumbi.
7' 4. 1 Satytion.
7. 5 8. 13
pagi'94· lin •u •
Sauguis porcelli iuuenis.I. 410 1o Saura.
7. 58. 2. 1 Scroti in8ammationis cutatio.1ib~
Sanguis ranarum.
7.4· 7 Saxiftaga;
7. 58. 12.
3- pagi.94· lin•I 8.
'
Sanguisrièinorum.
7.4. 7 Saxiphages. '
7' 58. l 1 Scroti pruritum curantia.3. 9$.).
Sanguis fuillus.
7' 3.4 Scabies quid. 4.4.17: 4.4. 2.0 Scrupulum.
'
7. 157, g
Sanguis taurorum.
7' 4. 14- Scabies vnde nafcatur. 4. 4. 18 Scy tales morfus noœ & remedia •.
Sanguinis taurini ligna. ~. 2. 1. 3 2. Scabiei curatio.
4.4.2. 1
lib·5· pagi.9.1in.I4.
Saguinis taurini reniedla. 5 •z.I. 37 Scabiem fanantia medicamenta.ü~ Secundre.
6.45'.37
Sanguis turturis.
7' 4, 1
Secundas cducendi modus.libIo.Ci
bro·4· pagi+lin.3 5.
pagi.45' lin. 3 8.
Sanguis vefpertilionum. 7.4.5 Scammonia.
7. 60 .1:6
Sanguis vr[orum.
7.4. l: ~ Scanunonia inter omnia purgitia Seâis eryfipelata quomodo curcn •
ftomacho eft aduerfiffima.lib'7'
Sanguis tefrudinis tnarinlE quomo
tur.
3. 98.8
do paretur.
5. .I 2.. 3
pagi·74· lin•I 2..
Selache.
1'43. ~
Sanguinis per cucurbitulas detra.-. Scanâix.
7.60. 11 Selinon.
7.5 8.2.4
Wo. 6.2.4.10 .per totum caput. ~capularum compreffio qui no[ca~ Seminis profluuium.
3· 95.9
Sanguinis per venas detraého fieri
tur.
6.64.4 Seminis profluuij caura. 3'95.n
debet precipuè per morbiinitia.li$ Scapularum compreffio quomodo Seminis profiuuij curatio.3.95.U.
bro.6. pa.u .lin.4 0 '
6. 64. 7 Semen genitale redundans quomo
curetur.
Sanguinis per venam dimiffio.lib. Scapulre ftaa:E quomodo nofcan1
do minuatur.
1.18. 7
6.pa.2.l.Iin.z.9.per totü caput.
tur,& curcntur.
6. 64. S Seminaria vafa.
9. 3 6. ~
sanguinis per venas dimiffio quo~ Scapularum rupturam qui dignoI; Seminum co&o.
7' 134. z.x
modo adminiftranda. 6.2.2..5
cas.
6.64. 6 Scmimcdimnus.
l' 158. J
Sanguis quo tempore mittendus.li Scapularum ruptura quomodo cu SerniCextarius.
7' 157, 4 0
.
bro.6. pagi.2.2.. ~.8~
6. 64. 7 Senedo herba.
rctur.
7. 2; 5 01 S
Sanguis qua retate dirmt tendus.w Scilla fiue fcyUa.
7.60. "9 Seneéhts anguis. .
7. 17. z
bro.6. pagi.2. :.lin.I 3._
Scillini pallilli confeéüo. 7. 84.2.4 Senum viétus ratto.
1. 1 3. 30
Sanguis redundas detrahedus eft • Scillinumoxymel.
7.88. :z. Sepi<E.
'
1.42.. 38
Scillites acetum.
' 7. 87. 30 Sepire telta.
lib.6. pagi.2.I.lin'32..
.
7.58. 3$
San~uinis copia duobus modis ca Scincœ.
7. 60• 25 Seps.
7.59. 7
pttur.
6.2.1. 33 Schinos.
7- 64. 1 1 Septi tranfuerfi vuInerati nota! • li~
SangUinis copioû not:E. 6. 2.l. 38 Scirrhus.
3· 84· 11: 3.89.16
bro.6. pagis S.1in.:z.6.
~
Sanguinis fubtct cutcm coëuntis Scirrhus exaétus.
4. 1. 5. 38 Scrapias.
7. 51. ).
cura~o: \ .
4' z. 5 • 9 Scirrhus non exaétus. 4'" 5 . , 9 Scrapionis Mel<Ene. 7. l%. 5. 38
SangUintS e nanbus ptoRuuium fe; Scirrhi curatio.
4. 26. 9 Seriphium.
7· S8. 31:
3'46.21 Schittos lapis.
dantia.
7.41. z.z. Seris.
7. 58.18
Sanguinis è naribus proHUuium in Schamos dia.
7·
64· 19 Scrisfyluefuis.
7. 33. 2.J
febrib 9 quomodo curctur. 2..37. 1 8 Schœnu anchos.
7.64. 15 Serpillum.
7.2.z. 3S
Sanguinis ex ore profluuium [c < ' Sclcroma vted.
3.1°7. 16 Sertulacampana.
7. 44.39
dantia.
f2. 51. 2.7 Sclcrophthalmia.
3· 33. 8 SerumlaéhS. '
,. 15. 1 9
Sanguinis renum profluuij curatio! Sdcrophthalmia! curatici. 3. 3 3. 9 Sc[amoï~cs!
7. 51). r.
�1 ND E X.
Sefrmum.
7' 59· 4 Smegma Peponatum. '7. T 05' 12- Sphongion malagma. ,. 139.19
7'99.; °
Sefaminum.
7.147.4 Smegma quod capitis defluxiones Sphragis Polyicl;r.
Spica
nardi.
7·47.
40
exiccet.
7.105.2.6
Sefeli.
7. IS. 4: 7· 58. 35
7. 48. ;
Sextarius·7· 157. J Tl 7. ] 57. 1 9 Smcgma ad cicatrices nigras • lib. Spica nardi indica.
Spica nardi Syriaca.
7' 48. ;
Sextarius aridi méfura. 7.157.40
4. pagi. ;6.lin.6.
Spicula
educentia
medicamrnta.l1
Sextarius Italicus.
7' 157, 35 Smegmata caUiblephara. ~. 34.:1. 6
bro,4.pagi·39. lin ·5.
Sialon.
7. 59· 9 Smilax.
7' 61.19
7. 4. ; 8
Siccitatis curatio.
1. 33- 10
Smüacis not:E.
S. 10. 5 Spina aloa.
7· 5· J
5. 10. 6 Spina fEgyptia.
Siccum in primo ordine. 7. J. 3 1. Smilacis remedia.
7· 5' ;
Siccum in fecundo gradu. 7' 1.1 Smilion,ad abfcdfus. 1. 1 J 9. 19 Spina Arabica.
Siccum in tertiogradu. 7.1.3 Smyris lapis.
7. 4 1. 1 Spin:E qua ratione gutturi eximan
[~.
6.17·4
Siccum in quarto gradu nihil eft Smyrna.
1. 61.2.0
<]uod non vrac.
7, 2.. 6 Smyrnium. J. ~6. 4: 7. 61. 17 Spmas educéntia medicamenta.li,
~ro·4. pa'39.lin'5'
7. 6~. 6
Sicyonium fi'mplex. 7.148. 19 Solanum hortenLè.
Spm:E
dorfi confraél::E curatio. lib.
$ôlanum
halicaccabon.
7,
6;.
'7
Sicyonium copofitum.7.148.11:
6. pa.6 5.lin'H.
Solanum hypnoticum. 1. 63. 8
7· 14 8 • 3 1 •
3. 56. 1[
5.1 OdO Spirandi difficultas.
Sieyos.
7' 59. 10 Solanifufiofi not;r.
S!,odiacon
collyrium.
7.111.6
Sicyos agrios.
7 59' 2. 5 Solani furiofi remedia. 5' z. O. t ,
1. 62.. 9
Sideratio.
4.16.10 Sole exulti quomoclo curentur.lib. Spodium.
Spondyli.
1·
42.. 2.9
Siderationis curatio. 4. 16. 1:'
1. pagi.18.1in.2.6.
S!,ondylion
fiue
fphodylion.lib'7.
Sideritis.
7. 11. , 1. Solare cyphi.
7' I5 J. 3
pagi.64· lin.8•
Sideritis Achüle<t.
7' S 9· 14 Solena.
6.61.39
7' 61..4Spongia.
Sideritis hcraclia.
7' 59- 14 Soillitiurtt ;riliuum.
1. 41. 10
Spongia
cremata.
7.
6z.. ~
Sideros.
7' 59. 16 Solll:itiurn hyemale.
1. 47. 6
7 .•61 • J
Sidion.
7' 57· 15 Solll:itio hyemali quid faciundum. Spongos.
Spuma argenti.
7.410 1 S'
Siliqua pondus.
7' 157.8
lib 01 , pagi'47' lin'7'
Spum~ argenti notre. 5. 2.~. l S'
Siliqu:E.
1. 39. 2. 1
1 _ 44. 1 3
Somnus quid.
1. 44, 1 5 Spum:E argenti rcmedia. 5.1.~. t 9
Silphe.
. 7. 59· 3 S' Somni commoda.
7' I l . 1.6Silphium.
7.59.3 8 Somni tempus optimum. libro.l. Sputna nitri.
Sputi
pr:ECagia.
1.. J 5. z. ~
Silurus.
7' 59· 33
pagi·44· Iin. 17·
Sputum
cruentum
vndc
fiat.lib.
30
Somnus
per
diem
non
bonus.
lib.
S~yb~n.
7. 59· 3
pagi·5 8 • lin+
S~nap~.
1.36.8: 7.47.38
J. pagi.44.1in. 18.
~. 5 9· 4S~ap~frnus quo;>modo fiat. 7.144. t Som nus noétumus optimus. lib.l. Sputi cruenti curatio.
Smaplfmus qUlbus vti1is fit. lib. 7'
Squama.
7' 40. 8
pagi.44· lin.2.3 •
7, '3[' 3J
Somni terminus <]uis. r. 44. 2.6 Squamœcoéèio.
.pagi.1 4 1.lin.I 3'
7. 40. 8
3. 84. 2.1: 7' 6 J. 3 1 Squama œris.
Smapifinus quibus vitandus fit. li~ Sonchos.
Ferri.
7'
4°' I l
Squama
Sopores guomodo curcntut. lib. 1.
.br~·7·pagi. 141 ,lin. 3 J.
Squama
heUtis.
7·
40' 10
Sm,C1put qua ratione inciclenclum. pagi.45 . lin. 1 J ,
7.4°.
1~
Squamaftomomatis.
,lib.6. pa.4.lin .2.1..
Soporis noxij curatio. :1.. 19, 1'1
Squatin:E.
1; 4;' 4Slngultus vnde oriatur. 1. 36. :. Sorba.
h 39, 9
I. 4 z.. ; 0
Singultus curatio.
1. 36.1 Sorbus.
7' 49· 5 S'lui!1:E.
Stachys.
7.61.
1 S'
16
Sinon.
1.60. 3 Sordecul~ aunum.
7. 57.
Sinus quicl.
4· 36. 1 0 Sordes balneorum.
7.17.1.4 Staél:icum Prorechij coUyrium. li"
bro'7' pagi.Il2..!in·B·
Sinuum curatio.
4. ;6. II Sordes paleftrarum. 7' 16.2.81
Staltica
collyria quid.
3. 3 1.1
Sinllum difttrenti;r.
6.46. ~ °
7· 57' 15·
7, 1h 34
Sinus rhacodcs quomoclo curétur. Sordes ex ftatuis :Ereis detraél:t·!i· Staprus.
Staphileparton.
3. 5 1. 9
bro. 7. pagi. 57.lin.H.
~b·4. pagi.; 7. lin. I l .
Sraphylinon.
7'
18. z.~
ex
vafis
in
quibus
mulrum
Sordes
S~on.
t. 36. 4% 7.60.6
7' 61. 10
olei inht refcit,detraé1: t ·:-· 57·2.2. Stapbilinus.
Slr;ron.
1.1;.33:7.63.14
Siriafis.
1. 8. 36 Sorio
7' 4 6• 8: 7. 6 4' 15 Staphyloma. ~. ~6. 14-: 6.10. 1 S
J. 8.37 Sori coéHo.
7. 1) 1. 3 z. Staphylomatis ruratio. 6. 1 o. Z. [
Sitiafis not:E.
7- 6:.. 11
Sitiafis cllratio.
J. 8. 39 Sotera,anticlotum.
7' 9°· 4 Steata.
Siricum.
7. 58.1 Sparganium.
7. 6 I. 34 Steatomatis proprietates. 6. l. 0'4
Sifarum.
7' 58. 1. Spartos.
7' 61. 36 Steatomatis curatio. 4, Z.7· 36:
6. 10. 6.
Sifalum.
7.60.1 Spalmus cy'nicus.lib.;.pa.2. 5, ) 7'
Sregnous.
.
1. 1". 10
Sifer.
7.60. S
7·74·l.5·
tranfrn ar1l1us. 7· II. 15
Spathe.
oSiltole.
2.. 5· 37
7' J 37' I I Stellio
Stellionis trâfinarini morfus rem~
Slfymbrium.
7' 60. 1 z. Speclarium.
7. 61 '4°
dium.
5· 7' 16
Si,ti~ vnde fia t.
1. 34. 1 0 Specularis lapis.
7· 61. 39 Stcphani;r.
6.4. 15
Slt1rn in febribus placantia .lib.1. 5phacelos.
4.Jo. 13
Stercus.
7.
35· 9
pagi. 34. lin.19.
Sph:Erion,ad ardores. 7' 1z.7· 16
6.13' l:3 Stercus auium cohortalium.1ib.1.
~lllari~is caput.
7' 3 1 .4 0 Sphagitides vence.
pagi.3 5.110.1;.
7.61' 4 0
Slllcébca rnedicamenta·7· 10 9·34 SpheclariulTi.
Stercus
bubulum.
7' H' t.<J
,.66·37
ma
Sphecle.
Sllleg ta·7· 1 C3' J 6: 7.1 ° 3. J 8
7· ~ 5. 1 1:
~ 6·48. 31 Stercus canum.
'lg~a :uidum quod ARlepios Sphin8:er.
Cltllt.
7' J. 04. 40 Sl'hlandmont
7- l S·l 0 StcJ:cuHafrillwn. ... ,. H' 18
�INDEX
6. 1 1. 6 Telephiort.
7. 65~ 2.;
Stcrcus ckoniarum.
7' H. %.6 ~ulfufio ocu[orum.
7.65. 2.6
Stercus columbarum fyluefrrium. Suffuliones oculorum quomodo cu Telis.
Tellina:.
7.64' 39
rentur. 3. 39.20: 3' 39'40'
lib. 7. pagt. 35 • lin. %.2.. ,
Stercus crocodili fluuiatilis. !tb. 7. Sugillata qllomodo curentur.lib. 3 Temperamenti optirhi notéE.lib. l
pagi.2.6. lin•.t8.
pagi·47· lin .%.6.
pagi·3s· lin·P·
7' 62.. 19 Tempus purgationi idonet.llu.lib.
Stcrcus crocodili terrcfrris • lib • 7. Sui! us adcps.
Suilla caro.
1.4°. 15
7· pagi·7 3 • lin. Ho.
pagi.3.S' ~rh3 1.
1. 4I. %.
Tenefrnus.
3. 71.1.5
Stercustem.
7.61. I4 Suillumiecur.
3. 7 1 • H
7' 510 1 %. T enefmi curatio.
Stereusln~antium.
7.35.14 Suillus talus.
3. 2. 8. 3
7. 2. 5' 3 1 Tcnfio.
Stereus luporum.
7. H' 15 Sulfur.
7. 1) 2.. Z.7 Tephra.
7.65.16
7' 35.2.7 Sulfuris coé'l:io.
Stercus munum.
Stercus palumbis.
7' 35. %.Z. Superciliorwn defIuuium curatia. Terebinthus.
7. 6 5· 3
Terebinthinarefina.
7' 56. 39
Stercus Itumorum.
7' 35. 2. 9
lib.; .pa'34.lin'40'
6.69 • .1.9 Terebinthus vitium. 4.2.0. 33
SteriUtatem emédantia. 3. III. 1 ° SUla.
Stemutamcntum citantia • lib. 3. Surre fraéère curatio. 6.69' 3%. Terebinthorum curatiol4' 2.0.38
7.6 S. z.
Su.tditatis rcmedia.
3. 43' 39 Terminthos.
pagi·46•1in• 1 3.
7.146.16 Terra.
Stemutamentum [edantia • lib, 3' Su[mutn.
7. 16. 1 l
Sufi"num compofitnm. 7. 146.:z.l Tena ampelitis.
7' 16.2.9
pagi'4 6 • lin. 1 S·
,
Stcrnutamcnta in febnbus quomo Sufpiriul1l vndeoriatuF. ,.56.19 Terra Armenia.
7' 16. 33
do curentur.
1... 31.. 26 Sulpirij curatio.
3' 56. u
T erra Chia.
7' 16. 2. 5
Stigmata quomodo curentur.lib.4 Sulpiriofiqui.
3.56.16 TerraCimolia.
7. 16• %.7
pagi. 9' lin. 3.
Svea.
7.63' u
Terra Cretic-a.
7.16.30
1. ;8.2.9 Tena Erethrias.
Stilllcidiu vrinre euratia. 3' 8 1..15 Sycamina.
,.16. 31
7.61..;1 Syce.
7. 6 3.1.8 Terramedicata.
Stimmi.
7.16.16
1. 3 9 • .1. %.
Stœbe~'
7· 6%.. 34 Sycomora.
Terra pinguis.
7' 16.1 >
Stœchas.
7.61..34 Sycomorus.
7.63' 35 Terra pmgitis.
7. 16. p.
Stomaého inijcieda malagmata.li. Sycoli:s.
3. H. 3 Terra tamia.
7. 16. %.>
bro. 7. pagi'I3 5• lin. 8.
Symphyton magnum. '7. 64. 4 Terra felenufia.
7. 16. t. 5
Stomaèhi àtteé!:us & eurano.lib. 3 Symphytum pètrreum.7. 63' 40 Terrre cuiufiibet coého. 7. 1 3.1.. 30
. pagi.65. lin ·3 1•
Synancbe. 3' SI. 35: ;. SI. 38 Terrre intellina.
7. 17, S
~tomacho in febrib 9 'Jure cura ad~ Syncopes notre.
3.63. 2. 8 Terrefrris crocodilus.
7.6 o. 2.4
hibenda.
2.. 3 0.10
Syncopes emendatio. 3.63' 3S Tertiana exaéta.
t.. r 8. 1 X
Stomaehum adurendi modus. lib. Syncope in febri ex crudo humore Tertiana extenfa.
1. 18. 14
6. pagi.2.7.1in.%+
redundante orta preffis) quid ad~ Tertianre noth~.
_2..18. ; 8
Stomachid.
3. 67· 5
hibendum.
2.. 2.6. 38 Tertian;E [puri;E.
2..18. 38
7' SI. 14
~tomatica medicamenta. 7.106'7 Syncope ob pr~tenues humores op Tcfta oftreorum.
prefiorum curatlO.
z.. 2.7.6 Tdl:a fepire.
Stomaticorutn tnediCalnentorurn
7' 58. 38
7. 106. 1 ° Syncopes ali~ caur~. z.. %. 7' 2. ° Tefrrefomacum.
v[us varius.
7' 51.10
Strabifinus.
3. 40. 18 Synopis rubrica.
7.16. 2.I Tefticulorum natura. 6. 35. 38
Strabifmi curatio.
;.4°. 19 Syriaca.
1. ;9, 2.1
Tefticu[orum temperaturre notre.
Strangulatorl,lm euratio. 3.sz..34 Syriacus Hquor.·
7. 50,'17
1. :p.17'
Stranotes aquaticus.
7' 63. 1. Syringotomon.
6. ;0. l Tefticuli inftammationis not~.lib.
Stratiotes terrcfrris.
7' 63' %.
T.
3· pagi·94· 1in· 1 3Abis notre.
Strobüus.
1. 3 8 • 39: 7· 39' 5
• 3. 61. 15 Te[hcu1i inftammationis curatio.
Struma quid+ 1..6. 3 1 : 6. 19· 9
Tab~s curatio. 3.61. 3Z.
3· 94· 17'
Strumarum curatio.
4- :6. 3 %.
Tabls corpus con[umentis Tefuculos incenros curantia.lib'3
Strumarum curatio qurc manu a$
z.. 2. 8 • 2. z.
cura tio.
pagt.94. lin4 0 '
hibetur.
6.19' 17 Talus [uillus.
7. 51. 11. Tefuculorum carnem excrefcenté
Strumre incurabiles.
6.19. 14 Talus bubulus vfrus.
7.5 1 •14
curantia.
3· 95· 1.
7.45' 3 1 T a1i articulus luxat9 quol1lodo cu Tcfriculi animalium.
Strurhia mala.
1'4°.34
1. 39' 36
Struthiocame[us.
retur.,
6. 81. 34 Tefticuli metum
1. 4°.36
Struthiocamelorum oua. 1.4°. 6 Ta~arlx.
7. 47' Il. Tefticuli gallinaceorum fagmato~
Sttychnon.
' 7. 6 3' 5 Tanchon.
7. 6 4.1.7
rum.
1.40' 3S
Stultitia vndc fiat.
3• 16. 7 T auri fanguinis notre. 5. Z.I. 3 l. Tefuculihircorum
1.4°. 36
Stypteria.
7.63.14 T auri fànguinis 're~edia. 5.21.; 7 Tefuculi taurorum
1.4°. 36
Styrax.
7. 6 3. 19 Taurorum tcfrlcuh.
1.4°.3 6 Tcfutudinis marin~ fel. 7' 7 1.1. 5
Suber.
7. 69' 2. Taurocolla.
7. 64' ;4 Teftudinismarins: fanguis quomo
Submiffio pulfus.
1... 5. 37 T axus.
7.61. 18
s· ll.. 3
do paretur
Sudor.
7' 26. 2.7 TecoUthas.
7.41. 30 Tetanus quid 3' Zo8. 3! 3· 2.8.6
Slldorem clidentia.
1. 1- 1 16
7' 18.15: 7· 53' 1.0 Tetanus vnde nafcatur 3·2. 7.37
Teds:.
Sudori in Jcbribus quid adhibcn' Tela.aranei.
7' 10. 1 Tetanorum not~
3.2.8.12.
1.. 31. 7 T.e1orum dtffercntire. 6. H. J 2. T etanorum curatio
dllm.
3. %. 8. 2. 3
Suffiminum vfus.
7. IS0. 14 T da duplicitcr extrahuntur. lib.6 Tt'trapharmacum Bafilicum • lib.
Suffimcn crmaton.
7' 150' 37
pagi. 53 .lin. 35.
7.pagi.1 18.lin.1-3.
Suffim nlilmum.
7. 1 5°' 37 T cloxû extrahédorü mad9 .6. 54.1. Tettigcs.
7.65.6
~uffimcn ro[atuJ1l.
7' Ij o. B
e1cphia.vlccra.
, 4· H. S ~eucrion~ 7.65.14: 7.
3~
T
:r
'O.
�INDEX
Teutlon.
7.65. io
Thaidis ceratlUl')..
, ;.48. 9
:l'balafreros collyrium. 7, Il5. ; 8
7' ~ 5· :.6
'l'haliett:um.
7· :.5· :.9
Thapfia.
Thapfire corno.
7' J 34. 8
Thapfire remedia.
s. 2.4• .t.
Theion.
7· :'5· ;1
.TheIypteris~ ,
7. 2.6. :.
Theodoretus dia anacardion.lib.7'
pagi.9l.. lin·H·
Tneodoretus fine anacardijs.lib'7'
, pagi·92• lin ·39.
Tneodotion minus. 7. 113. 18
Theriacreprreparatio. 7' 84· 37
Theriace quibus vtills. 7' 85' 16
Thcriace aduer[us virulenta & le.
thalia venena, vipera! morfus, &
fcorpionis iél:us.
5. :.. p.
Theriaci pafulli.
7. 84·2.8
Theriad iàles.
7. 86. 7
7.2.5. 36
Thermos.
6. 57. 19
'l'hlafis.
Thlafis duplex eft.tibro fexto, pa;
gi. 57· lin. 2. 3.
Thlafpi.
7' 2.6.6
3 • 4+ 16
Thlafis curatio.
,T horads morbos qure figna pr~ce
dant.
1.46.5
,Thorads morborum figna vbi ap
paruerint quid faciûdü.I.46.1
,T ho!ads morborum fignis conté.
ptis qui morbi oriantur. 1.46.14
,Thoracls vulnerati nOI:~. libro. 6.
pagi.5 5. lin.19·
Thridax.
7, 2.6. 9
Thronus Marcellius. 7.100.10
Thuris iachryma.
7.4°. 34
Thryx.
7.66. 32ThyJacitis. 7.45- 13 1 7' 48. 8
Thyiax.
7' 1.1 O. 40
Thymbra.
7' 2.6.17 ,
Thymbra agreftis.
7.2.6.18
,Thymbra hortenfis. 7. 2.6. 18
Thymdrea.
7. :.6.2.1
Thymus.
7. 2.6. 15
Thymiquid.6. B' 2-5: 6'42.. 38
Thymorumcuratio.
6. ;;.1.6
Thymi muliebrium locorum quo;
7' 4;· :.
modo curentur.
,T hymos pudendorum curantia.li.
bro>3- pagi, 97' lin.3 o.
Thynni pra:grandes. 1. 43. 10
Thynni làlfi caro.
7.64.2.8
Tibire fraél:re cu ratio • tibro [exto.
pagi. 69' !in. ;1.
Tilla.
7.69.6
Tinétorium granum. 7' 34. I I
1:'iphodes febres.
2.. 2.1. .1
1:'i t anus.
7.66. 1
'l'~thymalus.
7. 6 5. 31
,T1tiaI?-us,pdfus cmolliens. libro'7
TPagL'15 z.'. lin. 3If
Otnentum.
7.17. 38
T onfi,Ua!.libro fexto)pagina quin~
dccuna.linca. %. 3 ~
°
Tonfillarum curatio. 6. r). 14
TonfiUarum inHammationem cu"
rantia.
3" 5 o. 2. 1
Tonfillarum vkera quomodo curé
tur.
. 3' 50. z.8
Tophus.
. ;. 117' .I 0
Tophi vndena[caqtur. 3.113' 1.&
Tophos curanti..~
;. 1" 3.193. 7z.. 1 J
Tormina.
Torminum curatio.
3. 72. 2. S
Torpedo marina.
7' 48. 14
Torpedines. J. 43' 2. : 7' 4 8 • 14
Toxicum vndediél:um. 5.2.1.2S. u. 3
Toxici notx.
TOxlci remedia.
5. 2.I. 6
3· 34. 1Trachoma quod.
Trachomatis curatio.
3' 34.4
Tragacantha.
7.66.6
Tragium.
7.66.8
Tragoriganum.
7' 66. 14
Tragofitodes.
7.66.2.0
Tragus frumentaceus. !ibro'7.pa;
gi.66.1in.z.I.
Tran[ucrfi [epti vulnerati indicia.
6·55·2.6.
Tremoris cau[re.
3.19. 17
Tremorum curatio.
3.2.9.2.1
Tria in morbis ob[eruanda. lib. 2..
pagi.l.lin.lo.
Trirena.
6. z. 7' 19.
Triblium.
7' 157' P.
Tribolos.
7' 66. 15
Tribulus.
7.66.16
Tribulus aquaticus.
7.66. 16
T nbulus I:c.r:refuis.
7. 66. z 6
Triches.
7.66.18
Trkhiafis curatio.
3. 3 5. 8
Trichlfinus.
6. 57, 17
Tricocca.
7.45.6
Trifolium.
7- 58. 14
Trigle.
7' 66. :. 3
7. 97, ;1
Trigonus paftillus.
Triorchis.
7. 51. 3
Triphyllon. 7.43. 1;: 7' 5 8. 14
Tripolium.
7.66. 2.7
Triticum. I. 37. %.017.56.10
Trixago.
7. 70' 16
7.60. 40
Trixago palufuis.
'l'ryalis.
7- 69. 1 °
Troglodytes.
7. 6 7' 3
7. 66. 3 0
'l'rygon.
Tuber.
1. 37' 9
Tuberterrœ.
7.67.1.3
'l'uberculorum ani curatio.libro.6
pagi·5 0 • 1in.6•
Tumorum ceruicis curatio.libro.6
pagi.11.lin.13 •
Turdus.
1. 39· 3 3
Turtur.
1.39' 35
'l'ufficu1œ pueri curatio.libro.1 .pa
gi·7· 1inca. 33'
Tuffis vnde fiat.
3. 53· 1 z.
Tuffiscuratio.
3' 54· 3 0
Tuffis in fcbri curatio.1ibro.2.pa~
gî. 31. linca. 38.
T~ffilago.
7' 14- 7
Tylofis:
Tympanias;
Tyros.
3· 34'4
V.
V
;.86. H
7. 6 7.6
Ariquid.
3· 47· 38
Varos, facici, tollcn tia.lib. 3
,
pagl·47.lin.; 8.
V,-al?,.
6. 50. %I
Varlcum excrno quomodo fiat. lib.
6. pagi.,so.1in.z.6.
Vafa feminaria.
6. 3 6. 1Venre fphagitides.
6.2.3.:.3
Venre reél:io.lib.6.pagi.2.1.lin.2.9.
pel' ~otum caput.
Vener~s commoda.
J. 16.,31
V enen qu~ natura idonea fit.lib. I
pagi.I6.lin·3 8•
Venerem incitantia.
J. 16. 4 0
Veneri tempus idoneum.lib •.I.pa.
, gi.I7· lin.19.
Venerem exercere nequeuntes quo
1. 17, :'0
modo iuuentur.
Venere immodica lrefi quomodo
curentur.
1. 17' ~5
Venena.
5. 12..31.
Venenorum prrecautiones.1ib. S
pagi.1 3' lin. 1 I .
Venenorum prrecautiones diffiCÎ<l
les funt.
5· 13· J
Venenorum fimplidum enumerélP
tio.
S. 15, J
VenenorU quomodocficp aifumpto
rum remedia comunia. 5. [ 3.37
Ventris morbos figna pr~cedétia.
li.l. pa.46. lin.17'
Vêttis lTlorborulTl ligna vbi appa.:
ruerint quid faciundum • libr. l.
pagi'46 .linll. o.
Ventris morborum fignis ~ontem
ptûo qui morbi accidat.I'46.2.S
Vétriculi tépel:atur~not~. I.2.9'~
Ventriculi ficcioris notre. 1.2.9,8
Ventriculi humidioris notre. lib. 1
pagi·l.9· lin . II•
Ventriculi calidioris notre.libro. 1.
pagi·1.9· 1in. u .
Ventriculi frigidioris notre • lib. J.
pagi.2.9· lin. 1 5·
Ventriculi flatus vnde fiant. lib. 3·
pagi.68.1in.39·
Ventriculi flatus quomodo curen;
tur.
3· 69' 4
Ventris vuÏnera quomodo manu
curentur.
6. 31017
Ventriculus animalium. 1. 41. 4
7, 34· [
Venter.
Ven ter mergi .
7· 34. 2.
Ventris gallinre membrana intcri,
or·
7· 34· 3
7. 34. 6
Venter mufrel:E.
Ventcrpalumbi.
7.34· S
Veratrum.
7' 2.{. 2.4
Vera tri albi remcdia.
5' :.4· %.
Veratrum nigrum.
7. 2.I. 2.5
V cratti exhibendi modus. 7. 81#
37: 7- 83·3: 7' 83: 8.
tf:4 C.J~
�INDEX
1. 43tl6
Vlcera dirupta.
4.38.2.6
Veratrum quibus dandum.lihro. 7 Vinivires.
Vinum.
7' 49· 17 V kern diruptorû curatio.4' 3 8.31
pagi.8 t..lin'3 1.
1.43' %.r Vlcer~ male~ca dolofa'!) • libro.4.
Verbalèum.
7' 69' 10 Vinumalbum.
J.43. 19
pagl. 35. lin. 1.
Verbenaca.
7· B· ~ Vinum aqfterum.
Vinum craffum.
1. 43.18 Vlcerum maleficorum curatio.lib.
Vere qua: viétus ratio conueniat.
Vinum dulce.
1.43.19
4· pagi.3 5. lin.6.
lib. J .pagi.%. 3·lin.Z.6.
1. 43' 18 V1cera putrida quomodo fanétur.·
Vergiliarum cxortus. 1.47.1.5 Vinum rubens.
lib.4. pagi. 3 z.. lin.1..c.
Vergiliarumoccafus.
1.47.%.9' Vinum vermiculum. . 1· 43. l.I
V1cera ferpentia quomodo curen~
~ •. q: 2
7. 1 7' 5 V~umoligophoron.
Vermes tcrreni.
Vermes aurium curantia.libro.3' Vmum purgans inhymoplcls.lib.
tur.
4. 31-. %.:t
Vlcera fordida quomodo purgen"
pagi.41.lin. I I .
7' pagi·78. Iin.6.
tur.
4.3 I .1iri.I&'
Vermes in vlceribus quomodo ar~ Vinum vetuftum.
7· 49· 17
ceanttrr.
4.31.16 Vinum vetuftum nouo magis cale VIcera qua rationemattrrentur. u,.
facit & deûccat.
1.43. z.2.
bro+ pagi.3 0.lin.8.
Verruca quid.lib.4. pa. I1..1in.I9:
6. 51..40.
Vinum immoderatè fumenti quid Vlcera quœ glutinent medieamen"
J. 43· 34
Ve;rrucarum curatio. lib.4.pa. 1 %..
faciendum.
ta.
4.1.9. 1 r
Vini meracioris copiofè epoti re~ Vlceribus fupercrefcens caro qu~
lin. 2. 3: 6. n· 3.
medium.
S. 14. I2Verruca: palpcbrarfl quomodo au~
modo tollatur.
4. 3 1 • 3 J
ferantur.
6. 9' 3 ~ Vinum in quo ferrum reftinéttlm Vlccrum ~ni rcmedia. 3 '96. 3 g
Vertcbra: contufœ quomodo curé
7'59. 18 V1cera artlcuIorum qua ratione Cl!
fit.
tur.
6. 65. 3 1. Vinum oleo grauius eft.1ibro'7.pa
rentur.
4. 3 8• 37Vertebratum fratturœ curatio.lib.
gi.157· lin •.tI.
V1ccra capitis manantia vnde fiat
6. pagi.65.lin'32.
Vini fœx.
7. 66. 33
& quomodo curent ur. 3. 5· 39;
Vertebrœ [pina: luxatio.Hbro. 6. Viola.
7' '1.6. 36
3·6. 16.
Viola alba.
7. 40. %.0 Vlcufcula capitis denfa rubrâque
pagi'77' lin.16.
Vertebrœ [pinœ luxatio qua ratio: Violaceum.
7. 146 • 34
3. 5. 2. 8
quomodo curentur.
6. 77. %.7 Vipera.
7. 2 3. 16 VIceraocuIorum.
necuretur.
;. 35':.1
Vertigines vnde fiant.libro tertio, Viperœ morfus figna .libro.s.pa~ Vlcerum oculi curatio .libro • ).
pagi.I6·1in·3 8•
gi.8.lin·4·
pagi'3 5 • lin. 35'
Vertiginllm curatio.
3. 17.9 Vip erre morfus remedia .libro.s. Vlcera oris puerorum quomodo cli
pagi.S.lin.16.
Veficœ morbos ligna pr~cedentia.
randa.
J. 8. 1$
Viperœ maris morfus no tam ma'- VIc.us •circa os facrum vnde proue
libro.
J. 46. 31
Jus quâm fœminœ.
5.8.14
Veûca: morborum ûgna vbi appa
1. 39' ~
mat. .
7. 6z. 2.6 Vlceris mea os faerum nati cura"
ruerint quid faciundum. 1 .46. ~ 3 Viperinus adeps.
VeRcœ morborum fignis negleél:is Viperœ pellis.
7.19. 1
rio.
%.. 39.4
qui morbi oriantur. 1. 46. 39 Viride emplaftrum ad humida vi< Vlccra pudcndorum curantia. lib.
ria & carnis excrefcentias .libro.
Vcûca: morbi.
3'77.'1.7
3' pagi.I2.6.lin·3 3.
7 ·pagi.u8.lin.z.o.
Vcûca: exulcerata! figna. 3' 8 0.6
. Vlcera fordida plantarum quomo
V cûca: exuJccratœ curatio. lib. 3' Viride emplaftrum Macherionis.
do curentur.
3. Il. 5. u:
7.1 z.8. 1%..
pagi. 80. ün.14'
Vlccra tonf'ùlarum quomodo curé
Veficœ inAammationis notœ • lib. Virideemplaftrum fimplex.Hb'7.
3.50. 2.8
tut..
pagi.I %. 8.lin.I6.
3' pagi'79' lin. r J.
Vlcerl quomodo cicatl'ix inducen~
Veficœ inflammationis curatio.l& Viridevnguentum quo modo fiat.
da fit.
4· 33. B '
lib·7· pagi.14S • lin. 1 9.
bro. 3' pagi·79· lin •I 4.
Vlcerum vermes quomodo al'cean~
Vefica: vUlneratœ fignum.libro.6. V irulentorum prœcautiones.1ibro.
tur.
4. 31.1.6
pagi. 55 .lin. 3 z..
5' pagi.I.1iri+
Vlmlls.
7.55. H
Veficœ cruorem œdentis curatio. V irwentorum mor[uum remedia Vlophoni indicia.
5. 19. l6
lib+ pa.8 r .1uMO.
communia.
5. 1. %. 9 Vlophoni remedia.libro quinto pa
Vd1cœ refolutio.
3.82.34 Vifcum.
7. 1.6. 33
gina.I9·linea.z.o.
.
'
7. :.. 3%. V mbilicus muItis modis promi~
Vefparum morfus notœ. libro • 5. Vitex.
Vitis alba.
7. 'J. 38
pagi. 5. lin. 1 6.
net.
6. 2.8. z.8
7.8. 3 Vmbilici prominentiœ ligna. ·lib.
Vcfparum morfils remedia.lib·5· Vitis nigra.
Vitis fatilla.
7. 7' H
6. pa. z. 8.1in. 34. pagi.5· lin•IS •
.
7· 7. 31. V moilid promi(1entis euratio.lib.'
Vcrus attritœ fragmentum.hb·7· Vitis fyluc1his.
Vitrum.
7, 67. %. 0
6. pa.z.9.lin.3.
pagi. 56 . lin.%. O.
1'43'9 Vml:iilici procidentiam curantia.
Vicrus laboriofamvit:un agentlU. Vitulimarini
Vlcera Chironia.
4. 3 5· 4
lib. 3• pagi. 91.. lin. u..
lib. J. pagi.1+ lin. 5'
Vlcera Tclcphia.
4' 3 S· 5 Vncia.
Vittus nauigantium.
J. %. 5. 6
7. 1 57'7
4. 30.'1.1 Vnedon.
7. u. 8
Viétus proficifccntium.libro. J •pa V1ceris caui curatio.
Vlceris limplicis curatio.libro. 4' Vngues pifces.
1. 42.. 1.9
gina.24·lin. %.4.
pagi.%.!J.lin.39'
Vn~~is oculorum qui pterygion
Viétus fcnum ratio.
1. 13, ; 0
Vigilans coma.
~. rI. 40 Vfcera dolore & inflammatione
diClttrr.
3. 37.
obfe!fa quomodo curentur • lib. Vngues oculorum curantia.1ib'3.
Vigiliœ quomodo arceantur .libro
pagi·37' lin. %.6.
4. pagi.%.9· lin ·35·
~. pagi'44' lin'34'
Vlgiliarum in febribus remedia.lü Vlcera inflammata quomodo fa~ Vnguis oculi. hbro tertio. pagina
bl'o.1.. pa.2.8.1in.3 3.
36.linea.1. S_
nentur.
4· 19, 3S
'N
z.,
'~
�Vnguis'oculorum quomodo cùw
tur manu.
6. 10. 4
~. (26. 7
Vnguium vitüi.
Vnguium pterygium. 6.51.31
Vnguium comulorum curatio.1J.b.
6. pagi'5 l..lin.! 3.
Vngues comu(è>s euran~a.übro. 3
pagi.Il. 7.1in.6.
Vngues crucntos eurantia.libro.~.
pagi.I17·1in.8.
V ngues kabros ièparantia mediea
men ta.
3. 1%·7. n.
Vnguenta qu<c propriè dieantur.
7· 145, 7'
Vnguentorum alia fimplicia, aüa
7' !44' 18
compoJlta.
Vnguentorum fimplielum mate;
na.
7. 144. 2 9
Vnguenta eompofita omnia, eale~
faciunt.
7' 145· 14
V nguema compofita variJs modis
caldaciunt.
7. 14.5. 2. 5
V nguentum viride qua ratione fi ~
at.
7. I45· 19
Vnguentum Zofimi,ad tremulos
7. 143.2.4
œ!cbrarum.
V nguentorum coB:io. libro. 7.pa.
g1.1 p. lin. 37.
Vods exeJ;citatlO.
1. 1 1. 16
VoI<E manus offa fraB:a quomodo
6.68.2.1
. euremur.
omitus ettam fanis vtlUs eft.lib.
7· pagi.h. lin.6.
VomlCum citantia mcdicamenta
quibus prolint,qUibus non.Jibro.
7· pagl.8l..lin.8.
VOrturum citantia.
7' 82.. 14
VOmitus commoda.
J. 19· 5
Vomitum faeilem reddentia.hb. 1
pagi.19. 1in·7·
VOrnLtionem bilis eurantia .lil:p..
pagi·H. Hn'30'
VOrnLtus nauig:mtium. 1. 2. 5. 6
Vontitus fanguinis quomodo cure
,.60. 19
tur.
Vranium.
7. 114, 19
Vrinarum pr~fagia.
1.14· 34
Vrinarum mu[ta: differentij1i!.1ib.z.
pagi.14· oo.)7.
V rina.
7. 5 1. 2. 9
Vrina humana.
7' 51. 2.9
tvrinam humanam in pefte bibere
7. 51. )I
faIutare cft.
Vrina c<lpmrum.
7. SI. 35
V rina eamclorum.
7' 5 1. 3 5
Vrina maiaÜum.
7' sr. 3 °
Vrin a mulorum.
7' 5 I. 35
Vrina pucriimpubis. 7' 5 I. 34V rinam !ànis mouentia.l . 19. 18
Vrin<E difficu[tatem curantia. lib.
~.pagi.80.1in.Z.4: 3· 8.L. ,1 5'
Vnna: ltiUicidium eurantla. !tb. 3.
~agi.81.lin.I5"'
..
Vttnam non reddcntium, qUla lp~
~lUS ite! obftruB:um cft, cUIatlO.
lib.G. pagi'H.lin,4 0 '
.v
•
Vrinre incontinentia vnde.libro.).
pagi.8 ~ • lin. 37'
V rUla: incontinentia quomodo ru
retu\".
. ;.81'38
Vdil!llsadeps.
7' 6%. ~5
Vraca. ' J. 36.10: 7.4. 1 9
;.99. 37
Vceri atfeB:us.
V teri abICeHus figna .libro. 3 . pa~
gt.'i. 04. lin. 3 1.
V [.:rI ablèeffus curatio.libro. 3. pa
giol °5. Im.l..
V ceri cancrorum not<E.libro., .pa
gi.l06.1m.1.1.
V leU Cdl1Cros lcnientia.libro.;, pa
g i.l06·!J.n·3 I •
V ceri dcclinantis curatio. libro. 3.
P gi.l 04. lin. u.
Vœu exuIceratio vnde oriatur.lib.
3. pagi.I 5.lin.x7'
V ten cxu1ccrati euratio .libro. 3.
pagi.I 5 .lin.16.
V en mAatio vnde fiat. libro. ~. pa
gi.J08.lin.z.6 •
. Vteri inflationis not<E.libro.) .pa~
gi.l 08. lin.19'
Vccri inAationis curatio • libro. ;.
pagi.a8. lin.; 1.
V [en inflammatio multis de cau;
Ils accidit.
'
)' 1() 3. 1. 0
Vted inAammatiOl'\is.nota: • lib, ,_
pagi.I ° 3. lin.2..I. •
V tcri inAammationis curatio.lib.
3. pagi.l ° 3· lin·H·
Vten proddentia v~rijs ex eaufis
lib-3-pa.l1 o.lin. I I .
Vtcn procidcl1tis curatio.libro. 3'
pagl.lI o.lin.l.I.
V ten lèirrhus vnde. libro.3 • pagi.
10 7. 00.1 3.
Vteri [cirrhUm curantia. lib.,. pa~
gi.107· 1in . H •
Vtcri ftrangulatio.
3- 1 °9. 5
Vteri fuangulationis figna • lib.3.
pagL 1 09. lin. 7.
V [en fhangulatio quibus ferè acci
dat)& quo anni tempore .lib.)_
pagi.l09.lin.2 1.
V tilium ae dulcium potionum dif
ferenti<E.
7. 1 °7. 35
Vure.
1.38.11:1.38.16
Vuxpaff<E. 1.38.2.8: 7. 11 • 34
Vua.
6.16. 7
VU<Ecuratio.
6. 16.8
VU<E inAammationcm toUentia.li,
bro·3. pagi'5 1. lin. 7.
Vulpcs.
7.6. 2.4
Vulpinus adeps.
7. 61. 1.6
Vulua animal.tum.
1. 41. 4
Vulua vniuerfim ablata muliercm
[u peruixiffc.
3' Il o. 3 9
Vulu<E abrceffus figna. hbro. 3.pa.
gi'l04.lin.) 1.
VuIU<E abrccffus curatio .libro. 3·
pagi.I 05. lin. 20.
Vulu~ abfccffus curatio manu ad~
°
°
nt.
~bita
<ô.43.:.7
~Vu[ure canctorum notre. 1ibr6.~
_ pagi. 1 06. Jin.2.1 •
.Vulu~ condylomata quomodo cu'
rentur.
3. II 3.6
V uJu~ declinantis euratio ..libr(\, 3.
•
, pagl.l04·1in.u.
Vulu<E hœmorrhoïdes quomodo
curentur.libro tcrtio,pagina.II}
linea duodecima.
Vulu~ exulceratio vnde aecidat.~
bro tertio, pagina eécefIma quin
ta linea. 1 7'
VuIu~ exulcerat<E euratio • lib. 3.
pagi.I ° 5 • lin. %.6.
V ulua: inftatio vnde fiat .libro. 3.
pagi.l08.lin.2.6.
Vu/ua: in ationis not~.libro+pa~
gi.l oS. lin.%. 9.
V ulU<E inflationis curatio. libro. 3•
pagi.l08.lin.,I.
V ulua: infiammatio multis de eau
fis aecidit.libro. tertio. pagina cé
tefima tertia. lin. 2. o.
Vulu~ Inflammationis notre.lib. 3.
pagi.I 03. tin.2 1..
VUlU2C inflammationis curatio .li~
bto-3- pagt. 1 03 .lin.H.
VuJU3i! proeldentia variJs ex caw
fis fit.libro tertio,pagina ecntefi~
ma&decima.linea.lI.
Vù[ua:prociden'tis euratio.libro. ~ •
pagi.lIo.pagi.1 H
Vulua: rimIE & [dffunEvndefi"at.
libro tertio,pagina cêtefima duo
decima.1inea.3 6.
Vulu<E rim<E & fci1fur~ quomodo
curcnrur.
~. 1 J 3 . .[
Vulua:: Ccirrhus vndc .libro ççrti,o.
pagi.l 07' lÏl1.
V ulU<E fcirrhum eurantia.1ibro.3.
pagi. (07.lin. %.1,
Vulu~ fuangulatus.1ibro tertio,pa
gina 109.Jin.5.
'Vulu<E ftrangulat<E figna.libro.).
pagLlo9. lin'7'
VuJU<E ftrangulatus quibus ferè ac
cidat,& quo anni tempore.lib. 3'
pagi.l09·ün•11•
Vulu<E ftrangulata: euratio • lib.}
pagi. 109· lin •1 3·
l,.
X.
Anthion.libro feptimo,pa~
gina·48.Iinea.3 6 •
Xanthon medicamentum.
libro feptimo, pagina ccntefima
.
quarta.!inea. 1 ~ "
Xcria medicamcta.libro feptimo,
pagi.IOl.. Jin. 2.9·
Xwon,quod eft aridum,pûlotrum
a~ podagr~m.libro feptimo,pa#
gtna.l ° 5 • lmea. 36.
Xcrophthalmia .libro tertio)pagi~
na. ~ 3 .!inca.lZ..
Xerophthalmia: curati~ .libro. ~.
pagt. 33 • linea. 13.
.
Xiphion.
lib'7' pagi.49· lin•
X
-
-
,..Le
r. .'
.1/•
�ANNOTATIONES
Xiris~
7· 4 8 .3 8
XyrocoUa.
7· 64· ~4
Xyraphium medicamentum • lib.
8
3· pagi.6. Un·~9·
Xyris.
7·4 ·31
Xyfter.
7, I l ) ' 2.6
Z
Z.
Ea.
7. 1 3. 37·
Zingiber.
7· 14· %.
Zomos.
7.14. t 2Zopiffa.
7' 9· 36
Zopyros, medicamentum .libro.
feptimo,pagina nônageümatet
tia. linea.14.
Zofimi vnguentum. 7.143. 2-4
Zygia.
7. J 38. 18
Zyme.
7' 14· 8
Zythus.
7. %.4· 6
FIN l SIN 0 ICI S.
~ANNOT~TIONES
IN PRIMVM LIBRVM.
. In przfatione.
MagiCque Oribafium. Hanc fontentiam ex iis quœ paulo ante capitum enumerationê
habentur,ita reddidi. Ad verbum autem Jonat.~um pl ures egregios authores perlegiiJem
mag{folue Oribafium,qui &- ipfe vniuerJum librum in quo totam fanitatis tuendœ rationem comprehendimus, ex aliorum fcriptis excerpJit. quètmvero comprehendimus ma ..
lè congruat, quilibet poteftvidere : etji in hunc modum omnia habeant exemplaria. Q..!!,a.. te fi hœc placet fontentia,À,HMop.E~ in À'HM" hoc eft comprehendit mutandum eft. atque fi~
rcliqua conuenient. ,
Capite primo.
Naufea. Grœcè ejl,r;neu)'J'r:k,vflp,quodjignijicat Imfi~) & 'l'~e&OJ"Bp) hoc eft commouere, &,
turbare.
Linea. 12.
Przcordia. Grœci Ù'7ltl)(Ovdtell>! propriè appeUant prœcordia,tefte Cel[o.plinius tamen pbre~
nas quoque Grœcè voeari jcribit.Barbari vertunt ù7iO)(6vrflellx,ilia:quœ JI.. Vl (;)VEÇ & ÀCtÎ'ou~ç di
cuntur. Paulus hic pericardion Juperiorem prœcordiorum partem, quà os ventriculi eft,
(nam vetel'es hoc efiam cardian hoc eft cor vocabant) intelligit. Linea enim fox ta deci . .
ma hypochondria iuhet lana contegi.Galenus certè pericardiol1,cordis inuolucrumJiue mê..
branam qua corinuoluitur,appellat.
.Linea. 14.
Per Ce. Crœch.o,v~,hoc eft communiter.Solent huiufmodifeotjim applicari frequenter,eo~
que communiter dicitur:rarius cum palmulis &-vino veteri.
Cap. V.
Cibus Colidior. Grœcè folum Oï'f'{Op eft ' quod fignat cibum. Verùm relatione taRis &:
meliis,qui & ip; cibi funt, alii ncmpc caro, panis ,jimiliaque, folidiores reftè dicuntur.
Cap. VII 1. J
Oleo djfcoéto. Grœcè eft ,br{cp90u quod pojJet exponi, crudo, non cofto ,quemadmodum
(hn-+j~ cruditas.quomodo in tertio libro Jemet interpretatus fum. Verùm penitius rem con ..
fidcl'ans, inueni O:7TEcpeO~ idem cjJe quod 'lJoÎl\&",ç l(9i J.tEÎ'&:À~Ç ~tpe9~) vt latinis dijèoftum,
•
�I N P R. l M V M LIB R V M.
probè coflum.Suidas eodern modo exponit. Prœterea no~ideo, quo paRo cera in oleo
non caRo poffit liquefieri,quod paulu.s prœcipit.
.
Cap. XVII.
Rubefcat. Grœcè eft, 8 ml Tij'Ç k.eoÎCA:ç lUCA:Va~~,quod notatft color floridus appareat. Flo
ridu5 autem hoc [oco nihil a/iud flbi vult, quàm~iuidus,id efl ru ber. Namvt pallor
mortis,ita ruborvi tœ index efl.
Linea 29,
Apotherapia vtÎ. Exercitationis omnis perafEœ pars viti ma eft apotherapia, ecu
dicas recreatoria.Nam corpus expurgat,& laffitudinem a rcet.
Cap. X X VII.
Corpus decoloracum. ReRè Paulus CfX.eOI12p quod efl coloris penuriam,pro pallo ..
re.Sic etiam latini dicunt,colorem amifit pro eo quod ejl,expalluit.Cel[us libro Jecun ..
do,capite fecundo. Vbi.colorem decorémque amifit.pro pallidior euafit.Quêadmodum
e~ontrario coloratus cliâtur pro eo qui bono colore prœditus eft, eiufdem auth~ris
teflimonio.
Linea 3l'
Smegmatis. rmprejJus codex habet eUf'f'CA:CTI, manu fcriptus êOcpHf'CA:CT,:~truntp-abfter.,
foria me~icamenta flgnificat,eôque maluiJmegmatos~o,abulo~ti,quôd ejJet ,ommu~
nius &expurgandœ cuti accommodatum.
Cap. X xx.
Vincit. Locutio hœc Celfo jamiliaris eft, pro conducit, expedit, bonum cft, vt librQ
qnarto,vbi de tuffi agit: poft eamvincit tum am bulare.
Caf-
xx x VI.
Aue viticis. Omnia exemplaria habent cqvou:item~etusoribapi codex,Longobardicis literis fcriptus agni quoque habet.Quum li~uido conflet id medicamenti contr~
veneremvalere.copus legit aniji,qua ratione non~ideo.
Cap. XL VI.
Melanthio qllod facile paratur. Sic quidem adverbum traduxi,Oribaflus autem
babet: Idem etiam errhinon eft ' ~facile inuenitur. Melathio autem fœpevfl fumus,
vt facile paracuf,ad Juccum betœreferat.
.
Cap. LI.
Priuato . Videtur hic aliquid deflderari. Nam quum [uperius nominum relation,
~Jus effet priuato nihil retulit.Adde igitur & magiftratui,fi~idetur.
Cap. LI l r.
Fugaces fruttlls.Grœcè oporas eft,quod flgnat omnia poma per œflatem & autu~ ..
num prouenientia. Vocantur autem jruRus fugaces quod cita marcefcant, nec dtu
poffint ajJeruari,cogémtque [evenundari.Hac etiam ratione Galenus è.JeCA:/OUt; K.&:e7J~ç
vocari reRè jèribit.plinius libro decimoquin to,capite duodecimo id vocabuli~Jurpat
fic fcribens. Pomum innocuum expetitur œgris. pretiump flngulis iam triceni nummi
fuere,nullius maiore: quod mi~emur~ quia non aliud jugacius:longijJima nanque de ..
~
c.;;;.
�ANNOTATIONES
cerpto btdui mora efl,cog{tque fevenundari. Verum opora paulo latiuspatet quàm
barœi fruRus,fJJe efl,vt Pll11ius exponit,tempejhui aut jugaces jruRus. Lege ig;itu~
fi mauis. Poma atfacim a{fumere noxium dl:.
_
Cap. LI II 1.
Facilirate pra:!ditus meatuutn. EucfllC<?Tvwstiç dicitur,eui latentesmeatusnon oeclu~
fi funtfed reerementa corporis per eos reputgatur, quemadmodum per aluum flercus:
veficam, vrina.At fi meatus eiufnodi eonniueant,cor ftatim ineenditur, fuliginofts
reerementis intus remanetibus,vnde jebris origo efl.H uie fententiœ aftipulatur Oré·
baflus,Nam ( inquions )qui ex laboribus non œgrotat frequenter, islatenteis paros
babet apertos,per quos humana n,atura euaporat.
Linta 14.
Paululum dimoueri pril1s debenc. Omnia extmplaria grœca habent I&lfbea.:kù
u.lvecew -rre6"r~eo~.Fortè legendum K~V~~ \Jt flt,paululum Vacuare prius debent, non
dimoueri;Vt habetur.Oribaflus enim ex quo Paulus ad verbum hœe tranjJcripflt de
eadem re prœcipiens,itafcribit:Qui igiturplethoricifunt,balneum ingredi fricarlque
debent:quaquam &vacuare eos modieum janguinis prius 0porteat: de motu nullam
interim me'ntionem jaciens.
'_
Cq.~
,
,
Si inunél:us Gt. Grœca diRio eft ~d'lra.:eoç) hoc eft pinguis à").,[?Ta.: deduffa, qua oleu,
adipem, vnguénque omne Grœci_~gnant . Inde etiam Ài?TOI:eC)(j emplaftra Celfo lenia
dicuntur,libro quinto capite decimonono,~uibus cera,aut reflna,aut oleum,aut adeps,
aut plura ex his,aut omnia mifcentur.
.. ~
lbidem.
Et fortirer incedat.Hoe efl,cum impetu &vehementia,qua corpus validè coneu·
tiatur.hoc grœcis eft O'uv-rôvwg
Cap., LVI r.
Medicamenta vero acriora h~c [unt. Hoc eftvehementiora & efficaciora, quœ
loquutio CelJo non infrequens cft·,
.
Cap. LX 1 L ,
B~ne habita,vaIens. Ex Terentio [umptum eft in Eunucho. Nam fi quœ paulo ba.
bitior eJLgrœcè dicunt tU'Tt'IXcpHç:bene nutritus,adverbum.
'
.Cap. LX 1.
Icaque calida pulmonum. Quoniam à calida temperie pulmonum dijJerere prius
inflituit author,addidi il/ud: Itaquecalida pulmonum téperacura pr~dici: ad
fenten tiam magis exprimendam, ne temere quis me putet ajJuijJe.
Cap. LX V IL
Pr~cordja & venter pilis vaciît.vbicunrp inueneris pr~cordia,Idem putato ejJe
quod Grct>cis ù~o><6vcf!e'lX.sic,plinius,CelJus &Largusvfurpat. Barbari ilia vertunt.
.
Cap. L X V l (r.
Neque ad afhonem expcditi ~unt. Q.uoniam de1?enere bic tantumvidetur age:.
�IN P R. l M V M LIB R V M.
re ratio,eft intelligere aftionemveneream.
Cap.LX X.
Per .dl:atern drius Iauare & à cibo rurfus debenr.Citius intellige, mane& lon~
gius ante cibum,ita enim babet Oribajius.
Cap. LXX 1.
'
Horu calor exercicacionious.Quia calorê exercitiis excitari & augeridixit [upe~
rius.vi/um eft ex oribaJio exercitationibus adiicere,forJàn àlibrariis omijJum.
Cap. LXX II.
Aequinoé1:ialiu,m horarum,hoc efl communium.
Pagina fecunda eiufdem capitis)linea vigefimaprima.
SifemeI radiccs egerie.Hoc 10co intelligas.Si femel ortaJueritJèmcl conJiftat,grœ~
cè efl cruS'u'quod aliàs non inelegatervertimus,jirmatii. fueritjed bic propterfequentê
fontentia lenius aCcipiendu ejt.
Cap. L X XII l.
Sa~guis atra bile vieiofus reddicur.Celfus fanguinem atra bile vitiofum !oc~t,
que hoc loco Paulus fÛ\ÇI!V)<OÀ'Kop:adéocp Medici recentiores,Iatini, melancholicu dicut.
1
Cap. LXX V.
Afparagus aucem ficcus.Afparagivocabulo nihil aliud jignat hoc 10co quàm pri..
mum,nec dum in folia explicitum earum plantarum germen. t:r quœcuntp in oleribus
prima ex terra prodeunt &videntur,non tantum Jpinoji fruticis fummum cacumen
quod edendo ejt,quôdque priuatim cum tota planta afparagusvbiquevocatur. Plinius
cymœ vocabulo afparagurn de quo Paulus ,hie tradidit , interpretatur,de brajJicafi'
fcrib~ns libro decimonono capite oftauo:Cymas àprima [eftione prœftat proxtmov#::
re,btc eft quidam ipforum caulium delicatior tenèriorque cauliculus.
Cap. LXX VIII.
Chüdrus egregie nutrit.Sut qui chcndru,ab alica differre Pauli teJlimonio dicat.
funt ruifus qui idem vtrutp ejJe ex eodé authore ajJerat.sed quu Paulus Jœpe in ter ..
tio libro ponat,chondri cremorê,& alicœ cremore,in eifdé ferè locis,haud dubie diuerfa~ fruges inteliigit.PojJit tamen forbitio èchoqro fafta,a~ica dici latine, vt quœ ex
alzca Jruge conficitur.
Linea. 23,
Inter panes tirmiffimus dl: Gligineus.Panes recen[et eo ferè ordine quo celJus.
verum ille jiligineu qu~m Grœci dicut cr'Àry,vj'rHp,cir~umlocutione exponit, ex tritico,
inquicnsJirmiffimajiligo.Similagineu,ex jimila.Cui nihil adêptu eft,Cxu'r1mueop,quod
triticu ipfum in co totufit. Paulo idem CTtr)'KOP.ISOl] appellatur,quafi omnia ex tritico co
tinens.Cibariu ex Ccifo reddidi,quê Paulus éU7rÇl!eop,hoc eft Jordidum, alittp 'J!ï'rlie(ÇI!p,
id eft Jurfuraceu appellant.Firmiffimus ,hoc cft valentiffime alens, quod Grœci
'1't'0cpl~O'rÇl!'rOç dicunt.
Cap. L X X x.
,
FruB:us fugaces.Cur ita horœos vocauerim Juperius expofui. Hoc auté 11o,tandum
~enit,pliniii. eos à tempefliuitate,tempeftiuosvocajJe contra Gal eni fntepttam, qui
no~ ideo pmat~re prouenùit,fed potius juôd cito marcefc~t,apfe~lart G)e~(~uç maluit:
latme ergo refhus fugaces dixeris.Pomu autévoco,quicqutd extrmfecus ltgnofum nCJ
tjl.ÇdJusvuasjicus,nuces,glandulasJruRus furculo rum ejJe feribit.
'
+ C.iiii.
�ANNOTATIONES
1
Muria condit;r. Adverbu hoc fonat, quod Grœci dicut halmadas oliuas.Nam éX'hP.1i
muriavocatur latinis.Alii pfal~ codiantur fic nucupari ccnJent. Non defunt qui eaf
dem corymbadas appellent,cofuja ambarum d~fferentia.Paulus "rtè ipfas diflinguit,
quu lnJinitœ ferè oliuaru conditu:œ habeawr,tefte Palladio &- Columella.DiCfœ autê
Jimt co[ymbades inde qu~d olcoJuo purœ,hQc eftJine accerfita.commerJdatione,itina~
tant,& quajivrinabundœ fiuitant.
cap. LX XI XII 1.
Tremula plus alimenci.habent.Hœc GrœFi rr~ofl1'rlX nucupant. Sunt autem modi~
cè cofta,vt Galenus ait.Hermolaus tenera & tremula eadem cjJe dicit.Sorbilia.&
ipfa medioc,riter cofta funt~ Pni[ta Ilocatur quœ in..aqua fuffocantur demergutuYlp,
àverbo 'lJVI'f(,). Qua: [artagine [riguncur .Hœc rrtr"VI!>1X grœee dieunt, deterrimi ali~
menti tefle Galeno.
Cap. L X X XIII I.
Qua: pedibus fidunt.Pro inter animalium pedeftriu carnes.loquendi ratio exCel~
fo petita,libro tertio.Ex bis quœvolatu fidunt.
Cap. LXXXV.
Qga! volanl nituntur.Hoc eftvolattlium:Celfusjic loquitur.
.
Cap. XCI I.
.. l,,, . ,.'.:
Molles piCces.Hoc eft qui molli cute pt'œditi Junt. ~:
Cap. XCIII.
.
Cartilagineorum qUa! felache.Selacbe authore Plinio libro nono,capitevigefimo:
~uarto Ariftoteles primus vocauit cos pifccs qui Fro fpina cattilaginem habent. E~
dem Plinius pIanos appellat.
Cap. XCv.
'
.
Aufi:erum fromacho.Grœcè eft :;ti~o~,quod fonat aftringens.Galenus autê Metho~
di libro quarto auflerum id17ocat, quod !iJ~op quotpgrœcè dicitur,libr6que duodecïmo
aufleravina ventrem rohorare fèr.tbit, caputp inter omnia minimè tentare.cœterùm
ad disejhonem in corpus non feJhnare.
Linea. 2.1.
Vermiculum. Grœcè eft K'~êà~,medius inter album & n~rum colot.non malè ru.
bens & rubrum quis dicat.
Linea. jO.
_.
Defipiunt.Grœcè 'lJ~elX~o'iiaJ, melius hic quadrat,mente alienantur.
Cap. C.
"
eum mufro deferbuerinc.In vno exemptarigrœce erat 'i'hE6K,oUç,hoc cft muflum:in
aliis'i'huKù,quod eft pajJum,e4que leRio magis placet.
Linea. 12..
Syrmai[mos.Hanc diftione Galenus in co~mentario in Hippocrate de articulis,his
'Verbis exponit.I.Uep.{C1'f'2Sç cft~ {K&:'hOUP 01 'lJ~M'OI 'l'Cxç P.i~ÎIXÇ "iVc:,CT€lç,ërri À'1x rr/iç ~cJle~ç)a'J'E
,,~ cJljfp.t'J'(,)p 'i''ivo,v''/T),id eft,Syrmefmos vocabantveteres mediocresvacuationesJiu~
per aluum,ftue etiam pervomitusfierent.
.
ERRAT A SIC CORRIGE.
pag. I.lin. 31. Eultathium fiüii, u. 3 ~. pinguiter vnfus,tem. 14. 17.dehes'40.quanùgruerit,1 S. 1.
fiot affeaa,ac. 3:r.. 7. ventriculum tendit,vo, H ·4·adhrerercentia. 3 7.16. egregiè. 39 .3 .cia, doracia
Sc 47' I.tumOtem. .
-
�~
.. ,- - ... -
,..
. .1
~
P A: V: L 1 AE C l N E-
T AE PERloDEVTI IN SVVM DE RE ME:.
DICA OPV S P RAE F AT 10.
•
:
PAVLI
•
J
LABOREM NoseE ME Q....VI PLVRIM 'AS
1 N VIS 1 T 0
a.:8 1 STE R RÂ S)AE GIN A
$ A T VS.
On equidem opus hoc, qoaft veteres aliqua arci neceffària .
pra:termilèrint, componcre [um aggrcffus , fcd totam vt
djlèjplinam in compédium redigerem. Econtrario eniro
illi reél:è quidem omnia & integrè.elaborauerunt : recen:::
tiores au tem przterquam qudd illbs ne Iegere quidem dl
.
rant;etiam Ioquacitatis adhuc coarguût.O!!a ratione im..
pulfus volumen ifiud cIucubraui. quod illis fanè qui ip[um, Vt verifimile eft,
habere veIint,eorum quz legerunt commentarius,mihi verd exercitij loco
crit. Abfu.rdum nanque [uerit rhetoras vti compédiofis iudicialibus libel~.
10 Iis~& ad circunferendum accommodis,în quibus legum capita continétur~
vt dum veus pofiulat,in promptu habeant,nos,nullam eorum habere ra~
tionem:quum illis non panco tantum, fcd iam Iongo etiam tempore,ipCo~
t"um infpeél:ione Cuperfedere liceat:nobis neotiquam,aut certe rard ea facul~
ta.s c~nc~dacur_ ~~enimyfus in quibuf~am morbis frequêter nullam ferens
15 dllatlone cercame mduclt.ob quod reéte Hippocraces occaGoné dixic pr~d::::
picern.Illos pr~cerea in Colis ferè vrbibus rerum vtilitas incitat, vbi & libri
nequaquam deGderantur:medicis autem non tantum in vrbibus,aut agris 7
aue eeiam locis delèrtis, verum iam quoquc per mare frequenter in ipfis na
uibus Cubicà morborum neceilltas ingruit:in quibus dilatio morcé,aut om~
2.0 niuo extremum adfert difcrimen . ~qniam igicur vniuerfas medendi ra$
tiones,aut particularem omncm materiam memoriter cenere vcI di~cilli:::
mevel nequaquamaliquis poffit,compédiû hoc.ex veteribus collegî.Nulla
enim de meo infcrui;nifi pauclùa qua:dam in artis operibus mihi & vifa Be
comperca.Nam quum plureis egregios authores,magifq; Oribafiii ipfi.lm~
25 vnde primum\librum'<Juo totam de tuenda valetudine rationcm comp~e-=
hendi,Cum mutuatus,quàd ille ex ijs qui ztate Galenum fcquuti[unc,a~~o~
r~centior adhuc extitcrit , p~rlcgi!fem , optima qu~que e~ ip~~ felcg 1 , 111:s
hilquatenus licuit, exmorbls przeergrdrus . Etemm OnbafiJ Ipfius volu:s
mcn,a [eptuaginta lib ris quos continet Hebdomeconcabiblon appellatum,
30 quod totam. in [e anis matcr~am corn pleébrur , non omnes, quod grandius Gc,comparare Gbi poffunt.In huius autem Epitome ad Euilathium {cri::::
pta,pra!terquàm qudd pleri<Jue morbi non accingatur,etiam impcrfeél:am
~. a.j.
�P A V LI Al: C 1 NET AE
2
rdiquorum fpeculationc:m vidcas,partim caura~u~,partim ~gnorum:non:jl
nunquam &. curacio incegra ddideratur,ccualIa lU memonam venennc.
P RA li SEN S commencanus notas, cauras, cl1racionem, omnium morborii
cOllcincc,fimdarium,infrrumentariorum,& eorum quce ad vnitatis diuorci:= .
um percinent:idque no [ummatimXed quarenus lieet amplè & diffulC.1\nte S
hzc au"té omné vldus rationéquzfanitati euendz facit,expofuimus.Pofirc.:
mum aucé librum de fimplicibus copoGti[q; mcdic~.riteneis colèripfimus.
~VI D
NAM
TOTIDEM
TOT 1 VS
0 P ER 1 S
LI BR.
J;
HABENTVR,CONTINEANT.
omncm [anicacis tuenda: rationem tradit:item quomodo mor:: 10
hi peculiares cetacibus,anni temporibus,temperaturis,alii[que nonnullis,ca
ueancur emendenturque. Pra:ccrea ciborum omnium vires & Vfi.lS habec,
Vt in capicibus comprehenfum dl:.
.
SEC V N D VS febrCls vniuerfas enumerat,ita vt pra:ponantur ipfis,qüa: ed
conferunt,exempli gratia,nocz ex recrementis,dlebus decretorijs,& id ge 1$
nus alia:.Subiunguncur autem caCus qui febribus [uperueniunt.
TER T 1 V s affectus declarat,qui fingulis corporis partibus obueniunt,fic
vt [ummo capite ad imos pedes,adeoque vngueis delèendac.
Q:...V ART V s agit de exterioribus & veluti in aperto contraétis vitijs,quo
rum no certée fedcs affignari poffunt,fcd plu reis particulas infdl:ant.ln quo 2().
& de lumbricis,& dracuncuhs traétatur.
~V 1 NT V S de animalibus iB:u morfuvevenenumre1inquentibus dilferit,
V bi & de rabiofi canis morru & metu aquz,adhzc de non rabidi canis mor
Cu hominifque,agitur}nibi ~e venc~is~corumqu~ r~~edijs di[p~catur~
S E x T V s chirurgica omne eXpoOlt,tU quç carlUS Vltla curat,vbl & ceh ex::: 2.5
trahédiratio coprehenditur,tfi qoffifi fracturas,luxatione[q; artuû capleétil.
SEP T 1 M V s omnium medicamentorum vireis continec,primum quideln
fimplicium,deinde & compoucorum, eorumquc potius q u~ in [ex aliorum
librorum difèur[u commemini,pra:[ercim maiorum & nominatarum corn
pofitionum.Scio enim illic non omneis diffufè explicari,ne difciplina tzdiu 30
afferat: tum, vt quzrens aliquis vnam,aut edam plureis nobileis confeétu::
ras,facilè in ueniat. In fine adduntur nonnulla ad medicamen corum capou:::
tiones vtilia.icé de alccrnaeibus inuicé remedijs agitur,ve cocus liber in difci
pli~a de pondcribus & men[uris deGnat.lncipiemus itaq; primu volumen.
:p R.. 1 M V s rotius operis hic liber dl:,in quo omnia [anitatis tuendée prcece:s 3$
pta tradidimus,quemadmodum iam in przfatione diél:um dtdicenturque
iterum capica,v bi tantum hoc prcelibauerimus, qudd in primo & [ccfido vo
lumine plurima ex Oribafio mutuati fumus . Non cnim pcculiarem volui~
m~s con~ic~cre opinionem,[ed ex omnibus vcilitatem indipi{èi.In re~iquis
qUlllquc hbns pauciffima cancum ex illius commentarijs huc cranfl:ult.
P RI M VS
a
"
SIN G V LIS E pTE M
,
)
�CAP r T A P R 1 MIL 1 B RI.
ltIliVZ grauidis (uperueni.
~
Ad liuares.
cap.28:
ant, & qUéE viél:us ratio ~?modo dentes ab iniuria a{fe~
conducat.
cap. J.
ranmr.
cap. 29,
De nucrice.
Célp. 2.
~omodo grauis auditus corriga:::
De Iaél:enutrids.
cap. J.
turf
capd o.
(:ap. JI.
Q!!omodo lac vitiàtû corrigatur. . Ad oculorum caligines.
cap. 4.
De replecione;
cap. 31.
Educacio pueri.
cap. ). De ebrietace.
cap. 33.
De pufl:ulis puero oborcis exanchc ~ibus cibi corrumpûtur. cap. 34.
· mata dicuncur.
cap. 6.
De Venere.
cap. 3).
De tum & gràuedinepueri. cap'7'
Ad eos qui venerem exer~ere neDe prurieu gingiuarum. cap. 8.
queunt. ·
cap. 36.
De dentium ortu.
cap. 9. De ijs qui imodicè coierint.cap. 37'
De oris vlceribus,qut aphthç dicû$ Si Cerné genicale redundec. cap. J8.
· tur.
.
c.a p.lo.
Si perfriél:io nocuit.
cap. 39
,Ad femorum intertrigines. cap. II. Si infolatus aduffit.
cap. 40.
Ad aures humences.
cap. 12. De pituita in [uperiore ventricuIQ
De Siriafi.
cap. 13,
rcdund'lnte.
cap- 41.
Ratio viél:us infantium, acque relir: Q!!omodo facile quis vomac. c· 4 2 ..:
· 9.ua~um deinceps a;tatuin ad v[q; Qgz fanis aloum fubducant,& qu~
ded~n~ntes.
. cap. 14vrinam moueant.
<;:ap. 4],
Defrtébone przparatonaqua: pa:: Declyfteribus.
cap. 44.
rafceuafl:ice dicicur.
. cap. 15. De glan~ibus.
cap.4S.
De exercicacione.
cap. 16., De ijs qu~ per os caput purgant,
De exerdcationum generibus o.
apophlegcnacifmi vocacur,& qu~
cap. 17,
.
per nareis, vnguend[que.
ca:::
De generibus friél:ionum. cap. 18.
put 46.
pevocis exercicatione.
cap. 19~z menres du.cunt.
cap. 47,
De Iaffitudinibus ob exercitationé. Q!!z [udorem nl0uent. cap. 48.
De aëre.
cap. 49.
cap. 2.0.
De cute afl:riél:ao
cap. 21. De aquis.
cap·5°·
De fpocaneis laffitudinibus.cap.22. De lauacris.
cap. 51.
Ratio Viaus fenum.
cap. 23.: De lauacris naturalibus. cap. 5%~
De rugofocorpore.
cap. 24"
Q!!~viél::usratioquolibetannitem
Q!!a ratione corpus fuauiter oleac.
pore fit vtilis.
.
cap. 53,
cap- 25.
Vié1:us Iaboriofam Vitam agenciû.
Qgomodo l}-abitus incalefcat. c. 26.
cap. 54·
Q uomodd color malus emédecur. Pro{iciCcenciii viétus ratio. cap-sr.
cap. 56•
cap. 2.7',
Nauigantiulll viaus.
.A. a.ij.
1
�4
P A V LI AE GIN ET AE
~omodo cxtenuetur corpus. ca:::
put. 57.
~omodo tenues impleantur. ca::r
put.5 8•
De pareium accenuatarum curatio:::
ne.
cap. 59.
Optimi cemperaméti notz. cap. 60.
Intemperatorum corporum noe:r.
capuc.
61.
De capitis form~tione.
cap. 62.
Temperaturz cerebri notz. cap.63.
Vencriculi tem peracur:r noez. ca::
. . put.
64.
Pulmonis not:r.
cap. 6 5~
Cordis noter.
. cap. 66Iocinoris céperamra! notz. cap. 67.
T dl:iculorum eemperatur~ notç.ca:::
"put. 68.
~a: prztermilfa (unt.
cap. 69.
~omodo calida incemperies cor:::
rigatur.
cap. 70.
QEomodo frigida intetnperies e:::
mcndetur.
cap. 71.
QE.omodo ficca incemperies in ven
triculo veluti exemplo , deinde &
aHz corrigantur.
cap. 72.
De aIimencorû faculcatibus.cap.7)'
De oIeribus.
cap. 74.
De afparagis.
cap. 75.
De radicibus qua: cibi. racione obs:
tinent.
cap. 76.
De tuberibus & fungis. cap. 77.
De frumentaceis.
cap. 78.
De Ieguminibus.
cap. 79.
De fugacibus fruélibus. cap.80.
De arborum fruéllbus.
cap~ 8r.
De animalibus, & primo de volaci
Iibus.
cap. 82.
De ouis.
cap.8J.
De terrdl:ribus animalibus.cap.S4.
De partibus animalium. cap.8,.
De laél:e, & terrefl:rium fangulOe•
caput.86.
De laéhs potione.
cap. 87'
De latte fèiffili.
cap. 88.
Decafeo.
cap. 89.
De pircib.us.
cap. 90.
De tefl:aceis.
cap·9 r•
De malacijs.
cap. 92.
De cartilagineis.
cap. 9J.
De cetaccis.
cap. 94.
De vini viribus.
cap- 95.
De mclle & mulfa.
cap' 96.
De Comno.
cap.97.
De vigilia.
cap. 9 8•
D~ [ofore.
cap. 99"
DlOclts epifl:oIa,ad vaIecudinem cu~
c:ndam conlèripca.
cap. 100.
�1
~
E
A:
V
L
1
AE GIN E'
TAE LIBER PRIMVS,IOANNE
GVINTERIO ANDERNACQ
MEDICO INTERPRET E.
Q 'V AE G R A V 1 DIS SVP E a VEN 1 A NT;
E T Q. V AE VIC •,T.... V
S RAT 1 0 E 1 seo N ..
1" ._ '
D V C.A T.
Cap .r~
Vandoquidem inter ea qucr grauidis fuperue~ .
niune, hzc pocifiÎmùm "mfefrare {oiene, naufca,
coneinuz vomieiones,fi:>uca, fi:omachi erofio,&
cibi faibdium : non alien_um fuerie remedia qui=:
S
bus ab cis vindicencur, per{cribere. Pro{une ica~
, que obambulaciones,cibl non nimium dulces,vi
na vcrmicula,odora, maximè quinquénia,& mo
derata potio.Htc enim omnia ne mulier nauCecc
t!!!!!!!!!!!!l!!!!!!~==:!1 vomacque,impediunt.Atmedicaméti loco vin~
10 dt polygonium hc:rbarn aqua elixam t">ibere.item anethum &poDrÎcam ra::;
~icem,quz indigeti vocabulo rha nuncupaeur.ha:c eum ance, cum polJ:cibii
·jicet aifumere. Extrinfecus przcordia adiuuari deb1ent cataplaGnace ex la:=
brufcç & puniez fyludl:ris flore,cyeifi fmyrnijque coma,& fœniculi femine,
fiue pcr fe,fiue quomodocunq; voles mifcere,cû palmulis & vina veceri.Ad::;
I j uerrus fi:omachi roCiones confen, calidam aquam bibere, quiete inambula ..
re,prxcordia coneegere Iana molli. At eas qua: cibu m re{puunt, varijs & ad
voIupcacem quzCieis cibis amyldque ficco [olicicabis magis aucem hoc ob:$
t111eris ijs qua: eerram edere concupifcunt,ve in vicio quod Grzcis Cicta di~
dtur , accidere eonfueuic ~.id cercio à conceptu Dlen{e potiffimum contra:r:
2.0 hicur.Nam tune fœeus omne ql10d racionealimenci ad ip{um ferrur, tan~
quam imbecillior,nequit confumere, vnde fic,ve ql1l1m varia ex eo recremen~
ta in fiomacho grau~da: redundenc,varia & naturx aliena appecar, exem~h
gracia,carbones excinéto ,creram Cimoliam, alüique complilra.Hanc ennn
ob cauCam app~llarîonem huiuCmodi affeétus accepic, vel à pic<E auis varie=:
2.S tate,velquod c~dem [ubinde qoc malo corripiarur.,Cibi facie appecentiam
labor,& longior perc:grinatio.Q!!xver.o mulier citra la bores agere confue~
llit, haud comnl0dè repentinas [ubibic modones. Verum acria quandoque
gu{1:are , przferdmque finapi , cibum fafridienci non [uefit alienl1m'. Ca:te~
A a.iij.
�P A V LI AE GIN ET AE
6
rum cximios pedum tu~ores quos ~~ema[a ?ra=ci ~idit,a~t~ylIis quz !~
aceto maduerit [uper dehgata,dm:uctc: Item foha bramez lactons, acque Cl" .
molia crcta ex .aceco illita. fimiIiter aIumen emu aceto prondt . Rcél:è eCl~
am mala media ,q~ Citria aliâs d~cuntur,aquz
incoéla pedibus
admo:s:
,
.
uentur.
S
IllJiEligi
-
DEN V TRI C E.
Cap.! 1.
nutrix debec , nulli morho obnoxia,~tate mediocris, ica vc
iLinior quinque & viginti annos compkuerit,gra.l~~r qui.nque
,
~& criginca non excedat : peél:ore 'l~plo, maTmts magnts,pa~
pillis neq'ueeonniuentibus neque auerfis:reliquo.çQrp~re nee admodum ob 10
efo, nec nimium gracili . Pra:terea magnum dl: m'faou eommodum ,li nu,.
trix non multa antè pepererit, maiu[que, fi ma[culum. Vitanda ci [un[', ad::
modum fieeantia ,faHà.aeria, acerba, acida, amara , & valide ealefaeiencia.
Item odores eum fœdi, cum [uaues pr~ter modum, condimenca, aliaque a:::
cria nocene. Adha=e venere nutrix abfrineat,manus hurnerofque molendo 15
cexenddque exerceat: puerum vlni$ gefi:et, vbi creis iam menLès quatuorve
exce{fcrit.
,
DE LACTE NVTRICIS.
Cap.III.
Audatiffimum lac dl:,moderatum [pimtudine,eopia,colore,odo~
re, & gu!1:u. Commendaeur & quod in vnguem pollicis infl:illa::: .to
~
tum,eo indinaco ad luccm, neque [ubito neque tarde videtur de"
fluere.larn vero in hune modum probari poteJ}:infufo laéèi in vas vitteum~
eoaguli'exiguum admikecur,digidCque agitatur.in quo pofl:quam concre,:
uerit,in[picietur ,num caki portio minor quàm !èrum fucrie. hoc enim lac
inutile ef1::concrarium huic,concoé1:u eoncumax:probatiŒmum quod vtra~ 2.$
que habet mediocria.
,
.
.-
uc
.;
[l
Q V 0 MO DOL A C ViT lAT V M COR R r..'
GAT V R.
Cap. l II
r:
-~',Aevitiaturn hoc modo eorrigi debedi craffius fl1eri~, pituita VQ::
tnicu eliciecur, qui optimè oxymelice epoco eieael1r: bboribus ci::: 30
,~~~bum przeedentibus eadem extenuabicur. Tune nimirum in cibo
condueunt,origanum,hyifopum,fatureia,fcandix & thymus,icem radicula
c:xigua ,vecu[que [alfamentum eum oxymeIice.At fi acrius ccnuiu[que lac
cuaferic,mulcis guidem tune laboribus nucricem leuare, [orbitionibus aU:f
tem & carn ibus. liülIis,fapa!que & vini duIcis potu, reficere conuenic. Si lac 3$
fucrie imminucum, {orbicionibus & pleniori modo lit!1:entanda dt, vimun
dulc~ potui dabicur : peél:us & mamilIas pcrfricarc oporce~. qUibu{dam eus
cur~ltub quoque d~fixa ab un de pra::!1:itit. Medicamenta vero ecfi laél:i ge~
nerado proficcre ct.uldem aliquid fciam, non tamen Frequenter ipfis vti pra:.:
�, .. LIBER
t.
.1
cèperim, VC qn~ violentius confumânt'lo dl: autem fœnic,uli radi~, & femeni
-pri(ana: incoél:'a:iccm cyci[Lfolia ex vina rrigro aut pcifana:mehithium dul::
:ce & anechum,.p<)ibnacz radix atque femen. qUa! calida prius irroraca ad::
tl10uenda [unc.®mne
verà
lac vicio[um, fiue craŒlm,fiuc acre fue~it & Fœ::
J.
•
~5 tidum,puerum ,gui prius [uxerit,eadelll qualitat~ infiSic. Lac aUtem acre nu~
.qu~m ieiuno exhibe ri d.ebet. fœtorem eius v·inum odoratuui & cibi dulces
:tlmendare p'offunt •Porxd de cafeato ~aae tertio vollilmine in capite ~e ma~
.rnillis traél:abimus. ' .
.
' .
:.
.'.
. E D V C A .T ·r 0 P VER t.
1 1
Cap. V ~
lO liiiiiiiiiiiil~1)
infans rtccDS natus melle nutriri debet:mox laél:e, idque bis
die,auc plurimum cer.quum aucem promptt: & alacricer puer alfll
"'==Jmit;ac Cpes dl: eum po[e quod 6blaturtl dl: concoquere,tunc iam
.& cibu~
. reél:è dacur qui non ip[um reple~t. At fi forcè impruden~i~
bus nobis puer ,repletus fuerit ,[omniculoCior autem ftatitn & rorpidus ma::
J1:j ' gis,euadat, vencer intumeCcat infleturque,& vrina:: aquofiorc:5 reddantur ,qu t
repletionis nota: fi.mc,nihil exhibere oportet,donec cibos pril1s ingdl:os c6~
fumpferit ~ Abunde autem fueric duobus annis lalte puerum enutrire, inde
ad cibos [olidiores tran[gredi.
"
: .. 'W.'
'
DE l~VST-VLIS P.VERO -OBOR 'rIS, EXANTHE;
20 .
2.S
30
,
MAT A DIe V N T V R.
Cap- V J.
nulis qUa! puero per cucerh erupêfint) primllm-fa'nè nullllm fa::. .
cdfere negoci~m oporte~ . vbi verd probè deereuerint ~ rune iam
tentablmus,balneJ,s,quibus Înijciantur myrci au t lentifci fo
a,auc z. deinde roCaœo aue lencifcino vtendcim: ceratdque curh (eruffa.
adhtc nitro abftergere lenius expedit: n am valentiora non iùfi:inebit.Opti:::
mum vero dl: nutricé dulciori viau vei. laudatur item maximè fi puer ip[e
neque pleniore , neque nimis tenui cibo alatur • At fi venter ipfius non re~
fpondeac,cune mel cibo infufilm fimul coquere oportet: fi ne fic quidem de"
fcenderic, rereb in china:: infrar ciceris tni jcies.H umeél:ata aIuo ,milillm potiill:t
mum offerre: condllcic.
DE TVSSt ET GRAVEDINE
P VER 1.
..
' Cap. VII.
Vdd fi quandoque tufficllIa allt grauedo puerufil affligac;Ii~~U.S
ex melle,q uos GréEci melitifmos vocac,adhibentur.Coriuemt Ig!::;
35
. ':' cur puero liberaliore aqua calidaloto capuc ipfi.t.~s melle copio~o
iIIinere,dcinde dlgito linguam leniccr premere:mulcum emID hoc paél:o pl~
tuita= votnitu cgeret.
.
DE GIN G l V A R V M P R V RIT V.
:40
Cap. VII I.
Rurientibus gingiuis fomento vcendLlm dl:; & liberali vnaione
ex oleo di~oa:o,in quo cera: m~>lnentl}.m eliqllatum fit.
Aa.iiij.
�p A. V 'L 1 A.E C l NET AR
Cap. 1 X~'
DE DEN TI V MOR TV.
(11~Entil1nt reptimo menre pueri : quando inflammationes gmgiuaIlrum,maxiliarum,& cendinum,aliquando conuuIGones eClafil elle:::
~
\niunt.Tûc igicur puero nihtl c!andum,quod mandi poLlulee. digi~
to autem in lallacro, gingllla': continenter contreé1:ari, & gaHinaceo adlpe 5
velleporis cerebello emolhri de bée. Vbi iam ~ntes prodiermr,ceruix,capur,
.&. maxilla: deIiçaeis lanis puris contegencur,oleoque dulci & caljdo touebû:::
tur:idémq; meatibus audlcorijs in{bl1abieur.Ca:terû plenius 'infaneem tune
alere,& calida lauarè oporeee:& fi alui profluuium experiacur, centabimus
eam epithematis qua:: pra::cipue fifi:unc,concrahere,in{perg~ndo4-anée cumi::: '10
num,aut anechum,auc apium. Salucare eft etiam femcn rolarû admjfcerc,&
fummatim calidis ddiccare. At (i venter nihil reddie,melle'in glandis figl1:::
ram 'coaéto,inferi:us lenicer irrieabicur .aue nepita detriea cum ruelle illinecur.
Porrd conuulfioniblls puerorum optimè videcur auxiliari. he1iotropium in
aqua elixum,G puer in hac laueeur.confere & irino aut cyprino & fycionio 15
perungerc,& vnillerfum calefacere.Q2!um autem exortis deneibus digitos
mordec vulneracque, benefaciec radicem irid'is derafam, nec admodum fic:::
cam,ore continere.~oc reme~1U?l vlceribus quoq; o~iculacur:butyrûOlque
cum meHe illieum adLUuat. Gmgtuarum aucem pruncus~ veeeris Calfamenci
caro Ienit.
'
ZoO
DE ORIS VLCERIB.VS QVAE APHTHAE DI..
, ~ V N T V R.~
x.
Cap.
quod aphtha Vocatur , nunc [ubaJbi~
Boraur puero eClam vIeus
um,nunc fubrubrum,ali~s cru!l:z modo nigrdèens,quod omniü
~~~!i[ c:riculofiffimum & letha]e dt. Remedio cric, iris cu meHe, & fic::.
ca infpirâta.Icem rofarum f~lia con cu[a,e,a nimque flos,crocum,myrrhx exi::: 2.$
guum,ga,Ila,lachryma chu rIS & co~tex e,l~fdem7& fimul,& priuatim fingu:::
la melle emEta:adha=c muHà,& malt punlCl dulcis (uccus proficie.
~ , A D F ~ M 0 ~ ~ MIN TER TRI GIN E S.
1
Cap. X 1.
Emorum l!1tertngmes myrcus arida, iûcl1s angulofus, & roCéE ins 30
fperfa: illllant.
1
,
AD. ~ V RES H V MEN TES.
Cap. XII.
[V Clum hl1~ldltaees 1ana ex alumine impoGta,aut mllllilm,autvi...
num vecus mihIIatum aut croeum ex vina decritum,deficcant.
~~~ ,
..
D E ~ 1 RIA S 1.
Cap. X fI I. Jj
I~'iaGs,~ux Iatulls adu~:o infaneium dicicur.eO: infIammatio par:::
tlum clrca eerebrum.elUfquc, membranas. concauum in ea fit fin::
. : ciput, concaui itidem cum paIIore oculi, accedit & corporis corius
fiC~I,t~S.SllCCl~rtit ,huic malo virellus oui lincipiti cum rofaeeo linamenci im::
pIlelel modo IfnPOUtus, fi, [amen,vt contin uè rcnouecur.
f
�LIBER
ALIVD
AD
I.
,
9
SIRIASIN.
0rortet eidem lOf 0 imponere foIia herbx quam Gra:ci heliotropion, latini
[olarem nuncupant, cucurbicce ramenta,cucuméris,quem peponem diCllllC'J
cutem carni adiacencem,auc horcenfis folani [uccum cum rofaceo..
5
10
RATIO VlCTVS INFANTIVM ATQVE RELI~
Q V A R V M DEI NeE P S AE T A T V M , A D V S Q V E
D E C L l N ~ N T . E S.
Cap. XII l l .
.:Ofreaquàm laéèe nutriri infantes deuerint , liberiore eis modo &
ifuo ingenio hilaricer viuere permittemus : exercitia amem & ali~
~ . :mcnta leuiora pradèribécur.Abannofexco &feptimo,tii pueri,tu
puel1~JIiceratoribus b15dis humanifque tradencur.tales enim cum animi re:::
tniillone & gratia docent.Animi autem remiffio ad pro barn corporis edu:::
cationern plurimum adfere nlomenei.Duodecimurn annum egreŒ,ad gra:s
maticos iam &; geometras miccendi fun t, corpufq; eorum exercereoponet.
15 A\ quarcodecimo vfq; ad primum & vigefimum , machemacicis dj{cipIinis
& fapiencice audio incumbent : exercitijs pluribus propcer corporis robur
credeneur, vc & animo & corpore laboranres, à libidinis impecu coërcean::
tu-r.his eriam vinum circunddendum efr.Aetate florentibus educatio abfo~
Jut~ eum animi,tum corpori~ cogruit.eoque eXErcicijs omnibus, pr<r!èrtim
20' qUlbus quilque a{[ueuit vtendum,ciho pleniore & valenci.Dedinatibus au::
t~tn tnoderaca compecie & animi & corporis e9ucatio.Exercitia enim qua"
IIacQ.nquc fuerinl: pr~ ho~um r~tio?e imminuere oporcec:alimenco detrahé
durn,ve quorum habItus lam fngekere incipiac.
DE FRICTIONE P RAEP ARA TORI'A,Q V AE PARASCEVASTICE DICITVR. .
Cap. XV.
%.5
N te exercicationem corpus mediocrirer calefacere oponce, fri:::
étionelinteis adhibita, deinde nudis manibus oIeo intinétis per:::
_ _' _ fricare, vfque dum bene incaleCcat emolliacu'rq;, colore viuido ru~
befcat,& in tumorem attollatur.
"
;0
~
. DE EX E R C l T A TI 0 NE.
Cap. X V 1.
xerdCatio motus dl: vehemens. vehementi.e autem ·finis e!l:,rdpi
ratio crebra. Id vero commodi pr.efiac, qllod paneis in!l:rumen:::
)~~~tarias morbis no opportunas dficit,& funébon i bus obeundis va:::
Iidas:przcerea vt alimenta forcius attrah,nt,promptius immutent,<be:::
3S ralius reficiantl1r,caloris beneficio qllem iIla excitauic.adde qudd meacus ex
purget,recrementa, proprer validam fpiritus mocionem, expdJa~. Q uoni::2
am igitur aIimentorum per corpus tnembracim digdhonem ad1UUat,con:::
ltenit vt neq; copioli neq; crudi,liue cibi fiue humorcs,in ventriculo,aut in:::
teO:inis contineancur.periculum enim dl:,ne priufqmlm probe fuerint con,:
~C) coéti,in vniuerfas animantis particulas difrrahancur.V nde manifdl:d liquet
�10
P A V LI
AE CI NET AE
excrcitationem cibum pr~cedere oponere.Nocz autemrqu~ opportùnit~
cern laboris fttbeuùdiofrendanc,ex vrinarum colore petllncur.etenim aquo
fce nondum coaum humorem qui €x vencriculo dill:ributus eCl:,fignificant:
rufa:: autem & biliofz,iampridc:m eIaboratum cffc Hotant:qme leuiter palle:::
fcunt,initiu m concoé1:ioni~ qu~ adhuc_~e,fignant. Tune igitur ad exercitia S
veniendum efr,ica vc vdica prius & alUllS recrementis leuentur.
D E E X E Rel T A TI 0 N V M ç E NE RIB V S. Cap. X VII.'
~~~Mnis exercitationis cOl}1m~nc ~Cl:, qubd animali ex ip{o eaIoris
laugméwffi excitat . Ex fingulis autem exercitationum generibus
~alia valida,hoc dl: violenta dl:,mufculis & neruis robur pr~paras, 10
cuius generis dl: quum quis fodic,& maximo onere [ublato, aut eodem 10co
manet, aut paululum procedit : item quum quis quantum maxime poterie
, inambulat:pra:terea per funem manibus apprehenfum fcandit, aliaque plu::;
rima in eundem modum obit. Alia celeris exercitatio cil:, qu:e citra robur
, violenti~mque peragitur.id genus fime,curfus, vm~ratilis arffiorum mcdi:: I j
tatio,aut quum duo fummis manibus concertant) tum que per corycum &
paruam pilam fit exercitatio. Ali a compoGca cCl: ex valida & celeri, quando
<Iuas validas diximus ijs omnibus vt veheméeibus vei Iicet,mocus modo ce'"
Ieritatem ad ijcias.Pr~terea pet alias exercicationes lumbi m,agis qu~m bra~
chia crurave Iaborac: per alias fpina tota,aut thorax cantu,auc plll~o.Exer:% %.0
ceri vero oportee quou[q; corpus in tumorem attollaeur & rubeCcat, motus
promptè,a:quabiliter & concinnè <edat.Inter h~c aU,tem [udorem cum ca1i~
do vapore mixtum cerncs.Paufandum vero ab exercitatione tune primùtn
ell,quum aliquodJ~orum fu~rit imml1tat~~,nempe fi cont.raél:io~ corpor!s
moles videbitur, 111co defifledum efl:: umlhter qUllIn colons gratIa depcflt, %.j
ce{fare 0po,rcet.Q uine~iam ~uum m?tus remittere quippiam cernicur)pro~
tinu~ definer~ con~eOlet. ICIde~ fi ~n fudor~ vIla qualitat.is eius ) auc qual1~
cicatls mucano accldac:quum eOlm lS aut mmor,aut frigidior faé1:us inteI1i::s
git:ur ,tune ddiilédum fcias.oleo mox corpori fuperfufo;apotherapia vci delll
inceps oporcebic, inde friéhoné apotherapeuticam adhibere, vcpa::dotriba:: ~o
faéhtare (oIene.
DE G E N E RIB VS FR leT ION V M.
Cap.X y. II J.
r§l N ter friél:iones,dllra Iigare corpus pocdl:: mollis,coluere.quapros: .
~ D lpeer qua:: fllpra ~odum r~foluta fune) duriter perfricarc oponet:
" ~,u quz autem aO:né1:a, molltter . At fi mediocri quis corpore pr<ldi:: 3$
t~s Ut,neql1e molIü:er neque duriter fricandum id effe confrat,fedquatenus
Ilcet Vterque excelfus vieari debet.Siqllidem muIta & dura friéèio,corporis
n:oI~m~ep.rimit:m odjca verd & mo!Iis,ecotrarjo implec.Porro cres quan::: .
t~catJs fnél:lC:l~utn diifercnrias, fi tribus qu~ à qualitaee ducl1ncur) iunxe:s: ,
nS,oouem COll1gationes cffeccri~, vt fi.lbieaum dl:. Ecenim vnaiuxta qua~ 40
1
�LIBER
1.
Il
titatem,n mpe muIta,6 tribus qu:e à qualitate Cumuntur,dur:e dico,molIi,&,
mediocri,adiungatur,treis fccundum duriticm differentias efficit. modica
rurCus fi eiCdem tribus addatur ,creis alias procreat. At mediocris qualitaee,
eiCdé tribus iunéèa,aIias creis progignit,Vt in formula CubieB:a videre licet~
v AN
~
$
~:~~:(
S~~~~S
Sc
5
MuIta
pauca~
Pauca
Pauca
10
CLV ALI TAS.
T 1 T , A S.
2Medi'ocris
Dura
Mediocris ~
Mediocris
Mediocris -
&
5 Mollis
.2. Mediocris
Sc
{DUra
Mollis
Mediocris
. D E V 0 C 1 S E X E Rel T A T ION E.
15
,
Cap, X IX.,
'
,Nter vocis e:x:ercicationes Cuauis aptaque modulatio nihil ad fàni;2,
tuendarn proficit : -grauioris auté vocis Conus vcilis habetur"
exercere eurn oponee. Ira enim aër copiofiffimus intpiraEu in
corpus
ventriculum,& meatus totius corporis diducit,
d~Iacac,~pe~itque.~apropter ipfa leél:ione humores qui redundanc exeer,:
nIc.,fortlUs 19i~ur lcge?tibussmagjs ,& per Cudores: Ienius autem,per latcnt~
totlus corpons perff)lratum.Accldit enim propter extcnuacioné mulca re:;:
crementa,népe [puca, mucos & pituitam,per (èreatum excerni eon[umi'lue.
lis verd qui propcer frigiditatem excalfieri ddiderant, quodnam aliud pret::
fentius remediii elfe potuerit,quàm funB:io qu:e retpiratione peragitur~ Co
{ilium igicur dl:,hos Frequenter Iegere, vc coco corpore relaxaco,futaq; carne,
arteriam & alios [piricus tranficus frudioCè rarefacientes,per grauiores vo$
cis aétiones modulentur.Vti autem oportet vocis officio neque temere neq;
inconfideratc . {ed quum nec viciofis corrupt{fque hurnoribus repleti [un t,
neque magna! & euidentes fiomachi crudicates apparenc,ad vocis exercita~
tioné accedendû e!l:,ne corrupd vapores per corpus Iargius di!l:ribuancur.
1
10
1.$
jO
DEL AS S Ir V DI NIB V S
T ION E M.
Ii i'
0 B . E X ER C l T A:s:
Cap, X ~ -,
~Lcero[a Iaffiendo ab excrementorum tenuium fimul & acri~lm co
35 I~
pia contrahicur.T cnforia nl1llum ql1idem excremen CUz:n,CUlUS ra:::
~ _ :cio aliqua fic habenda,in corpore contineri indieac,fcd lU mufculis
neruiCque affeéèus quidam quo tendi videntur,rdidcc. Ea verd qUa! inflam::
tnationis fpeciem pr~ [e fert,in qua nimirum ecu eontufas,aut inflammacio::l
ne obfc!fas parteis CentimUS,tllnc Colet incidcrc, q~utn mufculi ilnpédio ex:'J
,,,'
1
..
•
'.
.
�12
-
P A V LI AE GIN ET AE
calfaB:i,aliquid ex circum.fuus fibir.ecrémentis attrixe~unt.~fr &,alia qutdâ
prxrer has quarta affeého,quz <i>f1tUf, q~um mukuh [upra, quam par dl:,
ftccantur,ü:a vt Cqualens corpus contraétumque appareat,atql1e ad motus
pigrum. Remedium vlcerolà;: Iailltudinis dl:, fi quz redùndant, euapores
friétione mulea mollique cum oleo copioliore,.quod omnis afrrié1:ionis ut S
cxpers.Altera laffieudo in qna eenfto fenticur,hoc pro curatione deliderac,.
vt relaxeturfanè relaxatur quod difrentutn efr,pauca & molli frié1:ione,ea.,:
que ex oleo dulci atq; egeIido:item intermiillone omnino,quiete,balneis,tê
peratis , atque in calida, mora longiori : adeo fi bis eÙve ip{ilm Iaues, plus
rrofeceris. T ercix Iaffitudinis inflammatoria: curationis co~lilil1m , ad tria JO
âirigicur,nempe ,(uperuacanei euacuacionem, extenti remiffionem, &in~
flammationis refrigerium. icaque & oleum copio[um tepidumque , & fri~
é1:iones molliffimz, & lenta in (em peratis aquis mora, eiuGnodi laffitu ::
Ga[enus, dines perCanant. pari modo"& multa quies,
maximè continua. Quar~
îlnEtio conti ta affeé1:io nihil fane à priori confiletudine immutari po!1:uIat, nili calidio~ J$
nua.
rem aquarn,qulE [cnum contrahat:,altero die, apocherapiz exercitationem.
adhéEc Coliii umiliter calidum,lic, ve zgri protinus in frigidam exilianc. Sca,z
tim vero omnes qui laffitudinibus laborant , cibo refici debent.
D E C V T E A S TRI C T A.
Cap. X XI:
Strié1:io,quam Gra:ci i1:egnolin vocant,accidit, aut obfi:ruEtis,'aut 2.0
denlàtis meatibus.obfrruaio quidem, ex copioGs craŒ[que hu~
_ moribus crl1dis concoé\ionémque non expertis,oritur: den[atio
autem,ab ijs qua: refrigerant,aur afrringunt,aut deftçcanc.Ac deprchendis,
.tur fane iarn diaus affeélus. G:atim vbi Ce exuerint, ex colore albo, & cutis
tum duritie,tum denutate:tum quàd in ipCa exerc,itatione vix incaldèant. 2.$
Succurrit huic affeé1:ioni calefaé1:io,qulE valentiore exercitio, baIneilque ca:::
lidioribus peten~a dl:, Mora vero in frigido folio diuturna non fit . imo
nec ip[a aqua nimium fit frigida • Vbi vdl:eis fune indutl1ri, vngentur au::
quo quod mediocrirer eaIfaciac oIeo,duIci ac tenui. Cutis autem déGtatern
abu~de etiam fanac oIeum anethinum,prz[ertim fi viride fuerir anethum~ ~o
oleumque ex. populo nigra confeél:um.
*
"*
DE SPONTANEIS
LASSITVDINIBVS. Cap. XXII.'
[~IUVOniam vlcerofa laillcudo ex acrium recremencorum vicio conItrahitur,fi quidem paueus omnino vitiofus humor fucrit,apothe
____ lrapi3! exercitatio ~uffecerir:li copiofior,& alcius in corpore redun J$
darit,eiu{modi maIo obnoxljs nec exercitationem,nec vlIum omnino mo::tum iniungemus,lèd quiete [omnoque recreatos'abfl:inere cibo totum di cm
cogemus,~einde ve(peri pinguiter,vné1:is temperacdque balneo lauatis, ci::
hum boUt ftlcci & [orbilem exexiguum dqbimus,non tamen à vina eos arcé
tes,hoc enirn fernkrudos humorcs,li aliquidaliud,cocoquit.Si ergo his per:tl 40'~
�LIBER
1.
IJ
aé1:is malum conquieueric, ad prifl:inam con[uetudinem pro ratione redu~
cendi funt: fin in poll:erum edam diem remaneat, de valentiore iam rc::
medio confiderançum dl:.Si cnim vires confrent,duorum alterum,auc fan
guis miceendus ell:,auc purgaeio exhibenda,{ed ica ve ddèernamus, verum
S magis expediar.Quàd li vires inuaHdz finc,fanguiné dimÎtccre haud qua:::
quam oporcec,fed deieélionem mediocré renrare. Ac fi crudi humores om:::
nino fuerine,neque fanguinis decraé1:io,neque purgatio, neq; exercitillm ex
vfu dl:,imo ne mouere quidem in totum~aut lauare expedit. Tales iglcur ln
quiece omni {eruandi funr,cibis potionibu'fque & medicamentIs quz exte:::
10 nq.enc incidancque fine manifdl:o calore,reficiendi. Pro cibo igicur oxymeI~
modicum p[i{àn~,nonllunquam & mulfcc exhibebitur.Q!!omam vero prz,:
cordia eiulinodi omnibus turgida infladq; funt,ac facile quicquid affumpfe:::
rinc in Batus conl1ercicur, fatius fuerie cû cibo piperis aliquid offerre.V nlius
al1cem eric,& medic~méco quod dioipolites dieitur,vci:item dia crion pepe
15 reon,pmphei:,vcilifiimumque ipfis eU oxyme1. Pocui {umenc apometprz::
fertim vbi (oacuie, vin~ql1e leuicer ace{èentia • cibi erunt qui fine cal ore aCec:::
nuenc,cuiufmodi dl: cappa ris fi ex oxymelice, aut oxelzo a{fumatur . Porrd
t~nfionis Iafficudo quz fine exercieijs oboricur,copiam innuit folidas corpo
rts parceis difl:endencem.Conll:at autem omnibus,opeimum eiTe pradidium
2.0 'iuum fan guinis copia fl1befl: ,aut venam incidcre ,aue malleolos [carifÏcatll
ial1ci~re. 9- u~ vero inflammacionem repra:fentat lailîcudo fponcanea,ea ne
pauCls qUldem horis • neduO'l duobus tnbdfve diebus eodem cenore conG=,
f1:ic,fed protinus febrem accendic veheméClffimatn,nili fanguinis deeraého:::
ne malo prius occurreris.Prifriterit autem,fi fieri queac, bis eodem die fan
2.5 guinem detrahere:ac primum quidem ica mittere conuenit, ne animi defe~
él:u homo periclicetur:fècundd aucem,ne defeé1:io quidem ipfa formidari de~
bec.At qui fic affeéh fan guinem non dimiferine,hi vt periculum euadant fer:::
uenuirql1e,bonz foreunz benefÏcio opus habene.
VIC T V S
~
S °E N V M
RAT 1 Q.
Cap. X XIII.
Eneé1:us quum ficca frigidaque exill:ac,per calefaciencia humeé1:an
tiaque corrigi debec. Friélio icaque adhibenda dl:, ciera lailleudi:::
_
nem:imbectlliores ter die cibo refici debent:ad tenia quidem ho:::
rarn,panis exiguo cu.m melle actico:(èpcima verd ho ra vbi frié1:ionem cxer
cicationefql1e ipus congruas & balneum fuerint experti,primùm {ànèqu~
. 35 aluum emolliunc,affumenc,deinde pi{èes, aut al1iculas, hine p~fr cœn.a~ ea
qu~ optimi fueci funt & regre corrumpuncur. Non prohibeo Ieem VIOlS ex
melle pra:paratis vti , przcipl1è quibus de calculo in renibus creaco, aut ecii
podagra fuCPitio dl:,quado petrofelinû vino reae inijcicur • Ac fi quâdo pi::a
tUita in vécriculo eocraé1:a,neceillcas ell aliqua qU<E eâ incidâc,deligere,proti:s
40 nus ad humeél:acé vié1:us rarioné c{igrcdiédu dl::cotra quod fici matura: ante
30
�P A V LI 'AE CI NET XE
14
aliii cibû ipGs exhibéc.ur:per h~emem vero .cariez, fi ~ull~ i~ ~e~tra p~~cor~
•
diorii parte vitiu aeCldere fenttanr. At qUIa ferofa pltUItora~ In femIt cor~
pore excrementa colliguntur, vrinam quotidie promou~re confilium efl,&
alua fl1bdl1cere,pr tfercim oIcq ante cibii epoco.Clarum verè dl:,ornnia olera
ante cibum ex oIeo,garéq; fumi oporcere : item oliuas muria feruatas, quas S
halmadas dicunt,& damafcena.Q!:!dd fi venter magis a!1:riaus nihildeiece:=
rit,& mercurialis herba,& cnicum abunde funt.benefacit eciam refina t:ere~
binthina,interim vnius auellanz,interim duarii triumve magnitudine fum~
pta.Iam oleii quibus aluus contracra efl:,per clyfl:eré vtiliillmè infunditur.
Il
1
DE
RVGOSO
CORPORE.
Rugat corpus eruifarina,viti 41lbz mifl:a.
ALIVD
SMEGMA
Cap.XXIIII.IO
.
.
U
Q.,VOD CONTINVE ILLINETVa
Fici pingues fimul cum bryonia contufz,farina erui vfi:a,aut repi~ tefl:a Ctltn
mellis momenro trita.
QVOMODO CORPVS SVAVITER OLEAT.Cap.XXV~ Jj
T corpus bene oleat,cidem vnél:ioni cupreffi comam aridatn con;
cufam admifceto,auc piceOE corcicem.Meminiffe vero debcs,ve ma
ne pofl:quam corpus vdl:imentis munieris, pauxillut'll cailla: auc
fabina! herba:: degufies.
.
QVO MODO HABITVS INC4 'LE SCAT. Cap.XXVI: 2.0
n habitudinem calfaciendam in balneo vtendum dl: hoc puIue:::
IrfllA,re,q~i recipit,.nepitam,~mp[uchii,hyifopum,baccas Jauri,rorctl1
.
W
marmum,lapldem pyntem,falem,f'êcem combufram,nitrurn,p~
micem,pro cuiufque racione:icem finapis,herb~ pediculariz & cocci gnidij
mome~tii.â .b~lne~,acopi .vfus erit quo~ calefaciat:vin~ ver??iculii,vetus,po 2$
tui dabltur .lee pOtIO medlca ex mulfo,plpere,ruta,& cofi~dlbus,vtilis eft. '
Q V 0 M 0 DOC 0 LOR MAL V SEM E N":
D E T V R.
Cap_X X VII.
decoIoratum paIIidûmve vita iucunda & cibus boni [ucci
"~I
_t.milèetur autem huic radicula,porrum,& viride cicer.Iam 30
~~~ __ =ali punici dulcis fuccus forbitionis modo fumptus,bonum colo::
rem c it.Proficit edam oIeum cui bryoniz radix diutius fic incoéta.idc11l
& corporis cutem incendie erugatque . fmeglllatis autem mifcere oponce
gIutinancia qUa! fiunt ex quopiatn ail:ringentiurn, farina,bulbo,narciffo &
bryonix radice.benecoIoranc,fi copia dacur, tum radix tum fetnen amar~ J$
amygdahe in aqua eIixa,& in balneo adhibita.
.......... , ..
C~p. X X VIII.'
.
renû corpora prohibemus, fi cutem ip[orû crafiâm, ira VI:
nllnus iniurijs pateac, & habitum caIidiorem reddiderimus. Vt
A D L l V 0 RES.
l~~~aucern celerius id a1Tequamur,fale in balneis,fuper pattem quç i~ 4 0
�LIBER
1.
1$
.nigruerit vri conueniet, eand~mq; f01l1entis per ipongias decoélo radicula:
aut abfinthij immerfas,adiuuare.
'
1
10
III
QVOMODO
KAN TVR.
DENTES
,
AB INIVRIA ASSE...
Cap. X XIX.
Entes ab ininria vindicabis,fi primùm caneas ne dbi quos ingeG
feris eorruptionem experiancur, mox eotinuam vomicioné deui~
, ces:deindc efcas dentibus ineômodas,nempe ficus aridas, mel co::;
él:um & Catis durum faéèurn,palmulas vix fragiles,adhze omnia gIucinolà,
q~z~ adeo frangi contumacia func, ve denteis cornrnoueant. in[uper vica$
re oporcec,qua! denteis frupefaciunc,perfrigida cunéta & pucrida.Conducit
itidem feeundurn cibum depteis 'purgare.
1
QVOMODO GRAVIS
R 1 GAT V R.
AVDITVS COR..
Cap. X X X.
grauem audicum eorrigendu, vincit primurn meacus per quos
15
udiédi facultas dl, fordibus expurgare: per interualla autem lin::
,_,~_um dropaci incinéCum ipfis demittere,acq; expreifum retrahere.
enim meacus purgac, 8C limul audicum auribus reddit. Deinde ali==
quo erui infrar inCerto, meatii ad diem obcurabis:pofiea ipfo exempto.quo~
tidie oIeo amygdalino,auc"nardino,auc chama::melino, aut pingui anferino,
20 cum exiguo feHis bubuli perunges.Rurfus dicbus aliquoc inccrpofitis,fina~
pi ~ fÏ.cis c~ntricis faéèum penicillum ad horas duas imponis,inde hoc exb
pro InfundlS olcur.t:l'<juod.in alphodeli radicis (ucco deferbuerit.
=-".
AD OCVLOR VM CALIGINES.
30
35
Cap.XXXI;
E caligine oculi corripiantur,quum ihaquam frigidanl te mergis,
ilIos diu in eadcm apertos cire coucniet . hine enim robur viCui ad:t
_
iijcitur:Leél:ione vero non te fatigabis,vino craifo & dulciabfl:ine~
his.fimiliter cibis qui in fupcriore ventriculo diu remorantur,concoéCu dif~
ficiIes,& qui humores lentos craifdfque generant:cuiu[modi [unt eruca,por~
rum,& omnia quorum acrimonia [urfum dfertur. Vitare item oporeet fu::
pinum incubitum diucurnum,frigus,ventos contrarios, fumum, & puIuerem.Iarn vero aquam oculis infrillare quotidie ad menfem totum,iuuat.qu t
in hune modum przparacur, fœniculum viride fiétili vafi extrinlècus pica::
tO,cum aqua cœlefii demittitur , deinde exempto fcxniculo quod re1iquum
cil: rcpones.
DER E P LET ION E.
Cap.X X XII.
Lurimû noxz ciborû repIetio côciliat,quamuis proba in vétricul~
Ii
Iconcoaioné [orciti fint.Nam quii venç nimiû rcpIect.la?oranc, dl:!!
ifiédütur,rupuncur,obfiruutur,&flatu implécur,credlbtle admodü
eŒ,grauÜnmas ex haccaufa a::gricudines procrcari.Q!!ii igitur vécris vrgce
40 replccio,interim vomitu quod redûdat,interi~ per aluum excernitur: in co
,
,
�16 ..
P A V LI AE GIN ET AE
tum inualidior hét!c,ea eil: qUa: vcnï's accidit,non came & ipCa admitti debec~
fed ft quis impendid pIura a!fumpferit,fl:atim eu vomer~ oport~t. periculum
etenim dl:>ne obica concoél:ione vena: repleancur: maglfque fi rntemperan:::
tius cibis concinuè a!fumptis,nullam deinde vacuationem experiatur. vot:
micu igitur f~llicitari dehee prius 'lmtm cibi cor~um~antur .A~ fi aliq~id .cü S
impediac,aluus Coleta frequentcr Cuccurridin mInUS Illa fluxer~ , cerce dlu~
tius dormire & potui aquam calidam Frequenter fumcre, confihum dl:. Vb!
iam abunde concoxerit , prœfercim aiuo largicer FuCa , lauacris fomentîG,
que adiuuare , faI[amcnti parum ac poti~ncm ~ilucam exhih.ere oportc:t.
Atli neque defcenderit aluus,nequc ~elef1ter oblta dl: conco~:ho,[ed corpus 10
vniuerfum graue , ad motus pigrum , & Comnolentum fuent, mens prz~
tcr rationem quodâmodo torpefcac, venarum repletionem e!fc cognofcas.
Q!!i vero pr:Ecer hoec laffitudmc premuntur , cos conquiefcere dum ventri::
culus ingefla cOflcbquat,deinde laboribus inanire expedit.
D E E B R. 1 li T A T E.
Cap. X X XIII. IS
Brietatem vomitus repencè obortus difcutic:item aquam & m ul::, .
fam Iiberalius fuperbibere vincit,acque fic vomere,vfque dum plu:!:
rima reiecerint, ac ftomachi vdlicatus obtundatur • à vomieu foliii
~~~
ingreffi copio[~ vn geneur,reliquo tempore coquidèenc,& accuratè cooper~
2.0
ti diutiillme dormient quoufque temulentia dikutiacur.
Q VI B VS CI BIC 0 R R V M P V NT V R.. Cap. X X XIII r.'
Ibis in ventriculo vitiatis,u qUée corroptafunc deijciuntur , maxi.:
mum ad Canitatem dl compendillm:fin mi9us, ijs quz Ieniter fuh,.
1ducunc aluus irricanda dl: . H uiufmodi autem malo affeéhs vomi:.
tus ante cibum,vini paffique pottl excitatus ,ccducit.N ihiI przterea ve1 nis 21.
dorofum,veI graueolens, velin totum cibum corruptioni opportl1numa!fu
mcre ipfos c6fuluerim,fcd ea qu:n bonifucciCunt deligere. Iam per interuaI=,
la tempo ris mediocria aluum fubducere,cx ijs qua= mediocriter purgant,ita
affeélis confert.
'
(l
1
~ E VENERE.
Cap. X X X V. 30
En.erIS hzc fun~ commoda : humores fuperuacuos inanit,corpus
agIle prcefiat, lU augmentum promouet, & virile magis effidt.
_
Q uantutn verô ad animum Cpeél:at,impeditam intelligentiz ViOl
difToIuit,iratos ~it.igatJed.que m~lancholicjs coÏtus,u quid aIiud,rc:medium
dl: accorn modatIffimum:ltem allo modo infanientibus integritatern fenfuii J1
rdl:ituit.Iarn pituita redûdatibus venus dl: vtiliillma: aIij enim cibü re[pué~
te.s,~il1s c~piditaté hinc recupcrarunt:.aIij,concinuis per [ornnû veneris ima:r:
glnIbllS hD~rati [unt. COEterum natura veneri idonca dl: calida & humida.
vt q~ce r;liquis falacior fit . Minimè verd coÏturn excitat viél:us qui ficcat
refngeratque,cecas feni!is,cempus autumnale.Quapropter viéèus ratio hU:J 40
�LIBER
t.
i1
trtida éalida'qué adhiberi debet,mediocritas & laborum & ciborum.Q!:!em
admodum verd moderati Iaborcs,iea eciam concubicus ipCe mediocris con~
uenie. Nam & ad opus incicac, & facilic'l-cem quand'lm confuecudini préE::
bec.Rcquiric aucem Iibido,fi quid aliud,alimenti exuberantiam , edque cibi
5 potiillmurn valencis materi~ veiles Cunt : ex pifcibus autem polYPddes. ee~
cnirn préEcipue ad venerem incicarc creduncu~.his 'adduntur;molli cuce prt
diti:ex oleribus·autem;orminum;eryumû;efuca,& napi, qUéE in medicamé,:;
torum vicem dancunex lcguminibus profunt,faba, cicer, eruilia;uliquz,8C
pifz , quz pra!ccr qudd Iargicercorpus alune, flacibus replent . Ruta igitur
10 quia Bacus difcucicabolecque,ideoetiam vemeris ardorem obcundic.magni::::
fiee autem probo vuas , ve-quz hum~a:ent, & fpiritu Canguinem repleanr,
qui in vencrem proritat.Q uum igitur concubiturus es, nimiam Catietatem,
crudicatem,laffitudinem,cauebis:icem ne vomitu~Jaue purgacio prtcefferit:
fimiliter repencinutn alui profluuium,licet nonnunquam venus diututnum
15 fluorem deliccec.At vehementeis coeundi;cupiditates non laudo,fed potius
refiil:ere cis confuIo, przfercim ijs quos morbus aliquis infeil:at. Saluberrimum igicur poil: exercieationem , balneum ,moderatdmque cibum vene$
rem exereere.ica enim viribus conducit,& frigus obortum minus offendet•.
T empus autem coneumbendi opportunum eil:, lècundum ~ibum, vt fuprci
~o dixi, antequ.am Comnus inuadac .laillcudo fiquidcm ex coÏeu contraw ob~
dormienti fiatim remitcitur . Id vero cempus etiam liberis procreandis ac~
commodum eŒ,tum aIijs de caufis,curn '1uJd mulicr c:onfopica, genicuram
facilius rerinet. '
t
EXERCERE NE ...
2$
. Cap.XXX VI.
Aturalia concinuè pingui vngèntur,cui adieétum fit narciffi ra=dicis momentum,aut cocci gnidij,auc pyrtthri,auc herbz pedi~
ri;r,aut lèminis vrcicz,aut vicicis.Pociones congrl1unc,cx pi
pere,aut cyrio,aut eruca,aut cnico,auc limul omnibus.elfe confere ance ci
30 bum bulbos cofl:os,rubentes ac exiguos,cum raIe Be oleo, aut fcilla! tabefa~
él:a! modicum:item e~mpolitis aduerCus hocvitiuminfcriptis remedijs vré
dum dl::item fubinde Ia(ciua Iegere eompetit.
AD EOS QVI
QVE VNT.
VENEREM
DEI 1 S Q VII M M 0 DIe E\ COl E"
Ca~. X X X. VII"
.
R 1 N T.
,5 ttl~VOniamex immoderata venere corpus rarius,frigiâius. /i~c1US, &;
limbecillius euadit,ratio dl: admouere qUa:! denfenc, calef~clant,hu"
Imeé1:~nt,confirméncque. Qui igitur immod~co coneu~1tu exhau::
fl:i func,vd1:imen Cis ealidis operti conquiefcent, (omJ1~que longlore, donee
corporis contentio Cubfidac ,rcficiencur : arque ~c ab Imbecillitate ~Cc v.in~
~~ dkabunt.
Bb.j.
�P A. V LI AE GIN ET AE
18
-
SIS E MEN G ENI T ALE RED V ND E T .Cap.X X X VII I.
"Onnulli [~mine copio[o & calido collecro, in venerem p'roruunt:
Iqllod cum egeffcnnt corpus inualidum , fiomaehum rdolutii ob::::
_
1C1~ent,~xcenu~ntur ficcanturque,ob ~uam cau0m fi ~ur(us cl c~~::::
cubicu abil:muennc,caplte grauantur ,& Velutl ex repleuone Clbum fa(hdl::: 5
unt) d~inde fiatim veneris imaginibus obnoxij eodem ~odo a~ic~uncur.
Nihil Igicur his quodfemini augendoefflcaxd1: •[cd pOtlUS &clbl &rne~
dicamcma qu~ id corrumpant, otferri debent. à bameo renes oleo rofaceo.
melino,& omphacino perun gere,oporcet.Satius aucem dl: oleum eera ad::::
dita,ne defluar., cra11ius efficere,milèereque [uccum aliquem refi'igerantem, 10
nempe femperuiui,[olani,cotyledonis & p[yl,lij:ac horum quidem pe~ ~(l:a:;.
tcm,rdiquls autem anni temponbus,tum ahorum,tum laéluc<t [uccu: l[em
lini [emcn quod aqua fuerit incoélum.nam hoc quoque refrigerantem fue::::
cum exhibet. Ad h<tc lamina plumbea lumbis [ubiecra, veneris in[omnia co::::
hibet.Iam herba: refrigerante vi pra:dit~ fi cum ruta [ubfiernantur,& te::: 15
*oriGtifius neris viticis [urculis, idem pndl:anc. Pr~cereafcmen * lini & rutz in cibo
îliticis.
fumptum.Cauendum verd e(l:,ne lumbis vehementer refrigeratis, renes of;::
fendantur.
ti
SI PERF RICTIO NOCVIT.
Cap. X XXIX.
i fiigori nimio patuerunt,locis calidioribus decumbéc, cyprilS :to
no aut irino perunai. pofiea vbi modicè incaluerint , piper,
.....~~~ myrrham cum vina du1ci odorato & veceri a{fument, aue liquo=,
rem cyrenaicum cum vino vel ,aceco ) aue pyrethrum cafl:oridmve ex aceto=.
cibo autem calidiorerecreandl [une.
SI l NSOLATV S ADVSSIT.
Cap.Xi. 2.$
1 qui verd exufiiin [ole [unt, his locis aeri expoutÎs decumbédurn
d1:,perfundendaque fri gida,fades,manus,& crura.: fi uci conficiû.
1 ,î1 __ ;tur,frigidam aquam quiaffuerunt,bibent. arque hzcpro racione,
& non vniuerfim facere expedit.cibum affument cxiguü,qui facilè in membra difiribuacur,humidiorem potius quàm denfiorem.
33
tl;j'l.,
:
DE PITVITA IN SVPERIORE VENTRICVLO REDVNDANTE.
Cap. X LI.
IVdd fi in aliquem interdum incidas qui cibos valentis maceria:
~~:auerfetur fafiidi~cque admodum,& fi affumerecompeIlas,naufea
1~~'V~~IJafficiacur,foIa vero acria appetat, neque ijs quidem obleétetur ,fed
~el1tr,is inflationem naufeamque fenciat, ac paululum rucribus [olis Ieuecur, 35,
lllternn \'.ero & ipfL cibi quos a{fumput,prx{èrcim in acorê conuerfi, videu=,
tu~,om~InO in,tclIigendum cibi venir [ummam curacionis exifl:ere, v[ pis::
tU1~am a vencnc~lo ahfiergas.Ego quandogue ica affeétum noui, qui radi~
(ults ex oxymehte [urnptis,incredibili crailloris pituitz copia vomitu egc., 4
0
�tIB Et{
l.
ut.
fraJintegr~ fratim fanicati re!1:icutus
QVO MODO FACILE\ Q VIS VO MAT.
Cap.XLII.
~~~IVOniam laborio{è vomentihus multa fOIent abfurda fuperuenire,
commodû fuerÎt quomodo quis facile vomac, exponere. Etenim
r
vomicus pituitam inanit, capue Ieuac,& ne qui auidius nonnun~
cibum inge{ferint crudicace laborent, vinoque liberalius[umpto offendan::;
tur,prohibet. Ac qUa! offerencur,neque acerba neque"Gcea erunt,fèd partim
dulciora quodammodo humidioraq;, parcim acriora. Cômendatur ad hzc
radicuIa,eruca,fàlfamentum vecus,orig~n.um vir~de,cep~ momcncii & por:::
1.0 ri.Promonee vomicus eciam ex Iegumlmbus pClfana CUI mel addicum iic,lo
mencum,carnium pinguia.verùm no [olum iura ip[arum,[ed ipras quoque
incegras deglutire oponet, coque vomiturus non diu mandendis ipiis im:::
morabitur.omnia vero per coétionem moilia flaccidâq; erunc.larn conf1:at,
vina dulciora deligi oportere,vc qUt in f1:omacho magis fupernacent, atque
15 eam potionem egelidam a{fumi. Confere etiam amygdalas melli incinéras
comedere,ac placentas guf1:are:item peponis & cucumeris Cern en maceratû
detritumque cum melle alfumere,radice'mq; cucumeris contritam ex melle..
Ac qui valentioribus vti volunc,narciffi bulbo aquz incoéto,vinum eempe:::
rant.Mouee aucem vomitiones irinum quoque vnguécum,fi digicis eo per~
%,0 unél:is,irrices.Porro vomencis interef1:, ne ceffet vel intermittat, vfque dum
omnia eiecerit:à vomicu os colluac, faciemque pofca aut aqua abfi:ergat. id
.nanquedencibus conducit,& capuc reIeuac.
QV:AE SANIS ALVVM SVBDVCANT,ET QVAE
V RIN AM MOV EA NT.
Cap.X LII I~
Ecerum 'nonnullis fatis e{fe ad fecundam valeeudinem tuendam vi:$!
[ijm efl:,fi aIuus quocidic & vrina pro ingefiorum copia, fine vicio
& abLlnde refponderet,ac quum vacuaeio iuxta porporcionem ac::
cidebat,comendabanc:lin minus,promouebac vrina quidem fcandice,apio,
afParago, pecro[elino,anifo,nepica, origano, ahGnchio,graminis carduiquc
30 radiq.:,cyti[o, adiancho,omnihus in aqua elixis,quorum decoél:um cum vi::
no potui exhibebant.ha::c enim per vrinam[anguinem répurgant,vnde no
parum vcilicatis percipicur . Aluum adiuuabant tercbinthina, ex qua oHua:
magnitudinem dormi curis deglucïendam offerebant.Ac quum acrius Cub=,
duc~re cam cogitamus,rheu mométum admikebimus. Accommod~ca de~
H ieéboni funt,oua [orbilia:ex oleribus, beea,malua:ieem cochIearum lUS. at::::
que ha::c force abunde crune. Efficacior dl: herba mercurialis, in aqua cum
[ale elixa comef1:a'que,eiufque decoél:um potui dacum : limilicer folia [am~
buci.idem pradl:ac polypodij radix duobus denarijs falfamento in[per[a,auc
etiam in pcifana [orpta.adha::c {erum laél:is eum [ale aut melle,ad creis hemi~
40 nas quatudrve aifumptum:vcteris quoq; gallinacei ius,cum per Ce, eum curn
B b.ij.
�,
PA VLI AEC IN E'T AE
10
cnid denarijs duobus. nonnunql~a~ &aloë t~ium ci,cerum in~arf~cûdum
cœnam reae affumitur.Prétfi:anuffimum vero dl: epuhymum In VIOO poft:
mediocrem cœnam potum: qui acrius vacuare ddiderec , mane epithy mi
drachmam ex oxymelice,verno tempore ebibat.
D E
C LYS TER. 1 B V S.
Cap. XLI Ill. S
~iiiiiiiD!~I,N
quibus vencer étgre defcendit, & fromachris imbeclllis medi::
Icamenca ad Cubducendum efficacia non [ufl:inet,clyilenbus veen
_ "w.:.... {5,.:dum dl:,quum pÙ:uita qu~dem in il1t~Ihno,r~fidet,ijs quç fiune de::
coél:o caricarum,becce,nicri,[yludtns cucu mens radlCls,mdle, oleo chama::::=
tndino,aut anerhino:quum Liccicas magis vrgec,ijs qua:: ca!lant altheea,[œ:::
nugrceco.chama:melis~o~eo,mellis exiguo.int:e~im euam oleum p~r [~ dl~li
dix beminx menfura ulleaum,abunde proficle. non [amen conunue Id ta:::
ciundume!l,ne natur~ his irritataJ{poncaneét excrecionis obliujfcacur.
D E
C LAN DIB V S.
10
Cap. XLV.
r;Timur etiam gIandibus [ubinde fiercoris excernendi gracia, &
l:,~,in quibus id quod per dyil:erem indituUl efi,non egerHur. Fin::
1$
':.~' 'j guntur autem glandes ex [ale to/l:o,melle,&"nicro: item thymus
llllflaHrab~
ddèotl:o melIi addicur.Fiiic etiam ex refina terebinthina,& nitro:interdü &
(oeco gnidio modico.Sed quia vellicatus ll?ouet,parteis ip{as oleo delin~re
couenjt.pr~terea py rethrum aut piper admifèetur ,conuenitq; re{olucionem
expertis,& ijs qui ex perfriébone infiaciones contraxerutlt.ln{ùper cemau
rium pici & ceréE admifèecur,ac nacuralium reColutionibus apcum dl prz=
fidium.lnfantibusaueem edam [alis g~umus imponitur. fit quoque glans
exfi.cubus curn nitro Laue ex vua palfa,nicro,& cumino'J
ex ?ri6tifio.
DEll S Q V AE P E R. 0 S CA P V T P V R GAN T, 1$
APOPHLEGMATIS MI, VOCANTVR, E T Q,VAE
P E R ~ A R,E 1 S, V N C VEN T l' 5 Q V E.
Cap. X LVI.
" Vmores JO c~plte re~dences per {puta vacuamus . quod ft leuiter
facere voluenmus, pJper cum mafhche tcmperabimus : li acrius
~ Jvacuare Iibet,pyrethrum auc herbam pediculariam man di proeci,.. 30
piemus.item anemona: vtriu{q~e radix man{a picuitam prouocat,cappariG
que radicis cort~x.at~ue hui~{~odi reme~ia fèro{um excrementll~ vacu==
ant: craffàm vero Ientarnq; pltuuam ,finapl cum oxymelice garganzatllm,
,aut fapa in qua origanurn,auc hyffopum fit incoétum.Ego autem eam fina
pi Cxoxyme1ice admirceo. At fi cerebrum muco purgari defideret ,acnbus $
,eum renlcdijs,quorum nonnulla etiam O:ernucaméca mouent, euocabimus. 3
Icaque an.aga1hdis vtriuCque & anemona: cuiufuis,& betét,fuccus per nareis
purgat: Item Cl1cumeris Cy luefèris foliorum {uccus naribus ip{e & per {e &,
- cum becarllm decoéto [uccdvc: infundlcur. fiernutamencum vero crudis
humoribus qui in thorace, pulmone a & capite concin.cntur , non expe. 40
'f.'l
'.
•
2.0
�.LIBER
r.
it
dic.os auteni eiufmodi illinetur vn guento,quod recipic finapi eutn betGe [uc:
co : eoque palatQm Be columellam illinico . idem etiam per nards purgaco
lam mdanchio quod facile paratur;ad narium iIIitionem fubinde vias [um,
interim aceto aeri pridie macerans, deinde pofiridie eum aceto rurfus hl!:::
f uigans infundénfque naribus Nonnunquam oIeo veceri idem melanthi:::
um detricum, fimilicer iIleüi. Ita Be Archigenes eo vrus dl:, quum narium
foramina obfl:ruercntur : priori autem ex aceco, Criton in morbo regio
vti Colebat.
1
10
Q V AE . MEN SEI S D V C V NT.
Cap. X LVI l •.
~cun'lue vrinz cic:nd t func,eadem o~nia menCcis ducunt,nc:m
IV
Ipe braffiea! radicis dccoétum potum,perGca! radix, ruta, chrrfan:::
- ...........lIchemon,diétamnum,& eruez femen:item qUa! ori vul~a! apponii
tur ,menreis eommouent,vc ruta eum melle trita,auc porri fuccus,aut ~llium
tritutn appoficum,aut myrrha cum vino lreuigata,auc Ieporis coagulum.
If
Q V AE S V D 0 REM M 0 VEN
Cap. X LVI r I.
Vdorem eIiciunc cham:emelum aridutn tritumquc & oIeo in[per
[um, fi Cumma: cuti valide infrieecur:[efeli,pyrethrum, cachry, ani:::
_
fum,fimiliter oIeo iniperfa.icem nitrü tofium non nimis tenue,cu
oleo effieax dl: : adha:c [alis fios oleo cemperatus , & liquor cy renaÏcus aqua
10 dilutus corpori infricacus epotu[que ciccris magnitudine.Pari modo nepi:::
ta &: pota curn mulfa.& extrinfecus eum oIeo intricata proficit.
:r.
DEA E R E.
Cap. X L r x.
Audaciffimus aër dl:,qui exaétè purus:is autem nimirum eric qui
non ex fiagnorunl, aut paludum vapore exurgit, neque ex bara:::
25
quodam pefiïIenté auram exhala ce prouenic:ita qui ex cloa::
ca magnam ciuicacc:nl purgante eruétacur, vicio[us dl. ~inetiam nebulo:::
fus fimilicer [anitati non facit,quemadmodum etiam qui in conualli alcis vu
dique montibus contentus,nullam auram recipic. Hoc igicur modo vitio~
fus aër omni ex zquo retati nocec,omnique temperatura::licut optimus pro
30 ddl:.At qualitate vadans a~r ,caIore dico,frigiditace,Gceitace,& humiditace"
non fimilicer vniuer[os afficic. Etenim temperatis corporibus aër tempera:::
tus vtilis:intemperatis,quicontrariam temperiem habuerit confere.
s)
DEA Q VIS.
Cap. L.
= Q!!arum prreterea & vircutes & vicia cognica habere expedit, ve
qu~ in omnem ferè v[um magirque adqllamlibec viétus r~tionem
requirâ:tur. Ea igitur optima aqua ceniènda ell:,quz nulla aut gu:::
_
fiu,aut odore qualitacé reprtfentac,fed protinus bibéci {uaUlS dl:, & viCu pura
limpidaq;.quü eti:i à pr~cordijs fi:adm ddèendic,m~lior alia qureréda no dl:.
Na qll~ in pr~cordijs rd'idee diucills,vécricuIiifer.it,m~ac,gramltq;, vitio[a c.é
:40 febitur ,huiuCmodi aqua neq; cito calefic nec:p refngeratur, [ed qua: in ipfa eliBb.üj.
�•
2.2.
P AV L 1 A~ C 1 N ET AE
xantur,tardiffimè peiüfq; decoquûtur .Przl1:at ieaq; talé aqua experiméto ~i$
fcernere.~i vero nons quoq; ea volet agnofcere,Jjs quz dicentur aetendat.
qu~ enim ad {èp~~trioné(peaa[,à [~le auer~à,~tard~ permeat,&!ndomita le~:::
tè caleCcit & refngeracur:quz auce ad onece per venas qua(da terrce proru~
pens,citiffim~ caletit,iterumq; refrigeracur protinus,hâ~ ~ptima e~e tpe~an S
du,m d1:.Probatur item qU:E zHate trigidlor, hyeme cahdlOr dl:. Nonulh &
pondere aquam examinant, Ieuem przfi:are credétes,hoc igitur fi. alijs me
commemoratis accedit,comendatut! venlm rola hzc bonz aquz nota non
[ufficit, quanq imbrium aqua authore Hippocrate leuiillma fit,dulciffima,
limpidiilima,cenuiffimaq;,ed quàd [01 IeUl1ilmii & tenuiffimulll attrahat,ac 10
id 110n ex alia aqua [olum,verum ex mari quoq; & corporibus : quapropter
edam omnium prompciffimè compucrefClt,ceu diuerlis ex qualitatibus co:::
flaca.Nemo autemaquarn putrefaél:ioni opportunam deterrimam effe exi~
fiimet.nam mutationis faC11i~as virtuti POtiUS,éî vicio tribuitur. Quz igi~
tur aqua optirnz noras habec,u promp_tc etiam puerefèat, ea cen[ebicur fàlu 1)
berrima,etli quum mucari inciplt,occahonem raucedinis,tuillculz,& graui
tatis vocis, przbeat. At inter imbrium aquas ".d1:iuaqua: tonitru decidir,
prce(hitior efl:,qmim qu'è nimbis demiira dt.Ex glacie & niuibus aqua,infa::
Iuberrima elè.Nam ea congeIalèente,tota pars cenuior exprimitur. Porrd
Ilmolàm fœdiq; odoris & ablùrdas reG pienté qualitates ,rettè decoques,atq; zo
ira melioré reddica potui dabis vino cemperacam: fi afl:ringie, dulciori: alia:
verd,acerbiori.Nonnullas percolare expedit,népe limoCas, [airas, & bitumé
referentes.Cztcrùm frigida vehemécer aqua cl clbo a{fumi debec, no tamen
vniuerfim cumulatîmq;.N on de[unt qui cibos & potion es aduer{us aquarfi
vitia i~ù:ner~n.t:ac a~ij ~ic~rii decoéb~n~s r~~bibii~, ve~ cadé q~oq; edunt:aIij 2)
caucaltde umlltcer CU plfèlCulo quoda ehxa,lte fœmculu:reltqul beca & cucur
bita Cale con[per{àm cum vino dllutiore pr:E{utnunt.
DEL A V A CRI S.
Cap. L I.
~:E frigid t lauationéita quidem laudo,vt no ijs qui nullo viéèus
:delecru agul1t,ex v[u eire dlcam,verum Colis illis quieodem accura 30
__ . _ co,laboribus,& cibis Gcut expedit, veucur. Porrd vuIgaribus qui
amplius interdum refrigerari deGderant abunde dl natare per zfratem,li
iuuenes frnc, carnou & friébonibus ~nte excalfaéti. Sint autem qui aquam
ingredientur,neque venere,neque allo quodam modo laill,neq; cruditatem
.fenti~t,neq; vomitu,.a~t aIuo inaniti,neq; vigi,lij: defa,tigati.Periculo{um eni 3$
fi qms.ita affetl:us fngldz I~uacro vt~tur.Caltdu vero balneum & optimum
~ tut~~rnurn elè: lafiicudmem [olllIe , humorum repletionem per halitum
dJge~lt:ltem excalfacic,mitigat, emollic, Batus vbicunque decubuerint dif~
f~ndlc,fomn.u~ conciliat,carne replet. aucemaptiillruum omnibus, &
VIrO & muheu>& puero & feni,& priuato.
a
J
En:
l,
�tIB~R
L A V A CRI S NAT V R ALI B V S. Cap. LI L'
Aturalium hq.lneorum alia nicrum,alia {alem,alia alumen,alia fuI::
fur,alia bicumen,alia ~s,alia ferrum repradèntant: nonnuUa com::
Ipouca ex his omnibus reperiuntur . Ic~que aquarum [ponte pro::
1 ueniencium vis eft quce deuccet & caléfaciat amplicer, ac humidis frigidifq;
maximè conducunc.Iam vero quce nitrum & [alem obtinenc ; capiti, thoraci
fluxione tentato,fiomacho humentiori,aquce inter cutem, tumoribus laxis
qui ex morbis proueniunt,& pituicous fune accommodatt.Alumino[ce fan
guinis reieétioni,fiomacho vomicioni opportuno,immoderatis mulierum
10 purgationibus,concinuifque abortibus,vtiles exifi:unt. Sulfurofa: neruos e:::
molliunt,calefaciuntque,& dolores miciganc, fiomachum vero eneruant e:::
uertuntque. Bitumino[a! caput replent, inO:rumenta fenfibus difiribuendis
dicata,offendunc:fi autcm quis diu immoretur ;calefaciunt;& tempo ris pro
ceffu emolliunt.~a: ceris naturam occupat,ori,tonuIlis,vua!,& oculis pr:e
15 cipue conferunt.Ferri virtutem forcitce,fromacho & lieni hmt vtiles.Opor:=
tet aute~ in aquam une tumultu,& Ientè defcendere,qud vireus corpori re
!axato accedens immergatur.
.w==-===:D=E
~VAE
VICTVS RATIO QVOLIBET ANNI
TE M PO RES 1 T Y TIL 1 S.
Cap. L II I-,
On alienum ea , pro fingulis quoque anni temporibus viétùm
infi~cuere.Ac hyeme quidem pluribus vti laboribus,plus effè con
~~~~UeflIt, pra:fercim dicbus aquilonijs. Nam aufirinis laborare qui:::
dem fimiliter ,ced minus cibi & potus affumere oporcee. Summacim humi..:
do tempore corpus omnino ficcum reddere,quemadmodllm in frigido, ca::s
,2-5 Iidius:carnes calidas comedere & olera,Iargius bibere oponee.Ac vere iam
ineunte,alius vomitu,alius per aluum euacuari debet,alius fanguinis demiG
flone, prout cuiufque confuecudo & voluntas fuerit . P er éEfracem ~ labori:::
bus conquiefcendum ,cibdque demendum dt, qui rcét~ frigidioris eric n~~
turée:pocione largiore vtendum,ac omnia fie ri debenc, qua: ad refrigeratios:
30 nem humiditatémque conferune.At in autumno,quoniam pror[us inéequa
lis inordinatu[que eO:,& omnigenos morbos inuehit,magna viél:us haben
da follicitudo efl::frigus vitare, concubitl1 & frigidce potu abfiinere expedic.
item frigidus aurorce aër ,meridianUfque ardor reél:e cauebiturJugaces f~u:=
é1:~s affatim affumere noxium eft:, vt q ni non. copia taneunt obfin~, ~ef~m
;$ etlam viciofos procreent humores,& inflationc:s. Etenim pr<E~anCl~ml lU:»
tCf ipfos,nempe ficus & vua:,flatus pariunt corrumpuncque clbos,mu ante
alios pra:~umancur:ita vero neque inflant neque corrump,unt.Vbi aër frigi~
dior euadlt,corpus pro frigo ris racione calefacere, ommaq; peragere opor"
tet,tCU hycmc adijc;ntate',Nihilmali autem fuerit poO: cquinoél:ium va,ua~
, Bb~ iiij.
.2.0
�24
P Àv L l
A~ C IN ET AE
tionem excommemoratorum aliquo tentare,ne aliquidfuperfIuum in cor:::
pore retentum,hyeme facdfac negocium.
VICTVS LABORIOSAM
T 1 V M.
VITAM AGEN~
Cap. L 1 1 l I.
l quis in laboribus vitam tran{igic,confiderandu~ eft , priu[~e S
is exerceri confueuerit,an minus:nunc autem eXerCltlO fe commIC,:
• 1tens,mediocriter ferac,ica vt non morbo implicetur continuè,fa:::
~ci~I1a!!!!ta!!!!!!ce~p!!!lr~ditus meatuum , per quos humo~e~ noxij euaporanc . eiu~od~
enim corporis naturam ad aiiam confuetudme traducere non oportet.mlo
nec eius quod ex logiore téporis interuallo zgrotat. At fi affidue quis mor 10
bo conflié1:ari videtur,idque ex humorum redundantia , co rer ~otam fal~:::
brem vié1:us rationem,confilium diriges, vt humorum mecllOcfls fit copIa:
fin ob eorum vitia,vt optimos effici,as. ~i igicur [uccis ex a:quo redundan
tibusfcacét,in balneum deduci,deindefriéhonern adhibere,& paululum di::l
moueri prius debenc.Q.!!i vero eiuCmodi facere antea funt aggreffi, ijs hz, 1)
paululurn augere,cibo decrahere, eumque imbecillis macc;ria: mgerere con::
[u!emus.Acqui prauos hurnores colligunt,non vno confiIio traé1:atur,quo::
niam neque vna vidou humoris [pecies efr.Nonnulli fiquidem frigidiorem
magi[q; picuicofam colligunt,alij calidiorem biliofiorémqh quéadmodii alij
àtr~ btlis cogeriem magis accumulant.Q.gapropter finguIi,cibo pOtLlq; ab:: 2.0
fhnehunr,quce colleé1:am iplis humorum colJuuiéfoléc generare.In omnIbus
autem his commune dl: pr~fidium alui fubdué1:io.
.
PROF ICISCE N T IV M VICTV S RÀ TIc>.
Cap.L V.
p~ Acillime quis fàtigationem ex icincrc vitabit,ii inuné1:us fic. & no
fortiter incedac.Prlitcrea ad proficifcendi faci!icatem conducit per 20$
zfi:atem fafcia mollis digitos [ex, aut[eptem lata, quinque autem
cu
non minus oblonga, lumbos ad ilia vCque complexa. !cem baculus
ad iter vtilis hab~tur.e~eni~ per de~liuia prcemiffils , corpus quod pr~ceps
ruit,ceu conto CUI dam mmxum retmet.quum afcendendum eft, ipfi inniten
tes facilius in acdiuia corpu~promouemus. Porro cum in itinere ceifamus, 30
vné1:io & pauxillurn cibi ex frué1:ibus qui ce!l:ate proueniun t, potioque mo~
dica co tépore conuenit:à prandio antè qiter arripiamus, conquiefcendunl
e!l: . Si verd neceilltas abeundi fueric,& !tcis vrgeat , tenuis polenta ex aqua
curn falis momen~o bibetur.~!l:us ardorq; folis caueri dehec,cui nec corpus
nudum exponere Ced conteé1:~m cffe op orcet, ne ex itinere ficcefcens indue 35
rcreat. Hac cnim ratione,& minus laffacur, & nullum ex przdié1:is affeél:i::
bus finli!iter percipit.Hye~e quum .fr~gus vrit,anteqmlm itineri te accin::
gas ~entre fubduéto,& vné1:10ne adhlbua hyernaleis cibos copioiè aifumes,
potlonem tnodieam . Cztcrum fafcia longiore non folum Iumbos Ced fpi:::
nam quoque & p~aus tette inuolucs.Requiefcenci autem, fi incerea vche:: 40
�LIBER
1.
-
:15
mens frigus vrat,neque vngi,nequecibum pO'tUmve a{fumere prxfrac.neq;
alio quodam modo reflci debes,h inibi manCurus es. Ac Cecundum longas
profeél:iones,alidCq; validos labores, etfi laffieudinem quis non fentiat, non
aliter quam IaŒ curabicur.minus enim ftc periculis eric opponunus.
5
NAVIGANT IVM V l CT VS.
Cap.L VI.
Omitionibus quibus nauigantes premuncur,primùm oborienti::
bus nec faeiIe,nec veilicer {uccurnmus:vc qu::e omnino magna ex
aree pra:lidio elfe [oleane.A' vomicu autern cibi non copioii, nec
q~ilibet
.ri debent,{ed aue Ientic~Ia v~i ft~ca,decoaaque,eui pulegij mo:::
la dlcum fit adleél:um,aUt panern ex vmo ddutIore &odoro maeeratum inge:::
rere oporcec:potio vcilis dl: modica,eaq; vel ex vina prorfus aquofo, vel ace,:
to mulCo.Lenticulam incoqui dum emollefcac,côueniet:mox in tcnuern puI
Uerem redigere,inde ficeare,poftea in vas fiéble condere . At fi diutius cre:::
brü.ifque vomicus vrgeac,cibo vehemenciore, quo Cupprimatur vcendû eŒ~
IS eade'mque poc.ione modiea, vel aeeto muIfo eum aqua, in quo thymum aue
pulegium commaduerit:item aqua eum polenta,aut vina odoraco cum po
lenta diluta ftmiIicer reereacio cécabitur. Ad graueis autem nauium odores,
aue mala coconea naribus admouencur,aue chymus,auc pulegliÏ. Mare ne~
quaquam aipieiendum eft, vCq; dum in nauibus verfàri aifùc[cas.Aquis por::
20 rd cura adhibenda dl:,ne turbidz,fœdi odoris,ac falfz exil1:anc.
QVOMODO EXTENVETVR CORPVS.Cap.LVII.
œ~~lvum inunodic~
corpus
plenum efl:.extenuare id atq; imminuerc
oportet.Q uia ergo calidior temperacura gracile corpus reddere
demonfrrata efr,craffis eam,fi meclioeres reddere voluerimus,in:::
1.5 ducenlus.Didicifii autem vehementes exercitationes,vitl:um extenuantem,
fimilia~ medieamenta,& animi curas, temperamencum ficcius, edque cor:::
pus gracilius efficere. Q!!ce igitur viélus ra cio extenucc, nuIIi non cognita
cil:: medieamenta verd acriora hzc [unt , rut::e femen , prOlfèrrim fy luefiris,
cum ipfis corymbis ,arifroIochia rotunda, tenuecencaurium,gentiana,po::
30 lium,qu::e'que ad vrinamciendam valenciora [unt,nempe pecrofèlinum:lin
gulananque hcec & per Ce & eum alïs omnia, hurnores abunde ex[~~ t!
..
Il
inaniuntq; corpus.Q!!inetiam es ex crematis vipens argiter extenuare i t>t 1t] (Tn'l~ C, J-c
folent:ipfaque theriace digeric,extenua'cque.lcem oIeum cui radix fyluaticï
~ li fû IffV t
cueullleris,hibifci,gentian<r, panacis , & arifrolochi::e fic incoé1:a, ft il1inatur,
135 idem pr::efl:at: fic polium & centaurium. At cibus non ftatim à baln~o d~~i
debec,fed prius [omnus dl: indicendus. Pr::eftarec edam aquam ba~ncl eX1Js
cire qu::e ~igerant,modo [ponte [ua kacuriencem habeamus, q~ahs dl: Mi::
tylcnadin minus,falis Rorem aqu::e marinz commjfcebimu.s. VlUO vcemur
tenui & albo . Czcerum fritho ficca linteis craffioribus duri[que adhibita,
40 ide1l1 abunde efficit.Adhétcoporcet cibo magis qu,hn exercitia requirL1nc~
j tL/.q;"
�P A V LI AE GIN ET AE
detrahere.Iuuat iticlem plcnos [01 inurens.; nec"minus proddl:', fine potione
[ernel duntaxat die cibum aifumere.Îtem corpus tritro &{ale a[periore infri:::
care.ln balneis copiofum ni\trum extenuat, paucum"probam corp.o~is ~u:::.
tricionem excitat.Pofrremo extenuat & medicamentum,quod.reclplt,plpe
ris & petrorelini duas portioncs,afari & anHidimidiam.Hoc & vrin<e &.a1::: $'
uo promouenda: efficax eil:.
QVOMODO T ENVES 1 MPLEANTVR. Cap. LVIII:
Vum tenues implere volumus vinum cra{fum,cibus cra~ [u<:~i,cx=t
ercitatidmodica ac lenta,friélio mediocris,& vt fummaum dlcam,
~~!!!lomnia préEdiâi,s contraria expediunt.CO~o~um dl: .ijf~em & pi~ 10
ce, diebus tribus quatuorveinterpoueis, oblini. S11clUnus altqUls lauetur~
ante balneii linteis corpus donec rube[cac,infricari debet,eum friétione dura
non tamen multa clltem obfrruere,quo den[a duraq; euadat.Expedit igitur
ijs qui pallido funt colore pra:dici,nec alimen cii [entiunt, ab iracundia abfs .
Ij
tinere,& anirn-i <:ommotionibus.
lU
DEPARTIVM ATTENVATARVM CVR~
T ION E.
Cap. LI x.~
\Xtenuatur plerumque parces,vel diuturna ipfarum quiete, vel de:.
.
lligatura: modo qua confraéta fa[ciantur. Itaque virtus partis exte~
J
nuata! firmari,fan guifque ad eam dici debec copiofus,friétione mo" ao
.derata,apto'que motu,& calentis aqua: mediocris fuperfufione.H3!c fanè ta~
tifper faciendafunt,dum rubefcens corpus attoIIatur. ceifandum vero prius
quam collabacur.Iam & picacionem cali parti, vt dié1:um eil:, adhibere con::
gruit. QE.um autem frigidiorern.partern [en[eris, linteis ipfam confricare,
ac calefacienti quodam medicaminc oportet. V[us-[urn aliquado &. thapfia, 2.$
nunccum melle,nunc cumccrato illinens.
.
OP TI MIT E M P E RA ME.N TIN 0 T AE. Cap. LX.'
~ii\iiiiiiiiiiiiii\i\Emperatiffimus homo eft,cuius corporis copoutio omnium ex:s
trernorum exaéèe medium occupac, nempe gracilicatis, crafficiei,
1 t'jM~~lrnoHitudinis,duritia:,caloris,frigiditatis,humiditatis,& ficcitati$: 30
in vniue
natur~ ac animi funétiones habet inculpatas:medius quo" d}
glabri & hir[uti,nigri & albi: pilos in pueritia rufos magis quàm nigros ha
bc:t:in vigore,econtrario.
l NT EMPERATOR VM CO RPOR VM NOT AE.Cap.LXI.'
Orpora moderato calidiora citius dentiunt,incrdèu'ntque fimili~ 3$
cer:tangentibus autem calidiora,minû[que pinguia apparent:co:::
. . {unt rubido,pilis nigris,mediocriter hiipidis,& lacis venis.At
fi qUIS Itnul & pinguis & cra{fus latiores venashabeat,is ob confuecudiné,
n~n. na tura pin guis euaGc.Fri9'idioris temperatur<e nota dl:, fi ad taéèii fri~
gtdlUS apparet corpus,gIabrumq; fic & pingue,color vnà cii capillis rufus, 4 0
�LIBER
5
10
15
:to
25
30
--
I~
~1
fi multa inea frigidicas,liucns quodammodo.& pIU11lbcl1's, venre anguŒià~
rcs:(i gracilis dl: co cemperamenco pr~ditus,neque is necdfarid talis, Ced ex
con[uetudinc faé1:us dl:. Arida autem temperles (lurior dl: graciliorque té~
perata,atq; hir[uta. durities igicur à ficca cern perie omnino feparari nequit,
~raciIicas autcm non modo n'acuraleis temperaturas,lèd eciam ex longa co~
fuecudine acquifitas comicatur . Indicium ficcitatis dt, fi corpus a:grè mo~
uetur,uccum,& [qualidum à ficcantibus euadat.Humida internperies c~te~
ra qu~dem temperaca: fimilis dl:, [ed maUior corpulentidrque. ac huius no,:
ta in!eparabilis dl:, mollities , quemadmodum & crameudo , qua: non infi~
tum modo temperamencum,fcd ex longa q~adam con[uetudine oborcum
quoque comitatur.Peculiare vero humiditatis fignum eft,corpus ex humi:::
dioribus grauari. Calidam Gcdmque temperiem tdl:antur , corpus maxi~
mè hir[ucum , facilis piIorum capitis prouentus, iique nigri, & per iuuen:::
tutem copiou : procdfu temporis caluitium [equieur , ven~ lata: funt, ficuti
& arceria: graades,fimulq; vehementiillmè puHànt.pra:terea toeum corpus
validum,articuIatum,muCculo[um, pinguedinis expers apparet, cutis dura
& nigrior.Frigidam humida'rnq; temperaturam tdl:atur thorax angufrus,
totumque corpus firicrum & gIabrum, cutis tenera & alba, capilli fiJbrufl,
pr~fertim in iuuentute, hac pra:diti non calueCcunc , verùm fratim tim!di, .
I?uGIlanimes,pigri,venis Iatentibus,craill pinguéfque,& femoribus & mu::
k~I~s :ndifi:in~i,inarticulati,bleG<p magna parte fiunt.At fi humiditas fri~
gldlta[q; magIS fueric adauéèa,color vnà cum pilis rufus videtur:fi plurimii
increuerit,liudèit.Porrd calidum ac humidum temfJeramécum moIlius car::!'
noGufque, optima temperie exi!l:it: auB:um ampliHime,putridis affeébbl1s
opporcunum cft. ~um al1tem paulo humidius,multo calidius efr, eo do::
n limoIIiores paulo corpulentioré[q; temperatis exifrunt,hiipidiores mul~
to,ad tacrum calidiores apparét.At fi frigiditas pariter cii ficcicate ex :Equo .
augeCcit,corpus erit durum,gracile,album,non muCculo[um nec arciculacu,
pilifque vacuum, tangentibus frigidum deprehendicur: pinguedo tamen,
graciles Iicet eiu[modi exifranc,carni infPer[a efl:,coIor autem capillorum fri
giditati refpondet. QEod ad animi mores pertinet,pufillanimes,timidos &
trifres eiu[modi temperamentum efficit.Ac,vt CemeT expediam, in coniuga~
tis tetnperaturis femper euincentis ql1alitatis nota: fuperare [oIent.
,
DE CA PIT~ S FO RMAT ION E.
Cap.LXII.
ffiXiguum fan~ \caput praua~ cerebri firucruram propriè n~tat:
m~gnum vero non neceffario bonam cefiatur.Si n~nque tale mfi~
___ ~ t<e-virtutis materia probam multamq; [uppe~icantls ro~ore ~a~u
eO:,bonum dl: indiciii:{in ex [olius materi:;: copia,non l(em. Verum dtfbns=
guere ea conuenic figura)& ijs qua: inde prouenerint.F igura quidem,fi o~~
40 nibus numeris ab[oluca,hzc enim femper bona dl: confl:ruého:ijs qua: inde
•
�2.8
P A V LI AE GIN ET AE
proueniunc,num optime~caffeéhlm,ac' uneruea ipfi.p~rs inte~ra,ben~ hà
bica,valens,Gque ocuIi acnter cermlllt.In acutum faibglaea caplca,deficlcn:::
tern in frontevel occipice habene eminentiam,auc magis qu~m decens cft,
auél:am.Q!!emadmoâum igitur parui~atem, ita has quoq; Vlt~per~~us~:::
guras,quarum nonnull<e,quamuis raro,bome funt,quum formas fclhcet VIS j
haud inualida fuerit.
TE 'MPERATVRAE CEREBRI NOTAE. Cap.LXIII.'
~~~Erebrum temperatum me~iocritate a?imi fun~ionum ~ recre~
mentorum confrac)minimeq; ab ommbus extens offendltur. Ta:::
. pili capicis in infantia {ubruii, pueritia {ubHaui apparent: vbi 10
flaue[cunt.atque medij exaéte inter crifpos ac umphces hab en::::,
tur,nec facilè calue[cûc.Si vero calidius temperato exticerit,omnia ql.lCE cir,;
ca capl1t exHl:unc, & calidiora, & rubicundiora apparent, oculorum ven~
prominenc,capilIi his in Iucem çditis protinus oriuntur.lis autem qui nlul:::
to funt calidiores,nigri,validi,& crifpi:qui non muIto, ijs Baui primum, de~ Ij
inde nigri proueniunc,procedence ztaee caludèunt,interim his recrementa
runt exigua & incuIpaca fruuneur valetudine:capite vero àcalefacientibus
cibis,potu,odoribus,& foris accedentihus implentur grauanturque,modi==,
eus [omnus in huiu{modi temperaturis {ufficit,neque is profundus admo::
dum.frigidius ac conuenit cerebrum fatentur, excrementa copiouora per 2.0
meatus ci peculiareis manantia,capilli rcéti,rufi,firmi,& facile à frigidiori::::,
bus caufis Izduntur,defriIIationibus & grauedinibus continue infdl:antur,
oculorum ven~Iatent,lOmno maximè premuntur.Siccioris cerebri nota dl,
fi nihil excreméti emanat,{èn[uû acrimonia, vigili~,capi1li [unt robufiiffirni,
ftatim ab ortu,ac ijs crifpi magis,verùm ex facili caluent.Humidioris auté, 2.$
capilli fimpliccs pIanique,& ncquaquam caluitium experiuntur,fenfus tur:t
bulenti,excrcmentorum copia,fomnus multus & profundus.Calido & fic:::
co cerebro przditi,recrementis carent,exaétos fenfus ohtinent, vigiIantiffi:::
mi funt,facile caluenc,primùm vero capilli ceIerrimè ipfis proueniuc.& pIe:::
niffimi,nigri,calidi ad taé1:l1m capicis,ruhriq; vfque ad vigorem apparent. 30
At fi calori humiditas accdrerit,ita vt vtraq; paululum excedanc mediocri~
tatem,colorati calidiquefunt,venCE oculorum grandes, excrementa plenio::::
ra,medi?criter concoél:a~cap.ilIi reél:i,[ubflau~,ca!uitium haud facilè experiü::
tur,~eru~ caput c.alefaClen.tlbus ~umeél:antlbu{que impletur grauaturque~
, Vb.l vero vtraque mcreuent quahtas, caput morbidum euadit, facile'que eX J$
c~h~i~ ~ hum.eél:antib~s noxa~ con trahit. ~iu{m?~i temperamento prre:::
dltl,Vlgllare dm nequeuc,dormlcntes autetn Imagmlbus per in{omnia tor~
quencur,oculi caliganc,non exaél:è fenciût. Frigida vero fimuI & ucca tem~
perame~ta .ce~e?ri:fr~gidum paIIidumq; caput efficiunr,oculorum venCE no
extant,a fngrdls clbls fitniliter offenduncur,eoque inzqllaIi valecudine [ru" 40
�LIBER
1.
untur,fenlibus pet adoldèentiam exaél:is inculpadCque, proceffu ceOlporis
fubico concabdèunc:[ummacim ornnes capicis parces cico con{èneièunc, ca:::
,eilli a nacali die vix erumpunc,exorci non aluncurJrufdètim:que.Hunudum
trigiddmque cemperamencum cerebri,reddïc [oporo[os,{ornnolenws,fen(i::
1 bus vlciolos,excremencicios,frigori opporcunos,capitis replecioni,ddblla$:
tioni,grauedini obnoxios,non camen hi caluitium experiuncur.
VENTRICVLI TEMPERATVRAE NOTAE.Cap.LXIIIL.
~
.
" Entriculi nacura ficcioris indicium dl: ,ft confdl:im co donau fi:::
~ ~~'Icia~c,modico concenti pocu, largiore grauencur, fluéèuacionib~s
10
__ ~'l afflIgancurJ eo quod redundac In vencnculo fupernaranœ, cibi{q;
de1eétencur iÏccioribus.Humidioré notant,fi nuUa fitis vrget,& largior hu::
mor non molefrac, cibique placent humidiores •Calidior nacura ventricuIi
melius fane concoquic,qmim appetat,& dura pocius,qu~~ difficuher poG
fine immucari,copia ciborum pocu[que obleélatur ,neq ue cl frigidis,lnodi:::
1$ ce vfà, quicquam incommodi percipit~ Frigidior, appetendo quidern valet~
concoquendo minus,pr~fertim fi concumacia frigida'que ahmenca affurn::
pferit,quz facile in eo acefcûr,frigidis quidem gaudec,fed immoderacius aG
Cumpris promptè offendicur.Ac incempcries ex morbo cocracr t hac racio:a
ne ab iniicis dIfferunc,quod contraria f1bi no fimilia apperant.Si igitur v'é~
20 ter prohe concoéèionem obit, remperacus: li non concoquic,intemperatus
ef1:.1cem li nidoro[os zdae rué1:us,immodicum etiam feruorem igneum fa:=:
tetur:u acidos,concrarium.RurCus li rebelles concoélioni cibos coficiac,im:::
lllodicum:{i pifces concoquat,illos minus,imbeClIlem.quod num ex humo::
requodam aliunde influence aGcidat,confiderare oporcet.Etenim pituitofi;
21 acidum:biliofi nidoroCum,graueolens,aliâCqueexcrancas qualicates rué1:anco
Communiter autem vcriCque naufea fuperuenit.venllU fi vitiofi humores in
concauo vencriculi [pacio [upernatenc;vomicu reijciuncur.qui autem corpo::
re vencriculi contcnti; tunicis eius adh~refcunt, frufl:ra ob inanem ad vomi2
tum nau[eam concurbant.
30
PVLMONIS NOTAE.
Cap.LXV.
-. ;"'-. On modd ventriculus fitim vel adferr,veI arcct,acfrigid~calida:/~
-I que potionis appetentiam,fed eciam qu~ in thorace continentur
_ ivikera,cor,puImo,& iecur~ Icaque calida pulmonum temperat~:iI
ra przdicdi biberint, non fiatim ficire ddinunr, ac frigida poci~ ~la~lS
~f quam calida admodum ucim ip[orum rdl:inguit : frigidus aucem aer Jll{pi~
ratus refocilIac, quum nihil vcncriculi vicio fitibundos (o!erur. Hac racio:i
ne qui econcrario affeé1:i (unc,à frigido în[piratu {èn{i~~Icm molefriam pe~~
cipiunc,quod maximum pulmonum frigidicati s indlclum eft,adedque Pl'"
tuicam fcreatu cum cuffi reijciunc.Sicci aucem pulmones excremencis caréc"
40 ~ Pituita,quemadmodum humidi,exc.rcmenticij obfcuram raucam'lue va-
�P A V 1. 1 AE GIN ET AE
3°
cern efficiunt:ac inde multa recrementa per os egeruntur,vbi autvehemens:
tius,autacutius quis loqui fruduerit.
COR DIS NOT AE.
Cap. L X V I.
Ordis caIidioris nota! [unt,re[piracio magna, puI[u~ velox, ~ cr,e:::
ber,interim audacia,furiofa'que ferocitas:thorax tah pr::ldltlS hu::: 1
lutus,pra!fercim ad peél:us exifrit,ac ea qUa! prcecordijs propinqua
Cunt:magna ex parce cotum quoque corpus calidum,nifi iecur valid,e reni:::
tacur. Etenim thoracis Iacitudo calo rem notat , prceterquàm fi & hIC cere:::
brum valde reGnat.Porro corfrigidius,pulfus mediocri minor o!l:endit,ac
qui tale habent,timidi natura funt & pufillanimes,pra:!cipuè fi pe~us ipfis IQ
fit glabrum.Cor Gccius pulfus a:dit dllros,iram excitat non prochuem.fcd
feram &. qU<E non facilè qlleac placari, vniuerfurnque corpus reddit aridius,
nifl iecur repugncc.Humidius cor tefl:ancur, pui[us molles, mores ad iram
proni,[ed q uce facile pacari pomt,ac tocum corpus humidius ,nifi iecur reli:::
il:at.Cahdu~ & ficcum cor ofl:endunt puilus, duri,magni veloces, & crebri, 11
item refpiratio magna cicata & frequens.hoc donati (orde,maximè hir[utû
peé1:us,nec non prcecordia obcinent,impigri traétandis negotijs,furibundi,
feroces,moribus tyrannicis, ad iram pradiues, quce non facilè conquielcat.
Si autem humidicas cum calore fuperaueric, tales minus hirfuti funt quam
commemorati,prompti funél:ionibus obeundis,neq; tamen fero animo, [cd ~o
ad iram prono duntaxat exifriit,pulfus in eis magni,molles, citari & crebri.
Humidioris frigidiori{que,pulfus quidern molles,mores auté pufillanimes,
timidi,& pigri:talium peB:ora pilis vacanc,acnequaquamfurunt ,quemad:a
tnodum neq; ad iram procliues [unt.Frigidum & ficcum cor ~ puI[us du rio:::
res & exiguos efflcit.huiufmodi corde donati minimè omnium ir:e funt ob ~$
noxijJed vbi Cern el eam conceperint,diu retin'enc:peél:ora ipforum,omniUlll
minime Cunt hir[uta.
1 0 C 1 NOR l STE M P E RAT V R AE N O~
T AE.
Ca~. LX VII.
Ecoris calidi not~, venarum latitudo, flau:e bilis copia, per ::ttatis 30
vigorem,etiam atrce,[anguis calidior, edque totum corpus exiil:it,
____ nificor obfl:icerit:pr:ecordia & venter pilis obfitafunt.Frigidioris
indicium,ven:e angu!l:ce,pituita copiofior, fanguis,totufque (orporis habi:s
tus frigidior,nifi corde incaldèat:prcecordia & venter pilis vacant.Siccius
iecur ce!l:atur,fanguis craillor mimifque redundans, venceucc:e, acvniuerfa 31
corporis habitudo aridior.Humidioris noctfunt,fanguis copiofus & humi
dus,vena! rnolliores:fic etiam totum corpus, ni!i cor reil:iterit . Calidi fimuI
~ ficci indici~ ~unt,pr:Ecordia maximèhirCuta,lànguis craffiorfimul & pau
c~o.rl,amara b~hs copiofiffima,ac in :Etatis vigore,atra,venarumIatitudo du:::
rIuefque:pan modo & totum corpus calidii ficcûmq;.Siquidem calor àcor 40
a
•
�LIBER
1.
31
de procecIens, frigiditatem à iocinore prouenjécem potdI: euincere,Gccicacé
vero non pocefl: cor humidius ad cocrarium perdu cere. Confiac auté qUdd
fi in idem vcriu[que principij cemperamenca concurrerjnt~ cotum omnino
corpus illorum racione afhci. At humidum umuI & calidum iecur, minus
5 quàm calidum & ficcum .prxcordia efficit hirfuta,plurimum vero làlj gui::
nis,venas grandes,habicum humidum & caIidum,niG cor obfifrat. ~dd
fi vtraque qualitas longius nacurz modo rece{[erit, morbis qui ex putre::
dine vitioque humorum habenc originem,corripiuncur:ldque magis,{i plu
rimum humidicas,parum calor increueric, ac humoribus vitioli fiun c. Cz:::
10 terum humidius frigidiufque gIabra reddic przcordia ,fanguinem magis
pieuito[um,venas anguf1:as,cocumque corpus fimilicer afflcit,niG cor ad co:::
trarium deducac. Frigidum fimul & aridum iecur,exiguum fanguinis cre~
at ,venas arébores, corpus frigidius efficit, przcordia glabra, nifi & hic
cor [uperauerit.
a
1$
TES TIC V LOR V M
NOT AE.
T E M P E RAT V R AR
Cap. L X VII r~
Alida tefiiculorum temperatura,ad Iibidinem prodiuis efr,fœclb:
da, & makulos proâeac, paneis genicaleis celerieer hi[pidas effi$
cie,:lc vicinas edam actin git. Frigida,concd. H umida, copiofo ac
2.0
[emine abundat.Sicca,pauci & cram {èminis efficax dt. CaIida &;
ficca [etn'pe~ies ~e?i?crjcer craffum [emen progignic,efrque fœcundiffima,
ac celernme ad IIbldmem iam inde ab initio animal incicat . Tales italjue
tdl:iculi hifpida il:atim genicalia,eoru'mq; viciniam efficiûc~ furfllm,vfque ad
vmbilici regionem:infra,vfquead media femora.ac eiu[modi temperamen:::
ol5 tum abunde venerem commouet,fed celerrime [aciacur,& fi-copcllas, offen:$
dicur.Porrd fi. hllmidieas calori fuerit coniunéta,hiipidos reddit:qui copio,:
[0 Hcer {èmine magis abundent, non tamen magis qUclm alij appecunt, mi:::
nus autem frequentiori concubitu lc.eduntur:fi autem vcraque &humidum
& calidum impenfè creuerint,non fine noxa venere ab!l:in~nc. Ac humidi
)0 frigidiquc remperamento eef1:iculi,vicinas paneis gIabras reddunt,ac cardè
concumbere incipiunc,neq; ad aélioné expediti func,d ilueurn,ceuue,& inua:s
Iidû femen,ac fœminz efficax proijciunt.Siccû frigidu'rnq; temperamérum,
alia quidem fimilia przdiél:o,craffius auté Cerné & plane exiguii progignic• .
a
Q V AE P RAE TER MIS SAS V NT;
35
Cap. LXI
x.
- \Ingulz corporis nofiri parees peculiaré quanda & cemperaturam
i& vim [ortiez [unt:omnium vcrd notas hoc 10co exponere neceG
":"~'J~~" rariiinon elfe duco,quû infiniez pr~pemodii ~~c,~ nos côpendiii
fcribcre propo[uerimus.Porro de ijs egimus, qux p~cdIimu ~otum corpus
conrortij quadam Iege afficiiit,de reliquis eadem r~clOne & VIa conGgerare
40 ptétcipimus,temperaméta ipforû tû ab c:xcrementls~ tli ex reIiquis funél:io-
•
\
�3%.
P A V LI AE GIN ET AB
nibus,tum ijs qU% [uperueniût agnokétes. T e~p.d1:~uû i$itur e~, ~t oratio~
ne couerra, doceamus quomodo cotius corpons mtepenes corngl debeat.
QVO MOD O CAL IDA INT EMP ERIE S COR Rr...
GAT V R.
Cap. L X ;X.
œ,j JV um .icaque in calida inceinperie bills r"peret ,fi per. inferiora de: '
. , fcendle,not
um ell omntbus,nullum oporeere negotlUm facdfere.
.
1ft ad [uperiorem ventricul~m,tendie vomitu,~~i poil: exerciea~i~:
nem ante cibum faétam aqua: po.tu ~lecur. euacuare. t~lUS a~t~m eXer~ltlU
ipfis d1:,quod non vehemens vahdumq~e ~!l,fed reml~us lemu~ue,NonuI
li vehementer calidi nequaquam exerClcauonem requIrupe, verum o?am~
hulatio balneumque iplis fufficit , ijdem lauacris quoque fecundum clb~m
obleél:antur.~ibus adiunéta dl: ficcitas,hi ratione viél:us humeé[ante
mdigent,ex cibis humeétis,balneis, & exercitiorum valeneium & multorum
abfi:ineneia.Q.!!are per zfl:atcm cirius lauare,& àcibo rurfus debent.frigida
hos potio iuuat. Verum llecis temperamentis venus maxime dl: inimica:
caueeur ipfis reél:è laffieudo, zllus, follicitudo,& vigilice. Humida intempe~
ries in puericia morbis patet qui defluxionibus,plc:nitudini,& pra:terea pu
tredini,feruntur accepti.Itaque ex v[u cft multa exercitatio,proba in ventre
concoélio,excretidqueper vrinas.quapropter fi velantecibum bis térveex
aquis natura calidis Iauentur,magnum fentiunt przfidium.Porro ne deflu~
xionibus tententur,pro[piciendum eil:,lauacris, multa exercitationc, vrina
ante cibum aludquc inanita. Nihilautem prohibet, etiam apophlegmatiG
mis nonnunquam vti,& purgationibus, cibis boni Cucci, & vi no quod vrilS
nammoueat.
V.
Q V 0 M 0 DO F R 1 G IDA
E MEN D E T V R.
0
1
1$
2.0
1 N T E M P ER 1 ES "$
Cap. L X XI.
N ter frigidas intemperies , tres numerantur differentice, ex qui~
bus ficca cil: deterrima . quod enim procdfu cemporis fenefcenti.:
~~ bus obuenit,id il:atim ab initio hos affiigit.Itaque humeé1:are eos
Be calefacere oporcet,quod eommodè fiet exercitijs medioeribus,cibo humi 3°
do Be calido,vini calidioris potu,[omno pleniore, ita ve curam adhibeamus, .
vt qua: in corpore recrementa'quoeidie procreantur,omnia euacuentur.Cç::
tenim venus omnes ficciores,& pra:fertimqui ad hocfrigidi fune, offendic:
Colis autem calidis humidîfque,tuta.Porrd vitiora quoque frigida tempera=,
lnenta funt, qua: humiditatem habent coniunétam , vt qua: fluidis lllorbis J$
ma:X:~tnè irnplicentur.his prodefl: balneo abfrinere, Iargius exerceri, viuere
tenmeer .vnguenta mediocriter calida adhibere. ~i autem frigidiores na"
lInfta.ura.tu tura, mediocriter ficci humidiq; fune,horum calor l exerc
itationibus l [uki::
ex or,6eifto. ~ari firmar~que debet. quantum ad totius viétus rationem
attinet , eam quz
mter humldum ficcUmque media efr,deIigere oportee.
4<>
�tlBER
QVOMODO SICCA TÉMPERIES IN VEN~
TRICVLO, V EL VT 1 EX E MP LO,DE INDE ET
ALI AE COR R 1 GAN T V R.
Cap.,L X XII.
~n~ N cemperies ficca,nunc d1:, vbi folida Gmilarium partium fubil:an
10
15
20
2.5
):
, 30
135
40
eia reddica dl: ficciortquando nihil in medùï:ina 'Pei efl::nunc quu
1E~~i!Jpropria humidicas vnde parce~ nucriucur omnino dl: ab[umpcat
qu~ cocinecur in omnibus animalis partlbus,roris modo eis iniperfa.hanc
igicur parciculis Gne nucrimento inièrere,nulla ratione queas,ideoque diffi
cillima dl: omnium ciufmodi affcél:uum curacio.At qUa! in proptijs cuiuG:
que patticulœ e:x:ilibus arterijs venifque cànfi{[ic ficcicas,curacionem recipit,
fi fingulas Gmilarium parcium propria humiditace, humeét:ancis alimenti
auxilio repleas . Balneum igicur ccmperatum conuenit, in quo longiiTImd
verfari hominem expedic:inde il:atim lac exhibere afininii,quod re~ens muI
él:um fuerie, & pauxdlii mellis cepidi adieé1:umhabct:ac. ponea conquiefcere
ad fecundam vique lauaeioné permicces,cum modicè fricabis Gmui & pin~
guiter,vcique fi lac quod fumpfic,iam omnino confecic,id quod cum ex ru
éCu tum vécris mole licet conijcere.modicum vero eemporis ineer prima,&
fecûdam lauacionem,ineeruallum erit,ve quatuor,aut quinque zquinoéba$
lium horarum fpatium ineedic, fcilicèt fi tertio adhuc Iauare paras:fin aliter;
elurium. Qgineeiam poil: vnamquanque lauacionem,hominem,priufquam
te vdl:iac)~leo pe~ungemus:ac fi quidem laéle obleélacur;poft fecûdam quo:=
que lauaclOnem Id exhibcbis: lin aliter, pcifanam diligeneer incoél:am , aue
chondrum ptifanz modo prceparatum. hine vbi rurfus c~nquieric , ad ter::
tiam reducendus dl: lauationem,auc ilico ad cœnam • Sic autem panis prz:,
paratus illi purus,& qui curiole in furno fit coélus.ob[onium quoque ex [a:::
xacilibus pifcibus,auc ex albo iure afellus1& vt paucis alimenti {ùmmam co
pleél:ar,concoél:u Ge facile, n u~riens, miniméque glucino[um & excrementi:::
tium.pocus, vinum aquoîum & album, purum, &: quod minimam_ fi dilui::
tur; aq ua:: miil:ionem fiIfiinet,oli gophoron Grzci nominant, modiea:: afiri:::
[}jonis parciceps:acque hzc maxima:: ficcicacis cUl'atio efl:.Modica vero non
tam exaéto viétu indigec,& pleniorem cibum admittie. Proponatur autem
& nunc ficcicas priori {imilis,copuleturque ei frigiditas medioeris:crgo ca~
lefaciécis materiz taneu iam diél:is admilèendu e(l;,quancu particula ad frigi
dius indinauit:laél:i quidé me! copiofius adijciecur:vinû aucé_minus aquofû
priore dabimus. Quinetia dèuléca omnia calidiora,idq; no nacuralibus mo
do ipforû eéperamécis, veru recéeibus ex igni qualicaeibus,exhibe.ri debent.
Nardino przterea vngucnto vngendus affidue vécer dt,aut ma{hchino. At
\Tero fi cu ficcitatis incéperie multa fit frigidicas, primtlm ipfâ diffieillima &:
\Tix emendabilé cenfc:eo:eifdé ver'omedicameneis vcêre,& mdle per fe difco s
él:o deipumat0'l:vinii aUCcm eIiges femper anciquius.Opcimum Canè medi ..
Cc.j.
�34
FAY LI AEG I-N. ETA E
camenc·um talibus omnibus e([,quo picacorcs quotidie v.tuntur.Ergo iIIi~
ncre co eo.tilm ventrcm conucniet,àc pcHl: auéllere eciamntül1 calidum. CCl::::
tetum ex j js qUa! vClltri excrinlècus appHcantftr,boni harutus pucllus vn<l fic
accubaos)vt iCmper abdomen eius com:in gare Huic ficcitati.iunél:a caliditas
dl:o mcdiocris.In ciu[modi ineemperie pl'imum curarionis modum Cerua:::
bimus,ica vtmel proreus non degu.frctur,vinlUlIvero exhib~el1r qu?d mi:::
nimè Gc vccl1frum.lam cibos cgelidos &lacreo \offeremus, & ventncuIl1m
oleo tum crudo tum melino peruogemus. Verum hos vehcmcntcr admo:::
dam refrigerare periculo[l1m eft,quandoquidem hCl:c affetbio,fcbris quodâ:::
modo natura,vbi calor[uperarit,imicac~r.Fingamus itaq~e rur~l~ ca~idam
intemperiem p~"po~ler_e,huic autem.adIU~él:am elfe mo.do\hur~lldltat~,mo~
ad.ficcicaté,frigldce Ipfa aqu3! potu c~rablmus.huc 0pume :mcle dils Clboru
aO:ringétium,ièd qui cicracalorem fint aufreri. ~um hl1mida [olaintem~
peries cfr,uccanttscibi,iea vc non calefaciant refrigeréncquc valide, al1xiliâ~
cur.adha:cconfuetCl: poeionis penuria.Si cum frigidieace hllmida vrgcc inté~
peries,opcim:rrcmedia [ul1c,omnia acria.mifcen auterp his debcnr,quét fi~
ne manifefl:o frigore afrringunr. optima fimul his dl: exigua.potio, eaque
vioi validè calebcientis.Hoc igieur modo intempcries qualitacum curan=,
tur.Q.!!oniam verd [a:pe in ipl0 vencricuIi finu contentus humor, interim
auce:n in iptts vencriculi tunicas impaé1us,intemperiem procreat, nô alie~
num dl: de his iiferere. Prior icaque affcétio fi Ceme! radices egeric, pu rga:::
tione per vomitum facile conquie!cit,li autem rurfus ex alia quapiam ahiive
particulis confluxerit,exaétam requirit dignotioné,curatio verà itatim fub:::
fequecur.Etenim vniuer[am cam parti aftcél.:ce opon ct accommodare, Gura
adhibita,ijs quce recipiût,ne facilè quce cofluûc admict:tt.Ficc auté hoc aarin:::
gentibus & IjS quce totum corpus ad bonam habitudinem perducunc. At
vitiofos in ventriculi tunica humores mediocriter purgantiblls educcmus,
c~iu[modi\ dl: al~ë & ex ea c?fe~fi med~camc~1tii amarii qllod hiera picra di
Clcur.Verum qUlbus len ta plculta ventnculo lmpaél:a dl:, ijs prius exhibéda
funequzcunq; hanc diifecellc.dcinde purgatio centanda.~od fi ad vomitu
fimc idonei,cômodû efr per radicula: ex oxymelitc vOlncre.Sin nec lentus hu
mor fic nec cra{fus,vciq; abiide efr àptiranoe [olius crcmore vomui!fe, item ~
muIG.proticie & fi muIfa in qua abfinthium incoéhuu fit,bibatl1r.Ca:tcrum
reliquaru par~iii in céperies haud abfimilicer curare 0ponet, ira vt hllmores
.adidoneos mcatus dedl1cas.At fi parcicula fenfibilé meatu per qué hum ores
e~flu5.~,deGderet,redundancé in ea vel [allié vel hUlllores,quéadmodum fi [pi
fiCUS~~od cocinetur, flatnlétus {lc,cuaporatu dl(èut
erc ac vacuarc couemt.
S
10
1$
20
1$
30
S
3
DE A LIME NTO RV M F ACY L T AT 1 B V S.C.L XXII I.
(VU~l de alimentorum facultatibus fermo, pars lit op cris quod de
~~~[anItatc tllcnda przcipit , proxirnum dl: vt tam dié1:is eum filb~
40
�tIBER
t.
nèét~mùs,vbi priQS qua rn particulatim ipfa perfequanlUr,paucula quœdam
pr~libauerimus. Qgippe alimencorum vireis,fi quid aliud,perceptas habe~
re conuenic.Qg~ igitur atcenuandi vircucem obtinent,meacus aperiunr,vi..,
fcoCa adh~rdi:ntia abfi:ergunt, craffa incidunc excenuâncq;. Qgod fi diutius
5 ea in cibq adhibeas,!èroia bilio[a'que concrahes recrementa.:'lc ii vberius in:r;
geras,fanguis acra bile vitiofus reddicur.Qgare continuus ipforû vfus,pr t: :
lèrcim bihofis cernperarnento vicari debet . conueniunc aucem folis ijs , qui
pituitam,humorémque crudum,lentum,& cralfurn collegerunt.Porro qme
incrailândi viribus confiant, valentis adrnodum maceriœfunt, & fi in ven:::
10 tdculo ac iocinore decenter fuerint concoél:a ~ boni fucci fanguinem pro ~
ducunc,fed lienem & ieeur obfrruunt.Ex his alia [unt craffi duncaxacfucci,ve
leneicula:alia viCcofa,ficuei maluoe:quibufdam vcraq ue coneingunc,nempe VI!
&; cram fine fucci.& glutinofa,ve cefraceo cegmine pr~dita.1taque viél:us ex:::
. tenuans ad fanicacem euendam cutior,quàm qui incraŒu:,exifric. Q!!um ve~
15 rd imbecillis fit maceri~ no robur nec vireis corporibus fuppeditac,ac opor:::
tee nonnunquam valencis maceri:e cibum,quum inedia qu:edam preffic,me:::
diocriter exhibere. pra:fertim verd cicra periculum a{fumunt,qui fc:Ce exer~.
cenc,& quantum liber dormiunc.omnes autem quibus ante cibum exerci~
tari non iicec,craffi fucci alimenta euitabunr.lmo neq; in orio degenccs eiuL:
~o modi dbos affument.Porro quemadmodum [ummum otium maxime va:::
Ieeudtni tuendz obefr.ira mediocris motus fummum adfert pra:fidium.C~~
terum media: materia: cibi omnium fune Iaudaciillmi, vr qui rnediocrenl CO::l
fifrentia fanguinem procreent.Talis icaque cibus corporibus nofrris con~
gruit:qui viciofos humores gignit,noxius efr,edq; femper caueri debet.Iam
2.5 & varia ciborum genera affumere,cautio efr,pr~{èrtim fi ex dil1erfi~ cofi:cnt
facultatibl1s.Non enim ingefi:a concoétionem,vt par efr,[ortiuntur.
DE 0 L E RIB V S.
Cap. L X XLIII.
lrr.~IAéèuca manifd1:d & refrigerac & humeél:ac,eofque fomnum accer:::
fic.ve autem inter oIera valencer nucric,ita boni [ucci fanguinis ef:::
,30
ficaxdl:.lncybû frigidi humidîq; eemperamenti,fedminus quàm
Iaétuca exi!l:ie.Malua refrigeracquidem,fed non euidenter,magis aueem hu
meél:at:vnde etiam aluum fubducic,idque propeer genuinam eius vifcofira:::
tem.Beta abfierforia vi ventrem fubducit, eoque fiomachum Iargius corn:::
(fia erodic,iecoris Iieni[que meatus obfrruit.Braffica bis càéta fi edacur,aluii
,5 cohibec:femel aucem non tamen vehemencer coéta,cum oIco SC garo,vel fa~
le comefl:a,magis fubdl1cic,quemadmodum fuccus ipfius ~ len~icula: effica:::
dus purgar.I-Iac magis adhuc marina braillca aluum malllfdl:o emollic,(aI~
fa.& fuhamara:idem prtO:ae halimon vt quod acriorem qualicacé falfam re~
prœlèntee,braŒca vero magis fl:omacho conducit, eeu afl:riéHonis rtlOdicz
40 copos,Iac auté & fcmen p~QdU,it. BJjtii Be atriplex hllmida quidem vencré
Cc.iF
�P A V LI AE C 1 NET AE
foluût,lèd paru alim en ci przfèic.Omnia tpinofà vt carduus,atraéèylis,eiû~
geneti~ a\\a \toma.c.ho l?t~ttt c.\nad. c.oo.uc.unt,qutt ma\l \uc.ci. &. dm: a e.X.i\.\lt,
quapropter 0ftimii. cft inco{èam cu olco,ga ro,& corüdro affumere.Apüi,
hippolèlinon,llOn, & frnyrnium, omnia vrina:: cienda:: funt, fed (myrmum.
oà.oratum ) magis acre vrina:: dl1cenda:: prohcit, & mu\ieribus menieis 5
commouec:apia fuauiora funt,idedque !l:omacho magis amica.Eruca cali:::
da eft, & {cminis efficax, ob quod hbidinem & capitls dolorem, quam ce::
phala::am dicunt,excicac. Nafrurcium, ocimum, & linapi, calida quidem &
acria , Ced maxime nafrurcium : concoau vero difficilia, fromacho iniml::
ca, &. vitiofi fùcci. V rcica excenuat, vencrem fubducit, modia! alie. Gingi::: 10
dion [unile dl: kandic.i, afrringentis &. non parum alnar~ quahtatis patti:::
ceps.pr3!terea fiomacho cogruir, vt etiam cibum rdf>ucntibus curn aceco
a{fumpcum,proficiat:parû verd ~Iiméei corpori miniCl:rat.Porro fyIueŒria .
ditta o\era maximè vitiofos gignunt hurnores.Capparis cibi cupidicatem
proritat,iecoris lieni(quc meatus aperit, picuitam (ubducit. V cenâum vero Ii
ca dl: ante cibum aliul!1,ex oxymelice auc oxeIa:o.
DE
ASPARAGIS.
Cap. LXXV.
Liti,laauca:,atriplicis,malua:: & beta::, planta quidem humida dt,
li ~~Iaiparagus autem liccus.Con cd,raporum,Gnapis, radicula::,nafi:ur
~cij,pyrethri)bramca:,omniûmque aIiorum qua:: calida [unt, planta 20
quidem ftcca,a[paragus autem humidus dr.At à pinofis frirpibus, horten
lis,& qui in frutetis feu vliginofis lacis nafcuntur afparagi,icem qui a bryo
nia decerpuntur,fromacho quidem vtiles [unt,& vrinam citant,[ed inuaü::
dè alune. At ft probè coquantur magis quàm ij C]ui ex oleribus {unlUncur
nutriunt.ConGmili modo & chama::daphnes afparagus cfficic.
"$
lB
DER AD ICI B V S Q V AE
OB TIN E ~ T...
..
C 1 BIR A T ION E M
.
_
Cap. L X X VI.
Apus & rapa fi biS coquacur,nlhllo mmus q, reliqua: frirpes alune,
,cocinuè :ut~a~um~t~ cr:!fum [uccu procre~nt.Bulbi afrringunr,
labfi:ergUt,Clbl cupldltate mouent,flomachu confirmac,& vifèofos 30
{thorace humores eliciût:bis incoEh valencius quidé nutriûc,[ed nihil cmo::
liûcur ,amara ip[oru qualitate fic abolica.prçtcrca Cerné genitale augent, libi::
din~mq; excitae,~nflaciones & cormina, modo largius eis veare. ~dd fi ex
garo & oIeo edâtur,fuauiŒmi fun t,Ratus difcutiût, valéter alune, cocoétu fa:::
ci\es,Pafrinac~ vcro,dauci & cati radices minus St rapa nucriüt, calent camé 35
odorat~qz fUt, & vrin~ man~fc:fr~ c!ent,~butéci~LIS v~cio{os humores gignût
& xgre Cocoquûcur (omum radlCu ratlOne.Nonulh [yludl:rcm palbnacam
dauc~n~ nOtni~at)cfficaciore ad vrinam cienda virtute pra:dieû: radicula ex.::
tenUa~1 cal~faclendi~ vi reis obtinec,fumitur rcae ante cibû ex ace co aut ga:::
ro,alul duceda:: gratla:fecundû cibû,nequaqua.Cepa, alliii & porrii" acri vir::: 4 0
�I.
tute donata,corpus calefaciût,cxtcnuant,8C craffos in co hamorcs incidur, '
LIBER
bis coE.'ta,\?atû a\u\\t-.ctuQa,omnino n\\n\.l\t~\li a\\\ü. magis me.atus t.e.\ctat»
bumor~{lJi dilèuor. Sunt autéporris ficciora ampdopraLà, vepoce ljrlucllria.
10 coeum omoia cruda olera,fi edancur;pciores quam coéèa fuccos procreit,
S ac plus bumoris excrementicij d)tinent~ e um quz condîta ve\ muria ve\
oxalme reponûtur,Œomacbo profune & appetencia excicanc,crudos humo~
res incidunr,lèd <tgre concoquuntur:& fi aburare, vicioros {uccos gignune.
g
.
10
DE T V BER 1 B V SET F V N G.I S.
Cap. L X X VIl.
=\Vber humorcm de Ce reddic qualicacis expcrtenl,[ed frigldloré &:
icrafli fucci.Ffigi vero frigidi picuicofi & mali mccl {un c:m hlS 1P IS
. _~_\minus nocentes boleti [unt,qualitatis expertcs,ll probè coquatur.
QEi vero ammanicz dicuntur,Cecundu ab hîs ordincrn obtment: ahJs fun:::
gis abltinendum,pleri'f liquidem ipforum lecbales.Ac ipfi boletl m i exa~
aius decoéh edantur ,penculi occaflonem pIzbent.
DE F R V MEN TAC E l S.
15
Cap. L X X V r l I.
lI
orû quz frumétacea nominacur,chondrus zgregle nucric,& glu:s
,
ltino[os parie hum ores; verum puIs ex eo cotèfu nocee, quomam
.'
quamprimii craffefcens incoél:a permanet.probatur magls Cuccus
IpÜUS ex integro chondro bene decoéèo expre{fus;ptIlànre limihs,Alica in
~o c ceris ch6dro quidé re(pondec:fed aluû magis afirin gic. T ricicu,elixü lànè-,
Coau difficile dl: & inHationes creat:vbi vero cocoEboné expertû d\:,alimé-:o
tum prtrbec valenciŒmii.In pancm aucé coaét:ii~minus inRar, mim1fq; ~gre
cocoquicur, vtpote ferméci & Calis particeps.lnter panes firmiffimus cU: hli",
gineus,deinde ex fimila, tertius,a quo cnbro nihll excuffum dl:,Gr2!ci [yn::
1.5 cornillon appeIlac.cibarius panis minus nutric,Ced magis per alua deijcitur.
Amylü parii aliméci prccO:ac,quéadmodü & panis dotus. Ordcii frigidz fa:;
culcatis ell & abfter{oriz:pcifanz modo incoél:û,humeéèat:correfaétû, qués:
admodii in polécis fit,deficcac.Poléca per çO:acéante balneii cii aqua pota,fiti
mederur.Panis ordeaceus fragiIior eU,& parû nutrit. Maza dltfictIius co:;
30 coquicur '1 panis ordeaceus ,inflacioné{q; gignit: meUe auté adicéto aluum
cirae.Auena & calida dl:,& imbecillis materiz.MiIiii & panicü refrigeranr,
{icc.at,pauxillû nutriiit & aluû cohibét.Omnino auté miliû panico dl: pr<t~
fi~cius.Oryza vix cocoquitur,parii nutrit &vencré retin et. Porro ptifa~a. ~l
hue mo.du coquicur:vni eius parti aquz quindccim & oId mo~écii adJJcJ~::S
,5 tur, Vbl ebulherint acetû quoq; addes. quii iam exat\:e coEta fueric, Cal ttnUlS
ruperinijcicur.Nonnulli porrum & anechû ei mi{èenc.Cçrerii auenaehon~
druTque in pcifanz modum dccoquuntur.
1
DEL E CV MIN l B V .
Cap. LX XI X.
IX leguminibus,lenticuIa vitioCi [ucci cfr,& atra bilé producit,imd
40
1eci5,prçlèrcim bis coéta,aIQu eohibcc.decoéhi
vero iplius cu olco8C
CC.Il}.
1
�;8
PA VLI A~CIN ET AB
garo potû alull proricat.atquia inflaciones mouet, fatureia vel p.ulegiii ad,:
milèédfi dt,Faba: leues [unt,tnfiae & ab11:ergûc. Aegyp tia aucem faba humiSi
dior nol1:ra dl,& excreméClcia.Plfum laxû quidé,non ramé adco fiacuofiml
el1:.Cicer inflar,abfl:ergic,genicalc {emé augec,hbidiné incitat,& calculos con
fringic:frié1:û, minus q~ldé inflat,fed a:gre concoq.~icur. Lupinii ~ocoé1:io~i $
rebelle,haud facile trâlmiccitur,crudl humons efhcax.Fœnugr~cu u ante Cl::
bum fumacur ,calcfacic,& aluû mouet,Eruiha & pha{eoIum macerata donee
radices [uccreuerint,ex garo ante Clbû [umpca,aluû fubducût,ac plus qmim
fœnugrcecum ahmenci exhibent. At phafeolû quod & dolich~n appdlacur,
integrû cum fiIiquis viride comdl:um,excremencorum dl: efficaclUs.
10
DE FVGACIBVS FRVCTIBVS.
Cap.LXXX.
Vcurbica refrigerac humeéracq;,& vencrem fubducic,fed parû alic.
Pepon in totum vicioû {ùcci eil,frigidus,humidus, & yom itioni
icacus:non cottus,bilem gcneradèmen dus vrinam citat & (alst
culos in renibus confringie,ac in totum,abfl:ergitvchementer.Mclopepon 15
omnia quz de pepone dlé1:a [une, inualidius efficie. Cucumer minus pepone
frigidus humidd!q; efr,fed acrius cie vrinal11, dlfficilis cocottu & vitiofi fue::
ci,eciam fi (OaUS fuerie.Summacim omnia poma refrigerant humettantq;,
imbecilIicer alunc,& vitio{um humorem progignunc.
DEA R BOR V M FR V C TI B VS.
Il
Cap.LX X X J.
20
leus & vua: ineer omnia poma principatum obcinenc, vt qUa! mi"
nus vicioros humores generent,& magis nucrianc.Incer h~e ipfà
ficus probiori~ [~cci func,valent~orifq; mac~ri~,aluo & vrinz d~_
cendz,renibu5 purgandlS,tdonet.przfcrtlm admodu matur~.Idem pr~fiat
carica:,quanquam inHationes &[anguinem non probum pariant: eoq; fre~ 2$
ql1cntius vrurpacce,pediculos procreant.Vuz,u non defcendunt,nullam co:::
(oéhonem experiuncur,imo eciam crudum humorem generac: fi vero deij::
ciûcur,.moderaciores ~unc. Vu~ paifa! alijs ~alidiores fuc,fl:?,macho gratlOres~
valentlUs alune, [ed mmus [ubducune a,Iuu. Mora qua: alIas fycamina grzce
appellacur,impenlè humeé1:ant, rncdioeriter refi'igeranc, ae ance alios cibos 30
pra!{umpta,ventréroluûc,no admodû ingraea 11:omacho,{ed exigui ~liméti.
Ex cerafijs,dulciora quidé aluû fubducunt,verum fi:omacho inimica:quibl1s
ind1: aO:riého minus fromachû la!dunc,fed no vencré citant.Arque ha:c ratio
tum in vuis &moris,tum in alijs eopluribus feruatur.In vniuer{utll, afrrin:::
gentia fi prius anc~ a~iii cibum aut.,cdûeur aue bibuncur,aluii côprimût.qui~ J5
b~s aUtc ob imbecdIltaré.vencer no ~elPondec,ii . moll~endi
.
Virtuce pra:dita,
n:~e oicta aut pifces,aut Id gen us ahud pra!fu me E:demdc afl:ringencia, qua::
du .lpfum fir.l1lat,dcor[um propellunt,& ad cxcretioné incitant.Pini nucleus,
qL1l & fl:robtlu~ dicitur,boni quidcm fucci cfr craŒq;, & ad nurriendum va:::
Jens, n011 tame ex facili concoquitur. Perfica praul [ucci,acidiq; func,& fàciIè -40
�LIBER
,
1.
39
corrumpuntur, edque primtim exhiberi debent, qU6 protinus dcijciantur~
nulIamque in ventriculo diucius immorata,corrupcionem fenciant, · Pra=co~
cia,rhodacina & armenia,perucis pr~ftanc,neque enim acefcunc, nccp limi::t
liter vicianrur,ac funt edam gull:u graciora.Malorum,duIcialànè ahjs ca!i~
$ diora [unt,& facilè in corpus diftribuueur, pr~cipue vel aflà Vel e1ixa: acida,
magis refrigerant,& hurnores vétriculo impaéèos inddune:au!l:era froma~
chum fÏrmane & ventrern reprimiit,acque his magis coeonea.Idem pra:fiat
pira grandia maeuraque, [ed valeneius nucriunt. Mala punica frigdadunr,
& parum a!imenci pr~benc.MelPila [orbaq; vehcmeneius a!l:r!ngunc,edque
10 aluo fuel! accommodancur.Palmulce,nili admodum ûnc ping.ues,!l:omacho
pro[unc,vencrem retinent,craffos,glucino[dfq; humores gignunc, captti fa::
dunt dolores.Ex oIil1is,druppa: fiomacho aduerfantur, craffrhumoris cffi::
caces: muria condiea: &colymbades fi ante cibum fumancur,appetentia,fa~
dune,& aluum fubducune,ac magis qUa! ex aceco & oxymeIice pr:eparacur.
15 Inter nuces,iugIas,auellana minus nutrit,ll:omacho gratior. Nux viridis hu
midior d},& vcncrem citat:arida,G vbi in aqua çomadueric mébrana ipfius
interior adimatur, confimilé viridi potdl:acem obcinee. Atnygdala incïdé::
di extenuandiq; viribus poIlent, ideoque vi[cc!a & thoracé e. purgant, fdqt
efficacius amara.Similicer & pif1:acia,verum ieeur efficacius obll:ruéèione li::
~o berac.Damafcena ante cibû fùmpca & cruda & in mulfa elixa vencretn fa1~
uunc.Syriaca zgré coquuncur,fl:omacho noxia1 modidq; alimenci. Siliquz:
a:gn! conficiuntur,aluü cohibenc,8C humores creant viciofos.Sycomora Jlla::
nifd1:6 & frigefaciunt & humeél:ant. Citrei mali pars exterioJ acris & con::
coaioni rebellis e!1::caro valenter alit,& ipfa ad concoquendum contumax:
2) incerior pars Gue acida uue aquo[a fuerit,abunde refejgerac.Glandes no mi::
. nus qmim frllméeacea alunc,fed concoau difficiles,craffi iilCci, & earde per:::
meant.Call:anere omni ex parte his pr:ecellunc.
DEA NI MAL 1 B V S, ET P R l MO DE VOL ATIL 1 B V S.
Cap. LXXXII.
Nimaliaqua:volatu nituntur, minus quidem quclm qua: pedibus
fidunt,& pra:cipue fues,alunt,fed promptius concoquuntur, ma~
perdix,accagena,pullus columbinus,gallina & phalianus.At
tu
exigui pafferes,inter quos fune ctiam curribus vbi nidifi:=
cane pyrgita: appeIlati,folidius alimencum pr~!1:anc.acque his rnagis ad,hue,
)$ turtur,palumbus, & anas:fed multo durills,concoétu difficilius, magl[quc
fibro{itrn pauo exhiber. Anfcrum vero & fl:ruehio(ameIi caro excrcmétiçia,
regrius qmlmomnia commemorata cocoquirur,fi alx cxcipi5cur,gu~ no mi
nus qaIiarû auiû probi [ucci exiO:unt.Porro gruil caro fibrohun folidurnq;
pr~bet alimétum.In tocû iuniora veceribus humidiora funt,propcius coco,::
40 é1:ioni parcnt,valcntioré cibu prcell:anc,acq; per all1um facile deCcendunc.Sl":
C c.iiij.
30 '
a
�PA VLI
AtGIN ET AE
4°
ilicer elixaab affis,& in farcagine frixis differunc.Iam qUt in ficcislocis &
m
mo nco(is proueniunt, citius_concoquuntur, minufquc excremencicia [une,
uàm qua: in paludibus naicuntur.
q
1v
tlj
~
~
.
Cap.L X X XII l.
a gallinarum,phauanoru'rnque omnibus pra!il:anc. Anferum & 1
DE 0 VIS.
Iftruchiocarndorum praua habencur. Ex omnibus aucern reccn-Jeia vereribus ~ulto [une prz~~neior~,ac trem~Ia plus aI~méci habcnc:forbilia magis ddcendunt,ac tauclU afpencaees Ia!ll1gant.RelJqua ~m:l
nia ad concoquendum rebellia,tardè tranCeut, & fuecum gignunt (railioré,
przeer ea quz pniéta dicuncur,hzc aueem fiunt fi cruda immergantur in a::=
quam calidamcûga.ro,v.i~o &ole~,& i~ vafemediocnter.coag~lentur.Hu::=
iufmodi enim COqUl facllta & bom[uccl habentur. Omnta vero qua: farta~
ginefriguntur deceriora [unr.
10
DE P EDE S TRI B V SAN 1 MAL 1 B V S. Cap. L X X XlIII.
fi~ijjjlN ter animalium qua: pedibus fidunt,carnes,[uilla maius quctm alij 1$
1
lcibi alimentum pra:bec,edquod guftu & odore familiantacé cum
umanis corponbus forcira eft , vt nonnulli qui imprudenter humanas carnes guil:arunc,cognouerunt.Alimentum vero quod ex illis contrahicur,vi{èo[um eil:,& non tàcilè in membra poteil: difl:rahi. Ouilla excrc:I
menticia prauiq; {lIcci dt. Caprilla acris dl: maIu'mq; [uecum efficie. Deter~ 10
rima hircina,Gue [ucci bonicacem,uue concoél:ionem retpicias.Bubula atra:
bilis cfficax. Leporina craŒ lùcci dl, fed minus qUé1m ouilIa & bubula.Ccr::
uina dura eil:, & concoétioni rebellis . In totum , noua vctufiis humidiora,
mollioraque, & ad concoébonem faciliora [unt.Item caftrata non ca!1:racis,
pinguia macris pra:ftanc.
21
=
~
D E PAR TI B V SAN 1 MAL 1 V MET SAN..
CV 1 oN E.
Cap. LX X XV.'
_
0
IVmmz corpons partlcul~ neruofz funt,citra pinguedinem & ex::
carnes,edq; glutinofz,exigui alimenti,ae ad aiull mouendam efH::
_ . caces,G excipias quz volaru nieuncur,ob nimia uccicacé.RoCha & 30
au res car~ilagi~o[z, & ad cocoétioné [un t pertinaces. Lin gua,Iax2,cxaguis,
parum allmentl habet.Glandula:[uaues fune & flaccida!,fed mammarü,pr~::
(ipue umm.quum Iaéte [cacent,dulciores habentur,ha: auté no minus quam
carnes alune. Renes & eelliculi gufru in[ualles & concoqui difficiles. Ac fa::
ginatorum gallinaceorum ce!1:icu1i & (uaues [une, & probum corpori ali~ 3$
mentunt przfranc:quéadmodum taurorum,hircorum & arierü concoélio;o ,
~i rdi.ftount.~ vidolos creane hllmores.Cerebrum pituito[um, craffi vido~
Gq; fuccJ,lente trafic,cocoétioni aducrlàtur,fl:omachii Ia:dit & naufd cxcitac:
fi
" b'
,
l autepro ecoq~atur,plurimum exhibetalimenti.MeduI1a pinguis,&cc:s
rebro (uaUlor eft, In Czteris ei rdpondct.Pinguedo & adeps pauci alimenti 40
0
�LIBE R
1.
41
func,&fromacho nocent.Cor & ieeur cram Cucci,zgre concoquuncur & Jcn~
cranfcunc • Ac {ùillum Iceur alijs przfiac. Lien tum prauos humorcs,tum
acram bIlclucfftcic. Pulmo facilms quidcm,vepotefungoCus, eoncoquicur,
Cedleuiorem cibum pr;tbec,pituitzgencradz efficax.VentricuIlls,vulua,in==
acim fera
$ tdhmique,dura,concoétioni aduerCantur, pimiez efficacia. Summ
animaha ficcius,quàm domd1:iea aIimencum exhibenc,minu'fq; cxcrementi==
dum.Sanguis quilibec,vix cocoquicur, przfertim craffils & melanehoIicus,
qualis nimirum dl: bubuIus. Leporinus vt pote Cuauiffimus commédatur.
Ac muIti ipfum cum iecore {oIene ineoquere,quidam vero & cum aUjs vi~
m edunt.Caprillum vero no::
10 fccribus.nonnul1i & iuuenis porcellifanguine
nullos comcdJ{fe, etiam Homerus tdl:atur.
Cap. L X X X VI:
DE L ACT E.
Ac coau m probe nutrit,gingiuis autem & dcntlbus noeet,qua~
Ipropcer vbi alfumpcum eit,primùm mullà,deinde vino aO:rin gen
Ici os coHuere oportec.Ieem capuc cencat,pra:eordia , vencremque
/'!
1$.
mfiat, calculos in renibus gignit . Ac dllucior ipfius pars, minus quidem
alimenti pra:bec, {ed magis aluum proricac:cramor autem ccontrario, ma::
ut ho
g~s alic,minus delèendit.At caprillum lac,mediocre confifrentia dl:,ilc
udlurn,eraffius:& quod l1:atim cl partu redditur eenuius dl,proccdente cem
2.0 porc cramus deteriu[que efficieur.
te
Il
D li
LAC T 1 S POT ION E.
Cap. L X X X VII.
Vi lac patare voluerie, ab alijs abll:inere cibis debec, donee coneo~
:tum fueric,& inferius ddècnderic. Sacius icaque dl de mane recés
mulétum bibere,ac poil: id nihil a{fumere, nec non labores ll1mios
idcere.
2.S deuitare,nam Iaborantibus,acdèic, pra:fi:âcque interca vigtles conqu
hoc enim paéto quamprimum per aluum ddèendit. Vbi deieé1:um tuent,
aliud bibcndum el1::ac fi hoc quoque ddèendac,aliud. Inicio itaquepurgac
vtilieer,non quidem copio[um ex rcliqua (orporis mole, fecl quz in ven cri::
cuIo coneinencur:mox,venas ingredicur,:lc optim~ nucrir,arque r.on ampli
corporis ad ven::
Jo us deijcitur.Porrd in biliollS fluxionibus, & quum tabjda
triculum concurrunt,coé1:um lac exhiberi dchec. Coquet ur aucem primùm
lente paulatimque vt pars delèendat,pars con[umatur~deinde magis ac ma==
gis incoquetur,cura adhihita, ne aduratur,allt in cafe fi eoaldèac.quod opci~
me ficc,u lenicer ip[um coquamus,& agieando id quod rece{ferjn~ndiq; ~es
1~:J
jS trahamus.Agicabitur autcm ferula concilà & tenui: & ft q~id ort~ ol1~
feruefcat,hoc quoque Cpongia adimere oponce, id cnim fubmde etJam reh.
quum lac corrupir.Eo igirur modo quo dixi,lac coqu~ndum dl:,v[que dum
ctquablliter craffius dulciu{quecrudo euaferic.QEod JO eo c~n,ue dl (; fero::
furn,ealculis marinis ignitis in id dcmiffis,cbJblCUr confUmlturq;. Atq; hoc
40 alui fluxionibus,pra:fertim biliofis cft accommodacum.
I1
�·4 Zo
PAV LI AEC .tNE T AE
,
DE L ACT ESC 1 S SIL 1.
a
•
Cap. L X X X VIII•
rora Iaétis portio cafeo ddêernitur,fi.vehementius ad ignem la~
~\giorcm cltra fumum excoquatl1r,deinde colo,aut panmculo cxaéte
b
rraijciatur.Porrd mifcetur {èro mellis momcntum., aut oxytnelicis
alioru'mve,dacurque [ubducendi ventris gratia,ztate ql1idem florécibus ad
duos Cexcarios:iunioribus,non minus {èxcario. ~od verO marinis calcu::
lis ignitis aut ferro candencÎ demi{[o lac incratUtum cft, inceilinorum tor.:::
minibus & alui profluuijs reéèc exhibetur.
,
s
D E CAS E O.
Cap. L X X XIX .
;~I~ Mnis ,cafeus acrisdl:,fitim facit,zgré concoquitur,vitioros [ucc~s"
!
Icalculofque gcncrat.Laudatior dl: rccens,fungofus, molhs,fuaUls,
& modici falis particeps:qui fecus habec,pcffimus cfr.·
,
D EPI Sel B V S.
10
Cap. XC.
~II~ Mnes pili:es frigidioris, humidiorifque temperamenti elfe" nulli
non confrat.Omnium vero optimi Cunc,Caxatiles,ad. concoquen- 1$
dum prompti,boniqueCucci,modicè humeétanr, vb! non duram
carnem occl1pauerint.V crù m ex non faxatilibus,qui in pelago degunt, mul
tum ab ijs variant,qui in limo fune ~diti,veI vbi flumina irruunt, Ced omni~
um deterrimi qui vel in fiagnis vel paludibus viuunt. Particulatim verd ca:::
pico,u ex pelago fuerit,mediocriter fuauis dl:,minus concoétioni rebelli,,& 2.0
boni fucci,fanguinem vero gignit tenuiorcm imbecilliorémque. SimiIia &
lupus pra:fiat. Mullus qui & ipfe in pelago a:ditur,alijs pifcibus durior dl:,
fragiIis ,concoél:u fadlis , valida: ad alendum materiz, fuauis 8c pinguedi:a
nis expers.
D ETE S TAC E. 1 S.
Cap. XCI. as
fZ l .\Eneratim pifces,qui tcita conteguntur,Gra:ci voca~t ofrrac
oder~
' ma,[a1Cum crudumque humorem producunt. Ex hIS oarea mollIr
_
~:fitnam ca~nem ~btjnenc,facilius defc~ndunt,~hama: verd,purpu:::
rz,vngues,fpondyll;buccma,cochlez,atque hUlUfmod! alia dura,ac qu~ cru
{!ata quoque nominantur,nempe gammari,paguri,cancri,locufrz,& [qui!=, 30
Ia:,concoél:ioni repugnant1fed alimentum przhent & ventrem comprimiit,
fi in aqua dulci fa:pius decoquantur.Omnibus verd crufi:atis ineft [uccus,aISI
uo Cubducenda: vtilis,eoque etiam terrefi:ribus cochleis.Ac quum ha:c du:::
ram carnem,concot1:u difficilem,valétis tnateria: & [uccis vitiofam fonian:::
tUt ,nonuIIi ius ipforû cum oleo & garo conditum, ad
aluû fubducédâ adhi- JS
bcnt.Echini modicè frigefaciut,cxigui aliméci,& vrina: ciéda: efficaces.
DE MOL LIBV S,Q V AE MAL ACIA DIC VNT VR. Cap. XCII.
m
OUes pifccs,vtpoce poly~Uèpia:,loligines,duri, & coqui cétuma::
,~
ce~ [unt,przcipuè pol YPl,falfilm humorem modicû obtincnt: co:::
.. ~ _::=.éh autern non parum alimcnti,corpori exhibent.
40
�LIBE R
1.
D E CAR TIL AGI N E 1 S.
4J
Cap. XCI II.
Arcilagineorum,quz feIache Grzci dicunt,torpedincs,pafl:inacz,
mollem fuauemque carnem occupant,quz cclericcr ddèendir,faci
Iè concoquicur,& probe alie.Raiz,leuiraiz,[qu3tinz,aeque eius ge
_ .
1 neris reliqua,duriora fune,concoétioni renieuneur,& vaIencius nucriunr.In
fumma,quibus dura caro efi, & zgre concoquuntur, & pIenius alune: vbi
vero concoéèa fuerint,copiofum folidumCf alimeneum przbent.
(1
D E CET ACE 1 S.
10
Ij
Cap. XCI II r.
iEcacea, vepoce halener, vieuli marini,lihellz,delphini, & przgran~
,desehynni,duram,concoél:u difficiIem & crafii fucci carnem ha~
'bene. Sale condîra eiufmodi moderaciora efficiuntur,aIiifque pifci
.
bus humidiora, magis excrementicia, pereurhationi ventris magifque fune
accommoda.Salfameneorum vero differeneiz piCcium vn de conUant natu~
ram imieantur.
o.
(l
_
D E VIN 1 VI RIB V S.
Cap. XCV .
atcs
~1~~'Vi fanicatis tuendz curam fufceperit , cum quoque vini tacult
nuerie,
Il ~
'cognicas habere expedie. In vniuerfum itaCf vinum omne
~ _. lverùm ruhens & cra(fum,magis:honi aueem fucci non dl: efficax.
Item dulce & ipfum quidem impentè nurric,fed flomacho nocee. Auflerum
in corpus diaribui~r,Iruiu'tque
%0 a:~rnacho quidem amicum dl, verum ~g~è
aht:hoc autclll tnagis.album.PrzfiantdTImum dl: colore vermlcu!um.Por
vetuftius nouo magis & calcfacit Be deliccat.h~ igitur vini{unc faculcaces,
veluti Cummatim expofit<r.~terùm calo rem in nobis refocillat, vndc con(oél:io melior , & fànguis probus euadic, cibum per omnia corporis mem::
re=2.1 bra,vt quod facile penetree,deducie.Q!!.amobrem ex morho emaciacos
ficie,corpufq; ip[orum augee. Eeenim cibi cupidicaeem facit ,picuicam extc::
nuae,bilem per vrinam educie,& honum colorem conciliae,animo leticiam,
volupeaecmq; parie,& rohur adijcic. Harum icaque commodicarum mode:::
rata vini potio,conerariorum immoderaea occafionem przbee, eoq; eemu:::
. qua de caura
Jo lenti animo curhaneur,defipiune,& grauifomno premuntur
immodica vi ni potio diligenter vieanda dl, quanquam Iongiore eemporis
ineeruallo liheraliter bibere conducae. ita namque vrina Iargius & fudores
promoueneur.Vincie autem m~x przfumpea mulfa vomere,quo ne ~aul~~
lum quidem ah eo nox~ percipiatur. Q!!i igitur poeationi indul~bJt,allo
braŒcam ehxam eG:
3j cibo non admodum replcri debet, Ced inter potanclum
fe,& bellaria pr~{èrtim amygdala a(fumere, ve quç capici~. d~Ior:s leuenc,&
vométihus nihil adfèdt molefijz.Prerfiaree aueé abfinthlJ dlIutu ante potio
né ingerere,ve quod omniii maximècrapulz difcutiédz..fieefficax.At fi ali
quis rofioné vino feneiac,frigida:infequéti dic , abnnthlJ dilutii bibec vcili:::
40 ter .obâbulatione itidé,friél:ionibus,balneo,& cxiguo cibo reficiecur.
ro
a
�P A V L l AI CI NET AE
44
cap.XCVI:
El coaum valentius nurrit, quam fubducat aIllum : non coau m,
,
econ,trario,ac .frigidis humidi~que temperaturis ~?nduci~:~alidis,
~ _ __ in bliem verCIeur. Mulfa vero non adm~du~ ~ihous vtlhs e~,vt
qure in bilem degeneret.Itaque in eiu[modinatuns ddutl~r muHà reae \da S
bitur:ijs"qui vifcera habét affeéhhus opportuna,incom~oda ~ft. Ca:eerum
hoc modo prreparari mu Ira de-bec. Oél:upla aquz portIo melh admIfèetur,
incoquinÎrq; donec [pumare definat.fpumam vero continenter ab ea tolle,:
:re,umul arque ona dl:,oportet.
.
DES 0 M N O.
Cap- X C VII. 10
Oftea quàm omnia quç ad viél:us rationem fpefunt,fumus execu:::
ci, Cuperdl: vt de Comno ,co quèd omnÏum pofiremus magna ex:
~!!IIiI!l!~parte inieur ,di!lèramus.Itaque [omnus virium animalium (vt ita
dicam) requies dl:,vtili humiditate cerebrû madefaciente proueniens. Qui
fi reae ineacur , muita pradl:at commoda, cibum elaborat, humores exco" IS
quit, dolorem lenit , Iaffitudînem [oIaeur, intenta Iaxat, animi verd zgtitus:
dînes obliterae,rationem vitiatam corrigit. Porrd tempus [omni optimum
dt: à ciboJed interdiu cap tus haud omnibus cft idoneus.Tempus cnim quo
obdormifcunt ad abfolutam ciborum concoél:ionem no fufficit. interrupta
enim ante horam [uam concoétione,a meridie re[urgentes, rubinde acidos .10
ruétus éEdunt, crebro edam flatibus teplentur • N onnulli Huéèuatione ven:::
tris infeil:antur,nili vel ex co[uerudine, ve1 futficientifomno vfi,eiufmodi ma
Iaeffugianc.Ca:terùm optimusfomnus dl:noaurnus quoniamnoxnatura
li humiditateJilentidque [omnum accerCens, abColutam molitur concoél:io~
nero. Item po{.l:illum plurima partead excretionem recrementoruminfl:i::: ~S
gamur.~ erminus aute~ [omni effe. debet perfeél:a ~iborum concoétio,quz:
tum ruéhbus,tum ventrIS contraébone dcprchendltur,fecundum quam vi:::
giIantia non inutilis , ve qua: recrementorum ex concoétione deieaionem
moliatur.
DE
MELLE ET
MVLSA.
m
t
DE
V 1 G 1 L 1 l S.
'
Cap:x C VIII.
'WA\.~".â'l1 gilias quz Iaborances iam'affligunt, ex doIore, aut fehri, aut acu::o
30
ciore quodam ca[u ohorientes,fecundo !ibro de febribus perfeque
mur:qua: autcm fanos infeil:ant, hoc Joco nobis exponendz funt:
, Si igieur aliquis ob mœrorem,aut curam,aut quandam animi éEgriturunem
vigilauerit, primum i.d quod molefrat, qua tenus Iicet pro~nus arnputabi::: 3$
mus,deinde filauium (onorum auditu mens a [oIlicitudinibus abducéda eil:,
'id guod nonnulli leni aqua! murmure machinantur.qui enim fic permulcc:n
tur [o~no fac.il~ capiuntur. PréEtcrea baIneis pra:[crtimq; vetpercinis quum
bene cocoxertnt ~te~tur ,cibdq; humeél:anti vtpote Iaél:uca & id genus alijs.
nonnunquam nlgn papauctis folia viridia ohfonijs admikebq.nc. Pifcibus 40
�I.
LIBER
45
\ ad concoél:ionem prompcis,vino largiorc cenui & non vetufl:o recreari de:::
bent.Dormicuri rofàceo capuc perungenr, auc oIeo in quo papaueris capi::
ta,auc mâdragor.e Gnc incoél:a. item anechinum non vecus fomnû accerfir.
N oui auté qui pofl: la{fitudinem quiete fubiro permiffa, Corn no caperetur.
5 Adh~c venus mod~raca idipfum prcefl:ac.AIij capue aur pedes refrigeranso
tes,facile fomno corripiuncur.At fi ex cibi copia vieiove fiomacho graua:::
to vigilaucrinr ( nam hoc eeiam accidere nouimus) quemadmodum rur:::
fus ali; prceeer confuerudinem inedia preffi,aue rnodico cibo furnpto,vigilij~
[unt infdlaei,confiderare id,ac cau!àm fuccidere,oporcee.
10
.
DES 0 P 0 R E.
Cap. XCI X.
T fi econerario alti grauéCque Comni, qUa! cataphora dicitur, vr~
ab aŒduis lauacris & refrigerante vnéhone abfl:inebimus,
medicameneis pieuitarn per os eltcienClbus vtemur,acque in (OCÛ
a
viétus rationem, ficciorem imbecillioremque ipfos craduce:::
15 mus,quandoquidem huiu[modi affeél:io frigidiore, vr plurinulm & humi
.
diore materia cerebrum irroranre accidir.
a
DIOCLIS EPISTOLA AD VALETVDINEM
T VEN DAM CON S CRI PT A.
Cap. C:
DIOÇLES
ANTIGONO REGI.
10
oniam tibi omnium regum literariillmo elfe contigic,& muI::l
tum iam :Ecate proueél:o ,ornnis philofophia! difciplinarumque
~~~3Amachernaeicarum peritia exceIlcre. exiO:imaui eam philofophia:
parcem qUa! valetudinis tuenda! pra!cepta nadie, haud alienam <i regia ma::
iel1:aee fore: eoque tibi perfcripfi vnde morbi ho minibus oriantl1r , & qui::2.5 bus fignis pra!cedentibus,quomodo'que ipfis [uccurrere conueniat. ~em:s
admodum enim in ca:lo nunquam eempdl:as ingruic,quam no indicia qu~~
dam prcecedanr, quibus nauta: c~teriq; probè periti homines cerciores red,:
danrur, ira humanam namram nullus inuadir morbus, quem non fignum
aliquod denuntiarit.T u icaque fi ijs qua: nobis dicécur,animum attendas,
30 exaél:am illorum cognitioné indipifceris. Hominis corpus in quatuor par~
teis diducimuss,caput fcilicec,thoracem, ventrern & veficam . Igitur vbi ca::: .
pue morho confliétaturum dl:,ha! plurimum nota: [oIent pra!cedere , verti::: .
go,capitis dolor,fuperciliorum grauitas:aures fonanc,ccmpora faliunc,ocu,::
li mane ilIachrymanc,caligantque,nares oppleta: odorem non fentiunc,den~
35 tium gingiuce attolluntur. ~urn ergo ex his aliquid accidic, ~apu~ pu~~
gari oporccc,nullo quidern medicamento , fed vel hyifopi vd orI~an1 capl:=
tibllS nitis , quce in oliula curn mufio deferbuerinc ,aue fapa: hemma! dimi:=
dio ieiunus os collucc, & gargarizando hum ores c~ a~co ~educet , dque
capitis affeétuum curatione, nulIa Icuior dl: alia . Opnme faClt eciam fi una:::
0
4 pi, tnllllà calida dilijtllm, ieiunus abforbens gargarizet, pitui~a'l!lque ex ,a~
a
�P A V LI AE GIN ET AB
pite e1iciat.C:eterttm caput operimétis prius calefacere"0portet, quo pitui;
ta liquefaél:a,p~ometè effiuxi~~i ~ar~at.S.i quis h~c figna neglex~rit,~uiuG:
modi a!gricuâmçs {olet expenn,hppltudmem,gIaucomata)par~tldas,m cer
uice frrumas,cerebri tabem,grauedinem,an ginam noau, teredmes, vuam,
capiUorum defluxus,capitis vlcera,& dentium dolorem.Qgum au té chos:
race morbus nafcetur ,cotl:1m corpus incipit [udare,choraxq;,lingua fit craC:
fior ,fpucum [aICum aut amarum aut bjlio[um exifrit,dolor co~as aut Ccap.u==
las fine oecauone inuadit,ofcitatio frequens,fine [omno & ql11ece,[uffocatlo,
fitis ex [omno,animus triil:ior:peaus tCigidû,brachia & manus tremifcunt~
Succl1rrendum dl: prudencer hoc modo,vomitus quàmoptime fieri poteil,
poJ1: cœnam une repledone,fineque medicamenco dtari debet.vtiles [unt SC
. vomitiones ante cibum,quas Gr~ci [yrmai[mos appellant. Oportet allcem
eum quiPc vomet,radiculas tenueis pra![umerc,nafrurtium,erucam, finapi,
& portulacam, mox aqua tep'ida [uperbibita,vomere. At fi huiufmodi indi:::
cia contemnantur,hi morbi fo~e?t obuenire, pleur~tis, peripneumonia, me=,
lancqolia, febres acuez, phre?ltlS, lethargus ,febrIs ardens cum fingulcu . .
~od u cl ventre morbus onctur,h~c erût figna,venter pril1s cruciatur,tur::.
batûrque,cihus &. potio amara videntur,genua grauantur: Iumbi nequeût
fleai,totumque corpus eciam fine occafione Iaborat,crura torpent, febricu~
I.e exigu~ affligunt.His itaque cognitis,ventrem emollire 0porcet,non medicamentis fed viau.Tutius cnim dl: vti ijs quibus nulIus error comitti potefl:,vtpote becis muIféE incotl:is,allijs elixi~,rnaluis,Iapatho,mereuriali her:a
ba,& ex melle confeétionibus. Omnia fiquidem aIuo [ubducenda! [une. Si
aIiquod efignis intédatur,cnici Cuccum omnibus decoél:is admifcere opor::.
tet,vt qu't ~u~uiora Be fine pericu.lo fint.Iam & la:uis braffica in aqua Iargio::
re coaa ,elUCque [uccus ad hemmas quatuor potus cum mcIle & fale, vci=
lis dl:vel dceris aut erui decoél:i aquam eodem modo ieil1nus vtilitei biber.
Q!!i nullam eiu[modi fignorQ.m racionem habent, ij his morbis tentari
[olenc,alui profluuio, inte.ll:inorum torminibl1s,eorumque Ia!uitate, ilio,co~
xend~ce'.febre certi~na, podagra, ap~plexia, h~morrhoidibus, morho arti:::
eulart.~ vefica qUI nafcuntur morbl,h~c dabunc ft gna:pIeni ex cibo modi:=
co e{f~ videntur '. inft~t~ones v~ntris vrgent, ruaus, pallor totius corporis,
fomm gra~es,vnna ItUIda ~ V1X erum~ens ~ naturalia tument. QEû itaque
huiufmodl not~ apparuermt, odoraus vrinam cientibus tutiffime occur:::
rere malo oporcet.Icaque fœni'cuIi apiique radices, vino albo odorato ma~
. d~faci~o,atque hllius diluti c~athos d~os,mane ieiuno Gngulis diebus proJl
Gr4:~e e, pmabls Cum aqua:item dauel myrtl,helenij,quodcunq; horum habueris
rat ap.ueVl/ç (
. .
h·b b· dh
.
pro fLUe(mju~ ~am. omnla p~ofic1Unt)aqllam ex 1. e 15:a tC aqua clceris 11laœrati cum
~mo Idem e~lclt.Q!;!i ha::c ligna neglIgunt, hos morbos expeél:enr, aquam
mter cutem,hencm tnagnqm,iecoris dolores,calculos,renü cruciatus,vrina:
a
*
S
ICJ
1$
~o
2.$
30
3S
*
40
�r.
LIBER
47
{hlIicidillU1 &-ventris timorem.ln omnibus huiu{modi indicijs inf~nces fa::
ne,lcuiori,aduIros,acriorc curacione traé1:abimus. CCEterdm anni folfritia in
quibus hICc [oIene ingrllere lilentio pr~termittenda non fiInt,fed qUCE in {jn~
gulis alimenta cOllueniant,paucis exeqllemur,au(picaci ab hyemali.
5
SOL S T 1 T 1 V
11
H rEM ALE.
SoHl:itium icaque hyemale v[que ad vernum CEquinoé1:ium auget in homi::
nibus deLl:illationes humiditarc{q;, ac propterea calidioribus vti (ibis, pIe:::
niori potu ac meraciore,atque ex origano bibere oporcee,necno veneri in~
duigere.N umerancur dies ad CEquinoé1:ium,nonaginta.
10
15
AE
~VIN
0 C T 1 V M VER N V M.
Hoc tempore picuita in hominibus crercit,& dulcis ranies ranguinis, v[que
ad vergiliarum orcum,eoque mne maximèruccora acr:icique affumi debenc,
corpus exerceri, venus t!J.ciffima efl:.Süt alltem ad vrque vergiliarum OrcUll1
dies [ex & quadraginta.
VER G 1 LIA R V M E X 0 R T vs.
Hoc cempore bilis acra augecur,amaraq; fanies, v{que ad CEfl:iuum {oIf1:itiu,
dulcia cuncqu t aluum moueant,conueniunt, venus inutilis dl, hine ad [oUH
tium a=fl:iuum dies ql1inq; & quadraginta exifrllnt.
SOL S T 1 T 1 V M
2.0
AE S T 1 V V M.
Hoc anni cempus atram bilcm adu[q; CEquinoé1:ium aucumnale promouec,
quapropter aqua frigida,atq; odoratis omnibus vtendum dl:: venus perni~
ciofa: aut innoeentius faleem qua: de ea pradèripfimus adhibeco.Porrà [une
ad zquinoéHum aucumnale,dies cres & nonaginta.
AE O:..-V 1 Noe Tl V M
A V TV MN ALE.
25 Hte anni pars picuitx copiam generat,cenuefque deflllxiones,doneevergi~
liCE occidanc.Conuenit igicllr tune humores ex capite elicere, atq;acerrima,
maJCiméque [uccoCa alTumere,vomicu non [ollicitari,exerceri, atq; concubi.::
tum vicare.Numerancur ad vergiliarum occafum dies fex & qua.draginta.
VER G 1 LIA R V M
30
0 C CAS V S.
Hoc tempore picuica adu{q; bruma in hominibus redundat,quam ob rem
acerbiffima qUCEque?vinum [uauiffimum,a{fumere oponet,pinguibu[q; vti
& exercitari.Silnc aucem ad {oHlitium hyemale dies quincp & quadraginra.
LIBRI
PRIMI
GVINT~RIO
FINIS
IOANNE
ANDERNACO
1 N TER PRE T E.
��ë&;A N NOT A T ION E SIN SEC V N D V M
LIB R V M.
'
capite primo.
Orbis iam confliél:atu~.Locutio Ceifô frequens, vt libro jècudo,capitf
(exto.Hi vel capitis dolonbus confltRantur,vel terram edunt.
Cap. II.
Vna vlce.grœcè eft &eeo(,Js,quodvniueiftmJignificat & Jeme!, non pluribus vicibus.
Celfusvidetur hocverbi exprejJijJe libro quarto~capite duodecimo,quum ait·Ne quis
autcibus aut humorvniuerfus detur, fed pau[ati m. Ergo per interualla temporis fat
eft ryatbos binos tern6fue fumere, & cibum pro portione. Hic..,:niuerjim fumere ni:
mirum pro Ix0eo",ç ponitur.
Linea 17,
Siquidem capitis.Hœc diRio,fiquidem,ex fuperiore oratione pendet, puta qua/e
morbi principium dicamus. Nam Paulus rationem reddens cur non quodlibet er«, ..
niens homini,morbi. principium jît,inquit,Siquidem capicis &c.
,
Cap. III.
Vigilia pra!ceffèrit.grœcè eft (1'u}4bEfo~KO-rWLJ' quaJi dicas, quœ fimul contigerint;
vnà inuaferint. Verù-m ex Ceifo qui hœc ad verbum tranftulit è GrœcisJumpjim~~~
q..uem ita imitamur,'Pt àfide non recedamus.
Linea JIPituita cramor. CelJus ita vertit ex Hippocrate. Grœca diffio efl ÀijJ.l~' quam
Plinius etiavfurpat,libro vigrjimotertio,capite primo. Vel,in1uiens,fi lemœ in ocu~
lis erunt.
Linea 34.
In vefl:e Hoccos Iegere.Grœce cft lte oKudl{~ep,quod.notat propriè fimbrias diduare,
Pt CclJus exponit:fioccos autem legere huic finitimum eft:eôque addidimus ex celfo.
Sequitur u'œeCPOÀO')'8p, hoc efl feftucas & minima ~uœdam carpere, quod incuria imprejJorum omijJum eft,tu adiicito.
Pagina fecun da,inea 5·
Sudore digeracur.Tali dicendi formula CelJusvtitur ,quum quafi 'defeRum ani~
mi ex fudore innuit,libro tertio capite decimonono. Quod jfomacho languente immo~
dico fU'dore digeritur.
Eadem pal,. linea'9
Cibi appecencia. Grœcè cft tG t)(8{J 'loYeOS Tàç 'loYeoO'cpoeœç. quod Celfus cleg~~ter liho fecundo, capite fecundo,vbi de bonis in œgrotantibus jignis agit, cup,dttatem
cibi vcrtit, altàs appctentiam. Barbari ad verbum cxponurJt , bene Je habere ad
oblata .
a.i.
Jur
�ANNOT ATIONES
Cap. III I.
Quarto die crHin experitur.Crijisgrœca diRioe]l,medicisadmodumvjitata,eo~
que reliqutmus:interim tamen iudicium,& iudicationem interpretati.Celfus dies cri~
fs cir(umlocuti~ne e~ponit,ter~io libro de jebribus.dies,inquiens,in qui bus de œgris iu~
dicaretur ,Grœce KelOï f'ouç nomtnabant
Linea. 19,
Intr~ quarcumdecirp.um diem roluecur •Hoc eft, iudicabitur,vt rudiores intel~
ligant.
'
Cap. VII I.
Qui rigore veheméter febricitanc. Quia medicis alioqui doRis hœc diRio invfu
e]l,non duhitaui ipfam ponere,pro ea quœ Crœcis ét"oc; dicitur,quanquam hanc latinè
algorem cum tremore pojJis interpretari,vel totius corporis cocuffionem.Rigores au ..
tem infiexibiles ncruorum mufculorumque duritias reffè dixeris,vt Plinius & CeIfus
authores Junt.Non tamen ignoro in frigore aliquando rigorem dici. Verùm id ex cô~
fequenti eius euentu dicitur.
Cap. IX.
Conflié1:atus Ut.JluO'lJl oeÎ/Xç Jl~ "EVOP.~VHI~ grœcè eJl,quod fuperius expoJûi, excruciatur.
CelJus alibi inJimili re confiiRatur,vfurpat.Si œger,in1uiens,confiiRatur.
.
çap. Xl.
Eleuatione. celfus eleganter cfllrx>lJil.8yh' cru>Ul-.8p,libro primo exponit. Quare,in:=
quiens,venœ noftrœ modo fubmittun(Je, modo attollunt. dixit autem venas Fro ar-:
teriis. Veteres enimvenas pro arteriis ponebant.
Pagina eiufdem capitis fecuda,linea 6.
lis quz per brachiale: excurrunt omiffis. Brachiale iunRuramvoco quamanus
cun~ bracbio iungi~ur.ln qua parte,art~riœ omnium maximè ~pparent,vtfit fènfus.
vb, eas quœ brac~tale p,er~eptan~ artenas p,rœtergrejJus fuerts, nulias in toto corpo~
te taRu commodtores ,llts reperzas.quaji dt cas: In brachial;, arteriœ ad taRum [unt
accommodatiffimœ.
Eadcm pagina [inea.I5.
Tria Corticur incerualla. Barbari cflux<;cfcr8ç vertunt dimenfioncs.Celfus libro tertio
de febribus capite fexto.Si venœ non œquis interlMllis mouentur.
,
Eadem pag.linea'I9'
,
DiŒantia. Hoc pro interuallo pofitum c]l, ex vocabuli grœci fgn ifica tu.
,
Page eiufdem cap.tcrtia [inea. 12.
Interualla cum ipfo. Interualla hic voco iteEfÎ,,!ç, hoc eft quietem quœ pcrcujJibus
arteriarum interuenit.Galenus etiam cfl'&SHf"! hoc cft intcruallumvocauitJed tempo
ris ~uo arteriœ mouentur.
Eadem pagina. [inca. u.
P_eculia~is quidem puerili. pofl )?idetur omifJum id quod Galenus addit, â 1r"!,cfllop
'T/lg 'lI'ÀHO'I ~~ ÎÛ\IlI.i,,!ç CTcp'üI'J:t0~ À#b91'TO)'lI'''!e&:eu9p.o~ K~Àë'rrxl, hoc cft,} puer propinquœ œta ..
J
�IN SECVNnVM LIB:
tis pulJum acceperit, pararytbmus Voeatur.
Cap. X II.
Aluus optima. Pro deiefNone IJic ponïturaluus.Celfus lïbro feeundo cap.quinto.
Aluus quoquevaria peJhfera eft·Item 1uœ liquida, eadémque vel nigra vel pallida
vel pinguis eft.Idem pro parte ~ccipit,qua exerementa continentur.
Linea.19,
In rufum elangue[cic. Pliniana locutio,pro leuiter rufa cft·
Linca. 28.
,
Parti~uIarum tabem. Grœcè eft (fUUTHf'P)quœvoxjignijeat colliquationem cO.fom~
ptionemque,quum particu[is quotidie aliquid abfcedit,nec alimentum recipiunt. Nos
tabem interpretati [umus, quod hœc diftio apud latinos latius pateat, quà.m Grœ,o~
rum cpe;(Jlç.P/iniusvoce fyntexivtitur tanquam latina" libro viee.ftmofoeundo, capite
vicejimoquinto. Tali forbitionis genere emendantur fyntexes.binc fyntefiici eodem
authore dieu11tur.
'
.
Cap. X II I.
Speciem vini tenuis & albi. Grœci codiees babebat {'l'iùÇ il<~v4ïç '1TJü ÀE7I'TOÜ ~ À~U
KOÙ) hoc efl,fatis propinqua tenui & albœ.verùm lei;endum cenjeo,{ii'ÙlJ O'IVOUrroÛ &c.
quemadmodum Galenus & oribafius,imde adverbum tranfcripfit.
Linea. 8.
A' diluta. Hoc eft aquofa,vt,Celfus !œpiusvtitur.
Linea. 16.
Subiidentia alba. Grœcivocant hypoftafois,ceZfus refidentia, autJubJidentia, aut
quod fubJidet.
Cap.X VIII.
ConiiChc. Pro in fummo fiatu ejl,in fummo incremeto eft.Celfus libro J.cap.5.Quit
17eroJebris inftet,incipiat,augeatur,conftftat,decedat. &paulo p0ft·Satius eft cOfifte~
te iam incremerJtoJebris,aliquid 0fferre.Item libro1uarto,capitefeptimo. vbi in incre~
mento eonflitit.
Linea. ,.
N ihiI~q; magis peétus quam extrema calent.Hoc deejJevidebatur,ex Galeno
inftauratum.
,
Cap. X 1 X. ~
Quod ad inferiora vergit.Apertius ex Galeno & fufius expo!ui.Sic etiam Oriba:::
[tus habet.
Linea.27·
Circuncidendum d1:.Ceifiana loquutio,vt lib. quarto cap.20.Circuncidendumpi . .
num efl in totum annum.
Linea. ,0.
Ordine cOl1uerfo ociolis. Addidimus ad fententiam fuperiorem exprimendam,no
,ineommodè,vt fperamus.
'
..
a.IJ-
�ANNOTATIONES
.
Cap. X XIX.
Sufrinere cos qui.Hoc eft nutrire,grœcum cft cJl'O(.I.'Tœ~.ita CelJus [o1uitur.
Cap. XXX.
Humorem refrigerantis.Hanc fententiam it~ p~.ti~s lege.~efrige:ans aIiquod~
humore eius exprdfo,pilz eum portulaca l~lJelmus,del.nde cocuru~ ~xprt
mimus,eumvfus exigic,modico polenta: mlxco,tocumm aquam fngldam
mer[um refrigeramus.
Cap. X xx r.
.
Lemz iplïs inherefcentes.P[iniusv!urpat hocvocabulum pro latino,vt fuperius
diftum efl. CelJus craffiorem pituitam interpretatur.
Linea. 16.
Q.!!.um vero periclitatur .Grœcè t,ç Kivdluvop NKJ?, ad periculum venit,pro eo 1uod la~
tini dicunt,metus eft, periculum eft,Celfus 'Verbo 'Vtitur, libro primo, capite tertioJic
fcribens,Nam Jiue plus eft quàm 1uod conco1ui poffit, periclitari ne corrumpatur,
non oportet.
Cap. X X XIII r.
Nimis laborio[a vitz ratio.grœcè ej!rroû\0(.I.7rWeiOU)1ua[t dicas miferiœ.ldem valet
erumnofa vit~ ratio,quœ plena & laborib~s & miferiis exiftat.
.- .
Linea.37·
Pyr~ incendio.grœca diftio eft pyra,latinis tamen vJurpata. Propriè rfll;gnorum
~~
Cap. xx XV.
VenterCyntexin patieur. Quid fit [yntexis fuperius explicatum eft·Sententia eft.
Venter tabida,& qu~ ~x ipji~s corpo~isfubft~nti.a dec~jJerunt,humore vndiquarp in
ipfum confluente,emttttt,parttm'Vomttu,parttm tnfenus.Ad vcrbum grœcè ej!:ven ..
ter Jyntexes emittit,alias furfum,alias infra.Cur aute Jic reddiderim,Oribajius fuit
in caufa,qui apertius & fuftus eandem traftat fententiam
.
Cap. X LVI.
Fendl:ris pacentibus.Hoc 1uidem in grœco non cft) fed ex Celfo idemfer~ Jcriben ..
te,buc tran]tuli, 1uôd aër frigidior inde peti foleat. Verba CelJi [unt, libro tertio ca ..
pite decimonono,1uô minus corpus in[udet,leui vefte debet c]Je conteftus,loco non ca . .
lido,feneflris, patentibusJic,vt perflatus quoque aliquis accedat.
Cap. XL VII.
Hypoglottia vocant. Scribonius Largus globulum vocat, qui Juh lingua te""
neatur.
Linea. T5.
lI~rbzpituitariz. Pituitaria herba rfl1uœ dicitur etiam pedicularia ,grœcè fla ..
phu agria.
Eadem lin ca.
Vcroque gc:nere & fyludhi & faciuo.Peruer[a ab imprejJoribus rfl hœcfenten ..
�IN SEC V ND V M LIB R V M.
tia , (ege. V trouis herba! pedicularia! genere vel fyluef1:ri vel raCillO com ::
manducaco cum mailiche. Summa debent. &c.
.
Cap. X LIX.
In id vehementer efficax dl:. celfo peculiaris eft hic formo,vt libro tcrtio,capite
dccimooRauo. Mouerc fternutamenta mcdicamcntis in id efficacibus . Eodem Jenfu
vJurpat,ad id cfficax.vt libro quarto,ca.pite oRauo.potionéfque ad id 'efficaces.
.
Cap. L.
Q!!um minus quàm par cC}:. T abisgenus eft,quœ ol/reocpi", Crœcis dicitur. plinius exponit,quum cibum corpus non fentit.celfus eodem ferè modo interpretatur,libro
tertio,capite vigiftmo fecundoJîc fcribens. Tabis plures [pecies funt. Vna eft,qua cor
pus non alitur, & naturaliter femperaliquibus decedentibus,nullis vero in eorum lo~
CUnt fubeuntibus,fumma macies oritur,& niji occurritur,tollit : ,x'T'eocp/",p banc Grœci
vocant.Ea duabus ferè de caufts incidere con[ueuit. Aut enim nimio timore aliquis
minus:aut auiditate nimia plus quàm debet,ajJumit.Ita vel quod deeft,infirm~t:~e~
2uod Juperat,corrumpitur.Haf"lenus CelJus.
Linea.36.
Acrimonia fanè febrium. Grœcè eft,ô~u'T'/(To~,quodJigni.ficat acumen.Latin"è l'of
fis dicere,[œuitia febris lenitaJau~ acrimoni~, ~utveb~m~ntia 'remijJa Jiue prœt'~~:
ta,vt ad verbum inttrpreter.
.
. .
Cap. L ~I.
V nluerfim fuperaccommodacus.sonat Grœcè J.1.E'T'Ga: l<.eouVlCr(tli,boc eft cum flrepi~
tu)torrentis modo,ampliter in caput deturbatus ex oleo fotus.
Cap. LVII.
Pollen polenta'! . Apud Grœcos cft 'M«l7l""ÀH &ÀcpÎTOU. Plinius tamen ali/que anti ..
2uiores fcriptores,easvoces ex Crœcisvertentes nibil aliud quàm polcntam di.xerut,
quum tamen 'M0('(7I""ÀH propriam habeatJignpcationem, quœ indicet quod in farina
tenuijJimum eft.
Linea .9.
Ex calidis rpHramentis. Aromata tufa,olcôque admiftavt tenuitatem eius[piffent,
coaR6mquc conJufa ipfarum farina incrajJent,fpiffamenta latinis dicuntur, Grœcis
flymmata, Plinius libro decimotertio,capite primo, Ratio faciendi duplex, fuccus &
corpus. illc olei~eneribus ferè conflat, boc odorum : bœ, flymmatavocant, iIlC{ he~
dyfmata.
Cap. L IX.
Aëris pcripiratu . Grœ,è cft, 'èJe àç &v~(to~ Te~7I"(')p) 1uod cft ad ventum con~erten~.
CelJus autem [uperiore loquutionevtitur in refimili.QEj enimvento exponttur ,ae~
ris perfpiratum fentit.
Linea·3 0 •
Qui Cubito animam perdunr.ldem efl quod animo drficiut.CœterùmCelfus an; . .
ma fre2uentiusvfurpat'2uàm animo:aliiverô indifferenter.
l
a.iii.
�ANNOTATIONES
Linea. 32..
Contra hanc~pugnandum cft. CelJus hune in modum loquitur ..
Linea. 33.
Symptomatis. HocCelJus aldque candidi latinœ linguœ fcriptores exponunt, Fer
ca quœ fuperueniunt.
ERRATA INTER IMPRIMENDVM
COM::
,
·M 1 S SA, SIC
COR R 1 G E.
\-
Ir Pagina prima,linea trigefima fec~nda.palFebris extrinfecus non commiffis. pagi.~
na fecuda,linea pdma.deducere,ac feflucas carpere.Att~.&lin.19foluetur.QEj plurt~
bus horis protenditur ,pt initium dumtaxat & incrementum longiore tum di~i tum
noffis tempore abfoluat,eiufmodi longus morbus exiflit.Sin autem &C.25.diuinaris.
3. 1-6. quaI tufdecimus,decimus offauus,vigejimus.Mali autem,fextus,offauus,deci-mus,duodecimusJextufdecimus,decimusnonus.29.ad quartumdecimum "Pfque'7. 25.
rrœditus.8'3o.reuibrantes.10'32.magnitudine.11.4o.prohibetur.I3.17· quœ.14.2I.te~
nuis,non liquida.15 .10 .lœue. 15 .13.laminis.40.JuhJîftat:alia man en te. 23. I.occu pans.
2.5·25·cordia cotenduntur·3 o.inftar dimidii cyathi.26.30. chondri forbit~ 27.15.forbi~
tio ex chondro.2.s.22.potulent~ 31.1. defcendentes, 19. pieeœ cortex. 32. 4. hydromeli
difcoRum. 3),23. coRum, laftuca, oli~ 34.3)· traga .. 36,u. flernutamento nonfi .
niuntur.
.
ARGVMENTVM
LlBRI SECVNDI.
"
•
f
Hoc [c:cundo totius operis libro,de febribus craé1:atur. Primùm de ijs
qua:: ad notas tocafmqu~ earu~ curacionem ~onducl1nt,{èrmo habetur .dein
de de {ingularum febrIs [peclerum generauone & curatione.poaremd de
ijs qua:: febribus [uperueniunt.
�CAPITA SECVNDI LIBRf.
'd -",-lE febribus cxG~le~iaI~or.umqlle ~luriu~~o~mentarijs. cap.l.
A
I QE.O~ & quz pnnCJpalta 10 morbls potlffimum febrilibus pe~,;
-'
qUlrenda.
.
cap. 2..
Vnde-~ogno{èendum morbd[nefit [anabilis an perniciofus.
cap.J.
De Gemis longz valetudinis.
cap'4.
Q uo~odo przfciemus an morbus iudiciû [ubiturus,[oIuédu[ve fic. cap. 5.
De dicbus decrecorijs.
cap.6.
Decretoria indicia in morborum principio effe praua.
cap. 7.
Q uemadmodum futurum iudicium prznofcendum lie.
cap.S.
Quomodo infl:ans morborum iudicium agnofcatur.
cap·9.
Quemadmodum optimum iudicium peraétumagnofcamus.
cap.lo.
De puHibus ex Galeni commentarijs.
cap.u.
De deiettionibus.
cap.u.
De vri~arum notis.
cap.I;.
De fpu ci notis.
'.'
cap. 14.
De febribus diarijs dignofcendis,curandilque.
cap.IS.
De putridarum febrium agnicione.
cap.I6.,
Curatio febrium putridarum.
cap.17'
De certianarum agnitione.
. "'
'."
cap.18.
Curatio certianz.
cap.I9'.
cap. 10.
Curatio cerciana: noth.e.
Q uartanarum cognitio.
'......
Il''
cap. z.I.
Curatio quartanarum.
cap. ZoZ.
Quocidiana:: agnicio.
cap. 13.
Curatio quotidianz.
cap. !4.
De hepialo febri & rigore,qua:: nullo calore po{funt eoinci.
cap. 2.$.
De fcbribus concinentibus.
cap.1.6,
A gnitio febrium continentium,& curacio.
cap. 2.7•
Ardentium agnitio.
cap.28.
cap.2.9.
Ardencium cu ratio.
Febrium quibus ex affeél:u erylipcIas rcferentc origo dl:, curatio & agni~
tio.
cap.30.
Beé1:icarumfebrium agnicio.
'.'
cap.JI·
•.•
cap·JZ.
Beé1:icarum febrium curacio.
De Cemitertianis.
'."
cap. 33·
De morbis publicè gralfaocibus.
cap·J4.
De pefblencia,ex commentarijs Rufi.
. cap.3$.
De ijs qui ex redundanc~a crudorum humorû fyncopc periditatur•. cap'36.
De ijs qui ob prctcenuelshumorcs[yncopeopprimuntur.
cap.37~
�De reIiquis occa(ionibus,quibus (yncopa! fuccedunt.
De dolore.
Si corpus cabe con[umatur.
De yigilijs in febribus.
Curatio foporis noxij,qui cacaphora Gra:cis dicitur.
Curatio doloris capitis in febribus.
~omodo ftomachi curam haberc conueniat.
De immodico frigore in febribus,& rigore.
De fudoribus.
De cllffi in febriblls.
De frernutamento.
De ôbi fafridio.
De grandi fame,qua: Gra:cis bulimos nuncupacur.
De canino appetitu.
De [ici.
De lin guz [cabritie.
De nau{èa.
De bilis vomitione.
De finguldbus.
De aluo in febribus aftrié1:a,& cica.
De fanguinis difrillatione & eiufdem ex naribus proRlluio.
Si anima ddiciat.
Q!!omodo vIeus circa os facrum prouenicns curetur.
cap-3 8•
cap'39'
cap.40 • .
cap-41•
cap.42 •
cap.4J~
cap·44•.
cap.45.
cap.4 6•
cap·47.
cap-4 8•
cap·49.
cap_5 0 •
.cap-5 I •
cap.p.
cap·53.
cap·54.
cap·55.
cap-5 6•
cap·57·
cap·5 8•
cap·59·
cap.60.
�1
~PA·VLI
AEGINE-
. TAE LIBER SECVNDVS DE FEBRIBVS.
IOANNE GVINTERIO ANDERNACO IN~
l'ERP RE TE.. '
Cap.t
"1;1ï'lm
B[oIutis de valetudine cuenda pr::eceptis,exequi aggredie~,
Il
mur,quomodo eos,qui morbis iam confliétantur,ad
meIi~
orem fiamm perdu~erc oponeat:a fimilaribus vepoce fim
p~icioribus morbis exorfi.quales nimiriiJimt, quos ièbri:::
5.
3:ppellant.Rurfus igitur nos Orib~Gj compendio,quod
ex Galeni commétarijs dl: excerptfi,alionimq; ccmpluriii.
brel110ri difèiplin:l: via. vtentes,paucula quoq; ab i11is omi{fa adll1ngemus.
QVOT ET QVAE PRINCIPALIA IN MORBIS POTIS:::
_ SIMVM FEB.RILIBVS PERQVIRENDA.
Cap.rI.
IRimum quidem perquirere conul.'!nit,morbus falutisnefpem pro:::
mittat,an defperationé minetur. Alterum,fi vit:E {ècuritatem pol:::
licetur,vtrunl aClltus {ic,anlongus. Hrec fanè in alijs quoq; magnis
~ffeébbus commodè .qu:Eruncur. T enium,nuquid vna vice iudicium fubeac,
_ quod [ebribus PQ~ffimum peculiare .efr,an parciculatim CoIuarur.
.
10
1$
COMME (N'TAR.IIS>~ ~VA.LE. MOR,BI·' PRIN:'
DICAMVS:
1)
•
1
EX GALENI
CIPIVM
Siquidem .capitis dolores & fehris hal1d:~_~dem exifrl1l1 c,quEàdmodl1m neq;
vigilia,& cibiJaO:idium,totiu[q; corpor'is'grauitas,& feniùs laiGtudinis. Ve
, rum vpumquodque licet à febri fit diucrftlm,ipfam çaml!n denuntiat.porrd
2.0 [ebris inuadens'er~fertim acuèa ~ neq; nos potefr, l)Cq; imperitu quenquam
latere.Sed finge,ü placer,etiamlatere, miraculum tamen iudieauerim,ll ho!::
ra a.mplius zgrum {ubcerfl1~erit.Q.!!aobrem illud rempus morbi dIe prin~.
çipium dicemus,quo manifefra primum febri correpras decubuerit.
2.5
VNDE COGNOSCENDVM, MORBV/SNE SIT S~
NA B ILL S, A N P E R. NIC lOS V S.
'
Cap. nt.
Etales notz {unt,facies eadauero[a,narcs aCltt:E,oculi concaUI, rdi.::
!!!,!!!!!~~quaq; ab Hippocrat~ c<i>memoraüa:mulco'q; magis fi hite ira [une"
vc neq; vigilia pr:Ecdferit, neq; vétris reCol'utio,neq; inedia.lcé in propin<-l~~
mors dl:,tl OCl11i lumé'refugiur, & citra extcrioré quanda caufa ill achryttlac,
30 idq; nullo peculiari vitio atfeéb.Adh:Ec fi alter ipforu minor appa~<:at:ql1<èq;
~n ifs alba effè debellt,rubefcat,aut liueat ana 11igricéc.Auc fi pltlllta cra(hor
ipfis inhtre(cat,pérq; fomnu alba oculorû appareac pal'p~bris e:ktro):fl1t'n c6~.
rniffis,nifi ea vchemçter fIuens alllus:exprefteric,al:1cextofuetudine ipfis 1ot
. . açciderit.Iâ illa mortis Ulnt iridicia)~étib,us firiderc,~tÜ: defipere,aL1D in vell:e:
b.j~
�P A V LI AE GIN ET AE
2
Hoccos legcte, ~ut ~mbria.s deducere~ Atten~édumq; dl,Îl a:ger fupinuscu:::
bat, & veluti mebns IaxaCls. Vel fi deor[um aleél:o ad pedes delabatur,quod
extrema imbecillicaté fatetur. Multo peius dl:, frigiàü fpiritii ex naribus, Sc
ore diderc,puI[um languidii crebrumq; fentire.Q,!!ifi deficiat,fgérq; adani:::
mi dcliquiû [udore digeratur , pernicié pr.dàgit. Si igicur omnia,qua: retu::: S
limus indicia,aut pIura qis appareant,aut ecia pauciora,fed valida,nulldmq;
falucis argumentii affulferit, periculii morcis ineuitabile Ggnat.Cotrà [pira:::
di facilicas,puI[us vegetior,mens fibi cofrans,adhfc facies lacentuq; habitus ..
rani ~milis,cibi appetentia,uihiI mali,0d fec~ritaté porten~it.In v~iuer[um
qu~ a naturali hâbicu maxime abhorret,pefrIfera funt.quf Ipfi refpodent,fa::: 10
Iutaria.C~terû prltfagia ex vrinis,deicélione,& fputo,paulopofl: exequemur.
DES 1 G N 1 S LON G AE V ALE TV D I l S .
Cap' III l.
œl
-~vatuor notis morbi dignofcuntur:ipforum motu,zgrocantis h~
Ibicu,puHù,febrium [pecie. Motu quidem in eum modum: fi qua:::
!cuor parcicularis acceffionis tempora, ocyus & breuiffimo fpatio 1$
inuaferint,peracutus erit affeétus,cuius extremus terminus efl:, Septima·na.
ma gna vero ex parte quarto die crifim experitur.At fi longius quidé quam
hic afflixcrit, [cd duodecim horarü ipatium non exeedat, acutus przdicitur
qui intra quartiidecitnû diem foIueeur.Sin auté particularcs acceHlones mor
bus no habeac,fed inde ab initio adufq; finé cocinuee,tanéj vna fic acccffio, ve 20
Iuti in eotinuis,etia hune nimirii acutis affèribes.Aegrotaeis habitu hoc pa~
cro deprehendiicur.Si quidem facies el1: mediocriter habita,licet totum cor
pus eollabatur,aeutii morbû pr~[agirt: dl:.Si proruls nihil emacrefcic,logus
eric.quippe copia maceriç longiore {patio cocoquédz fi gnatur.Ex arteriarü
mo~u it~ d~uine~is.Magnus pu!fus, ~_ehem.enst cir~tus,cre~er, acutii 1llorbii zS
i1)dleablt.cotranus,Iongum. A fcbnu !peClc hune 10 modu.quatenus Cllida:
& vrentes,aclltu fignant 'morbû, mitiores & veluti danguefcéces, diucurnû.
QVOMODO PRAESCIEMVS AN MORBVS IVDICIVM
SVBITVRVS SOL~E.NDV~~VE SIT.
Cap.V.
oo
loe qu~que I:>r~~lre hcet ex IJS 'l.ua: modo ~unt nobis diéta,nempe 30
le~ fe~num 1p~Cle, & tempore. rorfan .aut~ totum ex febti~ [pecie.
Slqmdem calIdx, & perurentes, breul finlUntur, & excreuonihus
[oIui foIc:n c.Mitiores,languidioré['f prorogatur diucius,& in abfceifus mas
gna ex parte erupunt.Hmc liqu.ido confrat, no Colii quado morbus foIuerur
[cd etiam quo paéèo. Nam acutl per excreta iudicantur:per abcdfus,Iongi. ~s
III
DE D ~ E B VS ..D E C ~ E TOR IlS.
Cap. VI.
Ierum decretono~um ait) de ~gtls freqQcnt~r,cum Iide,Calubriter.
~ perfeél:e,mamfdro,& lOfigntter lUdlcanc.aIIJ contrario his modo.
, __ ~ T eniufdecimus media quédam inter vtrunq; dierü genus ordiné
habere monfi:ratus efi:.Ac [une ex ipus,qui veI exiguü nacurz impetû naéH 4G
�rr..
Lra.ER
, de morbo poffunt d~(~rher~:..ql1éadmodu [eptimus;quartùfdecitnus:pleriq;'
verd,nifi in veheméeib~s natura:moeibus,morb9s neuciql1a poffunt fàluer~
Veru nec vniuerfi bom, {imili inter Ce moqo boni [Wlt: nec omne.s 'mali,pari
ratio ne [une mali. item nec cereo ot;dine bonitatê malignîtatemve obtinent.
5 Q.gi igieur primi [unt ordihis,nempe bonorum numero coprehenli, hûc in
modfi1Ç habét. Pra!fl:aeiffimi omnifi [une; fepcimus & quartu[deeimus:mox
nonus, vnde.cimus & vigefimus : deinde decimu{feptimus , & quintus ~ hos
fequieur quarcus,pofr hûe tertius,& decim\tf0ébuus,His corrarij,ad [ecûdfi
, ordiné reteruneur:pdTImus,qulq; eum petieu!o,nec dare de morbis iudicac,
10 ac vduti ~x aduerCo Ceptimo diei opponicur;fexeus eil:. Huic conlimiles,ocra'
uus &. deeimus:Cecundum quos duodecimus" fextufdecimus &. deci.ml1fn6~
nus, hab~ntur.Medil1s horum dl: tertiufdecimus,nec ita repudiandus, ficut'
ordini fecundo afcripti: nec tam felici~er indrbum pocefr !oluere, qmim qui
ad primam daifem pertinent. Atq; hoc dignitatis mAine Galepus ç:fl: vfus.
15 N umerorum vero ordine boni fune, tertius, quartus, quintus, vndecimus,
quartufdecimus,decimufnonus. inter h05 medil1s,conf1(li~; tertiuCdecimus.
Porro ex his decrecorijs nonnuI1i quoq; aliorurri funt indices;q~os Bippo:::,
crates appellauicCpeculacorios, ed qudd iudicia alio die futura pra!nuntient
cotemplanda'q; exhibeanczexempli gracia,quartus,iudiciii Ceptimo die futu~
:t~ rum proemonfl:rat:dum videIicec fudores quofdam,auc mador~s,auc ciufma
di particulares vacuàtiones molitur,aut fignificationes prius non faétas,auc
concoétionis notas rcprzlèncac.Iam vero Galenus eciamfexci,licec,no boni"
quartum dr~ indicem a~erit. Vndecimus qparcidecitni in,dex cft: {~ecimu{;
decimus autem,vigeGml. Itaq; ad quadrageumum yfq; dlem yalenfIima de
2.$ morbis fiunt iudicia. proxime ruccedunt, qui yfque ad vigdimu.n~ habécur.
, Q!!i poft hune adufql1c quadragdimum porriguncur, paulatim vehemen:::
~am remictunc.Primz dignitatis [unc,vigefimllifeptimus, trigefimufquard
[US &quadragelimus.Hos {èquuntur;vigelimll[quartl1s,trigeiimulPrimus,
trigeGmuifepcimus.Q!!i vero dies à vigeGmo adufque quadrageGmum in:::
30 tercedunt,omnes iudicij rune expertes. Sialt qui pofrquadrageGtnû haben
tur,omnes prorrus elanguefcunt,c0ncoétione potius & abfcdfu, quam crili
morbum finientes. Atq; alios,quidé quadragefimo die Hippocrates om:::
nino negligere videtur,fexagefimi vero,oétuageGmi, & céteGmi rationé ha:::
bec.Ab his deinde alios morbos fepré menfibus,alios fepté a,nnis,alio~,vc v~
35 riGmile cfl:,duabus annorû hcbdomadis,a,lios ternis iudicio fohIi cradlt.
DE C 1\ E TOR 1 AIN DIe 1 AIN MOR BOR V M P RI N C r~
PLO E S SEP R A V A.
<2ap. VI r.
m~~Onc6aionis ligna nunquàni finifÎ:re apparéc. qnippe omÏ1is con~
coétio,natura:: vincécis opus cil:, e6ql1c femper fecuritarem pollice'~
40
cur.Dccrecoria vero ligna interim incommode apparét, proprer:::
b.ij.
a
�PA VLI AE
4
CI N E'T AB
ea qudd crHis ipfa ambigat , nunc bona , nunc mala contingat , \Tti prius in
àecrecorijs diebus dl: comprehenfum.Neque igicur per inicia,neque in augmento ip[a<.:ommodè apparené,fed vbi morbus indinauerit,quo cempore
natura ip[o valentior eft.
,
QVEMADMODVM FVTVRVM IVDICIVM PRAENO~ $
SCENDVM SIT.
Cap.VIII. ,
acceffiones intendancur ,przueniancque tempus confilecum &
Ica ~ant vehementiores, ac tertioquoq; die iignificationem fui
~~~{Q~f)fél:oe~Lntl~tuln concottionis ftgna in vrinis,auc deie&onibus ,aut
cernantur,fine mora planè morbus iudicabitur . Sin acceffiones lencè 10
moueancur,eademq; hora inuadant,ac quocidie affligant, Iogiore eempor,is~,
fPacio interpofito morbi [olutionem expeétabis. I~em ijs qui r!go,re veh~~
menterfebricitanc,fieri non pocefi,ve morbus ante [oIuatur,quam IIle fuent
'lenitus.Nifi enim rig~r mo~ent~ re~itt~t,~aud quaquam morbus ad fia:::
tum peruenerit,multoque mmus InClinatlo lpfius fperanda efi.
1$
Jëiijii,....iiiiiiiiilT
QVOMODO INSTANS MORBORVM IVDICIVM
AGNOS<?A~V.R·o
Cap.IX.
~ teq~a~hbet lU.dlCatlOnem a:gr~tu~ ma~e excruciatur. Atque fi
Ihterdm dla contlflget, nox[upenor InqUIeta dl:. Si noé1u [utura
efr,dies antecedic trilhor.Ac {uperueniut [ympcomata, vtpote ca:: ~O.
pitis olor,quem prius non fenÛt. pra=terea collum dolec,prrecordia {urfum
conuelluntur, ipirandi qua:dam difficulcas repencina orieur, aliaque grauia
fymptoma~a,qu~ {uperiori te~por~ non percipi~bantur,apparent.At~ ~is
ita obuenientibus,fi pulfus no concldanc, [ed e1atlUs attollantur, vehemeclo~
ré[q~e fian~, adha:c dies ~ecretoriu~ i~d.icccur,{s'lue pociffimum ex ilIor~m 2$
ordme,qul probè decernunt,non lUdIClllm modo futurum, verum falutlfe~
rum quoq; expeél:ato.N eque deterrere in his te debet,fi a:grum delirantem,
exilientém1ye cô[picias. Ecenim & h~ fu~corii a~ [u.pcrior~ tendenciii not~
funt:ficut e diuerlO inferiora pecentlU,aha=,puta lml ven~ns rofio,circa vm~
bilicû tonnina,Iumborum dolor,ventris murmuracio.Efl: cum alia quoque
indicia Gmilia deprehendiitur.Adha=c fi per hzmorrhoidas vacuari laboras ;0.
con{ueuit,etiam huius vacuationis circuitus vml incidit repecitq; . Pari mo::
do in menfiruis,fi mulier dl: qUa! laborac,nô abfurdum fueric per talern Va:::
cuationem rnorbi lieri iudicium. Ia~ [u?or~s curn ex corporis madore qui
pr~ceffic, vt,verifimile efi,& pra=fertlm In dIc conternplacorio erumpentes, ;$
t~rn e)t meatuum reclufione pra=nokendi [unt . Ac qua: per fuperna vacua~
tlon~s fUtur~ Gnt , ex his maxime intelligas Iicet . Nam prrecer ea quCE iam
nobis
(unt e~
fi·
r .
cl fi: 1
.• 1:
. 4.pO Ita,eClam zgrocancls lacles mtuen a e . tem fi qua partlU
IpllUS palpltet au
ob
11:
t:
u1
b . di~ ) tvent m cempon us pu lenC,aUt gena,aut nalUS,aut oc us
ru leun lor appareat maior tpes vacuationis per fuperiora fucurce {ubefi. iO
0
0
J
0
�. LIBER.
.
II.
QEod Gètia fine volutleace illachryment, aue fPlendores oculis obduci imâ~
ginentur,ac naribus veluti lèabendi frudio manus admoueant:cunc quidern
non arnplius morari,fed iarn adeife flubrern fanguinis videbis.Vbi cnim fe%!
me! ac icerurn kaberine,erumpit.RoÎlo vero fiomachi,& labri inferioris cre
5 mor,crifirn per vonliciones fucuram fubinde nuntiarunt. Atque de his ab::
unde ef1:.Accedie ipfis,éEgrotaneis éEtas &. natura,qUéE fpem nofiram confir:::
rnent.préEcerea anni tempus,&; préEfens conil:itutio.Nam fi a:ger adulefcens
ef1:,auc alioquin naturéE calidz,aut fanguinis copiofi C0111pOS ,multo magis
fperandurn dl:. Q!!dd li eciam ancea,vd zger, vd fanus, vc fupra diél:um eŒ~
10 vacuationem fan guinis expertus fuerie , hoc vel folum ad profundendi fan:::
guinis fpern ex~ibendam fatis dl: . Iam vero fi anni tempus cef\:as eil:, aut fi
non zf1:as, certe calidus aeris fiatus,ac fCEpe illo tempore Fer fanguinis pro::
fluuiq.m crifim fufiinuerune, corpufque fanguine redundee, quod 'ZJ'i\HeWell(O~
nominanc, & confuecarum excrecionum fic retentio, hzc quoque fPern tibî
15 auxerint. Similis porro & in reliquis vacuationiblls ratio habenda dl: •Ac
fi horum nihil apparuerit,fed éEger in aliquo decretoriorum, qui pofi vige:::
fi01u01 maxim.e iùnt,dierum confliél:atlls fit,idq; dii morbus confifiie,àc do:::
lores quidam in articulos aliquos decumbat,auc feciidum aures,alia'[ve par::
ticulas hCEreanc, aue dolores quidem minil1le ,verùm [udores continui ex:
~o particula aliqua membratim erumpant,abfcdfu morbum finiendum expe
é1:abis.Ac in illa pocifllmum particula ab{çdfus fe promet, quamcunque vel
fudores,vel dolores,vel mmores exerceant.
.
QVEMAPMODVM OPTIM V M IVDICIVM P ER~.
ACTVM AGN05CAMVS.
2.5
- -
Cap.X.
l vacuatio cQ01petens fecundum concoétionem acciderit, & febri
zger Ieuatus, aliifque accideneibos , coloratior euaferit pro vacua:::
tionis ratione,pulfumque vegetiorem acceperit, ac mm in(urgen:::
do, tum fere erigendo fortior fit reddims, quddquc omnium fecuriffimum
efl:,fi ad morburn ferédum facilitas fubfecuta fit, ea fanè Iaudatiffima iudica$
30 tio habecur .Qgod fi horum aliquo deficit, tantum ab optima abeil:, quan~
tum id valeat,quo deficit.
D E P V L 5 1 B VS EX GAL ENI C 0 MME NT AR 1 15, Cap. X I.
U V!fUS motus e!1:, quo cor & arteri", attolluntur , fubmittunct!rque.
.
Vfus ipfil~s dllple~ efl:.~tenim eleuatiol1e,Gr~ci ÀIc.!>OÀ.H~ app.ell.ant,
35
. qua artena velutt exphcatur qucdammodo , ac pace0Jt, fng1dus
aer il~gre'ditur , vitale robur accendens,recreanfque . ex quo eClam ani~alis
fpiritllS habet ~rigin.em.S~bmiffione,cru>o;H Gra!cis ~o.catur,qua artenéE ex-=
trema ad medmffi fUl concldunt, connil1encque, hlhgmo[a recremenca ex:::
peIIul1cur . C<Eteru~ h;eart~riz, oblongafun~ ~afa, venarummodo CO?:::
:40 cal}a, fcd duplici tuntca m~ntijntur, tum prCEdléh motus gratia ,tum quo~
b.iij.
il
�P A V LI AE GIN ET AE
fan guinem ,fpirimmque continent. Originem trahune ex corde, fed per
tocum corpus membratim dill:ribuuntur . Omnes igitu~ , pul[us mod~ &
fibi inuicem, & cordi reipondent. Q!!amobrem ex vna Ip{arum ,0~n1U~
rationem queas colligere, non item vniuer[arum ex ~quo motu~ percI::::
pere. Sed earum qua: excarnes corporis partes perrept~nt,promptlUs.q~a: 5
carnofis {ubfunt, obfcurius. Porrd ijs qu~ per brachIale excurrunt omlf:::
fis,nuIIam,aut congrucntius,aucvfu.commodius attig~ris. p R..I ~ V M puI:::
{uum genus ex motus tempore [umltur,vt quod. deuauone arcenarum,atq;
(ubmiŒone examinctur.Ditferétia: ipfius funt,Cltatus pulfus.tardus,& me:::
diocris :quoniam omne quod motl~i dl: ~ccommodatunl, aut celeriter., a~t la
lente, aue mediocriter pro temport? ratlOne mouceur . Citatus dl: , qm eXI~
guo rempore mulcum [pati! mom .em~cicur.. Tar.dus, qui 10ngo tempo.re,
paruum interuallum perficlt.~edlOCf1S,qUl medIUm qucndam motum m:::
cer citatum & tardum,peraglc.A L TER V M genus [ubmiffionis,quantitate
confiat.Nam quodIibet corpus tria [orcitur incerualla,Iongnm, Iatum,pro::: 1)
fundum. Q!!are etiam arterice corpus tribus confiare interuallis ,necd[um
efr.Verum in naturali anÎmantis habitu, mediocriter ipfam vndequaq; de:::
uatam reperies.Contra,eum animal prceter naturam habuerit, nonnunquâ
in aligua horum difrantia deficit,aliquando excedit.ln quo fratu, meminiG
fe conuenic,qualis puHùs naruralis fuerÎt. fi Iatitudine maïor inueniatur ,la::: 20
tum vocabis. fi 10ngitudine,longum . fi profùnditate,altum. Liquet autelll
contrarios quoque ipfis,& naturali minores, ad eurn elfe rnodum appellan:::
dos,arétum,breuem,& humilem.~i vero omni diftantia ~quali[Cr in fia:::
tum natur~ contrarium vertunt~r,ex ijs alius hac ratione imminutus, par:::
u~s : a~ius auétus ~ ~agnus. noml~at~r . TER T 1 V M genus pulhlUm, ad 2
VJrCUClS robur eXIgltur. Dl~erentlcr Ip~US tres hmt, vehemcns, languidus, 5
& med~oeris. ~ ~hem.e~s q~Idem ~~,qUl tang~nti~ manurn validé percutit.
LangUldus,qUl mualide & ImbeCllhter. Medlocns,horum medio eonfifrit,
quem nonnulli naturalem elfe putauerunt. Nam ira & exereicijs vehemcn:J
tiorem fic~i puI~lrn a{ferunt,q~1Î ~atu~cr habi~u recedit,quorum diél:is Ga~
lenus ve~It obUlam , non firm~ter mqUlens, \ed prompt~ mutari eum pul::: 30
fum, qUI ex caufis non naturahbus vehementlor euadit . puIrus igitur vehe:::
tnencior,qui non expcdité mutacur,is nimiru.rn naturalis & moderacus fue:::
rit. <L.v ART V M genus,in:O:rumenti con:O:itutione conUac: dico autem ar:::
t~riél: corporis {èatu.diffe~e~ti~ huius quoque tres funt.V clenim infrrumen:::
tU durius dl:,q natura eXJglt,ac pu![us Vocatur durus.Vel mollius, ac nomi::: J5
natur mollis.Vel mediocriter habet,ac tnoderatus inde nûcupatur. <LV 1 N ..
T V M genus,c't quaticate infuGonis arcericr pédet.Hte 11abct dJlèrimina.Ple
nus ~fl:,v~Cl1US,& ~ediocris:quonia totlun vas,aut plenû eft, aucvacuû, aut
medlocnter repIetu.Plenus itaq; dl: pul[us,vtArchigencs definit,qui arteria 4
a
CP
�LIBER
II.
1
plelliorem repradèneat,& [ubmiillonem [ucco impedicam,Vàcuus qui vnd~
modo arteriam.excitat,vt digitorii impreillone loci inanitas:confidat. H;EC
igitur quinque pulfuum genera , vno arteria:: moru confl:ant . quoniam ve::=
rd caloris,qui in corde habetur qualiras,ex arceriaquodammodo magis cui
5 den ter apparet ,dignati [unt ttiam hoc pulfuum genus S EX T V M comme:::
moratis annllmerare.Ad reliqua vero genera,tum qu~ vno,tum qU;E muIds
puHibus comprehédunrur,pertinet quod quietis répore confl:at,& quod nu:::
mero, & quod a::qualirate & in;Equalitate, in[uper quod ordine & inordina:::
tione coihruitur .C<!:!od ira'}3 quieris rempus ipefur, SEP T 1 M V M ci primo
la numerat~ diuiditur in freqllencem,& rarum, & moderatum. Nam cii arre:.:
ria duplici agitetur moeu,qui cDeradjs ab[oluieur moeibus,necdre dl: vt du:::
plicia intcrualla cum ip[o incidane.Aleerum quod poil: eleuationé,ante [ub:::
miillonem dl: : alterum quod [ecundum [ubmiffionem,eIeuationem prrece:o
dit,qu't edam pleri[q; imperceptibilis elfe videtur, vt inter duos motus quies
15 aliqua media exiftae. Cui iam longum quietis tempus dl: , is rarus di~lrur:
cui breue,creber:cui medium,moderatus. 0 C T A V V M genus puHilUm ad
rhythmû percinet.Eft autem rhythm us [ummatim quidé habitus, aut tem:::
poris ad tempus proporeio.In pulfu autem,iuxta qU;Edàm tempora moeus,
ad ql1ietis tempus,vtpote eleuationis Be fubmiffionis, ad nonnullam quietS
2.0 intercedencem.Secundum alia verd tempora)ad morus quiecifque cempus~,
alll: n~otlls.ad .rnotllm.n~pe;eleuation.is ad ~ub~~moné,aut 'luietis ad quieté,
puta 111 tenons ad extenore propOrtlo.Dlfferetla.! nurneri {eu rhychmi prin
cipes Lime du~, pulfus boni rhythmi,& nullius rhythtni. Porro vOcatuf pul:::
[us nullius rhythmi,non qui nullu rhychmum obtinet,id enim fieri non po::
2. 5 tuit,{èd malo rhythmo pr<edicum,quemadmadu nullam habere voœm,nuI:::
lam ceruicem,eum dicimus qui malam ceruicem maLlmque vocem Corcicus
dl:.C<eteru pul[us cui nullus rhythmus addl:,triplex differentia exiftit4Alius
fiquidé dl: pararhythmus,mediocré boni rhythmi peruerfioné obtinés.Ali;;
us hecerorhythmus,id en: alterius rhythmi,qui logius d bono receffit.Alius
30 ·ecrhythtnus,qui omnina bonitaté rhythmi corrupie. Veluti cu puerii figni:::
ficas,peculiaris ql1idé puerili <etati iuxea rhythmu pulfus eurhythmus appel
latur:quiad vigencé ttaté pertinee,heterorhythmus:qui nihil huius feruac,ec
rhythmus dicltur,N a N v M pulfi.lu genus dl:,quod in omnibus pr~diébs in:=
uenitur il1xta <equalicaté & in;Equalitaté generatû , quod velin vno pu~fu)v~1
35 in pluribl:s fpecratut ,[yftemaeicû quoq; vade. de quo prius tanêj ma.mfe~lo
re dicendu erir.Aeqllalis itaq; puI[us efl:,qui ordine par dl:fiuc ~agU1tudme,
{lue roDore,aut .vc1ocitate,aut reliquorii aliquo,aur edam omnIbus. Inélqua:=
lis, qUL ordine Impar dl:. Si enim [ub[equenres vniucr{i pares magnicudine
ql1ahcunq; inciderinr,eil1Cmodi pulfus a=qualis vocatur.At fi primus, [ectm:=
40 dus, & tenius pares fuerine, quarcus auté impar:talis nimirii ceu in magni::
•
l>.iiij.
�8
P A V LI AE GIN ET AE
tu di ne inxqualis dicitur.~uius g~neris [unt)~ ddicie~s,& coincidens. N~
folum enim in vno,aucetIam plunbus magms vnus mInor apparet,[ed no:::
'nunquam cocus quoq; motus omnino abo1ecur, & pul[us ~eb~iens a~pella:::
[ur,1tcut alter huic contrarius coincidens, di expettata qUIete 111 medlO tan:::
qllam [uperuacanells aliquis pul[us inciderit',Sll1 au~em [e~ûdus ,primo p,au 5
là minor faétlls fit, tertills [ecundo , & quarcus tertIO pantate, Idque dem:;
~eps longills,illiu[modi puHilS myurizontas & myuros l~un~upant,nome~
a figuris, qllx in mucronem deununt tranfferentes . ~l qUldem perpetuo
ex ipfis imminuutur,ac nûquam decrefcere ceffant~ in ab[olut~m motus de:::
fecrionem finiunc, ac vocamus ip[os myuros deficIentes . ~l vero ce~nt, 10
duplici continentur differentia. N onulli Gquidem ip[orum in qua primum
dc:herant paruitate,hanc perpetuo con{èrllanc.~idam vcrd augdèunt rur
fus,vel in parem priori magnitudinem redeûtes,ve! ad minorem,vel ad ma~
iorem,ij myuri recurrentes dicuntur . !am verà & in vnins puI[us inxquali:::
tate myuri pul[us fiune,'de quibus illis paulo poil: tracrabicur . Huiu[modi 1)
fane quxdam dl: pulfuum in~qualitas)qu~ fiIl:ematica appellatur ,arque vno
in PUll!l deprehendicur, vel in vna arterix particula , vel in diuerfis accidir.
qllemadmoduln in motu, exempli gracia, in vna quidem particula arteria:
incequalitas dicicur,cum aliter inceperic,ac aliter ddierit mOlleri circa vnum
digicum arteria,incipiens quideln citatior,definens autem tardior, vel econ 20
trario.Atq; hoc triplici modo accidir,vel motus continue manet,vel jnterci:"
die, vel repetit,& ve1uci bis percutit. Si igitur manens continuus & non in::
terci[us, ~ celeritate ad tarditatem tranGerit, aut econtrario , impar citatus
grzce &VI(nl'rG(XO~ eïufmodi pulf~s, & efr,& dicirur . ~dd fi qllicre interci[us
ccetera velocio~ appareae~capr,I{ànsappellat~r,ex capra animate fumpta traf 1.)
~atio~e,qu~ fah~ndo ~ubl~mls m aer~ con{i{bt, \& [ecundu~ quendam motli
ll10pmacum prrorc cltaClorem mohtur.Porro {i ab eleuaclone recurrerit,&
ante [llbmiillonem ab[oIutam,Cecundo manum ferierit,dicrotus huiufmodi
p~Ifils appeUacur. Simile q~ifP,ia in ~CU,dibus fieri cernas licet,quippe mal:::
leI {imularq; [eme! per manu ll11p[as tllatl percQ.iferint, refibrates,incudii re:;
0
nixu,~[ecund~m rur[us,ve~eti~ terciù~ feriunt.Atquinô [olum,in mocu; 3
tépore l~ceq~ahcas qu~ vn~ IaU 111 eademq; a:ceria: particula accidic,potefl:
fieri, ve~u & l~a 9u~ vIrtutls r~bore con~a. .c:no auté ea:qme difl:antiarii qua:::
titate coprehedItur~ ~ ullo ~nl~ modo Ide pu!fus eade in parcicuIa ma gnus
& p,~ruus queac e~cl. ~eq; a~lO genere, {ed in di~erGs p~rticulis. porro in ;5
vanJs arterice partlcuhs vnoq; lmpu![u duplex fic ma:quahtas.nunc quidern
curo mOtus manee continuns, & arteria iuxca ql.1o[dam digitos dtius mo:;
u,etur, iUXta quo[dam vero cardins . nunc autem cum motus quoqlle inter:::
CJdlt,llr,vc nonnu,lliquidem digici mocum apprehendanc, nonnlllli vero no.
Ac luxta elcUatlonis quantitat:m in pluribus quidem particulis incequali:: 40
l?
�tlBÉR
it.
tàs ttianifefl:a dl: . Ex quo genere [une myuri vno in ié1:u inclinantes) qUbs
Gra::ci vocae i7rlvt'tVK6'T~ç)& '1rEelVEvfUKér~Ç. Si nanque in digitis ineerioribus ma:: :
gous G.lbincidic pu!fus:curuatus inde iuxca racionem minuatur,vcexterius;
ad a::groeantis pollicem minima arceriz pars appareac, myurus vocatl1r ad
5 rnuris cauda:: (imilicudinem,vel meiutus qu6d cau dt modo imminuacur.At
fi iuxta medios digicos magnus incidens,curuaeû[q; vtrobiq; minuacur)mi~
nor appaTens, hunc Archigenes vmuK6'T~, qua{i dicas laeinè inclinantem, &
-z<r'elvmvuo'Tœ appdlauit, manifdid fi gnificare volens deuationis breuitatem;
cum extremorum vtrorunq; velu ci indinacione. Non enim vc abkiffis pro,:
10 tinus vtrinq; parcibus,fèd veluci inflexis in arétii coneracrus efl:,cum fit myu~
rus magnirudinevtri[q; in partibus. Ac cum iuxca magnitudinem il1a::qua::::
licaté;parcim maturius,partim tardius aiTumpferie,tû f!uauaees,tum vermi~
clliancès, puIfus oriun'tur. 9? fi ea qllt in fieu cft receperine,conuulforij & ~ur:::
bulenti, vc vocanc,confrieuuneur.exordiendum igicur eft àflllcruofis,in qui::
1) bus non {imul apparec in cali inzqualitate aneria omnis deuari, {ed pars il::
lius alia primum , mox alia,dein alia, pofrremo quarta, vc motus continuus
maneat in modum vndarllm (è(è elellantium.ac 11onnu11i vndam in recruro
tendentem obtinene.quidam in obliquum indinarune,&.alij in breui Ion gi::::
tudinis diftantia,altieudinem magnam habent,alij contrà, aliqui lacicudiné;
2.0 aIiq ui an guftiam.Similicer eria celericace & r<;:>bore inzquales tlmt. FIuétuo~
fu~ tocus in paruicatem ceifans, vermiculans appellatur, vermis grdfui affi~
mllacus • ~emadrnodum vere> fluél:uofum pu!fum minorem tacrum ver::
miculas excipit,ica vermiculacem formicans;vbi motibus multis abolitis in
vnum eundemq; perquam exiguum deGerit.Vocatus hic quoq; eft cl formi::
2. 5 Ca! animaneis {imilitudine,tum ob parllitatem, ttlm ob motus tpeciem .
enim formicans admodum exiguus,vc quo minor alius non extet.Parimo:;
do la~gl1idimmus omnium,creberrimus, nedu cieatus, ve Archigenes exi::::
frimauic.Huic confinis eft Hecricus. quemadmodum enim febris,fic etiam
p uUas H eé1:icus efr,qui nullam magnam m utacioné ulbic,fed perpetud COJ»;;
30 f1milis manee,trahitq; vt ab initio incepic,& nunqua[olllieur,toto habitu in
n10rbum conuer{o.Porro conuul{orij plll{us verinq; ab extremis recrahere,
tendere,& conuellere videncur,ceu chorda:: cuiufdam eenfX{enhun przbeac:
at in turbulencis nihil tale reperitur.Sed maior in his elellatio efr,vt arceri:e
particllI~ qllzdam [ur[um feraneur; vno eodémq; tempore,ac mocu~ ip[a~
H rum ipiculis reébŒm~ affimiIaueris: qu~ validius emiffa celerit~r fautur co
quaifanda.Serraeus pulfus dl: curn alia pars arteria! eIara,alia mmus,?b ~u:;
rieiem nimirii ipfius elfe videeur . ~<ecerii puI{us hic etiam turbulenu qmp,;
piam poffidec,ac citatus quidem dè, crcberq;, non femper autem rnagnus.
Decimum genus pu!Cuum ex inzquaIitacè profeé1:um commemoratis [ucce
40 dic,quod ordine,& inordinacione complcéhmur. Namordinatus & inoE::
En:
,
�10
P A V LI ,AE GIN E T AE.
dinatus inzquali in p~rem,iu~t~ circuitus rationer:n' ~ in in'lpare,m prorfu,s
diuifo ex vtraque feéhone ongmem trahunt.Ex ClrCUlcuum pantate ordl:<
natl1s: ex ab[oluta vero imparicate inordinatus. Siquidem pulfus zqualis ex
toto dl: etia ordinatus, quia ordine parem ip[um dicebamus: inzqualis auté
non omnino inordinacus efl:.Si naoq; paritatem corrumpat,circuitum vero 5
[eruet aliquem,vt in eleuationis quâtitate,verbi gratia,u auo ln~gni,& vnus
paruus fit:deinde rurfus duo parui,& vnus magnus, at~ fic demcers, voca::
bicur inzqualis quidem,fed ordinatus.Adi ad hoc pantatem corrupa~,neq;
ordinem quempiam ina:qualicatis conCeruec,pra!ter ina!qualitatem,& l~or:::
dinacus talis efi:fimiliter in alijs quoq; generibus horum fe hahet.Inordm·a::: 10
torum quidem, alij [unt ex toto inordinati, ne vel exiguum quédam circui~
tum contèruantes,alij vero fecllndum circuitus ordinati.quatenus enim COs
tinuam ordinationem non habent,inordinati vocabuntur~quatenus autem
diu circuitum quendam cuentur,Cecundum circuitus ordinati funt.Exempli
gratia ,fi contingat duos magnos fieri, duos item paruos, deinde tres ma::: 15
gnos,& tres exiguos:quatuor magnos,& pares exiguos, & econtrario tan:::
quam reReaentes duos magnas, & duos exiguos:tres magnos, & totidem
exiguos: & deinceps umiliter. fcire vero conuenic, inter alios quidem con:::
trarios fingulos,quendam e{fè medium.Aequalis al1tem & infEqualis mediü
nllIlum:neq; ordinati,neq; inordinati:nifi voles fecundum circuitus ordina::. 2.0
tum medium dicere ordinati & inordinati.Ca!terum aliorum omnium me::
dij,[ecundum naturam func,przterquam vehementis & languidi,vt cl nabis
ofréfum dr.lnter hos autem fEqualis [olus fecûdum naturam eil:,reliqui pra!::
ter naturam,ina:qualis ordinatus & inordinatus.Hzc pulfuum genera vni::
ucrlà [unt,& generales ip[orum differentia:. N annulli vero his etia alia duo 25
annumerarunt.Primum à fieu an:eria: [umitur, qllatenus furfum deorfilm, .
dexcrorfum, firtifl:rorfum deduéta dfevideatur.Alcerum quo maturius,aut
tardius:ex quorum numero fluétuofos tl1rbulencdfq; pulfus e{fè dixünus,ac
nos compendij gracia fimplices Colum differentias prodidiinus.ex diétis au
tem fi coit.mgamus has,facile eric etiam cotnpofitas inuenire.Porro oppor:: Jo
tunu,m ent d~mceps , ca~fas qu0 9ue pulfi~us conuenientes exponere, quas
comltatur eClam pr;E[aglUm ab Ipfis dcfumptum, ac initium à magnitudi::
na! capiemus, quoniam ha!c alijs dl: ma,nifefrior.Magnus igitur pU!fllS rcd:::
ditur, vel proprer v[um vrgentem, qUI calor dl: in corde exupcrans , exter::::
n~ appetens refrigerati~nis, & vduti euentilationis ,aut propter corpo::: 35
Ils [ubtilitarem, vt pofl:enus ofrendetur. POrtO augefcic calor, abc ex callfis
nacuralib~s)vtpote xcate florida,auc putrili,aut fimpliciter calida,anni cern::
~ore,regl?ne)& temperamento calidiore.Aut caufis non naturalibus,ve1u:::
t1 aer~ qUI no,s a~bit calidiore,balneis calidis,exercitijs,cibis,vino, medica:::
mentIs calfacleoubus. Autcaufis naturz cootrarijs,pllta intemperie calida, 4 Q
J
�LIB ER
rI.
lt
aue humorum putrcdine, aut ira, aut fimilibus. Difcernes VJ1Îu[cuiufq; pu1~
fum hoc difcrimine,quod caufa: naturaIes magnitudinem ipfrus faciunc fia~
bilem,& qua: difficulrcr mutari qucat.Reliqua: vero, ex facili mutabilem, ve
edam manu adhuc admota frequencer ,aue cerre paulopofr [ubfrdat.Iam vc-;
5 ro pullibus,qui[anè ob balineas calences magni [une, mollities quoq; accc==
dit,quemadmodum ijs,qui ob calidam & pradèrrim cum Gccicate in cempe::
riem magni exifrunt,durities.Exercieatis vero mediocricer, aut perfricatis,
nec duri,nec molles [unt, medio fratu pra:dici.Peé1:oris auteUl regio, mulco
calidior dl:,quod ianl & iratis accidir.Ex cibo auté magnis,aut vini vfu, aue
10 ira,p:~cer m~gnit~dinem etiam ~e~emen,ci~ ineIl:.QEi vero occultare irarn
ftudet,auc allUd qUld pra:eer medlCl permlffionem faB:um,verbi gracia me::
dicamen calidum [umptum,cudem medicl1m fimula tque manu attin gat,in
terrogantem cdare volentes, ijs pra:ter magnitudincm manifefta quoq; ob:s
orieur ina:qualicas.Ad ha:c a:grotantis mores & con[uecudo non mediocri-;
15 ter ad pulfus dignotionem faciunr.Con[uetudo quidem,fi medicaminii ap::
pecens fic. mores, fi opinionis eximenda: peritus & callidus fit.Et humorfi
,putredine magnus,ad magnitudinem adhuc fubmiffionem magis citatam
habet . Verum ad nlagnum pulfum efficiendum , non [olum v[us abundè
dt, [ed eeiam virtucis miniIl:erium defidcratur, inll:rutnendque commode~
10 rario inter ficcicarcm & molliriem.auéto igirur cordis caJore proprer quam~
liber cau[a~ ex corne~oratis,primum quidem magnus pul[us efficitur:vbi
vero magmtudo V[Ul non fuffcceric,fracirn cciam celericas ipfi accedit. At fi
ne fic quidem fatis fuerit,mox frequétiam affumit,parui auten'l, tardi & ra:;
ri pulfus. itidem àcontrarijs fiunt.Sed quandocunq; à magno citato & cre,::
2.5 bro aeJ cotrarios fit mutatio,vfu nimirum pofrulante,non amplius id quod
in pulfu primum ell:,id etiam primum ceffac,verum quod pofl:ea acquifiuic,
id primum abijcit,fratitn quidem rarus euadens,deinde cardus,pofiea quo-;
que exiguus.Sin autem tarditas paruidfque accreuerit,rur[us rariras in cre::
britudinem tranfmucatur,vt per eam vtcunque v[ui fiat abundè. Ha: igitur
30 magnitudinis,celeritatis, frequentia:,& contrariorum ipfis puIfuum cauCa:
habentur.At iun getur ipfis ea quoque pul[us conuerfio, qua: vna [olum di~
frantia cofiat.Itaq; latitudo Cola augetur,dum humiditas potiffimum, vd fe:s
Cllndum naturam,vel etiam ab exterioribus caufis redundat,quemadmod~
altitudo dUtn vireus ob infl:rllmenti molliciem fimul auge[cic, Ion gir~do ,a
35 ficcitate, & carnium circumpoutarum emaciatu palàm innotefcir, rehqUlS
diil:antijs collapus. Non enim arteria longior, quam pofru1ar n~tura fie::
ri potefr,ac propriè magis pulfum huiu[modi gracilcm appdlauc:ns,quem:;:
admodum ipfi concrarium fecundum latitudinem [olam,& profundicatem
adaué1:um,amplum.COrrarijs autem horum affe,él:ibus pulfus nonniiquam
'4 0 incidit,& in aliqua,aut aliquibus difrancijs perhlbetur,humilis, aue arc~1:us,
�P A V LI AE GIN E T AE.
aut breuis, eum talis non fit,fe,d ob pinguedinis cuiu[dam,aut carnil1m, aut
mébranarum oppofitaru crafliricm apparens.interim eciam totus paruus vi
deeur, eum reuera paruus non fic,& obièurus & languidus fimih[er.~id
opus dl: verbis:fa!pe abfoluta pulfus defeEtio quibu[ctam dfe putatur in om::
nIb us arcerijs,cum vere non 1tcJ & maxime ijs qui negligentius lpfum tan:: S
gûc,verum motus ob carnium copiam delice[cat,reuera languidus.no enim
~xtrema puliùs defeEtio homini poceil: accidere, quoad vita ti-uatur. quéad::
modum 19icur econcrario in 10CIs excarnibus,etiam parui pulfus,ma.gni elfe
videntllr, cOfpore fcilieet vehementer emaciato, arteria fpmam perreptans,
féepe tangentlbus abdomen,motul11 reprtfentat,ac nonulli eciam ex his,quç 10
prius in artubus non erant con[pieua!.~amobrem omnibus cauus diligen
ter attendendum cen[eo, ne dignotio ipiorûnos lateat. PU11ilS aucem vehe::
més virtutis robore efficieur, fi llulla ex caufis reliql1is renieatur,vepoce vfus
dilfolutus,aut infl:rumenti durieies.Languidus aueem pulfus,imbecillz vir::
tucis &fo!ius foboles dl:,aliud lieet nu11u adfueric.Siquidem vehemens OlTI:: 15
nibus caufts ad fui generacionem indigee , lâguidum etiam fola imbecillicas
efficit.~i igicur per inicia vehemens dl:,zcates,anni ternpora,regiones,&
temperamenca moderaea comieatur, languidus immoderata . Porrd qui à
Ianguore in vehementia incidit,virtutevllldicata ab imbecillieaee prius oc==
cupante efficitur.Vindicatur vero,aut ex his quz in ip[o corpore concinen:: 20
tur,velutihutnorurn cocoélione, vel excretione,vel ira:aut ab exterioribus,
nempevino,cibo,exercitijs,ac alijs quz intemperiem adiuuant.Vires dilfo!~
uunt,illedia, vigilix,vacuaeiones immodiea!,trifritia, cura! & dolores,maxi::
meanimz defeéhonéinferentes,ac id genus quzinternperiem faciune.QE.i:::
dam vero ex rud~bu~ ae inexer~icatis,clurum p~llfum vehementem e~ pu:: 2$
tauerunt,quod dlcnmen exercltaCum,tum ratlOl1~,tl1m taEtu,nunquam la~ .
tuerit.Nam vehemés magna ex parce cijm magl11cudine in [ublimieaté at~ ,
tollit~r, taél:um v~lidè pe~c~tiens:durus ~agnitudin.em ~ô. recipic propeet:
arten~ c.oncum~elam.fie l~ltur durus,ob m~l:rument1 ~untlem,quam rciii::
gerano lmmodlCa,~ut fteeleas)a~l~ cenfi~ ab Il1fla~matl0ne profeEta,aut co:: Jo
uulGo gene~at.Statl.m v~r~ dUfltlem euam parUltas,& celerieas nonniiqua,
~ freque~~la ~agUltudmls 10eo prop~e~ vfum feql1itur.Mollis pl1lfus,arce::
fla! humldltatls come~ dl:,q~a~ humldl0rem reddunt ex ijs qu~ fecundum
naturam Cunc,humeéhores Clbl)balnea frequentia,[omnus mulcus, vié1:us ra::
tio & ~opiofior & deleél:abihs. e~ his q~a!.pra!ter naturam [unt, fopores, le::: 3$
tharg1,aqua! Cubter cucem,& rclIqua PltUlta! vitia.Plenus pu![us,aut humo-=:
rum cop1arn, aUt ciborum ,aue vini potionis abundantiam indicat , quem::
admodulb.
"
, d'
'd'
~acuus contrana, aut cmm me lam, auc vacuacionem. Vbi ca::
l1 lUS artcnce
. corde cal'd
.
l'
. corpus occurnt. ,mu1cam m
1 Itatcm, re lqUO COf:%
pore refiflo-efcente al
Ir: .
.
.
. l
o
, ltconUUJlonam quamplam artenarum vIa ento motu 40
�LIBER
1t.
/
încalefcentium,diipotitionem facetur.Archigenes vero tradit àrtêrice IOciJh1
proprie in catochis calidiorem deprehendi,quemadmodum in ijs,qui gra~
ucm animi in fomnum delationcm patiuncur • Ac rhythm us, de quo difpu:::
tatum eil:,[t par fit motu & quiete,probam totius corporis temperiem pr~
. S fefer.c,quantUlll.adfe percinet,velnon magnam à bona dedinationem,ficut
in zcate p'Uerili,& forporibus alio'flin temperatis. Ac fi logius quietis cem
pus fuerit eo quo mocus peragitur ,calorem przpollere-notar,·quemadtbo:::
dum in çcace floréc:ibus,& his proximis,veIuti in corporibusfenilibus ~qua;.
bilicer frigidis,cliuturnius motionis rempus dl quàm quietis.Notareautenl
10 oportet rhythmi inzqualitatem men(uram dIè motus qui ceIeritate & fre~
quentia confiftic. hanc autem veluti materi~ ration'etp ad rhythmum·obti:::
nere.Iam vero deficiences,coincidentéfque pUHLIS fiunt,viribus oppreffis,&
velu ci aggrauatis,fed coincidentes minorem offenfam,deficientes maiorem
fignificanc,ac in vniuerCurn virens opprefià grauataque pulfus mutat ad in:::
153'!qualitatem inordinationémque,tum aliam quamlibet,tum eaïn qll~ vehe:s
mencia & magnitudine confl:ac. Ac ex myuris pulfibus generê duplicibus .
demonftracis (veI enirn in (yfrematicà, vt vocant, in~qualitate, vel in ea qui
Vho fit ié1:l1, deprehendl1ntur ) deficientes quidem extremam -virtutis iù:::
ternicionem notanc,repetentes aucem recurrentéfque,& ipli quidem imbe~
10 cillemJfed repugnantem adhuc refifrentcmq;,& renueneem-indicàne.in_vpo
autem iétu myuri & inclinares, quos t.~mvEUK6'i'«ç vel ~EeIVEViUKÔ'T0(9 appellamus,
maxime ijs fiunc,qui paulaeim concabuerûc.irem inflammationibus n011[0
Iutis, przterea plurimis quomodocunq;, ~abefcen~ibu~)du.mpatce~ qure;cir~
, ca arterias habentur,emarcefcunt.Porro mzql1ahter cltati & capnfantés,fe::l
.2.5 briles potiffimum calores comicantur : verum fi pu!fus çleuationis prin tir::
pia diifoluens,extremum ipfius acceleret,& filbmiffionis initium, putredi:::
nem exuperanté notac, natura fuliginoft~ recremétis excernendis incübéte.
Sin au cern econcrario fubmiffionis initium diifolueric,ad eleuationem vero
magis inftec,talorem pr~pollere fcias,qui refrigerationem delideret.Coini:::
30 tatur hzc in febri edam crebritudo plurima ex parte, interqum magnitudo
quoque, nili virtutem infl:rumenti duritia,impediat. Cum autem héec inlar:;;
teria intenditur,& vircus non fit inualida)puHus fit qui à bis feriendo dicro:%
eus appellatur. Porrd fluétuofus humidiores potiillmum affeé1:us fequicur,
atque his rnagis aquz fubter cutem genus·, quod Anafarca vocant, item le:
35 thargo s,& peripneumoniam. Atcum virtus diffolui inceperit,fed paululu
adhuc reftftat,ftuél:uofus in vermiculantem decidic:vbi extremecollapfa fuc:~
rit,etiam hune formicans excipit.Heéticus autem propriecontahefce.nte~ &
alioqui emarce[cences fequitur.ConuuIrorius fic,qLlum n~~u?rum or1go m~
flammata quadam affeébone confliél:atur, Gelle in phrclllClclS , & acuta epi~
40 lepfia correptis, quando etiam moriuntur adhuc calentes,qui hoc vitio funt
�PA V LI AEG 1 NE TAE.
occupati, contrario his ~~do quos {yncope inuadit. illi na~que vehetnen;
ter eClam frigidi,adhuc vIuur.T urbu1entus autem pul[us..efflCltur , cum v[us
magnam eleuationem requirit,ac vitale robur eam poreil: crean:,[olum vero
arteria: corpus pra: duritle~ in magnam atcolli diafiolen,vt in magnis inBa::
mationibus,obf~rué1:ionibu[que dll1curnis,impocens refragatur.Pu![us fer:: 5
catus in totum index cil: inflammarionis , & prél:[ercim parcium quarundâ
neruofarum:quinetiam pleuritidi pe,uliaris etl::remirtés quidem ,mollis &
ex facili concoq uenda::inten[us autem difficilis,& concoEtu peruicacis: qua:
cum imbecilla qUiderri vircutc, [ubito in pcriculum pra:cip~tat: cum valida,
longo rempore ,ocoqueeur.Vel cnim in vomicam tranfijt lubinde, vel mar:: 10
.cida tabcs ip[am excepit.Iam vero [ciendum vcnit,inordinationem cornica::
ri inél:qualitates . taro fiquidem inuenire dl: ina:qualem pul[um, ordinatum.
Minores offenfa:,in~quales pul{us & ordinaros:maiotes,ina:quales & inor-:
c;l~natos procreanc.H:e igitur fimplices pulfuum caura: [unt.& pra:[agia. Ex
his eciam compoficas,vc1l1 [ermone de differécijs ip[orum dicebamus,haud 1$
. negociofum d~ inuenîre.
DE DEI E CT ION 1 B VS"
Cap. XII!,
Luus optimaefi,rnollis,cohzrens,& eodem temporequo in fecu:::
valetudine affueuir,reddita.T alis nimirû dl: qua: in rufum dan
guefcit,GmùI & conucnienter fpiffa;non nimis fœtida:quf calis no 2.0
L.U.J~"14 célècur.~ct igicur colore fimilis cibo ingdl:o cernitur,tenuis,Iiqui
da,~ celeri ter defcendens,cruda ell:. Rufa & intemperata initia quidem bi:::
Iiofiore_m morhuln indicabit.G.n autem in declinatIone talis excernatur,cor
pus pr~~è expurga~i ~en~ntiat.v~rid~s, ctrugino[a: bilis nota dl:. nigra,vel
acra! bIlls, vd!angU1~ls cu~u[d~m lD.dldem a~ufii .liuida, refrigefcere quo:: 2.$
da~m~do, ~ e~on pemtus ~?ten?ra figOlficat. oleo{a pinguitque, cor~
po rIs pmgulcudl~em c~n[um, l mnu~t: quemadmodum eadem vifco[a, pin:::
gui ~um li~ detenor ,ammanus pa~tIcularum ca~~m pra: fè ferr.N imis tœti
da haud eXlguam fateeur putrefaéhonem. Porro 111 omnibus hifce ,fi aluus
cibo a(fum~to qualit~te non re~ondeac,co~em m?d~ iam difpofitio q~oq; ~o
conGderablcur.Ommum deternma & pefhfera,encnlgra,Iiuicta, oleoia,ce::
Jerieer cranfiens.
DE V RI N ~R :M, N.OTrS.
Cap. X III.
t I J,vemadmOdum In deleébombus,ita in vrinis qnoque reguIa, qua:
~ .[~nos argulc,vli,a:groru~ noeas exequemur.V rina igicur przira::
rIiIlma elt,qu~ faOls fimlllima. T alis nimirum d! fubrufa ümuI & JS
f~bftaua.fl:a~im vero ha:~ & cra~tiem mO,deraca ~abec.At cum criplex tur::::
hldarurn Vrlnarum fic dtfferenua, (vel Cllltn reddlc;e cales, paulopofi:fubfi:.:;
dunt 'vel con
- -J . cl e vero1 tur
.. filnu·1es perpetuo\ manenr:vc1purt excernucut,aem
b
. antur) ~~~lOfa qllldclll exiihc cenia ordine dié1:a, proba vero benignaque, 4 Q
1
�tîBER.
tt.
Ir
prima:meclio veriufq; confifriE lècunda,fummècrudq efl:~àdarilumm dilutà~
veIuci defperatz concoél:ionis venoG generis accidens . ~ando autem ce~
lericer defcenderic, di~beces, vt Gr~ci appellanc, efficieur. Verum hrec inter
vrinas crudas decerrimaeIl:,fuccedit ipGs, tel1uis admodum & aqux modo
S exalbida~His vicina eil: alia vrina,qu t multis in morbis apparet:vevideacur
mixtam habere fpeciem vini eenuis &: albi. Suppallida verô hanc fequieur:
qucepallida quidem modo erie,&fubrufa; concoquicur autem iani quacum
ad colorem ipfius attÎnec. T aneû vero craffieie ipfam à dilu ta receffiffè opor::
tczc,fi pro·be concoqui debeat, quantum etiam colore. QEo fecundum nacu~
10 ra adamuillm feruaeo,fi fubfidés albû;Ieue'fquale;&copiofum reddit,exatl:ç
nimirum concoétionis nota fuerit:plus aucem crudi humoris expurgari fi:::
gnac.Non camé fi craifa modicè fueri~,habea'cq; [ubfidés aliquod exiguû,no
concoél:a iam ex toCo cric. Si enimfub!idétia partifarinre craffiori;auc lamis
fimilia,aue furfuri,aut nigra,aur liuida, aue viridia, aue fcedi odoris,habeat, .
Ir prxter qudd quzuis huiufmodi in cruditate ell:, edam marris periculû ailé:::
dit.Porrà boni coloris vrina,quzq; fimul, velfubfidentia alba,leuia,& zqua:::
lia reprzfentet,vel nebulas quafdam fimiles,velfufpenfa,omnium vrinarum
.dl: laudatiffirna.& pr.-ecipue,fi quod in eis de!idec,cale extiterit.Deinde corn
.mendacur cuius fufpenfa huiufmodi cernuntur. T ercium bonitatis Iocû ha~
20 beCiCuius nebul~ cales apparent.Ac, vt vno verbo expediam,qu~ vrinis pro","
beinnacanc''luanco inferius fubfiderunt,tanto magis laudancur.
DES P V TIN 0 T l S.
.
Cap. XIII r;
1Putum [ubflauu,hlbrufun:t,Ieniter ipumas,& tenlle,f6Iam crudita~
tem,malum veronullûinfignius denûtiac.At[yncereflauû,rufl1m~
2$ _ _ fpumofum, viride,glutinofilm, roCundÜi atq; his adhuc ma gis ni:::
grum,prauii dl:,Etenim ptzeer fanguiné,aItcrius hllmoris, cuiufciièp intépe
rati praua ol1:endic difPofitioné,caloris inflammatifobolein. Cruentà igi~l1r
iputa mediocria [unt, flauz,aut nigrz bilis, difficilia. Creterû quomod0 ipfa
cedal'ltur, intpicere limnl expedie.Na fi prompte excreentur;liquidd confiait
30 talia quidem elfe làlubria.contraria vero periculum ~efrari.ab[olutatnitaquè
concoétionem fatetudimtû Ieue,album;.-equale: confiJ}entia neq; liquidumi
neq; cra{fum,Summec vero cruditatis nota dl:,fi nequic~ expuitur.At fi non
atrum,fed tenue fputum fuerit,Ianguidz cocoétionis argumentii efi.Sin au~
temfyncere rufum prodierit,aut flauû 1 nihil boni pollicetut.Siliuidum, aut
3r eruginofum,aut atrum,fummam perniciem portendit.
.
DE FEBRIBVS DIARIIS DicNOSCENDIS CV~
RANDI'SQVE.
.
Cap.XV.
~Iljrarias febr~s;vrinarum i~ primo die concollio•caloritque !Ua~icas
.
I\ceu propnz Ipfarum & mfeparablles nota! tdl:antur.V erum a pn:::
0
4 .~. . 21I,ma febriii folucione, ceniorem habiterus es earum cognitidnem..
�16
P AV LI AE GIN E T AE
QEippe arteriarum in hac moeus'ei qui in [e~unda valeeudine fuit" ex t.otO
re1pondec, ~Uln nulla ex alijs febribus in ,naturale~ ~atl~~ reuertaeur .Iam
vero quod tacile morbu~ tere zger,maxlmum & Id mdlC1um efr.Oppo.reu
ni [unt,id genus fcbriblls,in quorum corpore quod cran{fpirae , halu:uoium
non dl:,{èct mordax & acre,fumo fuliginive non abfimile.Hi aueem [une ca::: 5
lidi & Gcci eemperamento:breuiter btliofi,quos '7.Jï/(~o)(oMç Grzci vocane.qui
igitur ob lafficudiné febriciearunt, pinguicer fimul ac molli ter fricandi iunt,
In balncdmq; dl1cendi.~ibus fieCltas tebrem ineulit, fricandi hi quidé mi::: '
nus,fed lauandi [une liberalius.QBos eurz,mœrorcs, vi giliz & ira' exercuc:::
runedauare quidem no fubinde oponce, verum oleo copl0fiore cepid~ ,cui 10
minima a(\:rmgens vis inGt,tum paulull1m fricare, tum ex confi.letudme la:::
uare conuenic.Ab inColam vfri,protinus ab initio rcfrigerationé defideranc,
tUffi crebriorem lal1ationem : minime vero aut oleum largum,aue crebram
. friétionem.Sint autem quzrefrigerent & ro[aceum & omphacinum, quod
nihil in [e [alis habeac : eadem vero fincipiti vehc:menter 1tlperfundere opor 15
tet,& vbi febris inclinauerit,in balneum oeger ducendus eil:. Si quis ex frigo .
ris iniuria fcbrim concepit,etiam i5 in remlffionelal1andus dl:. At fi cû gra::
uedine,& defbllatione tebriat, priu[quam hz concoquantur,1auationi no co
mitteeur.Porro qui zftus iniurijs pacuerunt,ij;vel cum ha:c adiùnt,commo:::
de lauantur . Pott lauacrum vero caput perfundendum eft : eorum quidem 20
qui ex vfiione febricitarunt,refrigerantibus:qui autem exfrigore,ealefacien
tlbus mediocrieer)cuiufrnodi innum dt& nardinum vnguentum.Venl in
quibus meatuum confripatio febren"l excicat, his conuenit ex aqua dulci, &
temperaca lauacio,cum fnébo,qua: rarefaciat ,& excrcitationes modica!, vi~
. éhiiqlle dlllcibus procreandis {uccis idoneus.At cui proprer inediam febris 2.5
contraB:a fuerit,el opus dl: fl:atim, vbi prima acceffio remiferit ,in balneum
pe~'dllci~~ t~p~nte ol~o largi~m~ perti.mdi,~u~ molli manu perfricati,Ien::
te In cahd,l foh] a~ua Immoran.Slt~ulacq; eXlene,ac [efe reconege~it , deriud
balneum ll1gredI,pofrea aquam cahdam pocare,mox pCifantcremorem,de:J
inde laB:ucam affumere ,& aliquid pifcium eorum qui molli [unt carne, ex ~o
albo iure.Omn~l~m vero c~mmunis e~o ~iB:us [pecies,quz & boni fidùcci,
&, concoau facIlls,& quz nu[quam eXlgl11S cutis meatibus inhzreat. Vinii
propinecur & afpeau,& viribus aqu'otùm. Oponce autem ·in primo febriu
in{ulcu non~1Dquam primz acceffionis horulU aliqua mutare, in quibl1s çor
po ris inccmperies ad calidills,{iccüi[que tranGens,tebres accédic. ~i ex in:::
guinum inflammaeione fe~rjm conceperunt, ne mcdicum quidem 1l1terro:: 35
ga.n~ qUld Gt fàciundum , Led vlce~i,quo~ in inguinib~s ~xC'lcaCl1m dl:, pro:::
ip,lclente.s,lauanc, vbi accefIlo dec11l1aucnt. Ca!ccrum a VIII 0 ipG [unt arcen:::
dl, pnulquarn inflammaciones iùguinum fuerincfoluc/.E) & eenuiore viéèu
enucriendi.
,
40
�LIBER
IÏ.
DE PVTR.ID~RVM FEBRI-VM AGNITIONE.Cap.Xvr.
:Vtridx febres dignofcunnur.Jlis nocis : nùlIa ipfas exterior cauCa
prœcedit:n~'F à rigore incipiunr, neq; <eflu; neq; frigorc: vehemen::
._ Ici:quod &- ip{ùm dl: peculiare febrium putridarwn indicium,ficut
·5 & pulfuu depreiTIo.Nominandic,GUnl,indpiéte acceillone perexiguos qui::
dem ipfos & ina:quales obtitient:vc qui fingulariter illiufmodi febribqs fine
peculiares.iam & calo ris qualitas maxima pucridarum~ebrium nota dl:,qui
fuliginofus adeo exifl:ic, ve manu çrod~t. Similiter ad ipfas proprie fpeél:ae
eciam vrinarum cruditas, & oblèlU'a com.:oaio. Magnum vere) & nocabilc
ro concoétionis indicium,in primis vrinis nun'î eiufmodi febrcs repr~fentant.
CV RAT lOF E B RI V M P V TRI DAR V M.
Cap. X VII.
II vires {int valida: ei qui ex putredine febricitat,fanguinem dimie::·
.15
,"0
25
,0
tes procinus,modo crudicas vécriculum no infdl:ec.Ae {i vires irn::
becillx,auc a:cas prohibeat,fanguinem no detrahes~a cuius vacua::
tiOlle,pucrida per vrinas,aluUtn;&fudores expurgare tonuenÎl:. Sin aucem
!ponce fua nonnunquam impecum ad os vencricuh capdrane,eciam per vo:::
mitum:alioqui nonoportec ea'prxter llaEuram irritare: verum deligimates:
ria: debent, qua: fine c~lefaciendo {iccandoque valenter, pra:diétas vacuatio:::
nes inoliri po{fu.nc, vèluti pcifana.! cremor,aqua mulfa; oxymeli, & apameli.
apiiq; ra dix in·aqua potabili incoéla. Curn aluus nihiI deijcic, ex aqua mulfa
curn oIeo clyO:ere dueenda dl:. verLtnI totum corpus rarefacere prius non
expedit,qmim vacuatum fueric : vbi vaetiaueris, rarefacias vtique lieer, oIeo
tcpidè calido~ quale efr1 quod ex chamcemelo '<zonficitur. in hoc [empore vi:::
num aquofum potui dacum,vniuerfas promouet vacuationes : eiu{dem fa:!:
cultatis dl: temperatum dplcis aqua: lauacrum . Q!!dd fi vero febris magn~
tudo obfi:iterit;ueq; vino veendum;neq; lauacro,neq; vnél:ionibus rarefacié:::
di vireute prxditis ,Ccd aqua frigida his in febribus commodè bibitur, nifi
quid & hac prohibeat.Ergo Li qtiidem & vires robufrz omnes fuerinc,& Fe:::
bris ardéciffima, & concoétionis ligna plane euidentia, frigidam di fiducia
exhibebis.Pr~terea {i bon a corporis habitudine fit a:ger ,tum fracus cçli cali:::
dus ac {iccus,etiam fi in frigidam natationem huncdimittas,haud quaquam
Ixdetunun auté mediocris exifl:at febris,& vitei inualid~,fed di nocis con
Gr.tcum '
coB:ionis,ijs qui Icafe habent balneum prodeft, Be vini potio ..Tum vero ex 6aGet vafi.
ail inftaura.
vnétionibus ea: qua: rarefaciunt.
.
tumex Ga·
DE T ER TIAN AR. vIvI AGNITIONE.
cap. X VIII. (eno.
Ertiana febris curn Gt Raua: bilis commota: foboles, protinus ab
initio rigorem , hoc efl: cotius corp·(i)ris concuillonem haud exi::
~ _ ~gua infere.hoc difcrimine à quarcanz rigo re variar, quod punge:::
re videatur,& cuté conuulnerare. In quarcanis auc,é, acce·ffionis in[ultus ve~
hementê perfriébon€ habet. QEoddianas nequa~ rïgor przcedit:fed rué::
*
35
40
*
c.j.
�P A V LI ' AE GIN ET AB
18
brafolum perfrigefcllnt.Cteerii eertiana eeiatn exaél:um pulfuum ordihéob;
tinee. {ici vero veheméti in fiae~ affiigit,& hominé peruric, 'ac paulopofi cô::
Gfl:it,calorq; a::quab~iter per omnes corporis partes diffunditur,nihtloq; ma::
gis peaus'quàm extrema calent.Et fi manum inijcis,primo quidem conta~
du, calo,r copiofus & acris occurrit,veluci eum vapore quo8am erumpens, 5
[ed paulopoll: à manu remanence vincicur. Vbi podone a::ger fuerie recrea::
tus,ilatim copia vaporis ealidi per (ucem emergit,fudorum nuntia.Bilis vo
mitio [uperuenit,aut aluusIoluitur,pe'rque vrinam biliofa redduneur. Pra::~
terea ad integritatem cerciana deunit, vbi acceffionis tempus, horarum non
pluriii duodecim expedierit. Febrem igitur qua:: intra duodecim horas ter$! 10
minaeur,exaélam certianam nominamus: qua:: vero diucurniorem accem.o~
nem habuerit.illam fimplici vocabulo tercianam nuncupamus .qua::cunque
autem longiiTIme produétam acceffionem [eruauerit, exiguum vero inter~
uallum,hanc rur[us exten[am cercianam dicimlls.
CV RAT lOT ER TI A N AE.
,
Cap. XIX. Il
l1ilitam tertianam,vt qua Baua bilis procreet,humeétare opor::
tee ae refrigerare.& [anè quod in vcntriculii eofluit, vomitiombl.} s,
quod ad inferiora vergit, alui deicél:ion,ibus elie.ere . Iré per vrin as
& fu
vacuare idipfum conuenit •Aluus icaq; mollibus clyfierijs Cuoca:::
tur:vrina pocionibus)in quibus apium,& anechum madl.Jerunt.fimulatque 2.0
co~ionis figna deprehenderis'm.agna iam confidencia etiam abfynthiû ae::
'*oriGafl~ dens. Balnea vero ex aquacaIida potulenta conueniunt: quibus neq; ni:::
~s. Ba{ncum trum,neq; faI, neq; finapi adijci, [cd oleo quammaxime calido infufo zgrum
'~ a1~ a~{~ 0portet in aquam deCcendere.At qui balneis admodum gaudenc, cos etiam
CIo &:J ~uHta~
d l ' h d b · Vb .
\ '" f i ' .
fi ,aficf~.
fi bis ie auens, au pecca IS. 1 vero eocOI..L1oms notas perccperis,tunc 2.5
vel fi [a::pius laueris,nihil offendes.Porro vinum priu[quam morbus conco;
quacur,cx.toCO cir~unci~endu~ eft.{imuIa,cq~ cocoqui inceperit,tenue,aquo:::
[u~,mod1Cum,pnmo dIe eXhlbe?dum.Clbl hu~eétantes refrigerantélque
vtilIter affumuncur.A melle ablhnendumJinapl, falfis & acribus omnibus.
vinis autem admodum vetufiis , & nacura calidis . C~terum nihil miri cft, 30
fi in hominibus primum exercicis , inediamq; expertis, nunc aurem ordine
côuerfo otious ci~oq; v~s p!eniore, bi1i~ maxi~a ex parte mixta pituitz re:r:
periacur.Cuil.Js rel gr~tIa c.opIures te.ruanz,aut citra toeius eorporis coeuG
Goné hunt: aut pere.xIgua Ipfis obonc~r,vnd~ ct~a~nima?ucrfio.né ,proprii
defidcrant.NcqJ ::Olm ba~neum,~~q; CI bus. ahq~l~ hb.crahor cerclants[purijs 3S
ante concoél:ione conueOlt:quoma ne pants qUlde mlcz,oua,& confimilia.
*
CVRATIO TERTIANAE NOTHAE.
[I
.
Cap. XX.
~uare in tercianis fpurijs per initia [alub~e non dl: ~ fe~ quando
Iam concoétionis notz apparent: neque (lburn quondle exhibe:::
re,fed al ternis diebus abunde efr.~ies aucem, & pra=cordiorum 40
�LIBER
19
fotus ipÎts conducic,tum forbiciones concoélu fadIès,& clyil:eres aluo indici
non admodum molles. Acque fi fanguine detrahere opus ef1:,neq; hoc ùmit~
tere oporcet.Tota vero viél:us ratio ~ric,non qux.refrigeret vniuerfum cot:::
.pus;humeé1:e'tq;,verumetiam modus aliquis qui magis incidac,ac calefaciat~
5 adhibeatur. Maxime vero condux~rit iplis ptiCanx cremor pipere inieé1:o~
velhyŒopumquoq; nonunquam, vel origanum,vel fPica nardi, aqua! mul::
fç admifra incoéhlq; potui exhibetur,& alia,qua! vrinre ciend~ func;pra!ter~
ea,qu\: vehementer calefaciuc,exicca'ntq;.Maxime vero abfynthij coma,poft
feptimum diem continue porrigitur.Iam & oxymel epotum,muItis fuit au
10 xiIio.ad hzc nonnuUa ex his quz molli ter ventrem fubducunt.P orrd vomi::
tus fecundum cibum ,ijs quibus h~c febris in vetuftatem inçidit , vtiliffi~
mus eil:~
QV AR T AN AR VM èoc N·ITIO...
€ap.XX I~
Vartana inuadit muIta curn perfrié1:ionè, Vt quz ex frigido hu:::
15
atra bile originem [rahat. Calorem vero feruorémq; febri~
VAJ(J,,,-- -·_- tercianx modo.non obtinet, imd nec bilis vomiel1s cam C()~
.
.Adhzt fi vrina= tenues,albéE, 8U diluta! fuerine ,. quartana
crlt febris.Eximia vero ipfius nota efr,pulfus exiguus~& rarus. Catcerum in
~U[umno pociffimurn incipit, erra'cicis [uperueniens febribus,ac nonunqua
2.0 10 forma dus pociillmum fubfif1:it quzquarto die reuercitur:aIiquando ccii
plurium dierum interuallo;iuxta quofdam circuicus acceffionem habe.t.
CVRATIO Q.VAR TANARVM·.
Cap.XXII)
artanalaborantes leniter traél:andifunt ;neq; medieaméfO vI10
forti [ollicitandi,neque vacuatione,nifi forte fan guis vehementer
~~"':::::::::::Jiexuperare videatur,cum venam di{fecare conuenit,Viétus èis of::
0ftirnus,qui no inflec, & venter his quibus vci cofueuit,emolliri de~ .
bet.~od fi hzc nihiI proficùic,c1yfieribus per inicia mollibus,deinde acrÎ::i
bus vtendum efi.A fuilla carne prohibeantur zgri,acque ab omnibus cibis .
qui gIutin0fi,ad exicurn tardi funt,cum qui refrigerae corpus,hu!Deéblntq;è
30 Vinum vtile dl: tenue, album & modicè calidum . Item falfa SC finapi ex v{ù
funt,tum triduo affumptuni medicamétum diatrion pipereon, id e!l:;quod
triplici confi:at pipere,vel <i}uod dio(politic0n appellant. Iarn & piper felum
reé1:è ex aqua quotidie fumicur.In morbi f1:acu viél:us a!gro cenuiŒmus pr~::
cipietur, fl:acim verd etiarn vt diu coquiefcat;iniun gendû. dl:,turn vi0enbu s
35 pro[piciendum per ea qua: emolliiic,relaxant<ij.Infecutis die?l1~ m.e~lCame~
ta conferunt,quz vrina cient.atq; li cocoél:ionis nota! app~ruermc,:u fiduCl<!
tue quoq; ijs vei expedic,ql1~ atras hurnores vacuat,j'd~ no {èm~l dUtaxat,v~
riiecia f<Epius. Porrd lèciidii valida purgationé,& ~ed1ca~entuquod vipe:è
ris cofrac,exhibetur,& aliaqu~ ad eiufmodi fcbres comendatur ,inter qUf dl:
40 & nobis familiare,omniu probaciffimum,quod filCCU111 <:yrenai~lUn .rccipic..
t.ij.
�%0
!Il
P A V LI AE GIN ET AB
Q,VOTIDIANAE AGNITIO.
Cap.XXIII~
Votidiana haudquaquam eum rigore primo I1:atim die in uadlc,
.[ed téporis ipatio pertriébo magis quàm tigor orieur. Aegre ve:=
ro incalefcic,& diuturnum habec increnrentum , no tamen adurit
~ros,neq; ~ulcum,& c~ebro !pirare compelli~,ac ve!uti fl~mma ex ore di;:; 5
dere,vel frigidam bibere. pituicofi ,autem vomitus hIC accldunt, & quz per
aluû vacuantur,frigidiora,crudiora,diluciora & pieuitofiora cernûcur:to::
tum corpus crudls humoribus redundat : ~udores min~me prir,nis die~us
erumpunt, necr ad incegritatem venieur, CUtIS zgrotanubus alblCac., vrma:
vd tenues {unt & exalbidz,vel cra([z,turbidz & rubr~.
10
~
~
*
GaCenHS
"cUit.
*
C VRA TIO
QVOTIDIAN AE.
Cap. X XlIII.
(tltijvOtidiaOaCuraoces, oxymdice primis diebus vtimur,tum ijs qua:
ivrinam probè elic~iit,ac vniuerlà viétus fpecies inci{oria dl:o,circa
lfiatum vero véntnsl1abenda dl: ratio,prtfercim ipfius onficij,dc::
inde zgris iubendû e{l:,vta radicula & dbis alfumptis vomar. Iridçm vean::
tur ijs quz pituitam [ubducunt,idq; tamdiu, quàm febris cdfaucrit.
1$
DE HEP 1 A LOF E BR 1 ET RIe 0 R E, Q V AE N V L:
LO CALOR. E POSS VNT E VINCI.
Cap. X X V..
vitrea pituica,quz omnium aIi;trum frigidiffima dl:, nodum pu::
erefaél:a toto in corpore exundauerit,inexpugnabiI~s,& <jui nu110 %0
~~~ euinci calore poiTunc,rigores, fine febri excicae. In febribus cnim,
qua: humoris vicio ~cc~ndûtur, p~trefaél:io maxime febrile~ caI?rem [u(ci::
,
'9 l!xépCar tat.At fi tata hzc P,lt~lta putr~ent,q~od ta~en raro.fit,ob ll~~efam e pu:::
inHu~atum trcfaétionem quOtldlana: febrIs cauia reddltur. ~ado vero no cota zqua:::
..J.ûtl~_ma[e liter,fed ex dimidio ipfius putrida fuerit, aut aliquz ipfius parces, nonnullz 2$
l;6;~4'~ verdnon putruerintJ~epialii~ebrem han.c.fac~t: in quafimuI& rigor & Fe::
bris calidicas eft..Partlc~la: qUl~em humon~ eUIS necdum putredmé expcr~
tz,omnibus vems,vel ~tlam rellquo co~por~ commun~carz & [parez rigoré
cr~ant:pu\trefaé1:~ vero febrem ~ccend~c.I?l~a ~fi aute ~epialos per tranG
IatlOnem a ~l~:~l,co autem m.an,quod a pn?ClplO tranqudlum apparet,cum 30
turbacur dlffiCllhmum eua.dlc. Vel ab Heplos,quod dl: molhter & aleznin,
quod fignac calefacere,~u~fi dicas,quoniam ~Iandè & lenirer calefacit. Atq;
hzc [ebris cu~ ex ~u~tldlana~u~ s:ener~ eXlfrat,vrpote ex pituita na[cens,
illarli curatiom {u~JJc~tu~ {r~claIt , mfi q~.o~ ta?to comemor~ta quotidiana
ca~i~ioribus magIfq; m~l~etlb~s rrzfidlJSIndlge~,qua~co eClam picuica fri::: ~s
gldl~r illa exill:ac.Hepla!l ~ero ng~r ~ulto magls c~et~ciécja requIru.Icaq;
medlcarnentum ex cripI!c! confeél:u plpcre,ex calammthe pra:terea,& quod .
Iiquore cyrenaico ,co{}:at,his,{une acc~mmoda.It~m eX,caH:oreo,limilibu'(q;
pr~parata remedl~ conuemunt. LacJUs aurem dlff'llfiu[q; explicacam cura::
tionem horum reperies in capiee quadragefimoquinto de rigore & perfri~ 40
�LIBER
If.
ctionc.In[uper Lypyri~ & Tiphodes,qu~q; pr~ter commemoratas febres
dicuntur cum finc ex relacarum numero;cciam curatiol1es,tum in illis expo~
fitas,tum exponendas poaulant.
5
. Il
D E F E B RIB V seo NT 1 N E N TI B V S; Cap. X X V L'
',Ontinences fÎnidma: [unt, fin~ulis ~n.i:ermiccen~i~us: tertian~ qui~
~:1dem exaét~ ardens, qu~ cauios dICltur : quOt1dlan~ , ea quz fin::
~gu1is diebus acceffioncm habet ,non aucem ad integritatem defi:::
nic.Sic eciam quartan~,ea 'lu~ quarto die accedit.Exaé1:us nanq; caufos,cum
omnes alias exquiiit~ tertIan~ notas feruet,hoc foId di[crimine variat,quod
10 non eunl totius corporis coneuillone, éf-roç appellacur, inuadat, neq; ad mee:::
gricatem veniat.~l fingulis die bus aceeŒonem obtinet caufos, omnes fi:::
militer exaétis quotidianis notas pr;e [e fcrc.qudd auté a4 integritatem non
peruenitshae re à quotidiana [pec:1e cofimili differt:ea racione & qu~ quarto
quoq; die aceeffionem habet; verum ad integricacem non cdfat, hnitima eil:
15 quartan~. Conrinens iraq; febris dl:, quz non ante ad integritatem cermi:::
natur, quàm ex toco fuent foluta, ecli indinatio aliqua [cnllbilis appareat ~
Q!!um aucem nuUa accidic, qu~ fenfibus queat percipi, h~c quoq; ex arden~.
tium gencre habecur,fed acrimonia ab ipfls vanat.
AG NIT lOF E B RI V M CON TIN E NT 1 V !vI, ETC V':,
RATIO.
Cap. X X VII.
"
2.0
Ontinentiu febriutn origo ex (anguine efr,qui nuc efferuefcens ta~
tum,niic putrefaétus obihuitur.QE.aproptcr accefiîo ipus adufq;
~~~I ...'~"'A~4vna dl:.I~dicia vero [une, puilus maximi,vehementes,clca[l;
i,a:quabiles;non mordaccs.Vrina: no muIeû adeo a [anis recedunc.Cu:::
1.5 ratio efr,fànguinis quou[que deficiae anima,dimiffio.Q!!:i fi nofuerit decra:::
él:us,febrieicantes in fùmmum veniûc di[crimen. Ac li q uid per venz fèébo:::
nem vacuare prohibuerir,alijs vti remedijs oporcer,quz meatus recludunt1
copiam materit vacuant,& febrium feruorem lenium. Cum autem euiden:::
tes humorum eoncoé1:ionis noeas in ipfis videris, neque in principe parti~
30 cula inf1ammatio quzdam, aue tumor œdematis [peClem repr~{èntans,auc
fcirrus fueric,neque parcicula aliqua eemperameneoadeo fngido,ve in hanc
noxa procumbat, eum fidu~ia frigidam propinaco : maXIme fi zgcr cius
pocioni affueuerie.
.
AR.DE NTIVM AGNITIO'.
éap.X x VII I~
H . ,Rd en tibus
va .
1
~
-
-
ha:c {uperuenium, arida lin gua,craifa &: nigra , ven,
triculi r~iio,deleébones pallid~lficis vehemel1S,vlglhce, nonnun:::
quam euam delirium.
(.iij.
/
�••
P A V L t AE GIN ET AE
ARDENTIVM CVRATIO.
Cap.XXIX.
orum alt~rutrum fieri nccelfariii dl:, fi perfeél:è morbus [olui de:::
~bet:aut bi!io[os excerni humores,aut eoidem extingui.Excernun::
1tur itaq; per uldores, vomitiones,& imum venrrem.ExtingllUtur
autem frigidz potu:quo nos ardentiffimas febres, cau[os appeIlant,ex toto 1
curauimus.Su!bnere cos qui his cruciantur, no aq~a [~la côue~it:neq; mul~
[adl1ntaxat,verum diluta mulfa exhibita. Nam qUI hmufmodlmorbls con:::
fliél:antur ,rola potione [ufl:entandi funt . Porro balneum ilIis folum v[ui dl:,
qui citra tumorem inffammationi , aut eryfipeIati cofimilcm , ardenti fehre
laborant.QEdd fi vero concoéhonis nota: percipiantur, multo ~1agi~ ip~s 10
conducet.~i ex [al[o humore,febrim ardentem conceperunr,hls ei~ lout10::
le.Verum ijidem ptifanç etiam cremoren:t cibi 10co offerre conuenit.
no
FEBRIVM QVIBVS EX AFFECTV ERYSIPELAS
REFERENTE' ORIGO EST CVRATIO ET A ..
G NIT 1 O.
'
Cap. X XX. 11
Ebres qu~ ex affeél:u vifcerum eryfipelas referente procreatur, his
nOtis agno[ces . interna feruent immodicè, dolor vrget vehemens,
jpr~terea fitis excruciat,& zj}us immoderatus.Summatim ex indi:::
.
cijs acerrima: bilis cum panco fan guine putrefcentis deprehendes . Hune in
modum curabitur • A balneo in totum abi1:inere decet. Aqua frigida per 2.0
morbi fiatii vehementi,hoc dl: frigidiffirna vtendum ei1::per initia no item.
Extrinfecus vero refrigerantia imponuntur. Et fi nihil hzc promouerinc,
etiam intrd [umere cogencur.Maxime ipfis conueniunt laé1:uca:,& qu~ pa:::
ret'Q his facultatem obtinent.a foris & ip[c: laé1:uc~ [uccus idoneus eft, adeo:::
que intybi' & femperuiui , ~ reliqua refrigerandi virtute prcrdita. [ed pra:~ 21
frantiffimo parte plurirna vtlmur.Nam hurnorern refri gcracis alicuius ex:::
prcffilm pila=: curn porculaca inijcimus,deinde contuanu exprimimus.eunl
v[ns exigit,modico polentz mixto & in aqlla frigida mer[o,parcem refrige~
ramns. Linteum vero duplicatllm in ea intinaum extrinfecus, aut vhi ca:::
lor[entitur,przcordijs obtendimus,non diuadh<trere finentes,verum aliud 3~
fri~i.dum dus loco ap~licantes .lam vero & oleum omphacinum mediea~
inIlll nonnunquam mtlèernus.
1)
HEC!ICAR.VM FEBRIVM ACNI'TIO.
Cap.XXXI.
E~i~a [ebris ~on in humoriblls,& 1piritu folû,fcd ia partibus ctiâ
{ohdl~ con{ifht'!l.cre dolorem nekic,& qui ea detinentur, nequaêj 31
lJi -=lfebricl~are fe eXlfhmant: neq; eni~ calorem percipiunt, curn VIÜ:::
uer[~ ipGs p;trticuk éEquaIiter Gnt excalfaél:~. Duplex heébcarum fcbrium ~
[pec~es dtprima ardencibus magna ex parte [uperuenit, qu~ prorogantur
a~co Vt tempote corporis ipGus cordis madorem ab[umant,vel etiam fi co:::
plOft.ls adhuc fubfif\:at. At fi man.ence etiamnum humiditate COl"dis ,?rpus 40
i
�ii.
iIBER
•
2:1
7
occupet;inde poeiffimum aecenditur. Vnam fane ipfius generationem pro:::
didimus,reliqua dl: eum Il:atim ab initio inuadit, primam originem diarijs
fimilem,ex mœrore, ira,laffitudirte maiore,vnà cum exufl:ione forciea. Heee
igitur non difficulter cedit remedijs.Q.!:!z vero ex ipGs in mareoré qui Ort:::
5 eJS dicicur p.Oo:eOo:Cfp.éç deuenit,omnem refj:mit cùrationem. Atque heee [anè co:::
gnicu dl: facillima: ocuIi fiquidem przter modum eoncaui eam teIl:antur,&
lem:!: iplis inhtrdèentes andce,tum difpoutio qucedam [qualida, viuidi ipfo:::
rum coloris flos emarcuit ,frons ficca eIl: & intenta. ~ineciam conniuent
plurimum,hac oceupaci, quemadmodum dormituriences. verû affeB:io,fo:::
10 mnus no eft,fed vigJlandi impocécia:cépora coIlap[a Cunc.& qnid enim aliud
preeter offa & cutem [olam habent~N am fi denudatum venerem in[pexeris,
neque incefl:inum,neque vifcus vllum fuperdfe tibi vidcbieur:préEcordiafur
[um cOllelluntur,& cutis ipus extrema reuccata dt pulfus gracilis, creber &
durus.Calidicas aucem primo occurhl Ianguida, pauldpofr acris & rodens
I5 erumpit. quoufq; igitur humiditatis aIiquid reIiquum eIl: , heB:ica [olum fe:::
bris dicicur.Cum vero peridicatl1r,ne nihil amplil1s humoris [uperfit,abro:::
lutus iam marcor eonfticuitur.
HEC TIC A R V M F E BR 1 V MeV R I O .
Cap. X X XII.
Eaiea febre Iaborates,fiacim ab initio nlltriri defideranc, humoru
zo·
. rodentium gracia. Maximum vero remedium huius cfr;viétus hu
nleélans .Conuenit igicur quàmmaxime pti[ance cremoris hali:::
ca='l3 for itionibus, & pane przcerea adieao ::egrû llllCritû;rnoderaro &igi~
da= potu curare:fi neq; inflamnlatio qUa!dam neq; humoru pmrefaB:io [ub;;;
dJ:.at fi magnam inde offen[am fore conieél:uraueris, fri gida ab1l:inere opor
2$ tet,extrinfecus auté impofitis,qme ~efrigerant auxilijs, vti.Balnea verô hoc
morbo obnoxijs,quolibet tempore ftmt idonea.
[1]
1
DE SEMIT E R TIAN IS.
Cap. XXXIII.:
~P=iiF'3"'Vandoquidem tertiana eum rigore ; ql10tidiana vero ciera illii in:<=
lladit:qua= ambarum mil.l:ura coftac,horrorem inducit, qui minor
~~~Iquidem res efi rigore, maior autem pcrfriB:ione . QEapropter cu
0
3 horror cequali ab vtrifque extremis interuallo, medium amborum rigoris
nimirum & frigoris occupee, quod contemperatis inuicem extremis acci;;;
dit,no abs renomen huiufmodi febri [emitenianz indiderunt.Porro dupli
•
ci modo generatur:v.el enim dUa! acceillones in idem cempus cocutrU nc, veJ
35 fl:atim ab initio amba= inuicem iunguntur.QEando igitur ccrciana F>.rçpol:::
lec,magis horrifica febris efficicur , & rigoris etiam nonihil per a.c~dr~onem
a{fumit.Procinlls autem talis calidior efi & ardentior,tum vomltlonequan
dam bilis,aut deieB:ionem,auc madoretn adfert.QEando aItera pituito[a fu
perat,perfriruo~es ~uide~ ~umma ex~ccnr, pau~i ve~o horrores.:neq;:tamé
40 fitis, neq; ardor 10 hIS affhglt . eum pares magmtlldme [unt tertlana 1l1teï;;;
fjiij ..
�. P AV L. 1 AE GIN E T AÉ
•
miteens , & qu~tidian.a continua, in[ulcus quidem acceŒonis tum horrorê
accidit.Ae cum ex pieuita proueniens febris pra:ceIluerie, [ubmiŒones puIs
[uum fiunc,& hprrores. SI vero calidior pra:ualeac, fubico incaldèunc. T alis
fane dl: exaél'l !èmicertiana, ex a:quiualence duarum febrium,puta eertiana:
intermiccentis & quotidiana: continure temperac~ra proficifcens. Non ex:: S
quifica vero vel bilem Iargiorem, vel pituitam cau{aeur )qu~ iam magis eeiam
curationi reniticur,cum paucus humor à copiofioris excellentia arcl~que aus:
xilio expedice vinCI pofiIc. Si auté pituiea fi e[uperior, prcefidijs maXIme vtc::
mur qUée in quoeidiana expofuimus.Sin autem Baua bilis,ijs qUt in terciana
comprehenLà [une, lU tocum ci qüod vrgetincumbences,fed ita, ne ~cer?m 10
pror!ùs negligamus.
DE MORBls PVBLICE CRASSANT!
B V S.
Cap.X X XLIII.
Vhlicè gra(fances communé[que morhos nominane,qui muItis fi::
mul obueniune,quorum ve generaeio, fic etiam caufa cômunis dl:. 1$
Cibi igitur. communes prauJ,llliufmodi morhos pariunc.Icem co:::
munis aqua! viciac~ poüo;lümis laboriofa vita! ratio,la~ores quihus qU1(que
aifueuerae orndfi,inedia,repletio, idq; dum fames graffatur ,aue fœcûdus an
Donz prouétus dl:. Ieem reglODum nacurét,eommunes {ubinde morbos in:;
tulerUl'lt,qux nonnunquam palufrres,aliquando harathrum vicinum habé~ 2.0
*OriGajius tes,vaporem exieioiilm prauumq; exhalanc. Héee igitur concinm~~ accide:::
•
fia6et: H tfc
re confueuerunc.Aer vero nos ambiens,cemperaméta corporum camucac,
f':80 omuia
velcalidior'impendio,vel irigidior)velhumidior euadc:ns. iïquidem in alias
1Utf dixtm
cauras neq; omnes fimul incldimus,neque eis COto die immoramur.Ac quo::
lJOfrequeter
JoLW' eue.
nia aer qui omnibus cÎrcunfuuls dl:,& per inipiraeii attrahicur; Vt animahû
nire:.
corpora,pro céperaméti ipIius immutacionibus affjciancur;nece{fe eft. Q.!!i 2.$
igicur héer inte11igie!no[olum morhos ex vnoquoq; aeris ftaeu fucuros prz:::
fagiec,fed edam ne fiant prohibehie,cocrariu immoderatis circiiflui aens té~
peracuris viélii indlcens. Icaq; corpora morho alicui ex propria incemperie
vicina, ha!c à iimili circundancis nos aeris, temperamenco deprehéduntur. 1 ~
QEéE cocrariam ca!lo temperiem ohtinéc,pra!ccrqudd nullam offen{àm ex::
periunc~.r,~tiam me~iora hunt, dum re~ugnans aeris immoderacio tempe:: .
ramenellmmoderaclOnem pume.ac qUI hoc nouie, [ecundam valetudinem
•
tuehicur,conerana corporibus inducens,nunc refrigeranua fèiliCi'et,nunc ca::
lida:aqua ql1idemfuperinfufa refrigerans, icidem ocio,ciborû inedla, & po::
tu larg1o re : calefaciens aucem,openmento, laboribus,cibo liheraliore,& lU:: 3$
terdum parciore. Pra:cerea pyra: incendlo'haud mediocnter aerem ad.cali::
dl1m & Üccurn tnucaueris,fi cune hU~l1dus fl1erit,quo modo Acronem acra
gancinum faéhtaife ferunt.
*
9
,
0,
�LIBER
II.
DE PESTILENTIA EX COMMË'NTARIIS
RVFI.
Cap_XXXV.
il
ECl:ilenti.r grauiffima qu.rq; fuperueniune:nihiIq; in hae ficut in a::;
'Jijs morbis fingulis definieum.Etenim delirium accidir,& bilis vo
S _
~._ :micio,pt:.reordia incenduncur,labores afficiunc, [udores largi erii::;
punt,extrema aIgenc,aIui profluuia vrgenc biliofa,tenuia & flatulenca,vri~
n.r eernuntur diluc.r,tenues,biliof.r,nigr~" mala habent fubfidentia, qUéE fu~
perinnaeant, peffima. nares fanguinem defbllant,peé1:us ardec, lingua torri:::
da dl:,liciculofa,criil:icia oboricur,torquent v~ili.r,eonuuHiones violenter, a~
10 liaq; multa praua. Ae fi quis pell:em venturam préEnofcec ex malignorii an~
ni eemporum,& vit~ fruâiorum ad Canicatem haud conducencium animad::;
uerlione,alioru'mq; animalium pr~eedente interitu,his apud Ce confideratis,
&ilIud pr.rterea perpendito cuiufmodi Ut przlèns anni tempus,quaüCque
vniuerfus annus. Inde fiquidem qualis viétus ratio effe debeat ,optime de:::
I j ~rchendes:vcpote curn anni tempus,fi quidem riee ortum cil:,ex ficco humi
Clum mie eualèrie,necelfum eil: viétus ratione deliceare, vt humor filperfluus
ablilmatur.C.rterum ventris habenda eCl: racio. Q!.!ibus Cuperior ventrieu:::
lus picuitam eontînet,vomitionibus follicitare,quibus Canguis inundauerit,
feeare venam oponee.Item per vrinas,& ex coco corpore faél:a purgacio, a~
2.0 Ii~~ hoc in ca[u [une veiles-~dd fi eeiam zger ardore adl:uec,& Barna v{que
ad peél:us pc:rcineac,haudabs refuerit refrigeria peé1:ori applicare,& potio::;
nem frigidam offerre,idque non paulacim, nam magis hoc paél:o incendit,
verum vniuerfim, vt flammam excinguat. In quibus autem ard~r interîora
occupat,[umma verd inalgefcunc,cucis in fuperficie frigida percipitur,pra::::
15 cordia concrahûtur, venter fyncexim pacitur,auc vomiru, aue infra reieé1:io:::
nes fiune, vigili~ vrgenc, mens delipic, lingua dl: aipera, hi calefaciencia re:::
quirunc remedia, Vt calor per totum corpus di!l:rahatur, ac fi alio quopiam
modo ab internis'foras poterit elici.Iam verd & h~c potio veiliter pr~rumi::=
tur.Aloes parees duz,gucc.r ammoniaci partes dua:,myrrhz pars vna.Hzc
in vina odorato contrita infrar dimidiz fab.r exhibentur,nimirû quoridie.
3° Haud noui,inquic Rufus,qui poft hune poeû peftem non fuperauerit.Hzc
quidem Rufus memoriz prodidic.Galenus aucé cradie ad pdl:ilenéiales pu:::,
tredines bolunl armeniacû falubricer potari. Simili felicicate etiam Theria:::
een ex viperis magnam prodeffe. Etenim in pe!l:ilentia qu~ Romam ,in::
3S' ternecino rnorbi genere depopulata c!l:,omnes quos nullum ex his medlcas
mentis adiuuit,interij{fe fcripcum reliquic.
l
DE IIS,QVI EX REDVNDANTIA CRVDORVM HV~
MOR VM SY NCOPE PERICLITANTVR.C.XXxvr.
40
Il
'IOnnulli,febricitare incipiunt,vbi magnam crudorum humorum
. copiam ore ventriculi fimul offen(o,ve! excruditacibus, velalia
,
"
�P A V LI AE GIN E T AE
*
Gâfenü:s
in Metbod'o,
totiÎ corpus
blJ6et.
fi
quapiam occaftone cogefferunt. His & przcordia inflantttr,& * os ventri::: .
culi vafriore mole,quàm pro naturç modo cernieur: adhœc color ipGs ad al:::
bidius, aquo{iuCq; quà'm na'turalicer elfe debec,& eorum [peciem quos aqua
inter cutem male habec) magis dl: mutatus . quibuCdam ad nigrius liuidi:::
uCque.N ulli talium fanguis mieei Gne maximo diCpendio folet,edi vacuatio~ S
nem defiderent.Verum nec [an guinis dimiffionem, nec purgaeionem fuil:i:::
nene.vepoee quos etiamune his iyncopeCubito adoriatur. Ratio igieur me:::
dendi ealibus dl: ,quam friéhone motimur. Incipere vero per initia fiacim '
morbi oportee,ac primum cl fuper~o~e crur~m p~rte deorfum,i~que Iinceis
non admodum mollibus,{ed modtce aipens.Demde taea brachta.ab hume 10
ris v[q;,& fi.lperiore parte deorfum fimlli modo fune fricanda. Vbi vero a[:::
tus omnes abundè calidi vidécur l& metus dl:,ne quis ex am pla friél:ione laC:
fitudinis Cen[us Cuperueniae,oleo relaxace veeris,quale dl: fabinum:abafi:rint:
géee vero abfrinebis,cuiufmodi hiCpanum efr,hiUricu'rnq;,& quod vn~ cum
germinibus vel ex oliua a4hucimmatura conficieur .per hyemem vero dige 15
rendum vCus erit,quod genus dl: Geyonium , & chamoemelinum. eum iam
artus plurimum perfricueris,pofrea oleum detergetur,inde ad fpinam dorfi
tranhCUs efr:hoec<).3 cota perfricabitur umilicer,ab hac rurfu,s ad crura te co:=
feres:& hine ad brachia. exinde rurfus ad 1pinam:ita eoto die facies. Porro
mullà,in qua coaum hyifopum fuit,his dl: aptiffima.cauendumq;,ne vel ci~ ,1.0
bum,velforbitionem,vel aquam exhibeas, velomnino hberaliter bibere fi:=
nas,nift mulfam tribus primis diebus dûtaxat, cuis ipfe manihus, quas dixi
partes ordine perfricas.Sin pulfus rob ore mediocri fit, ac magnitudine, co:::
fidera qu;e ad aluum [pefunc,ac fi [ua [ponce commodè non deijciac,cum fi::::
ducia aliquid in aluum ab inferioribus partibus infundes . Qudd fi maior 25
iufrd recremé~orum impe.tus a.d aluii ~icecur:princ~pio quidem percoquere
mulfam amphus opo):teblt.Mmus emm eafubducle,magis nucrit:cruda ve
rO,minus nutrit:magis fubducic.At Gplenius fuperuacua defcendanc, ne fic
quidem Gfienda aluus,fed exhibendus pro aqua mulfa ptifana! (rcmor efi.Si
vero fluere pergane, alica! forbitione nueries. Si ex puHùs imbecillicatevires ~o
quoq; collapfas d~dicer!mus,pan~m ex vino diluto exhibere conueniee.vciq;
fi nec venter,nec lecur mflammattone laboret: quando fi hac infefieneur iam ,
corpore crudis f~ccis re~ereo,nulla plane medicina periculo [u.btrahit.Atqui
ft quandoq; cram abunde humores deprehendantur, oxymelt pro mulfa ,0:=
tinuè exhibebicur.Ergo fi a:fras llC;& a:ger frigida: potioni a{fuerus,frigidu 3$
hUic o~meIi dabis. fin hye~s Gt, cali~u~ omn,ibus •San~ b~Ineum hi~ ~~
aduerfiffimum,rum aer am bIens V'el nlmlUm cahdus, vel fngJdus.Porro IJS
quos Cynco~e iam premit ,fi p~rte~ ,modo .commemoraca: i~ammatione
vacent,palllS exhibebitur modlcus,lfq; eXVlllO quod celerem lU corpus di:=
gelbonemadiuuet,ftatimque ad friEtionem veniundurn cil:, qu~ pro tradi~ 4~
�LIBER
II.
to quoq; iam modo adminill:rabicur,verum quibus ex: Raua bili,quz os ven;
tric ah infdl:etJyncope incidit, ijs frigida ~fferenda potio dl. vinum camen
tenue,rubens & vetus.
' .
DE HIS QV 1 OB PRAE.T E NVES HVMORES syN~
COP E O·P PRIMV NTVR.
.
Cap. X X X VII.
~Vi cenuium humorum vicio Cyncope premütur, diuerfam alù pra~ ' ;dié1:~s curandi racione?, defiderat,vcquos dignofcédi n?t.eyhs c07
.
,crana:cdlentur.Nurnrehosoportec paulatlm & contmue.Porre
10
Ir
'0
ad exitiû fpeél:are exifl:imadi [un t,fi ve1 ienlr ipforii, vel venrriculum inBam:::
matio ob!èdic,viribl1s iam languencibus.In eiu{modî affeé1:ibus emortua ir~
la fpecies in facie celeriter apparet. San~ nutrire quicquid horum inciderit..,
dl: necdfe:ucut edam corporis fumma denfare, non fecus quam priorum ra
refacere, & frigidum ipfis aerem accerfire . Vngendi [unt pra!terea afrriéto:::
rijs vnguentis'. eum cibi ijs dandi, qui non admodum prompte dit~uant,
non aqua mulfa, non ptifana: cremor,{ed panis & [orbitio ex ahca, & fuga:::
ces fruaus auflc:ri,qui non facile corrumpancur, eum ipfi per Ce, tum vero &:
cùm pane. Vinu ijs aquo[um neceff'ariii inter initia ell:, fumprû pofrcibum.
DER E LI Q VIS 0 C CAS ION 1 B V S, Q VI B VS S y N C 0
li 9
~
1
P AE S V ceE D V NT.
Cap- x.x X V 1 II.
Eliqux occaliones,qua: fyncopas con cita n t,quatuor (Uhcnumccd:
jdolor vehemens, vigiIùe, immbdica ventris inanitio, ac~in ijs qui
'aliena Ioquuntur,aliquando mocus.Sed & qnintam, fi placet, ad~
das,ncmpe principiorum intemperiem:Celerrim~.igitur cor aff'cgûtn per:::
niciem pr~cipitatur,mox cerebrum,demde breUllecur.
~
25
DE DOLORE.
Cap_XXXIX.
aque dolor , qui ll:uporem inducic ex frigida oriçur difpoficione.
PuHàtilis Iabor magn~ inflamationis cornes eŒ.Sin auté tanquam
lb acuIeo impaél:o, aue veIuti à cerebro forari putes, cram incdhni
pecies
's ell:.puIfaciHs, drca mébranas conll:iruirur. pcrcundens vehe:::
30 mentiffimis n?n h~c\eroeranijs foI,l1m,~d cep~al~is ~~oque accidit. [nteri~
hic aparte pnmano affeél:a, eeu a radlce fubltO ln VIClnas perfercur _Porro
dHl:endentes vtrinq;.neruorum doIores funt,eum & laborant, & ad vtraque
extrema cendl1ntur. minimè vero in Iaticudinem porreél:i nerui doIores per
cipiunt,membrana verd fub cute porreaa tenGuos, fiupefaciencéfq; dol~res
3r inducit. qua: inter carnem h~rdèit, canquam dilaniatem cruciatu~ cxcltat.
mult~ fiquidem & ina:qualiter inha:relèût,& ipfam carné ampleé1ur~r.~~
verd membrancc offibus circundantur,profund~ [unt,ip[orumq; offium ca:::
guam dolentium imaginé repr~fentanc.Q.!:!ado igicur nuUa extrinfecus do:::
.loris occalio fieri apparet,przcedens viél:us ratio venir in[picienda, fuerlcne
40 pra:ter con[uetudiné otio[a,atlt cibis homo veus fitlargioribus, ii[que ex va~
�PAVLI AEGI NE.TAÈ
·. 18
Ienti mate.ria,ve!Colita e.xcretio fic recenta.Nam fi ex his aliquod, vel etunia
q uoq; appareanc , doloris cau{a dl: repletio : ac quamcitiillme homo vacuari
aebee . .sIC enim licebic cibi maxima cum fecuritate ijs vtiremedijs ,qua:: fiu:::
xiones dolentibus parciculis incun1b~ntes repellal1t . Srigicur {anguinis fit
~o..pia , quod diil:endit, veluti in iofIammatione oriri folet ,protinus fi vires S
patiuntur, fan guis dimittendus dt·. Sed fi zg~r fanguinis nliffionem time:::
at., velimbecil1is fit viribui, tum auercendus in diuer{um fanguis dl:, tum
per magnam ve.qam'patienti panicula: propinquam deriuandus. Vbi verd
viciofus humor duntax~t amigic , p urgandus dl:. Si vtraque ~oeanc, amba:::
bus vcére vacuacionibus, fanguine prius emiffo. Q.!!èd.fi his peracris dolor 10
etiam remallet,confl:at profeé1:o in <Egrotante particuIa impaél:um eife,qriod
afficit. Patet vero non minus & curauonem ipCam per digerentia medica:::
menta dIe moliendam.Pari ratione & qui ex ftacuolO {piritu dolores contra
huntur,curahimus:fed fimul in his potius tum extenuantibus cibis,tum po:::
:tione, tum p~r fedem iniecrionibus ,tum cataplaCmatis auxiuantes, tum ir::: 15
:rqrationiQus acq; fomécis ambiens ip{um corpus rarefaciétes.Sin moles ali:::
qua grauando,contundendove dolorem eXc1cet,moli eidem eil: medendum.
~in rodens humor dl: qui affligit, aduerfiffima huic [unt qua: extenuanc &
Hllefaciunc. Anechum oleo incoétum, dolorer,n lenit, & fomniferum dl: : &
riri~e {icco magis~
.
. '.
~o
SI COR P V S
t
ABE CON S V MA T
va. .
Cap. X L.
IIJvum pa ventrem a1iquid non ex efculétis,poculentitq;,verum ex- .
.
lipfius corpori~ Cuhfiantia e~~e~n~tur:humore ~n aluu~ ipfam con
lfluentc:qui qUldem flaua: bd! connue per vomltum,& mfra erum:::
pc:nti côfimilis efi,odoris aueem fœdieaee,eumquôd deiecrus flauior,& craG 25
ficie glutino[us, !nterim oleo[us appareat,ab iplà differc, tune nimirum caro
pinguis & recens coacra ab ardent~ f~bre re{oluicur,& e1iqudèic.Malo ioue=,
terante, nonnihiI etiam ~x ip~~ fohdls partibus ab[ulllicur. In hac pernicio::
fiffima febri [rigidoe pOtIO ~tillS efl:,q_ut ex terra f~igidimllla petieur. H uiuG
modi quoque elfe conuemc cataplai~a~a, & eptthemata , qua: refrigerenr, ~o
thoraci & przcordijs impofita.Item clbl refrigerantes,recre offeruntur.
DE VIGILIIS IN FEBRIBVS.
.
Cap. X LI.
T verd eorum,qui immodicis torquenturvigilijs,crura & man us
~ Ivincire,quo cempore fomnum captare [olene, iubemus, &: excita:s.
Iri.nonnunquam palpebras aperire,vel coniuere cotnpellimus,do~ 35
abundè facigétur.~n~e {ubico :i?cul~ {olui~~~,lucer~a'm~ colli~uS, &.
aIeaIn ~{fe quic:cem iniugl~u~.fi mhllo~mt1~ v!gllia: per~lU~C1ter vr~ec,' vbi
acceffio reIni!èrit, frons mgri papauens capltu ~e~ocro IUUltur, nanbUfquc
o~~rtur papaueris albi cortex torrefacrus, decflcufque, & mandragorz ra::: .
dlCIS leu!gata: tant1.lndcl1l cum vino.It~m tofacei malagmace facies illinicW', 4 0
i1
nec
�LIBER
;19
ferpillo~.cU tneliloto in palTo decoél:o.Hbe-etia ih acéeffion'ibas dl: vtendû.
vel tritapapaueris capica exeipiéces parte èû rofaeeo, vd eiufdçnicerato illi~
nim'us.Ci:bus quodamodo fic plenior, e*qui{iciorq;: Adijciacur auré forbi~
tionibus qapicû papaueris albi feminis eochleariü tri-u-m infrar. olëribus co;::
~ 5 mifceatur papaueri~nigri,fi quidemfolia fuerinc vitidia,quantû.tribtls digi
ris pordI: côprehédi : fin minus;tria quatyôrve papaueris capita 'fieca; fimuI
incoél:a deligantur. Si ne fic quidèm fomnus acceffèric; papauens lachryma,
auc fucco madragorz circuline~cur.Iam ecl~gma ex papctueris capitibus co:::
po{icu,8C pradèrtim ex decoéto,inen{ura eochlearij,vel vnius,vel cfirnidij po:::
10 cum,Comntim frequécer accerlluic. In quibus auté caput no dl: repletii, & vi::.
giliz infeil:anc,vtére in declinationibus etia cali fuffitu. folij amomi,cofii,ar~
nabo fingulorii vncia.carpobalfami libra,il:yracis,am01ni,ainmoniaci,bdel:::
lij fcythici,mandragorz radicis,lachrymzpapaueris,fingulorum drachmis
quatuor.Ex lignis cupreffi accenfis fuffice.
15
CVRA rro SOPORIS NOXII,. Q VI C AT ~PHOR.A
GRAECIS DICITVR.
Cap. XL 1 l,
(1
2.0
Rons pofca,cui laélis aliquid lit adieél:û,abO:ergitur,& [umm. vali.
,:; _ jde ligamentis excipiiitur.naribus admouencur qUa! incifor;am fa::
cultacé obtinent.In remiffionibus ctia cucurbitult valéter dorCo,&:
ipmz defiguncur.Si morbus his no cedic remedijs,eciam quz frernutaméca
excitant,obijciuntur.Ciborum materia fit,quz incîdat,diuidacque,ve1uci in
pr~ceptis de [anitate tuendaeficomprehenfum.
'
CVRAT 10 DOLORIS
B VS.
CAPITI.5 IN FEBR..I-Cap.X LIll.
il capitis dolor in febribus affligir,poll: conuenîentem febrium va::
lcuationem in acceffionum dedinationibus,caput inugi debec,pri
~~~Imum communi oleo crudo,vel rofaceo,cui edam aceci pauxillu fit
éldnxixtum:fi zfias fit;& febris.ardens, frigido ~ fin hyems , neque febris ar:::
30 dens,calido, aut tepido. Incoquatur nonunquam oleo & ferpilli polygoniî:::
quefuccus. per çftatem etiam papaueris capita, vd ipfum papauer:quemad:::
tnodum hyeme peucedani momentum. Q!!6d:fi verd dolor in fronte per::feueret,finciputque pilis careat, hoc quoq; oblinendum eil: veteri polenta Be
polygonio:vel pane firniliter & rofis,velmodica myrto, velferpillo. Q!!oG
31 dam & pulegium applicatum magis Ieuauit.Nonullis etiam curn ~gnjs fen::=
fus inefi,eCyl1ium polenta temperacii profuit1 vcd ipfum per Ce in vllcutn CO:::
étione reâaél:um, & continue mutacum. Item corianum {imilicer cum polé:::
ta,& aloe eum aceto illinicur, Inyrrh~que, & am~oniacum par,i tnodo,neè:::
non crocomagma.PuIfacilcs dolores rl1ta,menta~ cum ~~.ne ~lmat,rofaceo
40 quoque fuperaddito.Atqui fi dolor commemoratls auxlh}s no eIiditur, pri~
d.j.
�P A V LI AE GIN ET AE
~o
mumcaputad cutem a~tondere opor~ec. dein~e r~nguiorib.us ~ipèrsini::
bus totum ipfum fouet!, mox cucurblculce OCClplCIO aggIucman, & {umr:
. m:E panes deligari debent,permul~e.rique.Iam vero hirudines reél:~ ~ffigun
tur .C3!terum fi deftuxio.qu3!dam a capite,vel grauedo oborta capltls ~olo::
rem fufciçauerit,ijs vtendum dl: auxih}s, qU3! aduerfus h~c fuo loco per[eri::: 5
_bencur. Sin autem à fromachi regionibus vapores fmfum cendences caput
offenderinc, eciam horum ratio habenda efr,veluci prceceptum nobis efr.
a
QVOMODO STOMACHI CVR.AM HABER.E CON..
VEN lAT.
Cap. X LII II .
1 fromachus imbecillis fuerit , corro boracibus oblinetur,quod ge::: 10
nus palmulz funt, vinum, farinz, crocus, ma friche , & aloe . afper::
gique debet medicamencis ex abGnchio, rnèlino, rnafrichino,nar::
•
do,& vino confettis. At fi ardorem experiatur , mifcendum aliquod ex re~
frigerantibus,puca cucurbit3! fuccus,laél:uca:,porculac3!,folani,fereos,& vuç
immatur3!.Sin autem inflamatio quzdam in vifceribus appareat, etiam re:: Il
laxantia quzdam adiungenda funt : afperfionibus,oIeum cham~mdinurn,
cyprinum, adipes gaIlin~,auc anferis, bdell.ium, vel ammo"niacum, & fimi::
lia;cacaplalinaeis autem, apij femen,fœnugra:cum, alchea:,chamzmelorum
flos,& vt vno verbo expediam, compofitam habeanc faculcacem , tum rela::
xantem fubciIium partium,amaramq;,cum af1:ringencem.
.
20
OE IMMODICO
RIGORE.
ET
Cap. X LV.
FRIGORE IN FEBRIBVS
19I9ori.QUi crifis;atione obuenir. remedijs occurrere nOn oponce:
,
Inee vehe,ment!a ~lUS dl{f~l~ere. ~od ex [udore fngus prouenir,
ID ~. promrc.e ~el~l1ttltur,.ac ?lhxl adf~rr m~le~ia:.Infolo autçm rigore, 1.1
aue aIgore,ex fr~gl~l~ma .coplofa~ue poc~ffimu puuica nato, primum qui~
dem artus plunmls m 10CIs confinngendl funt,mox oleo delinendi chamçs
melino,aut cyprino,auc irino.Sin autem maiore auxilio tibi opus fit, etiam
piper oleo ad.mif~ebi~,vel canc~ry ,vel.adarcen,vel cafioreum.molliterq; [0::
tum corpus mfncabls. Porro ne facIle oleo[urn iftud pra:fidium defluae, ;0
haud fueric ab.furdum, &. cer~ m~m~ncum col1iquefacere . ~c fi per ha:c ri::
gor non poille exca~fie~l , v~Ientlor~bus quoq; ~x his faébs acopis, necnon
dropacibus & unapl[mls vu eonGhufl1 eft, abaque fomenta rite admoliri.
Item acriora ex ijs qu~ admouencur naribus , commode faciunc , caJamin::
t~e, pulegium & hyifopum. Po~ui da.bicor an~e. acceffionem mulfa, in qua ;$
plper,& ruta fit incoéta. adha:c hquons cyrenalcl coao melle formati infrar
mi~ij duabus horis ante acceillonem pra:f1:abimus. SimiIitcr & liquoris fil::
phI]. Adh~c quod in quartanis ex liquore cyrenaico coponieur ,muItis fuit
J
�LIBER
11.
31
auxilio. Iam vero in oleum Iargius ,quod incaluerit nonnulIi-defidentes, ri=,
gores percinaciffimos abfl:er[erunt,ve Archigenes memori::e prodidit. Ga::
fenus autem ante accemonem , cuccm abrotano infricandam pr::ecipie, vel
calamintha arida, vel cunil::e eum folijs\tum fIoribus, vel eofro, vel pyrethro,
, 5 vcroq; horum eum oleo.vnde fiet, VI: vel nequaquam,vd carcè minus rigeât,
DES V D 0 RIB V S. .
.
Cap. X LVI.
Vdores, quibus morbus foluitur, excipere oponet , qtlandill Catis
vacuatum fuerie. adiucare'que fotu tnediocri , & quiete. quamob:::
I~~~ rem non abfl:ergendus dl: . nam' alius quoque alium elicie, & cali~
10 d;dyfl:ere in aluum da co, & [orbieione,& [ornno.At [udores in remiffioni:::
bus rnorborum erumpentes ,fimile ijs qui morbum finiunc-; Kevruà1ç appel:;!
Iant, adminifl:erium capient . Itaque pra:ûdia quiblis Cudores euocantur ,li:::
bro Cuperiore,capite quadragelimo oétallo abunde funt comprehéfa. eum
enimfildores largius eruperinc,abfl:ergendo,leuanddque operimema refri:::
15 'gerare conuenit.Ecenim laffané ftlpra !l1odum ~xcidéces, VI: infyncopen fre:::
quenter a:gros perduxerinc. Leui vcfre madidâquc debent circ conteél:i,fene
{!ris patcntibus , vt perflatus aeris frigidior accedae. his [omnus adiunga:::
tur,& euentilatio. Infup~r myrtus nigra in pollinem coa~a,corpoti in[par~
-gatur:Similicer galIa,pini cortex, eleéhum,& polt::'nt(t'<2l4m vi~o afl:ringe~
2.0 te,particulis fudores recipientibus imponancur,facié[que polè-al'eiv ipongi:::
am afpcrgatur.Archigenes ccia calceln no rdl:inél:am,& floées vi1:ri com.bu:::
fias,cum in his,curn in rigore,qué nulIus el1incit calor,affum,~c.Ambo fi qui:::
dé,inquit,per fotus calidos llccelèiic.Media vero eorporis 10ea de1inenda [ue
co arnoglo{fz,veleoriani,vel portulacél; 'Vel brafficéE pra:cipit,vt confrriéta,
2. S fudores reprimant. Idem préEfi:at reprimendo ereta eimolia aqua di{foluta,
.~ dorfo per iomnum,& choraci CubieB:a. T otum vero corpus rofaceo perun:::
gitur, vel melino, vel myrteo, vellentifcino , vel ceraris <]ure ex his confiunt.
Nam magis [unt his idonea: ~eunél:iones, qUéE latentes·meatus oofi:ruendd,
humoris exitum prohibeant. Pacet autem omnibus, quàd cibus quoq; fic:::
cior his conuenit , & vina mediocricer afi:tingentia . CéEterum Iargiore po!:
tu,& pr3!fercim humidiore, tum crebris inieB:ionibus abfl:ineant • Si autem
hed potdl:, gefl:atione corpus '~gitandum,in frigidiore redificio, Vt fummx
his parees quamma:x:ime refrigefcant. ~i porro per ellfum Cudores fiunt,
(hi autem vel oh dolores excitantur, vel 'conuuHiones ) & recentione, fo~
35 tUque excremorum, Be refrigerio per panniculos Ianeos accerfico,Ienircr cu:::
. rantut.
.
DE TVSSI IN FEBRIBVS.
cap~XLVIIl.
Vffi.in fcbribus,pr~fertim cum rigore obr1e~iéribus,oc~lrrere co:::
(uemt.Nam tums intentione,febris 'lux inclmabae èrigltur,recol::::
40
Iliginirque •Aducrlils hanc fotmulx m(!dicamenti ex melle coél:o
. d.ij.
,0
l '
'
-)
�P A il L 1 AE GIN ET AE
coaél:dque,hypogloctia vocantiofferunt~r. L~~gu;ea~tem.~uppofita ,.vnd~
homen habent, eliqueCcunt : & quod fplrandllmpedlt faClhtatem ; dlCcUt1:::
unc:tempus ip[arum dl: in accdTionum fiaru , & {patio quod pauIum accèG:
fionem pra:cedit. datur edam hydromeli crudtm~. Q!!ibus aute~ de ner:::
uo[o genere metus non eŒ,têmporis procdfu exhlbebls cum fiduCla & oxY ' S
meli. fin minus, hyifopi decoEtum, quod edam rigentibus auxiliatur. Item
cafioreum cum febris ardens non dt. neruofo quoque generi commilcetur.
Adha:c eclegma ex picea: fruau,nucleis pineis,iride, Cemine lini,amygdalis
amaris,& vrcica: Cemine.plurima verd ex parte cibis quoq; ha:c umul adiun:::
gentur.Ac reflna quoque & terebinthina in ouo exhibetur.ExtrinCecus au::: 10
rem thoraci, & locis arteria: vieinis, Iana eulfure infeEta imponatur ,ae pin:::
gue,oleumve rutaceum cfto, vel irinum, vel ancthinum . Przterea deliga:::
tura valida in longum exaae porreaa, tuffim cohibet : dico autem per me:!!
dias parees excrema[q;.Nô ratione caret,& apophlegmati[mis tuffis gratia
vei, veroque herba: pituitaria: genere,& [yludhi,& fàtiuo commanducato. 1$
.vel cum mafbche Cumma debent-infricari ,concreétari, & ligaturis interc,i:::
pi. deinde rur[us {oluenda dl: retraaio . At fi propter febris acrimoniam
tuffis concitarur, vtendum, dl gargarizationibus. exaqua tepida,n(cnon
frigida [ubinde profuit, & ex pofèa,& p~lmularum decoéto , vel rofarum,
vel du1cis radicul~ , Vilèeribus autem, vel etiam cordi ipfi inijciuntur qua:
mo~ic~ refrigeranc.
'
%().
DES TER N V T AME NT O.
Cap. X L V Il 1.
&;;:;;.;::~~ Ternutamenta dum febribus
incidunt, ftlbinde moldlant. Et:::
enim caput replcnt,& virtutem arguunt. N onnullis fanguinem
quoque dici.unt, & alia.~uiu{modi inferunt incommoda . ~a:::
re~duer{us lp[a remedlJ.s p~gnand~m dl:. Cohibetitaquener~
n~c~menc~m ~n~adens , na~ ~erfr~catlo ~ frOntls & oculorum apertio , fiu:::
dlOfa paJacI fnébo , ruétus , IlIUm mtentlo , capitis in altum eIeuatio ,indi:::
natioque ad Iaws, fummorum mulèulorum contreél:atio, maxiIIél! muCculo:::
rum perunétio ,calentis olei in aures infufio, ligamentum calidum menco
impofitum . Caue.ri d~bet repe?cina ~x Comno excitatio, fumus , puIuiS,
acrior odoratus plpens,cafioreI,finapls,ment~,fuauitas malorum,& farinél!
odor. obwndunc enim fiernu~amenci eli[um., & fpongüe ex mari inanes.
Vbi verd cupidicas frcrnutandl obona fuerit : non autem fiernutamencum
er~rnpat, labij quies idonea en. tum acriorum odorum experientia, & ani:::
ml r,enüffio.
DE C IBI FASTIDIO.
Cap.XLIX.
Vibus vitiofi humores fafiidium procrearint ,ij cibis & pocu:::
~~-==~lentis [ollicitandi {une, qui huiu{modi [uccos vel per vomitiones,
zS
;0
35
,
�lIBER
II.
vel per àluum excernere foleant , veI contemperati , mdiores reddant, quo~
rum materiam libra fuperiore;qui rocius operis primus dl:, comprehendi::
mus. At li ob virtutis imbecillicacem,cibum refpual-l't, quoniam omnis fa::
cuItas ex particularum inremperiG infÎrmacur: conuenit intemperamenti
5 ipeciem, contrarijs medicari. PIura de faf1:idio, in O:omachi vicijs,libro ter:$
tio pertraé1:abimus ,In febricitantibus aurem , fracim pet initia cibi cupidi::
tas, ijs q~~ odorem mouent , recuperanda e~. PotiŒmum vero polenta in
aquam medà , vel po[cam , vel dilutam vini potionem , vel cuiuièiam odo::
raci,& frué1:uum fugacium qui af1:ringant decoé1:um,itcm perunébone blan
10 da,& moderata totius corporis friéhone, elidicur cibi fafridium,ac cotreél:a:::
tione tum froncis collutione,aqure [orhitione modica::. Ca::terum fromachus
digito immiifo turbatus ,ad cihl1m aiTumendum quodammodo Collicita::
tur, idque potiffimii biliofo quoda~ humore,aut acido fur[um eduét0. Se::
cundum primos dies, cataplafmatis quoque foris fromachus ad cibû con::
15 uertitur, ex palmulis, malis, œnanthe, ab.Gnthio &. aloe confeétis . Cibi au:::cern pr~parentur plures fimplicéfque,& frumenracei.ln[uper alterius gene:::
ris varietatem quandam [ôrtiti; qui camen non ab ijs abhorrent, qUI 111 Fe::
bribus dantur,in quibus &fruétu's fugaces conueniunt,qui non e.x facili ace::
fcunc,neque nimium dulces [unt,fed macuri.neque ad [atietatem exhlbendi,
20 vcnhn quantum ad aliarum ciborum cupièlirarem excieandam {uffide.Pra:
fio aueem fine reficicmdis farrtiliariffimi, qui tum corripere a::gros '1 tum
adhoreari queanc. Porrd febribus {olueis, {irin viril1m recrearione perduree
fafridium, edam iifarum eum oxymelite caé1:um,pOl:cl1laca,olil1~ halmades,
capparis,faHàmentl1m,bulbi~& quiequid ad bbnitat~m fromachi facie, aceo:::25 modetur.Neenon & illud ip[urt1in memoriam redueatl1r,quibus eibis pel'
[anitatem maxime vfi flnt. item af1:1bulationès; gdl:atiotles, cIamores, dro~
padfmî, friél:iones & exercicia adhibeantl1r •Pr~terea abflnchij hlCci p0cio~
vel aloes, acetique fcillicis infrar mifrrï àb[orptum, in id vehemencer cf::
ficax efr.
a
DE 'G R AND 1 F AME, Q V AE GR.A E C 1 S B V LI MO S
DIe l T V R.
Cap. L-
I verd in grandem faniém, quam bu1imon appell~nt Gra::ci Cdi::
al1tem eum minus qmlm par dl: ,eibos eorpora fentiunli ) fa:::
. inclinal1erit , hifce reficiemus , tum alijs,qua:: naribus ad::
35
ouentur , [uilli[que carnibus affis, & hœdinis.In {i1mn:a amni::
bus, qUa! nidorofum odorem repr<e[entant. Acrimonia fane ~ebr1l1tn leni::
ta', & exerem~ partes deligari, ipflque excitari debcne, ~axllla:s pl1ngen::
do, & crines, vel auriculas vellicando.refeébs, panis ex dlIuta vini potionct:r
velaliud quippiam difl:ribui facile exhihccur.
1
dj~
�34
P A V LI AE CI NET AE
Cap.L I"
Tfi hoc fymproma febribus non aded fuperueniat, fed nonnun::
.
lquam fecundum ip(as,pr~fèrtim gracia cognati~nis,qu~m curn f~::
'fl:idio contraxit,niI camen fuerit mali,etiam de unmodlco app.eCl:::
tlhquum ambo natura! modum excedant,fermonem i~~icuere. QJ!onlam
igicur àpituita potiffimum acida confrituitur affeél:~s,l}S vte~dum eft, q~a:
hanc incidant,repurge'ncque.Talia autem funt m~xlme,dulcl~,falfa,& alto::
quin abfl:ergentia calida. Vinum igicur i.efis recrè dacur coplO(um, e~ co::
rum numero,qut impenfè ca~efaciût~cuiuim~di hab~n'tur col~re vermlcula~
aue rubra,afl:riaionis expertla. Vemm dulclOra potlUs propmaneur, vel no
litientibus.Atcum optime habuerint,primumipfis pinguia,moxaliaom::
nia ex oleo largiore pr~parata,quibus nihil auO:erum, aue aftringens fit ad~
ieaum, offet~ntur. H~c etenim,licet aduerfus ipfam cau[am manifeftè non
pugnent, attamen impotentem ad cibos animi impetum diffoluunt •Ho~
rum autem penuria , ronfi{lentiam pituitz ftomacho inhéErentis abfumit,
minuitque.Iam faliàmenta ipfis commodè exhibencurJ ab his vi~a comme:::
morata liberalirer affumpta profunt,quod vbi longiori temporefecerint,ca
ninus appetitus finicur.
DE- CAN l NO AP PETITV.
1l
DE SITI.
j
10
Ij
Cap. LII:
Icim admodum Iongam lieri exifl:imabis,ex ficcitate, aut ca1idita~ 2G
te, particulatum per quas humor ex ore in ventricuIum defertur.
•
& ficcitatis quidem remedium eft fomnus,caliditatis autem vigi~
liéE. Nonnulli vero utibundi ex vino, ciboru'mque caliditate fiunt ,quibus
medetur frigida potio. Prauas autem qualitatcs defiderat,quemadmodu11l
~ cib?s , ~r~~ollenti h.umorum vicio r~!p.ondentes .~otterum fici preffos 2$
m~xtmgU1bdl, vnde ~clam m.or.tem opp~tler~nt,noUI qui viperas dlpfadas
ahquanâo voraflènt . Item qUI VInO vecen Cefe·Inebria{fenc, item nauigantes,
qui ob aqux potabilis defecrum, marinam bibere aufi interierunt. Velum
fiti~ in febribus placare (oIet,fotus capitis ex oleo frigidiffimo, vel rofaceo,
vn1Uerfim fuperaccommodacus. Oprime facie ad fitim nigréE laélucz fe;: 30
men commanducatum .item glycyriza appellata. adha:c cucumeris femen
in ore reten~um.Datur etiam ad fitim hoc caca potium.cucumeris domefl:i~
ci drachmlE oao, dragaca~thi drach~éE quatuor: dragacanchum Coluitur
ouorum crudorum recentIUm albumme. & cum fuerÎt diffoluruin concri~
t~rnq~e, cucumeris fe~inj priu,s Ieuigato adiungit~r. Pofl:quam emollie::: 3$
fIS, pil~he formantur ,10 vn:braq,ue ficcantur , ex hlS vna Cub lingua tcncn:::
daexhlbctur:humor paulatIm faIma foIutus deglutitur.Iam dilucum malo:::
rum. cydoni~rum,vel pirorum, vel nlefpilorum , vd pampinorum vitis_ vel
malt granatl [uccus fo'rbitioni datur.
�tI.
LIB Èlt
_
s
10
1$
DEL l N G V AE S CAB RIT 1 E.
Cap_LI l 1.
II]IVlneél:anda eLl: lingu", fcabrities , lini fe~inis decoao "'gris in o.
, ii ml daco : mdius autem fade myxa curn hni femine incoEta, ac digieo
~ _gin hunc [uccum demer[o lingua infricaca, aqua puriore abluleur;
,vel (pongia abilergitur ,deinde ro{aceo illinitur . iam ip{ùm ro[aceum melle
contemperaeum, IP. id v,aIde efficax dl:. &portulac:E Cuccus in oreretentus. ).
item rhu ob[oniorum muIfa: admifl:um bene fade. in[uper Damalèena , Be
myfclion Choc aueem dl: myxa) ore retenta &: lingua: circundaca. His adde
eeiam IaéCucz cauliculum . Archigenes autem cradie eeiam [alem indicum,
colorequidem & [ub!l:aneia cQmmuni fimilem,gu!l:u aucem mellicum,lenti:::
cula: inHar,veI plurimum ad faba: magnieudinem de~oratum, vehemencer
po{fe hl1meét:are. Ca:eerl1m in latus d~ctimbere proddl: ,nam [upinus cubi:::
tus exiccac.item os conniuere. hiatus cnim madorem ab[umit. Sternutam&
ta porrd ac~eriica,linguas quouis alio plenius ~umecrant6
DE
NA VS EA,
Cap.LI III..
Vm fine cibo affumpto naufeabundus,zger efficitur, cuiuis licec,i
.tror,raciocinari praucs humores ventriculum obiidere.l\i on~
nulli vero turbantur,ced nihil euomune, humore ipiis tunicis im:::,
butis. Pituico{os ieaq; [uccos concoquere oponce, feruado zgrum in quieec;
2.0 inedia, & Comno.cenuiores~voOlicus eijcie,qui nonnunquam ex pcilanz cre:::
more,vel mul{a excicacur.glutinoii hum ores &: craffi,attenuantia defiderat~
quod gcnus dl: oxymeI,& fimilia •H umidieace auté praua tunicis impaéCa,.
piera ex aloe vtilis dl:.verrlm qucr afir,ingunt,haud mediocrem noxam con=-=
ciIianc, quemadmodum rur[us , CUtil humiditas muita citra malitiam ineŒ,
2 $ afrringentia ql1idem quamvtiliffima [unt: medicamentum verd ex aloe in
rnarcorem perducic. Ctun vero frigi.dicas humori adeft,afl:rin gentibus qli:::
fceri edam debenc calefaciencia. Nota dl: frigidi affecrus, qudd nequc fitim,
neq; ardorem eo detenti experiancur.
'
D E BI L l'S' V 0 MIT ION E.
30
. vométibus cacaplaCma appIkandym dl: ex palmulis, malico:::
riC?, gaIIa, vino incoéhs, vel pofca, pane fimul contrito. Item acacia,
.
ypocyais,balau!l:ium,& rhu cataplaCmati adiungantur. PrOEcer
hzc Cu cllrbicula admota magnifice auxiliatur,cum Iargiore ftamma.Cibum
vctro Frequenter paulatim dabimus.In his autem qui acram bilcm vomunt,
3$ & infl'ltione,s fl:om~chi cxperiuntur ,Cpongias aceco quamacerrimo calen::
te maclidas ImpOl11to,vel hederz folia Vin0 incoél:a illinitD.
.
,
,.
�P A V LI AE GIN E 1'AE
DES l N G V L T lB V S.
Cap. LVI.
IIngultus oritur vel ex repletione, vel inanitione,vel [UCCIS acrio$
1ribus ilomachum erodenubus,quibus per vomitionem reddicis,
u.~\ cdTat.Pleriqueverd meclicamentum dlatrion pepereon affumen:::
. tes,ü Hatim vinum{uperbiberint, fingultium: .qudd aucem nonnulli etiam 5
cibo intus corrupco fin gultu infefl:encur, cuilibct nqtum eil. iam non pauci
rigore correpei,iin gulClunt. Vomitum i,eaq; ijs ~ui ex repletione, ~ut rofio:
ndl:omachi ûngultu crllciantur meden abuncle compcnmus . cahda vero,
ijs qui ob perfriéboncm.A~ quum ab humorum repIerione fingulcus origi:::
nem habuerit, violenea indiget euacuatione, quam fiernutamentum pra::::: 10
fiat,ob inanitionem creati Gngulcus,{l:ernutatio no finicur,datur autem fin:::
gultiétibus ruta cG. vino, vel ~ltrum in muIfa, vel0fili,vcl dauc~m,vel cymi:::
num,vel gingiber,vel calammtha,velnardus galhca.H<Ec. ~ne Gngultus ex
ciborum corruptione,aut frigore,aut repletione cotraéb,auxilia [une.qui au
tem ex frigidof um vifco[onimq; humorii copia fingultum experiuntur, ca 15
froreum tribus obolis pocui rumen tex pofca,idem cuti im poGtum vllél CUUl
oleo veceri Gcyonio admuat.In[uper acetum lèillites,vel oxymdi potum con
uenit.denic:p fpiritus retentio,prz[ens cil remedium .
.D li A L VOl N F li BR 1B V SAS TRI CT A, ET
CIT A.
Cap.L VII.
2.0
œ~~Vz arefcentem aluum proritant,libro priorequantum res excge~
.
Iriteomprehédin-ms. quoniam verd eadem quoque liquida febri:::
bus incidit, in pr3!fenciarum mentionem ipfius facere oponet.
Mulci enim non febris ratione,fed ob hoc Colum accidens in perniciem pr~:::
cipitati [unt. Principio igitur excipiemus qUa! egeruntur,nullo remedlO oc::
currentes â corruptione & crudicate emanantibus.Sin autern vaeuatio mo:::
dum excedat,cohibenda aluus ~fr,& fi quidem acriora dferuntur boni fue:::
ci e!fe, & alioquin craffioris conuenit,qua:: aŒlmuntur. huiu{modi exi{l:unt
ex chodro,& ptilàna forbitiones.balnea his pofl:q morbus emacuruerit [une
idonea.Cum vero pituito(iora & fluida erumpunt, contrà ûcciàres calidio::
réfq; ci~! erunt,q.uat~nus febr~s permittant.Buius generis habencur,qut ex:
pani~ClJs cale~aCl~ntibus co?fiunt.Bal.neis hi prohlbendi fi hIhi! aliud corn::::
pulent.Porro vbl concoétnx facultas mfirmacur, afrrin gen tibus C\lm cibis,
tum remedijs vt~ndum efr.ci?is fan~, i? qui bus maximè malum gr~natumj
aUt poma, aue plra, aue mefp.I,la Gnt mleéla. vcl edam hIilpGs , & vino tenui
odorat~ afrringenee : remedIJ~ autem ~cacapla[matis, nimirutn ex polenta,
paImuhs,abfinthio,rolls,myrtls,& con(imili materia. Ca::terum conGderan~
dum venit,quibus potiffimum parciculis cacapla[mata debeât imponi. dico
aueem aomacho,aut imo ventri:nonnunquam & eirca lumbos applic~mus.
2$
~o
5
3
�t t.
LIBÉIt
s
10
Cruentâs autem excretio.lles reprimunt ex thureconfeél:a, deiiccantque,vel
pollen polent<c vel farinx, vel thus, vel manna vino macerata,vel pofca.Porro
acriorem humidü:atem edam inieél:ione per aluum,edulcare competit,nunc
ipfa aqua ,nunc pcifanx cremore , vd chondri , vel oryzz; vel tragi , idque
non femel,verum [;epius.Pofl:ea vero adiungentur etiam rofx ficc;e,vel myr
ti, nonnunquam & gaUx,& OUllm limul cum rofaceo vinoque tenui ail:rin,,:
gcnti,vel rolàrllm decoéèolnditum: vel fedi quoque appolitum excernendi
cupidicates recundit.Cum frequens deGdendt eil: appctitus,agatiumfedi ac:::
commodatum ex calidis ipiffamencis immiccatllr.
DE SANG VI NIS DIS T lLLATION E,ET ElV SD EM
EX N A RIB V B P:R 0 F L V V 1 O.
Cap. L V.I 1 1.
Voniam difrillatio totius corporis,aut capitis redundantia in nuit,
Iper excullonem , vel denlltacem eueniens : Iargior auccm excretio
1~~~J.!l!UllJhabilis eil: laxare & minuere copiam~ ratio/que eil: inde ipfam mo::
15 liri~vnde natura prodinalleric,his ego con(ideratis aufus {um in quartana:::
rum difl:iIIationibus fcalpello, vt mos dl:,narium vafa conuulnerarc:oportec
.autem non exiguo fluore contentum eife,fed pro viriblls detrahere . Spon~
canea in Eebribus per nares fanguinis profluuia,li in criii fianc,cxcipere con::
uenit. fin autem tanguis immodice erumpat,lifrere conandum ell:.Primum
~o itaq; extrem;e partes validè deligabuntur;xger {ublinii capite figu~abitur.
Videcur etiam pra::putij deligaturafanguinis peculiariter ex naribus pro::
fluuia cohibere.~ger no expurger narium foramina,neq; irritet,verû fan gui
nem cocrefcere llnat,nafus {pongia,qu~ in pofca madueric,refrigefcat,ac ob:::
turamen exlinimento naribus proftuentibus demittatur,medicaméto quo25 dam ex ds qua: fanguinemcomprimunc,inunéto: horum materiam, & re::
Iiquam 10corum aftettorum curationem libro fubfequenci verbofius ·per::
fequemur~
SI ANIMA DEFlCIAT.
Vi ex cholera,alui profluuio, aIiifque mulcis,& vniueriim faél:is va
30
,~uationibus,re[oluuntur,ijs aqua frigida aCpergitur, & nares CO:f
1Ia!~~~prehenduntl1r, os ventriculi infricatur , vomitus pr~cipitur , fio~
machùs turbatur,ve! digitis immiffis,veI pinnis. przterea pluribus vinculis
valide deligari debent. Cum per imas particllI~s vacllaciones fiunc, m~nus:
cum per fuperiores , crura . Cxterum fan gllinem fllndentibus proificlenda
35 cil: & figura fine dolore fublimis,& cucurbitula defigecur,qut pa~cJculas re"
trahat cotrario vacl1ationem experiiitibus modo. Curat eti~m Vlllum aqua
temperatû refoluciones ex ulbicis vacuationibus ortas,nili vIièerum infiam::
.
'
�P A V LI AE CI NET AE
matio,autvehemens capitis dolor, aut attonitus aIiquis affeB:us, autfebris
ardens,in crudo morho prohibeat:in his fiquidem magna vinum adfert in:::
commoda.Et ft zfi:as fueric,calidiql1e cemperamenti reger )ac fri gidœ a{fue~
uerit,frigida exhibebicur .fin contraria euenerint,calida.Ae fi ex fudoris co:::
pia anima deficiunt,cutis denlànda efr,quemadmodum nobis prius dl: di::: S
él::um.T um vt frigidus aliquis perflatus accedat, profpi<~ienduln dl:. Porrd
in vencriculum defluxionibus nihil horum conuenie, prceterquam. ipfi ven:::
uiculo fiomachdque corroborantia admouere, & affeél:os in balneum duce
re.Hoc fiquidem illiufmodi Iluoribus dl: accommodatiffitnum, verum fan::;
guinis profluuia, & fudores veheméter proritat.Q,!!i ob plenitudinem ani::: 10
mo defiituuntur ,vina cibdque abfl:inebunt ..item balneis,fi. febricitent. Po:::
tio autem mu1fce datur, in qua vd thymus, vel origanum, vel pulegium )vel
hyffopum fit incoétum.Propitium vero ijs dl: & oxymeli. At fi propter hu
mores vitiofos in fl:omacho contentos anima defecerit ,'iubendi umt vo~
m~re ah hydre1ceo ~ digitis aut pinnis in os demiffis . Sin autem vomete ne::: 1$
queant. oleû quamlaudatiffimû ipfis propinabitur . hoc enim & aluo ex in:::
fCrioribus partibus infufum,fubinde vacuat. lam vero abfinthium ipfis au:::
xiliatur.Porrd fi propter fromachi imbecillitatem diffoluantur,ijs vti expe::
dit qua: firman do ipfi funt: veluti antea in capite de eodem comprehenfum
dl:, rumma'que perfricare oportec •Exufii in foIe ad balneum ducuntur •qui
perfrixerunc, medicamen diatrion pipereon, ipfdrpq; piper afTumanc.Q!!i ~O'
vero ob caliditatem largiorem,cefl:umve,aue Ientam in balneo moram, ani::
mo deficiunt, curantur frigida afper[a, aeris perfpiracu, fiomachi friaione,
vini cibique vfu. Sin autem propter inflammationis magnitudinem,aut Fe:::
bris malignitatcm in acccffionibus animus deliquerit, perfrigefcaneque ar:::
tus, fricare valenter iubeto, fouere & deligare. Adha:c vigilias inedia'm::: 2$
q~e pra:cip~tb . Ea v~rd & anee ac~e~onem ,faciunda (une. Qgibus ob fic::
(ltatem amma deficle, duabus tnbu{ve hons ante acceffionell) ,cihus of:::
feretur, vel chondri cremor , vel panis ex ~qu'a fimul cum mali granaci
nucleis , aut pomis, aue piris . Si autem magni pericoli rnctus fit, etiam vi:::
num dabitur . item ijs qui fubito animam perdunt, his remedijs ft.1Ccurren~ ~o
dum dl: , acvbique caufam confiderare conuenit ~ propter quam anima! de::: '
feétus accidat , atque contra hanc pugnandum eft. N onnunquam verd Be
Cymptomatis maior hahéda dl: follieitudo,nempe eum perkolum,vel edam
a
tnortem minacur.
.
~
..
-
�LIB ER
II.
39
QVQMODO VLCVS CIRCA OS SACRVM PROVE:::
m
NIE N S CV RET V R.
Cap. LX.
~T hic affeél:us,febribus potiillmü lentis,ex diuturno decubitu [u~
Ilperuenit.Curn itaq; facri oms regio incipit rubeCcere, circulum ex
5
'
Ilana iufl:ce magnitudinis, parti [ubijciemus. pofl:ea ro{aceum, vel
myrceum ceracum,quod argentilf>umam,auc cerufam habear, {uperaccom:::
modabimus.Infiammacione aucem oborta,cacapla{ma ex pane curn {olano,
vel polygonio, vel arnogloffo,veI cenera braillca applicacur. Si vIeus ferpac,
lenticula cum malicorio illinicur.
FI NIS
LIB RIS ECVN DI, 1 OANN E GVIN:::
TERIO ANDERNACO, MEDICO
1 NT ERP RET E.
�•T
lA
;
• LI.
>
.J: J.1
C. A'
l :.., 2 V ..) ...1
.;1
'<;
r r
�ANNOTATIONES IN LIBRVM TERTIVM.
Cap. I.
Aut calami radix. Aliquoties diftione calami vJi Jumus Fro arunJine,;Jfju~ âtra
adiefijuum aromatici,qui ab illo diuerfus cft.
.
Cap. l J.
lunci floris. Hoc eft iunci rotundifl 0 ris, vt apuà Celfum nonnunfjuam legitur , nifi
mendum]it.
.
Cap. v.
Scordij drachmx qu~tuor. ImprejJum exemplar babet C1'K.0erftwp hoc eft alliorum:
fcordiumvirtutejimili ad affeHum huncvaletJqua de caufa ita reddiàimus, quan~
quam fuperior leHio multis probetur.
Cap. V J.
.
Venarum puIuini turgefcunt.Hoc eft ipfœvenœ. Nam puluini nihil aliud funt p
venarum extuberantiœ,quemadmodum e:elfus aliquandovenarum toros dixit.
Pagi.2.linea.n.
.
Mcdicamentum ex papauerc • Simplicitet hoa diximus ,pro ex papauerum ca."'.
pitibusJfjuod latinifcriptores fœpe faRitare folent.Grœcedicitur dia codion.
Linea.19·
Vel rhodomelice vel dilllto hydromelice. Affinitas djftionum malœ fcripturœ
occaftone prœbuit,hunc igitur in mod~m vitiata leRione reftitue , vel rhodomelo
vel dUlci hydromelo, dilutu poJitu erat pro aquofo,propter id quod foquitur. Na
vinohlm hydromelum.Simili cafu in feptimo lzbro capite decimoquttJto depraua ..
.ta efl Ieftiovbi.pro hydromel & rhodomel,legendu efl hydromelu & rhodomelum.
Cap. l X.
Bombylio ori inll:illances. Bombylium tefle Galeno & Suida cft poculum angu~
]li oris,cuiufmodifiRilia multa fierifolent.
.
Linea'33'
Femora & crura exulcerata. Vrentibus fcilicct qualis cft ~rtica &Jin api . cdJus
exafperare pro exulc~rare ponit libro tertio,capite v~ejimo feptimo. ProdeJf,inquiens
etiam torpentis membrifummam cutem exafperajJe, vd vrticis cœfam, -vd impojito
jinapi.
Cap.X.
Ac ore vencricuIi fubmilfo. Grace eft, l7TIO"uS"o7\jjq tpu7\cf-nep , leET{~avTE THP "ol1·.(~~
IJOC cft,in fyftole ~onforuare & aluum irritare.puto autem aliquid JeJiderari,~tqUc in
~Junc modum legedum ejJe.Quibusvomere expfu eft,ii ftatim ad id cO$cndz funt &.
m qUieteferuandi:qui difficultervomunt iis aluus duci debet.
Cap. X J.
IuncusJalia'q; fimilia, quotiefcunrp Jimplicite~ iuncus pofitum,rotundum intellige.
1
~A.j.
�ANNOTATIONES
Cap. X l,II.
Eorum quz iuxea [une obliuio. Difho Grœca efl ~OOl)((.)p,quœ etiam familiares
Jignijicat atpJic duobus modis poffit intelligifed prior fententia omnia copleffitu~.
Cap. XIII 1.
Qgando valeneiora magi{qJ varia. lta intellige, 1uando contumax efl humor.
tuncvalentiora tentare 0portet remedia.
Pagina.,.line.a.I.
Ex cucumerc. Grœcè e.ft diaJi'J0nias, quoleft ex cucurbita fylueflri , dicitur aliàs
dia colocinthidos.
'
Cap. X V..,
Latinis incuba d\:. Nonnulli incubonem latinè dici negant,Scribonius La'Zus ea ..,
dem diRionc1?titur compojitione centejima.
,
Cap. X VIII..
Aceonicum ipfi ,rus euaferat. Attonitum hoc efl apoplexia occupatum.
.
Linea. 19.
Omm:~ faciei fubieçcz partes ~ Hoc eft J partes omnes qu:e à fade vfque ad ima ,
babentur.
,
.
, - .. '
.
' Pagi.2..1itt èa .lo.
,Valetuqini faciunt : Hoc efl frofun~ . CelJus [œpijJimè v~etudinem pro fanitate
ponit,nullo etiam adtunflo.
Pagi.4.1inea.2.4.
Commendatur autcm lac. Alterum exemplarfcriptum {v9tTs,quod efl commenda
tur,v.erùm dum ftntentiam penitius introfpi,io,melius babet imprejJum &Ot7'â,")t fit.
Cœter umVi tari debet lac,ca[eus, &c.
Lin-ea·2.7·
Iunci rubi. Grœcè 1uidem cft O'xoivov quod cft iunci rc>tundiJtd deprauatè,pro O''Xl~ou,'
quod efllentifci.
Cap. XIX.
, Sorbicionibus ex chondro & alica. I;Ioc ex 10co manifejliffimum' eft, Paulo di ..
~e1a effe chondrum & df;cam,quod alibi monuim,!s.
.
.
Cap. 20.
Vbi refri:x:erint in memoria habeacur. peruerfa eft fententiaftc lcgc necubi refri:x:erint. sen(us eft Judo.res Janis oleG madentibus abflergere,ne nabis imprudentibus
refrigefcant,in memoria habeatur.
Linta. 37--.
Infrar crui. subftantiuè hic inflar ponitur pro magnitudo: loquutio latinis medicis
fre1uens.
"
Cap. X XII.
CauCa '4eca. Hoc ejllatente,incognita.
....
.
pagi.eiufde,m capitis.9.1Ûlèa'9.
P~lhnetn cius acco~modare. Pollil1cm ,4aipimus in boc opere,pro quocun1.3 t,~
nUl p~l,u~rt:~
�1 N LIB R V M TER TI V M.
Cap. X X II 1.
AmygdaIarllm quibus corcicem decraxeris. Grœcè eft ÀEÀEUKlXcr~(,Jp, quod cft
amygdalarum exalb.uarum:nos,quia cortiee detraRo albefcunt amygdala, quibus cor
tictm dctraxeris,rcddidimus.
~
pag. 3·1inea II.
Vel marrubij.rmprefJum exemplar habet '1rf&:O'ou boc efl porri., atque ca IcHio ma:::
gis probatur,quod[uperius in hoc eodem capite porrum ad aurium d%res Paulus co~
mendauerit.
Cap. X XIII T.
AfêIli domd1:ici combuai. Corrupta ejllcffio diffionum Grœcarum confinitate,
Grœcè eft oVIrfllX quam diffionem nufJuam reperio, eoque putaui legendum ovirfllop pro
multipedis.lege igitur oVÔVlrflc:I:;vt fit, V el ononidis combuftœ cinere infpirabis:vel ono ..
nidis exprejJœ Juccum inftillato.
Cap. X XV.
Fuci drachma! tres. Fucumvoco quod Grœci phycos dicunt) Plinium bac in refo~
quutus.
Linea.J5.
Thuris ,iIlyrica!. Hoc rfl iriJis il!Jrieœ:dijlingu endum à th ure e/l.
Linea.20.
Erui fiIiqua:. Grœeè efl ÀEKUeor quod per Je lomentumJignificat &Jiliquam cuiufcii~
~ue frugis:hic autem erui farinam Legere malim.
Cap. X X VI.
'
Q uanto calidius.Crœc} efl quanto vetuJlius,Jed quia oleumvetuflate reààitur ca~
lidius,eo modo tranftuli.
Linea 40.
Ficus pinguis viridis. Hœcin imprejJo exempl,!ri mal~ futillatis adiunRa erant,
nos ex manufcripto in fuum loeum rcftituimus •Cœterùm pro ficus pinguis lcgen~
dum cft nucis.
Pagi.2.1in.8.
Pondo triens. Pondo hic nihil aliud jignifico,quàm pondere, quemadmodumvJur.pat Largus,quum autem folum ponitur,tune libram Jignat, Porro triens de ')meiis tan
tum dicitur apud medicos,hic autem malè pofitum cft in fine, lcgc ig itur in IJunc mo~
dum,~luminis latercular~~,falis ammoni~ci,{tngulorum fondo triens,myrrhœ,cofti,py
rethrtjingulorum denam quatuor,piperts &e.
Cap. X X VI l.
Spiritus reél:a ceruice vix trahitur. Grœcè eft,Ôe90mol&:rrl ~ 'CJovoq ptTO: Àuaztvol«r)
2uod ad verbum fonat,orthopnœa,labor cum JPirandi dijficulMte ,. id totum breu1ft~
mè complexiJumus,per fpiritus reél:a ceruice,orthopnœam intelligentes~ vix trahi
tur,laborem eum fpirandi diffieultate •cclJum hae in rc imitati qui Ît! capIte de angi~
na hœe caàem habet.
Pagi.2..1inea.39.
.
Ee anguntur. Crœcè eft in codice manufcripto &vlf;Svrr~,quod eft triflitia afficiiitur~
.
AA .ij.
�ANNOTATIONES
anguntur:imprejJUm babet &vjov~ou,hoc eft redeunt ad [e,animum recipiunt.
Cap. X X VIII.
Sumen~lia qua: itria dicuntur. Barbarus teftatur itria dici Jumcnalta .
Pagi.3.linea .p...
'
Dum tabuerinc. Grœcè eft &..'lro~j'fW(]1~ hoc ad verbumfignat,vfq3 ad tertiasrcda . .
fiio:atp Jic intelli&ivolo,dum tabuerint;Pftp ad tertiasvidelicet decoRa. Cap.X,X X.
,
In pinguedinern langue~ic~ Grœ,~ cft 'J7ro7wmxeo,l Î'i,o~'TCJ(I,hoc eJ! fubpin~uesfiunt
quod nos expreffimus l'cr, tn ptnguedtnem languefclt,~ul loquendt modus zn bocJen . .
fu,plinioalitftp latinis fcriptoribus frequens eJf.
Linea·34Hydromelite. Et hic hydromel pro bydromelo ponitut.
Cap- X X X 1.
Ad magnirudinem cicerum trlum. Gfœcèvidetur habere ceratium,boc rft jili ..
qua;Vt Jit fenfus ad magnitudinem filiquarum trium aut quatuor. Nos.quia hocno!
videbatur multum conuenire,diximus clcerum.tuvtrum mauis elige.
- Car. X xx II.
Purulenta exëreatio quam Gra:ci empyema nominanc. Empyema puruletam
colluuiemvoco &excreationcm,quœ àfanguinis expuitione jaftovlcere,necp ~à ~~ca
trieem pcrduffo fieri Jolet,probatiffimos lfltinœ linguœfcriptor~s imitatus.
.
Cap. X XXIII.
,
Pleuritis qui nobis Iaeeralis dolor appdla~ur. Lateralem doloremvocaui,quem
Grœci pleuritin, authore P1inio:laterum dolorem eum 1ui fine Jebri eft.Celfu.s?~rutp
m alum , dolorem laterisVocat.
Linea.lO. J
.
'
Dolor à [unima. Multi ita interpretantur ~unc Pauli locum,fed nos in fubfcript~
.'
modum legimus. Dolora·dfummam humeroru c~mpag;em,& extremas coJlarum car..
tilagines pertinens.
.
Cap. X X. XIII 1.
Puluerem ex viz pauimenco. In.hune mod~m.celfusvbi de Judore agit in cardia
co morbo ~ interpretatur id quod Çrœcis cft K~B~elcr}tàç 'fOU ~cJlGhl>ouç} quaji dicas purga ..
mentapauimenti.
·
Eadem linea.
~lia\j'e refrigeria. Grœcè efl4vkÔcr"'~Î""quod hoc 10co refr;gerationem non delefta . .
tionem animifignificat,vt aliàs.Nam refrigeria [udantibu's.maximè exvfu fu_te
C4pite.X.X X IX.
"
Conera vencricnlum ipfilm. Latinisventriculus dicitur,qui Grœcisflomacbus:in.teIlig'o autem fuperiqretp parte ventris,qttœ [ub cartilaginemucronata babetur. huic
igitur applfcari cu(urbitula debet:
Linea.I4· .
Alimentum zgri lèntiunc. Hoc eft aluntur,loquutio Plinio & CelJo frequens:
Cap. X LIT.
Laé1:e cafcato harundine demi{fa • Leger~ bic Grœcè K~..,\(Xf(,.)~{ed imlreff~m ben,
"
�·' .
\
~
I N LIB R. VM T ~ R T IV M.
bahet K~k.À';U.W~Jic igitur reflitue leftionemviciatam. Lafte cafeato [apillis marinis
ignitis in id demiffis.
Linca 32 •
Acerba vua combuŒa.Grœce eft 0J-''P~KtO!oç)quid hoc fit non'comperi,coniicio au~
t:m exipjius ~auli i~tereetatione glandis ca!yùm effe,vt fenfus fit,carycis quernei
cobufli,eft aute hoc cocauu &c. Cap. X LVI.
R.ecenscarolotaeffe videatur.Sic reddit CelJus quodgrœc~ 0f1-0I~ 'ZiJÀÜp.«.TI Ke{"p
IEOCTq>Gt)'a>~.
Linea 26.
Recremens:a erunc ficciora.Videtur hic deeffe in grœco exemplari,& pauciora, tu
fi voles addito.
Cap. X LVII.
Coccabifmi & dropaces. Qllid cottabifmus fit i?ide Hermolai Barbari corollaria
in Diofcoridem.
Cap. X LVI l L
Nonnunquam fanguinis copia.Crœcè quidem fic eft, verùm foquens fententia,
ipfaque reiveritas '1rv{ul'-~'TDç pro &:'fl-0(.'TOt;: legendum. effe diftitat,vt fonfusfit.Nonnu ..
'juam fpiritus copia &c.
pag·7.linea 19,
Agreftivua.Sicvoco interim flaphida agriam,aliquando pediculariam herbam.
Cap. LI 1.
CaIcis pondo denarij oél:o.Grœcè cft &CT'tIECT'T'~Ü quod efl,non reJlinftœ,atqueJic hi,
&. in duabusfequentibus compofitionibus accipiendum~
Cap. LIlI.
Plumbi reco!l:i quod heIcyCma dicitur.N6~ulliJic in~erpretiitur,fed propri'e bd:
!JIma recrcmentum argenti èfl,lege ergo,Scona: argentl quod helcy[ma &c.
Cap. LI X.
A~ifl:olochi~ rotund~.Deprauatum hic exeplargrœcii, eft, babet enim f1-EÀo(U'T'lle;O(~
srO'iÎ'6À'I~,quod eft melanteriœ rotundœ,nullo fenfu'1uu creta jùtoria rotunda nuiqua
legatur. Fortè igitur legendum su1F(l/ei~t;: hoc eft aluminis, aut difiunfiim, melanteriœ
~ aluminis rotundi,vt fubflantiuum intelligatur in sronrJÀ'I,queadmodum in O'J<lsli.
Cap. LXII.
nids italico fiéhIi.Grœce cft tpÛA\ou, Hoc ejlJuberis;\?t ali~s interpretatifumus.No"
nullivero ilicem exponunt.
Cap. LXIII I.
N igro Serapionis. Intellige Melinum diftum,non nigrum.
Cap. LX X VIII.
Lege conCortij quod.HOC cft per cOfonfum.modus I01 uedi CelJo peculiaris~-i
Pag.2.linea 1 •
• Artus incricec humor.Artus bicvoco,quod Grœci lfegeo~,mebr4 nimiru motui Jt ..
cata,aliàs articulos forma diminutiua dicimus.ldem fado in diftione u.(;)Ào~ manus &
crura,ea coprehedens.Barbari mêbravertut. pag. 6. lin. 7.
Eiufdem aceti imbre.Hoc efl,eodem aceto irrorato.celfus Jic loquitur.
Page 7·1inea 33'
Sed crudi minus eam affument.crudi dicuntur & bomines .& cibi: homines qui
~ondum concofl:ionem obierunt:cibi 2u~ nondum con coRi font.
AA.iij.
�ANNOTATIONES IN TER. LIB~
pag.9· linca 5.
Podagram qua: iam eonf1:iterit.Hoc
e.ft quœ iam -CO njirm ata fuerit.Nam id Fro
priè O"UO"'T"O"lX fignifieat.huic.conjne.eft, radices agere.
,
Cap. LX XX. _
'
Vel oui Iuceum fabarum lomento euro aeeto incoétum.Duplici modo hœcJen . .
tentia intelligitur. Primum vt expofuimus,deinde ifJ hue modu,vel putamen fabaceu
cum aceto ineoRu.Sed foriptu exéplarfuperiorê fontentiam magisreJert.
Cap. LXXXI.
Ficaucem in pedis & manus pra::cipue pollicibus. ImprefJum exemplar hœc nô
'babet,quanquam fenfus requirat.Nos igitur ex Marcello Diojcoridis interprete Pau . .
lum ci tan te hœc reJhtuimus.
.
ERRA TA.
r
~6. Aqux 4. %.5. ~~x. 6. 37' fuccus' ,8. %.~. humores'9':U' ï~ufit~h. 9.mematis.J 8. cau{à,ap?'
melite,vel by>4 0 ' C?leétauens 14· 16. d~ofpolitesz.6. ex a_pom~hte co> I~. ; ~. congruis J 7. ~. l?to~
ratu 19, 6. pr~ bet,mterpo{itls rurfus dlebus c1yner ex cetaU110 & colocmthide,demde hicra rur[us
dabitur,mox. %.1. 9. inimt. u. l.dele vt·35. ,pptius.%. 3. 11. corpolis parte. 1 ;. %.o.cieifubieéè~ par~
2.5.6. quartüdecimu.%.6. J 4· ijs.; I.Crura & brachia reG'3 1.13 .pondo librâ[e~ 31.Pono in ijs qui.
3 2.. 3 S• cu1~ cortex vel vua pafi"a fine! 53· 2. 8. halica coéh 34+ fycofis.6. harmatioql cft C ygnari;
35. 1 1. photimô. 37' 1~. coachs vtere:v~ ,crocodili terreftris fim~ coLlyrii modo ex a~ J 7. fingulorii
drachm~ quatuor,? 8·3, 1.·ru..g~: 39. 1,+.~cltur,ex Rufo·4 I • 1. qUl ,à pn ~8.r~a l:0rri & cep. 3o.fuc~
co po~iin~ 43: 5 .~uncl rotudl 40. eltdu~ur. ~~. 18. ~ceto ~el oUl cand;do 11l~utur:ve!panis calidi
mica cn melle ID pt/a tura admouet:vel bltumlUlS thuns,aloes,cochI~am carrus,bulbom fpum~,pa,
ria pédera aceto c6tri~ 19 .funto cata~ 37.Smilion 3 8.d.iarcordon·4 5. 7.Cap.XXIIII. 1. 5.mad èx,tan.
46. 8. Iota [unto.4']· 16.nices quatuor·48. p. myrti,lentifci & gah 51.15. tiadi:uétus. 3 o. vellm,
tifet fol< 3 8 .cynache,fi exteriores,paracynache. 5 1.. 17, ex nucib 9 pin~. 37. acerrimo.5 3. 14. vt aquh
lonijs di~ 54. 5·0xera 2. 2.. confetta. 31.a1iifne.) 4. pofterfi.Côpofitonl vero remediorfi [criptura, dein1
ceps fubieéèa eft. 55. 4.femûcia 40. Mellis he~ina ~6. 31.: ~t~r,!luus clyfierijs irritatur __S7' 1 9.P':'
étoriS.S9' z.I .dia diope. 60.1 o.duobus.Sorbeat aute porca fl.1gtda,vel pal. 1 8.hydromelll. 31..ac Pl'
[ces & le, 61. 8. ofœndfiturq; fpiritu.1S' decoétu quoCIJ 3 o. vlcus curationdit 62..1 .melle chfcoéto
13 .dolor punétûis. 1 9·punéhlis do: 2. ~ .ma,rioni ~éb:ana: co~as ,inte~en~s 4 o.d~coéèo cham x , 63'
6. côftat làmp[ucho. 2. 8 .funt,re folutlo,anl:- 33' tione :ftrefnxen t, cXlgua & rara.Sed 39. Extrem is.
64. 2.4· v~l fapa ap>34. rudicula';7',CÜ tumor in ,6 5. ~"proijci~ntur. 1 9. Naxi:r. 2.l.Cap. XxxVI.
66·5 .tertlo6.ceratl modus.17 .cucurblt~. 3 1 • anethl fe~U11s. 5 1..n vno)noo 34, aceto acerri, 37. l11 in~
thes decoéto 67' 17' & laéèuca. ~ 8. H~c,humeéèantta ex: 6 8 • . •dat,aloe poti9 copiofiorcipfos cua~
cuans.Qg~6.qua: ex ~oc & ex n:u~ ' 1 5 .~elop(a~untiû.2. 3.cydon:oru came & polenta. Ce,. j 8. Cap.
xxxvll~.69·8'a.?et~u dec>~ ).quete..r vruuerfim lib. 1.o.XXXI:'. 37.~ucumeris fe.& laél:uc:r in 7 0. J .by
d~omeü pot9 c~ mlc~ parus ,v~l chodro~v~l aH 7.XL.2.9.faclt !entlfcus. }6. tur dropax & 71. 4. Cli~
dium 1 6.1ac difcofrU 3 5 . fiCls,mercuriali,re~ 71.. 2..[unt rubl,myr-6.toq3 plurib9 noris,do,.1 o. gui.
nis priuatim e~ ~ 9.por~c~ fuc~, 3 o. portulaca in. 3 5' omphaciü 37. partes quatuor,galla: partes
duas 73.2. 2..fpogxa: recentls :t 5·detcéh 3 o. Thron. 31.decoéto,vel74' 3 3. briculx ,red min9 ac iilos.
36 vt n~v~ 75·_ 6,._probè derafo 7' cucurbita trita, 34. ~ij puri,fca. 76.8. figere, & ceratü ab. meli
fextante:9.fem~cla. 14:, ~c~o 77· u. deb~t, aut lU~a, pmguia)vt 7 8 . 10. gram ;niSl'adix.I3' fraga.
Sion ver.?1 9 .am pu(eglJ, ~cCl,malua:. 4 o.apto graml~s de, 79. 17' femiobolil. 2.4. datur. 8 0.5. Ift bis
dolorê cU.3 9· ex veficanJ,s 82.', 4, rhodomelo.u.leglJ vel origani vel thy: 84. JO. in finHl:rum ma~o.intyb~s e[~Ie~t~ ~ Clc~~blta qu~ fonchos.16.aqua:: calid~ 3 6. ~uas pa~as 85 .12.. toq3 diu 8 ~ .9.
funt,& abus lUml~1.l coueIlle tcr ,ada~~tus. 8 7.16 .capra: lutl cra{flt;Le ~pplicata.19.aéèea:. p. mHl:u.
ra 88. 5. filiquf qw'll.6 •.fambucl radicls.l 9.~ubuli vlti.2. 5·rétur,reliquls balneis abfl:ineât.Qgàd 3 o.
ftnapi & aUia:8~'.33:tnquadrans.90. 2.~. ~nca 94. ~.vu~ _pa{fre ~, 10.~ cumino' 3l.Ccdibra 95-14
lcntifci,ru, 1 5'cU Ultefione, 3,1. & mercunahs. 99· ,5: ~lX C~1l'~.14· aClcula co: 3.Ericç 100. ll ', Ca p. L llI.
1 S .a~rtû. 10 1.3 o. aborttul fœtus caufa: 1 01..6.ihcIs gladis.14.drachma: quatuor.:. o.l:ubl fUfCll§ l. lo
myrn,cuprdficorticis 1 3.1I.e~ abortu It~ 36.~s h~pfis ex 1ana 1,04 .1. decoél:a proiJciantur & ex
olco.At.!L I0 7. 2..lenit locos, vbllIl.. 17, denanu dUll pon,Il3.19. Cap. LxxVI. 1 1 ~ . 36 . fylucfl:re
car~aml1. 1 ~6'13 .tiana: dodrans,arifl:olochia:: r~tunda: dodriis . qu~ mcdias tibia~ vel fen 2. o. 9~
ver enaca reEta.}8. oHuis exp~ 11. 3. 34 '& z gdopas. U4' 16 . inijcito.12.6. 9 reduUla.
2..
°
n.
...
�A RGV ME NTViM LIBRI TERTIL
In ~oc tercio cotius operis libro de ftngularum corporis parcium affeB:ibus
diiputatio efl::quz fummo capite incipiens,in imos pcdes definit.
[t)\E
a
- CAP 1 T A TER TIL LIB R l. '
pilorumaffeélibus,dea:=
reis,& caluicio cap. 1
IQuomodo pilicriipifiat,
ac tinéturis inficiantur , ex Cleopa.::
tra= libris quos de capillis crilpi.s
, faciundis prodidic
cap. z.
De capicis affeaibus cuté infefl:anti
bus,fùrfuribus,Ccu porrigine,qu(e
pityrialis dicitur.
cap.;
De capicis dolore quc~ Grcrci K~~
<POÛ\OÜ\,/,(cxp vocant
cap. 4
De cephaJa:a & hemicrania cap. 5
De phrenitide
cap. 6
De inflammacione cerebri cap. 7
De eryiipeIace cerebri
cap. 8
De lethargo
, . '
cap. 9
De cacocho auc vigili comate. ca. la
De memorice iaélura & ratiocina::
tionis,icé de [op ore & fatuicate. 11
De verciginibus '
(cap. I l,
De morho comitiali
cap_ 13
De melancholia
cap. 14
De incubonc qui ephialces grcecè di
cltur
cap. 15
De Iycaone veI Iycâthrophia, id dl:,
hominu in lupos couerlione.ca. 16
De amancibus
cap. 17
De apoplexia & hemiplexia, vel pa:::
ralyG
cap. 18
De conuulfionibus
cap. 19
De ceruicis morbis nempe terano
eiurq; diffel:entijs
cap. 20
De cremoribus
cap. ZI
OcuJaria & primùm de dolore ex
Galeni commentarijs
cap. 22
Auricularia,& prim~m de aurium
dolor~_
cap' 2j
De na nu & olfaélus virijs cap. 24
Ad faciei vitia, Quomodofacies à
rugis afIèracur
cap. 2$
De oris affeélibus,&primû de den:::
tium dolore
cap. 2.6
De angina,eiu[q; fpeciebus, vbi ccia
de frragulatis)ve1 aIio modo [uffo::
catis agicur
cap. 27
De grauedine,defl:illacione,raucica::
te,&
cap. 28
Dcorchopnœalu!ptrio,& [pirandi
difficultace
cap. 2.9
pe peripneumonia
cap. 30,
De cnlentÎs iputis
cap. JI
De purulécis, & cabc quz phchilis
didtur
,cap. 31De laceraIi dolore,qui pleuritis dici
tur.
cap' 3>
D e cordis affeé1:ibus
cap. 34
De mamillarum affeaibus. cap. 35
Ad fœdum axillarii adorem {uda~
tioné[que.
cap. 36
De fiomachi,przcordiorum,& vé::
crkuli affeél:ibus
cap J7
De Ham vencricuIi
cap. 38
De cholera
.
cap. 39
De Ituitace intdl:inorii quç liéteria
dicitur,& cœliaco affeau cap. 40
De tenermo
cap.41
De corminibus,quz dicicur dyfen:::
teria
cap. 4 z.
De morbo incdlini pIenioris quc:m
Grzci coli con appdlanc cap. 43
De cenuioris .in~eUini morbo, qui
ileos dicicur
cap. 44
eum
,
�CAPITA TERTII LIBRI.
De rel~um & ve{ic~ affeébbus, &
primum de calculo
cap. 45
De locinoris affeébbus
cap. 46
De malo corporis habitl.'1 qui cache
xia dicitur
cap. 47
Deaqua intercutem
cap. 4 8
De lienous
cap. 49
De morbo regio qui iaeros gr~ce
dicitur
cap. 50
De vrnbilico procidente cap. 51
Q uomodo impuberes imbc:rbe'rq;
diu mam::ant,& particula: natura:::
les td1:eLque ita con[eruentur,pili~
queaboleantur
De ramicum generibus
cap. ~2
èap. H
De inflammacione tdl:iculi fcroci:::
que,&alijs ip[orumaffeaibus. 54
De [eminis profluuio &veneris in~
fomnijs
cap. 55
De facyriali
cap. 56
De priapifmo
cap. 57
De particulis inefficacibus cap. 58
Pudendorum & ani remedia.ca. 59
De vteri affeéhbus, & primùm de
menftum purgatione
cap. 60
De menullm fuppreffione cap. 61
De immoderaca purgatione vceri,
&fanguinis profluuio
De fluore muhebri
tap. 6z.
cap. 6,
De infiammatione vteri & dedlOa~
tlOne
Devulu~ abfcdfu
cap. 64
De vreri exulceracione
cap. 65
cap. 66
l)ecancro
cap. 67
De {èirro & driritic
cap. 68
De mola
De
cap. 69
inflammatione vulu~ cap. 70
- Devulu~fl:rangulatu
cap. 71.
cap. 72
De vulua: procidentia
De muliebrium Iocorum dau[ura,
quam phimon appellant cap. 73
Vdterilis mulier concipiat cap. 74
De vuluce [ci ffiuis, condIlomacis, &
ha:morrhoidibus
cap -75
De partu difficili
cap. 7 6
Decoxarum morbis
cap'77
De podagra,& articuIarijs morbis,
cap.
78
Ad perniones,qui tum pedum pla::
tas,tum calees infdl:ant
cap. 79
Ad dallos callü[q;
cap. 80
Ad vllguium \!itia, & primùm de
teduuijs.
cap_ 8.1
�~p
:AVL l AE, G '1 N-E'
TAE LIBER TERTIVS IOANNE GVIN ~rË~
RIO ANDERNACO INTERPRETE.
.çr. b EPI LOR VM AFF E C T l 13 V S.
DEA REL S , ETC ALVI T l O~
Vemadmodum frirpium nonnuÛCE humoris de:=
inare[centes eontabdèunt: aliqua: vero alies::
nis eotrarijsq; bl1moribus infeétre emarcét, baud
diffimili ratione idip[um quo que pilis Vfil venit.
10
Etenim Caluitiii,humidi penuria heri eon[ueuft: _
prauitate autem vitidq; fucti;Aret,nempe Alope .
cia, & Op hiaus ,(ola incer Ce figura differences.
Quoniam ha:e,partern oblefam, [erpentis modo
~~===:;;!IgIabram)ofl:endit:iIla,~ vulpes continuè infd1:ec,
,15 fic appéIlata dl:.Itaq; conieé1:uram dehumore,qui fùperac,ex ~ucis colore [~
mentes,vacuationem medicamento purgance prius moliemur: deinde loco
Vitiato auxilia inducernus.Si igitur corporis color nigrior )albidione Coli;;: . ,
to exi!l:ac,Antidoco Hiera quod piCUÎtCE educenda: , humorlquè melancho~
Iico efi:)v.t~mur. Sin pallidior, catapotia Aloe exhibebimus: quorum de:::
2.0 fcriptionem in !ibro de medicamentis compdfitis inuenies.Vbi €ôrpus iam
totum inanieris,medicamenti quod pituitam per os extrahit,apophlegma::i
tifmonGra:ci vocant,vfus ~rit,.ex aeeto,Gnapi,& melle:is':P no femel,verum
crebrior.Satius autem fueric,G etiam in aceto origanum, vel pulegium, veI
thymus,vel hyifopum commaduerit. C<èterum in alijs iJùoque capitis afIè::
2.5 éhbus eadem vcemur el1randi ratione:primum humoré, qui pr:rpollet eUa:: :
cuares,vel alui deieéhone, vel etiam fanguinis emiffione,li dus ft~befi: copia;
~ein ad prrefidia qu~ parti eXGrinfecus inijciuntur,cran[gredi conuenic.
ex
DEA L 0 PEe 1 A.
Cueis nitro infricaca,linteoque alpero ,lanave POtitts deter[a,adc:d vt rubo:::
30 rem contraxeric , verbenaca ex aceto detrita , in [ole illinicur . Aue alcyonid
prim;e a!peritatis eombufl:o,redué1:dq; in puluerem eum oleo el: Iu(erna in~
ungitur.Aut ealami radix,feu amygda1t amart cortex corrfdus,oleo,vel ad,
pe vrhna exceptusindl1cicur.Hreeicaq;fi1l1t mitiora medi~a~ina,verum ex
eupharbio, thapua,& adarce,oleo foluta laurino,vel piee lIquida,vehemen:::
35 tiorem vim repr;elèntant. ALI V D .Erinaceorum marinorum tefi:a ignerrl
experta eum aëHpevrfino excepta,cuti prillS niEro ~xterft illinitur; ALI V D J
~iperis,Qer,oris ouilli ficci,eryfimi,;erucç ièminis ung1.Jlo.rum drach1l1~ qu~
'
.
bb+
,
'
t..
�P A V LI AE cr NET AE
tuor, veratd albi drachmre treis, murillm fiercbris drachma. Excepta felle
taurino, aut hircino, aut[uilIo 'de1inuntur . 'A LI V D li X P ER T V·M À D
In manu Jerl A L 0 PEe 1 A M.N.fandragorx radicis,mali ,!:err<e, ari radicis,cer<e ~ picis li;:!
p~o exép[ari quid~ fingulorl1'fn cogij oéto, a~ungix por.cinx in[ulf~,l1erij herh:ëm.edul:::
no Ga6etur. I~ mo d
A
' curn N"
. d~nec e.l'lq~elCa[:
r.
del'nde
icum.
xun gla
eno mcoqU1t~r,
. , ex : : S
emptam herbam proijcito:& reliqua axungl~.ad1Un~l.to, ll1CoqUltoq;.rno~
ceram,& picem Iiquiqam. V ricor ~n [ole audac~~s. Vblla~ vl~era ad c~catn:!
cern venerint,caput vulpecul~ vnto,& alCYOlllU, anchufx'l3111gr<e folta om:::
nia,contrita fuper inunétioni inducito,vt caput pilis cotegatur. ALI V D. ~a "
nini capitis combuil:i pa~s ~na,t~~arum marinan~m tant~ndem, ~XU~gI<e 10,
.porcin~ modicum. omllla In fiéblt coquuntur . Elfdem etlam fiCClS vtltor.
A DOM NES 1 N V ETE RAT 0 S
* GaCe/lUS,
'Vncias cfuas
non experti femnncîa, vera tri eantundem,cer<e vnci<e fex,Iaurini,vel recinini
veteris ql10d fatis dl:. In validioribus etia vti vincit e cardamomi vncia,al::: 1)
cyonij combu(h vncia : ii[q; non [olum ad Alopecias,verumetia ad omnem
diuturnam perfricrionem.C~terum in Alopecijs primum omnino curis ni~
tro dl: abfl:ergenda,infricanda'q;,& frequenter pili nouacu]a radendi.Siqui:::
denl'plerorque noui ex rola infricatione,frequentiq; rafura pilos recuperaife.
<Lv 0 M 0 ri 0 CAL VIT 1 V l'ri ' A,B 1 GAT V R.. E T P 1 LIe RES CA NT. lÔ
eGa[enus,
carcfami.
CT v
s.Euphorbij,thapfi~,baccarii lauri fingulorum
EX
r*Ga(enus,
EX
T H A PSI A
ALI V D
AFF E.
*- vncia,fulfuris igné
CRITONIS COMMENTATIONIBVS.
*
...
Leporum ventriculi quinq; arefa8:i diligéter olla fiébli fri gutur.His myr
eGafenus. ti com~ e tres vnci~ adijciiitur,acaci~ fruéhls,acacicc fucci,rubi canini,adian-::
!emlmcia.
thi,Gngulorum tantundem . H<ec omnia aCCl1rate rdiccaea in pollinem co;;
Gafenus guntur,& [ubtili cr~b~o incerniitur:deinde a~ipis vrfini & phoc<e vrriu[q;* 2.$
Ci6ra 'Vna.
libris quatuor admtihs denu? t~nduntur . Excepta pixide plun1bea refer:s
uantur.Cum vfus pofl:uIat,culUfllbetvnguenti liqu0re diluuntur.
-
Jex.
*
~v AE
P IL 0 S
CON SE R VEN T.
~olytrichih~r~<e pars vna,Iadani partes dux,~ino myrcedque oleo excepta:
111 v[um a?hlbet~r. ALI v D.Anemon~ fIos tneus cu~ oleo inungitur:idem
vero & l11grefaclt. ALI VD. Verbenacam recram vna cum radicibus torre::
faé1:am,tu{à~q; tenui cribro incerni.to,oleum quoad fordium habeadpiŒtu
dinem adml[cen~.~onfe.él:um medlcamen xreo valè reponito.vbi opus fuc:>
rit,cum oIeo fimIllter vtltor.
ACLvA PILOS
AVGENS)E' OSDE/M~VE DENIGRANS.
A9,ua pluuialis fextarij lèx,rhus a!exandrini fextarij tres, polytrichi pond,?
tncns,brathyos ta tundem,ladal11 vncia,myrti vncia, cucurbit<e arid t candi:::
d~m.Sinito ad dies viginti vitreo vak comadefcere,bis moués quoeidie ru:::
~lCula ted~c~a.lnde in aqua pilos tingens,Vtitor quotidie. Item femé althea:
In balneo dhtuUl pilos conlèruat augétque. pari modo olcum inunélum, in
,0
3S
4:~
�LIBER
III.
quo femen ipfum altheéE decoétum dt,velliqu~fàél:t1trt.·
~v AE
M EDIe AME N T API LOS EX TE NVEN 1'. .,
Ficus foliorum,vicis agrdl:is albce corticis,pumicis, cdl:arum, buccinoru111,
terréE cimolice ungulorum minam.Omnibus in nouam crudamq; ollam co:::
5 ieébs,lutoq; oblitis,in fiaili coquito, teritoq; , adijciens aphronitri minéE fe:::
miffem, gallas immaturas numero triginta •In puluerem redaéta excipito~
acvtitor. ALI VD. Aphronicri minéE[eptem,pumicis tofi:iminéE quatuor,
aluminis fiffi,iridis ucq;,myrci fyll1efi:ris nigréE,gUInmi,bryoni~ radicis un:::
gl1Iorum drachma:: quawor,Iupinorum crlldorl1m in pollinem detritorum,
10 congij pars quarca:Veere abfql1epingui.
AD F L VEN TES PI LOS.
Aloe ex vina nigro aufi:ero illinitur, vel purpuréE tegrnina ex oleo coél:a,vel
mirrha, & ladanum cum vino,myrcedque,vel capril1umfiercus in tdl:aleui
combuftum ex oleo cuti prius raGe inungitur.
15
QVOMODO PILI CRISPI FIANT, ET TINCTV ..
RIS INFICIANTVR, EX CLEOPATRAE LIRRIS ..
QVOS DE CAPILLIS CRISPIS FACIVNDIS
PRO D 1 DIT.
Cap.U.
Apite prius deter[o, fpondylij radix mero pilis in~ngi:::
cur.A L 1 v D.Nudeus pin eus reeens ad pollinem v[cp eobu
cu
2.0
ritur,inieéJ:rifq; pi1t terieur,myrteum vngueneum fu perin:::
fiidicl1r,donee mellis fiat Lpifficudo. Acq; fic pili ra[o capite
purgatoq; delinutl1r. ALI v D.Myrti & becéE pari méiùra
cum oleo pili abf.l:ergl1ntur vtiliter. ALI VD. Gall~vigin~
25 ti numero,adiat;lthi vncit dUt,aqua marina in mellis craffitiem coaé1:~ indu::
cuntur,fed pilo vrina prius deterfo)vellixiuio,&aqua çalenteabluco, c'aput
oblinitur medicamento ad biduum, tertio die ablui debet, piIique reuecati
myrceo inungi.Id cenerum criipu'mque nigrum efficit capillum.Ac ft prius
caput nouacula raferis,crifpior euadet.
..
30
~v AE C AN 0 S ARC E NT) ETE 0 S DE M D 'EN, 1 G R AN l'.
Olei,quod immaturéE oliUéE fuderunt fextarij tres, [picx nardi drachma,vn:::
guis odorati drachmce quatuor, iuncifloris tantundem: incoquuntur eum
oleo.!èorumhabebitur Acacice {ucci vncia vna,vino folutaleuigata~ diligé::
ter.Vbi vero tenia pars olei fuerit reliél:a;hanc pereolato,& aeacÎéE mixc~~
35 infidelia excipito,ac vtitor quotidie pilos inllngens.A LI v D.Nucum VUl::
dium corticis vneias tres, ihcis radicis tantundé)vininigrifexcarios cres,ad
renias decoquico, expreffotp {ucco cû olei myrtei [extario cociides,:fils eius
dl: quotidianus. A~ V API LOS DEN 1 G RA N $. ~al!<e ~xtanu.s vnus~
rhus coriarij [extan} duo, myrti nigréE totidem,cyperl folIoru a:quahs men::
40 fijra)cinar~ manipulus, papaueris nigri ~~ntijndem , aqua: lacufiris fextarij
,
-
bb.ij.
/
�P A V LI AE CI NEt' AE
4
duodecim.Omnia muItis ante diebus maceraca,ad tertias decoquûcut.De~
inde illinuntur,abfierfis,uccad[q; erinibus.At cimolia:: terra:: acetabulum cû
viua calce pari men[ura inungitur . Ha::c aucem [ucco beta:: e1ixa:: foluta ~lli::
nuntur.Deinde beta:: folia tegminis gràtia ftlperaceommodantur.aevbl [a~
tis adh<fferint,in balneo abluuntur.
5
.
VT RVFFI CAPILLI TIN"uANTVR ET FLAVESCANT.
M yrrha:: pars vna eum falis floris altera, aceurate reritur .vbi [ordium faél:a
dl: eraillties,eaput prius deterfum medicamento ihungitur .ae poil: no~~~
diémq; vnumfic ablui pr~cipies. ALI V D. Lupinos erudos cum aqua tllim::
to. ALI V D. Argente<f[pumt drachmam,terra:: eretica:: dtaehmas quatuor, 19
ealcis viua:: drachmam.Aqua mellis craffitiem faciens inungito, & beta: fo::
lijs adieais ad duos trérve dies,ita adh<Erere fines,deinde abIu.es, (
VT
PILI
NIGRI
FLAVESCANT.
, Floces vini in balnei [ordes mittuntur,& [piffitudinecerati faél:a (ub fomnû
illinuntur, & mane pili flaudèunt. ALI V D' Cyperi folia [ueeo firuthij fru:: 1)
ticis madefcunt.Et diluto vteris.
~VAE
CAPILLVM
REDDVNT CO LORE
AVREVM.
Aluminis,candaraeht,Gngulorû drachmt fex,croci drachma:: dut,thapfi qua
tinél:ores vtuntur,Romani voditherbam robiam,drachmx ocro, eineris li::
xiui drachm t quatuor.Cinis cû thap(o cotufa incoquitur. vbi dimidia por::: 2.0
tio reIiél:a fuerit,humorem exprimito.quo alumen,fandaracham,& crocum '
dilues.Deindevafevitreo condes.Vbi vfus venerit,pilos prius abfier[os illi:::
nito.pofi~ vero combiberint,ablues decoéto fœnugr<Eci, hordei & cumini,
aquz prius tepid<E fuperfulZ,quod [ufficie, ad h<EC [aponis quantum Catis dl:
adijcies. ALI V D. Floces vini vfii vnà cum oleo balanino,pilis oblinuntur. z)
ALI V D. Sapone gallie0 eum aqua in fingulis balneis pili abil:erguntur. '
_
ALI V D
V A L DE
GE N ER 0 S V M.
Rhus rubri fextarius,gallarum Iibra vna S,elydrij vncÏz dua::,herb:E aurum
col~re imitancis(quam Romani robiam vocât)vnci:E dua:,polytryehi faki::
euh duo, abf}rnthij vnus,lupinorum quibus cortex fit detraél:us cyathi duo, 30
aqua:: [extarij [eptem.Omnia in vitreum vas eonieél:a,dies nouem finito co:::
madefeere:quotidie bis rudieuIa agitans.eum vfus exigit,auferes quod Catis
dl.& h~cfpo~gia~ madefaciens~pilos eôfricato,bumeétü[q; eombibere fi:::
nito.vbl ficcau fuermt,[apone cahda aqua [oluto,abluuntur.
~v AE P 1 LOS A LB 0 S F A C 1 V NT.
35
Verbafci candidus Ros combufius aceto mergitur,& in faponem mi[cetur,
ALI V D. Verbafci frué1:us,aluminis,radicularum corticis fin gulorû drach:.
ma. COUtura gIutini quod ex tergoribus boum confit drachmis quatuor
temperantur,
t
'
�LIBER
Ill.
5
DE CAPITIS AFFECTIBVS CVTEM INFESTAN;
TIBVS, FVRFVRIBVS,SEV PORRICINE, QVAE
PITYRIASIS DICITVR.
Cap~III.
tiiii#!~iiiiiiiiiliiiiiiiiii
Vrfures capitis, feu porrigo,qut piryl'iaCis gr~ce dicitur,dl:
5
cum tenues & furfurace::E[quamuléE excapitis,vel etiamre:::
liqui corporis fuperficie re[oluuntur,nul1o vlcel'e relié1:o. Id
autem euenit vitiofo corporis humore, [al[a've pituita, aut
bilio[o & melancholico[anguine caputfubeunte.Itaq; cor::
== pore toto(vt dié1:ü efl:)inanico,filb[criptis facultatibus vte:::
10 ml1r.Cimolia aqua prius macerata bet::E hlCCO mj[cebis illiné[q;, & tantifper
ita permittes,donec inaruerit. Deinde pofrq ablueris,thus ex vino oleo'que
deerieu periiges:die infequéei fraphida agria,hoc dl: herbam pedicularia,ex
oleo inunges. AIL 1 V D. Nieri, fecis concremaCéE,myrobalanorii,Gngulorutll
libra,herb~ pediculari~ libravna femis.vino dilutis capue abf1:ergitur •.Gnauté
15 reliquu corpus prllrieu vexetur,ftccis.Ad hutnidioré vero pityriaGm,muria,
vellupinorii deco é1:o capue abluédum ef1:. hoc enim [ubinde [um expertus.
AD P S y DRA Cl A ETE X AN THE MAT A CAP 1 T 1 s.
P[ydracia exiglla capitis tubercula (unt,p~f1:ulis fimilia,qua1 fumma cuteni
excediit.Exanchemata vero.cutis [unt exulcerationes,fûbrubicund~,& atpe:::
2.0 r~.V crunq; vitinm facultatibus infra pofitis exccricur.Argéce~ tpum<e,* ce::: *A[exader
mecficus.Ar.
ru[;r fingulorum drachméE quatuor, aluminis drachm::E dure, rutre foliorllm gented! fpu~
viridium toeidem.ex ace co myrteoq; oleo Ieuigata cuti illinuntur. ALI V D. nid! aracbm!;
Ruta & alumen cum melle trita,capiti prius ra[o inun guntur.Sin autem cl1~ tres) ceruJ.e
dTllCbmd! 4.
tis àcapite abfcedit , ole a! folia elixa cum melle inducuntllr. ALI V D. Ar:::
2.5 genti[pl1méE, ceruféE fingulorum e vncia! duodecim, fllifuris viui drachm~ e Mefius
eft arac6m.e
oao.ceraco myrteo excipiuntur.
auoaecim.
AD HVLCVSCVLA CAPITIS DENSA
,0
R.VBRA/Q:...VE.
Hrec papillis [unt fimilia ,ex quibus qUéEdam veIuti fanies defluit. Caput
prius nouacuIa raditur , & aqua frigida nitrdq; abfl:el'gicur. Deinde fulfu::
r viuo ex hominis vrina concrito veitor.Vel cretam futoriam,ttû\ow'1lle,iO!v vo
cantGrtci,cum aceto inllngito.
DE
MANANTIBVS CAPITIS VLCERIBVS,
Q..V_AE ACHO~.;
GR AE CE D 1 C V N T V R, E T F A VIS.
Inter capitis vicia,quéE in ,cuEe oboriuntur,vnum efi,ql1od appdlacur Grt~is
Achor,a nontis manantla vlcera, tenuiŒmis cutem foraminibus perforas:
35
c.
per qUéE glutino[a fereur [anies.Simile ipfi malllm fpecie efl:,quo~ à lalli fimi
litudine KHe'op cl Grrecis nominatur.quod magis amplis fora~ml~US cxafpe;::
ratii efi,quibus humor craŒtudiné mellis reterés ficue i~ apm faUls,contine;::
tur.Origo dl: ex nitro[a[allaque pieuita.viél:us ig~cur ~'atlo ex cibis boni fi.lC~
4 0 ci conil:are: omnia acria & [aHà vitari debcnt:prct[ertlm fi inflammationem
bb.iij.
RES
Sic 6a6et
A[exanaer
meaicfls4 .
�P A V LI AE CI NET AE
6
affeaus reGpiac. po!l:qua~ co~pus f~perfluo ~eccncc~ crit Ieuatu~ ,~eraGs
capillis caput fouendum bIS terve dIc, aut etlam f~rlUS~ a~ua cahda,In ~ua
myrtus fit decoaa,vel rubus, vellenticula,vel aman IupInI, vel a(paragl ra:::
dix.~um vero plus faniei emanat,reae illiniitur[alicis folia cum aqua , vel
lenticula. Delinentl1r autem terra cimolia, vel cretica, vel[amia ,yel pom:: S
pholyx,velipodium,vel argenti [puma,vel cadmia,vel.chart~ combufra, vel
edam medicamentum ex charta ficcu,omnia ex aceto Inducutur.Smegma:::
te vero hoc vtendum dl:, [ulfure viuo, & perdicij herb~ ,[aponi[que ~qu~li
pondere.Compolîta h~c [unt,argenti ipum~ drachm~ duodecim, rut~ fo:::
liorum drachm~ oao, herb~ pediculari~ quam ilaphida agriam Gr~ci vo~ 10
cant,drachm~ quatuor, chalcanchi drachm~ du~, Aceto myrteoq; in [ordi:::
um [piilltudinem coaru illinuncur. ALI V D.Sandicis,myrrh~,mannt,Gn:::
gulorum pondo drachma! quatuor, fulfuris ignerp non experti pondo dra:::
chm~ dUa!.ex oIeo veteri inunguntur.
ALIVD
AD ACHORAS.
1)
Q!!i hoc vitio infdl:antur,fiercore argéti,vel molibdena contrita obliniitur.
Rumentes aufert achoras,rhododédri podo triens,ro[arû,fulfuris
viui pondo triens, picis liquida!, & pids arida: vtriu[q; pondo quadrans,ce:::
r~ fclibra; olei myrtei quantii opus eil.in pueris aùré,laéte [oluta illinuntur.
ALI V D.
D E
FIC 1 S.
2.0
Ficus, notninant cruptiones vlcerum modo rotundas,cum duritie quadam rubentes,quas dolor etiam comitaeur.Fit vero hoc mali plurima ex parte in
capite,na(cicur (amen & in rcliquo corpore. Probatur maxime contra hos
alumen fimle,~ris fIos tofrus,& glutinum pari mé[ura euro [quam~ a=ris du:::
plo. Teruncur ex aceco illinunturque. Pr~fians edam remedium eil mena::: 2 S
rum capita combufl:a,elixique bulbi,& cinis ex accro.
A D VER S vs CAP 1 T 1 SET MEN T 1 E. R V P T ION E S,E X.A N THE ...
*
MAT A V 0 C A N T, FIC V M RE FER E N TES, X E RA PHI V M.
Afiàs ara Mi[y?s.
c6mce aug s.
*d~achma vna femis~chalcitidis drachmz du~ femis,fquam~ ~ris,
alum~l~ fiill fing~Iorum drachma.Bene loto hoc aridum impofitû dimitti 30
tUr'I?I~ In[~quentlrur[us pars lauatur,[pongiaque deterlZ idem applicatur.
Decldlt emm ramentum craffiffimum.Ec fi diehus fubfecutis idem fiat,une
cicacrice breui cofanefcit. C~terii medicamen hoc non medioê:riter adh~ret.
A DCA PIT 1 S
P E DIe V L ' 0 S.
Lupinorum in aqua coétorum diluto caput vriliter decergetur , vel herba 3)
pedicularia,vel {andara cha,vel veraq; conrrita ex oico veccri, [cu aceto iIlini:::
tur , \Tel piperis momencum ne exulceret cum oleo , aue ha::dera:: [ucco cum
melle,aut tninium fynopicum cum aceto,aut cedrinus liquor, aut pix liqui:::
da c~m al~_tnine,aut baccarii lauri expreffum,aut oleum raphaninllm . Ego
pedlculana ex aceto oleo'q; trita inul1xi,ac femper quod volui,[uma{fecucus. 40
�LIBER
1
i Î I.
1
DE cA PI TIS DOLO RE,QV EM GRAECI , KE~AAAAfIAN
,
,
V a C A NT.
~
Cap. 1 1 1 r.
Apieis dolor qui Grxcis dicicur I<.EipcxÀcx1\'ylcx, malii dl inter
ea q me corpori accidune grauiillmum,nunc ex Cola corpo
5'
ris ineemperie orieur, nunc ex nimia humorum copia.in:;:
eérim ex veraque caufa:lneerim vero ex primitiua & foris
~111 acci~ence cauCa alia.:~~~~e,.{olis x~~, frigore, ebriecaee,
'" ~ aue lélu.VehemenClffimllgleur ~aplC1s dolores ex faéliuis
quaLtaeibus nafcuneur,& pociillmum calidieate.At ficcieas non xque vehe
10 mentes inducit.Humida qua!ieas fuiipfius reLpeél:u;nuIlum plane dolorem
conciliat,niu caliditati,aut frigori,aut humorum copi~ adiunaa.Icaq; de eo
capitis dolore qui cum febri dl: eo loco explicitum dl:, quo febrium curatio
expolita dhnunc de cxteris dicendum ,dl:.
DE CAP 1 TI S DOL 0 RE E X SOL 1 S AE ST V CON T R ACT o.
15 Qgi ex;:efl:u capite dolene,eorum cutis taél:u calida efl:,& primo fiaeim ma:::
nus i?i~élu aridior apparee: oculi rubene , frigidi foeus , & inunéhones pla:::
cencjlpH{que iuuanel1r.Cteerum curaeio his conueniet,etiam ea,quam dolo~
ri infebribus prxfcripfimus.Si dolorremanet,infrafcriptis vtendumdl: ca:::
tapla{matis.Prodefl:fronù& cemporibus induaus panis ex po{ca, &ro{a::.
2:> ceo.Ineerdu cu amygdaIis,velrofis ficds, aue mollibus, vel méta cui pulegiii
fic adieé1:um, vel panis curn perfici fohjs. fade eeiam ocymum ex aceco & ro:::
faceo trieum,vel ha::dera:: corymbiin aceco elixi,& rofaceo contriti.velferpil:::
Ii ex aqua decoél:o hordeacea farinam mifcere couenic, veI cardamotnû cor:::
ridum lelligatu'mq; aceto & rofaceo:velfermentu CUUl rofaceo,veliridem ad
2.5 dam cU aceto.Sed mucétur cotinue lingula:Nam vetuG:ate fiuntinefficacia ..
l'ASTI LLI AD CAPITIS DOLORÉM EX INTEMPERIE CALIDA.
*
*
Afexaaer
Croci drachmx quinq;,chaldthi drachm:e decé, aluminis e drachma! fe::: Crod ca(cbâ
ti aracbm.e
decim,myrrhéE drachmx fcpcé,omphacij,chaIcieidis,gummi fingulorii dra::: ae
cem •
chma! eres.Vini al1f1:eri quod fufficic. Ex pofca fumuncur • Sin eeiam vigilia: eA(exaacf
ACuminis 30 infdl:ent~aliquid ex {omniferis applicael1r vtiIicer.
fciffl·
DE Ils Q:...VIBVS C,APVT EXFRIGIDA INTEMPERIE INDOLESCIT.
At fi frigus l1ocuit,contraria,ijs qui ex {olis "O:u dolent,affeétos :ligna cdl:an:;:
tur.Etenim facies ipforum concidie,fed colorem decoremq; amilit. It1em
frigidis nec gaudent, nec iUl1antur . Verum horum agnitionem eum viél:us
35' ratio, eum rcliqua concurrel1tia firmabunt. Inunétiones igieur adhibend;;e
ex oleo rucaceo,laurino,vel irino,vel nardino,vel etiam opoballàmo, prxfer
tim li excremencicij humores fuerintcraffiores vi[cofi<]? Frans alltem tum
hoc liquore,tum 9s medicamentis debet i11ini, ql1X ex p~pere, ~ eup~orbio
prxparantur . Vmu~ ulbcilius propinandu~: c~rpons m~tlO adhlbe.nda
40 dl:. Item balnel1LU cahdum prodefl: : ineerim a radlcllla vOmltus. In qUlbu9
bb.iiij.
no
�s
P A V LI AE CI NET AE
autem qualitas citra humorum copiam,perfifl:at, hoc vtendutn dl: medica;
mine.Piperis albi,crocomagmatis,ungulorû drachmz du~,euph~r?ij recé,
tis drachmz oao S,frercoris coliihini drachma vna S,aceu acernml quan~
tum (atis dè.Illinitur pars Iaborans,fed prius infricata vt concalefcat.
'
SI BILIOSVS HVMOR
DOLOREM INVEX:ERIT.
S
Notz horum perumiles ijs,quos ob folis zaii dolor af~igit.Sed maior ip~s
rofio accedit, & faciei pallor. interim etia os inamar~fclt. P,o~ro affe~us hIC
2.!tatibus vigentibus,& temperaturis calidioribus,VltéE folhcltx,& bilem fl~::
uam coaceruatibus folet accidere. OE,amobrem balneum temperatum hIS,
inuncriones,aquz potus,& vniuer(a viéhrs ratio humidior,boniép (ucci.vti~ 10
lis Bilio[us humor abCynthij diluto, vacuabitur . Vel aloe ,aut ipfa plCra,
id eil: amaro antidoto,per fc,aut eum modiea fcammonia,auc catapotijs quç
aloc coil:at.Inungéda frons,aut crocco pafrillo,aut trigono,auc quoda fimili.
ea.
SI
CAPVT CONSORTII
LEGE
INDOLESCAT.
Si caput confortij lege afficiatur quod ei cum toto eG- corpore,cnra adhibé::: 1)
da, quomodo concra incemperiem, fuperantémque materiam pugnemus. '
Si copia quidem premit & maxime in venis, fan guis mittcndus efl::Sin au~
tem magis qualicas vrgeat,purganti vtendum medicamine. ~ôd fi parti:::
cula laborance aliqua limul condolefcat,veluti iodnore,aut vétriculo,aud1:o~
macho,his fuccurrendum el1:.Vbi calida afficitintemperies,panis ex aquofo 2.0
vino exhibecur,veI edam ex chôdro forbitiunculz.Extrinfecus vincit fuper fundere,quz modice refrigerent,virefque confirment,ficut ame prius corn:::
prehenfum dl:. Adi gIutinofi craŒque humoris in fromacho intàrai,capi~
tis dolorem concitent , hos quoq; amoliemur poru oxymelitis, eum {impli~
cis,tum Iuliani. Infupcr medicamentis ex hyfiopo & origano , & his adhuc 25
calidioribus magifque incidentibus. lam vomitus à radicula vtilis,fomen:::
raque calidiora,& cataplafmata reé1:e admouencur.
D E CAP 1 TI S DOL 0 R E E X VIN o.
Si vinum ad~uc in~oétum\ in fro~acho flué1:uet, tepentis aqu;e potu vome~
re. dolent~m mbebls . ~o~ fi etlam pofl: concoéhonem caput indoleat, re::: 30
fngerantlbus , repellc:ntlbufque vtemur ,qualc dl: ro[aceum priuatim fum:::
ptum,& cum a~eto,vel hederz fncco, vel braillez. QEin & ipfa brafficx fo:::
lia in aquam ca~Idam demer[a,& capiti circundata ligara'î' naturaliter ebrie
tatem arcent.e1Ufdem decoél:z eCus in id efficax dl:.ltem lenticula bos adiu:::
uat, pociffimumque ventriculo humidiore pr;editos . Adh;ec alica, malico::: 3S
rium,& mala ipfa,pira'que,tum aquz potio, vciliter affilmlmtur.
DE CAPITIS
DOLORE EX:
lCTV.
QEi e~ iQu capitis dolorem conceperunc,ijs , niu [umma cute percuffi unt;
fa~gUlS fiati~ emitcendus dl:,& fotus alij atq; alij capici funt applicandi, la:::
nlS oleo dulcllmbutis ip[um operiecur.Vino ciboq; pleniorÏ, przCcrcim fi fe 40
1
�ttBER
1t t.
bris adefl:,;rgros eoèrcere expedie.Et cota curado eeu ad nèruoÎarmh parti::
um-inflammationem & pr~cipue melnbranarum cerebri quas meningas
appellant,adaptabitùr.Si vero & vulnus faé1:um fueric, huic quoque decen::,
. termedebimur.
.
5
MAL A G M A ADe E P HAL A L GIA M.
Cerz drachm~ feptem, a.!TIygdalini olei vnci~ Eres ,eerebint!lina: drachma:
oélo,zruginis rar~, cimoliz, chalcitidis fingulorum drachmz quatuor,pu::
micis drachmz cres,~ris vili,[quam:e fromomatis fingulorû drachm~ du~o
Si videtur paulo elfe durius,amygdalino emolliendum.
16
D.E CEPHALAEA, ET HEMICRANIA.
Cap.V.
T erq; hic affeélus,fiabilis ae permanens eapitis dolor ell:~
qui firepicu,clamoribus, claritatelucis j vini potu, & im::
plécibus caput odoribus exdddèit exaeuiu.irq;.Ae alijs
cotii feriri capnt in hoc dolore, alijs alcerâ ipfius partern
15
diitaxae excruciari videeur, guos etiam hemicranicos no
minane.Q!!ibus lànè incra caIuariam malum confifric,ijs
dolor ad oeuloru radices porrigitur:quibus excra dl:,eirca ip[am ealuariam
indolefcunt. QEapropter doIores cum grauitate molefii, plenitudinem te~,
~ fia~eur .cum erofione infefrantes,vel humorum, vel vaporum acrimoniam:
~o qUI cum pulfibus obueniune,inflammacionem:qui cum tencione,.fi quidem
grauitas & puIfus non adlic,ipiritus tenuis, & Batulenti redundantiam in::
nuit.fi cum p.u!fu,membranofre pareis inRammaeionem:cum grauitatc,hu::
1l1orumquiintramembranas (ereceperint,copiam,Aefi putriclus etiam hu
mor ,calidior euaferit,iam cum febri ftmu~ caput dolicat.febriunt auté om;::
2. 5 nino,& quibus inflammacio dolorem paric.QEû igitur corpus toeum rue;::
ds cequabiIiteromnibus redundat,quod plechoricum dicicur,venam [eeare
fi vires patiancur)& actioribus vti clyfierijs conuenit.Inde fi adhuc [an guis
videcur exuberare,etiam valè narium adaperto,guantum Catis elfe videtur,
detrahes.Mox hi~ra acris exhibéda,deinde picuiez edJ1éhonibus, apophIe:::
30 gmati[mos vocant,vtendum d1:,tum ijs qUa! per I).ares vacuant,~êélvCl: Gnrcis
dicuntur. Eiufmodi efr datetij [ueeus , eum laéte infu[us , vel etiam aridunt
eIaterium in(piratum.ûlccU[q; cydamini & porri. Hzcqu:r fequuntùr, [unt
compoGta. Medicamentii quod naribus·inditurad, veceres cephalzas,lipr:
pitudines & .morbos comiciales. N igellz pondo drachm;r oélo, falis a~;::
35 moniaci,elaterij,fingulorum podo drachm::e quatuor.Tuli[él,oleo[ycÎonlo,
veI irino,vel cyprino exceptâ, ve ~erati fiat [pifficudo,naribus dernictuntur.
MI? Dl CAM E NT V M Q.. v 0 DPI T V} TA M E X T RA HI T) N A~
RIB V SIN SPI RAT V .M.
.
Cydamini fieci dcnarij oé1o,* nicri tubri denarij quatuor. Smauté in vicem
'40
...1
'1'(
G r
l"
altnJfJ
acfijcit iridts
nitri elaterium indideris,magis proficiec. Tricuaccurate calatno fcriptorio d'etJ~rias d'H~
,Id
�P A V LI AE GIN E 1'AE.
10
naribus infpirabitur '. Porrd ep.ithemaca quo~u~ cap.ici vtilitér appticantur.
Icem inunétiones,vbl morbus lU vecufraccm InCJdenc.
EPI THE M A ADe E P HAL AE A M.
V nguenti irin~, peucedani, cafi:orei fingulorum drachma '. b~ccarum laurÏ
Gafen ,a drachma! du:e,7f ruta: Cummitatum drachmz quatuor .ExcIpltur ceraro ro:: 5
gtli Jeminü, faceo, rà[o~ capici,toti ipfi imponitur ~ Mulier ~uxda in H~micra~icis h~c .
rcifarH Jicca~
etiam quod fequitur epichemace v[a,mlrandum lU modum mclarlllt. Rad1:::
rum ringuro~
ru dracbm.e cem cucu mis fyluefi:rjs viridem minutinl conci[am;abfynchü.imq; cum hy:::
au~)rut.e.
drelzo incoquebat:dum intabcfceréc.Ac hydrelzo calente mediocricer par:;;.
tem affèé1:am irrorabat,radicé vero,& abfynchium,in puluerem catrita ob":: 10
linebat.Atque hoc [010 medicamine,hemicranicos,id dl: aItera capitis parte
.
dolentes,& cum febre,& fine ip[a,curauit.At fi malum maxime increuerit,
vt dolorem ferre nequeant,vtitor medicamentis etiam quç lenire po{funt,&
.
noxia euocare,quale dl: quod fequitur.
*
9
~
V N;G VEN T V MAD CEP HAL A:E A M.
T
1.1
,
Liquot'is l'eucedani drachmz fedecim, Iathry'ma:: papaueris, aniG , alterci
quod hyofciamû Grzci vocanc,croci,myrrhx,fcamoni~,{in gulorû drachmfè
clux.Aceto excepta in pafrillos cogûtur.Cû v[us poftulat,ex aceto vel po[ca
illinuntur ijs, quibus hum ores eram, velipiritus flatulentus dolor~m fc:eit.
Iam dropa x & linapi{mus ijfdem benefacit.Item paftillus-ex thapfih,pr'tter::: 2.Q
ca rnedicamen ex atramenco fcriptorio mirificè eidem ca f~ medetur ,quo -in his eo modo vcédum eft, fieut in opere de compoutis docebitur .~in Sc
jlludmirabiIem in modum ad hemicranicos excra{fo giutino[oCp hun"lore
dolefc.entes efficax dl:.Euphorbij porcia vna curn pari cafrorei modo aqua
ex~epta au:~cul<E dem.i~titur qua parte indole[cit,inde balneum adeundum, 2.5
vbl paululu Immoratllp[um a{fument,& con[ueto more lauabuDr. Sic qui::
dem e~pertum ~fr,~erum 1?-0n alienu~ ab~urdumque .fuer~t,& oleo ip(a ex:::
cepta,ln au rem mfrIllare.02!od medlcame ad coxendlces mfcribitur, etiam
10ngo capitis affeé1:u laborantes,& hemicranicos ex toto per[anat.
.
AD HEM 1 C RA NIA M
V ETE REM.
.
30
Seordi; drachm~ quatuor, cerzdrachmzdùx,axungiéE veteris drachma: ..
dux, cantharidum drachmeE du<e.Ve[peri illitum finito per noétcm adh~re::; (
re.Mane rupta papula,perliquido medicamine,'7mvu'ffoV appellat,ei medebe::;
heris.A LI V D.Baccarum Jauri quibus cortex fit ablatus,rutz folioruru,Gn::
gulorum denarij duo,finapios denarius.Aqua dilutum oblinito.At ijs qui
frigori patuerunc,veiliffimum dl: i~fta [cripcum medicamétum Vt plero[q; 35
fClllelante balineas illitum, confeilim affecru liberaret & ~ lauacro ( qui an:::
tealaborabant)in totum fanitati prifiinxrefricuerentur.Oleifabini pondo,
cerce quadrans,euphorbij vncia.Hoc dimidit froncis parti,nempe qua tem,
porum mufculus habetur,deIini debec.Q.!!i vero frigoris iniurianl non fen~ 40
�LIBER
III.
il
~erunt',ijs gaII.r, & erocomagniatis parem portionem cum vino detritam
mungu:o.Sed qui ex ~alidis vaporibus,vel fuccis capite dolitant,ijs medica:::
men ca qUa! euphorblo confranc,non applicabis.
A pOP H L E G MAT 1 S M VS, 1 DES T M E DIe A M,E ~ T
5
V M PIT V 1..
T A M P E ROS P V R GAN seo N T R ACE P HAL A E A M.
*
*
Sinapeos contrici & expreffi, aceei,mellis,fingulorum vnci.e quatuorde::: Fortécfrâ
cim,herb.e pediculari.e drachmz quaeuor,pyrechri rantundem. T unfa, cri::: chm!: ~uat" ..
~ mllcetur,
'r.-& 111
' 10
rI e garganzan
' da d-acur. P orro'fi10bb'l'
1:
humo::: on{e"m.
b tataq3
llollim
rem,auc quandam inremperiem orta Cepha~.ea diutius prorogeeur,eorum
10 VfilS vem~c qu.e in capiee de cephalalgia comprehenfa funt.Si ne fic quidem
dolor fimeur ,neq; cucurbitulis, neque hirudinibus adhibitis, fed humores
per arterias difrribuei [ubfifrant morenturq; indidem,non ab[urdum fuerit
& arteriam paft autes incidere . Porco humidioribus , etiam balineée natu~
raIes reéèe adhibencur.
15
DE PHRENITIDE.
Cap.VI.
Hrenicis ,membranarum cerebri,quas méningas appel:::
Lanr, inB~mmatio dl: ,fic vt ip[um quoq; eerebrum eâdem
modo confliél:ecur, modd calore à natura remoeo .efruet.
Caufa morbi dt, vel fanguis fuperans, vel bi!io[us humor:
20 II!!:~
nonnunquam & fla,ua bilis p~r~ll:a,adeo ve i? ~igra~ de::
~
~~ generauerit,quée celanl gramffimam phremudem cO,tra::
hit.A1iquando cerebrum lïncipitis con[orcio dolens,ex nerllis qui in ip[um
fPargûtur vitillttl concipit,idque in ardentiillmarum febrillm vigore. Por:::
rà qUéeil:omachi confen[u gignitur mentis perturbatio, phrenitis non eil:;
25 Ced hoc Colû,puta deliriû.Propria phrenicidis cornes dl: plurima parte [am:::
nus difficilis:interdumquoque fomnus curbulentus accedit, vtcon[urganc
~gri, extlianc , & furibunde vociferent. Qgibus fanguineus humor morbu
fecic,cum ri[u ij infanillnr.QEibus Baua bilis,ferociter,quemadmodum qui~
bus acra vitium contraxir,cam immanicer [a!uiûc vt coerceri nequeant,om::::
30 niumquée dicune,faciuntve,obliuifcuntur.Oculos habcnt cruentos, ac [éepe '
perfricant:interim aridos,interirn Iachrymantes,vel vt craillor pituita inna::
tet.Lingua eil: aipera,fanguis enaribus deil:illat:floccos feil:udCque coIliguc,
febri per toeum mor bi decurCum acuta coficiuntur:vt quç in alto malignius
delitefcat.PuIfus çdunt exiguos,Ianguidos,& quadantenus duros.RdÈirac
35 magnum,& raro,cum cerebri affeaus per Ce excruciat. At li phre~icis.fe~ti
tran[uer1i,quod Gr.eci phrenas vocant,cofortio concieetur, &. re~lratlO ln::
a:ql1a1is eil:,& pr.ecordia [urfum conuelluntur, & muIco caIore arâent: Geue
ijs qui ex cerebri vitio infaniunt,frons incalefcit, &. [ubcruenta e~, venarum
~ puluini curgcfcunt·OEddfi humor picuico[us Ge ~emperatus blho[o,ve mi:::r
40 xeatn habet originem,ita nomine compoGco Vigilas coma vocatur" In vni==
•
�l'AVLI AECINETAE.
uerfum enirri fucco [uperante bilio[o) vigil efficitur phrenitis. Contd pitui:::
to[o pra!fl:antiore,grauioris modo fomni,quem Ké:îfœ Gr~ci dicunt) fopiun::: tur.Atque hoc malum antiquiores Galeno medici,Catochon vocauerunt.
C v RAT 1 0 P H R ENI T 1 DIS • .
Q!!àd fi vires ~gti patiantur,fanguis protinus ecubito ~nitti debet, & c~:: 5
piollor.Atfidefipiens manumnon porrigat,autfi porngat,~etus Utfecu:::
dum vacuàtionem,fanguinis profluuij,dum ma_n~lm a!ger~lblOdeob ~en:::
tis turbationem iaétitet, reél:a in fronte vena dIUlfa, vha VIce quod fatIs dl:
auferemus.item dyfierijs vtemur,& en~matis ex hydrel~?, vel ~ofaceo cut;t
l'ti[an~ cremore.Si vigili~vrgent,rofaceum, veloxyrhodmum m caputda::: 10
dum efr.Aliquando calida ip[um aqua fouendun:: & medicamétum ex pa:::
pauere: exhibebitur,?ifi vi~tus imbecilla prohibeat.Et alia qu'2 ad fom~unl
conciliandum fupenus fcnpta [unt hue tran{feremus.Decumbat~ger 11110
co,tum Iumine,tum temperie moderato: & varijs quibu[dam piél:uris libe:::
rO,nam ha:c deterrent.Q!!o amici quidam gratiffimi ingredientur,& corn::: 15
modum incident,qui nunc blande ~grotum aIIoquantur, nûc acerbius cor:::
ripiant.Cibus primum dl:o aqua mul[a,deinde pti[an~ cremor ,& [orbitio:::
nes ex chondro cû quadam dulci potione,verbi caufà,ex melle,vel hydroro:::
fatb,ve1rhodome1ite,ve1 diluto hydromelite. Na vinofum hydromel, quod
in paruis vafculis exCibyra apporcatur,repudiandû,vt quod grauiores vi::: 2.0
no noxas in talibus excÏtet,& maxime in capitis affeél:ibus, idq; ante con co::: '
étioné.Panis quoq; aqua lotus reéèè exhibetur,intubi,Iaéèl1cce e1ixce. Si muI:::
tus feruor coficiat,etiam cruda ha:c dantur .Item cucumeris medulla, pepo:::
nis,dorycnij,& {imilium.Aquct frigidct potu coercendi [unt, potiffimum fi
feptû tran[uer{i,lm con[orcij lege malo dedi{1è originem deprehenderimus. 2.5
~od fi vrina ipfis , vt con[entaneum dl:, delirij vicio cohibeatur, calentis
hydrela:i imbre & pubem & veficam fouebimus.deinde digitis manus,lo:::
co innixj~ ad red~endllm vrinam. incitabimus: Reliquum corpus ipfis de:::
c~mbentlbus cahdo oleo perungl debet. Etel1lm in quitte, quoad eius fieri
beet contineri,u diuites fuerint,à famulis , fin pauperes , vinculis conuenit. 30
Nam inordinata modo vires conueIlit.Iam vero alia etiam de cau[a pedes, . prius foti.deligaturis confl:ringi,mamiq; contreétari debenc,nempe quo hu
mores deor[um reudlantur.Porro fi longior affeé1:l1s, & contumax fuerit,
ab ijs qU t fiuporemmembris accerfunt,abfi:inendum:ea vero qu~ digeren:::
difacultacem,obtinent,capids perfufionibus mifcenda,fcûicettnét~ ftlccUS, 35
'Vel[erpilIi,veIcalaminthf,vel rut~.Tu ijs quoq; veendumqure naribus in:::
f~r~lntur.A feptimo die fi vifcera [entiat inflammationein,cataplafmatis ex
hni [ernine.& hordeacea farina cu hydrel~o leniemus.Deinde cucurbitulas
leue~, aut c~m fcarificatione,tum his ipfis,tum occipitio & [pin'ê accomo:::
dablmus'.Sl corpus [qualidum perufiumq; elfe conieé1:uraueris,febrifq; ad~ 40
1
•
�LIBER
lIt.
1j
fit,etiam balneis vtendum aqu;e potabilis,& vnél:ione liberaliore. Vinû te~
-nue & dilutû, quod oÀ,)'oCPcieopappellanc, viribus recolligédis propinabimus;
nullam inde mentis alienationem-,vt dl: verifimileJucuram [uq,icantes.Aut
enim nulla fic,cumJl:atus morbi ell::auc certe fi fit,ex faciü [ubIidet.Ctcerum
s vbi morbus fe remiferic,gdl:acione corporis vti exp edit, & congrua virium
recreatione.Sed ita phreniticifefe recolligent,vt ebrietatcm,otiumJciborum
corruptiones,& in primis [olis ;e{l:um caueant.
DE l NFLAM MATI 0 NE CER EB RI.
Cap.V II..
'~i;ERErebrum inflammacione Iaborans,[;epe itaincumefcit,vc
10 Il
capicis [uturz difrendantur.Dolor comitatur maximus,
&; diucurnus, vehemens ex replctione cibi failidium, ru~
bor in facie multus cum tumote molli:oculi fiunt pro ter:::
ui,capuc inturgefcit.~i hoc malo implicici[unt,fàngui::
~~~~lP'Alnem ex cubico mittere, item ex naribus ,& vaas linguéC
15 fubditis debenc . Porro ad inflammation es tum reiperfiones, cum cataplaG
mataJqu;e humeél:are &mollire funt idonea,capiti reaeinducuncur,
DE ER YS 1 PEL A TE CE R E B R 1.
Cap. VII 1.
Ccidit quoq; eryfipelas cerebro, quo laborans ha!c patitur:capite
•
dolet vniuerfo ,adeo ve flammis id vri putee. facies frigida dt, &
~o
fubpallida,os aridunl. ~are i~ tanco ~ffcél:u ~n guis de~rahend~s
eil:,& potiillmum ex venis [ub lingua fiels. Refngeranna conuemunt: qw:::
bus in alijs quoque eryfipelatis vtimur.
DE LE THARGO.
Cap.IX.
Ethargusitidem,cun1 ratiocina.tricis animéE noxa fit ali::
25
qua,locum eûdem quenl phrenitis,nempe cercbrû, OCClI='
pat:origo vero mali,contraria dl:.N am ex pituita,qlléE fri
gore nimio & humiditate cerebrum imbllcrit, contrahi:=
cur.Lethargicos comitaturfebrislenta,no impenfe acris
t!!!!!!!!!!~~!!!!!!1~ commouénfq;,cl1m profunda animi in fomnunl delatio~
30 ne.Plll[llS his magni,rariép [unt,& turbulenti.Refeiratio nimis rara & im-:
becillis.Marcdrq; & prope inexpugnabili.-imctflirndi neceffitas.Vix,quo..
cunq; modo interpellentur,re[pondent.Omnium veluti amentes obliuifcu~
tur.üfcicanc crjoro,& hiante ore aliquandiu perfifrunt, tanquam claudere
id obli~.DeijclUnt per aluum magna ex parte,liquidiora.N onnull~s contr~
35 venter marefcit.Vrinamreddunt iumentisfimuem. QEidam ex elS cremI:::
[cunt , & fudoribus vndiquaque nladent.Huic affeaui reCpondet Caros ex
eadem materie proficifcés:[edhoc difcriminevariat.febris Carum prtcedit,
eaép vehementior.Lethargii. [ubfequitur ignauior .It~m ,Carus aliquot alijs
affeél:ibus fuperuenit, febrium, exempli gratia,accdIlombus, comitialibus:
40 cerebri compreffionibus,ffiodo caluaria confraéta modo obl~[a membrana
fll
•
�PAVLI AEGt NET AE.
14
qu~ priorem cerebri vétriculum contegit ,ftHVIÏ'/'OCPUAAKCl( Gra:ci nominat.Le~
thargus autem peculiarem eau[am obunet.
C V RAT 1 0
.
LET H A R G 1.
Vires fi per~ittunt,etiam hic vena fe~ari debet.Sin minus,dyfl:erijs acribus '
aluum ducemus.Aeger decumbet in domo [patio[a,mediocriter lucida.Ca S ,
put eius oleo perfundi oportet,cui etiam c:ft:oreurn fit ad.ieau~ . ~ onn~i
in vieem olei oxyrhodino eum cafl:oreo veueur.Robur hme Capitl calorem:::
que fimul aecedèntes.Reliquum vero corpus,& pra:eipue extrema,oleo im:::
pIeta veterieum nitro tofro, vel pyrethro,vel pipere,ve1eoeco gnidio ex ter:::
gunt.Licet & cerato quod his ) & cafroreo [unul confret,vti . P orro naribus 10
admouentur thyrnum ex aceto concricum,aut origanum,aut pulegium.Os
vngitur,& palatica::lumdecritofinapi, curn mdlIs lnomenco. Conarique
oponet pituitam indidemaffixam dlgitis eijcere.Si admittantur,etiam apa
phlegmaci[mi vfus erit ex axymelite curn hyifopo , aut pulegio , aut origa:::
nO,aut ipfo,quoq; {inapi.Porui exhibebitur aliquid ex ijs qua: cico tranCeut, IS
pra:fertim dlafpolitum cochlearij menfura curn pofca. In ijs qui cremore co '
cutiuntur diucurno, cail:orei quoq; [crupulos duos, tre'[v e dabimus . Si hu:::
moris ineil: copia,nihilque aliud prohibeat,fcamoni~ fcrupulurn,cafroreo tS
peratum.At fi his affeéèus non dlfcutitur,caput radel1dum, deinde fouendii
eD: fale,milio,& limilibus per (acculos adhibicis,Adha:c finapiCmis vti ~n ca 2.0
pite prodefr,cum ijs quce per fl:ernutamenca euocantur.Pofrea cucurbitulas
occipitio agglutinare:partim leues cum muIta flamma, partim cu~ [carin:::
catione.Pr~cerea ad nacur~ excretiones frequécer [ollicitare oponebic, tum
inieéhonibus eurn ijs quç vrinarn mouét.Pubem oleo rutaceo,auc fycionio,
cui fit adieaum cafl:orei paululü,a[pergere. larn vero vt deglutiant crebrius 2.$
adrnoncbimus ex calidaaqua dulcé quandam potionem,pr~fertim exrnelle '
con~e[tam,bombylio ori infrilhices . ~dd fi mediam intefret regionem ce::.
rebri inflammacio,huic itidem medeblmur filperfufionibus & cataplaCma=:
tis.~aribus finapia~eto cricum, vel cafl:oreum vftum admouereprofueric.
Ahmentum dl:o cremor ptifan~, vel auence )vcl alicce curn oxyrndite,vel [a~ 3,0
libus,vel pulegio:nunc,quotidie:nûc vno die incerpofico. A cibo, vinci ri de::: ~
bent:[umrna diu cedere opor~et)cruraq; pungere:nonnunquam pilos etiam
in ipfis vehemencius euellere conniti, quo excitentur . lam fcrnora & crura
exulcerata [ubinde pr~~unt.C~terurn vhi morbus inclinare inceperit,gefra:::
tio fi:acim continua VtIIrs dl:,& balneum.Viélus qui vires'recolligac)recree'~ 3$
que,decenter adhibendus.
'
DE CATOCHO,AVT VIGILI COMA TE.
Cap.X.
V ius morbi caufam, vbi de phrenitide fermo eft habitus, fum us
1\
lJ]I
1
cornplcxi.nOCt,vt [ummatim dicam,communes quodamodo funt ,
phrenitidis &. lechargi.Sed pro matcr~a abundante variant,pecu:: 40
�LI.BEIt
lIt.
1j
Iiares autém hx.Inuadit hoc mali hominem [upinutn,-~xporteaJm'F,cllius
alicis facies Cubcumdèic,& modLce lechargicorum modp lilJec:alias rubdèic:
& Cuperior gena CurCum con'Uelli videtur, ac excedere vt ne conniuere quidé
<Eger queat:refpiratio nillla apparec,fed quaG. emortuus decumbit.pulfus dl:
$ exiguus, lan guidus , & creberrimus •V rina & aluus nihiI,aut cetce parum
reddunc . ~i meliufcule habenc ,nec cam graui premuntur affeétll ,liquo:::
t:em aliquem infu[um deglueiune:qui vero malo viél:i[unt,ad nares regurgi:::
tant. Icaque picuita bilem [uperanre affeétos lechargicis difcernimus, eo 5P
neq; facies cumefcit,peq; liuida eil,licut lethargicis . prxterea qudd paulatim
10 eria leu,ieer deCudane.In ijs periculii maius efr,quibus peruigiIium addl: con
tinens,vrinx,non reCpondent, difficilis inCpiratio intenditur, [udores eru~
pune, & ad nares potus re[orbetur. Acu mulier hoc laboràrevitiocœperit,
ab ea qg.x vuIllx firanguIatu corripieur,hac nota difcernes, CJ! naturaliter ia::
cere videacur,& inclamantes percipiat,exciteeur,rur[u[q; [omno graui Copia
15 tur.Interim dicunt etiam prillatim diuer[umq; àvigili comate catochon fie:::
ri,cum fimplicem non mixtam habebit cau(am~nimirum frigidiorem uccic:;>
re'mq; maeeriam,qux po!l:eriore cerebri ventriculo repleeo malum hoc exci
taric.Q.!:!o qui corripitur repéte,in illo permanee habieu, quo correptus dl:,
fl:ans fcJ1icec, vel fedells,dau{is oeulis, aue retpiciens. Q!!am ob eauGm and::
10 q uiores Grzci hoc detencos morbo,eacoehos veI cacoehomenos quaG dicas
occupatos deprehen[o[q; nominauèrunt:recentiores affeél:um feminin<? ge:::
nere catochen & cacalepiîn veluti detentionem &: deprehenlionem.Curario
prxdiéhs dl: fimiIis, [ed ea qux filperueniunt, diuerfam pofruIant animad:s:
ueruonem.
2. 5
C V RAT 1 0 C A TOC H 1.
..
Huic quoque malo fanguinis miffione [uccurrieur, prx[ertim in quibus fat:
cies rllbekit,modo vires [uadeant:aue dyf1:eres inijciendi parcim qui pitui::
cam polleneem eliciant, partim qui bilem abundantem Ienianc . pari modo
\
aliornm quoque prxudiorllm ratio vtilis eil. SimiIite,.xgros·nutrire con~
30 fert,interim dieblls IÎngulis,interim vno interpoueo. Porra affeél:us admo=,
dum periculo(us efl:,{i ant vié1:u,aut potu erretur .Q!!1bus vomere ex vfu dl,
ij fratim ad id cogendi Cunc,ac ore ventricuIi fubmiifo cura adhibenda ne al
nus irritecur ,ac vi[cera reCperuonibus ex cumino,aut ruta foueaneur . Q!!i
ex ebrietatevicium conceperunc,crapula di{foIllta, humidiore cibo tra~a~::
35 di limt,quaIis dl: pti[anx cremor. Prxcerea caput in,unétionibus contlUms
perfundetur,per x!l:atem frigidis,per hyemem egelidis. Sincquaquam cr~:::
pula CoIuieur, neque ad Cobriecatem rcdirlls dl:, taquam deploratz valetudl~
nis hominem vitare oponce.
a
�P A V Li AB C I NET AB.
DE MEMORIAE IACTVRA, ET RATIOCI=NAT ION l S, 1 TE M DES 0 PO RE, ET F ~
TVIT AT E'.
Cap.X 1.
Emori~ iaél:ura partim per fe~partim ètiam eUm quadam ratio~
•
cinationislahe accidit:quéadmodum & mentis feu ratiocinandi 1
facultatis noxa priuatim prius incipit. deinde memoriz iall:u~
ra infequitur.Veru cu vtraq; pars, me~s inqua & memori~ male ~erit affe:s
éta,tllnc fatuitas feu fl:ultitia,qu~ Grçcls moroGs appellatur, ohontur.caufa
malorii efl:,noua intemperies,qil~ parces illas pertmaciter obGdec. QE.dd fi
humida Colum fuerit,memori~ & ratiocinationis vitium cteabit,torpore[cp l~
quos Grzci voee6'l'H'r~çVocant,& ln fomnum longas profundafq; delationes.
St vero humori frigiditas etiam accdferit,fopores & lethargos. Eode'mque
modo fi fo1a fuetit Gccitas,vigilias tantum inducit.At fi calor acce{ferit ficci::
tati,deli'ria,& phrenicidas mouebie.Porro in cern peries hç nonunquam oh:::
ueniunt hum oribus : nonnunquàtn cerebri ventnculis , vel ipfius vafis: vel IS
vtiq; humiditati ,in[pat[~, vel ipfimet cerebri torpori; vd eciam ternporum
muftulis cali modo vitiacili.At fi humores cum ip1is fine mixci, fimilé quoq;
morbû experientur: verum limplex , an compotica fit intemperies;efficiens
ex tpecie excrementorum condifc~s.~od enim memori~ & ratiocinatio:::
nis iaétura, frigiditatis [oboles exifiac , cornpertum habemus. Humiditati 2.0
\"ero,an ficcitati iunél:a fit, ex recrementis, œgri habitu, cemperat~ra,vi~~s
ratione,anni tempore,& loco deprehendemus.
CVRATIO.
Si frigida male habuerit intemperic:s,calefacere, fi humiditati iûél:a ut,etiam
exiccare oportet. rur[us fi mixea cû ficcieate ,humeél:are fimul & calefacere. 2.)
Pari modo eciam in calida intemperie refrigerare conenir. fi liccicas accdfe:::
rit,pariter humeaa~e:fi hnmiditas,refrigerare limul& uccare.In quihusfan
gUlnem deprehendls ahundantem,venamaperire, vel c1y!1:erijs acrihus vti
confilium efl:. Deinge etiam hiera amara, & apophlegmatiGnis.Item inun:::
Etiones capiti [unt inducendz ex oleo, cui adleéta fint qUa! refrigerant exic::: ~~
cantque,ro[~ dico,myrti,iuncus,alia'que fimilia. Ad h~c totius corporis [0:::
Iicituâo h,abéda dl:.~dd fi ~fi:u,& l,ailltudine orta fuerit incempeties,caput
oxyrhodmo perfundedum,tum relIqua curandi ratione frigida humeébiq;
vti conuenit. Inter ca:tera·& cibo & pocu Gmili. ~od fi Caros fatuitati, vel
obliuioni accedat:hu~c etiam [u~cu~rendum ~~,vt In lethargicis prius corn:: 3~
prehendimus,vbl & Ip[orum dlfcnmen exphcltum cft.
D EVE RTL GIN 1 B V S.
Cap. XII.'
ErtiginUm affeéèus nafcicur cu frigidus, glutinoftifq; humor cerc:::
br~tn occupat. Vndeleui oecaGone protillUs etiam concidunt.ve:::
m
lut! quando aliqua drcûagi excrin{ecus atpexerinc, vt rotas, tur::: 4 0
'
�'LIBER
5
10
. ~5
%.0
' 25
,0
-~5
40
III.
biné[ve,aut quado etiam ipG circuaguntur. Interim vbi capite incaIefcunt
humoribus in co commotis, vel edam fPiricu : interim priori bus cerebri
ventriculis,caluari~ confraél:~ perfora cu preffis,in qllibus etiam vehemétes
oboriuntur crllciatus.pra=cedit auté pr imarium capitis affeétum vehemés
dolo.t:,torpor)& aurium [onitus. quidam olfaél:u l~duncur,nonnl1I1i gllfiu.
~ibl1s autem ventriculi oris con[ortil1m rolioné fiomachi,quam cardio:::
gmon Gr~ci appeIlanc,accerlic,etiam nau[ea fuperuenit.
cv RAT l o.
Vercigino[os in acceffione quidcm medicamentis qme odore mouent,exci·;
tare conuenit.item friél:ionibus,& id genus alijs.Vbimorbus coquieric,eius
difcuciendi gracia [an guis primum mittédus dl:. deinde purgatio ex hiera
prcefl:ada.Incerpofitis die bus acri dyflere ex cétaurèi,vel cucurbit'ifyluefl:ris
âecoél:o vcendfi ef[. Seciidum huiuiinodi vacuationes caput ip[um cucurbic::
tulis ad occipicium cum !èarificacione lancinari debec, mox apophlegmac~
[mi,id dl: medicamcnca qUle piruitam per os eliciant affumi,& i1:ernutatné:::
ta moueri.At quos capù:is calor,auriu'mque [onitus male habec,ceuyapori:::
bus calidioribus per arcerias [ur[um elatis , etiam arteria= [eaio recro aures
ijs adhibel1da efl::vç in parte chirurgica [umus diéturi.
,
.
DE MOR Boe 0 MIT l A LI.
Cap.X l Ir.
morbUS comitialis, cum cocius cOl'poris fit conuu111o ,lèd ica Vt
. principis anim~ fl1néhonum nàxa comitetur, partim in ipfo cere
.~_SlIbro,parcimin vniuerlis huius ventriclllis caufam habec fubfifl:en~
tem:modd humorem pituito{llm,modd melancholicu . Item ore ventriculi
affecro con[ortij ql1adamlege oboritur.quemadmodum in coliCis quoq;; fi:-;
eut in illorum capite exequemur.lam vero alijs quoq; partibus contagioné
impartientibus nalèitur, cum veluti aura qu~dam frigidior ad cerebrum
-afèenclic,alùls à crure,aliàs à manus digitis.ln[uper virus dl: quandoq; pro:=
uenire etia in quadam muliere ab vtero quo tempore effet grauida. A partu ::edito,ceifauic. Occupat hoc morbi genus mâximi pl1eros,eo'[que adhuc
paru\11os.deinde adolefèentes & iuuenes,minime [enes & decrepitos. Prz:::
cediçigitur comiciales,corporis animique ftaws minimearbitrarius,trifi:i:::
tia,eorum quce.ÏUxta Gmt obliuio,turbulenta: in[omniorum imagines,capi:::
tjs dolor,eiufq; replecio cotinlla,obiracundiam maxime pallor faciei, & in:::
ord(~atLis lingale .motlls:nonulli ip[am quoq; commordent.~ibus à fl:o:::
-Jllacl1P vicium pritllr,palpitatioipfius pra:cedit, tumuItus & ero{io.r~m ex:
inepit~lça. cibo t~rc;lius a{fumpto, excande[cunt.In hoc cafu,quamprul1um
inuaferit,~gri cqncidunt,conuelll1nt...u~ql1e:tum im porens .qua::dam vox in:::
terdum illborituJ.:.Se,d pccllliaris admodû mali nota dl: ons ~puma. ~ip:::
pcalf.\~omunitYf alijs quoq;morbis cueniur:.Non de[untqulbus etiam vri~
na & (l:crcl1s prœter voll1ncaté excernicur. nOl;ln~Jllis & genitura~In qutbus
(c.J •
•
JI--
�P A V LI AE GIN Ë l' At
igitur acutiffimus dl: affeaus,fratim fugulac,& tam crebtîs acteffionibils,&:
eorunl qua:: accidunt,vehementia.Ac plerifq; Iangus effè folet. Nam fi non
pubertate,vd menfrruorû initio;v~1 puerperio folutus futtf~,vel fi pd~ hoc
templ1s remanferic,fa::pe vfq; ad morçis diem p~o.rogatu~, hifi con~rua :ne~
dici curationé fuerit a{fecutus.CoargiIunt comItIales fuffunenta,blcuil1e,vel )
lapis gagates,vel cornucaprilIii,iecur hircinii comdl:ii,&iecoris co!l:i odor.
e VRA T 1 o.
Si infans a::grocus fuerit, nihil moliendum d1:.nam a::cate ad bÎlioGor~m,fic::
ciorémq; fratum vergenre, & viétu moderatiore,{ua ipo~te pI~run~ mor::
bus finitur. adeo ve (ohus viétus infancium, & eorum qmlaéte nutnuncur, la
tatio fic habenda. Qui pofl:annos pueriles in inorbumhuncprolabunrur"
eorum partes conuul[~ ac difrrafu pingui afpergineadiùuari, contineri &
in reaum dirigi debent.Deinde ore difl:éto digitus demirti,aut pinna oleo
,
irino vnéta, pitui~~ auferend~ gratia . ~in & medicamentis qua:: naribus
adhibentur fen{um mouere conl1enit,exempli gratia,peucedano,cyrenaico J) .
liquore,bitumine,pice cedrin~.Pofl: acceffiones fi nihil prohibet,fanguis vti
que àcubito mittendus ef}.At fi nihil rerni ttat,acceffio,[umm~ partes flna::
pi impJenda::funt. cucurbitula pra::cordijs defigetur . ~dd fi nec his mor~
bus cornprimitur, minimum in medidna ipei fuperefr. nihilo fecius tamen
medicus animo confidence call:oreum necefllcate adaél:us,&liquorem cyre::. 2.0
naicum cum nlelle & aceto ori infundet.in anum cétaurei decoél:um, vel cu~
curbital fyluearis dabir. Qui conualefcunt viribus ante recreatis purgatio~
ne ex hiera follicirandi [unt. Ha:c fane dl: recentis & acuci nlorbi comicialis
curatio.Deinceps quomodo inueterato [uccurratur trademus . Icaq; a::gro::
tos aql1am diu bibere expedie,ac fi nihil obef},fanguinem dimittere. Inter:. 2 S
poGris quatqor aut quinq; diebus corpufculum rehcere, & ficpurgante me~
âicamento foIlicitare,pr~fertim veratro nigro,vel cucurbita fyIuefiri,vd cer
te !èamn:oni~. Porro ve~atrum fine medulla tunfum cribracumq; aqu~ muI
fa:: cyathls qumq;,vel Cex mipargere oportet, aue melle crudo cu piperis mo:::
méto ~xcipere.Cucurbitt vt;0,{èmine eieél:o medullaq; implebis ipfam paf:: 30
fo,Gnefque t?tam no~em comade!èere.Mane pa{fum temperatu potui da:::
bitur:V:eI.etlam medlCame?to.ex ver:tr~ alb? purgationem molieris:quod
h~c reClplt:baccarum Iaun purgacaru, plpens albi,alypiados,euphorbij,ve::
tatri albi {in guIor.um drachn:as oao.Hoc toeum dat~lr cum palfo ql10d in
. cucl1rbita fyluell:n pernoétanc.probe vacuat per vomleum.Vbi vero fat pur 3$
gati [unt,~gri balneo credent~r. Tertio die in pra::cordijs & dorfo cutelfcaI:::
pe~lo inci[a cucurbitula! affigendt ~unt'1?einde complufclllis diebus ineerpo
fins co.r~us nutriendum eil, & Hlera dlacolocynthldos alfumi debec; poil:::
ca capltl. & occipitio cucurbituIa aggIutinari : Seql1enti dîe panis coélus in
muIfa,trttus luté curn amaris amygdaIis, vel f-rpyIIo,vel me~ta, vel calatnin::: 4 0
-
•
�LIBER
III.
tha, vel ruta {uperdandus. Atq; id per triduii continllabitur.Ab hoc,caput
, tondendum dl:, & peucedani.liquore cui ipondylium incoé1:um fit, ex aeeto
diluta perungendum.Rur{us corpore interea reereato antidoti diacolocyn
thidos, obuli nouem ex aqua muHà exhibétur. Interpohto tempore,iterum
5 tres ex antidoto offerre conuenit.lnd~ medicamentis vti qu.e frernuramen:::
ta c~tant.Poft: quinq; decemve dies, cafl:oreum ex mulfa pr<ebetur,mox qua:
pituitam per os & nares èdudit,deinde finapi{mus capiriinducitur.Item vo
mitiones ciborum aeremento ,cum opporcunitas cft, ciere expedit. Auxi:::.
liatur his etiam oxymel fcilliticum quotidie porum, & mel, in quo fcilla in~
10 tabuerit, infrar cochlearij aŒlmptum. Viaus ratio vrilis efr quz incidat;ex~
' tenuetq;. Càpparis igiturfrequenter eCus & [al[amentum proddl:. Fugere
oportet carnes,legumina,vinum copiofius, venerem liberaliorem, balnea,
finapi,& p0tum fl:atim àbalneo,pr<tCerrim vini meraci.Exercitia pro{ilnt &
friçbones,{ed eapiti poil: reliquas omnes eorporis partes adhibit<t.
'1J
DE
B0
Ils Q..VI STOMA.CHI VITIO COM ' ITIALI
COR R 1 PlV N T V
MOR.
R.
Si fromaehlls primario affeé1:us,mdrbum itiuexerit, foILcitudo habenda dl:"
Vt ex facili ~ger concoquat.}?anis igitur accuratè daboratus ex vina tempe:::
rato quod leuirer aft:ringat,albu'mque colore fit ad horam tertiam reac: aifu
2.0 mitur.ltemmedieamencum ex aloe bis, cérvefinglllisatinis dare his expe:::
dit.Noui autem quandoql1e puellum (inquir Galenus) neutiquam hoc ten
tatum poft:ea morbo,quàm radicem gIycyfidîs( dicit autem p4tOnÜlmma:::
gnam recentcmque) ex coUo [u[een[am gefferat.lnfilper agaricum opicUi
lacur eomitialibusoidem pr;;efradefili, {pondylij frué1:us , radixque ,arifi.olo~
''2, 5 chia rotunda ex aqqa pota.non parü hue facit & contin~a crurû [catificatio.
-,
DE Ils Q.. VI A PARTICVLA Q...,VADAM MORBVM CONCIP.IVNT.
Vbi caCus hie Inuadere hominetn éx particula percipitur , fiue ea fuerie ma:::
nus,fiue pes,fune excipi valenter debec qu<t [uperpoûca eft.Cu remittit,ad::
llrens quoddam medicamentii particwa! inducetur,cuiu[modi eillepidium,
&: diacantharidos fimilùique.Ad ~;;ec oxymel Iulianum comitiales vehemé:::
~J tcr adiul1at, partiçwatim materiam comouens.Poft: omnia comemorata &.
Theriace,& naturales baline;;e locum obtinent. per totum autem vit;;e curri
culum, cauenda maxime cruditas cibus ante concoé1:ionem obitam, i[que
cram {ucci,tar"da nntritio;commotio,vinum Iargius & potuS àbaIneo, fleut
coprehen{ll1U eft,rnaxime,meracl1s,prt terea valde vetuft:a,craL!'â~ v~n~,tu1U
H acria ex his qme odore mouent,& caput replent, loci pra!cipitlS lllCOllluens
conipettus,in balneo mora.Pofrremocurandu necaputiniolacu vratl1r.
DE MELANCHOLIA
Cap.XlIII.
Elancholia mentis qu<edam alienacio eft fine febri,ex mclaneholi::
co maxime humore na[cens, qui mentis [edem occupauerit: alü\s
~~~
~C.l}.
�PAVLI AECINET AE
2.0
eerebro ip(o per [e z.grotante,aliàs cum toto eorp~re immu~~ro. T crtia vc-::
ro melancholia:: fpecles dl:, quam flaculentam & a prZCOrdl}S hypochon:::
driacam appellanr,ob inflammata circa fromachum przcordia proueniens. '
quz modo auram quandam ma1igniore~,mo~d [ub~ancjre humoris par-::
rem ad cerebrum furCum cranfmiccant. Comuma omnIUm ligna funt, me:::: S
tus,crifl:icia, odium hominum. Item alij {è credunt animalia qua::dam brllta
dfe,& voces ipCorllm imitatllr. AlijvaCa fiél:ilia, metuu'~tq; ne ru~pantu!.
Hi mortem expetunt,iIli eandem expauefcunt,no~nulll femper nd~nt, no::
nuili plorant.Alij vero putancà ,maiore quad~~ VI Ce ~efendl orna~~q; & v~
ticinantur futura, non aliter quam vates & dl umacuh quos GrzCl tVe~~S"lKOtJ~ 10
proprie nominant.Peculiares nota:: eorum ~unt,q~i ex t~tius c~rporis eon:s
(èn{il melancholia laborant, gracilis corpons hablcus,mger, hufu tus, & ex
totO melicholicus, vel natura, vel etiam ex acquifito per iollicitudines quaG
dam,aut vi gilias,aut prauorum ciborum e[us,auc ha::morrhoidum,aut mé-::
frruorum fi.lppreffionem. At qui ex przcordijs hoc vitij conceperunc, eos 1$
tdhntur crudicates,acidi ruél:us,ardor,& ipforum grauicas,cum quod pra:::::
cordia fur[um conuellantur . interim inflammatione confuél:encur . Adha!c
qùdd tam incipiencem morbum quàm maiorem iam effeél:um meIancho:::
lica comicentur fymptomata.quodq; hac Ieuencur,concoél:ione,vel excrecio~
ne,ve1 muItis Baeibus, vel vomiru, vel rucru. Cum autem nullum ex his ,auc 20
cerce pauca eueniunt, rnclancholica quz apparent ligna eerebrum prima-::
rio affici in tQtum fucci contagione melancholici [atentur.Porro fi quando
Rauz bilis fupra modum exufiz in nigram fiat mutacio, infaniam, diél:am
gra!ce manian inferec , cu.ius ,impetu ferarum modo .rcdduncur effrenes, ve
etiam eos qui imprudentlus lpfis occurrunt,manu v10lenter traél:ene.
2)
cv RAT 10 M li LAN'" H 0 L [ AE.
~i igitur ex primario cerebri afFeél:u meIancholici fime,crebris balneis,vi::
cru boni fucci & humido eurantur vmi curn decenci animi de1eé1:atione,fine
alio pra::fidio,cum humor qui moIeftat nondum ob temporis longicudiné
excerni contumax ell:, quando valentiora magifque varia tentare oportec 30
remedia.Itaq; purgentur per initia epithymo,autaloe. Nam vel pauxillum
ex his fumpcum quotidic maxime iuuat,& leuirer aluum fubducit. vbi pUf::
gati fuerine, vci ~iél:um e~,ab[yn~hium propinabitur:nunc h~rba ipfa duo-::
bus aqua! ~yathlS perfufa.lOcoé1:aque,~u?c cius fucci dra~~m~ {èlntffis, aqua
concinue hquefàé1:a.AcetI quamacernml modieum forbmol11 datur (ornon 3)
inicuro.Iam multa obfonia in id incinéra elfe conuenic. pradlantius autem
~ri.t aCCtllm, in quo fcilla, polium, & tenuis arifrolochia comadueriot. Curn
19ltllr morbum forte curandum fl1fceperis ,qui quidem ex tOtillS corporis
affeétus confottio,vc fupra dié1:um efi,crahic originem,vires autem fint va:::
lentes: à [an guinis Uliffione incipiédum efr.lnterpofico deinde [empore, vi== 40
,
�1113ER ~
III.
21
ribus ~eGolleéi:is,inferiL1s purgare conuenitmedicatriento ex cticumere,tüm
co quod cofl:at nig~o vera~ro ~ Porro ft héEmorrhoidihus,aut menfibus (up:::
-preffis fl1.al'um fuent conclcacum,horum quoq; purgationé moliemur.Lau::
âantur eti~m faculta,tes , tum qUéE vr~néE ciendéE (unt, cum qu~ per (udores
. 5 ~ purganl1.S1 przcordlOrum offcnftommorbus debccur, & horumhahenda
eric iollicicudoJouebuntur ip[a rutz decoéto pe.~fufa:itcm anethi,abfynthi;,
pukgij, agni feminis, & frué1l1s Lauri. BéEC etemtn dolores quoque Ieniunc,
& Barus difclJtiunc,oleo IncoEta,& fic affeCère parti aeplicata.CéEcerum pra:;::
ter hzc infunt carapla(macis etiam ea qu~ flatibus diicuciendis facil1nt.nem:::
ID pc apiuul,velanilum,velcuminum.Nil malifueritju indaturcarapla(mari8c
cyperus;& iris,& libanotis quam rolinarinum vocant~ Cum héEC admoues,
.longo rempore per diem & pafro & ieiuno adhrerereunes. Vbi adem,eris,
aliud quoddam operimentum fuper accommodato,lanam fcilicet latiorem.
Cucurbirulis ad flarus digerendos leuibus vtitor ad dolores infiammatio:::
15 ,ne(que 'curn fcarificaeione . Porrô adhibita curaeioni diligentia, nec ftnapis
obliuifcere,fed àcribus incidendi virrute préEditis,& dropacibus fuper dor:::
fum,ventrémq; vei conuenic.~ibus virium inueterauerit,préEfentiffimu dl:
Temedium per veraeru album vomitUmq; purgatio. V iaus omnibus mela~
-cholicis conferee probi [ucci,&mediocriter humidus. Vieandafunc;cato bu
2.P bula, ceruina.lencicula, brafikz, c0chl~z. vina c,raifa.. &: nigra:breuiter1'lU<e -a eram: bilem generant.
c v R. A
l' 1 0
1~S ~
NI AE.
InCaniences cofimilern n1elanchdlicis curationé recipiunt. Propri~ vero ha.!:
bene,Vt caput ipforü ro[aceocum vnguine;cum aceto perfundacur.Item per
25 -ant~dôcii picram, id dl: amara, vrilis dl: po{l: fanguinis dimiffioné purgatio
necno hirudines capici admota:. Vnice ipfos iuuat hippomarathi radix, fe:::;
lnenq; dus ex aqua poeun1.In[uper Brionia: radicis denarius ex aquâ quo~
tidie aifumptus. Sinauté deliranees purgantiü medicamentoru pocioné re:::
nuae,incerim vt facilius fallae ip(os,cibis nempe buccellis, vd fÏcubus pingui~
bus,vel palmulis,interdum poeionibus adijcienda [une. Anteomnia vero in
Ieao vinciendi, ne vel fibi; vel alreri noceanc. Aue gefrandi Içélulo;intra cu~
bile quoddaminfanientibus dicatum,penGli.
"
,0
DE 1 NCVBONE,QVI E PHIALT ES GRAECE DI~
CIT V R;
€ap. XV.
;;;ùPhialcen,qui latinis incubo dl, aliqui ab eius noiniriis ho~ine d~:::
Etû afièrûc,velinde SI' hbC malo correpti ab aliquo fe,inu~dl Jm:gl~
nentur.Themifon ratneh decimo epiil:olaru volu~~ne a fuffocado
P~nt'!!ig~a~lig;oné appellauit. Confi:ituicur id vitij ex crapul~,scc~cm~a fiotnachi
crudicacc.Comicatur co deeétos difficilis motus, corpIdus 10 fomno fenfus;
40 fuffocationis imaginaeio,& velûci ingruécis cuiufda mali occupatio.Adhze
ètiij.
35
1
,
�PAVLI AECIN!T AE
vox [upprimitur,vt aut ~ncerta ifldifcr~taque zditur.N o~nulli j? Ce gra~~
tos etiam audire,& ab eiS venerem eXJgere putant.fed compreffis eos djgl~
tis fllgere.Cui malo [uccurrendum dt per initia.N~m fi diutiu~ [e proroga:::
uerit,crebro'q; eos per noaem opprimat,grauius ahquod nuntIacur malum,
vt apoplexia, in[ania, & morpus comi~ialis" cû primum in capuc,h.uius vi~!j 5
caura Ferri cœperic.OE~ cnim comiciales incerdm, eadem ephialtICl dormIe:::
ces noau patiuntur. Icaque' CÔ!IlOdum dl: f~n ~uinis. detr~éhone &.pu~gaci:::
onibus vniuer[um zgri corpus vacuare. MaxIme hlS 0plculatur,mgn vera:::
cri denarius,cui fcammoniz oboli tres fint adicai.Item non ulla ex odoratis,
anifum, daucum, petrofelinû.Iam hiera diacolocynthidos, id dl: ex cucurbi::: -10
ta fyluefl:ri firénue auxiliatur: eil auté ea qux ad Rufum auchorem.refertur.
Vid:uS Gc tenuis,non qui infiationes pariat.Succurric ipfis & Ptomz femen.
Dandaq; [unt pomi continue grana eius quindecim nigra in aqua contrira.
DE LYCAONE, VEL LYCANTHROP lA, ID EST HO::
MIN V MIN L VP 0 S CON VERS ION E.
Cap. X V 1. 15
~I~Vi1ycanthropia detinentur,noou domo egreffi, lupos in cunWs
limicancur,& donecdies illucdèac, ëirca defun[torum monumen:::
___ Ica plerunque va ganrur. Hz comites ipforum noc~ funt.facies pal:::
lida,ocuIi ficci,& ad videndum imbeciIli,Iingua aridiffima, nulla in ore fàli::
ua,fitis immodica, tibiz fine remedio exulceracz,quod frequéti per noitem
eius partis offenlione accidit. Tales quidem funt notf.Species autem melan:::
choli~ hoc malum dl:,curandumque in acccffionis ternpore:fan guis ex vena
ad animi veque defeél:um detrahicur,cibis probi [ucci,zger,& balneis dulcis
aqu~ fufl:inendus dl:.Deindc lattis [cro per triduum v[us,eciam hiera diaco:>
locynthidos,bis cérve pl1rgabîcur. Ab his purgacionibus, 1 heriacen quo:::
que ex viperis a{fumet,ac alia relîqua in melancholico affeau commemora:::
ta.Inuadcnti iam morbo,aiperginibus fomnum accerfere conuenic,in id ef~
ficacibus. vbi fomn~ls accefiérit,nares opio illinuncur.
DE
AMANTIB VS.
2)
. Cap.XVII.
IMo~es cerebri affeaibus annumerare cil fin.t q.u~dam ~ur~, ha~d
.I
20
JO
fÏzetlt abfurdum . Cura vero affcd:us dl: alllIl)l ,ratiocmanone 10
;motulaborio[o occupata.Hz fequaces amancium funt noez.Ocu::::
li concaui non illachrymanc, fèd canq.uam volup ta te pleni apparent, conti::
l1ens palpebra~um mot~s,& cum rehquz corporis parres non collabuntur
folz hz amantlbus concl~unt.Pul[us ipeorum proprie nullns efl:,Vtquidam . J5
opinati{unr,verum qualIs corum deprehenditur,qui cura coficiuntur.Cum
vero res'amata in mentem ipfis vel audieu , vcl vifu, & pradèrtim repente
vcneri.t,tunc pulfum animo tur~ato coneingit immutari,neque naturaIern
:ejuaIt~ate~,neque ordinem retmere.Hos.igitur & rrill:es,& vigilijs torfos
nonulli qUI dirpoGtioné ignorarent,nullo balnei veu,folitudine &tenui viau 4 0
AfA
,
�itSER
lît.
2J '
cOilumpferunt,in qui bus fapientiores eum amantem deprehendüt, âd bal:::
nea,compotationem,gefl:ationem,ludos,fabuIafq; animû abdl1cût.nonnullis
metum incutere conuenit. Nam qui amori femper indulgent, ijs difficulter
abigi pote{l: affecrio.Q!!idam igitur ob1Urgan~i funt, ex ratione vipt quam
1 fingull delegerint.In vniuerfum mens ad alias cur~s abducenda dl.
,
DEA POP LEX 1 A ETH E M 1 P LEX 1 A. V.E L P A~
RALYSI.
'.
Cap.XVII,I.
IIJVandO comune netuomm prîncipium affeaum d1:, coq, omnes
~ Icorporis particula: mo~u~ ilmul.& ~nf~m ami~r~nt, apoplexia
10
morbus appellacur, accldlcque prmclpahbus alllmi funélionibus
obla:us. Sinauté in aicera capicis parce obHruého fuerit oborca, hemip.lexia
& paralyfis nominatur.Si vnam quandam particulam talis noxa occupaue~,
ric,illius affe0:io particulz dicetur.Qgippe Hippocrates memoriz prodit,
Actonitum ipfi crus euaferac.Seruacur Icaq; in acconicis modica qu~ëlam re::
15 fPiratio:qua: fi pernlulcum à naturali funéhone rece{feric, maximum inferet
maIllffi'.fi paululum,exiguum.Decerri1l)a vero efr,di incermiccicur,vel eciam
vbi magna cum violentla ingruic. Origo vitij dl exfrigidiore picuita, qua:
principaliifinlos cerebri vécriculos vna vice & cumulatim repleat. Cum ipi~
•
naIis medulla: principium quandoq; totû huie confiiéèatur malo,omnes fa~
2.0 ciei partes re[oluuntur,ipfa manente incolumi, co quàd lènfum motu'mquc
parc~s qu~ ibidem habencur à cercbro excipianc. Cum dimidia ipfius rcgio
infefracur,eil1s paraplexia cofrituicur.Si odoraCHs vitiatus fueric,vel ad pria::
res cerebri ventriculos intemperic:m expenos j vel ad nieatus qui aperto::
lando ethmoides dicuntur obthuétos,talis referetij,t affetbo.lcaq; procum:=;
25 ,bunt actonü:i,intermoritur vox,fen[us motu[q; citra febré.Prctcedit hoc ma::
li,capitis turbaùo,acucus dolor,& venarum cuca guttur extantium,fphagi::
tidas Gr~ci vocanc,choruli promincntes, tenebrét oeulis offufz:itémq; {pIé:;;
dores eJdem oborti~extremarum partium fine racione algores, totius.cor::
poris palpitatio,difhcilis motus, & dentium inter dormiendum fi:ridores,
10 vrina veluti~rugino{a,atra,modica,&quod in eafubfidec,fàrina:ipeciem re::
fcre. Id genus oecupac fenes potius. & téperatura pituicollores, vi&1q; v(os
cOlmmüi.At fi iuu~nes,& per adl:até infdl:et; magnam neceffitatem fatetur~
eYRA Tl o J
Apoplexia: morbus, nequaqua,aut taro curie ut, vt qui mortetn in propin:=;
35 qu~ mineeur.Si vero etiam re~edia ip[um fufrulerunt,plurimum cum par::
eis cuiufdam corporis rc{oluclOne difcedit. ~i igitUr quoquo mDd~ c~ra::
tionem recipiunc,ijs il:atim [anguis ex vena detrahendus efr,e~{i re~Illffionê
quanda: habuerit,detrahere eonuenie eadé die,auc fequenci, aIuu aen clyfi:ero
ex muria & melle contéperatis ducere ~ Dein oIeo copiofiorc [ulfurato tOtÙ
40 corpus perugere capdtq; chamcnlclino,vcl anethino,-o!c?, in quoF~.ondyliû
c,.wJ'
�PAVLl AEeINET A~
decoé1:ii Gtvel calamintha, mulfdq; infl:illarur,ea quç odore rnoueiu',.naribus
admouentur, vci opopanax, vel fagapenû, & galbanii,vel cafioreu.Oporcet
auté & ori per vitn aperco digitû, vel pinnam oleo ~adefacra in[erere, Vt ea
qUa! infunt,eijciancur.C:Eteru fedes etiam ijs qUa! flacus educun.t,p~rungéda
dhmulfa vel oxymel potioni dabitur.QEinecia apophlegmatIfmls ex thy~ S
mo,vel origano curn acecc decocris.vtemur.Vbi morbus Ce remiferit,cibus
mollis,difrribui facilis & [ucculentus aifurnetur.Si vox nondurn redit,& vi:::
res permittunt;cucurbitult occipiti6 di fcarificatione defigentur.fi fieri pof:::
fit,etia pr:Ecordijs. dcinde gefrabuntur ~gri curru,aut Iecrica,aut letto pen::: .
fili. Valetudin i facÏun t & qUt frernut~méca excitant crebrius adhibica.1 cern I~
quce picuita! per os educendx [unt,apophlegrnatiCmos nominant. Vbi qua::
tuor~ecim dies morbus exceffit,ad rdiquas gefiationes ducécur. Czterum
fermonis [olicicudo habenda dl:. vetus apomeli eum micis panis,vel aliea
dabicur:mox pauxillum ex hiera.Pofivigdimii primû diem balneo zgroti
credétur. Vinurn tenerum caiente aqua cemperaturn potui exhibebitur. vi::: Ij
res autem balneis & vnél:ionibus refieiend:E [unt. Loca vero mari vicina,fi
fierj pptefl:,huie morbo deligentur.
CVRATIO
RESOLVT .IONIS,Q..VAE
PARESIS
DICI'TVR~
At fi principis animt funél:ionibus liberis,omnium particularunl re{olucio
aç,ciderit,eClam qui has moleftac humor, quahfcuncp ille fueric, euacua~i de~ 2.0
bec.Mox hicra,cui cal1:orei quoque pars fic adicéta, dabicur: per inicia dra::: chma femiffis, curn (acillo mellis,& aqua calence diluea, ve1 per iè,piperis di:::
rnidio fcrupuli addico. Q!!.acuor deinde diebus interpoficis integra dra:::
chma aŒumetur1dehinc vna & femiffis,pofiea dl1~,atq; tres.R ur[us cotidem
diebus interpofitisquatuor drachmz,fi cegri vires [ufhnent,offerentur,me!::: z)
lis adieélo cochleano.Membris autem qua:. deficiunt,medicaméca qU:Edam
digerentia,& ea qua:: eutem poŒmt cruencare, imponuncur: quibus cafl:o:::
reuni quoque,aut pi,per,aut pyrechrum,aut cachry,aut euphorbium.acco:::
modatur.Prodeil: enam [uper ea oleum rutaceum, vel [ycionium., vel vecus
infundere. Cibi conueniunc frumentacei,forbiIes, v,el alioqUi ad concoélio:: 30
nem expediti:nec recrementicei.Cucurhicula:: refolutis partibus agglutina:::
tur,u mult:E fuerint,diil:inltim, fi paucz, vni: pofi cucurbitulas delinuntur
medicamenta ex pice,vel refina,ve1 manna.optime aucem faciunc fimul in:::
coél:t arremi{ia,& calami~th~cunyla,& nicrû ex: aqua rnodica,qu~ inter co:::
quédû ab(umacur'.Aluus Iteru. fubducat~r ex aIoe, ve~ p~Iy?odio, vel fcanlo::. j S
nia, ve1 ex puIee dlacolocynthldos.vnéhoni vero apoifimu dl: vecus oleu, in
'luo [cilla qtIadraginca diebus [ub [ole incubuent.Sl huius copia no efi, du as
fcilla: vncias coqulCO, illinitdq;, vel cachry fimilirer przparatû,mifcéda vero
&.cera:vnci~,ne illita diffluat.At fi g~lbani,cail:o~ei,eup,hor,bij,adarct,& ni-:
tn finguloru vncia feml{fem accepcrlt, multo ent medlcaclus. f~uet exaéle 4 0
�-LIB-ER
"e,tia ranunculus herba incoél:a oIe9,irt quo per inL01atluh concaluèric.Potio::
l'lCS erûe cafrorei circicer drachma,opopanacis [uccus fab.e infrar deglutitus~
Mirifice facit: etùi fagapenon ad erui magnitudiné,ex mulfa,& cafroteu curn
opopanace.Ieem liquoriscyrenaici ql1aneii miliii penclec.Auxiliatur & and::
s doeii ex criplici pipere.Vcemur etia acopis c~lefaciécibus, & ijs qu.e pituita:
per os educéd.e func.Pofl: diéquadragefimu plenioribus vri cibis expedit,&
auxilio muIeu proficiéte)in balneii deducere. A trigeumo dropacem adferre
_conuenie,& lauacro commiteere,infcquencibus diehus unapi illinere,in qui::
bus & motus & knfus perije .Id hinc debee intelligi, quèd vehementem
10 vfl:ionem non percipiunt.In ijs autem qui [enfils compotes [unt~cutis rubo
rem duntaxat oponee excieare , pofl: tumorem faél:um ad Iauclcrum mitte::
re,& mollibus ceraeis medic~ri. Vomitus à cœna coueniet,& is qui radicu~
lis a{fumpeis cieeur:item gdl:ationes curru,aut Icél:ica ,aut vehiculo : poil:ea
ducentur ad balnea nacuralia.Viél:us ficdor vtilis dl:, potio modica, & fri::
15 ého.cibos i gitur ficcos elfe debene,fitim <j po{funt maximam [ufl:inentes.
DEll S Q.. VIL A x A T ION E, A V T DIS T ENS ION E RES 0 ,,_
L.V T 1 SV NT.
-Qgoniam refolu~ parces veI conuellurttur,vel Iaxantur : idque vd ~ repIe:::
_ tione, vel inanitione, actendendum rurfus quoq; d!:, partim fanguinem d~
20 tEahi debere,parcim non. Deinde in relaxacis quidem membris aŒringen::
tia,ijs qUa! laxant mifcere,& friél:ionem intenfam ~oIiri conuenit.In conera
rijs,laxantibus duntaxacvrendum,friél:ione limuI molli adhibita:oleo in re~
Iaxatis nitri pauIum &. fa!cuI.e contritutu adijciatur. foeus erunt ex aqua ve:::
hementer calida , & potiffimum marina, in qua decotèz fint laud , vd agni
,2. 5 germina,yel famp[ucus, vd aliquid huiuGnoâi.Si auté a:{\:as fuerit,natatio::
nes in mari: rubores in cute concicati his maxime conferunt. Icaque cedan:::
tur edam parcicula! ferulis,v~I vrtic~ramis.Qudd fi perfeueret refolutio,car
nem, qUa! incra articulos refoluta dl: , attraél:am ferris oportec candencibus
exiguis tenuibufque cranfmiffis adurere . Commiffis aucem membris dro~
30 pacem cpntinue fuperinijcere commodum dl:.
.
DER E SOL V 'I ION E ~V AB V NAM CLV A N ~VB
CVLAM
PAR T 1..
OBSEDIT.
Qga: à ncrui diuifione oritur particularu re[olutio,infanabilis efl::qu.e vero
ab intemperie,vel humore quodam concrahitur,cotnmunequidern ex facul
35 tatibus commemoratis pr.eudium redpic.funt aucem peculiaria quz~am
fingulis ip[orum dicata,qutCubiungemus.In ijs igitur quibu.s in vcramh~et
partern deprauata eil: facies, a{feél:um Gr.eci jMIKOp WJ".txCTpOp dlcu~~~quaIttel'
in oppoutum capifl:ro appellato deduces. Profuerit ~ciam fangutnts detra:::
él:io,ex valis lingu.e fubieéèis.lcem cucurbieuIa! prion v:rtebr:e defixa:, tum
40 pituit<E pe~ os,narefque purgatio. Scicndum itaq; dl no cam Olaxillam qua:
�P Â VLI 'A ECI NE T AË.
l
,
'
peruer[a effe apparet,fed oppoutam rc[olll:ti?n.e infd1:ari . Guttute te[oIlIto~
cucurhitulas mente> agglutmabis,perunge'fq; medi~amentis ex cafl:oreoJa~
gapeno,& liquore pa~[hico. auxiltaeur etl~ gargarizacio ex acribus.Vbi lin
gua reroluta tuerie, vent ipuus incidenda: iuut,cucurbicuIct Ibenco admoué::
da:, medicamencis ex unapi picuiœ per os chcienda: gratia vtendum dl:, & S
lingua: cxercicijs.Si vocis inll:rumem:a lo1uta {int>th~raci pr~fidia adhib,;:n;:
daiùnt,[piritus retentione,& clamore vt~ndum. In fupercilijs paIpebrarum
inunébones umiliter pro[unt. hem proficlt iutura. Vcuta vero re[olutauue
vrina impediatur,uue vlt-ro excernacur,p ubi & abdomini medieamenta ap
plicanda [unt:fedi immittendum dl: oleum rut:a~eii, vel [ycionium eum bu:: 10
tyro,call:oreo,galbano,vel opopanace,velliqu~re ülp~ij:vcucz ha:e per colé
tranCmi{fa v-alde profecerunt.vdfola etiam [uftecerant . lam dyfieres ex cen
taureo,& colocynchide eum rycionio vcûes [unt.Benefaciunt etiam mediea:::
mina vrinam cieneia' potui daca, & cafl:oreum coniimiliter •In primis ij,qui
nihil v.rina: reddunt,per reaos fiphones,quos catheteras dicunt, in veueam J$
medicamina infundentur.Prztcrea laxantlbus infidebunt, & caeaplaGnaca
inde conficient. Q!!i przter voluntatem vrinam excernunt, ~orroboranti:::
bus auxilijsafl:ringenâi [unc)cibis {iccis;potione frigida vtentur:vbi [e recol
ligunt,cucis exulceracione, & Iauacris [ponce proueniejuibus frigidis veen:::
tur.Eos qui vrinam fine voluntace mitçüt ob ceruids Viulnus,aut.cafum, aut 2.0
. vertebrz luxatiollem,fuperuenientibus , qua:: morcem' facentur,riotis , nuUa
. medicina periculo {ùbcrahic.~o\d u coles refolurus fuerit , ijs quz in veuca
àixi,veendum. In eifdem partibus & lumbis ea quz intendendl vim habéc,
vCurpabimus.Comendatur autem lac,caièus,& re1iqua bellaria,laétuq;,aliaq;
olera.Longanone Coluto,in quo llonnun~ citra voluncatem fl:ercus erumpi~ 2.$
nonnunq cohibetur,ij[dem vti par efl::interim hœc ab inferioribus partIbus '
clyfrere demitti: aliàs afl:ringentia,vt cupreffi deeoétum,iunci,rubi: alias ~==!
xancia, vc adipemCuillum,& anCerinum vitulimimq;,& olcllm.Efr cumro.dé
tia,qualis eil: muria, vel CUCUl bita: {ylueil:ris,veI umtliû decoaum.N eq; enim
fic motion e~l promouent,veluti varia agicatio. At fi frigus prehéderic,eti~ ~~
ex euphorblO acopon oleo dilucllm indleur.Crura rerolutionem experca,co
muni curacione fleé1antur,perfriccncur, extédancurq; in modum przdiébî.
Nam in friétione tpei plurimumconfifl:it.
'
DER ES 0 LV T ION E 0 B COL 1 cv M DOL 0 REM CON T B.A C T A~
Nofrra a:cate coücus quidam dolor incruduit: ex quo przCertimlùperfii::: 3$
tes futuros con[ummaca artuum mocus priuacio comitabatur: taé1:us Cenfu. .
ve Videtur,incoIumi,ccu Critica quadam ex alto oborta tranUnutatione,vn:: ,
~e mOtus l'leri{q; ipa'cÎo temporis Cponce redijc •Q!!i vero imbecilliores ex .
tltcre, ~eia~ fimplicioribus ex pra:dié1is inunétionibus leuati fulle. pra:cis
pue effiça'lafunt cxper~.a,opon ex populo nigraconfcétû.ltéquodabic~c 4 0
•
,
.
�tIBER
II t.
confrac.Sed quer roborandi vim obtinent,ac modice refrigerant,rhulcis préE
clare opitulata [unt.
.
.'
II0frii
DE
$
10
15
2.0
2-5
30
35
~ONVVLSIONIBVS.
Cap.XIX.
de re[o!utiolle traél:atû elt, deillceps couulfiones excquclnur:
quomam vtraq; neruorum affeaus efbquare etlam de trcmoribus
. dehine dicecur.Cûigitur fratim ab initio, vdno multo poil mor~
bi principia exorientes conuulliones longius prorogatur,ex repletione du::
cunt originem.Vbi vero [udores largos,aut vomicum, aut deieaiones, aue
fanguinis profluuia,aut vigiIias,aucfamem,autmotus,tum mulcos,tum ve:::
hemences [ubfequuntur,inanitioni feruntur aeceptx. Et cû eX,ranis alicui re:::
pentina [uperuenit conuullio,ob repletionem cam fieri necei1è dt.At fi vni::
uer[um corpus,neru{q; ex febribus perardentibus inaruerint ,ae deinde ob
ficcitatem eonuellacur,maximum fanè hoc malum dl:, & propemodum in:::
fanabile.Primum itaque partes quz eontrahuntur,valencer con tinédz fun t,
& inordinatis rdifrendum motibus,oleo perfricare 0porcet rutaceo, aut [y:::
eionio,autveteri, aut quodam ex hoc genere:tum aquam muI[am affumere.
Eos qui ex inanitione'conudluntur,oleo, vel hydreliEo calido fOl,Iere compe
tic,u nihil prohibet etiam ad lauacrum deducere,temperatoq; folio vti,cum
oleo & friél:ione leniillma. N utriendi [unt {orbitionibus ex chondro & ah:::
ca,vindque cenui & aquo[o, quod facile per omnia corporis membra dilhi::
buitur, niG fehris adfuerit: tune enim ptifanz eremor vtilis eric , fomnumq;
accerfemus.Iam vero ex plenicudinc,aut inflammacione,conerâél:as conuul::
fiones curabis,u humores elicias,& inflamationis materié proprijs ipfi prtfidijs difcutias.fit etiam conuuHio,cum vomentes grauius turbatur.Sueeur:::
rit iplis acanehij radix, ipiner albce & ergyptier [emen epotum,nonnulli cen:::
caurei tenuis [uceum poelrli exhibenc,cum repletio eonuuHioné parie. Atqui
non modo bibicur cailoreum,fed etiam cl foris cuti Vllél eum [ycionio illini::
tur.Si vero malum hoc modo nonfiniatur , eucurbitulas cum karificatione
admouere proddbli erura eontrahantur,cox~s,& pofrremx vercebra!:li ma
nus conueUancur,eciam dor[o,& primz iplius vercebrz, tum ei qUa! hume:::
ros fuperiacet.Ac toto vniuerfim corpore ab affeétu lmmuni,u labrum,auc
palpebra,auc Iingua contrahatur,graue [ymptoma exHHmandum dl:,qudd
maxima inuehac pericula,licet exiguer partes affeél:z videancur . In his itaq;
fanguinis ex occipicio & primis vertebris detraébo reae adhibecur.
DE ' CER VIelS MORBIS,NEMPE TETANO EIVSQ V E b 1 F FER E NT IlS.
cap.X X.
fiiiiiiiiiiiiiiïii~ Ecanus,cum & ipfe conuullionem quandam prz fe ferat, procr~a
tur mufculis corporis,& prerfertim fpinz , gelu modo c~ncretls,
__ ~ frigido n,imirum humore à foris & incus partes eas ail:nngence:
40 idedq; hoa malo occupati,fleaerc Cere nequeunt. Verum cum parcieul~ eor~
�28
P A V LI AE GIN ET AE.
poris in aneeriora eenduntur,~ffeaus nominatur emprofr~otonos': cum i~
pofreriora,opifrhoeonos:cum III alcerucram pattern <equah robore Illtendutur, tetanus appellatur. Pelops h<ecvicia tenfionem vocat,& contenGonem
mufculorum ceruicis,neruorumq;,per quos caput inclinac,renuit,& ~ir.cum
uoluitur.At fi circa pofreriores ceruicis mufculos maium confifrat,oplfrho S
tonos ex accidencedi circa priores,empro!1:hoconos:fi vtrinq;, tctanus nun::
cupatur.Originem cribuit mufculis repletis fpiricu,& aere craifo nebuloCo':::
q ne:quem impenfe frigidum & concretum,~o'que ad mocum contumace~
aiferic, vnde eciam non ucca potius fed humlda fomenta malo prehenus co:: .
uenire.Hx quidem cetani differentix func.Omnes eadem ratione curantur. 10
Optimum itaq; pr:Efidium dl: febris, qu~ per initia non fueric,fuperueniés.
N'Ocre horl1m funt,anguil:a reCpiratio,pulfus rarus & exiguus,nônullquam
& riCus ipfis fardonius oboritur, rubee facies, oculi magis inrume{èunt,
adhxc aile non vrinam reddunc,aucaqua:umilem,aut cruentam·~ bullis qui::
bufdam turgdèen tem:aluus uccefcit, vigilia: magis vrgent , crebroq; con::: 1$
uuI{ionibus periculû e!1:,ne Ieél:o xgri excidane, quineciam fingultire incipi::
unt:indole'prque,alij capice,alij clauiculis & lumbis, quidam ipforum fubere
muli quoq; euadunt. Porro fade affeél:um Cquamuis raro) Iameuda ,humi
dormitio,ponderis eleuacio,cafus,vulnus ,ardor,iél:us,& alia qu~ candé ncr:::
ois offenfam inferre polfunc.Curacur, quo modo conuulfiones ob inanitio:: 2.0
nem generatre [oIent.
cv RAT lOT ET A NOR V M.
Q!!ibus ceruix reaa ineenditur,inieio fanguis detrahendus dl:,partes Ianis
GlcQ im butis fycionio, cail:oredq;, cii veteri contegend:E , auc vcficam quoq;
latam calido oIeo replctam, tendinibus fuperimponere oporcet,& cucurbi:: 1.S
culas admouere, fic vt cutis exaiperetur .leues cnim noxatn quoq; inferunt,
item ceruicibus nonnûquam cucurbiliula= defigentur ,& venq; !pinre parti,
adha!c peaori,quà dl: ~ulèulo(lus,& prrecordjjs:ineerim velica= 10co , & re::
nü.Porro liberalicer fanguim:m auferre conuenit, modo no vniuedim id fi:::
at,fed pluribus vicibus.Sudores lanis oleo madentibus abfrergere~vbi refri ~o
xerint,in memoria habeaeur.Q!:!àdfi cetanus in vetufracé inciderit, in olcü
bis quotidie defcendere confere, non camen d,iurius immorari: quippe in
oleii de[cen[us,maxime vires conuellit. Potus erithydromeli pingue ad di::
midias decoétii.Q!:!i robufri [unt , panacis liquoris drachmam blbent . Sin
tninus,tres obolos,vel minimii,obolum. At fi quis ip[um ecu fioritacho ini:: 35
tnicum habeat futpeaum,ammoniacum quoq; exhlbebir, vel liquoriscyre:::
naici infrar erui incoél:o me1li circwitum deuoratur,& lilphij radicis duo co
chlearia,tribus mulfa= cyachis iniperfa,vel ipfius decoéto exhibétur,vel myr::
rht d:ach rn a ex mulfa,hylfopiq; decoao:fed omniû fecuriffimu expeditiffi::
mum<p cil: dL1o~triave caftorei cochlearia,particulatim pr~bero.,Non cnim 40
a
�LIBER
III.
obefl: ad valetudinem,vel feeundum cibum ex eo dari. Potus- vero ipfe pr<E~
ter alia tum paulatim,tum modice alfumetur.N am dum zgrè potioné traC:
nlÎttunt,In nares ipfam propellunt, vnde vehemencer curbati,ad eonuuIfio~
nem prouocantur.Sedes oleo rutaeeo eum opopanace perungi debec,quod
5 ab inferioribus quoque partibus inferetur . frigida! f~perfufionem ,eum fic
cquemadmodum ait Hippocraces) perieulofifiima,eéq; poil:eris, credo, vi:::
ruperata,& nos damnamus,deuitamu[q;. Vnguencum hoc conuenit, nardi
fexcarius,cerz vnciz duz,folioru amomi,O:yracis,mail:iches fingulorum vn:::
cia:cafrorei,adarcz, euphorbij,piperis *fingulorum vncia:[picçnardi,opo Manufcri
r.
. î.
1
d
ptum exem..
10 baIlaml,lmgu orum cantun em.
l'far dracb .. .
*
POT 1 0
0 PIS THO TON 1 C 1 SAC C 0 M M 0 D A.
Panacis radicis,piperis albi,cofri,myrrh~,papaueris laehrymz,fingulorum
pares portiones,exhibentur cicerculz moao [omnûcapcuris: benefacit etia
orthopnœicis, id eil: qui reéb ceruice ipirant. Porro viél:us erit tenuis , qui
15 exp edite difiribuatur,& reeremc:ntis omnino vacec.
_
DE
TREMORIBVS.
Cap.XXI.
mam 6a6et
-v 6i1ue •
~Remoris origo (amuniter ex neruorû imbecillitate efl:,quod ztas .
ifenilis pala tefiatur:priuatim vero plures & diuerlz ali~:népe fri gi
. .....:._ !diu s naturz téperamentii,frigidz potio, & przfercim in febribus
20 incempdhue alfumpca:frigidi~gIucinofiép humoris redûdancia,& vini vfus
liberalior. Qui igicur ex erroribus commiffis manife{l:o tremnnt , à noxijs
abfrineant.At fi remanec diu in febribus cremor, primum corpus torii oleo
fabino perfundatur:vbi auté acceffioncs remittiit,veteri,aut fycionio. Sum:::
ma corporis membra lanis molli bus przlJnfra contegantur.Deinde cucur~
2. r bitula: à priori vertebra v[q; ad ipinam lumbd[qs agglutinentur ,fic vt parti:::
cula: prius cum przcordijs hordei farina delinantur. lam ha: quoq; partes la
nis ex veceri,auc fycionio oleo reiperlis operiancur.QEod fi febres inuetera
uerinc,die vno incerpofico in oIeû,auc hydreIzum cremuli defcendanc, veen::::
turq; friél:ionibus teneris.Si Iongius prorogatur diLpolitio frigoris fu1picio~
30 ne,mulfa , eafroreumq; potui dabitur , & ealidis locis geO:acio proderit . Ci:::
bus diduél:u facilis offeretur,primûforbilis,mox volatilium & pi{èium , qui
molli carne [unt przditi:febribus folutis in balneas eûdum e{l:,fed vitari de:::
bec frigidum [olium,viniq; potio . P orro fi cra{forum vifco[onlmq; fuccoru
copiafuerit,vti conuenit ijs quz incidunt,extenua'ntque,verbi gracia, r~ta:
35 ramukulo,fpondylij,quancû tribus digitis comprehendi poillt ,cafro~el &
nitri finguloru obolis duobus.Q.!!otidie cochleare vnum euro oxy~ehte ad
tres v[que dies ieiuno porrigitur , vel panacis & pipetis grana qumque ex
tnul[z cyatho.Simplicia pra!hlmpta trementes adiuual1c,~~fr~re~m, leporis
cerebium eomefl:um,altha!z radicis decoétum,daroalfomJ [ohoru drachmz
40 quatuor in mulfa,eupatoriu ex aqua.Superance autem frigore etiam Zody:::
i
�P A V LI AE GIN E T AE.
mi vnguine, non modd acopis ad re[oIutionem confcriptis, vnél:ionibu[q;
& CUC1S rubrificatione,pha:mgmon Gra:ci vocant, vtemur : pra:terea exerci:::
tijs,perfricationibUfque. ijs vero qui ex vini potu tremunt, vinum circunci:::
dendum dl:,quoad in cotum morbo iùerintliberati.
~)C V L A RIA,
ET P R l M V M DE DOL 0 R E EX G A~ 5
,LEN! COMMENTARIIS.
Cap.XXII.
,""g;;a;;;~ Vm oculi graUlŒmos ièntlût dolores,coGderato,quonam ex fiatu
corporis hl ipGs in mfiamacionibus accidat. Vel enim,dum ab !n::.
.~~Jl rll1encium acnmonia vehemencius eroduntur,vel quia tunicaduc:::
cis replet~ cenduncur,v el propter aliqua erafforu [uccorum,auc [pirituii fia::: 10
tulcncorl101 intenuonem dolores ln lplis graues excitatur. Rofiones igitur
purganti~us toll~ntur pra:fidlj~,qme ~oXlU~ hum~rem vac,u:nt.item caon::.
dido oui hquore In oculos mfuLo. Vbl vero cocoéta lam fuent lOflammatIo,
corpuiq; [uperfluis vacuum, balneis vti commodiffimuIll dl:. Ex reple~ione
cocraél:as inffamaciones Canguinis detraétio, alul1s [ubduél:a,& parcium in::: I5
feriorum friél:io commode per[anat. Tunicarum intenGones [o!uütur, toto
prius corpore vacuato: item humoribus qui [urCum tendue, ad infcriorare:::
llulfis.deinde 10co inieéhs remedljs, qux digerendi facultatcm habeant. fos:
menta itaq; adhibenda ipfis [unt, & fœnugra:cidecoétum infundendum.ln
qui bus autcm lànguis cralfus oculorum venulas in tendit, VCfUtn vt corpus 2.0
nOl1 ex a:quo [ucds abundet,vini v[u~ efi,quod poillt cxcaIfacerc, vacuare~8c
meatus apenre.
•
-~.
-
•
1
'
DE PERTV, R.B~Tl0 · NE,BT LIPPITVDINE ~VAM PR.o ..
P RI E 0 P H T HAL M 1 A M
G R.AE C 1 V 0 C A NT.
Perturbatio humiditas oculi dl:,& calor cum ruborenaturz alieno, non ex 20$
corpore,[ed foris adl1eniente cauCa: aliql1a,(verbi gracia)[ole, fumo, pulue:::
re, aut oleo: quare etiam oecaGone ipfius cognica, promptiffime [oluitur.In
genere huius percurbationis,Iippi tudo dl:: verum non extrinfeeus cantum,
1e~ ex interiorc eciam cauCa czea ingruit, pérque tres quatuorve, aut quinq;
dIes plerunq; durat.facillime dlfcutIcur, fi obferuentur omnia qu:e foris ac:: ~o
cedentia turbare lumen poffinc,item parciOl'c cibo,aqua: potu,aùt inambu:::
latione,& aiuo ex facili re[pondente.
a
DEI N FLA M MAT ION E.
Curn inflammati~ ip[os oeulos occupauerit,pofr totius corporis vacnatio~
nem,perungendi funt ijs qua:: impetus humorum po(funt repellere,& vehe::: 3$
rnentlamleClire,quale dl:,quod ad Neilum authorem refertur,itemDiarho:::
dum ,ve! ctÎ.1m Mediacum,N ardinumqi.V bi membrana adh~reCcens in fla:::
matione tentacur, medicamencis vtemur, qua: Grzei ab vno dic monemera
voeant,CUtn oui tandido infufis.Die infeeuto nifi inRammario crc[eac, nar:::
dino ddinentur:focus ex meliloti deçoÇto vciles [unt. vbi cra{fus humor cfr, 40
�LIB ER .
ri t.
31
qui lippitudinemfaè~t,mèdicamel1ta accomodàntur,quz tièq; obaruar,neq;
humares incra!fent,fed qua: diffundere,humeél:are,& excerntre idonea fint.
q uale efi,Chiacum.At fi humores in capite fuerine obfl:ruéti, cucurbitulam
occipiti admouere oportet, vei fcarifÏcare, vel hyr'!ldines fronci qua oculus
5 dolee, adhibere, tum panem purum aqua madentem curn modico rofaceo~
aut polentis incoé1:is capitum papaueris decottoluperdare.Similiter edam
efficaciore veendum eO: cataplafmate,ex croco,meliloeis,palmularum carni::
bus,teneris coriani foIijs,ouis, tritico tofio, micis panis in decottum in tin::
éhs,ro(àcei momenco, & papaueris contriri diluto.Interdum femen quoque
10 ipfius ad leniendum dolorem mifcetur. Si magna doloris neceffitas efl:, eti::
am opij pauxillum adijcitur ~ Vbi dolor abdl:, frupefacientia vitari debent.
Q!!;6d fi mediocris inflammatio infefl:et,aloen per Ce, vel aqua, vel oui albo
dIiutam iI.1inito.vt autem expeditius fit auxilium,croci pondo [emiffem,alo::
es pondo drachmas fedecùn,gummi pondo dodr5tem,fimul conieél:a aqua
Ir pluuiali excipito,fin gitdque colIyria.Iam qua: vocantur diacrocu lippicudi::
num initijs funt idonea,in quibus tum~r mollis cedénfque & exalbldus ha~
betur.In palpebris autem earu'mque commercio fine tunicarum offenfa be::s
nefaciunc itidem liquida collyria ( GrzcÏ hygrocolluria vacant) ex croco,
atramento futario & melle pra::paraca.ln cer qua:: hoc efi Iaudaciffimum.
H
y GR 0
COL LV R 1 V M
DY NON
Q.. v
0 D
DOL 0 R.E M
LEV ET, A N o~
A P PEL LAT V M.
Cretz futoria:,meIIis attici, fucci fœnigrzci fingularum pares portiones in:;.'
(oquito, donee mellis [piffitudinem habeant. deinde fpeeillo duos angulos
actm gico,
15
AD
DEFLVXIONIS IMPETVM,Q.yI EPIPHORA
GRAE..
C 1 S Die 1 T V R.
Si picuita:: curfus in oCl.llis Centiatur , per initia quidem comienit nihil a{fu::
mere,aql.lam bibere,& O1ulto rnagis venere abfiinere. Aluus fubduci, facies
pofca diluta collui debet. pra:ferum fi feruens fuerit picuita:: curfus.un mi::
30 nus, atramento [utorio eum melle frons & palpebra: delinentur •N onnul~
li atramencum futoriun1 aqua dilutum ad ablucionem exhibent. Porro qui
defluxu ci tra inflammacionem vexantur,vel etiam curn inftammatione qui:::
dem,fed ita vt fupra os caluaria: emanec,agglutinamentis vtendii dl: in fr.o n
te.Ex fimplicibus fane, viridia vitis folia efficaciter pr~funt,velrubj ~UCCUSf
35 vel portulaca:, vel cydoniorum cum polenta tenui ,"id galla cum VIllO, &
polenta: polline contrito, vel cicuta:fuccus, vel pfyllij cum aqua, vel [olanas
vel cochkis curn tdl:is fuis in puillerem redaétis,a tempare ad alterum tem:;:
pus illira.•In vniuerfum quz aO:ringunt 1 refrigedncq~le. Inter compofica
ha::c ,pollen frumentacells , & Inynha, v el.chns c~m out a~uaco illitum '.v~l
4~ famia terra cum myrrha, ~ manna fimiheer oru albQre Inunéèa. In fngl::
�PA VLI AEGI NE T AE.
32
diore ap.tem humorum curfu fulfuris viui,bituminis,picis,colopho~ioe fin::
gulorunl drachmoe dUt:item Mura! pafbllus,& Afl:er,~m~li~q, p~o~e repe!::
lunt.Iam vero Theriace vino afl:ringente diluta, frontlq, Ilhta fngldos hu::
morum influxus fifrit.02:!inetiam eadem pota veheméter his Cuccurrit.Ipfi
vero ocuIo,Iana,auc panniculus tenuis,oui aIbo ~adc:~s imponitu~,item ca~ 5
feus recens fimilirer oculo applicatus, acres maXIme mfluxus cohl~et, eum
coUyria à reprimendo diéta fialtica,fi illinâtur,infl:illentlirq; diluta Idem ef::
ficiunc..Ae fi in imo,& [ub o{fe htrdèens humor lagiore [patio emanet, poil:
generales corporis vacuationes;medicanlentorii v{ùs efi qUa! per nares atq;
os pituitam eliciunt, errhina & apophlegmacifmos appellant: caput atton::: 10
detur,& inci[a cute exa[perabitur. Porrd in .his edam curandi rationes ca:::
ueniut,quas in capite.manu adminifi:ramus,l1empe An giologia, arcerioto:::
mia,hypofpatifmos,& perifcyphifmlls,vti Gra::ci appellâe.Item capitis ver::
tex vfq; ad os aduritur.Et cllcurbitula! occipitio inClla cute admot~,impetû
fluoris po{funt reuellerc:.Fluxiones extra caluariam notant,vafa in fronte & 15
temporibus difl:enea, & caput veluti reuinâü, tum quod ex agglutinamétis
ficca prctfidio funt.Si h~c defint, & fluoris impetus prorogetur,& fiernuta::
menta nanuuqua molefl:e elidantur,humoré fub calua ceneri,cenfendû eft.
DE
CHEMOSI.
Chemoun appeUant,cum vtrz'IJ palpebra! ex vehementi infIammatione in::
uer[a!fuerint, ve vix oculi ab ipfis contegantur, & album ocuIi nigro fubli::
l.o-
mius euaferit, rubru'mq; etiam magna ex parte nigrii occupee. Cmaturve:::
n~feétione,medicamine purgâ:te,collyrio diarodon albo, & quod àcillcreo
colore vocatur avocfllC~l(op,cfi laél:e,vel oui aquaco.Eodem verà palpebras,tem
pora & frontem illinere oportet,turn fqmentis & catapla[matis lcnibus vti. ;5
eum remitcic inflammatio,acrioribus,quale cfl: etiam viride·diarodon.
DE Hl; P 0 S P H A G MAT IS, ETE. M P H
r S E -M A TI S.
~
Hypofphagma veparum eommercij diuortium dicitUr.,Jex iétu potiillmû'
fattü.Infiillatur itaq; ipfis fan guis palumbi, vel eolumba!,vel calidum lac mu
liebre,cui thuris paululü Ut adieétum,velmuria, & pr<efet:tim exCaIe ç~ppa~. 30
.docico:fotus rette adhibecur ex hyffopi decoéto. Porro :tumor mollis,œde-::
ma vocantjoculis ex iéhI obortus,[omentis ~x po[ea caeinuis, & fpongia ex
eadem [uperdaca di(cuticur . Reae huie fpecularium combufrum,& .ficrcus
columba! a!quis ponionibus,vino,aucaceto contl'ica illinunt.Iatn eakus re~
cens,veIr.adicula! radi.x,veI Vlla fine acinis,Gng~lIa.tim ex pofca, veI .muIfa~p::: ~s
plicantur.Eadem facluEt ad Emphyfemata.
·A D
E M P H X SEM A TA, E T
P soR: o' P H T HAL M 1; AS. .
~~phyre~a palpebr~ tumor efl:,œd~mati umilis:pforophthalmia adœ pru
ngmofa è~~rdetn fcabies,ex falfo &:.nttrQfo humort con~raaa.COuPl}itipfis
pofca,IenCltula: decoawn1ex rofaép foment~Jm~ HygrocQllyriUnl:aucé hoc, 49
,1
�ttBER
III.
<Eris drachm<E fex;mifyos tofl:i i myrrhz GnguIorii drachmz tres,croci dra~
chma VlTa [emis/pipe~i~ drachma,vini Chi; 8( paŒ creéici finguloruni cya~
thus vm.ls.,femim~;!J;lcoquuntur quoad melIis1piŒcudinem habuerint.H t(
dt E.raG!l:J;'a!! cÇ>mpolicio, quam multiplici vlù panchrefron appellat:fàcit
'5 etia ad an.gl nam , vIceraori~, ~ud~ndoru~9;' & aurium ~olores.I.riungant
& oleo palp.ebras,fompum mItun.Ab aCldIs,falfis,& acnbus abfiinea~c.
a
DES G L 'E R 0 P H T HAL MI A, E T
XE R OP H TH A L M 1 A.
Sderophthalrr1ia~dll~~cièS oculi,& difficilis mocus dl: cum labore, rubore'q;
.citra h1.1midicacem.fouere ip[os crebro, Ipongijs aqua dlida imbucis ex viiI
10 ; efr.Icem ouum pàlpeb-ris in lecro Imp<.micur,cum roraceo. Vel adeps anièrir:
nus:frigida & q induranc vita~da:capllt vdandum, vn gendumque,aluus
ducenda.Xerophthalmia,quaG dicas aridalippitudo, prl1riginofa oculorii
.~!l: Gne: fiuore di!poGcio.Curatur balneis,iniicrionibus,& viau probi [ucci:
vtri[q; verd comunicer cQueniûc medicaméta acria, vc vellachrymas prouo~
15 cenc,per qu~ & durities emollietur; &uccitashumet1:abicur. Talis dl: Erafi~
firati quoq; pachrefrus,& quod dicitur dicétetoll.ité cui nomé dl: firatioeico.
D E E C T R 0 PlI s.
Hic affeétus palpebrz inuerGo eŒ, aut propeer cicatricem, aue excrdèenci~
am carnis nafcens.In quibus igicur excrefcencia inueceraueric,zruginem ra~
2.0 [am correfaétam conterico &. adl11oueco, vel plum~o vfro curn fulture viuo,
SC loto vciéor,veï! vedique paribus & <Erugille & plumb0. Nam ex cicatrice
proficifcens Eél:ropion,fi m c<?curn curare frl1dueris 1 id manu faciédurn eil::
w,
D E
AE G 1 L 0 P E, E TAN G H 1 L 0 P E;
fit:
Aegilqps ab[cdTus e,fi:, qui inter maiorem ocuii anguluin , Be nates qui
.2.$ rupcu~,{i negligacur,v[que ad os fifrulam aperit.ldem,priu[quam' difrupcus
exu,ke~ecur Anchllops vocacur. Probè igicur faciunt gIauciû & crocus vna
cu perdicij hërba! [u<ôco impouta.uebro auté variare opottet, etenim fl:aeim
immutaca vim {ûa perdunt. ALI V D. Salix coéla in aceto & probè crica,no
Colum incipiéces ,fed ccia in vomicam mutatos perfanar,rumpicq;; & v[q; ad
$0 os penetrat.Hoc v[us
lolii zgilopas,fed ecia anchilopas curabit.A L 1 V D.
Ruca Catiua vna cum cinere lixiuo,qui primus difrillauerit,contrica,coél:aq;.
& impofita pulchreadmodum zgilopas emendac, & adu[que'os permeac,
initio erodens pofrea non ira: ac mirum dt, qudd ne cicaericé quidem in~e
cora hoc pr~fidiu r~linquac.,A L 1 v D.Cochleas cum eefris fuis tritas impo111~
~~5 to.interdum aIoe, vel myrrha admifia pr:didiû hoc ancequâ ;rgilop~ in rus
vertatur ,~ poO:quam rupcus fuerit abfcdfus , eurn deficcac~ ALI V D.
Currl manus opera regilopa & anchilopa adl1ris,hoc vt~re cacaplafmate, len
tic:ulas decoql1ito , & curn melle vEieor,vbi crufia excide~ic, vuam excipions
liquida terebmehina vtitor in modum emplafrri.Hoc emm & purgat,& car
ne replec,& cicacricem inducic.
no
dd.j.
�P Â v t 1 AE C IN ET AE
D It T RA C HOM A T E.
Traehema atperitudo palpebrarum inceriorum dl:: hàrutn intenGo, 'Vcve~
luti inci[uras habeat, ficoGs ci fici fimilicudine appellacur.Cum inueceraueri'c
vitirtm,callü[q; contraxeric,tylofis voeatur. Colly~ij~ jgit~r ~cédum e{l:~ tum
eo quod ex vino,turn quod ex duobus connac Iapldlbus;Jpfoqi,ha:matlte Ia~ $
pide,ex aqua loto veheméter palpebr~ =bfl:e~gencur: HermaCl~~ eum Cy~
narij modico. Adha:c diacrocu eollynu pancer p[orophtha1ml]S effi:ax e~,
palpebr~ cicra exuIceracioné inuerfz illieu~.Ac Gduri.or eallus,his n~ ~effe~
ritremedijs, palpebra inu~rfa pumice..radltur) aucfeplz ~e~a, aut,foh}s fi~l,
aue ecia infiruméto,quod a p~Ipebraru ra[ura blepharoxlfio Gr~clappellac. 10
DE
CHA LAZ IlS.
Chalazion,otiofi humoris in palpebra eolluuies dl:, in qua ammoniacii ace
to detritum fimul cum galbano inungitur. faeic,eciam terebinchina pariter
cum cerato excepta.
DE C RI THE T V B' E RC V L O.
1$
Crithe,paruulum abfcdfus tuberculii,oblongum,palpebrt cilio obueniens.
Id cera alba foueri oportet:reliquum corpus,velmufcz capite amputato in::
fricari,vel hordei diluto perfundi,
"
A D PAL P E B RA R V M
P E DIe V LOS.
Expurgatis prius pediculis,marina egeIida palpebras colluere oportet.De~
inde medicamenco [~bfcripto cilium attingere:a1urninis fciffi partibus d~~~
bus,herba: pediculanée parce vna,tritis vettor.
20
DE MAtDAROSI,VEL MILPHOSI.
Hic affeétus palpebréE pilorum deffuuium dl:. Ad quod cura prius vniuerfi
corporishabit:a,Gncgmatis veere,quibus ab honeftandis palpebris nomen 2$
eft c~lliblephar~. Te~rz ampelitidis, crocigalliez',lad~ni, fingulorum pari
portlOne. contrlt~ Vtltor•. ALI V D. Stymeos tolb lotIq; draehma, plumbi
combulh & dotl draehmls quaeuor,croci eotidem, nardi indiez draehmis
tribus,in puIuerem redaétis vtitor. ALI V D.Palmarum,offium combufto~
rum Gngulis tribus drachmis,nardi gallicz drachmis duabus:leuigatis vce:::: ;0
re.hoc etiam fcabiofis oculis medecur. ALI V D. N eapoliez ad paJpebrarû
defluuia,,.ul\tp~O'uç appellanc,longdfq; palpebrarum affeaus.Scymmeos,ead::::
mice,chaIcicidis,mifyos, xenicdingulorum pares portiones . mmutùn con::
tundencur,& melle reIper[a torrefiunt:leuigata vrui funt.
DEPTILLOSI.
Ptillolis, paIpebrarum cramtie~ efr,callofa,rubiciida, quibus accidit fzpe pi::
lorum defluuium.Prceter przdléta igitur etiam hocfumme faeie, Mufcerda:
combufi:~,& melle contritce,inunguntur.
AD
svp E Re 1 LlO RV M DE F L V V 1 A SE V MAD A RO SIM.
';$
Pliibü digitis oleo,vel adipe',anferino vnéhs dctritii illinitur, ALI V D. Hoc 4~
�tIBE~
s
Jj
edam fubnigros redditt nuces audlana! exuO:a! firiluI cum adipe caprilIo,vel
vrlino infricantur. ALI V D. Hoc efficax dl: eria barbx"alopeeijs. Alterci
drachma! dUa!,mufcerdre drachma, polytrichi drachma, irini vnguenti co~
chlearia quatuor. T ritis perbelle vnguencum ~d111ifc~~ur. fom'qije prius ad:::.
hibito illinitur.quod,li atton[a pars ante fuent,magls profidr.
DE PALPEBRARVM PILIS OCVLVM
A P PEL LAN
T PI X 1 AIl N
IRR.ITANTIBVS
T~
Pitis qui Dculum pungunt prius euuIGs , locus fratim (anguine tana! per Ce
inungitur,vel cum cinere chama!leontis albi,velfanguis cimicum, vel fuma~
10 ri;e quœ in hord~o nafcitur fuceus;cum gummi,veI tellinarum falfarum cinis
"cum éedria , velloti cinis , vel alumen liquidum quod phorfimon appellanc;
vel muka! canina! [an guis admodum in id e!fieax dl:.
P 1 LOR V M
G LV TIN ANS
ME DIe AME N
TV M.
Conglutinant pilos infraétos bitumen, mafl:i~he ~colophonia, gummi)co~
~5 chlea! pars glutino[a.
DE
EN CA Nt H 1 DE
E T
R. B"r AD È;
Encanthis naturalis in maiore angulo caruncula: excreCcehtia efÏ:.Rhyas au
tem h~ius imminutio. Encanthidas igitur ijs qUa! aduerfus eélropion dié1:a"
funt , hmilibu[que caufl:icis ; vel [epticis ab[umes . fed non totas;oe eius 10co
ao Rhyas fubnalèarur;verum ad nacuralem v[q; magnieurunem.Rhyadas,car:::,
oora parce in toeum,vd rudi manus opera, vel medicamentis, abfumpta,in:::
fanabiles éxif}imato.~od fi pars ipfatum imminuta fueritjijs qua:: medio,:
criter afrringunt,carnémq; creantibus reficitur:qualia [unt medlcamenta ex
croco,glauclo,& aloe contèéh.item collyria dlacrocu inCcripta, nccno alter:::"
~5 cum prodefi: in vina coétum;impolitumq;,& aluminis ex vina pauxillum.;
DE
~o
-"
35
40
v LeE RI B VS.
Vlc€rum in oculis genus quidem vnum efl:,differenda! vero ~c:ciaies diùer~
[œ.etenim in cornea membrana quz Grzcis ceratoides appeHatur, vIens ca::
uum) angufl:um, & putum, ob vUa! fimilicudinem bocryon dicitur • quod
autem latIus bottyo ef}) [cd minus alèum, cœloma nuncupawr: Arge ~
mon in pupilla! circulo nafcens, ambientia comprehendit, vt <ztiam in exte::
riore pupI11a: parte rubicundum, in interiore candidum appareat. Epi~
cauma vlcus cft [0rdidum. , & crufl:a obduébum, quo repurgato humor~s
ocuIi "Cepe effluunt •Iam vero aliée plures vlcerum {ùnt diffcrentia! , de qUl~
bus dicemus communius . Si igitur vIeus fimul cum inflammatione obor:::
tum fuerit, curationcm ex ijs qua:: inflammationé lenire poffunc, &. c~nco:::
quere,moliemur,non negleébis ijs qUa! ad vIeus proprie pertinent.:r ~I~a ~e~
ro [unt collyria, libanium~ cygnus, &. pelaria vocaca,ic~m ailer &fimlha:m:c
hlper qua: ex malo,rerra famj~ & ceru(a conl1:anc":o~~lbus autem magis lc~
nicndo dolori cire ilamonem nOuimus,.verum dlij c11l1ufrendum non efr,eo
dd.ij. " "
�P A Vtt A! CIN l!T A~
3~
qudd adtnodum fl:upefaciat. LaudaciŒmum vero Scqùod diazems1ton di::: ,
citur,quod ne [en[~m qui~~m fr~eori~ habec. At fi Cll~ fluxione Vlc~s infe::
ftarit,collyrium ahquod dIt admdceblmUSjquale dl: dlahydras,&ChlaG:um,
pr.eterea Cygnus fuluus & quz repellendi ~ne .rofione faculcacem obein.ent.
Sinauté vlcera fordida fucrint, mulfa medlOcncer aquata, & fœnugrzCl de:: 5
eoél:o vtemur per {è,& cum alijs ad ~d d~cati~ colIyrijs.Si a~riora fint,feberia::
\ no & fœnugr.eci diluco. Si non acna,dlafmunes, ~ nardmo vngue~to ~C~
debimur . Purgata vero vlcera probe pocdl: medlcamencum Cleo CIcatnce
obducere,eamq; pra:terea concolorem reddere.
DE OCVLI PROCIDENTIA Q.,VAE ppo'PTnIII DICITVR.
10
Proptofis tunicula:: qua:: Gra::cis ab vu.e acino ~~ouJt;,ç dicitur,procidécia eft:
qua:: erora ruptave cornea tunicula accidit .. Ea cum nôdum creuit q~dd mu::::
fca:: capiti fimilis fit ,myocephalon nommatur . Cum vero amplius & co::
u[q; [uccreuerit,vt acinum vure repr~{èntet,fraphiloma,quafi vuatio dicitur:
vbi plurima fatra efr acceffio,vt paIpebras malt tranfiliant,obcallueritq;,cla:::: 1;
uus tunc dicitur.Si igicur ad myocephalonfere oculi procidentiadegenc::::
rauerit,repellentibus den[antibufq; ipfum medicinis vtendum dl:: Chio ni:::
mirum Ph.eo,Nardino,& Theodocio.item eo quod oliuzfurculis,& quod
cornu prtparatur.iam vero 1j>ongiam lenieer iplis pofca,aut vine afiring&
te,aut rofarum decoéto imbutam,fuperdare commodum cft, aue fplenium. 2.0
Principaeum vero obtinet ad procidentias omniaq; vlcera,medicamencum
cui nomé dl: Olympiacum,vel Olympus,cum fucco oliuz,vel poIy goni,vel
polij. Eadem hzc etiam dauis cou~llunt & fl:aJ?hilomatis,priu~quam inal:::
1dèant.Vbi vero alborem,aut callu contraxermt,nullus remedl1s locus eft.
DE
0
cv LIS
P V R V LE NT 1 s.
2$
Aliquando pus (ub ocuh tunicula,cui nomen eft ceratoides,nûc altius,nunc
in fumma fuperficie colligitur, humani vnguis tpecie: qua: caufa dl: ve hoc
etiam malum vnguis oeuli nominecur.Huc ergo !peél:at curationis ratio ve
vel pus digeratur,~edicamétismediocrieer in id efficacibus, quale dl: aqua
u1fa ,& fœnugra:cl fuccus,ex coq; collyria,fimiliter Iibaniü,& qua: ex chure ~o
c~fiun~: vel rûpatu~ ~omica,& veh~métio~ib~s repurgetur,quod genus fÛt
dla[mlrnes,& hygldlOn. At fi pus 10 ocuIts cura exùlcerationé cOlerie , ccii
hoc liquido collyrio veendüeft : Acraméei futorij,croci {ingulorü drachmis
oéto,myrrhz drachmis qua~or,mellis pôdo libra. Cztcrû phlyébrna cû uc
ceratoidis mébran t excrefcécia,ex humore quodam comercium copagérnq; J)
ipfius excoriante, purulencorum curationi {ùbijcicur . H ygra, hoc dl: Iiqul:::
dum medicamentum ad fuppurantes oculos quos hypopios vocant, Baffi:
croci,al~es.tnyrrhz fingulz vn~it,vini quadrans,mellis optimi felibra.Cro::::
eus ,ex Vmo modico teritur, demde aloe & myrrha.Vbi crailltudinem acce:::
perme, me! additur . Vnita in vitreo
reponuncur .: vtilicet bis quotidie, 4~
n:
vare
�LIÎ3ER
III.
aut fi necdIlcas vrgeattter.Deligacu oculo carné tollir,& cicatricé inducic.l
DE
CIe A TRI CI B V SET
A.
L B V GIN 1 B V S.
Qgz per [umma oculorum cicatrices flunc, aliqui hoc nomine cicatriCes di:=
cunt,alij ve~o nubcculas.~ltiores auté alb~g~nes,medicamentis quz afirin:::
5 gunt purgancque, dlfcutlUnCur . N ebulas 19It~r anemona: fuceus abhergit;
& minons centaurij ftlCcUS cum melle. Vetufhores cedria extenuat. item zs
[olum aqua tritum modo collyrij , ad hzc quz detergenc collyria : quale ell:
quod cornu ceruino confiac, çlia ceratos elaphiu diEtum . adde Rhinari:::
um,Hecatomben fimiliaque.Albugines vero nitrum cum oleo veteri decri:::
10 tum diligencer,& inunétum probe,ahfiergie.Item fepiz teftacombulla, &
çum melle in poIIinem redaéta . Inter colly ria hoc benè, & Ienirer abfiergic.
CollyriÙrh dIa mamira.Mamirz,guttx arnmoniaci~ mirrha! troglodytidis,
,crocodilorum fimi , fingulorum zqualia pondera.in collyrium coaébs ex a::
qua veicor. Reéte aucem [al cappadocum aqua [oIuieur, quo ,collyria a1bugi~
15 nibus exterendis dicarainfrillancur.
'
.
~v 0 M 0 D' 0
2.0
CIe A TRI CES
TIN GAN T V R.~
Gallz,acaciz,fingulorum triens; atramenti [utorij drachma! duz iIIinehtur.
Collyrium autem hoc proficic,floris mali punici, cytinorum, atraméti [uto:::
rij,acacia:,gummi,fingulorum drachma: quacuor,frymmios,galla:, fingulo~
rum drachma: âua: . Aqua ceriieur: fi fios mali granaei de.lidereeQr , interio~
ip[orum in granis membranamüèenda.
DEVNGVI OCVLOR.VM,Q...VOD PTER.YGION GRAECISVOCA.TVRo·
Vnguis quod pterygion Grtcivodt,mé~ranula dl: quçda neruo[a,oculis fefe
2.$
30
obtendés,qua! ab angulo quidé oritur, [ed adufq; pupilla peruenit:eamq; vbi
fueric adauéta,obtegit. IVlagni igitur & inueteraei vngues Cola manu expo:::
il:ulâ:t.Recéciores vero & magnitudine mediocres, pr~iidijs elidû.cur abUcr:::
gétibus,qualia aipreeudini idonea [unt,& albuginibus.iuEer fimplicia igieur
ces cobuUii,veJ aeramencii [ucoriû hm ul cii porcino felle pulchre tàciuc. Effi::;
cacius aucem hoc dl: quod fequicur:atramenti futorij pars vna, gummi pars
[emiills:vino leuigaca illinuncur.vel eciam collyria formantur ,nonnulli vero
caprinum fel melle mifium inungunc.
AD VNGVES OCVLORVM)SVPPVRA.TIONEM,ET HEBETVDINEM.
3$
Lapidis magnecis,~ruginis rafz, minij finopici, [uffiminis ammoniac~ {in:::
gulorum drachma: quaeuor , croci dr~chma! dUa!, mellis accici cochlcaflUm,
J.dem valet aduer[us albugines.
DE
CAR B V Ne V L 0
ETC A. R. C 1 NOM AT E.
Carcinoma affeétus cfi eunica: qua: cornus imaginé repr~0ncac, ob id cera:::
toides diéta.:dolor huic [uperuenic, rubor tunicarum, cruClatus pulfacilis ad
"r'li tempora fi moueaneur,cibi torquee fafhdiur.n' a~ria irritant offenddnc:::
40 que. Hoc malo nulla medidna [uberahic. Nihilommus dolor leniri lattis
d d.iij.
"
'..,.
•
.
.
�';S
PAVLI AEGINET AE
potione debet,ite~ tib~s ~rumétarijs & alioqu!n probi fucCii,omni acrimo~
nia vacuis.Collyna lemamfundantur, vtfPodtacum ,febernanum &conh:::
milia.C;Eceru bona:= cotius corporis temperatura: proq,iciendu dl:.Carbun
cuIus al1cem & ipfe inalignum ac cocumax vIeus ef1:,cruf1:acium,aliàs hulbo,
aliàs palpebra: , quemadmodum reliquis pariter corporis parciculis aceidit. 5
Itaq3 in b'Ulbi earbl1neulis per initia ql1idem clyf1:ere primum, mox laB:e co:::
ll:ionem non experto,médiocriter pl1rgare conuenit.deinde tpon gia fotum
erui farina,vel tricicea ex aqua: mulfa': decoéto delinere,nonunquâ & pupilla':
poIIinem eius accommodare,& laéte ocuIu,m duere . Si vlcera ferpendo de:::
pafcât,Iencicula eurn melle,vel malis cydonijs ~ncoétis fuperapplicatl1r. Si la::: -10
tius depafcendo penetrent, folijs oIea: dccoébs , vel malicorio in vina coél<;l
leuigatéq; ex melleoblinitur oculus.At fi cdIène proferpere, crufraq; medi:::
caméto quod [uhiugetur impoftco)excideric, & vlcera fint pura, Iutea ouorii
'tofia leuigataq; cu crocQ &'melle illinentur,quoufq; ad ~icatricéperuenianc.
Medicamécurn al1té recipit fpodij drachmas quatuor ,myrrht no nimi$ tor:::- '15
refaé1:a': draehmas treis,cocidemq; oholos . Dctritis in vina amineo quoufq;
inaruerinc,pa{fum erecieu vetus mi{èecur.Vbi vnicas faéla fuer.it,liquida py:::
xide fiélili excipiiitur,obliniiturq;.Ad palpehrarû vero earhunculos malum
granatii acidû,àt8Oc:p Gr;eci dicunt, torum frufl:atim concifum aceto incoqui:::
to.Vbi tabueric probe,leuigatiiq; fuerit ad illicionem vtitor,bis tcrve quoti-:: ~0
die immutans,noétufemel.
.
..
DEMr DRIASI.
Curn pupilla colore quidé nihil euariae~fed muIto êj co[ueuÎc dt latior~ &,in::
terim ex [Oto orbat lumine, interim permulcû eernédi potentiam.impediv,
acic[q; hebefcit,ve omnia minora qfine videantur e{fe,M ydriaus quidé affe::: 25
aus e~,~au[a ~u.céip~us h~mor q~idam,excremétit~us.itaq; curationé ipfius
fangulms emIlIione a eublto,vel purganone tentablmus:fin minus, venas in
angulis oculorû diuidere 0portet, dein~e cucurbitulâ: occipitio admouere,
& marina fronté,& oculos perfundere.Si marina defiderecur,muria,vd pa:::
fca.Medieamecis auté ijs vtendl1m dl:,qua': ad puflulas umuI conducunt.
' 30
D E P H TH 1 SIE T
,
\
A T R 0 PHI A.
.
PhthiGs a~eél:~s oc~li e~,quo_pupilla fit angufiior, obfcurior , rigoGÔrque.
Res Iumi~l obleétt,m hIS matores a~parent.caufa vero dl: denfatio,qua! ftc~
cicaci potlUS fer~ur acc~pta.Sed p~thlftS ab atrophia hoc dig~ofcitur difcri:::
tnine,qudd illa angufl:lOrem p,up,Illam, helc totum oculi bulbum minore m, jJ
hutniliorémq; reddat.Meden hIS eonuenit exercitio,& i1:udiofa capitisJa::
ciei & oculorum fricacione.Ad~elc frons aqua perfunditur , capuc vn guine
quodatn calfaciente,oculus medlCamento,quod rarefaciat,aeriore oblinitur,
quale dl: i?fra[criptü.Amm9niaci drachma,crocomagmacis draehmtqua:::
tuor,crOCl drachma: duz,çruginis drachma. T ritis in aqua,fubaél:ifq; veitor. 40
�LIBER
III.
DE NO CTVRN A C AE CITVDINE Q.. VAE NYCT,ALO
P5
D~CITV~
N oé1:nrna czcicudo,qui Grzcis NyéèaIop~ dicit~r, vieiiI dl: quo 'per diého~
mo cernie,foIe dein occiduo obfcurius,noétu omnillO nihil.Curari debet [an
guine è"K. cubico, & oculorum angulis vacuaco',mox purgaeione,vel per cly~
. 5 fierem inanitione adhibita.Deinde apophleg~atifmi indicéeur,& qure fier
nutamentis ciendis funt medicamina.. Ante Clbum hyffopus poeui~vel ruta
dabitur.Si his r'emedijs morbus no aboletur,icerum purgationémoliemur
exfcamonia,& cafl:?reo: ocuIi mdle delf>umato' illinétur, claudenturq;,pre~
médo hl1mores,conrinenddq;.AIl1minis fciffilis partes duce,falis fomrij pars
10 vna. T rita cum melle lhblinûtur. ALI v D.Iecur hircinü a{facur,aquofus in~
de hnmor' colleé1:us inungicur •Qgin & ipfum iecur comedendum exhibe:::,
tur,coé1:iq; vapor oculis excipi apertis pra:cipitur.
DÊ GLA VCOMAT E ET
S VF FVSIONE Q.. YOD HYPOCHYMA
DI CI TV R.
15 Glaucoma, & hypochyma veteres vnu ide'mq; tnali genus'dfe exiil:imarûc.
Poil:eriores auté gIal1comatahllmoris;qlli ob îimilitudiné cryf1:alli KeUSIl::ft..Oa ..
rJlnç appellatur,vitia,ex hl1miditate in glaucu coloré tranlèiitis iudicariit.Hy~
pochymata humorû affufioné,qui inter cunica ceracoidé,& cryfralloidé con:::,
crefcétes,vifum impediuc. Veru omnia glaucomaca curationem no recipiiit:
2.0 hypochymaca aucé curancur,fed no omnia. proiude fuffl1fione té catis fuccur
remus,anteéj malum radices egeric,cofifraeq; fangl1inis ex cubito decraaio~
ne,& purgatione.item vacuationibus acrioribl1s,veluti ex cencaurij, al1t cu:;
cumeris amarx decoéto petitis,alui folutione-continéti,cucurbitulis occipÏ:~
cio cuceincifa admocis.Aqua: potus toco viétus curriculo comp~~it,cibi qui
25 extentlaeaffumpti. Proderit autem tcmporis ipatio,& pituitam per os dlc:::
bus aliquoe educere. Q'gibl1s vero ceu culices,oculis obuerfari perperam vi:::
dencur,ex ql1adam humorum prauieace;vel biliofioribus vaporibus {urfum
difiributis,medicamentum dialoes amarii cxhibecur {ubinde,vd etiam inde
[umecur purgaeio.ln oculis autenl medùi:aminibus veendum eil:, primii fim
30 plicibus1pllta melle,cum oleo & marathri fucco.pofrea compofitis, quale dl:
hoc.Sagapeni drachmce duz, liquoris cyrenaici, veratri albi fingulorii dra:::
chmce fex.Alij in mellis heminis oao affumunt.Nos aut~;tradit Oribahus,
fubfcriptovtemur ,caucalidis fucâ,chamedryos ,fanguinarit îingulorii tq.ui:
portionibl1s concritis.Benefaciul1t iccm c.ollyria,& quod [ueco maracl~1 co
. 35 frat,& Protheus &Thala{ferus,& diaopobaIfamu,& qu~ ex his prfparatl1r~
przÇtdiQ efIè folent.Infuper marathri decoé1:l1m per initia {up'crfi1[um adiu~
uat.item exliquoribus confeéhi,opobaliàmo,melle,oleo veten & fimilibus.
D E G L A V C 0 MAT li E T S V F F V S IoN E E X
R Ils
C 0 1\1 MEN T A-
DE MO S THE NI S.
40 Floris ceris oboli ql1inq;, myrrhce drachma: tres, nardi indicce drachma, la:::
,
dd.iiij.
�P A V Li AE C IN Ë T AÈ
40
pidis hrematitidis dt~chma: aphronitr~ drachma, falis flori,Sdrachm~ dure;
opobalfami drachm:t nouem.melle atC1co excepta offeruntur"
D E 0 B S cv RIT A TEE THE B E TV D 1 N E.
Obfcuritas ,quam amaurofim Grreci vocant, cil: rotius c~rnendi vifus pIe:::
runq; ab[q; manifefl:o oculi affcélu impedimétuhl.Hebetudo CqUt amblyo:: $"
pia Grcecorûlingua vocatur) obfcuriras ~ifus dl:; ab, o,ccult~ qU,ada~ caufa
proueniés.Curacio camunis dl: ei qua~ m.iidfufis dlxl1nu~: Pn.uatl~ ver~
ab angulis fanguiné mittere prodefr.huudmes admouereteponbus,mfeno
res partes perfricare.Procedéce tépore etia ijs qUa! ilernutaméta prouocant~
vcendû efr,tû vomitu ante cibii,& inunB:ionibus, primum ex·mellis & olet 10
zqua portione, deinde ~omrofito quo~filbiu~gitur. ~roci o?olis duobus~
fdlis hyenéE drachma,plpens commums grams oétogmtaqumq;, mararhn
ftlcci drachtnis fedecim, gutea:: ammoniaci draçhma.Concritis aridis cû [uc:s
co,mellis cochlearia quatuor adijciiieur.Prtparaea,excepdq; zrea pyxide in
vhlm codûtur.priufëï verd illinatur oculi,in marina calidâ demerfi fouentur. 1$
DES T RAB l SM o.,
Oculi infantium ab origine difrorci fane[cunt rehus faciei circumpofitis , Vt
in reé1:um vi4eant. Nam firabifmus conuulCoria mn[culorum qui bulbum
mouent,dilpo[itio dl:. ergo Iucerna in confpeéèu ponitur, qUéE non ex obli:::
quo appareat.Pra!terea curn ad nares conniuent oculis,{hpulas palmeas ag::
gIutinare vincit & angulis qui tempora retpiciunt : vt vifu ad has inconni:::.
uenter direé1:o oculos emendent.
DE
0
cv LOR V
M EXP ~ E S S ION E CL..,V l
E K fi lE l: MOl:
20
A p.
PEL L ATV R.
Exprimuntur oculi nonnunquam, vt exerci perfenerent . quib~s {han gula:: 25
tus,mali caufa dl:,ex cubitovenam intidere oportet:{in alio modo id accide::
rie,medicamenco purgare,veratro nigro,vel {cammonia.Si doloribus ori:::
go dl: ,[requenter fane in puerperio Cupernenientes vteri purgationc:s fol:::
uunt:vnde his opitulari conuenie.in viris ante po{l:[anguinis decraB:ioné, fi
remiCerie vitiii,cucurhicula occipitio defigere comodum dl: . Lana melle ~o
imbuta imponere, aut panni Hoccos cum aqua fuperq; duplicacii linteû illi:::
gare Ieniter.Hi: prode~ ~ ~arin~ fr~gida fronti fuperfu[a,itéfereos,& po:::
lygoni (uccus cU mecomo dhtlls,tu aha qUt reprimere pofTunt,& cotrahere.
a
no
DE
,C 0 N F V S ION E.
Confufiones ex iéèu ,curamus fanguinis deeraaione ~ cubito, totum oculü J)
fanguine,potiŒmum quidé palumbi recés occifi, fin minus,etiam colurnb z
repl~tnus:deinde Iana mollem in ouum curn vino, rofaceo~ cocufum demer
' [a~ Imponi~us,illigarndfq;:fequenti die idem facimus,& terrio fometa ex:::
h.lbern~s,Iac mfl:illamus,applicamufq; idonea, deinde {ublinimus medicamé
as qUéE ad veteres affeél:us infcribuncur:quale dl: Chiacum.
.'
40
,
�LIBER
D E
ru: y 0
III.
PIA S r~
MyQpice dicuntur Gra!cè,Iukiofi noll:ris,qui prima natati die propinqua fa:::
ne vident,remoca vero non icem.lnfanabilis eft huiufmodi difpofitio vtqu~
ab imbecillicate ipiritus vi[orij proueniat.Concrario his modo fenesaffiClû:::
1· tur.Cum enim propinqua non videanc,procul diffica a{fequuncur.
A V RIe V LA RIA. ET P R 1 M V M DEA V R 1 V M . D o~
LOR E.
Cap. X XII r.
rium dolor qui frigidicati fertur acceptus,ex anni cempore,pr~:=
w.zII,·~~ te viél:u, vc1 ~grotacis quoq; temperatura, vhi ob'exterioré ne
10
acciderit didicerimus, inde ~ dolor aire cirra'grauitatem,;
tionem,veI ardorem fixus ur,calfacientibus eurabitur prtfidijs,né::
pe oIeo rutaceo,veI laurino cali do, veI amaracino,veI phuliato,vel [picato;vel
com~Illi,cum euphorbio, ve1 piperi, veI cafroreo,veI comageno,diéto vngui::
ne,veI liquore baIfami.Iam vero oIeum in quo allium decoél:ulll Gt, veI cepa,
15 inll:ilIatum auxiliatur. Ac ex calida conceptum incemperie dolorem, in quo
feruoris cuiu[dam Gne grauitatc [eu cenllone [enrus eft,contraria di[cuciunt:
oui aquatum in aurcm demiifum, quéadmodum oculis adhibemus,lac mu:::
liebre cum quodat:n collyrio,quod dolorclnlenit,vel [ucco perditij herba!,cii
modico rofaceo: ipfumq; rofaceum, oleuOl, vel acetum , ve1 {uccus folani , vel
20 coriani,vel hafrulz regi;e, vel oleum in quo Iumbrici, ve1 afeUi qui in aquo(is
& humidis agût, Grzci tJvOIJ~ K"'TOIV.IOt/OV~ appdlanr,incoé1:i,vel oleu amygdali:::num pedè,vd buccina viua numero tria, in eo decoél:a.mirifice proflciunc.
,Q gdd-u gIutino[i~craffi<j? iùcci dolores fecerint,capitis, ipuu[q; audirus gra
uiras & pra!cedentis vié1:us ratio tefratur. [ola vero citra grauitaté dii1:encio,
25 [piritû aurium Ratulentum, cui exicus no pateCcit, indicat.Itaq; in ambobus
vitijs vrere medicamentis,qua! aperiune inciduntqi,cuiu1lnodi d! aphroni:::
trum cum acero,& melle.Irem fd ouillum cum oleo communi,vd amygda~
1ino:pr~terca allij & cep~G.1CcuS tepidus cum melle,aur origanum,cum mel::
le & laél:e muliebri infrillatur . Ad vehemenriores aurium obfi:ruél:iones, fel
30 caprillum di [ucco itllij inditur . Verum quos amplus labor longu[q; vrget:
& grauis umuI auditus exifrit, ha:c quoq; commode vfurpantur; cUlU[modi
dracunculi [uccus efl:,ari,brionia:,& fimiIia. priuatim vero qui ob flatuoUlm
indolelèunt [pirituin,cucumis ex aqua calida fota,auriq; demiifa frrenuc au"
xûiacur. Si grauitas , diflenfio,fimu'lq; calor,& dolor p'ulfatilis, aut ecia~ fes
35 bricula oboricur,inRammatione aurem laborare cenfèto.Atq; il:acirn hIC fan
guis emittendus efi,deinde fotus ex oleo dulci & calente p~r rpecillu~ ~ana
inuolutum continuo adhibendi ,meacui vero adeps anfe~lllus, vulpmufve,
aut medicamen baGlicum cum ro{àceo, vel cyprino, vel irmo debet inO::illa"
rùextrin[ecus ea qUa! dolorem leniunc,macenamq; impaé1:am concoquunt,
40 fuperaccommodare.Si dolor violentus efl:,ijs veere,qua: leuiter [en[um fiu:::
.......
�r
P A V LI AE CI NET AR.
pefaciunt:no n e~im mediocr.e periculum eil:,~e cerebr.u~ neruo pe~ ~~em
facultas audiendl erogacur, VlClUum, cOnfOrCl} lege afflclatur. Probe 19lnlr
doloremlenit,opij pars vna,cafiorei partes duce, cum laét:e muliebri, ve1 oui
albumine,aucvino Ciulci tepido infiillatur. la pafrillus Crocodes,A~er,Phi
lonis ancidocum frequencer his profuerunc. C~cerum ex co~mum cre,bro -5
fouere,fiue ex oleo,fiue ex quoda calido fomento oporcec,lanamq; hoc Ipfo
imbutam in aurem conijcere,fed ica ve partes inflammatione ten taca! êi heri
potell: minime atcingantur.Verum fi dolor in vetull:atem incidic, ac in pus
degeneraturus eil:,medicamento veitor,quod 'ex hni feminis {ucco cohcicur,
quod vnà cum ro{aceo,aut charncemdino folutii,infrillabis. Curn auté aqua 10
nledicata ex balnei v[u,meatu recepta auditorio doIoré parie, fi quidem co~
pio[a fueric,ore, veletiam calamo ipCam euocare ratio eH, vbi pa111ati~ [pc:::
cillo Iana inuoluco fuerie procraél:a , oleu quoddam,infril1atur quod itt par:::
tium tenuiû,aucrofaceum,auc oui album,aut lac muliebre.Calida vero om:::
nia mediocriter effe conuenic,qu::e auribus adhibentur.
15
A D v L CE RA
FLIGVNT.
Q....V AE SI MV L
CVM INFLA MMAT 10NE A F ..
Lycium & meconiurtl œquali potcione erita cum meUe inijciuncur.
AD DOLORES MAXIM OS, PYS ET GRAVEM AVDITVM' ;J
A.mygdalarum quibus corticem detraxeris & aphronitri fingulorum dra~ 2.0chm::e tres,opij drachm~ cres,thuris drachma: tres,croci drachm~ quatuor,
galbani drachmee d~a:Jmyrrhz drachma. Aceto leuigata inil:illantur. fi do:::
lor exercct,rofaceo diluta:fi pus obCedit,mulCo,vel oxymelitc: fi grauiter au::: ,
diunt,aceto.reccntia vlcera glaucium [olii per[anat,aceco [ubaB:um: item ex
eo collyria,tum qua: appellantur diarodon, diacrocu, & dia[rnirnes: quem:. 2.5
admodum rurtus {uppurantes cicra dolorem ferri frerclls cum aceto diu:::
tius contritum.
..
A D S 0 RD l V MDV RI T 1 E M.
Nitro aceto diIuto cum aqlla ~uris illuitur,cumq; Cordes dcterC~ [unt,nicrum
~o
aceto[olutum curn rofaceo infiil1acur.
ALI V D A D S 0 RD ES.
•
Carda~omi &. ~licri exiguurn, cum fici~ pinguibus exceptum fine fcmini~
bus,& l~ COllYfI} f~rmam ,redaél:um,autlcula! commicticur . Tertio quoque
die educltur. COplOfaS el11m fordes excrahit , & abunde leuat. Prolicit hoc
etiam aduer{us carnis excrefcétias,dolores,exulceraciones.recipit aIoes, thu:: 3$
~iS,tnyrrhz,fingulorum drachmam, myfeos drachmas quatuor. Ex aceto
lU paihllos digeriitur, cum v{us requirit, aceco & rofaceo foluta infrillantur,
IdemAndronis paibllus & Hera!,& Mu[z faciunt.
AD DIV TVRN A VLCE RA.
Cedria melli admifta illinitur. ALI_V D. Ad cos q~iblls pus profluit, Myfi 40
�LIBER
tlt.
vfl:um & in puluerem redaétllm inipiraellr. Perclyfl:erem vero oricuIariun1
e1uûcllr aures pofca,vel oxymelice,vel mulfo,vd decoél:o quorundam repd:::
lencium(verbi call[a)Ienticlllz,vel ro[arum.
SIC R V 0 REX V L CERI B V SAP PAR VIT.
5 Iunci anguloli decoél:o auris illuitur,polygoni vero filCCUS eum pauciffirno
aceto infrillatur,vellycium, veI amurca,vel acacia,vel porri [uceus.
SI SVPER VLCER.A CARO EXCREVEltIT.
N iero ex aqua cepida ,(quama quoq; zris cum fandaracha pari modo auri~
culam illinico.Vbi eruftam acceperinc, melle repurgato.
A D VERS V S A V RI V M
10
V E RM E S.
Abfy-nthij decoél:o,veI centaurij,veI marrubij duuntut,cappatisfoliorii vi:::
ridium:aut fruél:us eiufdem infrillatur,vel cedrinus liquor, vel vrina huma:::
na vecus,vel album veracrum cum melle,vel caIaminth~ {uccus;vel {cammo..
nia eum 'lcero,vel [uceus ab[ynthij,oleum vero meatui inditû [ur[um ver[us
15 remeare ip[os cornpellit:poeus aucem eft ~xela!um •Eodem ad caqua: auri:::
bus incidunt animalcula vcicor.
1
AD
CAL C V LOS
ET
SIM 1 lIA
Q.. V AE
1N
A V RE MIN C 1..
DER V N TEX T R.A H END A.
Specillum Iana inuolueum in refinam,auc gummi,auc aliud quoddam glu::!:
2.0 tinans medicamencum demiccendllm,idq; in aurem inijciendum,ibiq; ver::
tendum cft.Vciq; enim fic protrahes.Si hoc modo nihil efficitur,oIeum fer:J·
uens meatui coneinue infhllato. At fi ne fic quidem exciderit, aut compre::
'-- hen{um fuerit:alijs quoq; vtitor modis:vt in parce crururgica docebimus.
AD
2.
SON 1 T V M
A V RI V l'ti 1 N T R.A
SEI P SAS.
5 Si in febribus,aut harum crifibus [onitus aurium euenerit:nullum ei nego~
tium faedIère oporcet,quippe fratim magna ex parte finiuntl1r. Sinautem
poft morbum perfeuerauenc,abrynchij decoél:o foueri aures debenc,acecum
ro[ace~mq; infundi, vel radicula: (uccus cum roraceo,auc veracri nigri cum
aceco.Ad veceres autem [onitus,qui ex crams gIutinofifqJ humoribus crea~
)0 tur,inde vero iUos cognofces quod non vniueriim, {ed paulatim increfcunt,
nakunturque"aceto niero, & melle aurem illinito • ALI V D. Veratri albi
drachma: du~,ca{l;orei totidem,croci drachma: tres,nitri drachmz fedecim.
In ~ceto cotrita,vt in pafrillos coale[cant,in v[um conduntur.
A 'D V ETE RES SON 1 T V S, E T TIN NIT vs.
35 Euphorbium cum cyprino oico leuigatum,calefaétumq; in v[um capit~r.in
qUlbus autem ex amplo con[enfu vaporum (pü;itmimq; [um~a petentlum
excicancur,cafroreum,& cicuez (emen tricum cum ace co inilillatur.
AD
G RA V E M
A V DIT V M,
E T
S V RD 1 TA T E M.
«!!ce ab origine qUidem,vel edam prima na,ca!i die,[edlongiffim~)& ab{o~
40
IUl!a! [urditaces confi:icuulltur,nullo remedio ilhd~ntur.QEa: vero non abfo
/
•
�P AV LI AE GIN ET AÈ.
44
lutce quidem,fed diutur~~ tamen,& ip[a: curationé non recipiunt,aut cercè
difficillimam.~a: ob bihofum humorem [ur[um vergentem nafcuntur,va
cuationibus per medicaméta bilem ducétia ex facili abolentur. quidam eriâ
fua [ponte aftèél:u liberantur, bile inferius ddèendente. At ex crudis craŒ[q;
humoribus prognatas [urditates,vel.grauem auditum, venç incifione cura::: S
to,aut omnino purgatione,ex Hiera,tum medieamétis qua: per os & nares
pituicam didunt, Gra:ci apophlegmati[mos & errhina dieunt. item bal:::
neis lùa [ponte katurientibus,vel ex aqua marina.Porrd in meatum vbi fa::
cuItas audiendi dl:,eonuenit infrillare,qua= ad [onitus tradita [unt.Priuarim
vero ha:c : vrina & fel eaprillum ,aut feorfim fel, aut ruez Cuccus cum melle, 10
aut eafi:oreum,cum oleo anethino:& ex hyffopo medieamétum eum nard~:::
no-vnguinc,vel eaprillum fel cU;galbano:vel quod redpitafi:orei drachmas
duas,nitri,veratrialbi fingulorum drachmam.
A'D
COMPRESSA
DI Cl T VR.
•
AVR,lVM
FOR.AMINA
~VAE
eAA/I(I
Jf
Hyppoerates quidem nihil ipfis adhibendum pra=cipic. eum vero fa:peab
zgrocis eogamur,vcendum dt his.Mirrhre,aloes,thuris,acaciz, parifingu:::
Iorum modo,aceto contrita imponico.Si inflammatio oborca d!:, [e[amo le:::
uigaca applicancur,vc:l chondro, cû aceto coél:o.Iaxiora autcm efi:~ catapla::
tinaca,& lana oleo imbuca auris anfraéèui demittacur.
.
2.~
DE P .A R. 0 1: 1 DIB V s.
Parods gladuIarum [ub ipfis auribus affeél:us dl, rtlaceria morbi illie cma:::
nante,modd à capite: humoribus videlicct in eo obfi:ruélis: modd à reliquo
corpore in febribus crifim cxpertis oritur •Si igicur aice adhue dditefccns
parotis in cumoré no attollicur,nacura debecadlUcari pra:fi.dijs,qua! coaél:as 2.$
fordes excrahant,vel eciâcucurbitula agglutinata,vel crebro focuu v[u.Nam
fi in aIcum recurrac colluuies,periculû haud mediocre [ubfecuturum eil:.Sin:::
autcm int1ammatione tencaca in tumorem erumpat, econtrario ijs qua= le:::
niune,& cocoquunt vtemur cacaplafmatis,quale eil: ex farina horçleacea,aut
criticea,aut {èmine lini cum mulfa, aut fœnu grétci, aut alc~ea: aut chama!me::: ~o
Iorum diluto inc~a~~.i~em quod ~x l~patho, & axungia in[ulfa coilat.at fi
exuperare [angUIs tlbl vldeacur, pnus lp[um vena= fecuone vacuabis: modo
vires permitcanc.Tumore a~cem,n,on difcuffo,medicamencis vtùequç pu:::
ri mouendo [unt,nempe farma tntlcea cum pinguium ficorum decoélo, vel
oleo,tum medicamento quod ex polIine,& quod fermenco confeé1:û d!:. Vbi JS
iarn abfceffus ad fuppurationem lpeél:arit,vd cute ferro difciffa pus excerne:::
tur ,vd acri medicamento rumpetur,cuiufinodi exiil:icfmidion appellatum,
8C diafcordiu. Ca=terum mitiores paroeidas eciam focus ex muna difcucit,
it:m medicamentum diaperanu.Hoc Gine eCÎam pus iam maturacum dige:::
nt, przeer quod doI~ri leniendo fic efficaciffimum •Ad inueteratas patoti::: 4 0
�LIBER
II I.
das buccinorunt,aut purpurarurn combufrarii cineré oum melIe, veI axun~
gia imponemus , aut ficus marina incoétas, vel marrubium cû fale. Indura::
tas autem iam emoIIit & medicamen Mnafei, & Ariobarlànios. optimum
. edam quod ex fucco lini Ceminis przparacur.ante hzc autem iIlinere àmmo~
S niacum conuenit, mifta cum cataplafmatis pice liquida, vel [euo caurino, vel
bdellio,vel fiyrace,vel medulla ceruina.
DEN A RI V MET 0 L F ACT V S VIT IlS.
OlfaciendifacuIcace obItfa,fi vox feruetur incolumis,ad priores cerebri Ven~
triculos morbus refcretur.qui aut ex intemperie fo1a noxa conceperunt, aue
10 etiam ex humorum copia.finaucem vox quoq; mali eontagium fenferit,Iabo
riouor quo da modo reddita propter t1leatus qui eolando ethmoides grz~
ce voeantur,obfl:ruaos affeél:um rurlus malis quibufdâ: {uecis conttahi cen:::
feto.lcaq; cerebri incemperies,vbi ex nocis ftpius à me diél:is deprehenCa fue~
ric,contrarijs curacur remedijs:eaput marina calida fueerfundirur:humores
15 apophlegmatifmis eIiciendi.Maxime vero vticor mCdicamétis quz pcr na:::
res valide edueune.& qua:: odore mouent ex tenuibus faéta particulis,quem:::
admodum in defluxionibus, adhibeto.Cum tocius corporis hutnorum co:::
pi~ fuLpicio fubeil:, h~c prius, aue fanguinis dimjffione, aue purgatione ex
Hlera vacuacur.Iea quoq; in polypode,& o~na faciundum efr,deinde 10co
io inducuncur rcmedia.quin &. Theriace pota fzpc magno fuit pr~lidio.C~te;.
"- rum polypus, tumor prztcr naturam in naribus oritur , Cubfl:antia rcfpon:::
dens polypodis carunculz:eiufdem vero naeurz cft, & {arcoma. Ozzna vI~
eus eft,putridum ex humorum acrium illuuie creatum.
a
Â
D POL r P 0 D A SET S A. Re 0 MAT A. •
.25 Squama: zris drachmz oao ,acramenti Cueorij drachmz dua:, Candaracha!
30
drachmz quatuor,veraeri nigri drachmz duz: naribus infpirantur . In vCu.
hoc eft laudaciffimum,nam tredecim diebus,inugne affert przGdium.bene::
fade &. atramentii fucorium cum aceco. ALI v D.Malicorij drachmz duo::
decim, atramenti Cutorij drachmz decem : chaldcidis drachmz oao, fellis
taurini, amomi,myrrha:,calaminthz,t1larrubij,fingulorum drachma: qua~
tuor,croci drachmte du~,veracri albi drachm~ quatuor .ficco vtitor. ALI VD.
Diphrygi crito nares,ünamento~ funiculari atdn guntur;dilatantdrq;.
.
 D
0 Z AE N AS.
Mifyos,chalcicidis,myrrhz fingulorum drachmz feptem,atramenci fucorij
~s drachmz Cex,aluminis [ciifilis,gallz,[quamz ceris,fingulorû drac~lmz q~a~
tuor, aluminis rocundi drachmz duz,thuris drachma vna, accU fextanus.
Vbi ad mellis [pifficudincm venerie)totum in vafe <ErCO coqui,tur,ex carptis
Iinamécis vtÏtor. ALI v D.Aeruginem &a:risfquamam pan portione ari::
dum medicamentum facito.
�P A V LI AE GIN ET AE.
.
AD
FOEDVM NARIVM
ODOREM.
Myrrh:e,acaciz,amomi, fingulorum pondo drachma, meUe coao excepta
fummo narium interfepto iubeto aggIutinari. ALI v D.Amol1Ji,myrrh<r~
rofarum uccarum parte·s zquales,nardipo vnguento exceptas illinico. Item
benefacicaduerfusfœditaté odoris,& malagma ex méta cu vina admotum. $
ADN A RI V M V LeE R A.
Ceru[z !iOta, argen'tifpumœquadrans) recrementi plumbi tantundem, vel
plumbi combufii.omnia vero Iota efro,excipiantUrq; vino,myrtedq; oleo.
A D v L C li R A Q.. V AE V 0 C Â N TV R. G L r CE A.
Argenti [pumz drachmz quatuor, rutz nouellz to'tidem ; aluminis kilfilis
drachmz duz.Myrceo oleo acetoq; excipiuntur.
.
Q...,VAE
STERNVTAMENTA.
10
CITENT.
Veratrum album,vel ca!l:oreum,vel piper,vel frruchiû,velfimuI omnia:non
aueem oponee inipirare,fed pinna,vel digito peniei.ffime,in nafum demitte:::
re.vbi fiernutamencurn frequencius efi,medicamento fedari debet.Infundi:::
tur nardinum,vel ro[aceum, vel glyceIzum. lam quz odorem mouent, fier~
nutamenta [edal1t , anifum ocimum, il:ipula: ccmtuez : Ced ante hzc ornnia
caput deuccadum dl:,[rnegmatis ex nitro & pumice faébs, vel eciam afclepi~
.v~caco veendum,& C0nftancini fapone,& fale cappadocico,fimihbufque.
J$
J
A D SAN G VIN 1 S
e
E R. V P T ION li M, ENA RIB VS.
2.Q
Sanguihîs naribus profiuuium,quod febribus fuperuenic,fecundo volumi .
ne inter illas fum executus.De eo autem, quod aha quaciiq; de caura accidit,
nuIldq; fifii poreil: remedio,in prœfentia traétabimus.Chalcitidem côtritam,
linamento tuniculari , àqua imbuto ,vel eo qU'od à genitalis humani forma
priapi[con appellant ex,epearn,narium foraminibus dernittes. Vel tdla oui 2 r
exuftam admdcebis,& dlmidiata gallz parté, ve1lyci~ indico atcinges . Vel .
afelli domdl:ici combufii cinerem mfpirabis. Vel afelli exp rem fuccum inilil
Iato, vei molaris Iapidis aceto extinéti ~ vaporem naribus obijcito. Vel hoc
quoq; medicamenco obfrruenti vtitor,Mannz,thuris, partem vnam ,aIoes
parrern dimidiam.Candido ouiliquore excipico:ac vtitor,per linamcntum lo
tùnÎCulare, extrin[ecus Ieporis pilis vnuioni adaétis.Vellmteum incortum
in nares conijcito.Vel cucurbitulam leuem direae,qua fanguis proflUic,affi:::
gito.prxcord!js autem m~gnam,& co?~anter admQueco. Vel aures valide
obll:ruantur,frons iponglJS ~x.aqua fngldafoueatur.Vel cucurbitula occipi
tio agglutinetur,cumfang~tnls detraébone:incerim etiam fanguincm ernlt 31
t~re conuenit,fi nihil prohlbet~ & fumma~ parees ~inculis exclpere . przfer::
Clm brachia) & femora , ficut ln venz Ceéhone fief! folet. Eadem motu con:: .
cuti iubeto, manus vero fricacione, pedes aucem obambulatione . Nam
venis i~d~dernfanguine replecis,narium vafa deplentur.Item ipongia in po )
fcam fngldam demerfa; naribufq; profiuencibus ~ foris firiéhm admotaüd 40
�tIt.
LIBER
47
quod requirirur,fubînde perfecic:meIius autcm proncic1cngo peniciIlona::'
ribus prius fuhieél:o.
AD FAC lEI VITrA.
Q.VOMODO FACI ES A RVGIS ASSERATVR.Cap.XXV.
11\HUriS denarij quatuor,fuci drachrnç tres,argentiCpuma:,piperis,
.
ifingulorum drachmz oél:o, omma ex lchthyocùIlz tunfee diluta
._ ~[oluuntur,in pafiillosredaél:a,vfui[unt. ALI V D. Eburneifèobis
drachma: oél:o,thuris lnafculi,ichthyocoIk pares portiones.V ticor,quém~
'
10 admodum dl: preediétum.
.A D
F A CIE 1 N 1 G RIt 1 A s.
Iridis, vel pci[an~,Iomenti un gulorum [extarius vnus,femis,falis ammonÎa::
ci,cornus ceruinÎ cobu!l:i;chymiamatis ammoniad;fingulorum vncia: dua:.
Aqua diffoluca in pafl:ilIos coguntur;acicerum aqua trita ante balneum illi~
1$ nuntur. ALI v D.Pci[anee.erui,churis illyricee,aphronitri,GnguIorum cher:::
nices duo, cofl:i, amygdalorum amarorum fingulorum drachmee viginti.
Quorum albumine, laétéque aflnino fubigico, ac vcicor veluti pra:diximus.
Benefadt.eciam pall:iIIus Peponacos.
~
-
AD
EPHELIDEM
ET LENT1CVLAS ..
io T errz cymolia: correfaéèt,cogius fcmis,aphronicri colh drachmee oéèo,erui
~
filiqua! drachmee quatuor, feUis caurini, eburnei fcobis fingulorii drachmz
oéto.Leuigatis facies defricacur. ALI v n',Fzciscombufl:ee dènarij decem,
'* erui farina: denarij quindecim,veratri
albi denarij quinq;,aphronicri de~ Aetlitû èX~4
.
fr '
l'Car gr.fciÎ
narij decem,a1cyonij denarij decem,tn~a in lcantur.
erui Jea0eo•
15
A D S V G G 1 L LAT A.
CIlS pro oe6 ..
Per inicia decoél:o fœnugrzci,pofrea Be meliloti oeuIi fc;uentut.N itei colly::: ClS cfiJUBim .
. d'laro don aqua 10
r.. 1utum 1'11"mlcur: d'
fi 'h'l
rmm
emde d'lafi'
mlrnu. Etint
1 ~ro f'ece 6a6et
. r aena.
~ Cc
tlosaue,
0"
rit,idquod diafandicosinfcribitur,combu!l:um, perungitur1 velhy opum méti totiJé.
aqua maceratiiapplicacur.VeI hy{fopo in paniculumilligaco,& calida aqua Id vet'lsJer..
30 reiper[a foueri debent.Velacri muria.item radicut~ corticem cum melle de:: 1uor• .
tritum impones.hoc etiant veteribus efficax ell:.Porro ad vetu!l:a fac'iei fug:::
gillaca, &: liuares tordili partes duas 1 terrx [amia: partem vnam curn rnell~
admoueto,curaadhibita ne exulcerecur.
ALI V D
3)
DE TE RS 0 RI V M.
H y{[opi;thapfi~,cafi~ fin gulorii drachmas duas,cer~ tantundé,terebinthinç
drachmam inijcito,cauens ne exulcerationé excites,e0'l? frequenter collcs.
t
DE
V A RI
s.
Exigui [unt Be duri in facie cumores.Oxymelite i~ico, vcl arge.nti (puma di
terebinthina , aue olei candidi momento trira infncando perllnguntunvel
40 alutnen fifIlle curn cerebinchina, vel amygdala amara aceto macerata infri~
�PA VLI. AEG 1 NE.T AE.
cantur . In callum vero concretos varôs, faponis gallici drachmis quatuor,
thuris ,ammoniacifingulis drachmis, aqua di{folucis perungito , ~ poŒ
horam eluito.
AD
V A RO S, P I ,L 0 S , E TAS PRE D 1 N E 1\;1 , FA CIE 1.
Cera: denarij decem,terebinthina: denarius,vifci denarij duo.Liquantur,fu~ S '
pérq; oleu infundieur ,facies hoc medi~amenco eluitu'r, t~lli~ e?i~ radici~~s.
ALI V D. Papauer detrîtum,vel pulegmm cum [ale,acetoq; l11m1t~.
CERATVM THAIDIS Q..vo FACIES RVBESCAT.
Ctoci erythrodaqi radicis, fuci, thuris, myrrhre fin guIorum drachmre duz~
Adipe vitulino,oléoq; mafrichino excipiuncur:deinde illinuntur.Incerpofi::: 10
to tempore,fpongia ex ca~ente aq~~ facies abfiergitur.Creter~m fa~iei re~me
dia,etiam relique corpon cenuement.
1
DE 0 RIS AFF ceT 1 B VS: ET P RI M V M DE DEN T 1VM DOL ORE.
.
Cap.XXVI.
Î]Enti~m dolof<: fine gingiuaruminflâmationeinteritn in proprio 11
IP.foru corpore,mtenm ~n ~eruo,q~l ad lpfos pertinet,oriri cotin:::
•
glt. 'luapropcer valentlffimorum lU hoc medicaminum vfus cft.
Acq; indêplurima ip[orum qacerrimo ac~t~prreparâtur.At gingiuis pro:::
peer inflammationem dolentIh~s,przfen.tdIimum dt remed~um, olcum leu
ti~inum,calore temperatum,ft more retmeatur, cil:o autem Id recens' •nam
vecus tanto recet,lti de'terius,quato calidius. Huc auccm omnia dirigi debéc
ve humor qui in coto corpore {upcrat,prius euacuetur.
AD
i:> E N T
2.0
1 V MIN FLA M MAT ION E M.
OS colluitur aceto,in quo decofu fic galla,ve1 halicacabi radix, aIcerci Cerné,
folülve,veI pulegium,vel [olani fuccus,vel capparis radix, vel myrti foha, vel 2$
polium,vel cucumis fyluefl:ris r~dix, vel rutre folia cum oxymclite, vel cornu
ccruinum,vel acetum [ciUites, vel pyrcchrum, (um hyifopo • Ac erofionem
experto denti, flyracem cum opio imponito: velfulfur viuum' cum lyciô:
vel alter~i[eminis vaporem eXClpiat per infundibulum.Item Philonis and:::
docum denti circuuùitum,dolorem ièdat. ~od fi defluxione laborent den Jo
tes,rnyrti,rotundi iunci,& galIa: diluto colluentur . Vel rhus fyriaci, baIau:::
ftij,ve1 malicorij. Calis autem parees dua: adiguntur : aluminis vfl:i , & aceto
extinéh critique ars vna: deinde vina perluuntur.porro gingiuis cruentis
alumen tenue infpergitur,velaloe di vino eluuntur.vel rubiradicevino ma:::
defaél:a. ve1 rhu {yriaco. cruentis'autem & defluxione ~entatis gingiuis cru::: J$,
dUIn [alfamentum in oUa combufl:um,quoad cincre in carbones redigatur,
attingito.At mobiles frabwt aloe iniperfa,vel rhus Cyriacus, vel aIumenfciG:
file, vel galla~vel rùbi radix per fc,aut cum vino incoéta.
e
ALI V D
AD
DE NT ES.
Ficus pingqis viridis corticem terico,ciu{qi ius,cu habes,in'décem conijcito. 40
�ltBER
III.
49
Jy1yrrhrun veram,& aIumen fciffile,vbi omnia in vnicacé coegeris, ad v[um
recondito.Ac in al1rem qua dens indolet~d~mittito & perfanabis. ALI V D.
Ad de!lces mobiles,& gingiuas fluxione prdfas: omnia~ oris vIccra depa:::
fcel1tia,Cl1alcitidis toftx drachmz duodecitn,cadmiz drachmz 000. In vfu
5 ficcum,cum aceco fine dolore denees collit.farina eum liquore rithymalli irn:::
. ponitur,&Cuper hedcrz folium accornodaeur,acper horafinitur,[ua eninl
'Ponce deus conceretur.Dencifricium, qnod & pa~ulidibus bene fadt. AllI::
minis lacèc:"cularij,faIis ammoniaci,myrrh:E,cofh,pyreihri,fingulorurn pon:::
do triens,piperis grana oétoginta.
10
AD
PARVL1DAS.
Sulfuris viui, piperis, aluminis {èiffi,~llales portiones. Ac parulis inBam:::
maria qucedam dl: in aliqua gingiuarû parce iùfèitata, quz nif! dif<ruffa fue:::
rit,in Cuppuracionem couerw:ur.& cum Cuppuraueric, ièapdlo inddieurJu:::
namer';tiique infertis aperitur . Epûlis aucem carnis excre1èentia efr, quz ab
1:5 inflammacione concraéta ad Îonmos molares dentes percinct:nonunquam
cutn febri & dolore. ~oniâ igitur reprimi debet, vcendii dl: an-uginc rafa
priuatim:vel cu pari galla,vd lori cobufl:o,vel alumine quolibet cremato,vd
galla l'cr fe,veliquaml :eris cu ace co diebus fat rnulcis leuigaea defi.ccataC]?o
DEN T. 1 FR 1 C 1 V M.
Arifl:oIochiz radix combulb,cerui cornu combul1:um cum mailiches mo~
menco,Calis candidi melle refperfi. ~ fici folijs inuoluti'.exu(H~ donec in car:::
bones mutétur. ALI V D. BllccinaCale recper!à,vfi:a<:p~cochlez~ cerrdl:res cu
roeHe combufl:z, lance [uccid:e cum paululo [ale vil:~. Singulis ip[orum gra::
ti odOlois gracia mifccatur iunei rocundi flos,vel nardi [plcz,veltolium mala~
15 bachri,ve1 iuncus odoraeus angulofus,vel iris.
2.0
CLV 0 M 0 0 0 FIA T) li T
DEN TI V M CA N D 0 R
T A S, GIN G 1 V AE
J
0....V
E
0 RI S
)
S V A V 1"
RE P RI MAN T 'V R.
pumicis,falis cofri,iridislingulorum drachm:e quacuor,iunci odorati angu
lou drachma: quinq;,fpicç nardi drachma, piperis drachmç [ex.T ri ris vtitorô
JO
AD
ST VP 0 REM DE N "T1V M.
Scupori benefacit portulaca commadutata,vel oleum quod immaturz oli:::
*Vtrun~
Uée iuderunt infricatum,vel amurca in a:reo vafc coé1:a,donec mellis fpifficu:s exép{ar ha6et, Et "\IetH
dincm habeat.* atque vetufra fi. perungatur,magnii affert momencum.
AD DE NT ES AT TRI T 0 So
Jj'
Dcncibus attritis,baccarum Iauri,aluminis fciffi,arifèolochia: farmentaciz
fingulorum pares portiones inijduntur.
fla i{{itafed
Ga(enus in
f,6ro 'me' iu~
'1I"0€.L>(;j~,
pr!;terJuperiora reme#
Rofarum Boris drachmis oao, gallarum drachmis qtl~tuor, nlyrrhét dra::: dia, etia 6âc:
chmis duabus,ft gingiuçexefa: & flaccidx,cumq; infir~11taCc humétes collu~ Jelltentiam i
antur,cofanefcunt.ldem pr~fl:ac lac auninum,o.u.uz fehorum decoaum)ace~ ~uo poIuimo
A D
GIN G 1 V A S E X li SAS.
ee.J.
do CeJtt.
"
�PAVLI AEGINET AE
tum rcillites.Arida vero admota,a=rugo ferri,cycini.T umidas exctefcentéfq;
gingiuas poreulae~ fuccus in ore ret;~c~s, muria J oIe,um ex colym~ad~bus
oIiuis,vel immatuns expre{[um,velletlfcmum,vel mdmum amureaq; dtfèu~
tit:ucea autem zrugo ferri,vel a:ris,arillolochiz radix,~rnogloffi [enu:n,dy:::
phryges,atramencum fucoriumtofium;cycini.
-S
1
AD
DIS R V P T A
L l
A B RA.
Amurca coél:a iIlinatur:vel adeps anferinus cum melle, rerebin th illa zquaIi
portione,rofarum floris,hyffopi,rofaeei,fin g~ulorum momentum. r
.
A D VER S VS LIN G V AE MOR B V M <l.:. v 1 BAT R A C H VS
APPELLATVR.
.'
Batrachus tumor dl:" ad inflammationis GmiIicudinem , [ub Iingua eram:::
pens,maximein pueris:itaq; lo~us ~~yos,~ru~inis. .ra[:r,pari pondçre Gcco
perfricatur.Mento autem adhlben debet medleametumAnthera,vel iphz:::
rion,veI ex ouis parygrum.poil:remum rcmedium eil: venas [ub lingua di:::
uidere. ALI V D • V'1-let etiam ad,oris vlcera , quas Grzei aphthas vocant,
zru ginis raIZ, gaIIz , ehalcitidis fin gulorum zquaJe pondus eum paffo . os
etiam his colluitur. A L IV D. Erui farina eum melle prius ahfrerhs, deli=:
nieur.GalIa leuis eum melle, ve1 rofarum flores fimilicer. Vel oliuz foliorum
decoéèo pars affeéèa duitur.
.
" • .,A
D
TONSl LLARVM 1 N F LAMMA TI ONEM.
10
1$
2.0
Si in febri tonliUz,& coIumeIla inHammationetn fenferint,gargarizare con:::
uenic decoéto furhzrum,auc rofarum,aut palmarum,auc myxz, aut lentku~
1~.Cum vero Ïnflammatio remittit,confiilicve.md ipfis adijciendû dl:,quod
per initia facere non oportet,nec in augmento,ne acrimonia Huxioné quan:::
dam concitet. Vbi in [uppurationem conucr[a fueric,gargarizandurn eft ex 2)
muIfa vellenticulz deeoéto, vel rofarurn:idq; faciundum efr,donee in totum
foluacur. Aut fromatica cornpolitio ad gargarizandum etiam exhibebitur.
At fi ferpentia confillis vlcera oboriancur, vcendum quidern & przfcripcis,
fed priuatirn exhiberi debet medicamen diamoron , ex aqua eauda,vcl aqua
muIfa,quz rofarum in[perfarum Horem obtineat, vd collum, vel rhus ficcii, 30
ve1 deeoéhi,vd gIauci fouorum aridorum decoétum,quod amarum dl:.opti
me au té facic,~ ~uccus~vt ,ad e~llyria vtimur, Ieui~atis in muIfa a~ditur.ipfi::
us autem frucICls fiecl,fi mfpuetur,vfus dl: laudatlalmus,aut fi dIgito adJno
ueatur.cura vero habenda dl: ne prorfus actÏngatur, aue cerce Ienirer admo:::
dum.Prohzit & pafiillus Andr~nius: Poll: ha=c aeria irric:ntia've gargariza J)
tUt ex medicamento,quod radice qua duIcem appellant,eoftac: auc co quod
croco,Vino fcybeIite,terra chia,& myrrha componitll4.demdeamyIo, & [fa
gacantho.Vbi iam confl:iterit vIcerum depafiio,gargarizandum rnedicarnê
t? ex Iaél:e,& fatnia terra confeéèo. ALI v D.Ex malo punieo dulci eum cor
tlCe tuCo fuccus exprimicur,& dus partes fex,mcIlis vni mifrç coquiitur,do::: 40.
�ttBER
lIt.
riec eis mellis (pifficudo fic & perunguntur. ALI 'V D. Gallét immattiréE vn:::
da! du~,aluminis fciffilis vncia, faIis ammoniaci' toili, tahcundem. Aridum
. apprimitun ~ L 1 ir D. Gallc:e drachm~ oél:o,milYos drachméE du~,[alis rofii
drachmzquinq;.ficca in v(um adhibentur.eft autem Anchias tôlillarum tu:::
5 mor,duritiem·p·ra!ferens.
. .
.
.
DE 'IVÀ.
Vua fi inflammationem experitur ,gargariZàndl1m ex ijfdern, qu~ t'onlillz
ïnflammac~ poil:uIanc,& rnediocricèr ail:ringentibus,quaIis eil: mali punici
[uccus per<;:ochlear,vel infirurnentum,quod ab vuaattollenda il:aphilepar$
10 ton appelIant,fubieél:us , turn l'et fe, tutti cum meIIe affatim coéto: ve1 clulcis
radix,mali pl1nici wcco mil;I:a.proficit etiain [uccus dulcis radicis cum melle
jllitus~ iam hzmatices lapis vuat11 teprimit, 8{ phrygius tom'buftus, & age:.
ratus, item ex lapide phrygio medic3men ad Fudenda infcriptum . His ad~
duncur terra famia,ercthrias,fin0pis,Iemnia,omphacium,per fe & tum ho:::
15 rum aliquo.Item fpin~ ~gypti~ [uccus:aIl1men fcifIile.roCz vero,& femen~&
folia Ieniorem effeaurn przfl:ant;przterea gummi, tragatantha,farcocoIIa,
. amyhimrquibus vcendii dl1m magis vua prematur ab afl:ringentibus'con:::
firiéta. vbi craillor in rotiidicatem creuerit,quod viciii iam vuarn proprie di:::
cunc,gargarizationibus eluéda,& ex myrrha,& croco,& iunco Odoraco an~
2.0 gulo[o.Contuuones aucem cauend~[unt.Qh quod pinna potius perurigere
conuenic.compoficu vero hoc vtile efl:,rhus fyriaci ârachma: oél:o,croci dra:::
chma: quatuor,cofl:i drachm~ oéto,to{àrum feri1inis drach111t quatuor.Pr~:::
terea 'gingluis benefacit,linum ex purpura m~rina,'1uod vipet~ collo circii::::
ditum ipfam frrangulauerit, deinde circu11ladigatur tonfillis, & colli vitijSt
2.$ mirabiliquodam m,oc{o opit~latur, vt Galenus author dl:.
AD S A. N G VIN 1 S E X ORE PR.O F L VV 1 V M.
Marruhij folia tunfa imponûtur,vè! fpongia recehs in picetri crud~m mer:::
fa cotnburicur, in pulucrcm coaél:a admodum vtile dl: remédiutn ~ Item OS~ ·
përIuerc roCis ficcis,a~c viridibus.Ad ha:( decoél:ofrigidô,vel pampinorun1
30 vitis;"id iunci rotundi foliorum,vel rut~,vel malorum cydoniQrum,vel rofa~
rum,ve! vua: acinorum,vellenticularum~
~E ANèlN A EIV'SQVE
sPEcIEBvs: VBI E·TIAM
STRANG VLATIS:VEL ALlO MODO SVF..
DE
l' 0 C A TI S AGI T V R~
3$
.
.
Cap. X X v;r loi
iiiiOiii~11 1'I gina,qu~ muCculis fauciü intéribribus inflammatis accidit,~yi1~::
Grzcis appellatur:qua: excerioribl1s,parafyn~~chc:.Eode ~o:::
~ in gucture ~abet: cuius fi interiores mufcuI~ mflatntnatlonc:
,fynanche, fI,cxteriores,pataCynanche .,Hz em~ comites notre
4 0 fUnt,[piritùs r.eéta ceruice vix trahitur,nonullis febncula Ontur,facid rubor,
dd.ij.
�51·
•
,
/
P A V LI AE C IN ETAt
.,
ce~uiciCq;..Ad htc tumor ceia ~n ~uibuCdâ fup:tu~nir. Aeger ore côniuet;cÏ::
hum non deuorare,110n potlone pocdl:.Cynachlcos vero il:rang~Iattls quo::
que interdum {ecutus eil:.Pueris raro calis affecrus o~oricur,ndl cû ~e~uic~s
vcrtebr<E affeéhdoco excidunc.Verum illis ecu curaClonem non reclplentJ::
bus, ac deploratis , manum admoliri non op~rcec . Rdiquis aute~ {à~ guis -5
protious ecubico mitrendus dl:, {cd nolJ. vnlUer~m, verum plun~us J?ter:;
po{icis vicibus euacuabicur.quippe cumulata, vmuer{i~tp faéta vacu~t~onc;
anima iplis deficiéte,fuffocationis ~eric.ulum fuperuemt, dum ~atena ln af::
feéèam partem collerum prorumplt. SI eer heec parum pro.fÏclcur,eas.quoq;
venas incidere cûnuenit,qua: fub lingua {unt,Vell pfa quoq; lm gua kanfican::: 10
da,û curgens rnagis exeritUT.Aluus acriore clyfrere fubduci debèt, pedes,a::'
qua calida ~oueri ,.extrema:. partes/valide deligari, collu~ la?is (~ccid~s? vel
edam oleo Imbutls contegl. crudaq; polenca ,qua: Gra:C1S GJjÛI htJa1~ dlCltUr.
gatgarizandum per initia ex eis qua: in confillarum inflammataciolle diéta
func,vel eo medicamento fimplici quo~ ex moris eft,cum rhus decoéto.Po:: Il
tius auceOJ. eft quod{yluefrribus moris coficitur.Deinde & compofito,quod
mora redpic, vd eo quod cx fÎcis pinguibus perungitur . Curn morbus vi:;
gec,confiilicque, & nitri momencum admifcendum cU,aue (ulfuris viui, nifi
acrimonia qua:dam prohibeac. item fiercus caninunl aridum concu(um , &
cum melle perunélum,preeftanciffimum efi remedium • Acq; huius generis 20
album maxime,tum fylucil:rium hirûdinum fimilicer cinis efficax eft. Si ma
lum Iongius prorogatur, etiam perunélione diabefafa) vtemur , nunc vires
iplius remiccentes,aliorum mif}ura, nunc iterum intendenecs . Cucurbi tula
quoq;,vclhirudo Cub méto,& circa ceruicem admoueeur. tum commodum
gargarizare,ex valen tioribus,irid~,hy{fopo,mdanthio,abrocano,dulci radi 2 $
ce,fÎcis ~ing~ibus in mul{adecoébs,veI rUtée ~ucco c~~ laéte, veI fin api curn
Oxy~leltce.Sm aute~ heec quodammodo acna perclplantur ,oIeum iplis '1::
optImum cale?s exhlb.etur, aut ro~ceum p~r fe, aut cum cremore ptifanz,
aut fœnugr~cI garganzandum. Clbus fic tnduo aqua muIfa, inde pcifana:
cre~o.r cum dulci quadam .potione, dein~e & ouo~um lutea pcrliquida, ac JO
f~r?lCl0nCs ex cho~dro, vbl deuorare mdl~s ~œp.ennc.Il1 {umma, cibi,eegri
Vlnhus reCpondcbut.Cum morbus cœpcnc mdmare,~gri deambulacioni::
bus &. baIneo credentur : pars affeéta ceraco ex oleo rutaeco operiecur,reIi::
qmique virium recollig:enda~um racio,vt par dl:,adhibeb itur.Porrd ex il:ra::
gulatis,quibus Lpu~a lam .clr~a os emanac , manus admoueri non debet : fi ,$
Hippocratis con{ihoacqulcfc~mus.A1ijvero vita: reil:icuûtur,aceti infufione
& p~peris , vel vrtic~ fruaus lU ace co tri ci acef~imi. Verum quj~ zgre ma::
?noqu~ ncgocio alfumunt, co~pellerc eos faClO dl:. Simulacque vero coIli
Jm~edl~en~a diifoluuncur,fiaClm filr(um retpiciunt & anguntur.fimili mo
do 111 hlS qUI naufragium paru [une. Summatim in omnibus qui fuffocacur. 40
�(
LIBER
tII.
Nam ica horum calor recreatur,refocilIarurque.
DE G RA V E D l N E, DES TIL LAT ION E,R A V C l T A T E;
. ET TV S S l.
Cap. X X VII Il
(l
0mmunis dl: omnibus his vitijs;cxcrernencicij humoris el' capite
. S
'. in [ubieéèas partes defcéfus~fi.in nares decumbic,& per eas deftuic,
KÔeU~« Gr~cis,grauedo Lacmls malum appellatur.fi per palatum in
fauces,fimplici vocabulo /(&:e«èéo~~nobis defrillatio.fi in gutcur & a{peram ar:::
teriam deUilIet ve membranam interiorem qu~ hanc integic,exa[peraueric,
raucitas tune fequitur,vocaturq; malum gr~cc fbeorx.oç & «e 9H e(<<Kop.In quibus
lQ non Colum ex capite,fed etiam vehemenci damoris conatu,& Cpiricus inipi:::
ratufrigidi,aipericas cotrahitur,inflammationem repr~[entans.Si morbus
non finitur,fluxiéque in peaus pulmonéfq; ingruit,tuffis oboritur ipfis ma
ligna, ac contumax. QE.~ & propter intemperiem fubinde accidic,intetim
calidam,Vt in febribus:incerim frigidam,vt auftrinis diebus, ea~ magis fic:::
Ij' ca eft.lam vero alijs quoq; morbis -tumS nonunquam fuperuenic:verbi gra:::
tia,pleuriticis,iecorarijs,phthificis,pulmonarijs.quare Galenus in diuturna
tuHi grandines qua[dam ex peéèore educi memori~ mandauit. Alexander
autem calculum quédam.grauem,qualis in meaeibus vrinarijs nafèicur,poil:
Iongam tumm expulfum: ac inde inam quoque cdfaffe prodidic.Porrô nos
ao in fan guinis erupcione calculos excerni vidimus,quemadmodum cum illuc
peruencum eric,exaélius commemorabimus. ~i igitur ex ~O:u grauedi:=
neni,vel defrillacionem concipiunt,his particul~ incaleftunc,acris,tcnui§ue
humor defbllac,tum per nares,tum per oS,tum facies rubdèic,& nafus.QE.i
exfrigorc, ijs capùt vndique & frons difl:endicur: mearufque quos ci colo
~j' :ethmoïdes vocanc,clauduntur, ne vox de~rfum per nares tran[mect: fi Ion:::
gius milum trahatur,tuŒcllIa quoque afHigit, pituita educicur, nunc cruda
& li~uida,nunc viriçlis . ~ibufdam & [cbris lùperueni~: qUa! ob ~:ll:um la:::
borances nihil iuuac:frigore prelTIs,etiam concowonem efficit.
C V RAT 1 0
30
DES TIL LAT ION 1 SET G R A V
E~
.. D IN 1 s.
Vbi calida pra:pollet: intemperies : ijs pugnandum eft pra:ûdijs,qua: clolo::
ri capitis ex tali caufa Ci:ontra&o co~ueniunt.balneo vtendum efl::,capllt aqua
copiouore calida perfundendl1n1 . Cibi vero his prodèr'unt ad [orbicionc:m
aptati, oua forbilia,amylum, Cumenalia:, qua: itria dicuntur,fefama,n.ectlon
$S amygdala. icem ttuél:us coni: & qu~ ex laéèe hunt bellaria: vina dalcla,noll
vetera medicamencutn diacodion linB:u aff"umptum. &. qu~ his congru:::
unt compofita auxilia.~od fi frigida intemperics.~fficiac,&~~bus con;:
tu max; fic,modico vcendum cibo efl:,capuc calefacienClbus .[~b~Illbu[que nar:::
'dino;vutacedqqed~bec perungi. lrinum vero non folum t11mltur ,[edetiam
~ naribus infiillacur:qua: intus chure,& myrrha cum olco perungunt~~, pra:='
ce. Ill_
\
�P A V LI AE C IN E T AE
54
fertim fi perfriétiô gràuedinem (rearit. Alios lacinc:l panniculorum com::
bufl:z,vel melâchium, velcuminum vil:um demilfumque panniculo reficir.
Iam cyphi filenaicum,id eil: Iunare oIfaétum prodefr, froncique iHicum , cui
fimul v.u um ex emplafl:ris~ qUa! inflammationé arcen t agglucinabitur:Ex~
empli gratia, Icefium, vel Xera,vel Barbarus, vel Athena ad dlil:illationem 5
ex frigore orcam & cyphi potus vtilis dl:. Thorax aucem baHàmi liquore
per lanas fuccidas fuperillinicur,idem fryrace & irino, vel anethino circun~
fouecur.Cibis calidioribus&adconcoétionem promptis vci commodum
efr,ybi iam maceria concoquicur medicamen quod picuitam per os educat,
idoneum eric, tum capitis Gnegmata, l1empe Conihntini Capo, atque eius 10
generis conCtmilia.
RA
v
CI T A T 1 S
C V RA T 1
o.
Raucitati quam arceriacum & branchum appellauimùs, competét quidem
fuperius comprehenfa,verum priuatim vhi arceria & guctur mflammacio::
nem experitur,emplail:icis, id dl: ohfi:ruendi mcacus facultate przditis per 1$
initia vtemur,donec inflammacio remi~or euaferit:illiuCmodi vero Cun,t qu~
ex pa{fo crecenCt , tragacantha, gumml & amylo confiane. Item pinguium
palmularum decoétum.& dulcis radicis cum fapa,donec mellis CpiiIicudiné
coquirat.Icern compoficlonum quas qudd fub lin gua teneantur, ù-rJ0Î"Àw-r-ri..
Jl~f appellant vfus cfr.Ance omnia vinum hoc tempore circuncidendû:pofr~ 20
. 'luam inflammacio modcracior fuerit reddica, vinum dulce alfumetur, tum
confeétum ex melIe,laéèe,cum amylo,vel pane filigineo.Adhélc Corbiriones
ex amygdalis,butyrumq;,vtile.At fi humor in particulas fe receperit:tranG
eundum eG: ad ea quz valcncius ahfrergunt,cuiuGnodi cil: faba cum corcici~
bus fuis dixa & quz ex meUe przparantur.His adde braffid & porra pro~ 2 $
becoél:a.medica~e~ea v~ro calidior~ ~ ad eum.m a~comodata profunt,qua:
confran cfapa,ficls pmgUlbus,thure,lnde,terebmthina,fryrace,galbano, pi~
pere, cinamomo, cama &. his fimilibus.
DE
TVS SI.
Tums quoque eadem ratione curanda.hoc Colum inCpicieur num & alia: 30
paniculz c.ondole~cant, vcrh~ gra.cia, ,an gurgulio difi:illet, vd c~put, aliiG.
que morbls confllél:etur . Hts vbt quam hen pocdl: oprime ene pro(pe:::
élum,curationem rnoliere, quemadmodum à me comprehenfum efr,dlce~
nirque in pol1:erum.
CATAPOTIA AD
ET TV S SI M.
1
DISTILLATIONEM IN
FAVCES
31
Scyracis,myrrhz,opij,galbani fingulorum pares porti.ones.paffo cxcipiun:a
tl1r,vel priuatim in pila concunduneur, & ad magmrudincm crui cerna,
quaccrnave aut quina,noéèu dormituro dacur : paffumq; fupcrbibitur.Hzc
ad acrem tenuemquc: fluxiorlem valence
4,0.,
�LI1tER
ALI V
Il!.
rr
n:: Alterd femînis dtaGhmce duod€cim, nudeorum pineorum dra~
fhm~feK,croci dnkhmre duce.fapa,vel pa{fo in vfu excipiuntur.
1
E C L E G MA.
j::'
MeIIis pondo vncia,butyri pondo fefcunti~;fin:fuI incoél:a exhibentur: item
5 exhyffopo,ficubusmudeis pineis,& iride decoél:um fOrbetur.
A D
CA TA P O- T 1 A
MO J?A TA.
10
vE
'l'E RE M TV S SIM
A C CO M ..
Styrads:drachm;e fex, myrrha: dracluTIa! du::e,[emis, terehinthina!, galbani~
opopanacis,iridis fingulorum drachma: du::e, piperis albi,nitri, feminis al:::
terci,lachrym::e papaueris fingulorum pondo drachma. fine vIlo liquore in
pila tunduntur ,ck €atapotia tQrmantur:vc1tor,vt pr::ediétum dl.
'.
A D A S P R.~ D I .N~E M G 'V T T V RI S , T V S SIM E T
T V M C R VEN TV M.
'
•
S P V..
Amygdala amara, quibus cortex fit detraétus vigintiquinque ,ièminis lini
15 torrefaéh drachma:quatuor,tragacanthce drachmce.duce, pini nudei trigin:::
ta,olli in adipe eoé1:i;luceum. Tràgacanthumj aqua maceratur. Totum vero
paifo excipitur:fi vero & [enus vocis fuerit obladils,meI milèetur in paffi vi:::
cem,& pndèrcim in .quibus ecluci ex gutture aliquid oportet.
AR1;ERIACE ~VAE Q..,.VOD SVB LING VA ' TÈNE};,';
TVR HYPOGLOSSIS APPELLATA, FACIT AD
2.0
ABCISIONEM
E0S
Q.;,.V 1
GR AB CI
vocrs,
AE G RE
RAVCITATBM.ITEM AD
RE I·1 C 1 V NT, A N A PH 0 R. 1 COs
NOM 1 NAN T.
Tragacantha:drachmxfex, gummi l!antundem~ myrrhx drachn1a ,thuris
25 drachma vnafemis,piperis albi grana viginti,crocidrachma vna,dulcis ra:::
dicis [ucci drachmcefex,phœnicobaIanorum erium caro,paffi cretici,quan:::
tum [ufficit. Acque {ùccus tragacantha: [olus ipfc [ub lingua Ioco dulcis ra:::
dicis [ucci retencus.Eiu[dem decoél:um dûm ipiffitudinem habeac quadru~
plum inditun
,0
ARTERIACE
AD
ABSCISSVM
VOCIS
SONVM
cbN~
VEN 1 T, ETE 1 V S C L ARI T A T E M.
Porra [ex coquito,dum tabuerint,atque ipfa proijcito,iuri ip[orum [uccu~
alicée admilèeto, mel & ouorum prius decoétorum lutea triafimulincoqul:::
to,circumagitans anethi rudicula.
c 0 M P 0 S 1 T 1 0 A D T V S SIM, G R..AE CE BEC I-I 1 CON
A P PEL LAT V R.
Pulegij pondo fextans,nucleorum piheorum,énid feminis, Uni fe~i?is fin::
gulorum pondo vncia,piperis coai pondo triens,melle co~o e:xclplU.n~ur. viae an JeJ~
ALI V D. Hyifopi, pulegij, piperis co ai fingulorum vncla,petrofelil11 [e~ cunda {e.!Jé~
40
anm fit.
muncia~
èe.iiij•
•
�P A V LI AE G I:Nt ET AB
CONCOQ..VpNS.
Mellis denarij Cedecim,terebinthint denarij duo,galbani denarij quatuorde~
cim.Vbi fimul fuerine incoéta, orbiculi finguncur,cird fabz magnieudinis,
nudCve auellanz.aeq; ex his delingitur. ALI V D. Arida cuffim curant tum
areeriaca medicamenta,tum aquz nonnunquâ feruentis forbitio.nam dum 5
proprer pituitz craffieiem no e~creant,reijciu'ntq;,hu~e~atibu~ aliquâtulû
iuuantur.céeterû conuenic ipus ecia hy1f9pi,iridis,& pm et nudel decoétum.
MEDICAMENTVM
/
TVSSIM ,VETEREM
PASTILLVS A' FVMO DICTVS CAPNISTOS AD TVSSIM
CON T INVAM.
•
Styracis,piperis ,maO:iches, pecrofelini,ungulorum vnciam,fandarachz fcru
pulos fex,baccas lauri duas. Melle excep~a in carbones proijcito fumtirnque
excitato, vt tumens hunc per infundibulû afpiret. conuenit & q ualerncunq;
perfriB:ionem expertise
10
DE 0 RTHO P NOE A, S VS PI RIO, ET SPI RA N DI DI FFICVLTATE.
Cap-XXIX. 15
tlJjVi febris experces,crebrd vduci :l cicaciore enr[u reCpironc, ab ac~
_
cidéci quod fuperuenit,nofiris [utpiriou,Gra:cis &O'ep«T/ltOI appel:::
lantur,ijdémque quod firangulari metuétes,[ubreéto peétore to:::
to,retpiracioni incumbant,orchopnœici dicuntur . creatur hoc mali dum fi:::
l1:u1ofz pulmonum cauernz crams, gIutinoBfq; humoribus fuerint infarfu. ~o
fpirandi autem difficultas comuniter & his,& aIijs compluribus affeéèibus
fuperuenit . In curan dis (utpiriolls huC'omnis cura dirigenda eO:, vc perex~
tenuantia,abi1:ergentiaq; medicamina,glutino[us humor,&craffus ahfuma:::
- tur.Acetum igitur ipfis conueniet fcillices , & Qxymelitis ex ipfo pra:parati
potio,ipfa~ f~~a ~o~a trita~ cum ~elle.~x a~tido~is hiera,&: purgatio co::: 2)
tinens ex vahdlffimlS medlcamenus pecua, a radICula VOmitus , arifiolo:::
chia rotunda l'ota , cenca~ry magni ra~ix, fPondylij fruéèus rad1xque,cala:::
minthz fruél:us,hylfopuS,ltlS,melanchlUm: afellorum qui in aquofis & hu:::
mi~is agunt fextari~s in .vas fiéèile conieB:us, carbonihus fubdicis frigitur.
Vbl candorem acqUluermt, teruntur , & melle excepta myfl:ri men[ura an::: ;0
te cibumfecundumque ipfum dantur.Q!!od fi neceffitas vrgeat,etiam vena
ante hxc ~m~ia inciditur,& q~~nt~m vir~s patiuntut fanguinis decrahitur..
Thorax a fons, ficubus,' & loli} farma adIUuandus ei1:, cui adicél:a fit reflna
cera & me1.Iam iris.~ manna inlf>erfuntur.Non inutilis dl: &polenta cJ.;u;
da,cum relina,~~ra.,l~tde,& man?a.I ofl:ea fuperimponuncu~ vnguenta,qu~ 35
magis excalfaclUt,trmum,anethmum,rutaceum.Sed quod (ubfcribitur me:::
dicalllentum, huic yi cio proprie dicatum eO:. pumicis pars vna, fZculz,
qUêl! efivini f:EX combul1:a,partes quatuor,auripigmenti pars vna,iunci ro:::
tundi floris partes duz,alcyonij pars vna,aphronitri parces duz. Contura
percolantur:vngllentiCque excepta, thoraci infricantuf. Malagmatis vten~ 40
•
�LIBER
I1t.
57
dum dl:qu~ faniem po{funt extrahere.
v SPI RIO S t SAP T A.
Polij,abrotani, cafl:orei, cha~zpyteos;guctz am~oniaci ,fÎngulorutn par
POT lOS
modus.Melle coniperCa exhlbencur.A LIT E R.Nonulli dederunc,aphroni::
S tri codùearium cum tribus mulfz cyathis. ALI v D.Aphronitri dodrans;
piperis drachma,filphij drachma Cemis.Cochleétriii ex aqua datur.A t 1 V D.
Cafi:orei, fuffiminis ammoniaci fingulorum drachmz fex,piperis gtana vi::
gintl,pa{fo excipiuntur. Inftarfàbzcummulfaexhihecur. ALI v D.Sina::
pi drachma,nitri ipumz cres aboli, elacerij femiobulus . T otum in paftillos
10 oé1:o digetitur.Bini duobus diebus offerucur ,nam fine molell:iafupra pur::
gant. His qui przfocancur , aphronitri drachmz tres, cum tribus hydro::
meIicis crathis a{fumencur , ac cum cardamomo nonnunquam Cubito auxi::=
Iiantur.benefacit ~tiam c.:oxendicibus.
____ _
. DE PERIPNEVMONIA.
Cap.XXX.
1$
Eripneumonia pulmonis eft inflammacio,quz plurimum ex valé::
tibus in eam partern diO:ilIacionibus,aut angina, aut fufpirio ,aut
.. pIeuritide alii[ve morbis concrahitur. Aliquando èciam ipfa inRa::
macio atfeétus origo eft. H unc caCum ~ubfequitur fpiritus difficultas, febris
acuta & ardens,grauitas diO:enfidq; corporis. vuleus curgidus magnam re:: .
10 pIetionem maceria:furfum ignis inl1:ar impecu vergeneis, facceur. Mala: in
his rubenc,oculi incumefcunc,[upercilia deorCum feruntur ,tunica oculi cera::
coides,ob cornus imaginem dié1:a, in pinguedinem langudèit . Çum hzc fi::
gna a:ftum fIagranciorem referre videntur,inflammatio Eryfipdatis natu::
ram refipiens,fùbdfe exiil:imabicur. In ijs igicur qui ex alijs morbis in hun~
2 $ decidunt,lân guinis detraétio vitanda efr,maxime fi diu hqc in fratu fuerint,
vel fi Eer initia fanguinem dimilèrint.Verum aluus in morbi remiffione cly
frere âucenda eO:, fi a:grè reipondet,aut cucurhitulz,vbi llihil ohllat, peao~
ri,& laceribus admouendz lùnt:ez~ pergrades,& mulcf,cuce incilà. Sin au~
• cem peripneumonia: affeaus ftatim ab initio inuaferic,fanguinem mittere fi
30 vires id permittant,ex v[u eil::fin minus,cijcurbitulas cerce defigere: qui bus
cancum elicietur fanguinis,quacunl virtus pacicur.QEod ad cibum vero at~
tillet,danda eil: (orbitio ex pti[ana: cre more & chondri cU melle,vel ex ama:::
ris amygdalis cum fimiIagine, autchondro,dulci quadam podone admiila,
hydromelice, vel apomelite,vel hydrorofato •Re~e fumicur & recens bucy::
35 rum, cochlearibus circa tribus. Propinacur autem ipfis ficuum cum hy{f~~
po decoaurn,vei iridis in mulfa coaz , vel leuigacz inftar duûm cochlea~1l1
tnulGc iniperCorum.Hoc icidem,ab inferioribus partibus expurgat.At Vl~S;:
cutis tuend~ gracia, crebrius potui a{fumecur , muIfa pe~ fe &; cum nuclel~
pineis,étc c:ucurbicul~ vniuerfo thoraci laceribUfq; agglucmabuncur. Ceréttu
40 vero cyprinum ql10d contineat iridem adaél:am,imponetur,vd ~ètatum e~
Il
fJ
a&; g ~ t~ï 1~:ntTfl: b-r-Yh1?J;, ~
, \.< /
~ ~~t.)
( bJ11J/
{'a
wh~t: cf ;yrrL E--fZIl.i
O ~)
�. P A V LI AE GIN E 17 AE.
rlltaceo oleo,& iride ficca,vel medicamencum ex cera,refimi,meduIIa, huey::::
ro,hy{fopo, iride ficca,& nardino vnguenco.
D E C R VEN T 1 S- S P V T 1 S.
Cap.XX.XI.
Ruentum [putum fi violenter difrupra venarum commercià ex:::
cicarinr,magnafanguinis profufio comitacur.Ecquidem rl1mpun S .
~!l!!!!=~itgr illa modo manifdl:ioreexcaufa, vcalto deIapfu,damore.,&
ex occulta,veluti plenicudine,aut frigore immodico,nâ
.., -, fon
id venis rumpendis elfe habile fcribirHippocrates. Si vero exeCa parte,ali~
quaifmtum cruentum 'èditur,non confercim Ced paulatim fanguis r.eijcitur,
lie vc acres quidam prauiq; cibi,vel inedia, vel acris ex capite in pulmoné de::: 10
il:iHatio prCEcdferic. Adi os alicuius venet adapertut;nCanguiné emittac,nul:::
lum quidem ex prCEdiéhs,prCEterquam plenitudo interdum pr'ècedit,fed vi::::
aus humidior, calidiorque, balnei immoderati vfus, calidi nimis loci inh~·
bitatio morbum facere videbieur,vc neq; inRammationes)neq; febres, labo:::
réCve tor~erin~:ûcuCini!seuenic\qui ex~Cov~naru~ ~otpore, À'&:~eW(np ap::: J5
pellanc,fangumem expuunt.Imo contra Icutus faClhufq; agent(vt veriCimile
dl:) euacuati.At fi hCEmorrhoides, aut mulierum menil:rua, non refponde:::
rint:etiâ: periculis erumpens fanguis fubcrahec.Idem ver~ hic parieer ijs qui
plenitudinis caura per ruptur~tn vacuantur ,Catis ad valetudinem proderie,
nili ex 'vIeere , aut immodica vacuatione noxam fenferint • QEz vero exeCis 2.0
vaforuln tuoicis !ànguinis fit euacuaeio:nunquam commodè cadie, f~dtque
valecudini. ~àd fi per vomitum excreetur, c1arum dl: eû ex fiomachi , aue
ventriculi regionibus p rocedere. In quibus & pér anum proricacus nonnu::'
quam vacuatur.Tuffisfanguinem excundic ab infi:rumencis re[piiacibni.di::
catis.Iam vero fi fpumans& fubalbidus ex ineerualldq; reijeitur,Vt dolo r ab::: 2.5
fit. & preffio, ex pulmone Ferri ,notum eil: . In quibus temporis [patio, fe:::
bris feq aetur continens,partibulque quibuCdam potiŒmum c.:orrofis,non::::
nihil eciam pulmonis [ubfiantiz,auc guttur,a ut vena egeretur • N otus cer::
te quidam mihi dl: ex ijs qui fanguinenl pulmone reijciunt temporis pro::: .
cdru maxima cum will, & fanguinis copia, calculos quatuor,aut quinq; ex:: 30
*Hocller- puiffè atperos tribulorum modo,ad magnitudinem cicerum erium , aut
6i,grIfce nOt~ quatu~r : ~c ~einde dolore leua~us dl:. paulo poil: tabe confum,Peus interijt.
ejt,Jecf cOllij.
cio tare 111icf Porro fi pltUltofa cu~ euffile.Ul0r~,vel[puto quoq; ~dantur,eaquetpumofa'
c!eeJJe.
leuiaq;,ex a~era a.rterta ~ro~lre [cltO. fi ater fanguis & .in grumum cocretus
fuerit,doloremq; In 10co mt~dat,ex ehorace educi fi~mficatur, per pulmoné JS
artericlmve tranfIatus • Q!!1 vero cum Cputo,ex fauClbus per paIatum educi~
cur.. C~ccrum fi quando ci capie~ de~illet , cum irtitatione quadam , & euill
CEditur,Vt qui ad guteur dcfluat: lCerumq; furfum feracur . honi caufa prima::::
ri~ dl:,acris plurima ex parte di{hIlatio,vel capitis dolor,vel grauitas. Acci:::
dtc autern n6nlll1'luam per paIatum fanguinem vacuari, & proprer hirudi::: 40
e
*
�-
LiBER
trr.
59
nem del1oratam,& alicui indidem parcicuI:e adhtrefcécem.Ver~Im de hacin
libro de venenis percraéèabicur.
C VRA TI o.
QEibus deO:iIlacio cruencum (pl:lcum conc~cac, vena protinus debec incidi,
S nifi vehemenrer acris humor deO:ll1aueric,ac pro virium modo fan§iIis de::
trahi. ExcremadeIigad, oleoq; veteri c~lido,vel(rci~nio pr~tercapur per::
fricari.cibus adhiberi frumentaceus , CUl (uccus ahcl11us au{}eri adieélus fic,
Verbi gratia,lVlali granaci,pirorum;pomorum,vel iIIa eadé ûri'lUI incoqüan
tur.Dormiruro ex palhllo diae1eé1:ru datur,cercio die mellis coéh momentii
10 deIingicur. Q!!dd li morbus Iongior hoc vieeric, eapiti deronfo med ica::
mentum,quod ex fimo [yludl:rium columbarum confl:ac,imponis,& crib us
. horisointerpolitis;balneo zgrum committis,fic vt caput néquaqua inunga:::
tur.peinde vbi(orbicionibus alueris,fomnum capturo, Theriace antidorû
darur ,iterum~ die infequenci.Similicer tocum corpus, pr~tet capnt perfri::
15 carur.huic autem ceratum ex thaplia,auc aliud quoddam inijeitur.Ec rurfils
vtendum [orbitionibus. Q!!èd {i malum in vecufiatem incidic, cueurbicuIa
occipitio defigenda efi.Ac fi acris admodum fuerit difl:iIIatio, (anguinis dc~
traého caueri debet. alimencis autem & przlidijs ijs èum quz (upra, vbi de
difl:illatione egimus, comprehenfa fune, eum quz mox diceneur, vcend um.
10 Q.!!i ob frigoris iniurias fanguinem tpuunc. ehorax illis fouehdus dl: reme~
dijs,quz calfaciullt ip{um & deficcâc: quod pr~fl:ac medicamencum diape~
perion,id eO:,quod duplici pipere con frac , vnà cum pafi:illo diaeIeétru exhi~
hitum.At qui diruptis [piritus officinis,aut oris venarum patefaétis,fangui
nem reijciûc,venam ijs iècare couenit, niÎl [anguinis copia prorumpat.oni~
2 $ nes aucem quos hoc yitij premit , Iocis aeri exp0Îltis decumbe.nt, leél:o im::
mobili,figura (ubIimi;cauentes ne vehemencer re(pirent (omlmq; a::dant,im
ponendaq; exerinfecus {upra id quod doler,tpongia ex repéce po[ca.A (epti~
mo die Iana fuecida cum rofaceo,vcl myreeo, VGI Ientikino,cui·jnterim acecii,
interim vinum aufl:erum fit addicum:u copiofeeffeicur,fafjn~ pollinern ,&
30 mannam cum ace co [uperaccommodâmus, vel alumen,vel acaciam,vel ma~
licorium, vel gallamcum aceco,velpalmulas cum polécis, & malis cydonijs
~n vino aufl:ero dec00:is. pofi ha::c autem & emp,la!1:rum ex falicibus inijcié~
CIum,praJercim vbi moderatior fanguis fercur~ er o~ autéha::c (umpta pro:::
ficiunc.porculaca commanducata,benefacit.efficacior au'té,(uccus ipous epo~
~S tus,balau!Hu,rubi fruaus & flos,robons.fibrofum,& quod (ub gIandis cor~
ticeefl:.maximevero coao ip[ovcuntur, fagi & ilicis.pradlânl1iora ~mt,r~e
nm, [aQ.1ia.terra ad omnem (anguinis reieéhoné.Irem lem nia.[phr~~ls, lapIs
h~matites in cenuiffimum pollinem decriclls cum[ucco malI punIcl,vel po::
lygonij.pondus autem Iapidis cric fèrupulus vnu~ ..Con:tpo[Ltamedicamell
40 ta hçc prp[unc,pafl:illi diae1eél:ru,diacoraUili,8C qUi ex [pma ~gyptiac(jnfici$
0
�60
P AV LI AEG l NE T AE.
tur.item aridum compoutum ex terra famia,Iemnia lPhragide,coraIlio,um~
phyco,arny lo,o~nibus r~ri modo.In h~s a~tem qui cOf.rotis pa~tibus expu
une [anguinem,ldq; potlŒmum,vt defl:illaclo przcdfent, & OPI) pattern ie~
miffem adijcimus.Infuper medtcamentum his facit, quod {àmiz terrz,ag c:::
rad lapidis , lemniz fphragidis, zquas portiones capic: duobus cochleanjs $
potum,ex duo bus arnogloifz[q.cci cyachis. ALI V. D. Lemniz [phragidls
drachmas fedecim,famia: terrz drachmas oél:odeçim,amyli drachmas oao.
farcocollç drachmas quatuor,gômi drachmas duas.Aridi quod xerion me:::
e VU{qah~ dicamentum dicicur cochlearia e vndecim cum decoél:i palmularum cya:::
exepfar ~a·
6etcoc6Ceare chis duobus.Vcl palmularum,vel pomorum,vel pirorurp,vel pampinorum 10
vitis,vel eiuGnodi cuiu[dam decoétum.Cibum [ument,u vires requirant,ad
'lInum.
fecundam tercia'mve horarn,fin minus circicer quarcarn.Panis fic locus ex a~
q\1a frigida, vel alica, vel chondrus c~~ quoda iùcco refrigerante,puta ma:::
li granati,vel myrti,vel omphacomeltus, vel oua [orbilia,ve1 aliquod ex laête
bellarium,cum quodam aftringente.Incer olera,feris,cichorion, arnogloifa, 15
cÔ,oleo immaturo,acetoq; incoB:a.Ex fruél:ibus fugacibus,poma, pira, me[~
pila,malum granaturn,corni fruétus: potus eridi fèbri careant, vmû aquo:::
{ùm,modicum:u febris adeft,ex przdlétis quzdam potio, vel hydromel ci:;
hariticum.Porrà qui vomunt fan guinem , ijCdem [ufrentandi [unt , Cola hac
cura adhibica,ne crebro cibum Cumanc:quippe ex facili curantur : quacenus 2.0
auxilia edam qua: bibuntur particulis ipfis fanguinem fundentibus ex ad:::
ucifo applicentur.At fanguine in ventriculo grumi infrar concreto,coagulii
potadum dl: maxime leporinum,autlixiuium ex ficu,eum aqua,vd chymü,
vel chymbra euro aceto,vcl etiam ex laé1:~ fciffili vaeuari debent, aut ex aIoe.
Rurfus qui per palacum [anguinem excreant,gargarizabunt ex afrringenti 2.$
bus,frontiq; & eapiti admouenda [unt qua: ex naribus fan guinem fundenti
bus accommodantur. Ha:c eorum qui [an guinem expUÛt curatio efr,quam
(umma obire cura couenie propter imminés ex immodica vacuatione peri~
culum:uquidem copiofe vacuacus fanguis,quemadmodum in his qui iugu:::
lantur ,morcem infert pra:(èntaneam : fi affeél:us remanec, in tabem tranlire 30
miriatur.pofrquam igitur omnia , vt pofrulat ratio, perafta fuerint , & fan::
glli~is fluor [ublliteric,vilis ip~s nucriéda: funt roburq; adhibendum,ac re~
cenClU~ll po~culorum pet~cult , ac cerebeIl~ ~uc fadu.ne : corpus perfricari
debec.lD1mlCa C~nt baInel frequens v[us & VtnI potio, Ir~ & venus.
J
DE PVR VLENTI S ET TABE QVAE PHTHISIS DI~ 3$
CI T V R.
. __
.
.
. Cap. X X XII.
m
vrulc:nta excreaClO qua Grzcl empyema nOn1mant,in vacuis cho:::
. rac~s regionibus,vd ~~mbran~ q~~ cofl:as fuc~ng~c,colli ~~tur.in:::
_ _" 'terun propterfangUlnIS eruptlone,v1ceread C1Câtncem noperdu~
él:o,quod ctiam tabes ftatirn comitatur , fi ex puImone6.at reietbo. Interim 40
�LIBER
1fT.
61
tx inflammatione,vbi abfceffèric,rupcaque [uerie: qùemadmodutn & in la:::
terum doloribus,quam pleuritidem vocanc:vel propter confluxum ex ca:::
pic~ mana~tem.Hz notz pus.coUeél:um ~el}antur ,grauitas peél:oris, tums
vahd~,ficcaque ~um dolore,~hquand~ ~~l~m cu.m humiditate, ob quatn re:::
S leuan quoque vldentur,febneulz per 10ma affltgunc,languidéE,inordinacre,
& ad iudicâdum difficiles.pofl:qua vero abfcdfus ad vomicam incIinaueric,
vehementius eum quodam horrore febricicant, ac in fertnonis proprietate
concurbantur,offendunturque.Rupto abfcdfu,pus educitur ~ tlUne purum f
nunefzculentum, nonunquam [ur[um abfcdfus erumpit:quando etiam pe:::
10 rieulolior efl::nonnunquam infra.Atque ea quz inferius tendunt, partim in
ventrem & incdl:inum tran{fumuntur , parcim in veficam traduél:ione per
vafa quzdam adminifl:racaJemper autcm febri heél:ica laborant,quoad fur:::
fum omnia fuerint edurn. In quibus, nifi fumma adhibeatur diligétia,pro:::
tinus faniofa illa eolleél:io, cabem aceerfit, dum pulmo exulcerationem fufl:i:::
If net. SimuIacque vero phthilis eonfÎrmaca fuerit,genz Iiuefcunt, [udotes in
fronce,ac ceruice defluunt,carnes con[umuntur, vngues curuantur,pingue'G
que Be exalbidi,vel pallidi apparent. Malo iam vincente,vétet turbatur,prze
cordia furfum conuelluntur,fitis ipfos magis conficit,cibiq; fafl:idium vrget~
Sc id quod furfum vergit vehemencer,fœdi odoris efr.
~
CVRATI~
Primum igicur puris concoél:io adiuuada ef1:,fomentis pet fpongias; Be ca:::
taplaunatis,ex hordei farinis cum ficis pinguibus incoél:is,refina modica,co
lumbarum fimo,nicro,& hebiCco.Rupturam vomicz promouee eciam fani
laceris incubitus. muIfz autem forbitio interpofito tempore :1 & pcifanz cre:::
2. S moris cum melle.Valentiores, hihane dilutum quoq; hyffopi,& thymi cum
melle.opieulatur rupeur~,& falforum efus,& caeapotia hierz diacoIocynthi::
dos dormicuro data.Ac vbi pus excerni cœperit;iterum dabieur hyffopi,iri
dis,& dulds radicis, decoél:orum in mulfa dilucum , vel dulcis tadicula curn
fifamo decrica.Ité pollen,mulfa & oleo incoél:us fuperaccomodatur.Q.!!àd ft
30 vIeus curationi fic rebelle,compofieo vtendu efr,puta medicamento ex mar::>
rubio,fimplici &. compofito.item eo quod eruis co!l:at 1 necnon dodecatheo
& phyloxeno appellacis.Verum in tabem quz phthifis dicirur decidétfbus,
}>orra eaeitata,quz chondri & ptifanz iure contabuerint,exhibencur:quf {i~
muI perle bis coéta offeruntur. Pocus,aqua czldl:is erit,atq; mulfa inde con:::
35 feéta. Extrinfeeus applicantur per jnitia, vbi conquieric malu~, caca~Ia::
fina ex Cemine lini & pollinis decoél:o, fœnugrzci, vel maluz, oIel • melhs &
foliorum alchez. Inde tempore quodam incermi{fo,ad cerac~ ex bucyro,cr~
prino,laurino,&. iride rranlieus dl:. quin Be emplafrri Mn~~l vfus conduclc..
Verum fi thorax fluxione infenecur, medicamentu ex {ahclbus confeaü re~
40 éte imponitur.acq; fuperius in purulentis fimplicia diaa)nonull~q; copoÎlca
�6z
P A V LI AE CI NF; T AE.
ipfis propinantur. Tuffivero grauiter affligente, thymum, hyffopum curn
fucco radiculcr dulcis melle crudo excepta, formataque,Cub lingua tenenda
ditur.Ccrcerum conueniec ipfis & antidocunl Mythridacis)diebus interce:::
dentibus: fi~ quod viperis confrac. Optimum vero auxilium efr, & boli ar:::
meni poéio.icem ECdrcr Antidocum·,nihilo prcrdiétis minus proficic.
5
DE LATERALI DOLORE)Q.VI PLEVRITI5 DI#
g
\
C IT VR.
.
Cap.XXXIII.
LeuritiS,qUi nobis Iateralis doIor appellatur,proprie inflammatio
dl: membrancr,qua! cofras Cuccingit.H uie accedit Cpirandi difficul#
. tas,tuffis,febris cocinua,dolor à Cumma humerorum compage,ad 10
extremas eo{tarum eartilagines per.tinés. Sed pleuricicus morbus à iocino:::
ris inflammatione,in qua ctii omnia modo eom~rehenfa apparenc, his no~
ds diCcernetur.llli niq; dolor pulfatilis adefr,cuffis aliàs ficca, curn & ·crud us
morbus fi gnifieacur,alia s cum Cputo, quod humoris qui morbum facie, in:::
dex efr.Rubrum fiquidem & cruétum zditur,eum fanguis Cuperac. FIauum 1)
vero & fuppaUidum,cum Baua bilis:quemadmodum rurfus album,& leui:::
ter fpumoCum, eum pituita.ob mdancholicum [uccû nigrius: puIfûmq; du:::
rum & Cerrz modo atperum obtinenc.Iocinoris autem infIammationi, neq;
puIfacilis dolor,neque puIfus adeo durus fuperuenic, verum tums perpètud
ficca & qu~ nihil emolicur,maIe habet:facies colorem,decorémque amiceit. 2.0
At quibus laterum morbi ex mufcuIorum exteriorum inflammatione cre:::
antur,qui proprie pleuritici non (unt,ijs fine tum,line fPuto, ac pulfus d.uri::
tie, taél:u Ienieer locus affeétus indolefcit:atq; fi tumor purulentus non fuerit
difcuifus,ad exteriora po{lfeilioncm prorumpic,cum pIeuritis quç inflam:::
mationcm membrancr cofi:as integenti fertur accepta, cd non euadat. IlIa 2)
nanq;,~ifi vel exera,vel intus,purulenta colluuies, empyema dkut, expurge~
tur,multo ~itius in peripneumoniam degenerae.
. C V RA TI o.
Icaq; fi dolor ad iugulum v(que peruenit,remedium dl: fan guis dimiffus.lin
autem ad przcordia defcendat,purgacio. Reccntiores autem omnibus ve~ 30
nam incidunt,verici,vt opinor,turbationem,quam purgatio foIet accerfire.
Qgod fi vires non patiantur , ncutrum facere oportee. CIyfi:eribus acribus
veendum:pofl: illos,fi dolor fucrie tolerabilis,aqua mulfa,& pei!ànz,veI cha:::
dri cremor propinari debee. Vbi morbus inclinauerit, porrum cremotibus
reél:e inijcitur, vd caIamynth~, vel pulegij, vel cnidi fcmen,cum melle delin:: 35
gieur.Porro vehemences doloresà corporis vacuationeleniendifunt lana
calcnte,auc fulfurata impofita, aut etiam fomentis ex milio,aut furfule per
facculos adhibicis, aue ex aqua calida, aut oIco in veftcula.LanaCque Cuccidas
imponere vcile eft cu oIeo Be vino ex marina pr3!pararo. Vel fal inijeere, vel
catapIaCma quod fcminibus confrac ex diluco chama:meli,altheç,vel ficorunl 4 0
�LIBER
III.
pinguium,iridis,ab[ynthij,mellis modico curn oleo nardino.Q!!arto die ci
hi erun t [orbitiones curn rnellis momento.a feptimo aucem linél:us ex amy::
gdalis, & cnidi [emine , m~lle ~ontritis ~abieur, vel edegma quod ex buey::
ro & melle coé1:um ell:, veendumq; medleamenco ex mellecoé1:o, quod quia
5 (ub lingua eenecur;Gr~ci vocanthypogloccida. Epithemaca conuenienc cii
quod à'graui odore dy{odes nuncupant,tum quo~ confiat amaricino. Item
emplafirum pereganera diélum,locis dolentibus vcilicer accômodacur.Pra:
terea ad curationem bulbi cum axungia coéti frequenter fuerunt abunde.
Aluo inijci debet ab inferioribus partibus medicamen,ex butyro & terebio
10 china.Ac çfficaci us edegma ell: ex frué1:u pice~, amygdaIis amaris, hni femi
ne,nudeo pineo,& amylo ~quali portione curn rnelle.Qgos torquentvigi::
lit,medicamé ex papauere falubrieer delingiit.Ex antidotis & Athanafia,&
alijs ad hoc compolitis vtemur. Pofi:quarcumdecimum diem, fi malum re::
manec,cueurbicul~ ipus admoueri,cenuidrque feruari viél:us debec. Deinde
15 morbo indinance balneo a:ger credecur, frigus vicabic, firmiore recreabi::::
tur cibo.Ac fi inflammacio membranz coLl:as incegentis no difcuffà,in pus
traniÏre videacur,fupra eommemoratis vtendum.
AD LAT. ER V M DOL 0 RES SIN E FE B R 1.
20
Lacerütn doloribu~ finefebri,bddlium medecur,& cofrus,& braillez cauJi::
um combufrarii cincriadipl<;p mixca.Nam id medicamenci affatim digeric.
DE CO RD 1 S AFF E C T 1 B V S.
Cap. X X XlIII.
dis affeél:us fi quidem primarià aecidic, omni ddl:itutus medi::
auxilio , in matl1ram mortem pr.rcipitat • nempe cum in~
1~~~:&A_'''&&''''~'''·'v",,,, eryfipelaea,& intemperies çalidas in acutiffimis fe
25
us ip[um experitur, itemfangl1inis profiuuium exfinillri vétriculi vul::
nere.At fi con(ortij lege afficiatur) cerebro, iocinore,ore ventriculi Iaboticc,
tum fi ob trif1:icia)mecurnque, & alias pledCq ue caufasJyneopen appeIIatam
fuf1:inebic,in qua [ubico vires vniuerfz eollabuncur. Nora! ipfius [unc,anima!
defeél:us,puHùum paruitas, excrema frigida) & in [udorem prorumpentia,
30 Q!!ceinquam fineopc,fi validadl:,medicina! locus no d1:.Si vires adhuc tan~.
tillum conlrat, aliquando adfanitatérecurfus efr.Itidem valences cordis pal~
pitationes f~pe ex fanguinis in eo cocepti copia,aut feruore cocrahiicur. Idé
vero cor fi incaluerit,magna crebramq; :Edit retpiracioné.Sed quomodo cor
dis fyncope poille emendari,feciido volumine,incer ea ~uz febribus ~uperue
35 niunt,fumus executi.T aneu vero hic adi jciendii efi:,fi caCus euincic vb! extre::
ma perfricata fuerine, inunéhlq;,pulueré exvi:E pauirnento a!iive re~iger~a
particulis [udore diffiacis inijcere prodeLl: ~ eurn myrcus decflca.., v~I cH~oha
ereta;vel eleél:rii, vel maIicoriii eum mana,vel terra famia cum gurni reél:e in:::
ducetur.Externis auté f~igécibus aduCq; inguina &. a!as fi~a~i;vel pyreehrû,
....0 veladarce imponitur.Clbus eri~panis ex aqua,aut VInO frIgido cemperato,
IPIIIJP;;;;;;
�PAVLI AECINE T AE.
fuum vngula:,artiéuli,roO:ra,alx,omniaq; frigida.Capiti frontfqu'c omphaci
num,aut ail:ringensaliquedcum gummiimponitur, velro[arum decoéld.
Prxcordijs & fiomacho catapla[ma admouebitur ex palmulis,rofis , œnan~
the,acacia,hypocyllide & alumine.
DE
'P A' LPITATIONE
CORDIS'.
1
Noui(Galenus inquit) 'jui annis ftngulis verne tépore,c9rdis palpitationc:
afHigeretur. Aduer[us quam venz feé.honem triénium 'expercus comodamJ
quarto annofanguinem prius mifitquàm morbo corriperetur,atq; itafecu,
rus fuit: eo~ modo multis [ub[equentibus annis faél:icauit, & conuenienti
viél:us ratione v[us dl:. attamen & hic ante feneél:utem,fac<i? funél:us cft, qué:::
·admodum alij quoq; omnes,nqnnulli in fcbribus acutis fubica fyncope op:::
ptcffi. fimilicer interierunt. alij ipf~rum ct.iam citra fyncopen, veIuti apople~
xia tentaéi. Complures repente dlem oblcrunt,annos nad Plinus quinqua:::
ginca,magis vero quadraginta,
.
le
EC'tlBV S. Cap. X X xV.
Ij'
_11
DE M AMI!- L AR VM ' 'A FF
iA'c à partufcrpe 'cakimodo tdafrum mamillis inflamationes pa:::
Irit.V rendum igitur per initia dl: hifce rebu&Jpongia mollis pofèa
egelida imbu ta, expre1Taq; Ioco fa[cijs fuperaccomodatur: ve1 pal:::'
lllulz cum pane ex pofca contritz,veI QUO toto vcendum dl: cum ro[aceo,&
ccrati momenco,vd alumine,pCyllidq; curn coriano, vd porculaca delinitur. 2.0
V el lapis pyrites tricus cum ceraro irnpofitus illigatur . Ac diil:encione ob::
orta,vellaél:e in grumos cocreto,panis ex hydrelzo,aut muiCo inijcitur.Aut
panis cum perdicij herba viridi iïmul & cerato bis quotidie, aut lomentum
cum hydromelite,vel decoéto applic~tur . ~od ft vero grauitaté non tole:::
rauerint,[uperfuftone vtendum eO: ex dulci oleo calente, per Ianas delicatio::: 25
res.Fotus autem adhibendi ex vapore calida: aqua: , vel decoélo fœn~gra:ci,
velalthe~, vel apij [eminis . Delinerevero rnarnillas conuenic poUine fari:::
naceo curn femine lini,aut fœnugrfco cum hydromelite,aut Cefamo quod cû
melle ~ut butyto fit leuigatu~ . Ca:terum laétare cautio dl:. nam maior per
exuéhonem ma te ries ilIuc citabitur .Inclinâce autem inflamma'tione,cerara 30
htc reae inducuntur,beta oleo incoéta quoad intabuctit,ipfa quidem proij:::
cicur,oIeoautem cera: modicum iungitur,v[uiq; dl:. ALI V D.Ouorûcru:::
dorum Iucca decem, eerato tni{èentur ,cui vnciz duœ & femis CCfa: , ro[acei
vnciz quatuor fint adieél:a:, Pofiqua redicuIaagitaucds, mu ria: quacum rc:::
cipere poteil: inditur ,& r~rfus..vbi permoueris, vCÏtor ~ Porro ad mamilIa:: 3$
rum duricias,facic & medlcamecum ex melle:tum omnla molliendi facul(a:::
t~ donata.Cum tamen ,in abfce1Tum vertitur ,ijs vtendum dl:,qu<E in paroti:::
dlbus comprehenfa funt, item illis,qua:, .vbi de abfceffibus traél:anclum erit.
cnumerabimus.
�lIBER
'A RCHIGENIS
rr!.
DE EROSIONE MAMILLAItVM
CVM:
MAL 1 G NIT A T E.
.
V ~ni :A~ria~i boni fexearij vigihti,r?us quo co~i~rij vtûrur pondo libra,cu:=
preffi pilularum tantundem ,galloe Immaturoe mgroe pondo Celibra ,cailla:
5 tantundem.Contu& vi no die bus decem cômadeCcan4 deinde mota cupreffi
rudicula, ad dimidias ferè coquuntur.atq; tum herboe inijciuntur,Cuccus co::
quitur dum mellis ipiffitudo fiat,deinde vitreo vafe reconditur.In vlceribus
d::pafcencibus mero vtitor.Si autemcraŒus fuerit medicamen,vino 1iqu~
dum dl::ve applicecur mamillis depafl:is , auribus Cuppuratis, gingiuis aun
10 infirmitate humentibus,intdl:inorum torminibus . Idem verd dolores etiâ
lenit, Iaél:e dilutum •AliCE m~marum exulcerationes communem reliquis
vlceribus,curationem recipient.
.
~VOM· ODO
MA M IL'L AE co NSERV EN TV R.
Cuminum cum aqua tritum nlamillis illinleur , deinde ipongia extr~nfecus
15 impofita,€x pofca peél:us einétura firingito,a tribus diebus cumino depoli:::
to, mahlillis florem bulborum cum melie [upe~acc(jmmodat~ •Et deligatû
rurCus triduum finico ,fdq; ter menfe facitb. ALI V D. Cicuta in pollinem
dctrica,ad nouem ~ie's imponitur:[pongiaq; ex rinfecus , fieut comprehen:::
[um c.a.pauc~lis diebus incc:rpoficis idem facico.Q!!in & Naccij cotis detri
2.0 mentum, virginum mamillas conferuat,tuerurq;.
AD FOE DVM AXILLA~ v MODO REMjS V DATION Tt SQ... VE ..
Aluminis liquidi parees du~,myrrhz pars vna.Vino diffolutis vtitor. .
ALI V D' Molybdenam combuil:am,vinoq;.odorato extinétam , ex vino te::,
rito,myrrh~ momentum inijciens quoad Lordium fiat fpiffitudo,ac vtitor.
2.S' ALI v D.Argcnti[pumoe pondo denatiorunl[edecim,myrrhCE pondo dena
riorû duûm,amomi pondo denarij vnius •vino excipiatur. ALI V D.AIU::
minis liquidi drachma: oél:o,amomi,myrrhCE,lPi,~ nanti, fingulorum dra"
chma:quatuor.vino leuigatis vtitor•
.
DE STOMACHI,PRAEèoRDIORVM
jO
IllE
CV L 1
~ F FEe TI BV S.
ET
VENTRI:::
Cap. X X X VII.
cibi fà!bdio quod febribus [uperuenit,gtâdi fàme,qnam Gr",d
bulimon vocat,~nino appetitu,fromachi imbecillitate, anirni ~c:::
•
feéèu,i~Cuptr ~tl~fi~g~t~jnaufeaJ&fynco~e~li~ro Cupe~iore,vbl de
febribus traél:atu dt,abude ddferwtnUs.quare de eilde rurfu~ dl~e~e o~~o~
35 tunii non eft.Atinflamationes oris vétriculi,& iocinoris,afrrmge.t1a mucerJ
defiderlt.Nam fi [010 relaxa te prCEfidio curationé ccntcs,vit~ pencqlii intu::
Ieris.Ob qua caufam;fiu~ oleu fuerit quod [uperfu~~icur,fiue ~a:aplafma,r:::
éèè adijcitur ~{l;ringes a~~q.uod,v:rbi cau[a,abfy~thlu,vel nardmu vnguent~;
vel rnelinum,vel eydomU mcoétu.Ceratu vero ClUS nota: cft quo [ubindc Vtl~
ff.j.
�"66
Î'AVLI AEGINET AE
'rilUr,cerx candidz vncia,per zfraté drachmis fepté,aloes)mafiych~,fingulis
dcnarijs,olei omphacini,vel melini,& nardini in v{u quaul ad tpiŒtudmé fa
tis cfr.Sin maioré req'uirat ail:riéhoné tanta fromachi imbecillicas,vt ne cibis
quidem fic retinendis , reéèè mifcetur &.om~h~ci.nidrachma, aut abCynthij
'fi.1Cci zqualis men{ura, & tenia ad hzc hypOClihdlS ,œnanchz,& rhus fucci. S
Deinde cer~ modus adiûgendus efr,qui alioru.m medicaminû numero pro:::
portione refpondeat.Q,!!àd fi inueceraCcic inflamat~o,i~d~r~lèftq;, tu~c v~:::
ria magis applicare 0portet. tum ea ql1~ ex aromatls 110111hl1,& emolhen :1:::
,bus,digerentibJfque continent,cuiu{modi eil: quod philagrianum,& quod
ab odore grato iU~rflf~ dicitur.Item ql10d ex meliloto przparacur, & viridis 10
ia[pidis torques acollo [u[penfi.ls,vt fromachum contin gat magno dl: pra:~
fidio.In calida autem fromaehi ac ardente intemperie fic vt dus re[olutio ft:::
mui inua[erit, velanima deficiat,vel quoddam cibi faibdil1m vrgeat,ex qua:::
cunq; tandem oecaftone,przterquam febri,aqua frigida cu acoris [ueco pro:::
pinatur,vel maIorum cydoniorum decoéèum,vel pampini vitis, vel feminis Il
cucumis :vel puluis cum frigida.Veru fromaeho vefieam aqua frigida repIe:::
tam,vel eueumeris [eminaimponito. Catapocia qua: !ici rcfringuenda: [une,
danda,vt fupra de fiti ànobis diéèum eil:.Porro medieamé quod fromachu
eum infirmitate humencem,refrigerec confirmétq;, iil:ud efr.Rofàru 111 viri:::
dium foliorum drachmee fex,dulcis radiculee {ucci draehmee quinq;. vina dul 2.0
ci excipiuntur , & vt [ub lingua ceneri poffint,formantur. Czterum in qui~
bus craillor pituita ealefieri incidique deliderat,hoe medieamécum proficie,
marathri radieis eorticis vncia: du<e, aceti [extarius vnus & dimidius, aIoes
quadras, mellis pondo quatuor.Radiees eum aceto eoéta: exprimuntur,ab:::
ijciunturq;.Mel autenl inditum ad [piffitudinem v{q; coquitur,& tune aloë 25
trita in[pergitur . Tria huius eochlearia euro aqua {umuntur . quidam vero
fine aloë ipium pr~parant. iam vero medicamentû diacalaminthes his ido:::
neum eil:. QEibus auté cibus acefcir, corianifeminis,drachma polentce mo:::
do formata commode bibitur , vel mail:ychâ! cochlear , vel Iaétucce alba: CC:::
m~inis .eo~hlearia duo.Compo!itum autem hoc efr,piperis pondo draehma, ,;0
ànechl podo drachma: tres,cumini rondo draehmz quatuor. tri ta cochleas:
ribus duo~us ~~étu {ub [omnum VInO ~emperato preebencur.Porro in qui:::
bus atra QIJe VltlO[~S cil: .fromachus ~ mflatione laborat ipongiee in aceeG
uonibus oleo acernmo Imbutce appIICentur . Deinde fi dolor remankrit,
alumen curn eere crito, melle exeeptum admouetur,Cercos [nccus bibictUf:, veI ; S
menta potui infpergitur. Si flatibus turget flomachus, & dill:enditur, caIa~
minches diluto, mediocris mellis piperifque menfura mixta exhibetur.-Ad
fiomachi peruerliones conueniunt mali granati acidi nucleorii [ucci partes
treS,menta: [ucci pars vna.Vbi coxeris quoad in vnitatem ,oierint, ante çi:::
. hnm,myfrrum vnu lU dato.
4~
�III.
A t> ST 0 MAC HIS ALI V A
M.
Acetum killites, aut halmadarum oliuarum crernor ,aut [ùmmÎtatis olere
decoé1:um per dyf1:c:rem,ab inferioribus immittitur,aut'etiam ininirimm ex
ip[o deuoratur.lnêer omnia pr~fentimmum ef1:,aloe aqua diluta. Ad e-os au
1 cem qui cibum non continée, qùos veteres proprie fiomachicos nominant,
,fœnugrzci farina melli mixta,& malu~ femen tritum aridum illinitur.cera~
rom vero ex cera,irini olei f~ce & caf1:oreo.
'
D E C 1 B 1 FAS T 1 DIO Q..v 0 D G R AE C 1 'A NOPE Z l' A :N
V 0 C AN T.
FaG:iclium,quod anorexia dicitur ef1:, cû fromachus intetnperie vicioftls,aut
humorutn redundantia cibos auerfatur.Calidam internperiem tdlantur,fi::
tis,nidoroG,oletofi'l,3 ruétus, fi cibus,prCEter volûtatem fit a{fumptus'.'item fi
frigidiota potius & elaboratu peruicacia, hac detenti queant concoquere~ ,
Frigidam contraria indicant.neque enimlllhaczgri fitiunr,nequefrigi:! :
,1$ da[ufiinent, & acida nonnunquam eruétanc. QEi humorum vicio cibum' :.;
reipuunc,parcim ob cenuicacem ac rOllonem illorum ica laborantes, ventri:: ~~,;
culi demQrfu t0r:quentur,naufeaque magis & fiti conficiuntur . QE.ibus aui' :
tem humores computruerint, interdum ij etiam febricitant . At quos cram
vi[coÛque [ucci male ha:benc,ij nec roiionem vencriculi, nec ficim experiun~
10 tur omnino.communiter aucem omnibus {uperuenic naufèa.por~ô fi in ven
triculi finus humores [e recepetint, etiam ex hiGpfis vomitus erumpit. ft
infaréti tunicis adh:lrefcunt; vel etiam eo Ql10d in geiferant , furfuni eduéto,
nau.[ea folum,non vomitu premiitur, pr~terquam cum cibos a{[umpfcrint.
CaIida intemperi~'adfeéti,refrigerante viau curantur" pra:cipuè qui ex ace::::
2.$ to a!fumitur .. Panis igicl1r poka imbutus efui; ipfa'que pofca potui datur~
Item oxygala,& quam. Romani melcam appellant,obfonium ex Iaéte inry:::
hi & porculaca,incerim etiam aqua frigida,omniaq; mediocriter iuxta prz:: ' \
(èncïs intemperiei contrarietarem.Nam immàderacus horum v{us,no mo:::
do non iuuar,fed etiam fzpe inCanabilem rnorbum effiCit.Fri gida intempe:::
30 rielaborantes,contrarijs medicari oportet,vino veteri & condito,hydroga~
ro cum anifi,rut:l & petrofelini decoao,iam pipere ex aqua calida commu:::
ni,vel edam ip[o medicamine,quodinfcribitur diatrion pipereon, vel cui no
men dl: diacalaminthesiDabis etiam nonnihil theriacz ex viperis confeét:z,
qua: nec ipfa,fafiidio ob humorü copia laboratibus inidonea eG: . in[uper al:::
35 lia his &: alimenti & medicaminis nomine conueniunt.Sin auté huhlorum
abundantia faf1:idium excitarit~tenues,mordacekr' aut v6triiéu, àut per a~U1î
, euacuabis. facilem itaque vomitum reddiç aqua temp~raca ) v~1 mulfa dl1u:::
tiillma pr~bibita.Satius fuerit,fi ante hCEc,falubria exhtbeas ahmentà,vell1tÏ
ptiran:È cremorem,ve1 Quorum Iucea.Czteru. quomo~o ex fatili vort1as,pri~
4 0 ori libro ef1: expofitum.AE fi difficilius zger vomat,prCEfrat materiam ad al::;
,
fI:ij.
10
�6S
P A V LI AE è IN E T ..hE
uum elicere copiouort temperatdque alimente> prius hurncétacam. Purgas
vero medicamentum dl:o,ve1 ex aloë amarum,vel ex malis cydonijs przpa:::
racu,cui adieétum fit aliquid fcamoniz, veI quod collac rhodome1ice.Sl vero
cicra fcammoniam fieri poŒe,meIius feceris,eo quod ilIa ll:omachum offen::.
dat.Q!!ibus craŒ humores vifcoliq, fafbdij auchores func,medeberis ex te::: 5
nu an do ipfos incidendoép,tutn oxymeliee,tUln ijs q~z ex muria com~onu:::
tur,vt cappari,oliuis,linapi & fimilibus.N~ i~epta {unt his.,& qu~ ex fri~ida
intemperie Iaborancibus confulimus,maxlme pofr vacuaClonem,qua! DIml:::
rum fiee oxymelice Iuliano.Excrinfecus veendum quz fouere fromachllm &
corroborarequeane,item vnguencis & malagmacis,qualia funt potiŒmum 10
quod dicitur diaomphacus •& Marciatum alicique confueea vnguina: infu,:
per epithemata, Baiil1m & El10dcs huiu'[que notz reliqua.His addécur ex::
ercitia &friél:iones valentiffimz Ad eos qui frigidi humidique humoris,vel
.talis intemperiei vicio difficulter concoqufit,cibu'mq; refpufie, ea qure ex ma
lis cydonijs confiunt,pertinét.Dico autem quod Vocant melomphacûcion, If
icem quod ex malorum fucco przparatur,tum quod ex carne eorum cofiat.
przterea ex cytdo confeél:um. Malagmata vero Marciatum ex immatura:
VUt Cucco.ieé Baion,Polyarchion acq; his finieima.Sin vIeus fuerie in froma=,
cho,auc vencricuIo, omnibus acribus & cibis & pocionibus abfrinere opor:::
tee,vci ver? medicamen tis quce Ieniune,puca {orbicionibus ab{que oIeo,cum 20
ijs qUt ex amylo,terra famia,Ieinnia ipragide & lacre, vd quce meUe pauciffi:::
mo conficiuncur, ve quce purgent citra roiionem.Epiehema faciès ex palmu:::
lis & cydoniorum farina.Ceratum ex melino, vel ro{aceo di ammoniaco &
thure.Ad hzcNelei epithema conducic,& empIafrra ex falicibus,& lcelion.
Nota! vlceris funt,vomieus fanguinis.veI puris,vel eciam ramencorum.
2.$
A D SOL V T V M 1 M B Bel L L BiM ~V B fromachü, ve cibum non modo
non concoquae,fed eciam euomae,valec hoc, Aloës,ma{ucht,mafryches>fry::
rac!s lingulifexcances,abfynchij criens,œnanchce quadrans,gleucini feIibra,
melini quadrans,vini quod Catis cfr.N onulli edam cypheos & roCarii fin gu::
los fexeantes mifcent.H~c in Ieuorem redaéta,purpura,vel Iana excipiuncur, 30
ac fromac?o imponuncur •QE.idam cerz [ehbram adiungentes, epichema
ipfum faclUne.
AD S TOM A CHI AFF B C T V S, 0.:...VII L EON RE P R AB SEN TAN T ,.
HOC EST V E HEM' E N TES ETC 0 N V V L S 0 RIOS DOL 0 RES.
Optime fade pafrillus Amazonum:inueniesautem huius fcripturam, tum J$
ali~rum ad fromachum compoficorü maceriam ad calcctn Iibri de medica:::
mentis compofieis explicacam.
D E FLA T V
VEN TRI CV L I.
Flatus in v~ntriculo generantur , hurnoribus, vel cibis,Ianguida caliditate in
vapores dIifolucis •narn rcfrigeratio hoc Domine quèd cxccnuare ac diffo!::: 10
�LIBER
III.
uere non fit idonea,nullos Bacus proereat. Veh~més caIiditas cû non tatum
extenuet,fed etia difcutiat , flacus generationé impedit'.minor vero ealiditas
diffundic quidem & cran[murac a1Îll1entû,verum minus ~ opus,fic, vnde fla:::
tus excitancunquare ealidis eos medicamentis extenuare conuenit, cumini
$ femine,&apij;& fpondylij,& dauci,in oito decoéto~ Vbiveroadfec1uiaddl:
;' frigidicas,rucat baccalauri, nigella, & marathrum ol~o incoquunrur,mifce$
t~rq; bicumen & oleum laurmum . At li inflammatlO dolores cOl11itecur,in
vicem calefaciencium laxancibus vcùis,acecum decoquens,cui gallinz anlè:::
rifq; adipem adijcias.iam vero polii fafciculus, vel ealaminthz decoétutn cui
_10 mellis pauxillum cum piperis drachma fit iuhétû , fiatibus infefracis auxilia:::
tur-Hze icaq;,dum vchemens dolor inciderit, adhibenda eonfulo. dum m~~
diocris,eciâ fomenta ex milio [ufficiunt.Czr.erû cucurbita bonz rnagnitudi:::
Dis vmbilicû vndiq; coprehendens coco fym ptomace frequenter liberat, ca::
ftoreumq; ipfis prodefr,tum ex pofca potû, tum excrin[ecus eurn oleo ficya::
1r nio appoficum,velli cu cormine Hatus incidant,medetur. Item talus fuis CO~
bull:us, potu(q;, tormina & Batus tollit.Idem facie arifrolochia rotunda.Iam
vero aduerfus dolores flatuo[os ex ventris obfrruétione,vel crafficie,vel per:::
frié1:ione oborcos, vinii meracius ~ cibo fùmpcum protide. Vbi {omnus ac:::
-cdferit,ctiam ex toto lcuac afFeéèos.
10
DE CHOLERA.
,
,
éap.XX'XVIII.
Holera dl: immodica véeticbli ~erturbatio fupra infra'q; erîipens.
1Ciboru crudicas apparet, qu:t nonunêî ex magna alimentorû pra$
.
\uitate,mterim èx vitioforû humorü fuperfluo trahit originé,Si igi
tur nauteabudus zger dl,& turbatur,cibis ctiamnû crudis in vécriculo ma~
1r llcntibus;aqua egellda propinari debet , deinde vomere oponee, digito,vel
, ·pinn~ ori m~ica~icé alui duétione a~iuuadus e~ ~o~~chus.ybi vera h~~ c~is:
jnaru[a dl:,coqUlefccre,& przcordla oleo dulcl cu VInl modlco.;veI mâlhchl::r
no,vdccia nardino li hyems fueric,fouere coueniet,[ommlmq; accerfire.Vbi
iam exaéta apparuerit cocoébo,balineis & probi fucci cibo vtendii eft.At fi
JO inanitio fiac Immodica,fufficiét quidé initio vel ea quz fecüdo libro de ven:::
tris perturbatione coprehenfa funt.Sinauté perfeueret corruptio, véter (on:::
cida[~pulfils minorjden[u[q; eua~at,cataplafma adhibendii ex palmulis cum
œnanthe & acacia)ité hypocifridis & malicorij [ucco.Adh~c offerendus dl:
pocui aquzmediocriter frigidz cyathus.Pra3fricerit rofarii,vel œnancht;vel
J$ rhus,vel ex vice capreolorû decoéhi, vel mali granaEi acidodu1~is ~uccus)cui
menrt pauxill~ fit adieétû:Porrd li exct~mé,ta tuerint,acrio~a,vex~tq; ardo~j
bJ , & portulacz ln
& utis,cucurblca: [emcn cu aq uz ~athls tflbus,tum
poièa eoébc exhibeancur.Verum li fluxio lifri nequeac;vlflum quoddam au:::
fterulll,pocui dandun~ dl:.li feb,ris ab{ic,paI~acianum,vel amin~um~vel fpa,:
40 diitcs, vel omphaçomelites · Sm adfic, rhcunum,vel myrtinurn , vel èibyri,:
•
ff.iij.
(l
mcr
�. PAVLI AEèINET AE
tici hydromeIitis potus curn mica, vel{ale, ~el a1~~a. At fi r,eipuaht cibum
frumétacium,fugaces fruéèus mandent,mdptla fclhcct, veI plra, vel tna1a cy::.
donia,vel pl1nica:quod carnofum efi & durum expuant.Si ne his quidé au::.
xilijs cibum retinene,extrinfecus conera venericulum ipfum, cucurb1Caleu~s 1
quâmaxitna admouenda cfr,mox cibo aliqu~ ex pr~diéhs recreaeio virmm S
tentanda.Ad conuulforias concraé1:iones cahda hmmenta,oleo modICo un:::
buta,mufculis circumponere 0portee, eum cerataliquida, quibus adieébl
-aJiql1id caltorei & fi.cyonij. A~ee héEC ext~~méE partes aqu~ calida! f~menels.
nutriendce.At fi vigilice torqueeJomnus, IJS qUa! aduerfus Illas prodldlmus,
conciliabitur .Si vires autem no prohibent, etiam medicamencû diacodion 10
ipCts ptopinabimr: vbi morbus inclinaueric,ad balneum deducûtur , cibus
ad refeél:ionem,pulli gallinacei ~runt,columbce,vel fnum p~tnnculi ,fimilül::=
ve.Alui profluuium,quod ciborum corruptela dl:,plerunq; fua iponee cdfat.
Non autem citius alimentû cegri fentiune qab[olura fiat concoébo,& corru:::
pra euacuentur:Gnautem remanent,ijs quz in cholera diéla [une,vtendum. l$
DEL E VIT A TEl N TES TIN 0 R V M Q V A E LIE NT Ej
fit
RIA DICITVR ET COELIACO AFFECTV. Cap. XLI.
œ
1
1
•
tEuitas intelbnorum quz Grzcis Àfic.q1e irx dicitur ,duplici contme::
Itur dHèrimine:hzc ex [u~ma i?tdh~oru~. exulceracion~ contra::
hirur:quorundam veroheneena ex Clcatnclbusquas eXCltauitdy~ 20
fenceria parce plu rima, vd alijs oboritur fluxionibus . Altera vero ex infir::
mitate & languore viriû, aliméca in ventriculo continécium creacur.cadern::
que cum cœliaca ~i[po{iti~ne~onfimditur,mifce:urque. E~eni~ in hac Ian::.
guente & imbecIlla venencuh facuIcate,nec coquutur,nec dlgerucur aIJtnéta,
Ced cruda,humentia,imperfethiq; redduntur,aluo cotinenter fluida. Verum
i~ vtroq; Ieuitatis gen~re celeri?s~ ,in cœliac~s, quz a{fumpca [unc,egerûtur, 2 $
tarnq; inten~ e~ crud~tas, ~c ~lm~t1 a{furnptI genus apertè cognofcacur.atq;
hac nota pottlTImum a cœllaclS dllèernuneur . Itaq; femen lini cum palmuhs
ipfis ilIinetur.Summe autem facit iuncus rotundus, rubus, oxymelice inco::
él:us,cum addl: inflatio cuminum mi[cebicur,anechu'mqi'& ruta:augefcence 3<J
vero profluuio adiungemus mala cyd~niaJalurnen liquldum,acaciam,hypo
cifiidem,gaIJam,' vel qUa!da~,~el omn~a.Cerata ex myrto cum vino<:}uodam
afrrin gente.Eplthetn~ta caItdlOra qUldem ex baccis 1a11ri,& quod exfemini
bus coltac.Afrringuntautem tnagis diaœnanthes, & diagigarton,id dl: ex:
acinis malorutn punicorum.Ieem quodad AntyIlûauthoré refertur,&Ery ~5
thrij tnirincû : fi morbus in vecufiaté incidac ,etia ventri reél:è applieatur &
ceratü..c:x Gnapi,ipfdrnq; finapj.Po,tion~s coueniût,umplices qUldé,arnoglof
. Cf feme,vcllapathi,vel mali granatl eortlces,vdforbaarida,vel immatura,vel
acor fi.ecus exvua aminza,tribus obolis pocus.Q.!!i febri carée cû vini aufieri
cyachts [ex: febricitates auté cû aqua pluuiali [umûe. Porro aluus arida galli~ 40
\
�LIBER
II I.
71
narum potui infperfa, aomachu~ minusaccendit,tum ca q!lz vrina citant;
exempli gratia,apium,adian.thum,umiliaq; epota deriuationem moliuntur.
Compouta vero (unt.polyi~z .iphragis,pal1illus e~ elcél:ro,irem ex ipinâ ae::
gyptia confeé1:us,infuper Ehdmm appellatus, & dlafPermaton.Item hoc dl:
5 pr~antimrnum qùod fequi unlapathi (yluell:ris fem~is felèiicia,arnogioG
f;E: lèminis vncia,hy pocill:idis [ucci drachm{ ~~,~U~~l vel a~aci;e drachm t
tres.Excipiuneur cy.doneorllm ad tertias decu!toru hquore. ALI V D.Cu:::
mini,piperis,rhus fyriaci, baIaufrij fingulorum fe{èuncia, maIicoriJ vncia,fiI
phij fdèuncia,aut xeris clrachma potui inip·ergittlr , vel oxyme1ite macerata
10 dantur mane ~ veiperi. ALI V D. Myrti nigrz cochleare ,eiu(que dimi::
dium,aniu,rofarum ficcarum, œnanthes ungulorum cachlearis dimidium, .
phœnicobalanas viginti, in pafrillos cagito, & drachmam vna cu aqua aut
diluta vini potione porrigito.iam theriace ex viperis optimum his d~ pr~(i:::
dium.Cibus autem,u acris & biliofa fic deieél:io,ex chondro,ariza,haIica, &
15 fimilibus erit: quibus cumafrringensaIiquod decoquetur ,pirum, malum
cydonium,mefpilum,& id genus aIia, item lac crudum his praderit •Patus
erit,autvinum aquo{llm, tenue,aut quoddam dulciarium. Sin autem pitui:::
toGora excernunt,contrarius ipfis cibus àdnibetur, nonnulla fromacho gra
ta admifcétur,anifùm,cuminû,velapijfemen,Adhzc lenticula bis cocra ple~
:1.0 runq; ipGs profuit,cu accEO modico, vel oxymeIice comariducaca ~ Przl;erea
brafficz&ipfc:e bis coél:ionem expercx. Przll:atautemfecundam Ip[orii ca::
él:ianem ~n pofca fieri •.Vinum afiùmecurvecull:ius calidiuCque. .
'
nET EN ES M.O.
Cap.XLI:
~~~Ene[mus·interdum dyCenteriam pr~cedit: fzpe vero & ipiè Calus
15
. generatus,definit.Eil:autem affeaus hic,continua Sc im '
bilis defidendi cupiditas,qua nihiI prœter madica cruéca,vel
muccotâ,egericur,quz rocius prape mali caufa ëll:: faél:iq; in I6ganone inRa:::
matio moI1em cedencémque tumorem, quod œdema vocant, referens hz::!
rentium illic excrementorum apinionem,& deijciédi ea deIiderium,mouet.
Galenus memoriz pradit etiam caIculum quendam in tene[mi canil:itutia::
ne per anum fuiffè excretum.Subinde vero abfrruél:ionem fiercaris in tenui
inteO:ino coaél:i,tenefmus lècueus eil:, qui a!l:ringentibus quidem abturanti::
bd[que remedijs magis increucrie. Clyfreribus autem acribus , nempe muI::
fa cum faIe , velll:ercore exc~eto medicamine quod emolliar, per os a~um:::
3.5 pto, ve damafceno, vel pin gUlbus ficis, rore marino; fero Iaél:is , confdhm ~:::
nitus efr.QEdd fi igitur cirra talem cau[am , tendinus obortus fic, conuenlt
inflammationem, calida ordei polenta & foeu ex vina, oleo myrteo , vel ra:::
faceo,vel amphacino liibis & pubi adhibito lenire,ad ea qu~ I?~ ganani mu::
[coCa inhzrefcut,mulfa indita aluo,muriaq; fzpc demi{Iâ auxlhj fuit abunde.
40 SUfficil1nt autem [alis drachmz fex in aquz calentis hemina.,Parrà dolores
'0
ff.iiij6
•
,
�PA VLI ' AE CIN ET AI!
,
,
, inrentionéCq; let:J,iuntur iniè{fu fœnugrceei,ve! maIuce, veI lèminis lini. Atij au
rem & horii infe(fu Frequenter vfi funt,rutz,myrti,cytini,Iauri,cupreffi.çqua
fingulorum viridiurn portio in aqua coquitur: dl:aueem Marcellium •Vbi
altè affligit inflan:tmacio,irritatione'[que,inijci debent aH inferioribus parti:!
bus cremores frumentacei CUq.l ·quodam afrringente decoéto. oleum vero S
dl1lce inditum retenturnq;,doI0?'çrtl foIuit. Cum aueem çrebra defidendi dl:
eupiditas, etiam agatidem fyi!famentis calidis fedi apponunt,aucfurfures
calidas in fafcia)aue Cpongiam,al1t aliquid huiu[modi.
.
DE TOR MIN 1 B V S Q V AE DIe IT V R DY S E NTERIA.
Cap.XLII.
10
.[l\V
m intdl:ina intus exulccrantur, latini tormina , Grzci dyCenteri.
,
.
amappellant, qUér nunc ex tenefmo , vel quadam ex prérdiélis ab
cii curbatione prouenie, nunc per [e incipit r Excernuntur pd::
mum biliofa, varia.dei~de[ubcruenea, pof1:remo faniei fimilia, cuiu[modi a
mortuorum caqauetibus {oIene profluere.Ae qUér ~ bile nigra oritur,exitia::: Ii
lis efr:ve quz cancrum cum exulceratione eefl:eeur . Si igitur ab eXl1Iceratio:::
ne, cruenta frercori commifra deijei eum labore & torminibus cernantur,
vleus tenuia inedbna obfidere nota dl:, quod per os potiffimû remedia de::
fideret.Sin autem fyneerum il:ercus defcendat,cralIà:quod en;rmatibus ma::
gi~ cedit.Porrà cû multû fanguinis excernicur,affec1û, eruentarn dyfenteria 10
appeIIat:quancâ interim fanguis ecia nigrior,q naturaIiter effè debet,& {pIé::
, defcës deijciatur.Cum vero iecur alirnétum diftributû non probè cpnfiC1C.&
retentrix ipfius facuItas, vel alteratrix imbecillis dl:Jorpe eiulmodi defcédunt
vt recens in eis caro Iota cire videatur . Acq; hanc iecorariam vocat dyfente::
riam,de qua in iocinorisaffeau agemus.ltaquevtédum dl: communiter ijs 2$
quz in cœliacis & alijs prérter naturam excretionibus coprehenfa [unt. Pri::
uatim conueniune,lemni~ tphragis,quce e~iam ~epafcentern modo ~yfente:=
riam perfanat,& pota & In aluurn data,fi mtdhnurn muIfa prius fuerie abG
terfum. Deinde muria & Iaétucce [uccus potus eonuenit dy[entericis : ip{aq;
laél:uca in pofca coél:a eCui idonea dl:,ité arnogloffum,rubi tum fruétus)tum 30
fulia,& aleheér radicis decoétum,hippuris ex aqua,vel vino bibiea,eù.lfq; {ue:: ' '
euS prodefr.Mori [uc~s i~maturu~ exic~atus,atq; hoc magis batina mota
fimiliterre~ccata. ficca~ ctlam.ventrIS fluo.rem OUa ex aceto coéra cotnefi:a'q;.
S~tillS fue~lt, Fcomml~~ ~Ulbu[d~rn ex IjS qu~ ~d dyfenteriam faciun~,fri::
xaque e[ul exhlbeas.V Clhffi~~m hiS dl: omphacmum,rhus rubens,eiu{que J S
fuccl1s,malicorium,galla,acmi vu~,metpiIa, myrt:a,corni, c6chIearû integro
coétarum cinis.C6poucum hoc bene facit,cochlearutn cineris modios 'Iua::
t~~~,gall~ modios duos, piperis p.arcem vnarn, in pulllerem redacra obfo::
nIJs mfpergi~o, vel ex aqua, ve1 ex vmo albo diluto potlli d3CO . Generofe ill::
uat dylènteneos quos nondum vIeus putre oceupaueric,& canum oifa vora:: 40
�tIBER.
III.
----
~
tium fl:ercus aridullh cum laél:e eafeato,harundinè demilIà aŒul1ptùru. Mi~
vf-Jt'l~tf1., r~~ 11) j-fl}.
rifiee pr~funt compofità, n~nnunquam ex: oeg~p~ia ipina pafrillus, intcdm ~rvrrI1} J /. ~..:r? J-~r r. ~
Ph~hppl,tum ex cornu cenlln~, necnon ex fernl~)bus pafb li. ad ha:c qui ad .
T ngoné refertur.Iam eatapotla ex m~eere adml!anda.maxime allcem com 1 ntédatur & hoc:opij,croci~lycij indici,acaei~,rhus,thuris,gaUre,hypocifridis,
rnalicorij,myni,aloës,a:quales fingulorum p,0rtiones, nempe fe{quifcrupu~
Ius,ex aqua propinacur. ALI V D. Rhus drachma: oél:o;gaIIoe,maIlcorij, lin:::
gulorû drachmrequacuor: eochIearevnum exvino datur. ALI V D' Rhus
denarij oél:o,gaIla;acacia:,gummi,linguIorû denarij duo,opij denarius.Ex~
10 hibecur pondo denarij ex vina cc'mperaco.Hoe aute.m eclegma ipfis conue:::
niet.Myrti nigra:,rhus fyriaci finguli fextarij,palma: chebaica: duo pondo,
maIorum cydoniorum carnium pondo vnû,mala granata acerba eum ipfis
eorticihus deeem, vini afrringétis [excarij duodeeim,ad tenias decoquûtur.
Pereolatis librtfex mellis inijciuntur.ad fpiffitudinem ineoél:a de1inguncur.
1) l'{otum vero eil: eataplafmata quoq; exafrringenribus componenda, quorii
materiam ~xp1idta~ habes • Porrd ena:mata propter tenefmos infefrantes;
dyfenterijs ex vfu fuerint.Cremor orizee,vel chondri,vel huiu[modi alterius
cum adipe caprillo,uel hircino,cum ea qua: capite de tenefrno dixirnus.Si au
tem pus,velfanguis profluir,ex infcriori~us p~rcibus .in~under~ oponce fu~~
10 . eurn polygoni,vel arnogloffa: curn acacIa, veI.hypoCllhde, v~Ild genus ali::
quo.Sin vrgeacfluxus,eciam impedimentumquoddam inijciendum dl:. ci·
nis fanz (uccidz,vel fpongiz inanis,piee Iiquida,velfanguine bubulo imbu::
tz, vel cum alumine liquido eombuil:z; vel onidis fucco. H ui.e & Andronis
pafrillus pra:fl:ans dl: remedium ,tum qui Mufa: a{fcribitur ,ac perfitililes,
25 In(uper fùbieél:a collyria multa funt in id efficaciŒma , in quibus dolor in:::
icébonem eomitatur.vbi vero vlcera incell:ina depafcantur,qua: fa:do excre~
mentorum odore, eum putredine ; eum qudd non fl:acim per initia fiat, fed
temporis inceruallo ,agnofcirnus ,enoe~acibus quoe crullam inducunt vce::
mur, cuiufmodi limtpafl:i1Ii nomine Faufriani; item ex charra infcriptus,
30 ac Bichynius, Theoniufque. Przterea qui ex fuberibus eonfl:ac,ex lenticula;,
diluto , vel cuiufdam afuin gencis, inieét:us . Atque .enzma dl: ex ijs quz ad~
modum e~pertusfum,acerba vua eombufl:a. Efl: aucem hoccocauu1l1,vndè
querna glans prodijt, qua ~oriarij vcuncur. Aur.ipigmenti, eonfolidx~ rhus
fyriaci,zquales parces.his eotufis, duo cochlearia excipito eremore orlZZ ~
35 [ueco anchufre,qut folium habet Lpinale,amplum nignlmq;,qu~d chœrofpl::
Ieton appellant.Item ouorum candidi liquoris fimiliter ad vnClas duas te~::!
na[ve immit~ito. Epithemata vero in cœliacis enumeraca {unt. Item ventrIS
inunél:iones q~z allriél:o~ia ac ficcante confi:an~ J11~teria,~~lm glutinatdrio
quodamadhiblco,gumml,thure,eauroeoIIa 1poIlme,m fimlhbus cataplafma::
40 tis locum habeanc. Alimencum his erit per initia, oua ex.laét:e.deinde (orbi~
1/
1
�P A V LI AE GIN ET AE.
74
tiones frumétaciz per fe,& cum laél:e, item lac mediocriter coaum maxime
comnlédatur.holerum vfus non cil: neçeffarius,attatnen guf1:andas exhibe::
bis endiuiam coél:am,intyhum,arnogloffam, brafficam bis coétam, poma
aO:rin gencia,carnibus ipforii reieélis, yel alij s qu~ aipcrare intdhna po{funt.
Verum fi multa fit caloris intem.peries,eüam intybus cru da efui danda eil, S
& aqua pocioni frigida.Alia vero potabilis aqua czldlis efrmfi laborauerit
fiomachus,vinum quoq; propidandu eil:.Poil:ea ex aucupio ficciora & con~
coéhoni mor-iger-a lùmuntur,balineis dulcibus vcentur,à quibus fi fluxionS
experiantur ,fpogiam magnam, vei panis filiginei micas vina akalonicz,vel
quodam af1:ringentecalido imbutas, coti ventri imponer.eoportet,concra 10
quem curn deligal1eris,Gc lauare iubeto.
, '
,
DE MORBO INTESTINI PLENIORIS,QVEM CR.AE~
CI CO LICO N ÀP PEL LA NT.
Cap.XLIII.
Olon,tum pars fit incefiini laxiori5,~ dextra ilium regione prace::
dens,ad finifreriorem cinélurz mod0 peninet. Huic dolores gra:: If
uiffimi plures ob caufas oboriuntur. vd enim cu intra e,ius mébra::
n
cra{fùs pituito(u(quc humor[ubfidet, veletiam curn (pititus craillor,
flaculenui[que cdfac,nec ilIil1c traCmitticur~vel cu'm infiammatio malehabec
incdhnum, veI acres mordace{q; [ucci infefrant. Q!!i ergo humore craifo, ac
pituicofo doIorem concipiunè,hi pèr toeum abdomen in alto excruciantur, 2.0
prxfertim auté cum pertundi colon pucâc.Tormina quoq; affligunt,ruétus,
naufea,vomitio cuiuilibet humoris,potiffimum pituitz.Aluus grauiter im::
pedita nihil reddit,ac ne [piritum quidem tran[mittit.Scercus aucem qllan::
âoq; excretum,bouino fimile videtur,leue & Batus plenii.Pr~cedens horum
cau(à efr,concinuus ciborum quàm maximè frigidorum, craillq; fucci vfus, 2.$
[atietas,crudicas,otium & his finitima.Q,!!i autem ex fpiritu Batuléto indo::
lefcunt,tentionem magis experiuntur,& incernum inflammacionis feruoré:
febris non ignaua vrgec, vrinz,recentio limuI & frercoris : p'ulfus in ventri::
culo exercet,fitis,ardor,naufea,bilis potins vomitiones quç nihilleuant ma~
Ium, [umm~ci~ inter colicas affcétiones.h:Ec dl: grauiffima,quz'in Ileu [dG 30
itionem mmatur. ~ibus acres rodcnce[q; [ucci dolorem mouenr,ficut etia
qui inflan;ati~nem e~~eriu?tur,ho~ ardor,G~is & vigilia torqu:c,imo & Fe::
bricuIx no mmus ac tlhs,vnna reddltur acris,& bilioià defcenduc. Sa!pe alui
deieé1:io maiorem excita~ cruciatum,grauiu[q; irritat calidiores cibi potuG
que aifum pti.Itaq; dolonhus qnos frigidi & glutinofi ac cram humores 3$
tra~erunt,medebimur fic vt vehementer calfaciamus,quippe huiuCmodi hu
nlOres ijs quz nimis excalfac~unt,przGdijs fundfitur,ac in ipiritalem potins
fuhfl:antiam rediguncur.QEapropcer incidi,aut cécoqui medicamentis de~
b,enc~qucr non infient/ed excenuenc deficcéntq;,modicè per m,orbi initia ca~
Iefaclant.Pril1s itaq; aluo fl:ercore Ieuata,congrui clyfieres ex aleo inijciiitur 4 0
co
�LIB ER.
II r.
7; in quo ~e~oaum ut cu.minum,veI ruta eum adipe an[erino, vel gaIlin~, aut
cucumlS LylueHris-radlcum decoéèo, aut myrrhee drachma, mellc,& oleo fi:;
cyoneo.lam vero com~ u~e .ol.eum i~ieél:um, (~pe vitreilm {im il p iru i cam
expultc,ac doloremfubltofilllUlt.At il ob dolons vehemenciâ: edam CI J~ma
$ nô retUluennt, glans aluo demittenda efl:,cx melle,cumino,ni C[O, ruta ,ièm i:::
ne licco braillcee,caule probe amputaco & muria madefaél:o,vel cinere brai;
fiez melle confperfo, cucumi criea cum melle,nicro & comino. Glandes au:::
tenl dig icor mn (ex erune, vt fi b ulam ani exuperen t, lëdém q; vn gere opor::
tet,ciclamini (ucco cum melle & nicro.vel centaureo cu melle & nitro. ~1 do
10 lor non remitticur,enzma quoddam fuperioribus addjtur,Refin~ cercbin::
thinz vncia,ve1 opopanacis drachma,vel galbani drachm'è quatuor ,bitumi:::
Dis cantudem,cum nitri drachma & aqu~ "9"ncia,olei rucaci) vneiz quinque,
aut amplius.focus autem partibus indolentibus fuperaccommodandi {unt
ex cumino, veI anechino, vel {icyonio oIeo.Cataplafma admouendum, criG
rf permum appeIlatum,cum c~mmo,baccis lauri,apij femine.Epichemaea ve:::
ro conuemenc,primum diaipermacon,id dl: quod Ceminibus confrat.Dein:::
de diadaphnidon,quod dl: ~x baccis lauri,adde diamehlocon,quod meltlotis
conil:ae,& PollarchlOn. ln{e{fus autem veilis ex decoé1:o fœnugr~ci, althez,
chama;:meli,arcemill~,anechl,lauri,& limiliû.Icem in oleum calidum,aut hy~ ,
20 dreleeum defcenderc ahenum non eil:.pocui offercur abfynchium,& cunlinii
zqua porcione, vel panax curn aqua,ve1 call:orei,anifi,piperis,un guli denarij
eum oxymelice.~od fi dolor non conquierit,propinatur ipfis medicamé:::
tum diacrjon pipereon,vel theriaca.lam tinapitmo & dropace in re~imone
do!oris ytendum efr)ac balneis naturalibus Czterum à balneis aquz pota:::
J.$ bilis cibfrineanc, nüi doloris circumll:ancia.compellac.vbi iam pr~diaorum
aliquo medicamento faéèa prius fueric euacuatio,vc lau~nt,il1bebis, fouean:::
turq; ignitis marmoribus,quibus adijclécur nitrofa qu~dam fmegmaca. Cii
dolor eil: vehemens,mediocriccr lenientibus vci conuenic,quahs dl pafbllus
ex cafroreo, tum aluo ab inferioribus partibus inditus,tum pocus, finicima:::
30 que his medicamina.Nam quz valenter ll:uporem inducunt,vitare oponet.
quippe pauIlper quidem Ieniût, Ced logiorem affeéHi teddunc,dum materiâ
incraLfant,meatu{q; incefrini conden[ant.Porrd vbi pituita fuerit extenuaç~.
purgabitur hiera amarcfcéce, vel his catapotijs. Aloës,euphorbij, cocci .gm:::
dij,{éammoniz zquah ungulorum modo. dancur duo bus fcruplllis. VJ~1:us
3) vcilis eric ca~idior iicciorque . per initia morbi ,à ci~o abll:i~ebjcur . dClll~e
acria a{[umecur.Porra igicur Ipfis exhiberi coél:a eum condlCO debenr,aplu,
afparagusCyluefrris,crudaallia,& maximèijsqui talibus non offenduncur,
ip(umq; vero condicum potione panuque cum ipfo a~l~ecur.Infecutis die:::
busetiam rcliqua .bonifucci alimenta concoé1:dql1~ faclha dantur,vt Caciecas
40 crUdita(que vicetur.Atfiflatulencusipiricus dolons author fuericJecudulIl
.
SYI mtn ~
(! 11
C-, tJf
J b 1; rYl ;rÛrr. Cr ;-
...
•
�PAVLI AECINETAE.
dyll:eres qui Hatus (liCcu~iant, po~i~ne[que,etiam cucurbitéE q~àl11 ~~xim~
eum fIamma ac leues coti abdomml ddixz ,frequenter abunde aUKlhj przlS
ftÎterunt.Porro cum inflammacio intell:inum exercet, vena in cubito aperi:s
cnda dl:. Sin vrini difnculcas dill:orqueat, edam ex malleolo fanguis decra::
hi debet,& prxdié1:aadmoueri przfidia,pr:tterquam quzacriaiunc & Va:: S
Ienter purgant. en;:emata vero quz magis feniune, item catapla[mata & [U~
perfuliones.Ad h;:ec in oleum ddèenrlere conuenic,cucurbicuIa[que ipfis de::
figere, abdomini applicare quod habeac cerz quincuncem, chamzn~e1i [eli~
bram,rofacei cantundem,Iomcnti fefcunciam,vitella ouorum quinquet Hzc
fucco lini lèminis Co~uuntur. V~é1:u~ ce,R.uis ac febri,cicantilln1 prop~ius ipfis 10
conuenit,quou[que mfiammatlo dlkutlatut.ACqul fi proprer acrelS roden::
téCque [uccos dolicanc,oIeum ipfis ab inferioribus partIbus inijciecur,in quo
fœnugrzèum decoétum fic, vd aIthea cum molli Qdipe recenti anferis, vel
gallince,ve! etiam cremore ptifanz cum ro[acco,vel [uceus quoque lini femi~
nis propinacur. Ancidocum ex aloë ·amarum., & balneis vtendum ex duIci 11
aqua ,cibo forbili ex chondro , vel pti1âna, pifcibus faxatilibus. In fumma
vniuerfus viétus humidior erit & frigidi r. Abfi:inendum acribus -amni::
bus, cum cibis, CUOl medicamentis, foulque ex acperginibus, item cacapIaG:
matis,vini potione & potimmum veteris. Cum auté dolor excruciar,ctialll
ijs vt~Jldum eil: qUa! fen[um obfl:upefadunt, nam offenduuc mihus aIijs hu:: 2.0
iufmodi diipoutiones medicamenta qua: tenues mordace'[que humores in:::
craiTanc,& mediocricer refrigeranc.Puto autem colicû affeél:uIn, qui edam:::
num incrudefcit ex huiufmodi contraru humoribu5~Vt qui ab IcaIice regio::
nibus in~eperic,in alijs autem muids R01l}anorum reipublica: locis pcfiifc:::
____. $2
ra: cuiuCdam luis concagio umu! graffetur(QEamobrem pleri[que in rnor::: 2.S
bum comicialem , alijs in artuum reColucioncm [en[u incolumi,nonnullis in
( ~ ~ ') v ~ vtraque tranfije,ac eorum qui in comitialem morbum inciderunt,plures in:::
teriere.Ex iIlis vero qui in paralyfim , non pauci euaferunt, tanquam caufa.
~hI'tt1!-- (lt~ qua: ip[um tentauerit, per crifim .nnica. Sic igitur Iaborantes,medicus qui:::
~ . ~ . . LA. ,'(J(V'1
damtnltaliacurauicviétus quadamratione parumfida,fedmulcum auda:: jo
:C;' . ~ Ir v-Y~. l' r
ci,l1emp~ qua: r~frigerare~..Iaélucas eni~ no coél:as refrigeratafq; ipfis por::
t~ 1'-:) rigeb~t, mtybumque fiml~cer fupra ~~Cletatem comedendum.Icem vuas,po
ma,plfces dura carne pra:dlcos,ommaque crufiacca qua: vocant grçce lsr~"ô.
(,'-t: (.~i~~"'7 IltepOt, pedes bubulos,bulbos &fimilia, non [olum virtute,fcd & caél:u frigi ..
da,vinumraro pr~beb~dd~uefrjgida temperatu~,ip[a'mquc frigidam vd 3.1
ttiam pofcam trjgldam exhJbcbac, ab omni alio cahdo & mediocri cibo ab::
fiinens.A cque plurlmos fic prz~e~ omnium o~jnionem perfanauir,imo no::
nullosqui iam in morbum comlclalem, vel rdolucionem prolapfi crac, pro::
pemodum fanitati rdl:icuic.
,"
J
---
Œ pc
e
r
Jf
~~
~
,,
1
:
.
'1
�1 rI.
S
77
DE TENV lORIS INTESTIN! MORBO,QVI 1 LEOS
_~ICI TVR.
'. .
C~p.X LII II.
ILeos morbus dl: pera~ucus, qUI grauIŒmos inoueat dolores. At
Iqu~ ei fuperueniüt,etia periculo funt grauiora. Q!!i enim hoc mato
{ùnt oppreffi,miferabili candé morte pereûc,fiercus per os redden~
tes.Cotrahitur id vitij cruditatibus & o~i1:ruéto recrementoru itinere,ijs ni
miru retentis, quz ia corruptioné experta [un t . Ité Iethaliû medicamentorû
pocu,diq; in fcrotû defcendunt intdhna ac inflamationé fenciunc,coli dolore
pleruq; przcedente,cauGimq; adferéce. Pueros icaq; fuperfulionibus,catapla::
10 fmatis,dyfi:erijs,gIandibus & fomécis,licut in capite de colicis comprehen::
Cuni ei1:,curare oportet.Adole[celltes autem & ztate floridos modica làngui
nis detraétione:{in minus,vincit multas ac leues cucurbitulas toti abdomi::
ni admouere. qua autem dolent, etiam cute incifa:item perfricare & deliga::
re,cum efficacioribus dyfrerijs & inieétionibus vti.Ad hzc in oIeu çalidum
15 defcendere,antidota purgationéfq; affumere, breuicer omnia quz ad colicos
fcripta funt,przter eos qui ex acribus rodentibufq; fuccis indolefcunc~ Miri::
fice ipfis facit, vel fi vomuerinc; anethum coé1:um potu~que, m~x panem il1
calidam demer{um fratim dfe,dum ineale[cit.Ad eos aucem qui cibo~ no re
tinent, rhus & cuminii in eadem cricum po cui darnr in Cenis oxymelicis cya~
2.0 this.Q!:!i ex medicamenco in ileon indderunt,ve vornant compeIlendi aqu~
calidz pocu.Noxiorum aucem medicamentorum notas,quinco libro habes
expre{fas.Deinde oIeum caIens propinari debet, vt denuo vomanc.Diebus
aliquoc intcrpoftcis,cheriace dacur.Ac fi obfrrué1:io nô difcucitur,laAe fciffo
cû fcamoniz, vel a1oës,vel cuiufda purgantis momento,aluii inanire confere.
~5 Si ex intei1:ini profap[u in fcrotum affeétus procefIèrit, figuratis fratim ipfis
fublimibus in inguina capelletur delapfum incefi:inum,fafcùlq; deligabitur.
DE RE NVM ET V ESICAE AFF ECT lB VS, ET PR!"
MVM DE CALCVLO.
Cap.XLV~
mll~===:~rborum vic~nitas ~ognatidq;~ordine~ di[ciplina: trâ[Sredi nos
30
copdItt.nam comums dl: COhCIS,& lapldem 10 rene haberibus al::
uus initio afiriéèa, vehemens dolor, fafriruum,eruditas,& cormi:::
na.Proptia vero colici habenc omnia hzc magis inten(a, nephritici minus~
At colicis quidem in dexceriore ileunl parce dolor excrucians vfque ad fr?~
machum,iecur,& Iienem peruenit,nec aluus,imo nec fpiritus infra crâ:rmlt~
35 titur.Cum vero neceilltas {[ereus expellit, flatulentum bouilli rr:odo eft: In:J
, terim edam vitrea picuita excernitur, vrina eopiofior picuicof~~ redditur~
\"erum nephricici grauem in iplis renibus dolorem, aculei infixl mfl:ar fen::
. tiunc,reél:u[q; cd1:iculus indolet,femur obllupe{èic,direé1:elexcer~~t,& [pô::
te quidem raro, verum clyfi:erijs aluocitata, flacus, fi:ereu[que hlhoftus ege::
40 rit. vrina:autem pauez &; arcnolà! magis prodeunt: meatus,per quos vrina
:
j~o{l~ ~ t:,
1
�P A V LI AE G l'N ET AÊ.
/
•
•
j
exrenibus in vdicam ddhlIat,àuew7ife~!: Grzci vocant,afl:ringlincur"hzc Îll:=
dicia calculos in renibus dfe bceneur , qua: adulcis poeins oboriuncur '. in
vdica autem pueris magis calculus [oid concrefcere ,quod cdl:aturnuda
Be Cubalbida vrina cui {ublideac arenofum. Pruriunt laborances crebro , &
contreél:anc pudenda , incenduncque " & continué in vrin am propellunt,ac
frillicidio vexancur • Maceriam caleulis creandis fuppedicat eraifus terreuG
que humor.Effe[trix ip(orum eauf'a e~ ~gnea ,r~num,aue velicz calidi~as.At
in renibus quidem medicamentls vu C0nuenle , quz calculos confnngunc
, diŒeca'ncque. non aueem manifdl:d calefaciunt. T alia habeneur bafilicorum
aipar'lgorumradix, rubique, vitrum combufi:um, vitis candida: radix,ad::
lanthum, bdellium, lauri radic;is cortèx·, althez Cemen , cicer nigrum arieti::
num,fpongiarum caleuli,acetum killites,phu,meon, afaron,carpdion, Caxi::
fraga. Amiùm vero, & efu, & poeu prodefi:,fcolimi radix,cryumon,& prio::
nitris.bf.lneis aucem ve,i crebro lü:ebit,& pofi:ea fiacim qU'èdam ex prçdiétis
bibere.C'ècerum reiperlienes,cacaplaknata,fotus?'infdfus, relaxantia &'qua:
leniunt, ex cohds hue tranfferre conuenit. Compolitre potiones [unt, rutz
[yludl:ris,maluz fylueH:ris,apij radices. incoquuntur vino,& liquor inde ex:::.
preffils cemperatd{q; aqua,duobus cochlearijs .p.orrigitur~ Al '1 A POT 10.
Balfaini fruéèlls,lapidis ipôgiarum,maluz [yluefrris linguIorum pares par::
tiones.vbi tunfa fuerine, cochlear inde cum vini temperati cochlearijs duo::
bus exhibecur.Item fanguis hircinus inarefaétus,cicadz {iccz fine pennis pe
dibufquè, lapis iudaicus , qui eccolichos dicitur, ex muIfo in calido baIn el [0
lia offertur . tum medicamenta compofita , qua: ex ipfis pra:parantur. Infu::
per , Fufca nephritice , &. ad hoc compofita. condita . His accedit laudatif:
{imum remedlUm,pa{fer,qui omnium auium mini mus , [010 baGIifco appel::
laco maior exiH:it,eique fimilis colore inter cinerium & viride,tenui rofiro,
in parietibus maxime & fepibus degens. Hic inquam tOtus Cale conditus
crudUfq; Frequenter commâ:ducatus,calculos iam ereacos per vrinam expel::
lit,in pofreru'mq; generari prohibee. CombuO:i incegro eum pennis pollen
vniuerfus per fe &cum pipere,phylliq;momento ex aqua mulià potus,idem
pocefl: e~icere. ~d d?lorun.:' vero a~rimonia~ ~ vigilias bon~ [unt rerne::
,lia Sot1ra,& Philoms medlcamen.lam fangulllls mIifio adhiblta dolo rem
fzpe Ieuauit,celeriter eal~ulum e~~lita. ~ uecur ci calculisjne fi~nt, cibus bo::
ni ftlCci,& ~oderacus~dem exe~cIC1a~raru{q; leguminum omms generis,fru:::
mencaceorumq; v[us,ttem ca[et,Iaétis & qu'è ex ipfa pr~parantur ,obConiorü,
vini nigri,carnium copiz, & omni~m (ummat.im cram fucci, ac nimis cali::
dorum aeriUmq;,hydrogaroru~ dlCO,& condltorum fimilium •Hze enim
fi obCcruentur ,non folum lapIdes nondum creatos prohibent concrefcere,
Ced ctiam iarn faétos,confrin gere) vd excernere idonea limt. btbecur auccm
oxymel eum quo dam fimpliciore vrinanl ci tancc,ve1uti adianmo, apio,vitis
5
10
,
15
2.0
25
30
3$
.
~o
�"
.
.
LIBER
l rI.
79
ca~dida! decoéto . ~ b.al?eo ieiunus ~nte vin~~ aqùam telllperatam po cet;)'
a~ mte~ prandend~ fngldam [~perl)1~at,fi mhd prohib et,vbi prauÎ humo::
flS coplam perfenttlèunt,fangume decraél:o,auc purgatione vaCl1entur .Om
nium vero pra!fentiffimum dl: ad calculos ~rcendos fecundum balneû,aqua
5 temperacam prius bibere, êj vinum,auc abud alimencum a{fumas:ae vefica:
calculos in pueris, v~Ient~ori~u~ emohere ~ra!fidijs ,del.e~u ex filpra compre
henfis habIto. Q!!od fi.lmpecho excreuermt,aut cerUICl vefica! lmpegerint,
reél:i [yphonis, cachetera vocant, qualfatu v[us eric, aue etiam ~alculi incifio
adhibenda,ve in partechirurgica dicecur.
10
15
2.~
,~
1$
30
DEI N FLA M MAT ION E.
At fi. inflammatio renes,autveficam exerceat,quàm hz nota! teftantur,loci
affeél:i ardor,dolorq; cum graUicate,febricula,mencis alienatio,vomitio bilis
[ynceree,vrinee reddenda! Impotentia , & pra!fertim vhi vefica inflammatio::
nern expericur:[anguis 11:acim decrahendus eft,vrendumq; [uperfufionibus,
quibus leniendi poceftas eft,& eataplafmatis exruta,anecho,fœnugr~eo,a.l::
thea! radice,clyfrerii[que mollibus, ~ inieél:ionibus ex oleo,papauere,adipe
anlèrino •In vefie~ aftèél:u etia, opij CeCquiobolum cu myrrha,croco, & oleo,
in alù~m demitci,mullaq; potui [umi debec, ab ijs abftineri quee valde vrina
citant,ac mulca potio vicanda,nifi acris bilio[u{q; humor [uperec,cunc cnim
porui quoq; liberaliori indulgendu m dl ac cumulaco, qui ex aIiquo citra ro
fÏonem,vrinam mouence,fumecur.Seminis lini parces dUa!, amyli pars vna,
cochleare ex aqua dacur, item cucumeris & pepopis [emen. Cumardorem
igneum renes [entiunt,linimenta ex vina ~ofaceo,vel aqua ro[acea, vel meli:::
no [uperaccommodatur , aue ceratum ex cera & roCaceo , cham~melinoque
vel melino & luceis ouorum eonfeéhIm eum.aceti paululo,vel polygoni [U0:
co imponirur.Po{lea eciam medicamérum qUOQ à [uccis diachylon dicitur,
curn chameernelino adhibecur.calida nimium viranda, qudd vomicarn [u[ci
cenc,item qu~ impendio refrigeranc, quippe ab his renes facile in duricietn
occalldèunt.Ad ha!c balneis, cum inflammatio infrae , abfrinendum : viétus
qui in fébribus dari (olec,& ab inflamatione.arcéda nomen Cortitur,vtilis dl:.
DE
ABSCESSV ET
CLV A S
EXVLCERA.TIONE PAR,TIVM
V 'R 1 NAD ESC END 1 T ·, 0 r P ft T 1 K A l
PER.
G R AE C l
o•
'1
vaCANT.
Dolorescirca ilia oborti,horror intqualis,&febris inordinata,a~fcelfllm in
35 renibus f~tencur.ln vefica aucem pr~cer commemorat~)Iod crucla~us tefta::
.tur .C~terû afPeél:us renum,hac nota dcprehen..ditur. fi. homo i~ fanu rè(~m==
hc~s licus,in oppofico percipiat doloré eeu quoda ex re~c {u[peCo.ln qUlhus
Vtedum dl: inCdfu ex hydrelzo, icé earapla[matis ex pollme,oleo & rdina,vel
crui farina, eurn meIle,vel cardamomo vel columba: fl:erco~e,cii ficis pingub.
40 bus.Pus auté per vrinas confaré1:im excreturn,ahfce{fum dfe ruptû,& vkus
-
�So
*
Gr.eCHeX
tmp(ar vide
tur depra ..
uatum.Ga(e
nusvnde 6ic
ad -ver6l1Hl
JupItt,6a6et
"t nie Jert.
ptu eJI. Ité
A{exanaer.
e
H.ecin
exépfart vtrotp cfeJicfe.
raGantur ex
Ga{eno & A
fexanaro inflaurata.e
P A V LI AE GIN ET AE.
in particula ofl:endit •Q!!~ni~m vero etiam fine abfcelfu ,-inO:rumenta per
quz vrina fereur cxulceraclom pacent,vafe,auc rupto,aut exefo,materia acri
vellapide perrodenee,difringuéda eO: renum exulceratio,ab ea qua: veficam
excrcet,vel meaeus quos ovewriie«ç vocant,hoc paél:o • Renibus guidem exuL:
ceraeis in lumbis cum grauitate & fine impediméto vrina redClitur,cui pus S
mixcum reperitur,carnofis parciculis innatatibus,vefica autem exulceracio:::
nem experca,tormentum vehcmens in rube imoq; ventre 'mouet, ~rina: di&
ficultas vrget,pus vbi redditum efl:,~ub~ldetJquamulz fœdi odoris,ve1Iami:::
nis CtmiIes infunc.Porrô furfuracea [ubCtdentia veCtcam fcabie laborare no:::
canc,fi meatus vrinarij Ctntexulcerati,etiam puris mixcura medio quodam 10
modo habec, & pilis fimilia potius in lotio feruntur, labdrq; mediam inter
renem & veficam,regionem occupat. Si autem pus auc fan guis cxcernatur,
idq; citra vrinam,nullius particul~ ex przdiébs,fed pudendorum ex ulcera:::
tio Ctgnificacur.Itaq; cum vafa vrina: dicata exulcerationé feneiue, aqua muI-.:
fa bibicur,auc fœn ugra:ci decoéturn curn meIlc,aut cucumeris femcn cû paG I$;
fo.Pus reddentihus pf:r vrinam,holus armenus datur ,aut fcrularum com$
hufl:arum cinis,quantum tribus digitis comprehendi potefl:,ex pa{[o, icem
laéHs potio vehemencer bis auxiliatur . Compofica autem ha:c,feminis lini,
feminis cucumeris, rragacanchf,fingulorii drachma: dua::pafiilIi fin gun tur.
ALI v D.Nudei pinei numero viginci,cucumeris domell:ici fcminis
gra::: ~o
na quadraginca,amyli,thuris,nardi,finguIorum drachma, feminis apij dra:
chma:quinq;. Nardus,apium,in aqua:{èxtario coquuntur, mox horum iuri
reliqua mifcentur, ponca .cyat~i ~uo potui daneur. Ar~hige?es i~ e~i{l:ola
ad Atticum iubet,cum vnna: ddficultas vrget , papauens albl torndl ferni:::
nis decriti drachmam vnam capi,quz decoéto iunci rotundi.aut caIami,aut 2.S
dulcis radicis inipergatur •Dolores autem ex vlceribus coeracros hoc lenit:
cucumeris domefiici purgati feminis grana numero triginca, nudei pinei
duodecim,amygdaIa amara corticibus exuca trigincaquinque. e Iapathi fe:::
minis,apij,alcerci feminis,fingulorû drachma: tres,cicuta: feminis,drachrnz
quatuor e croci quantii ad colorem fatis dt. leiunus quotidie affurnet cunl Jo
Iaé1:e,auc pa{fo.Mitius eric fi pro nucleis pineis maIua: feminis ~qualé modü
inijcias.Elidere auté potefl: (inquic)vefica: exulcerationes ecii cyphi & and:::
dota inde cofeél:a. Ego vero in vetu!1:ioribus hocvfus, nun?j aIiud defidera::
ui:cham~dryos,chama:pyeeos fingulorû drachmre vigintiquatuor,afari,pi:::
peris albi fingulorû drachmt fepté,cinnamomi drachma:optime detriti co:: ~S
chlcaria duo ex pa!fo cretico,porrigo, fi febris adCtt, ex aqua:cyathis tribus,
vhi vero mordax dl: exulceratio,etia amyli duabus heminis & cucumeris fe
minibus ql1indecim adieél:is, yoti copos euafi.Hçc quidé cxArchigc:nis fcri:::
ptis fun~.lcé tnedicaméta,diaphyfalidon,id eil ex halicacabo, & ~n~idocu ex
fyluefrns malUa! femine,necno:cx cragematis confeétum benefaClc. Pubi pc::: ~Q
*
�lIt.
81
ltiniq; cerata imponûtur ex hylfopo 16ta,butyro,adipe anferino, flyracë.ln
veficam auté infunditur clyfrerio mulfa diluciillma, veIlae eurn pauluIo rue!::
li~~vel cum cuc~mer~$ [emin~, vel ca?did0 oui liquore curn pornpholige vel
dlé1:orum medlCammum altquo . 51 vIeus pafcendoferpic, pafrillus ex carta
.5 immietendus t:~,~ut Bithini~s: catapla~ma ex .palmulis & vuis paffis cû gal
la,acaeia.hypocIfhde,& alumme debec lmpOl11~
.
DES A N G VIN 1 S RE N V M PRO F L V VI 6.
Rènes iniirmi Iociû fubinde recinere nequeutlt ,fed patentior~s redditi fan;
guinis nonnihil ex vena: ore Iaxant, alüi(que crafficies remittunt. Sa:pe re:::
10 nes etiam iuxta circuitum quemadmodum ora vènarum in ana extantium
oUp.o~é6"iJlIX~ dicunt,fanguinis profluuio laborant. Inaniti hlbleuantur, in qui::
bus nihil (llbito tentâdii efl:,fi fan guinis eur[us fifiatur .At fi fl~xus eius per:::
feuerer, vena in cubito aperitur,ac rnedieamencis qua: ad fangtlinis {putum,
ali<lq; ipfius prç>fluuia infcribuntur,in renibus ac vefica [anguinem fundenti::
15 bus,veendurn eil:.Pra:clare fade fymphyti radix, & tra~canthum vine ma::
ceratum. Ad ha:c polygoni & plantaginis UKcus,cum pofca, aut amygdala
amara di pa{[o.Vel hoc.aluminis fciffi drachma,tragacanthi drachm t dUa!,
gumi oboli quinq; ex pa{[o : crudaq; polenta illinitl1r ex pofca & rofaceo,aut
cataplarma ex palmulis & p~ne filigineo eum acacia,ve! hypoeifride,in. vina
.2.0 aftringcnci,vel pofca decoébs.Cum vdica cruor.em a:dlc,eClam cucurbttulas
in ilijs & coxendicibus defigemus.Ca:~erû particula qu~ fanguinem fundics
hi[ce notis agnofcicur,loci dolore, & ql10d fan guis vrina: mifcetur.,aut econ%
trario, veluti in pure comprehé[um dl:.Côerems in vefica fa.nguis inde adeo
deprehédicur,quàd poil: illii vrina [ubito cohibeatur,& fibr~ qucedaCve veri~
2.$ umile e.ft)aut humiaitates crl1ét~ emanét. Datur auté potui artemiuz diln:::
. tum;heliochryfi~,velcunila:,velradicult[emen.vellïquorulphij,velcyrenai:::
cus,vel apij fuccus,fingula in aceto téperata:auc leporis coagulii,aut hinnuli,l
aue hœdi in oxymelite,aut myrrha frillaticia cu oleo,fpogiaq; à foris ex mu:::
ria,vel myrrhà {l:illaticia calida accomodatur . Q!!èd fi vitiû his no abigitur,
fecacur pubes,quéadmodii. in calculofis, ablati[q; grumis comode curancur4
l
,0
DE RENVM
DVRITIA.
.
Q!!a! durities in renibus contrahl1ntur,nullum fané dolor~ mouent, [ed v~~
dentur renes ipfi tanquam ab ilijs [ufPendi,coxx {l:upent,crl1ra vacillant, vn::::
na modica egeritur. T ocus deniq; habitus ijs potiffimû qui aqua ~ub~er cu::::
31 tem laborant, fimilis dl:. hi emolliuntur œratis, malagmatis,f~iéhombus ~
fomentis.Ad ha:c qua: vrinam cient,a{fumûtur,aluu{q;filbduCl debet.
DE
40
DIAB ETE.
Cü potfo,protirius qualis affumpca eil: tra[miétù:ur,d!abetes vitiü appeI1a;
tut.Q ni igitur eo [une ~cCUp~ti,immodica.{ici confi~l~ntur~ ~nde ~uoq; di~
p[acon,Gra:ei idem malt nom1nant.Origd lpfiu.s èx retentnclS reriu faculca:::
gg.j.
�l'A.V .LI AE CIN E T
•
AË
.
A
cis impotentia ~ontrahitur ,attraétri~is autem tanto robore, vt totum co~;
pUS ob immochcu~ caI~r~m exhauf1a~Jtaqïaduer~us ~un(: pugnantes, el::
hum pleniorem,qUlq; dtfficulter conficl queat, nec hqUldus fit,offeremus,ve
lutialicam cum rofato,vel rhodomelite,vel aqua mulfà,vel vino non vetufl:o,
vd alioqui calido. Ex oIeribus autem inrybum, ferim ,Iaétucas . inter pifces S
erunt faxatiles:fuii petiiculi,vulux,pira,poma,mala punica~ & frigida potio.
Ité poIygoni fuC'Cus,heleniumq; reétè ipfis propinatur ex vine nigro,palrnu '
laru'mq; & myrti dilutii,prxcordijs & renibus illinitur poléta ex aceco rofa::
cco, foLa vitis, cotylcdo~is, p~rietariz, portulaca'!. fudores excitandi, vomi::
qifq; à potu frigido,omnibus qUt vrinam mouent,a bitinendum.Ac fangui~ 10
ncm per initia mittere 110n fuerit alienum.
DES TIL LIe 1 DIO V R 1 N AE ETE 1 V S :ID 1 FFI C V L T A T E.
Cum neq; inflammatio,neq; calculus, neq; ali ud quippiam ex prxdiétis in::
fefiat, vrina autem acris, toeufq; habitus apparet, vel etiam reliqua figna hi::
lem tefiantur,cx hac vel vrinz difficultas,ve1 ChlIicidium concrahitur. Q!!a:: 15
recxvfu[uncqua'!hancinalterantcotempedntq;,ptifantcremor,pifces,bal~
nea,viéh.:i[q; idoneus:aeria vitanda [unt, vinum, exercitia, ira & tarda com:s
efiio. Q!!àd fi vrinç; tenuitas,albo'rq; & reliqua ugna frigidam fateantur in::
temperiem,conueniet vinii caIidum,condita, eum qua'! vrina dent & medi::l
camina & cibi. adhzc infeifus calidiores. At fi pr.eter alborem,etiam craffi:: %0
cies in vrina appareat, pituitofus humor cen(endus eil ,gui ceruicem veficz
obllruxerit,vbi veendiid1:oxymelite,tum decoébs hylfopi,pulegij,vel thy::
mi,vel filphij eum aqua mulfa,itcm [uperfnhonibus calidioribus.iiue autem
humor cra{fus,hue calculus,uue grumus,vel cius generis aliquid obfiruens,
vriner tranutu impediat,fiphonem reétum indere ex v[u dl:,nifi partieult in:: %r
flamatio prohibeat.Porrà in febribus vrina'! difficultati medemur, {uperfu~
fo rutaceo, veI anethino, vel veteri oIeo. Si aluus ailriéta efr,inijcietur ab in:::
feriori parce decoé1:um fœnugrzci, veI maluz,vincitq; infidere .egrotates in
hydrd~urn,vel aliquod diétarum ipecierum decoétum CUUl oleo . Ceracum
hoc magnificè proficit,fyluefl:ris maluz radices in ucyonio eum aqua modi:: 30
ca decoéta'! donec frigant, ip(~ quidem proijciuntur, fuccus autem oleo mi~
fcetur ,rutz quarea pars,cerz & caf1:orij quantum [ufficit.
DE VES1CA RESOLVTA.
Veficx reCoIutionem nunc vrina'! difficultas, nunc fPontanea ipfius remiŒo
comitatur, vt in ip[o capite de refolutione fupra expofitum efi.
35
.
DE
VR1NAE
INCONTINENTIA.
~u[~lus,qui ceruicé ve{ic~ mouet,~eIaxatus,hoc mali generat.Q!!~r~ pue::r
fIS. Ctlam maxima ex parte [oIet aCCldere : It<lque roborantibus pot~mmutn
vtl ~o~ue~it. exempli gratia,œneIzo cahdo & umilibus, obfunt etlam qua:
validerefrlgerant:calidis fouendi potius zgri,quatenus fieri pocefl:.Etenim :4~
�LIBER
III.
t"èfrigeratio veluti refolutionis vim molicur. nacuraliter auté hœc vicia huié
opitulantur • Gallin~ guccur eombufrum ieiuno bibendum.in aqua tepida
..pr~betur , velleucanthemi flores fimilicer, velleporis tefriculus cofius , ex
vino odoraco contra h~c vitia hibitur • Et calaminth~ myrrh~~ ante cœ~
5 nam potio falutaris efi)vel rut~ fylueftris Cerné torrefaé1:um per enduum ex:::
hibetur. C~cerum pudenda eius qui hoc detinetur vicia, cimolia eurn [ncco
herh~ perdicij perunguntur.
DE lOCI NORIS AFF EcTIB VS.
Cap. X L vI.
pIuribus vitijs opporcunum efi.nam modo imbeeillicas, mo;:;
10
dd infi,!mmatio,modd eryfipelas,modd fcirrus,modo abfcdTus af:::
ficit.Interdum ciXulceratio, interdum obfiruého exercet. Primu de
itace ipfJus dicendii efi,aql1a propriè iocinorofos nominare~grotan:::
tes con[ueuerunt. Si ergo aluus in uemoré conuerfa veru liquidiora deijciat
alimento minus probe,aut neutiquam in iecur digefro,fie camé vt venerieu::.:
.'1-5 lus a noxa fic immunis, actraé1:ricem vifceris faculcacé infirmari [u[picio dl'.
Si vero in eis recens caro Iota elfe videatur,alceratrÎcem,tum ea qu~ {angui~
ni creando efr dicata.Ac fi calida male habec internperies,reerernentum alui
temporis [patio fœculeneius apparec~adedque fœciaum~bilis colore rua inû:::
gnis,craifaque defcendic.quando edam iocinoris fubfiancia, cocumq; ipfius
corpus abfumicur,vrgeefebris,cibi faftidium,& bilio{us vornitus. Curn aU:$
tem frigida affiigit intemperies, nequefrequens,neq; copiofa aluus efr:quip::.:
pe affeétus longius prorogatur , & certis diebus venter curnulatius deijciet,.
[ed minus fœtida ceu {anguinis cram f;:ecé,vt propè atra bills videatur. Item
variadeieétio acfiguratior,frigidam noeat internperiem,in quafebris lan~
7'5 guid~ apparet, facies non collabieur ,maior ciborum appeeeneia inefi. Ho:::
rum viciorum aleerucri fi accedae ficcicas,recrementa erunt .ficciora, magi['P
~gri fitiendi humiditas,liquidiora & copioliora,cumfitis minus excruciat..
At fi inflammatio iecur infdl:ac,omnihus quidem ex zquo dexera parte fub
prtcordijs dolor efi:idérnq; ad iugulum {upra,ad cofl:as [purias infra perue::=:
jO nit. Huie dolori accedie [ebris acuta, cums ficca,utis,cibi fafridiulll,fpirieus
difficulcas,lingua pri,:n0 rubra apparet, mox nigra. interduril bilis euomi~
tur,& aluus non reipodet.Q!!oniam autem fimilia pleurieicis ligna exilhlc,
quo modo hos ab illis dikernas, capite de pleurieide cornprehcn[um dl. ~j
vero ErylipeIace iecur coflié1:eeur, inflammatio arddrque glifcic,cabcs camI:::
~5 tatur.Q!!ado caua iec<1ris pars priuaeamfentie inflammacionem,naufea ad~
eQ,vomitus,cibi faQidium,& ardor incendieur,anima deficit,& [~pe eadem
vifceris regio refrigefcic, vc aqua Cubeer cueé tranffundi inde jncipiac,Rurfus
fi gibbam ipGus regioné inflamacio exerceac,prfcer alia ~uperius comemora
ta,tumor quoque manifdl:us in fuperficie oculis & tacrU! confpicuus cflhzc
l1-q quidévalidam granden:tq; inflamationé tdl:antur. fin obfcura quœdafucrir,
,.0
gg.ij.
�PAVLI AEGINET AE
iuhebimus %gro:magnam çdatretpirationem.Et fi dextra parte pr~tordia
dolcre afferac,moderacaiecoris inflammacio cenfebicur . QEdd fi oblongus
inflammationis tllmor,qmi mufculi ahdominis reél:i porriguntur ,appare::
ac, fed ica vt nullum ex prcediél:is adfic, illos ipfos eadem occupari agnofce::
mus.Verum fi grauitas,diil:entio,doldrq;,dexcra parce ~b pra:eordijs fencia s
tur,nullo fubil:ante tllmore,nulla febri vrgéte,venarum fi gnatur obil:ruél:io,
quà vence portas & concaua iocinoris perrepcantes ijs qua: per gyhha ipfi::
us excurrunc,committuntur.Icaq; fi in abfceffum erumpitintlammatio, âo~
lor & difrencio iplis incrdèit,rigores fine ratione accedunt, dolencéfq; ioci::
nore,in dextrum magis latus deeumbere nequeut,rupto autem abfceffu,vel 10
per vrinas,vel pet aluun'l eumulata puris [ublullies prorumpit. At fi tumor
in dl1ritiem quanl ujuêéOp dic'unt Gra:ci, deciderit, dolores qu~em remittÛt.
Ced tumor cum duricie dl: contpicuus, quce amhiunt partes extenllancur,&
rempore procedente difficulter poterunc difcerni.Q,!!ippe aqua inter cutcm
procinus eomitatur,& cota pra:cordia humiditate eonteguntur .Itaq; aduer Il
fus calidam ieeoris intemperiem,refrigerancibus,tum ijs qua:vifcus medio::
cri ter confirment,vti eonfilium cfl:.id autem pra:fiat reris & cichorium,inte::
rim crudum)ineerim coé1:um,cum coriano alfumpcum,item decoé1:um ipG~
us,fuccufq; epotus,deniq; mul{f inieé1:us & calidis,& frigidis iocinoris vitijs
opiculatur . Eiufdem generis [une, intyhus matura, & fyluefl:ris cllcurbira 2.0
qu~ crop.<po~ gra:cè dicicur . Benefacit etiam mali medici cyathus in aqua mul~
fam demiflus.fimiliterq; filicis [uccus.At fi eum ohfiruaione mediocris affli
gac intemperies,e~ ex vina quo dam t~~ui,~ quoo~ vrina: mouendz efl-,pOf:S
riguneur .Catapotlum vero quod rectplee clchorI} drachmas quatuor, cha::
* Ga(enHs m~pyceos radicis draehmas quatuor crita eum melle coél:o datur ad nucis 2 S
6a6et.,oflo. aue1Iance magnitudinem, quibus aquce cyachos tres fuperbibere conuenir,
AdiFe~acfe6~ ad' iam ex opio & femine aleerci confeéèa propinantur ,ipfdmq; Philonis anti::
,t ,n~
cl otum. 1n qUIob us calor mten
' doleur, etlam rOIaceum primi meritÎ ipfis , vel
drac6mÇJs
tres.
melinum pocui datur •Efui, ptifance crernor,vd chondrum curn hydrorofa~
to,fimilitcr panis ex aqua,eum quadam id genus dulci potione. Et fumma:: 30
dm cibi ernne, qui rnediocriter refrigerant,non ohfl:ruunt: vinum omnino
circuncidieur,ni{i alteram oh cau(arn,nempe fromachi imbecillitatem, hoc
requirane: cum enim tenue & qu.od grceci ôÀIJ'oq>6eo~ voc.anc,& dilutü aliquod
exhihetur. Ac Eryfipelas quoq; 10 eum modum eurabltur.At vbi ieeur per::
~rixerie,contra~ijs fug?andum eil:. Pa~is igicur reét~ cum vino affumitur, 3$
Item braffica bIS terve lllcoél:a, cafianeafquc effe confere & vuas,tum ex gal::
linis quod fàtis ell:. Vinum ab eo~patorio'ovel afaro,~el medicaméco d!apepe::
reon a{fumpto bibir:ur.Iam ex IJS qua: pnus ad cœltacos & dyfcnccncos in::
fcripta (ll~t, id?nea deligi dehent: cyphoides autem appella~z compofitio::
nes,ad cahdas lrtcmpcries neutiql1am conueniunc,niü modlca qu~dam ca;:: 4~
/.
*
·
0
1
/
'""-
�tIBER
III.
lidieas cûhumiditate copiollore obortafuerit.C~terum ad frigidasoptimà
fune rernedia,ma gilq; fi Cû humiditate,auc iecoris obfiruétione euenerinc.Si
vero ob.l1:~uaio .ex craffis glutino~~ cotra.éta ~u~oribus fuerit,myocantha
8C pr~lèrtun hUlUS fruaus daeur ,lCem Iaun radlCls cortex. eupacoriu'mq; ex
) oxymelite,vel Iupinorû amarorum decoé1:o cû ruta & pipere.Ad hotc farina
IupinorU poca,&capparis radicis partes dut,co!l:i pars vna cû vino,&: medi~
camentû diabacanu ad obfl:ruaiones quas cram VrlcOll ép hum ores excirarût
fàlucariter fumitur:przterea iris & pifl:aciorû fruaus corcexq;, nlarrubium
infuper,amygdal~amar;r,& ex ipllS pafiilli,dracûculi,ariq; radix, agaricum,
10 acetûfcillites,oxymel,iecur lupi, aridû crieu & cochleario datû, omnibus ic:s
coris affeétibus exvino dulcifuccurrit,ité antidocû Theodoretû efficaciffimu
dl iecori ob!l:ruéto,indurato,inflamatôque.Idem colicis & iétericis auxilia~
tur.SimiIiter eriâ picra ex oxymelite.Cibi his dan di umt calidiores & qui a~
periûdifacultatéhabéc:nempe porra ex oxymelite,palufiris afparagus,&cap
15 paris,re1iquaq; ob[onia ex condiméco aliquo calefacience,quodq; meatus diG
tendac,incoéta. Vinu cenue ac vetus vcile eft.vicanda fun c aliméca craffi fucci,
balnea crebra,eaq; potiffimii à cibo. Si morbus in vetuftacé incidit,etiâ vena:
fecbo purgatioq; acthibéda,ll nihil prohibet.Cu aucem iceur inHâmationem
experitur,fànguis ex eubito de.x:cro intrepidè mitcédus dl,& eopiofus fi vù
~o res ftiffiéiéc.Excrinfecus farina hordeacea,& fœnugr~ci,& femine Hui cü pal:::
roulis vifcus illineturJ "el malis coconijs, rndiloti flore,abfynthio,chamzme::
lino.Il1ud auté in [umma prtcipiendii ef1:,vt aftringécia eoooIliécibus femper
admifceâtur.Epithemata vero inijci debent,tum quod ad Nileii authoré re::
fercur,tum quod grato odoreeuodes dicitur:item Philagrianii &Apo ::
25 phanis,necnon ex melilotis confeétum.deniq; ql10d cop - appeIlatur.Porro
ad maxirilas inflamatioes hoc valde experientià coprobatû dl::abfynthij co:::
m.e,nardi gallic.e,afari,croci,ungulorû vncia,iridis,myrrh~,fl:yracis, bddlif,
ammoniaci fuffiminis quod thymiama appellât, ungulorii vnci.e dua: ) me::
dull~ vitulina: vncia: quatuor,cerati Iencifcini libra: q uacuor.Ad h~c oxymel
~o ipfis dandum dt, fimpliciaq; au~ilia,nempe,afarum)nardus gallica,vel indi::
ça,iuncufque odoratus rotundus, petrofelinum. Aluus irritanda dl:,vrtic::e,
vel mercurialis)coétoru e{u.~n declinatione morbi,epithymu & polypodi.U
. ex mulfa porriguntur, aluufque inaniri pof1:ulac per clyfrerem, initio qU1:::
dem ex aqua mulfa cnm (ale, vel nicro,faéta auté inclinacione, mifcctur h~G
.
' Jr~
35 {op~, ycl ~riganum, vel cnic~m, vel centaureum & cucurb~ta fyludl:n~..
Cf 1'1 a (f.J)~~ la \>
..~
Caua iec01US pars ~er alu um :glbba per vrinas expurga~ur.Alune~cu~ hls );Jè ~~ ~ _
. Ba p"f"1./~' " li.}
dabicur,cremorpc1{anre,in quo apium decoaum Gt.Ac lllflammauollIS qU t
__
Eryfipelatis naturam referac; curationem fuperius [umus executi. AbfceG: ~L rq/f...,,f 1 v~
[u aUtem faéèo,ruptura adiuuanda cacapla[m~ce cri[permo, curn refina ; ma~ . . ~
·....0 . na,pice,radicibus althe~,columbç fimo,caprillo fiercore: pr~bibit~~ aut~ ius
a
r
gg.l1J ~
•
�86
P A V LI AE GIN ET AE
polij &fuma:i~,ité ius thlaCpi: ad t~rtias de~oéH v~1 ci,horij,&' c~a~çdryos
radicis,vomlcaq; faéta,mulfa coueme,& qU t lU rembus exulceraelS comemo~
rataftmt. Extrinlêcus imponieur medicamétû Mnafei,reIiquaq;emollientia.
Item Icdion;veIquod falicibus conO:ac. Si vero iecur induratii fuerit, parum
in medicina[pei efi,affeétu in aqua fubeer cuté decidente.Attamen emoll!en::: 1
tibus admifcenda funt,ammoniacii,bdellium, medulla!,adipes, & qure his fi::
milem potentiam obtinene. Potiones expediunt, qUéE anguftias vifceris re::
cIudunt,abfierguntque.HuiuCmodi [unt qUa! vrinam cicant,& calculos con==
fringunt.Adhzcquce nuper ad iecoris obfrrué1:ionem diéta nobisfunt.
DE MALO CORPORIS HABITV, Q..VI CACHE::
X lA DI CIT VR.
Cap.XL VII.
fiiijiiiiiiëiii~Rincipia aquarum cutem fubeiitium, Vocare nafl:ri
malû corporis _
habitllm,Gra:ci j(~kEti~p con[uerût.Auxiliii dl:,nifi aliquid impedit,
~in fan guinis detraétione, quce paulatim ad tertiii quartu'mve diem
producirur.Sed vacuandi [urie pociŒmii,qui htmorrhoidibus,aut méft:ruis 1$
non refpôdencibus in morbum inciderunt, quemdmodum ijs qui copia vi:::
tiofom humorum laborac, vacuatio fanguinis per venam noxia c:fl::purga::
tio aucé ex hiera,qut {yluelhem cucurbitam recipit,permultum vtiIis,viétus
eric cenuis,& uccus. Aquarum naturaliii vfus adhibebicur, primii alumino::
farum,nicrofarumq;,moxfulfurofarii:pluribus diebus interpoficis aliud bal:: ~o
neumaccomodacur, varioq; exercitationis generi crediicur zgrotantes.ma~
ximè auté ei,quod per medicos aliptas,id dl: reunélores adminifl:ratur.po!h
fa auté veratrû affuméc:mirificè quoq; iuuat ipfos Be abfynthij potio,& coe::
tabifmi, & dropaces. Si affeétus in hydropem deciderit, aquz [ubeer cueem
curationi fubijcieeur,quemadmodum exponemus.
2.$
D.E A~V ~ I~TE~ CVTE~.
Cap.XL.VIII.
vm lecur InterIm prtmarto,auc vehemeter pernixerit,auc inflama::
cione,aut duritia,aut alio implicitü affeau fùerit,interim lege con:::
fortij quod cû alijs partibus habec:, fanguinis daboratio nonfucce:::
dit,ac vitiü aqu~ ineercutis quod hydrops gra:ce diciçur,inde concrahitur: à JO
quo nonunquam fanguinis copia cum humidi momento incra membrana,
qUéE peritonCEoS app~llatur ~ & in teO:in a.colligitur , vt abdomen percu{furn
tympani mo~o c~eplcum eltda~: ~ua ra~lo~e etiam~tympa~ias nuncupacur,
qui lI:omachl,alul,& 10~gano~ls ~nflatlonl,febribu~q; Iongls fuperuenic.Ell:
cil periconcei,aut vulu<e In mu1t:r~bus duritie, aut fclrro confIeeur. Aliquan:: 3$
do rurfus humorum cum pau~lmmo !pirieu abundantia,in eifdem regioni::
bus taquam in vtrequodam coferUatur.vndemaIum,afcites nominarur hr:::
drops) & ipfe ex cauus quas comprehendimus, conrraétus. Plurir:na vero
ex ~arte,tl1rn liene,tum iocinore induraco,occallefcencéq;,ite~ ex Iongis in::
tel1:morllm profluuijs oritur,in quibus venter incumc:fcit, rclIquum corpus 40
(I
.'
'I
10
�LIBEIt
IIt~
qudd alimentum non fentiat,confumitur.Nonnunquam edam in tota cor:::
poris mole frigidior pituicofidrq; fanguis continecur,qualis partim cl iecore
âefcédit, parcim ex tota carne corporis, ~duci in aquam re{oluta emanat,vt
corpus albidum,& pituicofum cmortul mfi:ar appareac,vocaturq; hydrops
'5 Ieucophlegmatias, hypofarcidios, vel anafarca • ~em Ienta= febres ) malus
fromachi habitus,h~morrhoides diu {upprdr~,fluxus muliebris,Lpiricus di&
ficulcas,vigilice in{olica=,& fine racione oboriétes;cauf~'.P his côfimiles moue
runc.Curatio igitur cam unis ab euacuacione incipit. Verum a{cites & cym:::
panias appellacus medicamentum requiric,q uod aquam educat. Cui aucem
10 anafal;ca nomen efi:, fanguinis detraéhone [uccurrimus, maxime fi affetlus
origo eiX h"Olorrhoide eft,auc menftruis neutiquam refpodentibus,nifi ma:::
10 habitu prcediti fanguinem emiferiné. Et hic igitur in ijs qui malam cor:::
poris habicudinem {orciti {unt,per vices centanda efi: vacuatio.Deinde fier:::
eus bouis gregarij aridum exaétè critum,coétumque in pofca,veI oxymeIi:::
15 te,{ulfurifque pars quarra {uperinLperfa, toci ventris cap.acitaci inijciacur, vel
fiercora caprilla in pueri vrina, vel capr~ glucen craiium applicacum, per
'Ventrcm hlmme ipios purgac.Item cacaplafmacis vcendum ex fermenco, fi:::
ds pin guibus,calce,nicro,iride,cardam omo,hllfurc vi uo,ammoniaco,baccis
lauri, agrdl:i vua, c~Iurnbarurn rur~Iium fimo,ve~ omnibus,vej quibu[dam
2.0 ex his cum oxymellce.Pofi: qu~ epIthemaiponglUm appellacum ex capril::.
10 frercore mirificè humidicacem vacuac, tum per latentes Ineatus, tum per
aluum. Infequentibus die bus emplaftra perliccantia imponütur, cum quod
ex [alicibus eft,tum quod icdiü dicitur,ve!quod Cureo afièribitur,vel quod
ex baccis lauri faéèum eft,veI polyarchium,veI epithema ex [eminibus prot:::
20$ paratum.Atq; hoc indubiè miri.ficos prceftat eficéèus, quod requitur~qUIppe
, humores ex alco eripic:lapidis pyritis,ftllfuris viui,gutca= ammoniaci)iingll~
Jorum drachma! dllodecim,cumini drachma= (edecim, nicri drachma! duo:::
àecim.Excipiuntur cera modica)& terebinchina,pel1{q; ilIica,toci ven cri im:::
ponuntur.lus radicis altheot decofu,in ~ino potui datur , ~el cucumer f>:l:::
~o ueftris vino aufl:ero maceratus per tnduu, cyatho vno propmatu.r.AcceHio
autem ficquotidie vfq; ad cyathos tres.Hoc quod [ubiungitur, varia confi:ac
méfilfa:balfami,nardi,cam~,cumini,dulcis radiculç,hyperici,lunci rocun~i,
arari,dauci)amomi,myrrht,petro[eIini,~alami aromatici,piperis,fefelis,'P~:::
àilij pares porciones,faciunt auté bene eria fingula per fe,& omnia qu~, vn~
35 nce ciendce fimilem faculcatem obcinent.Ca:cerum fcilla tofra,cii mdle enta &
linétus modo exhibita, une grauitate vrin am mouet : coque~ur.auc~m ex a:::
qua pocabili.id.quod ~ubiungam prcecipuè bonum ~fi:~ntenons fèl~ot pon:::
do duo, in vimauO:enfcxcarijs tribus adu[quc cerClas m~oêta pornglto ex
vino quotidie, orfus ~ mr~ro, v[~u~ ~d vnciam. Hl:.u~ vr~nam opcime pros:
'4 0 uocat,quod redpit alummls hqUldl clrcafitba: magUltudmem: vbi aqua di~
gg.llI].
"
�88
P A V LI AE C IN ET AE
lueris, linteoq; percolaueris , ad cres dies propinato, vel ad vnutn.Conuenit
etiam his picra ex oxyrnelite.Ad ha:c Theodorecus, & ,ex ama'ris atnygda:::
lis pafbllus.Plura vero aquarn educuncJed ha:c v(us coprobauir, gnidla gra
na q uadraginca,aucquinquaginta, vellachyrides viginti,aut trigmca,vel cu:::
phorbij drachmzquinq;,aucfeptem,velfq~amzçris drachmz ~u~,autt~~s . 5
curn micis panis excepc:e,ac in orbiculos dIgefl:z~ veI aIthe~ radlcls cO,rC1c~s
[uccus epocus curn condimento,velchameIzz fohorum,zns cornbulb,anlu
Cngulorurr par modus dacur in aqua,per inieia quidem drachma vna, die:::
bu~ aIi'I:lOt interpofitis edam dUt,auc plures.Acq; inlèquencia,rnirifica [unt
cacapotia:aloës,euphorbij,cocci gnidij,Gngulorum vncia, rhei fèrnûcia, ex::: 10
cipiuntur [ucco brafficce,finguntu'rque catapotia,dantur filiquz (epcem, aue
noucrn.Antidotii ex gariophylo,aquam mirabiI~ter elicit,iam vinum quod
aquz cducend;e d'l:,dare tentabimus.Eil:autem infr~ fcripeum medicamen::.
turn ad id cfficaciffimurn,fcillz vnciz cres,ferninis apij, capparis radicis cors:
ticis,piperis,Gngulorii dra~hmz q~atuor,cocci gnidij decorticati drachrna, 1$
phylli drachma,malabaehn galbult duo, vini optimi hemin~ duod.ecim,meI
lis crudi librz (ex.Contu[a colataque vi no p'erfunduneur,killa fimulleuiga:::
tur,datur cyathi tres:poll: hurnoris euacuacioné, eeiam theriaca veédutn dt,
&llercoris bubuli cochlear ex vina potum quotidie frrenue\ auxili)léur.iccm
cly!1:eres adhibendi acres,nifi venter [ua Lponte humefcat: tuc e~im exiccare 20
ip[urn rnagis couenie.Porrà in mulieribus quas aqua (ubcer cl1eem maIe ha::
. bet,etiam pdfus hic vtilis cft. AniG,cardomomi,cumini, nieri,arifiolochia:,
fœnllgrzci,pulegij,ficuum interioris pares portiones fuuno excepta irnpo::
natur.Sccundû h~caquis naeuralibus,vei cocinenter expedit ad hzc Vt excr:::
ceancur,fabulo'q; &arena[ahurrétur.~èd ft vero inccrim lauent etia,vten::: 25
tur in la~acr.? n~c~o)faIe,fin~p/i,caI:e & perfi~ilibu~ iniperfis.H~c fane vel ci.
tra lauatlOne vtilla[unt, andaq; cu oleo venttl adfncaea. At fi id vieiii dl:, cui
anaCarca nomen efr,re1iquas partes exerceri,quaeenus licet,oporcet,& ficcas
ad [olé perfricari. Reliqua vié1:us ratio ficcior a{fumecur.Cibus icaq; erie fal:::
0 famentum,Gnapi,& porrum:exauibusfyluefires,& ficca: magis.Incer oIera 30
( tz.{
(~\ \lr , afpara ~us, ?i~acucum" porrum,unapi, c~ucalis~reIiqua'que fyluefl:ria. Obfo:::
1
lt C\ r i L1
nijs mlfcebleur(al thenacus,velammomacus:vmum vetus,tcnue,ad vrinam
",. Cf" l'HI"
}co ,p:lOuen dam e~cax re~e ~ibitu~. S~n aueem facuItas dacur, ex marina aqua
(d:
0
rronfeé1:um. demde potl~ hbcrahs VI tan da cil:, aqua in totum • Q.!!ùd li curn
(c;'
fehri aqua fubrer cut:m muada~,~alidioribus ~cri~ribukJue cibis & auxiIijs J1
abfi:inetur, vbi permlxta funtvItla, vehcrnenClonfuccurrendum dl, fi vero
i~ tnorbi genus eil: quo venter [onitum ;edit,T ympanias vocatur , purgan:=
tla,.& qu,~ vniuerfum corpus emaciant, eligenda [une, item ad vrinam etH:::
caCIa. HlS, auté qua: extenuare & digerere ipirieus po{funt,cum inttinfecus,
tum à fons vcenda efi:.Cuc"rbituI~ leues crebr.o toti vécri [uffigencur,fin id 40
J
fr
yi
·
J;5 ft
�LIBER
r rI.
vicij male habet;in quo in vterum aqua contrahitur,nili przdiéHs cefièrit ré
medijs, cute compuncta perniciofus humor dici debet,quod nul,li alij aquz
liJbter cutem generi conuenit.
.
.
_
DE LIENOSIS..
Cap.XJ.,tX.
5
len atrre bilis excremétum, ceu litnum fahguinis ab iocinore elicic
naturaliter.Eius facultas attraéhix,fiinfirma fuerit, meatu'[ve ob:::
.l1:ruétus perquem illud priuseuadebat,fanguineimpuro per conl
ft: corpus ipargente,acrum morbum regium conil:ituit. At fi liené grauitas
& difl:encio,vel edam dolor exerceac,rneacus obfrrufio ofiehdicur:h nihil ho
10 rum eueneric,attrahendi pocentiz imbecillicas . Q!!inetiam fi atr.e bilis vo:::
mit~s une febre aliave malignicate oboritur , retinendi potdl:atem laborarc
indicium eft.Sin contrà non attraétrix natur.e vis,fed expuItrix regrotet, ci:::
hi falhdium accidic.Haud enim amplius atr~ bilis excrementum, quod ap:::
pecenti.e excitanda: eft,ab liene ad ventriculi ofrium defercur, eoque in liene
1$ obfiruéto obfeptoque,inflammatio primum,cuius nota: funt, feruor,dolor;
& diil:entio,excicatur.qu.e pauIopoil: in duriciem tumidamefcitrus dicitur)
occaIIefcit,fic ve feruor quiaem dolo'rque fipierit, tumor autem,.cum dnritia
maneac.HocpreŒs vitio,os fœcec,gingiuz exeduncur,vlcera in cruribus ci
catrÏcem non recipiunt,ob qua:: fimul affecro iocinore , cuté [ubeuntes aqua:
so colliguncur, fi~uc comprehenfum dl:. !taq; inte~peries i .fius ea~dertl CUnt
./f........
>t:,~ .. ~4<.(' 1
i~cinorecuratlone01 pofl:ula~.fi~defl:tnflammatlo,làngu~sa cu .ltO. lUI . e:::
""L~-'- ~C./~~
,~..
. rIore,velab excremamanu dlmlttendus dl,eo uo reuu 10 0 lorlbus 10::: wv ~v -cv 7 ~~~
teruallis fieri d~beat,veI etiam propternatur~ ~uan am co~ nitat~m!dein'l
ë>
de quz ciera eUldentem calorem extenuant, Illmentur, admlXtIS qUlbufdam
~-;"1 C. ./J ~ ~~.,
~ 5 etiam nunc ail:rin gentibus:videtur autem hanc facultacertl habere [uapte na .''iJ ~.4.---'
tura,qui vocaturflos Calis.Porro eil: & hoc cataplafma ·mirificum,fœnugr~ci
.dtriens,farint hordeacit,cardami,fingnlorum vncia, tlcuum pinguium libra, ,;'..-verbenacz herba: arida: vncia.ficus,accco quaacerrimo macerancur.Deinde
cu alijs iam prius tunfis incoquûtur,pofiea iterufllcoquiitur.VeI fiercus ca~
30 prillum cum cruda polécacoétum ex pofca ilIinitur.Aâhibeto aucem,u pla~
cet,(a!is fIorem: ad fouédum cyprino cii aceti momemto, & riIalagmatis vti~
tor ,primum fimpliciorihus,quale dl hoc.Cert[e[quilibrajcentaurij Iibra, nI
tri criens,terebinchinll;feminis agni,capparis radicis, fingulorllm quincUxd
QE.t liquari po[fnnt,coéta aridis lilperfunduntllr •ianl quod ad N!Ieum au::
3$ torem refertur pr~Ll:antimmum eft. Verllm vbi inflammatÏo in fcnrllm de::
generat,valentioribus vti conuenit,vt etiam cutis [umma exuIcetet.ur,~uald
cfl: quod ex fÎmo capriIIo coll:at,& citrinum.huc accedunt lVI~chertOl11s,Cu
rei,icé ex baccis Ianri cofeél:um,& ex [alicïbus. Q!!od[ubÎequetur,eciam ipfd
expertus fum,auripigmenti vnciz duz,fanda~ach~ v~lcia: du~,fauorum tcre:.!
40 bintinz Iibra,picis arid~ cancundem, galbam.vncla, OpOpanàcis vncia, c~p~
[1'
/.j.
r
;'.1-.'::
•
r-:J
�P A V LI AE G r NET AE.
paris radicis·corticis, glandis vnguentariée, fingulorum vnci~ quatuor,Ia:.
chrymre am~oniaci fcrapula [ex,?ardini, ~eI .([prini fcru.p~Ia quatuor.Am
moniacum etlam cum aceto applicatum,hem iéepe prOfUlt,lcem potum fcru
pulis tribus quaternifve cum vno caftorei,fi priufquam ·in lauacrum defcen~
dant,fic:um pinguem comederint, {putoq; cam reddiderint, vel ammoniaci S
pars vna,cafrorij tantundem: dacur drachma . hétc ctiam ad indl.Jraeos cum
tu more, proficiunt~ quéadmodum capparis quo~ cortex ex aceto coneritus
iIlitu[que.Idem bibitus aceto, ve1 oxymelite,crafios gIutino[ü[quc hurnores
vacuat,interim fanguinem.Iam [alicis cortex, confimiliter inungitur ,& ci::
, nis fabrofum cum cruda polenta ex oxymelice illitus. item cétaurei [uccus à 10
foris impoûcus,eporuCque,& l~pi~orum a~a~orum decoétum eurn ruta &
pipere affumptum, nccnon farma lpforum ilhta,& aqua in qua candens fer::
rum fubinde extinétii eft, febricitatibus per Ce data cyathis tribus. fehri caré
tibus autem -eum vini & aceti cyatho vno , vellapathi {yluefiris radicis cum
fcilla tres oboli,vel chameedryos, velferpilli acetabulutn torum.Vel t>xymeli::. 15
tis,anagallidis,quç cœruleum florem obtinet,duo oboli,cum pofca bibûtur\
vel acetum fcillites, vel oxymel.Compofita autem h~c, panacis radicis,guttç
ammoniaci, capparis radicis corticis, firuthci,fcillée coftée incerioris étquales
portion es exhibentur denarij vnius pondere: benefacit etiam fuipiriofis, &
hydropicis. A ~ 1 v D.MyricéefruB:us drachméequatuor,piperis tatundé" 2.0
tpicée nardi drachmz dUée ,fuffiminis ammoniaci totide~ ~ 'J'eruntur acte?
lèiIlino,infrar denarij vnius dantur ex oxymelite.
A D
LIE N E MIN D V RAT V
M~
Cyclamini drachmre viginti,brionia: drachmée tres,dill:amni dtachtnç du~,
fcillre toftre drachma: oéto,1lruthei drachmée {ex, capparis radicis drachmée l.5
fex.pafhIlus triobolatis ex oxyme1ite porrigitun& qui ex ~ruca prçparatur,
non inidoneus ell::cibus competit cenuis,acris,ficcus:porio pauciffima:adhi
benda: exercicaciones friél:iomffque,& finapiGni, interim etiam cucurbiculz
cumfcarificatu defigend~.
DE MORBO REGlO, Q.VI ICTEROS GRAECE DI· ~o
C 1 T ~ R.
.,..
Cap. L.
EglUS morbus,que GrZClll:!eron appellanc,bilis dl Fer totû cor.
tlP :pus Cuffufio,thodo atr~, de qua in lienofis à me diaum dl:, modo
flau~.Differentijs cofiat numerofis: quarii cauCa: & notée hée funt.
Siquidê~ hoc vitij febricicance zgro repence ac cumulatim fuperueniés fe:: 3$
brirn finierit,crifim cdl:atur,maceria ex alto foras prorumpente,cocraétum.
1-;1edicina non indigec, vt quod balneis & moderata friéhonefubico difcu::
tlatur.Si autcm cumfebri & biliofis deieaionibus inuadat, & przcordiorfi
dextr~ p.arcc. dolor adGt,feruens iocinoris inflammatiofignificatur:cuius vi
fangUls ln bdem lllUtatus,per vniuerCum corpus defcrcur.Sin autem ferno! 1-0
i9. :
�LIBEIt
Ill.
cit~a gra~itatem in.ipfo fub.~~c,ex Cola iecoris ~alida intemperie,vitium gi::
gmeur.Sl abtq; febnalba delJclancur,veficzfdllS maIum o{};enditur,vel ipfi:::
us meatu~m,fi grauieat~ pr~cordi~ru~ dextra~ parcem premenee,ob{};ru~
fi confepoque finc,aut cltra dlam VIres Ipforummfirmencur,velhuius attra:::
5 étrix,qua: humorem atrum ex iocinore el~cia~,~el i11ius expulcrix,qut ad in:::
teftina eundem procrudac.Q!!ippe fanguls btllOfus non expurgatus, in co:::
tum corpus diffunditur,quemadmodum in nigro arquaco fieri dicebamus;
fl:atim vero his eeia vrina: bi!iofiŒrnz affaeim excernuntijr. Czeerum fit eci:::
am arquaeus curn folidz parces calore nimis ineemperaco,in buem degene:::
10 rant}ratione alimenti,quod ipfis offertur, quéadmodurn in aqua: fuhter cu:::
cern genere,cui nomen anafarca in pituitofanl humiditatern dl: mutatio~ve~
rum ha::c catis arquati difcriminis nota d1:,nimirurn quod non vniuerfus,fed
paulatim procreatur,Ge vt nullum ex commemoraeis adfic. larn vero noxij
medicaméti pocus, tum virus extrinfeeus àvenenaeo animali i11acum,regiu
15 morbum parie.Curn iea'.f calida ieeoris incemperie, & inflammaeione viri.:
umq; robore defrieuitur, eurationem fupra comprehenfam,vbi de ipCo age~
batur admouebimus ,eam~ incegram in hoc trâfferre caput oportee,ne ea:::
d.cm mihi fine repeeenda.At fi mea.tus concep.taculi ~e~is. veriq; ~nc obilip~::
tl,Vel alter duntaxat, venam in CUblCO dexcro Ipfis dlUldl confihum efl:.No:::
2.0 nulIi vero,cum his.tum illis qui ex iecore inffammato ,arquacurn contraxe:::
rune,venam propter minimum.dexera! manus digitum,foluiit.CataplaCma:ll
ca quce inflammationem arcent,hic vtilia Cunc,& purgatio ex hiera ,nec non
dyilerc:s,pocui reé1:e datur arquaticis ,apij,vel adianthi,vellapathi,vel [erpi!
li decoél:orum ad eertias [uccus,vel abfynehium potioni infpergitur .Pr~da~
2.5 rè faciune radicul:e [ueci cyathi duo,cu vini cyacho vno.E t cichorc:i Cucci cya
thi bini,vel terni per Ce aut cum vino poti.Sed qui iecoris'inflammationi ar:::
quatum ferunt aeceptum,mulfum bibent,vel decoéèum tenuis arifiolochiz;
vel hyperici, ve1 adianthi,vel frruthij, vel erythrodani fimiliter,vel corn us cer
uini fcobis drachma,cum vino, vc:l pafiinaci fylueftris decoétum in vino , vt
tertia pars fuperfit,vel fulfuris viuiarachma inouïs forbetur.Héecetiâ pro;:;
peer obfriuétionem arquato laborantibus valde auxiliantur,feminis autcm
atriplicis fcrupuli oéto,eii ehryLànchemo,ve1 auo dulci à balnei ingrdfu potit
vacuationem magnam pr:eftant.Rc:él:e etiam picra datur,& llcca, SC e~ oxy
melice,& Theodorecus. Iam ex amaris amygdalis pafi:illus com(l1o~e por:sr
3S rigitur, & cinatnomi quantum tribus digitis comprehendi fote~,tn muI:::
fi cyatho vn~, vd aqua temperaca, vel myrrhz ad fa~a: magmcudmern.CU~
piperis grants quinq;,t.antundemq; cinamomi . QEI ~e.ro .ex.calore foh~~~
partium intempc:rato ln arquatum inciderunc, {i~phCl ~lébone ,exerCltlJs
llloderatis,vnél:ione & balncis ad Gtnitatem reducetur,Clbo humido & mc:~
40 diocriter refrigerance cum pcifana,incyboJeri, cichoreo pifcibtifq; 1 vina te~
,0
1
�PAVLI AEGINETAE.
nui aquofo.Q!!;i ex lethali potione,aut ex virulentorum animalium morli::
bus affeaufuncimplicic.i,de ijs quinto volumine traaabitur. Porrèfi bilis
oculos faciemque dehone.ll:et, elaterij in.ll:ar erui cum laéte muliebri nar'ibus
in balneo infiillatur,& .ll:atim in [olium defcendicur ,[ed ita ne caputimmer
gatur. Poil: balneum viau recreacis, rurfus vnguencum in foIe, natibus in::: 5
timdito.Benefacit etiam cydamini [uccus, porri, & nigdI~ . Acetum vero
acerrimum naribus attrahat in folio defidens , contineatq; etiam preffis na~
ribus paulifiier, & mirificè vacuabicur. .
.
DE VMBI LI CO P ROCIDE N T E.
Cap. LI.
(l
Aufam vmbilici prominécis,& quomodo id vicij manu curetur,in 10
parte c~ir~rgica docebimu:. ~onia~ vero nonul11 etiam medi:::
camentls ln naturalem fratu redlerunt,Ip[a hoc 10co dicemus. AIu
minis fciifilis drachmce quinque,flocium vini drachmce oao, rofacei decem,
galIce immaturce drachma: duce.Vino diluta,& in mdlis [piffitudinem redas::
éta loco affeao retperguntur. Extrinfeclls tpon gia po{èa madens fuperinij:: 15
citur,& fa{èiola deligacur. ALI v D.Lomenci,gallç,balaufrij pares portio:nes,coquuntur in aqua:vbi diffoluta fuerint,trita'que diligenter,cpongia, vt
przdiétum e.ll:,imponuntur. ALI V D.Plumbi fcobis drachmz ièdecim,cÎ,:
CUc~, mannz, ceru[f~,hypocifl:idis fucci, fin gulorum drachma , vina ddro~
lutis in Olodum przdiétum vtitor.
.'
:z.~
Q,VOMODO lMPVBEn.~S iMB,ERBE' SQVE DIV MA ..
.
-
NEANT,ET PARTICVLAE NATVRALES TESTE'SQ. V E l TAC 0 N SE R VEN TV R , P 1 LI' Q V E AB 0 L E:::
A N TV R.
Cap. LI 1.
11l1oliz cret~ , & cerulf~ zqualt':s partes, alcerd [ucco cxcipiuntur
vt [ordium ipifficudo fiat, deinde oleo lentifcino quaneumfufficic
adieao coneundieo,ac veieor. ALI V D.Cicutz [uccum, [olahi,al:::
lUi foliorum tenerrimorum)pfillij cequalem modum. vbi contrine:::
ris, vtitor,fed Iocum prius abUergito abluitoque.OporteC auté pridie quàm
v[urpare velis,a~uam bibere . Medi~amétum pilis abolendis dicatum ,pfi~
lotrum appellatu.~{è.llorum ~ome{bco~um,qui taé1:i codup1icant fefein or:::
bem,pilulz rotundlŒmce fimilem,Grcecl KtX[OlKlcfljl1ç ov{gj(ouç vocanc,pondo de:::
narij âuo,fandarachz pondo denarij quatuor,calcis pado denarij oél:o,ace::
ti ~eteris cyaehus.Lixl~ix ,èfic~ t~~tundem: coquico in fiébli, ac in baIne?
Vt1tor. ALI V D.CaICls,cmens hXlUce partibus duabus,auripigmenti tOtI:::
de~,terr~ cimolice parte vna. in aqua coais quemadmodum explicitum dl:
veleor: ALI V D.SImplex odoriique expers:cineris lixiui)calcls,vtriu~ue
fe~tarlu~,fand~racha: vnciam. Coq~ico ve diélum eil:,& vtitor ._P~rroqua:
pilos ad11l1anc,lD ocularijs expofita {une.
.
2. S
.
~o
35
�rrt.
ttBER.
DER. AMI CV M GE N E RIB V S.
Cap. LI 1 Ï'.
(1
Vm ineei1:ina pericona:o fUpto deuoluuncur , 6pero[a dl: curatioo
cum rarieaeis texeura: vitio defcendunc, facilior fanand'i ratio dt
~c huic ~alo pueri potius, vtpoee.hum.i~ioris.natura:,func opppr
5 tuni.muloq; adeo Cltra man us operam medlCamlmbus ImpoUcis,& conue:::
nienti deligatura per[anaei [unt. Vtendum vero dl: facultatibus infra corn:;.
Erehen{is, vbi hoc folum addiderimus,affeB:u~ [010 loci fieu variare •~an::
ao incdl:inum eciam caneum fupra in inguinibus iacet ,nofiri inguinis ra~
micem,Gra:ci jbzsCov?KH1\flp vocant.eum in fcroClI infra delapfum dl:,intei1:ino::
JO rurn ramex, grcecè ~VJfeOIÇHÀ" dicieur.. Malicorij igitur drachmce decem ,galI:!!
immaturce drachmce quinqJ,in vini au1l:eri cyamis tribus incoétce,& in polli
nem coaéb:,intefrino prius perfricato imponuneur:quce aquafrigida fuper:::
fufa decimo die foluuneur ,ced ita,Vt a:ger in leao maneat diebus criginta,bi
bacque cupreffi decoaum cum vino, vel eius globulorum cres obolos,ex di:::
Ir luta vini potione.hoc medicamentum auxiliaeur pueris. ALI V D G L V TI·
NAT 0 R 1 V M. Symphyti radicis, marrubij [ucci, amygdalarum amararii,
gummi,pares portiones. ALI v D.Terebinthinz pondo fefcurlcia,eerz,thu
ris,myrrh~,ichehyocoUz,cochlearum eum fuis cdhs,Gngulorum pondo vn
cia,ichehyoeolla in aceto diebus cribu~ m~~eratur.. ALI V D.Cupr~m,gaI!S
:z.o buIorurn vncia,galla: tantundem,mahcon) femuncla,taurocoll~ vnel~ tres, ,
mannce,thuris Cemq.ncia, l}rmphycï tantundem , cochlearum cum te1hs vn="
da. Galbuli & malieorium VillO aftringenti diu incoquuntur •Et eum reli~
quis probe in p uluerem detritis excepta, in v[um accômodantur. ALI V D.'
Aloës,malicorij,thuris,hypocifridis fucci,gIl1tini fabrilis, pieis , bituminis,
2-5 ftngulorum fefcuncia,vini dulcis quod[ufficit. ALI V D magis varium, fa:::
cie edam adulcis,cum morbus vecuf1:aeem nondum fenCerie:chryfocolla:,tau:::
roeol1~,{àrcocolIa:,ichthyoeolla:,Iapidis iagatis,lapidis ha:macitis,rhus fyria
ci,& coriarij,3cacia:,fingulorum fcfcuncia, lapidis pyricis ignem non exper::: .
d,magnetis cœrulei coloris,aluminis fciffi,mann~, ehuris~{ingulorum vncia,
30 picis brulice vnci:e quinq;,cochlearum cum te1l:is vncia,plumbi reçofti quod
heley[ma dicicur,vncitquacuor,gallz,fquamcefiomomatis,zris fingulorurn
vnciaabituminis vnci~fex, tnyrfinati quod fatis dl:. Vino afrringente arida
excipiuncur.Medicamento taipiifo vt digitos no eoinquinet,vtitor. Q!!o~
fi iacerc nonfufl:ineant;criangula ipfos fafcia craffiore, quce<:p intcfl:in~ poille
~s eonfrringere,tuto deligabis.A cibis inflitibus abfrinécfum,vino Coplo~orep
crebris balneis,veheméti motu,népe cur[u,tàltu,c1amore,8C id genus ahjs.
AD AO:.-V os VM RAMICEM ~VI H YDRO CE LE DICIT V R,
v T H V MOR COL LEe T VS DIS C " T 1 AT V R.
Piperis grana centum ,Iauri bacca: oél:oginca , nitri drachtnél! -viginti , ce~
40 ra: draehlnce quadraginta ) olei hemina: dùnidid exceptis vtÎtor.
0
•
..
�P A V LI AE GIN E T AE.
D ptltil:antiffimum.Lapidîs af1j fIoris drachma::fex,vu~ acinis vacuz
drachma: Ciua: . cumini a::thiopici drachma:: oéto,nitri rubri tantundé. Tri ta
imponicoJouens vefPeri & mane:quida vero adijciût ecia [ulfuris drachm'as
oéto. cA L 1 V D.Ca1cem balne.i [ordibus excepcam cum ceraco impones, &:
p~lÎlulum nitrÏ calci mikebis. ALI V D. Radiçis brafficE cremacç cinis adipe s
tùillo veteri liqudàét:o exceptus inducicur:per criduum [oluitur. Ne auté hu
moris magna fiat colluuies,h<?c vcere malagmace, Cerz libris duabus & re:::
rni{fe.,picis triente,gutta: ammoniaci triente,aluminis liquidi {èfcuncia.Pro:::
ficit etiammedicamencum ex p~pulo & reliqua excrahenti<l..
DEI NF LAM MAT ION ETE S TIC V LIS C ROT l' Q VElo
ALI V
ET ALI,IS IPSORVM AFFECTIBVS.
•
Cap.LIIII •
. inflammatio huce agnofcetur notis. is locus leui contaétu
primum indolefcit,ferllor,duricie[q; intenfa apparent. Tefti:::
culo aucem inflammacionem Cenciente non ex leui caétu dolent af:;::
~~~
feéti, impaétis validius digicis -rubor & duricies ipfius per fumm·a mi:: 15
nor excare videtur .altius auté impreffis iIlis,duricies occurric,& fchris non::
nunquam ollitur.Itaq; tdl:iculorum inflamma~ionibus proprù~ conuenic{an
guis ex talo dimiffus: 'comuniter auté omnibus cataplatlnata & cerata. lm::
poni igitur debéc ex lomento diluta vini mixtione coéèo cû vuis pinguibus
adnorum expertibus cumini,veI hall:ulz regia:: radix:incoé1:a contritaq; mi:: zo
(cetur polcncçzquali,ilIinicurq;,veIlinifemen exdilut~vino,vclfœnugrzcii
ex mulfa,vellilij radix ex mulfa recentibd[ve vini flocibus eum polenta! pol::
line.Vel fenecion, & corianum viride cü vuisttluibus acini [unt excmpti.Sin
mulcus infeil:at ardor,folijs,a1cerci curn triticea farina,au t ciceris delinuncur:
v~I. calami foli~s,vel cuc~rbita.fy~udl:ri cru da. Si v~tufl:~or dl: morbus eû du::: 2. S
rttte,eucumensfyludl:ns radlX Hl m~l[a coéta,IeUlgacaq; cum IoLj farina ad::
mouecur.Irem hoc efficax ell:auxiIium, vuarum quibus acini fint exempti,
vncia: quinq;,dcerum fubferuefaéèorum fefcuncia, cumini vncia,fuIfuris vn::
ciz nouem,nitri vncia,tefinzvncit cres & femiffis.eoncrica omnia curn mel;:;
le in cac~pla[m~tis formam digerens,vtitor.ceraca ha:c [unt,oIei cyathus,co:;:: 30
lophonIét {ex hbra!,molybdenél!,cumini,vuarum palfarum,Iométi Gn guIorü
triens,cerce [exta~s.M~ly~dena cum.oleo ad.ufq; fpiffitudinem ~ncoquitur.
deinde cera refinaque mdltur. Sublacum ab Igne egelidum, VUIS contriris~
farin{{q; fuperfunditur. A L ~: n.<?leianethini & rofacci,cerz,refince picect,
fingulorum quincunX,cumlm vncl t duz & femiffis,flercorÎs afinini fcCcul;}::: 3$
cia.cu~inum ceritur c.um ~ercore ~finino,~e~aturnque refrigeratllnl mi!èe:::
t~r vnaq; leuigatur,demde III panmculum 1ll1tum admouetur, Iana fuperac:::
comodat~. olei omphacini,vel butyri, vel refinz zquali modovtitor.~Od
fi àfudon?us vlcera in [croto excitencur,gallam decrica, vel alumé in[pargi::
to,pingul ~ hircino fclle perungico.Porrè ad cefl:es incé[os terra cimoham 40
.-
�LIBER
III.
cuin aqua prius illita,fin~to liccekere , caIidaq; aquâ abfl:ergito, myrtum lic;
cam,& fmyrnij paulum ln puIueré redacrum illinito , li caro in tefl:iculis ex~
Heuerit,cinis [armentaceus nitro & aqua imbutus curat illitus.Pruritu [cro
tum irritante,nitrum,pedicularia,Gr(eci fraphidagriam appellat,alumen li~
5 quidum,aceco'contritum,rofaceoque,iIlinitur in balneo. Vbi Iaueris, ca11.di~
dus oui liquor cum melle parti inungitur. '
DES E MIN l S PRO F L V V JO ET V E NE RIS l N~
SOM NILS.
'
Cap.LV.
,
JYr. .....
10
""~ IEminis profluuium quod grzc~ 'l'OVoèeOllx appe11atur, dl: inuita ac
1prxter voluntatem excretio,qu~ continue naturalibus no intenlis,
....
ex retentricis naturx facultatis imbecillitate prouenit: in qua con~
uenit lumbos conquiefcere , pubemque hapfo ex vino & melino , vel œnan:::
thino adiuuare:mox ca caplalina te ex palmulis,malis,œnanthe,acacia,hypo
cifl:ide,rhu,& {imilibus.Infidere oponet iunci rotûdi,rubi, & ù:I genus alio:::
15 rum in vina decoél:ionibus , veI edam aquis , cibifque vti liccantibus: pof1:
prima mOl'bi tépora exercitijs xgros comittere,quibus totu corpus,parteG:
que affeébe confÏnnentur.Cxteru quomodo lèminis paretur fœcunditas,Ii:::
bro primo,vbi de [anitate tucnda agitur,abundé eraé1:auimus.Vbi edam il::.
lorum qui venerem. exercere ?~queu?t,lêripta dI: curaci<:"icem q~l::e ad vene:
2.0 ris infomnia profic~ant.porro lUuable gemturz profIulllo Iaborate~,& eub.
le frigidii,& dextri Iaeeris, vel finifrri incubitus,ité medicaméta frigida liihis
fuhfrrata,quaha fU!lt corianu,cicuta,ceruffa,portulaca:omniavcio ex acceo.
DES A TYR lAS. 1.
Cap. L V J.
AtyriaGs dl: naturalium palpitatio,qu~ nonilUlIi {èminis va[culo~
rum inflammationi) tum intétioni [uperuenit:hzc nifi finiatur ,ea~
_ _ dem genitura: copcepeacula in langu.orem re[olutionemque. aue
conuulfionem ex hoc vicio folec pra:cîpitare. Moriunturque in conuulGone
ifra celeri ter homines ,cum tumorë alui & frigidofudore.ac mulieribus ra~
ro hoc mali accidit .fanguinem igitur protil'lus dimittere conùenit, viau
30 vti tenui,& abD:emio,etimque aifumere quotidie, valenter nuquam,fed pau~
Iatim.LaudatiŒmum igitut eD: remedium,beta,malua,& roris marini mo:::
mentum,& ius dèulentum cochlearum: nil mali fuerit etiam ex ftmplicib us
clyfi:erem ab inferiore parte inijcere.QEa! vero vrinam inouent, pote~aces
cauendx funt~lumbis refrigerantia quoque admouere ·oportet,vc folant ~uc:::
H cum,autportulacx,aut alterci, autcicutz. Neceffevero e{ècolcm, Pllbetn:::
quefrigiJorum,quibus leniendi vis inefl:,aliquo delinerc, nép~ argenci[pu~
ma,cimolia crcta,c~ru{fa ,aceto dilntis,aut aqua,auc vin~ duIel aut fapa.ftl::
pino cubitu conqUle[cere nociuum eft.Rur(ils confcre blbere nytnph~z ra:::
dicem, iridem, & adianthutri . Ruca: vero focci poeus profuerit, & feminis
40 profluuio laboranti,& cui naturâlia fune arreéèa.Cibus datur frumentaceus
•
25
j
•
�PAVLI A'ECINETAE.
.
,
modicus,Gtis indicitur.At fi prorogaturvitiu1n; cucurhitulCE cute ferro in;
cira defigenda:: [une. Si plenitudo adut,etiam hirudinibus vacuare, & ventré
,ruda polenta oblinere,aIienum non eft.
DE PRIAPISMO.
Cap. LVII.
'Riapi(mus eft firmum genit~lis inctemennuh ,quod in Iongum 5
latumq; intumefcit,citra veneris appetentiam. flaculentus nimirii
Mi!!!lil~o~efl: [piricus qui parciculam in tumorem attollit~humorum vifco[o:::
rum cra{forurnq; [oboles,modici calo ris beneficio. N oeum vero dl: cuilibet,
particulas non efIècalfaciendas,fed Ieniter refrigerandas cerato rofaceo,curn
aqua cotu[o , ité cham<tmelino in geniçali & lumbis impouto.,viél:us & me::: 10
dicamenta exhibencur , qua:: extenuare ciera manifeftum calorem polfunt.
Applicabuntur e.tiam qua:: naturali modo operantur ,experimentis ac v[u
probaca.Nyrnphea his quoq; patui dabitur, agni (èmen, rutCEép viridis ob:::
fonijs mixtum.Sed per initia non affumi debet,vt quod vehementer cale:::
faciat:verum poft aliorum extenuantifi vUlm.Id faciundii venie~cum vacua::: 15
tionem per vomieum moliris. Nam vicina:: partes fa::pe per aluum inferio:::
rem profluune.Exercitiii fricatjo~ [piritibus difcutiendis rene adhibétur.
Nulli pr~diB:orum venus prodeft, niu quibus ex huius abftinentia femen
abundare conijcimus.
D E PAR TIC V LIS IN E F Fte AC l B VS.
Cap.L VIII. 2.0
]Vi hocvitio laborant,no ruunt in venerem,eôq; animum perduto
.~ ICaufa horum dl:,particularum refolutio,velfemihis inopia. Curn
igitur ea qua:: [emini generando fime, libro primo inter prœcepta
tàlubria expo[uerim,tum qua:: fimplici vireuce ad venerem indtant,hunc va:::
Ientioraadijcere oportet. Communiter igitur medicamentis qua: àIamtu::: 25
dinibus reficiendis,acopa dicuncur ,ad refolutioné infcriptis,hic quoq; veen:::
dum dl:. Priuatim ftellio concrematus,in pollinémque redaél:us magno de:-;
xtri pedis digico, oleo adieél:o ilIinitur,& venus exercetur:vbi ceffire voles,
digitus abluicur.Iam medicamentum ex fteIIionibus ~fficax eft. Potui vero
daneur qua:: incitant, quale hoc primii dl:,piperis,baccarû pini, pecrofe!ini,
ceruini gcnitalis ramenti, terebinthina: pares portiones.melle excipiuntur. 30
ALI V D.Cicerum crudorum,baccarum pini, finguIorum vnci~ du~, femi~
nis erucx,piperis,fingulorum vncia,melIls datur quod dr'J,chmas duas im:::
pleac cum vino',Item fatydace diéta ex m~Itis compo.uta congruet,atqu~ id
gemls alia.Infplcere pra:terea oportet rehquas morbl caufas ,& conucnlen:: Ji
tem ipfis curationem accommodare.
ia
ri
•
P V DEN DO R V MET ANI REM EDIA.
Cap.L 1 X:
I~euralium an{q; vlcera cicra inflarnmatio~é obor~a,medicarnen::
indigent,qua! vehemente~ reliccant : cu~uf~odl umt ex charta .
. cOl1lb1+O:a,anethum vftum andum,cucurblca cocremata. At ficcis 40
ItlS
•
�tIBER
lIt.
91
reCéncibu[que vlceribus, etiani1aloë prrelèris dl: remedium,{i aridà in pUIUé~'
rem redaéta appliceeur.Porrd omnium Ieniffimû ell:; & nihilo minus efficax
popholyx.Ae fi humidiora eucnerint vlcera, pice<t cortex pet fë,& lapis ha:::
rnatiees.Gnaleè ddèenderine,manna mi{èebitl1r.Si pafcédo ferpane, lënticu:::
5 la eum malicorijs ilIinetur,vtendumq; dl:Co~aco ex.oxymeliteappellato,&
bichyno, ad heec,eo quod ex charea componttur. Rlinas autem nauirallLim
fedî{q;,Gr~ci vocat rhagadas,iuuat reGna friél:a,cum rofaceo con cri ta, vt [or~
dium fiat tpiŒtudo,adieéto edam lueco oui~opi0':P:vel hederee foliorü corn:::
bullorum cinis eum rofacea in pIumbea pila tricus adp1ouecur. lam paftiI:::'
10 lus ex œneI~o,& liehophrygium admodum probaca {unt remedia ad rimas;
, tum fordida ani vlcera,pree{èrtim qwcelidi nequeut. ALI V D fimpIe,,; quod
etiam acrimoniam obtundit. Cadmice,piperis fingulorum vnciz duce, rofa:::
rum vngue ex falijs delèél:o,vnci~ fex. Aridurnin[pergicur parti,apio quam
noi1:ri radicé Cylueilrem vocant, prius abfl:er{~.Ad condylomaca vero facilÎt
15 chalcitidis,hyŒopi,medl111a: ceruinee,rubi foliorllm eequales portion es cum
cerato,idem prtfl:anc pafl:illi ex œn~leo Û'militer.~dd fi in cole intra gcni~
talis foramen vIeus delicueric,pus, velfangllis citra vrinam redditus fatebi:::
tur.Curatur primum dilutiore mulCa colll1tlÎ,mox Iaél:e,poil:ea collyrio afl:e~
ri Iaél:i mixto,aut albo pafl:iIIo,auc is qui vocatur dialotarion in hlumhea pi~
~o la [ubattus demiccicur , vel etiam penna cinél:a perIinitur. inde tenue lina~'
mentum tordIt! vnétu1l1 imponicur.Pra:fl:antiffimurn vero dl: etiam quocl .
capit gallce,pompholygis,amyli,ac aIoEs pares modos,rofaceo,& plataginis
fucco maceratos.
ADN A T V RA L 1 V M
DOL 0 R. E ~.
~ 5 I?}~tyri,refince, paribus portionibus p.ulchrè liquatis ~erun gi~6 , vel ~eminis
hm [uCco,ceqllUm myrrhee &: rehnz fnél:a: pondus IeUlgatum Impomco.'
t
AD
INTVMESCENTIA
PVDEND.A:.
Vitis foliorum cenerorum pondo denarij, ceru{fce pondo denariûm quinq;~
trita applicancur. Ca!terum fotu ex aqua marina frigida coles recreatur,deli:::
30 ganîrq;.CarnoCas naturalium excre[cétias,quas Gi;;ed thymos vocant,com~
pdèit,nec finit rurCus augdèere dnis palmitum cum aceto illitus,item làlicis
corcicis cobuf1:i cinis.In vnillerfum & thymus,& m}'rmecia, & ve u€a pen
filis qua': dicitur acrochordon per medicamenta valencer exu1cerancia e1i:l
duncur:ijs aucem qu;;e exedunc,emoriuntur.Proprie contra hzc vicia prof!:::
JS cit,e1aterium cum [ale impofttum,groffi cii acew,nitro & farina. Liquor fici
illicus,.[maridis capu alCum crematum in dnerem, zrugo cum [ulfure viuo
combl1Œa, cio ymalli Iiquor illicus, ocymi foha cû atramcnto futorio, vel hc's
liotropij nlaioris fruél.:us cum vino inieél:us.
,
A DAN l I N FLA M MAT ION E M.~
'~o ~eru1fa! p nda vnche quatuor, po.mph.o1ygis pondo vn.cia , ve1 cadmia: t~
,
.
hh.j.
�P A V LI AE GIN E T AE
100
decimfi eriipunt.Tempus cuiq; purgationi ilatu no d1:,~rdinatumq;,muItis
ad duos tre[ve dies,haud paucis vfq; ad quintfi profluit, alijs eciâ adurq; fepti
mu:raro ad duodecimu purgac~ {unt.Porrd definuc méfrrua alijs anno quin
quagdimoJp~ucis,aucem v[que ad fexagefimum.du.ra?t. NOI).~l1is t~i~in:::
ta quinq; anms,pradèrcim obefis,menfes ceffare mClpmnt.StraguIata IglCur S
purgacione, Iauandum eil circiter ilatum menil:ruale tempus, ac prcefùme~
tur pocui,aut [dàmum, aut capita porri cnin pipere , ~ ruta fimul incoé1:a.
Potio autem ex paifo crctico erit,cuius hemina= men[ur~'pota ambulationi:::
bus menfl:rua dimoueâtur.Cibus fit,Iolligines,fepia=,polypodes,& qua: ei~~
dem [unt generis:quippe [anguinem pr9priè commouenc.
.
10
a
D E
MEN S 1 V M
SVP PRE S S ION E.
Supprimitur menfl:rualis purgatio,interim tOto corpore male affeé1:o,non~
nunql1a vero lods peculiari vitio cofiié1:antibus ex frigiditace infica,aut iau"
aue inté~erie ab ori~in~, fe~ acquiuca malignicat~ : m~qna vero ex parce ob
hebetudinem:vel pnnClpahore quadam parte pnmano affeEta,nempe ioci::: ~s.
nore,aut ventriculo,aut thorace ,aut id genlls aliqua, 10ngo morbo vitiata.
At fuppreffio compll1res affeEtus longos [olet procreare. Cum igitur pro:::
pter aliquod interaneorum vitium primarium purgatio circuncidicur, am
frranguletur, ex v[u maxime fuerit,id quod primarid afficitur curare, inde
vteri habere racionetn. N ota= quibus ha=c deprehenduntur" in [uperioribus 2.<'?
funt expouta=.Cum vero nihil illorum adfuerit,confiatliquidd primario a&
feétu occupari.Icaque fi a=cas non prohibet,aue habitus,aut auud quippiam,
ven am oportet incidere,idq; non ante {[atum menftum cempus:fed V bi iam
accefferit,decem dies [uperadijciantur. Detrahecur autem[anguinis,neque
plus duabus libris &femi{fe,neq; minus vna,u quidem venâ diuiferimus.Sin 2$
autem non, hiera diacolocynthidos purgari debent, duarum drachruarum
pondere,in [ex mulfa= cyathis. Si febris adut, hiera quidem vci non expedir,
verum fanguinem mittere in primis febricula= diebus dl: opportunu.A pur
gacione reficiendt (unt mulieres diebus pauculis infecutis,exercen,d~ obâbu~
lationibus,inferiorum friEtionibus, & balneo . Cibi con gruunt diil:ribui fa:: ~o
ciles,& Iiquidi, olera dulcia omnia, pifces faxaciles, ex auibus teneriores) la:::
étis pocio,e: melle c~n~eétiones~ft~"I'ÏI~ft«'TrX vocanc,vinum ten~e, album,non
adeo vetut1u.carnes Im~onea:: hIS funt,& legumina,pra!ter pufana.Vbi il:atii
tnenfium [empus propmquum efl:, dantur ex marinis [elachia, & malachia,
Vt diétum dt, item of1:racoderma, hoc dl: tefl-aceam cutem forcira, capitara ~S·
porra.cu ruta & pipere coéta,eorumq; ius potui dacur,inferna=parces vincu:::
lis,tribus quacuorve diebus confrringuntur.Cii infrat tépus purgationis,tol
licur deligacura,myrrha= obolus bibicur,aut fabce infrar, velcafiorifi ex paf:
fo, aut mulfa, vel decoé1:um artemifia::, aut faIuia= poil: balncum ex pairo, ab:::
fynthidque.Abfynthites aucem vinum per totius curationis decurfutn po=: 4~
�P A V LI AE GIN ET AE
nerz,thuris pondo vncia:fereos [ueci hemina diluûtur, [uccus aute paulatim
affundlcur ,donee ab[umatur.Deinde cerata cx vl1eijs duabus eeq:,& rofacei
libra cofcétum:vbi deraferis,mi[cetur, valideq; cmollitur.Demittitur autem
infrrumcnto quod 7J'ultÀKOp Gr:Eci nominant,& fuperdcligacur , facic autem
ad ani fiifa cum inflammationem [cntiunt.icem aducr[us fedis exulceratio:: 5
nes, cum ardore,aut rofione infefrantes.
AD
S E DIS ERr S 1 PEL A T A.
Medicamenti,quod ab herbara [uccis diachylon appellacur,pado libra,ro::
facei quantum iaris dl:,panis puri pondo hbra,croci pondo vnciaJ opi; pon::
do vncia. crocus & opIUm paffo macerancur,panis aqua. Dcinde leuigacis 10
ipfis,mcdlcamen diachylo~, & rofaceum admIfèetur,emolliturque.V tlle dl:
euam ad podagras caLdlfIllnas. ALI v D.Arcet ani inflamationem ceruffa
cum vina rofàceoque in pila plumbea , & cochleari fimili trita inunéra'que,
vel ceruHàm & OUI candldum rofaceumque in eadem pila leuigata,dum Lor::
diunl [plŒtudmem habeanc,perungito.
15
HEDRICVM AD ANI DOLORES.
AIcerci folia tenera,porculac:E folia tenera,micas panis in vina cinél:as,ouo:>
rum tofrorum lucea pari pondere, ro[acei quod fatis dl:. vbi locum ro!àrum
& meltlocl deeoc1o iouens,cacaplaCma imponico.
H .E D R 1 C V M 0 P T 1 M V MAD ANI l N FLA M MAT ION .E S, 20
E 1 V ~ D E' M
Q...v E E X CRE S C E N T 1 A S.
Ceru{f:E,lf>umre argentiJuffiminis ammoniaci,bde~j,lingulorum, fcrupuIa
fex,terebinthin:r vncia,cer:r femuncia.Arida [ucco folani,alterci, vel portu::
lacç conccruncur.~z liquancur,vbi illis adiunéta fuerint,excipito.Ec foIu$
ris rofaceo,vtitor.lam medicaméphicotyche,& cxplumbagine pr:Eparacu. 25
Ad h:rc quod.grzcè dialotarion dieicur,Pr::eccrea paO:iIlus ex halicacabo &
ex rous aâ ani mftammationes genicaliumq; laudata hmt remedia.
A D .E X C R .E S C E N T 1 A SAN I.
Excrcfcencijs fi inflammacio adell,opiculantur gcneratim iam commemo::
rata,& eropric hic pafhllus,ceruff:E quadra~ls,pompholygis vncia, argenti jO
ipumz Icxcans,mafO .hz fcrupula [e:,alcercl (ucco excipiiicur. Si earcane in~
flammacione,cupreffi galbulor~m co?ufrorum cinis loeo doléti, vino prius
ab llcdo in!pargICur, ve1 cuCUrblC:E and:E COrciCIS combufii, veI palmularum
offium cinis llnihcc vel tellarum ouorum, & fœniculi dnis ,vel{ucci mali
punici ' orum,zqualis modus.Vino albo dctcrfa pars diebus fcpccm elui~ 3S
r
0 aurcm cubcrcula calce & auripi menco
aceco acri crito rc;::
Etc eClarn in {ùlc pcrungis.
DE
H AE MOR R H 0 I D 1 8 V S.
Vcnulis,quz in ano cxcant,iul1:d Jargius inanitis, habicum in a fim[ubter
cutcm rdoIUl contingit.& affcétos infeJiciccr cibuln Ccntirc,ac c cabcfcerc: 40
�LIBE R
III.
99
pctlcuIum vero c!t,ne Iargum quoque fanguinis proRuuium aCcidar,quern .
admodum ne idem in cotum [upprimatur: vnde Laboriofà en curatlo.~a;:
re cum pIura venarum ora in ano pacdèanc,vnum non [upprd[um purga::
tionis gracia reIinquere oportee. Q!!zdatn fuperius czc;r dehtdèunt,eo~ ue
~ $ non curantur,quz quidem nihil cxcernûc,[ed dolorcm nlOucnc
acnorem.h~
[ucco cyclamim illito adaperiuntur. Contra eas vero quz immodlCC tlmduc
fanguinem ,[p ina: ~gyptiz , foHorum fambud, arcemtliz ,lin gulorull1 vn:::
riz quinque,hderitldis vncia= quatuor. coquuntur in aquz hemmls odo ad
dimldias , inde hcrbz proijciuncur. aqure vero milèecur aridum hoc , crcc~
JO [utoriz,p.th@'"nIeΫp Grzc i vocan c, ariflolochiz rotun
d~ fin gulorum drachmç
oéèo,argéci fpuma! drachmz quatuor,gallz drachma= tfcs,m11yos drachma:
duz,fereos tantûdcm.vbi aridum decoél:o folueris ,fepries quondlc Irrora:::
to.infe uto die pari modo aliam confeél:ioncm men(ura zqualem indIco: tic
tercio.Et fi reliqUlz aliquz remane-ant,quarto dic virgula compungcs:fi lèn
15 tiat zgcr, auc cruor emanct, decoél:um fimiliter facic. aridi vero parrem di:::
midiam miCccbis.Cum foueris, arido attingito,vt exaél:e adurlcur.panis ob
inflammationem illinitur • ALI V D. Panis purus in garum prim z nota:
tinétus,vll:Ufque in nouo fiétili, & percricus illinicur ~ ano prius vina abluta.
Fadt eciam ad tubercuIa.A L 1 V D.Screos denarij duo,(;halcicidis denanus,
~o miCros cantûdem, atramenti [utorij quod chalcachum dicitur dcnar
ij tres,
aluminis fciffi denarij nouem , <rris combufii denarius , ereta: fucoria: dena:::
rius.ueco vticor.Cibi erunt ijs qui fupra modum inaniûcur, paud fanguinis
efficaces, & minimè recrementlcij, quique uecant, & afi:ringunt, cuiutinodi
efl:chondrus ex pofca lotus:oryza &alica.Ex oleribus eonueniunt intybus,
1.5 cichorcum,porculaca:inter vina,quz aftringunc.In htmorrhoidibus autem
c~cis, his cocrarius viétus prodent: potiffimû vero Iolliginû, fepiarii,mul
ti~
pedarum,corpedinis,felachiorumep crus probè conucniet.hzc enim Cangui::
nem commouent,item quz menfibus ciendis funt,hifce congruunt.
AD PRO C IDEN T EM ANV M.
,0 Eruca: fruéhIs,gaIIarii, ceru{fz,aeacie,hypoeifl:idis rueci, picez corticis, thu!l
ris,myrrhz minyz,paria pondera. Sicca admouéto,ano vino prius aufl:ero
decc~. ALI v D.Recremcnti plumbi,rhus (yriaci,ungulorû vnciz oéèo~
rofarufloris drachmt quatuor,myrrha"! minyç drachmç duç.V cicor fieut pfl
orc. ALI v o.Piccxcorticis,manz,fpumçargenti,fingulorü drac~mfO~o,
35 cuprcffi orbic~lorû ficcorii,pliibaginis fingulorii drachmç duç,vtlto,r quead
modii pr~ccptU d1::icem vrina ipfius :tg ri caIcns adhuc fuperfufa ad1UUat.
*
DE VTE RI AFF ECT IBV S ET PRIM VM DE MEN ·
SIVM PVR CAT ION E.
Cap. LX.
4°
lm
._
Vlierû plurimis mcnfes quarco dcdmo anno flucre incipîunc,pau
'cis ante tcrtiüdecimii, aue duodedmum,plerifq; auté poll: quartu lC
hh.ij.
* Menus
drac6m~o ..
flo, "t 6a·
6et GaCenHS
in eoaem me
aicamento.
�LIBE~
rI l.
lOr
tatur .Vbi acceiferit iam menfl:ruaIe tempus, fi nihil, aue nulla inentione di~
gnum fueric excreCum, ex calo [anguis decrahendus dl:. Po!l:feptimum,auc
oél:al.1um diem, purg~tione ex hiera vceudum efi,fecundum quarcum diem,
dropàx pubi,Iumbis & feminibus applicetursatque aqu~ potu triduum vfa;
'S unapi cum <equa panis maceraci portioue adufque zqu'inoéhum admoueat,
deinde lauet, infecuto menlè ficus {iccac<B in vicem panis mikeantur deco::
tl:ofœnugrxci,maluéE,pulegij,rut<e & artemifiœ. In finum vero dimietetur,
[u~nun1,aut amaricinum,pdfu[que enneapharmacus, aue libanius. Efi: au,:
cern peffils lana peéhta,fiueql1odcunq;aliud eeres,digiti humaniforma pr~:::
10 ferens, quo medicamenta {ilf1:inentur . H<ec igitur caratio plerifque ad pur$:
gationem abunde fuit. un autem vehementioribus indiguerit medicamen::::
tis,h<ec {unt,iris illyrica cum vina pota;iunci an gulofi, ariq; ra dix, cafta, iun::
ci romndi fIos, & nardus,helenij radicis decoé1:um , myrrhx ad fabce gr<eca:
magnitudinem cum paifo ex dimidio nlulfx cyatho pora, atq; dicramni de::
15 coéh cyathi duo, item ammoniacum & fagapenum. ~<e minus f1:omachi
vitijs funt opportun<e , eciam opopanacis paululum in globulos redaélum
percoé1:o melli inciné1:um,a{fumenc.Iam vero confueta nobi~ femina .men::::
lès mouere poifunc,lèd minus:fœniculii, cuminum, apium,daueum crccieu,
felèli,ami,unon, cicer, fruéèus cedri,ac omnia qua: vrinam prouocanc.Acce::
;:'0 dune huc myrrha,abfy-nchij,aut Iupinoru'm decoé1:o crica auc rut~ [ucco Ieui;:;
gata, bdelliumque fimiliter ,fi:yrax, [r Iudhis olet gummi,aut rutx fucci ici::
dé,aut Ionga arifrolochia,in collyrij formam concinnata.Perlimiliter etiant
magni cencaurei radix,aut veracri, auc liquor [cammoni<e, & cucurbitt me::
dulIa per fe, &artemiGa applicaca cum ruca,infilper & galbanum [uffumiga
2. 5 cum.Eadem vero & fœeus [oIent educere.
DEI M MOD E RATA PVRGATIO NE VTERI ET SAN
G VIN 15 PRO F L V VI O.
Cap. LXII.
IVlmodiq; purgaciones mulieribus oboriuntur,inrerim méfibus
cofarél:im ac cocitatius eriipétibus,interim ob pattus grandiores;
jO
plerunq; edam {ponce rua ceffanc.Creb~o. autem hebetudinis
J.~~~veGct caufa,.vehementi laborant profluuio, vc [ubinde periculum
accedae.Imprimis igitur extremi arcus ab alis & inguinibu~,vinculis excipi
uneur .Polèa nô frigida poeui datur,eadémq; fouetur ,inijciuntdrcp 10co m~1
, CCE lant,ex vino,oIeo,vel rofaceo, vel melino, vel myrteo exprdlf.Cjb~s dabl::
35. tur chondrl1s lotus ex pofca : vel oryza, vel alica: vina abfrin.e~~r. ElUS 10co
hydromeli auflerü,aut omphacomeli, auc huiu[modi quipp.la Ipfis exhibe:::
tur.Balauihti in pofca propinacur, vel hypocifridis, vd acaclt.fuccus,vellyci
urn,vel [amius ailer, vcl imlllaeura vua ficca,vel rheon,veI IentlcuI~ ex italico
fié1:ili combufr<e cinis. Aue fefamii edicur in po~a madefaé1:ulll,quoad molle
'4 0 delicatu'mq; eua[eric:illGnuata vero pee nacuraltalal1gu~nis fluorem fifi:unt,
hh.iij.
�P A V LI AE GiN ET AE
10 2.
hypocifl:idis [u.ccu~, aut ac~ci~ cu~ manna in aceto con,tritz.Mitificè auxi
liarur[pongia ln vmo,aut lIqUIda plee deme~fa ~ ~ppo~taq~~ ,.v~l c~mbu~c:
iplius cÏnis cum aceto,vel po{èa adI11otus.Slmlhter etlam dIClS lcahco fiéhIt
concremarz cinis .. A foris autem impolita iuuant afl:ringentia epithema::
ta, & confeéèa ex palmulis , & coroneis : cataplafmata , qure melicoria rcce:: S
perint, aue fagi glandis, aue rubi furculos, aut lentiki folia, balaufrium,
acaciain,hypocifhdem,gallam,brathi,alumen. Maximè vero hoc,taurocol::
la madefcit pofca ,quouique foluatur . deinde in linteolum validum iIIini::
tur,Iumbi[que agglutinatur.Efficacia ad hoc [unt,& glutinantia emplaftra,
vduti Armonia,lcdios, Athene,Meline,lndica,&fimilia.PeŒdi quoque ad 10
fanguini~ profluuium[unt veiles.Gall<e interius leuigatum,& thuris lachry
ma aqua diluta apponitur , vcl cytini vel mala punka dl1lcia fimiliter ; vel
polygonum critllm.Componutur autem,aluminis kiffi , gallarum interio::
ris,acaciz [occi ,mannz, fingulorl1m vnciz quatuor, ouorum tofiorum lu::
tea quatuor: arida leuigantur fucco plantaginis , mifcenturque. CUtn v[us IS
exigic,excipil1ntur in pdfum lana,& in rofaceum intinguntur,applicantth::
que. Iarn cucurbirulce leues magna: frequenter [ubter mamilIas affixa: ab::
. und~ retrahunt. In{èffus autem profluuio [anguinis laborantibus conuenir,
ex ma~i!10 iunco,Grfci vocant oxyfchœnum,capitibus myrti,rofis,rhamni
folijs, rut~ [urrulis,xquali pondere in aqua coais. ALI v D.Mali punici 2.0
dulcis radicis corticis, myrti, finguloruhl tres partes, gallz pars vna,aquz
quod Catis eft. Infundito autem per oricular.iu dyIl:erem [uccum plataginis,
aut [ereos,auc polrgoni,autrolani, aut perdicij herb<e, aut pryllij, aut hypo~
cifl:idis,aut acaci<e,eaque Iana aut digito,aut fpecillo,aut pinna in Ion gitl1di
ne~ fig~rat~, adu[que orificiurn impona:ur.Infuper pafiiIIusAndronis per 25
onculanum mfufus cum quodam ex [UCCIS commemoratis, autvino afirin::
gentè efficax dl: remed~um.
DE FLVORE MVLIEBRI.
Cap.LXIII.
IVIUZ fluor, totius corporis recrementi dl: difbIlatio. T alem vero
rpeciem id quod euacuatur,repr<efentat,qualem humor in corpo::
.re [uperans.aliud rubrum, veluti [anguinis fanies,aliud ddidum,
picuitx (oboles e~,pallidii aliud,.aliud biIio[utn) interim aquo[um. at fi fan::
guis purus,ficut 111 venaru~feéhone,efferatur,attendendum eft accl1ratè,ne
qutda in vulua erofio fic excltat.a.hi~ notis fluor deprehenditur ,loci corinue
madent humoribus,colorevanantlbus,Iaboras decoIor eft,cibum no fentit, j $
. c.UInq; fafiidit, in obabulatione difficulcerfpirat, oeulos habet prztomidos,
nunc cû dolore,nunc citra illum,al1t eu exulceratione,aut fine ilIa, allt inflarn
mata,aut Cordida,aut pura. T oti igitur corpori auxiIiatur qua: citra manife:::
fiu~ calorern exiccant, cum affeél:l1s fit humidus, friél:io totius corporis, &
vného ex Inclle abunde (oCto , medicatnina dantt1r vrinam cicntia ,vtpore 40
J
D
..
,0
�LIB.ER
tII.
iOJ
aqua) cui atarum & apiurn fic incoél:um: vacuatur etiam cotum corpus per
aluum:pr;:ecerea porculaca commanducaca, {ilccu[que ipfius potuS pr~Üdio
dl:.Icem balau{bii,rubi fruttus & flos,roboris pars qUf {ub corcice pabecur,
trUI1d membranoCum, &quod glandis pucamini [ubeil: . Equiiètum mari:::
5 me fifric rubru fluorem,pocum ex: aqua,auc vino. Vel hypocii1:is,Iencifci fru:::
élus torrefattus,cum vine Cumptus,famiu s a~er,!emnia ~hragis,coagulum
Ieporis,auc hœdi,aut ouis,auc viculi,aue cerUl; vmacea erIta, myrti, VUQ im~
matura ficca, pi~eoe cortex. & qu~ ad vuluam fanguinis ptofluuio laboran:::
tem diél:a !hne, non admodum efficacia . Vbi vero cum labore fercur , per fi::
JO phonem vteri , dyfl:eremve aliclE [uccum, aut ptiCanz , auc cragi , aue oryza:
demietes cum aliquo medicamentorum quz dolorem Copiunt, «v6rJluvPi! Grz::
ci vocant, & in acceffionibus reél:è lenies. eum remictit, circuitum enim
nonnunquam habet,dimouere gefrationibus,diuerûCqi obambulationibus,
& voce, inunél:ionibus , cl1Gurbiculis , dropacibus ad partes fLIpra poficas,
15 i~Colatu, friél:ionibus , pfilochris, [megmacis , finapiCmis, vomicibus a ra::
dicula vti confulcum eft. Recolliguntur vires, ba!neis , vino , vario cibo:;:! \
rumgenere.
DEI N FLA MM A T ION E . V TER. 1, E T
.
.
TIO NE.
DE C tIN A,
Cap.LXIIII.
~Q DNfIammaCiO vuluz , pluribus ex caufts ohorienr. nempe ex ian,'
menfium retencione, frj gare ~ & inBacione: adeoque ex imbc:cil~,
_
Iicace ,icem ex fœtu finiftre zdico. Cornes inflammacionis vl1I~
net cft febris acuta, dolor capicis, tendinum, bafis oculorum , brachialis,di~
gicorum, & colii conuulfio, indinacio in aduer(um, fromachi ex con[ortio
2.$ dolor, otis vuluz connipentia,pulCus exigui, crebrique. Eefi languidafue:::
rit inflammacio ,haud valido vreri dolore corquencur . Sin vehemcns ,&
ipfa cota pulfacilem crl1ciacum percipie, vndiql1aque inflammaeione ob ~
feflà.ii pars ipfius illam fenrir , in ea magis dolor incendù:ur . nam fi poile:::
riora ipfius Colum laborent inftammacione, dolor lumbos inuadic , fiercus
;0 in Idnganone comprdfo retinetur. fi priora, dolor pubem occupat, & fril-.<
hcidlilm, aut vrÏnz difficultas vefica pre(fa excitatl1r .laceribus mflamma:::
tionem expàtis inguina tendiiturJ & crura grauantur.pofreriore vteri par:::
te inflammata,in vmbilico dolor pociffimum cum tumore infcftac.Cun~ ve
ro os vuluoe inflammatio affligi~,in abdomine dolor.efr,digico'q~~ im~t!rO
95 os oècurtit durum rigidumque . Icaque in curacione priml1~ v.LuI vel1lt fo;:;
tus ex œl.lellEO,vel vino ro[aceo, fuper pubem & lumbos adhlbleUS ex bna
puriore citra dcligacl1ram.Cibo abfi:ineeur rridUllm,fecii~um quod [anguis
oc cùbito mittendus dl:,fi nihil prohibee. Curatio abfolulcq.r chondro ex ·a ~
qua muHà, veI pane~ vel ouis forbilibus, vno ~ie ineerpo.fico. PoO: quincum;'
'4 0 catapla[ma C~peraccommodat~r , poUine fannaceo , [emine lini, fœnugrx;;;
1
•
hh.iiij.
.
.
�'104t<:o" ex muIfa, in qua papauerutn'Capita decoél:a ex oleo ,inijciun'tur..at
fi În::
,flammat'io eryfipelacis nacuram fortita excandefcat, meliloto in pa!fo 'Co~
'8:0 triedque ouorum tofrorunllutea adijcito curn ro(aceo, vd rnelino , vel
'crocino,illinicdque: aut paIm ulas vina cemperaco ferllefaétas, curn polenta:::
·rum poUine, aut quo dam ex enumeracis vngllentis Ieuigato, perungito::: 5
qlle,in morbi declinatione ceratllm nardinum,aut cyprinurn inijciendû dt.
.per aJtum vero morbi decurfurn,eciam infe{fus vtiles funt ex decoél:o fœnu
,gréeci,feminis Iini,m,alua:~arcemifia:,& oleo.In ijs autem qu~ no fufrinenc ca:;
·lorem,ex aqua cali da rofaceo {ilperfu[o:pe{fos alltem infnftonefque adhibere
'conuenit ex hy{fopo,~utyro,nledulla ceruina,adipe anferino,vnguento fuft:: 10
no,& cera thyrrenica. in quibus autem calorern ferunt, eciarn pdrus qui ab
·aureo colore chryfus nuncupatur ,ipfis conueniet, item enneapharmacus:
rudlls in Ql1ibus non tolerant,exouo,rofaèeo,adipcanferino, vdgaUinaceo
adaptabitur.Porro ad inflammaciones magis furibundas ex herbarum fnc::
<is peffils in vafe fiél:ili curn rofaceo liquefaél:us mifcetur[ucco plantaginis, 1$
vel fereos , vd cichorij, velincybi. Aue hoc vtere: adipis anferini,vel [uilli re::
centis drachmis quatuor ,cerati ro[acei,vel [ufini [extate, ouorum tofiorum
luceorû vncia,croci drachma~myrrha! tribus obolis,opij obolis duobus, vel
loco opij,papauerum capicum decoél:o:ft dolor mulcus excruciat,Iachryma:
Eapaueris infrar lenticula: curn laéèe muIiebri,& [ucco fœnugr~ci apponen 2.0
Clum exhibeto. At fi inflammatio curn duritia infefl:at , medicamécurn rofa:::
cee folutum ,applicatur, vel infunditur •Si ànaturali fede in latus vuIua de~
cunauerit, per acceffiones fimilem inflammationiblls curationcm recipiet,
vbi remittitur dolor,leuioribus vtendû. Atvbimalum inueterauerit,robos::
rantibus,qua: meta(yncritica dicunt. Extrinfecus autem duritie oborta,ma:: 2 S
Iagmatis pugnandum , nempe ex fertula campana confeéèo,icern Mnafei,
lceGo, nigro Serapionis,aut pyrino: viéèus autcm per initia tenuis adhibe:::
tur.Cum paulum reIeuati fuerint a:grotantes,ad balneum ducentur. Varius
magis cibus & leuior vciIis crit.
DE VVL V AE ABSCESSV.
cap. LXV. '
30
:N~arnatione i~ abfc~{fum trafeunte, diéèz quidê notz intenfiores
erut.Pra!terea lUordmata: cum honore acceŒones ipfis obueniûr.
primis quidé temporibus incenf:e,curn doloribus.ad vltimurn;vhi
r~ppuraûerit,aliq~atulum remict~t:Pofrqua vero erumpit vomica, doIores
acriores fubinde vIii [unt,ceu lanClUates &punaus modo incidere,febricula: ~ 1
veheméciores infd1:âc. Atq; vrina nonunèj retinerur,aIiquado fl:ercus, impe~
diméto in affeél:a vteri parte faéèo.Alias tumor in pube eminec,& vduti eX::r
u.~da~ionis [enfus,cû abfcdfus maior fuerit. At quod in expofitis locis cft, ena onculario [picilIo,aut digitorû caéèu deprehéditur,propter quod dolorcs
ob neruofam oris vulu~ mébranâ acriores vrgét~ficl1t in fundo finu'l rn~n:us ,4~
�LIBER
r II.
10 )
doloris percip,itu't, ~ digit~s quidé cumor no cedit,os auté gracilius ~f1:édi:::
t~r: Suppuratlo celenus adlUuanda dl: ca~aplalinaeis ex fœl1ugrzco, iemine
11l1l,farina hordeacea,aut frumeneacea,cUl ficus coéCa! adijciancur,incerim &
fiercus columbinum.In{èffus ad inflammacionem fcripti,frequcntiores vti~
5 Iitervfurpantur.Ieem peffuli ex terebinehin~,my~rha,hy{fopo,butyro.'Ab~
Cce{fu autem rupeo,G ad veficam pus eu~fent,laéhs ~ cl1~,umeris feminis po
tu veendum dl::fin ad langanonem,IenClculz & mahcoTIJ decoétum indccur
aluo.At fi in unum purum quidenl pus eruperit, rofaceum infl.!ndeeur, aue
candidum oIeum,aue tetrapharmacû baGlicum,auc butyrum reccns. QEdd
10 fi efferatur [anies eenuis,fœcida,ceu ab vlceribus depakécibus, magis a!l:rin:::
gens eric enema ex myrto, palmulis,& lencicula. Si vero humoribl1s ctiatu
excrecis,inflammatio diuexec,pcrfifl:ere in cataplafmacis,& in[eŒbus,raciô
efr.Czterumu in vuluz ofl:iolo, abfceffus fic oborcus,neq; rumpatur,parti::
bus,quz puri incumbunt, exeenuaeis,ad pus expellédum,quodmanu admi~
1) nifiracur, diuercere confilium e!l:,ve in chirurgica pertraétabimus.
'
Il
.
DE VTERI EXVLCERATION'E.
Cap.LXV~
XuIceracur [ubinde vullia ex infelici pareu, aue fœtu excuffo ,aue
corrupco,vel ex medicamencis acribus, vel fluore, vel abfcdTI bus di
rupeis.fi igieur prompca in conipeél:um venerie cxulceraeio,tpicilld
2.0 onculano,quod cJlI6'7.J'~'crf'0P vocac,deprehendicur.fin alcè ddèderie, ex reere::
mentis.H umor enim diuer[us excernieur: inflammaco quidem vlcere, pau::
eus, eruentus,auc fcteulécus eum magno dolore:[ordido,copiofior, & ranies
CUrn minore eruciatmdepafcente, fœcidus; niger curn doloribus vehemen:::
tioribus,ahi[q; inflammationis fignis,prtcerea qUa! Iaxant rnedicamina,hoc
2.5 irritant,concrarialeniune.Cû purum Vlc~lS dl:,humor paucus,a!qualis,odo:::
ris expers,cralfus,cahdidus,ob cxqujfitum loci [enfum excitacur. Si inflan1~
macioncm expericur vlcus,ijs quz ad illam [cripta fune, veendum cil:. In [or::
dido,ptifanzcremor cum melle ana immitcendus efr,auc tecrapharmacum
cum [uGno,veI muIra, in qua fœnugrzcum fic decoéCum, aue malua,auc fur::
39 - fures, aut 'lencicuIa cui cortex fic decraé1:us. Porro quo magis expurgecur,
eciam marrubium,aue eruum,vcl melli adiunéla erui farina,vel iris, vel alu~
men rotudum,vel aliquid fimile inijcicttur.Hzc ip[a ecia extrinfecus ex muI:
fa macerata ilIinuncur.Peculiarius prodefi hoc medicamentum.Crocus pr!
mét noe~ Ieuigacur eum Iaéte muliebri,dcinde exceptus ceraco rofaceo,cu~
3S adipe artkrino inungitltr liritcolo.verum quod infra ponicur,ifro quc:q; e~l:::
cacius dolores di[cutit.Capica papaueris in paffo cemperacO madefcut dIe::
bus cribus,deinde incoquiicur,donec emoIlefcanc, po{l:d eeru,neur vnà Ulm
ro[;.e foliorum dràchmis quinq;,crod drachmis cri~l1s',i~re capitum papa:2
ueris admillo,indecerre cum rofaceoliquaea: dena~r~J ~uo Ipfis [uperfl1ndun~
4° ·tnr,ac peffulo apponuncur h:>~cèo tinéto.Salùttre dl: etian1 niedicarncd
in
�(
FAVLI AEGI NE T AE.
ex ouis,croco,rofaceo,adipe~nferinoJcerui medulla pra!paratû.Ieem Aegy~
peia cicra a:ruginom mirificè ad exuIceraciones eonducic. vbi pafcendo rer~
p unt v!cera cu inflammacione, illinicur panis egelida maceracus, ex hydro::
melü:e,oleo,alehca,fœnugra!co,palmulis pingmbus.Ca!cerfi. plancaginis file::
cus,folani,polygoni, Cereos indeeur,primum per fe, moxcum vino aufrcro, 5
aue aceco.Ac ciera inflammacionemferpentibus,robufriorainijcientur)vel~
ti dccoétum malicorij,rofarfi,fummitatis olca!, cuprcffi, malorum coconco::
rum,rubi, ruyrci, leneifci frueieis, rhamni, rhus coriarij ex vina ail:rin:genee.
pofrea vero aluminis, acacia!,lyeij, hypocifridis. ex eifdé vero decows para::
bicur eeia infdrus~fi nihil proficieur no alienum fueric medicamen ex charca 10
cum pofca primum demiccere,deinde eum aeeco,aut Ancheram,autchalci~
tidem"autatramentumfil~orium,ei[dc:mliquoribl1s,& qua: dyfentericis co~
gruunt:cibus dandus boni fucci,modicus.pu~gato vlccre,a!grotans balneo:::
rum ciborumq; varietate follieù:ari, vinoq; rcfiei debec,quo caro fiacim pro::
creecur. Pem loco apponecur medicamentum, diamoron,hoc eil: ex moris, 1$
dillltum c~dmia,velladano,vel plubagine.A foris autem emplail:rum,quod
cicatrici ducenda: eil:,abdomim eoxi{q; imponi~ur..~emadmodfi. enim Ci
taplafmatu,ita etiam emplailrorfi. faculcasper latentes meacus traducetur. DE CANeRO.
Cap.LXV Il.'
Ancrorum vulua:a1ijeum exu1ceratione,alij citra vkus-inuadunr. 2.0
igitur exulceratio non efr,cumor in vulut ofriolo rep~ricur du
~~~rus,ina!qualis, pra!cumidus,colore fçculétus,fubru ber~interim [ub:::
vehemens dolor exercet inguina,abdomen,imum vencrem,& lu,,·
bos.Ad manus contaétum,varia'mq; medicinam excande[cunt. ExuIcerato
auce~ c~ncro,pra!c~r dolores,durit~e~,tumo~emq;,vIce~a ~rofa ~c ina!qualia 2.$
confjnclUntur,plunma e.x: parce,fordlda,labns pra!tumldlS, alblcancia,con:: '
ereta coIIuuie humorum ingrata.QE.a! vero pura videntur,fa:cuIenca,liuida,
fubrubra) & cruenta apparent: fanies inde manat continuo tenuis,aquofa,
,nigra,allt fulua,grauiter olens.Interdum vero Be fanguis def~rtur,aljç<.p no:::
ta! in vulua inflammacionem tefiacur.Itaq; affeéèus nulla medicina -[anacur. 30
Q2:!emadmodum etiam Hippocraces pronunciauic,lenire tamen eil: infeffi:::
bus ex fœnugra!co,malua,ac cataplafmatis fimilibus.Infigniter auuêleniût,
(oIâturq; in acceffionibus malua,auc althea in 1l1ulfa liquefaéta,&rofàcei pau
lulo leuigata, iIlitaque. Ad ha:c cacaplafma ex fÏcis ficcatis ,1l1elilotis ,ruta,
thure,buniade herba.dili~enter curn oIeo cocufa.Icem q~od confrac palmu::: 3$
lis in pa!fo coéèis , CUI adle& fint ouorum lutea, polentaq;) vel ex papauere
CUlll coriano faéèû,aut poIygono)audèri.Ha!~ in dolori~us vfui func.PQilea
ceratulll inijciatur cum rofaceo,aut myrteo,aut œnanthirto,aut melinolcum
paI.l~ulis_in paifo coél:is. propriè vero eonuenit pra!paracum ex fedùnento
officmaru fabr~iurn,quod toftu.m leuigatur,ac rofacco ccrac~1adu[<r cmp1a~ ~o
......u ,y".:> ........
�iiBER
tir.
°7
1
fJ:ri ipiffitudinem excipitur,hzc quidem extrinfecus 'conferunt, intus autern
oleum quoq; lenie, vbi fuerint exuIœrati,item lac muliebre infufum.Pari ma
do [u~cl1s plantaginis.cepidus.Sin cru~ncum fit,[UCCl~S polygoni cum thuris
modJ~o dolorem ~oJ?lt.Ad hzc pdfilh ex crcK?,m.ultebri l~é1:e,Iachryma pa
5 pauens,& hyifopl (ucco •Ommbus autem efficaclUS dl: enam ad fedis afte::;
élus medicamétum q uod recipie: Argenti fpumz ItalicCè Iota! felibratn,thu::;
ris mafculi,hyIfopi,adipis ftülli recentis,bueyri recentis,cerre thyrrenit::t,finj:
gulorum [extantem,rofacei triencem.Argenti !puma ex fereos [ucco trita,li::
quatis inijcitur.Cibus dabitur qui facile in corporis membra queat diIl:ri:::
10 bui,bonîq; fucci,vinum pauciffimum,aql1ofum:acrium e[us,& repletio om:::
nis vicanda dl:,ve quibus cibi promptè corrumpantur.
DE SCIRRO ET DVRICrE.
Cap.LXVIII.
contrahie vl1lua,aliàs repente, vt nuila cauCa euidens pra:::::
it.plerl1nq~le vero eundem inflammatio mouet,qu;r: nec folu:::
15
(a,nec in abfcefium mutaca fllerit.At fcirrorum genere comprehé::
etiam durities,quam q'IÛI.He Wpœ Gra:ci vocant,circa vulua: ceruicem po::::
tiffimum obueniens.Aequali fcirrus tumore concrefcit,fed minus taé1:ui re::::
pugnat;& cum mediocri dolore kntitur.Superuenit his,in aduer[um decli:s
natio , & cumor qui ratione deprcffionis vc:hementer rcnititur, item gra::
~o uitas mocu[q; difhcilis"non crurum modo; fed cotius eciam corporis, acque
obeundis aé1:ionibus pigritia.fequitur probè curatas,malus corporis ha::::
bitus.,aquam inter cutem repra!fentans. P er initia i gitur fan guis educi , aue
pur~atio ex hiera Arch~ genis affi1t~i debet.Deinde catapl~[m~ta ex caricis~
hy~opo,nitro, ab[ynthlO:et cucurblculas cut~ ferramento mcla adtnouere
2.) confiliLlm dl:.Malagmata vero htc,Polyarchion,& dia[permaton hoc dl: ex
kminibus confecrum,& quod baccis lauri confrat.In[effus ex caricatum de::
coél:o,arcemifiz,pulegij,althez:peffulos ex terebinchina; galbano, myrrha,
iride,hyIfopo,dropace,aquas naturales fulfurdfas,bituminolafq; vfutpare cô
modum fuerie:fi vires confranc,etiam veratrum exhibetur.
no
30
PESSVLVS
EMOLLIENS.
Cerz potica!,nardini vnguéti,finguloru quadras,irini,gleucini,cyprini {in:::
g~lorü *v~cia! ~uz,adipis ~agni,ni an[eriniq;,bu~~ri,hyifdpi,medullt cer:!
mn:e, cerebmchmz,Gnguloru vnCla. ALI V D. PoIt] drachmz dux,myrrh<e
drachm~ quatuor cu vino MédeGo trieu irindq; tiné1:u applicatur.A LI V,D,.
H Cert>1: thyrrenicéE,adipis vitulini,terebinthinz'
meduilp
ceruin~;mellis attlCl,
l :
old veteris pares modos. ME DIe AME N T V M roborans feu recorpora::
ticium Gra:ci dicune meta[yncreticon, & ad infladones, vu<e pa~:e candida;:
fine acinis, vnci:e tres 1rucz viridis foliorum vnci.e dme,aqu€[ manna! (èCcun::
cia,cymini d~achm:e quacllor,mellis quod hlfficic. Inuné1:um vero peffillum
40 cyprino olco immergito,& apponito. Pr.etorca Chry[us ab auto fic: diat1~
J ..•
:~:J!;~~
l'tU tla ha6et
E? poJJet '~e
8~J
~ ~rfim.
fla nlll1etur
&eKei~ Îlt &e
~'re~fit ~
CCe'lil~d
�leS
p AV LI ÀEG 1 NE T AE.
peffulus Libaniu[què, & EnneapharnlaCl1S affeé1:ui [unt vtiles •Verum Ti~
tianus his magis accommodacl1r.
DE MOLA.
Cap.LXIx.l
IOla quoque induratus dl: tumot,ihterim in vuIu~ofriolo,interim
in tota ipià quoq; prominet ,vnde.in tophaceam quoq; duritiem 5
'occalIe[cit,tum ea qua: [uperiacent contrahfitur,corp~ls emaciatur,
color prauus apparec,cibi fail:idium vrget, men(es fi.lpprimuntur. Item ma:::
milLe inturgdèunc,v tin quibu[dam per initia de fœtu concepto fi t [ufpicio,
In[ecuto tempore difcernuntur : nonnulIa= vero aqua= inter cuccm przbent
opinioné,fed hoc intercedit difcriminis ,qCidd cumor in duritiem occallue::: 10
rit,nec [onus eum digiti inijciuntur ,quemadmodum in morbo hydropico,
zdatur. Cunl autem verè intéditur,in aquamftlbcer cutem degenerat.No;::
nunquam etiam infanabilis magna ex parce affeétus reddicur ,quibufdam
& fanguis erumpit.Itaque decumbere in domuncula angufriore minusluci
expofica,modicè frigida,cubili immobili,omnibus ex a:CJuo confere, fed iea 15.
vt pedes habeant elatiores quietofq;. Nam motus quamlibet fluxionem co:::
drac.Ac rumores duriria[q; ijs remedijs qua: in [cirris & duricijs vuluce di:::
é1:afunt,perfanamus. Porro hydropicas fuffufiones, iIlis ql1a= in capite de a::r
qua incereute eomprehenlà nobis [unt, [anguini[que exitum leuem, qui ha=~
morrhois dicitur , fieut eiu{dem eurn impecu effullonem quarn hà:mmor::: 2.0
rhagiam nuncupant , fluorémq; muliebrem curabimus . Ca=cerum [unt qui
molam carnem affèrant informem,ipus vuluz cunicis adha=refcentem,fœtus
n10do in lucern zdi.Arque hoec morbi fpecies vié1:us ratione laxanre traé1:a:::
bicur,quo cirius exeuciarur.
D]
DEI N FLA TI 0 N E V V L V AE.
Cap. LXX. 2.5
Nflaturvulua ex frigore, veI humoribus it:J ea corruptis, vel ex z:::
gro partu o{holo coniuéte, vel fanguine in grumii incus eoaé1:o.AIi .
_ às fPiritibu~ in coneauo ipfius [pacio conceptis,alùls vteri corpore
rarefaéto tumor PUbIS &. imi ventris eomieatur curn doIare pulfatili,qui ad
feptum rranfilerfum vfque & il:omachum inguina'q; pertingit,ac [onitus di::: 30
gitorum impu![u cympanimodo redditur. Auxiliacur ergo primfifanguis :
qemi{fus,u nihil ofrat, mox in acceffionibus inedia,foment~q; ex olco ruta::: \
ceo adhibétur:infeff~s ex r~t<e, p~I~gij, arcemifi:r,caffia: dccoéto,fimilibu(q;,
catapla[mata ex femme ':PIJ,cu~ml,fœnicu1i,anifi,ameos,farina IoIij.Ad h~c
cucurbitula=,tum !el1es,~u CUt~ ~nci[a affix~.At fi diutius vitiii fe prorogaue::: 35
rit,purgatio exhIer~ plCl·.a ~tIhs dl:: dropaces, finapi(mi, & aqut naturales.
Obfl:etrix autem pnus dlgltO peruné1:o inferto grumii incumbentem fi Co:::
ting~t.al1feree,1eniter ip[um diffipans, rurfu[q; admouebitcacaplafma,ex fi:::
CU,mtro,& ab[ynthio.At epithemata molliétia erunt,Polyarchion,diafper:::
maton quod cf\: ex [eminibus,& ex baccis lauri pr<eparatû.Pr~terea peffi ex .:4:0
�LIBER
III.
J09
rutâ,tnelle &: nitro. Maximè vero hic conducet, ficuû ficcatarum contufarû
drachma, cumini drachma'!dua'!, aphronieri drachma. at acrimonia'! caufa,
in lac prius immergacur.Iam emolliéces peffuli funt h . vicio aC50modati.
5
DE VVL V AE STRA~G VLATV. rv Cap.LX XI.
T ranguIacus vulua'! ad fuper~ora recur[u~ dl: ,quz principaliffi~
~11 ..... as parces in doloris confortlUm perducIe, vepoce arcerias, quas
Uil!~~lvocane carocidas,cor~cerebrfq; membranas.Comieacur affeél:as,cû
10 propinqua efr,eorpor meneis,pigricia,crurum imbecillitas, palhda
facies,aipeétus oleofus.Cii iam inll:ac frran gulaeus,grauis fopor premic)qua;
10 cacaphora dicitur,mens defipic,fenfuum infrrumenca deprehenduneur,im:::
pediunturq;,vox obmutefcit, crura cotrahuntur. deinde Inaxillz rubere in=,
cipiunt,faciefq; repletur.Curn remittet,hurniditas quzdam ad taél:urn ex Io~
cis muIiebribus przcedic,[onus quidam exaudicur, acaliquod ex inceil:inis
progredicur, ipiaq; vulua paulacim laxatur, atq; fic mens ipIis, & fenfils r~
15 dic.Ca'!terum morbus iuxta circuitum mouetur,Gcuci comitialis,idq; nimi:::
rum vuIua repleta,auc [eminali,aut alia materia, aut fi htc intus computrue:::
rit: ac muIca'! rurfus a morbo fefe recoliigunt,nonulla'! vero in ipfis acceffio:::
nibus perierutfubito,quibus pulfus quidem crebriores, & inordinati, col:::
Iabulleur.deinde eciamin cocû abolencur.Modicus vero humor fuperficiem
~
'd f r '
br· d'
P \.
"0 irrorat,rcfipiracio primum 1 aguI a e ,mox m corum a lcm leur. orro VI=:
tium hoc hyeme & per autumnum magls mfdl:at llluenculas ad venerem
procliues,freriles,&: potiillmum fi ex medicina [umpta fuerine infœcundz,
ite~ alias perfriél:ione~ expertas. In acce~onibus i~itur [u~ma deli gar~ c?
ue111C,crura tota, corpUfque toeum perfncare,vt anImo ddhtut~ [cre reClpl~
2. 5 ant,item qu~ fœdioris funt odoris,naribus oportee admouere,Exempli gra
tialinamentum ex lucerna excinétum,caf1:orium,picem liquidam,ceariam,
Iana'fquclacinia'fque combufras. Qgidam vero & maeulam naribus admo~
uerunc cum vrina veteri,vel deieé1:ione: cucurbicuIas adgIutinare vincie in~
guinibus & imo ventri cum muIca fIamma, & leues & cute incua . Q!!àd fi
30 Iongius acceffio Ce produxerit,etiam qua'! fIatibus educendis fimt,proficiunt,
Ve qua'! colica dicuncur ,a no admota , nempe cuminum, nitrum cum melle.
!cern frercus cly!l:ere fubducere profuerit,ne iliorum appofitu Cedes prem a::
tur.In vuluam vero vnguenca odoratiffima infufa,ipfam foIene decrahcre~fi~
cut amaracinum,malabaehrinü: ac finapi, partim naribus offeracur, part~
35 applicetur pedlbus.Deinde inclamabit aliquis ipfas voce afperiufcu~a, eXCl:2
tabitque,& ca admouebic,quce per frernutamenra éuocanc,ex c.al1:ono, [hu=,
thio, & pipere . vbi acceffio conquierit,ad vomicum .coger~, Clbu.m nullum
aUt paucum prceberc oportct.A !èptimo die, purgaclO ex hlera dlacolocyn:f
thidos dabirur , pofl: criduum cucurbitulce dcfigencur lumbis & ilijs •Mox
40 caftarci patione vcemur, nunç arcemiua: de,oÇl;o, nunc ex lUulfa, in quibuf:::
*
#>
• • •
•
*MR!egr~.
caexepfar~..
6RUut-méG
<
'
lU. di.'''0"
U'1Jl).
ameOV'TlIIp
1
pr? Û?rn-m.
;:~~:'rili
eft pulfJus
interciaenri
611s.
�IIO
,,
PAVLI AEGI NE T AE.
dam enim hoc vel folum ad integram nlorbi curationem abundè fuit.InfeG
.~, fus porrd & peffi1s mollientes hlS adiun gen tur.Acq; h~c ad acceffiones pro::
fi ,iUllt, verum vt cocum corpus reficias, ci fanguinis dimiffione aufpieatlIs,
ad purgationem ex hiera trâlgredieris. Inde plcran ex aIoë faé1:am exhibes
denarij pondere eum tribus aqu~ mulfée cyath!s,dicbus continuatis, vel in:: S
terpoficis menfura duorum denariorum,cum {enis aqu t mulf~ cyathis.Iam
dropacifmos,cueurbitulas,& finapi[mos vcilicer appheas ,necnon acopa ex
euphorbio,Pollea exercitijs vti,trlétione & damore prodefi,deniq; & aquis
naturalibus.
.1
DE VVL VAE PROCIDENTIAJ
Cap.LXXII.lo
•
;(~
1Vlua procidlt raro quidé,[ed muItis occaGonibus,"el enim ab alto
delapia,& in coxas hrmata,membranis,qu~ interaneum id conti..:
_ Inenc,rupcis,aut in difficili puerperio fecundis extraétis,quas vul::
ua adh<ere[cens fequicur: veI indIligentius imperitiufq; moreuo fœcu excuG
fo, vd ex vulnere, vel aliqua animi percurbacione, fcilièet nuntiaco filiorum 1$
interitu,auc hollium accdfu, aue periculofa nauigacione, aut eiufinodi qua::
dam caufa.Accidic ecia hoc mali tota corporis mole foluta eollapfa'q;, patti::bus illis 1anguidis & reColutis,pradèrtim in ijs qUée ab incegra ~cace Ion gius
iam fenefcentes dilabuncur. Ob cales caufas procidunc in iœminis ad natUe
ralia,loci.Quidam vero & totam vuluam prolabi memorif produnc, quod 2.0
à vero longe abefr.Q!!a enim radonc furfum aél:a queat affirmarUCon uenic
igirur fœcibus dyfrere prius euacuatis,vrinaq; excreta,q~o vulua.vndiqua~
fic hbera,Iaborantem figurare [upinam,vc coxas habcat {ublimiores, popli:::
téfque flcxos cruribus diuaricatis.Deinde hapfum capere ex lana, figura &
crafficudine Gnui muliebri proportionalcm,tenuique hnceo circûdare, & in 2$
hlccum acaciée, vel hypocifhdis vino dilutii demergere, tum vulua! inferere,
& cicra violentia~ eoeum quod procidit furfum agere, quoad cocus tumor
in Gnu faél:us fubfcderit.Pubes ipongia in pofca expreifa cxerinfeeus con ce:::
genda dl:. Mulier iacebic extenus adaptatifq; inuicé cruribus,ve aItcrum alre
ri incumbat. Inde cucurbiculz agglutinabuntur eum Hama copiofiore vm~ 30
hilico & verifq; llijs:naribus odorata admouebuntur olfaél:anda . Tertio die
lana {inui inieél:a,mulier inGdeac in vino nigro aufiero modicè ecpido,vcl in
decoéèo myrti,~entifci ~ ~ maIicorij. his probe peraé1:is, lana ingella çolli:::
AfJu$
CT)(ÔIVl~ mare tur. Altera in Vlcem pnons eodem humeta medicaméto infcricur. Catapla:::
fro ~{Vl$.
finaca foris imo ventri f~perinijciuntur ex palmulis, polenta,vcllenticula JS
JJ..LJ-W'--'f-4..t-t."k.~-+-..rmalieorio eum oxyrnclIcc, ac tribus diebus incerpofieis rurfus héee fient,
uoad pcrfeé1:~ vicium difculferis . At fi procelfu temporis id quod prola:::
[u.m dl:,putredinem fucric expercum,idlpfum autèretur ,nullius metu peri::
~It.Ecenirn vulua vniuerLim ablata, vbi computruerat, mij.Üerem fuperui::
Iffe commemorant.
40
•
'*
a
..
�LIBER
III..
III
DE MVLIEBRIVM LOCORVM CLAVSVRA,QVAM ,
P~IMO~ AP.PE~LANT.
_ .
Cap.LXXIII.
fpe-o.,.;.... Oci muhebres
Clrca Ip[orurn os daudutur, veI ex prcecedente exul::::
cerati~ne, vel dura ta i11ic inflarnmati~ne. Curabûtur infeffibus qui
emoIlIan~, ex hyd~'clceo & f~nugrcecl de~oé1:o,~onfi~ilibu[q; caw
5
_
plalmaCls & peŒtlls. Porro fi malunl111ueterauent, [uffimc:ntls vaporibUfq;
aromatii vcendum eric . larn vero [oluit ctia hoc vitij cu nihil aliud fi t quàm
v111u~ oil:ioli afl:riého,pdfulus ex hyifopo,nitro,refina,& terebinthina.
VT ST ERI LIS M V LI ER CONCI PIAT. Cap.LX XlIII,
Ommunicer itaq; ambohus cogruit,& viro & mulieri vniuerfilm
corpus con[eruare probè temperatû,laboris,cibi,baInei & reliquo:::
_"'__ ~ rum omnium mediocritate,&.quod inter ea maximum efl:,curare
ne habicu fine obdiore.Neq; enim pin gues liberis procreandis [unt idonei,
cd quèd genitalibus mutud Ce cotin gere haud poffint commodè, a1m quod
15 nlomentum lèminis emittant. Neq; tamen nimis extenuati,liberis operam
dare feliclter queune. luuabunt autem ip[os omnia calefaciétia & Ieniter ins
fIantia, vinum calidum nlodice [umptum.Ee ex oleribus,eruca,horminium;
eri[ymii & conumilia.Ruta vero & calamintha omnino vitanda [unt. Ae fi
humorum quodam vicio fœmina non condpiat, has expurgare, aue proba
2.0 vié1:us rarmnc emendare expedic. Propriè vero mulieribus coueniet,curam
locorum geniealium quam fieri potdl: maximam habere,& menfes fine vlIo.
impedimenta emanare. Cum igitur propinqua dl: purgatio, cibi potufque
quammaxim~ licet,mediocritatem,cur:E habebune.& ex ijs qua= purgationi
.rriead t [unt aliquid affument, vepote odovata olera &acria,exempl~ gratia;
2-5 fcandicem,cretmon,[œniculu,apiumJmyrnium.Pon:d vulu:E intemperiem
eorrigere oporeec:frigidiores, notae menfrruoru reeétio,vié1:l1s frigidior,&
eraŒ fucci,H:upor in Pllbe lumbis, & eruribus oboriens. QEx vero peniens
refrixeruc,ne venerem quidem appecuc.Q.!!are conuenie rom alijs remedijs,
tum fomencis omnibus etiam ijs quce confiant {ilffitibllsla!orem reuocare.
3 0 Nec abs re fuerit,cafroreû bibere,& ex feminibus odoratis,cuminu,ani[wu;
p ulegi j comam,iuniperi fruél:um, pipere fin gulis adieél:o. at fomen ta ip[orii
genicalium locorum, pareim vapores erunt qui inferius pet lèllam aifumen~
tur, partim aq ua calida ad collutionem inieé1:a,in qua decoél:us fit eldifp.ha:
eus, artcmiGa, ruta,iuncus odoratus angulofils,pulegium,acorum,femma~
35 que odorifera, hxc fingulatim etiam pubi applicantur • Pra::{id~o dl; & po::
lyarchi epithema.Item pubis coxardmque fricationes nihilomml.1s condu::
cuneo In[uper appoGtu vcilia llmt,ex myrrha; rnca, ga.lba~o & .cafl:oreo, vbi
prius aqlla mulfa, aue marina vuillam . foueris. profÏCJCetlam ad h~c pdru~
lus gone appellatus. Calidiorcs Iacos facctur corpus totLlth calidius; tnenfes
40 pauci & laborio!i ,genitalü'que muIicris exulcerantes : corrigl1utur modi~
10
/
1
�It~
PAVLI AECI NET AE.
cè humetis & frigidis,cuiu[modi[unt oIera quidem, Iaa:uc~)tnalu~,bIitlun,
cucurbita) (ucumis, pepon, atriplex, porculaca ,aliique cibi conumiles. vefi
CéJ!,abdomini & lumbis ffigida applicantur cataplafmata, fucciq; illinuncur.
At humiditatis,locorum VltiO ,tœcunditatem trufrrari indicat lU coitu hu::
mor diihllans ab inguine, tenuius & copio[um menfl:ruum. His viétus vti::
lis dl: fiçcior,Iaborc:s, fqperiorum perfncaeiones , vomitus , cibi ficci & me::
diocres.Profuerit 8( vuluam acerbis medicaminibus côtinere, quale efl:Jen:::
tûci decoétum,myrtorum, ro[arum, rhus coriarij ,item mali granati Boris,
rubi ramufculorum,& gall<e,ficciorem vterum contrarijs curare oporcet,ba
lineis dico,inunétione, & alimento humido, oleroCéque ; mediocri vino &
no nimis veteri.~od fi àcraffioribus [uccis concipere impediantur, fiqui:::
<lem rodentes fuermt,mulieré probe.purgare conuenit medicamcneo quod
cuilibet humori proprium efl:.maXime-aucen1 picra ex aloë:mox fero laEtis
aluum dl1cere,& vié1:um exquifitioremdeligere.Pieuitofos autem hurnores
Iaboribl1s vacuare,G.ldoribus,& vomitu:vel per inferiora.C~terum ex medi
camentis eplthymum quoq;,euphorbium,piper,dauci femen,pecro[elini [e~
men, omnia contl:ita denarij pondere potui reéèè daneur . Hoc &. venerent
probe iuuac,ac vuluam calefacit,quemadmodum [~pe iam men{es eruperiit
ijs qUa!purgacioncm non [unt experc~.Pofrquam vero medicamenta pro:::
feelIT'e confriterit , menfiruis benè reipondentibus ,tune venus eil: ineunda,
put'gatione definente. lam vero, qU0niam [piritus fimiliter in vulua conce:::
pti fœcunditatem impediunt, notas ipforum ex capite de vulua! inflatione
fumemus.Medemllr autem parciore primum viau, mox cuminum, ane:::
thum,apij [emen,rut~, anifi & pleraq; e[ui idonea pr~framus,partirn potan
d.a,p~rtim apP/licanda.Conniuen~es l~c?s aperiemus inieB:is dyilerijs odo::
nfens,fom:enufque ex rnalua,femme hm,fœnugrtco,& oleo.N onnunquam
etiam mellc,vali,lioribu(que,artemifia,cunila,calamintha, pulegio,& anche:::
mi de. Appommtur autem vtiliter terehinthina, nitrum, cueumer agrefl:is,
e1aterium,cailla,liquida pix. ~ibus aute1l1 os hiat,viaus,fomen~a,medica
*MaCèAC, mina ficdora afrringcntüiq;,grana mali punici,leneifci radices,rubi,myr:::
dus cr)(oÎvlS ci SC qUa! humidiori vuluéJ! congrua funt. Peruerfiones autenl fomentis in:::
fro ~xJV'd.
fraurare ac dirigere oporeet,icem ijs qu~ molliut,inlèrtis.venus autem ter:::
go exercita,ad concipiendum videtur conducere.
*
S
10
15
2.0
25
Jo
a
DE VVLVAE SCISSVRIS,CONDILOMATIS;ET I-IAE::
_
MO RRHO.ID.IB V S.
'
Cap. LX X V. JS
iN vulu~ olbo nm~, quas Grl!ci rhagadas vocant, ex enixu 'Vio:::
g
lento flunr. Primum fane Iatent,cl1m recenres adhuc ex partu funt
_
-= dolores,pofiea vero paulatim pereipiücur,aliàs manu,aüas in coi::
tu.nam & proprer aftticationem crU0renl reddunt.deprehenduncur autem
unu adaperco.etenim diruptiones fcilfura!~ in oftioli circuitu OCullS patent.
,
40
�LIBER
III.
In quibus manum rodenticique ~edicamina vitanres,Gmplidoribus infeill:::
bus,peifuli[q; vtemur.prodeU ctia tecrapharmacû dtlutum.At ft callum con~
traxerit,l11edicamenco qllod charta confiac,ex rofaceo vtendum. Sin aucem
ipftus vim non rulerint,iridcm illyricam tcrebinthina exceptam. imponico.
5 vlc~~ibus iam cicatrice obdué1:is,co~eniet exc~d~ia conf~étum,_aut aliquod
ex IJS quce [edi con{ecraca [unt:velutl quod reclplt argent! [puma.Cum vero
fc.ifIilras vetere~ in côdylomata degenerare c~tlgerit,fimillbus ex~indi,~dq;
cicatricem duC! debent.C::eterurn h::emorrhOldes vuluz os 8( cermcem infe::
frant,qu::e in partibus infrrumento ad per[piciendam vuluam accommoda:::
10 to,quod dioptri[mon vocauimus, deprehendenturJquia tuberculû in acceG
{ionibus apparer euidens,cruentum & Cubrubrum.Ar vbi remiferint,fiuxio
citatur çitra dolorem fi.lbliuida &: contumax.In his igitur cum morbus clat
indl1cias,fcalpello modo fieri queat, exceptas amputare OpOrt€t: un minUS2
certè medic"amentis ip[as afrringere,parcim attingétes fieco malicorio cum
1$ galla,aut huiu{modi aliquo,partim ijs qUt in vulua [an guinem fundente ex:::
pouta funt vtentes:qua! edam propter ftuorem muliebrem fan guinem fun:::
dentibus conducene,potiffimum hoc notis difcrimine,qudd vulua continuo
cruore manee per incerualla, no {oIum in menfrrualis purgationis tempore~.
DEI? ART V
D XF F X C X L
x.
Difficilis pareus accidit,auevicio parientis,aue fœtus,aut fecudarum, aue fo~
ris aduenientium.parturientis quidem ,ft craifa obefaque ut,autvulua tota
exigua,aut dolorum imperita,aut timidiufcula,aut inftammationem in locis
genitalibus aliive particula experta,aut alio quo dam modo laboras,autna:::
tura imbecillis vt fœcum nequeat propellere', aut fi ante tempus pariat •At:
2.$ fœ9Is vitio , li vel inuGtat~ magnitudinis exiil:ae, vel exiguus & modica:
grauitatis, vel magni capitis,vel monfhofus;verbi caufa, biceps,vel mortu:::
us,vel viuusquidem,Ced imbeciIlis,veforas non poillt procedere, vel fi plu:::
res fœtus fine.N aHerophilus,quinq; xdidilIè mulieré,memori::e prodidic.
Vel fi figuram natura! contrariam obtineae. Nacuralis fiquidem figura dl:
30 fœtui:prima quidé qua manus femoribus porreé1:z funt ,capue ad os vulua:
reéhi dirigitur.Proxima huic,vbi in pedes couer{us dl:. AIi~ omnes pra!cer
has à natura abhorrent.Ob feciidas,quod velamentû intus dl:,partus reddi::
tur difficilis,G aut nô auellatur ob <::raffitiem, auc priufqua opus dl: propte~
fubtilitacé abrumpatur ,humore fiquidem euacuaco,Înfans pr~ {iccifate fg~e
3$ moueeur.Ab externis difficulcas oritur, aut frigore,quodvtll~a den~auent,
aut calore imm0dico,qui vires di{foluerie, aue ex qlloda fort~l(o .acc!de~teè
Si igitur ex aftrié1:ione, aue veluti fœtus adaré1:atione parie~dI onatur dtffi:::
cultasJaxationeprius opitulandû,infllndendo la.rgiter oleu dulce & calidii,.
item decoé1:11ffi·fœnugrzci,aut malu::e,auc {èminis Hni, aut etiam Olla, qudd
4Q lenicQdi faculcate prxdita une. Deinde & pubem eum abdomine. ~ lumbis11. J.
:'0
•
�JI4
P A V LI AE GIN E T AE
medicamento illinere,quod femine lini conllac,aut aqua muI[a,aut hydreIto,
in[effibu[q; Gmilibus prodell. In[uper Iaxationes balineis moliri ,nif! febris,
aut alla qu~dam occaGo impedieric, moue~eq; parientem gdlatione in aere
calido mediocricer. Nonnulli etiam conquafiationes validas, frernUtamen:::
cirque ciendis idonea adhibucrunt. T imid~, mentis robur admouédum;im::: 5
perita dolorum docebitur, vt validiffimè fPiritum comprimat, & ad in gui:::
na depellat. Animo deficicns ijs qu~ frupori abigendo (unt,naribus admo:::
cis recreabicur • Alleuiata mediocriter , cIbo rnodico refocillabicur. Obelàm
mulierem in leél:ulo refupinam figurare oportet, vt curn fcrninibus genua
[ucclinenc,quo vulua ad abdomen cendens,e direél:o ofrioli habeatur ,quod 10
ceratis,aut pinguetudine delinire digito oportet,& fcnfim aperire.Atque fi
morbus aliquis particulas male habeat,etiam huic profpicere. Ad h~c frer:..
eus detentum molli clyfrere emoliri,& fecundas adapertas diuidere, aue di:::
gitis,auc ferramento quod '1roÀuJ<O'7JGtp vocant,in ipfis occultaco,unifrra manu
przcedence. ac humorem q~endam oleofum in vuluz fpatium interius cly::: 1$
'frerio indere.Verum vbi intans przter naturam figuratus fuerit,naturalenl
reddere figuram decct,partim 'pellendo,partim adducendo, partim fleél:en:::
do,parcim in reaum agendo.Et fi manum pedémve pr~mifèrit, non attra:::
here membro prehenfum oportet. magis enim affirmatur , vel luxacur , vel
edam abrumpitur:verum digitishumero infantis,vel coxz affixis rur[us in 2.0
conuenienté locü id quod pr~miffum efr,diducere. Porro fi ore vuluz com~
preffo,totius infantÎs inde~orafuerit ~gura,furfum prius ipfum ab v~e~i ore
fublimem decrudere confilium dl:. demde prehenCum rurfus ad os dlrtgere.
Pofrremo fi plnres voo infantes deferantur, iterum à [uperiore , inferna'que
parte referes . fic vt omnia [enum ~ citra contufionem fiant, oleo locis per:::: %5
unais. Tempus quo in fèllam collocabitur parturicns,eIl, cum vulux os de::::
hifcens , digico [ublabitur , & quod przruptum eIl, procumbit. Verum fi
non procedat , quod infans morruus Gt ,aut alia de {aufa , ad cxtrawonem
quatn Grzci tf'CeUO'''J«GtP appellanr,veniendum cfr.
DE COX A R V M MOR BIS.
Cap. L X X VII. 30
IOxendixab articulari morbo oihil differc, niu qudd ipfius caufa,
llcmpe cra{fus picuito[u[que humor in [ola coxarum compage, ar:::
~!!!!!!!~\ticuloq~e ~on~re~us infideat. Dolor ipfis à natibus inguinibu'fque
ad genua vfque, ln plu~lmls auccm ~d[ummum v[que ~edcm percinec. Per
initia igitur zgro nobis obla~o,f<eClbus clyfl:ere vacuatls, vena in cubito ft::: 3S
canda,cum fanguinis detraéhone:u aUCem vetufras vfcium occupauerit, ex
malleolo partis affeétz imminutioné fangl1inis moliemur . In acceffionibus
fotu hoc vtendum, Cyprini cyachis oél:o,aceti cyachis quat r, nitri cyachis
d~ob~s,ca~hryos cyatho vno.Succidis lanis calida admouentl1r.Deinçe ap::::
phcabltur Ipfis farina lupinorum amarorum curn oxyrnclitc,aut farina lolij, 4~
�LIBER
II T.
u!
cû reuna, cucumeris fyludl:ris radice, nitro, caIamintha,cachry, bacds Jauri
lam calamintha Cola vtilicer ex oxymelite, aue aqua InuIlà admouecur. Em~
pla!l:ri vero huius quod leniendi facultaeem obtinet, y[us dl: làlucaris. Cera:
pondo denar~~ centum,cerebinchin~'p~~do denarij Yigi~tiquinq;,zruginis
5 pondo denanJ fex,myrrhz,galbam,lndls,un&ulorum podo denarij Cex, ce:::
driz pondo denarij quinq;. Propinabicur ipits liquoris cyrenaici quantum
eruus im lec~uc caitorij drachma cum opopanacis tribus obolis . Porro
radicis capparis cortex potui dacus,& cataplafmatis admifl:us przlèntaneo
~)'1 ('".,z:kP.t,...
dl: remedio.Cum dolor multus excruciac,etiam medicamenta à dolore Ieni:::: tJ;J;,...;. .Il ff4j,./ r~, f,tftrt:t1
JO endo œvocJluvO! diéta locum habent,vtpote quod ad Philoncm refercur,& quod -;;n1
~I ~ 1!!..Jjtl ~&
duplici p!pere confrac. H~c auté ~n~ma inferecur,mellis c~ath~s fe[quiplus~ Ilt'evrnlltfl-~
olel tantudem:aqll<e cyachl dllO,Ultn drachmz oéto,terebmchmz drathmz
.J
quatuo~.His cahdis inieé1:is,anus przcereafouecur;quôd Iongiori tempore
muccola afrriéta in.hzferint,vacuat nonnunqUam [anguinem quando etiam
15 magis opiculacur.Ac ft malllm perfeueret,quod rarum efr,iccrû freql1entius
•
eo vtendum e!l:,in vicem aquz centaurij decoé1:um admikendo, fanguinem
trahie & chla[pis femen indicum , {ilCcus elaterij , & medicarnencurn ex ip[o
faéturn,quodq; ip1ius radicibus conl1:at.lcem oIeum ficyonium,falforum pi:::
[cium muria, &: oliuarllm colymbadum probè ingeretur. CucurbituIz co::
2.0 xendici mulcacum flamma,cuce prius incifa defigendz,interim quoq; hiru:::
dines.~od fi his malum non finitur,ad purgationem eundum dl:, aut ex f ' hiera,auc colocynthidos partis internce probe cotritz drachma offeretur in
aqut muI[t cyachis duobus,aut paulo amplius,aut minus, pro laboratis vir~ .,) ........' "':-r:. '. J ',\
tuce & alui facilita ce dabitur. In aqua mulGt ruta incoél:a, cu puIs ex cucurbi~ t," ••• \. ..
• •\ \ '., ~
2.5 cafyluefl:ri confeéta reéte hos expurgat.Inquibufda vero & vomitus arad '. ' ; p • • '.ft' ~ . ,
, culis cÎcacus per initia profuÎt.Cîi morbus {è remiferit,dropaces ipfis appli:: .: -,1- ~~ ~: \~'.: • l.v r
cacur, acopaq; ex cuphorbio [unt veilia . pr<e[ercim quod à variecate yocatur
• . .... ,~, ~'. '. CP •••
pœcilon,mox balinece nacurales accommodz.Si defideratur, in alijs lauabuc ,r .' ... - ; .
• - , ;',
•
,
,.
balneis,comemoratifq; vtendum dl: acopis,& compofitis nicris,medicamé~
-'
~o to Afclepio, & quod ex euphorbio,adarce,nigro yeratro,cai1:oreo, pyretro,
pipere,pedicularia,quam fl:aphida agriam vocant,fimili pondere confie.Se::::
cundu balineas in[pergentur picis aridz vncice tres,fulfuris igné non exp~r:
ci vnci<e duz,cuti aëlhuc calidx:qu't charta ecia cOlltegetur.At fi n~ h~c q~l~e
profècerint,ve morbus infdl:are defieric, congruum erie & ~~apl cu canCls,
35 vel eciam per fe illicü.In tOClI vero hos rdhcuit [anitati,ibetldlS herbz v[us,
quamlepidion q uo~>~lij [yIudl:ré cardu um appclla~t.~z ver~ apud nos
frllcicofa na[cicur ftmdtbus lauri folijs,& muIco ampllOnbus,re[podere,mul~
ta cxperiméca cdl:antur,no [oI,um in c~xar~,{èd in ali~s q:l~q; diutu:,nis affe:::
ébbus.per z[tacem vero longe [une effIcaclora.AcqUl fi foha tune no produ::::
.~o xerit,corccx ipIius radicis cO,cunditur. eum adipefuillo,vt empla~~i,~peciem
t
L)
*.
--,........
11.11-
�n6
P A V LI AE GIN ET AE
repradèntet , inde linteolo dcnliori iJlitum lacis maxime dolentibus jmpo~
Ulcur, ncmpc acetabulorum confinio & femoribus ,finefque cam diu quoad
cuticula ulperior nigrefcat,aut ex toCo liueat. Pofiea ipfum auferes ,lato'que
zgrotanti ceracum Impones,opopanacis drachmas quaeuor,quz aceti cya::
chis duobus dilfo!uuntur , exclpiuncurque ceraco cyprino. Q!!èd fi talium s
adurcntium v[us aborninentur,emplafiris vti refeaorijs oporcet,è quorum
numero hoc quoq; dl:,cer~,re{inz plcyinz fin gulorum drachmz duodccim,
terebinthinz,columbarum fyluefrrium fiercoris,flocium vini recencium,un
gulorum drachm;;e fex,galbaniJefquidrachma.Atq; ex reficiécibl1s d l: quod
letna appellacur.vtilia vero [unt quit ex myrrha fiillaticia & nitro pré'eparan 10
tur .Iarn nonu11i ijs vG G.mt potionibus qu~ ad annum cocinllantur ,in quorfi
grege habetur medicamétum diatdraron lfocatum:chamzdryos pondo,gé
tianz deunx, arifiolochiz rocfid~ deunx,rutz reminis ficci 1extarius.hé'ec tura
cretaq; daneur quotidie cochlearij méfura ieiuno & prob,è concoétione obi~
ta;ex duobus aquz frigidz cyathis ad annum ,donec morbus finiatur.Eadé ÎS
il
promitticmedicamentum dia hcpta,id dl: ex feptenl confeaum,& quod ad
Proclum authorem referrur.Exercitia ab[oluuncur ,inambulatione ,conti:::
nuisflexionibus,faltatu,& curfu.Cibus mediocricer tenuis & coneoélu faci:::
lis conuenic.porro fi malum nulli ex commemoratis cedir, alds in fuppura::
tionem eonuertitur,alias neruis qui anus conuinciur,Iaxatis,membrum Iu~ 10
té'
4
' 4'
xatur. Q.!!are curn vitium longius fe prorogat,arciculum tribus,quatuorve
"'(. t.
locis vrere oportet,ve in chirurgica dicetur, ac copluCculis.diebus vlcera a~~
['{(JI/Ji! Pt t(I'Z')Plf!/tf aperca,fine cicatrice [eruarc.
1
'0111''(!f.rcOl.r~
DE PODAGRA ET AR TICVLARIIS MOR~
~ Il i1,,"f.ali~t,0
BIS.
Cap. L X X VII r.
2.$
:J,~tJ .~/;i?J bt1tllJJtb
~n fola pa~ticuIaru.m corpo~is imbe~jlljcas, podagrieos arcicula::: '
Lf. ~~(J ~
.
cruClatus excltat.fic emrn acceffiones ,une v110 cemporis in~
,. :. jt
cfCfs.,j·5,tm~
tcruallo vrgerent, przcipue eum infirmitas imbecilhbus arciculis
:C~
_ ___
in~um?at~i~em ne ~u~o~ q~1idem folus hos dolores creac, quand~~
_
'
qu
no ~ohs VltlU~ artl~U~lS mÜdee: Ced vtrunq;,& humor à nat,ura ahe~ 30
nus,& parncularum Imbectlhtas morbum adferc arciculariii. qUOl:1CS enim
alcrix faculcas,itnbecillior folico,ciborû grauatur copia, tune crudirates ena~
fcuntur.Itaq; excremencitius h~mor fuperans, in quodcunq; arciculamenru,
quod antea imbeciIIius euafent, fe confert:& artubus Cefe infinuans colligan
tes neruos {i.c difrédic,vt dolorem pariat:neq; cnim neruos, per quos motus 35
difpenfatur arbicrarius,affeau primario,inflamrnacio infcfrac, quoniam ar~
tuur.n priu,.s internodia, obfideac ca necclfe ell:, Vt ql1~ veIfemina,vcl crura,
cub~~os,aut brachiaintercedant.Sed afficiuncur ijdem nerui tamen lege con
[Oftl}, quo~ cum articulis incune . QBare fi in inferiorcs partes faé1:u s CUl'lilS
pedum aruclllamentarepleat,podagra vitium nuncupatur. Si c~teros eor~ 40.
,
t
P/-"C--J:".
pü
1
ffj, fileJ'"
li
�LIBER
II!.
111
poris ar~us intricet h~~or,&e.9ei'npGrzci,nos articularios morbos appellarc
c~nCueulmu~.Q!!o v~tlJ nomlO~,vercebras,hu.mer~s &: maxillas compreh&:
dunus,omnemq; aruculum,qUlcunq; morbo Imphcacur.N onnulli vero aus:
res,dentes,fauces,& nonnunquam iecur;lienémq; arcicularijs dolorihus CO::l
1 Hiwri pronuncianr.A quibus nifi de fubico vitium in arcus fefe recipiat eru
~écqu~~peric~lum ~reui. cern p~~e laborances occupauerit.~ed humor Cupe:::
ras qU11UétUflS Cere mfenc,vel bihofus d1:,vel fangumeus,aIlas acra bileviuo:::
fus, plerunque etiam picuirofus,crudUfque,copla alimenti,aut cruditace,auc
orio congetlus, verum vecufrace in articulis cralfefcic, & gIutinouor euadic
10 ficvc in duritiem contumaciffimam,qllam Latini cophum,Gr~ci poron ap:::
pellant,occallefcat.Interim vero diuer[a humorû colluuie, vitiû concrahitur
ob quod a=grè dignofci,& difficulcer medicamécis elidi potdl:,vel etia penè
nullo remedio fanefcit.Ca!terum hoc mali frequenter antece.dit improbus la
bar, vehemens ambulacio,equitatus creber,vfus veneris intépel1:iuus, infues:l
J) ta frigid;e potio,frigidorumq;,vel multorû noxiorumve ciborum efus,muI:::
tus vini vCus.Iam aliqui prolapfu,vel deturbatione,vel propulfu,vd luxatio:::
ne,vel.id genus alijs,prima morhi fundamenta iecerunt,ficquidem Vt eciam
tum: materia in corpore defes pr;ecefferit, fed euidens caufa earn veluti au:::
thor proricarit.Mœrores aucé,curz,pecuigilia, & ceIiquz animi affewones,
~o non hanc modo fufcicarunt,[ed ipfZ noxios quoq; [uccos, fiue primario, fiue
ex accidenti procrearunt.Variz igitur,vt me diét:um dl:,affeét:us caufz ha::
bentur. incerdum tamen Céeca ipfius origo dl:.Sed deprehendi facile humoa
rum noxam inferentiû difcrimina po[unè, tum fuis coloribus, tum ijs qua:
fuperueniunt denotata •Siquidern bilioCam defluxionem color fuppallidus,
:1.) & fubrubens cdl:atur.Item caloris fenCus,dolorî[q; Iancinantis modo acris,
. item humor in cutem fubito,fine euidenti tumore erumpens.InHammacio,
admocis rebus calidis 1 contenÎlus incandefcit,Gcut ijs qu;e refrigerac appo;s
fitis fopitur. Hoc Canè curn aIijs omnibus magna ex parte, Cllm maxime ijs _
qui àbiliofo humote originem habent el1enire con[ueuit.Subinde febris in..,
30 ipfo acceffionum fi:atu accedit, valida que fiti conficit. Pari modo fi acra hi::!
hs in areiculis delituerit,color partis nigrior reddecur:u pituitoCus incubue
rit,exalbidus & aqu;efubter cutem fimtlis apparebic,vbi dolor,quadacenus
demulcetur , & tardius in tumorem materia feCe attollit,quemadmod um fi
fanguinells humor redundet,cruentus color emergit.Verum vt ~ngtlIa CX:II
35 aébus dinofcas,fuperior vié1:us racio reliquaq; con[ulenda tibi vemunt.
2
a
~ v RAT lOB 1 LlO S AE DE F L V X ION 1 S ART 1 CV LIS
•
CON CEP T AE.
Initiû curatiois fi Baua bilis articulos exerceac,magifq; iplius qualitas,vacu:!
atioe noxij humoris técabitllr per medicaméca,quç: Baua bilé e:x:cernût.qua:::
,,"0
le dtma3'i.me qllod ex rh?d~melic~ tépcra~ur, tü quod malis coto~i!~. con~
U.ll).
/
�ilS
PAVLI AEGINET AE
ltat item antidom ex hiera piera,&. ex aloe eatapotia.Per aceeffiones vero d
for:s vtendû ro[aceo cu oui luceo, &. vini momento,quibus particula fenum
infricata, manu demulceatur:herba: admouétur qua: refrigerat,vtfolanum,
portulaca,alcercû,femperuiuu,palufi:ris lent~cula,1èris;papau.er, poly,goniu,
rofarum folia , &. coniimilia.Ec nunc hzc illmentur, nunc mICa: pams pofca S
imbuta: adhibécur, ve1hordeacea farina cumrofaceo [uperaccomodatur.At
fi infVimatio fic excadeCcat, vt eryhpelatis natura induat, manifefl:o Ienietur
cucurbica: recétis cortiee impofico,aut peponis, aut cucumeris carne, &. per
fe,& ex pane.item perdicij folijs &. hedera:frondibus cu pane ve1 poléta.Ad
htc pfylliû farina: hordeacea: incoétû,flagra~es a:,fl:u in..flam~tio~e~ mirand~ 10
in modu [oIatur.fimûi modo & ro[aceum cu qUlbufda refngeraelbus [UCCIS
ilueu.confere etia fequens medicamentû quod iabarii lomento eomponitur.
habet auté hoc paél:o:cera: quincûx, chamema:lini,rofacei,unguli fextaces &
dimidius, fabacei lomenci femûcia, ouorû Iutea quinq;.A LI V D cataplafma.
virentes maIua: coéta: terucur,pey Ilium priuatim in vifcum redaél:um,admi::: Il
·fc _ur: acq; cu ouorum luteis, oleoq; chamema:lino [ubaéta affeél:a: parti illi:::
nueur.Si vero taneus vrgeat dolor,velaborans par efiè ferendo nequeac,me::
dicamé'to ex croeo,gIaucio &opio vti coueniet,qut in pofca trita fubIinécur,
aut eifdem intinéta panis micafuperponitur.Galenus auté,vt ipfe memorit
prodidir,laehrym~ papaueris drachmas quatuor, croci drachma cû bllbulo 20
Iaéte,vel caprillo,vel panis mica excipiebat, rofaceoq; [ubaétis vtebatnr, aut
opium crocumg:ue pariter trita in Iaéte,cerato rofaceo excipiebat. Contule:::
rie ctia in acceffionibus ceratum ex turpena pifce confeél:um,item oIeum ex
eodem expreffum.Perfimilis dl: efficaciz,micam panis aqua maceratam,vel
pofcaimbutam c~m [u~co [emRerui~i,vel p(i),rtu~aet,vel folani vel palmularû %$
carne & papauens femme, pan portlOne,adleétis ouorum to!l:orum lureis
cum rofaeeo delinere.Verum his quz membris corporem inducunr,narco,:
tica Gra:ci vocanr,diutius non eritinhfrendum, quàm Vt doloris vehetnen::
tiam folum Ienierint.uquidem Iargior ipforum vfus, fic infercum confirin~
gît humoré,ve in tophaceam duritiem occallcfcat, ac diuturnas motus diffi:: 30
cultaces pariac.Ab eorum igicur vfu qu'è doIorem areentvd medicamento e
fuccis herbarllm faél:o, diachylon vocat, eJf chatnetna:lino re[oInto vtendum
erit,ve1 co quod dialtheas ~pp~I1ant, vd hU,ius generis alio.Pofieaquam vero
partern affeétarn 9uz rcf~l~ent r~creauerts, roboranda eric paltnulato me~
dicamine quod dlaphremcmen dicune, eum oxyrhodino , veI rofaceo vino J$
[ubatl:o. At fi emplafl:ra decreétcnc grauennirq;)cocretum acacire {uceum ex
~ofca)vellycium adieao croco ~ glaucio,aucfueco perditij cum polta, de::
ltncre conucnit.vié1us ratio refngerans humida'que erit, vt hordei cremer,
ex ~hondro. rorbitiones: ex oIeribus, maIua, Iaétuca, intybus: auium cohor~
tallUm puIIl,& earutn qua: in domibus oberrant:pifcium,c.xatiles,crinacius 4~'
�LInER
rII.
119
peél:iIiès,& dus n eç reliqui.Vicanda omniacaIfaciétia,& quz paIIidam,auf:
~au~m bilem generanc~ vinum veeu~ ,fulll~, ~elnig~llum, & cibi replecio.ba:IC
Imels veendum aqua potulcnca faéhs;fi mhtl prohIbee; cum deflllxi s in:l
téduntur;& cum abCunt.ha:c ad caulàm pertinent.T emperandum ab ira,fU:il
S rore,inedia,acremencorum e~ustemulencia,immodico labore,&.veneris vfu,;'
CVRATIO
10
1)
2.0
2.5
30
35
~o
SI SANGVIS
ARTVS
INFESTET.
In qui~~s ~n~uineus hu~o~ r~dund.at, protinus fan~uis ~itei. debet ,qui
tamen ln plCultofis,aue aera bIle mfeébs deerahendus no dl:.Slquldem in his
filCCUS venis plurima parce cDcepeus refidet,qui copia Cua poeius quam qua s
lieace offendü:,Verum fi:adrn curn quis morbum experiri cœperie,fanguÎnis
mimo erit cencancda . qui vero iam fa:!pius huiuCcemodi defluxionibus (unt
confliél:aci, plus n oxz~ quam auxilij ex Canguinis detraél:ione fentiunt. pr~::::
fertim qui corpore func imbecdlo frigiddque. Pon: Canguiné detraél:Urri,nifi
folus ille [uperaueric,momento temporis interpolito,purgationem ex hierct
antidoto nlo1iemur,aut Iuliani oxymelite.qiIippehzc magna commodita~
ce purgant:qui vero ab huiuCmodi nl~dicamécis vacuantibus abhorrent, ca~
tapocia qu~ lèquiitur deuorabunt: aloes,colocynchidis id dl: cucurbit~ fyI:::
ue1l:ris,veratri nigri,fcammoniç,lingulorum vn~iam,euphorbij,nitri,ling~.
lorum femundarnluc€i bramc~)quod ad ea caplenda fads fit.Dantur fingu
lis pro viriurn ratione:melius proficiec,fi coconiorii [ucco excipia[ur~Aliud
genus catapoeij quod & in acceŒonibus,& cum dolor inflacioq; rerniferint, .
integricaCq; faél:a dl:,exhibetur,quaIiiêunq; ecia humor arci(ulos affligar.Rei:
cipic aloes fèlibram,agarici,croci,fin gulorû [emûciam,cofri Cpic~,nardi,iund
odoraci rocudi, floris,opobalfami,caHlx fingulorii vncia,Ccâmoni~ [excantê,
epichymi quadracem.Modus leuior infl:ar duoru fcrupulorii, (ummus qua~
terni fcru puli.Ia~ vero ex anneniaco lapide catapotia,mirifice vétrem fùb~
ducût,ac propriearticlliarijs doloribus côgruunt, tum inter fluxionû prin=-:
cipia,tum in increméco,vbi dolor vehemés vrgee, tum in remiillonibus , vb.
in toeum conquieuic,fed quonia nonnulli kamoniam ceu Qomacho noxiam
fugiunt,dabûtur ipfis, pr~fereim cu pituitoCafubluuies torquet,h~c catapo~
tiaicoIQcynthidis medulIz,veratri nigri,bdellij,gummi,aloes,fingulorii vn~
cia,nitl'i alexadrini,euphorbij,fingulorum Cemuncia, da~tur quaternis [cru
pulis.Ego in vici gummi epit:hymii adijciebam. Sunt qui in omnibus arti~
culariorû viciorii acceffionibus"iplis etia exhibicis hermodaélylis aIuii p~r$
gatione Collicitauerint;fed attédidû dt, quonia hermodaélyIus fro~acho fa::
ceffitpegociii,cibi fafbdium ex: repletione, & ventricuIi rediid~ntl~ mouer.
~apropter in..his vti confilifi eit,qui obeiidarû aél:ionu ?ee:ffitate habent.
etenim poO: vnu,aut. ~Iterü ~iem plurima ex parte ~~fl~xlOne ~x ~oto {iniût,
fiCVt conCuecis mUnIJs obeudis ftntidon~i.Notus mlhl dl: qU1 no hermoda
étylifu~fiatiâled~etba: ipfius de~oaû. drra quacun'j mi1boné,n?nfecusij
ii. iiij~
�P A V LI AE GIN E T AB
U.O
.
~pij aut anifi decoél:um potui przbuerit, ac m~um dl quà~ re[oIuta f~~e
aluo defluxionem fedaret. verum quernadmodu nuper retull,fromacho IllI,:
micum e!l:.Q!:!are his pofl:ea ql1~ fiornachum confirmant, viréfq; e~~s recoI:=
ligunt,rnediocriter offenfum os ventriculi corrigere licebit; v~ a VICIO quo~
herrnodaétyIus inculit, f1:omachus fere vindicet. M ul~o laudatlUs elfe rne~l::: r
catD.entum Alexander prodidit, quod ex coronopodlo temperarecur,quod
& eandem deieétionem,& doIores ornnes difcuciat,nuIIarnq; ll:omacho no:=
xam inferat~ Czeerum pituitous,fi mediocris dolor afficiat, ea debent ~ fo:=
ris illiniri,viiidis braffica, apium, cunyla, verbenaca:un acris dolor affltgat,
farin.e fœnugrzci parteis treis,pollinis Ioliacëi, farin<e cicerum, finguloru~ 10
partern vnam.ex aqua mulfa,aut vino tenui eurn modico cyprino,vel nard1:::,
no couenit illinere,maximè per hyemem,item dnis cremat~ radicis bramct~
eiu[q; collicuIoru~ cu axungia ilI.itus"mu~~is fuit pr<eudio.Sed finiendis do:::
Ioribus recens adhlbendaaxungla,dlfcutledo autem humori vecus falfa au:::
xiliatur,bubulum ftercus cum hordeacea farina in aqua mulfa coéèum pro::: 1)
ddl::veI per ferecens & liquidû,vel ex [olijs brafficçumiliter caprillus fimus
Éer fe,vel cùm hordeacea farina coéèus in,pofca. QEoniâ vero nonnulli qua:::
dam contrarietatis legeremedium fen[erût.(ecenim diuer[orum humorum
miaura nonnu11am medicinarum dil1:inétionem pofrulat)commemoranda
iam harum materia efrpromifcua.ltaq; fyIuefl:ris atriplex &.fatiua eum pa::: 20,
ne commode illinicur,aut verbafci folia cum hulbis, &. pane trita,vèl ex po:=
lenta,veI cataplafma ex hordeaceo polline • At in quibus obfcura morbi dl:
origo,h<ec femel experiri abundè fuerit, modd ad confimilia tran[grediun::
dum ef},modà concrarijs pugnandurn. Neq; tamen eifdem diucius immo::
rariconftlium dl:,~n.ullum ex e~s iuuaméc~m perceperinc.Hze quotidie in 2$
arcis operibus fien V1dern~s~':t Ide~ medlcamécum vni,articulo profuerit~
aIceri in eodem <egrotante mflamatlOné excita rit •quineciam no modo non
opituletur,fedcé5fell:im quodmaximeefrmirum)offenderic.Q!:!ippevnus
idérnq; [;epe articulus,ex eodem remedio nûciuuabicur,pauIopofl: eiufdem
appofic~, inf{ammationetn con,ci.pie~. Nllnqu~m igicur aliquis ~ii glucino::: 30
fus cra{fufq; humor fuperat, caltdlonbllS Iellabltur auxiIijs . Veru eum acer,
aut feruidus ~umor przceIIit,cum :efrigeracibus [oIatium inflâ:mationis pa:::
racur.N ec mlracuIum ~f1: ~ matenes, natura ~r~gid~or inflâ:mati?nis tem po~
re,& feruore <efl:uec & mcadefcat,vbI Rauz bIlls mlfceIIam admIlèrit. porro
tophos in artubus impeditcoalefcere lupinorû farina cum oxyme1ite, vel po 3$
fca,vel Iaferpitio, aut brioni~ rad,ice cum pane. Iarn hoc quod fequicur citra
noxarn tnitigat,&mediocrtter dlfcutit,lycij,ammoniaci,thymiamatis,fingu
Ix vnci;e cü vino veterrimo & oleo acerbis vuis expreifo,trit<e coquûtur 10
mente fabarû,quod fufficit,adijcitur,coéèz tnediocriter ilIiniitur.Poll: infla:::
matio~is f1:aturn,reliquias tumoris difcuciunt illici bulbi per fe, vel curn poIs:: 40
c
e
�itBEit
o
rrt.
nI
'fine po1ent~J ad vellicatum v[q; [uffriéli. hoc enim modo dficacem v[um ex~
hibec.~dd ~ nihil hifc~cacap!a[~acis leniücur,fotibus &liquoribus ab alto
deturbaCls ~nt cerc.an~u, m~xlme ~ cumo~ excr;ma ~ccupec.fiunc auté h~Cli
ch:mern~h &. mehl?~.lJautceCaurel dec~élls.No~~Ihs etiam capparis deco~
5 au abunde fUIt auxillJ,ho~ camen quod mfra [cnbltur,omnibus prt fiac effi:=
cacia.Thymu~,origanû,{àtureia, & calamintha, in aceto quamacerrimo co:::
él:a,eiufdem aceci imbre affeébe partes,non femeI,auc icerum, Ceci Frequenter
in dic fouétur . Hoc pradidio permulci prifiinam valecudinem recuperarûc,
qui bus no picuita {oIum,[ed tiaua eciam bilis fuit infefra. Non de{unç qui &
la fùbfequens medicamécum falutare Gnt experti, ilicis glandes in farinam de::::
tricéE âiutiillme percoquuncur,hoc diluto extremi artus per fluxionum ini:=
tia longo tempore proluuntur.At qUt interius partes 4abétur~[pongijs fo:=
ueri debent.hoc enim liquore maceriç impetus auerticur.ldem & bile vicio:::
fis arrubus conuenic,quemadmodum calida Gne aliquo decoélo partibus [u
1$ perfufa. Porro doloribus qui inten{o frigore;auc humoribus inter artieu::
Lorum oifa demerfis contrahuncur, valens hoc dl: remedium.Olei veteris,ni
tri alexandrini,refinz cerebinthin~ fingulorum.pondo libra,euphdrbij pon
do vncia,iris pondo fextans,fœnugr~ci farinz Cextarius vnus. his autem ea
quoque quz aduer[us coxendicum cruciatus [cripta [une, puIchre nimirum
%0 opiculancur. muIti fiquidem aduerfus huiufcemodi perfriéhones cum mor::!
bus Cere remiferic"finapi eum pinguibus ficis vu funt, tum alijs quz extrinfe:::
eus ruborem pufl:ulo{ùm excicât. Alij vero medicamentum ex cancharidi:::
bus admouent,verum hrec in pofl:erum officiunt,nifi aliquo etiam molliencè
vcancur,vt eradicula compofito, diafrrutheon vocant, & baGlio, & arbore
2 $ populo confeélo,populeum dicunc,aut ex elare,aut ex nigra populo,aut brc;
mio,auc lyfiponio,aut valentioribus acopis.Vbi autem neruio confenfu,aut
(on{otcij iure artieuli laborant, aut fi humor incra ipforum cdmpaginé co:s
aluerit, mula: lotio in morbi ftacu pociŒmum , & in frigidis defluxionibus
fouere commodum dl:.Pariter coquenit eciam ex vcroque veratro pafl:ilIus
~ 0 cu mollis & fungo{us tumor articulos impIicat1 & fomécum ex [ale torridoll
aut eciâ aliter ènlarina calida perfpongias anus perflldiffe vinci t, item em:=
plafha ex [ale prreparata,vel ex myrrha fi:illatitia,fl:é1él:en dicunt,& nicro,~G:
que conGmilia catapla[mata, poil: vigo rem morbi auxilio {unt , viaus r~cl~
ficcior miniméque excrementitia competit , item inedia, vel parc~o~cs ~lbl:
35 frequcncibus bafneis abfrinendum. Ac filauent,nicruin aliaque frt~lO~lbus
adijciantlVbi dojor incIinaueric,exercicijs Ce credent,arcicuIos maxime per:::
fricabunt;in naturales balineas defcédent, in fabula, veI arena {aburnibiitur.
Vomi~us'~ radicula cibî~que affumptis moucbitu~.Q!!i a~~~~ ~ carrimodé
habent,etiam veratro llIgro vacuabûcuI' per vomu:um,vel celant per aluum
40 inferiorem deijcient. \
' .
�PAVLI AEGI NE T AE.
CLY 0
M 0 DOS A N G VIN E 1 N F EST A T 1 ART V S C V R. E N~
T VR.
~i ex fanguine dolore.m articuIarium conceperunt,pofl: prima ~orbi ru::
dimenca fan guis fiatim detrahendus ell, mox reQ1edia 10co dolencl funt in:::;
ducenda,fi bdiofior acriorque fanguis redundec,ëifdem qure in flaua bile di:: 5
ximus,certandum,u frigidior ,piruicofiorque, aut atra bile deprauatus hu:::
mor coaIuerie, ijs qUa!' pofrea tilbdidiffius pReer illa qUa! malOre pra!dita
[une acrimonia, curationem tencabimus : ac fi vitiunl in vetufracem tnCldlt,
his quoque locus erit.iam hoc cacaplafma in prindpio pronciee. Malico~ia)
& bacca! rhois curn polenta ex vino detrita dlinuntur. ALI V D. Braillez. 10
folia coéta accuratè conteruntur ,aceci flotes curn duobus coé{orû ouorum
lutcis,&. ro[acei momen(0)adijciuntur,leuigata'q; fimulloco inijciuntur. Lèd
hoc medica·mentum fubinde mutandum en. cib! aifumentur qui extenuant
-Be parurnnutriût:carne igitur &legurninibus-,&vino copiouore nigro:ab~
fiinendum.fi autem fieri poffit,eciam ex totO vinum circuncidédum. Pluri::: Il
mos fiquidem noui;qui prorfus abfremij offines fanicacem cofecuti fine. Ali; .
fiquidem per morbi initia omnino liberati funt •alij in poficruffi rarius 8c
minori dolore acceffiones perceperunc.Qgapropter nifi quid obfret,aut fu:::
turii inde aliquid metuant,perpecuo vita agent abfremiâ.Atquibus per im
becillitaté,aur perfriéhoné aliquid fubfecururum opinentur,ad biennrii v[q; 20
abfremij,inde ad prifrina confuetudiné reuerfi, modicii dilucurnq; conciné~
ter bibenc. Oponet aucem abfrernios in vicem vini decoéto aniG , aut alicu:::
ius confimilis feminis vti, frué1:ibus fugacibus reliqui[q; refrigeratorijs abfi:i
nere, tum veneris v[u. ~i vero per medicamenea,quz per annum hibun:::
tur, morbum pronus collere voluerunc,mulcis fanèquibus picuico[us & ex,::: 2.S
cremencicius humor articuIis incubucrie,opieulati [unt.v~rum qui calidiori '
bus {iccioribufq; confrarent naturis,hos in !ùbitam mortem pra=cipitarunt,
qudd materia ad interaneum,aut renes, aut co{l:as, aue pulmoné,aut prin ci:::
pem qu~dam parcem Ce contweric.Satius itaq; efr biliofiore pra=ditis habitu.
ant COplO[O fanguine refertis , vini v[u interdicere.Sic enim,commemoratis' 30
vitz periculi~,m~nus er.unt o~portuni:frigidiores autcm & recrcmentis pIc
ni,faél:a ex vIpens thenaca vtl debent,hyeme frequentius, per zfl:atem rari~ 1
us. Sed crudi minus eam affumét.vel enim morbo liberabie, vcl certè leuio:::
rem reddet,nulli ex przdié1:is particulis officiens,fed quoniam nonnuUi eti~
am comemoratis vti antidocis cogunc,non te Iatcat id quod ad Agapetum, i$
vel Proclum author~ referrur,tum quod dama{fonion dicïtur, ité quod ata::
élon & oétoidon,item quod ex fcordio,aut corallio comp6ni folic~m efl:,alia
pleraq; non mediocriter proficere,necnon omniû tamen fecuriffitnu dl: Ion:
gd~u.e vfu pro~atiffimum,diacoraI1ion. fiquidem contrecas iahl in t?phUlll
dunc~as CUmorefquc callofos difcutit.horum omnium vires & modunnfus, 40
~
�,
LIB É It
1 II.
.
12J
volumine,quod compofitis medicaminibus dicatum ett,offendes , finüliter
aduerfus areicularios dolores,medicaminum quce pfiloehra vocant, mifl:ura
vfu~qu~ in eodem h~bicu;nempe picuicofior~. Ali! vero qui toto Ce mor~
bo vmdlcare volunt,mtegras vuIpes oleo tantliper mcoquunt,dum intabue
5 rint,quo articularijs morbis medentur. Non deCunt qui viuas Icbetibus im::
mergunt.alij tantum emorcuas conijciunt. Pari modo etiam hyenas perco::
quun t,oIeum hinc conficientes ,quod di[cutiendi vim habeat.deindc co bal~
nei Colia compIent:in qua: po!l:quam dcfcenderunt, immorari ibidem diuti:::
us ed<1! arciculos confricare pra:cipiunt, vnde [xpc faétum, ve non modo ar::
10 euum rumores,fed etiam vniuer[um corpus euacuarecur.
D E TOP HIS, Q...VOS G R AE C 1 P 0 ROS v ° C A NT.
Q!!oniam & cophi [ubinde in articulis creantur modo ob humoris qui ad
eos decubuic craiIlcienl, cerrdl:rémq; durù:iam , modo propter i~modera.
tos difcuciécium reliccantiumq; medicinarum v[us, fine earum mi!l:ura qua:
If emolliendi. vireute pollene, kiendum venir ea dfe conuenientiora,qux mol~
lientem fimuI & dtièutientem naturam Coniuntur. itaq; emolliunt adipes ve
tu!l:i,medullt,ammoniacum,bdellium,oleum bene vetuHum & !l:yrax. Di:::
gerune autem & reficcanc,nicrum,faI,myrrha !l:illaticia,adarce,euphorbium
&. confimilia.verum ad concrecos in arciculis cophos propriè facie vecufl:iG
:0 limus acerrimuCque cafeus cum CuiUx carnis prxpinguis ac veceris decoéto
concritus & Cuperimpoficus:fiquidem {ua {ponte topho dehifcente quotidie
humor qui intus coierat,eruétatur . Valec etiam medicamentum diapernes
probatumque, quod duplici modo prxparatur. item qUa! ex fbllatiCla myr::
rha confiunt. iam hoc peculiaricer facit quod recipit [puma! nicri, reflnx te::
z5 rebinthin~,myrrha: qua: primum {ua {ponte ll:illauit, propolis, fin gulorum
pondo criens,cerce pondo bes,colophonix libra,olei fèfèuncia:mixtis vtitor,
tum in tophis,cum in abCceffibus: iamquod ex cynabari ternperatur,miri~
ficum eft ad tophaceos cumores,aliaque cornpIura:fed a::grè paracur.~od
vero ex lepcocaryis conficitur,prxter qudd {alutare, etiam facile coquintur,
~o non Colum valencioribus,{ed ceneris quoque corporibus accommodatum,fi
affumat medicaméti, ex meIle, vel ex anemone confeEti partes duas ad illius
parcem vnam: qUa! fi defiderentur, etiam eius quod cetuffa confrat, {ubinde
a::qualis modus ipli mifcecur. ALI V D ad cophos,fàndaracha cotrira qller~
neo viko excipitur, vfuiq; ell:. ALI V D.Prof1cic etiarn ad fifrulas & ac~lc?s,
3S olei {extarius,fpumx argenti dodrans,auripigmcnti fèmuncia,arge~Ifpu
ma,oIeurnque canrifper incoquitur dummanus no inquin~r, po~ea cr~tum
auripigmencum a~ergirur , & priufquam vfl:ionem kn~rJt medl~amecu~
igne collico,acvclcor. Exa~jlapidis fioreconfeél:a,~bl morbus mtcrml[e
rtÇ,imponuncur,qu<E ad omniü arciculôrum nodos cocretos accommodaca
4 0 toto morbo liberarc,nonnulli veterum cdlaeum nobis reliqueriit. Ac ex [a::
a
j
*
a?
*AfC{us vti
ci~oao &s.
�P A V LI AE GIN ET AE.
'124
lis flore pr~paraturri medicamen fi in morbi dedinatione fimiliter impo~ar:
tur,tumorum reliquias digerere experimenta fidem fecerune.
~v 0 M 0 D 0
Q....VIS A P 0 D A G RAS E T V E A T V R.
A S S Ej
RA'T ~v E.
Podagram qu:e iam con!l:iterit,articuIadû.i:nve dolorem, fine przdiéta tne= S
dendl ratione aboleri longè dIfficillimum dl:.At qua: nondu~ radices ege~
ric propuIfare,aut ea tentatos recidiua tueri , haud fuerit difticile,fi qUIs ci::a
bis demat,& eis vtatur quz promptè in membra digeruntur,excrementifcp
vacant.item vina moderaciore & eiXcrcitationibus fàtis fe comiccant.Q!!.od
ad pradidij parté atcinec,fal minutim in oleo tricus & articulis affrifrus, om::: 1.0
nes qui fe ·ab hoc vitio vindicare volunt,magnificè iuuat,nifi przter modum
llcca intemperie fint przditi,eoque illitu, & mane & vcfperi per totum V~ta:
curriculum,faltem vbi inf}ammationes indinauerinc, vtendum eft.
a
1
ehtmd~
AD PERNIONES QVI TVM PEDVM PLANT AS
TVM CALCES INFESTANT.
.
Cap.LXXIX. 11
UEtniOnes vlccra [unt,qu~ ex !rigore hyberno in digitls manuû pe>
dumque con trahuntur ,Gr~ci chimechIa nuncu pât.ItaqJ egdidalll
l1Jaquam marinam fuperfundere oporcet,vel betz decoétum, vellen::
ticul.e, vel erui, ve1 hafrult regi.e radicis.A lùpé,rfufione,lenticul~ (oél:~ vina::
que detritz admouentur,ve1 ficus ex oleo leuigaca im ponitur,ve1 alumen cfi 2.0
farina pari modo,in vino pertrita applicacur,aue floces vini fubaridç,aut buI
bus recés vino tritus adglutinatur,aut allia in oleofriéta,trita'q;,velcera oIeo
mediocri liquefaéta imponitur , aut malicorium incoétum vino,& in tenué
redaétum puluerem,cerato ro[aceo exceptum inducito , prius Iocu decoéto
lupinerum irrorans , aut mannam , fultdrq; ignem non expercum,cû melle
coé1:o inijcitur, atalterci fuccus continenter ilbtus,ab inflammatione & do:: 2~
loribus vindicat.
.
.
MAR CEL L t V MAD P E RN 1 () N ~
s.
Rap~ [atiu:e radice excauata , conijcicur in capacitacem ipfius cêrz fextans~
o~ellellcifci.ni quan tum fufficit:c~él:a in ameo Icbete_ex marina aqua,a~~ mIls: ~o
na,aut Iupmoru~ d.ecoa~,part1~ 10co f~ perfundutur, parcim ceracu tn ra::
pa liqudaau~ f~lg~dum Imponl~ur.~c ln cxU1ceratis pernionibus,thuris,
alummis fctffi,mml) ,reun:e cerebmthmz fingulorum par modus~adjpe ru::
ille diluca inducuncur. Verum fi inflamacio exuIceratos perniones male ha::
beac,medicamento vtédum hexaphar.rnaco quod recipit oIei,vncias nouem,
t~ut1ni adlpis & fellis,ungulo~um libram,argéci fpumz vncias fa,coloph~ 3$
ma:,Vl1clas quatuor,mellis vnClas fex.
A D D 1 G 1 TOR V M
~V
A.E
R H
A
R 1 MAS
Tot 0 R
GAD ES DIe V N T
v' M Q.. v
E
P E D
'V M:
V R.
!?ice liquida ddinÛtur,aijt ,ancro fluijiaciü, aijt marino euper carbon.es cr~ 40
�, LIBER
r rI.
12 5
mato,te!1:aabraditur,& eum oleo trita vt mellis ipiffitudo fit,abfrcrfis prius
fci{furis infl:illatur.Proficitetiamfcillz medulla oleo feruefaéta,ù:em terebin::
thina eontrita,neeno cornu caprillum vfr~m, exceptumq; adipe càprillo,(ed
callos cireumpurgare oportet,& fic medlcamentis vti.
AD SCISSVRAS
5
10
CALCANEORVM
ET
PLANI
PEDVM,
ANTHERA.
CaIcis viuidre drachmce decem,ceruiTz drachma: viginti,cerz tantiidem,auc
triginta,porcinz pinguedinis recencis vnGt fepcem, colophoniz vnciz no::
uem,Cucci lini Ceminis cyathus,olei dulcis vncit quadragiI'lta:tenerarn plan::
cam efficic vt aliud nullum. ALI V D. Adipis caprilli, cera!,olei ftng1110runi
pari men[ura Vtitor. ALI V D. Malicorium aceto incoé1:um diebus quinq;
applicatur,deinde 10co vndiquaq; purgato caix vina cum oleo,aut [ordibus
imponitur. ALI V D. Scilla coéta oleo,lp[a quidem friéta proijcitur,oleo ve~
ro terebinchina liquefaéta admouetur.
.
15
AD
ATTRITVS CALCANEI
EX
LONGO
DECVBITV.
Cerce,oIei,argenti ipumx,melIis,pares modi,proficiiit in omni exulceratio~
ne,plani pedum,calcanei, [upernce parcis,& interna! digitorum, magifque li
vIeus vngui fit propinquum.
.
~o
A D SOR D J 0 A P L AN T AE V LeE R A
E T 1 A M G ENI T ALI E X V L C E RAT O.
E MM 0 T 0 N J FA
C1T
Amurez cyachus,aceti cyathus,coél:a vak zreo donec melleam fPiilltudinê
habeât,& cri ta feparacim,pro[unt.IceOl [quamce tris drachmas dl1as,mann~
tantundem,Ianarii [uccidarum mollium, quatum manu coprehendi poteil',
coteéèarii ceda vfl:arumq;cinerem totii excipito & vtitor,in vulneribus qui2
15 dem vino diluens .in nacuralibus & pedu plantis pa{fo. A L IV D. Amurcce,
mellis defPumati,paria pondera,hoc etiam cicatrices tollit.
A D
1 N TER TRI GIN E ·s, E X
CAL C E AME N T 1 s.
pulmo agninus, [uillus & caprillus bepefacit, verum coria ex veteribus cal:::
ceamencis eombufia, fi inflammatio vrgce, nihil quidem adferunt pra:Gdij,
30 Ced illa finita,multum:veI cepa cum gallma! adipe copio{ior adijcitur ,v el ga~
la combufl:a intpergitur,vel acacia aceto diluta illinitur.
AD CLAVOS CALLO'SQVE.
(l
Cap.LXXX.
Lauis prius vndiquaq; purgatis, inducitur medicamécum quod::s
dam ex edencibus,quadèptica Grceci vocant,auta!rugo ralî~slaut
35
fan~aracha,aut fyringiacum aridii,aut collyrium {ynngia~u ,loco
au té c1auus tcres figura callus,co!ore cadldus,
giimi,amomaco exceptii.
dauorii capici ~milis,~oto corpore,fcd pedu [010 d~gid[q; ~rœcIP.ue ?:{èens,
quê dolorfeqUlcur & mcelfus impedlmcntû. ToIhtur aute Ionglo n repote,
etiam fi quis excedenté claui partern c6tinue~abradadèalpello, aut pum tCC
40 affricec,fimilicer edam callos.Proficiclupi1l0rUcrudorum concremacorii ci:::
En:
,
,
�P A V LI AE G r NET AE~
'l26
nis curn rnelle,aut miry,liquida piee exceptum,melanthion cum vrin a pueri
impuberi,s, vel oui Iuceum, fabarum lomento curn aceto incoél:um. Athoc
Cubinde expertum efr,cantharidurn)atraméci futorij,cafiorij, par modus fin
, gulorû,excipicur terebinthina, vt emplafrri fiat fpiffitudo, daudq; prius cir~
cunci[o,imponitur. ALI V D. Fzculz,calcis viuz, vifci,Gn gulorû pares por~ 5
tiones,cum fiillaticia lixiua, vel vrina pueri irnpuberis.
IJ14 crzJl''5
_~\L"
..._--~
r-
~b "uJ .
1)
A D V N G V 1 V M VIT 1 A , E T
DVVIIS.
P RI M V M DER E~
Cap.LXXXI.
Eduuii, Grzci paronychian appelIac, abfce{fus dl: qui ad radiees
nb~n K ~I vn guium coit,cii parua adhuc dt & prima habet rudimenca,galla 10
~cum melle eam reprimit & confirm,ari prohibee, vel Mu[z palhI:::
lus ,v el iris ex aqua.At vbi caro iam pr'teer naturam excreueric,ed curatio di
rigenda ell:, vt per rodenda medieamenta abfumacur, rumpacurq;,valet au:::
rem ad reduuias,tum aurium fordes,tum lyeium.[uppuraeas autem reduui::: ~
aS,acu adaél:a humoretn emittere, fpongd.mq; aqua imbutâ. ùnponere opor: 15
tec, vellenticulam illinere cum aqua tritam)aut palmulatû eurn vino, vel ro::o
fis viridibus,velfiecis,aqua reiperfis tritirque,vel polétam curn aqua, efficax
dl: reduuijs etiam lupinorum farina melle,vel mulfo macerata . Exulceratis
reduuijs opiculatur hoc medicamétum.A~ruginis, argenti ipum::e fingulo:::
rllm drachm::e quatuor,farcocoll::e tancundem,fuper linamentum ex vina & ~o
'Pongiaimponi~ur.Conuenic autem carnem vndiquaq; ab vngue diducere.
'
1
1
DE PTERYGIIS.
Prerygion carnis incrementum dl:,aliquam vngl1is partem operiens.fic au:::
tem in pedis & manus pra!cipue pollicibus. In pedibus quidem ex iHorum
o~enfione pleriiq;,in manib~s.autern ex negleél:a reduu.ia, aut aIia huiufmo
dL c~l1fa,aduer~us quam aunpl~mentum,~ ma.nna pan pondere Lpargitur,
fuper aucem,Imamentum ex vmo iponglaque Imponitur. ALI V. D.ChaI~
citidis,lquam t•malicorij zquales partes.Excipiuntur lieo cofra & melle,par
te affeéJ:a, fpi{famentorum decoé1:o prius delibuca. ~od autem uccum eft
in vngue,circuncidico.
AD DIGI'TORVM PTERXGIA PVTRIDA, ITEM AD
DEN DO R V M V L CE RA.
pv..
,
rf
Lachrym::e thuris drachma,[~uarnce drachma,a!ruginis rarZ drachtna! qua::::
tuor,mdIis cyachus,ceruncur 111 foIe donecfubflaudèant. Ecloco vi no prius
delibuto per[plenium inducuntur.
lVIEDICAMENTVM CLYOD SVBITO PTER.XGIA
C A T P ERS A N AI T Q.,V E.
2$
3$
DESIC..
Soryos COtnbuai drachm::e du~,thuris tantundem,a!ruginis rafa:; drachtna,
cum melle Coutrita, ipfi.'pcerygio inducuntur •Valet etiam ad reliqua lllali~
gna horurn locotü vlcera,nigritias &putredines. ALI V D. Squatna ~ris, 4 0
;
�LIB ER
.
, III.
127
palmularum carne cxcepta.aut ficorum vcicor. ALI V D. Columba:: fl:ercus
cum polenta ex paffo coéèum percricu'mque caIens im ponirur ,item [quama
per[e in[pedâ, pterygia dc~ccat. Oporcecaucem ~rebr?) angulum vngui~
pcerygion pungencem,ne mcrefcat,fcalpello [upenmml{fo,adimere.
/5
A D V N G V ESC 0 N T V SOS.
Myrci & mali punici folijs ceneris vngues illinico.
A D C R VEN T 0 S V N G V E s.
Farina pice milla imponicur.
VI
10
VNGVES Q.,VI
LA,J30RAVliRINT
ABSCEDANT.
Sulfur tritum adipe [uillo excepcum inijcitur.
VT
SCABRI
VNGVES
ABSCEDANT.
Vlci quercini,[andaracha::,[œnugra::ei ungulorum pondo fextans,canthari~
dum,chapfice fingulorum vncia,aeeci quod fatis eL!:. ALI V D. Propolis atci:::
cee, cera::, bituminis, ungulorum drachma:: dua::, ftllfuris ignem non experci
IJ drachma,oleo non inquinécur;in v[u ealefaé1:ü vnguibus illinicur. ALI V D ..
P icis liq uida!,cerç,eolophoniç,tereb inthinç, gutca! ammoniaei,fulfuris viui.
aphronicri pares porriones. ne man us inquinent. ALI V D) quod [eparae
fcabros vngues fine exuIceracio e. Bicuminis,auripigméci,fandarachz,fub
furis viui fingulorum drachmas q~acuor, refina excipico & vcicor,dilfolués
:0 per dies fepcenos. ALI v D.Erui farina, felle ouillo, vd vrina ouill~ imbuta
vcitor,vel caIce viua cum oleo,vel chia cum opobalfamo,vd vllco,atramentü
futoriumlulfiirque viuum quod Catis efl:,exceptum, pdli illitum fuperindu:::
cito , vd herba pedieularia ,cum aeeco crita vtitor , vel reuna: terebinthina:
drachma, Candaraeha! duplicata porcio umul radici vnguis imponitur,diÜ;:
1.5 gentique fafcia illigatur. Cum autem vnguis exciderit, ceratum myrteum
cui medicamenci ex reCtna paululum adieéèum fit, [uperaccommodatur.
F' INIS
TERTII
LIBR..I
AE GIN E 'I AE) 1 0 A N N E
PAVLI
G VIN.
ANDERNACO
1 N TER P R B T E.
TERIO
•
�'.
• J
•
•
�ê61AN' NOTATIONESIN
Q VAR T .V M.
Capite primo.
LIBRVM
�ANNOTATIONES
geftmotertio. vhi,inquiens,manc experreffus cft, corpus eius leuiter ex oleo vetere cum
capite (excepto ventre) permulccatur. Et libro iuarto capitevltimo. Leuiter vnflis
manibus corpus pcrmulcere.
Et linca. 29 .
N une fàlcu.Omnia excmplaria habebant, 'r« f'~~ &q)C~~ot4vo~, 'r« À~ '1AîMGlp œl'J<'riieO"
'ré ~ KoeJK~ ><.e6pJJioç, hoc eft ad verbum Partim faltans ,partim nauigan~ anReriA
bus vtens,& coryco.N os autem vertimus. Nunc faltu, nunc remigio. vt '1AîMwp parA
ticipium fit. Nam & remis agi tandis corpus exercetur. Inclinabat aute animus '1Aîl\ÊÎo(J
legere,vt effet. Nunc faltu,nunc aute magis anfferibus & corycovtens. Verùm magni
aliquotviri nominis, priorem lefiionem probabant,exeplaribus fuffragatibus. Porro
iUU quotidie difquirerê,quid ejJent anfieres,nec reperire quod huc faceret,Cuilielmus
.8udœus vnieum literarum deeus, humaniter me fuhmonuit Fra anfferes hic legen A
dum e[Je halteres,quodego flatimarripui,ac ita deinde fententialegeremalui. Nue
falcu,nunc autem magis halteribus vci & correo. QEj enim qpud veteres falA
tu certabant, ii halteribus vtebantur.Sunt autem halteres pilœ plumbeœ maJJulœve,
quibusvtraque manu Je librabant;\'t certius affilirent. Martialis.
'
Quid pereunt ftulto,fortes haltere lacerti?
Exercet meliusvincaJoffa "Viros.
Item [inea. 38 • .
Offa ex poIenta,Hoc rfl pulticula ex farina ordeacea. Grœcè eft f'&~~, quod Her:
molaus Barbarus, &Theo4orus Ga"a offam exponunt.
Pagina.J.linea.4.
Acria fine periculo. Hœc fententia ita erat,acria non fine peri cula (exceptis condi
mentis) inger~ntur,iJ. eft,Acria adimenda funt,exceptis condimentis.atque ita,ji l'la
cet,le~e.
[inca. 7.
In dulciariorum genere. Hoc rft, melitomatum , quaji dicas, ex meUe confe ..
florum.
_
.
Item linea. 31.
Aefculapij medicamentum, Latinè reJdidi quod Grcuis dicitur Afclepion.
Pagina.4.l inea.5·
.
ACclli.Hoc eft multipedes,qui Grœcè OV/C1'KOI & rmJ7.JI7I1JrJlEÇ appellantur,HumeB:is in
locis agences. Alu maluntfub hydriis,id eftvaJis aquariis.
.
Item [inca. 10.
Marin~ arenz vfus.Hoc eft in marina arena faburratioft quid inteUigo.
Cap. 2.
Lepra alcius circuIaribulqueerofionibus. Vu~o lepram voèant, quœ doftisefl
elephantiaJiue elepbantiajis,maxime inter Je diuerJa.
Linea·4°·
Donce tabdèanc. Celft loquutio rjl,Grœctfonat1~~ tpeVï'~(TJ)in eodemJcrifenfu.
Et
�IN Q.VARTV,M LIBRVM.
Eadem [inea.
OIeo adiunge cerz traél:a:. Cera trafta,candida rft, authore Photicne, à quo &
verbum '1f~/(T,,"~B~,pro co quod e.ft pepeere acJubigerevt albafiat ccra.
'
,
, .
Pagina jètUnda,1inea'7'
'
. Locariz rubrz.Grœcè ~ft À(.JT~e(~ ~euge«, ~t Jit ~luratiui. nu~eri ..He~molaus quo~
que citat ex Paulo,lotanum rubcns,quafi d,~mutlu~m lotI. Niji qUIs no de loto Ae-gyptia,[ed de fylueflri Foti~s acciP.i~t.Eft ctlam paJlzllus apud Paul~m, dia .lotarion
vocatus,ad naturaliumfedtflue )ntta.
Capite. Ill.
In vecufratem incidentibus. Celj us ftc loquitur,libro tertio, capite'quartodecimo.
Si vero (inquiés) primi~ di~bus dijêuJJus morb~.~ non eft~ incidlt'P invetuftate &c.
Linea·37·
Sulfuris viui. scr~bonius_Largusviui ponit;vbi Celj"us,ignemnon experti,Crœcè cft
CX7rUeoe·
..
f~gina.2..1inea·7·
,
,Coéta liquatamq; illiniCo,Grœcè ej r~~/(fe(.Jeag'~~,?oc eft T{)("ag'{)(~v~l f'«À~fUeag'{)(~, J
Cap. 1 Ill.,
Cineris Iixiui Ilillacicij . Iatm eft quod lixiuiat. Verùm quia KOV{~-Grœcè multafi"'J
gniftcat,vt certior fteret res)cinis lixiuus flillaticius al'i nus efl ,no!, aliter 'luàmJi li,,:xiuiam & lixiuum cineremJimpZ""ter dic~remus~
,
• _.. r
--'
.
Linea -;9.
Parygro. Hoc rflli1uido,-vo~atur ita etiam latinise
Cap. VI.
V curn ouorum aquato.Columelia ita lo~uitur.Scribonius L,.;zrgus,éompOfttione
vigeftma tertia , hoc quidem etiam in initiisvtuntur cum oui aquato li1uore per ft.
Idem vocat aquatijJimum compojitione vigejimafexta.oportet,inq~iens, co adfor,'"
didavlcera diluto cum oui albo,id rft,aqHatijJimovtiCap. VIl.
_
Scigmata curabis. Stigmata invetere medicina diffa func,non punflaJêd maculis
fun'c1orum quantitate & forma decolorata hominis cutis.Porro latinis etiam in \J[u
efl ea diflio, Largus compojitione ducenteftma & trigeftma prima. Q:.!!,a ftigmata
tolluntur.
.
Ibidem.
~od macula: adhetrdèic. Hoc efl, quod ex lIrina in matula folet co~lefcere. Vt
enim vrina acris exterendis maculis efl potentiœ,ita nimirum & idquod è.7C)?rin~ reliquum matulœ adhœrefcit.
Cap. V 1 r'I.
'
Grzci exanchemaca vacant. Exanthemata puflulœ Junt ex~uœ, quales ex\?rti . .
cave! Judore .fiunt,eodem pl~runque quo & cutis,colore. Et quon~am tu~gentium ad
florem gemmarum in plantes modo tument, ideo exanthemata a GrœclS diRa fue ..
na
aaa.~j.
�'A NNOTATIONES
runt, i~OUIe2i(TeW enim illis Jignatfiorefcere.plinius boc genus aliquando paptllas aU
1uando pituitœ eruptionesfœpe eti~. papularu. eruptiones & exanthem.1ta VOC.1t.
Captt~~
-1 X.
'
Splenio ilIiras im ponico. Hoc eft oblongo emplaflro,lienîs modo faRo.Pliniusfurerimponi oportct fplenium è melle aec~no. ,
Capite. X.
Glifcencibus capitis vlceribus. Hoc efl manantibus.Crœci 'Vocant &><.1';eCl:ç·
Cap. Xl.
.
Ambufra igne medicamenris. Plinius Jicvocat,1uœ 'Zi'Ue/l(Cl:u-r<x Grœcis dicutur.'
,
Cap. XII 1.
1?id pinguis . Grœc~ eft 1(,00eudiç, quanquam latina fit dif1:io 1uam Grœci vocant
j(T)(d:cflO( ficum ficcatam , nifi quid aliud in vicem huius fit legendum. Porro ficcce
ficus pingues potias [unt p recétes.Cel[us [ibro quinto ponitfi!usjiccas pinguijJimas.
Cap. XlII I.
Abra[a & ruperficiem infdl:ancia vlcera. R~c~tores Interpretes 1X'1fD(TUep.Cl:'i'(2 ver
tant dehuamata.scribonius Largus abrafa, ')~'i in comp{rtione 215·}ic fcribens ,facit ad tenera corpora,mediocriter lœfa,f"Y 'abrafa'1uœ ïJ e}1.Cl:'i'1IC Craci dicunt.
,
pa,g,iJecunda,linea.5.
01ci Cefquihemina. ImprejJum babetfefquicyatbus,tuvtrum li bec aceipe.
" Cap. xv.
Heliotropij magni fntél:us. Hic fruftusfro femine pofitus rfl.Crœcifœpeconfutt
aunt J("e'1fl)~ & axrigJm.
Cap. X V II.
Nofrri inflammatÎones,Grzci phiegmonas vocant. Vbique bic in.fiammatio~
nem interpretor,Grœcorum qilurp.O~Hp,quam hodie phlegmonen latinè efferunt: tpMl'l)
O'lp, feruidam infiammationem.atcp hoc invniuerfum diflum velim.
Cap. X V 1 I ,I.
Lomenti drachmz Ccx. Fabarum farina e.ft lomentum. Ponitur etiam aliquanJo,
fabarum lomentum.
·
,
Linta·3 I •
Aqua muHà,polèa vino & muiro vtendum dl: • Mulfa Grœcis dicitur me/jcra..
tos:Mulfum eflœnomeli.
Pagina.2.linea.r.
T enera calami radix. Hoc cft arundinis.
Item linea.29.
Ex humorû decubicu prouenerint. Grœcè eflIX7I'ô (TJ(HP.}.lIlC'T'D~.dicitur &vna Ji ..
Hione 1x7l'OO'KHftfCl:· NominantJic difpoJitionem,quum qui priuslmum membrum infeflabant bumores, co reliftoad alterum tranfeunt.
,Item pagi'3.linea .8.
Emmoto tn.edicamine.Hoc ejl,linamétis carptis excepto. ~am }1.0TIIC (a jignificat.
&'r'j'()(J'
1
�IN QVARTVML'IB.
Scribonius Largus circumfocutione vJus ita fer~ exponit.compojitionf ducetejimû &
trigeJimafeptima.Cum opus ejt inquims, cochlearia tria rofœ cyatbo permifcentur,inde [iuteo/a carpta continguntur?atque itavlceri fuperponuntur... .
Cap. 20.
_
'.
. .... : ' .
.
Srercoris plumbi triens.CeIfus recrementl!m plumbivocat, crJ<"e{~p p.oMforfl~,Lar~
gus fiereus plumbi. )7t wmpojitione oftaua &.quadragejjma,.Ad vlcEra in 11aribus
plumb!ftercus ,quo4fc0riam dicunt.
Linea 34.
Seui capriIIi curati .grœC( efl Tt9EeIX7rwp.ivou,Hoc celjüsjïmfliciter ~xponit,cu.rati: ita
ftribens,libro quinto,capite decimo11ono Tt9EeIX7r(up.{VIX Greut appellat,quœ,urata 170 ...
cant,quum ex feuo puta,omnes membranulœdiligenter exemptœ Junt. LargusJimili::=
ter adipem curatum dicit.compofltiorJe ducentejima &lïigeJima fecunda.Qui prœce ..
dente compojitione fignifieantius & manifeftius put;gatum adipem fUillum 10fuit~
Hac eadem ratione, 0- cadmiam curatam inuenies dici àCelfo,vt libro fexto, capite
foxto,in Co[ryrio Cleonis.
Cap. X X l.
.' .
EryGpeIas qui racer ignis latiois dicitur. Plinius alifque veteres, eryflpdasvoca ..
~~ntJàcros igncs,CelJus tamen)?t diucrfa genera defcribit. .
pagfecunda,linea 8. .
Myrcei pondo,vnguenci quincuncem.bic locusita videtu~ intelligendus~ old
myrtei fondo,vnguenti myrtei quincuncem.
Linea. 12.
Ex cruda polenta.Grœcè eft &>jûIÀumç,hoc cft farina ordei fine coRione foluta.
Cap. X XI I.
~
Phyma. Latinifcriftores, vt Plinius, & CelJus eaclemgrœca cliftione')?tuntur,
quemadmodum & plrygetblo.
.
Linea.26.
Bubones qui prolapfu. Crœcum cft 'liYeo7r'Todçf'OI.m.magis placet,colliju, quanquam
& fuperiore modo non indoffi eXfonunt.
Linea 34.
VIceris in quo id proueneric.Hoc eft;vlceris in 2uacuCP corporis parte prouenerit,
habenda efl ratio.
Cap. X XlII.
F urunculus. Eft )?lcus nafcens paffim in quacunque parte corporis:Grœcis cftoe{H~~~
catur. Non defunt tamen qui phygethlon furunculum exponant.
Linea 2,.
T riticum & re(per(um & impoucum. Sic lcgc,Triticum commanfum ~ impoft::
tum.Hic enim peculiaris in furunculo triticiv!U5 eft.Sic autem venit intelltgendum~
Prius dentibus conteras,indefriatumvlceri inducas.
Cap. X XV.
Confefrim circunfcribuntur.Grœcè eft 'z.ne 1I'e&:cpoV7'()!I,Ejl autem circufcribcre fiai ..
aaa.iii.
�ANNOTATIONES
pello,iàem 1uod ârcumfecare.
.
Linea 26.
[ordiu fPiŒtudinem.Manufcriptum exemplar babet p.~"ei P.E~''T~rJlou~~IJS«q'E~~,
1u04 eft,~à m~llis craffitudi~e~.
.
.
Linea 32.
Anitnene.Grœca àifl:io ejl, qaemadmodum & emmotaJignificans medicamentum
folutam.Poteris ~tiam latinèJi mallis [cgere,vt ftt,Cerata cephalica fola ta, & in lin-.
teo/am illita.
Cap. X X V l.
Ad can:inode~ CtIfus eademdiffionevtitur in iisvlceribus quœcancrum rejipiat,
libro quintQ capite dectmooffauo.Carcinodœvero & phymata comodè bis delirûitur.
,
Cap. X X VII.
Acque,indolens cumor. Inâolen~,J)oc eft ne1ua~uam dolens.Sic etiam intelligo ca
pite trigrfimo,Magna ex parce mdolcns.
.
_
pagfecunda, tinea prima.
MolIiillmum ellychnyon. Elrycbnion eflquod ex papyro,fparta, cannabe,aut ftu ..
pa,tortum,in lucernispritur.
Cap. X X VIII.
Vifceribus oIeum tcnuius.~icvoco oleum 1uod Grœci ~t7r'T0l'ie~~ dicunt,alit. re4;
dunt,tenuium partium. .
Cap. X X X. - . Indidem diuortium expertis. Hoc cftfegregatis foluttflue.
Cap. X X X 1 l.
Ex petafoneconfeél:um.boc rft ex perna quod grœcè dia pternes infcribitur.
Cap. X X XII J ..
OIei veteris pôdo dua~ Vetuftomore JiUu dua pro duo'1uomodo Scribonius Largus [œp' I01uitur;î7tin copojitione 1uadragefima1uinta spumœ argêteœ pondo dua~
Cap. X X~X IX.
MaO:iche Aegyptiaca & hyffopon. Omnia exemplaria babent byjJopon Jepra.
uatè nimirum,pro œfypam.qui error in Grœcis exemplaribus frequens ejt.
Linea 16.
Diétum aceron.ln feptimo boc medicamentu aceratos à Paulo dicitur,magis aute
propriè aceros dicitur ,quaJi cera expers.
Cap. XLI.
Viridia dilura. hoc ejf cum alio foluta. Fojan remittentia,hoc cft lenia reddita.
Linea 2J.
Pail:illUfq; nigrouiridis.Is cft qui Melanchloros Grœcis diâtur.
Cap. XLIII I.
H;rc & mdanceria.confinitate medicaminujimplicis & compoJiti, nép' Meliteriü
& melanteria falfus Jt:mJèd rel%cnti librumficpifum eftfcripturam corr~ere.H;rc
ac Mdicerion nomlS proficlenc.Ejl autem Meliterium diminutiuu Meliterœ ai. .
fti medicamenti,cuius Paulus capite quadrageJimo meminit.
Cap.XL V.
Rclin~ pityina:.boc efl ~ejina ~ fi~eattefl, Scribonio in copoJitiôe d"cét~marrim~.
Ad
1
\,
�IN QVARTVM LIB.
Cap. X LVI l I.
N Hi emiffarium quoddam.grœcè r~nat ù7r6êéul1J~.Largusvocat Ù7rô,<uaJP, compofttione ducentejimafexta.
Ltnea JO.
Rubra appellaca.grœcèdicuntur K1eeb:
Cap. XLI X.
Radix feruefdél:a. magis placet circumrafa;Vt habet exemplar manufcriptum.
Page fecunda, linea 4·
Fingunrur colly ria. Non folum mtdicamenta oculorum fed aliarû 1u01ue corporis
partium col[yria dicuntur.celfus de ani fiftulis libro [eptifr.o,capite 1uarto, Jic fcrtbit.
Si intus aliqua procedet,quoJerru tuto peruenire no poterit,col!yriu demittendü trit.
Cap. L III 1.
Cerz vnguentariz.hoceft odoratœ,quavnguentatiivtuntur.
Cap. LV.
Ancy las & ancylofes. cdJus ita interpretatur, libre quinto,capite Jecimoottauo.
Recenti cicatrice contraRos articulos,quas &l'KJÀCX~ Grœci nominant.Largus autéjic.
~mnem tenftonem & contraflionem neruorum & ligationem,&')'u.uÀHP Crœci vocat.,
Cap. LVI.
Ex alco in parcem decurbacusftc expofuiverbu K~T~VTÀâp)quoà q-tfotum fuper~
ne adhibere.
Cap. LVII J.
Tu m przcipue quum inaniti fuerinc.Grœcè efl~8'11Xp iUTe04?tSfeOp t><ouq) id efl quû
alimento nondum dll!tuti Juerint.
Cap. LI X.
Cutem linamenco penecrabis.hoc eft linamentis cu~i infrtis cu.rationê abjoluesi
Nam Jlllx}J.O'roü~aO(.tfignat linamenta inJinuare feu inferere.
ERRATA SIC CORRIGITO.
J.I7.J coloratior.2. 20f.11e,porro,& anetho decoRœ.29.faltu.nûc halterihus,& co'
2. 7. abjinthites". 7' vuœ & vuœ p.:ljJœ.4. 27' denarii tredecim. J' 10~ tenerefcat.6.
2. 7.myricœ,herbœ mercurialis,origani,29.muriœ acetofœ.9'rz.. piperis drachmœ duœ_
rucœ drachmœ quat~or ,[an-I09. vuas pajJas aei- 12,1. ricinin6cp. 24. thurés lachry,
ma cu ace- 3J.cernviuam vnà. 13, 8. herpetemvocant, 16. 16.quod aIltis con-17' 20.
'!ute remittente morbo,aceto. 11. [oluta medicamina magn. 18. 13. ea. 19.39' ex apy"
rano con- 20. 12. etiam alligatus,bub- 23, furuculu ac cocoquit,tritiéu coman[um, &
imp -27. pingues. 21.23. ex dijêo~a. 22,l. vua paiJa aCt- 10.jlatim.24. 20. appulfo
in margine,viua. 26. 2.1. tame,teitui,no. 27. 6. coiicito.9. cucumere.29,2). me/l~~
allia com- 31. 21. tum exfale.24' Criogenes. H. 19.Hœc & meliterion nomis. ~o. ~I",
factiit,vti,hoc 3J~.ùmci acuti. 36. feruiœ mediu Vftii'4 1• 4. primens,Chalcitidts,œns.
,43· 4. cauendum efl45. 37' farina lupinoru,ab- 48. 6. quû non inaniti.IS, molem.
,0.
ARCVMENTVM LIBRI QVARTI.
In hoc quarto totius operislibro,ajfef1us explicantur qui non certis afflgnati Je .
dibus,fpatjim,cxteriora potijJimùm corp0ris infeflant.
/
�CAP l T A Q V'A RTl LIB R l.
~- ~E
elephantia
cap. 1
l' m'IDe lepra & fcabie,qu~ pro
\ ~ ra dicitur..
cap. 2
De impetiginibus
cap. 3
De pruricu
cap. 4
De leuca
cap. 5
De alpho albo & nigro
cap. 6
Ad fi:igmata,ex commcntarijs Ar::;
chigenis
cap. 7
De pÏl:uitz eruptionibus , qme ex::
anthemata vocantur
ca. 8
Ad epinyfridas
cap. 9
De pufl:ulis quz groecè phlyétznz
cap. 10
dicuntur
Ad ambu!l:a igni
cap. II
Ad cos qui flagris czu [unt. cap. 12
~omodo pih adufiis renafcâtur.lJ
A9 abrafa ? qu~ apofyrmata Grceci
dicunt
cap. 14
Defor-mica &verruca
cap. 15
De gangHa
cap. 16
De inflammacione
cap. 17
De: exterioribus corporis abfceŒ.:::
bus.
cap. 18
De gangroena· & Cphacelo cap. 19
De herpete
cap. 20
De eryiipeInte,facrii igné dicût. 21
Dc phymate, bubone,& phygeth::
10.
cap. z.~
De furunculo qui dothien appella::
tur.
cap. 23
De tercbintho
.'
'Cap. 24
De carbunculo
cap. a.)
De cancro
.' r cap. 26
De molli & Iaxo tumore, qui œde~ ,
ma Grceds dicitur
cap. 27
De .inflatione
cap. 28
De luxatis & concuûs
cap. 29
Decarne cotu[a,& fanguinis [ubter
cutem COïtu,quad grçce e"hymo~
ma dicirur.
cap. ,0,
De ruptis & conuuIGs
cap. J( ,
De fcirrhis
cap. 32De fi:rumis
cap. H
De fi:eatomate, atheromate, & me~
Iiceride.
cap. 34
De fauis
cap. >5
De GmpIici vIeere '
cap. 36
~t vlcera glutinare poillnt. ca. 37
Si dolor & mflammario vlcera ex:::
ercear.
cap. 38
S.i maturari & ad hlppurationé per~
duci vlcera nequeant
cap. 39
De cauis vlceribus.
cap. 40
QUt Cordida vlcera purgent.cap. 41
Adllvlcerum vermes
cap. 42.
Q uomodo caro vlceribus [upercre::;
fcen~ exedatur.
cap. 4J
De vIceribus ferpécibus>& putridis,
& phaged~na.
cap. 44Q uô ci~atrix vlceri inducéda lit.4S
De maleficis vlceribus,doloGCq;,ca-.
coëthe GrzcÎ vocanc.,aliàs Chiro::
nia & T elcphia
cap.46
Addcatrices nigricantes cap. 47
De Gnibus
cap'.48
De fil1:ula
cap. 49
De v1ceribns dirupris •
c~p. 50
De articulorum vlceribus cap. )1
Q uz fpicula,finculos,fpinas,& con~
fimilia educunt.
cap. 52.
Si ex vena,arteriave,& naribus [an==
, guis profi~tlac
cap. H
Deneruis canuulncratis
cap. 54
De articulorum contraéÜone,{èu li,
gacione,quz ancyle dicicur cap. 55
De articulis relaxatis
cap. 56
~e Iumbricis
cap. 57
De afcaridibus
cap. 58
De draçunculis
cap.5?
", ;, ..... '1'
~
.
�~PA VLI
AEGINEI
T AE LIB E R Q v A R. T VS, 1 0 A N N E G VIN TE ..
RIO AND E RNA COI N TER. PRE T E,
Î)
E E LEP HAN T 1 A.
Cap.I~
Ea~ mea lèntentia Cappad6x Àëdus memorléE ptodi:::
dit,auxili.orum vim morbis f~rtiorem effè oportere1eo'q•.
elephantIam nunquam curan, vc qua nulla fuperior me:::
dicina reperiacur. Si cnim tancer veIuti e1ephâciafis qua::::
da vni obona paniculéE inter morbos inCanabiles vel ab
5
ip[o Hippocrate relatus efi,quato magis e1ephantia, eeu
totius corporis cacer aliquis,ab omni abhorrebic remediorCû enim acra bi
lis,ex qua huic affeétui origo dl:, duplici modo generetl1r,(vel enim ex me:::
lacholico [an guine,f~culentiore'q;,& velu ci eius limo:vel bile flaua,vtri(q; ni:::
10 mium vfiis, nakitur) rubicundam quidem elephantiafim mitiorem quo:::
damodo,verius dixeris minus malignam,prima ipfius differchtia proereat:
Il'
reliqua vero,&maligniorem,qux totum corpus tœdatvlceribus,& {umma
~~.' fquamis exa[perac, aIrera Raua: ~ilis ~up.ra nacura: modum adufhe {oboles.
producit. Q2apropcer morbo lam vléhs manus admouenda non efi.Ac fi
J5 (reeens adhue malum dl:,:t nihil e~(ummis deciderit,n~I1a infefiarit exulce~
• ratio;neq; tU mores plunmum emmeant : Cola vero faCIes quodammodo fit
coloracior, Ced ita vt no admodum defor.mis appareac,curationem experie=,
mur. N onulli fiquigem ijq; haud pauci; [ola capitis adufbone plerofque hoa
vicio centatos,ne vincerécur, inhibueriic.Protinus ergo inter initia fan guis
2.0 mitti deber,& magis vere,in quo potiffimû h~c lues & na{èicur)& intendi~
tur.paucis diebus interpofitis,noué decémve,pulte diacolocynrhidos ip[os
purgabimuslnoll femeI,vcrum fubinde,ex proporcione quantitatem medi;;:
caminis adauétl1ri.Item ex hiera pl1rgatio bis cft idonea. Rur[us interpofi~
tis circiter decem diebus, laél:is fiffilis CerUin dabitur,neque minus tribus he::
2.5 minis,neq; amplius quinq; •Infequenti tempore non fiifoJed recens mulél:o
laél:e nutrientur.Ob qUéE fi morbus remittae,eodem vei cibo debét:fi rerna:::
nec,laé1:e abfl:inebunt . Acremento auteni vomitus cietut, cl radicula: aŒlm:::
pca,aut cibis.ProfÎcit & ex albo veratro poIl: hxc purgatio:bis qiIide~,fi ~e::.
ri poce{è,vere, Cern el per autumnum adhibita. Maloviél:is neq;fangms ~lt:::
30 ti,neq; veratrum exhiberi dcbec; cum ll1aceria neq; ex c~te jn.altu~derlUa:::
ri)neq; hinc eciamnum minui pofIle. [ed ad ventrem, & ~~tdb.n~ deducenda
efl:.Medicamentis recorporatitijs vcenduln,mcca[yncnnca dIeUt, qUà: [um::
matn cucem defieccnt,afrringa'ncq;. Leues igicur cucurbitulz ventris od SC
bbb.j<f
�P A V LIA E GIN E T A~
, p'rxcordijs agglutinahunrur,eadem mébra etiam dropace delinentur, Mo:s
dico temporis proce{[u rurfus ad fuperiora reuertendum eft. à purgacione
quam pradl:at hiera ,incipiendo, prztermilfa fanguinis detraébone, vc qua:
plus noxz,quàm pr~fidij effet allatura.Acq; hoc circui-tu ad cernas vices qua
terna'[veper annû vti expedit,vere potiffimum &autumno.pocare,his pro:: $
defl: aceti cyachum,cum cedrini I,iquoris cy~tho)& br~~c~ crudz !Jlc~i cya::
this duobus. mifl:a dantur mane & vefpen.Vel fydencldls herbx foha tor~
rida denarij pondere in vini cyacho, vd cornus ceruini drachma,& fcillicici
. ace ci quancum cyat~us implet,quoti~ie pofl: mac~tin.am obambuIacio,:1~~
poeui exhibecur .relIqua vero pro rauone tern pOrIS hIS offer:11J ~ r. cl khiol: 10
Iocz denarij quinq; in muIfa, vel melle, eclegmatis modo: velliquoris eyre:::
naici ad erui magnitudillem, me1le &. butyro [ubaéti,vel eboris raméti dra:::
chma femiffis cû vini cyathis duobus,veJ cumini ctchiopici drachmct cres cu
meIle,infraredegmatis.Hisamplius iuuattheriacorum pafl:ilIorû denarius
in vini primz nocz cyatholctuigatus epocufque.Similicer eciamfcillicicorii 1$
pafrillorum drach~a bi~ieu.r.~t calami~chct ~uccum ~eu effi~acifilm~lm po
tu auxilium commedant.mclPlendum dIcunt a cyachls ternts aduf'l3 fenos,
Ctterum omnibus his efficaciorefl: theriace ex viperis,tum pocui data,tum
exrrinfecus iUita. Curn autem hell:iarum copia dacur, nihiI ceque proficit, ac
\1iperarum carnes comella!, aIbo iure ex copio{iore aqua, fale, rnarrubio, & 10
aceto decoétt,v[q; dum q,inz diffoluantur, fed capitibus ip{orum caudi[que
digitos quatuor prius amputatis, interanei[q; ip[orum curn cute exenlptis.
Item eheriaci Cales eadé per fe promitcunt,cum obfonijs a{fumpci.Tali enim
ip[orum vfit accidit,nonunquam fquamas,vel ceu fcabiem quandam ex cute
2$
elephanticorum decidere.
VICTVS
RATIO
TALIS ERIT.
A {omno manu rnolliter permulceri debent, aluoque deieéla gel1:ationibus
committi , & damore exerceri •deinde fricacionibus , & vario exercicacio:=
num genere vti,nuncfaltu, nunc remigio, & coryco. Poftea lildore, quem'
iUinc contraxerunt, abfl:er[o delinentuf adipe vrfina , aue vulpina, aut hirci::: 30
na,aut auis alicuius , aue bucyro recenci.pauxillo temporis incerpofito in la~
uacro perungenturfuceo fœnugr~ci, aut ptifana= cremore , aue ammoniaci
momenro,quod aceto ~u b~ge~is. A bal~eo decerfi implebuntur oIeo Iencifci.
aut œnanthz,aut myru.Vmoque modlco cum alumine,vel ammoniaco, vt
fordium Gt fpiffitudo . Rur[us tencris panniculis decerfi dimidia hora con- 3S
quielèent.Inde potu aqme ad vomitumfollicitabuncur,digitis in os, aUt pin
nis demiffis. poll: vomicum dacuf pocui vinum apfinchites, aut ex origano
confeaum.Cibus erit panis hordeaccus,veloffa ex polécis. Inter oIera, beca.
Iaétuca,~a~icula,porrum , braillca aquis binis edulcata. adde his capparim.
Ex marIOlS ofl:rca [umuntur,pelorides,erinacei,peél:ines, relIina! betis inco~ 40
�,
LIBER
lIt r.
él:z.Salramencum vectIs ceu in medicamenti vicem adhibetur.vino p~rcotii
morbi curriculum,& venere abfhnendllm . At cum vires recreantur , quod
fic apurgationibus, pauxillum'dütaxat vini tenuis & diluti a{fumitur.quan
do & acria {ine pariculo ingerûturô Reéèéql1e ipfis dacur ptilàna, oua,chon:::
'5 drus elotus,lac~mel cum pàne, maIua, la~athl1m,{ilàru~,pi{èis molli przdi;;;
tus carne. Ex ijs qUCE vo!ac~l fi~unc,probIs d~n.ata fuc.CIs·. lnter fruéèus fugat!
ces,ficus,& vua:.In duIClanoru genertZ)qu~ pmI nuclels;allt amygdalis friéhs
(onfrât, & cnico,ijs confe~üt qui bis qU9tidie cibû capere fQIéc.quibus graue
efr molefl:umq;; Cernel duntaxac eum alfumere. Interiorum cura habita/me:::
10 gmacis in balm\lo vcendum ex decoéèo betz, aut fœnugrzci cum aphroni:::
cr0,autfapone,aut myrobalano:interim & pftlothris.Abfrergit itidem por
tiIlaca eum aceto detrica,tenue femperuiuum,Iapathi radices aceto incoéèz,
alumen CUID [ale.Item [andarachz par mo.dus ex vino; & oIeo Ientirci. HUG
ipcéliat medicameIlcum,ad vitiliginis [peciem qu'ê alphos dicitur,accommo
1) datum,ex alcyonio,nitro,
myrto, fulfure, fici agrdhs folijs ficcis;cii" aceto
A[!it/Ufn
exemp{ar
tritum,u illinitur .idem przO:at quod ex Iepiz cefl:a concremata fic, pumice,
baGet rnyf.
nitro,terra cimolia extorrefaéèa,gummi,galla immatura pari pondere ficcu rh".
iniper[um,aut ~x aceto infrkacum.Hoc autem mirabiles habec effeél:us:La;:
pathi radicum fafciculus qui manu eomprehendi p0mt~nitri drachmce qua:::
2.0 âraginta,thuris vigintiquinque~ fulfuris tantundem.ex aceto Aegyptio illi::
nitur.Similiter hoc dfieax eO:~ quod re(Zipit atiripigmenti drachmas decem
fulfuris ignem non experti drachmas OéèCS,C0fii draehmas duodecim, calci~
viua! drachmas quatuor ,cera! totidem,haccarum lauri aridarum drachmas
. duodecim.Hzc macerantur populi albél! foliorum filCCO, aut eraifo decoéto.
2.$ Vbi mellis ipifficudo eO: faél:a,illinuntur. ALI v D.Radicum lapathi fa[cicu
li duo,aceto incoquuntur,& in pilam eonieéti eonteruncl1r.Deinde alcyonïj
pondo Iibra,aphronitri pondo vnciz oéto,illifuris ignem non experti pon::
âolibra, cochlea: cefrarum combufl:arum pondo criens, ehama:leoncis eum
radice pondo criens. Omnia {imul Iamiganwr, donee fordiunl fiat crafficu::: )
;0 do.Deinde illinuncur perzfl:atem in [ole frequencer,hyeme in balneo vrquc
ad de[udatiQnem. It~m Adèulapij aridum fmegma pulchre his eoueniec,ac
omnia quz communicer explicabimus [megmata , vel etiam dic~ta alphis
proprie hue pertinent. quemadmodum & qua: nunc aduer[us illa pradidi:::
mus.At turgida corporis cubercmla fi inflammatione centencur, aut eXl1~ce:::
35 rata fint,ddinencur lycio indico,vd glaucio,. vei aloe ,vel Andronij pafrdlo;
aut polyidce fphragid~. Cataplafma ipfis apcabitur chandro eum ~l~C~ po:::'
Iygonij, vd arn.ogloff;e~ v~l parieta.ria c.rita. rnfilpe~ meliff..e ~erbz vlndls fo::
liacum axungla tunfa,dhtaqlle mlrabIliter profÏc1L111c,Eremm partes rubo-:::
rem concrahunc,fed ex facili fubftdéc pane applieat~,al1t ~erato ex amygdai
4 0 . lino ) colorémqtl~ naturalem recipiunt .E~ulceratls reEte acc0mmodantut
hbb.ijd
.
*
*
:
2
�4
P A V LIA E CI NET AE
emplafl:ra,tum e~ diphtyge pr~paratum, t~m ex vin~ melinum . ~dde Cu:::
prad,ébs Coraclon,quodque cO{[acoxymehce & pafrdlumAndronJj,pom:::
pholigem~& cadm.la~indicllî ve~o eft ~otum m~rbum micefcere,fi p~ima v~:=:
ce ra cicatncem reclplanc.Ad iplfandl vero dIfflCuleacem eorum qUI elepha:=:
cia IaborallC,afeUi humecis in lods degétes,quinq;,auc fex,ex aquz mulfa: cya:=: S 1
chis tribus pocaneur • Iam vero qua:dam ex ijs qLiz ad a:gre ipirances infcri:=:
buneur ,ipfis quoq; communicer compecût.Aquarum nacuralium v[us ad~
hiberi debec,ceu maxime necelfariu~,przfercim aluminolàrum, fernimque
relipiécium.& fi fÎeri poceft,frigidarum.Collfert & ipfarû potio, tum mari:=:
na: arena: v[us. Eandem habéc efficaciam omnia qua: de[udaciones mouent. IO
~onia vero affeél:us hic,non minus ac pdl:ilencia contagio[us eft, quamlo:s
gimmè ab vrbibus ad 10ca mediterranea & frigida ablegare a:grotos coue,:
nit: vbi pauci homines verfentur.uq; fieri poterit, inde rurfus ad cofinia mi~
grabunt,tum ip[orû caufa,tum ilIor~m,qui, ~t vero umile efr,ipfis incidenc.,
Il
QEippe fic aere fruentur commodlOre,& altos hac lue non inficient.
DEL E P R A,E T SC A BlE, Q V AE P SOR A DIe l T V R.. Cap. l 1.
T erq; affeél:us, cutis acpricudo eft pruriens, in qua corpus pauIa~
lu;. Icim ab[umitur.Originemex atra bile ambo ha:c vitia trahunt:lèd
_ ~lepra aItius, circularibu'{~ erolionibus cucem depafcj[) & pjfcium
modo fquam ulas ex Ce remiccic • Plora vero (ummam illam corporis cutem '"0
exedic, varias figuras habens ,furfurea magis quàm fquamofa ex fuperficie
defcédunt:in quibus fanguinis.dimiffio adhibenda efr,fi corpus fuccis redû~
dare videacur .fin minus,purgatio cerce ex ijs qu~ aerz bili vacuads: [une.Ex::
trinfecus autem vtére comunicer vcroq; veracro )calcémq; dota corridamq;
in ip[o v[u,aqua diluens ad fordium fpifficudinem illinito. ALI V D. Saluia:, z1
olez zchiopica: lachrymz, fingulorum denarij oé1:o,capparis radicis corti::
cis,gummi,linguIorum denarij quindecim . Inun guntur ex aceto ad folem,
proprit vero lep ras diGjcit anemona applicata, item vitis alb~ cadix. Com::
poGta vero h~c, IoIij farin~ chœ~~x, cardamomi albi denarij quatuor, nitri
lpumz drachma,atramenu[utoflJ drachma: oél:o,hafl:ula: regioe radicis me:=: 30
, diz drachmoe quatuor. Aceco percriea,& in ceraci fpiilltudiné coaél:a illinii:::
tur ,parti ~rius nier? de te rfa::v bi folueris(folues autem tertia die) & frigida
aqua elue~l~,rur[us l~ungen~ur.~ ALI V D. Hal1:ula: regiz radicis fucci vncia:
fex,fulfuns 19nem no expertI,mana:,finguIoruln drachmz decem,nitri dra:=:
chmoe oél:o,acet~ fubaéè~ illinu.eur~~d pfor~ p.eculia~jcer facit,ex fimpIicibus 3$
herba pediculana,fraphls agna dlClt~r,lupml amafl,cardamomum cu ace::
to, lilij radix curn m~lle, reflna .c~rebl~thina, [ulfu~, dcer, caprillum aercus.
Inter cotnpolita , ml[Y & chalCltls pan modo ex VInO humidiores pforoe de::
linuntur. A. L 1 V D. Rhododaphnz cenera folia in olei fextario {imul 'in co:::
quito,donec tabefcac.Ac vbi proieceris,oIeo adiiige cera: craéla: vncias tres.40
m
il
�LIBER
III I.
pofl:quam Coluta rerrigerataque fuerine ,fulfuris viui vnciam inCpergito. ad
tàlem,vel in balneo perungito.nonnuIIi umui cu rododaphne etiam [cillam
coquUt. ALI V D. Medicamenci ôfi. XUÂt;)p,hoc eil ex fUCClS herbarum eontè::
th vncia: dua:,cera: tantundem,ro[acei vncia,argenti fPuma! vnci~ treS,eeru:::
5 fa! totidem,liquida: picis vncia: lèx,helcy[matis vncia! duce, firici tantundem,
accci quod liecis la:uigandis [ufficit. ALI V D. eeru[a! vncia lèmiffis , amyli
cantundem, plumbi vneia,lotaria: rubra: vel anehu[a!, vneia! dUa!,cera! vncia:
fex,rofàcci vncia: nouem.Anehu{a probè cum ro[aceo eoquitur, deinde rdi:::
qua adijciuntur. ALI V D. Oua decem, veI quot ad v[um opus eil, aeeto
10 quamacerrimo t:nacerantur , quou[que putamen ip[orum tenerafcat, lutea
in eodem aceco coquuntur ; la!uigantdrque ro[aeeo , & reliquo aeeto etiam
argenti fPuma: moâicum ad [ordium [plffitudinem eoaétum illinitur.
A L ~ Y D. Ouorum qua: in aceto commaduerint, lutea tria, rofacei vncia:
fex, lillfuris viui vncia: tres,la:uigatis prius eum aceto luteis & fulfure, eera:::
1$ tum adijcito. Argenti !puma oxyrodino de tri ra, vt emplailri eraffitudo fiat,
aeriores p[oras exteric.lam vero ex Iapacho fmegmata,& ex ijs qua: depha:::
ticis faciunt,pll1ra communiter tum ad lepras}tum ad p[oras eonueniunc.
DE ,I M PET l GIN 1 B V $.
Cap. II I~
Mpetigines ex tenui acrique Canie eraffioribus alijs mUla contra:::
so
huntur ,ederrime in feabiem, & lepram cran[euntcs , quaproptet'
remedia validelieeanciarequirut.Co~ore igitur toco,fi opus fue:::
ric,euacuaco, fimplicia quidem ipfis conferent, cicer,veratrum,erinaeeus fa~
xatilis, pix eerato , refinz'que mif1:a, crocodili terrdl:ris fiereus ,arque frur::
norl1m,eum oryzamfolam ederint.Plerique hoc [010 impetigines mentum
2. 5 infdl:ances alia mYe particulam,aboleuerüc. T ritici multum capicur ,ineudi:$
que ignic4E cuipiam imponitur,& quiequid inde humoris defluic,ealens ad~
hue impetiginibus illinitur. Puerorum impctigines, hominis faliua conti:::
nuè defrieancur . His opitulatur pruni gummi illitum. In vetuilatem inci:::
dentibus viticis folia cum aceto detrica applicantur,vel capparis foIia fimi~
30 liter. Cornpofita vero ha:c,fulfur eum thuris lachryma, aut eum ammonia;:
eo,[ubaéturn aceto illinitur.
PAS TIL LV SAD 1 M PET 1 GIN ES.
*
*
Manu
Glutinis figlini denarij quatuor, thl1ris denarij cres, aceti cyathi dim i :: fcriptli
6a~
diurne aceto [oluta illinuntur. ALI V D. ~halcitidis , gummi, lingulorum vet,6etnill.t. •
35 draehma: oéèo ~ fulfuris ignem non cxperti, miCyos, llngulor.um draehlll~
fexJquama: a:ns ,acaeia!, fingulorum draehnia: dU4e.accco deImuntur
ALI V D. Sulfnris viu~,nitri ipllma=,fingulorum drachm.a:.qua~uor,cachryos
~rana lèxaginta. I<emgancur.ex a~eto. Sola vero pars vlcIa,ta. l11ungitur, fed
Ica,Ytqua:: illtegra efr,non eomqumecur:cxarefaéta,aqua fngIda eluitur.
bbb.iij.,
�6
'*Flic aeefl
4fi2ui,a in
Gr~"s.
ALI V D .Vcratri albi
P A V LIA E GIN ET ' AE
* finguIorum draehma: oao,farina: Inpini, buccino;
rum combufi:orum, nitri, fingulorum ehœnix. Arido decergentur • Porro
,
, 'd eil1:, fieras appeIIant, med"lOerIter fileCantl'bus re::::
quas &Ï'e,ovg,l
impetigmes,
medijs non dilèutiuntur,acrioribus aucem irritacur.Adhibere igitur opor:::
tec mcdicaméta abunde quidem efficacia,fed qua: no valencer erodunt,qua::::
le dl: ifl:ud,Glaucij,thuris,alcyonij,bicuminis)ùlfuris,gumi,unguIorum vn:::
da, aceto inungitur. ALI V D. Pieem aphricanam cum aceco coaam li:::
quacamque illinito. ALI V D ad impecigines & pruritum. Atramenti fu::r
torij,fulfuris viui, nicri, thuris, pari modo, in impetiginibus quidem, aceco
adicéto,in pruricu autem,vino vticor. ALI V D Lcichcnion,abimpecigini::::
bus curandis nuncupatum . Guttz ammo·niad,.erui farina: ,Iupini farina:
œqual es portiones aceto illinuntur.
DE P R V RI TV.
$,
10
Cap.II II.
IIRurieus qui feuibus accidit, ex toto nuuquarn coufanefcit, verum
lenicur infra poficis remedijs.in reliquis ztatibus, fi ex prauo hu::. 1$
_ . more contrahitur,qui nimirum biliofus,~ut pituitofus,putris,fa!::;
fdsve cfr, per ipfius vacuacionem tollitur. Porro agnofcitur ab CEtate, tem::::
peramento,viétus ratione,anni tempore,regione, & re~iquis his confimili:::
bus.Si igitur in venis limul cum fanguine redundare videacur, à fanguinis
dimiillone auipicandum dt. Sin autem qualitace magis viciorus extiterit,fi:: 2.0
milibus eo medicamencis vacuato,ad externam curacioné diuercemur. La=uandum itaq; pror[us ieiun!> dl:,nonn~nquam & modico cibo [umpto,ite::::
rum Iauandum:quippe vitium vix inhumdèit,detergitur aucem fœnugra::::
ci decoao,aut betarû,aut furfururn,aut maIuç agrdhs & Catiuç,aut ptifàna:.
Przter hzc,farina:: ctiam fab~cea::,vd lu~ini,vel glandis vn~UétarjCE, vel [me::: 2 $
gmatis ex pepone przparatl,quod 'lJi7fO"~'T0V appeIlane, fi lllueterautrit , la::
uatio fimilicer quidem conuenit:focus autenl ex (aluùe decoél:o)myric~, ro:::
fmarini,origani, pulegij, baccarum lauri, cucumis [yludlris radicis, cappa::
ris,cineris lixiui fl:illatjtij,muri~.Deinde reiperguntur arido nicro,vel curn
fœcula aceti,veI quod recipit nitri !pumz fextarium,thuris Iachrymz, fulfu:: ~o
ris viui, fin gulorum libram,cimoliz libram fcmilfem. Vel hoc, A phronitri,
Culfuris ~i~i , ,alcyonij co~bufl:i , pari modo. licds vtitor , vel cum quo dam
ex Cupra dlébs ~ecoa:~. ~1 aucem placee, eeiam veratrum ficcum infPergito,
fine pingui addlco. 11hflltur aut:Ol cunl oxeI~o herba pedicularia conerica,
vel [ulfur,vel fandaraca,~el om~a , ~el finapi )curn myrobalani exprdfo, & 3S
oxeIzo, ve1 vtére cochlels c~~bu,{hs, leuigad[q; melle,yel Iapathi radicibus,
vel Cmegmacis inde co~feébs" vt l? eapirè de dephantia comprehenfum cfi,
a~tquibufdam adfcablem efficaelbus.Si autem exulceratio partes excreue:::
rIt, paryg~o,vel diapompholygos appellaco rncdieamine veendum, velee::::
8ImprtjJH, ra: vnCla hquefaéta in cyprini e hemina ,cui [uIfuris adieéta fic vncia.
40
:Jat6o.
�LIBER
1111.
7
vnda,fulfuris tantundé,
apij [ucco leuigatis vtitor in balneo, mcmbra affatim defricans. Hoc [olum
muItis tnm fcabiolis,cum alio ~ruritu detétis, abundè fuit. Icem apium per
[e viride tufum infricatumque lU balneo vehementer auxiliatur.Similis effe
5 aus dl: perd~ci~n,&ac~rna re~na cum rofaceo ~oluca,i1lica';F' ALI V D.Ory:::
zz purz & mmls candldz~ vnCl t tres, rufz cretzq3 accto quamacerrimo l~ui:::
gantur ,donecfordium fiat fpiillcudo , adijciaturque priuatim fuIfuris .viui
decriti vncia.mixcis perbellè in balneo vticor,diutius defricans. Ac in ijs qui
fuperfluitati~us magis redundant, pari portione illorum temperata, pr~
10 fiancius remedium reddecur.
,
DE LE VCA.
.
Cap. v.
Euce, cutis quzdam ad albidius mutatio efl:,quz viftofa, glu.tino:::
.
faq; pituica contrahicur. Q!!oniam vero non quadibet leu ce cura:::
cionem redpic, notas iplius tales habeto. Acu per fumma Ieuca::
15 punéta,fed cute no penitius,{i fanguis cmanaueric,fanabilis efl::un laél:ea hu:::
miditas,ddperara ei1:.Vel paniculo laneo a!periore infricata cutis,fi quidem.
rubicundior euaferir,medicin:n locus efl::un idem color remaner,non confa:::
nefcit.Ec quz pIura corporis 10ca obfidec,leuce,difficilius collieur,quàm qu~
pauca deturparic,icem veeulhor,quàm recens minus in medicina {pei habea
~o re cenfenda efr.NonnuIIi igitur adui1:ionem,quzferraméto candente adrni::
nifrratur,in Ieuca probarunr,fed~ita,vt hzc velfola valetudini fufficeret.Alij
verà dolorem inde cicatricernq; fecuturam veriti )ve quz no minus ac Ieucc
indecora fit,medicamentis crufl:am inducentibus,qualia & cicatricem aiunc
concolorem efficere,vfi funt.Alij,&horum inefficaciam repudiates, tinétu:s
2.5 ris vti maluerunt, impofl:urz potius quam auxilij rationern habences, qua::
fanè omnium maxjm~ vitari debent,qudd affeél:l1s cderuter renalèatur.Icaq.
fubieél:is vei medicinis,confilium efr.adarce,cachryos,fulfuris viui, fingulo:=
rum paria pondera,tufa & incerniculo priuatim creta,deinde fimul curn ace
to in pollinem fat multis diebus decrica, in [ole illinuntur , non vniuerfa, ne
30 cutis exulceretur.Procedente autem tempore,veratri,& gallz fimilicer mo~
mentum adijcitur. ALI V D.Fici nigr<E furculos,aceto imbutos ,contrüd{q;
mifceco,aphronitri,fulfuris ignem non experti,myricz fruél:us, pari fing~::
Iorum modo.vbi nitro cutem defricaueris,in fale perungito, animum. aCc6::t
dens ne exulceretur. Archigenes autem fici folijs, calcis viuz quod fans cft,
35 mixto,fimiliccr vfus dl,velinfricatasCinquit)leucas,aIbo veracro.' donec fu:.
dore diffluen tes rcliquo corpori (oncolores fianc, illinico .fynoplde~vel me:::
diade, vel acu tranŒxa puné1:as quoad cruor emanec,i~limco.f~noplde,cum
a~eto,vel prius abfl:crfi~, vt.efi ~omprehen[um,perunglto,ficl lIquore reccn:;l
tJ,& folio eiu[dem affatIlll mnlcaco.
hbb,ijij.
tl.
ALI V D
II
AD
P It v RIT v s·N ucli magnarli cutis
.;'
�P A V LI A E GI NET AE
8
DEA L PH 0 AL RO, E T NI G R O.
Cap. V 1•
. cognato Ieucis modo generatur,fed hz altius cuté mutac ve
s quoq; Gbi/imiles procreent.Alphis Cumma cutem infefl:ant,
~~~quaquam & ipG cum verufiatem Centiûc,penitius recedût.in eisq;
enafcuntur, idq; humoris qui fubefi ratione. Ecenim ex piruira albi
ducunt originem, nigri ex acra bile. vrriCque igitur commune prodefr au,:
xiIium,elota caIx aquaColuta,aur dracunculi radix,cum aceto ilIita,umili 010
do vrrûq; veratrum eifdem efficax efr,item lupinorum amarorum decoâio
fuperfuCa,eonimq; farina,ex aceto,vel oxymelite induéta,iam capparis radi:::
cis cortex cum ac~to, liliiq; radix eum melle,cepa ex aceto in Cole perunél:a.
crocodili terrdl:ns fimus Idem pradl:at,pari eff1cacia & fiurni excremétum,
eum oryzam duntaxat ederit, fepia!<]? tcita concremata. Compofitum verô
hoc pra!l1:ans efi,Alcyonij,~irri~fing~lorum pondo fextans, veratri albi, fuI~
furis viui,ungulorum vncla.Nonulh vero &ftoces vini combufl:as adijciût.
ALI V D. Sulfuris ignem no experti) nirri Cpumz, fingulorum denarij qua:::
. tuor,cachryos granafeptem, terux:,tur cû aceto. CoIum vero alphum per~n:::
gico,fed ita vt integram partem no attingas. ficcatû medicaméaqua frigida
eIuitur. ALI V D farinx lupini, buccÏnorû, & nicri, Gngulorû chœnix, vera~
tri aIbi,drachmz oé1:o.Arido pars defricacur. ALI V D, Erui farinx pon.do
duo,eruca: feminis,amygdalarum amararum,cucumis {yIudl:ris radicis,fin~
gulorum pondo: mulCo Gmulleuigata deIinuntur , & hora interpofica per
fpongiam abluuntur. facit etiam ad ephelidas,varos,& dauos.
A D
AL P H 0 S AL BOS
s
10
1$
10
EX P ER T A.
S111fl1ris ignem non experti,fextarij duo,calcis viua! candida!,vncit quacuor,
albllmina ouorum quinq;,olei nardini, & aceti momentum.[ulfur primum
in poIIiné cogicur,moxoleum nardinum ei [uperinfundicur,rur[u[q; leuiga:: Z$
tur,deinde acecum infi:ilIacur,& icerum cericur,calcem vero priuacimlocam
Cemel,bis, terve, {ulfuri adijeimus, vnà eum ouorum aquato, & denud con::
terimus .colleaus humor effllnditur . pauxillum vero relinquences, vt vn:::
guen queat iUin; , in hune modum vtimur. ALI V D Archigenis.Sulfu::: 0
re viuo,fÏci folijs aridis,aphronitro,alcyonio,terra cimolia, rnyrto, ex aceto 3
vticor. ALI V D Archigenis·. Fici foliorum qu~ in vmbra exaruerint, fuI:::
furis,aIuminis fin gulorum zqua porcio curn aceto inun gitur ,aue foliorum
fiei,denarij quacuor,nicri denarij duo,aIcyonij cornbufii tantûdem, aeeto in
balneis ilIinicur.Priuatim nigros exterù: effieacirerfandaracha, curn Culfuris 3j'
ditnidio,fed cure nitro prius defricata, in Cole perungitur. albos vero tollit
atratnenti Cutorij,~ruginis,~qua1is modus,nitri duplicatus,fine pin gui infri::
catur, perungiturque, veI cachrros, Culfuris viui, aaarcz crqucr portlOnes, ex
aC,eto pertrit~ infricantur,ilIinuncurque,cum inaruerint abluito,IOCUlll per:::
fncans.Idem fade & leuds.
40
�LIBER
rI I r.
9
AD STIGMATA, EX COMMENTARIIS ARCHI~
__ G ENI S.
,
Cap. VI 1.
a
Tigmaca curabls,fi quod macul<e adhzrdèic,aceto quamacerrimo
iIlina~,vel ca~ci.s ~iut parce~ vnam~n~tri cofl:i fuI,ui dimidiam,cum
S
aqua In Cole ilhmto.At vbl exulceracloflcm [uerme experta,cicatri
cern tanquam vIceri inducico. Criton vero iubee confricar<enic~o prius cu ri
terebinthinam i~lil1i. reGaam, lin~m~ncilque colligata~ [ex diehus relinqui,
feptima de~~de [~lUl,~ acu pu~ gl fl:Ig~ata , ~ Cangu.mem qui ~ueret tpon:=
gia decergt,mceneaoque hrcUl remports ipatlo,tenm Cale confncare Iocum.
10 Tum imponi ad dies quinque nledicamenmm quod recipit,thuris, nicri,ci:=
neris lixiui,calcis,ccr<E Gngulorii denarios quatuor, mellis oéco. Coluto cnim
medicaméto,quod dl: nigrû,in eo deprehendes. ALI V D vngucn. Piperis
ruc<E,Gngulorû drachm<r du<r,fandarach<r,drachm<e quaeuor,auripigmenti
drachma,mellis quod Catis dl:,cuti prius nitro infricac<e illinitllr,icé alijs pri::
15 ori conGmiliter peraéhs,per tridllllm [oIuitur,& nigritie abfredà,rurfus in:s
ungicur.Exterit enim (inquit) diebus viginti,tam ~ltegre,vt nec exulcera:::
tionem,nec cicatricé relinquae. ALI V D quod Cri cicon dicitur. Thuris dra
chmce quatuor,nicri drachmz du~,aeramen ti [ucorij drachm<e quatuor,cera:
drachm<e fex,piperis drachma:: cres,calcis drachm~ cres,chapua:: eoeidé,auri:=
2.0 pigméti drachma vna & [emis,[andarach<e drachmee cres, mellis quod Cuffif:
cie,veere quéadmodum fuperiore. OribaGus tradit ranunculû illitû,vel cap:::
paris folia il:igmata exterere. At fi altius ,fi~a no d~fcutiantur,leuiter aurcm
ad cutem percineant,cru{l:a ferramenco frIgldo excltata tolluntur.
DE PIT VIT AE ER V P T ION 1 B VS, Q V AE E X AN T H E~
205
1
MAT A V 0 CA N TV R.
Cap. VII I.
gIeuiez crupeiones, quas Grzei exanchcmata voeant , ex eraffis in
cuce cocrcCls humort~us,~agî[que ql~l1m Cuperior peIli~ula dé~or
" efr,procrcanrur.In qUlbus 19lcur,G alclUs hl1rnorum copIa fubfrlte::
rit,primum purgat.io tentan,da e,(l:.~am fi hoc negleao,~rius.di{èutere ag:::
30 grediaris,obfrrues IpCOS pOtIUS quam per cucem euacuabls . Sm autem nuI~
lee in alto deliteant humorum colluuics, per cutcm vacuare oporcet,nec pro~
cuI arcrahere,fi aluo,auc vomi tu vacuationem moliare,fed humorum qui cu
ticulz impaai fi1l1t,curationem medicamentis cxperiere,quz exurunc caI~a~
ciuntq;,maxime quum lata! [une crupciones ,fiquidem tam frigido,craffoq;
35 humori,huiufmoCli dedicata [unc.Lauri igitur tenerorum folior~m, rutée &
mannce, a:qualéGngulorum porcionem dctrita &lachrymâ ehuns oleo filb::;
aél:am delinico,vcl becarn ceneram incoCta tridrnq;ipducito, aut cerée dra~
c.
Mani'
chmas oéto,f~n~ri,s
câcun dé,[alis dr~chmas~ [ex.~n'd·
a m'p0II·"
me coaél:a,~ Jcr~ptumex
olei cyatho dlmldlo fupcrfufa,oml1la GmuI111 coqulCo,faél:oq; emplafl:ro Vtl~ empfar)oHo
4 0 tor.Sed coétioni redulaaffifrendii dl:, qudd vehementer cffic:lx remcdiii fic. ba6et.
*
1
�P A V LI AE C I NET AE
10
AD EPINYCTIDAS.
Cap. IX.
'Il:~=§~ p inyétides vlcufcula funt ,fua !ponte erum pétia ,pufrularu01 fpecie
& fubrubra,q uibus aperris,eruenca {~mies defluir, per die'mque no
\Ii!!!!!!!!!!!!!!~magnopere excrucianc: per noétem vero, graui magisquàm pro
ratlone vkens, dolore corquenc . Icaque liquor filphij aqua [olutus imponi::: 5
tur.naUl cicra rofionem deficeac, autdeuca in ltuorem d'ecrica inducitur,aut
braillca cruda eum aqua,aut apium eum P?lenca trira applicacur,aut alcerci
iolIa,eum melle pertnta admouencur,aue iolanum per {è, & eum coriandro
vlndt,auc-oliua! t6lijs veicor cum aqua coB:is:auc vuas acinis exernptis,leues,
tplemo illicas imponico,vel adiathum exmelle crirum. Virari debetacrium, 10
acidorum,& falforum efus,fomenta,balneum & infolaeus.
PVSTVLIS, QVAE CRAECE PHLYCTAENAE
DI C V N T V R.
Cap. x.
DE
Vfrulzquét nonfuaiponce rumpuncur, fed 'graui doloreexeruci:::
a'nc,acuca perforari acu debent, qua pane humoris collutiiem [ub::: 15
eLfe fenferis.Deinde humore leuieer expreffo curis obduB:a {inicur,
donee impleatur.At fi vulnus eonniueae,denuo pullula perforanda dl: umÏ:::
liter & exprimenda, cum cutis pra!pofica, Ceruanda quamdiu id quod (ub ea
exuIceratum dt, ad cicacrieem peruenerit. Priufquam igicur pufi:uI~ erum::
panc,eoé1:a lencicula,eum aqua leuigata inducicur, vel mali granati virgulca, 2.0
cinere ealido cepefaéta imponuncur,& loci atcingunrur.Q!!àd fi. rupt~ fue:::
rine, & vIeus excitacum , adeps fuillus Ii~l1efaétus & argenti fpumz de[rit~
nlifrus,inlinceurnque illitus admouetur,vellilij ra.dix in aqua coéta tricaque
eurn cerato imponitur.
AD EPINYCTIDAS ET PVSTVLAS.
2$
Argenti fpuma & fulfur ignem non expercii pari portione curn aceto appli
eancur,icem myrtus in I4Euorem redaé1:a,fordium illitione eurn oIeo & vino:
benefacit,cum his,tum eaIidis feruoribus & pituicz eruptionibus, glilèenti:::
bus capitis vlceribus,furunculis incipiencibus & adufris medicamencum,iC
quod molybdena,& quod ouis przparaeut.
'.
~o
AD AMB VST A 1 G NI.
Cap. X 1.
'Mbuila ig,ni medicamencis indigét qUa! modice abfrergat,no eui:::
Identerealefaciant,aut refrigcrenr. Itaq; cerra ehia, cimolia , cre tica ,
;omnifq; Ieuis iIIita cu~ aceeo no admodû acri,vel aqua,pra!c1arè fa:::
cic,prohibecque pufrulas e~cirari. item ouum incegrum crudum ftatim im::: 35
poficum,lanamolIi exceptu.etenim refrigeracleuircr & cicra rofionemdefic
car. idem efficic atramentum fc~iptoriii illicum,vellachryma thuris aqua di::
luta,vellencicula coéta tricaq;,vd cruus inijciel1r.At ex agua calentc viliones
f?rillrqu~m pullula! oriantur,oliuarum halmadum aqua continuè fuperfun::
Cluneur,Ipftq; halmades eUID polenta contrira: inducun tur ,3Ut alumen fciffi:: 4 0
�LIBER
1 II I.
II
le, percricum cum aceco illinitur,aue fel caurinum cU aqua copiofiore Iiquatû
inungieur, aue Iixiuium fiillaticium fuperfunditur garo, aue muria foueeurs
aue bulbi liliorum, alie hyacinchi , aue narciffi cum rofaceo eriti & in fordi~
u~ fp!~cu~inem ~oaéh ~elinuncur:Marc~U~s a~tem hoc ~ompoficum tra::
S dlc.Pamcuh melle Imbuel & hordel [ucco lrngUl combulhq; cineris mitcun
tur drachmz oéèo,cerufà: drachmoe quacuor ,bucyri drachmz oéèo,cera.:,feui
caprilli,rofacei,fingulorum drachm~[edecim.Ac pu fr ulis iam excicatis,rhus
cum polenta tritû aceco applicacur, aue lixiuium cu calce viua cc'raeo mixcu
illiturnque lineeolo imponicur,iam quod fpherion dic.ieur medicamencum,
10 ambu!1:is vtile dl:, parres exulceracoe porris contritisobducuntur, aut por:::
culaca conerica cum polentis,aue columboe fimi linteolo inuoluti combu!1:{q;
& oleo diluci cinere vcicor. Mirifice proficit & piceoe )aue thedoe cortex, aue
adianthum aridum ,Ioeuigatumq; aue myrtïfolia combufia, percricaque in::
~arguneur.efficax aueem vnumquodque horum efi & fi cum ceraco compo
J$ nieur, item quod rubroe anchu[oe radicis ficcoe & in Izuorem contu[oe pondo
trientem recipit,ceroe craéèz pondo dodrantem,ro[acei vncias duodeuigin::.t
ti,_ iam quod cerufa côi1:ac cum modica cerui medulla,laudacu efi remedium.
AD EOS QVI F LAGRIS CAESI SVNT.
Cap. X II.
Erufz,argcn ci ipum:e :rq ualis porcio , cerz quadrupla cum [ulino,
2.0
aut rofaceo,ernplafrri modo inducitur, primo die priuacimfufino
folo vtitor,vel croci drachma,tragacanehi tantundem, ouum inte::
grum, fine eruis vnit~ coefis i~ponu?tu~ ,ice~ pellis ouis recens excoria ta:
calens adhuc circundata,quohbet efficaclUs dIe vno & no8:e per[anat.
[1
QVO MODO
TV R.
2.$
PILI
ADVSTIS RE N ASCAN~
Cap.X 1 II.
~~~I1i ambufris nafcuntur , fi fici folia in fiaili tofia, cum ceraco in
i modum imponas, aue fici pinguis drachmis oél:o,fam$o
drachma, t~itis cum oleo donec ceratifÏacfpiŒrudo, vtitor,
detrimenti lapidis drachmas centum, oeris fquamz drachmas
30 decem cum aqua [ubaétas in pafhllos cogito,in v[u partern vnam cerati par~
tibus 08:0 diluito.
1
AD
.-
ABRASA,Q,V AE APOSYRMA TA CRAECI DI-
e v NT.
Cap. XlIII.
lBrafa & fuperficiem infcll:atia vlcera~ primurn aue vino ~l1e a~eto,
3$
,aue muria a~etofa afiringes. Deinde medicame~ci~,. adcl~atnccm
lllducédam vcere,turn Iiparis,tû ex albis emplall:r1s ~rJ~he~ls •. S~m
tn~ aûtem fàcic quod ceruez partern vnam recipit, ammon~acl , dlmldlam,
tnyrtei quod fatis dl:. Ammoniaco ex aqua in lzuo~e~ [tIta cerufa mifcc~
tur,myrceumque [uperfu~ditur:vtitor lip~ra.VeIl~pIdlS ~etrimento probe
4° cloto,[quamam ~ris admifc;eto)~ myrceo m ~zu?!e coa~l~ ~ti~or,aut cimo- .
1
m
ra
�P A V LI AE GI N ETAE
e & myrtco tritis vcicor.
lia, & argenti ipurna , ex vino, recininoqu
V ET E RA . T A V Le E R.. A,
I GI N li S,I N
A D A B RA S A,I N TE R TR
<LV E C V T E M.
SE N 1 LE M T EN. E R AI M
nea,cerz drachmz viginti,
agi
nqu
qui
a:
chm
dra
is
cid
yfl
chr
mz
[pu
Argcnci
olei fdquihemina.Argenei fpumz $
refma: ficcz ex ceda drachmz duodecim,
cacis,vel ecia in pila emollieis vti:::
oleo incoé[t reliqua adijciûcur: rudicula agi
rcee ampucare,fcd medicameneutn
opo
no
us
erib
vlc
ab
m
a1à
abr
é
cuc
,fed
tor
vlceri,quod erodieur for:s
.At
cés
ref
nig
vel
cur
abi
ein
glu
m
eni
îc
ei inducere:l
acrix obducitur. Czterum ahrafa
didu'mque efi:,fi carne nudum hiae,vix cic
illinaeur lzuigacum,cum melle. aut 10
,fi
rum
rub
rhu
ne,
tio
ma
am
in6
ab
eur
tue
e impofita.
iunci rocundi coma cremata,& cum meU
N.
r"" R. TI C v t 0 R V M CO
S C AE S A, Eo
A D AB RA S A) FL A G RI
RE M LE VE T
!NT VM )Q. .VO 'D DO LO
TV SIO NE i ME DIC A' Ml
LA T V M.
A NO D r NO N A P PE L
decem , cera: vncia; CCX. olei puri, 11
Argenti tpumz,ccrufZ, fin gulorum vnciz
eadé valet Pelarion quoq; ex he!::
aut rofacel Lèfquilibra,amyh vnciç duç.Ad
amcntum quod ouis conO:ee.
dic
rnc
m
i,ite
enc
arg
cus
frer
efr
d
quo
ce
cyLma
Cap. XV .
V C A.
DE FO R M Ie A, ET VE R R
gua , caIlofa,& plerunq;
T runque vitium, cutis excrefcentia dl: exi
dicitur,Iatiore ha~ ao
(figura tcres:fed formica,quç grzcè myrmedonfum
inducie.Vcrru:::
ez fen
lfi,& feffilis efi:,ûmilcm mordentis formi
anguftiore,& péfilis efi:,vt chor
on,
ord
och
acr
r
atu
voc
s
zci
Gr
z
,qu
em
ca am
igitur tumores, efaterium cum Cale
s
Ho
ur.
cat
vid
e
der
pen
fa
pen
fUf
xu
ne
dz
aceto ,grom cum accto,farina, & nitro,
inf rica tUt n tol lit, thuris cortex cum
cretnatû, Z1
hy~aIli,fmaridis capue falfum con
eie
it,
fac
r
ilite
fim
u$
illit
bd
uor
liq
ia,ocymi folia cum atramen,:
buf
com
o
ert
exp
non
em
ign
ure
fulf
cum
~rugo
vilorum quod difbUat,fimus ouil~
to lùtorio,farmentorum adhuc viridium
ropij magni fruétus, cum vina ap~
liot
,he
cum
illi
rel
m
inu
irc
to,h
ace
cum
lus
cum vrina pucri venerem non explicatus,ruca curn nitro & pipere,nicrum
Jo
'
perti,fi:ercns bouis grcgarij in a<:eto.
Cap. X VI .
il
DE GA N C LI Q.
, aut lailleudine ohoriés,
Anglium ncruorum concrerio eŒ, exiétu
cipuè verd motui dic~
in plurihus quidem corporis partibus,prz
in vitioArchigenes cal::
rtis,nempe manu fumma,& pedibus.Q!!o
ina,imponédam cenfcr.Szpcycro 31
cern vnà cum. adipe a~rino,& tereointh
, vticor. At Orihaflus ,co quod
ipir
rec
m
ate
ach
m
ldc
lap
oâ
qu
,
ine
am
medic
tris, finguIorum vncia, ammo~iaci
fuh~q~i~r,cerufz, refinz picez, oléi vet
tunde~,cerz vn dz quacuor,aut pdarn
fuffimlnlS, ~bani, finguloru~ ta~
illorem vertebrz modo, ganglio
penlilem plUmbo confia cam (mqUlt) cra
uidem Iongiori téporis ip~ 4~
fiq
e
dcr
pon
ue:
roq
iga
del
o,
nit
po
itn
m
ampliore
(f]
�LIBER
1 II I.
13
tio ipfum di{foluit,atque hoc nos vcÏmur.
DEI N FLA M MAT ION E.
Cap, X VII.
Mnes ex çquo cumores calidos,quibus dolor,feruo'rq; addl:,nofrri
inflammaciones, Grzci phlegmonas appellare con[uerûc, Venlm
5 ~_~pro diL1edà qua: ip[os facic,maceria, hi quoq; euariant. Cum enim
Canguis probus & crafficie mediocris,in parciculam aIiquam vniuerum con
fluxeric,ac propret copiam impaélus inha:[eric, infIammacio propri~ appel:::
laca naCcicur.Cum vero Raua bjlis in parce aliq ua [ubfi:icerit, herpecem , vbi
vero &. [an guis,& bilis flaua umul incubuerinc,erylipelas excicacur. At CUln
10 fanguis,qul influic,calidus impenfe & craffusfueric,carbunculos mouere fo::
lec.lcaq; ab inflamacione qu~ peculiariter phlegmone dicitur ,& mulcis fem::
per accidic,incipiendum cire iudico. T umor rubens,doloris plenus,cangéti
renicens,& calidus ex [anguine, vt me diélum dl:, probo originem trahie:
qui,fanguinem dico,nunc ex toto fertur corpore, nunc in aliquam particuIâ
J$ copiofus incumbit,lic vt valis nequeat cocineri,excidicq; aliquid roris mo:::
do in ampla partium qua: incercedunt, [pacia. Efl: cum vitium hoc vulneri::
hus,fraéturis,v lceribus,alii[q; pIuribus excernis caufis Cuperuenit.Cum itaq;
inflammatio repence euefl:igio parcicuIam quampiam fine manifdla caufa
prxcedence obfèderic;cocum vero corpus,parci concagium cranfmiccac,vni::
2,0 uer[um quidem id., fanguinis dimiffione , vacuari oponce. quod autem in::
flammacionem experitur ,fuperfundere ac illinere medicamentis, quz non
calefaciant, humeB:éncque ,Lèd illuuie,m humoris repellere fint idonea. Ac
quod iam in affeétam parcem fe receperit, euacuatur . Itaq; illinicur catapla~
fmaquodcofracfemperuiuo, mali punici cortice,vino incoélo,cera,& polen
2$ ta.hoc Be fimilibus cu dolor vehemés non vrget vcédum efi.Vbi vero parti::
cula fluxionem curn dblore ampliore[enferit,ne fic quidem calens aqua ole:::
umve adhiberi debec,auc ex farinis cacaplaCmaca,vt qua: fluxionû vicijs om,:
nia unt inimica , doloris camen vehementia leniri eo quod conllac pa!fo ro:::
faceo,ceraq; modica,& Ianis fordidis quç œfypi multum concineâc,Per zfra::
JO tem quidem frigida,~yeme egelida excipiu~cur.,applicantu~q;,[ed ira vt fu:::
Eeriores quoq;affeéhs partibus Iocos,tpongla VInO aufl:ero Imbuta, aut po~
ka frigida comprehenâant. ca:terum mifcenrur cum cataplafmatis vtilicer
edam herbt.Pariecaria igicur ad omnem inflammationenl accommoda dt,
tum per initÎa,tum in augmento,confimilicer glaucium, acriplex, mal~a,I~:::
~J étuca,cucurbica,calidis illicz, benefaciunt & cribuli vcrique inRam.~aclOnl:::
bus ex influxu concitacis. braillca vero durefcencibus valee. Ac vbl1mtnuta
tio his oboritur,nec pus fubfidec,curationé técabis empla!l:ro, quod ex chaIs
citide conficitur,aut quodam perfimiIi fluxionibus dicato,Ianam vero purâ
vi no aufl:ero imbucam excrinfecus medicaméco fuperaccommodabis . Atq;
4 0 hac raciane inflamacionibus ex humoris defluxu contratlis medtberis.Eas
a
a
1
�P A V LI AE C l NETAE
autcm qua: occafioni cuidam feruncur accepta: , fi calefacias humecre'fq;,non
offenderis,ac fi v[us quandoq; pofrulauerit, fcarificare ipfas,conueniens erit.
At fi ob defluxionem oreas inflammation es fcariflcatione dilli[eris,pra:fer::: .
cim per initia,malum quoddam haud mediocre a:grotanti accerfes.
D E E X TER 1 0 RIB V seo R P 0 RIS AB S CES S 1::: S
B VS.
.
Cap. X VI II.
;Vdd fi fieri non po!fe tibi videàtur,vt putis érupdonem impedias,
1.
Ipanem hydrelreo incoé1:um deIines, aut farinam hordeaceanl cofi:::
111"""'_ -~'''Jmili pr<fparata modo.pareicuI~m jure radicis althœ~ incocr~ foue~
bis. At fi tumor ad [uppurationem contumax dl, aut regrè difcuticur, cata::: 10
pla[mate ex ficis Gccatisvterecoportet autem ficus dulces pinguefq; incoétas
qua elique[cere,àc ius ip[arum in tenuis mellis [peciem cogi , tarinamq; hor::
deaceam adijci,& fi qUldcm tumor fu~fidet minus ac couenic,ficis incoques
hyffopum,orygamimve:fin voles magis incédere,[alem decoé1:o inijcies,di:.
ligécer animum aduercens,ne ex ficcitate nimia parsin duritiem occallefcat. 1$
T ale fi quando videris,cucumis fyluefl:ris radicem, aut alcha:œ,aut bryonia:
aqua fimul decoques.valentior autem & dlCcutiendo promptior,dracunculi
radix efr,ipftimque medicamencurn;quod dracunculo conllac; validè huiuG
modi vicia difijcic.Nonnunquam igitur folum hune decoques,nonunquam
& ficus fiecaeas admifcebis,farinarnq; fimuI eum adipe.Iam anechinum ole=, 2.0
nm (ru dos humores,incocro'fq; tumores,& concoquic,& difcilcit. Item pix:
. duros ac crudos tumores vniuerfos cataplafmatis indita concoquit,magifq;
liquida. ME DIe AME NT V M C 0 M P 0 S 1 T v M,quod abfcdTus ialn co:::
étos expellic, vt[ubindè pus in fplenio reperiatur. nondum vero coélos in
totum digerit. Lapidis pyritis drachma: duodecitn,ammoniaci triti tancû::: 2$
dem,lomenti drachmtCex,exceptum piee liquida,pel1iép iIIitum imponitur.
Splenium vero non prius aufercur. quam [ua fponte deciderit. {ed mediea::
mencum non multoantè prceparari debec;vt quod cofdhm ficcefcat. In his
autem fi wmor non diffipaws fueric,& pus fub eo delitefcat, parte fcalpello
diuifa, idip[um vacuabicur,cura deinceps adhibitâne oleii,aut aquaadmo~ Jo
ueatur,verum fi vulnus abluere interim oporteat, aqua mulfa, pofèa,vino &
mul[o vtendii dl:. Si vero inflammatiane conflicretur; ex lenticuIa catapla::
[ma Inducitur ~vbi ilIa carec,alio quodam medicamento;qtlOd iIIini queat in
huiufmoddèé1:ionibus veemur.quineciam eo quod confrat chalcitide.Czte::
rum fuper ipfis inijei~ur f~ongia lanave vina aufl:ero imbuta, vulneri aUCClll 35
nullum pingue medlcamecum accommodatui', quale dl: tetrapharmacum.
nam vehementer pofiulatficcefcere.
.
<LVAE ABSCESSVS
RVMPANT.
~oniam nonnulli abfceffus ferraméco diuidi non fufiinent, tentanda funt
& medicamenta,qua: ab cxtrahendo diél:a [unt epifpaf1:ica: narciffi radix in 40
�LiBER.
ilII.
Îj
poIIiné decrità, & in muHà cum irino coé1:a il1initur, vel cenera caIami radix,
.m~nutim dètrica cum meHe. q~od fi dura ~uerit,muIfce prius incoqucwr:vel
anfl:olochiam cu~ m~IIe ap'p~lcato ..rumplt auté picis aridce & propolis cre:::
tica! par modus,clcacncemq; mducle.
S
DIO N
r S 1 A A D AB S CES SV S MIR AB 1 L 1 S,I T E MAD
Ji,{ AM
MAS ET INGVINA,EPISPASTICE)~VAE PER. LATEN
TES MEATVS
DISCVTIT.
Olei veceris , aquz Gngulorum pondo libra, hydre1ceUtn incoquit~r , mox~
aphrol1itri pondo vncia: Ccx àdijciûcur,mityos pondo vncia vna ~el duce.in:::
10 coquuncur donee man us non inquinent. Deinde mifcentllr mannz,thuris~ .
cerœ,cerebinthinœ,fingulorllm pondo vnciz [ex.
,
ADN ER VIC 0 S A B S CES S v S.
Cerœ,colophoniz,bucyri fingulorum libra" picis arida!,mellis ,Gngutorutn
librt dut,a:ruginis vnci t treS.,A LI V D epifpaf1:icum.Suffiminis ammoniad
15 feIibra,cera!,terebinthince,fingulorum triens,[ulphl1ris viui quadrans : nicri
quadrans.Smilion aucem medicamen appellatum,& quod porris coil:at,va::
hde tl1mores iammutatos rumpit.Q,!!odIinifeminis fuceum reeipit,pereo::
nlode difcutit,mucac,rumpicque.Ac micioribus abfceffi bus medicaméca co~
gruene eciam a.d parocidas infcrjpca.~cq; h~c ~e ab{ce{fu.qui ab inflammà
2.0 tione emanae:Galcnus ~uc~m memona: eradldle ~b[cdrum nul~a frzceden~
te inflammaclOne conCheul ,quz ex probo làngume habeac ongtném. Sta:::
tim fiquidem ab initio (inquic) humor aliquis alüis fpecie aIius,in ~arcequà
dam colleé1:us,vicina illi corpora excoriat tempore,& fubieais dirimic.Sa::
nè inueniuntur in huiufmodi abfceffibus cum fcalpello hmt diuifi , omnige~
2.5 nZ,tum hUlnorum,cum[olidorumquorundam corporum fpecies. Etenim
fiereori, vrinz,grumo,humori mel referenci,mucofdq"Qe:ad h~c ombus,vn~
guibus Be pilis, conGmiliacorporareperiuntur, imo & animalculafubinde
inuenta omni~us prope quz ex pucredine lilbnalèuntur limiIlima. PrCEter:::
ca in abfceffibus potiffimum inueceracis,qui ex humorum decubitu ptoue~
30 nerinc,colligi tradit,qu~ lapides,arenas,teilas,ligna,carbones,ll1tum,fordes t
amuream &. fzcem reprzfentéc.Q!!are abfolutior exteriorum maxithe cor:::
~, E0ris ablèelfuum fignificatio compédiof~ tradenda d1:, tum eorum qui mei
âicamentis difcuti non po{[unt.Abfce{[us itaq; dl: carnium feu parcium car~
nofarum,nempe mufeulorii, venarü,arteriarû eO'rrnpcio,mutatio'q;,In genei .
3S reabfcelfnu nonuIIi cunica coprehenduntur,vtatheromata,Œeacomata,me:::
Iicerides.Alij fine tunica cofrituuntur,quz generis vocabulii v[ûrpant,vnde
fermo hiè nofr,er procedi~.Porrd_abfce{[uii ~cnerat!oné pl~ri~a, par~~ inflâ::
lllatio przcedlc,de qua dlfceptacu efl:.lntenm proc~us ~~ InitIO, queadmo:::
dfi nuper dicebamus enafcUntur4 Comites ab(cdfuu [unt,tgneus·loci fcruor,
40 tU1llor eminens,.rube'r'l1 magis ac ànt;ca,durufq; cuni dôldrè punél:orid, pul
a
•
'.
�16
P A V LI AE GIN E T AÈ
[u & grauicace,vt aliqui~ ex parcicula fuipenfum efiè videantr.Q,!!dd fi vero
locus mfignis extitenc,febris accedic & rigor inordinatus. noétu potiffin;rii .
dolor fatigat,& febricula.Ell: cum inguims inftammatio,proximis in gIan$
dulis eXClcecur. Vhi vero abièdfus in tocü fuerit abfolucus,magna parte de:::
cre[cic,punéèus obueniunt pruriginofi,& leuiter frupidi,tumor in mucroné $
magis tàll:igiatur,catru Iellls,cedénfque,fi.lperficies in vertice aueIlitur.Dico
autcm ha!c de his qui foras rumpuncur . Si igicur vel medicamencis, vel fua
iponte rupti fuerint, emmoto medicamine,curationem cencabis, parce iam
pure vacuaca:un aliter accidat,aperire ip[um in eum modum oporcec,quem
in ehirurgica explicabim us.
10
D.E GA~GRAENA,ET SPHACELO.
Cap.XIX.
'V m inflammatio, neque dl[cutitur, neque in pus mucatur; frepe in
gangr~nam,&fideraCion~m,~u~ Grçcis dicicur fphacelos;incidit.
,dequibus iam [ern:onem 1l1a~CUl~US. Gang~a:nas,ellim appellacJ
eum mcmbrum aliquod ob 1l1fl~mmaC1011lS, qua confhél:acur,magnicudiné Il.
emoritur:neq; iam confirmatas fic dicunt,fed qUéE etiamnum fiunc.Eius ma .
li vis eft,vt niil celerrime [uceurras, facile a!feEta pars, quatenus vicinacom:::
prehendit,mortis habitum repra:fen cec,& hominem iugulet. Vbi vero mé::
bra lie vitiaca in totum fen[u fucrint defricuta, affeaum non amplitis gan~
gra:nam,{ed iam fiderationem nuncupant . Q!!in & offibus hoc mali acci::: 20
,dit,cum caro iplis circundata,praua fcatens [anie ,ipfa hac imbuerit, ac pu:::
tredine confumpferit.Cum itaq; membrum ex toto, vita, (enfu, motûq; pri:::
uatum dt,confdhrn pr~cidi oportee quamproximè fan~parti. Gangr~na
Vero curamus ,fanguine ex parte vitiata affatirn emi{[o , vcl enim vena in ci::
fa fanguis corruptus,cum vena amplior in ip[o membro appareat,decrahé:: 2$
dus,vdc:ute to~ius. corporisd~uifà,multis al~isq; plagis:v?i vero fanguinem
emanare perml{ènmus, medlcamentum ahquod putndls confecratum in~
duci debec,quale e{è,farina erui,aue Iolij aue Iomentu,ex meUe aceto[o.~od
fi valécius imponere eogiees,fàlem adijcito, aut paG:iIIum Andronis,aut dus
generis aliquem.Faciunt ad gangr;Enas,& vetufi<e nuces:corcex autem ipfas ~o
expurgat:item liq~or tithymalli cempefl:iue & mediocriter adhibitus.Opi:::
tulatur ipus & IuplOorum amarorum deeoél:i ius incperfum. Nonnulli vero
vbi putridam parcem pra!ciderint,qud fecurius mali radicem eueHant, can:::
dens ferramentum adigunt.in quibus Cale eum porro vtendum eil: . V t auté
cruO:a: citius decidac,cataplafma deinde aecomodatur ex pane~ vel hordeacea 3$
farina,vel triticea ex hydre1~o incoé1:a.Ité cephalicii aridü ex meIIe,tetraphar
macü,& macedonicu vtappellat,vtiliter imponitur.la panis cüap·io cncus,
autocytno,uc iris,vd panax,ve1arifl:olochia,velacorû cü melle,vel chus,cru:=
~as probèfeparat.ldé pradht Macherionis medicamécii,& J(isynaméco il::
lIta ex melle. In teneris auté corporibus abunde dl: ecùi erui farma ex tnelle. 4 0
1
•
�LIBER
III I.
EX ORIBASII COMMENTARIIS AD GANGRAENAS ..
Aeruginis ra[x, rubricz, aluminisfciŒlis, GnguIorii par modus,aq~adetri:r:
t~s gangrznis illinic~,fc~Ipello vndiq; exafper~ti~.rcem lolij farina eum ra:::
dlcula & fale,nonnun'l eClaln aceco.vua palfa acmIS vacuara,cu eorcice ex fa:::
. 5 le & oxymelice. Ad htc nueû iuglandiu medulla,myrci folia vino incoéta,tri
. caq; ex melle,radieula eum aeeto,erufl:as etiam ad olfa v[q; rumpic.
DE HERPET1!.
10
15
2.0
.
2-5
30
35
.'
Cap. XX.'
m biIis Haua nullo infeél:a humore excréta in particulam qualil:::
piam decumbic, malum herpes nunel1pacur.Si quidem [ubfi:antia
a:illor uc,acridrq;,tocam cutem adu[q; carnenl [ubicél:am e.xulce:::
rat, vocacurq; herpes exedens. Si vero cenuior & minus acris ealida'q;,pufl:u
las exiguas,per [ummam cutem milio umiles excita t,ob quam umilicudiné,
herpes miliaris dicieur. Ac Oribauo authore, picuiea cu flaua bile mifta,nii:::
liarem herpetem creat.Corpore igitur coco medicamine quod ducend t hi:::
li dl:,euacuato, 10co affetto refrigerancia uccancia'~ induciitur,princif'io ta::
preo!i vitis,rubi,& plantaginis applicantur.pofrea vero Ienticula his milèe:::
tur incerim,& mel & poléca. Item catapIa(ma {ine femperuiuo,quod ad in:;!
flâmaciones ex cofluxu infcriptum dl:. Veru exuIceraca Jlafrillis inungürur,
pa{fo, allcvino cenui & aufrero no veceri, aut po{èa diIuta-(ubaétis.inducitur
& glauciu,eiq; cofimiIia ex aqua.nihiI autem aceto dilutum admouetur.fu~~
co autc:m plâ:caginis, aut [olani,auc vina [oluta magnific~ auxiliantunaut Ii::
ni ferné corridum oleo vinoq; incoél:urn,inq; heuorem redaétum itùponicur:
aut terra cimolia, [olani {ubaéta {ucco perungitur 2 &. argenti {puma:: vn~ia:
quatuor,porri [ueci fepcem cyathi,beta:: fucçi câ:tundem,Ia::uigaea illinuticur:
at inueeeratÏs iam huiu[modi vkeribus ,MuCre pafrillus & Andr<;mius effi,:
cax dt. ALI V D Ad herpetem pufi:ulo[um.recrementun~ plumbi ex vina
.aufl:ero Ia:uigacum illinitur,[uperinijciuncur becz folia vina incoél:a, vel cer~
triens, myrtei vnciz fedecim, fl:ercoris plumbi criens,vino diluta ilIinuntur:
at vbi, id quod.ferpic reprdfurn fùerit,cerato ex recremento vtitor,aut lente
coéta cu melle parcé repleto.Ad herpetévero qui [ub cute affligit,tetrimen~
tum plumbi,ruta: Ia:uigatz [ucco excipieur;aut ceratum rnyneum in viccm
ruez. ALI v D.Lana!'Veteris illocz, circa tedam combufiz drachmx duo:::
decim '" femiffis , cera: drachmz vigintiquinque, recrementi plumbi ~ra:J
chma,{eui capnUi curaci locique ex aqua drachm t viginciquinq;~myrt~I.vn:::
ciz quinque. ALI V Dad herpecas acutè depalèentes, c;orij ma~l pUnlC! dul .
cis drachmx [ex, argenti [puma: tantundem,Ianx iIIotx ccclx combufiz ad~
h~renCls drachma: tr~s,cerz drachmt duodecim,ceru(i! drachmôe oéÇo)thu~
ris,alumnis fcdu,fingulorum drachma,vino aut myrteo excipiuntur"
(cc.jJ
•
�P A V L 1 A E CI NET A!
DE ERYSIPELATE Q.VI SACER.
C 1 T V R.
leNis
Dl ..
Cap. X X I.
IA:lenus cumorem ex feruente & renuifanguine conflatum priua::
- Iltimquidcm SC proprie cry Gpelas ,qui facer ignis Latinis dicitur,
~~~lappdlauit.Cû vero nec planè bilioià, nec fanguinea fluxio efr, [cd $
ex ambabus mi!l:a,vtiq; ab co quoâ in mifrura {ilperat nomcn vitio indidit.
Etenim vbi[anguis excellebat inflammationem eryGpelaceam,vbi bilis ~a~
ua pr~polIet, eryilpelas infiammatum dixit. V cro aucem modo dicas , mhtl
adeo aJ przfidiorum v[um intere!l:.id vero kire oportet eryilpdata q1}~ ca::
piti potiffimumoboriuncur,plusfacdferenegorij, adedq; dIe periculofa vt 10
nifi efficax confequancur auxiliii,interim quoq; affeaos il:rangulent. Q.!!od
Gmul ac fuerit deprehenfum, protinus ab initio ven,a in cubito pr~fertim
humeraria debet incidi. fin autcm h~c non appareat ,eam qUt Ce conipeél:ui
vbijcit.At fi quid fanguinis dimiillonem impediat,purgatione veendum ex
medicamento quod bili 4ucend~ efr.Hac fanè & in aliarum partium eryG:: Il
pelatis vei,vel dyil:erijs efficacioribus oport~t,tum ipfis illinere quz ipflué:s
tem maceriam refrigeratium virtute repellunt, colleél:arn vero, calefadentiii
rnediocricer &humeél:antium digeranc priu[quam particulaliueac',aut ni"
. grefcat,adhibita femper cura Vt perliquida inungantur,ita vt frequécius im~
rnutcntur , primis per ipongias bene tinél:as ablotis, fiquidem multus par::: 2.0
ticulcr: feruor celeriter in vaporem erumpens, b~c deftccat. Czterum requi:=
runceryGpdaca per initia,ve dixi,quzrefrigerenc cu humidicate,no afrrin:s
ganc:quale cil:femperuiuum,portulaca,pfyllion,lcnticula palufl:ris, Ceris, cU:s
curhita,folanum,altcrcum,laél:uca, glauciu, item apium. & rhamni folia per
Ce vel cum pane illica. item ceratum ex aqua admodum frigida.His mifceeur 21
edam opij aliquid,Iachrym~ papaueris,cicutcr: & mandragorz.Iam compo
fita me.dicamenta inducuntur,fiecq; ceratum ,cera traél:a rofacei quadruplo
adrnixto ex olco immacuro fine {ale confeéto:his in pila emollitis ,aquz fri~
gidél: fuperfunditur,quanturn potdl: redpi. Si vero aceti tenuis & pdIuddi
momentum temperes,przO:ancius medicamencum habiturus es . !cern po:: JO
lenta cum herba quadam frigidiore ex ijs quas enumerauimus affatim mé:#
hrum refrigerant. Idem efficiunt palmulz pingues cum horum aliquo mi",
xtz.Ad hzc pars eciam delinetur cerllfa, ve1 terra cimolia,aut figulari di fo::
lano,aut argenti [puma curn rofaceo,aut cbalcicide cum oleo paifoq;, aut cc:::
rufa cum aceto & lycio,item acacia cum aceco. eum feruor remictic vcédum 3$
Grnplicibus quidem, fulfure viuo ~ menta curn oxyrhodino , aut ruta Cl)lll
ab~nthio.aceto & oIeo,aut argenu [puma cum porri & bet~ [ucco.com!:o::
ftus ~Utern'Pt!uatim in capite hoc paO:illo. Argenti fpuma)ceru[a,c~oco,{uI:= .
f~re 19ne~ no cxperto, opioq; curn palfo. Comunicer autem ommbus,rni:s
nlO finoplco~chalcitide.nufy tofl:o,zrugine,atraméco futorio,aluminc fcüfili <4:0
�ttBE.R
"
trt Î.
p.ari pondere éx aceco ~tit~r. ALI v D.SuIfuris viui,ceru[ce,opij,acaciz pa:,
nbus fingulorum ~ortlombus)ex acet?CatapIa[rna ad [acrii ignem, herpe~
tas,ablèe1fus;parotldas & ambufra.A1chzz nouellz foliorum tenerorn pon
do:coélia in hy:dreIéE~ per?,elle teruntur,adi~él:~q; r:!fac~i :rience,argenti {pu~
'5 m.a:,ceruft finguloru vncIJs duabus & [cml{fe,lceru l~Ulgatur cii [ucco coria:::
ni, autfernperviui, aue folanii deinde micis p~nis adiunél:is vt.ernpIafrri for:::
mam induat,illinicur. Hoc auté empIafl:ro velcor q~od recipit recinini pan::
do,mrreei panda, vngue?ti quincun~ern ; argentllPu~~ criencem, a:rugi::
nis raCéE fexcancem.Aerugo.& argenClipuma aceeo IZUlgantur. Ceracum ad
10 eryupdata & ambufi:a. Ce~éE traél:z pondo criens, ro[~cei pondo quadrans,
oua fex~perdicij herbéE p<?ndo triens.Vbi vero inflamatio mébri conquieue,:
rit,allt v~tufl:atem experiatur1 cataplaCma illi; priuCquarn Iiueat;ex cruda po:::
Ienta ~fi: imponendum. Q!!àd fi liuor iam occuparit ,cute fcarificacu incifa,
cataplaCma induci,locufq; perfundi,plurimum ex aqua calida du Ici debec, fed
1$ & marina & muria intcrim coducec.quinetiam ipfi cataplaCmati caIis aqua,
vel acetum, vel acetoCa muria milèeacur. Deinde comemoratis medicamétis
eompoGcis cura adhibica vti licee.Nam.fi infla~macio rema:neac,aue in pus~
auc in pucredinem conuercicur.
M
DE PHY MAT E,BVBON E ET PHYG E THLO.Cap.XXII.
VthoreGaleno, bubo, phyma,& phygcrhlon,glanduIarum _IfeI~ ~ ,élus funt:buboquidem inflamatio, phyma aùcem gIandulce infla:2,
màtio àd fuppuracionem Cpeétans.Aliorum vero quorundam fen
tentia,communiter omnes,qui natura abhorrét,ceu tumidi abfce{fus,qlla~
eunq; corporis partern obfideant,phymaca appellantur.'Siquidetn Bippo:::
2-5 eraces in hun( modum fcribic: Q!!ibus phymaca vrinaritim meatum exer:::
cée,hi ablèeifu in voinicam~erumpenee liberâtur • At bubones qui prolap[u~
aue alijs vIceribus,auc doloribus,eontrahuntur,periculo vacanc:febribus au:!:
tern [uperuenientes,qui plurima parce ex: pcfi:ilenciali !uc[olent incidere,de::
terrimi [une, Gue femora, fiue alas, aut ceruicem inua(erinc. Verum priores
30 inicio,quemadmodum inflâmaèi6 quçlibet,auxilijs repelluntur,quz refrige
rant aO:ringunecp,vel fpôgijs ex pofca impofieis, vel Ianis oleo erudo vinoq;
imbucis, vd,rofaceo,vel melino,veI ~écifcino,vel myrteo,deinde ijs qure d~ge
runt veendum . At fi corpus vniuerCum [ucci$ requabiliter redunder, pn~s
ip[um vacuari conuenit. vbi iam inanitum dl:, vlceiis in quo id prouCQeflt,
35 cura haberi debet, flcuti in capite de vlceribus explicahicur. Gland,ula fi
inflammacione tenceeur ,lanis oIeo quodam Iaxante, irriguis ,reél:~ Ieni:2
tur,coturnque ipfis rnembrum inuoluieut . Cum cumor ad (uppura~lOnem
. ipeé1:auerit, non promptè diuidere; Ced rnedicamencis 9ure cerati fpeciem
referunt, digerere nicem~r )~~iufmodi l?ociffimum eO: e: ~erano confe::: .
40 él:ulll. Icem quod ~b herbls dlclCur botall1con,Î1 per ha:c no dlf~~titur rum~
10 .
li
a
CCC.I}.
�.
P A V LIA E GIN ET AB
2.0
pere adgrediemur,aliorum abfcefruum modo, fimiliéérq; iIlis mederi.In ijs
autem qui ob .febres ~ut omnino ,humoru,m abundanciam procreantur,ca::=
ueri debent repel1enela, ne matenes penitLUs deeruCa cur(u~ repeta~ , ~ed ab
ijs qU% digerunt,frrcim cur~eioné incip~rec?nli!ium ~fr.S~a~~em mhJl pro~
hibet,nempeaut~tas aUCVlrcus, Canguls pnus ~ CubltO dU~l1ceet~r. deln.~e S
loco fomenta inducentur ex decoéèo chamzmeh aue aneehl,aut elUS generIs
alicuius.ReIiqua medicamencorum Cylua,maxime ex ijs qu~ tertio volumi~
ne ad paroeidas diél:a Cunt , tran!Ferenda dl:. Itcm ex illis qua: nuper contra
inflammaeiones prodidimus,quemadmodum cria phygethli cu ratio, tum
hinc tu ex remedijs eryGpelati accomodatis petceur.Afrer atticus herba qui 10
& bubonion,quafi dlcas inguinaria,ea ipfa de caura vodi,non Colum ilIitus
fed etiam cohtaétus , bubonibus auxiliari creditur . Phymata autem priua~
tim difcutit adianthum,fi illinatur,atriplex,pariecaria,aIthz~ radix vine in~
~oaa,ammoniacum curn melle emollitum induéh.1mq;,vifcus cum refi'na,ce~
ratoq;.Rurnpit aucéabfceifum propolis,Iupini amari ex aceto illiti,cucumis 1$
fyludl:ris radix,terebinthina excepta, capparis ra dix fimilicer, nitrum cum
fermento aut ficis.
Il
DE FVRVNCVLO,QVI DOTHIEN APPEL..
LAT V R.
Cap. X XII I.
Vrunculus,tumor d} abfce/fum prz fe ferens,qui ex crams humo~ lO
:
ribus in catnofis plerunq; partibuscodp'icur,mitis quidem,cum in
foJa cute coijt:peruicax autcm,maligntÜquCsvbi fubtcr aébs radici:::
bus in fuperficiem erumpit.Diffipat autem turunculum,tritiClJm &: refper:::
fum & impofitii:mafi:iche zgyptia,vuç pafiÇ quibus acini fint cxempticum
fale tritZ , ac illitz thune difijciunt aue rumpunt , vd ficc~ 1Ïd hydromeIitc '-$
incoéta: imponuncur, vel refina ficis mifra inducicur, vel ip[z ficus cum fue~
rine pigues dilfeélz, vel fermentum cum nitro) vellini fcmen cum melle,vd
alterci folia,trica cum buo/ro. Compolica vero h~c proficiunc,quod ex fer~ ,
~e?to,quod polline farinaceo confrat,& quod priuatim à furunculo grzcè
dICltur aothienicon,fomenca autem adhioentur ex fpongijs mollibus con== JO
tinue calenti aqua: intinél:is,deinde fic medicamenta inijciuntur.
.
DE TER 1; B 1 NT H O.
Cap. X XlIII.
IIJRibafius cerebi~thum ~n~ phymacis ipeciem e{fe afièrit ,fupcr
' Iquam pullula mgra emmeat: hac rupta id quod fubiacec deCqua~
~ ~ ~ mate iimiIe apparer. yb~ ,fc~Ipello diuiferis , pus deprehcnditur. 3$
Dl0fcorides aueem Alexandrzus hterls madauit terebinchos cutis elfe ex~
cr~.fceniias,rotundas,nigrouirides,cerebinthi fruaum referentes, acque has
alIJs phyrnaturn tumoribus fimiIicer curari cenfec:auxilia ex Cupra compre==
henfis hue tranlIc:renda.
Il ta
)
�ttB~Ht
··bE CARBVNGVLO;
. lItt.
"
-
.
Cap.XXV.
V m fan guis in atram bilem conuerCus ihferudè~nfque aIiqua fe
parce receperiE, ,car~un~~I~s fie~i [oIee; quod -v-it:ium plerunque à
puil:ula ambu!hs co{imill~m~e~lm vero ~ finé hac incipit.Ctcerû
5.
incer initia, quibus hoc maiu mftat,partlculam omnino fcabune,
vnde pu{l:ula, nuc vna orirur:qua rupta, ~la~s GUm crufta gi~nitur:nûc plu~
tés erumpunr,miüj [eminis m0do exiI~s:qUlbu~ perr.uptis; hmiIiter crufta:::
céurtl vkus prouenit,quale ferramenta candentla exclcant,modo crull:a ipfa
dnereum colorem; modo nigrum pra:ference; fic vt inferiori carni cenci::
10 nua adha:refcat,& quo dam modo affixa fic cum crollone. Reliqua al1eem ca
1;0 circ'ultipollta,in feruidartl peruenit inflammationem,quam Grzci phlo:::
goiim appelIant, & <i:olore nigreièic, fPlcndetque bituminis & picis modo'.
talis autem dt bilis exaéte acra. Verum carbûculi, qui in carne radices ege:::
rinc,confe~im circum[cribunc~1f:qui l11embranas,neruoCque occupant,d1U:::
15 tius remanent, luémque Cubieétis corporibus impartiunt; vt edam inflam:::
mariones quz eryilpeIatis naturam refipiant, in ipiis excicentur. pleri[que
itidem in fuppurationem couerii funt. mult~s febres aGcediit. Iam vero car:::
bunculi ex cauus populacim graiTantihus excitancur. Curatio ip[drum,niii
admodl11n fuerinc exigui,à vacuacione fanguinis è vena ad anima! defeétia
~o nem vlque dimiffi,cencanda db mmc: fcarificacus reae accommodacur, pla:::
gis ob {ùeci craŒlliem altioribus: parcicula:'Iaboranti inducuntJlr, quz me::;'
dice reprimunt diillpantq;.taie d1::catapla[ma,tum quod ex plancagine co~
ficitur,tum quod ex bis coéta lenteconŒat,fdlicét~ti1ixta panis furnacei mi:::
ca.EŒo alltètil panis,nec omnino à furfure purus,net nim'iUni eius habeAs;
2.$ fuper ip[um vero vlcus valens aliquod medicamentum imponitur,cuiuCmd
di dl: A~dronis,Pa~onis, & Poly~dCE~diluiq; ~d vino àliql~o dulci, a~ ~ordi~
fpiffieudmem debeblc.Item ma{fahotlcum andum, vel & Ip[um umlhcer dl
lucum.Item ra dix dracuncl1li,vel ariil:olochi\:,velliq uor filphij;vel cirenaici~
fingula ex aceto probe delinc:ntur.Ac qu~ eryfipelatis nacuram referunt,[u==
:30 . prà compre~e?fts ad id vitij ~e~edij~ perungentur .~a! ~éro partés con:.
forcij Iege aflicl puta~tur,[ucc1(;hs lams ex œnel~o madefaclendz funt • Vbi
iam ardor acquieuent , carbunculis inijciuhtur ce rata cephalica , animenz,
cmmota.generoiiŒmum dl: quod herbis,tum illud quod nitro côftat, item
arida vkeribus depafcencibus dicata,per fe~& eum rofaceo.Cutn autem dU:i
35 rities remanet,vtemur meIin~ Serapionis, operam adhibences; vc,qu~mce'~
lerrime carbunculi in vomÎ<::am erumpanc. Qgodquidem ?ec;~ ~le bls~no=
au feJnd,cum catapla[mata,.cii medicamcnta mutes.Ar quo radlCU:US fàrbü
culos diueIlas,dirimafque ab adiaccntiul1l commercÏo,malum punicurn aci:::
,
dUlll,minutatim conci[um in aceto coques:vbi incabuerit;in IzrioreUl dete::
40 res, ~inceo'que l1liGum induc~s ~ cum fic~~fcit, ace~o hum~aabis •~t~m nucis
tcc.iij.
~ ,
1
�P A V LIA E 'C 1 NET AB
2.~
auellan.r veterÏs) vel etiam non veterÎs rnedulla carbuncuios màtÏlrat rum:::
pieque. Hoe przfi:anc & eupreffi folia, eum germina ) notlelli & molles gal~
buli eum polenta, vua acinis vacua, ficus ficcz vino inco&, papaueris cera~
tidis flores,liquor lilphij,cum ruta & mellis mom~nto, pix liquida curn vuis
paffis,& Cuillo adipe.
·
.
.
ADe A R B V N C V LOS y E HEM E N TER E FFI C A X.
Argel1ti Cpumz libra,olei veceri~ libra & Cemiffis,auripigrnenci vncia.?Ieo
eurn argenti tpuma dum manus non inquinet incoéto, Cublaco/que ab Igne.
auripigmentum adijcicur,rurCdfque rnedicamencum coquicur donee mgrc::::
fc~t , eritis' in pila veicor per linamenca filiacim carp·ta.
A D
Ci A N G R AE N AS) V LeE R A
V ETE RA) CHI R 0 NIA,
STRVMAS,PODAGRAM:PRIVATIM VERO
*
Afcfus Opij ,acaci~ , mifyos cofl:i,cquama: zris, fingulorum
au-
* drachmaJatramen:::
ci Cucorij drachma,alcerci ièmmis drachma,cricis ex aqua vcitor, probè faeit 1$
& ceerapharmacum quod quincam churis partern cùncineac. Aduer[us na:s
turalil1m carbunculos, chalciCisfls, acramenti fucorij , fin gulorum drachmis
oao, aphronitri drachmis duabus . ex aqua critis vticor . Valee ftercus quo:::
que ouiIIum; corridum curn melle .ln alexandria Serapiade quz orchiS &
triorchis dicicur viridi ,eum micis panis ,cataplafmacis modo vruncur ad ~o
carbunculos ,omnÏélque crufrofa . Vhi crufia exciderit, comrnunis vkcris
modo curabis.
-
,
(l
\.
AD CAR
B V N CV LOS, ACE 0 S ~V 1 PAL P E B RAS 1 N F EST A NT.
6aGetcfracbmas
4S.
10
DE CANCRO.
Cap. X X VI.
Ancer in qualibec corporis parte oriri côfueuic,fiquidem in oeulis,
Il
& v~lua,quéa~m~dum in ip~or~ ~ap,icib~s expoiItum eft, alliCque 2$
~___
plunbus parclcuhs,fed pr~elpUe,In tœmmarum mammis aCCldlt,
quoniam natura fungofce & inanes,craITifilmam acrç bi!is, vnde hoc viciii c5
trahitur,materia poHùne excipere. ex eo enim hurnore cû referbult , pnma
vitium hoc rudimenca accipic. acque fi acrior illa fueric, eurn exukeraClone.
Q!!apropter colore magis quàm inflammaciones nigrieanc, fed Ica vt cancâ JO
ealidieatem non experiâtur.Venz au cern qua: cird fune incumefcunt, incen:::
duncurque,cancri animantis pedum modo,vnde & appellacionçm hanc vitium el1:{orticum. Nonnulli vero inde fic nuneup'arune ,qu6d dIfficillime
ab his partibus quas obfederit,euellacur ,quéadmodû cancer aquacleus anis
tnans.Hoe malum planè propeer fucci crafficiem nô côfanefcit, vepote quod ~$
nec rcpelIi, nec difcuti queat, nec toeius corporis purgatione cedac, camque
male~cutn,Vt miciora negligens remedia,vehemenclOribus irrieetur cxcan:: . .
defcatq~e.Pritna fane cancri rudimenca prohibere,ne augefcanc,licee, fi me:::
Ianchollcus hUlllor prius vacuecur,quàm in affeéta particula radices fuhtcr
�"
LIBER
III 1.1 .
23
egerir~ itrtpaél:d[q; lit.vacuacio quidem primuni tentanda: d1:, fanguinis di:r.
miŒone,mox purgacione,per initia quidem ex fimplicioribus petita, qualc
dl: epithymon, quatuor vncijs & S. in fero Iaétis , aua muira exhibiturti. '*Forte"Jr4
Deinde ex hiera ,qua! nigrum veracrû recipic. Loco auré dolenci induél:um ,6mj~ 4· 5 fubfequens remedru, line dolore fade exulceratis: folan~ iùccus lincco molli
duplici in cu tinél:o imponi~u~.Extrinfecus Iana molliuk~I~ & ipfa fùcco im
buta circundatur ,cur~ adhlblca,ne ha!c liccefcanc fucco,cotlncnrius (uperfu~
foJa vci diutius poceris in dcris exulceratis medicaméro quod popholyge
conf1:ac.Nec inepra(unr.qua! rercio volumine de vulua! cancris prodidimus.
*
A DCA R C 1 NOD E, MAL 1 G N AI ~V E V L CE RA, TV MAD SIl ..
10
DIS
E. MIN E. N T 1 A M, NAT Y R ALI y' M
cv LOR v M, V E L
<lL:..y
E YEL
TES TI.
MA MM A R V MIN FLA MM AT 1 à NES.
lti plumbea pila cochleario plumbeo lemniam fphragidem ex p"afca,& mul
fa, vellaéèe cocerito,vc nigrdèat:vel rofaceo,vel immaturo oleo,iùccove fem~
15 peruiui,vel cotyledonis,vd laé1:ucz,vel pfyllij , vel acoris tricam limiliter in:::
ungito.Crebrior vié1:us zgro dabitur, prifana! cremor,lawiq; ferû, ex oleri::
bus malua,atriplex,bletum,cucurbita, pifcium [axatiles,omnis generis aues
przterquam paluf1:res.
ARCH IGENI S AD OAR.CINODÈ,E T tA COE T HE VLC E R. ~ .'
2.0 Cancrorum flduiacilium cremacorum,& cadmi:e par modus in pol1iné co~"
aétus intpergi.cur ,auc cancrorum dnis vnacum cerata inducitur, item ery":
fimi femert clecricum cum melle aœommodatur.
.J
DE MOLLI ET LAXO TVMORE,QVI OÈDEM,&
G R AE C 1 S 'D 1 CI T V R~
Cap. X X VII.
Vm de tumoribus qui [uccis calidioribris contrahuntur; di[puta~
m Gt, iterum de contrarijs agemus,ab eo quod Grzcis ,œqema
dicitur, exorfi . Q!!emadmodum cnim ex bilio[a fluxione , eryfi~
ica ex pituica, œdema laxus quidam atque indolens cumor excÏcaturo
idem Ccimtis aliter quoqueœdemaca prouenire, nempc in pedibus, in
\ c~~em aqu<:e affeél:~bus , h~bicu cor~o~is, con~abdèente ,qui phthoe e Jet6oa~
Ga[eni pro
gr~ce dIClwr,& malo,qUl cachexla.Atque 10 illts qUldem tumor hic e affe~ 'Zir~eOÛç 64~
aus qui hominé prem~t accidens efl,nulla [eorfum,curationé propria pollu::: 6et 'Ziri\Heg~
las.Satis cnim dl:,fi ~Uldem curatione egebit ipfa tu crura pcrtricare oleo cU !ec{-lIetus tra
{atio,cii PaH
fale,aut eria oxyradmo fal habence. Ac fi ex pitll:itofo hum ore in parciculatn fo conuenit.
influence œdema cQnfritic,abundè quadoq;dl: fpogia pofca imbuca,cii liga:::
35 1l1entO Ieuiccr",fl:ringe?te impofica,qu<:e ab inferiori parce i?cipie~~,fuprà fi:::
niac. Efro aute ipongta,modo conduétura lic, recens,. fi hUlUS cop~a non efr,
ea,cuius eric;dctergebis,expurgabi[q; nitro,magi(q; aphrdnitro,& cinereh:::
( rd' Paltxiuo qui difl:iII~uerit.QE~d fi per hzc tumorno {ubr:aeac,paulul~ aluminis filS no 6aGet,
inijcies, l nouamq; fponglarn admouebis, fi noua no datur J comodl1m efl: Jecf eft apuef
GR(emm, .
ècc.iiij.
,0
l
,
�PAVL1, AECINET AE
molliŒmum ellychnion,poCca madens impefitum:bonum dl,& glaucium.
QHdd fi in vetu~atem, ~dem~ incid,erit , parti, oIeo prius inu,nru: (pongia
ex lixiuio impomtUr, em[que vlOlennore arél:atlone curatUr.dlfcutlt autem,
ac comprimit cu mores laxos cedcmte[que quzlibec terra illica, magifque
érgyptia,tum i[atis Caciua.
'
S
DEI NF LAT ION E.
*
Cap. X X VIII.
Nflatio ex Batuoro Cpiritu nunefub cute;~uncf~b me~bran~s,quç
effibus eircundacur,& mufculos,* aut VI[eus ahquod mcludut,col
leél:o, enafcitur .Porrd is colligitur Lno paueusJ aliquando in ven::
cre & intdl:inis~icémque in media horum (patio & membrana:,9.uz.perit~~ 10
nzos dicitur ,vt in aqu~ fubter cutem genere,cui nomc:n dl: tympamas.Dlf:::
fert quoq; h~c ab œdemate,qu6d pre1tà digitis non retinet vdbgium,& [0::
nitum tympani modo cedac.Membrorum auté denfitas, tum fPiritus fimul
craffities efHcit, vt idem (piritus no diffipetur.Vnde eurandi ratio hue diri:: :
géda'efr, vt membra rarefacias,eraffiorérnq; [piritum extenues,quod medi:: I$
camenta tenuiffima & potdl:ate ealida pradl:ant:atque in ventrequidem &
vifceribus oleum tenuius quod rutam habet ineoB:a , aut aliquod ex calidis
AJ'cfitur feminibus,qualia funr,eumini,apij,&
petrofelini. Interim vero & ,ucur~
• aa.feno. bita iufl:~ magnitudinis cirta cutis incilionem vtnbilico bis térve defixa~
, inBatio~em difcuffit. Mufculis autem excontufione,quemadmodum pro~ 2.0
pulfu inHatis partieulas cali dis nimium , & acribus excandefcere contingic.
Q!.!are per initia medicamenta qu~ magis lenianè adhibenda. Vbi faB:a dl:
indinatio,ea quz digerunt.Vtendum igitur decoél:o illorum,cum olei mo::
mento.quod lanis fuccidis calentibus excipiatur, vel edam ceratum ex œ(y:.
EO admifcetur, cura adhibica vt ealidiras permaneat, frigus enim non con~ 2.S
(Jude. Vbi iam zger lenitus [opitu[que dl:; acetum admiketur & nitrum,
~u[ aphronitrum.deinde & dnis lixiu~ qui diil:illaueric, Po.fi:remo empla::
{tris vtendum qu~ difcuciendi vim habent , qud inflatio fuBfid~t, quale dl:
quod fe'luitur,fordes gymnaliorum fubferuefàél:~ pereolantur prirnii,ve pu='
Ga[enHS "i~ r~ euadâc,& rurtus Iebeti inijeiuntur, trita'que caix Lrefbnél:a tàrinz modo 30
U4.
edam in(pergitur ,dum Iuti fiat [piilltudo,ac in v[um côditur.Hoe cfficacius
efr medicamentum exfyeomoro cornpofitum.
Non eft
apuapau(u,
!ea ex GaCe
110 aaiefEü.
l Ga(enus.
*
*
DE L VXATIS ET CONTY SIS.
Cap.XXIX.
Rticulis luxatis con~uG~ue faciunt Janz fuccidz,audpongia o~e~
1lzo imbuta impoficaq;, Item bulbi elixi, viticifque tenera folia cum 31
_
1 meIle, faI, nitrum tofrum , l~uigata eum eerato indueuncur •Iam. .
fuperfufto aqua: duIcis , aut marinz ealentls vtiliter adhibetur. Vbi vero in::
Barnmatio,& dolores conquierint,eluxatz partes etiam reé1:è perfricantur• .
Î
�L,1 BER
t II i.
2. S
DE CAR NEC 0 N T V S A, E T SAN G VIN l S S VB T E Ii
CVTEM COITV, QVOD GRAECE\ ECCHYMOMA
DICITVR.
Cap. XXX.
, Arne agral1~ ql1o~a~ ~or~orè, q~od ~~rrin{ècus fl1perinciderit
S
cont~[a, vem[qJ e':.lgl1ls. mdlde~ dlUOrtlU eXeertis; fanguis pro~
fundltur,vt Colet cu tUnIca venaru rarefaét:a craCcolat,qu t diapede:::
fis grtce dicitur. vnde id quod ecchymoma vocarurlub Cute colle::
aü nafcicur, cu ce inquam, integra,ranêj tumor taét:u mollis & cedens comi:::
tatur Iiuidus, & magna ex parceindolens.ed igitur anirnû tendirnus vt fan::
10 g~i~e~ ~ui con~i~etur di~ipem~s,id~ ~onfdb~l priu[quarn ~jgruerit.Per
imtlafane nonmhtl ex afl:rmgentlbus,IJS qUéE dlgerunt, admlfcere oporter,
eo quod tunicéE venularum Côtu[a:: denfationem requirant: inde etiatn Colis
digerentibus vteml1r ,ac fcarificatis initio ecchymomatis, ita fubfequentem
curationem accomodabimus.Ad inueterata al1tem ecchymomata, radicula
1) illitu prodefr.~ippe difcutit ea vbi erodere inceperit, aut radiculéE [uccus,
eum micis panis induaus.CéEterum ecchymomatis fpecies iilllt,fuggiIIata,
& liuores ex iau,hypoCphagmata dicutur. item [anguinis inter vngues co~
'eur!ùs ex percu{[u proueniens,de quibus priuatim tertio volumine diét:utn
dl:. Verum de vn guium vitijs ,in parce chirurgiea di{feremus.
2.0
119
lU
DER V P TI SET CON V V L SIS.
Cap. X X XI.
V pcio cum ecchymomace proreus accidic: euratur autem medi-
carnentis mediocriter calefacientibus, quale dl: ex nigris populis
acopon, alia'q; hui,c cofimilia. At altioribus rupturis magis acria,
magifq;-incidentiaac.L diŒpantia reac accomn:odatur.Ta~ibus [anè & cu::: GaCehus,"if
2-$ eurbiculéE vfus proficIt. Ergo fi euocatum celenter per hahtum ecchytno-:: Jip4ntia~
ma totum dl: , tàcile dehifcens ipfa caro eoaldèet.Sin longiore [patio fordes
eopioià Cuccreuerit,ruptum deinceps coire nô poteil:,fed tantii prope ipfius
labra admouentul·quo fic vr leui mornéto ea facile feparentur,& medius in::
ter i pfa locus [uperuacuo hum ore repleatur, nihilq; aliud, quàm affidue no::
30 llum quodamodo ccchymoma cre~t~~,p~imo p.erfimile, nifi qudd ex te~ui
magis [anie nunc confrat,cum per InItIa e fangume ecchymoma efièt,ideoq;
facilius nunc quam prius,digeritur. Conuulfum autem fibris quibuCdam la~
eeffitis difl:raéHfque leniri tantum de[yderac , quoad dolot [opiatur, quippe
eongll1cinari nequeuntJtaq; Arifrolochia rotunda ruptis conuuHiCq;,li quid
35 aliud,idonea efl::1Ïmiliter centaurei mai0ris radix eiufq; [uccus, rheu, cofi:us ll
hdellium eurn oxymelice potum.
, ,
r
tvI
1
DES C l R RIS.
Cap. X X XII.
1 Xaéèusquidem fcirrus~tu~or dl: pr~cer na~uram,fenCus exp~rs &
1durus:no~ exa~us a.ute VIX [enfilis dl.ac U1 fen[u vacat [anan non
9
1'-~IiIIPotefi:qUlCfgre fentlcur,vixfanefcic,fi quû:lem hutnor vade Huiue.
-
�P A V LI AE GIN E T AE
26
modi vitium eotrahitut glutinofus craffu'fq; dhqui particulis.induratis im~
paé us {olUl contumaclter repugnat. Efi eum fiaeim ab initio prima rudi::
menta COUClplt au gecurq;,plerunq; vero à medieis qui eryfipelata & inflam:::
madones veheme Jter retngerauerint afrrinxerincque ,originem fortitur.
Q!!;dd ft quis ea qua: valenrer trahune digeruneque medicamenta,partibus $
[Clrro obduEtis admoucat, huie paucis pnmis dicbus, manifeild {cirrus de:: creuiffe videblcur.ea:eerum quod de affeél:u rdl:ae, id reddit infanabiIe.fiql1idem toto quod in eo (ilbuhiflmum eraé diffipato, quod reliquum eil defic::
cacum,ceu lapldo[a cOl1cretio relinquetur.Quapropcer nullum vehementer
excaltaeiens iicca'n{q; mcdicamécum €fr idoneutn,{ed ea t.mtum qua: pra:eer 10
quod molliae,digerere edam comodè poffunt. Huius auté generis [une me::
dulla: omnes,magifq; ceruina & vitulina.Exâdipibus cotnmendacut,leoni:::
na,pardalis,vdina,dcinde taurina.Inter aues an!èrina & gallinacea & pha:::
Üanica,ficddrq; caprilIa & hircina.Ad hftc ammoniacum {ùffimen,bdelJium
rpaximefcychleum,ilyrax qui humécior eil & pinguis, ac a:gypciaca mafii,: J$
che.ln alijs {ànè parriculis fcirrum expercis his [eor[um vtendum dl:.tum ijs
qu~mdecomponûcur.verumin cendonibus &ligaméeis in huncmodum,
lapIS Igni candens, acero acerrimo excinguieur, & fiquidem haberi poeell:,
pyrites: fin dus copia non dè;moIaris, in quo pars affeéta eommoueri de:::
bec, vt vaporem alcendencem recipiat, acque inde rur[us medicamen quod 2.0
emolliac Imponicur,oleo [amen non aqua quotidie ab initio. per totu mor:::
hi curriculum pars affeEta l'erfundicur.Interim oleo altha:~ radix ac {ylue:::
{tris cucumeris incoquitur.A balneo aütetn in cotum regri abfi:inebunt, vel .
cercè copio[o, [ed pofreaquam fcirrus emollitus fuerit, ammoniacum pin::: ,
gUliIimum aceto quamaccrrimo liquatutn patticula: fat muItis diebus in::: 25
ungltur •Deinde rurfus em~llien.ti m~d~cami~e vcen?um, quod re~eperit
galbanum,&:opopanacem,eaq; pmgUlffima.elu[modl vero [unt pottfnmü,
ex peca[one confeétum,& quod ad Amythaonem refertu~& fl:rumis dicata
mcdicamenta.
DES T R V MIS.
Cap. X X XII J. 30
T ruma: glandulz fune induracz, qUa! in ceruice,aIis & inguinihus
Il maxime ~a{èütur:Cu~atio earum~cû illa qua in fcirris cradidimus
. _ commumsdl:.Prmaclm vero Iupmorum amarorû farina ex oxy:::
mëlite coéta iIIinitur,ea quoq; phymaris proficic:vel bouillum fiercus aceto
incoél:ii de1inico, id eria cumores fcirrofos omnes diffipac. probe auté difcu::: 35
tic {humas caIx, melle, vel gymnafiorum (ordibus excepta, vel oleo, vel adi:
pe ruillo:auc cakis nicriép par modus;cardamomi & fœnugra:ci quadruplus
curn mcUe, malagmatis .tnodoJmpofitus durieias digerit ,if) pus conuerfas
rumpit loliacea farina eum fimocolumba: & fetnine lini vino incoél:a,groG
fi fylueares,aut fatiui,auc cardatnum album decritum cum pice liquida Ula:ll 40
1
•
�t II I.
LIBER.
Iagmatis forma app!icatur,aut cucumeris Cyluefrris radicis ficc.r,Iauri folio::'
rum ficcorum cocremacoru cinis cu rerebinthina inducü:ur, aue pediculari t ;
& nitri.xquale pondus, erucx duplum cum relîna inijcitur ,au c frercus ca:::
prillum bouillumve /aceto~ncoélum ,aue e~ui farin~ in vrina pueri impube:::
5 ris maeeraca exeeptaque,plee,cera,&oIeoltquefaébs,aue anguem inorcuuni
in ollam conieéhi gypCoq; oblicarti in fornacem miccieo, cocretnaci cine rem
a:quali fœnugrx~i pondere.mil~~ ), . -' .le e~cepto vticor, item qudd alPidi~
bus confrac medlCamentum,mInficCE VIrtutlSefr,tum quod ex frruehid con~
ficieur,èum quod c.ucumeri fyluefrri,eum quod cedrio Iiqubre céifie: frrulllas
10 adfuppuracionem perducic,aue diffundit hoc,myrrht drachm t deceh1)am~
moniaei thymiamatis draehmx [epcem,vi(èi quercini drachmx oélo,ga!:::
hani drachrri t quatuor,propolis drachma,in pila contundûtur.Aè .(humas
., Ir. pro fiClt. fiUbrlcnptum
.
'1'. ' 1b
mammarum dUrItlalq;
me d'lcamentum,vllCl
e a oratI:.:I
refin~ ficc~,cera!,fingulorum pondo,galbani quadrans.
*
15
A DST R V MAS
E X V L C E RAT A S, E T
SIN E
V L C E RE.
Cer~, rdinz picyina:; adipis [uilli in[ulfi ,marrubij ,;:eruginis raCa:, fingulo::
rum felibra.
M E Dl CAM E N T l/ MAD S T R
V M A S, Q...v
(j
D
DIe 1 T V R
CHE RA DI CV M.
2.0
Oid veteris pondo dua,cerz pondo,colophoniz triens;riicri cancundem,al:::
lia duodedm membranis decraélis in olco per criduum macerancur • dein:::
de coéta cum intabuerinc.proijciuncur,diquacÎs oIeo pofrqua ab j gne amo:::
ueris,nitrum tenuiffimum inipergitur:rumpit etiam abfèeifus. ALI V D.Ci:::
neris fieu vncia: du~) aluminis {dm vncia,aphronicri t~ntundetn, picis li:: :
2-5 quidoe vnciadèpcem.
e
EXE' OENS
CHERADICVM.
Aluminis [ciffilis; fandaracha:, fingulorum drachrria: quàtuor, {quaniZ CEris
drachma, auripigmenti tantundem,arido {humas conipergito, ac lî cancri
naturam induerlllt,ro[aeeo maceratis bis dic veicor.
DE STEATOMATE,A THE ROMA T E, ET ME,
LIe E R 1 D E. .
Cap. X X XII l I.
Vm h~e quoq; inter ab[edfus; quetnadmodum in illis dicebamus;
habeanEur,fingula propriam appellationem cl fimilicudine terum'
qua: in tumoribus continentur,fortita [unt. Alij fiquidem ip~~runi
~1 velut~ pingu~ quiddam [~uad~~s Cubefr; aIij melli fimilequippia,?, ,aIl} q~a::
fi tenuis pulucula.ConfillUm 19ltur curacionis efr commune;vC quo~ Cuntea
illa eontineat,difcutiatur;aut medicamentis toeum exedacur,aut [eéhone au
feratur.Q uidam enim ex ijs cumoribus ; triplici h~c racion~ cu~al1tur, ij ni:i
ntirum qui liqui~iorem humo~em conEinent,quahs cfr mch~efls: aliqui du::
40 plki tancum vt atherama,~uod & feéhone aufertur, & medlcamentis exe.:
*
F.xepfar
Afcûlluni bit
bet cfuas~
.
�P A V LI AE GIN E T AB
loS
dieur, fieatoma vero nec difcuti,nee exedi poteIt, [ed manu duntaxat cura:::
cur. Q!!omodo aucem vnumquodque horum agnofcas, in parte chirurgi:::
ca edocebere . At medicaminum,quoe diffipandi vim habenc,maceriam, vbi
Imprei' aB:um dt de frrumis,reperies. Priuatim vero meliceridas hoc diffip~c, vuoe
JumexépCar paff:;e acinis exempcis viginci,{quamoe drachma! e quatuor ,parte fomen::: S
ba6et oRo.
e Impref ~ ris prius nutrira imponitur. ALI v D.Ladani, bdellij, galbani , ammoniaci
fumAfcfi ex~ chymiamatis,propolis,terebinchinoe, fingulorum :lqualis porCio in pila con
empCar ba. tunditur:facit etiam firumis,parotidibus,furiicuIis, phymatis.At, Archige:::
het tres.
nes contra meliceridas commendat aphronitrum & vçratri partém du ~
plam)cum cerato duriore impofitam,exedécibus autem,cute tuberculis cir::: 10
cundata, vti non licer~ Hac igitor prius meliceridas atheromaea, vel edam
frrumas medicamentis adurem:ibus detegere oportec,fimplicius illorum dl:
quod recipir calcem viuam,(aponem & cmerem lixiuoe lbllaticinm.Varium
au cern ma gis,quodq; recondicum Ceruari poreil:, capie cakis viu:c denarios
quatuor ,f:lcuIt vini eombufroe,nicri liquidi cofri finguIorurn denarios duos, If
minij denariurn, cinere lixiui frillaticio reruntur: vbi rnc1lis liquidioris craG
fttudo faB:a dl:, cer feruefacico, vt mediocrern confifrentiam habeat, pixide
plumbea reponico ,lixiuiam fuper ddbllans ne Cubito exarefcat. valet quoq;
ad verrucas, myrmecias,pcerygia,dauos, calIos, cicatrices fupererefcentes,
fcecula bimdl:ri non vecufriore eutem delinico : vbi arefcere inceperit, tpon:: 2~
gia dota rurfum perungico: vbi nigrueritdenuo ablues medicamentis cru~
Uam indueentibus:pofréj auté crufl:a deciderit, exedentia adhibentur • Me:::
dicamentum exedens validè citra rofionem, fquamz zris drachmz qua:::
tuor ,[andarachce drachma: dua:, veratri'nigri tantundern , curn ro[aceo vu::::
tor. A L IV n.Squam:;e,[andarachél'!,vrtic:;e[eministorrefaé1:i parimenfura 2.$
eum ro(aceo vtieor. ALI v D.Erynaccorum combufrorum,fepia: teIt:l,auri
pigméci, :lquale padus ex ro[aceo:qu:l ambiunc parees orbicuIatim omnes
prius dcIinito.cerufa eum oIeo.Item efficax dl compoficio ex calcis viUt illa:::
boratoe partibus duabus,chalcitis parte vna,auripigmertci parte vna.
*
,
.
*
DE FAVIS.
il
Cap.XXXV.
~o
Auus qui Groecis ccrion dicicur,turpor dl: qui in cute foramina ha
" ~e~,p.e~ qu~ humor crailltudinemmellis referens ~xc~rnitur~ reél:è
•
_ 1gltur Ipfi Imponuntur vu~ paifç eum ruta, aue ficl folta molliffima
eum meIle,aut cardamum curn lini [emine ex melle, aut cucumis domefl:ici
radix eum melle, aut fuIfur viuum eum cerato,vel terebinthina • C:lterum 3$
variam magis fauorum curationem moliere,fi qU:l tertio volumine de ma:::
n.~ntibus capitis vlceriblls diél:a [un t,in hune Iocum cranfferas.
1
-\
DE SIMPLICI VLCER.E.
Cap. X XXVI.
:Voniatt:l fimplex vleus continue [olum dl: diuortium, fi quis par~
I!!!!!!!~~_ tes diduétas fafcia orbiculatim circundaca "ommirtat , vtiq; cirra 40
.
,
�LIBER
1111.
aIiquam aIiam molitionem coalefcenc. Curn vero alcerutrt vlceris os in obUs:
quum fpeéèaueric,inde deligaeuram ceneare & in cocrariUm ducere oponee:
cum vtraq; illius labra vergan~" à duobus pri~lcipijs incipiendum dl, &;
ora fic adducenda.N am cum mhtl mera oras mCIderie,nempe pilus aut are~
$ na,aut oleum,auc fordes,aue id genus aliud, omnino vleus concrefcer. quod
. fi magnum fic,adeo vt diduéèz partes in eoeum przdiél:a deligatura comie~
ti nequeilnè,fucuris ipfz adducencur,deinde fic deligaez,gIueinaeorijs, ve vo~
cane,przlidijs veemur,quz collcétam humorii fubluuiem deliccare & èonru::
mere queanc:aliam,ne influac,prohibere.
co
10
QVAEI VLCERA GLVTINARE POSSINT.Cap.XXXVrI;
0boriS foliailliea vlceribus glutinandis [une. Item fàlicis,brafficz,
. tJJI
oleaginis fruticis qu~ cham~lza dicitur & fruaus & foha & cor::I~
.cex,iuccufqueaufl:erioris plan[aginisJpapyrus,p~{èaau[vino irn::
buca & in ~rbem circundata.Recétia vlcera glucinât pice~ & cedz folia,cor::
15 téxq; recens ligamenci modo circundatus cum aqua aue pofca aucvino, ca:::
feus recens lXUlgacus:extrinfecus imponuncur,folia lapathi,aut viris,aut be~
tzJauc laéèucz . Ac ex acido laél:e caCcus qui oxygalaétinus dicicur , vulnera
·quoq; ampliora commiccic:pira fyludl:ria quz achrades dicuntur fluxionem
repnmunc.equi(ècum fi ilJinacur , neruos quoq; przci{os iungir~ ifatis fariua
JI) in duris corponbus vlcera eciamfi mufculorum capita affiiganc, idem przs
frac, cupreHi folia , germinaque & nouelli galbulimolléfque duris corporh
bus prohciu'nt,fed mtfèendus dl araneus qui circa molas agésfarinam eUOe
lantem excipit Jin pollinem decritus,myrrha eum aqua illicatvel lachryma
thuris,terra:']? lumbrici vel neruorum prçcifiones glutinant,pentaphyli fo~
2.$ !iaeum melle,porra combufra illiea.lnueteratis vlceribus ecoerario prodefr
hordeu combufl:um cum cèrato.Cerufa autem cum myrrei eerati criplicato
pondere. Ad capic~s vlcera valec,myrrham aridam infpergere non madefa::!:
él:am,quippe cdencer concrahic, vd aloen aridam,vel arifl:olochiam crjcam
8C melli Be vina ineoél:am dum mediocris fuerit fpiffieudo in lin eeum illi:::
30 Q,ens applicaco.<?>mp?uea autem a~ ~Iucinad~m fU,nt Barbara,Chryfe,m(!~
qicamentum N lcolal.Item quod faltclbus,quodq; dlétamno confrat,atq; alia
hisconfimiliaqu.emagnis potiffimum vulneribus glutinandis fune.
[9_
J
SI DOLQR ET INFLAMMATIO VLCERA EX~
ER C E AT.
Cap. X X X VIII.
dolor & inflammatio vulnera"ohlideat, vfus dl: rnedicamécorum
qua: deficcanc, acq; inflammationem arcent.Ex liquidis igitur lau
daeiffimum d1:vinum,deinde pofca . Si vero fordes quP~; cum in:::
fi'~a~ma!!;·!!!!!m~a~cione occupenc,mulfa diIutaconuenic. Ex ijs autem medlcarnencis
quCè liccandi pocdl:ate przdita funt,commun~cer qui,de~ conferel1t)inflatn~
4 0 mationibus dicata, fi oleofa acri.lque exciplas : pnuatun hoc proficir,ma-
< •
�P A V LI AE GIN ETAE
30
lurn punicum dulce vi no incoétum tritumque illinitur, mirabile nimirum
& multiplici vfu commcndacum cft remedium,facit enim tum ad capitis,tii
naturalium vIeera,tum ea qu~ toto corpore excrucianc, oculorumq; inflam:::
madones. At fi eryfipelas, aut ciufmodi quippiam vlceri acce!ferit,ijs veen:::
dum pra::fidijs.,qua:: aâuerfus illa infcripta fune.
10
SI MATVR.ARI,ET AD SVPPVRATIONEM PER..
DVeI NE Q.VE ANT.
Cap.XX X IX.
Ecencia quidem vlcera, & qucld in~ammacione adhuc occupécur,
I~ ft non fuppurantla,concoqUlt maturacque ex fimphclbus,aqua tem ,
~ perataiuperfuCa, farina triticea,vtl chondrus, vel panis, velgIuti:; 10
num librarium, eum terebinthina illitû, item cera, crocus,lachry~a thuris,
pix, ro[aceum, adeps [uillustvitulimiCque. Inter eompofita vero tetraphar:::
macum quod linteolis illinitur, ro[aceo [uhaél:um . Vetera autem & callora
maturant, fimplicia quidem vua pa{fa domdlica, fiyrax, galbanum, myr~
rha, ladanum, pix,rdina,bucyrurn,maO:iche,a::gyptiaca,& hylfopum.Com:: Ij
pofita vero ex recinino , diétum aceron ,id dl: abfque cera, quod ad Gale:::
num authoré refertur ,fi linteolis illinitur , oleo veteri aut recinino folutum,
item quod àduplici colore dichromon dicicur , pari modo 8C bafilicum J fi::
miliaque.
·
.
. ..;
DE C A VIS V LeE RIB V S.
cap. X L~ 20
f
1
Auum vleus carnem quz perijt rd1:.itui pofiulat. cuius gcnerall;:
dz materies opifexque, fan guis moderatus cfi, & probus.Hui\1s
.. mediocritatem ex alimento [ufficienti conciliabimus, tem::
periem . probam çx bonis eiborum ftlCcis,& proha paniculee in quo vI:; .
eus eft temperatura. At ex recremento tenui, humidum vleus redditur, eJe _2,S'~
craffo,fordes coaldèunt,eoque medicamencis eget quz modice ficcant pUt::
ga'ncque.Eiufmodi [unt lachryma thuris, hordeacea farina,eruorumq;, faba
r~m lomencum,iris,arifroIoehia,eadmia,panax,& pompholyxoQEàd fi nis:
hil medicamentumad c~eandamcarneminduaum proficic,ad aliudfic di:::
grediendurn eO: • At fi pluCculum fordis fic, humidil.iCque vIeus ,fciendum ~o
venie medicamentum intra modum deficca~e, intendendumque cife ip[um
mellis mixtura:fin purum & aJ:>[que humore cernieur, vltrà,ac couenit oIeo
pleniore.dilutu~ ceraturn in~ucere. A~cidit nonnun,uam carnem àmedi::
camentô valentlore. ~on[uml ~ Vt [ordldum humidumque Vrtus apparea~
quemadmodum ex lJS quz mmus ac par efi:,deliccant. Vetumhoc vIeus du 3,S'
~on[umitur ,cauum magis euaâec, labris przcumidum , rubens przterea &
mftatnmaçionis pardceps . fa::pevero zger ma~ifèfl:am èrofionem percipie.
~lterurn ïllud quod ,(parum ftccantibus remedijs humekir,nihil horû fue::
cldan~um habec.Putrida igitur ~igna, & potiillmum fJUZ modoracà afl:rin:: _
gend1 abfiergendique virtuté dOtlfltà ftJnc,quemadmodum &. vlmus, pur::: 40
'.
".
�t i Il EIt
t ii 1.
JI
gàrit vIcerà, ptiniq; iàm f<tél:a, carne repient,YeI anemon<e appoGt.-e. item pi';
cere cortex derafus, trieu'[q; cuni cerato & linteolis illitus,cauis vlcenbus au:::
xiliaeur,& przCercim recécibus,vrqu t carne dell:icuta reficiat,replea'cq;~Com
poGea vero;vbi pura quidem [une vlcera,acc~mmodacur, quod 0 t1:reis con;;
1 Hat, quod Manarhoni adCcribicur ex vini [<Ecula; quod ex aIoe conficitur,
quod melicera appellacur ariduJ & quod amyli,mannz,alicz,crui,pares por:::
tioues redpic . limilicer quod è chure confir,& aphrod~tariii.Sin autem [or~
dibus magis fcaeeant,cephalicaappe1Iaca arida conuemune,& quz-lincèis iI$
Iinuncur,vc Trophos diélum,His,Achene,ex acraéhlide pr~paratum, Icali~
10 cdmque,&quz experieneia comprobauit.
'
Càp. XL r.
'Ordida vlcera fiue caua,fiue plana fuerine, probè purgae arit1:olo~
chia cum melle, terebinehina cum pari rofaceo & melie,velloco ro
ll@!i!!!!!!!!~(àcei bueyro, iris illyrica ex meUe ,oliu~ colymbades illüz • Ad ea
Q V AE S 0 R,D 1 D A V L CE RA P V R G E NT.
J$
2.0
vero quz neruous obueniunc, cerebinthina cum butyro Iiquefaé1:a: [ordl:::
dis nimium & depalèentibl1s benefacie marrubium cum mdle . hoc etiam
cruilas deijcit.Compofita autem remedia h<ec fune,aml1rcz coél:~,mellis de~
Lpumaci, aluminis phorimi , hoc dl: liquidi, paria pondera. ALI V D. Sera::
piadis herbz, qua: & criorchis dicicur, ficcz, ~rjdis illyricz , marrubij ficci~
ariŒolochiz, fingulorulll drachma: oEto, c:rui farinz drachmre decem,aI:ido
vticor 8C cum melle.In[uper ad [ordida vlcera fade tum zgyptia,rum frue ce:::
rata Iiquefaéta, cum Indice, cum Achene, Cum viridia diluta. Ad ha=c, quod
pumice couftac j & ex cruo !icca , pail:illUIquc: nigrouiridis; fimilicer ctiam
ocriogenes appellacuso
%.f
AD VLCERVM VERMES.
Cap.XLII•
ID vermes ~u,i in..vkerib~s ~rocreancur arc,endos , primu quidem
:IrA
lefi,vthumldlcac~pucredmemq; eorum opIficem coUas. C<E,terum
Inecant vermes comunicer quidem, omnia quz ad aurium vermes
•
infcnpca runc.Ad eos aucem qui vlce,ra infell:ant;Archigenc:s commenda't ec
JO ru~m,poliumque, pari modo eum piee liquida illitum.
g
QVOMODO CARO VLCERIBVS SVPERCRE·
SC ENS EX E DA T V R.
Cap. X L II I~
lV percrdèens v1c~ribus caro medicamentis qua: valenter exicc~,nc
.
, 'tolIitur,cuiufmodl dl: diphryges infperfumJquama a:ris,o mnJ3 <l
!tdl:acea combufla, & erinacei concremati v trique euro cora cor:t
~1 pote.Ver um ~~c modice purg~nt) ~ fupercreCcentia ~~nci~enc...A{jz v~r?'
petrz Ros,vall~lo~ dl:,hoc ~~gl s [or1,chryrocoIla,chalclCl:,~l,ty:cobufi..a rnl~
lius rodun't:ice zns flo'S:limdlter zrugo omnibus'dl: valecIOr,faIc:s auteconS:
. tremati humenees cum infirm'ièate carnes con{umunt ,.lie eeiarnlinamen..J
4 0 ta (arp't~ è,pannicule' ,. muria acriori imbuca 8é rc:uccata ,quz fi imponan~
"
�$1.
P A V LI AE GIN E TAE
tur,mediocres carnium fupercrefcentias exedunt.Aerugo,cum ~ris [quama
inter ea refereur quz valide reprimunt . Compofita rhodia Cve dicicur) ari:::
da,p{àron,ad h~c xanthon,fine morfu retinenr.At maximas carnium excre
fcentias,adufque peniciora crufiis obducûe,paftiIIi Faufiiani,eriti inlPcrfi':P'
&: medicamétum,quod ci folis zfl:u heliocaes dicieur, aridû. Adde his quod
recipit calcis viuz, (quama: zris, &. mannx , pares modos. Idem ea quz ni:::
mium excreuerunt,.,fungi(q; rdpondenc,cummelle,purgat:cum ceraeo,car:::
nereplec.
A R. 1 DAC 0 M P 0 S 1 T 1 0
ADe A R. N E M
s
C 0 M P ESC END A M.
Argenti lj:>umz, chalcitidis,zruginis,plumbaginis, fingulorii zqualis por:: 10
tio. ALI V D vehementer reprimens ciera rohonem,va1ec quoq; ad paicen:::
ti~ vlcera, & pra!fèrcim gingiuarum vicia,ql1as cpulidas vocanc, necnon ad
dentium candorcm.Calcis vil1ç pondo,auripigméci [elibra,hoc al1ripigmé:::
cum, inquam~ ex aqua detritutrl calei viuz, cadmiz,modo lot~ adijcitur: in
puluerem redaéhs ficcis vcicor:ex paibllis <illtcm,tum qui Pantolmius did::: 15
tur, tum qui ad polypum infcri pti (unt, pulchre coercenc, fic emplafira viri:::
dia &pr~cipue id quod ex [ale cappadocico pr t par3tur,fimilirer,&ifis [um~
mè carnemfupercrefcentem in vlceribus coneinee.
.
DE VLCE RIB V ~ SERP E N T lB VS,E T PVTRI DIS,
__ E T PH AGE D AE 'N A.
Cap. XLIII 1.
~Q
IVperfufiones veiles funtv1ceribus depalhs,putridifq;,ex aceto,po::
fca,aut vine afl:ringéte,aue aqua frigida,auc marinaJaut decoéto lé::: .
ticulz,malicorij,baIauftij,lcntifci,myrtilpinz zgyptiz,aut aIiquo
ex ijs qu~ ail:ringiit & ficcant. Catapla[ma hisipfis exhibecur ex farina eruj~
alumine liquido,panis filiginei mica,gobio veceri,auc alio faIlàmento veteri 2$
carnis illotz, terebinehina liquida pari pondere detritii, vel aril1:oIochia, vel
recininorum foliorum fuceus ~qualis,a:ruginis pars dimidia,ex aqua'vt mel
lis fit ipiffitudo illinicunu crufia non deciderit,e1aterij pa rem moâum zru::
gini admifceto. putrid,is efficax el1:Cori fi tricum infpergaeur •Et fuper lin a::
menta carpea arida, veI arii1:olochia rotunda, vel gallz, éequo pondere euro ~o
oleo illinuncur ,vel cucu mis l}rlueftris radix, vel brafficz,vel beez, vel Iapathi
folia,iIligaea calidis cineribus recoduntur.Vbi verd emollita fuerine,eum Cale
trita imponiitur, valentérque repurgat:vel oIez Cummitates in vino decoéèt
cum melle iIIinuntur, vel ehalcitis appIicatl1r , vel apij [emen eontritum, vel
lini (emen lzuigatum, cu~ :tramenco Ultorio inducitur, vel ehymum, vua 35
paffa,& ficus incoé1:z apphcacur,audici folia in I~uorem trita eum melle,aut
nitrum,cuminum,& farina ex melle,aut cucumeris CyIuel1:ris radix,aut fciI1~
cotta ex melle,aut {oreos drachma: duodecim ,chalcitidis drachmre decell1,
mlfyos ~rachmz quatuor, cu dimidia aceci acerrimi hemina,Ixui~atur do~
nec arefcat: exceptis vteris,tpecillumincingens,ac vlceri drcumadigens,{u::: .40
•
�LIBER
IIII.
pérqùe duplex linteolum ex. œnda!o imponis: fin inflatnmàtione tint OCCUlt
paca,aItercum cum polenta,aut braillcam cum melle deIinico.
AD P ,VTREDINES Q...VAMtIBET PARTEM OCCVPAN ..
TES, E T V LeE R A ~V AE D fi PAS C V NT.
5 CaIcis viu:i,chalcitidis,fingulorum denarij duo,allripigmenddenarius:hoc
quoq; ad digitorum pterygia Be phagedçnas efficax: eft.Item naturaliû car~
bun,ulis cum meIle.vciIic~r adhibetur. In reliquis viti;~ arido vtitor , fuper.
iplenium ex refina mducICo.
10
AD OMNIA CLVAE DEPASCVNT 1/LCERA,~VAE'Q.Y'E oS INFE.a
STANT,ITEM AD SANGVINIS PROFLVVIVM,ET CARNEM EX..
CRES CENTE M,ARIDVM COMP E SC ENS, LO NGE\ VTI LISSIMVM.
*
ChaIdcidis,mif}ros,vtriu[q; crudi,dcnarij viginti,cquamç ferri denarij Ccx, ~ I~ exem;
.
d ' . .Cl.
l'''ln mltn".
.
r,w t j
g alia:: Immacuree enanJ o~l.o.
\
J' ••p 0, ex..
AD
1-)
S ERP E N T 1 A V L C fi R A
E T
Il V TRI D A.
S~lis drachma:: duodecim,aluminis quali1èunq; combulh drachma'cquam t ,
pumicis combufri)fingulorum par modus:valet &çrugo rafa cum mifyi co~
bufio,pice liquida excepta,cquamaq; ferri cum oleo.
.
AD
V L C ER A
P V DEN D 0 R "1
M
D E Ï> A S CE N TI À.
melantcria qUa! cretafutoria dicicur" nomis prohcienc.lcem ex acu:s
ta myrco,ex charca medicamen aridum omnibus nomis efficax efr.Acccdit!
hue eoracion ex oxymelice, pafl:ilIus Andronis, & qui huic retpondent.Ea:::
dem vero hzc medicamenta phagedznis quoq; congruunt : nam SC ipfa vI='
ccra hmt qua:: depa[cunc,exeduntq;.
HéEC &
~o
AD
z.$
JO
FLACCIDA ET
CVM INFIRMITATE HVMENTIA.
VLC E RA FOE T 1 DA' Q;J"E.
Lemnia iphragis ex aceco,vd oxymdite, vel pofca, vel vino fubaél:a, ad Iuti
ipiffitudine~ illica benefacÏc,aut cupreffi folia;germina & galbuli ceneri, auc
'cucurbica! anda! concremata! cinis,aut platani corticis combufri,aut anethi
cremaci [uniliter,auc lanarum Cordidarulll vfrarum, aut plancago, aut ifatis
per Ce,vel curn polenta,vel peucedani radix arida.
Q..VOMODO CICATRIX VLCERI
S rT.
'.
INDVCENDA
Cap. XL V.
mma vlcerii caro cutifÎmilis efficitur,inducicurq; ci cÎ<::acrix,fi iUâ
r. aV
'dc'lcccmus afrringamufq;,adeo vt non [olû id quod przccr nacurâ
J$
. redûdat difcuciacur, verû ccia quod {ècûdû natura dl: , actinga.m~s.
Idonea ad hoc [unt,galla immatura modice exiccas,tum qUfcicra afrnél:io:::
llem rofionémq; ficcant:eadé quoq; cicatricé inducunc, velu ci myrrha,argéci
Cpuma,ofi:re~q; cocr:maca.h~c nanq; fi infpergacur:arida [a:~e. ~icat~icé indu:::
cunt:picea: cortex cu.ceraco myrceo,hedera: Ros c~ cera~o,hhJ.radlx cu rofa:::
40 ceo,tdina ex picea arlda,pumex tofl:us,fquama arns pan pG>rtlone,ficcis vci~
ddd.j.
accim.
·
�PAVLt AECHNËf AE
tor,idem etiâ reprimit:vel putnid trito,mannœ & diphtygis f.nguiorii mi~
kens paululfi.,vtitonvel argenci fpuméE partem vna,diphrygls dlmldiam cu
eeratO in!l:ar fplenij impones. Vetera auté ad cicatricé dUClt vdèus,cii lachry~
ma thuris;~rugo cû diphryge a:quali,ceratoq; myrteo:veI cécaureum mmus
recés illitû.Ac humidiora cyperi radice ilIinico:fedis auté nacuraliû<p vlcera, $
przfertim fi inHammationem experiantur,aloë perfanat léEuigata anda: vel
ex aqua!auc [quama a:ris,auc chrylocolla in foIe cu ,cra emollIca induCitur.,
AR 1 D V MAD cie A TRI C E MIN D V C END A M.
Ofrrèorû drachm~ duodecim,manna! drachma: fex,cadmiz drachmz qua:!!
tuor:facit & nomis.A L 1 V D. Arifi:olochior, drachméE [ex,piceéE corticlS dra 10
chméE [ex,mannz tantundem,pumicis, co!ophonioe,iridis; lingulorum dra~
chmoe qU2.tl1or. ALI V D. Cornus cc:ruini côbuili drachmz quatuor, picez
eorcicis vncizfex,ceruCz vnciz quatuor,zruginis raCz vnciéE nouem,cadmiz
drachmoe oétodecim. ALI V D. Cytinorum,atramenti [utorij, lingulorum
drachmoe fedecim,fquaméE éEris,alum~nis fcim fingulorû drachrnre oélo,gaI::: 1$
AC!us 6a Içdrachma. AL IV D4Cerufce,argenufpuma:,lingulorum drachrnz oao,
6et 'Vnci.e
recrementi plumbi,galIz,myrrhz aridoe,Gngulorum drachméE quatuor.
oUo.
ADe ICA TRI C E MIN D V CliN DAM.
Aluminis fcjŒlis vncia,trita in aquz fexcario maccracur: vhi folueris ,aqua
linamenca imbuis,& liccacis veeriso
10
*
*
EMPLASTRVM AD CICATRICEM
INDVCENDAM
EX
SIM PLI CIO RIB V S.
Cerz denarij quadraginra, argéri {pumer denarij ttiginca quinq;, diphrygis
denarij oéto, myrcei heminz dlmIdiû :efficaxeil hISqUOq; palmulacû, quod
phœnicine dicitur,icem ex cadmia,cum myrfinacû,& conitmilia.Ad ea verd 2$
quz cicatricé vix recipiûc,cera-!,myrcei lingulorii drachma: fex,cadmiéE vncia:
lèx,plumbi,churis,lingulorû drachmf dua:,aluminis kiÛi1is,wuis cobu{h fin:::
AfJ'u$
gulorum drachma,oen~ginis raGe drachma: dua::dic interpofico foIUlcur.
lInciR {egit. DIV 1 N V ET E RA T 1 SET AE G RE' ADe 1 CA T RI C E M VEN 1 EN T 1 B vs.
Cadm~~,chryfocoII~,aIuminis fciŒlis,lin gulorû drachm~ oé1:o,çruginis,tqua 30
rnx a:ns,fir:gulorû drachma,refinz picymz drachrna: quadraginta,cera: dra
chmx cencu, myrt~i quod fatis eil. ALI V D. Cera:, reunz picymor,fingulorû
*~xép(ar
vnci~ fex,cadmléE cantundem,chalcitidis crudœ vndz tres,rnyrccl quaritii
{~~~::;6!: fatis db vino Içuigatur cadmia cû chalcitide,cû caniculz fidus oncur:laciore
tres.
vcerefplenio,quod pla cyfm a .dicitur: fuper id linamétii carpcû & fpongiaeJC JS
vinoinducico.A L 1 v D.Aens combufb,aluminisfciffilis,fmgu!orum vnci;e
dUa!,falis am moniaci drachmx duz, cerz vncia: [ex,colophoOlz tantundern,
myrtci vnciz dua:,arida in [ole diebus viginti ex accco l~uigantur,vhi mellis
faéta ~uerit fpiffitudo, ce ra eIiquaca refrigerata'que emolliendo mifcecur. Va:::
let eClam ad ha!c llledicam~ntum ex pumice, item Ifis,& id genus alla.
~o
.*
*
*
�LIBER
III 1.
35
DE MAL EFICIS V Le ERIB v S DO LOS If SQ V E ,CA-'
CO ETHE GRAECI VOCANT,ALI AI S CHIRONIA
ET TEL E PHI A.
. .
Cap. X L V 1.
ueteraca & quz ~ix cicatri~e~ recip.i~n~ vIc~ra, .alij chironia ap::
IN
'pellarunt ,eeu Chirone medlcma! permŒmo mdlgentia : alij cele:::
,
phia,qudd in cali vlcere T e1ephus confenueric..Infpiciédum igicur
venit,num & COtLUD corpus viciofo redundans fucco,hlllUfmodi fluorern vI:::
ceri tranfmitcat,ac qui fuperat humor, conuenientibus vacuari debet rerne:::
dijs.Si vcrd varix cruribus v1cere infefratis il15. impertiac,eeia hic auferri des:
10 bec, ficut in parce chirurgica explicabitur : aue ven~ [eél:ione ip{os vacuab~
mus, abundè fanguinis deerahentes . deinde'loco inducemu~ auxiliaqure fi:;
ne morfu reficiendi vim habent.fimplicia igitLlt ex P11mice, diphryge,fqua:::
ma,zrugine,calce mediocriter loca:alumen fciffile tritum in!pergitur:hy{fo~
pi drachtna! quatuor, vuz paffz tantundem,nitri drachmre CIuz ; loco prius
l5 filelle illito applieantur : Cquamz reris draeIunz decem , all1minis draehm~.
dL1z,cum cerz draehmis decem ernollitis in fole,impolluntur.
C 0 M PO S 1 T A H AR csv N T, E M PLA S T R V MAD CHI R 0 NIA.
Ceruf<E vnciz 000, aluminis fciffilis vnciz duz, fquamz zris drachmz dure,
falis ammoniaci,thuris,reruginis raf:r,malicorij~ finguIorii vnci:r du:r, calcis
2.0 viut vnçia,cerç libra,myrcei libra vna & femis,aricla vina cerûtur:hoc medi::
caméti prodnus ab initio callu excindit,·& recoditu feraatur,pofi:retno auté
in vfu emoIlitû myrteoJcicaericé inducit.A ILLI v D~Argéti ipumt pondo,oIeipadQ dua,cham~leotis nigri,~ad.icis arif1:oloc~it~gallz imltl~tur~,fingulorii
vl].cia, galbani, gutt~ ammOnIaC!, lachrym~1!huns,finguloru vnC1t duz,pr~~
2.5 parato radieibus viridiu ariidinu agiras.Archigenis ad chironia,tu malefica
vlcera quz tibias mamafq; obiidét,icem {humas &parotidas.Adipis bouilli
librt cres,terebiont~inre .quincii~~ma?;;e lèptu~x,te~r~ [a~~t d.iél:t'9~a fCl'î~to~
res veuncur qUlllcux,hlS qnre 1tquan po:lfunt ln anda tOlèébs vnltIfq; vtIcor.'
ALI V D Archigenis,cert triés,oIei omphacini,man~ vel churis Iachrym~,di
30 phrygis,fquam't,fingulorii drachmt quatuor,arida di acero Ituigas,'lbi me!
lis fp ifTI cud 0- faé1:a;cerato mifces, & vceris dilucd quod linteolis poillt illini.
~ , L 1 V D ad mulieru dolofa v~cera,,&aliorii qui :cenera carne prtâiti(iit,Cerz
tyrrheniGa! drachmt oél:o,adlpis caurini,terebinthinz~plutnbi cabu!b Iodq;
iingulorû?k drachtnz quatuor: veitor per lihamel1ta ex rofaceo vel inyrceoô
5
~5
* AUùs
AD ClCATRICES NIGRICANTES. cap.XLVII~ l1nBb4bct.
!<iatr.ice's nigras tollit'oIe~m in qllb bryoniz radix ~ndidz & ~i::)
mcocra fic,dum lilCCU redd({t,impoliturt1:c~Iamm.ch.a ~x VlUO
coâa~aig.enti[puma cum rofacço albo Iatà: ex unpctlg111Ibus ci:::
catrices,tùnl alia~ cOllco10res efficic aGni adeps iIlicu.s :'~tucz [etnel1 ex feIle
40 caprillo,bubulo,8C o u;illo,perunétunl eum argenci tpuma,ouillus talus com::i
ddd ..ij.
�PAYLI AEGrNET AË
buŒus~ex vino aufrero tritus~ gutta amn101Jiaci cu fuillo felle iÎlita. Compo:::
{ita vero, argenti [pum;E,ment;E, lachrym.t thuris, pares portion es cü mel:::
le. ALI V D. NitriJuffiminisammoniaci,fulfuris viui,myrrha::,paria pôdera,
ex acetoalbo,aut vino,alit aqua,minutim detrita modicè illinuntur,ne exul
cerationem excitènt. ALI V D. Cimolia:: creta::,columbaru fiini,faponis,thu $
ris, ;Equales nlodi ex acetô.Smegma ad dcatrices nigras.Cimoli;E crec;E dni
chm;E oEto, aphroI1itri drachm~'q uinq;,veratri albi ârachm;E qUinq;,gladis
Vnguentari;E expreffi drachm;E quatuor:in balneo cicatrices abiterguo.
),
~
1
DES 1 NIB V S.
' , .
Cap. X LVIII.
Vm adiacés vlceribus cutis, ~iutius {ubieais corporibus non coa:::
10
.ldèit glutinattirq;,nofiri finii,Gtctci colpon nominant.Si i gièur ad
~~
_ l.fuperioré pattern porreél:lls fit,facilefanies peros emanat,atq; ideo
propte co~lutin~tur:~i inferi~s ipfe f~~~l:et;fànies vic~na aIiqua pané Înèus
erodit,ac mfi em~{fanu quo~da coJle~lo~s ~a~pello pn~ls feceris,nihiI J'mo~
uebis,neq; carne IpCum repledo neq; cogI.utm~do.~~d fi anus aliquos né::: 1$
pe cubitii,auc femur ~nus occupe~,'po~en~ ytlq; .decl:U1s fig~ratus citra dilli:::
{ioné ex aduerCo facra coale[cere.Ecemm In cubuo cu ort gIbbero vicinf fUt,
Cu'mma manû elatius procendés,finu a-d deRuxi.oné incitàbis.Ae in femore fi
proprer gemt fin?~ deli~ac,dediui fig~~a poli co, i.u.x~a poplité mollé pului:::
numfubijcis, quo mguma genuhumilloralinc.SlIgttur finuscarne impie::: 20
, ri nô ddiderct,fratim fiflula quada reao peruia foramine cui velica illigata
,Gt; ad faniem quidem quz finui inhzrct abfl:ergendam dilutiore muIlà po::
tabili,dui debcc: veru vt coaIefcatjvino aue mullo: deinde ad glutinas medi::
camentu traCeiidii. SincaUllS linus carné requirat,primii medicaméti,qLod
charta. .cofratJariài p~ululii cum rnulc~ roCaceo inferi co~~enie.deinde carpeo
linamet~ 0; obturan.Inde ~m~l~frrulfis a~~ ~~Cha!tlOl.S, aut Gmile quod::: 1.$
dam vna cu ro[aceo cerato hqUldlOre [olutu Inl}Cltur.Vbl vero carne medio
crieer Grius fucdt repletus~c6g1utinas quodda mcdicamentû imponcs, q ué::
admodû & recens cruentu vulnus curabas.Huius auté generis lllnc,Barba::[a.Dic~~oma,& rubra appdlaca',M:xime ~ero omniû quod ex recinino)& ;0
metalhCls Gne cera pr;Eparatur rubru Galem empIall:rû conueniet.Poll me=,
,dicamétum,lP~gia recés ~x mu..1[o a?t ~i~:> circum ponieur, & <j fieri poceO:,
moWffime, deltgacura àanus rudo mCIples in ipfius os definec,linteoruverd
circûduél:us func;lû linus ~ne dolor~ côll:ringat, paulopofr [oluatur vfq; ad fi~
nus oras,emplafiro extnfecus finUl circüdato,lèd ita Îuxra oras dcfcj{[o, vcra ,$
nies queat excerni: qnod fie~ paruo quodci alio empIall:ro fuperirnpofieo e:x:
codé medicaméco ob effiuxu laxo: fines id adufq; [olucioné, qua certio quoq;
diefa~aidipfu auferes mutabiCq~:quod t~ci linui circûdacu dl reIinq~és.No
ta vero cric an linus ima coaIuermc,li Canles probè emanee panca & coccéta,'
aue fi nequa'i cffluat:in[uE> codé in linu fineq; dolor aliquis {ènfibjlis,neq; tu::: ~o .
�III I.
mor,fed tota regio fubmiflà, ficca, & doloris exp ers appareat. At fi pus ecii
nucu·rû in ore modicû conipicias, mulco magis de finu coglutinido fperadû
dl:. At fi primo aIterove die fanies qu~da tenuis efinu excernatur ~nihil adeo
de glutinatione ddpera, quippe medicaméti vircus hmnoré tenué ex fûbie-;::
5 t'hs partibus frequêter exeûdit,vnde partes ficca:: mediocriter f"aoe coëut &
gIutinâ tur. Tertio verd die aut quarco ab initio fi cruda per os fanies eua[e::=
rit,fcito hnu no cOij{fe,eodémq; medicaméto no infifie,na cu propeer humi::=
ditaté quapiâ,ve verifimile dl:,à parte decidat,no alienii fueric etiam mucare.
DE SINIBVS ~I AB ATTRITIS VESTIVM FRAGMENTIS
RHACODES
10
DICVNTVR.
.
Vbi abièdfus tardè feéhts fuerit,vel medici imperitia, veI elUS qui euraeur ci:;:
more,&cutis finui obduéta cenuis,attriti[q;veftiû lacinijs Gmihs fuerit,quod
Grtci rhacodes dicut,fieri no poteil:,vt prtdiéhs collutionibus adimatur,ob
quod glutinâte vtendû medicamine,téperatura liquido , viribus auté ando.
15 cale dl: palmulatu diétu ex chalcitide, veteri dilutii oleo, ne admodfi indure::
fcat,neq; manus coinquinet,deindevino mediocricer vetufio maceracu,po{b
ea orhiculacim cu decenti deligacura impoficii.COuenit auté attric'tveftiû in~
fiar vt coprehenfiun dl:;cuti,potiffimii mel,quoad emplaftri fpiffitudiné. h~
beat coéhi impoflcü~.Prçil:iterit auté poO: illitioné lacera in itnu faébi,myr:::
2.0 rhâ ei in polliné coaébi,cribro [uipéCo infPergere, vel aloën~vel chus, vel hmul
omnia. Exp(:rcus auté fum, cenue cencaureû in hune v[um mirabile elfe me;::!
dtcamétlUll,[uccedic huie fymphytum,deindc iridis illyric~ radix,p~firema
erui farina.NonunS vero inter coquendii ea melli in{pergucur,cum cacabus
ab igne tollecur. Me~ius autem .fuerit., fi le~cte iam à.Hâma amot? héEC ~~n t,
25 deinde diligenter agltemus:vbl medlcametUm egehdum euaCent, finullm~
ponatlIt,illigeturque fieut expofitum eil:.
_
DE FIS T V LA.
. Cap. XLI X.
--·:.v:ai-om Hl:ula finus cil: callo[us ,qui magna parte ex abfceffibus na[cens, ab
arudinearu fifl:ularu tralatioe appellacur.Si Îcaq;in os ddinac,curari
30
fine manu haud poteil: ,nili téporis tpacio,fquamav Itro vel os deci::o
derit. Sivero in os no finiat,medicamétis qu~ callos elidiit & coglutinât per:::
Manufcrl
fanabitur.Itaq; callos excindut htc qUt fubiûgâ. Spodilij radix. feruefaé1:a ptum fia6et
ipoucaq; fiil:lùaru callos eximit,ité veratru nigru duobus tribu[ve diebus in 7rEel tEO P.{VII,
eft dr.
ferro idé prçil:at. Ad htc arnurea coéla &in coilutioné adhibü:a.Iâ [ory crudu q~ocf
CJ1.mraj4.
3$ vel cocremacu cû vinidiluti mornéto inieétû:ité fory & crocomagm:a ~û hy~
dromdice,vel elateriu terebinchina exceptû in collyria cogicoSpom.to.q;, vel
Iaferpicij radicis fuccû iufûdico.Id quod fequitur callos c6{ilmit:~:~ gmls_dra=,
(hmt duodecim,amoniaci drachma:: dua::,cxcepca aceto in longu tnducutur.
COLLYRIVM Q:..vo FISTVLIS EXTERENDIS VTOR.
40 Gutta: ammoniaci,atraméti fucorij,oeruginis, mi[yos,chalcitidis, g~~i pari
. , .
ddd· lIl·
i
l
*
*
�P A V LIA E Cl N E
-r AE
modo excipiûrur aceto.A L ..l : D e~ ~is 9ut"in H~Ii~d~ri chirui:"~ica fcribfi:::
tur.Cadmi~,ml[yos,atrameCl {utorIJ,rens cobuib,guml,finguloru drachma=
quatuor,èhalcitidis crudre drachmoe tres,excipiunrur pueri.impuberis vri:s:
na & fingûrur collyria, ex qui bus vno fifrulre impofito,panis mica aqua ma
dens extrinfecus [uperaccommodatur,fcd ita vt illud rnutetur [repius donec 1
inflâmatio coquiertt & crnfra excideric. ALI V Dquod in Alexandriaacce::
pi,Anchn[c;e radicii,mifys tofri,chalcitidis, reruginis,aluminis Cciffi,atranléti
futorij ,aloës,fingulre vncire,catharides quinq;, aceco trita in collyria cogun::
tur. ALI V D. Acraméti[ucorij denarij duo, chalcitidis,reruginis finguli de::
narij,excipiuntur gûrni v(uiq;(unt.Cû autécallus fuerit extrieatus, rerugine 10
Imprer coél:a eum melle puriillmo oétuplo in coIlyrij formam redaéèis;repurga::
fumha6et tur. Vbi vero callum di[eris, ijs'quél! carnem procreant vci opporcunum efr.
1
*
·*'
mulfa.
COLLYRIVM AD
CARNEM
GENERANDAM.
Aloës,myrrhél!,ammoniaci,ouorû putaminü c6bufiorii cineris~requale pon
dus,aqua detri~s ornn.ibu~.coIlyri~ formâtur,irnponiicdrq;.A LI v D.Myr:::
rhce,aloës, thuns,mahcon},él!qualls modus aqua excipitur,quidâ vero cau::::
rino felIe, carnes etiam oleo quod immacuris vuis exprdfum eil: ehlUntur.
N otUS mihi efr,qui cedrino liquore fifrulas collueret,ac mirû quanta res fdi::
cicate [uccdferic.Pofi~ vero carnes produxeris,gIutinatorio vtendfi medica
mine,quomodo in alijs linibus pr~cipitur.At cii fifiula araior~Iongaq; fue::
rit, Galenus ait,neq; callum adhuc,fed [ordiciem cantutnmodo contraxerit,
primum Iixiuiam demm , deinde eandcm tantifPer inihi permittens dum
Cordes cxcidiire !peraffem,medicamentum applicaui.Efraucem id quod re:s
.cinino oleo conftat fuperius commemoratum.
,
DE VLCERIBVS DIRVPTIS.
1$
2.0
Cap.L. 2$
onnUlla vlcerii cicatrice obduéla,frcquenter haud magna téporis
linteruallo,iterunl inflamacionc centantur rUmpl!nrurq;: liquidem
iolfe quoda affeao,incerdû caro circiidata ex facili cicatricé redpic,
ae Lana ex toco elfe videcur:vcrum cur[u humoris va lido pauIatim ex o~ in
alto concabeCcéte,tum inflammacio, tum pus ohorieur, quod cicatrice~ de~ 30
radie. Curatio igitur eiufmodi vlcerum cantam requirit ficcitatem, vt os af~
feaum dec~dat: H ui~s autem finus con~auos prompte replebunt papaue,:
ris {yIudl:rls fi~q; foha cu~ pole~ta Izulgata, atq; ex vina illica, vd alterci fe~
men, & atrametu~ [ueorlUm p:tr~ pondere contrita irnpon~ntur, veI peuce~
dani radix de fublto fquamas offium feparat.
1$
lII
DEA RTl C V LOR V M V LeE RIB V S.
Cap. L r.
vm arciculi.carno~s partibus fi~~io.res exi~anc,e~u1cerati ll.cciora
[I
medicamenca reqUIrunt . Probe 19ltUr faclt pafbllus PolYldz ex
vino [ubaél:us donec[ordiû fi~t fpiffitudo.Icé quz fimilite~ huic de
ficcant ll1edicarnina.Item marina, mutla~ frequéter irroratos, mehus affici 40
�LIBER
IIrI.
39
con!peximus. QBare in arciculis ijs vtendum dl: qu~ maiori edam ficcandi
virtute poIlent.
.
QVAE SPlCVLA, SVRCVLOS, SPINAS,ET CON ...
SI MI LIA EDVCVNT.
Cap.LII.
Culeos,arundines, in[uper [pieuIa & (pinas cxcraJ.lÏc vecûque ana~
gallidis genus, arifrolochia rotunda, amLnoniacum CUm melle,al::
i,~erd frué1:us Ia=,L1i~a~u~ in[p,ergicur ) arûdi~is radix.contufa mel1iq;
mifra in Imrcolum Iargum llhmtur, Impoflca de [UblCO edUclt.
sI EX V ENA AR TE RIA'VE ET N ARrB VS 's ANJO
15
~o
. 2.$
:J
~O
35
40
CVIS PROFLVAT.
Cap. LIlI.
Arciculis fanguiné fundéciblls,figura eiql1â in finibus expo[ui co:::
z
traria,reaè adhibebitur,nempe qure hlr[um vergac, neq; id tamen
~. .~unmodice,nam periclllû dl:,nc dolore obortO,va5 rur[us fanguin6
profuudat: cu nihiI <Equè fànguinis profluuiû excicec, inflammationéfq; au~
geat,ac dolor. Cu icaq; fanguis erûpic,ftatim digitû ori vIceris vafculi inijcis:
to,innitens Ieniter preme'n1q; cirra âoloré,nam innul & fànguinem cantine:::
bis, & grumü vulneri induccs. QEinctia fi altius deliteat vas quod fan guitlé
emiccit, diligcncius perdifces,& firum ipfius, & magnitudiné, item vena fit.
an arceria:deinde fi exiguû vas cxillat:, aliquo ex his qu~ fanguiné reprimiit
vtendum dl:.Optima vero eius generis func,quz obfuucndi vim obcinent;
vnde Gra:ds empIafl:.ica dicuntur,ex reflna fr~éb,farina! tricice4t polline,gy~
pro compofica,fimiliaq;, oui candida maceraca, & cil leporinis pilis impofi~
ta:at fi am plû vas exifiat,hamo ip[um attollere conaberis &mediocritet cire:
cumages, lànguine reprdfo, fi quidem vena extiterit fine fllniculo fan guinê
hiflpIis medicaminibus fifrere tentabis:un arteria, alterum eduobus facies;
,aut funiculo drciipo.G~o,aut coco vafe przcifo fanguiné coercebis. Efr; curn
magnÎs quoq; venis funiculos drcundare cogimur, qué~dmodû nonunquâ
ea{aem cocas tran(uerum nimirii. di{fecare,in cuius rei necefficaté venicur,in
venis qUt penitioribus reéèè uufum ferucur,przfercim per aréhiquoddam
ipaüû,aut principes parciculas,fic enimytra'J} pars vtrobiq;' reuellitur,&vul
nus avieinis corporibus occultatur cotegiturq;: rutius auté fuerit vtriiq; fa;
cere,funé quidem radici vaus drc;:iidare, quod auté inde procedit ab[cindere.
his lie peraltis,vulneri celerrirne carné inducere, priuf~ funiculus,à valè de~
cidat,fi cni Cubito carné contraxeric,& locus alibi inanis reperiatur, i~ quod
grtce vocacur anéury[ma fequicur.Dignofces al.lténum vena an arcena fan::: '
guiné profundat inde, 5P huius ~al1ior tenuiorq; fanguis exii1:a~~& percu~u
vacuecur , illius auté n~rior; & fine puifil. Opcimû igitur ~m~1U qu~ ~oU1~
mus ad carné inducenda medicamécorii, quo eciâ ad cer_cbn mebranaru ha::::
morrhagias vei [ecllriffimu e!1:,ité ad colIi vulnera,ipfaru<f3 venarû iugulariii
quas [phagitidas Grçci vocat,ecenim&haru lânguiné citrà vinculû ~.~.hibet.,
"
dddd~.
a
r
�P A V LIA E dt NEf AË
Rccipit auté thuris lachrymz pinguimmre parté v:lam,aloes in inoiIioribus
ql1idé corporibus parté lèmifiem, in durionbus zqualé, ac in vicé lachryma:
thuris,manz eantundé,eu oui albo {ubigitur,dii mellis fi~t {piffitudo.demde
leporis pilo molliffimo exeipicur,mox vafi ipfi.,tû vlceri vn.iuer{o liberaliter
imponitl1r.Deligandii vero excrin{ecus dl: tafcia ex cenui lineeo,cuillS fafcia: $
primi quatuor aue quinq; amplexlls fuper ip{um vas quod profluit,inijcien:::
tur.hine ad radicé ipfius difrribuencur, po!l:ea vbi tertio {olueris dic, fi tuto
adhuc t:ncdieamécii vlceri adhzreac, aliud rurfus {llper ipfum accomodabis,
ae veluti id quod ex pilis faétii,dcligabis quemadmodii prius.at fi {ponte {ua
primii reieeerit linamentii;vafis radieé digico Icniter eoprimens,ne videlieet 10
quippia côfluat,hoc quidé [eniim auferes,alterii vero impçmes,atq; hoc mo:::
do quoad carne obducatur ~as,curabis,ita vt ~m per parcicula [crues [u pina,
cuil:odito camé fine dol ore In hac,ficus figura modo. Ac quz crufias generae,
quoties decidiic,nuda magis par.te~ éj nat~r~liter dfe debet,relinquiit,mul:::
ti[q; iam ex ijs qui~us cru~a dC~ldlt,fan~uml:profluuiû quod zgrè [uppri:: 1$
mi queat fuperueme,quan'1 &hlS vtendu dl: eu magna vrgec neceŒtas.Ma::
.xima vero necefficaté vel crufia inducétiqus medicaminibus, vel ignitis fer::
ramétis vtédi putb,vbi ex erofione putrefcécis alicuius profluuiûfanguinis
cocitatur.QEinetiâ cû in huiu{modi affeél:ibus tocû quod putrediné expercfi
eft exciderimus,tuti-us dl: ve1 ipfius quafiradieéadurere vd rnediearnétis quç ~o
crufl:am faciunt:vti hoc auté maximè cum in pudendis,cû in Cede fÎeri cofue:::
uic.ld auté quo crufia generantiii medicamentorii vim dirigas,erit calor di
afiriétione,quéadmC?du in chalcicide,mify & arraméto futorio. ~z aucem
ex calce viua côficiuncur, vehemenriora quidem ~is limt,czeerû quia cafxno
aft~ingit,crunz citü:s ab ipiis decid~t,hzre~~ a~tem iplàs long~ ~fi vtilius, 2.$
qmppe ad baGm earu caro [upernalèlcuf, efflelturq; v~fis profluenbus velutï
operculû,at huiur~odi fangujni~ profluuiûifacis fàtiua li infPergacur probè
coërcec,ve1 gallz eobulhe.Porro Ipfa ferramenta ignica ex aeeco auc vino re:::
fiinguere oporcec.ln vniuer{um fanguinis proftuuioné fifiunc,firnplicia qui:::
dem ,aloë, thus,tnana,terr a famia,zru go ferri, lanarii crell1ataru cinis ten ujG 30
limus fimilicer ,~ercus a(i,..n~ aut ~qui,b~t~é..,modieû,tnalicoriii, diphryges,
s.aIIa,myrt~s anda,alun:c one,tu c~udu tu eobufi:ü,refina frié1:a,vitis cortex.
autfolia anda'f'lacanoru galbuloru pollen tenuiillmus,rnaximè eû humoré
concrccii depo[uerit:pri~atim.auté ex naribus profluuiii impofica reprimuc
Ientifciacuci fruél:us,vr~lCz fohor~m (uceus,ehalcitis, anchyllis concremaca, 3$
pili leporis ,ferul~ medlz vfium ~u aceeo,on<?l1is fieea vd humida,fuccus por
ri.~ii thure,eIlychnio exc~ptus:eopof!ta vef(~ ad quodlibet fanguinis proRu::
~lU h~c quoq; faciûc,fPongia ~ecens in liquida piee: cinéta & bitumine cireii:::
Itta,olla rccéticôc~cmacur,cine:ris partes âu~,mifcé[ur plumbi &, fiimmeos,
finguIorum parti vni. ALI V D. Thuris Iachryl.l1 z , mannz ,fuIfuris igncm 40
(
.
�l
;
~
T
1111.
s
• r
41
non èxperti; iquàieni modum inipergico. A. LI Vri. Chalcicidis drachm<è
viginu,lachrymz thuris vel manz drachmzfedecim,refina: friéta:,gypu co:::
bUlb,iingulorum drachmz oél:o~ ALI V D cruflas inducég[anguinémq; re:::
primens , zris.cgmbufh ,atramenci [~r:orij, mify~ toili paria pondera,item
Rhodia diéta,& Xantheprobèfangumem cohibenc~
DE NERVIS CONVVLNERATIS.
Cap.Llllt
'Eruis vulneracis aut punais, ex fcnciédi quod obcinenc, acumine;
!inflammatio & dolor immodicus accidic.~are & febres & con:=
~~. . uullîones his oboriuncur ,quibu[dam & delirium ob neruos cere:::
JO hto continuos.Interim vero in alijs quoq; particulz affe& locis inflamma:::
tiones,& abfcelfus fuper ipfum neruii conuulnàatû,quàd cohzreac folée ac:::
cidere. Racio igitur dl,cutis vulnns apercû inglutinatumq; relinquere,qud
per id fanies cfRuat.Ae fi punaus in conipeétum non veniant,etiam duabus
lineis fibi concinuis incidere przeerea oportet.Retnedio autem dl:,{i corpus
1$ fuccisfcatee & magna vrie inflammatio, primum fanguinis demiffione au
fpicari:fi vero vieiofis replecû fit humoribus,etia purgatione vcédû eft.Mc:::
dicamenca vero vulneri applieentur qui dolorem fopiant , & effluxum fa:=.
'nid paccfaciant,non faéta prz[ereim diuifione.ltaq; aqua calida,quan~ rdi:::
quis inflainacionibus fic accommodaciffima, vulneracis camé neruis eU ini:::
~o mica,ac przfticeric eos oleo fubcili,quod aftriél:ionis fic expers,ad fenfum ca
lido irrorarc, neq; enim frigida neq; egelida admodum euco adhibecur.Ve:::
rum ex medieamentis idonea eft terebinchina rdina; pcr Cc quidem, in pue:::
ris Be mulieribus & (ummatim ijs qui molli (unt carne,cum euphorbio aute:
emollica,in duris corporibus: Be fi nonnunquam duriora contigerint, CUEn
2.5 oleo quodam fubtiliore.Catapla(mata verd in neruis,qui inflammationc té"
tacur & pucrefiüc,adhibebis hordeaceam farinam,autfabaceam,aue eruinaj
in frillacicia lixiuia,cum oxymelite coé1:a.Si putredine careat'lt pûéturz ner:::
uorum,reél:è eeraco veeris, quod recipit cer~ quadrancem , euphorbij vnci:::
am , aue eolumbz fimi in duriufculis corporibl1s ,olei [extancem, interdum
30 etia terebinthina: vncia: vt auté emplafrri figura induac rriedicamentû, vncia:
euphorbij,fex fingulorû (equéciu;cerz;reGnz friétz,olei,picis liquid t vncias,
inij~ies.Ae fi'in vicem refinz propolim pinguiffinla indideris,mulio id rcd:::
des pr~il:aeius; atque hoc ad neruas punél:os laudatûefl: rcmedium:idem 8C
àt;abio[o cane morlis efficax eil:. At aceti fexcarius,picis pin guis p~do,o"po$
35 panacis quadrans ( opopanax accco [olutus magis lzuigac'ur, pix llquefaéU
mixta'q; coquicur) medicamencum côpunél:is neruis idoneû dl:, ve quod os'
punéèurz no unac coniuer~,quemadmodû ncc in hi~ q~i à ~abid~ cane mol"
fi (une, vlcus in cicacricem' coalefèere:fed efficax folis duns èorpon"bus:{in au
té in pueri~,auc molli carne przdiCis,pûél:ura affeél:is:, ~ti ~~gites,lice[ ipfum'
40 ex digerence q.uodam amaracino,aue opobaIfamo,aut oleo'veteri liquéfacci
a
�42.
-P A V LI AE GIN E T AE
reG Conuenit edam medicamentum balilicurn quod nitritm recipic,aut cai~
cern viuarn,aut euphorbium,autfulfurviuum,autfyluefrris (olumb~ fimu,
aut opopanaeem,aut Cagapenum,aut liquorem cyrenaieunl,aut eafroreum,
ae in medieamenti libram,diétorurn alieuius vneia debet inij~i.F aeit autem
bene n'eruorurn vulneribus & pr~fertim punéluris;quin & in agro VbinuI::: 5
liu..s copia datur,propoliln recél:~m pinguemq; vulneri poteris inducere,aut
fermencum maxirnè vetufl:um, per le aut eurn propoli mixtum, vel curn li~
qu~re tithymalli: cataplaCmatis vtédurn ex oxymelite faétis,aut lixiuio fbila
tlClo,eum lométo faharum,aut eruorum farina,auc cicerum, aut lupinorum
amarorum,aut hordeacea, aut polcnta,idque nô [oIum dum inflammaçionc 10_
centat! Cunt,fed iam inde ab initio protinu:s.C~tcrum qu~ relaxant catapIa::;
[mata in neruorum vulneribus femper vitare oporccc.Adi oeruus nOll pun
ltim,fed planè cceiim vu1neratus fuerit,cutc c:tiam qUa! intertJer.âebat di uira
Vt nudus apparc:at reéhifque , non tranfueriim difièdus ,eommemoNtis ex
euphorbio & tam acribus nullis vtere, quippe nudus eum fit ncrnus ,vehe::: 15
wétem ipforum vim ferre nequic. ~are eaIcem 'luzfzpius a!lhuo tempo~
re Iota iit,& oleo liberahore intinéta,a{fwnes.Pronciunc hic & qUa! ex pom
pholyge confeéta Cunc,item quod mell~ eofracJro[aceQ largiore liquefaél:um~
Sed ea adhibenda cura eft,nequid ex ijs vuInu.s contingat. quandoquidem
neruus ipfe & fenfius maxime
& téperatnéto [ua frigidus,& principum ~Q
corporis partium primati continuus, irno ne oleo quidem eiufmodi vIeus
irrorare eonuenic,hinc enim fordidùm redditur.Abluenda igitur ci vulnere
fanies efr molli lana fpeeillo cireumuoluta.Q!:!dd fi omnia ex animi fentcn:;l
tia procc{fcrint, etiam vino dulci madefaeere âtra periculum licebit, fed in
robufl:ioribus Polyid;;e paf\:il1o in linamécum illico eum fapa caIida vCÏ.poil:::: 2-5
quam neruii denudatû concexeris,linamenta extrinfec;us circunducere OPOt
tec ex medidlmento 'lllod a'ngufl:is vulneribus faciat,népe eo quod cuphor::
bio pra:paracur, aue fimo columbarum: Ccd ira VI: ctiam fanas partes ampli::
ter comprehendar. Q!!um verd tran[uerCum nerui vlùnu~ efl:,maior couu!:::
fionis me tus impendec,ae qu~ ad curationem vulneris fpeél:anr,hic quoque ~().
fune cadem,quanquam nonnulli in vulnere adhuc reccnti Cururis vU fune, ac
medicamenco aliquo conglutinatorio: verum futOras non fummz nimiUlll
cuti,fed aItius moliri conuenit,nequz in imo Cunt inconglutinata dehifcant:
rurflls enra adhibenda cft, ne ab aCll neruus côpun gatur. Ca:tcru in fumma
fclcndü crit, in neruorû vulneribus medicamencû natura ealidiusquod pu:::: 35
ll:uris medctur,diuilioné ncrui nô poffe curare, ve qui rofioné ipforû feruo=,
rémq; Cufrinere nequcac:neq; quod diuiiionibus medecur,piiéturis c6ucnire:
no en un vireus ipfius altè quiiangufl:a dl:eucis diuilio,penetrat.Viél:us icaq;
adhibebitl1r tenuior,leEtus moIlis,oIeumq; ealidûalis,capiei,& ceruici Cuper:::
fundicur,at fi in cnnc'-nel'UUS vulneratus lic,inguinibus,pubi,& locis vicinis~ 40.
J
ca,
�(
LIBER
1 III.
43
balneo in corom donee inflamatio inclinauerit,ahfl:inendû efl:,qnu aqriz cori
caétus nequaquam,ve dixi,ipfis eonueniat.Q,!!oniam verd nonnllIli citra id
manere con(uecudinis gracia non [ufl:inent,fiquidem Izfa particula in niant!
fueric,eonandû dt quatenus fieri potefl:,iplàm aqua [eu calida,feu mulco ma:::
5 gis frigida irrigare.Si pes vulnus aeceperit,quoniam fieri nequic vt non ma
defèat,vbi lauacrum ingrdfuri [une, emplafl:icum aliqllod medicàmentum
vulneraca! parei [uperaccomodabis,iterû excrinfecus linteolos muIripIicatos
pIures oico imbuco s inijdes,iterû faCciam exlinteo ~ foris deIigabis deinde
rur[us in ipfo balneo fa[ciam oleo prius lilperfundes, eum zger in [oliii de:::
fcender:vbllauerie, omnia qua:: impofica limt abijcies, ae pra::diéta totins Cltf
JO rationis racione vecris. ConCllfi vero ncrui vhi fimul eum his cucis concuCa
cxulcerataq; fueric, cacapla[ma ex fàbarum lomento & oxymelite poO:lllanc,
nonnun<] adijcitur erUI farina & iris.At fi dolor contllfioni adefl:,picé liqui:::
dam admdèe fin aucenl ciera curis coneufioné eueneric, magis digerens ad~
15 hibcbicur,nempe oleum calens,anechinum dico,fuperfufum cotinue,aut ru:::
taeeum, aut irinum,aueamaracinû.Q!!dd fi totus ncruus przci(us fic,peri~
culum quidem nullum fequccur, ver~m parcicula debilis manebic. Curaeio
aueem eius corn unis dl: cû ea quz alijs vlccribus aecomodatur, ha::e quidem
ex lîmplicioribus rernedijs in neruis eonuulneratis euratio abunde dl: .qui:t
dam verà compoficis vci con[ueuerûc, cuiufmodi [une, ex mecallicis côfeél:a,
~o
Barbara appellara,Cil1inii,ex [enecione prcrparacum,melanchloron,Indice,
Harmonia,&Athene,quorum & compo{itioné,& vtendi modurn feptimo
libro repcriç:s. Sed quia nonnulli pr~poeécium edam [umptuolls ad ncruo_
rum vulnera remedijs vti volunt,Galenus literis prodidit,ad punéturas ner::
uorum,hzc cinamomi,diéta~ni,fœniculi,Gngulorii vncia,amaraci fextans,
~5 ccra: bes,.opobalfarni dextans, terebinthina: vncia. ALI v D.Liquoris cy~
renaici vncia,eera:: quadrans,opobalfami pondo. Ad denudatos neruos hoc
valet. Cercr vnguentariz quadrans, vnguenti (picati aue foliati , aut nardini
pondo,pompholygis,(picz nardi,amom~,p~ylIi,fingulorum vncia,acq; ha:e
{ùpra [pem refpondere Galenus pronnnClault.
30
DEA RTL CV LOR V M CON T RA CT 1 b NES EV LI ..
Cap.L V.
~1~iiii!alIRticulos exhumoribus infarétis ac neruea quadi renfione cotra::r
1'il11 tél:os,deeécdfq;,ancy las & ancylofes appellare co[ueuerût.In quib~s
~1 ~
faculcate opus erie qua:: emolliat relaxéeq;.Communiora igicur hIS
rerne la eoueniunt, qua:: in particulis fcirro induratis ae aded quz in reCoIn::: '
tis eomemC?rata fiit,propria vero magis,irroraeio ex hydrelzo,i~ q~'O d;cas:
aii fit lini ferné, fœnugrcrcu,alchea,laurus,cucumeris agrdl:is radlx, Ip{umq;
ficyonium.Vbi his arcu~ irroraci fnerint , accOnima~~~ur pr~~ii a~op~ firn~
4 0 pliciora,cuiufmodi ex lllgra populo,ex abiete. BtomfU,BaftllUni,Pyxls;d~
GATIONE,QV AE ANCYLE DICITVR,.
•
�r
•
PAVLI AECI NE TAE
44
ind eArif1:ophaneû,&; quod ad Afatücum refertur. Validifiima, Li[oponiii
appellatum ,&. Pœcilum : empIafrra, quod Amychaoni affcribicur & Ani~
cecum. Laudatiffimum vere> quod reopie bdellij ,adipis vitulini, [uffiminisammoniaci,iris flIyriea: ungulorum denarios [edecim,opopanacis, galbani,
cachryos, il:yracis,thuris fingulorum drachmasoéto,piperis grana centum 5
fexaginta,cerce libramfemifièm, reunce terebinthince tantùndem, irini [cdi::
menti quod Catis dl,&; vi ni qu~ntum [ufficit;copcon hoc eil: medicamétum.
Efr &; aeopon non inefficax di{folutum irino,aue cyprino,aue Iaurino.Inter
acopa verà & emplafrra,medicamentum dl: diapternes varijs cofeaum ~i
fluris. Verum acoporum v[us molli adhibebitur & continua fdaione : na 10
tamen vt affeétum articulum fimul tentes Beél:ere & exeendere•
DE ARTICVLIS RELAXATIS.
Cap.LVI.
Axantur fubinde articuli ob longos febrium morbos , colicos, &:
refolucorios, p~cefertim vbi c~lidi~r ipfos humidio'rque intempe:::
ries occupauent:atq; motus mde Impedicl1r. Succurrit his acacia!
fuccus aqua dilucus Be ex alto in part~ decurbatus : auc rubi, auc myrti,aut
IentiCci, vd vlmi radicum corticis decoétum cagruee, auc malicorium illieû,
aut myrti folia,eum cerato myrceo impouea.Nam colligantes nerui firma:::
ri delideranc faculcace qUa! aftringat deficcécque. huiuCmodi igitur lnedica.::
méta ardculis itnponi debenc,cuiufinodi ex faIicibus dl: &oxyra,& paInlu:::
Iatû quod vinum afi:ringens, aut aeetum affumpferit. MuIti vero eiufmodi
impotentiam cl frigore fieri pueantes,deinde calidioribus vfi pra!fidijs,tlla~
iorem noxam intulerune.
[l
DE
L VM:BRICIS.
1)
2,G
Cap- LVII.
es [unt vniuerfa! lumbricorum differencia:, prima terccum,altera 2.S
latorum,tertia eorum quos a{caridas nuncupane. Origo omnium
~~~~lSeil: ex cruda,craffa,pituitofaque maceria & putredini ac:::
commmoda,qualis in pueris alii[q; voracibus coUigicur : non autem ex cali:::·
da)ac~i~a~c melancholica lilbfrâ:tia. Ha: fiquidem alimenti naturam egreff~,
lumbncls p~ocreandis inepta! redduntur.econtrario,biIiofa potiffimum re::: ~o
crementa CClam hos perimunt- At fi quando Baua bilis vnà cum Iumbricis
Înfra,aut etiam vomitu eruperit,ipfos quidem intdl:ina oblidere,humorem
vero bilio[um ~étriculi o~ aut al~am qu~mpiam parciculam occupare [ciro.
Cuiu[q; igitur Ipforum ddferentlz Lpectem,generationem,Iocum, notas,cu;=
rationémque exequemur , à rotundis exorfi.
(
. DE ROTVNDIS LVMBRICIS.
T ~retes igitur Iumbrici [peci~~ habent omnibus perfpicuatn ,qudd fane
a~Js freql1étiores unt in graahb~s plerunque inceilinis confiflunt & [upe;:!
noretn Ventriculumfubellnt,ideoque Frequenter per os reijeillneur.quÎbuG
dam & è naribus redduntur:atque hoc genus infantibus peculiarc & pluri~ ~40
�LiBER
.' .
IIII.
45'
ma parée cuni fcbricula dèd perfebrium initia drti,fubf1:antiam exfubieél:à
differenria retinéc:in ll:acu,ex nialicia morbi: in declinacione,ex toto corpo~
ce ad melius mueato. Erenim Hippocraees memoria! rnandal1ic bonurn elfe
indiciuni cereees Iumbrieos prodJre eurn morbus ad iudicaeionem tendie,
5 qui[ubieo eciam intcrc:unc. Scquicur aucem eos qui rotundo s lumbricos eo~
cinenè, toGo incdhnorum & venrriculi, cuifes exigllz eurn ficcitare irritan~
tes:nonnuUos comicacu.r fingulèus quoq;,fomnus cu~ * couuIlio ne, & qui * I11Ipreffâ
his occupanrur,fine raClone expc~gJ!èuntur,nonnullt & eum damore expcr exéplar ba.
r
Ir
1 & fcebres allgelCune
r
'1rOcÀfJ-c.5p
gefiunc,~ icerum lOpiuncur:puillls inzqlla es
inor dilla~ 6et
boc eft pair'
10 te,qllz curri extremorum perfriéhone,cerciam,inccrim quarcam, die vd no:: tatLone.
él:c acceffioné,fine racione habcnc.Infancibus .luté &coqùaffatio lin gua cerne
re exerca,& dentifi ftridor oricur,lurniniblls conniuent, vohlnt~ coquidèe::
re,excicaneiblls ip[os indignantur, oculi apparcut,genz<j3 rubefcunc,ac rur::
(us Iiuent:atq; h;ec paulacim & ex interuallo. QEibu[dam nau[ez & roGonis
J5 cau[z l1:~rnacho peculiares creancur,acq; a:gri cibum re(puun'c,cornpuUi au
rem ad ClbUni naulèabundi vix quod affumitur,degluci.unt, vel etiarn reuo~
munè,pleriCq; vero alùus ddèendit corruptos cibos egcrens,& tympani mo
do inHatui. Ke1iquum corpus Une racione contabeCcië, neque e[urie, neque
cuacuacione mocfica [uborca. Acqui non in omnibus orilOia qUa! iam com:::
2.0 mer:norauirrius lignà inquirere oporcec,lèd nonnulla ex eo quod przpollec,
jncerirn & plurirna.Hzc autc:m euenifie,dum animalia pec incdl:ina {erpunt
rodûncq;; [ebris aucem calot vapores [ur[urri,cerebro cran[niictÎc prauos,ex
putrida in ventriculo coIleéèa h~rnid~ca[è exh~.lantes ,in .quibus amborum
parcim lirniIicer curam habere coueme & febns & lumbncoru m,partlm de
'-5 febre parurn follicici,lumbricos de corpore cxirncre connicemur. Mulci (i~ ,
quidem nuUa Illmbricoru cura habi.ta,exeft ab iplis [unc,& conuulfi interie:::
runt.Alij prodücCe Iumbricos vidilfe,qui ex i,nguinibus regri eruperint.Ca:
terum occifos hos omnes prius,educes: occide.s aucem, amaris pocifIimum
V[us remedijs.Cum igieur fcbris & lumbricorum communis fircuratio,CO:i
~o ueniéc auxilia ftmpliciora:potui igicur da~ic r L.chama:melorum decciétum Lrmpreffutti
vel rriyxariorurn, vt appellant , J vel ipCà myxarta decoéta erui daneur : icem no'" 6"Get~
fercos [uccus,aut coriani Cellieu cum aqua calida vel cum pofca,veI my~lôc~:::
dos herba! deco:lum,vd cornus ccruini ramencum,vd minium fynoplCUnl '
tenui~murn,ac oIci imrnaturi a~arimmi paulati m cochlearia ~u~ ab{orbe
35 ~nc,qua enim amarii dr,lumbricos occidit:qua lubricu , decrahes,Tfos CHm
llercore reddie.At fi inflammacioné dil1:encione'mq; vifcera experJa~ur)caea:::
plafmacevrendum dl-,quod lini (èmine,farinàlo!eaceà,abfinchlo & btyonia
radice conf1:ac, ex hydrornelice, vel etia humido foru ex oIeo charnzmeIino,
\7inb.abGnthij fruétu,& aloe,pra!cordijs accomodato.V~i,vero no v~hemeri '
49 tet fGbres moldl:anc,mifcéda dl: myxarijs mcntha & èxhibenda eft.Cum ad
,
.
�PAVLI AEGI NETAE
incegricaté ventu dl:, efficaciora quoq; v[urpantur, quaIe cil decoél:û feriphij
ve1 ealaminthc:e,vd ptereos herb~,vel cardamomi [ernen,vel.mali puniei aci~
di radicis ius ad cercias redaétum, vel friéti cumini,vel nicri fului,fingulorum
[crupula tria, vel [ando~ichum, vel abrocanum,vd etia ambo {imul,cum mel
le in caeapocia'coaéta, vellupinorum arnarorum lè,rupuli cerni vel brafika:, svel eruca: (èmenIa::uigatum, veI abGnthinum, quod edam folum frequenter
abunde fuit.Dantur autem & cerna locee aloes ièrupula,quod remediurn ,dl:
Iaudatifllmum: ~n validioribus iUoea quoque aloe vtiml1r . quia vero infan:::
tes aloen no admictunt,[upinisfakiola iplÎs detétis, ore adaperco per cly~e:::
riû quodda valido munitû canali,inuicis aloen êjpenitiffime tran(mifiàm in::: 10
ijeimus. Acq; ha:c mirifica medédi r~tio in pueris' dl: qui difficulter po{funt
craél:ari:quibus ccüi cibos fubindeforbiles,quéadmodû ijs qui cibii auerfan:::
tur, infundimus. Ca:teru &cyphi & ma[uaphiiireâè dabirur,ité cornuccr:::
uinii cobufrum cû pipere & melle vel oxymelite,reliqmlq; ex oxymeIite ipfis
dare conabiPlur:pra::frieerit auté {i acecû fcillinii fuerit, preefertim cetace pro::: J5
ueél:ioribus,auc finapi cU?J oleo & aceto ad,cochlearis magnicudiné.At qui
liibricis,cii alui IPfluuio infefratur,prcebibétplacaginisfuccû,ipCimq; plata:::
giné aridâ a(ftlmét,ex zquo eni veriq;,& fluod & lûbricis efficax eil.Catapla
{ina his accomodabit.ur ex poléca cruda,pcc;ri,abfil1thio,faril1é\ 111pini,rando~
nycho &: abrocano.Iam vero &: 111alicoriû,acacia,gaIIa,vel balaufl:iû admifce 2Q
bitur.Q.!!oriia vero nônulli (ubinde amaras potiones çeu ingratas f(~lPuunt,
ex ijs quee modo copreh~fa [unt dabuntur no manifeftci amara. His ~ccedéc
infuper cham:epitys, marrubiû,heleniu,bacc.e laur~) acacia, thymus,pulegiû,
carpeliii,iuncus odoratus anguiofus,polypodiii, iris,cnicQn~ erychrOdanon,
fpinaçgyptiacii pipere,fingulafex fcrllpuloru infl:ar:itéius métht,mor r~Qi. 25
cisfuccus decoél:iive, petro[elin.i,reliquclq; odorata femina.extfÎl1fecus lauçé in .
ducicur aloe cû m~lin(i) &: vino.hoç &appetétia'excitat,qurv.ix magno nego
tio recipitur : thifcecur autéfa:pius aIoz ablinthiû:~ut felle .ca.udno,cq amaris
quibufda pra:diétis vmbilicû impleto: aut oIeû ex rhododapfino faétû libera
liter delinetur, aut liquor cedrinl1s ,& foIus & cû cerato, tQti.Y~triculo impo:: ~o
nicur,auc pix arida trita infpergitur,vel métha,velme~ant~iii .cû rofaceo, velr '
erii feriphij ius ipÏls admiCcebitur 1, vel fraxini perfica!lolia in polliné detrita
delini~us.Vtendû v.cir,Qdl: 8G. medulla cerl1i,vnguinis,mpdô,.in vmbllic~,pu
bct& liibis:ceratûq; adiugetut,fi ,tlcspoŒulet,hoc,Aloes. . abfilJçhij,faxin~ lu::::
pini,feripltij,rhelachiMin gulorfi. {çrù pula fex,cet~ vricia\~~lVt~~,chW,l~rpe~ 35
Hui qd fatis dt; felle tâurino arida.lz~gatur. POrl;<=> ab inferioJ;iQus papfibus
mulfa inijcete,(opiofioIJéiycpedit,qQ()Jûbrici melli:; dl1Jc~d~t;lc:ilk(h qeQ.d'iun
defcédâ:c:u autéputrefaél:i in alto cg..r.pgris no e~cern~tur, {ed potins. v;tPQres
[ur[um mit!tat)educédifqflt,aut.alo~s~a-qt mç:dicarn éti.am~ri_ c;~ cft côfeGèkpos::
tione, quadoquidé etiâinfàlij$ meQ.~9,c;ris alui vacliati9 no ~xpers d1:p~'lficlii. i'4~
!
J
.
�r
....
t
tItI.
.
47
D FLA TI S LV M BR 1 CI S.
Làtus lunibrkus mù"tatio cff Cvtica dicâ) adnatz in iriteriori intedino mé.:
branz in: maceria animalis modo mobilé,quz [<Epe tota redditur logitudinè
incredibili,vel pars ipfius excernicur:di{fdIutus verà, ndn coalefcit: & nunc
5 in ij~ etia qui febri ca~ét,abund~t:nu?c fe~ricit~~ibus a.cd~~t,ex Ion go mor:::
ho cotinuas fiomachl rouones mfetes,ac Impotetem CIboru appecécia. N arrl
quod animatum euaftt, in intcfiinis obieél:uni rapit alimentum , vc alid aa~
tim opus ftc,& nift a{fump[eric, intdl:ina rodantur . His occupacos cornica::::
tur corporis gracilicas & impotécia,cum in~quaIicate:at quod certiffimü eri: .
10 indiciii,cu recremétis non ulla femini cucurbita'! ftmilia excerniitur . Cutatid
cacorda t,potio enim ex acremétis petita,&allioru e[us,tû pteris vel cétaurei
decoé1:um & potÛ &: ab inferioribus partibus inditû,vel ca:Iamintli~ vel di::::
él:ani,veI pulegij:dabitur auté in aluu & muria.Przbibere verd hoc medicà::
métû quod fequicur,neq; ijs qui alijs lûbritis infe~atur,inutile d1:, fi febre pô
15 tiffimû vacauerint.Nitrirubri,piperis,cardamami pares porticmes:dantur
ternifcrupuli,cû vinoaqtaqua caléte~A L IV D'edegma.Piperis,baccaru lauri
purarû,cumini zthiopici,mafiiches,pares rnodi, mellis quod Catis eO::datuf
cochleare vnu mane,&dormituro.At fi efficacius id fieri deftderes,nicri qud
.1
q; rubri paré porcionéad.~jcie~.
1 v
h~Ienjj,~uffi~inis 3.mmoniaci,rpi r ~xelr~f
~o peris,{ingulor~~ denarIJ qumq;,cu oxyme~c~ caltdo:cepore mte~p~lito da:: a~;~ a6e'
bieur euphorblJ drachma,vel duce proueéhonhus.A LI V D.Ptens acetabus r
lum~ nitri denarij duo, datur vnû cochleare aquz euacuatione prius fa:él:a~fa:::
tius auté erit fi ecia fèamonij ~omentû a{fu~at. ALI V D.Mali punici ad:::
di radicum corticis in filmmo decorticaci denarij quatuor, piperis tancun:::
2.$ dem,cardamomi denarij fex,m;trrubij denarij duo,melle dâtut,porro prius
~u ..u ...........~.Ve'rum ve ex coto affeél:us difèutiatur, theriacen quoq; exhibebis~
A: D.
DE ASCARIDIBVS.
Cap. LVIII.'
caricks,vt modd etiâ diximus, [pecie Iumbricotû côtinécttr, ver,.
"lII1~JL"'UUS fimiles quz in extremo
lôganone & ani fibul~ initio repe~
30 rlUtu
locorii horu pruritum excicates: generac fpecié hanc praua
aliméta,perfriétio,& ciboru cotruptio.Vacuari igicur debent in infantibus,'
gIadibus ex mene,cu~ ~aH~ tnométo,vel nicri:în proueéHoribus,a'Cri muri~/
aut decoéto'centaUrel,cu Olcro &melle,aut cucurbitt fyluefiris,aut ahfinth~J'
aue chamtleoncis,aut anchufce,aut c~ici,aut hyffopi,aut pu Iegij,auc ~a'~ar'l11n,
.3$ thç,auc Iupinorû:{ècûdu c1yfreres Cu hlinetur logana, fi11lplicibus qUlde, ~ca~
cia,aut hypocylbde cu nicro,Qut rhu Cytiaco curn alumine Ijquido:a~ qUlb~s'
aluus afl:riéta efi,lemnia [ph. .ragide,cii vino:copollCis auté, A~dron~s pa{b~:::
Io,limilibu[q;.Cedrinus aute liquor ipfis inijciecur pe: cly~ere m~ltrs perUl'
um foraminibus,quales ab vtero mecrenchyt~ appellacur~ aut carne'm falfam
40 comode impo!ica de1igamus,q,uadiu fidHneri poffit,eamq;'frequéter mutal;:
�PAVLI AEOI NE
TA~
re oportet.COEter~ ~ô~~niter o~nes qU?S lurtlhri~i ma~~ hahé~,pi~i i~hne~:;
monis iuuanc,{ilffitl.Clbl pr~fcnbenmr Ipfisoprobl fUCC1,& qUI facde 10 me:r
bra digcruntur,nec lumb.ricorum effeél:ricé cautam adaugéc,nec vires fupe::
rari pcrmitcune, propter quas & vinum aquofum exhibebirnus: libetalius
aucem nucrire ipfos ob hocipfum oporcet,ne alimenti experces Iumbrici fO::: S
flones pariane. dabitur aueé cibus,cû prOEcipuè quü inaniti fuerine.At fi alui
profluuium fuerie, fciendü dl: °lûbricos magis abundare,cibo no difl:rihuto:
aciam forbiles cegris cibi dâtur,admixtis quibufdâ ctiâ afrringécibus, verbi
gracia, piris,auc pomis,auc nlalis punicis,pra:cipue acefcentibus:a foris aute:
ventriculo remedia cocinécia inducuncur, de quibus fupd diétum dl:.
10
~
liN
i
DRACVNCVLIS.
animalia qUa!dam lurn bricos irnicancia,in partibus mufculofis,pu:::
ca hrachio,femore,cibia:i.n pueris eciam lacera fub cuce perreptant
-& palàm mouentur,deind.c cum d1U extren:u.~ ali~uod draciiculi remanfe:::
cit,locus fuppurac,& cute lpftus adaperta, InlClUm ~pfius progredicur:cum
trahitur,dolores mouet,przcipuè abruptus. Q!!apropcer nonnulli dicunt
plumbeam molam ex dracunculo fufpendendam ne vniuerum,fed particu:::
laeim molis pondere decidat. Alij vero hos damnat qudd nihilo magis pon
dere molis plumbea: dracunculus abrumpatur,& doIores varios concitet.iu 2.0
benr partern in aquam dimitti calidâ,qud dracunculus tepefaa:iJs foras pro:;
repat,deinde digicis ip[um membracim extrahere. At $oranus ne~ animal
pror[us/cd neruofi cuiuCdam fubil:anciam effè pucac~ qllod opinionem ma::::
tus folû prçbeat,Guc auté hoc Gt;fiue quod prius diél:um cil: ,Sorano & Leo::::
nid~,aliifque vifum dl:,calida [uperfufione & cacaplarmacis concoquencibùs 2$
in his vci ex mulfa,farina triticeâ, aut hordeacea. Efl: empIai1:ri v[um ciuG
dem poceneia: proba~t. C~nucnit aucem & quod ex baccis lauri & quod e~
melle coni1:ac:emorcul fiqUldem horum v[u dracunculi,nimirum quod con:::
tinetur corpufculum excidit. Suppuratione aucem faél:a,nifi exciderit,cutis
diuidenda dl:: vbi denudaueris, quod continetur auferes, & curcm linarné::. ~o
'0 penec~abis,acdeinccps cam curandi rationem adhibebis qUt puri fitma~ __
turando.
.
_
, i ..
Cap.LIX. '
lndia & Cuperioribus Aegypto locis dracunculi generatur,cC\l
DE
0
_
Ir.
cu
J
FIN 1 S Q. v ART 1 LIB RI P A V L I AE GIN E T All
10 A N N E
G VIN T ~ R 1.0
M E Die 0
TER. PRE T E.
1 N.
�êIii A N NOT A T ION E S·
1 N LIB R V M Q VIN T V M.
Capite primo.
De virulencis bdhjs przcipiences. Grœci vocant iojbo1l.ou~,boc efl pirus iaculan ..
tes Jiue ifluJiue motfu.
Linea I1..
Mdanchij,{ylud1:ris cuminj.Crœcè efl }J.fÀ~V9ÎOU Cx"eioU,U.UJL!vou (T'ZJ'~e?~,quod adverbuJic[anat, melanthiifylu~ris & ~umi~ifeme~. verùm.~uu m~l~nthii jJI~eflris nec
à Diofcoride nec Galeno,altlfuefcrtptorzbus 1Ut de fmp/tct mcdwna traHat,plla fiat
mentio,putaui leg;endum 1 Mdanchij & cumini fyludhis Cemen.
.
Linea 18. .
Prz'{èrtim pino aut picea.Mag;na inter doRos cocertatio eft,de pinu &picea,quo
modo Grcuis appel/ari debeant.Alius enim pinumvocat 'ZJ{IJ"H~,alius "G>vo~:piceampc
ra hie '7Ari'J"up,ille7Jiu"H~. Nos autem Theophrafium cu Plinio conferentes 'lir''J"VI- piceâ
di Ra ejJe inuenimus,7Jtu,,"p tedci. verba T heophrafti ita fonat, crvv~,,~'J"(u f\P '7Ar io.:rH Ü,
'l't;~ À''7ArlXeW1-"'J"w~ NÀ.~~ 'ZJfUKHÇ l(!1l '7ArÎ'J"voç·hoc ejt, colligitur prœcipuè pix ex pinguif
flmis lignis peuces & pityos. Quœ omnia Plinius pa ri ter indicauit,libro denmoftxto.
capite decimo, &vndecimo,copiojiorem rejinam & liquidam picemfieri ex teda & fi~
ua teflatus.Adde quod Scribonius Largus compoJitione ducenteftmaprima rrjinii pityinam interpretatur rpnam è picea.K~vo~,pinum die; multorum teftimonio corrobo ..
rare poffem.Hoc itaque in vniuerfum diffumpelim,fomper in eum me perti!fo mo ..
dum,prœterquam hoc in loco, )7b.~ ~UJKH~ pinum interpretatusJum, Diofcorid,s interpret~s fequutus.
C~p.
1 J• .
Homo adhibendus dl: qui vulnus exugat.Cra'cè eft ~/(plJ~lIcrJ.l~ "eii0'9(U)hoccel~
fus ad Î?erbu ferè expreffit,libro quinto,capite)7igrjimofiptimo.Si,inquiens,ne id qui ..
àem efl ,homo adhibendus cft qui vu/nus exugat.
1 .
pagfecunda,l;nea prima.
Parces fcalpeUo exa[perencur.Crœcè eftper~u ""''TlX,,~~iljJ,quod cft fcarificare:q~od
CelJus nune cutem exafperare,nune eut.cm incidere dixit,vt [,bro fexto capue 1uarto.
Quidam hœcgenera arearum fcalpello exafperant.
Linta 13.
ic
LixÎûia.S interpretati fumUf Imt",~ S'œ"'J"H~ •Rationem in annotationihusin librll11J
fecundum reddidimus.
.
..
Linea 36.
Defudaciones.Hoc efl fu do ris prouocationes ,de 1uibus libro primo capite quaJr~gejimcJof7:auo. .
,
..
.
Cap. II r.
H ydrophobian Gra:ci appellant. celfus boc genus morbi mi[crrimum , a1~œ ti-
*A.j.
�AN 0 T ANTI ONES
morcm apl'ellat,libro quinto,cap1tev.igejimofeptimo.Solet,inquiens,ex eovulnere,vbi
parum occurJum eft,aquœ timornaJCt,ud(eo<POj6IO,~Grœci appellant: Miferrimum ge . .
nus morbi,in quofimul œger & fiti'& aquœ metu cruciatur.Scribonius Largus eodem
fcrè mod~ in~er.Fretatur compoJitione cemejima ftptuagefima prima,aquœ boc eftU:
~uorismetum interpretatus.,
Linea II.
Sui falHdio. Grœcè cft f'L.?x. O:'7flJeJlXç ,quod alù interpretantur,cum fu0rum ignorantia,
grammaticos.Grœcorum clMrrtCes,quf OG~eilX~ exponant&l'vwallXP Non malèautemd~~
cas cum animi d'eJPonjion,e.
.
Pdg. fêcunda,linc a 4.
Prius fométtis adiura.Ha, Locuti~n6vtltur cdfus I1bro q,uarM,capit~ quarto. Tho . .
fax fomentis ,atal'lafmatif~ue calidis,aut jîccis,aut etiam humides adiuuandus ejr,
Cap.
r III
Lata manu morfum ferito.c~lruis libro quito capite1rigefmoftptîmo eandé fenten
tia fuJius exponit.Si manusvulneti imponitur,fUifér'1iJdd:Uo~us di&itisverberatur.
tinta II.
Ad fer~lidos auté iam~morfus. Grœcè cft 'lI"eà~ Ài T~ Adlli 7I"~1il1UeW ~IX m ÀHI'l'rXT"V,
hoc efl ad mo1us quos injlammatiô iam feruida'inuaJit. '
\
'"
r
Cap. V~
Lac ficuIneum.Hoc tflliquDr.fi,ulneus:Jic~t lac papau~~is;latfirpb~,;,aliorumtp con~
jimilium,pro liquore- aut .lachrym~; \
.'
,
~
.
'
' Cap. VI. ' .
'
l\\
1
J\
Lingua fermonem ~anifdl:d non explicat. Crœcè eJh·'J\QC>J"NÇ Oc~tpfl6lduaJi di~
cas,linguœ ohJèuritas.CelJus libr" 1u~rto,capitc fecundo.Si lingua refoluta eft, quoJ
intcrdum per fe,interdum ex.morbo aliquo.fitJîcvtferrno homtnis non expii,,'ur, .i'
Linea quadragejima.
'
' hl .,
Periculo fubcrahere.rd eflfuccurrere.Celfus libroJècundo,capite feptimo. Vix,;l/a
medicina pericuto fubtrahit.
·
' - -." Cap. vIfr ..
P~rticu~ intçndicur.Hic particuta pro penèponitur,grœcè eft f'6eto~ •
r
.
Cap. X 1 ~~ \ ,
"
M~l punici ~ulcis corium. M611icorium di,citur tefie Plinio libro vigrjimotertio,
captteJexto,quod ad coria petjlcienda tovtatur.Grœcis eftjidion. Scribonius J.,.a'gus
vocat etiâ mali ~rati~tilcorium' c6p0fttione dU-cêtueJiina trigijimaquarta.Si,inquzens,
maior tumor ertt,mah granati corium ex aqua coRum & triÛi-len'ticulœ pari ponde.,
re admifcet'c oportet.' ' .
Cap. X\l II. ...
'
'
Dcpalho ip{am inuaplt.Hoc eflvlcera quœ depafcut, Npmœ Grœcis appellantur.
~uodferpédo dcpafcédotp corppra borninu infeftét.Plinius etiagrœca diRionc vti,tur.
. "
Pagf(u'r1da,linea.6.
Slmiliter cumfarina: polline. Nemp~ ordcaèeof~rinœ poUine,quem ~œ,ù~àixi-:
.'
•
!
J
1
•
�1 N Q VIN T V M LIB R.
musvocari
'74l>mr"ÀH~ CxÀcpl'TOu,pro ipJa polentafeu farina
ordeacea.
Cap. XII r I.
De amphifbcena. Hoc animal biceps ejt,authore Galeno,&vtraque parte ingredi~
tur,vnde nomen illi inditum eft.
Cap. X v.
Dryinus in quercuum radicibus.Hœc belua àquerc.ubus nomenfortita cft, quod
in radicibus earum viuatin Hellefponto,odore tetro,qut & eam prodit.
Eodem capite,linea 26.
Tormina.Grœce efl s-(!ocpoç.Nos tormina interpretati JUmusJignijicantes ea diflio ..
ne,quemadmodum & Celfus,graues qUidem,non tamen omneis,nec in qualibet homi
nis parte doloresJèd eos duntaxat qui circa vmbilicum,omnéque idJpatiu quod in an ..
teriore homine ab hoJholo ftomachi advmbilici parteis defcendit,hominem torquent,
non morbigenus aliquod conftitu en!es,fed alterius morbi comites & bmptomata;Vt
Grœcivocant.Tormina inteftinoru ab his torminibus diuerfa funt,eadem tamcn ra ..
tione apud..latinos nomen inuenerunt,Grœcivocant 4Yfonteriam.
Cap. X VI.
Qgi htmorrhoi iél:um fenferût.Hœmorrhois & hœmorrhous àjànguinis effeHu
. nominatur,qui toto corpore percuffis effluit:ille mas,hœc jœmina cft. Vtricp color are~
naceus,ma~-nitudo palmorum trium,craffitudine pnulatim in tenuitatem difcenden~
te, incejJu tardo & direRo ftrpunt,rufis,vt quidam fcribunt,pedibus:maculce Fcr totas muLtœ,partim atrœ,partim candidœf1uamis afperœ,ob id ingredientes ftrepituft
fi produnt.Fœmina in aluum iacet (erpendo,meatumqireifus caudam inferiore fitu
continet:mas autemverfus aluum babet,ceruicémcpferpendo porrigit.Fœmina perni ..
cioftor,vt ex cuius iftu dentes,gingiuœ;vnguéflue decidant.
.
Cap. X VII.
Natricis morfu vuInus faétum • Natrix primùm in terraviuit, & chetfJàros ap..
pellatur,deinde in aqua~Similis eft afpidi puJillœ,prœterqua quoà ceruicem latam nô
babet,Pt afpides.
Î
Cap. XVIII.
Inexpugnabili dormiendi nc:ceffitate p(emuntur.G~~,~ ejl ?\He~eI'IKol Î'tvoVTGU)
~uod fonat,lethargici fiunt.
Linea 31.
R&él:is liquidem ipfis.Hoc efi dijJeflis ipjis & diuijis•
•
,
Cap. XX.
Q uum bafiHfcus momorderit. peftilentiffimumfine dubio omnium animalium
eft bafilifcus,quod à triplici jron tis apice & candida in capite,vt ait p[inius'm.acula,
& quodam diademate inJigni,ita appellatum tft, duodecim non amplius di&ttorum
magnitudine,cuiusvel {tbilum animates nullœ perferunt,prœter muflelam, à2ua1?in ..
citur.Adeo naturtt nihil placuit ejJefine pari.
.
*A.ij.
�ANNOTATIONES
Cap. XXI.
Pa!l:inaca &: murçna.Paftinaea pifcisgrœcè ~uÎ'wP)turturi œquiuoea appellation~
vocatur.
Cap. X X VII I.
De venenolis medicamencis.Sunt qui diffionem medieamenti devenenisnon re~
Rê diei F,utent,vt pbarmaeum de medicinis,e6que fuperiore anno quumJibrum juê~
dam Caleni in [ucem dedijJem,barbarum mevoeabant,qui vfurparim pharmacu pro
medicamento:necgrauatim id tuli,quum in eare autbores babuerim claffieos ,quo~
imitantibus etiam errare honeflum cenfuimus.
.
-Eadem [inea.
Ea pars qUa! pra!cauere illa & declinare prcecipic •Hanc partem 'ZAJeOcpUÂIXK'J'IKire
Grœci fcriptores appdlant'iuœvidelicet tradit'iuomodo Je 2uis contra iniurias inJi--.
diantium muniat.
Linea 25.
Ipfe rex Mithridatès v[us cft.Hanc hifloriam adverbum ferè ex Caleni eommê~.
tario .d~ theria~a ad Pifonem tranfcripJit Paulus.
•---'
Cap:XXX.
Aphronicrum.Crœcè quidem Jic efl,verum corruptè pro aconitum •quum Paulus
intcrvenet10rum remedia,afhronitrt non meminerit. Aconiti autem remedia ponit
capite quadragejimofexto . -- _.. _.~. .._- _. - _. -.. -.
. ~
1
Linea 16.
Vinum copio(ilm raptim . Grœce eft &ge6wq, quod raptim &vniueJjim c~mul~~
t{mqueflgnificat,atcp hoc pofl balneum nihil deterius.
.
'
Cap. xxx I.
Qui cantharidem a{fumpferût. N omine cantharidum è noflris aliqui etiti fm'a::
beos,maximè pilularios accipiut'1 ui & catbariudicutur.P[inius eflCinquit) & cantha~
rus diffus fcarabeus paruus fruteta erodens.In q.ua parte catharidesvenenum habeat
inter authores non conuenit. Alii in pedibus & capite exiflimant ejJe,alii negant. Hoc
inter omnes conflat,pennas earum auxiliari, in quacuntp partejitvénenum.
Cap. XXXII.
Buprd1:i potione inge!l:o.Boum peJhs acerba eft bupreftis,ac inde illi à Grœcis no~
men indiWm,tefle. etia ~linio .li~r0..trig1imo~capite quarto,v,bijicfcribit. Bupreflis
ani~al cft rarum zn. . I.taltafmtlltmufarabeo multipedi.Fallit intçr herbas bou:m 'm~
xime,vnde & nome znuemt,dcuoratum'j3 taRo fellc,ita inflammat,vt rumpat,
.
'.
Cap. X X XII 1.
Q llibllS falamandra data e.{l:.~alamandra beflia eftlacerti figuraJlcllato capite,
nunquam niji magnis & corJttnut~ imbribus prouenies, &fequuta fèrenitate depcies.
Cuius,tefle Plinio lib.vigrftmonono,cap.quarto,inter omniavenenata fcelus maximu
rft,Populos nanque pariter necare improuidos potefl, Nam arboré irrcp!erit,omnia'
pomCi inficitveneno,&. eos qui ederint necatJrigidavi nihil aconito diflans
Ji.
<_
...
1
�IN QVINTVM LIBRVM.
.
Capite. X X XIII 1.
~.,
Picearum eruca pota.Hortorum jatorumque omnium peflis calamitétfque fUttt ~ru
cœ,dira anim~lia,ünto & humido tempore nafcentia,in vitibus & arboribus fron~
dem omnem & florem ~rodu~t,tu~p[que jacie de~aflam, ~rbo~em relinquunt.Picea~
rum autem erucœ de qutbus htc a~tt Paulus cœterts eruCtsfmtles & cong'eneres, di ..
fcrimem ab arbore in.qua nafcuntur,nomineipfo oftendunt,piryocampœ a Gr.œcis ap~
, pellatœ.
Cap.XXXV.
.
Leporis marini potum . Lepus marinus pufillum animal,odore tetro, inter loligines jerè degit,quibus & fimilis effe dicitur:venenum eft aliis cibo, aliis potu,aliis
contûitu.
Eadem tinca.
Pifcibus non abGmilis. Grœcè eft)ftu<1l ç 0Jl-0j~ ik 9uo ç,hoc eft~uflus jimilis pifcibus,
Scribonius Largus manifeftius id exelicauit compojitione. 186.fic jcribens.Leporis
mariné guflus non abjîmilis illotis pijcibus,aut etian: putentibus.
Cap. X XXV 1.
Rana rllbeta aut paluaris. Rubeta rana diffa cft qu'Dd in vepribusviuat, quan~
quam prius in aqua,pofleafit terreftris. perniciofa hœcvt che1jdros,.griidiffimœ cun
. Harum magnitudo tefludinis parute ,gerJ?inis 'luand0'lucIJcluti corniculis,lJt in'luit
Plinius,doifùm exafFerat, injlat'lueJe irata, tam proteruè audax, vt inJiliat quofjue
proximum:bujo d~citur '\7ulgo,venejic~orum p[ena,prœcipuè officulis duobus.
.
Cap. X XX IX.
.
Si altercum aliql1is.Hoc Grœci UOrTl,u~y.oP17ocan(,quafi dicas fuis fabam:latiniverô ab altercando altercum nominant,17t teJhs eft Scribonius compofitione.18[.
Linea.26
Vinum faI[u~.Grœc~ eft éfÀJl-ueop,Puto aute idem eiJe rrE9~ÀCUJ);4Jop)hoc eft ex ma~
rina aqua jaffum,vt Plinius inquit,ribrovigrjimo tertio,eapite primo.
Cap. X L.
Ouî[que vacuatis in Cere detricis. Hoc ejtputaminibus oui tritis & injraffis hu ..
more exempto.
Cap. X LIlI.
Papaueris liquorem. Hoe meconium nonnulli17ocat,Scrihonius compofitione.180.
papauerisviridis elfe fuccum ajJerit.
Capite.X L V.
.
Luccrnarul?l funiculi combuai extinétiq;. Grœcè eft U~"UkV'OP U.EU/X.U~OP I(d.l i",~
CErT/4Îop.Celjus lib.4. capi.2o.extinffum ex lucerna linamcntumvocauit.
,
Cap. X L V II r.
Totum corpus.'prurire fade. Sonat Grœce U.VI"'/JoOç u.C\:9' 8Àop -ro Cfé.)}'~, Diofcorides
etiam hune in moaum habet.Largus autem vetuJliJPmus autlJor, d, eadem re tra~
Jens, pro éorpus habet os, verba eius fUrJt compojitiOl1C centrfima nonagefima ter~
* A.iij.
1
�ANNOTATIONES
tia. Ephemeron potum protinus quidem totum os prurire facit, velut fcilla taffum:
poftea etiam adurit, quaJi pipere manducato • Facilis lapfus eft in Grœcis diffioni'"
bus;1?t qGjfOr: ponatur pro SÔf-QÇ.
Cap.L.
Carabi afradque. Genera cancrorumJunt,tefle PUnio li br; non; capite trigeflm~~
primo.
Cap. LI l l . ,
.
Pharicum dié1:um. Multi fcriptores dubitantjimplexne an compojitum fit Phari..
cum.Largus compojitione centeJima nonagefima quinta,ex compluribus componi af~
jrmat.
Cap. LVI l.
Lac coag~latum vniueriàm. Crœce cft ,,"7\«. tp.'7l1I'Tuctd9f~. Marcellus reprehendit
Diofcoridis interpretes, qui lac coagulatumvbique reddiderint: ipfe lac cui éoagu~
lum eft admixtum exponens. Nos cum Largo etiam gelatum lac diximus.
Linea.12.
Cinis Iixiua.MarcellusDiofcoridis interpres dum omnes alios reprehendit,ipfe pa~
rum dofiè banc difiionem ex Paulo 'lJIIÀCI'7illlWTlldl exponit. Galenus de compoJitione
medicamentorum 1C.000Tex '1l5'7roUç ex Latzo trajJerens emplaftra lJJlOr:'1llç 'lJ~ÀO'7ro""Tll<lJ rccl
didit,quod La~us cinerem lixiua dixit. Verba Largi [unt hœc,compojitione.1.r6.Ce..
tœ pondo libra,rrjinœ terebinthinœ l'on do libra,nitri rubri pondo Itbra:hoc teritur ex
cinere lixiua.GalenusJic habet idé emplaftrum.KHeou ÂI. œ. T~eEelVe{VHt;I ÀI. œ. œcpeOV1'lfOU
~I. a. IiJlOr:<roç 'lJIIÀO'7illWTlIC.OU tE. a.Sœterum 1uod cft apud Galenum 'ildlOr:rroç id Paulus d.i
xit lC.ovÎOr:~.
Capite. LXII.
Coloris plumbei fiunt. Largus ita redàidit compofitione. 183. Grœcè cft f-0ÀlJeJlQ.
JlIiI~ 'l'iVOVTCICt.
Lin. 19.
Deformitas circa faciem deprehenditur •Q!!..anquam Grœcè efl,èG~~7rBOr:~ ÀOr:ft~
~&:VB, tamen quia C~ribonius jtgnijicantius circa faciem addidit ,n os eum foqui ma~
luimus.
ERRATA INTER IMPRIMENDVM COMMISSA
COR R 1 G 1 T O.
Pagina.2..Iin.,6.oxalmen.6.4. i é1:i'37. cefrudinis marinz.17' 39. cû reCoIn::
tione,& animi tri{h.I8.2.minil11um Ionginquo vid$.I9.J. oculorum.
.
SIC
e
ARGVMENTVM LIB RI QVINTI.
Hoc quinto cotius operis libro de thcriaci$ Be ~Iexipharmacis traél:atur~
Vt mfrà [criptlun habes.
�· _ ff
CAP IT A QV I,NT I LIB RI.
Qgomodo quis ab onibus comunirer viruIétis bcft:ijs Ce tueacur• .
Cômunis omniii qui viruléco quopia morli vd iéti [unt,curaÙo.
De rabiofi canis morfu,& metu aqu~,qu~ hydrophobia rucicl1r.
Ad mo,rfus canis non ~abiofi.
..
De vefpis Be apibus.
De pha,langij~~
De a~aneéE ~au.
,
'
De fcorpionis iau.
De ~olopendra ççrrdl:ri Be marina~
Ad ll:ellionis tranGnarini iél:wn.
Defele.
De mure araneo.
pc vipera rum m,are,tum,fœmin~.
'
De am phl[ba:na & fèyt~e.
'
Dedryino.
De héEmorrhoo & przl1:crc,hoc dl: dipCadeJ
De nacrice,quam Gra:ci hydron dicune.
-- De cenchro.
De cerafrc & afPide~
De bafilifco.
De pafrinaca marina,& mura:na.
De dracone marino.
De fcorpionemal'ino.
Q uomodo cdl:udinis marina: fa~guis pra:paretur.
De crocodili mor[u.
De ho minis mor[u""
Devenenis.
De vcnenorum pra:cautione.
Communis venenorû quomodocunq; a{fumpcorii curatio.
Enumeracio fimplidum venenorum.
De can charide.
De buprdh.
De: [alamandra.
De picearum cruds.
De marino lcpore.
De rana rubera,&: palu(lri.
De hirudinihus.
De cJ1amzleonce.
a
cap.l.
cap.z.
cap.3·
'cap·4·
' cap·5·
.cap. 6.
cap'7 ',
cap.S..
cap.9.
cap.lo •.
cap.n.
cap.IZ.
cap.I].,
capol4'
cap. If.
cap.I6.
cap.l7-,
cap_1Rot
cap.19_
cap.~o.
cap.zr.
cap.2z.
cap.z3..,
cap.z4~
cap.z ).
cap.26.
cap.27'
cap.28.
cap.29"
cap'3 0 •
caB~)I·
cap.Jz,·
cap.».
cap·34·
c,ap.3).
cap·3 6•
cap·j7·
Cap ..38~
�"
.
"
Q. VIN TIL 1 B R 1.
De alcerc::o~
De conandro.
De p{Yllio.
De deuta.
De papauèris Iiquore,quod opion vocanc.
De carpc:liz liquore.
De mandragora.
De aconito. ..
caP';9,
cap. 4 0
caP·4 c•
~ap·42..
cap. 41.
cap·44.
,cap·4S'.,
cap.46•
cap.4 -.
cap.4 8•
cap.49.
De ixia.
De ephemero.
De [milace.
De [olano furiofo,quod dorycnion ci nonnullis dicitur.
De Cardonia.
De papauere cornuto.
De pharico.
Dctoxico.
De fungis.
cap.j'o.
cap.j'I.
cap.j'z4
cap·H.
cap. 54.,1
cap. 5S-,
De fanguine taurino.
D~ laé1:e coagulato gelacoque.
De mdle quod in Heraclia nafcitur.
cap-5 6•
cap. 57cap'58_
cap·5ge
cap. 60.
De gyp[o.
De ceruffa.
De calce,fandaracha,& auripigmenco.
cap.6r.'
De argenti [puma.
Deplumbo.
De argento v~uo.
cap.6z.
cap.63'
.
De veracro albo,chaplia,elaterio,agarico nigro,ruca [rlue:::
frri,nigeIIa,& pappise
De familiaribus ac damefricis,nempe vina & aqua frigida.
".
cap. 64.
cap.6).
cap.66.
�1
~pAVI LIAEG
TAE LIBER QVINTVS,IOANNE GVIN~
TERIO ANDERNACO MEDICO INTER..
PR ETE.
QVOMODO QVIS
AB OMNIBVS COMMVNITER
V 1 R V L E N T 1 S B EST ILS SET V E A T V R.Cap.I.
E virulcncis bdHjs pra:cipiétes~ab ijs qUt in omnibus hu:::
iufmodi communieer proficiunc, exordiemur, ita,vtquo:::
modo quis ab ill~rû iniuria fe vindicec,prius expediamus.
Si igicur aliquis necefficate quapiam coaél:us,loco feris fre
queneiobdormiat,vbi p9tiffimllm falamandrz autphala:::
" autCerpenccs aliqui abundenc,horum cauas Iatebras al:::
in,aqua decr"lco ,aut aliqua ex herbis quas exponemus,obturare conue~
nit.Suffitusaucem reél:è excÏeaneur ex cornu ceruino,caprarum vngulis pi,::
lifve,lapide gagate,bitumine,bdellio,galballo, capreffi 'lut cedri rafura,me:::
lQ lanthio,peucedano,viticis folijs,nepica,fagapeno, caIl:orio, cachryos radice,
cunila bubula,auc ex reliquis grauicer olenribus aliquo.CuIices aucem pro::
priè perfè~uirur liIff~t~s ex atramenci (ucorij, melanrhij,fy-Iudèris cu~~ni Ce:::
minis,panbus modls.Item limus bubulus eofdem fugae.Ad hxc eela Ignes
incendere crebriores vincic,fugiune enim magna parce fera: eorum Cplendo:s
rem.Czcerum corum fubf1:ernere exhafiula regia,nepita,vitice,pulegio,po
15 lio,cunûa bubula, abrotano,expedit.At fi toto huiuCmodi toro vci non da:::
tur ,ftratis Caltem imponenda filOt.Iam verd animum adhibere oportct ijs
._ qUa! coquuncur,aqua: & vino.rum cadis,vt exaél:è fint operculaci. Focus au~
rem non (ub~~rboribusquibufdam excicabitur,pra:fertirn pino aut picea.ill
2.0
his enim falamandra: & cruca: lechales crebrz vcrfantur,qua: ab ignis cep~
re calefaéèz,decidunt i':J obfonia aut alia vafa, fi non fuerine opcna. Q!!i ve:::
cuciores eLfe vo!unt, ijs conuenit edam ceratum corpori oblinere Iiqui::r
~.. dius,ex c.era, roCaceo, galbano modico, fcobe ccruini corD:us exigua,vel ccia
a:thiopico cumino. peculiaricer autem malme folia curn oleodctrita,fi illi:::
nantur,ab apum & veiparum morfu pra:Ceruant.
'
"
ro
2.5
C 0 M M V N 1 SOM N 1 V M Q V 1 AI
V l R Vr::
L E NT 0 'Q V 0 PIA M MOR S 1 V E L lC T 1
S V NT, CV RAT 10
cap II.
œ
. I.~
. Vddfiferiri aliquem auC morderi à venenato allimali contigerit,
'homo adhibendus cIl: qui vulnus exugar. no camcn cam ieiunum
~o
. . _ 'cire oponee, verum ctiam vinoos collui!fè,& oleu in co continere.
Deinde particul~ commo,rf~,ft admittit,cucurbltulam Cllm mu1ta flamma
.
~
f
�P A V LI AE C 1 NET AE
adhibere oporcet,ûc ve vicina! etiatn parteslCalpeIlo exafperentur. Nam vi~
rus vnà cum [an guine & ipiritu ita cxtrahitur •Ieem exulceraca adurere ac
cruila obducere,adedq; pra!cidere conueniet, fi fera qUa! momordit, lechalis
fuerie,quales aipis,cerafres,vipera,umiléfq; aliz funr.quéadmodum Galenus
mcmorjee prodit, vinicorem quendam à vipera morLum, vbi feram cogno:: 5
fcerer,falce l~fum digicum abfcidi!fe,arq; in toeum pcriculo Iiberaeu.Ar fi ve
ncnu per corpus fuerie difperfum,fanguis fracim demittendus efr,przcipuè
fi is qui percu{fus d1:,humorum a!quabilirer omnium plenus,Grzci pleeho~
ricû'dicunt,appareat.exhibere cu cibis edendum conducie piper aue allium:
·poeui,vinu.va1idii:recentihus vaporibus,& côuenienti naturç caliditatc,cor~ JO
poris téperamen,tii replere,dcinde .ijs ob~i~ere,quz comor~am parcé, po{[unt
calefaccre & velltcare.Imponetur ~ta~ Clms braffic~ aue ficl ace co mtfl:us,aut
lixiuia,aue garum,& cepe cum polenta aue pane:item porra abunde cu fale,
aue pix liquida cum fale,calida:aut cedrus,auli:t.mus caprillus. Conuenit au:::
tem iplis acetLlm calidum quoq; fuperfundere, in quo nepica fic incoé1:a: aue J$
acetum & aquam marina aut oxaIme.Ca:eerq.mlocis affeais gaUina!, & ma~
gis gaIIi gallina .ei,aliave animantia pçr medium diffèé1:a,caltda imponi de:::
bene.Nam virus cranffumunt euocancque, & dolores mitigant. Emplafi:ra
quoq; utiliter 'appIicancur ,qua! fale,cachry & adarce confranè:in toeum,qu:e
acrioris funt potooeiz.Omnc:s tandem communiter & mo di & i~i àviru~ ~o
lento animaIi, modo interiora omnino offenfa,fine, ex vine pocahunc inry='
bUOl,quod krin dicunt,auc ericc:n, aue afrragalon herbam cum acew, aue bi,.
tumen,paliuri fimilieer aut veceris rhu dccoé1:um,auc mufrelce inueceracz de:)
narij duo ex vine fumpci,przfenti funt remedio, vel marina! tefrudinis fan~
guis,aue cafl:ori; drachma cu diluca vini potione,aue roris marini taneûdem, 2$
aue licyonit radicis aut porri [uccus,aut chama!pitys,auc [myrnium,aut cin:::
namomu,aut arii1:oJochia,aue vicicis femé,aut cupreffi pi1uIt,auc fefeli,aut pi::l
per,aut: trifoIi; femen,auç baccz fauri, aue cancer fIuuiacilis toflus aut elixus:
icem compoûca hzc Theriace vtilis cfr.
THE R.I ACE A D VER. S V S
VI R V L E NT A
ET
LET HAL 1 A 30
VENENA, VIPER.AE MOR:SVS,ET SCORPIONIS ICTVS.
•
B ryon i;e,op(}panads,ir~dis illyric~,roris marini radicis,zin giberis,un gu10,:
rum denarij quacuor,art!l:~Iochiz d~narij quinq;,Iachrymz chu ris, rutee [yI"
udhis, fin&ulorum dc~anJ. ere~ , fanna! crui dc:narij duo: finguntur pafrilli
vino,dancurque linguIt qUI. trelS oboIos pendeane,ex eodem vino.Czcerurn 35
purgatio omnibus conuenIec,de[udationes,& theriace ex viperis affumpca.
DE RABIOSI'CANIS MORSV,ET METV AQVAE,
IfII!àiii.........
-i!l) Q V AE HYD R 0 PH 0 BI A DIe 1 T 'V R.
Cap.l r L
. Xordiûfermonis ci rabiofi canis morfu accipere,qua'!l ab alijs tua::
·,."" ,111imus,quod animal & fœcundutn prouentu,8C conèubernale ho;!: 4 0
,
'
�•
LIBER
v.
mini e~i{l:at.rabiéque [a:pi~s corripiacur & zgre caueri poffic,ac pericuIl1m
ab eo fit ineuicabile,nifi muIds aIiquis & cOllclliencibus VUIS furfic prçGdijs.
Rabiût canes plerurnq; in ~(hl veheméciorc:vc auté Lyçus mcmori~ madac,
interim etiam per frigora maxima. rabidi aucem & p~tum & cibû auer!àn:::
1 tl1r,uti premuncur, neque camen bibunt:anhdanc pr~tcrea non parl1m,au:::
res indinanc,falillam & copio{àm.& [pumancem zdunc,muci in COtû [unr~
& velutÏ infani, vc ne domdl:icos quidem agno!èanc: infiIil1nc fine lacracu
omnibus paricer & bdl:ijs & hominibl1s,mord~ntque.vbi momorderint, ·
ftacim quidem nihil moldh~ adferunt, przterqtiàm ex vuInere dolorenu
10
pof1:ea vero aquz mecum,hydrophobiam Gra:ci appeIlanc,faciûc,qui ·eum
conuu!Gonc,cocius corporis rllbore,prz{èrcim in vuIcu,fudore, & fui fafl:i:::
dio accidic,aquam fugiunc,& dum vident, & dum.admouencur : nonnulli
edam omnem humorem : alij canum dtu dc:Iatranc, & obuium quernque
dencibus appecunc, morraque [uo in alio·s eandem affeél:ionem cranfferût.
1). Porrd accidentium ,aliorum quidem cauCa manifd1:a efr,occupatisfcilicec
veneno partibus vnil1crfis:metum vero aquz nonnulli ex immodica fieri
ftccitace dixerunt, quafi humida ip[orum [ub!1:ancia in cocrarium penieus .,
habiwm mucata.verdm Rufus infania: ex acra bile tpeciem,eam e[fe tecta:::
tus ~efl: venello humorem illum .imicato:quemadmodum alios açra bile in:::
J.o' faniences ,nouimus ~lia timere ..qua: caufa [uperuenit eciam ijs qui dicune
canis qni momorderic imaginem in aquis opinad [e videre.At ex ijs qui
hoc vitio fune occupati, nullum, pra:terq vnum aut alcerum, fl1peruixiife~
ex hiil:oria didicimus,edrque no à rabioCo cane morCos,fed ab 110mine quo:::
dam mor[o vitium adeptos. At ante affeél:us huius occupationé multi eeia
2.$ quos eanis momordir,feruati [unt.hine igitur curatio auCpicada dl:. ~oniâ
vero [ubinde,ed quod tune aqua: nierus non inuadat,( magna enim ex par:::
l
te circa qu-adragciim,um fere ci moriil diem Colet ingrl1cre , quiburda: &·po!l:
fex menléis,proditum d!:nonnullis pofl:fepcem quoque oblleni{fc) 110nnu!;:;
li canem qui momorder~[ non rabire â~bicraci ~un~,prop:rarunc vl1Ineri ei::
jO, catricero inducere:vnde'lpii caulâm hU,lc affeého~l ded:ruc.hac autem pro:::
bacione vfus deprehendes,mor[us ra~lOfi ne eams fuent, an non. Iuglandi:=:
bus nucibus concifis vulnus diligehter ohftruitur,fequenti die ablarz,gaI.:
linaceo,auc gallina: in cibo !lpponentur:ac pritbùm, fane non attingent~fa~
me autem vrgence fi edanc,rcm confideraco. Nam canis qui .momord1t li
~S non fuerie rabio[us, viuenr:ft rabidus,fequenti die peribunc.acqùe ~unc a~
vulneris dilatationem properandum dl:,iterûinque poll: paucos dl~S ea?~
indicationc vcendum,&. fi non pcrierint gallinacéi, c~nc ~Icus ad Cl~atnce
perduces,nullum vericus periculum. Haric itaque i~dlcaC1onem .Onbaul1s .
tradit,Q.!!àd fi ex com~ernotatis indicijs accu~a~e canem ~ablfe cogno~
4 0 uerimijs,O:atim ijs medlcamencis qua: aperitlnd, vun habent,vtemur. Pri-
. ..
.
J
•
A. ij.
:
"'
.
,
�4
P A V LI AE GIN E T AE
.
mum igitur' ex aperi~ntibus efr,quod pice,aceco quam acerrimo, Çk opo~
panace. col1frat,~n ~aplce de neruorum vulneribus expIicacu:at {i qui mor:=!
[um aecepit dehc3CIQrem cutem habeac) dilui ipfum irino debee , aut balfa_
mo,aue clufmodi aliquo:vel v1cera prius fomencis adiuca,allio oblines. hoc
"
5
quod ièquitur etiam crufram fade.
ARIDVM
MOR SV
AD
CRVSTAM
IN
CANIS
RABI O SI
EX CI TAN DAM.
Salis foilltij denarij oB:o~chalcicidis denarij fedecim,fcill~ tantundem,rut~
viridis denarij quatuor, iruginis rafce totidem ,marrl1bij feminis denarius:.
veicor primum arido vccrufiam inducat,deinde cum rolàceo,ve erufl:~ ex:::
cidane.C<eterùm parees affeéh=ad dies quadragiuta duos,vt minimum, fi:::
ne cicatrice [eruentur.
'
CATAPLASMA
1 N RAB 1 D 1
Q...VOD
ORAS
C "A N 1 S MOR S V
VVLNERIS
10
LATAS
S E "R V A T ~
Cep~ cum [ale & rura illinuncur,auc {ilphi~m eum fale,"au~ 1àlfamentum ve 15
tus,auc cinis [armencaceus cum oleo,auc alha,aut [ambuci folia,auc mentha.
aut apiail:rum) fing~latim , auc cum [ale: auc iug1an4es nuces,cum aIlio,fa::
Ie1& mdIe,auc cinis hci cerato exceptas.vulnus aucem aqua abluetut, in qua
decoéèum fic chamcemelum,& f}rluelèris lapa chi radix.NonuIli & ferro can~
• denei ~ kus adurunt.Ctcerum pocui affument commorfi,fimplicia quidem.
lycium,abunchium,Iiquorem filphij,chamzdryn,fcordium,& polium:com
pofita aucem hzc,cancrorum fluuiacilium,farmécorum vicis albz,in cyprio
vafe,aut zreo combufiorum, coehlearia duo, gentian~ radicis lxuigat~ co:::
chlear vnum,eum vini meri veteris eyathis duobus, ad dies quatuor pocui
daco.aliqui vero & perdicis fanguinis duo cochlearia addullc.Capies autem
caneros aum luna inerdèic,priufqU<tm fol exoriacur . ijs autem qui eodé die
n011 biberu'nc,duplicem porcionem exhibeco,incerim & triplicem.lam the
ria ca ex viperis rette datur . Purgare expedic medicamenco ex cllGubiea
fyluefl:ri,ita ve.quotidie id exhibeas,cu decoél:o elelitphaci,audiderù:idis he~
radix,quam & dialyfon appellant: nonnulli vero t& ieeur canis qui momot'
dic,edendurn dederunt.Cxcerum viétus racio talis adhibenda efi,qu t {imul
veneni vireis hebetct extinguatq;,fimul & ddèenCum "ad in [eriora prohibe:::
at:qure duo przfi~re pOt~G:, vini d"ulci~ris vecuil:i & meraci, laélifque potio.
idem efficiunc alha,p,:rn & cepz 111 Clbo f~mpta. At fi per initia ob impe:j;
dimenrum aliquod no przCun~p~a quce reculimus remcdia fnerint, fèé1:io vd
cueurbituIz ve1 vflio non adhl..beda eft,vt.quû iam venenu penitius feccife:::
rit:medicamétis auté quce euocet,Gr~ci mecafyné.ritica vocat,vti con{jliii efl:,
aqu t tnetu videlicer nô oborco.purgatio ex hiera & fciffili bae petceur. icé!ll
d~ris cllocatio,dropaci(mus & finapiG~us,tOto corpon~ parcieulaci adhibe:f
blcur.olUl1iü tamé efficaciffima deprchefa elè purgatio ql1z fit per vcracni.
..
2.0
2.5
30
35
40
�:,.
LIBER-
.-
V.
j
AD MO RSVS CANIS NON RABIOSI.
cap.rrrI.
Anis non rabioli morfils, quum & ipfi viruIent~ cuiu[dam [ub:::
rM'iI~~
s
10
ti~ fine parcicipes, fiatim aceco irrorans, laca manu mor{ilm
inrupe~ nicrum eum aceto tritum ddllper deturbato, dein~
de tpongiam reeencc:m aeèco;aut ip[o ~itroro lCCCO madidam imponito,tri
duo idipfum fuperfllndens,tandem ell1m eonfanclëet:vel erui farinam oleo
maçeracam imponico:aut ipongiam recétem,aue lanam fuccidam aceto &
oIeo imbucam accommodaco,auc rupi [olia eum aceco tunfa il1inico, aut ce:::
pam critam cum meIIe,aut origani coma:,falis,cepa:,pares fingulorurn mo~
dos curn rnelle,vcI marrubiurn nigrum, quod & balloten dicune, cum Cale•.
ad feruidos autem iam mor[us,erui farina melle macerata admolletur.pecu
liariter enim his efficax eil::inflammatione confiiél:antes,argenti [puma tri,:
ta ex aqua oblinito.
.
D ~ V E SPI SET API B V S.
1;
2.0
'
Cap. V:
ium iau dolor fencitur; locus rube[cic, pt-opinqu:E partes cumét
tque,aculeus in vulnere relinquitur.In ve[pis autem umi
lia quidem,(ed intenGora omnia func,ncc aculeus relinquitur.Re:::
".I.,,~'~.uv tunt aduerfus vcraque lueum, & bubulus nmus ,iIIica : & Iaè fieulne,;r"
um,auc concifa mori arboris folia , aue malme : auc farina ordeacc::a ex aceeci
imponitur.quincciam muria auc marina aqua fouere _conducit.
D E
P HAL A N G IlS.
cap. V f.l
l
" [IIHalangiorum morfu, locus iplè quidem rubefdt, & velu ri aculeo
punaus apparct,non ~utem tumet neq~e incalefcit , fed Ien~ter ru::
bidus,frigore & pruruu vex~tur.ComItes not~ percu{forum funt,
2.S perfriétio,tremor,corporis grauitas,fudor fri gidus, labor validus,pallor ,co
tinua vrina: excernendz incitatimquibu[dam & vrinee diffi~ultas,colis inté:::
uo,lumina humentiora:inguin'a & poplîces eoncenduneur rigéncque couu!
forio modo,valida fiomachi rouo vrgec;lingua fermonem'manifd1:d no eX:II
plica~,vo~itus aqu:E vel aranearum texcis umiliu~ ~~u~pi~,runt etia~ qui
j0
bus per vr1n~S, & aluum eadern defcendunt. dernlffi.lgltur 10 aquam calidâ
dolore liberantur,ae rurfus valide indolent.Auxilio efl:,fi extrinfecus cineré
fieulneurn curn (ale I~ui ex vino rnaceratum,imponas:aut radieem fyludl:ris
punicCE: tricam,aut a~ii1:oIQchiam, eum farina ordeacea aceto dernerfa~.I~m
& vlcera fouere marina aqua calidiore, aut apiafrri deeoao , çonduclC~ elUG
3$ dérnque folia itnponere.ad h<ec balneum trequencius veile dl:, acq.u~ l11s po~
tionibus medicis vci:abrocani femine,anecho,arifrolochià,agrdh clcere,cU:I
min.o zchiopico,cedri baccis conciGs,platani eorticc, tr!foIij l1crb:E [emine;
lllyrica: femine, fingulorum drachtnis duabus cùm vint cyacl~o & viridium
cupreffi pilularum decoéto, vino te~per~co.Fcrunc no~nulh &.cancrorum
4 0 fluuiatiliurn !ilccum curn laél:e & apI} (emme datum,penculo fl,lbtraherc.,
A. iij.
.,
�6
P.A V LI AECI NET AB
DE ARA NE AE 1 CTV.
Cap. YI 1.
Sc quoddam eeiam aranearum genus quod percuifu validos dolo::
rcs circa media przcordia eXClcec,icem ruborem,& vrinç difficul~
_
1ratem,nonnunquam & firang111acum. Leuancur aucem iau hifce
remedljs:eumini[yluefl:ris chebaici, auc viticis feminis, auc albz populi fo=: 5
liorû po"éu:ve1 allijs folis affumptis & vino meraciore fupcrbibico iuuantur.
DE SCORPIONIS ICTV.
Cap. V II 1.
Scorpione jais locus quam-primum infiammari incipic, duracur,
Irubec,& cum dolorcfupra modum rigdèie,nuncferuor,nunc fri::
igus vlciffim jnuadie,accedicque dolor qui icidem modo decrelèic, 10
ruo ci intenditur .comitatur ipfos [udor ,horroris fenfus,tremor ,excremorû
perfriél:io:inguina his attolluntur,particula intendicur, [cepe edam Hatus cu
[onitu per [edem eru~punt,pili rigent,cutis fit diCcolor,dolérque cota cute
affligi~,ceu acus {piculo excicacus . His auxiliantur prminus, lac ficulneum
Înfl:illacum vulneribus,ipfeque fcorpio qui percuffic minucim concritus,vuI:: J$
nedque impoGtus, Gbi pulcherrimum medicameneum cft. poil: hzc faI cri::
tus curn lini femine falucaricer imponitur , iecm alchzz herbz, qui hibilèus
dl:,femen:fuecurric & fuIfur viuum relina eerebinchina exceptum: fimilicer
edam galbanum iplenij modo dilatatum impoficumq;, nepita'q; conciCa 8C
applicata,,& ordeaeea polenta vino confeél:a & in rut~ decoél:o exhibic3.aIJ l.a
xiliaeur his eeiam trifolij herbz femen Izuigatum inièaumq;.Adh~c,potio~
nes hz cOl1ueniunt:ariil:olochiz dcnarij duo,pra:Certim coreicis radicis cum
vino,genciana tulà,pulegÎllmq; abunde decoél:um,icem baecç IalJ.ri numero
decem leuigat~,nepica curn pofca largicer ineoB:a,cyperis curn vino,ruta fi~
mi!irer,(ae ficulneum & Glphiû,G adfic: fi deGderecur )parchico Iiquore vten=:
dum eric.benefacit etiam trifolij ocimique fernen epotum. idem przfrae ar:;. 2.$
genti tpuma fubico iél:ui pr~ter opinionem impouca.omnibus his addatur
balnei continuus cum multo [udore v[us,vini potio cemperatura meracior.
Porro compofita hzc potari debent:Culfuris viui [abz Aegypci t inGar cum
piperis granis oél:o,in dimidia vini hemina:vel Iiquor Glphij cu canera de:s 30
criCQ in Vi~lO: aut melanchij, cumini zthiopici,viticis feminis,pares pordos
nescumvmo.
AD SCORPIONVM
PERICVLOSORV"M
,ET
PHA:::
LAN G 1 0 R V MIe T V s.
Fccis drachmz {è~ec~~,pyrechri ~~achmz quaeuor,rucz fylud1:ris Cem.inis 3$
drachmztres, caŒorJ], cruez lèmmls,Gngulorum drachnt:tduz: excipmn:::
tur fanguinc hirundinis marinz.daneur quaeerni oboli cum vini merac~ vel
a~eti cyathis tribus. ALI V D. Pyre~hri,arifl:olochiz,finguli triences:plpe::
rIS ~e~rij auo,liquoris fiIphij dcnanus : exhibetur ad fabz Aegypelz rna~
gl11eud me m.
40
�LIBER
DE SCOLOPENDRA
\ MAR 1 N A.
v:
7
TERRESTRI ET
Cap- r x.
T fi fcoIopédra momordir, eommunicerquidem Jocus affeaus in
orbem liudèic atroIIiturque,aliquado feci fimilis,rarius autem ru:::
ber apparec,exulceracurque,fumpca mor[u ipfo inicio,laborio{à
ae curacu d,i~clli exuIce~at~one. prcece,~ hcec, e,ciam ,toco eorpore pruriginis
fenfus percIplcur . peculJanter auc~m lJS qUI a marma fcolopendra impcciti
[unr,aquo[us pelluciddfque cumor incerim efficicur:à cerreil:ri,ruhens.Plagt
igicur Imponi debec fal bene critUs veI ruta concifa,auc cinis aceco ma ce ra::
tus,aucfcdIa , Fouédus locus eil: oxalme:Archigenes auté oIeo calido libera:::
liore fieri id iubec & prtdiéta fic imponi.Potui dabitur arifrolbchia cu vino,
auc ferpi!lum"auc nepita,aut fyludl:ri,s ruta,aut crifolium,auc fuccus~ radicis
aiphode1i dimidice hemince merifura cum vino. '
a
10
1$
AD STELLIONIS TRANSMARINI
MOR SV M.
Cap. X.
'Efamo crito illinito.
J
Cap_ X I.
~ Vià fele mordencur,validé qu idem dolen,,& loeum atfcéium Iiui<
~ (dum habenc:lèd ll:acim ccpç & allia icrui applicaca,auxiliancur.in~
2.0
fuper eorundem efus,vino meraco fuperalfumpro,remedio cil:.
D E M V REA R A N E O.
'
Cap. X 1 r.
IBi vero mus araneus nocuit,fequutur dolores pulfatiIes,& in fin:::
1flA'
gulis dentium eius anima~is iéhbus, ru?ores : ~uO:uIa infurgit fa:::
~
'niofo humore plena,propmqu~ partes omnes llUent:cute puUula:
2.$ dirupta, album vIeus apparet • nam ad membranas neruofas deraditur • ad
h:ec,excidunc eciam parees depallione oborta,his qu~ [erpunt fimili:przcer
ea edam incell:inorum carmina eomicancur, vrin t diffieulcas,& frigidi fudo:s:
ris vndique erupcio.Auxiliacur ipfis galbani !plenium per Ce impolicum,vel
tdtum cum aceca,vel ordeacea farina,eum oxyme1ite applicata,iplëque mus
JO araneus qui momordit difIèél:us admocu[q; fibi eO: remedio. aduerfaeur eciâ
pyrethrum illitum, vel mali punici dulcis corium incoétum,vel maIua [ylue:::
il:ris,vel aIIia contrita, vellinapi I~uigatum cum aceto: item ex calida m~ri~
fotus conducic,deinde ordellm vllum ex aceco applicacum. Potui propma lC
bieur abrotanum ex vi no coaum, aut fi[yrnbrium, auc [erpillum,auc eru~a,
3$ allt galbanum,auc eleli[phacum, au[ tener~ cupreffi piluI~ cu~ oxymellt~,
aut pyreehrum eum vino,aut cham;eleotis radix,auc hœd! a~nIve coagulu,
allt gentiance ra,dix,au~ verb~naca,qu:e eciam imponiru~: Jp[umq~e murem
qui momordenc exaae detrJcum cum vino bibu,n:. Efficax hoc euam quod
fequicur:myrrhfE ~rachm:E fex,ari/lolochix cortLCls ~ra~hm~ quatu~r.porsS .
40 rd ad muds aranel & fcolopendroc mor[um,fa! curn liquida plce reae appli:::
DE
FEL E.
'
~
A.iiij.
�catur,aut cedria euro melle, aut allium cum fici foHjs -& cutnino ~ aut nepita:
folia,vel ordeum etiam eum aceco.
D E VIP E RAT V M MAR E TV M FOE MIN A.Cap.X III.
N vipera: tum maris tum fœmina: morfu fimiliumve animaliii vi:::
s rdinquentium,dolor loci fracim ab initio lèquitur,mox totius f
,r"n.r··s:apparenc eciam in morfu duo foramina paruo inuicem
[patio dilèreta,fluicque ex his fan guis humdrcp (aniofus,deinde oleofus,po:::
firemo edam zrugin?fi.ls,quem nonnulli virus befriarum effe dicune. prtter
ha::c tumores iuxca morfum fubrubri liuidique aifurgunc,corporis color pelS
rit:vercigines oculoru, ll:omachi re{oludo,& anima: defeB:us oboricur ,qui::: 10
bu{dam etiam vomitiones hilio[;e,vrin~ angufl:ia:infuper pufl:ulç in comor:::
fa parte erumpunt, velutï in ambui1:is:icem depailio ip[am inuadit. ad vici:::
niam procedens,gingiua: his cruentatur,accedicetiam cremorJopor,& fri:::
gidi fudores.minori au té cum pericuIo liberari,quos vipera mas,quam quos
fœmina momordit,videntur:ex his ipfis minus periclitantur quicibu prz::: il
fump[erunt.ln curatione autem pra:fianciffimum remedium efl:,aUij efus,&
vini meraci potio,aded,vt fi aIiquis vti {illl:ineat,nuIIum pr~terea remedium
deliderec.eduntul" edam vtiliter & porra & cepx & falfametum quàmacer::=
rimum.Snnt qui & ranas in cibo e1ixa$ dederunt.benefaciunt & hzc qua: fe~
quuntl1r cum vina lingl1lacim poca:tdl:udinis marinz fanguis rdiccatus cu 2C
cuminofyluefrri, coagulum leporis,aut hinuli tribus oholis,ceruini geniea~
lis ficci denarius,anchuCa eenuifolia toea,hanc auté nonnulli etia collo [uipen:s:
dunt,porri [uccus dimidice hemin::e mc:n[ura ex mulCa,aEiafl:ri foliorum fue::::
cus,L}rluefrris:ruta,galIinaceorum cerebrum,panacis raCIix cu. vina incoéta",
agarici drachma,iuniperi bacc::e,hafl:ul::e regi::e radix,.pifl:acia triea, viticis Ce:::: 2$
men,mufida: inueteraca: ficcac~ que denarij duo,echini radix fl1CClHque, can:=l
cri fluuiatiles aut marini per fe,cûmque vua paifa fyluefrri,fale & p0Iio: ari::
fiolochiz radix cum myrrha,gentiana,baccis Iauri,requali modo melle exce:;
pta.atque hoc quod {ubiungam mirificè efficax dt
.
OR 1 BAS lIA D
Videtur nfi.
Anili acecabulum,piperis,
VIP E RA R V M
MOR SV
s.
.
* finguloru. drachmor: quatuor ,arifrolochi~ cor::: 3
0
1uid deejJe. ticis,opij,cafrorij,myr~hce,fingulorum drachma:paifo Izuigata in paaillos
infrar fabz grzcz cOglCO,& pro viribus cuiufque exhibeco,cum ternis di1u~
ci vini eyachis. ALI V D.ex.Lyci commencarijs medicamétum viper~ mor~
fibus efficax.Myrrhx,ca!1:orij,piperis,làndaracha:,fingulorii drachma, ane:::· 11
thi feminis acetabuIum:la:uigata ex paffo dantur, ALI V D, Ex Archigenis
C?tnrnencarijs.Cancros viginti cum farinz triticez quod Catis eft, in pila ?i:::
Ilgenter contundico,admixcaque nepita & falis rnomenco, pafriIIos finglto
~ ficcato:in v[u,cum laél:eillinico,vnumque qlm muIfa poraco.At ~ fluuia::
tues cancros delidercs, marinis vtitor. extrinlècus autcm plaga: dehClls ca:s 40 ,
�LIBER
.
v.
9
prarum fimus ex vino frrenuè auxiliatur:aut buri folia cum oleo incoé1a,auc
bacc::e lauri,auc nepica, ericz,ruca,aeium,abrotanum , galb.:mum in fplenio
adhibirum, orig,anum viride concilum , gallinacei pulh diffcéb, & prorinus
qlidi impohci: farina erui cum vi no maceraca crebro iIlica, radiclll~ cortex
5 concifus,lèilIa cofra)cruda polenca ex oxymeIitc,cl1cumeris fyluefiris folia cu
. ten uiffimo farin t ordeacet polIine,fex vini {imiliter cum farint poUine, rura
. cum fale & melle,furfures in ace co coa~, cinis cum ace co, cedrinus liquor cu
fale,pix liquida eum fale.Foueri debenc crifolij decoé1o aut pulegij)aue oxaI~
me.Q.!:!um aurem [ubcruenc<E pufrul<E euaferinc, ipfas fcarificabis, ica ne ex~
cories.deinde muIra aqC1a foueco,Ienticulam coétam cu melle obIinico, dum
10
confanefcant.At exvipc:ris antidotum proprie his & potum & plaga: im:::
policum efficax cfr.
.
.
DEA M PHI SB AE NA ET scy T ALE. Cap.X 1111.
Onlimilia ex horum mor(tbus eueniuc,eadémque ipfis auxiliantur:quare peculiarem aliquam defcriptionem (ortica non [unr.
IS
~~
D E DRY l NO. GAL ENI H AE C P R AE F A~
T l o.
' . . Cap.X V.
Ryin us in quercuii radicibus vi cam agés,cam malehca paraciq; ad
BlnC)CC11QU m vi dl. ve calcatus folû. pedes hominis dite nudos rclin..
uat:codfq; cruribus tumorélaxûquéœdema vocat,copio[um ex::
%0 citee.
quod muIro magis dl: mirabile,ferût omnes eorum parit~r m~
nus excoriari qui curationem vitij adminill:rauerint:& li quis vlcifcendi fiu:>
clio interemeric, grauiter olere befi:iam,illo'q; (uo odore omnium alioru odo
rum fen[um·auferrc.Iétis ab hoc animali tumor circa Iocum vitiatum cu rl1~
.1S bore excicatur ,pufrula! in circuitu affl1rgunt.aIiquado aquo[us humor ema~
nat:fiomachi crouo vexar,& tormina. Congruit ipfis arifrolochia vino pos:
ta.item trifo!ium :1erba, rad.ixq; hafl:uIee regi<E conumiIiter alfumpca. pro=:
[unt & conC1[ee pOC<E~ cuiu{cunque quercus glandes. Icidem ilicis radicc:s
tun[a!,& 10co admota! dolorem Ieniune.
DE HAEMORRHOO,ET PRESTERE HOC EST
D l P SAD E.
Cap. X V r.
40
Viha!morrhoï ié1:um fenfere, grauibus cruciantl1r doloribus,ijfque'
rebris,admod~m breuia angnfra'que redduntur corpora, mulc~s
~~!'!'!!l!!!lex plaga [an gUIS erumpic:& fi cÏcarrix .toto corpore indué1:a ~uenc~
rumpicU,r,fund{tq; fanguinem.cruenca,excernuncur rccrc~~ca. ~~gU1s qUI
difiiIIat,lll grumum concretus e~:tuffi ~x puImonefangl11J~e rCIJcIUn.c~euo:::
mentes fine remedio intereune.A: dipfade pereu{fos ardor meolerabtlis vr::;
get,utis canra excruciat,ve nec extingui nec incermicci poffic:copio(e petum
:rgri hauriunt,eade~ tamen Gtic?nficiiitur,ca~qudm nihiI.plane hau{iffent,
fimilifq; ex coeinue hcet poculoruhaufru habItus fubfèqlUtur. vnde prdl:cr
�P A V LI AE CI NET AE
10
.
..,
.'-
ab vrédo,dipfas à fitiédo ferpés appellatur.Multi auté vecerû ab h~ttlorrhoo
& diprade cômor[os ceu depcrac~ falutis & côc1amacos efIè putauerüe.Por:::
rd fi 1pecialia acluer[us fera pra:fidia delideremus,cômunia ~entare oponce,
ac protinus fèarificationé vftioném'.P adhibere:& filiceae,parté vitiatii prz::
cidere.deinceps auté acria cataplaCmata imponi debéc. vtilia funt omniaci~ S
boru acreméca ad vomitioné quzfita, prffertim qu~ ex falfamétis petutur,
vini meraci potio,& lauacrum. hzc autem continue, & cxiguis cemporulll
interuallis [ubinde adhibenda,priu[quàm morbi accidétia corripiant. nam
vbi illa ferne! emerferint,nulla medicoru ope iuuatur.Czterùm remedia qu~
10co inducûcLlr,contra morfus infcripta rcperimus,dipfadis quidem,porcu::, 10
1ac<c foha cocira ex accto,poléeam,rubi .folia cu melle lzuigata,plantagincm,
byifopum.allium albü,porrum,rutam,vrcicam:hzmorrhoï, przter iam di"
él:a ctiam hret.: benefaciunt , vitis folia coth cum melle con cira . per os autent
hemorrhoî ipfius caput crematum potui datur ,autlèordion he~ba cum iri:::
no oIeo:dlli daneur etiam VUir pa{fzo .
Ij
DEN A TRI CE, Q. V A MGR AE C 1 H Y D R. 0 N
DIe V NT.
-
- -
Cap.XVII.
===Atricis morhl vIcusfaéèum dilatatur , & liuefèens augetur, fani~s
ex eo nigra,copiofa,& ~œdi odqris,qualiscx depafcence v1cere,ex:::
cernicur.Curacio mali,cemporis proce{fu,& vix procedic.itnpone ,2.0
tUf icaque morlibus origanum lceue,ex aqua maceratû.conferc & dnis quer,
cus,olco temperatus:vc1 ordeacea farina cû melle ddiquato bibitur,item ari .,
O:olochia drachmis duabus, vel in potu pofcz duohus cyathis:deinde mar~, t
rubij Cuccus aut decoétum eum vino, aut nafrurtium fy Iudlre, aue fcmcn
afphodeli feu flos,aut fœniculi femen cum vino; item recens fauus cum ace~ 2.$
to comedieur.
D E C E N C H R O.
Cap; X VII I.
èd fi cenchrus nocuit,mor[us eius viperç umilis efr,putredo co
. tur & carnes intumefaélz prius,Vt in aqua inter cutem, deci
IKA"'~-- ""'"" .......... t, inexpugnabili dormiendi neceffitate premuntur ,fopiun$ 30
turq;c:rafifl:racus efl:,iecur ipLis,vcficam,& colon affiti:refeétis fi:::
quidem ipfis,p~r~es q~od,a~~od~ ~orrupcce inueniuntur.His igicur Iaélu:::
Ca! femen cum hm femme Ilhtu au:xdl2lCUr . [uccurrie & faeurcia condra, ruta
l}rludl:ris,fcrpillum curn hafiûla regia l~uigatull1:potui verd datz protin~s~
een taurij radicis dra,chm.z. duz curn ternis vini cyachis : aut ariftolochiç ra- 3f
dix: fimiliccr.nafturclUm Itldem & gentiana,pocu conducunt.
=-_
D E
C E RAS TE ' E TAS P 1 D 1!.
Cap. XIX.
"
~Ria afpidis gcnera Galenus prodit,prirnum cius quam cher[zarn
'quafi terrcfl:rem vocant,mox cam qU t chdidonia diéla dl:,terciam
~~~\.; 'ptyada appelIarûe,quz omnium eft perniciofiffima.liquidem ere=: 40
�LIBER
v.
II
ao in priorem partern collo ex interuallo quod fatis cife conijciat,venenll1U
in hominem iaculatur. hanc memoriz [radie, reg inam Cleopacram ,quum
Antonio deuié1:o Augufl:um vié1:orem timerec, i~ni{ha! mamm~ admouiG
fe,morfamq; ab ea interij{[e,vt quz loge ce1errimam nlOrtem inferat .'por ,:
1 rD cerailis morfa locus cum duricic & pufl:ulis intumdèic , emanac ex vul~
nere fanies,modd nigra,modo fubpallida & porrac~o colore: cocû corpus
varicum modo actol1icur, gcnitale arrigitur, mente allcnanrur, ocuh obtèu::l
refcllnc:pofiremd,coullHione rigentium infiar pereunr. Verû alj:>idis lUor;:
fus acus punél:ur~ fimilis,omnino exiguus fine cu more apparer,fanguis non
10 copio[us,fed exiguus & niger ddbllac, fubita aClllarum hebecudo muadiC,
dolor corporis m~Iciplex admodii, Ced mitis, nec fine voluptat~ ,~mitatur.
Qg.tpropter reae Nicander cecinie•
.Étvir perit abfque dolore.
Mutatur color & virefcit,fi:omachi roua exigua infel1:at/rons continue cO:o "
J$ trahitur,palpebra! une [enru veluti in [ornna commouentur,atque inter hçc
tnors prehendit,ne renia quidem diei parte dilata. His itaque vtrifq; mébri
affeé1:i murilatio moxa morrufaé1:a,fuccurrit:coque une mora,li fien potefr,
pr~cidendum dl. auc In his & propinquis partibus omnem carnem circùm fecare fl:acim,& radicitus vfque ad os excindere oporcec.deindc rdiqua
2.0 ferro candenci adurenda fun c. ecenim venenum hoc,quemadmodum &. bafiliki,bubuli lattis infi:ar,fanguinem in arterijs & fpiritum congeIac.
.
D 1; BAS 1 LIS C
o.
Cap. X X;
.... OOAec bdl:ia raro quidem hominum oculis occurrit.Erafifi:ratus au::
tem h~c inquit:qullm bafilifèus mamorderit, plaga fubflauo qua~
2.5 .
IU(p aureo colore Cingitur.conducuntipu,inquic,cafi:orij drachm~
tres poradimilicer edam papaueris liquor.Nos auté hœc expcrti no [umus.
DE PAS T -I N A CAM A RI N A,E T M V R AE NA. Cap. X X 1.
'[ l N marinis nempe pafrinaca & murama,agnitio manifefra dl,pi::
fces enim hi ab omnibus cognolèuntur.Auxiliantur ipforii mor~
~o _ _
libus laéèis ficulnei guttre quatuor aut paulo pIures , cû cicutoe, fèr;J
pilli,cribus aut quatuor,& qure ad viperas commemorata [unt.
DE DRA CON E MAR 1 N O.
Cap. X X 1 J.
Arini draconis iél:um plumbo infricato,aut ferpilloconci[o illini:::
to,aUt lente eli~a,aut [uffure cum aceco,auc dracone ip[o d~~él:o.
3f ~
Ifoueri locus vrma humana deber:abfinchium cum diluta VInt pO::
tioue bibi;aut elelitphacus,aut furcuu ficuInei,in dulci vino dilutum, aut pi:::
fcis iplius cerebrum.
~
m
-,
4~
DES COR PION E MAR 1 N O.
Cap. X XIII.
Corpij marini iél:um fanac mullus pifcis diffèaus impoficufq;,ruI::.
,fur viijum eUro aeeto infricacum,.bacea: Iauri cres cociCa: pot~/que.
�,
P A V LI AE CI NET AE
12.
,
,r
QY OMODO TElS T VD INIS MAItINAE SANG VIS.
P R AE PAR. ET V R.
çap. X XlIII.
~~I"'C ftudinii marina: fan guis in .hûc modum pra:paratus,reponitur:
ligneo aue fiéhli valè refupinaca cdl:udinc ,caput ipfius celeri::
amputato.conc.reeii autcm.fangllinc~ in muItas partes arun::: $
ine dlUidito,impo{itoque operculi infl:ar vaii cribro, in [ole reponito : fic:s
catum excipieris vcicor aduertùs viperarwn mor[us, vt pra:dié1:um.cfr, dra~
ehmis duabus eum vno ace ci cyatho:tercio die,drachmis duahus eum tri:::
bus aceti cyachis..
.
DE , C R. 0 COD 1 L 1 MOR S V.
Cap. X X V.
I~
, Dcrocodilimorfus nitrum cum melle.tricum veque dum vlcus re
purgecur,imp?nito:deinde tepleto melle, butyto, medulla cerui:::
_ ...:. na, adipe anferino . Galenus autem tradit fe cognouiffè.qul cl cro:::
codilis commorli,adipe ip[oru impofica vuIncribus,exaéle fueri~t adiuti,
D E
M 0 .R S V.
HOM 1 N 1 S
"
·Cap. X X VI.,
Ij
~
- - On extra infrieucurn fuerie, curn virulcntis bdl:ijs, etiam hominis
Ilmor{us côtèribere.Gquidcm ~aligniores multo alijs vlceri~us-ap:::
JIIi!!!.1~.1parent,pra;:fertim fi ieiunLls momorderit,priUs Ieguminibus vlùs.
& pra:fercirn Iencicula. Communiter icaque qUa! in alijs virulentis comme~ 1.0
morata [unt, edam in his extrinfccus per initia morfibus appIicarc conue~
niec,pra:cer ca qUt nimium acria adurentiaquc [unc.pecuüarieer autem oleo "
mor[um pri~s illieurn,fœniculi radice curn melle oblinico,auç lomento cum .
pofca & oxyrhodino. frequenter immucans" Emplafl:ro aucem hoc veere,
quod redpitfqua~a= reris,galbani,reruginis,ungulorurn vnciam,cer~ Itbra, 2.$
plumbaginis libras duas,olei .[extarium:plumbago eurn oleo priqs incoél:a
a{fumet a:ruginem & fquamam:vbi coierinc,qua: liquari poifunt adduntur.
Finira autem inflammacione,communis vlceris modo etiam hrec curabis. .
D EVE N ENI S.
Cap. X X VII:
~Jvnnt de virulends bdHjs fncdnnt tradiderilUus,proximUnt fue. ~Q
~
r~cJvtdev7nenIsfermonemagg~edlamur,fimp~icia qUldem refe:s
retes eorumque notas & remedla,cum communia, tulp fpecialia:
compofica auce:m ex frudio orfiittemus. e.tenim nonnulli variorum medica~
mencorum lechalium compoficio~es expo[uerunc,qut nocere magis,qJ~m 1$
iuuare legentes polfunt.neque CDJm exaé1:a horum indicia in his qui aflllm::
pferunc, inueniuncur , vt eciam congruum iplis remcdium "qucas adaptare.
~ü igicur hfc varia ex fuperante in ipf~s vi apparcanc, id.etia~ aliquis rc'll
él:e ':luod exhibecur,varium ada tans, nonunquarn ex zquo, nonnunquam
vt cxcella~ rnedebitur.lncipiemus icaque &: hic rurfus à prreçautione.
40 ,
�LIBER.
v.
D EVE N E NOR. V M
"
. .
N E..
[1]
_
P R AE C A V T 1 0::;
Cap. X X VII f .
E vetI~nolis medICamentl~ ddè'plma: ea pars qU<e pra:cauere irla
& dedmetr.e.pr~~lpIc,lon ~~ dtffiedll~a ~fi: . propcerea qudd ij qui
'5
huio[modlw!idlas h~mml dam maehmancur,canco id aŒufaci~
u"Uc, vt vel periciffimusquifque decipi poille. !iquidel11 amaritudines vene:::
norum dulci aliquo admix[O,obcondL1nc,gram~mqueodorem odoramen::=
tis additis operiunc.interim eeu ad [anicacem,faIociCq; gracia in morbis hétc
p.ropinare ere.dici,qoo~ genus dl: .ab~n~hiurn,abro.ca~um,opopanax)eall:o
10 rium,venena.lp!is admdèenc,tum III cIbIS, puca dunonbus, vel obConiorum
vari~tate adumbrantes , ipfa offerunt. vnde cui in [uCpitione huius doli viea
fuerit,vieare eu oportee condita e1aborataq; cibaria, omndCq; in gufru qua~
litaèes inten!iores,exempli gratia,dulceis,acidas, &'{àICas. potiffirnùm ver"
, aquéE quod fatis cO: pr~[umere 0portet. rdl:inél:o enim hac appeeitu , pofrea
1$ qualitaces aliz à fromacho non apprehenduntur. veruncamen alia qu~dam
ratio affèrendi hominem ab iniurijs venenorû,efr efficacior~Conuenit enim
quum fufPitio mali medicamenti accepta fuerit,pr~comedi{fe aliquid quod
obcundere venena poffic,& inefficacia reddere : cuiufrnodi [une cariez curn
nucibus il1glandibus,ruca,falis grumo,& qua: rnala medica dicuntur: item
2.0
naporum {erné d~narij pondere curn vin~,au.t ~ep!t;r fol~a,aut rubrica., qua
lemniam Cphragldem vocanc,aue rutz foha VlglllCl : nuIlumque noceblc ve:::
ncnum.Iam vero antidota curn vino quotidie faba:Aegyptire infrar .. ifum::
pta, tuco admodum pra:fer~ant., quale e~ qu~~ terre~ri cr~codiIo confrac,
dia kincu dicicur ,& quod a vanorum ammahu fangume dIa ha:maton vô::
2.5 cacur,& Mirhridacium. hoc aliquando etiam ipfe rex ~1ithridates v[us ell:,
quotidie prz{umens~ ve lethali medicamcnto Cc vindicaret pr~Cetuarétq;.
~um igicur aRomanis capcus,bis lechaIi medicamento epoto, mori non
polfet,gladio fibi ipû vicam ademic.~oni~m vero eciam cicra inGdias pro
pter necemtac~m ali.qua~do locis ~efer~is nociuis verfan~e~ ,forcè Cub arboSl
30 ribus, exemph graCla, plCca aut pmu clbum aifumunt,dtllgenter attenden:r:
dum efl:,ne ex his aut filperioribus locis mortifera lahantur animalia,& va::
fa,tum quibus hauricur vinum,tum quibus aqua,tum quihus obConia inco~
quuncur,exaél:e operculencur ,quemadmodum in viruIentorum animaIitttn . .
pra:cautione expo!itum ell:.
a
COMMVNIS VENENORVM QVOMODOCVN~
Q V E AS S V M PT 0 R. V MeV RAT 10. Cap.X X 1 X.~
~~!i1T fi nonnulli Ie~hale veneuurn Cponte fila~ vt mo.reem fibi confci~
[cant,aifump[cnnc, qualia muIra in homlOllm vlta [oIent accide~
re ,aut edam aliquoru~ infidijs ,fi quidem nobis confi:et quod
1
~=3!I
B.j.
1
•
•
,
�P A V LI AE CI NET AE
J4
veneni genus potatum fie,protinus ad conueniens ci remedium defcende~
mus, Vr.1U horum enumeracione dicetur:ae fi medicamen exhibitu tune no:::
bis fuerie incertum incognicu'mque,conuenit il:acim ad ca qua:: communicer
ad qua:cun(p venena iùmpca congruune, diuertere. Nam indicia qua:: comis:
tancur fi expeaes nihll piane in medicina fpei eil:,a::gris proprer mora iam $
deploratis deLperati{q ue.Aétutum igitur nulla mora interpofira, oIeo calé:
ci per lè,aue etiam curn aqua exhibito, vomere cogendi fune.Si eius copia no
dl:,butyrum cum aqua calida ingeri debec:auc malu~,linive feminis,aut cra$
gi frugis, aue fœn ugra::ci, aue vrcica:: Ceminis decoétii. Non enim [ohi vomi:"
tlOnibus cuacuabul1c,fed aluum quoq; fubducenc & vcnenorum malignieaci 10
aduer[abuncur ,acrimonias ip[orum hebhaneia,pra::ferdmCJ.3 oleii.quod ma~
nifdl:à inde licec cogno[cere.Si nanque cucis exulcerandz frudio,can charide
aue calce viua a~lt el.u[~odi quo dam acr~ vtaris,corpus oIeo prius oblicum,
non exulcerabltur.lmo neque corpus fptffare potueris.oleo przunél:û, Prç~
terea vomicus 110n modo quod nociuum euacuat,veilis dl:,fed interim hau::: 1$
fium vcnenum odore,concretis grumis,aut colore prodit. odore fiquidem
& amaritudine,dcucam:colore, ceruffam vel gypfum: concrecis grumis,Iac
aue recéeem fanguinem:halitlls grauiraee,virus quaIicare & odore, leporem
marinû & rubetam ranam ofl:édie,ve per h<EC ad accornodata Gngulis rernc:::
dia via non fie difficilis.Admifcebicur autem oleo maIua:: decoél:um, aut an::: 2.0
ferinus adeps,auc ius ex carnibus pinguiffimis,vel gallinaceorum: aue ex Ii~
gnorum cinere faéta lixiuia. Fa~ie ctiam huc nitrum detritum cum hydro:::
melite potum, vinum copio[um & veeus:& quz adipe aut buo/ro conŒant.
Verùm ijs quz in aluo hzrent,per vomicii ablatis: quod intdtiI?-is illapfum
dl:, clyfrere acriore euacuabimus. PoŒ ha::c lac potui dabimus. nam ab hoc 2.$
quod afficit, Be vcncno[um dl::facilè immutabitur. Iam vero medic;tmenca
omnibus communiter conuenientia offerûtur, qualeefl:,rubrica Iemnia,ab~
rocanumJagaricum,eryGmû,eryn gij radix,pafl:inac<E erraticcr [emcn,vel ne:::
pitç,nardum gaIlicum,callorium,medulIa viridis fcrula::,nerij,quod rhodo~
dendron dl: aue rhododaphnc ,flores, marrubij [UCCl1S, filphium aut Iiquor 30
ipfius,fagapenum,opopanax,peucedani liquor & radix,ariO:olochialonga.
rut<E lYlue~ris femen,folia cefrri,quz bcconica dicitur.danturquefingula de.,.
narij podere cum vin~.~ffi~ax in i~ cil: polij herba:: dccoél:um,& picis liqui~
dz linél:us.gener?{i~me eCI,am 0pltuIantur antidota fuperius comprehen:::
[a,magifque ex v~pens thenaca.non autem eafdem virej~ h~bent,fi poll m~:: 3$
dicamenta lechaha,affumancur,quas pr<e[umpea.qua:: entm lp[orum quantI:::
tas przfumpca ad a~eél:um cauendl~m e0:,fufficiens,h<ec fi quadrup~o a~éèi:::
or,alle quinruplo poil: pra::lletu r,adluuac:~dque non Cerne! die,fed bIS celant.
fic cnirn & Galeno illi admirando vi[q.m eft.
J
�If
ENV MER A TI 0 SIM PLI C i V M VEN E N 0$
LIBER
V.
Cap. TV X.
N cer venena,animalia quidem fune vica: no*ia hzc,cancharis, bu~
prefbs,faIamandra,picea: eruca,lepus marinus,rana rubeca,& mu~
R V M.
cefcens palufrris rana,hirudines deuoratz:ex feminibus, altercum,
coriadrum, pGllium, cicuca,meIanchium:ex liquoribus,opiii,opocarpaCum.
chaCpia: Cuccus,eIaceriii,madragora:cx radicibus,chamzleon,aphronicrum.
chapfia,ixia,veracrum,agarù:um nigrum;cphemeron,quod nonulli coIchi:::
cum dicunc;qudd in colchide nalèacur:ex ramofis & oleribus,cmilax, quam
10 nonnulli chymium vocant, Romani taxum, {olanum furio(iun,quod etiam
dorycnion appdIant,cardoë herba,qua: {pecies dl: ranunculi,papauer corni::
cularc,pharicum,toxicum,ruta f}rludl:ris,fungi: ab animahbus auté, {àngui,s
tauri recés,lac cui coagulum Gc admixcum,mel quod ad hcradiam naLèlcur:
mecallica,gyp[us;ceruifa,calx,au rip i gmen tii,fandaracha,argen ti lp uma,ad..
J5 arce,plu1Jlbum,& quod vocacur argencum viuum:ex ijs quz domdl:ica &;
in quotidïano vicz vCu [une ~ vinum copio[um rapcim cl balneo potum , aue
paiTum,aue frigida aqua umilicer,
5
i
~~~,
.2.0
DE CANTHARIDE,
Cap.VVV!.
IVi cantharidem alfumpferûc,C'os nota: grauiŒmf comicancur .fe,:
rè enim llomacho v[q; ad veficam cuntta iUis morderi Cenciutur•
~
a
gufl:um fimilem piciaut cedrino liquori hab~nc, dexcra przcors
diorum parte inflammacionemexperiuntur, vrinamdifficulcer; [zp~ etiam
fanguinem per eam reddunt : item per.aluum ipGs excernuntur, sualia in
torminibus intefl:inoru egeri [oIent.prçterea animo linquuncur deficiuntq;:
2.$ naulèa ex ciborum repletione, & vertiginibus laborant; tandem vero méce
alienancur.Succurric ipfis vomitus ex hydrdxo petitus,&laétis pocio,cerr~
cimoJùe denarii quatuor cum muIra, nudei pinei, cucumeris femen. Adiu:::
Dat bene & ius pingue ex bubula faélum,aue anferinum,aut ouillii: carné[q;
gaUinaceorum,auc agninz aue ouil1x,aut porcellorum, omne{q; flaccdèéces
)0 cottu ra Iongiore,& pin gues cU lini lèmine elixz:vinum icidem dulce & CO"
pio[um,thuris corcicis denarij quatuor.PoO: cibum inijciecur per Gly!l:ercm
cremor oryza: auC chond.ri.,auc tragi,aut pti{ànt,aut maluz,aur lini lcminis;
auc ah:he~,aut fœnugrxcl.mcerim etiam muICa cum nitro incellino abfle!:::
[o,conuenie h~c rurCus in[erere:pofl:ea vere} inflamatione occupaca medica:;
mentis e:JG lini œmine & ordeo lenire.per init~a enirn offenduc.dei~de & la:s
;J$ uacris aql1a! duIcis veendii ell:,icé vnguencii irinii rolàccu'mq; pOèUl dabitur.
DE B V PRE STI.
Cap.VVV!!.
flri~~VprefH pôdone ingefro, in gullu niero quippiam fimile percipi:::
-=--'lL:A'!cur, dolor. fro~achi ve~[~~[que veh_emen~ comitatur, ezdémque
~~~~ partes in {peCle hydroPlcl mtum~~u~:extlma totius corporis cutis
B.ij.
•
�P AV LI AE GIN ,ET AE
incendieur ,vrim{quc cohihCCt,f PrC'flmt 1p lS qu~cunque aducr[us cantharis
des opitulantur. priuatim autcm conducunt,poft euacuationes & vomitu
& clyfrere fanas, ficus aridee,earumquc decoél:um cum vino, aut latte, aue
muiro. prodell: & pirorum omne genus,laél:i[quc mulieris potio.
nE
S A LAM AND R A.
Cap. X X XII r.
s
~1\IVibus falamandra data
dt, eis lingua inflammatur, fermo impe::
'/; 'I ditur,tremor eum torpore quo da & reColutionevrget,partes qU~$
Idam corporis in orbem Iiuoribus variancur,vt Cubinde permané::
te veneno,putrefaél:ee defluant.Ad quee omnia faciemus quee in eantharidi
bus diB::a [unt.propri~ autemreGnam è picea,aut pinu,vel galbanumcum
melle offeremus,auc nucleos pineos curn decoéto cham::epicyos:auc vrtic~
folia cum lilijs in oIeo decoéta, cefiudinis marin::e vel ccrrefrris oua eIixa,ra:::
nunculorum ius efèulentum,incoéta fimul ipfi eryngij radice.
;0.;
D EPI C E A R V MER V CI S.
Cap. X X XlIII.
;Icearum eruca pota, fratim fequicur oris palaciq; dolor,valida lin:::
Iguee inflammatio,fiomachi,intdl:inorumq; cruciatus,quee cû pru::
ritu circumtendi fenciantur:feruor itidem toto corpore affljgit,tû
naulëa ciborum eeu ex repletione infefrat. Succurri de bec non alicer quam
.ijs qui cantharidas biberune.priuaeim ~ueem in ipfis 10co fimplicis olei _me::
linum adhibebimus.
..
D E
P~~i1t:'
t
MAR 1 NOL E P 0 R E.
10
1$
2.0
X X XV.
marini potû,gufiusfequitur piCcibus non abGmilis, viro:::
ue,tépore procedente aluus indoler,vrina fi.lpprimicur:fi quan
~~~do autem eruperit,purpurei coloris cernitur . pr::eterea qui ilIum
une, auer[antur oderuneque pifceis o~neis: [udor fœeidus erum::: 2.$
pi
[que vomitus,nonnunquam [anguine mixcus filperuenit. Adiu,r
uari autem dcbene hoc maIocircumuenti,Iaéèe afinino aue paffo corinue ex::
hibito,al1t maluee radicis & foliorum decoéèo, vel peucedani radice conci[a
ex vino,aut veratri nigri.auc fcammoniee liquoris denario ex muIra, anferiGr
que fanguine recenti adhuc calido.item cancros fluuialeis Colos , fi fufi:inenc, 30
adferre oportee •Nota autem falutis dl: ,quum pilèem quoque po{funt co~
medere.
.
.
DER A NA " R V BE T A,E T PAL V ST RI. Cap. X X X V!.
P~mlAna rubeca,aut palufi:ris hauO:a,corporis tumorem inducie,pallo
nfmq ue ineen[um,b~xo fimilem: ~gre fpiricus tr~hjeur ,os fœtet, 3$
!fingulcus infdl:ar, ahquan~o etiam [cmen fine voluntate prorurns:
'pit,facile autem poO: vomicumkeficlueur,multa meraci vini potione alfurn:: r
f>ta,arundinis radicis denarijs duobus,autcyperi totidem.C::eterdm cogen
di {il~t obatnbulare celeriter & currcre , ob corporem qui ex hoc maIo con::=
trahltur:adha:c quotidie lauare.
.
40
L
1
;
�LIBER
v.
Cap. X X X VII.
,
Irudines potas cum aqua & adhzrefcenteis faucibus, inde aded
~ iii ~Idignofces,qudd ~ent.ri~l1Ii os ve1licatur mordetlirque.atquc ha:c
~'~etiam nota cft hlrudmJs ~euo,ra.tz , nonnun.quam & fanguinem
1 floridum,hoc eftviuum excreant,hlrudmtbus guttun affixis 'quas muria:
forbitio expe1lit,auc b~cz foHa cum ac..ec~,auc ~i: c~m pofca e.e0ca.gargari
zandii quoq; nicrum cu aqua,& atramecu futonu cu accto.Ac h guctun ad:::
héEferint,in cali da aquam defcenden't.item lupinorû farina aifumenc:trigida
in ore retenta eximécur.quippe frigidz aquz appetéciores;ad eam fèfrinant
10 profiIirîneq;.Nonnulli cimices ijs quibus fanguill1ga epota erat,exhibuerûc.
ego aute(inquit Galenus) allijs in his vecns, cimiClbus nunqua opus habui.
DE , H l R V D l NIB V S.
,
D E
CHA M Ali L EON T E.·
Cap. X X X VII l.
Hama:leonte nigro a{fumpto,valida fupcruenit vetos erofio,do=,
,cum toeius corporis peruerfione,tremor,mox conuuHio inci~
1$
dic:iccm vomiciones pituitofœ & [pumantes : quibuCdam ecia fin::
gultus a uenit;vox nihil fonat,tàcies difrorquetur .His autem conuenit cres
mor crieici pinguis,calidus epocus:icem dulce vinum aquofum calidum,vo:::
.. micus,laél:is pocio,mollis dyfier ,fomencaque ex cacaplalmacïs.ad cum verà
qui fuffocaeionem parie liuorémque,a~{inchil1m bibieur,auc nierum cu o:x.'i
2.0
Iridiee, vel radicula::focufque przcordlOrllm congruee.
DEA L. TER C o.
Cap. X X X l Xo'
fmIIl~1IRI'11 altercum aliquis,aut ebibit,aut comedit,mentc abalienacur ehrij
modo:facilem camen curacionem recipit,mulfa liberalius pota~ &:
~g~llaél:e,prçcipuè aunino:un minus,caprillo,aut vaccino: ficorurpquc
:1$ ficcarum decoéèo. benefaciunt ipfi & nuclei pinei, & cucumeris femen cum
palfo alfumpcû,przeerca vinû falfilOl cii recéti adipe fuilIo & pa{fo:vrcicz fe$
fllen fimilieer, vd nitrum cum aqua conducit: infupcr cichorium,linapi,na~
fiurcium,raphanus,cepa:,& allia,lin gula cum vina [umpca.Czeerum coquie
fcere cogendus dl: qui alcercû hauGe, vt id Gcuti qui vinu biberiic, cocoquac.
30
D ECO RIA N D R O.
Cap. X ,L.
Oriandrum latere propcer odoré non pote11::potû vero ra,ucicaté
fade & mcntcm mouct,coumiliter ebriofis.Loquueur icaq; qui id
fumpfcrut tu~p.ia,eoto corpore in ipfis odotcoriadrii ind,icae. ~d
iuuatur ,vbi id oIeo aut Inno vnguéco,vc fuprà moil:ratû dr,ed~x.cn~c, Vlll~
3; meraciore cû ablinchio,&pcr fe poto:ouifq; vacuacis in feCc deCrlClS,CU muna
forpds:a~ ha:c muria ip~ ~i~ieurJ & iusfal[um, & gallinaceum & anCerinii:
po!l:rem o palfum,cum IrxIU1a furnitur.
D EPS y L LlO.
Cap. XLI.
Sy Ilij potn tocii corpus refrigefcic frupétq;,iualidü'l3 efficitnr ,cG. ani
40
mi triilicia.Pr~fidio [unt oî~ qua: cocra coriadri potii comendaeur. ,
B.iij.
�PAVLI AEcr NET AE
DE
C 1 C V T A.
Cap. XLI I.
i'
lcutam potam caligo verciginé[que infequuncur, vt nec minima l
viderc ltceat:item lingultus,mentis alienatio & arcuum perfriého ;
.comitatur : vltimoque conuuHi qui eam fumpCerunc ,pr.efocaui !
tur,ce te à motu omni in arcerijs [pidtu.Per initia igitur,quernadn:?~ S
dum & ih alijs,vomicu eam eliciemus,deinde hac euaeuaeione vfi,quod in
inteaina delap[um ell:,excernemus:~C' cunc,ad vini meraci potionem veIU$
ti pr.efentiffimum remedium crafibirnus, per interualIa cam exhibentes:ip
quibus interuallis lac vaeeinum,aue aGninum, aUe abfinthium eurn pipere
communi & cail:orio,rucamql1e & mencam eum vino exhibebimus: prz::: 10
tcrea cardamomi,aut fl:yracis drachmam,aut piper eum vrciez femine ex
vino,auc cenera lauri folia:Gmilicerq; Glphium, aut eius liquorem cum vi:::
no & paffo.Icem paffum per [e potum,pr~clarè opiclliacur,
DE PAPAVERIS LIQVOR.E,QVOD OPION
V 0 C AN T.
.
Cap. XLI II. IS
:Apaueris liquorem,qui opium dicitur,epotum,fubCequitur Copor
cum perfriétione & prurieu adeô vehernenti, vc [ubinde veneno
intrudefcéce taca oboriacur prurigo,vc ab ea qui id biberûc,excité
tur:adhzc toto corpore opij odoris grauitas fencicur . Saluti dl: poil: vomi~
tiones oleo faétas,acri vci c1yfl:ere.item oxymel eum [ale potu proficit:aut · 20
cum calido ro[aceo,mel:pr~terea merum eopiouus , cum abG?chio & cin~
namomo:nec non aeetum ealidum per fe:inG.lper nitrum cum aqua:rut~ fe$
roe.u cum pipere,ipCumque piper eum cafrorio & oxymelice, vd facureiz,
auc origani decoéto,vino addico. C~cerdm excicare ~gros oporcet ijs qua:
naribus admouencur,& in aquam calidam deducere,tomenci[que propter 2.$
accedentem pruritum adiuuare:à lauacro,pingui iure , eum vina aue pa{fo,
vti.Iam medulla cum oleo pota ipfis opitulatur.
I
•
D E CAR P E S l AE L l Q V 0 R E.
Cap. XLI r r I.
Arpcuz liquor potus,foporem & flrangulacum pr~dpic:em indu
,cic.Eodem remedio,quo & cieucz,al1xiliamur.
30
~~I!!!!i
DE MANDRAGORA.
Cap.XLV.
1
•
1
Ccidi~ rna~drag~:z potu .q~a~primum fopor,languor, valida'f
dormlendl neeefficas, vt 111h11 a morbo quilethargus diciturdiffe
rat.quibus ante quam ho~um aliquod eueniac,vomitus eondücit:
poO: hûc,aqua mulfa,njcrum,~ abfinthij decoB::um eum pa{fo,aut vino dul:: 3$
cifumpèa.capuc rofaceo Eouen & aC~todebet,corpus exeitari eommOl1~r/q;:
adhibenda itidem qUa! odoratu excICant,piper,finapi,caflorium,rllca cu ace
tO trita,pix liquida,lucernarum Euniculi combufii extinétiq; . QEdd fi ~grcl
excicen tur ,edam quz flernutamenca mO,uent,adducenda,alii[que communi
bus remedijs in his quoque vtendum eil.
- 40
./
�LIB,ER
v.
DE .A: CON l T O.
19
,
Cap. X L V l .
Conitum fiacim quum poru eit,Iingua edulcac & nonmhiI a!l:~in,,;
't:inde vercigines,pr~fertim in afilu'gendo,& 10culorum hl1midi
tates inducit, thoracis grauitatem & pr~cordiorllm', ica vt muIti
1
per anum erumpant.In quo vicio vomitu venenum educi debec,& al:::
uus clyfl:ere{ubduci.Potiones coritra aconieum h~ proficiunr,origani,ruct
au t marrubij cum vino,au t ablinehij,aue eeuez au e abrotani, aue chàmadez,
. aue ,ham~pityos.Prodefl: ipus & opobalfami drachma cum vino. item co;::
agulum hœdi,aue leporis aue hinuli cum aceco.adhzc Ferri reèremencu, aue
IO vinum in quo ipfum ferrum,aue aurum, aue argentum fit rdl:inétum. inru::
per lixiuium cum vino, & gallinacei eIixi carniumve pinguiii ius eum vino
a{fumptum.Ca':terum chama::pieys qua': peculiariter aduer{us aconitum con:=
ducic,in Heradia Ponti,vbi &aconitii nakitur ,holoderos appelIatur,Athe~
nis,didonia:in Eubœa,fidericis.
.
11
I
___ ._ .,
~
Cap. X L V r r;
DEI XIA.
Xia qUt & vlophonos dicitur ,odorem habet & gufl:um quum ru::;;
. 1
1mÙ:llr oeimi,lingu inflaminationem validam inducit,méeem ab;::
t
alienac, aeq; omneis nacuraleis exicus fupprimir, Œrepicus tumuI..
tUrque ,alu~ eIidic cum anima: defeéèu,nec quicqua camen eijcicur.Adiuuan;
%0 tur Izfi ab ea, pofl:qua vomieionibus fuerie eduéta maior veneni porrio,auc
aluus [oIuca,abfinthij diIuto curn vino pleniore aut aceco aue oxyme1iee'po:=
to:item ru ta:: [yludl:ris fèmine,vellilphij radice:flmiIiter hircina:: origani de:::
coao eum przdiaorum aliquo,aut laéte,aut reflna terebinthina,aut nardo,
aut cafl:orio,aut fiIphio, fin gulis oboli pondere. Pro[~nt cum vino eria nu~
2.5 cis iuglandis nucleilzlligaci,refina,cafl:orio,& ruta additis, fingulis denarij
pondere.Pr~ficiiic~itidem cham~Iea:: denarij duo,aut chapfia:: [ucci totidem
cum aqua muIra. vcilicer & aceeum calidum bibicur. .
D E E P HEM E R 0.
co
1[I
X LVI l I.
,Phemeron ,quod nonnuIIi Co1chicon qudd in Colchide nafca::=
30
lcur,vocane auc bulb umagrefl:em,epocum,protinus totum corpus
1
!prurirefacit,ve!utvrtica & fcilla taétum irritatumq;:interiora ero,
dic,O:omachum vrit cu ponderofa grauitatc.InuaIdèente aurem malo, cru~;::
ta firigmentis mifra per aluum egeriitur .Succurrendu,vt [alamadra: .vomI::!
tionibus & clyfl:erijs: [cd antequàm vireis fibi akifcat venenum , dan debet
'1 foliorum quercl1s, auC glandium,aut malicorij,aue ferpiIli deco~um cum la:::
éte bibendum:aue poligonij [uccus,aut rurculorum vids,auc rubl,allt tenera:::
rum ferularum medul1a:, aue myrti cu~ vino. item ipfa: myrci bacCa! Ia::ues
contu{ce,& in aqua madcntes,poto earû diIuto,au~ilianeur:benefacit itidem
cafi:anearum interior cunicula,li cum aliql10 è{UCCIS quos pra::diximus,a{fu;ll
4 0 marur: origanum quoq; cum lixiuia potum,in idem efficax dl:. Adeo verd
B.iiij.
~
'.
•
�l'AVLI AECINET AB
2.0
exaél:um pndidium dl: lac vaccinum calidum potum, SC fimuI in ore con~
tentUln,ve hoc pr:lfence nullum aliud deliderccur.
D li S MIL ACE.
Cap. XLI X.
Milax, quz aqUibu[dam thymion, à Romanis taxus nominatur.
pora perfriéhonem totius 'Corporis & firanguIacum , mortémque $
maxime' pra;cipiteminduâc: quibus omnia auxiliancur;quz & ci::: ,
çuta: cp ocre.
Q
.
D:E SOLANO FVRt'osO, QV,OD ·DORYCNION.
l, '"~
A' NON N V L LIS DI ç 1 TV R.
Cap. L •.
r~~iii!?iiOrycniu potû,quod aliqui {olanum fllrio[u,m appellane guO:û,qui~ 10
dem èellla&is repr~fem:ae,(ingulcus cn~bros fadc,lingu:liicCitacé,
IV
:::.al& confarétam fanguinis ex~rcationem:per aluum mucofa fen'ieur,
umillima torminofis. Auxilio [unt,antequàm horum aliquodfucrit .[ecutû,
qU:l in ephemero diéta funt, vomitus dico & dyi1:er, & quzcunq; potii v'e~
nenum po{fllnt excernerc • Propriè alltem ipli fùccurrit 3'lua muHà aut I~c Il
afininûcaprillumve,& paffum cepidû cum anifimodico potu:m:itemamy:s:
gdalre,& elixa gallinarum peaora,idem przf1:ant cochulz crud~ pariccr &
tofire, in cibo,adha!c carabi afiaciq;,& ius ex i pfis efculc:ntû potui a1fumpcû.
DE SA RDO N.I~A,.
Cap.LI.
Vre Cardoniaherba nuncupatur,ranunculi [pc:cics d1::pota autem 2.0
aue comdl:a mencem abalienac, conuu!fiones adfcrt cum Iabro~
'~-"'''''rum contraébone,vt riCus imaginem przbeat,a:quoaffeau etiam
ri[us fardonius non laudabili diéterio ineer homines iaétacur. 'Cui vicio pri~
uatinl poil: vomitioncm conducit aqua mulfa libcralius cxhibiea, IaaILque
potio:icem corporis totius refperfio inunB::ioquc , ex medicamétis qua: ca~ 21
Iefaciun t petica. vincit item in hydrel:lum c.alidum defcendere, deinde cor:::
pus in ungere & valenter infricare.fummatim. ve in conuulfionc tota curas:
tio adminjfiranda efrv
.
DE PAPAVERE CORNVTO.
Cap. LI!.
jO
Apaner quod cornutum appellatur, e[um potu'rnve, cadem qua:
Ipapaueris Iiquor inducens pericuIa ,ij'[déquoq; curacur remedijs.
1
D li PH A RIe Q.
Cap.LIII.
aricurn diél:û toto guf1:u nardutll repr:lfencat: potum vero re:::
~·~.uem curn furore & couuHione excitat.Aduer[us quod, vbi SI
fueric eduétum", abfinthiurn cup1 vina propinatur: icem
cinnamomum aut myrrha,auc nardum.Ciliciutn, quod nonnulli ifatin vo::
cauerunt:aut [picéE nardi denarij duo, myrrhéE, oboli duo curn paffo mH1:i:
aut iris,crociquc Ros ex vino.Caputipforum dera[um farina ordeacea cum
ruta concira & aceto oblinereoporcet'~ .
.1!1I .....'4U ..
�LIBER
_
~
v.
D E TOX l C O.
2I
Cap. LIlI 1.
"'\i Oxicum inde nomé
videcur accepifiè,qudd barbari fagittas, quas
'coxeumata vocant,eo illinunt. vbi potum cil fequitur labrorllm &
~~~Ilingua! inflammatio, mentis furor, qui coërceri non pomt, varijs
5 obnoxius imaginibus.edque difficilem curationem recipit:raro edam nOl1~
nulliqui id biberunt vitoereilituuntur.Conuenitigitur concinuis ipfos vin~
(ulis cofrriél:os eogere:& vi adigere,vt paffum cû ro[acco bibanc,redda'ncq;
·pervomicuin.Icem raporumfemen eum vino porum pceuliariter ipfis con:: •
tèrr,&quinquefolij radix, hircinus eapriIId[ve fanguis pocui dacus . ad hoec~
10 quercus cortex aucfagi aut iIicis cum laéte lzuigatus potu[q; profidt. Idem
faciunt mala cotonea rnandueata, vel trita eurn pulegio, ex aqua pora: pret:::
terea amomum,& balfami curn vino Cerné. Q!!i vero mali huius periculum
eu~ferint,di~ in Ieél:o decumbunt,& quum furrexerint,attoniti ae fiupentes
re1rquum VIta! tempus tranfigunt.
15
DE F V N GIS.
Cap. LV.
Vngorurn aIij genere,alij copia offendunt:incegri fumpti firagus:
Iatus laqueis umileis inducunt.his fl:atim communi przudio reG:::
fl:endum dt,& qui eos hauferunt,oIeo ad vomitum cogendi. Mi::
%0
S proficic lixiuium exfarmentis aue exfyluefl:ris piri cinere eurn po~
fca,fale vel nitro,potum :item pira ipfa fyIuefrria aut folia fimuI incoéèa,vi tn
frrangulandi qua= fungis inefr; tollunt: eademque in cibo conferunt. adhzc
oua gallinarum elixa & in pofca pota , arHl:olochieç denarius aut abfinthij,
eum vino:in[uper mel delinétum potumque curn aqua. Prodefr apiaO:rurn
%5 cumnitro,panacis radix & [emen CUOl vino,floces vini combu(l::e,cû aqua,
aut zris fIos eum aceto:radicula itidem aut finapi,aut nafrurtia in cibo fum
pta.Quoniam vero nonnuUi fungi à venenatis corrOh non modo firangu:::
lant,fed edam intefiina exuIccrant, dari debet abfinchium copio[um & fi~
corum deeoél:um,origanique.ad hzc ex aqua muIfa vomitum ciere confere,
~o in ealidam delècndere,& crudam pole~tam pra:cordijs ad~ouere.
DE SANCVINE T AVRl NO.
Cap. Lvr~
Anguis tauri recensoccift ,fPiritus angulliarn & i1:rao$ulacum
procreac, dum tonuUarum & gutturis meatus eum vahda con:::
31
luullione obfl:ruit.Ia~ ~ingua ijsquifanguinem .hallferunc tube~s
inuènitur,dentes eroft, & vefl:Iglaeruoris concreci inter IpfOrllm comnuG
furas.In hocmaIo vomicus vitari debec,grumis magis in fromacho cocre~
fce'ntibus, ed quod vomitioni~ attraB:u ad [uperiorem partern efferuntur.
E:xhibentur quce fan guinem coëuntem [oluere ,& aluum fubdueere por~
40 filnt, ~xempli gracia, grom Iiquore [uo pleni cum pofc:a & nitro.huc facit
�P A V LI AE GIN E T AE
22
edam omne ·coagulum curn aceco,& filphij ra dix ctîm Cuo liquore.GmiIicer
etiam braffic~ [emen,lixiuiumque ex cinere ficulneo:Îeem cuniIil: folia cum
pipere,rubiquc: [uccus Cl11l1 aceco.Iam ver6 aluus reéèé [ubduceeur . SoIent
ijs qui feruancur inferius recreméea fœdi odoris egeri:fl:omachus Be venter
orcleacea farina cum -aqua muI[a foueri debenc.
S
b E L ACT ECO A G V t A TOC ELA l' Or~
Q V E..
Cap. LViI.
[l
Ac coagnlatum vn.iuèrfam muItamq; firàngutacionem parie, ed
quàd in grumos cOit.ge1auirque.Auxiliaeur huie maIo ,aneidoci
mo~o, co:gulum , ft c.um ac~to ~requeneer bib~rc c(j)mp~lI.as eunl I~
) _
qui lac hauut.Item coferunt nep~t~ [olla anda, aut (uccus Ipfius fimllteer ,aut
filphij ra dix Iiquorvecum pofca:·idem przf1:ac thymus cum vino,& dnis lis::
xiuaJalfum verd nihiI offerri debee,nam hinc lac magis coic acin cafeum tra
fit.nec vomieus in hot malo conducit, nam in grumos concrecum , durn ad
{lomachum a!futgit~O:rangulat.
1$
. D B M E .L L E Q V 0 D
S CI T V R.
1 N H E R A C LIA N A=
Cap. LVllr~
El quod in Heradia Pôti prouenic, aut efum, aue bibitum,eadem
peri cula quz aconitum,infert.quare & eadem vtrique conueniunt
l~i:l.D.I!l~,remedia.FaciIIimè aueem curantur qui id hauferunc,concinuo hypoeu,cui tuez folia fint admifta.
D E
GYp S O.
2.0
Cap. Lt X.'
prum potum fl:rangulatum parie, in lapidem coaleCcens : vnde
"JII," ....,n[erre oportee hue przfidia quz aduer[us fungos conueniüt.
eciam in hoc malo maluz decoél:um loco olei.pinguefiqui t.$
m quum fic, & lubricas vomitiones procreee, corpora' deraJi non finit:
quod Iapidefcens gyp[us fade. Porrd conducit & oIeum in mulfa,& ficorii
decoé1:um,Iixiuiaque ficulnea,auc è.farmentorum dnere faél:a cum vino (0:::=
pioGore:item origanum,auc thymus cum lixiua acetdve.Clyfter ex palfo Be
malmr: decot1:o in anum dabicur.
30
. D E C E R V S S A.
M/Eru{fa
~
Cap.LX.
proprer colorem facile deprehtnditur,qaoniam fponte Cum
pra palatum & linguam,dentiu'mque commilfuras albefacit. prœ:::~
_.
terea lin gultum , cumm, linguer: ficcicacem, excremorum perfris
étl?nem, cum mentis abalienationc, & pigro corporis moto, induclc.\His J$
prodell aquam n1ullàm,aut ficorum,aut maluz decoél:um propinare . item _
�LIBER
v.
2J
lac calidum, veI {è(amum cum vino tritum, aut lixiuium evitium Carmentis:
auc oleum amaricinum, fiue irinum, vel perficorum olfa cu ordei decoéèo:
vei lachryma churis,vel prunorum gummi, auc vlmi humor qui in follieu:::
lis ipfius Ceruatur, cum aqua cepida.lam vomitus continuè cietur. Profieiet
$ eciam Cuccus chaplia:,velliquorisfcâmonit cerni oboli cum aqua muHà poti.
nEC ALe E, SAN DAR A CHA, E T A V:::
R 1 P l G MEN T O.
Cap. LXI.
AIx, Candaracha & auripigmentum poca,vencris & ince1l:inorum
10
1$
20
eruCÎatus eum vehementi rolione fadunt. quarc omnia quz cem::
~~~Iperare & CoIuere ca poffint, adhibcri debcnc,iccm qua: vomiciones
facileis & aluum Iubricam efficiant, qualis dl: hibi[ci & maIua: [uccus, decolf
él:~mque lini femi,nis aut tragi,auc oryza:lac prçcerea copioCum,aqua mulra,'
iura pinguia,bonique [ucci.
.
Il'
DEA R G E N T 1 S P V M A.
Puma argenti pota,quam Grzd Iithargyron dicunt,grauicatem
ll:omachi.ventris,& int.efrin~rumtcum corm~nibus ~alidis i~ferc:
_ _ nonnunquam & incclhna podcrevulncrat dlfrumplcque,vrmam
impeait:corpus eorû qui cam biberûc, incumdèi~, & coloris plumbei fiunt~
. Be deformicas cir faciem deprehenditur.Adiuuantur, fccûdum vomicio,.
nes,agrefiis orminij (èmine curn vino:myrrhz denarijs oéèo, abfinthij,hy.G:
Copi aut apij femine:aut pipere, aut Iigufiri flore cum vino: palumbium fi~
mo arido eum nardo & vino.
DE PLVMBO
2.)
Cap.L X II~
Cap.L XI II.
Lumbi fcobs aut Iotura poca,fimilia inuchic argenti Lpumz peri~
cula:eade1mque requirit przlidia.
D .E A R G E N T 0 V 1 V 0 Cap. LXIII 1.'
T argencum viuum potum, eadem curn (puma argenti infert,
arque eifdem remedijs qui id a{fump[erunc,adiuuantur. adhzc
1
proddfe ipfis videtur lac copiofè datum.ca:ccrum ~ hi vomicio::
nibus foUicicabuncur.
1
•
1[1
30
D EVE RAT R 0 A L B 0, T HA PSI A, ELA TER 1 0,
A G AR l CON 1 G R 0) R. V TAS y L V EST RI, NIC E LLA, E T P A PP l S.
Cap. L X V •
3$
Abenda c~r~ dl: & corum quz iuuandi gr~cia e:xhibentur,f~pe
'vero non mInora alijs pericula adferunt. cU1U[modi funt [uperi::
III
_
'us commcmoraca,nempe veratrumalbum,thapfta)elaterium,aga
�PAVLI AECINET AE
2.4
rkum nigrum.ha!c enim f1:ranguIacus excicanc,aut magis qu~m opus eŒ~
purgant:in quibus firangulationes, ve in fungis .Be fimilibus comprehen~
Cum dl:,curabuntur:nimias purgaciones.,ijs qUa! excretionés cohibent,fifl:i~.
mus.Iam vero qure paululum nocere videncur,incerim tamen pericuIa in:l
fcrant, negligi non debenc,cuius generis dl: Cyluef1:ris ruea,nigella,recentes S
pappi ,qui flores [une !pina! qUa! caétos.dicitur . in quibusfolus vomitus
adhibicus laborantes [anitati rdhtuic.
DE FAMILIARIBVS AC DOMESTICIS,NEMPE
Cap. L X VI.
VINO ET AQVA FR 1 G 1 DA.
UQU.
l
frigid. vniuerum pota,vinumque mer.cins copioCum,dul. 1.
ce,prrefertim abaln.eo, ~ut c~r[u validiLque cxercieijs , firangula.
_ tus & dolores conclCat.Ill qUlbus fanguinis dimiffio prodnus ada
hibita Be..,inanitio,imminens periculum diffoluie.
.
.'IJ.1.
1.. 1 B R 1
Q...VIN
T I F '1 N 1 S , 1 0 A N
TER 1 0
NE
GV
1 N~
AND E RNA COI N-
tER PRE T E.
(/11;;1/-.'(' r... #t~ J<---Pl~~
/J~7'fl
l-
----
~,
..z:;.
VJ (~!i /
,? ~ J'"
1 ~rr n
z;....-
~1
/r_ cf#! l-
f
f
l/ltIo-n
Jcitu
t'vit,l,"I teC...
t / J' ~,' lt--,· r~ ~ ro.
/II"" &4
}J'lfré /l/tIIL
,l {.
(
•
f,.
"
�ANNOTATIONES IN LIBRVM SEXTVM.
Capite. I.
T lm in rupeuris. Grœcè
ejtI<IXTXr}lIXOl. boc ferè
omnes !rafiurasvertunt, non ..
nuIlt tamê rupturas,quum Paulus tpfc jrafluram interfretetur,rupturam. Kcf'TIXI'[.tIX,
~n ~ ui t, ~51 ÀIIX/ eE<ilç Ô5~OIl) Héiifl/) HÀIIXKOWH.
Cap. l I.
Ferramentis mucronaeis. Sicinterpretor KIXIII1''THe ext: wuelVoucf!ëç.Nam 'lJVe/VOp mucronem fgnat fcalpelli,interim fpecillum:vt fit,ferramenta fpecilli modo Jaffa.
Linea.16.
Per[piracu dimpentur. ÀI~wvoÎl~ Grœci dicunt perfpiratum latentem,per 1uemJu~
perflua diffiantur.
Cap. III.
Vieium propriè hydrocephalon appellatur. Celfus libro quarto, capite focun ...
do. Vbi humor cutem infiat,eérque intumefcit, & prementi d~tto udit, ùcf!eoK~Il?~l\o~
Crœci appellant.Adverbum autem fonat,aqueus humor capitis.
pagifecunda,linea.7'
Turgidus puluino fublimi.Grœcè êç U..J-oç KEKUe'Twp.9.ÎJoç, boc efl in fublime incurua
tus.quemadmodum puluini in JlIpetjicie tument ,gibbero extante, ita 'iuoque tumo~
bic capitis.
tinea.2J.
Duabus vtemur lineis. Hoc eft du as diuijiones moliemur.CeIJusvbi~ue fic 101u;.
tur,vt libro feptimo capite foptimo de pituita oculorum. Reperti iwGrœcia jùnt ) qui
nouem line~s cutem capitis inciderent.Iterum,Reperti funt 1ui àcapite refie eas lm, ..
as ad tempora diducerent.Grœce cft ÀU<il KE)(etif4Ee~ À1occef<TE<il.
~
Cap. V.
Per hamulum retu(um. Grœci appellant 'Tu<p~cf""u~eQP) quaJi dicas cœcum bamu~
lum,cui acuties fit adempta.celfus in chirut;gia femper retufum vocat.
Linea. 17'
Membranam decrahemus. Exemplaria noftra babebant ûtp' t~ ) mibipifum efl
ufl'iv~ [egere. Qf!jd fibi velit prior fcriptura non alJe1uor:ftgnat autemfub );no.
Cap. VI.
Linamenca tortilia. Sunt ca quœ Grœci dicunt s-eE7f(ovl] jJ.O'TOüç)quod intortavulne. .
ribus inferantur. Vnum hocgenuseft ex quinque,quœ Galenus in fua introduftione
tnftmerauit,hunc in modU.5eE'lffop,~VS"OP)T17I.7'Op,{Î'lI.U><.vl~'Tàp)'7i'eIl"WIITIG(iJ'nP' Primum à tor:s
q~endo,tortilc:fecundum à radendo,raJile:tertium Cr. difcerptione filatim fafla.).fila~
~,m difcerptum:quartum Cr funicu/orum in lucernis fimilitudine,funiculare: qumtum
ag enl t.41is humani forma,priapifcum aliquis dicat.
Linea.8.
Panniculumque implicitum.1fjïj,,}t~ & 1f['u'}'l'-<xrnop Grœci appellant.
AA.j.
�ANNOTATIONES
Cap. V II.
Lineis cranfuerfis'coronz modo. Galenus in Ifa~;o!c hoc modo perifcythifmum
exponit.sed lineis obliquis l~endum eft,propter diftioné coronœ.Hoc ~uidem in Pau ...
lo non eftfed claritatisgratia addidi.
.
Cap. VII J.
Pilorum fubnalèentium duplex tripléxque acÎes. Hoc verbi tpC\!Mn~CTlç, latius
fujiufque explicaui,ex Galeni rfagoge,latinis etiam authoribus ita exprimentibus• .
Lmca.27·
Deindevibicibus. Hoc eft,fan&uine inde mana.nte deterfo.Grœce cft fJ-G,À~+, quod
tytX.t}J.9{J é'üp.~ di~itur,latinis c,-uenta fluxio:Vibexautem eft exverbere fan!uisfubful ..
tans,tranffertur etiam ad 1uœuis cruenta quœ fiunt cxcoriando,aut vellicando.
LitJea.40
•
Pofca aquacica, Kc('TC(.xeH5~ç>pro aquofa & diluta.
.
pagi.3. lin.13.
Aue hapfuJis quibufdam. Ma!ni aliquotviriflc e.xponunt, verùm dum autbores
Grœcos penitius intrQfpicioJignat recifamentum alicuius rei~ vellamel/am. Lege igi-.
tur lamdlis pro hapfulis• .
, ~ •J
"
Cap. X 1 10
Auerfum.fçalpdlum,quam partern GrzcÏ. Sic interpretatur'"Scribonius compoft
tione ducéte:fmavigejimaftptima.Die aurifialpio auctfo,quam partem Ku",9iC1j(.O~ Grœ
civocantJenjim tentare,mouere abalienatam oporttt .
..
. Cap. XV. '.
Procidentice occafio fiat. ~o7ff~cnv intelligo . Celfus co modo exponit lihro fexto,ca
pite fexto.Nonnunquam autcm ing:ns infiammatio tanto impetu erumpit,vt oculos
fua Jd epropellat, '7Ifo7ffw.cnv id C~uoniam oculi procidunt) Grœci appellant.
Cap. X VII.
VullèUa prehenlis.Ita interpretor Grœcum O"C\lel<ôÀC(.eo~ autTfI~ôÀ",eov)CelJum in eo'*
dem argumento imita tus.
.
Cap. XX.
De oculis purulentis. Grœcè eft u?r07ruou.eft autem authore Galeno ali'hue Grœco
rum medicis U7r07rUo~)~uum t~tum o,culé orbem, ~ui iris dicitur,aut lius dimidium pus
oCfupauerit.
..
/
Linea.37·
Hypochymatis.~oc cftJuffuJio~ibus.celJus etiam bypocbyfin appellat,libro flxto,
capite fexta,itafcrtbens.suffujio quoque quam Grœci bypochyjin nominant.
,
. \ Cap. X XII.
'
T utuens abfcdfus · Grœce cft, œ'mJS"Hp.c.lcflilç O'jKOC, quaji dicas , tumor ab[cejJum re~
[erens.
Linea. 22..
.
01llphacomelle v~llidio to.Q.uia in fequetttibus ,apitibus. puta quadrag eJimofo~
J
�IN SE X TV M LIB R V M.
ptimo & fexagefimo fexto, habebatur GrœcèIPo.:/ioP.EÂI, putaui omijJum ejJe Of! ,eoque
hic omphacomeli reddidi,vbi Grœcè IPo.:eOP.EÂI ejt,quod latinam linguam reftpit.Coniicio itc,lque hoc fauomeli effe me! purum in fauis, .nulla re adiefta, quanquam apud
1tullum inuenerim fauomeli. Cap. X XII l.
Spacula aCl1ciore coHemus. Intelligo inftrumentum po!ypo fecando aptatum,Grœ
cè '1rnÂÔ7flK.O~ aücfelop,id eftfpathula po!ypodis.
Cap. X XV.
Plumbeas folenas naribus. Solena inftrumentum eft canalismodo faRum, cruribus alifJque membris confraRis idoneum, apud Hippocratem & Galenum frequens.
Capité. X X XII l J.
ImpIicicum aliql10d in Iongieudinc:m linamencum . Sic interpretatur Celfus
libro feptimo,capite vigefimo oHauo.lntus & implicitum in longitudinem !inamen ..
tum (ÂIlf'vICTKop Grœci vocant) in aceto tinRum demittere.
Pagi.2.linea.).
Mc:dicamine linamentis illito'f'0rrocpuÂ~Klop dicitur Grœcis, 2u041inam~nta con
tinet medicamentum,eodem ferè fenfu quo ~ttft0rrop capitur.
Cap.XXXV.
In ceruice . Superflitioft quidam mutant ceruicem in collum,quod ~cf"HÂO~ Grœc~
dicitur,homines literarum me'iorum rudes. Nam Celfus ferè vbi'lue ceruicé ponit pr"
collo , & Grœco ~rX"H1I.ot;:manifeflijflmè autem libro quinto,capitc vigejimoofiauo,
de flrumis cadem quœ hic Paulus fcribens,vbi Jic loquitur.Nafcuntur maximè in ,cr.,
uicc,fod etiam in alis & inguinibus & in lateribus.Sic alibi fœpijJimè.
Linea.24·
Arteri;e quas carotidas vocant. Hœ arteriœ in dextra finiftr!up circa gutturfur"
Jum procedentes,vltra aureis feruntur,quœ inde nomen fortitœ funt, quôd ~enfœ, aut
alterationem expertœ,caron inducunt,quemadmodum mufculi K«eoacfltlç apud Hippo~
cratem de articulis.
Cap. X X XIX.
Aue labore proficifcens. "D'ml'! eft Grœcè,quod notat laffitudinê,interim laborem.
Cap. X L.
Ligamine igitur arél:o. Fafciolam intelligo 2ua brachium eius 1ui fanguinem di ..
mittit ligariJolet. ·
Pagi.).linea.19.
Tenor fluxionem rqmpens. Exemplaria ita babebant <> rdvoç éUCT,wç 0 KÀ<f~Wp ,
vt articulus 0 cum participio ,,;"cf~~p iungatur;verùm malè,pro o,,;"cfe~p)17t ftnfus fit,o
tenorjl~x.ionis defieRens labénfqu~. at1ue in eum fenfum ,orr~e.
Ltnea.28.
ol)igitorum fottl di{foIuentes . Grœcè habetur 'f'~ 'f'G)~ Ào.:K.'f'ui\wp i";rI9&1I...f.") quod
rfl)~igitis ad fouendum adhibitis, aut digitis concalcfacientibus • Alterum exempl~~
manu{criptum habet tK9;"î..f.a pro É1nBcfÂ-t-8, vtfit digitis extundentibus.
Capite. XLI 1.
~a~terium. Ferrum eft candens,mcdicis non inuJitatum.
o
'
o
"
o
0
0
�ANNOTATIONES
Cap. XLII 1.
Vna vice .Lege ,in totii, Grœce cft À'0:f-7r{.l!É'1uod 'valet ÀI' 07\1~, ÀlèI: -Z;;OCV'tO~.
Cap. LILI.
In quibus gIans. Ex Celfo f..tI'7ITJ(flE eJ-top ita verti,nam ille de eadem re ri be11S , id
q~od Paulus habet,eleganter expreffit,ex aliis Grœcis authoribus tranJJerens.
."
Cap. LIlI I.
Nif! partie ulam admodum.Hic 1uotp particula~ Fro pene,vtjuperius accipit•.
Cap. LX.
Ligàminibus [eptem cofl:arum ad calculos:Lege, ligaminibus [ex cofrarû.
hoc efl [ex procejJuum,~t(.l!rrI(.Ef..ëq enim ad'verbum Jonat,fex crurum: àgeometris petita
diftio eft,~ui figuras ~uaJdam tÉ(.I!O"/(Ef..8Ç 'vocant.
Jc
Cap. LX l l.
In [uperuenienti ortwn~ Hoc cfl ex accejJorio.Grœci dicunt fp
Ê7r'I'EVHpO(.%
Pagi.z.linea. 19.
Per inferiorem tellicuIum.Scriptura perue1a efl,ita tu corrige.per inferiorem
[eélioncm tdhculo infi:s:.
Cap. L X V.
Compreffus tardé quidem . Lege, comprdlî.ls,quum nocatur tentatur1que
manu)cardè.Ldjêaris exemplar à Ruelliano & imprejJo difc0rdans,pro ~~ (fHP.Ç{~~~J
iu~d efl ~n not~tione,bab~t ~v}t'IfjÉ(1a.
·
.
.
Cap. L X X I.
.
In callum ind uratz. InteUige callum duriorem,qui tophus lati1Jè,'lJG)eo~ Grœ,è dic~
tur.Celfus in ani1?itiis c~llum poJuit,vhi Paulus 7J{;jeo~.
.
.' .
Cap. L X XII Ir.
Ac Cummis vuluz oris diduébs.Senfus eft,Summisvuluœ oris Fer miniflrum~di
duffisjiniftram manum contrafhs 17alentibus digîtis attenuatam,in hoftiolu infe;, ..
mu~s.attp fio lege.
pagifecunda,linea.13'
~
.
Diuilam caluaria forfice, Grœci OSO:ïf{.l!P & odlov'TO:ïfOlP forcipe dicunt,qu-a ojJa den
téfcp .extrabimus.ln Celfo'malè legitur in capite de dentibus,foifice Fro forcipe.
.
Cap. L X X VIT.
Eç cyrijs; Lege ceriis.,boc,e]l fauis,de 1uibus etiam llhro quarto traffatum cft.
Pagina.2. linca.IS.
\
~ulis modo porreél:um.Crœcè cft onroK{.I!tJf..,rrfJ~p,hoc n()tat cdulium modo traJuer:J
fim frafl~m.
. 'ï
Capite ..LX x~ x yI II. .
.
_u
T dis extrahendl~ ~ ttq["rum )nzritt efljignifica'tiQ; nunc pro ferto 1ÙodJttnFonitur~
nunc quocuncp mijJifi capitur.
.
Linea.14:
.
.
.
·E~ quœl i.lJ)ponuPt"ü·,.lf~ouq(.l!:Gr~ce diciitur.N e1no potùit'1uantuml~betÎ?erjà
tus\n authoribus} ho~q(tMjignpcar.et inuenire ,deinde incidi în exegejin in Hippo ..
cratc;vbi habetur, lf'lfC>;:l{.rrop oupOYOp.'71Jp ~,q 'TIl heouel'àp k.e liC11 jJ.op, &?l.œ l{9i -ro tu7l.oy fM7I.'lJ~,
hoc rj!)Atraffon non JolKw qdfacriji't:iumvtilem, fed etiamfag;ittœ lignu ftgnijicat.
•
,1
.
,,'
•
J
�IN
S"EXTVM irBRV M:
Pagina 2. tinea 9.
Bellllcum Gr:Eci vocant.Hoc inftrumentum etiam Celfo dicitur fbr.ÀouÀ/(.o~.
Linea 19,
Fœmina propulforij illf1:r.ume~ti.lnflr~mentîtm 1)~c d~ple~ eft, mas & fœmin~.
Mas babet penis modo prommentlam:fœ~ma,pu~endt mulu:bns modo jiuum. at~ue
inde fic appellantur.
Pat~na ;.• lt~ea ~9.
.
.'
Q U<e 'gafl:roraphia dicicur.,La/gus co~ofittone ducctejimafc~ta,~t~ cxponit.Quu
inte!lina Iplapjâ & rcpofita funt,atp fartuvulnus,quod CI. Greens dlClturl'o<;sroeGt<p{Gt_
.
Cap. LXX XIX.
R1.lpcura oŒs eil.Hic grœcè vfurpat ~H~,Ç in 0jJe,quod alioqui neruis &fibris la~
cejJitis conUenit,ea rationc nos fupenus,primovidelicet capite,rupturam dtximus,vbi
grœcèerat KO:'T'GtJ'fGt
Cap. XC.
Modiolo qué chœnicion.Celfu5 chœnicionJic expo1tit,lib.oRauo,cap.tertio;vbi mo
diolumJic defcribit.Modiolus ferramentum COl1Cauum t~re5 eft imis orts ferratum,per
quod medium clauus ipfe quocp interiore orbe cinftus demittitur.
Cap. X CIl!.
Iugulum.Celfus iugulum reddit,quod Galc1tus KMcf!~,l')oc efl clauiculavocat,vtcrq>
ea4em defcriftione huius partispjus.
.
Line.a 8.
Arundinis modo.Grœcè cft /(Q.:7\Gtf',OIàpoCjuœ autê f~aftura jit,in capite de frafturi~
diftum eft. .
Linea 18.
Orbiculum bona: magnitudinis. (/~êileGt orbicuJum circu[umpe jignat. CelJus id
innuit libro oRauo,capo2o.I\Otundum,dicens,aliquidfuper il1&Ue1t poncndum. - ~
Linea 23,
Reuocecur. Hoc eft retrahatur,reuellatur
Capi. C.
Cubitus radiu[q;. Non bit; ét/"Kf;vGt,hoc eft cubité flcxum,~ui imerduvoce cubitus ftgnificatur,v~ q~u~ dicimus.~~nc?;uis ex c~bito mi.ttendus eflfed id totu quod à manu incipiens tnjenus ad bracbtu vfp tendtt. R.adius, qui sûe"Ig dicitur,fupcrior cubito
eft,breuiôrqt barbari forcile vocat. Cap. CI.
Acies digicorû.Grœci pocant(jKU'T'&:À,cf!~Ç.Celrus lib.8,ca.II.manus aciem dixit.
Cap. CIl I.
~
Patella.Os efl paruum,molle & cartilaginofum,quo comijJura.cruris tegitur.
_
Cap. C X 1 l.
A.egri maxilIas comictunt~Hippocrates adieRu habet inferiores, quod in omnibus exemplaribus.defideratur,pt }tt Aegri maxillas inferiores dtfhculcer corn::
Inictunt.
Eadem [inca.
Ialis ancem repoficio. 'Vt Junt exemplaria corrupta, ita[el1tctJtiam reRe no potui
reddere,quanqu~îmverba exprejJerim.hunc in modii. ex Hippocrate le&cndum cen[eo.
Qllalis autem repoucio iphs congruat. manifcfrd liquec.
- -AA.iij.
j
4
�ANNOTATIONES
Linea 23.
Diducat &:~concedat.Hunc in modum habet Hippocrates.Simul diducat & remit ..
tat quàm maximè,deindeJuhfto hiet tribus pariterfigurés mente adhibita.
.
LÏ11ea 26.
Item maxillas.Hippocrates fic,item maxillas his faffis committere.
.
Linea 31.
Committere aucem.Grœcè erattcrop,malè pro fi orop,vt jit,Committere aucem hi
minus os pofTunt.
Linea 33.
Secundii ordiné.KC\!'l"à 'l"œtlp habent Pauli codiccs, pro KIX.'l"' "~Iphoc eft ~u9u~7l"oeiC\!p &
reffitudinem,vtvidelicetprimoresdentes invtraque maxilla primoribus, canini ca . .
ninis, molares molaribus,refpondeant. Linea 34.
Siauté periculu.perueifa eft fentêtia,ita lege.Siautem non inciderint loco [ua
maxill::e,periculum vic:E inllat ex febrlbus concinuis & torpido caro. Nam
caroïdes mufculi alterantur &c.
Cap. C XII l I.
V t reliquum CEgri corpus. Mirijicè hic deprauata funt exemplaria,itavt qualihet
igeniofum poffintfallere,grœc'e ,jl.G5cr'r~<rD &/l...o (JG)(I-C\! 'rOÛ K<Xfvwrot; o'ma9fl' 'TllÛ Kch~ JLÊÎtop
-ri> )l~'J'f~eop Ke E}'-C\!cr9 iiv(X,(,pro &5. 'Tà ~}ÀO (JG)(I-C\! 'Tl)U KrXfvOV'Tllt; c17lïcr8Ep '1!)U KC\!'J'~(I-{~OV'1!)t; (I-E'l"fweo9.
UeE}!C\!CTeïi.~(X,( hoc ejl,vt reliquum œgri corpus poft eum qui humerum [uum alœ[ubieât,
fublime pendeat.
Linea 16.
Hyperon. Lignum efl Fiflilli modo faRum,vnde nomen habet,quo chirurgi bum~:
ros reponentesvtunturJrequens apud Hippocratem.
.
E R. R. A TAS le
COR. R 1 G 1 T o.
Pag.l.lin.1.in fraB:uris.3. u.vafa. 36.mus,longas qui. 5. :.S.ablutis.6. 30. totidem(quidii edam
aphrorùtri partes quatuor):I:E< 9. 1 J.foluerim9.13.cii.1I. inciderim9'39.Cap. XVllI.I.O. ,6. collu,
uies infra pr. 14'33. forcipe'3 5' forcipe. 38. forcipe. 16. :.7. forcipe. 3 8. ch~m::cmelmo :. 3· 14. fi
quidem.:'7' :'4' mucronatocandenti tres.2.S. J. premat depcllant'll.17' mula.". 18. mcUe·34. )_
forfice quod ex la,. 36. 1 S. erythroïd~m. 2.7' 18. mucrone linamentu in l.ongitudinê. imp~~citfl fup~
42.. 2.6. LXX. 37' LXXI. 44. z.~. pattuntur H. hypochon,. 45". 13 .forclpe. 46.14· CCrl)s.47.11.
h.ocquidem 34. Cerion 48.1.9. fOrcipe.54' z.o.mare·56. 17.forcipe'S9. 2.8: tanttl.. 64. 11. fcapu~
!tfCD·65· :.6. fpinadorfi,& 70. 13, ferulis. 16. ferulis.8 1. 3 S.euro.
.
ARGVMENTVM LIBRI SEX TI.
Hoc[exco cotius operis libro de Chirurgica agitur, tulll qU;E ad carné, tum
qUa! ad oKa petcinec, qUCE infermonem de fraéturis & Iuxadonibus finicur ..
CAP l T ALI BR ISE X T l.
Roœmiü chirurgic't.ca.t
Q uomodo capuc adura:s
tur in Iippientibus,çgrè
[pirantibus,& e!ephan~i~is cap; 2
Q uu humor capttls cute mflac,eacp
incumelèit & premécidigitocedit,
hydrocephalon dicitur.
cap.;
~omodo arteri;E diuidantur, ar;:
teriotomia dicitur
cap. 4
.,
J
Q.!!omodo Iatéda capicis vara diui~
dacur,quée angiologia dicict1r, eo::
rumq; aduaio fit adminifrdda. 5
Q uomodo [rons incidacur., hypo::
CpachiCmum vocant
cap. 6
Quid agédum in fincipirefecando,
perifcychifmum appellat Gra:ci. 7
De fuperioris palpebr;E fucura aliiG
ue modis.
cap. 8.
�r
CAP l TAS EX TIL B RI.
Q uomodo palpebra: medicamen::
vrantur.
cap.9
Si oculus cute non contegatur, la::
gophthalmum dicunt.
cap.lo
De inferioris palpebrz futura,& v::
fiionc per medicamenta cap. II
De eél:ropio
cap. 12.
Q ijomodo piIi paIpebrarùm ocuIii
~rricances eudlancur,& vll:io, pel'
cap.1J
ferrum adhibeacur.
De hydatide
cap. 14
De palpebris commiffis J cap- 15
De chalazijs
cap. 16
De vc:rrucis & encanthide cap. 17
De vngue oculorû,quod pterygion
à Gra:cis vocatur
- cap. 18
De fraphylomate
cap. 19
De oeulis purulentis, qui hypopyi
dicuncur.
cap. 20
tO
De fuffufis
Dc oegilope
cap. Z1
cap. 22,'
Si mc:atus auditorij non perfora ci
. fint.
cap- 23
Ad ea qUiE in lt1eatum auditorium
incidc:runc,extrahenda cap. 24
De p~Iypo.
cap. 25.
~urca in auribus & labris quomo::
do farciri pomnc,Gr~ci vocant co
Iobomata.
cap. 1.6
De epulidibus 8C parulidibus ,qU<E
. funt gingiuarû tuhercuIa. cap. 27
Q uomodo dentes eximat~r.ea. 28.
De Iigatione linguz,quod ancylion
dicicur.
cap. 29
De tOllfillis.
cap. 30
Oe vua
cap. 31
Quomodo !pina: gutturi eximan::
tur.
cap. 32.
Qnomodo guccur incidi..debeat. 3J
Deabfceffu
.
cap. 34
De {humis
cap. 3$
De 11:eacomfltis,atheromatis,&me:::
liceridibus
cap- ;6
De aneu.rrfmace
cap. 37
De CerUlCIS turnore, qui brochocele
dicicur.
.
cap.)8
De ganglijs.
cap. 39
De limguinis decraél:ione per venas
cap. .
40•
De lànguinis decraél:ione per cucur
bitulas.
cap. 41
Quomodo aléE adurantur. cap. 42.
De adnatis digitis, & fexto digito.
cap.
43Q uomodo purulentis adufrio ad::
hibenda.
cap. 44
De cancro
cap. 45
De ijsquihus marna: fœrninarum
cap. 46
modo incurgcfcunr.
Q llomodo iecllr aduratur cap. 47
Q uomodo lien aduracur cap_ 4 8 '
Qgomodo fiomachus aduratur.49
Q uomodo aqua hydropicis emic::
tatur.
cap. 50
De vmbilico prominente cap. SI
De inceriore abdominis mébrana
conuulnerata,icem de intdl:ini àut
oméci procidécia.vbi eria traaatur
quomodo vécris vuInera làrciacur,
ex comencarijs Galeni.
cap. 52.
Ad tegéda gIadé colis,u nud~ d1:.$}
Quomodo gIans penis coteél:a,~pe
ri ri poillt,viciumdicitur hypofPa::::
dizon.
cap- 54
De phymo
cap- 55
Si préEputiii glidi adh~rcfcit:.cap. 56
De circuncifis
cap. 57
~e chymis nacuraliu~
cap.. 58
ne
De reao fypho q,U1 e~theter dlCia:
tur,8C dyfl:e~e vehca:
·cap. 59
�CAP 1 TAS EX TIL lB RI.
Q,!;!:E curatio calcuIous adhibeatur.
De fraéturis , & quot ipfarum fint
cap. 60.
De (dl:iculorum partibus cap. 61
De aquofo ramice, hydrocele âici:#
cur.
.
cap. 62
De carnofo ramice & cophaceo.
cap.
63.
De varicofo ramicc & vécofo. c.64
De incdl:inorum ramice cap. 65
De inguinum ramice, bubon ocde
vocatur.
cap. 66
~um [crotum atcritis vdhméto:o.
rum fragmentis limilicer atcenua::::
tu~
cap. 67
Q.!!omodo fiant eunuchi cap. 68
De hermaphroditis
cap. 69
Q uomodo nympha excidenda fic,
& cercous emendanda cap. 70
De muliebrium locorü chymis, con
dilomacis,& hzmorrhoidibus.71
De non perforatis,& phymo.ca.72
De abfcdfu vuluz
cap.7J
Qua racione pareus ex veero excu~
ciatur excidatûrq;
cap. 74
Sifecundzfuerinc reliél:z: cap. 75
Quomodo coxédices aduritur.76
De fiQulis & cerijs
cap'77
De ani li{lulis
cap. 78
De hctmorrhoidibus
cap. 79
De .condylomatis, tuberculis,& ri~
mIS.
cap_80
De ana non perforato.
cap. 81
Quomodo varices'excindacur.c.82
De dracuncuIo
cap. 83
De extremarum partiii vicio, acro
teriafmon appellant
cap. 84
De vnguium pterygijs
cap. 85
De vngueconcu[o
cap. 86
ne clauis,myrmecijs,&verrucis. 87
De telis è corpore excrahédis.ca. 88
differentiz
cap. 89
De fraéturis capitis
cap. 90
Dcnaribus fr~étis contuûfqi.cap.9I
De inferiore maxilla confraéta , &
aure contUra
cap.9 z
cap. 9J
Deiugulo confraél:o
De fcapulis
cap. 94
De peél:ore
cap. 95
De conis
cap. 96
De coxarum & peétinis offibus.97
De vercebris, [pina dorfi,& làcro
offe.
cap. 98
De brachio
cap. 99
De c~bito & radio
cap. 100
De fuma manu &ipfiusdigicis.lo(
De femore
cap.loz
De pateUa
cap. IO}
De tibia
cap. 104
De pede Cummo.
cap-lof
Q uomodo crus reponi debeat. 106
De fraéturis qua: cum vulnere incidunt.
cap. 107
Si przter modû fraé1:uris callus ob~
ducaeur.
cap. 108
9
Si dill:ortu mébrû ca1l firma~it. 109
Si fraétura: callo no firmétur. c. lIO
De offibus Iuxatis
cap. ICI
De maxilla inferiore
cap. II2
De clauicula & fumo humero.c. IIJ
De humero Iuxato
. cap. IC4
De cubitigibbero
cap.1l5
De brachiali & digitis Iuxatis. JI6
Devercebris fpinz
cap. II7
De coxa Iuxaca
cap. 118
De gc:nu articulo.
cap. II9
De malleoli articulo, vbi edam de
pedis digitis agicur.
cap. 1~0
Deluxacis cum vlcr:re
cap. 121
De Iuxatione ,û fraélura faél:a.c. 12Z.
�1
~.
i
~PAV, LI
T AE LIBER SEXTVS,IOANNE GVINTERIO
ANDERNACO MEDICO INTER,PRETE. .
PROOEMIVM CHIR VRGICAE.
Cap. 1.
Vonia~ chirurgica in partes duas diduél:a ell:, vt vna fic
qUa! carnis vicia craétet,alcera,quz offium,cam in ruptu:s
ris quàm Iuxationibus tpec111etur, ab ca quz carni (eruit
in przlèntia exordiemur,confueto & hicVll compendio.
RurfLls igitur àfuperioribus aufpicaces quomodo capuc,
~~y, przferdm~ eius vertex vratur, exponemus
Q,VOMODO CAPVT ADVRATVR IN LIPPI ..
E NTIB V S, AE GRE' SPIRA NTIB V S ET EL E..
PH A NT 1 CI S.
.
Cap. 1 1.
(IV
J
m humor o,ulis infiuit fuperne & difficilis vrget ipiratio qu.e
humiditatis excremcncitia: copia è capite inferius in thoracé traG
nlilfa;& particulas indidem conforcio [uo infell:ancc concrahicur~
caput pcc medium hoc modo vrune. Vercex ad cucem prius tondeçur, CUCii
adu[q; os ferramentis muçronacisaduricur.quod,vbi crufl:a deciderit,radi:::
15 tur.Nonnulli vero vbi idipfum os adu1ferinc) faciiic vt [quama inde,vecedat
exigua,quo facile humores iUinc per!piratu diffipentur euacuencprq;,ferua~
to diu vlcere,deinde fic ip[um ad dcatricem perducl1nt.At in dephâêiafi cu~
randa,quinque nonnulli crufias in capite excitant, vnam in priori parte Cu:::
pra fincipuc,alteram hac inferiorem,paulo fuperius quaffi fros habccur ,vbi
1.0 ferè piJi âefinunt:ac aliam in occipitio,quod Grzci opifi:hocranion vocant,
rcliquas duas iuxta o~a cl fquamis dié1:a lepidoïde quz fuperius aures con~
glutinant:v~am ex ~ls)parte de~~~a, alceram finifi:ra: acC} ita pluribu~ ~qua:::
mis detraéhs,& coplam & craffiue humorum euaporacu ex alto caplC1s de::
riuantes,lumina offendi prohibent.lam lieni ql1oq; aliud ferramentum ad:::
1. 5 igunt,vt primo melancholici recremcnti opifici per crufl:am in cute c:xcita~
tam medeantur.
CVM HVMOR CAPITIS CVTEM INFLAT
10
EA'QVE
INTVMESCIT ET PREMENTI
DIGITO CEDIT HYDROCEPHALON D~
CI T V R.
Cap. 1 II.
1humor natura aqueus capitis cutem (ubit, vitium ~ropri~ hY$
drocephaIon appellacur:accidit autem pueris quamf>nmum in lu~
cern a:duntur,capice à nucricibus paruI? dextre pre1fo,aut ex caufa
,
' BB.;.
,
•
-
�--2-
P A V LI AE Gr NET AE
latéte,3ut ex va(is vnius, plurü.1mve ruptllra & fanguine qui emanat in aIie:,:'
nam nlutatO (ubfl:allCian1, auc materia ob mcac:uum raritatem rcfudant ,ac
inter cutem & membranam qua= caluariam incegit, pericranion Grœci v :>
canc,crumpente:vel cnirn inrer hanc,& clltcm humor conufrit,vel inter peri
cranion & os,vd inter os & cerebri mcmbranas. Cum itaq; cuti & mem ra 1
nte caIuariam il1tcgcnci,humor interiacet,cumor fequitur,taEtu rnolIis,eon::.:
color,indoJés,curgldus,puluino filblirni,exigua capitis parte digicis premé:!'
tlbus iilbfidens,facile cedit & rurfus a{furgic. Q!!ibus pericraniol1 & 'os in::
t~rcedie humor , rcliqua fane rcfpon~ent)ièd (Umor durior mulcd dl & len::
tè ccdie;vcqui eciam pluribus IOcis{ublabatur,dolorque magis vrgce.Si in::l 10
ter cercbri rnernbranam & os humor fe receperic,tumor quidé cne, fèd qui
prementi no cedac,neque taétu fic mollis, tamé violéter prdrus cedac,fiqu i~
dem os infancium reeens adhue eornpaétum facile cedic,prafercim cum ru:: .
turis rarcfaétis humor foras euaferic: cognofcicur ex facili inde quod in hu~
moris confl:riéhone,in aleum cum ex aduerlO deducitur,recurrat.Dolor his 1$
acribr obuenic,caput totiiin diuerfa agicur,fros ipfis foras produél:a efl:,ocu
lis cernunt inconniuentibus,& crebrius illachrymanc. His igicur eeu de[pc~
ratte làlucis non efl: manus adhibenda, edi maxime nônulli chir~rgicorutn
terebra perforacum os exemerint,vc in capicis fraé1uris dicecur. At fi intra
cUtem & membranulam qUte {ub cute caluariam cingic,humor lit coIIeêtus, 2.0
tumorequidem exiguo fubŒante, vnalinea per medium traruerfa caput in#:
cidendurn:fi mernbranult caluariam inuoluenti & om colIuuies interueniat
magîlèzue caput inturgefcar,duabus 'vremur Iineis per medium fe mutuo fe~
cannblls:G magis adhuc uc curgidum ctiam,tribus,ad fimilicudincrn H lite
r;e . Vbi manu humore~ cxc~eris,in[ercis linamétis comr:n ode parcem de:: 2.$
ligabimus,& v[q; ad tCrtlUm dlem œnela=o perfundemus, maefolutam mes
dicaméco in linceoJum illico per[anabimus. Q!!ad fi Iongiore [patio os'car~
nem non recipiac, leuiter ip[um rademus.
QVOMODO ART ERIAE DIVIDANTVR, ARTE-
RIO TOMIA DICIT V R.
Cap.l 1 II. 30
. N Ion gis ocuIorum defluxionibus,tum vertiginoro affeau,arceri::
" as poO: aures incidere eon[ueuimus. Radenda igitur pofterior ca:.
,pi~is par~,& d.igitis n.otand~ cŒ.Na arterite Utus..ex loci puIfi.l fadle
deprehendlcur.demdc Ip~~ Imea fcnptorio prius atrameto duél:a,duo...s dis
gîtos longa,vfque a.d ~s dlU~dere~P?rtet.Q uad fi in confpeél:um ira no VC:: J$
nit, incidendum Clrclter trmm dlg1corum inreruallum, arque tune manus
inijcienda,lic vt arceria: tranfuerfim di{fecémr ,quou[que & pl1HàciIis fan gui::
nis fluor apparueric,& infirumé.cum os propius accedar. Vbi fac fluxerÎt{an
guinis membranl1Ja,qu::e caluanam {ub cure ambit,diui{à,ne ex tenuone in:!
flammationern (onerahat, ra[oque ofiè obturamencum ex panniculo VlJIne~ 4() .
o
_
�LIBER
. VI.
ribus debet inunuari Be medicamenco quod Iinceolis illinitut àdhiberi f
quo d fi remaneat eci~m ho~ os lene,limiliter huius raGIra vcemur.
5
QVOMODO LATENTIA CAPITIS VASA DI . .
VI DAN TV R,Q'VAE ANGIOLOGIA DICITVR;
EOR V'MQVE ADVSTIO SIT ADM 1 NISTRAN. .
DA.
Cap. v.
N qui bus alteram tapitis partem dolor exercet,& ~aIidus acrifque
R
pituitz curfus,audongus,aue acutus infefrae,ve cClam.temporulll
\
mufculi incalefcanc,ac Iaxo cumore atcollantur,omnes 10 his m~di:::
10 ci valorum in capiee laeentium diuifionem probarunt.Deraus igitur primii
in cemporibus piIis,digicis vafa nocabirnus,ue vt fomenta pra:edferinc, aut
collum con fl:riétum uc:vbi iam vafc: oeuIis CeCe obiecerinc,atramento notabfi
tur ,& cutis ex lateribus eum linHl:ra: manus no{l:r~ digitis, tu minifrri leua:::
bieur,ipfurnq; vas per Cumma,linea incidemus,deinde vbi toeii penetraueri:::
1) mus hamulis eleuatû & inlhumenco quo mébranft decrahuntur,denudatii,
[ufpendemus vndiqiIaque liberum:& fi tenue fuerit per hamulum retuCum,
daco circunduétoque membranam detrahemus, ica vc parcem quoque ipfi:::
us apprehendamus.Ae ft magnum efl:,duplexacu funiculus fubijciecur, aut
\ linum crudum,auc aliud quoddam validum , ac quamprimum vas in reél:ii
2,0 fcalpeUo diui[um ,fan~uin~s q~ancum facis,eft fude~i[, i~ vcroque extr,emo
. quod denudatum d1:,lmo hga~lmus,quod.m~:rced1C eX~l(um,al1tprot1~u~,
aut cu [oluetur auferre conuemc. Nonnulh eela candenclhus ferramentls Cl:::
tra feél:ioné vafa adurûc pIagis Catis alcis. vhi ia~ ferro negotiû abColutû dl:
Iinamentis carptis ficci~ vulnere oppleto,fplenium quoque [uperaccommo::
:& S dacum deli gabimus. po!l:quàm Colutum fuerit,mepicaméca arida)qua:ep car
: nem generanc , tum cicatrici inducenda: apta , ad curationem abColuendam
inducemus, nimirum vbi vincula ddigatura: computruerint exciderîncq;.
Q..VOMODO FR.ONS INCIDAT VR,HYPOS PATHI...
SMVM VOCANT.
.
Cap. VI.
JO
N !l:rumenti fpedes nomen admini!l:rationi dedit: vtimur autem
hypo[pathiCmo , in quibus fluor muitus ~ calidus in ocu10s de~
fercur,facieCque rubefcit, & in fronce [en[us quidam & di[curfus
~~ veluti verm ium,auc formicarum oboricur.Deraus icaque in [ron
te pilis iubebimus,vc inferior gena moueacur,cauent~[que mufcuIo~u~ ad
temp'ora mocionem,tres lincas rettas pari fpatio difHtes in fr~nte l~cl,de:::
JS mus, latas ql1idem}ingulas duos digitos , aitas adu[que os [num, ?~gltO::
rum interuallo inUlcem difcrecasJecundurn [eéèionem,ipatham (ublJclentes
à linea quz in finifl:eriore rempore ad mediam ecn~ic j~ci~ie~us,t~tû quod
inceriacec excoriances,cum membrana quz caluanam mcmglC, demde rur~
f
-
B B.ij.
, .'
.
,
�4
P A V LI AE GIN E T AR
fus [patulam à nledia ad re1iquam demittemus . Deinde fcalpri quod kolo:.
pomachzrion dicitur, aciem in primam conjjciente~ lineam , Vt acutum
ipfius larus externce cutis carni accommodetur , retu[um vero, om , pro::
pellemus ip{um adufque mediam lineam,omnia cl capice ad oculos delèen
dentia vafa prcecidentes, non autem v[que ad cutis fuperficiem ; rurfus
media ad pofl:remam ip[um deducemus, fimilicer vafa amputantes . Vbi
mediocriter fanguis effIuxerit,extufis grumis , tria linamenta'tortilia fin::
gulis incifuris inferemus,panniculumq; imeIidtii aqua madentem fuperin::
ieaum deIigabimus.Pofl:ridie œnelzo no folum vlceribus refperus,fed eciâ
cemporum mufculis,auribû{que propeer inflammarioné,tertio die curn fol::
ueris,fuperfufione diu vtendum,& baulico rofaceo [oluco,linamentis in[er::
tis curationem quce refl:at,abfoluemus.
as
10'
Q VI D AGE N D V MIN SIN C 1 PIT E SEC AN::
DO, PERISCY:THISMVM APPELLANT
~
•
G .R AE C I.
.
"
. _
.
Cap. VII. 1$
IIIN qUlbus multa.& In alto vafa fluore eoplofù oeults tran(mittunr,
tribus lineis tranfuerfis coronce modo unciput fecatur , quz ratio
_ _ perifcythifmus'grétce vocatur.Hoc morbo laborantium cOmitef
notz (unt tales. Primum c;>culi aIimencum l1onfentiunt,exigui,& ad vifum
impotétes,fuc anguli erofi,palpebrz exuIceratz,& piJi ipforû deflui,lachry~
mœ tenues admodum & acres cum calore deferuntur.Dolor in alto capitis 10
acutus,& vehemens vrget,frernutamentum continuum.Icaq; derafo capite,
tra[uerfam lineâ fine mufculorû in téporibus, motus offenfa,vc diél:û dl: incï
demus,qu~ à unifl:eriore temporum parte incipiens in altera ddinat,habe:::
acque cerminos ) vbi motu~ nullus dl: , paulo fuperius quàm frons habetur,
duél:a:fic vt futuracapitis cl rotûditate diéta stcp~vj(~i~, viretur •Leonides per 2.$
mediam frontem lineam deducit.C;rterum offè deceél:o,obcuraminibus,auc
linamécis pluribus inuicé ipfum lèparabimus,oras Iinez vinciemus,œne1élo
ctiam vc prius diél:um e!1:,a!perfas.A foluri6ne cum infIamatio iam dedina:r
ueric,os r:detur,q~oad caro fuppullu!are ~n~i~ia~,rarionérnq; carnis produ::
cendz acco~o~abIr:nus ~~dicamentls an dIS In Id efficacibus vtences,quaIe JO
dl;,quod reclpIt fat1n~ trttlcez partes du~s, coIophoniz refin~ parté vnarn.
Item quale dl: Cephahcum appeIlatum.Iee quod ex pumice ad carnem crea:::
dam conficicur. Nam cicatrice craffiufcula cu te denfata, & occlufa,va[orUlll
ora priorem pituicz impecum in oculos deferri prohibent.
DES V P ER 1 0 RIS PAL P E BR AE
ALI l' S Q V E MO DIS.
S V TV R A JS
Cap. VIII.
~Vm Cub ordine naturali pilor;; palpebr:r. alius ordo (uccrdèit.vitiû
~Gr~cè difiichiafis appellat, ex humoris cuiufda in eâ parté ipetu co:::
�LIBER
:;J
VI . .
tl'aéhlm, cû is copiq(us"{èd ro{ionis expers & acrimoniç fuerit.Nam acrior;.
aut[~l(us magisJ~':'t alio guoda111\modo}odcs, fpae:io ~emporis eçiam natu~
~ales palpt:brç p,iJ9 s ,orru!llpit.I~ce:imjgitl1r io.hoc affetluJucura vtimur;
interim (n ea d([pqGtione,qqaJpdoru [u.bnakentlUm. duplex tripléxq; acies,
5- vel it~ [up.eris>r(! ,.~~c:~ i~. iQfe~iore palpebr~ prouenü:, hoc dl: CIHn ,cilium in=,
cro [peétat pilorQm aciç umJ.l.l cqm eo itiucrfl,pha!~n go~s vocatur , inçerdÛ:
edam il! paIpebris relaxatis,quando nacurales plh bulbum compungunt.
Aeger jca.que in [ediIi coJlocàl?itur,veI aduer~us, v~I à J~tere,[up~riorque pa6'
pebra inucrtetur:.u 9uidem longos habeac plIQs,IUo.s Ipfos in~lce & magno
.1 0 finil1:ra:: manus dlglCO appr~~ç.ndemus : fin admodumbreuels, acus filum
ducens per medil1;m cilium in e~tet:ioretr1 pattemcr'ânfmittetur,deinde pet
filum finiIl:ra manu [ublata palpebra, dextra , muerone {calpeUi ;pof!: filulll
eadem (n unum coa;éèa inu~r.~etur ,& rubtus lineainterius quam pili punq
gentes habeantur per cilium ducetur maiori aagulo vfque ad mÎllorem
l) pertinens. filo aur~m poO: iprexiocem Ceétionjs lineam [ubieél:o, pollice ma:::
nus finH1:ra: éxiguum quodâam linamentum implicitum obijcientesJuper~
cili~m attoUemus,alùlque parua linamenta implicita {ummis angulis im:='
ponenccs famuIo poi1:erius {l:anti iubebimus , vt palpebras per ea attollat.
acque tune Iineam veru modo reél:am,obe}j~am Grceci vocant,primum fcal~
ZoO pello fibulis apcato incidemus paulo fuperllis quam naturales pili exill:ants
ab angulo ad angulurrt tendencem , altam yc [oIa poillt cutis diuidi : poil:
eam,lunat4m adhibebimus,incipicntes quidem v,ode ~. ve~u' fimilis linea
inceperit, in tantam vero fubli~itatem tendentes,vt totatn cutetn quz (il':
pedlua dl: circu.mCcribamus,deGnenteCque fimiliter vhi & illa iam comme:::
Z) morata linea . ~oO:ea cum cutis duabus lineis circumfcripca myrti fimûi:s:
tudinem reprlêCentec,anguJo qui ad dextram no!1:ra Cpeél:et hamülo tranG:
fixo totam hanc cuciculâ: excoriabimus~ deindc vibicibus fpongia cer qua:::
térve abluta , oras vulneris contrahemus ci media aufpicances , aCl1m ve :::
ro per ip[am interiorem (eéèionem crafmiccences:porrd filum ex lana·eO:o.
30 Ca::terum quod eius fuperfluum ef!: amputabimus non prope fibulas ,[ed
vt eircÏtcr trium digitorum longitudo otioCa pendeat, eamque per fron~
tem exporreél:am , cu~ emplafiro quodam conglutinante applicabim us,
palpe~ra:: autem pilos a fi~ulis mucrone acus Ii~erabimus . Hic igicur a.~
gendl modus & comm UlllS & fecurus dl:. Nonllulli excoriacioncm ~l1g1~
35 unc,eoque poll: duétam {ubtus lineam , fpecillo palpcbris concinendls ac~
cOl?lmodo, hoc ell: ad palpebrre ci~cunduéèl1tn figuraco , id quod ~t~~~:fl:
cutis,eleuatum fcalpro amputant,ac f;ibulas, vt comprehenfum efi 1111JClut.
At fi in parce al~qua folum p~Ipebra! ex pilis oriac.ur p~~aura ,"illi etiam
[oH manum adhlbere c~nuemc, deinde linam enca Impltclta poCca madida
40 imponemus, deligabimdrque imbüen~es ipfam pattern pofca aquatica v{q;
.
B B. iij.
,a
�P A V LI AE GIN ET AE
ad terrium diem quo ligacuram foluemus, ac fuperfIua fili parte abfcifa
oblinemus palpebras,vd croco,vel glaudo,vel aliquo colly rio,quod inflam:::,
macionem arcea~, exempli gatia,crocode ~ ex rofis compoiic? aliquo.
Ac fi infiammatlOnem fibul<e inculerinc eClam emplafrrum altquod te::
nue ip(is fuperaccommodabimus , Be veluti laéte infufo oculum leniemus, j'
rardaétas aucem Cucuras amputando abfrrahemus.Notus mihi quidam dl: '
qui palpebra , vt diétum dl:, excoria ca ,fibulis ~on vteretur , {ed medica:::
mento cicatricelll inducente curacionem abfoluerec. Nam vuInere ad ci::
catricem veniente , palpebram parciculatim accollens pilos extra inclina:;
re coëgü:. ~emadmoâum igitur alius quifpiam ne excorians quidé pal=- 10.
pebram neque excernis duabus vtens diuifionibus,fed interiore folum ad::
hibica,palpebra: rugas digitis vel hamo attollebat,item duabus a(undinu
lis aut hapfulisquibufdam palpebrcelongicudinem zquantibus,Iaticudiné
angulh fcalpelli, quod venis fecandis adhibecur, fuperfIuam cotam cutem
mediam prehen[am confiringebat, vCl'iu~uc ipftus terminos deuinciens. J$
Atque hac ration~,tota poil:erio~ cutis ali~entum ~on fentiens, coque e~
moriens,intra declmum aut plunmum qumtumdeclmum diem curn arun
dinulis aut hap(ulis cxcidcbac,it~ vt ne ,icatrix fere aliqua appareret. ~J
Q.VOMODO PA ,L~~BRAE MEDICAMENTO
V R AN T V R.
Cap.l X~ ~~
JPiiiiii!i.i=ii!iiiiiiiStionem palpebrarum exvrente medicamento faéram,omnes, vt
vno verbo dicam,veceres damn~uerunt)tum propter medicamé:::
~Ii4.l''''ci acrimoniam oculis Îniidiancem,tutn qudd ex immodica vfHo
ne a-ffeétus nakicur,quem Gr~ci lagophthalmiiappellant,in quo hiantibus
palpebris qualicunque de caufa ~umen offenditur. ~oniam vero muIti ~ 2.~
pilis femper punérionem exper1l1ntes,ne vocabulum quidem fueurz fre::
quenter audire [ufrinentes , detinent plerunq; nos etiam inuicos,canquam
alijs deO:ituti przGdijs vfrionem pcr medicamencum adhibemus.Compo~
lido Vero meàicamenti hzc recipit,calcis viu~ ,partes duas,làponis gallici
vel c?mm~n~s totidem.Q.!:!i~am eti~m\aphro01tri partes quatuor Ia=uiga~ 3,0
tas cm.ere 11~1~O aut [aponano aut ah~,e ficu,aut.q~,e~cu,aut vrin a pueri im:
pubens eXClplentes muerone fcaIpeIlt palpebrz llllJclcmus,tantulll in myrs
tacei foIij fig:~ram; a,durentes~ quanc~~ etiam in deÇcript~one comprehen::::
derimus. vbllam prt m~ ~e~lcamCntllmpolitu CUtlS fuenc adufl:a,eo 'P 0n:::
gia ablato rurfus aliud mlJcle~us,~aUl diu id cuti inhçrere lin entes quoufq; JS
nigrefcat. Sin id non aifecuCl filcnmus,etÏam tGrti6 induc~tur. Pofrquarn
vero curis nigrueric, & reliquutn iam crufla oborta medicamenculll ab.
lueris ,& balneis & fuperfulionibus , quoufque crulla decideric veemur.
Inde rafilib us Iinatnentis & coUydjs tèneris,cicacriccm moliemur.
�LIBER
VI.
1
Si OCVLVS CVTE NON CONTEGATVR,LAGO",
PHTHALM VM DICIT VR.
Gap_X.
1~"!IIIIr99lli' Agophthalmon V?cat cum [up~rior palpebra [ur[um retraEta db
ACQdit aittem hoc vitij ,aue naturaJiter , aut ex cicatrice vulneris.
5
eiulque vel[tl~ [pon~e!aé1:i ~ ~elex[ut~ra, vel vfrione, .Vt nuper di:::
cebamus,parum ~extre admlO1{hata:m qua etIam [olum medloct:Ï$.emen:::
datio fiçr;i pocefl: fi palpebra cr~mtiem nocandam habeat..non ehirn couenit
ipfa cicatrice diuilà, & oris per linamentum diduétis, ctia deligatura pror""
fus v[que"' ad ab(oIutam curationem vei,ita. vc non nimium ficca f Ced rela:::
10 xantia magis vnguina adhib~ancur: quale efrJœnugrxci (uccus (uperfu:::
fus &: baulicum tetrapharmacIJm quod lintcolis illinatur refolutum •
. DEI NF E RIO RIS PAL P E B R AE S V T VR. A E T VS T 1 0 ..
NEP E R M E DIe AME N T A.
,
.' .
Cap. X 1.
rr==;;;;;:::::::;~Vot pilorum affcçl;ibus fuperior palpebra opporcuna dl: , tot eciâ
1)
linferior. Ecenim vIda oatur~ fu~ modum excrdèens, inl1ercitur,
~~& phalangoum, &. dilbchiam hoc dl: fub ordine nacurali piloru,
alium ordinem (uccrdèentem(ufiinet.Eodem igitur modo quo in fuperio:::
ris palpebr~ [utura,vtendum efr,ordine ioucr[o primum lunaca incidi Iinca
debec,vc fanguinis fluor impediatur,deinde veru infl:ar reéèa.Subtus vican:::
ZCJ da dl: Ceétio, quoniam palpebra inferior pqndere [uo genuino prompte in...
uertitur •C~cerum reliqua curatio in alcerius palpebrx. filtura cra6l:aca,hïc
quo que ~onueni:t,prztor 9uod filoram ex~e{fus fronci ~on unt ag~Iu~inan
di.At li lU hac eClam affeéhone manum extlmdèens, v(bonem PQClUS e mC;$:
dicamento deligas,hanc quoq; iam tradicam habes.
'-s
DE EC T R 0 ~ 1 o.
Cap. XII.
[t1L1vemadmodii [uperiori palpebrâ: vitili vCleatum lagophehalmon;
lita inferiori eéèropion oboricl1r:verum id intercedlc dlfcriminjs,~
Jhoc non è nacura prouenic,lèd nonunéj ex relaxacione,qua medica
rnenta in id efFicacia,inflamatione pr~cedence cocitarinc:nonunq ex ratura,
30 aut inartiflciofa vf1:ione pàlpebra inuertitur. Acu igicur duo hna crahéce ca:::
rucl1Ia traffuemus,a fini!1:eriore agulo ad dexcru dedutl:a.Deinde lino veriG
q; ipuus extremis admoto,carücula per acû attollemus , atq; ip[am fcalpella
cxcindemus,auferéces u(~lUl cu ea & acu.Acq; fi figura palpebra rec~peric,~
zql1aliter fit c~nuerfa,fatlS manu profeéèü dl:.Sin aucem panea gc~r~ fuen~
~5 ablata,adhuc muercatur,auer(um fèalpelIûql1am pané Grfci cyach~~U nonll
nant, iuxta mucronem, palpebrz (eé1:~(ubijciemus. ac in excerna IJhus par:::
te duas ind[as lineas,a duobus faét t fcétionis angulis,au{picances,in fafrigiii
mucronacu duccmus,d{q; in figuram Jo. liter~ Grfcorii umilé cogentes,carü
culam amputabimus,.vtacl1~e~ ipfius infra {peéèecaculii,latitudo fupra,ci:l
'40 Hum appdlatûre[piciat. Secudu hoc diduétas oras acu ex lana filii ducéceco1
.
B B. iiij.
�8
P A V LI AE GIN E T AE
mittemus,duabus fibulis contéci.QEdd fi v:ero [uturz,aut vfl:ioni fertur ac:s
cepcum ear~pion,ecia~ [ub ~nf~rioribus paI~ebr~ pili~ pe.r ipfam pri~am
cicatricem Imeam fimpltcem lUcldemus, labn[q; d.dulbs lmamenta mfere::
mus,acalijs pr~[idijs,qu<E in lagophchalmis comprehen{a[unt,vcemur,pra:::
terquam fomentis, vfq; dum {ucura fuerie con gIucjnaca..
5
Q.VOMODO PILI PALPEBRAMo IRRITANTES
. EVELLANTVR,ET VSTrO PER FERRVM AD·
H 1 BEA T V R.
Cap. XII I.
~~iii N qui bus haud multi palpebr~ pili habentur, qui oculum irritent,
[ed circicer vnus,aut duo, aut plurimum tres ,inuicem propinqui, 10
euulfionem quam anabrochifmum vocant,probamus.dq; fit hune
in mod,fi. Per aCllS cenlliffimz auiiculam capilIus muliebris, aue fimpliciffi:::
mum byffinûlinum eranfmitcicur,d'uobus fimù! extremis comiffis,vequod
inferitur duplicé habeat an[ulam, item aIterû huiu{modi filum,aut capilIus
anfuI<E infinuaeur:eraduéhtq; acu per cilium vbi piJi enati apparene,pilfi ,pi~ 1$
IdLVe per ameneum an[ulç infercos detraheOlus.Ec fi quidem palpebrç pilas
prehen[us efl:,anfulam aeerahimus. Sin vero vnus, aue pIures exciderine pet
iniciii inieé1:ii, rur[us an{uJa de~r{um,trahemus, iterumq; piIo,feu piUs in ea
pofitis,actrahemus. Ac fi vnus auntaxat pilus gracilis oculum pun gat, etia
alterum ex naturalibus paIpebr~ pilis fimul euellemus,inunélû prius gum:: zo
mi,auc aIio quo dam glutinante,dc:Iigabimu[q; donee pilus eoaIefcac . N on~
nuIli autem vfl:ionem pr<Eponunc euulGoni: paIpebram inuertût,extraétd'l!
vulCella pilo pungente fiue vno,fiue duobus, vel etia tribus, candens al1t fpc:#
cilIum,aue eiu[modi aliquod tenue inO:rumentum loco adigunr, vnde piluS',
pûive finteuulfi.Sicenim cmeden[ata,nullus pilus ena[cicur.
2.$
__
D E H Y D A T 1 D E.
Cap. XIII 1.
n/Ydatis pinguis qU<Edam dl: (ub.ll:antia , paIpebra: cuti nacuraliter
fubltraca. In aliquibus autcm , & pr~fertim pueris ecu nacura hu::
\ ~ ~tnidioribus auge(èens) malorum {uperueniétium caufa redditur,
dum oculum pondere Cuo grauae,eoque fluxionem excitac. paIpebr<E igitur 30
in hoc vi cio detentis infra fupercilia aquam inter Cutem repr~fentant,nec vt
pareO: [ur[um po{funt aet~lli. ~i vero d~g!tis ipfas deprimamus, inde digi~
toS feparemus ,quod medIUm mtercedlc,mflacur. Horis autem anteIucanis
potiŒmii defluxio.ne ~ent~tur.,ne~ c~tra ~oIis fplendores ccrnere fufl:i~ée,fed
iIlachrymant,contmUlfq; Ilppltudmlblls lnfefl:atur. figurato igiturcomode 3$
regroro,digicis duobus,inèlice & ~edjo paululû difl:atibus palpebra cofl:rin .
gemus,coJleétioné quanda hyd~tldis ad mediii digicis incerpofitû rnoIiétes.
Minifl:ro auté pofl:erius ll:ari caputq; zgrocaeis firmiter corinéci iubcbünus
pe~ tnedifi[upercilij palpebra modice attolIac.Nos flipto in man~s fcalpe1~ _
Io,lpfam pc:r mediulinca cd[uer{adiuidemus,non maiore quàm 10 fangui:: 40
�LIBER
VI.
9
nis per venas detraCl:ione fied folee . aIra vero Vt totam cutem diuidac, vel
CClam hydatidem ipfam ateingae, [ed cura ontnino debet adhiberi. pIerique
fiquidem aleius demi{fo fc.lpello, vei membranam qUa! acornus fimdltudi:::
ne Ceratoïdes dicitllr , violarunc, vel cerce palpebra! mu{culos conuulne~
l' rarunt. Aeq; fi quidem protinu~ hydatïs i~ confpe~um venerie, ipfam ex:::
trahem us:hn mmus,ieerum diudionem leUlcer m~hem ur. Vnde {j apparue:::
ric digicis cum lineeolo molli apprehenfam hue 111ue J10nnunquam eeiam
cireurnaéJ;am mouendo exerahemus. vbi ablata fuerie impliciturn pannicu:::
lurn pofca madencem impofirurnq; de1igabirnus.Sunc aueem qui & la!uiga:::
!Q tum ialem fcalpd!i capitulo diuillonibus inferac,vc fi ex hydatIde quipp1am
fueric reliétum,ipfam confumac:pofrquâ folueris fi defic inflammaClo colly::
rijs qUa! illini poiIlnc,aut lycio,auc glaucio aut Croceo curationem expedle:::
mus.Sin inflarnmaeio vrgeat ,cataplaCmatis ad ea infcriptis, aliiCqne prttu:::
dijs medebimur.
.
J5
20
DE PALPEBRIS COMMISSIS.
Nterim Cuperior palpebra eum inferiori cilio eoaleCcit,incer im eû
membrana adnata,interim etiamcum eaqua! ob cornus fimllicu::
dinem gra.:ce c:eratoïdes appellacur ,ae morbus oc:ulû difficilem effi::
de. Conuenie igitur vel ipecillo, Iaro pcrIpebrz Lpacio {ubieél:o,vel ca per ha:::
mulum eleuata commiiIuram dl{[oluere,cura adhibica ne cornea membra:::
na vulneretur,acq; inde procidentia: occauo fiat. Vbi inc:ideris,fucco in OCU:2
lum infufo linamentis palpebras diduc:emus,ne rurrus commiffura fiac, la;:
naq; ouo madente impofita poil: tertium ·diem extenuantibus ~ qUa! c:ica::
tricem inducunt collyrijs vtemur.
.
JO
3$
Cap.XV.
DE CHALAZIIS.
Cap. X VI.
Halazium otiofi humoris in palpebra colluuies db qua: fi ab ex;::
ceriore parce palpebra.: coaceruerur , fcalpeUo extrinièc:us cranf::;
uerfa linca inCldi debec : deinde ipecillo, vd aliquo huiuCmodi in:::
firumentO Chalazion auferemus.~od fi magna dl: diUlllo,auc dehiCcit,fi~
bulis orascomittemus,ac empla!l:ro vtemur .Si exiglla cil:, omdIis fibulis,
curationcm abfoluemus. Si ab interiori parte fuerit , vt per carcilaginé ipfa
pelluceac.inuerfa palp~~ra &tranCuerum intus diuifa chalazion tolletur:'1u~
faéto,muriam vulnen mfundemus.
D EVE R R VC 1 SET EN C A N TH 1 DE. Cap. X V 1 l,
1iii&i;;;;œ511Alpebrarum verrucis,& in maiore angulo eneanchi~i~us appe~;:
latis vuifella prehenfis, Ccalpelldque ampueacis ehaIcludem la:Ul;:
gatatn illlponemus.
DE VNGVE OCVLORVM,
GR AE CI S
Q..VOD
PTERYGION A'
V 0 CA T V R.
40 Pterygion neruora membrana efr~qua: ab oC:ijli an gulo nlaiore inicium ca~
,.
�10
,
.
P A V LI AE CI NET AH
piens,per minorem. ad exteriora progreditur; otIjeitq; oeulo, 'motû iplius;
& bulbi eoncraél:ione impediens,& quod progrediens cota pupillam COnte,.
gat. Cum igicur faeilius curàtionem recipianr, qu.e tenuia iùnt, & albicant,
hune in modum admo,l1éda manus dl:. Diduéhs palpebris,vnguem harou::
10 mucrone intus r.ecurua.co exceptum actollitnus.Acum vero,pilum equi::; f
num,aut Iinum validum ducétem,ac paululum inflexam per Cumma ad vn~
guis dimidium eraijcimus . Et lino quidem vnguem de1igatum Cublimetn
eleuamus ,pilo autetn panem·pupilI.e proximalb perrade,n,tes , vCq; ad ter:::
minum excoriamus. Re1iquam partem maiori an gulo vicÏl1àm fcalpeUo ru:::
turis dicato ~x bau abfcindimus, ita vt anguli carunculam relinqua " he 10
ea ablata,humor pofi:ea [emper ddèendat, rhyada Gr~ci vocant.Aliqui lino
vnguem deuacum vtdiximusCcalpello in idaccomodaco, toeum ilIum ex:::
coriant, èâùèfites ne à cornu diétam Ceratoïdem tunieam attingàflt. PoŒ
manus adminifl:rationé momento Cabs in I~uorem detriti loco inieé1:o,lanâ
ouo imbud ilIigabimus.Ab huiusColutione, muriâ ipusliberalicer inailIa::: 1$
bimus.Si inflâmacio fubfecuta fuerit.,ad eam infcripcis auxilijs fUc.curremus.
DE STAPHYLOMATE.
Cap.XIX.
T aphyIoma dt membranx cor.t1éx eum ea qu.e ab acino qCl:Ï'owJlilg
appe1lacur,infirmatz,aut \'itio defluxionis,aut exuIcerationis, in:::
~~amJcuruatio.AdmoueJ:nus aucé huie vitio manu, non ve vi[um aboli::: 2.0
tum refl:icuamus,verum ve moderatum a:grotanci dec?té c.onCiliem!ls.Icaq;
acu:ab inferiore parte furfum per bafim fiaphylômacis ttaieél:a , deinde al:::
tc:ratn acii duplex linum ducentem ab an guIa qui ad manum fpeétat, ad al..
terum per bafim fiaphyIomacis tr~nf~ittere oportet,mane~ce'q; prima acu,
lini plexu amputato1fl:aphyIomacls altam partem[ur[um,aIJam deorCumfi" 2$
lis deuincire: atq; tune acu rdetraéta Ianam oui Iiquore imbucam imponere.
Poll:[oIutionem blandis infufionihus oculum lenire,donec fila {imu! cum
.fl:aphy1omate decidanc.
[IllE
DE OCVLIS PVRVLENTIS, QVI HYPOPYI
DICVNTVR.
cap.XX.
jO
oculis purulentis Galeni verbà a~ponere abunde dl,quç in cum
modum ha~ent ..Nofl:ra zta~e medlc~s quidatn ocularius eogno~
__ ~lmentolu.fiusJetl,am concufl1oneeapltis pleroCq; hypôpyos perfa~'
nauit.eollocans emm eos In ~lIa reé1:os,ac eapica ip[orUl11 vtrinq; Iaceribus .
comprehendens,mox quauebac ~deo V'c pus ipG.s delèendere paIam vide::: JI
retnus.manuc autem horum puns eolluuies deorfiltn propcer grauitacem
fuhfl:âti<e,tametu hypochymatis neql1aquam manencibus nj{i admodûquis
diligéter ea impingi eogeret. Ac progrelfus iterum idem Galenus (inquit)
frequent,e r autem mulrum limul puris vacuauimus tunica ca diuj{à qll~cor::
nus [peclern refert,paulo fupra Ioeum quo vniuerC::e inter Cc tuniez eomtnit~ 40
a
�LIBER
VI.
11
tuntur.nominant autemlocü Gra:cinunc irim,nunc ftephanen hoc dl (o~
ronam.Hoc quidem Galenus in commentario de morbis curandis prod,~
~Jt. Ca:terum poft puris eua~uatione~, vIeus ex mul~ f~ths aut apomdice
lnfufionihus repurgantes~demceps rehquam purgatlOl1e accomodabimus.
j .
DES V F F V SIS.
Cap. X X 1.
VffufiO'Pigri hum oris in cornea membrana iuxta pu pil1am con~
cre rio dt1qUZ vifum impedit aut certè ne dare oculus ccrnat, dfi,:
. cir.Accidir potiffimum ex perfriéhone ac irnbecilIicate fpirieus vi,;
forij,eQq; fenes agis&Iongomorboconfeaosinuadlt. fic etiam ex vOtni~
10 tu vi .... tius concitato & ex iau,aIiifq; pluribus de cauGs. Verum de ijs fllf::!
fufioniBrls qua: nondum radices egerunt,nullam manus adminifl:rationem
requirétibus,tertio libro comprehenfum ell:.In hoc autem eas qUa! iam co::
firmata: func & ex coto conereuerunt,notis fuis defcribemus.Omnes igitur
fuffullone laborantes lucem videntauc mulcam aut paucam, eoque dJfcri~
15 mine Cuffufiones ab hebetudinc 8C glaucomate feparamus,tum eo quàd he~
betudinem Beglaucoma experti lucem omnino nullam cernunt.Rur[us igi~
tur GaIenus do cc bit ce fuffufionunl& concrecionem & differenciam, icem
q~omodo his manu mederi.c~nueniet . Oculus li.l~ufio~e rencatus ~ondu~
dltur, & palpebra magno dlglto ad oculum premltur~ elque adducJeur, fi~
2,0 mulq; hac illac exprimicur deindc oculo aperco & mente ei adhibita fuffu:=
fionem confpicimus.In ijs enim quibus humor nondum coaluic, fUllo qUa!:a
dam ex digiti impreffione oboritur.ac primum lacior apparet, rurfus in fit='
am & figuram Be magnitudinem reeurrit. At in confirmacis fuffuGonibus
nulla immutatÏo nec latitudinis nec figurz ex imprdfura obuenit. ~oniâ
,.5 vero commune hoc dl: indicium Be eorum in quibus modicè , Be illorum in
quibusfupra modumhumor concreuit,coloreipCos d,fcerllemus .Nam fi
ferri auC marinç aqut'aut plumbi colorem fuffuGo habeac,moderatè coaluit',
& ad eduétionem idonc~ reddicur: fi vero gypfo ~ grandini {imilis color
fuffufionis efi,fupra quam par efr concreuit. Sed quia ha:c aGaleno didid~
mus, collocato zgrotante aduerCo lumine cicra rolem , oculum Can U111 accu~
~o ratè deligabimus,& diduétis alterius palpebris reeedemus ab iride appdla
ta ad minorem angulum, quantum fcalpeUi muera fpacij continer, arqu.c
t~m punél:orij fliumucronelocum defignabis quem punéturus es: inJim:=
firo quidem oculo dextra manu funétionem obiens:in dextro aucé lindha.
Acqs inuerra punétorij Cpecilli acie qua: ad extremum rotunda dl: , valc:ncer
3$ impingim us , & pattern ddignatarn vfq;ad vacuûintus linum pe~e~r.a~us.
idq; tam aite fiec,quàm p~pilla ab iride nuncupata difiac.Ex{upeno.tl 19ltur
parce vertici[u~uiionis !hmuIum adigentes, (videtu~ autem c~nfplc~e fer$
rum, quàd tunlca eornea pelluceat) humoris co~uUlem per Ip[am ln rub:=:
4 0 ieéta lo,~ deriuabimus.;Ec fi protinus eduéla fue.nt~lifl:efuus quiefcétes pau$
a
7
�P A V LI AE GIN E T AE '
l~
lulum. fin autem recurrerit, rurfus ipfam deducemus. Euacuata ftlffulionë;
fblum tollemus, lenitercircumuertendo. Poft hoc oculo aqua doto pau:::
xillum CaUs eappadocici inibllabimus,lana'mque oui luteq madefcentem ün~,
pofitam deligab~mus: ita vt fanum quoq; o,culû co~ prehendamus, ~e vnà'
eommoueatur.Ca:ceru collocantesa:grum lU domucula [ubterranea lUbebi::: S
mus pror[us ipfum conquicfcere,cenui vti viétu,adu[q; feptimum diem iIIi:::
gatu niu quid prohibeat.Pofr hune folueis ligaminibus vi[um experiemur;
ofrendelltes ci res quaCdam vifibiles,quod dum manu curamos, aue pofiea~:
lieri dHfuademus,quod ex conniuenti admodum intuitu prompee rUlfus.
fuffufio repleatur. Si inflammatio vrgeac 1 etiam ante f~ptimijm de1igatur~ I~
foluta,aduerfus hanc pugnabimus.
Cap. X X 1 r~
Egilops,tumés abfceffus cfl: inter maioré angulum & nares pro==,
DE AE G 1 L 0 P E.
tueniens.Vix eurationem admittit,tum partium tenuitatis cauCa,
eum periculi,ne oculus conCortij !cge indoldèat.Si i gitur per fum::: J~
ma ruptus fuerit abfceffus,totum id quod eminec vfq; ad os excidendum.Et,
fi ad malum fubIu.uies deciderit, totam ipfan} explicabimus. o~ auté earietn'
nondum fentiens,rademus.Q!:!dd fi iam carie vexatum en) ferro candenti
aduremus, Lpongia frigida m.adente, oculo impolita. Sunt qui poil: carun::.'
cula! exciGonem terebra vli, humoretn,aut pus in nares deriuarinc.N os·au~ ~o
cern fatis habuimus eoufq; folum ferramentis ad :egilopem accomrr~odatis
adurere,vc fquam a ahfcederet. Ab vil:ione omphacdmeIle, velfidi'Oro,reli~
quifq; ficcancibus pr~fidijs vtemur .At fi ~gilops (erpac ad an gulû fumma'q;
inuadac nequaqua~ tûe fealpello,quo aut pterygia, auc ven;>,s [ecamus media
anguli parte.ad ab{èe,ff~m reColuta,e~rnes e~ ~lto ed,ucen~us,item me~iocri::: 1.$
ter ddiceablmus. VItn autem puIms cenUlffimus IpftS miparCus, mlrabili:::
. ter deficcat.Adhcec aloë fimilicer cum mannar. Reliquam vero Aegilopulll
medicinam,tertio libro Cumus executi.
SIM E A T V S A V DIT 0 RI l NON P ER FOR A~
T 1 SIN T.
Cap. X XII I. SC)
Ile affeél:us à prima natali die contrabicur,tnetn brana quadam au:::
.
ditori~~ meatum obfi:r~ente,nl'mc perfUtnma,nue in alto. pofl::sr
lea accldlt faB:a exuIce~aclO~e . tiquidel11 caro fupernafcens ip[um
oedudit.Itaq; fi memb~ana audltum Impediens aIte inhcerefcic,difficilis erit
curatio.Tencandum tamen efr,tenuiquodam infirumento ipfam incidere. J1
fi in fummo fuedt, fcalpro quod Gra:ci fcolopomaeha:rion appdlant,hanc
diuifam,vbi v[us exigat,etia auferernus.At fi caro fupercreueric,hac vnguiii
fcalpc~lo aut ipathuJa acuciore co.lIernus: deinde tortile linamécum ex ~iliore
pann~c~lo [patioro meatus finUl aptatum aqua imbuemus: inuolu.tutnque
chalcltlde l~uigata.al1t huiufmodi quodam arido in meatum demlttemus, 40
1
•
�LIBER
VI.
IJ
ne rur[us caro enakatur. Si inHamacio male habeat, protinus id allferelU us,
Si fundac {allguinem,ineatusfpogiam aqua frigida imbutam imponenlus.
aIii[que conuenientibu's vtemur remedijs.
AD EA QVAE IN MEATVM AVnITORIVM IN:::
eIDER. v NT EXT RAH E NDA.
Cap. X XlIII.
Olec edam in au rem incidere,nonmodo c..alcuIus ,Ced edam vicrii,
5
faba,& Gliquarum grana. vicrum icaq;,& calcul us rua feruant ma:::
1lM!~~,gnitudinem: fabz aijtem, & Gliquarum grana,alia'q; id gcnus, na:::
tur aU madore corporis inflata,maximos cruciacus mouent. Couenic j gieur
10 veI fpecillo, veI hamuIo, veZ vuIfeIla hzc extrahere. Auc violenta capicis con:::
quaIfacione,aure ulper circulum quendamimpouta.Iam vero acu arudinea
h~e fubindeex~raximus, exugétes etiam aquam auribus illap(am fimilicer,
cera arundinis ambicum,quo auri inijcitur,obfi:ruences ne fpiritui vCqua Ge
exicus.Calculos,& eius generis eorpufcula, eduximus fpecillo lana inuoluto"
15 & in rt;unam terebinthinam, auc aliud quoddam gIutinans demi{fo, eoq; in
rneatû auditoriû conieé1:o leniter. Sin ifra nihil proficiût,medicaméco quod
frernutamentû prouocet,naribus indico)os & fauces obturato.Si ne horum
quidem vIIi çe{feric prius quam inflammacio,conuullio,& omnino periculii
fuerie fubfecucu,fcalpdlo ipfa auferemus: figurabitur iraq; zgrotus, \TC auris
%0 auerfa fic ad bafim ipfius recro appelIacam fibra, & lunaca \Tremur diuHione
exigua, recufaép fpecilF par ce corpufculu quod inGdet,eximemus. Hoc abla:=
to vulnus fi.bulis fuemus,& medicaminibus ad cruenta in(criptis vtemur.
v.
D E POL Y PO.
"
Cap. X X
OIypus tumor dl: pr~ter naturam in naribus oboriens ,ex mari~
~5
O
ni polypodisfimilitudine nomen fortitus,tum quod illius carnem
reprzfencec,tum quod fuo complexu quemadmodum ille,captan~
tes vlcifcicur, nares ipforUlll comprehendens, ira & vicium hoc laboran::-.
tium nares obaruie, id efficiens vc & difficulcer reipirenc. & fermonem ~grè
exprimant '"I?uri igitur po~ypi~caél:ui renicence~,Ii~idi, & maligni, ecu can::=
~o cri naturam mduentes , atttng i non debent. Fna bIles autem ma gis, Iaxos,
frupido s , neque tnaleficos fcalpello curare tentabimus. Figurato homine
in fedili aduerrus ~olis r~d~os, & narium meatu unifi:ra manu explicaco dil~
tato<J.3,fpatula ad Id faéta lU myrtacei folij modii a(uta orbiculaeim polypu,
aue carUncllli dextra pra:cidelllUS, i1lic acie ferramenti impoGra.vbi naribus
,$ adhotrdèir:Cecundû h:tcauerlà infl:rumenti parte quam cyachifcum appelIa:o
ri diximus,fuccifam earuncuIalll foras eximemus.E"cfi quidem purum naris
meatUm viderimus effeél:û ad curacionem delèendemus.Sin reliqu~a: aliqu~
polypi [uperfuerint,al[:r~us cultelli raforij ac!e rdiél:û co~pus curn tenGone,
agitatione &: rafura ~aletlauferemus.Ma1i~nos,& per~.lcaee.s polypos can:::
40 dentihus ferrameutls adurere cQnlili(i dl:. mde remedlJs vihoni dicatis vti.
1
�14
r. ". . , ,'
PAVLI AECINET AE
Po!1:qua ferro fatis efIeél:um,tpongia exaéte pofèa, aut vino inibutam in na:::
res effundimus • Et fi humor per palacum in fauces euaferic,bene Ce habenc
nlunia fcalpello obita:un minus permeee, nota ell: cariiculam polypi offibus
à colando echmoïdibus diétis inlidere,auc fupremis narium parc.ibus,quam
inO:rumenta non comprehenderinc.Linum igicur medioc'riter craifum fu::: S
niculi inflar,ceu duorum trüimvc digitorum !ongicudinis in nodos <:onfiri
él:um, per Lpecilli foramen tdfmiccemus, alterumque extremum [peaIlo per
nares furfum ad meatus colacorios infèretur: idemper palacum & os eijcien
tes veraque manu extrahemus,tanquam farcomata nodis perforantes. De:::
inde funicuIari linamento meatum diduéturn habéces p~fl: triduum pafiiI::: 10
10 muCe,& confimilibus,reliquias abfumemus fimuI & Iocum exiccabimus.
Ponea vero pafl:illiscicatricem.ducentibus veemur, plumbeasfolenas nari~
bus,fiopus fic,per totam curauonem accommodantes.
CVRTA IN AVRIBVS,ET LABRIS QVOMODO
SA Rel RI PO S SIN T : GR AE C 1 V OC AN T COL 0::: 1$
BOMA TA.
Cap_XX VI.
Vrca igitur in auribus au t lab ris, colobomata Grzci \Tocant , hac
racione curant~r . Primum curis ab inferiori parte foluitur : mox
vulnerum con trahun cur ,ac id qu'Odin callum coaluic ,aufer-tur.Dein (ucuez i11is inijd debenc,& cQnglucinancia.
.
~o
DE EPVLIDIBVS ET PARVLIDIBVS,QVAE SVNT
GINGI V AR V M T YB ERCVLA,' Cap.XXVII:
II
puliS carnis tuberculum cft iuxca detium aliqt;lé in gingiuis oriés.
Parulis exiguus abfèeffus efl:,gingiuas infefl:ans. Epulidem icaque
.
vu!fella,aut hamulo eleuatam pra=cidemus.Parulidi in orbem exe.. %1
éta: linamenta inferimus. Vidi autem [ubinde fcaJpello , quo venas fecamus,
ipfam duntaxat punétam,& pure vacuaco,confanuilfe.poft f~rrum, vina col
l~i pr~cipimus.Infequenti die muIfa,cercio,antheram aridam vuIneri indu~
clmu.S \Tfque dum curacio finiatur • At putredo gingiuis obona fi congruis
medlcarneneis non curetur,candenci ferro ipfàm aduremus.
je
_ QVOMO?O. DE N T ES EX! MANTVR.. Cap. X XVIII.
111
Ens qUI eX1Q1Ctur vCquc ad rcceptaculum fuuln drcûradi deber,
inde forfic~ ~aulacim con~uffus,extrahitur.At fi cxcfus cfi,id fora
_
men tenUI bnamento pnmum repIendum dl:, ne confiriétus Cub
forfice confringatur.Eo exempto,Cale tenuiffimo infpar(o relia~s caruncU~ J$
las conCumemus.Poil:ea vino,auc pofca os collueeur durn conCanefcat.Q!!o~
niarn \Tero fupcrflui nonnulli dentcs enafcuntur,eos qui in naturalium finus
inlèrti fune,fcalpris excindem~s:qui non lUis cauitatibus ibfinuantur~f~rfice
toIlemus.Sin autem dens aliquis excreuerit,aùc etiam confraél:us fuen~,nô:::
nunquam rhinario,id quod excedic, fuperfiuumque in co dl, coo[umetn us: 40
�LIBER
VI.
15
adieéhiCque ipfis , vc verifimiIe dl:, fquamas auerfo fcalpeUo ,aut ra[orio , aut
Rhinario perpurgabimus.
'
DE LIGATIONE LINGVAE QVOD ANCYLION
DI~I TVR.
,',"
.
C~p. X XIX.
lm guz quz ancyloglo{fon GrzClS appellaeur,ald Snatura::
'cer acddit,membranis,durioribus magifcp prima origine cur::
catis Iinguam cocinencibus, alias ex aC9~i~co ob cicatriccm qua::
piam durioréfubiplà ex vlcereconcracram.Q.!:!llglcurexnacura hoc Vltij
~: habent,eo qudd tarde fermonem explicare incipiunc & vincl1lum [ub lin::
10 gua iufro magis appareae,exulceratione non przccdentc,cognofciicur.Q,!!i
vero ex acquiiico,cicacriccm manifdl:o con[picuam habent.ColIocari igitur
debet zgrotus in Cedjji ea figura vt linguam ad palatum fu[pendeat,& ner::
ueum illud vinculum tranfuerfa plaga incidetur.QEàd fi ex cicatrice aliqua
Iigatio prouenerit,hamulo tranffixum,fuperiorem callii extrahemus,ac lace::
15 rali faéta diuifione Iigationé foluimus,cura adhibica ne pa~ticulas alcè laten~
tes iricidamus.Nam fanguinis profufto qUa!: ftil:i nequeat trequenter inde Ce:::
cuta eft. Pofl: hzc aqua frigida au~ po[c~ vulnus debec clui. deinde medicina
veendum que relaxer & carnem inducae.
S
a
DE' TONSILLIS.
Cap.XXX~
œlijvemadmOdum glandulz induratz,firuma: appcDamur, ira ctiam
IconfilIee inflammacionem expercee ,aue fupra nacuralem modl1tn
jauét.z,& ve~~ti ~e~ccatz, cibi poturq; & \piricus iter impedientes,
è regione vennq; fibl mUl~~ oppofitz,eo~em partIS .vocablllo, tonfiIIz,grt::
cè antiades vocancur.~lbus cum adefl: mflammatlo,fcalpellum admouere
2.5 cautio eil:.v~i illa modice conquierit,manum admoliemur,przCertim al~is,
contraél:is,angufra bau firmatis.Nam humidicate BacceCcences,rubicundee,
_amplam baum habenees,faciIIime {anguinem profundunt. Collocaco igitur
homine aduerfus {olis IUQ;len, iubebimus ve ore hiee , minifl:ro capue conti::
nente,alcero'! Ii?gua~ {pacha ~d id faél:a quam Greeci gloifocatochon apss
JO pellant, infcno n .maxIIlz apprIme~te, nos hamulo per tonfillam traieéto,
cria pro viribus lpfam attrahemus,lta vt non membranas umul enclIamus.
Deinde coca ip[am ex b~fi amputabimus fcaIpro Iigationi dicato, &Ï'"vÀév1"ofLOp nuncupant. Sunt eOlm duo eiu[modi infiruméca, aduerfos acie inflexus
habentia.Po!l:quam vna fuerie litccifa,ad alceram eodem modo vice couer==
fa vcniundum d1:.Funétione fcalpeIIo obita"eeger ex aqua frigida, aue poka
J5 gargarizabit. At fi profluuium fanguinis cueniat, etia~ rubi, Be ro{arum,
myrciquç decoél:o ~gelido. ~tecur. Si verp copia fangui01S fr_orum~at,plan
taginis &: [ymph!t~ fucco:ttem ex elearo pa{1:i~o Be le~nta ~phraglde pO:2
ka [oluta os collul debent.Ceffànee auté proflu u1o,proxltno dIe rofirum fIo,:
4 0 : re,croco & amylo cum Iaéte perungéeur ex aqua,vel oui liquore candido,vel
10
�P A V L i A~ GIN ET AE
hydroroCato. Si [ordes ~lceribus incre~erint, etiam ex melle &. collutiones
&. ilIitus commode adhlbentur.
D E V V A.
Cap. X X X 1.
rguIio caquam aliquod yods pleé1:rum fubinde ddl:illationem
capite recipit:idémque przeer naeuram auétus,li oblongior,te $
~~~ nu{{que fuent , Columdla nuncupatur: fi vero craillor in rotun:::
'-'a" ......,I.u creuerit,feraturque deor[urn,Vua dicitur.vtrunque autemnomen
à limilitudine faéhi dl:.Sl igicur vniuer[alibus,nempe ac per fanguinis di~
rniffioQem,& medicamento adhibicis vacuationibus non abigacur,neque
etiam remedijs ,10eo admotis,qua: afrringant, repeIl~neque',vel etiam dige 10
rere poffint,cefIerit,ad fcalpellut?-1 veniemus:ne continuo ir~itatu, tuffis,vi:::
gilia!,interim edam fi:ranguI~tus fubkquatur. Q!!a: igitur contraéhe [unt,
roeunda:,non oblonga:,cruenta:,vel [ubnigra:,non attingi lèalpeUo debent.
Tenues autem,obIonga:, per (umma graciles muris caudz modo,remîlf;r,
fanguinolentz non admodum,fed albkantes,ea: cura da! [unt. ha: fiquidem 1$
protinus inflammatione liberantur.ld autem ex vua pr~ciditur,quod prç#
ter natura: modum eminet.Etenitn fi ad finem illa pr3!cidatur,excremam
omnes choracis regiones noxam percipiunc: & vox intermoritur.Itaquc
figuratur :rgrotus in fediIi conera {olis l~men, 'iubecurque magnum hiare.
deinde vuIlèlla,auc fpecillo quod fuperuacuum dl prehenfum, inferiorfque 2.0
parti adduétum fcalpeHo vuis accommodato,atit futuris;przcidimus. inde
qUa! in va[orum lèéti~ne comprehenfa [une , agemus.S~pe vero,aue propter
laborantis timorem , fanguinis profluuij metum,medicamétive ariditatem,
ferrum vitantes,adurente potius medicamento hanc ab[umimus.Conuenit
ic?itur me~ica~ento adurente q~od in palpebra~u~ vnio~c di~u~ eü,aut 2.$
ems genens alto, VUa! vfi:a: linus Implere,ac ho~unt magnum hlare luifo lin
gua per famulum forfice confrriéta,infl:rumenco dilacato tan cam vu:rparté
comprehendemus,quancam eciam (umus amputacuri. Czterum fpiffitudi:::
~em medicamencum habebic neque liquida) ne difRués ab vua deerret,(~b$
leétas autetn partes adurat,ob quod ~gro interdicimus ne pertocum villo:: ~o
nis tempus deglutiae,neque omnino duram , quo fadIius vua: infidac, ac fi .
ex vno ipfius inieél:u[umma vuç pars nigruerit,abunde dhfin minus,eciam
bis vtemur,:rgro per coeum adminiO:rationis tempus hianee,vt(aliua cliqua
ta limul cum medicamenci 'particulis extra os euadat , fiquidem hora vna
emoricur . excidic au~em t.er~io ~uartdve die. Secundum vfi:ionem, Jana JI
molli aue fruppa indice ~Jglto muoIuto quz gurguIioni circum adhz~cs:
[cune, extergemus , veI eClam aqua os collui iubebjttJus . At ceruicis regJo::
netn fomencis ex chame1ino , turn in his tum in ·ilIis quibus tonfillz adetn~
ptet ~un~ ex con~o~tlj lege adiutabimus.Ad hélC gargarizationibus & per::
unéholllbus fimdicer Vtettl ur.
.
.
40
�LIBER
III
VI.
11
QVOMODO SPINAE GVTTVRI .E XIMANTVR.
.
Cap.XXXII.
Euoratur[ubinde inter edendû /pina:, aut pitêiü,autaHorum quo.
runda,diuerfis i~ partib.us. ~z igieur in conipeéhi veniuntt vul:::
) l_
!feIIa;quam Grzc! propr~~ap~ellancaca~thob.o1~n,eximemus.:quz
inferius ad ipfas fauces peruenennt,aho modo.Suc qUI dlcanc majores mO:2
les elfe deuorandas, ex empli gratia,caulem laél:ucarum ,aue buc::cella panis.
Alij vero Cpogiam puram mollémque exiguz magn lcudinis lino ilIigatalll
deglutire iubenc,lino'qs apprehenfo rerrahi, idq; frequenter efficere vt ipina
10. impaéèa Cpongire educacur.Leonides auté iubetcata la[matis vti qua: con~
coquant, cuiufmodi ex cruda polenta conficiuntur,quo[pina in pus redaél:a
(ua Cponte excidat . At fi eadem ho ra aue etiam antel ventriE:uli concoaioné
in regrotum inciderimus,eo quod infixum eil:nobis non confpicuo,vomere
i,ubebimus digicis aut pinnis in os dimiffis. Nonnunquam enim,id quod
15 dl: inflxum vmi cam vomitu educetur.
QVOMODO GVTTVR INCIDI DE ..
BEAT.
Cap.XXXIII.
Hirurgiçorum pra:flantiffimi hanc qupque adminifirationem li:4
ceris prodiderunc.Ancyllus icaque hune in modum fcribic.ln (Y"
~o
nancnicis quidem , v[ in ea parce diceeur q.ua: viél:us rationé cras:
dic Chirurgia improbamus, cu inutilis fic prcecifio,in quibus omnes artcs:
ria: 8C pulmo affcétus dl:.In ore auc~m & mento inflammationem experiûr:
cibus,auc etiam tonfiIlis,faucium osoperientibus 1 incolumi quidem arceria,
ratioefl: gutcur incidere,qud periculum fl:rangulatus euitetur: detnde cum
2.$ infra gutturis caputCpatio trium ipGus quatuorve circulorum manum ade~
gerimus ,partern nonnuIIam arteria: amputabimus f totam enim diuidere
fecurum no eŒ,tum qudd hic locus excarnis fic,cum quod vara procul cl 10co
diuifo {ine diffira.icaque concuifo zgroci capite pofrerius,vc guceur redda:s
tur con[picuum,tran[uerfam feél:ioné inferemus, inter duos circulos ipfuln
~o fiatuentes,ne cartilago,fed mébrana cartilagines inuoluens,difcindacur.At
fi meciculofior aliquis inter agendum fuerit, hamulo prius cutem eleuatalll
diuidec:deinde Ge ipfi gutturi incidens, vaGs, Gforte fublabantur , pt:zccr~
itis , line,am ducat • H~c quidem Ancy lIus , conijciens gutt'ur prz~j{umj
turn quod fpiricus per Id cum murmure quodam erumpac,cum quod vo~
3f intercifa lit. vbi vero de {lran~ulatu mecus ampli us non dl, o~as ~ulnens
recentes faél:as hlCuris commtttemus,ita vt Cola cucis cicra carCllagmem fis
hulis craijciacur,vcemurq; medicamenco quod cruentis ~ac~c: Sin minus CO~
gIutinetur ,pra=fidio ~uod c~rnem inducae in{ifte~us.Slmtl~ v~ro curationevtendum eciam fi qUIs ~OblS obtigeric qui morus defideno lUgulum fibi
4 0 incidcric.
.
C C"j.
il tV' 1
/
i 110' J llom ,)
j )} {t, (je. ifH ?I-t
).n c; tf j dJ.-,etJ-q
�PAVLI AECI NET AE
DE ABSCESSV.
.
Cap.XXXIIII.
~
~
vdd abfceffùs carnium, vel partium carnofarum corruptela mu:::
', canoque lic, quomodo genererur, quocque dus fine difftrencia:,
'quano l.bro abunde traél:acum cft. Nunc autcm quel1ladmodû.
manu fèalpdloq; ei medédum fic,exponemus:cum omnino in pus tranfie:s S
ric.Hoc a'ucem dcprehendimus inde qudd dolores,febris,fi przeefièrie,ru:::
bor,pulfus & rcliqua inflamationis ligna minora cune appareant.vbi iam
tumor in mucronem falligiatus efr,& pus digieis innixls fublabitur,prz::
fertim cum [umma occupac ablèdfus,cunc ad fèaIpelIum veniundum dl:.Si
vero neque ad taaum fubfidac, neque fafrigiecur , qudd in aleo delicefcac, 10
alijs mutatÏonis nocis adtendences,manum admoliemur . Sciendum vero
eil crudos interim ipfos priufquam ex toco in pus mutaei (inc,incidi,G aue
articulis,auc principlbus ,parcicuhs vicinilinc,neligamentum, aut aliquod
membris necelIàrium alfidua pucredinc pariter concabefcac. Porro abfcef:::
(us digito proximos crudosanccquam in toeû ematuruerint,diffecari Hjp~ J$
pocratcs prxclpic, ventus ne perforationem experiantur . Inciduntur cr::
go non omnes fimili linea,fed naeurali,vt in fronte:& pilolis lods, ve in ca::
pice,cura decoris quantum licet,habita.Reél:a vero !inea arcus fecamus,ve::
luti in mufculis,ddigentiain adhibentcs ne & neruos & arterias & princi~
pales particulas attingamus:incerim in reltum,incerim tranfuerfim abfce[ .10
fu proue cuiufquc v[us exigic,diuj[o. In minoribus vnam fcalpello feéHoné
molimur:in magnis plurcs,iuxta al'bplieudinis rationem,vbiq; ea qua: tc:s
nuiora funt & dHuxioni idonca, incidences. lilos fane abfcdrus qui pluri::=
mum faO:igiantur,crudi,ccnues,& emorrui func,plaga in triaguli,auc myl.
tacei folij,aut alcerius anguli figuram faé1:a.diuidlmus,cum circularis ad cÏ= .1$
catriccm rccipiendam fac inidonea • Q!!i vero non in fafrigium arcoIlun::
tur,eos fimplici duntaxac Iinea di{fecamus.Ac vbi magnum finum inueni:r
mus,li curis fuperiniecra carnofa fic,& queacconglutinari , diuifione loci ea
duntaxat vcemur,quz humoris emi{farioconueniac:Sin tenuis admodum
que e~carnis,toeam in longitudinem fimplicic~r dlŒcabimus.Indc fi corpo 30
ra vtrm~ue {ita gracilia valde & non carnofa vldeacur,ip[a tollemus. Admi~
nillrac? la~ ~alpelli rnun~rc)fp~ngia.locus foucri debec:!i paruus e~ abfceC
fus,vnaq; d1Ulli~,.fimple~ Itna~ecum l?feremus: Si magnlls dl: & plures ins
cirz Iinea:,impIJClcum. aIlquod 1~ Ionglcudinem linamécum, lemnifcon Grç:r
ci vocant , iplis demlcte~us , Ipf~s ~miIiter pIagas Iinameneis replcntes. 3$
Q!!dd li erumpat fangdIs,a9 ua fnglda" auc pofca vtendu m. fi ira non [ub~
il:itcric,chalcitidis poIlincm mf~ergemu~)edque frequenter ob flaccidam hu
~orc: putredinévtemur.Splcnta fi hyems dt, & parres fine neru~,œneJ~o
Jmbu~a ~eIigabimus:lin ~fl:as,&partescarnoft.hydrdto,auc ip[o quoq; œne
Izo fflgldo tinfu illigacaq; fequcnti die eifdem liquoribusfupcrfundemus. 40
.
.
�.
1
LIBEIt
Vt.
1.9
Poft: certiu diem foluucur,& per tpongii fotum adhibentes tetrapharmaco
quod in linteola iIIinitur, vcemur.Si inflammationc caret vomica, idem fo~
mencum ex medicamine Iinamentis illico accommodabimus.Si inflamma::
tio adeO:,cacaplaCm.a quod c~n.coq~endi ~im hab.e~t,inijciemlls,ruperfu{io;::
5 nibus antea vfi: vb! ceffauent mflammaclO, medlcma quz pus maturet, &
carnem inducae,medebimur. Ca:cerfi finus,gluti~acibus remedijs, vequar::l
to volumine de finibus comprehenfum dl,curablmus.
DES T R V MIS.
Cap. X X X V.
1 T ruma qua: gr~ce chœras dicicur, gland uIa dl: indurata,in ceru.i:::
ce,aIis,& inguinibus pociffirnii enaièc:ns.Nomé habeca chœradis
l _ _ petris,aut Cuibl1s,51' nl1mero[~ [abolis exiO:anc,aut 5l' colla habeanc
gIandulofa.Oriuntur autem {l:rum t in priori ceruicis parce,aut in alcera,aut
vtrinque vna,auc duz,auc plures.Omnes auté fuis membranis induduntur~
quemadmodum fieatomata,acheromata, & melicerides. QEce igicur indo:::
15 lentattaél:u, & medicamentis impoGtis deteriores reddiitur, maIigna:func,
quas edam Careinodls aliqui dixerunt, n~tllmq; dl: omnibus per manum
curacioni ipCas non cedere.Morigerz aucé ae blandz tum taétui, tum con:::
gruo medicamencorum vfl1i,hoc modo traél:and~ funr.Super.ficiarire igicur~
& in cutem erumpenccs,llmpIici linca diui{;r,ab incumbencibus dtlfoluun:='
20 tur:orarii cure hamulis dif1:cnca,membranz excorianrur,vc in va[orum co:::
feél:ione,quam ahgiologiam vocauimus,expoficum dl:, ac pauIatim eximé:::
tur.Maiores autem {humas hamis tranifixas fufpendemus,& fimilicer exs:
coriata: corporibus eas continencibus vndiquaq; liberabiicur , animo adhi::
bito vbiq;,ne arteria:,quas carotidas voeant,& nerui recurrentes violencur.
25 At fi vas aliquod diuifii opus adfibret,funiculo id excipiecur, vel per mediii
ampucabitur,nifi magnii filerit:vbi in arél:ii firum~ bafisvenerit,dexcre ipfa
pr~cidecur:ac indice demi{fo tétabimus num & ali~ fine il:ruma: adieél:~ qua:
eodcm modo aufcrencur.Q.gdd fi. magnum aIiquod vas aut ecia pIura [ub:::
inde in frrl1mzfundo effe fuipicemur,non ex bau ip[am excindere,Ced funi::
30 culo excipere conuenic,quo particulatim citra periculum [ua [pote excidac.
quo tempore medicamento in linceola illito,curatio centabitur. Si vero in~ .
de excindantur,oras committemus.omnino autem reéras diuifiones adhi~
bere oportet. Atque fi nihilfupcrfluum habuerint, inde fibuIas inijciern uS •
Sin ex {l:rum~ tumore cutis Gt amplior,parte ipGus myrti infrar ablaca,{il::1
35 tu ris vcemur,& medicamen cruentis aptum inijeiemus.
10
DES
. T E A TOM A TI S,ATH ER 0 MAT ISE '1~ M ELIC ERIDI B V S.
Cap. X X X VI.
\Aee quoq;!~ abfc,c{fufi genere copre~e~d~c.ur :~fed h~c ~ifcrimine
jab ilIis vanac,qu?d abfce~us propri: ~1~11~flamaClone doloréq;
tdl:encur,& acre humorc,ac rodente cocmeac, nulla peculiari mé::,
CC,ii·
1
".
�P A V LI AE GIN ET AE
brana,aut tunica inclufi. C~cerfi illainter Ce quoq; differunt,quod humor in
freacomateeot:éeus, appe11ationi cogruéeer fcuo he perfimilis. In atheroma::
te,pulti frumentaceadnmeliceride,humor mel repr~fentec. Agnofces îpfa
hune in modum. Steacoma alijs durius ell:, taétui renicicur,& baftm habec
folidiorem . Meliceris laxi euiufdam co'rporis modo fubftdet, & carde qui::: 5
dem fundicur: cico aueem rurtus fuccrefcie. Curancur h~c quemadmodum
firum~,inciftone, exeoriacu,futuris & reliqua curatione, id folum cauendo,
ne ~embrana vuInerecur, vnde humor qui continebatur,profufus opera:::
tionem impediat, & pars ipfius relinquatu~ . nam renafcendi ilIius occa:::
fionem plerunq; in braehiali,malleolo & articulamentis mocui dicaeis ex::: 10
hibet,quemadmodum etiam {huma vel to ea ,v el portio ipfius reliéta.quod
fi huiu{modi quippiam fuerie deprehenfum fatius d} non [uere/ed exeden
tibus medicaminibus reliquias abfumere.
DEA N E V RYS MAT E.
Cap. X X X VIl.
Neuryfma cumor hlandus caau efl:,digitifque eedit, ex [anguine 1$
& fpiritu eontraétus.Galenus de eo hune in modum fcribic.Arte:::
ria aperta,affeétus aneuryfma vocatur.Fit aucem eadem conuuI:::
nerata ,quocies excerior cutis cicacrieem duxeric, arteria vero fine cicatri::: ,
ce remanferic,nec coaIefcens,neccarne obll:ruéta. Agnofcuntur huiufmodi
affeétus arteriarum puIfu , imo edam prementibus nabis cumor quodam~ 20
modo euandèit,fubfrantia qUt ipfum efficir,in arrerias recùrrente.Hzc qui:::
dem Galenus. Nos autem ipfos hoc modo inuicem dilèernimus . Q!!i ad~
aperta arteria fiunr,prolixiores apparent,& in alto confiituuntur: digidCq;
impreills ecu ftrepitus quidam exauditur , eum nulltis [onus in ijs qui ru:::
ptutz feruncur aeeepti pereipiacur:illi vero rotundi magis funt,& per fum 2$
ma oboriuntur. ~z igitur aIas, inguina & ceruicem infef1:anc, aliaque 10:::
ca eximia! magnicudinis aneuryfmata curare propcer vaforum amplicudi:::
nénon tentabimus.QE~vero[umtnas parces,arcu$ ve1caputaffligunc, hac
ratione aggredi couenit.Si quidem ex arceria diIatat:a cumor obuenerit.cu:::
cern linea reé1:a in Iongum incidemus: deinde diduétce ora;: Geut in vaCorum 30
di{[eétione diétum dl: excoriantur. & fcalpellis quibus membranz aueIlun:::
tur circumpu~gata arteria nudabi~ur: aeu .craieél:a duobus funieulis deIiga:::
tur,punél:a pnusfcalpello per medIUm: vbl CUrn ambienti membrana vnita
fuerit,curatione pus maturate vtemur vfq; dum funiculi exciderint. A t fi C)C
ruptura arceri~ creaeû fic aneury(ma, coeum id quacenus fieri licec, eum cu:: 3$
te digitis apprehendendum dl:,deinde aeu duplex linum trahente, inferius
eo quod exeepcum ell: cranlfuendum. Et poil: acus traieaum anfulam forfi:: ·
Ct pr~cidere oportet,atque fic duobus filis hic illic tumorem deligare, velu::
ti in f\:aphyIomace comprehenfum eft. At fi mecus fic ne fila circumuoluan:::
tur J altera etiam tranfmietenda dl: acus per toeum qua: priorcm premat fi::: 40
�LIB ER.
V, I.
2Î
milicer duo fita ducens:ampueaea anfuIa ex quatuor ita mmotem deuincie::::
mus,vel tumore per medium adaperco poIl: excrecionem cutemadimemus;
cam qu:e Iigaca dl: relinquences, ac fpIenium ex œnelzo imponentes,reme;:
dijs in Iinamenta.ilIitis vcemur.
5
DE CE R V IIIC 1 S TV,MOR E Q. V 1 :a R. 0 N CH 0
CEL E DI C 1 T V R.
Cap. X X X VIII.
Randi~ in eeruice,& rorudus tu~or fic,inuenco ab in~eriorc par,:
ce nomme,quam bronchonGrçct appeIlanc.Duplex elUS tumoris
differellcia eIl:. alius enim adipe tumec ,qualia (une in abfcelfuul11
le> g~e~
·n~e!!'!!~e~,q~uz ij~em Gr:e~i fl:eacom~ca dicunr::alius pareiu il1ar~m dilae~eionc
accidlC.Acq; hue nocablmus velut! & aneuryGnata, defperatumq; fuglmus:
cum umiliter vniuerfa aneuryfmata periculofam habeac admini!hationem:
pr~cipue vero qua: circa ceruicem oriiitur,ob arteriarum magnitudiné.~i
adipe incurgdèit, l1:eatomatis umiiiter curari debet, difcrecis, przteridfque
1) vaus, eo nimirum modo quem in ftrutnis expofuimus.
_
DE G.ANG LII S.
Cap.X~XIX4
Anglion,nerui eil: cocretio,ex ié1:u,aut labore proficifcés: plerun<f
vero in manus iunétura, quà cu brachio committicur,talo,& arci:::
culamencis abfoIuicur:quanêj in alijs quoq; partibus proueniac.H~
2.0 comices [unt notœ,tumor concolor,renitcns,indolén(q;.At fi violenter prc:::
mas,Il:uporis {èn[um exhibet,no in alco,fed ipfa fub cuce radices agens,&ad
lacera fpeél:ans. un aucé vi adigas,tum ante, tum pof}, nequaéj id tacic.Q.!!a::
igitur in cruribus aue bra~hijs aue fummis partibus oriutur',excindere tu~
tum nô dl::periculum enim ne particula reddacur mutila. At qUéE caput aut
2.5 fronté inuadûc,cute fcalpello diuiCa curamus,& fi quidé parua fuerint,vulfel:::
'la coprehenfa ex bau prçcidiitur: fi maiora, hamis trafIixa excoria taque toI::
luncur:oras futuris comi{fas,medicamentoad cruenta apto perfanamusô
(l
DE SANGVI~IS D~~R.ACTIONE
PER. VENAS.Cap.XL.
coŒet,quomodofanguis per venas micci dehe~c
30
Itam~ ne.parti chirur~icç aliquid ~elit,& rr?p~er arcificioCas ipfius
1
\diCh nétlOnes, commlttendum no eil,qum de Iplo verba faciamus.
Primu icaq; venzfeél:ionis conGlium dhvtfanguis qui redûdat, euaeuetur.
Copia v:ro ipfius d.uplici modo capi demoO:rata dl:,vno ad vires,ven~ Iic~c
pienx no appardi[:m quo fi:atu homo protinus infirmatur & viribus deil:.I~
35 tuicur:natura ceu ad graue aliquod onus ferédu impotéce.alcero v~(à qu:e l~
cocinéc in alia podus 10ca tra~u~dere fpeétacur: etu vircu~ ~aud cu ~?lel1:1a
, ip[um [ole:et. In 9uibus r~p~ls mterdü venarû com~e~clJs (an~umls fpu~
tum,aut altx fiuxlOnes acclduc.Copi:e igicur,qu~ ex Vl~lbu.s zil:lmatur,cor:::
paris grauitas,nota dl. Venarû copia tum e~_c~lio~e,tu 9:' lIIéE plena: tumée,
40 agno[cicur.vtracp autem vac:uationé necclfana :tndlcat.Itaq; per morbi inic.ia
1
!
ITu ommbu~ fatIS
CC.ii;.
�.
,
2.2
.PAVLI AEGI NE T AR
fanguinem v[u id e~igen.tc de~ittes~[~Ia in ventr~culo cib~rû concoél:ïone,
auc eciam perfeél:a lU locmore {angumls elaborauone expeél:aca. Ac fi incer
initia ob eau[am aliquamfanguillls decraél:io pra:termifiafuerit,vel VItra fe~
ptitnanam eum miccere alien um non dl , fi neceffitas poil:ulet, & vires non
dl(fuadeanc.CéEcerum qui venam inclurus dt id habec inipiciendum, num S
muIta frercoris retentlO intefl:ina vrgeat. Q.!!od fi ita deprehen{um dl:,mol:::
li dyil:ere aluus antea vacuari debec:ne ven~ putridam aliquam excremento-s:
. rum colluuic:m ab inceil:inis acerahant.Iis igltur qui ob morbi neceilleatem,
fanguinis detraél:ionem requirunt,quouis cempore vena incidemus, fi par~
ticularium duncaxae in febribus acceffionum vigorem [eu fratum eXClpia=- 10
mus. Ac fi continens [ebris extieerie,matueinû omnino tempus magis ldo::
neum dl:.QE,i vero nullo morbo vrgente, Ced protcauendi iJlius gracia làn::
guinis vacuationem pofrulat,his VC~ oppd~tunû dl:. Porrd in ~cacibus v[q;
ad quarcumde~imum annum [anguls mIen non debcc,ficue etiam poil: fexa::
gefimum,nifi neceffieas qucedam meuitabilis hue nos compellat . in {ùmma IS
imbecillis viribus pra:diti t hanc vacuaeionem Vit~bune . Ca:terum in par:: .
ticuIis recens inflammatione tentatis,ex oppoGeo inanieionem moliri con::::
uenie:in ve
"oribus, ~frQpinquo;.fiquidem ex.runnicorporis parce [an
s~Uinem mittemus.: f~equ~nc~us auc~m ~x interiori cubici vena erum id
cofiderandum vemt,meenon SC alan<f dlcrZ venz,per cotum,arceriam {ub;. 2.0 •
ijci: media: neruum: [uperior quce & humeraria dicitur, pericuIi expers dl.
Ac in capieis morbis humerariam incidimus . In his qui infra ceruicem af~
fligunt,alariam:media vcri[que conuenic.ligamine igitur aré1:o partern ali,;
quam circa brachij mufculos deligare oporeee, & friéhone manuum alter::
nante.repletarn venam v[ui commodam inerepide per [Otam ipGus latieu:: 2.5
dinern [olam diuidere . Etenim maiores hac plaga:)~gn! cÏcaCrIcem admit:::
tunc:aré1:z nimium inflammacionem experiuneur ; przcerquam quod craC:
fioris fucci cranucurn impediant. In quibus 3ucem & {ecundo & certio die,
inte~im vero & quarto fan guinem detrahendum elfe meeuimus, obliquius
vena fecaridebet,qud manus inflexu dehikens non protinus cicatrice ob=- 30
ducatur,Gc enirn vi(um dt AntyIIo.Ac ql1ancum euacuabitur ,ex virium ro:::
. bore,& ~orbi ~agnitudjne meti~mur.Si ~umoris copia [ubdl,& maceria
efferuelèlc,vna vIce v[que dum amma deficlac extrahemus,vircuce videlicet
robufia, fic aucem vc zger non ex humoris in vencriculum confIuxu defÏ::
ciat:ob quod edam m~Ici an~e i~fram vacuacionem per initia ll:atim animo 3$
defl:ituuncur: verum elUs deltqUlum his vacuati humoris racione obucnire
oporceé.Iam vero fi magn~m v~~uationem res poil:ulet, vires aucem Gnt in::·
ualida:, di!l:ribuenda eric manmo: ac primum parcius decraéto [anguine
denuo idem auferetur :' fi res exigat etiam certio. Ca:terum vacuare (ole:::
mus corpus vniuerCum non modo Cuccis zquabiliter exupc:rantibus~quem 40
•
�LIB ER' Vt .
2.1
{latum Gra::ci pIeehoricon appellant, vduci & Galen_us ~radit,red edam pro~
peer afFeél:us magnieudinem, quanquam coeum corpus humoribus VIde ~
-as commoderaeum, quemadmodum in fanguînis ex naribus ,a:utalia par:::
te profluuio,quod no~ co~îa e~cita~eri~:ac vacl1ar~ reu~ICorio modo ex op~ .
5 poGeis conuenic . ~meclanl1U vah.da ~nfla~lmat~?nc 1dem faciendum dt,
ficuc in colicis &: rembus calculoGs,hppl[udme,& lJS qUt tam przcipici mo:::
do vrgellt.N am dolor & partis inflammat<l calor defluxioni pr~benc occa:: .
fionem,licec vniuerfum corpus fuperflllitatibus careat.Qgaproprer parcius
id cune faciûdum efl:,vacuaeione adhibita,qucr potiffimum laborancis ztati~
10 & nacurcr compecere videacur:c6liderato etia anni tempore,loco, & zgro$
tancis confuecudine • Porrd in qui bus prope venam quce diuidecur magna
qU<lda.m dl: inflamatio,quéadmodum in pleuricicis & iocinorous,opcimû
dl: expeB:are,dum color [anguinis,& filbftitia mucetur.Diuer[us auté dl: in
inflammacione fanguis,a naeurali:quonia Iargius incalefcés,fiquidem prius
15 erat crudior, rubicundior magiCq; flaul1s euadie:fi aueem calis prius excice:s
rit,in nigrum aduil:us mutacur.Non tamen ex coto mucaeioné ipuus expe:.
l'tare côliIium dt. Efl: C!lm & ance iHam cdfare coueniac,idq; duplici de caus
fa,auc ob virium imbecilJitaté,quam ex pulîuum eaétu tognofces: {une enim
ipfi in~quales vehementia,& magnicudine.vdeciam languidi. & tenor,HU,:;
xioné rumpens imbecilles iam vires norac:auc proprer inflâ:macionis mali:r
gnitacem:n6nûq~~~ enin? nihil r~mitcic, 0d veheme~cer ùnpaéta ~L1:.At li
nihil horum obfhcent, ~gerq; flondce <ltatts Gc,expeé1:ada cil: fangumis mu::
taeio,magi[q; fi ambiens aër cemperaClls fuerit.Si vero [anguis anee cogrua
vacuationé fueric filpprdfus, id au tom accidit aue propter timoré, & animi
defeélu, aue [anguinis grumum ,aut violeneam confrriélionem, contra ,fin,:
25 gula pugnabimus:Animam deficiencé,odoraeis naribus admoeis refocilla::
tes:c6il:riél:ionem,vincuIo remlffo folucntes:in grumum coaél:um fanguiné,
vel oIei infulione,vel digicorum focu di{foIuences.Re1iqua fanguinis dimit~
tendi pra::paratio nulli non cognica ell: : vcrum hzc in cubici venis fieri fo:s
30 lent.At ex fronte fan guis detraheeur in capitis doloribus iea. capite fomen:::
tis adiuco, ligamine ceruicem vinciemus,digitis fuper guttur intcrpofitis
ne Cuffocacll a::gri incc~eant : repleca iam vena in fronte, acie fc~IpeIli àiuide~
tur . Eodem modo eel,am circa guttur ex tantes vena: fphagitides appeUat~
ob vetuO:am Iippitlldmem aduerfa fcalpelli parte fcindentur , ita.vc ~~gUlS ·
35 erûpat.Icem venas lingu<l Cubditas, veluti in anginis,eranCuerfas 1l1cldll~us,
euitantes conil:riétionem.NonnulIi vero in maioribus oeuIorum ~nguhs ve
nas erninéees,licut in Iongis capitis,vd ocuIorum morbis,fimiIem in modû
diuidût. In qui bus internas quoq; narium venas vel mucroncfcalpelli contundepees, vel qUibu{dam arperis irricances difrumpunt.itelll poŒ aur~s fi:::
40 tas ob capit~S affeaus feriunt.~<e vero poplitem perreptant, in renû cru~
CC.iiij.
2.0
'
..
�P A V LI AE GIN E T AE
ciatibus aperiuntur. ~<e extre_m~s c.orporis par_t~s incercurrût, ruop~r~acé::;
tious vinculo excepus & manuu fnébone,& pedu mcdru replec~ dIU Idecur,
in finifi:ra quidem manu,cum °lien male habet, vcnam qu~ in cer paru uen ru e~
diumq; digitum porrigitur,prxcipue incidemus.cum iecur affligicur,in de,.
xcra.Nam cxcremarû partiii inanido,è Ionginquo magis faél:a etficacio rc III
molitur reuulfionem: III pede, veluci cum coxendicum dolores aue Vteri vi~
tia vrgent,eam qua: [upra intcrioré malleolum cminee,diffecabimus.
..
$
BE SANGVINIS DETRACTIONE PER CV~
C V R BIT V LAS.
Cap. XLI.
VcurbituIis ncq; per ~ffeéluii initia, neq; cu corpora func plecho:: 10
vtemur: [ed IjS prius euacuatis, cumq; nihi~ parricula:: infIuie.
fus cius dl: mouere aliql1id,agitare,& foras extrahere.Leuis ita:::
que.cucur
inflaeiones difcueic, difhllaeio~es in fiomachl1m fuipendit,
fanguinem aetrahic,& profluentem rurfus fifbt, obicétis partibus admoca:
& quod alee codieum efr,in [u~ma .rurfus edu~it. in tot~m ~umores cradu::: 1$
cit,ipiritus cuacuae. Ac qUel: cu fcauficatu adhlbetur, efficaClus ipfos per halitum egerie,fenfibilieer ex alto ea qua: nocene eliciens:quippe nô modo [an::::
guinem,fed alios quoq; humores vacuat) pra::fertim cum flamma amphore
adglutinata:verum fi carnofis particulis deeraéèioncm moliri fratuimus,
primum cueis fcalpello cxafPeranda, deinde cucurbitula imponenda ea.Sin 20
excarnîs magis pars fuerit, leué prius cucurbieula defigemus: vbi in tumo::
rem parcicula eleuata fit,fcarificatu adhibito,rurfus ipfàm accornodabimus:
&ft paululum vacuarc cogieamus,vna diuifio abundè dl:: fin amplius, plu~
res adhibeneur.Item fi cenuiorem qui continetur fanguinem acceperimus,
fumma fcarificari,fi craffiorem, al ca debent: quando eciam concrecii ex iéhl 2$
fanguinem educere animus dt. Terminus autem moderat<e diuifionum al::
ticudinis efr,fola cutis cramtudo . N onnulIi inarumencum ad hoc excogi::
tarunt eribus fcalpellis zqualibus limuI iunél:is,ve vnica inoieéèione tres fie::
rent plagz, verum hoc nos inutile puranees ftmplici fcaIpeIlo con_cenci [U$
mus.Alij cucurbicuIis vfi [une vitreÏs , vc [anguinis qui vacuatur men[u ra in JO
excraél:ione pellucefèat:verum œneéEcUm maiorem fufrineant flamam,mul::
tO funt efficaciores vicreïs,qua:.facile d~rum~untur.Q!!inetiam qua: ex: cor:ll
nibus,ore [ugences trahunc,mmus qUldcm maniunt,no autem ficcant,qué$
admodum qUa! CUll1 ftamma fi opus fuerit,adhibencur. Czcerum cum ad:::
moturifumus cucurbic~lam'farcicul~ in reaUOl figuraea: ex latere hanc de:: 3$
figemus. Si cnim iacentlbus Ipa~ de[uper linamencii ex lucerna fimul cum
flamma inducamus, ex cute decldens illa grauiter adurit , vfu hoc non po::
frulance.Ell curn cucurbituIt magnitudo tùbieél:a: parti ad~quabieur,eaque
de caufa permultü cucurbitulx & paruitate & lllagnitudi ne differur'9uerns:
admoduill etiam colla prolixiores &[patio Îllferiori Iaciores aIijs efflcacius 40
a
�LIBER
VI.
exerahune . Cauendl1m autem ,ne prope marnilIas CUalrbitula applicecur.
nam illap[z cucurbiculis nonunquam mamz & inturgdèentes validè haud
facile iplàs rdinquunc,acque eune {rongias ex ealida eueurbitulis circunda:o.
re oporc,ec,Gc en.im.re~ictuneur: Lm minus hoc modo foerine laxatz , per~
5 forari ipfas ratio eH:.
Q V 0 M 0 D 0 A L AE A D V R A N T V R. Cap. XLI I.
,Vmeri articulo luxato in nonnullis capucfrequencer & eoncinuè
. /. . excidit, vel humidicacis fuperancis vicio,ve!qudd eontinuaduxatio
ni 0pportunus locus euaferic,quado ad vihonem defcendere opor:::
10 tec.Proinde zgro,auc fupino,auc in Canum Iacos inclinaeo,interioremala: cu
tem quà pocif1tmum artic111us excidic,duobus uniftrre manus digitis,vel ha
ml1lis tenuibus & oblongis elel1atatn,candenti ferro adurere oponet, quo,:
. u[que ferramécum concraflexû vno impreffil duas cruftas excitarit, & fi ma,: .
gnum incercedés harum [patiunl fuerie ,nlucrone [calpeIli per ipfas craieao
15 aliam in nledio crufi:am faciemus,adurences vfque dum cau cerium fcaIpelIo
inciderit.Item alias duas Hippocrates iuxta veriufq; diéta: mediam fieri co:::
fulit,zquali i1Iis ipacio difrantes quadragula: figura: modo.Altius autem cu:::
te non pel?-ecrabimus,qudd nerui, gIandula:, alù{qu( ad inflamaeionem cre~
andam prodiuia,difficulcacémq; funébanum,fubieéta fine: curari adufra de:::
%0 bene porra curn Cale crira impafico , cum alijs pr.efidijs ad crul1:as infcripcis;
- pofrea manu operandum caute fuerir.
'
11]
DEA D NAT 1 S D 1 G 1 T 1 SET
-
S E X T 0 D ICap. XLIII.
G 1 T O.
'Dnafcuncur digiti in manu nunc prope maiores digitos,nucpro::
2.$
Ipe exiguos,raro autem vifi funt iuxta aliorum aliquem. Eoru ve:::
Iro qui adnafcllntur,alij per totum carnofi funt , alij o!fa in fe conti:::
. nenc,nonnunquam & vngues. Oira habentium,hi ab articulo procediit,cu,:
ius commilfuram alreri digico communicant, illi ex nacuralium digicorU'm
filTura oriuntur:arq; huiu[modi perpetuo[unt immobilcs:reliqui mouentur
30nonnunquam . Carn?[orLl~ expedica cft pr~cifio • ~am fcalpe~o 9,uod ru:::
perl1acuum ~~ vna.v~ce. e~lllmus.Eorum ~u~ ab artlculo prodeue difficilior
eft craétacio 11115 qUI a dlg1corum fi!fura onglllem traxerunt : primum caro
orbiculatim v[qu~ ad os excinditur , ipfumque os excifum aut era[um, a~:s:
fertur.C.eterum mcer c~randum radimus ipfà, & cicatrice obducimus que:::
35 admo dum edam in offium vuIneribus declaratum dl.
QVOMODO PVR VLENTIS ADV5TIO ADHI:::
BEN D A.
Cap. XLIII I.
~ ~Sc~o c:fficaciffimum ~uruIentis prrefidium inu~ntum efi::Conuenit
igicur ferro candenr! crufl:as excicare: vnam mter c1aUlcul~ corn:::
40
~ __ ~pagem cu te {ùrfu~ eduéta.duas autem exiguas iuxta meneum,fic
(
�P A V LI AE CI NET AE
ve ab artetijs qu~ carutides appeIlantur,recedatur.Duas item rub tnamillis
ampliores inter c~rciam quarca'm~ coil:am: alias duas inter quinta ~[extâ
paulum in pofi:enora tpeébntes:aham,per medium peél:us:rurrus ahanl ru::
pra os ventriculi , cres poŒerius : per medium dorfllm vnam, vtroque Cpi::
nre latereduas,quz in dorro faél:am crufram excedant non admodum ex:: S
tautes.Alij vt cradie eCÎam Leonides ferro mucronato candenti per medias
cofl:as quaabfcdfus ell:, adaél:o , vlque ad pus vfi:ionem moliti {ùnt. Non~
nulli etiam hos curare auli [unt,tran[uer[a !inca quinq; aut Cex conis per me::
dium diuiGs paulo infra cutem,acq; deinde fcalpello membrana qure coftas
fuccingit pedorata pus excreucrunt . Atque hi cum illis qui ferro v[que a~ 10
imum adurunt,aut fratim mortem inferunt, vitali 1piritu confertim vna cu
,pure euacuato,aut fifl:ulas reddunt infanabiles.
DE CANeRO.
Cap.XL V.
't biAncer,tumor ell: inzqualis, oris pr:ttumidis, _tpeau teter,liui~us,
l'Z & indolens,interimfine vlcere,quem Hippocrates Iatentem nomi
1$
.
_ \nauit:is fi curetur, peior euadit: ineerim exulceratus : nam cum ex
acra bde ducat originem,magna parte eroditur. Pluribus quidem corporis
parcibus accidic,przcipue fœminarii locis,& mammis,quz venas vndiqua~
que curgidas habenc,quemadmodum cancer animal pedes, vnde edam no~
men fortieus eltQ!!t igieur per medicaméta curacio adhibecur,quarco voIu :1.0
mine abiide expltcaca db cius aucé cancri qui vulua infcfrat, certio. Qgoniâ
vero parees pucrefaél~,auc qua: ( vt fimplicicer dicam ) naturz modum e~
ce1Tcrunt,ablacionem fùi pottulanc,vuluz,cancris, necvcilicer maous admo~
uetur,nec potdl: qUidem. Galenus auccm [olam adminifhationem quz per
feéhonem fic,recipiens,hoc modo fcribit.Si quando cancrum fcalpello cura:: 2.$
re audebis, incepiffe vacuationé à mclancholici hnmoris purgatione opor::
tebic, vbi iam totum quod viciatii eftexaétè przcideris, fic vt nulla radix ru::
perlic,fanguiné effiuere linico,nec celerius eurn cohibebis,verum edam pre~
tnédo viClllas venas, craffiorem ex iplisfanguinem exprimes: deinde aIio~
f.um vlceru~ ~odo curabi~.Hzcquidem Galenus memorire prodidit.Re~ 30
liqua vero tnaIlgna pucridaque vlcera nempe phagedçnas,gangrenas & c~
fiIDilia eodem traétare modo debes.
DE Ils QVIBVS MAMMAE FOEMINARVM MO~
DO 1 NTVRCES~~~T.
Cap. X LVI.
,
( t I J,vemadmOdum fœ~mls, Ita mafculis quoque puhertatis te~p~. 31
~ {e,~amlllre m~~J~e mfIantur:fed pler~(querudus [ubfidüt: ~n no:=
. _ . Inulbs[umptOlnJClO crefcuntpinguedmefubnafcence.Cum Icaque
l~decora ha=c corporis figura muliebris habicudinis nocam reprzCe~eet,
dJg~a eO: cui manus admoueacur. Lunata per imam mamillz parcem linea
ducleur CUte decraéta: adempca'que pinguedine, {i1turis commicceeur. Acfi 4 Q
L -____
~
__________
~
I
__________________________________________________________
�LIBER
VI.
forte mamiIIa partibus iplius ob magnicqd'iné ad ima , vc in muIieribus, in::
dinauerit, lunacas duas plagas in extremis inuicem coëuntes inijciemus , ve
mmor a' maiore eomprehédatur. Cute qUa! incercedit cum pinguedine ad:::
empea, Gmlliter fibubs veemur.Atli aberra ces minus exciderimus, tUne eo
S 'quod fuperdl rur[us adempco,cucuras inijdemus,& medieamencum cruen
tlS idoneum accommodablmus.
Q VO MODO IEe VR
g.
ADVRATVR.
Cap.XL VII.
I dolor cum grauieate ijs oboriacur quibus ieeur abfccdic • carnea
:ipuus fubfiantia vieiata o11:endicur. Si acutus dolor magis vrgeac,
10
!puris in tunica colleâio : adurere hoc modo oportce. terrum ean:s
dens muerone tenui , paulo fupra inguen qua ieeur definic, inijcitur,ve cru::!
fiam vnarn exciter: Vbi vero tocamcucemadulferic& v[quead tunÏcam pe::
necrauerÎc,pus exeernetur.Ab euacuatione omphacomel vcilicer adhibecur)'
tum ea qu<t muira & fpeciebus ad carnem creandam componuntur: pofiea
15 vero etiam cicatricem ducentibus vtemur.
Q V 0 MO DOL l ENA D V RAT V R.
Cap- X LVIII•
. Veis qUa! lieni incumbit,hamo eleuaca, oblongo ferro candéci per
toeum ip[a aduretur, vt vnico imprelfu dua: fiane crullz. quà am::
Ines crunas numero lèx habeas. Marcellus aucé tridéce,quam tria:~
20 tl-am Gra:ci dicunt, aue tr~denti iimIll ferramenco vecns, vno adaél:u crufias
exdtauir.
QVOMODO STOMACHVS ADVRATVR. Cap.XLIX;
fiiiii!'""~
-' ' " N fongis ilomachi defiuxionibus, reccnriores vfi fune adu!l:ione.
:Alij ferro mucronaco tres cruilas moliuncur, vnam iuxca cartila~
25
ginem mucronatam qUCE Gr<lcis vocacur xiphocidcs:aIias duas in:!!
ferius crianguli figura, aitas vt cutem diuiderent:Alij vnam duncaxatadhi::;
. benr, ampliorem [upra ip[um os ventriculi.Sunt,qui ne ferro quidem vrant,
Ced i(èis appelIacis:[unc aucem ha: fp'ongiofa qua:dam corpora in quercubus
& corylis nafcentia, barbaris magis vutaea. permiecune aucem vuincra Une
;0 cicatrice diu·manere,imd etiam prius diuidût, ve maiore per ipfa diftlacu os
vencriculi ab influxionibus immune permaneat.'
QVOMODO AQVA HYDROPICIS EMITT A T V R.
cap. L.
Vomodo aqua intercus contrahacur,quoc !inc iplius di,fferenciëe,
9uzcaufa,quCE noc,:,quodque remedium,eercio v.0lumJne[umus
'execuci:vbi & demofiracum ef},tllud [olum aquZ lOeer cutem ge:::
nu:q;o in vcerum aqua confiuit, afciten dicune, manuS ~pe~am po!l:ulare.
Acque cam hoc loco explicabi~us.Icaque reaus h~mo. fr:cUltur ,fi~ minus,
in fedili collocacur: fi ne hoc qUldem 6.eri poceil,actmgl no debec,cu adeo lie
4 0 inualidus.Scance reao homine minii1:ris recro affift:écibus,iubebimijs vt tu~
•
1
1
�l' A V LI AE CI NEt' AE
2.8
morem ad pubem digitis premar,depellacque.Nos fcalpeHo , fi ex partibus
iuxca inedl:ina !itis originem concraxeritJub vmbilico tribus digitis inter~
poutis abdomen adufque tenuem rnembranam quz periconzos vocatur,
âiuidemus.Sin autem prima rio iecoris affeéèui maIû fereur accepeurn,à fini
fi:eriore vmbilici parte dilfecabimus. fi liene vicium trahie originé, in de:: 1
xera.non enim in illa parce [eél:ionem moJiemur,cui incumbée.Ac cute quz
fuperiacct acie in~ruméci cxcoriata,rnembranam quz finit abdornen,peri::s:
tonreos vocacur,diuidernus,quoufq; fcalpellum inania penetrauerit.Deinde
per foramen iUius membranz zneam finulâ fcripcorijs calamis acie fimilem
dcmictemus,& per hanc humor effundendus dl: p1.: 0 cuiufque viriurn ratio::: 10
ne, quam ex pulfus caétu dc:prehendemus . Ddndc exempta fifrula, humor
fiai debet. "iteeur autem il:acim viciffim. incira linea. At nos Cecurieatis gra~
tia linamencum corcHe per Colam abdominis diuifionem dimictimus ,zgro
recumbenee recreatoque, per infequencem diem rurfus momen eum humo:::
ris quantum vireus exigic fiil:ula euacuabimus, atque ita deinceps faciiidum If
dl:,quouCque minimum humoris fuperfic,ita tamen, vt vbique {ùbicam vni:::=
uedamque vacuationem vitemus,multis fiquidern imperieè manum admo
!ici vnà cum humore vitali edam ipiricu vacuaco [ubito hominé iugulariie:
qui vero fecurius rem agunc, modico hum ore eduél:o, ve virtus magno Ie~
uarecur pondere,reliquum medicamencis aqua ducencihus,faburratione in 2.0
fabulo, fole,lici, & cibis deliccantibus confumpferunt. lam vero vfrione fu:::
per fromachum,i,ecur,lienem, imum vencrem & vrnbilicum vii [u~t, quin"
cru!l:as adhibenees. Alij ferro tenui candenci:alij ifcis nuncupatis,auc aliquo
ex alia huiu[modi materia: & pIcrique hac curandi ratione magis conranue
runt, inceri~ nullam in eoeum compunétionem (quam paracentcfin vo::: 2.$
canc)expertl.
D E V M B 1 LIe 0 PRO MIN E N T E.
Cap. L 1.
Mbilicus indecor~ protninerefolec, quod vicium Grzce exom.
~phaIon dicicur,interim membrana quà abdomen finit,periconz:::
~ \um appelIaui,iIlic dirupta,ac procidéte,auc omenco,aut incefiino, ~o
incenm colluuie otioCi humoris {ub vmbilico concraéla, interim vero carne
fubnata,aliquand~ ~anguine ir~~mpence,propter venZ,aut arceri~ rupturâ,
vt in aneury[macls,mt,erd~m ,no [anguine, verum ipiriçu folum irruente. Si
igitur omen,cum pr~cldef1c,ClrC~ ~mbilicum tumor concolor ,mollis taél:u,
indolens & mzquahs ~ppare~.Sl mce{hnUl11 prolapfum dr,przte'r comme,. JS
moraca,eciam inzquahs m~gls tu~or eft, & digitis impreffis cedit, c~a~e::
fcitque.nonnunquam frreplcum elldens,balneis, Be difiécionibus ma gIS 1n==
cr~kit.At fi hum'Qr coUeaus efr,mo!lis fimiliter cumor apparcc:prdrus a~té
no cCdit.neque decrefcic,neque came augecur.~èd fi aucé acccaac{upcno:t
ribus fignisavt tumor fic liuidior,carneq; fubnata durior,eciam taaui re~ 4 0
a
B
1
•
�LIBER
VI.
29
nicecur,& eadé in magnicudine manet.Si ex inflatione eminet, tumor mol:::
lis ad taétum fubfequecur, qui digicorum impulfu fonum quendam reddie,
& prdrus abolecur. H une in modum curabicur : ereél:o homini lubemus vc
fpiritum concineac,qud in omnem partern dil1:endacur:deinde omnem vm"
5 b~lici excre~éciam orbiculatim atra~ento fcripto..r~o nocahünus, refupina:::
~oque hO~llle fcalpeUo tumore~,qua nota atra~ecl dl: exa~erahimus : de:::
mde medIUm hamo e1euatum, lmo aue neruo qua exaiperatlo el1:, circum a:f
firingemus (hoc enim paéto continebi.tur ~e deuoIu~tur ) an(ulam [upta
nodum ponentes,pofi:ea tumore conftnao lUxta vertIcem adaperco digitü
10 indicem âemictemus,tencahimu[que diligenter num intefi:jni implexus,aut
pars omenci fimuI fuerit confi:riéta. Ac li quidem inte!l:inum fuerit reliétuttl
laxata Euniculi an{ula,id intror{um pellemus:fi vero ométum fit,eo retraéto"
quod fuperuacuum dl: amputabimus, vafe quodcvt veriumile dl:)coincidit,
deIigaco:mox duplici a~u fimplex Iinum ducente,hiantia per incifionem cu::::
15 tis faétam traieétamus,& an{ulis !inorum przcifis,quemadmodum in aneu,:
ry{mate diél:um dl: ex quatuor initijs confiriél:iollé moliemur. Vbi corpora
lino deuinéta computruerint exciderintq;, Iinamentis curatio abfoluetur ,fi
~auam magis cicacricem fieri femper cupiamus.Hzcquidem ad omentÎ,auc
mtd1:ini afteaum percinent.Ac fi caro,au[ humor, aut fanguis vicium crea:::
20 rit,cumoris medio circulatim pr~ci[o:deinde quod incidec extra periconzii
fublaco curacionem in vmbilico carni generana~ dicatam tentabimus.Por:::
ro fi vmbilicus emineat aut ex venz adapertione,auc (piritus incerpoucu ac::::
tingi non debet,quemadmodum etiam aneury(mata.
2)
DE INTERIORE ABDOMINIS MEMBRANA CON
V V L N E RAT A, 1 T E M DEI N TES TIN 1 , A V T 0 ..
MENTI PROCIDENTIA. VB 1 ETIA M TRACT A..
TVR,QVOMODO VENTRIS VVLNERA SARClAN T V REX CO MME N TA R Ils C'A L E N 1. Cap.L 1 1.
"",,1IJJlII!IIiI. . .~\Vomodo interioris abdominis mem branz vulnera optime que:s
'as manu curare,deinceps venit confiderandum.Si igitur paruum
~~~ adeo vuInus cxtiterit vt inflatum iam quod procidie intdhnum
remÎctete no liceat: neceffarium efr,aut flatum elicere, aut vulous ampliare.
Satius autem fuerit meo ~udicio quod prius dixi agere,fi modo id con.fequi
porus • At qua magis ra~lOne id cofequare,quàm fi cau(atn vnde ~ntc::{bn.~~l
infletur,è medio(uO:ulensrQEz igicur ea dHnimirum, ambientJs ~os aefIS
35 refrigeratio:9uare etia remediü ex calore pecetur .Icaq; lpogia molh aqu~ ~a:: ,
lida madentl,mox expreifa calefacere ineel1:inü oporcec.P~~parecur ~ute 10:=
terea vion au!1:erii calid~.etenjm hoc magiséj aqu~ ca!efa~lt,~c ro~ur tntefl:i,.
no adijcit.At fi per ha:c llltell:ini inflatio no cdfent,tara perlton~1 pars inci:=
4 0 di debec,quanta,id quod excidit,opus habec.Idonea vero ad eiufmodi feétio~
�3°
PAVLI AECINET AB
né habécur ea qure GrreciCyringotoma vocat,id dl: qure adliO:ulas incidédas
Cunt accommo~ata.Scalpe1lt vero quibus acies vcrinq; dl:, auC quibus cu[pis
acuta habeeur, omnino vicari debenc . Sieus laboranCl appo{icus fueric,cum
in inferiori parce vulnus fàétl1m cfè,{i {urlum vergat:cum in {uperioribus, fi
deor{um, & li in dextris vulnus fit, in conerariam partern corpUs iucum:: f
bec,{i in linifrris, in dexcram,atq; hoc tum magnis,tum exiguis vulneribus
commune dl:.Czterum cum inceihnain propnii reponi locii debent ex ma~
gno vuInere collapfa minifi:ro dextro opus dl::oporcec enim ipCum,v bi ma~
nibus Cuis toeum vulnus cl foris apprehe!1derit, mtro repellere ,con{l:ringe~
re ac exiguum (emper [uenti denudare : quihetiam id quod conCucum eft, 10'
mediocflcer comprimcre, quoad toeum per[uacu'r.Porro qure idonea [uen:::
di abdominis ratio cxifl:ac,deinceps dicamus. ~oniam coi'l"C abdomen cii
.interiori ipfius membrana nemp.e peritonço conucnicc,incipiendii quidem
àcute dl:, atq; ab externo introdus acus demittitur:ybi iam & cutem & re::;
étummufculum toeurn tranfierie, prreterico quodei[ubiacet peritonzo,per 1$
reliquam huius partern eam ab interno extror[um,atque inde per rdiquum
abdomen eraieél:abis: vbi hoc penitus pertranfierit, rur[us ab externo in:s:
crorCum , idem abdomen perforandum dl: ; tnox vbi periconreum quod illi
quoq; fubell: prreterieris, & ad CGntrarium perueneris, id quoq; ab interno
excrorfum perpun~i,vna'que cum eo totum ipfi cohCErens abdomen debet. ~o
Oeinde ab hoc rurius incipiend~rn)atque id cum contrario periconreo con~
fuendum.Ac rurfus vicina etiam cuce traieéta,icerû ab ea parte acus incror~
furn dl: inijcienda. ) confuendrimq; id cum contrario peritonzo, inibi quoq;
vicina cutc cran[mi{fa: acq; hzc icerum iccrumq; facienda[unt,quoad totum
vulnus fimilicer con[uerimus.Interuallum vero fucurarum quod ad campe::: Z$ .
[cenda ca quz [ub[unt pertinet,breuiffimurn effe pofrulat . Q!!od aucem ad
firmltatem requiritur, inter Cucuras cutis ne ahbi rûpatur, vtiliter breue ~o
efl:.quare vitaco veriufque abfceffu, eligenda mediocricas dl:.Iam hoc quoq;
omnium vlcerum commune quodammodo efr,ficuci edam ipfius quo [~û:::
tur,fili ratio.Q!!od enim durius ell:,eutem rumpec:quod mollius,confdbm
ip[um rutnpitur.pari modo fi proximc oras[ummas acû tranCegerit, quod
reIiquum dl: ç~tis, quonia minunum dl:,dum violéter adducicur,rumpi co:::
gitur.Sin plu~lmum a? ijs recdferis, non parum cutis inglucinatum relin~
quecur.Hctc I~cet ommum ~nt vlceru~ communia, maxime tamen [eruan:
da in abdomme{uendo arbItror.Porro ipfum abdornen,auc quemadOlOdu JS
dl: cxpofiCû,con[uetur, hue diligentia adhibita , vc peritonétû abdomini ~o::
alefcere poffit:quod vix iperare audeas,cü neruo[um exifl:at:aut ficuci qUlda
faa~tant,qui quz cognacre naturz {unt,ea commitcunt,vepoce peri~~nreum
pentonzo, abdomen abdomini.Id autem fiet in eum modum.A Vlcmo no
bis abdotnine incipitur, acque. ab externo intror[um per id {ohl acus traic~ 4 0
,0
�•
LIBER
VI.
JI
[tacur poil: przteritis vcrj[que peritonzi labris, ex obieél:a parte _à foris in::
[ror[um per vcrunqueeiuslabrum acus reuocatur:deinhzc rudus rcduci:::
tur,acq; ab incerioribus foras per aduerfum abdomen crâfmiccicur .HIC mo:::
dus communi,&exprompco,quo nimirum vno adaéèu per quatuor labra
5 aeus craijcicur,id differc, qu6d- peritonzu~ [otum intr~ abdomen pror!ùs
recondie. Czcerum medicamenca ad hzc Idonea macenz effc debenc) CUluS
[unt ea quz cruentis inijciuncur.Vcaucem nulla pars principalior con[orcij
lege doleat,lanam conuenit mollem oleo mediocri.ter .calido imbutam COti,
qqod inter ingllina & axiUas efr,circu?dare. ~r~fr~c~n~ autcm fi per dyfi:e:::
10 rem inedlinis aIiud fimile infundas.Sl vero nOJ;uhd In Ipfis quoq; ined.hnis
conuulneracum fic:quod·inijcietur,vinum nigrum,aufrerum & eepens erit,
eo~ magis fi coeum v[q; ad interiorem meacii percu[um fic. Facile igieur cu
racionem recipiune ineefrina eraffa:[ecus habenc tenuia:ieiunum vero om::a
nibus in{ànabilc dl:,cum propcer va[orum magnitudinem mulcicudmemq;.
1$ cum qu6d cunica eius przcenuis neruofaque exifl:ac.accedit hue quod ctiam
bilem fyncera toea recipiat:adde qudd omnium maxime iecori vicinum ha:s
beacur.Vencriculi porro ima:: partes earnofz eurari cum fiducia debé[)liqui~
dem fieri potdl: vc res bene fllcccdat, non folum quod hz cramores fint, lèd
cciam quod {anancia remedia facile hoc ipfius Ioco fubfill:an[.Ac vlceru qua:
%0 os infdl:anc curacioni [enfus illius acumen aduerfacur . Cum aurcm perira::
nzo rupto or,nentum prolapfum autIiuefcac auc nigrueric,fune exccpcUIll
ancequam nigrelèac, ne fanguis profundacur, przcidere conuenic id quod
po!l:vinculum habetur,atque vcin imofineiam eommemorata: abdominis
Cuendi racionis vinculi fines pendeac, curabimus,qud Ccilicet facile cos cum
2-$ ex vulnereCuppurante cruél:entur,exifilamus.
a
AD
TEGENDAM
NVDA
EST.
CLANDEM COLIS SI
Cap. L II 1.
- '- N quibus glans colis pcnuria cutis non contegicur, aliqui inde ;;
eoris gracia duplieem adminiO:racionis modum excogicarunt,
30
nunc in fuperiore colis iQitio eueem orbieulatim Ceea~tes , vt faé1:o
ipfius diuortio,inferio~ curis attrahacur,donee glans oeeuiceenr: nunc {ub~
tUS inceriorem cutem a gIandis radice CcalpeHo excorianres,inde inferiore.m
trahentcs , mox linteo q,uod~rn molli ambiens przpucium ddigances., Ica
vt linteolum aliquod qua CUtlS cxcoriaca cO: , incerponarur •~e przput~urn
31 eum glande coalefcac. Hunc madurn Ancyllus magis reclplc, l~~glorc:
ipCum oracione ~xponen.s. Nos aurcrn fummatj~ ~iX~ cOnCe?~l {umus,
quoniam raro mter arrlS ~.pera huiu{modi admm}f1:ra~lO reqUlrtc~r,tum
quod afI'eétus nullam mum/s obeundis diffi~ult~tetn panat, tum quod neq;
tanrum indecoris affc:rat)~t co magis glande aIlquam ex chirurgia deligas.
�P A V LI AE 'G 1 NET AE
3~
Q,VOMOOO CLANS PE.NIS CONTECT A.APERI~
RI POSSIT,VITIVN ole ITVR HYPOSPADI~
AE 0 N.
Cap. LIlI 1"
~\t~ : Lerifque gI~ns ab origine h'On perforaca dl:: verum fub cane ap~
pellaro quà glans fufpenfa eil, foramen habecur; ynde neq; vrina.In S
_ .
facece anterius poffunt ,niLi parciculam admodum pubem verfu$
'inclinenr,ncq; liberis dare operam,cii [emen ipfonl in vcerllm reé1:ànon poG
ficeiaculari. Omnium icaque umpIiciffimus cutiffinnifquecuracionis mo:;:
dus dl: qui fic pec abfciGoncm.Icaque refupinato hominegIans uniftrre ma;s
nus digicis valide accollecur:deindc eadem fcaIpel~i acie iuxta coronam prç 10
cidecur pJaga non obliqua,fed fculpcurz fimili,vc pel' mediii eminencia qu~~
dam glandem reprzfeutans appareat.Q uoniam vero fzpe fan guis profun
di folec,fi lieri pocdl: medicamentis ci rctinendo dicatis fif.1:emus , fin minus
cenuibus fecramentis aduremus.
.
.
DE
PHY
MO~
Cap~L
v.
11
[ l ' l Vplcx phymi caulà ca. aliquando cnim fic glandé przputium te,
git ne nudari poillt:aliquando retrorfum deduaa reduci non po~
__
ceft.Hrec ipecies proprie periphymofis dicicur. Prior icaq; differé
ria, aut eX cicatrice qu::e in prreputio conereuerit, aut ex carnis incremento
qUt iIlic eoaluerit'.Alcera gcnitaIium inHammationibus fercur a:ccepca)quo~ 20
ties deduél:o préEpucio glans intumueric, nec vIcra reduél:o operiri ea poille.
Si igicur prima phymi caufa fueric,curationem hoc patta cencabimus: figu
raeo hominc; vc par efr,préEpucium in anceriorem partem actrahemus, .d~.:=
mimique in [ummum ipfum hamulis cribus,quaterni[ve,~ini.!lris co.n,clUe:s:
dum exhibebimus,iubécc:s) ipfum quantum fieri pocefi:,dlducat apenantq;: Z$
deinde fi ex cicacrice excerior colleétio fuerie crea ta , fcalpeUo ab intcriore
parte przpuciû in cribus quatuorve lacis incidemus lineis direéHs Be requali
inuicem !patio difrancibus, idque incrinfeeus : ell: autem duplex in glande
przpucium: os igitur ipfius ab inceriori parce diuidemus, fic enim conera:::
aione q~a!: ex cicacrice coaluic,diffoluca, przputium fuperinducemus. ~t fi JO
caro ab lnterioribus adnata phymum produxeric,carne toca ferro Ccardica:::
ta,pra:putium nudabimus:carnc::m inta Iineas eminentcm radcmus,pofrea
plumbeam folenam glandi vniuerfa: circundabimus, inuoluca ipfi papyro
ficca. Habeac a~tem {olena foramcn vndiq~e zquale •fic ~nim huius ci~cu':1
poucu przputlUm addu~u~rurfus coaIdcere prohibcbltur~ dum & a plu# JS
bo & papyro inuoluta ddl:et~ C~ruatur: intume1èens cnim ex deligacura ma
gis adhuc cuté diducec. Hoc 1glcur faciüdum dl:, fiue ob cicaericem,uu e car·
nis procdfum phymo generato manum adhibuerimus.Sin autem periphy
mofis appdIaca creeeur, vccufrace cemporis commiceicur , & curacionern no
reCÏpic,nifi quis eo modo velit craétare quem ad cegendam gIandcm vfurpa 40
�LIBER
VI.
mus. Sin autem nondum coaluerù:, vibicibus fuper ipfum reélis tribus, aut
quatuor,auc eria pluribus circularim excicaris,oleo copioliore cepldo [uper"
fu[o,extror[um attrahemus.
r:
SI P R AE P V T l V M G LAN DIA D AE R. ESC l T. Cap. LV!.
Lans & pra:pucium inuicem commlCtuntur exulceratione prxees::
JO
1)
200
dence. Conuenir igirur [ubcus eute, quantum hcet, cXcoriaca,acie
~~~ lèalpeJIj,auc fpachula polypo accommodara, ea qua: refiHuc diffol=,
uere,l pocifiîmum conan ces, vr glandem purè à ~rçp~tio adhçrefcencc dlG
cernamus : quod fi non fuerie expedicum , glandls pOClUS nonnihil ad pr~:::
pucium a{fumcre,quàm econcrario:cum emm przputiii cenue fir,facile per:::
foratur. Vbi commi{furam diifolueris linteum tenue aqua frigida madens,
glandi & przputio interponendum)ne rur[us c?alefèac,vino allringente ci:::
catri~cm ipus obducemus.
D li CI Re V Mel S 1 S~
Cap. LVI I~
On de ijs qui religiofo gentium more cireunciduncur, nunc verba
faciemus: fèd de ijs quibus ~ffeél:u naturalium obono, przputium
inigrelèic. Icaque in ijs totum quod nigruerit,orbiculatim przcidi
ebet,deinde fquama cum mellle vcédu01, vel etiam malicorio, & eruo me~
dicamenti infrar q uod linceolis illinicur. Si verd fan guis quandoq; profluac,
ferramentis lunacis vcendum,qua: vcrifque fimul inijciancur, & ipfi fangui:::
ois profluuio,& vulneri depafcéci.At fi tota incerim glans abfumpca fueric)'
exiguam è plumbo Colenam imponentes meatui,per ipfam zgrotum vrina
reddere iubebimus.
DE THYMIS NATVRALIVM.
20)
Cap.LVIII.
co
--~H ymi carnora funt tubercula,n·unc in glande,nunc in pra!putio
Icre0cntia.Ex his,.alii.contumacis,alij tac.His curacionis run~. Mj~io
_ ~!rcs Icaque ~alpe1h aCle deradere conuenlC , & chalcicidem lpfis m;s
ipergere:in mah~nts,eo qu~d viciacum elè,excifo, adufrione vtendum.At fi
contra Ce mutUO 10 preputlo fiant thymi,hi; incra ipfum:illi,exrra , oponee
omnibus ipfis eonfefl:im manum admoliri, ne przputiii ilruél:ura tenuc,im
~o prudenter percundamus.Sed primùm interiores auferreconfilium dl:,iifcp
cicatrice obduébs,tunc quoq; exteriores aggredi.Nonnulli vero recenrioru
forfice ipfos audJentes equino pilo deligacos curare [olenc,quemadmodum
alij refrigeraco ferro candenci eo[dem deurunc.
DER. E CT 0 S y PH 0 NE Q VIC ATH ETE R DI C I~
TV R., ETC LYS TER. EVE SIC AE.
Cap. L 1 X.
~11~vm vrina non redditl1r,qudd irer ipGusob!1:ruél:um fir,aut cocre::
intus [anguine,auc calculo,aur alia q~adam cau[a,re~o [ypho~e
.~ id quod filperfluum eil eximemtlS, que modum Gra::Cl cathetenG
~~. tnon âppellanc. Siipto igirur eil1[modi fyphone,a::tati & fexui couenienti,in
[0
DD.j.
�34
P A V LI AE C l NET AR
reél:um ica ipfum dirigemus , quod hoc modo fiee: Iana exigua lino deligata
per medium .linckp ex aeuto iunco per eatheceris fifl:ulam traducro lanam
toramini adaptabimus,iuxta eatheteris mueroné,ac pr~cifo forcipe quod ex
ex lana eminct,eatheterem in oIeum demittemus, zgro in fubièlIium pri:::
us irroratum. fi mhil prohibet, eolloeaco , & catheterem in reâum mtere::: S
mus vfque ad colis bahm : deinde nacuralia ad vmbilieum intorqueblmus.
etenim ab hac parte obliquus veucz meatus exiftit,deinde fic cathecera ad1::
gemus. Q.!!um verd in pene propè fedem id euenerit , rurfus gemcalia lm:::
poGto infl:rumento defleél:emus , in naturalem redueentes figuram.( llam ~
peritonzo vdiez meatus [urfum tendit), propeIIemu'tque cathecerem vlque 10
dum veuc~ finum penecrauerit:fceundum hoc,Iinum catheceri inieâum fe:::
,;.:, crahemus, quo vrina fimul cum lana atcracra fubfequacur, quemadmodum
in fyphonibus accidit:atq; talis demittédi catheteris modus efl:.At quia lub::
inde exuIcerata veuca collui ddiderat, fi quidem oricularij dyfreres enerna
poillnt tranfmittere,illis in przdiâum modum vcemur, in veficam dcmj{~ 1$
lis: fi fieri nequit, per catheterem pelle, aut vefica bubula adapcaca, enemacc.
colluemus.
QVAE CVRATIO CALCVLOSIS ADHIBEATVR.Cap.LX.
Vm alibi demonl1:racum fic qua ex caufa calcuIi generencur, tum,
qudd pueris in veuea magis: proueétioribus ,in renibus erefcant, 20
_
nunc rationem exponemus, qua excindi poillnt , vbi notas prius
eorum qui in veuca nafcücur,ddignauerimus.Vrina igicur aquofa cft,quod
in cis fubfidet,arenofum:pudcndum continuo vexatur pruricu,laxacur fine
racione,rur[ufque arrigicur,crebro. id eoncrcél:anc irricati zgri, ~ maxime
pucri.eurn calculus in ceruicem veucx incidic,etiam repente vrma fuppri::: 2.$
mitur .Porro inter eos quibus calculus excindicur, pueri quidem v[q ue ad
quatuordecim annos propeer corporum moIlitudinem,faciI~ curacioné re:s
cipiunc: fenes,qudd corpus ip{orum contumaxfic,vix confanefcunt: media:
horum :lcaces edam in hoc, medio quodam modo habent . ae rurrus faci:s:
le [anantur qui maiores calculos habent,qudd inflammationibus affuerunt: jO
qui minores,difficulcerfanancur,contranas ob caufas.Hzccum ita Ce habe~
ant,ad chirurgiam profeéh.coquaffàcione vtemur prius,interim per farnut:
los,incerim ip[o :rgroco ex alto quodam loco ddi1ienci, quo calculas ad vC:s:
fiez ceruicem propellatur,deinde figurari zger debet ceu reRus in fedili,ma
nibus fubeer fcmora p orreél:is ,quo in angufl:um vefica compeIIatur. Si igi:: 3$
tur contingentibus nobis ~alcu~us in penem procidat, qualfatu excurb_acus~
ferrum indc tentabimu~.Sm mInUS fublabacur, indicem finill:r<E man us di:::
~itum,fi puer fic qui zgroc~t,vd ctia medium,li ztaeis lit proueaiorj~,oleo
~nunaum, in anii dcmittemus, & fupinis digitis perquirences,calculurnque
lIIapfutn paulatim traduccntes, in veGQ! ceruicem impingemus : & digito 4 0
-q-'
�1
LIBER
VI.
vno,pluribufq; propeIIéces ip[um in exteriora impaéhî,minifrro alcero mali
nibus vellcam premere iu{fo,alceri prtc.iplemus dexcra manu cdticulos [ur:::
fum ceneac,iinifl:ra penem excédac 111 alceram parccm, quà {eéhonem mohe:::
mur: ipfi affumpto fcalpeHo ad calculos apc~[Q,inter,anu~ & tdl:iculos,non
$ per medium penem,fed in a1ceram parce~ lUxta, fimfrenorem cll1nem obli:::
quam fuper lapidem qui ear~i feca~d::e lupponlcu~ , duc~mus 1ineam~ qUa!
extrinfecus lacum habeac fpaClUm,InCLlS _l~on amphl1s)q~am, v~ calculus per
id queac excidere.lnteri~ üquidem dlgms fuper anu~, mlllxls~ aue diglto
vnà eum feébone fine euulGone ealculus dementer exihc. fin mmus exIlie:::
10 rie, vuICe1Iâ fuperinieél:a huic accommoda eximemus . Calculo iam ablato,
medicamencis fanguinem coercentibus ex mana thuris,aloëJymphyto, vel
edam mil}r,& coniunilibus fanguinis profufionem Gfrentes,lanas,aut lina:::
menca implicica,œnd~o madentia imponemus ,& ligaminibus feptem co==fiarum ad calculos accomodatis vcemur.Ac fi profluuij fanguinis mecu~ Gt,
15 linamentum implicitum ex pofca,auc hydrorolàto inijçiendum efl:,& ::egro
decumbence crebrius Iocum perfundemus'.Poil:quam tenio die foluens, &
hydrela!o copiofo irroraueris, tecrapharmaço lmteolis illico vtendum, ita
vtfrequenciusip[os di{foluas ,cl1refque proptervrinéEacrimoni~m . Ac il
,infJammatio qurepiam fuperuenerit, cacaplafmatis & fuperfuGonibus ad
~o cam inferipeis adluuabimus, ac in vefkam rofaceum, aue chamxmelinum,
aucbucyrum nifi aliqua nos inflammatio impediac,demiccemus.fîmilicer
etiam li vIeus pafcendo aut alio quodam modo ferpat,auc maleficum fueric,
Gngulis congruentia adaptabimus. cum vIeus inHammatione caret, laua:::
crum adhibecur, inde empIail:rum dia chylon,cumlumbis cum imo vencri
205 fuperaccommodatur. Per totum vero curationis curriculum, femora umul
conuenic ddigare,& cum rcmedijs requiefèere.Sin exiguus calculus coli in::
cideric &: per vrinam reddi nequeac, pr~pucium valide in anceriora accra::
tturn deligabimus fupra gIandis ulmmicacem,item poll: pudendl1m coIem
vinciemus,iuxta terminû ad veficam fpeél:ancem confl:riéhone adhibita:de~
30 inde infrà calculum diuidemus,fuper lapidem qui illi excidendo fubijcicur.
flexo autetn cole ilium eijciemus,tolucifque vinculis vlcus fan guine con cre:::
tO vacuabimlls.Pofterius icaque vincuIl1n1 inieél:um eil:, n~ calculus rec~o~:;;
fum recurrac:anterius,n,e p~fl: lapidem exempcum pra:p-Htij foluti CLlC1S ln
oppoficum recurrens dl Ulfionem concegac.
"
3$
DE TES TIC V LOR V M PAR T 1 B V S. Cap. LXI.
,.;;;;;;;;~~Atura! tdhculorum finiciones , cum ad ramicum incidendorum
1rationem conferanc,prius quàm ad illam veniacur, proponend/El
runc.Igicur cefl:iculus {ùbfl:anria quxdam dl: gIandulofa,fragilis,ad
_ gl2e~nUl-i~i:~!!!!ic~é iètnims vim effeél:a.Ac nerui cdhû, quos Gra:d parafl:atas & cre~
~~ lllafteras ab eo appellant,qll~,d ex i~is gcnitales partes depen,denc, fpinalis
DD.lj~
�PAVLI AEGI NET AE
medulla! ex cerebri membrana propagines lime, curn venis arteriolis ad ee~
fiiculos percmences,perquos femen in naruralia permeac.Seminana aucem
valà,vcncr tùnt à cana ven a in éeil:iculos finuofis anfraébbus pe[qngéces;vn~
de cefbcuJi alimentü capiunt.iccm tunka natur t neruoft in 01 bes Imphcaca,
in gibba quidem parte,atque anteriori,à cdl:iculo libera efi:in cocaua & po::> S
fl:eriore,ipli adha!refcic,ex Incc:riore abdominis rnembrana origmé crahcns.
Vocant aucem parrem hanc qua ceil:1Culo adnata ell:,pofieriorem profphy:::
fin, quali dicas adnexii.Darti verdmembrana![unt,qua! exccriorem teihCll$
li cucem conglurinant,lux,ta ruDicam erychroidem dléèam ci adhfréces:qui:::
bus partibus & illa poO: ceLbculos tunica adunitur.Hçc aucem lplà cuns ex::: JO
terior rugofa cdl:ibus circundaca, [croeum nobis,Grzcis o{èheon dlCÎtur.
DE
AQVOSO
DICICa p. LXI I.
RAMICE,HYDROCELE
T V R.
:Vmoris ocioG in parce aliquacorporum lèrocum imphcânnû col:::
[uuies, tumorem excitans {ènGbilem hoc nomen forcica eft. Colll::= 1$
\C.bSUl![~lgicur icaque humor magna ex parcc,in cunica erychroïde appeJla::=
ta, circa anteriorem cefl:icuh regIOnern,qua pociffiml1m rnembrana Il1a cl ce"
ihculo (èparatur. Raro extra membranam hanc crythroïdem vicium con~
trahitur.Subinde I:eculiari tunica humorcomprehenditur, vocancque hoc
mali chirurgici in fuperuenienciortum. ~are fi ob caulàm prcrccdcnccm, 1.0
exempIi gratia,parclcularum imbecillicacem vicium oboriacur, Canguis aU::
menti racione adduétus,in aquofam [eroCamque (ubil:anciam mucaéur: fi ex
iél:u,Can guinea,auc fa!culenca fùbfl:ancia cornprehenditur Corn munis.nota
eil:,cumor indolés,firmus, ac frâbilis in fcroco,quacunque tandem oecaGone .
non euaneCcens,fed in ijs qui rnodicum continent humorern, cedens: in iIIis 2.)
qui copiofilm habéc, non item.Ac in quibus erychroïdes [unica humore dl:::
fienta e~, tumor rocundus paululum, & oui modo 10ngiulèulus apparet.
Bis celhculus in confpeaum non venit, vc qui vndequaque fit j·mpJiclcus.
fi extra erychroïdem membranam {ub darcis habcacur, per pauca corpora
(ublabicur. At fi humor ex {uperuenienci coierit propcer concraébonem 30
ex omni parce, & rocunditacenl , cumor aIcerius cdhculi imaginem ex::
hi bec : & cum a~uo:us humor exc.iterit , cumor concolor pellucec: cum fz.
culencus, auC far.gJ.lmeus,auc rublcundus, aut liuidus apparec: cum aucem
in vtraq; fcroci parce hre nO~a! apparuerinr, duplicem ibj ramicé eCfe cogno :::
fces.hoc modo fcalpeUo curarur:derafa pube & fcroco, Dili puer fueric, zgrii JS
hIper {edile. r~{upillabim~s,p?~i~i panniculo ~llIfiplici {ubieao, fcr~c~ au::
cern fpongla lUll:z rnagmeudimso ac fedences a {indha crgroeantis, mlOtll:ro
qui ad dextram {edebit,iubebimus ve gen icaIe in alteram partem procédac,
cut~tn fcroti ad abdomem e1euet, nos fcalpello lèrocum amedio iuxea Ion
glcudmem v[que ad pubem ferè reé1:a linea incidemus , qua: vicina fit linez 4 0
0
&:
�LIBER.
VI.
fcrotum per mediu~ fc~anti, diuidemulque cunicatn ertthroïde~ . Porro
fi humor ex accelI:'ono 10 adnata membrana hcereat,qua vertex elufdem tU:II
nic~ eminet , illac diuiuonem mohemur. Hamulo autem ora! vulneris di:::
ducencur ,& cuIcr.~ ad hydroceIicos apcaco fcall?ro'q~e inembranis d~tra~
5 ais tunica erychroldes nudacur,mox eadem per medIUm fcalpello finditur.
per ilIas potiillmum parces,in quibus cdl:iculo recedit,humore iam toco~
aut maiore iplius portione in vafe aliquo excreco; erychroïdé membranalll
hamulis eximemus,vcpote cenuiillmam ipfius parcem. Inde vero Antyllus
fucuris & medicina cruencis accommodaca vtitur: recentiores ea,quz quod
JO carnem inducac ,farcotice appellacur • At fi tdl:iculus putredinem expercus
alidve modo vitiatus deprehendatur , vafa cum ncruo , qui ab inguinibus
dependet,cremaO:ere diéto fune excipiemus,ipfoque cremafl:ere pra:ei[o , tc~
fiiculus eximicur.Item in ijs qui dupIici Iaborant ramice, limilicer hifatiam
curationem moliemur,vtrinque per lèrofi partes ad inguina lineas inciden~
1) tes. nlOX fpeciIIi mucrone per diuifionem deorfum ad fcroci extremum de~
milro , ipfoque fcrotum excollentes, acuto fcaIpro Iineam qua humoris eil
emi{fari~m,incidemusJvc & fanguincm concretum,& pus per cam excer:fl
namus, Ipfo vero îcalpelli mucrone obcuramencum fupecioci diuilioni infc~
remus, & vibicibus per fpongiam deterlis Ianam oleo madentem per in::!
~o feriorem cd1:iculum inlinuabimus, extrinfccus alias Ianas œnela:o imbutas
fcroto,imo ventri,inguinibus, peni Be lumbis fuperinijciemus, linamentum
tripIex fuper h~c explicitum deligamus vinculo in fex collas porreé1:o,eon~
gruifque ligamentis: deinde homo decumbetlanis fcrotofubieé1:is,vteonquiefcat, pelleque fuper ipfas molli explicata,quo fomenta excipiant. Czee:::
2.$ rum fuperfundemus oIeum calens. paf} hoc vbi folueris tetrapharmaco lins:
teolis illico in vulnere vceris , linamentutn ex farinaeeo palline immutans;
extrinfecus fomen~a rurfus propter inflammacionem vtque ad diem fepti:::
mum inijcientur ,lDde medlcamenco quod Iinamentum contineac vtemur.
Vulnere expurgato,& carne iam mediocri obdué1:a,deinceps etiam Iauacris
~o adhibitis linamentu.m aufer.ri debet,& reIiqua curationis parte fubfèqucnc c
quemadmodum prIUS exphcatum efl:~vtemur. At fi inftammatioquzpia~
fuerit,autfanguinis profluui~,auc aliquid eiuCmodi interea fuperuenerir,c~:t:
ueniéter vnicuiq; occurrere couenic,ne {èmel diéla iterû repet~. Si vero Vfrl?
né potius i~ aqu~fo ramice,~c~t recécioribus vifum efr,adhibeam~s, o~Ola
~r quçante clllrurgla,& polleadlétafunt,exequemur,ipfum verOChlfUr?~ço;;:
pus fine fer~o folû & d!~ili?ne...pet hu~oris c~i~riii Heri debec. D~ce.lta~
aut duodeclm ferramerls Ilrera gr~coru r imicatlbUs,& duohus gIadlolts pn
tnü [crotû ferro r referéci per mediû aduremus, culcello auté, auc obtufo ha~
mo mébranasexcoriaces,ferraméco enCt fimili,has eeu prçcidéces aduremus-.
40 N udaca vero cunica erychroïde , facile auté ,Galba Be tenuis exifrat, cogno·~
DD.iij.
a
�P A V LI AE GIN ET AE
,1
fcitur ,acie ferramenti infl:ar r litera: faéti perurentes humorem excernemus,
pofrea cocam ipfam deccétam hamulis accollences, ferramento gIadiolo fimi
li auferemus.
..
D E CAR NOS 0 R AMI CEE T TOP H ACE O. Cap. LXI l I.
Aro in parce aliqua corporum qu~ lèrocum implicant fuccrelèens S
.
carno[um r~micem produ~ic. N a{èicur auce~ ea ex c~ufa Ia~éte,te~
[l
Ll:iculo fluxlOnem experto mduracoq;,aur ex lél:u,aut Impenta poll:
ramicis fuccifionem curacione:{ubfequicur autem hos color vbique fui hmi::
lis qlm du rida.Si aucem tumor in fcirrum coaleCcac,nullus nec color,nec fen
(us adeO::fi maIigni referat nacuram,dolor vrget punél:orius. Icaque ferrum
admol1ences tgro,figl1rabimus ip[um,ficuc & prius,diuidemu[que fimilicer,
Be fi quidem ex (oncreea eefriculi carne vitium creatum llC,& darcon mem::.
branam & erythroïdem eonfimilicer diCcindemus, dcinde tdl:iculo eIeuaco,
coque extra erythroïdem exempto, cremafl:ere fegregaco avallS , h~c qui::
demconfrringemus,illum v~d nempe cremafierem amputabimus:tdl:iculum vero qui cum aliorum carne eoaIuerie, eeu alienum eijciemus •Sin h~c
concrerio in cunica aliqua, auc va[c fubnalèatur, [eroco diuifo [ubieélif::
que cami membranis , cotum quod in carnem conereuit auferemus •qudd
fi pofrerior corn mi (fura carne fuerit gIutinata , ijs qUa! ambiunt ipfam ad:::
emptis teO:iculum fimul eum ca cxcipicmus: quippe fie ri ncquic, vc teLH#
cul us finc hac pcrmancat. Ca!terum tophi & in tdl:iculo & in membrana
crychroïde oceaIle[cuc, renixu multo,duricie,& infqualitate ci carno[o rami:::
ce & aquofo dif6,! d. His igitur manum fieut edam carno[o ramici ad;::
moliemur.
li
J$
20
DE VARI~OSO RAMI~E ET V,E~TOSO., Ca~.LXIIII. 1.$
c•Jjo re {}y
V'i!'(lt>'l
10
ara ln fcr~co,aut d~rtls ~embram~ dilatata va~:ces fImplici voca
, bulo nommant. Alta vero qUa! ccfrlculum nucnuc,fi varicum tno:s
Ire diIatentur, varico{um ramicem ,Gra!ci cirfoeeIen vitium nun::
cupant.Not~ horum cuidenccs [unt, quippe pars affeél:a eumidior,obliqua
modice' Vl1~ in modu,& tefl:iculi relaxatio apparet,cum alit nonuIl~ difficul::: 30
tates,maxirnè in eur[u,exercitio,&itinere.Hoc modo curamus:vbi comodè
zgrû figuraueris,lèrotü manu pl1lulcetur,neruus cremaLl:er in parcéinferio::
ré repellitur. ~ac~le aucé dinolèitur, ve qui tenuior vafis'lÏeJolidior ,renicenfq;
feu porens va1tdufq;:~ger quoq; ad depreffionem ipfius indolet, 8[ iUJl:ta co::: '
lem curbatur::va{a autem,digi,tis nofi:ris & miniO:ri excepta in fcroto,V"a1idé~ 3$
que difl:enta, acie fcaIpeIh obI,lqua adaél:a fupra in1l:rumentu quod valls cedé
dis fupponiturfecabimus.demde per hamulos ca qUéE cuci fubiacente1euaca
excoriacur.vaus vt in capite: de angiologia & aneuryfmati~ diiputatü efl:,de::r
~udatis, acus duplex linu trahés traTmiccÎt: anfaq; lini abcifa,vara & in prima
lpforum dilacatione & inferior~ extremo fune deligabimus:& pet mediu re:!' 4 0,
R
I-"
q''j.
/
�LInER
5
10
VI.
39
él:a inci[a Iinea,& Cwgnine qui coÏerat euacllato;medicina ipCos curahimus
qll<e pus moueat,vt edam fUl1iculi eum va.Gs fila fponte excidat. Leonides
alltem pr<ecif'ir, gudd II aliqua ex vallS tdl:iculum nutrientibus dilata ta fue:::
rinc,hoc modo dJè faciédum:li omniJ,tefiicuIllm eum ipfis capi 0poreere,
ne vafis alentibus\ddl:icutus contabefcat.Porro ventofus ramex, quum ge~
nere anellry[ma exifl:ac~ ~eonidi. quide~ ?on at~i~gédus vi~etur,propter
periculum quod in vanclbus ab mecffablh [ln g~mls profluU1o accidit.Re:::
centiores aucem quumdupIex ipfius.Gt generaClo,aha ex quatuor vafis tC:J:
fiiculum alentibus , aIia ab arterijs darcon membranam & fcrotum inter:::
currentibus:hune quidem ceu detperat<e [aIlltis,repudiant:ilIl1m prioréfcaI:s
pello curant.diCcc:rniml1s lutem ip[os,qudd qui ab arterijs ena[citl1r, faciM
ad digitorum eonO:riél:ion~m euane[cac, qui venis tdl:iculum nutrienti:::
bus,aue neutiquam, aut cum multo metu.C<eterùm curamus ip[os,vt in va::
rico.Gs ramicibl.1s comprehenfum dl: , finglllas venas fu.ne excipientes deU:::
gaqtéfque.
.
DE l NT ESTI NO R VM RAMICE.
Cap. LXV.
lNteO:inorum ramex,ql1em Gra:ci enterocelen dicunt, dl: in [cra:::
- tum inteO:ini deuolutio.Fie aue peritonœo circa'îlia dirupto,aut co:::
'." , . "" .. dem excen[o. veraque igicur,rupcuraCdico)& extenlio ex violenta
quadam occalione prrecedence proueniunt,nempe ié1:u,auc falcu,auc dama
re.Ac qui valid~ tenfioni fereur acceptlls, proprü~ & propter relaxaeioné,
& alias corporis imbecillitaces,accidic.Not~ vcrique communes funt : con::
fpicuus in [croco tumbr : item qudd in exercitijs, itinere, [piritus retentio:::
ne,alijfque accalianibus,idem maior qu~m prius euadat:comprdrus, tarde
quidem recurrat ,celericer autem ~l1rfus deuoluatur,fuperne intdl:inum re~
ulpinatis in foco permaneat,donec erigâtur.Stercus autem in ttraturn rece:::
peu pericuIu lilbinde ipfis intulic:doIcnt enim,nônun§ eŒi impreffis digitis
[onitu eIiduc.Pcculiaria ramicis ad extéiioné rdari indicia [unt'9? no vniucr:::
fim,[ed particulatim téporis [patio & ob caufas quaflibet,nonun<.î intefl:inii
deuoluatur,tumor ~quabilis & proffidus appareat,intefl:ina quad deuolucû
dl: interiore abdominis mébrana,pericona=an vacant, co!1:riéto.Ex rupcura
faél:i ramicis fignu":l dl: proprium,qudd vniuerum ab initia intef1:inum d~:::
uoluatur , idque ob caufas violentas duntaxat: tUinor immenf~ mag~iCl1dl:::
nis , inrequalis , & per fÎ.lmma protinns in cute emineat: qudd inte.!lma e~:t
tra peritonceum elabantur. Si igitur rupto peritonzo omencu m dutaxaC.ln
fcromm inciderit,vitium 'omen ti rarnex,Grctcis epiplocel~ ap'peII~tur: fi 111,:
td1:inllm quoq; delabatur ,omenti intdl:iniq; ramex.Grçce eplploellterocele
dicicl1r:li vero & aqul in cunica rl1béti colore erythroïde diéta apparlleric,
compOGtl ex t.ribus quoqu.e ~pp.ellati~ fi.lmi.~u~ . C<eterl1m ne'lt ho~, neq; .ex
rllptura iotdlmorum raffilce chlrurgla= fublJclmus,folum vero ex lOtentlO-
a
15
20
25
30
35
1
a
, 40
DD.iiij.
•
/
,
.
�PAVLI ARCI NET AR
ne ramicem incd1:ini manu curamus,huc in modum. homine re[Jlpinaro &
cute iuxca inguina per minifi:rum e1euata , cranfuerfam Iineam incidirnus,
vt in angiolog ia explicltum eft.NonnulIi verd non tranfuerfam, Ced rettam
lineam ducunt,hamuloque dcfixo diuiiionem explicanc,qu~ tefl:iculüfupra~·
ieél:um menfura adzquec , deinde rurfus harn ulis per quartam eutem tranG S
miffis quot ad vulneris magnitudinem fufficiat,retufo ham~,aut eultro mé,:
branas & pin guedinem fubtus excoriantes fcalpeUo prtcidimus.deteéèo au
cem vndequaq; penconzo, demIi[oq; indice digito ad pofl:c:rioré fcroti par:::
tem inter periconzum & darcum membranam,po~eriorem eonnexum fol:::
uemus,deinde dextra manu extremum implidtes ad inceriora fcroti iimuI::: 10
que finHl:ra peritona-:um recrahences ad diuifionem excipiemus cdl:iculum
vnà cum membrana rubenti , ac miniilro vni iubebimus ceft:iculum eIeuec,
ipfi verd poft:erior~ ~dnexii ~x tOt~ ~~lUl cû ~embrana rubenti diifoIuétes,
explorabimus digltls num mtdhm muolutlo qua-:dam in tunica erythroÏ:::
de refiéta fit, & infra hac ad aluu~ ~rop~l~emus,deind.e acu ~ona-: magnitu::: 1)
dinis linum ducente duplex dec1es ImphClcum ad ~entona-:l terminum qui
diuHionem rerpicit per medium tranfuemus.Succihs autem linis quatuor fa
ciemus initia, atque his per vineulum rurfus implicatis , vtrobique perito:::
nceum valencer dell:ringemus,iterumque initijs cireunuolutis, afl:ringemus
quidem frrenue, vt nullum ex vafis nutrientibus adhuc poillt cedere ne inRa 2.0
m.lCio inde concitetur:item feeundum extrinfeeus vineulum inijciemus mi::
nus quam duos .digitos cl priori dillans.Secundum hcec vincula digici in:::
fiar ex peritonço rdinquenœs totum ipfum orbiculatim przcidcmus,au~
feréces limu! & tdl:iculû:rur[us diuiuone iuxca emi{[ariii fcroti adhibira,lina
mécû longii inijcitur,& fométis oleo imbutis vincu!ifq;,vt in aquofo ramice 2.)
inieél:is omnia qua-: reilac,quéadmodû illic expofitu efl:,perficiemus.NonuI::
los auté no imperitos chirurgos noui,qui mébrana erythroïde excilà,ferra~
métis candentibus extremu iplius adureréc fanguinis profluuij metu, vt dl:
verifimile.Hi auté ipfi poll: fcaipeIli adminill:rationé tgros protinus in folio
oblongo ligneo,cui aqua ineffet ealid.a ad Ceptimum diem vfq; Iauabat,quin~ 30
quie s per diem noétémq; id faciéces, prz[ercim in pueris,& mirjficè res pro~
ceillt:nam citra inflammationem ipli [ecabanc,& funiculi vmt cum corpori,c
bus protin~s.decidebant.I.nterea. v~ro dum zgri Iauabant przdiéè:e fuper:::
fuCtones i01Jclebanc~r. A:llUs qUlfplam prél!ter eommemorata etiam pipere
3$
trito eum oleo cerUlcem Ipforum eodem tempore infricabac.
DEI N G VIN V M RA MIe E ,B V BON 0 CEL E
V 0 C A T V R.
Cap. L X VI.
D
Ntefl:ini ramicem ex intédone ereatum, inguinum hernia pr:ece::
il~ ~"fl(dit:primfi enilll peritonzo intenfo, incellinum [axaturn: tune qui~
_ . _ ~dem in inguina abfcedic, facitque ramicem,quem Gra:cl bubol1o::l 40 .
�LIBER.
VI.
41
eden dicunr. Hunc vetu!l:iores in eum modum fcalpeIIo curant,linea tranG
uerfa per inguina intumeCcécia,tres digicos longa incidJtur.Hin~ mcmbra~
nce & pinguedo eximuntur,mucro au té fcaIpeHi per medium peritonreo de::
teao qua ta!l:igiatur adigi debet, is enim ince!l:inain alcum repellit . Icaque
5 periconrei emmentias vcrinq;faélas'perfcalpeHi mucronem futuris inuicem
comictemus,deinde mucronem extrahemus, neq; peritonceum przcidéces,
neq; cefl:iculum,neq; aliud quippiam retinétes,fed przfidio cruencis idoneo
pedànances. ~oniam vero recenciores vfl:ionem potius in'inguinurn ra::
micibus probarunc,hanc quoq; no incongruécer trademus. Homo medio:::
10 eriter moueatur,tuffi violenta,intentione, fpiritu'l3 retento:vbi tumor in ins:
guinibus apparuerit locum qui vri debec, atramento Ccriptorio aut collyrio
figura triagula circunfcribemus,tranfuerfam lineam per inguina CurCum du
eentes , inijciemufque fignum per crianguIi medium.poO:quam zger decu~
bueric,candens ferrû per mediam nota im primemus,primum dauatum,in::
15 de per criangl!li coO:as r ,licer~ figuram reprzCencans , tertio in 'laterum aut
IenticuIce modum faél:is totum trianguIum eXa!quabimus mmHl:ro per tos
tam vfiionem faniem panniculo extergéce : tam aIte vero aduremus quou[q;
fingue~inem perrin gamus, {dque in habitu corporis moderaco,neq; enim
10 gracllibus ob liccicacem ferrum alcius admouendum dI,ne impruaentes
%0 peritontum aduramus,neq; tamen in craffio~ibus pinguioribu'fque,in qui~
bus vel ante iufl:am vfl:ionem pinguedo apparec •Sed quantum vri conue:::
niat artificiofa deprehendemus conieaura. Secundum vfi:ionemJàI vnà cu
porro cric us crull:a= infinuabitur, & inguinario in litera! k (jmilitudinenlli~
gamento vcemur,per infequentes dies remedijs qua: crufl:am adimût,nem:J
:1.5 pe omphacomelite & fimilibus curabimus.
C V M S C ROT V MAT T R l T 1 S V EST 1 MEN . .
TOR V M F R. A CM E NT 1 S SIM 1 LIT E R AT_ T ENV A T V R.
Cap. L X VII.
D1
AxataCcroci cute fine interioribus ipfius corporibus vicium ma=,
~o
ximè indecorum gignitur,quod Gra:ci racoûn appellant.Leonj~
des igitur rerupinato homine,quod in ea fuperfluum erat lèalpel
10 fuper afièrem,auc durum corium,quod incidendis fubijcicur excidebat,
orafquevulneris [uturis committebat.Antyllus autem tribusetiam quatu::
orve futuris fuperfluam eutem prius pûél:am fodiee acuta aue fcalpeI10 poil:
3$ (uturas auferebat,[uturi[q; adutlitam vc cruenca curabac.
•
Q VO MODO FIANT EVNVCHI. Cap.LXVI II.
Vmars nofl:ra hue tendat,vt corpora à ~atu .qui prcecer nacuratn
dl,in nacuralem deducat , eunuchos factend! raClo , quam Grred
eunuchifmum dicunt,concraria promittit.verû quia & inuiti fub==
40 inde ci przpotentibus quibufdam eunUCb?S facere cogimur , explicandus
-
,
.'
�P A V LI AE GIN E T AB
compendiofe m~dus e(l:,qüo.iIlis fati~aciam~s. dupIe: icaque dt, alter con::
tufione,alcer exelhone perfiClcur,& prIor qUldem in huc modurn. Pueri ad:t
hue infantes in aqua! calida! folium collocancur:deinde vbi corpora eodem
folio fnerint relaxaca:digitis tefl:iculi premütur,v[q; dum aboleancur & eua:::
nefcant,diffoluti non amplius ad tacrum [ublabantur,ExciGone hac ratione 5
efficicur:Refupinacur in fèdili qui cunuchus fieri debet, & fcrotum cum te Hi
culis finifrra! manus digicis:'premicur:quo facro,duas lin cas reEtas vnam per
aIterum tdl:ieulum lèalpeUo incides:v bi exiliàint tdbculi cute d~traél:a exe::
cabuncurJica vt cenuiiIlmum folum nacurale vaforum comercium relinqua:!!
tur,acq; hic modus,eoq~i per cotuGonern fic rnagis probacur .Nam qui co~ 10
~ufionem tei1iculorum {unt experti, nonunquâ venerem apperûr, parte ah::::
qua ve veriumile cIl: cei1iculorum inter contundcndum deliccfcence.
Cap. LXI X.
.
mErmaPhroditon vitium ex compofitioneMcrcurij & Ventris 'p'
,
DE HER.M APHR.ODIT 1 S.
pellacum dl:,rnultum veriq; Ccxui adferens indecori. Cil enim qua::::
\cuor Leonide authore difièrétire exiŒant,tres quidem in viris,vna
in mlilieribus coni1icuicur.In viris fiquidem alùis iuxta penem, aliàs in me:::
diofcroto muliebris pudendi pilis obfiri forma apparec. Tenia vero ad~
ha:caccedit in qua nonul1i per froci velut! pudendum vrinam profundiit.
In mulieribus fupra pudendum iuxca pubem virile Frequenter genitale in~
uenitur tribus quibufdam extancibus corporibus vno canquam cole,duo~
bus autem veluti teI1:iculis. T ereia itaq; virorum deformicas qua vrina per
krocum excernicur,curationem non recipit~reIiquz tres curantur corpori"
busfuperuacuis èmedio Cublatis & vlcerum modo traélatis.
U'
\
1)
2.0
QVOMODO NYMPHA EXCIDENDA SIT,ET "5
CERCOSIS EMENDANDA.
Cap.LXXX.
Aruncula in finu n1uliebris pudendi fubfulcans gra:corum lin gua
nymphe dicitur: quibufdam imméGe magnitudinis efficitur,& no
~ecencis inuerecundia: notam pra: Ce fere . Q.!!ernadmodum v~r?
no~n.ulh memoriz produnt , fune qua: per hanc pattern edam ereél:re V~r1S ,0
fimlheer confiO:unt & in venerem ruunt. ~apropcer re[upinaca multere
ipecillo nyrnpht fuperfluii prehéfum fcalpeUo excindimlls:diligétia adhibi:::
ta ne aIre ipfam pe~etremus.:vnde flui~us affeétus,rhyada vocanc,excitetur~
Porrd cercofim, cu lie carms ab vten ore propago qu~ muliebre pl.ldendu
replear,interim foras caudt modo procidat,nyrnph" coGmiliter auferemus. j S
DE MVLI EBRI V M LOCOR. VM THYMIS CON DY LO ..
MATIS ET HAE MOR RBOrD! B vs.
Cap. LXXX 1.
~ii.OOii;;;iiiiii
en
ymus eminentia à reIiqua cure recedeils,nllnc rubens, nunc
lba,plurima parte fine dolore,rhymi corymbis Gmilis: condylors
~~~rnata vero,excrcfcencÎa! {untin callum induratz, quemadmodum 40
�LIBER
VI.
4J
h~morrhoïdes ijsqu t in ano {unt refpondentes,interim &. Canguir.é pro::
fundun t.omnes itaq; eiuCmodi in muheribus excrefcentias,qu't in confPeél:û
veniunt, inter dc:tegendum fpecillo comprehenfas , ferramen ti quod ex di::
midio ipatham refcrc, acie excindemus, vtemurque galla l~ujga[a)al1t Cciffo
$ alumine.Nam deligacuram in his maiores chirurgi non admittunr.
__ _ D E NO N PERFORATIS ET PHY MO.Cap. LX XII.
tm
Enirales mulierum partes dauduntur,interim ex natura, interim
ex accdforio morbo quodam prtcedence,ali<ls in imo,alias in fum::
mo ore,fzpe eciam in ,medio {pa rio, ïdq; aut fecüdum naturarn auc
10 ex obfrruél:ione.~od autem foramen interCepit intercludicq;,vel caro vel
membrana dl:.Ca!terum hoc mali graue fit impedimencum,modo in coicu,
modo in conceptu vel puerperio,aliquando menfium purgatione,G qUée lo~
ca obfrruie caro toeum fpatium occupauerit , in quibufdam enim mediunl
foramine pacefcit. Caufa igitur inuenta, vel ex prompcu, vel eeiam demiffo
1$ fpeeillo, fi quidem cornmi{fura folum fueric,hanc reéra lineafcalpello fifrulis
accommodaco diifoluemus:fin aucem diflentio, hamulis per mediu~ cor::
pus fiue id membrana,Gue caro exifiat cranŒixis deuatum,Ccalpello diuide~
mus,ac fanguinis fll10re medicamentis {ine rolione Gccantibus fùppreffo,ijs
qua: cicacricem ducunt vcemur, infirumenco priapi infrar faéto inieétis, in
%0 quibus pociillmum non alcè admodum admindl:ratio dl: adhibira, quod ea
de caufa fiet,ne particula: rurhls coalefdt.Iam phymus in oftio vulua: [uecre::
kens pari modo curatur.
DE ABSCESSV VVL VAE.
Cap.LXXIII.
Bi abCceffus cirea os vuluç prouenerit qui manu traétari queat,no
il
promptè ad [eé1:ionem properare eonfilium dl:, Ced eurn affeél:us
. fueric abfoIucus,inflamatio plurima parce inereuerie, eorpora qua:
humoribus incûbunr,attenuaca,idq; propter vteri exceIlentiam.Inter agen~
dum vero mulier in felIa re{upinabitur cruribus ad abdomen & fem ina co;s
traétis,inuiccm ~iuaricatis:c~biti ipfi~s {ub popIitibl1~ fubijciencur & funi:::
~o culis eongruennbus ad ccrUlcem dellgabuntur , medlcus aucem ex dexcra
fedens tentabit fpecillo,quod dioptram dicunt ~caci accommoda co. conue:::
nit autem Cpecil1~ f~n~s muliebris alcitudinem metiri,ne maiori fPcc~Ili !pa::
tio vterum preml.c~tmgat, & li amplius iIludGnu reperiatur,Iinameca Im~
plicitafummis ons lmponuncur, vtfuper ipfa fpecillum firm~cur. CérrerU~i1
3$ çonuenit fpecilli trifohum teO:ulamhabens in fuperiora dcm~cc~re,~ fpecd~
Iurn à mc:dico contineri,td1:ularn minil1:ro conuerti, vt lammls tnfolij di~
duéius Gnus aperiacur. Iam verd fi abfèelflls (llblap[llS mollis & tenuis exi:::
frat, quod digicorum taétu fubfidet, illxca vercice~ diui~ecur .fpachula, aut
fcalpello : ori vul~;e pure vac~ato, linamentum 10 l?ngltudinem impli,ci:::
4 0 tum,lemniCcon dlcune, tenernmum ex oleo ro[aceo ItnponeCl1r, vcl pOC1u~
1.$
a
�P A V LI AB CI NET AB
44
extra diuifionem {inui muliebri Gne compulfu inferetur. Extra vero fumlJ
mas oras &; Cuper pubem lumbofq,ue lanz {ùccida: auc purz,oleo madentes
accommodabuncur. Tertio die intidebit mulier in hydrela:um calidum,aut
mall:1z decoél:um:abi1:erfis [udoribus Iinamentum in longitudinem impli::
citum in fi[furam tetrapharmaco per fe,vel cü di{èoéto meUe inunétum le::
nicer inGnuabis:eric aucem [oIucum bucyro auc rofaceo,excerfor regio caca:::
plafmacis obduceeur dUlll inflammacio cdfaueric,& vlllua abfcdfu purgata
fuerie.Sin aueé difficulter expurgecur,collui debec oriculario clyitere ex iri~
dis decoél:o,auc arifl:olochiz,a,uc melIe.Cicatrix duci debec medicamento ex
cadmia,foluco vino per linamentumirroratum.At fi incra os vuluéE abfce&
fus fueric,atcin gi non debec..
-
s
ICJ '
Q,YA RATIONE PARTVS EX VTERO EXCVID
TI A TV REX CID A T V'R Q V E.
Cap. L X XIII Iii
vomo?o éEgr~ paricn~i [uccurrac~r te~tio voIa~in~ tra~idimus:
(lin au~e eo mlul profi~,atur,ad chlrurglam me~Ito d~uertunus, i~ 1$
\primu nocantes, multcr fuperfres ne tutura fic, an mmus:& fi qUI::
dem Calus fperacur tune manum admoliemur:fin contrà''attinginon debet.
B
~
Q!!f igicur perniciem fui porcendunc,inexpugnabili darmiendi neceffica-
te premuncur,refolucz funt,& vix polfunc excicari,!lC fi excitentur inclama~
tz,imbeeilIiciter rdpondentes.rutlus graui [olllno fopiuneur.N onnulIz co~ 2.0
uulCtonis modo eonttahiitur,aut neruis eonturbantur,aut alimentum non
fentiunc, pulfus validè inturg.dcens deprehenditur, Ced Ianguidus 8C imb~
cillis:quz ineolomes futura: tunc,nihil eiuCmodi patinutur. Oponce jgitu~
rerupinam mulierem in leél:o fic collocare) vt figura ipfius magis fit dedi:::
uis,crura ipfius exporreétamulieres vtrimquecontineant,aut qUéEdaOl mi::: 2.1
nifrréE.Si vero non adfuerint, mulieris thoracem vinculis quibufdam leau~
10 adfi~mabunt,n~ c~rpus ~ccrahen~e~ fequens,a,ccraétionis ViOl dii[oIuat,ac
fummls vuIuz ons dlduéhs, per mmtllrum findl:ram manum contraé1:am
conualentibus digitis inunétam,in ofiiolum inferemus ,idemq; percencabi:.
mus, &. oleo infuLo relaxabimus, dirquiréces v bi vncum quo fœtus ex[rahe~ ~o
tur.defigi conueniat.ldonei vero loci funt qui bus inijciccur,G in caput con.:
uerfus infans dcfcend~c,oculi,occiputJos iuxta palatum,mentum, clauiculz,
&. Cub co!Hs fita: reglones,~dhzcpra:cordia, quz Grzci hypoclondria ap~
pellant:l1 in pedes conuertttur,ofia Cupet pubcm excantia,intercoO:alia,da::::
uicuIz rurfus &. dcinde vncus d~xcr~ manu continebitur, flcxu ipfius di:::: J1
gitis occulcato,finifrra manu Jenner mferemus,& particulz cuipiam ex prç:s:
di8:is vfq; ad vacua tranfmittemus.huic alter opponctur,quo attraétio (,éta
procedat. neque alteram in partem indinec,deinde zquabilicer r:rahetur nô
folum reUa,fed edam in lacera,quemadinodum in den ci bus eximendis fieri
foke,& cenuonern interea remiccere iccrum non conuenit,poflea vero india 40
•
�LIBER
VI.
4$
cern digitum·vnt1:um, aue edam plures demiffos inter os vulu~ & corpus
impaétum, orbicuIatim circumagere, veluti excoriando: fi aucem illxta ra:::
cioncm vncus fubrequatur, infuperiora cranfferre conueniet,atque uc agere
dum perfeéèa fœeus uc excraél:io • Si autem fecunda obieél:a fuerÎc , nec pro:::
speer obfl:ruél:ionem queac conuerti,circumpofico pannicuIo,ne deuoluacur,
modice attrahere oportec,ac prolapfum cotii ab humero abfcindere,idémq;
facere edam fi duz (eeundx prociderint. fimiliter etiam pedes procidentes,
corpore reliquo non [ubrequente,ab inguinibus amputari oponee : deinde
rdiquum corpus difl:orquere conâdum. Ac fi capnc iufio maius obfl:rl1él:io::
IO • ne~ pariae,& aquam Cubcer cuté capitis infans collegerit ,Cpachula polypis
dicata,auc kalpro,auc culero quod fcolopomaehzrion dicitur, inter digicos
occuleato,caIuariam diuidemus, vt vacuata concidat.qudd fi nacuralicer am:::
plum fic capne, fimiliter diuifam caluaria forfice qua détes aut olfa extrahû~
tur,comprimemus. Si ofià emineanc, ha:c quoque auferre ratio dr.At fi ca~
1) pite ad ehoracem adaél:o obO:rué1:io proueneric,eodem infiruméeo dauieu::
larumcompages v[que ad interiora fpatia diuiden~ur, vr,humore vacuato
thorax eoneidat & collabacur:qudd fi non concidac,diuifas edam clauiculas
ipfas auferemlls,cune enirn collabetur.Porrd li imus venter morcuo [œtu lie
inflacus,auc aquamfubcer cucern collegeric,eadem racioneac via eum vacua::;:
:'0 re curn iplîs inceraneis aggrediemur. Czcerum fi in pedes defcruntLlr~ indi::r.
natio facile ad vteri os dirigicur:qudd fi iuxta thoracem aue iml1m vencrem
fueric impaéèl1s,linamento ipfum aetrahemus,eodémqu~ modo ea quç am::
biunt diuidemus.Ae fi reliquis ablacis eaput rcuer[um inhtferit firmius,fini
fira manus demittecur in vrerum,& fi os ipfius patflc, mal~um in ima traG
2.$ feremus) ac caput inudl:igatum digitis ad os deuoluemlls : deinde vncutn
vnum aue alcerum dengentcs, proprer orificij inHammationem non propel
lemus,fed infuGonibus pinguibus eopiollfque vtemur:icem infeffibus,fomé
tis ,& cacapla{macis, ve diduéto ore auferatur,quemadmodum lilperius com
prehen[um dl:. P~rr~ quu .in la~era educicu~ fœcu~,li qui~em dirigicur ,prt:::
JO diéèis vtemur ratlombus:Gn mmus,totum lpCum mtus dlffèttum particula:::
tim eximemus, cura adhibita,ne particuIa qua=piam ipfius nobis nefcijs in:;
tUS relinquatur. Poil:qu~m manu fcalpelloq; adminifirationem obieri~llS,
remedijs ad inflammat.lonem infcripcis vtendum cil:. quod fi profIUUlUIn
fanguinis oboriatur,hulUs quoq; curationem accepilH.
3S
SI SECVNDAE
FVER.INT RELICTAE.
Cap.LXXV~.
oecu exculfo frequenter aecidic. vc ve1amencu~ iI1i~s in vtero fir:::
" ·micer adha:refcac , quod nofiri fecundas, Gra:cl chorton , & deut~:::
appellant. ~iduél:o igitur vulu~ oaio , fec~nd~ qUa! inibi re::
liéh! [unt,&. in partern altquat:n orbicuIacim conuer~,factle educuntu:r.Ma~
40 nu fiquidem finiO:ra calida. inunél:a'que in flmdum demHfa ,fecundas fubla:::
m
lrion
•
�46
1
r~<T~;
PA VLI AE CI N E T 'Ali
henees oportet eijcere. Si autem fundo veeri fucrine adnatér, demiifa fi111ili~
ter manu comprehendentes cendemus,neque in reÇl:um,ne vulua procictat,
neq; violencer admodum, fèd leniter primum deducemus,huc illuc circum:::
agences,deinde paulo valentius.hoc enim paél:o obCequuncur & à connexu
dltfoluuncur.Qgdd fi vuluz 05 conniuere fuerit deprehenfum,remedijs ad j
hoc cornmcmoraris ~tendum dl.Si vires no fuerine inualidz,eciam IjS quce
frernutamenca prouocanc,& aromacum halicu ex fiéhli'vaporari conuemet:
& li os vred dlduél:um lic,manu inlèrca,lècundas vt diétum dl: excrahere co
nabimur .Ac fi ne lie quidem excm pt<t fucrinc,negocium facdfere non opor
tcc, [ecundum paucos enim dies putrefaétce 8c in ià11icm re[olutéE excidunc. 10
. Q!!ia vero grauicace odoris &capl1t opplent & fromaeht~rn peruercunt,[uf
ficus conuenienres excicabuncur: ad eos autem cardamomum & ficus arida:
commcndancur.
Q VOMOD .O
cox E NDICE S
ADVRAN TVR.Cap'. LXXVI."
Vemadmodum humerus.ita eCJam cox a proprer humidicaris co
piam nonnullis excidés , vnioné ponulac,quod H ippocrates his
~~~SIIverbis cefracur~jbus cox a ex diurumo ipliuscrudaeu loco fua
mouetur,crus contabefcit & daudifil.me,nifi vilionem experianeur. Conue:::
nitigitur rune ilium pr~fertimlocii adurere,equo articulus excidit, ficenim
humor redundans ddiccabitur, & locus cicatrice den[atus non arnplius os
fufcipiec,quare edam penitius illic vfrionem moliri conuenit.Recéciores au:::,
ccm cres cruftas adhibenc,vnam retro vrenres in acecabuli linn, alceram fu::::
pra genu excrinlècus,& certiam fupra exteriorem talum,quà dl: carnohor.
DE
FIS TV LIS li T CYR. 1 l S.
•
2.0
Cap . .L X X VIT.
v m locus poUulet de ani fi.nuli~ dtiferere, nihil mali fueric prius ge
[II
Ij
z)
neratim de omnibus fil1:ulis v.erba facere • Ieaq; fifrula,finus dl: callo
~ __ obduétus,aliquatenus indolens,in pluribus na[cens particulis, ma:s:
gna vero parte ex abfceillbus odeur par'ù'm dextre curatis. Callus a~eem co
tinua qucedam caro ell:, albida, madoris exp ers ,eo1que eciam doloris, ne~
que vena,neque neruo ad ipfum pertinente.lncerim lInus hccus,inccrim hu jO
midus dl:,nunc humor incocinenccr fluit, nue certis gUibu[da réporibus te::::
mictit, orc ipfius oppleto iterumq; adaperco. Aliéls fifl:uI~ in os delïnÛt,alds
in neruû,aut aliam quapiam principem parciéula, vel rette intas tendentes,
vel obIique,icem vel vno or~,veJ pluribus peruice.~:t igitur in grandes ar:::
,terias,auc ncruos,auc tendl~es.nocatu dignos ,aut rnembranam collas eue:: Jj
cingentc:m, auc aliquam prmclpalcm particulam deueniunc, vel ncquaqua,
velcc:rcècum multa artihciolaq; diligencia actingere debemus.reIiquishunc
in tnodum manum admoliemur •primùm cécabtmus,fi <]l1idem reél:e incus
tendant.cuIcro exciforio:fi oblique, fPecillo in~exo. H uiufmodi autCtn mne
quz ex fragno fiuncJ itcm ex a:re cenuiffim'l. In 'iuib,us aucem duce pluréfve 4° ,
�LIBER
. VI.
47
orz habencur,nocationi per ipeciIIum non obtemperantes ,1inu per vnum
ipGus orificium adufl:o,ex "dyfieris in rc:Iiquas oras cranfitu deprehéd mus,
num vna fifl:ula fic pluribus oris dehifcens, an pIures: ac vbi tentatum dUi
qui~em per {umma habeatu.r finus, arétu'fque fic,demi{fo Ifecillo explican:::
$ tes,fcalpe110 figura commodlOr.e callum collemus,auc vngUlbus,aut acie kal::
pri deradenus : ac fi latirudinem habeant corpora {uperflua, circum adlmi
debenc:fin autem non {umma occupauerit,fed penitius reé1:è tendat,co ql1a~
tenus liccc,in alto diui{o,orbiculatim (otû callum auferemus:qudd fi rehquit
ipfius aliquz remanCerint,medicaméto adurence cas con{umernus.Porr6 li
10 ampIus quu Gcmedicamento no cedat,fc:rrd candentecrufras ci inducemus.
Cçcerû fi fiflula in os cerminatur ,hoc idem quod integrii en,duncaxac rade,:
mus: vbi vero cariem alicimvequandam corruptioné experitur,quod vicia::
tum eil:,COCUt:n exci{orijs aciem inter Cere oppofitam habencibus collemus, ft
opus llt)erius cerebr" perforatum,fiue ad pc:r{piracum dûcaxat,Gue ad me=1$ dullam viq; fuerit viciacum.Adt os quoq; emineat caulis modo porreélum,
{erra ip[um adimemus.Surnpcis itaq; duobus Ioris,vnius quidem medium
eminentifubijciemus, ip{urnque per minifl:rum atcollemus:a!cerius au:::
cern 9uod craffius efl:, vel ex 'Lana quoq; faaum.lim'ilicc:r medium carni qua:
fubiacec adapcances.initia'q; infrà prchcndcnces; per ip[um lorum car=
20 nem deor{um iubcbimus decrahi,ne ipfa ferra: détibus pcrradatUr, arq; hoc
patto nos excretionem molimur .Vbi vero particuJa quçpiam princeps fub:a
ieéta en, exempli gratia, membrana conas inuoluens auc fpinalis medulla
aut eiufmodi aliqua,inter excidendum aut ferra cocutiendum os, laminam,
qU<e quàd membranam cerebri cunodic meningophilax gra!cè dicicur, {ub$
1.5 ijci'emus:non viciato autem offc,totum orbiculatim carne l1udum ferra eo~
dem modo dcradetur.Fieri nanq; haud potdl:, vt olfa circularim iinplicita
carne obducatur.SimiIi racione fi oms termjnus prope articulum fuerie vi~
tiacus,idem ferra auferri debec. Ac fi coeum {ubinde os,nempe cubitus aut
radius aut tibia aut eiufmodi aliquod contabueric,torum ad imetur" Femo;;
ris autem capuc,aut coxa,aut fpinalis medullz verrebra affe0:a,attingi non
30 debec,periculi quod ex arterijs adiaccntibus accidit euicadi gracia.H oc igi~
tur rnl>~o ac via faciendum efl:,in fingulis vbique parcicularum viciatarum
ficu,vicill'Ïute,& n~turzconforcio in{peé1:o,item morbi magnicudinc,&.la:=
borantis virium robore conGderato. Cyrion aucem quû finu~ fic ~{1:ulo{us,
mellea diffluc:ns humidicate,eandc:m adminillra,ionem curaclOnemq; Cll1n
3$ fifl:ulis & alijs Gnibus requirit.
DEA NIF 1 S TV LIS.
Cap. L X X VIII.
Ni fifiulz latentes quidem norancur inde ~u~d ore non_apparen~
dolor ipfis oboriatur,& purulen.ca ~u"mldlcas p~r anu profun,:
datur.Plurimis abCceffus quoque 1lldlCla przce1fenmt:manifefra:
om
am
-
-'
.~.
.
•
' .'
�PA VLI AEGINET AE
1
autem cnItro exci[orio,aut feca porcina demiifa no{èuntur.Nam infirurné:::
tum ad ima penetrat,& digito mdice in {edem tran[miffo {ublabicur, fifl:ula
nimirllm ad interiora pertorata.At in j js q Ua! p~rfora ta! non funt,infrrumé::
tum digico neuciquam fimilicer occurrie, Led per mediii cOl~pore non perfo:::
rato. T ortuofas autem &Iabir.ynchi modo flexuofas agno{èes inde,qudd in:: $
ftrumentum pauJulum procedat ,.pus autem ad illarum portionem copio:::.
Cum efferatur.Acqme prope intefl:inum oriuntur fill:ulz, agnitioné fui prz:::
bene, quod nonnunquam & lumbrici & fl:ercusperorificium erumpat.In
omnibus au.cem ferè calIus.aliquis in orificio prominell.Itaque fifiula inCana:::
hilis ef1:,qua! vefica: eenticem perforaueric,aut qUa! ad femoris artieulum fit, IQ
autad ip{ùm longanonem cendat. Aegre vero con[ane{èit, qua: orifido ca,;
ret, tum 'lU:E delicefcit & in os terminatur, mulcifarùimque fifià dl: ~ reIiquz
in vniuer!um facilè eutantur.,adminif1:racione hune in modum adhibità~re::
Cupinato homine , vt cruribus [ur[um porreé1:is femora ad vencrem incli::
nent,quemadmodum lidn ijs quibus clyfrer in aluum mitcieur,u fifrulz ex:: If
tremum in [ummo [ublabicur,cuiter,aue fpecillum per orificium demiteiturs
fubieél:a'q; eutis fimplici linea excidicur:u autem alcè incra {edem fifl:ula! ter
minus finiat 5demiffo perorifidum culceIlo,fi quidem perforatam ipCam in~,
uenerilllus,demiifo oppolice affeéto anuIo,manus indice digito eiu'[défcaI~
pelli inicium adigences& defieétentes, ipfum foras reducemus, ae corpora ~o
qua: i1Kumbunc,cultelIo fimplici diuifioneliberahimus.At fi nondum fifru::a
la perforatà reperiacur,in altum verd ani duntaxac terminetur ,& tentanti~
bl.J,s nobis indici digito [ublabacur ,corpus incercedens quod [quamofu m
membraneu'mq; efr,vehemécius muerone eulcelli perforabimus.traduét09?
per [edem eultro,rurrus fcalpeUo corpora qU:lC incumbunc refoluemus, quE::: 2$
admodum prius cxplica~um efl:.Si igicur terebra: aut fcalpeUi ad fif1:ulas accommodat{aci~ fin~s fu~du~ ,iuxta fe4em perforauerimus,ipfum in!l:ru~
mentum per anum mfereces,IlImc tOCijm quod interiacet aci~ terebelli per:!
[~ndemus,& poll: excilionem fpedIIo ane forfice corpora diuifionem am:::
blenei~cca~li aucem funoprehenfa ex toco adi~emus,mu(èulum qui anum 30
confl:nngl~,fphinél:er dicitur,vbiq; vieantes.Nonulli liquidem rudius dum
in alto ~eébonc~ molir.e~tur,~p~um conuulnerarunc,atq; inde inuoluntaria
flercons excretlo hOmlnI accldlc.At fi qui timidiufculi chirurgiam fugùit~
Hi.ppocratica vti debent ddigatura'.Iubet fiquidem Hippocrates,linunl
~u~ncu?le~ ~rudu~l pe~culcru~f~ratum vellPeci11umfill:ul~ demiccere,& 3$
hm prmcl~l~ comllngJ,a~ qllOtldl~ eonfiringi, donce corpus tOCllm quod
duabus ons meercedlt,dtifeé1:um,ltnum cruétee.Si vetufiatem malum con~ '.
traxerit,ql1l101 dilfolues edam pfa~o.aut eiufmodi quodam arido i1lit~ linü
~pottet extrahere.Sunt qui foramml terebra: fifiulis dicacz infertum Imum
lUxta prçdiétam ratio~em propellU_c,quod mC0 illdicio non conuenit.Dum 40
�LIBER
VI.
49
enim chirurgiam vitant,pra!cer qudd hanc requirunt,etiam curationem re;;
morantur . de latentibus aueem fiHulis Leonides hune in modum cradie.
Q!!um autem imum !l:ringentis mufculifi{}~la,fic occupacum,qu~velà [e~
de incipiac, vel Ion gius prQcedae, ~01l: noeas llldleacas)in~nllnen[Q ql10d ad
5 fedem âiducendam fie apcacum,dl,co anccm quod Gra::cl ~ioperion appel~
lanc,muliebris finus moao,anus dlfrendetur ,acque quum fifrüla= os darè ap:::
parueric,per ip[um {pecilli mucro demitli.e~u~, propdle~tirque in itnum: la:..
mina vero fubieé1:a coca fifluIa fupe~ eam dlUldetu~ feml!pachuIa,au t [pacha
fifruIis incidendis peculiari.Nos autem qU,um in talem illcidi{femus atfc&ü,
10hoc admini!l:racionis modo vci non potl1imus,qudd duétus fifrl1Ia= in con:::
ipeétum 119 venirec.N am ineer anum & eius fibulam dcxtra parte {iea erac,
:inf1:rumentum vero quod ci didl1cend~,erac impoficum, magis operatio$
nem adumbrabac : at per digitos difl:endentibus anum nobis. rima qUCEda
ineer vnam quandam ani rugam œu fifrula:: emi1Iàrium apparebae, eecnim
1$ pus per ipCam emanabac ,per eandem vero cultelli mucronem in fiilulam
eeu ab ea manu duél:i dernitcebamus, deinde dextra: manus indice digitoJ
ani fibula: in{èrto,quum inueniffeml1s quoddam inter digitum &in{l:rumb:
eum tenue corpus, vioIentid[quecultelium digico adegiifemus, fundum&:
. f1:uI~ [urCum couer[um perforauimus,quumq; digico mucronem infrrumeci
,p, foras craieéh{femus,confpicuû nohis fàé1:l1m con! corpus quod ineer fifl:ula:
oras habebaeur,dico aucé earum qUa! inicio ad hum oris enli{fariii lie~ eranc,
~ earum qua: nunc à nobis faéta: Cune, fcalpeUo pra::cidences dHfoluimus.
D E H AE MOR R H 0 l DIB V S.
Càp_ L X XIX.
V m hliOlorrhoïdum nota: ex ip[o quod vacuatur innotuerint,an
teqmlm manum admoliamur, dyfrere vtemur copiofiffimo,fimul
tdl:iniCl1r~ruacua inanient,es,fimul & anum, vt promptius in~
uereatur & extrema iplius pars exeat,irricates- ReCupinato igicur a::grocan::
te a~uerCus lumen danun,ü quidem confiriéhonevfi fl1erimus,Iinl1m quin:::
tuplex ferramen~~ quo o,ra venarum in ano excancia adl1riicl1r! veI quo vua!,
labris h~morrh01dum Clrcumponentes vnamquamque hoc tune afrringe:::
~() mus,vna duncaxae reliél:a, qua fan guis fupcrfluus emanet,quod edam Bip'"
pocraees pra!cipic_Po~ afiriétioné linamento implicito oleo madence, SC ad
fedem accommodato hgamine, vli,tgro quietem indicemus,olco cepido,al1c
rouiCa ventri medicantes~delnde pofiea caeaplaCmate ex micis panis ~ croco
vtemur.Vbi hzmorrholdes exciderint vino cicatrix ducicur. Leomdes au:::
35 tem non deligac,fcd forcipe prehenfas amplicer h~morrhoïdas ~al~eIlo ex~
cindit.A chirurgia,mana vcendl1m & amylo,chalcic~de) veI e~ medlcamen:::
to quod vfra Cpongi~,limul,& pice confrae,icem p~{hIlo f~ufrmo ad ,abColu::
tam adufrionem.AIJ} vero mfrruméti quo vax vrutur vtnéulo, medlcamine
40 quod adurac repleto,quéadmodû vuam~fic ccia h~morrhoïdas vilèrUllc.
,
'
E ~.j:
"
2.$ _
-
•
�P A V LI AE GIN E T AE
D ECO N D Y L 0 MAT 1 S, T V BER C V LIS, E T
RIM IS.
Cap.LXXX.
-, Ni condyIoma 10co fo!û ab co quod muliebrcs Iocellos infd1:ac,d,f
,ferc,occal1cfcés & ipfum fedis cuberculum,aue inflammacione, auc
~~~rima qua: dicicur rhagas przcedentc.Primu icaq; tuberculum ap::: S
peHacur,occalle!cens aucem,condyloma:quarc coucnie,-quemadmodum illa,
lpcCJllo apprehenfa cxcindere,& medicamentis crufram duce.ncibus curare.
rimas aucem à frcrcore potiillmum indureCcenees,& cicatrice fpacio cern po
risoccaIlefcentes,rec~nces faciemus,veI vnguibus velfcalpello radcnees,& ci
caericem ve par efr,induccmus.
'
10
l
DEA NON 0 N P ER FOR A T O.
Cap. L X X X 1.
veriS recens naeis,anus ex natura non perforatus incerim inueni:::
tur,m~mbrana vide1ice~ obfir~é1:us.htc igicur fi fic ri pocdt,digltlS
Iplis dlrumpetur:lin mmUs,aCIC fcalpellt eam excindences, vino cu
rabimus. Q.!!oniam vero & proueéhs fubinde ob vIeus non dextrè curacû 1S
anus commictitur,conuenit hac vnitioné infi:rumento conuenienti dirupca
curare, fiJ1:ula plumbea , aut obturaminc quodam ana v[que dum in COtum
confanefcac, com"modè impofito, ne rurfus coalefcat. Porco obturamentum
medicamjne quodam cicacricem ducente oblini debec.
[l
Q VOMODO V ARIC ES EXCINDANTV R. Cap.LX XX II.
ld
fii!iiiii§~!.ii,i!11
" IArix vena: dllacatio dl:, aliquan~o in cemporibus, aliquando 10
ima ventris paree [ub vmbilico,nonnunquàm etiam circa ceaieu=,
~~I"los,[ed maximt in cruribus.Hic igieur originem plurima parce
ex-materia me1ancholica trahit.eorum auccm qui tdbculis oboriuntur cu
rationc:m per Ccalpellum iam in capiee de varicum ramice cradidimus,acçtu,C 2.$
. his {imilicer crura infdl:anecs aggrediemur ,ab inceriori femoris parce inci~
piences,vbi etiam origo ip[orum magna ex parce inucnleur. inferius enim,
in pIures dilhibuti propagines difflCtlius craétantur. Loto igicur homine,
funicuIum fuperiori tèmons reg~oni circundamus,iubemu{q; ve inambulec. "
inde replera ven;lffi atramenta kriptorio aut colly rio nocabimus iuxca va::: 3()
ricis utû. triu digitorii, aut paulo ampliori [patio interpofieo, decu mbente
zgro cruri~us extQ1iis,altc:rum ~uni~ulum {u~ra genu inijciemus. Elaca a~:::
tcm in vertlcem vena CcalpeUo {cmdlmus, qua acramenci nota efl:,tam aIre,
vt cutem duncaxacfcalpel1um penetret,ne venam diuidamus. vbi oras vul:;
neris hamuIis diduxerimus & membr.lnas cuItro ad ramicern aquofum ac:= J$
comodo excoriauerimus,vena detefu & vndiquaque explicaca,femoris li,:
garnenta[oIuemus,vafe per obtuCurn hamum[ufpen{o, acum duplex Iinurn
trahétem fubijciences,habcnulam amputabimus & diuifa fcalpell o per tne:::
diurn vena,decrahemus fanguinis quantum v[us pollulat: deinde funiculo
Cu pcriorem vaus partc:m conftringences , reéhimque ,ru~ elcuantes manu:::: 4 0
�LIBER
IO
VI.
51
Hm exprdfu,fanguiné qui in enIre dl: euaeuabimus, deinde infrà rurfùs VlS
deuincientes,vel id quod inter vineula dl: abci[um,a vena adimemus,aut ma
nere id llnemns vfque dum [ua fponce cu funibus excidat,& yulnerc uccis li:::
narnenti~ oppleto [ple~ium œnda!o maden~ inie~u~, dc1igabim..us ) mcdi::
camencoq; ad pus faelundum apco quod Imecohs tlllO~tl1~- pcdanabimusi
Noui au rem veteres nonnullos ,fumbus non v[os: alIos mde vas denu::;
datum excindere: alios aIee ip[um eIeuatum cum violencia extrahere abru::
prum. Ver~m ~ml1~u~ tucimm~s ehir~rgi<t modus ~~, qucm [u~rà dixi:::
Jnns. Porro vances m lmo ventrlS [ubonentes conllmlhter rraétablmus:ité
cos qui rempora infdl:anr,qllcmadmodum in angiologia côprehen[u~ dl:..
D E DRA C V N C V L O.
Cap. L X X XII I.
~ E dracunculo quomodo mediçamencis p~tim~~m emendecur,
~ quano libro peregiml1:s.
œ
1)
DE EXTREMARVM PARTIVM VI;;
T 1 0, A C ROT E RIA S MON A P P E L~
LAN T.
Cap. LXXXII Il.
Vmmis partibus nônun9.u~m pucredine con[umptis,nempe ma:J
1
nu aut pede,vt eciam olfa ipfa contabuerint,vcl caufa exterius ad:::
,I~~~"I uenience, vd fi-aéèura. vcI pradèrcim pucredinem experca,& excifio
nem
qUa! ferra fit pofi:uIel1t, ante hanc neceffè dl: , corpora offibus
circundata primUm diuîdere.VerÙm quia dum hoc primum fic,deinde Ion
giore cemporis [patio illa [errantur ,fanguinis profluuij metus fubrequiturJ
reél:e Leonides non omnia primùm corpora percundit, prüuquam ex toco
putIedine contabuerint, Cccl partem, vbi 110n plures neque grandiores elfe
2$ venas aut arcerias exHl:imet principio celeriter v[que ad os re[ecat , deinde
os procinlls ferra execac , panniculum Iineum partibus pra:ciGs circumpo~
nens,ne ferra per ipfa traé1:a doIores pariac,rdiquo excifo4 ferra men ta candé
tia vafis inijcit, & fanguinis fluore fupprelfo linamentis infercis & conueni::
cllti deligaturaadhibita,remedio vcitur quod pus moueac.
DE .V N G V 1 V M PTE R YG IlS.
Cap. L X X XV.
\T ery.gIUm ~n vnguibus carnis incrementum dl: , parcem vngu!s
operlens.Fl~ autem in pedis mand[que potîffimum poIlicibus : lU
._
_'pedib~s qU1de~,ex offenllone plercimque: in manibus auccm,ex
a
negleél: re~uula,8C. po{1: ~nflammationem in pus mucaca.Siquid.cm hoc [pa
35 tio tempons vn~U1s radlc~m exedir ,ip[umque corrumpit, ~ublUde totu.~
abolet/.epe medmm vnguls admodum infdl:at. Iuxta vngUls autem radlce
ipfam,non~llam. iffius pané pucrefaél:a, aliquando coca radicé àro~one im:::
m~1llem relmqUlc. Efi: quum & os corrumpat, odor oedacur graIlls j digi,;
tus pcr film~a diI~tetur ~agif~ue liuca.c . his igic.l1r manus debet adn~ollC:::
40 ri,iea vt cota vnguls parcem rehétam aCle fcalpelh rc[ecemus auferamu[que;
E E. ij.
�P A V LI AE GIN E T AE
dcinde cxulceratam ineilarnq; partem ferramentis aduramus.Etenim pcery~
gium gencrc depafrio dl:, qUéE nome gr~ee dieitur, neque [ubfidec,mü adu:::
i1:um,vl: fi neghgacur,digicum eorrüpac.Adi o{fe & vngui vüio immuni::r
bus,exceriorvnguis angulus qui delitekit,&carnem ipG agnacam pungle,
inflammacionem excicct,conuenit pungécem vnguis parciculam tenui cul::: S.
tro auc eiufrnodi quodam [ubieao {ublimen eleuacam,acie fcaIpelli adlrnere,
&. quod eminet medieamento crufris faciundis idoneo con(umere. Plen~
hoc modo admini(l:rationis con[anuerunc.Si amplius fuerit vitium,pnmti
fcalpellocircumadimemus,mox remediutn ex medicameneis petemus.
DE V N G V ECO NT V S O.
Cap. L X X X V L 10
II~von~am verd nlbinde ex appLÙ(U \lDguibus contufis dolores {ub.
I[equutur ,qUI ~d manus operationem nos perrrahanc,(àns dl: Ga·
lient verba hic appo[uiffe, qu~[onantin hune modum.Vnguibus
contulis pr~lèns planè remedium ad dolorem auferendum fanguinis deu'a:::
éhonem experti [umus,quum puI{us dolorélque vehementi{limi oboriun::: 1$
tur. C~terum linea obliqua non reé1:a in imum ftlpernè deor[um fcalpello
acuco debec incidi,vcfanie excreta,feé1:a ha:c vnguis particula veIuci opercu:::
lurn quoddam [ubiaeencium efficiatur.At fi in reaum [u pernè carn is excre::
fcentiam incidas ,aliud corpus carne qU:E vngui [ubijcicur per rnediam dl:::
uilionern [uppulluIante gignirur , inde rur[us doIores prehendunc, guos in 20
reduuijs nornmauimus,carne qUéE fub vngue fuccreuit,contuGonem exper~
ta.Eiu{modi igitur [eaione dolorem protinus ~gro adimi videre hect. per
dies inlèquentes commodum efl:,nobis [ublèél:am vnguis earnem Ieuicer ac~
tollentibus,vnguis {aniem execrnere,ac rl1rG.ls G.lbieél:a: carni quemadmodu
dixi,vnguem op~rcuI~ m~~o imponere, reliqua digiti tot 'us medicina vti 2.$
conuenit qu~ Ientat ddèuuacque.
DE CLAVIS,MYRMECIIS,ETVERRVCIS. Cap.LXXXVII.'
Lauus circinatus in orbem caHus elt,coloris candidi,clauorum ca
pitibus fimilis:toto corpore,fed pedum [010 digidfque przcipu~
ena{èitur,~olor fequitur,& inee{fus impedi~e?eum.Icaque circ~n::: 30
fcanficatus fpecilloque apprehenfus,fcaIpro acueéE aClel,aut quo vence km:::
duntur,radicitus eximecur.Nonulli,ne rurfus [uccrelèat,candenti ferro vtll:::
tur.M yrmecia ve~d cutis cubereuI,um dl: exiguurn,caIlo{um, rotundum, &
cra{fum,ad baGm mGdens,& ad fngora fenfum formicarum morfibus fimi~
lem exeitat.Hzc quoque torum corpus, prcefertim autem manus infcllat. 3$
nonnlllIi igirur , inter quos & Galenus dl: , pr~cipiunt fcarihcata extrema
paree,fifl:ula pennee durioris,quales [unt veterum gallorum,anlèrum,& aqui
Iarum,in imum adaaa,ex bau myrmeeiam auferre.Alij a:rea aue ferrea &O:U
Ja idem faciunt.Recentioribus fatis dl:,fcarificatam fpecilldq; apprehenfarn,
fcalpro,clauorum modo,excindere.At verruca,qua: acrochordon gra:çc diJ' 40
a
• _ ....
. .,'" -"'01
�LIBER
ciwr,exigua cutis eminentia efl:,doloris expers,caUo[a,rotuda,plurima pai':!
te baGm habee angu(l:â:,v.c fuipéfà effe vid~acur. Nominaea verd ficefr, quod
chord~ nexui refpondeae.produEt:a igicur ea eminenciâ: excindlmus:fin au:::
temhoc non fiac,lino faltem aue pilo deligabimus. Noui plerolque & has
& prcediétas omnEls excreCcétias ferramento extinEt:o,ve dicûc,cô[umpfiffe.
DE TEL I $ E\ COR P 0 RE E X T R. AH E N..
D 1 $.
,
L X X X VII I.
H irurgiccr parcem rdis extrahendis dicaeam maxime neceffariam
10
Ij
'effè poeta Homerus his verfibus innuie.
IVir medicus muIds ahjs prcrf1:aneior,vc qui
,
'
Corpore tela crahens, medicamine vuInera curee.
Primum icaque telorl1m differentice enumerari debent. differunt autem te:::
la maceria,figura, magnitudine; numero, habitu, viribus . Materia quidem
quacenus ea qua: imponuwr auclignealint,auc arundinea.1p[a verd cela aut
fcrrea funt,auc zrea,aut frânea,auc plumbca, aue cornea,auc vitrea, aut ofièa,
aucarundinea,vel etiam eadem lignea,tot enim differentiz potiffimii apud
Aegyptios reperiuntur. figura autem,quatenus alia[unt rotûda,alia an gus
lofa, nempe eriangula~alia (ulcata qua: & gonchota dicuncur,alia cri[ulca,ac:s
que alia cu[pidaca, alia cufpidibus carene. ac cutpidaeorum , hcrc cufpides
pofl:eriora fpeéèanees ha~enc;vc d~m excrahuntur,contrà ddi$ancur: illa in
anteriora, vt propullàea Idem faclane : qua:dam obuerlàs cu(pides habent,
fulminis in!1:ar, vc dl~m ipfa trahuntur propeIIuncdrque , in obieél:a infigan::
tur.Sunt qUt mota cardinecufpides habenc contraétas; qUa! dum in rrahen:::
do explicantur, telum extrahi prohibent. Magnitudine variailt tela,quate~
2.$ nus alia magna [unt; vt crium digitorum longicudinem expleant : alia par:::
ua,vtvnum digitum tquent,qu~ Cane &myiacaapudAegyptios vocantur,
alia medium inter hcec Iocum occupanc.N umero autem, quatenus nonn uI::
la fimplicia [une, nonnulla compofica. cenuia fiquidem ferramenta ipGs im::
ponuncur qucr i~ cdi excraéh?ne in jm~ ddieefèune. Habicu, quatenus alia
~o ferrum acueum IIgno habent mficum,aha concauum:ac qutdam firmicer li~
gno infixa [u,n,c, qu~~am..negligentius, vc in exttaétione feparaca incus rc,r
maneant. Vlnbus dlfferuc, quatenus venenoquzdam [uncoblica,qua::dam
non.Acque hzc[unt r~lorum difcrimina. Nunc dicamus quomodo extra:::
hantur in conuulneratls, ~ in bello, & extra beIIum, fponce,& inu,je?, quas::
JS ClIn que occaGone,ac qualtbec ex maeeria confeél:a.Ca:cerum d~plrclcer cela
in carne extrahuncur,tum euulGone,tii propuHàtu.Tn quibll s COlm p~r.(um:::
ma edum impaébî dl:,euuIfione eximi debec.Gmilieer eciam quce aIre mh~=,
rent,obieébe vero parees fi conuulnerencur , làngllinis profluuio aue dolo~
Te ex conforcij lege pericl~cancur.Ac propullàtu vc~mur in quibus al,ce tdum
1-0 infixum efr,& parees OblCéb: breue fpaciu m concIncnc,ueque neruus,neque
EE.iij.
J
�•
54
P A V LI AE GIN E T AE
os,neq; eiuCmodi aliqu~d d~~i~onem impedi:: olfe auté conuulnerato, euuI~
Corium modum affumlt.Sl1g1tur cdum confpicuum fuerie, inde cxcraébo::
nem moliemur:G occuleatum dl:,conuenie auchore Hippocrace,modo vul~
neratUS pofIlc,in ea figura con!l:irucum notare, in qua edam vulncratus dl::
fi non pofIlt, iacentis cerce quarenus Iicec modo figurantes fpecil10 tenta:::
bimlls. & fi qUldem in carne fixum dl tdum ,rnanibus excrahemus ,aut
cius impoficono quod eriam atraél:on appellanc, niG cxcideric,Iignetimqllc
id poriifîmllm llc:1i cxcidae,forcipequa den ces radicéfve,eudl untur,aue ter:::
ramenco quod à celo excrahendo belukum Grzci vocant, aue aIio quopiam
inll:rumenco accommodo,c:xcraél:ionem moliemur ,nonunquàm en am car::
nem prius incidentes, fi vulnus infrrumencum non recipiae. At fi eciamlO
oppoGea telum procefferie, ne~ ill~c ipfllm poffle cxcrahi qu à infixum dl:,dl:::
uHis ijs quç oppofica [unt,per IlIa Iplum eximemus,vd euellentes vt dlélunl
dl:, vel pe~ cam pareem in quam eetendit propellentes, vel fi id quod Impo:::
nicur exciderie, demiffo infrruméco propulforio ita ve neruum, aue tendillé
auc arreriam,aut eiu[modi aliquod necdfarium vitemus,protrudere opor~
tec.curpe fiquidem d1:,dum edum extrahimus,peiuseo malum efftccrc• .Ec fi
quidem acumé,quod ô'ue«kOp vocant tdii habeacChoc auté ipecillo deprehen:::
mus)fœmina propuIforij inl1:rumenci demillà accommodataq; celum pro,:
peIlemus: fi cocauicacé,marem.Czcerum tdum eximetur,licrenas qualdam
habere appareac,ceu a!ia tenuia ferraméca eis poillnt imponi,ac fpecdlo rur:::
fus vfi illa fi inueniamus,eadé racione & via aufercmus: lin oppolicas Cl1{pl:>
des, vt verifimile dl:,teIum habés nô exilierie, vicinus ci locus di(fecari dcbec.
fi nulla pars necdfaria contigua fie,deteau'mque edum fufl:entances.mode:::
extrahemus. Nonnulli vero exigua arundinc cufpidlbllS ipfis circum:::
poGea lie edum euellunt,nc carnes à cufpide radaneur. & fi vulnus inflam::
madone vacallerie,futuris va crueneorum modo curabimus:G inflammacio::.
nem experiacur,fomentis,cataplafmatis,& conGmilibus medebiml1r . Por::
ra fi venenato tdo quis iaus efr,tocam carnem quz veneno iam mucat~ dl,
fi q'uidem fieri poceft,przcidemus.Agnofces autem eam qudd à fana cars:
ne ;differat.pallida enim,fubliuida,& veluti emorcua apparcc . Aiune aueem
Dacos & Dalma tas cufpidibus denium & ninum diél:um oblinere,idq; vbi
fanguini vulnerat~r~ obu~ne~it, hominé.o.ccidere: comdl:um vero ip{js in::
nocuum elfe, & mhll malt efficere. Ac fi cdum om inh;dèrie,rl1rfus infrrus:
mentoexperiemur,~~quidemcaroimpediat)hac adimemus aue diduce s
mus:G verd edam alce ID o{fe demerfum efr,quod cogno(èimus li firmicer id
infixum nuUa vi comoueatur, exci{orio culero offe quod iuxea cH excmpco,
au.tetiam tcrebra prius perforaco,Gcralfum {ie,cdii hberabimus.PorroiÏ lU
principé aliqua particulam celû defigitur,cxépli gracia,cerebrfi, auc cor, auc
guttur,aut pulmoné,auc iec:ur,auc vécricwii,auc incelhna,auc rcnes,aue vulua
fie
5
10
1$
2.0
2.$
30
Jf
40
�tIBER
VI.
55
aue vefica,quü iam notz lethales apparuerinc, & euulfio pbdèrtim tnulcum
crneiatum vexatione'mque accerficura eil,nihiI rentabüuus, ne pr~ter qucld
nihilfumus profeé1:uri,ecia~ conuiciandi occauonem idiocis pr~beamus.Si
vercl quz ad baiïm fUl1c,i~ confpeé1: um tune non pr~dea.nc,pr~fati periculfi,
5 opus aggredi~mur.M~lt~ fi~Uldem abf~{fu quoq; l~ ah~ua vitz necdfaria
parce obor~o,pr~ter opmlone eonfanuerut,quu~ & ~ce?ns fibram,& ométi
partem inceriQnCq; abdonünis membranz,penCOntl dlCO,&.tocam vuluam
fubinde adempcam fui{fe,nee m~rcem inde fubfequucam,memori~ proda;:::
tur.Eil: quum guctur de induilria {ilbinde in anginis diuidamus,vt In capi",
10 te de ipfius inciftone dicebamus.T dum icaq; fi in his reIinquacur,in prç{en~
taneam mortem prçcipicac,pr~ter quod arcé etiam inhumanam ofrendac:fi
eximacur , forte etiam Calus filbfequitur.Porr~ principalium.particularum
vulneracarum agnitio non,çfl: difficilis , vt qua: ex accidencium proprietace,
exerementis, & partieularum fieu, in~eniaeur •Si igicur ccrebri membr.a:::
1$ na vulnus accepit,dolor capitis validus (ubfequicur,oculi [cruent, rubéncq;,
lingua agicatur,mens ddipit.Si cerebrum percuffilm efi,çgri cocidune,vox
nihilfonat,facies peruerticur,bilis vomitus fequicur, [anguls per nards' erii~
Ei~.per auré humor albus pulcicul~ limilis emanac,fanies per vulnus exic.Ac
fi In vaeuâ thoraeis regioné teIum d~bgacur,falua fpaciofa incus laxicate,!pi:
2,0
ricus erumpic!Corde vnInc:rato iuxta mamillam finil1:eriorem,ce1ii apparet
non penecrans,fed eeu alceri impaél:um~ac nonpunquàm puHàcilem motum
zdens,fanguis niger cffereur,fi tralitus ~(,cat,excrcmafrigefciit,fudor ema,: .
nat,animus defidt,& finemora exiciii (uequitur.Pulmone iél:o, fi fpatio[a ' .
laxitas efr,fanguis ex plagafpumans vacuatur~quii no efr,ore ma~is per vo~ ~'~-:"5,
as mitum redditur,ceruicis vafa attolluntur,lingua alium çoloré afillmit, mul:::
tum fpiricus aecrahunc zgri,frigidi appetentes.In fepto tra[uer[o,telum iu;:;
xeafpurias collas defixu appan::c,infPiratio autem magna orieur; di gemicu
&: dolore per tata humeri parcifi eompag~m.Q.!!dd fi abdomen vulnns ac:::
ceperie,id ex recrementis innocel,:ec, quum Iacum incus fpatiurn exifl:ac , vel
etiam telo exempto,vel eo quod imponicur incus fraéto,{ùccus ex vencricu~
ID euacuatur,ex incdl:inis fiercus,interim & omentum,vel incefl:inum pro,:
cidit.:V~{iea autem.vuInerata,vrina excernitur .Icaq; in cerehro eiufq; me~,:
brams ~étis, calu~rIa p~rforaca telum eximimus, quemadmodum in C~plC1~
fraél:~ns mo.x dlcetur.l~ ch~ra~e autem, nili eelum fubfequucum fu~nt, per
3$ medlO crem mcereofiahum InCIUonem,vel ctia vna excifa cofta, lamma qUa!
rcliqua Clleatur fubieéta, euellemus. Similieer in ventre, vefica , czteri(que in
alto parckuIis, ~ ~l1idem ec1~~ fubfequatur, citra negotium e~imemus: fin
minus,rur[us d1Uluone adhlblca medicina vrem ur, quç eruenus conueniat.
In ventre,G res pofruIec, eciam fuendi eius ratio, quce gafiroraphia dicitur;
4 Q accommodabitur,qué in moduln coprch~nfilm eil.At fi in grandiorc: quo::;
E E.iiij.
�PAVLI AECI NET AE
•
dam vafe,exempli gratia,in iugularibus venis qUt in imo Iatent,aut arterijs
quas carotidas appel~an[,au[ edam magnis arrerijs qUCE alas vd inguina in~
tercurrunr,relum dehxum, eopioGus Canguinis protiuuium proprer cxem~
ptione:m minet.ur,ratio eLl: hCEc"funibus ancea ex vcraq; parte conIl:ringere,
deinde celi euul1Îonem moliri. At fi particuLe phu-es confÎxée fuerinc) verbi S
caufa,brachio eum chorace coniunél:o , vel cubito cum alijs corporis parci;:
culis, vd pedlbus intlÎccm,ii quide~ non per totas vtra{que partes eduln pe
netrauene auC ha{l:a, apprehenfa hzc exerinlècus , veluci etiam in vna elld!Cï:~
mus:Gnambas penccraucrit, dimidia ligni parce ferra relècata,parcicuIari'm
fingula faeiliordigura ex[rahimus.~onia vero &lapides Cubinde vel bue,: 10
cina,vel plumbum, vel fimlle quippiam ex funda mÏtutur ,eum vi,eum qu6d
an'gulo!à [une defÎguncllll.Agno1ces igicur ea.qudd moles afpera & ina:qlla~
lis dlabacur,item qudd non omnino in reaum cendie dilliGo,fed ampIJOr,&
caro'veluti contulà liuidaq; appareac,adh.ec,quôd cum grauirace dolor amI:::
gat. HCEC igitur couenitagitaca infrruméco quo quid acrollimus,aut aduer~ 1$
Là fcalpelli parte, aut vnlnerario fpecillo recipere . fi autcm fieri pordl: •eciam
forfice extrahemus. MuIds aucem infÎxa cela intcgra inCl1s infèderunt, qu~
~vulneribus cicacr~ce obduél:is,deinde Iongiore tem poris !patio parcem eam
ablèdfu occupante & dirupco,exi!iere.
DE FRA C TV RIS, ET Q VOT 1 P S A R V M S r N T 20
Cap. L X X XIX.
Roximum fueric tradica Garnis viciorum manu fcaIpelIove cura~
DI F FER EN TI AE.
.
dorum racione, edam de offium fraéturis , dic'o fane etiam luxa'"
cionibus,Cermonem inllieuere,quoniam & ipf.e chirurgiz generi
fubljciun rur.& primum de fraél:uris agam. ijCque prius qt1<e in capiee fiunr, 2.$
tum qudd ineer carnis & offium ~hirurgiam medium Iocum obcinent,tum
qudd omnibus partibus caluaria pr~celljc.In vniuer{um igitur fraél:ura oms
dl: diuiuo,aut rupcura,auc przci{io,a violencia qua dam extrinrecus accidés.
Creterum plures fraél:urarum {unt differenci:r.alia Gquidem dicitl1r fÎeri ra:j:
phanidon,hoc cfr, ad raphani fpeciem, alia (chidacidon, aIia fiS onycha,alia 30
alphitidon,alia caca aporhrau(in,id dt,iuxea refraétionem. Raphanidon igi
tur ruptura o~s e~ tran[uerfÏm per craffit~dinel11 faéta, qUCE etia~ficyedon
&; cauledon nonullts appellatur,ex cucumerum & caulium fraétorurn Grois:
litudine. Schidac:idoll autem, quaG a{ful:r mo.do, dl: obIonga oms filfura. l1S
onycha,quali dicas in vn~ué)iuxta partéaliquam reé1:adl fiŒlra,in extremo 35
Iunata: qu~ eciam calamldon app~ilatur. Alphieidon,ad farina:: fimilîtlldi;:
né diél:a,ell:quii os in muItas te~uelS paneis finditur, qua:: & ipfa carye~on
~ ql1ibu{dam vocacur • Refraébo autem, qll~ apothrauGs dicirur vel eClarn
pr~ci~o, cil: quum pars oms per [ummitatis rupeuram aufercur) vt ablata
40
[upennnatet. Acque cot fraél:urz conllant differentijs.
�LIBER
VI.
57
Cap . X C.
Raé1:ura in capite peculiariter caluari~ dt diuÎGo, nUI1C fi mplex,
nunc multifida,à vi quadam exteriorc faé1:a.Porro dtfferentla! ca::
pitis fraé1:urarum ha: numerantur. Rhogme,id dl fiffio, Eccope,
5 hoc dl excillo,Ecpiefina, quod eIl: effraé1:~o,~n~i[~ma,i~ dl: corporuID ap~
propinquatio, Camarofis hoc dt ceO:udmaclo,m mfanubus etiam T hla{is
quod efrcontuiÎo.Rhog~le igitur caluaria: per filmma eO: diuifio ,aut rima
profu,?-dior ,in qua ne9uaquàm os vitiatum fo~as ~mouetur . Eccope calua:::
rix fi{[ura dl: curn oms offenfi ruptura . At fi a reltquo offe pars offenfa di:.:
10 fcefferit, apofèeparnifmon nonnuHi vitium appellant. Ecpie{ma in muItas
pareds caluaria: effraé1:io efl:,in qua profundius oifa defcenderint,& cerebri
membranam contaé1:u fuo premant. Engi[oma calua: iaus dl:,in quo os vi::
tiatum ad inceriorem cerebri membranam defcenderic •Camaroiis diuilio
caluariz dt, in q'ua pars affeé1:a camera: modo exalcata relinquitur , Vt Gale::
J$ nus cradie, ae intro àranis fraé1:ur~ partibus o{fa magis recedunt,membra::
na:'i3 innieuntur,quemadmodum in eepie[mate.{ic enim ille exifiimat . AIij
eciam trichifmon,qualï dicas eapiIIationem, his adnumerarunt. Efi:autem
tri~hi[mus aré1:iffirna rhogme, fenfum plerunque faUens, eoque lacens: qua:
qUIa non facilè Ce oil:endi t,mortis caufam f;;epc adferc. Thlafis caIuariz diui:::
2.0' fio non e.ll:,edquc nec fraéturam reéèè dixeris eiu[modi affeétionem , verull1
eit oms cal ua: ). '1 interiorem pareern impullio,auc inflexio,concauicatem in::
tegra calme continuitaee cantum etficiens, Vt licet in plumbeis ::eneik]ue Va:::
fculis,G foris percueiantur illidanturve,confpicari. Porrd contufionis huius
du~ exifl:une differentia::vel enitn calua per eoturp fui affeé1:um contunditur,
2.5 Vt Frequenter etiam cerebri mébrana abfcdfu oecupetur: vel omnino àcal:::
uaria hzc per toeum aut non per tocum premitur , fed iuxta exterioré dun::
taxat[uperficiem vfq; ad laminam (ècundâ: deprimitur.Sunt qui his differé:::
tijs apechema,quau dicas a.b Echo refponuonem, addiderinc. Ea d1:,~ con,:
traria ié1:us parte faé1:a caluari~ fraétura.At falluntur hi, quoniam non fit in
~o hominis calua quemadmodum in vitreïs vafculis fieri ilIi âocent. illa uquidé
vacua [unt,idedque id patiuntur: caIua autem hominis vndiq; plena & alio:::
quin folidaefi:,ftt<p in hoc ié1:u, quod in capite alijs ex cau fis fieri videcur, in
quo integra ,utis continuirate faé1:us abfce[[us,quum [eé1:us fuerit,offenfam
iUic hominis caluariam fuifiè innuit. Ge etiam & in hoc malo faétus contra~
35 ria in pa rte.abfcdfu s,illic fidi{[e os crcdi pofl:uIat.atque hoc~i~ium quem~d
modum pnma dié1:a rhogme curatur . Si igicur fraél:ura capms faél:a fuent,
fPeciem ipGus ex corpo~equod percuffit,deprehendes, fi acutum.fueric, aut
graue,au~ durum , aut. vlOlenter itnpaé1:l1m. Item ex.fympcOm~tls qu~ ié1:o
fuperllenlunc,ex~mplt gratia, vertiginibus, voc~ aml{fa,aUt ~ublto coIIapfu,
40 pr.-efenim in engtfomace,aut concuiione,auc ecple[mate,aut lOteriori cama::!
. D E FRA C TV R. 1 S CAP 1 T 1 S.
•
�. P A V LI AE cr NET AË
a
l'oG cerebro corn prdfo:.ice'tn ex notis 'lux [en[u eapiuntur. Si enim ampIa
cutis fuerit diuifio,per lpCam prompcè cognofcemus:fin autem diuifio non
per cotum ieric, aut an gufra fic,fraéturam tamen elfe [u[picemur, cute diui:::
fa,&: oculis,& fpecillo demiiTo eam pernofcemus.Si enim ex.alijs qu~piam
fraé1:uris fueric,inde manifefrum euadct:ac fi rhogme [olum angufia & pilo S
fa [en[um fugiens,medicaméco ~liquo nigro,liquido,vc:l etiam ip[o atramé:::
co fcripcorio infu[o,os rademus,ipfa nanque rhogme nigra Qfrendicur ,CO~
uenicque ra[ura: tam diu infifiere, quou[que fignum rhogmes aboleatur . Si
ad cerebri membranam vfcjue peruenerie fraétura,non rademus, [ed agnb:::
fcere conabimur verum membrana ab o!fe rccdferie, an affixa permaneae. 10
Si enim ipfa manec,infiammacio nulla vulous infefl:at, z.ger paulatim febri
liberatur,& pus (oaum apparec:fi recdferic membrana , augentur dolores~
& fcbris fimilicer ,os alium fumic colorcm, pus tcnue & crudu m effercur , &
fi medicus rem negligentius traél:ee, nec perforaeionc vtatur, hoc grauiora
oboriuncur [ymptomaea, nempe bilis vomitus,conuulfio, mentis delirium, If
febris acuta,in quibus manum admoliri non oportet. ~od fi his abCenci:::
bus membrana cerebri non abfcelferit, rhogme autem duntaxat fuerie, etia
Colo raCocio curacur,vel fi vfque i~ altum penetree. Sin aUtem taneum vf'.lJ ad
Jaminam fecundam,quz diploë dicicur,.fraétura peruenerit. coufque raden::
, dum ell,vel edam confraétum 05 eximendum, quemadmodum docebitur. 2.0
At li in tenuiafrufia os fueric cominueum,ctiamhçc diligenter infl:rumell:::
to idoneo auferentur, etiam li rnembrana non abfcelferit. Ab initio aute.tn
quum vulneratum fuCceperis, hyeme quidem ante diem quartumdecimum
omnino os auferre tentaco:a:!l:ace,ante fepcimum,priufqmtm co~~emora
ta ohoriantur fymptomata.Czcerum manum hoc modo admohens.
2$
CAL V AR 1 AH
F R. ACT AE
CV R. A T 1
o.
Derafo Cuper vulnus capiee, dua.s Iineas iuxta reétos ang 5 mu tUb Ce fe::
canteis,quz lieera: X figuram accipiane, incidemus •harum autem alteram
elfe conuenit, qua: iam przccille, deinde quatuor in vcrtice anguIos excori~
ante~sVt toeum os,quod perforabitur nudum exifrac:fi quidem lànguis ~er:: JO
tur,linamentis ex pofca obieél:is cohibebimus:fin minus, fiecis. deinde lm::
plicieo Iinamento ex œnela:o inieao, conuenienti vinculo vtemur. [equenci
âie, nili recentius aliqu.o~ [y~ptom~ prohibeat, perfora re os vitiatum ag~
grediemur.CoIIocato 19ltUr In fedlh zgrotojaut recumbente prOUt vuInerl
conuenic,auribu'fque ~pfius Iana ob.turatis,proptcr fonic~m qui ex appuI[u JS
reddicur,vinculum ahquod vulnens foluemus. Iinamentls omnIbus exem~
ptis,& fpongia deeerlîs {ordibus,iubebirnus minifiris duobus, vt eenuib~s
fafciolis circumpolÎcis1 quaeuor anguIos corporum qUel fraéturéE incu~.b~t,
:tttollant,& fi quidem 03 fueric imbeeilIum, auc natura, aut fraéturz VlClO,ld
u.alpris cxciforijs acie illt~r a.du.crûs; aufere~lJ.s ,prim~m cauis exciCorijs 40
!è
1)
�LIBER
VI.
.,
59
fcalpris,quos Gr~ci cydifcos vocant,à Iatiore incipiétcs,mox angulhoribus,
detnde fpecilli modo angufris,malleolo lènGm adaél:is,ad 'capicls cocuffioné
veemur.Si autem validum os tuerie, prius eo terebeHis qua:: mergi non poG
finc,quas ab argumento abaptifmos dicun t,perfora co ,C eiu{modi vero {ùnt
5 qua:: pauI~ ineerius qmim cu{pis acuca eLl:,eminécia~ habe~e,qua: ipfas ad ce~
rebri mébrana demergi prohibeanc ) per fcalpr~ C1rc~nclfion.c vG ,id quod
vieiatum ei1:,auferemus,non vniuerfim,fed parelcuIacl~,. fi qUldem fieri po~
tefr,dig!eis:G non, forcipe~ aue vulfella qua vel oKa v.e! plh apprehenduntur,
aue eiulmodi quodam inaruméto.Loëus aueem qUI meer k>ramenca efr,t~n
10 cum ipacium con rin ebic, quantum maximi mucronis fpecilli logicudo. cam
alce verà delèendec, ve inceriorcm offis fuperficiem accedae, cura adhibita,
ne membranam cere~ri eerebraattingac.~are etiam terebram offis cram
tudini retpondere conuenit,compluribus id genus ad hoc pra::paraeis.Ae fi
fraé1:ura caluariz v[que ad lècundarn larninarn duntaxac peruenerit,ad hanc
15 eciam v[que [olum foranda dl:.O.fIè iam ablaco, a{peritudinern qua:: ab exci:s
fione caluari2 prouenie, raforio aue quo dam [calpello exciCorio ada::quabi~
mus,Iaminam qua:: membranz cufros efi,fubijcientes,ac officulis qu~ rema::
Cerane, vc verifimile dl, aut fpiculis ingeniofè ablatis , linamenca inferemus,
qllem modum diamocolin appellanc. Hzc racio chirurgiz communior G:lI
%0 muI & promptior cfl:, & periculo vacae . Item moc;Ius qui per Ienciculacunl
exciforium fcalprum fÏr,mirum in modum Galeno commendatur, fine fora
tione,pofr infculprionem cyclilèis fcaIpris faétam,ipfum adhibenti . Seri bit
icaque hune in modum.Si vero vnam {ème! partern nudaueris, ac fcalprum
qui in curpide pr~fixam habec retu[am leuemque lenticula:: fpeciern,aciem
2.5 verd per longitudinem ereétarn, fubmi[eris, Vbi Iatarn partern lendcula:: fU::I
per membranam defixeris,malleolo feries,diuideCque fic caluariam.ita fiqui
aem agentibus,omnia qua:: requiruntur,euenient.Nam mébrana,ne fi dor:::
nlitans quidem,agas,lacz corum Iencicula:: parti occurrens viola ri no poreit.
Q!!0d {lcubi adha::reae caIuaria:: mcmbrana,huius quoque adhCl!renciam in~
30 noxie dirimic romndum lencicula: extremum, fubfequieur autem pra::eunré
eam ci ,cergo iplè [~lper caluariam (eeans. Quare nec qui minore curn peri::
culo,nec qui celenus.perficiacur,forandi modum inuenias.At qua: admjni~
firacio rerris &. modlOIo,quem chœnicion fiue chœnicida Gréi:ci vocac,pers:
agieur,recécioribus,eeu nmda,improbaca eil,lèd adminifrrationé quâ in rho
3S gme expo[uimus,probat.Idern vero modus omum excidendorum conue:::
nier in reliquis eciam caluaria:: fraél:uris.Q.,!!ancum verd excidc:re conuenÏ::r
ar, Galenus nos docebic, hune in rnodum manifdld fcribens ~ Q!!od vehc:s
rneneer eil confraé1:um,id coeum auferri debec:li vero ab co fragmenta qUai
dam Iongius excurranc, quemadmodumaliqu~n~o cernieur accidcre, h~c
40 perfequi ad extremum non oportec,iIIud probe fclente$, nullam inde noxa
�P A V LI AE CI NET
A~
lèquuturam.modd reliqu~ omnia rit~ Gne confeéèa.Pof1: chirurgiam panni~
culo {implicilinc:o)vulnen zquali,rolaceo madéti,cerebri membrana operie
mus, exiguamque Ianz fiuppam fimilicer rofacco imbutarn pra=diéto pan:::
niculo imponemus, deinde Imamencum implicittUD duplex in œnela:o auc
ip[o ro[aceo einéi:um,toti vulneri cùcumponemus,diligétia adhibita ne cc::: f
rebri membrana grauceur,pofl:ea Iaciore vtemur ligamencoJneq; hoc afirin
genees,verum vc .linamenca Colum recineac. Viéèus adhibebicur qui inflam:::
macioné arceac, & febribus peculiaris dl:,mébrana cerebri crebrius incerea
rofaceo fuperfufa.Pof1: tertÎû diem,vbi vincula di{[olueris,&[ordes ipongia
decerferis , remedium induces quod crucntis inijcicur , & inflammaeionem 10
repdlit, fuperaccommodans mcmbran~ aliquod ex cephalicis diéHs aridis~
V{qllC dum carne oppleatur. Nonnunquàm os radctur,u hoc res pofi:ulet,
propcerquafda~[ummii:~tcS extantes,auteti~m propter ipfius carnis pro:::
duél:ionem.RcItqua medlcamentorum macenes ; Vt in vulneribus 'compres:
hendimus,admoueri dcber..
1$
D E
C E R E BR 1
M E M B 1t A N' AB
1 N FLA 1\1 MAT ION E.
.
~oniam
frequenter cercbri quoque membrana po!1: chirurgiam, inflam:::
maeionem experitur,vt non folum caluarit crameudo, fed edam cutis ipûus
cxcedat ~um renixu , & naturalis ipUllS motus pulfacilis impediatur, qua:
potilfimum & conuulfio ali~que grauia fymptomata vel ipfà mors fubre:::: :'0
quitur •Origo inflammationis auc ex acuta quadam oms eminentia pun~,
gente ducicur,aut ex Iinamentorum grauitace,auc perfriél:ione, aut multo.
eCu,aut vini potione,auc alia quadam oecaGone latence. Si quidem ex ma::;
nifefla occauone inflammacionem concrahat mébrana,ea procinns ampU~
tanqa dl::fin ex Iacenti,magis pugnare conuenit,vcpoce fanguinis dimiî?o 2$
ne,fi cauCa non obfl:iterit. viau qui inflammationi congruat. Item loco ln::::
duci remedia debenc,calentis rofacei f0111cntum, & althzz decoél:um , aut
fœnugrzci,fcminis Iini,chamzme1orum,fimiliu'mque fuperfundi: cataplaf:::
~ata vero ex cruda polenca,aut fini femine,cum przdiél:o decoéèo & g~I:::
Itnaru~ adipc,adhzc fomencum ex Iana adhibebitur . Capici 8[ ~Cciplt1~ .~o
meatulque auditorio oIeum aliquod inflammationem prohibens mLhllab!
tur ,ita ve vifccrû cura habeatur, cacaplafmacis adhibitis,item coti corpori
profpicere,c~nfilium cfi:~in calida~ id aquam, Vt par dl,collocances inun::::
gent~fqlte.Sl pcrfeuerac mflamm~tlO,& nihil aliud prohibet,medicamento
J$
quod bili ducendœ efr,purgare Ipfos Hippocrates pra::cipit.
SI
MEMBRANA CEREBRI
NIGRVERIT.
Cerebri membrana li quidem per Cumma ex medicamentis in id efficaci::
bus nigrueric, me! criplum ro(aceo tnifcences & per Iinamenca id appUcan::
tes, curabiQ1US , deinceps & rdiqua admouc:nces . Ac fi njgri~ies fu~ 'P~nte
prouencrit,~dq; in imo potiŒmÙil1, CUttl alijs g'rauibus indiCljs, actUlgl tûc
40
�LIBER
VI. '
61
non debec,ve quz natiuum calorem emortuum innuat.Noui quendam qui
poLl: annum quam affeé1:u conflié1:aretur ,caluaria perforaca (uperuixcric.
erat enim fraétura in fincipite ex celo faé1:a, emi{fariu'mq; habens per quod
edam membrana ab affeél:u immunis conferuata eit.
S
DEN A RIB V S FRA C T 1
Q V E.
seo NT
V S l' S~
Cap. XCI.
'Arium pars ima,quum lic carcilaginofa,frangi non [oIet,ièd con::
;
tiidi,lima fieri & peruerti:Cuperior qua:: olfea efi,nonunquam Fran::
~L':Ii~~gicur.In his autem deligacuram damnac Hippocraces,vtqua: ma~
10 gis relimas efficiat & diLl:orquear, prœcerqmim in his qua:: appuIfu quodall1
per medias nareis emineanc.hic enim conuenientem habenam eum medica
mine impouto a!fumic , vt compre!fa: nares naturalem figuram recipiant.
Fraétis igicur naribus,in ima quidem parte, indice aue paruo digito demiG
fo in exc~riora dirigentur:in inceriore,etiam fcalpelli mucrone id faciûdunt
Jj dl,primo fiatim die,auc non multo poJl.Q!!um verd decimo die naris oG
fa continentur,excrin[ecus indice magnôq; di gico hanc efformare con gruite
~t autent figura quant fingis non concidat,duo obcuramina tortilia ex pa:::,
nlculo inuolura, nafo impones, vnunt fingulis nafi foraminibus, etli aIrera
duntaxat naris pars fit peruerfa,eaque finere, donec os aut cartilago conti:::
%0 neat. NonllIli fifl:ulas ex anlèrum pennis panniculis replences, naribus in li:::
nuarunr,quo figura cufl:odiatur,& retpiratio non impediatur.quod non ne:::
ce{farium puto,quum fpiritus per os trahaeur. Atfi inflammacionem nares
fentiant, Inedicamétum aliquodquod eam arceae indemus, exempli gracia,
ex [uccis infèripcum,aut quod oxel3!O confi:at, ~ut eiuCmodi aliquod. vel ex
%5 tririeea umila & thuris fuJigin'e feu gommi vn~ incoél:is cacaplaCma inijcie::
mus, tum propter inflammaeionem, tum vt nares contineantur. ~od fi
in alceram parcem nares dedinantur, Hippoerates pofiqudm commo
dè eas figuraueris, obIongam habenulam digiraIi lacicudine iubec circunda
- ri,alterum ipfius extremum caurino gIutine,auc gummi illitum fumma: na:::
30 rium parti agglutin~ri,ex latere quo inclinant. vbi iIIa exaruerint, habenarn
tranfferre per aurern oppofitam verrus occiput, & frontem oportet,dein~
de ipfi [ub aIrero habc:na: principio affirmabitur ; Vt nares in latera recra ~
él:a: ad mediam dirigancur figura. quod non admodum reeentioribus p!a:::
cuit.Porro minutim confraé1:is narium offibus, diuidere ipfas, aut lilpeno::
3$ rem iplàr~m ~artem conuenit, ac fragmenta omculoru~ vuI~IIa aufere:::
mus,futuns dldufus partes committenres,aeeommodancefque Ipfis rerne:::
dium quod cruencis apcum ea, & conglutinac. Sin au.c~n: extra ~ares vI:::
eus fuerie excitatum,linamentis in Iongicudinem imphcltls curablrnus.Sûc
qui plumbeis canalibus,quas folenas Grxci dicunt, vfque dum cicatrix fue40 rit obduéta vU (unc,ne caro ex vIccribus {llpercrcfcac.
$
1
1
�P A V LI AE GIN ET AE
DEI N FER l 0 REM A X 1 L LAC 0 N F R. ACT A,
E T A V RE CON T V S A.
Cap. XCI I.
- E aure contufa cercio libro craé1atum d1:,tanquam huiufmodiaffe~
aus ad fraél:uras non pertineat. Inferior ma:xilla n1ultas ob caufas
~~~lfrangitur.Si igitur extrinfecus folum offenfa,non per tranfilcrfurn S
fiffa,Încror[us cauata fuerit, promptum dl: cognofcere.Opus autem dl: aIre:=;
ra manu,li quidem dextra maxilla fraé1:a fU'eric, dextra:li alcera,liniftra.indi::.
ccigicur & l:;I1edio digico in affeé1:i os demiffis, interiorem fracrur.e extan,:
tiam, probèforas compellere conuenie: aitera manuforis eam excipiente.
Reél:itudinèm vero maxill.e ex eiuCdem denciû zqualitate deprehendemus. 10
Q!!àd fi fraé1:ura per tranfuerfum faé1:a fuerit, primùm renfione, deinde re~
traétione, quam ancitafin vocanc,partis in coricrariii vfus,miniil:ro eam co~
tinence, ve dié1:um dl:, dirigere aggredieri5 : porrd denteis in parte confra,.
étadidué1:os,ineer fe,vt Hippocrates pr:ecipic,auro deIigare,nempe lino ab
auro chryColino dié1:o aut chryfonemaee:quonia vero huius facultas no om::: Ij '
nibl1s conceditur,lino valido,auc by{fo,allc pilo equino,allc id gemus aliquo.
Verùm fi quidem cu vIeere fraé1:ura eueheric, tpeciIIo tentandum, num qua:::
doque edam ,.-efraél:io oms faé1:a fic.atque fi exigua diuifione faéta,os vnum
refraétum aut pIura remanferint,idoneo inl1rumenco auferéces, Cu tu ris oras
vlceris commitcemus,& medicamenco cruencis apto vu, deligabimus: fin %()
aucem cicra vIeus contigerit,cetatum fimplex maxiUz impoficum conueni,:
- enter deuinciemusJaCciz m~diii per occiput difpenCabitur.habenult vtrin~
per aureis ad Cummam maxillam, inde rurfus ad occiput, mox ad mentum"
inde per genas ad fincipuc,inde rurfus fub imam occipitij pa~tem,di{lfi~u:::
cncur, vbi & fa[ciam deunere oponee. Super h;ec furfus vmcuIum ahud 2$
fronci circundacum,quod epieclema Grzci dicunt,poft caput coniungecur,
omnes przdié1:z fafciola! id circum afl:ringenc. AIij vero (enuem ferulam)
quemadmodum aLj vafculum profundius paris longicudinis impoficum
maxill<e, deliganc, vt commemoraeum dl:: reIiqui de1igatura, quam Gree:::
ci dicunc phorbiam,veuntur.At fi veraque maxilla in Cummo mento aueIIa::: ~o
l:ur,qua ctiam pane coëunc,ambabus manibus paruminuicem difrantibus.,
.ruriils adaptaco,& denceis adunitos, quornodo diximus t deligaco : ac con~
gr~la v{us li~a.ti?n~,tenuiac f~rb.ili ~Iimento çgrotanté nutriri iubeto.Narn
mandere iplt Immlcum. efl:.Sl a!l~Uld emotum figura conuenienti puca:::
ueris)tertio die {oluens,lterum lIIJgaco,quod tam diu facies,quam caJ1us fra::= 3$
él:uram firmaric. firmacur autem maxilla intra creis potiffimû Ceptimanas,
qlloniam Iaxa & medl1lIz plena eft.~àd fi inflammatio aliqua Cuperuene::
rit,ne aduerCus hac quidem eum fométa, tum cataplaCmata negligere op~r:!
tct.~od in omnibus ex. zquo obferuatum abs te cupierim.
a
I~
�LIBER
VI.
\
Cap.X CI J r.
DEI V G V LOC 0 N FRA C T O.
....".,;;;Iiiii-;;;;;~ VguIum,quod etiam dauicula dicitur ,quum naturahter figura:::
j
'mm efr,interiore ip(ius excremo,cum peaore comrniccicur:exce::
__ Iriore,cumfummi humeri compage,feu ~rtjcularnenco adunicur.
Su eoque fi humerum,aueipfum [ufbnen,s brachium,fraéluram quacûque tan,:
dem parce experiatur,qua humerum[uum fpeétar, plerunque infra inccrius
extremum fercur,vnà curn brachio decraétum. Prxtl!ceric aucem per cranG
uerfum potius quàm a{fularim, aur 4lrundinis modo C!lauiculam frangi,
quod vulgo receprum dl. Nam cran[uerum confrarn,cxcenfione compreG
10 {iom=que digirorum prompte in naeuralemfiguram reuercicur,exeera emi:::
nencias habent,quz zgrè poffine coapeari.Si 19itur per totam jpfius cram:::
tudinem quocunque modo,iugulum fraétum fuerie, duo minllhi, vnus ad
humerum eiu[dem lateris fraétz dauiculz manibus circuminieé1:is , brachi:::
um ad exeeriora umu! & fiufum trahens, aleer oppoficum humerum, aut
J$ cerce ceruicem attrahens) retraétionem fe, quam Grzci vocant ancirafin)
molientur : medicus fuis digitis fraéturam diriget , prominentiora pellen:::
do,irna foras aeerahendo. ~dd fi maiorem retraétionem fe defideret,or~
hiculum bonz magnieudinis ex panniculo, aue lani$ , auc eiu[modi aliquocl
~orpus ara! [ubijciés cubiti gibberiilateri indidé adiget.ac reliqua lieue dlébi
%0 efi,exequetur: fi autem id nequeac, extremum dauicula: iuxca humerum in
alto fi.eum ad fuperiora,xgrocance refupinaro,educec,ceruicalt quodam me$
diocri,dorfo fubieéto,miniil:ro humeros duos ad ima deprimence,vtos da::
uiculz quod in imo eil:, reuocetur , rurfus digicis fuis fraéturam conforma::
bic.Porro fi partern aliquam il1guli refraétam , inil:abllem ,aut edam pun:::
2J geneem percipiarnus,fcalpello in reétum diuilàm eandem auferemus, ac re::
liqua fcalpris exciforijs,lamina qua: integra tuearur ,aue afio fcalpro propter
6rmieacem dalliculx [ubieao, exzquabimus, fi. quidem inflammacioneca:::
reac,(uturis: (in aliter dl, Iinamencis vcemur. & fpIenijs diuerfis przparacis"
ad oms eminentis inclinaeionem,maiora ex eis & craffiora [u peraccommo;:
~o dabimus,G infIammatio infdl:at,oIeo imbuca:fi minus,arida. ac mediocri ex
lana orbe propcer aIam {ubieéèo ,co~uenientem inducemus deligaturam,
per axillas,affeél:am clauiculam,fcapulafque,prouc res exigic, fafciances . &. li
quidem ad ima cetenderie pars dauicuIz humero proxima,laeioris habenu::
la: dimidium,ciufdem cubici gibbero [ubijciences,rocum brachium ex co~o
3$ Cuipendcmus: airero aucem vinculi dimidio ,manum . quemadmodum lU
ijs fic quibus ex cubico fan guis detraétus dl:.Ac fi verrus [uperi us extremum
incIinaueric, quod rarum dl, brachium fufpendi non debec, verùm refupi::
nus xger decumbet, & tenui nutrietur viau.li verd opus ~fl:,eciam fomens:
tis adiuuabicur,fed pro racione,v[q; dum calI uS cam con[ohdec.firmacu~ au'
0
4 ~e1l1 plurima c~ parte dauicula diebus vig inci•
a
a
2
1
�64
F A V LI AE 'G 1 NET AR
DE S CAPVLIS.
Cap.XCIIII~
Capuhequà Iatce[unt & mé[ce figllram rcpr~{èncant,non frangii:::
Icur:illxta tpinam verd fraé1:uram {lIibnent, nunc comprdfa=, nunc
, 'rupturam fimpIicem expertce,alüis etiam refraé1:ce. Copreffionem
icaque caé1:u cognofcimus,G cana occurrac,fl:u.porem proximi brachij, & do $
lorem pulfatilem inducac.Rupcura ex taétus a(pericudine & loci doIore de::
prehenditur:amboautem ratione qua inflammationem arcemus)curantur.
Refraé1:i0 & ip[a taél:u agnofcitur.Porro quiefcentes fcapulct fafcia conueni::
enti adapcantur:u auté pleniora {int & punganc, per feéHonem auferernus,
& fllturis,vc prius diétum efl:,vtemur.Fafcice antem & hic fimiliter vt in da 10
uicula, inijciencur,incubitll S oppoCiti lateris conueniet'~
~
DE P E CT ORE.
Cap.XCV..
~Edium p~ét,us, diuidicur .imprimiturque: fummum,refringitur.
,RupcuramICaq; per medIUm faélam dolor loci & inZ'qualitasfe~
_
;quicur,& frrepitus d\gitis innixis diditur:impreillonem vero do 1$
lor vehemens,fpirandi difficultas,cuŒs,mernbrana qua: coftas incingit diC:,
punél:a,nonnunquam etiam fanguinis eruptio, partis confraétce cauitas, &,
in cedendo facilitas.Curationem eam adhibere oportet,qua in fcapulis pro~
didimus.In impreffione autem adaptatio Hippocratis adhibebitur ,tjuam
ille in dauicula qu;;e foras procelferit)vfurpac, per incubitum lilpinum cer~ z~
uicali dor[o [ubieéèo, fcapuilfque con Ll:riélis,ica vt coila: vtrinque manibus
fimu! contrahancur.Iam vero cofl:is Jana obteé1:is circula rem adhibebis de~
Iigaturam,Ioris prius in reaum fubditis, pofl:ea duorum initia inuiçem ex~
cipiuntur,quce orbiculares faÎcias decidere prohibeant.
D ECO S T l S.
.
Cap. X CV l. 2$
X co!hs & fpachis diétis,offea: quidem omni in parce ruptura [u:::,
fl:incnt:fpuri~ autem,in ea tan di qUa! ipince adiacec.nam hic [olum.
o{feam habencnacuram:in exteriore parte in cartilaginem dege~
nerantes, contunduncur, nuIIam fraéturam percipiunt. Nota: ipfarum non
funt d~fficiles,etenim incequaliras digitis explorantibus occurrit,frrepicu{q;, 30
&; ad confraétii peruerlio. Qgdd fi incro ipeé1:auerint,dolor vehemés pun::a
é1:orius fequitur,eo 'lui in cofiis prouenit grauior,quod acu1ei modo mem~
bran am co Ll:a~ in tcgen ~cm con uuln~ret,i te~ zgra refp ira ci o,tu ffis,eru prio
fangllinîs,fubmdecomlta.tur. & rcllquas Vtlque imml~tationes digitis licec
conformare,at cam qUa! mtfofp,eéèat,nequaquam,quod cc:ndi nequeat. vn:: J$
de alij cibum fIatulentum vberemque affumiiubcnc',quofi-aél:ura ex infla~
tione & renGoneforas propdIatur ,quod nece!Iàrium non effepuro. Nihil
enim commune ad hoc in ter fe habent,cum chorax,tum vifccra nutricoria,
pra=ter quèd inflammacio eciam eJÇ replctione allgeatur. Allj cucurbituJarn
agglutinanc,quod ci ratione &: viacurandi alienum no effet. Dili corpora ex
�LIBER
VI.
concraél:ione cortgregaca,fraél:ura amplills ad interiora propelIerent.QEa~
propter Soranus hûe in modu lèrihie.Lanis oleo calido madencibus parces
concegentllr, & linamencis implicitis ineercofiale replebitur, ve deligatura
requalis iuxca orbicularem circunduél:l1m veIuci in peétore fiat.Omnia verd
) ve in plel1riticis fieri debenc,ad magnicudinis proportionenl.Porrd fi ma:::
gna qucedamnecefficas compeIIac,quàdmembrana co fias cingens vehcmé:::
ter compungaeur,cucem diuidere conuenit,& fraél:am coflt partem detcge~
re.deinde lamina,ne eunica cofias ccgens conuulneretur,prius [ub,ieél:a,oill::::
cula quce pungun~ ingenio[e excindere ac eijcere oportec.pofiquam hoc Fe:::
10 ceris,ea làne quce inflammacione carene coniuges,&_
crl1entorum modo cu:::
rabis:quce aueem illa affliguneur ,linameneis oleo madidis operies, viau cu~
raelOnemque adhibens inflammatiqni dicatam •Decumbene étgri ea figu:::,
raquam facilius eulerint.
__ ? E COXAR VM ET P ECTINISO$SIBVS.Cap. XCVII.
Il
?xarum aue ilium o{fa rard quidem franguntur, Ced eaCdem cmn
~ . fc~puI!s d~fferene~as [~nent.Fran guneur enitn in extremi~,rum:::
~ _ ~punturq; ln longlcudmem,& per medium finduneur.Comlces no
ta: ip[orum func,dolor parcem affeél:am affligens,punéhonis pulfUfque fen:1
fus, cruris fubitus frupor prop tcr fiffuram. adapcacionem fcapuIis fimile.r:n
:0 poftulac, auerfancur autem folam ex chirurgia eiusquod fraél:um el1:, exem::l
pcionem per exeeriora corpora,vt quce fi opus lic,digicis conformentur.de::;
inceps auecm edam aliam curaeionem moliri 0portet, fomentis vtendo, &
concaua ilium linamentis adim plendo, quo deligatura eeu fa{èjjs circlllari~
bus Cuperinieâis,zquabi~is ~fficiac~r .Ea~em eciam dicenda [unt,de peéhnis
2.1 offibus,nihiI eninl pecuhanus de Ipfis dicere habemus.
DE VER T E B RI $, $ PIN A J DO R SIE T SAC R 0
l '
Il
'? S S E.
Cap. X C VII I.
Ertebrarum complexus interim fanè concuuonem, rard verd SC
raéiuram c'xperiûtur.propcer qua:: conCll{is ipinaIis mèdulla! mé:::
branis,vel ipfà eciam meduIIa,nerui in doloris confortium addu~
3° Cl1n;;&\tu6ilJ.r~,&"'111 mors prceceps Cublèquicur,magiCque fi ceruicis vertebras affeéèllS
infcflarie,vnde prcefacus periculum,fi quidem fieri potdl:, audebis etiam~e::
étione officulum quod premie eximere: fi minus, racione qua infla~mat:o
propulfacur,ipfas Ieni~s ..~t ~ proce{fus vcrcebra~um aliquis vnde ipma c~::::
35 fiae,fuerit refraétus, dlglCls tentantibus prompee [ublabetuc, dum refraél:lO
moneeur, rurfufq; in locu eraofponieur. Conllenie auccm id quod refraéturn
efi auferre,cllce excrin{ecus incifa:[uturifq; commi{Iâ,remedio cruentis ido::::
neovti.Cceterum ofiè facrocofraéto,inclex {iniCèra:: maous digitus in anum
demittendu s efr,dexcra manu quod confraé1:um efr,ql1acenus licet,in Qaeu~
4 0 ralem figuram reducere oportee.Si aueem aliquid refrattum feritiainus,hoc
1
.
~ ~.j.
;
"
�66
P A V LI AE C 1 NET AB
quoque diui[o,de~igatUram curationémq; congruam adhibebimus.
D E B R A CHIO..
Cap.x C 1 X.'
N brachio confraél:oHippocrates quidem incécionem hoc patto
molitns efl:.Lignum,inquic,oblongum columnul~ modo,per [um"
mafuneddigatum,obliquum ex trabequadam filipendere opor~ S
tet:collocato aucem homine in filblimi quodanl creél:ius ,vel iuxta figuram
qU t arecra [eillone orthocatheuton dicitar,manum ipfius fuper commemo:;
racumlignum traducere,vr mediûligni aIéE cius tranfuerfim adaptetur.ma:;
num autem inflexo iuxta reél:um angulum cubico,nlinifl:cr procûbens con:::
tinebic,deinde graue aliquid,exempJi gracia,Iapidem aut pondus pIûbeum 10
veI eiu[modi aliquid ex cubico fufpendcns,finenfq; penderc [ublime , ica Fra::.
emram conformabis:velloco ponderis,famulus ad ima brachiû decrahac.
Nonnulli vero 10co columnulce gradu fcalce vfi [unt.Soranus hune in moclû
tradi c:zgro in fedili coUocaro,vd,q uod Catins dl: refupinato qud min us mo
lefl:iéE fenciat,manu fune Iigata iuxca compagem quaip{a cum brachio con::: 1$
iungitur,& ex ceruice [u[penfa,vt angulo[a ipfiusfigura feructur, minHl:ris
duobus iubebimus,huic, fupra fraél:uram, ilIi, infra digitos circumponant,
atq; fic tenfionem perflcianc.Q!!àd fi valentiore opus fit traéHone, CIuos fu~
neis zquaIeis brachio circundamus, vnü,[upra fraéturam:alcerum,infra.atq;
vni famuIo [uper orgrotantis capuc confifl:enci,alceri iuxta pedes, capita fu:: .te)
nium tradentes, iubebimus in diuerC1 brachium dill:endere. Ac fi [ummus
humerus fratturam fcnferic, dimidio vinculi, quod ciria dicitur, aIce [ubie:::
él:o,reliquam partem iuxta caput ceneri iubences, alio quod oppofitum dl:
retrahente,antitafin,hoc dl: a!è recraél:ionem vci diéhi cfr,moIiernur.qucrn:::
admodum fanè fi cubitus confraél:us fuerit , illi vel iunél:urce manus cum 2.$
brachio funis inijcietur. Offibus iam fraél:urz prohe coapcatis, difrentio
quidem remiccetur,[ed iuxca Hippocratica con[uecudiné ddigabitur. Por1=
rd iifraél:ura infiammationc vacec,recen[que fic, lineis vtédum fafcijs obIon:::
gis abunde,circa creis quatuorve digitos lacis, aqua madencibus.auc ~tiam
po[ca! fi inflammatio addl: ,Ianis tenuibus moIIibufque , oleo {mhutis: & fi lO
quidem in medio brachij fueric fraél:ura"initium fafciéE fupcr fraél:uram inij::
cietur:v bi bis térvc illigaueris,furfum fafciam ducere con uenir,vt(quemad:
modum inql1it) lànguinis influxiones excipiantur,atque illie finiatur.Iam
vero & fecunda fafcia vci oporcee,inicium eius limiliter [upra fraéturam inijciendo~atq; alia eo.mo~o. qu~. .in priori:rurfus au rem fuperne deor[um, atq; 3$
iceru [urCum reuocare,tIhc eela fic terrninabitur. Porrd cofrriél:io mediocris
dl:o,tum no{l:ri {èn[us,tum ipfius çgroeantis iudicio.At fi iuxra fumma hu::;
tncri compagem contigerie, priore fafcia iIIam & fcapuIas & peél:u: copre,
hédes,vt deligacura fiat quam Gr~ci geranida appeIIat,pérqi fecunda "fcp ad
cubitü difpéfabis,ac inde ad [uprapolita recurres,cû [ummo humera fcapu::: 40
�tIBER
las peéhifq; coprehédens;prima! faklolre umiIiter.Q!:!dd fi gibbero fracrl1ra
obueneric,etiâ: cubitii coIligare expedic,ica vc an guli figura c6{erueeu r. Gmi==
lieer in alijs quoque arcubus,nimirum cubico,femore,ribia,cllm fraaura in
parte,alle edam iuxta areicpI~m & non .in m~dio membri eXifiir,pofr arci:.:
5 culum fafciam inijcere expedlt. Recenuores Icaque [ecllndl1m deligacuram
proeinlls feculas edam inijciunr,vtadareacionis ~gl1ra corineatur, confirin
gentes ipfas prout {enfus & cumor ex mflam~atlone po~uIm::vete~es al1r~;
à die feprimo ferulas accommodarul'lt. nam mtra hune mflammaClone de~
dinante membrum reddirur renuius.At H ippocraces tertio die ligamenta
10 folui iuber,ne renuo quzpiam,aur motus prreter folicum conceél:a! particul~
obueniar, aue eius quod iam infixum fraél:urre dl: , per[piraeus prohibe,111~
tur ,propeer quos non [oMm noxius prurieus quibufdam accidic, Ced etiam
erofa à faniei acrimonia nonnunquam cute, exulceratio c~ncitatur . Icaque
aqua: cemperaea! tantum fuperfundere ratio eO: ,quantumfaniem dikucere
Ij [ufficie.Poil: {èptimum diem,ex maiore jnterualIQ Coluere conuenic,ceu par~
tes non amplius fanfem excernere defiderée. imo etiam calli obfirmatio hoc
lUodo felicius prouenit. Creterum feruI~ iuxca fequencem racionem debenc
inijci. Splenia triplicia oIeo imbuta fuper falèias circûdancur.fi igieur mems:
brum crafficudine fuede requabile,limilieer:fi inrequaIe,parcibus magis COll
~o cauis per fplenia repletis,a!qu~ crailleudinis membrum feruus accommoda:::
. dis efficiemus. deinde Iana aut fruppa ferulas mediocriter inuolutas, in orbé
fraél:ura: cirçundamus , non minore quam digici [patio inuicem dHl:anteis;
earque,moderatè con!l:ringemus :iea tamé, ve quatenus fieri licec, articulum
propius accedere ferulas prohibeamus , prcefertim iuxta Interiorem flexus
7.5, parte.m. vlcera 6quidem in ipfis nonnllnquàm & neruorllm inflammatio:$
nes pariunt.verùm iIIic Iaxiore~ ipfas eLfe oporeec, quemadmodum valen~
tiorcs,vbifracrura curuatur.Prçfl:icerit autem thoraci eciam brachium me::
diocrieer colligare,ne ipfum loco mocum,figuram peruercat. Ar u quadoq;
jnflammatio fuerie, ( eam vero agnofces ex ambience tumore, a<:: rubore, 8t
3 quàd membrum n.unc multo magis quam prius frrin gacur) vel fi confra="
0
8:um membrllm ~I~Ortum 6e,& nihil horum appareat,{ed ligamenra laxa~
vel econtrario firtéhor~,qu.à~.par dt, inueniantur, Colutis ipus de1igatura
in{l:auranda d1:.Refupman Igltur ~grotus debet, ira vt {llper fromachum
manu contineat:brachio [u~ij~iecur molle aliquid pellem fupe~ (~habens,~t .
3$ fuperfufio~um influxus ,x~lplat. Superfl1ndetl1f aucem, quoCldle.oleo c,ah::
do,prrefertIm ql1um vrgee mflanunatio,quando etia,m ~lb~s ,tenuIS exhlbe~
xi debee:pofrea ~ediocris,a~ caIIi generacionem. q~l1~s m~lcltur ~[~ue dum
fraB:a occalluennt.occaI.lefcuc a~tem bradiium & Cl.bla, dle~us ClrelCer qua~
draginta,pofr quos vbI CoIl1ens f~fcias,& Jauacr.o v~us fuens, emplafrris açl
40 fracturas faétis perfanar.e conueme.h~c traétandl raçlO omnibus alijs propc::s
.
.
~
FF. ij.
�68
P A V LI AE GIN E T Ali
nlodum confraétis artubus conucnit.
D E C V BIT 0
ET
RAD 1 O.
Cap. C.
Vbitus radiûrque,incerim vcerque iuxca eiidem Iocumfrangitur~
incerim alter duntaxat ,vel in medio , vel in parce qua gibberurn
~~~,rpeé1:ac,aut brachiale.Omnium icaque decerrimum dl: quum am:: 5
ho eadem parte franguntur,deinde eciam cubicus [olus . Ac radius fraétus,
alijs facilius curacur .hquidem maïor cubito non dl:,fed illumipCum fubieé1:û
habec,ve veluti inlideac.Porro fi ip[onim alter duntaxac fraétus fuerit,in il::
10 maxime inrentionem validam moliemur:li vterque, umiliter incédemus,
manu anguli modo figuraca, vc pollex omnium digitorum alciffimus, exi:: 10
gUl1S digu:us humil1imus h~beatur . lic cnim cubitum radio Cubijci concin~
get.At li valentiore opus lit intencione,ambobus potiffimum confraétis,no
folum manibus , [ed e::ciam funibus incendere aggrediemur , vc in capice:: de
brachio comprehenCum dl:.C~cerum omnis dehgacura,& reliqua prçGdia
vnci cum ferularum inieébone, hic adhibenda [unt, dum callus eos firmaric. J$
F irmacur alltcm cubitus cliebus plurimum triginca . Ac repolitio iplius fi::
milis eric ei)quam brachiii fraél:um vendicac, pr~ter e::a qUa! .ipli Cubijciûtur.
DES V M M A MAN V , E T
1 PSI V S D 1 G 1..
J
T 1 S.
Cap.CI.
piiiiïj~~;~
. 'IOlt & aduerCz dus parcis,& in digitis articuIorum oflà,quurnlas: 20
xa fill:ulo[~q; naturalinc,concunduncur quidem plerunq;,rard au::::
~~~I cern Fran gun tur. A egro igicur in alco [ccliIi collocato , medicus in
aicero quodam zquali aduer[us Cedebic,priuCqucim manum diCponac: ac tell
Us per minill:rum ijsqua: fra4a Cunc,duobus digicis ipfaconformabic,polli
ce & indice digito prius comp~dra.deIig~~~ra. vtetur, quo eempore vrgec 2.$
infIammacio.Nam propeer lax,lcacem facIle lU Ipfis calIus amplior conere::::
fcic.Ac fi acies digicorû,auc digltus limpliciter confraétl1s d1:,fi quidem ma='
gnus & pollex appdlacus,fuerit,po!l: commodam deligacionem ab inferio:::: .
re parce, ipCum vtiq; cum manu Iigabis,ne dimoueacur:li ex alijs quifpia,vcl
inclexvel paruus digicus, proximo colligabitur:fin aliquis ex medijs,ijs qui 30
vcrinq; habentur, vd etiam omnes deinceps ligari vml debenc,melius enim
conquiefcunt.quemadmodum li edam ferulis fraé1:i colligencur.
J
D E F E ~ 0 R E.
.
Cap. C 1 I~
II~. Adem de femore dlcenda funt,quz de brachlO prodidimus.pecu
liaritcr auccm magls femur fraél:um,in anceriorem parcem & ex:: 3$
~ ccriorem promouet~r.ectnim in his nacuraliter dilacatum dl:. in::
frauratur a~cern malllbus,fuOlculis, & antennis zquiualentibus, vna, Cupra
fraéturam pofita:alcera,fubcer. ~d4li in parce fraEtura euenerit,idq; iuxca
fCtnoris capuc,dimidio fafci~ bna circudato,ne corpora incîdat,iuxca in gui::
na ditponemus, & initia ad capuc reduEta,f"mulo vt parcem concineat,cra::: 40
�LIBER
1
vr.
deil)us:infta aucctn fraéturarn fune-cire!;J,mpofico initia ad intenciQQe}l1 aL::
cer( ~inif1:ro exhibebimus. QJ!dd fi ad genu fraé1:ura habeacur, funem fa:::
ne Cupra fraé1:uram inijcimus, initia eius ad eIeuationem difpenfamus,ge:;,
nu eciam ipfum impli.cico quodam fune continemus. ha ne autem partem
refiicuimus zgro deeumbente,&:crure exporreél:o ,qua= pungunt o1Ta ve ,
Cubinde diél:um eft, e1euaca, [uperius tollemus. reliquam curationem in ca~
pil:~ de brachio .expofuimus . czterùm callo firmacu~ Femur _quinql1aginta
drcà cliebus. Ac quomodo reponi debeat, poil: to~lUS crUIlS difcipli~am,
comprchenfum el[.
,
D E PAT E L L A.
10
.
Cap. CIl I ..
Atella os Iaxum dl: ae molle, validè corporibus [uperiore & itna
parte comprehenfum.frequentpr [anè contundicur,rarb auté Fran
,
gi folet. [ufl:inec autem rupturam per cra1Ticudinem, & in tenuia
fragmenta findicur,cii vuIncre,vd Îlne vuInere.Nota vero confpicua (mo:a
If tus enimfublabitur ,) continuitatis, & cauicas & fonitus . Infral1ratur au:::
cern pars cruris c~tenfa, nam tam diu bifariam filfa digitis comittitur,do~
nec fraél:urz labra fupràfefe contingant,& inuicem iungantur:quz ~n tev,uia fragmenta filfa eO:,manu conformatur.etenim callo 110n generato, ecl
qudd pars vcr_aque fuper mufculos neruofque cognatos à femore & tibia
2.0
nbn rctrahatur • camen muIca dill:en cio concrahec ~ & fUnéèionis difficulc~
cem affeél:is inducet , ncque cnim laborancibus ipfis Iargius genu [ufi:iner~'
8C obambulando impediuntur , przfertim aCcen{uri , fiquidem in zql1abili
motU aétionis difficultas occultaeur: in paufatione autem,ed quod non in:sc.
fleél:atur genu, in cruris initio, & fieu deprehendicur. aeque hic officulunl
2.$ pungens eleuatum vhi exemeris,curationem fequentem ,admouebis.
D E T 1 B 1 A.
Cap. CIl 1 1.
1ibia cubito req,ondens, eandem curationem ùhtinet. etenim il:::
lIa duobus èfllbus fulca,aleero craffiore & cognomini,aleero cenui,
. __ !quod ex'fimilicudinc perone Grzcis,quali fibula,Iacinis ulra diafi,
eaCdem fraél:urarum diffc:rcncias rc~jpi~. in ?mnem enim pattem prolabi~
30 tur,quum amho oifa confraéta fuennc:m creIs autem,quum alterum, incd
& extrà: tibia qUidem,recro:fura ,anterius. quapropter etiam ipfa fimiUcer
.rdl:ituicur manibus ,aue funiculis fuperiorihus ,quàm fraél:ura: funes {unt,
interim ipfi tibi~ circundaeis , interim femori . Nam quum genu ~t val~di::
31 us, articulum incegrum per tentionem feruabimus. Similiter &: mfenore
fraél:ura: funleulo, vt in cubito diéèum dl:: rcliqua vt in capite de brachio
tradidimus.
D E P EDE S V M M o.
Cap. Cv.'
, Alus nequaquam frangi folec,co qudd vndequaque tihia,fura, &:
40'
• loife quod ob tdrara: fimilicudinem vocatur cyboïdes cuG:odiao::
1
1
FF.iij.
�70
PAVLI ·AEGI NÉT.AE
ru.r muniacurql1e • At' os quod à fcaphee figdra dicitur fcaphoïdes , & ru;
perme pedis re~ionis, item pedis dj~itorUin offa, ~p[u~que. c~bicum ., fi:::
militer ij~ qua: m.vola & opP?~ta ~l~S part~, manu[que dlg1C1s ~u~t,fran::
guntur. quare etIam qua: de dhs dlXlmus, né ~adem repètancur,tllmc: hue .
tranfferre confilium eft.
(
cS
Q.VOMOD~
..
C R VS .' R E ~ 0 NID E B ~-.
Cap.çVI.
AT •.
Il
Emore fraéto) aut tibia, non minori cura repoGtionem ipfius,
• . 1quàm rdiquam curationem obibis.N aJl1 parcium confraé1:arum
~qualicas,hac porifiimùm probe admini!haca,conleruatur.Non 10
hulh iglcur canali,quamfolena Gr'Pri dicunt,nuncIignea,nu~c fiébli,mem
brum haétum,aut etiatn cruS ip[um repoCuerunt:alij vero Cola ea quee cu
vulncre fraéta tùnt,eo quàd ha:c fcrl1lis nequeant confrringi.in cotum ve~
ra [olenarum v[um potleriores damnarunr,mulcis fanè de caufis,fèd pree:::
cipuè, quod ipfarum duritia partibus neg~tium. facdferet. Neque tamen 1$
alienum dbartus eum vulnere fraétos [erulis exclpere,vt ofl:endemus.Ae:::
ger ita~ue r.eCupinabitu.r ,ac indumentum~~liquod cralfum cruri ~quale,
in longn:udlllem vcroblque contraél:um. & lnuolutum, VI: cana1i per me:: j~
diam concauitate.m oblonga~ p~oportlone re~ondeat,fubijciecur : peIlis
Coper ipfam molhufc~la ~xpJ~cablcur,qua: fuper~u~ones ex~ipiat:deindein ~o
longum crus concaUItatl hUIc canalem referentl, lllGnuablCur: a laceribus
alia vdl:imenca lani ve apponentur, ne membrunl in lacera dedinec,pedis
311tem ima pars a{ferculum reaum panniculo circundatum,propter mol",
liciem,a{fumet.ac maioris [ecuritatis gratia, media fafciarum duarum cri::
umve , vefl:imento canalis modo pra:parato [ubijcientes , fraétom mem:: 2.$
brumlpfi leuiter deliga~i~us. At fi zger .non tol~rans coneeur pt:dem to~ tum eoncrahere,conuenIt Id faeere quod ln fupenore pedis parte dié1:uin
efr,deinde blande' eurn aifereulo deligare, ne inuiti inter dormiendum, vt
veriGmile eft,pedem eontrahant.Aliqui verd etiam firaguIa leéèi per me,:
dium percundunt,vt ipfi fint immobiles, & per foramen vrina & frercus 30
reddatur,v[que dum callus coaleCcat.
D E F R. ACT V RIS
1 N CID V N T.
q.. V AE
C VM V V L N ER E
Cap.c VII.
Raélura curn vulncre faéta,fiquidem fang~is profUndatur,hune
. ,prius {ifl:emus:~ inflammatio fuerit, przlidJjs in cam c~cacibus
vtemur • Carmbus concufis, pattern affeaam fcarificablmus,mc:::
tU,ne gan grznam incidac,fublaco:at GilIa quoq; accelferit)aut alia ql1~pja
fcrpens pucrcdo~ conueniencer occurrCll1US •habes autem horum fingulo~
[1j;
3$
�LIBER
VI.
71
rum cura_t~nem quarto volumine explicitam . At fi nihil horum adfuericj
neque o~ilargiter den~data Gne, hamulis filcurÎ[que vG ,remedio cruencis
apco,hilmedebimur ,fic, vcofficuIa refraé1:a, vt veriGmile dl: , & pungen~
tia implentiave primùm auferamus •Q!!dd fi magnum aliquod os emi::
$ neat non commi{fum propter magnitudiné ,in intenCione huic profPicies.
Siquidem Hippocraces femore & brachio confraé1:is o{fa excidécia vniuer;:
fim imponere dehorcacur,periculum his futurun1 pra::dicens eK.infhimario~
ne,quam cenlio crearic;vel ctiam conuullïona , VI; crcdibile dl:, mufculorum
neruorûmque. Tempus vero nonunqmlm adminifl:rationem commodam
10 inuenit. In quocunqL1e igicur offe dap[o traétationem molimur, neqL1a::
quam in inflâmatione ip{am aggredicmur, fed primo fracim die,anteq uam
infiammatione occupceur: aue nono, inflammatione iam finita. Adapta,;
mus vero [erula quam Gra::ci mochli(con vocant , dl: autem ea infl:rurncn,:
tum ferreum feptem oétove digitos longum mediocricer cra{fum, ne in::
1$ ter commouédum infleétacur,acutum in iùmmo lacumque;& leuiter infle::
:xum ,cuius acutum extremumfuperpofito oms tuberculofubijcientes,iu:::
xta alterum occurrentes fimuI, & mediocri intenhone membri faéta, in:::
ter fe fineis fraél:llr<e committemus. quod Ji facere nequeamus; fcalpris ex~
ciforijs obuerfas acies habencibus quod cminec auferemus, aut ferra lilbfc~
%~ Cabi!Dus,quemadmodum in fifl:uIis docuimus : offidmque afperitudine ad::!
zquata ) & membro direél:o ; Iinamenti~ curabimus. Maximê autem ani::,
,?um adhiqere 0po[tet in membris coniunél:is ,aut difiuné1:is appelIatis,aI::
tero autem in ipfis ofTe particulatim ferra abcuo, vt membrum incontra::
él:um maneat, etiam intenuone accurata vtemur • deligatura verd hoc mo::
2.$ do adhibenda dl:. Circ~lares icaque fafcia:: , partibus vulneris verobique
inijci debent: obliqu<e vero, per vlceris longitudinem , vt iuxta hiatum
occlufio ex omnibus fiat. Si [ordidum adhuc v!cus dl:, purgancia adhibe:::
bimus : fi purum, qu<e carnc:m inducunt, linteolis illica , alùimque com~
prob~tam vfu ~ateriam. Hippocrates pi{fe~a emplaa:~o in linteolis veitur.
)0 id autem cire dlCunt tetrapharmacum baGhcum. Vbl caro increuerie, fe:::
rula: inijcicneur .aliqui vero per initia ipfas accommodant, vlceris locum
vicantes, &: pro v[u vrgente ipfas confl:ringentcs, vel rurfus remittel1r~s.
In quibus autem fquam~ repletura dl:, no~abimus quidem hoc , i~d~ ~uod
copio[us humor & tenUtS eJ\:c~rnatur,:caro alltem vlceribus vacua mam[que
35 faél:a atcoUatur: deligacura qUldem laxiore ad curationem vceml~r ~ hamulo
autem , aue eiu[modi quopiam [quamam euellentes , itcrum vahdlore deli::
gatura veemur . P?rrd per totl1~ vlceris cempl1~, medi~amen. ~liql1od ex ,
ijs qu~ inflamm~C1.ot~.e~ arcenc Imamentum co~t1n.ens , \' ul~en ll1cumbet,
ac fimplices fafc~a:: lOlJclcntur'9u :E Gngulis curac~ombus ~olul debeut,quum
4° a~ia: fuprà diéb: ma~eant, vt 111 capite de brachlo expoGtum dl:.
FF. iiij.
�PAVLI AEcr NET AE
s1
P'R. AE TER M 0 D V M FRA C T V RIS
, CAL L V S 0 B D V C A T V R.
Cap. C VII f.
~iiiiiiii!j~Mrnodici fraé1:urarum calli indecoram omnino fPeciem efficiue,
nonnunqmlm eeiam fun~iones impediunc , fi propcer articulum
_ _
coaluerinc. Si igitur recens adhuc callus coierit, remedijs admo::: 5
dum aLtnngencibus vtemur,fafcijs ipfa apprimences . Nonnunqmim vero
& plumbea impoGca lamina,id quod requiricur effecimus. Ac fi lapidofus
foIJduCque fuenc,incidences ip[um rademus,id quod eminec,fcalpris auferen
tes;{i res exigat,eciam cerebris v{i.
SI DIS TOR TV MME M B R V M CAL L V S FI R M A~
RIT.
Cap.CIX.
r.;;:::::;o;;;;;:=~ 1Vibus membrum dHlortum callus firmauerit,difficuleaccfunél:io
"
10
;num obeundarulÎl haud exigua CubCequence,pradèrtim fi in pedi~
Ibus fuerie, repoGeionis quidem modus non recipiendus dl:, ve
qui extrema inferat di[crÎmina.verùm fi callus nondum radices egerit.laxan 1$
tibus fuperfufionibus , & cacaplaGnatis ex ficis pinguibus & columbarUIn
frercore, alijCque medicamentis quce à callo folucndo porolytica dicuntl1r,
vtitnur.In[uper per manus friétione,& côfraéhone hûe diifoluemus. Q!!ûd
fi lapido(us eualerit, fcalpeHo fuperficie diui(a, exci(orijs fcalpris con[orti~
Utn olfe lib~rabimus, deinde fraétura: medebimur, vt fuperius me di" 2.0
flumea
.
SI FRACTVRAE CALLO NON FIRM'ENTVR. Cap.CX.,
Raé1:urce nonnullce Gne cal10 permanen t, fupra definitum natur~
tempus~aut ob continuas refolutiones,a~t immod~cas [uperf~lio:::
nes,auc motum intempdl:iuum,aut fa[cJarum coplam,aut qma co 2.$
tum corpus alimentum non percipic ,inquibus etiam tenuius fieri mem~
brum contingic, itaque eùm alias occafiones, cum corporis inediam collere
conandum dt, partim per ealidiora alimenta materiam parcicuI;r di(l:ribu,
endo , partim cibum (ubminill:rando {ll.fficientem,item lauacra, & reljquas
animi voluptates. Porrd not~ eos qui callo iam firmantur comitances ,h<e 30
inter alias [unt pra=cipuce,!i fa{èiol~ cruorem referant,eciam non obqrco vuI~
nere, quod forran accidit,calli [ubfratia quado eoalefcicfillulis offium iniper
[as (anguinis guttas extundcnte.
,
D E 0 S. S I B VS. L V X A T 1 S.
Cap. eX I.
um IuxatJOnes fraé1:utls proxim;r fint, de ijs verba facere ag~ ,$
grediemur.Luxatio igieur dl:, Vt rummacim dieam ,quum arcÎ:::
culus proprio finu, adinColitum excidic, in qua motUS arbitra:::
r'""'i=us"""""jm~p:: :e::-ditllr.
,P
differentias ipfills .alias dicere non habemus,ni~ eam ?un~
taxatquce ex maioris minorifq; ratloneCumicur.quum enim artlculus ln to
tum excideric , communi generis vocabulo affeaus Gra!cis exarthretna, la::: 40
a
lm
a
-50!1 r- ?"
b
f-c. J
" ...." v
( (;" ~ tH,.h,JI< ",' , ft4
)
f
~fl 0&., Irq <»L Û'jTvf-
&i,l·ot» 1 fi ;-"';-b' 1.:-
�VI.
LIBER
7;
tinis,luxatio dicitl1r:qu.um autem aliquatenus duntaxat enlotus dl:; aue vkp
ad tuberculum finu clap[us, pararchrema.
e
D E M A X 1 L LAI N FER 1 ORE.
Cap. C XII.
p~
Vr(us afilperioribus incipiéces de inferiore maxilla dicamus. Na
fi.lperior fic immobilis, lU'~atiot;Ie non periclitatur. inferior
L~~~laueem toto 10co no mouetur,qudd capita iphus lllperiori maxdIrt
ac cuco iniinuaca Goc: modicam vero peruerfioné quam pararthre~
ma vocauimus, lilbindc expericur ,qudd ob mufculos qui ip(àm continent
ex continuo mandendi loquendique exercicio in molliuem elanguefcéceis,
'10 quaIibet de caura facilè laxecur ,quod verbum apud Hippocraeem 0')(a:'T~
dieicur,in quibus Gne aliqua diffieulrate articulus [ponte in proprium locum
reuercitur.verum de maxilla in cotum 111xata, (atis dl: iUius verba eXPQne::
re,qux compendio[a, il1tegra , & per{picua exifl:unc ,Scribit icaque hune in
modum . Excidic quidem maxilla raro; laxaeur aucem {ubinde oris hiaru,
1$ quomodo etiam ali<e plures mufculorum immucaciones neruorûmq;,id effi
ciunt.Clarum icaque hine pociffimùm ef1:,quadocaq; exciderit. Nam inferi:::
or maxilla in anteriora propellitur,&, ad cocraria eius vnde prolapfa en~per
uenie,offifq; cuberculû iuxta fuperioré maxilla tumidius apparet , difficulcer
3!gr:i maxilIa_s corhietûc. T alis auté repoficio manifdl:ü iplis congruit.alium
zo e~im cocinere caput oportet, a!iû coprehédété ab inceriore parce & excerio:::
te digitisiuxta menrii hiante homine quantû poceil:, primùrn quidé maxiI::
Ia,comouere,téporis interuallo hue ïllué manu diducere, ipGq; homini iube::
re, vt laxa m~xilla habeat,umûlq; didll'cac & cocedat)~t pociHhnàm repencè
la~etur tribus figuris fimul,méte adhibita. Ratio uquidé cfl: ilIl ex inueruo::
%-5 ne, i~ naturalé f1:acii reducere. Oportee aucé inferioré maxillam in pofi:eriora
propellere, ité maxiIJas cotnitcere, neq; hiare. Infertio igitur hcec ecia in alijs
figuris heri no pocuerit.medicina auté modica [ufficiee, 1l'lenia appoficû ceo:
raClI fafcia laxiore deligan:.cutius aucé dl:, re[upinato homine firmare capnc
ipfius puluinis [ubieébs q pIeniŒmis,vequaminimè œdat.C~cerû vuinera:::
ci capnt aliquis cocincbic. Si auté vtra~ maxilla eluxaca fueric, clJracio qUidé
3° h~e adhibebicur.Comitcere auté zquale hi os poffunt,etenim prornincneio:ll
res ·ipfis maxi11:E (une.reaitudinéauté maxime cogno[ces,denciû & [upe~io::
rum & inferiorum terminis,quos fecundum ordiocm confere quamdtdI1::::
m~ in~rere.quo~odo, autem in[erentur,expoficl1ffi dl:. Si aucem pcricL11u~
35 de a11lma nOll incIdent exfebrihus continentibus;& torpido Caro,mufèuu
altàancur, &; pra!ter naturatn intenduncur . veneer [oIee his bilio[a deijce:"!
re , vel fyncera pauca, & fi etiam vornane, indi{creca eijciunt. hi igitur &
moriuntur. ac hoc potiffimum modo inieél:ionis 110S filbinde vii {umus,
fomencis prius ex hydrefa!o caIido ,per fPongiam fuper luxatam genam
40 adhibitis.1 qllum maxime COl1tumaGicer ingreffui repugnet, homine hu.:::
1
FF. v.
j ~1 trO- J .'l~(j; a{uJn: t~,,, {rr~JI ;"lj' ~
1~8f'-J r» Iwt-'f''f f/~f:
7...,
tU
i l " 1c't "'; •
{t- -,
ynj
II(d l.~ 1
�74
P A V LI AE 'C 1 NET Al!
mi coUocato, poO: ,ipfum nos fedentes, qucmadmodum ab H ip:pocrate 'trà:::
dicum dl, operamur.
SVMMO
DE CLAVICVLA ET
R O.
HVME:::
Cap. C XIII.
Lauicula in partem interiorem non excidit , ve quz peél:on corn:: S
imieeatur. vnde ne mouecur qUld-.m in iplo. At fi vlolento quo:::
dam iétu & acr! extrm[ccus auellacur,quemadmodum fraél:ura Ip:::
fius,infiaurari debet.Pars au[em qu~ humero mlencur,non admodum lànc;!
excidic,a bicipiel mulèulo fummoque humen cuberculo prohlblea. imo neq;
violenta quodam mocu clauicula priuarim aglCatur,mlt propcerfolam cho~ 10
racis faéhm [eparacioné. V nde homo folus Jnccr ammallCla daulCulam ob:::
tinee: qllam fi 10 paldha, vt verifimile dl:, peruerti concingat, conforma::::
tioneper manus dirigitur,&[plenijs multiplicibus accommodatis vnà cum
deligatura decenei • eadem curacione etiam fummus humerus peruerfus in
propriam f~dem reuercitur. Eil: _autem officulum canilagineum quodda~ 15
uiculam fcapulis colligat.in reficcatis morcuÇ?rum cadauenbus occultatum,
quod 10co motum.imaginem imperitis exhiber, brachij caput exci,dlffe. ct~
en im in hoc excerior humeri pars acucior apparec : concauqm aucem,id vn~
de excidlc.verùm notis quas deinceps Cubiungam ipfà dlfcernencur.
D E H V MER. 0
L V X A T O.
Cap. C X l r II.
%.()
m
,RaChij caput {capularom {jnui inCertum. excidit quidem frequen.
~ ,cer,venim neque~,n. [~perio~em parcel~,vequod1èapularum p~o:s
__C"
___ Jceffus ancorz {imlhs ImpedJac:neque 10 pof1:enorem,propter Jp:::
fas kapulas:neque camen in anteriorem, ob ml1fcuh bicipicis cendinem , ip::::
fûmgue humeri tuberculum.Sed raro quideril-in interiorem exceriort!mque 2-$
prolabicur, cocinuè vcrà,przfercim maciléeioribu's,ad ima arque his Canè.fa::::
cilè & excidic & rurfus infericur: multa autem carne przdws coner~, rard
,quidem dabitur, Ced zgre in fedem [uam compellicur. ~Ibll(dam icaque'
etiam non luxatis ,ex iél:u frequeneer elapfi 10co mcmbri {~lpicio oricur , eo
qudd vahda inflammaeio [ublèquatur.Porrdquibus in imam parcem luxa~ 30
tus humerus c:/1,hoc modo agnofces : affeél:u~ humerlls fi cû fano coferatur,
mulcû differc,quû exterior eius pars vnde excidit, cocaua appareac, ve in CUi::
herculo hu~~ri eIuxato dixi~us,~uod ~CUCilUS natura!irer efTe debet,ap~~
rct,& brachlJ capuceIapfum In ala mamfefl:o fubfidic,ac m~nus huius CUbUl
gibber à co!l:is magis rec~~c~quibus quidé co(lis fi ipfum adjgas,cû dolore 3$
admouecur,nèqizgri manu excenfo cubiro ad aurem poffunt rcdl1cere,neq;
aIium mocum Iliuleiplicem p~r ,cam rnoIiri. In pueri,s icaque ve~ in ~ujbus
'recens nec a,mpla faél:a efr eluxatlo, etiam nodo medij dlgJti flexl erntnence ,.'
.medici manus, vel affeé1:i fanz,,{i non puer fic, frequenter rdhcuca dl, Vt in=,
~
,1
q
•
�tIBER
. 5
10
1)
z.o
".
~/
JO
3S
quit Hippocrates. vaIentius aucem hoc modo luxa ta in[eruntur.Homo 10:::
cus & fàperfufionibus laxâ:di vircute prçditis v{us.re[upinari humi debec,&
pila mediocris vel coriacea, vel alia quzpiam non admodum mollis,ahe aC:$
commodabicur ,ac [edens medicus aduerfus zgrum, iuxta lacus atfeél:uU1, fi
quidem dexter humerus luxacus Gt ,;I~cri pedis calce~[uperpone[ pila!
aiz {uppofit~: ft finifl:er, finifiri ..ac a~el.lam manum pr~ enfam. ad pe4~S'
trahec, {imuIque calcaneo al am ln d1Uer[um p~oP\ellec ~ Ica vc altquis poll:
capue ad alte~um humerum refi!l:at.ne corpus .cncum dlUdlacur. Efl: & alia
ratio imJ.tlitcendi,quz humero {ubnixo perficltur, quod Grzci I("''t(.)}li~ap di:::
cunt.Adolefcens,auc longior zgrotance, aut altius cofifiens iuxca affeél:um
latus, ~gri indidem collocati aIt [uum ipfius humerum [ubijciec,& manû deuatam ad ventrem [uum acrrahec , vc reliquum éEgri corpus poO:erius imo
m~ius (ublime pendeat.Atfi éEger leuior f~erit,alius quifpiam puer leuis ex:
iplo [uipendetur.Na manu ac rcliqu.o corpore in contraria decraéhs ad ima,
fubieans alz humerus facilè elapfum arciculü rep~mit. acq; hoc ctia [pachu:::
la quam Gra!ci hyperon dicunt,cfficimus.EfI: aucem lignum oblongurn,re:::
é.1:um,quod in palllmenco [uper aliud quoddam [olidum ponieur .hu~us igi:::
tur [ummum extremum rocundum, quod non àdmodum craIfum neq; ta~
men tenue dl:,aI~ orgri auc frantis,auc fcdencis,lilbijciccur,iuxca coca ipfius
Iongicùdinem,ac manu per ipachulam porreél:a & detraé1:a, rcliquo autCl11
corpor~ concrà inferius v~rge~te , vel [ua tpone~, vel alio q~?dam ~rahente~
reihtuclO fiee.atque hoc etlam ln fcaI~ gradu fien de~et,ql1eaamodu in con::;!
fralto brachio per cenfionem fieri dicebamus.hic autem roeundû quoddam
corpus [up~r gradum deligacur,quod cegrotantis aIt poille adapcari & bra~
chij capue propellere. Porro fi 00 vetufl:acé affcétus,aut corporis duritiem,
repo.fitio nohis faceifat negocimn, vtemur eciam ratione qU t per amben ap:s
pellata~ fic. E.il: a~tem. ambe lignum quod longitudinem duorum cubi(Q~
Fum habet,Iatltudlllenl quatuor digitorq.m,craffitudinem infrar digicÏ, al:::
terum extremum rocundum,quod etiam prompcè in ala: finum ingreditur,
ipathuléE IigneéE extrema ~onfimiliter .hoc icaque extremum panniculo cir:::
cundatum , qUb lenius exH1:at , capitulo brachij iuxta alam accommodabi~
mus;tocamverd manuOl ad lignum intenram cumeo deligabimus,iuxca
brachium,cubicurn,& eius extremUhl. peindeJigno obliquo incer duas co::
lumnulas reél:as ~dapcaco,vel rurfus [upra [calz gradu~ manu ~rai~éèa cum
lignô,ve ala per tran[nerlhm gradUi.accommodecur.manum mfra crahens:
tes, flnemus in alceram partem reliquuiu corpus in [u~Iim.i pendere tune
enim articulus ingrediecur •Vbi fuerit répoficus, medlOc.r1S ex ~ana pila fi
quidetn inflatnmac~on(:m pars non [enciac, licca.: fi [entl~c, oleo madens
aloe ihieél:a, deligabltur. per hanc amem SC humen & alcenus aloe iuxta hia,:
tum pr~fercim faCcia: deligaturis apparentibus, vt hiàtllS affeétü humerum
•
•
•
A
40
•
..
�:P A V LI AE G l'N E T AE
excedat,hrachium cum co~isiIeIigare èOllqenit, ip(utnq; ~ubiti g~bberii 8C
[ummam manum ex cerulce deuincire, ne rurtils de integro articulus ex ci:;
dat.Poil: [eptimum diem veI cardius vhi faki.as diffolueris,mediocri vti fri~
étione pra:itac,eo qudd corpore [oIidiorefaé1:o,articulus ita firmecuf, Vt no
facilè prolabatur. Q!!dd fi auce.m crebrd prolabatur; aut humiditatis vici~, S
aue ob aliam quampiam iam din faétam eIabendi viam,ad vfiionem veDié~
dum efl:,ficut fùprà comprehendimus~QEuçn aucem vel infantibus in vcera
aut a:ditis in Iu,em adhuc incre[centibus,parcicu1afuerit luxata necdum re
poftcaoin humeroquidefU carnes nihiI à naturali figura defiçiût, neque cniro
manus quodcumque opus perficere impeditur, os autem bra.chij breuius 10.__.
permanec,non .augdèens,ac ~ales nominantur galiancones.In fem.ore etiam
os incremencum non [entit, & totUlr\ crus concabdèit, quum enim ponqus
corporis ferre nequeat,non exercetu{,ac in.alijs mempris luxatis manétibij~,
qll~ [ubijciuntur,qmqium iniuria: exp ofi ca funt..
.
DE C V BI T 1 G 1 B. BER o. :"
Cap. C X V.. 1,$
'Vanto cubiti gibberi articulus humero magis vatius creatus dt
'tanto plus negotij prolapfus' exhibet : & tardius q!-l.ide.m exddir~
'D-'::--.A!~Jfed difficilius J.:eponitlJ.r, propeer cllbercuIorii finuumq; frequen;
tiam,Nonnunqùam ig~~ur [~lijm aliq.ij.a~cm.us detQrquecur,qlJetllca[utn pa~
rarchrema dixi"fipe vero edam cx. tQto;in.omnem parté'Plqlabitur , pra::: ~o
(ipllè.in priorem &pofleriQrem qïlli.>drf~çjle digtl0!Qicur, eo.~u9d exc.idit
oculis.& taél:uj'Qbiet1:o,e.x:quocuuq; Bf.olapfum fic,&: finu vp-d~.~xddic ~E';:'
parente.-Ha!c~vero, potiffimûm fani gihberi inpeéèio coarguit.rC'onuenit')
autenl. rocinus nlembrum re onere t'iuS< t.am inflama.cÏ.one occupetur:
. lquidem ~experru;;:difficulcer curatur. Qgzdam edam n1,lllam pror.:: ~S
filS curationcI11 ~ecipiunt,tpa~im~ fUn p0fl:eriora prolapfa fint . Hz.c coim '
lu~.acio omni.um qure in·ct).,~ici gibbçt;o ÉilJ.,nc maxim~.dolorî.fiça:eil: Be.pe. . ,
riculofa. Q!!dd fi modicè IfltttiçuL,us,iU.ucr(ps lic, ttlQcl~r4~.. ~ti~~itlten1ione_
r.eil:ituitur.{iC:~Jminiff:ri, r-i1apl1rq eXForreé1:amiuxta, btachjum -cubieu'~q;.:
contineant,& in aduerJa re r~hi\nt,1l)(Jicus. autemJure manus Balma quo jO
J exc~ffit in [ua~Iedem .compéllar:.HipPQcr~tcs ap,temin (pr:ibJ.:~lJlxationcm
[UbltO ,m anus l~nfkxuJnQ.flJlrAt :ve pah:na IpGlls , hJlmep~ ÏLllCta:reél:,t;tm,pul;::.
L
fet:in pof1:eriora. vcro,fuhit~,~'urfils ,&; d~utiûs fa,éla,çlXteo.fion~; 'quoQi~~ b.J:::
xatio in priotem pa~~e'iB, r.~oIenta fqP~.t;llun) ç~t~nG.Ci>n~ eFfj'ç(tur~ qu;e in:
pofreriora,fit4U lîflllhteJ:jyehemel1ç.t.~od.fi 111:~atlo per~ ijer:ct, etlam va~ 1$
lidan~ magiJltintenGonem y[urpab)nJ;lJs,eiu{modi veroeltp,qtÎ{Ilmii q_ua'm
Hippocrat'esln braçhio~çD~raao CJ!:p~[uic, vp~ (0hin.ularn,~çl.hibebat.Pôr~
rchecentioJfum aliquihu1JC-1l1 tTIopqW adapca;nc.winifl:ris duoJ.>us mfl tl11 t11
vt diétum efi,inten.deptÏ'bu.~,ita,VÇklhc!j rqr~t;n àxiIlam' <;ocfge~t,~It~r' dt}:;
À!>l1fumi\U.t<l brachialç"qtedicus adtJ.(.f41s a:grota~tj <:onfi~~n&~u~bus p..9J~ 4C?
àa
�LIBER
(
vr~
77 .
mis iuxta articuJurn,brachiurn circundat,ac vbi iufferit vefiimcntum con::::
tratl:Uln in oblongum vd lat~Hn fafclam rnanibus ipuus uroul &. crgrOCJU:::
tis brachlO circundare, & in excerioraimaque proprer (ummam m an l1m
recrahere, ipfe deinceps curn cen.Gone cOllfincras lphlS trahJC, donee eublti
S atticulurn excedat.C~cerurn manus prius oIeo l11illl deber, Vt lubnca fia[ &
facJlè medici palrnis dcducaeur.Sic enim prolapfa, fi perrrahentium manu
vi prernancur,in propriâ [edem reLlertuncur-Ponquamf~nt repOlîta,lll an~
guli rnodum figurata manu,cx tplenijs & conuemenci deligatura curatio~
nem pecemus.
.
10
10
DE BRACHIA LI ET DIGITIS L YXAT IS. Cap.cx VI.
Rachialis digitorumque luxatio nullum faceffit negoCium,per fe• .
ni.G cum Vlcere faéèa fueric.de hac j gieur in capite de l11xatiombus
IqUa! curn vlcere fiunt traéèabieur. Adine vlcere luxacis, rnedlOcri:s
incenuone,& remedijs quz inflarnmacionem peIlllnc,medebimur.
DE VER T E B RIS SPI N AE.
1$, .
~
Cap- C X VIl.
' ,Ertebrz ipina! fi ex toto prolabiieur exciduntq;,pr3!Clpitem mor:::
Item inferunt. Medulla fiquidem ipfius.cpina: vel quamlibet comj!
_
preffionem non fufiinet,quum & folus eJe ipfa neruorum procd~
fus fi contundatur , hominem in pericuIum perducerc fumcit. Pcruerfioni~
%0 bl1s.autem [ubinde affligicur,nuncin priorem partern di!l:orca,ac viciûlors
doun Gra!ci appellant:nunc in pofreriorem,&.cypho.Gn à 10co gibbato vo:::
cant:interim vero in latera,quod Lèolioun nuneupanc. Q!!um igicur mult~
GmuI vertebrz in aréèiffirnum peruerfa:fuerint,pluriumiimul peruerGo ap:::
paret,iuxta circularern flexus rocundicatem faéèa) ae putane nonnu~i dece:::
%5 pti,ab vna vert~bra ampliter peruerlà id fied. Nam magna difl:orho non
angulo fimilis hune fpinz flexum nlolitur,quando etiam magis perieulum
fubfequitur.Si igitur introrfurn (pina eil peruerfa, rdbcutiois lpes nulla dt,
qudd per vencrem,ancerius oppoucio fieri nequeat. qui enim in fcala .Ge
affeétos intendunc,aut cueurbiculas admouéc, am flernucaméta aue cuffim
30 aut Ratus excitant,quid tandem promouere pueaci fim:,Hippoerates abûde
coarguit.Q,!!oniam vero Cubinde clliu[dam oŒculi Cpinz retraébo fa[ta,ca~
oum locum oO:endic, quemadrnodum in capite de ti:aéturis comprehé(um
dl',aliq.ui vitiû lordoun elfe crediderût,deinde hoc cclerius per{à~n~co cpro~
pte eOlm callo firmaeur)lordofin curatll fa,denl exifl:ere pronu~Jarunc, ee~
35"· nullam curationern admictac, aut cerce djfficulcer. his etenim vnna fuppn::
mÎcur,aluus non re(ponder,corpus inhorrdèic, poae~ edam {ine.vo unta(~
excrementa prorumpunc.Hzc autem eueniunt,nerUlS & mufcults confortlJ
Iege lacefficis,ac celeri ter a!~ri moriun tur~ pra!~~dm. Gfu~eri~res & ce~u~::;
cis vertehr:f affeéèum fuerl11c expert<E.Cul vero lam mde a paruulo poetiTI:::
40 tnum vertebr~ gibbat:f procuberant , vitiu~ Ion gUffi cire neque cdericer.
1
co
�P A V LI AE GIN ET An
..
'
moreem Ccd morbum accerlire,& infanahile Hippocraees'prc>didie.Ae qui~
bus recens hic gibber ex cafu proueneric,machinz quidem per:fcalam & re::f
étam zgri [u[penfionem ac vcedinfIacionem adhibicz,ridiculz funt,fola au,,:
cern Hlppocraris adapeacio fufficiec.Conuenit enim,inquic, lignum magnii
,quod cancam logitudinem ac laticudin~m habeac, vt hominem excipiat,aut S
kamnû huic zqualc,prope pariecem deponere,ac iuxca hune ica excendere ,
vc in longitudmem pede non amplius abfit,& vefl:imenta quzdam fuper
ip{ùm explicare,ne hominis corpus infringatur,Ceric autem hic lotus ante:s
quam fuper lignû fcamnumve infideac,)deinde loro peél:us ipfius bis drcu
darum,per alas iuxca dorfum vincire,inicia lori lighO oblongo pifiil10 limi::: 10
li deIigare,acque hoc fuper pauimentum iuxea ligni aue fcâni [ubieél:i extre:::
mum conO:icuere,& minifiro poll: zgri caput fianci èx [uperiore parte co:::
tinendum tradere, vt imo quidem extrema concrà fixo, altiore fupra caput
traé1:o, opportuna fiac intenfio: aIcero aucetnloro pedes fimuI & fuperiores
maIIeolorü partes deIigâces,& rurfus alio,ea quz inter coxas & Iumbos ha~ IS
hétur,cômiIT'ura huius inibi faé1:a, icerum fafciarum extrema coniungemus:
alij autemligno pHbllo refpondenti fimilicer przdiéèo illigantes, fiacuemus
in,jligni aut fèâni excremo;pedes Lpeél:anti pifiiIlum iuxta prioris fimilicqdi::,
nem,deindefamuIis iubebiinus vt per ligna recraétionem in diuerfa IDolia::
tur.Q.gidam vero alèllis diétis hane efficiûc.(unc aucé hi axes qui coera reétu 20
lignû vertiicut: vtroq; huius magni Iigni aut fcamni la cere iuxca excrema ad
pedes capucque lira lora defiguncur. Quum autem fic ineenfio iplà admini~
firatq.r,manus palma gibberum confiringemus:fiauté v[us pofiulat,etiam
Cuper ip[um infidebimus,nullum veriti periculum. Ac fi ne .fic quide~ fpina
inO:auretur,& zger preffionem ferat, vtiIe dl: parietem adl<lcentem lU Ion::: 2.$
gum canalis modo exculpere eregione gib~eri,vt fculpeura cuhiti Ion gitu::
dinem habeac,nequealeior fit zgrocancis fpina, neque multo humilior, imd
fculpturam prius przpararameffe oportet.huius cnim caura etiam lignum
ab initio prope parietem poni maluimus.deinde a{Ièris mediocris aIrerum
finem ad ima coprimemus,donec {ènfibilicer fpina dirigatur. verùm, vt in:: 30
quit Hippocrates, {oia intcnfio citra aff'erem, rur[ufque per afIèrem fola cu::
ratio,id quod requiritl:1r potdl: efficere.~od fi hoc verum eft, non alienii
edam in lordoû ~ fcolion per in~tia intenfionem pra=diéèam,fine côfi:riélio:.1
ne videlicet,mohr~,po~ ad~peaclOnern,Iamina lignea quz latitudine creis di
gitos zquer,Iongltudme glbhero refPondeac & aliquam exfanis vercebris J$
comprehendac,loro Iineo aut fl:uppa propeer duritiem inuoluta, vercebris
ipfis imponi & conuenienter deligari debec. viéèus adhibehieur cenuis. Ac
fi poO: ha:c quzdam gibberi reliquia: remanCerinc, Iaxancibus emollienti.
bu[que remedijs cum laminz appre(ofu, perdiu veendum eft . aliqui vero
plumbeam ~am~nam vfurp~runt.
. ,
�tIBER
vt~
DE' COXA LVX'A·TA.
.
Cap.CXVrlr~
'Vum alia corporiso{faincerim peruertatur,interim (O(Oloco ex~
I€idar,cox~ hurnc:rique,articulus tolus, ei luxarioni opportulluS no
__ Iea, qua toca Cede promouecur ,arque ex his magis COXa! articulus.
1 quoriiam {inum & rociidum & profundu p~ffider,ad h<ec,qudd altioribus
tuberculis tllllnirus fic·. At {i quadoque aruculus ob vim quandam vehe ~
mentem finu {uo cxcideric, eciam muita! luxationis Îuxca minoris maio : :
rifquc rationenl differentia::,proueniunr, quacuor~ue modis, i~nd locis coxa
Iuxaeur,vel cnim in interiorem parcem,vd cxcenorem,vel pnorem,vcI p<Y10 fteriorem,prolabirur:verdm intro- quidem & extrà concinue,& multo he::
quétius intro:in anteriora aucem & poil:eriora,rarius.~ibus icaque in ill::
tèriorem parcem coxa prolapfa cil:, ijs crus affeétu m, fi cum [ano conferas,
Ibngius fpeB:acur , & genu prominentius, & ad inguina crus infleétere ne:::
queunc,& iuxta penem tumor manifell:us oecurric,ranquàm femoris capiee
15 iIlie defidence. ~ibus autem in exteriora promota cil:, ijs contrariz nota:
eueniunt.fiquidcm crus breuius apparet,& iuxta penem regio in finum de:::
hifciç,dunes incurgefcunt,& genu interius demergicur,erus infleé1:ere poG
fune.Si in priorem partem prolapfa efr,crus fine dolore genu extendunc,nô
âucem ad interiorem partem indinare polfunc,inccdere conanres l vrina his.
%0 (upprimicur, ingllina ineumefcunc, nates rugofa: excarm!lque apparent, cal",
ci inter ambulandum innicuntur. Porrd quibus in po!l:eriora excidic, non
aut poplitem,auc genu excendunt,neq; infleaere prius ~uàm inguina po{::
" fune, atque his crus breuius, inguina laxiora apparent, & per nates femo~
ris caput eminet.QEibusCanè iam indeà puericia,autcerte longiore cern:::
~5 poris [patio artieulus proIapCus curz non tuit , etiam przfidium nihil pro:::
mouerie, mem bro iam in orbem coaéto, ~ibus autem eoncinéter cxcidit,
hi curationem H~ppocracis affument, quapropter fiatim reponi luxa ta de~
hene.vecufra: fiqUldem cox<eluxaciones,nullo modo confanefcune.Comuni:;:
ter itaque in quacuor Iuxationibus concinnaeio congruec,tum qUa! conuer::.
~o fione arc~culi & circundué1:u fit,cum quz incenfione. Si enim affettus reeens
~ fuerit,& ~ger iuuenis, nonnunquam femur continentes circumagen ccfque
hue illuc,arciculum repo{uimus.~dd fi in interiorem pattern luxatio ae:::
clin~ucrit,etiam ~~ure foIu~ fubico & valencer ad il1g~ina quàm jncimè fie:::
xo,ld quod reqUlncur effeclmus:fin aucem his non ce(feric,incenlÏone veen:::
'5 dum,primùm per man us adhibica ,qua! crus ab inferiore parce erahant ac
per ieeur tibia'm~u~ co.nfi:ringan~,ex fuperiore-autem parce,~ub aIas eorp~s
circundenc.~oâ fi eClam valentlor defiderccur incenlio, fumbus contextls
aut implicitis ~ ~eI Ior.is crus deligare,omnino quidem fupra malle.olum: ye
autem genu mhtl patlatur,hoc quoquefuperius,oport~t:at peé1:ons regio:::
4 0 llClll yincire nece(fe non cfl:,venim, ve diétum dl:1mambus Cubter aIas com:s:
1
�80
FAVLI AE CI NET AE
prehendatur, lorique moIl~s & va~idi ~edium iuxca penem a~aptatum in
humeros reducemus aneenus per ln guma & dauicu.lam :pofrenus,per [ummas parces,duoq;Io~icapieula minifho crademus,deinde omnes ~imu~ cra:::
hences, vc a:grCJcancJs corpus eIeuecur,int,enGonem molientur. hlc<iuldem
incendendi modus communis eH quacuor femoris luxationum dlfferentijs, 1
priuatim aucem in fingulis modus quo olfa fera in [edem [uam côpellutur,
Gr;eci mochlian dicunt,euariat.Incen{o homine fi quidcm in intenoré parçê
articulus exciderie,lori iuxea penem fici mediu inter femoris caput iptumqr
penem di[penfari conuenie, referri aucem Iorum per in guina adiacencia OC
dauiculam exp edit. At adolefcens quidam duobus cubicis affeél:um femur, 10 ,
quà craffius eit,circundacu,in exceriora valeneerexerahec.Acque hic modus
in[erendi alijs expeditior dr,cui fi arcicuIus non cefièric~aljjs quoq; vtédum,
varijs quidem magis,[ed eà efficacioribus.intendi ecenim hominem [uper li
gnum grandiLls aucfcamnum oporcec,in quo edam [pince gibbero viClacos
ineendlmus.lnfculpentur autem per cotum fere oblongce quzdam ceu foif~, IJ
quz latitudinem altitudinemque trium digitorum,non maiorem habeant~
diffidentes inuicem non magls quàm digltos quaternos . Vt fera iuxca exs
tremum in ipfis refiftente,in quamcunq; parcem conueniae, refticuacur rué;:
hrum. Per medium aucem lignum auc lèamnum,aliud impingacur lignum
pedalis longieudinis,columnula: modo cra{fum, ve Cub hoc incen[o homine, a~
lignum ineer penem & femoris capuc perueniac.Simul enim corpus ijs qui
à pedibus crahune porrigi prohibebie, eoque ne v[u quidem [zpe venic in
contraria ex [uperiore parce ineenfio : fimu! aueem incen[o quoque homine
ip[um lignum tèmoris capuc foras propellee. ac incenfio iuxta {ùpe~ius d.i::
ctum modum adminHtrabitur , pra:[ercim pedis . ~èd fi ne fic qUldem ln 2$
[edem [uam redieric,impaétuni lIgnllm reaum auferri debec , ex la cere au:::
tem huius ficus vcrinque lingula ligna infigeneur , tanquam Iimina ,non
minus quàm pedalis Iongitudinis. his aliud lignii adaptabitur gradus fca$
la= modo,vc erium lignorum figura H liceram repr~fencet, nam paulo infe::
riusfummis medium lignum accommodabicur. Deindein [anum~atusia~ ~o
cente homine,[anum quidem crus inter hzclimina [ubeer gradum (~ uoclanl
modo ducemus,affeétum autem crus ex [uperiore parce iùper hun..; pone:::
mus,vcipu femoris capiti accommodecur,fùbfl:rato prius ci multiphci ve:::
fiimenco,ne femur coneundacur.aliud auecm lignum mediocricer latû tan,.
tam habens lon~icudine~ ve.à fe~oris capite v[q; ad malleolum [ubicél:um JS
percineat,incrin{ecus crun alhgablcur.Vbi iam faéta dl: h~c intenfio,auc per
pJfl:iHum,vc in gibbero prius dixill1us,deerahere ad ima crus cu alligaco li~
gno oportec,vc violenna hac femoris caput in propriam fedem reuercatur.
C~tcrl1m eft & alius reponendi modus fine intenfione per lignum,ab Bip:.
pocrate commenclatus.Manus enim,inquic,~grocantis molbter coihs aUi::: 40
�LIBER
VI:
Sr
gare oponct , &: pedes vtrofque valido loro molli per malleolos & ulper
genu fafciare , vc quacuor diglCorum (patio inuicem difrenc:inten[o autem
aifetlo crure duobus digitis magis quam alterum,hominem fufpendere, vc
caplit cubù:os duos cl ce rra abur.Adoie1èens vero aliquis perirus cqbitis Cuis
5 femur affeaumcomprehendens qua breuiffimum dt, vbi & caplltfemoris,
& ex rheda ft.fpendens hominem facile compellec arciculum ingredi. Aco:.
que hic reponédi modus alijs quidem fimpliClor efr,vc qui n~n muIro appa~
raeu peragatur,{èd veluci mi[erabilem ipium, vulgus abommatur. Pono {i
in exceriora mcmbrum fueric Juxaeum,homo [uperills inrendi debet,lorulll
10 aucem iuxca penem pec 0pf?oficas parteis Ferri conuenic ,io
nguina dico &
dauiculam:medicum ab eJeceriore parte incrorCum agieare iuxea conueni~
entem foueam ex ijs quz inlèulpcz funt,miniil:ro quodam veél:em ad Canum
clunem ne cedac,obijcience.Sin autem in priora promotus cil: arciculus,homine incenfo vir quidam validus dextrz manus palmam affeé1:is inguini:::
1$ bus imponens,alcera comprimee, umulad ima,limulad genu confrrmgec.
At fi in poil:eriora prolapfùm eil: aniculamencum,nô opus dl: quidem ho:::
rninem in alcum v[que ineendi,lèd in firmo iacere, quemadmodum eciam fi
in exteriora arcicuIlls exciderù:.Sicuti auccm in gibbero dicebatur, fuper li~
gnum aue [camnum horn 0 pronus incc:ndecur,vincuÏis non pec iIia, lèd ill
%0 crure,ve nuper diél:um dI-, porreél:is. larn vero vti conuenic côlhiébone per
alIèrem adhibira,iuxca duniurn regionem, vbi & articulus excidic.acque hçc
fane de coxendice excaufa foris aduenientc luxaea,diéta fint. ql10niam verd
propter copiam hurnidiratis, veluti humerus,fic eria (oxa prolabitur , vfiio
ne vtendum efr,quernadrnodum in ca pite ipfius comprehendimus.
DE G ENV AR. TIC V L O.
1.$
Cap. C X 1 X.,
(l
En.U in creis parteis promouetur,inceriorem nimirum, exterioré,
~ luxca e.~p1item:i~ priorem enim prolabi oppofica pacella pro:::
hlbetur.E1llfdem Jgltur incéuonis vccnces modis,incerim per ma~
nus Colas)interim edam funibus, decencer deligabimus, reIiqmimql1c adfe:2
JO remus curationé,hoc Lpeétances Vt particula dmtius immobilis côlèruecur.
oE
MAL L E 0 LIA R. TIC V L 0, V BlE T lA M D E P E·
DIS D 1 C 1 TI S AGI T V R
Cap- C X X!
Ali articulus fi pauIum èxceŒr modica etiam inccnfione curatur:
,
\ fi coto loco mueatus dl, \Tehe~entiore indigct auxiIio •Tentans=
dum icaque & hic permanus validiore inccn1îonevci.~od fi nô
reponitur,homine humi refupinato excenfdque Iongum aliqué & validum
palum inter duo fernora iuxca penem in imam hum um rettum defigemus,
corpus aduerCus cam rcnitcns ad pedis intentionem nO'cedat)imo prius
"'t
,
,
• fol
. "'.t
�S2
PA VLI AE.GINET AE
dcfigcrnr,quà m homo decûba.t.Q!!dd llmagnum ill~d. Iignul11 adeft,qu~d
pedale aliud Iignum per medIUm habere defixum dlxlmus ,fuper hoc m~
renfionem moliemur, mini!l:ro vno fem1!r continçnte retrahentcque, alter
manibusaut loro pedem trahct,medicusluxaciimanibus diriget, a1cenim:::
què pedem alius ad ima cotinebit.A repofitione aeligari tutO pes debet fa::: $
fcijs ad {uperiorem pedis parcem,ali~s ad calum difi:ribuci~, cura adh~bita ne
poflerior eendo iUxta èàlcem confrrmgatur . In hoc cafu vfque a~ dIes qua:::
draginea in quitte homini perfeuerandum dt.nam incederc ante abfo!ucam
curàtionem tentantes, particulam reddunt inutilem . At fi quis ex faItu , vt
heri foIet, calcis os peruerterit , vel edam aIiam quampiam inflammationis 10
difpoutionem fecerit,blanda q~ladam intenfione, contormaeione, fomenei$
inflammationi contrarijs,& fakijs firmis id dirigendum dl:, homine fimili:::
ter vrque dum conCanuerit,in leé1:ulo perfeuerance.C~terdm digitorum per:::
uerfio,vt in manibusdicebamus,non difficulcer moderaca ceniioneemenda
tur • In omnibus autem luxacis peruerfi{que, pofl:quàm inilaurata (unt 8C 1$
oconql1ierint ,inf1ammationem in arciculis, vt veriiimile eil, remanentem:t
aut cumorem ,qux etiam diu membra àfuné1:ionibus impediunt, moIIicn::
-tibus remedijs perfanabimus , quorum materiem nullus qui in anis operi$
bus verfatur,ignorat.
_
DEL V X A T 1 S é
O
VM V t
·C É It E.
Cap. C X X 1.
2.0
N Iuxatiscum vkeremulea requiricur prudencia. Dum enim hçc
inferuncur,extrema pericuIa,nonunquam & morcem inferunt. in::
_ _
Hammacis epim ex renfione ijs qui adiacent nerui.s &: mufc~l.is,~o
lores validi,couuHiones,& febres acucoe oboriuntur,prt[ertlm 10 cuble! glb:: .
bero,genu,& ruperpofitis parcibus.Nam quo principalibus [unt viciniora, zs
hoc maius pericuIum concita~t. Hippocrates icaque horum repofitionem,
valenciorémque deligaturam omnino auerfaturJolis autem quz.inflamma~
tionem abigunc Ieniûncque przGdijs, per initia vti przcipic . Sic enim ipli.s
filP.ere~e forfan licebit.QEod autem ipfe in Colis digitis con{ulic, id nos reh:::
qOlS. etlam arti~ulis facere tentabimus , ac inter initia fiatim quum pars ad:s 30
~uc mBammauone caret,prolapfum articulum lllediQcri incenfione repone
mu~.ql1od ~ iuxta animi infritutu~ el1en~ï-ic, per~ll:emus , [oI~ racione qua:
mflammatlOnem arcet,vte~tes.:fi mflammatio ql1zpiam, auc conuuIllo) aut
aliquid pra::diétorum contlgenc,rur[us eijcere ipfos neceffarium efr,li quidé
ciera vini porrigancur.ac li hoc quoqJ difcrimen metuamus,(non cnim por~ 3$
rigencur forCan inflamma(41) Catius dl: per initia in maioribus quidem arti::
culis repoiÎeio~e Cuperfedere. vbi vero inflammatio dedinauerit, (id autern
fi.t poO: Ceptimum nQnurnve diem) pra:far:Î1etiam perioulum,quod ex repolI'
tIone fUturum fic) cum quod fi non rep<i>litum fucrit, daudi omnino hlper:;;o
�LIBER
VI.
8;
uiacnt, conabimur tutd adminiŒrationé obire,vtenres, proprer commodi~
tatem, edam rerula. Porro vIceris curationem ve in fraél:uns cum v1clrc di::
él:um efr, adminifrrabimus.
5
DE LVXATIONE CVM FRACTVRA FA:I
C T A.
Cap. C X X l l.
II1T
fi runcio fiue vlcerecum fraéiura euenerir,co~muni intenfionc
~ ,& per manus conformatlOne vtendum dl:, vc In fimp1Jclbus fra"
1
.
él:uris docuimus: cum vIeere aucem rurCus, ex fraél:uns cum exul-=
ceratione"Be luxacionibus priuacim expoficis,con gruam adminiilraCloncm
10
peceml1~e
LIBR.I
SEXT) FINI\s ,IOANNE , GVIN ..
TERIO
ANDERNACO
TER P R.. li TE.
IN ...
�,
�ANNOTATIONES IN LIBRV~ SEPTIMVM.
Pag'l'rima,linca
3.
Qgo unt calorc.hoc eft quo calores ordine ftue gradu_
pag.2. Linea 35·
Decoaum eius veucz.Hoc pertinet ad gramen,cuius defcril'tio Fer incuri~m. d1cri
bentium omifJa eft: corrige ex erratis.
.
Page J. /inea. J.
Succurric in cibo potu'qJ. Grœce e.fl GJcpE7I.fi"exT"'ëJ7vx~0f'tVIIT~ ~ 'lrEe/(X1/'TQf'hH)~
t~lof'{vH.hoc eft prodefl illita,alligata,& in cibo •Diofcorides cum aliis exemplarihus
habet '1r1Voj'-{vH,hoc cft pota,vt nos reddidimus,pro KO(.'JlIG1/'7\g.:.~0f'{VIf. , Page 9.1inea. 2J.
Alij omphacocarpon appellant.Manujêril'tum exemplar & Diojcorides oml'ba
locarpon habcnt, atque Jic legendum eft.Diojèorides nominis rationem exponit.
Page lo.linea 40.
Arlènici vis dl: cau!l:ica.Hoc rfl aduren~. cœtcrum Plinius diRione grœcavtitur,
n~ quis nos cauilletur.
J
Page Il.
,Vehemencibus medicinis.Grœce efi tr'1rXTU/(,oiç, boc cft vebementibus ad libidi\nem incitandam :vt libro tertio,capite quin1uagpmoofl:auoviderc ejl,vbi de par ..
ticulis inefficacibus agitur.
Page l~.linea 17,
Ventrem quoq; emollic.Adverbum jànat&rœCe perventrem tranjit,id autem ni ..
bil aliud ejt,quàm fuhducit & emollit.
Page 15.1inea 10.
Popuhs albls plcelr~.Deprauata 11 fcriptura'l'ro l'euctfque"quod femper tedam
interl'rctatusfum, hic peucen dixi P[inium fequutus,qui cadé diftione vtitur.
Pag. 18. Linea 4.
Gordylon.Diofcorides tordylovocat.Marcellus Diofcoridis interpres vitiatum bue
Pauli locum putat,& legendum tordylon,literarum feriem , quam Paulus nofter ob. .
feruat,non animaJuertens.
,
Page 18. [inca 2.3.
'
,
Aquas in ventr~ colleétas.Grœce quidem cft ôlieexfed abfurdo fenfu. Nô enimvri. .
nœ inventre ,oll~guntur,fed aquœ, vnde etiam Diofcoridcs ad aquœ aJfeftus valere
afferit.
pag-19. linca 29,
Fdicula dl1Icis.Hœcfilicula no proprie diRa eft, quemadmodu f0[ypodium,feà qu~r ..
na filix potius dicetur,vt grœcum nomen indicat.
Pag.23.1inea ;.
C~cos caneros illitu adiuuat.Cœ,cos hicvoco latentes,non exulceratos.
•
"
[inca 17-
•
•
1
•
1
, -*AAA.j..
�ANNOTATIONES
,
Et [inea 14.
EtdiCcutientis per halitum.Quia dixit ,ephemeron mi)1œ ejJe poteftatis, interim
vnius tantum qualitatis faciens méntionem;vifum eft & feeunda ex Galeno adiiccre,librariorum mcuria fortè omijJam.
- pag.25·linea 33·
Pradèrtim turrurem marinum. Verba quidem Grœeèje IJabent, veru intelligere
ofortet paJhnaca marina,quœ œquiuoca turturi'appellaClOne Grœcis '1Ç' JI'Wp\?oea,tur~
pag;. 30./inea 24.
Turn in faciei medicamentis.Crœce efl ~p o+a'T~ ~ h~eolç 'P"efeXl<o ,g. quam fenté-,
tiam red,didijTem,& in obfonio in alùs medi,camentis, Cqua1'1quan: o"~<f legendum
foret?>nifi d,dio h~eo,ç,quod eft aliis,in prioremJen ten tiam me traxij]et .'tu vtram m~
uis elige.
, P(lg.33· lim~a 37.
Cnecivfemine ad.Cnecum etiain cnieum dicitur eoque in tertio libro indifferentc'Y
vfusfum.
"
Page35. lmea 23'
Auium cohortalium.Alii hunc Pauli locum âtantes,gallinarum fimum interpretantur:alii etiam anferum,anatum~allinaceorum .Nam grœca dif1:icJ Jl.1X'TD1/(,d\l~p v i-'
detur omnesJignificar: alites qUi,domi alun-tur. Nos cum Columella aues cobortale~
&.
d~~~
- -
Et/inea 32.
Flu~iatilium.Grœce efl,va'l\Ol(eol(oQldÀw~'1uod jignat NiliacorUth erocodilorum: No~
fluuiatilium reddidimus'1uum,certumjit,hoe genus folum in Nilo rcperiri., ,
Pag'40: lmca 21,
M enCes {limulant.Hoc eft mouent.Pliniana locutio.
Et IÙ1ca 34Lachryma thuris.Ita appellauivbique grœcum f..1j!J~VWrrOp, diflingues ab arbore 1uœ
À,j!J~vàç diciwr fequutus Calenum,ex quo Paulus adÎJerbum hœc d~ëripJit,quanquam
dzJfèrentia interim confundatur. Cœtcrùm cortex thuris cru fla eaeft, quœJachyma:
adbœrefcit,non quœ arbari.
pag. 44.1inea 17'
Creta f~tor,ia.Melantcri~g:œce appel~atur.quam in toto hoe opere cretamfutoriam
dixi,Smbonzum Largum zmztatus '1 Ut compojitione duecnteJîmaof1:a ua ita Jcribit.
Melatiteriœ,quœ crcta futoria dicitur,qua ligulœ caleeolorum denigrantur &c,
Page 46. iinca 22.
'
Mcdicamentis ilomaticis.Grœcc erat flomaehicis,deprau atè p!'oflomaticis.N~m
1?1edicamentum dia moron,non adftomaehi,fed orisvitia infcribitur.
Pag,s1. linca 8.
GrCEci coremata vocant.paulus,Galenus,& Aëtius fmegmat a POCCltJ(coreinata à
$rœco?erb~ u.oe{(j,)1u~d eft :xtergo,purgo.
�IN SEPTIMV M LIBR V M.
Page 52 .linea 37'
periclymeni Eolia.pericrymenon Scrioonius Largus compofttione centrjimapigeJi~
manona, fyluœ matrem latinis,dici teftatur.
Pag.64. linea 16.
Lcntiki fIos. Grœc~ quidem fiC eft,fed corruptè, legendumque efl C1')(o{vou pro C1'xJVOY
Q uare tu Ie$ito Iunci odorati flos.&c.
Page 70' linea I4·
Ficus cxceric.Ficuspoco quod Grœcipocant fycojin,quaJi dicasficationem,& fico~
[as palpebras.
pag·74.1inea 1.5.
Qui cynicus fpafmus dicieur.Hunc affeRum Scribonius Largus compojitione du
centejima quinquagejimaquinta,eodem quo nos modo interpretatur.
Page 76.lùJea 40'
Vnica Eaerine. Grœcè eft C1'feQcrocç,quod cfl,proiiciens. Lege igitur. Vhi proieRœfue~
rint,admifcentur &c.Senfus eft,herbas proiicito deinde reliqua adiicito.Cœterum eur
pnita reddiderim in caufa fuit alterum exemplarfcriptum quod habebat ~v6C1'Cl:C1'. Page 78. Linea 35.
Scrupula tria. Exemplargrœcum habebatfcrupula oflo,qui numerus nulla ratione
conucnit,quu plus dan: conueniat iis quibus aluus cft dijficzlis quàm iis quibus facilis,
Jiliquœ autem pigintitres-quas bic iubet Paulus in aiuo difflCili cxhiberi,no efficiunt
Jër~Fula qu~'ltuor.Quamobrem tum ratione,tum autboritate Alexadri,vnde hœc eopojitio tranJéripta eft,vt ipJe Paulus tertio libro fatetur,tria fcrupula legendum un...
!uimus.Ex eodem autbore id quod in bac cOl1ifojitione foquitur rcjh tuimus.
Page 81.li1Jea 18.
Modus dl: dcnarij duo. Grœcè numerus denariorum diftderabatur, ex oribaJi~
reflitutus à nobis eft·
'
Page 8 J.linea 7Vel cIyfrerefemel bîfve iuxta virium rationem Colicicata . prœpofterè bœcfon~
tentia pofita eflJic lege.Vel dy(l;erc Colicitata: Cerne! bi[ve iuxta virium ratio::
nem.Omnium &c.vtjit hic fenfus. Veratrum' labol'anti datùr,feme! bifue iuxta
viriu rationé,vbi aluus refponderit,velfua fponte,pel cryftere Jolicitata.
Pag·9 1• linea 36.
...
cat
Caryi,hyffopi.Q uid caryonJit no comperi,nifi pro caros aUipiatur.Sign/ft aute
caryon,vt hicfcriptum eft,nucem:quœfignificatio parum bulc loco conuentt. Na fpe~
ci,snucis femper in medicamentisfolet addi.
.
"
Page 92. linea ~8.
Theodorecus altera dia anacardion.Grœcè ejt,0forflG,eWTOç H)(lcJlCl: &VCl:l<o.:e(Jliw~.Quid
bxJcflocjit n011 Jatisconftat,e6que,legendJ4m putaue~im! ~'k~)Ptjit fenJus. Theodore ..
tus quœ fine anacardiis com pomtu~. Nam anacardloru zn eompofitzone nulla fit men=tio,nijï in fine,pbi dicitur,nonnullos addere duo a1zacardia.
oi
*AAA.ij.
�ANNOTATIONES
,
pag. 94. [inea 25.
Q uum vua inceperit macurefcere.Grœce eft 'Q"EeK.rX~Elp,quod proprie jignificat ni~
grefcere1atque boc proprium maturefcentisvuœ indicium efi· Vult ~itur Paul~s Ji~
gni.ficare autumnum ineuntem.
.
pag. 96. linea 24Afari,piperis albi & nigri.Crœcè quidem non efl piperis,fed quia aJàrum no de:
fèribitur album & nigru àDiofco~ide alHfq~e qui de jimplici medicinafèripferu~, pu.taui adiiciendum,quum frequens zn fupertortbus compoJi tionibus eius fiat mentzo.
Pag.loI, [inea 27,
Pafl:illi,cer.e.Grœcèerat Id~éou,nulloJenfu,eôquc nos jOleOU legendum duximus, quum
in fequentibus compojitionibu5 in eum modum babeatur.
Pag. I0 2.linea 7.
Rhus coriarij.Grœca exemplaria babehant adieftum!iu7f(HeÎoa~,hoc efl aluminis. nos
quia Juperius in hac eadem compofttione omnium aluminis generum Jafia eft. mentio,non Jine ratione hic reliquimus.
Eadem pag.linea 26.
Fingunturque pa1l:iIIi.Grtpceerat,~ck'1'TE h.r1ftHIOI I<OTUÀIlÇ.S. boc eflJinge in lon~
gitudinem heminœ dimidiœ.nul/o fenfu. Quarenos jimpliciter,Finguncur pafiilli
reddidimus.
pag. 104.1inea 4.
.
Squaml( .eris mali p!1 nid. Crœce eft éOJ&:rJIe'o~ à diftione jimplici ~éo.:,quod efl ma·
lum punicum:ideojic interp~~tatus fam.Na & rboidia & rhoedta dicitur,vt He~~o-:
kus ex authoribus teftatur.
Et [inea 40.
Scilla: ammoniac.e.ldem efl quodguttœ aut fuffiminis,aut tbymiamatis,vt CeIfus
grœco Vocabulovtitur.
,pag.. 105·tinca. 1.
Herbz lanariz.Scribonius Largus compoJitione decima, radicem lanariam vocat"
quodgrœce ftruthion dicitur.Latini abvfu lanariam radicem & herbam,atp ab eius
prœcipua & vtiliore parte,radiculam dixerunt.
Pag. 106. linea
Aluminis fciffi.Grœce eft ~k'l1'~üpro CT)(II1''1'Hç·Nam lapis fch iflo 5 hue 110 facit,prœterea r..Î90u fomper hahct adtefiu:alumen fciJJUe Jœpe per adieftiuu tantum criX'1'Hgji.
gnificatur..
. .
.
Pag. 109. linca 38.
B ypociahlS.Scrtbont~s Largus cOmpojitione. oftuageJimaquinta,hypociflidem?~
cat fuccum roJœ Jyluatuœ,quam t:anùJam quidam vocant. .
Pag. Ilo.line~ 4.
. .
AIia xerocoUyria,alia hygrocoIIyria vocatur. Hœc latinèfonant,arida co[[yria,
& liquida co![yria.
pag.eadem·linea 8.
Liquore non copio{è affu(o. Crœce eft ôu ICck9o.:eop, quod .fignat non puro affufo.'
Qui fenfus cum Jequenti &ÎlI./xu,o.:rrœ{beo.:><.û id eftIèd modice &~a~latim,non conuenire
Videtur.Puto igitur grœce fuijJe iiul( lX/Jeoo~.~u);ltrum m~uis [cge.
'. ._- - .
,8.
�1 N SEP T r M V M LIB R V M.
Et linea.33.
Monohcmeron appellatum. ~d verb~m '~.oc fonat,~uod v~o die perfanat. Scri~
bonius com,poJitione )?igejim~ de .eifdem co~blYlts ac?e~S!I~e.tur td exprejJijfe ,ita in~
qUiens.Fere enimvno die toUzt eptphor~m,er. prœczpue mctpzentem.
pagt.Il3.l mea'3?'
Dia ceratos dicicur. In tertio li&ro citat paulus hoc collyrium dia ceratos ela~
phiu;quaquam à Celfo etiamjîmpliciter quemadmodum hic dia ceratos dicatur col:!yrium quod ex cornu ceruino conJlat.
pagi.II6.line".I.
Harmation. Scribonius Largus medicamentum eifdem &Jimplicibus & eoru pon~
deribus conflans IJarmavocat,quôd ex quatuor rebus ,vt quadriga equis conficiatur
& celeres habeat e]feRus.Hoc autem dijèrimiuis intercedit quôd Paulus addat œrugi
nem,prœter nominis rationê. Pagina.1I7.lin.30.
Alia [une oleamenta. Hac diRione quam aliqui putant e[Je barharam,vtitur Scri
bonius Latgus compojitione ducentejimavigejima ftcunda: quemadmodum & olea ...
minisvocabulo idem authorvtitur,compojitione ducenteftma fexagefima nona.
Pagi.1l9·linea,7·
Lapathi,rhepelrei.Q!!id rhepelœum fit nuhuam comperi, nififorte pu'm,'",,,,rOfJ legen~
dum fit pro fordibus olei,quam amurcam latin~ voccwt.
.
Pag.I2l.linea.J4.
Hyifopi medicamenci. Superius annotaui hyJJopum corruptè fœpe legi , pro œfy~
po,ita bic quoque compofitum medicamentum malèhabent Grœca ,xemplaria hyjJ~...
pum pro œjjpo.Hermolausvtrocp modo polJe legi,dicit.
Pagi.122.lin.39,
Hyifopi liquidi. Hic quoq} œ{ypum pro hyfJopo leg endum efl.
Pagi.l2 5· 1i nea.2 5.
.OIei ricinini aut veteris. Calenus 1uidem, ex 1uo hœc compojitio fumpta efl ' ha~
bet olei ricininiveteris,jèd no malè Paulus pofuit olei ricinini aut veteris)Suprà nan
que pagina 'Videlicet vigejima,linea v igeftm a oRaua,diRu eft,ricininum oleu œqua~
lesveurivireis obtinere.
Pagi.129.{in·7·
.
Hyifopi ceracÎ. Et hic hyjJopum deprauatè efl,pro œfypo.
.
Et linea.n.
.
Dicitur Pamplethes. Grœct eft pampathes quafi ad omnes huiuf,!odi aJfeffus
conueniens:Hermolaus Pamplet~es legit. " - .
.
pagi.I3 6 .1in ca.25. · ~
E~bole prima. Hoc cft inieRio prima. Nam ea medicarn enta diuetjisvicibus in ..
.iecta componi folentvt ex fe1uelttibus patet.
.
Pagina.~4o.1inea.rI.
Palrnul<E magn~ dllre.Grœc~ nullu~ n~merus a~ditur: Nos ex coniéffura duz ap~
pofu.Ï11!ys,quod
Ji n~n placet a~tU.d q~lfft~~ fubjhtue.
.
*~AA.iij.
,
�ANNOT ATIONES
Et linea.38.
Alia emolliendi.Exemplaria Grœca habebant èt}'-vwrJlI.à,hoc eft no mixta, abfurJo.
l'lanè fêfu,quod nos }JaÀ(l(K'f',,,à legi debere ex fequeti fentetia,& ratione iudicauimus.
Pagi.I48.linea.3I,
Arill:olochiz rotundz.Grœcè quidé no eft rotundz,fod particula K91 fatis indi~
cat aliquid dejiderari.
Pagi.I5o.linea.I2.
.
E' domo vna in alceram. Hic deprauatu exéplar exiflimo ,queadmodupaulo poft,
vbi numerus lilioru no additur. Pagina.I57.linea'34.
Drach.I6. Scribe drach.6.vt ex Us quœ prœcefJerunt liquido patet.
D E P 0 N DER 1 B V SET MEN S V RIS.
Q uon iam multos ponderii & men[urarutn difficulcas à medicamentoru
leétione deterret,vi[um dl: nobis planius ruditi{q; ex Gr~corûfcriptoriimo:::
numentÎs ecu in tabula:: modum quid fingula valeant,{ubijcere.
SIL 1 Q.
v
A.
Sili1ua Grœcis ICEeoé'T'IOp dicitur:capit œreolos duos & tertii parteis.
OB 0 LV S.
oholus & latine & Grœcè diciturjiliquas duasvaletJëxtans denariifeu Jracbmœ.l
S CR V P V L V M.
Scrupulum & fcrypulum Grœcè''If(l(Jlf-« diftum duos obolos pendet.
DE NAR IVS.
Denarius qui Grœcè drachmavocatur,valet fcrupula tria. Vfurpat autem latini fcr!~
ptores [œpe Grœcam diffionem,vt Plinius:CelJus nunquam.
v Ne 1 A.
Vncia oV)'l</ct Grœcis appellatur : Secundum Grœcos oRo valet denariis fou Jracbmis
Celfo fcptem.omnes tamen & Plinius & Largus alifrp oftoginta quatuor drachm~$
in libra numerant.
LI BR A.
Libram pondo etiam latini dicunt:duodecim autem continetvncias.
MIN A.
Mina "Variat pro nationum diueptate: Romana pendet vncias viginti: Attie« &:
Aegyptia Jedecimfecundum alios duodecim.
Men{urce liquidorllm.
cochleare elemen tum'efl menfurarum,pendet drachmas.2.
Myflrum paruum continet cochlearia tria,pendet drach.6.
Cyathus capit miftra parua duo,pendetvnc.I.& drach'4.
Acetabulum contin et cyathumvnum & dimidium,pendet vncias.2..& dracb.2.~
Hemina capit acetabula quatuor,pendetvncias.9.
Sextarius continet heminas duas,pendet libram.I.& vnc.6.
Chœltix capït fextarium Îmum & dimidium,pendet libras.2..&')ncias.J.
Congius continet chœnices ~uatuor,pendet libras.9.
�"
D "E PONDERVM NOMINIBVS QVIBVS
IN TOTO OPERE VSI S VM V S.
Dll,qd~oima pars affis.
Vllcia.
Se1Ctàn~'" ~,
Vncizdu~.
.
j
Vnci.e cres.
Quadrans.
Triens.
Ql1incunx.
.
Semis,qua: &. felibra dicicur.
Sepcu&x.
Vnci<e quatuor.
Vncia: quinquet
Vncùe {èx.
V nci.e feptem.
Vnci.e oéto.
B~s.
Dodrans.
1
Vnd.e nouem.
'Vncia! dccem.
V ndx vndecim.
Vnci.e dl1odecim.
Dextans.
Deunx.
As,ltbra.
Dupondo.
J'repondo.
Libr<edu~.
Librx tres.
SeCcuncia.
Semuncia.
V ncia fcmisA
Dcnarius.
Drachm~.
, .
V ncia vna & femis;
ERRATA.
~. 1. nem. 3 $. tus. [emen ipfius facit iecori obftruB:o Iienique potum : friB:us autertt vitex minus in,
flat,& fadlè digeritur.Agroilis,gramcn.Gramen Parnaffi maximè vtile eft,ficcat,modicè refrigerat,
tenuis fubftantia: & fubacerba::e6que vulnera cruenta gIutinat.decoB:~ .3'. 3 o. comitialibus.4.3 9.fto
machicis. $ •3 5· fal,rum. II • 1 1 .af bol~. 1 4.1.. chrotrophon. 1 9. herba. 1 6. 19, fanguinis profufionem. %04fanguinis excreatlones.18.1 o.cruptlOncm.I 9.2.4.Dracuntium.u.2.7' bc1ichry[on. 34. 3'8. fici & ti
47, z. o.bus è thorace. 5 ,r ',z. 1 .mata,& podagta: conf, .6 o.2.4.~c~cos 2. 5. ftinci 64. 3". fluxioni~us rU$
bris int~ .7 [.2.5· tefrudU11s.~O. 3·tenue,rubens ~ fla- 7 dablmu[quc'3 8.odorati 85. 2 oaoratl.87. r
od:rati.18.odorati.88'4:0.dircoé1:0'9~·7·odoratl:%o 3· od6ra~i'9 3. 14.<;>9ora~i'!.9.difcoao.3 ~.coB:io;
nem eXEerto. 3 4·odo~at109 3· 9.odorat:;.I4.odoratl2. 5 ',odoratl. 94· 3 ~ .dll~oéh.9 5.3 1 • od?r~ti.~ 6:4.ab
C1'!quinocho au~ •1 o.d!fco~a.l °3. 1 .cobufta',fp,ecula.rl?,oft•• 1 0 5. 3· lunel anguloG,alumlOls Cclii, iun~
ci odorati. l 07':z. 8 ,odoratl.Il 8·2.4·ex [ucco llOl [emllllS.I4 5 +l11ufto. r 49.3 6. labru[c~ florem hab~
Ilnt hrec, (nonnulla. 1S 0·4' trahulltur. S .confi'rmant.15 O,) 6 ,litinum. 37.Wiorum.
J
�ARGVMENTVM LIBRI SEPTIMI.
In hoc Ceptimo & vlcimo cotins operis Iibro de medicamentorum eum Gm
plicium tum compofitorum omnium, quorum pociffimum per incegros
Cex Iibros przcedentes fic mentio,viribus,difpucatur, atque infrà poGto orsr
dine ponuncur.
riilE
CAPIT A L'IBRI SEPTIMI.
téperamEtis,qua: per gufratus qualitaces deprehéduntur. capo';
.
IIOe ordine & interuallo ternperamencorl1m.
cap.z.
\ __ lDe particularium ump.liciii medicamentorii facultacihus. ca p.J.
De medicamentis fimplicibus q.uce fiauce bili purgandz [unt.
cap.4.
De compoficis medicamentis purgantibus.
cap.s.
Q uomodo eos qui purgantur cueri conueniac,quidque faciundum vbi me
dicamentum purgans nihil profeceric.
càp.6.,
Si purgatio modum excedac.
cap'7.
De hieris antidotis.
cap.s.
Q.gz Ccdi &:. vmbilico iIlica purgent.
cap.9-,
Quz medicamêta vomitti citée,&:. quomodo helleborii exhibeatur. cap.lo.
De differentia antidotorum.
cap.II~
De paflillis.
cap.I2~
De medicamétis quibus aridis vtimur,xeria diciitur,& fmegmatis. cap.IJ.
De medicamentis Iiquidis qua: illinuntur,ad oris vicia, vnde fiomacica dicû
tur,ac guccur accommodatis.
cap.14 ..
Dulces vtlléfque pationes.
cap.lS.
De collyrijs & agglutinamentis.
cap. 16.
De empIaftris,&:. medicamentorum quz in illa tnictuntur coéHone, tii qui
cera: modus clJ.m oleo eflè debeat,ex commentarijs Ancylli.
cap.17.
De malagmacis & epithematis.
cap. cs.
De acopis,inunébonibus,dropacihus & unapiCmis.
cap.I9.
Quomodo diuerfaolei & vnguentorum generaconficiantur.
cap.zo..
De œnancharijs.
cap.zr.
De fuffimencis & cyphi.
cap.zz.
Confeél:io ma[u~,hz,quod. nonnuIlis ma[uaphion vocatur.
cap.Z].
Ex comme~tarlJs Antyllt,de peffis.
cap.z4.
De medicamencis inuic~alcernantihus,ex commcncarijs Galeni~. cap.zsDe ponderibus & men!uris.
~ap.2.6'.
�1
~p
A VLI AEGINE'
T AE LIBER SEPTIMVS, IOANNE GVIN:!:
TERIO ANDERNACO INTERPRETÈ.
-,
DE TEMPERAMENTIS,QVAE PER GVSTATVS
QV ALI T A TES DE PRE H END V N TV R;
Cap. l.
E fenGlium corporum cemperamenco, conieél:urarn ex
odoracu aliquam Cumere,haud dl: fecurum. Nam inodora,
[ubl1:ancijs craifa quidern funt ,fed non ira con frac quo fint
calore ,&. frigiditate pr~dica : odora vero, & tenuia quo::
5
dammodo [unt & calida,fed quatenus id fint, neutiquam
ofrendicur; qudd [ubf[antiam habeanc inzqualem. Mul::
to adhuc minus ex coloribus exaél:è ql1id licet colligere ; curn in GnguIis ca:$
Iida,frigida, humida & ficca reperiantur: Verum in gufiatu omnes fimili::
ter paniculz, corporum gufrabilium,vt hoc vocabuh vfurpem,lingu~ obij~
10 cÏuntur;fen[umq; mouenc,VC manifefrà ~ip~oq; temperamcirorum vi::
res deprehendamus.~od igicur ail:ringit,cocraliere,obcurare)denfare,re::
1.: '
pellere,incrafTare,acql1c ante h;;çc omnïa,refrigerare,ficcaréql1e eil: idoneum •.
Acidum,itlcidere,diuidere,excenuare,aperire. & perpurgare cicra calefatti::
onem pocefr.Acre,Gmilem acido effeaum przfrat,extenuado purgando<pt
1$ Ced acidum refrigerado euariac:acre,calefaciendo:przterea illud repellit,hoc
impreffn
atcrahit,diffipat, *rumpit,crufias induGit.Pari modo etiam amarû meatus
expurgat,ab1l:ergit, extenuat, incidit [uccorum [piiUtudiné,Gne calore ma::: fia6et {l(e{~"
nifdl:o.Aquofum frigidum incraff'ac,cogit,contrahic,obturat, mortem fiu::: CTti~.
poremq; inducic.SaHum concrahit,frringit, confum it,ficcat, cicra inli gnem
2.0 caliditacem frigidicaçemue . Dulce laxac, concoquit, emollit, rarefacic: oIeo::
[um humeétac,emollit & laxac.
*
DE ORDINE ET INTERVALLO TEMPERAMEN..
TOR V M.
'Cap.! V'
0deratum fane medica~étum ita vt temperatura ei rëfpondeac
cui admo~et~r,inde quod nec ficceE,nec humeaet, nec ~e~rj$eret,
fm1
2.$ .
r _ -,Jnec caIefaclac,lpCum neq; ficcum,neq; hllmidum,neq; frlgld~, ~eq;
30
cali dû nominare couenit.Q!!od auté ficcius dl,'auc humidius, auC célhdlUS,
auc frigidius,a przpollent~ appellatur faculcate.Prçfrac autem in vnoquoq;
excdfu, quatuor,qu~[um ad vfum Cpeél:ac"ordines fr~cui{fe:calidu~ qbidem
nominances in primo ordine 'Juod vti'f nos calefac~t, ~e~ ne~ eUldenter, vt
illius rationali quadam demonO:ratione indigeac. SImIlI ranoneJrigidum,
& fi"um,& hnmidu,quodcunq; demôfi:r~tionem requirat, nondum aého~.
"
.
AAA~
.,
�P A V LI AE GIN ET AE
t.
nëvalidam euidentemq; [orticum.At quz manifd1:d iam Îlccare vd hume;
[tare vel calefacere vel refrigerare poifunc, ad fecund um hu iuCmodi ordmé
referen~ur. quz vehementer iam ièd non Cummè id faciunt; certioannume:::
rantur . quz vero fic calefaciunt Vt crufias inducaht ,quarti funt ordinis . û:::
militer qUa! refrigerant, ita vc morcis habicum cocilienc, hzc quoq; ad quar:::
tum relegancur.Porro ficcius medic~m~cum ~ullum,efr~nucn.ire quarci or:::
dinis,fi nô vrac.Nam fi quodCumme eXlccat, Id plane vnt: hUlUS nocz fune,
cha1citis,miCy & calx.Ter.tij vero ordinis ficcancium poteil aliquod
ecia
non vrcns ,quemadmodum.qua! vehementer afiringunt omnia, èquorum
numer.o dl: omphacinum,rhus,& alumen.
DE PAR TIC V LA RI V M SIM PLI C 1 V MME DIe A..
s
dre
10
Cap. III.
MENTO R VM FACVLT ATIBVS.
AB ROTANVM.
Brotanum & calcfadt & ficcat in tertio abfcdfu ,digerendi inci:::
dcndiq; faculcace przditum,modicè verO afrringit, todq; corpori
1.
Icurn oieo infr-ù;-atum ,rigores circuitu remeantes perlànac,O:oma,;
cho m~nus amicum dl:.crematllm maiores in llccando vires acquiric, quàm
quod ignem non dl: expertum. Capillorum def!uuia quas.alopccias vocant
cum tenui quodam oleo inunéèum expIer.
1$
Z~
A GAL LOC H V M.
AgaUochum lig~l~m dl: quod aduehitur ex India Thyiz ligno fimile,odo~
ratum.ManCum animz [uauitatem commédat.Icem in fuffitum adhibetur .
.Radix eius poca denarij pondere,languidum ex humore ventriculum,rcfo:=
fucumq; confirmat.Ad htc iOcinorolis,dyfentericis,pleuritidfq; opitulatur.
A G AR 1 C V M.
2$
,
Agaricum radix dl: ex arborllm truncis prognata,corpore fungofo,quç ex · .
aëria cerreO:riq; [ubO:ancia coaluerit, vis cius eil digerere cralfos hurnores Be
incidere. Vnde etia vifcerum maxime obfrruéi:ionibus purgando medetur.
AGE RA TON.
Ageraton vimhabet digerendi,& przter id inflammationem Ieniter arcec: ~~
.
A GN V
s, Q...VI
VIT E X DIe 1 T V R.
Vitex qui gra:~e agn~s velly?os appellacur, in tertio ordine tii calefacic tum
ftccac,fubfi:antta tenUlS dl:, eoq; flatus abolec,cé\f1:icati conferuadz facere cre~
ditur,non modo commaducacus pOtLltq;,verum edam in cubitum [ubfua:::
étus.decoé1:um dus vdica! calculos confringic.
. ~1
A N C H V S AE
~V A T V 0 R.
.
Q!!acuor [unt anchufa:,non eiuCdem omnes faculcacis.Nam onocItz appels
laczradixafiringendi vim habec & quiddam Cubamarum,ad lienis renumq;
dolores efficax,itidem cum polencaillica erylipelatis fuccurrie, foliaaucé ml:::
nus radiee refrigeranc dcficcantq;,hinc ad alui profluuiu m bibûcur,Q!!ç di~ 40
�LIBEI{
.
VI l.
y
deur lycopGs,allringens quodammodo efficacius,umiliter eryfipela:tis con:::
uenÎC. Onochelos vero feu Alcibiadios nuncupata medicatior quodamodo,
viperarum modibus [uccurrit in cibo potuq;, & aIIigata. ~an:a omnibus
alijs breuior ,fine nomine propemodum,maiore quàm Alcibiadios,amari~
.5 Eudine donata% lacis alui lumbricis inf1:ar acetahuli pota benefacit.
ADA R CE.
, Adarc::e veluci [puma qUa!dam dl:'aqua! [alfa:: in cremijs & aruridinibus con:::
czreta, tantum vero acrimonia:: habee & calo ris ve exerinfecus curn alijs itn:::
pouta ferè vrat:illtrO cam affumere nulli lieet.
~
.
lO
A DIA N T
V~ :
'
'
Adiantilm ficcat;extenuat, &: modice diCcutit,calore ac frigiditate-medium
ef1:: Alopecijs igicur medetur,tumores digerit,calculos pocu confringic,re:
ieél:iolles pulmonis deficcat,alui profluuium fifric.
'
AIZOON.
15 Aizoon duplex efr,maius & minus: vttunq; refrigérat ex tertio abCceffu.de
llccacaucem afl:ringitq; mediocriter. Idem valet eryfipe~atis,~ ad herpetas
inflammationé[q; ex fiuxione concicatas E:onuenit.
AE ~TON
r CH ON.
De Açconycho in capiee de Iapidibus percraéèabiCùr'.
ATH E RA.
,
~o Achera pulticUIa dl: (orbilis è zeaüi tenuiffimû pollinem redaél:a, aut è triJ
ticocontèéta,infantibus accommodatur.Icem cataplafmatis vice illinicur:
AE GI L 0 P s.
Aeg'ilops difcuciendi facultate pr~dita dl:; vnde etiam indureCcentibus in~
2. 5 flammationibus & ~gilopi qua: oculorilm fiftula efl:,opitulatutt.
. ' ,
J
AE G 1 ROS, pOP V LV SNI G RA.
Populus nigra in primo orcline €alefacit,modice ficcat,&tetiuis eftfubfian:s:
tùe,cuius folia cum a~eeo illica podagricos dolores fopiunt. Q!!cc vero ex ea
difl:illat rdimi,florihus calidior miCcecur acopis & malagmatis, fruél:us ClUll
~o ace:to potus comiciales auxiliatur
'
AB D AE 0 N, HOC EST P V DEN D V M ) MAS CV LIe E R V J.
~udendum cerui ,mafculi tritum atq; ex vino potum,viperarum moriibus
iubuenit,miCceèur aucem compofttis facultatibus.
'
AE T HAL E ) F V L 1 GOT H V R. 1 S,,
35 Aechale &lygnys inlicera L,exponet~rJ
•
,M~
'l7 H 1 0 PIS.
Aethiopis fimilia verbaCco habe~ folia,radids decoétu, potu datur ifchiadi~
cis.pleuriticis &[an guiné excrcantibus~ité fauciii aiperitates meUe lenir.
cu
AI MA)
SAN G VIS ..
4 0 Sanguisfrigidus nullus cft,vernm [uillus, humidül>r,& minu~ calet, hum~::;
, ,
.
'
AAA.ij~
,
�P A V L t AE cr NET A~
\
no maxime temperamento fimilis.Columbarum vero,patumbi & turturis;
temperatus quo.dam~o~o,oculorii Iiuor~s e~ ia:u,hrpo[phagma~a ?Î<:unt,
medicatur,fi cahdus lOfbllecur. Item cramon cerebn membran~ mfufus,in
his quorum caIua perforata dt,inflammationem arcee.Noél:u~ fanguis cum
vino aut aqua porus ,fpirandi difficultacem adiuuat~Vdpereilionum,virgi:: S
num mamillas tuetur,& pilorum incremenca iIIicum prohibere dicunt . Si:=
militer fan guis ranarum,chamzIeon eis,& ricinorum qui in canibus hzren~'
tes inueniuntur ,fanguis fade .Galenus autem hzc faé1:o rei experimento
falfa dfe pronuntiat. Caprarum vero ficcitaeis nomine aquas cuté [ubeun~
tes cum mdlepotus iuuat,rend~lq; calculos coterie. Gallinarum cohorcaliii 10
fanguinis cc:rebri mébrana profluuia coërcet. Agninus comitialibus pro:=
deH::hœdinus nuper coagulatus circa hemjn~ dimidium cum pari aceto co::
tra cruétas peél:oris excreationes bibitu~. Vriorum, [yludhium caprarum,
hyrcorum)& taurorum,abfcdfus maturare fercur.T errearis crocodili,ocu::
Iorum daritatc:m efficit.Equorum admilfariorum fepticis mifcctur faculca:1 IS
tihus. At antidotû ex fanguinibus,in lechali~ medicamenta cfficax dl:.ltem
ana~is, hœdi,& anfc:ris,in antidota mifcetur·.
e
AE RA, L 0 L 1 V M.
loIium caIore Sc ficcic~re ad rerrium ferè ordinem perringic , iridi facuIca~
limiIe.
'
20
ACA CAL 1 s.
Acacalis fruticis,in Aegypto nafcéeis frué1:us d1:,cuius dilutum collyrijs ~
titati oculorum efBcacibLJs mifcetur.
A CAC 1 A.
Acacia tercij quidem deliccancium ordinis dl:, primi vero rcfrigerantiutn, 2$
" at fi elot~ fuerit,fetundi.Ell: autem acerba Be terrdl:ris.
,j
A CAL r P H E) ~ V AE
V
R. TIC A
LAT 1 N 1 S
DI C 1 TVa..
. V rtica: Be fruél:us Be folia tcnucm habenr fubftantiam , ciera/cr" rolionem fic~
cant,tUtllores difcutiunt,abftergunt,vcntrem [ubducunt,meqiocriecr Batu:: J~
lcnca,quarc: cciam ad venerem incitant.
A CA NT H VS.
Acanch~m alij à.nigro colorefoliorum meIalllphyIlon appeUar,aIij p6tdero
ten,vis ClUS dl difcucere & ficcare.
A CA N TH 1 V M.
Acanthium tenui calida/q; natura przditum,conuulfisauxiliatur.
AlC"ANTHA
LEVCE)~VAE SPINA
NVNCVPATVR..
ALBA
LATINIS
.
Spi~a.alba raàicem ficcantem Be m~dicè aftringentcm ohtincc,c:ocp & fl:o~
matlcls,8c. fanguincm cxpuentibus,dcntiu'mquc doloribus [u"urnc:femcn 4 0
�•
LIBE~
VII.
tenue calidumq; dl:,qua"vi conuullioni quoq; medetur.
A C A N T H A, 1 DES T, SPI NA, AE G r P T 1 A> V ELA
R. A B l C A.
Spina a=gypcia, {ecundum alios arabica,afi:ringic ficcacque impenfe,vnde &;
fanguine~,& alias deflux~ones retinec.
5
. '
ACIN V S.
,
Acinus ocimo fim:'ilis,medi(jcres afl:ringendi vires habec, idedque aIuum 8G
menCeis pota fifl:ic, iIHca vero panos & [acros i gnes per[anac.
'"
AC 0 N ITV M.
Aconiwm,quod.quidem pardalianches dicitur,exedécem Iethale'mque Yim
'I~ habec,quam ob caufam incro non a{[umicur : excrinfecus camen in carnibus
(
ql1as exedi 0Pbrtèac, vti Heet. quod verà à 111pis lycoéhnon dicitur ,fimileis
priori vireis {ortitum,priuatim lupos,vt illud pantheras enecat.
AC 0 R 0 N.
Acorol1 .in tertio ab[ceffu calefacic & dcficcac , radice ipfius ad ciendam vri~
15 nam~IienemqJ induracum vcimur:coeterum membranz ocuIorû , ob cornus
fimilicijdinem ceracoïdis diél:~,craffitiem extenuac.
AC RI DES, L 0 CV' S T AE;
Locu{he vrinz angufl:jjs przlèrtimq; muIierurnJufficu profunt.Ac quz aIis
careC,cont,ra fcorpionis morrus cum vinofaIuearieer bibieur.
2.0
ACT E}HOC EST,SAMBVCVS,ET CHAMAEACTE}ID EST,EBVI;"VSJ
Sambucus,& magnus,& ebulus qui cham~aél:e dicicur ,quafi hurnilis (ambu
cus,.vterque deficdidi facultacem obcincc,modicè digerit & coriglutinat,p~
tus autem & manducatus,aquam per alul.lm educit.
.
.c '1
!
A L S, SAI...
~5 SaI qurlibec vim habet vehementer ficc~m &, a(lring~ntem ,.vp~e,ql1:icqqicl
in cotporibus humidum dl:,idomne depakit,reliq!lu afl:riél:ioJ?~confirmaI:-J
*
Ieuite'rque COll trahie , qua racione ad làlfamenca omnia adhibe~ur; putre:=dinemq; arcec~crematus' VCliO [al magis difcutic~
.
.
AL T H
A~
A.
~~ Althoea feu ebikus fpecies dl: maIu<e [yludl:ris,vis eius difcutit,laxa~,inflam::
*
ori6tifius
îtuae canles
eo cO/H[itas à
IJl1trecfine
co
Jeruat.
m~lCionei? abigit, le~it, Sc phy.mata c0l:1coquit, radix autem &,femen re1i~
*
qua fan~ inten{a h~qet ,verum exteric. viciliginçs abfi:ergit<:)J,lc, przcipu~ *NoutnaCe
ac!cfetur Ero~
autemfen1cn calculos quoque confringitl .
ALI M: 0 N.
Erie.
.l..
35 Alimon dimmi~arit!m partium efl:,fa!fus gufl:u & Ieoièer afl:ringen.s , ~~~i. *Gucè efl
, ma ipqus pars ê~~ore cemperacàcum ~umidicace in(uperaqilj. ~fr)~ &.la~is ÀH~Bl],nimi~
rum cfeprav'bercatem conclltat.
J~atult/ , pro
. '-:..
.
'
Aie AE A. . -,
e ,i ~8~,id eft,
•
l ,
...
~
AIc~a [y ludhis maluz & h~c genus.'efr,in vina p~ta interl:i~orl1~ tor~i'ni
4~ bus &:
*erouonibus medctur,llluIt:omag~s ipGus radix..
,
..
-
.,)
j l,
.
AAA'.iij.
J'
.
l
..
"
rupturis fic
emm ba6et
DicifcoricfllS~
�P A V LI AE Ci NET AE
'Â.
L C l'ON 1 V M.
Alcyonij genera omnia quidem abl1:ergunt difcutiuntq;, aèJ:Î qUàlitàt~ prz~
dita, fc:d mlldium ( dl: aucem vermiculum purpureumqut) czteris prçll:at:
quare combuft:um,pilorum defluuia.qu~ aIopeciz dicuncur,impetigincs,vi::.
titiginéfq; abfrergit.Porro,quod in fuperficie Izuorem habet & vehementcr
acre eft:, non modo abfrergit,verum eciam excoriat. Pol1:remd ,quod lanis
fuccidis rdpondet,omnium eil: imbecillimum.
ALME,
Q.. v AE MV RIA DI
s
CItVR~
Muria nulli alteri mixta fubl1:anci3!,fimiles habet Cali vires,fed itnbecitIiores
"aqua contemperata:at [aI[orum pifcium oliuarumq; colymbadum muria va
lentius ahfl:ergit, contra inteilinorunl tormina & coxendicum dolores dy='
fiere inijcitur.
10
A 1. 0 E.
AI~ë calefacit in primo, ficcat in tertio ordine, fl:omacho etiâ arnîca dl, abG
tergit diffipatq;, aluü fubducit. Iota vero minus dètergit, fed fiomacho gra~ If
tior dl:,inflammacionem prohibet, & vIceribus cieatricem inducic ~ pra:fc:r:t
tim fedem 8C nacuralia infèllantibus,
"
A LOS
AN THO _S ) 1 DES T) S ALI S
F LOS.
Flos falis liquidu91 cil: mcdicamcntum [ale concremaco cenuilÎs, acre, Sc Ca~
tis digerens.
,
A LOS
" 2.0
A C H NE) 1 DES T ~ S ALI S S P V M A.
Salis fpuma lanugo Calis Cpumofa dl:, tcnuior quidcnl illo nlagilque difcuti:t
cns,fed minus contrahir.
A L SIN E ) 1 DES T ) A V RIe V LAM V RIS.
Alfin~,quâ alij muris auriculâ vocac,vim habet helxinç fimiléquz refrigerac
21
hUlneéblcq;,quapropter ad feruétcs inflammationes conuenic.
AL r P 0 N.
Alypi femen bilé acra pcr inferiora purgat pari epichymo méfura rumptum
CUlll Cale & aceco,vcruncamcn ince!tina leniter exulcerac.
ALYS so N.
Alylfon qudd àcane rahido morfos iuuec,{ic appellacum eft,czterum (jcca::
toria,difculforia, ahacrforiaq; vi pra:ditum, renû mcacus apcric,cphclidcm,
quz aipera dilèoldrq; cutis cit1cxecric.
AL 0 P li X ) 1 D li S l' ,
vV
J~
L P E S.
Vulpes viua aut mort ua , tota in oleo deeoéta di.fcutiendi vim olco con:; 31
ciliac, adeo ve humores alcè fixos in eutem excrahac , hine articularij in folio
co repleco diucius immoraci,incipientemquidem affeétum hnicrunt,inucte
ratUtn verd moderaciorem reddldere.
J
AMARA CYS.
Amaracus tertio in otdine caIcfacic,fecundo ddiccac.
�-
LIBER
VII.
A MAR A NT VS, ~va DES TeE N T A V RI V M
:M 1 N V s.
Amarantus extenuat,incidir;tnenfeis eurn vina potus educit,fan guinis gru~
nias dilfoluit CUUl mulCo,ornndCq; fluxiones deftc~at:, fromacho inimicus.
A MB ROS (A, Q..V AE RO M.AN 1 S
5
CAP ERs X L V A T 1 CVS
Dl CI T V R.
Ambrolia emplafrrimod0 impofita vim hàbet afiringendi,repritnèndi;r~
tundcndique.
AMI.
•
10
1
Ami ad tertium caletaciétium ficcantiu'rnq; ordiné refertur,tenue, difcutiés,
8C vrinoe mouendz dficax,fernen ipftuslonge vtiliffimuni eŒJ
, AMI A N: T V S L API s;
Amiantus lapis in Cypro nafcicur alumini [cilfo fimilis ; qui in ignem con::::
ieél:us accenditur quidem inflammaturque,fed non comburitur,veuncur (0
nonnuili in.deficcantibus pfilochris. .
15
AM M
° S) 1 DES T, AR.. E N R.
Arena Iitorum maris affatim deficcat, candens feruénCque foIe aquas Cubter
cutem exiccat , cerporibus hydropicorum in ea coopertis : corretur eadem
ad ficca fomenta in falis & milij viceni.
A M MON 1 A C V M
~o
T H XMl A MA, Q..v a D
1. A
T
:i. i.;i 1 S .À M M O.
. .N 1 .A:: CV M SV FFI MEN, E T A M, 1\1 0 N 1 Ji 0 1 G VTT A DIe 1 TV R.I
Ammoniacum ehymiama,liquor dl: tanca molliédi virtute pra:<iÜcus,Vt fe.ir~
ros 8C cophos difcutiat.
AM
V~CA ,
Amurca [ecundi càlefacie"ntiu ficcatiumq;ritdinis di:; c~ufq; intéfi,{ÏCi:u enim
2.5 in aridis corporibus vlceracurat,in reliquis intendit irritat'IJ.
..
(c; .'
AMPELOP1\lASVM,Hac
EST,AGRESTE PORRV -M.
Ampeloprafum,feu porrum fyIueftre acerrimum cfl: calidilfimumq; in {Unl.
mo ordine,quamobrem oliiam eXiulcerali,inâdicq;; v.ik~rum:meatus reclu *Itnprtff~
exépfiïr ",,=..
dit,frGmacho inimicum·.
*
r
30
•
AMPELOS AGRIA,ID ÉS' T;VI'li"!S srLVEsT~is,<L.VAE LA"
'la N 1 S L A BR VS, CA Q.. v
0 ~V E
D:f Cil T V
R.
Vicis fy luell:ris race mi & germina ipfa abfi:ergendi facultate polléc,item nO=nihilafrringens obliinenc.
"'.
AM. P ,E· L 0 S H E ,ME'R QS}I
ri. ES T)V 1 T
IS S.&TJ! 1!J
'5 Vitis Catime facubas reCpondet fyluefiri,fed imbecillior dl:.
A M PEL 0 S LEV CE, 1
BR
li 0 N 1 JÏ
DEfi T 1 VIT l sAI:. Bir., 0....V
.
R.'
DIe 1 T V
.J
~
r.,
AB E
i
'-
Vicis alb:e,quam & bryoniam Sc pfiI011~rDD appellat!;gcrinina fan"et (eU fio~
macho grata ed~ntur , vrin:e':P c,ienda= ~~nt,1iadiX abfrer~it,tenuis natura ~
40 llledi6critcr cahda , vnde ~t vt lienes cIllam potu C<Dn[umat , extril'l[eaus au~
AAA.iiij.
1
,
"oi 6aGet
fTO
ëNco,o'
�P A V LI AE è 1 NET AE
\ tem cum ficis illita (cahiei & Iepra! medetur.
A M PEL 0 S
MEL AE NA, 1 DES T; VIT 1 S
N l G R À.
Vitis nlgra, qUa! & ipfa bryonia nuncupatur , [uperiod confimilis dl: ,hiG
quèd inefficacior.
S
A MY G DAL A.
Amygdala quz quidem àmara fune extenuant,vifco[os cralfo[que hurnores
aIcius ha!rentes meaeus recludendo educunt,tum in cutem erumpentes abC:
tergunt: arhor eandem vim repra!{èntat:at dulcia amygdala moderato calo
re donata[unt.
A M Y LON.
10
Amylon ex puro tricico aqua fub caniculce adl:u macerato conficicur qua:
(aquam dico}quinquies in diemutacur:quum autem tenerrimum euaferit,
coIo craieél:a aqua quatn fuperfuderis furfures fecernere.liccanfque ad Colem
oporeet protinus ante qu~m aceCcat. Czeerum vis eius efl:refrigerare me~
diocriter,& llccare,& acria lenire.
'
5
1$
AMOMVM.
Amomum acoro vireute reipondec,ced illud quidem uccius,hoc autem ma:::
turat expeditius.
' .. _J.
.
A N A G 'A L
t 1 S. .
'Anagallis vtraque vim habet ab Un de abll:ergentetn (ubcalidam Be attraél:r; ~o
cérn non tuillam ,vc etiam aculeos eo.ellac, item [uccus ipfius naribus inftilla~
tus capuc purgac.
A N 'A Ci Y RIS.
Anagyris frutex dl: grauis odoris ', acriCq; ,calefacit.& dif<i:ucic,{èmen tenui::
us, &. vomitui ciendo' cft..
.J•
• ,~
ANDRACHNE,HOC EST,PORTVLACA.
Porculaca tertio quidenl abfcelfu refrigerat, fecnudo autem humeél:ac, qt;la
de re ecia cau[one laborantes vécriculo impofita, iuuat,& fluxion es repellit,
len,tore ~uo détium fruporem ex acidis côcraaum eorrigit: 'ob ailriéhonem,
& lOcdhnorutn tormina,& fan guinis profluuia eoereet.
',;
j
q,
AND ROS AB MON) 1 DES T) H V MAN 1
.
SAN G VIN l S
-HB RB A; ..
Andro[a::mi du"~I~x genus eil, alterum afcyrrhon vel afcyrrhoides nomina::,
turfpecie hypencl, alcerurn dionyfias. frutlus ip[orum purgat, folia autc,tJl
magis deficcant.
.
AND Ros A R.. CES.
Androfarces amara acr1[q; herba dl:, vis eius eft difcutere & deliccare : poru
tum ipfa~tuin fruétusipfius yrinam promouec.
. .
ANliM ONAE.
Anemona: Offines vim habét ac(em abfier(ormmq;, item excrahcnc!!, & oris 40
�VII.
tiBER
vatorutri redudendis idoneam,qua pituii:am pet ds purgant, Îepràs toUrint
appofi cu,& laB:is fadunt vtlertatem.
ANETHVM.
.
Anethum calefacir in fecundo ordin~ incen[o,Gccac ~a:uio remiffius,quod in
5 oleo excoB:um digerit,dolorem [oplclomnum cOllClhat,& crudos cumores
maturat, vfi:um tertij celefàcientiumfiècanciumq; ordinis efficitut,humenti:=
bus vlceribus vtiliter illinitur:viride quoniamhumidius lllinu[que caliduni
efi:,non ita maturac.
A NT H r1. LIS.
Anthyllis duple~ quidem efr,fed vtraq; vlcera pediccat,qn~chamepicyi re~
fpondet, tenuior dl:,quare edam comitialibus competit. c~terum dIicacius
cadem abil:ergit.
ANIsvM.
Anilî femen acrius e!1:,in terti~ ahfcdfu calefacieris ficcaritque,hinc Vti'1tie &:
J5 vrinam mouet & flatus di[cutit.
10
ANTIRRHINON VEL
ÂNARRHINON.
:Antir~hinon fiue anarrhinon perfimilem inguinarizvim obtinetfed mis:.
nus efficacem,acq; ex illo hoc quoque eognofces ..
A NON 1 S
2,0
V E LON 0 N 1
s.
Anonis fiue ononis calida faculcate d1:,prçfercimque dus radix,cuius Cuceus
cii vino pot us vrina ducit,calculos (onteric, cruftas riipie & dences mitigat.
A PAR 1 NE.
Aparine,quam alij philanthropon, alij omphacdca:rpon appdlanr,modiçèabfl:ergit Be deficcat,item tenuequippiatn in fe continet~
.
APIOS,Q..VAM LATINl
PIRVM DOMES'TICAM
APPELLANT.
Apios temperatura inzqualis d1:, te . dire aliod [ortita, aliud aqttofum, ob
quod manducata fi:omachum iuuat fi que arcet,illitaverd fi(cat refrige:: '
ratque mediocriter•
1
.A. poe r NON
VEL
CI N 0 CR AM B EiI DES T, C AN I .N .Â
BRA S SI C A.
....
Apocynon feu cynocrambe , dicitur ~utem & cynomoron qudd ce1errimè
canes en€Get , eademq; vi maleficium & letha!is ho mini eft,fœdi admo~u.nt.
odoris efi:,& calida citra Gcèitatem , vnde etiam digerendi faculcatem ilhta.
•.
, 3$ repra:fencacô
A
poe H r
MA
VEL
Z 0 PIS.SA.
.
Apochyma p~ eft vecus qu~ à nauigijs'deradic~ritumores diffundir,ftcca
8C dif,utit,
A R A CH NE;1 ri EST·, A RA NE V S'.
40 Aranèus in emplaf.hu emollitus impo,ucu['i froti Be temporihus terGianam
�P A V LI AE GIN E T AE
10
febriii circuitus finit;vtDiofcorides memorice mâdauic,cda ipGus applicaca
fanguinis fluores fifric, & vlcera in [umma cute ab inflâmationibus tuetur.
A RG E MO N E.
Argemonat facultas dl: abfiergere Gmul & dikutere. .
t
S
ARISARVM.
Ari[arum multo breuius dl: aro,acriu[q;,radicé oIiùz magnitudine obtinec.
AR 1 S T 0 LOC H 1 A,Q_'y 0 D
LAT 1 N 1 MAL V M TER R AE
DIe V NT.
Arifiolochia omnis calida, tenuis,abfrergens,amara,& [ubacris; ad medici:::
nas vtiliffima,at r()tiida~tenuior & in omnibus efficacior efr,clematicis odo:;
rataquidem [ed imbecillior, longa verd prcetcr alia,media harum efr,fed no
minus calida, quàm rocunda.
ARC EV THO S,
HOC
E S T,IV NI P
10
ER v s.
Iuniperus calefacit & {lccat in tertio ordine, fruaus aucem calefacit quidem
fimilicer ,fed in primo gradu ficcab.
.
'
15
ARC ION.
Arcion Gue pro[opites folia habet cucurbitis maiora, durioraque, difcutit
'luidem fiG:càc & aitringÎc,quapropcer & folia ipfius vetufra vlcera perfanac.
1
AReTION.
AréHon vërbafco fimile db radicem habet teneram, candidam, & dulcem,
vis dus dl: tenuis,ficcans,& mediocriter afiringens.
~
2.0
ARMENIACVM.
Armeniacus lapis vim habec abfrerforiam fimul cum modica acrimonia &
minore afrrithone,hinc etiam ocularijs faculcatibus miCcecur,& 'alendis pal
pebrarum pilis v[um habec.
AR N AB O,
2.5
,
Arnabocxaromatis habctur,ob quod vnguentis potiffimum temperatur1
calida ficcique pocencia prélditum in tertio ordine,caffice & carpdio limile,
vnde Pofidonius vbi cmamomi copia non daçur,hoc vtendum etfe cenfet.
A RN 0 Ci LOS S V M, IDE S T,
PLA
~
.
T A G O.
Plantago refrigerat pari ter 8( deficcat in abcdfu [eoundo,céperaca ex aquea JO
& terrdl:ri[ubl~antia,cui etiam afrriél:ionis nonnihil adGt quo nomine ad
,
l
'
nra1igna
~ c~ra.~uxi~~es , pu[rcdiné[qq~ ac~ommodata dl: , t~mperamenti
nloderaclone,fangUInIS q,uoq; profluula cohl.bet ~Flurimis cogr.uic,ecenim
fiCcltacis qUa! nequaqua~ rodit compos dl,& frigldicatis qu~ nondum O:U
porem inducir,
.
35
.
AR 0 N.
,
Aron calore & ficcitatc p rimi e~ otdinis,ex terr.efiri cal.ida & ail:rin géce (ub::
fiantia & hoc generacii,radices IpGus calidiores [unt,dracunculo intèriores.
ARSENICVM) Q..VOD AVR,IPIGMENTVM
LATINE' DICITVR..
Arfenici vis d~cauO:ica, venneur cO ~il1 pilis abolendis,quod-fi cuti diutius 40
�liBER
VII.
adha:fèric;éam ipfam depafcic,vfl:uIl1 vero tènuius redditur~
ART E MIS 1 AE.
Artemilia vcraque fecundo in oidine calefacic,.ficcac in primo, te nuis adeô
fubf1:antia eft vt renum calculos comminuac,& vceri fomencis reél:è accom~
$ modecur.
A R. T 0 S,ID EST,
i> ANi s~
Panis,illicus inténlius digeric quànt tricicum, ceu SC Calis & férnienti parti~
. ceps.Nam ad excrahendum ea quz aIce hzrenc;fermentum idoneum db. .
AS ARVM.
10
Afarum {imilem acoro vircutem habec,fcd magis intenfam.
A B SOL E, HOC EST, F V L 1 G (j PIe TOR. V M.
Fuligo qua piétores vtuntunex vitrarijs officinis [umitur, viril habet digè~
rentem,adedque acrem vt & vrac & exedatJQ:terû adufi:a euro ro{àceo CC1- DioJcori~
rato ad cicatricem perducic.
. des "~7"~ '.
J)
A S e A L AB 0 TES, 1 DES T; STE L LlO '! R. ANS MAR. 1 N S.
T:~4I~UC
, ACca1aboces animal ad reliqua [anè inutile efi:,fedfcorpionum iétibus imp<;l
f
licum opiculari ip[um tradunb mifcetur cclam vehementibus mcdicihis~
*
*
J
V
A seL E Pl A S.
Afclepias calida,Gcca,& cenuis fubftanciz, corminibus cùni vina pota com~
10 petit; venenatorum autem morfibus 8C maIe.ficis mammari muliebriWn fi
. .'~,orum vitijs illinitur.
AS erRa HON.
, f\fcyrrhon in andro[zmo expoficum dl.
A SPA LAT H VS.
IS Aipalachus diŒmili conil:at virtute,acri Be aŒtingcnte,8C vcràquc Geante.
~dd[(:Q 8C pUEredini & fluxionibus vcilis eft.
.
.
AS PAR. A G VS.
Atparagus pettzus; aut nlyacanEhinus abll:ergit veique, Ccd calore &: frigis
ditate medius dl:, renes & ieeur obftruéta recludit; przfercimquc radices ~
JO femen.ltcm dentium doloribus medetur.
..
AS P LE NON•
. . Atplenon tenue quidcm dtvirtute;non tamen calidutn,hac vcique rati~nc
& cakulos confringit,& lienes con[umÎt.
.
-" ..
,#.. S T Â PHI S,ID
E S T, V V A PAS S Aj
Qi V Al! ST A ~ H 1 1
JI E TI A MDI e 1 T V R..
.
.
..
•
Afl:aphis domeftica cocoquit {iroul &,allringit, Be leuiter difcuClt, fylueftns
autcm aais adeo cft,vc picuitam per os cducat,&. vehementer abfi:ergac.
AS TER , k. TT 1 e v s, SI V E 1 N G VIN k. LIS H E RB A.
AO:er itticus,quam ali; herbam inguinalern vocant, ob hoc ipfum quod nâ
40 tantunl emp~a1hi modo i1upofit~Jvcruni àd~igatà etiam bubonilius'pro~
•
�11
P A V LI AE GIN ET AE '
ddre credieur,mixtz eft virtutis,digerentis & refrigeracorice.
1
A S T RA G
Â
L V s.
Afi:raga1us [rutex dl: exiguus cuius radices afrringunc, ipCe non ignauiter
de.G.~cat~vlcera itaqu~ vecufl~ ad c~cacriccm Pfrduci~, & al~um fluent~m ra::
dix ln vmo pota fiiht: plunmus lU Pha:neo Arcadla:nafclcur.
.
ASPHALTVS,B.ITVM.EN.
Bitumen fiçcat'calefacicque in ordine Cecundo,quare vlcera cruéta glutinat.
AS .p H 0 D E.L V S, OJ AE H AS TV L ARE GIA DI C 1 TV R. L À. TIN 1 s.
Afphodeli radix vün habet detergentem difcutientcmq; , concremaca: a~s:
tern ipfius dnis calidier) Clccier &. tcouior euadir, quo fit vc pilorum deHu:::
uijs medeatur.
ATR.ACTYLIS,Q..,VAM ROMANI ORCI TVNICAM
"
s
10
DICVNT~
A.traétylis feu cnicum Cyluefrre ex ipinoCorum genere habecur,vi ficcance &
mediocriter calida.
À
TRI P L' E X.
If
:Attiplex hùmeélat fanè i~ fecundo,refrigerat ~n primo ordine,qua de cauCa
ventrem,quoque emollic:lèmen ipllus vi pollet abfl:erforia, vnde iéteric:is ex
iocinoris
obfl:ruéhone accommodacum dl:.
..
'~..,..
Ai> HA CE.
.
:Aphace Ieridcula:: modo aftringic, Ccd manducata a:grius concoquitur, va::
lenous ficcac,medioçricer calefacic.
.
2.0
A P H R 0 NIT R V M.
Aphronitri vis dl: difcutere.& abfiergere~vt non folum fordida exterat,fed
r Ori6aJius etla prl.Jritui Lquippe Canié diffipat j medeacur,pocii vero fiomacho nocer.
Gafenuhue
6o~ aaiiciii~.
APHROS,
ID
EST SPVMA,NITRI.
2.S
Spuma nitri proximam nitro f~cuIcacem obcinec/ed cenuior fubl1:antia,ob
quod &.lfui~,farina: modo,exifiic.
.
.
AC frR A s, . Q.:.V0 DPI R V M A e RES TE DI CI T V R • .
Pirum agrd1:e eandem .pito d0111dl:ico virtutcm,habet,fed magis inrenfam,
quapropter magnis vulneribus gIutinandis dt.
.
30
A B SIN T H 1 V M.
:Ab6nthium. calid~iiip~i~O abfcèffu efi,uccunl tercio,afrringenti,amara 8C .
acri {imul.don~cum. qualitate:qu~ b~liofos in ventriculo hum ores per aluum
Be vrinas man1c:q~lbus autem pltulta redundat, hos propter afrriéhonem
!lihiliuuac:fuccus Ipfius,herba multo calidior eft.
3~
•
. ENVME RATIO
EoaYM
Q,Y.AE : À
. .
BALANVS MYREPSICA, HOC
È~T, GLANS
1
B , INCIPIVNT:.
V;N~VEN:TAR.IA.
Qu~ intra vQguentaria glandem eeu ea~noCa [unt, abftergendi inddendiq;
cum afi:riétione vim habent, ea'-mque ob caufàm d<marij vnius pôde-rc: cUtu
�muifa pota, facil~ v6înÎtiones dent ~ &: inferiorèm ventrem hlbducunt,cl1tn
po~a vero laxandis extis accotrimodata Cunt.item cutis vitia cum aceco per~
ilnéla exteruilt. Cortex alioquin egre~ià afiringendi virtuèe poIlet.
.
B Â C CHA RIS.
5 Baccharis odoràta dl: herba Gmilis cinamomo,coronaria & acris: huius ra~
dicis decoau~ meat~s ob{l:.ru~os ape~it, vrina & menfeis citat, foUa iplius
quuin fine aO:rmgentla;fluxlbntbus 0pltulantur.
.
.
.
BalauO:ium,l}rlueO:ris punic~fIos efi,validè aO:ringens,licca & frigida facui::
BALAVSTIVM.
.
10
-'
tate pr~ditum,itaque Cumm~ cutis vlcera ad cicatrÏcem perducie,& defriUa::
tiones cohibec.
BAL S AMV M.
BaICami,quod veluti Iignû éft,ftccac & calefacic in fecûcio ordine, Cubcilétnq;
. habet [ubHantiam, liquor autem multo tenuior cO: , fruaus proximé hune
J$ vireute acccdit,fed minus tenuis cft.
BAL LOT E, MAR R V B 1 V M
N
i G R V M;
Ballote quod alij marrubium nigrum dicunr,acris eft & abil:erforice faculca::
tis,impolïcum cum fale rabidi canis morlibus medecur. ·
.
BAT V S, R V B V
s.
o Bati frueicofum,abunde al1:ringic & ficcac,qua de caufa Be vulneta commic:=
~ tic,& defluXiones fifrir, radix a~tem pr~ter aO:riél:ionem, non parum edam
fubcilis dl, vnde ren~m calculos confringere dl: idonea. fruaus ft macurus
dl:,magis calcfacit; fimulque medi0cricer a{\:rin git , ac ideo cibo idoneus eft"
immaçurlls autem & acerbus cil: & validè ficcac,przfertim n~torridus • Ea~
2.$
dem eciam fios efficit.
BATRACHION,RANVNCVLVS
HERBA.
Ranunculi quatuor [une genera, omnia excellencer cali da, ftcca, acria, vren~
tia;aded vt v1cus eum dolore excicent:quibus fi modicè vtaris, cutis vicia tâ:t
tum exterunc;radix auté arida ilernutamé~is ciendis cil medicamentum.
JO
BATRACH l,RA N AE.
Ranz aduerfus virulentortlm mor[us in iufculo coace eduncur . Cremata~
rum ranarum cinis maximè ficcans reddicus,fanguinis eruptiones ftlhc &:
capillorum defluuijs cum piee liquida mcdecur.
.
BD E L L 1 VM.
31 Bdellium tum Scythicum tum Arabieum fcitros emoIIic, pr3:fercîmque re::
,entes, Arabicum vero vrinz cicndz dl:,calculos comminuic maturatque.
B B TON 1 CA.
Betonica herba eŒramulis exilibus pulegio {imjI~bus Ccd t~uioribus, Sc
propemodum fi gu~es;nullam qua!i~a~e~ ~efe~e~t~b~s.N afcltur potiffimii
40 locis petrofis,qua & ta renum medlctnl'S veuEur..Efr autem apud Romanos
\
�P A V LI AE GIN E T AE
alia qua:dam·b~eon~ca di~a'9ua I?iofcorides ~~min~t cefl:ton;alij vero pfy:::
(hotrophon,eo quod fngldls 10cls gaudeat,nthll Gmlle cum pr~dié1:a habec,
pr~cer aéhonem : ac vléd quàd vrin am ciet, edam alijs multis bene facie,
poclffimumque radixiplius,cum hydromelice pora vomicionem mouet,fo
lia auterri aluum {ubducunt.
BEC H IV M, .T VS S 1 t AG 6.
s
.
T uffllago;quéE Gr:rcis bechion fiue ~echicon inde dicitur,qudd euffes & re:::
[ta ceruie; ipirances,{uffitu iuuec, confrat ex (ahda aquofaque fubftancia.
B LIT V M.
Blitum efculentum olus dl:,h~midum frigiddmque in abfceifufec~ndo.
B V LB V
10
s.
Bulbus efèulentus amari Cimul & aO:ringéeis modice compos efr,Gccat glu:::
timirque vulnera,& abfi:crgit.Q.!;!i autem vomitutn cit,mulco calidioré ViOl
reprœfèntac.
BO T Rrs~
1$
Botry 5, quam ah j am brofiam , ali j artemiliam dicune , planta dl: inli gnicer
odorata, hœc eu.m vina poca,fubreé1:a ceruice Cpirantibus quos orthopnoÏ::
cos appe11anc, fuccurric.
'
B V BON 1 V M,IN G VIN ALI S HE RE BA.
Bubonium in attico ~(èere diél:um cil:.
%.0
BVGLOSSVM,LINGVA BVBVLA.
BugloIfum humidum caliddmque temperamenco cfi:, ea'mq; eb caufam vi:::
no imeB:um lœciciam anirni conciliare dlcitur. .
B V N 1 V M.
Bunium quod alij aré1:ion appellant,calidum dl:,vrinz & menfibus educen:2 21
dis accommodacum,huic rdpondec & pCeudobunium.
.. .
B V PRE S T 1 S•
.Buprdhs animaIcuIum cft cantharidi fimile,reponitur icaque lieut & il1a~
BVrYRVM.
*
Bucyrû maturat digeritqJ mediocricer in teneris corporibus ~· bubones igi::: $0
tur & parotides iuuat,gillgiuas extenuac,& pr:rfertim in infaneibus* den~
Ori6aJt. tienribus,ité hUUlores ex: inflammacione p~étori infarétos,linél:û cocoquit.
Us .lufantin
déhttones ft
giu,Bi1l S eo if.
hnantur,ft.
ne dolore
fromouet.
BVPHTHALMON)Q....VASI DICAS BOVIS OCVLVM.
Buphchalmon {imjle~ habet chal~~melo florem,fed multo maiorem acrio
rémque ,ideo &. dlfcutlentem,adeo Vt cerato mixtum duricias remoIliat.
..
3$
BRATHX,HERBA SABINA.
Sabina cupreffo fimilis calefacit ficcatque in tertio ordine , tcnuiffimaq; dt,
extenuat & digeric pota, cuhl in putredines cuprdfo fimwcer efficax dt.
B RIT A N NIC A.
.
Britannica·aO:rin git Be con glutinat , fy ludl:ri lapatho fpecie fimilis ,fuceus 4~
�1
LIBER
VIt.
15
iplius pntredines os infeCtantes perÎanar.
BROMVS,AVENi.~
Anena hmilem hordeo obcinec facliltatem,ficcac autem & ttiodicè citra cor
rOhonem difcutic,iam SC nonnullius aftriébonis ,opos dl,vnde & alui pro~
5 fluuijs fubuenit.
BRYON T HALASSION.
Bryon chalaillon refrigerae limnI & aftringie, coque feruentcs inflatnrnatid
ncs illicum adiuuae.
BRY 0 N.
Bryon~quod aIij iphlanchnon dicunt,in 'luercubus & papulis àlbis:J piceî~~
inuenieur, difrrahendi umui & molliendi vim moderatam cihtinet; poti{ft.=
munl quod cedris adhzrec.
10
Baï 0 NIA.
Bryonia di& dl: vitis alba.
1$
1 NIT 1 V M LIT ER AE O.
G A LA, LAC.
Lac omne tribus confi:at [ubfi:antijs;cafcolà,ferolà,& pinglii;quam copim1~
{imam bubuIum obcinec,vnde ecia bucyrum cfficicuc. Secum ipfius ViOl ha:s
:0 bet abftergendi,vode Be aluum fubdudc;Î1 ipfum per decoéHonem fecernas"
id quod cafèum refere &. craffum eft,magis obUruit,atque ideo acrimoniam
obtundit:coél:um vero lac aue marinis caleulis ignieis in ipfum inieél:is , auf
alio qnodam modo,pra!fens fit remedinm dyfenceriz,& acrium in vcntrcm
defluxionum. Czterum lac cotum ad acres oculorum fluor es ; ali.ifque a(ri~
21 monias co4ucit. Ac temperaciffimum lac,muliebrc efrjmox caprillum;hinc;:
a{ini~um,ouillumque,pofiremo vaccinum.
o
o
GAL E ,M V STE L A.
Mufi:e1z concremata: dois abundè digeric, ex aceco igicur ilIicus podagri:s:
cos,& areicularios dolores iuuat:inarefà& autem inucterataque mufi:ela co
JO nlitialibus auxiliatur,
GAoL J o oN.
Galion ~ coagulando latte diétum dl, aparinz umiIe, uccandi vim, rnedi~
crémque acrimoniam habet:flos cius ad fanguinis~" naribus erupciones SC
ambufta congruic.
JS
GAL 0 PSI S) V E L GAL 1 0 PSI s.
GaIopus,quam aIij galibdolon appellanc,vrtica: {imilis herba eft, v~r~m ma DioJcoTi#
iorem habec Izuorem Be odorem grauem, [drro[o.S tumores d.dIlpat & ars ~oc4dJo
fi" rtfert.
cmollit,ieem ad vl,era ferpentia fade empl~ari modo lmpolita.
o
*
*
GA R. V M.
4 0 Garum
caIefadt exiccacque , ae ideo adLJerfus Vkera put rida extrinfecu, co
. .
�16
P A V LI AE GIN E T AE
veuntur ;prxterea conc,ra il)tefl:inorum tormina & coxendicis dol9res ex
parcibus inferiorihus inijciunt. .
. .
GENTIANA.
Gentiana radix efficax admodum dl: excenuare, perpurgare,abfiergere, &
meatus infaréèos aperire.
S
G BRANIV M.
Geraniû id quod [ohjs refpondecanemon;e,radicem habet efcuIelltam,qua:
cum vi no denarij modo pota vreri inflationes diifoluic. aIcera geranij fpeci:::
es ad medicinam inucilis dl.
GE,
±ERR A.
Omnis terra deGccat:qua: verd alterius fub!l:antia: exper~ d1:, etia une mor:o
fu id facic.at fi ignea qu;edam ipii qualitas admixta üt,lotione hanc quoque
deponie.lnter cuItas igitur terras qu;elibec pinguis omnium parcicularum
qUt uccari pofl:uIanc curacioni accommodata ett,Aegyptio igicur luto Vtu:::
tur contra aquas cutem [ubeuntes , & lienes induracos, item ad fungofos la:::
xJ[que cumores euidenter proficic.Ex terris medicatis lemnia rubrica, qua::
fphragis dicitur) uccat pari ter & afiringic mediocricer, cocra lechalia medi:r
camenta prcefeneis aneidoei vires habec" vlceribus malignis curn aceto aut
vino rnedecur; fanguinis ènaribus profuuonem quamlibec li!l:ie, intdl:ino:::
rumtormina finie, & dep'afcentem dyfenteriam ineefiino mulfa prius,dein:::
de ,mu ria per dyfrerem eloco,perfanac.Synopis rubrica' vehemencior quam
lemnia,emplafric,is mifcerur medicinis,& pota Iumbricos interimit,fed mul
to leniorei1: famia,CClJ glutinans & vifcofa,quare vtendum ea ei1: in his qua:
Ieniri oporteat:omneis fanguinis eruptioncs,quacunque parte erumpat,c6:::
pefèit.Selenufia & Chia maiore abfiergendi vlfcute poIlec,ideoque mulieri:::
bus ad nitorem curis &lzuorem in fade vtilis eil:,vlceribus carnem & cica~
(dcem inducir)pr~fercim ambufris.Cimolia mixca! facultatis efl:,refrigeran::
ris difcutiend(q;,{dque fimplex & illota.lota vero magis refrigcrat,& ambu
fiis ex pofca medetur.Ampe1itis à vineis appeIlaca'efi,qudd innakéces iplis
verrues enecec,ficcat &difcutic egregriè cirra erouonem.Cretica,aët:ia efr)&
fine mor[u abil:crgit.Erechrias euidenter afl:rin git,èoncremata vero fine ro:::
,fione deficcat,przil:antior verà eft cinerea.Pnigitis limiles cimolia: vires re;::'
prce{ènta~,fed coI~re ni~refcit. Armenia,quarp etiam bolum nominat,fum:::,
m~ deftccat,vn~~ mcefr~norull?- t?r,minibus, alui proflUlJijs ,fPuto cruento,
tabiJpiritus dlfficul~atl ex humldttace, vlceribus humidis, & pelhlentiaIi::
bus vitijs fl:renuè 0plwlaeur.C;eterum cum vina cenui diluto bibitur : fi fe::
hris adlic, cum aqua.AIana auté gIeba armenice vim obtinet.Ochra vim ha,::l
bec dikutiendi exedendique, reprimic. igitur [upercre[centia vlcera ,& ca::
Ua cmu cerato mixeo replee.
_
le
1$
z.~
2$
~
~o
35
�VI I.
LIBER
17
G"E 1t AS, SEN E CT VS, AN G V I.S.
SéneaUS anguis affatim Ciccat:aceto igitur fubferuefaéèa,dentÏtün doloribus
medetur~ Afpidis exuuium cum melle trirum ddirumque ,oculorum aâem
. \.
maXIme !Uuac•
.5
GES
EN. TERA,TERRAE
INTESTINA,SEV VER.MES
TERRE NI.
10
Lumbrici terra: derriri neruorum.vuîneribus itnpoCiti,repentc euefiigio mi
rabile adferunr pra:iidium.
G 1 G A. R TA, N V C LEI A a 1 NOR V M V V AE.
N udei acinorum vua: deCiccant ordine fecundo , refrigeraht primo. quum
icaque abunde fint .* acerbi omnibus alui vitijs fluidis,conueniunr.
GIN G 1 DIV M.
*
GhtcUttJ
..J.u~èx S;a~
6et,2uocf efl
.
Gingidium caloretn non adeo manifdl:um [ortitum eil: ~ CéEterum Gc:c:at in frigi~.pro
abfcdfu tertio,& afrringit,qua de caufa & fiomacho vrile dl:.,
~uCPvQ:~?jioc
e acerll'. te
J>
15
euim Gate.
G L A V C 1 V M.
Glau,cium afiringit>fed ita vt etiam nonnihil guil:anti fit ingratum, manife~ nus "VicfetHr
rc:frigerar,dque vi facris ignibus non validis[uccurric.
.
(e&ere.
fie
G L A. V X.
1
~o
.
GIaux herba calida & humida cemperamento dl: , vnde ad lac generandum
efficaJt\ eft.
. .
- ".
.
.'
!
.,
~
..
GLECHON, PV.LEG IV M.
l
'
Pulegium caIefacic,& extcnuat vehemencer,vnde fi illinatur ttiborem cxci~
tac,& craiTos vi[co[o[q; hum ores thorace & pulmone emoHeur.
- G L OE 0 s,s 0 RD ES, BAL N EOR V M.
Sordes balneorum calefaciunc modicè;emolliunc,difèuciunc, rhagadibus &
condylomacis accohlmodatéE.
.
, ,
e
2.$
,(
G L
r
C
x RIZ
A, D V L C1S
1t i.. Dl CV L A.
'Glycyriza tepidi humidiq; remperamenci dl:,alicuius eciam afrriétionis par
ticeps, coque non modo fâuces exafperacas la:uigat, fed eciam vdiCél! [cabiei
30 medecur:eadem Cirirp arccc.
G l r crs 1 DE, P AE 0 NIA.
GIycy'Cid~ quam ~lij pentameron,uonnulli pél!ouiam vocant, radicem ha~ec
acrem & leuiter {ubamaram & ficcantem,cui edam a{l:riétionis nonnihil JO:::
efl:,quapl,"opter menfeis det,.renc:~ & iecur purgat, infl:ar amrgdala: pO,ra cû
35 vinb:at fi hoc aufl:~rum fuertt,ahu quoq; fiuores coërcec,adalhgata vero pu~
ro,morbum comitialem àbigit~
j"
G N A PH ALI V M, C E ~ Tv' Ne V LV S.
..
Centunculus diétus eil gnaphalium.quàd folijs iplius. r~neri~ fbco tonie mi,
. gnaphalo;1 diciru~ ycam~r .f~nt al1~em calida &. ~odlœ afrnnge.n~ialatqu~
40 hine ad intcfbnoru. 'QrmlOa\~"~ V~I?:0 3~0:,er? b1.buntur.
•
J.'
.'
,
BBB-j. . ,
�P A V LI AE GIN ET AE
x: 1 s, R. A P V M.
Rapi Be radix &. femen fIaculéca & femini ereado [unc,venerémq; excitant.
G 0 N GY
GO RDY LON.
GordyIon alij fefeli appdlanc,ealidum cfl:,vrina: & menfibus cducédis habj;
le,radix ipfius curn melle linéta,quz in thorace h~rene,educit.
_. 1
GY RIS, POL L EN FAR 1 NA C E vs.
Pollen vircute refpondee amylo,fed calidior,efr.
GY P S V M.
Gypfum vim habet uccantem opplentémque, propter quam adfanguinis
ex naribus eruptione conuenie temperacum curn candido oui liquore, vfi:ii
vim opplclldi non fim~liter rceinet , verum magis ficcae & repellit pr~~r~
tim curn po[ca.
10
QV AE AI D 1 Ne 1 PlV NT.
D ADE S , T E D AE.
T edz acre quiddam habenc, item virn concoquendi ,&: ahfrergendi non==
nullam, vnde aceto incoéta: dentium doloribus fi hoc ace co colluantur, fucs: Il
currunt : at fi mel adieétum fueric , pituicam per os educunt, mixez ctiam
edegmatis faciles thorace excrcatus ~eddunt.
.'
.
e
D AMASCE N A.
Damafcena,quum ad pruna ventum crit,exponam.
20
DAM AS 0 N 1 V M.
Damafonium ahfrerforiam quandam vim obtinec,qua calculos co~teri~,~
Guee 6a
aquas in ventre coIleél:as edude.
~etur ôuec:t.
D A V C v s.
uoa
1 e~ v:i: Daucum,quod &: ftaphylinon dicieur, duplex eftJcuius radix flatulcnca dl';
nas ,nlmtrH
. d
. î.
"
\
21
pro 'JcJlc:tT«, & venerem mou et. Sylud1:ns aUCl lemen mmune Hatus crear, Ccd vrinam
~oc eft R1U4S & menfeis citat,quemadmodum SC herba ipfa.
*
*
D A P H N E, L A V R V S
AR BOR.
Lauri arboris folia ficcant & calefaciunt infigniter,magis quoque fruél:us:
radicis cortex: amarus & leuiter afrringens calculas cominuie,& iocinorolis
0
3
opitulatur cum vino odorato triobolari pondere potus.
D A P H NE
H ER B A, L A V R V S
ALE X AND R. 1 N A.
Daphne herba,quz & Alexandria djcitur~ealida)acris, & [ubamara eft, id:::
cireo menfeis & vrinas c~mmouet:Iaureola vero,quç daphnoïdes gr~cè nu:::
cupatur,eiufdern facultatls dl::tutll chamzdaphne,quafi dicas humilcm Ia~: J1
rurn,qu~ & iplà eommanducacur.
.
DER M A, PEL 1. 1 s,
Pellis ?~ina recens detraél:a,calens adhuc ijs qui flagris czfi fune circurnpoftta,nurificè auxiliaeur .At hippopotatni pellis combulla &: eum aqua Ia:uis
�trBER
'VIt.
19
inipolica phyniaca dikucit.At viperx pelIés detrica impoGtaqi, pilorum de:;'
flutiia 111 irabiliter rdicit.
DER MAT A , HOC EST PEL LES S E V <!: 0 R 1 À v ETE.. '
R V M CAL C E AME N TOR v M.
j
Coria vererum calceamétorum crematorum cÏnerem reddunc ûtcatorium,
vnde ex calceis pedum attritibtis nondum inflammatis;ambufris;intertrigi
nibus,& tubef(~ulis medentur.
DICTAMNON.
Diél:amnum tenuins dl: vircute pulegio; ca=tera umile. quod autem vocatur
p[~udodiéèamnon imbecilIius cft.
,
DI ONt SI A S.
i' ,
Dionyuas diéèa dl: in andr0~<lmo.
'-
DI PH R tG ES.
J$
~iphryges mixt~ dl: facultatis : habet enim quippiam artririg~s & medio::
(fu:er acre,ideoque malignis vlceribus prx[ens dl: remedium.
DIPSACOS)Q,.VOD
LABR.VM
VENERIS
DICITVR..
I?i~[aci fpinx'radix in [eeunclo ordine deficcat, nonnullam vero abfi:ergen~
dl Vlm fimuI obcinec.
DoRrCNIoN.
,"0
,Dorycnion finiiIe cemperamenco dl: papatieri & mandragorx , imtriodic~
refrigerans; {i'luidcm modiculll, corporem inducic: copiouus a(fumpcum,
interimic.
DRACV~TIVM,DRACVNC~LV~
Dracunculus Ctm:ile qUlddam ara habet,Ced eo acrius,amarius, calidius, te~
25 nuiu'[q; dl:. Item afrnéhonis nonnihil hahec coniunétum. Radix ipuus po::
ta vifèera purgac, & peruicacium [eu malignorum vlcerum excelléciffimum
dl: remedlUm:tolia refpondenc:frultus valentior db
D R r 0 PTE R l: S, FIL 1 CV L A.
Filicula dulcis,a,ris,& leuicer amara'efi::r~dix acerha efr,cçèerqm vim habec
30
exedentern,qua & pilos abolet.
,
DR'is,UERCVS.
,
Q.!!ercus & f~lia & frucrus ficcànte & tepida vi poIlét,qu~obrerri vutnera ~e:;
ccncia gIutinanc,inflamationibus incipiencibus medencur:at quod {u~ gl~n
dis co no & circa fruéliUs carné,mébran<e Gmile includitur,vaIécius aftrmglci
~5 coq; ad fluxum mulicbrem,alidfq; fluidos morbos exhibecu r.'
Q V AE AB E INCIPIV N T .:
EBE~V~
.
Ebeni ligni vis efr excalfaé1:or.ia.det~~foria,&: {~.btil~s:qua~rop~e~ ~ua! pupiÎ
las obfcurant abilergere crcqlcur,alll[q; oculanJs m'lfcetur me~lCll1ls.
,
BBB.lJ.
�P A V t 1 . AE CI N E or AR
EN CEP H A'L 0 S, CE RE BR V M.
Cerebrum leporis coéèum confricacum,comdhimq; infantiuth dentitioni~
bus vrile effe tertur:nonnulli vero cremoribus G.1Ccurrere manducatum,lite::::
ris prodiderunt. At galli cerebrum cum vino potum ad venenatos morfus
efficax elfe Diofcorides pronuneiat, & (anguinis è cerebri membranis cru:= )
ptionem cohibere.Camdi cerebrum Galeno authore fitcum curn aceto po~
cum,comitiales per{anat. Idem facic mufrelce cerebrii. Hirundinum di mel:::
le in oculorllm {uffllfiones efficax dl:.Cerebrum ouillum fimiliter pra:para::::
tum,infantium dentitionibus exaéle opitulatur.
E L AE A,O L E A.
JO
alcce ramu{cuJi quantum aftringunt tantum etiam refrigerant, fruaus qui
exaéte ematuruit,moderate calidus cft, imm~turus maioré tum afrringen::r
di eum rèfrigerandi vim repra:lèntat.
EL AE A, HOC EST
0 L E A,AE TH 10 PIC A• .
alez zthiopic'l; lachryma ammoniaco tenui fimilis,vires Habet excer{orÎas; 1$
quare ad cicatrices,~l~u~illd,l~e~.e~udill~f9:ue oculorû ca vtuntu;,& ad den~
tium dolores,fi caUlS Ip{orum 1111Jclatur,efhcax efi:nonnulli vero (yluaticam
CI!Iè hanc oleam afferunt.
EL AE 0 N,OLEVM.
OIeum ex oIiuis drupis duIce caIidumq; mediocriter dl: magis hume8:ans:. 20
at quod ex immaturis oliuis exprimitur, Grzci omotribes appellanc, afiri~
aionis particeps efi tantz quantz etiam frigiditatis. EIotum verd oIeum
morfu ac rOllone caret. vetus quarir:o diutius referuacum tanto acrius cale:::
facit,difcutltque,prœferdm fi iam inde ab initio tenue extirerit:iudicacur au:::
tem id,fi purunI ht,pellucidum,fi paucum magnam corporis parcem inun::: 2$
gae,& ex facili cutem penetret combibatu'rque:huiu(modi nimirii eft Sabi:::
num:quod autem ex agrefl:i olea funditur,abfl:ergitfimuI & afirin gic, {qua::::
lidiillrnumq; id eil in omni oleorii genere.ricininum verd tquales veceri vi~
res obtinec:re1iqua verd nempe fefaminum aue raphaninum &. qUt eius funt
generis pro {ubfrantijs ex quibl1s confiant, vires quoq; diuer{as pra: {e ferUt: 30
li L AB
° MEL 1,0 LE 0
MEL.
Oleum in Syria ex trûco quodam arboris emanac craffius melle & dulcius,
quod. ~?{è~r duorum cyath~rum .potu\~ cu~ aquz hemina, crudos hu~o'"
res blhofofque exaluo edUClt:qUl vero ld blbunc, torpefcl1nt,quod extime::
fcendum non cil, {cd excitari ipfi dcbent.
, 3$
EL AT E RIV M.
EIaterium {uccus {yluel1:ris cucumeris fruaus appeIIacur,in {ecundo ordine
cale~aciens, guod menfeis prouocat, fœtus appotitu propter {ummaamari::
tudtné nc:cat,euacuacioné ecia ex naribus cu laé1:e infiiHatum molicur:ab ill::1
ferioribus partibus inditû,piiuitarn, néillunquam edam fanguiné extrahit. 4:0
�tI"BE.R
. VIt.
E 1: A T ' E
~
2.r
A'BlE·S.
. ..
Abies arbor calefacic ficdtque.nigrz p0pulo fimiliter:de reuna ipfius in re:::
finarllm [6rmoné agemus. . - ~
.'J'
_
J'
,
J
,_
EL A TI l NE • .
1 Elatine herba dl: padetarit fimilis,niediocri frig.iditat~ ~a!l:riéb6e d.Qnata.
.
•
""
~
~
•
E L' A P H Ô BOS cV S.
, . . , .
,
• \
.. ...
... +
Elaphobofcus virtutis dl: caIefaéloriz:& {Joca: in fecundc;> abfcdtu,rubfi:~ntia
~enuis. · :
' E LE LIS P ~ A Cv s, S A ~ VII A.
Saluia euidenc~r calefacit & leuicc:r -afrringit.
10
1)
HEL ENI V M ,IN V LAC A M PAN A.
H eIcniii calidû dl: &fiœû cû excrernçticia ~~midit~tè,qua,re ~ ccleg!Datis tS
peratii infaréèos thoraci hl1mores educit,ac particul~ ex eo rllboré cocra~Ût~
EL E 0 SEL 1 NON, PA 1:. V S T REA PlV M.
Eleofelinon in aquous naeuJ.1l1ocis idem poteil: quog ho'rt~nfe .apiu~,.lit.ec
·maills.ip!0 exifra~. · . _'.
"
'.:
_
È ' L E P ri A N TV 5.
,
.
~lephan~ ex vngue raméca fi illinatur,rcdul1ijs pro[l1nt:ite~l offiii~ent~(f~
lpLillS quu fine ficc~ fuculcatis&abil:erforiÇi,huiufmodi 1l!ifcécur me~ica~ét~~~
crs M A.,A. R GE N T 1. RE CRE MEN T V M.
2.0 Hclcy[ma argenti dl: ~xc(e~em:urn,viribl1s plurnbagini retp6dens:quippe
afrringit fimul atq; excrahic,. quo fic Vt emplafJ:ris fu[cis & qua: cic~~icc!l1
HEL
ys
ducunc,admi(ceamF.
,
~
HELLEBORVS,VERAtRV.M.
Veratra vtrllnq; calefacic & deficcac in tertio abfceffu,icem acre eŒ & abfl:er~
2. 5 [oriû, vnde ecia ad leprofa cutis vIcia cOl1uenie: nigrllm verà fi fi:O:ulis inrera:::
CUl' tribus diebus callum exterit.
HEL E CH RI SoN.
Hdechryfon·alij chryfanchen,alij amaranthum appellant,coronarius dl fru
tex, coma aurum referenr,:e,quéE curn vino pota vrina:: angufrijs, ferpencium
ffiQrubus,coxarum dolori,& ruecis accomrnodata e!l:,rné(èis educit,fangui:o
;0 ne~ coaéCum ex mulfo pOEa diffoll1ic,&ddl:illationibus auxiliatur.
-
~
1
HEL XI NE, P A RI ET AR 1 A.
Helxiné alij perdiciû,ali; partheniû,.quidam fideritim, quida heradja~ ~U~
,upae, vis .eius dl: ab.fl:ergcre,ac leuicer afrringere, cil humidicate fubfrJgJda ..
HEL
x
IN E ..
35 Helxine qua:: & cifampell1s.dicitur,vim habet difcutiendi.
EL r M V s, Q.. V AE
ET
MEL 1 NE
DIe 1 TV R, L.t\ T IN 1 SPA NIC V M.
Panicum fimile efr milio, ficcans refrigeri~[q; excrinCecus illitum,c'-tcerum
Be aluifluore~ deficcat.
.
w
EM PET R
oN.
40 Empccron ,quod ab alijs prafoïdes nominatur ,pitqitam & bilem purgav.
BB B.iij.
1
�PA VLI. AE GI NET AE
dl: etilm Calfum,quare ab!l:erlionibus accornmodatur.
EPI TH XMVM.
Epichymum in tertio abfcelfu ficcac &. caIefacit,thymo efficacius.
EPIMEDIVM.
Epitnedij vireus dl: mèdiocriter frigida cum humiditate aquoCa,quod fi ilIi::: S
natur,mammas rcétas conCeruat,dicitur eciam iterilitatem pocu fàcere.
' E P 1 MEL IS.
Epimelis,qu~ edam·ab Italicis ru~ic~s ~ocatur vne~?n,malus eft f}rlue!l:ris;
cuius fruétus acerbus &fiomacho InlmlCUS efi,capIC1q; dolorem mouet.
EPI P ACT 1 S.
10
Epipaétis , qu~ Be elleborine appellatur , aduer{us venena & iocinoris affe:::
aus bibitur.
'
E RE B 1 N T H V S,
CI C E R.
-€icer con[uetû legum~ flacus creat,valentis materiz,aluiifacilé reddic,vrinâ
mouet,laél:i Ceminiq; generando accomodatû,idem mé[eis elicit:at crios ap::: 1$
pelIatû,hoc efl:,aricti~ii,alij~ magis vri?a: cienda: dl:~d~coaii ipfius pr~fercim
nigri calculos quoq; In rembus contcnt:quod orobla!u ab eruo vocatur ,cali::
dius his e1l &. {ubamarû. Syluefiria quouis modo domelhcis [une validiora~
ER 1 A, HOC EST, LAN AE,SORD ID AE.
:Lanz fordidz retperfionibus vtiles [unt,nam pinguedo ipfarû,quâ œf}rpon
2.0
Grzci appeIIant,butyri modo cocoquit:at qUa! {ordibus carent materia! ra:::
tionem âiitaxat obtinent:concremat~ vim habcnt acré,calidam, ficca limuI
& tenué, vt etia flaccidas cum humiditatc vlcerii carnes protinus ab[umant:
E RICR
Erice vi pollet di[cutientc cirta rofionem.fed flore ipfius potiŒmum, & f~::
Iijs vtcnaum dl:.
, '
1
2.$
ERINOS, <t.,.VOD LATINE' 0 CI MVM AQ. V AT ICVM DI CITVR,.
Erinos aquatica herba el1:,cuius feminis denarij duo cû mellis denarijs qua~
tuor illiti,oculorum fluxiones fi1lunt,[uccus aurium doloribus benefacic.
H E It M 0 DAC T X LV s.
;0
~ermodaarI~ ~adix &per fe,& iplius deeoéèum vim habet purgadi,priua::
tlm &. archntlcls tune quum humores defIuunt exhiberur,verum fromacho
nimis quam aduerlàtur.
HERPILLVM, SER"PILLVM.
Serpillû calefacit,vc & vrinam & menfirua commoueat.
ERrTHRODAN_ON,Q....VAM
SIVAM
VoCANT.
ROMAN' I
R,VBIAM PAS.
Eryth~odanon rubra cinéèorum radù, efl:,acerba amar~que,liencmJiccur SC
renes
.
. . Ica purgat
.
' vt crllen~a quoque pe~ !fmam
& mcnLèis cuocct ; ac cutis
VICla
ranclda
abfi:ergl't
.
•
\
40
�VIt.
LIBER
ERrSIMoN.
EryfÎmi femert igneum calefaB:oriumque dl: ,nafl:urcio umiIiter ,quare in
ferméco tofl:um,choracem purgat in edegmacis affilmpcii,duricù{[<j? emol~
lit, & cicos cancros illicu adiuuat.
E vzo MON, ER V C A.
5 Eruca & ipfa priori umilis téperaméco, fla:.ulcnta e~)bb quo~ ad veneré in~
fl:igac,femé ipfius vrina quoq; mouet.C~teru [y ludl:ns d0mdhcavalécior cft.
EV PAT 0 RI V M.
Eupacorium tenuem vim & incidentem une confpicuo calGre habet,qua ie:::
eur obfrrué1:um expurgat,eil: & nonnullil1s afrrié1:ionis pareicc:pso
10
EV P H 0 RB 1 V M.
Euphorbium adurenté vim [orcitû dl: [ubtilémq;,alijs liquoribus fimiliter~
E P HEM E R 0 N.
Ephemeron,no venenum illud [ed quod iris fyluatica nominatur,mifbe po~
lAd'd'itIÎ ex
tefi:acis dl)& repellentis l & di[cueientis per halieum.J
15
E CHI D N A, 1 DES T
Ga[eno.
VIP E R A.
yipera: carnes calid~ & fice~ temperatura euidenrer exifrunt, qu~ corpus
totum per cucem expurganc, hine muId quos dephan tia malè habebat,efq
potûve ip[arum con{ànuerunt:qu~ in maritimis alii[que locis aridis degüt~
magis ad fitim faciundam [une efficaces.
.
2.0
E CHI N v S
H E R. BA.
Eçhinus herba qUa!dam acerba dl:, qu~ repellat & ficcer.
E CHI N V S)E RI N A C 1 V s.
Erinacei terrefl:ris fel pilos defluétes glutinat,caro eius inuetérata valide diC:
eu.tit exiccacq;:poca igitur elephaticis,malo habitu pra:ditis,& alijs plurimis
2.$ auxiliacur:pellis ip.G.us concremata vc:hementiius ficcat & digeric, capillorii
. defluuia cum piceliquida pcrunéta [anac.Marini erinacei qnod cCiü Idoneii
efi:,vrinam citat,&aluuln reddie facilem:eeil:a cremaca cerrefl:ri reipondec.
E CH ION.
10
Echion,alij doria~a,nonnulli alcibiadion vocantlpino[a herba dl:,qui non
modo àferpente co~orfis cum vino pota auxiliatur,fed pra:[umentes quo:
que percuti non patleur.
HEP SEM A
SAP A,
SE V
pAS S V M.
Hep[ema mufrum decoétum,quod alij Grzon appellan[,calefac~c modicè ~
concoquit,dl: autem medicamencum & emplafricum,& ro{io111s expers_
35
QVAE. AI Z
INCIPIVNT"
.
1
/
�, P A V LI AE CI NET Al!
ZI N G lB ER.
Zingiberis radix impenle quidem calefacir, Ced nort primo ftatim oceurfu,
qudâ ine~~é1:éE cuiu{dam & cramoris humiditacis p~r~iceps fic, propter qua
edam facde perforacur,firrnam aucem conferuac tahdltacem.
zr TH vs.
5
Zychus compofic~ dl: ~ubil:an~iz~ec~nim ac~is e~,ceu ex putredine procrea:::
tus,& frigidus,ex quahcat~ aClda~eoq; praul (UCCI habetur.
),
zr M E, FER MEN T V M.
Fermentum & ip[um contrarijs conil:at qualitatibus; quippe àcoris cuiuG
dam frigidi,ac eputredine nad caloris,tum dus qui ~x fàlis & farinre natura 10
contrahitur)compos dl::quatè hon mediocricer calefacit atq; difcu~it.
Z 0 M 0 S, PIS C 1 V M
1 V s.
Recencium pifcium ius e[culenrum aluû per [e & curn vina potum dcijcit,
priuatirn verd in h~~c v[u~ confic~tut ex ~hycidib~stfcorpio~ibus,; iulidl:::
hus,percis,& faxatllibus ahJs cenens nec VIrus ole,nC1bu_s:coqu~cur ln aqua,
oIeo,anecho,& [ale.lcern eorum qu~ tellacea cute llltegutur,tellinarum,hia:;
tularum,conchularumJ & vcteris galli cum Cale diutifiImè excoéh iufculum1
ventrem {ubducit,econtrario gallinzius comprimit.
QVAE AB H INCIPI.VNT,Q.VOD LATINI IN E
, LONGVM VERTVNT.
Ij
10
HE Dr 0 S M VS, MEN TA.
'Menta in tertio ordine calida)tenuis, acris cû hutniditate fcmicoéht exiftit~
cuius cauCa etiâ in venerem incitat: fed amari quoq; nonihil obtinet; quo !û"
bricos enecat.QE.à vero acerba dl:, recentes [anguinis,eruptiones coërcet• .
HE D
r
~
S A R V M.
. ~1
Hedyfarumautpelecinos amarumeft,leuitérque aftringit,vndepotii fio~
macho gratum redditur,czcerum vi{èera obftrué1:a repurgac.
-
.
HELIOTROPIVM.
Heliotropium maius,quod & fcorpinrum vocanc,calidam,ficcam,& ahfl:er
gencem .vim pra: Ce fert~cuius dc.coétum p~~u educic pituica, bilémque:illitu jo
fruéèus Ipfius myrmeclas & hulUS not~ vItia perficcac. Minus aucem helio:::
tropium &. hzc aboIet & Iumbricos interitnit, fi cum frué1:u,nitro,hy{[opo~
& cardamomo bibacur.
.
ELECTR.VM.
EIeél:rum populi alhz lachrymam dicunt,qu~ iuxta amnem Eridanum de::: 35
fl:illat,~ in tpiffitudincm coit,au~eo colore,quodfi l~uigatwn hibacur,il:o:;
machl & alui fluxiones & fangumem compefcit.
HEM E
Roc A L
LES.
Hemerocallis radix: viribus Wio reipodet, fimilicer illi ambufris opitulacur.
�VIt
ttBÈR '
HEM ION 1 T 1 S.
tIemiônicis ail:ringéns fimuI & àniara dl:, idcireo Iienôlis élim aceto potà.
fuccurde. .
•
if E P A. R ; i É C V R.
5 Iccur tabidi canis cofl:Utrl affumpcumq; ,ijs qui ab éo cômorfi funt fubueni:i
re fertur .Caprilli iecoris wfri humot certuis, faniéfvé Iufciofos iuuare inO:ilIa
ta:vaporq; eius dècoé1:i oèulis recipi itibètur: idé iêcur affumi:manducatuUl
comitiales coarguit;. Idem pra:fiaré & hircinuni fer une. Adha:e Iacerta= ie:::
cur dencibus corrofis impoficumj doloreni fopie.lcemlupinum,medicàmi:=
10 ni hepatico quôd confiàt cupacorio inijcitur. 1\unirtum eofl:um comitiales,
fi ieiuni id mânducét,adütuae. Apri kcur tecens inarefaétum trimmq; euni
vino,àd ferpencium mor[us bibitur.Ac mergi hepar uccuni épotUni,calCij~
los' eijcic.
ERIGERVM,SENECio
HERBA.
.
IS Senecio mixtâs habet vires;refrigetat & 111odid! di[cutiè.
E RY N G IV M.
.
.
Eryngium calefacit quidem non mariifdl:d, ficcicatis àutem hàud obÎcurz;
~ce ~odiea: parcicepsô
q . VAE
~q
_' (
•
X TH INCi PIVNT.
.T HAL A S S 1 d N H X Il
<> R, A ~ V A
MAR 1 N A•
.: . rAqua mariniacris,calfaétorià mediocricèr,deuccàns,& l'ota fl:omacho ëon .
1-
'
as
trarià eft,ventrem tùrbat;pituicamq; educit: fi calidà fuperfundàtur :t extra::
hit~ ~igeric.
TH ALI ET R. V M.
~ Thalietrtttn ficcàndi vitn fine rouone habet, hinè vlcèra-imtetetatà cicàtricè
. obducic,
TH A PSI A..
Thapûa acris eft, & valencer cum hurrtiditàtc calefacit: ex alto igltur ti"ahit
50 ·~.nfign~cer;atCràaumCJ! eadem. dikutit.
,
. THE ION, S V L F V R.
Sulfur trahendi Beip[u1l1 VilU obcinec,caIidum & fubllanéià tenue,vt aduer~
fus ~leraque ~irulcIl~ animalia reGil:ac; prafettirrt curturem m~ri~~m,~ra~
conem'j!,velficcum miper[um,vel faliua: quoque miil:um, vd vrlDt puefl;vel
~S' ~Ieo,vel meIli:itetn (cabio[a éorporis vicia: mirificè perfanarT If ER M 0 S , L V ~ 1 N
V M.
Lupinum,etculentum quide1l1 obil:ruendi vir~b,u~ ~ollet~an:ar~ni,a~rtergir;
difllpac,Be Gne morfu deGc~at, lfibricos occidltlll"t~;~ ~otu, ~lfcera p_urgar
cum ruta Be piperc,potu e'tlam cuti~ vitia: extergl~,tu~ore~ dl~pat,cu o~y~
40 tnelite illitû; {yludl:rè ~utem ametnus dl: & onlOl ex partcfaclUovalentiusol
•
�P A V LI AE GIN E T AE
16
THE L
r PTE RIS.
Thelypteris,quam nonnulli nympheam vel ptelin appellant,fiIici fimilis fa:::
culeate ,qU<E cum vino pota lacos & tereœs ventris lumbricos interimic,fœ::
tUm in vecrocorrumpic:folia ipfius manducataaluum emolliunc.
"
T~L
5
A SPI.
ThIatpifemen dl:viribus acre,vt intefl:inos abfcdfus potu rumpat, menfeis
prouocec:ab inferioribus partibus inieltum coxarum dolores hnit,cruenca
vacuat,ac alioquin fupra infnique biliofa infrar acetabuli potum,expurgat~
T H RI D A X , LAC T V C A.
Laé1:uca oIus dl: ~on fummè frigidllm humidumve, fed pro fontan<E aquce
ternperamenro,quapropter calidis inflammacionibus conllenic,pr<Eterea fi.:
tim potU rdl:in guit,& genitur<E fluorem cohibet: Sy ludhis laltuca haç m~::
nus & refrigerac & humeltat,verumfucculentior exifl:ie,
TH
10
r M VS.
Thymus in tertio ordine calefacit & deficcat , glu tin ofos cra!fo'tque humo: l~
resinddit.
.
TH r MB R.A.
Thymbra agrel1:is quidetn eadem qUa! thymus pra!Œat, honenus alJtetn ir.à
omnibus quidem imb~illior ,Ccd ad cibum Iaudatior.
'
--~
T Hl ME L AEA.
~hymelza,vnde granum cnidium fit,umileis CO vireis obcinet.
QV AE AB 1 INCIPIVNT.
1 D AB A
RAD 1 x.
Idza radix guO:u acerba & viribus, fanguinis eruptionibus & rheumatids
- -.
affeaibus,tum pota,tun1excrinfecus impofita accommodatur.
2.$
H l D R. 0 S , S V D 0 R.
Sudor per fe concrahere efficax eil, mifcetur autem in paI;dlris exercitantiu
fordibus,quibus all:ringendi vis duntaxadneO:,acredditur totum difcuifo::
rium. Mammis igitur inflammatione tentatis dficax eft remedium,& fer::
uori ip(àrum refl:inguédo:bene facie etiam bubonibus:at fi fùerint ficciores, ~o
,urn cyprino,aut ro[aceo emolliri dc:bent.
cu
1 x 0 S, VIS C V M.
ViCcum caIcfacit acritnonia,humores ex alto validè elicit, & thapfiz mo~'
do difcutit,hac tamen mulco cft ignauius.
'
..J
ION ,VIO LA.
Yiol<E folia aq uea fri gidaque [ubO:antia prœpollcnti confiant.
,
lOS, AE R V
(7
o.
.
Aerugoacrem gu~u qualicatem pr~ Ce fert,item di~erit,confutnit,incidft'J
non tencralll modo, Ced duram quoque carnem : *le il momencum ipfiu~ cC#
�I:.IBER
vrI.
rato copiofiori miCceas,medicamendYm fiee quod cicta rOhonem ab!l:ergae:
H 1 P poe A M P V s.
Hippocampns marinum animal e!1:,cuiu~ concretnati dnis cum liquida pi~
ce pilorum deflouia,Grzci vocant alopectas,explet.
5
HIPPOLAPA'tHVM,GRAN!>IS RVMEX.
HippoIapathum in paIuO:ribus locis pakitur,Iapatho conlimile.
HI P PO MAltAT H R 0 N.
10
Hippornarachrum cachryi proximum, magis quàm marathrum deliccar;
vnde & aluum fluentem fifiir,& calculoi confringit,menfc{fq; mouet:femen
ipGus coriandro rdponder,fed illo imbecillius dl.
H 1 P pOP 0 T A M V S.
Hippopotami,quod dl: equi fluuiacilis,tdl:iculus aridus pOtllS ad ferpenei~
nm morfos efficax efr.
.
HIPPOSELINON.
11 HippofeIinon c;:um apio domdl:ico virtute conuenic,niG effèt imbecillius;
H 1 P P V RIS, C A V D A E Q.Y 1 N A.
Hippuris aO:ringentem cum amaritudine qualitatem poffidet,edque vaJen
ter umuI & fine morfu deficcac,acvulnera maxima commiccic,inteLhnorum
ramicibus opiculacur,& vicijs fluore infd1:antibus cum vino pota medecur•.
HI P POP fi A ES, L A Il P A G o.
JO
Hippophaës,quod alij hippophyes vocant ,quo vefl:eis expoliunt furculo~
fus trucex eft,è cuius radice thapua! modo liquor colligitur, qui cum erui fa::
rina infrar denarij datus, bilem ac pituitanl purgat :.item totuS ipfe frute"
uccacus ad purgationes accommodatur.
2.$
IRIS.
,
'. Iris affatim calefacit,exrergic,& macurat,tenuis (ubO:an~ia,* tum vtilis,hu~
,
.Cl..
.
, 'b
r. d'd 1
mores lU
pecLore
contumaces eXEenuat,tOrmml
us medetur,lor
1 a v cera
r.
l
purgac,cum muIla pora a uum inanit.
,
1 SA Tl s.
.*!mpreff!
exep(ar eH"
E
. n. Nf
,1 l'TO I-'Ils'·
-
JO lCatis domdl:ica qua tinéèores veuneur, uccandi vireis & afl:ringendi habec.
his edam magna vuinera in duris glutinae corporibus,fànguinem erumré
tem cornpefcit,laxo s tumores di[cutit, ac omnibus malignis vlcerib~s reli:2
fiit.Syluell:ris autcm quum magis rodat,magilque ideo (lccec, valencms a~~
uerfus huqlidas putredines pugnat,ad ca!cera deterior ,vt qU% immo~eratl~
~S' us mordeac: ca:cerii ob virium vehementia lienoGs quoq; vtilirer adhtbetur.
.
IsoprRON,AVT
PHASIOLVM.
Ifopyrum phaGolumv~ femen amarum ac modice ~ce~b~m occupat, ob
quod craiIos glu~inofo{q~e hu~ores & ab~ergir & mCldtt, fic vt corpor~
conrrahat fl:ringatque , hmc eqam qua: alce ddidenc expurgat,excreatlon1::
40 ~us fanguinis non inc:fficax.
1
�P AV LI AE G 1 NE T AE
s A. L1 x •
.Salicis & folia & fIos facultate confiant qU:l! citra rofionem lÎeree , cuom qu~
n-onnihil etiam aŒrin gac , cortex aucem paulo GCciOT dl: , cuius perufri einis
ex ijs habetur qUa! vehemencer exiècenc, quippe dauos 8( myrmecias; cu,oo
aceto exeerit.
.
1 C 1-1 TH roc 01. LA, G L V T EN P r sel V M&
Ichthyocoll;e yis eIl oppler~ & Gcc~re . reé1:è m~ecur empla~ris g.Iutinan:e,
tibus,~ ijs quce ad lepràs, & urugauonem lceuoremq; vultus conficluncur•
1T E A,
.,.
l
~ 1. 1"'
f
Q V AE A' ç 1 NCIPIVNT.
CA N CA NV S.
Cancani radix modice Gccat,& fine morfu,illitionibùs accommodaca,.quate
cum vino fubaé1:a cragacanchce & dulcis radicul;e modo, linél:~que ,arteria:
fcabriciem iuuat.
CAN CA MVM.
Cancamum la~hryma dt arboris in Arabia, myrrhél! umilis ,odore grat~)
qua etiam ad fuffituq:t vcuntur. vis eius dl: oberos extenuare , ab fl:è.rgere,8c
aperire obfl:ruéi:a.
;' . -~
*
GA DM lA.
S
1
*
Ga[enus Cadmia veraqm: ficcat,fed quce botryitis quafi acinolà appellatur1 craillo; 2G
Eotryitin te~ ris dl: fubfUcice, plaèitis autem di.é1:a,cenuioris. Ccete!û.concremac~~admia
~uiorem'l'[a Gne mor[u deficcat;abfrergit,concaua vlcera explet~.ocnli{que & toticorpo::
dtin craffio.
rem fonit. ri vtilieer adhibeeur: ae humida maxime vlcera in corporibus molliufculis,
eillGllodi cadmia (anat~in durioribus efficacium magis v[us dt _
Cf.. CAL 1 A.
Cacalia viribus Be v[u cum ca'ncano cOl1uenic.
CAL A MAG ROS T l 'S, GR A.' MEN A R V N DI NA CE V M.
Calamagrof1:is ficcat,hinc [uccus decoéhimq; radicl1m ipGus ocuI~rijs mifc~
tur medicinis,femen vrinam cit,& fiomacho bene fade.
.
1
CAL AM l N T HA) N li PIT A.
N epita eertio ordine cali da & ficca cemperamento efr,tcnuis acrifque,tnen~
ta longe valentio~ ,fiqui~cm dl: veluci fyluefl:ris menta: facile igicur quce altè
h~rent ad [e crahlt,fi.ldo~es mo.uct, toeum corpus digeric, açrigùres fcbriü
qui circuitu remeant,~lllt, e~t~mfecus cum oIeo infricata frrcnue.quineciam
coxarum dolores [OhllC,& VltlOfos humOl"cs in cutem erupences abfrcrgic.
C ~ L AMV S.
Calamus odoratus in fecudo orcline calcfacie &ficcae,inefr ci quippiâ & {ub::
tile & afrringés,vrina itaq; citat,& fiomacrucis,eu qUt vtcro & iocinori faei::
unt ~edicil1is tcmperacur.Calamus autem phragmites c~tergir, folia ipu::
us vuidia mediocricer refrigeranc,conex cremacus calcfaclt ficdtql1c in ter~
...
30
j
~S
�LIBER
vtr.
•
rio ab[cdfu:radicem cû hulbis illitam Lpicula & aculeos extraherc aŒèrunt.
CAMPAE,ERVCAE OLERVM.
Ernc<E oIerum cum oleo inuné1:z,tutos l virulétorum animaliurh niorfibus
con(eruare dicuntur.
5
C A N T. H A Ri DES.
Cantharides qU<E in tricico reperiuntur luteis tranfuerGm cingulis inuoIut~?
aceti ferueCcencis vaporefuffocat<e)ad pll1rima vriles redduntur ,quippe vn:::
gues {cabros cum cerato eijciunr, clauis kabionrque affeél::ibus opitulantur,
lam vero & execlenccm vrenn!mque vim habene:nonnulli vero etiarn medi
10 camencis vrinam prouocanribus momencii ex ip{is admifrii exhibuerunt.
.
CA N N AB rs .
..- '
Cannabis femen Baeus di!èueit,icaque uccat vt & genü:uram exarefaciat, [ue
eus ipfius viridis ad aurium dolores ex obfrrué1:ione creatos effù:ax dl:.
CANOPON.
1$ Canopon [ambuci fIos d~,de quo prius diéhlm dl:.
CAP N ION, SEC V N D V MAL lOS
2,0
CAP NOS, F V MAR 1 A•.
Fumaria inde nomen forcira dl: ql10d fuccus ipiius copiofas lachrymas di:::
ciac,ecenim oculorum facie daricarem: acris amaraque dl, vnde vrinas biIio~
ras liberalicer prouocac,iocinoris obf1:ruél:ioni Ianguorique medecur ,fioma
chum confirmac & aluum emollitô
CAP P A RI S.
Capparis radix extergit,probe purgac,inddit,dik:uticque tum amaritudine
tum acrimonia:at acerbü:ate concrahir,frringit & denfat, quapropter lien es
induratos & pota & cxcrin[ecus impo!lca,iuuat, men[eis promouet; pituica
.2.5 per os educic,maligna vice ra fanat,dencium dolores Copie, tumores digerit,
&: viciligines,quas alphos dicunr,aurium vermes enecat : folia autem & fru~
aus {imdem qUidem,(èdimbecilliorem vim poffident.
'
CAR DAM V M , N A S T V RTl V M.
.
N a{l:urtij Ccmen unapis modo vrie,vnde eciam illitum cuéem exa[perat: C<E~
30 terum cralfos humores,cum alijs potum inddit,herba verd arida viribus ra
fpondet,humida moderatior ,idedque crudam ipfam affumunt.
CARD A M 0 MVM.
Cardamomum acre quidem & ipfum e!l:,verùm nafl:urtio inu:;didius:cotn:::
pos dl: etiam nonnulllUs amaritudinis , qua lumbri<::0s intcrimir,& (cabiem
35 èum accCo exterit.
'
C A RI s.
Caris in pollinem detrita & cum radice bryonire pota,lumbricos o'cdclit.
CA N CRI.
Ca~crorum COl1crematorum cini~, fluuiatilium fane ficcat,crinaceorum 8C
4 0 cochlearum modo, at totius Cub!l:antl<e proprietatc) canis rabidi morfibu5
�PAVLI AEGINETAE
POtu mirabilicer dficax efi::marinoru cinis eximia donatus liccirate his qui:s:
dem non conucnit,Ced ijs qui magis Gccari deGderat,proncic,fluuiatilis can~
cer cricus fi illinacur,[picula & ~culeos cijcic.
s.
CAR 0
Cari femen & ficcat & calefacit in tertio ferè gradu , Batus digerit, vrin am $
mouec,idque non [cmen duntaxat,[ed etiam tota planta.
.
CA RP E S IV M.
Carpdium odoratii dl: & tenue,vifcera ohfiruétionibus liberac, vrinas m<r.:
ue.c,& reaes eakulo Iaborantes putgac.
.
C A. R
y
A ) N V CES.
10
Nuds arboris coliculi aliquidhabentquodafi:tingac~ plurimum iuglandiû
calyx puluinacus. [ueeus itaq; eorum deeoéèus eum me11e , fromatieû fit me:;
dicamentum : inceriusinde putamen carinacum vfrum extenuandi vim ac::
quirit,& fine rofione ficcac,quod in eo claudicur edédo apcum,natùra oleo::
Ulm, facilè bilem auget.confeéblmq; ex eo oleum extcnuâdi tumores,& pu:::
tredines,quas fepedonas dicullt,diicutiendi vim obtinet. Flaceefcences icidé
vetufrate oucis membran<l:,cutis vicia abfrergunt.At auellan<l:,quas & pon::
ticas vocant& lepcocarya ,frigiaioresfunt&aufierz, in czceris ,iuglandi~
bus zquales.
1$
.
CARYOPt-IrLLON.
20
Caryophyllon,quafi dicas nucifolium,no cam habet fubfi:antiam qUt nomi::
ne pr~tenditur, fed ex India veluti flores cuiu[dam arboris fefl:ucacei & ni:::
gri funt,longitudine pollicari propemodwn,odorati,acres,fubamari, calidi
& ucci in tertio ordillc: qui mulciplicis VfilS fune, tum in faciei medicamcn:::
.tis,cum in alijs.
CASSA
MV M.
Ca{fa~um hoc l10nnulli balfami fruél:um effè dicunt,de quo fupra egimus.
CAS S 1 A.
Cailla calefacit & Gccat in tertio ferè abfcdfu,tenuis abunde ,acris st rnodice
aO:rin gcns:incidic igicur umul & dircucit,roburquc infl:rumencis adijcic,po 30
firemo Be menfeis cuocat.
CAS T 0 R.I V M.
Cafrorium calefacit~ccatque cum extenuandi viribus exirnijs,quibus prz:::
ter alias aéèiones , eCl~m ne.ruorum qui'ex copia hU1l1orum malè habent,a&
feébbus , congruit, SC refngeratos facile excalfacit,& extrinfecus applicacu 3$
& potui daturn,idque ica,vt nul1am aliam offendac partieulam, etiamu me:::
diocriter febris affligac, quemadmodum in torporihus & Jcehargis : Ced &
~en~~.l1s retentis profidt, & fecundas expellic. at in cerebri & puIrno...
ms VJ.CI}S etiam fuffit~s cafl:orij i~Lpi~atu haufrlls, pra:dare opitulatur.
�LIBER
. vtI.
31
C A V CAL l'S;
Caucatin alij daucum Cyludl:rem appellanr, qudd claud modo caIcfadat)Gc
cet,vrinam moueat, & falfamento ad repoutionem condacur.
,
C E N CH ROS, MIL 1 V M.
5 Milium refrigerat in primo abfcdfu,ficcac in feciido, habec eri3m ttJodicatn
exccnuandi faculcatem:excrinfecus igitur in G"culis ad fouendum adhibirû;
8C ûlicum,deliccare conrueuit.
CE
10
1> R li s.
Cedrus & .frucex iunipero ll~ilis,& arhor efi:: ambo ~aIefaC'iunt ficdntq; in
tertio ordme. confeétum ex e~s o~eum ~~od cedra!am, feu Iiquorem cedrinû
appellanc,etiam quartum attIngltJubtllis admodum fubfiantia!:hinc tene:::
ras carnes eXpedl[~ & citra. dolore~ exe~it,duras autem pra!fertimque de:s
monuas llccac & a putredme affent,pedlcu!os,pulices,afcaridas, & aurium
vermeis.incerficic,ahaque pIura fade.
11
C ENI A V R .I V Nt.
Cencaurij maioris radix a.cris,calida,& terre~ afrriB:ionis compos dl:.men~
feis itaq; promouee, fœtus corrumpit, mortUos eijcir, vulnera glucinat, fan~
guinem fpuencibus,& rdiquis peél:oris vicijs prz[ens dl: remedium.Mino:::
ris centaurij radixinefficax efr,coliculi validè & cicra mor[um ficcant,vn:: *Imprf'j}H
de non [olum ad qua: maius cencaurium valet,fed edam coxendicc lahoraIl:= exép_I~T,ca.
tibus,ipfius dec:oétum ~nfe~iu~ inic~wn, biliora vacuat, nOnI)unqua ~ cru~
cnta,qu~ plus proficlt,
çOnfe~!!.
*
2,0
L:::;:ri;:
CE RA S) CO"RN.V.
Cornu caprillum hirc:inumq; cocrematwn denteis nitidos reddit,gingiuas
.~5 huméceis c;:ompe[cit. Cerui tornu cu vino maccratum trimmq;, deinde cir:a
cumlicum mobileis fifric denceis,crc;macii:mox lotum,intdl:in6rum tormi:::
nihus,cœliacisJanguinem expuencibus,& felle hlffufis; duorum cochleariu
infi:ar auxiüacur:mucecur eeiam ocularijs medicinis. T aurinum cornu (urn
aqua potum,fànguinis eruptiones cohibct.
JO
CERASI A.
Cerafia dulcia quidem citius dilabuntur ,au!1:era flomacho vtiliora funt, ~j:::
4a vero ob incidend,i vim quam habenc pi~uicofis excremécofircp fiom achis
prorunt,gummi vero ceraii arborisfauceis cxaiperacas lçuigac,& caIculolap
borantibus cum vino potum [uccurrit..
~,.
C E RA. T ~ NIA A RB 0 R. .
Ceraconiçfruél:us qu~ ceraCla dicuntur,.ficcandi Be
nonnullius eciam dulcedinis particeps dt.
.
, .. .
.
* refrlgerandl vlrtutls,
*
Ga[emf$
'!PrinJcnai.
CEPHALAE CA:PIT.A.
Mcnarum ralfarum capita cremata,vim (iccan'~i non admod~~ acrem aC
40 ql1irunc,hinc redis rimas &. guteur diu induratu [anant.SrnandlS caput t~
A
�l'A V t 1 AE C l NET AE
tum combufru ad pilorum defl'uuia di adipe vrGno proficic • Idem prœfl:ac
ctiam muris caput crematu cu meHe. Milui aridum tine plu mis ,mod,? qui
tribus digicis comprchendi queat,cumaqua poul ani dolores finit.Lacerca:
vero capuc aculeos educere cradiic,myrmecias.,verrucas,& dauos ext~rere~
,.
S
CEe 1 S, GAL LA.
Galla omphacitis, id eft, immatura medicamencum dl: affatit.n afiringcns~
dmque ob cau!àm ficcat,fluxiones repellit cotrahicque,laxa firingit,& par~.
tes imbecillas firmac, .fluidi[q; omnibus affeé1:ionibus accomodata efi:poni:a
tur aucem in tercio ficca.ncium ordine,fc:cund~ refrigerancium. Altera qUa!
flauo c.olore inanis magnaq; efr,non cantam in ficcando & afrringendo ha::
bec efficaciam;redis inflammaciones & procidentias excoéta iuuac: gallreve
ro combufrc:e & aceto refrinB:a:Janguini {ùpprimendo (une,
.
10
CE PAE A.
Cepa=a portutaca: umilis eil:,folia ipGus contra veuca= fcabies vtiliter bibun~
tur,radix cum afparago,quem myacanthinum appellanc,poca,vrina= frilli,i:::
dia, qua: oppleto vrinario meatu fiunc,abigic.
- CERA. ,
~~
....
Cer~ quii cempe~~ta fic, reliqu~rum medicamétorum materia efficieut, ipfa
verd per fe ex ijs ell,qure.la:uiter abfrergunr, nam & digerehcem & ~alidam
vim exig~am obtinec.
._CE R y CE S} B
2.rl
V CCI NA • .
Buccinorû cella cocrem,aca excellenter ddiccat cicra roÎloné, vnde vlceribus
maleficis accommodatur,at in ijs qua:: putredinem experiuntur,cum aceco."
aut vino,aut oxymelite ipfis vtendumefr.6Ieum in quo velu ci caro ip[or~m
adhuc viuel1ciumexcotta fit,auril:lID dolores fi inil:illetur,difcutic.
.:z.~
•
CIC ·I,R.ICI~VM.
"
Ricini fruétus quemadmodum purgac,abilergir,digèrit,6c etiam foHû, fed
imbecilIius:deoleo traé1:atum dt•. ,
"..
.
'..
ft. J S•.
Cinnabaris acreis mediocriter vires habet,icem nonnihiI allringentes.
C 1N N ABA
$0
C 1 N NAM 0 M V M.
Cinnamomi vi~. cil: [ummè ce~u~s , non icetll a:què cali da, fed terrii ordinis~
nihil a1.ltem ~x IJS qua:. paremlp~ calo rem referuht adco Gccat,prqpter fub~
fiantia= tenUltatem.Cmnamomls autem,veluti inualidum quoddatn cinn~
momum eil,quod nonn~Iü pfeudocinnamomum vocant.
.
31
CIRCAEA • .
. -;
Cif'ta=a: radix calida dl: & odorata,qua: cum vino pota fœminarii 10cos pur
gat:femen in forbitione (umptum lac génerat.
1
• i
Cl S S E RI S,P V M EX.
Pumex ahfi:erforius cft pra:fercilll dentium,no modQ viriQUS~9 ç:tia~ ~a~ 4~
�LIBE~
VIl.
bricie,conijciturautê in medicamenta qüz carni vIèdibus înducendz fun t,
item in ca quz cutis Iabes exterunt . Cremâtus cenu~or.quidc:tn fed mordax
rcddituolocus,id quod mordee,deponit.
CISTOS ~
!",1
r
•
•
Cil1:osau[ci{far~s frutex dl:a~ringés Be trtodicefr.igidus vittute,folia.i~(ips
Be gamina adeo Urcanc,vt eClarn vulnera conglùClhè.nt:ac flores'quutn in fc~
cundo ferè gradu ficciores fine, in cdl:inorum conl1it1ibus,aliiCque fiuidis vi~
cijs accomodaci func:c:xcrinlècus.illici, puctida vlcera compefcunr.
'
$
.
CISSOS,HEDERA.
Hedera concrarijs confiac viribus, vt quct afiringat.& tefrigerec. Item açris
dl: & aalida,aquez fubfianciz & cepidz'quum v.iridis dl:~particeps:cuius fa:::
lia vino inçoél:a vulneribus glutinandis,ambul1:is , &, uenofis làlutariter acb
hibencur,[uccus ip[oru1ll.naribus ad pituicam educendam infunditur. item
diucutnis audum defiuxionibQs fuccurric: lachryma hederz, vc qua: acrior
11 fic,pcdiculos eneçat,& pilas abolec. .
10
a D li T MAL VM ME DIOVM DICITVR.
Cicriimediu~ ~c/jdum autqualitacis expers efl:,in quo {cmen tercij refrige::
ranuum ficcaouWDq; ordinis habecur,corcex iitcac in (cenndo quidem ab~
cdTu,f«d no item ~efrJgcrac,acri vircuceprzdicus: caro.ipfius craffi.fu cci dl:.
pituitz generand;z: apca,& frigida:femé digerit, &.in.fecundo o~dine dcuOt
CITR.IV M,~V
200
cac,foha arboris ficcandi di[cuciendiép vim reprz[entant.
CIe H 0 RI V M) 1 N T r B vs sr L v EST Ris.
Cichorinm picrifve tanquam Cyluatica ferisefl:,refrigetas uccan[q; in primo
abket[u:habec eClam vitl]. afl:rin gendi,qna ad hepaticas dy[encerias conenit•
. 2.5
30
',.,
CL E MAT 1 S.
Clematis quibufda dap,hnoïdessalijs myrfinoïdes,nonnullis polygohaïdes,
Carméea habec ablonga, crafficudine iunci qué hololèhœnû dicune, foliu ve:::
ro lalln,{icddi virt~ce pollec,qua alui Buores,qua diarrhia dicuc, incel1:inarii
toemma,&: dentiû dolores iinit:cotra venenacorûmorfus reél:è imponitur.
C LEM A T 1 s. A L TER A.
ClematÎs aIrera arhoribus fmilacis hederœ modo circ(iuoluitLIr, acri & cau::
ihca faculcace donara, huius frnans eum aqua potus~ pituitam & bilcm pet
inferiora educic.toliaauremad lepras arcenâas illinuntur.
C LIN 0 P 0 DIO N ..
3$
Clinopodij vis dl: calida ficdq;, nondû v~ro adurens,fcd [crcij fetè ordinis.
CNECV
s.
Cned[entine ad purgandam aluum duntaxacveimur,{i quis extrin[ecus eQ
Vtarur,tercij llccancium ordinis erit~
.
.
co
NC H
r
LIA I
40 Conchylia huccinis facultate proxima [une..
cèc.j.
�PA VLI AE CIN]T AE
34
'c OE LIA) VEN TER..
J
-
Venter metgi,aut recés coaus,aur inarefaél:us,efu fl:omacho vtilis elfe did~
tur: fimiliter etiam gallinarum interiOl" alui membrana ficca potuidata:ve~
Galenus experimenco falfum vtrunque [e inueniffè (èribic.Palumbi vt-=
rd auis ventrem paulatim potum calculos per vrinam elicere,tdl:is eft Dio:: S
Icorides.Mufl:ela: aluus pota contra quctlibet venenata amulecum dicitur~
C 0 C cos C NID lOS) GR. A N V M G NID l V M.
Granii gnidiu fruébus dl: thymei<tz,non chamelzz, vt quidam opinati funt,
acri & aduré'ce facultate p rzditus,purgat aucé per aluum cii aqua pocus.
co C cos BA PH Jo COS, GR A N V M TIN C TOR 1 V M. JO
Granum tinél:orium leniter ficcat, vnde magnis vulneribus , & netuorum
itidem cum aceto aut oxymelice la:uigatum , commode imponitur. ' . .
mm
C 0 C C y MEL AE A ) P R. V N V S.
Pruni fruaus ventrem fubducic,recens magis,aridus minus:decoél:o ipfiùs
faucium & gutturis inflammationes vtilicer colluuntur. Giimi quod ex ars:
Jj
bore ddhllac,incidendi vim excenuandique cdl:atur, ob quod nonnulli fran
gendis vefica: calcuus dre cum vina potum affirmat:ex aceto,puerorum iln
petigines perfanare.Syluefrrium prunorum baccç cuidencer ailringunt,v~
trémq; reprimunc.Nominacur ha:c planta inAfia prumnum,domeihca ve::
'rd pruna apparenc,quz nunc ~amaièena appellanturJque~admodum ~a::
lenus memoria: mandauit.
.
2.0
COL LA, G LV TIN V M.
Gluten quod ex fimila Be polline confidtur, emplafiicam vim 8C concoaris:
cern repra:fentac.
COL 0 C 'X N TH A ,
cv CV RB 1 T
A.
1.$
,Cucurbica humidi frigidiq; in [ecundo abfcdfu ternperamenti cil, vnde coca
li imponacur,calidas refrigerac inflammationes.
COL 0 cr N T HIS, cv CV R S 1 TAS r L v EST RIS.
Cucurbica fy Iudhis validam purgandi vim obti~ec:viridis iplius fuccus in=,
fricacus,coxendicum doloribus auxiliacur.
c 0 MAR 0 S, A RB V T V s.
Arbutus & arhor & fruétus acerb~ q~a.litatis (ll,vocant eum mC01ycœloo!
czterum fiomacho aduerlatur,& capltls dolorem fade.
'C 0 M M l ,G V M M 1.
~ummi liccantevi Be emplafl:ica poIlet,& nimirum atperitatibus medetur. fS
CoN 1 A) LI X 1 V 1 V M.
Lixiuium veluti cineris locium nOll1inacur:omniutl1' maxime abfl:erCoriulll
& Gccans efr,quod ex fici tichymalli cincre przparatur, ac Fere iam exedens:
quod fi caIx eciam cincri addacur,lixiuiulll rcddicur adurcns:quod iam pro:::
toftaéton,qua~ d~cas,quod pri ~ij~ defiillauerir, nuncupanc, duéClbus p~~ 40
�...
LfBER
VII.
timmum medicinis accomtnodatur. Antecellili autem omnibus vehemen:J
tia,quod ex [ola calce conficitur.
CON y Z A , C V NIL A.
.
Cunila vtraque ûccat & calefacit in tertio ordine; hinc etiam oIeum in quo
S decoquicur rigores febrium ci~cu~tu r~meances difcu~ic : flores i~em prz:::
franc,quorum decoél:um men[els cltat,& fœtus excrahlc: qua: vero in humi~
dis regionibus nafcicur,odore grauior &: inefficacior dl:.
.~
C 0 PRO S , STE R C V s.
Stereus quodIibec calefacic, maximè {iccac & digerit : variat auum pro ani.s
10 mancis quod ip[um red it cemperamenco, Be viétus racione. iea.quecanulll
quum oifa vorauerine fimus inarefaétus;tormina intdl:inorum cum [ciffo la
éte,quod Gra:ci [chillon vocac,potus,cahatüdem vetuil:a vlcera reficit,fi me:::
dicamentis in ea efficacibus mi!èeatur.Hoc angint,tonfillarumque inflam~
madones cum melle inunguntur • At infantium qui fimpliciter nutriti fue:::
15 rine fl:ercus huic malo magis prodd1:. Luporum quod candidius in frutici:=
bus reperitur,coli doloribus Hrénue Cuccurrit,no potum modd,ced corpori
etiam adalligatum:alligetur al,Jtem ex lana ouis àlupo eneébe, aut pelle cerui
na.Caprillum fl:ercus acrius magi[que digeris,fcirrofos tumores illieum diC.
cucic,pra:fercim in duris corporibus: cremacum vero valencius abllergic ex::
~o tenuacque.Bubulum excrahcndi quandâ vim obtinec, ideoque veiparum
& apium iétlbus medecur : quinetiam toti corpori in [ole obIieum aquas in::
ter ,ucem pr~c1are iuuat.Columbarum Cylue.fl:rium,quas palumbes latini di
cunc1alijs longe acrius cum naO:urtij femine cutem exulcerat.Auium cohor:::
talium ex oxymelite, aue aceto,.aut muiCo potum, vomitione firanguIantes'
2,j fi.mgos educit, prJ!{enCque eil: remedium : hoc quoque colico dolore confli:::
éèancibus potui quidam exhibebant. N onnulli vero & ciconiarum fimum
reé1:a ceruice [pirancibus potum auxiliari a{ferunt . Mllrium fimus reliquis
'.abil:ergit efficacius,eoque pilorum defluuia curat, Be infantium fedi appofi:::
tus,ad excretionem proritat.Seurnorum qui oryza paO:i fucrint,abfl:ergen:::
10 di exterendiq; vim pra: Ce fcrt,qua cutis afperitates,quas ephelidas Grçci vo
canc,exterit.T errefrriii crocodilorû fimus vitiligines,quas alphos diciit,ex~
tergit;'1uemadmodutll fluuiatiliii,oculoru albugines cxtenuare creditar.
*
*
CORALLIVM:.
.
Corallium veluri arborea planta ell: in Iapidis cturidem coale~cns~ c~eCcit ?Ô
3$ in terra,fed in alto ntaris,colore rubrum,lapidi fimile,ficc~ndl v,ahda,afinn:::
gendimediocrem villl poffidet,idedquecruét:is [putis,SC medl:morl:1m tor::l.
minibus vttle.
'
COR 1 S ,..:rot 1 MAL) CI M È ;é ..
Cimex acri virtute pollet. Scribunt i git:ur quidam cum aceto potum hiru~
4 0 dines ~ijccr .e.
CCC.ij.
*OtiGàfiU$
Acfcfit , chi..
6ro'JHm~
*
."
Nimirnm
NiU.
�P A V LI AE GIN ET AE
CORIS
HERBA.
Coris herha,quam alij vocant hypericon,acris dl: & odorata,femen fius ad
vnnam & men!èis ciendos biblcur:fuccurric & phalangiorulllorfibus,icem
adoplfl:hoconon eurn oIeo inungitur.
CORIANVM
SEV
CORIVM)CORIANDRVM.
Coriandrum ex eoncrarijs viribus compoficum dl: , tenuis [ubil:antiz ,teriC
renor,amaror, aquo[z autem humidlCacis cepid:e particeps ,habttque modi~
cam vim afrringendi,quapropcer inflammaciolllbus,eryf1pelacis no admo~
dum feruentibus conuelllC,cumores molliufèulos eum quodam in id efficaci
di{èucit.Semen modicè quidem cum paffo bibicum, lumbricos pel1it : hbe~
ralius autem [umptum,mentem centac.
CORYDOS
S
10
AVT CORYDALLVS)GALERITA SIVE
A LA VD A.
Alauda auis fimplici iure eIixa~coli eruciatibus opitulatur:a{fumi auté con::
tinuè & [:epe cum ip[o iure debet.
COR 0 N 0 P
v s,
J$
P ESC 0 RN 1 CI S.
Coronopodis radix &'ip[a ad colicos cruciacus IPficere maducata credicur.
e 0 S TV S.
Collus modicum quidem amaricudinis , plurimii vero' acris & caIid:e qua::
litaris habet,vnde in qui bus ve1 calefaceie parciculam quâpiam cogites, vcl
ex alto in Cumma humorem aliquem dicere ,ad coftum confugiendum eft:
vrinam igitur & menfeis dueic,lumbricos,(:neeac. Q!!um vero' & flaculenti
cuiufda particeps uc,venerem cû muI(o potus fbmulac,co:x:endicum dolori~
bus,re(olucis,febrium rigoribus ante accdTIones,cû oleo infricacus,côducit,
COTYLEDO~ACETABVLV~
2.0
~
Acecabulum refrigerac,repelIic,abfl:ergit,& diffipac:folia ipfius cum radice
manducata calculos comminuere,& vrinam ciere creduncLJr.
eoc H L EA.
CochIez concrematz impenlè ficccant,& mediocriter calefaciunt, conferûc
intdl:inorum torminibus,in quibus v1cera nondum compucre{èût,li ml{èe::: J~
antur h~rum partes quatuor, piperis albi pars vna ,gallarum parees du~.
At ~u:e Igné no~ [U?C ex:pert~,h tocz ~n poUin,em (oact:e vel~cri Imponacur,
aqua (ubter ~ute ex~nan~un~, pr~(unt Item arclcularijs dolonbus applicacz,
quoad (ua ipoce decldenut:m vmuer(um humoré alcè infertû validè deftcdit.
CR ANI A) COR N VS.
JS
Corni arboris fruans acerbus,G edatur validè vençrem afiringic, folia auté
& germina acerbieate vehementer Gccant,aded, ve maximis durorum cor:.r
porum vulneribus glutinandis fine.
'
,
C RA M BE, B RAS SIC A.
a
Braffica qua:: edendo eft ficcatJ Be mandllCata & foris impofica,non tall1en -40
�LIBER
VII.
acrem contpicue vim ofl:endù:, eoq; vulnera gIl1tinat, & dolo[a malignJque
vlcera, ae tumores folui contumaces per[anat: habetetiam nonnihil abfier::
[oril1m,quo lepras excerit.Scmen ipGus potum Iumbricos occidic,pflr[ercim
Aegyptia:::caulium crematorum cinis adurente vi confrat,cum adipe Ion gi~
5 'latcnun doloribus vtilis.Syluefl:ris autem braŒca,fatiua in omnibus validi::
or dl:,vnde nec intra corpus ciera noxam [umitur. Marina,fub[alfa Ieuitérq;
amara,aluum foIuit.
CRAT AEOGO' NOS.
10
Crata::ogoni herb~ [cmen &.acre gufl:anti dcprehenditur & frigidl1m, mi,.
lio (imile.
CR E TH MON.
Crechmon faI[um eO:: Gmu1 & amaruJ [ed modice,quare & visip{ius dl: abC.
ter[oria & de{iccans.
.
CRI THE, H 0 RD EV M.
i)
Hordeu refrigerat ficdtque in primo abfcdfu,verum nonnihil etiam ex ter::
gît:ca::cerum tabarum lomento ficcitate pr~cellit,tninus Batulentum d\:'po~
!enta hordeo muIro magis {iccat,ptirana pr~cer quod largius humecrac,etiâ
flbfi:erglt vehementlUS.
1
2.0
CRIMNON.
Q!!od in tritici & zea:: farina craffius dl:,crimnoll appellatur,validius nu tri:::
ens {î polenta:a::grius autem conficieur crimnon polcos,feu poltarion ,quod
Romani pl1lticulam appellant.
CRI NON, L 1 L l 'V M.
Lilij fios te111peramento mixtus dl:, ex tenl1ifubil:antia, terreil:ri &: nénnuI~
2.)
30
la aquo[a temperaca: ql1apropter oleum ql10que ex eo confeél:um difcutien::
di vIreis, molhendique reprerentat, vulua:: inflammationibns accommoda::
tum. Radix ae fûlia lÎccanc, abfl:ergl1nt, difcutiuntque mediocricer,quo fic ve
ambu1l:is conferant; [uccus ip[orum & neruorum vulneribus cum oxymeli~
ceproddè.
C ROC 0 D 1 LlO N.
Crocodilijfemen & Cuccus calidam, hccam & difclltiente'm viln pr~ fefert,
vrinas icaque &men[eis mouet:radix excreationes è peél:ore iuuar,icem [an:::
guinem per nareis ducit.
'
C RO cv s.
35 Crocus ad ~cundl1m calefacientium ordinem,pritnum ficcantillm refercur;
afrringit & concoql1ic.
'
.
'
CROMMXON,CEP;'.
40
Cepa ex quarto ca~~faciencium ordinc ha~etur,fi.lbO:a~til! ~~a~?tis ,quam::
obrcm hxmorrh01das appohtn aperit: Item ab([erglt : vlt1hgmes ,alphos
diél:ast cu aceto exterit, defluos capillos ocyus alcyonio teiHtuit, [nccus OCll!!!
CCC.iij.
..
�PAVLI AEGINET AE
lis fuffllUS aut craffi humoris vi do hebecibus ~llxiliatur.
c r A M 0 S , F A B A.
Faba non mlllcum dmedio rempcramento recedit,Gue rcf('igerado,Gue Ge::
cando: caro ipfius nonnullius etiam abfrerCoriz qualitatis dl:, excreationi::
bus thora.cc & pulmonibus vtilis: quum autcm cortex fabz nonihil quoq; S
afl:ringac,tota ipià in pofca dccoéla cœliacis ~ dyfenccriciscoducic,illita ve::
rd infiammationibus & tumoribus medetur,Iac in mammis extinguit.
cr AN 0 s.
Cyanos acrem habet vim detrabcndi,& diCcutiendi maiorem quàm cinna~
baris:afrriélionis quoque particeps dt.
10
e
cre
LAM l N V s.
Cyclaminl1s varias vireis haber:erenim exterg.it, incidic, aperit, attrahic , &
diffipat: fllCCUS icaque ipGus ha:morrhoïdas iedi admotus aperic ~ duricias
cum alijs diCcucit: cu mellc,fuffuGs proficit,per nards purgat, abdornini in::
unaus aluum [llbducitJœtus corrumpit:radix auccm toca [ucco quidem dl: 1$
imbecillior , [ed & ipfa vchemens adco dl:, vt cum muI[a infiar rrium dra::
chmaru poca,inceranea expurgec: ca:teru curis vicia exterit. Altera cyclami:::
nus,quam etiam ciffanthemon voeanc,radice donata inutili,femen habec ef::.
neax, vt potum priori fimilia faeiat.
c r MIN V M , C V MIN V M.
2.0
C1.lminum in ter~io ordine calefacit,vrinam mouet, & Batus difcutit.
cr NOS BAT 0 S, R V B VS CA NIN V s.
Rubi canini fruélus non infirenu~ afiringit: folia id prad1:ant rnediocricer.
at quod in frUall Ianz tpcciem prz Ce ferc,ceu arceriz mimicii caueri debet.
cr
PAR 1 S sv
s, cv PRE
S SV S.
2)
Cuprcffi galbuli & curiones Gccâdi viribus pollent, nullo calore confpicuo:
quapropcer vulnera magna in duris eorporibus conglutinat, & in flaccidis
putridilq; vlceribus in alto fixas humiditaces,eitra noxam depafèuntur,inte
fiinorumq; ramicibus opicuJantur.
cr P E R
V S J 1 V N C VS
Q. v A DRA T V S SE V A N G V LOS V s.
30
luneus quadranls calefacit ucca t~ ciera morCum,hine ctia humidioribus vI::
ceribus cieatr~ce~ mirabilirer ind~ci~, a~ oris vlcera per{anat:habct & vim
quandam inCl[ona, qua calculos commUlt,vrinarn & menfrrua promouet.
crPROS.
Cypri folia & {urculi mixtis coll:at viribus,difcuciéce & all:riél:or,ia, tu ea qUt JS
fine offendiculo'& mor{u ficcet:idedq; decoétii ip[oru ambufl:is Cuperfufum
proddl:,ac ign cis inflamationib Ils cogrui t.I té oris cruption es,quas aph chas
vocat,ii fa arbor comanducata pcrfanat:ité mcdicinis beni dicacis mifcetur.
c rT 1 S vs.
Cytiu foha di[cutiéeis Ienicer,& ccpidz naturz {unt.quéadmodû & maluz~ 40
•
�VIt.
lIBER
CON 1 V M , C l C V T A.
Cic~~a: vires fllmmè refrigeratorias dfe,omnibus conUat.
CON 0 S , PIN VS.
pinicortex & folia picea: viribus refPodent, Ced acriora efficaciordqudimt!
5 fruéCus,qué edam il:robilon appellant, viridis, amarum quiddam & acre, cu
humidirace poffidet , quare thoracis affeéCibus ad facilé excreatû accomoda~
tur:efculen tus in aq ua maceratus vt acrimonia exuat,tépératus redditur, ro~
fionis expers,opplens vnguine [uo obO:ruen[q;,vc etiam afPeritates lzuigeto
QVAE AB
LA GO P
10
t
ORDIVNTVR,
v s.
Lagopus ficca! facultatis dl:,qua alui fluores deGccac6
•
LAD A NON.
Ladanon ex cifiho l cyprio J frutice ladone diéCo,nalèitur, quetn capra: pa~ l Deefl inî~
prejJo exem
[centes , barbis & femonbus quod pinguius & Iiquori umile dl:,ab eo aufe:::: r(4ri.
1; runt,idque colleéCum ladanon dl: medicamen pra!fiantiffimum ,in fecundo
fere abièdIi.l calidum,nacura tenue,emolliens mediocriter,diCcutiens & ma~
turans,edq; vteri affetl:ionibus peculiariter conuenit:habet pra!terea nonuh
las afl:ringendi virçis,quibus defluos capillos confirmee.
L A 1: H r RIS.
2,0
~athyrin & ipfam tithymali [pècie~ elfe dicunc,qudd eius fuccus,iIlius 1110
do purger,{emen aucem huius pra!cipuam purgandi vim habec.
LAPSANA .
~apfana1lianducatafl:omacho nocet,illita verd nonihilahfl:ergit diCcudtq;;
LA PAT H V M) R VMEX.
~; Rumex mediocriter difcutit:acuta rumex,qu t o~ylapachum dicitur,pr~ter
~d edam pauxillum repellic:femen autem pra![ertim oxylapathi,aO:ringensll
alui profluuia,diarrhœas dicunc,& inrdhnorum tormina perfanae,folia ve~
femini contraria faciunc:ha!c ecenim comeL1:a aluum mouéc,iIIud pOCUlll
.ipfam comprimit.
ra
30
LEM 0 N 1 V M.
Lemonij fruétus aufierus cum vino cœliacis,dyfentericis,&fanguinem fpû
encibus dacur ,item ad ftuorem muliebrem acetabuli menfura.
.
LIe H E N
H ER B A.
Lichen herba in petris naCcens mufcum repra![entat,vis ei ~Œ c:eeré?o pur~
3; gare,medi<?criter ficcare,& refrigerare: impetigines fanac.,mflamaClOnes a
,ec,& vt Diofcoridis ver bis vear,[anguinis erupcionc,s Gihe.
LICHENES
E~VORVM.
Lichenes equorum triti cum aceco,çomitialibus, & omnium vènenatorum
tnodibus mcderi feruntur,
CCC.iiij.
�P A V LI AE GIN E T AE
LEONTOPETALON.
l tnflauratn Leontopetali radix & ficca: L& calfacientis J in tertio ordine facuIcatis ea~
ex Ga[eIJo.
nec non di{èu{foria:.
;
LEPIDION.
Lepidion,quam & hiberiada vocant,ex tertio caIefacientium gradu dl, na~ S
il:urtio proximum viribus,minus aucem eo deficcat.
LEP 1 S , S
•
CL-v A
M A.
Squama omnis valide fieeat,a!l:ringit,nee ignauiter mordet.Sed zris ampli~
us Gccac, extenuatq;,eui nônihil zrugini,s addl:, magi[que ea qU:E ex Cyprijs
dauis radicur,quam propcerea edam helitim quaG daualem appellât.At fer
ri [quama liberalius a!l:ringit,atque hac magis fromomatis , quapropter ad
contumacia malignave vlcera pra:!l:antior e!l:, [ed :Eris,earnem magis pur~
gat & con[umit.
10
LEV CAC A NT H V M.
Leucacanthi,quod aIij polygonatum,alij jfchiada vocât,radix incidit quidé, Il
& in tertio ordine ficcac,in primo autem calefacic.
'
LEV CAS.
Leucas calfacit ftcdcq; in tertio ordine,acrimonia vero pr~poIIer.
LEV COlON, V 1 0 L A
AL B A.
AIbre vioIz totus frutex abfi:ergendi extenuandîq; vireis poffidet, magis aü
2.0
tem flores,& ex eis,ficciores:idcirco & menfcis frimulant,[œtus corrumpût
expdluncque,ac fi quis aqu:E mi!l:ura vim ipforum obcundac, etiam infiarn::::
mationibus condueent, pra:fertim vteri : radiees eadem pr:Efranc, craffiore
magifq; terrdhi nacura przditz:ex aceto inflammationibus in fcirrum coa
Iefcentibus imponuntur.
as
LEV C E, POP V L V S A L B A.
Populus alba aquofà,tepida, terreftriq; côI1:ac fubfracia, viribus abfierforjjs~
LIB A NOT IDE S.
Libanotides cres numerantur, vna fierilis , duz frllél:um ferentes ,vires illis
extcrgendi,incidendi,difcutiendi:& emolliendi, [ueeus earum oeuIis ex hu::: ~~
morum crailltie hebecibus [aIutariter ex meIle imponitur: eoronaria: verd
libanotidis decoétz ius,regio morho lahorantibus rette bibicur.
LIB AN 0 T 0 S ) LAC H R. X MAT H V RIS.
'
Laehryma thuris i~ fecu~do ord~ne calefacit, in primo fieeat, habet & mo:::
dieam quandam VIOl ICUlter aftrmgentem: corcex ipfius manifcfto afrrin::: 3$
git,Gceacque in fecundo abfce{fu abfolute,craffior thure & minus acris,hinc
fanguinem !puencibus,dyfentericis, cœliacis, & i1omachicis, tum foris im:s:
poficus,tum intro a{fumptus,falutaris dl:.Surculus ipfius calefaeit licdcque
tertio in abfcelfu,atque nônihiI cxtergic:quocirca oculorum vlcera, & pur:s:
gac & expIet.,
40
�LIBER
VII.
41
L 1 G N YS, F V L 1 G o~
FuIigo fpecierum quarûdam côcremacarum,nempe lachrymâ! churis, tnyr~
rhz,rerebinthi,ftyracis,picis Iiquidz,cedri,veIuci puluis quidam eft,qui Gr~
cis zehale dicicur ,cum fumo afcendens. obcinet quidem liccantem & ter::.
5 refl:rem cenuemq; fubfraneiam.pareiculares auté ipfius differenci~ iuxta ma~
te riz combufiz raeionem fiunt. Vcuntur ea potiffimum in tnedicinis ocu::
larijs , & ad honeftandas palpebras accommodacis . at chu ris fuJjgo omni:::
bus eft veiIior , veqI,lx mitior : concra picez, pini, & teda= valentior dl, quo
fit ve ad gIabre[céres paIpebras alijs fubnafcencibus,ddl:illâ:tes & erofos ocu~
10 lorum angu!os,iIlachrymance{q;,reél:è adhibeatur.
LI G r ST 1 C V M, L J G V ST 1 cv M.
Ligufi:ici & radix & fèmen ",deo calefaciuncvtméfds citent, flaturque pr~'
he difcucianc.
LIT H AR G
r ROS) A R G E N T 1 S P V M A.
15 Argenti ipuma medij inter metallicaordinis dl:,edqueceu macerieipfa alijs.
medicinis mifi:a Cubinde vtimur,Gccat camé mediocriter,ahfl:ergit & afi:rin:::
git:inde femorum attritus perfanat.
LIT H l, L API DES.
Lapides omnes cerra= modo deficcac, fed hzmacices aŒringit & abunde lie;
cac, quare eciam oculorum afpericates exceric,quum quidem inflammacione
carent)ex aqua:quum vero ilia tentaneur,ex ouo: cze~rum ad {pu ra cru en Ca
hibicur vtilicer,vkera Cupercrefcécia compdèic.SchiŒos lap is fuperiori qui:.:
dem cnoGmilis dl, Ced imbecillior, mox galaétites, id efr,laétarius [equicur.
MeIicites cuiuCdam ecia calo ris capos efi:. Morochthus,quem alij ci candore
15 Iaél:is,leucographida vocanc,quo pr~diél:is omnibus miciordl:(nullas enim
habec vireis efhcaciores)eo moderacior,magî[q; doloré lenir, earnq; ob cau::
fam in teneris corporibus cum cerato ad cicacricem vlceribus obducendam
eo vtûeur. Ia[pis qui [ubuiridi colore dl: quum efncacior fit,oculorum cica~
trices & pterygia extenuat: viridis aucem Iatpis adalligatl1s & in anulo ge::
30 fiatus cibum in fi:omacho non continencibus côferc. Iudaicus diélus renum
calculos conterie, vnde etiam recenciares tecolichon appdlant. Pyrices va~
lidè difcudc tumo~es,[anguine/mq; in grumos cacretum:cuiu~ quum facu~~
t~s non eft,molan vcuneur.Phrygius przcer quod valenter deliccat,nonnl~
hiI eciam aJhingit rodicque,vnde & repellere & digerere potdl,eôq~le ocu=t
35 larijs milèetur remedijs.Ageratus afrringendi difcutiendique.virtucIScom~
pos,guccuris inflammationem curac. Afit peer~ fIos cam (u btllem naeurarn
habet,vc humentes & flaccidas carnes ciera rolionem abfurnat . Gagates af::
facim ficcans inflationibus pttfercim diuturnis expedic. Magnes, qutm
& Heraclium lapidc:m vocant,zquales h;ematici vireis reprzCentat. Arabi~
40 eus ebori fimilis,ficcandi repurgandiquevireis habet.Alabaftrit~ combufti
2,0
,
�FAV LI AEGI 'NE T AR
dnerem flomachicis nonnulIi bibendum exhibent. Smyris extergit, denci:::
fricijs accommodacus,. O!!dn fpogijs inueniûeur lapiIIi,renum calculos fra:::,
gunc.Simlles his vireis habenc qui in Arga:o Cappadocia: monce na{èûeur.
Simi!icer & ophites diélus, q1l:i adal1igaeus contra viperarum nlorfus con:::
fert.Oihaciees,hoc dl,crufraceus,& geodes à terra quam intra fe compleél:i S
tur appellatus,abundè ficcare feruntur, idedque inflâmaeis tumoribus me:::
deri.Naxia: cotis decrimentum virginum mammis & puerorum tefriculis
veiIe efr,ne nimium crefcant.~od vero ex olcaria cote 4etritum fueric,abG
terforia vi donatum alopecias expIer. Hieraciein & indicum lapidem alli,;
gacum contra hemorrhoïdas valere perhibent. Sapphyrus poeus ,fcorpio::: 10
num iébbus aduerfatur.Aphrofelenes,comitialibus potui dacut. Armenia~
èus,inferiorem ventrem purgat,fed fromacho nocer. '
LITHOSPERMON.
Lithofpermon,quod aHj dioiporon,alij heracllon vocant,herbéE aëconychi
diéhe femen dl: lapideum,album,quod cum vina albo potum calculos fran::: I$,
git,& vrinas eijcit.
1
LINOSPERMON)LINI
SEMEN.
Lini femen ex primo gradu calidum dl: ,inter humeél:antia ficcantiaq; me~
dium.manducacum flatibus creandis dt,vel fi [riéèum fuerit.
-"
, ,
lH.ecingr.e
co exemp[a ..
ri Juperiort
mecficamen~
, to perperam
ajJcripta
nwt.
LIN 0 Z 0 ST 1 S, H E RB AME R C V RIA LIS.
2.0
Herba mercurialis aluum liberaliter Cubducit~il1ita difcucic. LSciendumq; dl:
dus femen infricacum èorporis excrefcencias pra:tcr naturam, quas vulgus
vocat' narphia,abolere,Gcut cxperiétia comprobatum dl.Scd viride fcmen
effe oporcec,& frequencer iplilm cubcrculis iUis infricare. J
e~
LIT R V M, NIT R V M.
2.$
Litrnm medium inter aphronicrum & [alem vircuce eft, cremacum magis
éxtenuat dilcucitqi,& fi incro [umatur,crafros vifcofdfq; humores plus CéEtc::;
ris incidit & extenuat.Chalail:reum veroCef1:aucem Chalafira Thcifalia!Io:::
cus)acrius ficcantiuCq; dl:,quare ad capitis deLbllaciones & arcicularios ,ru~
ciatus co vtuntur.
"
LONCfiI1"IS.
Lonchitidis,cûi femen triangulum eft lancea: ~mile,radix dauco tqualis vri
nam"m6Uet:eiu~ vero quz [colop~nd"rio refpodet,folia viridia,vulnc:ra gIu~
tinant,Gcca vero cum aceto pota ltcnIhus indl1ratis medentur.
L r C 0 PSI s.
3$
LyèopGs radixquum ~tafrrit:r0ria,cum polenta iIIica facris ignibus autho:
re Diofcoride conuenlt: fi Ia:UJs cum oleo inungacur,fudores elicic.
• .
~
L r "C 1 v M.
,
Lycium ex diuerfis generefubfiantijsconfl:ar,calida,tenui,& difcuciéce,ter:::
Ie{hi vero frigi~a ~!euieer afl:ringencc,ve in fecundo abfcdfu deficcer, cale::: 40.
�LIBER ,
.... vrr.
4)
faciendo refrigerandoque medium efr,hac de caufa ecu abfrerforio,in oeulis
obfcuratis eo vtuncur:tanqua~ afrringeùci,in c~Jiads,torminip'qs intdl:i~
noru~,& malefieis vlceribus:at contra inf1ammaciones,vc difcutienti:ca:: te::
rU?1 primas obtinet lndicum. ,
LYS 1 MA C Hl v M.
5
Lyûmachium vim habet exceIIéter afrritl:oriam,qua & vulnera gIutinac &
[anguinem compe[ei~, t~mipG.ll~,tL1~ ifûUS [uceus, intefrinorum cormina
&: po~um & ab infenonbus partIbus 111lettum fanar.
L y CH NI S.
10
Lychnidos coronaria::: femen calidum dl: & llccum in [ecundo ~bfcdru,eo''P
ab[oluco.
LOT VS
HERB A.
Locus dome!l:iea,quam nonulli criphyllon appelhit, abil:erforias vireis ob~
tinet & modice Gccanceis,calore temperata eil:. Ac [ylue!l:ns loti femen ad fe~
15 cundum calefacientium ordinem rdèrtur,habet autem nonnihiletiam abC:
terforium.Aegyptia::: femen in panes quoq; effingitl1r.
LOT V S
1.0
A R BOR.
Lotus arbor extenllat,ficcac,& mediocricer afl:ringit,qua de cauCa ad fluxû
muliebrem ,alui fluores pota curn vina auC aqua, auc etiam in aluum data,
[alucaris efl-,pilos defluos confirmac.
'Q VAE AB M AVSPICANTVR.
MA CER.
Macer cortex dl: qui ex India imporcatur , tertio ordine ficcat, inter caloré
& frigiditatem medium obcinet:dl: etiam a!l:ringens tenu{fq;,vnde cœliacis
25 & intdhnorum torminibus auxiliaris habetur.
MALOBATHRON.
Malobathri folium cequales !pica::: nardi vireis reprcefenrat.
MAL AC H E, MAL V A.
MaIna [yludhiS mediocriter diCcutic & emollir.:horcenus autem,ceu humi:::
~o dior ,etiam imbecillior dhfemen CantO viribus prcefrat ,quato & ûccius cft.
MA MIRA
s.
Mamiras veluti radicula herb t cl1iu[dam cil: ceu geniculis frcquentibus no~
doGs,qu.e cicatrices & albugines extenl1are creditur,extcrendi nimirum fa::
Gucè Ga
culcare prxdita.
be batHr ml
*
35
MANDRAGORAS MANDRAGORA.
.. fi'
.
d'
l ' fi
l'd'
.,
Man dragora terrI] re ng~rantll1m or inis dl:ma a Ip lUS ca,l .1t~tem qlla~
À~ÀtvJfop
<xu'tîiç,icfejl
arbor ipftus
pro ml À~
piam &humiditatem rderl1nr,vndefoporem grauem homml po{funtac:::
cerfireoac radicis cortex vehemenriffimus,no refrigerat modd rcd ctiam Gu ~vrrrOIJJtC em
°
'11' 11.
Ga LenHS &
cac. incerior eius pars imbeCl lor eu..
ori611jil1S ba
J
*
&eut.
�44
: PAVLI AECI ~E TAE
.
MANN ATH V RI S.
Man11a thuris GmiIeis thuri vireis habet, Œd remiffas & fenGm aŒringétes~
MAR A T PI R 'O N, F OEN 1 CV LV M.
Fœniculum calefacit in tertio ordine, in primo uccat.hinc etiam IaC1i gene;
rando efr,& fuffl1fis auxiliatur.
s
MAS T 1 CH E.
Mafriche,Chia quide11'1'calefacic ficcarque in primo abfcelfu, c<ttetum com::ll
poGea:: dl: faculcatis,afrriécoria:: fimul & emolliencis:hanc ob rationé fioma~
chi, venrrÎs,intefrinorum &iocinoris inflammacionibus recrè accommoda:::
tur.Aegypc1a,nigriore colore quodammodo,ficcat magis &difcucit,~i?ll~
afrringit,hinc fl1runculos quoque di.ffipat.
*
Ittlpreffn "
exép(ar~u~
;l<ÔV7"G.lp, ve~
omnes
Diofcoridis
cocfiees SU-
TUtti
cpÔVTWp 6tJ~
beut.
10
MEL A N, A T RA MEN TV M,IN DIe V M.
*
Atramentum Indicum auchore Diofcoride in genere leniter afiringen::
tium efr,qua:: inflammationes la?,o[q; tumores, œdemata vocant, rumpunt,
vlcerâque purgant.
- .}S
MEL AN TER 1 A, CRE TAS V TOR 1 A.
ereta (ucoria impenlè afrringic extenua'tque.
MEL A N, A T R AME NT V M, S CRI P TOR 1 V M.
Atramentum quo [cribimus abundè & ipfum deGecac) foIutum vero pofca
ambufiis fi illinatur,pra::[enci efiremedio.
".
-
20
MEL A N T H ION, N 1 GEL L A.
N igella in tertio ordine calefacit ~ deficcat,efi etiam tenui natura pra::dita,
vnde ddbllationibus in nareis,oltaél:u prodefl:, incus aifumpea difcuciendis
flatlbus fin gularis efr: quinetiam amari particeps deprchendicur,quo Ium::
bricos tnrerhclc: abil:ergit & inddi'c, hine quoque reél:a ceruiceipirantihus 2)
(amode exhibetur,icem lep ras excerit,myrmecias eijcic,& menfirua incicat.
MEL l, M E 'L.
Mel calfacÎc & Gccat ordine fecundo,abfrerglcque inugniter:çocrum minus
quidem acre redditur ,deter[orium, & ventri [ubducendo accommodatum,
veru magis nuerit. Amarum mel,ficllt & id quod in Sardinia fic, millas ha::: ~o
bec virers,terrefrrem &calidam. At mel [achar quod ex felici Arabia conue:::
hicnr ,minus dulce no~ro e~,(èd a:qualeis vireis obcinet,pr~ter quèd ne,c fio
macho noccat,nec {ium faclat,quemadmodum hoc nofrras.
MEL 1 A , FRA X 1 N VS.
F raxinus nota arbor efr,folia eius pota viperarum morfibus [uccurrût: cor:: 3$
tex crcmatu s , illitdlque ex aqua Iepras [eparat, Iigni vero ramenta fi biban=
tur ,lcthaha cife fèrun t.
MEL 1 LOT 0 S, S E R T V LAC A M PAN A.
Sercula catnpana diuerfis faculcacibus pollet:aH:rin gendi, difcutien~i SC con
coquendl.
40
�VII.
LIBER
4S
MEL 1 S S 0 P H XL LON, API A S T R V M.
Apiaarum viribus marrubio per omnia re!ponder.
M E M A E C r LOS.
Mem;ecylos
5
* arbuti fruél:us,in licera C comprehenfus dt
MES P 1 L A.
i~ gr~co Kea.:
Merpila,alij cricocca quafi trigrania vocat,fruél:us dl: afFatim acerbus & vix 1I1œç ~ boc eft
Î.
1
1
1:.1"
Î. 'l' .
rJ
'
corm,proKO
Cleu encus,a uumq; concmens:germma 10 laq; melpl11mpeme acerba tunt. p-œeou, quocf
. M E DIO N.
.
eft ar6ssri.
Medij radix vireis femini contrarias pr;e [e fert, quippe auO:era dl: & fluxio
nes comprimit,idedq; muliebrem fluxum fiait: femen quum tenuis inciden
cirque fic faculcacis,menreis quoq; proritat.
l
10
,
* Mare eft
'
•
MEC 0 N , P A P A VER.
Papauer multif?Iex dl:: hortenGs quidem,quod edam thylacitin ceu vtricu::
Iarium vocant,{emen dl: e[culécum,fi cum pane aŒlmacur,mediocriter (om::
15 num concilians.At rhœas appellatum, inde quddfemen ipfius ceIericer de::
fiuac, validius ipfum horcenu db maducatur itaque non per [e,fed momen==
tunl copiofiori melli mixtum.~od veluti decidenti,ac' depreffo calyce dl,
nigrum [em~n habec & medicatum,nimis quàm frigidum.Q,!!od prolixio:s
re &: procerxore conilac calyce,medicacius vniuerfis ell,quaproprcr fl:uporé
2,0 inducitquou[que interimac.Nam &ipfum &eil1S lachryma,quam per ex:'l
cellenciam opion nuncl1panc, quarto refrigerancium abfceffui a{fcribuntur.
Cornucum papauer a{l:ringendivireis [ortitur,ideoque radicis ipfius deco:::
étum pocu iocinoroGs auxiliatl1r: folia autem & flores perqmim fordida vI:s
cera expurgant,cruihl[que tollunt. Heraclion & aphrodes id ea fpumo[um
205 papauer diél:um,femen habet pitl1ie;e purgand;e accommodatum.
MEL A) MAL A.
Malis omnibus frigida &; excrementitia inelt humiditas : & qUa! in corum
cenCu cenera & aql1o[a func,fdgidirace c;eteris & humidirate pradl:anc : dl1l:s
ciâ,aquofà quidem,non camé manife.fl:e frigida [unt : aufl:era dulcibus quidé
Q frigidiora,ied minus humida:acida frigida quidem Be ipfa,verùm incidendi
J humores vécriculo inh;erétes vim cdHeur:acerba,cuiufmodi cotonea & {hu
thia[unc,frigido & terreari donaca céperamento,ventré fupprimunt,vulne
ra gIllcinanc:pari modo folia,fucci,& cordees arborum inter fe differunt.
MEL E A , MAL vs, P ERS 1 C A.
35 Mali perliez [urculi Be folia euidecer amara func,coque concira critiqUe:.vm:::
bilico impofita,lumbricos enecant:fruél:us autem i pGus,nempe perlicu hoc
dèulencum,in fecundo ordine frigidum humiddmq; exi{lic.
MEL E A, MAL VS, A R 'M E NI AC A.
, Mali armeniaca: fruél:us,quz nunc vocant mala przcocia, coniimiles peru:::
4 0 cis vireis refere.
�PAVLI AEGI NE TAE
MEON.
Mei radices in tertio ordine calefaciunt,in [ecundo ficcanc,ideoq; vrinam SC,
menfeis cient:liberalius meon a{[umpcum,capicis fade dolores.
MIL AX.
Milax tâ lamis,~ aipera,arbores amplexa, calidâ: acrémq; faculc~té poffidet:
s
M Isr.
Mil)r medicamentii dl.: ex ijsqu t crufiâ fadunt & adurunt,valentérq; ail:rin:::
gune, minus aucé quàq1 cha1cicis erodit, quoniâ: cenuins ea eil:: czterû chalci::
tiS &tori vetuitace in mjfy mucacur,à fuperficie incipience fi:atinl mutatione.
MOL r B D AE NA, PLV M P A G O.
10
Pliibago argéti fpumç vireis habet,a medio céperaméco.ad frigidë digre(f~.,
MOL r BD 0 S, P L,V M B V M.
Plumbum refrigeratori~ vircutis el1:,habec & humidz fubl1:antia: plurimii~
quod ex tng~n,; coalueric. Trico igitur in .eo aue vino ,aut immacuro 01(:0,
aue quodaru {ucco. refrtger~nte)ad ~laeurali~m &. [e~is vlcerofas inflamma~, ,If.
tiones excellent1ffi~um ene remedlUm:lamma vero plumbea fuper lumbos
gefl:ata, veneris iniomnia cohibet. Icem braél:ea tenuis ganglio impofita.
ipfum dlŒpac. CG>ncremacum plumburo vaIidius quidenl ficcac,fed & acri$}
monia: nonnihil obcinet:u eluatur ,tum fine rofione ficcac,tum maleficis vI"
ceribus pradèntaneum efr remedium.
·
-. ..~ - .. 2.0
MOR AB A, MOR. V s.
~*Gr.ecè eft Mori fruaus maturus q uidem aluû fubducit &medicamentis fl:omaticis
5'0 j.l.cx'X.1H.oiç
alij s qua: moderatam requirunc aCtriél:ioné vtiliter miketur, immaturus vbi
pro 50fLCXTIj(.~iç, lr~a~ e~aruerit,perquàm obfi:ruens fit medicamécum:cortex auçem radicis arbo:::
-ratii e;JÇ Û/J- ris eciam amariClidinis cuiuCdam particeps,purgare poceil:, eoq; lacos lurn:: 2.1
1eno.
bricos occîdic: foliorum autem Curculorumque vis,fubducentium Be com- .1.
pri.mêtium media quodammodo exil1:ir.
Ml AG R. 0 s.
M y~gri fèmen pingue dl:.quod in eo oleoCum habetur, op~Iendi vireis re~
przkntac.
.
.
. Jo
*
.J
r ACE S, M ,r T v L 1.
M ytuli comhu {\:i,eun~em curn bUCci?is effeél:um przC1:ac,propriè vero elo~
M
ti palpebrarum aip~r~cat~m & a~bugmes cum roelle e~teruntlcaro ipforum
canuin morfibus vcditer Impomtur.
'
MIAR,ON.
~s
M yaron,quam alij meIampycnon appellant,herba feruIacea dl: Be pinguis,
\'idecur autem ipfius pingulcudo corporis afperitatc:s Izuigare.
M rEL 0 S, ME D V L L A.
~edulla facultatis cil: quz indurata ac in [cirru concrc[céncia corpora ernol
llc.LaudatiiHma ~a c:eruina,mox vitulina:taurina,hircimlquc acrior cftJm~:: 40
�VII.
LIBER
·4 7
gi[qu~ licc~t~& qua: i?, artuh~s ~?ntinetur~pinguior eil:magîCq; emollic:qui:
·de fPma ehcltur, dunor Cquahdlorque dt.
,.'
.
M r CET ES, F V N G 1.
Fungi frigidi ,& hu~i~i admodum temp~ram~~to fu?t: nonnuUi ip[orum
S mandm:ati,ctlam eXlt1u adferunt, przfcrClm qUI Inter Ipfos natura conUant
putridzqu~litacis parcicipi.
:M r
0 SOT E, M V RIS A V R l ,C V L A •
.Muris aurlcula diéta dl: alGne.
M rXA.
10
M yxa arboris feuéCus eft minor quidem prunis,faculcate verd conlimilis.
M r RIe A, TA M A RI X.
tamarix incidit extergitque,ica vt manifefiè non ficcet,fed ai1:riél:ioné qu~
que nonullam obcineactqua de caufa decoél:um ipftus potum lienes adiuuac,
item deneium doloribus medetur:fruéhIs autem & cortex ipfius galla: vir~
Il cuce proximus eU:cinis arboris vehementius exÏccat.
M
r
RIO PH l LLO N) MI L LE FOL 1 V M.
:Mill~folium tantam ftccandi vim p.offidet,vt vulnera conglutinet.
M r R RH A ) V E L
M r R R HIS.
M yrrha in fecundo ordine calefacic,ac nonnihil eciam excenQac , radix ipli~
te) us odoraca dukifque dl: , menfibus mouendis , & hurnoribus & choracc SC
pulmone repurgandis idonea.
MlR.R.HINE,SEV
MlRSINE,MYRTVS.
M yreus ex diuerfis compofita dl: fubibntijs, poIlee in ea terreflris frigidi~
tas,qua valenter ftccat:ac myrcula trunco'& ~amis i~fius a~nafc~~s tu~i~a~
"$ maiore vi in afl:ringendo & ficcando fcaeet, lam vero & foha andlora vlnd,
, bus magis ficcant:icem fruétus [uccuCq ue tum foris applicatus,tum intus af
fumpcus,perGmileis vireis pra: fe fcrc.
MO Lr.
30
Moly,quod nonnulli rucam fylueftrem,alij armanam dicunt,Syrij befafam~
tertio calefacientium ordini annumeratut,fubflantia eenue,hinc craifos hu~
m~res vifcofdiq; incidie,diCcutic,8C vrinam promouee.
Q.V AE AB
N INCIPIVNT.
NAOCANTHON.
31 Naocanthon,(unt qui nacaphthon dicunt,Indicum dl: odoramécum, quod
ad aftriétos fœminarum 10cos fufficu vaporetur.
N A P r , SIN API.
Sinapi calefacic ficcacque in quarto ablèdfu.
..
N A R. DOS TAC H r S, SPI C A N A R D 1.
40 Spica: nardi cadix ,alfade in prim~~fi.~cat in fecu'do ordine, particeps cR: ccii
-'
•
�PAVLI ARCI NE TAE
•
aO:ringentis cuiufdamrqualicatis,~c~is)& .[ubamar~,ioci~ori prode~ & ~o-;
macho,excrinfeeus admota &: cblblta, vrmam mouet & tnteraneoru fllolX1~.
nes ddiceac: [ed lndica valenciordl: qmim Syriaca,& nigrior•
N A RD V S GAL l.,1 ç 4.
Nardus gallica fuperiori viieis habe~zq~~leis,fed imbccilliores, przt~rqua S
ad vrinam ciendam:calidior enim dl: quam ilIa,minufqueaftringic•. . 1 ._ 1.
'N A RD V S
MON TAN A.
Nardus moneana,quc:e nonn~llis chylacicis, pyriwque didcur,comm~mo;
racis dl: infirmior.
N ART EX, FER V l. A. "
'. :. !';-
10
F~rula: femen extenuat calfacicq;:medulla ipfius viridis adhuc,a!1:ringir,eocp
fan guincm fpucm:ibus & cœ1iacis accommodata cfr~
,
,,
MAR. i
N A R C,E, TOR,. P EDO
N' A.
'
Torpedo marina viuens. capiti impolica-dolores dus ar.(ct,idque forfan eo~ ,
dem ,110 corpore quem membris eam eontingécibus induei t: oIeum in quo I~
viua decoéta fueric, ad acriores at:ticulorum cruciatus leniendos inungitur:
cadem corpedo a.num procidentem coërecr~ appouta f~rtur. ,'
~
~
. N A R GIS S VS.
(_
L
Narcilfj radi~ aded deficcac, vt maxÎmis vuIneribus fit gIutinadis, imd ~tiâ
tendinum pra:cifionibus c.:onfert, czterum abfiergendi ..&.. accrahendi vim %~
quandam habec.
d
NEVRAS,SEV
.'
PO'TERION.
..,
N euras,quod,alii pocerion vocat,(j ne rouone deucc~c)vt & ipfa 'neruos prç:»
cifos glucinet:radlCcs ~utcm potiffimum hune effeaum pra:fi:anc~ &
ficz,& potee. ,
NE RIO N,
It,.
v 'T
j~po~
2.J
R 0 D 0 D A P H N E4
Nedon extrinCecus iIIicum vim referc.difcufforia:liincus alfumatur,ocddit.'
N
r
M P H AE A.
Nymphza vireis habec fine roGone ficcas,qui~us & vencré reprimic, & gc;
nicuram arefacic:venim~lba radice donaca valencior e{l,eoque: fluxum mu~ ~o
liebrem eum vi,no ' nigro & aufl:er? pora,~~r~nat:qua: nigr~m re~crc,deter~.
fona quoquc VI non~ulla poII~t) e~q~e v~C1.hgmes, alphos diél:as cu aqua exteric:pJlorum defiuula eum plee lIquida Illrca'replet.
.Q.VAE
,
AB X ORDIVNTVR.
31
Je A N TH ION, A V T PH À. s G A NI 0 N.
Xanthion phafganiumve frué1:um Fere difcutiendi viribus przdicum.
x
1 RIS, A V T
X Y RI S.
~iri~ natura: tenuis efi,d.lè1Jlfori'l!,& extrahétis,ac,nirnirii liccatoriz, pr~~
clpue [cm.eo,quod & VrÜlanl cit 8Ç Jieni indurato mcdecur.
1
.
"
1
�LIBER
VII.
49
X 1 PHI 0 N , G LAD 1 0 L V S.
Gladioli radix trahit, di[cutit , & ficcat.
•
Q.V A~ INITIVM HABENT AB O.
o E,S 0 RB VS.
Sorbus aJ;'bor cuius fmaus oa,a nonnullis 8u~ dicitur,af1:ringendi vim obti~
net1fed minorem me[pilo.
j
o THON N A~
Othonnarn ,alij herb~ elfe [uccurn in Arabia ad Aegyptum nafcèntis a{fe~
,_ _ runt,alij lapidern Aegypcium:decergit autem erodieque,omnia qU4E c1arita
10 ci oculorum officiunc,execrehs.
OE NAN THE, LA B R V SC AE
VIT 1 S F LOS.
_Oenanthe Cyluef1:ris vitis fIos dl:, v[us plurimi, quoniarn infigniter a!lrin~
glc,fromachumque & aluum maxime firrnac:DiOk:orides autem aliam d~
knbit œnanehen contrarijs donaearn viribus~ vnde fecundas eam eijcere,&,
15 vrina: fhllicidio,morbd']? regio mederi cradie.
OE NOS, VIN V M.
Vinum caIore & ficcicate infiralecundi ordinis dl::quod admodum vecu{{G
dl:,cercij:Mufium vero primi.
OE S y P VS, LAN AE
1.0
P
r N G V EDO.
OefypUs in ièrmonc de Ianis explicaca dl:.
01. r N T HI, G ROS S I ~
Grom acré & di[cu{foria vim obtinéc, liquoris gratia qui in ipfis cotinetur~
coéh igitur duros cumores diifipantKrudi myrmecias & thymos exterunt.
01.0 STE V M.
1. 5
OIofteu~l1 ficcac aftringitque.hinc eo ad rupta vmntun
OM P H ACIV M.
Omphaciii Cuccus dl: vu~ imrnat'urz,afl:rin gens egregi~ & ficcans in tertio
abfcdfmeo'que fluiqis affeéHbus & pr4Efertim fioma~hicis,accornmodaturD
ON AG RA.
30
~
-
Onagra>t}uatil nonnulli onotheram, alij onothurin dicunt, frutex dl: arbo:::
rcgs,éuius radIx illiça,feroc::ientia vlcera mitigat,
.
() NOM A.
~
,
Onoma,vel onomis,vel phlomicis, vel onqnis, acré amadmq; vim obcineè,
camq; ob caufam folia eius cum vino pora fœtus occîd une expelluncqi.
35
0 N 0 BRY CHI S , .
. _
Onobrychis vi rarcfaciendi & difcu([orÎa,tubercula,quce phymata dIcutur;
dlffipac,vrina! fiil1icldio medetlu,& [udores prouo cac .
ONI>ASI~I
SEV MVLTl~ED.b.E.
Multiped4E qU<E in-hg.midis loçis agunt, &-taél:a! in orb cm Ce condupÜcant,
DDD.j.
�P AV LI AE Gr NET AE
5°
~ifcueiundicca'ntq;,pot~ eum 'vino vrin~ angufrijs & arquaro m.edécur,an;
gina! itidem éum melle ij[dem ilIinuncur. Item derrir~ cu ro[aceo calfàaz~
in mali punici eorcice,auribus dolencibus CalucarÎrer in!hlIanrur.
oNr
CHE S) CON C H V L AE
1 ND 1 C AE.
Onyches conchyliorum lndicoru opercula funt,qu~ rumeu frrangulatione S
vuluarû coneidentes fœminas excitanr,icem eomicialeis:poe~ aluû curbant.
o NO N IS.
Ono~is radiee eonftat qu~ in tertio Fere gradu calefaeit,cortex iplius exter:o
gic,& inddir,vndeeciam calculos conterie.
ox
'.
.
0 S, ACE T V M.
10
Acecum mixt~ dl: natur~ frigid~ & calid~,fed vcriufque tenuis,frigida ta:::.
men calidam excellic,ca:!terum in ter rio ordine ficcat.
o x r A C 'A N THO s.
*impr~ffi~s
Oxyaeanthus arbor piro {ylueftri & figura & viribus ~qualis dl: , habec &
filbtile quippiam coniuncrum:Ced frucrus ipGus myrCl baccis re[pondec.
*
Ga(etlHS
Ga
~:ul:7~
Ort61iHS
~7rIO~.
0 PlV M.
Liquores, & Cyrenaïeus,& Medicus, & Syriacus per excellentiam opium
dicûcur calidi narura,8c perfpiratu dlfcutiences infigniter: veru Cyrenaïcus
C'fcerÎs dl: calidior cenuidrque.
•
.
1
0 RI G A ~ V M.
Omnia origani genera incidendi,exeenuandi,ficcandi,& calefacic:ndi virei~
in tertio abfceifu ofi:endunt.
.
ORE 0 SEL I N V M, API V M
2.0
MON TAN V M.
Apium montanum viribus domef1:ico xquale dl:,fed imbecillius.
\
OR OB A N CHE.
Orobanche ficeo & frigido ccm pera'menco eft,iuxta primum ordinem:
ORO BOS, ER V V M.
Eruum calefacir in primo gradu,Gecat in lècundo,amarumque eŒ,quapro;
pter incîdic,deccrgit,obŒruéta aperit: liberahus fumpeum lànguincm per
.
.
vrinam expellit.
ORMIN 0 N.
Orminon marrubio [pecie Gmile efr,calidUlll,tnediocriter liccum & abŒer:=:
gens,venerem i~it~r fl:imuIat,~ oeulorum erâffiries cum melle repurgac,cu
mores laxos dlfcutlt,& c:xcrahIc aculeos.Sy luefrre domcfrico eft valencius.
J$
OR rZA.
Otyza vim quandam all:riéèo ria tn pra! fc,fere : qua eciam ventrem medio~
criter cohiber.
oRe HIS
HERB A.
Orchis herba(nominarur autem cynoforchis,id eft, tdHcuIus canis,)radicê
ha~et bulbofam Be. dupl,icem: vis aute maioris. humida & .,.alida, coque vc;:; 40
�LIBER
SI
neri incicandée eil::minoris"calida & ficca,concd igicur venerem coërcec.
ORe HIS, S E RA PIA S.
$
'
Orchis,qux & Serapias dicirur,alij~ criorchis,priorevalécius deCtccat)qua~
t;e Iaxos cumores diŒpac,vlcerafordida & pucredini obnoxia repurgat,her
petas .abigic:inarefaéta aucé rnagis ficeac. Qsoniam vero fubfl:ringere ido ~
nea dr,alu urn quo'} eurn vina pota retinet.
os YR I s.
Ofyris,ex qua medicamenca ad excerendam IéEuigandamq; eutem,Gr~ci co
remata voc ant,fieri folent,amara dr,& iecoris laxandi vi reis habec.
JO
OSTA,OSSA.
.
-. üfra·concre mata v~hemencer difel.lclunt llecancq;: pr.a:[ercim id facere dicu::
tur humana:acquduillus calus combufrus fnflacionibus & circa vmb~icum
tC?r~inibus m.eâeri dicitur. quinetiam ofTa cremata fi potui quis exhibear;
morbii comitialem,& arcicularios dolores abigiit.Bubulus calus vfrus,mo;::
l$ bileis firmare denteis prcedica.tur,cum .1nelle porus teretes Iumbricos educic,
eum oxymelice lienem confumic).& vitiligines,quas vocac leucas, illitus ab::
oI~t;icern ad venerem cornmendatur:femora bouis cremata pom [anguinis
erupciones,ac alui fiüxum compefcunc.
OST R. A C A,. TES T AE.
2,0
Tefbe fornaciutn trita: ficcant excerguncque,hinc dentifricijs accommodL
tur,illicée eum aceto prurigini,puftuliss qua: appellancur exanthemata, con::
ferunc,çerato e:x;ceptêl! {humas difcutiunt.
..
OST REA.
..
Ofi:reorum tefl:a cremata ceql1aletn buccinis vim,fed minus cra{[am reprce::
2. 5 Cencat, abil:ergic igitur faciei labes, & dcncibus nitorem conciliac: dota ro~
fionem amiccic,ad carnem cicatricemque humidis vlceribus indticendâ ac:::
,ommodaca.
o v R 0 N, V RI N A.
Vrina qucelibec calida dl: & acris,fed humana omnium aiiorum animalium,
~o éxcept~s mai~libus~in~r~i?r dl:.ca!t~ru.m vehem~ter abfl:ergic,quapropccr
nqnnulli potlOne CUlS 10 peil:e vll,mortem eua[erut,eaden11epras,vlcera pu;:;
tredin~m experca,capidfque manantia vlcera,qua: vocantur achores,& tur:::
fures per[anac.item pedu~ actritus nondum inflammatione oecupacos.
impubis pueri vr~?a o~,mum effic~cim~a eil:~vnde ccia chryfocolla confiC1:::
35 tur.Mulorum;arCleulanbus dolonbus cogrUlc.Caprarl1m &. chamelorumi
aluum deijcit.ideo'q; contra aquam [ubter eutem bibitur.·
A:t
,
\
. Q.VAE A P INCIPIVNT .
. PAN C RA TI 0 N.
Pancration Be [pe~ie & viribus [eyUa! fimile dt verum imbeciliius. ..
.
DD
D.I].
1
�P A V L 1 AE GIN E T AE.
PAL 1 V R 0 N.
Palluri folia & radix afrringûc,eoq; aIuû fiuenté {ifrunt, tubercula,quz dicû:::
tur phymaca,non nimis caüda dilèuciûc: Semen eius tam veheméulllctfona
vircuceva!ec, vc & calculos concerac, & excreaeionibu~ è peltore auxlhecur.
1
PAN ACE S.
panaces Herculeum dl: ex quo opopanax diéèus confidtur,in tertio ordine
calefaciens,in [ecùndo ficcans,emolbens,difcucien[que:radicis cortex tiqua:::
re imbecillior,habee nonnihil & abfrergens,& carni ducenda: idoneum: fé,,,
men ipfius men{eis quoque citat . Afclepion panaees & Chironium priori
calidiora [unt, hine flonbus ip[orl1m Be [emine ad malefica v.lcera & phy:::
maca veuntur.
P A P r R. vs.
Papyrus ignem non experta,materia qu~dâ efficicur:v!l:a,ficcat chartce cremac~ modo,verùm papyri dnis virit".; inferior cll:.
1
PAR 0 N
r CHI A.
P~ronychia ind~ nomen acccpit quod digitorum reduuijs,qua: dicucur pa.:
JO
Il
ronychice,medeaeur,vis eius dl extenuare & ficcare,idquecitra rolionem.
PEN T A P H
r LLO N, Q.. VIN <t V E FOL 1 V
M~
.
QEinquefo1iu~ in tertio ordinc deficcac, minimè acre *eoc; in mulros vfus
accommodatur.
.
PEPLON
HERSA·.
Peplon nonnulli papauer [pumeum dicunt:& hic u-utex Iiquorem habec,8c
tithymalorum modo purgat.
.
PEP LlO N.
Peplion quoque Iiquorem habet & magna ex parce maricimis· locis nafêi~ 2.$
tu~ ~ ca:tera quidem inutile, femen aucem ipfius fcruidi faporis pepIo c~nfi: .
mIlIter expurgat.
P ·E P E RI, P 1 P ER.
Pip:ris radix colti vireis referr:fruéèus nuper quidem germinantis arboris,
oblogum dl: piper, humidius natura & calidum: frultus velu ci acerbus im:: 30
macunifque,albu~ dl: pipe~, ni gro acrius, vc q uod impédio magis alfacu~
fit:vcrunquc vero & caldaclt & deficcat:
PEP ON.
:*Gr~cè e Pepon ~?aer~~n~i.faculta~e effieax ell: ,inde velu ci caro ipfiusephelidas 8c
'1'LilQ:ecX/(o!
trrt,ma(e pro
::!Q:i:f:t
conGmilia faCle! VICIa extent,{èmen renes obfiruébone liberat.
P ER 1 C L r MEN 0 N.
Pcridymeni folia & femen incidendi GmuI & calefaciendi vircis obtinent,
..,e~uft4 tr4f q~apropc~r.vrinam cruencam ~xcernunt,ad quatUOr dies poca:Liccm ges
fattoJGa[em. nIcu~a~ VIn ficcanc,J quadragmta die bus in potioneaifumpta;lienofos 8C
LIn lpreffo zgre iplrantes adiuuant.
40
c!eJic!cratur.
*
�LIBE~
VII.
P ER 1 STE RE 0 N , VER BEN A C A.
Verbenaca aded deuccat aL1:ringicque, vt vulnerihus gIutinandis,& fangui::
nis eruptioni ufrenda: Ut.
1
P ERS AE A S E V P E R. SIC A •
•
1 Perfza arhor ell Aegypti,cuius folia & uccant & afrringunt, eoq; fanguinis
eruptioné copefcunc.
PET AS 1 TES.
Pecauces tertio uccantium ordini afcribicur, vnde ad malefica & phageda:~
nica vlccra cam v{urpanc.
00
PET ROS E L l 'N 0 N.
10
o
Pecrofelini femen calidû ficcumq; dl: in tertio ahfcdfu; vi inciCoria pl'a:dicu;
vrinam ciet,rnenfeifq; trahit,flacibus difcutiendis accommodatiffimum.
PEVCEDANVM.
Peucedani liquore &. [ucco affacim calefaciéci, dilèutiéti,extonuâdq; vtimur~
tum naribus admoto, tum in potione a{fumpto, ad pulmonum & peél:oris
15 vicia ex humorum crailltudine fl:ontraéta.item ad lienem induratii:dentibus
autem perforatis impQutus',dolorem protinus fopic,neruorumq; affeéhbus
idoneus dl:: radix [q uamas offium feparac;maleficis vlceribus [uccurric, in
tertio ordine & caletàciens & deficcans.
P Eve E) T E
.D A.
Teda arbor picea: viribus refpondec,fed moderatior cfl:.
2,0
P E G A NV M, R. V T A.
Ruta [ylue.f1:ris ad quartii calefaciétium ficcantiumq; ordiné retercur: fatiua;
ad cerciii,cuillS vis dl: (raifos lentofq; humores incidere,& diffipare,vrinam
mouere,attenuare,& flatus difcutere,vnde & v€nerem coërcec.
2.5
PIS S A, P 1 x.
Pix arid:.t quidem in [eeundo abfceifu deiÎ<:cat,minus calefacit:1iquida eçon$Ï'
trario,imo etiam excergic,maturat,difcucit,acr{{q; dl:,eamq; ob caufam vn::::
"gueis fcabros educic,impeciaines exterit, cumores maturat. Valencior aucé
dl: liquida, vt etiam [ufpirioils & purulenca excreantihus ,linéta filbueniat2
JO [ed arida'vulneribus magis gllltinandis eil:.
PISSELAEON,
OLEYM PlCINy' M,SEY
PlClS FLOS,.
Picinum oleum ex liquida fit pice;qua natura t~nuius dl:.
~
PIS T A. CI A.
pifl:aciorû [ruaus efus fromaeho:mediocriter côducit,iecur ob!1:ruEtu laxat,
35 przcipuè * [ummi ~ odorati eorû operimenti ex vino decoél:um,pro[unt
edam concraferpentlum morfils.
PIT r 1 DES.
Pieyides fr.Llél:~ls iill~t picearfi., ~~{l;~ facultatis, a.fl:dél:or(z & acris, quam ob
rem reieébombus e peél:ore opttulantur.
~
40
PIT X 0 CAM P AE, PIC E AR V MER V C AE.
Picearii ~rl1Cée eiufdemfllnt virtutis eum cantharide & buprefl:iJ
DDD.iij.
*
Gr.ecè efo
/wlffi:ip pro
Âl7r~p.ci.ta~
tHrita Il Di·
ofcoricfis in"
terprete.
�54
P A V LI AE GIN E T AE
PIT Y 0 S
PH L OE 0 S, PIC E AE
COR TEX.
Pieez cortex afrringendi vim eximiam poffidet,qua intertrigines & attlbul:1
fia illicus perfanat, ventré potus reprimic:folia etiam vulnera conglutinant.
PITYVSA.
Pityufam quoq; nonnulli tithymallifpeciem a!ferunt,quoniam & liquorem $
habec,& purgac illi fimiliter.
. PLA TA NV S.
Placanus vi humidiore & frigidiore pollet, eaq; de caufa foIia viridia ad in:::
flammationes nakéteis proficiunc : cortex & pilulz quoniam maiorem fic:::
candi potétiam habent,in aeeto decooz dentium dolores fopiunt,ambufia
curn adipe perfanac. Cortex autem crematus ficeat vehemencius & abfrers: 10
git,edque lepras pellic,& humidis vlceribus medetur.
P N E V MON, P V L M
o.
Pulmo agninus, fuilIufq; attritus pedum ex calceis curare credicur : vulpi:::
nus fale inueteratus fi bibatur,fu[piriofis proficit: marinus recens decritus
podagris & pernionibus commode illinicur.
1$
POL E MON 1 V M.
Polemonium,quodalijs phileterion dicitur,tenueefr,& ficcandiviribus do
nacum,inde nonnulli contra coxendicis dolores,inteil:inorum tormina, lie:::
nem induratum,radicem dus curn vino propinanc.
POLIVM.
20
PoIium minus,quo & in antidotis vtimur, tertij calefaciétium ficcantiumq;
ordinis efi,itaq; omni3 vikera laxat,vrina menfeifq; trahit:viride adhue, ma
gna glutinat vulnera,aridum maleficis ïniperfum vlceribus proficic.
PO LY GA LON.
Polygalon folia habet gufl:u mediocriccr acerba:potumJac quoq; generare
putatur,calidihumidiq; cemperamenti compos.
2j,
POL r G 0 NAT 0 N.
Polygonacu vari~ particeps ell facultatis,al1:riél:ori~,acris,amarz,& cuiufdâ
gunu ingratz,qu~ verbis nequeat exprimi:quapropcer in mulcipliceis v[us
haud. en accommodatum:radieem ipfius nonnulli ad faciei labes , quas pei::: ~o
los dlcunt Grzci,abilergendas illinunc.
POL r GO NON, SAN G VIN AR 1 A.
Sanguinaria habet fanè vim quanda aŒringédi,fed humiditas in fèciido or:::
dine frigida in ea pra:~oll.et:~oma~h.i feruori frigida inipergitur vtilicer,fa:::
cris ignibus,infIamauomb.ufq; cahdls illinitur,ac calis quu ftt,fiuxioes repel::
Iit,atq; hae rationeficcatona e{fe putatur:fœmina auté mas vchemétior cft.
J$
POLYCNEMON.
Polycnemon in fee~ndo ordine calefacit & deliccat, ed~ vulncra gIutinac.
POL r Po DIO N, FIL 1 cv L A.
Polyp odiü Gceat abunde citr~ mor[um:potiÏ,infcrius purgationé moUture 40
�LIBER
VI!.
P OMP HOLYX.
P6mpholyx fine rouone uccat, fdeoq; cancrofis vIceribus aliiCque maleficis
opituIatur,itern curn ocularijs medicinis. miketur.
P ORP HY RAE; P VR P VRAE.
:s
Purpura: crematz cefl:is a:qualem vim Cortiez [unt, opercuIa ipfarum cum
oIeo incoél:a pilos fluidos confirmant,cum aceto pota lienes turnidos fanac:
fufficufœminas 10cor6. {}:rangulatu concidentes excitant,fec6.dafq; eijciiit.
PO TA MO GE TON.
potamogeton r~frigerac Be afiringic, [anguinali herbz confimiliter, ijfdetn
vircucibus pra:dicllm.
1.()
POTERION.
Poterij,quod alij phrynion dicunc,radices concifzneruos przfeB:os & vul:::
nera coglucinanc,decoél:um ipfius epotii neruorii affeél:ionibus auxiliatur.
PRA SION) MAR R V BI V M.
Marrubium infecûdo ordine calefacit,amplius autem uccat,iecur lienem~
laxat,excrocaciQnes e chorace & pulmonibus, menfeifqùe promouet: illitum
extergic,di[cuclcq;,przcipua exter[oria inciforiaq; vi przditum.
J)
P RASON)P ORRVM.
,-0
Porrum malifucci dl & acris.vc aucé Diofcoridcs memoriz prodidit gras:.
uia facie in[omnia,aluumq; bonam,vrinam ciet,& extenuat:habec & abfl:er,:
gendi vim aliquam,qua peél:oris excreationes elicit.czterum femen eius pei:::
(ame incoétum nephriticis temperatur medicinis! folia ctia nonnihil afl:rin#
gunt,ac cam ob caufam fuccus ip[orum fanguinem ruppr~it.
P RI NOS, 1 LEX.
o~s Ilex fimileisquercui vireis habct,fed multd ca efl:validiot.
PRO POL 1 s.
,Propolis calefacitqui<~em in fecl1l1do abfce!fu,abfl:ergit autem tnedioctiter~
tenuilq; natura: efl:,& meacuum apercorice
o
· PTARMICE.
,0 Ptarmica: folia Uernutameca mouec,totus auté frntex viridis fugillata ,iiuo~
n:Cq;alios diu jdc,cfl: cni herba calida&ûcca,viridis fecûdi ordinis,arida ccrrij.
PTE L E A, V L M V S.
VImus ficcare valet & abfrergere,eoq; vuInera gIutinare,cortex aucé magis,
fi rccens faCciolz modo vulneribus circumuoluatur, cum acec? ras oqno~
H tollit:radices idem przfrant,G. o{fa fraéta quz foIidari cophacla clcacnce,qua
poron dicunt,deuderanc,decbéti ipfarum iure perhl ndantl1r
!er
PTERIS,FILIX.
ol' vim {iccandi & amaram reprz[encâc, ca'q; fœtus corrumpit, lato[q; lii~
Ir.
F 11X
bricos enecac, infrar quatuor drachmarum eum mu la poca:qllomam verO'
doè conil:ringic, vlcera citra rofioncm ddiccare potefb
0
A
~
0
tna le
DDD•lU].
....
\
•
�P A V LI AE GIN E'T AE
PX eN 0 CO M .O N.
Pycnocomon difcutiéte vi acriq; donatii efl:,folia igitur pan os & furucuIos
diffipanc, [cmen pra:tcrea infixa corpori excrahit, radix tiaua,hilem purgac.
PXRETHRVM.
Pyrethri radix adurencem potefratem occupat,denci~m qui .frigori pacue:: 1
rune dolores lenic,icem ad tebrium rigores ante acceffionem mtncatur eum
oleo,adhéEc ijs quorum corpora ex perfriébone fiupent,& refoluta func,cffi::
caciillmè adhibetur.
P x ROS, TRI TIC V M.
,
T riticum in primo ordine calcfacit, verum ficcando humeél:ando'q; mcdiü
dl:,nonnihil edam glucino[um,& obfl:ruendi efficax oheinee.
PX T 1 A.
J$
C 0 A G V L V M.
Coagulum omne natura: acris dl:,teQuis,difcucientis,& nimirum llccancis.
fed,Ieporinum comitialeis fanare cum aceco pocum,lieeris mandarunt:fluoremq; muliebrem emendat,lac in ventre concretû foluie:fimilicer eciam cru:::
c:ntas è thorace excreationes cohibere ip[um tradunt:equinum ver0 coagu:::
lurn cœliacis & inteftinorum torminibus prodeffè: : phocz eafiorij vireis
pra: fc ferre.
1$
QVAE AB R INCIPIVNT.,
RHACOS,ATTRITAE VESTIS FR.AGMENTVM.
2,() '
Âttritarum elana vefl:ium fragmé~ concremata,fimileis eidem lan~ vircis
reprç{èntant.Linei autem panniculi quum adhuc vriitur,tenuem ex fe fumu
reddunt,qui edam ddl:illaciones difcuciat,& vulua: fur[um recurrenti faluca::
ris fit:cremaci iam ad Jana: vircutem accedunt.
vs.
2,S
Rhamnu~ fic:at in fec~do,~e~rigerat in primo ab~d~,quare herpetibus Be
RH AM N
•
cryupeIatls no admodu cahdls nledecur .lèd tenens elUS fohjs vtcndum eft.
R.,A P HAN V S, RAD 1 G V LA.
tDeeft in
imFrejJo~
Radicula in tertio abfce{fu calefacit, in fecundo {iccae:[yluefiris efficacior eft
lin amb~b~~,J[emen vcriufq; planta ipfa vcpemcncius, icaq; fugillaeajaliofq; }~
Jiuores ddiJCIC.
J
RH E ON,RH A:
Rheon,quod alij rha di.eût compofitû efl: ex cerrefl:ri frigida & tenui fubfl:âtia,aëreaq; caIida & lemter acri,eamque ob.caufam couulus,rupeis,refu cer=,
uicefpirantibus opicuIacur: qudd dlkutiendi vim habec,liuores cmcndac: Jl
qudd afl:rié1:oriam,cruentas excrcationc:s, cœliacos, & intefiinorum cormi:
na fanat,veraque verd faculcace,iocinorofos iuuat.
RH E TIN AE, RES 1 N AE.
Refina: OUlnes & calcfaciunc & deuccant,verùm tere~inthina prindpacum
....
�tIBER
VIt.
57
obcinec, difcutientis natur:r,emoIliécis,tenuis,& ab.ll:er[oricr, eaque fcabiern
corrigic:& larix huiufmo~i e!l:.QE~ veto eceda ddhIlaueric,atq; hac magis
adhuc pinea,acrior dl:,non [amen auc difeutii: magis,auc atcrahit: medium
inter ipfàs locum cenet,& quz de pieca, & quz de abiete radieur.
S
RH 0 DA, R. 0 S AE.
Rorz mixta con{l:anr rubfrancia,aquofa fciIicec,caIida,a{l:ringenci,& amara:
fios autem ipfarum magis adhuc afiringic,edque deGccae. '
RH 0 DIA
RAD 1 x.
Rhodia radix caIefacit in feeundo abfceffu,cen ui & difcutience vi przdita.
10
RH OE A S 1 VER H 0 E , MAL V M P V NIC V M.
Malum punicum omne a.ll:ringendi vireis eximias habec,quibus rcfrjgerat
ftccatq;, verum dulce alijs minus: aufierum magis refrigerat fin:iu[q; dl: &
fiomachoamicum,acidum refrigeracquoq;, & maiorem quandam mciden
di virtutem repra:fèncat.venim acini (ueeo magis afrringunc ficcanrq;:efFi::
1$ cacius his adhuc malicorium quod fidion Grçci vocant:huic virtute reepon
, ~et mali fIos qui cyrinus appel1atur.
'
\
s.
Rhu coriariz ci medicis diél:ç fruaus przcipuè & [uccus magno in v(u (une,
RH,V
quum illa af1:ringendi ficcandique vim ex tertio ordine habeat, decergen:::
~o dü! Cecundo.
.
RH 'X' P 0 S , SOR DES.
Sordes ex {l:aruis zreis,aut vallS in quibus multum olei inhzrdèit, detraéèz
fic vt nonnihil zruginis admixtum llt,dlfcutiendi vireis habent ; llecandiq;
mediocricer &emolliendi,eifque immatura phymata difcutiunt.At de [or:::
~5 dibus quz in paltfl:ris habentur,quas nonnulli etiam paros vocant,in fudo~
~e diétum dl:.Aurium fordeeulz reduuijs mederi dicuncur.
Q.V AE AB SIN C 1 PlV NT.
...
S A GAP B NVM •
Sagapenum,ccu ferulz liquor efr,calidus & tenuis, cui & ab!l:erCoria quzda
JO Vls inc!l:,qQa'& oculorum cicatricibus & fuffuGonibus prodell.
SA LAM AND RA.
Salamandrz v!l:z cincrem nonnulli medicinis exedenribus, cum ijs quce ad
Iepram&.fcabiem componuntur,admifcenc.
SAMPSVCHVM.
35 Sampfuchum calcfacit iicdtque in tertio abfce{fu : dl: edam tenuis natur~
& difcu{foriz.
SAN DAR A CHA.
Sandaracha adurentis dl: faculcatis,quemadmodum & .auripigmentum.
�. P A V LI AE GIN E T AE
SAN DY X, V E L
SIRI CV M.
Sandyx aut uricum extel1uat & iÎcca~t;non (amen calefacit.
SAPROTES,GARIES
l In
itnpreJ~
fa cfeficfera~
tur.
LI' G- NORVM.
Lignorum caries, Leorllm maximè quz mediocrirer afiringunc,qualis j vI;
mus dè,humentia pUl'gat vlcera & expIer.
'
.
SAP O.
,Sapo abaergendi vim habet.
.'
r
S ARC 0 COL LA.
Sarcocolla per(ic~ arboris lachryma eL1:,opplendi &citra rofionem fiècandi
vireis [ortita,arq; ideo vulneribus dt glutinandis. " .
.
JO
S A R X 1 P H AGE S , S A X 1 FRA G A.
Saxifraga vrinam mouet,& calcu1~s conterit.
SAT
r RIO N , TRI FOL 1 V ,M.
Sacyrion,aut criphyllon humidi eLl: eemperamenti & calidi,iecm Aatuorutn~
vnde veneris aepetenciam facitmonnulli opifl:hotonis cuol vina ald1:ero'po 1$
tum falucare cife tradunt.Galenus in commentario de theriaca trifolium ait
hyacintho limile dfe ,quum aëre intl1rgdèens , femen fyludl:ri cnico :rqua:::
le habee: decoé1iipfius jus [uperfu[um phaIangij aue viper:r morfus fana:::
re : fano idem porui datum ,fimjlem animalium. horum iélibus affeél:utll
contiliare.
..
~
2.~
.1
S A V RA, LAC ER T A~
.,
.
Lacert~ iecur & ca pue [uo 10co expo~ea funt:totnm autetrt Càput diifeétuni
impofitumque,fcorpionum iéh~us medetur.
,
.
SELINON,APIVM.
A pium tanti calo ris dl, vt & vrinas & menreis eIiciat: czterum Batus difcu~ 2.J
tic,préE[ertimque eius[emen.
.
"
S E RIS) l N T Y B V M.
Seris [ubamarum oIus dl:,admodum refrigeras humeél:anfque,habet eti~
nonnihil allriétionis.
SER.IPHIVM:.
30
Seriphium c~lefa~ic quidem in fecundo,uccat autem in pritnb ordine, conli
m iIe abfinthlo,mmus tamen eo aO:rin git, magis caIefacic , animalia ventris
occîdit1mediocrieer fl:omacho aduerfatur.
SE SE L J.
SefeIis ra dix magHque femen infigniter calefacit,tehuitque fubil:âti:t dl:, vri; 31
narn quoq; ciet,comitialibus,& retta ceruice fPirantibus accommodaeum~
SEP 1 AB TES T A.
~epi~ cella periÎmiIis eil: oL1:reo quod ad vireis attinee, Ced tcnuior fuhfian::
ua & ~bfi:ergens, eoquo in cinerem redaEta,vngueis cum Cale fofficio exte::
nuac:lgnern non experta fi infricetur,ficus exterit,& cutis labes abfl:ergit. ~~
�LIB 'ER
VII.
•
59
SES A MOI DES.
Se[amoïdis albi femen calefacit,detergit,& rompit.
SE SAM V M.
Selàmum non parum Iencoris,pinguffque obcinec,idcirco oppIere)mollire,
. s & mediocricer calefacere idoneum dl:.
1
. SEP S.
Seps,quam nOllnuIIi chalcidicam Iacertam dicût,in vino poca,proprijs mor
fibus fuccurric•.
.
10
S 1 A LON, S ALI V A.
Saliua hominis ieiuni maxime difcucit & ahfl:ergic, edq; infancium impeti:::
gines illica excerit,& furunculos cum tritico,nimirum manfo impollca, ma
turat,& fugillaca deIet,feris hominem occidentibus maxim~ aduertatur.
SI DE RI T 1 S.
Sidericis Heraclia & heIxine diél:a eit , Achillea aucé fidericis iIli quidem co:::
,IS fimilis efl:,fed magis aO:ringic,edque fluidis affeél:ihus accommodata.
s 1 DER 0 S , FER R v M.
Ferrum aqua reilinél:um fubinde, vehementem deGccandi ViOl aqua! cond:::
liat , qua: p ota Iienofis conducit: vinum aucem in 'quo id relhnéèum dl: CŒ::=
liacis,intel1:inorum corminibus, cholcricis,fiomacho re[olutis,auxiliacur.
~
SIC
r0
S, C
v
C V MIS.
1
Cucumis eG:ulentus quidem viri dis, refrigerat humeéèâcque
in fecundo or:::
dine ,çaro ipfius feruidas [olacur inflammation es , femen ahfrergendi inci::
dendique vircuce pra!dicum,vrinas mouct,& corpus nicidum eHicit.aridus
ficcatin primo ordine,vehementiufque abfl:crgit,& femen,& radix.
"5
SIcros AGRIOS,CVCVMIS srLVESTRIS.
, Cucumeris CyIuatici (eminis fuccus elaterium diB:us cŒ; qui autem è radice
& foHjs premitur daterio umilis eft,fed imbecillior:radix detcrgit, diŒpac,
emoIIit:(uccus ficcandi vireis habec.
SILrBON.
30 Silybon fpinofus frutex efr,alho chama!Ieonti perfimilis , efui accommoda~
tus:radicis liquor denarij pondere eum mulfa potus,vomitiones excitat.
SILV RVS.
Silurus CaIfus fi edatur fauceis humidas expurgac , applicacus corpori fur:::
culos educit.
35
SIL P HE) B.L A T T A Q.. v A~ 1 N PIS TRI NI SIN VEN 1 T V R..
Blattt qUa! in pi!l:rinis inuenitur interanea decoél:a concricâque,aurium do~
lores per[anant.
SIL PHI V M , L A' S ERP 1 TI V M.
. Laferpitium prob~ calefaci.t,fla.tulen.tii cft eti~m & (on~oéht peruicax:à fo~
40 ris corpori applicatum efflcaclUs deprehen dlcur,maglrque llquor ipfius.ex
;
�P A V LI AE GI NET Ag
60
trahendi potens,item & [uperexcrelèentia amoliendi.'
SIN 0 N.
l In impref Sinon calidus l & [ubamarus J dl:, vrinam mouet, concoétionetn adiuuat~
"
Jo omijJu eJh ,men[eis educic,& vifcera obfrruétaaperic.
~
SION.
Sion caIidum,vrinam cicac,& difcucic,renû calculos frangit, menfeis euocat~...
SIS A R V M , SIS ER.
Siferis radix coél:a fromacho vtilig dl:, & vrina: cienda:,calida in tertio ordi~
ne:{èmen cenue efr,di[cufforium,validurnq;,idcirco ijs quos fingulcus 8C tor$'
_.
mina rnàlè habenc,cum vino exhibecur.
..J
JO
SIS r M B RI V M.
Sify-mbrium [une qui cardamin,en vocant, cardamo, hoc dl:, nafrutcio am:::,
[que in primo abk:dfu : humidum
milatum : aridum quidern calefacic
al1tem in fecundo.
--
ueca
S CAM MON 1 A.
.'
.
loS
Scammonia calfacit,digerit,& bilio[a excc:rgic,magî[q; eius 1iquor , qui iaru
& phymaca difflpac,fœtus appofitu corrumpit,lepras exterit, diuturno è~
4
Ficis dolori cum oxyrhodino vtilite~ repergitur : radix auté tum ipfa, Olm'
deeoéCum dus pocum,purgat:,cum aceto autéSCfari~ahordea(i;ea decoaa,
coxendieum doloribus illinitur.
...
. ~~ ~
SCAN DIX.
Scandix fyluefrre olus dl:,calefaciens ficcanfq; in Ceciido gradu, vrin~m pro~
pelhe,& vikera obnruébone liberat.
sel N G 0 S , TER. RES TRI S
C ROC 0 D 1 L V S.
Scingi carnes renibus proxim~,nacuralibus arrigendis bibuntl1r.rurfus fe~ 2.1 ,
mé laéluca: cum aqua pbtum eadem contraria virium Iege videcur remitte- .:"
~e:icem lentis decoétum cum meUe.
.' sc r L LA,
. Scylla incîdic,calefacic & deli ecat in fecundo ordine: pra:fl:at autem eam aG
lDeeJHgrce fam LaueJ dixam[umere.
- ~o
co exemp(a~
seo L 0 PEN DRA MAR 1 NA.
",
ri impreJJo.
Seo1ope?dra marina in 0 1eo elixa inuntbique pilos aboIet,vila etiam prp.ri~
tum exelcat.
1
SCOLOPENDR.ION.
•
Scolopendrion atplenon dl:.
~3S
seo L r MON) CAR. D V V S.
Carduus calfacic,ficdtq; in ordinefcdo,radix eius cû vina decoél:a,vrinas fœ
tidi odoris liberaliter educit,&alarû totiUfq; corporis graueoléciasJ,orrigi~
S G 0 RD 'I 0 N, T RI X AG 0 PA L vs T RI S.
Scordiurn v-arijs pollet fa,ultacibus, ve quod amarum,acerbü,& acte fit,pur~ ~~
'jI'
�LIBER
VII.
61
gac igicurlimul & calfacitvifcera,vrinas & méll:ruacôcicat,refrigeracaônia
cxcalfacÏt,vulnera glutinat,repurgatq;:aridum illicum cicatricem inducic. '
,
s COR 0
DON) A L L 1 V M.
AIIiu calefacic Gceatq; in quarto abfcdfu : ac fylud1:re alliû quod ophiofcoro:::
s don,qualianguinü alliii,& agriofcorodon dicitur,domefi:ico valencius d!:.
SCORODOPRASON.
10
Scorodoprafon porri & aUij mixcas habec vireis Be gul1:atum.
sc 0 RP 101 DES.
Scorpioïdes excalfacic abfceifu tertio,liccat fceundo.
sc 0 RPI vs.
Seorpius terrdl:ris crudus impoGtus, aut toi1:us in cibo proprij iaus rerne,:
dium efficicur:marinus autem fel habec oeulorum fuffuGonibus vtile.
S CORIA ,RE CREMENT VM.
Rccrementum omne valide exic.eac:ferri fl:ercus aIijs amplius,quod exc~aû
1$ Be in tenuiffimum pollinem decricum,eum aceco auribus Cuppurantibus mi
ri&ce proficic,iccm IjS qui aconiturn biberunt, eurn oxymelite potum reme=dio dr.Plumbi recremeneum eidcm rdpondet,fed magis afl:ringie.
SM 1 L A X ) A V T CAC T V S A:a.:a 0 R , T A X VS.
Smilax velcaél:us arbor dl: virofcevircutis.
~
e
s M y RNA) M
/
Y R. R H A.
.
'
M yrrha feeundo ealefaciencium ficcantiumq; ordine dhcapitis igitur vu!
ne ra fi illinatur glucinac,icem amaram vim obcinec, qua ventris lumbricos.
& fœtus occidac:adhze abfrcrgit,eoque ocularijs medicinis cemperatur, Be
humores peaori infixos expurgac,ica vt faueeis non afperet.Bœotica myr:#
l.f rha vireis habetealefaciendi,emolliendi,& di{foluendi.
S MYRNION.
Smyrnion,quidam hippofelinon,quidam apium fyIuefl:re nominant, calefa
cic in tertio ordineeodemquc ficcac,apio duncaxat fortius,pecrofe!ino inua
lidius,vrina: Be menfibus eâueendis accommodatum.
JO
SON C HV S.
Sonehus aflrin$it & manifefiè refrigerat,tum corpori admotus, tum man:=
ducatus:exardaétus autem mediocriter calefacit.
S P A, RG ANI V M.
Sparganium ficcandi Be hoc vireis refert.
3$
SPA R T 0 S , GE NI S T A.
.
_
Sparti quo vit~is ligant, Be fcmen ~ fios eum muI~ inllar qumque .ohoI~ru
poca,per fupen~ra pu~ganc, veratn modo Gne peClculo:1èm~n per mfenora
quoq; purgac:vugula: Ipfius ad coxendicum dolores proficlUnt. '
.SPECLARIVM)LAPIS SPECVLARIS.
'40 Spedar.ium , alij per ph [cribunt fphcclarium ,quo nonnulli 10co vitri in fc:~
�. P,A V LI AE GIN E T AB
62
.
a
neŒris veunr,ur )edque diaphanes perfpicuitate appellatur ,CubI1:antia gy~
p[el1m,vireis habec concrematis eefris aue oŒreis fimileis.
s
p 0 N G 0
s, s P O .N
GIA.
Spongia recens quz marinum odorem adhuc re[eruac ~ fi cuin aqua atlt vi::
no aut pofca irnponatur, vulnera gIutinar,cremara acris dl: virtutis & difcuf $
foria! : curn bitumine autem & plce liquida vfta appofieaq;.ex igne, fangtJi::
nis erupeiones compdèit.
1
S P 0 DIV M) CI N E R V L A.
Spodium pompholygi:viribus a!quale dt
S T A P H XLI N V
s, PAS TIN
A C A.
10
Pa!l:inaca vrinas rnouet,méfeis proritac,pr~fertim [emen ipfius & radix,fo!::
lia aucéabfrergédi viribus pr~dita phagedtnicis affeé1:ibus cogruûc,& viri::,
dia curn melle:fylucftris autem pafrinaca adomnia valencior eil: domeftica.
ST A CH rs.
Srachys marrub~o fimilis.frutex tercium in calefaciédo ordiné occupat, mê:: 1$
feis il:a~ ex:citat,tœrus oecidit,&. [eeundas expellic.
STE A T A, AD 1 P ES.
•
Adeps omnis humanû corpus & humeél:ac & caIefacic,fed pro diuerfis ani::
malium tcmperamécis vireus dos euariat.Suillus igitut omnium humidiG
limus ell:, vt ad oIei nacuram accedat;vnde ctiam roL.ion~s obcundit.Capril:r ~o
Ius,ficcÎor cfr,& celerieer conerercie, coq; fjs qui in longanone roliones expe~
riuntur,ab inferiori parce inijcicur.Anferinus calidior efi,maiorémq; tenuif
tatern obrinet.lntervcrunq; hune gallinarfi galloru'mq; adeps conufrit.Leo:;;
ninus calore omneis & tenuitace fuperat, & propterea etiam vi di[cu{foria.
Bllbulus inter fuilium & leoninum medius tcmperamenco exifbr. Vrunns 2.$
alopecijs medetur vulpinus aurium doloribus, quemadmodum viperinns
pilos abolere,&oculorum fitffl1fioncs împedire fercur.In omni auté adipum
fpecie calidior ficcidrq; eft marium, atq; ex his corum qui ca!l:raci non func
magis qua'm aliorum.ca!cerum vctufiate omnis adeps redditur calidior.
J
~o
ST 1 M MI.
Stimmi protter quàm quèd ficcat,etiam ail:rifrionclll habet,ob quam ocwa
rijs colJyrijs mi[cecur.
_ ,.
ST OE BE.
Scœba= femen & folia in tertio ordine·deGcqlnt, V'iribp~ donata aO:dél:orijs,
eamq; ob cauum vulnera ~~gna co?glutinal1:c: de~oél:urn ip{orum incdl:î::: 3$
norum rorminibus,làngulOls erupuonibus, auribps purulentj~ auxiliatur:,
folia illita oeulis cx iau fuffulis conferun t.
r
&.
ST OE CHA S.
• •
~
Stœchas adaperic,excenuac,decergic,& confirmatvikera o~nia, cocumque
corporis habicllm.
40
�LIBER
VII.
S T RAT lOT E S.
Stratiotes aquaticu& frigidus dl: n~tura:tërrc(his etiam aflringendi vim ha
bet,qua vlcera commitc!c: nonnulh co & ad fanguinis eruptiones & ad fifhl
las veuneur.
5
10
S T R Y C H NON, SOL A N V M.
Solanum horcen[e dèulencumque ail:.ringi~, & i? {ècu~do ordine refrigerat.
Solanum halicaccabum horeenfi fimlle, Vflna: clenda: Idoneum frué1:um ha:::
bec acino vuce cequalem.hypnotici,id efrJomnificifoIani radicis cortex,curn
vino denarij pondere por:usJomnum conciliac,{èmen habec ad vrinam mo:::
uendam accommodatum, ex tertio refrigerantium ordi~e : vnde corymbi
dus plures duodecim epotiJurorem accer[une. Q!!artum verd gemls Cola:::
ni intus affumptum, inueile dl: : foris autem illitum vlcera depaCcentia Cl},:;
rat,refrigerando liccandoque ad [ecundum ordinem relatum.
a
STYPTERIA ,ALVMEN.
J5 Alumen omne maxime afrringic,fubfrantiaque craffum efr:tenuius autem
reIiquis dl: quod vocatur fciffile, mox rotundum, & afrragaliotes. Cra{fum
adrnodum dl: liquidum,placices & plinthites appellatum. . .
.
%,0
ST rRA X.
Styrax calefacit,emollic1& concoquic:cuill,ddhUacioni in nards, Be graue~'
ni vtilis,menfeis idem & potuS & appofitus extrahit.
s•.
F kus arida: in [ecundo fere ordi.ne uccant : pingues autem, duros tumas
res magis maturant: acriores decergunt, dJfcutiuncque, decoétum ip[arum
mellis {peciem referens ,quod iam nonnulli fira:on appellant) viribus melli
"5 r~tponâet:.virides autem hcus,imbecillioris vi~tu~is [unt,verxq; tam~n & vt
. rIdes & andce aluum [ubducunt.At ficus capnficl, acres & dl[cuffona: [unt,
quemadmodum e:x domelticis groill.
S y CA, FIC V
sye E ,F 1 Cv S A. RB 0 R.
30
Ficus arhor calidi cenui[quc temperamenci efr, aded vr liquor & foliorum
filCCUS non rodar modo, aut abfrergac vehemencer , Ced etiam exulceret,
ora: veoarum aperiac, & myrmecias excerat: iam verô & purgandi vim
obcinec. Ac fylucfrris ficus ,quam caprificum vocant, in oml1la dficacior
dome.ll:ica cil:.
SYCOMORVs,F.ICVS
AEGXPTIA.
35 Sycomori frl1étusl1ullius n~ltrimcnti dl:,& Hornacho noxiu~ : liql10r arbo.::
.. ris vi pollet emolliendi, glutinatoria vulnerum, di{èuŒoria rumorum: blbl~
tur mun gicurq; ad ferpcmum mor[us)lienes induracos,{l:omachi dolol"es>&'
in acceffionibus febrium hon'ores.
S y M P H Y T V 1\-1 PET R AE V M.
4 0 Symphytum petrœu contrarijs canaae virtutibus,habet cnirn aliquid quod
�P A V LI AE GIN E T AE
*
,
*
Im preffiî jncîdat~ideoq; pus in thorace &l?ulmonibus colIeé1G. expurget:habet etiâ
haGet, pusi l~ aliquam 'conrrahendi vircucé, qua ianguinis excrearionibus medearur,con:::
tborace cofCefEiî & Te- uuHis,rupcis,ml1lierum fluxionibus,intefl:inorii ramicibus.irem calida qu~
tles expHr~ dam hllmiditas ei inefr,qua Grim arcer,& arreri~a[peritates fanat.Symphy:::
lJet.Gafwus ton alterum nempc magnum, viko[um quippiam & Lql10d pruritum e~cis:
& DioJcoriter J repradèntat,ièyllce ümile. Vcuntl1r eo,ad quce {ilperiori.
dis iterpres
S p 0 ND Y LlO N.
Paufil citas,
ftT tflle1i~
oni aJHpufâ~
tHr.
110
Spodylij fruaus & radix virtute acri & inciforia,fuipiriolls,comidalibus,&
arquatis fuccurrunt, radix autem circiiralà , fifi:uüfq; impoGta illarum callos
lGafenus ba tollit,fuccus ~ fi ore ipfi us exprdfus, veterrimis e auriû VIccrib us infrillat~.
6et mon{ax.
Mafe iu
guco eft âç
e
'1"iiç K.olllJcxç,
pro âç
ch",.
7'"
S
10
sc H 1 NOS) L EN T 1 S CV S.
Lenti[cus in omnibus fui partibus ficcat fecundo ordine abfo!uro, calefaci&
do autem & refrigerando medius dl:, adec.rafl:ringens , vt a.d hyp~ci~~~i~
fuccum ail:rié1ione accedac.
sc H 1 N V
AN THO S,L EN TI sel F LOS.
1$
LentiCci Ros modié~ calefacit,minus afi:ringic,tenuem nacuram fortitlls~qua -- -
vrinam mou'et & menfeis trahit,obib.:uétaq; referatin fomenris,pocu, & ca:::
taplafmatis adhibitus:radix adhuc magis flore ail:rin git,lëd ille calidior~ SCHOENOS
ELIA,IVNCVS
PALVSTRIS.
Palufiris iûcus duplex eft, Ced eius qui v~catur oxyfchœnos,felllen ell: [001:s: 2.<?~
nificum:holofchœni aqtem dié1i,.minus,idem & capiti doloré facit. Vtriu[q;
femen frixum fi eum vina bibacur, alui fluores ddiccac, ac mulierum flu.xlo:=
nes cohibet.
.
-- - ._. . '
sORt.
Sori vireis mi[y requaleis obtinet,longe illo natura craffius.
QVAE
t'ARtCHON,
A
T
INCIPIVNT.
SALSAMENTVM
THYNNI"
Salfi thynni caro acris eil: Be deuccatoria:morus igieur à vipera,quain pr~
fl:e~em dicunr;quamplurimum eius eCui datur,vimimque fuperbibicur libe::
rahus,& vomitus excitatur:eadem ad vomîtiones qu;e ciborum acremento '9
'Jua!tuncur,~c~o~~o~ata ef1::item rabidorum canum aliorumq; ferpenti~
mor{ibus veiheerdItmtur,
.
T A V ROC 0 L LA, G L V rI N V M
B V B'V L V M.
Taurocolla aIijs xylocolla dicieur,cx boum corijs côfeél:a,vjm habec infigni#
ter ahil:erforiam,eoque ac~to [ubaé1a,impetigines & [umm~ cueis lepras ex~ 3$
terit:ambufris, fi aqua cahda foluatur ,inflammationem oboriri no {inie: ~a= , ,dem oxymelic.e[oIuta vulne~i bus accommodarur. .
T E LLIN AE.
Tellinç faIf;e cremat~~ adurenté cincrem reddiit,qui cedrino liquori 1'I\!ftQs
�1
VIr.
LIBER
~uul~o~ radidtus ealpehrarum pifos;G iùŒi11ecur liafd ir:erum prohibee.
l..
'
; TE R :M LN THO S, T- E"R:E BI NT H v: S. .
,·r ~tèf,iht:h~s èaJ~r.l~ic ib. ot~i,lle0cii~o ~ ' Géca~ aucem1fi viridis ell: in primo,
fi aridu~,{ècul1ldoJttu~lIs vbl marueru:,ad'tertilllm c[tccanCÎurn ordinem refer
"f tur:hac igicur racione & vrinam mouet)& lienes adi?uar.
TET ;r 1 GE S, CIe A. D :AE.
Cic~d:e crudz Gcc~tz ad colicum dolore~ potui daneur, auc cres, autquin::
:que,âuc Cepcem,cum totidem numero Ripcris granis:quidam c0fl:as Contra
~..'
vefu:z'dolores potui exhibent.
,. 10
TE V T LON, B B T A.
.;.)
Bets: nicrofam vim habet,qua abfl:ergit,difèuCit,&'p'erl1areis purgat"fed al
ha e1ixa plenius,inflammatiol1:i atcendcé fit idonea,& modicè ai[cutic•.
TE V CRION.
TcùéÎ'ioh calfa~it'fn [ecundo,{iccac in tef.tlo ordille,vi inciCoria tenùiqueJiè:::
1$ nibus medetl1r.
,~
,
02.0
TEP H
t\. A i () 1 N 1 5.
\..
Cinis1nOll omnis idem exaé1:e hab'et éelnpetàmenc'üm,fed pro materi~ corn
buftre differentia euariat:acerbarum fané arborurncinis, riempe quércus &
ilicis,afl:ringendi vim non modicam obtinec,qua lânguinis erupcionem ~
pefcit,quurn nulüus alterius datur faculcas:acrium verd,puca fici & tithyma
li dms, vehetnencioris acrimonice & deter[orius exifrit.
1
--
J
TEL E PHi 0
z,,$
N.
J
.
T elephion in primo a5fce!fu calefacit, lècundo aucé deGccat: dl:_itidem abG
ter[orium, qllaproptervlceribus plltredinem expercis conuenit,& vitiligî;;
nes,cum Ieucas;cum alphos,cl1m,aceto abolet.
TEL 1
s,
FOE N V G R AE C V M.
_Fœnugrcecum exfecundoordine calidum dt, eprimo{ic<tum~ idcirco [erui::: .
das infIammariones irrir.ac: minus auteln calidas SC induratras magis difcu::l
tiendo perfanat.
T 1T H
r MAL VS,
H E RB A LAC T A RIA.
T ithymali omnes e quarto calfacientium ordine [unt ,acrimonia: & validoe
amaritudinis participes:fed radixquum {itquodammodo imhecillior, ~c~::
tO incoéta dentium eroCorum dolores finÏtlliquores vehemétiore do~at1 vI,r
. tU[e,~enrium cauis imponuntur,reliquum corpus {iattingan[,adurur,q~a:::
35 re edam pilos Inodicè delitos auferunc, icem myrmecias , ver~ucas & hUlUS
generis alia:cutis labes abO:ergunt,maligna vlcera,rbagedamlca~curan,r.~a=
terum ex feprenario ipCorum numero validiillmi lune, appe,llan ch~taclas,
myrGnites, & qui in p~tris arh,oris mod? nafcirur : ~os fequ~t~lr qql verba:::
fco Gmihs dl:, & cypanffias,demde parahus, quau dlcas mantlffius, pofrre~
'4 0 md hehofcopius ..
E E E.j~
�66
P A V LI AE GIN E T AE
x.
CaIx viua vehementeradeo vrit,vt crufia inducat:refiinél:a verd cruO:â qui~
* Gr.ec~ e- dem Cubito excita t, Ced poO: diem,vnû no amplius, calefacit camen ~ cofu
:~t.:.VJ8V8, mit carneis.:!Ï lauetur,idq; aqua'.marina,validas diCcuciendiNireis acquiric.
T 1 TAN V S, CAL
*
tu ep tnten-
ait,Gafenus
& oriGafiuS"
tloGlfcum Jen
tiUtlt.
T R A,G A GAN T H A.
$
..
T ragacancha perumiles gummi vires repr~fencat.
T RA G 1 V M.
Tragium frutex efl:il'l ereta le.ntifco fi~il~s,virtute. calida in te~ti~ ab[çdr~~
attraétoria,diCcutiente,& tenUJ:aculeos 19ltur educlr,calculos commUJt, me::::
fei[que citac,infl:ar denarij potum,Sed alcerum tragium,hoc amarius eU,ièo
Iopendrio a~mile,na{àitur muItis,in locis,tancaaHriqgendi virtut~ przd1:S:
tum,vt tluidis affeéhbus commodè fadac.
10
T RA GOR 1 GAN V M.
Tragoriganumorigani virtutes habet, &nonnullam etiamailriétionem.
TRI BOL 0 S, TRI B V L V
If
s.
T ribulus mediocritcr refrigerat:[ed cerrdhis ficcando valenCior efl:,aquati:::
.cus leuicer edam hU~leaac:vterque conrra inflammationum generaciones.
omne[q; influxus conuenit: terrelhis fruél:us quum tenuis exifl:acJ rcmi caI:f
culas conterie.
T RA G 0 S 1 T 0 DE 5, T R A G VS FR V MEN TAC EV s.
Tragus frumentaceus ze~ figura refPondec, Ced difficilius in fiomach~ co:::,
ficicur,al uum emollic.
~o
TRI G LE, M V L LV S.
*
Gy.ecè e.
rat;b.erx"cd.
VHÇ pro~"
,<vHq,aeprauatè nimirii
Mullus pifcis continuè erus c1aritati oculorum nocer,crudus di{feéhts &
pofitus marini dtaconis,Ccorpionis,& aranearu morfibus fuccurrir.
*
iQ}:e
~$
TRI POL 1 V M.
T ripolij radix: calida dl: in cercio abfcelfu & acris.
TRI CHE S,CR 1 NES
1uu~ memi .. Pili combu!l:i perfimilem lanis concrematis vim obtinent.
n~rt.tar~~~:
nu ,& D lO)
coriaes novif
CHJentit, ex
TRYGON,PASTINACA MARINA.
M·
fi: .
1
él: d .. fi
r.
~.
,
armz pa macz acu eus impa us entllll rmo,ipmm cotent eXCutlcq;.
T R
r
X)F AE
JO
x.
~uo a~ verb,i F~x vini ignem non experta com pofitis viribus conllac,vc qUéf abunde de::
fumpjit Pau
d·t". · 1 J1.·n·
I:
1 . .,
_
.
[us.
fi~cec llcllclac~,~lLncLona aute~ laçu ~a~ el ex VlOl vn~e cofit ipeCle) accc$
dte. V[endUffi 19lcur dl: ca eum III hUlUldlOribus, eum III Buidis afteébbus, J f
phygechla difcutic,Iac,mammis eo refercis impofIta,extinguic:cremaea VC~
rd quam nunc etiam ipheclen appeIlant,adurécem vim acquiric,quapropcer
& medicame1!tis qUf adurunt,lpfam mifcemus.vngueis iglcur fcabros cunt
re~na cijcic:pilos cum oIeo lencifcino per nottem totam Inunél:a, Bauos cf::
ficle.Lo ca oculorü medicinis abfrerfonjs cemperatur.Accci f<ex in omnibus 4 0
�LIBER
VII.
vaIentior dl: iam diél:a,magifque afrringit.
T R 0 G LOD r T , ES) PAS S E R.
T r~glodytes paifer dl:, ?mqifi auiunl excepto regulo rninimus , in fepibus
potlffimum degens, qUi & to~us & crudus falfus manducatus rttnum calcu
f los concerit:cremati ipfius dnis epotus,idem pra:fi:at.
T r ROS, CAS E V S.
,
Cafeus recens & mollis repdlendi vim obtinet, Ieuiter refrigerans, quate 8G
vulnera impoficus conglucinat:at qui oxygaIaétinus dicitur;pr~te.r hanc fà:::
culcatem edam di!.èufforiam modicam poffidec,magifque vulnera congluti
JO nac:vetufi:us,ifque pinguis difcuciendi virtutem pra: Ce ferc, qua articulario:::
- rum quoque tophis accommodatus eft~ przlèrtim cum fuilla: carnis Be fàIfa:l
~ pinguis decoéto.
Q.VAE AB y INCIPIVNT.
x A C 1 N T H V S.
'$ H yacinthi radix bulbi fPeciem repra:fencans, primi in ficcando ordinis dl:,
fecundi refrigerando, pueros itaque impuberes diu co[eruare cum vino illi~
ta credicur: femen Ieuiter abftergit aftringftque, iddrco arquatis cum vina
dacur,vc quod deliccec magis qu.a m refrigerec.
H
H
~o
:x:
AL 0 S, VIT R. V M.
Vitrum Ia:uc: curn vina tc:nuÎ &; ,albo potum, vefic~ calculos comminue_
rediçitur.
H x D NON, T V BER. TER R AE.
:ruber terrz terreŒri co.nnat fubfi:antia curn modica quadâ virtute tenuÏ.
' HXDRARGXROS,ARGENTVM
2.$
,
VIVVM.
Argenturn viuum,in medicina: v[um non adco accommodatur,quod vene::
nô reprxfencec:,nônl111i vero ,cocrematu ipfum in cineré, mixtumq; alijs fpe:::
ciebus,colicis & iliofis potioni exhibuerunt.
H r D R 0 PEP ER l , A ~ V • TIC V M P 1 P E R.
~,
,H ydropiper,herbuIa dl: calida,fed non piperis modo, viride di lèf,lline fUà
~o illitum,fugillaca,& tutnores. induratos dikurit.
x D 0 R , A ~V A.
Aqua prz{}an~iffima &alcerius fuhftantia! expers,refrigerat,humeaacqu~,
ex {ua ipfius fubftancia:vbî autem afcititium calorem a{fumplèric, q~a~dllt
eum fe~uat,calfacic:frigida autem faél:a,refrigerat.Porro qUa! ~~nihll m~xt.a
35 dl, vt nitrora auc bituminora, adiunétz fubfl:ancia: vi reis acqUlClC • PIl1U1~l~
H
aucero nounihiletiam afrriétionis habec,ob quam oCL1Ia~ijs ~ifcet~r medlcl ,
nis.Q!:!alem vero conueniat Iaudaciffimam e{fe aquam,m prImo hbro com
prehenfum efr.
Et y 0 S C x A M V S,A L TER C V M)S E V fi:Ë RB A A POL
x., 1 N A RIS.
~o .t\lcercu,Ol CijitlS fem€nigr'um cft,ltem cuius flauut;l1,veneno~um e{l:;accorn:e
--
"
/
E E E.ij.
�PAVLI AECINET AE
68
LRel'0!itutn
modatiillmum vero curationibus, quod & femen & Horem candidum ha~
bet ex tertio LrefrigeranciumJ ordine.
H r P E RI C V M.
ex: Ga[eno.
H ypericurn duplex efl:.alcerum quod andro~mon & afcyrrhon appellatur~
expofitum dl::alcerum verocalefacit & ficcar, cenuifubfrantia przditu,edq;
vrinas elicit & méfl:rua cicat,totum ipfius fement qudd fi cum folijs illinatur
viride, cicatricem vulneribl1s obducit, arida verà folia oblica vlceribus m~
dentur,dancur etiam potioni aduerCus coxarum dolores.
HrPECOON.
s
.
, Hypecoon refrigerat in tertio ordine,papaueri viribus proximum.
JO
HX P 0 G LOS SON.
H ypogloffon frucex pl1Gllus dl: , cuius radix & Cuccus emolliendi vircute
pollen~.
H r P 0 C 1 S T 1 S.
H ypocifris eorum qUt ad radices cifti & ciŒari appeIIati fubnakuntur,nem$ JI
pe cytinorum, Cuccus e~, rnc:dicamc:ncum ad,omneis fluidos affeaus cffica~
ciffimum,vt quod paruculas ficcec corroborecque.
,
H
r pOP H AE ST 0 N.
Hypopha:llon fpecies d1:ipinz fuUonit,quemadmodum Be hippophaës,cx '
huius capitulo,foIijs,& radicibus,Cuccus exprdfus ficcatu{que trium obolo:=
rum pondere,cum aqua mulra ad pituitam & aquam vacuadam exhibccur:
maxime con gruit non nm fubreél:a ceruice {pirancibus,comitialibus,& ner~
uorum affeébbus.
2.0
H r s s OP V M.
HyCfopum in certio ordine & calefacic & ddiccat,tenu{Cq; fubIlantiz dl.
'-$
Q V AE A' PH A V SPI C AN TV R.
~
r E s.
Lentes i,n fecundo ordine ficcanc, medio caloris & frigiditatis temperamés ,
to donar;z,fed afrriébonis quoque nonnihil habent. T otum vero Ientis cors:
EUS {iccat,aluu'mq; fifl:ic:decoétum ipfius proritat,ideoq; prior aqua defun", 30
âitur,quum afl:ringcndi gracia lentes affumuntur.
P H A COS, L E N TIC V LA) PAL V S TRI s. '
lenticula palull:ris humeétac refrigera'tqt in Cecundo abfcelfu.
PH A C l, L E N
J
PH A L AR! s.
..
Phalaridis {uccus,folia, & femen poca, veIicz doloribus auxiliantur,hab(t
cadem herba & c~nuem quandam virn,natura'mque ca}idam.
P HAL A N G 1 TES.
Phalangites quod phaIan giorum morfibus medeacur,nornen hoc inucnit:
cft & te nuis natura: compos,qua torminofis auxiliari p~tacur.
,
ss
�LIBER
VII.
P HEL LOS, S V BER.
Suber pr<E{èrtim ex vinorum cadis, combu!l:um , cin~rel11 reddic G.ccando
, vehemenciffimum, qui medicinis ad tormina intdl:inorum in!èriptis ad::
mifcecur.
5
PHI L rRA S, TIL 1 A.
T ili~ arhoris folia,cylueI1:ri obe fimilicer afl:ringunc,quibus commanduca::;
tis,oris vkera iuuancur,eorumque decoéto colluuntur: quod etiam potum
&: vrin am & menfeis trahit.
.
PH 1. 0 M 0 S, V E RBAS CVM.
10
Verbàfci genera pIura [unt,incer qUa! dl: & diétatryalis: czterum folia om:::
nium iiccantem & mediocriter ail:riétoriam vim referunt: pr~ipuè eiùs
quod aurei coloris eil:,& acerbum, fiuidis conferunt affeétibus : nonnulli 8C
dCllces eis colluunt.
PHOENIX
HERBA.
~ Phœnix,alijs rhu,herba eil: IQlio cofimilis, aftril1gen cl i vidbus donata,in vi:li
no aufl:ero poca,omneis fluidos affeaus fiil:it.
P H Ol! N 1 X
A R. BOR, PAL M A.
Palmz fruaus qui jam emacuruic1 caIidus mediocricer ell:, vifceribus robo:.
randis &. fromacho idoneus,tum intus a{fumpcus,cum foris applicacus: re~
, ~? liqua palm~ portio vehementer afrringens dt, quarnobrem ftomachicis,&
hcpacicis medidnÎs temperatijr:longe magis afi:ringit quod frvaus c:nafcé~
tis veluci inuolucrum db
'
PHORMION.
, Phormion tenuis,abil:er[ori~,& attraéi:ricis facultatis dl::femen igitut cum
%.$ mellealbugines excenuat,&[piculae corporibus extrahit.
PH
v.
Phu J;adicerri habet nardi perfimilem,qoa: camen ad pl~raque infIrmior fièc/
[ed vrinas magis quàm ea elicit,nardi gallica: m?do.
P H r cos, A L G A.
?o Phyco;S refrigerac ficcacquc in fecundo abfcdfu , ac mediocritc:r etiam a:::
i1:ringù:.
P fi r LIT E S.
Phylites cùm acerba quadam przdita fic qualicate, non immcrito alui pro.,:
H fl,uuijs pocaauxili~t~r~
QVAE
X
CH AVSPICANTVR
CHA LB A NE) GAL BAN V M.
Galbanum calore tercium ordinem accedit,uccitate fecunclum,molliendi Be
140 dl[Cl1{foria vi donac um •
E EE.iij.
�P A V LI . AE GIN ET AE
CHA LeI TI s.
Chalcitidis vires aO:riéèori~, acres,adurente'lque [unt, & erullam inducunt;
tenuitate media inter milY & [ori eonfiChe, vila tenuior reddicur.
CHA Le A N THO N, AT RA MEN T V M SV TOR 1 V M~
Chalcanthon aqua dl: in Cypri mecallis eoalefcens,valeneiffim~ allriétionis 1
eum caIore non ignauo: quod omnium effieaciffime humidas earncis ab[u~
!nit delicdcque.1ongiore cemporis procdfu in chalcicidem mutatur~
CHA L COS) AE S , C 0 M B V S TV M.
Aes combuO:um acre quiddam habec & afrriél:ionis parciCeps dl: ,quapro:::
peer ad cicatricem vlceribus obducendam in ficcioribus corporibus pr~fi:â
tiillmum dl:: fi eluatur,teneris vcilius efr.
10
CHA Lev AN THO S , AE RIS F LOS.
Aeris fIos tenuioris nacurz efr,cjuam a:s concrematum,eiu[quc [qùama:mi#
xtus itaq; collyrijs palpebrarum & aipericaces,& ficus cxterit.
CHA M AE D R. r
s,
T R. 1 X A G
o.
Trixago in tertio ordine calefacit ficdtque.lienes igitur con[umic,vrinas ac
menfrrua eIicic, vifcerum ohfrruél:iones expurgac.
- -- -
Ij
CHA M AE C 1 S S VS, H EDE R.. A TER.. R. EST R.. 1 $~
Heder~ tcrrell:ris Bos quum amarus inugnitcr exiO:ac ,iccoris m~t~ a~perit,itemçonttacoxendicumdolorese.xhibecur.
- -"- "- ,.~
CHA M AE LEV C E.
Charnzleuce in tertio abfcdfu calefacic,in primo de{iccac~
CHA M AH L EON.
Chamzleontis nigri radix calefacic liccacque propc:modum in tertio ordi~
ne,dl: & abfler[oria: facultatis parciceps, qua cucis Jabes excerit,itcm duras 1.$
tumores diffipat emollicque,& phagedznica vlcera illitu perfanac: li autem
incra corpus fumatur, veneni 10co dl: •Albi radix {uperiori proporcione re::
fpondec,fed amarior dl::qu~ fi cum vina aufrero infrar acetabuli bibaturJa~
tos ventris lumbricos enecac:facit edam ad aquam inter cucem.
~o
CHA M AE MEL 0 N.
Chamremel~n ~ue ant~emis ca~efadt liccacquc in primo abfcdfu t przterea
virtute een ul,dtlèuifona,laxan tl,& odoraca conilar.
CHA M AE PIT r s.
Chamzpicys fecundo .~radu cale~a~it, ,tertio deliccac, quam ob caufam SC
purgare & abl1:ergere vdèera>pocIlnmum ieeur pocefi,icem vrinas menfeiG Il
que crahit, magna vulnera conglutinat, pucredinem expertis medecur, du:
ritias difcutic J decoéèum ipfius eciam coxendicum doloribus faIutare eft.
*
CHA M AE D R 0 P s.
*
Ch
d
"d
h h
cl
. vj~
fat 'TOve/op
• alll~ rops,q~l am & oc c amz ryn vocant,alij edam
[CUcrlon,
fro'rlVKe/O~. rtbus challlzdrYl re4?on~et.
""
'
40
Gr.tcè e..
�CHA M AE S X C. ~ ; :H;X;M l, LIS ' -F"j C Vs.
ChaJilUSyce âbL1:d~oria & a~tFfacuI~te"polkc:, ~uapropter ~ [Qr,qJlli fpfid~
& liquor my_nll'iè~la~, Ver~L{Gafq.ue aboleD,fi~ çraffa6rçk!,il.{!)rU1l1 e;i~at~ices çum
melle abLl:erguÏ!.l!4lkbeClld i rü,,,sçfij:ifijfipnlincipienti medencur. ~ . :
1
CHA M AE L AE A, 0 L E A GO • .
OIeago ab!1:er.[oria faiultat~,~tdiJ~ ~2éra & ctùŒ ~ i~n1 melle p'urgat.
CHELIDONIVM,H~~BA
JO
o
HIRVNDINARIA.
ChelidoniiIm in tertio ordiriecaIefacic,. val;en'cérque'àf?llergici! Cuccus,ipûus
daricaci oculorumvcilis efb:1i3d.ix a~quac~.S cdm virio'& aniLô pota, o'bfl:ru-:t
étiollc liberac:manducata dentium doloribus a,ux'ilimur .Minus ,heIiéloniii
quarto calefacient.i~ ordini a[cripcum, acrius eil:, ViC illitum cucem exuÎce::
ret:vngueis {èabroios eijcic:[uçcus'aute,m ipfi us'per,nauèis plltrgat.
CHE LI DON ES, H 1 R. V N 11 1 N,E S.. :
Ij
Hirundinum cremataruto cinis cum melkillicus, anginarum, inflamméltio
nes p~r[anat:idem oculOrLttn darieaci banc fade. • ~
i
CHOLE)F'EL,
:,
.
Fel omnium aliorum animancis humorunvcaIidiffimmrl dl: , colofe tatnerl
incer [e difh:rc:fiquidem quod flauum,pallido caIidil:1s:& Bauo , viride. pra::::
terea ~ariat pro ariimantium'qua: id.hab_cnc .cacione, quaCé.IJ.us {uillum om:
2,0 nibu§ mjs inhnl1iûs dl:, e0que cicra 'roItonem aurium vIceribus lp.edetur~
Ouillum,maioris -acrimoniâ! cil: quam [uilIuQl, Be oujJlQ caprillutnefficad:::
us.caprino a!qualia vrCorum & boum exHl:unt. caurinum vehçmentius:hoc,
fel hyçna! Cuperat,rurru~ hYtna vincitur api[cc callionytno qiEto,& [corpio:::
ne,ClUUS ammancis fel !uffuhonibus oculorultl, hebccudini, & albuginibus
2. j accommodacur:item marinéE hirundinis.ac cap réE [yludl:ris fel etiam lufcio;:
fis conferre didcur.céEterum omnium volucrum fd,cum aHius, cum ficcan:::
~ do vehementius dl; quam quaclrupedum: inter has ipCas autem galIorum
Be perdicum alijs dl: przfl:ancius~accipitrum & aquilarum acrimonia & rolS
;' fione quodammodo [uperat,viridi colore,nonnunquam eciam nigro.
30
ç Ii
0 N D R ILL A.
Chondrilla intybi Cpecies Îubamara gui1:u dl:,propterea etiatn maiorem fic,;
candi vim quam illa obciner. ,
C HO N D RV s.
Chondrus tritico perfimilis eil:,niG quàd gIutinouor.
35
C H R X SOC 0 L L A.
ChryCocolia aIcera in mecallis repericur,alceni in ifea pyla pra!pa~atut,pif1:il
Gritè e,
10 çreo ex pueri impubls vrinaCub caniculta!fl:u cocrü:a:* hlte19ltur abfi:er~
rat 1i7rtq
gic,di[cufIoria,(iccanceque vi pra:~ica maiorc,quàm ea quz in ~ecallis inu~::: oûp èu'lif8, icI
nlcur,vc eciam carnem abCumac Clcra roGoncm:ob quod vlcenbus ma1eficls tft iW~T itap "6.ft ergit .
40 accommodaca dl: concremata vero minus erodetJ
*
,
E E E.iiij.
�P A V LI AE CI N E"T AE
r soc 0 M E.
Chryfocomre,qure edam chryutis dicirur,radlx acri GmuI & alèringemco vi
exifrit,quare fion muId in medicina v[us dl, quaquam p(!N~pneum@aicis ~
iocinorolls ia muICo eli-xa exhibeatu r~czterutn tncnfeis educic.
',"
CH R
•
Q V AE À PS
ORDI VNTVR.
r"1"
P S E V DO B V NI V M.
Pfeudobunium bunij fpeciem rcpr~!èntat,calefacit,dilèutit & abŒergit:tor~
mina igitur circa vmbilicum, fiillicidia & laterû doIores [aluie : firumas etiâ
cumfalc:& vino iIIitum difijcie.
P S E V DO DI CT AM NON.
Pfeudodié1:amnon imbecillis dié1:amni vires habec.
PSI M M r T H ION) C E R V S A.
Cerufa refrigerat & illitu opplee.
p
sr
L LI V M , H E RB A P V L 1 CAR 1 S.
Hcrbz pulicaris femen [ecundi refrigerâtium ordinis habetur,{iccando hu~ Il
meé1:anddque medium dl:.
PSORICON.
pforicon,chalcitide duplicaca,argenti tpumz mixcaJefficicur, vtrifque tainé
aceto prius detritis,ac in recentem oUam conieélis,qua: dic:bus quadraginta
Cub fimo delitelèet:lic enirn rnaioiem ficcandi vim, tcnuiorern & minus ro::: ~o
dentem quam chalcitis,acquirec. .
QYAE
AB 0
MAGNO INCIPIVNT.
OON,OVVM.
Oui candidum & tenue,nullius planè rofionis compos,mediocricer refrjge
rat.vtendum igitur co in oculis, pudendorum v1ccribus , aliifque omnibus a1
maIignis:mifcecur etiam medicamencis emplafricis, qua: fan guinern fuppri
munt : luteum vero pari facuIcace pra:ditum medicamencis temperatur ad
inflammationern arcendam dncacibus:toilum vero magis ficcac,minus le:::
nic.Porro totum ouum aceco incoétum fi a{fumatur, vétris fluxiones defiC:J
cat:u acerbum aliquod adiunxeris,exempli gratia,gaIIam,aut rhun, aut ba:: JO
laufrium,ac frixcris,multo redditur efficacius:ambuflis autem crudum im~
poGtum,protinus auxili~tur. Sor bile aifumptum, peél:oris vitia concoquic
len{cque,& arteria: a[pencac~sI;eui~at. Przponctur aucc:m recens veceri: Be
gallinaceum reliquorum ammanClUm ouis.
oc 1 MV M.
11
Ocimum fecundo calcfacÏentium ordini afcribicur : habec & humidicatem
qua~dam excrementitiam,propcer quam neque vtile dt intus affumptum:
cxtnnfecus autem ~itum dIfcucic,8C co~coquic.
�LIBER
VII.
7J
OC 1 Mp 1 DES.
Ocimoïdes,nonnulli ph'ileczrion nucupanc,inuciIis quidem radix d1::femen
vero tenue dl: & fine rofione ficcac.
AE
DE MEDICAM ENTIS SIMPLICIBVS QV
FLA..
.v AE BI LI P V R GAN D AE SV N T.
Cap.l Ill.
f
'Loës denarius cu aqua mulfa mane datur.qui ve(peri id exhibent,
~ aut fecundum cibum, noxam inferunt, quippe alimécum * dige:: *Gr.tc~ eft
rit,flauam bilem minus vacu~t:crium obolorum infiar aJTumpca dl 1C1!4'0 eéfor
abude ad deieé1:ionem aluum (olIicicat.C~ce~um 9uU ~mni7 purgantia me:: :~a~~,~~
10 dicamina fiomachoaduerfèncur, Cola alo~ coducIt. qUI vero amaricudinelll corrHpit.
eius non fuff:inent,in cacapocia coaé1:am aŒument.Sdendum vero efi,medi:::
camenta ea non fimplici quodam ternperarnéco,verbi gratia,caliditate pur::
gare,(omnia fiquidem calida,quale piper eff:, vacuationem molirentur) ve::
rum totius (ubUatix propriecace,quomodo lapis magnes fefrum attrahere
1$ demonfl:ratus dl:.Porro ex purgaciu medicaminu numero ea qUt ventrcm
duntaxat emolliunc, primo libro funt expofita:efficacioribus autem vtimur
vel ad materiam deriuandam, velad affeaum induratum commouendum
excitandumq;,auc ad corpus refidendum,mucandrimq; ipfius temperamé::
tum,aut ad noxium humorem elidendum.lam vero [une nonnulli mixci C)C
, przdiél:is modi,inuicem connexi.Czterum purgationibus hos vci cauenie
~o qui viribus conQant,& eas non grauacim afiùmunc primofq; zcatis limites
euaferunt,nodum verd ad extremos peruenerunc,item qui fiomacho robu~
fio funt, & copiofam materiam inutilem in corpore collegerunt, non multï
aded fanguiniscompoces.Tempus autem purgationis, fi nulIa vrgeatneceG
20$ utas, vernum maximè & autumnale opportunum eff:.
Q:. v AE BI LEM V A cv EN T.
QEt bilem educunc,qaouis cempore przter hyemem reaè vfurpantur:zta~
teverd florida,& ei proxima:habicu ficco,mufculofo,nigri coloris, vel rubri:
viris magis quam mulieribus: item in qui bus cibi cotinué corrumpûtur,al::
30 uus afi:riéta d1:,amara bilis redundac,iracundis,pauca vrinam reddentibus,
abo vus ficco &,cali~o.In affeéhbus,arquaco,iecoris imbecillitate,pleuritide,
phrcnicide,angma,mfania,cephalcea, lippicudine, eryupelate, lepra, febri,&
quibus bilis f~pera~.I?acur aloë ~apite grauatis,lippiéci~us,Utic~lo~s,&: qui
per [omnUlllImaglmbus torquetur fine febri,adhzcqUl horrorJ,s dlfcur{um
in corporefentiunc, Batus acreis zdunc, intdl:inis roduntur, qUlbus fion1a::
35 chus immodice zfiuac,autfafiidio .ex ciborû copia ,e~e~~i~ur:po!l:remo~qui,.
bus ob recrementorum abundanclam clyfier neq111t l~lJcl:abund: fiqu~detn·
inanit,uc vt totum corpus non commoueac, Dili coplO{a admodu fuent ex:::
hibita:bilem autem incefiinis,aluo & fiomacho inh~rcntem educat.
40 yeracrum cOlluenit ~ acuto ~ longo morbo laborancibus,qui medicamé~
, g
�1
P A V LI AE GIN E T AE
74
tum bili dncendce idoneum requirunt;quales [unt qui infania, airera capitis
parte (heeerocranici diciitur) humorû Impetu in oCll\is ~ecumberlte,& pe::::
doris affeçhbus torquétur:accomodaciffimû efrvifceriI;,us,vteri & vdiq;vi::
tijs medicina requùécibus.Laudatur eria ad.longa a{Fer~ arterice:aff~Et:ioné,
arquatû,erupciones quœ exanchemata dicucur,im pedgines,v'el herpetas, vel s
eryiipelata, vel Iepras . V cratru nigrum bilen1 flauam potiffimii a;,tGCO COf::
porecicra moldham educie ,quam ob cau[am ijs qui non grauite,r febrici::::
tanc,magi[q; febri carencibus milar denarij exhiberur,radicibus"in mulfa &
aqua rnaceratis , aue curn melle catapotiorû modo: vertJm ica exhibecur,vt
iClUnium przcdferit.Sunt qui rnilfeanc ei pulegiurn, vcl ehyrnbram,vel ah:::: I~
quod ex iJs qu~ filbitd dilabuntur,frornacho non inirnica.
Séarnmonia
confimilicer veracro purgac,ma,gis flauam bilem:czterum inter ornnia quce
purgationûrn moliunmr,aduertiffima fiomacho cfr. dacur igitur ijs qui fe:::
bri carent & fiomacho [unt meliori, ad magnitudinem qua~uor obolo:::
rum cû Cale aut pipere aut zin gibc:re, aut quodam fiomaeho vtili,quod pro::: 1$
tinus corpus permeec,auc eciâ cum meUe: icé cum gummi quoq; hune caca:::
potia. Colocynthidis hoc dl:,cucurbica! [yludhis medl111a bilé potiŒmii
vacuat,& rnuco[a non ci [anguine ta·ntutn trahir,quemadmodum veratrum
& kamonia,Ced eria c0lhs & neruous partibus,infl:ar denarij in aqu~ muI~
&: crachis duobûs, qui bus & ruta incoél:a fic,epota:lzuigecur auté accuratè, 2.~
quonùlm afpericaces iplius inceraneis adhétrences, vlcera concitant, & tier~
uos con[ofuj lege afflClUnc.Exhibecur reél:è,capice doléci~us, nempe quum
cerebri ~embrana,velea quce ealuariam cingir,vitiata fuerit,exempli gratia,
vcrciginofis,heceroeranicis,cephala!a infefratis,comitialibus,Qcconicis, con::
nulfis , ve in vcramlibet parcem deprauata lit facies,qui cynicus tpa[mus di~ 2.5
cicur ,diuturno in ~culo~ fluxu vèxacis, ~eéb ceruic~ fpirancibus, fulPiriofis,
vemfl:a euill eonfhétanubus, prétterea IJS quos artlcularij dolorès &renurn
~ut velicét affeé1:us malè habéc.
Elaterifi fcamonite modo euaeuat.deligé::
dum vero viridi colore,Ielle,& anno non vecu!l:ius:triobolari pondere cum
laétis hemina Izuigacllm exhibecur.
T ithymalus bilem eIicic, no aliter ~o
qmlm elacerium & fcammonia.daneur liq~oris guCtz quatuor aut q~inque
curn polenta tnaceracz,quz fracim dc:glutletur. Nam in ore diu recen tz,lin::::
guan1 exulceranc,~iu[q; v~cini~~.
Lathyrides bilèm purgant in!l:ar ve~
rarri & fcammonI<E.offe~erur 19Icur feptem oé1:ove,& v[q; ad quindecim:ro~
hüfl;is [allè & qui liberahor~ ~ndj gent purgatione ,manducari przcipe, im::: 35
beeillioribus & malo pr~dltls fiomacho, integras ipfas deglutiri. Pepli;
"turionllm ficcatorum, mfrar oao obolorurn in muI[a datum bilem educit,
v~ratri modo, & Baeus difijcit.
Aga.ricum fimileis cllcurbitz [yludl:ri
Vlfcis habet,lenmrn ad fun él:ion em obeundam ,non autem fiomacho admo
dum ininlÏcum : dacur lzuigacum dC1'larijs duobus eum muIfa, Ge aucem al=: 40
a
•
�VII.
bilfimum,vehementer fragile, non adeo lignofum, neque tercdinibus ob::
noxium. .Iris illyrica fim.ili modo purgac oéCo obolorum inil:ar ex muI::
ba{fumpca.Sicaurem nec vecufra,nec teredines experta.
Cemaurium
minus bili & muds purgandis aptum ,coxendicum doloribus peeuliariter
1 (onuenie; ius iplius denarij & femiffis pondere in aquél! hemina decoél:i ad
dimidias bibicur •
T ragorigani flos eum femine infrar duorum de:=
nariûm ex mulfa dacur ,quibus etiam ~eratrum nigrum, quanquam hoc fic
fiomacho graeior,minus aucem purgee. Chamzlzz denarij quacuor in
muJfç hemmis duabus ad quartas decoéCi, fimilicer veracro purgae.Nônu!::I
10 Ii vero chama:la::a: & ablinehij dupla porciç>ne cacapotia fingûcexhibe'neq; .
. Ariilolochia: demaeitis, hoc eIl: làrmencariz fruaus drachma in muHâ po:::
ta,colocynthidis more purgac.
Polypodij radix arida,fi la::uis cu muHà
iUinacur,auc curn ea infricetur, eundem cum colocynchide effeaum przil:ac.
LIBER
~v
AE B 1 LEM A T RA M
V A CV E NT.
Ir
Medicamencis atram bilem educentibus veemur pra::cipue in melancholi:=
cis,furibundis,iracundis,hominum conCortia exohs,aut [ecdru gaudéClbus,
,ic~~ in his qui dum à morbo refic~ûcur, purgationé defidcrant,aueûno fer:::
UJdl0re~habltu ficco & parum mukulo[o.
Epirhymum laudaciŒ.mum
ell: remediü inter ea qua: atra: bili vacuanda: func.dâcur iplius denarij quinq;
Izuigaci ex laél:is hemina.
Epithymbrum quod chy mbrç iùpernaÛ:Jcur
cpichymo 6milicer cuacuac,fed imbecilliusell.
Pulegium atram ducit
blleminftaracctabuliin mullà potum.
Tragoriganiheracleotici idem
Alypi lèmé jn~
modus,vci pulegium vacuat,c~terum ambo dehccant.
ferius atram purgare bilern pari epichymo rnen[ura curn [ale & aceco diébi
2.1 eIl:,incefrina vero fi fidem DlOfcoridi accommodamus,leuiecr exulcerat.E (~
autem meo iudicio,quz nunc alypias vocatur:exhiberi dcbcc in muira.
Alyifon
Parchenium fimilicer Gccum fi poceeur eadcm folet excrahere.
cum fale epotum non aliter quàm [uperiora expurgac.
,0
"Q.. v AE
PIT VIT AE V A C V AND AE
SIN T.
30 Eorüm qUel: pituita educunc v[us dl: in ha~icu frigidiore & renio confeais
·pérq; hyemé,in re~Iu~is,attonicis,il1turgekétibus cumore laxo, quod œdc-=
ma dicûc,in[uper In hl~ qui mulcii picuica! in ventriculo,auc peaore,auc ~o:J
mac~o collegerunt,&..l~ muliebri def!uxione.côgruUt eoam copio~ emun~
gentlbus~cralfa excreatl?US, fafl:idiofis, & coxé~hcu crUClacu decen~~s,quu~
3$ muci arclculis incubuennt, auc eJephanricis:maximè aucé con~em~t IJS qUI
aqua ineer cutem laborant, cui nom en dl: anaCarca.
ScyraCls alb.t denarij
pondus cû refina cerebi~thina a!quali deglucicu,picuiram eua~uat. . Ole~
radicis cortex drachma: mfrar cû vina aut aqua.
Pyrechn ob~It nouem
ex aqua.
Lychni~is feminis denarij d~~.
Cyclamini radicis de:!!
40 narius cum hydromehce. Scordij dcnanJ duo cum melle.
Cham<z::!!
/
�P A V L t AE GIN ET AR
pitys in pollinem detrita,exhibicaq; in catapoeijs. Squam~ Cypriz dena,:
JfflpreffiÎ rij duo eum refina pari in cacapotijs valencius purganc pituitam.. Lau::
Jemis.
ri foliorum viridium denarius & ferniffis.
Cucurneris fyllldl:ris radicis
corcicis oboli duo.
Ricihi grana quadraginta, crotones diéti, putami::
nibus decraétis eduntur , fimilemq; effectum pr.efranc. . Apij dimidium S
,quod ad radicem dl: mallducatii:nonnulli id charn.eraphanon appellant.
Hdellij drachm.e du.e ex hydromelite.
Peculiariter aucem gununi oeu:::
lis deflueneibus idoneum.
Q.;. v AE AQ.. V AM:!: DV CAN T~
Aquam elicientibus vti couenit in his quos aqua fubter cutem, ab vere afci~ 10
tes diéta,male habc:c,in mulieribus albo fluore infefiatis, item in ijs quos vI::;
cera flllida corquent.
Squam.e Cypri.e denarius & femiffis di mulCà po::
tus aquam educit : aceti vero momentum [uper[orbere oponet, ne per VO~
micum reddatur.
Coecum gnidium corticedetraé1:o la:ue cum melle co~
ao potum ne fauceis adurat,aquas trahit.daneur auté grana aucviginti,aut 1$
*
*
vigintiquinq;,aut triginta::al:ntioribllsquadrag~nta.
Euphorblj denas:
rius cü melle coao poeus pltUlCam emoheur ,magls autem aquas.
Lon::
~*ManuJcri
l'tum cfenlJ~
?"'i cfH~,_
chitidis ~minis oboli oéèo eum mu~ aquas purganc.
Cneoron umi::o
liter aquas trahit cum polenta potum.
Cnici [eminis denarij quinq; It~
uigati ptüànre ineoquuntur cum {alis momento,forbenturq;.
Ammo::l
niaci fuffiminis denarius in mulfa pocus aquam educit . N onul1i vero lie::
nofis id cum pofèa exhibent. , Sambuci corcids radicis [uccus infrar vu::
ciarum duarum potus cunl vioo aquas educit.
*
-
2.0
DE COMPOSITIS MEDICAMENTIS PVR':
GANTIB V S.
Cap. V:. 2.$
CA T A POT 1 A E X
A L 0 E.
&~"'l!IIOlocynthidis medulIz, abfinthij filCci, aloës, linguIz partes,fcarn::
Al
"W1II!:.1RW'
monioe partes duœ:ex aqua granula ad erui magnitudinem fingu::
cur.dantur vndecim numero.
fy LIA N t.
"
, ~o
Rutz,origani,fingulorum quadrans.thymi com~ criens,anethi [efc~cia,iri:: •
dis vncia,man~ragor~ ra~i~~s [~fcuncia,ag~rici kxtans,tedarum pinguium
oxr
M li L
vncia: duodeclI1~~COCCl gmdlJ t~lensl!at~yndum,aIypiadis~finglùorum'qua:;
drans, polypodl} fexcans'rhy~lt,co!h'{l)tc~ nardi fingulorum vncia,rheu po=,
tici fefciicia,fcilI.e,fambuCl cunonum,canopi,Cqui dl: fambuci.corcex~ûngu~ 3$
Iorum quadrans,afari vncia;pulegij quadrans,epichymi,varatri,acori,fingu
lorum lèxtans,fij,amomj,hyperici~cumini,fingula! vncia!,anifi fextans, accci
feXtarij deeem,mellis fextarij quinq;:herbz per cridl1um in aceto madefcunt,
dei~de excoébs dum amplil1s dimidio c6fumptum fueric, me! ~dijcitur:vbi
VOlta fuerillt,admifcétur lachyrides,cofrus,coccl1m gnidium,iplca nardi la:::: 40
�VII.
LIBER
77
uigata,& li vol~s pofhtuam. ~erfeél:è ~oaa fuerinc'~xymel a~i~gis.~odus
Cummus dl: vncia,aut pro Vlr1Um raclone:bene faCle podagncls affeébbus &
comicialib 9 ,ac in quibusvacuare Gmu! & craifos humores educere opus eft.
PVRGATIO AD
DVCENDVMAQ...VAS
s T A .T CAR r O,P H r ~ L ~. . .
1
Q..,VAE
. .
CON ..
. .
Aloës,epichyml,caryophyllt,coccl gmdlJ, petrofeltm, rheu ponclel, Gngula:
femunciz, euphorbij fcrupuli quatuor, mellis quod (atis dl:. datur cocWea~
ris menfura.
P
vR
GAT 1 0
EX
R H 0 DOM EL 1 T ECO N F E C T A,
ALE ...
X AN D RI.
10
Ro!àrum Cucci Cextarij duo, mellis fexcarius,fcamonia: vncicequatuor. fum::
mus modus dl: quinque cochlearia: Ieuior ,duo: medius tria. ALI TER.
: MeUis libra,rolàrum {ùcci hbra,piperis drachma: duœ,fcammoni t drachm~
oél:o,mafriches drachma: quacuor,zmgiberis drachm~ dua:. ALlO MO DO,
1$ Q... v 0 EGO V T 0 R,.Spiea: nardi,afan,epithymi,!ingulorum femuncia:ma:::
cerantur in aqua:: he~ina.per triduum ~ vbi mediocriter incoxeris, mifceto
aqu~ ro~rum iùc~i ie~tarium [emi{fem.,mellis tantûde~.Pofiquam aduCq;
fPdfirudmem fuenne meoaa~(èa.mmoU1~ fefcuncia admlfcetur~
P vR
1.0
GAT 1 0
.6 X
MAL 1
seo
TON E 1 S.
Malorum coconeorum coll:orum vnci~ quacuor,piperis vnciç fex,fcammo_
nia: drachma, mellis vnci;ç quinq; : enta exhlbcntur cochJeario inf1:ar vnci~lI
auc proviribus.
caMPOSITIO
DIA
CI 'l\ RIV,Q...vaD
EST,
EX MALO
M E DIe 0, S TOM AC HO V TIL 1 5.
"$
Mali medici corticis carni[q; podo in aqu t [excario vna & femifTe ad tertias
decoquicur,meIlis Cextarius femiffis adijcitur:vbi mellis !ptŒtudinem ex co
éboneacceperine,in!pergieur Izuigaei piperis longi vncla,fèarnmoniz eoll:t
in fermento.cantundem.
'
B V CEL LAT V S P V R GAN S.
'
1
30 Scamoni~ tofia: vncia,piperis,apij lèrillnis,fingulorû fcrupulû,fœniculi,ani~
1i,!ingulz vnciz,melhs Lbr.: coH:a medlOcriter infrar vnciz datur in codico.
aL 1 V A.E
P V R GAN TES.
Scammoniz vncia,pipcris eantundem,epychymi, cumini torrefaéh, pecra::
fdini,ruta:foliarum, mencha: vi~idis, !ingulorum drachmz C]uatu.or, Ia~r;:
31 pitij drachma,palmularum vncia: quinque, mdlis cantundem,accu hemmce
dUz, oliuarum ~olymbadum fexcarius, fèiffarum viddicet: quidam & gari
roomcntum addunc. Modus efr quinqi fcrupula aut [epccm aue nouem.
PASTIL LV.S
PVRGANS.
_ Scammontt drachma: qua~u~r,cuphorbij cancund~m,phylli,piperis)fingu~
40 Iorum drachmz dl!;t,melllS libra.datur infrar vnCIZ.
�P A V LI AE GIN E T AE
vs CAP V R GAN SET ST 0 MAC H 0 G R ,A T A.
Cumini,fœniculi,Gngulorii vncia,pulegij,apij,anifi,fingulorû femucia, epis:
thymi,fèamoniz, fingulorii vncia,iàlis vncÏz duz.Sûmus modus daturfcru
pu lis duobus in po(ca,nonulli etiam euphorbij fcrupula quatuor adijciunt.
F
VIN V M
P V R G À N SIN
H
r DR
S
0 PIC 1 S.
Seillz cres vnciz ,api; [eminis vnciz [ex, piperis drachma capparis radicis
drachmçquacuor,coeci gnidij cortice exuti drachma,folij malabathri galba
Ii duo,vim heminz duodccim, mellis fextarij tres : fcilla contu[a vino fuper:::
fundicur,reliqua la:uigata mifcentur.
J
HALATIA)~VASI
DICAS EX SALE CONFECTA,PVRGATIO. I~
Salis eommunis torrefaéH drachmzfex,apijfeminis,zingiberis,panis ficci,
fingulorumfcrupulafex,aniG,piperis,finglÙorumfemiicia,kammoniœ,epi:::
thymi,Gngulorum vncia.dacurcirciter cochleare.
COMPOSITIO DIA HERMODACTYLV,AD
PODAGRAM.
Hermodaétyli quadras,aniu,cumini zthiopici,ameos,thymi [u.mmitatum, 1$
piperis albl,zingibc:ris,fingulol'um fcrupula tria..epithymi femuncia:exhi:::
bentur fcrupulls quatuor .quidam [crupula fex dant mane eum condico, aue
'
mu.llà,aut aqua cali da. ALI TER. E ADE M P v R GAT 1 o.Hermodaéty:::
li vncia,cumini zthiopici,anili,agarici,zingiberis, lingulorum [crupula Ccx,
mallichz,!picz nardi,Gn gulorum fcrupula duo,mu[ci filiqua, cncci fcrupuIa 2.~
duo.datur quatuor Ccrupulis cum hydromelite,S"ammoniam,qudd fioma~
cho fit inutt1is,damnamus. Siautem liberaliore vacuatione opqS Gt,G;amo::.
nia: filiquas creis men[urz admi(cebis:loto exhibetur.
CA T A POT 1 A
Q... V AE CON S TAN T
CO,ARTHRITIClS
LA PI D E A R. M B N
I~
POTISSIMVM EXHI.l3.ENDA.
2.$
Aloës vnciz quatuor,fèammoniéE vndz fex,agarici vncia,epitbymi tanrun ~ .
dem,lapidis armenici [crupula duodecim,caffia: vncia,(pic~ nardi vnda,CèiI:::
Iz tofia: fexcans,crod fcrupuIa duodecim:rhodomelite excepta duobus [crû
pulis exhibentur.
Co M P 0 S 1 T l 0
EFFICAX,AD
D 1Â
COR 0 N 0 P 0 DIV, A D
O:..-VAE
EX
BAD E Ai $~
HERMODAcrYLO
CON..
s.
Imprefflt zingiberis fcrupula duo, piperis fcrupulum,agarici fcrupula decem ~ cnid
Ea6et oRo. partis incerioris fcrupula quatuQr,eoronopodij radicis fcrupula rex.dantur
rrflitHtH ex
A{exRdrora fèrupula cria:quibus aluus dl: difficilis filiquéE vigintitres,qutfaciune oms: 3$
tione ici exi. nino Lobolos J [eptem aue Fere otto. vbi ventev inanicqs efr,ad Iauacrwn dL1
&ente.
ces:inde ouis & pane enutrics.
*
FE C T A, S TOM AC H 0
V TIL 1
*
lImpreffum
~on 646et.
M .E DIe AME N T V M E X
BRE M
Q...v A RT
CYR E N À 1 COL 1 ~V 0 R.. E A D
A N ~M.
F B~
'
Laétis cyrenaïci , pipais, zingibcris,rutz follorum , fingtÙ~ drachm~.da~ 14 0
~
�1
, LIB ER
VII.
79
tur ad nucis aueIlanz·magnitudinem.
p
v
L SAD P V R GAN D V M, T V MID 1 SET
SI ij G V L AR 1 TER,
E FFI C A X,
ET 1 N
E LEP HAN TIC 1 S
Q., V 1 B V S H V M
REM CR A S S V M G L V TIN 0 S V'M ~V E E MOL 1 R, 1
o-
VOL ES.
f Cucurbitis duabus fyluefrribus circuncifis femen eximetur, inceriore ipfani
carne reliél:a,dulcioleo ipfas replebis, & proprijs opercuhs obtecras perno:::
étare lines,infequenti die vacuato oleo cucurbitas in aqua decoques dum ca:;
be[canc,deinde ipfis proieél:is oleo aqu;e temperato nigri veracri crioboIuIll
adiunges,fcammoni;e denarium: vbiiam cu his pulciculam è fimila,auc pa:::
10 nem ficcum lzuigatumincoxeris, inde zgroto dabis tenui pridie vfo vidu,
piIulas ad nucis auellan;e magnicudinem,oéto aut decem,aut plurimu qua:::
tuordecim,& potioni aquam cali dam exhibebis.
'
1$
QVOMODO EOS' QVI PVRGANTVR TVERI CON ..
VENIAT,QVI'DQVE FACIVNDVM VBr MEDICA ..
MENTVM PVRGANS NIHIL PROFECERIT.Cap.VI.
a
mmatim in o~ni plJrgatione efficaci, medicamentum h~mini
,quem cerra prius viél:us ratione alueris,ieiuno & cocoél:ione obita
crades,ac à (omno quoad in coeum purgaeus fuerie~arcebis,mocu
tnediocri fi .6.eri potdl: adhibico,cibo omni & po cu ablhnere vlque ad confummatam purgationem compelles.
.
_ _
2.0
'v
•
1
E X
C 0 MME N T A R Ils PHI L A G RI 1.
At fi inedia non culerit, aUt qudd ventriculi os ad bilem contrahendam ex~
pedicum ex longa penuria pr~cedéce habeat,aut alia eiu[modi de cauià,da~
bicur ipli panis ex vino aquo[o,aut ptifani cremor aut chondri,idque non~
~5 dum incepta vacuati~ne, Cfic enim cibus corrumperecur) Ced pronl1us vbi
medicame~tum fueric epocum, fic enim nonnunquam ad celerem medJCa:::
minis motlOnem pondere rua opicuIacur. Si vero quocunq; medicamenro
ad aluum emolliendam alfumpto quis non purgetur, neque vacuecur ,nul:;:
10 accedente periculo nihiI moliendum dl:. At fi magnitudo morbi vrgeat.
;0 aut reger vellicetur,di!l:endacur,& Iancinationem ex penus fueric,clyfrer fia:::
tim nec~1Tarià inijcitur.~i ne fic ,quidem venter refpondeac,corpore ro{i~né
& Velutl euerGonem [ufbnente, lauare liberalirer inungédo oporter: vbl re~
pletum efr grallaturque, fanguinis dimiillo congruee, pradèrcim vb! muItI
compos [anguinis homo fuerit, oculos rubros habeac SC emifficios , non ex
35 natura, Ced acquifitd ex medicaminis porione. Vbi horum nihil ~nfefl:at,
1 [ed mor[us & vellicatus afBigir, cl balneo cibum prodnus offercs, vlllum h::
heralius potui dabis,atque interea clyfl:erem inferes,nifi [ubiifrac cruciatus,
rur[u[que lauabis. Efro autem olel1m ql10d in alullm dabis rutaceum,auc ex
aIio quopiam flatus experte pr~paracum.
�P A V LI AE GIN E T AE
•
SI PVRGATIO MODVM EXCEDA:T'.
. Cap. VII.
II purgatio maior fit impendio, cutis infricari debet, & Iauari cali::
da:ante balneum vinum tcnue 1giluum & flauu dari, tale fi<}uidem
ceIerrime in tomm corpus dii1:nbuitur:icem panis ex eo rnadens,
'&, malû punjcii.~dd li euaclla\uopedèllerer,arcus vinculis excipié"tur,qu~ 1
erummo deorrum dli1:ribuql,côfrringat,& nonihi![angumis &{piri~us ex::=
cipiâc:dabicurq; pocui theriaces ex carnibus viperarurn tnomécum.dedudt
enim in cutem fùbitqq; reuellit hamoru in vérricllillm Gonftuxû,obtundicq;
medicin:E purgancis quod ceu virofum dl: & medicatum.huius penuria pa::
fiillos theriacos,pr:Eter~a compofitionem diafpermaton,& Phtlonium ap~ l~
pellaca:imd etiam cucutbitulis fupra fromachii, & catapla[macis ex polenca
& muI[o vci, proddl:, de inde epichematis afrringentibus : pr~[ertim vbi ex
totius corporis friél:ione, & medicaminii potu, tllbudiuf!1 fuerit fequl1tum~
Aër ipfis vitâdus qui frigidus nimium aut calidus exifrat; ille Gquidem ma::
teriam cl foris incro eompellic,fluon.~mque auget:hie difcutit, & vireis refoI::: 1$
nit. At fi ex intefrinorl1m qUa! medicamento irr..itancur ,erofione, vacuatio
oria~ur ,delinere commemorata oportet, & in aluum dare qme açrimoniam
recundunc,adipem anferinum fcilicet,vinum dulce,nardum,& conumilia.
DE
HIE RIS AN T l DOT l Sb
HIE R A
Cap.VIII.
20
A N ·T 1 0 C H J.
Hamedtyos,agarid,colocynthidis meduIIz,Œœchados,finguIorü
denarij decem,opopanads,fagapeni, petrofelini, arifrolochi:E [ar~
mentacez,piperis albi,fingulorû denarij quinque,cinnamomi,fpi:::
ca: n
myrrha: croglodytidis,eroci folioru~~fingul~rû denarij quatuor, 25
mellis quod fatis dl, ALI TER. Colocyncl"udIS carms denarij viginti,fcil::
la! tollz,agarici,ammoniaci thymiamatis,veratri nigri corticis,kammonit ,
*OriGaflus hyperici,ungulorum denarij tres,epithymi,polypodij aridi;bdellij,aloës, .
ae,em.
cham:Edryos,marrubij,caffix,ungulorum denarij oél:o,myrrhz troglodyti::
dis,opopanacis,fagapeni,pip~ris comunis & longi &albi,petro{e!ini,cinna::: 30
momi,croci,cafrorij,arifi:olochia: longa!,Gngulorum denarij quacuor,meUis
quodfuffidt.
HIE RA l v S t tô
Epithymi drachmz duodecim, marrubij, ll:œchados,ehama!dryos, vera tri
nigri,fcammoniz,agarid, piperis Iongi,lèill:E co{l::E, ftnguIorum dena~ij fe~ 35
decim,euphorbij,colocynchidis carnis,aloës,croci,gentian:E,petrofc1ini,gut
tz ammoniaciJagapeni,fingulorü draehm:E oél:o, opopanacis, poli;, cinna:::
tnomi,myrrh:E, fpic:E nardi, iunci quadrati floris, pulegij, Gnguloru denarij
quatuor,arifiolochi:E Iongt & rotûd~,Vtril1['P denarij duo,meJlis quod Catis
efr.datur fcrupulis duobus, aue tribus, autquacuor eum muI{a & fale •.·
*
�LIBER
VII.
Sr
HIE R A GAL ENI.
Cha lUtdryos,piperis longi,piperis albi,frœchados,veratri nigri,[camoniee;
fPic~ nardi, fcilla! cof1:a!,(nonnuUi eciam epithymi)Gngulorum drachm~fe::
deci m,~yrrha!:croci, ammonfad fuffimil1is,euphorbij, fingulorum denaril
S o'él:o:exclpiuntur'm-elle.
HIE RA R V F 1.
Cucurl.Jit~ Cylueil:ris,qu~ ficyania vd colôcynthis dicifur carnis,denarij oéto,
chamedryos denarij decé,fagapeni denarij oél:o,petrofelini,arifrolochia! ro~
tund~piperis albi,lingulorû denarij 'luinq;,cinnamomi denarij quatuor,vel
cama! ocro ,ipicee, croei, polij, myrrha!, fingulorum denarij quatuor, melIis
10 quodfatis eft.
HIE RA A. R C HI G ENI S.
Ma rrtlbii ,agarici,chamzdryos,colocyn thidis carnis, fl:œchadQs, fin gulorû
drachmee decem; opopanacis ,fagapeni,petrofelini,arifrolochiee rotl1ndt,pi~
peri~ albi,fingulorii drachmœ quinq;,cinnamomi,fpica: nardi,myrrht,polij,
Groci,fingulorii denarij quatuor:arida cundiicur fimul & incernûtur,opopa::
15 nax auté,fagapenii,& myrrha contufa,mulfa per noété vna in pila macerau::
tur,deinde l~l1Îgatur,& fic.cis admifcentur:melle optimo excepta reponûtur
in vicreo va[eauc plumbeo. hzc ratio omn.ium hierarum camonis efr.Sum::
mus ipfarum modus dl: denarij duo: alfumatur & falis deoarius,mdlis he~
minz dlla!, aqucrquancum Catis d1:-.Q,!!dd fi vehementiores ad purgandu.t.n
:0 voles efficcre,quibus fcammonia non inefr,inijciecur, & his fingulis obolu~.
-- Q.V AE S EDI ET V MB 1 L ICO 1 LL IT A PVRG.E NT.C.IX"J
0
o
o
_
1 L LIT lOS E DIS
[R
1_ _
~
AD FLA T VS
EX CV T 1 li oN DOS.
vta cu melle in tenuiffimu polliné redigitur,vt vnus Cuccus fiat, Sc
penitiffime intra fedédelinitur.Efficaciffimiiverè dl: fi cumini mo
2. 5
mécii&nitri a{fumat,vel cydamini fuccii:fi:uppa exceptii îponitur,
auc glandis forma melle appofito,f1atus fiquidé muIti crupiit,ventré leuates.
P E R V N C T l O S BD 1 S VEN T REM M: 0 VEN S,C HEZ A NAN C E.
Alumen cum melle l~l1igatum coquitur quoad rubefcac, acq; hoc Cedes per::
ungitur,facilè enim copiofa citra laborem fubducic.
~o M E DIe AME N TV M
<t.V 0
D V M B 1 L 1 COI L LIN 1 T V R E P 0 M~
PHAL"IVM DICTVM,AD ALVVM iVBDVCENDAM.
Cyclamini denarij quatuor,nitri dcnarij tres,veratri nigri & albi, fingulorii.
denarij duo,colocynthidis denarij tres,Ccammoniee denarij duo,e1ac~rij hIc:::
ci denarij quatuor, cocci gnidij totidem, caricarum pingllium vnClZ du;,e~
35' feUis taurini vncia.
ALI V D L A V D AT 1 S SIM V
M.
.'
ElaterijJathyridis,galbani,cydamini,veracri nigri,fingulorutn denarij qua
tl1or,colocynthidis carnis denarij oél:o,cucumeris Cyluatici recétis,Ccanuno:s
nice,cocci gnidij,tithymali,linguloriidenarij duo,tercbinthinre denarij tres:
40 excipito h~c fellc: taurino , ~ vn guin~s modo vtitoo
.t •~idam vero adiunFF F.jo
•
�P A V L 1 AE GIN ET AB
gentes faui vncias fcptem ,& ficyonij quod Catis dl, emplal1:ri modo impo.;.
4ùerunc.
Q. V AE M E DIe AME N T A V 0 MIT V M C
I~
TENT,ET QVOMODOHELLEBORVM
E X H 1 BEA T V R.
Cap. X. 1
arnitu vcuncur &fani,qui ciborurn humorumvecopia grauaeur:
" !& acutomorbo laborances,quum àpieuita aue eiu{modl 'luodam
iinfefrantur .Ae rnedicamencIs vornieü facien cibus neq~e iani neq;
acuca zgritudine occupati, vci permitcentur : {ed in Ion gis rro{unt affeét~=,
bus & prceferrim induracis,qua: validam commotionern dehderenc, qualts 10
dl: podagra, morbus comicialis àfl:omacho originem trahens , dephantia,
aqua fubcer cucem,meIancholia,& perfimilcs • Aduerfatur vomitus fan gUI:::
nem excreatibus,malo przditis fl:omaeho, & ijs qui fuffocationibus oppor:s
tùni[unt. Promptiffimum igitur ad vomitum ciendum dl: Cyprinum, di:s
gicis aut pinnis in id intinébs,demiillfquc in guttur:item nardi gallicç radi$ 1$
. cum denarij feptem ex muIlà pocifurfum valenter purgant: fimtlicer edam
radicum betonicz,quz cell:ron dicicur,quinq; aue fèx denarij di muIfa fum:s
pci:& daphnoïdis cria foIia viridia in lzuoré coaru comelbique.Itc:m eIate:s
rli obolus in aqua alfumptus, (ur[um pituitam & biIem expurgat:& herba:
pc:diculariç grana quindecim curn muIfa eraillore.ex hulbis auté qui mandu 2.~
cari Colée, fi crudi affumatur.N arciffi radix dixa Curfum per vomitii purgac.
idem facie apij radicis pars fuperior,aëri propior,vocant eam nonnulli chaLRep.oJitu~ rnzraphanolll inferior autem pars per infcrna purgat, J t~~a vero fumpc~
ex D,oI,on~ vtrinque:radiculz pra:diétis minus quidem purgant,fed ved1Us:czCeru~ co
cfe.
uenie ip[as acreis & recenceis adhuc minucim conci[as, ante duas ere'fve ho~ 2r$
ras in oxymeIiee maceratas,quàm fÏeri pocel[ muIcas,alfumere,ter quatérve
~ cœna vomicu excicaco,femel aucem ieiuni vomenc,& Corpe oxymel ab[orbe
bunt: vbi duabus horis inambuIauerinc, egdidam bibentes aquam, digitis
aue pinnis in os demiffis vornent.
n
Q.. v 1 B V S M 0 DIS VER A T R V M E X H 1 BEA T V R.
30
Veracrum dari dcbec,;bi lo?gi valcnte~que morbi fune, &. ipes ex alijs prz:::
fidijs adempca e~,qu?d çgrJcu~o ommbus ipfis forcior excieerit.Conueniec
aueem fiue conCl~ue tnfdl:a~ertc ~orbus)vc aqua inter ~ucem,dephacia,ma
lus corporis hablcus,re[oIuClo,& Id genus aIia : fiue fians cemporibus repe:::
~at, vt morbus comiciaIis,po~agra. Porrd quum plures hellcbori exhibcndi J$
tnodi exillanc,limplicior qUldem,& przparatio potius ad id affumcndum,
ulis ell. Raphano arundine compunéto di{feadq; veratri albi optimi radi::
cum pr~fegmina inCeruncur:acvbi vna noél:e in eo perrnanferint,proijciun~
tur: raphanus minutim concifus,cu oxymelite in diél:um modurn zgro ex-
•
�vrt.
LIBER
hibetI.~r,nimirû vomitionibus aifueco, acq; is horis quot diximns interpou:::
tis ad vomitû cogédus dl:. At proprius veracri exhibendi modus hic fueric.
V cratri opcitni [e-xcans in aquce hemina die bus quinque maceracus,ad aqu~
tenias incoquicur:vbi éxpre{fum veratrii dl:, aquce mifcetur tâcundem mel:::
" S lis.excoétii v[que ad fpifficudinem prcediEto modo,laboranci exhibetur,prt : :
terquam vomere prius a{fuecoJeciam ieiuno,probe'q; defuncro concoél:ione,
8C cui aluns reCponderic,vel [ua [ponte,vel clyll:ere Ceme! b{Cve iuxta viriii ra::: .
'tionem [ollicü:aca.Omnium vero efficaciillnlUs modus talisef1:.Diffeél:is ve:1l
racri radicibus in fefàmi magnicudine~,(nam in tenuiffimum redaace poIs:
10 linem virium efficaçia fi:r~ngulàciones pariul1t)veracri plurimum denarios
duos,modice vnum,imbecillioribus ptiCance cremori aut alicce, aut id genus
alicuius incofrum, pocui dabis: valentioribus ex aqua calida aut multa.ln::l
cipic autem purgatio poil: tres quatudrve horas:quibus tardior dl:,;ij melius
purgâtur. Q!!dd fi vomicus lentè oboriacl1r mulfa potl1i data,vomere a:ger
1) cogédus eil:,pinnis oleo madidis in os demiffis.li ne lie quidem proficiatur,
Itnpreffii
in balneû deduci debet. Vbi iam vomere inceperit,u vaeuatlo * modice re:::
. fpondeat, nullum cegro negotium fàcdfere oportet:unautem vellicatû aue h~6et K.~".œ
~ . couulGpn'crrt experiacur,hydreIceum pocui dabieur, G.mul & in alul1m ab in-:: ÀO~~} tcf eft
.feri~r.e parce inde~unquo~ alioquin i~ h~s q~i. hélle~orl1r.n a~umûc.nonunëj ~~::é~:::;
o aCCldlc,vnde medlcamemcl coaceruaClone faClhus Ferue. SlaOlma deficiat, na:: Jctipt;; aut€
Iibus quce odo.ré mouent ~dmoci5 & conlimilibus vireis recolligere,aliifq; Vt k~".' ôh{~e'
, ", veri6mile dl: fuperueniétibus caubus, eadé accommodare oportee. Ac mub
\j ~a faéta inanitione, cibus d~ri fomnuiquc permitti debet, & ~lia ficuci in his
qui nimium purgantur diximus, faétitanôa funt. Si perfeuerct vacuatio,cu ç
2.$ curbiculas fi:omacho defigere,& artus vine ulis excipere cbnuenit: linautem
. rationabilicerfaB:alit,mulfce iufra portio propinabitur,qua fuperfluitates ~
medicarnento reliquce eluaneur:mox cibus boni [ueci offeretur . lam verd in
ijs qui medicaméta peros abominancur, omnino auté hellebori poeionem
requirunc, Ancyllus huiuCmodi quodam vfus dl: c1yfl:ere: hdlebo,ri albi dra:::
' ~O ch~ dUt in aquce Cextario per dié & noétem vnam niaceraneur,fequenti die
. veratru in aquaaddirnidias ,oquitur,indein aluüdatur,vtvomitum cond:::
,~ tet;[uperius purgat p~~l0 imbecillius quàm veratri potio.Vbi abunde pur:$
gatum eIl:,glande acn .lmpoGta,aluus irritatur, vt quod i?ieati~ eft ~eâd~~
tur,& ceger non amplms vornat. Faél:a excretione, mulfà {ème! blCve mtefl:l:::
3S J)is abluendis inijcitur.ipfevero Antyllus cradit fieri edam gIandem ex hd::!
leboro albo cuCo cribratdq;,deinde coéCo melle excepco,ac cIy!l:eris modo ex
hdleboro prceparati , fuperiorem ventriculum f'urgare . ver~~ hic dl; tno~
dus propatior,in quo videli~et purgationem di'fenfare nobls !tcec: pondus
19itur fic veratri dra~h~~ ~uce,ccecerum gIans Grcumapc~t~r aue vit~eiacur
~o fl:uppa folidioret CU1U~ ~ll1Clum extrinfecus per fedem reclp.latur, ']uo gIan~
*
"
_.'
.
FFF.ij.
�P A V LI AE GIN ET AB
dcm vbi fatis purgando profeeerir, auferre pommus. hic modus purgat
quidem abrolutiffimè ,non autem fuffocationem aut aliud quoddam peri~
culum inducic.
DE DIFFERENTIA ANTIDOTO~
R V M.
Cap. X l.
1'iiii&iiiiili~Rzfatio Galeni de antidocis in hune modii habet.Medicinas qua:
no extrinfecus irnpofltz ,ced intra corpus affumpt~ affeéhbus rne~
tur,antidoca veteres nuneupant:cçtcru triplex ipforum dl: dif~
tia,quçdam cnim lechalium medicarnétorum gratia offeruntur,qu~dâ
ob bdl:ias virus iacuIanteis,quas Gr:r:ci j~<:ôi\~ç appeIlanc,quzdam v.crû mor
bis ex prauo viau contraéhs auxiIian[Ur~ non ulla treis hos vrus promiceiit,
.
quemadmodum etiamquz theriaca dicicur.
H.E Dr C H ROI CL V 0 D
)
J
10
THE RIA C ENI N GRE DIT V R,
o.
Afpalathi r~dic~$ corticis, calami aromatici, coni, afari, xylobalfami ,phu,
CO N FE CT l
1$
amaraci, maf\:iches, fingulorum denarij fèx,carpobalfami dcnarij duo,mari
denarij [edccim1iunciodorati floris denarij duo,cinnamomi denarij vigin s
tiquatuor,amomi,caffiét,rhu,finguIorum denarij oélo,nardi Indicx,phylIi,
linguloru denarij duodecim,myrrhz denarij vigintiquatuor , (roei denarij
duodecim:vino primi meriti excepca,in pafiillos cogûtur,manu i~ opobal~ . .2.~J
famum incinél:a.
CLv 0 M 0 D' 0 PAS TIL LIS CIL LIN 1 P R AE PA ..
REN 'l'V
R~
* G,r.tc~ ~~ Scilla luto
aut * cruila ex panificio & opere piflorio oblica, moclic~ corre;
d
..
d
.
fi '1
Cènimir1Îpro
•
r.
c. .
.
'
tur, ln
e carnlS lpuuspartes
u~,cumerUllann~vnacapluntur, lmu Oue z.t!
. .
_
~
1
lzuigancur & finguncur paf\:lIh.
S'Ot:/'}"'J Ga{e~
nus 1I06ifCII
fentit.
Su~un~u~~I~er~~uatuor
'
. fuI'
'
autqulDét,
. U1 co1
,Orts. & recens
capt:r:, & qu~.
rat ~iOt:'1'/,1c!
.n aU1pe.ma
f ·
~.
Q.. V
°M°
,D
0
PAS TIL LIT H E R. 1 A C 1
FIA NT.
ternIS dlgltlS a caplee & cauda amputatls,totaq; cute detraél:a &
./
interanCJS
exemptis, reliquum corpus in fiél:ili nouo cum anetho & fale modico dlfco... ~o
quicur,dum fpinz à carnibus fegregêtur : deinde his exceptis abladfque aCt:
curate à [pinis carnibus,& panis puri zquaIi modo addiro,Izuiganrur om:::
nia paricer,formanturqueorbiculi,manu in opobalfamum intinéta: in vm:::
brarefrigeran.tur~
. _. Q...VOM.oDO
~NTI
PAR:ETVR., THERIACB
J$
DO TV M.
Pa{hUorii fcillinorü denarij quadraginta oao , palbllorû theriacorû,bedy::
chroÏ magmacis,cinnamomi, piperis cémunis, Jachryrnz papaueris, cofti.
{in~ul~rû denarij vigintiquacuor,ro{àruD;l {icc;lrii denarij quindecim, palu:::
fins trtxaginis, napi buniados G:minis,iridis iI1yric~, agarid,dulcis ~adicu;: 4Q
�LIBER
VII.
he,opobalfami,Gngulorii dellarij duodeeim,myrrhz,croci, zingiberis, rheu
pOl1l:ici,quinquefolij radicis,nepit<e,iunei ql1adrati floris,marrubij,petrofeli
ni,fi:œchados,cofli,piperis albi & Iongi,diél:ani floris,churis maCculi,tcrebin
thin~,mafl:iehes,eaffjt nigr~Jpiq; nardi,polij floris,ftyracis, apij feminis,fe:::
5 felis,chlafPis ,ameos;chamzdryos; eham:epicyos,hypociLhdis {ueei,malaba:::
thri,nardi gaIIic~,nardi,meil,gentian~, anifi, fœnicuIi {èminis ,lemnit terrt,
chalcicidis cofr:e,amomi,acori, balfami,phu, opij, hyperici, acaci:e, gummi,
cardamorni , fillgulorum denarij quatuor, daud [eminis, galbani,làgapeni,
hituminis,opopanacis,cafrorij,centaurij lcenuisJ, arifrolochi'f! [armentati~,
10 fingulorum denarij dl1o,meUis attici pondo decem, vini falerni [extarij duo·
conieais in pila opio,hypocifl:ide,myrrha,fagapeno,LduIci radicuIaJfr.yrace,
acacia, & opopanaee, mclIis momentum infriliatur ,contu[lque di(foluun=:
tur,deillde vi no [uperfufo vt illa fuperet per triduum madefcunt : inde rdi=:
qua contufa in vnicatetn coguntur. mel deipumari debet : c:eterum in ar.:
J} genteo aue vicreo va[e non aded pIeno medicamentum reponitur,frequéter
operculum allfercur. VfilS eius dl: quum vrget neceffitas in ijs qui à feris cô;;;
morG lùnt,& venena affumpfere,p.ofl: annum xcacÎs feptinium, ftc vt infl:ar
nucis auellance,eum tribus vini cyachis, quotidie bis bibatur . Similiter fadt
ad eos qui ex quadam latente cauCa pc:ridicati [une, corrupte1a quœ corpus
zo conficic,lechaIis nlcdicamenti qualitatem imitata,quemadmodum in pefl:i:::
lentia correptis pociffimum fic, feme! quocidie. in alijs vero affeaibus cl de:::,
cein annis vfque ad viginti vfus eius celebratur,in tum, thoracis doloribus
::. autlaC,erum : li fchris abefr,cum mulfo: ft ilIa vrat,cum hydromeIite,fub no~
aeni adfabx Aegypti::c magnitudinem exhibetur . Sanguinem autem ex:::
1.5 creantibus omnibus,G morbus recens efl:,ex pofca:fi. vetu (l:ior, exfymphy:::
ci deeoéto, quantum faba Aegyptia expIe t, idque mane & veCperi. At quos
inflation es & cormina iuxta vmbilicum , aUt morbus cœliacus male habet~
-ex aqua calida ad fab:e Aegyptiœ rnagnitudinem mane affumenc. c:eterum
appetenciam vehemêtem excitat, rigores, perfriél:ionem,& bilis vomitum,
]0 prafumptum ante acce:fIiones difcutic, menil:rua ducit ,& fœtus mortuos
eijcit, fab;e Aegypti::c in/lar potum ex muHà, aut paffo in quo ruta aut di:::
é1:amnum decoétum fic.Icem ad vocerh abfcifTam valet & per fe.& cum d~:::
plicat,o tragadtho ex ~~l[o aut pafTo potum, arque [ub lingua recécum ~h:::
quatl1mq~e: lienofis, loc111oroGfque ex pofca, fi fcirrus ade{l:, ex oxymehce,
,5 aut aceti Lcillini [eCquicyatho:in nephricicis Cllll1 oxymeIite circa fab~ Aegy:::
pci:e magnitudinem:dy[entericis tantlUl~em cum decoél:o rhu,mane & vei
!peri. Ad lippitudines autem Cummè edam in hune mO~llm tempe~atum
facic:antidoti & opobalfàmi vnciéE dUéEJmellis c yathus:mlxta paulatlrn Vn~
gl1ntur.Item denccis ab!l:ergit . plerique vero ;rc [anicacem ab iniurijs vin::
40 dicenc, noua luna ad gra:canica: fab:e magnitndinem ex co fumunt, con:::
FFF.iij.
lAUitum
ex Gafeuo.
lR.epofitum
ex GlJfenOd
�PAVLI AECINET Al
86
cocrione bene obita, eum vno mellis cochIeari) & duobus aqu:e cyathis- Si:&
milirer edam in peregrinationibus eo vt:uneur, quum praui euiu{dam aëris
auc aquarllm in icinere futpicionem habenc.
. S ALE S
l
H.tc
THE RIA C 1.
"iaé LSales theriaci ante Mithridatiii antidotii hue tr~Hferedi {unt,hahes auté CO~ S
;:::a~r~~~i ru defcriptioné ad ~alcem Iibri feptimi poil: caput de mé{u~is & p6dc~·ib,us.j
Sumuncur vipera:: recens capt:e numero quatuor J mox faits ammomaClaut
communis modius Italicus, deinde cum ip[o in pilam coniecro tundicur
~eJcr~ptloll.e minutatim gentianadèfcquilibra,arifl:olochice roeundee fefcquilibra, centauri}'
lffcuna otm·
fit, eôque il~ tenuis coma:: librce duce~ cardamomi,marrubij, fingulorum vm.:ice fex, trixa:: 10
ca~ce~ Ci6ri ginis palufrris,apij,chamxdryos creticx,fingulorum libra,rm:z fatimE Cemi::
retectt
melle aetico in vnitatem coguntur, & dimidia ipfofum
irnus, nis fextarij duo:
Ga
finil'"
.,
Ci6ra '\Ina. pars in nouum Ll e COnJJcltur~ d'
em de quatuor vJperce
VlUx,qUl'b us add-U:s
tur etiam {CilIce tenerce recentes quinque minutim conci{z , hine reliqua mi~
fiurce portio dimidia [uperinijcitur : ae vbi ol1a eooperta diligcnt~r fuerie, Il
tribus quatuorve foraminibus corpus ipfius pertundes.v[ per ea vapor co:::: .
8:ionis modum fi gnificec. Primum cnim videbitur fumus exire copio{us,
ohfcurus,admodumque turbidus, qui ignem bdhas iam inuafiffe nuntice,
quando ce animum diligenter aduertere conuenit, ne tandem fumi hu::
ius aërem eviperarum exhaIatu vitiatum infpires. Pofiea 1 voi vapor ceG 2e
faueric, & tenuem quandam Hammam per fora mina eiaculatam con(pexe ~
. ris, tune ipfa tofl:a e!fe quamoptimè cenreto, atque ita fiébli ab igne fubIa:::
to tata die noétu'que refrigerantur •Deinde apertos exempté{que carbo::::
nes diligenter tundito,&cum hi[ce miO:uris eribraco: rutéE fyIudhis Cemi:ll
*Gr.tc~ Te- nis,hyifopi cretici, finguIorum vncijs noucm, fœniculi ,fcminis, nardi gaIIi::: 2.$
aHnaat')'
cz,O:achyos Scyrhici,fingulorum vncijs fex,pctrofehni macedonici, ma~
~~a(enus labathri foliorum, finguJorum e vncia,amomi vux,ormini ferninis rorre.
lInci.e 1ua- faéti,finguJorum vncijs tribus, origani [ummitatum, thymi {ummicatum,
~o~~(e1fus finguIorum vncijs duabus, baccarum iuniperi,piperis albi, fœniculi,fin::
nOHettJw
guloriilibris e 000, Iaferpitij radicis vncijs dccem, coriandri Ccminis, zin:: 30
e Ga(wus giberis non perforati,LfacyrijJfeminis vel radicis, pulegij, {efdis mafiâIioti:=:
cfuaGus.
ci,m en thce,fingulorü vncijs fex.caffiz fifl:ula:vncijs duabus, cinnatnomi vn~
lR.epofitnm
\
rI
F:
ex GaCeno. cia.Porro ego la es iplo~'pr~p~raui,non combuais befiijs, fcd ipfarl101 pa~
fiiIlis, quemadmodum ln .ehenaca , fie Vt hos ijs qux eum bdbjs crcmancur
admifcerem,qud fi quam 10 fe amarulentiam haberent,eam per adufiionem J$
deponerent: tantumque ~.a~ilIorpm modum inicci, quantum viperarum
quaternionem habere cOnI]clebam, atque hac raciom: longe pra:fl:anciffimi
cua!èrune.
ta, qJti.jafin
tGeri~co~'U"~
*
*
*
*
ANTIDOTVM
MITHRIDATIS,DIA SCINCV.
Myrrh~ crogIodyticce,zingiberis,cinnamotni,finguloru dcoarij decé,fpica! 4,0
�LIBER
VIre
*biofcori-
des Jepte) "l
cin.e funt Citerce {Gr E.
e Diofcori.
d'es 1uinp.
�P A V LI AE GIN ET AE
S8
o x r MEL
S CIL LIN V M.
Scilloe partis intcrnç tenerioris pOdo d ua,aceti acris alhi Cextarij quindecim;
piperis,petrofelini maéedonici,lingulorum vnciz duz,dauci cre~ici,'ameos,
3ni(i,nardi gallic~}ligufrici,afari)cardamomi,(picz nardi,amoml,rheu pon:::
'tici, unguIorum vncia femiffis,fœniculi feminis ,cumini,laferis, zingib~rjs, $
pirechri,hyffopi cretici,cofri,puIegij,fingulorum vncia, m'êchz viridis fa(èi:::
culus,rutt viridis turiones quinque, mellis atciciCextarius,fapz fextarij·duo,
apij viridis fafciculus : interior fcil1~ pars alba contuCa in 1acetum 11licticur,
finiturque diehus feptem [uh canicul~ zllu madefcere, deinde fcilla [ubla~a)
arida quidem iam contuCa:viridia, no contuCa in acetum conijciuntur. Rur~ J.~
fus pofr dies feptem omnibus exemptis ,mel & fapa aceto adijciûtur,exco:::
éh{que v[que ad fpiffitudinem in vitreum vas defunduneur.Czcerum przfi;:;
dio hoc & ieiunus infrar poeionis vcêre,& poit cibum liquaminis mo!lo,cfi:
enim longe vtiliffimum.
MEDICAMENTVM GALENI
B
v
S
POT 1 S SIM V M
B' SCILLA,COMITIALI
1$.
E FFI C A X.
Seilla rninutim manibus contura in vas melleum demittitur,eôque diIigen:s
cer operculaeo in loco ad meridiem ipeétante [ub ~ilu canicula: rcponitur,
quadraginca dichus poil canicuI~ lidus in fuper5.eie vaCe Coluto fcillç corpus
cfff)uxilfe deprehédcs,exceptus igitur ipfius lùccus mcHe optimo cdulcora:: ~
tur,darurque comitialibus quotidic cochleare,pueris exiguû,proueétis ma::
gnum. IpfumqUt: fcilla: corpus tritum eum melle dacur cochleari, atque hoc
virtute Cecundum dt..
.
PHI LON 1 SAN T 1 DOT V M •
*OrlGtifius Pd iper~~ dlbi drachm.a:d* vi$.int~,alcer~i
dehn~rij eh°él:bo~lafichrymz Pdapfiaueris
um
3
/
cnan] 9 q;, plret ~l, eu~ or Jj, pica: nar i, mguli
~~Ti6tiftus den~nJ~me~ls attlc~ vel aIeerIUs gen~rofi ~~ CO~l quantû [ufficie.datur pro:s
'\I~lntl.
u~étl?nbus ~d nuets auellan~ maglllcudme: mmoribus fabz inHar:pueris,
clcens.Medlcamenrum ell: q uod dolorcm fopic,& fomnum accerut.
"iginti2uî1J
cnar~~
Z$
ece~,cr~~l
ATH A N A S 1 A
DOL
COMMODATA)
Q
REM L ENI ENS,
AVTHORE
P LEV RIT 1 C_1 S A c~ 30
ORIBASIO.
Cam~ drachmz oél:o,fpicz nardj,a~omi,croci,opij,il:yracis,myrrhz,cofii,
fingulorum drach~ç quatuor,mellis deLpuUlati quod Catis dl:.datur quem:=
admodum Philomum.
MBDICAMEN.TVM
EX: DVPLICI PIPERE,EIVSDEM
s.
C.ardamomi,cafiori j,opij,lingulorum denari j cres ,myrrha: ,cofii,piperis aI~
hl & longi,galbani,lingulorum denarij trcs,croci coeidem:excipiuCur mel::
J$
EFF BC T V
le non coéto,& ad faba: magnitudinem cxhibentur.
~o
�LIBER
VII.
MEDICAMENTVM DIA CODION,ID
EST,EX PAPAYE
RIS CAP 1 T 1 B VS, E T SAP A.
Capita papaueris viridia minimè ~quo~ oél:o de~émve die pofiquam de::
cerpta [unt~incoquuntur cum dulcJS rad1C~Iz v~cla~ma~efaél:a in fapz [exca
S rio rurfus incoquuntur dum tabefcanc,vbl ~edlOcns fplffieudo faé1:a ell ,ab
ignefublata defunduntur:vfus medicamenci dl: in febribus vbi[opire opus
eil:,& quum tenuis defluxio cl capite in rhoracem defertur.
J
MEDICAMENTVM EX CAPITIBVS PAPAVERIS ET
MEL LE.
Capita papauerum, vt diél:um ef1:,& dulcis radicuIz vncia, in aquz pluuialis
aut puteanz Cexcario donec intabefcant excoquûtur. vbi expreHà fuerint, fe:::
miCextarius mellis decoél:o inijcicur:excoél:a vfq; ad (piffitudinem,dancur in
quibus.pr~cer quod doloré lenire & [omnum conciliare oporcec,eciam purgatione opus dl: , & abfierfione corum quz in peél:ore aut pulmoniblls re::
1$ nibu(que inh~re[cunt.
.
10
DIA
COD ION, C 0 M P 0 SI T V M.
Aquz, in qua papa~erum capita decoél:a [unt ad przdiétam commodera~
tionem,fcxcarius,vini dulcis heminz duz,me1Iis pondo. crod, hypoci.f1:idis
[ueci, fingulorum drachmz quatuor: coquuntur vtque ad ipifficudinem ve.
~6 rum fl:omacho vcilius eil: meaicamentum ex melle ,capicum papaueris de:::
coél:o,& malis cotoncis przparatum:efficacius fi przter capita,Cercula cam::
pana & dulcis radicula aquz incoél:a fucrint.
.
E C L li G MA
M E'
2.$
E X M 'A R R V BIO, SIM P LEX) T A BI DIS M A X 1..
Ace 0 M M 0 D A T V M. .
.
Marrubij com~ pondo in aqu~ heminis fex deeoquitur ad tereias,inde her~
ba projjci~ur,adijcitur auté aquz mel, incoquûturque vfque ad mellis fpiffitudinero.mfl:ar cochlearis exhibetur.
EX
M A Ra
v BIO) CO
M PO S 1 T V M.
Marrubij comz,iridis illyricç,hyffopi,pulegij,du1cis radicuIz,apij,fingulo_
30 rum fexeans,caricarum pinguium quadrans,nuclei pini rcfinati cantûdem:
minucim coneu(a arida cum caricis in aquz fexcarios tres demerguntur ,co:::
quunturque v~que. ad tertias , ilIis exempcis, aquz mellis libr~ duz induns!:
tur,& ad crailltudmem melleam incoquuncur.
M E Die AME N T V M
EX
E R VIS.
fS Amygdalarum amararum Cextans,farinz erui triens. hylfopi tancundem,
iridis femuncia, nucleorum pini éorrefaél:orum vnciz duç, mellis [excarius,
vd quod fatis dl:.
MEDICAMENTVM
DODECATHEON. ,
. Iridis illyricz triens,erui triés,hyffopi,vrcicz feminis,dulcis radiculzJœnu~
~o grzci,fingulorum Cexcâs,bulborum, [eroinis lini correfaéti, fingulorum cri~
•
�P A V LI AE GIN ET AE
ens,melanthij fcrupula oétodecim,pulegij Ccrupulafex,nudeorum pini tor~
. ridorum fextans,piperis fcrupula fex,mellis quantum {ilfficic.
~
A. NT 1 DOT V M, SOT E RA.
SpiCa! nardi fcrup'ula trigintanou~m)myrrha! fcrupula vigintjfeptem, croci
[crupula trigincaieprem, cafrorij tcrupula trigintanouem, opij krupula tri::
gincafex,pecrofelini fcrupula quadraginta<:}uinq;,anill fcrupula n()uem, api;
{Crupula fèpré,iunci quadrati tioris fcrupula crigintafex,cailla! fcrupula duo~
decim,piperis longi cotidem, finonis feminis [crupula fex ,fiyracis fcrupula
oétodecim,amomi fcru pula duodecim,fefelis totidem ,hedychroÏ,cofii;afari,
fingulorumfcrupula oétodecim,mellis quod Catis dt. ,
. E X
S TYR ACE
10
BEC HIC 0 N , HOC EST, T VS SIE FFI CA X.
Amomi,caffiz,Gngulorum [extans,ftyracis,[picz nardi,firigulorum [dèun~
cia,croci,piperis albi,lln gulorii vncia,mellis [excarius :exhibetur cochleariii.
MEDICAMENTVM
•
PHILO ·X ENI,PVRVLÊNTIS ET
LON GAD E F L V X ION E
1 NF EST AT 1 S
1 DON EV M.
If
Refinoe terebinthinoe denarij vigintioéto, nardi denarij [cdecim,rnyrrhz (lil
laticioe denarij Cex,cardamomi,bulborum,tantundem, croci denarij duode::
cim,galbani denarij fedecim,amygdala amara oél:oginta, meUis hemina:e~
aqua pocacur,quancum faba Aegypcia expIer.
. .
.
E SOR A, M V L T 1 PLI C 1 S .
DESICCAT.
•
v sv s ) V E HEM li N
TER.
~
N 1 M. %0
,1 • •
Amomifcrupula ièx,croci fcrupula oétodecim, daucifeminis fcrupulü vnû
& dimidium,fœniculi {èminis fcrupula tria,caffizfe[quifcrupulû, iunci qua~
drati floris fcrupula quatuor & dimidium,cinnamomi Ccrupula tria.hypo~
cifbdis fuccifcrupula quatuor & dirnidium,fulfuris vncÏz quinq;, papaueris 2:5.
feminis Ccrupula quinq;~ pyrethri fcrupula tria, petro[e!ini fefquifcrupuIum,
iridis illyricz [crup~la ieptem & dimidium, alcerci feminis fcrupula tr~de::
dm & dimidium, ipiez nardi fcrupulafepcem & dimidium, rutz[eminis
fefquifcrupuhuD anethi fcrupula cria,cardamomi vnciz tres, rofarumllcca:::
rum fcrupula quatuor Sc dimidium, nerij Boris fefquifcrupulum, dl: autem 30
veIuti ~bra ex ,!ua orieur rofa, rhododaphnes & ro[z ipfius llngulorû fcru,:
pula cna,rheu {crupula fe~,gen~iana! fc.~upula fex,hedychroï {èfquifcrupulû,
tragacantha! fc~up,uIa q~l~declll~ ,lycl] fcrupula fex, cicri arb~ris fohorum
fcrupula [ex, OClmI [cmmls fefqUlfcrupulurn, anifi fcrupula tfla, cofl:i, 'myr::
rhz,Gn gulorii fcrupula fex,bdelIij fcrupula fedecim,arcemifia: [ucci fcrupula 3~
tredecim,rhu [yriaci fcrupula vigintiquinq; & dimidium,afari,vceri mergi,
Iapidis iaipidis,fingulorum fcrupula cria,piperis fcrupula quindecim, cafro
rij fefquifcrupulum,cimolia! fcrupula [ex,(ifonis Ccrupula nouern,fl:yracis to;f
tide,ll1,opobalfami fcrupula duoâccim, (efelis herb~ fefquifcrupulum,mellis
,vncl~ vigintioéto,vini quantum Catis dl:.
-+Q
1
�LIBER
MEnICAMENTVM
VIt.
EX MALORVM
COTONEORVM
C A RN 1 B V S.
Malorum cotoneorum purorum Iibr~ tres ,coquuntur in vini peruetufri
fexcari js cribl1s,deinde conteruncur:quibus piperis,anili,ligull:ici, ftngulorû
1 contritorllm vI1cia admi{èetur . N onnulli etiam zingibcris femunciam inli
dllnt.quidarri in viccm vini,aceco vr. (unt.
M E DIe AME N T V M E X S v CCI S MAL 0 R V M, A D A P ~
1
PET li N T
i A M
CT ION E M
A BOL 1- T AME T
AE G RA M
CON C 0.-
PRO BA. T V M.
Malorum cotoneorum maturorum fucci [extarij duo,mellis laudati tantun
dem,aceti [extarius,zingiberis vnd~ tres,piperis albi vnci~ du~: incoquun
tur ad [p,iffieudinem.hoc Galenus ad eos qui perfrixerunt pr:Eparac~ in qui::
bus aucem buis redundat,une pipere & zingibere conficitur.
~v 0 M 0 DO PAR E TV R MEL APL A CON T 1 V. M.
1$ Malorum cotoneorum purorum libr~ fex in vina coquuntur quoufq; inta:::
belèant;inde exempt~ contcruntur.nonnulli meUis libras oao adijciunt,co
quuntque igne Iento,ferula agitates.vbi tam ipiffum totum euaferit)vt ma::
nus non inquinet,etiam tune addunt eoeuG piperis vncias cres~ani{i tantun
dem , petrofelini vnciam. Sunc qui zin giberis vnciam & mafl:iches cantun::
2,0 dem mtlceant:* deinde mixtainftar~munci~forman[,& cumIauri folijs *Exémp[à
componun t.
ri.a 'Vi cfetl tur
cr DON A T V M CON TV SV M FRA G MEN T i s S AL l' :t So' 6" del'raua.
Malorum cotoneorum purorum fruil:ulatim l conci[orum pondo oao , in fil.
vinifextarijs totidem incoquuntur temperatè, vt non diffoluaneur, deinde
2$ mellis deftmmati pondo oao , piperis vnciz oao, petrofelini, aniu ,ftnguli
quadrant~, zingiberis quincunx , [pic~ nardi fefcuncia, caryophylli vncia,;
ipus admlfcentur : omnia contura ae modicè incoéta vfque ad iufculi [pif::
fitudinem auferuntur ,quibus refrigeratis fragmenta umuI cum iure com:
ponuntur.
la
)0
:M B Dl CAM E N.T V MDI A
T R. ION PI P ER BON,. E X
TRI'
I> LIe 1 P 1 P E RE.
Piperis ~omU1~nis, a1bi, & longi,.ungulorii denarij feptem,zingiberis,ani:t
fi,thyml ~ummlcatum,fingulorum denarij duo,mellis quod facis eft.
ALI V D,OR 1 B Il SIl.
31
.
Piperis.albi vnc~~ du.z,pip~is nigri,&: longi,ipiez n~di,~i~~m~mi,ame~
os,carYl,hyffoPl,fefehs, daue!, petroièlini, ftn gulce vnCIZ, zmglbens denan,
'
,
quatuor ,mel1is libr~ tees..
A L IV D.
Piperis (D'mmunis quad'rans,aIbi vncia,longi cantunctem,petrofelini,cÎI;ma
4 0 lllomi aut caffiz duplicat~, zingiberis? ftngulorum vncia ~mellis vnciz vna.
�P AV LI AE GIN ET AR
& viginti,vel quod (âcis de. ego etiam thymi coma! vnciam mifcui.
DIO S POL 1 TES.
Cumini aceto madefaé1:i correfaéHq; vncia,piperis, zingiberis,fingulorunl
vnci t du~) t'utt viridis fefcûcia,nitri drachm~ dUa! & femis:melle excipitut.
M E DIe AME N T V MDI A
C 1 TRI V , H 0 G EST
LO MEDICO,TARDE' CONCO~VENTIBVS
E X
1\1
A~
$
EFFICAX.
Aceti heminx tres,mali medici carnis pondo libra, hyffopi,rucœ,finguIorü
fafciculus: per noé1:em in aceco madefaéta ad te nias decoquûcur, exprelfiq;
proijciuntur:aceto mi(èetur mellis fextarius, rurfu[que incoq~1.1ntur ad mel
lis fpiilltudinem:vbi incralfaca fnerine, infpergûtur afari, meu,piperis albi~ I~
fin guli fextantes:exhibetur cochleare mane, & dormituro.
PIC RA) HOC
EST A MAR A) C 0 M P 0 S 1 T lOG ALE :f:{ 1.
Aloës drachmt cencum,xylobalfami,mafriches,croci, [pica! nardi,afari,cin:::
namomi, fin gulorum drachma! fex . Ql.lidam addunt eciam iunci quadrati ..
Boris & caffi~,vtriu[que denarios Cex.exhibecur drachma ex oxymeIite.
1$
FICRA. EX
ET
OXXMELITE,A.D
A~VAM
INTER
STOMIACHICOS}VTE~VM,
CVTEM.
Aloës vncice quatuor,phylli vnciz duœ,cofii,caffice,amomi,iridis,finguIorii
denarius,fœnicuL radicis corricis 1ibra;111à~iches,nardi gallicce, zingiberis,
linguIorum denarius,'piperis denarius,meu denarius, aceci, mellis, veriuG: 2.0.'
que fefquifè~tarius: fœniculum in ace co prius excoé1:um proücieur ,dein:::
de m el addirur .Vbi v[que ad ulelleam ipifiicudinem incoxerisjreliqu.~ de tri:::....
ta infperges.
.
.
ME DIe AME N T V M E X
* Grgceefl
;(,~sdou,jcl
~ 5:~~~~~
g:ud'ii koÏ\YÇ
éqwriou, id'
[;eftfef{rs
. f vr,
.
}un. te emtn
Ga(emtsb4-
LV PIN OIE COR E P R AE S TAN ~
TI S SIM V M.
*
2.j
Gentianz,chamœpityos,petrofelini,marrubij fucci,arcij,linapis,fcolopen
drij,panacis radicis,rubric~ erythrodanz,braffic~ feminis,arifrolochiœ Ion
g~,piperis albi,ipicz narditcofl:i, etuc~{eminis, eryngij radicis, polij,echij~
eupacorij,baccarum iuniperi,lupini iecoris,hdenij,pares modi:melle no co:::
é1:o excipiuntur , mulfoque coéhonem non experto ,ad nucis auelIan~ ma,. ~o.
gnl'cudinem cl antur.
THEO DORET VS
DIA
AN
ACARDION.
~~t in. ~mia Anacardiorum fefcuncia,crod,caŒ~,phylli, [picz nardi, caryophyIIi, 1l1eÜ,
,opojttlone.
agarici, iunci quadraci Boris, rhe~, epi.~hymi, üngulorum denarij quatuor,
acori,piperis,lmgolorum fefcuncla,aloes vnci~ tres,faxifragce,mafriches,iri 3$
dis illyric~,{inglliorum fefcuncia, myrobalanorum vncia, mellis librtfex,vel
quan nID [ufficie.
THEODORETVS ALTERA
DIA A'NACARDION."
Aloë~ ~rachm~{èxaginta,agarfci drachm t vigintiquacuor,croci,caŒ~,rheu
pontlcl,acori,cinnamomi,ma(lü:hes,ungulorum drachma: decem~cofii,ru:::
40
�vrI.
LIB J!R,
9J
, tz {èminis , piperis albi, fingulorum dr~~hinz oao, fpic:r nardi drachma!
cres, xylobalfami, afari, charnzdryos, meu, .Gngulorum drachrn::e quatuor,
mellis quod Catis efr.NonnuUi hiç quoque addunt anacardia duo,datur dra~
chmis binis cum mulfa.
S
MEDICAMENTVM; crPHoIDES)AD IECOROSOS,E~
PEe TOR 1 S
VIT ~ A.
Vure paffa! carnis drachma! viginciquinque ,croci drachma, caIami odorati
drachma! * duz,bdelIij drachmz duz & remis, l caffiz fetquidrachmaJ cin~
naOlomi cres oboli,nardi cotidem,iunci
quadraci drachmei :
duz,myrrh~
. .
: ,
relina: terebinchina:, fingulorum denarij quatuor, aCpalathi ramenci oboli
duodecim,mellis drachma: (edecim, vini quantum Cufficit.
*
10
ALI V D e r P fi 0 1 DES,
j...
LEX AND R 1.
* Ga~. cfu.ç
&l
remt:;,. ..
Repo) tta
ex
Gal~
~ Ga~. au,,!
V Jemts.
Croci,cinnamomi.bdellij,Gpguloru~ denarij quatuor,myrrhz)calami aro::!
macici,fingulorum drachma: dua:,aCpalathi,iunci quadrati floris, lingulorii
15 drachma: tres,caffia:,nardi,fingul~ drachmt,terebinthin~ relin t drachmcc Ce:::
decim,vuç pafft carnis drachm~ centum [exaginta,melhs [eCquihemina, vini
Chij quod [ufficie,
DI'A
BACANV
MEDICAMENT V M, HE P AT 1
Ace OM"
M Ç> D AT V M.
~o
Bacani vnçia,coLl:i tantundem,phylli fcrupula oél:o,piperis aIbi fcrupula [ex)'
tpica: nardi totidem,mellis quod fatis ~il:, dacur cochlearium çum tempera::!
tura coilditi.
ME DI CAM E N T 'V M
Z 0 P r ROS.
M yrrha: drachm t quinqu.e,croci,caffia:,fingulorum drachm t quatuor,cin::
25 nainomi drachm t tres, fpic~ nardi drachma! dUa!,iunci quadrari floris tan~
tundcm,piperis albi CeCquidrachma, thuris drachma, coili drachma, ulellis
quod Catis eil.
.
c 0 M P 0 S 1 T 1 0 P AE 0 NIA.
Scyracis calamitis drachma: Cex,thuris,amomi,croci, fingulorum fefèuncia, .
30 fpica: nar~i drachm t fex, ph~lli dra~hmç dua:, pipcri~ al pi drachm~ [ex, Be
conlmunlS oao,myrrh~ vncla,cofh cancundem,melhs quod Catis eH:.
CA TA POT 1 A DOS 1 THE 1 AD 1 E cv R IN SC R 1 P TA.
Aloës vncia,fpicç nardi,phylli,coil:i, fingulorum Ccrupula duo, agarici Ccru::!
pula otto, maibches fcrl,lpula tredecim , epjthymi fcrupuIa quatuor, rheu
JS tèrupulum.
oxrMEL
SPLENICVM,HOC EST,LIENI DICATVM.
Capparis radicum cor~icis,{èolopendrij,lPicz nard.j,afar~,iri~is? iunci quaf;:
drad floris,iunci rocii4i floris,anili,cumini,fœnicult,acorl,cnca: fruétus ,fin"
gulorull) vncia, myrica: fo~iorum, falicis folj~~um,apij r~dicis, thl1ris arbo~
4Q .tls,(cillz.,ungulorum ynclz dija:?~cetdêxtarH tres, mellls tantundem, gut~
•
�P A V LI AE C 1 NET AE
94
*
Ponaus
aeJicferatur.
t~ ammoniaci
*. przparatun1 modo lèillini,duobus cochlearijs exhiberur.
ox lM E L,CALCVLOSIS EFFICAX.
Saxifrag:r, beconiez; graminis,adianthi, fpicz nardi, carpdij,aCari,eryngij.
fingulorum vncia,pecrofeIini macedon ici, rucz feminis,fingulorum femun~
cia,fœniculi viridis,iridis,killz tofrz,ehamçdaphnes,fingulorum vnci~ duç, S
capparis radicum eorcieis vnciz tres,fij vnciz duœ,aquz,aceti,melIis, fingu~
lorum fextarij duo. "
PH V S C A, A D
CON TER. END V M
ÇA L CV LOS.
PuIegij,mafl:iches, apij feminis,menchz ficcz,fingulorum vncia,Calis comue:
nis correfaél:i pondo,eoriandri feminis,[picz nardi,anift,ameos,fingulorum l~
fcrupula [ex,phylli fcrupula quacuor,piperis albi femuncia~ vd camunis vus:
cia,lichofpermi vnciz [ex. , beconiez cotidem, aceti generofi fextarij quin,,:
'omnia con cu[a,éribraca, & in tenuiffimum pollinem detrita,pcr triduii ace::
to madelèunc, deinde diebus quadraginta in[oIantur:vbi v{us inciderit, ni:::
grum cicer,afparagi radiçem,apium,& adianthii decoquis,in huius decoél:i Il
mifturam heminas duas aceti 1upcrinfundis, &: zgro in calido balnei folio
rropinas. Nonnulli vero medicamenti ex przdiétis fpeciebus ficci,Cçrupula
Quodccim cum pofca diérafum herbarum iuri temperaca exhibent,& nihi:::
lo minus medicamentum proficic.
- -- " -- ~
ca ND 1 T V M CAL CV LOS CON F RI N G Ê N $ ~
2.0
Piperis albi,faxifrag~,tpic~ nardi,lithôtpermi,betonicz,fingulorum vnda,"
petrofelini, phylli,fingulorii felèuncia, ruta: fyludl:ris fcminis (emunda,me!.
lisfextarius, vini afcalonitis fextarij fedecim.
'.
M E DI C A. MEN TV M
EX
S A. N Ci li 1 l{ E
H 1 R.. C
1 NO.
Q.!!um vua inceperit maturdèere; hirci ztate florencis fanguinis in [ole lic~
cati cochlearia duo c;alculofis exhibeto cû paffo crccica. Q:!!ida verd amomi
SC phyIli, vtriufq; treis vncias mifcent. Alij edam myrrhre quatuor fcrupula_
E XCI CA DIS
,•
~S
M E DIe A. MEN T V M NEP H R.. 1 TIC V M•
. Lithofpermi,raphidis pifcis combufii,fefelis,fingulorulll vncia, ameos, cu:s
cumeris [aciui [eminis,fàxifragz,vu~ pa{fa: acinis exemptis,alchzz feminis, ~O>
phafeoli albi,lyncurij~ fingulorum femuncia, fpic~ nardi,phu,meü,lapidutll
ex [pongijs,~~guli denarij~~diathî,paliuri feminis interioris, fij licci,rubi ra
dicis, gra~mls, polypodlJ, fing~lorum denarij tres, hirciui [anguinis de:l
ficcati vt dzél:um ~fr,~rup~la [ex,c~~adarum uccarum fine capite, p,nnis, &
pedibus,triens,plpens albl denanJ fex,melIis non coth quod Catis dl:.. datur J$
infrar nucis auellance in condic~ t~ibus obolis,aut decoél:o [axifr~gz,a~t{ij. 1-"
aut radicis aiparagi,aut ro[manlll,aUt quinq; folij,aut Ianariz herbz radicis.
M E Dl CAM EN T V M
EX
LIT H 0 S P ER.. Mo.
1
LithQ[pc:rmi~ beconicz, faxifragce, pctrofe1ini, piperis albi pares portion es
eum meUc cxcipiuntur.
f" ,
40
�LIB ëR.
M
~
Vtt.
D t C ÂME N T V M
E X MAR R
V B I l s li MIN E.
Piperis albi ~ ~igri,dauc~ c~etici.lcucu~eris fatiu~ (e~i~is,f~nicnli ~minis;
nurrubij {èmmls,pecrofelml macedomcl,pyrethn,zmglbens,phylh, fingu~
I~ vnciz,mellis quod Catis dl:.
S
MEDICAMENTVM
EX
LAPIDE IVDAICO,Q.,.VI
T ECO LIT H 0 S D 1 C 1 T V R.
Spicz nardi,hylfopi,lapi?is iudaïci~li?guI~ru~ fcrupuIa oéèo,pi peris fcru::
pula ~u.odec~~,zi~ ~ibens,petrofeIml,co{b,fà~lfragz,. fin gulorum fcrupula
fex,caffiz,apJ} Cemmls,fingulorum fcrupula cna,cypen fcrupula fex,ramenti
choris fcrupula quatuor,cardamomi ligni fcrupula fex,{èmmis hni fcrupula
<juatuor ,mellis quantum fufficie.
10
M E D 1 CAM E N TV M
1$
EX
s .r L v EST RIS
MAL V AB SEM 1 N E.
Cucumeris domefiici lèminis denarij duodedm,alterci lèminis denarij Ccx,
cicucz feminis denarij tres,Cahj fex) opij,fœniculi maluz fy ludl:ris feminis,
,roci, fin gulorum denarij tres , apij feminis denarij fex , caillz denarij qua:;
tuor,amygdala bafilica decem nuces auellanz cotidem, arari denarij qua~
tuor:pa{fo cretico excepta dacur tribus obolis,fi fcbris abdl:,cum fapa. No~
nulli mclle cxcipiunc.
~
t
M E Die AME N TV MEle:
e TI M,
V E SIC AE
Ji T
NI
1 DONE VM.
BEL L AR. Ils
R. Ji N V M
NEP H R.I T l-
Ji X V Le Il R. A T 10.
Vuz pa{fz a1hz cui acini fint exempci,nucleorum pini recentium, fingulo~
2.$
rum vndz duz , cucumeris fcmims corcice exuti, baccarum myrci nudeo
ablato, amygdalarum amararum,palmularum pinguiu,apij lèminis, papaueris femims,croci,ungulorum dellarius,myrrh~ vnda: dua:: inil:ar denarij
ex pa{fo iciuno propinacur.
S A TYR 1 A CV MAN T 1 DOT V M.
Zingiberis Jacyrij fu pcrioris,linguIorum drachmz oél:o,fcind caudz, mëu,
a(an,pecro(e!ini,ca.rdamomi,(èfdis,fingu!orum drachm~ quatuor, erucz re~
30 nlinis,cinnamoml,ungu!orum drachmz cres,ormini, piperis albi, cnid [e~
minis,fin gulo rum drachmz duz, iunci quadrati Eloris, fplCZ nardi, fin gula:
drachmz,fànguinis hircilli myUrû.datur denarius imbecillionbus ciilaéle.
CA T A POT 1 A
CI S
3S
EX X
:r L
0 MAC Ji R. E,
Dr s EoN T li & I-
V TILl A.
Xylom~c~ris,opij~ rheu,Gn ~uIorurn fcrupula kx,galI%,myrrha:,fin gula: vn:::
ciz. exclpluncurvmo fpachlce.
M B DIe AME N T V M
CORALLIV
NEVM.
EX
CoR A u LlO,
VOCATVll,
Q..V 0 D
PODAGR.ICIS
DIA.
IDO ..
4f.o Rheu barbarici,pçonia:, myrrha: trogI~dytidisJpicz nardi, finguli fexcan-
i.1,_
,
�PA V Li AEG 1 NE T AE
tes, phylli vl~cia , caryophylli grana quindecim, anagallidis ph~nicei colo:::
ris quam vocant corallion, [cmul1cia, ari(lolochi~ longz vnciz quatU'or, &
rocund~ totidem.daqlr ini1ar fêrupuli quol:idie~ concoéhone probè clefun:::,
ao.Incipiendum vero dl: foHl:itio aucumnali,quod circa vigefimumquar:::
tum mentis lèptembris diem aécidit,capü:ndumque d€inceps ad dies quin:: S
quaginta, deinde rehnquetur quindecim dierum interu~llo, àtque fic racerc
oportet quou[que dies quibus affumitur ab[oluantur trccéd fexagintaquin:::
que. Sub caniculz ortu omnino abil:inendum eil:, hoc dl: à vigelÎmo quar::
to die Iunij v[que adAuguil:i finem.Vicari debec venus,carnes pr~[ertim[u:::
illz, [al[amentum, garum, beta) daucum, me~tha", &. Iaétuca non corn, pe::: 10
poné[que~pi(cium capita,cammari,cum qui tnolli,tum qui ceftacea..cute pr~
diti fime,kgumina omnia,&.[umma,tim que, c.raffi [ucci [L1Ilr~vinurn l1igrum
&. liberalius.Balneum couenit & quotidianum exercitium, vel pedibus, vd
equo,vd gefl:atione adhibicum. Qui vere> habitu ficciore fùnt; eciam liplè~
nius nutriantur,non offenduntur.
'
1$
a
A GAP E. T I C 0 M P 0 S 1 T 1 0
A D
P 0 D AG R. A. M.
, Phylli,rheu barbarici,crocÏ,[pica: nardÎ,myrrha: troglodytidis)colh,cham~
dryos,{inguli fextances,aloës hepaticz quincunx, hyperici, pzonia!, fin guli
quadrances,ari!l:olochia! longz,phu,tnëu,damafonij,anagallidis,finguli tri:.
ences:vcendi modus id,em eil: qui in compofitione dià coralliu.
,.
C 0 M P 0 S1 T 1 0
ll~r<fCO
cfee.J)e lIiae~
tur.
A TAC T 0 S
20
 D P 0 D  G R. A M.
Phylli,meü,dama[onlj,anagallidis cui flo~ dl: ca:ruleus, erythrodani,mall:i~
ches,croci,caffiz,aloës hepatica:,gentian~, chama:dryos,fingulorum vncia,
caryophylli,afari, Lpiperis J albi &: nigri, fingulorum femuucia,tpicce nar=,
)
di,myrrha:,rheu barbarici,pzoniz radicis , arifi:olochia: Iongz & rocundz, 2.S
fingulorum vncice duz.Similis v[us dl:.
"
PR.O C L l
,C 0 M PO SI Tl 0 , ~ 0 D A GR AE
ETC Ô X END 14
CV M DOL 0 RIB V SAC CO M M 0 DA T A.
Chamzdryos vncia: nouem,cencaurij vncia: oél:o,ariil:olochi~ vnci~ ftJf'tem;
gentiana:: vn~~a! [ex, hyperici vnciz quinquc , petrofelini macedonici vnci~ ~Ci
quatuor, meu vncice cres, agarici vnciz duz,phu vncia vna, mellis attici he~
mina:dua:.
M E DIe AME 'N T V M E X
RE B VS
SEP T E M
CON ST A N s,
ADE ADE M.
fI yperici,arifroIochia: 16ga!,finguIorü vncia,dr3urij,chamcepicyos,agarici,
fingulorû tres vnci~,chamtdryos ~ncia: lèx,gentian~ vnci t quinq;.NonnulI~
cela pecrofelini vncia addunr,mellis drachmas quinq;.dacur inil:ar denarij- ,
1
DE PASTILLIS.
Cap.XII.
!~ll:i1li gr~ce trochifci figura nominatur. Tres wc corû ipecies,alij
a
3$
~.~naq;[u~c potabQes,alij in ~luû dancur,alij delinuncur.E:x his igicur 40
�tIBER
VII.
91
qui potatur,illij caprimüt aluii,aut fanguiné,aut aliam quapiam fiuxionem)
x:efrigerando,aut afl:ringédo,aat opplendo,aut deGccando eam cohibentes:
quemadmodum qui confl:ac !pin a ~gYfcia,& qui (eminibus,confimile[que:
alij dolorem (opiunt , vel qudd fen[um obfl:upefaciane, vei crocodes diélus;
5 vd quod humores djffundanc,veluti ex aromacis confeé1:i:alij lienern,aut re~
ncs;aut iceur obfi:ruél:ione liberanc,vt qui ex amaris amygdaIis confie. Eoru
vero qui jn aluum indücur, nanulliaeri,monia obcundune,ve in torminibus
intefi:inorii,quéadmodum ex pomphoIyge, amylo, tt;rra (amia,ex cremore
pcifana: aue eiu{modi aliquo pra:parati, nônulli alui aue [anguinis profluuiü
10 afl:riagunt,fieuci qui alumine,aeacia,& omphacio cafrant,quaIis dl: qui Phi
lippo afcribicur, vel ex [pina Aegyptia,cû rofarû [ucco,aut plantaginis inie;s:
éti:nonulli adL1rentes)dyfenteri~,qua vlcera depa[cencia exercentiidonei: ex;
Candaracha,auripigmento,calce,charta combufra , confeél:i. Inferentur au::
cem cum [ueco lenticult , aut oryzç,fic vt intdl:inum prius muria elocum {ir~
15 a:gérque cibum & potum ancea a{fump[erit, ne aliquid medicaméti virtutis
reliquû,ad ftomachum rapiatur. Ctterum vtiles [unt pail:illi qui ab inferio~
ribus partibus inijciuncur.ad affeél:us pociffimum qui infra vmbilicum.infe:::
fiant. Nam fuperius vis ipforum peruenire no pocd1:. Ac qui ddinuncur li::
mileis illis vireis obtinent:verum aftringences,in herpece, papulis,qu~ dieu:::
zo tur exanchemata, intercriginibus, fanguinis erupcionibus f &: fluidis vlceri:
bus proficiunc: cuiufmodi eft Andronius & PolyidCê' qui verd obcundunt~
carbunculis & maleficis vlceribus expediunt:vtpote leucus dié1:us, & dia 10:::
carion.vrentes, fieut iam comprehenfi, cuius generis habencur & Fau.friani;
ferpentibus naturalium &fedis vlceribus,pterygijs , & carnofis narium vi::
2.5 tijs accommodancur.
PAS TIL L V SAS TER
Die T
V S.
Croci,op i j,cafl:orij ,tpic~ nardi.cam~,m yr rht.Iéni~ cretf,mfidragorç corcicis,
{ingulorii triens,da uci,ap ij,anifi,fefelis,aIcerci feminis, fl:yracis,Gn guloru de"
nari; oao: vino Ia!uigantur.
~o
PAS TIL L V S TRI 'G 0 N VS.
Apij (eminis,alcercifeminis,fingulorum denarij duo,aniG denarij quatuOr1
opij denarij cres:aqua teruntur.
PASTILLVS
A' SEMINIBVS
DIA
SPERMATON DICTVS.
Anifi,.ame~s~fœnjculi feminis, fingulorfi denarij quacuor; apij feminis,opij,
35 altercl femmls,Gngulorum denarij duo:aqua I~uigantur.
PAS TIL LV 5
CR 0 COD E S,H 0 CES T e R 0 C EV s.
Anifi,dauci cretici feminis,fingulorum drachm<e quatuor ,myrrht,caftorij,
ungulorum drachmœ dua:,croci,opij, fingulorum.drac~~œ cres, apij [emi~
nis,fryracis,fingulorum drachma: quatuor. altercl femmls drachma: [ex: e.x;
40 aqua deteruncur.
'
GGG.j.
�P A V LI AE CI NET AE
pASTILLVS
DIA RHODON.
Acaci:e, gummi,rolârum floris, balaufl:iorum, hypocilhdis Cucci,gaIIarum;
fingulorum drachmz cres,rofarum viridium Cucci,plantaginis [eminis, fin~
gulorum drachma,lycij Indici cancundem.
PASTILLVS
DIA
"$
CORALLIV.
Alterci lèminis,thuris,fingulorum drachm t oél:o,terra: famiœ,coralij,minij
Sinopici,opij,finguIorum drachma: quatuor,amyli, balaufriorum,fingulo~
rum ârachm:e du:e:Cucco polygoni excipiuntur.
PAS TIL L V S
E X E LE CTR
o.
Herh~ pulicaris vnciz quinq;,mafl:iches vnci~ quatuor,eleél:ri fcobis,iridis,
*
Ga(enus
& OriGafius
10
croci,fingulorum * vnciz quatuor,opij e vnciz duz.
PAS TIL L VS E X SPI N A AE GYP T 1 A.
blflif
• tri Spinz Aegypcia:,rhu,churis,acaciz,aIuminis fciffi, hypocifl:idis (ucd,galIce,
:;::a
e OriGafius
ar~cbm~
2u1naectm.
~
!lejue~~s
Iemniz crecz,coraIIij,lYmphyci, terra: famia:, aloës, Iadani,pares portiones:
vine [ubiguncur.
ALIVS PASTIL LVS, Q...VEM
GALENVS
APHRODISI~
1$
ASTICON CLIDION INSCRIBIT.
Satiua: punieee Boris, lPina: Aegyptia:,balaufriorü hypocil1:idis (ucci,* aca:::
p.tii eft, aca- ciee,finguIorum drachmcefex,lycij,rhëu pocici,opij finguIorû drachrnç qua::;
Clot fHCcl.
tuor ,myrrhce drachma: duz: excipiuntur vino myrteo, vel rofarum, bacca~
rumve myrci decoél:o.
C LI DIO NOR 1 BAS 1 l,A D
20
Dr SEN TER 1 COS ETC OE L J A COS.
Galiz omphacicidis denarij oélo,opij denarij quatuor:ex aqua finguncur ca
tapocia.dantur cerna auc quaterna.
PASTILLVS
EX
CORNY
CERVINO DYSENTERI- 2.$
CI SET SAN G VIN E M EX CRE AN Tl B V S SA LV T A RIS.
CochIearum drachm t duodecim, cornus ceruini eombufl:i, gaUç correfàél:t ,
acaciz inarefaéCee, fingulorum drachmee quinq; oboh duodeclm,baccarum
myrci nigrz drachmz 9,uindecim,opij ficcati, hypocifl:idls filCCi, {i~gulorii
drachm:e qUinq)abru[cz Boris drachmt fex,mandragorz radlcis luccl,cer:: 30
ra: famiee quz aller diclcur,Gngulorum drachmz duodecim, rhu obfoniorû
drachmee quacu?~decim,mal!corij corridi drachmç lèpcem,churis drachm t
oélo,picez eort1ClS exarefa~l ~~achm~quacuordecim~aIcerci [cminis ficca:::
ci drachma: decem,rhus conan) (èxcatlJ duo, vini nign q~antum rhu meo::
quendo vc vinum fiat craffiffimum,fatis efl:,acque hoc percolaco rehq ua ex::: 3)
cepca in palbllos coguntur.
PAS TIL L V SAM A Z 0 N V M.
Apij {èminis,anifi,fingulorum drachmz [ex, abfinthij comç drachm t qua:=
tuor,myrrh~,piperis, opij, cafiorij, fingulorum drachma: duz,cinnasnonû
dra~hma: fex:aqua [ubiguncur.
40
�LIBER
PAS TIL LV S
E X
VII.
99
A M Y G DA LIS
A MAR 1 S.
AnHi,apij feminisfafari,amygdalarum amararum,abfinchij comt,paria po~
cl era:ex aqua fin guntur pafbHi,qui drachmam pendeant.dantu~ febri carea
tibus ex mulfo:febdcitantibus cum hydromelice.
1
PAS TIL L VS E X E RIe A, LIE N ~ DIe A TV
s.
Erica:: fruaus denarij quatuor,piperis albi, nardi fyriacz, fuffiminis ammo~
niaci,fingulorum denarij duo:ammoniacum aceco foluicur, aridifque adrni~
, fcecur.finguntur pa!1:illi qui fingulj dtmarium expleant.exhibentur fingula~
tim curn oxymelitis cyacho.
.
, 10 PAS TIL LV S
,
E X
V E SIC A RI 1 S,D 1 A P H y S ALI DO & v 0 C AN T.
C~cumeris Caciui excortieaci feminis vncia! quaCUQf, alcerci fe~inis , cicutz,
fingulorû vncia:: du~"fœniculi,Iapathi feminis,croçi,nucleorû pini,amygda::
10ru amarorum,oplJ,fingula:: vneire, veucariz fexc~rij crc:s,vini quod [uthcit.
PAS TIL L V S P H IL 1 P P l,AD 1 NT E ST 1 N ? R V M TOR MIN A. j ,
J5 'Balaufriorum,acacia::,hypocifridis fucci,opij,rhu,thuris,myrrhz,Groci, galJ::"
la!,aloës,rhëu pontici,malicorij,bacçarum myrci,fingulorum drachma:: qua
cuor:excipiuncur vina aufrero,formancurq; pafrilli triobolares. dantur fi fe:#
<.
bris abdl:,cum vino:febricitantibus,cum hydromelice.
-PAS TIL L V S
M V S AB.
Aluminis,aloës,m yrrhz, acramenti futdrfj, Gtlguiorum fefcu!lcià,maiicorij,
t AcfcfttUf,,6
. crocomagmatis, l crod, J fingulorum drachma! [C;J,s::excipiuntiur vino.
o~j61lJi~. CLv 0 MO DOC ROC 0 MAG MA PAR E T V R.
Crod vncia: dua:,rofarum,amyli,myrrha:,aloës,thuris,gummi,GnguIorum,
vncia,cofri,cpica: nardi,fingulorum drachma:vino fubiguntur. At in capito
.z 5 de oleG crocino alia quoque crocomagUlatis confeél:ura dÜ::e~ur.
2,0"
.
PAS TIL L VS
N E R AE
E X
H E R AE
CO MME N T
Â
RI 1 s ~
M yrrha:,aloës,croc;:i,fingulorû drachmz oao, aluminis [ciffi drachma: eell::
tum.:aqu,a excipiuncur.
POL
jO
r iD A.E S P H RA GIS.
*
*
GaCe"us
Aluminis ki~ ~enar.ij quatqor , myrrha: denarij oéto , atramenti rutotij tres,ad'aitiJ
denarij duo,tiorls faclU~ punka: denarij duodecim,fellis caurini denarij {ex, tburis 1U".
tuor.
.
aliàs denarij fedecim,aloës vncia:vino auil:ero excipiunEur.
PAS IoN 15
PAS TIL LV S.
*
*
Squama! zris denarij duodecirn,CEris corn bufb, faIis ammonJaci,aIuminis rat Gt.ecèe.
&ÀOH~
3$ rocundi,a!fuginis rafoc,thuris,unguldrum denarij oélo,vini quod fufficit.
pro ~Àoç)ft,
PAS TIL LV SAN DR. 0 N 1 V s~
,
e,~it1J
bavet
Satiua! puniea:: floris draëhma: decé,gallz dradlmâ! oél:o, .myrr~a: drachma:
JrJus exi8it.
quacuor,arifl:olochia:: long~ dr~chmzquacuor,atramenn [utonj, croci, alu:::
minis fciffi,crocomagmans,mlCyos,thuris,fin gulorum drachma! du~:lzui~
40 gancurin vino a(hingenci,velaceto.
'
ori6aftu.s,&
GGG.ij.
�P A V LI AE GIN ET AE
100
PAS TIL L V S
F A VS TIN 1.
Auripi gmenti drachm<r duodecim, fandarachz drachmx (eX, cakis viuae
rdrachm;e oéto,charr<e combufr<e drachma:myrti baccarum [ucco vel cleco::::
ao excepta, in pafl:illos redigito,& cum myrci baccarum, lenticulee, & rubi
radicum decoél: immittico.
$
°
* oriGafi-
PAS TIL LV S
EX
*
CHA R T A,n 1 A C H..,A RTl V
A pp EL LAT VS.
Charra: combufl:éE dupéndoJcalcis,auripigmenci,fàndarachéE,finguléE
us?~rac6m.e ci~;[ucco plantaginis excipiuncur.
vn
tngltadiltC )
~uocf
magis
PAS TIL L V S
C VIN 0 MEN EST
T H ROIS' V S
MAR CEL L 1 V S.
cOIIHel1it:(~.
Chart<r combu{è;e drachm~ decem,fandaracha:,auripigmentl,fquam t zris,
pfilS !a~,Œ. alnminis [cdIi,Gngulora drachm;e quacuor,balau(hj drachm;e crCS,OPlj dra
flJHS il! ~tte~
d
Ttsgr.tds.
chmtE dua=,calcis no re!hnébe rachmt Yiginti,omphacij drachrna,hypoci~
lbdis G.lcci drachma: trcs;yino myrcco excepta cogucur III pafhl10s qUI dra...
*Exelllp~ar chmas quatuor pédc"c:* coquiinlrq; in vino ma11Coriû,myrtl baccz,&roft
10
0
gr,cCHIII "\IL,
nctHr
r
d
0
r"cef. Vlq; a cerCla:
Je IIIUtI[II/IJ.
dato~r pau:1
f1.. Il
~s V:1US
lA:;
r 1 L LV S
Â
:;
0
-
'0
0
l
0
llC.lO cocu quacuor,cx ex VIOl yat :l1S.
V fi 'R. E) DIA
P H
L L
N
1$
D JeT V S.
Il , hare J cula: yini p nis,GnguJoni concrcmatorû dcnarij d ccm,1O
a/io llabccur cciam orDU ccrUJlJi cobu{b dcnanj quindc im, aunpJgmcnti
dcnarij duo, JndJra Il , al" ,vcriuC i dcnatJ} umdc imJa a j~,cc:rur·, lll$
gulonun dcn nJ qUUlqU ,urgcnti (puma: den rijcrcs:yinol~ujga 1cur
J
BlfIJrNY.
Maik l'ij dr.l hm ~c cm, dmizvnci tr , rifl:olochi) U\:.p:lnacis,r_
dl {siri I\ter n"'cifuc rij, Iumlllisf dll,chal icI l ', n tiya,f Il 1 :c j'.
n 1111 ,(n nl1ulli edam olli) (m uI oum {èf" lin hl: CCt 'lIb. II U.
l'
l 1 1 1 V
r
C
H..IV,A
1
2.0
�LIBER
VII.
.
Idr
déinde vino , poO:ca meIle; vndz dua: ,rofarum floris vnéi.e quatuor,mali~
cQrij vncia.
PAS 1; 1 L L V s n I A
TO
. S
J'
LOT AR ION) Q... V 0 DES TEX
srLVESTRI,AD
SEDIB
ET
L o~
NATVRALIVl\{
VIT 1 A.
Ccru[z,amyli,glaucij,croci,aluminis,érq~lalcs portiones : cerllntur fiteco 1 ci
fylueIhis,aut vino.
s.
errre {arrtix tricns,pompholygis,ccruf ,amyli,Gn guli {èxtanccs, opi; fèru::: ~
10 pula quacu r:aqu3 lubiguntur.
PAS 1; 1 L L V
PASTILLV
LEV C V
lA
ALI
ACABV.
puma: argent! dra 1 ma: vigintiquacu r j ccru{à: drJchm:c duodccim, aut
vn & VJ lOci, aItc. abi dl' l1111a: él:o atram nei ut ri} dra hm qu. tu
or, lum1l11 lffi t ntundcm mimj quod a c lorClll f:lci dl:: 'lqua c 'ciJ
15 pluncur.
EX DYl'LI
Gueè c..'
Tnt« 1\1/(<<1<&:
CWfJ IIU([O
Jetifu J pro
;l0
~ /( Ki~f'
�P.A: V LI :A.E GIN ET AÈ
102
tundi,liquidi,& lateritij cquod'plinthicis didcur,panacis radicis,aril1;olochj~
I~ng:e, &. r~~l1~d<e~ malicorij, acrament~ fU,corij , portula~<e,.iridis ~fr~'~gQli~
<tidis, chalcltldlS,mlCYgS, guttz'ammonIacl, [alts ammomac!, zrugmls terrI,
[quam t <eris,aIoës,diphrygis,thuris,gall<e,farcocoll:r,plum,bi cremaci, foIio~
rum oIe.:e,lOreos,myrrh:e,creta: futoria: liquida:,balauftiorum,[pina: .Aegy:;., S
" ptia! , (ulfuris ignem non experci', nitri rhu r-ubri, rhu [yriaci, chrY'~ocolla:,
Gr.ecè ,erhus coriarij, acaciz, Calis ipumz, omphacij, auripigmenci ,fingulorum
Tat ~~~el- pares modi:cum aceco diebus triginta,Cub caniculz fidere Ia:uigantur.
*
*
~ç) tClep a{u
minis.
J
PAS
~
1 L L V. S
'
N y M P H 0 DOT 1.
-
r
.
Alphronicri vncia, nitri Alexadrini,faponis galIicj,fin~u!re vnciz, falis cap~
padocij,maftiches,gall.:e,ungulorum denarij quatuor, fohotum ro[ee , amo~
mi,amyli,iingulorum v.ncia,phylli d~narius,aluminis fciŒlis,coil:i, fingulo"
rum denarij duo, vini myrcei quod Catis eil.
'PASTILLVS , EX
R I E FFI CA
THAPSIA,HEMICRANICO
JO
DOLO ..
Il
x.
Succi thapfiz drachma: Ccdecim ,myrrhee drachma: oao, opopanacis ,eu::
phorbij, fingulorum drachm.:e Cex, nitri, liquoris parthenici, GnguIorum
drachmtquaeuor,piperis, fagapeni, fingulorum dr~chma: dUt, aceci quan::
tum 'fufficie • Vbi vtendum cil, ~ceto inuaétum pofl: haras Ccx abluito : at
~ ~oIes rcmiffiore vci,c.erato pari exceptum illinito,noél:émqne finito.
PASTILLVS <LV1A
2.0
ANO SVBIICITVR,HYPOTHE..
TON DI CT V S,A D 1 N TES TIN 0 R V M TOR MIN AJE T
ANI
*
Exep[ar
"iae .
8r.ecii
tur 6ic
ae..
prauatum.
DO L 0 RES.
Terrz farnia:,amyli,fingulorum quadrans, croci fextans, acaciz, tragacan::::
thz,fingulz vnciee, cafl:orij, thuris,lycij, {ingula: fernuncia:: in calidioribus,
etiam opi; femuncia adijcitur:herba: pulicaris fucco excipiuntur,* fÏngun==
turque pal1:illi.
.
~
J$
DE MEDICAMENTIS QVIBVS ARIDIS VTI..
MVR,XER.IA , DICVNTVR.,ET SMEGMA-
1
T 1 s.
'
Cap. XII r;
3°
Ridorum me.dica~entor~m qUét fan~ & cacapaCmaca ab infper::::
"'........ ~.voca~tur,ah~ vlccnbus congruunt,alia cuti applicancur:ex
~~!!l!!!!!!ijs qua: vlcenbus faclUnc,quéEdacauis carnem inducunc,qua:da ex::::
tia rer~jm~t,qucrda cic~t~icé gene~ant,q~a:da vrunt exeduntq;, non::::
nnlla fangume coercent.Q.!!ç 1~ltur carm generadz [unt,ve! repurgâ:do [or:::: $
dida,car~~ creant,vt quz conil:ac ex eruo,arifl:olochia,iride,panace, myrrh a, ~
thure,aloe:vel humidicaté circunflua deGccando, ve1uti qua: fÏunc ex CEre, dl~
phryge,rquama,charca cobuila,picet cortice,&fP iI1a,quç &ipfa cicatricé ob~
ducuç:vel acrimonia rofionémq; obcundédo,qualia lime ex popholyge,amy~
�LIBER
VII.
10]
Io,cerulà,ftce combufl:a,ofheïs crematis,terra {arnia,& tonfimilibus,& q.u~
compo~torum ex his vi~eis hab~~t . Ex re?~imcntibus lenia; f}uidem fune,
quce confl:ane [ql1ama ;:ens,q~;:e mlfy-,~halcl~Ide com.b.ufi:i~, & galla:valentio
ra {lme,ql1~ aera~ento (ll~?nO,~rl1gl11eJmlfy, ch~Ic.lt1pe, 19nem non expér~
l tis.Vrentia vero exedentlaque Rune ex calce, aunpl~mento) [andaracha,&
fxce vini combufra, quam vocant fpheden ,hoc dl: freculam: arque ha:=c om:::
nia componuntur, c;:eeerl1m in tenuiffimum redaé1;a poIIinem, fi vlceri:::
bus infperganrur minus rodune : fi ipiffiora ,magis ,idque vrendo faaeos
. doquecruilam. Sanguinem reprimentia aucafl:ringendo, aut reftigeran::
do,aut ficcahdo, aut opplendo ilIum coërcent, quorum materiam capitë de
10 pafrillis [umus exequuti.At eorum qU<e cuti admouétu.r,alia ab!l:ergunt eJC;::
teruneqhve ex cimolia,pumice,lotrtétoJermento hordei, peponum carne,&
Calis flore c&feé1:a:alia exce~uant & difcutiunt,qualia fiunc ex veraero, alcyonio , Culfure , herba pediculari, finapi, pyrethro , cachry , terra lem nia ,fepi~
1) cdla: atque h;:ec, a{fumpca calce & auripigmento cum liquore aliqllD, pilis
abolendis idonea, & fmegmata fiu~t. ~cedam capiti admouentur, vt flu~
xum ex eo ru.encem deGccent, cuiufmodi funt ex nitro, Cale, galla ,malieo::
rio,& id genus alijs prœparaca.omnia vero [megmata cuti non inunéèce ac~
eommodari debenr.
%0
CEP HAL 1 CV MAR 1 D V M,C API TIC
.
0
N VEN 1 ENS.
Eruorutn quincunx,iridis fe(èuncia,mannz feCcuncia, arifl:olochiz, lquam~~
'zris,Gngulorum Cefcuncia.
ALI V D.
Fice;:e corticis drachm;e fex, thuris ctrachmz quatuor, pumicis tantundcm~
:z.5 iridis drachm;:e duce,refin::e ficc<E drachmce fex,ariftolochice drachm~ dua=.
M E DIe AME NT V M
E X A L 0 E,Ô 1 A
Ai 0 ES
1) 1
CI T VR..·
Aloës drachm~[ex,erui drachmce otto,manz drachm<e quatuor,gallz dra:s:
chmx tres,aluminis [ciffi drachmce du~.
DIA
0
S P HEC LE S,H 0 CES TEX
S TA, MAN ETH 0 N 1 S.
F AE CE
VIN 1
C0 ~B
V4
."
3 Cadmix combu!l:<e & il~ota! pon d0 vncia,cerra: fami<E
' pondo vnci<t,ftcis vi
ni combufr~ pondo VnCl<E quatuor ,Iapidis fpecuIaris pondo vnci;:e quatuor;
thuris pondo vncia! quatuor.quidam & amyli vncias quatuor addunt.
MEL 1 TER A 0 RI BAS II.
, ,$
Chalcicidis,fquamce (Eris,gall<E,balaufi:iorum,cerz,finguIorum pondo qua~
drans, arifl:olochi<E long<r pondo vncia, malicorij, aluminis fciffi fingulo~
fUm rem uncia.
ME DIe AME NT V M
EX
0 sT R. E 1 S,D 1 A 0
S T RE
0 N
Dl CI T VR.
4 0 Cadmia=,thuris,ungula= Vnci<E,ofi:reoruffi combufl:orum vncia: tres.
GGG.iiij.
�,
P A V LI AE GIN ET AE
ME DI CAM E N TV l}1
EX
TH V R E)D 1 ALI BAN
v.
•
Argentifpumx,thuris,[quamx
~ris,maIi punici,amyli,cerufa:, pares modi.
,
A P H R 0 D l 'l' A R 1 V M.
Thuris,fquama: xris,mali punici,amyli,cerufz,paria pondera.
RHODIA,AD
SVPPRIMENDVM
SANGVINEM,VLCERA
S
D E PAS CE N T 1 A,E TEX CRE S C E N T 1 A S.
GaII~ crud~ denarij Cex,galIç combufr~ rdlinél:~ép vino arid~ denarij duo;:
decim,[quam~ zris nigri,li no fit,rubri, denarij oél:o,atraméci futorij denarij
vigintiquatuor,aluminis fciffi denarij vigintifepté:terûtur diebus fat mulos.
x A NT
ME DI CAM E NT V M
HO N)H 0 C
li: S T
FLA V V M.
10
Chalcicidis combufrz drachmz quadraginta,atraméti futori; vil:i drachmt
vigim:i,mifyos cremati drachmz decem,~ris vil:i drachm~ quinq;.
ME DI CAM li: NT V M A' M V RI Noe 0 LOR EPS AR 0 N
DIe TV M.
Mifyàs qUincunx,gallarum triens,chalcitidis fexcans, fquam~ a:ris cantun::
dem,atramcnti [utorij vncia,a:ruginis rafa: [c:xtans.
M E DIe A. MEN T V M
1$
HEL 1 0 C A E S,A D V RE N S.
Auripigmenti pondo,calcis viu~ ~upondo:aqua l~uigancur per dies cani~
cuIa:,deinde ficcatis vticor.
AN THE R ON.
Cyperi denarij oéto,myrrha: denari; duodecim,fandarachz denarij tres,ro;
farû floris denarij duo, eroci denarius,erocomagmatis,aluminislèJffi,lridis
illyrica:,lingul~rum denarij duo.
.
ME D 1 CAM E NT V M
CV N T
DIA
M V MET
EX
CHA ~ TA)
~v
CHA R TV, ADN 0 MAS
N 'A T V RA. L 1
v- M
0 D
lG
GR AE CID 1..
0 RIS
POT 1 S S 1.
%.$
V LeE R Â.
Aeris fquam~,chartz eobufra:,fingulorû denarij oéèo,auripigmenci,fuIfuris
viui, fingulorum denarij duodecim,pIumbj cremati denarij !ex. Ad humi::t
diores quidem fepedonas,Gcco vcicor:ad ficcas,ro[acco macerabis,nonnun::
quam & roelle eum rofaceo.
0 X r..
30
Rhus coriarij vnciz du.o~ecir~,~yrti fyluellris foliorû,làndaraches,lingllIo
rum drachmre oéto,{ahcls fohoru ~ccoru1l1,malicorij,üngulorum drachma:
fex,aluminis fciffi,chry[ocolIa:,aloes,eha1clcidls crudz,{quam~,auriplgmell~
ti,fà1is communis,lingulorum drachmet quacuor..
J$
M E DIe AME N T V M
M r R SIN E SAP
EX
MY R T 0
S r L v li S T R I)D 1 A
PEL LAT V M,A DEA DE M.
M E DIe AME N T V M
MAS S ALlO T J.
~it~i, opij,chryfocollz,Iapidis alij,[andaracha:,mi[yosJçhalcicidis, aluminis
fclffi,diphrygis,zqualia pondera:ficco veicor.
SMEGMA.
AR.IDVM,Q.VOD
ASCLEPIOS
DICITVR..
Baccarllm lauri, nicri alcxandrini, falis correfaéli , tâlis cappadocici, fiilla: 40
�LIBER
VII.
10)
ammoniac~,aphronitri,pl1micis,. u.ngulorum libra, veratri nigri, herba! la:::
nari~, pyrethri, [zeuIz q~~ efl:.V1.n~ f<ex. combuil.a,herbz pedicularir, Un a:::
pis, iunci rocundi , alunll~l~ fcdTI, .1~~Cl qu~d~atl flori~, irid is, gaUx, {in gu:::
Jorum vnciz(ex,[ampfuchlilbra,vlclclS femlnIS, puleg1j, farina:! fàbarum, &
S Iupini,fingulorum vnci~ {èx,c~~mtleonti~ .ni.gri,f~Ifuris,~umrni,thurjs)pi:::
peris,cucumeris (yl~efirls.r~dlCl$,mar~.ubl!,Clmoh~,pçontx,fepix tdl:z,fœ:::
nllgrzci,p~yllj:coIh,cumml)e~p~or~lJ,(ple~ ~ardl, .fingulo~um vnci<è cres.
Alexander aute prxcer hxc adlJclt{ahs ex men fOntlbus, faiis Tragafxj,fin:=
gulorum libra~,~dar~es :nciam,alllminis liqui~i *- g~lIici,cnid,cocci gni:: *viaeturî
i,· graminis andl,brJOnl~ ficcx,fingulorum trelS vnClas.
.
lJr.edic~
aeelfc
10 d ,
n4r ,.
S ME G M A
PEP 0 NAT V M.
ThuvÎS; malhches, fijJla: ammoniaca:, fingula: vncix, tragacanthi fdèuncia
Cucci VUéE immatura: dodrans,peponis {èminis recentis quadras,fimilz fex:.:
tarij quinq;, ouorum vnius & viginti albumina, iridis triens. quidam & vC:a
1$ ratri nigrifextantem mifcent.
A LITER
CRI T ON IS.
L~~en~i modius,umilx [:xcarij quatuor, trifolij, gIandis vnguentari<e, iri~
dis illyncz,Gngulorum podo quatuor, gutCf ammoniaci cofti,finguIorum
pondo,ouorum tenuia aquaca,peponum carnis {èxtarij duo, vuç immaturç
o rùcci tantundem:macerantur,redaél:aq; in pa!l:illos ficcancur, deinde con tu::
:z. fa incredq; in vfum adhibentur. ALI TE R.Tragacantha:,thuris,mafrich t ,
gucct ar:n~oniaci~~ng.ulorum d.r~chrn<e~d~cem, ~mp~acij drac~mt ql~inq;,
fimilagll11s fexcanJ qu1Oq;,candldl ouoru hquons VOCla, peponu canus vn::
cÏt decem:prçpara(ur vt fupra diétum dt.
"5
SMEGMA QYOD CAPITIS DEFLV.XIONES FXICCET.
N icri alexadrini rufi vnciz quinq;, falis coman! COt rcfaéh fdè·lciaJalis cap:,
padocijvncia:htc aceco quaace.rrimo maeeraca in patina fiéblem coijciiicur,
acq;ïn furno vrl1ntur,du~ redl.gant~r in carb~nes:inde rcfrigcratis la:uiga:.:
clf'j? ad abil:ergendum vtltor,v10um 10 balneo mfrillans.
2
30
;$
SA P 0
CON ST AN TIN 1.
Rofarrim !iccaru~,aloës,gal1t,malicorij,malabathri,farcocoll.t,finguIorutn
tres vncia:, balau~10rum, .rnyrrha:, fandaracha:,fpica: nardi,Gngulorum vn::;
da: duz,cofri vncla,CapOnIs gallici Iibra,excipiuntur iure lu pino rum .
XE RIO N ct V 0 DES T A R l D V M, pSI L 0 'I R V MAD
P ODAGRAM.
MaO:ichc:s,thuris mafculi,herba: pedicuIarire,veracri albi/puma: argéci,Çtn~
gulorum vnc~~ tres,~~ylli,a~yli,veratri ni8"ri,I~~idis au; floris,fi?gulor~m
vncia,alcyonlJ,pumlcis toib,cimolia:,fampLuchl,imgulorum vnCl~ tres,fpi:::
cz nardi vncia.Nonnulli etiam aloës vnciam addunt. contufum in vafe xe::
4 0 tion IdèruatQ.r: vbi necefficas inciderit, oryz1! cremor Be ftifana: in ollarn
�P A V LI AE C l NET AE
con ijcitur: poŒquam inferbuerit,~erij,faponis gallici, a~ripigmenti, ,alumi::
nis [cHIîJandarach.r,Gngulorum fdèuncla add'u:ur, calCls VIU.r recenus hbra.
V titor vnguento menfe ter .nono videlicet llln.r die,d ecimonono, & vigdi:s:
monono,idque v{ql1e ad annum:poil: hUl1c,femcl menfe, quum vigefimUI~:;:
1l011Um Juna diém agit.
."
S
DE MEDICAM ENTI S LIQVIDIS QV AE ' ILLINVNTVR,
AD ORIS VITIA VND~ STOMATICA DICVNTVR,
~ AC G VTTVR ACCO MMODATIS.
Cap. XI III.
IVanto rarior molIidrq; efi {um,ma oris t~nica,cute qu~ co~p~s to~
!tum obtegit,tanto etiam magls fiomancorum medlcammu V[US 10
:euariat.Q!!um igitur inflammatio incipit, ea requiriitur medica~
menta qUa! hu~oris influxum repellant,cuiufmodi lùnt,anda quidem, om~
phacium,galla omphacitis, f~ccus rh~,hipocy~idis,alu~inis" corte: picez,
& ehuris,balaufiia,& generatlm omma qu~ail:nngunt,lca Vt m[uane mgra::
ta'mque & lechalem vim no, repr~f:nte~t:liquida ver~,~uc~us morc:>~um tum 1$
qua: batina,turn qUIè [ycamma dlcucur,lcem nucum vlndlUm COrtlClS,& ma::
Ii pllnici,pra::fertim acidi,& tnalorû coroneorum, m.ufrllm, amin~umq;. mel
auté per initia (oli! vt medicaméta adh~reat temperatur.at quû humor {ub~
l.1:iterit, mifceri debent qUa! cocoquae & mediocriter dimpent~ cuïus generis
dl: crocus, tnyrrha,& dulcis radicul<e [uccus. at p~r totutn id tempons quod 20
inter fiacum & declinationem intercedic , rrue mifcecur alcerutrum aue rcs:
peUens, aue difèuciens : & primùm quidem fuperabunc repellentia, deinde
digerentia: in nlorbi declinaeione folis vci digerencibus ablque aftriél:ione
oportet,qualia [une nitrum,aphrorucrum,origanum,hyfTopum,chymus,ne
pita,iris,befafa,confimilülq;.liquor tuc[apa efl:o,tum qu<e ex mulfo deeoao, 20$
tum qUt ex caricis & palmulis conficicur,ip[umq; dulce mufrum eum rneIIe:
vhi verà vduci reIiqui<e qu<edam inflammationis remanferint, etiam fulfur
igné non expertu mifcebimus: [uccu alltem primùm cu melle incoquemus~
dum Iiquidioris mellis fpiffitudo fiat, inde fic arida in tenuiffimû pollinem
percrita infpergemus,pofl:ea modice coqucmus,quoad omnia exaéte in vni::: Jo
tateOl cogantllr)quo faél::o in vitreum vas medicamentum cranffundemus.
DIA
MOR ONS 1 M P LEX.
Mororum [ucci [extarij tres, prius excoquutur dum tertia portio fueric ab~
[umpca,adieadq; mellis fextario,rur[us incoquutleur ad mellea ipiffitl1diné.
DIA MOR 0 N co M P 0 SI T V M.
3$
~ororum {ucci heminadêx v[~ adfrrigmenti craffitudincm coquûcur, de:::
Inde admixto l~uis croci denano, rnyrrhx duobus, VL1.r immatur<e vno alu::
minis fciffi ternis o?oIis,meIIis hcmina,quoufq; [piirdèant incoquuntu;.
DE MÇ>RIS
BATINIS,
Q•...vAE RVBI
FRVCTVS SVNT.
Ieem qnod ex moris bacinis confrat, eodcm modo prreparatur, maiore vi
40
�LIBER
VII.
af1:riétoria przditum~
DIA
CAR r 0 N,
Q.:. V 0 DES T
li X
N V C 1 BV S, SIM PL EX •
.Viridium nucum cortids contuh [ucci hemin~ quinqueamellis hemina, ,o~
quuntur ad dimidias.
.
_
J
DIA
CAR x 0 N, C G ~ P 0 SI TV M.
.
pcr initia quidem & in vigore oris inflammationum, mifceri·debent crod,
SC aluminis,finguli denarij,myrrh~ duo,in dedinatione vero ad digerendu,
nitri denarius,fulfuris tatundem,cum prçdiéta nucum corcicis (ucci, & mel~
lis menfura.
MEDICAMENTVM
10
Ir
EX SVCCO
MALI
PVNICf.
Mali punici cui nudei funt adempti dulcis fucci fextarij quatuor,mali puni:::
ci acidi f~cci [excarij duo,mellis fextarius,myrrhce mine~ drachm~ oéto,cro:::.
comagmatis,gallce fingulorii drachmz oéto,aluminis fciffilis drachm~ ql1a~
tuor,iridis ilIyric~ drachmz oéto, omphacij drachmce oéto : confidcur qué::
admodum quod moris confiac.
ALI TER 1 D E M.
Mali punici dulcis cum corio fuo combull:i Cucci fextarij fex, mellis generoli
fextarius,aluminis fciffi vncia,myrrha: fcmuncia.
M E DIe AME N T V M
E'
M V ST 0,
DIA
G LEV C 0 Vs
DI C VN T.
~o Mut1:i fextarij fex,gall~,aluminis fciffilis,fingulorum denarij duo,croci,lllyt
rhce,Gnguli denarij.Si lenire voles,dulce ell:o mull:um:fi repellere,aufl:erum.
quod autem neutrum efl:,mediam inter héEC vim obtinet.
'
AE G r P T lAS' TOM A TIC A.
2.5 Mellis pondo,oIei hes, refince terebinthinz fextans, croei denarij quatuor:
in cacabo Iiquefiunc.
ru: E DI CAM EN T V MDI ABE SAS A,E X R. v TAS r LV EST R l.
Anih Ceminis , apij Ceminis, iunci q uadrati Boris, ameos feminis ,aluminis
fciffi,irid~s il1yricce,~e[a[a,quod nonnull~ harmala ~ocat, (dl: autem ruta fyI~
udl:ris)Clllnamoml,myrrhz troglodyudos, crOCI, galIa:, fingulorum vncia,
;0 ariO:olochiz longa:,caffice, crocomagmatis, ro[arum ficcarum, finguIorum
vncia,coO:i,hirüdinum cineris recentis,fingulorum vnciç tres,nardilndic~,
amomi,lingulorum femuncia,mellis q uod 1àcis dl:.
III
DVLCES VTILE'SQVE POTIONES.
Cap.XV.
Vlcium limul & vtilium potionum .lia: ex vina conficiumur,con.
ieétis ~n i~.quibufdam ~peciebus,exempli graC1a,plpere,a~linthio~
\ __ lcafa~o,ahJrq; complunbus, vnde.eti~map~ellatlOne~ nonunqua
forciuntur,ahquando.melle admixto,intcnm nomaht ex aqua 10 qua deco::
quatur mala,vel,rofce, vel fit~ilia ql1~dâ,nempe vu~ immatura,m~la punica,
40 lllyrti baccce, coq; mel optimum deLpumatum ml{èetur,tum quod firmum
35
1\
�-lOS
P AV ~I AE GIN ET AE
fit,tum qUbd duIce ,incerdum edam vcile : fi illud excipias quod cl cibyra in
paruis vafculis afPorcacur, al1fl:ernm: item hydromel vino[um, quod etiam
fine melle fieri nouimu's,ql1emadl1lOdum apomel ex melle folo & aqua,citra
alcerins cuiufdam fubIl:anti~ milluram.Imo edam ex vina confeéhe potio;:
llcs,quas & propomaea Grzci nominant, mellis defpllmati [extarium vnu, S
ad vini quaternos recipiunt,componuneurqlle ciera coéhonem. Ae qua: ex
aqua & liq uore fiiie, fi quidcm coquan tur, vn um mellis ad treis lisuoris,cu;:
Ïus du~ fere parces inter coquendum une abfumptce, fexearios aifumunc:fin
minus,vnum mellis ad binos liql1oris.céEterum qua: non coq l1iicur ,din Catis
infolare prorfus oporeet,& pradèrcim omphacomeli • Ex aqua vero cempe:: 10
tatas pociOlles coquere conuenit,quàd propcer imbccillieaté fàclI1ime mll:S:
tencur.omncs autéin fiéblia vara exiguaobhta tranffundend" funt,i1[q; cuto
operculatis in apricis locis vfquedum excoquantur rcponendce, attcnuanci:s
bus auecm & probe aqua ccmpcratis vti conucnic Omphaeomcl pofrquam
muO:i modo inferbucrit cra~mqllc euafèrit,tunc , pcn~i vas debc~,hi igi;: If
turqu vino con{l:anc.quum ~ b~l . abcfl:,potli
UlllllU
veunur, v 1 { lm' vo:::
lupeatl gracia, prxter e s qua: le ml ni. Ut gr, no gnidio Jut ciufmodi
purg nubu mcdieam Cil ci componUlltur, vc1 pl' peer iulinodi" C li
in quibus & mcdic. menti in m oie is, cr 0 vcdiccc. x aqu auré aue
(ue aliquorii onfcél:urx febridtanctbu c- ucniun c,inccrdii cu hcdyC lJta %0
hoc dul i ri ,quü 111 rbu vina vti non permiceic' ineerdulTI ecu f c ui
commodx,qué dm dû. pomel d r liu n duc nd lU, utvrin itand s,
ut aluû emoJliendam, ue cxt .nu ndum hum ré:hydr mel uté 1 y r
r Cwi Ici ul l, fiu Agrantil.Hl rd luci
ftolnach vid 1 . mphac
III 1,mynicc ,rh 1
n h c·n f llor ü rh 'cC' li co l ( ui, $
intcflin nln ( l'mi i II
Ill ' ci nil u , lilglle ui Ii i ij
n fuûc.lanl
ver \hi /luri OIbu li..bin cin lOI lac ' 1 af ibu \ tir 111 •
ca
l
J
�LIBER
MEL LIS
TV R
VII.
R. 0 SAC E J) Q...Yo D
R. H 0 DOM EL 1 V 0 CA·
CON FE CT V R. A.
Sllcci malorum coconcorum fcxtarius,rofaru crcpondo,melIis [cxtarij cres,
aqutfextarijquinq;.Verum quoniam rofoe non e~dcrn tempore curn malis
S inueniuncur,çonuenit cas curn melle quando colllguntur compollcrc,ac Vbi
mala prouencrinc,cotam compoucioncm moliri.
OMPHACOMELITIS
PR.AEPARATIO.
VUt immacurç Cucci tèxcarij crcs,mellis fcxcarius:mixca dicbllS quadraginta
inCoIantur, vd difcoquuncur.
10
~v
0 1\1 0 DOM X RTl T li S
FIA T.
M yrti baccarum fucci fex ca rij trcs,mcllis {èxcarius,ad cenias decoquul1tur.
APOl\1EL)
hX
COMMENTARIIS PHILAGRII.
auorum mcllc lèaccllciulU alborum pondo a'Jure [oncanx crcpondo & di:::
nlidlUtn:contr is I:lUlS VJ1l~i{q; ~qua CUUl mc1lc ine quitur,dull1 & lpum.
15 ipliu & id quod vcluti c ro!um !upcrnac c, ni ulatllll r Imquacur,. tque
tUile r fi'ig rata diligenter cranŒunduntur.
cal'iü
1.0
�P A V LI AÉ GIN E T AR
no
balaufl:iu,fatiux punic~ flos,& gaHa. Alia concoquunt di{èutiuneq;, ve myr:::
rha,crocus,caO:oriuin,lachryma thuris,fœnugr:.I:Cl [uccus.Porra ex compo::::
ficis oculorumremedJjs,alia delinuntur,Gmpllcemq; a.ppellationem habenr,
alia xerocollyria,aha hygrocoJlyria vocancur.~:.I: iglcur deIinuntur omné
comprehenfam macenam recipiunt, omnihu'lq; conterunt affetlibus: C:.I:ce::: S
rdm vere prt{èrtim prçparari debéc,œ([atc fiquidem virtus ip!àrum per[pi~
rat euanefè{tq;,hyeme ipecies gelu rigid t ternperari nequeuc . Concerere au:::
cern ea oponet liquore non copioie affuio, ne metalItca [ubfidanr, aromata
[upernacenr,verum modicè,vt 10rdium modo conterancur.Aqua vero plu:::
uialis erir,cum qudd tenuis fit,tum qudd modice afirihgat. Si quidem VInO 10
aut [ucco aliquo l~uigécur,terantu'rq; eadem,metallica tanè longo tempore.
quxaucem [ucco con1~ant,exiguo lzuigabiicur.demum vb! CatiS l~uia cua:::
ferint,gllmmi adijcietur:in formam redaéèa, va(is maxime rereis aue yicreis
reponentur.Czcerum ijs qu~ e fucco conficiuncur, procmus vti licec: mecaI:::
lica vecufrate redduntur mehora.Porro inter colly ria arida qu~dam confu:::: 1$
munt excen.intq; callos,ficos,v ngueis,[cabio[aque vltia, è chalcmde,rerugine
& mi[y compolita:qu t dam lachrymas mouene,obflruéhonlbus & hebetu~
dini accommodaca,qu<E eum eXhlS tutti eX pîpetë &lpka nard! fiunt. Sunt
qUa! prflèruenc tueann{rq; oculos ab humorum influxu, cuiuftnodi ex lapi~
de phrygio,farcocolIa,glaucio,aloë,cadmia,ibmmi)croco:omnia in tenuIin~ 2.Q
mum pollinem coaéta oc ulis apphcatltur . At liquida collyria fiunt ex melle
actico,opobalfamo,oleo ob vecuil:acem tenuiJœniculi fucco,diuerforum ani:::
malium feIIe.liquore cyrenaïco,ahifq; copIuribus.Conferunt hebecudmiJuf;:
fuGoniq; incipienci, medicamenca qua: extenuent , calefaciant, f.urgéncque.
V tédum his dl:,& omnibus acribus,vbi capue repletione carec,iub dio, aere 2.$
puro,aufJ:rino, non nimis frigido, neq; item calido nimium. A~ agglutina:::
menca qu~ anacolemaca gr~ce dicunrur,ex medicamencis prçparaneur qua:
obll:ruunc,oppléncque,glutinanc,ll:ringunt,aut refrigeranr, aut aClringunc,
{ieca'ntve,qualis ell: farin~ poIIen,manna, terra famia,myrrha, cochiez, aca:::
cia,opium,eum candido oui liquore.glutinantur autem fronti in quibus hu::: $0
mor non intra caluariam delicefèit,feâ extrinfecus affl~git.
COLLrRIVM ~VOD PROTINVS
DOLOREM SEDET
MONOHEMERON
APPELLATVM,AD
TE M
Q.. v E
V ET V S T A'M
INCIPIEN~
LI P PIT V D 1 N E M.
.
Acaci~ drachma: criginca{èx,gûmi drachma: trigintaduœ,cadmif drachm~ 3$
vigintiquatuor,fris cremati & doti drachm t oéto,opij, drachma: vina au:::
fiera Içuigancur. Medicamentum difcutit & Gccac.
CHI A
cv M COL L r R 1 V M.
Mi~i~ fino~jci.gaI1~ omphacitidis,croci,rofarum recentium vnguibus ex~
emptls fions quem chyl"ca vocamus , gummi ,lin gulorum vnci~ tres,opij 4 0
�VII.
LIBER
III
vncia:vino aminzo,aut falerno, aut chio auŒero ceruncur. Sit autem vinunt
ln.ui!lz expers.
CYGNARIVM.
Cadmiz vfl:z eIotzép vncia: fex,cerufz Iocz .~nciz ql1a~uor, po-pholygis tan~
$ tundem,amyli vnciz duz,tragacanchz,Opl} torrefaél:l,gummI, fingulorum
vnciz du.a::aqua pluuialilzuigancur.
R
10
v BEN S
C
r
GN V
s.
Cadmice cremarce dotz fexcans,eerrz famiz cantundem,ceru~ eriens,porn::
pholygis bes,amyli fexeans,opij [exeans,aeaciç,tragacantha:, finguIç vncir,
gummi triens:aqua ct1dl:i fubiguntur.
A L B V SCY G N V s.
Cadmia: vncizquindecim,eerufz vncia: feptemdecim, opij drachmzoéèo,
thuris drachma:feptem,amyli vncia: feptem,gummi drachmz eredccim: a~
qua czlefri teruneur.
PEL AR ION A D
1)
V ' L C 'E RA.
Cadmiz,cerufz,fingulorum denarjj vigintiquatuor, acacia:,opij, ungulorû
denarij oétodecim,gummi,tragacancha:,amyli,ungulorum denarij nouem,
myrrha: denarij cres,a:ris,croci,fingulorum fefquidenarius: aqua coreriitur.
P
fi AE 0
ET
N,
A DOC V LOS
MAG NOS
SAN G VIN E
S V F F V SOS,
AFF E C TV S.
Cadmia:tenera: dr~chma:vigintiquatuor, eerurce drachma:lèdecim, cerugi:::
.nis raft drachma: duodecim,tl:immi drachma: oél:o,aluminis fciffi draehmce
tres,chalcitidis vO:a: drachma: tres,nardi Indiea: dr~ehmz quatuor, om phar:
dj drachmz duz, çris drachma, fquama: a:ris'drachmce oélo, eriez fruélus
:.5 drachma: credecim,laehrymç papaueris draehma:vigintiquatuor, eroei dra
chmz quacuor,caO:orij drachmt tres,myrrh~ draehma: fex,lyeij Indici,aca::
dz,gummi,fingulorum drachmçquaruor,rofarlJlIl recentiû drachmz du<e
fi. femiŒs:vino falerno auc furrentino, aut aminzo 1 aut chio aufiero perte1:
runtur,inungitur per triduum.aqueum ex fœnugrœci[uceo infl:ilIatum,de::
30 inde ex OUO aut laéte, pofiremd aqueo craffius.
2,0
COLL1RIVM EX DECOCTIS,
DIA ZEMATON DICITVR.
Cadmia: vndz {~deeim, ceru[ce vnciz otto, amyli,opij,tragaeanth~, acaci~,
fingulorum vnelZ dUt, gummi vndz fex:lœuigarur deeoéto rofarum fieca::
rum,meljloti,capitum papaueris,duIcis radieulœ,pari finguIorummodo.
35
COL L Y R. 1 V M DIA H Y D RI A S, RE PEL L E ;N s.
Liquoris qui in vaus cerealibus tophi modo concrecus repericur,libra: tres,
cadmiz vitI! fi. eIotz Iibra,ceru[ce, pompholygis,cerrz famiz,qui aGer dici::
tur,Gngulorum elotorum vneiz fex,churis vncia, myrrhz tancundem, fucci
lini {eminis,herba: pu~j~aris,pcifanz,fœnugrçci, ftngulorum libFa, traga,ca~
40 th~ vncicefex,gummll,lbra.•
'.
�P A V LI AE C 1 NET AR
112
COL L
r RI V MIL
AM BON 1 s.
Cadmia! vncia,pom p hoIygis vnciz quatuor,cerufz libra,tragacan th~,gumd
mi,opij,Gngulorum vnciz quatuor:aqua pluuiatili teruntur.
'G 1 NE RE V
M,~v
0 D
S P 0 DIA CON
DIe 1 TV R)A D 1 N ..
FLA M MAT ION E S,D E F L V X V S)E TeH E M 0 SIN.
Thuris,ilimmi,Gngulorum denarij centum,cadmiz,cerufœ,veriufque dena:=
rij viginti quatuor,terrz famiz,papaueris Iachrymz, fingulorii denarij tres,
gummi denarij quindecim:lzuigantur olez coliculi [ucco.fit autem is in hue
modum ~teneriora oIez folia dora contunduntur in mortario,paululo aqua!
[uperfu[o,per linteolum exprimuntur.
COL L r RI V M E X 0 LE A E T V RIO N Y M sv CC 0
T E~
NE R V M,D 1 ATH ALI A S
T HAL 1 A S.
SM rRN 0 N
DIA
2.0
C 1, A V DIA C V M.
Glaucij, farcocolIz, fingulorum drachma! quadragintaoéto, cr~ci drachmœ
viginciquatuor,opij,myrrhç,lapidis htmatitis,fin gulorum drachm~ fex,ua
gacanthz draehma! quadragintaoéCo, gummi drachm~ fedccim:vino ItaH;::
co Cubiguncur.veus efrex ouo.
ALI V D
1$ .
.
Aeris cremati drachma! duodecim,làndycïs vnci~ vigintiquatuor,foliorum
oiez vrici~ duz,opij cantundem,gummi vnd~ dec:em, vino Lpathite Y~l ami
nzo excipiuntur. .
DIA
10'
V 0 C A T V R.
Thuris drachma: quatuor, ilimmi drachmz quindecim ,cadmia: drachma:
vigintiotl:o, cerufa! drachmz quadragintanoué,tcrrz famiz drachmz otl:o;::
deci.n, opij drachmz Ccx, gummi drachtna , plumbi vfri elotique drachma:
oao:excipiuncur olea: tun«?Dum fucco.
.
.
DIA
S
S M r R NON
A D
RH
rAD A SET
AE G
r
L
Cadmi~ Iot~,Iapidls h~matitis doti, fingulorum denarij vigincioéto, myr::
rh~,!podij Cypri~,fingulorii denarij vigintiquatuor,opij denarij oéto,croci
denari j q uacuor, Cali j oao)piperis aIbt grana [riginta,gummi denarij fede;::
cim:vino Italico ceruneur. ex ouo adhibetur collyrium : fi vicium fit recens,
aquatl1m.
ST ACT 1 CV M PRO SEC
2.$
0 PAS.
~o
HI t.
Cadmi~,gummi,fingulorl1m drachmz viginci,ilimmi,atramenti [utorij,un
gulorfi drachmx oéto,opij drachm~ quatuordecim,a!ru ginis rafz drachmç
decem,piperis albi dnl.chmz Ccx, croci drachma! oél:o, mlfyos crudi tantun~ 3$
dem,opobalfami drachmœ quacuor:aqua contcruhcur.
H r G 1 DIO NAM MON 1 1.
Cadmiz,zris ,fi ngulorum drachmz fcdecirn,cerufz,cailorij,aloës ,croci,Gn;::
g~llor~m d!3Chmc:equacuor,lquamz drachmzquinque,rofàrum floris,plii:::
bl yib,finglllorû drachmz otl:o,Iycij drachm<e tres,Iapidis fchilh drachma: 4 0
�LIBE R
VII.
II;
qu<ttuor,opij drachmx dècé,acaci~ drachmz quadraginta,gummi drachtn t
quadragincaoél:o:aqua excipiuncur.
OLYMPOS SEV
OLYMPIACVM.
Acacia:/picre nardi,churis,fingulorum drachm t oé1:o,a:ris crerriaci eloc.iquell
5 frimmeos vJli & loci,ceru[a:: c6cremat~ Iocztp, cadmiz,finguloru drachma:
duodecim, myrrh:;e, opij arefaél:i, fingl1Iorum drachmz quatuor, croci dra~
chm.e quinq;,a::ruginis raCa:: drachm~ cres,lapidis {dli[l:i,[quam~ rubra:,lycij
Indici,omphadj,iingulorum drachma, cafrorij,rofarum Boris, {ingulorunt
drachmz dure,phœnicobalanorfi drachm~ quatuor, fimilicer offèa palma:::
: 10 larum vfraru ligna numero quinq;, giimi vnci:e quinq;) aqua pluuiali fupers:
funduntur, in qua commaddèét tres dies totidémq; noél:es, calami odqrati,
alterci ferninis, rolàrii ficcarû,fingulorû drachma:: quatuor, phyIIi drachma.
NARDINVM.
Cadmire,croci,gummi,finglllorum drachmre trigincafex,~ris val drachma:
J5 oél:odecim,frimmi,acaei~,fingulorum drachmre crigim:a,nardi f)rriaca: dras
,hmz dl1odecim,opij,myrrha=,fingulorû drachma::fedecim:aqua [ubigûtur.
THE a D a T 1 a N MIN V s.
Scimmi,acacix,fingulorum drachmre viginti,a::ris vfl:i drachma:: oél:o, ceru:::
fa: drachmre quatuor,myrrhz cocidcm,zl-uginis drachmzdll;;e~aloës)mecO::i
;10 nij,lycij,fingulorum drachma:pluuiacili aqua lzuigantur.
RHINARIVM.
Lapidis hxmatitis, Iapidis fchifri,fingulorum drachmz fedecim, ~ris COOl
bufti,cadmict,zruginis,fingulorl1m drachrna:: oéto,opij drachm~ quinquc;
chalcitidis drachma:: duz~gummi drachmre oéto~vina excipiuntur ~
xrSTER..
2,$
Pum~c~s,~il}ros,ofrreorum,fingulorum crematorû vncire fex,cadmiz, opij,
chalclt~dlS ~fta:,cro~i, aloës hepatica:, caftarij, phylli,fingulorum drachma:
duz,lhmmlos,acacl t , fingula:vncix,a:ris combu{h vncix quacuor,myrrh:e
croglodytidis drachmt quatuor,ipict nardi drachma,ceru{~ drachma: aél:o
gummi drachma:: quatuor: aqua crelefri fuperfunduntur •N onnulli etiam
~o vinummi[çenc.
1
HEC A TOM B E, ADe 1 C A TRI CES
CR A S SAS.
C~dmiz vfra: Iotreq;.,zris cre~ati & dati, vniufcuiufq; d~achma! o~o, J.l:i.m::
m105 combulh,acac!z rübencls, gutnmi, fingulorl1m drachmoe ~l1m~eClm,
35 aloës, gal1;:e,zru ginis vermiculans,ca!l:orij, lyeij/pica! nardi,crocl,opl],myrs
rha:,ceruCa:,hebeni ramenci, chalcitidis, fingulorum drachma,raCarum dra;!:
chmce lèxagin ta:aql1a pI~uiali teruntUt
COL L Y R 1 V M li X caR. N V , DIA CE RAT a s DIe 1;
T V R , GAL ENI.
40 Phlmbi combufl:i,-cornus ceruini crema.~i,fingulorû vncire duz,cerufceJquatr:
HHH.j.
�P A V LI AE CI NET AE
1I4
.,
ma: a:ris,amyli, thuris,fepia: ceLla: combufl:z,zruginis,myrrhz~gummi,lin~
gulorum yncia:aqua pluuiali excipiuncur.
COLLYRIVM E' THVR.E,DIA
LIBANV NVNCVPATVR..
Thuris vncia: fex,cadmiz,pompholygis,rerrzfamia:,amy1i,gummi, lingu...
lorum vncia: cres,ceruCa: vncia: fexJquama: a:ris vncÏz quacuor,cragacantha: 1
vncia: cres,opij vnciz Cex:aqua ca:leil:is adijcitur.
LIB ANI V M.
Cadmiz eIota:,amyli,fingulorum denarij duodecim,ceruCz tantundem,(po )
dij, pompholygis,terr~ fàmiz, plumbi vfi:i &Ioti)tragacanth~,Gngulorum
denarij oB:o,opij denarij duodecim,gummi denarij quatuor:aqua pluuialis 10
addirur ,& Quorum viginti albumina.Sunt qui edam myrrha: denarios qua
tuor addant.
1
A STE R
MAG N 1.
Pompholygis,cadmiz, ceruCz, lingulorum drachm.a:fedecim, plumbi dra~
chma: oéto, amyli drachm t oaodecim,thuris drachm~ decem, terrz famiz 1$
dtachmil! duodecim, myrrh~ drachma: dua::> tragacanthz:>gummi:>ungulO.$
rum drachmc:e ocro:aqua addicur.
VRAN 1 VM.
Terrz famit, piperis, fingulorum vnciç tres, fPodij dori vncia, gummi vn"
dt quatuor, ll:immios cremaci docique vnciç ctuç,(quamç Iot~ vncia, opi; ~C)
vnciç duç, cadmi~ combufl:~ & dotç drachmç du~ : aqua pluuiatilis admi~
[cecur.Carnem inducit,repellicque.
COL L r RI V M E X S v C co F OE N V G R AE' C 1.
Cadmit, tragacanth~, fin gulorum vnci~ oao , ceruCa: vnciç: triginca :> amyli
tantundem,opij vncia:l~uigantur[ucco fœnugrçci.
2.$
COL L Y R 1 V M
C L EON l S.
Pompholygis, plumbi, lingulorum vncitquinque, crod fefcuncia , rquam~
zris quod fromoma dicicur vncia, gummi vnciz dUa! : aqua pluuialis addi~
tur,aquacum iI1inicur.
DIA RHO DON,H OC EST EX ROSIS,Q...,Y AE SEPTVA
GINTA DVAS
VNCIAS
Je)
PENDVNT.
Rofarum viridium vnciç [epcuagintadux, cadmizvfia: & dota: denarjjvi~
gil1Ciquatu~r ,a:ru~inis ~af~ denarij d.uo , ~icç nardi denarius, fquamç a:ris
dort denanJ duo, fi:11~mlOs comb.ufl:l dotlque,opij, myrrha:, fingulorû de~
narij cres,croci denanJ o~o, amyIt denarij duo, gummi denarijvlgiI'lciqua~
tuor:aqua pIuuialis admlfcecur.
J$
A L B V MDI A RH 0 DON.
Cadmiz cremac~ & 1ott , ceru{f elo~a: , finguIorum libra, amyli, opij, traga:s
c~nth<t, fin gulorum vncia: cres,aloes fefcuncia,gummi vnciz cres,croci Lèfèii
Cla, rofarum vnguibus detraais vnciz Ccx: aqua mifcctur~
40
�L r BER
COL t y R 1 V M
;
E X
115
VI l.
A L 0 E) DIA
AL0 ES
N V N C 1[ PAT V R.
Cadmia:,ceru[~,aloës,
ungulorurn vnci~ decern,ro[arû viridium vncia: fex p
amyli vnc:Îa: tres,opij vncia,tragacâcha:: vnciz duz,gummi vncia: tres: aqua
pluuiacilis adijcitur.
(5
'
GROCINVM
DIA
RHODON.
Spiere ~ardi,rofarû uccarû,aloës, fingulorû drachm:t duz, alcerci albi [e(qui:§
drachma, croei drachma: quatuor & femiffis,glaucij vnciz fex,(arcocoIIa: tâtundem,opij draehmz duz,cragacanthz vncia:aqua pluuialis additur.
NILI
10
DIA
RHODON.
Ro(arurn tenerarum drachm~quatuor,croci drachrrt~dut,papaueris oha::
lus, gummi drachrnz quatuor:aqua czldl:i excipiuJ?,tur
L y N CE V SAD CL AR 1 T AT E M
° CV
LOR V M.
Cadmi~,reris combuai, guttz ammoniacéE, fingulorum drachmz duàde~
cim,myrrha:,lapidis hzmatitis,opij thc:bani,ungulorurn drachméEfex,aloës
15 hepatica::JeIlis caurini,galbanilagapeni,flJlgulorum drachmz quacuor,a!ru
ginis rafa:,opopanacis"fàlis ammoniaci,ungulorum drachma,gummi dra:::
chméE [ex:aqua pluuiali teruntur.
PR,OTEVS
AD IDEM,CICATRICE1SQ.,VE EXTENVAT.
Cadmiz,cerl1[z,chalcicidis crudre, fingulorum denarij quadraginca, piperis
2 0 fefquidenarius, liquoris eyrenaïci drachma:: oao, croei denarij duodedm~
. opij thebani denarij decem,fagapeni denarij duodecim,oliuéE a!thiopiccede:::
~arii duodedm, auripigmenti , aiuminis fciffilis, un gulorum denarij oél:o,
myrrhce denarij duodecim,fuffiminis ammoniaci denarij viginti,opopana::
cis denarij fedecim,opobalfami denarij decem,gummi denarij viginti:aqua
::5 pluuiali cxcipillntur. .
COL L Y R 1 V M E X S v C CO F OB NIC V L I J
..Cadmia: pondo drachmadèpterndecim,acramenti lndici pondo drachma:
fèdecim,piperis Iongi pondo drachmce crc:ctccim,& albi duodecim,Iiquoris
cyrenaïci pondo drachméE oél:o,opobaHàmi pondo drachma:: fex,[picéE nar:::
di pondo drachméE fex,fagapeni,opopanacis, fingulorum pondo drachma:
~o ql1inquc;opijpondo drachmz quatuor, euphorbij pondo drachma, gum:::
mi pondo drachma:[ucco fœniculi lamigantur.
COL L Y RI V M E X 0 P 0 BAL SAM o.
Cadmia:,ceru(z,un gulorum drachmoe oél:o,om phacij drachm: q~atuor, pi
peris albi vncicefedecim,opij drachmz quatuor,opobalfami,guml,Gngulo::
3$ rom drachmzfedecim:aqua pluuialis additur.
T HAL AS SE ROS.
4C:
Cadmix vnciz oél:o,a:ruginis vncia: duz,atramenti lndici vnci t oé.1:o,pipe::
ris albi vncice quatuor ,liquoris medici vncia, opobalfami vncia:: duce, gum::
llli vncia: ~c:x~aqua adijci~~.
..
/
BHH. ij-
�P A V LI AE CI NET AE
''116
H A R. MAT ION.
Guttz ammoniaci,;tris·côbufri,corticis thl1ris,ungulorû drachm t quatuor,
zruginis drachma,gummi drachmz quatuor:aqua czlefri excipiuntur.'
lRepofltum
ë ~:~::::
COLLYRIVM MALABATHRINVM,Q...VOD ET ISOTHEONDICITVR.
Cadmia: denarij fedecim, zris vll:i & doci denarij quatuordecim,opij,Iycij 1
cfuo.
Indici,malabathr i,nardi Indic~,croci,aloës,lingulorum denarij duo,L ceruft
*. G~(etlUS denarij oél:oJcaO:orij denarij e oao,myrrh~ denarij quatuor,aeaci~. *ll:im,:
Jhmmt ofto,
. r.
1
d .. d .
r.
gummi qua. ml, Hngu orum enanJ qua ragmca: aqua teruncur.V1l1s ex ouo.
cfraginta.
COL L y RI V M
VIN 0
EX CEP T V M, DIA
OE N V DIe 1 TV R.
Cadmia:,Iapidis h~maticis,& fchifri,unguIorû drachrna: quadraginca,zris
vl1:i drachm t triginca, chalcicidis drachmz crigincaduz, papaueris feminis
drachm t tredecim: papaueris femen aqua decoquitur,Cuccus exprdfus aHjs
adijcicur ,qu t Izuigantur vino fpathice vel aminzo.
ALI V D
EX
10
VIN o.
Aeris cobull:i,cadmi~ placitidis,ungulorûvncit noué,lapidi$ htmaticis doci
1$
vnciç fcx,croci,myrrhz,aloës,fuffiminis amoniaci,fingulorû vnciz cres,lycij
Indici,fPiq: nardi, GnguIorû fcfcûcia, piperis albi grana cécû quinquaginca,
acaci~ rubentisvnci~ noué,gumi vncit crcs:vino falernoaue amin~o cerueur.
COL L r RI V M E X D V 0 B V S L A P ] DIB V SAD AS P RI T V D 1 NE M
•
Lapidis ht matitis,fchil1:/q;,caŒt ,ftnguIoru denarij oétodecim, tris,cadmiç,
opij,tn~ginis ra~,ungulorum denari; noué, gummi tantundem, chalcitidis
v~~ denarij fex:aqua ceruneur.
ARIDVM
COLLYRIVM GALENJ,O,:,..VOD OCVLOS
2.0
TVETVR..
Lapidis phrygij minutim cotuli vll:iq; in ollula quouCq; incadefcac,& rdhn::=
ai butyro nô veceri,deinde iceru limilicer cremaci,excinél:i<:p vine faIerno,ac %$
tertiu.m vfii & ex ci.néti .mell~ ficcaci~ pond~ libr~, tris cr:maci,piperis albi,
phylh,ungulz vnclz,fhmmlfe(èuncla: ommbus In lzuore detricis quû met;
dicamencum ab igne auferecur, liquoris balfami no cram, (id enim arefcere
medicamentû prohibet)fed lucidiffimi vnciâ inijcies.Vci auté co (ouenit in
palpcbris dûcaxac,uc vt !pecillo iIlato tuniez non atcingantur, fed vt folum 30
medicamcntû palpebris apcrtis illinacur. Inungi auté debet non femeI,vcrû
{zpius,t~m a~te cib~,tum ~cc~ndû i~Cum~ magiCq; vhi ia lippicudo fencitur.
MiracuIu emm dl:,~ omm alto medlCameco fecurius ab iniuria vindicet.
ARIDVM
DIA
CROCY.
'SarcocolIz drachm t oél:o,cr~ci drachmtquatuor,gIaucij tantûdem:inungi~
tur Frequenter die.Nonnullt vero aloën quoque mlfcenc.
ALI V DAR 1 D V MAD
X ER 0 P H T HAL M ] A
CAR N 1 S
SIC CAM L 1 P PIT V D 1 N E M
Ji
<LV AB
DIe 1 T V R,S y COS 1 N,S E P EDO N A S,
E X CRE S C E N T 1 A S.
Cadmiç denarij decem,chalcicidis dcnarij viginti,pipcris grana quindecitn, 40
�LIBE R
VII.
nardi gallict denarius:teritur cadmia & chalcicis cum vino : vbi inaruerint,
'. reIiqua adijciullcur,coguncu'rque in pollinem.
HYGR A,HO C
EST, LI~VIDVM COLL YRIV M, Ex CAVC ALID
E.
Caucalidis [ucci,chamtdryos,coronopodis,i.nter~um & ochonna: fued par
5 melifUra.Efl: autcm ochonna magnum chehdomum.
ALIV D AD SYCO SIN, ~VAE
BR A R V MAS P E RIT V D 0,
CRE S C E N T 1 AM e A R N 1 S.
EST
VETE RRIM A PAL·P~.
E N C A N T HI D A S, E T E X
MiCyos [o!l:i drachma: fex,atramenti fl1torij drachma: quacuor,me1Iis actici '
. 10 Ccxcarius·
E_ ~ASISTRATI
EST
1N
PAN CHR ESTO S
q CV L A RI 1 S VIT IlS,
HXG RA,M IRIF ICA
TON SIL LIS, P V DEN -
r At v R. 1 B V S SVP' P V RA NT 1 B V S• .
Aetis denarij fex,mifyos co!l:i,myrrh~,Gn8uIorum den~rij trcs,croci fe{qui::
J5 dcnarius,piperis denarius, vini chij & pafti cretici , vtriufque fe[qui
hemlOa:
omnibus in vina lzuigatis,dum inaruerint,pa{[um[upedunditur,& v[que
a melleamfpiffirudin m incoquuntur.
.
'
A G G L V TIN AME N TAO C V LOR. V ru: <L.v 1
D E F L V XI 0 N I~
DIS E
.
B V SIN F EST A N T V R.
%0
Terra: famiz,mana: thuris,myrrh:r, pares modi, oui aquato excepci,in lin;) •
teumq; illiti fronti imponiitur. ALI V D. Alterci feminis drachma, OpJj can:::
tûdem,myrrhJ! drachmoe duz,croci draehma,farina: pollinis drachm~ qua=tuor,ouorum toil:orum Iutea duo,albuminc oui excipiup.tur.
DE E·MP LAS TRIS ,ET MED ICAM ENT O RVM QVA E
IN
2.5 ILLA MIT TVN TVR COC TION E,TV M QVI CER
AE
MOD VS CVM OLE O ESSE D .E BEA T, EX COM
MEN...
TAR IIS ANT YLL I.
Cap. XVII .
aJ
Edicamentorum qua: empIafl:ra ingrediuntur~a [unt cerrefiria,
vtpotc metallica, lapidumq; & terra: fpecies, Races, cinis, & con~
o
chylia,alia fune oleamenta,alia lachrym~,aliâ.liquari po{func: qUZ::I
3 dam ltquores, qUa!dam [ucci{unt : [emina vero, herbas, & radice
s modicas
, recipiunt.C~terum ex ipfis ernplafl:ris nonnulla [une vulneraria,qux en~ma
quàëi cruencis inijciantur:collecica,ql1od gIutinéc: & cacagma.cica, quod fra~
éturis accommodentur ,appellarnus.Confbre aucé ex {iccantlbus non [umme,venlffi !ecundi ordinis abfoluti, & cerdj incipiencis, oporcc~t cuiufmodi
35 [unt C'tüx,ql1crcus,cuprdfus,picea!& ted~ corcices,myrrha,chuns lachryma,.
bitumê:n,aloé,ari!l:olochia, cmis [armcl1taccus, ccrufa, fpuma argenti,& plc~
raq; ex mecallicis •Coqui dcbent ql1ou{que ~anl1s ampli~s noe: inquincnt.
~orrd qua: cicatrÏccm dl1cunt cmplafl:ra SC Ipfa ex GccanClbus coponuntur
;
RH H.iij.
�Ils
P A V LI AE GIN ET AE
verùm efficacioribus quàm gIutinatoria,quod gellUs efr,zs combull:û,fqua~
.ma tum dus eum ferri,a!rugo,cha1cicis,:Eris fIos cobu!l:us,alumen,gaIIa,plii~
bago, cadmia,pumex,& oftracea.Digerentia verd & calefacientibus & Gc~
cantibus modice fiunt,nempe arifrolochia,thapGa,oIeo veteri,& raphanino,
mellc,opobaIfamo,pice,rcGna terebinthina.galbano,(ale combufro,faIis flo~ 5
re.QEée emolliiit,ex argenti fPuma,adipibus,meduIlis, oleo veteri, propoli,
ammoniaco,fl:yrace,galbano,bdeIlio,mafriche,refina terebinthina, vel radi:::
ce alch~a! & cucumeris fyluefl:ris,préeparacur .Siccantia,ex fulfure,nitro,lîlIe,
cinere,&bitumine.Ad extrahédû accomodata,fiûc ex fale,nicro,propoli,çru
gine,ferméco,fl:ercore,fulfure,terebinthina. QE~ cocoquunt,ex cera,ladano, 10
vua pafià.amomo.croco.thure.pice.ma!l:icheAegyptia.!l:yrace.myrrha.gal
• bano,butyro,hy{fopo,adipe,~rugine. Pus mouétia,ex hydre1~o,poIline,pane
triticeo,chodro,butyro,aClipe {uillo & vitulino,thure,pice,refina. Q!!a! vero
leniiir,argentiipuma cofl:at,cerufa,oleo,anetho,chaffiéemelo,amylo,cera tra~
é1:a.Iâ verd ena!ma diéta,recétibus adhuc vulneribus & fraéturis inijci debét, 1$
adiutariq; è [umma fpleniorû parce fpongijs pofca madentibus {imul ilIiga::::
tis.,rolui tertio quoq; die, & rurfi.ls eadem fplenia non alia accomodari opor::
tet.Atqua! emolliunt,extrahun~,.~igerunt,eoncoquunt,& pus przterea mo::
uenc,pol1: eataplaCmatii eeracorumque vfum adhibentu r.QEz Ieniunt edam
per in,itia l1:atim, fummis potiffimùm partibus appIicantur. Czeerum quo~ 2.0
modo coquantur,deineeps exequemur.
BAS 1 LIe V M
Cer~,reunz
TET R A P H A R MAC V M.
colopho ni~,piciStfeui taurini,pares portion es.
E M P lAS TRV M EX LIN 1 SEM IN E,D IGERENS DE TERGE'NSQ.. VE.
OIei veteris dupôdo,c~ra: vncia: viginti,rdina! colophonit ,adipis fuilli,un:: 2)
gulorum pondo & dimidium,argenti fPumx pondo,cerufz vnciz fex,fucci
lini feminis tanciidem,farina: pollinis vncia,thuris vnciz quatuor.
EMPLASTRyM EX
MELLE, DIA
M-ELITOS 'DICITVR..
Argenti fpumz,cerz,olei,finguIorum libr~ quatuor ,terebjnthjn~ relinre li:::
br~ ducr,meIlis,adipis fuilli,fingulorum libra. ALI v D.Argéte::e Lpumz Ii:: 30
br~ fcx,~lei lib ra! quinq; & femiffis,relina! colophoniée lihrz fepté & femiG
fis,cerz hbrz tres & femiffis,mellis librz tres.
E M PLA S T R V M
A' SV C COD 1 A C H y LoN
D 1 C T V M.
Argétea![pumt~O~o *fe~,oIei,z.frat: ~uidem podofepté,hyeme verd pô:::
cuo • .r.r.
tantiidem,* aItha!a! trepa::: ~.J
:l~
e onDaJlus ,do noué,fœnugrtc1 e. femlfextanus,hmferninis
• •.
fi
*,OriGaJius
'do:alth:Ea,Ceminaq; In Vlgm.tl aquz extarijs difcoquiitur,quoufq; pauIuJum
~riGafi~s ex ca reIiétii fuerit,inde [ueel pondo quatuor,exprimûtur fllifcéturq; oIeo ac
aCt»u
raat- , Jnco~uuntur
.
dum ebuIl'1re dellenn,
r:. . t POl[
11. h
. tenm.'{fi'"
cis.
a!e argent1.fipuma 111
Imu
, polhnern detrita in[pergicur,pofrremà omnia igne non acri excoquuncur
v[quedutl;l digitQS incinétos non inquinenr.
, 40
Jextarius'..
,
�LIBER
-
VIre
119
EMPLASTRVM EX POLLINE
FARIN_AC E.O, DIA
G r RE OSA P PEL LAT V M.
Farinacei poUinis, gutca:ammoniaci 1finguIz Iibrz; reGn~ epicca derafa:,ce:!J
ra:,adipis fuilli, Ctngulorum libra: dua:,fucci lini feminis quod Caris d1:.
5
E M PLA S T R V M
AB
H E RB 1 S BOT A N IC V M
DIe T V M.
Lapathi rhepeIti,anchufç ehœrofpeIethi,hoc dl: onocIe~,heptaneuri>planta~
ginis,fingulorü vnci~ tres,olei librt fex,adipis fuilli tantiiâern:herb t oIeo ex:::
coaÇ proijciuncur, reliqua eurn oleo e1iquantur.
E M PLA S T R V M
10
DEL V
EX
HA ST V LA.
REG 1 A,1> 1 A AS PH 0-
DIe 1 T V R.
HaO:uI~ regia: radicis fueci libra,rofaceitcham~melini,adipis anferini,fingu
lorum vncia: dUt, adipis fuilli vncia: tres, eer~ vncia: quatu?r.
li M PLA S T R V M
J)
~
0>
:
E' FER MEN T 0, A B S CES S
vS
R V M PEN S·
Fermenti,axungiç, Ctngulorum vncicc fex, falis vncia: quacuor,picea: reCtnm:
vnciz tres,cera: vncia: quatuor, aphronitri vnda, gutta: ammoniaci vnci~
dua: ,meUis vnci~ fex, faponis vncia: dua:.
E M PLA S T R V M
DOT HIE
N
E.
Suffimillis ammoniaci pondo, nicri Alex~~drini vncit fcx,aphronitri tan:::
tundem,adipis fuilli pondo duo , ccr~ totidem, refinç terebinthinz pondo;
"lei veteri,s vncia,aceti quod Gtis cft.
,~
E M PLA S T R V M· E x ' ~ A DIe ELA N A R.. 1 A, DIA S T R V..
T H 1 V DIe 1 T V R,
S T R.. v M If.. S DIS CV T 1 E N Sd
ArgentiCpum~, radicis Ian~ri~,arHl:olochitfing~lorii trien~,galba~i,rqua~
2.5 ma: reris,aloës ,fingult vnela:, mann t [extans, {hUt ammomaca: [ehbra,re:;l
. flnre è picea vnci~ fèdecim, aceti [cillini Cextarij quatuor, ad aridorum l;çui:=
gationem~
"
S MIL ION
A D
A B S G E S SV
s.
Olei veteris fefquilibra,argenti ip unia:,ni tri rubri,falis ammoniaci,dneris Ii
o xiui èfieu qui primus diftillauerit, protofl:aéèos dicicur, refin~, fingulorum
3 libra,galbani,gutt:e ammoniad ,fingulorum vncria: tres, atramenEi [utorij
vncia: quacu<Dr ,cerre vn~ia: Cex,zruginis,opopanacis,fingulorum vnda, ace~
tiquodfatis efl::ârgentlfp~ma & a=rugoin oIeo coquuncur dum man us no
inquinent,deinde rel~'lua adrnifcem:ur.
EMPLASTRV.M DIA
A L L IlS, A D
SCORODON, , HOC
R V M PEN D V M J
EST,
EJe
,
Cera: vncia:fex,reGnz colophonia: vncia: quatl1or,reG?a:. picyina: hot .eil ex;
picea arbore vncire tres,[eui taurini vncia: quatLlor, mtn rufi ~e~unela,allia:
pura viginti,olei dimidium fexcarij : allia in oIco excofta proIJeluntmr,reli-:
4 0 qua mi1èentur.
RH H.iiij.
�P A V L 1 AE CI NET AE
120
E M PLA ST R V MDI A
A P rRA N V AD
DIS CV TI END V M.
Adipis an[erini,& fafianorum,Gngulorum vnciee tres, olei veteris vnci;e vi~
ginti{èx,herb~ pulicaris vnci~ cres,vrcÎoc[eminis,radicis apyrani viridis,Gn
gulorû libra,cer;e craél:ee vnci;e decem,emplaO:ri qqod dia chylon inCcribitur
vnci;e dut,reGn t terebinchin t vncia. Radix apyrani minutim cociCa cu her:: $
ha puIicari in oleo madeCcjc,femenq; vrticee per noél:é & diem:ac vhi excoéla
fuerine, ip[a quidem proijciucur:quee Iiquari po{[unt,oIeo mixca [oIuuneur.
E M PLA S T R V M
P r R 1 N E,
AD
D V RIT 1 A SET
SCI RROS.
Altht;e,palmularum, aue daél:ylorum qui nicolaï dicutur,Gngulorum librre 10
duee,fœnugr~ci,lini feminis, fingulorii fextarij dimidiu,cham~meli, melilo:::
ti,palm ularû corticis Gnguloru vnciee fex,vini amin;ei fextarij dimidiii,lf>ll:::
mee argéti libra,ceru[x,reGnee colophoni;e,Gngulorû libr;e du;e, cerz, refina:
terebinchin;e, Gngulorû libra, olei veteris Iibrre quinq;, aquz libra:: dua::, pa:::
nis aridi contu(i cribradq; libr<e quinq;:herb<e in vino decoél:re exprimûcur, 1$
[ucco ranis immaddèit,fequenci die lœuigatur,argenci [puma, c~ru[a'que in
aqua,aeinde oleo inieé1:o incoquuntur,dum medicamétum digitos non co~
illquinet,inçle reIiqua adduneur, fublatis ab j gne panis inditur , valideq; ru::
dicula agitatur.adiunguntur edam ~ruginis ra(~ & falis ffo~is,fingulorutn
~AutreJ'~n. vncia: fex,iridis,ari!l:olochit,GnguIorii vnci t lèx,lterebinthinre refin~ libra.J 2.0
Qat, aut aUO
!untemrCR.
flra.
-
PELARION EX SCORIA
SM A T 0 S
D 1 CI TV R, A D
ARGENTI,
SIM 1 LIA
DIA
ELCr~ ,
A B RAS 1 S.
Cerz,feui taurini,fin gulorum vncire quinq;, fcoriz argenti vnci;e fex, relin~
colophoni;e vnci;e quatuor,picis,olei,Gngulorum vnci<e ~u;r: fcoria argenti
arida I<eui gacur vino VeililCco fœnugra:ci: q uod fi fcoria ddiderecur, plum== 1.$
baginevtimur,
E M PLA S T R V M E X
1's <LV E
A L ':Ç H AE A,
D V R. 1 TIl SAC
co M
P 0 D A GR 1 CI S
ALI.
M 0 D A T V M.
Succi fœnugr;ecÏ, & lini feminis, & althzz, finguIorum trepondo, oIei du:::
r.0~do:incoé1:is v[que dum[uccus ab[umatur,colophonizreGnre pondo ad::: 30
IJcltur,le~ln terebinthin<e rdinee pondo, heder;e lachrymt quadrans:vbi [o~
luta fuermt,& ab ignefublata,cert pondo inijcitur,galbani criens: vtraC]? fi;:;;
ru uI con eufa foIu ealque rudicuJa agitan tur.
C 1 S SIN V MAD N E , R V 0 R V M V V L NE RA) P V NeT V S, .
ET
MAXIME' DIVTVRNA.
j$
Squamz rubra:: vnciz quatuor & fernil1!s,thuris vncia,mil}ros feCcucia, chaI~
citidis drachm~ quatuor,aceci fex:lzuigantur ~fl:iuo [ole vfque dum acetum
fU,crit con[umptum, deinde foluris cerre vncias oél:o,oIei oétodecitn miCceto.
S~ aUt~m diuiulS fuerit neruus & nudus fic, in vicem galbani, rcfina: tere::
~mthIna: vnci;e du;e induntur.
40
�LIBER
VII.
ur
MELANCHLORON AD EADEM,ET CRVENTIS
AP TVM.
Malicorij,reris. c?m ~u.fl:i,~aU~,~riil:~!o~hi~ ro.tu.nda!,faIis ammon iaci,[q L1a~
ma: zris,alumlDls lèIli & hqUldl,Ca!IJ VIce lIqll1dl rotundum ponuoc)iridis,
1 mi[yos,atramenti [ucorij,chalcicidis,zruginis ra[z, cadmia!, aloës, myrrhéf,
thuris,panacis radicis,argcmi [pumee, cerufee, pares omnium porciones,ce::
runtur in foIe ~il:illo Cl1~ aceco cliebus p~uribus,~ng~nturque pail:iI1i. Em;::
plafrrum vero fic hune m modum: medlcamenn vnCla'! dUa!, cera'! vncia:: Ccx,
olci vnciee oél:o,in neruoru vulneribus veteris,in alijs comunis,téperantur.
E M PLA S T R V M EX SEN ET ION E,CLV 0 D DIA E R I~
10
G Il R0 N T 0 S D 1 C 1 T V R •
. Senetionis fucci Iibrce duce,olei veteris [efquilibra,cyprini olei vncia: quatu:::
or,axungia: veteris libra,reGnce terebinthina: vncia,galbani femuncia,reGnç:
piccce vnciee fex, ~ruginis, churis, hyifopi medièamenti, fingulorum vncia,
15 fquamce ceris fcrupula oao, ccra: vncia: dccem,apochymacis vncice quaruor:::
decim : oleum & [uccus ad [ordium [piffitudinem incoquitur cum adipe [ur;
illo: ar~da cyprino Izuigantur , galbanum curn ce ra concundicur & cacabo
demiccicur , apochyma fi quidem ficcum fuerie, ICEue increcum ponderaco
infpergitoque:quod fi in l~uorem deceri nequ'eac,porcione olei {olucum exci
piacur,acque tune omnia mifceancur.
1.0
E M PLA S T R V M M N A S AE 1 DIS cv T 1 ENS.
Cerre,axungia: porcinz,Gngulorum libra, reGnz colophonice vncia: [ex, ar::
genti [puma: libra: dua::vini generoG librce quatuor adijciuntur.
ARIOBARZAN ION ,A D
EO S DEM · AFFECTVS.
"5 Argend [puma: [elèuncia,çeru[ce libra quincunx, aqux marina!vncia! vigin::
. tiquinque,olei veceris fefquilibra, buccinorum cocrematorum vncire [epcem
&. remis,cerce rufa: vncia: noucm,rdina: cerebinthilla: vnciz [ex,thuris vncia:
tres lèrupula tria & dimidium.
E M PLA ST R V M EX DRA cv N cv L o.
30 Cer~,reGnre colophonice, picis arida:,axungia:,refina:,ftngulorum librre qua
tuor,guttre a~molli~c~ librre duz, dracunculi radicis librz quinque : radix
arida lzuis ahJs [oluels m!pergitur.
PSI TAC IV M.
Cerre,refinx colophoniz,adipis fililli,alterci foHorum tenerorii, vd [u cci co~
~5 ru m, a::qualis modus. In Alexandria autem cerce librce duz remis, alterci lis
brz duz,axungia: librce dua: femis ,eolophonia: relina! librce decem mifccn::
tur,magî[que difcutic medicamentum.
M
r
R SIN A T V M.
Argenti fpumç,ceruft ,.fa.ndyci~,~Iumbi co~bull:i & c1oti,Gngulre vnciz,ce~
40 ft vnciç [ex,olei myrte! hbra.vml quod CatiS dl:.
�P A V LI AE CI NET A~
12.2.
E M PLA S T R. V M
E X
C E R V SA, V EL
0 VIS.
Cera! traaz vnciz fex,rofacei fefquilibra,argenci fpumre vnciç dut:eerufç ta:::
tundèm,amyli vncit cres,ouorum quinque aquata.
EIMPLASTRVM,Q.,VO' D
LI~VIDVM
SIT PARYGRVM
f
V 0 C A TV M ,OR 1 BAS 1 1.
Argeneet {pum~ {è{èuncia,cerll[~ cancundé,cerz eriés,pinguis fuilli fepeunx,
refin~ colophoniz dodrans,lini ièminis {uc~i,ole~,linguli dexcanecs:mirificè
facie ad calcanei rimas.in vlceribus aueem (mqulc) vicanc,nam ea tecri odo~ .
ris reddic.
E M PLA S T R V MDI A
C A D M 1 AS, cIe A TRI C E M
10
1 ND V CE N S.
. Chalcicidis vfl:z vnciz duz,cadmiz,mannz, linguloru,m vncia, cerz, reflua'!
colophonia!,olei myrcei,iingulorum libra,vini quod Catis c{l:.
PAL M V LAT V M, P fi OE NIC 1 N E
DIe 1 T V R.
Axungiz veceris librz: duz,olci librz cres,argenti lpumz tatundem;chalci::
1$
tidis crudz vncia:.[ex;primùm ehaldtis euro oleo in pila eoromodiore lél!ui::
gatur ,v el in foIe: vbi fordium fpifficudo faél:a fueric, eciam !puma arg~ci pri:::
us decrita {uperinijcicur,poO:ea adeps:pofrg probe in pollmem redaéèa tue:::
rint, leni igne in coques, quoad digltos non inqui~ent, palmarum rudlcula
.
- . .
aglcanSe.
E M PLA S T R V M E X A N C H VS A,A rd :a
vS T 1 S E FFI C A X.
Cera: traétz vnciée noui,roCacei vndée oétodc:dm: his Iiquatis porphyridos
anchufz radicis liccS! lzuiffimée vncias quatuor infpergito. ALI V D. Anr::
chu{z radicis viridis,marrubij, gummi, fingulorum vncire tres , decoél:z: in
olei vncijs nouem proijciuntur)oIco cerre traél:z vncire quindecim [uperinij:e
duntur ,omniaque [oluuntur.
E M PLA ST R V M EXP 0 M P H 0 L r GE, P 0 1\1; P H 0 L r G E ..
R 0 N
20
2.$
A P PEL LAT V M.
P~~phoIygis vnciz duz,argenci (puma: vncia! tres,lzuigantut cum lini Ce:::
1
mlU1~f~cco ,adijciuncur ipfis iiquacz rcfrigeratzep cc rée vnciée Ccx, adlpis ~o
anfenm vel gallinacei vnciç duç,charnçrnelini vnci t fex.
PHI LOC 0 T r CHE) DOL 0 R. E 1\1
L ENI ENS, A D
S E ..
DE M V TIL 1 S.
Thur~s vpcitFeptemdecitn, myrrht ~nci~' fep ce rn ,opij drachtn~ quatuor,
aluminis [ciffilis drachmz duz,butyn drachmz quatuor, Quorum tenuium
lutea quatuor, cadmiz cre~acz & dotz drach~~ quatu~r , pompholygis
drachmz fex,cerz tyrrhemcz drachrnz oé1:o,adlpls anfermi drachmz Cede:::
cim,tncduH;e ceruina: dràchmél vndecim , plumbi cremati elotiq; drachma:
no~em,lapldis hzmatitis drachma,hyifopi li9uidi drachrnz quacuor:arida
lZUlgancur CUOl vi no Iralico:quz liquari pOH1111e,admi{èentur.
3$
-40
�VII.
LIBER
E M PLA S T R V M
IZJ
AMI T HA 0 N 1 S , A DAR TIC V LOS
R E·
C E N TIC 1 C A TRI C ECO N T R ACT 0 S, CON V V L S 0' S#
Q:. V E:E STE TI A MAD E X T RA HE N D V 1\1: E F F J CA. x.
Ammoniaci,cer:r,bdeIIij,finguIorum drachmœ oél:o,refin~ terebinthinz,iri
1 dis illyric:r,galbani,fingulorum drachm:r viginti.
E MP L A STR VM ARISTOPH ANIVM
EM OLLI ENS •
.
Picis libr:r quatuor , apo~hymatis Iibra: duz, œra: libra, opopanacis yncia,
aceti hemina.
EMP ' LASTRVM EX
10
PLVMBAGINE
AFF E C 1: VS.
AD
CALIDOS
,
Plumbaginis vllcia:quatuor,tpumz argenti vnciz duz, cerufa: tantundem,
cera: vnci:r oélo,myrtei IihréE ôuœ:vino I~ujgantur arida.
CORAOON
EX
OXXMELITE,AD NATVRALIVM
VIT 1 A ET NOM A SAC C 0 M M 0 DA T V M.
15 Galla: vncia: dua: ,fquama:fefcuncia, chalcitidis, thuris, fingulorum vncia:
2,0
\
teruneur aceto diebus compIufculis , deinde mellis vnciœ quinq; mifcentur:
vhi verd feorfim ceratû feceris,cx myrtei vel rofacei vncijs duabus, feui eau::
rini vncijs oél:o,cera= vncijs quatuor,refinz terebinthina= vncia, mixta limu!
Iœuigato & vtitor,quemadmodum medicamento 'luod charta confrat,tum
ex penicilIo,tum ex linamento.
E M PLA S T R V M E X 0 X E L AE o.
Argenti [puméE pars vna, oId, aceti, fingulorum partes duz,nonnulli crelS
ponune.
EMPLASTRVM
L 1 E' N S Q.. v E.
EX
ACHATE,DISCVTIENS EMOL
'
,1.5 Lapidis achatis femiufH [dèuncia, cerz vnciœ quinqùe , rdillét friélét vnciét
tres,oIei vncia.
ISIS,CRVENTIS
ACCOMMODATA,AD
DVM,CARNEM INDVCENDVM,ET
GLVTINAN
PVRGANDVM.
30 Squam~ zr.is~çris co~buO:i, .ariO:oloch.iét ~otun~z,finguloru~m deriar.ij oao,
aluminis fcIffi denanJ fex,fahs ammomaCI, thuns, gutez ammoniaca:,fingu:::
loram denarij oao, m~rrha:, aloës, galbani, fingulorum denarij dttodecim,
dracunculi radicis[uCCl de?arij oél:o,cerz libra,rdinre colophoni<e Iibrç dUt,
olei veteris vnciz tres,acetl quod Catis ell.
*
A(oës 6i$
ATHENA,A' D VLCERA ';ORDIDA.,tJ\{PACTA,NER- ponitur,for ..
;$
- ' .
, tè bic pro fa
V 0 R. V M V V L NERA •
"
{" ammoma
•,
,ts
J
Malicorij,œris cremati,gaIlœ,arifiolochiz rotun~<e & Iong:r,* aIoës,gUttœ ci, '\It Gale·
1
ammoniacç,fquamz zris,aluminis fciffilis,& rocundi,!ridis,mifyos, atramé n~s, b.a6et i~
ti futor~j,chalciei~s,zr.uginis rafz,cadmiz, ~Ioës,~yrthz~ th~r~s:pfopolis, :1'i1:::;~:
40 galbanl,fingulora vnCla,cerœ drachma: dl1cetZ,PIC1S tantuèlem,re6à colo::: tionc.
�PA VLI AECI NE T AE
phonice drachmce centum~oIe.i vnciz fex,aceti quod Catis dl:.
E M PLA S T R V'M DIA DI C T AM N
N V M
v, G LV TIN
MOR SV S,E TOM N 1 GE N A
A N S,A D
C
A~
V LeE RA.
Argentifi:>1.1m~ pondo duo,[quatna! a!ris fcCcuncia, olei veceris fexcarij duo,
diphrygis vncice cres,gentiance iê!~uncia,arjaolochia!, aillminis fciffi,Gngu~ . S
lorii vncice du~ & fèmis,diétamni tatunde!Jl, colophoni~ pondo,man~ vn~
c~z. cres,guttz ammoniaci vncit fex,propolis vnCÎ~ dUf,cerz vnCÎz ièx & [e~
rnis,pr'imum oleum cum argenti {puma incoqui debec dum incra{fdèac,nec
digitos inquinet,deinde Iebece dep9hto trugmem & [quamam llüjcies,rur:::
fuique incoques,dum manum non inficùmc,itenimque cacabum ab igne toI 10
Ien~, reuna Be ammonia~!lm incretü adijcies mouens doneç feruere deGnât,
mox in igné repones,ac vbi moqice inferbllerint, ~s & diphryges admlièe:::
bis, ac rurlils coques v[q; dum hrma ipiffic1,ldo f"é1:a fuerit, deinde cera inij~
cies,dque dikoéta vt digitos non coinquinet,propolin immittes,his ab un:::
dè.refngerac~s,mox aloën, mannarn, dié1;amnii, ardl:olochiam, gencianam, 15
fingula !:euiffima infpergcs.
:B A R.,B A RA, E ~ PLA S T R V M
Cl...V 0
D
C R VEN T 1 S
PR.O T 14
611 :N v ,s ~ v V LN ER l B V SIN I l e 1 TV R, ET F ~ A? TV RA R v M
€. ~LL~S
['ft
~ _I . RMAT •
.
Bituminis Iudaici,picis aridz,cerz,reftna!, ftngulorum libra.; terebi~t1;ina!
vnciz duz,argenti {puma: vacia,cerufa: .fefçuncia,man}Ja'! vncia: dua:,opopa
~aqs vnci~ dua:,zingiberis vnciz du~, plei vndz tres,aceti quâcurn futticit.
E M PLA ST R.. V M EX SA LI Cl B vs) DIA 1 TE 0 N Arp E L ..
'.
LAT V
~)G
L V T 1 :N A N
P VR V L E N T 1S
~)C
R.. VEN T A E X CR. E A N
20
T 1 B V S,E T
E FFI C A X, THO RA C I l M P 0 SI T V M:
2S
l\lify,os,shj:llcitiqis,reruginis,cerl1fce,gallre,alumihis fciffilis & rotun~i,c~etre
futoriz,fingulorum vnCia: Ccx, cerz librz dua:, reana: picez Iibra: dure, picis
tant1.mqem'PlaIicQrij v~ciz fo~bituminis librz .pu~Jalicis foliorum totidé,
olei rofacei vncireJq.uatp.of,atraméci fucorij vncia: (èx,aceti qlJ.O~ Catis efr.funt
qu.~ t~rebin~hi.nzv~ç~~S nop.em addant.
.' .
-.
~o
:; J1E,~~~ . A.s'l;'.R.V~ j.\i
,
C'
~. ! ) ~14~ET
\.
*.1..
SI:N; ·VS
.NICO.LAI
[AD ... ~ R,ECEN_ TI.A.
VV1-~E~
,GI:YTINAN .D~9I S t.....A ·P 'f..V; t'TA.
'M.
1
•
1
j
s.~~!~ ~~ l~E.· s V?ci;ç:qlJ'ltuor,a:.rugiQis.ra~ ~~uQc~a,argel~ti. ipll.t1,~~ ~~n tun
~ ., . 'j
~ ctem,anfrolochlz longer: & rocunda:,fingul~ru vnq~,allH:Pmls fcd~!lis.& ro::: ,
- 'TO • '~.'.r t~dj1(ingulorum ync~aJ~tra~éti[~cor.ij v~cia,fi.llfuris viui vncia, gallre om~ 1
:J$
[.~ li ~. Id :l l phaciridis vnciz quatllOr,falts ammqniaci vncia, mify~s.Nnci.a) orlgani vn::: "",.
• :: Ü U rd) cia)ch~l9.l~}çon~is, v.P9~!;ca4(~if bo~ryitidis vncia, veraçri ~bi VnCl~?pj:UCe~
.' . _ • l ( dani vhci~ ~e~,aÉij ~p'#njs vnci~ puç,fy~p.hytj radicis [ekuncia,cçl(4,fz'[e!~
l:~'''':l\~~J ~:JIJ Cll?C~a).~fnd~a8P~ûç~~ [em~l~cia,c~alcit~dlS jF[CUll~!a, térrz.fami~ ypcia'i
l ,
~ .~tJ t~H~l ~ ~llft.~n~,J4~WçeSIVnC!a,gp~llJ VnCl3':' 91)él:)OPl} ~Jle~banl tant~deru~
1
..)
,
40
�LIB!R
VII.
I1.)
zingiberis croglodycici [emuncia,fl:iIl~ ammoniacz vncia,fœnu grzci vncia:
fex,perdicij herbz [ucci vnciz (ex, cert flaut vncia: cres,refinz colophoni t li:::
brcr dut,refin t picyint hoc dl: è picea libra,polenct cancundé,ma(hches vncit
fex,picis nigrt li~ra: du~,olei veteris libra,ilyracis vncia,opopanacis [dèun
1 cia,aceti quod [atls eŒ.
'
1 CES lOS A DST R V M A S,A B SC ES SV S,L 1 EN E M)A RTl cvL 0 S,E T cox END 1 CV M DoL 0 RES.
Argenti Ipumz denarij centum viginci, olei veteris fexcarij duo, aceci fexca:::
rius,zruginisfefquidenarius,picez corcicis denarij oao, chamzleoncis radi
10 cis,euphorbij, hypoci!hdis fucci,propolis,zingiberis,heIenij, pyrethri, fin::
gulorum denarij [edecim,cerz librz cres.
E M PLA S T R V M N E R 0 N 1 S , A D
PAR TIC V L A R V M
1 C TV S) 0 M N E' M
CAR NOS A R V M
Q...v E
DOL 0 REM.
QIei veteris [e[quilibra, argencez !puma: libra, cera!, relina: picez, finguIo~
15 rum vnciz Ceptem & femiffis, gucc~ ammoniaci vnci~quacuor ,cerufz can:::
tundem,galbani,mann~,zingiberis,thuri~,Gngulorum vncia.
ox
E RA, M V L T 1 PLI C 1 S V 5 V
s.
Picis arid.e libra: duz,cer::e libra,gucca: ammoniacz vncia,rdinx cerebinthi
nzfelibra,galbani vncÏz duz,mann~ vncia: dua:,aceci fefqui{èJ(carius.
ACE RAT 0 S,H 0 CES T
CE R AE EXP E R S)E M PLA ST R. v M:
GAL ENI, G LV TIN AT, CON COQ.. VIT, V L CE RA
AD
SVP P V RAT ION E M P ER D V CI T ,E X RI C 1 NIN 0 V E..
TER 1 0 LE 0, M E DIe AMI N 1 SIN
LITI
LIN TE 0 LOS
1 LoO
MODO,SOLVTV.M.'
:z.S Argentifpum~ trepondo,
* olei ricinini,aucveceris pondo e quacuor,ace *Ga.nClnm'
[~n~s;
. . dupon dO,ZrIS
'r
' h l ' 'd'
. r. l'
Cl. quamacernml
l(quam~ lllgr~,c a cm 15, a:rugIOJS,llngu 1
,fi
fexcantes:arg~ntl
puma c~ oIco ~ncoquitur) dum f1:rigmenci fiacfpifficudo"
deinde mecalltca complunbus dlebus ex aceco lreuigara adijciuncur.
E M PLA 5 T R V M
EX
o[elt '
"\le eru.
e
Ga{enu$
1uatHor Je:
mts.
MET A L LIe 1 S.
;0 Chalciddis vncia,mifyos vnci~ du~,fquam:e ;tris vncia: tres,thuris tantun~
, dem,colophoni~ vnciz dua:,galbani fèfcuncia,cera= libra,olei quincunx,ace
ti quod ratis dt
fII#
ARMENIA,FRACTVRIS ACCOMMODATA..
Chalcitidis vnci~ quatuor, fquama: éEris vncia: du~ femis zris cremaci vn;;:
3$ cia,thuris vnci~ du~,olei libra,aceti cancundem:coquuntur me~allica in oxe
la:o,dum manum non inquinent,inde chus adijcitur.
J
MEL AE NES E R APION 1 S.
Spumz arg~nci li~r~,ccra: vnci~ feptem, gucta: ammoniaci vncia: cres & Ce:;:
mis,galbam,a:rugmls,fingulorulll denadj nouem,relinéE colophoni3! vncia!
40 feptetn,myrrhz drachma,oIeifefq,uihemina : argenti [puma curn oleo inco~
�P A V LI AE GIN E T AE
126
quitur quouCq; digiti il1tinéh non inquinentur, deinde adijciuntur reliqua. '
ANICETOS)AB,
li
INSVPERABILI
VI
APPELLATVM
M PLA S T R V M) G L V 'i' 1 ~ A T)D 1 S C V T 1 T ,S Q..V A MAS
PAR A T ,E T
CE
A DAR TIC V LOS
CONTRACTOS
SE
RE C E N TIC 1 CA TRI
$
VALET.
Baccarum Iauri,iridis aridz,thuris,lingl,1Iorum drachmz fexaginta,;eris co
bulh drachma: viginti,nitri,Calis, guttz ammoniaci, fingulorum drachma:
viginti,pyretri,herbz pediculariz,cachryos,grani gnidlj,ftnapis, colijmba~
rû fiercoris,ariil:olochit,cumini,a:ruginis,iunci q~adrati, eruez feminis,ftn:;; "
gulorum drachmz oé1:o,acetihemin~ duodecim: lreuigantur fub zil:u cani.:: 10
çulz,quoufque acetum confumatur,deinde decoêti cancarum craffiffimi vn~
dt nouem adduntur,quibllS "mixtis pafrilli fiunt,ficcantu'rque.vbi voendum
efl:,pafi:illorl1m ipforum vnci~ duz Içuigatz aceto mifcétur,refin~ vnci t tres,
,era: tyrrheniea: vncitdut,oIei tantundem.
r
E M PLA S T R V M E X
L 0 LlO, DIA AE R 0 N DIe 1 T V R..
15
Picis librç du~ refinç pice~ vnciâ: nouem. > cera: tyrrhenic~ vnci~ quinque,"
olei vncia: cres,bituminis increti vncia: du~,loIij farinz fexcariùs,aceci quan:::
tum fufficic.
E M PLA ST R V M EX LI Q:.. v 0 RES r CAM 1 NO.
Argenti ipumce,picis aridce,feui caurini,Gngùloruln vncice oé1:o,terebinchis:
nz vncicc tres,cera: vnci t quinque,a!ru ginis rafz,opopanacis,galbani,un gu::
lorum vncia,olei ricinini, auc {ùfini, aut admodum veceris hem in a , picis li::
quidéE tancundé,liquoris !}rcamini cuius frnaus fycomora diciicur, hemina.
E M PLA S T R. v M
MON
A'
D V PLI CI
COL
0
RED
1
C
2.0
H R O·
APPELLATVM.
2$
Aeris combufl:i,aluminis [ciffilis,guct~ ammoniacéE,fingulorum vncÏa,cert
Iibra,refinz çolophonia: libra,feui fuilli libra,aceci quod fatis eil:.
INDICE
AD
VLCERA
Q...VAE SERPENDO DEPA ~
SCVNT,ET SANGVINIS SPVTVM.
Cerz,rdinz frixz, picis arid~,bituminis Iiquidi,zacynthi,fingulorum libra, 30
cerufa:,chalcitidis,mifyos,crecz [utori~)aluminis fciffilis & rociidi,galla! om
phâticidis,malicorij,Gngu!orum vnciz [ex,aceci quod fatis dl:.
E M PLA ST R V M
ST R V,M A S li T
EX
CI N E REA. SPI D V M, DIS CV T 1 T
po D A G R. AS.
Reflna: terebinchinzJapidis hzmatitis, bituminis Iudaïci,lingulorum de$ 3$
narij trecenti fexaginta,cera:,b~ccarum Iauri, il:ilhe ammoniaci, aphronicri,
f~i viculini, fingulorum denanj ct:ecenti,qu~draginta~Iapidis pyritis, calcis
VIUZ, fingulorum denarij centum qua.dragmta, cinens afpidum totidé, olei
v~teris heminz duz:refrigeraco medicamenco cinis intpe~gicur.fit etùi fine
cmere,~ nonnuIIi eum auerfen~ur,& nihilo minus ctia lapIs afius dficiat. .4 0
�vrI.
LIBER
L E AE NA, SIC C AT, DI GER l' T
<t-V E.
Suffiminis arnrponiaci,plumbaginis,fingulorum dcnarij cétum, finapis de:z
narij ofro, cham~Ieoncis ra~icis ~e.narij fedecirn, relÎna:: colophonia:: denarij
centum, [quamt a::ris, Ianan~.radlcls,~ngulor.um den~rij qu~nq;, euphorbij,
f éEruginis,fingulorurn denartJ oél:o,anf1:olochlt deoartJ fedeclrn,pyrechri de:::
narij oél:o,olei veceris hemina, raphanini quantum [ufficit.
ALI TER
L E AE N A,C 0 R P V S
RE' S ~V E
RE COL LI G ] T, H V
1\0{ OA
E V A C V AT.
Atramenti [ucorii vnct t dut,auripigméti vncia, veratri nigri, thoracû cans:
tharidum, un gulorum fc[quidrachma, [andatach~ vncia:: tres ,cera:: [e[quili::
bra,rdinéE friétx libra,oIei hemina:: dUéE.
10
MAC EDO NIC V M.
"
Cert,refina:: colophoni~,picis,{èui taurini,lachrym~ thuris,pares portiones:
eliquatis,ac filblacis ab igne lachryma churis in{pergicur.
15
S P H AE RION
A DAR DORE S.
CeruC;;e,argéci fpum;;e,ea1cis viu;;e,ftngulorum vnciéE tres,eeréE Ce{èuneia, bere
nicarij.roCacei,fingulorllm vncia:liquefaél:a aridis [uperfundûtur ,ac orbieu:;
li formancur ,quum v(us incidit,oIei vncias Ccx liquaco cû duabus cera::,adij::.
citoque medicamenci vnciam SC agicaco : refrigeracum ex aqu<l: vncijs noue:
:0 concundito,ego edam ternas rofacd vncias addo.
E M PLA ST R V M E X
CET, '[ V M
0 C H R A,I N FLA M MAT ION E M A ~
S PO NT E, TV MIN
1 V Die lOT 0 R"
T 1 S 1 DON li V M.
OchréE actiez libréE dUéE,crctéE libra,argenti CpuméE vnciéE oé1:o,vino lzuiga~
25 t~ cera::,rdinéE colophoni:e,picis,rdinéE picea:,fingulorum libra, reunz tere~
binthina: vncia: ocro,oIei IibréE dUéE, hune in modum Colunntut : ceréE libra,
olei veteris Iibra:: tres, medicamenti Iibra, vino contcruntur.
EMPLASTRVM
EX
CEDRIA,GLVTINAT,DIGERIT,
A B STE R. G l' T <LV E.
30 Cerér,picis aridéE,fingulorum libra,reunéE colophoniz vnci~ oél:o,cedrini Ii~
"quoris vnciér fex:liquata limui incoquuntur,dum digicos non coinquinenc.
ALI V
I?
E MOL LIE N S.
Cera:,picis,fingulorû vnci\; oéto, reun t eolophoniç drachm~ vigintiquinqi,
propoleo~ drachma: feprédecim,cedrini liqlloris' drachmoe viginci.
35
E 1'd PL
Â
ST R V M
EXp V M 1 CE) A p e l C A TRI C E 1\1
DVC E N DAM.
M yrtei libra: du~ , œra: libra , pumicis cremaci vindque re~iné1:~ dr.ach~4t!
fex, Cquamz fcrri quod f1:omo ma dicicur drachma: fex , .~ns vfb ,clmohz,
fin gulorum drachma: quin'lue:fuper linamencum Cpon glamque ex aqua ac40 commodato.
�P A V LI AE Gr NET AE
128
E M PLA ST R V:hl; P A V L A, S T R V MIS E T B V BON 1 B V S E FFI C A x~
Cerz,rdina! colophoniz,nitri,Gngulorum libra.
E M PLA S T R V MDI ANI T R V , A D
CA RB V N CV LOS.
Nieri toili vnci~ tres, cet~, oIei, refin'E colophonit,fingulorii fe[quidrachma,
liquoris cyrenaïci aut medici drachm t decé;imponitur in Iinceolis,[oIutû.
E M PLA S T R V M
EX
S
AN E l'yi 0 N E.
Ànemon~ vngl1ibus detraétis vnci t dme,ccr~ vnciz quinq;,oIéi vnciz qua~
tuor,reGme vncia: quinq; & remis, colophonia! reGnt libra! dUa! & remis.
EMPLASTRVM
~IRIDE,AD
MACHERIONIS
CO..:
XE N D 1 CV MeRV C 1 A T V S,A RTl C V L Ç> SIN F A RC T 0 s,10.
v S.
Opopanacis,galbani, zruginis, myr~h~, iridis, gutta: ammoniaci,arifrolo:::
chiz,tingulorum vncia, reiina! terebinthinç, cerée, oId omphacini, fingulo:::
rum vncia: feptem~
ET
v
A B S CES S
1 R 1 DEA L 1 V
t>
SIM P LEX.
1$
ReGua!libr'è cres, ceradibra, ~ruginis ra[~[elibra..thuris drachma: vigillti...
quinq;,aceti quod fatis dl:.
ALI V D
VI R.. 1 DE,
A D H V MID A VIT 1 A li) T CAR. N 1 S
E X C R B S C E N T 1 AS.
Relina: colophoniz vncia: Ccx, œru ginis rarai fdèuncia, ccra: vnda: dua:, faIis
cappadocij vncia,rofacei vncia: duz,aceti q uantulll [ufficit.
- _.. ~.
P E GAN E R A A D P LEV RIT 1 cos.
Ruez viddis pondo,bucyrifefquipondo,relinz terebinthin t pondo & qua~·
drans,hyiTopi medicamenti tantundem~opopanacis quadrans,galbani tan:::
tundem,anethi pondo.
2.0
2.$
E 1\1: PLA S T R V MDI A S TAC T E s,H 0 C E S"T E XCI N E.
REL 1 X 1 VOS TIL L A T, I TI 0,
,
cox END 1 C V M
(
LOR 1 B V 5,
ART J C V L A R.. IlS, li T
T V 14
D o~
° R. 1 B V S
OE .....
D E MAR E FER E N Tl B VS, V 'l:' 1 L E.
~er~,~.lei veteris,cineris lixiui qui primus ddl:i1Iau.eric,Gl1gulorum Iihra,re~· JO
-flore fnébe,l1icri alexandrini,nieri albi, relin~ terebll1thin~, fin gulor(i 'vncia:
[ex:vcriiq; ~itrum lixiuio tcrieur.
"
-,
\
E M PLA S T.R V ME
ROS,
, NIT
E T T V MOR E s.
1
.
'
R. 0
A~
AB S Cf S S 'V
'
:.
"'J
s;
sel R~ .
',:. ,
OIei veteris,cerz,aphronitri,{aponis,lixiuij;tingulorii libra, reGnz terebin:: 35
~hin<e vncÏ<e fex,galb"ni,propo~is,gl1ttz ammoniaci,Gngulorum vncia:prç::
l?ataturq~emadmodùmfupenl1s.
.
Il E
M PLA ST R V M
E X
1)
sA L 'E) DIA
-'
a AL 0
N DI
JJ,
é
TV R.
Cerce podo vncice quatuor,olei pado librà, ~raIis é6fbunÎs pondo vnci~ qUà~
tuof,aphronicti tacundé, cetufa:: pondo vnçi~ oao, aceci ponao vnba: dij"" -4 0
)
1
�VII.
tIBER
ad ar~da coterenda. ALI T ER.Salis comunis,nitri,ungulorum vnciéE qua::
tuor,cer~)olei veeeris,Gnglllorum vnciz fcx,aqu~ marina: quod fatis dl:.
PLA S T R V MDI APT ER NES) EXP E l~ ~ A. , T 0 PHOS SOLVIT .
•S .. Pernz.fuilla: veteris pinguis, gutez ammoniaci, cafei veteris Vaccini aut ca~
'prilli,fèui caurini,apoch ymans q~a! dl: ~aui~ rafura ,{in ~?lor~m libra , me::
dulla: cerpinre vnciz oéto,hy!f0Pl ceratl vnCla! cres,cypnm olel vncia: [ex~vi::
ni Aegyptij quod Catis dl.
,
E MPLA S T R V MDI A CI NN A BAR E S,H 0 CES T E ~ CI N.
N: A BAR 1 AD TOP H 0 S ALlO' S CLV E 0 M NI GE NOS TV.
10
MOR E SIN D V RAT ° S,D ICI TV R P AM P LET HE S.
Argenti [puma: libra,oIei vet~ris fextariusJquama: ceris vncia,::uis vlli tan~
tundem,cinnabaris fcrllpula oétoded.m;lapidis magnetis viui vncia,lapidis
phrygij drachmre fex,lapidis pyricis.,~admiz,zruginis ra[z,thuris,Gngulo::
15 rum vncia,diphrygis vnciz duz,aloes fdèuncia,galbani tantundem,lapidis
onitis Ccychici fcrupula oétodecim, lapidlS hzmacitis vncia , propolis hbra
(cru pula vigincioéto,cerz vnciç feptédecim,lapidis perdicitis vncia,(m alio
perdiciati habeC) beconiea: vncia lèrupula oao.gencian~ vncia,aril101ochi:c
long:c & rotunda! drachmz q.uacuor ,chamzLconcis nigri vncia,diéèamni * Gr.ecum
%0 fcrupula quadragintaduo, re1mz aridz hbra, feui firuchiocame1i libra: lapi, havevat aefie
Eiumfcmutl
~ des curn {puma argenci terunt\1r feorum )adi~rus falis floris libris duablJs, da mmirurn
fHfeifIue,ni
donee. tocum ab[umatur.
EMPLASTRVM EX AVELLANlS,DIA LEPTOCARrON DI4 Jijit.afi1uid ac·
C 1 T V R,A DAR TIC V LOR V M TOP H 0 S PRO BAT V M.
2.5 Cineris Iixiui qui primus ddl:illauericvnci~fex,auellanarum partis incerio~
ris vncia! duz ~ aphronicri vnciz Ccx, olei veteris libra, faponis gallici vnci~
.quatuor ,melli.s vnciz oéè~,ouorum fex aquata,cer~ vncia; decem,reunz cerc,:
binthinz vnC1:C duada:U1gancur ex lixiuo.
.
DIA. T VRP AE N E·S CE R.. AT V MAD P 0 DA G RA M) D 0
30
.L 0 R.. E M L Ii NIE NS MIRA. B1 LIT ER.
QE.into Martij menfis die, olei communis [extarios duos lebeti in domo
fubcerranea infundito,coquitoque lignis evite:vbi inferbuerit, turpznz ma
rini pifcis Iibram adij~i~o, aiphalacis animantis quod nonulli madarnu~am
vocant fanguinis vnClas quat~or)incoquicdq; dUOl carnes pifcls.d!{fo.luac~r
~S aue torrefianc,deinde exemptls illissolei & œra: momencum adJ}Clto 10 fpIG
ucudinem,vt molliffimum hac ceratulll ,quod lineeolo illicum impones.
M E DIe AME N TV M
E X V R 1 NAM V LI, P 0 D A G R x..
C IS V TIL E.
Vrin~ muli Cextarij quatuor,argéti lPUtt1~ Iibr~ dut,oIei veteris myfi:rfi,trica
:40 din omnia ve firigmêti fpiffitudo fiat, incoquito doneç digitos inquinécE
l\{
°
*
.
no
III.j.
�PAVLI AEGINET AR
13°
M E D 1 CAM E N T V M EX
L A G R lIA D
I; API
S C 1 RRa
F LOR. E, P H l~
D· 1 SAS Il
s.
'Peucedani r~dicis,afij Japidis Roris, Ü non adlit, Ca lis , guttç ammoniac:r, la::
narum [uccidarum crematarum, lingulorû vncia,ariftolochi:r rotund t , pu::
micis,canini ll:ercoris ,zruginis raf:r,fquam'2 :rris, mi[r.0s, fingufoJJutn fcrl1~ S
pula oél:odecim,cafl:orij tantundé,tnyrrh~ vnci~ cres,aceti quâacerrimi tan:s
tundem,cer~ vnc1z d~odecim & femis,refinz picea,picis brutice,angulor~
vIlcice oélodecim,femis,fcrupula fex, olei vcteris quod [ufficit.,
~
e
E X
E 0 D E M) GAL ENI.
Cert,refinz terebinthin:r,finguIorum Iibra,Iapidi$ afij)mannx,finguJoru~
tres vnciz,cyprini vnciz du:r,aquz lixiuz quantum fatis de.
M E D 1 CAM E N T V M
E X S ALI S
.
. RI 1 S I N D E CL 1 NAT ION E
F LOR E,A RTl, C V L A.
A CC 0
:hl: M
0 DA TV M.
-
R,dina:: terebinchina::,rdinz fricra::,rellnz è picea, cer:r,lin gulorum l.ibra, pi::
cis arid:r,aluminis fciffilis,falis Roris,lin gulorum felibra:coquûtur in Iebete.
M E D 'I CAM E N T V M
RVM CARNI
Q::.. v 0 D
N V T R. 1 END AE
V L
1$
CE::
EST.
Rofacei, reûnz terebinthinz, mellis, lingulorum vncÏz dua:,ceru[z,butyri~
ûngulorum vncia,aIij eciam thuris vnciam adduht.
. 1
M E D 1 CAM E N T V MIT ALI cv MAD P V R GAN D V M
. S 0 R..-D 1 D A,
10
2.0
1 ND V CE ND ViM Q..Y E C Â. R.. N E M.
ErinziCdico autem fyluefrris ficus)tenerum corticem oIeo excocrum proij::
cito,ccrz ruEz quantum fatis dl: in oIco Iiquefacico,in linaméta illito vtitoro.
E NT AT .1 CON) Q.:"y AS 1
DIe A SIN T ENS 0 R 1 V
M~
Satyrij, pudendi ceruini,fcinci caudç,G~gulorum drachm~ du~,crucçfemi::: 2$
nis, pyrechri, cachryos, ccrli, fingulorum drachm t quatuor, reûnç tercbin:::
thinç drachma, oua pa{ferum croglycarum tria, fie1liones tranfmarini tres.
oId laurini vel irini quod Catis efr:macerantur viui iil accto fielliones ad dies
triginta, vak cui inrunc in fimo defoffo.
CH R r S E, CR VEN TI S V V LN ER 1 B V SAC c'o MM 0 DA TA. ;0
Thuris,al~~inis [ci~lis Gnguli fextantes,c~lophoniç reGnec libra10lei qua:::
dran s,a unp 1gmen Cl [extans,oxeIçi q uod [atls eft.
.
CATAGMATICE Q...,VOD EST FRAGTVRIS IDONEVM
MEDICAMENTVM,ORIBASII.
Picis bruti t libra, vnci~ quacuor,argéci [pum~ catudé,thurïs vncit oél:o,reli
nCE terebithi~e vnciç quiq;,feui.caurini libra,vncÎCE qua~uor,galbani,opopa:::
nacis,Gn gnlorii vncia ,ceq; vnclf quatuor, oIei veceris hbra,aceCi vnci~quiq;.
C A T A G MAT 1 CE
A D FRA C TV RAS
CV M
JS
V V L NE R E CI..
TRA'· Q...vE ID FACTAS,EX ' COMMENTARIIS HERACLETI.
Picis arida! mina, argenti fPumz tancundem, manna: mime dirnidium, feui 4 0
�VII.
LrBER
"Ji
vitulini mina,cera:: tyrrhenica= vndz viginci[ëx,dpopanacis vndz oél:o,zru
giois raCz,reris.cyprij,Gngulorum minz quinque & dec;;ima eius portio,re
fint terebi.nthin'i LèCquimina & quinca portio,~ris vncia,ricinini,aut olei ve:::
teris h~miiia,aceci hemina Cemiffis.
.
S .
JQ
J5
LIQ..YIDI
HrSSOPI MEDICAM.ENTI
PRAÉPAR.ATIO.
Sertula! carppana! vncia: quatuor, cardamomi vncia: duz, Ianarum bene
Cordidarum vpciz fex:macerata in vini duohus fexcarijs ad criduum inco
qUito,dum paululum fuerit rdiquii. his abIatis mifcentlir vino oIêi vncia:
tres,coquuncu'rque dum exiguum fuperfit,acque vino etiam tune adijeiii::
tur relina! colophonia: vncia! decèm,terebinthinre tantundem: nanulli ve~
rô & cera! dexcancem mifèenc, hyffopi herbz vnciam, alüfque incoquunt:
alij lanas vina eluunt:vbi deGecarin~,vinum eum Cordibus lanarutn addüc,
quas pinon eciam appellant.quum v{us incidit,treis ex co vncias mictûc,
tum rcliqua yc comprehen{um dt
'Z-VOMODO
MEDICAMENTA
INGREDIVNTVR
<LVAE
EMP.LASTRA
CO ,<-V 1 DEBEANT .
A R G E N T 1 S P V M A.
%0
In medicaminum coétionibus arg~nti !puma eum oleo decoquétur.Con:a
uenit a~tem Ia=uigacam rurfas ex oleo concerere, vc (ordiû n'Je fpifficudo.'
inde leni igne concinencer excoquere,mouéd6, initio igitur incumdëie &:
in bullas attollitur:vbi verd iam ferè Catis ineoél:a fuerit,eolorem freci fimi
~iorem recipit. Modus fi:oé.l:ionis dl:, quum cumore {ubfidec, & manus
110n inquinat.
a
PLV MBAG O.
::5
Plübago hrhiiiter argétHpumz excoquitur, èed eou(q; dii no modo digitos
n.o inquinec,verû ccia ex igneo colore ~ rufii & vehe~éter floridii e1aguefcat.
AB S
C R. E MAT V M.
Aes cremaeurri non protinus ab initio ad coquendii inijcicur,fcd vbi em~
E1all:rü lèmicoél:um fuerie.finis eoquendi dl: quum color ipfius,nifi admo
3°
Clum exiguum indacur,fuperet,ac emplafi:rum rufum efficiat.
\
SORI
ET DIPHRYGES.
.
Sori Be diphryges dcmittuntur & ip[a inter coquédum lebeti:diphrrges
autem fieu.e Sc fquama~eoufq; eoquicur dum colore rehqua vincac.[oCl p~::
culiarem coétionis finem non habet,fed is omnibus communis el1:, vt cm
3$ pIafrrum fpiifum reddacur, di~itofque non inquinec.
CHA L C 1 T IS.
Ch~Icitisincoquitur zris ~odo,ccé1:ioner11q; iplius l11ecimurindè,fi empta
arum fuIuum magis 8C phœniceum euaferic.
_
F LOS
AERIS.
40 .Aeris flo~ fimiliter çri coquieur,Ccd eo mo4~ qui comunis elfe coél:ioni Colee.
' .
III.ij.
�P A V LI AE CI NET AE
.A':Ç RA ME ri TV M
SV 1" 0 RI V M .
. Atramentum fiitorium in medi'l cottione emplaflro inditur , coétum verà
vchcmentiorem cius colorem efficit,& fi alia ci non refifi:ant,nigrum.
MIS r.
Mi[y pofrremo adijcitur:êjdiu autem coqui debeac,proprii definitû no cft. S
A V RI Pl G MEN T V MET
SAN DAR A CHA.
Auripigmentum &: Candaracha in coétionis fine inijciuntur.
PLV M B V M VS T V M.
Plumbum v1l:um in media coé1:ione adi~ngicur.
CE RV S A.
10
CeruCa in alba empla 0: ra pofrremd mittitur,fic enim coloré coferuat,magiG,
que albefcit:in nigra autcm,principio:coéta enim Iargius,nigrckic.
AERV G
o.
Aerugo viridibus emplafi:ris poil coéHoné inijcicur: In quibus auteril neu~
tiquam oHz inditur,cum aceto decrit t ipfi manendque in pila rcliqua fuper::: 1$
fundiicur.In nle1inis emplaO:ris, quii [emicoéta dl: côfcétio immiccicur:nam
moderacam coCequutacoél:ionem,melinum colorem efficic.atin his qua: di:::
proCopa,Sç dichroma dicuntur,per initia fratim a:rugincm incoquimus • in
quibufdam enim per coéhonem primum mdinum colorem inducic, qui du,
pIicem repra:lèntat,pol1:remd rufum.
2.0
ALVM E N.
Alumen plerumquefecundum coél:ionem additur , pecuIiarem verd coaio
nis modum nullum habet.
MINIVM,CADMIA
ET POMPHOLrx.
,
Minium in fine admiCcetur,cadmia & pompholyx per initia immittuntur~
S A L ' , NIT R V M, S V L F V R.
1.$
,
SaI & nitrum in medioc~él:ionis,fulfur,in fine adijcitur,coél:io autem ipfiu's
emplafrra nigrefacic.
.
TER R. A E T
L API D li S, P V M EX, CON C H r LIA.
T crr~m omnem & lapides plerunque ad coél:ionis finem inijcimus, item JO
pumlcem &conchylia combufra.
OLE V M,B T
Il EL 1
o...-v API N G VIA.
Oleum li quidem per. initia fuerit i~ie~û, relinz aut pici liquida:, crupIai1ru '
no [piiIèfcit,quare vbl c,ralfa euafermt mcoél:a,reél:è indetur,rcliqua vero pin
guïa in{uIfa,iuxta medJam coél:ionem adiungere conuenit.
J$
v N GVEN TA.
Vnguentû irihum coétionem quidé [Cft, Ccd cyprinû & roCaceum,minus:reat
liqua ncueiquam.quare ad finem coétionis immittenda funt.
.
CER A.
Cera priuatim CoIa Qon coquitur , vt qùa: aduratur, neque cum relina liquis 4!
�LIBER
VIL
131
da, aut piee liquida; non enin1 coit [pi{[at.urque, veruIn fuperfl1ijcicur, ve1
oIco p uro, vel olcoCo cum quodam metallico incoél:o,auc refin~,aut pici pri~
us incoéta!,ac prius quàm rcliqua quce poffilllt inijci lpiffefcec.
...
,
RE SI NA.
. 5 Reuna arida,cul1l ccra immictitOr:Iiquida ante omnia alia ipfa priuatim de:t
coquicur,niu admodum paululum eius affumatur.
PI
10
.
x.
Pix a,nce rcliqua omnia addicur . Modus autem coé1:ionis ,Iiquidce,dum in.::
Lpj{facur:arid~,maximè dum non amplius inter coqucndum ebuIlit, nc:que
inturgefcit.
A poe Ii x M A, P 1 X N A V 1 B V S
DER ASA.
Apochyma la!uigacum cribroque ab excrcmends fuis Cecretum , empIail:ro
poQea quam coaum fuerit,infpergicur. Si aucem molle fueric, eum oleo foI~
uicur, [ed prima racio coquc'ndi exaé1:ior efi,quddfcilicet in fecunda pondus
15 noncon[eruecur.
BIT VM E N.
Bitumen inter initia inieélum coquicur, non auccm id in Ia:uorem deterere
oportet , quonia atperitudines fici oliuanimq; granis incerioribus firnileis,
obtincc.Q2;!apropcer in cramores parciculas c6ti:ingendü dl:, eoquendu'm:::
%0 que in aceco,lic vc non agicetur v['R dum cbullire dcflnac. Ego vcrd Cinquit
imocrates ) in olco decoquens,voti compos cuaG.
-.
!
1> R 0 POL 1 s.
Propotin emollire & difcoquere oportec. uquidem à coétione neutiquarn
diffunditur. At fi & ceram emplaIlrum recipiac, propolin cum illa quem:::
2.5 admodum & galbanum,contuiàm inijciemus.
.,
A M MON 1 A C V Mo
Ammoniacum circicer mediarn coétionem inijcitundecriturh verd fi poteŒ
-fieri & in tertuem redaé1:um puluerem intpergere conuenic: fin minus, cum
liquort quodam lzuigatum inijcere: fi empIaftrum cruencis vulneribus ad:::
30 apcabifur ,cum aceto au~ vino:u fifrulis auc firumis,omnino curn aceto: at fi
moHe fututn:tn e~,qualia [unt qua: ano accommodantur, cum aqua : inde in
fordium [piffitudmemcoaétû alijs refrigeratis infundere,ne efferuefcar.
o POPAN AXé
O.popanax ~ll~cd poil: a~monia~um indi,cur : omnin~ aU cern paucam co:!!
;$ éhonem rcqUlnt.Idem etlam ex VIna acetovc.prius Ixulgandus dl:.
GALBANVM.
.
Galbanum neutiquam coélioné tolerat , verum emplafi:ro ah igne [ublato,
quo fpifièfcac,fic vc digitos non inquinet,emollicum indicur.l
,
SA G APE N VM.
40 Sagapenum cunditur in pila, Be tenetiufculum tedclitum cum emplafiro
III. iij.
�.\
PAVLI AECINET AE
134
vbi ab igne fublatum fuerit, emolliturl
AL OE.
Aloë fecundum coéhonem infpergitur.
LAC H R y M A
P A P A Vi E RIS.
Lac~ryma papaueris pridic in aqua modica maceratur,inde in pila I~uiga~ $
tur,mox etiam emplaO:rum eifuperfunditur.
TH A PSI A.
Thapfia inipergiturpofrrema, velliquorequodam lreuigatur.
B D. E LLIVM.
Bdellium inlOEuorcm pertritum, empIafrro ab igne iam fublato infpergi,:
tur: at fi pinguc cxiflat & JOEuigari non poillt, fagapeno fimilicer ipCum con
tl1[um,ac in emplaO:ri figl1ram coaél:l1m , pon: coél:ionem fiml,lI curn empla:ll
tho molliem us.
TH V RIS
LAC H R y MA
10
E T MAN N A.
Lachryma thuris & manna coébone iam abColuta infPerguntur,in fordium
1$
. fpifficudinem coaéta ex meUc modico aut aceto,aut aqua,auc vino~ fi ~~pla~
Urum liquorernredpiat.
MYRRH A.
Myrrha vbi iam coaio finira eft,inditur.
SEM 1 NA, RAD 1 CES, ETH E RB AE.
2.0
Semina,radices,& herb~ nullam eoétionern fufiinent: lamigatis igitur, & in
.
pila etiamnum fubûfrentibu's liquida fuperfundllntur.
Q...Y 1 C E R AE 'M"O D V S C V MOL E 0 E S S E D E~
BEA T.
~dd fi vnguina qUOE Gra:ci él ICl1andalafficudine acopa appellanc, confiees:
2,1
re eonfl:itueris ,ole';lm cera: ql1adruplum immittes : ac fi liquidum ceracu.tn,
ve in fraétllrÎs przparamus , duplieatum . Si medicamentum quod empla:s
fl:ri figuram habeat efficere c'ogitauerimus , portionem olei cera! a::qualem
mifcebirnus,fi aër ambiens moderatus exticerit: at li œra vetus aut fquaIida,
aër frigidu,s fucde, oleurn paulo copiofius ,!U<l~ cera e~it: q~em~dmodum ~o
& fi eera pmguis, aër exiIl:at calidus , paulo mmor olel portIo cne, paulum
autem hoc , ~edij in vtr~mlibe,c par,cem cxce.{fus duod.ecim.a erit portio)ct~
enim vndeclm 8C tredeClm olel vnclas,eera:: hbrz adrnlfccbls.
DE MALAGMATIS ET EPITHEMA ...
TISI
Ln, ...
Cap.XVIII.
ter ca qua:: maIagmata di~iicl1r, alia ~edijs eorporis partibus in~
. ntur,longa inflammaclOne confhétantibus, aut induratis ,aue
.dl:u flagrantibl1s ,aue perfriéHonem fluxionémve cxpettis:alia ar~
&O~ quibus hurnores fine impaai vel neruis refrigeratis,vel er:ia alijs par.::'
'$
�Lrs ER
VII.
dculis [cirro ob!èffis congruunc. de his igicur [um in capite de empIafiris
traétatum dr,eum vbi ad acopa vem:û eric ddIèrecur.Porro inter maJagma::::
. ta medijs corpo~is regionibus acc~rn~od~ca , <:: epichemata proprie nuncu
pan nu) qu.e qUldem flomacho,8c 1oemon admouentur,quaIiaeunq; illa fue
J rine roboranrem ex ailringentibus vim pofrulanc. Sine his ecellim vit;e ah;;:
quod difcrimert inculerinc, eum iIIa ncmpe fiornaehus & ieeur communes
.aliarum pattium aIimenti,unc offidn~.Q uamobrem eiu{modi medicamen
ta ex aromacis potiŒmùm confiduncur . Stomacho igieur inijci debcllc , fi
non concoquir,auc infirmatur,aut inflatione Iaborac)maIagmaca ex fel1lini::
lÔ b~s,mdiloco,aloë,abunthio,famp{ucho,nardo,& rrtafl:iche.lecori autem ex
myrobalanoconfeé1:a,ammoniaco,pinguibus,& cham~melino. At lieni ap
plican cur) quz conl1:anc calce viua, auripigmento, cappari,[alicibus, carda;::
momo,zrugine, ammoniaco, & acetà:ijs autem qui alui fluore Iaborant,ex:
œnanche,alumine,melino~ & alijs a!l:ringentibus pr.eparaca. atq; h~c edam
15 pèr abuGonem communieer malagmaca nominane,cc{i diuerfarn à mollien
do vim reprz[entent .Si vero ardor vi[cera vrgeat , ve in febribus ardenti:t '
bus,ex crocQ compecuI.1t malagmata, ~ofaceo, [ucco lini feminis, aut intybi,
auc herba: feminalis., adipe fuillo, & [puma argenti : fi perfrixerunt, ea quz
opobalraml1n1,pliyllum,calàmum~& piper recipiiic~ Pecrori,quum fanguis
z.o eijcitur,pro[unc aŒringeneia ftccanciaque,ex alumine,faIice, & bitumine. In
1_ '
~'
tabe qua: phthifis dicitur , conducunt ex baccis lauri, marrubio, cardamo:a
mo,~ lixiuio confeéta.
SE R T V LAC AM PAN A,n 1 AME L .I L 0
MAL A(j MA EX
TON D 1 C 1 T V R.
:z.j
.'
Croci,nardi gallici,iunci angul~fi,car~am~mi, iri~is, myrrha:, rtnguIoru~
vncia: dua:::. fercul~ campana: hbra, {hllz ammOOlaca: tantundem , cerz It:::
hra: tres, r~na: .cercbinthina: libra ,olei cyptini libra: tres ,gleucini libra:
dua:; bddhJ vnoa: [ex, n~n~u~i ctiam cyphi vncias duas addunt,vini quod
fatisd1:. .
POLIARCHION
EX
COMMENTARIO
6ALENI
DE COMPOSITIONE MEDICAMBNTOR:.VM
TA
TOP 0
CA
s.
Cerz, rcfinz terebinthina:, bdellij, fu~iminis ammoniaci, cardamo"?i, iu~~
ci quadrati, fingulorum mina,:. Lfenulz campana:, J amomi ,n~~dl. I?d~==, lInflallratû
ex Gafeno.
~5 ca:,croci, myrrhi, thuris,~locinnamomi ,üngulorum denanJ vlgmt~:::
quinque, old cyprini hemina , vini ltalici quod rads dl: : pr.eparato ac VCl~
tor ,interim meraco , ineerim cerato quod ex cyprino fic,[o!uco.
ALITER.
POLrARCHloN.
XylobaI1ami, co!l:i~ iridis, i?nci quadrac~, .myr~h~, iu~~i rotun~i floris., car:::
~o damoQ,li,thuris/pICa: nard., m~fl:iches, ftyracls l bdeJhJ, am~ml, phylh,cfQ='
,
.
Ill. iiij.
�P A V LI AE GIN E T AE
ci,cam~, pyrethri,ariilolochiz longz,Gngulorum vncia, gutt~ ammoniacz
fdèuncia, re(inz friét~ cres vnciz,reGn~ cerebinthinz libra,meduIIt ceruina:
vncix du~,cer~ Iibrx dut,opobalfami vnci~ fex,vini vnciç oélo.
PHI L A G RI";" N V M.
Croci !è[cun cia,.aIoë s, am moniaci chymiamatis, bdeIlij, l1:yracis, fin guIt vn:s: $
cix,adip(s aoferini fexcans,hyifopi medicamenti triés,palmularum ièxcans,
cerzlibra,nardi félibra, melini vnci t fex, vini quod fufficie ad ficca l~uigan~
da:per eriduum macerantur, mouenturque rudicula ter die,deinde incoquii
Cur oleo,fecundo die cardamomum aqua pridie maceracum,certio auté cro~
cus,vino. N onnnlli cum crocQ edam ~ias quinque myrrh~ vncias adijciût: 10
illis aucem exempcis,oIeum purum reponunt,omni vero fpecierum fzee in
pafrillos coaéta ficcacaque id habentquod crocomagma dicicur.
.
MEN DE. S 1 V M.
Dié1:um .dl: Mendelium quàd in Aegypco reperiacur, vbi & Mendes,hoc
efl:,caper .coIitu~. Recipit aueem oIei balanini libram, alùls fexcarios decem,
myrrhéE, caillée fiO:uléE, {i~gulorum :v'Uci~s trei~, relin~ terebinthi.n~ Iibram,
ici alio,fcxcarios decem,cmnamoml vnClas crcls:hoc n0tl decoqUlcur, fed ari
dis indicis dicbus fexaginca agicacur, inde liquefa~a cerebinch~na in par:::
tem oIei micdcur ,pofrea rurfus diebus aIijs fepcem mouetur, acque fic
reconditur.
1$
2.0
. MAR. C 1 A TV M.
Malliches, cer~, fryracis, finguIorum vnciz tres, hylfopi medicamenti Ce:::
muncia,opobalfami fefcuncia,nardini,gIeucini,olei omphacini, fingulorum
vnciz tres,medullz ceruinee fefcuncia,cerebinthina: vncia.
E M BOL E
P RI M A,D 1 A 0 M PH A COS.
2.$
Arpalathi , rudicuI~ palmarum~[ertula! campana:, iridis, iunci rotundi flo~
ris,xyIobalfami,rofarum ficcarum,caIami aromatici,fingulo.rum vncit tres,
olei omphacini librt decem,vu t immaturt fucci tanel1ndem.
.
.E M BOL E SEC V ND A,E X
CAR r 0 P H r LLO.
Atn~oniaci, ipic'i nardi,cofl:i, caryophylli, cam~, caCa mi, fingulorum vnci~ ~o
tres,tn alio etiam habetur arnabo vnci~ cres,vini quod fufficie.
E M BOL E T E R T ·I A.
Thuris, $uttz am.m.oniaci , frrracis ,bdeIlij , tnyrrh~, ma~iches, fingulo~
ru~ V~C1t cres, VlOl ~uod ,Caus cfr, ee~z craélz vnClZ qu~nquè , opobalCa:::
,ml vnCJ t [ex, nonnulh vncl~s oéèo. Prull<t emboles med 1carnenta, pridie 1$
in VUt immatur~ fueco oIeoque maeerancur , fecundz feorum. in vino ami::::
na=:o aue alio veteri ac odor'Jto,~ouenturq; quotidie rudicula palmea: tei-ci~
.~d triduû,po{[ quod i~ cacabo mtente rrimu emboles prirn~ medicam~nca
mcoqlluomr, quou[q; pauxillum acons vuz rehélum fuerle: Ulox fecund.e
emboles fpecies cum vino immictuntur, reéeius auté .fiet fi prius alijs:exelll:: 41)
�LIBER
V II.
137
: ptis,puro deinde oleo ipf<e adijciancur,coquacurq; donee pauluIum vini fu::
redit, ne aduracur oleum : fublata ab igne eximico, tllpérqne adijcito rur;:
fus oleo puro certi;;e emboles medicamenca,prius ex vina in pila {olnta pra::::
ter fryracem quemadmodum pr;;edixi,hie enim eum alijs inditns prornptè
1 foluicur.Coques autem earbonibus quoufq; bene habere ribi vidcaflcur:[ub:::
lata ab igne refrigerari finico,infequenti die excepcis diligenter ex oleo cal:::
faé1:i[que abunde {ùper igne ceram adijcito,inde fublaca rudicula agitaco,vbi
refrixerinr,opobaHàmûadmifceco,& vicreÏs vaGs reponico.
.
G L :Ë V C 1 N
v
M, E M BOL E
P RI M A.
OId fextarij decem,mufrj·amin;;ei fexcarij fex,aCpalathi vnci t quatuor ,palmt
fruéèus operimenci ql10d fpache dicitur vncia: fex,iunci rotündi floris can:::
tundem,!èrtula: campana: vncia: quatuor ,rofarum vncia,myrrha: vneÎ.e cres,
folidrû lauri vnciz duce,arboris thuris vncice Cex,xylobalfami wcidem, inu::
l;;e campanz vncice Ccx, arillolochia: longre vnc~ cres,iridis cantundem: h<ec
15'. maccrantur in mufro.
10
AL 1:' ER A E M BOL E.
2.0
Na rdi gaUiez vnci.e quatuor,cafami,qui dl: balfami frué1:us vncia: duce,cype::
ri,caffix,(pic~ nardi,afàri,amomi)cofl:i,fampG.lChi,Gngulorum vnciz tres,ca
lami aromatici,caryophyIli,folij herbz,fingulorum vncia,cardamomi VJlci~
quaCl1or, balfam um vina odoraco maddèic.
.
EMBOLE
TERTIA.
MaG:iches triens,myrrha: troglodyticce, bdeUij,Gn guli Cextâces,ladani quaIS
drans,fryracis liquidi,churis ma[culi,Gnguli triences,opobaICami [eIibra,no:::
nulli & croci [excancem addllllt: pra:paratl~r quemadmodum medicamen::
2.$ eum ex vua immatura,nifi quod ceram non recipiac , hic au~em feptem dico:
bus oporcec[pecies duarum embolarum macerari.
N A R D vs C 1 Z 1 C 1 N E, E M BOL E P R 1 M A.
OIei primi me~iti fexta~ij decem)acpalath.i>cypütrUm,inul~ campanz,iridis,
xylobal[ami,a~I1101.ochla:,cardamomi,iu~ci rocû~i Roris, {ingulor~m vncia:
,0 [ex, [amp[uC?l vnelce .quat~o_r, herb~ [a~l~<E vncl~ dure , ~oIlnuUi & calami
odoraci vnClas duas Immlttut: h~c lU v~m odorau fexcarys quaternis corn,:
madefcunt.
A L TER A
E M BOL E.
Caffir,eafami,arnabo,Gngulorurn vncir dua:,!pic~ nardi vncit tres,c~ryo::
35 phylli v~cia,cofi:j~amomi)fin gulor~m ~nci;;e dUt, nonnulIi edam nard! gal:::
licçvnclas duas addunc,acque ha:cln VInO macerancu r.
TER T l A E M BOL E.
Myrrha: trogl~dycict,aloës,thuris,finguloru vnci<e.dux,ilyracis.v~cice tres,
tna(l:iche~ vnCl;E q~acuo~, opobaHàmi vnci t fex, qUIdam &crOCl vmp la!uill:
40 gati vnciam mifcenc.pra!paraco & hocficuc comprehenfum dl:.
,
'
�P A V LI AE C 1 NET AE
1;'8
D E CAM
*
Gr.tCè erat lIaecflou
pro v~ecfljvou
Jie eu, 646et
ori6aftus.
fH.tc Juper;
f(U4 JUt~t lit
6tifius indi,
cat.
N.
Spict nardi,phylli,euphorbij,piperis, col1:i,adarces, fingulorurn vncia, ma::;
friches [e[cuncia,opobalfami vnci~ [ex, nardini lihra,cerç librç tres.
.
*
PENTAMrRON.
Styracis vncia, mafl:iches vnciéE duç,cerce alb~ vnciç tres, opopanacis vnda: S
quatuor, nardini vnci~ quinque,l foliati,phylli,fingulorum vnciç tres, ams
moniaci vncia,caillç vnci~ (ex,ladani. J
meaicamëti
nome &Ori.
r R. 0
EV -0 DES, A'
G RA T 0
0 D OR. E
DI C T V M.
Croci,aloës,mafl:ichcs',abfinthjj,fl:yracis,œnâthéE,cafami~caryophylli,Gngu:::·
Iorum vnciéE tres, nardi libra, cer~ tantundem ~ melini vnci~ tèx, palmula:
duo~ecim, vini quod Catis dt.
.
BAI
10
° N.
Cardamomi,caffiéE,œnanthz, nardi gaIIicz, halaufl:iorum, propoIis,fingu:::
lorum fcrapula oéèo,herhoe &bin~,cafami,~mC:»,mi,fingulorum fèrapula ièx,
iunci rocundi florisfcrupuIa oétodecim,iridisfcrupula quatuor,caryophylli
fefquifcrupulum.fuffiminis Crinati vnci~ dux.thuris.myrrhç,fingulorii vn:::
ciaJ,adani vnciz [ex: bdellij,maChches ,aloës,nardi,olci len ti[cini,fin gulorum
femuncia,rclÎnz acernoe qua: zygia dicitur,relÎn~ picez,relÎnoe tereblhthince,
lingulorum vnciz cres, opoballàmi vncia,gutta:ammoniaci fcrupula fex,
ceroe vnda: Cex: œnanthino liquida Ia::uigantur, arida'que contufa. in alio ex::
emplari piperis quoque fcrupula oa~~c:cün inuenio: nonnulli Be mofchi
fcrupulum vnum addunt.
1$
20
GA LEN IVM:.
Crod femuncia,aloës vnda,mafi:iches tres vndz, abfinthij feminis fcrupuIa
oéto,œnanches cancundem,palmula: maiores cres~cerz vm:i~ cresjolei mdi::
ni vnciz fex.
E RI TH RI
2.$
V M.
Styracis vncict quin~ue,maIorum cotoneotul11 vnciz \riginti, mafuchz vel
mafuaphij,crocj,fingulorum denarij decem,pfich~,cyphlOs,fing'ulorum de:::
narij quinq;, œnantha: vncict dua: femis~ ca[ami,ablinchij,fingulorum dena~
rij decé, carrophylli fcrupula quindecim, guceçammoniaci fcrupula decem t
opob~l~ml [~r~pula [ex & femis, ~ardi vnciz quinqu~ "refinéE colophoniz
gle~clm, ~e1tm, fingulor~m :nCla: d~cem, tofacei denarij decem, propolis
. vnClre qmnq;, relin,z cerebl,nthmoe vncl~ decem,mellis cochlearia décé,phyIIi
denarij decem , 1plCÇ nard. cancundem, cerz vnciç fepcem & femis : vJno fa::
lerno aut aminzo conceruntar.
~o
t
, • '-, ~ )
MAL A G M A if 1 LIA D
D V R. 1 T 1 E M.
.
LIE NE M j
r
3$
0 M 'N E,' M ~V E
Cer~ pondo, gUtt'éè ammoniaci pondo,oIel o/prfni pon'do, Crod {emuncia '
'fecundulll alios Vilcia.,âceti quantum fatis efl:.
.
' 40
�LIB ER.
VII.
139
CIT RINV M.
Cer~,rdinz,colophonjt,(ingulorii pôdo Iibra,fuffùninis ammoniad,auripi
gméti,calcis,aluminis,aceti,fingulorii cyarhi oéto:ltuigantur arida in aceto.
MALAGMA
1
<LVOD
AD
CVREVM
AVTHOR'EM
RE FER TVR.
Picis aridz lihra,cera::,re.Gna::.picea::,guttz ammoniaci,nitri, haccarum laud
aridarum,feui caurini,.Gngulorûlibrz duz,farina:: fœnugrzci [extarius, pol::
linis frumentacei tantundem,ehamzleontis nigri radicis fieea:: libra.
MALAGMA EX
10
STERCORE
CAPRILLO
LIE NOS 0 S, H rD R 0 PIC 0 S,
E T 1 E CV R
ORIBASII,AD
1 ND V RAT V M
Cyprini,aut vecull:iffimi oIei Iibrz cres,cerz libq; dua:: femis,fimi caprarum:
bacearum laud eor~ice decraél:o,iridis illyriet,fin gulorl1m fextarij decem,re:::
fina: cerebinchin t Iibra,finapis,nitri,cypcri,raphani feminis, eapparis radi:::
ds corticis,Gngulorum vnei~ tres,cucurbicz fyluefl:ds carnis vncia: duz,fœ~
15' nugrzci vncia:interim arida exeipiuntur liquidis, interim aceto maeerata:
qudd fi aluus profluat,cucurbitainijci non debet.
EX
FI MO
CAP RI LLO,
S P HON G ION,
H Y DR 0 P 1"
c:;rs EFFICAX.
P ids hrutiz librz duCE [el'l1is,nicri libra vna, cucurbiea: fyluellris carnis, py$
%0 rechri,opopanacis,eocci gnidij,lingulorum vnciz tres,capparis radicis cor"
ticis,thuris,iridis,adipis taurini,elaterij,fquam~ eris,apij feminis,Iathyridii,
fingulorum vnciz fex,baccarum lauri fextarij dirnidium, ~œnugra:ci farinz
(emuncia,fellis tal1rjni vncia:: duz, old cyprini [extarij dirnidiurn,cerz libra,
reuna! fria t libra! cres,caprilli frercoris montani,cachryos,cyperi,cardamo~
25 mi,fingulorum vncia! [ex.
BAC C 1 S L A V R 1.
.n.
..
.. b
LInyauratll
Cerz rdinz,pIClS, aecarum I~uri,feui taurini,ftngulorum libra,nitri, guttz eXA[exRaro
ammoniacz fingulorum vnClZ [ex,aceci quantum [ufficie.
EX
MEDICAMENTVM
30
DIA SPERMATON.
Cardamomi,cyperi,herba! fabint,nitri,baccarum lauri, caffia::, fertula! cam:=
pant,fœnugrtci,nar~i ~allic~,apij ~minis,fampfuchi,anifi, panacis radicis.
thuris,guttç ammo mac1 , terebtnthtnç, fingulorum vnciz tres, meIIis, cerz.
nardi,fingulorum libra,feui taurini,ltantundem.J
MALAGMA A'FOEDO
35'
A-D
ODORE DySODES
DICTVM,
P LEV RIT 1 Cos.
Refinz picez Ii.bra,cerz,r~tz viridis,cyprini,Gngulorum vncia! fe~ fulfuris
viui,opopanacls,fagapem,fingulorum drachmx quatuor, n0l111ulh & gals
bani
tantundern
.
. addunc.
MALAGMA DIA SAMPSYCHV.
40 Cerç pondo,refinç terebinthinç pondo duo,fampfuchi,baccarum lauri, fœ.~
�1
P A V LI AE GIN ET AB
14°
nugrceci,fingulorum Cextarius,nardini quod Catis dl.
MAL AG M A
A POL L 0 PH ANI SAD 1 li C 0 R.O SOS.
Cerce dcnarij oél:oginca, relîna: terebinthina=, manna::, ungulorum denarij
quadraginta,morcario irini [edimcnco vnéto concunduncur.
COPTON
AD DVRITIEM STOMACHI ET IOCINOR1S.
Propolis vncia: fex,fl:yracis vnci~ dua=,mafrich~s vncia,reftnz terebintruna:
femuncia,fcecis nardini quantum làcis dl:.
MAL AG MA
7?1:>epraua/
tum bic eft
exemp(ar
gr.ecum.
EX
OE N AN THE.
S
•
Oenancha:,aloës,croci,acacice,aluminis CcifiÏlis, roCarum ilccarum, ahfinthij
fucci,gallce,omphacij,rhus fyriaci,manna:,lîngulorum drachma,olei myrtei,
cera':,vcriufq; libra,palmula: magna: *.dua:Nini quod [ufficie.
10,
AN T XL 1 VM.
Aluminis fciffilis femuncia,aloës \Tncia,mafl:iches fcrupulum,œnanthes kru
pula fex,omphacij fcrupula oé1:o,rofarum ficcarum cancundem, rhu [yriaci
fèrupula dccem,fpina= Aegypeia= cocidem, balaufriorii lèrupula vig.inti, gak ,1$
Iarum fcrupula quindccirn,cera: vncia: quil1q;.olei tnelini quod futficit.
.
MAL A G MA
E X VIN ACE 1 S,
DIe 1 TV R.
DIA G 1 G AR 1:' 0 N
CrociJandycis,Iabrufc~,lingulorum vncia,aluminis ficci vnci~quacuor,ba:::
lauŒiorum"omphacij, rofarum floris,mynorum liccorum,lîngulorum vn~
dz duz,cert traél:a: libra,olei melini libra: dua::,malorum cotoneorum vnci~
quatuor, daétyli qui nicolaï dicuneur decem , vini amin~i quod rads dl:,vi:::
naccoru.aridorû v.nciç oa~in vru,medicaméci vncijs cribus,cert vna mi~e~~
AN ETH 1 NE.
20 · '
.
Anethi viridis vnciz [ex,fertula: campana: vncia: duz,chamzmeli tancundé,
capitum papaueris viridium decem excoél:orii iuris libr;e tres & olet quod
fufficit:vbi verd conG.lmptu fueric ius,adipis {ililli recentis librz dUt addun,:
cur,triti[que priuatim CcilIa: cofl:a: interioris vn.cijs duabus & medul1~ cerUI:::
na: cotidem,omnia mÛCenCl1r.
-~
2
2)
,
Ji (1IJ1?3""
A M B ROS 1 A A D F E B REIS ARC E ~ ~ AS. APT A.
Argenti [puma: libra,adipis ruilli recentis vnciç.{ex,h~l fernmis [ucci cantii::: ~o
dem,cerz traélz vnciCC nouem,rofacei libra,melhs vncl~ tres,croci vncia:no~
nulli etiam ouorum decem lucea cruda addunc.
DE ACOPIS, INVNCTIONIBVS~ DR.OPACI~
~ V S, E ~ 5 1 ~ API S ~ 1 S. . \
.' Cap. XIX.
Copa m~e ~o.me [orcmncur,quod prçclpue .ad Iafficudinis 'lUt co;: 35
.
I ~os grçœ dlCIC~lr,pU[a tenliu~)vIce.~o[a: & CIUS qua=: olfadefacigac,
{en[um conue111anc , quanquam. alJJs. q~oq; rnorbis compIl1'ribus
fine ex vfu.Alia fiquidem ip[orum ca1efaClendl Vlm habent, aJia emolliendi.
~~ calefaciunc,pipere,pyr~[hro,cachry,& conlimllibus co'nfianc:neruorii
\
VJtl}s,petfriétionibus validis & qUt vix vllo calore polfunc euinc:i, accotno::o 40
�LIBER
VII.
141
daca.~a: emolliunt,dllricies,fcirros, &
infarcros arciculorum finus di{èu~
ciunc,quorum maceries capite de emplafrris comprehc:n!à dl:. At emollicn~
tibus qu~ adarae,cachry ,euphorbio,cocco gnidio, & id genus alijs compo$
Duncur , in diuturnis affèébbus, &: qui ~gre PO{fUllt clldi, quibus ecilm li::
1 napifinus co.ngruic,vcimllr.Porro fPliTicudinem vniuerfa acopa inter ccra::
ta & ,cmplail:ra mediam habere c0l111cnit. Vnguina vero lcopis flmilia, li::
quidiorem propemodllm fubil:anciam obcinenc.At dropax duplicem l'cci::
pic pra:parationem:hanc emplafiro,illam malagmati conlimilem, nonnulli
&: calidum ip[um illinunt: materiam vero acopis & emplail:ris confinem.
10 Ca:terum vCum cataplaCmatis exhibec,diuturnis affeébbus ijfdem quibus &
!inapiCmus,vtilislidcoque ante ilhlm a{fumicur, quo corpus finapi reddacur
idoneum,a finapifilJO adhibecur , vt affeél:us reliquias dIlèutiat. SinapiCm us
materiam quidcm variam non habec,venim diuturnis potiillmum affecri::
bus poil: comtnemoratam aliorum prflidiorum vim, cffi"caciffimus ea: vei:s
Ij Iiffime autem applicatur capici in eius dolore,quem cephal~am dicûr,& quii
aItera duntaxat ipfil1s pars atHigitl1r, Gra:ci heterocraniâ vocant,in morbo
comitiali,verciginibus,& inCania:peétori autem in Cllfpirio,orchopnœa,hoc
dl: quum non nifi rcéèa ceruice ipiritus crahicur,& tum longa.Ar in diucur:::
na humorum è capite in fauceis ddlillacionc,& capuc & thorax unapi obli::
ni dcbec • Item fiomachus &. vencer in Iongis ipforum morbis codem ob;;
:0 ducuncur.lam cOlluenÎens dl: pra:fidium finapi coxcndicum & podagricis
doloribus,omniq; parti reColuta:, aut alio quodâ modo perfriéhoné exper:=
ta:,vc diffkulter excalfieri poillt. Ac tune profecifI'c: Catis iCI putato, vhi dolor
fu bfequu tu s fuerie validus,~ caro li\uidior.~ltiorq; eua~er~t,& po~Cj abJotu
2 fueric mitius pu{\:u1t erupc:rmt.Q!!od fi ctla (ènCus pencflt,ammu adhlbere
5 nego eio conpcnic, parce qua obliuc:ris fa:pius detea:a: natn fi vel immodice
aduratur ic~ affeéti,l1o per1è:ncifciit.Pr~terea in acutis morbis,vtpocc lechar::
go,profund~ i~ ~oml~ii delation~,ccacap~ora\dicicur? & c~[Qcho, ~napi l.n~ .ducicur,per In1Claquldem, c:unb~s:vbl vero matena radlCcs cgenc caplCl,ltftf(: 1\1 1
30 Porrd qui ica ~rig~riyatuerut.vcvl~ vli~ mo~o queac incaleCcere,ijs c1'ura&
.
inguina finapl ~bli~utur.In..hls ~utequl C?ntlO~a fc.brc laborant,vlcu'Cq; ha s
. bét,tum in cartilagmofis, tu laCIS excarmbus,vltan debet finapi[mus:. nam
partes carnibus vac~z fi obduca.utur unapi,vrûtur, interirn ecia nigrdcu,n~.
B ROM ION A C 0 P 0 N.
"
'J5 Ccrz,rdina: colophonice,{in~u1or~ ~ibra,adipis Cuilli v~ciz quatuor, ~~tyri
vncia: fex,althz:c,fœnugra:cl, [emmls lini,fingulorum llbfZ dUér) ole! hbra,
galbani vncia: duc:e & kmiffis: excotto fucco CUOl oleo qu~.u~que magna
jllius pars fuerit abCumpta,reliqua cum ccra & galbano adlJclUlltur.
ACOPON
A'
VARIETA'TE PO ·EeILON DICTVM.
40 Succialth~z,fœnugrzcitfeminis lini,ruca:, cumini, fingulorum libra: dua:,
1
\
.
', .
�P AV LI AE C 1 NET AE
141.
medulIce ceruinç,oIei veteris,adipis anCerini,opobaICami:nardi,finguIorutn
libra,ceiz, colophoniz & relinx,lingulorut;I1 fe{quilibra, euphorbij,rdinz
terebinchinz,opopanacis,lingulorû vnciz fex,cafiorij vnciz tres, herbarü
, vnde [uccus cxprimicur,Gngularum libra inijcietur:coques vt Cuperius. AC 0 po N A ZAN 1 T AE.
.
1
S
Adipis failli libn-e du~.feui taurini,reGn~,colophoniz, hyffopi medica~é:::
ti,cerz,unguloram Iibra,galbani vnciz tres.
,
BAS 1 L II.
AC 0 PO N
Althzz,chamzmdi,lèrculz campanreJlini feminis,fœnugrzci, fingulorun1
feCcûcia, amomi vnciz tres:hzc macerantur in vini Afcalonij aut Cilicij Ce::: 10
xtarijs ooo,pet: triduum,coquûuirq; ad melleam ipiffitudinem,deinde fuc:::
ci librzquinq; cû olei vete~is libris quatuor & femiffe decoquuncur,quo:a
u(que modicum [ued fuerie reliétum,adijciütur bucyri vnciz fex,reuna: tes;
rebinthinz vncizqu3cuor adipis anferini vncia: qUindecim,medulIa: ce~ui:::,
na: cnm J?omenco olei l~lligacz vnciz quinq;,cerz traéht libiz tres. ' 1$
J
LYS 1 P 0 N 1 V
M.
Piperis,caftorij,fryracis,mafl:iches,aloës,inutz caOlpaua!,iridis,fingulonun
vnciz quacuor,euphorbij,cofii,gucca! ammoniad,myrrhz,fampfuchi, thu~
risJcyperi,calfia: fillulz,cachry,lingulorum vncÎz cres,adarca!,amoll1i, bdel~
lij, xyIobalfall;li, fin gulorum vnciE cl ü~,malabathri,tpicç nardi,pyrethri,cro~ 2.~
d,fingulorum vncia,opobalfami libra,nardini, cyprini, gleucmi~ fin gulorii
libr~ duç,cerz Iibra.
,
'
A C 0 P 0 t-l A' F 011 DO 0 D 0 R. B
T V M, E X
'*
GtlfttJHS
oCci 1Ieteris.
0 PER B
br S 0 DES
A P PEL L A~
D ECO M P 0 SI T ION E
M
E
DI.
ç AME N'l' 0 il v M C A T AGE NOS.
2.1
Cerç,rdinz terebinthinz,fingulorum denarij viginciquatuor,gaIbani, fuf~
hminis ammoniaci fingulorû denarij fex,* olei hemina: ducc,medullre cer='
bina: denarij oé1:o:vticor mero & diluta.
, ALI V D
D r S 0 DES.,
Rdinz terebinthina: denarij fedecim,cer~ denarij vigintioél:o,œtypi,mellis~ ~o
fin gulorum ~e~arij [ëx,meduliz ceruina= vncia: fex , fiilIz ammoniacz, gal,:
bani,aphromcn,baccarum lauri,fingulorum vnci~ fex,olei veceris fextarius.
vini cyathi duo,quidam etiam cafJ:orij denarids creis admifcent.
B.ARBARICVM,DIA EVPHORBIV,AD COXENDICVM
DOL 0 RES, E T
A'L 1 APL ER A <Lv E.
Opopanacis'vncia, cer~ tytrhenic~ libra, relinz cetebinthinét Iibrz duz Be
r~mis,~albani vncia,fl:il1~ amtnoniétca: vnciz ~ucc,eu~horbij, cafiorij, pipe~
Ils al~l,fin gulo.r~m vnClZ..duz, meduI1: ~erul~:t vncl~ ~uatuor, œ1}rpi cans
fun.d~11em nelbdls( ell: aute adarce){èmucla,oIel fryracm J,laurin i,irini,arna::l
raclm,fingulorum vnciz fcx,olei vc~eris librét dUa!,hedychroï vncia: (ex_
3$
.
,
�LIBER
A C 0 P 0 N
VII.
C VIN 0 MEN EST
r4J
P Y X 1 S.
Rdinz colophoni t feCquilibra,relinx cerebinchinç; vncit oB:o,gutt;e ammo~
niaci vnd;)! cres,churis vnciz nouem,oIei veceris librz duz,fucci lini feminis
libra,Iaétis vaccini cancundem,adipis anlèrini vncÏIE fex, buryri vnciz oao,
1. Ouorum vigintiquatuor albumina,przparacum buxeo vak reponicur.
.
AC 0 P 0 N EX
10
A BlE TE
GAL E N J.
Abietis lèminis coéti modius italieus, hoe dl: Cexcarij duodecim, oIèi Iibr~
quindecim, cera! Iibrzquacuor., refinz firobilime aut cerebinthinz vncia::
·quacuor. Concurum abietis femen, oleo inijcitur . Vbi quadraginta dicbus
in co fiueris, exprdfum proijcito, mixtis reIiquis vficor ,ad la bores fponca~
neos,refolutiones, & arcicuJoru perfriétiones. Ac fi neceilltas vrgcat coql1e:::
re oportee femen abietis cum oleo mixtum ,ne nimium aduratur ,& aquz
fexcarijs qnacuor,{dq; in podagricis;& articularijs affeél:ibus.
A L JV D
A D
IDE M.
15 Olei heminz vigintiquinq;,id dl: fextarij duodecim & femis.fruétus abietis
modius,hoc libra,femis,reGnz abiegnce librz tres,frrobilin~ vel terebin~
thina! librz cres,cerz libra.
ea
ACOPON
EX
NIGRA
POPVLO, DIA
AEGYROS Dl ..
CI TV R, ADE A DE M.
zo Loco [ruaus abietis, nigrz populi rruaus zqua portio additur, & reIiquà
fimilicer illi przparancur.
.
V N G VEN TV M Z 0 SI MI
AD ' T REM V LOS
CEL E ..
BR ATVM.
ReGnz picete vnciz fedecim,cerz vnd~ quatuor ,oIei veteris Iibra,opopana~
2.5 cis vnciz duz,adarctvncia,euphorbij cantundé,nicri vnciç quatuor,aphro,:
nicri ceneri Cotidem:nicrum,euphorbium,adarce cum vino lzuigantur, de$
inde adijcitur opopanax,(itnulq; in Izuorem cerieur, fcorGm autem quz li:::
ql1ari fo.Kunt, curn anchufa ad coIorem accipiendum eIiquantur, refrigera:::
ta exclplUntur.
.
D R 0 PAX. GAL L V S,OR 1 BAS Il.
;0
ReGna: coIophoniz quz thus redolec,picez & ligno[z dia~ quz Cola in Ira:::
lia nafcicur,apochymat~s,picis aridz,certe,un gulorum librz quacuor ,relin t
frié1:z vncite quindeClm, picis bruda: Iibrz duz,nitri libr<l,bàtuminis.gal::: oriGafius
. (ibr.f dÎ1.f.
bani,adar~z,pyrechri, filOgu1~rum vncia: fex,opopanacis,euphorbij, v~racn
35 albi,pipens,fingulorum vnClX quatuor,[ulfuris viui vncÏa: cres,ca~onJ.am~
moniad,vuf pa[ftfyluefl:ris fiaphis agria dicitur,lingulorum vnClçduç,olcl
. ftex.8
e oriGafius
{icyOOlJ"11bra.opo baI~·
amI vnCl~
aJdh}zingi..
*
•.
ALI TER
*
Gens v/w.e
S I .M P LEX.
*
Cer:t pan do, picis Gcca: podo,picis bruti~ pondo,refinz picea: refquipo. au. . .
40 do friél:çpondo & quadrans,loco prius nitro exter[o imponitur.
. l:r.0~16afiditu$
u
,
JIJ1 '!,o/i o.
1 •
�~ AV LI
144
AE GIN E T AE
QY' O,M 0 DOS 1 NA PI S' M V S 'F 1 AT.
Ficus ficcat~ pridie in aqua tepida macerari debent , die infequéei prob~ ex::!
pre{f~ ~alencer I~uigari, ~einde acre finapi,~uiuCmodi dl: [y~~ac~ ~gy,pti~~
priuatlm conten,dtlueo ll~arum affu[o, faél:aque mafTa admlken, & il qUI de,
, vehemeneem finapi[muni voluerimus induccre, pareeis duas finapis.cii vn~ S
, fÏcuum eemperabimus:{in imbecilIem,êcocrario:{i mediocrem,a:quale~s.Ca:
terum finapi ant~ quam deeeratur, àceto commadeCcés, ve nonnulli fa~itae,
'languidius euadit.At finapi ablata, eeiam ~alneum vtile
Si d0Ior vehe:s
més rubdrve accdferit,& puO:ul;e, Iinee~Ium [ucco maIua! aue fœn\lgr~c;i di
rofaceo madefaétum imponemus , deinde rofaceo ceraco cû cerllfa vtemur. ~
Verùrn in refolucis in quibus (en[uslabefa~~tus cŒ,cura adhibcbicur, vt [a:~
pius pareern reeegamus,infPiciamufque.Q.!:!um enim admota nop pc:rcipi~
ant,czpe immodicè eXllfti [unt. Icem caprarum firnus curn aceto illitus un a::!
pi eO: efficacior,& pra:fertim in coxendicum doIoribus.
-
ea.
ACOPON EX ATRAMENTO ~IBRARIO,GV'rIS
BOR E M
P E e V LIA R. 1 TER. , IN D V CE N S)I' D ~V E
TISSIMVM
PAR S
IN
Ils
~VIBVS
ALTERA
DOL E T ,E XC 0 MME N T A R Ils
R.V~ 1$
P 0
CAPITIS
AL E X AND RI.
Euphorbij,acramenci librarij,fingulorum drachmce quatuor, myrrha: tro~
gIodyticz,crocomagmatis,piperis albi,fingulo.rû vncif tres,cr()ci drachm~
, duz, aceti quod Catis eO: ad hzc probe Izuiganda , vc<:p fpifficudo [ordibus
fimilisipfi fiat:quo faé1:o illines,à mediafuperciliorum parte incipiens,aduG
que tempora tota,pra:fercim fi a:ger pilis careat: vhi refrigerata fuerint,rur:::
[us illines:& quum pra:fidium hene profecerit"in halneum hominé deduces.
10
Q.V 0 MO D 0 DIV ERS A 0 LEI ET V N C VEN T 0- 20$
R VM CENERA CONFICIANTVR.
Cap. XX.
uné1:ionum vnguentoru'mque vel olei generum qUa! vnguenta
reDra:l~:ntent,alia [unt firnplicia, vna oIei fpecie inieél:a,alia compo,:
.
ex plurihus conflaca. Ac fimpliciu~ aIia ex floribus oleo inco:::
ébs
,verbi caufa,rofaceum,chamçmel1l1um,(ufinum~~a:dam ex 10
fruél:ibu~ &: feminibus ~onfi~iuntur: quzdarn ex [urcutis qui~u[damnempe
rutz,q Ul eClam fimul cu oleo coquuneur. At cum nullns floru coé1:ioçé reci:::
piat,in[oIantur potins.verum fi validam odoris gracia repr~fentenè & pIuri
bus,diebus conflancé,ex in(olacu tenuius ip[orû oleG magifq; vtiIe redditur,
quéadmodum roCaceu & cham~melinû.Q ui inualidiores [une faciliu[q; dif::: ;)
Bari poffimt, minus in[olatum .~oIerant , ve ,quorum Vi~t~s prompte cuane~
kat, vepoce lilium & viola. Ex I}S quz fruél:lbus ,& [emllllbus confiant flon::>
.nulla ilIis integris oIeo inieé1:is conficiuntur,vduci melinurn,nonnulla concu
fis velI~lligatis,oIeamineipforum fequdl:raco, vel expreffis ipfis in côchulas:
�tIBER
vtt.
veI ex aqua calida,fic Vt ipfa difcernerentur,exempli caufa,caryinon, {( fami:$
num,amygdalinum,Ientifcjnum, laurinum, ricinmum, raphaninum, arque
eius not~ alia.Porro quz ex frirpibus odoratis coponuncur, pra!parari po~
tiillmum folenr,iIIis oleo incoél:is cum vino vel miflo veI aqua,atque ei[dem
5 deinde exempcis.Liquoribus aure.tn quibufdam oleo contemperaris,inte::
rim & adipibus vel medullis, ex huiufnlod-ialiquo exaétam olei fpiŒcudi:::
nem fortita,fimplici fermone vn guenra ve1 inunéèiones nominatur, Vt gIell:;
dnum, nardinum, licyonium & cyprinum. Suncqu t 3copa crafficudine re~
pr~fencenc)ceram auc reftna111 aut ciufmodi quippia recipientia, vocantu'rq;
10 myr~c()pa,veluti decamyron,amaracinum, atq; his fimiIia.Iam vero aliql.la
vna vice coqullntur,qufno diuerfamrecipiunc maceriam, ficuti metopion;
ruafrychinum,ficyonium:aliqua duablls tfibu'fve,& quatuor inieétiombus.
Primum contumacioribus incoais, vc diafpalatho, palmea rudicula, chure
arbore, lauro: inde aromacis, phyIIo, fpica nardi, amomo, herba fabina:pa:::
15 firemo Iiquoribus,adipibus & medullis. Siautem eueniat, cera quoq; & re:::
finis inditis. At balCami liquor neutiquam coquitur, Ced poil: ab[olutam ca:::
étionem vnguento mediocricer refrigerato infi:illacur. imo ex ipGs vnguen::
ris fune qua:: nuilam coétionem recipianc~fcd tan di mifccantur~qualc cft mé::o
deGum.Nonnuili vero viride vnguentum reddere cogitantes, vbi ab igne
2.0 filfl:llIerint,in olei fextarium intingunt;~ruginis ra[~ in exaétum detrir~ I<e~
llorem fefcunciam,immifcentes ,quemadmodum in cyprino & amaracino.
C~rerîi fimplici~ quidem vnguenta fpecierii qUt in ip[a mittuntur,naturam
vel eorum ex qUlbus cont"l.1.I;" faéta [unt,obtinent,vt oleii velu ci materif ra~
tionem obtineat.At quç variam magis comp ofitlt"\nenl [ortita [unt,tota eo::
~5 rum natura ad calidum indinata efi:, fed qu~dam valide calefaciunt emol::
liuncql1e,vc etiam articulis recenti cicatrice obduétis & finibus eorum infar:::l
ais conueniant,velLtci mecopiurn, mendelium, marciacum:mediocrius au~
tem ea penramyron,quemadmodum decamyron valcntius vt edam fum::::
ma rodat:mcdiocricer autem calida tenuiaque dico, At vero modicè calida
extenuant Ieniunt & concoquunt,quale dl: fufinum, amaracinum, irinum.
croein um , foliatinum .Alia pr~ter quam qudd calefaciunt , abundè {iccanc
incidu'ntque, veluti c~pr~num & ficyonium. Alia calefaciunt quidem inli::::
gniter, [ea vires magls cO,firmant,vnde fl:omacho potiffimum SC vifceri~~s
reColucis campetunt,quaha habentur mafiychinum,nardinum & gleucmu.
35 Valentius adhuc carroborat , quad ex acore conficicur . lam nonnullis vn:: :
guentis ab gratum duntaxat odorem vtuntur, vt foIia~o, ipicato, commo::
geno & qu~ ma[cheIza,quafi dicas, ex mufco SC oleo cofeél:a nuncupantur6
,0
ROS ACE 1
CON FEe T 1 O.
.
Ro[arum rubrarum detraais vnguibus refrigeratarum die noél:éq; vna, vn
'4 0 ci~ tres,olei omphadni [excarius,vrna diligenter 'ô{[riéta ne per[pirent,in~
KKK.j.
�P A V L 1 AE GIN E T AE
1
folabis [ub dio diebus quadraginta,atq; Gc repones no in pauiméto,fed a{fe~
re.Aliqui vçro vice infolatus in puteum vrnam diebus quadraginta mictûr,
vc ex frigiditate odoris gracia coCeruetur.1\.lij vero ipfam fub (erra defodiût.
CHA M AE MEL 1 NON,
.
Cham~mdi fIoris cicra albfl foHa refrigerad, per diem noétémq; vnam olei S
lèx~arjus Italicus.va[e bntep fimplici conteél:o ve perfpiret, in[oIatur ,idque
clichus quadraginca1 ind~ ~c1:l,~e ~oc percolacum repones.
ANS T H' 1 N
VM.
Anethi viridis com~ refrigerat~ vncia~oIei dulcis fextarius Italicus. Simili
modo infolantur, fier autem SC pro temporis racione aneChù1ijm cu~ infos=:
latus defideratur , ficci enim anethi comam decoquentes cum oIeo in caca::::
ho vtuntur~& chamzmelino {imiliter: verü hzc imbecilliora funt ijs quzex
:viridibus fiunt &: przfertim infolatis.
L 1 LIA C E V MAL I l s V SIN V MDI CV NT,
S v SIS
FOR SAN
Q... V 0' D
10
1N
RE P E RIA T V R.
1$
Foliorum alborum liliorum fimiliter refrigeratorû vnciz du;;e in oIei fcxta:::
rium Icalicum, coieéèa: exacre circumfrringiicur,ne euaporent,& per triduii
in(oIatur,inde primis exempcis proieél:if'l?,alia= du~ vnCÏz inijciiitur pet" tri~
,~uum fubfequens,acq; fic reponuncur.
s VS 1 N V M
C 0 M P 0 S 1 T V M.
10
Olei fextarij tres,calami odorati librz quinque,myrrhz vndz quinque,car~
damomi libr~ tres,ltlij foliorurn vnguious ablatis refriscL dlu,-nm 1ibra, cin~
namomi vnci~ tres,croci cilicij V.t2Q.i_ "lU;t1':t'-' ,-....0 ta confeého tribus inieého
nib l1 s di{1:inguenda dl.Pnmummyrrha&calamus odoracus,vinoad dies
quinque macerara ter die mouentur,inde oko modicè incoquunrur, deinde 2.f
cardamomum a~ua maceraç~ çriduo mouetur,ûmi]jterque rurfus curn oIeo
ad horam vnam lllcoquitur ,Inde exemptis illis tertiam liliorum parcéoIeo
puro inferemus, tribu$ diebus poil his quoque excmptis reliqua liliorû cer~
tia porcio immittetur,iterumque poll: triduum exeniptis proieéH(que pri"
mis,p0{\:J;emo tertia pars cum croco l~uigata inijcietur. Secûqum alios tres 10
dies ablato oIeo cinnamomum conru[um indecur.Huius, ip vicem,Arp~bo,
auc carpdium,aut caffi;E duplicatum,arque reponeeur.
VIOLA CEV M.
Violaceum przparanr,mQdà pUJ!purea~utn,modo crocearum,modd candi
dafum violarumfolijs vnguedefeél:o,tnum vnciarum pondere conieétis in
olei omphacini[excarios quin~1 Icalicos:circumfrriél:a exa~~,ne pertpirenr,
ad dies decem in[olancur,tertlOque eadem ~~l~~ntur ad tr~du~m,quemad:::
modurn lilia:ad repoficionem autem p~ucatnl]Clunt exaéte anda,
3$
M ELI NVM.
Hoc e$citnt ex malis cotoncis extrinfecus panniculo inuoIutis,.Sc in fculla 4 0
�LIBER
-
VIf.
147
cum fuis corti~ibus di!feé1:is,deinde vncijs ternis illorum,in decem olei om~
phacini fext~uios Italieos conieais,atque quadraginca dies infolatis.
SES AMI N V M •
. Selàminum oleum fit, concuGs vel Ireuigacis {elàmis , expreŒfque per fifcel~
S las in cbchleis,oIeo ipro ceu in aqua calida fegregato, vaGlq; vitreis repofito.
R A P HAN 1 N V M.
Eodem modo fic raphaninum in Aegypco , ex [cmine rapha·ni qui cenuem
radicem habeac contu(o fegregacdque.
RIe l NIN V M, S 1 V E
10
CIe 1 N V M.
Hoc quoque fimiliter in Agypco fic, ex feminericini qui croton dicitur,pa_
ri modo cbntufo audzuigam.
'.
-.
AE G 1 R. 1 N V M.
Verno cem pore oleum fic A:egicinum. hoc dl- ex nigra populo, quuin reu:::
na circa [cmen copiolà exi1l:ic : ecenim grana populI con cula vncijs quatuor
15 in dulcis olet1éxtarium immittunc,diebdfque quadraginta infolanc, vel ho:::
ris tribus in lebete decoquunt,atque fic exempta reponunt.
-'"
A M X G D ALI 1'1 V M.
Confideur hoc quoque fieue przdiéèum.amygdalis a~aris illque puris,co:fl'
tuGstaqua tnQdica irroracis, feparatilque ve comprehélum db ~onnul1i cu~
,~o fa amygdala v.ncijs duabus , d~cis olei fexcario ltalieo immiffa, in cacaba
..
decoquunt. .
AMrGDALINVM,ct-VOD ET
.l
,
.
ME TOPION DICITVR. '
Aègyptij huius olei inuentores mecopion ip[um nunCl1panc, qudd galba~.
num recipiat: germen aucem vnde galbanum na[citur ,mecopion appdla::
5 tur .H~c reeipic;olei omphacini [extarios viginti,amygdalarLlm amararum
libras duas,cardamomi hbram,iunci rotundi floris, calami odorati, carpo"
. balfami,{ingulorum I,ibram,myrrha=,galbani,fingulorum.vncias fex, re1in~
terebinthin~, libras duas 7 vini odora ci ad arida llnbuenda fexcarios qua tu::
or,mellis aetici libras creis4rdinam & galbanum in Izuorem redaél:a ex oIei
o parte {oluta,reliquis incoéhs adijciemus,nec no ipfum mel: Mixta vero aC:;l
3 curacè omnia ab igne toUenees; quu m tepidum dl:med~camentum eximi~
mus>nam refrigeratum concrefcit.
.
2.
BALANINON.
Balaninùm oleum peri~ vt fimplex amygdalinum pr<r:paratur, ex quêr.;;
.
.3$ ncis glandibus.
CA~! iN v M.
Hq~ q~oq; vt fupradiaum ex vetufiis nucibus conficitur~
LA VR.I NVM.
PurLlffi quidem laurinû fimili ratione 8C Iauri fruau confi~ mixtii vero hzc
4:<:>
~ecil?iet:mat~~aru oli\Jar~m fext,ariû~ ,~m duo.b~s bacKcaKruKlau~~ rn~em~~3
.ll~
•
�P A V L l AE GIN ET AE
teruntur omnia exprimunturque. Nonnulli requalem amborum porti.~;
nem mi{èent,
L E N T 1 sel N V M.
Lenti~inum oIeum laurini modo ex lentifci femineconficitur, idque bifa~
riam,& per fe,& cu,m oliuis immaturis.
S
MAS TIC H 1 N V M.
Mall:ichinum fimpliciffimum quidem,fit,chiz malliches vncia, ompnacini
olei fextario Italico immi{fa,excoél:a'que in cacabo.Nonnulli vero abfinchij
& fryracis,fingulorum vnciam adiungunt.
MAS TIC HI N V M
MAG 1 S V AR 1 V M.
10
OId fextarij quinquaginta,inulz campanç librz quinque,xyJobalfami Iibr~
decem,iunci rotûôi floris libra: qUinq;,cardamomi librz feptem,mafi:iches
librz quinq;, xylomafiiches librzoél:o,relinz terebinthinz librz tres,abfin:::
thij comz Iibra,vini odorati fextarij quinq;,aquz fextarij decem,arida vina
an,te tertium diem macerata oleo mifèentur,& aqua horis Ccx coqu\itur, ac Il
rnafl:iche & cerebinthina inijcitur: accuratè mixta cxcipiancur: refrigerata
~
tranffunduntur.
SIC r 0 N 1 V M SIM P LEX.
Radix cucumeris fyludl:ris refrigerata duarum vnciarum ponaere in oIel
fexcarium IcaIicummictitur,acq; in Icbcce coquicur,ficép {j'yonium. 2.~
SIcr()NIVM
COMPOSITVM.
Olei fextarij decem,cucumis fyluel1ris radicis dera(a! pondo,ferpyUi,lërtuIz
camp,an~ fingulorum vnciz
fex , cedarum picex pinguium , althzz {ingu.,
forum vnciz quinq;, fcolopendriz vnciz fex, fœnugrzci fcxcarij duo. t 'O:$
nugrzcum aqua primùm die vno prius commade{,cc,dcinde exemptû in:: 2.1'
dicur commemoracis vnà curn oleo, & vini fextarijs duobus, omnibulq; in==
coél:is adijciuntur medullz ceruin~cum momento olci I~ujgatz vnciz qua~
tuor,adipis gallinarum tocidem,rurfus exceptum oleum in aliud vas tranG:
fULl.dicur.N onnulli ipfum poil coél:ionem,diebus quadraginca infolanr.
AL t V D
SIC r 0 N 1 V M E FFI CAC 1 V S.
JfJ
Elaterijfucci '~e.x~a~ij tres~ar~fl:olochiz ~rocund~: & longçJO:yra~js,inulz ca==
panz,hyifop.,lndls,cucurbltz fyluefrns,puIegq, origani, cypen, thuris ar==
boris,centaurij ,foliorum Iauri,fin ~ulo~um,vnciz duz,olei fextarij quinque.
Mifi:a incoquico dum parum fUCCI rehél:um fued
crPRINVM
EX COMMEN TA.R.IIS POSIDONIr.
Olei fextarius,iunci quadraci,inul~ carnpanz,iridis,fingulorum libra, fam.:
pfuc~iJhy{fopi1Vicicis feminis,c~eIJfp?~ci,~ng~Iorum vnciz tres,iunci qua~
dratl floris libra • R cliqua omnta pndlc In vmo macerara coquuntur cum
olco.h.o~isfex.Excepco oleo puro,iiicus quadracus inijcitur. Si quidern ad:=,lic vlndls cum ceneris virguIcis non concifis,fin minus,ccrcè aridus ,ocufus
•
JS
4Ô
�tIBER
VIf.
Clt~ aqu::e moméco coquecur fefquihora. At fi voles ipfum tingere pofl:qua
~ Î!g Eit! fueric ablacLlm,indico ~ruginis pl1r.-e Ce[quilibram.Poiidonius aucé
.a(rimonÎam oeruginis vicans,à ,oaïoue ( inquit) triduum dünicces oleii in
cacabo bene hl1mido,& tingecu·r ica vt vireus ipfius non offendacur.
5
"10
",·lr~lC,:rl:. AL 'I.A. : SCRI P TVRA. CYPRIN 1.
'Co/peri foliorum.1Iauri foliorull1, iridis, cyperi, eleIiiphaci, lin guiorum qua~
drans,:nhl1ris arboris,arifl:olochice 16ngtê.,vitici~ feminis, fingulorum triens,
inuhe campanz,a!paIaehi,Gngulorum vndt fex,ruc<e vnciceduz,cupreffi vu::
cia!oduz,olei fexcarij decé.Hcec prius vina madefaéta,incoques oleo. vbi ex:::
.emeris inijce rurfus xylo.baICami, xylocaffice fingulorû vncias quatuor, Cam:::
pCuchi;cumini,myrci,fryracis, mail:iches, fingulorum vncias tres, opopana:::
ds vllcias duas,iunci quadrati floris vncias !èx)ceruginis vnciam.
A MAR AC 1 N V M.
Inulce (ampance pondo,xylobaIfami Iibrt viginci,cyperi librç oél:o,iunci ro:::
~i5 tundi floris,afpalachi, herbce fabin~ fingulorulibr~ oél:o,opopanacis,ama~
xaci feminis fin gulorû lib ra: duce,olei primi meriti fex,carij duo, vini odorati
fcxtarij quinq;-Alia omniafuperius diél:a primam inieéhonem habenc vino
prius macerata,fccundam herba fabina, acq; illa quidé horis [ex incoquutur.
hocauté tribus. nonnullietiâ:hoç cingentes a:rllginis vndas cres inijciunt:..
-%,O
1 R 1 N V M.
lridis ,afpaIathi,cyperi fingulorum lib ra: quinq;,opopanacis vncice tres, àh:::
.\. chufa: vnci~ dua:,olei fextarij criginta, aqua! fextarij quindecim. SÜt qui ad:::
ijcianc iunci rocundi floris vncias fex,caffia: vndas tres,xylobal[ami vncias
fex,nardi galliece, tancundem,omnia contufa 'aqua pridie macerancur, inde
:'5 oleo cliehus quinq; incoquûtur in Iebete adfex horas:reponiturq; vn guentU~
CROCINVM, IN Q....vo ET ALTERIVS CROCOMA
GM~TlS
CONFECTVR.A
EXPLICATVR. •
. Olei omphacini odorati lib ra, ,calami odoraci,myrrhce troglodyticce fin gu::
10run1 vncice quinque; cardamomi vncia: fepcem,.croei cilicij vnci;t rex.pri::
mum inijciatur calamus & myrrha vina ltuigaca,& ante vnciç modo repo:::
~ fita,piperis albi grana quadraginta, myrrha: troglodycica: drachma,cunfa,
cribrataque teruneur rurfus in morcario adieél:a oiei nardini libra . vc autem
medicamétû reddaeur nig~fus, nucû corcices eombullos decrico{q; in mol'::
tario adijcito:inde opohalCami cochléaria tria,cerce fefquilibra admi{ècco.
DE DEN ANTHARII S.
Cap-XXI.
'On qudd œnanchen,hoc eil: labru[cam habeac hrec, (llonulli enim
œnanchen quidem recipiul1t)fèd ex vi no Be flore liliorum no~'
U&~I"&&''''''' [ortica funt, vfus œnanchariorum apud quo[dam odoris
gracia
Be delic~arum adhibet,~r , Île ~t:qui eis veuneur; laua.cro
(4 0 perfundantur:& menf;:e Ipfi~ per fponglam o.bhnant~r:At apud eos qUi rCi'"
a
.
.
KKKJij .
�P A V LI AE GIN E T AE
IS 0
ae vtlicur ,eria fiunt pra:Gdia tum in re[oIutis, tum in ijs quos fyncope'pr<l:",
mir,G roboranribus ièomachi cacapla~tnacis admifccaeur. Item in j js,;qui (e à
morbo pn,fèrcim febriIi recolIigûc,vbi Iauacro egrediantur per corû corpus
diffundécur:naribufq; admouebuncur,adhuc fplrantihus.Trahicur enim in
alcû,& fpiricû animalem, vicalémq; cofirmat. A~hœc veilia [unt ad morbum -. 5
pdhferii virandum,cû eiufmodi mucationem aer fufl:inec.Refercur aucé hu::
iu[modi vnguentii ad Pofidoniii authoré,~ quo vocatl1r me[opotamenon.
OE NAN T H 1 NIC 0 N FEe T 1 O.
Caffia:,myrrht,churis,phylh,amomi,ma.ll:iches,co.ll:i,carpobaICami,opobaI::
fami,ungulorû vncia: cres,ilyrads pin guis vncizquatuor,v ini odorari ami::
nti,Icalici {èxcarij decé,concu{à omnia,cribracaq;,ftyracé vero minucim coci:::
[um coponico in vrna oris apli, cu tolijs liliorû pndie refrigeraeorû, ~ domo
vna in aIrera & vnguibus decraébs,linc aucé 1111a numero*.deinde vinû ad::
i;cicur,& opobaHàmü:mifra,comocaq; ante inieéhoné,& cofrri[to vrnt ollio
quadraginta die~us in[ola~ur.Bal~ci v[us dl: i? v~ri~ ex m?r?<:> recreacione.
Domus irrorabltUr vnguew, va[aq;,&.[pongl<C lntUlét~ bCICl admouécur
ALI A
.
CON FEe T 1 0, NOS T RA.
10
1$
Col1:i vncia: tres,ipica: nardi, arnabo,caryophyllj,GnguIorum vncia,amomi
vncia: tres,cailla:,œnanches calami,fingulorum vnda: noué,fiyracis,opobal::
fami)un gulorum vncÏa: quaeuor,liha trecenta,vini falerni fexcarij decem. Sit: ~o
mili modo pr~paratur. ,
DES V FFI hl E N TI SET C y PHI.
Cap. X X 1 l.
y phis mareria inter medicamenca qua: poeui daneur & antidota
exifht. v[us eil: eius incéli ad odorem gratii conciliandü, quemad::'
_ _ modu, & fuffiminii. Incerim naribus a~~ouecur , vt ddhIlationes 1.$
ex capite ,in fuble~s parc~s conc~quat ,~raue~l~e[q;, & ohfl:ruB:ione,1ibe::
rec,purgec<p cerebn ventr~culos,ltem peLblenClalibus morbfs euicadis.Iarn
per os quoq; a{[umicur,tum ad hzc, tum ad ca qua: peaori inhzrefciir, con::
coquéda:necnon ad frigidiores iecoris affeaus,vnde &Cyphoïde appdlata
Antidot~ veceres inuenerunt. Mifcecur autemcompoGtis medicinis, pez:: . ;0
cipue eplthetnatis & antidocis.
(l
ROSATV_M SVFFIMEN.
CoCH,amomi,myrr.ha:,caffiz,Gngulorii vncia,ll:yracis,chiz,bdeUij,conchuJ
t
Indicç,mufci,ladant,fngulorum drachtna: dU<l:,rofarum purarum vncia: vi::
, gintinouem,opoba~fami *,vini quod [ufficie,
JI
SVFFIMEN
LIRINVM:~VOD
CRINATON
DICVNT.
NiIiorum vngue defeao Iibra,fl:yr~cis pr~mç noea:1 vnciç noué,tpic~ nardi,
"nci~ tres,cofrj,caryophyl1i,amoml,mafl:Jchcs,conchuI~ Indiez combufi~,
mel!is.fingulorum fekuncia)opobal~mi vnciz quinq;,vini quâtum Catis cft.
Ia:ulgatacogun~ur in pafbllos.
40
�LrBER
Crl?HI
MAGNVM
RE B V S
~
vrr.
Q...VOD
RI GIN TAS E X
J
VOCANT
5't
SOLARE,EX
CON FEe TV M.
Styraci~,myrrht,ladani,aCpalachi,inulce campant,fingulorû vnciz Cex,nardi
galIici,phylli,cupreŒ feminis,guttce ammol11aci,a:robili, iplanchni aut 10co
-5 Ipfiu s cochularum lndicarum ma.iorû,carpob~Ilàmi,fingulorum vncit tres,
caŒce,iridis,fefelis/phagni,cypefl,cardamoml, cala mi odoraci, fin gulorum
vncice qUinq;,rolàrum llccarum,croci, Cpiece nardi, herbce Cabince, hatlulce re:::
giz radicis,(alij fucci)fi ngulorû yncice quatuor,lacaphchi,hoc ell: picez cor~'
ticis veI alterius cuiuCdam arboris vncice nouem, coih , iunci rocundi Boris.
10 {inguloru vncice dut,iuniperi maiores quadraginca,minoresquinquaginca
amo.mi,relina: terebinchint~palmularu puraru,lingulorû libra,ficuû ficcaca:::
rum granis exépcis,vuarû pa:ifaru acinis ablatis, fingulora librce dUa!, mellis
detpl.Jmaci librt quinq~.Poiidoniu!) c::ciam vini odorati Cextarios creis adijcit.
,l
'ALIV'D
1$
crPHI, <t,.VOD
REBVS
VIGINTIOCTO
CON ST A T, LV N AR E A PP E L LAT V M.
Bdellij,inult campana!,fingulorii vncictCepté,iunci rotûdi vnci't dut,fphagni
vnciz quinq;,iumperi minores quinquaginta,cardamomi vnci~ quinq;,a{pa
lachi vnciç iepté,caffi~ fi~u!t vnciç q~1i~q;,{picç nard! vnc~~ duz,cy petl vnci~
quinq;,hafèult reg.iz radlcls,her~a: (abln~,.Gngulo:u vnc~ q~atuor,~Llprem
':0 fèmirus,nardi galhcre,malabathn cum fohJs,ro[at:u liccaru, imguIoru vnci~
- tres,co{l:i,croci,Gnguloru vnci;e duce,ladatl i , myrrha!, Gngulorü vnci~ fepcê.
caricarû pinguiii,vuarû pa{faru,acinis excmptis,Gngulorii librt dutJl:robi::: '
lorum Vncice oéto,reGna: cerebinchince Iibra,fryracis vncice fepcem,palmula::
rum pinguium libra,mellislibra: quinq;,vini odoratiquancum Catis dl:.
CONFECTIO MAS VCHAE, QVOD NONN VL·
. L.IS M.A.SVAPHION VOCATVR. Cap.XXIII.
2.$
.
,
I]EhlOtl fextans,xylobalfami,alj:>alathi,herba: Jàhinç,myrrh"amo.
,
mi,iûci rociidi Boris,foliorii lauri,myrrha: !blIacitice,fryracis,cala::
mi odoraci,fampCuchi,fingulorum vnci t du~,irjdis vncice quincrl
o phylli,croci,{ing~ulorum vncia,opobalfàmi Cemuncia,gummi libra,ro[arum
~ ficcarum vncire {ex,vini quantum [ufficit.
.
1lEm
EX COMMENT ARIIS ANTYLLI,DE PESSIS.Cap_XXIIU.
mulieru~l,:cis a~mouencur,cfterum generales ip(orum di~e~
renci", tres extllut,ah,liquidé emolliunt,alii afrringun t~a/J, a~erlU~.
EmoIIien ces inflamationibus vceri,exulceratÏom,perfnalOm, {ha,.
guI;cui,a~erfioni & in~acioni~us accomodancur.!iunt auté e~ cera tyrrhe:::
nica, cyprmo, Culino, pmguedme anCeris auC gaU~nz, buty.ro mfuIC?, reuna
deuil:a,medullaceruinaJœnugrzco,& querCunt ems genens. Apenentibus
VtimurAuu'purgationéCupprdfam irritare aacuimu~,aut ~ulua coniuétent
40 copreŒimve emédare.Pr(Epar~tur hi ex melle1arcemlfia~dlétanmo,braffica,
3$
.
KKK,iiij.
�PA VLI AEGINET AB
Ifl.
fucco dul is radiculer,porro,fucco ruter,fcammonia,&fimiliblls.AO:ringen;
tes in contrarium aperientibus vCum-exhibencur;nam fluxii muliebrem co~
bibenr, & [utpen{um com:rahunt vterurn,prolapCumq; reprimunc.Materia
vero afhingencium prius in capite de colIyrjorû eciam modo comprehenfa
dl.C:rrerû conuenit pem crafficudinem infl:ar frrigmehti & paulo fpiffio::: f
rem facere,deinde Ianam linamento tortili limilem, duplicacam in medica:::
'métnm tinétam ori vulua: condere,ficvt fl:uppam przlongam habeataIIi~
:gatam, 'quo pdfus facile pomt cxtrahi,quando vifum fuerir.
P E SSV S
C ROC 0 D E 5, A D 1 N FLA M MAT ION ES, A VER
S ION E S, D V RIT 1 A S,
10
E TIN FLA T ION E S.
Cerz traétz,medulJz vlculinz,Gngulorum denarij fedecim,meduIIz cerui:::
n~ drachmç vndecim,adipis anferini drachmz oéèo,adipis gaIlin~ drachm~
'oao,mall:iches drachmer quatuor,hylfopi medicaméci drachmz tres, mel,:
lis drachm.e duz,croci drachma: oéto,ro{àcei quod fatis efr:crocos laél:e mu~
Il
Iiebri Iamigatur•.
AB
PESSVS
AVREO
COLORE
DICTVS
CHR.l:SOS
E MOL LIE N S L A V D A T 1 S SIM V S.
Croci denarius,œfypi tantundem,medullz ccruin~ denarij duo,relinz tere==
'binchinz,cerz,adipis anferini,finguIorum denarij cres, ouorum tol1:orü lu::
tea fedecim,irini &; rofacei quod !àtis dl: eJe zquo.
P .E S S V S LIB ANI V S, MEN SEI S E V 0 C ANS
VIT Ils
SIN G V L A RIT E R.
E T
2.0
V V L V AB
Ace 0 M M 0 D VS.
Nardini vnguéti vnci~ fex,cel1Z tyrrhenicz vnciz quinq;,fufini vn guéci vn~
ciz <Juatuor,adipi~ fuilli ~e~écis vnd: tres~anferis & ~allj~~ ~di~is, mcduU~
cerUlOZ,amaraClOl vngueC1.~?guIoru V~Cla: duz,CeUl ta,unm,relznç cercbin::: 2$thiner,œtypi,ftngulorum vncla:lebete ehquancur,omnefq; r~liqui peill.
.
EN N E A P H A R. MAC V S.
R orace; vnguenti,ricinini,relinz terebinthinz,cert,mellis,adipis anferini &
bouilli,meduIlzceruinz & butyri pares portiones.
Tl
~o
TI A.N V SEM 0 L LIE N S.
Cerxvrtciz [ex,rc(in~co~o~honia: vncia: quatuo~ & femis,feui raurini vnci~
quacuor,gutter ammOUlaC1 tantundcm:ammomacum aquafoluitur.
P :E S SV S AE Gr P T 1 A.
M~lIis,rdinf t~rebinchin~, butyri, rofac~i ~d fufin~, '~ro~i, linguler partes:in
qUlbus autcm mflammatlo abdl,& fordldls,a:rugl ms dlmidlam addunt.
GO NE
J$
ADe 0 N Cl PIE N D V M.
B,ucyri vnciz Cex, hY!f0p~ medic~. rnentj, medulIce ceruinz, adipis anferis Sc
g.'lll~n~~ refiner t~rebmthmce, aIoes fingulorum vnci t cres, cera! [yrrhenica:
V~Cla! ~x,roiacel hbrz dUa!,myrrher,caffiz,Gngulorii vnci~ duer) fpica: nar~
dl vncla,rnellis quod fatis efr.
. 40
�LIBER
VII.
I$3
DE MEDICAMENTIS INVICEM ALTERNANTI
BVS EX COMMENTARIIS CALENT.
Cap.XXV.
N alexandria (inquic) muliere quadam morbo periclitante, cum
quxl1ffem lichnidem,nec eÎus fuiffec data copia,nifi procinus vice li
chnidis vfus fuiffem adithij lèn:'ine, perij{fec mulier. Vnde rogatus
ab amlcis ad hancalcernanciuminuicem medicaminum expofitionem veni,
iuxta Iiferarutnfericm exorfus.
moniacus comhufl:us.
Vice acanthij feminis,lichnis.
Aromatum,calamus odoratus.
Salis ammoniad,cappadocicus.
r*Afiucfvi~
AIoës lndic:l: ,aloes viridis foUa vel Adipis vulpin:e,adeps vrunus.
': 6~i!) poné
..
t:
1
r:
t: 1
cfH
gIaucix, vel fimus cicon ire, aut Iy:: PopU11 mgrt mrcu orU,lamplyc lUS. 'Vlcfetur.
cion,auccencaurium.
Buprdhs,blatca:: pedentes.
Halicacabi , folani femen.
Bucyri,laé1:is bouilli concretum.'
Bicuminis pix liquida brucia.
Balfami Iiquoris,lhIIacitia myrrha.'
Aconici,iridis Cyludl:ris radix.
Bdellij,fphagnus odoratus.
Abfinthij, abrocanum.
Gentian:l: radicis,apium odora~um.
OpobaUàmi,liql1or myrti.
.T errée fami~, Ieu'cographis éEgyptia.
Abrocani,origanum.
T errz erechriados,calx chebaïca.
•
Gongylidos,heIiocropium.
Calcis viuz,adarce.
, Dlllcis radicuIç [ucci,[uccus [yca11lini
Anchufx,hyacinchos.
Gruis fimi,columb.e fimus.
Sali$ ammoniaci,faI cappadocicus~
Terr~ tener:e,plumbago. '
Auripigmenti, Candaracha.
Dorycnij,alcerci femen.
Acan chéE,Cerafiorum acantha.
Diélamni, eleIifphacus.
Amyli,ficcus pollen.
Baccarum lauri,ferpylis fieca:
Gl1cca ammoniacx~propolis.
Atpalathi,eric<e fruél:u~.
Dauci,femen fi;.
A racis/c[amum.
Diphrygis,lapis phrygius.
Amygdalorû amaroru,abGnchium. Dracunculi,andro[zmon.
Armenij,atramentum lndicum.
EleliCphaci,nepita.
,
Aé1:es,Acantha.
üle:e Iachrym~,hipocy{1:idis fuccus.
Agarici, euphorhium.
Serpylli,potamogiton.
Argemones,feriphon.
Eruc~ Ceminis,eryfimi femen.
'.
HaO:ul:l: regi.e radicis,hetéE fuccus.
Elaterij fucci ,eiu[dem herbz [uccus.
Séperuiui [uccus , laé1:uc.e Cuccus aut Eryfimi feminis,radix lanar!t:
Eric:l: fruél:us,galla omphacltls.
folia.
Ebeni,locinon aridum.
Amianti,aphrofelinon.
Erini foliorum,fimus ciccini~.
AfpaIathi,viticis [em~n.
Aechiopic:e oIe.e) lachrym~ acaciz Ebifci radids,folia morio
Veracri nigri,radix papyri.
,
parees dU<E.
Aûjlapidis ,galateslapis,velfaI am:: Enneaphylli,potamogiton.
,
*
�15'4
P AV LI AE GIN E T AB
Olei vetetÏs , duplicatuOl oleum co~ Cucurbit<e fyluefrris ,[emen ridni
quod dl: croconis.
'
quicur curn adipe fuillo veteri. '
Coryledonis,anacardium.
Zingiberis,pyrethrllm.
Thapfia! fucci, chamzleontis nigri Colophonit,apochyma.
(UCCLIS.
Rubl canini halicacabi femen.
Crinanchemi, aphrodifium.
Thapfia!lelydrion.
COJ7lari,gucct ammoniaci.
Thermunciadis,lycopCoIos.
, Pumic:;is,terra Cretica.
Sulfuris viui, [andaracha.
Cypheos,carica vila. Aeruginis ferri,fcoria ferri.
Buccinorum,oi1:rea.
Vifci quernei, chamzleon niger.
lridis illyricz,elenij odorati.
Cardamomi,cyperlls vd myrtus .
Cynnamomi,caffia: duplicatum.
Cerç~lomentum
, curn propoli coqui~
tur,tenturque.
Cam~,qrathz aut tnannt,cinnaOlo~
mum.
Thuris,terra am pelitis. '
Cyperi,iuniperus maior.
Lathyridum.coccum gnidium.
Lepidjj,crythrod~num.
Cardamomi,cyperis ammoniaca.,
Cofb,cedri baccz.
Lapidis alij,lapis gagates.
Baccarum cedri,Iadanone
Lapidis magnetis,lapis phrygiuslt'
Calami odorati,iphagnos.
Lapidis phrygij,Iapis argentyritis.
Croci,Crocomagma.
Libyi1:ici,fernen ilaphiIini.
Crocomagmacis,aloë Indica:
Lapidis pyritis,Iapis pyrobolus•
Call:orei , blattarurn f~tentiu.m in- Leucini floris,radix Janaria.
tefi:ina.
,
Loci feminis,femen hecto
Cadmia!,!eucog~aphis :lgyptia.
' Lepidij radicis,folia capparis.
Crocodihadipis,canis marini adeps Leporis marini,çancer fluuiacilis.
Cicutz femen,coriandrum.
Lini feminis,faba: fuccus ..
Cantharidum,phaIangia.
Lappathi radicis,radix pyrechri.
Cnidij feminis, viticis femen.
Malabachri,cafiia,vel narduslndica:
, Mandragorz fucd,dorycnion. .
Hederz,Iiquoris perfide
GalIa:,fordes gymnafiorum.
M yrfinaci,Iiquor morio
Capparis radicis. criee fruans vel Mandragora:,oIea: lachryma.
myricre.
Mafi:iches,iunci rocundi cor.
,Fimi palumbi,fimus columba:"
M yrobalani,peucinon.
Ceraunini,Ieucographis.
Malua:,fœnugrzcu1l1.
CoraUij,moly.
Mellis , fapa,.
'
Fimi aduri,fimus ichnc:umonis.
Manna!,churis COrtex"
Cinnaberis,rodoïdes.
MuŒerdz, m~fl:e1re ~<Juale PC?ndus:
CUllüni,brafficz femen.
Magnefinz vItrez, ptyelum Italicu,
Clin~podij,he1iotropium.
vd fiimum parthicum.
N epltt,f}rluefiris Olen ta .
MeduIla! ceruinz, adeps ceruina vel
2
1
,
.
�·VII.
LIBER
I);
medulla vicuIina.
ReGner colophonia:,apochyma.
Malorii coconeoru,fercula capana.
Radicis lapathi,cynara.
Iund odorad,cardamomum.
Mi[yos cyprij,ocltra cypria. Mci,myrobalanus.
Cilleris cypJ;ij, cinis foIio~utn. Qlc~.
Mororum [ucci,ruborum folia~
M yrrher cregIQdy.;icç,cala1UUS~d~~
MiCros to!b,diphryges. .
racus.
., _:~
Malabachri,cratèylus.
.
Seui ceruini,adeps.aoferillUs.
Nardi [yriaci, iuncus od0racu~. _' .. Adipi,s {uiIli,adeps vuIpinus.
Napi,gongilidis femen.
-- AdlplS vulpini,adeps vrunus.
X yloballàmi,radix vioI:ecandidz.
Lanariz radids,veracri nigri radix.
Lachryma: papaueris, (uccus man$ Sacytij,femen erUC3:.
dragorz.
.
t ,l ' ',_ ~~lamandr~l~~~r~~vjrjdis
Opopanacis,Iac l}rcamini. ::..Spl~ni ~romacis,iund rotundi da
Liquoris cyrenaïci,liquorfyriacus.
borati. -OpocarpaG,liquor nlyrti.
Syrici,argenti [Ruma.
Liquons fici,liquor mori,.,
, . ecreçne~ti f~~bi? reççementum
Liquoris itzer,,liquor heder~nigrz.
ar:gentl. ~ '::,:{ . . :r "
Liquoris rhododaphnz, V~lJS~ qut-r Sâinp1ùchi ; tli~s magericurtl aridü.
ne us.
Sinapis,cardamomum.
Oenach~ fucci,apeIini arborisfuccus. Sagap~ni)piccneuna arida.
Hormini,lim [emen.
Scammoniz,crocones ricini.
Orizt,hordeacea farina. '
Strobiloriim,cucu. mèrt~ {èmen.
Vini ro[ati,vinum auil:ernm.
~ . Alum~ni&l6Ù foilltius.
Orni~hogalorutn,anthalli.
Scynd;fàcy·tJoa-.-Acoris,gallz omphacitis. :. ... " Scymeos ~on~ufi,[quama tris~'
_
Anacardij,pCyche herba. -, : J'" '.' ;~~~~ro~~p'l>P?lygoni radi~.· - -.
Liquoris peuccdani, duIcis radiculz RëCrelÏl~nti r.ypfif 'emdan~~ri~' Ac::
Cuccus.
gyptla.
Propolis,Iadanum.
Sefymbrij,ocimum.
Vu~ ~aift tàciuz,palmulz tyriac~ ds:
Pityocam,pes.,ve[pa: in cedria.
Piperis,zmg1ber.
ro.
. . "'~I;r.,'
Pterei,cneori femen.
_ .SandoniG4iht<l>~uu.m. ..:
Polypodij, radix chamelzz,aut cha~ S~iz cefi:à,pijqlex. mçleontis.
Serapiadis,pzoniz radix.
Verbafci,c~amzleuca.
Scyllz, bulb us.
..
,:
polycrichl,abunthium.
Sdàmoïdis,exprelfum amanCInUtn.
Refina: picez,reGna ccrebinthina.
Zi{àmi, fcmen hni.
Rofatum ficcarum,pcrfi folia arida. Alcerci feminis,rubi canini femen.
Raphanini olei,rccininum.
~ypocifl:idi~ fucc.i,acaci~ acanthidis
u'
_
1
Rhodoeïdis,finopis.
fu"us.
•
�P AV LI AE C 1 NET AH
FeUis cameIi,fel aIabeta:.
Galbani,Cagàpenum.
Chama!dryos ,Iapathi fyluefrris ra~
Liquid;e picis,opopanax.
Oe1ypi,medulla vü:ulina.
H yacinthi;flos i[acidîs~
Hyperici,anethi [emen.
f10cium vini,(àndlitracha.·
F uci,anchufa.
Phu,lphagnos. .
Fellis tùilh,fd perdids.
Fellis vipeta!,td ichneutnonis~
Fellis muil:ela!,fel cameli.
1.
;
1
dix.
Chama!mdi,anthemis. . .
Cerufa!,recrementum plumbi~
Pfyllij,lenticula.paI-ufrris.
Ocimi,fifymbrium.
t
Oci~oïdis)menca .fyIud1:ris,
I\,r
~:.-,
.._ .....
'T, •.
DE PONDERIB'VS ET MENSYRIS.
Cap.'X X
VI::
~ Ondus grauicate menfor diiudica~,ïnen{ura~'autem vafculi con:::
, lcauicace,va{èulu~ vero (icca: quantitatis l:nenfu'r~ efl:~Ut h~~idz~
~iiIi'!f!!!";!lII vt cres quantitaus quz men[uracur.unc differentla:, vna qUlde pon
dens,alcera vero arid;e fub!hicia! qualis ca qua! in cumulum cagi pocefr,por==
.ro tenia humidâ: elè fubfrancia:. Curo 'aucem muIta propeque infinita fint
pondera & menfurre,pro regionum diuerlitate , & vcencium con[uetudine,
de ijs qua: omnibus in vfu com11lunifune,ndbis fermo cdc pra:cipuus~ .
DEN 0 T 1 S
P 0 N DER. V MET MEN S V R A R V M.
:1
Q!!onîam vero nonnuIÏi Iiteris non integris fed notis, lignî[que cas detnon
ftrat,[atius fuerit, veceres in hac re: imitari, & priri1um charatl:eras ipfos ex:::
poncre . Primum igitur " litera; curn fuprafcripcum habec alpha, chalcum
hoc eil: zreo!um fignat ~ exernph gracia, x.Si 0 habeac;choa,quod dl: con:#
gium, X•Si v , chœnicem, X. •Si H, cheman k: At It fi , habec fuprapofi:;
tum, &lineamreél:am ,qua: perobliquuminferiuscornuipfiusfecec,cera:$
tium, hocefl:.Gliquam notat,ve ~ .Si u fuperieél:umefr,cyathum, I~ .Si 0)
cotylam,hoc dl: heminanl. Si verolinca vcrinque circuli figuram repra!fen:::
tet,obolum nOtat V) • Si duz huiufmodi nota! fint, duos fi gnac obolos e5.
Q!!i gramma hoc ~fi: kripulum faciunt, prima dus demenra fcribunt é\ddi
ta linea, r+. Du~ autem toniunél:çatque alceraparte in angulü coaél:~ duo:::
bus" litera! cornibus limiIem ad reél:am Iinea ipeél:ancibus notant drachma
quç alio nomine vocatur olca < .proprie vero olca per À fcribicur ,cui in me~
. dio litera 0 .Gt addita, ~ •Verum fi À adieél:um , habec,libram lignai: , Àl.
Nonnulli veroeadem literaacutO fetta accentu,idem ofiédune, h: • Aecum
r litera,in ipfo [ui angulo 0 habcat,vnciam denotac) F.Q.!:!dd fi ft in f!mmo
vertice habeac oppo{icfl v,minâ refere , fi.. Si v,notac myfirum. p..Si E, medi:::,
mnum,id d! modiii, p.. Si 0 , modium >p.. Porro T poil: k habens e, & u, fi::
�LIBER
VII.
157
gnat tryglion, ~u. At f cui iUXt~ ~t politum E,xef1:en, qui dl: fexcarius,ol1:é:s
dit, ft. Si 0 apponacur,oxr~aphuld d1:aeetabulii to . AIiquiverofextarium
linea reé1:a f lèeances eonficlUnt , ~. Sed H adieéhtm litera! ft heminam Nf'
addito e' eeramium valèc,"e·
'
1(
5
D E· P 0 N DER 1 B V s.
Mina actiea,& Aegyptia habec vncias fedecim.Romana viginci. Libra vn~
cias duodeeim. V ncia draehmas oéèo . Draehma,habec fcrupula cria. Seru::
pulum, oboIos duos. OboIus, {iIiquas du as •Siliqua ,a:reolos duos,& du:::
as ccrcij parces.
DE
10
MEN SV RIS
LI <LV 1 DIS.
Italicum ceramium habec congios oéto,Congius fc:xcarios fcx,Sextarius co
ehlearia duo, qua: nonnulli triblia nuncupanc •Hemina idem triblium con::::
tinet,myfl:ra magna tria,acecabula quatuor. Nam magnum myfl:rum ha
bec aeetabulum. AeecabuIum fefquicyachum habec. Cyachus , chymas par:.
uas [eu myil:ra parua duo. Ac fi voles & pondcrû liquidorum menfuram
fcire,permultz liquidarum rerum in examine fuo differentia! habentur,vt in
olei , vini, & mdlis exemplo dicemus.Md igicur vi no ponderoGus quarca
parce,icémq; decima efl::quo fic vc ferè tcrtia ponderis pars mdli accedac:ca,,:
pic cnim incegram huius men(uram, & in(uper trÏencem . Mel aucem oleo'
ex media parce grauius ell::continet enim tocum old modum,& vltrà femif
fem.Vinum"oleo nona parte fupcreminec,totum enim ipfius pondus conti:::
nec,& nonam dus parcem.Quo autem res fiac dilucidior,ceu exemplo,par~
ticularium men[urarum pondus fubiun gemus •Ex quo per ordincm quid
communiter hzc differanc,conil:icuecur, his liquoribus publieo côfenfu per~
tpicuis in vfum prolatis,oIeo,vino,melle.
Old
Vini
Mdlis.
Icalica amphora
lib.
71.
lib.
80
lib
108.
Congius
lib.
9
lib.
10
lib. 13 ~
Sexcarius
lib. 1. vncias 6 lib.I.vncias 8 vncias 13 i
Hemina
vncias 9
vnClas 10
vncias 13 i
.M yil:rû magnum vncias J
vncias 3.fcru p.8 vncias 4 ~
Acetabulum
drach. 18
vncias 2.Jcrup.I2. drach. 27
Cyachas
drach. 12
drach.12..fcrup.4 vnd. 2. drach.2.
Myfirum parmi.
drach.. 16
fcrup. 20.
d~a,h. 9 .
Oribafius fecundum adamantlOum auchor cil: fcxcariu m qUldcm Italtcum
vini menfura vnciarum viginciquacuor dfe,pondere vero vnciarum vigin:l
ti.cum fexcarius menfurz mellis duas libras,femilfc:m, pendeac.
*
15
zo
~.
'Z.$
'30
3$
.*
DEA RI DIS.
;"0
Aegyptia artaba habet mo~ios quinq;.Mo?ius zg~pcius ~ Italicus Chœ~ .
nkes oétQ • Chœnix fexcanos duos. Sexcanus, feml[cxtanos 4uos quos Be
AfÜJstri4
�PAVLI AECINETAE
LIB.
VII.
heminas vocant. Hemina'h abet cyathos oao. Atticus medimnus habet Ce;
mifextaria,qux hemieé1:a vocanc,daodecim.Hemieél:um chœnîces quatuor.
Ita(emimedirnnus habebit minas quadragintanouem, (excarios nonagin=r
ta(ex. Huiu(mod.i autem men[urarum pondus 'exponere haud facile, qudd
aridarum rerum inunita: iuxta momenci lancis 'r ationem differentia: cxill
frant.
.
.
'
LIBRI
FIN 1 S> . 1 0
RIO
ET
SEPTIM:I
Â
A N N
E
N f> E RNA
'G VIN T lY
C O I N-
TER P R .E T B •
.'
VLTIMI
�i
�\.
.'-
..;
,{
,
"
''<'
J
,
'.
.
"
�~CLA VDII
GALENI
PERGAMENI DE SANITATE TVENs;
DA LIBRI SEX , THOM-A LINACR.O
ANGLO INTERPRETE, AD
GRAECVM EXEMPLAR
DENVO
- . ~OLLA TI~
~.
APVD
PARISIIS
SIMONEM COLINAEVM.
J
1
J
0
�r.
,
�INV'rCTISSIMO 1 LL'VSTR IS SI MO'QVE fi ENRr~
CO OCTAVO ANGLIAE REGI, DOMINO HY:::
BER NIAE, AC VV ALLIAE CORNVB 1 AE' .
Q VE PRINCIPI, THOMAS LINA~
CRVS MEDICVS SALVTEM
PLVRIMAM DICIT.
VM MVLTI TIBI QVOT IDI E HEN~
regum dariffime,fplendore gIoriaque norninis tui
')muIta qUéE te varie obleaent) certatim afferant
s genero[os equos ) alius infignes canes) alius aunl
argenttim ve,fed quoru ingenij cuiufpiam opus mate:::
riam fuperet: ego cum eiufmodi facultatibus minime
d.L.JU,!n,l~
velofficio meo veI profeffione dignius
tibi fiudiorum meorum monumetum
,
t vt umul otij quod per induIgentiam tuam cl iufio ti~
bi minifierio aliquando fuffuror)ratio tibi conitet: Hmul intelligas me non mo:::
do horis ijs qui bus te pr~{ens froor, [ed edam re1iquis omnibus id pro viribus
moIiri)quod tibi aliquando gratum fore exifiimé.De1egi igitur potiffimii ex ijs
qu~nuperverti)Galeniopusquod DE SAN 1 T ~ TET VE ND A
infcribi tur :opus fcilicet veI authoris merito, veI fuo pr~fiantiffitnii~ quippe au:::
thor ipfe tatus in omni lnedendi arte fuit, vt !l0n immerito tu patriâ tù5: nobjli~
tarit,tû feculfi illuitrarit:qui fummis alioqui viris qui ante eu vel condidiffearté1
vel plurimfi auxiiTe funt viu: omnibus plane, cu ab Hippocrate difeefferis) vm~
bram fui nominis daritate induxit~at'.P hûe ipfum folus nobis fua partim intçr:::
pre ta tio,ne) partim commendatione feruauit:vt qui,nifi huius fufa iucunda~ da
ritas fi.lppetias tuliiTet, vt. minime anobis intelleél:us,ita plane fuliTet negIeaus.,'
, pofieris vero adeo omnem laudis materiam in medicina pr~ripuit) vt nihiI illis
" ad lalldem reIiqui Fere fecerit~ Declarât eorum opera:a quious fi qu~ ab illo funt
tnutuati,detraxeris:tam pa~ca ea qu~ refiant,inculta(p (omperias,vt Horatian~
cornicuI~ exemplo,rifum moueant. At'l3 vtinam tantum ri(um mouerêt,ac non
f~pe iufii(fimam p~tius indignation:m:cum ~ulta pern,iciofa ûnt,muIta vitio~
fe perperam'I? tradlta)pleraque ornrua qu~ f(~lbunt)adeo ambigua ob{,ura~, vt
pofi~a etiam qu~m ,:erbofiiIimos interpretes fatigarut , ~~diri alicuius ,~po~
hnis ve opem adhu( defyderent.Q uo minus mirum eft li hIc tat,a pofiens InUb
dia fuit, vt [umma eorum ingenia nonnllIIum doloris fui remedlUm putarint, fi
ex innumerabilibus qu~ (cripfit , minutias aliguas taxare & carpere potuerint.
quanquam idem rur{us aded omne eorii inuidiâ vicit,vt ,iII~ ipû qui carpere in eo
quicquam funt auu,omnes tamen)quo inuidiam fu~~ dtfIimularent, eum prius
laudare fiut coaai~ Adeo' quod quidâ fibi improbdlime arrogauit, qui fe ïatro::o
nicen infcripfit,id huic omnes veriffime attefi:emunqui)u vniuerf~ virtutes eius
adhmentur)medicos omnes,quiq; priores fe)quiq; pofieriores fuerunt,plane vi::
çit<>Opus vero ipfUln quanta fit pt~fiantia)vel quamlibet eius dotem expenden,,:
ti facile appareat~SiueCquam curiofus quifpiam anquireret)eius originê: quam
(onfrat ipfam fuiffe naturam)qu~ tantum non viua voce, inftrumentorum qu\:
nobis tribuit )officijs)hllnmas hic tradit~ artis,~l~finuauit : ~iue quibus ex,ult~
,u,U,"".lU
:#-~ij.
�bt ingenijs,cum ijfdé quibus omnis philofophia,rpeciofiffim~~ artiii & inuentz
[unt,& abfoIutz~ quippequi propterea qt;làd ijs incubuerunt qure fieut animo fa
Iutaria}ic corpori fuere inimica:ab hac fibi petere auxilium necefTe habuere.Siue
(q~ mihi ad folidam eius Iaudé magis pertinerevidétur)magnitudinem eorum
. quç promittit & perflcit:quando illud fine quo nihil eft in vita dulce>& quod no
'luolibet teftimonioled DeIphici ipfius oraeuli,in vita perhibetur optimû:per:::
petuum 6bi aufcultantibus pr~fiat.Siue eius fupra rcliquas ~edicin~ partes quç
corpori hominis tuendo funt inuent~fpr~fiantiam, vel eam qu~ infianteis mor::
bos p,r~cauet) vel qu~ pr~fentes eliminat.Eas nanque tante interuallo pr~cedere
intelligetur, quanto ipfius gratia illarum muneribus multo eil: cômunior,eo'que
non immerito' defyderationcum fanitas nul1i non ~tati>non tempori fit expcté::o
da:ilIarum pr~fidia ~um demû Gnt vfui,cum iam morbus vel minatur,vel vrget•.
Proinde~ huius(vt breuiter dicam)bonitas paci,illarû militum vÎrtutÎ fit quam
fimilIima:quorum vfum nib in bello (onftat nunquam efTe concupifcendum.Et
author quidematqgC! opus eiufmodi [unt.Qui fi latinitate me donati,minores
a
forta{fecuipiamvidebüt~:}q~a'mfu~tà.mc~r~dicatüeritidfateori,?fanti\:me~
maxime imputadum ; mû etlam eoru VIftutt, vtpote quam pro mento ex~qua:::
re nec modefius quifpiarn fperauerit) nec temeranus poffit. Quo etianl iufiius
.tibi l.ucubrationes has, dican~as ,enfui, ex cuius authoritate multurn pretij
il1is êlcceifurii non dubitaui. multa enim(vt ille ait)ideo pretiofa funt, qudd tem
plis dicata.& a Iegentibus veniam'faeilius fperauerim, fi ingenue cedés in ijs quç
.confequi,nedii euincere, no erat)in.eo aliquid profeci,quo~ detreél:are non hcuit.
Nam vt curn elocutione authoris certâ:dum mihi non tùerit,certè rerurn fides nô
erat omni (onatu non adeunda.quam pr~fiiterim,ne'cne,libuit publieii iudicium
. experiri:idque etiam fub nomine potiffimum tuo'. Q uod tamen vt faceré ) ani:::
.mus mihi planè defuiffet, tametfi me viri doétiffimi)partim ex 1talis )partim ex
Germanis & GaIlis) pr~cipue cluo nofiree ~tatis Iumina Erafmus & Bud~us ad
editione operis crebra appellatione impuliŒent ! nifi fingularis tua fpeétata'que
omnibus humanitas,boni fe confulturam promitteret.H~c cnim pr~cipua pro:.
feaofidllciaefl:.qu~fi menon frufirabitur, & literarium hoc munufculum lreta
fronte accipiesmon mihi modo maiora qUéE premo,edendi animum àddideris,
[ed etiam alios ex tuis ad muita q~ te & feculum forta{fe tuurn illufirent fcri:a
bendaexcitabis. Diu viuas preeor Regum fplendor)& feeuh tui decus.L~ndi::
niX V I.Calen.Quintiles) AnnofalutisChrifiian~ M.,
D. XVII..
�l N D E X A L PH! 1 N GAL. DES ANI T. T V EiN •
1 ND 1 C 1 S Il. A T 1 o.
Primus numerus folium, a prim am foH; faciem,
b fecundam,iècundus numerus verfum indkat.
A
Abfinthij potio cur aduerfilÎlma piCuitofis 58 b 7
Abfinthij vis gualis
58 a 14
Acetum eur in farre
36 a 1
Acopa euaporantia funt medicarnenta
57 aIS
Aétiois imbecillitas pr~cer natura dicit: Iœfio 3 b 7
Aétionis lœfio quomodo [umenda Ht
3 b 16
Aétionis vitium membri fe habentis pr~ternaturam
[enfu dcprehendimus
33 b 37
Aétiones in pueris corporales pollêt: animales in re'
liqua œtate.
51 b 39
Attiones voluntarire à quibus probè fiant 4 a 38
Aétionii diuerfitas téperamêti modo rfidet %. b 44
Aétionum diuerfitatè, per coftitutiones varias ratio
fyllogifmo condudens
3 a9
Aegim11prœeepta
u b 7
Aegrori.'i viétus ratio vnde fumenda eJ1:
5 b J:I.
Aër optimus quis
8 b 1J
Aëris deleaus & vfu!»
8 b 1 Jo
Affeéhoexqua.fymptoma narcitur
33 al
Affeaio pter naturâ ~aioné ipediés morb9 ê 3 b 19
Affeaio lecundum n"turqm aaionem perfidens,fa'
nitas cft
3 b 18
Affeé1io fecundfi natura nCq3 aaioné perficiens,neC]J
imperfidës>"e'D fanitas eft,ncq3 morbus 3 b ~4
AffeW.ones in iuuene tcmperato
3 1 b 39
Affeaiones compofitœ
2.7 a 1 S
Affeétus humidi & mollis notœ
43 a 3S
Affeél:uum copiugatio
3 0 a 33
Affe8:ibus coniunétis quid agendum
; 1 aIS
Affeél:ibus·omnibusconiunétis'perpetuii 30 a H
Agnin~ camis vicia
46 b 9
Alica poil: ven~ feéHonem dl vtendum
4 0 b 30
Alimentorum differentire
1 l b 17
Aloës SC eius compofitionis Vii
58 b 9
Aloës compolltio quid purgee
58 a :u.
Al oës virtus
58 a 14
AIoë ièni~us non ,o~uenic
48 a 37
Alui reftnétœ J:emedla.
.l 0 b 3S
Ambrofia
46 b z,:.
Analeptice
45 a Z,4
Anethum quale e1fe dt:bet
3SI b 4 0
AnÎlni affc8:us
35 a l 9.
Animi facilitas quid prœftat
9 a 3
Animi mores quibus eorrumpantur
6 a 31
Anriochus medic9 quo folitus cft fe dbare 45 a 44
Antoninus imperatot
55 a 43
Apomelitis compofitio
37 b %.6
Apophtbegma Q!:.inti
.~
3 1 b 34
Apother"pia
, .
16 b 39
Apotberapia duplex
2. 3 b S
Apotherapiaquld
2.3 b I l
Apotherapia in medijs laborib9 aliqfivtêdil %. 5 a 3 1
Apotherapia cur partiii tenfionem poftulet %.4 a %. S
Apotherapia eur {ùfcipirux
2. 3 b 1 3
Apotherapi~ friétio quid cffidt
15 a 17
Apotherapia femper vti tutj{fimum
2. 3 b 3 Jo
Apotherapi~ vtilitas,& qu~ in ea,adhibeaf %. 3 b 33
Apotherapeuticam relaxare
; la%.;.
Apotherapeutici exercitij modus
3[ b 8
~ 1. 7 b 15
ApotheraPe::'t~con exerdtium
Aqua eur 101JCltur quil flores oleo coquutur 39 b %.0
Aqua qua:: optima
8 a 41
Aqua vbi vttlior
39 b; 0
Agu~ cauend~
8a ;9
Aqu~ cruda:: notle
8b 3
AquéÇ optim~ nota:
8 ~6
Aquam tum feruenté tum frigid:i claudere 1. 9 b 19
Ars fanitatis tucndœ qua:: pol!icetur
9 a ICi
Artis fanitatis tuenda:: principium
l %. a %. S
Artis fanitatis tuend~ [copi, SC qu~nam obieéta fibJ
proponat
9 a %. S
Artes corpori & animo vtiIeg
5 b 42.
Art~culari morb~ & podagra laboratii'i cura. 5 9 b l ;
Amncis denommatio ab arte quâ .,pfitetur 1 9 a 35
Affimüatio quando fit
41 b 14
Aflringcntia poft dbii quaüter alun foluât 59 b 7
Athan~~a.
46 b %. 3
Attrahetts & expultrlcis facu[tatis ingeniii 6. a %.5
Atr~ bilis morandre caufre
10 b 8
Atrophia macerat
32. a 10
Auanûs quid
1 b 1.()
Augmétum caloris innati cômune exercttationi & at
nimi affeétibus
19 b 34Auran quid roborer
60 a 7
Audumexulceratio
60 a 16
B
Balneum à cibo,quid obreruandii poftutat 5 3 bIS
Balneum.ad fomnum eonducere
35 b ; 3
BaInei dulcis aqua: calefa8:re virtus
15 b 2. 0
Balrieum quantii & quando exhiberi debet. 5 6 a %.4Balneum probe adhlbitum pars apotherapi~,& quid
pr~flat
,. 5 b H
Ba1nei vfus v~rius
_.
42. a S
Balnea f~lubrlum aquaru puens ~nt idonea 5 a 45
Balneoru vfus mutatur,p corporu differêria-4-2. a
Barbaris & agreftibus G alcnus non fcribit" fed
cis,& gr~corum œmulatoribus
7 b 18
Bibendô poft dbii qui balneii pcedir,no efi: 7 b 16
Bilis flauœ L1fi:enda: caura:
\
10 a 36
Büiofus humor ne in ventrem deftuat
58 a 10
Biliofam & pituitoram affe8:ionem qu~ excipiat,& :a
quibus fiac & fedécur huiufmodi affeéHoes 6 a 4 S
B~afi'ica maIina
48 b 1
gri!
c
Cacochymia eft vitioG fucci copia
30 a 43
CalculoU mcdiü ftatü habét iter fanos &c. 59 b %.4
Calculoro & obefo tenuis viét9 inifigitur 59 b 1 1
Calc;uloforum potio
4 6 a 4-7
Calculofis nô coueniutvehemêtet calfaciétia 56 b 1 9
Ca1id~ balneô teperato puero magis qdraIe 8 b 44
Calidarum naturarü varia exemp1a
50 a ~
Calidi temperamëti coueaio
5 ~ b %. 9
Calor agiUtatê ad mouendum prœll:at
1 b r
Calor innatus quibus augetur
19 b 2.4
Ca!or quibus mutatu~
~
~ ,b 4 0
Calor eorU quora opue!~ habet ~o_rpora,fimills quo
dâmô vfq3 ad fummu mcremetll manee 8 b 39
Calori mordad vtile eft balneum
51 a J
Caloris imbedUitas
lob 16
Calore populi ëj~itas in ol~m citius trafit 39 b 10
Capitis .a:U~t1S pr~fidlum
57 b 44
Capi.cis proUldenua ~ . .
57 b 3 0
Cal'u~ q~e~adm?du 10 fuble.él:as pattes vitia tranr.
mlttltata lecur hm & reneSln alias
60 a 18
Capitis repleti remedia
56 a 40
CapitlS vertiginum & doloN duplex caufa 58 a 3
Camis icremétfi 'ibgeget,& à 'ib9.ca recipit 15 a %.6
Carné laxare & mollem reddere quid.
14 a ; 8
CaGœ duplum pro cipamomo
58 b 2. ~
Caufœ parcioris diçtœ
2. 9 a 3 0
Celcres motus citra violcntiam
10 b l %.
Cera refina
; 9 b 15
Ceratum
60 b ~5
~erébrum)animi domicilium
lob 14*.iij.
�1 ND EX
~A
L P HAB E TIC V S
Cerebrum quomodo repurg;ltur
lob z. 0
Obus & potus quid fcqllcl~ habent
1. a S
Obi in ftomacho calido
58 b 40
Cibi modus
18 b 1.7
Obo fumpto cur non, funt danda qu~ vehementiorê
39 a 7
diftriburionem faClunt
Ctborum multitudo propter aifuetudinem apponej
da,qui patum ramen nu triant
S7 a 1 8
Cnkos
.'
48 b i
Color certHnma fucd cognitionê ptœftat 35 a 1. 3
Color vnde
.
.
35 a 14
Comedete & bibete eut fit nece1fe
9 a 38
Comitialis fpafmus a1fidue grarnmat'Ïcum quendam
. affligens quomodo curatus efi
61 a 1. 8
Compofitum omne fimplici pofterius dl: 38 b 1
Conceptum à caHdo conctefcit,& ficcatur , & tmea.
menta obtinet,& tandem exaéta fpeciem 1 b 6
Concoétio maJa multiplex
41 a 39
Côcoétio ad efficiêdam fi'militudinê necdfaria 1 a x
Concoél:io mellor ei9 quod ex totl fubftatia côgruit
S4 a 2.
Côcoétionis peraa~ duplids)notç ex vrina 12. b 43
Concofliotte tertia fafla,affimilatio fit
41 b 14
ConcubitU!; 'luos dfcél:9 in corpotib9 faciat 3 1 a 7
Conieélurtl alrndt pueri poO: exercitationes 2.; a J:
C onniuentia:: curatio
lIa S
Céifyderatio de cibo,potioe,& :;rnbulatiée 11 b 43
Confonanti~ nomé ad abfoluta & ad deficientê ab ca
r-
4 a6
Confueta cur conuetliant
50 a 3S
Confuetudo & proçararruc~ cauff
49 a 3 %.
ConfuClttldo ']uid pl2ftet
44 a 1.7
Confuetudo ']uomodo mutanda
49 b J 1Côllitutôis optimç corp9mediû & rymmetro 5 a 1 0
Conrututio~e5 corpods proba: & iinprobam fequii~
tur atHonem probre ve1 culpatœ
4 a ~3
Contrana contrarijs quomodo exhibeantur 6 a 30
Coqu9,forû qUf prœarat,rationê no nouit u. a 8
Cotdis & arteriarû motus non intelmittitur: Ced va.
rie intmditur,at'l3 rt~mittitur
a1 a 8
Corp9 ab vtr0'l3 excremêtonl genere vacet 42. a 39
Corpus deficiens ab optimo haoitu,tribus fit de cau
fis~à natura,ab retate,ab aduentitijs
43 b 17
Corpus durius vnde
43 a 2.:'
Corpusvndefitobd1us
43 a 2.0
Corpus vnde gracilius j
43 a J 4
Corpus 'lUt mundum {èruant
,
%. aIl
Corp9 nrm conüpêtia fub duplici rut genere 1 a 1. 0
Corpus noftrum medicam arté defydetat 1 a 18
Corpu6 ohefum cta1fum corpulentum,idem S a 4
Corpus optimum qUid,p.ofcit
42. B 3 J
Corpus affligitur dUpltCI ex caura
~ 5 b 18
Corpus fenfi'm calfaciendum eft ante vaIldam ex,
etcitationcm
1 3 aIl
Corporis curatio in quo toto eft crudus fuccus cum
vJcerofaJaffitudine
40 a 10
Corporis habitudo aut gudIis aut obera, illaudabi.
lis
D
~.~
4a10
Corporis ?abitu exinanito, plurimii eXCI(mentorû
cong.emur ,~ifi ffnfi'm nuttiatur
41 b 15
Corpor~ n~~rl ~o.O: ftatum difpofitio
1 a II
Corpor~s nn 4'wde tia ois in duob9 cofiftit 48 b 3 8
Corpor~s opt~m~ conO:itutio
4 b .44
Corporls optlml temperamcnti nota:
5 a ~
Corpori corrigendo quœ neceffaria
43 a 6
Corpori non confeaum,non affimilatum, no adna'
fcitur,fed vt fuperuacaneum errat
2. a 2Corpora nen pura,atql eXctfmfDtis parum purga1
ta quo rnagis nutnes,eo magie lœdcs 12. b 37
Corpora Dollia 'luibuSC21efiunt
19 b 18
Corpora pro fua cônitutione quomodo funt fricada
. lS b
~.
2.
Corporii omniû curandoru cois ratio
49 b 41
CorporiiVt m2gna ê diuerfitas,fic &viét9 réi lIb 4~
Corrfipil feruaturq3 quid'l3 ijfdem geQeJ;ibus 6 a 3 Q
Corrupta in ventre motborû putredfnis occafionem
54 b 6
erre.
Corruptio extrinfeca duplex
;z. a 1. 6
Corruptio interna duplex
;z. a 2. 3
Corruptionis ciborum in ventre, remedia 56 b 3
CorruptiôlS ni~ quplex ca,intema,extetna ;z. a 1. x
Corruptionis noftrç ineuitabilis caufa
1 b II
Cruda cur medicamêti& nô tentanda, nfC balneo an~
te concoilionem
36 a ,4Crudi cû pelliculo in totû corpS> digcftio
7 a 44
Crudorum fuccorum quibu, Intus & forisla1fitudiG
nis fenfus~quomodo (u.randi
38 a 3 S
Cura corporis noftri optima erre non poten in vira
negotiJs implidta
12. a 4
Curatio eiuscui funt gracilia brachia
4S a 10
Cutis dêfiffima aut duri1fima non eft fimpliciter vt~
lis ad fanitarem
7 b 43
Corporis côfiitutio quz caufa: r2tionem obtinet,eft
fcopus facultatis fanitatis tuenda:
4 a ~o
Cutis dl: naturaIe tegmen
S a 39
Cuti~ fiat dUrior,denfior,& folidior ij. partibus qullC
intus funt
S a 3a
Cutis Jafài: dc:nfzve incommoda
'7 b 44
Cut~s ~ale tcmperata abunde
5 a 4x
Cut~s ln vtero :Eque mollis,vt c~ter~ partes S a 35
Cuttm qua: vrunt
3S aIl
.
Ddluxionum à capite curatio
S 8 a 3S
Ddigatioquid faciat
....
17 b 8
Den1ltas vndc
...
3 (:\ b 14
Denfitatis in cute coneEHo
3" a 8
Denfiratis nota:
30 b J. 0
Dcnfitatis remedia
30 b 1. S
D~ntientium doIores quibus indicmtur , & corriga"
tur
6 b 1.5
D~xterv~usfaIubrium ']uomodoha~tur II b l.S
D~acaJam~nthes compofitio
3 8 b 1.4
D~acaIam~theG optimti medicamentum 35) al'"
Dlacalammtha fali~ loco ad obfonia vti licet 39 a 2Diacalaminthes vires
39 aIS
Diacnicum
56 b 7
Diacydonion com}?ofitIo
61 b 6
Diagl~uci~m
' 60 a 13
Dialoes pl~a
56 b 14
D~atI~Onplpereon conlpofitio
36 b 45
D~atr~onpJpereon vfus
36 b 32D~atr~onplpereon ']uando fxhibendum 37 a 3S
Dlatrl~npJpereon funplex concoétionc egentib~
.exhlbf~dum
39 a 9
D~fS max~mus in Alexandria
55 a 39
D~esmax~mus Rom~
,
55 a 37
Dlfferentl~ fumpta: a caufis quihus friaio fit dura
,ve) m~~1is.
14 a S
DlofI:0b~lcon (um optlmo melle flatum maxime
,dlfcut,1t?~ ma:xime di1fecat
3 6 b ~8
D~ofpoJ~t~cl duplex vfus
S8 b 18
D~oll'0J~t!c~n,& eius compofitio
6 bIS
DlofpolulCofumendûante&poftcibum 36 b 18
Difcordia de exercitatiôe,friflléie~& baJneo 1.8 b 7
Doétrina: elementariscommod~
X7 a 3
Dolichos quid
~o b 3"
Doloribus non leuiter Ql1gimur
3 a, 3'
Dropax
56 b 3&
Dura frié!io e~t~at
1 S a 30
Dur~ & let~ ~t1éhoes apotherQpi~ paIu,,:ti~es ~4 _a 6
Dun & ~oJlls corporls & (oath ae Jax! difcnme:&
~b9 dura aut mollis friétio vtilis,aut &c. 2.4 aIS
3
•
'
,
.
�:lN GALEN VM DE SANI TATE TVENDA.
Durius v~de corpus fiat.
Durum,molle,rarum ,denfum.
43 a %.0,& b 5.
17 a %.S.
B
\
II!72>'AI9rttl'l,..,quid.
10 h 6
EducatLo caJidorurn.
53 a 3 6
Elementum in generationis initio exiccans copiofius
conijd debet.
1 a 38.
Equitationis defcriptio.
%. 1 a 4c.
ErrolUm correétio.
16 b 10,
Etas cur conryderctur.
,',
49 a 31Etatum varia: fanitates
4 a 43.
Etatis declinatio.'
54 a 3I
Eucratla duplex
4 a 35
Exceffus modicus non facit fenfibilem difrantiam ;t
mediocritate
3 b 43Exceifus omnis fugiendus
8 a 1. 3'
Excdfus ornnis cotrario c~ce«u emédadus 4 3 b 10
Excrementum quintuplex
9 a 40'
Excremêtum alterationê à natura no fufcipit 3; b J
Excremêtii omne aut toUëdfi,aut alteradum 33 b %.
Excr~mentum vehementius agitatur exercitando,
frléHone,balneo
33 a 36 ,
Excrementi in os decurfwn tum guIa excipit,tum a~
fpera arteria
57 a 44,
Excrementi primi vacuatio qualis
9 b4
Excreméri quod per fingulas 3nimalis particuIas co'
J: 0 b x~.
geritur,tardandi caulà
Excremcnti retenti quod per finguIas animalis par~
ticul.as col1igitur,remedia
Il 3 8
Exctementa in ventre quibus caufis morêtur 10 a S
Excrementa quemadmodum educéda fint lob 31
Excremétoni calidorii & frigidonijdifcrimê 33 a 37
Bxcrementorllm· caura,contraria retentionis caufa:
fcroptr admouenda
lob 34.
Exeremêtorû quare cura nohis fêper hahêda'9 a 4 Q
Excrementorum prouentus vnde
1 b 41.
Exerementorum fingula genera quibus ex caufis re~
morcntur.
10 a 6
Excretionis inftlUmenta ad quid
9 a 44.
Exemplis Galenus legentem exercet
48 b 45,
Exercendo fumma obferuandorum
J:9 b 36.
Exercentis fere conditiones
19 b 3.
Exercet equitatio crura ,fœmen vtrunque', fpinam,
collum,vUum,vifccl:3
%.0 a 39.
Exercet maxima vOx omnia vods organa 1. 0 b 44Exerdtandi qui quibus partibus non foot 44 a 36.
Exercicidii omnino nô eë vbi cruditas adeft 31 a 44
Exercitâdum quando:exercitatioqJ quomodQ admi~
nifiratur,& quare
_
u b 32..
Exercitati ijs qUI: p.crur~ geftaf,quib9fitvtile 44 b 1
Exetcitari quibus non bcet
53 b 6.
Excrcitatioacuta
44 a 8.
Excrcitatio, alui & vefiea: vacuationem pra:requio
rit.
13 a 4.
Exerdtatio celeris manU fied potcft
2. ° b 17'
Exercitatio quid,& quœ pr~et
l %. b 1. 1.
Exerdtatio & labor,idem.
1 %. b 7'
Exercitatio Milonis
10 a 17,
Exerdtatio poil: venerem
31 a :..
Exercitatio pr~ter ~?tü veb~~~tia iportat 1 2. a 4 %.
Exercita.q poihiglhas ~ !tdlmas ~t apta .3 1 a 43
Exercitatio quando ommeda,& qUlbus notls depre.
:z.:z. b 11.
henditur.
Exercitatio fummis pedib9 & manib9 ereéhs :to b 9.
Exercitario valens
19 b 43
Exetcitatio vehemens
19 b 44,& 2. 0 b 2. 1
Exercitationis bene aut male adminitl:ratre commo'
da & incommoda
1 2. b ; 8
Excrcitationis commoda duplicia
1:. b 2. 0
Excrcitationis commocüffimum teml?u~ . 1,. ~ ; S!
Exerdtationis duplex [copus
~3 b 14.
Exerdcationis genera
19 a 1 o.
EXj:rciration.i& menfura,ordo,qualitas
lIa 2.6.
Exercitacionis optimus il:atus
%. %. a 15.
Exercitacioni9 pra:cepta pugnace inter fI: videri a1ia
quando
50 a40,
Exercitationis tres ha:refcs.
50 a 2.9Exercitatio omniscaIorem exdtat
19 b 17Exerc~tat~one~ qu~îequuntur
12. b 14'
ExerClta.tlOne mferlorum qua: magis iuuâtur,& qu::n
fu~er1~rum.
..
44 b 6.
Exercltatlone membrls finnltas accedia: lIa 2.:;
Exerdtatioes ccleres citra [oour & vlolentioï 2. 0 b l
Exerc~tat~ones cIumm
2. 0 b 35,
Exerc~tat~ones & op~ra
_
19 a 17
Exercltauones proprla: fingularo partium 2. 0 a l 3
Exercitationis affidu~ intercif~ue difctimê 2. 0 b 2. ~
Exercitatones remiifoles fine interpofica quiete fiüc
1.ob 31
Ex~citatiôes refpiratiois,fwlt & thoracis Be pulmo,
%.0 b 43
ms
Exercitationes robuil:a:
1.0 as
Exercitationes tantum
19 a 1 x:
Exercitationes violentœvazire
% 1 b 1.6
Exercitationum extrinfeca.
19 b 7.
Exerdtationum genera ttia,& qu~ fint cuiuf'J} para
6 a 3.
tes,& qua: pueris debeantur
Exerc~tat~on~m m?di authoreAefculapio
6 b 7Exerc~t:lt1onl1 qua.hc~tes fiu.e differéti~ & Vf919 a 45
ExerCltationum varia:: tpecles
1
b
Exerdtationum vtêdi tatlones ab ipfo negotfo fu~:
pta:.
19 b 2.
Exerc~t~tionfb9 ineptu corpus vldofû cO: 44 aIS
EXercltIa qua: quas partes exercent
%. 0 b H
Experiêtia pro norma,& quomodo quippia pro vti:a
ft fçribendum
6 1 aIS,
Experientia tantum difcemi quod ex tota fubfi:anti~
congtuit
S 4 a r.
Experientia quomodo intelligimu9
47 a 3.
Extrinfecus occurfantia parum attinent ad anificeln
s a 2.0
. . fanitatis tuenda:
F
Facultates data: citra docentem
1 b 19~
Fafciarum circumaétus
2.4 b 36 •
Febri dia ria quomodo laboratur
4 2. a 1 6
Febricitantium viétusracio
40 b 19
Flaure bilisretêta: curatio
lob 43.
Fluxu capitis qu~ in ladnga proueniunt
57 b 1.
Fluxu capitis qu~in gulam & ventreID.
57 b 8.
Fricandtfenis difficultas
45 a H
Fricadum ctebro exigueqJ vbi exigu~ vires 45 a 19
Fricandum in apotherapia quomodo
14 a 9
Fricandum quarenus eft
.
18 a 40
f riétio dura corpus came dura,& mollis molli iplet
15 a
10
Friétio dura dur~t.& denrat corpora:quare apothera
Eix parum vtlhs
u b 45.
Friaio matutina vefperrinâque
3 1 b 31.
Friétiornediocris qualiter fiat
2.4 al 0
F.riétio media. in quatitate & qualitate quomodo fumenda
15 b 4
Friétio mollis corp9foluit,dura idurat,multa adimit
& gradlius reddit:mediocris cra.lf19 officit 17. a 7
, Friéhonisdiuifio
14 a '1J
F daio mollis fé,p mol1it,& d~a ré!, ~durat '4 b I?
Friaio multa tenuat, & mollLs molht:qut,multa &
mollis,tenuat & mollit
15 a $
FriéHo prl:paratoria qu~nam fit 16 b 40,& 17 b 13
Frié!:io varios manuü clIcumaélus CUl: exigit 1 J b 3
Iri~i~nt~~a1~~ t!01l?U~ optimum .7 b 1 ~ l}
?fç.iiiI,
�INDE X ALPHABETICVS
Friétionis conditionts, & manuum circuaél:us quOI
modo faciendi
l 3 b.
Friél:ionis curn pinguitudine vtilitas
43 b 37.
Frfél:ionis differenuzfecundum Theonem 14 a 10
F riaionis differentire v~de [umenda:.
14 a 18
Friél:ionismedirenotre.
18 a 36.
F riaionis prreparator~re finis
1 8 b 1.
Friél:ionis prreparatonœ [copus.
1:3 a 34.
criéhonis vt~iras,& quornodo pro œtate Sc tempe'
ratura varJanda.
1 3 a 18
Friétioni omni commune dl: caIfacere.
15 b 45
Friél:ionem & corporibus vtilem elfe, & ijs qu~ COlI
pori conducunt.
17 b S.
FrŒl:ione duraligatur corpus, molli foluitur, multa
extenuatur,mediocri craffefcir.
. 1 3 b II
Friél:iones iam laborantibus particulis admouereno
(onuenit.
44 b 9
Friél:ionesrotundre.
45 a 5
Friéhonii differétias i rerpeau coIIatiéieqJ diciI 8 b ,
Friétionum differentire fiJmpta: à qua!itate & quan~
titate,at'l3 à confugatione earundem.
16 a 1 S
Friél:ionum quatuor differentire quomodo fumun.
tur ex virtute & vfu.
b 14
Frigida in tertio feptmmo non dl: lauidum: quia in.
cremento effet in mora.
11 b J S
Frigida & pituitofa [anies quando in calldum ventrem dd\uir, vcl contra.
58 a 42..
frigida notarn mediocris mora: quo indicar.2.6 b 3.
Frigida: vfus quemadmodum incipiendus. %.6 aIl.
Frigldo & humido qui funt temperamêto,valentio,
rCi motus quàm calidi defyderant.
SI a 8.
Frigidum fi caput, & frigidus venter, quibus vten,
dum.
58 a 39.
;Frigoriingentiquâdo occurrmdû vidctur. 3 1 b44,
1,
G
GaIenus i quo têporc morbo nô Jaborauit. 41 a 32.:
Galcnus in puerili ~tate,ephebia,& adolefeêtia pref;
fus fuit morbis non paucis,rtec leuibus. 4:z. a 3 o.
Galcnus phlegmonem~bubon(m nô fenfit,nec fcbri
laborauit quàm diaria.
4:z. a 2. 1 •
Galeni dlaria ex Jatritudine.
41 a 18.
G aleni in arnieos Sc liteJas ohfequia.
4 z. a 2. 5 •
Galenimos.
56a33.
Galcn~ fitus temperatus.
18 a 2.0.
Galcrufl?on.fioarcisdefanitatctuen~.
4Z. a 37.
Generauorus nolh;e ptUnordia,fcmen Sc fanguis,in
quo djffjdent.
1 a 3 o.
Generationis noftm primordia funt fernen genitale
&fanguis.
•
•.
J a~s.
Genitum omne vt gemturt fit lntelltus,caufas ab m,
ido habet feeum orras.
1 a ~ 1.
Geniturt= origovttiqJ eX humid~ ~u~ft3tia ~ •.I a ~ 5
Germanorum mos in recens ecims mfanrulis ID fngj
dam aquam merfandis.
7 b 31 •
Gerocomice.
45 a %.4.
Gyrnnaftts quis.
lIa 34.
Gymn~officium.
2.lo a Ilo .
Gymnafi~rurn affeéHo de friaione.
13 b 8,
GraciJitatls pr~cipuum rcmediii,pice vngi. 56 b 38.
GraciIicatis remedia ante balncum.
56 b 40
Graeilitas vnde. . .
S6 b 2.9.
Graciliü via9 qUlln rcnib9 calculos generiit'59 a37.
Gymnafion quis locus dicatur.
J: :z. b S.
H
Hemina libra dicitur.
39 a 43
Hiera picra excogitata eft vt (uccos craifos & lentos
diffecet & detergcat.
58 b.l o.
!Iier~ pierre compofitio tri.plex.
58 b 16.
Hippocratis breuitall.
J 5 a 35.
' . 5'9 a 17,
Hiftoria de pueUo quodam totam dl'!m 1[ato , quem
fordities offendit,& cui mudities eontulit.6 b 41.
Humidi Il1Qxime funt long~i.
S4 b 19.
Humiditatis coneaio.
3 l b 10.
Humiditatis ex potione correéHo.
31 aIS.
Humor calidus à capite in calidum vmttem,quam
curationem exigit.
58 a 34.
Humor qualis eft in corpore, talc eius fcrum appa~
ret.
34 b %.90
Humore fcmicoélo qui abundanr in venofo vafo.
rum gencre,& in reliquo corpore mordad~ Jaffi.
tudinem afferentibus,quomodo curandi. ; 5 bIS.
Humores crudi vino & Cornno c6coquûtur.~4 a 3 o.
Humores male reuocantux mtro qui extra funt,& fo
ras qui intus.
38 a%.8.
Humores qua: foras euocent.
38 a 17.
Humor.es qui foris fiit,pe~ halitû ~eniter_e~ucédi:qUi
vero mtus [unt attenuiiw atqJ cocoquedi. 3 8 a 2. 8.
Hurnoribus crams Jaborantibus vtîle quid. 36 a 1 I~
Humorum contra craffitudincm danda.
36 b %..
Hyff"opumin vino concoél:umquibus vtüe'38 a 36,
Hiftori~ de quodam graciJi.
1
lchares in ventrem debilem quando defluunt ,quoi
morbos generant.
5 8 a 1 5.
lecur quœ aperiant,exhibendi ~empus.
53 b 2. 5.
Ignis à natura maxime vim ficcandi habet. 1 a 39.
ImbecIllitas aélionis nô cft abfolute rnorbi nota: fcd
_folurn qu~ pr~ternaturam eQ:.
3 b 8.
lmpetus materire vehemêturimos côtrarios interim
dfeaus edere.
2. 5 a 2. o.
lmpropria: friétionum diffeImtïœ.
J 3 b 2.4_
InaDicio duplex cft.
lIb 1 3 o·
Inddentia exttînfecus,qu~ corrumpunt.
2. a 26.
Incrementum flfutur,off"ibus non ièquacibus ob fic~
èitatem.
x b I l.
Inculpato hab~tui medicamentis aut viau tenui vtû
d~m r:t0n cft. .
59 b %. 7.
Indicatlonem faCleIldorum fumi â temperamcnto,
non ab ~tate
49 a 3 o.
Inœquales corporum ftatus perfequitur. 57 a 30,
Inœquales ftatus trifariam nunt ,prout (ompofieio
corporis noftrj triplex cft.
57 a 3%..
Inrequalitas indium16 partIbus.
sa 13.
Infantulus primum quornodo traélandus, & cur fa~
le infpergendu~. .
5 a 31 ~ \
lnfantlum do~or1s trIa remedia.
S b 38.
InftrumencaIl in eodem duplex notame Galenus t~
pcram~nt~m.
saI 7Inftrumctaliû partiû fanitas ex quib9 CÔnat. 1 a 14.
Int~mpe~améti acquiCititij & naturalis eadë cft pro,;
~den.t1a. :
. .
'.
3 1 b 2.9.
Intepenes caltda & f~lg~da effICaclores magis quàm
~~ c~nfift~t ex fi~cl.tate & .humiditate. 54 a 10.
Imepenes cahda & fnglda facIle fimilibus nuttimê.
ti~ in I?o!bofam.int~mper~ntiarn abeunt. S4 al 3Intcpenes Itra famtatls termmos fieciores humeébi,
dç,humidiorcs ficcand~ , frigidiores calfacicndre
calidiores refrigeranda:.
4 b38
Intemperies fimplex non diu roIa durat. S 1 b :z.4.
lntempericm çqualcm perttaélat,id'l3 ab ijs qui pr~.
calidI funt,au(picans.
51 b Z.~.
Interitus connata neceffitas.
1 b %.%..
locinoris dolentis cu ratio.
53 b 2.I.
locino.ris excrementa.
9 b 10.
Ira qUl~. .
.
19 b 2. 5 •
lucunddTImum vtile : aduarum verô quod iniueunf
dum.
37b 13 ,
I~album.
4 o b 'H!
!
�IN GA LENVM DE SANITATE TVENDA.
L
Laoor,cibus,potio,fomnus,venus, mediocria mCGll
& ordinern denorant.
I l a 30",
Labar cibum prœced2t,& labor no excedat. 8 a 14.
Laboris, motLIS,& exercitationis ditferétia.I 1. a 40.
Labaret vt aIius alia parte,vnde fiat.
6 O:l 3I.
Lac afininum cam:ris omnibus tenuius.
56 a 3.
Lac afinœ tenue [ero[umq3 cft.
47 a 39.
Lac capr.e mediocrls fubftantire cft.
4' a 39.
Lac ex vitiofo pafcuo quale.
47 a 3 1.
Lac matris optimû & proprium pueris.
5 b 1 S'.
Lac quibus exhibendum.
47 b S'.
Lac pr.ebens abftincat à ventre
7 a 15'
Laêris lIlimento vrendum.
5 a 45.
Laétis boni contrarijve notre.
7 a 16.
Lafris commoda.
47 a 13
L aéte vtentiurn exempta.
47 a 7
a 9.
Laétis optimi not\:.
Larinx quid.
57 a45'
LaŒtudo.
16 b 15"
Laffltudo phlegmonofa vnde.
33a 8
Lam[udoqu~CanorumCymptomae!l:.
31 b 30
Lalfitudo tenfiua.
33 a 6
Lamtudo valida & immodica,& fic citas in tempera.
to iuuene,quomodo curentur.
32. a 13
La!Htudo v1ceroCa acrem hU010rem habee & in fo1i~
dis corporibus.& intra venarurn finus. 33 b 11.
Laffitudo vlcerofa gua'arte curatur.
34 a 38.
Lamtudinis caufa, & qu~ in vnaquaque conryderart.
da.
3 1 b 34.
La!Htudinis phlegmonofœ curatio.
40 b 7
Lamtudinis fymptoma.
32. b 38
Lamtudinis fymptomatis ver~ differéti~. 3 1 b 4 r.
lamtudinis tenfiu~ curatio.
2.7 b 16.& 4 0 a 38.
Laifitudinis v1cerof~ cura eum cruditate. 34 a 13,
Laffitudinis Vleerof~ cuxa vbi circa cutem cft per fe.
•
34a 10.
Lafficudinis v1cerof~-curatio variatur pro diuerfa di{;
pofitione corporis atfeéti.
33 b 2.0.
Lamtudilll guis motus acccdit.
33 a 14.
LaŒtudinem vlcerofam quid creat.
33 a 10
Lafficudinem v1cero fam qua: faciunr.
33 a 4;'
Laifitudines Cpote nat.e mOl'bas nuncùit. 31 b 31.
Lailltudinum compofitarum remedia.
30 a 4
'1.7 a 35.
La!Btudinurn curaciones
Laifitudinum qua: fint fymptomata & affeétiones.
1.6 b4 0 '
Lauandum quand~,& quando frigida.
1.1 b 31..
Laxitatis emendauo
31. a Il.
Laxum,coaéttlm,col1ftriét~m,coUigatii.
17 a ;;
Laxum,liberum excremenus exitû pr~ftat 2.4 a 1.
Liberi & têperati apor~erapia, cur vratUt. 2. 3 b 3o.
Libri enan3torij qurefhones dtlulint.
15 b 14.
Lini femen fi in aqua concoquas,refrigeriitem cremo
6 b 44
rem efficic.
Luétt: motus.
z. a 3 '1..
i
°
°
M
Manun cÎrcûaétus quomodo variari pofi'ie 1 3 a 37
Miu'aCmus.
48 b 33.
Marerla caufarum [alubriu in quo cÔfiftit. 11 a43'
MaterÎçC]uadruplexgenus.
4 8 b43·
Medens alijs,& ipfe vlcerib9 [catens.
4 1 a 14.
Medicamenex caricis.
4 8 b 8.
Medicamen ex chamemelo.
; 9 b 34.
Medicaminis compofitio effeétus variat. 38 b 36.
Medlcaminis côpofitio C]uod ex abiete fit. 39 a 3 1 •
Medicamêcu ad omnê la1ritudinem efficax. 39 b 4.
Medicamentum ex populi fI oribus.
39 b 5.
Medicamentum quando nullum copior~cf.l: cxhih,eu
dum.
4-SbIS.
Medicamentum ad appetentiam excitandarn, & ad
concoétionem vtile.
61b~
Medicamcnto non ita prompte educi potefr malus
fuccus,quii imbibitus eft in came & vijs anguftis.
vt qui contîneturin capacioribus lods. H b 8.
Med~camenta vari~nda dfe,& CUI.
45 b 8.
Medicamema tenuiffima in habitum fml, (raifa j~
ventre rnorari.
38 b 34.
MedicamêtorU il:omachicoIÜ craffitudo. 61 b I l .
Medicin:E partes du~.
1 a J
Medid & philofophi officia.
6 a 3:'
Mediocritas ex omni genere adlu'benda optimo fiao
tui,& quomodo Cumatur.
2.1 a 45.
Mel mal~m,multum.fpum~ emittit.
37 b 18.
Mel optlmum,& cUIlofe defpumatum ,cui mifce~
dum.
393 l
Mellis deleétus.
37 a 3 ~:
Membra diuerforum no fimiliter fua obeunt munia.
2. b43
Membra robuil:a fiunt, & fummas vires obtinent ln
incrcmenti ftatu.
2 b 13
Mercurialis.
45 a4;
Methodi proprium.
17 a 17,
Milonis exerdtatio.
%.0 a '1.7,
M yrti ficca folia vitio[o ftatui afpergenda. 5 a 42.,
Miûaduplex.
45 b 17.
Mollis & humididifcrimen.
43 a B.
Mollius vndc. .
43 a '1. 8,& b 1.
Mo.rbus IX fanItas habent rationem caufe efficien.
tlS.
.
Mor bus omn.ls,prreter
naturam.
b
H·
:33 b 14.
Morbum vt ln affeéttone confritutionêque corporis
4 a 16.
confiftere,ita & fanitatem 0portet.
Morbo grauati in feneétute ,qui falubrem naruram
ab ortu naéèi erant.
42. b 9.
Morbi ex intêperatia,ignoratia,aut vtro'lJ. 41.b.1. z.
Morbiexmaloviétucomparati. 41 a '1.'1.,&b 38 •
Morbi qui ex plenitudine oriuntur.
SI a 2.7.
Morborum femina in nobis fenfum effugifit. ; h r.
Motus dtra voluntatem fufcepti qui funt , & à quib9
cau fis variantur.
;t 1 a 9Motus continui & vehementes,cxcrcitationis quam
prçparatoria01 vocanr,fun~ proprij.
14 b 44.
Motus ex parte varios, variii etiam corporis têpera_
mentum efficere po{fe.
6 b 7.
Motus nec continui nec vebementes apotherapta:
funt.
2.4 b4,.
Motuum omnium vires nouüfc,artis fanitatis tucn~
da: munus eft.
:z. 1 b 17,
Motus qui non pertinent ad artern fanitatis tuendre.
2.1bIl.
Motus qui aétiones Ilon [unt , tripüces perhibentur.
u
Motus qui vifcera concutlant.
1 1 a 43;
Morui quos corpore exercée omnes homines , artifi.
ces iuxtà inertesq,,eorii ignorant vires. 2. 1 b 4 1 •
Motuwn fingulorum vires nouit Galenus. lIb 2.1.
:Motuum fuorum qui ignorant vires.
2. 1 b 4 r •
Mouemur al.lt à nobis ipfis,aut ab alijs,aut à medica.
mento.
6 as
Mulfre compofitio.
37 b.30.
Mufcu~orum t~fio in ~riplici opere.
2.4 b 2.4.
Muta~o fit aut In quahtate,aut in éjtitate. lIb 1 r.
Mutatlo pulfus ex naturali calore varia.
2. 1 a 14.
Mutationes in cOlporibus vnde flunr.
4 b 2. O.
an.
..
N
Natura ipûs inftrumentis quales facultates fnfew.
eric.
1 a 6 ..
N~tura
l~borantii
iAterdUID
medi,amentum
...
- .. . . '
.noq.
~~
•
�INDEX ALPHABETICVS
•
.wmittit.
33 b 1 o.
Natul'œpfo.gre{fum qui cft ad ficcitatê, effugere cor~
.pol'Î non Heet.
54 b 14.
Natur~ .hominum numerofœ.
4 1 b 33.
Naturœnoftrreprincipia..
, ~ '.. 1 a 2.5_
Nanna: nQftrz princlpl3 In qUlb9 couenIat. 1 a :'7in quibus vero diffcr~nr,
,_
l a 3 o.
Natura propofita vel.utlPolydetl cano efi:. 18 a :'0.
Natura .propofitre rel proIixitatê requirit. 41 b 2. 5.
Naturales tun~iones à pueris calidlS al humidis b~
ne tiunt.
4 a41•
Nulla materia eum latere debet qui vult elfe perirus
lIa 33.
fanitatis tuend:!!.
Nurricis confyderatio.
7 a 7.
Nutrimemum quado puero exhibendu.
6 b 34.
Nutrimenticr~diincommoda.
41 a :.1.
Nutrimenti per venas ad ûngulas partes difttibull
41bI~
tb.
Nuttitioquando fit. ,
53 b 36.
o
l~
Ùbefitatis curatio.
~ . 57 a 8.
Obliquum quod rcai tranfuerfique planè cft medis
um.
:13 a 43Obftruél:fo cutis vnde.
3 0 b 1 3Obftruél;io ex viois leuior.
4 6 a 4 S.
Obftrué1:ionis remedium.
S 6 a 38.
Obftruétionis remedia edam ad tardml concoéüo~
nem facere.
56 a 44Obfuuunt&purgantquœ.
2.5 a u.
,OeuIi quare meat~ habeat quih!1 repurgent lob 2. 9
pculorum .prouidentia parocheteufis dicitur: & qui6
bus robore.ntur oculi.
S 9 b 45.
01ea IX vnguenta calefaciétia & relaxâtia 30 b 2.7.
plea ex be[re,cucurbit~ agreftis,alth% vitis al~ ,ra'
dicibus.
39 b 45.
Pleum anethinum per haIitum digexit,fiue folwn,fl.
39b36.
: uecurncera.
Oleumemplafticam habetvim.
57 a 4,
Oleu ex chameme10 per halitu euaporat. 39 b 3 ~.
01eum habeatur quod haJitum educit flore exprefio
39 b 13.
per tresmenles.
Oleum dreunfundî corpor! quo debebit.
'-4 a 9OleumquibustantumlnfuditGalenus. 48 b 2.0.
Oleum roiinarinûfit quum rofmaris baba oleo incoquinn.
39 b 44pleuna fàmpfychinu~ hyeme regione têpeftate frit
da idoneum z::tedic~me~t~~.
39 b 4 l •
01eû tenue nuUa adftrlngedl vun habet
39 b 9Opera trifariam v[urp'~l. .
1: 9 a 2. 2..
Opera media & per cOlugatIOJ1etn quomodo fe proa
mant.
16 a 8.
Optima natura ne momento quidé durat. 4 b 2.7.
Opt~a natura quid conttnet.
1 8 ~ H·
Opnmam corporis CUlam quibus pror[us fcnpf11fe
, fupert,lacuum fit.
u. a 6.
pptimumin omni rerum gcnere vni'i cft: vitiora ve~
1'0 plurima funt.
5;t b 5.
Oftocopos.
'"7 a 19.
Ouilla quibus decens.
46 b 8.
Oxymeli variandum pro fumêtis guftu. 37 b 1 1.
Oxymebtis compOIltlo.
37 b 14.
Oxymelitis compofitio, mcl,",cetum,aqua~mifceng
da.
~7 a 43.
j'
p
Panis qualis elfe debeat.
46 b ,.6.
Papilla ori idita,infantifi doloris lenimé cft. 5 b 35
P arris çuiufque officium quando miIlus probe admi1
niftratur _
1 b 1 6.,
Partes lœf:E non omnes-runt roborandre. S 9 b 42Partes quarc vrgeantur vt non cornrnodum aJimen~
tum rapiant,& vnde requirant.
41 a. 2. o •
Pafcua laéti nonnihil conferre.
47 a "7'
Predotriba à gymnafte fic diuerfu$ eft,vt à medico
2.0 a 41.
coquus.
e 'r''1't6J1J.«
2. a. 4.
Phlebotomia quando vf~ ad animi deliquium cel~
branda.
.
4 0 b 14
Phlegmonofa larotudo vnde nafcitur.
H a 8.
P hlegm..onofre latfitudinis curatio.
2. 8 a 4Pili vnde.
~ b 4 1•
Pinguem quendam paruo tempore ad mrdiocritatê
57 a 1 2..
carnis,quibus redwcit GaJenus.
.Piper aJbum ad exaétum leuorem côtrirum,et aquz
mixtum,iuuat fi frigidus humor in frigidfi detlw
at ventrem.
s8 b 5.
Piperis albi vtilitas.
36 b 13
Piper longum adulteratum duplex} Be pipcrÎs dde~(I
éCus.
37 a 10
Piperis longi vtilitas.
36 b 10
qn'TlJr.ie4~.
2.0 6 S
Pituitoh fuccii frigidii vitré de1apfi cura. S 8 b 3.
Plethora cft fucconun a:quabiliter fe habcntium
1
xedundantia
18 b 16,&
,0 a 41
Plethorici qui fucds çquabUiteI fe habentibus nimifi
abundant.
l 8 b 16
Podagricoxum &J1epfuiticorum remediorum diffe~
rcmia.
59 ,b 17
Porl 10 toto runt corporc,nedurn cute.
9 b 30
Pra:fagire&.mederi v~ca ratione fas eq: fi vniufeu,
3° b 4
. iuf~ fimpI.icis negoti; vis (ciatur.
Pr~fidifi contra noc'turnas ~agÛ!ea!
61 a x
Prolixitatis caufa.
47 b '1
Propenfi fuapte naturA ad ~xercitia ~ ~uncam~
5 b 40.
Prouidentia eo~ quiimbecilütate et leui caura 1~
•
duntur.
59 b H
Prouidëda duplex eorum qui ex mmis acuto nerue.
Ium fen[u à«iduc dolent.
58 a 6
ptiifanz ctemor cur vtilis abuJ1dantibui crams ru...
mOlibus.
36 a 8
Pubertatis initium.
52. b 4%.
pudore affeaorum fpiJ:itus,vt forum qui perturban:a
tur,nonquiefcit.
19 b 30
Puer non vehemente! frican~us~
1: 3 a 2. 7
puer poftquam dentes emifcI1t,quomodo nutrim
dus.
'J a 3S
puer quo modo fricandus.
7 a 37
Puer fol~ laél:~ alêdus quoad dêtes emirerit. 7 a 34
Pucr~ v~um mhibendum.
8. a 17 & 34
Pue~ anlJllUs anno decimoquatto finged9 •
9 a 1
Puen. temper~mentum c~lidu~ cOdem gradu quo
prlus,humldum vero no eode quo prius. 8 b ;s
Puert fecundwn fepten~ium dedaratur. 8 b 33
Pueri thoracem qui ~ l'eliqu:uum partiii Cymmeuia
non parum aberar,curaUlt Galenus.
49 a 1
Pueri non funt plus ~quo calfaciendi & bumeétandi.
8 a 2.0
Pueri qua: exigiit vf~ ad tertii'i anniià natali. 7 a 6
puerorum natwales faeultates.
5 b 34
Puerorum temperamentum calidum & humidum.
;. proinde fi paululum vtl'iiuis quaütatem auxCl'is,
8 a 2. 0
modum iam excedent.
Puerorum viél:us ratio humida.
5 b 1
Pueris quando equitarc licet.
6 a 10
Pueris folidior obus quando exhibendus. 7 a 3~
Pueros circa,à fccundo feptennio vfque ad expletum
tertium,quid agendum.
.
•9 a $
Pueros, frigida non abfiinendos.
8 a 3~
Puerull corpu:i molle quam diutüfilne fcru'll1dum
eft.
~
a 11
�IN GA LENVM DE SANITATE TVENDA.
Pulfus mutandi caura.
Puluis pinguis.
a 18
45 a 7
~I
Q
Q!!re ventrem aftriétum lacerrunt,ftomachum imhe
dlIum[ubuerlunt.
58 b 40
Q!!zfiio an ad [aniratis tuédœ arté,calidi,frigidi,hu.
midi,& ficci cura tantum hab end a fit, & extrin~e
eus offëdétia alicui9 artis muneri fubiaceat. 1. a ; %.
Q!!alitatis demptio.
55 b 3 J
~a[itatum duplex oppofitio.
51 b 3 Jo
Q.!!antiutis demptio.
55 b ~ 3
R
Rationis duplids erre id quod maius dl:. ; 0 a 10
Rcdundantire cauendre ratio.
55 b 19
!tcgione in intemperata non poteft natura irrepref
henfibilis gigni.
'
l 8 a 14
Remiffionis initium.
51. b 44
R~ne: fi cal~ulfi creant,& corpus fit gracile ,in~qua.
lis COpOfitlO eft,qure nulli î malitia cedit. 59 a 1.;
Res quomodo compcndio traduntur.
15 b IX
Rigor quis.
3; a 18
Ro~ur omnibus m,inuitur poft ipfam fummi vigo'
Ils :ntatem.
51. b 45
Rofaccum optimum vnde.
58 a x'
Ruta cudkcanda.
~6 b .2..2..
S
Sal1guls püio[us & pituitoCus vnde.
3 sa; S
Sanguisbonus exigue, vitiofus copiofius lllittendus
36 b 5'
Sanguis crudus felllicoétus,prorfus cru dus paulo defleB:ens à fanguinis forma,& fanguificationis ve.
lutivltima pars.
.
35 a 43
Sanguis optimus vnde nafcitur.
'7 a l7.
Sanguinis miffio in laŒtudine phlegmonofa quare
ficiceranda.
41 a 1
Sanguinis qualitatum prrepolIenr:ia.
1 a ; 3
Sanguinis vbi redundantia grauat, quid agendum.
40 a 4 T •
Sanitas apud omnes rymmetria'qu~da eft.
; a 3
Saniras vt [aniras dl:, ab aliafanitate non differt.
; a 2.0.
Sanit.l.s vbi dicatur etfe.
; a 37
Sanitas inftrumemaliü partiü in quo côfiftat. 1. b 7
Sanitas latitudinê habês medij temperaméti, & nuUi
. vitio obnoxia,quo fenfu perciplatur.
4 b5
Saniras morbum prreeedit& tempore,& dignitate.
1 a 6.
Sanitas optima propter a{f~d~as mu~atioes no cotin$
git:& qure Cunt fa 'lb? eotmue mutamur. 4 b 15
Sanitas varia.
1 b 9
Sanitas quomodo Cumenda.
3a;
Sanitas iimilarium partium.
1 a 1;"& 3 a 5
Sanitas fymrnetriaqu:Edam. .
1 b 2.3
Sanita~ fumenda non efirelatlone faéta ad quemli1
bet.
3 a 15,& b 8 .
SanltatÎs eunos optimus
laI 6
Sanitatis latitudo.
..
., . 3 b ; 7
Sanitatis perfeétam cogmtlonem t]u~ hbn docent.
1 b 14,
Sanitatisinculpatœ f(opus.
4 h 36
Sanitatis rD en vtriuf'l3 facultatis inueniécIl:' 1 a 9
Sanitatis fymmetria duplex.
.
,. b 16
Sanitatis tuendre ars qure prormttit.
4 z. b 5
Sanitatis tuendre aIS vniuerfa qüo habetur. 4; b I3
Sanitatis tuendre artis expertus Galenus. 4:z. a :.;
Sarutatis tuenda: Galcni pra:cepta~
4 1 b :J 9
Sanitatis tuend:E moderationi fiquife fummlttanr;
commoda fentiunt maxima.
5 A 15.
Sanitatis tuendz non leuis portio
cxercitatio ,Be-'
laffitudinis pra:cautio.
31. b 10.
Sanitatis tuédre opus ignorantiœ llledetur. 4:' b :.4
San~ta~ tuendœ propofitum quod.
3 a 13.
Samtatts tuenda: fludi" in tribus cofiftit. l I a ; 9.
Sanitatis Iatîtudo.
3 a 45.
Sanitatem penitus ignorantes nec pra!fentem feruv
re,nec amüfam reflituere p~1Tunt.
1 a 1 I.
Sanitatem qu~i~us ad vitç: funétiones ,& vt molefi:ia careamus.
3 a ;4.
Sanitaté qui tuetur,quœ hahere debeat.
19 a p.
Sanitates varia: qua: in latitudine fpeétantur non diE
ferunt fpecie, fed folum fecundum magis & minus.
.
; a 17'
Sani funt non folum quorum mflmbra Ol.bfolutiffimc:
fuas operation es faciunt &c.
3 a 1. 5.
Sanumdicitur magis et minus,vt albfi.
:. b 19.
Sanum redperc lllagis & minus,qemonftratiQne du.
J. b 34.
plici.
Scirrhos quid..
.
; 1 0 a 4;.
Semen et fanguis ex ijfdem genere e1ementis cO!}.
fiant.
] a %.7'
Semen Heet humidum fiuxilêqJ fit,fangulne tamen
eft ficdus.
] a 34.
Seneéèus quid.
4"g b ;0.
ScneB:us quomodo didtur.morbus.
; bu
en
Sen~él:u~ triplex..
Sen~s qu,d propnum.
Sem CUl c~nfuel;o opere vtendum
SI b H'
48 b :.6.
fit, etlatn fi modi~
ce nO:'lunl: fit.
.
49 a 17'
Senes cofuetls laborIhus funt exercendi. 44 a ;:..
Senes humidos dfe,falfo nonnullis quid perfuafic.
54 a 10.
.
Senes leuiifimis rebus offenduntuJ:: iuuenes g!.'auiit'"
mis refiftunt.
45 a 41.
Senumcorpusdimouendum~
43 b :.8~
Senum exercitationes per valentiores (orpons par.
tes obeunda:.
44 a :z. 5.
Senum particul~ quo habitu fmt.
54 a u
Scnum temperamentum quie:; toto non noueront,
quid eos fefellit.
48 a 10.
Senib9 inutilia qua: craffum efficiût fuercü. 46 a :z. 5.
Senib9,quorii multus vfus cauendus.
46 b a
Sen,ibus infirma: partes nô funt excr~itio committê.
dç.
'
4+ b 17,
Senifi dicif declinitis retatis extrema pars. 42. b :z. 9
Senium ex mOloo.
48 b 31.
Scniü frigidfi & ficcu qualiter corrigatur. 4:J b %.I.
Senium {iccitate fit.
l b 19,
Senibus falita oia meliora funt recêtibu·s. 4 6 h 1 r.
Seruanda funt quorum bcneficio funétiones obeam~
4 a 19'
Senfus nobis iudex eA:.
4 a 9;
Siccus habitus quid indicat..
43 h 6.
Siccitatis culpa omne gemtum corpus mortale fit.
. 54 b 9·
Siccum principium quo~'lJ generationi immifcCl1J
dum.
1 b 1.
Similago.
46 b :. 9.
Similariü partium eucrafia,inA:rumétaIiü forma,pafitura ,numlirus ,magnitudo,funétionum caur~.
4 a 31 •
Similarium partium fanitas,calidi,frigidi,Tntmidf,&
fied fymmetria eft.
1 a 11.
Similibus vnumquodqJ feruatur:contrarijs autem al.
S b 19teratur.
Symmetria duplîci ratione Be perficit4r, & dicirur.
1. b 1.;.
Symmetria in ipfis memhris concluduQt varfum de?
mcntorum,varia edita opera.
, a 8~
�1. NDEX A LP HAB E TI CV S
Simplex affettlls qno direndus.efl:.
3.8 b.. 1.Simplex inculpatùgue in omm gen~rc ca,otens omm.
bus nec fimplicibus nec inculpans ceu rl'gula qul.l'
dam prreponcndum.
11 a 17,
Symptomata mOlbo[a ad quam artem fpeél:ellt.
p.. b 7.
Syndrome.
.
~ 3 0 b 3.
Singularum p~rtlcularum excrementa. 9 b 2. 2..
Singulis quod Jdoneum fi t,duplex.
53 b 42..
Somni à balneo vtilitas & caufa.
35 b :'7'
Sordides in fummo corpotis vnde.
9 b 41.
SpirituS cohibitio,exercitatio qua:dam eft mufculo.
11 b 7'
rum,étquorum.
Spiritus cohibirio quid fit ~ et quomodo non cxigua ,
.
2.4 b 31.
portio eft apotherapi:E.
Spirit9 cohibit9 peffundat ad rrâfuerfum. 2.4 a 33.
Spiritus effJatur eum maxima tenuonc mufè.-ulorum
. qui côfti$ infidêt,qui funt in abdomine. :'4 b 18.
Spiritus vchementer impulfus quid agat. :z. 5 a 10.
Statusgrauiffimus eorum 'lui genitaie fernen copio'fum candidumq3 gignunt.
. 60 b 15.
St;z(US in feruili vita inculpatus.
S5 a l6.
Stegnofis quid,& vnde.
·
30 b II.
Subreétum quod à reao paululum vtroqueuer[us re~
cedit.
13 a 4J..
Subfi:antia effluxa quomodo Teparatur. lob 33.
Subfrantia gcnitula: non potuit humida feruari pro
partium conftitutione.
1 a 3 S.
Subtranfuerfum quid.
13 a 40.
Suc~us crudus vbi in primis venis eft,quam cura l'xi.
glr. .
40 a 13.
Succu~ ~xcdr~ calods.proueniens, paululum, plus,
plunmum li fangumc receffie.
35 b 1.
-Succus mali cydonij.
a u.
SuceS! omnis crud9 cra!fus,nô tfiglutinofus. 56 a 1.
Succi abüdiitis nota: ex fomno & vigilia. H b 37'
-Sueci cram & glutinofi egent vt dccergeantur:eftque
. ortmis pituitoflJS fUCCU5 craffus et glutinofui.
,9
,6 a
Succi
,/.
~.
h~rbarum frigidi.
6 a b 39.
Sueci mali difcemendi notz.
34 b 8.
Succos colligit Crud08 pofi inanitionem priftina di~
ta
40 b 4Z..
Succos in pdmis venis etudos habentes , nec lauandi
nec exercitandi funt.
.
,6 a 45.
Succos qui ~ngcllmt vitiofos : ij non perinde vt qui
. redundant~ cogunt, vni tantum rel funt intenti:
quandoqulckm nec vnica t'ft viriofi fucci fpecics
55 b 3 8•
Sudorquis.
Sudoris qu:ditas•
..suiUa vehemens exercitium defiderat.
- 9 b 34.
34 b ~o.
SS b ~4.
T
T.abes.
: 57 b 8.
Telephus grammatieus ferè centum annis vixit.
45 b 17,
Temperamentumca1idum.
S3 a 14,
T emperolmemum calidum & humidum tluxionum
51 a 17'
vicljsobnoxiumeft.
Temper.amentum a:quale magis nuttit id quod iucii
clius cft.
n b 38.
"remperamencumeufarchi laudabilt.
4 b 13.
Temperamentum frigidum &ficcum, fenum quàm
fil11iUimum cft temperamcnto.
51 a l5.
TemPet:arnetltum frigldum,& tres frigidi tempera_
menti ddferentiiE.
54 b 31.
T emp~ra~entum frigidum quod cum humidicate
comungltur,malum.
S4 b 43,
7 emperamentum cptimum optimos mor~i faclt.
6 .. ,"Z.
Temperamenti caüdi tripIex natura. 51 b Il .
Temperamenti frigidi tcrtia fpecies.
55 a 2..
Temperamentis ex contrarij$ contrarii: habitudines
ort~ funt.
4 b 9.
Temperata,à minimo non perdunt aél:ionem fuam.
3 b 45·
Temperat~ naturz omnis przceptuJl.l quoddam
co.
mune.
"S 1 a 18.
T cmperatum corpus quomodo cft fibi ipfi menfura.
18 b
n.
,6.
Temperiesoptima in adoIefcentia corpus
sz.
b
obtinet~
.T cmperies optima rl:0n eft fupra iuftum calidi5 , fr~
gidis,hum ldi5,& ficcÎs.
4 b 2..
Temperies ficca omnium. pd'fima.
S4 b 34.
Tenfio partium,& fpiritus cohibitio cur adhibentur
in apotherapia.
14 a 17,
Tenfiua laffitudo tenfionis fcnfum habet quoties fua
fponte incidit.
H a 6.
Tenuilfimum exctementum quomodo facüè eijd.
tur.
9 b 31 •
Terebintbinarefina.
.
48 b 3Theonisexamen.
.
14 b 10.
Theonistedargutio.
14 b 1[;1..
Theoni$ fcntc:ntialll ex Hippocrate fumptam dl'i: •
J4 b 3-
\ .
~heophranus integl:um
volumm de laffitudinibus
fwpG:r.
16 b 16.
Thenaces vfus fenibus.
46 b 19.
T ibias fonantes.
2.4 b u.
Tranfpiratio,ptrfpiratio,pedlatus fenrum fugiens.
9 b 37.
:rranfuerfum quod reao dl:conuanum. 13 a 40!
v
Vacuatione à maiore mai~~ rubrequ~ aftrlaio~.
48 b 18.
\
.Valerudinaria corpora dupBda.
s:a. b 1 1.
Vari:E de viau lementia:.
49 b 14.
Va.Sduplex quale.
39 b 2.3V.afa fanguints, fpiritusque, flatu in latum aguntur.
.~ 1 b IZ..
aforum anguftia vnde.
10 a 41.
\ ehemenriz termÏÎlus ,qua: exacitationcrn facit .
u. a 45.
.
Vehiculo quando gcll:ari .oportct.
. .6 a 9Vena humeralis quando wccma aut media fit fecan.
da.
4 0 b "3.
Venaincifaquidagêdûfinonfebricitêt. 40 b 2.7
Vena quare iceranda primo fecundo aut tertio die.
4 0 a 10.
Ven:E inteftinorum nutrimentum a tenuioribus in.
41 b 9teftinisrapiunt.
Ven:E quum cruda continêt,& folidz partes mordait
cia,quidagendum.
a 14Venarum eE a~terial"':lm excrcm~ta.
9 b 14Venas fuccu copIeél:1 qUlbus <21hmabim9. H b u.
Venter ~ri~arldus poft concoéhonet:n.
7 a 4 o.
Venter mteperancer cahdus cum fngido capite,quOt
modo c~ratur.
_
58 b 31.
Venter que panem non probe cocoquit. 41 a 3 8 •
Venter pIenus fi fricetur,qua: pericula ièquuntur.
32. a 2.8.
.
Venter quorum debilis eft,& corpus biliofum,viétus
58 a 1 SA
ratio qualis.
Venter [ua ipfius caufa nutrimentwn eur fufdpiar.
4 1 b S.
Ventris circa cibum funéèiones. '
ibidem.
Vêtris intêperies ab i1S qua: forisincidiit. 10 a 30.
V étris intêpcnes ab iJs qua: intus [umutur. 1 ° il :'7
'YIentr~ intempedi$ vnde C[camur.
10 a 1 S.
,8
�IN GALEN VM DE SANI TATE TVENDA..
Ventris oao intemperies.
J,O a J 9
V torIi frigido,aut eria temperato,red ad fClgus propenfiori,diofpoliticon confere.
58 b 16.
Ventri qU:E congruunc vnguenta.
58 a 2. 1 •
Ventre pleno,& mufeulis vicinis mOlle affeais,quid
agendum. '
3:' a 3 1 •
Venusquibus aduerfadl:.
54 b 39.
Venus ztate florentibus tantum eft accommoda.
u. a 36.
Venus flccis inimica.
54 b 39.
Venusficcis têperamétis inimidffima. 54 a 37·
Verecundis augetur calor.
19 b ;l. 8.
VeritOltis cognitiodifficultates fummouet. 3 a 3:'.
Vefpenina friCl:io 'luibus vtilis.
pOIl 9.
Veterum libro$ interprete egere docet Galenus.
16 b 13,
. Viél:us ad laffitudines idoneus.
2.8 '3 40~
Viaus diuerfa ratio in dîueras codîtlonib9 • 9 a 6.
Viél:us candem rationem non omnibus po{fe acca.
1 rnodari.
49 bIS.
ViCl:u& falubtis tres fcopi.
:. aIl.
V iaus ratio eom qui bilé in vétre creant. 59 a I l .
Viél:us ratio eorum qui genitalc femen calidii copia.
60 b 14.
fiufquereddunt.
Vlél:us ratio frigidonl & ficcorum.
54 b 35.
Viélus ratio vnica conuenit habentibus ftomachum
imbecillii,& ventrê afrriCl:um.
58 b 44.
Viéhtsreél:a ratio mor.es probos reddit.
5 a 14.
Viél:us fpedem quatcnus intendere,remittere,aut augere oporteat.
54 a 44.
Vinum aâ podagrico5 omnes affefrus & artÎcu!ares
, vtilius.
3 9 b 3o.
Vinum adultis CUt incommodat'.
8 a 1.4.
Vinum coneoquere erudos humores.
34 a 3o.
~Vinum flauum alba calidius eft fi coIorem fpettes.
46 a :..
Vinum flauum calidius.
46 a 2.;
Vinum frigidis et {j'cds temperaturls vtiliffimum
51 a 37.
Vinum fuIuum ad côeoél:ionem facerc,tenue album
veadvrinas.
37b40'
Vinum melle conditum podagricis aptum et calcu~
loas.
46 a 3 %..
Vinum fleuti pueris cft alienüfimum ,ira fenibus eR:
~ OIptiifimum.
45 b 14.
, en.
Vinum fuccis attenuatis adminiftrâdû. 37 b 4 0
Vinum tenue vrinas mouet.
46 a 7
Vini comoda& ieômoda. 34 a ;0.& 8 a 16 & ;l.O;
Vini deleél:us tenuis et cram , & vina craifa et nigra
~ali f~c~i elfe,& tarde penetrare.
38 a :..
V,:"~palh~! flauiac pinguiscommoda. 46 a 1 z..
Vm! quahtates pro fenibus.
45 b 39Vino aliquibus dilutiore ftomachus fubuertitur,m~
raciore caput tentatur.
.
37 b 7'
V~nacalidiorisnat.urre. .
45 b 2.5.
V ma cralfa, dulcIa ,et nlgra, cur fugienda funt.
4 6 a 43.
Vina qUa! in ventre diu morantur, feni inepta funt.
4 6 a 17,
Vina quz quibus naturis danda.
s 1 b 14.
Vitabiles COlUrZ vnde oriuntur.
1 b 15.
V1cerof~lamtudiniscuratia. H a 45,& 2.7 a 43
Vlccrorus fenrus.
;1 b 43.
Vltionis Olppetentia eft ira: accetforium, non autem
eirentia.
19 b :.6.
VnCl:iones frigidz ex papauere & mandragora, ca"
uend:E.
61 a 10.
Vnél:iones qua: ventri extrinfecus admouentur,qua_
S8 a 17lesetfcdebeant.
\Tnguentum foliatum nardino pra:ftantius, et eius
operationes.
58 a ; :..
Vnguenraventricongrua.
58 a :'7'
Vomicus folum permictitur li dtra alili affeétum eft
crudorumhumorwn abundantia in primis venise
3 S a 33.
Vrina œll:imationem pofrulat confiftétif,coloris ,&.
c.ontentorum.
34 b 39.
Vrma qu~ Dotat.
34 b 34.
Vrinarefpondet pro ratione fanguinis qui in vans
cft.
34 b 36.
Vrinas fenious caddie maucndas,& aluum loluen_
dam.
48 a 18.
Vtilitas cottarietatis maior in affeétibus , quam exa
premt Hippoerates ,quz rumitur Olb anis fine,
& claritatis rationc:quoniam in ratione docendi
clariora pr~cedunt.
1 S b H.
FIN l S
�LIN ACR VS ·AD LECTOR-ÉM.
'B S '1 T CA N D 1 DE LEe T 0 R,qUlf::
..
quis in has nofiras Iucubrationes eruditior indderis,v.t'
quod ego rudioribus duntaxat confulens ) minime de
a
tua eruditione dubitans,fed,id tu vit.io vertas:acnon
.potius eos qui te rudjores funt,mecum mifèra~us , bo~
ni confulas qudd voces quafdam qUa! apud magnos
alias authores in multiplici funt vfu,& proinde (onfu==
fiores,ipfe eas,quô videlicet gr~cis pro quibus ponun::
tur,magis ~quem)partim adiuntl:o ali'luo difœma;m,partim vnica Fere Ggnifica~
tione vfurpem : quafdam rurfus,aliquando n,?uem, {ed cum prxfatione; & vhi
Iatinas non inueni?,quibufdam grœcis vtarled qu~ vfitatam latini~ indinatio~
'nèm maxime recipiant.Sunt vero(ne me nimium mihi p'ermififfe putes)vniuer
fz quibus venia ita pr~famur, non adeo mult~)fere'que hre. Dig~rere apud ve-=
,teres)prreter alia fignificata~& ~ro eo quod eft JlI",q>.o~aLJ grzce tumltur, pro ~o
-quod eft &vIXJliJlo~OGC~ Sunt & qut pro conco'luere ( fieut rude vulgus abutltur) ln
_epifiola Ciceronis ad Atticum poutum putêt. Nos cum pro rflIO(cpoeëp eo vtimur,
.verbahreccper halitii)velcper fpiritü)ei adiungimus+ Cü pro &v(I(rfljdl(Js~a)verba h~c
(incorpus)addimus. Difcuterepra:terea veteribus & AJeo'luodefi-rt/-,vQP fiue
1\t'TJ'Tm,~ fiue cfljo(.O"l<idl&,B~ accipitunvt Celfo de remedio aduerfus afpidem+quo fen
f u etiam diffipare eodem 10co legitur.& pro &.eëp fiue t)(fo&:~""BV ; vt cii dicitur , fe.~
brem difcuffit.Nos eo verbo in iècunda fignificatione maxime vtimunpriorem
per di{fecare vel iru:idere interpretamur. Rurfus cu 'lJ&G@.-recentioribus gra:o:::
.mm & pro eo prreter naturam motu qui extrinfecus aduenit) & pro affeéhi qui
tali motui fucccdit)accipiatunnos prius fignificatum,paffionis vocahulo reddi::
mus :quod tamedt in frequéti pr3'!iertim oratorii v(u eft,tamé in naturalibus
qurefiionibus Iegitur apud Senecâ.Secûdu)'luoniâ id multiplex dl,vt infecundo
de ratione medédi Galenus docet:modo vitiu,modo affeétii,modo fymptoma,
prout locus pofcit,interpretamur In vaporis quoqs vocabulo Celfus & Plinius
duo illa ~'TfOv & «vlXeuj-tiO(CfilI côfundunt.Nobis fatius efl: vifum, vt Senecâ fequuti,
lk'Tf'0p halitum, ~V(l(eu}-tÎo(TI~vaporem interpretaremur. Habitus quocp appeIIatiôel
fi,ubi ~ corporea animalis mole('luod CO~~l1S 'lU0q3 latine did no ignoro)noue
vfus videbormon en quod magnopere 'lUliquam miretur, curn ~E("O"quo~ voca:::
bulum GaIenus eodem modo nouett'luo etiam aded f~e vtitur,vt no ab re for:::
taffe fit ita & vertiiTe)& monui{fe. Iâ i ymptomate & phlegmone grfcis vtimur,
illo quidé pro innaturali 'luopiam affeél:u, qudd morbo [uccedit : videlicet ne fi
accideptis vocabulo pro eo vteremur,non h~beremus 'luod crU}-tCteHI<?;)C1 proprie re 1:
ferret.pofieriore vero,quoniam inflammattonem (quod pro eo Celfum pofuif:::
fe fcio)pro phlogoû aptius ponédiicéfui. Apotherapian auté & fymmetrian,
fleuti alia qu~dam)ob latinarum vocum ddiderium) Horatij confilio~& bonorü
exemplo,pro latinis recepimus.
H~c funt,eruditiffime leétor,qure ~ teine rudiori forta1fe imponerem,petere
impetrareque volui.
yale.
a:
no
6
,-
(
�Admonendus candidus Ieél:or efi) vbi in hoc: volumine ver~
ba aliqua huiufcemodi notis [ ] intercepta funt,fignificari ea
iudicio interpretis addita efTe: quzin grzco exemplari ~ quod
vnicum habebat,om~ino dedfe fufpicabatur~
Hrec ex diIigenti ad gr~cum codicem collation e
his hbris deeffe deprehendimusoFolio 9,facie 2)verfu 'J) vbi Ie~tur) [alte~m in ventriculum]
vna<p cum ûCo- &co- in grreco codIce nu~er Impre~o ~dditur)'«d
&'7JO 'fOÛ'f(MV iiQlN QI,èx '7J&:V'T(Mp 7fV h'T'e(.lp &c~.ld efi,a,b hlf<p latn per o=mnia intefiina vna cum &C40
.
. Folio 12,facie z"ver[u z"Qudd fi quis maius celeriusve &Ctln
gr~co additur~fJ-œ7».op il 1Î'T'Tovo-id eft,maius aut minusoFolio 44la~2)vero-J2)Nam primo die &c~grre(us codex habet,
iv p.\v ~ 'T~ '7Je~'T~ 7fV HfieQP K"'f{xe lCT" &U'Tèv 'f~ '7JÎ'T'T6: Qlj iCPiEijç &ç \1(.19«
l<9i dlelX.ftip \,,{i\iUCT"~id e1t,Nam primo die illum piee inunxi; dein~
de) vt lolitus eraIl?-)currere etiam iuffioFolio 5 6la~2) ver{u 8)etiam vomitus ante cib um conducit~ in
rreco
additur,tfwroO" j cfli s'vou 74l"6'J"f~(: l'Â,ul,lo(: l''VOf'EVOCJ9 id eft ) vomitus
g
,
autem vini dulcis potion.eprouocatus+ quod & ipfa vetus habet
tralatio.
F~~o 15la~,2}n principio ver[us.8,expunge,ex quantitate.,
�.'
�1
~CL'~ 'G ALENI
~
.
..
DE SA,
NIT ATE TVENDA LIBER PRIMVS,
THOMA LINACRO ANGLO
INTERPRETE.
VM VNA SIT ARS QVAE CORPORI HO::
minis tuédo dicata fit) vt alibi ct nobis ofiéfum dl: ! eius
primx ac maximx partes funt d~: quaru aIterâ fanita~
tis tuédt}alterâ morbi profligâdi facultaté appeIIes~Ea::
5
- cotraria inter fe officia funt~ Siquidé illi tueri,)huic im
mutare ftatii corporis eft propofitii~ Quoniâ au té & di
.ta te & tépore fanitas morbii prtcedit,)vti~ & nobis
~ h~c feruanda fit ) prius traél:are conueniet:
morbus fit abigédus~ ,Vtriuf~ facultatis inue::
auté)quo paé1:o
10 niéd~ comunis ratio dt)vt)quidna ea corporis affeB:io ut qu~ fanitas dioi,) Iiqui::
do cofiet:quandoquidé nec prxfenté feruare)nec amiffam refiituereii ea penitus
ign?res)licet.,~e:ip~I?~s de ~o~ a1ib~p~endimu~q3 fi~ilariii quas vocant partiii
famtatem)cahdl/rlg!dI)humldl) & fice! fymmetrlan) Id eft conuenientiam inter
fe,quandam dfe: infinlmentalium verd,) ex fimilarium ipfarum compoÎttione
15 numero)magnitudine)flgura'que coftare~Q uare quifquis h:rc comode tueri poG
fit) is optimus fanitatis cuUos fuerit~ ~uebitur hxc qui modos omnes quibus
vitiantur)copertos prius habuerit. Sicuti enim) fi impatibile nobis, nec vIIi affe::
é1:ioni obnoxiii corpus effet) nulla defyderaret artem qu~ eius tutelt prxeffet: ita
nunc) cum numerofiffimis affeéhbus expofitllm fit)certam fibi depofcit artem,
2.0 qu~ & omnia eius incommoda perfpicere)& ipf~m ab ijs tueri pofiit~ Sane\ q~
corpus noftnlnl1œdunt)corriipdntque ) ea funt genere duplicia~ Altera nobifcu
congenita)et qu:r vitare nequeas) ql1~'que ex ipHs generationis principijs veIuti
radice oriuntnr~ Altera)qu~ & declinare poffis)& or ta anobis non funt:q~ ta=men non minus qu,Hn illa corpus noftru conficiunt:Qllolum vtraque iam [eor:::
25 fmu difiinguemus~ Sanguis)iemenque genitale)generationis nofl:rx primordia
funt:ille) ceu m~teries qUa!dam apta)concinnaque)& opifici ad quiduis fequax:
hocppiflcis ratlonem optinens. Conftat horum vtrunque ex ijfdenl genere ele:::
mentis)hllmido)ficco)calido)& frigido:aut)fi mauis ab eifentia fumptis nominù
bus) qulm aqllalitate nominaffe) aqua)terra) igru)& aere ~ Sic enim demofl:ratu
'3D -nobis eft in eo libro qué de Elemetis ex Hippocratis fententia fcripfimus<-Diffi
dent h:rc inter fe ipfa temperamenti menfura~Siqvidem in femine plus eft igne t
filbftantix)at~ aëret:Ïn fanguine)aquex) terre~'que:quâquam prxpolleat in hoc
quoque & cali~um frigi~o(&: humidum Gcco<-Eo'~ ~t v~ n~n ficcus)ficut offa) pi
lus've,fed hUffitdus mento dlcatur~At femen fangume ficctus quidem eil : cxte~
~5 nin1 ipfilm ql10que humidum fll1xileql1e efi<-Atque ita nohis vtrinql1e ex'humi
da fubfiantia geniturz origo proficif(itur~I-Ianc tamen humidâ femari non erat,
fi modd ex ea nerui)a~teri~) venxpffa)chartilagines) mébranul<F)& alia id genus
fieri deberent~Ergo ftatim in generatiorus initio conieé1:um copiofil1s oportuit
~ 39 ele~étu:n: id quod llc,c,andi yi,~ h~~~~~~~p~ ~~r~, i~ ~~tura quid~ maxi~~gnisl
J
~iffli[arium
Janitas.
ltiflrutneta';
{juINI4ni~~s~
DUp[icit~r "
corrupi cor..
EUS tl
ofi nt.,
:r>rincipia 1111
tHr If noftrd:.
Prlcipia in
1Hi6us C01l141:
niant.,
Q!!lbHS
cfJi.
jmllJt~
.
�GAL~
SANIT~ TVENo
DE
[ed tame & terra ~Efr enitn ea quoque res ficca~Verùm huius plus Îmmifceri prin
cipijs non enlt)u modd hxc humida erant fut~a~ Ignis certe)quo minus plus fit
admixtllm)nec obilat quicquam:& fal:1e admixtum eft tante plane plus in vtrO;:1
que principio)quantum nec iam torreat) vratve) & tamen abunde ficœt~Q uippe'
etialn tantllS calor adIubitus agilitatem prxfiare ad motiones fat erat~.Ab hoc S
igitur primum cogitur)paulumtp concrefcit quod in vtero conceptum eft: mox
[iccius redditum)veluti lineamenta qUfdanl & rudiméta cuiufqne membri opti~
net~ Vlterius vero etiatn ficcefcens,non lineamenta nldiméta've modo) [ed etiam
exacram vniufcuiufqJ fpeciem oftendit~ Iatn vero in luceln editum & magnitu::;
dineproficit) & tum fi,cius tum valentius femper efficitul') donec ad hlmmum lQ
IneuitaGiCis
incremétum U~ItJlHp Gr:rci vocant) fit peruentum~ TUln vero & incrementum 0:::
corruptionù
mne fifiiturpffihus nimirU ipfis per ficcÏtatem no vItra fequacibus:& fanguinis '
u#r~caula.
fpiritus~ vafa/piritus ipfius flatn in latum ~guntur;cuné1:a denicp membra non
folùm robufia flunt/ed etiam vires fuas {ilmmas optinent ~ In eo verd quod Ce;.
quitur tenlpore,omnibus ütm partibus fupra iuftum ficœfcentibus, non folutn 1$
cuiufque officium ?1.Ïnus probe .adtuinifiratur~[~d etiam éorpus j~[l.l~ madle~:>
tius gracilius~ ql.lam ante)reddltur~Ergovltra ficcatUtn,nonmacdentlUs modo,
verumetiamrugofum efficinlr~Artus quoque ipfi inualidi,atque ad motU$ Cuos
incerti inconfiantes(p probâtur~Affeého hfc [in animalibusJ fenium appelIa,tur,
ei quz in fiirpibus lfuC](V<T/ç grxcè dicitur) proportione refpondens~ Eft enim & illa 10
fiirpis fenium)ficdtatis exceffu proueniens~ Vna igitur ~xc eft omn~ genito cor~
pori cornlptelce interitus(p conatà neceffitas~Altera eft qux edam in animalibus
prfcipue cernitur,totius fubfianti:r fluor,quem ioûtus calor excitat.Hxc itaque
incommoda nullum quod genitum fit corpus effugere poteft : reliqua, qure hore
Vitabi(es
fequuntur,prouidentiaconfilidquecertè poteil. Porrdhis quoquenon aliunde 2$
cauJ~~
origo eil)quam ex ipfis iam dié):is incommodis corrigendis,atqJ farciédis~ Nam
eum tota moles animalium in perpetuo fluore utmi fimilis aItera fubfiantia pro
ea qUa! defluxit,refiituta fit )'euaporabitur certè atqJ diffipabitur vniuerfa~ Quo
faaumarbitror,vtnaturanonanimahbus modd) verumetiam ftirpibus infitas .
quafdam vires deficientis ac defydei.-ati femper appetentes)ab initio fiatim dede 3<>.
rit~N 0 enim veCci)bibere)aut refpirare,a quoquam v[quam difcimus, fed fiati~
principio faCl~ltat:s i~ ~ob~s habemu~ qll~ h~~ oinn~a citta docentem perf1ciât.
Cibo igitur,qUlcqUld ucelons fubfianttx effluxlt,refhtuimus:potione, qUi~qllid
humidioris : atqJ ad priftinam it~ fflnmetri~ ambo ~educiml1s~Ita vero & aëre~
ignex~ fubfiantix modutn refplratu, artenarum9'.3 pulfu tuemut + De quibus $)
omnibus etiam fingulatim diétum nobis in alijs voluminibus eftmec cl. pr~fenti '
difputatione alienunicenfemus)vt qUf ibi demonilrata funt,ad fanitatis tuenda!
artem hypothefeos loco pofitis ,fic qUf deinceps funt aggrediamur ~ eum enim
ql10tidie propter infitum ipfis calorem)cunétis animalibus nonnlllla fubfianti<r
Excremêtoportio defluit}nec eil aliter huius iufium feruaffe modu}qwlm cibi, potionis ,re::: 4°
rif prouêtus
fpirationis)& arteriarum motus ope,neceffe eft ex ijs contrahi excrementorum
.-vncfe...
prouentum~Nam fi quale erat ipfum quod effluxit)tale prorhls adiungere agglu
tinare''l3 ei per totum liceret:optimum id) [aluberrimum~ plane effet. Vern vbi
quod fingulis particulis defluit)tale natura eil) qua lis ipfa eil: particula , nihil auté
eorum qme eduntUf bibuntur've} eiufmodi
prorfus
eft ~ neceffarium natul'a! fuit 4-$
_l_
"- '. '- .......... __ .... ._._._ ., _
a
... .
...
~_
_
__'_ "
• .l.-.-•.• _ . -..
..
.'
...
M
,~ _
_
_
"
"
•
• _.--
• •
~
JoJ;.
. '
. ... .
_
_
". _
•
_
••
_
•
�LIBER
I.
prius ea mutare,& concoquere,& qu<im fieri maxime potuit,efficere ~orpori alé
do reftituédo'que fimilia.ln quo opere fi quid nec cofeétum) nec prorfus adfimi::
Iatum eft id corpori nec adnafCitur accrefcit've , & per ipûus laxiora intus fpatia
tanquam)fup,eruacan~ii errat ! vnde nome quoc:p reae amaiorihus ei rei 'lnef.lTCJ)pa:
5 grrece eft inditu~~Cum igitur e{fe,bibere'qlle~ nece{faria animatibus unt) has au~
tem res filb[eq~itur excremento~m .ge?eratlO! na~ura ~on folum ipfis excerne::
dis excIudendis que inftrumenta InfhtUlt,verumetlam mftrumentis ipfis faculta tes inferuït,quibus incitata, quœdam ad fe trahunt, qtœdamalijs tranfmittut,
qu~da~ ~xcrementa expellunt~ Porrd ~~~)qud corpus femper m,!ndllm, atque
10 excremeqs vacuum [eruetur,nec ohftnu aliquatenus,nec ad proprlas funaiones '
imbecilIa effeoportet~ Atque ita geminum iam fcopum [alubris viélus fermo
nofter expofuit:alterum,eius quod exhauftum eft,ref1ciendi: altenlm,excremen
ta expellédi. Tertius nan'l? qui huc fpeétat} ne animal prcrpropere fenefcat) duos
iam diél:os nece{[arid comitatur~Si enim in neutro fit erratum) nec quod exhau,s
15 ftum eft reftituédo,nec excrementis expellendis) & fanitate interim corpus flue::
tur,& v~goris teno,rem quam longiffime feruabit.Verum de hoc poftea procedé
te fermone dicetur~Nunc quod reliquii dl: eorum q~ ab initio di{ferere propo~
fuimus)adijcia)qud fanitatis tuend~ fcopos) quot, quale'sque Gnt) darius diftin=gua~.~ludcarbitror)i~m diximus! Si corp~s ~o~ni~ imp~ti~ile, omnisCp ~f::.
2.0 fettlOnlS expers effet) fieut Adamas) aut qwdws Id genus, mlmOle artein vllam
require~et qu~ei tuendo pr.rfideret.Sed q~oniaduplices corruptionis caufas)aI",
teras internas & fe}~lteras extrinfecus incidétes habet:neceffe eft cura prouidé:.
tiam~ no paruâ: defyderet. Et ex fe quide duplici ratione cofumi corpus indica:.
uimus:vna}quod vel crtatis curfu, vel affiduo fubfi:â:ti.r fluore ad interitii tendat:
~ 5 altera}qu~ vticp e[um potione<f3 con[equitu~~ipfo excrementorû prouent04 Atcp
ex fe quidem ita corrumpitur+Eorum vero qu~ extrin[ecus incidunt} vnllm èer
te eft quod feparari ab eo non poteft)quod'1.3 ilIi perpetuo)&Cvt ita dicam) velu~
ti connatii adh~ret}aër ipfe amhiens • . -\Iia
. nec necetfario & incertis temporibus
nohis accedunt.Ille(nempe qui circiifunditur aër)nos lœdit vel qudd calidos im
;0 modice)vel qudd frigidos) vel qudd ficcos) vel qudd humidos efficit~ H<Ec) çp con=tundunt}qucid diuellunt}qudd Vlùnerant}vel qudd articuIuni aliqué 10co mouet.
Oritur hoc 10co logica q~da di[putatio)q~ in vtranque par té rationes habet)
alijs horum omniii curam ad [anitatis tuend~arté pertinere affirmantibus) alijs
eorum tant ':lm qu<e calfaciant)refrig~rent)humeél:ent)aut ficcent~no enim fiquid
;5 collifu}vulnere)autGmiliquopiaaffeél:u anaturali habitufit emotum:idftatim
aUÉ nof.Te,tlut de~lina~e)vllius e{fe <trtis munus~ Ego ve~d d~ J1blematis id genus
agendum mihi non ftatui: fed quôd vtrac:p pars vItro cocedlt}eo accepto) ad prole
cotdfum vtrique arbitror}qucr vulnere) v'èl illifu vèl
Poûtum reuertar.Illud eroo
o
.
h rr.
)
fimili aliq~a r~tione lœdunt aut corrumpuntpmni us eue nota ~qu~ caIfaciendo
~o vel refrigerando)vel madefaciendo}yel ficcandù)non om~ibus.Ergo ne nos quù
dem quicquâ ab otFicio'alienii feciffe vide~imur}'fi}qu<e omnibus nota funt~ ·pr~. .
termiffis}ad ea.qll<e pal'um nota funt)potlUs vertamunquando minime propoû
tllm eft)hoc faIté opere/ophifricos cauillos diluere/ed potIUS q~~ faél:o quis i!J
valetudiné minime incidat,docere~Rur[us igiturad proprium mltl1~m [èr~onê
4 $ reuocemus~ac diligéntius adhuc qu~ pro hypotheû funt habéda,c6memoremus.,
A'ij
Twfoopi
Jarl/Gris vi·
Hus.
a
QJg txtrî..
ft.eus ittcicfé.
tia,corrnpüt
,
.
�G A L~ DES ANI T~ TV E N~
Hypotlie~
Primun1 ergo ad pr:rfentium contemplationem pro hypotheG prœ[umptutli
efio/anitatem non effc abfolutc eIementorum ex quibus confiaml1s)aut mediii
temperamentumCqualn eucra:Gan vocant)aut debitam conuenientiam} Cquam
fymmetria,n appellant ) quemadmodum omnibus Fere qui ante nos fcripièrut,
vifum efi:feç! eam dütaxat qu~ fimilarium eil: partiii)vt alibi demonftrauÏtnus.
Secundo 10co illud quoque quod alibi non minus demonil:rauimus)pr~fumptii
pro hypothe:G efto)nempe infirumentaliii fanitatem in figura) numero) tnagnÏ,:::
tudine)ac compoil tione finlilariutn conlifiere.T ertio)funéhonibus fecundii na
turam obeundis/anitatis habitum difcemi~Poftremd fanitatem quâdam opti:::.
mam effe)&(vt Gc dicanl)coUlmmatam atque ulmmam!quandam ecu deficien
tem ab hac)nec plane abfolutam p~rfeél:a'nIve:atque hanc etialn latitudinetn ha::
bere non paruam:hfc quo que pro hypothefi hoc loco fint:qu~ alibi nobis certîf:::
Gmis rationibus iam firmata)nunc quocp nihi~0 feeius funt demonfiranda. Ma:xime vero velim)qui his iludere voluerit)eum librum Iegat in quo illud inueRi~
gamus)cuius denique artis pars fit ea qu~ fanitatis tuendér curam profitetur ~ is
liber infcriptus Thra[ybulus e!h pr'êterea eun'l'quem de optimo corporis nofiri
fiatu fcripumus<>item qué de euexia)id dl: bono cOl"poris habitu.Sunt hi breues
ambo libcllüquos fi perlegerit qui ad h~c accedetlaciIIime cofequetur qu~ mox
~Hcentllr~Diéèum iam alibi nabis efl:etiam eUln Iibrum qui de elementis '[ecnn . .
dum Hippocratem infcriptlls elt)nece{[al'iUnl ad p~œfentem difputationê effe.
Quod opus feqnuntur,tum i~ quod de optima corporis confiitutione ~ tum id
'Juod de euexia confcripfi'mus.Ab his hypothefibus velllti fundamentis operis
iaé1:is)hinc alicunde fanitatis tuêdcr traél:atio incipienda erit. Cum fanitas fym:::
~fflffletri4
me tria ql1redaOI fit) fymmetria omnis duplici ratione non folum perficitur ,fed
c{up{ex.
etiam dicitl1t)alùis ql1~ ad fummum perllenit)& vere pror[ufq; [ymtnetria dl:;
'alùls q~ ab huius ab[olutione perfeaione<p paulum Jeficit) vtique & fanitatis
fymlnetria duplex qUlèdam Fuerit:hfc quidem exaé1:apptitna)abfoluta,& fUln~
ma!iIIa paulo ab hac deficiens)no tame eatenlls)vt anitnali fit grauis. Exifii t &
Logica qu.e..
,hoc loco Iogica potius quatTI ex ViiI artis dnbitatio qucrdam) negatibus quibuD
jho. ,
dam aliUln aIio magis effe fanum) aut effe eills affeélus quam [anitaté dIcimus)
notabilem vllam latitudinemled vnicanl e{fe eam affjrmantibus)& qu~ ad vn::
guem firexaél:a)nec maioris minorifq, ratione diuidua ~ Mihi vero Hcnti album
corpus aliud magis)-aI~ud minus ~Ibun~ cernitunita & qnod fanUlll dicimus)ma
Demonflra: gis minufcp tale dTe Vldetllr CUl~S l~el duple~ demonfiratio ef!:: Vna qUér ex'ea
tio.
ulutatione accipitur qu~ per ~tatl1 VICeS cérllltur. Poftea nâque quam editû ani
.mal in lucem dl:)perpetud mutari eiu,s temFeramê~unl (vt a,nt~ propofuimus)
.eil necefIe.Quare fi in tempera mentI quahtate famtas confhtUltur)qualitas au~
tem ip[a non permanet eadenl)nec ipfa~lI fa~itateln e,adem f~nl~ri eil: poffibile.
A(tera oe
Altera non tninus euidens delnonfiratlO ab ll?fa [llmltùr aéhoms differentiao)R~
mot!ftratio.
,quidem nec qui f.'lni funt omnes oculis)œque cernût,fed alij per,[picacius) aIij <;>b::
,tufius:nec auribus pari modo audiunt:imd hic quoque nIagna eft in exceffil de::.
. feé1:u<:p diu'erfitas.[ed nec pedibus fimiliter curnmt) nec ll1anibus apprehendG t)
l!'ec reliquorum deniqne melnbrorutn mnnia fimiliter obeunt/ed hic probius
iIIedeterius~Si itaque aél:ionl.un dinerfitas pro temperamenti modo refponde(
, (ogit plane ratio ~t t~tide Gnt ~e~nperaln,~t?ru diuerGtates ) quot fu~t funé1:io:
Jes. , .
5
10
lj'
20'
2)
30
4
35
w
40
4$
�LIBER
1+
3
num differenti~<> Q udd fi quis Jt~rr~crI!EUéJp)id eft côilitutionum vel ilatuum po.tins
qU<lm têmperamentorii dicendu putat, quo vtique in omnem feétaln r~tio quadret)ita nimirii colligat Iicet<>Sanitas omni fefu fymtnetria qu~da eil<> nobis, ca~
Iidi,frigidi)humidi)ficci<>Alijs)corpufculonÏ)& meatuu quos 0Î'KOUt; lelXI 'lJ6eoll~ grœce
.1 vocant<> Alijs)infeéblium)vel incompaél:iüum)vel partium diffimilarium fimilas:
riu'mve, vel denicp primorii elementoru cuiufcunque<> fed fecundum cuiufque fe:r.
étf opinion€ln)pro ipforum modo,membrorum noftrorum aéèiones.reqdi.mus.
Si itaque vari~ eduntur oper~) vrique varia eft & eIementoru in ûnguli-\fymmes:.
tria:quam effe fanitatem fupra propofuimus.Qu~n & citra omné clementi men
JO tione hoc paéto colIigas licèt<>Si membroru confiitutioni funéhones fu~ refpon_
dent:quotquot harn varie ta tes dabuntur)totidem nimirii & conilitutiones erii~
Atqui refpondent côfiitutionibus opera.erunt ergo nece{fe eil tot confiitutionii
difcrimina,quot funt flln8:ionum differetùr. [Wlt verd hœ numerofœ~ quare erût
. & confiitutiones [<Eque multœ].Si ergo omniü qui fani funt)-membrorii cofiitu::
t$ tio in fyrnmetria confifiit,confiitutiones autem ipfœ vari~ funt, quandoquidem
fun8:iones funt v~rit~vtique mult~ vari~'que ipfani conftitutionum fymmetria:
erunt <> Q uare etiam fanitates multor vari~'que, non ipfa communi omnium for::;
ma, vnde diél:<E fanitates funt, fed inaioris minoris~ ratione inter fe diffidentes.
Sicuti enim niuis câdor) ab eogui in Iaéte vifitur, uatenus candor eft no diffidet
~o maioris minoris(p ratione di~det:ita ~ Achillis verbi g~atia fanitas,ab ipfa qu~
in TherGte eft, quatenus famtas) non ddfert, fed eil eum Ipfa eadem,: aItera quo~
piâ ah ea differt~ Id verd alterum,aliud plane nihil eft quam maioris minoris~ ra
tio~Néque enim eft quod quifquam dieat non edi ab omnibus hominibusvarias
aél:iones,ne'l3 aliunde diffimilitudiné hanc nafd, ëj ex ipfa cofiitutione vnde aétio
2. 5 proficifcitl1r<> Q udd ft quis eos ~ii.~ax~t fanos dfe. co~endat, quorû {in~ula. m~bra
fuvél:iones fuas obeunt abfolutdIime!c~te,ros qUI mmus probe Gnt aHeéh, no ef~
fe fanos: fciat is fe vniuerf.r traéèationis quœ de fanitate tuéda infiituituriunda:>:.
·mentum fubuertere<>Si enim huic prop<?utii eft feruare tueriq; eam quaOl ab ini,.
tio accepit fanitatem: nemo autem nofirum (anus efi:Iuce darius fit inutilem ir~
~o rita'mque fore quam nunc de fanitate tllenda artem inftituimus<> Itaque nec qu~~
renda nohis talis vUa eft) fed plane ûlentio pr~tereunda ) fernlO(p iamiam nnien:>:.
dus<>Omnes ergo eiu{modi difficultates [ummollet ipfillS veritatis cognitio.Nô
eniln abfoluta ipfa tantu,quœ infeB:ilis dt) {imul eil & dicitur fanitas:veriieti~m
qucr ab hac deficit,modd tamen vfibus noilris adhuc nô fit inepta<> Qnippe fani::
'35 ta te omnes requirimus,tü ad vit~ funétiones)quas plane morbi impediiit)atque
auferiit:tU vero vt moleilia careamus~ Angimur enim doloribus no leuiter.Eam
verd eorporis cofiitutionem in qua nec doloribus crucÎamur,nee in vit~ a8:ioni~
.bus impedimur,fanitatem appeliamus.Quâ fi quis alio no mine appellare malit,
nihilo plus ex ea re cofef.Iuetur:ucut nec qui (hl'Z'./"BQa:v,id eil perpetllâ inualitlldine
'''t0 'inuehiit<>Quippe fi hanc propterea inueherét,qudd omne geniturn corpus,Gcriti
geniturre,fic etiâ interitus caufas ab initio fecii. natas habet, Gcuti nobis ant~ deilP
moilratû efi::vticplaudati nobis effent tanquâ & vera & antiqua dogmata pro$:
feffi<>Niic cum iuxta fanorü ~grotâtiumq; corponlm confiitutiones eafdem dfe
fpecie decerniit:nec authores Iaudo,nec placitum probo : curn loge melius e~ifiÎ;.
45. m~m) fatis ampIam latitudinem fanitati tribuere, qUclm omneis homînes perpe
A iij
a
a
Sanltat,s
'"" ln Catit"
aille fpeffa-
tur,no aifftr
Tcjpcde.
In eos2ui
"~'l.f&:9IH)lV
pOtJlmt.
�G A L~ DES A N
I.T~
,T V E N~
tuo vrgentibus motbis premi. Qui dG dTe in nobis omnium morbonlm femi::.
na dicant) tânlen fatcntnr ipa ea tam effe parua) vt fen[um nofirum omnino effu
giant.Efio igitur (fi velint) doloris quifpiam innobis affeétus) verum tam e;xi~
guus)irifenfibilis~) vt minime officiat.Suoto)fi libet)&: febres) (cd aded leués) vt
neque feofum fui vllum afferant, liceatep per cas &: negocijs pubIicis priuatis~ 1.:
pcrfllngi,& balneo vti)effeq, & bibere)ac reliqua qu~ opus [unt peràgere~Quip~
, pe fa,ul~a~ ad nec~frario~ vfus ~~niOle imp~di~a? fanitatetn potius 4e~erm~nat
Non emm funthonum Imbecdhtas) morbl fiatlm nota eft) abfolute Ita CltraqJ
exceptionem loquentimiû adiecrum fit)qure pr,:ternaturam cuiufq; fît. Siquidé ,
omnesca~bitror) & cérninlus male fi cum aquiIis & Iynce comparemur~ & con~ l~
fufe oblœféép auditnus fi curn Melampode ,& pedibus parum vafemus fi cum
Iphiclo, & manibus fi cum Milone conferamur~ Quouis deniq; membro prope
mutili videaml1r fi tum ijs qui hoc ipfo maxime vaIent)compatemur~ Quis igi::
tur oofirum fe no probe OCUhÙUffi exifiimet fi formicas dUÛl'll fiadiorum inter:::
uaiIo non cernat rAut quis Quritum fe parum recreputef fi quod fexaginta fia:: li
d~s ~fi,n()nexaudùitr At fi quis literas hac pagella defcriptas reéh~ non cernat,
is iam oculos merito accufet: nô tamen fi quatuor has ipfas t':ubitis abiunélas no
peruideatmiû forte ~a prius oculorum aâe fuit)qua vèl has cemeret~Sic enim(ar
bitroi')accufet)dicattp merito,quod omnibus hominibus did affolet,nempe hoc
prius feciffe)nunc idem facere no po{fe~hunc coim morbo aliquo teneri diœmus) l.q
fi quiden:t fenecrutis vitio imbedIIitas ea no incidit ~ quauis funt qui feneélu~em
quo~ ipfam morbum effe veIint. y;teros quibus natura nô dedit vt acute vide:..
a11t aut audiant,aut celeri ter currant, aut aIia id genus valide ftrenüe~ obeât1.ne::
q3 morho teneri)necp in totum prfter-naturam fe habere cenfebiinus ~ Olnnis fi:;.
quidem morbus prreter naturam efi~I1i fe prreter naturam plane nonhabét;lficuti 2$
nec fenes· Non igitur abfolute âtrac.p exceptionem fanos ~grosq; (unéhonû fil':::
mitate infirmitate~ ~~~icandu~:fed f~ni~ v~r~a ill~) fecundum natùra91~ ~gris
'ilIa, prxter natura)adl)Cl oporteblt: vt fit rumlru famtas ) affeaio naturalis aéhQ::.,
-n~m perficiens ~ contra) morbus, affeého prreter naturanl acrionem impediens~
Neque enim fi affeéhis fecundunl naturam fe habeat ) cotinuo etialn fanitas exi:;. ~Q
fiitt Efl: enim affeéhlS fecundum naturanl tum Aegyptiorum nigritia)tum Gal::.
lorum candor}tum Scytharum nlfus colof:quorii tamen nullum eft fanitas)cuin
ca omnino in colore ~on confiftat ~ ~e9~ fi prœte: n~turam fe habeat) protinus
morbus efi:quando Ita ve1 ex foIe mgntla) vel ex dUltmavmbratiIi confuetudine
contracrus candof,morbus GttSed adieci~è oportet fanitatis notioni)qudd c~~ 3>
f~ :at~onem ad aliq~od op~s e~é~u.m opt~tleat~morbi vero notioni)qndd acrio;.
' n~ lncom.odet.~el'um de hls alIbI ~lé1:um ~ ~obls Iocupletius e.fi:~ Ad prxfentem
-,dlfputatlonem tllud folum fumpfilfe [ufflClat, permagna fal11tatis latitudinem
effe,nec ean'! in omnibus nobis :rqualiter prorfus inefiè + Qudd fi cui violentum
app'areat ~v,,~O"~~ç~i~ eft medij téperalnenti nomine cenferi quod medio ad vnguê 4~
téperaméto no fit!lS)qU t ro,reliquorU in vita nominu vfum ad memoria reuocet; ~. vbi & potiane & balneu ~UKe~'rO~) hoc eft) tEperatii dicimus no folii cu alteru huic
alteru illi tale efi/ed etiâ cu ad eundé hominé in latitudine tale efi~ Nam fi auer[~
paululii qui biberit} inieccrit quis in calicé caIiar frigidre've eX,iguu, nulIa media::.
. cris téperainentitnutationédeprehédett Atquifiquod téperatuefi1itaexigis ad 41
9,
ltllbeci(fita-
té aCfionis
110n eJJe a6jo
fntemor6i
notll",.
Si ~JliaJecH.
d'ii natnram,
noftlltî etùl
!atlum.
Nonfi 1uia
prdernatura,ftati etiam ~Jrii.
De nomillii
"VJ~.
�LIBER
1.
vnguem)vt omnino indil1iubl1e infeéhletp ût:haudquaêj inieéèo vel ealid~ vel ge,;
lid~'rninimo)temperatl1m efTe videbitur ~ Ad eundem modum, neque fi quis in
natationem temperatamlrigid~ pufiIIum inieeerit) vtilitatem eius'protinus COf::
ruperit~ Quin ambiétem quoque nos aërem t~mpera~um dièitnus eti~rn'~ in a!::
j' tenitrâ partern paululurn ~t prop~nfu~ ~ ~emqu~) qUl~ tniri fi eucrahan ln faus
ampIam Iatit~d~né ext~ndu?t vntuef~!qua~o & ln Iyns con.r0~antia i~fafu qu~
fumma exaéhffi.lnaq; fit) vnlCam atqJ Infeéhlem effe probabde fit:qu~ Ih vfus ho
mi~ü veniat)certe Iatitud~nem hab,eatr S~pe ?~que qU,am rer~o~llOd~ ternperaf~
fe vldearis)aIter ftlpenlenlens muficus exalte teperalllt~Slqulde noblS ad on'lnia
ro vit~ munia fenfus vbiqJ iudex efi~Q uare ipfo etianl euerauan dy(craGâ~ iudiea~
bimus ~ Pari modo aétionis v~tiû cuiufqJ prœter natura fuâ màle habentis mem~
bri)no ante morbum decernemus) qmhn ad fenGbilem magnitudinem peruene~
rit~Nec quieq vt ad rem propoGtam ne hie quidé referat) ipfa'mne Iœ[aln aaio~
nem)an affettum cuius vitio lœditur)morbu dixeris: Geuti nec fiue quis affettio='r5 nem)fiue cofiitutionem appeIIaffe malit~ Diél:unl à nobis alibi & de his efi)& fi:::
muI euidentibus rationibus confinnatum,tum Inorbum) tum fanitatem in cor::
poris affeaione confritutioneC]? conûfiere ) minime in aEtione,aéèiùnis've lœGo::
n~ ~ Cœterutn ex horum morolâ perpenfione difcuffionetp parum velad valetu~
dmem tuendam) vel ad morbum fummouendum iuuamur!cmn illud nlodd no~
2.0 uiffe fatis ut )corporis confritutionenl qu~ cau[.;e rationem n:[peéht aétionis op:::
tinet) vtriufq3 facultatis fcopum effe) & eius qme f.1nitàtem tuendam) & eius qua:
morbum profligandùm profitetunquippe eum hanc & prœ[entem feruare, & a;.
miffam refiituere propofitum nobis Ût· aél:iones vero confiitutionem eorporis
necdfario fequuntuneam qu~ proba efi)inculpat~ probϐ]?~qu~ cotra eO:)culpas:
i 5 hilès ac vitioi~~ Quare quoniâ id quod ope nofira fèruatur refiituiturq;, affeétio
qu~da corporis cofiitutioê]? efi)ea vero 'ex neceffitate funéhonuin fequitur[boni:.
tas: ] ad pr.;e[ente certe difpuiationé paru attineat,funmonû'ne) an confiitutionii
in genere morbus fanitasCp éollocanda Gt)inquiras~id potius attinet) vt illud pro
hypàthefi fumentes ; quod in natlu"aIi cOl"poris nofiri confiitutione illa [eruanda
30 maximè funt) quorii beneficio funaiones obeamus : ac illud memoria repetetes)
qudd ûmilariû quidem partiii eucrafia) [infirumentaliii ] forma)pofitura) nllme~
rus) & magnitudolunél:ionii [unt cau[CE ~ pra:!terea qudd ha:!c omnia in latitudine
quada (peéhntur:etiain fingulis hominibus [eorfum qucr l'eliqua funt perfequa~
mur~Ad qll~ fane no paruâeomoditaté affert latitudo horil perfpeél:a+Nam cum
55 euc~aGa duple'Ç: omnino ût:altera qu~ in animantili faIte c,ol'pore c~g~tatiOrie po~
tius v[urpetur,q folide fubGllat: aitera qUOE in fanis omnIbus fu~fi{ht atqJ appa~
ret:hanc nlrfus cl nobis diuidi par efi : quippe in qua no pama diuerfitas inuenie~
tur ~Id quam fit veru)vel ex ipfis ~tatibus 111axime deprehédas~Cii enim ad omné
volûtate [ufceptâ attioné adolefceti li OEtas Gt aptiffima : infantiii certe feniitp mi:::
40 nus ad hac eft apta)propterea qudd illis humor)his fîccitas frigiditasq~ nimis abû:::
dat~In alijs tàmç funEtionibus quas naturales appellamus)veluti auélione) coco:::
ébone,difiributione)& nutritione)infantes plane cccteris œtatibus loge pr~fiant~
Neq3 tamé eo feeius Olunibus per omnes œta tes licet dre fanis ~ 'Ergo quéadmo ..
dü in ~tatû diuerûtate fe habet) ita etiâ in natl1ralis habitus differêtijs imrné[um
45 ql1âtü temperamétorû di[crimen inuenias:vt duoru exempli gratia umilis ttatis
A iiij
•
Cotif'0ltati.c
"omt'~.
séJU$ n06is
iuaex eft.
Mor6um
i,.
ajfeEtiée
~ô
jtihltione1J
corporis ,on:
fifl'ere.
Eucr4'ia cfH"
l'Cex.
:;enJtbjCem
eu crcifian [44
titualtlé
6ere.
na·
'
Vo[ütarÎas \
REtiotles ilJ
"aofejcétibllJ
uatura(es in
itifatltibHS
po[[ere.
�GAL~DE SANIT~TVEN~
~tliÎ.Jit
JtI
optima corparis cOI1Jh.
tutlO.
puerorutn)hunc altero longe humidiol'em)ilIum acciorem~pari modo hune caIi~
diore,m, iIlutn frigidiorem ~ Quibu[cunque igitur corporibus multo fupra iufhî
caIidis,frigidis)humidis)aut Gccis effe contingit) ij~ plane optima téperies no dh
In quibus autem ab eo 'Juod a6folutiffime temperatû efi)diuerGtas qUfdâ intel:::
Iigitur)minor tamen gqu~ [enfu difcerni poffit:hfc certe)qllod ad vfum pertinet; 5
pro abfoIutiffimis accipimus! ita vt fanitatis) quam in Iatitudine ~otemplamur,
h:EC 'lllidem medij fit temperamenti,nec vIIi vitio obnoxia,quod falté fenfu per:::
cipia~ur:h~c œu intëperata) vitio~ expofita ~ Huius fententix euidentiffima in~
cIida flInt difcrimina qU:E in gracilihus corpulentisf:l3 notantur:quippe quorii (O~
trarias habitudines ex côtrarijs temperamêtis ortas effe neceffe dt Sieuti igitur 10
nec nimium gracile corpus probamus,nec quod vaIde eil obefum: ita nec tempe
ramenta eonnu plane laudabimus)tametG vtrunqJ qu~mmaxime fanu effe eon~
fpicimus~fed qu~ in media horii habitudines funt) \U(TQ:e ltOI gr:Ecis ditl::E,ucuti ip[~
debitam partium eôuenientiamlpeciem~ inculpatam habent:ita id totum con
uenientis Iaudabilis'l3 temperamenti beneficio acceptum ferunt~ Tales ergo cor~ 1$,
ponlm habitus, fi veritatem ipfam ad vnguem exigas ) abfoIuta faltem exaél:a~
temperie ne ipfos quidem temperatos dixeris ~ Verùm quod fenfu iudicetur) at~
que ad vfum Gt fatis)non inculpabiles folum/ed etiam optimos cenfueris~ Sane
indiciu~ euidens eH ne ipfos quidem exaéhffimum temperamentum eonfeeu ~
tqs) ex eo qudd nl1:nquam eodem Hatu permaneant , fed primam :Etatum ipfarii 2~
tnutationem recipiunt)nulla harum eundë perpetuo tenorem fenlante, fed fem::
per ad Gedus tendente~ AIterâ) qU:E fomni ae vigiliaru) Cfuietis & motus, tu mo::.
tus ipGus differentiarum)ad h:EC bibendi)Gtiendi)edendi)efuriendi)cibonun po;.
tionis~ eopi:Eaut inopi:E) pr:Eterea balnei)iracundi:E)iludij)dolorispmnillm ta~
lium oecaGone proueniunt, qure tâtllm non omni momento temperatuentii im~ 2 S
mutant~Quis igitur in tanta mutatione optimum vndecunqJ tempel'amef?tum
inuenire fe fperet ?quippe ql10d fi cui vnql1am optima natura pr:rdito eontigit,
certe ne momento quidem durauit~Aded mihi fan~ admirari fubit eorii opinio::=
nem qui fanitatem eucrafi'anq; citra omneln !atitudiné vnicamq; efTe eontédiit:
nec ft quid ab hac paulo difceffi t) vtiq> fani tatem effe ~ Qua nimirum fentétia &u:: 30
'lJ&erfOtp obi ter imprudentes inuehunt!difputantép de re aut nûquam plan~ vira in
animaIis corpare) aut Gquando vi fa efi)ne minimii quidé tépus durate~His ergo
'lu:! fomniat [anitaté,ipfis [eruandâ: lin9uimus ~ Nos interim ad eas qUf in aper::.
to funt)reuertimur ~Quarii cu duplicë ilatuamus hlbilantiam) [vnâ de qua plane
queri nofit)aItera de qua queri Iiceat] ~e 9l~a modo verba fecimus,h1Um vtrique 35
[copii reddamus:nëpe ei qua incufpatl d~xlmus)exaél:â ab[olutam~ plane, quod
vticp fenfuaduerti poffit)eufiodia~ Alten de ~ua coquerare)non exaé1:am~ Quip:::
peintemperies qU:E intra fanitatis [unt termmos)corrigere oportebit ita, vt qu~
iuilo ueciores natur~ funt) humidiores reddas 4- qU:E hll111idiores fi.mt ) Geciores~
pari tnodo qu~ frigidiores fi.mt)vt harum exceffum cafiiges ~ qu~ calidiores) ca::. 4?
rum fuperatiâ ad moderatius relloces" H:rc qua fàlubris vié1:us ratione fiât) pro:.
cede te fermone docebitnus . . Prius enin~ tradedli arbitror quemadmodû optim t
natur~ côferuâda ut fanitas~Ante id vero 9u~na fi' t optima corporis eonfiitutio
~xponeml1s~Efi igitur eait filbfiâ:tiâ eins fpeé1:es) & C]1.l t optimo tëperamëto
& qu~ figura partiii egregie ad funé1:iones coparatâ habet!~d ha::c)qu~ Oll1ne ~um 45
ut;
�LIBER
I~
5
nunlerum"tummagnitudinehl) tum omnium earum inter fe contextû ad aB:!o;:
\
nes idoneû exhibet.,fi vero indicia no~asq, refpicias ) cuius corpus carnis medio:. Notco ptim
côflitllLtOIllS.
crÎtatem pr~fert.,porrd id tale eil:)quale inter gracile & obefum,medium cire do~
cuimus.Nec refert fi pro obefo corpuIento've craffiun dixeris.ldem reliquorum
l 'quo que exceffilum in medio plane eil: fitum ) ita vt nec hirftltum id merito dixe,.
ris)nec glabrum:fed nec moIle)nec duru~,nec nigrum)nec câdidum ., adde etiamnec v~nis amplis)nec obfcuris:nec,ir~cund~)nec ignauummec [omnolentum,nec
penllgiIem:nec hebetem ) nec callidu : nec ln venerem pronl1m,nec avenere alie::;.
nunl. Q udd fi omnibus quocp corporis partibus planè nledium omnis excdfus
10 teneat) pulcherrimu id vifu nimirum fuerit, vtpote fymmetronoEri t non minus
ad labores omnes plane idoneummec reliquis ~l1craû~ id eft boni temperamenti
cuiuf'P membri notis)quas in fecundo de temperatnétis retulimus, defi:itutum.
Nam multos videas qui bus caput attemperatum cama de ût: thorax, venter've,
& qUt gignendo tributre partes hmt,parû profpera t~lnperie fint.,Quorundâ: ve::
1$ ro inartubus intëperies efi:.Non defunt & quorum vnUtu aliquod vifcerum,aut
alia qu~piam particula vna, plures've, interim vero pIura aliql1a vifcera paru falu
11' eocfé inl
bri fint temperamento.EgQ vero in vnica infirumentaliu partiu intemperié,id'l3 jtrumelltafi
in non.paucis notaui)ita vt) verbi gratia, reliqua omnis ventriculi concauitas vno aup[ex i/Jlte
temperamento cQmodo incommodove effet,alio ipfllm dllntaxat ventriculi os. fli rt tépe ra.
mellt/{m.
%0 Cxterum de ijs, vbi de vitious corporu fl:atibus difceptabimlls)agetur.,De opti~
ma vero, & cuius unguI~ particulce vniuerfam fubftantiam inculpatanl habent,
nunc dicetur ~H uius ergo fartis homo cum arti fanitatis tuendl! tradi tur educa::
dus, fortunatus vtique ut fi fiatim editus in lucem ei committatur ~ Ita nancp ad
, aninli quoq3 afFeél:us nonnihiI lucrifacief, ipfa nÏlnirmn reél:a viél:us ratione 1110::
15 res qu0C],3 probos reddente ~ C<Eterum fiqua etiam fequentium ~tatii eius fe mO:1
derationi ftlmmittat: fic quo,!? commoda fen,tiet non mediocria ~ Sane primum
dicetur quemadmodllm fi huiufcemodi hominé ab initio fufceperis ,eûdenl per
omnem vit~ curfum [anum cufiodias ! modd ne quid violentum extrin[eclls iIIi
incidat: id quod vtique ad {anitatis tuend:oe artificem parmn attinet. Secundo 10
~o co quemadmoduln fi non recens natû puellum acceperis ,fed qui ialn pr<rcepto;.
ribus dari fit habilis,eius quo que curatn agas~' Pofirenlo quéadmodum reliqua:::
rum xtatum cuiuflibet. Ergo recens is natus infantulllS cuius COl'poris confiitu::
Cur illfallJ
tio omni nota vacat,primum quidem fafcijs deligetunfed corpori prius ,toti faIe fafe injpe~é
modice infperfo)quo cutis eius denfior folidiorq; ijs quœ intus ~unt partIbus red ans.
,5 datur~In vtero enim ~què cumreliquis mollis erat:Cllm necdunus vllnm corpus
inibi contigerit,nec aër illi vfquam frigidus inciderit:qllorum commcrcio cotra:c[ta denfata~,& qucim ipfamet prius , & qmim reliqua membra denGor dnrior~
fieret.,At quoniâ iam editusinfans,in frigore,calore, atcp inter corpora nlulto (e
duriora verfetur neceffe dl: , ob h<EC ipfa nimir~ natnrale eins tegmen prœparari
4,0 quodammôdo nobis ,reddi'que ad indolentlam & toleratiatn qmitn aptiffimq:
par efi:~Ita vero qui fecundum naturam fe habent infantes)vel folo fale pr<Eparati
muniti'que abunde fl1erint:ql1ando qui ficconlm myrti foliorum,aut aliorum id
genus infperfione egent, ijs plane vitiohlS fiatus fit Nobis vero ad préEfens de
ijs qui optimo ftatu fun,t,diIferere propofitunl eft.Ergo hi fa[cijs Cvt diétum eft)
4- 5 inu~Iuti)Iaae pro alimento vtantur;> & balncis falubrium aquarllffi Vniuerfam
a
9
9
�nan~ viétus rationem humidam Gbi adhiberi po.fiulant , vt qui cœteris œtatlbus
temperamento Gnt humidiore~Atque ex ijs qUf ad fanorum viaus rationé funt
neceffaria primum hoc fe ad difquifitionelll ftatim offert ~ Nam funt qui humi::
diores na;uras ûccandas fempet putent: Gcuti diuerfo qUffrigidiores funt, ca~
lefieri debere:madeReri 'qu~ llcciores :frigefieri qUf calidiores ~Q uippe ûq-tilibus
quemlibet exceffum augefcere,contrarijs remitti ac minuùvno~ verbo) contra::
Hippom;.
:t:ia contrariorum effe remedia. Oportuit verd non id modo Hippocratis legiffe
tes.
eos,meminiffeéJ3,fed & illa quoque in quibus ait humidam omnem viélus ratio::
'" nem febricitantibus effe vtilem) pr~cipue vero puellis ,& ijs qui tali reRci viau
.) funt affueti..Vi detur enim in his tria deinceps pari inter fe iure pofuiffe imorbû,
<etatem,confue tudinem.Atcp i t1?0rbo quidem contrarij adhibendi indicationé
accipit,ab ~rtate)& confuetudine Gmilium~ Pebri nan<}3, ceu morbo calido & Gc::;
co)humida conueniunt.Puellis, vt quibu;s ea œtas non morbus, fed fecûdum na::
turam ht,id maxime eft vtile ) quod plane eft amilIimum~ Pari lllOdo confuetu::
dini, vtpote q~ adfcititiam acquiGtitiamq, naturam in corporibus gignit, con:=.
traria dediffe in primis dl: noxium.atque hœc meritd.Quœ enim corpora fecuu::
clum naturam fe habent)ijs feruari cufiodiriq, fuum habitum decet~ qUa! morbo
aliquo pretTIuutur , ijs contra alterari, & ad contrarium habitum trahi expedit~
Ac ferllatur quidem hmilibus vnllmquod<}3) alteraturcontrarijs ~ Haudquaqtîa
itacp {lccandi pueri funt, fi modo in hiS nulla prœter naturatn .humiditas fubeft,
'Jualis in raucedine , def1:iIlatione, catarrhoq, confpicitur:fed pro natur~ ratione
A1U.e 1't.t
alendi , ac dulcium aquarum balneis humeétandi : ( qu~ enim medicam vim ali:t
meaicavim
~aGét,Jic.
.q uam pr~ fe ferunt)Olllnes plane Gccant, veluti qu~ fulphuris aliquid)bituminis,
cant.
aluminis've repr~fentant) tum cibo eo potionetp nutriendi) qui humidce ma:::
xime natura! fint6 Ad hunc modum & natura ip{a pueris confuluit, & lac matris
in humentis alimenti vfum prœparaui~. At~ optimum quidem eft etiâ reliquis
fortaffe omnibus infâtibus ipfum lac matris, modo' nullo morbo ut corruptum;
maxime vero ei qui optitp.o eft temperamento, de quo nunc fermo infiituitur,
quippe cuius maternum non corpus modd totum ;fed etiam.lac à vitio effe alie:::
num non Gt abGmilc~Ac fanguine quidem dum adhuc in vtero gefiamur,ali nos
cofl:at.ex [anguine vero lac gignitur, exiguam in mamillis mutationé adeptum.
Quare qui matris laél:e pueri alunturüj iam non folum confueto)veruetiam ma:::
xime proprio vtuntur aliment,?,>~idetur autem no~ lll0dd nutrir~1.entutn id na:::
, .
tura infantibus prtpara~e, veruetIa fac.ultate~ qu~fda n~turales q~lb~s eo vtâtur,
ab initio protinus contuh{fe!~uando fi mo~o. na~ls papdlam ~atlm ,ln os inferas,
&. fugnnt lac ipfurn)& deglutlunt ~romptd1ime. QU.l~ ficub~ forte offen4untur
plorant1ve,non minimum ijs dolons .Ienqn~n. efi n~tncls papdla ?ri indita+ quip
pe tria h~c doloris infantium remedla nutncIDus l~fo vf~ edoC11s inuenta vide ;;:
lllUS !vnû quod modo retulimus)& altera duo)motu medlocrelll)&Vocis modu:.::
lationeo)Q uibus perpetud vfx non Colum tl1itigant,fed etiam fon'tnii conciliant:
vel hoc ipfo tefiificâte natura ad muUd eos & exercitia [uopte ingenio effe J'pé::
~os~:Aded quif~~is hi~ a~tibus:~b~ vti fci.e tâs ni~iru &.corp~s & a?imû ~p~ime
mfhtuet.Nutnclbus 19ltur tnplex puelhs excogltata dlmotIo dh In cUnIs}n le::
él:ulis pédétibus,in fuis ipfarum vlnis~ vbi ianl hoc aliud qU0q3 nobis xftimandii
Afc[epiaac$ • orituf) ad fanitatis tute1atll velin primis necdfarium; cum Afclepiades plane
e
5
10
11
:tG
g:
2. S
Je
;$
40
45
�LIBER
1.
&
aperte'J? exercitationes darnnet Eraûfiratus verecundius timidiUsquedec~mat,
~terii idem cu Afclepiade fentiat:reIiqui Fere medici nô folum ad euexian) id dl:
bonam corporis habitudinenl/ed etiam ad fa ru ta tetn cas pt4fdicent~Portd exer
citationu tria faltem prima.notaturgenera,vti'l3 quotmotioniidiffereb'ti~~quip;.
1:. pe aut nobi~'ipfis 'mouemur)a~t ab aIijs)au.t m'edicamento~HorHm 'tamen ter~
ria fpecies adfanos nequaq pettInet~Sed qUI ab aItero prrefiatur motus~ nauigall
do)equitando,vehendo, atque) vt paulo ante di~u'm eft} in cunis) leaulis, vlnislp
obitur. Recés tamen nati pl~e1li tamvalétemmotum qua eil: qui veqiculis, naui:::
gijs,equis'vepradIatur)adh\lCnO d.cfyderat~ At qui iam tertium aut quartum an:::
.(0 oum agût)hiS'vehiculo naùigiè~ lllodice agi tari licet.Septénes vero etiam valen
tiota exercidâ toretant,it~vt equitar.e iamaffuefcât~Per fe vero nl0uèrj tum pri-::
rnunl pu~;is l~ce.t)cunl. iâm ~eper~cœpei:llnt)ù:I~gis~ etiam.c~ ingredi. ,Imma:::.
ture vero cogedi ornmno no funt!ne cnlréLeonlOl. podere vltlèntur +Sane ve1 h~çJ
œtate facile declaratur quâta fit natura! nofircr uim exercitijs fodetas ) cii pueros;i5 n~c: fi cô~luferi~ l~~o a1iq~o)prohib~as ql~o ~~nus difcu~at. >.ac pullonl~l vituIo~
rumtp fieu la[clUlat+Qluppe fua CUlq> ammatt.natura fatts dl ad propnas conue::niétesl}3 exciddas appetitiones quibus fanitatê ralutem'q3 tueatur ~Verum AfcIe
piades ni~il horum cogitas) per magnum ocium captiiiculas texit quibus docere'
conetur mhiI ad bonaln valetudinem exercitia c~ferre+ Verum huic p6fiea quod
~Q par dl refpodebitur)ceu garrulitate ad flnem potiffimum taxanda~Efi enitn
bis hoc 16co propofitum no fophifiarum nugas refelIere;, fed ~uod ad fanÎtatelu
tuenclamconduca t,prcrcipere.ltaque ad infantes redeo qui optimo corporis ha;
bitu funt~porrd his anÎmi quoque !nores citra vitiii dre par dt. Qui eniin iufio
(unt ad iram inagis prodiues ) aut animo plane demiiTo ,aut fenIiles magis, aut
'~J' infenftles, aut préEter modum guioa , hos parum idoneo tetnperamento efTe ils
partibus qùibus prœdiétorum fingula adlniniftrant) neceiTe eft ~ ProditUln vero
de his fuGus eil in ijs Lbris quos de Hippocratis Platonisq; placitis fcripfimus~
·Veniin qui nunc propofitus infans dl:) vndecunque abfolutus eil: .. Huius ergo
fieut nulll1m ex animi moribus corrigere, fic eofdem fetuare ne quo vitientur ;
oportet +Seruatur vero quidque ijfdem l'Lane generibus ,quibus corrumpitur ~
Corrulnpuntur animi lnores praua con{uetudine cuiufque hol'um >èibi >potio>
nis)exercitationis) vidédi,audiédi, totius denique tnuGces~ Itaque peritum hor~
olnniii efTe eum tnedicü opottet qui fanitatis tuend~ curanl fufcipiet)nec ea Oplnione eITe qua" ad foIum fpettet philofophum animi mores effingere ~ Quippe
35 huic ob aliud omnino maÏus id muneris tribuitur,nempe animi fanitatem: me:::
dico verd}ne corpus facilius in morhos dilabatur: <.]uando iracundia ') fletus,> ira~
triftitia,cura immodiea)& multre fuper his vigili<e) feb:es ~cce~dunt) ac grauiffi:s:
lnis valetudinibus initia préEbent: veluti edillerfo cogltatlOnlS mentisq; fegni ::
tia,ac animus omnino defes, decoloratos }atque ex atrophia id eil nutriendi der;
40 feltu gracilespb naturalis caloris inlbecillitatem reddunt~hünc enim caloré pr~~
. terc(Etera intra [anitatis nnes cufiodire oportet.Cufioditur auteni modicis tum
cOlporis. t~m animi ex.erci~ijs~ Qui na?que mo~us. modu~ non fe.ruat) ~l1e. ij~:
rationalt}fiue ex appetltofla)fiue ex ammofa anltru parte Clentur}fi modu DImlU
exce{ferunt,biliofum animans reddunt~Si intra modum nimium fubfifiunt, pi:....5 tnitofumfrigidumque efficiunt + Quinetiam priorem habitudinem fehres ~ Be
40
a
Prima exer
citatwniigc1
nenJ tria.
Motus 1Hè
Q6 aftera
pr.ejMtur,
~lti.
~ndog~
}tari vebicu
[0, Q!!Elld()
equitllre l'HC
ris ficet.
Q!!fido per,
Je mOJ~ëdi •.
no..:
,0
Iifaêgene.
'ri6lls JerHa~
ri 2Hippillttl
comiptcp.
Ex 1l1ibu.s
cOTT1ipatuf,
~IJimim!l.
Tes.
OJ!.glllod<J
tld pniCoJo.
phii & ~UC)
ftlOdo ad meaicH fpeftee
fllOTHm eff'~
fJio.
Q!!ia mo·
res anima
ifficialJ t.
�GA L.D E. SAN IT. T,VEN.
us.
qui ealldiores affeétus funt:pofieriorern iocinoris & vifcerurn obfiruéliones)co~
mitiales morbi, apoplexi~,in fumma, defiillationum fluxionum(p morbi pIerJi:=
- 'lue excipiiit. Et noS xgros quodnis no paucos perfanawmus Colis animi moti,. .
bus ad d€bitum modum reuoeati~.• EO: vero no fpernédus huius fententi t tefiis,
ipfum pafriùm nobisioumen A~f(ulapius ;1 qui muitas fcribi câtilenas,-mimo.5(p. S:
ridiculânlm l.=etüth fieri & l1Ïelddias quafdam inilituitijs quibus vehementiores
anithbf<E,partis motus,corporis temperaniemtpm iufio c.a1idius efficerent. AIijsl
quibufdam , tlt~que ijs paucis ;venari , eqmitare , atque a1rl11atos exeJiâtari iuffit,
. ,.. ijfdeffi~ Ihtim tUfilll1otu'ûmï~forumfpeciem) vtiqué quibus.'motus initinxih
tum:à1'thorum,qilibùs' armatis ~X"erœri prtcepit)definiuit.Non enim quo paéto les
exëitetûr erigaturcr animofa pars,cum'imbecilla fit,pr~GÎpere fat habitit,nifi etiâ
menfiltam eius ab èxercitationtlPl idea denniret. No enim pari modo excitatur
è-a anim1 p'0rtib vbi tum apris)vrfis)tauris,·& alijs id genus prcrwilcl1;tibus robo~.
re beluî~ .rgi tandis [umus:attenti: &: cum leporem, capream, & id gènus fugacia
cre timida feétamur.N€{: fimifitercum in leui arma nua, & gram exercemur. Nec
pariter.cuin citato dïr[ùdimouemur, & rom mediocri motu agi mur + Nec vbi
rom alijs contendimus)& vbi foli agimus.lam clamore,an tacitus ad labores in:::horteris irites(p, no11 parum fane interefi* Vcnim de his:latius dicetur in (equen
tibus*$ed iflfantes qui optimum (ortiti ftmt temperamentum,(dt! his enim (er:;.
mo etétt)non Ieui rota egent ne quos animi motus immodicos incurraJ?,t. Quip:s :z.1),
pe Ioquel~ adhuc expettes) ploratu) damore ,.inicundia , & inordin~to fui motu,
doIoretn inditartt.NoUrum igitur officium fit)conieél:antes quid defyderent)aG
fidue id fuppeditare, prius quam auétus dolor in nimium atque in~rdinatum
motum vna rom corpore etiam animum ipfum vniuerfiltll conijciat.. ftquidem
dentientes, aut ab externo quopiam offenti,aut aluuin exonerare,aut meierc>aut 2.1
effe bi~el'eve cupientes, perinde ac difcruciàti plorant) atque enormiter mouen::
tur • Fied etiam potefi "t frigdre offenfi teporem defyderent l flcuti contra ~fiu
àfflié1:i tefrigerationem. Efi quando multitudibem infiratonlm non tolerant.
Q uippe multos offendit id quoque non minimum: maxime vero cuni aut to~
tumcorpusvertere,autetiamartus mouerecupiunt. Quinetiamipfaquies fi 30
fit diuturnior,non parum molefia eire folet, quando nulla animans immodico vIlo deIeéhttur, [ed fe11'lper medium tnodum expetit. Porrd medills ipfe mo:;:
dus noh vnus omnibtls dl) [ed ex eorum femper efi numero qu~ in collatione ad
aliùd fpeél:âhtur. QuocÏrca ~ui c~~m infa~tis educandi ~ufcipiet, hune plane vt
'acrem tnediocritatis eonuententl~ qtt~ cO~leaorem effe, l.ta h<ecfemper pr~be:s 3$
) te oportet ptiusquam ex defyd~r~o cUl~f~~s.auétus d~Ior. fimuI cum.corpor.e anis.
mùm quoqt1e Întnotus itnmodlCO$ COnljClat. Quod fiquando quod infefiat,
imprudentibus infcierttibu'sque nobis auél:um dre contigerit, corrigere id tenllo
tabimus illico vel pr<ebito quàd expetit, vel fubla.to quod o~endit, etiam mo::
tu per vInas nlltricis adhibito) ac vocis tlloduIamme , q)lo vtt prudentiores nu~ 4 Q
tricUll1 confilellettmt ~ Ego nanque puello quo~am totùm diem irato, ploran:;
teque }ae imniodice fe inordinatéque iaél:ante ,nutrice ipfa ornnis confilij ino.,:
pe ,deprehendi <]uod offendit 4 Q uippe vt neque papilla in os immiffa, neque
~ nlltrice prolatlls fi forte meiere, aut aluum exonerare veIIet ) Ienitus eft, [ed nec
cumabvlnarum agitatureclinar~ dl: cœptus )aduerti aut~m tl1~leé1:um} tum 4$
l'
�LIB E R -1.
"7
intlOIucra)tum veftes ipfas fordidiores)pr~terea puellum ipfum immundum,at~
que illotutn:lauare detergereque iuffi)tum letlulum mutare,ac vefté omnem ter
làm mundamq; pr~bere ~ Quibus peraétis -' protinus ab immodico agitatu con~
quieuit ,iIIiedque dormiuit non fuauiffimum modo) verumetiam longiffinlum
5 .fomnum~V t verd reae conijcias qu:r pueHo officiant: no modd folertia eft opus,
(ed etiam affidl1a de ipfo qui nutritur expedentia~H~ igitur omnia vfque in ter
tium ~ natali annum cirea puellum perag~nda cenfe.o~ I? primisép de nutrice ipfa
non tninimam habendatn elfe curam)qUld "edat)qmd blbat,quo paéto infomno
venere,exercitatione/e habeat!vt videlicet lac eius egregie fit temperatutn.: qua~
JO le certe erit fi fanguis eins qua m optimus fit~ porro is talis eil) qui nec Raua abun
"dat bile) necatra) nec pituitofus eil) nec ferofus, necaquofo liquore permixtus ..
N41fcitur autem eiufmodi (anguis ab exercitatione moderata) & cibis tum boni
fueci) tum iufto tenlpore tnodo'que alfumptis) pr:rterea potione tempefiiua)mo
diceque !ilmpta~ De quibus omnibus in ijs qu:rpoil dicentl1r)diligenter agetur"
1) A venere omnino abfiinendâ effe qutcunque lac prtbebit)moneo~Nam & men;."
fes viri confuetudine prouocantur ) & lac OdOl'is gratia in deterius mutat : quin~
etialn aliqu~ in vtero concipiunt: quo alienius a puello adhuc laétente nihil eft~ .
Ita eni.ln ql.Iicq'Ui~ [ang;uÎl~i~ dl: op~ù~um)in fœt.um ab!ilmituroQuippe is cum
proprnun ln (e Vlt~ pnnCJplUfl:"1 contmeat) & hutus moderamine agitllr") & affi~
~o due conueniens fibi alimentllm trahit) vtero ipfi veIuti radici adh~rens}nec v['1 ui
ab eo notte die've difcedens ~ Interim vero non minor mode> ) vemmetiam dete~
rior rationabiliter redditur ipfius grauid~ fanguis ~ Quo fit vt lac ip!ilm tum p~;:::
ius,tum vero exiguum in mamillas colligatur~Q uare fi qu~ infantem Iaétat,vte::
rum gerit: ego magnopere fuaferim aliam inueniendam nutricem+ Cuius etiam
":t. S lac gufiu) odoratu) vifu c?nfydera~dum ~xp~~randu~que d~1igente~ (1t ~ ~iqui::
deln quod optimum efi}d gnfiantt oIfaclentt'l3 plane fuaue) lntuentl candldum,
. requabile,ac liquidi craffiq; Inedium apparebit~ Quod vitiofum efbediuerfo aut
crafIilm & cafeofum) aut liquidum & [erofttnl ac liuidum ) tum confifientia ipfa
coloreql1e in~quabile videbitur ~ Idem gufiantibus amarorem ,aut falfedinem"
"" ~o aut qualitatem quampiam extraneam exhi"hebit ~ tale vero nec olfacienti [uaue
erito Atque lattis probi improhi~ h~c funto indicia ~ Quihu8 diligenter anim::.
aduedis ) quoties vel concepit mater, vel morho aliquo eft affeEta, ad aIiam nu::
tricem qu~ Îlldicio deIeéhique paretur,fefiinandum cenfeo ~ Tum vero pue~Il~m
quoad primores dentes emiferitlbIo laC1e alendum~Q uo tempore eUln fohdl0::
?) ri quodalnmodo iam cibo affuefacere conuehiet ~ quod etiam experientia plane
doa~ muIieres faciiit:primum panem,mox legumina, ae carné & fitniliapmnia
prius comanfapuellorii ofcuIis immittétes~ Corpus alité infantiii cofticare opor
tet oleo du1ci: fieuti id ipfunl reae peragiit nutrices plert~) ftàtim ipfas corporis
partes modulates atcp fingétes~Veru in eo gué propofuimus puero~ qui <:orporis
"4 0 ftatu eft optitno)quod ad mébrorii modulu falté attinet,nihil dl: quod curiofa nu
trix fit/ed tatti fricet quotidie mediocriter)ac lanet: id~ qna fie ri maxime poteO:
laéte in vétriCl~Io minimeadhl.1c hfèréte crudo:quippe çp periculfi eil ne priufq;p~
be fit cocoau,in totu corpus infantis digeratur~Multo vero maxime fi quis Ven!.t
triculii ipfi.lm adhuc lattis plenu infricet)tii corpus crildo aIiriiéto implebitluca:l:
,,~S put onerabit~Q uo m~gis profpiciédii in primis dl ne quid nutrill1enti ne'l3 ante
/
Laffis vOhl
cOl,tmrijv~
fJot.e.
Q!!9nlo JoR
cfior ci6us
ex6i6enausG"
"
-
Nonftic4/~
lIelltrê
lIifl
raft ,$coCii~
cnem.
�à A L~D E SAN IT+ TVEN.
balneii>~e'l3 ante frié"Î:ioné puerulo pbeatur~Id net Ga-d h~c adminifirand~ nùtrii
poft logiffÎmu fomnu tempus obleruet + Id enim maxitne téporis dl) in quo vel
inanem plane ventriculû inuenias)vel certe cocoétûii quid in eo remanfit ~ Quz
autem vt hodie fit faciuntlane lœdunt" alire vnUln & certum di,ei tempus pr~fcri
bentes,alire cnrn ipfce negocijs vacent)tum demum curantes(> Q0:0 fit vt fceF!US
lœdi quam iuuari puellos neceffe ût(> Quippe quod cl nobis prerfcriptû tépus eft,
alùls in aliud diei noéhsfve tempus ineidit(> Maioru tan1en puerorum)qui vid~li;:!
cet plagis)minispbiw'gationi,monitis parere norunt)ijs duplex tii frieandi)tum
lauandi temporis occafio eft:prior ac comodior)cum matutino fomno furrexe
rint}deinde luferint,ac iam cibum petant~ T ii enim maxime vocandi ad h~c funt,
ac corpus quidem.ad fanitatem pariter & bonâ habitudinem, animus ad obfe::
queIam & temperantiam exercendus .. IntenniI1:âdumque non aliter nos ci~utn
pra!bituros)nifi)quantum ipa veIimus,friétioni balneoq; fe permiferint .. Atque
optimu quidem tépus hoc fuerit~ Q udd Gqua occupatione} qui puellii alit, auo::
cetur)modico pane pr~bito lud~re permittat)quantum velit.dein cum rurfus ci~
Non 6iGenaN hum petierit)tum fricet) lauet~.Minime tamen bibere ei permittédum poil: ci:.
r0ft cibii 1ui ·buln en quetn balneii excipit:quando ita préEcipitatior eorum qua: vétriculus co
6aCneum ErIC
tinet)diftributio in corpus fiet~Id vera in corporibus prorfus f~nis cauere opor:$
,cait.
tet· Quippe quibus vtilius fit ante balneii cibû dediffe) horum plane improban~
di tü afFeétus funt)tum corporii fia~us~ De his vero in fequentibus dicemus, nue
premendii nobis propoGtû db nempe v~ puellum cui optime affeaii corpus fit,
fic educemus ,.vt ta lis perpetua feruetur ~ huic expedit vt cibus ~alneu fequatur.
Qudd fi)quo loco puellus alitur,balnei copia no fit, (fortaiTe vero nec ifia vnquâ
Iegent qui ibi habitant) in concha pueros lauant, donec alterû iam tertiii~ve reta~
tis annii. attigerint • Qui vero hos annos exce{ferint: ~os}fi Qon quotidie)at certe
tertio qudque die q6artove vngunt atque infricit~Q uad fi an ni tempus no pro~
hibeat}ftagna amnescp his balnei 10co {unt~ Apud Germanos enim plane ne nu=,
triri quidé infantes côtenderim .. Venlm nos necp Germanis,?-ecp alij agrdlibus
aut Barbaris hominibus herc prodimus)non magis equidem qvrûs)apris,leoni:::
bus)aut alijs id genus:fed GrercÎs)& ijs qui tametfi genere funt Barbari)'Grxcoru
tamen ~mulantur fiudia~Nam qUls,qu~fo,nofirii tuI,erit) modo editii infantulü,
dia ab vtero caIentetn)ad flumen deferr,:) ibi~ (ficutl Germanos aiunt) ceu can::
dens Gt ferrum)in frigid~m humorem merge~do}fi~,u1 de natùra: vigore peri(u
Ium facere)fimul corpus Ipfum rob?rare( Qulppe fi cItra noxam id tolerauit: &
C]uad propria! natur2E robur ofiendlt)~ ~ou~rn pra!ter~a robur ~x frigidœ cOlne.r
cio coparauit)nulli non pateat+ C:rte~u ~ ab externo fr~g~re naturalis calor fit vi:::
~us:qudd protinus interire neceffept)ld quoiue ,neml~e ,~atet+Quis igitur ~en
tiS copos)nec omnino ferus} Scyt~ave) propnu pignus ln Id agere difcrimen hlf::
tineat "in quo errorern mors fequitur : potiffimum eurn ex eo periculo non ma::.
gnum fit quod luàifaciet{AGno enim fortaffis)aut id genus experti rationis ani:.
manti vtilifiimum fuerit denfutn ita tergus durumq, efficÏ) vt citra doloré fiigus
toleret * Hom~ni ratione préEdito) cuinâquorfo tam Inagno fit vfil.ir Non enitn fi
qu.is abfolute"citraque ex~eptione~ pronut.tcie~ cutem ~en~mmâ duriffi.mamép
CHtis far.t
lenfttvc inc6 vtdem ad fanitatem effe,ls reae d~cat+ Cum nanque ammahs (orpori duplex in:::
mo411.
fiet incomodum)alterum ab externis)alterum ab internis occaGonibus:quorum
Opt{miÎ fri.
ftiôis ba[nei·
~11e térlls.
a
1
a
10
Il
2.0
2.$
3-
'
3$
40
4-5
�LIBER
I~
8
Certe rara moIfisq, cutis dl:) ij ab extrinfecus inlminentibus lnalis facile tentan~
turoquorum denfa ac d~ra)ab internis~Itaque .etiam Hippocrates vbi de ijs pra!::'
dpit qu~ in nobis ab allmento ad comluodum incomoddtuve cedun t) poft alia
multa)h~~ fcripfit:R~ritas,corpori~ ad tranfpiratum ijs quihus plurimum aufer te
j
tur/alubnus:qbus mmus)mfalubnus~ Pr~H:at ergo vtrucp declina{fe exceffum, cc
nec aded aut denfam reddidi{fe cntem , vr corporis tranfpÎratmn prohibeat: aut
raram)vt facile ~ 9uaIi?et extrÎnfecus i~cidenti occaû?ne lœ~atur~ T <tIe porrd, na
tura dl: propofitl nobIS hoc 10co puelh corpus) cum fit medIUm omnis excefi llS~
Ea ergo id ea ratione alendum)vt {tatus fui gratiâ: perpetua ferl1et~ Seruabit au::.
10 tem,fi primis quidê annis folo laae nutrias)ac balneo dulcis aqu~ & calentis vta::.
re:quo' videlicet corpus eius molle quam diutiffitnè feruatl.1m} ad plurimum au::
gmêti perueniat~Ab his annis cum iam mitti in Illdum eft habilis, no neceffe erit
affiduis prreterea balneis vti} fed interim dum Iuaari codifcit) mediocriter inibi
ante cibum exercitari fat erit)ac balneo plerücp abfiinere~ Modum vero in labo:::
1$ re exceffiffe)quod nonnulli p~dotrib;r pueros cogunt)prorfils alienUtu eft~fiqui:::
dem intempeiliua duritie corporis inhibetur auého )etiam fi natura fit ad auaii
quam maxime coparatum ~ Sa ne vinum quam diutiHime qui ea natura puer eft,
P1'opofltlt1!1
ne gufiare quidenl fuaferùn:quippe quod haufiunl & humeétat nimium)& cal:: plleni Junl
facit corpus)tUln caput halitu replet ijs qui humido caIidocp temperamêto funt 110 (l{jJhill
~o 'luale dl: eiufmodi puerorii~ Atqui nec repleri his caput eft vtilc) nec ipfos fiJprl dllll1.
qpar eft humidos caIi~os~ fi~ri : quoniâ: e? i~m calori~ humori~(p peruenenmt,.
vt fi paululum vtramUlS quaütatem auxens)lam modu exceffennt~ Curn autem
fit omnis excefIils fugiendus) maxime hune fugere expedit , ex quo non cOl"pori
modd,veriietiam animo damnîi accedit~Q uare neqJ iam adultis vinum)niû tno:Viniiucom.
~ 5 dice frunptum) exifiimandum eft vt,ile dTe: quod videlicet ~ ad iram ~ libidine 1110'[(1.
pr~cipites facit)& partern animi ratlOnalem hebetetn tllrbldam'i? reddlt~ C<ete~ Eù1cfel1l Ca'
rdm his ipfis ad bilis excrementa vcl mitiganda) vel expellenda) eil fane non inu::. fnoaa.
. tile: non minime verd ad earn ficcitatem qUa! in foIidis partibus aut ex imtnodi:::
cis Iaboriblls)aut ex proprio ~tatis tèmperatueto prouenit ~ Humeé1:at nancp ac
~o nutrit quicquid immodice ficcatii eft:tü bilis amarre acrimonia miti gat ac frâg' t:
prœterea per fudores vrinas~ vacuat~ Pueri vero) ceuqui talem fllCCl1m minime
colligunt)quiq; nat~lralem humiditatem plurimam optinent) vt conlmodor~~n
qu~ vi ni potio largltur)planè non egent: ita incomoda qure affert) tâtum fentlUt~
Nemo itacp rationis copos ea vti potione pueros finet)quam)prreterqua m 'ludd
,$ nullum affert commodum)imtuenfum etiam fequitur incommo, du, m ~ At frigi~ Fr0icfaflO
Q~fhllelldo~
dre potione omnino prohi bendos eos no cenfeo) quo d tamen a1l'lUI 1:.'
IaclUnt : ve::: plleros.
rum ci cibo plerun<lJ,& pel' calores,cum ipfis cordi erit,vti no difplicet) potiffimii
veroCfi copia eius fi t)fontana! recentis,cui nulla quaIitas vitiofa aliunde fit cotra~
aa ea fi non efl:)reIiquarü~Cauendre vero funt qUa! ex ftagnis hal1riuntur)&. qUa!
QJL.tQqu.e
40 turbidér)& qUa! malè olentes) & qu~ faI[~! deniqJ in qllibus qllalitas aligua guftu Ca/1CI/
d,e.
deprehenditur: quando qu~ optima eft) ea penitus non gufi:ui modd horum,ve:; QJyaql/4
. -1
rumetiam oIfaétui omnis quali~atis expers videbitur ~ Eadem quoque tum pO::: optima.
tUf illcunda erit) tum plane pura ~ Qudd fi pr~cordia quo que celeriter tranfit)
nihil eft qudd magis idoneam requiras : qua'ndo fiqua pura lymp~~aque eil) nec Crucfce il2// ce
~5 p~tu: in!~.a~is , ~~~i!~ ~e~~u~..!,:nl~12 ~~l'~a pr~co~dia. ~~E~t) ~~~ y~tl? l~on ,~~~t .~ 210 tee•
0
r
•'1'.
�GAL~DESANI
T. T VEN~
a
~.tque ~bfiinendum ab· ea'cenfeo )'vtique 'curn pror[us dl: frigida! c~terdln
calefaéb non deterreo ~ Ac tuti~~um qùidern fit experientia ipfa de huiu[::
rnodi aqua iudicillm fieri~Quddfi quis dl: qui ex notis potius vÎln eiusprfènof::
fe malit: Cuius fons petra fcaturiens ) contra Septentriones fluit)Solernque'
auerfull1 habet)hanc œgre concoétum iri) tardi(p tranûtus eire putâdum eft + Ea~ 1
den? nimirum calefiet frigefiétqùe tarde ~ Contra cuius ad oriétenl Solem Fons
erun1pit)qu~ /que per meatum aliql1em munduln)aut puram colatur terrarn)ea~
de'mque calefit ac refrigeratur ocyffime:hanc omni :Etati vtiIiffim,ùn dfe exifii::
madumefi~Nonenimficutivino)efcis)exercitatione)vigilijs,fo1nno) ac venere,
alijs alias tti pro ratione xtat~s expedit: it~ de aqua quo que fiatuendum efi: fed 10'1uam nunc optima!n indicauimus)hac vti puero)uuerii/eni)conducet~Idem de
aëre iudicandum:quem optimtim in pulmones trahere) omnibus iuxta falubre .
efi~Optitnum aërem cen{eo)quipro~iils fit purus~Eiufmodi vero fuerit qui nec ,
fiagni)nec paludis halitu fit infeétus)nec ex profundo fpecu pefiilétem aura fpi:;
tet )qualis circaSardis,& Hierapolin)ahubiép terrarum vifitur+Necqui excloa::: 1)
cis quz vrbem aut numerofu~ exercitulTI ~urgent} ~itiU1n, cotr~xit~Nec qui ex
animaliutnplerum)aut legummum putredlne aut fimo comqumatur ~ Nec qui
ob fragnum veI flumen vicinum nebulofus eft~Nec qui editis vndique môtibus
in cauo 10co dufus nullum recipit perflatum~ Suffocans enim putriftp efi)fimi~
lis ~i qui in domibus quibufdam eft indufus)in quibus ob putredinê) & perfla::: 20_
tus ddèéhi)plurimus aceruatur fitus~ Huiufmodi ergo aër omni plane xtati dl:
~oxiuStficut ediuerfo qui purus omnino efi)nulli no a:tati efi vtilis~At vero qu~
ex calorelrigore)ficcitate)hurniditate)diuerfitas aêris contingit : non perinde fe
ad omnes homines habet/ed corporibus qux optimo temperamento funt, etia
optime temperatus acr eft faluberrimus~In quibus vero aliqua exuperâs quali~ 2 $
tas do~inatu~)ijs vt~li~mus a~r ~fr 9~ ei q~aI~ta~i m~xime eft aduerfus ) frigi::
dus cahd:E)cahdus fngldfè)hUi1?ldlon fiCCUS)UCClOtl quam par eft" tato htimidior,
quanto {lccitas ipfa mod~1n exceffit~Atque ha:c quidem hoc 10co intellexiife fat
efr~Quêadmodum vero incomoda qua: ex vitiofis acre aquifép proueniunt cot~
figas:alio vol~mine dicetur~Nunc enim optimiicorporis ftatu~)fiI~Jld cu ~pti:: 3Q
ma Vlétl;}S ratilOne,ceu [copum ac regulam quâdam traél:are confiltulo-Q u~ enim
vitiofa i,n a1i~uo corpo~a lun~)h?rum variet~tes omnes vna cum idon~i ipus vi:::
élus ratlone ln fequentlbus hbns profequemur~Quare rur[us ad optlmi ftatus
puerum reuerH,fecundum fepteniu~ eius expIicernus)& cuius têperamenti fit
& quodmtm pofiuIet viélus genus~Ergo temperametum eius(vt in libris quo~ ))
de tempetame~tis fcripfimus)euidenter ofiendiz~'u:s)ca1idu~ eft eodem gradl1
q,u o pnus~h~ml~u~ vero,~on eod,e~!quand.?qUlde omne anunans ab ipfo fia:;
tlm ortu ÜCClUS ln dIes effiCltur~mmlme tame per omnes a:tates aut calidius aut
frigidius euadit : fed quorum optime [~habent corpota)ijs calot ûtnilis quodâ:::
modo v[q,ue ad [un~~'ulr:n incrementu manet)·* Q uorii verà hUtnida frigidive 4:0
fl~praOptlmt~ond~tIon~s c?rpus funt)horum ~aI?r,augetur~ Sednoneft nue de
hIS [er~o~Cul v~ro op~lml fiat,us corpus cont 19;It)lS ad qu~rtulndecimum v[qJ
annUtnlam ttadltam VlétuS ratlonem obCerue t:tl1o tamen lU exercitatione fer:::
uat? ~odo) vt neque immodice ~e necp v~olétel lexerc~tetme (Ol'P 0ris id inctemê
!~ ~~ ~~ .~~r~~~~u~. t~~ ~ut~m ~~h~a pot~us qm mgeh~a~v~ qui nondu~ hanc ci 45
e
optim.e
aj,ll.e lIot~.
At.r opti~
mus 1~is.
Secunaum
!epténùlm
Téperamen
tü pr.oprfiti
!,uen.
~
ocnx dl\ û.
Ï'eo'nelt uJ
~u)Sô'nelt.
&c. id eft,
11lorum vero
bumicfa &
fr~icfa &c
,
-
J.
~
.~.
_ ...
�LIBER
I~
~,
9
tia ~Qxam i:olera~erit ~ Hoc ~~a~is arumum quoql finxiffe aptiffimutn eO:)d~
S
f.9
·1$
2.0
potdumum probl~ confuetudlntbus)& grauibus di[ciplinis)qu~ animo tnode~
fi~am pa~iant~QU1ppe.ad ~aq~~ ~equente,~~ate circa corpus eius moliri oporte
blt,maxlmo compendlo fit antml moddha,& ad parendum facilitas ~ A [ecun:::
d? ~er~ fepténio vfcp ad exp~etum ter~ium)G q.~ideln ad tobuihffimum corpo:::
fIS habltum prouehere homInem cupls)aut mtlltem eurn firenuum aut luétato:)
rem)aut aliàs viribus inGgnem defiinans:vti~ de ijs animi dotihus ~u~ ad [den
tiam fapientiàm~ pertinent,minus Iaborabis~Q U~ enim ad mores fpeél:â:t hac
maxime crtate perfici abfoluiq;conuenit~Sin corporis membra roborare h~ae~
nus cupis,duln'fanum quendam habitum & incrernentum ijs compares,_anitni
verd rationalem parte!? ornare adolefcentis fiudesmo eft vtrobique eadem vi:::
aus ratio ex vfu~Q lÜlquam etiam tertiam quartamêp vit~ formuIaln licet inue
ni~e::lijs fordi~~ru.m.cuilibet a~~ium de~itis)id~ vel ei qucr corpus exerce~t) vel
aI~e.nu·ab exercltlO,ld teneat~ AIIJs ad agnculturam)veI mer,ca~~râ) veI tale quip'
plam feconferentIbus~Quergenera totnumero funt) vtddflcde certe videatur .
omnes viter fpeciei certo numero compleéH~Ae ars quidem qu~ fanitatem tué::
~am profite~ur)omnibus pro~eao homi?ibus fanitatis tuender documenta pol
~lcetLJr)aut iingulo,rum p~oprla)aut ~mmu~ comlnuni~:aut ha':c quidë-propri~,
dia vero commuma~ Verutamen fien neqUlt vt de omm bus Gmul di1feratunfed
vt primo 10co quemadmodum ~uis ad !ogiffimum ~rolata vita)etiam bona va:=
letudineperpetuo vtatur~CSane ha?c vlta~ ab omm quod neceffitate fe-i ngerit
negocio)liberam eiTe oportet)ae f?l~ corpon, v~car~~)S~cundo loc?, ~t de ys qua:
arte aliqua)aut opere,aut exerCltlO,aut mlmfteno prlUato publicove, ln fum:::
ma)quer cum premente aliquo ~egoc.io coniu~él:~ funt~Sic vtique neri p~~eft vt
d~ omnibus dliTeratur~Ne'l3 entm alIter aut clilucldus,aut memorat'l1 faclhs) aut
c~rta.méthodo traditlls fermo nofier videatur)niû hune ordinem fequatur~ S ed
ad id quod primo 10co propoûtum efi)reuertendum) docendumq; quemadmo:::
dum qui optimum corporis habitum eft naéhts)ab omnibus qu.e ad publicum
in vita fpeél:ant/ecedens)ac Gbi foli viués)nec morbo vIlo qlload fied potefi vn~
quam tentetur,nec ante longiffimum vit~ tempus morte occupetur~Immortale ·
nâque neri quod genitum eft)plane non poteft:tametfi nofiri temporis philofo::
phqs quidaf!1 in egregio fcilicet opere illo in quo immortalitatis viam docet, id
o1l:endere fit aggreffus~ vt verd in plurimum perduret rempus)id 'vere> fieri poffe
profeél:o conuenit)prerfertim eius qui optitna lit natura~~~t e?im q~i ab ipfo
ortu aded improfpero corporis Gnt fiatu) vt ne:li Aefculapm qUld.eln tpfum ijs
pr~feceris) vel fexagefimu.m annum videant~fed non efi nunc de hlS 10cus~Q ua:::
re ad illii potiusq·ui optimo eft h~bitu)reuera)repetamus ea quer inter initia de:::
monfirauimus:nempe qudd comeffe bibere~ nobis neceffe eft)propterea qudd
corpore nofiro aliquid femper defluit~Cum verd edendum nobis bibédumq;
fit)necdfe rurfus efi excernendonlm curaln rationem~ haberi~Horum verd cU
vari~ fint fpecies)aIi~ eorum quz in ventre perficiuntur)a1i~ eorum qu~ in iod::
nore)arterijs & venis!ali~eius quod perfingula melnbra difiribuitur alimenti:
fane ~uiu[que fuam efTe vacuationem oportet:ficuti idipfum ab initio inihtuiG
fe natura videtur,qu~ infirl1menta animalibus contuht alia quer excreméta ipfa
expurgent ac feparent)alia quer dedllcant)alia qUa! in vou colligat)alia qUi ex~er~
•
cu
~$
JO
;$
,
e
40
45
O!!.9fflOcl'o &citra ttlotGii
lIiui,& in
{6giffifflum
proferri 'Vitll
pojJit.
.
�GAL~
SHmtt' tH ge;
neratiiîis tii
"Vacuationü
excremeHtot'um.
Primi excre
méti 'VaCU4'
tio.
DR SANI T ~ TVENo
nant~ De quihus omnibus tra,étatl1in nobis fuûqs efi in ijs commentarijs quos de naturalibus facultatibus)& quos de particularum animalis v[u infcripfimus~
Nunc hypothefeos loco pr<r[umenda erunt ad ea qu~ paramusoPrimum naque
exeremèntum & a(ync,ero feparatur)& paulatim impeIIitur per omnia intefii:::
na vfque ad fatis capax fpatium,quod in eo inteil:ino viûtur"quo,d ab argumen::: S
to reélum vocâtoAJ cui us exitum mufeuli quidam funt inferti"qui ipfum coer:;:
~ ceant.) intu'sque detine~nt} ac ne immature effluat veten~ ~ ,Poftea vero ~ pluri~
mum congeftum iam graue animali fuerit.) tum foras agI finunt),ad celerttate~
etniffionis étiam abdominis nlufculis vnà eurn tranfuerfo~fepto adiuuantibus9
locinoris ex" . Iocinoris'cxétementomm aliud dl: quaIe quod Rorem in vino appellant} aliud 10
neméta.
quale quod fex dicitul"oAttrahitur alterum veficula qu~ iocinori fubijdtur, al=.
. terunl Iiene~In his eolleél:a"excernuntur,alterunl in prioré tenuis intefiini par::
temlalterum in ventriculu:] vnatp eum ficcio.ri alimenti excreméto permeant.
VenaYlltn &
Quod autem in venis & artérijs excrementu aceruatut,eiufmodi plane eft qua:::
arteriaril ex
le in laéte eoncreto ferum.Hoc renes à fanguine fecementes)ad veûca tranfmit;; 1$
cremétJ,m.
tuntoEa porro' id colligit}fenlat~ ad eüdem fermè modurn Cjuem de fi"o excre::
mento fupra retulimusoQuippe adnafcitur hic qU0gJ ad exitum ipfum mufcu~
Jus qui.~am tranfuerfus)qui ofcuIum veûc~ ita ad vnguem comprimit, vt inde
nihil effJuat~Pofiquam verd huius quoque c?Ileéta iam copia animal vrget, iIli::
co fe remittens Iaxansque natione cedit~ Veuca verd omne excrementum excer 2.~
nit:rurfus hic quoque ad celeritatem exitus auxiliantibus mufcuIis ijs qui in ah:: -Sittgu(arHttI
,domine funt ûtioReliquum excremétorum genus in fingulis animalis nafcitut
l'articu[ar~
"particuIi~ ex ipfo vnde allIDtur fucco:aliud quidem eeu femicolhr qu~piam reli~
excremétH.
,qui~"qu~ adft'rniIari nl1triend~ parti nequiuerunt)aIiud qllod tranfmittendi ali::.
menti fuit vehiculumoNunc funél:um officio humidum tenue~ fuperefi, quaIe 2 j
nimirll~ [erofum illud iam diél:ii quod ex vafis }id dl: venis & arterijs }in vellca
def!uit.huic increnléto nullus certus ci natura prce[criptus meatus eft. expe1litur,
tamen partim aétum per ipfa moIIiora eorpora qu~ fluentis eius violenti~cediit,
po~iffimum cum fpirit~ maiore impetu irruente impellitunpartim etiam per
eXlg110S omnes corporea: molis meatus) 'lT0e0utr gr~ci vocant:quorl1m non modo 30
poros ilt to ..
to effecorpo~
reliquum corpus vniuerfilm, [ed etiam tota cutis plena eft ~ Dill:ü autem nobis'
re) 11eaUIIJ
de generatione horum eft in Iibris quos de temperamentis edidimus ~ Ergo te:;.
cute.
nuiffimum huius generis excrementum facile fane eijcitur)partim in fpeciem ha
litus ab infi~o calor.e [oIutum:Jpattim violento motu con\ert~m erumpens ~ Ap~
pe~lant vero q~od.lta excerntturludore~oAlterum vero CUI nulIUl11 publiee no ~s
me efi)quod vldeIicet nec vulgo ell cogmtum, vt quod confpeéhun pror tenuita~
,te effu~iat:ab ijs qui id ratione contemplati [u.nt/:fdlH~OCT &103HCTIi( dllC'(7rYON grorce)id eft
t~anfplratio~vel perfpiratio)vel perflatus fenf~m Iatés vocaturoln hoc infenfibi::.
Il perflatu etlam craffioris excrementi nonnihd excemitur~Huic autem & vehe:::
Pifi vnae.
men~i~re c~I~re)& ~uoris impetu maior~ opus efi:cum alioqui periculum fit ne 4 G
sodes in fi; .. ante Itmens finem fifia~l1rlaltem ad cutlm,Ab hoc excremento tUl11 pilis origi
nem effe oft~n[um nO~ls efi:tu~ ver? ijs ~U~ circa omnium cutim feluper acer::
mocorpori$
\Imre.
uantur fordlbus.Ac dIéta f~rme nobls vmuer[a funt tum oenerationis tum ctii
expu1ûo~s.excreln~ntor~m (apita:ql~~ in alijs nofiris op:;'ibus quonl:n proxi:::
me m~mlnIl11l1s)euldent1 demonfiratlone ~fferta) hypothefes opportuna! funt 45
a
a
a
�LIBE.R
I~
10
, ijsqtie nunc-nl01imur~ NaIn q~oniam eijcih~ë oportet) vtpotequ~ vitiofa
, quaIitate ûnt)tametfi Afdepiades reclamet:conuenit(arbitror) primUln nouif~
fe quibus:,maxime cauus remorentur:dein rationem iniri qua nec in ipfas incida
tur! adiquando inciditur) quam primum error corrigatur~Atque ne incidatur
5 ' '1uide~)hinc licet a~equamur., vtique ~ excreta abunde hnt ne'ene }corn pertut11
habuerlmus~ vt vero erratum tam corngatur)certa methodo dl: opus~Dicamus
QJ.!.iGus ex
îtaque primum àquibus maxime remorentur rnernoratorum excrementomm ca/vis reHJO~
fing~Ia! mox quo paél:o quod retentum eft expediatur + Ergo ijs qu~ in ventre rétur JillgU'
la excrelnê·
continentur excrementis mora contingit aut ipfius cibi potionis que culpa aut tonigenera.
JO ipûus ventriculi vml curn inte~inist Et cibi quidem.potionis 'que vitio, aut pro::
pter qualitatem eorum)aut quantitatem: ad h.rc orctinem) vtendiq; modum~Et
propter qualitatem quidem) fi acerba) auO:era,aut ficcre natur~ fueru.nt~Propter
quantitatem}i iuO:o pIura aut pauciora funt affumpta~ Ordinis culpa)fi qu.r ûc~
ca adfiringentia've funt)primo:qu.r humida,pinguia & dulcia/ecundo 10eo umt
l5 fumpta + Modi vfus ratione) fi cum bis fuit edendum)totum fernel fumpferit.
. Qu~ verd ventris inteftinorumve vitium [equitur excrementi morawel ob na~
turalem ~~rum affe&m a~~idit)vel ce.rte acqui~titium+ Ac qu~ quidem natut~
corum VltlO cau[.r prouenlUt}ex praU1S corpons habitibus aliqui [unt:ucuti vbi
de his agemus ,.dicetur ~ De acquifititijs hoc 10co agemus ~ Recentium ventris offq lIétti$
io, affeél:ionum oEto funi differenti~) finguI~ ipfo genere internperies:& quatuor intéferies.
quide~ fimplices ,calo: ' frigiditas ) fic~i~as ,hu~iditas+9uatl1or c?~Po~t~)ca:::
lor vna eum uecitate, Idem eum humldltate: fngus adtunétum ficcltatl) idem
cmn humiditate + Sam~ ed (reuiffe magnitudinis harllm quamlibet oportet)vt
iam inualidam reddiderit impultricem vim aut ventris tantum, aut gracilis
. 2.$ intefiini)aut plenioris,aut edam omnium Gmul,aut ex his qtlorllndam~ Crean:::
tur porrd eiu{modi intemperies modo ab ijs qure intrd in corpus filmuntun
modoab ijs qu~foris incidunt+ Et abijs qu~ii1 corpus [umuntur>cumin ci~
ho vel potione vis quxpiam medicinaIis eft immixta ex earum genere qu~
vel calfaciunt, vel refrigerant, vel ficcant> vel humeél:ant, vel vnà caIfaciunt &
30 ficcant, alia've quapiam epnnexione haruln qualitatum afficiunt ~ Ab ijs qme
foris incidunt ) vel ambiehtis nos aëris vitio, ( eum is immodice calfacit) allt
refrigerat, aut ûccat ;aut humeRat ,aut copula quauis harum '1uaIita~l1m af:l
ficit) vel aqtla! qua lauerimus) vel vné1:ionis qua vné1:i fimus ) veI demque aI;:l
, terius euiufquam) cjuod eum foris ventriculo adh~[erit, aut calfaciendi im:::
.35 modice hune, a,u t refrigerandi, aut {lccandi, aut humecrandi vim habuit ~
His igÎtur de cauGs fupprimitur' excrementum ventris + At flau~ bilis ex ~ F[aU.f 6iCis
fi.fté~d! ,a1~
crementum moratur aut propter attrahentis expellentis've, facultatis inRr:=
.mitatem, aut propter vaforum quibus deducitur atque ~xcernitur) angufii::
am ~ Porro infirmitas tum veficulœ totius ql1~ iocinori [uhijcitur, tum eo,::
'40 rum meatuum qui ab ea in iecur fubel1nt, tum eorum quibus in intefiinutll
bilis el10mitun ex reeenti intemperantia prouenire potefi , taU vtique, qua::.
li intefiinorUln ventris/que impultricem viril lœdi diximus + A~guftia ve~
rd va[ol1lm aut phlegmones viiio fit , aut propter fcirrho~, (hl, [unt ~u:: Scirr60i
1l$il.
ri ties qu~dam non fenfiles) aut ohO:rutrionem, aut elrcumlacentmm
~5 partium inni:x;um) aut ~fculorum connluentiam., ~3?1 ipfa proxiBm~um
.
q
�GAL~ DE SAN1T~
TVENi
partium i:ompreffio)aut propter immodicam copiam eorü qua: in fe <:ontinent;
aut propter phlegmonen aut fcirrhum accicfit~Aeque & ofcilIorum coniuentia,
aut propter b.orutn quippiam)aut etiam ûcdtatem~Porrd ficcitatem accidere tà
ciunt & qlœ valenter adfiringunt,& qure pari ter calfaciunt & ficcant~ IlIa naque
humorem exprimendo,& qure patehant contrahendo confiringenddque ac den
fando)hrec eliciendo per haIitum humore ficcitatem indueunt~Phlegmone nan~
que & fcirrhus quoniam morhi pIanè funt,ad pr~fentem difputationem no persa
AtrJ! GiCis
tinent:& alioqui de ipfis commodius agetur in fequétibus~Pari ratione atrre hi:::
moraarl! caulis excrementum aliqllando fifietur)û lienis ad amarre hilis veûca:vena vero qUa!
fa.
ad iIIum ct porta iocinoris pertinet)ad vafcuIa ilIa qu~ am arum exerementum at:::
trahunt:qure ve,ro ex liene in vétricuIum fertur,ad meatum illum qui amarâ egc:s.
Tertij excremwti tar
rit)proportione ût affeé1:a~At excrementum quod per fingulas animalis particu
dandi ca,!!a.
las eogeritur:& copia fui,& craffitudine,& prreterea Ientore relnoratur : ad ha!c,
ob imbecillitatem caloris qui id diifecet foluatép:prreterea tranûtus angl1fiiam~
Ac copia ql1idem,eraffitudo,& lentor vel ex cibi potioni[~ natura prouenit,vel
ex recenti quapiam ~l.teratrids facultatis in eo qui nutritur ,infirrn.itate~.Imbecil::.
litas vero caloris 'lill Id excrementum refoluat ac tenue t, ab exercttandt defeEtu
prouenit~Anguftia tranGtus aut ob fcirrhum,aut phIegmonen , aut obftrué1:io::
nem,aut compreffum alicuius,aut conniuentiam euenit~Quorum euiufque ori::
ginis rationem paulo ante retuIimus~Sunt tamen partes qu~pr~ter latentes hos
meatus,alios quofdam apertos & eonfpicuos optinent) ueuti cerebrum & ocu:.CereGri &
lus~ Id autem infiitutum ci natura efi aut propter emi,nêtiam particul~ , aut pro?
ocufi purga.
ai meatus. pter aétionem exquifitius obel1ndam, aut propter continentium e9rporii fpiG
Cere6rii ani
fitudinem~Efl: naque cerebrum rationaIis animre ceu domicilum+quod curn o{fe
m.e aomicj(iü
folido vndique fit feptum,pIurimis maximis 'que canalibus expurgatur: primii
per nares)& paIatum: [ecnndo per vtranque aurem:tertio per calua! commiffu~
ras~Nec abfimile efi etia aliquid ab eo confluere ad oculos ~ Oculus verd ipfe no
tanquam primatum aIiquem inter partes optinens, Ced velut qui purus effe
~~?ino pofiulet,quo videlicet probe munus fuum oheat,per euidentes meatus
elJC1t quicquid in eo excrementi gignitur,nempe per nares,genas'que ~ Ergo ex::
Q3acfmocfn crementorum tum cauras ) tnm inftrumenta iarn diximus~ Qu~ quéadmodurn
ed'ucéd'a exquis retenta expediat atque euocet, deinceps docendum:initio rurCus ventre
cremeta Jint
fumpto ~ Ergo illud commune omnium excrernentorum docUl:nentum fit; vt
retentionis caufre contrariam ~aufam ~e~peradtn.oueas~Sp~ciale vero per fin:=
gulas hoc,G comefiorum paucltate & fiecltate refinéta aluus fit, vt tum pIura, tu
SuppreffJ!
afui curatio. humidiora exhibeas~Si ficcitate,plura ql1idem no <;>fferas,fed humidiora ~Si au=fieritate & acerbitate,dulcihus & pin~ibus ci~s + Q~dd fi in ordine fllmpto~
nlm erratUtn fit, vt eum errorem corrlgas~ SI eum bIS edendum erat, femeI
. comedit:vt non bis modo/ed etiam frepius pafcas.E9dem plane modo & reeés
contraétas intêperies cotrarijs remedijs fardas! népe quod ûccatii eft hutneéhis,
quod refrigeratii eft calfaciês,ac reliquos affeél:us fimili ratioe corrigës~ Q uibus
vero h~c fiant:Ïn ijs qu~ de tnedicamentis fcripûmus}prodit~ tnateriéE funt~ At
F (all.t GiCis
fla~a bile retéta,G CJuidé obfiruétiois cuIpa id accidat}eo q extenuet viau vtédii:
retet.J! cura·
cutUS materia fingulari volumine nohis eft tradita ~ Sin ex (Opreffil id eueniat
tlO~
corporii qu~ ac e~us biü$ meat~bus vidna fut)& immodice font referta: fi quidé
S
1.
Ij
2.G
2.,$
~c;
a
a
J$
4Q
.'
~$
�LIBER
I.
11
ex craffitlldine fucci id incidit,extenuate viétu dl: vtel1dum~Sin ex multitudine,
rr~Gdijs qUa! vaCllent~~ udd fi ob .e~Ieg~onen (cirrhumve id contigit) iam res
i~nitatis t~end~ profe~lOnenl exceffit~~m propret rec~ns contraétam intempe
nem qu~cuqJ vléta quahtas e!l::,hanc refil tuere tentandum+Ad eandem formula,
5 & coniuentianl ofcilloru,m aperire,conueniet~Si ab aufieris faéta efi,pinguibus
&: dulcihus ad41h:i iuffis~Sin ijs qu~calfaciunt &ficcant ftlCceffit,adhibitis qu~
refrigerent & humeétent~Dic~tur ~ talillm materia in fequentibus Jibristldem'
expu~gan~i tuodus eti~~l t~r~lO exctemen~orum gen,ere retento,quod per fingu'
las arumahs partes colhgl dlxlmus}conuemat+Nam fi conttaéta fint) & tanquam
JO coniueant lueatuU111 Ol-:l)per aduerfa ijs qu~ fic affecerunt/uccurrendum dhnê:::
pe ql1X ex fri gidis cauris ort~ coarétationes eonfiypationeftp camea! molis funt
veluti qUa! ex atubientis rigore eorporibus noftris inciderunt, eas calfaciendo.'
Rurfus eas qUa! cal?ri ficcitati~ fuperuenerunt,velllti quœ feruoribus euenerüt
refrigerandè> & humeétandotPari modo & qUa! adfiringentium vitio prouene:
'1) re)cuiu$ generis [unt almuino[a! aqu~: has pin gui ac molli friaïone vmi cû du!::
c1S aqua! balneo reparando. Qudd il v.el crafGtudinis)vel abundantÏél!) vellétoris
éxcrementorU viuo obaruéti lueatlls funt:tenuatoria viéh{s ratio his apta erit~
p.ra:terea medicatnenta qu~ calfaciunt. ac ~i{fedt)qu~dam ihtro deuorata,quçdâ
'tons admota:ant~(p hfc ?mnîa exercl tatIO· NaIn ea quoqJ tum (oluere excremê
2.0 ta potefi)tllJ11 per fudorlS'lneatus ~ijcere.)tanto'qtl,e tam cibis quam medicamen
tis tenllantibllS pra!1J:at)qllanto fatlUs cft nullo corporis nofiri habitus in(ômo~ '
do exigi qUa! redundant)quam pari ter & car.ne Iiquanda)& folidis extenuandis.
-Ha!c nâcp mcomoda calidis attenuantibuf~ medicamentis filCcedlmt~Exercita .
tionibus verd aded nihil tale fuccedit,vt etiam firmitas qll~dam membris acct~
,2.) dat eurn & naturalis ipfe calor accenditul1)& ex partium inter fe attritu duritia
qu~daln indolentiaq, comparatur.Que~admodum vero fe aliqllis debito tem
pore men[uraque exercitèt)ac fingulanl!u aéhonmn ordine decenti qualitateq;
vtatur)nunc equidem exequi non ftatuüHcut nec de aIimenti ipfius tépore} mo ..
doprdine)qualitate:fed nec de.tenuatibus.cibis ac potionibuspec de ijs medica~
30 mentis qU<E qualitatetn i~nmutant. Nulhus eoim horuin hattenus parrù::ularem
v[unl dixinllls)contéti [ummatim & per capita tantum attigi{fe ~ Verùm ici fe::
quentibu~ l,ibris de omnibus fllfillS agetur~L\[unc in compendium redige~e tot~
opus placuit)quatenus nulla.materia lateret cuius e~e perit~m ~eceat qUI omn:
fanitatis tuenda: artem profiteturthunc ~I'lavàv orœœ voces) fieutJ gynlnafien qUi
o
a
'
~) tantllm qutrjad exercitationes pertinét)(allet~quin Era~ ratus q~oque Ita ~um
appellauit.ln fequétibus verd voluminibus diél:arllm tam ln~tenarum CUIuf,!,
tum tempus quo exhibebitur)tum qualit~te~n .) tum' vfus ratlOnem tradem~s)
ita vt non iam materia tantllm'fit fed fanltaUs eonferuand:E eerta caufa.Etemm
in tribus hifce primis generibus c~nfi{ht fanita~is tuenda: fiudin reque ac medé:::
4 0 di methodus:nempecorporibw)caufis~fignis+Corporibus quidé)ijs CJu~ ~ ~an~
iam funt & eo fiatu feruari debét.Sigms verd)corporum accidétibus)ex qUlbus
corpora ipfa dignofcuntur + Ca~fa! 1~nt, ex5uibus ,~fi:odia fani~atis ~erficitur:
Haru materiam quatuor genenbus lOruoru probat1~mi funt COplcxl:a~~oue
dis educendis fadendis extrinfecus incidentiblls.Et admouendorum qUlde no::
45 l1li~e cibus p~tio &fiq)uidlnedical~étorumintrofumitur1etiamaër attraétus
,
) ,)
~ ,
_
' B iij
COtlhÎuéti.e
cIIT4tio.
T ertij geflè~
riscolltéti
,"ratio.
<
O)ttJnafles;
ErafiftratHs
In triblJ$ câ
fiftere Jani~
tç;tis tuétf.e
fl*{illl1l.
Q!!9drHplex gel/us
jll{IIGriii,'"''
famm.
�GAL~
DE SAN!
r~ TVEN~
inteIIigitur~ Faciendoru vero ,friél:io)ambulatio)veél:io)equitatio)denique omnis
motus~Q u6d Gnon quiuis mqtus cxercitatio dl/ed folii qui valentior dl:: adij~
ciatur motui exercitatio)vt Rnt faciëda tum motqs)tuln exercitatio ~ Referiitu~'
ad hoc cauf~ genus/omnus) vigilia) & venus~Ex forisjncidëtibus primus eft cir~
ciidatus nobis aer)deiQde q~ciicp lauantù'i yngeQtiumve cuti propinquant ) etüi
fi quod medieamentum f:;mitatis tuend~ fines non~?Ccemt:ve1uti fal) myrta ') ni:::
tmm)aphronitrum)& aquarum aliqu~ fp9PJe natarum)& ealëtium~Educendo;;
mm 'Ver~ materi'l pq;djél:a pauI<:> fupra eit.J\.p. verd qqatuor illis generibus 're~e
5
. ~:~~~~. ' . ex aduerfo diuiu() c'lufarum generis fit faÇt'l)non faâLe d~iXerim:cum mehus fOl:::
taffe fit adtnouendis)educendislad~ndis)&-~ncidit(hus;alterari immutar~~ cor I I;)
pus dicere:mutatio~chn vero aut in quabtatç peri)al:1t quatitate ~ In quahtate') dii
aut.inealefcit,auC fcfrigeratur,alJt fiecefdt;<l1.Jt humeél:uQ1. redditur~ In quanti ta:::
te)dum alitur)aut inFJnituraam inani.tioneQ1. ~pfam dùplicem quocp effe + Altera
excr~entorumAc qllibus mQ~ diximus~alteram~naturalis fubftâti~ no,a:r~ aC.
fldue defluétis)q~:m.jtdti0ni ex: aduerfo_opponitur ~ Notaffe hoc loco.oper~:, l$
predum fuerit honumymian quam. Hippoçràte~ in ?pufculo de n~tritl0ne ~l;.
Hinxit his verbis ; Alirn.eptum aliud eft qJ.lQq. nutnt}ahud quod quafi eft nlltnes,
Aû,.entum
fi fi
tripfex. n aliud.quodnutrit1.JfJ.lmeft~Quippeeiquoclpfima igni 'catione ~1imêtum fi~e '
1~ nutrttio eftlubil:anti~ ipfiu.~ fluorem reél:e oppop~s~Ei verd quod in fecun9a!ù
gnificati5e at:dpitur~!;Umh~morrhagian ) id ~1l fanguinis profluuîuP.1) tum vna ':z.o
verbo omnefu fanguinis inanitjpnernoEi v~rd quod tert~o fignificatQ dicitur,vo
mitum & lienteriari , id eil intdtin,orum I~uitatt:mo Verum de talibtJ~ diuifioni~
bus ftatuere pro arbitrio cuiuis liceat~Quifquis autem propofitâ 'J.ttem 'rite ad::
minifirabit,hiic ornois tnateri~ ql1~ ad falubr~!11 viélus rationem pertinet) vires
habere compertas eft nece{fe:qq~ndo hine demum dexter eius oritur vfus~ ~n :z.r
tingit .autem dexter eju~ vfus vbi opportlP19 cuiuf'f temp~ ac tnodii quis in;.
uene.n~~Quar.: huc potius c~nfeo.prQpe~andum)quanl ~rauis opinionibus re~l
lendis Immoradum~ Sed quoPlam fatis verborum pnmum hoc volumen co;;:
~inet)dau~etur hoc Ioco~Q uod rdiquum operis eil}in e~teri$ exequemur~ . .- -
~CL).GALENI
DE SA,
~IT !\TE :rVENDA LIBER SÈCVNDVS,
H 91\1 A LINACRO ANGLO
.
:r
RTL S ':l~~ de fanitate tuenda inŒituitur)futnmas fco~
pr~xI~um volumen edoc~it~ Nunc Gngula mem=- ,~s
"'1rf1.~ dI~lnguere !enta~dum)lnitio nlrfusab ijs [um:;.
IptO ~n 9Ulbus proximus lIber eil: finitus~Propona{ ita~
sIn h?c libro faI~b.erri~~ nat~r~ puer, qui iam ter;:
~tatls fu~ feptenmm mgredltur : cuius corpus ef;:
comp.onere~ .quoad fie~i potefi qQam optime, 4 0
~~nrf"lM,f"Ii tumfit~Acpnmumhoclpfumd fi . d....
'd
·fibi vditquod'adiecimu~ ontlme~y"dtalJtênimirumjllud '(7 1 e. Olen u-, 9~1
.
- S:
'
.
'
) ve utlcorporulPlQ:::
.JIil!'.......
"
INTE~~RETE.
�12.
tU111 numerofa fan~ diuerGtas tradita ell, ita vit:!! 'ratÎOl1um quibus viU~lnus,
Çoecies, funt di,uerf<r ~ Ergo, ~eri neq,uit vt in q,ualibet propofita VÎta ,opti~am
cOl'pons nofin curam adml~lfire~~S~d qu~ ~LUque ~ptÎ1na fit,hanc vtlque lt~et~
Qu~abfoluto fermone optll11afit;1 Inomnt exeqUl vitanoneft~ Nam Inaxuna
5 hOD;1inum pars.implicital? negocijs vitam agit:quos etiam lœdi ab ijs quç tra::~an.t)efi ne~e~e: nec tame~ ~utare c~~diti~nem licet + Alij e~im per inopiatn
. ln elUfinodl Vlt~ fortem Incldunt" ah} ferUltute" 'luam auta parentibus h~re:::
ditariam acceperunt,aut alias per vim aliquam captirapti've~quas folas effe
feruitutes vulgus exiilimat ~ Mihi vero ;1 & qui ambitionis;1 aut cuiufllis cupi:l
10 ditatis gratia negocijs impeditam vitam de1egerunt, quo 111inus corpori cu~
rando vacare queant;1 ij quoque feruire yltro do minis, & quidem peffimis) vi:;.
dentur ~ Quare his optimatn prorfus corporis curam fcripfiffe, filperuacUutn
fit ~ Verum fi quis plan~ tum animo)tum verd optione fit liber) huic prœcepifTe
Fas eil ql1emadmodUln & fanitate plurimum fruatur, & morbis minime ten:>1$ tetur) & commodiffime citrique nlolefiiam fenefcat ~ Quinetiam fanitatis
tuend~ meth6dus ,fieut alia planè qu~libet ratio viaque,eiufmodi docendi ini:::
til11n pofiulat~ Siquidem quod fimplex il1culpatumque eft in omni genere" id Cur prim;;
ae optimt
c~teris on1ni~l1s qUée nec il~p'licia {il?t) nec c~llpa vacant" ceu regula qu:r::: corporis o·
dam pra::pon~ pofiulat + ~an~ ftnlflex InC1~Ipatumque in corporibus quideln ptimo di~Eiu.
:2.0 eft quod optimo eft habltu: ln VItre genenbus ,quod omnino liberu.m. eft +
Tracfâclôni
Primutn igitur hoc libro duo h~c coniunéta traétemus ~ Deinde cuique vi::: on{o.
..-/,
tiofo corporis fiatui vita libera fit adiunéta ~ Mox optiméE corporis confti::
tutioni) flnguI:.:c feruilis vitéE fpecies copulentur ~ Poftremo vitiofos corpo:;.
runl habitus eum feruilibus viuendi generibus maritabimus ~ uql1idem pIe:::
'2.5 nusnobis abfolutus'quefermo futuruseft~ Quodnamigitur propouteeartis Artis 6,tiUi
initium ceperimus ad eius tutelatn corporis quod & optiméE fit notee,& ter~ pri,~cipilj.
tium retatis feptennium iam ingreffum, & c~teris pofihabitis omnibus vni
corporis curee vacet ~ Mihi fane videtur id quod ab Hippocrate traditum eft
tum in Aphorifmis, cum ait: Labor cibum pra::cedat tunl in popuIarium cc
30 morborum fexto volumîne.) vbi ita ad verbum pra::cipit: Labor,cibus, patio, cc
fomnus, venl1s~omnia medioeria. ·N am & modum ipfum fingulonlm denni=- '~
uit addito ad nnem diB:ionis epitheto) mediocria-: & tempus eeque f1gnanit
ipfo fennonis ordine ~ Quippe fanitatis tutelam labore eft aufpicandum,
quem excipere d~bent cibus ) potio , deinde fomnus ) mox venus, in ijs videli::-.
35 cet quibus vene~e e.ft vtendum ~ Nain reliqua certe omnia cuiufque etatis funt '
communia ~ Venus eetate tantum florentium eil;1 vtique quo tempore etiam Q!..,tIl5 .t~
dus yfus eft ~ Qu~ eoim hanc vel pra:cedunt eetates;1 vel fequuntur" aut pla tas' "eneré
femen non effundunt aut certe"infœcundum aut male fœcundum effundunt. fit IIpta.
~rum difceptatio de v:nere ) in ftmm locum differatur + l\.laboribus vero or::
40 diendum! illo ante omnia difcu{fo, an idem hnt labor, motus) & exercitatio:
an labor & motus idem, aliud vero ab his exercitatio ! an Inotus res diuerfa,Ia:: L Il ~oris) mo:
filS &excr~
.bol' & exercitatio neutiqualll differant ~ Ac nlihi quidenl non quiuis motus citationis
exercitatio videtur) fed tantum fi quis vehementior efi ~ Q uoniam autem eo:-- differct1tia •
.ru qu,x a~ ~iquid ~icii,tur)dl: ~u9d v~h.emétiu~ dici~u.r:~eri potefi v~ idem mo~
45 tus alten fit exercltatIo altcl1l1on fit.,. T ermlOus 19ltul vehementlœ, efto an~
-0-
a
ne
V
,
.
.
B~
�GAL~
l'roueniunt.
SoCiaaTum
paTtiHm. NIÎ
6;;;t,
CHs
~~ itU'iitv
~1;~ S1e~1;.
tI'{,,)J!.Ot.'l'{,,)[J
~HV \lfi~{Q:V.
Gr~ce [e8i~
tur, KQ:'I Xu~
~~~.icp)1i "Il
cft,
id' tH
omnÎû corl'0
r,. fl{ionem.
A
1ua fufio..
tle &c.
heli tus alteratio : quando in quibus nulla fit anhelitus mutatio} hos nondum
exerè,tationes vocamus ~ .Qudd ~quis maius celeriusve aut ~re~rius i~m ex
motu'aliquo refpirare cogltur ,hUIe certe tantus motus exerCltatlo fuent ~ Ea
igitur communi~er exercitatio vocatur, proprie vero a10co grxcc denomina::
tur, queln gymnafion ipfi appellant 0 Is locus eft in publica aliqua vrbis regio:: 5
ne extnJétus ,quo vngendi, fricandi, luétaturi ,difcum iaéturi) aut tale quip ::
piam faél:uri eonfluunt • Laboris appellatio idem mihi fignificare videnlr
eurn priore fignificatione nominis gymnafij fiue exercitationis ,nempe corn::;
muni illo quod préEdiximus' : quippe eum & qui fodiunt , & qui metunt, & qui
equitant, non laborent modd, fed etiam exercitentur ,communi faltem exer;. 10
citationis appellatiohe ~ Et de no~nibus quidem ita nobis determinatum fit.
atque adhere fi'ghifi(ata ornnis mihi deinceps fermo inaudiatur. Nec tamen
fi quis eil: qui alitèr vti velit,prohibeo : quando non hue de reél:o nominum vfu
difputaturus àeœffiled quemadmodurh fanitas cuftodiri maxime poffit • Ad
id verd,cufn pereomodum erat de exercitatione, labore, omni deni'l3 motu di:: l5
fiinguere,nominum fignificatus dennire [um coaaus~ AtqJ exercitationis cam"
moda etG in priore volutnine tradita f unt,non inutile tamen fit hic quoque pau
cis ea denuo repetere:quando ea non folum fcopusled etiam veluti iudices iW1t
omnium qwt fingillatim in exercitationis arte genitur. Fuere autem (arbitror) ..
genere duplida:hau.: qnidem ad excremétorum inanitionem ) illa ad euexian , id 2.0
ell: comodam corporis habitudinem efficacia.Niun quoniâ vehementior mo::
tus exerdtatio efi,neceffe quidem eft tria h<EC ab éa perfici in corpore exerotan::::
d
~
o,membrorum auritiem ex mutuo ipforum attritu,genuini caloris augmen:o
tum,& fpiritus citatiorem motumo fequi verd hxc rehqua omnia priuatim co::::
mod~ ql1~ corpus exe~c~tijs accepta refert:vtique ex membrorum duritia , ~m 2.5
vt nunus ex labore afiiclantur,tum ad labores rohur. Ex calore)tum deducedo::
mm in corpus validum attraél:um)tum immutationetn magis expeditam, tum
nutritionê magis fœlicê, tu vt fingull'! corporis partes fint(vt ita dicam)perfu
f~+Cuius affeél:us beneficio & folida molIefcere , & humida tenuari, & exiguos
corpore~ molis meatus laxion~s fieri accidit. At ex fpiritus valétiore impetu & 30
purgari hos Offines meatus neceffe efi,& excremeta expelli~Atqui fi excrcitatio
h d J .;.
a:
hxc pr~at) aU uiffici~e fane fit telnpus vtéd~ ei~. ftatuiue~Nam quoniam.di
geftionem in corpus adl~uat,non de~et cu~ ad~lOJil:ratur ,cnldi incoéh(p obi
aut fuc,ci multi tudo_ve! ln ve, ntre Vell.~ va,fis. contmeri ,,v,nde P, ericulii fit n,e pri:;
~ ~
fi
1 1:
1
us qùam per matura cocoulOnem Vt11S Ilt, ln omnes anuna IS partes raplatur~. ,$
Quoniam verd & exiguos meatus expurgat)& excrementa expellit: vtilius eft
ante cotnedendum eam ad~iberi.Si quide~ qux impura eOl'P0ra funt)atque ab
excrementis parum purgata,hxc quo magls nutries)magis lœdes~Ex
itaque
patere arb~tro~ tum efTe ad exercitationem comodiffimum tépus, cum hefier::
nus cibus duphci concoé1:ione iam prorfus fit confeétus,& ea qur in ventre & ea "tG
qu~ in vallS fanguinis agitur:ae iam dénua cibandi tempus infiet ~ Quad aut
I:rius aut pofierius exercita~ione vtere!aut crud ' hominem impleueris)aut pal
h~ bilis prouentum auxens~Sa?~ huiu{ce temporis nota)color cil: vrinéE~Quél!
emm a'lu~ fpeciem prœfert) crudum adhuc in venis dfe indicat filCcum eum qui
ventre futnmittitur~Q~ vero fllfa biliofaq; eft)aln dudum concoau cffe hu:; 45
*
env &'7l'&V'i{")v
~Q~ t1'{,,)p.él,
t1'a.
•
*
Q!Y. 46 ex.
ercitatione
in corrore
.s:e:
DE SAN! T. TVEN ..
n
~;
rus
fi
D1ll,cicÏJ CO O
coftionis Fer
"a.t notd!
ex vrin4.
a
�LIBER II.
1J
4q
5
10
iuCmodi filCCUm ~l~ modice ral1e~peraéb.:e modo fec~nd~ conco4.t~onis cft u:::
gnum~Cum nâcp btIllnfeB:a vnna noaum efi)aquir fpeelem alboremq; pra:fert.
Curn vero plus iufto ei us bilis acceperit,rufa cernitur~Ergo eum mediocriter eft
rufa)mediocrite~ve p~llens)~um ~ft exercitatio.adeu~da)fed expuU1s prius exc~e
mentis qUir vel m vehca vel mfenore aIuo contmentur..Verendum eoim ne qUld
e~ hi~ in habitum ~rporis ra~iat~)cor.re~tu~ videlicet ~aloris vi)qui per exef;.
cltatlOnem accendltur~Ergo ft qUIS pohta lam vefte prottnus ad valentiores mo
tus accedat prius qU<lm tonI corpus molliatur)& excrementa extenUetur)&. exi..
gui carnis meat~s la:xentuntimor dl: folicLtrum quapiam ruptû aut conuulfum
iri.T imendû pr~terea eft ne excreméta fpiritus impetu,impulfa pr~dié1:os Inea:;
tus obturent. Sirn fenfim prius calefaciendo & fohdas ipfas pr~mollieris)8ç hu::
mores tenuaueris)& exiguos meatus laxaueris)nullum periculum nec rumpédi
alicuius)nec obaruendi) exercitato impédebit.Vt ergo borc fiant)oportet linteo!: cxercitatio.
10 fotum corpus mediocriter frifando prius calfacere , mox oJeo fdcare • N eque ~;JriElio
enim protinus accedçndfi ad pingue céfeo ) ante videlicet quam cutis incaluerit tIC.
& meatus laxent ur) &)vt femel dicam)quam pr~paratum aptumbt corpus fit ad C"r non in"Y
cipiellcfuna
olel1m caI?iendum.,Ei rei fatis omnin? {unt pauci manuum circiiaétus) qui nullo ,6 o[eo.
comprefiu fint graues,& modicè celeres)huc demum veluti ad metam direfti vt
corpus citra compreffum calefaciant.Siquidem perarns his cernere licebit fl~ri;:
dum ruborem per totam diffundi cutem+T um igitur pingue inducedum)& nu:::
dis manibl.Js qu~ medium inter ln~lle durnmép modum {éruent ) infrieanduin:
'luatenus neque coaçrum confiriétüq; corpus 1it}ne~ vItra quam par eft laxum
remi{fumq; fiat/ed legitimum natur~ modum feruet.lnfricandum vero primQ
(ontreétatu blandius)inde fenfim paulo fortius:eatenus.auéht femper ad valen~
tius friéhone}quoad iam carnemmanifefte premat)citra tamen lœfionem.haud
quaquam tamen tam valida friébone diu vtendum/ed femel aut bis in quaque
parte:quaridoquidem no ed ad huc modum frieatur huius pueri corpus)vt iani
duretur)cum id iam ad exercitatione produci1'l1us : (ed potius qud tom propti~
tudo ad exetcitatiois funél:iones excitetur)tum robur intro reuocetur) ac raritas
laxitasque ql.1<E molletn frié1:ione confecuta eft)confttingéltur ac cogatur. Q uip~
pe medio tetnperamerto feruari huius pueri (orpus oportet] nec vfquam dl1~u
molleve effici)necubi naturale eius increlnentum inhibeatur. At procedente te::
pore)vbi iam adoleuit)tfi vero duriore friftione vtemur)pr~terea trigida ab exer
citando lauatione.Veni lU de his poil agendum~In pr<rpa~atoria verd a?te exer:: P r.tparahi~
ri.t Jrifiiocédumfriéhone)qu<Ehuc fpeétat) vt corpus InoUiat, m~His du~e~ ~edla.m qua:: nisfcopus.
lit~t~ dom~nari oporte~ ,) ac pro. eiufdem qualitat~s .ratlo~e ~U1cq~ld re~q~ü eft
eXIgt. Van~ autemquamlllaxlmeex manuum Inteé1:ucircuaéhiquefnébones
dfe debebunt:nec fuperne modo deorfum)aut infeme furfum adhibit~/ed etiâ
tum in fubreé1:ii)tum in,obliquurn)tum in tranfuerfum)tum in fubttanfuerfum •..
Voco tranfuerfum,quod reao eft cotrarium. id grél!ce i,/,K&:eO'IOp appello.Suhtrâf::: , Q!!jd tranJ
l1crfum vero)quod paululii ab hoc in vtranque partern dedinat, quod (1'{p.ov dico. , ~"tfu6~
Rurfus fubreat!n:, quod à reélo paululum vtroqueuerflls recedit. Obliquum, . tr4Jut:rJ"na.
quod reéti tranfuerfitp plane dt medium~illud 7r~d:;lov, hoc },.ôtll. gra:ce nornino~
~:,!.u6~
<Wc! o6{~
.
15
2.0
2. 5
30
35
~o
43
~lIHt"~
•
�GAL~
DE SJ\. . NIT t- TVENt-
... ;
...r
J
,
..
.' Quinetiam ~Î41p ~\lt &v~~ 141v gr~ce' dicere)nulIum difcrimen faciet)modo ne la;
cur'\larij
maunii circ,.
teat&.v~'te{4~IOl(Tnomen vet~ribus vfitatius, -re{4ElOl necentioribus magis vfurpari~
[Nos latip.~friél:ioe)fi-jél:lJ) perfricrione) promifcue legétiii venia vtemur] t- Va,;:
riiiauté Heri n1anuû.tum.Ïniecrum,tum circiiaélum velim, quo videIicet vniuer:::
fre quo ad fieri potefi) mufculorum fibrœ omni ex parte fricentur ~ Siquidem eius
f-ententire effe)quafi trapfuerfa friél:io(quam etiam rotundam aliqui vocant) d~~
ret denfet)co.Q.trahat,ec. cofl:ripgat;reél:a (on,tra rarefaciat)axet,molliat & reCoi:::
ua.i corpora:duCdé plane itl{citi~ dtl.uius c~t~ra qu.r ~I.-erifque gymna~arû de
friétione traqunttt-r ~ N ~P1 q~. ,plus de fnéhonu~ Vl:tu,te afferat quatn qux
Hipppcrates ip eo libro prodldlt quem.K~'T'lH're80p mfcnpfit,nemo plane eftAit 19
Hippow,'
tes.
enirn qura (rjaion~ lig~ri corpus,t).lolIi folui, muIta e~tenu~rj ) mediocri cra{fe~
n fcere~Habent vero fe elUS verba ad hune modum ! Fnao Vlm habet foluendi Ii~
"~:..g~~ilarnern augendi, tninuê4it- N~mpe dura ligandi, tnollis foluendi )ml:rt~
. . minuendi)mçdiocris çarneln allgen~l t- Quatuor enim h~ g~nere differcntùe,ex
~. .. .. quadruplicigmtlis frit1:ionis tU~~lrtu~e, tutn vfu oriuntur + Qudd fi medias IS
:quoq~le hartlln .quéE .vI!a.c~llnhlS mtelhg~ndas fe exhibent adnurneres, [ex in
~vpiuerCUln differenti~ ~xiaent ~ Vn?e'~am igit~lr pluri,mis neotericorum gy:$
:thl)afiarii [uccl1rrit taln num.ero(as fpéhqnut;n differen~las prodere, quas vel mi
.mero cOlnprehendere facile non ea r Non ahunde certe quam qudd logic~ con:::
teJ11plationis pl~ne .exper~~s) cum proprijs friél:ionum differentijs externa aile:: 20
,na'qge itnprlldentes nonnunquam confunquntt-Interim,etiam illa quibu.s ûngu=l~f~:ié1:iOl?~S,peragl~nt~r)a(#jciunt~Interim tum iufl:as ip[as iIter Ce frié1:ionum .
àifferentias conneâunt) tUtn verd eum his etiam quas ipû perperam excogi:::
tarunt~Cum enitn dicant frié1:iones inter,fe difl:are, qudd aliœ fub dio flan t ) ali.r
fub teao)ali~ in adnlixta vrnbra, rurfus ali~ in perflato 10co} ali~ in tranquillo) 25
afius.
-
�LIBE.R II.
,5
10
15
:lO
~5
30
;)
~o
4$
14
item alicr in calido)a~cr in'frigido)àli~ in f?Ie" ali.r in balneo ,) ali~ ante baIneum,
a~ier in paI~ftra!tale~~ ea~alogu~ fa~iunt!fan~ non proprias f~i~ionu~ diffcr~
tIas afferunt/ed ea fine qUIpus qUI fncatur effe non potell)nculcat : qUlppe que
neceffe omnino eft in ~liquo terrarum 10co effe)pr~ter<J3 Iocû)vel ~fl:ate ) vel hye:.
nle)vel alio anni tetl).pore~ Cum v~ro ita diffidere dicât inter fe friaiones,) qudd
alicr cu copiofo oIeo)ali~ exigq.o fiant)aut prorfus fine oleo)id~ vel manibus tan::
tum) vel'etiam cum pqluere)vel per linteum)atque hoc vel afperutl1)vellerie;cau:o
[arum pIan~ quibl1s frié1ib dura Inollis've efficitur,enumeiationem faciunt,) Ex
quo nimirum qu(arqm efi genere & qudd ipfe fricantium manus durer aut mol
les ûnt:item valide premant,)blande've tint admotcr. T ertia fpecies quanl,afferiit
ij qui muitas friéHonu c{ifferentias autumant)inde nafcitur,qudd omnia iam di:o
a~ inter fe per côiugationes quafdam copulant.Qui itaqJ ex his aut extetnas re:::
rum circunfiantias)aut verarum differentiarii caufas inter fe copulant) facile de:::
prèhenduntur parum reé1:e [encire ~ qui vero ex proprijs & fynceris ' differentijs
coniugationes neé1:unt)horum non aded facile dcprehenditur erronimd nonul=:
Cotra Tbe·
li fapientia! q~0<J laudem retnlerunt,)Hippocrate ipfo plus aliquid inueniffe o'e onem,& pra
di~üquorLJ~ eft Theop gy~~aftes)qui reé1:ius quàrn Hippocrates fenGiTe de.fri Hippocrate.
ébone e,n VIfUSoNam eum IS ln modo eo~prehenLi's verbis in ea differentia qu~
ex qllahtate fpeé1:atur}mollem &: duram!ln ea vero qure ex quâtitatc}multam &
mediocr~ni collocet; Th~on qualitatis quantitatis've minime faciendâ mentio:::
T6eon.
~em f~Qrfum cenfet,[cribens eum alibi, tum vero in tertio Gymnafiicorum hue
in modllm; De friél:ione pr~c~piétes placet quanti tates [emper rom qualitati~ cc
bus coaptadas eiTe~Per fe naque imperfeél:iores foot} quàm vt aliquis fucceffus cc'
ex ipûs proueniat~quippe mollis friél:io pro quantitatis modo triplex opus effi C~ .
cit~pauca enitn leuiter C(lrnem r~mittit,)ac facile contreé1abilem}fiue taétu mollë c(
reddi t~multa euaporat)& liquat. mediocris laxa & fluida carne implet ~ Simili' CC
modo dl,rra pro quantitatis ratione totidem numero ~ffeélus reddit~Multa nâcp cc
adhibita contrahit confiringitép corpora)& ph1egmon~ perfimile quippiam re::. CG
linquit~mediocris implet imnlinuta)& euidenter circûfcripta)expreffaCp,carne. cc
exigua vero in fumma cute ruborem ad tempus excitat ~ No~ cenfet autem de "
dura per fe & feorfum quicquam gymnafra! pra!cipiendum "fed ei quantitate~
adiügi debere)u quis paulo commodior ex artis opere [ucceiTus fit futurus~ Part
modo nec de m<;>lli per [e & feorfum quicquam nunc tradédum exifiimat~Ne~
enim adhiberi vCquam poffe mollem frié1ionem tantû)& qUf nec multa)nec eX1::
gua)nec mediocri,s fit~Deinde memorat qUa!Cûcp per coniuga,tionem in corpori~ .
bris noftris naturaliter efficiunt:vtique paucam cu molli renüttere leuiter,& mol
!é reddere pronucians+vbi aliud plane nihiI quam quod Hippocrates verbo fol::;
uerefigriificauit)alijs verbis interpretatur~Quippe laxare carné) & mollem red~
dere)quid âliud eg quam foluere q~.colligata & coaé1:a fuerd Adiecit verd fel'~
monî)leuiter/iu~quodamoa6)nongenus aé1ionis immutâs, fedquantitaté eius
definiens~Mollit.enim cum e.xigue adhibetur eiu[modi friélio : quandoquidem
fi amplius fît adhioita)mollit quidê & tunc)c~tenim largius~Q udd ergo nec ma~
gnopere nec mediocriter Ced!..xigue remittit moIlitCp corpora ~xigua ac mollis
triétio)per verbum illud leuiter quod adiecit)declarat:ne hi~ qUldem per ho~ faI::teni~jsq~ Hippocrates prxcipi~)quièq~:lm trade,ns magl~,amplum;,cequene~
�,
GAL~
'
DE SANIT ~ TVEN.
cu,m mediocreln & mollem addere corpori inquit laxam & fluidam carné ~ Ni
quoniam mediocris)idc~co carnem augebit.qu~niam mollis) fo~uet:hoc dt) pI~
ne molliet~id quod tantudem efi ac laxam & fluIdam carneln efflcere. Erat aute
huius officium)lcut~ de his r~é1:e p.r~ci~it/ic &. eu~ de muita Gmui &. nl0Ili di~:
putat)no id modo,dlcere quod halitu digerere ac liquare potdt ) fed qualem etla j'
carnem relinquit)apponere.N on enim ri tu ignis-vniueriam fubftantiam exhau
rit Iiquatq;/ed aliquid omnino relinquit. Id igitur quod reIiétum efi)quaienam
demu fpecie ût,adieaumearbitror)fermoni oportuitmeque tantum mult~ fris:
étionis proprio effeétu pofito,mollis opus omiifum.Qudd igitur muita cuapo
rat)etiam ab Hippocrate prius diétllm dl:.Verum no abfolute' de muita Th~o~ }O
[ermonem infhtuit/ed per coniugationelu docendum dfe cen fui t) vtique d pri::
ma aufpicatus,nelnpe exigua &. 11101lÜpofi fecundam aggreffusjmolleln &. mul
, tam:inâe tertiam melnorans}mollem ièilicet & medioerem.,Sicuti igit~r in pri~
ma eoniugatione & tertia proprium qualitatis effeél:ii non diirimulauit) ita neç
in feeüda iuppreffiffe eum decuii>'juin hic qa0'll docuifIé multain umul & mol" 'IS
lem friéhonem no modo euaporare,fed etiarn tuolletn carnem. redd~re~nifi for:::
. te id quod liquare dixit,pro mollire audiédum efi{>Atql\e ita quidem venlm fit
quod dicit.Czterum fic non modd Hippocratis doéhina non accu fa t, fed muI~
to maxime cof1rmat.E tenim fi molIis Enétio femper molle teneru'mque corpus
. rèddit,Gue ea exigua}uue multa)fiue mediocris fit:tum illi ex quantitate aliquid ::i&
accedit diuerfum:infeparabiIis plane molli friéhone erit molliendi facultas-: , ~
fieuti à dura certe vis durandi,cogcndi,(onari~gédi,ligandi~denfandi, aut taé1:lI
duram ieddendi)aut quomodocu'l3 aliter eadem rem interpretari mahs~ Quip~
pe primum & proprium nomen ita affeÇta! carnis eft duritia,vt eius qu~ diuer[e
afficitur)mollities!quaquam etialn reliquorum qu<r dixi nominum quolibet vt-i 2$
Iicet.Et rationem quidem eur tam vari}s nomimbus vnam interpretari rem lis.
ceat,paulopoft apponemus" N une quoniam cotrouerfa res non e1l:)caufam eius
ad pr:rfens faltem differamus .. Qudd autem mollem friél:ionem neceffarid (on=
fequitur vt corpora molliat,id planC"darû ex iam diéhs dt~Nam fi ~ec qui muI~
ta ea)nec qui exigua,nec qui mediocri vfus fuerit,durum vng corpus reddiderit-: 30
perfpicuum ~ft ~olliendi vim nufquam ab ea feiu~gi: {leuti nec a dura colligan~ ~
di & durandüqUlppc rom hâc quocp fille paucam/lue tUultam) Gue med~Qcrem
adhibeas,nunquam quanti~~tis illills ~atlone c~rpus mollias/ed [emper durita,
ti plus minus 've adijcias!fcd~cet v~er.lUs .perfncans) pIus:parcius verd ~ minus., .
Q uad fi pauds omnino dunf? fnél:~~U1?US Content us fueris,duritia quoqJ pro ,~S
portione refpodebit~Si,uti eUlm 911l1~n~ fe ~dmouitlem,per calefitliue exiguo
tem~ore id fadt,Gu di~led magls qu~ d~ut~us app.ropinquat) minus qui, breu-i
7
' fpatlo,~inime vero qui tantum acceffit;lta 1Il fnébone quoque corpus femper
. pro rattone affieitur:a molli emollitum:a dura duratum:no ta men pari femper
menfura:fed aplufcula magis!~ pardore minus:a pIurima maxime: aminima 4 0
minime. Theon ergo rom de molli {lmu! & copiofa friétione Glifputans} euapo::
rare liquareq; eam dixit/iquidé per liquare verbllm)inanire'intelligitlalilld plas
ne nihil fignificauerit quam euaporare+quare bis ~dem dixerit)pr~tenniferit au::
te~ quod neceffario fuerat addedunl)nempe eurn affeél:um qui ex molli friél:io~
~e In corpore relinquitur~Sin mollire/oluerelemitter~)aut aliu~ quippi~ eiuf::: 4 ~
a
�LII3ER
II.
J5
modi dicere velit:ûe fane reliquerit quid~nihi1:c~tcrü ea qu~ Hippoèratis funt,
~inus idonea docendi ratione explicaffe deprehenditur~Qudd itaque eiufmodi
docendi modus deterior fit co quo vfus Hippocrate$ dl: paulopoft oflendam~,
Qu?d ve~d.fi liquar~ pro co 9~od eil ~oIIir~aecipit) nihiI ijs qu~ Hippocrates
S ante pr~dlxlt >amplius prodldit:f?Iane mamfeftum eft~Na cûille pr~cipiat mol~
lem foluere)multam extenuare:quis non facile colligat,qui prcrfertim mentis fit
~ compos,eam qUa! ex moIli multaip pari ter eôpoGta Gt)extenuare fimul ac molli~
rdVerum nô videtur ita fenfifTe Theon: fed quod in primo Gymnafi:icorii vni~
co verb~ extenuar~ dixit,id in tertio duobus extuIit,nempe euaporare, aç IiquaS'
re~,Habet vero fe elUS verba in primo ad hune modü·Contrariarii verd,mollem c~
quidem~fi muIta Gt)extenuare corpora:fin mediocris,carne implere,vti<p delica=: cC
ta & flulda. Aperte enim hoc loco mollem fimuI & multam friétioné extenua:: cc
re ~orpora cofirmat~Q udd auté neceffe fueratnon folum mul(œtriél:ionis pro:: ,;
pnuln ~ff~aun:,fed etiam mollis tradere:ipfe quocp Theon per ea quœ fubiecit,
%5 oftendlt:.ln 9tllb~s cum de dura prœcipit,côftringere multa,coarétareip,& phIe::
gmon~ fi.mde qUlppiam parere ait~Quippe quod moderata quâtitate adhibita
poffedl.t)~d copioGus adaué1:a magis obtinuit~Omnino ergo duram mediocri::
ter adhlbuam)dura carne impIere fatetur)ita vt ediuer[o ln ollé mediocriter ad::.
hibitam}ipfam quocp came impIere,fed ea molli. Accidit verd Theoni cum de
Gr,ecusco
:1.0 moUdimul & muIta frié1:ione fermoné faceret, nuIlü * mollis effeélii prodidiHè+
aex 6aGet,
rurfils cu de multa fimul & dura,nullii dura! ex:pofuiffe~Nafi liquare, inanire, & ft/ltfl .... 'l'ii~
'l4To~iic:.
digerere,pro eodé accipit : de muIta quidé aliquid dixerit ;de molli plane nihil: id' eft,nn{fi
quéadmodum etiam in eo quod de dura multaq; fcribit,dura quidem côfl:ringé:: fnHft.c.
re,ligare}& phlegmon~ aliquid perfimile facer~ a~irm~t?quati:a.tis ve:d planè ni
25 hiI meminit:tametfi par fuerat de hac quotp ahqtud dlxdfe.N a tllud cofdfus dl:,
fi mediocriter 6t adhibita,obefitatem facere~ Quid igitur efficiet multa ft fnpra
mediocré fit aàhibitarprorfus enim aut illius affeé1:ii tuebitur,aut alterabit~ Sed
fi quidé feruabit,certe multa friétio fupra inediocritaté adhibita nihil plus adij~
.,
ciet~Sin plus aliquid efficiet;aut minuet camé,aut adijciet~Verum fi minuet,ex::
30 tenuabit~Si.adijciet>came implebit~Atqui nô adijcit camem~extenuet ergo ne~
ceiTe eO:~Verii Theon de,hac differentia nihil meminit,fed omnino fubticuit) mi
nime plane deflniens extenuet'ne dura copiofe adhibita,an carné :ug~at ,.an fer~
'uet eüdem qué ex mediocri accepit carnis modii:fed tant~ qudd coft:1J:glt coar::
état(p)& phlegm0D:~ fitnile quid faciat,confirmans~Couenie~at ~ute n,o h?c m~
~5 dd difere/ed etiâ quod emaciat.Apparet ergo The~nem a~t Hlpp'o~~atls arte
hoc loco non intellexifTe,authominem laudare noludfe, qUI tam breul fermone
omnes no folum differétias friél:ionii düœrit/ed etia vniuf~uiuf'F opus & vires')
Nam qui trâfeüter,ve!uti canis Nilum; verbà ei~s d~li~at~quatuoreü ~iit~x~t
meminiffe arbitretur40 Verum nôita fe res habet:lmo alias auas neceffarlo ln IJS
40 quas ~ixi.t,fubau~ita~ infi~uauit~in\qualit,atis di~erétia>~u~~ moI~is~m~di~m,
qUa! nlmlfÛ medlOCrlS efi~ln ea vero qu~ a guantltate aCClpltUr>exlguam+q~ado
exigua aliqua neceife eflcopiofre erre contraria-.l?orrd "antiqua! i.n~e~rretatlonis
formula ita eft brènts) vt no pauca féfpe ipfa faIte dié1:ione pr~tèr~re vldea~ur,jll~
tamen neceffario difu ipfa fequuntur~Quaob:e~car~ittor)~tl~m ~rra~lO~~
,~$ fcribimus qu~ vduti pra!eant ijs qui parii exerCltatl antl'lu~ dlçtloms ~elerltate
'0
*
1
�"
GAL~
DE SANIT~ TVEN~
a'ffequi non·valeilt:veIuti in hùc ipfo Ioco facimus~Si ~aque dura Ii~andi , m~lli.s
foluendi vim habet:qua:: fupra modum foluta corpora funt)ea dunter plane frt~
canda funt~contrà qua:: conilriéta funt)molliter~ [qucr modice fe habent,ne~ niol
liter] nec duriter,fed)quatenus fieri poteil) vtrocp dedinato extremo ~ Egregius
verd videlicet Theon primum in eo fallitur 'qudd neque medio~ris qualitate fri ' S
dionis vires tradidit,necp vfUtn:fed (emper ita prœterÎt,tanquam nulla ût~Verii
de hoc paulo poil age mus ~ Sicuti verdi ijs differétijs 9u~ in qu~Iitate fpeél:atur,
e:Jt quantitàte no folum dura inolIis~ oolifiuntJed etiam inedia:ita & in ijs qua:
ex quantitate ducuntur,non folu multa & pallc~ièd-etia:ni medi~ no[citt~r 00- Cur
igitur in ijs quœ ex qualitate trahuntur,nlediam omifit Hippocrates: in ijs qUa! 1,~
ex.quantitate)exiguam!Temere ïd fecdfe·videri fortaffe cuipiam poteil:: op?~:=
, tere enim in ijs qu~ compendio tradanturlummis inter fe contrarijs res defi:nt.s
, re:quod horuin medium fit atque mediocre', tranfire: vtpote quod e~ fummis
ipûs vltrd fit nofcendum~Ipfe igitur tum hoc docere,tum Cenis ~ententiâ clario;;
rem reddere conabor)rem plane hoc loco non neceffariam}cum q~fii~n~s id ge 1$
nùs in enarratorijs libris foluere (oleam."Sed Cjuoniarn. fenie! hue defccdl, vt pro
Hippocrate imperitis iftis refpondeam, in qui bus ipfi faIû reae pr~cipientem
caliiniltur:non pigebit hoc quoqJ adieciffe~Cum igitur'duo unt toto genere in::
ter fe diùerfa atqJ diGunéta:û modo id quod facit,ab eo quod fit}genere difpefci:o
tut'!friél:io~es qui de ex eorum numero [unt quce faciunüqui vero ab his in cor::: ~o
AGastfri,
pore relinquuntur affeétus)ex ijs quce fiunt~Q uare contrarietates quocp alias in
flionum .Be..
'tere ,6 tra·
friél:ionum genere,alias in affectuum qui ab his proueniunt,neceffe'dl: fl:atui~In
11etate, ejJe,
~iaionum ge~ere 'tum duram & mollem,tum muItam & paucam~In affeéhbus
afias ln
'verd&eamqù~veIuticolIigatio ,&folutiocorpèiumeft,&gracilitatemacèraf,:
#ffeUHli.
.fitudinem"Ac prior quidem affeétuum contrarieta~ ex priore friétionli contra;; iS
,rietate nafdtunfecunda non item"Euenit enim in hac vt gracilitas proueniat ex:
multa)carnis incremèntum ex mediocii <> quippe panca augenck caini nondum
fufficit : qudd videlket id qtiod carnis'incrèniétum accipiet)& fanguinis modé:::
·rato acceffu)& valida virtute ege,t~Q uor,li vtrüque mediocris friétio commode
" pr~fi:attpauca neutru)nec abude~ne<: fatis~'Q uoniâ igitur nô in ide coibât friétio ~?
affe:ébonii~ cotrarietates!coegit verd èû copendiaria docédi ratio per catra:::
'J:ietatesl')ofitasfermo~~ ab~oluere:v~i1iore côtrarietate accepta} minus vtilé co:.
, filItd omiat~Potrd vtlI~or ea eil: qu~ ln aff:étibusii <]ua! in frié1:ionibus fpeé1:at~ ' ..
Idi}3 'duplici tâtioe afferttur)vna qu~ ab artts fine fumi{~cqppe fritriones ad cor:=
~poris affeé1:û (eU flné dirigütur~finis enim ijs qu~ prœ fe}femper eft prcefiantior: '1$'
, quato riiinirü id cuius gfa)ijs qu~ ipGus gfa fiüt~)Altera qâ daritatis ratioe acci::
.pitur~intelleais nacp muIta::'& mediocris efIeé1:ibus,facillimu eil exîgure opus co
. tueri~Nô perinde tatné mediocris friéhôis perfpicuaviseil~Quinetiâ tertiû hoc
ipfo de friéhôibus fennone beIIiffime docuiffe Hippocrate inuènias~Pr~cedere
na<:J.3 eoru dQé1:rinâopbrtet qure liquidô peragi cernûtlir/equi vero eorü qu~mi::: 40
~üs liquido & o.bfcùrê:idép ûile de,his expreffis verbis fcripferis)fiue leéturis ea
!ntellige~~a reImq~~s~E~ verô eÛld,es at<}3 in aperto medioctis friè1:ionis opus,
. Ipfu~ fClycet carn!s ~~~reme.fltum~o~fcu,ru~ ve,ro pauc~:quippé qu~ nec auget
, necm~nult~arne~)ne~or:nm.no:Uldes allqUld vldetw efficere)nifi qudd parum
, ~alfa'lt~ ~t Id OlUnts fnthoA1S COlnune Op~lS eft~ Quare '~z:t neque.euidens aIi.. 4J
\
'
nu
1
1
�LIBER
., '
II~'
16
quid effidt)& quod facere videtur)propriii eins non dt/ed omuis friél:ionis cô:.
mlme!non fine caufa efiCvt arbi trof)omiffa. Q l1dd i oboitur omnis Eriél:ionis calo~
retnaccendere camune opus fit)non fatis 'Juod ab Hippocrate prodatur) dignii
pr~ceptii efl:+Q uid verd qu~que fritho proprium,efficiat:id vt I-lippocrati ne~
5 celfe tra~ere)ita nobis cert~ vtile erat difcere9Redu8:is enim veIuti in eIementa
fimplicibus differétijs) vniuerfanl friaionllm rationem ahfoluit, quemadmodii
carnem adijcias)quemadmodum d~trahas)quemadmodii corpus lllo11ias, quê::
admodum confiri~gas9Cii his vna. protinus ~e promunt tu~ media earü opera,
tum ea qUf per comugationem faclUnt.Media)cutn neque Ilgare corpus)nec foI~
10 uere)nec camem augere)nec minuere fiudemus.Q u~ per coniugationetn)cü ver
hi gratia pariter colligare)& camem addere9Quis enim non videat)cum durant
carnem adijcere corpori volumuslriéèionem duram vna cu mediocri modo effe
petêdam: ve1uti rom mollem addere fludemus,friéHonê mollem & quantitate
mediocremadhihendam)& per alias coniugationes ad portionê( Quas nonnul
~S li gymnafiarum tanquam fua ipforum inuenta tradentes,dum Hippocraté ac~
cufant)ipû vehementer delinquunt:& qudd eum qui de his primii pr~cepit)tne~
rita laude fra~d~nt.:& q~dd curn eius i~uéta fibi tri~uan~)etiamcquod atrocius
muIto efi)caluruan homxnem non dubltant.Accedtt quod nec fimplices differê
tias apte inter fe alternant9Decuerat enimCarbitror)eum qui reéle ad particuIa'::
20 res complexiones defcendere voluit : nec vniuerfas fenario numero compre::
-, hendere, veluti Theonfadt:necaliquod eorum propriumvel quantitatisveI
quaIitatis opus omittere : quemadmodum in mollis GmuI & mult~,opus moI~
lis: in dur~ ûmuI & muIt~, effe&m multre prretermififfe eum oftendimus :
fed has quoqueadieciffe?S::particulares coni~gat~~es noue~ fedffe."~uip::
2 S pe tres quz aqualitate fnthonum fumuntur dlfferetlre, fi eas tnbus qu~ a quan
titate ducuntur) iunxeris : nouem conillgationes effeceris; fex qure Theone
funt pofitz in ijs quz paulo fupni memoraui verbis) & tres qure ab eo [unt prœ:::
termilfordum mediam molIisdurreque omifit:quanquam ne intelligerequi~
dem neque mollem friétionem neque duram fas eft vt non fimuI intelligatur
J9 & mediocris. Cui fi tres qu.antitatis differentias iunxiffet >nouem ita vniuer{as
friélionum differentias effecilfet}non fex.Eas ipfe nunc in defcriptione e~ponâ,
in qua duorum verfuum qui fupern~ deorfum pinguntur)priorem)q~alitatum
intelligi v~lo:fe,undutn)quantitatum. "
a
Pauca
DuraEMulta
Mediocris~
Pauca
MollisEMuIta
'-
.
Mediocris~.
Mediocris
. . ,
E
pauca
Multa
Mediocris~
Nouem haritin quas defcriptio comple~èitur ,oniugat~o?~m, citm Theo~
44 [ex pri,mas.,tradidiifet~ reHqllarum trium. cert(~on meountt11pfe ~e,utll ma~
,
,
�G A L~
Veteru tiGros
it~terprete
egere.
DE SA NI T ~ TVEN
~•
k
fefl:iffime pügnans~ Si e~im exipuz ac mult~ medi,a ~l~zdani eft, ql1~tn mediof
(ré vocamus:etiam mollis dur~ cp aItera certe medIa ent,qualn med10crem m();:.
deratâq, appelles~Sanè meminifiè per omnem fermonem conuenit)h~c Olnna in
refpeau collationeq, dici:quando qme huic dura eft , alteri pro Inolli fit ~ & qU<e
medio(fis]immodica~& qu~ pauca)muIta~& qu~ alij muita eft) aliter quodam::: s
modo affeél:o fit pauca~hoc verd & Theonfatetur ~ Nec fieri fane poteft vt qui
mediocrem in quantitate friétionem pra!terit,no loge aberret~Ac mihi quidem
videtur. T~e6n i~df a~ed in hune erroré Iap,f~s)qudd ~ippocrates de ea ~ri~iof
ne fubtlcult:adeo vt hmc deprehendatur nlhtl proprium & fuum de fnéhone
Theon prottiIiffe/ed perperam Hippocratis inuenta traaaffe~N 0 enim à pue,:; I~
ris fl:atim orfus,& fub pr~ceptore/enis fcripta perlegit:cu fateatur ipfe pritnum
athleta fuiffe)deinde hoc exercitio depoiito ad Gymnafticen fe contuliffe ~ AtqJ
ha!c mediuffidius no qud homine vituperem appofui, que alioqui inter primos
gymnafias cenfeo/ed qud ifia leéturos doceam haud facile' erre veteru libros in::
telligentia cofequi ii deûnt qui ea curiofe enarrent~Nam qudd ex pri(c:r breuita 1$
tis dignitate fuedt dur~ rnoE:is~ :&;iél::io~is rncdi~t~ ~lêtio pr~t~rire)id antè ci no
bis iam diéhi eil:.Qudd aute taha a nobls prcrtenn no debeant)ld '1uo,!> & ofté:=
fum prius eft,& nuncnmilo feeius ofiendetur~Si enim tam mollis friého '1 uaU!
dura in refpeau col1atione~ non folii fubuftentia/ed etiam intèlligentiâ fui ha;;
bet:etia mediocrem in umili refpeétu collationeq; cofiitui necefTe eft~Finge ergo 2.0
tale effe corpus)quale propouti nobis i hoc Iibro pueri effe pr~fumpfimus/anii
prorhls,& omnis exceiTus medium)ita vt ne'l mollioré hunc effeétum ve1imus;
necp duriorê,fed nec carnis eius modo adieétii quicquam,) detraéhimve. Nu igi:;.
tur ita fehibenti corpori,aut dura aut mollem friétioné admouebimus) aut etii
multam,aut mediocrê(Ego plan~ quâlibet harum inutilé cenfeo:quippe cii du
ra duri~s)a molIi.m~IIiu~,~ muIta &I:aaliu~)~ m~dio:ri craffius reddetur: quorii
nullo el eft opus)lmo pnftmam pO~lUs m~dlocntate ad vnguein feruari~ Quare
necp duriter id)necp moIliter,necp * muItis friétionibus, neque quatitate medio;
cribus/ed[paucis) & qualitate Jmediocribus infricabimus: nihil vItra moliti q
vt ad exercitandum pr~paremus:acrurfus cu iam fatis exeratatum ut, Ap 0the::: ;0
rapia curemus~ Vocetur aüt nobis,iicuti recetioribus gymnaftaru) apotherapia
ea friétionii porti?)q~ pO,fi exe~citatio~e adhib.etur~Sane Theon nullatn ex ij;
quas protulit contugatloOlbus)elufmodl corpons natur~ accomodare potefi:cu
fex in vniuerfurn nominarit:priores treis)nl0IIis:re1iquas)dur~:& neque molliii
(~iufqua ~iufmo~i corp~s ege~t~necp durarii,~ed ~ius qu~ har~ media ut,qua fci:: ~$
ltcet medlocrem ln quahtate dlxdfe par efi~LlqU1d0<J.3 patcre lam arbitror qua:;.
topere IaphlS Theon ut mediam dur~ moIlis<}3 pr~teric~s ~ Siquidem ad optimii
fiatum corporis nulIam haru quas protulit coiugationü)accomodare Fas dl nec
cu int~gra p~an~ valetudine corpus fruitur)nec etiâ Rcubi corrigi pofiulat~ uip
pe v~~ plane v~I~t/ola pra:l?aratoria ~~iél:ione ~ge/t:quâ ex~guâ , ~ moIIis dur~<:p 4~
~edla effe oftedllnus~V61lUfio gracdlUs craffius ve effeél:u eft)no tamen in qua::
Ittate alterata caro qUlcquan~ dl:/ed planè mollis ac dur~ mediu rnodii feruat~ fi
quide elnaciare fiudemus)& multâ)& qualitate mediocrem adhibebimus~ûn re
fic~re)tutn qualitatis tum quantitatis ratione mediocré~Has treis coi~lgationes
vltlmo 10co poft fex in defcriptione ex,pofiJi)hoc cofiIio) vt omnes eas Theone 4$
a 2.'
1
*cfex 6aGet,
Gr.fCUS co
OUTE '7JOÂ..
 CX/Ç,OUTE
o"J\s'r(}(/Ç, &~~
œ P.E~{(}(I~
aV(}(Té·1-~(Tlp
aU'1"àTe{~O~
p.~p. icf
efl,
ne13 muftis,
ne13 paucis,
fecfmecfiocri.
fus jnRia11i6us ipJ'; its.
frica6imus.
pr.eparato.
TiaJrj ffio
1uif"amJit.
ci
a
�LIBE R
U.
p~tcrmii1às il1dicareln~Q llomaln igitur non [olum prœtermiffas ab eo, (ed etiâ
vtiliffimas eafdeln pr~termi{fas difputatio noftra docuit)deincel"s tempeftiuum'
arbitror ad ea qUf paulo ante difl:ulimus.> reuertÏ:ac primum illud)qudd doétrina
ea qUée per rerum eIenlenta traditur~céeteris fit vtiIior:quippe 'lure & fub compé;:. ECemét4fi.$
, diunl rem 011111em cogit) & nlemOTl~ affigi t ) & reminifcenti~ facile [uggerit .> ae aoffrill<C
omnium 'lu~ fingulatim agentul'). rea~ln vhlm p~ompte fuppeditat, ceu ad pau ,ÔmQc{".
ca & certa eIementa l'efercns~Q UlS enim non facile membratim frié1:ionum <liffe
rentias)vfum)ac vires inueniat.>fi [eme! intelleél:a Cenis fententia) pofiea di8:ione
dus memoriter teneat.> qua videlicet docet côfl:ringere quidé friérionem duram,
JO fohlere molIem)corpus adimere multam)augere mediocrem pofferEx horü naqs
notitia ac memoria ) primii fane qu~ OlnifTa: in verborii eontextu funt differétias
inuenias ! mox omnibus inter fe coplicatis)nouë coniugationes e~icias)quas pal}
10 fupra de[criptione fumus coplexi~quas ne'lue inueniffe) ne<}3 memoria tenui[~
fe pr~ftu.ln .fit)~ifi ~uanl.Hiprocrat~s t.ra~idit)eIementaris.doél:rina pr~cdrerit,
,'$) omnlll fnétlOnu ratlOne In prnna pnnclpla reduéta ~ Ex qUlbus produs inuêtis;
non ea modo qure nunc funt inuenta,nobis fuppeterent) fed etiam omnem coml
pta doll:rinam iudicandi facultas fupereiTet~ Q uippe id methodi,id eil:Cûcut ve:: Met60cfi i,,~
ter~s i~te~p:etant~r) vi~ & ration~s propriuI? maxime eft) vt ex panlO eletnen:; tcrpretatcro
tarI pnnclpl~ ad ~~l~la membratl~ peru~mre poms : ~llm quicquid perperam et iropri1i~
,"0 dl: diétutn/Clentdlcls Id theorematls velut! regula quapIam examinans indices.
, Qudd igitur neq; alius quifqua rette de frill:ione fenfit) neqJ Theon ipfe gymna:::
ftes)tametû eruditius c~teris de ea Iocutus) fed Hippocrates) & qui eum hmt fe:::
cuti:fatis h~c funto~Supereil: ex ijs qure ad,hune Iocum difiulitnus)vt de no mini:. De vocaG"..
fis cff/ri)moC.
bus ipûs diffe.ran:us) ne 9t~is eorum n~nl~ro deceptllS.> pares nun:,cro affe~us cu fis ,'rlTZ,cffJi.
25 ipas appellauombus exIfhmet. ~ Dun em~ v~c~bulum? de qu~da corpons affe::. Durmn.
élione proprie dicitur) quâ nec IOterpretan qUlde qllale fit) plunbus efi opus) ne:::
m.ine vel exvoce ip(a non ad rei notitiâ perduéto~Ad eiideln lnodii & mollis vo~ Mofre.
cabulu~ At rari & denfi vocabula non perinde euidéter ip[os cOlporis affeétus Ü::.
gnificât)propterea qudd duplex eorii nominii vfus ob[eruatul' ~ Alter eorum qui
;0 proprie l0'luuntur) alter abutétium~ Ac proprie quidem l'arum accipimus quod Ramm.
rneatus quos gr~ci ~6~ous vocant)magnos pel' totû optiner:ficuti ediuer[o déftun Del!!,.,"'._
quod eofdem paruos~At per metaphoranl)uue abufum)uue quocûcp allo genere
appeIIaffe libet)de Iaxo coaél:o~ h~c ipfa vocabula dici audias~ hac enim ratioe &
, aëré & igné aliquâdo raros dicimus) aquam & terra défas/cilicet ad e1emêta ipfa.
1 35 trâflatis appellationibus)qu~ tanlen & vnita funt) & ex fi'milaribus natura parti~
bus cofiant)nec vUos eiufinodi meatus optinét~Multo his Iongius ci proprietate
recefferut illa qu~ per metaphoram ambo [unt dié1a)nepe cofiriétllm) & colliga~ Coftriffum.
tû~Illud de dé[o & duro)modd vtrocp [eor[ilm)modd in eodé ambobus repertis: CO({tB"tH"'~
hoc rurfus de ijfdé dicimus)non tamé eadé flletaphoraf> na qu.oniâ on1nia qu~coI::
~o ligata funt)eadé a~ In?tii ~pe~~ta ~unt}ita .ni~irû no:uinarunt & qu~ ob [ic~it=te)
frigus) phlegmonelcltrhu)te{iol1~)~eple~lOne)au~1?odus)~gre mouêtur~ Ead~ o?
caufam & contrari js honlm non11mbus ln COl1tranjs a~eéhbus vtllntur) remlttf,
aut refolui,aut Iaxari dicétes~Oportet ante non nominum in(pice~e n~~erii./t;d
affeétuunl genera duplicia in totum eiTe exifiimare ~ Alteru q~o~ ln (imtl~bus
....5 ipfis obfel'uatur)de quo,molle-dunimve didtur~ Alterii qu.od 111111firumétaIibui
.
c
�GAL+DE SANIT4<TVEN.
meatuum ratione coGfiit,quod denfunl effe vel ràrum dicitur~ hi nanque corpo~
tum ipfolum proprijaffeél:us funt '~accerGti vero, & (vtita dicam) temporarij,
'ludd alias meatus ipfi fuperuacuo humore implentur,aliàs funt miidi, & modo
Verum de his affeétibus in fequentibus libris age:::
Patentes, modo conniuentes.
Frifiiof/é &
1".:
'
d
1.
mus~Nuncadpropoutunlre eu dum,acprimumc1ariusa dhllC de f rùf. idoneipla
corponGus
'Vtifé eJJe,&
diiTerendummempe qudd h~c ipfa interdl1m per fe corporibl1s nofiris commo:::
ijs qu~ co~.
dum affert:interdum ijs qu~ commodum afferunt) ad eum fane modum fubmi:)
~:I{~O:r~~Ht, nifirat,qué Hippocrates de deIigando tradidit,hisverbis:Deligatio partim ipfa
quicfJiuiat. n fanat,partim fanantibus fubferuit ~ Ipfius igitur friéhonis efFeétus funt & qudd
rara denfat)& mollia durat4< dura vero h~c dfe omnino pofiulat '> pr~terea qudd
dura molIit)& denfa Iaxatohrec contra mollis fit oportet~Pari modo & q?~ carnis
augendœminuenda!'ve caufa fufcepta dl" vtraque per fe vtile aliquid corpori CO:l<
fert~ Qure tamen ad exercendum corpora pra!parat,item qUa! pofi exercitationê
adhibetur,hx exercitationibus fubferuiunt~ IlIa modice calfaciendo tenues mea:::
tus redudens) & Gmui excrementa qUa! caro continet,fluxilia reddens) & folidas
~fitpr.l ..
emolIiés~(Appellant auté hi huiufmo~i friétione~,pra!paratoriamlaltera eX'1Al"09f4
paratoria
!?~'lJEU'TII(H gréEce dicitur.latine :ec~rat~narn ad verbu app~lles~) H~c cum plufcu:::
jriffio,&
10 oIeo adminiftrata,umul plgultudme humeétat,& folIdas emoIht,& quç in ha::
~u.e apotbe
t'lIpeHtice.
litus meatibus (ontinentur)euaporat~ Verum de hac poil: dicemus,cum de exer::
citatione egerimus 4< Sed pr(eparatoria friétio in optimi ftatus natura calfaciendi
corporis caufa fufcepta,prout fupra traditii eft)fiat mollis primû,mox vero exer
citationé aggreffuro dura~ita na<.p maxime & moUire poterit, & ad exerdtatioes
excitare,& (orporis natura qualé ab ini ti~ accepit,fèruare + Qudd fi quid aberra::
tu fit,ad duni id potius fpeétet~Na qui breues ci modo receffus funt, ij cute'tenus
finiétur,nullo interiorü alterato.Minus vero lœdetur ipfa cutis ,fi ad dun} fimuI
& défum receiTus ci modo ûnt propéû~ quippe ita iniuri~ minus opportuna fiet.
Aded fi trâfpira~io per ~,:illfm01i cutim faciIis effet,denfiffima cam duriffimâ~
efficeremus • Nue quom3 ad vtruque munus probe eiTe comparatam oportet,&
excrementa qu~ intus coduntur, per halitü emittenda, & foris propinquantium
violentiam tolerandatn: vtiliffimus fanè fuerit medius inter vtrunque exceffum
modus·Qui fiql1ando fortaiTe non f(fuabitur)melior vtique fuerit qui ad durius
denGus'l3 per~ine~it)'}.uam q~i ad moIIius IaxÎl~s~~ Nam tranfpirandi defeéhUll
exercitio (arclre ltceblt~altenus vero affeétus vltlUm,quod efi ad externo!Û iniu~
riam opportunitas)ne~ alias ~orrigi fac~Ic poteil) affert~ pr~terea coniunébi in~
comodum non paruum, euaporat~ ~~bl~de ~on excremento modo, veriietiam
ipfius corporis nutrimento~Erg~ In I)S dl~erentijs qu~ d qu~litate fumuntur,ab::
errare fatius eft ver[us ea qu~ dUflOr efi,quam eam qu~ moIIJOr.ln ijs qu~ quan~
titate ducuntur , in propoGta [t;tItem natu~a ~ a!tate fi ~uid delin'luitur , verfus
id quod minus efi,id efio4< Semper enim el US ln pr~fentl difputatione meminiG
fe oportet,augendi eiufmodi corpus, haudqua'luam uccandi fiudium e1re pro::
pofitum~ Quas vero corporum naturas,& quomodo affeél:as amplius fricâdurn
fi~pofiea dicetnus ....Nunc_ad propofitam materi5.reuera~de méfura ipfa friétio.
nuagatnus ad eunde modu quo pauloante de quahtate eglmus~Conuenitautern
hoc 10co vt prius quam men[uram definio)alterius cuiufdam é'ffiimandi mentio;
né faciâ)une cuius notitia menfuram ipfam nec definiuiffe reac Iicet)uec n~uiffe~
$'
))
10
lj
4
1.~
2f
3<J
'
;,
a
4.
4~
�LIB ER
II.
En: vero quod ~f1:imandum cen[eo) aëris qui fricandum corpus continebit)tem:::
peries: quam vti']? in re ipfa môfirare licet:expIicare oratione aperte ita vt inter;::
pretationis euidenti~ nihil defit) plane no Iicet/ed ell prorfus inexplicabilis~ Ve;::
runl fi non adeo multum orationi de rei euidentia defit)abunde fuerit ~ Prcrcedit
5 vero hanc & aIia qu~dam côfyderatiomempe quo animi ternpore ,Be in quonam
orbis 10co exercitandunl fiatuemus ~ Duo enim haélenus de eo tantum definita
fi11l:t)corporis fiatus,& ~tas9Vbillam autem aut altus haél:enus fuerit) aut exerci;::
tandus nunc fit,aut quo anni diei've tempore)nihil fanè côfiitutum eil: quaquam
pro harum certè cuiu[que ratione)mediocritas friél:ionis eft varianda~Ergo ad ea
10 qux haélenus fi:atuta funt)hfc quoqJ definienda flmt) vtique potefiate inter ini tia
operis iam tradita)non tamen interpretationis Iuce clare explicata~ Dicens enim
veluti regulam quandam omniUln qUf poft dicenda erant , potlturum me homi~
nem eo corporis ftatu de quo que ri non poffihobiter nimirum etiam regioného
mi~is potefi:ate definiui:cum nec optimo temperamento) nec irreprehenûbili 0::
re.gtoflê
15 ~ntno membrorum modulo corpus vllum in ijs règionibus qUfcl temperameu:: ln
intcmperllM
. tl modo rece1Terunt}gigni poffit~ficuti tum ratio docet, tum experientia comon::
flO poJJe irt_
firat~Ql1ippe ucci)graeiles)& veluti torrefaéH in ~ftuofis traéhb\.ls hOlnines fiiit. PTeliefl6i{ê
lHltlfriigi·
R~rfils f:igidio~is pI~g~ incol~)~nœ9ua~i tem1?erame~t? vifimtur, vt guibus ex~ gni.
tenora fngeant:mtenora)atque ln his vJfœra)~mmodlce caleant~ Sane optimum
,"0 eorpus)de quo nue fermo proponitur) veluti Polydeti regula ell:: cui in no1ho fi=<
Propofitatn
naturtÏ
lIe(u ..
. tu, vtpote probe temperato ,non panca fimilia videas ~ A pud Gallos vero , S(y~
ti Po(ycleti
thas,Aegyptios,Arabas)ne per fomniu quidem tale vfquam eft vidiiTe .. NoftréE
~4nonê!Uë~
autem regionis)qu<c in latitudinem non paruarn extenditur)id quod in medio ha
b~tnr> optime fane temperatllm eft: cuiufmodi patria Htppocratis eft. Etenim
.~S ca tum hyeme t~rn ~fiate mediocrem temperiern exhibet: vere autem & autiino
multo magisoEiufmodi igitur locum curn corpori propofito dederis !anni quoqJ
telnpus veris medium ipfiun dabis ~ Efto vero & diei in qua nobis exercitandus
pritnu eft)maxime,quoad fieri potell)ip[e meridies: quo videlicet naturéllis tem~
peramenti eius vis ab ambiente millo paéto mutetur. Eadem exigit ratio) vt ne
~o domus quidem in qua exercitandus eft) ipfo pr~fertim die calidior frigididrve fit
quam pubIicus totius vrbis aër .. At refrate atque hyeme talis vel arte prfparâdus
efbnempe hyeme calidior)éEftate frigidior:quo videlicet exaél:a temperie co~us
friél:ionis tempore fruatur ! quando fi iufro calidior frigidio:rve domus ~uer1t) in
calidiore illico fudabit;. in frigidiore neque ealefiet pror[us) nec molbetur vn::
35 quatn) nec floridum ruborem oftendet, necin tumorem attoIIetur .. Sunt nan:::
'l~e d~o ?œc? rubor & tutn~r) i~ aër~s temper!e)& corpori~ ftatu te~perato) me::: Mtrnct TiEU
chre fnél:lollls notéE. Velutl elllm fi calidam mfundas , pnmum qUldem corpus onis tIO~.
intumefdt ! fi largius infundas) decumbit, (idedque & Hippocrates de his aie~ HippocTattJ
bat! Primum quidem attollitur) deinde fit gracile~ ) ita friél:io quo que attollit "
~,o quidem plimum, poftea contrah~t" a~ mole~ d~ponit .. lis ergo qui ,~mis au::
gendre caufa fricantur J,tune plane fin1end~ fnél:l~ eft, cnm eorpu.s &: mtu~u~ %.!!~~!
it & ad fummum Fere tumorem peruemt.Qul autem adexercltandumlam
p;a:parantur : ijs minime id tempus operiendum, fed longe priu~ deuftendum
à.Friél:ione efi:) potiffimum cum optimi temperamenti fimt, ex: ~t~te a.d~l1c pue~
.4 5 r1~ horum nan';l3 t~m humi~~~ ~orpus eft ~ tum tenerum ) ac pauelS fnacl~~lbus.
(C
I}
�GAL~
DE S ANIT~
\
TVEN~
inollefcens~ Prœparatori~ vero friltionis mem finisq; efl:,vt foIid:E partes inoI~~
Prcfl'araton'a: finis.
"
antur,humida [oluantur,& corporis exigui meatus laxentur~ Quis vero friél:io::
num effe debeat numerus,defÎnire fane oratione non efhc~terum qui his prçfici:::
tur hanlm rerum peritus,hic primo quidem die minus exaEl:a exquifi'raque con:::
-ièél:ura vtetur : fequenti vero die,vbi iam experientia aliquam adolefcetis eft a~::: ~
eptus, magis exaéèam certam~ habebi t ~ Q uinetia de exerci tatione ipfa primo
certe die tnen{uram ad vnguem definire nonpoteft:fequentibus deinceps omni~
no poteft~Sunto igitur hic quo que not:E! Primo quidem die cum adhortanti iu;citantiq; ad exerèitandum, non perinde obfequitur, [ed fegniores) & minus tum
frequentes,tum decentes)ac Cvt femel dicam) minus valentes tii colluétatoris fui IÔ '
apprehenfus,tutn motus obit •.Porrd expedit neqJ paulo animoûorê elfe qui e~ ~
ercitatur, vt laffis iam viribus etiam exercitari auéat : ne<.p ignauum) qui integris
adhuc viribus laborem tamen detre8:et+ Efi vero profeélo taIis non corpore ma
d0,fed etiam animo,quem nunc educandum fufcepimus: quadoquidem qui.bus
frigidus fuccus in ventre,aut in toto corporis habitu colIeél:us eft, ij fegniores ad If;
motione funt.Pari modo & qui plethorici> id dl: qui fuccis ~quabiliter fe haben
tibus nimiutn abundant,& 'luos ,recèns frigus affiixit,ij & ignaui funt) & ad mo:!'
uendllm pigri~Iam hi~ etiam magis ita funt affeéh quicunque natura frigidiores
funt:ficuti etiâ:his ipfi's longe magis) quorii &igiditati etiâ humor dl: adiunétus.
Hi nan<J3 quâtitatis exercitandi notas corriipunt : ûcuti ediuerfo qui caIidiori té... lr~
peramento flint, ûue id propricr natura! fponte eueniat} fiue ab accernto quopiâ ' affeél:u)hi & animoû funt,& certaminis auidi)& ad.aétionem plus quam expedit
propti~At quibus nec corpus calidius frigidiu'sve efl:,nec animus omnino iacens
ac de~i~us,:~t c~t~n~ionis gIoriz've ~r~curidus)& ~d aaion~ pr~eps.:ijs ~odi
exetcl taUonu mdlCla Integra manent,dlœfaque feruatur & pnmo fiatlm die, & 2$
multo magis procedét~ têpc:>~e~ Si enim 'luid in~er ~nitia fi~~git: id experient!a '
.ipfa e~oél:um,~d exa~a notltlam,p~r:uemet+ .~ 0 alIter & Clb1 modus ad certâ co:::
ieél:ura perduc1tunqUl t~men ab Imt10 denmn nulIo paéto potefi~verii quotidia
na experiétia,ciirecordatione quâtitatis tu cibi)tu exercitationû) co etiâ qui huic
pr~ficitur) nihiI non folidte obferuâte, fed femper vt tantû ciborû poft tantâ ex~ 3e
ercitatio~ë cocàxi~)~ecordante , propemodii ad exaétâ fc,ientia inteIle8:û tempo::: .
re perdu'lt.~ H~c 19ttu:,omnia eti~ deficientib~s ab ?ptImo fiatibus communia
funt:de qUlbus agere nodum fiatUlmus~C~teru optIma natura,qu~ hic no bis eft
iPpofita)mêfuras omniii manifeftas optinet:vt qu~ nec animi moribus ,nec cor,
poris inteperie,diétorii quicquâ obt~ib~t immutetveled friéHonis,exercitatio:= 3$
n~s,~iborû,~c ~mni mé[uras aper,te Indlcet,ac t~ p~im~ quodli?et horii re[puat,
cu eIUS vItra no egeat~Quare fuent hoc quoq3 el qUI taI~ corpon pr~ficitur no mi
nimus modi index: dico auté ipfam ad RnguIa qu~ agi debét)alacritatê:c~u ma::::
teria ipfa in optimo corports fiatu modÉ fibi,met pr~fcribëte+ E tenim qui opti::
ma natur~ (~nt, ~ iam ~d exercitatio~~ friéhon~ ~r~parâtu~:tii demû ad exerci::: 40
tà:dii prodtbu t, cu toto Ialn corpore ahude emolhu excalfalhq3 funt ~ Exercitado .
quoq3 tu primu grauatius mouebûtur,cü fatis exercitati iâ: fuerint~Ia acibo & po
tu tü primii abfifiét,cii fatis fe ipleuerint.Q uare nullus in hoc hoÎe metus eft ne~
c:]uâdo aut iufto plus Iaboret)aut iufio pl~s. ci?is!e.i~gurgi.t~~,û natur~ fu~ impe:$
tus fequatur "quo fit vt ne~ prol'fus pentlffimu li~)1 pr~ficlls poftuIet,ficuti oes 41
1
pr~t~ofid
11$i~
~iGi malus.
Optiffll1 na~
tnra.
�LIBER
II~
19
de quibus pofl:ea fel'nl0 erit) deterioris no"t~ homines ~ quippe fanum corpus i~
puun Gbi ipû omnia inueni t proprio naturf [ure impetu direaihmaxime fi in ijs
'Jure ad animu pertinent)reaè ut educatu~Natn multi in malis moribus pueris
educati)in delidia & intéperantia viuétes)bonitaté l1atur~ corrupunh6cuti cotra
5 nonnulli vitiofam corporis natl1ram fortiti)téperâtia vit~ & appoGtis exercitijs
naturre vitia mutarunt in melius <-Sed de horu quidé [uue exercitationibus ] fiue
diam operibus fequis liber totus componitur~De ijs qui optimo corpol'is fiatu
fun t, & qui fanitatis tutori aufcuIta~u~t)in_ho~ libro agere fiatuimus~Ac pr~ce~
dens quidem de his [ermo)ad exerCltationu Inefuram vfcp eil: progreffus~Super::
10 eft e~go vt d.e generibus dus difr~r~muso)Genera exerci~ationü voco 111~arn>pan
cratIon)pugtllatutn)eurfum)& alia Id genus! quorunl alia tantum exerCltationes
fimt)alia no exercitationes folum/ed etiam opera~ Exercitationes filllt tum h~c:
ipfa qure diél:a modo funt)tum prfter herc qucr gr~ee dieu tur 'ici 'lJ'urn7l.(eap, 'TO i:J<'7J7I.f..
(Jer'<.EIP, 'i0 (J1(./OP.IXX.8p,'TO &J<e0x.fle({E~IXI. Atcp hfc mox defcriptione exponétur~ Pr~terea
J5 [altus,difci iaé1:us)tu coryeoloHe, pila veI parua veI magna, & p alteres corpus fa
tigare~Exercitia umuI & opera funt cu fodit quis)cu remigat)cii arat,cu vites pu::
tat,cum onus gef1:at,cUln metit)cmn equitat)clml armatus pugnat)cum iter facit,
c~m ~e~tur)eum pifcatur,cum ali~ qu~cuncp homines vel opifices vel non opi::
fiecs In vita vfus caura exercent,faclt,feu domos a:diEicent) feu nalles) feu ferrarii
:'0 rerariclmve faéhtent,feu aratra pangant,feu tale aIiquid pads belJi've infinuuen:::
tum fabricent~ Horu autem plerifcp eft quando veIuti pro exercÏtatione tantuln
vtare~ Quippe triplex in vniuerfum ipforum vfus eft) eum interÎln operis tantii
cauCa vfurpêturânterim meditationis/ed qucr ad vfunl futuri fit operis:interim
pro exercitatione tantum~ Quippe i~[e a!iquando hyeme deprehenfus in a:::
z. 5 gro) tum ligna findere) tum hOl'deum ~n ~da eontundere ae d~~lubere exercen::
di corporis cauCa [um coacrus ~ qUa:! mrnlrum agreftes quoudle pro opere fa::
cicbant <> De hOrUt11 igitllr ecu operum vfu , in fequentibus : ecu' exercitio ~
nun, nunc traétabimus -0- Nullum nangue id genus exercitium aut perpetu~
U!11 diem obitur, aut aIio tempore qmim ante cibum ~ Seruari vero tum lno~
JO dum exercitationum in his oportet ) tUtn vocatam apotherapian ~ Qudd fi
etiam idonea friétione v[us ) ad ea quis accedet, iam omnes exercitationis nu~
flleros impleuerit ~ De his igitur omnibus [dentem effe conuenit eum qui [a~
nitatis tuendéI! officio vtetur ) quem Ul'ltiUOp gr~ce vocant ~ Licet enim eum ( vt an::
te dittum eft) aut fic gr~cè }aut gymnaften} aut medicum voces ! prima tamen
~5 appeIIatio maxime propria eft ) reliqu~ per abufum + Nam fi: artifex qui[que
a.b arte quam traétat} ddiexl1m fortitur nomen : patet eurn qui UÏ'iBIXP, id eil: fa:::
nitatem tuendam profitetl1r} merito ôÏ"BuàpappelIandum :ita nünirum, vtqui
Ï'UP.VIX(J(OIl;, id dl: exercitationi tantum pr~efr ) gymnafien ; & qui morbis me:::
detur J medicurn ~ Qudd fi quis hune ip[um vel gymnafien vel medicum pro
40 h,ev.;;> appellaffe volet! tum parte t.otum, tum vero nec proprie nominabit,
(ed abuiiue ) vel ambigl1e , vel quomOdOCl111que aliter dixi{fe ve1is ) appella::;
tionem faciet + Hllius rei caufa eft, ql10d eum vna ut ars qua: corpori tuen::
do pr~fideat : vnicl1m ei proprium nomen inditum non efi~ .De ~uibus 0:::
llmibllS vberius fingulari libro egimus , quem Thra[ybul um mfenpûmus.
'45 Ac genera q1.1idenl exercitationum funt ea qu~ di.x.Î1nus : qualitas ver.o ,
.. ' - . ,
C iij
a
Exercitatlo ..
fmmgenera.
Exercitati4
ones tftntli.
Exercîtatiofies &- 0l'er4~
Sùma
olftr;
uaaon7 iu ex
ercitatiolli..
bHS.
1
a
Q!!.gfUateJ
txercitllti.:
lIum.
�G ,AL ~ DE ~ANlT~TVEN~
,,-feu dif1erentia (natn & hanc quoque vtrogue modo appellare Iicet) veIoeitas
tarditasq, nl0uendi [unt~pr~terea qudd aliud robufiu)aliud Cvt ita dieam) imbe::
Vtëâ"i exer·
ci ta tiOllUf11
cillmn efi:ad h~e, vehementia & leuitas~ Vtendi vero rationes omnimn pr~ditto::
ratiouts.
tutn genermn vOél cunl differétijs proprijs huiufinodi {imt~ NaIn aut perpetuus
motus efi)aut il1tercifus~& fi perpetuus,~quabilis)aut in~qua6ilis~Sin il1tercifu~)
autcerto ordine)autcitraordinem~H~igiturvtendi rationes ab ipfo negocio ca;:
piuntur ~ Qucr vero ab ijs qucr extrinfecus funt poGta, dueuntuf} eiu[modi fimt,
qudd aut filb dio exercÏtatio fit) aut {lIb teao) aut in mixta vmbra) qua U7Al"ocrujJ-pr)'ij
gra:cÏ vocant <> Itemq; quod aut caIens locus efi)aut frigidus} aut media temperie.
••
Pr~terea aut plane ficcus)aut humidQs,aut,medio modo attemperatus~Similiter
illa: quo'l3 vtendarum exercitationum rati~nes qu~qam funt} qudd eum puluere
exiguo multdvç v{iupentur ) item qudd cum oleo exiguo multdve ) aut etiam fij;
ne vtroque adminifirétur~Q uoniam ergo enumerata ci nobis vniuerfa funt quo::
lum peritum effe Gportet qui fanitatem tuendam profitetur , ad ipfa nunc exer::
dtationum genera non intempefliue redibimus ~ Ac prin1um docebimus tum
quid otnnibus lit commune) tum quid linguIis proprium ! hinc friaionis ipG::;
us tempo ra definiem~ls+ Ergo olllnis exe~citationi~ com.lnu~e illud eft,qudd ani
Onwis ex~
ercitatiotlis
mali ipû ex ipfo calons augmentum excltat~ QUlppecalefiunt cOl'pora nofrra
C011J1WC.
& balneis) & ealidarun1 aquarum lauacris J & cum per ealidiores tempefiates in:.
folamur) & eum igni fouernur, & eum caIidis medieamentis perfricamur~ ~te::
nlm ab externo'efi omnis eiufmodi calor adfcitus ) nec de proprio principio J fed
aliunde accenfus auél:uf'l3~ Exercitando vero,inliti caloris augmentu animalibus
ex ipforum,eorporibus excitatur~Atque is omnium exercitationum (ommunis
effeél:us ~fi , proprius taolen eamm effeél:us non efi ) fi modo & iratis , & pertur~
batis) & pudore affeél:is naturalis etiam calor augetur: quanquam ira haudqua::
quam auaus >{ed veluti feruor efi: caloris in corde ~ Itaque etiam effentiam dus
OJ!icfïra.
vel probatiffimi philofophorum talem effe affirmant ~ Quippe accdl'orium irœ
Motus in
eil, J?,0ll eius effentia, vltionis appetentia ~ Verecundis autetn augetur inlitus ca::
'lIereCnai4 •
lor)dum primum intro fe recipit vniuerfus)deinde pofiquam i~ alto (mporis dl:
col~ettus)& ex ipfo inibi congefill) & ex affiduo motu increllientu nl capit.,. Non
emm quiefcit pudore affettorum fpiritus ) fed tum ab interno ) tum circa fe) vmt
eurn toto fanguine varie circumagitur) ita plane) v~ fpiritl1s eorUIn qui per t l1r :;
hantur ~ Dicetur autem in progreffu latius de ommbus eiufmodi animi affeél:i ;:
bus ~ Ad prrefens eoim) propter.e~ qudd commune fymptoma tun1 hos ipfos
affeél:us ) tqm exercitationes eXClpl,t : du~ omnis exercitij cotntnunem, efTe na:;.
tiui caIoris auaum ofienderern ) Id que de 111terno ) & fe, non ta~en fol1s exer:::citationibus ineffe, [ed pari ter diéhs ~odo affeCl:ibus : eoaétus fum ohiter & de
his me~ini{fe~ lam lingulas exercitatlonu~ fe~rfum perfequi tempefiiuum vi::
deturnllo pr~fertim prius fignificato,qudd ln q~oque complures differentiOE
. inueniatur ~ Quippe interim aIiam paltern) ahu~ al~o magis exercitium fatigat~
È't\gu~da'lente motis fiunt)gu~dam ocyffime aglta.t1s,& qua::dam robore ac nixu
adhibitis)qu~~â fine ~is:~d hccc)q~~da cU rohore pariter.& (eIeritate,qu~dâ Iagui
Va(etU ex~
de~ Ac qd violeter qUlde fine v~loCltate exercetur)~u'TOvop,ld efi valés voco~gd vio~
ercitatio.
lenter & cmn celeritate, oëp6Jfop,ld efi vehemens~ VIOlenter auté robufie've dicere,
Vehemel1s
cxcrcitatio.
nihiI refera t ~ Fodere ergo >valens robufiaque exerd~atio efi ~ Sündi modo & fi
$
10
11'
;
a
2.~
2.$
30
J)
?IS
40
)
4$
�," LIBER
II.
20
ql1ÎS qùatuor GmuI cq~s habenis coerceat: inipenfe robufia exercitatio cil) non.
~men celeris~ Tum fi quis maximo onere fublato aut codé 10co maneat)aut pau Varit exer..
citatio1U1m
l~tI~m r",ro~cdat~Iam acdiuis in~mbulatio?huius quo~ue generis efi~Attolluntur fpecies.
enlm co motus gcnere,& Velutl onus fufimentur ab IjS ']ure primllm mouentur,'
l ' reli']ua corpofis 'nlembra vniuerfa~Pr~terea fiquis per funern rnanibus apprehe:= Ro6ufltt ex~
fu.~~ca~dat,ficuti in pal~fira ~~eros. exerce~t ~ui eos ad roburpr~paraIl;t!qui~ , er,ilil~iones
etla fi qUls fuhe arrepto)allt eUa pertlcalubll1nls ex ea pendeat,ac din tenea!: r01:
bufiii is validîi~ Iaboré e~ercet) citra tame celeritatê. Ita vero & fi quis manibus
in pugnii redué1:is) ijfdem prolatis) vel in a fi fublatis)diutiillme eodé habitu c~"
JO' fifhit~Q uod fi ~dhibitîi quemeiâ: deducere fibi manus iubeat, nec tamen ipfe re~
mittat:veI i~pefius hic tu Inuicufos omnes) tu nerllOS ad robur coparat, vt quo::.
tum maxime propria funt omnia id genus exefcitia~ Id~ rnQlto cer~c magis fi~t:
feorfum fi quis fummis n1anibus) vtracp apprehêfo podere ( cuiufmodi funt qui.
~ in pal~fira alteres diciitur) eo:reéhs his)aut in [ublime ereéhs)eod~ habitu perfi::
i5 fiat.Jam fi etiâ: ~ipiam iuHens vt te violenter detrahat)infkél:atép)durn ipfe non
tnaniblls modo] veruetiatn cruribus fpina~ confians inflèxus~ refi'flas : Don le;:
. uem ~d n1~mbr~'ru robur e~~rcitationé obieris ~ Sane hoc genere Miloné ipfum Mi[onls e~~
crdt4tio·
exerçlta~e fe fe,ru~t.) du~ a~las co~ue~le1'e fe ~qu~~eq; ~e 10co volenti permitte::.
ret Cveru.h:rc cruru m'lXlme exe1'CIta tlO fuent) allas) vtl<p fi manus exercitandas'
~o eurabat)pugnu aperire iuberet~Idetn (vtaiiit) malum punicû)aut ta1e'luippiam.
manibus.coplexus) auferendum.clliuis pr~bebat ~ Hzcigitur exercitia niaxîmi
roboris tutn ofientationem)tum exercitationem continent ~ Robur autem'par::
tillm,tum exercet, tutn vero firmat & fi 'luis alterum complexus medium.) aut
", e.dam ipC~ medio cOlnpre~éfus)mani~us di~itisr'lue pe~inatim iunéCis) .aut qu~ ,
2.5 , complethtllr,~bColllere~elUbeat)~ut~pfe~e,acomplecrente~~luat~I~aetlam&fi.
quis alterum gui verfus Ip[um Ce mdmet,a latere aggreffus)dla mambus comple,
xus,œu onus aIi']uod fublatuffi inllicem protédat ,redlldtque! ac magis fi dum
gefiat)ipfe nutll renutllque corporis vta tu1'~ fic nanque fpinam vniuerfàm ad ro::.
bur c'omparauerit ~ Aeque ver? qui peél:oribus ex adllerfo innixi, magna fe co ~
~o natu inuicem retnldunt~Etiam qui à cerllicibus pendentes) deorfum trahunt)acl
robur pr~parant ~ ~terum talia omnia exerceri citra pal~firam aut copiohlm
puIuerefn queunt)quocunque conculcato 10co ereais ac fiantibus~ Q ure vero lu::.
él:antes inter fe moliuntur cum robori augendo fiudent ) h~c aut pu1uerê aItum,
ant paltfl:ram deCyderant~Ea [unt eiufmoditcum vtercp lué1:antiu am?obus cru::
~:S- rions alterii alterius crus complecritur)deinde manibus inter fe collatls)altera cer
, uid violt~te~ incurnbat)vti'l' qu~ regione impediti cnlris efi:altera brachio~ Li~
cebit &drca [ummutn caput manibus inieEtis violenter retror[um fe agat ac re::
uelIat~Eiufinodi luébt,vtriufcp luélatoris robur exercet:quemadmodû & ea qure
altero alterum cruribus'cingente) vd ambo per ambo mittente) flunt ~ Nam h~c
40 quoq> vtru'l3 ad robur prtparat~Infinitt alit eiufmodi robufi~ exercitationes î pa
, .}tflta funt'l-Q uoru nimirii omniii peritiâ: vfumq; p~dotriba callet ] ipfe fane fic al 'P.eaotri6tt.
GJltm'!fies.
gymnafl:e diuerfils)vt ci medico coquus~quod ipm qu0'l3 ad t'pélloné ~ai~~tio::
nê'ép Ce offert~ At diébl quidé i5. de hoc dt in eo libro qui Thrafy~u~US ~fcrlblt~~.
c~teru dicemus & nuné qd fatis ad pr~[entë fit difputationé:v~ru fi pnus exercl~
'45 tationu varie_tat.es abfolu~ro ~ quarum qu~ rO,bufi~ funt ) quasque iUTO~OU(, gra:Cl
.
,
.
C iiij
1
••
J
e
,4
.'
�':
Cereresex~
ercitationes.
.
"j
'
GAL.DESANIT.TVEN.
l
'.
.
"
vocant,difu iam fqnt • Superefl: vt de ijs dicamus qU:E celeritate.peraguntur, ci~
tra~ robur &. violentiam.I({ genus funt(:urfus,& vrnbratilis armoriimeditatio,
& cum duo fummis m~nibus c(:m~f!rtant.&j(eokue'O"fOÙg)gr~ci vocantoOo·turn q~ pe,f-,
c,<;Jrycum &: piI~m exeriitatio fit, vticp cu cl difiantibus & currêtibus adminiftra;:
,tur.Eius generi.s efi & quod ~K'1r'hEee(~flp, gr:rci dicunt, & quod ~1'TuÀi<tI~" Eft autem $'
,lKw'htge'tup,c,utll in plethro,id eft in fexta parte ftadi j quis prorfurn retrorfum{p vi:;:
ciffini,idtp féepe,in vtrâ'cp partern fine flexu curfitans)vnoquocp curfu breue quid~
dam de fpatio dernit,quoad denicp in vn.ico greffu coftiterit.~I'TII'hjtup vero,fi quis
fummis pedibus ingrediens,tenfas in ubIime manuS ,hanc antrorfum, illa~ re~
trorfum.celerrime moueat.Hoc verd exercitamento maxime ante pariete~ fi~ lQ,
tes .vti foJent:qud,uquando aberrentlacile pariete apprehenfo erigantur. ~ed Û~
exercit<;ttorU vt error magis latet,ita exerciti~ ipfum fit imbecillius. Celeres vero
motus funt,citra tatl).en vioIentiam,& qui in pa1ffira eduntur,circuuolutis humi
nobis vel folis, vel curn alijs.Licet autem & ereétis)tu circuaéHs) ac velociter pro,:
pe adfiâtem mutantibus,celerem exercÏtationem peragere. Poteft & folis cruri::: 1$
bus, id" ereétus, ac vno loco conŒlens celeri~e.r exercer.i : fubin~e quidem. retro
tantû reG.üens,interitn vero crurum vtrun'P VlClbus referens~Q UIQ & per manus
exerdtati<:>neceleri tantundem valente vti datur,id~ citra vIlos alteres; vtiqueû
frequentif ceIeritati(:p motus earum impenfe incumbas : uue has in pugnum du:::
. 8as)ûue explicatas mauis. Ac eiufmodi q1:lide celeris exercitatio eft)iQquibus di 10
Vbementes
xi fpeciebus comprehç~[a+Reliquum eft vt ad vehementem veniamusto Ea vero
exercitatio·
ucuti pmdiétu iam efi,ex robulla çeleri~ compoûta eft: quâdQ quas robuftas di::
fJes.
ximt;(s,ijs omnibus'vt vehementibus vti Heet, motus modo cele.ritatem adijçias.,
N~nin poftremis vero vehementes h~ funt, fodere, difcum mittere/altare, idép
continuato Gne intermiffione opere,: umiliter graue quoduis telum iaculari)con~ 2.$
tinuatis fibi qmim maxime iaéhbus:aut graui armatura teél:um celeriter-agitari.
Et qui aliq,uo quidem talium e.xercentur,intermittere.paululum [oIent•.At<p hoc
Affiau.t in~ 10eo inter affiduâ interpolatam<:p exercitationem differêtiam nof,as licet + Q uas
eoim mod~ retulimus)vniuerf~ morula interpouta,magi~ vfurpari folent"ac po~
tercy.ftp exercitationis
tiffimü qu:r labores opera~ funt, nedum exercitia , vt foillo & remigatio • Qu~ J.Q
{!Jcrimen.
vero remiffiores, exercitationes funt,ef fine interpoGta quiete magis fiunt: velUl:l
Do[j,6os.
ti continuatus dm curfus)quem gr<eci dolichon vocant·& iter facere + H:rc igitur
omnia exercitationu genera funt)qu<e & modo diétas differetias habent;& fupra
has quddalia lumbos magis qua m,br~chia ~r9ra~e e~ercent)alia fpinâ totam)aut ._ :: •.
pulmonem tâtum,aut thoracem tantu.QuJPpe Itatlo,curfus~)crurum exercita~ 3$
~exerd
tia 2uas par- tiones funhacrochirifmi & fciamachi:r)br~chioru ac manuii propria. Luborum
tes exercét.
autem)affidue fe inelin,!re, ac rurfus reuocare: id~. ~ut podus aliquod à,terra toI,;
lentem) a?t'affidue in manibus (ufiinente~ ~ .Su,nt & qu~ depofi~is an~e fe aIteri~
bus,vln~ tnteruaJlo difiantibus,poftea medlJ Ipfi ftantes,Indinant fe,atque attoI~
lunt dextera quideql eu qui ad unifirâ iacet, ûnifira qui ad dextram: tum rurfilm 40 ,
\rtruep in fUll locii referunt. Atque hoc idêtidem deinceps faciiit ijfdem vefiigijs
inGaentes • Hic vero motus tranfuerfasJpin:r partes magis exercet fieuti prior
iIl~ reél:as.Thoracis verd & pultno?Î$) ~aximt r~fpirationes J'pri~ ~xercitatio:;.
nes hInt. Ma:ima vero ~o~ ~~pra l~m.dlél:a, V~Cl.s quocp infiruméta o~nia per~
mouet~quoru enumeratlo ln IJS qUa! de voce ~didlmus" habetur • Quoruâ autem 4S
1
,
.
..'
�LIB E R
'.
II.
21
hue Jpduél:i ftirilus)no alienu Gt de omnibus animalis partibus tradere , & qmo~ ~partes
IllaCis euMë·
tus euidentes,&: qu~ leueis &: obfcuros optineat:qtœ rurfus ci fe moueatl1r)qu~cp tes '1U.t 06]ab alijs+~uippe ~iuf~odi difcretio no~ ra;uarn como~tatem gyn:-?afi:~a~eret curos mea·
ad omnta antmalts mebra mouenda ,alIas a fe,&: propna virtute: alias ah all}S,& tus ba6eat.
Item ~".t a
S per alienâ~ Qu~cun'P enim voluntate fufcipiiitur aél:iones , e~ mufculoru nel1lo:o Je mauétur.
rU<:p,&: quos aliqui tendones)gr~ci TlvOV'r/1(~ vocat,propri~ funt~E~dé tamen fi ma~ 1",e 46 a(ijs.
iore vi & celeritate fiiit,primu quidem & maximè diél:as iam partes) ex acoden:::
ti vero etiâ arterias exercent + (urn pr~diél:is vero offa,ven~,cames~ligamenta, Be
c~ter~ omnes animalis partes vna mouentur~Reliquorum vero motuUIn qui in
' 10 animaIiû corporibus nofcutur:quiciicp no communi voluntate fufdpiuntur ) fed
vel naturaI~s funt, vel pro animi affeaibus eduntu ,duplices hi genere funt~ alij
tnim confis & arteriarum ,aIij venamm &: iocinoris a&iones !imt:atque horutn
quidern primü & maxime) feciido 10co reliquarii ornniii partiii : quandoquidelll
quatuor naturalibus facultatibus omnes gubernatur ~ Ac arteriarii quidern cor~ Corais &- al'
teriarii ma15 disép motus nunqu~ fane omnino intermittitur, c~teru magnitudine, paruitate, tH
non intcr~
' veIocitate)ta~ditate & vehementia varie intenditur atque remittit~,id(p multis mitti.
e~.èâtills: quas omnès in opufeuIo 'Juod de pulfuum caufis cofcripGmus, percen~
fUl~nunc fumma t~~tum capita delibalfe fat erit. Vna igiturnlutandi pulfus cau Mutâcfi l'uf~
fa eft naturalis caloris aua,io)diminutidglle~Altera caufa eil qUf ex anirnaIis {pi::: Jus cauJ.c~
~o ritus mutata quâtitate fpeél:atur ~ T ertia,qu~ ex firmitate infirmitaterp naturalis
virtutis accipituroQuarta)qu~ ex inftrumenti ipûus maIo affeél:u ~ftimatur~Ve~
ru de ~ac differere non eft huius Iociolam enim regrotet animal neceffe eft in eiur~
m,odi affeétihus:cum reliqu~omnes pulfus mutationes etiam in fanis fpeé1:étur.
Qu~'igi.tur ex auao di~inutdq!le naturali calore mutatio oritur, ea pro anni té:::
2.5' pore,nutrimento,potione)halneo,friéHone, fomno & vigilia, itéiJ.J animi affeél:i:o
bllS,& a[èionibus voluntate fufceptis)incidit + Qu~vero ex animalis fpiritus al:::
teratione nafcitur,ea pro motus qui voIllntate cofilio~ initur,J(ct9~ OepHjJ grrece vo:::
cant, differentijs variatur Q ~ ex viriû firmitate infirmitate~ oritur, pro fub:::l
fl:anti~ ipûus cordis & arteriaru bono cotraridve ternperamento cotingit~Porrd
VenariÎop1fS
;0 venarum opus vna eum aIijs inftrumentis vniuerGs qu~ciique natura ad alimen::: 1tnae 1Iariti difpénfationem excogitauit,pro cibo potione'que,tllm vero pro difiributionis etur.
in torpus;& cocoél:ionis,& nutricationis ratione variatur~ Huius vero mutatio:::
Motus qui
nis arteri~ quoqJ participes fimt~ Qui vero motus,aé1:io~es no (unt~horU ~riple:x: aRiants na
diuerfitas inteIIigitur ~' Alij nancp animantibus ex feipfts infunt! ahj extrmfecus !unt,tripC,-,
' 35' adueniunt: alios medicamenta.proritant ~ Et ex fequidem animalibus infunt ij ccs tjJe.
quos ante memoraui~Extrinfecus vero accedunt qui nauigando, equitando , aut
gèftando fiue vehiculo,Gue leaulo pendente,ûue cunis agitatis pr~Q:âtur,fiue per
nutricü vInas)vt infantibus~ Extrinfeclls pr~terea aduenientifi & fri8:io fit No:::
nulli tamen motus mixti planè funt) veluti equitatio ~ Non enim vt in vehiculis,
,4 0 pr.-efertitn in quibus firatus quiefcas) it" etiam cum equo infideas accidit vt ,à ge:::
fiante tantum agiteris,ip[e nihil agas:quin fpinam ereél:am fufiinere),~ii vtnfque
fœminibus equi cofl:is firmiter h~rere, & crura extendere oportet , eUa ante pro:::
G.!!imotus
fpicere~In quo ~on modo vi[us/ed etiam collum laborat ~ prrecipue tamé vifce~a 1Iifcera conhàc genere agitantur~ Porrd ea falientibus quoque éEque dimouentur! verdm 1JS ,utilmt.
45 qui vehi~ulo gefiantur)non requ~~, Quare ~ quis,v:ifcera qure fub .fepto funt) mo~
0
40
�neré violétius-velit: &. prrediB:os labores'adeat ) & pr~terea ad fri8:ioné qu~ per
circûieé1:arn fafciam adminifiratur)3ccedat ~ Statua tur auté oportet is qui fâcat, '
s
~ tergo:qui modo in dextram;modo inûnifiram manus inijciat:acdinate appri::: '
ruen,teq; haS ipfa spartes 1pfo qui fricatur ~ Sane concutiunt nonnihil ea qure filb
ra; •
fepto vïfcera [unt) & maxim~ tum reCpirationes, tum voces: pari modo efflatus , 5:
& 'q ui per (e fiunt) & qui cum·c ohibito comprdroque (piritu tum in tibiarû fono
Spiritüs co~:
tum vo ee adhibétur~Iam ipfa. (piritus cohibitio)exerdtatio qUé'edam tnufculorû
biGitio.
éfl)non minus certe eorum qui in abdomine)qwim qui in thorace infunt.Verum
de hac poil agetur, vtpote qure fLlpra alia quz modo retulimus commoda) etianl
aliam gratil no leue przitat: cuius nimirum caufa ad-nne eam exercitationis ad:,- l~
hibemus~ Verum ad propolltUln redeûdum ) nepe qudd no panci ex ijs motibus
qui partibus animalium accedût) 'nec partium ipfalum aél:iones funt) nec earuln
attiones fequûtur:fed. ab alijs & per alia perfiëiûtur:veluti in vehétibus) nauigan,
tibus)perfricandis) purgandisép per medican1êta tum vomitoria tum alllû duce;::
.',
ti<rfit:.VefÛ eiüfmodimotus)huiusde tuéda fanitate artis no eit.Re1iql1i omnes 1S:
0) ...
& po.ti~mii ij qui eX,friétione ~iit,~n prirnis·nece,{farij cogn~tu,huil.1s a~tis p~~û~
di{unt:quippe ad CUlUS profeffione fpeél:at ommum motuu VIres nondre; ficuu
(reor)ad opifices ipfos fpeétat GnguIos particuIares motus no{fe~Hi naqJ varie:.
'.
tatê'qure in materia efi)norunt:gymnafies virtutis unguIorum fcieritiam habet.
:Etenimfiquis me iubeat vt O'7JÀo(tOl!k'l<oùs)id dl: armorum meditationis,motus)vel' l.Q
-alitim doceam) véI,ipfe concinne peragam : fane vnûquêlibet eoru ohire comode·
.nequea~At fi cui me hoplomachicoru cû agit adhibeasmo modo ql1am vim optj
\
4leat aétionû quzlibetled etia quâ n1axime parté exercitet ) omnibus illis certius
-norim~Imo vero ( û verum ingenue fateri 0pottet ) hopIomachicus nullius earn
,vim reddat~qui exercÎ.tationUln arteln probe callet)is omnes nouerit)ungulas ad '2.)
, certos referens fines~ N anque aut violent.-e qu~da funt) grauesép ac rc.:>bufire : aut
-leoes)celeres ) & cocitat~:aut pariter violènï;r & celeres~Ha.s igitur obiter dîi agi
cQfpicit)fiatim vifas facile dignofcit:atcp hoc ampIius qUfnam cru ra)'brachia)vel
thoracem actio exerceat)ql1z lumbos)capl1tlpina)ve1 ventrem: quz demû aliat;n
ljuâuis partem egregie prreter cztera fatiget~ Hoplomachicus enim apte nUlne~ 39
'ro[e~ m~ tus p.eraget c.eleres forta{[e robufios ac gr~ues ! cxterllm qüdd denfent
aut emaclent emfmodl motlls,pamm nouerit . . Pan modo nec 'lu6d carnem au~
.gent & rarefaciunt mo~u~ t~di~ Ia~l ide~ robufie fi~ul & tarde & grauiter mo
uebittir)nec tamen quod t~lufmodl ~otlbus corpon robur & grauitatem acqui
rit) intdligit ~ Aurigand1 quocp per,nus,omnes ~otus patticulares numerofe a:: J)
-pteq, & ad vfum comodiffime expItcablt!fed 'llU hotu corpus emaciét)aut carne
impleant)tobuitllm) vegetum)molle)durum)denCum)rarum've efficiant,omnino
ignora~:Ita & qui ~il~ exercer..e in~ituit) C~tp/X,{el<;IKà~ v?~a~t) omnem pilre iaétum
.exceptuq3 callehmmune tanie que corport affeéhun hl coparét)nouit. . P~dotrib~
<]uocp quicquid i pal~fira motuum geritur} pernouit ! <]uid qui[<p Inotus efficere '{Il
'~ueat)ignorat~EtCvt~[emel dic~) omnes l~omines)artifices iuxta inertes<:!3) quos
:corpore motus exercet)eorum Ignorant vlres/altatores) nautz) fabri tum mate::
.ri~rij)tt1~n ferrarij)pifcatores)agri~?I~) œdific~tores? fu~or~s~ oés denicp qui ql1id::
'"
ms.mohuntur~ At gymnafies ex I}S quz ante tetuIt pnnclpljs) cuiufttis aé1:ionis
.etiam eius qt~anl nupe prim~)nec ante)coip~xit) vim tenebit:yeluti fiatim fal: 45
F'riEtiç Fer:'
ci al1l'O '
, f1
,
(
�LIBER
II~
22.
tantium pr~uegeti motus+in quibus nimirl1m qu~m maxim~ faIiut)ac celerrime
circumaél:i vertiitur) & genu prius pofito mox emidt}& aura tum attrahunt) tu
maxime diuaricant~& filmmatim)in quib1]s ocyffilne nl0uentur)gracile)mufcu::
lofum)durum)compaél:um,pr<rterea vegetum corpus reddunt~ At remiffi) tardi
5 & languidi motus) non folunl non eiu{modi corpus quale nunc diximus faciunt,
(ed contrà fi natura mufculofum & vegetum fit) diuer{am otnnino affeél:ioné in~
ducunt~Quod igitur mox dixiolUS p<rdotribam ita efTe gymnafi~ iniftrum)vt
medici coquum:id nunc quocp oftenhlm eft~ Quippe coquus betam)Ientem} aut
ptifT~nam.al!as alia ratione pr.rparatm~e ta.me~ quod fr<rp~rauit) qua: vim op ti10 neat ln telllgit) aut qu~nam pr.rparandl ratto cefenda fit optlma~ At medicus ni:=
hil horum i ta vt coquus parare eft potis !verum quiequid pr~paratum fit)eius vi~
res probe callet ~ Ergo gymnaftes propoûti nobis adulefcentis) vti'l3 qui optimii
corporis fiatum dl: iortituspmnium quidem exercitationü vires pernouit:deIi~
git vero ex omni genere quod moderatum mediumep inter vtrücp exce{fum efi~
1) l\lâ necp celeris tardre've exercitationis optimus ilatus eget} fed planè mediocris
ac medi~~nec rUlfus violent.r & vehementis) nec remi{f.r & languida:: imd in hi&
qu0'l3 mediocre optimum dbquado non alterare )fed plane feroare optimii cor::
poris fiatu~ con~~ni.t ~ Siue ~gitur ar~i~ ei~{modi adulc{centem exereitare gy::
lnnafies veht:pefltLffilno totLUS medltatloms armorum ad{cito}eum omnes fibi
:0 proraere aé1:iones iubebit~ mox ipfe eliget)ac di{cernet> imperabitép quibus earü
frepe)quibus'raro,quibus Inedioeriter)quibus aut nunquam aut [emper exereita..
ri eum velit:quippe quem latere non poteil qu~ quod~ menlbru exercitatlo ma::
gis agitet)qu~'ve Cuillf'l3 exercitationis qualitas facultasve fit~Siue folIi pila've ex:::
ercitare fiudet:hic qu0'l3 rurfus tum genus) tum qualitatem) tum modum aél:io::.
2. 5 nis inuenietdpCo foHis pil~'v~ pe~ito)pro mi~ifi.ro adhibi.to} q~d illi o~nem ei~$.
generis aéhonum materiam mdlcet ~ Nam Ipfius propn~ cumfcp artls materlér,
gymnafies)qua' gymnafies)omnino eil ignarus!verum vbi fernel infpexit)no (a::.
lum quaIitatem) {cd etiam vim cius protinus intelligit ~ Q uapIl1rimos enim ipfi
ex ijs quibus imbecilliores qu.rdam corporis p:lfticulx erant ) vnde crebris in his
;0 vrgebantur morbis} vnius gymnafiicx ope reihtuimus : necp tamen omnes pro~
pri js exercita tionibus/ed fiue quis [altator erat)Gue hoplomachicus/iue panera:;>
tiaftes)fiue Iuél:ator)fiue ario quouis genere exercitatus)iu{fo eo magifrerij ~l1i 010
tus coram promere~mox appofitiffimis vmi eum tempore & ~~do dele~ls~Ve.nlm de correél:ione Id genus)procedente traé1:atu agemus:ea.fclltcet opens parte
;"5 in qua de vitiofis corporum ~atiblls difceptabitl1r~ N lie .opttme comrar~to eor;o'
pori [uum fiatum tueri J'po{uimus~ Porrd hui<: ex o~m genere medlOentas ad::.
hibenda efiiriél:ione) exercitatione) balneo) cibo) fomno) ita vt nec durior illi nec
mollior habitus corporis reddatur ~ Quippe hic ab extrinfecns imrninetibus fa;.
cile offenditur:i1le corporis inhibet auél:um~ I?rxterea nec denfior} ne videlicet in
40 carne excrementorum aliquid h~reat:nec rarior}ne ~uod dl: falubre)efBuat~Simi
li modo} fi quidem optimo habi tu era t}nec Coli to graeilior)nec eraffior:cl1m con:::
fiat gracilitaté externis iniuri js} eraffitudiné ijs qucr interne ab ip{o cor~o~e .tPu~::
niunt}dfe obnoxiam~Pari modo neq> calidius/rigidius)liccius vel hl11nldlUS ~ff~::
cere eiufmodi corpus expedit,fi quidem inculpato temperam~nto erat~ Vnu 1~t::
45 tur eft quod in ita fe hhbente corpore eil {peéèandum} nempe ln omni tuend(C fa:.
QJ!..9modo in
ouifanitatu
materia ferultaa fit meaiacritas.
�'nitatis lnateria, quod conue~iens tnediocreque eft ~ Porrd id eft intervtl'unque
exceffilm planè medium ~ Q uemadmodum autem huius maxime fis compos )
fupra iam diétum dl:.. cxterum de ijs.qu~ maxime nece{faria [un t, vel [~pius lne;:
miniife nonût profeé1:o inutile ~ Prùna ergo dies craffiorem conie8:uram pr~::
bebit , [ecunda vero, tertia, quarta, & rehquanlm qurelibet , pro ratioue magis
exarnm ~ Q uippe in pritna die omnia tibi pro diétis iam [(opis [unt peragen~
da ~ Exuat., Hcut Aegimius pr~epit, vbi in Iotio iamperfeél:a concoétio cer:::
nitur ~ Mox fri8:ionis ratio huc [peétet,vt membra molliantur~ Docebit id tum
floridus colos)qui in [umma cute refidebit:tum artuum flexibilitas habilita'[que
ad omneln motullh Poft hxc exercitetur) dum & corpus intume[cit , & color il::
Ii Horidus apparet, & motus prompte ) ~quabiliter , & concinne edit ~ Inter hxc
vero fudorem cum calido vapore mixtum cernes~ Inhibenda vero exerci~atio tii
primum eft, cum aliquod horum fuerit mutatum ~ Quippe fi contraétior paulo
corporis moles videbitur) deufiendum illico dh u enitn vitra quid pergat)etiam
boni ftlcci nonnihil educetur: atque ita tum graciIius corpus fiet)tum aridius, at:s
que ad incrementum minus ha~ile ~ ~on ~ninus'pro~eao & ~ c?loris gratia va::.
nefcat, ceffandum, db. quando ft exercltatlOnem contmues ,fngldum corpus ef.
ficies, &. nimium exhauries ~ Iarn rnotuum alacritas ,requabilitas ) vel concinni::.
tas fi renlÎtti quippiam coIIabfque cernitur }vtique ftatim deunere conueniet ~
Itidem ft in ftldore accidat vIla quaIitatis eiùs quantitatis1ve mutatio : quippe
quem & copio[um magis, & magis incalentem edi par dl, prout motibus vehe:::
Inenti~ plus accefferit ~ eum igitur is aut minor intelligitur ) aut frigidior, tum
fcias digeri exhauriri 'que corpus, prreterea refrigerari ac ficcari plus iufto ~ Quo
magis fàlicite attendendum exercitando corpori eft) vt cum dié1:arllm iam nota~
mm qUa!Iibet apparet) protil111S ceffet ~ Nec tamen protinus Iauatl.lm ablegan ~
dum eO:., [ed fuolmam exercitationis intentionem, quam «/(}..t~p grérce vocant ,re::.
mittere fifiereque iubebitur~Q udd fi iIia cohibendo anheIitu Îll1plere vdit ~ per:::
fundi oleo, atque apotherapia vti deinceps debebit ~ Porro ea cuiu[modi res fit)
fitnuI qui ftnt in ea 1copi) & qux men[ura , prreterea quibus abfoluatur tum mo::
tibus.) tum frié1:ionibus : [equenti libro monfirabitur ~ prxfentcm enim, vtpo:::
te fatls verbonllu habentetn, iam cOlnlnode videor finÎturus! fi modo ilIl1d vnü
adiecero,lauacrum 'luod omnino medio temperamento ut, ad propoûtaln érta:..
tem naturamque effè elig:~dum.~ Propofit~m nanque eft, ft reHe meminitnus,
tertiUln li natiuitate feptenlU1n, Id eft quod Inter quartumdecùnUln ac vnum &
vigeumum annos interuenit~Quovtique frigida lauari adolefcelltetn adhuc no~
Iim ) ne incremento eius ( cui pIllrimunl dl: conftllendum) fit in tnora~ Vbi vero
iuitatn magnitudinem itnpleuit) etiarn de frigida Iauatione aIiquid difpiciemus~
SùniIi ratione & de excrcitationibus qUér in puluere obcuntur ,exquifitius in [e"
quenti [ermone agemus~In prxfenti ilIlld noui{fe Catis erit)ne puluere quidé huic
opus dfe:modo ilIi in qua exercitabitur domus)ad eum modum quem inter ini::
tia pr~cepimus)pr~parata fit~Venun fi calidi or fit)tllln puluere vtcndU1n~At eo
fi vteturpmnino erit lauandl1m~Sil1non vtetur,liceat & ilIotUtn dimittere" pra!::.
[erti~ hyelne~Po!l: hxc,vero & q~~ ad cib..?~)po~i~né/omnum,ambula~ioné(p
pertl11ët) conie8:ada hUIC funt qUI adolefcetl pr~ficltur ~ & in [equétibus a nobis
,dicetur~V cru fieri 110 potefl: vt ~odi horu primo faIté die ratio illi exaéta c~fl:ct~
S
10
l"
2.0
Z.1
Je)
;$
40
41
�LIB ER
III.
fecundo, vbi expIoratum habuerit quomodo poil: quot exercitationes nutritus
adolefcens Gt:fi proprium naturer habitus pror[us [eruare viderit) eodem ferua::.
to modo tum nutriet adole[centem)tum exercitabit~Sin non feruauerit: quacun
que ratione dpriftino habitu eft Iapfus) reducere eum mutata menfura tentabit,
1 ita~ facere non deGftet quoad in fingulis peragendis exaétum modum definie ..
rit~Q uot vero) & qui flot prerter nat~ra~ l~pfus ) ~c quemadmodum que~~~~
~u~ agnofcere)tum reparare ,onuen~at}~ feque~tl opere docebitur.
•
~CL' ~
JO
-- - '
--...
GALENI DE
.
1
SA~
NITATE TVENDA LIBER TERTIVS)
THOMA LINACRO ANGLO ,
INTERPRETE. ·- --
.
gymnafiarii~ qui de fanitate tuêda prodid~
omniii hominü comunia prçcepta tradiderüt;
- cagitates de carpoN noftrorum per fpecies
. . :alijs di~dere iter!e ~o1p~ra nofira no parua
CrImI~e)placult:eo~u~ tn d~ffer~tias! ceucoprehédi
vmuerfa! nequeat)cofulto omlferut~Pauci otnni:::
qui p fpecies & genera difcernere funt aggreffi) plu:;;.
l'pera ëj reétè fcripferiit. NooS primo ftatim volumi~'
ne quot numero fpecies humanorii corporii !lnt indicauimus) promifimusq; fin~
gulis propria tuenda: fanitatis p~recepta feorfum ~r~dituros.
aute~ fumus,
ab eo corporis il:atu l~ quo quen de v~lo natur~ Vltto non. pO~lt. Quonla autem
is homo negociorum Interdum oecaGone,vel [ponte)vellnultus pro fecund~ va~
Ietudinis prérceptis viuere prohibetur:fatius vifum eft primum eum liberii/u~':.
que plane fpontis)ac vni corporis vaIetudini vacâtcm)J1ponere. Acquemadm~ OJticf_fiuiii
dii quidé educari eiufmodi hominê coueniat) primo libro docuimus ) ad quartfis: in prion6H~
clecimum vfque annum curam eius per(ecuti~Seciido qua ratione ad virilem ~ta$o {iGris.
tem dud debeat,indicauimus:vbi lôgior fermo inddit) pofiquam in communia
artis capita deuenit, fine quibus ne de propofita quidem crtate natura'que exaéte
diffèrere licebat. OPlnes enim tum friébonis , tum exercitatio~s differentias,
enumerauimus,non meherde particuIares)(nifi ficubi has exemplt caufa non nea
ceffitatis referre ex vfu fuit) fed qu~ genere ac fpecie funt diftin&. Ergo in fri;
éHonibus q~idem quam mollis durique & ante ~as mediocris facultatem opti~~
neat, interpretati fumus.Adiecimus & differentlas qurea quantitate [umuntUT,
numero treis : mox qure ex coniugatione harum oriuntur: omn~s in totum nu:;
ruero nouem: etiam potefiate fingularum expoûta. In exercitationibus vero e ~
narr~tis qucrnam acuta veldxque vocetur, qucrnam hebes tardaque) ac qu~ ha ..,
rum mediér prim~'que natura faltem flnt, itemque qu~ valens ac rnoru,s) pra!ter::
ea grauis Ieuisq;) qu~q; harUln funt medi~,fimili modo traétatis,doculmus opti
mum corporis fiatum per omnia qtœ mediocria conuenientiaque funt, qure'que
eadem media plane excefJuum funt,agi debere: id'que tum in friétione , tu~ ex.:;
ercitatione,tum balneo , tum alimen~o, omnibus denique qu~ falubr~m v~~
w ..... , Q . . •
~5
2,0
25
30
;5
40
,
?rfi
�G A L~ DES ANI T~ T V E N~
ratîonem complent ~ pollidti'que fumus Îlcuti de friéHone exercitatione'que fe=âmus)vbi in genera qu~dam communia fpectÙàtionem reuoc211imus)qud umul
recordatu facilis )fimuI certa ratione via'que tradita doéhina effet : ita & in reIi ;.
quis omnibus fa8:uros:ac primwn quidem de ea quam apotherapian vocant,a;:.
auros t quandoquidem ea proximo 10co tra8:anda in fuperioribus efi propofi:; 1
ta ~ Quippe vbi quoufque intendere augere'que exerdtationem oporteat,quod
ad fanitatis rationem pertinet , prcrcepimus: nnem quo que fequi debere dixi ~
Al'0tfiera.
mus apotherapian ~ de qua nunc agamus ~ Eft igitur primum ea genere duplex 4pia cfup(ex.
Altera quidem exel'citationis eeu pars, aitera eius ceu fpedes Ac de ea quidero
qu~ceu [pecies cenfetur, poft dicemus~ De ea vero qu~ vt pars habetur , nunc a:: la
.gendum ~ Omnis exercitationis probe pera~pofirema pars apother~pia ~!q:: . ~
De apOfr;e~
'ta pia 111.e
tur ~ Ea duplid confilio fufcipitur, & vt excreluenta expurget, & vt.corpus ~ 1~G:
excrcitatio~
fitudine tutum reddat ~ Prior caufa etiam exerdtationi communis eft : qt~~ndo
1~is I)ÇJTS cft·
tius quocp duplex omnino propoGtllm efi , & vt folidas animalis partes firmet,
-& excrementa expurget ~ Proprius tamen apotherapi~ feopus eft, vt laffitudi:; 1$
nem qu~ fuccedere immodi~o exercitio folet ~ fomtn~ue~t at9ue pro~~beat .,. ,Ac.
-athletis quidemJ [& alijs qUI opere corpus fatlgant,]ficutl qUI vel fodlut, vellter
.agunt)vel remigant)veI tale quippiam opus vit~ neceffarium obeunt: pradl:o laC
·fitudines adfunt, nia apotherapia deuitentur yenlm) de quo hoc 10co agimus,
-optime comparatum corpus )quod ab omni feruitute eft Iiberum , & vni {ànitati 2.0
vaeat:raro Iaffitudine tentatur ~ Sicuti eoim athIet~, quos labor maximus exer~
t:et;nullo alio exercitandi genere obnoxij laffitudini funt)pr~terquam eo quod ab
ipfis abfolutUtn diciturâta nec qui vitam degunt liberam , & qui t~ntum valetu~ .
<linis tuendre gratia exercitantur)vfquam laffabuntur) propterea qucld huiufmo:::
.di e~ercitium adire nuUa neceffitate coguntur ~ Athletis enim fl(~ceffe eftCqud vi: 2.$
<lelicet ad immodicos in certaminibus labores etiam totü diem aIiquando con ~
tinuatos prfparato iam corpore ûnt)abfoIlltiffimum ilIud exercitiurn(ipû I(~T~:::
~"'~UÙlPvo(ant)aliquando obeant~ Verum qui tantum tuend~ bon~ valetudi!lis cau
-fa exercitantur, ijs nec necefTum nec vtile plane eft Îmmodicos labores adire! ita::.
.que his nullus infiatI~ffit~d!ni~ n1etus + N ~ilo feciu~ tamen ijdem a~otherapia ~o
vtentur,etfi nullo laffitudtnlS tlmore,at certe excre.metorum pllrgandi caufa: cui ~x pleniore (vt grf~i 109u~ntur) me~fura J, etiam Ia~tudi~is fecuritas accedit.
N am e~û ipfe exerclt~tlOnlS l~~dus ~l.S cft ~ Iaffitud~ne qua.m ~axime alienus,a;
étiollis queomnis ratto plane cl~ra vloIentla~: fien tamen a1tquando poteft vt
gymnaften in vtroc.p pauIum q:ud [ubter.fugtat:quod neglcétum) fi nô magnam, 3$
certe Ieuem exercitato IaŒltudmem concltet ~ Cœterum non conuenit qui fibi vi~
uat,& vni eorporis fanitati vacet, vt vel min~mii I~datur vfquam ~ T utiffimum
itaq~e fit apoth~rapia Femper vti~Q tœ qu~hs a~:llllbe?da ût)ipfa nnium ad quos
tendtmus) demofirablt natura~Nam quon1am Id petlmus) \Tt folidarum anima~
lis partiurn excrementa qu~cunque excalfaéla extenuataque per exercitationem 4<>
in corpore adhuc manent ) pror[us ci jciantur:& ni8:i?nes qure per alios admini::J fire~tur,adhiberi ?porte~~t) & cu~ ~i~ vna tum ipfar~m qUéE fricantur partium
tenflonem,tum etlam [pttt tus cOhlbtttonem.,.At quomam nec niélionum vnica
ratio efi:)nec fpiritus cohibendi ! deIigendl1m ex vtroque genereefl: quod vtiliffi:;
mutn efi~. Atque ex friélionibus quidem)qure dura efi)cogere corpora)hoc eft dê~ 4 r
oQo
oQo
-l
�LIBER
III.
flora fimuI dllriora'que reddere tradi tum iam efi~Itague hxc ad res propoGtas pa
rum dl: accommoda~ûquidem quod denfatur) intra fe cludit~ quod Iaxum fit) Ii::
berum excrementis exitum prfbet~Ad eundem modum quod dllrat: i js qUf ten
fa funt) maxime eft aduerfum) vt quod eonlm affeéhun magis adaugct ~ contra
5 quod moIIit)id dl: vti1iffimum~Si igitur GmuI & excrementa digeri)& quz tenfa
funt,molliri conllenit:durz certe friétiones omnino funt fugiend~ ~ Nechis lni::
nus a' Ientis cauendum arbitror~ Nam pofiquam ci fe corpus non arnplius dimo::.
uetur, periculum eft ne frigefcat ac denfefcat ) dl1m nuIIa ope extema calfit.Hac
igitur de cauCa non foIum cum celeri tate dl: fricandl1m/ed etiam quoad Reri po::
JO teft)pluriii manibus:qud nulla corporis pars nuda maneat ~ At fi nec tardam elfe
friél:ionem oportet, nec duram:olellm nimirum fricando~orpori Iargiter circun
fundi debebit~id enim ad velocitatem Gmul & mollitiem friétionis multllm con
ducet:& alioq~î alilld fecum non mediocre comodllm affert:quando & qu~ ten::
fa [unt)remittit:& <:]UéE inter vehementius laborâdum fatigata {imt)emol1it~At!.
15 que his quidem de cauas dura vitanda eft friétio ) ob alias vero mollis. quippe ea
nec aIte demittitur,fed circa cutem ipfam. &ei vicinas carnes deficit:nec ea qu~ in
~ngufiis .meatibus conte.nta excr~menta funt) elidit. Cuius profetl:o caufa tum
Ipfa~ f:l~andaru~ partl~m tenlionem)tmn fP!rit~s cohibition8tl1 iniungimlls.
MedIa 19ltur mollis durz<:]ue) qUfeadem medlocns eft)ab vtriufque incommo~
:0 do abeffe videtllr,& mollis inefficacia)& dur~ violentia noxa'que~ Ea vero perfi~
cietur frÎcantis qllidem manibus valenter inieétis , ita vt eanlm impreffio ad du::
ram friél:ionem proxime accedat:c~terum pinguitudinis copia,& velocitate mo
ucdi eatenus remiffis,vt plane euadat mediocris~Nam & pinguitudo ipfa valen:::
tioris contraél:ionis non Ieue prreGdium eft, & breuitas ipfa contaéèus tâtum de::
2.$ mit de violentia,quantum etiam de tempore. Porrd tendendas ohiter dum fri:.
cantur partes cenfemus: qud quicquid inter cutem & fubieéèam carnem excre::
mentorum refidet,per cutem expella tur ~ Q uippe ambabus ijs Iaxis non magis
foras quam intro Ferri excreméta continget.Difientis vero ijs qure fuh cute funt,
omnia foras eIidl1ntur,ceu gemina manu expreffa : vna foris, dus vtigue qui fri::.
;0 cat: aItera intus: ipfis fci.licet qure ten~untur p~rticulis ,manus viccm fupplenti:::
bus. Ac propter hzc qllldem non eXlgua portlO apotherapire eG: fpiritus cohibù
~io~Al?pelIan~ ~ero ita v~i o~nibus tho~acis mufculis qui circa cofi~s haben~~:,
IntentIs coaél:ls que,refplratlonem conttnemus. Accidit nanque ohlter vt fput::
tus qui ci cofiis pre~itur,dumefflari perexitutnarteriz (Mel/)'~grreci vocant)
~5 prohihetur, vniuerfus peffum ad tranfuerfum feptum (quod grrece dicitur dt,« '"
lPetx-rp.tx) detunatquevtcumhoc,qu:ripG fubfunt ornnia Gmulattollantur, iecUt,
lienis) ventriculus, & qu~dam alia~Oportebitautem interim mufculos quoque
qui in abdomine funt (i'lJ'''"st'lop grreci appeIIant)leuiter contrahi:vt ab his vnà cü .
fepto ceu gemina manu preffis qure inter(unt partihus,exerementum fi quod in~
40 tra fe habent,foras elidant~ Porrd medire inter h<rc partes continentur) iecur, lies:
nis)ventriculus,craffi ac tenuis intell:ini partes qure prominent~ Lo~ vero ad ~x::
dpienda qu~ expelluntur excrementa,patent,tum vêtris tata capacltas, .t~m 1ft;)
hic confiftentium intefiinorum concauitas~ Si vero feriari plane abdomlnts mu""
fculos patieris ) nullius przdié1:orum excrementa vacua~is : qu~ vero i? thorace
45 ac pulmonibus habentur,ea deorfum tranŒeres~ Expedit vero hue potlUS tranG.
Q!.0Ît$
ejJe
d'ebeat ifl apo
tberapia fri~
(lia.
T éfio partî
A
Uni
,& fpir1
A
tus co6i~itio
OIT
na6i6en-
tUT.
Mec{iocris
friftio qUIIÛ':
ter fiat. .
CUT
fêle,,:
cf.e partes ira
"Fot6erapia.
SpirituJ (.0:
6i6itio 1uil
fit.
�GAL~
DE S ANIT~
TVEN~
ferantur)qi.drn in illis maneant:tanto profeé1:o rnagis) quanto etiam eorum qua:
in ventre qminl ql1~ il1.pulmonibu~ & peltore continentur)promptior exitus pa
tet~Hcrc enim (nempe qucr in ventre & intefiinis funt) vel eU0111untur facile) vel
excernunturâlla eurn conatu & vi per tuiTes eijciuntur~ Verum fi quis perinde ~t .
feptum)ta abdominis quoque mufeulos anhelitus cohibitione intendat>exqul:; S
fitius plane expul'gabit ea qux fub fepto funt vifcera: no trâfferetur tamen quic;:;
quam afpiritus infirumentis ad ea qua:: nutrimento funt delegata ) fed totum in
îpfo thorace & pulmonibus excrementum manebit~ Quare cohibitionem anhe;::
li tus id genus nunc'non probo :multdque minus fi quis omnino no difiéto fepto
valide ac vehementer contrahat mufculos abdominis : quando ita nece{[e eft ve::: I()
nas otnnes part~sque 'IUt circa collum funt)flatu ac fanguine impleri: excremen::.: . .
ta vero furium atque ad eaput)non deorfum & ad ventrem ferri~ Intueri enÎln id
tl1m in ijs qui tibias inflant Iicet) tum qui maximam acutiffima'mque vocé ediit..
Siquidem his collum omne dilatari, faciern vero intuolefcere) & caput validi{fi~
~e impleri videas : propterea qudd in hoc opere qui in abdomine ID1.lfculi [unt 1$
tenduntur diaphragtnate his cedéte~Efl: enitn qu.icquid eiuftnodi operis eU') ve.:.
Iuti in ijs deluonfiratum eft qua= de voce edidimus ,mixtum ac compofitum ex
maxima re[piratione ) & fpiritus cohibitione : vtiql.le curn GOlul omnis fpiritus
efHatur}maximo nimirum fulto expira tu ') id~ cu vaIidiffima Inu[culorum tum
qui cofiis infident)tum qui in abdomine fu.nt}tenfione +eum fpiritus cohibetur, ~Q
eadem vtrorunque mufculorurn faéta téfione : nullo tamen fpiritu eIabi permiGfo+ In ijs qui tibia fonant}aut.acutam vocem edunt)mufculis pari modo téfis:[pi~
ritu tamen nec penitus cohibito}nec toto umuI emi{fo/ed n1ediam rationem fer
.uante~Ita nimimm fit vt trium operum communis fit mufculorum tenuo ') pro~
pria vero in totius ûmuI fpiritus efflatu;velox eius foras expulûo;in anhelitu co.. 2$
hibendot~Rfa eius retentio : in tibiarum opere & voce rnediocris emiffio + Caufa
vero triplicis huiu[ce operis in exitu arteri~ eft! quippe qui in totius Gmu! fpirl~
tus efRatu Iatiffitné fe pandit)in Cpiritus cohibitione protfus clauditur: in ijs qui
tibia fonant,allt qui voce acuta fimul & magna vtuntur ,medium quédam habir.tum fe~at '" ,Ac de his quidem.pofihac aliquando agere ncceffe erit ,in i js quibus JO
. -de vOClferatlOne agemus ~ Geterum fpiritus cohibitio ,qucr ad apotherapian cft fm.aximeJ idooea) [iecur,lienetu] & ventriculii attollit) tenfis qui in thorace funt
. -:',.J.,
111Ufculis vniuerUs ,remiffis qui funt in [epto & ab domine ~ ita nanque deorfum
ferentut eXèrementa <0- Secundo autem loco habenda eft qu~ mediocriter eos qu~
·in abdoinine funt tnufculùs tendit~q~d ~idelicet ~a qua:: fub ~epto funt v~fcera) a:: ;)
pot~erapire fruél:u~ fendant ~ HIS lp~S de caufis etiam fafciarurn ( qu~ rkp(to('T~
fafciarul1t
circiiaCfus.
grœcI v<?cant) circumaé1:us fieri conuenIet:qu~s &t'cantes ipfi' cum tergo frican~
dorum cOPlil:iterint,circa totum ventrem adhlbêt~cum ex aduerfo fe colIocarint,
'Ceruicibus~aüos vero cofiis,& fpin~)& peétori accomodant:id~ couerfopariter
cu his quodât~odo eo qui fricatur ~ Circa lübos vero fimilis fafciaru circumieél:io 4 Q
èÎrcuaél:io~ fiet ) tendente fe ad finguIas eo qui fricatur , no tamen cum omnibus pariter fe vertente!cum neque continuos m<?tus nec vehementes continaere ei ex
apoth~rapiacoueniat/ed certe ~liq,uos) & quibus ex inte~aIIo friaion~s Rot ine
'terpoftt~ '" Qni nanque & contmul & vehementes motus hmt) ij exercitationis
quam pra:paratoriam vocant)funt proprij 4' qui vero nec continui nec vehemen::; 41
<,
•
a
�LIBER III.
tes)apotherapia!~Itaqi concertatorem {ubinde[complettatur,] (ubinde rcpellat!
frepe etiam hoc ip{~ te~lP?~e mlltet:frepe i~\e cl tC"go gymnafi t inciibens)ac ru
rum vtruque per VIceS lpfi clrcumpleétens) Id que eUID telione aliqua haudqua;..
quàm vrgente,ab alijs qui commode contreétentlricetur~hac enim vel maxime
5 ratione & calorem qui exercitap.do eft adauétus/eruauerit:& Gmul excrementa
proprijs ipûus t~l~l" tenlionibus tu~ ~otibus eiece~is~Ad qu?d fane 0pus/piri
tus quoque cohlbltlo non parum mlhi condu~ere vldetur : qUlppe qui vndique
com~ulfus)in a?gu~os fe re~ipere me~tus cogltun eos~).û, ampli us tru{ils pro::;
pulfufque fuerlt) etlam penttus tranfire) atque extenuatl lam excremeti fecum
10 nonnihil arrjpere~Ad hune fane modum exilia infinlmentorum foramina) vehe
mentiore fpiritus infIatu expurgantis opifices videas~N am ql1âtum is prorfi1n'l
per vün (oaétus impellitur}tantum ab ipfo ql1a':dam impelluntur) quredam tra:::
huntur:totam~ viam peregi{fe proper~nt~ Et tmdiitur quidem qua': ante,occur
riit)attrahuntur qn<e ad latus funt pofita:impetu ipfo motus vtra'.lJ aé1:a • Quin~
15 etiam inter ipfam exercitationem) fpiritus cohibitionem interponunt optimi
gymnaftt)atqlle etiam quam fupta comprehendimus ]ipfam qure apotherapire
debetur) frit1:ionem:fimul hominem cum laffitudo incipit)recreâtes! fimnl cutis
meatus paulatim expurgâtes:qud vide1icet perfpirabile Gmul purum~ corpus
ad fubfequétes labores fi't:cum alioqui verendii ut ne fi nihil tale gytnnalla pro::::
%0 uiderit,obfiruat potius prçdiétos meatus,qmim expurget,propterea qudd vehe
mentiffimi materia! impetus diuerlis temporibus ac rationibus contrarios ede::.
re efFeé1:us poffunt.Ob1huere quidem,cum cra{fum limul ac multû fuerit quod
confertim ac prreceps agitur~Ptlrgare)cum exiguu tenueque eft)nec pra!propere
nec violenter cogitur umui omne expelli9Apparet enim ita accidere in omnibus
~5 tum externis inftrumentis,tum vero calathorum plexibus~Quippe eluitur ex:::
tergetll'rque ex his omne fuperuacuum)non cum egredientibus adhuc paulatim
prioribus aIia viole~ter a' tergo irmuntCverendii enÎln interif!1 eft ne qu~ in trâG
itu funt impaéta innixa(p, inuicé via obftruat) fed cu prioribus) [vel iam exeûti:::
bus Jvel plane vacllatis) alia'pofimodum vacuatur~Et quid de exiguis meatibus
10 mirelnur)cu etiâ theatris multitudo qu~ confertim egredi conatur,in exitu hç::::
retrOb h~citacp qui etiam in medijs laboribus apotherapia vtuntur gymnafias
laudo)potiffimum~ in ijs quos grauia'Cqu~ vocât)certamina exer,ent~ verum de
his poHea 9Qui autem nunc nobis propofitus iuuenis efi)io hoc n~n ad athleti:::
eum habitum,fed ad fanitatem tllédam conmia diriguntur)quo mInUS al.lt muI:::
J5 tis exercita tionibus)aut (oarn comeHi oe efi opus)au t etiam fuilla! carn,is copia..aut pane id genus quo graues athletre vtuntur~Atq3 bis omnibus de cauûs timen
dum huic non eft ne exiles eius meatus obfiruantur)û modo probe eft pr~para:::
tus,fcilicet idonea friél:ione,a.c laboribus qui ex pamis paulatim crefeant + GrauJ
vero athleta! niû omnia probe adminifirétur,ob ciborum tum qualitatetn tum
~o quantitatem verendum in exercitationibus eft ne obfiruantur potiu~ qua m, ex,
purgentur halitus meatus~ Ac de apotherapia quidem abiide mihi diél:um lam
efi~Deinceps ,ad balnea veniamus!illud modo de propofitis pr~fati}qu~d fi quis
h~c paucioribus interpretabitur} is merito prolixitatê fer~onIS ,noftn acc,ufet.
Verum fi quis aut nece{farium aliquod theorema)aut qux ld confirnlent eUlden:
45 tes demonftrationes prreteriens , breuitate fe vfum putat: hUJlc non tao;;e tall
Ve6emétijJi.
mos hUlteri.t
impetus con..
trarios it~te4
rim effcR'Hs
cacre.
e
De GaCneis'4
-
�GAL~
'l' feon ACe :
:x adriuus
ac
l'articu(ari,.
fus exerci·
tijs.
De 6a(nto
,({"reis tl1U.t.
DE SANI T ~ TVEN ~
breuitate fibi placere) qmim certe pudore affici par eil ~ Ego vero etG iuflum vo~
lumen [cribere deapotherapil potuiffem:tamen id faciendum non cenfui) vt quj
Iongitlldinem huius operis contrahere maxime fiudui ~ Si enim ad ea refellenda
quor perperat'll a\ plerifque funt [cripta ) me conuertere voluiffem : nec parualn
nec certe Ieuem materiam longioris [ennonis habui,ffem ~Verum arbitror)ex ijs S
qUéE demonfiraui) fatis me feminum dediffe ijs qui faltem non plane hebetes
flmt, eiufmodi omnia refeIJendi ~ eum tnim dicat Afclepiades fpiritus cohibi::
tionem caput opplere : ex ijs qUa! ipfe paulo ante definiui eum differentias dus
traderem) poteil qui volet hominis fententiam refeIIere ~ Simili ter in fecundo
quoque volU1nine licuit etiam mi hi omnibus exereitationibus fingillatim per:. 10
cenfitis) Iibrum producere : ficuti eum alij nonnulli fecenmt ) tum 'lui bellifiime
totam materiam eil executus Theon Alexandrinus~1s enim quatuor libros non
alia de re qmlm de particularibus exercitijs fedpGt + QUéE & mihi dixiffe 1icuit~
'vt qui tum tnelius quam ille interpretari potuerim)tum vero aliorum meminif".
Ce non paueorum qu~ funt operis exercitationum communia + 1s enim eum il:: J$
Iud Gbi propo{iti{fet, vt quemadtnodu~ athletz rn.axitne ~xercitarentu~!doce:;::
ret in his tnulturn. verbotum abfumpfit~ Poteft autem qUi volet) & de I}S quas
ûnglll~ artes pr~Jlant exercitationibus differere ~ Atque,hxc quidem ijs qui Ion::.
gitudinem operis parum ~quo animo ferunt, dié1:a fint + Nunc de balneis agere
tempe!tiullln videtur: Ac primum quidem de aquis dulcibus caIfaétis, vt qua::. 20
rum crebior fit v[us:mox de fr,igidis: poftremo de ijs quas fpote natas appellât: 'quarum ali~ media temperie, ali~ feruentes , a1i~ tepida! , aIi~ omnino frigidœ,
funt~ DuIcium calfaétamm aquarum ,fi media temperie fint) vis calida & humi::da dl~ fin tepidiores Rnt) humida & frigida~ qudd fi iuilo calidiores fiant) calida
quidem, fed non perinde humida~ Quippe horrere corpora,contrahi' que exiles 2 S
eorum meatus fubigunt :> ita vt nec madefcere ab extrinfecus accedente I~umore
poffint;nec excrel1].enti quod intus Iatet)quicquam emittere~ Ca:terum ab ijs in:;::,
dpiendum q~ medium temperamentuln optinent :> qua: per fe femper calfaci~
unt & humeB:ant, euenit tamen ex accidéte vt aut per halitum digerant humo:::
res ,aut ~uperuacua fluxione ( é~vy.p! grree(vocant) corporis particuIas impleant, 3Q
aut mol!lant :> aut concoquant }aut vires firment vel infinnent + uquidem ad h~c
quanti tas quoque earum non mini~~m confert. ~ uin alios quoqlle multas la~
nationis aqu~ temperat~ & potabI~ls effeéèus qw lam comprehenfi's fuperue:.
niant} enumerare Iicet • qUOl'~~ , q~l p~opoûto nunc operi funt accolnmodi :> di:::
centu~ quam Reri poteil: pauclffimls)d~at~ videlicet in aIiud tempus eo quem in 1$
morbls prceftant vfu. Seâ quod ad fanttatls tuendcc fpeétat vfum)iuuenis in fer~
mone pr?P?atus)~am ex~rcitatus redeat vt p~ius e~ e~mprehenfutn + Huic igi:::
tur pra!dléh baInel perexlguus eft vfus : vt qUI omnta Iam ex mediocri exercÎta::.
tione &. iam diéta apotherapia eft confecutus~ Nihilo [eeius tamen fi probe bal:::
neum adhibeas, ipfum quoque apotherapi~ pars aliqua fit~ Gquidem duras ten::: 4 0
fas 'que partes emoll~t: excrementum ) putreql1e fi quod intus ad cutim h:rret)
euoc~t~ verum neutrtus ,h~ru~ egere videtur propoutus iuuenis ~ nec vllum aut
molhoris carnis aut adipls hquamentutn credibile eft iIIi inter exercitandum
euenire : cum & immodicos & vehementes motus talia fequebantur; huic verd
non [oIutn expulfa omnia excreméta) Ced etiam emollitre folid:E partes funt obi~ 45
�LIBER
III.
"
ter dum apotherapia cil: VUIS ~ Quare eIui Gbi in balneo fudorem & putuerem;
fiquando hoc vtitur,magis pofiuIat qua m calefieri~ Ergo tranure tantum ad fo::;
lium vfque,non in laconico immorari Îs debebit,ucllti qui citra exercitationem
feipfos elixant + S~d nec morari in pi{cina huic eft opus: imo lotus vt compre~
5 henfum eft, ad frigidam fefi:inet~ atque ipfa quoque medio temperaméto efto,
vtpote ad medij temperamenti corpus. Quibus enim aut vehementer frigida
opuslit,é\ut molli,& ve1uti infoIata:poft dicemus ~ Crterum optimum corpus
'luoad augefcit,diéhtrn filpra eft non effe frigida lauandum)ne eius incrementii
mot:etl1r~ Vbi vero abunde eil: auéhIs,iarn frjgid~ qU0'lue affuefaciendus!vt qUée.
JO tum corpus vniuerfilm roboret)turn cutem denfarn duramque efficiat + Quod
fam~ tlltiffimum eil aduer{us noxas qU:E extrin{ecus imminent.Q uemadmodü
vero quifpiatn fi:igida lauari primum indpiet, Gc vt nullam ex fubitaria muta::
tione noxam fentiat:id vtique ante omnia (ciri conuenit.MuIti enim <l:1rn parii
reae incepiffent, adeo in frigidam Iauatione tnale fuere affeéti ,vt nec ijs qui tu:.
15 tiffime eam adminifi:rare potuiffent,fe permitterent. Eilo igitur aoni tempus
~ftatis initium:quo videlicet ante hyemem in toto interpofito tépore nqn fper;t
nenda con~uetudo pariatur~Efl:o pr:Eterea dies quo auÇQicabimur,quanl maxi::
me tranqutllus!& quoad id tempus feret)calidiffimus <> Cu/us etiam calidiffimâ.
, de1igédam eiTe partem nemo dubitet:ucuti etiam gymnafierium)quod medio:: :
~O, cri maxime fit temperamento.Et externa quidem pr:Eparatio taUs efi~ Cotpus
ipfum quod vtifrigida debebit)ad hune modü pr~parabitllr~Eilo iI1iretas quaf
ti maxime [epténij medium,nulla nec ipfo die,nec qUa! eam prreceffit noél:e, no::
ua re alterato,fed prifiinam falubritatem ad vnguem feruanti~Efl:o vero qui fri::
gida vtetur,illuenis)& animo.~m rr~[en~e)t~m pl~e hiIaro,fiquado a~as., etiâ
~5 tunc pr~cipue:ac primum qUlde frlcetur linte.ls vb~nu~~S~to ~utem fn~l~nes
magis nl1-ncqu.iPl ante vehementes)atque eham hntels dUrIonbus admtmfira::.
t~~Qud.d fi manicas,confutas manibus progymnafia circûdabit)atque ita frica::
hit,quç) oat opus, ~quabi1ius:non mi~Jne ad rem pertinebit. Dehine oleo) pto~
ut aiTueuit)fricetur~inde exercitetur)exercitationibus multitudint quidem pa:::
ribus,(e~ cÎtatiQribus qu~m.ante~ Ab his in frigidam defcendat, non tamen '0::
tanter/ed celeriter,veI etiam feme! totus inGIiat)huc vtrobique fpeél:an s)vt vno
maxime tempore omnibus eorporis partibus humor circühmdatur: quippe eu
fi [enGmhis accedet,horrorem concitaturus at~Eil:o verd & aqua ipfa nec tepi:l
da}uec plane cruda ,& gIac~aIis<>altera naque repercuffilm caloris,[ nô]efficit) aIre::.
.,$ raferit infuetos)a.c refrigerat.Siquidem procedéte tempore tali quocp aqua vta;;
tttr iuuenjs)û neceffitas exigat~verum primo faltem die omnino cauenda eil: ad::s
modii frigida~Exeunti vero ab aqua,fricari oIeo)idq, cl pluribus)expedit, quoad
cutis ipfa incaleat.Pofl: h:EC cibum plus quam con[uetü,potionem intra confue:::
tudiné capiat.qtl~ipfernet vel iniulfus faciet,rite modo omnia fint peraaa~Nâd
40 frioida lau,atioe & plus appetiit,& melius cocoquüt,ac minus fitiiit, venifitt:P ad
ex~r.citatioes pQfl:ridie plane meliore habitu!corporis qdé mole pari ei qu~ ante,
c:Etcru copaéta)& tuufculouorc)ac vegetiore:cute verd duriore ae défiore.ln hoc
ergo fecûdo pr:Eterea die hmiliter ola [ut peragêda,etiâ ter~i.o, &. ~uartot-.P~~ea
'Vero procedéte ~épore ad eundé modû frigidâ iteru ingredi lubeblmus,Vldelicct
4$ poil cam qure priori ingte~ui fucceffit fri~ionem ) vt prius eft ,ompreDhe~~um.,
Qliacfmoaû
incipiêcfus
fit fr~id".c
lI}IIS.
. '0
IJ
: ~
�àAL~
DE SANIT ~ TVEN.
Verum tertio eain ingredi,quod nonnullis plaeuitmon Iaudo ~ Nam & itenlm
id fecifTe,abunde fatis mihi efTe vi~e~unprcefertim eum pro arbitrio nofiro im~
Notee memorari hominem iubere Iiceat ~ Ipfum verd immorandi tempus, hic quo que a
cfiocris in
quotidiana ipfius experien,tia efi: conieél:andum~Nam û egre{fus frigidam colo
jrigicfa morte
ratior ex friél:ione cito redditur,mediocriter moratum indicat9 ûn & tardius ci S
calor redeat,& deeolor diuiius maneat:plus ~quo moratum docet.Si ergo cutis
notis intentus fi'~,facile intelliges an par tempus pofiea infrigida fit habendus,
an potius ad maius minu'sve aIiquid fit ~utâdum:Et de frigida Iauatione quod
ad optimam naturam fpeél:et,ahunde dlétum arhitror~Supereft quemadmodü
De errorJ/t11
peccata Gqua inci~e~int,(omm~d~ffime co~igas,~i{f~rere~V t enim quam maxi 1()
correRioe.
me fiatum corpons ltreprehenfibtlem fortItus qUlfpIam fit,ac ab omnibus qure
in vitacontinguntnegocijs,liberût,& fibi vni viuens:neri tamennequit vt non
aIiquando vel ipfe,vel is qui ~i fr~ficitur, abe~re~ ~ Pri~um igi tur n~n abûmile
cft in id maxime & frequ~ntl{flme peceatum mCldere lUllenem exereltationibus
De Caffitu.
deditum)qu~ Iaffit~do app.elIatunde,qua multis. iam non folum m~~icis aut gy~ 1)
cfini6us.
mnafiis [ed etia phtlofophis eil }?rodittun~veIll.tl T?e~phraO:o)qul mtegnlm de
T6eop6ra ..
,
J ) en fcripfit ..Ego vero hic quo que loogttudinl pareens:quz nonullis pa;
]tus.
eavolum
d'
f:'
ft ·
\.
nl~ reél:e funt tra lta)ea ~ranllre atu1:~ué'e vero maXIme fu~t neceiTaria ijs qui
fanttatem tuendatn profitentur,hcec vna curn accommodatls dernonfirationi::.
bus expIicare>ac primur:n de no~i~ne eius agere. Quippe reae fe habet, ab hac 1.0
orfos fic ad e{fentiam eIUS explteadam accedere.Ergo laffitudiois notionem in~
teIIig~tiam~ fu?t qui ~ecipiao~ ~u~ Vfii e~tenti~ fihi ~ffe vi~entur,id'que aut
'omnibus corportS partIbus,aut IJS tatum qUlbus Iaborartnt. quidam dum trifH
molefl:o'qué (eofu inter mouendum afficiuntur:(hunc aIij indicibilé dixere ,aIi;
vlcerofum âppellaue.re)?~null~ cü membra ceu ~otufa & ~h1egp1oneobfeffa fen 2.$
tiunt9Non defunt & qUI fimplices hos affeé1:us lOter fe rnl{cenr, & qui tenûonis
eft)& qui vI~erofu~}& ~ui p~legm~nes f~eci~m pr~fe~t~~Iij,duos ex his mifcé~~
aut eurn qUI vlcerlS emphafin exhibet , el qUI tenû?nl a~ml.latur.: aut eum qui
phlegmones fenfum affert/eorfum eum vtr?que:lta vt fint ln vnlUerfum fenté
ti~ de laiTitudini,s; notioue feptem.Q u~ fane omnes vt verre ex parte funt) ita in 30
totum fimplici abColutdque fermone no funt9Nam fiue vIceris fenfus curn mo:::
uentur fe exhibetl~ue phlegtnou:s,fiue ,incendi t~~~'que,videntur)ûue duo qui~
libet homm ûue etlam omnes coeant:Komç gr~ce dlCltur,ld efl: Iaffitl1do eorum
o,ffeé1:uurn vnufquifque ~ Quo fit vt feptem eius in vniuerfunl differen~i~ flnt
fimplices treis)compoûtre quatuor ~ C~rporis verd quod his ût affeé1:utn,r,eme~ JS
dia)qu~dam propria eU~l!~que laffitudmls funt, q~ceda~ o~ni~us com~unia.,
De his mox dicetur,û pnus de affeétll q~odam qut ~ffitudmes-comitatur,dixe~
ro,qucm. decepti nonnu1li praue laffitudlne~ n~~tnâ~is <]ualis-fit, & quas 'no=tas habeat,illuO:rius apparebit fi cuiuf')} laffitudlOlS effentiatn prius difquifiuerl
QE1 (affi~
tnus~Haél:enus enim ipfa fymptotnata diél:a funt~Illa enim,'ludd incédi tê'dicp 40
tucfinJÏ fym~
corpus videatur,& qudd moueti fe vel vlceris vel phlegmones {enfus oboriatur,
l'tomata, &
qu.e ajfefti- affeétiones no funt/ed [ymptomata9Affeé1:ioes verd corporiiquibus htc fûper:.
ones.
uenire folent,tres fi~plices fu~t ,qua~~o.r côpoût~ .. Et vIcerofus quidé affeé1:us
oritur ab excrementorum'eopla tenulu bnlul & aetlum~Q Ure nimirü inter exer~
citandum ptoueniunt duplici ex caufa)aut eo excremento quod craffius eratlu~ 4 f
"
�LIBER
1110
fo & attenuato)non tamen toto expuI{o:aut adipc,molli've carne liquata~Nece(
fe enim eil abs tali humore/eu tenui atque acri)pungi & quafi vulnerari tum cUo.
tern,tum ipfam carné/ic vt etiâ horror interim oboriatttr: imo etIâ quada'mte~
nus concumo cornmoti0"l3.totius corporis in4EquaIis) ~uod gr~ci e"l'Oç vocant : fi
5 modo adrnodum tum cOplOftl~ humor ÏS)tum acer fit. Ac taIis quideln eft vIce~
rofa Iaffitudo.Vbi autem tend1 folum membra videntur,vIceris vero fenfus no
eihin hac certe Iaffitudine nullum excrementum de quo râtio vIla fit habenda,in
corpore continetur,fed refidet in mufculis & nemis ex nitnia tenflone quâ exèr~
, citando admtferunt)affeé1:us quidam effeé1ricis cau{~ poteilaté tefiificans.Acd
10 dit nâque in vehementi tenflone Olnnes mufculomm fibras tendi)non tatnen fi~
militer omnes Iaffari/ed eas maxime qU4E per longitudinem tenûonis porrigih
tur.Q uippe qU4E obliquiores quodammodo iacent,minus in direél:um agiitur.
quare his nullum in1l:at periculum~In ijs verd qUa? immoderatius funt extent~,
ita vt parum amm pendo abûnt)reIinquitur affeé1io qwedam ftmilis ei qu~ intel"
1$ agendum fiebat ~ quippe tendi adhuc videntur : eum tamen nulla iam tenflone
vrgeâtur.Tertia vero laffitudinû differétia,qua nimiruceu cotufas aut phlegmo
ne obfefTas partes fentimus,tü maxime folet incidere)cum mu[culi nimiü excal:::
f~él:i attraxere q~ifpiâ ex circûf':1û~ fi~i excremétis.<;2udd fi etiam tum tendo::.
nlbus tutn ne mIS Idem affeé1:us 111Cldlt: DSÔS< 07T01' gra!ce)-quaÎl offium dolorem eu Pfloéoros~
::'0 affeé1um nomi.nat~ob penitiorem [cilicet fenfum)partibus qurein alto maxime
corpor~ funt pofit~)nomen tribuentes 4 quippe fummum locum c~tis occUpat+
fecundllm.ab ea mufculi habent,vtique circii offa politi 4 at tendones ipas offi:::
bus adh~rent4Quo magis rationabile eil)cum hi quicquam prxdié1:orû patinn:::
Affefliont~
tur videri in imo ae cirea ipfa oiTa affeé1:ionem h~rere. Atque h~ quidem folee , corofitlf~
Il5 tre~ fimplices la{litudinum differenti4E (unt!eompoût~ verd ex his, vt iam dié1:ii
dl:)quatuor funt:de quibus mox agendü,G tamen prius Rmplices vniuer[as ah:::
foluero.Efr nâque affeé1:io alia qUOqJ>qu~ ceu laffitudo fit,nonullis imponit. h~c
incidit curn fupra iuilum mufculi ficcantur)Îlc vt fqualens cotraél:ûqJ corpus ap~
pareat)atque ad motus quodammodo pigrummo tamen ei quicquâ eorum qua:
modo diximus)ineilme'l3 is qui veIuti vlceris aut tenfionis efl:,multo'que minus
qui veblti phlegmones eil fenfus.Quippediuerfiffimus afpeétus eiufmodi a&.
feél:ionis efl:>& eius quam vltimo 10co retulimuS4H~c nâque[fqualens SC cotra:=
aius corpus]effidt)atque phlegmones [enfum preefert) mole e~iam quam pro
natura ampliore.Quare quatuor in vniuerfum fimplices affeéh~nes funt ! ,qua::
35 mm flngulis (ua [unt remedia.Ordiendum verd ab ea qu~ vlcens fenfum lnue:: l nffituainii
hit:quam etiam ab excrementorum acrimonia ortam, diximus.h~c maxime in ,nraticmcs.
ea incidit corpora qu~ & mali fucci funt) & excrementls abundant.Sllecedit VCa
rd recentibus cruditatibus eum aut exercitantur immoderatius)aut in foIe [unt
morati.Cxterum nihil ob1l:at quin in corpore boni fueci ci tra cruditatem proue
....0 niat) \Ttique ob exercitationis nimiu~ exc,effum.Sanè excitare eam f~lét: ~eleres
ae multi motus.ln hac vero Iaffitudine etlam denfa e!fe horrereq; cutlS vldetur..
Fatentur'l3 qui ea funt affeéèi,inter rnouendum dolere fibi vlceris ritu aIij. ~~ltim V(cerofIf CHtantum, alij fubieé1am etiam carnem.Remedium huius ex ijs qUée affeébo~ funt utto.
eontraria>comparatur4Quippe fi qu~ redundant)euarores:mal~m ce{f~b1t~Sa~
45 neeuanorabunturfriétionemultamollirncumoleo a qu~ omn!s adill1ngendl
["'']:'
D iij
'0
�CAL. DE SANIT~ TVEN~
'vis abdh quod genus maxime fabinû dl. AduerGffimii vero huic affeétioni dl:
quod ex Hifpania portatur)& ex lb~ria~ vocant auté hifpanum~tum quod om,::.
phacinum vocât} vel c.,}.to~lfo\g,id eft cnldum.Et vt [ernel dicam,quod aufi~rum
eil:pmne id alienii eil::t Adeo guil:u ipfo vim corû difcernere licet)etiâ Ude ipfis
ant~ periculun1 n6 feccris + Sic nâque & nos quondam in Macedonia degufiato S
oleo ql10d nt circa Aulonem)qui eH {ilper Strimonem)deprehendimus eandettl
(um Hi[pano vim habere.Q uin & reliquorum omnium olei generû ita depre~
hendas vJres~etiam qu~eûque per abuUonetn nOnUnant)ex fale)ex radicibus}ex:
h:;erbis)ex germinibus)ex folijs vel fruétibus,propterea videlicet qudd hrec ha~
bent.Diétum verd abunde de his omnibus eit in operibus ijs qUa! de medicamé 1~
tis infcripfttnus : nihilo tamé minus diam in propofito opere dicetur (uo laco.
lliud ta!û in pr.efentia dixiife fatis Gt)quod plane dukiffil'num oleum efi)id eiTe
ad propofitam affettionem maxime accommodatum.Hoc igitur coeiofo cum
muita hiél:ione vtendurn:primo quidem die qud fufpeéèam forte laiIitudinem
Apotr;era~ _ omuino dedinestfecüdo vero vt fiqua incidit, dif~utiatur~Di[(lltit porrd eâ ~X::t 1$
l'cuticon ex~
erdtatio qu~ apotherapia didtunin q~ fcilic~t. motus ~dhi~eas 9uantitate ~e:::
crdtiHttll
diocres)qualitate tardiores)id~ COUIn trcquentl ~terpof~tahis <}~ete:qua vtlque
fricar e ho~inem 0portet pl~nbus contrea~tl~~s)quo nec retnge(cat pars' vI:.
la,& ocyffime excrementa d1geranturt-Porro fnéhonum plus adhlbebitur in ijs
qui in rote &. [ub cute excrementoru~ colleB:am vim habent:motuûverd,quos 20
ipfemet edat,in altera laffitudinetfcilicet in qu.a plus eft in ipfis tnu[cuIis (onO'e~
1tum~Qutr eninl.in his coaé1:a excrementa funt,1ola friéHo educere ll;on pot~il:.
his enim ~pus eil: non folum ab aüquo foris attrahi)verûetiam ab a~tero quopia
~ intrinfecus impdli.lmpellit ea partim calor ipfe qui per motum accéditur , par~
tlm fpintus qui vnà emittitur,partim ipfa mufculorum tenûo ; [uper h~c verd 1.$
Tenfiu.e
ipfa.lmgularum.partium excretoria alieni vis~Altera vero}affitudo in qua téuo
Caffitucûnis
lentitur}illud prot"emedio poftulat quod Hippocrati grçcex«Àt<:O'lç, id·eft relaxas:
curatio. ,
tio dicitur~Ea na'l tenuoni cotraria efi,ad eum nlodum quo duritati mollitieso-'
HipEocra.
tes.
)) Ait eoim ita:Cut!s dur~ mol1itio)diftentz remiffio ~ Ceu dw'o tnoUe) diftento'
remiiTum laxumq; cotrarium fit ~ Sane retnittitur quod diil:entû dt)91 alijs qui:;; j.C)
dem a~eétib:us quos in quinto de fimplicium medieamentorum viribus di xi:.
mus,aliarauone.Quodvertiperexercitationem ~cidit, tum pauta molli/que
friétione, eaque ex oIeo ~uki) atq~l.e ~gelido, tl~m intermiiTione omnino)aut
etiâ quiete, przterea lauauone medlJ ~eper~mentl, at'13 in calida plufcula mora.
aded fi bis te'rve lauabis} plus prod~ns~Hl vero & poit balneum vngi defyde:: 3$
tant prius quam veil:iantur ~ Quod fi p~opter fudorem forte aliquem pingue
deterterint}-urfus vngi defyderant ~ Qlunetiam po1l:ero ~ie eum ecubili 1ur:::
gunt, vngi his expedIt: nunquam tamen ol~o vltime frigido ,nec dura friétio}.
ne + Incidit cert~ huiufmodi laffitudo ijs qUlbus falubris iùccus eil:, poft robu::
.fias potius qruhn celeres exerotationes: reddit'que laiTatos ipfos pigl'oS admo::. 40
dum)érgreque flexibiles"Non tamen hi denfi horrentcsque apparcnr,quelnad::.
modum quoS p~ulo ant~ comprehendin1us,c~terum contraéh aridi{p non mi.,.
nus ipfis app.arent: taa;u. v~r~ calidi,::>res ~identur no ~olii ijs quos vlcerofa Laffi::
tudo vrget) 1ed etia qUal1l1pfimet cu ~am eirent.T ertla lafiitudo ex vehelnentif
~mjs na1dturmotibus:folat;p [upranaturalem habitum mufculos attollit,ûc.vt 45
�LIBER 1110
phIegmofie pedlnlilis affeéHo ftt~Itaque & Ieui tafru offenduntur , Sc càIidiores
apparent~l)olent verd ctiatn fi ipfi per fe moueri conentur~ Inddit hxc la{fitu~
do ijs plurimu 'lui affueti exercitationibus nô fLInt) (nam exerdtari affuetis ra
rd incidit)vtique ex vehementiffimis plurintisq; motibus~Sanationis verd eius P6[eg11l01~
5 conmium ad tria dirigitur)eadem Fere ad qu~ omnimn phIegmone obfefforutn) 14; '!f~!iQ)
nempe (emperuacanei vacuationem)extenti requiem,& inflanlmàüois refrige::l
rationeln~Ergo et oIcllm copioftlm ac tepidum cum fri8:ione molliffima)& Ion.
giillma in medij temperamenti aquis 1110ra ) huiufinodi Iaffitudines emendat~
Q udd? pa~o tepidior aqua R~)plus ~roderit<,Ad eüden111l~dum muIta quies;
10 & vného affidua )del1ique omnIa qu~ Id quod laffatum eft,qUlete lenimentdque
recreent)ac quod filperuacuum efl:,per halitii digerant ° Sed putet fortaffe quiD
piam laffitudinem hanc nec fimplicem cffe)nec cl duabus ianl traditis tertiâ} fed
ex his compo:Gtam,nec aliunde confiantem qua m ex neruofaruln partiuln ten~
fione)& vlceris fenfil~caloreln nâcp qui in huiufinodi Iaffitlldinc fentitur ) in alijs
1) qllOcp natllraliter ineffe) ve1l1ti in memorataruln vtra'l3mec tamen coplendre no::
tionis fubftantùe've pattem effe vllam~Veruq1 illud huic vni egrcgie pr~ter 'çte
ras inefi)nelnpe t11aior qllam pro l1aturali habitll tumont1.lm qudd nec grauitas
fenfus umilis in hac & tenaouis laŒtudine habetur~Quippe in illa tendi in hac
cotu[os effevfque ad o{faner~lOs,putantquiipfalaborant.Quareinhis[altem.
20 propriunl reI~quis dua~us dlfcnm~n hab~t~n~c eil ~o,~pofi'~a t~tum. T rcs igi
tur fiue corpons fiarus)hue affeéèus}iue qUld, ahud dlxlffe veIts)hl hInt ~ Eft alla
qu~dam fuper has quarta/imilis quidem laaitudini~on tame Iaffitudo ) qudd
neque v1ceris ne'1ue tenuonis neque phlegmones affec.:tü pra: fe ferat/ed nec_hor
rorem vIlumdolore'mve)necpigritiatn ad lnotus quemadlnodum laffitudine~
'25 infert/ed gracilitatem tantum ariditate'mque facit~Incidit quidem h~c Îll'cotpq
ribus boni fLICcÎ) & exercitationi affuetis) vbi immodicè exercitata >paru rite apo
therapia funt vfa·Quippe ita & digeruntnr excrelnenta)& qllce tenlà fucrant) 1~ O!!Erti aff~
.
xantunnec aliud in corpore reIinquitl1r préEter uccitatem quâ ex itnm'odico mo~ ans ,urMio.
tu contraxerunt ~Poftulat autem pritno die nihil fane diuerfum ab ijs qu~ prius
i.e diéta (u~t)pr~ter calidiorem aquam)qu~ fenfim contrahat & calfadat & l'oboret
cutem!feclJndo die apotherapia! exercitationem) qu~ tum in tnotu tû fô&ione
& pauca & mollis & tarda lit~pra!terea [ohii fimiliter calidum*Veru protinus in
frigidam exiliant~qud videlicet ipas rohuf in cute vna rom calore ,onfl:et~Nâ &
minus in (e'luenti tempore pe halitii amittüt)& facile in carné cuté~ nutrimen:::
?5 tum r~{umuntoquo maius his commodG ntillii profeélo inuenias!vt qui nullum
notabdem affeéhi pr~ter carnis gracilitatem ariditatem~ habeant.Q ttippe po~
fiulat(arbitror) tale (altem corpus nlltriri [imuI ac madefieri °quorllm vtrûq> ex
humido nutriméto optime aficquetur. Q lloniam verd faél:a [emel ~êtio de vi:::
au poft balneum efi,non alienu fuerit & de ea qucr ad laffitudines pertinét) pra!::
DelliE'fu a4
40 cipereoVIceroG1 igitur laffitudo poil legitima apothera pian confi,letu nutrimen:. {a§ttncfillcs,
tum defyderat} aut etiâ parcius)prxterea humidius ~ Qudd fi in ipL1 apothera::o icfClM",~
pia in quartu migrauerit affeéhi )(affolet enim ita p1erii'l3 fieri)pro iP.fius rati~::
ne tum IauetlJr)tuln nutriatur~At qu~ tenfionc Iaffitudo prffert)ea etIam magIs
~uam vIcerofa parce nu tri ri pofiulat<.QU(e verd phlegmones fenfum affertl~ (u
t4 5 pra reliquas omnes tUln hunlidifHmum)tum mini.mu 1 tUln. vero quopd r~~~lg~
a
-'
.
u~
�GAL~
DE SANI T ~ TVEN.
rans quippiam habeat;requirit~Boni [ucci ta men nutrimêtl.1m omnes qui laill~
tudîne grauantQr,iuxta pofiulant+quali nimirum propofitus nobis iuuenis ad:::
huc ioteger vtebatur~Cauëdus tamen in vlcerofa,& ea qu~ phlegrnones fenfum
exhibet,gIutinofuscibus efi,ceu qui excrementorum digeftionë moretur~At in
tenûonis laffitudine etiam exhibendum eiufmodi nutrimentum eft , fed minu::: $
to dus modo+Qu.o minus mirum eft ft multiplex pugna non plebei js modo in=ter fe/ed diam doétis & inter fe & curn plebeijs oritur,dum neqJ de exercitatio~
Difcor!ill
prion; ae e~ nibus)neqJ fri&onibus,neque balneis,neque viau lafTatorü,con[entiunt.Quip~
ercitatiotJt,
pe alios atfirmare audias laffitudinem laffitudine efTe abolendam+alios laborem
friflione,&quiete fanari+alios parcius nutriendos qui Ia{[itudine premuntur +alios contra 1Q
i"fnco.
non modo de confueto nutrimento non demendum quicquam,fed etiam tanto
plus adijciendum,quanto plus [e fatigauerintCad portionem enim laborunl,nu:-.
trimentum exhibendum)alios rurfus nec adijciendü quicquam nutrimenti mo~'
. do)necetiamdemendum.Adeundem modumbalneo quoque vtuntur,alijex
aquis medij temperamêti, aIij calidioribus,aIij tepidioribus+Nam & experiëtia 1$
ad id tantum probandum quod vfu f~pe v[urpauit )quemli~t impellit:e~ pr~:s:
terea ratio,vtpote quatn. quif9,ue a~fol~~m le habere putault,:vt ,{upra dlél:urn
en:.Verum curn vnum tantum laffitudtnls fenfum traderetleliquls ceu non fint
pr~teritis:eius tatummodo qua nouit,remediû docuit.Ergo verum dl: & qudd
'Q!dl virl,
Iaffitudine Iaffitudo foluitur)cü videlicet hellernis exercitationibus pares pofiri ~œ
~Hiafa!fi
die adhibendas videtur expedies:& Iaffitudinis mede1am effe quietem + quippe
iflJ'H4nt~
. id confilij partim in ijs qua: ex congefiis excrementis Iaffitudines confiftunt, ac
pr~cipue vbi in mufculis excrementa hrferunt:partiminijsquretenfionis&
phIegmones emphafin pr~bent,vtile videtur.lam i1Iud quoqJ verum efi)qui laf:.
6tudinegrauantur)eos parciusefTenutriendos+ldenimcôducere videtur eiqui 2.$
EhIegmones [enrum pr~fert+Vero prœterea dI: & ex confuetudine effe nutrien::
Clum ~Id nâque in vlcerofa laffitudine.v,bi reae apotherapia fun t vû,6eri obferua
tum efi:ûcut etiam vberius cibâdum ln eo affeétu quem fimilem Iaffitudinibus
diximus~in quem ex vlcerofa quocp nonnulli tranfeunt~SimiIi ratione & medij
temperamenti aquis e!fe lauandum in ijs q~ ex redundantia fuperuacuorii na=- 3- .
tre fun t,verutn. fateor~Sed nec illud venlm ne&.c:m,eiufrnodi aquis non. efTe vten
dum nee in e.a qu~ phleg~on~s ~en[um pr~fer~, curn, tepidiores hœc defyderet:
nec in i js qUI ûmtlem la{fltud~m a~eaum fentlUnt+hl nanque calidiores volunt~
Sunt & qui eurn affeé1:um IaffitudIn.e~ efTe putent.Alij,quinam affeél:us 6t,non
dixerunt~In quibufciique verd fufpl(~o futur~ laffitudinis fubeft,fuadent calidi:: ,$
ore aqua in balneo vtücaufa'mque affignant,ficut ipfi fupra retulimus, alij difiri:::
butioni in corpus,alij nutritioni id genus balnei conducere dicentes • Non tamé
rationem vlIam afferunt cuius gratia eiufmodi diftributione Be nutrimeto pro::
hiberi Iaffitudo poffit. Sed nec omnino qualis fit ipfe laffitudinis affeéèus , Ccri::
bunt~Nam maior eorum pars nihil dixit.Q ui vero dicere aufi funt)ûccitatë efTe 4~
de6niuerunt.Ac qudd nutrimentum ficcitati medetur,pr~fertim~ hutneél:ans,
qua tamen conditionem maior eorum pars non adiecit : eft fane veriillmii • Cœ~
terum nec remedium id nec cautio laffitudinii dl. Sed cum(vti diél:um eft ) me:.
b:a Rcdora funt faé1:a)~~lla tamen ne~ tenfio fu~eftfnec tenue acre~ excrèmen~
tu;nee phlegrnonœ finl1!~s affeétus:refieere nutnmc);lto humeétante expedit qu~ 41
�LIBER
III~
exhaufio lmmore (unt Gccata:quando niû abùnde nutrias)& graciIius &. aridius
quam f~erat)po~e~o ~ie co~p.us cernes*Atque h~1flc affeaum ~o~nuIIi laffi.tud~:.
nem ratI)eum eXIihmat cahdiore balneo) & pIemore cibo ne mCldat prohlben~
Illud tamen quorûdam,ûcuti etiam Theonis)demiror)û i~m faétam la1ritudine
5 fimiliter fanari non putant*Nam Gue quem modo memorauimus affeél:um,ve::
Ii~ quis ~{fe laffitud~~er:n:nutrimét? ilIum &. foI~ere debet)&: ne fiat prohibere:
Slue rehquorum queuls eorum qUI verre Iaffitudtnes funt, vtltp parcius in omm
bus hominem nutrire & cu adhuc infiant)& cum iam occupariit+Illudenim di;;
ci non potefi)taIé faltem affeéèum qui Iaffi tudinibus fuccedit) niû primo die per
~o Jlu~~~ntu~ plen~~s corrigatur)in ~~ium aliqu~m migrare foIe~e +Nam fi ipfa
foIu u((ltas ln eo Vlutur)pr~ter graclhtatem mhd fequetur amphus +Si verd ca:.
loris quocp quippiam limuI adfit,iam febricitare metus efi~ Ven! non idem fimt
Iaffitudo & febris:tametu maxime eonlm qui Iaffitudinem fen(erunt) nonullos
fehris male habuit*Sane'Theonem mirari fubit hrec in quarto de particularibus 'Ibcat..
15 ex~~citijs, v~i d~ ahfoluto exerci~io agit)~crjbe\ntem: Cum laffit~do aliqua eos
qUllta exercltatl funt,pofiero deinceps dIe Fere fequatur: eEso~ovCT(o.:)Id eft feruen:: (c
tis ~qure !auati~, mi~~~ 1~,1ritlldini obnoxios reddit/umma corporis accendê's~ cc
Demde fic gréEce [UblJClt: ~UTH CT'I(Uio.:~ 'lt"0'7rnp 'TNp 'ho.:pfoo.:vopivllp ~04>;'P hnO''7rGlJL\vlI 'TDi~ cc
'W(jJ-HKOCT'P &1I'J.rfll~'hHTo.:, IIfU~OI~. Is enim pr<eter alia veIllti amigma quodda verbii &11 ~ d ,
zo Q!li~II'r~' in contextu appofuit+poffis enim ita inteIIigere, '1uafi fumma corpo.r:
cucurbit~ more nutrimentum trahentia)partem aliquam eius nemis quoqJ diG
penferit~poffis & contra,quafi futn~~ c?rporis.cucurbit~ ~o_do id ~uod. ad ner
uos ferebatur alimentum ad fe trahetta ImparUant~Ita nlmlru,vt pnore,lnteIIe:=:
au ad eutrophian)id ell nutritionem refeéèioncl?lq; neruonlm condllcat excalfa
2 S ébt cutis:Cquippe h~nc arbitror eu~ per i'lOT'4>"~tlo.:~, id eft f~~ma corpo~is,û&?ifi:;
care)pofieriore vero ad ô~,/,o'reé'l'j~p, Id eft parclOrem nutritlOnem~Quatum Ita"
ex ipûs verbis licet accipere)mentem Theonis non comperias ~ Ex ijs verd qua:
tum alibi tum in fextodecimo Gymnafiicoo fcribit:minus nutriméti poll abfo
lutum illud exercitium dar! cenfet+quaquam ne id quidem qua ratione induétU$
i O fuadeat) vfquam docuit*Datur enim tninus quàm ex cofuetudine nutritnetum,
aut propterea qudd pari opus non eft,aut qudd concoqui id no point+ Ac priu9
'1uiJem in ijs qui plurimum fe exercitarût,verum non dhpofierius aliubi veru,
aliubi certe falfum eft + Si cui enim imbecillior concoquendi vis eft) verum~ Sin
fecus,falfum+Inaudienda verd concoquendi facuItas ef~ non ~a mo~o q~<E in. vé::
'5 triculo aut venis aut iocinore agitur,fed etiam qure in 1i~gl1hs part~cuhs: veluti
in ijs de qui bus fermo habetur )mufculis : in quibus VtIcp vel maxime affeéhIs
is de quo difputo,contînetur+Quippe Iargius ~nter ex.ercit~ndum exhaufii J&
imbecillioresJ & graciIiores redduntur*Ergo fi ha:c IeUlter hls contingant) vtique
cénœre cuius indigét nutÎ'imétii poterut~Sin multii cl natura recefferint,no po~
4 0 teriit.Quorû Theon nullii omnino ne'IJ intellexit)neq; difiinxit.Omnino enim Theol1.
no ratione aliqua,fed experiétiacficut ipfe fatetur) poil: abfolutu iI1 ud exe~citiîi
calidiore aqua vtilé eire obferuauit~Sic enim deinceps fcribit: Illud verd ft qui:: cc
<lé rationé habet in proptu , fortun~ id beneficio ferendu acceptt~m efi:~ ~in tni~ cc
DUS, quod effeéta teftâ:tur)d non admittendu:licet quis c~rta rat1o~em fimuI fe cc
45 fubijciétem non habeat+ ,Ergo fi plane explorato affe& ln quo calidam laudat~ "
( c
IV""
�GAL~
'C[auaere tH
feruente,tli
friJiaam
,Qi"4m~
DE SANI T ~ TVEN ~
caufam fateretur ignorare,merito dignus venia e{fet~ verum cii citta exçept1ù;
netn, vtilen'l dTe abfoluto exercitio ~l50?-.OIJO"ic:\:~ pronundat)(ita eni m hancappel~
Iat)po{funtautem alij quo<:p complures affell:us id genus 'exercitationis excipe~
re:accllfandus merito ea qudd deincep's fi'n,gulos non difcreuerit~Ipfe nâq~le no~
uit etiam qua: phlegmones fenfum exhibet)huic exerdtationi fuperuenire : fuh 5
qua nÎlnirum in maiorem quam pro natura ~nolem attolluntur fatigat:r partes~
Etiatn alteram,quam vnam fcribit) vticp generali fyinptomati attétus)quod in;.
cremento non naturaH dl contraritun~Q uippe graciliores in rel,iquis duabus l~f
ûtudinibüs redduntllr~atq3 etialU in eo affecru de 'lU? agitur ~ CœterUtn ~o qué~
admodum trium·àffeétuutn vnum fytnptoma comune dl:, ita & affettus vnUs -19
efi~Ac i~l eo quidé qui ex neruofaru,rii. partium téfione eonfiil:it, calidiore quam
ex conuletudine lanari hon oportet v Sitllili ratione nec in ijs quos excreméta ex~
citarlll1t~In gracilitate verd quceèitra hxc confifrit,expedit calidiore aqua quam
qux mediocriter fe habeat,Ial1ari~Contrahitur nâque hic affeé1:us exhaufrovehe::
mentius inter exercitandum corpore)eo modo quo in diutina Fame acd~ere fo.. 1$
let~Itaque etiam fic affeél:oru~ re~e8:io,in appofitione,& qu?d detra8:ii dl: repa
nendo conufiit<>Id quod certe accldere cute adhuc Iaxa ne'1l.llt~Cogere ergo hanc
denfa:eq> ac adftringere prius oportebit,Gqua plenioris nutrimenti expettanda
dt vtilitas~Sane cogit daudit(p tL1:m frigida tum feruens aqua ~ Verum frigida
lœdi hominem metus dbvtpote qui iam ex multa exercÏtatioe & laxior eft red:: 2.0
ditus,& vacuus~Ex feruenti vt noxa certe nuIla ;> ita fenlra in cute denfitas pari~ tunipfo qui in ea derelinquitur calore,nonnihil etiam cOllferente~ Vnde nec im:::
morart in frigida nimium debet qui ita eil: Iauatus , fed, veluti id faltem reae
Theone obferuatum eft)cauere in frigida moram, vt qu~ feruentis Iauationis co
moda frufuetur ~Sanr:: ita errare Theoneln)vt quod vni affeétioni conueniebat, ~S
omnibus quadrare prœciperet:in (aufa erat corponlm q~ exerdtabat habitus~
Siquidem athIetas exercuit,qui ex abfoluto illo exercitio ad quartum erant affe:o
étum opportllni,in tertiutn raro incidebant~Itaque quod f~pe ooferuauerat)ceu
terpetuum prodidit~Q udd fi aut vitioû fueci homines)~ut ~ali habitus)aut la:;;
J oro in{lletos,aut imbecilIos)aut minime iuuenes exercuiffet : in eillftnodi qui:;; $Q:
cern raro)În reliquos vero affeaus f~piffime incidere vidiffet.. An & hoc quocp
àicere fortaffe eft fuperuacuum:cum ipfe quoque fateatur poil prœparatorium .v '
exerdtium feruenti e{fe balneo vtendum r Id vero exercitationi~ genus folis
athIetis in vfu efhAtqui dicat aliquis iIlos fponte)& quodam cireuitu,alios vero
muItos vel neceffitate)vel vincédi fiudio]vel propter alia id genus, eiufmodi ex~ ~1
ercitationetn fufcipere~Verum hi faltem poil: immodicos labores nece([e eft vel
vnum vel plures la{fitudinmn atfeé1:us prius côtrahant~Itaque ijs duntaxat cor~ '
poribus qua: bona habit udine hmt)quartus afteél:us incidit:culufmodi hmt tum
athletarum qui bene funt curati)tum propoiiti nunc in difputatione iuuenis~ Et
quifquis abfol~te pronunciabit}poft vehementiffitnas exercitationes çalidioris 40
folij vfum effe Idoneumtis vt in vno certe fiatu veni affirmabit)1ta in tribus pla::
nè falletur ~ Sunt vero per vniueriàm ttlend~ yaletudinis artem & alia non pau:::
ca ql1~ tum medici tum gymnafi:~ falfd prodiderunt: quorum vnum omniUln
cap~t eft (onfufa indifcretaq; obferuatio:dum quod in ~nico Ql1if'l3 notamt affe
thl}~?lUltis tribuit~Quinetiam affe~io qll~dam ~fi prxditbs proxitna)~lJaln 41
a
a
�LIBER
1I1*
ipfe gr~ce S{,/,VG)(T/p appeI1o:dc qua cunl de laffitudinibus difputationein abfolue~
rO)lnox dicam~Simplices cnim earum djfferentj~ tres funt:de quibus iam egi:::
tnus+pofihas ex binis copulatis aliadiiit tres~Ab ijs vero [eptimaeft)vhi in vnu
coëunt not~+Remedij verd cemune in omnibus confiliü eft, vt ci quod [uperat,
1 fis intentus:nee tamen quod re1iquum efi)plane eontênasoOo Propriurn vero ab
ipGs memhratim affeébbus accipiendunl dt~Ae vniuerfas quidem coniugatio:::.
nes pereurrere)longuin fit: [ed quod ad daritatem fit Catis,vnieo exéplo tes per:::
ageturoOoSi igitur & intumui{fe mu{euIi cer.nütur,& contuû putâtur ,pnt!terea vel
v1ceris fen1us) ve1 tenuoni$ Iaffitudo vmi cwn gx,rementoia hominem tnale ha::
JO bet:apotherapia vtendum)qux vtriique rcfpieiat)::nagis tamen id quod eft lua:ius.N 0 eft alltem in omnibus l'ehus vnius rationis ipii~lS maiorîs natura)fed aIi:;
bi pro viribus & quaû dignitate rei) alibi pro ipûus propria effentia fpe8:anda.,
Ac dignitate quidë & viribus maior lalfitudo eft qua!' phlegmones (enrum prre~
fert)quam exeremétofa:vtraque tamen ipf.lnlm fic propri~ ration:e dTentif ma:=
15 gna parua~ e[fe potefi) vt fi fo1a feorftlm eofifieret~Si igitur vtra~ pari interuaI~
10 al naturah habltu reœffit: qu~ phlegmones fimilis eH)pr~ipua curationis (o~
lieitudin~m ad fe conuertet, vtpote dig~itate pollens~Sin exigue qU<E phlegmo~
nen plunmurnép.v1ceris fen{ilm reprrelentat)a naturali habitu recelfit:refhman~
dum num tantum fuperet magnit.udine vlcerofa) quantum qu<e phIegrnone fi..
( f1.0 miIis efi viribus)an minus)an tnagis+atque ita quod pollet,explorareoOo Q udd li
requaliter pollen tes videris)pari fiudio efi vtrique eonfulendum. Atque hrec ra~
tio perpetua fit omniutn coniugator~m affeûuumoOoSicuti vero laffitudines ipf~
-numero tre,s) fi inuicem coniungas )quatuor coniugationes efficiunt: ita fane
fi quartum his affeétum adiungas ) multo plures exifientoOo Quod dicimus ) ex:
'-5 defèriptione licet darius intelligas~ In ea .primum loeum vkerofus habeto~
Secundum)in quo tenuo eil: molefl:a ~ T enium) qui phlegmone fimilis dl40
Q uartum gracilitatis) id dl: in quo corpus emaeuit. Ex his igitur aut primus
cum (eeundo eoniungetur ) aut cum tenio ) aut curn quarto! aut rurfus feeun::
dus eurn tertio, vel quarto: aut denique tertius eum quarto; ita nimirum , vt
;0 ex binis eoniunéhs atfeél:ibus (ex in vniuerfurn complexiones oriantur~Rur:::
f~lS eum treis yna,mifeueris) quatuor alia! fiunt. Nam aut primllm iunxe::
rIS eum (eetIndo & tertio, aut cum [erondo & quarto) aut curn ~ertio & quar;.'
t~ : aut rurfus [eClmdum cum tertio & quarto ~ pofirema omn1u~ (omple:::
XI0ntun erit vbi quatuorfimqi (oierint :ita vt vndecirn numero,ln totumfi:::
35 antoOo Erant verd & fimplices quatuor~ Efficiuntur itaque in vniuerfum 'luiri~,
deeimoOo Simplices affeétus: V1cerofus) A. Tenfionis }B. In quo phIegmones
[en[us efi) C ~ Graeilitatis)D~Compoûti) AB~AC~AD+~C+BD~CD~ABCo:
c~oflta"';
faJ) itucfit'~
remecfia.
rd1"°4 fflIJ
efl,cfupC'
CÎ1
ejJc r~~i~
Qnis.
perpetulî tt!
omrn6us co,.
iunf.'Hs (lf- '
JcUi6Hh •
ABD~ACD~BCD.ABCD+Quddfipr~terea ocdu(a!cutis:>!O,,.~"<r.pgr~cèvo::
co)differétias tum fecu tii vero cu his quindeeitn coplicueris :> alias rurfiJs cople~
4 0 xiones effeceris plurimas +Si vero eoS quo'J.3 corporis Gatus qui aut à cruditatc,
4)
au t venere)aut deüfl:ione,aut vigilia,aut dolore ineidunt)adiunxeris:ne numero
9uidé vniuerfas facile compleé1:are~Pr~tereo nunc qu~vel 'ZJÀH9ée~S')id e~ (uc~orii
a:quabiliter fe habêtiuln redundantiam)VelKo(KO)(UflÎo(lh id cft vidoR fueCl copl~m)
ve1 adfl:riéh ve11ubrici ventris) vel vomi tus) ve1 grauati capitis , vel partis c~~r:
quam alterius)vel in fumlna q9Î cup'P in fymptolnate aI.iquo affeétus ~onfifiüt.
J
fUS
P(etbora;
cacocr,mi4:
�GAL~
Symfrome.
HippoCf".,
tes.
,. , -.
fiÎ'VQD'I~
~iucf.
Fucrl~ quia.
o~rufli()
cutis vnae.
Défitas "n~
~e.
bejitatiJ
llotl.
Dehfitatu
~emcaiuHl.
ore,a rer,,~
ccantia.
M
• r
,
DE
SANIT~ TVENo
dicetur enim poil de eiu[modi on1nibus~r~ uc verd idcirco eorum maxime me~
mini)vt complexionum multitudinem quanta effet indicarem~Mirari enim li:::
cet eos qui de fyndrome)id eft concurfu horum;veI curationem ) vd euentorum
pr<ediéhonem ob[eruafTe fe prordicât~Vnica nâque ratione & pr:rfagire & com~
nl0de mederi Fas eft:vti'IJ ficut Hippocrates docuit vbi fimplicis cuiufc:p nego~ S
dj fciendii vim efTe cenfebat:veIuti ip[e nunc in quatuor effeé1:ibus pr~monftra:::
ui~ Vnu[quif'l3 enim fi per fe confiO:at)umplex remediû exiget • fin alteri fit con:::
iun&ts)pro ea met~'lOdo quâ pauld fupra de omnibus coniunétis affeéhbus pr~~
fcripfi'mus) [corrigetur~ JErgo cum horc ita fe habeant)redeundii rurfus ad fim~
pliees afteaus eft:quorum aiam dié1:is proximi erantquos ftegnofis excitabat. .tG
(voco ita meatuu cutis vitium quo trâlinittere fuperuacua prohibetur~)Incidit
Îs affeéhts aut obftruél:is meatibus)allt denfatis~Sane défationem eiufmodi fwcrj~
gr.rcÎ)id eO: con~iuentiam appel~ant~Ac o~ftrué1:io quidem'ex Ientis .~raffisrque
excrementis ontur cum confertlnl ad cutlm ruunt: denutas tum ab I}S qua: ad:::
firingunt)tum qu~ refrigerantçVerum obftrpi propoGti nobis corporis cutis) fi 1$
ad pr~fcriptam rationem ritè agatur.>non potefhdenfari certe aliquando potefl:,
tum ex valid~ frigore}~~ alu~jno~o balneo~Fieri aute~ potefi: vt & poO: bal:::
neum fudoremve)atcp aliam aItoqul ob caufam laxata pnus cute) aur~ flatus in::
cidens obllmélionem q~âpiam ~enfatio~em(p efficiat~Ac depréhenditur quidê
iam diéhts affeé1:us protlnus vbl fe exuennt,ex colore albo,& cutis tum duritie, 1$
tum denutate~In ipfa vero exercitatione)ex eo qudd a:gre incalefcat:quando nec \')t prius œque fudant,nec bonum colorem in fumma cute ofiendunt:imo fi quis
eos valétiore exercitatione iniunéta fudoris quippiam emittere cogat,& minor
hic quam ex confuetudine,& frigidior exit, minus'!; halitui fimilis + Remediii
huius affeél:us calefaétio eftoquippe ea frigiditati contraria dl ~ Valentiore ergo 15
exercitatione,ac baIneo calidiore vtendum~Magis qu0 'l3 ad rem pertinebit fi in
prima domo pinguiter in aIeo ~olutetur+Efto verd oleu ex eo genére quod reIa:::
xet)cuiufmodi eft in ItaIia Sablnumoquod vtiqJ ad eiufmodi affeaus etiam dl:
vtilius fi bimum trimttmve fit~Id naque tam tenuius)tum calidius fuerit~Mora
verd in trigido folio diuturna ne ut:fed nec aqua ipfa frigida~Induendi verd vn~ )Q
gantur aliquo CJ.uod mediocriter calfaciat:oleis quidé)ex ijs qu~ in Aegypto ha::
bentur)cicino)~ ra~hanino:i.n re~<Juo vero or~e dulci)tenui)ac modiœ antiquoo.
vnguentis vero/ufino)gleuclno)lnno)amaraCln?)& comacino~At<}? ex his gleu~
dnum quidem prorfus.acopum eO:)ac r~l~xans!lt~que etiam ijs quos vehemens
laffitudo infeftat,efi vtde~pauIo hoc ~altdlUs~magls'l3 relaxans fufinum eft ~ lri~ ,S
num vero, & amaracinum)& comaC~nltnl)etlam fuGno calefacere potentiora,ijs
affeébbus qui proprie frigiditates dlcuntur,funtidonea~Cutis tamé défitati fa~
nan& etiam anethinum eft fatis:maxime fi ex viridi anetho fiat. Facit autem
& ad tales affeél:us)ficuti etÎa ad vehemétes laffitudines)& acopu quod ex abie::
tis [eminecotnponitur~idquem'admodum pr~parandum fit)pofi dicetur~ Nue 40r
enim vel h:rc mihi fupra iuHum appo[uif[e videor~fiquidé qui optimo dl: (or~
p.oris ftatu)& li~era.m de!egit vita~}nec~in ea quicq~~~ delinquit)& cui peritir.
hmus tuêd~ fanltatls artlfex pr~ficltl1r:In hlUlC venfimde dl: morbofos affeél:us
n~ ad~odl1m incidere~~~dealnus i~a'l3 a~ p~[~m denuo:reliétiséJ? vO:ione) re;:l
fngeratlone)cruditate)vettls profIuulolehquls Id genus)(fatius eoiro eft in vnu 45
�LIBER
III.
ea volumen conijcere, quod de rnorboGs fymptomatis infcribetnus)in pr~fenti
de ijs qu~ poft venerem adhibentur exercitijs differarnus:quippe curn de bis pa
rum conueniat:alijs ita exercitandum ab hae putantibus) vt in exercitatione qu~
apotherapia dicitur:alijs vt in pr~paratoria~ Efto verd pr~paratoria exercitatio
5 necinquantitatelaborumintramodum)&inqualitateipfaincitatior ac celeri;:;
or~ Ac qui apotherapeutica quidé vtédii céfent,ij fleuti in fatigatis} tum vires di
minutas,tum (orporis ficcitatem fufpeél:as habent~quorum vtriique & al coneu
hitu,& ab immodiea exercitatione fentimus~Qui verd pr~paratoriam adhibé~
dam voliit)ij raritatem atque ad fudores promptitudinem prreeauent.qu~ apo~
-10 therapeutiea intédi)ediuerfo prreparatoria emendari putant.lpfe Iaudatis vtrif~
que propterea qudd veritateln ex parte videruntlententias eorum in idem Con
feram.Nam & inftaurâ:das vires eIfe,& laxitatem (:ogéda,nec ficdtatem adaugë
dam fatentur vtrique.Vna difcrf:tio defyderatur in vtrif'l>veluti & in compoü::;
tis omnibus affe8:ibus (upra anobis eft di8:um) & nunc nihilofninus dicetur.
15 Cum enim in idem varij affeaus coierunt: hi fi vnam medendi rationem indi::
cent,vtique intendi magis rationem eam conueniet,qmifll fi finguli feorfum co=fifierent. Sin cotrarij fint!Îs qui vincit affeél:us ) prius eft corrigendusdta tameo,
ne reliquum omnino negligas9Ac qui ve1 propter ~tatem, vel etiam alia ratione
imbecilles concubuere,in ijs virium infirmitas neceffe eft fuperct <> Qui 'Verd fir~
200 miores & iuuenes) veluti qui nunc eft propoûtus:horum habitus corporis in ra~
ritatem nlagis qUélm vires in imbecillitatem mutatur~Itaque etiam corriguntur
hi non per ea qUt corpus relaxant,qualis dl: exercitatio qUt apotherapia dicitur,
fed per ea qu~ cogunt ac contrahunt,qualis dl: pr~paratoria:proinde~ hac vté::
dum:quandoquidem ea non folum motus tum celeritate tum rob ore calorem
'2.5 excitat, fed etiam habitum (ogit ac confiringit.Illud quoque fatentur gymnaftç
omnes~ipfa profeél:o experientia edoéH,hanc vnam exercÏtationem mederi ra:::
ritati poffe.ltaque'nulla plane ad propofitum affeétum vtilior efi~ Si vero anni
tempus non diffuadeat,nec cl frigido balneo abfl:inendii elfe cenfeo.Cibus in mo
do quidem dabitur minor}in qualitate vero humidior) vt tum probe concoqua::
~o tur,tum ficcitas qu~ ex venere eotraéla eft)corrigatur.Debet vero nec frigido té~
peramento effe,fed vel medio) vel calidiore. Nam quoniam corpus à venere Be la
xius & frigidius & imbecillius & ficcius eft effeétum:debêt plane qu~ denfent 8c
calfacùint)& vires reparent)adhiberi)at'l3 ad h~c fiudium omn,e impe~di. Crete::
rum quod efficere hcec venus poffit)id docere,ad prxfentem ~lfputatlonem non
,35 pertinet)in qua propoûtum eft)quemadmodum optimum CbrpuS qu~m c6m<?~
diffime poO: veneris vfum exercitetur) oO:édere. Q uod fane commode fieri non
potuit niu prius tr~~ito euiuCmodi affeéèu~iit qui fuccedere i~ corpore â vener~
folet. Verum nunc Id concedi nobis poftulatnus.ln feque~bbus cUnt euidentt
dctnonfiratione dicetur tum qu~ veneris facultas fit:tum prorfus vtenda.ût nec'
40 ne:tum qu~nam ex ea commoda incôm~da''F pro (orp<?ru~ fiatu,& tépotis ~n
ni ratione)& loco}&. alijs id genus}qu~ vtlque determinare-pr~terea oportebIt,
el1eniût~Pofivenerem ergo fpeci~s ex:ercitatio~s ea eno, quam pr~a~a~~riatn
vocat~ Poft vigilias autem) vel triilitiam}vel ambas,quoe apotherapla dlcltur ex:ercitatio idonea eO: fi tamé cruditas abfit~nam fi'qua cmditas fubeO:,omnino ex~
45 ercitandumnoneft. Qudd autempoft trifiitianl&vigiliasia,lndiétaexercita,.
exercl~
De
tatiolte pofl
'\Ienercm.
Q!!lcf agécfn
in coillnCit"
affeE:iivHso
Apot6era~
reut1ciÎ re[4
xare·
Prceparato ..
tia cotrabc..
fC.
.
~i
1
�GAL~
~poft'Vi
gi(ùl & tri-
DE SANIT. TVENo
tio ad rem pertineat) etiam vfus ipfe oO:endit: cum ab alia qualibet non folum
lœdi cernuntur,fed etialn imperantes ) fi forte dolor adhuc angit ry parum ~qllo
Jhtiam exer
animo ferre. Idem ratio ipfa conntmat,non minus quam vfus • Nam quoniam
,itatio fit .
apta.
avigilijs & trifhtia magis graeiIes~magis'que aridi)ac minus diao audientes pla
VGicruaitas)olno ex .. ,· nè cernuntllr:ficcius exi{timandum dl: his redditum eiTe corpus. Eiufmodi ve;-.: S
rd affeél:lls partim molli friétione eurn multo oleo,partim temperato halneo fa:.
crcitâcfum
fJOll tffe.
nantur ,partim agitatione, fed quz & tarda fit, & citra valentiorem nixum, ac
qu<r fubinde qllietem ititerponat~Is vero apotherapeutici exercitij modus erat.
'Apotbera.
Ad eundé modû ere qure ab ira vel potiais penuria ûccitates fliit,corrigédce funt4'
peHtici ex ..
ercitij mo.
Contraria prorfus aiam diél:is ratione humiditates emendare conueniet! fit~e 10
'us.
h.rnimirepotionis ,ûuealiaquauis occa1lone inciderint+ Quippe fiudium ln
HHttlicfitatis
his ad ficcationem dirigitur. Verum ea camunis Olnnillm ratio dl: 0 rnembra::
correUi".
tim enim vnicuique differenti~ fua eO: ~ Igitur fi ex longiore deûdia }& hume:::
él:antis alimenti immodico intempeil:iuo'que v[u contraéta humiditas e~ J Ion::
giore remedio eil: opus • fin ex Iiberaliore potione qu~ pridie Gt h~ufia, cltra V~:lI 15
lum capitis'aut oris ventris affeaum.~on~iterit! ~a~ vel vn~co .dIe fer(anes ~1:::
cet, fi iicca fdaione l~rgius , & exerCltatlone VeloCl , ac parclOn pouone , & fic:.
dore cibo vtare ~ Q ,uippe qu~ immodic~ ex vini potione humiditates conR:::
fiunt:li ex ea re noxa capiti aut ori ventris commiInicata dl: J de his agi hoc 10:::
(0 opus non dhdiçeturenimde ipûs cumde morbo~s Cymptomatis traéta:: 2.0
bitur. Qu~ vero humiditas ex diutina admodum defi:dia na[citur ,hrec in pro~
poÛtuÎl). cqrporis fia~um omnino non cadat:~que vt nec ea,q~ ex bumeétan:=
tis natura cibi topia gignitur: quales fruél:uum plurimi Cuot ,iternque olerum:
qUa! vtique:acria non (unt. ûquando tamen acciderifit , femd et confertim cor:>
: .L
Z
rigi non poiTunt ,N ain û ,eatenùs fe fatigabithomo ,drirnhabitum abunde 1.$
ficcet) in laffitudinem incidet:ac febricitabit omnino diaria febrio qudd fivitio::.
f<E pr<Etcrca humiditates fuerint)etiam febri qu~ in pInres extendatur dies. Të:o
Acquijttitij
poreve.ro fanari pofTunt!vtpofl: dicemus >vbi vitiofas intémperies vertere~in
&naturaCis
intéperamé. melius docehimus.quippe fimiIis prouidentia acquiûtitij affeaus eO:)& natura~
lis intemperament(+ quare nunc de ipûs differere non oportet t Reliquum igi::: 30
ti eandê rjJe
éouiae'ltiâ.
tur dl vt de J.n~tu~ina vefpertinaque friaione agamus) non ad.eum tamen mo~
De matuti·
dum quo Qmntu r~9?ondi~e d~ciit qu~m p~rcontanti gymnafi~ qualn vnétio
na -veJperti.
vim haberet~refpondlt> VeO:ls [ummoued~~ Ijedem cnim qui bus nunc v[us fum
na~ jrifiione.
verbis)tum g-fmnafien, rogaiTe}tum Quintum refpadiffe fenlnt. Simile Quin:::.
QEinti a1'0"
ti ap9phthegma eO: & quod de vrinis cÎrcûfertur: nepe eas notre, ad pié1:oré per::: $$
1'6t6~mlJ.
tinere+Etiam illud quod de calido;frigido,humido)& Gceo aiunt,vtique balnea~
rum ea eIre nomina+qucr ipfe [ane nemini vel Theffali aiTeél:atorum impune di~
cere~ nedum "Quinto per~iferim. Q .uippe fcurranlm eiufmodi faceti~ funt,
haudquaquam hominis tàm grauem artem profitentis • Satius igitur ût in
propolito i~ue~e ad hunc modUln de matutÎna frié1:ione differere. Is nanque 40
aut ex fomnq aIJquid de quo que ri poffit:> nQn [entit: aut laffitudine gl'auatur
aüqua : aut a.Iia quapiam affeétione offenditur earum de quibus pauloante fia=tim poil: laffitudlnis affeétus haé1:~nus diIrerui .Ac fi de nulla quidem re coque:::
AauerJU$
ritur) fuperuacllum-efr eunl aut fncare)aut vngere : nili uqüando îngenti frigori
frigora l'rJ!..
occurrendl1m videt~lr+ Tum nanqqe veluti qui (rigida [unt v[uriiic eos quoque 4$
!idiu,,,:
l"
~.
0
�LIBER III.
friétioneprcrparabimus. Si verd Iaffitudinis [en{ils vllus appareat)iam'diétum
eft hominem tum & vngendum effe) & molli ter fricadum + Simili ratione fi fic~
cior iufro fit) vngendus duIci oleo eft) (nam id fieca corpata humeé1:at) frican~
dus~ vt omnino parciffime)ita nec duriter nec tnolIiter el}:. Quippe fuecurrere
5 digefiioni in corpus oportet, non cutis carnis Ive habitum tnutarc ,neque etiam
, 'luod in his continetur,quicquam edu~ere+ quorum mollis vtrllnque ,dura aIte:::
rum fadt.fiquidenl hrec cutem denfat duratép: mollis per ~alitum ellocat,ac eor~
pus laxum ~olle'J3 efficit. Verum cutis ~enfitatem corrigere fi ~des ) ~tique et Défitatis i1J
quœ ex dUtls tum friétione tum pertraéhone,prreterea vehementl exer(ltatione, cutecorrcmo.
10 & multo puluere ortadl)mollis friétio eum (opiofo & duIci oleo medetm. Q u~
vero contraéta ex frigore efl::eam primum friétione fi,ca ac celeri, de inde cu oleo
adhibito calfacientes, naturœ fure refrituemus. Laxitatem vero q~ & frequens Laxitatis
balneum) & molIem friétionem)& veneris Vfunl co{ecuta efl:: paucula friétione, cméaatio~
primum quidem ficca)deinde eum oleo quopiam eorum qUée adfuingât,fanaue:::
15 ris~Humiditatem vero qurenimiœpotioni fucceffit: ficcafriého, &cum linteo
Humiditatis
adminiftrata )vel cum manica ,quam )(ue(Olœ grreee vocant)interdum etiam folis ex potioHe
manibus)id'que vel citra omne pingue)vel cum eo planè exiguo corrigitt. Sit au~ correffio.
tem Be quo per halitunl euocet oleum ip{um dulcc)omnisq; adfiringentis facul::
tati~ expers+Atque ita quidé fe habet matutina friétio ~ Vefpertina vero iis vti::.
De vifper200 lis dl quos vellaifit:udovalida premit)vel fiecitas male habet, vel atrophia lTIace;o
titI aJnHia~
rat.ita vocant grreci cum corpus ex aliméto fruaum non fentit(; Venlm atrophi::. 11e.
as fymptoma nunc pra!fertim fepon~tur vn~ cu reliquis morb~fi$ fy~ptoma::: Atr026ia.
tis:quœ poil: traaahuntur.ln ,p:opofita ~ero n~tura cum vel v~ltda laffltudo) vel
immodica ficcitas corpus afflC1t? prandIUm mmus efl:o : tum ab eo ad cœnatn
:~: longius interpo~atur tempus~Plurimll~ ~uief(at: exiguum ta~enquipp~~m
inambulet: quo cibus per ereétam agltatlOnem concuifus ftlbfidat. VtdIUs
etiatn fit fi & aluum exonerare poffit .His etenim probe peraéHs [ecurus oleo
dulci frices+ ventrenl tamen omnino non (ontinges : cum alioqui periculum fit
ne & 'cibum deterius concoquat, & fuccus quifpiam ex eo femicrudus in (or:::
~o pus digeratl1r) & caput turbetur~& ftomachus fuhuertatur. Optimq.m igitur
tùerit omnino ventrem non attingere + Quod fi in mufculis ei vicinis vellaG
fitudinis feufus aliquis) veHiccitas appareat maion vngi debebu~t ~ediocri;5.
ter,& hlande)& fufpenfa manu~Ac fi caufas quifpiam eorum qu~ dl~lmus)red~,
di fibi cupit:proximum Iibrii legat,in quo de morboüs {ymptomatJs agemus~,
~$ Nam hune mihi video~ fatis haétenus extendi{fe.
••
~CL~~ 'G ALENI "DE SA~
NITATE TVENDA LIBER QVA.RT, Y~'
THOMA LINACRO ANGLO
INTERPRETE
•.
.. .
-~..
�GALo DE SAN! T 0 TVEN.
Vod pIerique amnes recentium medicorum faciunt,
qui dum tempus fophifiarum cauillationibus terunt,
quod maxime neceffarium efi)a.?t Ieuiter tâtum atti'n~
gunt)aut pror[us omittunt)id ipfe no facia: fed Cquod
ab initio infiitui)ei quod necefiariû duxi)infifiens,qu~ $
logicam magis fpeculationem hahent)in aliud tempus
differamoStatim enim de morboûs fYq1ptomatis, de
quibus hoc libro differere fiatui)non leuis'qu~fiio ori:1o
~--===3 tur,eane ad valetudinis tuend~ artem fpeélét, an ad ei
'qure medendi rationem pr::rfcribit,an harum neutram,fed tertiam quadam)qua 10
nonnuIIi mediam fiatuunt)neutram~ appellantoEgo haud ignarus, fiue quis in
fanitatis tuend~,fiue etiam ?1edendi arte}eorum meminerit,fore vt crque à cauiI
latoribus fugilletur:ilIud quo que intelligens)etiam fi q~is tertiam traél:ationeln
rus dicet)de neutris eam affeétionibus infcribens) velmagis irrifuros, contume:::
Iiofof(p futuros)pr~terea qu~fi~uros de m~ri?us & fœ~in~s i~ qu?n.a~ o};'ere 1$
pr~cipia:in hoc volumine de ~lS agere pOt1ffi.tn.~ltn. ele~l~Sl en.:~ fien neqUlt vt
fophifiarum. nugamenta deultem,atque hac ratlone mInUS erut ImportunÜ\7ti~
que fic faciens me1ius confuluiffe videbor~Huc accedit qudd ex fpeculatioe ipfa
magis intelligetur ipfa doéhinre communio)û quis iIIa qu~ dicentur,attentius le
get.Ea hine ingrediaroArtis qu~ vaIetudinem tuetur,non I~uis portia dl: ea qu~ 2.0
de exercitatione pr::rcipit~?uius rur[us non exigua pars eft qua: laffitudines pr~
(auet~Porro monfiratum in fuperioribus,efi fimilem rationem efTe infiantis Iaf
fi'tudinis eauendx)& eius qure iam occupauit) [ummouéd::r~Ergo non alibi qué:::
admodum hancfuturam vites,aIibi quemadmodum iam vrgentem corrigas)tra
él:âdum efioAtcp hac quidem de cauCa in proximo hbro)qui totius operis tertius Ji
efi)de Iaffitudine qu~ exercitationi [u~e~enit)difputatii erat:fimul habita men
tiane de ûmilibus affeél:ibus, quorii ahqul exercitationes maxime fequebattir~
Nunc primum quidem de his prout citra exercitationem incidunt, agemus : fe;
cundo loco de illis qu~ fimilitudinem quand am cum his habent~c qu~ immo:::
dicas quidem exerdtationes Iaffitudo excipit,fanorum fymptoma efi~qu~ verd 30
une his cônfifiit}tnorbofum.ltaque & ab Hippocrate diétii commodiHime vi:::
n detunLaffitudines fponte nat~)morbos niiciant~Atque vIcerofus quidem [en:::
fus,fym~toma Iaffitudi~is ~fioCaufa ~er~ vnde.ea ~a[citur) affe~s Iaffitudinis
efioPorro hulus rurfum Ip:fius cau[a blfanam fcmdltur 0 Aut eOlm intra ipfum
anîmalis continetur corpus)vocant~ gr;rc~ :-reOHï-OIJ,uluHF:aut omnino noninefi)va 1$
cant~ '1l'eOKIlt'T"'eK'TIKHpoNos illam intemam,hanè externam non incommode voce:::
mus.ltaque tria in vniuerfum genera funt de quibus habendus fermo efi:lpfius
Iaffitudinis fymptoma:affeél:us vnde hoc oritun& affeétus ipül1s caufaoCuiuf<p ,
vero horum fpecies qu~dam differétes funt) Caufarum(vt modo dixitnus) e"~
terna)& interna~Affeé1:us(vt in prrecedente libro docuimus )is qui v1ceris)&. qui 40
tenûonis)& qui phlegmones fenfum inuehit~Symptolnatis ~ro) ipfl tres fen:::
fus. [neq~e paudores verdJ neque piures his differétias veras falteln nominare
poffis .. Q ui igitur vIceris fenfum faci t) (incipiédum eniro ab hoc efi) motis qui:::
dem graué excitat (eri[um"ceu corpus vIceretur)idq, vel circa cutÎln tantû)vtique
curn eft moderationvel circa {ubieéèam illi carriem l CUl1l eft valentior: vel circa 4$
1
CUt
6ic
ae
mor6ofts
bmptomati:
. bl1s.
Eaaem ronê
ejJe cfec{inlη
d.e {tifJitulifJis ,& Jümo~
HCIlM.
Hippocr,,~
tes.
Symptoma
fajJitucûllis.
Caufa (ajJi~
tud"inis.
CauJa inter~
na,& exter~
M.
�LIBER
IIIL.
33
vtralKJ3,cuadhuceftatrodor~At<J3 hocquidclnd1:1affitudinis fyniptoma ~ Affe:::
ého vero ex qua id na[citur, acrimonia dl: te nuis & calidi humoris, qui corpus e::
faJJi tlU!i uis
JymptoNJa,
tlffe8u5)&
rodit)ll:imulat ac ppngitoOritur h<rc aIiquando ex imtnodico motu, vt in proxi:.
mo libro ofiendimus~ aliquâdo ex vitio[o (ucco, qu.i imprudétibus nobis in cor", caufa.
5 pore [nccreuit~ Tales vero Iaffitudines,fpontaneas Hippocrates appellat~Alterii Téji'ja {{/ffi~
tudo "\IIJefe.
vero Iaffitudinis genus(nempe in quo tenuo fentitur)quoties [ua fponte incidit, * ip 'l'cflJ'
plethoris fuperuenit~Quippe tédûtur ex * hac [olid<r animalis partes, prrecipue 'r~ç.ia eft
in '1uibus fucci continentur~ T ertiû laffitudinis genus,quod phlegmones fenfum in bis.
pG{egmones
affert)ex ambobus oritur) tu nimia boni fucci abundantia, tum prœdiél:o vitiofo fajJitHcio
10 fucco~Non enim 'lu~uis mali fucci fpecies/ed tantû in qua rodens acrimonia co::
,mat,
tinetur, vIcero[anl Iaffitudinem crea t ~ fed nec eiufmodi quidem fuccus dii in Veois eum fanguine mifcetur~Latet enim tum eius vis,vtpote tdiffluentis)& cl fan:::
guinis boni tate ulpera ti ~Verii cum ab rus tranDa tus Jin carnibus & ad cuté (olus
'" tÀII.~cflH
h<rret)v1cero{um fen{um tue ingerit~Qui vero ex abundantia nafci hancIaffitu , cIl,cfa,crl
p 'T&
1$ dinem putant,fane faI1untur~Nam neq; ex ea copia quâ plethoran dicimus) Chrec
le} ~'~Hcrlp.
enim eam qu~ de tenGone queritur,gignit)neque ex ea qu~ vires p~rauat~N on ici eft "\I{cero
afièRtli
enim erofto ,aut vlœris phataGa) fed vel grauitas,& ad motiones fegnitia, talis Jii& feufHNJ.
fu?t abundantif [ynlpto~~ata, vti'l3 du a~ animales collata vires) eas fuperas pre~
\1\,,6cflH~
lnIt,vel pulfus qufdam vltla,ûquando vltalem vrget:de quibus diél:ii abllnde dl: lkl~Hcrl~. i~
tfl ,,{ceris
,"0 in ijs qUa:! de pul{u fcripumus: :rque ",t in libro quem de abundantia fcripfirnus ,
Jet!fHS.
eti~m notas & naturaIili virium cii premuntur,& reliquanlm ambarum tradidi;:
mus~Non eft igitur abundantia,eius Iaffitudinis qure vIceris fenfum pr~fert,cau~
fa,imd hunl0rllm qui in cute & came cotinentur, acrimonia~H~c enim vt quieta
fenfttm latet, fic agitata J1tinus fentitur~ Motus huic Iaffitudini primus ac pluri::
:s mus proprijs quibufdam rationibus a~cedit:quas mox dicemus~ Alter e~ incid~
ti/cilicet cu no bis partem aliquâ aut etlam totum corpus mouete volenttbus , cu
hoc hmnores qui in ipfo eotinentur,ftmul mouemtlS~Verum hic minimus e:ll)&
R~or6oc
Iaffitudinis dütaxat fenfum infert:vehementior rigorem excitat:CAppeIlo nunc foco 1~is.
rigoré,nccillum vehementis frigoris fenfum,necduritiem!fedin~ualem totius
JO (orporis cocuffum & turbationem) medius intervtrücp, horrorem~ Quod al1të
nihil obfiet edam fi calida caufa Gt)quo minus rigorem horroremqs excitet: in ijs
'luœ de fymptomatum cauGs fcripGmus,ofienfum efl:~ N ûc fatis fuerit fummas
tantii eorum qu:r illic prodidimus) ad pr~fentem difputationé qLI.a~.baû~ fubi j~ Dupfici ra.
cere~ Cii in fenGbili corpore hlCcreuit excremétii mordax, dupltclld ratlOne ad lione mOlteri
;$ ~ot~ i~ci~atur~V.na)eum fi fenGbili ipfo corpore impelIitur!v~pote.quod rep_elIé excremët"
dl ahehl vun optInet~ AItera,cum vehementiore momento agltun Id quod tu ab ilS carne.
exercitando coquirit, [tum friétione)tum balneoJ~Ergo qu~ fubcatida& putrida.. Qy excra~
ruëtafeGrë
excrelnenta funt:vbi vehementius mouentllr)no horrorë nlOdo rigoremve qua::: & ,.Worena
lem diximus afferunt/ed etiam febrem accendût~ At qu.rfrigida funt)&: ex par~ excitent.
40 tibus tenuibus confiant,ea horroré quidem rigorem<]? creant,non tamen febrem Q!ij! barraré & rigore.
exâtat~Porrd vim quâda vtriufcp cogefl:atn effe 0portet fi: h~c fecerint.Que v~ro Q..!y "\I(eeaut plane exigua in fenfibilibus corporibus excrelnenta mordacia) aut m~lta ~ll~ rc!Jâ (affitn.
dillé.
quidé,fed tamé no plane adhuc mordaciaiubh~ferunt! hfc vlcerofam I~f1!tudme
faciiit:de quibus vtiq> hoc libro nobis eO: agédii:q~âdo 'lUt fe~rem a~ce~ut) ea ad ~anatîo "\I&;.
'troJ.e
4 j medédi arte fpeélât~ Sanatio vtriufcp generis partlm cotnuma CllratlOntS~mbo,
l
*
*
.
vrceroJ.e
*
t
�Noncocoqui
1lifi 1uoa dÎ
~.6coquetJte
cogllationem
~uMa 6aGet.
HaElenuJ
curatiOtlis
fom'tnJ: .
Patticu[aris
c;ljratio.
Eon; gu.e 'in
'\Ienis, fora
'\Iri1~a
nota
eft·
Conief1ura.
[es "otd:
~uacfmp(ices
Notee ex
'lIifJu •.
Not.eJecMi
l}weris.
Tertijgelle.
ris not.e.
~artigeJ
"cris not.e;
ru coGHa recipit,partün vtriufcp propriao) Diceturvero prius qu~ côn1unis fana~
rio eftOportet igitur excrementu,Gue calidu id fit Gue frigidu, ipfum aut expeI.;
las )aut certe alteres .. Recipit vero no Olnne excrementu alterationé natura .. Sis.
quidé nec omnis cibus in cuiufuis animâtis ventre cocoquitur: fed cognatio qu~;.
clain ei quod coc0'luit)cu eo quod cocoquitur,effe debet+Q uod igitur omnino as:
lienû eft)nuIla fieri ratione poteil: vt id natur~ fu~ gratiam recipiat,fed educere id
quam primii eft tentâdii:~que certe vt ql1lè in ventre eorrupta prorfus funt,ea vel
vomi tione vel deieEtione expelli profeao dl: optimû ..N on tamen perinde prom
ptli eft in carne,atcp aIijs corporihus itnbibitii vitiofum fuccurn educere:vt qui in
ijs quorii fenfibilis eapacitas eft,cotineturo)Interdii nee ipfa Iaboratis natura medi
cametuln quod maltim fuceum mature vaeuet,admittit: Gcuti interdum & abus
'luifpiâ affeétus obftat qui talem educendi rationem refpuato)De quibus mox di::
cam,û prius quod reliquii erat in fuperius pofita diuiûone,adiecero~Q uippe qu~
comuniter fpeél:ant qui excrementorii vitijs medentur,ea iam diximusvaeuatio~
nem alterationeép efTè~Propria vero vtriuf'l3 generis 'nue adijciatnuso) N eCJ3 enitn
vna tantii ratione educendii alterandulnve dh{ed explorata qu~ ei quod affligit,
maxime Gt aecornodata}ci dl: infiftendii... Ea vero) vt in [umma complea-arlatio
eft)qufê ex cotrario opé molitunpritlatim vero) qu~ ex euiufq3 cotrario+ Et fum::
m:r guidé totius rei hée funt:qu~ latius talnen nobis nunc explidda flInt vmi eum
fua cuiufcp euidenti den10nihatiol1e:id'l3 ab. vIcerofo affell:u orfis~Q uoniâ igitur
eiufmodi laffitudo vitio ac1'Îum exercmentorii oritur) ante omnia confyderandii
eil: in folidis'ne tantii torporibus)an intra venarii Gnus malus fuccus contineatutOo
De ijs vero qUée intra venas funt)nullii plane nec manifeftum nec euidens {j'gnum
habemus pr~ter fo11 vrina:coijcere tamen ex his liceto) Primû ~fiimabitnus quo~
na qui affiigitur,vfus fit viél:u:fecund%Iittisnefit malum [uceum natur~ fpOll::
te eongerere .. Ad hrc)annaturalis aligna & confueta excretio iam defierit~Quar:::
to)an exercitatione,purgatione per vomitunl aluumve >aut'vfu aquarum fponte
na[cetium foIiti filperuacua expellere)id intermiferinto) Atcp in viau quidem vi=dendii an cruditas & crebrior & tnaior qualu ex eC?nfuetudine prlècefferit)an ma:::
li [ucci cibis copiofe fe itnpleuerint)an vinum pro antiquo mufl:ii ) pro tenui craf!:,
fum)an aqua m~rina mixtUln biberint,an etiatn prodits avino fe ad aqu~ potio:::
nem tranftulenntmee [en1.el bis'vc in C)uolibet horum peccauerint,fed affidue) ho
no~ temporeo)Secundo(:Gcuti diximus? ~fi:i.mandum nû ex eorû numero qui fa:::
eilè Inalum {ilceum congerunt)laffa~l1s lpfe fit~Deprehendas id percotatus an fca
bie aut Iepra aut vitiligine aut pr~ln~u crebro fit affeél:us +Item an eryupelas) aut
herpes,aut elephantiafis)aut ophlaiis )aut alopecia:Gs)aut pufiuI~ crebrée, aut epi:::
nyél:ides,aut denicp vllum fymptoma quod ex vitiofo [uceo & natUln & auaum
eH)llum male habuerit~Ab his cofyderada.dixitnus, co[ueta'ne vIla excretio l'ete
ta Gt per vomitii)vel héemorrhoidas) vel fifrlllâ aliqua)vel dy[enteriâ! vcl fi mulier
efl:)per menftruû profluuiii~ Deinde num ip[e medieameto fe purgare [emper [0
litus)id intermiferit..Nonulii enim ftmt qui deieé1:orijs medicamentis)alij vomi:::
torijs)aut vrinâ fudore'mve cientibus)aut ViiI lf)Qnte nafcentiii aquaru) vticp qui:::
bus aut fulfuris aut bituminis aut nitri vis ineft)vere veI autumno quotannis fo:::
Iiti excrementa vacuare)ali'luado id negligunt .. Multi Cvt dié1:ii eft) exercitationu
(on[uetudinem dimi(eriit~AIij rurfils omuis friél:ionis)aut balnei) aut avi no duI
a
$
l~
1$
2<?
1.$
JO
3$
40
4$
�· LIBER
IIII~
ci poO: balneum vomitionis morem pr~terrni(erunt ~ San~ eoailat non illontm
, n~odo nos 'lui optimo funt eorporis ternpcramentoleciffe mentionemled qud
mhil in mali [ucci cau[arum ca ta logo ut pr~termi{fum , etiam eos qui vitiofum
, filccum natura prompte congerunt, [ermon~ comprehendiffe t de quibus fuÎtus
5 inter vitio[os c~rporum ftatus proximis voluminibus agemus~ Atq3 ex his qui::.
deln de Inali [ueci modo conieé1uram facere oportebit, ac remedium ad menfu:.
r~ ci us quantita tem proportione inuenire~ tnedioerius) fi omnino Îtt exiguus,&:
ad cutem tantum colleél:us 9valentius, fi multus, & in profund09 Prius vero eius
qui exiguus , & iuxta cutem eft, euratio dicetur: deinde eius qui in carne refidet:
10 tertio ab his 10co ,eius cui totus [anguis impurus ex(rementofu'sque dl:. Sed fi
qui~ iam inflitlltum mihi ab initio repetens)boni fueci iuuenem dederit}qui pri:us [a~ubri omnino viél:us ratione ut v[us, nunc neceffitate quapiam vrgente 10n::
gi temporis iter côfecerit)in quo nec exercitatus)nec lauatm; pro cô[uetudine fue
rit, ~ibis potioneq;,ma,li ItlCcÎ vfus fit, tum aprandio vel cœna, veI etiam toto die
J$ vehIculo fit veltus, nec bene plerfique dormierit: illud tamenaddatur, nihil huic
in modo aifumptorum erratum effe,proincIeque nec in cruditatem vllam incidif
fe:talis nlultum mali fucci congeffiffe pr,<?feao nequiuerit. ita~ etiam nec reme:::
dium ~crofil.m requirit, im~ exercita~ionem t~ntu~ quz apotherapia dieitur:
quam ln proxlmo ante hune lthro doculmus , vb! pan ter dc accommoda ta ei rei
:0 viaus ratione pr~eepimus: quo minus eft hic multis morandum. Tanturn cius
ineminiife conueniet, huc omne confilium dirigere qui corpora fic affetta cura t,
vt excrementa qure circa cutem funt,edueat: J'pterea qudd atfeél:us in hac vna co==
fi{ht ~ Itaque rUlfus detur eundem iuuenem prœter alia quœ eadem 6nt} etiam in
cruditates f~pe incidiffe Detur & vlceris fen[um habere ,non cute'tenus modo,
:L5 veriietiam altius in eorpore, fic vt totum id malis [ueds refertum [ufpitere ~ huic
nec exerci tationem)nec vllum omnino motum iniungemus, fed quiefcere ae dor
m~re iuffum ) in ahfi:i~entia totum diem exigere cogemus : dein ve[peri pi~gui:
ter vnél:o) & temperato balneo mediocriter lauato) pro cibo dabimus (orbltlOne
,aliquam boni [ueci, [ed plane qU3m minimam. nec tamen avino eum abfiinebi:::
JO mus~coneoquit enim id [emicrlldos humores, quâtum aliud quiduis: tum fudo:t
·reln vrinamq, promouet) ac fomtmm coneiliato In ijs autem qui ita fe habent) id
agendum no bis dl) vt quod Inali fued iam plane eorruptii eil: ,nec côcoqui edam
p~tea)id fudore v~n~<p e~pellaturoquod femieoé1:ii adhuc e1l)~Ocoqua~ur)atql1e
vtl1e reddatl1r~Id aute optime quiete fomnoq; cof1et9Si ergo hiS peraétis malum
,5. cofiiterit, ad confiletudiné rurtus reducendus homo eft. Sin in pofierfi etiam dié
dur~t)de valentiore iam remedio efi cogitandum,maxime fi eer noB:em vellaffi,:
tudo magis quam ante ,:el fafiidiii infeilet) ve1 perlligilet,vellomnos turbatos &
imaginatioibus inquietos habeat.his eniril)fi vires nô diffuadét,duorii altecû)aut
fan guis mittédus efl)aut pÙtgatio exhibéda, fed di[cemétibus nobis vtru magis
4? expediat)vt mox dicetur. Sin vires imbecilliores dehortâtur) fanguis mitt~ndus
haudquaquâ dt/ed deieélio mediocris adhibéda • Cuiufmodi au té ~e~ettl~ mee:
dioeris fit)in [equentibus docebimus :fed fi prius qu~ priora [unt ~e~nl~e~lmUS.
N â viriii robore céfiite fi laifitudo adhuc infefl:at!~fi:imâdû e1l) cu faguIUls'ne co
pia ,an cu cruclis humoribus} an p fe Colus cofifiat vitiofus humor qui laffitudinê
4 j ereat~~â fi ~ii fanguin:is copia)aut v:ena î~i~~da~aut aliquid quod tantüEde~ valet)
....
v6imll(HS
fuccns exf811
us ,cHratio ~
0
J)
vin;; coco;
i"crc crnao~
hl/mores.
Q.!deteJô.
nOqJJett;i" ~
CO fia
coco.
qui optime.
1
�G A L~ DES ANI To T VEN.
~tâtMê
~ii ja,Buinis
rniffionc 'Vil"
fente
l>iféetttécÛ
rnaCifu"i
not.c.
,
aoendum~Sam~ tâtudeln po{funt h~c!Q uibus hœmorrhoides funt retent~)G has
t~iferis~Si mulieri menfirua côfuetudo cdfault,hâc prouoces~Si quibus horurr(
nihil dl: fi malleolos fcalpello incidas ~polt h~c aluus eo medicamento deijcienda
d1:)quo iTIaxime accomodatii maIo [ucco fit~ Qudd fi vitiQfi tantu fucci,hi~ cif
tra fanguinis copia fubRnt) purgatio petenda eft 'lu:r infeftanti excremêto fit ac:= s
c<5moda. !nfefl:at vero alias biliofum, alias atr~ biIis, alias pituito[um;) [cd quod
vel [alfum vel acidii fit:atqJ ho ru quodlibet aut craffius,aut fero propius,aut mers
dia quapiam confifientia~De quorû difcernendoru notis nunc agamus.Si cu pu~
ftulise qu~ gr:rci it«v9H}'«'TlJC vocant)laffitudinis affeétus confiftat)ex his facilis inué
tu erît excrementi [pecies~Sin abfcp his:in boni quidem fucci corporibus tU ex ij~ U~.
qui prcrceff'erunt cibis,tu re1iquis qucr ipfis corporibus inciderunt.In ijs vero qUl
malos [uccos natura colligunt)hinc quocp nonihiI capiendu. Sed de eiu[modi t~
peramentis vberius poft agetur.Nunc de reliquis agamus, ex quibus Iicet de ma
li [uccifpeciecoieéturâacdpere.Quiinociodegunt,ijpituitofumacerllarefuccu
folent.Q uos muItus labor exercet,ij biliofum,vel melancholicii:ilIii crfiate> hune IS.
autumno gignüt.Quinetia an diutumi labores fuerunt,infpicien~u efi.Quanto
enim fuerint longiores,tâto funt ad atra generanda bilé tnagis .,petiues. Pr~terea
qui cu tnulto fudore obeûtur,ij craffius excrementii faciiit.Qui fine fudote pera~ .
guntur,magis tenue:ve1uti qui hyeme & frigido aéris fiatu fufcipiiitur.C9fyde~
randû ad herc eft folum de vrin.œ multitudine,[ & qualitateJ fed etiâ de Cudoris 2,0
qualitate.hic naque partim acidus,partim [aifus eil, partim veluti Iutum.aut vi~
rus plane olet.licet autê hoc ex firigili deprehédere cu Iauâtur.·S~pe nâqJ amanJs
plane apparet:qualis vti'IJ morbo regio Iaborâtibus emittitur. Eius vero digno.
tio etiâ: citra guftü facilis eft ex folo coIore.Q uippe pallidus J' eiu[modi bilis r~
tione apparet~Scrpe tamé pofi validiffimos Iabores)& vehementé ~fiii,plane fla~ 2.)
uus côfpicitur.Aliquando medius,atcp ambobus mixtus cemitunveluti quodâs
modo.ex pallido Batius. ~~ôE~veop grcrce dicût.Ad eiidé modii & ipfe bilis humor
fe habettquâdo hune quocp in vomitu deieél:ioneq; aut palüdum)aut flauu,aut ex:
vtro,", copoûtii Iicet intueri~QuaIifcûcpvero is in corpore habetur>taIe neceffe eft
dus appareat [eru.Ac fudor quidé/uccoro qui in vniller[o corpore abundâ:t, no~ JO '
ta en:: vrin~> eorU tantii qui vallS cotinétur~Omnino ergo nihil omittêdfi: fed f~ dorquocp Ipfe)vt modo diximus,infpiciédus.Aliquado vero ip[um 'lui afficitur
guftare fudoré ftlii)qud certius in.temofc~tur,~ubemus.ld quod aliquado fua Cpo
te accidere folet,dii ex fronte & elUS partIbus ln os fcrpe delabitur•Aefiitnare pr~
terea vrin~ tu coRfientiâ,tii colorem oportebit~Sed nec qucr in ea pendent,aut fi::: iS
clunt)pr~termittere coueniet,fed omma perpendere.Cuiufmodi enim fanguis fit
qui in vaus cotinetur,ea plane o~~d~t:q~~do ~ is bili~f~s Gt,ferû quocp eius bilio
fum eire nece{fe efi~Idq; pro vtnusVlS bIlls rattone.Slmili modo pituitofum fi is
fit pitllitofus~Ergo vbi crudus plane is eil,vticp tenuÏs aquofaque vrina cernitur,
nihilnec quod fidat)nec quod pendeat,in fe habens~At vbi is concoéèus efi)hfc il!- 40
\Trina apparent:atqJ etiâ: nubecula! qu~dam de[uper tenues fuperftit) veIuti quod
in fut1Jmo latte colligitur, Cgrzce7-eQ:ûg dicitur) & qd in [ummo refrjoerati iu[cu::r
li cocreuit~ Q ucid fi turbida fit,qualis veterinorum vifitur ,crudis refertas venas
indicat)no~ tamen ceffare flaturam,fed eos valenter cOcoquere.Si vero celeris te:::
paratio (ram à liquido i~ ea cernitunfit'que quod fubfidit,a1bum)Ieue,&: a:quale, 41
d
no
Su!oris ~U4.
litlltes.
QpjexJuGort'2".e eJÇ
"rini1 cfi- .'
.9 nljcatJtHr.
ln "Vrin"
!tUof notacf_.
Vrinâpto
Jaguinü rane
~UI in îla[is
tft)reJr6cfc •
re.
�LIB E R
nII~ '
iamiam 'ftlperàtllram eos mImes natura indica't ~ Sin ru emingitur,pura Gt) ptoti
nus vero turbetllr)ia erudi {ueci eoeoé1:ionem aggredi naturâ docet~ At fi interpo
(iro tempore turbetur mo protinus /ed pofi aggreffurâ infinuat~Vern omnili ~u\:
turbantur vrinarü generalis nota efto ipfius eraffi ~ liquidiore feparatio ~ut J'pe:ô
5 re aut tarde faéta,aut omnino i1UlIa~ Ergo fi Jptinus fiat) & 'quod fubfidit fit albii,
leue & ~uale:fuperiorem loge naturâ (ueds quos cocoquit ofiendii~Sin bonum
fit quodfubGdit) fedquod pofilogiusinterpoGtu tempus colligatur :etüinaturâ
temporis fpatio fuperaturâ filCCOS niiciat~ Si vero vel omnino nuUa feparatio,vel
id quod iùbfid it)malû Gt:imbecillitas natur~fignificatunegetép ope aliqua ad fue
1.0 cos percoquedos~Sicuti ver'6 vrina, hlccorü qui in vaGs funt,ql1alitate prodit: ita
fudor, aliaq, qua:: per vniuerfilm animalis habitii apparent, eos qui iUie funt affe~
éhIs demofir5t-> Quippe fuperâtibus in eo caHdis [uccis,infolito (aIoris [enftl vr;.
getunfrigoris vero)cu fiigidi dominâtur->H albiores pituita [l1perâte, pallidiores
bili abudante .cernlitur~Q udd fi meracior bilis ût)eti5 plane f1auiores~Siquidé co
,15 lor fueco prouenit,u'o ex folidis animalis partibus) vti<p cû Ce (ucci in al tu no re",
, ceperiit~Accidit vero id illis ,lPpter frigoraligores, vel animi affcél:us) vell1ti timo
rem,vel ingente trifiitia) vel incipienteln vereciidia->,Quorü n\Ùlii fi adfit) nlloquâ
f~ i~ al~ii reci~iét fucci~Aeque nec in cutem vi?lent~us ir~lêtes)hâe aduret vnquâ
(nlft ammus ahquo modo affeél:us fit) aut ~filllmodico arumaI extrinfecus obièD.
~o fi.lm~Ergo vehetnéter comotis aut iratis ) aut in pudore veluti redprocantibus [e
humoribus,inCpicere coloré no oportet ~ At fi nec atnbiétis violétia calidi frigidi'
ve)nec vllus animi a~eél:us cuiu(modi iâ diaus efi,ftlhût:certiffilna (ucci aialis co
gnitio ex colore datur~Tanquâigitur corpus ficubi albius [olito eft effe8:u)pituÎ.;
to[um abiidare [uccu indicat:ucubi pallidius aut flauius,biliofilm:ita Gcubi ad lU
a
2.$
?o
55
<40
,
45
bicundiusquapronaturacftmutatu,f~nguinisabiidantiâfubeffdi~nifica t: fic~:::
Not.e 6aGi.
tus corporis
Il corore &
c(J[ore.
Cllr Jucci Je
1tJ artii
C01',
l'oris reciriA
ant.
O!.!Acfo ji/cd
c~/ti vnwt.
,
j
Certiffitham
fjJeJucci
' ognitionem
ex: cotorc~
bi ad nigrius)nigra [upereffe bilé oftendit~Videas pr~terea ceu plubl colorem ah::
']uâdo nonuIIos habere:mrfus ali'lllando ceu mixturâ effe albi) Iiuidi'i3: aliquâdo
liuoreln folum une albo conufiere+Etgo eiufnlodi colores, crudos dominari [uc;:: CrucG>rii h~~
cos indicant ! qui cum de genere funt pitllit~ ) minus tamen humidi tatis habent tnorii coror. ,
qmlm ea qu~ publiee vocatur pituita~ plerunque vero huic nec lentor ineil:~ Nam
is fi adfit) Praxagoras eiu[modi ftlccum vitreum appellat ! egregie quidem frigi~ Pr"xagoTIJ.'
dum: craffilm tamen eo quem crudunl pel' eminentiam vocant)certe minus~Ge~
l1~ta1it~r igitur ~iufmodi fileci omnes albi crudi'que hmt,) nomenc1atu~m ,v~ro
ahus aham [ortltur + Nec attinet ad pr~fentem difputatlOnem ea ?mrua dlfttn::l
guere: quippe ad quam illud tantum commune omnium accidés pertinet) qudd
hi [ucci percoél:i anatura non funt/ed crudi adhuc manent~ Siquidem (anguis in sâguÏtç in
mecfiocn/t{o~'
medio cft hiliofonlm atque horum ! quorum vtique genl1s vno vocab1110 appel,,; ni & biliofOa
lare Iicet vel crudum [uccl11n, veI pituitam ~ Jill nanque ex [anguine fiunt vbi [u::: rum.
pra iufium mo~u~ efi pcreoEtl1S : hi vero e~ eo no?dum perfeéto ~ SU~,t aut~~
vtriu[que genens Innumer~ particulares dlfferentl~) cœterum qu:r ab 1lS qUI ln
taliblls funt periti} in numeratas fpecies ftmt iam defcriptre ! quaru tamen ipfatÜ
aded hic omniu oleminiffe neceffe no eft ) vt etian1 fatis fit eas ad vnü caput tedi:.
gere,quod tibi veIuti fcopum agédorum proponas<>Nam (luonia~ ali j ptiu~ 'lui
ad exatlU [anguiné nutrimentu peruenit, veluti [emicoéh funt, ~hJ protfus ~n~o~
ai ctudilq. 3ali}'paulo abfunt [anouinis forma) turfus alij fangullus faciendl> fiue
)
a
Q-
E~
,
.
�,,GAL~
nE SANIT.
TVEN~
('vt ita dicâ)[~ngl1ificationis veluti vItima pars}qui vti<J3 exceffu caloris ,pueniiiti
cquoriialij paululu)alijplus) alijpIurimii cl fanguinerecefferiit) vbi paululum vel
citra fanguinem refiitum} veI vItra proceffum eihaudaé1:er mittédus fanguis eft't>
vbi plus., eofyderatiu~ ag~~\b~ plurimu~in hi~ n~llus omnino ~itt.édus e~.
- Infpicere vero et~tltate~eouenlet: vt verhl gratta fi ponus fangws eXlgtlus fit, $
reIiquus vero fuceus plurimus : vticp in bis ahilinendum cl detraé1:ione fanguinis
eft~Sin is quidé exiguus,fanguis vero copiofus:audaél:er inddéda vena eft~Dein
deijcere Cvt diél:u efi)aluii oportet: r~ione habita de abiidâtis fucci copia pariter
& fpecie~Q udd fi quis veI proptet ~t~em vel timiditatem permittere fe medi~
fanguiné vIlo modo detrahendîi n~it, huic deijdenda Iargius aluus efl::aut ~.~
fi id quo~ fufpeél:iihabet)alia ratione ed endu fupemacuü eft.Ac in ..ppofita 1:10
bis haél:enus natura alias vaeuandi ration m'Zenire difficile non efh in alijs cum
difcretione & diligêti examine difquiri ea con~niet~ Eam difc.retione poft tra.
demus,vbi de ..pp~ûta boni fucci natura tt ati nem abfoluerimus~Pone enim
talem homine ex mala vi&ts ratione Iaffitu e~affeau:deinde ex ijs quas retuli~ 1$
mus notis,in vendfo vaforu genere a~par.er~ filb~{fe illi copiâ femicrudorû fucco
rutin reliquo.vero corrare toto multltudlne horn quos laffitudo fequuta e!h au~
élus pr~terea illi quodamodo Be fanguis ell:o~ Maxime ergo (vt di~li efi)detra;;
here primo de fanguine oportet : deinde fucci iIIü educere qui fuperare videtur.
No fufiinente autê homine fanguinë fibi detrahi)auger~ deieruonê~Si vero nell# ~~
tru admittat)aliâ quâpiam rationë iniri,qua maxime fi no breui, at Iogiore téP0#f
re prifl:inam corporis hahitudiné homo recipiat~Quoniam ergo duo prima (unt
O!!JJucci
perco1ueaî,
qui bus primii intetus fit oportet qui eiufmoc1i affeétihus medebitur, crudorU U:fI
&- 1ui ",,"cu ..
ue etiâ femicoélorü qui "ante fanguinis perfeél:ioné fuerût)percoéHo:& acrîum ac
lIncfi.
mordaciu,qui fecundi funt,-& fanguine pofieriores)eduétio:abilinere eos conue.. 2$
, nit ab bmni valido motu.Blade vero vnél:os)atqJ oIeo perfrié1:o~,perquâ fuaui la~
Somni a 6aC uar: baln:~:inde ~n.ocio abfiin~tiaq; ~abere,atcp etiâ fomno,û.fieri potefl:: minifleo '\ItifitRS. me 19noratlbus mhtleffe quod ~que cocoquat ea q~concoqU1 poffunt,& maIos
fuecos 'per halitii digerat, vt fomnus a balneo.Cû igitur Cvt paulo ante diximus)
primo ?ie exper~i an facge fi~ita Ia~t~do ut }fim~ht~r ~auatû ~c:î~m cerni~us~ ~~
tum mlttencTus ln haIneu feeudo etla die efi , tum ln qUlete abfimetla(p habedus. '
:Eque vero & fi item & tertio [oportere videris, itidemJ ieiunû lauabis , quietê ac
fomnu ipfis Iauationibus i~terponês~ Coducît ad fomnu no in poftremis ipfum
BaCneH' acfJô..
tJ,i coaHcere. quo~ balneûofunt enim qUI eo funt va omnes magis ad fomniippeG,modo ma:::
ioris mométi nihil obfl:iterit~ Aded tibi [omnus & caufa &. ûgnii pcomodu fpe~ ,~~
rat<e vtilitatis fit:v~t ediuerfo no porre abalneo dormire,nee caufa nec ûgnü ell: .
Nottfa6uatt. (of\lodû Quippe plerunc:p rediidâds [ucd indicia ex [omno vigilijs~ (eperis+ nj
tisJucci ex
gidif;1âc:p [ucci marcorem}quod Kc;;,u~gr~cevoeant,&.logiores fomnos înducût:ea
[ôno & '\Ii.
lidi &. mordaces,vigiIias:& ûquâdo dormitur,varijs imaginihus inquietos & tur
. , gifia.
batos fomnos efficiunt,ûe vt fi:atim excitent 0 Sicuti auté in primo die, ita etiâ in 4~
feeûdo forhitione & minima & ûmplieé illis exhibebimus • Quippe large ijs ap==
panere quibus auferri potius aliquid debeat ) plane eft eotrariii;fi'cut rurfus oiüi~
no no nutrire)&. faftidia fiomachiCquas gr~ci lkercr«g vocât) creat, & eûdé lœdit, &
vires labefaéht)& malii [ucdi adauget.Ergo exiguü his dâdu:ae potiffimû,û ned
potefi)ptiffan~ cremor limpliciter c6ditus+ lin aliterlarris)eodé quo ptiffana mo 4 S
,_cl
l
4
.
.
�LIBER
IIII~
do'p~~p.ara~llS)C~ paulo aceti a~ieao!prt[ertim fi crllditatis ablll1dantiâveI in ve ..
nis) velin toto corporis habitu fubelTe {ilfpicamur ~ Quippe fi nihil prorfus aceti Gur acetutfJ
fit aIictadmixtu)gIutinolloreritquam vt J'poûtis è6dueat: itacp obfimet magis i.n Jarre. ,
qua m detergebit halitus meatus ! quod tamé maxim~ petitur in craffis ac gluti::: Qtnnis pitui#
'5 noûs filccis)euiufmodi plane omnes pituitofi funt~Ac boni quidé [LIed far ipulm tofU$ fl/cCUS
eft)& p~opterea eiufmodi qui a,v itiofo facilè fecl1ros prfftet~Ctterl1m nifi lentof crafJus &
eiüs'corrigatur adieais aceto & porri modico:non folü obll:met) fed etia nutriet gru titlofus.
plenius qu.!m propofitis fit ex vfu~ Hac itacp de caufa pti{fan<E cremar in hoc ca::: C'ur ptijJa#
n.e cremor
[u tutior eft} vt qui tum modice nutriat)tuihnufqua per anguftos meatus h~reat, -vtiCis.
JO [ed & permeet ipfe , & meatus per totu detergeat, & quicquid in femicoétis cru::.
dis've fucds côtinetur craffi)id diffecet ac refoluat~ Horii ipfonlm gratia & mu!::
fa his idon~a eft)& oxymeIi)& apomeIi)& piper)& gigiber) poftremo omnia qu~
citra vitiofi generationë fuccÏ)humorë craITum difTeeat foIuunt~! quorû materià·
latins in [eqtientibus profequemur~ Ad infiitutû vero nunc fermoné exempli 10:::'
1$ co pofita Gnt & qù~ iam ftmt di éta) & qUér nunc dicenda~ Frugum nanqJ maxime
apta dl: p~iffana~OIerllm fola Iaé1:uca~ Pircium qui faxatiIes dicuntur Panis qui
& furno co8:us,&,fermétatus)& modice purus dl:~ Aues monticolœ~ Potio oxy::
rneIi;muIfa) viau tenue, & a1buleme1ép qu~ boni fimt [ucci)eademq; detergét)nec
gIuttnofa hlllt)nec craffUln fi.lccum efficiut)nec valenter nutriunt. Q Ua! vero vri:;.. Q!!! dent \
io na cÎent) hoc càfu nô probo:maxime qUa! prfuaIentia ex his funt) & fanguine caL 'Vrillas, pro~,
faciunt ac liquant ~ quippe quod côcoquendû probe eft) huic tanta adhuc vexatio pofitis ,not'
no coueni t~H~c itaqJ omnia [ecundo die facienda ad hune modum funtratcp etia
tcrtio)quartoép~Ad h~c pr:rterea ti tum laffitl1dinis fenfus Ieuetl1f)tl1m corpus co
loratius appareat)tu fomni quieti)& vrin~ cocoé1:~ tint,fl'icare ql1idem libel'aIius,
~1 exercitare ver,o parce hotniné audebis +His ita peraé1:is fi nuIIus Iaffitudinis fen::
{ils pr~terea fu pfit)ad co[uetas fiattm exercitationes hominem reduces~ fin quic~
qua appareat prionlm aut fymptomatuln)aut notarum:rurfus tu quoqJ in id in:::
tentus)mutare te'ntabis ea qUt particulatim no reae habent. Si itacp folius Iaffitu
dinis fenfus recordatio fupereftla!teris notis omnibus bene fe habentibus) vti<p
pO apotherapi~ nlunère'Iaffitudinem fummouebis~ fin autem turbata! not~ funt)&
veIuti côfu[a!) cceteru Iaffi tudo abeft: ln quiéte maiore feruare hominé oportebit+
Si vero ambo coierunt)eaderb ratione hominis cura ages) qua prius vf~s in e~ fia
tum dl1xifii).quo eti.â èxereitationis aliquid tetare auderes ~ At'P ita ~t11dem lam .
comprehen[o affeB:ui medendum cen[eo ~ At fi in eodem homine reliqua eadem
,5 fin~) c~tèrurn i? I~~o :orpore fan~uis .bO~l~S exiguus ~t) c~di humor~s plurimü
hutc nec fanguls mlttedus)nec alul deleého aut exerCltatlO >aut ommno motus,
.aut baln~fi adhibédii~ quippe inc#à vena b;num fanguiné emittit :malum qui in
primis maxime venis circa iecùr) & quod Ine[enteriii vocat)colligitur, in totu at~
trahit corpus~Deieé1:i? vero i talibus tormina~ rofiones creat)anitni~ de1iquia,
40 ci eo sr nec ~otatu qùippiâ dïgn~ educit:quando crudi omnes fucCÎ) pigri) atcp ad
fl10tu inepti ,J'pte'r craffitudinéfrigiditL
atéép funt:quo fit yt etiâ omneis an~ftas .
Cl/ferHda
vias obfiruât per quas id ql~O~ ~edidtmentii deijcit) Ferri ad aluum debe~t: Itaq; 11/edictlmell"
nec ipfi educantur)& ali js [int impedimento~ Id quod fane Hippocrates Illo ora;: tis ante COti"
cula pr:reauit)qua breuiffime prtcipit concoaa medicamento tentanda eiTe,no~ coEfio fie
von tentaaa~
~ 5 cruda~Eadem de caufa nec exercj.tare)nec omPino moue!e/ed nec lauEar~ ~~ped~
Ijo
com~enlre.
ttj
lIIJ
,
�G A L~D E SAN IT. TVEN.
cos qui in primis venis crudorü copiâ habent~ Siquidem ottmes id genus motus,
[uccos illos in totü corpus agunt4Seruandi igitllr hi funt in omni quiete:dandatp
ipfis cibus,potio, medicamenta'l3 funt fingula dus generis quœ attenuent, diffe~
cent & conficiant [uccorii craffitudinem, idép citra tnanifefiii calorem. Nam ':lui
excalfaéti vehementius fucci funt:ij in omnem corporis,partem feriitur ~Ergo nu S
tries hos maxime oxymelite, aIiquâdo etiam ptiffanre & mulû exiguo qUQpiam.
Sufiinent enim hi viél:ü,fi modo alij vlli)tenuem:ipfa nimirii crudorii copia)quo~,
'uainé 6Hmo
pauIatim cocoquunt,ad corporis alimentü abutentes. Quoniâ autem prrecordia
fUme
ifiiufinodi omnibus turgida infIataque funt ,ac facilè quicquid affumpferint, in
l.5gi piperis
flatum vertitur: nô inutile fuerit longi piperis aliquid di cibo dare: quippe quod IG
yti{itas.
fhtuoû fpiritus craffitudinem foluit,& qure in prrecordijs pigra ceffant,aa ventre
depellit,& concoquendis quz fumpferis fubuenit)pro cômuni piperum J;ati~ne.
AfGi lItiûtifS. Q uod fi huius copia nô eil)vtique albo vtendum:quippe quod fupra duo reliqua
genera vent rem roborat.Sin hoc non adefi,optimü nigrum petendum eft.ld ve~
ro fuerit,quod pondere pr~cellit.Sanè vtilius fit & diofpolitico medicélméto vti: IJ
DioJpoCiticon
cuius côpoutio duplex efi:alias ex pariblls omniblls,cumino, pipere,~ta, nitr~.
&- eins compotefr'q3 ita magis ventrem [oluer~.. ~li~s cü rcliquoru pari ro~a:re.mlfcetur ni:.
fofitio •
tri dimidiU.prc;fiiterit autem cummu effe <jl1od vocant rethloplcu:plper vero,vel
longii,vel albii~Macerabitl1r cuminii in aceto maxime acri~dein continuo id tun::
ditur,aut etia prius modice frigitur in vafe fiétili,quod coaum in cainino Sopti:: . l.S
me fit. Quz enim exaéte penitusC].3 coél:a non funt) h~c Iutofa potius quàm figli:;
na funt) & qualitatü fuaru nonihillJledicamentis remittüt~ Sunto vero-& rut~ fo
Siccâcla rut.
lia modice ûccata->Vt enim fi plu[culü accentur)acria amaratp reddütur, Sc fupr~
,ur_
quam par eft calida:fic fi prorfus nô ficces, excrementitiü quendâ hwnorem reti~
nent)n6dü ex toto côcoél:um:cuius vitio flatum difcutere minus poffunt. Qua:. 1.$
tUQr his aliquando de[pumatü mel additur , 'aliquado nihil, [ed [oIa fine melle re::
ponuntur,ac ptiffan~ cremori,& alijs quibus maxime couenire videntur cibis in::
TépHS fumé.
IjcitU1tur~Sumitllr & per [e medicamentü hoc & ante & poft cibum.Porrd ad eu .
ai ifiofp ofi·
v[um optimii eil quod mel admixtum habet ) quod vti~ curiofe fit defpumatü.
fici.
id cniro flatum maxime difcutit~fit autetn oportet & mel optimü,fi modo quod 3ft
flaturn cliCcutiat,quodé]? maxime diffecet, futurum medicamentü eil. Appoutii
Dia trion pi ..
fane remediü fic affeais eft & quod ex tribus piperibus conficitur,CcPûx 'Te'~I!'7JI'lJ{~ (
percon.
el~p grzci vocant)vti~ cu non admodü medicamentofum ût,ex varijsép confeéiü _
{lcuti al plerif'P medicorum côponitur , mixturre cuiufdam ritu quam "«evj(Q«~ vo::
cant,aut apri amirifids ifiis coqu.is coditi: aded vt non minimum ijs qui fUll':lpfe JS '"
rint,negociii fit immixta illi medlcamenta concoquere,ami,fifeli)libyllicü,& alia
id genus~Cruda enim minimeq; muta ta ab ijs qui ca [umpferint, longo temp.ore
durare in ventre intelliguntur~ Hrec igitur fubtrahenda medicamento funt:prz:: .
ter qu~) h~c>helenium)& nardi fpica:ceu vero nonnulli coponiit,etiam caûa. Ex~
pedit autem pr~paratum habere ad manurn dupliciter,ficut ipfe foleo. Alterum 40
fi'mplex: quod vtique ijs dandum eft qui parum côcoxerunt, & qui recens frigus
in ventre habent} &.pitui,tofum [uccum ~ Alterii quod medicamentofum magis
dhquo maxime vtlmur in ijs fluxionibus qu~ cl capi te defcédunt ad peéhts+Ve:.
Côp~tioaia
trion piper
r~ hoc quo paé1:o fit,pr~~ar~ndum,a~ibi ~icetllr.S.implex illud, quo ad crudita::
rto".
tlS abundantiam qu~ 10 pnmls,eft v~ms vtlmur)hulUfmo,di efhAd cuiufque tri~ 4$
Non exerci·
tMus nec
{auanaos qUI
in l'ri mis 'Vc"
"is cruaos
(,umores fa ..
6ent.
~ dand'a
catra craJJi..
1
�LIBER
lIU.
~iperuÎn drachmas quinquaginta,abunde adduntur ania & thymi & gingiberis
fingulorum drachl?J.re 08:0+& ûmpliciffimu quidem hoc dl:. Etiam hoc ipfo ma::
.g.~s ûmpkx)~ quo d:tra~ gingiber eil.Alterü _vero cil qllod ex ijfd:m ~ôficitur:
venlm ad cumfcp trmm plperum draehmas qumquaginta reliquoru eUlufcp fex~
"1 decim drachmarii inijcitur pondusmempe aniû,thymi,& ~ngiberis.quo etia ad
propofita vtimllr comodiffime. Debet autem,fi haberi poteit, ani[um Cretenfe
efTe:thy~u~ ,aut Attic~) aut pI~ne ex edi,tis I~ci~, ~ fiecis:cuius quicquid Iigno:J.
fum dl: eIreuelfo, C01na Ipfa vna eurn flonbus JnIJcletur6 Eilo vero & piper quod
longum quidem eO)ntegru)minirneep foratum:~que vero & gingiber+ nam am==
1.0 bo peiforari facile foIét+ Quinetiâ non folû non perforatû, fed & verü illud quo cl
, ex barbaris affertur, piper eilo +hic nancp quod aduIteratur, duplex cO:. AIterum t0ttBfltn pi.
ad1j{tma
quod in Alexandria maxime coficitur, alterum quod h~rb:e cuiufdâ germen eft. ptr
tHm J'Hr(ex
ua'verd maxime ratione internofci 'Juod adulterinû eil poffit,ipfe docebo: ta::
tIfper pr~fatus ne quis aut miretur ;aut caufaln reqllirat ']uâobrem vel coponédi
1) vel pr~badi medieamenti hic tradere rationem fubijt, qui in medédi libris no te:.
mere Id facere foleâ+Siqllidem in illis cu medicis ipus duntaxat ago, hic vero etiâ
eum alijs.vniuerfis quos aliqui (omuni nomine 4>1~1«'T~OÙ~, id eft medicoru fiudio~
[os vocat)~u~ {cilicet in primis difciplinis verfantur: qud intelligentia [ua exerce::
ant+Porro hIS needfe no eft nec in libris de (implic-ibus medicamétis) nec in ope::
ao re de medkamentorii copoutione effc exer~tatis )mllIto~ minus explorandi cu.
iuf<p medicamenti peritiâ habere ~ His itiq3 perfcribi in plenû talia omnia fatius
efi)ucuti paulo ante de 10ngo pipere tradere occepi ,~ Principio enim experiédum
guflu efi)diligenterq; adtimad lm an piperis quaIitates feruet:pofiea in aquâ mit
;- . tédumo Nam quod faél:itÎû eil:,:!! per diem totû in humore maceretur)iIlico li']ua:::
25 tur,ac foluitur~Si ergo tum piperis ei qualitas plane inefi)nec maceratum l'ef<:l~i:::
tur,fi'tép.(vt diél:ii di) minime foraminib~ pertufrim: piper id longii idoneu lU::
dicabisoNiglÛ vero)nec exiIe,necnlgofu.m)ueccraffi corticis efio, fed ex eo quod
poderofum vocât,id 'Juod tü maximû, tum pleniffimü cfl. Itemép de albo ûmili
modo eligatur qllod maximû eO: atq3 pleniiTimu+Deinde omnibus amuI tufis)&
per tenue cribrû tranfmiffis) mel optimü cllriafe defpumatû admifcetoroSane icl
odorii f1auum~ )pr~terea acerrimii dulciffimumélt fuerit, tü.craffitudine necpla~ ' ,BOlli meffl$
"P
-y
"ot.e.
,o.è craffa~nec 1i~uida) [ed qu~. ita cotlnuitaté fuâ tueatur, vdidigitu i? ~d der;t~fe:
r~s)pofl: ln fubltme attoIIas:quod mellis ab eo defluit, Iogiffima quali li~ea lib,. ''!
tinuatii videas 0 Coquitur hoc reéte:aut [uper(arbones." autJi?a o~runt> 'tnda)
)5' ,q~~ etia lfl(ot.~~(X gr~i ~ocât • Hà~jght1r mediCiamen~tl:rr~~(om:~let ~Q~ f(m~l TempUl cfd~
bis ve q~otldleled etla ~:epe. uquidé tnane &. ~?te b~u ~:pon) eti: cubIt~ eunt~ li aÎa trio1J
bus rette dat.,r cochlearlj pleni tnêfura: at'J.3 hutus qmdem vtpar,Uls parul) ~ ma fiperron.
Xlmis maximi,ita medi js ad portionem • Frreten~a etiâ gingiber, quod ex barba::
'-"ris affertur,aceto maceratü+Efi: id virétis h~rb:e fadix)a (oUefru fiatimiri aceturp.
40' coieél:a+Extinguiturenimeiufmoèlimedicamentoriicalorcircaipfas primas yc.:: , Pfo~oJito,rH
c"
, quoru-dam! cwu
'fi d' 'd
flf'èdtcameto'nàs, necin totum perrertl1t
corpus')ve1Utl-a1-lo~m
m? ,IJ:n:~ !rH
c,,{orem
, dicamentum eO: ql10d di~ cala~i1!th~8,~pterea''luod calaminthen reClpit)Vo(~~ ci,~(J prim,al
.de quo mox vberius ageti1tis~lddté~etiam oxymeli,his vtiUŒmum efbvt prtU5 lIwas ext ••
diximus~ Id ita pr:eparati debebit 'JCbm melli optimo f~per (a~bones ~p~mam ,8l1i.
45 abfi:uIeris)conijdesinipfumacet,j tatïtuID} vl1d~gtlfiantl necacldummmlS } nec
9
1
,'0
�-duIce videbitut Ac denuo fnper prllnas 'coC]ues)C]tload plane vnit~ amboru qua~
litates fint)nec appareat gufiâti ace tu a~hue crudii~hinc ab igni depones.Cii<p vti
voles)a:quiei mi[cebis)ita nimirii téperâs,vt vinu. Ergo qui bibet, fi nec de acore
'eius'queritur)nec dulce{hne~affidue eo vtatur.fin alterutro offenditur)adieél:o qd
'defyderatur, rurfus id coques. N ecp cnim eos J'ho qui fub vna quapüi méfura id S
·t:ô.ficiurit:qui mihi fi'mili ter i js a~eél:i vidétur)qui bibétes omnes {j'miüter aquam '
yino mifc.ere (éfent:nô , adu~rtétes,quibufdâ vti<p qui dilutiori infueuerut,caput,
ftatim fi vel puGUo meracÎus'h~mferint)tétari:quibufda qui meraciore deleaatur,
ftomachu)û dilutius hiherint)filbuertil; Cu igitur in vino ta familiari potione ifia
inddât:multo fane m-agis in oxymeIite) vtpote qmitn vinii tu minus familiari)tii 10.
magis forti)ipfa fequi pare!h,satihs ergo fit,ex fmnéris gufiu) nonofiro) iudidii
de modo facere:id elfe {ùmétis natl1fce côueniétiffimu oxymeIi fatos) guod vticp
,d ! iueufldiffimu).lpindeq; etia vtile~co ira .aduerfiffitnu effe;ql1od iniucudii ~Ipfam,
tamé prima ipforii tnixtioné,quo plurimis conueniat}alé cere 0portet.V ni acetÏ'
p~rti)meI~s à quo detraéta fpuma fit, duplu eft inifcendum : deinde ambo in leni 11,
igni coquéda)donec eorii qualit_atès in vnu coierintl;ita enim nec acetum amplius:
-crudum aFpareb,it<>C~n a9.ua vero fiat:i~ it~ Fa~ies oxyrneli:MeIli 9uadrul'lum
optÎtnx aqu.r mlfcebls:dem coques modlCo Igm)quoad fpumare deunat.Ac ma
lum qùi~é nie! multâ egerit fpum~: quo etÏâ: diutius coq1.li dcbebit. Optimû ve::.
ro vt brelliffimo tépore eoquitui)ta mininiû [pum~ euomit:vnde nec pariei co~ lG
lti6ne eil: opus.plurimii cert~ qùarta parté eius quod ab înitio eil inditu,amîttit:
poft vero.dimidio aèdi.adieéto,rurfus coquédü, donee qu'alitatii omnino fit vni:s
tas,nee acctu crudu etiâ appareat. Côficitur fane oXylneli etiâ trihus ftati ab ini=t,·
tio mixtis,ad hune modii:'Acèti vni parti additur mellis duplu, & aqu~ quadru::.
pluln:atq; h.-ec ad tertiii partë'co~untu'r, veI etia quartâlpuma interim detra~a.. ~ 1
Qudd fi valétius id facere iluâesrtaptiidé inijcies aceti)quâtum mellis. Apomeli
"optimum aqua cofidtur,bibiturq; tota ~fl:ate refrigeratis vice.Potefl: vero,cui id
'Ilhet, &'ad quam propofuimus affeéHc>I1eUl ~o cOlnmode vti, potiffimum ybi
cbacuit:idquodei f~pe:cotingit ; alias lnagÏs ;'alias minus, vtpoteexaquaconfe~
, ito 110n pluuia , ûcuùnmfa, fcd quàlibet: qu~nquam poteil qui volet, & ex plu::: !G
u.ia ~qua id con~cere!:ipfèque~pluu.iani aqua~ pro~a~em., id fuaderetUI; Verum
nec Ip[anl prob~,~ ,?-ihiI~ efhfetenus,û ace[clti) p9ttfHmum ad ea qu~ nunc funt
propofita. Q 'uln1mO mcâio,Htêr etiam <lcet quod falteln non omnino incu:::
(tiofe eft :c()'nfec111tnl.':.~~m~, cutaï.(jon~cien.di' ID,e.o eŒ "vt nec fauus admodqm fJ,J
\ritiofus,;coquatu':que:hene' infontàna ~t}~~}lure 8C pura fit, &'duIcis'f: Qpor'~ J1
têt'enim c}Opreffo'al.fatiis ~elle ~teatéhus lJ):àqùa,:coquere, quoad nul1a~ind~ fpu::::
.ma.exifiat ~ Ergo .tuni hàè vtendum potionëefi : tum vero evini.s~ ij$ quce leui:=:
::cer1tœf(~nt. Nutriendum prcrterea cibis eft qui citta éalorem e~tenw;nt: .Çu~'
linfmodl cappari cil: ex uxymeHte ivd DIeQ fl1rnptum ad duos vd trds dies ).vt
-.dithtf11'efl. Quddûcrudo's iam,fuccos [a~b~attetiuato~ fperas) vinum dabis ~~
qU()d& fubfiantiaût tenue ;& colore fhlQij~ album~el;ho, enim & 5ld filCci bo::
*ltatenl"") '& ,cooeoB:ionemfacif:.:illLJd ~riQaJ~ tU9Uft ~ Surit vero iqItalia prif>ri~
"gèllleris PhaIennuili; & Sur..r:ent~um 4bpqfletiO'rls Sabtn~n1 ) & Albanum, &
(Acll'iatmtn. In AGa veto prio ~ g~lJer~s L9fbi~1l~) & 4riufi'um: feeuqdi Tit'l ~
ca4 enulh)& Atfyinuro~Afèpg~~;x,épl-i tannlJ/pgratia,;Ptllliml1s~
Sunt autem ~ 4-5
,
1;
Vatiancfum
~~mefi ejJe·
pro fHmen-tis
tJuftu~
copofitil1
cO~
putrimiJ
IJwicns.
ACta copofi~
tio.
Ma(uln me(
muftI; fpllfU.f
enlittere
tia.
}..2omeCi.
MJtlfClHl
ex
p!I~~ia fie d,
Apomc{t c)q
,dia.
VttJI1fll fujt
,ad coçotho .
tlé, tenue iI!!
",rt"as}t.1)
cere ~
,
.".r
••
v
'
�LIB E R
Inr~
alia multa tum in ItaIia)tü in AGa) & Gt!teris nationibus)~ his funt fimiIia: ex
quibus facere de1eéhi coueniet ad eas quas diximus notas refpicientê, nempe co:::
loré ac fubftâtiâ:craffa vero & nigra reijcere:vt qure tu malu fuccu gignât)tum tar
de penetrent. Q udd fi his adhibitis meIius habere fe fenferit:etia lauare tu homi
s. nem debebis, vngere~lac molli ter fricare : vt vero primii in vrina fubûdentia vic::
funtur,( iJ'lJÔ5~0"1~ vocât)tii friétiones augere) tu ad confuetas exercitationes paula:::
ti"?" reducere.Hoc tempore vnguentis ijs quocp vtencW qu~ per halitü euocét:de
qUlbus & ante mentionem fed) & in feq~étibus fadam. Haudquaqua tamen in
eiufmodi affeél:ibus vomitu vtendû fuaferim!ûcuti nonnllis eft vifum tUtn medi
10 ds)tum gymnaftis,falûs(vt opinor)ex ijs cju~'à PhiIotimo & Praxagora de eiuf:.
modi fuccotû curatione funt fcripta. No enim cii Ia~tudinuaffeéhts abiidatled
cü hi foli infellant) vomitus eos expeIlit:quippe cu nuIlG periculu ut ne intro via:.
le~tius reuellatur aliquid eoru excrementorU qu~ in carne coRitere:quemadm9;:
du cert~ eft cum a.mbo redundât,& in primis verus cruda) & in folidis mordaéia.·
15 Caueri enim in talibus (atius eft vtrucp reuulfum , & foras crudorU, & intro mor..
dadum.Sicuti igitur in fuperioribus cauimus ne crudi fucci foras traherêtur: ita
ne mordaces reuocentur intro,efl: vti'IJ cauendü. Summa: vero eorU quorfi oeca:::
Gone foras ferantur}her [unt)exercitatio)& friruo) & balneu)& fomenta calida)&
vnél:io calfaciens)tu ex animi affeétibus iraciidia, &: vno verbo omnia qu~ fuccos
~o qui aIte in animatis corpore funt merfi)ad motU quoquouerfus jritât • Q UOt"tllU
vero oecaGone intro ferâtur)ea funt qUa! vticp prohibent foras ferri. talia funt ex
ijs qUa! cuti propinquant,& q~ frigida fuO:t,& qu~ adfiringunt!ad h~c)qu~cun~
que fuecos [introrfus] attrahut, aut alias quoquo modo ipforu intro motu exd::.
tanr:quori! funt trifiitia,& horror quacü<:p de caufa ortus:Cquippe cu & ~x ~alida
!1S cauCa & frigida tum horrorem gigni)tutn etia rigoré qualem fupra defcrIpfimus"
dl: ofienfum)pr~terea qUa! auditu vifu've animo aut fiuporem aut horrorem in:::
cutiunt.Hœc itaq3 omnia deuitâda tum funt cu idem homo pariter & Iaffitudine
fentit)& venas habet crudis {uccis refertas.Nâ neq3 'lui extra funt, reél:e intro re~
uocaturmecp qui intus funtloras: imd qui foris (unt ) leuiter educendi per halitü
~o funt~Siquidé qure vehementius id fadunt) etiâ eorU qu~ intus funt,aliquid attra::;.
hunt. Qui vero intus funt,i j attenuâdi coquendi<p funt. Q udd fi vel vomitu eos
vel alui deieél:ione educere vioIétius tenteswtiC)? eori! qui foris [unt)a1i~u~d intr~
rapueris.Necp aecufandus PhiIotimus eG: fi tali vfus expulûone cft, vbl cltra vlIu
aliii affeél:ii crudoru abundantia in primis venis confiitit~ Q uin potius,nos ~pfos
~5 affuefacere par eft vt veteru fcripta diIigentius infpidamus + Ergo qUlbus lntus
. crudi [ucci copia eft,& foris Iaffitudinis fenfus:ijs hylfopum in muIfo coques,no
fiatim nec primo die/ed in fequétibus dabis:vomitu vero abfiinebis)verituscvt
diximus)ne quid excreméti ex terni intro rurfum reuocetur~Praxagoras vero ac
Philotimus rationabiliter pofi eiufmodi muIfum vomitü probât,Rpter~a ~udcl
40 (rudos citra laffitudinem [uccos curat~ (2terum quoniâ de his abunde dlél:U efi~
. têpus monet reliquu aggrediamur affeéhi) in quo cu vIcerofo [enfu e.tiâ ~doru
copia in corporishabitu. eft receptaoAccidiit h~c in ijs maxime neg~Cl~ru clr~un;::.
fiâ:ti js)in quibus aut calor,aut immodicus labor crudos fuecos av~nls ln ca~e r~~
pit!idq; ijs qui nullâ ad pr~fens recenté cruditaté cotra.xerut. Qtllpp~ h~c.~ ad{it~
45 vniueriùm ita (<?rpus crudis ?((upabitur~Cuiufmodl affeétus curatto etla poft a
vÎt/4
cralfo
& n~rama~
fi Jucci efJe,
& tarde re~
netmre.
p 6ilôtittms;
1?flPcagoras ~
Q!!.! fora~
euocent 6,,~
mores.
Q.!!......e Îtltro
agant bumo4
res.
Pbi(otimus;
A(ius aJJe~
ffHS~
�G A L~ D E, SAN l
Clfratio.
'I
1
.'
)
,t
•
DiacarllHlin~
tries copofl~
tia.
TenaijJi ma
mecfic4t11éta
in fiabitltm
ferri)crllJJa
ill "\Ielltre
bttrere.
T~
T VEN.
nabis dicetu't ~ V~rû quoniicopoûtum omne_pofierius umplici efhpr~fiat (arbi~
tror)reliquû fimplicem affeé1:û pritis expedire,ae deinde ad eopofitos venire:qua:::
~ua ne-hune qùidem omnino ûm plicem eft arbitrandutn/ed vtinter laffitudines
fila fpOte ortas fimpUcem~Propofito nâcp nobis affeë1:u qui laifitudinem excit'lt)
adijcimus illi l'eliqiIQs~Sed quia in mixtione'alias fimplex vna~ affe~io addüur) $
alias copouta:ita fi'mplicem ,appellauit!1Us hanc de qua nünc agimus ~ Eilo igitur
crudi fucci copia in (olidis anüpalis partibus)no in venis:cQi accedat vIcerofœ laf:;:fitudinis iÏJ his ipus:aff~(h~st Q~ppe taUs état is de quo intèr initia fermoni$'lo;;
qui jnaitueraniUStS.ictt~~ igitur ir,L-C]~l.G"rùVChjs;& pr.rdpue in primis) c!udorU co
15ia erat,ijs efTe a-ca~~is G<!pçdü ç~~f~it1fus) veriti ne eiufmodi fu~:ci in habitii cor~ 10'
por,is pèrtfaherentur!~ta ~lfiç id, ~!m~:re n? ~p.?rt~t~ ~rgo d~cla his funt qu~ ~el.ad
1:utltn v[cp ca~o~e~ ~~u_J!-a~fmlt{ant ~ frlcadü~ larglter o~eo,qu?d rel:xand~ vtm.
habet:ac pOt1ffimq.l'l,l~l!ç~€;U furgu.nta fom119+ Nam ea frié1:lO fimul cocoqUlt cru
dû fi1ècu)fimûl'co.rp0ream mpl~ln ~nimantis nutrit ~ Quiefcédum vero poft h~c
diullftfi q:Uiâèm pr:Qhqftnf tefIl1.fa ~ Sanè multo ellidentius efficiant cuius gratia 1$
niit)f1 homo exiguü'ciQ.û-ptiçli~ (umpfetit ) nec aliud cl cœna bibat quâ vinù ':1l~od
fulun fit ac tenue~Nec vero illico .e:xerci t:andü. affidue 8( vehetnêter eft)necub~ )mf
p1·udèntes crudo adhuc fücèo nu.:t~ld, corpus cogamus ~ Vtilins itacp fuerit mane
largius fricarc)& polbd diu qui,ef~ére)ac modice inambulare) tu denuo muIta vti
fuiéèione)& balneo modice calid6)pr~terea alimetis q~ & boni unt fucci)& mi::: 2.Q
:mirneglutil1ofa~ ~orû rilateria [qpra iam dié1:a eft) vbi ptiffanâ ad talla Iaudaui)&
pifc~s [axatiles)& aue_s : niànti(~Ia§:+ Apti ci~ifqnt & qui attenuât) de quibus [cri
~tis vno.ribro~N~C_ ~~ quPd.v.e;ear~s ne calorem vehementer accendas: quin~
itrid medicatnenquod dlacalaluinthën vocant)audaéter dabis~Efi vero c5pofi'tio
eius -hùiufmodi~ Acdpécalamit;tthès)& pulegij)& petrofelini)& fefe~eos) cuiufqJ 2$
vricias duas tfeminis apij)cacnminii tlJymi, vtriufcp vncias quatuor:ad h<rc lihyfii
ci vndas~xvjt>piperis vero otto & quadraginta~ Ac piper quidé grauis efto pôde~
ris:quod fo~eos~9fop-v6cant~Sefeli vero Maffilienfe) petrofelinii Macedonïcu) hu=,
ius~ pt~c.ipueAftreoticiüCalalnirithe·&p111egiii potiffirnii ex Creta~Sin n1inus,
cert~ ex regionibus editis & ficcis ~ Simili ratione & thymû. Atcp hrrbariiquidé JO
qukqUic\ li~ofum dUnl9? eft)id abijciendii: accipienda vero ad medicamentû fo
lia)3tq3 ex hIS maxin"le qulC filbtiliffinla virétiffimag; funt) atcp in [um.mis hxrbis
nata : ad h<rc flores.)& qu.r cum i js funt vmi minutiffimas tenuiffimasCp fefl:ueas~
ba!cOn'lnia firiluI tîidéda crihrada~ ~lllt ten~lÏ crihro~ Quippe eiufmodi medica:::
rnenta in toto corporis habitii m~xlme dige~utur!veluti ediuer[o cramora in ven 3;
tre h~rent, vt qu.r anguila venaru afcula fubtre nequeât+Quâobrem etia Inedicar.ô
tnidi qd diofpoliticon vocat)cuius in hoc hbro métioné feci) craffius faœre foleo
quoties deijcere alull p id fiudeo~Quidâ vero" id no intelligés)cu tenuiffimu minu
tiffimuép infi:ar poII~nis feciffet) vt aIuo deijciêd'è nihil côtuIit) fed vrinâ plane mul
tâ mouit! m~cii rem coicauit)nlirâs ac fcifcids euétus eiusverâ cau{.'lm~Ipfe enim 4 0
arbitrari fe alebat hominés intéperanti'â) ( na ita appellabat) eius ql10d incidcrat,
ca~[am e1Te~ vt ver~ propriâ: caufam didicit efTe copofitio~i~ rationé, pofl:modù
ah ter copofuit)mehore fi.lCceffu~ Ac huius qllidem pr~ceptl lU omniii medicamé:;:
torii copoGtione meminiffe expedit: propoutu vero in pr.r[enti medicaméturn
omnia pr~r[l1s [ubtiIi~ pofl:ulat> quo facile in o,mnem corporis pattern digeratu; 45
(
1
�, LIB E R
III!.
ferantur'<j?~Mifcendli vero his ita pr~paratis eil me,l optimii cl1riofe defpumatii.
Porrd vfus eius erit poft matutina friéhoné)ante~ exercitationé & balneu~Licet
& Gne admixto tnelle uccu medicamétu reponere) eo~ faIls vice ad opfonia prér:::
parati vti~Licet & in ptiffanâ veluti acetii inijcere, veI in eiufmodi aliquid pro pi;..
Tépus '\Itê.
ai dlaca[lJ~
1
fflÎlstba.
1 pere~Nô modo auté accii ipfum medicamétii)falis ritu in vario eft vfu/ed etiant
10
di melli efi admixtii~Siquidé id qU0qJ potefi cii âIiquo obo mixtû fumi,i tél vt iu~
c~dii.vtéti ut.Pofi cibii tamé niiquâ nec hoc medicamentii nec aliud v11ii quod ad Non effe
dlilrlbutioné vehementiore facit/umendii eft.Nô enim difiribui tu/ed cocoqui paft ciblÎ
dâla 2".e
qua: !,umpta funt)efl: vti1ius~MeIius itaqJ fit ijs qui externo aIiquo pr~fidio ad co:: '\Ie6emetiorc:
'coéhonê egent,hoc tépore exhiberi dia trioo pipereon GmpIex:cuius côpofitione iijh ibHtioné
ante expofui • Quinetiâ ipfum piper potioni infperfum, percômodu eft ad ea de fad,mt~ .
quibus agimus~qudd fiqua,fortaffe maior neceffitas inciderit, etiâ quod ex fucco
mali cydonij coficituncuius omné copoationêvires~ diligéter in fequétibus ex:.
/
plicabimus.VeriiadeaquéEnûcagimus,omniiiqu~mihicognitafuntoptimurn
IJ tnedicamétii eil: diacalaminthes~Nâ & craifa léta(p attenuat) & per halitii educit,
& vrinas mouet,& mulieribus méfes.Eil: aute vfuquoqJ iucudiffimii)préEfertirn
cûliheralius mel accepit:quo tépore coqui largius poftulat.Qui vero auerfantul;
d~lcia,~ meI ~giii~(na ~iufmodi qU?'1J, natll:ras inuenias) ijs paru in (opoutione
mdèebls.Sane. mehus rus q~0'P ~ert~ ~ largms c0'1u~tur..Na ~ minus ell eo pa::.
,"0 éto dulce)& mlnUS fiomachu eoru qUI a melle abhorret)fubuertIt~At'P oia quidé
huiufmodi veI âte noftra admonitioné lihi ipû quis excogitabit) vnu féiIicet vbi:::
9 deftinas, népe vt quoa,Jd fi~ri Iicet}i~cudiffi~~ fiat medicam~~u, fed tam.~ v~rtii
dus vtilitate feruata.N 0 emm hac,du duIcediOl iludetur,folUllUbeo. Vbllgltur
circiter duos veI treis primos dies ita pr~para~us homo,efi)~on i_n(om~dû fu~rit
"5 etia cofuetis eu exercitatioibus admouere; ammaduerfis prIUS tu colorIS bomta::
te,tû alijs notis qu~ in pr~edétibus funt coprehéféE.N â fi omnia comodç fe habe
re vidétur,plene exercitandus efi.Sin minus>etiâ ante mediocritaté defifiet:ac in
prius diais tii viau tii medicamétis eo die habendus : poftridie rurfus exercita:::
tioni dâdus/uper ijfdem tu notis)tii fcopis:vt cu ora ex fentétia)cômodaq; appa~
~o reât,adeandem viétus rationereuoces cuianteinfueuitqUéimI~ffitudinis fym::
ptomate vrgeb~tur+ Quoniâ vero & acopo)quod ex abiete fit) vti expedit ijs qui
in carne & tota corporis mole fu(cos congeIrerunt.qui aut concoqui de{yderent,
~u.t per h~li~llm digeri:non ab re fuerit eius quoqJ compofitionem apponere.Efi
l?ltur abletls puIchernmum femendrca Nauri emerfum)quo tempo~e Rom~
;$ Septembermenus eft)apudnos vero Pergami Hyperberetzus,Athems myfie~
ria.ld ~e~en coijcere oportet in oIeum quolibet anni tem~ore +~u~u~ ,enim ~n
ea re dlfcnmen dl:~MeIius tamen fuerit fi id contundas p1ilUS quam Inl)ClaS ;qua~
do ita dtius oIeum fua qualitate vi~ inficiet~ ~rit id fpatium dierii minime qua~
draginta.Nos vero f~pe & treis,& quatuor,etla~ m1.11to pI~J1es menfes tn~cera:..
.fO ri permiumus;uc deinde femen abiedmus :humldum vero hnteo percolaul~us.
. Ello vero eius generis oleum,cui re1axandi vis inût:cuiufmodi in Ita~ia fa?ln~~
eil~Conijcies autem in qllinque & viginti heminas eius feminis modl~ln Ita!teu.
Efio auteln & hemina ipfa italica:quâ vtique & libram nom~?a~t~ Vbl vero .ma~
ceratum in eo femen fuerit)multo plane minus red.dit~l,r. E~ 19ltur quo~ r~liqu~
~5 efi)idoncus cer~ modus et:i~ fi quatuor libras imml[cns }reLina! vero abletln~ li~
compojltia
ffledicattl in ~
~l1ocf ex
~e fit.
Rvic
�br~ vriius partern tertiam~Id ~quat drachrnas trigintaduas~Inijcies vero & pine~
rd4n~ tantundem. Qudd fi harum copia no fit)earum 10co terebinthina vtendii~
~x
popuCt
fConbl1s me-
aicamentli.
cuYaqu4
i/lijcitur CI;
fCares aCeo
'O~HJÎtl1r •
Dnpfcx. 'Vas
~uafe.
v6ia1ua
vtifior) 'VGi
"\Iinum.
Modils4qU.t.
Ex chalUe ...
me[o mecfi- .
camétum.
AlIethi1ll1N1.
o[cHm.
Virid'e ane-
tbmN efto.
SamF,&cbinlll1l oleum.
Cur cera rcfillaq3 acfd'ii . .
tHr.
Rofl1larilliî
ofeHt1/.
Ex bet.t)cU-
",dittf (1qreJfis,flCtbe.e, 'Vitis
ai6.e radici#
VilS
oCeli.. -
Coques vero.(ommodius herc in vafe duplici) aut certe igni lento) qua lis prunarii
eihqu~ tamen nec ipfer multx e{fe debé~~ Medicamen hoc aptiffimu eft ad omné
Iaffitudinem,feu fpote ortam,feu aIia quauis ratione contraél:am. V tile fane me:; 1
dicamentum dl: & quod ex populi Boribus fit. Id tale eft, Ex fioribus populi ad:::;
huc conniuetibus modius Italicus in quindecim aut vigilfti Iibras Sabini olei im~
mittitur~Si id pr.rfto non eft)fimile aliquod pr~parâdum oIeum eft,Diél:um ve~
ro in prcrcedentibus eftfimile e{fe quodcunque t~nqe eft, nec vllam adftringendi
vim habet·. Magis vero ad rem pertineb# & fi modice contritum ipfum Boreln JO
in oIeum conijdes~Q udd fi quotidie medicamentum ditrlOuebis)id~ potiffiniii
cmn fol feruebit,ac in domo calida repones: celerius ita magis~ tum qua litas po
puli tum vis in oleum migrabit ~ Itaque poft binos ternosve menfes potes flore
expreffo atque abieél:o habere oleunl quod fine vIla morGone per halïtum dige:::
rat,id~ nihilo minus quam abietinum. Quinetiam cerœ & refin~ tantundem in::: 1$
ijcere licet quantum paulo ante in id quod ex abiete<onfici diximus.S~quâdo ve~
ro humïdurn id quod expritnitur} craifius v i~ebitur ; fat fuerit vel 'lUlntam par::.
tem cer~ adijci,nedum quartam.Ego vero etlam fextam me addidiffe [cio)vbi &
oleum craiTum erateffeéturn) & qui v[urus erat, Iiquidiore medicaméto deleél:a,:
batur~ N onnulli diu macerari tum flores turn femina no ferentes) partim ca per:; ::.0
coquere in oleo coguntur,partirn aquâ inijcere:vtique qui cautiores fimt: qud vi~
delicet nec torreantur qu.r funt inieé1:a', nec oleum vfiionem odore referat ~ Qui
vero his rnagis funt curiofi,in duplicibus ij vafis coquunt.hoc fit eum in Iebete in
quo fit aqua tcruens,inferitur exiguum vafculum in quod fundi oleurn debet~ Id
quod fanê nos facimus)non tamen ad femina floresve eoquédos:(quippe hac co:. %f
étione minime egelnus) propterea qudd ea diu maceramus )fed tum curn in c01~fi
ciendo lnedicamento ceram & refluas liquare in lebete paramus. Qui vero cele::
ri us ea prcrparare cogitur, hune nece{[e eft & vt prmdiétum eft pr.rcoquere, & ne
torreantur)aquam vinu'mve inijcere~i\tquc ad ea quidcm de qui bus nuncagitur)
V'tilior aqua eft:vinu vero ad podagricos affcél:lls)&) vno verbo)articulares ~ Por;:; 3e)
rd fufficit tantulum aqu.r admi[ceri)quantum coquendo totum vanefcet~Is mo;::
dus erit) fi quadruplutn eius aut quintuplum oleum ût.Ergo & kc medicalnen~
ta [uccos quiciique non cr~ffi nec lenti in ~arne cuteque reûdent, euaporent! & ad
haxquod ex chamemeIo fit, oIeum ) tum l.pfu~ ~olum,tum vero cera refina~ a~::
ieéhs ~ Quorum modus hIC quo~ue Fatts ent Idoncus,) fi cerœ pars quarta,re:: Jf
fin~ duodecima fit irnmixta ~ SI CUI vero nullius horum qu.e memorauimus
oIeorum copia fit ) huic anethinum pr.rparaffe eil facillitnum. PoteO: vero & id
medicamentum per halitum digerere, fiue fo10 eo, fiue curn cera refmaque vtare.
Danda vero opera eft vt in vafe duplici & anethinum coquatur. vtiliusque fue:::
rit fi anethum vi ride fit ~ Quod vtique fi quo tempore requiris ) competet, 4C).. '
Inatururn id eilo ~ lam fampfychinum oleum ) hyeme & regione frigida , ac
tempeftate fimiIi idoneum medicamentum eft ~ Habeto vero (eraln ac re
finam id quo que , fi pr.rfert,im manere i~ ftlper vnlto COrpore diutius fiu
des Simili ratione Ro[mans h.rrba oleo lncoq1.lenda. Qudd fi nec ea fit ad
maOllm ~ Beta: alb~ radix) & Cucurbitce agrefiis ') & AI~he~ ') & Vitis a~~ ') 45
:1
oÔ
0
�LIBER
IIII~
e~ic~ci~e.r ellaporant ~bi hd i pr~ qualitaté vircsép in oIeo aligno Gmilis facuIta::.
dIml{erut,>QllodcuqJ vero fic pr~paratuolcG dl)nidG velcerâ{oIam) velcunl
ea reanâ inijcere voles: non (oIli pulcherrimu ) fed etHi guod in 10co bene h~rebit
, vnguentu facies~Abunde auté o11111ino erit/i certquarta partem lefin t duodeci:::
'S ma il1ieceris~Si vero etia duas reûnas inYcies)nëpe abietina)ac pineam,quâ srofb"AÎ~
Il:ip gr~ce vodt)aut tertia ftIper has terebinthina)aut etia)h t û deli'nt)1umidam pi:.
ni reflnâ:Gc quocp medicamentii feceris quod euaporadi vim habet ~ iam hiE Gde::
fint,al1t ea qucr in fiéhlibus habetur reûna mifcëda)aut qua lfigUl<.THp gr~ci dicunt,id
fi. ixam + Nec ignoro tamen has ftIpradiétis imbeciIIiores) ccrteru non olnnino
10 conténédas~Cu vero re!iquns Iaffitudinis affeérus Îlt,in quo flIpra vlcerofiun (en~
Afms aJfe
fum copia ctlldorii in toto carpare congeil:a dhde hac quacp dicendii dt. N cc dl: Rus.
inuentl1 difficile ql1emadmodu emendetur) Gquis ea qu<r diB:a funt) {equatur+ Si
enim vbi in pritnis venis crudi fi.1Cci copia efi)diffecan8u no bis eu effe)concoqué:::
düép diximus)cauëtibus (emper ne in habitû corporis traducatur:vbi vera in eX?
J) tremis venis & corporis habitu refedit)& cocogl1endü pari ter & per halitu re[ol:::
Cnratio;
uendiimimirii quibus ambo incideriit,in ijs amb t rationes (unt mi{cédée! atcp id;
fi quid~ pari noxa vrgere videbuntur,œquali vtriuf~ refpeau~Sin alteru prtgra:::
uat) vtlcp tot,ius c~rationis aU,dio in id,ppen[omee tamen aItero quod minus eil:,
Mi:xta di/cf,
negleél:o~Mlfcebls autem vtrmfcp curatlonem)ad hue nlodii~N 0 cnim ab re Eue:::
1'1; "irati o.
,"0 rit exéplo aliqnid de hoc egiffe~Suaûmns ijs quibus in primis maxitne venis cru~
di fucci cogefia copia dl, umplici dia trion pipereon medicaméto vti +Ergo fi no
modo in his/ed etiam in omnibus venis ut)ftlperêp in ipfa carne:in principio cu:::
rationis ipfo dia trion pipereon vtendii) fed cui admixtu petro[elini tatû Gt) qua::
tum ani11,& thymi,& gingiberis habebat~ poil primii vero 'diem) magisq, etiam
25 poil: feel1ndfi mifcendii ei~em eil aliqui~ di,acaI~minthe~~ Mox vero partes_éequfè
tnifcendcr: procedente detnde tempore,lphus dlacalammthes plus addendu~ Ad
extremii vero etiam folum exhibebitur +Ad eûdem modii & in reIiqua omni vi~
aus ratione,quoties pares affeél:us fimt)mifcend t eorii medëdi rationes (unt/ed
ira tamen)vt inter initia patiores medendi partes ijs prtfientur qu~ in prünis co:::
;0 tinentur venis: in fine vero) ijs qUée in carne\~ Medio inter héec tempore amb<e ra:::
tiones ~quabiliter mifcebuntur~ H~c igitur & prœdiB:a me ftint, & patere iam
arbitror qua ratione corrigere oportet quod peeeatUln in fueds efi~prius qua ho::
minem morbus occupet +Ex ijs enim qu~ in vlcerofo affeétu retuIHl~us eu~ a~::
iunél:us vÎtiofo fucco eil: ! ratiocinari Iicet & de aIio qllollis cum foIus eonfiItent~
35 A~ de ~rimo qu~dem Iailltudinii genere)in quo pûél:ionis 9uidem fenfus ~mneis
antmahs partes mfeil:at , ae e~teris vitioû fucci redundantl}S ) qUée corpon vel [0::
l~, vel cmn laffitudine aecedunt) fenne diximus vniuerfa ~ De ea vero laffitudi:: De têfiua
ne quœ nabis ten~onis eil: appellata J deinceps. aga~lu~ ~, Atq~le hanc quide~ f.:!Jitl/(fI'tle.
(Utn citra exercitatlonem confiiterit) abundantlalll mdlcare ahquam J qllX foli:::
40 das animalis diftendat) tum alijs quibu[dam probatis vifum dl: medicis) tUlU
nô in pofiremis EraŒl:rato~Vbi vero fanguinis redlidatia grauat)diélii Cputo)fu Eraj!flmtHs
pra eft optinlii dTe vel vena incidere,vel malleolutn fcarifiearc ~ RC~l1nendl1s ve::
ro idem & nunc (ermo eil: vel Eraiiil:rati eauf.:l,qui nec in alio q~lOUlS,n,e~ vero in
hoc affeal1 fanguinis detraéhone dl: v[us~ Ac qudd in C'llubc~rLma 9Ulde n~tllra,
45 de ']ua fern10 habetur)Iicet alia quoque ratione eiufmodi redudanuam emlttere,)
tlS
ea
a
a
�GA L.D E S AN IT~TVEN.
'dié1:um filpra efl:~Ill vitioGs nacp, in ql1ihus vide1icet ve1 in cerebro)vel in fpiritus
infirumétis excrementu fubfiitit ,quâtii difcrimen aditur û fanguinis detraétioa
ollé omittere
ne omiffa)alia vacuandi ratione vtare:dicetur alicubi in fequentibus libris,vbi de
pericu{ii eft.
vitioûs corporû fiatibus agèmus~Sed & diétii iam eft in libro qu~m de f~guinis
• miffione fcripfimus contra Erafiftratu~quo minus hoc 10co IonglOr de hiS haben 1
dus fermo dt) fed ad re1iquu & tertiii laffitudinis genus) cu fponte oritur}trâfeun
Detertla
(affituaine.
dii:quod in fuperioribüs phlegmones ûmilitudiné repr~fentare diximus & pro~
Cur b,fC
pter doloris magnitudinem, & qudd cu euidéti calore etia muféulos in maiorem
pb(egmono~oIem attollat~ H~e Iaffitudo ne paucis quidem horis,nedunl duobus tribu'sve
acs aiclJtl1r.
dlebus,eodem tenore confifiit;prout Eraufirato placet:fed ftatim febrem aecen:.: I!
dit vehemétiffimâ)niG fanguinis detraéHone malo prius Gt occurfum~ Quinetia
C1/ratio.
calidiffimus eft in huiufmodi Iaffitudine fanguis : eius~ plurimii de trahi poftu:la nt qui ea premiitur Fere ~mnes~ Non pauci vero "eorii febricitât etiâ Û fanguine
detraxeris • ItaqJ nec ciill:ari,nec paru detrahere conuenit, fed & mature educere,
& nia quid aIiud vetat,ad animi defeétum vfqJ~Optimii vero fuerit)bis eodé die) 1$
fi fiedpotefi,detrahere ~ Ac primu quidem it~ mitt~re expedit, ~t animi defe~
pfus inJee;;- homo non adeat~ Secûdo vero ne defeétus qUldernlpfe eU formldandus~ QUIp::
cfa aetrabépe qui priore detraél:ione refolutus eft/eeiidâ fufiinere haud poteritto In hac vero
aummiffioné)cHr.
fi quid tale homini incidit,facile reuocabiturto Qui vero fic affèél:i [anguine no mi
ferint:hi fi euaferint,vti'J.3 fortun~ beneficio id acceptii ferét~Sed nec euadent,niû 10
alia quapiam ratione leuentur,aut fanguinis e naribus profluuio, aut largo fudo;::
re effufo~Porrd crftimare diligenter oportetqui fanguiné funt mifTuri,in thora(e'
ne) dorfo & lübis tenGo pulfansCp dolor figatur , an in capite potius & collo.His
Q.!!!Inoo hU . .
enim affeél:is humeralé venâ diuides:maxime Grepletii caput & calidii fentiüt:i!:.
merll{is, &
1Hârfo mter' lis vero interna Si vero omnino ~uabiliter Iaffitu~o corpus ocrupat, ambarum 1.1
1lafeeanaa.
mediam~ Ac fi ab incifa quidé vena febrire cœperint, alterius eft artis his profpi::
Q!.!Eao mecere. Sin au té tum no febricitent:primo die poft incifam venaln aut ptiffanx cre:::
aia.
VitlUl.
morem)aut forbitionem ex alica foltlm dabis.Secudo vero etia Iauare lieet ci co:.
piofo oIeo+nutrire vero) tametû Iaueris, plane moderatiffime debebis, Iaétuex, fi'
placet,aliquid offerens,veI Cfi fit)cueurbitx & pti{fan~+ Eft & alica non inutilis,fi::: 3ct
ue hac aceto vt ptifTanâ codias)ftue etiâ fine aceto.Si cucurhit~ copia no fit,malua
beta<J? & lapatho & atriplice eft vtédii.Q udd fi carnem quoqJ guitare veIit, faxa:::
tiles pifces yeI onifcos in albo iure b~ne eIixos dabis + Voeo ius albü, cu une garo,
magisq; etiam ûne fuperuacua cond~tur~)cui~fmodi s<lxevK4Gtp grred vocant) pr~pa
ratur,anetho fale~ cum oleo & porrt eXlguo ln a']uam conieél:is~Vino auté vtili:: ;$
ter etiam ipfo feciido die parcet~tertio vero,û quidem aqu~ potionem facile tole::
ret)tu~c quocp vino ahfiinebit:G non ferat)~otiffimii quidé apomeli dabis+quip:.
pe lem ter refrigerat ea quo cp patio: quo vtlqJ indigent qu~ phlegmones fenfllm
haben~ Iaffi~udines~Hoc fi no ût)album & tenue vinum offeres: aliai}3 pro ratio~
ne exhlbebls)qu~ vt boni Gnt fucci)ita minime caIfaciant. Cauédum vero prxter 4".
cretera dl: ne pr~pe~e & ~nultum) non fenGm & paulatim renutrias~ Quippe qui
P?ft huiufmodi extna~l~ionem ad priftinam di~tam protinus redeunt, ijs corpo
fIS habitus crudis fUCCIS ImpIetur: qllos nimirum antequam (oncoai commode
in ve~t~e venis<}3 funt,corporis moles ad [e rap!t ~ Et héec quideln Iaffitudo com~
moddfime ad hune modfi euratur~ Quatn aute ob rem in i js qui hac pre~untur, 4 S
Il~ qllibHS fit ..
guillÎS mrffi-
4
�LIBER 1111.
41
iterari fanguinis detraél:ionem iubeâ, nec hos multû ae ûmul rencere:fatÎs pro:.
feé1:o fuerit vel Empiricorii caufam reddere ! népequdd & magis iuuantur qui~
bus fic eft emiffJ.ls)& bona valetudine diutius fruuntur qui fieut comprehenfum
dl funt trafuti+~terum &: q~ ex natura rei ducÏtur rationem appofuiffe non
5 fit ~Ii~rtum~~.uoniam igi.tur in ha~ qu~ veIuti phlegmone fatigatlaffitudine) vis
caltdl fangulnts congefta lO'COrpOi'ls mole eft,ven~ autem feého fuccos evaûs e~
mittit, vtile eft poft priorem detraél:ionem tantifper intermittere , dum aliquid
eorum qui in corpore fimt humores,remigret ad venas~ Quod tamen quoniam
c?mmittendum non eft vt in his maneat,vtpote ex dimidio corruptum) fedpo~
JO tlUS plurimum eius expellatur:idcirco detraéHonem fanguinis etiâ fecundo die
iteramus:aIiquando vero & in tertio)vbi videlicet &: reuellere, & ex aIijs in aIia
tranfferre vifum eft conducere+Diéhun vero de omni eiufmodi radone exaél:i:.:
us eft in ijs qu~ de fanguinis detraéHone fcripûmus • qU2 nunc ideo recenfe~di
locus non efi,qudd &: ad medendi artem magis pertinet , & in hoc ipfo fortaffis
15 opere plenius de fanguinis miffione fumus aéturi+Reliquum ergo eft vbi docue
rimus non etfe afanguinis miffione feftinanter reficiendum )hic librum hunc fis:
niamus+Pr~~umetur autem & ad huius fermanis fidem,quiddam quad in ope~
re de natu~libus potentijs dl: d.emon!lratum.I?i ~nim oftêdimus ) omnibus i,s
qu~ proptla natura r~gW1tur, Vlm quadam elfe mfitam qua Îtmiles quibus alan~
10 tur [uccos poffint attrahere.Demôftratum pr~terea eft, vbi proprio & COmtno::=
do nutrimento deftituuntur)vrgeri veI non commodum rapere. Tale porrd eU
quod nondum in ventre venis1queconcoél:um eft.Ergo necerfum eft cum homo
Iargius fe cibis impleuerit,eo cafu crudi fucci plurimum in corpus animalis r(;J.pi,
id/que muItis de cauus, & qudd deterius in,veptre venis'que cocoquitur quod co
2.5 pioftus dl) & qudd multum in corporis molem ideo fubit, quia multii. ftlpereJ},
& qudd citius etiam quan1 par eft , propterea qudd venter ve-nis , venéE reliquis
omnibus anima lis partibus rapi quod nondii. confeéèum efi,permittunt~Q uocl
aded non facerent,u id exiguum effet quod ipf~ haberent ~ Demonfiratii eft em
partes ipfas ex aliméto primii fua portione frui)mox (~teris tranfmittere .Ergo
;0 vltima pr~cipuaque nox~ caufa eft ijs qui uc funt affeél:i, qudd qu~ in corporea
animalis mole habentur partes,vhi muItum femicoétumép attraxerunt nlJtri~
mentum,non paruam excrementorum vim ex ea re congerunt: eum neque per;:.
inde ac fi bonum effet,concoquere id omne vaIent,neque edam vt ~m cOlp~re
coalefcat & affimiletur,efficere:imd parum profpere Fingu1a~ fu~éhone~ ohue
.,> pof1:vitiofummultum~nutrimentum pareft'l>~~f~'l1~ter entmhlS eueOlre ne~
cdfe eil: vt ventri cum abundantia male prreparatl clbl eft refertus~Male pr~pa==
rata voco,qu~ elixari torreri've debentia)iufium in his finem non funt cofecuta+:
Ergo uue panis non fatis dl: coélus ,fiue caro le~menve intra ~odutn eIixu~
fieri nequit vth~c venter prob~ concoquat. Eademvero ratlonefe?ab~nt et
40 qu~ in ventre 'male fu~t ~o?feél:a , ad [e.cundam conco.él:ionem qure ~gttur 10 vell!
nis :qua male prreparatl obl,ad concoél:lonem qure e!bn v.entre~Q~net~am qua:
in venis male funt concoaa ,fic fe habent ad concoaionem q~ agttur ln carn:,
quemadmodum fe habebant cibi ad eatn qure efi in ventre:8C qu~ ex hoc [ubeu..
tia,ad eam qure eft in venis. Ergo nec venter externa qu~ fumpfit~e~aae .conco~
45 quit)nec venre hrec qure aventre excîpiunt.Sed nec carnes que ex vents)Vbl ç-0~'~
CUt iterâcfâ
il~ 6is F1!pli:
111S ttlijJlonc
iufferit.
J4gùi..
Cu ra
nis mijJtont:
l'r~propere
reficien allm,
nov Jit~ ,
�GAL.DE
QyinlJ6ro
cfe natura(i~
'\Iirtuti..
Eusdemon ..
ftrat""
6HS
SANIT~
TVEN.
ante non funt eonfeél:a6Atque interim excrementi eopiam in corpore prouenire
eflneceiTe6Ac rem quidem omnem,vt breuiffime ücuit)iam dixirnus. Qudd û
quis diétorum cuiufque certam ex demofiratione fcientiam cepiiTe veIit,is hbrii
de naturalibus virtutibus legat:in quo primwn illud liquidd demonfiratum dl:,
ventrem fua ipuus caufa nutrimentum fufcipere, vt eo tum fruatur,tû quod fibi $
deflt,fuppleat: edque ampleél:i id vndique,ac retinere totii , quoad fe fatiauerit., '
Secundo lliud, eundem vbi ali prçterea non defyderat,imam .fui partem(-rJui\é:ieop
gr~ci vocant, id eft portam)redudere ,ac quod cibol1lm fuperfuit ,exprimere,
.peffu~~ eeu alienu~ anus trudere.De~de qud~ in ipfo tranûtu pe~ intefiina,
ac potdHmwn tenUla,ven~quz hue pertlnent) alimentum ad fe rapittnt, quod 10
ex mora quam in ventre habuit,& alteratum,& animaIi magis idoneum eft effe~
étum:mox in ipûs venis quoque ab alia in aliam traditur,ad eundem modii qUQ
ex ventre in venaS6 hine vero iam planè confeaum in (ingulas pertrahitur ani~
malis parteslYbi tertiam coneoétioné naébi,ipû alendo corpori affimilatur.H~c
fiquisexeolibrocoIligat,nihilefi quddcaufam amplius requiratcur multiha~ lS
bitu corporis exinanîto,niû fenfim renutriantur,pluri~um ~~crame~to~um i~
t~t~ eo eongerant)atque ex hi~ n~n lc::~tcr a:grote,nt~
~ ~CL~ :GALENI
DE SA,
'NITATE TVENDA LIBER QVIN...~VS,THOMA LINAC~~
ANGLO INTER~
PRETE.
Viotum de (ànitàte tuêda Iibrum ingrediés,G qui for;
te etant qui prolixîtate operis noftri grauabutur , hos
,primum folari volo.Non enim noftra id culpa enenit: 2.S
fed 'ppoût~ rei natura. Si enÎm fieri poteft vtqui bre~
_ I..........•... S longam contêpIationem ahfoluit,nihiI neceffa:.;
omittat: fateor errorem meum,ceu nulla neceffi
t~te a~b~~es fecutlls ûm ~ Sin clarius Gmu! breuiu'fcp
ddfen de IJfdem non potefi)nemo nos merito accufet 30,
,
, fed ipfos potius,qui eorum qu~ needfaria funt,no pa~
ca pr~tereunt.Efi vero Illud amuI ex maxIme neceffarijs,fimuI veluti eIemêtum
totius artis qu~valetudinem tuetur,Çl' numerof~ hominum funt natur~,prout in
confeffo e~ omnibus tum medids, tum gymnafiis.Quorum tamen plurimi ita
de valetudine tu~nd~ fcribût,quaû de vno homine agant: id/que ne vno quîdem 3$
oftenfo quem prlUs luuerint:quan9: non vnum, [ed muItos, quos morbis prim~
aifiduis itnpIicato~,ipû panea muitis annis in fanitate fua opera feruaiTent,indi
caffe,ac fic ad fcribédii acceffiffepar erat.At nos ipûs reru effeétis id ofiendimus:
,& ijs 9Ui prius affiduis premebantur morbis,inde aded qudd fanitatis pr~ceptis
p~rU1{fe~t,in omni integritate fematis)ûc ~,emu ~e ipfis fc,ribere fumus aggr~ffi. 4C)
�LIBER
V.
Q uippe alios exe~cit.ari in ~ot~ vetuimus:ifiis videIicet exercendi (OlForis (au::
fa [u[ceptis)ac {olis VIt~ aéhombus contentos effe [uafimus~AIijs de muItitudi::
ne exercitationum demere aliquid iuffimus+Vt totum breuiffimis {omplecrar,
alijs qualitatem tantum)aut ordinem)aùt tempus)alijs vniuerfam earum muta::
S te (p~ciem .iniunximus ~ Aeque vero de ~aIneis frércipien~es) vtique qudd aut
omnmo hls fuperfedendum elfet)aut (~p1Us quam ante vtedum.)aut rarius) aut
ante cibum tâtum)aut etiam poft cibum)aut calidioribus q~àm ante, aut magis
tepidis) élut frigidioribus : pror[us omnis morbi expertes muItis annis reddi::
dimus.A t nihil horum facere licuilfet fi neque naturales corpo~um differentias
... 10 compertas habui{fem)neque debitam (uique [aIübrem:vittus rationem~ Non::
nulli vero ex ijs qui de [anitate tuenda literis produnt ) au t etiam fine fcriptis de
ca prrecipiuntme (eip[os quidem defendere amorbis perpetuo poilleront ~ Ita
cum cl cauilIantibus tum alia 'luérdam)tum vero verfus iUe obijcitun &lÀ<;;~ lct'1foç,
èwrog ~À/m,.~ ~eJa>~.(id cft) Alij~ medens)at ip{e vlceribus (catés ) ahj id negodjs im~
15 putant)aIt) ob IntemperantIam (e zgrotare fatentur ~fed horum magis improba
~e i~ldi~e defenfio eH)qmim .ipfum quod obijcitur crimen. Qui vero ijs qUér in
VIt~ mc~dunt~~~u~am tribuunt)~ q~idem diari.a fe.bri ~a?odt)ex ~ftu)frigoriblls,
laffitudmc)ali)sq31d genus occalion1bus:hos vmdlcare a culpa decet:li'n alia qua::
libet,minime + Quippe nec ipfi omnino une febri exegimus) imd ex Iaffitudine
1.0 nonnunquam febricitauitnus:nullum alias morbum muItis iam annis experti.,
Quinetùi perculfus certis corporis partibus)vnde alij phlegmonis bubonibus~
contraél:is febricitarunt,ipfe nunquam phlegmonen bubone'mve (enû) nec fe~
bri laborauimon aliunde certe quam ex ièruandre fanitatis arte tanta cômoda co
feeutus:eum alioqui nec'(alubré corporis fiatum ab ortu ip{o Gm naél:us,nec vi;.
25 tam plane Iiberam fortitus) [ed in qua tum artis officijs feruierim; ~um amicis,
cognatis)& ciuibus ) in pluribus inièruierim: tum plurimam noél:ium partern,
nonnl1nquam œgrotantium ipforum caufa/emper autem dulcedinis fiudiorum
gratia peruigilauerimmee ta men vIlo {ena me (orporis morbo tentatum Inul~
lis iam annis) excepta ( vt dixi) diaria qllandoque febri: ( qu~ tameQ. & rariffi::.
. jO me)nee nili ex laffitudine incidit) quanuis in pueriIi ~tate ) atque etiam tum in
ephebia, tum adolefcentia, morbis nec pauds ) neque his leuibus premerer.Sed
po~ o~auu~ & vigefimum annum) cum perfuafiifem mi?i effe c~nferuand~
~amtatls ra~o~em quandam:pr<Eceptis eius per totam demceps vl~a~ p~~u,
Ita vt nec mInlmo morbo poft laborarim ) nili forte CqU<E tamen ranus lQCldlt)
35 diaria febri: eum alioqui liceat hanc quo que in totum effugere fi quis liberam
vitam fit naétus ! veIuti in fuperioribus ialn oftendü fie'tque> fi quis animum
aduertat)etiam clarius in ijs qU<E mox dicam.Illud enim affirmare aufim, ne bu:: spOfiO GaCe.
bone quidem laboraturos eos qui pr.rparati;td fanitatem ad vnguem hnt >.fi 11i ae Gae
n10do eorum corpus ab vtroque excrementorum genere vacet) & eo quod ln arte.
40 quantitate confifii~, & eo qu?d in q~ali~ate A~que ad eos quide~ qui .nunc
fànitatis tl1endre pra!cepta d,ét.o fcnptove profitentur} vel hérc Catis arb~t.ro~+
Prioribus vero >qllo'~qlle nec felpfos extra morbum perpet~o> ne., e~s qU.llpfis
paruiffent,[eruafiè aut aliorum relatu audiuimus, aut ipfos m {C~ptlS fUIS tal~
quippiam iaétare aufos : ne (ontradicend~m ~uidem (~nfeo + Mlr~wu~ cert~
4-5 poti\lS_arbitro~ Î1 quis eom vniuer{am {amtatls tu~nd~art~ vno Iibro 1eéh
'10
';t
•
�GAL~
DE SANIT ~ TVEN.
etl: pollicitus ; p~[ertim non ( ficu~ Hipp6crates) in prirnis & Cummis ,capid~ .
•
bus methodum indicaps/ed Reut nos)01nnia rationibus firmans~ Ac prolixita~ ,
tis quidem Cermonum nofirorum caufa iam diéta efi ~ Q uiCquis autem honefii
probi~ fiudiofus efr,ac p~<? ijs qux optima funt,diligés:hunc decet non t"!.m ar~ '
tis huius.1ongitudine gra,uari,quam magnitudinem eonlm qu~ proinittlt,~~fpi 1
O.!!:.! bec ars cere~Nam ~ui)qu~fo,non ~a&n:a illa miran~"tp artis oper~ fun t,fi (ui no ah ipfo
rromittat.
0rtti'imbeellIum corpus fillt,hunc & ad plunmam peràuxdfe feneétutem.,& fen
fibus. i1IœRs,ab omni prorfus morho doloreip alie,num atque integrum perpe~ .
tuo [ernaffe ( Ego vero etiam non~ullos quibus [alubre admodum firmûtp ~a,.
.. tura corpus erat,vidiffe mihi viHeor pérmultis morbis affIiétos,ac pofiremo im le
medic~bi1ibus malis in feneaute faltem opprdfos:quos tamé Fas etat, quod ex
naturali h~bitu fuit, tum fenfibus omnibus iIlœfos,tum reliquis corpo,iis parti~
bus [anos ad vltimam ,,:fque duraire [eneél:utem ~ Q uonam igitur paél:o turpe
non fi,t,qu.i optima ~atuia fit pr~ditus,hüc .ob podagtam ab alijs gefiari,aut cal:..
culo iam cruciatum,& colo,& vlceré in veuca ex cibis mali {ucci cotraéto, dolori:: 1$
bus cotabe[cerèf Q uomodo rur[us non ~urp~ Gt propter articularetn morburn
fuis ipGus tnanibIJS vti non valentem)ahenis ege~e quibus ori cihos admoueat~'
Cui<:p fedes infirma efr)eo qui in deieéhone [fubminifire tJ (Sàtius enim Gt,6 cui,
vllum omnino peéhis efi/excenties malle mori,qtianl tali vira,viuere. Qudd fi
quis tam impudçns Groul delicatùsC]ue eft vt turpitudinem fuam negl~gat!at do l.Q
lores quos noé1:es diesq; ex vitijs fuisfufiinet,non aliter quam qui acarnif!cibus
torqueI?-~ur,certe contenendi non funt : tametR certe ~~c omnia vel intemperâ~
tiéE vel ignorantia! veI vtrique imputent op9rtét~ Verum intemperantiéE corrigc'
d~ hic 10cu$ non ~fr~lgnorationi eorii qu~ ag~nda (unt,hoc opereCvt fpero) mé::
debim\1~)[cilicetproquauis corpb~m natura,propria fanitatis tuenda: ratione as
appouta.lnitium vero mihi rerfus ab optima natura iufium erat:ad cuius cura~
tlOnem'omne confilium dirigitur,non ed vr corrigatur,fed vt in fiatu fuo [erues
tur~Id ql10d ipfi haétenus fecitnus:qui de ea per üngulas a!tates pra!tt:r 'indinan~
terne'lJQ:gQ:K~s'''lÎpgr~ci vocantjegimus.Cuius extrema pars fenium proprie dici:;
tur,ipfum quo que in fuas partes diduél:um, vt poil: dicemus vbi ea pars artis'tra jG
detur c:Iu~ de fenibus curàndis agit:i'HeOKOfllcHP gr3!ci vocât +Vero nunc [aIté pt~ci~
pui,s eoru qu~ ~ifu [unt, repetitis ! ad vitiofas corporii naturas tranfibimus >ac
quemadmodum cuiufque ~arum f~nlari v.aletudo poffit,trademus .. Ergo opti~
Optittl~ corfUS qlf.e
mum corpus ad fui cufiodtam hcec ln qu~htate,quantitate}& facultate pofiulat+
l'c1l"ret aa
JHi cujtodlâ. Inexerdtationibus,q~ mo~erat~.medlOcres~ funt,qux'que fingulis corporis S$
partibus <rquabiliter hnt adhibitcr,tdrque omni vitato exce1fu:aut Cicubi in quo;';
quam diétorum fit erratum,errore correao+ In edendorum vero bibendonim:>
que natu~a)û~iliter in qualitate,quantitate,& ~a(ultate, hic quoque [copus efio
ip{a medlOcfltas }vt nec pIura nec pauciora caplat quam qu~ vbi concoél:a diC.
tributa'que in co~pus Gnt) i~e'mque bene nutrietint, ac fi: opus fit glifcentibus 40
adhuc, mediocte quippiam adiecerint: nihil relinquent. ql10d vel (uperuacu.;.
Uln fit ve1 deficiens.AJ ellndé modum in [omno) vigiIijs,balaeis animi aé1:io:;
.nihus)& alijs id genus~mediû ornnis exceffus feruati debebit+ Qudd fi in aliquo
Olntlis corfit erratutn,eorrigendus error efi.Porrd ornnis corrigendi eJ;roris camunis efto
t'iBMi erro~
fcopus)cotrarij exceffus vfurpatioüta vt fi plufculum pridie fatigatii corpus dl, ~ 5
riscomHne.
�LIBER
V.
4J
demas aIiquid de exercitatÎonuth modo~Sin mInus iufio fe exereitauit) vt txer~
, citij tnodum augeas~Eodem Pâéèo fi eoncita tiore rnotu eft v[um, vt hune modi~
ce remittas~Sin remiffiore)vt intédas.Simili modo fi robuftior motus pr~ceffit,
vt pro hoc mitiorem iniungas:pro leuiore contra qui valentiorfit,& pro langui~
s do vehementem)& pro vehementi eontrariii:& vno verbo)vt omnem excefium
contrario excefTu corrigens)in fanitate hominem cufiodias~ Vt autem corrigédo
non erres)primum corporis affeétus ad vnguem fcire oportet,deinde omniu eo~
rum qUér priore die faél:a videris)meminiffè~Nam affeélus quidem quod deliétii
ût docebunt~Reeordatio eorum qu~ pridie funt aébt! quantum tibi a eonfuetis
.lD recedendum fit)inG:nllat~Atque in affeéhbus quidem eiufmodi exceffus videas,
quod allt gracilius,aut obefius,aut durius)aut mollius}aut ficcius)aut humidius,
aut rarius,aut dëûllS corpus qucinl ante apparet)cum eo etiam qudd nec natura:::
lem coloris gratia ad vnguem feruat~Memoria vero faél:orum , & quod peccatii
efr,oil:endet:& prout corrigetur,ex pra!fentium collatione docebit~Nam fi graci
15 lius redditum corpus fi t)~fiimare oportebi t,atcp ad memoriam reuocare,plu'sne
qmlm par erat) exercÏtando fatigatus homo fit ) aut eoncitatiore motu vius) aut
frican~o lauando've modum excefTit~Ab his mox confyderare)nimiane cogita~
tione fit vfus,aut nimium vigilauerit)allt peraluum longe pIura iufro deiecerit.
Expendi etia debebit num domus in qua verfatus ût)calidior fuel"it) aut parcius
:'0, comederit vel biberit, aut veneri liberius indulferit. Sin obefius vifiicorpus li't,
num friél:io [mollior)Jaut exercÏtium parcius aut tardius)aut fomnus Iogior>aut
venter adfirié1:us)aut ciborum copia optime concoé1:orii pr~cefTerit+Si vero du::
rius quam antè corpus apparet:primum friéHonum meminifTe oportet)mox ro
bufiarum exercitationum, an hx robufi~)& eum cocertatore duro denfante'que
2. 5 pr~ierint:ad h~c,an in puluere,eoq; duro ac frigido)& an citra apotherapia.Dein
balnei)an videlicet hoc plane frigidum fuerit)an nimium calés~Pr~terea clomns
in qua dormiés vigilans' ve verfatus efi)nllm frigida.lté~ ciborü ficcitatis)& po
tionis penuri~~Sil1 mollius qmlnl prius,poil:ridie corpus videatunprimum qui::.
dem friél:ionii meminifTe eoueniet,an molles) & eum pinguitudine)& balneis le::
~o niter tepidis flnt adhibit~~Ab his reuocari ad memoria debebit an exercitatio~
nes tarda! & exigu~ eum concerta tore immodice molli pr~ce{[erint. Dein an po
tio vberior fuerit. Mox an cibos plures,aut natura humidiores acceperit.Poil:re
mo an multii dormierit~Proximu~ molli corporis affeâui ellhumidus:hoc dif:::
ferens)qudd moIIis ip[orii corporum propria qualitas eft)humidus qui in co co",
35 tinentur humorutn~Difcernuntllr hi taétu.Nam humidus affeétus cum maclo::
re cutis eil)mollis fine hoc: quanquâ efi profeéèo & molle corpus humiclum fuis
ipfius partibus~Creterum pro doél:rinre daritate hoc molle vocetu!>alterum hu:.
midum.Ac ûccus quidem immodice corporis affeétus habitum fiatim durum
reddit: non tamen cum mollitie nece{fario coniunétus eft humidus affeaus.
40 poteil: nâque durata caro efTe) & tamen mador fuddrve ècorpore emitti.Atque
in hUlneél:o quidem corporis habitu, vel ex intempefiiuo veneris vfu,vel alia
quapiâ ex caufa,de virium imbecillitate [ufpicio efi) vel corporis. raritate ex im::.
moctice molli friétione, vel nimio balnei vfu, vel aëre domus Vbl verfatus eft) ~
par erat calidiore ~ Habenda prreterea eil: & de potione confyderatio)an ea ~be~
45 rior fuit~& de fomno)an is maiorqmim pro natur~ radone. Et de aëre amblen$
F,iij
V ncfe corpus
graci{iHS
fjç't.
Vm{e o6tft..
, HI.
Vncfe cf"..
ri/IS.
Vnae ttloffiHS.
Moms&
bHmiai cf!!crimen.
Notlf nllmidi
nffefflls &moffis.
'
6umi..
cfms corpHs.
Vt/C{e
�GAL~
Vllae11l0m~
us.
Vmle cfilrius
Vndejiccior
hfl6itus.
Omuis cx~
ceffus côtrario excejJ:'
eméaadus.
'Q.!!.Ql aG
opt/oeorpo
re cfejicit, ia
tribUs cfe
ca~is
cfefi-
cere.
Defet,io.
Hippocratcs
Homerus.
SenHcorpus
aimOHêcfHm.
"
~
FriEtionis
cii pî,guitudi
fie finis.
DE SAN IT ~ TVEN.
te) num Ce non [enfim) [ed Gmul totum in humidum caIidu'mque tnutauir;
Et de cibis pari modo ~ In teneritudine vero fiue mollitudine (vtroque enim
modo cô[uetudo appeI1at) cum vtique fine humiditate fllerit,concoé1:um pro::>
be nutrimentum efTe) & corpus nutritum, [ed exercitatum diminutius e{fe,pu::
tandum eft ~ Contra in duritie aut duriter perfriltum efTe, aut nimium exer::. 5
citatum, id''lue cum duro coneertatore, & in puluere) iudicandum. Siccitas
vero habitus', penuriam potionis cibi've, aut vigilias ,aut vit~ folidtudinem,
aut multam friltionem ,aut exercitationem immodicam indicat.:. H~c itaque
confyderans corrigere errorem quotidie poteris prius qmiin inauétus efror cu~
ratu difficiIior euadat. Semper, autem memineris exceffum 'o mnem contra:. 10
rio exeeffu efTe emendandum .:. quippe Olnnium qU<E pr~ter naturam inciélunt,
omne huc confilium curationis dirigitur. Quare fi: huic pr~eepto, etiam cor::
porum, quibus prrefieeris digno[eendorllm peritiam adieeeris ,& fingulorum "
remediorum facultate$ adiunxeris ! vniller(~ iam artis qu~ corpori hominis
tueado dicata efr,peritus fueris : cuius ope non [anis modo [uam valetudinem 1)
tueberis , {ed etiam ijs qui ~grot~n~ ~ p~ifiinu~ fiatl.UTI refiitues. A~que opti:;:
lnum quideOl. corpus cuiufmodlfit, dlétum lam eft. Quod ab hUlus perf6
él:ione defecit ) fcire Iieet tribus id de cauGs defeci{fe') aut qudd fiatim in vtero
vitiofo fia tu fuit , autt]udd qualibet de caufa in nonnatutalem affeaum poll:
(onceffit, aut . ~tatis ratione. Omnia vero corrigenda per contrarium exeef::: ,2.0
fum funt. Senium eoim, vt de hoc primum agam, frigidum ficcu'mque eft, ve~
Iuti in libro de temperamentis dl: oficnfum.:. Corrigitur id per ea qu~ calfad:::
unt &humeé1:ant. Talia funt balneum dulcis & calid~ aqu~,& vini potio,
prœterea ex cibis quicun'l3 humeél:are & calfaeere natura poffilnt. De exercita:;.
tione vero) friétione, & omni motu(ab his enim cœpiiTe dl: fatius~nâ reél:e illud 2. $
diéhî arbitror,Labor cibii prxeedat)h~c fcire Heet poétâ ex parte verum dixi{fe::
V t lauit ') fumpfit'que cibum ') det membra fopori+
Nâq3 h~c iufra feni.
Nô tamé in hoc totii efTe poGtii.PofruIat enim fe.::
num non fecus quam iuuenum corpus dimoueri! cum infitus alioqui calor
extingui in his periditetur • Nam corporum qU<E in Rorente ~tate funt, non 30
defunt qucr quietem pofiulant! de quibus Hippocrates prodidit~ Senum vero
nemo quietem ex toto pofiulat,fednec exercitium vehemens.:. Ceu enim ven::.'
tulo quodam excitari accendi'que calor eorum defyderat ! vehementiore autem
motu dei jcitur. Ac magna! quidetn flamm~ ') eius quod ita aceendat) minime
egent!cum (atis ipfce fibi & ad tutelam fint ') & vt materia: dominentur + Ergo ;)
nec [omno mane fricari defyderant omnes qui ~grotant ') flcuti fenes ! cum
eiufmodi friél:ionis qu~ cum pinguitudine adhibetur,duplex [copus fit; nem:::
pe vt vell~ftitudinis affeltum fanet prius quam inauélus fehrem aceendat:
vel imbeClllam difiributionis vün excitet + 'Nam multos quorum cOT0;:.
ri longo tempore nihil ex alimento acceffit] ( a7'eoq>OU~'TC\:ç grreci vacant ) eiufmo~ 40
di friltion,e adhibita facile paucis die bus carne impleuimus .:. Verutn qllod alijs
ex affeau certo in tempo~e incidit}id [enibus adeft perpetuo : quippe <]uorurn
omne corpus frigidum efr ,nec potens alimentum ad fe trahere} atque id probe
conficere,ex edq3 nutriri~Sed fricrio eum & vitale robur excitet)& modice (alfa::
dat J efficit v~ & djfrrib~ltio nutl"Îlnent,i fit fadh.of) 8C nutritio promptior~Hac 45
a
�LIBER V.
44
1
vic1us "ratione & iuuenes non pauci qui ex eo gudd alimcntum his difiributum
in corpus nO~l efi)emacioiti funt)carnis incrementum receperunt : et fenes plane
omnes fruél:um non paruum fenferunt ~ Atque hax quidem vna fenibus veluti
e~ercitati?,fit lnane admini~ra~a)nempe fj:i~atio cum oleo~po~ ?anc ina~bula=5 tlO gefiat.oque,qu~ tamen fint lntra laHitudmem,& ex fems vlnbus comeaat~.
quarum cauia de cibis potionetp non pauca prius diximus.nuc de exercÏtationi:::
·b us quoque exempIicaufa qua:dam ponelnus:de quibus h~c in fuperioribus di:.>
dicimus:Q udd acuta exercitatioCfic enim vocant cuius celeres motus {imt)cor~
pus te~uat~cétraria craffun~ reddi~.multa cO~'pu~ ficcat.medioc~is ob~fum pr~::;
10 llat.D.8:um efi & de c~tens ommbus exercltatlOnum atque etIam fnétionum
differétijs. Verunl exercitationis form~ quœ fenibus vtiles aliena!'ve fint)tUlh ex
corporis totius affeé1u> & confuetudine,tum vitijs ipGs qUa! infefiant, intelligen
tur.Ex totius corporisaffeau)adhiic modumoNamoptimi fiatus corporis)de
quo ha~enus ~enno?em fec~m~s)ficut in iuuentute ad vehementiffimos quofcp
15 1abores Idoneu maXIme efi)lta m feneaa fe habet ad ornnes Inediocres. Q uod
vero aut craffis cruribus efr,aut lato peaol'e)aut cl'uribus vItra quam par eft gra~
cîlibus)aut quod exiguo eft thorace,aut admodum angufto )aut valgum eft va:::
ru'm~e)aut aIio quouis. pati:o, a,medi~)(ritate reced,és:id ad plerafque exercitatio:;;
nUtn meptum efi.QUlppe VI tl 0 fa! figura! thorax,In ijs qUa! per Voce adminifirâ:.:
1.9 tur>offenditur.Crura vero perinambuIationemlœduntur. Adefidem modUttl
de manibus >collo >humero, lumbis)coxis)& tota fpina)lnihi dié1:um intellige.
Quicquid enim ex ~is ~arum rite a~ initi~ ~o?di~um efi)id fane exerc~tâdo im~
becillum potius ']uam firmum reddttunmfi fi CUl moderatos motus ImbeciUis
membris modicas exercitationes nominare placet.Verum ita de nomine magis
z5 qwim de re lis fuerit~Senibus vero qu~ pr~cipua ~d fanitatem ~xercit~a fun~)h~c
per valentiores corporis partes funt obeunda:qulppe cum qUlbus rehqu~ Gmu!
mouentl.lr e,xercentU1.1~~Qllinetiam confuetudo maximanl vendicat partern ad
exercitationis fpeciem de1igendarn~Nam qu~ céfueta funt) vt minime lafTantia
quos exercent )etiam deleaant~ficl.lti ediuerfo qua: infueta funt) tunl difplicent,
~o tum vero Iaffant.Porro qui bus operibus arte opus efi ) ea ne attingere quidé fe~
nes debebuntmon tibia)non tuba fonare ) non cithara: non magis quam qux in
paladha geruntur >qui Iué1:~ [unt ignari.Senes igitur omnes confuetis Iaboriblls
hmt exercendi >fed tamen vehementia eorum remiffa. T ertium quo dirigit qui
exercitationis formam pr~fcribit) ab affeaione fumitur)omni~ quidem a!tatis
~$ commune,non tamen pa rem vbique vinl optinens ) cu~ ~ec parem vbique no:;;
xam negleéhlnl inferat. Quos enim ex Ieui caufa vertlgmes, ( C1'KOTCJ}'-Cl!'rCl! gr~ci
vocant) comitiales morbi)grauis ophthalmia) vel aurium dolores male habent,
ijs incIinato capite dorfo've)àut humi volutatis exercitari non expeditümd tum
ambulatione fa!pe)tUln cUlfu mediocri)tum gefiatione in vehiculis) citra fatiga~
40 tioneln vti~Simi1i modo nec quibus tonii11er ( quas 'c;j"Cl!~ÎJ1}'-,Cl! gr~ci vocant) aut
vitia qnas antiades appellant)al.lt angi~~ facile incidunt. Nec quibus p~ompte
in columellam ) ginoiuas) dentes >demquc partern aliquam ex ifs qu~ arca coI~
Iurn aut totum cap~t habentur }fluxiones procumbunt. Quippe nonnulli di:::
1l1idio capite infeitantur~gr~ci Îljllu€Cl:vCl! vorat. Alijs tcndones ) quos gr~ci 'rlvOVTCl!Ç
4-$ Vocan t ex Ieni qualibet caufa dolent.Q 1l0rU111 nerno exer'~tationé 1l1fiinet qUa!
)
f~
ACHfaexer·
citfltio fl..1i4!.
Q!!.91vft{".
Jii tj1,tIOn
ejJe ad ex~
ercitatione$
artHm •
Exercitat{Œ '
tles (e?l"i l'el,
lIa(étlorcs
corporis
partas
o6c~
um!4s.
cOfue.
tis [nboribu.
Selles
exercéaos.
Q!!i~uiGus
partibus ex·
ercitiÎii no"
IUllt.
�GAL~
D E SANI T ~ TVE N.
,
caput impleat:fed funt his omnibus)qu.r per crura gerutur) vtiIia:Gcut ediuerfo
qui imbecilIi's funt cruribus)his fuperioribus partibus exercitari efi fatius jchi:::
ronomijs) acrochirifmis) difci iaétu) alterum vfu:pr.rterea his olnnibus qu~ in
paladha humi exercent" At quorii medi~ crurum brachiorum~ partes oppor~
tunce offenGonibus funt)ijs quoduis exercitationutn genus idoneum fuerit:mo::. $
done reIiquarumconfyderationunl vIla prohibeat" QU<etamencirca thoracem
partes funt)magis inferiorum exercÏtatione iuuahtur~qucc circa veficam &renes,
fuperiorum~Iienis) ventriculus)ecur)intefiin<l:)& colon)Gcuti i~ medio fuperio:::
J!t'ifJio 1~es
fLun inferionltnque funt)ta fe ad exercitationes habent ~F riétiones tamen par;:
iiÎ (aGorati~
tibus infirmis quo tépore laborant )admouere non conuenit~vbi fant (unt)con:- 10
6uJ pat'ticu~
fis flOU COHe.
uenit veI magis qmim alijs)& potiffimii ficcas:quas & per linteuln)& (olis nla:::
1J 're.
nibus liberaliter adhiberi expeditoQuinetiam qui certa periodo redeut quibuf::: ,.
da partibus dolores :hi ne fiant)non pama ex eiufinodi frié1:ione cautio efili me:::
dio tempore)prcccipue~ fi: duas vel treis horas ante acceffionem adhibita Gt~fir::.
tnantur enim ecc partes)& confuetas fluxiones minus admittiit ~ Atque hccc qui::. 1$
dem non fenii modo/ed & qui aliam quamlibet <Ftatem agunt,olnnia fLInt corn"
tnunia~Non exercitari vero irnbecillis partiblls)folis ft:nibus fuadeo; ex ca!teris
quanto qui['1 ue rematior fenio fuerit)tanto illi magis exercitâda pars infirma
eft~Quod vtique & gud dariara qUa! dicimus Rnt) exemplo profequi non graua
Exemprum
bor" Finge corpus aliquod ex i js qu~ adhuc augefcunt )gracilibus effe cruribllS40 2.0
corporis non
huicpicari crura coducet)& modice fricari)& curfu vti potius quatn alia quauis
feniCis~
exercitatione~porrà pr<efici ei quetnpiam-oportet qui modum in motu pr~[crù..
bat:quo neque intra quam expedit exercitetur ,ne'l3 adeà vItra vt Iaffitudinem
fentiat~Id tametG non in exercitationibus modo, verumetiam in alijs omnibus
difficile intelleéhl fitmos certe facile efTe ofiendimus in ijs faltem qu<e ad falubre 2.S
. vié1:us rationem pertinent~Neque enim in his pr<Fceps occafro efilicuti in mor:::
bis:imo vbi à tutiffima in fingulis menfura inceperis)& amuI quod ex ea fecutii
efi)~fiimaueris)licet vel addas aliquid quotidie,vel detrahas )ac qnod omiffuln
efi)corrigas!veluti fratinl de ijs quibus gracilia fimt crura~Ipfe nâ'l3 cum aliquan
do traditum mihi tredecùn annorum puerum) toto auglnéti tempore ad ea qu~ 30
pra!dixi prêe~cpta ellraffetnleddidi iUllenem concinnllm)egitimiq; modi~Nam
primo die ilhtum pr~us ~is~deinceps) vt foleo)pice:i,uffi currere)nec celeriter ,nec
multum~Secundo dIe fl~léhone qucc in qualit~te q~ldem effet dur<F mollisq; me;:;;,
dia)în quatitate vero eXlgua)atq~e hac Cllm ptngUltudine adhibita prccmollitum
iuffi paulo plus currere quam pnus)non ta men cclerius ~ Ab ipfo vero curfu.ea H
qu~ apotherapi~ debetur friéhoe fum vfus~Illffi vero quotidie ambuIare/ed in~
ter initia modice,pofi vero modum augereoAefiitnabam quoque in cruribus tü
alia,turn pr'ècipue venas num amplius increuiffent qmlm pro Cl1.1rtlm bene alen::
dorllm ratione~Q uippe id graue efi)& quod teJnpore tum flllxiones humoruln
adfcifcit)tum valgos facit)haudquaqua bonl1m habitum crunlm ~ Ergo no huic 4<)
nlOdo not<e te efTe attentum conuenit:fed & illud obferuare)num calidiora iufio
reddita crurà fint!llUln laffi~ud~nis quippiam fentiat~Nam fi nihil horllm appa::
n~eri~tauger~ tU?l ~lnb~Ia~lOnts modû ) ~um eurfus oportebit : atc]? ctiam alter::
nlS d1ebus plcan~Sm ahqtud eorum cernItllr~tum & crura non pro confuetlldi::
ne deorfum ac prona/ed contrario fitu)id efi [w·film habita in l~ao coUocare
4$
a
co
�LI BER V.
,
45
ucnict!& copiam olnnium qu~ dixi)tninucre) ll1Înus inambularc)minlls currere
iuberelriéhone inferne ftll-[um vti~I-l~c facicns) vbi naturalem plane habitünl
enlra receperunt:rurftls ad emn quem cœpifii remediorû v[um redibis) aut exÎ.;.
guis eorum incrementis vfus)aut etiam eundem perpetuo modllnl fenlans~ ad=5 hibebis & quas J:otlludas friaiones vocant Ch~ medi~ funt durarum ac molIiû)
alias fuperioribus)alùis ab inferioribus partibus incipiens~Aliquando vero &
puIllcre prius infperfis cruribus,oIeii i~fundes)mox fricabis. Efio vero pcluis çz
appeIIatur pinguis~Sam~ ita appelIant In quo nec afperii quippiâ nec acre fubeft.
qppe extenuat potius ëj camé auget quifquis aut pumicofam afperitate) aut ni;
10 trofam faIfatu've acrimoniâ i fe habet+Sicui vero craillora qdé aura fiit)brachia
vero cubitilj3 gracilia:huic omnia qu~ per manus fiunt exercitia, funt petenda;
fugienda vero qu~ cruribus obeuntur·friaiones tamen & picationes fimili mo::
cl? fiât)aliaq; 9u~ de exercitijs crur~m iam diximus~Neque enim parua in ipfis
dlfferentia dhaIijs on1nino ad motum inualidis)etiam fi {eptuage1imum ~tatis
15 annum nondum attigerint:alifs muIto his robufiioribus,qui etian1 ftlpra oao::.
geGmum fnnt nati~Ergo qui imbecilIiores flll1t,hos gefiatione potius qUélnl in::.
ambulatione ditnouebis:validiores vtroq; genere exercitabis!ages~ ad fecundâ:
frié1:ionem vtro[que:no tamen GmiIiter)fed femper imbecilliorem (itius~ Nam
id quoque ex maxime communibus pr~ceptis eHo!Vbi imbeàl1a'! vires (unt cre
1.0 bra exigua(p frié1:ione vtendunl~vbi vaIid~lara multaq;.Sed h~catcp alia vZdi;;.
xiffe quideln eft faciIIitnurn!Ïta prreeffe [erus [anitati tt.~éd~/ant~ eft difficiIlimii,
reque vt eorum qui ex morbo conualefcunt.Porro hanc artis partern appeIIant
iuniores tnedici gr~ce analepticen,quaG refeé1:r icé di,as~ IlIaln qure [enutn rani;:
tati profpicit,gerocomicen~ Videntur~ hi ambo affeéèus nO,eile exaé1a plane fa
25 nitasled veI morbi & fanitatis affeé1:us quidam medij: vel omnino eius [anita::
tis non e{fe qll~ firnla conftans9? Gt>quam Jt",e'~Élp appellant> [ed eius potius qua:
fallax incertaq; fit) qllam ifii KOGTà: O"><.~cnp 110minant.Ergo Gue morbUlu)uue mor::.
bofum quidam affeaum,uue medium quiddâ: (anitatis morbi~, fiue KOo!Tèx O"x.~q-II!
fanitatem/eniUln appeIIes :huiu{inodi qurfiionibus )cû his 110S leuiffimi hOlUi:::
0
3 nes petunt)pro nihilo habitis/cire licet fènilis corporis fiatum)quoniam ex Ieui·
tuomento in rnorbum decidit)umili ratione ijs qui ex morbo côuale[cunt) in vi:;
éCu efTe curandum.Q uare dié1:u quideru facile eft [eni expedire mane oleo vngi,
a~ fricari:c~~er~rn a}? te h~c opere peregi{fepmnin~ difli~llimlln~ efi~~aln du::.
flOr paulo f1'1ého lafiitudmern affert:prfmollis vero inefficax efi:ficut etlam qu~
3$ exigua omnino e!tAt multa magis per halitutn digerit)quclm ad nutritioné.co:;
ducit~Iam locus ipfe vbi corpus [enis nudatur,1Î frigidior eft)non [olum nihilaf
fert commodi/ed etiam derifat & refrigerat.Sin iuno calidior efhhyeme quidé
vbi rarius corpus effecitlrigori obnoxium re.ddidi~ ~ Aefiate verd & per haIitii
exhaurit)& vires deijcit~Q ui enim K00!9' ~É'P fam funt,ljs ne vehemens quidem cau
40 fa corpus alterat: [eni vero vel minima caufa maxitn~ mutationis occafio eft~Si;.
militer igitur fe habet incibi tUln qualitate)tum modo:quippe in ql.~ibus [enes
fi breue quippiam tranfgreffi linlites 6nt)no leuiter lœduntur : cUln luuenes vel
ex maximis erroribus minimum nOXée fentiant ~ Ergo tutius eft imbecillo feni
exiguum dare ter die: fieut Antiochus medicus folitus eft fe cibare) iam quidé
4$ aMos natus plus quam oétoginta)ac quotid~ ad fonim pràgrediens"in,etlm là.:;.
a
Rotiicf.r fri.
fEiOlles .
p /-IUlis pillA
.a/lis.
Cttrntio eÜ/$
CHi grllciCia
fut vracbia.
vGi exiqu.e :
'Vires )creGra
ex{glle1jSl/:
jriCQlJrflf.
A1Ia[eptice:
Geroçotlli,e~
FricMife lJi$o.
cfijficuttas.
.. 1
Senes [cutffimis reGI/oS
oJfe m{i) ism e
1/fS
grauiffi·
mis "efljtere~
A1Itiocblls
mecficus.
�GAL~ DE SAN IT ~ TVEN~
curn vbi concilium ciuiuni conuenerat:interim etiam Ioga via ad ~gros inuifend
dos pergens"C~tenlm d01no in forum quau trium fiadiorum fpatium pcdibus
confecÏt" Quo etiam modo infirmos Gquos prope habebat)inuiGt"Longius ve:::
ro il quo erat eunduD1)partitn gefiatus in fella)partim vehiculo vehebatur~Erat
autem ei domi domûcula qu~dâ quœ hyeme cale bat camino:~ilate citra igné be 5
ne attelnperatum aërem habebat"In hac mane omnino fricabatur tam ~fiate êj
hyeme} vtique deieé1:a prius aluo"In foro autem 10co aliquo circiter horam diei
tertiam) veI ad fummum quartaln)hlmput panem cUin attico melIe,pleriique co
éto)rarius crudo"Pofi:ea partim cum alijs commétans)partim ipfe folus ali~uid
Iegens)ad fextam vfque horam perfeuerabat"Ab hac tum in publico balneo fri~ 10
cabatuntum vero exercitabatur)aptis [cilicet feni exercitationibus :de<Juaru for
ma paulo poR agemus~Mox lotus)prandebat mediocritenpriruum ijs [umptis
qu~ aluum deijciunt:pofl: h~c maxime pifcibus vel quos faxatiles vocât, vel qui
in alto mari degunt" Rurfus in cœna ci pifcium ehl abftinuit,fed boni fucci ali~
quid)ac quod no facile putrefceret/umpGt : vtique aut far cum tnulfo,aut auem 1$
ex iure fimplici~Atque hac quide~ viétu.s ratione Antiochus i~ fenio vfus ) fen:
Gbus il1Ϟs membris~ otTlnibuS lntegns adextrerrlUm duraUlt" T e1ephus aute
Tt[epbU>
grammatic~S proueéhoreoq wim Antiochus retate fuit) vtqui centum fere annos
.yramaticu>.
vixerit"Is vero hye.me bis menfe Iauabatur)refiate<:}uater)medijs haruru tempo~
ribus terJ>Quibus vero diebus non Iauabatur)ijs circa tertiam horam vnél:us eCl 2.0
cum exigua friél:ione~mox mel optimuru crudum alic~ in aqua coéhE permixtü
eGtabat:eo<J? folo contentus pro ientaculo fuit"prandebat feptima hora)aut pau
10 citius)primum oleribus fumptis)deinde pifcibus guftatis)aut auibus"vefpere
VinH putri>
autem tâtum panem ex vino mixto edebat*Sane vinum ficuti pueris eft alieniG.
noxin!t"i~us 1Jti[e.
nmum)ita fenibus eO: apti{fimum~Efto auté id ex ijs qu~ calidioris natur~ funt, ~)
Vina ca[ùfiqualia [unt in Gr~cia quidé Ariuûum)& Le[bi~m)& quod M yfium vocant) no
oris natur.e.
ex ea M-yila qu~ ad IO:nlm eil/ed ex ea qucr HelIefpontia dicitunquœ nimiluOl
Myfia an ..
in nofira dl: Afia)Pergamo vicina~ Ex Italicis vero, Phalernû & Surrentinum~
r fex •
proxima his funt in Italia quideln T iburtinû)& Signinum) alnbo vetera: quan:::
•do nouelIa nec deduél:ionem nutrÎruenti in corpus adiuuant)nec vrinas promo::: 30
uent:fed dil.l in ventre flué1:uantia permanent"Secundo ab his 10co filnt Adrianii
& Sabinu)& Albanii,~ Gabrianu,& Triphylinû!pr~terea otnnia Amin~a qu~
in Italia na [cu nt ur) & 9 rca Neapolin)& in Tufcia"Creterum M yGum Surrétillo
fimiIes vires habet:Phalerno vero)quod
molitis eft optimum" At Sabino &
Adriano T itacazenu & AriuGii funt fi'miIia~ Ergo de his modice antiquatis bi~ ~)
bendum fenibus eft)vtique quibus valentius caput non eft " Quibus autem ell:
ijs & ~halernutn)& Surrentiuum,& AriuGû)& Lefbium,& M yGum) & T mo:
~ites)ldonea fun.t~Ergo ~n o~ni regi~ne a~ rr~~i~ exe~pla deligere fibi qui(cp
O
® fitate$
Idoneum potent:huc vldeItcet omnlconfiho VInt pro fentbus deligendi diretto,
'Vi/Ji pro Je~
vt in fubfiantiaGt tenuiffimum)colorequod Hippocrates K/êeop}idefi fuluii ap~ 40
nib/ss.
pellare folet"poterat autem & {œv90v,id eil: flauum id appeIlare" Comodum vero
vinum eft et quod 15)(e Op gr~ce,id cil pallidum dicitunvtique quod medio colore
eU inter fhumn & albunl"Quippefi flauUtn albo mifcere libeat:quod ex ambo:=:
bus confit>pallidum euadet"E tiam aquœ admixtum flaullm ) eiufmodi co!orelll
reddit:veru pro maiore.minoreve Iqu~ ~odo aliàs pallidum~ ~b~~ ye1utf 'luod 45
eT
°
.
�LiBER V.
gr~cè ~)(eo'Multop ,id dl ex pallido albicas, veI quod Q)(eo[&v90p ) id dl ex paIIido Bauu
apparet~Ca1idimmum ergo ex i,a~ diéhs,fi colorem fpeEtes)flauum efi:rninime
Vero calidum,aIbum~Qua::rnedla Inter hrec funt)prout altelutri magis accedunt,
ita vim eius exhibent9Vnu~ igitur illud maximum fenibus commodllm ex vi~
, 5 no accedit)qudd omnia eorum membra ca1facit~Alterum,qudd per vrinas fcrii
fanguinis expurgat9Itaque etia~ o~timu id [enibus efi quod h~c maxime pr<"e~
ftat.Porrd,id eft quod fubfiantla qUldem tenue eft,(quippe vrin~ mouet)colo~
re autem flaUUm9 proprillS enim ÎS eft pra::calidorum vinorum color.Itaque etiâ
1
Dttp(ex ex
.
villa j'el:l "!,;
eOn/oaum.
T enue
lIi::ii
Î! l'i Il4S Ilia.::
qucr valde ab initio alba funt,fi inueterauerint) flauitie quanda contrahunt: vnde ;e;am7 earU,j'
, '10 primîi pallidula)mox vero plane palIida fiunt 9Qudd fi longiffimo tempore fer::.
ejJe.
uentur,ex pallido flauentia cernuntur.Nam vt omnino Baua fiant qucr alba vina
funt)fieri certe nequit9Q ua:: vero ex paIlidis autflauis vinis, fubfianticr pinguis Paffiaij(nfunt,hcrc & fanguinem augent)& corpus nutriunt:quo fit vt ea vtilia fenibus in~ 11ive ae LWguis îlin_
terdum Gnt, vtique quo tempore nec ferofam hUOliditatem in venis habent) & eoml1loaa•
.15 ali liberalius defyderant .. Plurimum tamen qui hac funt retate ) ijs vinis in di::
gent qu~ vrinas cient:propterea qudd aquofum ~xcrementum in ipfis abundat.
Q ua;: vero diu in ventre morantur)eorum fane nullum aptum fem dhEius gcne O!.Ltf -vil/ !!
ris funt & Amin~ii aBithynia) & ex Italicis Mùrfum)& Signinum &. T iburti:: iH îlëtl'e fi :, !
num,quoad vide1icet funt nouel1a~ Veruln h~c omnia alba funt ! nigra vero reli:: morantu l',
ifleptaJCI;.i
~o qua:quorum craffa)qu~quidemadfiringunt,ea Iongo tempore in ventre tnanét,) rjJe."
& fluél:uationes in eo excitâ:t, veluti quod in Cilicia nafcitur Sybates)& quod ùi Alva eius
AGa natu Aegaufien voeant,& Perperimum.Qu:E vero éitra adfiriétionem ni:: generis.
Nt5,ra,cl'~Jf:'l
gra craifalque funt)quod genus funt Scybelites & Thyrewn:ea minus in ventre & acfftrill,!/
morantur, vrinas tamèn nec ipfa mouent/ed deorfum properant9 ItaqlIe etialn tia.
25 ante cihurn illa fumunt. Catterum ea fenibus vtilia non funt)nec cum prrebibü,;.
~ cra.DÎî
tur,nec multo magis alio quouis tempore fOmpta) veluti nec aliud quicquam ejjieiulit
Ph'quod craiTum efficiat [uccum ~ 'luippe obfiruuntur his iecur) lienis ') & renes. a/m,fa j ell:Vnde fit vt fenum qui his liberalius vtuntur ) alij aqua intercute, ah] calculo la::: bus 1101J COI,'
borent. Si.quis ergo fenum duki vino vti ~ baIneo velit : vbi mane comederit) HC1Jire.
3° fleuti Antiochum folere diximus ) huic optimum Phaufiianii Phalerntun fue~
rit:aut fi eius copia non efi,flmile aliquod~Porrd umilia fuerint qu~ dulda Hmul
& p~l1ida funt.proxima his funt Therenum)& Cyrienum. Non vetem,e,tianl Vi1J/:; me[(e
n~c ljS qU:E melle eondiantur/enes vtÏ!maxime quibus f~l~picio eft caku~ In re::: , cOrfitii poc{ar!]ricis ap tl1/IJ
mbus gignendi,aut PQdagr~ alicuius>articllIaris've morbllmpetus futul1~Porrd & tlJ[cu{oji.s .
;J vinum huiu(cemodi eompoûtioni aptiffitnum fuerit Sabinum') al!t fimile alis.
quod ~ Conijcitur autetn in id petrofelinum ~ Atque id folum articularibus fa::. Crftros ~ui
tiffadat.ijs vero qui Calcula Iaborant)etia aliquid Betonic<"e & Ceftri qui in GaI~ iu GaffiJs
,etl tl
Iijs nafcitur,eft immifcendutD.vocat autem hxrbam eam farxiphagon9Qui ve::: .jllcVcitllr
li
a
arxip c9 0;
ro curiofius id medicamentum componunt,etiam fpica:: nardi aliquid inijciunt. c(icitur.
40 Sunt vero & alia qu~dam quibus vrinas mouendi vis inefi ~ Verum iimp~icem
potion~rn pIerique ex vi no mel1eque coficiunt,adietta rut~ piperis 'que,~xlguo~
Si vero prius qu~m lotus efi)comedit quippiam)nee veter eÏus vIla auxtllo eget: crajJa,tfu f.
cia & 110 J'(/,
vÎnum album) & quod parum aqu~ tolerat) balneo bibat ~ At qUa! cr~{fa,~ul:; JUllt.
da & nigra vina funt:ea omnia,propterea qudd obftruunt vlfcer~)~u~~ fugl~da+ FIwienaa
4-5 erU obfirurno quœ ex vino incidit)mediocris efi9Qu~vero e~ clblS IJS ~af'ltur ej]e 111tC.
a
:v
�GAL~ DE SANIT ~ 'TVEN~
~riimu(~
tus -vJusJeni
611s cauenaus
Ouie{a 111i.
6usnoma(a.
Agnin.e "Vitia.
Sa [jtaJenibus meCiora
eJJe recéti-
bus.
Tberiaces
~JI1SJeni6ns.
'AmGrcif'ia.
At6anaIia.
Depane
~ua[isejJe
aeGeat.
qui [ucrom craffum Ientumq, creant~huic non facil~ fuccurritur~Q uo magis ca~
uendum {enibus dt à multo farris aut ca{ei,aut ouomm)aut cochlearum)aut bul
borum)aut lentis)aut {uiIIt carnis e{u,mlùto~ magis ne anguillarum,aut oftrea:s
rum)aut denique eorum quorii dura caro difficilis~ concoél:u eft, vfum frequen
tent~Ob eandem rationem,nec eorum qUa! tefia integutur, (oftracoderma gr~ci S
vocant)aut chartilagineomm,aut thynnomm, aut denique cetarij generis vllii
vtile his efi~S~d nec ex carnibus ceruina,caprimive,aut hubula~An'h~ potius nec
alij vlli funt vtilesrOu.ilIa vero iuuenibus quidem no malus efi cibus: (enibus ve
ro nec ea efi commoda~Atque etiam hac multo minus agnina : quippe qure hu~
mida)& mucco{a,& glutinofa,& pituito{a efi~Hœdina vero fane non incômo~ 10
da {eni efi:pr~terea aues ere qure extra palude§ ac flumina ftagna~ ~egunt. Sa::
lita vero omnia meliora recentibus {unt~Ergo)flcuti diximus,ante omnia cauen
dum ab ijs qui ohfiruant cibis eft~Qudd fi res cogat aliquâdo copioRus_his vti,
protinus (umendum medica~entum diacalaminthes efi:cuius c6mpoutionem
[upra in quarto po{ui~Eius fi copia non efi)dia trion pipereon petendum~Sin ne If
id quidem ad manum eft)piper album ~unfl:1m cribratum(p diligente~)ac in po!li
nem redaéhtm,& cutn cibis cfTc)& potion! mfpergere, fed & cepas efitare tu ex:::
pediet:':!uinetiam allium, fi huic a{fueùerit~Antidotus quocp ex viperis ,quam
Theriacen vocant}non incômode fenibus datur , potiffimü vbi poft ohftmetes
cibos ea qU:E obfiruél:iones liberet,ante hanc exhibueris~tii enim efficaciffimum 20
ex Theriace pr:Efidium expeél:es~Q uad fi ab ifiiufmodi fubduéta aluus fit, vti~
liffime Theriacen pofiridie dederis~Aeque vero & quam Amhrofiam, & quam
Athanafiam vocant)alia~ id genus medicameta,q~cUque ex prrediél:is aroma:::
tis funt compofita~Seni tamé qui accurate fibi profpexerit, llu{quam tali medi~
cameto opus erit:{ed :fiquando exténuate viétus ratione egebit,fatiffacient ql1a! 2 S
alio opere feorfum {crip:fimus)in quo de extenuante viél:u diifemimus~ lam il:.
Iud patere arbitror,panem qU,0q3 his exhibendum qui nec {alem, nec fermétum,
nec {ubaél:ionem,nec iufiam coél:ionem defyderet: non autem aut ifi~m publi:.
ce Iaudatam fimilaginem,aut qu.r ex ea fiunt~quippe omnia talia non folum co:::
au difficilia, {ed etiam mali {ucci {unt,vifceratp obfiruunt~Ac nifi placentis qu~ ~()
ex butyro & Gmilagine fiiit,mel affatim effet admixtum)nullus cibus omnibus
hominibus nedum ~enibus magis erat aduer[us. Crterum quid noxijs falubria
mi{ceas)cum Iiceat melle per [e vti>partim coél:o,partim crudo cum pand Cura
vero maior habenda efi de panis bonitate qua1tn melIis~Na mel profeéto melius
fuerit quod fpede ac viribus Attico:fit fimile. Q udd fi tale non datunqu<?libet ~$
vtare,modo ne mali odoris fit, ne've cerre qualitates aperte prreferat,ne've prcrfer
tim qualitatem quampiam extraneam.Aded vero panes id genus quale modo
retuli,vtile quicquam Cenis corpori non 'Conferunt,vt etiam flnt alieniillmi : at'f$
hoc amplius) quo fint magis puri.Video autem athleti$ id genus ftudio prfpara
ri: verum his ad ea qu~ moliuntur)aptum efi+Seni)nifi multum admixtum ut fa 40
lis,nifi multum fermeti,nifi diligentiffime fit coéhlmicraifum efficit ac glutino::'
fum {uccum:qui nec vlli alij eft ,vtilis copiofius inaué1:us~ Ergo & obfiruél:iones
in iocinore,liene,& renihus faclt:maxime quibus in his vifceribus va{onlm exi:::
tus angufiiores natura funt~Nam fieu ri in ijs venis quce palam oculis fubijdun~
tur)nô parna amplitudinis ~iueratas cemitur tum alterius hominis ad alte1l1m} 45
�LIBER
·V~ '
47
tum in vnîus aiiuflibet partibus:fi'c in ijs qu~ inins làtent,fe habere putandum+ .
ha ne tamert ditferétiam prius qua m experimènto Gt explorata)internofcere no
efi9Experientiam intelligo)qüam ex eorum qure lhmuntur fingulis facere liceh
Ïta vt fi quis hrc (J!afTa fumere fit affuetus)neè ta~ê offenditur)latas habere pr~~
$ di8:orum vifcerum venas fit putandus9fin faci1~ offenditur)anguftas9 N ouimus
cnim fenem 'quendam agrieolam qui amplius quam centu an nos mri vitam egc:.
ra~huic plurimum nutrimenti caprinum lac erat: qllod alià s eum tnicapanis in EXtHlpra .
eo macerata ftatirh fumput:alias melim:mifcuit:ali~scoxit,etiam thYllli eacumi : '\ItétiiNaflc
na vod eum pane inijciens~Hunc quidam imitatus) videlicet tam longee Vitœ cau
.·!o · faln'ratus in laéte fubdfe)perpetuo lœdebatur,quocunque id·· modo ftlmpfiffeh '1
Nam primum illi gra~abatur os ventris:mox.tendebantur indextro prœcordia• .
Alius qu0'l3 fimiIi modo cu latte vti tœpiffet,de reliquis nihil cfi queil:us (quip~
pe qui & probe id concoxÏt)nec acidum aut fumidum ruéHi ex eo !ènût)nec flatii
aut grauitatem in prœcordijs)feptimo tamen quarn fumpferat die ieeur fe fenti:.
'15 re manifefte grauatum dixit:quippe vide~i fibi quiddâ in dextris prœcordijs cell
lapidem iacerefic vt & deorfum traherentur.q~ fupraefTent,& téuo ad iugulii
vfque pertin6ret+Céfiat itaqJ huic obfiruétum ieeur fui{fe~illi fiatu intumuHfe.
Q uinetia noui cui ex diuturno laétis v[u calculus ih renibus dl: natus~fieuti aliii
quendaln qui arnnes den tes amifitjlœiltiJ?9id veto aIijs quoque multis cotigit ex
2.0 diutino laétis v[u~Alij rurfus eitra noxam latte perpetuo funt vil, irnd etiam cii
maximo fruttu) ve1uti agricola quem fupra centum an~os vixifTe diximus.Vbi
enim nec qualitas Iaélis} vtentis naturcr quic'luam'dl âduerfa} & vifcerum trâfi",
tus faciles propter venanlm ampIitudinem iunt:qui ita funt affetti, ij co~~o~
dis laélis'fruuntur,omnis eius incoinmodi f;xpertes. ~Porrd commoda Iaébs lam.
25 aIijs ante me medicis diéta funt:nempe' vêtl'is moderata deieétio, fued bonitas,
& nutritio::pafcuis quo~ ipfis anima1iu quorum laé1:e vtendum eft, non parum
ad hœc conferentibus:quanq (unt qui pafcuorum rationem plane pro nihilo ha~ paJcua (4·
beailt)quafi hihi! panlmve ad laéhs bonitatem conferant. Cœterum haud dubie a, nonibif
videmus anini.alium quorum "furi làéte fumus,G fcâmonia)aut marinarû Iaél:u:. çOfiferre.
30 carumquapiam vef,antur,inlattequ6'iJlaxâdi.yir~sine{fe.Exquo patet qudd
ex vitiofo pafcllo acte)aeutum & aufierum reddetur,naturam videlicet h~rbarii
imitatum ~ Itaque etiam qui ante nos medici fuerunt,ipfo rei vfu doéti, quœdi
pafclla) vti'iJ qu~ law eRènt inepta,&~AAK'TO: dixerunt~ita enim gra::eè ,appella?u ·
de quibus ipfi.qLIO~ alibi traé1:auim~~9Nunc haa~nus faI,tem de hiS Intel~lffe
~$ abunde efi,arumalmm quorum velut! optimi fucct 1~8:e fis vfilrus) ne'll adia,neque acuta)neque admodum aufiera debere efIe nutrtmenta9Illud vero vel me ta~
ecnte confiare arbitror)animaI ipfum & florête retate èfTe) & corporis hahitu pla
incuIpat? debere.Satiusq; fuerit alterum capram)alterum afinam effe, eariiip Afln.e (ac te~
nue)capr.e
Iaéte vicibus vti~quippe afin~ lac) tenue fero[um~ dhcaprre)me.diocris fuhfian::: meaiocre.
40 tire efi~Itaque hoc outriet magis) vbi videlicet nutritione
opus; illud omni::;
no tutius efi ~ Nam & fiquando folUln cum pane [umitur, tum citius fubduCÎl:.
tur) tum minime eft flatulentunh [ed nec in ventre cogitur)potiŒmum ,fi prius
falis aIiquid & mellis immi[eris~Oportet autem no.n ~~ius m,~do? fed etla,m rel'
liqux omnis auxiliorii materire vires feorfum prredldlcifIe qUI Ipfis re~e. fi~ vfu;:.
4$ rus1ne fxpe nobis deipfis eadem x:epetere ne"ffe. A~.nunc <eIte, ~~hi vldeQr
ne
eU
ut
�G AL~ DE S ANIT ~ ,TVEN ~
caufa pro ..
(ixitatis.
légius quàm pro re propoftta de Iaéte vindque difputaffe~Siquidem prrefiitiffet
commoditate eorum in fenes explicata)qui iam tutn facultates vtriufque publi::
cas)tum priuatas differentias d~dici{fet)~û~ ad ~ateri~ deIe~m remittere:vtiqJ
de vino tantifper pr~fatos,quod qu~ cahdlOra [unt)'lu~(p vrmas mouent) ea fe~
nibus magis ,onducant~De laéte vero)qudd non omnibus fit exhibendii) fed ijs S '
folis qui id prob.e concoquant)nec vllum ex eo fy mp toma in dextra pr~cordio::f
rum parte {èntiant+Sed quoniam interim proptermultorum ad Iegendds eos li
.bros in quibus prolixius de pr~fidiorum materia difTeritur,falüdiùm)longiores
:effe fubinde cogimunmeritoCvt arbi tror)nunc quoque condonabitur nobis tra
datiois modus fi exaéta breuitate in vniuerfali methodo minime v-timur + Illud 10
tamen non ignorandum)fieri non pofIç vt tuto quis comprepéus materijs ex hu
-iufmodi folum doéhina vtatur)qualem 1uodo de laéte vinoq; .ti-adidimus • lmo
'qui rus optime vti v?Iet)didiciffe hUIJ<= prius oportet propriam de ômni mate~
.ria traétationem:Ïn qua tum publicas materire vires crfiimauimus)tum priuatas
eius differentias vfque ad vltimas fpecies+N eque-enim de cœteris onlnibus qu~ 15
[cire opus'eft ei qui iènis ~~nitaté tuta~itur)exp~~it.ho, opere fu~e ~raaare} fe~
fatis 'eft de quibufdatn,fClhcct Cjwe (embus ~a~lm~ [unt necei~ana) lta determl::;
na{fe quemadmodum paulo ante de laé1:e vmocp egunus :de qUlbufdam etiâ bre
uius qmim vt de his fecÏmus:ucuti rurfus de alijs in totumnihil dixifr~:quanquâ
(ui extendere fermonem-cordi efi)potefl: o~niu qu~in fenibus abundare folent) 2.0
meminiife)atque ad hune modum dicere+~terum fatius efi & de reliquis'dice:o,
requ~ fenum plerifque inddunt:vt funt raucedines}quos branchos) & defiiIIa::.
tiones)qùas HOeVe~~ grrece vocant)& calculus in renibus)& artiçulares morbi)& p~
c1agrre)& afl:.nmata)alia~ icf.genus+AtqJ ad raucedines quideln & defiillationes,
viétus rationem hanc)medicamenta vero hrec comparare oportere : ad calculum 2$
vero & reliquorum fingula h~c+Atque ad eurn modum de reliquis differens )no
diligens modo videbitur,fed etiam in fenu:m curandorum fcientia doétus.Verii
ucuti nec horum quicquam fcribi in traél:atione de fenum curatione conuenit)cü
pr~fertim ex morborum Cl1tandot~m methodo)quifquis in hac fit exercitattls;
ea liceat fumere!Ïta rurfus nec cum fola communia dixeris)ibi defifl:ere) fed ipfis )0
propofitis aüqua mox ex particularibus fubijcere)qure maxime propofitre difpu
tationifunt accommoda:cel1ipfifedmus +'Nam quoniaminijs commentarijs
quos de temperamentis fcripfimus)indicatum efl: ienium indubitatd frigidum
effe,non tamen indubitato ficcum) vtpote nonullis idhumidum efTe affirmanti:;
bus:conuenit fane vt ijs qua: de fenum temperamento demonfirata funt) ad hâc '~1
artÎs partern quarn de ipiorum duau nunc infiituimus)hypothefeos loco acce:::
ptis)ipfanlm rerom fcopum ab illo fumamus)ac nonnulla particularium traéte:.
mus)partim exercendi difcentis caufa>partim ad inuentionem eorum qUér con:::
fulto' omdfa [untlutura veluti exempla)propterea qudd non omnes ita funt fo
Iertes vt ex fo10 vniuerfali pr~cepto ipfi particularia inueniât/ed qui ad ea veIu ti 40
manu ducat)defyderét+Quippe quibus exercÏtata ratiodnatio eil:)vbi Cenis cor:;
pus quantum ad ipfas partes attinet,frigidum ficcuffi'13 effe audierint} facile au::
.te~ ièrous & pituito,fis excre~entis ob v~ri~m infirmitatem impleri: hœc qui:f
dem conabuntur emltterelohdas autem lpias calfacere atque humeél:are.Verü
~ui e.xqcfllentorum.copi,! dece~tiJindefinite pronunci~r"nt fenu temperamen~ 4-$
�LIBER V.
tum efTe humidum:ij protinus in ip[o primo agendontm conÎtIio falluntur,dum
(enum cotpora Gccanda putant ~ Itaque ex cibis eos potius qui Gecant) exhibent,
veIuti ex oleribus brafficam potius quam maluam;aut hlitum,autIapathum, aut
atriplicem)3ut laaucam~Ex legutninibus pr~ ptiffana lentèm)& pra: faba miliii,
$ & prre zea panicum~ Ex fruél:ibus amygdaIas, & terebinthi femen) potius quàm
cucurbitas,& cucumeres maturos,& pruna,& mora~ Iam ex catnibus eas qu~ Fe::
rarum [unt)potius quam cicurum:& falitas potius quam recentes~rn tota deniqJ
viéhJs ratione)quorum vis humida ell)~eec fugiunt:quorum {lcca e~}kc ample~
éhlOtnr:quanquam contraI pror[us res Ip[a pofiuIat:cum proûnt his maxime hu
1:0 meél:â'tes eibi. Verum quoniam horum etiam frigidi quidam téperamenti {un t,
.
proindeq; pituitam in ventre illico gignuntl ae primis venis : hine videIicet noxij ~cfeo~ fe ..
funt viG ijs qui nec vniuèrhlm [enu temperamentum nouerunt, nec caput vUrus . jeffit qu, je ..
.
nmn
tempe.
· d1"d
eorum ordlOan
VI ent~ Q'
ulppe nec 0 Leum,nec dl'
u ClS aqu~ca1ens ba1neum)neç
ramétllm
"Ô
vini potio his proût , ahumeéèationis non indigent. Iam qudd moderato motu ex toto 110:
~$ Be [omno indigeant)fatis magna documenta funt quo viél:us eorum dirigi conû~ uenmt.
" Iium debeat Quare ftquando propter pituitam cogitnur aliquid ex ijs qure inci::
~ant ac dilfecent petere,reuertendum fine mora ad humeaitem viélum eft~ Pari
mo-do ûquando propterobftmruo~is [urpicion~m ad cibos medicamêtave quz
obfimél:os meatus Itberent,conuertlmunquo mInUS tamenhumidi téperamen:::
'-0 ti 'Obi flnt, nec illo ipfo die committendum, muItoCp magis pollero die eidépro»
poûto heerendum,ac far eum meUe exhibendum, aeeti~ aIiquid ei mi[cendu) vti:::
que eum pti{[an~ ritu pr~paramus, [aut] ex mulfo vindve phalemo fumere iubé:::
duin,aut latte vt prœdixi vtendum,aut ptiiTana bene coél:a quœ piperis pollinem
accepit~Ita vero & maturi Rei prœ ceeteris fruél:ibus funt eligendi:1iyemevero ca:::
25 ricz.Panis quoqJ ita vt dixi prœparatus,aut eum melle, aut cu muIfo) aut eum vi:::
no aliquo idoneo~Veluti enim exépIa claritatis caufa hœc apponimus! vt qui per:::
Iegerit, ad vniuerfalem fcopum quo calor humeél:atioCp petuntur intentus) iudi::.
care de materia ftmiIi modo queat ~ Quoniam autem tum pituitofum tum fero:- Vrina$ !etJI..
fum excrementum in fenum corporibus colIigitur:& vrinas moueri quotidie co 61ls 1uotiaie
11l0Uent{as, &
$0 uenit,non tamen per pharmaca,fed apio,& melle,& vinis qua: id pr~ftare valeât:
afllllnl Jouie.
& aluii foluere,potiffimum oIeo ante cibii abforpto,fed & oIeribus ex oIeo garo'::. {am. -.
cp ante cibii affumptis~ Ac quotidie quidem tu per hctc ahunde aluus quibu(dart:J.
foI~tur,tu~h ex Reis, vticp cum hi habentur,& prunis) ac aljj~ i~ ~enus q~ ~fiate
autuno(p vlgent~ hyeme vero & caricis,& prunis damafcems) IJStp aut ellxlS) aut
1$ in bluI[o cui pIufculum inÎtt melIis,maeeratis~Erit''P id melius,G mel atticum Gt.
Longe autem ad deijciendam aluum damafcenis hifpana prœfiant ~ Quin oIiuas
ex muria prrefumere aliquâdo Iicet.Aloën vero (quod multos fenû quibus {j'ccus
véter efi/acère video)haudquaëj fumi fuaferim~ hâc alij in piluIas fingiit dÏ hraG A(oé'nfolli.
6us no" rre~
fic~ fucco)alij tantü puluerem eius alicui infpergunt Iiquori;qui alijs aqua eft,alijs ~4t.
40 mulfum~Diuites eâ qu~ cû cinamotno conRcitur, accipiunt ~ Medicamétû id alij
hieram dialoës) alij amaram vocant~ Habent vero id alij ficcü)qud potioni in[per
gant: alij meIIe modice exceptum no coao~Verü nullo horû fenibus cft opus)niG
maior aliqua neceffita$ vrgeat~quippe fi ia côprehéGs aluus.r0luitu~,etû no q~lo~i
die/alté altemis diebus)nuIlü plane medieamento(um darI debeblt.Qudd fi hl:::
45 duo adfiri~ venter, tertio die no foluitur ~ ~at eo tempore_fù~rit mer~ialem
(0
�GAL. DE SANIT. TVEN.
Mercuria(if~
Marina
6raffi.ca.
h~rbam',& m'arinam brafficamCgr~ci thaIaffocramben vocat)& cnicum in pt~
fana)aliaép qUf modice medicamentorum vim optinent , dedi{fe ,ûmiHter et te~
rebinthi r~Gnam+Sumitur autem ea aliquando nucis pontîca?magnitu~ine, aliJ:
Cnicos.
Tere6int';{.
quando duarum)triu'mve~Quippe no modo aIuumfo~uere citra noxam poteR,
l1a reflna.
fed etiam vi[cera omnia)iecur,Iienem,renes, puImonem~ abfiergere. Porrd ijs
c)u~ prrediximus,varie vti expedietmeque vno tantum 'dele8:o,id perpetuo ex~
hibere. 'Cui nâque a{fuefaél:a fpatio [umentis natura erit,eius vim contén8t. Er
v ariUa me - go variare vice~ tum pr~ia:is oportet,tum vero eo merucamento quod ex cari~
cficameta,&
ds conndtur.Sunto autem héE pingues,auferaturqJ îpûs ea quz foris circuit peI~
CI/r.
Iis:pari modo & mico~mox amb,? GmuI tundantur.Efto a\ltem & carica cû cnf~
Meaicamen.
(0 pa'ri pondere.Licebit vero hic quoque medicamêtum experiri,ac prout fe ad
ex caricis.
fumentis natura habet)ali~s pIùs,alias minus cnicÎ .immîttere:fumere vero dua:D
mm triumve caricarum magnitudinis modum.Ex ipfa vero(vt dixi)experien
tia inueniet fibiipû quis taIium omnium Iegitimum moduin : cum venter alijs
magis)alijs ~inus medicamentis Gt obediéso C<rtemm nulluna eorum QU2 diéta
Nueeii pr.e~
[unt
medicamentorunl,exhibed admodum copiofe debebit.Siquidern. nonnul~
Jlfiorii copio
Je exbibëc{li.
li in przfen~ ga.uden.~ ~ copi~fius defed:rintOo.~e~m quanto magis [unt varuati;
A maiore
tanto bis veter fequetlbus dIehus magls adfirmgltur.Q uo fit vt ipfe,G qUI funt
"acuatiol~e
quibus in diuturrus morbis venter ûfiitur,Cquales potiffimu hyeme cotingunt;
maioréJuGJequi ac(ftri- quibus~ pofi: ~ongam infirmitatem in conuaIefcentia ûmilis affeéhts incidit)ij$
Elionem.
aluum duco non acribus pe~ inferiora infuGs,fed tantum oleo. Quod edam fa=,
o.m.Gus tantii ofeû i1J.fu- nis quoque vbi veter adfi:ringitur,fecurus interdum infundas:quippe quo Be fic~
ait Gafenus. dus excrementum tnadefcit)& tranutus efticitur Iubricus,& corpus ipfum fenis
Q!!.idJenis,
emolIitur,duris alias peIlibus Rmiliter rigens.Non tamen funt ~c fenis qua fe~
~ua Je1J.ex.
rft, proprijî nex efi)propria:quippe cum edam ftnt ljs qui ci Iongîs morbis conualefcunt, vti::
fit.
lia.Quid igitur propriu eil fenis CJua fenex dHNempe quod temperarnêto eius
codudt~Id enim eil cuius cuIpa fenefcimus,alius aIio tépore dtius feriu'sve)proc:
ut vel natura ab initio filmus comparati,vel ex vît~ exercitio)veI ex 'Viélus ratio~
ne,vel morbo) vel folici tudine,vel alio id gcnus immoderatius ficcati. En enim
Seneffus
id <fuod omnes homines proprie feneétutem appeIIant,non aliud qU3m necii &
1uia•
Ex mor6o
frigidum corpo.ris.temperamentum,annoru multitudinis ratione proueniens.
fenium.
Accidit au~em .1~te~dutn & ex febrili ~o.rbo!a~'P!d etî:m.ex·mor~o fenium ap
pellamus)ficutt ln libro d~ ma:afm,o dlxlmus:qUlppe cu'elufmodl affeétus)ma~
Man1mus.
rafmus quidâ ut:qui non ln anlmaIibus modo)verfietîam fiirpihus vifitur. Tra::
dita vero iam dl: in primo huius operis volumine prouenientis in nobis fene&
tis neceffitas.Ergo tum ex illo,tum e~ ~js qure de tcmperamëtis,atqJ etiam ex Ii::
hello quem de marafmo fcripûmus ,tnfiruéOor quifpiam ad eam artis padem
'qure de [enum duétu agit,reddi poterit.Siquidem omnis affeél:ionis corporalis
.
omnepre.
prouidentia in duobus confifiit ; nempe propria eius internofcenda effentia , &:
uiacl~tia'tJ
materi.n prreûdioru viribus:vt fiatim in propoûto nunc fenio,qui [ciéter perno:.
corro rts
in (Ji/ObUS
.uit affeaum eu ûccitatem quidam eurn frigiditate effe,fi quidem qu~ humeél:ê't
co1if!erc.
pariter & calfaciat)prrefidiorii. materias norit:is idoneus [enum medicus fuerit~
Quadruplex vero materix genus cu fit)qu~ [umuntur)qu~ geruntur,quéE educii:a
Q!JJ!!rutur,quoe foris admoué.tur:vti~ ex fingulis eligere oportebit qu~ ealfacere hwne::o
p[exmateri.e.geIlJ's.
étare'J? poffint~Sed ad horfi cuiu[~ comodum vfum~exercitatio qure per exépla
$
10
JS
20
2. S
30
~$
4C1t
4$
�LIBER V.
49
fit>m~ime dl vtiIis. Scio ergo aIiquando me pueri thoracem qui ab retiquarum
partium Cymmetria id dl: debita co~uenientia, nOn p3.rum aberat , eiiJCmodi cc:::
tnedij genece ad iu:ltam perduxiffe menCurâ.Cinxi iIIi lato modice cinélu omnia
qu~ fuh thorace ad (oxas vfcp Cunt)ita tèrnperans,vt tum citra oltenfionem h~re;:.
S ret,tum nec Iaxum quicqua relinqueret,nec edam ptemeret.Exercitationes vero
iniunxi & qtœ per tota obeuntut bracIiîa, & yociferationes quas phonafci &v«4'''''
l'HO'ar ~ppe1Iâ:t*In ~triCqJ vero cohi.beri anheIitum {um. Id fit ~m thoracem ipfutrl
vndJqJ 'Va1enter ltnpuIeris)anheIlt~m autem Ge cornprefferJs,yt quem prius attrà
xeris fpiritum,totû in tus retineas. ItaqJ edam àrtlplius infpirauerit oportet, qui
(0 hoc commode faciet : qumdoquidem qùo àmplius fit aëri$ qui compellitur, hoc
magis. th~rax diftent~s diIatabitur.Qudd aute.1n i~f~.quo" vodferatioo~s tUnt
tnagmfacJendcr, tum ln acumen tendendéE Gnt, Id minIme eft obfcurum, li modd
vniuerfas thoracis partes valenter exercitari in animo efl.AtqJ héEC quidé gIifcert
dum adhuc corpQrum ea qu~ natura male condita funt , ad iul1:am conuenientiâ
1$ fymmetriam(p reftituent. Eadem modice etiam ijs qui perfeétâ iam magnitudi
nem confeeuti funt, prodemnt • ve m. in fene nihil tale moIiendum , vtpote cui
feriari infirmas partes vtilius efTe diximus.Vtilius vero bis dl: & confueto opere
exercitari,etiam fi modice noxium fit. Contm iuuenibus ea mutare QU2 nocent
tentâdum eft,etiam fi apueris his maxime infueuerint • Porfunt enim eorii vil"e~
~o moderate faétâ mutationé fufiinere: fperaritp poteft inreIiquo vitze tempore feu
étum aIiquem eos ex me1iore côfuetudine pereepturos • At feoex ft poffet Iongo
tempore feril1m malam côfuetudiné mutare, propterea qudd quo tépore meIio~
re frueretur,habiturus non effet,fruftra laboré infumeret:non aliter quàm ft quis
attem dircere quâpiam oél:ogenarius inciperet.Sicuti verd fenum ipforum inter
.r
25 fe non pama differentia ef!)ûue ici ex ~tate fpeétes,ûue ex corporis affeéht t ita Be
eorii qui natura ficciore &igidiore<p fùnt,û ad.meclioerem ftatû copares,non rat::;!
uum intéperiei difcrimen inuenies tum ipforû ip.ter fe,tü vero ad fenes. Atcp hu~
meétare quidem hos profeéto calfacere~ conueniet:(~terum audacius hrec facere
#n ijs qui per œtatem maiori exerdtio funt ferundo,ceu quorum validre adhuc vi~
~Q res funt.Q uippe primii quo omne remediorii confiIiii dirigitur,eillfmodi intem
peries corporis eft,oon feniü,aut retas aliqua. Vero quoniâ affe&ü natura per c?
ieaurâ accipimus,iccirco œtatem'quocp eofyderamu$~Porrd eadem vtiIitas & co
fuetudinis nofcendéE eft, .prœterea extrinfecus incidentiû caufaru, quas procatar~
[tieas gr~ce vocant. Q uippe ad certioré affeétuû notitiatn talia otnnia nohis con
• iJ5 ducunt: remediorü tamen inûnuatio ex his non pr~aatur. At etnpiricis tàlia to:;
tius eoneurfus quâ O'UvrfleopHp vocant, par$ efTecenfentur:qu~ fyndrorne in ip(a. cu~
ratione eft obCeruata, haudquaquâ ex ijs quz lied affeétUs poflulat,inuêta. Quo
rationabilius Hippocrates de agnofcendo prœfagiendo(p plurima fcripfit, vtiqs
in particularibus nos exercens.quod etiam optimi meclicorii poil: eum fecetunt:
40 no ignari huie nullo negoc(o inuétü iri remedia,qui dus quod curat corporis,~gri
fani've affeébi exaél:e norit.Siquidé,vt f~pe teftati fumus, indpiédii ab illo tnedê
di pr~cepto efi,cotraria efTe cotrariorU remedia. vhi vero remedioru màteri3 eo~
perta habueris)ac fimu! vires eius intellexeris:male affeél:o corpod,fernper cotta~
ria:optim e fe habenti,GmiIia '1irihus eflê adhibéda. Quinetiam intêperies ipfas
,j
4$
quçcû'J! adhuc intra fanitatis fines fubliftiit,1i conigere filJdebis, côtrarm(;âda.
..
~ "
.
Èxercet fe~
gentem in
exemr{is!
eUT féUÎ
t'ô.
fuetb opere
'\Itencf"m Jit
di4fi moli..
n"o~fit,
!nlicàtio n!
jaciencfoTHm
ci t~ptramé.
to filmi, n01Î
à6 cttnte.
Cut.dascô~
btferetur, .
item conlue..
fucfo) & pr~
catarEflCcC .
,a1~·
tSttiùnfs o.
tnniH curan...
{ont cor2ol11
t'Rtio.
�GAL~
DE SAN IT ~ TVEN.
modo viél:us 'ratione curabis :quod tamen per multum fit ocium~Nam fi in nego
do ûnt,uiùiIihus vteris:potiffimum cu ita fuerintcorpora affueta~Porro accidit
aIterum horum plerunque magis)ceu naturis ipGs ca qure fibi funt accommoda,
[ua fponte dtraque doél:orem eligentibus+ Atque haél:enus male affeéto corpo~i
contraria exhibebimus)quoad prifiinum fiatum (onfecutum ût~ C~terum ea Vl~ $
aus ratio '1u~ intemperies corrigit,longius plerunque procedit)propterea qudd
ûniilibus maiore ex patte morbis tentamunqui calidiore natura eft)caIidos mor
bos facile incurrente:qui frigidiore,frigidos:& reliquis pro r~tio.ne. Fa'dlius ita:::
'1uequicquid intemperatum en,ad propriam naturam redit)qu~mad optimû
ternperamentum venit.Q uippe id cum in media oinnis intetnperatire fit:qui~:s lQ
quis conueniente natur~ fu~ morbo laborat)ab eo longius abeft:qui diffimili)mtj::
~ttJoao
nos~Ergo nec affuetudines ipf<E tametû prau<E funt, difplicétibus adhuc fibi cot:=
confuetud(J
poribus mutâdre funt. Q uin nec per fummam fanitatem femper id tentandu'm; .
mutatJC{a.
fed tum cum is cui mutanda: funt,à ciuilibus negocijs maxime vacat4Hçc itaqu'e
communia omnium temperamentorum prrecepta particulatim variantur,proutJ$
Non pofJe
intemperantia q~uis ab ~ptimo.tetnperarn~~to ~ecdfit + N.ec tn~~~ fanè,e~ fi
-vnâ -viRus
intemperatœ natura:, '}u.-e ln medlo exaél:refanltatls &. morhl fenfibtIlS confifiut,
1'atÎonem 0mniGus accô·
e~iam ad ordinandi viélus modum ûpt ancipites;Sed nec illud mirandum)ab ijf:..
moaari.
:vari.t cfe -vi· dem adiuuari Iœdi'-l3 homines videri • Nam contra fi omnes inter fe fimilem cQr::.
poris fiatum optinêrent) vti~ mirandü tum effet aliquos iuuari Iœcfi~ ab ijfdé. 20
~n Jentéti.e
Sed.q.uoniam cotrarij inter femultorum hominum corporis ftatus funt: ratione
non caret quod ex cdntra~ijs etiam vtilitatem percipiant~Quo magis de medicis
omnibus mirari cuipiam Heet, quicen'l5 Il:ullo prius naturarum faé1:o difcrimine,
de fanitate tuenda fcribere funt aggrj!:fii.Sicuti enim fieri non poteO: vt vnum ca~
Iopodium ad omnes homines futor accomodet, ita nec medicus vnam omnibus 2.$
vita:: fpedem qu~conducat~Hac igitur de caufa quidam faluberrimum efTe affir~
mant)abunde quotidie exercitari : quidâ nihiI obfiare quo minus in 'luiete pror.:;
fus degatur~E t funt qui bus lauari maxime falutare videtunalijs minime.Q uin:.
etiâ: de vini aqu<E'l,3 potione)itemép de alijs ad eundem modum)non ijs modo quç
ad falubrem viétus rationem pertinent/ed etiâ morborfi remedijs,pugnâtiffima JG
inter fe fcribunt) adeo vt vel vnum quippiam quod omnibus his inter ipfos conu~niat,rarû.inuentu fit~Cœterii vfus ipfe docet tû ah ijfde ipûs aliquos lœdi iuua::ri~,tû cl cotrarijs pari modo~ Equidé q119fdâ noui qui û tri duo fe ab exercitatio~
pe.abftinerêt,J!'tintis <Egrotabat~ Alios in perpetua quiete degêtes,tame fecudam
. - v.aIetudin~ tueri~ AtqJ horu ipforii alios minimdauare:alios,nifi lauiffét)illico fe~ 1J
:Prertl~ene.$
bricitare:ficut Premigenes Mitylen~us~At<}3 çp h~c quidé ita fieri cernâtur,etiâ iJ
MityCenSlfs.
t.]ui fol? vfu arté colligiit,nouere~ Nemo tamé eorii ita vt in morbis notas prodi..
.
,ditJqUlbu~ quis intétus,quâ quif<}3 viél:us rationé poftulet,inuenire poffet~Q uip
pc.in paucdn~is inuenias exaéte traditas quas empirici fyndromas) id eft côcur~
fus vocât:queadmodii inperipneumonia,&. laterii copûél:ioe:fed pleriClJ morbo:: 4 0
ru coieéturale habét dignotioné : vt qui no ~x éertorii incidétiii colleél:u nofdtur,
fed hominé defyderét qui on:mino corporis affeél:û calleat, quiep omnia qu~ eiuf:;:
modi affeé1:ui cofonét,inuenire fingulatim queat~ Quippe quod J1pofitu eft) nos
jpfa ratione duth adhuc iuuenes inuenimus.Vnde etiâ manifefiii efi vfum quan~
tiiuis Iongii fine tatio~e talia i~uenir~ n()n p~~e~ NaPl de ~remigene audirem
~
cu
4'
�LIB E R
V.
nifî Iauaret)omnino febricitare: collegi ratione eum fumida excrementa gignere,
qu~ tranfpiratu emitti pofiuIaret'>cceterii curn denûor cutis efTet qua'm vt ea trâf- Ca[iaarHm
mitti omnia ûneret)colleé1a fub eute caIorem excitare'> itarn etiam balneum eiuf,: llatunm' 'VII
ff
d
-y
mo di.naturis vti1i11i01um
elle)non
0b id mo d0 quoId fumidum
ellocet/ed etiam ria exépC4.
5 qudd hU1neé1:et)id~ duIci humore.Ergo placuit explicata quocp manu Premige::
nis thoraci inieéta)clliufmodi effet caloris qualitas, explorare. Vt vero acre mor$l
dacemêp comperi) non diffimilem calori eorum qui cepas ampli ter comediffent:
muIto adhuc magis euentus caufam probe conieé1:alIè mihi perfuadens) percon::.
tabar ecquid fudoris illi citra balneum incideret.Neganteép id)iam firmiorem ha
10 bere'me affeé1:us eius notitiarn tnihi per{ilaû. Quinetiam alios quofdâ vidirnu~
quibus mordax calor erat firnilÏter vt huie : non tarnefl hi vna balnei intermiffio::
ne Febricitabant)propterea qudd per fudores exerementa his vacuabantur) Pre::
migcni prftèr naturalern habiturn etiarnvié1:us ratio vel fernel intermiffo balneo
febricitandi occaRo erat.Narn plurirnum domi verfabatur: ibiq; fcribens vel Ie~
15 gens perfeuerabat,propterea qudd Peripatetic~ difciplince incûbebat: in qua ~
mini fu~ œtatis erat [ecundus~Scimus & ijs qui minime natura tale exeremetum
aceruant)inlhntem laborü djligentiam)curam~)gignendi eius cau[am dfe.lta"
etiam alteri cuidam cui ~que atcp i11i mordax calorerat.)tametG balneum vno die
intermitteret)cotigit non febrire) propterea qudd nec fiudijs deditus erat.) & ne~
1.0 goda {ua pervrbem inamhulans obibat,emens vendensép multa)etiam pugnans
filbinse:Ïn quibus {ildare coaél:us eft~Ideo'que etiam altenlm quendam ex ijs qui
ceftate quotannis acuto bilio{o'que morho Iaborat, muItos iam annos feruaui eXlâ
ercitari vetans. Nam eum calido Gcco'que temperameto effet) ûcuti Premigenes,
edam exercitatione vtehatur prtceleri)tum vero (oIe,ac puluere. Contigit ergo ei
z5 & calorem immodice augeri)& cutem den {ari,atque ad tran{piratum inepta red::
di'>qure ambo vbi concurretût)niminlm corpus cui acciderunt) paratum ad fehrë
l'eddunt<1Ergo quod in medendi arte {emper v[urpare [oleo, id nûc dicam. Facik
lime quidem ql10d qUfritur,ratiocinatio inuenit,fidem vero eÎl1S experientia (o~
probat<> Q uanquam illud multo maxi~e mirandum eft) eum Hippocrates mo:: Tres ae ex..
'd .
1 ff'
crcitationt:
)0 neat call 1S naturis vti ius elle in OCI0 agere, quam exercitari: non paucos tamen
nttrefes.
medicos efTe qui ne norüt quidem cuiu[modi tales homines Gnt, [ed iuxta omni~
bùs exercitationes iniungant.Ediuer[o nonnullos erre quibus nibil ad (anitatem
conducere exercitationem pIaceat.Sed & tertiii ab his genus e{fe, qui affuetis ex::
ercitari)id permittantmon affoetis interdicant. Quorum nemo plane non errat:
3) minime tamen ij qui tertio loco diéti (unt~Quippe qui cuilibet rei infue[cüt,tna~'
CHr côfuet4
gna ex parte naturt fure conuenientem confuetudinem deligunt)propterea qudcl ~iuetliaUf~
ab ijs quce no conueniant/ubinde IœG)ipfa repudiant. Aliqui tamen vel dulcedi::.
ne viéti) veI prt nirnia demétia (e Iœdi no fentientes,in malis co{uetudinihus per~
fifl:ut:veru hi pauci:plures qui no l?fifriit~ Quo magis ràtionahile eil: minus erra:: ~'El/fflinMj~
4 0 re medicos eos qui omné cofuetudine {eruanda cen[ent:cjui vero nihiI ad (anitatê
interefTe pl1tat)exercitatus quis cibii fumat)an cotnl: ité qui omnes exerdtandos
pl1tat:hos peius co[ulere qqui pdiél:i (untoHorii vero ipforU) fi iter (e coparéturj
.
'
~inus ~ncom~di ~In t qui ~te cibii ppé~uo ~xercitâdû elfe ~utat.qd ~H.ippo.cra: =;:l'ocr~
te prtclpere ahql11 ftmt ratIJabo.res emm clbos prfcedere)1O Aphon{tnls legl.no 'c o
45 videntes hoc 10co de ordine eum locutu exerdtationis)~ ~~bi) nequaqlG·lIu~.affjr~
1
,
~
�G A L~ DES ANI T~ TV E N~
mare)qudd omnibus hominibus h<EC ambo conducât : imd' quiQus exercitari ex::>
pedit}pr~cedere exercitium eibos debere~Qudd autem non omnibus profit,& in
libro de vuloo gra{fantihus tnorhis aperte tef1:atus ef1: , vhi ealidas naturas quie::
fcere cenfet~& in Aphorifmis teB:ius, fub vniuerfali pr<Fcepto vbi eontrariorum
contraria e{fe remedia proponit~ Porro Reri poteft vt pugnàre aliquando videan S
pugnare i1.~
tur huiuf<:emodi pr~cepta: non deRcientibus qui om!lem motum ipû moto c~r:;
terJe iliaeri
afiquanao ,
pori conuenientem exercitationem nominent:alijs tantum eutn qui vehemêtlOr
prlfcel'ta ae ut:ita vt priore figniRcato amnes homines exercitationem defyderareneminem
exerci tatia·
lateat:feeundo vero ûgniReato non ita fe habere~ Eorum nanque qui in carcere fa
1/e.
nitatem fuam tuêtur)parum apte mihi meni:iànê facere quid~m videntur: quip:: 10
Sa{lItio.
pe qui fpatio prorfus pereunt)fi omnino tü vngl,tum Iauari prohibentur ~ Qudd
vero ad paucos dies infalubri vi&s rationi refiftunt,nihiI fane miri~Si ig~tur ex::
ercitatiQnis vocabulo omnis venit motus: & qui inâbulauit, & qui perfrlé1:us &
qui lotus eft , exercitatus dicetur ! dumodo conueniente modo pr<Ffenti corpori~
fiatui fit motus ~ Qudd fi quis etiam ab his Gt ,.phibitus, omnino :Egrota~it~Q ut IS
cnim ah his in carcere prohibentuneos nUI?-( non !?odo :rgrotare~ f~cI e~iatn mo:::
ri videmus fi diu. Got incluÛ.Sin vehementlOres tatum motus exercltatlOnes vo::.
cetur)eo patto verum fit non egere omneis homines exercitatione ~ Statim enim
Premigenes ille nulIum requireba t violentum motum, fed nec in portiru qu~ eft
ante balneum)exiguam ante lauandum inambulationé:imd vné1:um effe ex oleo, 2.0
& ci balneo aql1am deteriiffe) fatis magni motus funt talis temperaméti homini~
Hic vero & ante cœnâ ambulabat,& cu amicis difputabat ~ umiliter mane quoqJ
domi~ Nufquarn igitur ex ipfa in totum deudia adiutus quif9uam eft ~ Sed eurn
quietem agere calidis naturis Hippocrates fuadet , veheméti motione vti vetat<lPorro ipfe muItos qui propter eos motus quos per totam :rfiatem exercebât >in 2.)
principio autumni quotannis éEgrotabant, ipûs vet~tis fanos reddidi:quéadmo:::
dum rurfus alios avehetnenti exercitatione prohibui ! alios a quiete ad exercitia
traducés,cum f~pe ante ~grota{fent,in fani,tate feruaui~Porrd hi frigidiores funt
ijs qui temperati & mediocres funt) & affeé1:u plane cotrario ijs qui calidiores Gc::
ciores~ funt ~ Diximus auté temperamentorü notas no folum in libro de tempe 3~
LiGer cfe ar"
titulus~
te meaica • . . rarnetis,fed etiam in libro de arte medica~Is enim vni ex libris nofiris
Mirandum vero de i~s tn~dicis ~~ qui ne ea quid~m qu~ fenfui euidenter appa~
rent,agnofcunt~ QU1S emm lat.dIimutn effe homtnum difcrimen nue non videt, '
aded vt eadem exercitia >ijde'mque cibi alios bene) alios male habeant non fecus
quam in morbis ?Quare fleuti qudd no omnes eadem requirant, eos [cire decue:: 3S '
• rat,ceu tnanifefte apparens:ita eurn eorntnêtarios fcriberent, determinare ac do:.
ccre qUéE quibus vel conducerent vel officerent, par erat ~ Quid igitur cauf<F fuit
eur eiufm?di determinationes,tametG ab Hippocrate JpditaspmiferuntrNem::
pe quid ahud)quam perdita ambitio,dum dogtnatum principes nominari,atque
inde gloriam confequi inter homines fiudebant rCuius caufa illi non ea quidem 4~
qUéE m~nifefle a~farent ~ fe~ opiniones quas iPû vItro ponebant,fequi voI~erut+
Po.ficn vero, 9.u~ ln hos In,Clderun~, perfuafi pleriqt~e .;unt propterea quod ,nec
qUlcquam dldtcl{fent meIms ) & limul rudes impentl que demonftratiucr fClenA
tiéE omnino errent ~ Qui nanque hanc fequetur , facde tum vera dogmata cifaliis
difcernet!tUtn qUt cettis determinationibus {cripta funt,ab ijs quCE non ita~ Idem 4 S
efi
�LIBER
V.
nimirum infcitiam eorum omnium danabit , qui c ra determinatÎonem de diG QJ.La(es eJJe
aetennÏl~a·
fidentibus,aIiquid fcripferunt~ Quo magis,quamam dIe determinationes debe::> tio
tles cfcGe.
ant)altiusrepetentemled breuibus,diIigenter audies. Quibus mordax calor na~ aJJt, ex épfa
tura efi~ aded vt fumida gignat excrementa ).ijs balneum falubre efi:tum motus per lIaria~
~ qui & exiguus & lentus fit.~ muI~us ~utem ~ celer aduerfi'ffimus eft ~ Itaque ifiis natllras.
O!!.a: apta
non Cerne! modo, verurnetlam bIS dle lauan co.nducet,potiffimii ~fiate~Effe quo:: ijs quivus
que boni Cucci nutrimentum,in quo nihiI infit acre ~ In foIe autem verfari , & ira:: mQYaax ca#
fci)& multum cogitare)-his inimica fUht ~ Qui digerféE ab bis naturce funt, ~hi au:: [or natnra
efl·
tem funt qui frigido &humido temperamento funt)valentiores motus defyde::: O!!.
tC fri;) i·
ais & 6l1mi.
16 rant)ac viétum in quo [uperet quod tenilem fuccnm fadat~ Is cuiufmodi Gt)dixi:::
mus fingulari hbro~Hi vero necu in foIe exercites)Iœduntunnec etiam fi baIneo dis apta.
De jr(gicfis
abfiineant~Ac tnaxima quidem dl: diétarum inter fe naturatum differentia~Ad~ & jiccis Ji~~
uerfiffimum enim dl: humidum &frigidum temperàmentum) ei quod calidum Frll.
eil: & ûccUID.Maxima rurfus efi & calidi ad frigidum,&: humidi ad ficcum~ POl'::
, 1$ rd frigidum & ficcum/enum temperamento quam fimillimum eft~i taque etiam
celeriter feoefcnnt eiufmodi corpora~ dicru'mque de hoc temperarneto [upra ab~
unde eihHumidum vero & calidum,fluxionum vitijs obnoxium eil: ~ Cœterum De caaais ~
& bumicfis.
CJuod omnibu~ intemperat!s naturis cOl~une'pr.r~eptum ~fi} id expedit in hac Omnis
tépe
quoque feruar1~Efi autem Id, vt eas corngas qUldem contranjs,fed dum plane in rat.f natuu:
,~o ocio funt! ferues autem umilibus ,cuni pei negoCia fibi vaGue non poffunt + De
conl11t1e.
exercitationibus huiufmodi corporum ita ftatuendum efi:plus quidem his labo Exercitatio
randii effe,propter corporis humiditatem:prceceleri motu non vtédum, proptet propofitorii.
calorem"Porrd attendendum diligenter eft cum ex fegniore vit~ ratione ad exer si a6 ocioJe
aaCa60rem
citationes fe tranfferunt" Illico enim fluxionum tentahtur n1:orbis) niG pfius flnt trâff
erUllt,
~ 5 vacuati qmim. exercitationes adeant"Qui(quid enim in corpore concretii & craf::. 1uic[ agéaii.
fum in hum oribus fuerit,aut etiam modice frigidum ! id fiatim in fpiritum ver:::
titur, ac funditur~Itaque etiam vere tales riaturce maxime ijs morbis patét qui ex Mor6i qui
ex p[enitucû
plenitudine oriuntunquales funt fynanchéE,cynanchéE,defiilIationes) quos catar::: lIe
orifs1,tllr.
rhos vocant)~~morrhoide~,fanguinis profluuia) articuIares morbipphthalmire,
- '
30 peripneumonix)aterum compuncriones, reliqui de!1ique omnes quorum genus
d! phlegmone~ Quare etiâ occupare per veris initiii fanguinis de'traéhone opor:;
tet)aut per incifam venâ,al1t fcartficandis malleolis~Qudd fi: ita inanire recu1ent)
purgâdi medicaméto funt non umplicis facultatis , fed quod trahere & fIauâ bilé
& pituitam & ferora excreméta poffit~ QUéE vero de exercitationum ratione di:::
35 ximus,eadem & de balneo'dicri effe putandii:quippe quod ipfi.lm qU0qJ non tu::
tu eil: niu prius inanitu corpus fit~Inanito vero vtile efi)potiflimum cuius lauacri
aqua potabiIis non dt/ed in qua vis aliqua per halitum digerendi fubefi~Vinum NUI1J "VÎlIum
omni.
autem frigidis ficcis~ naturis vtiliffimum effe priris dicrum eil: ~ :An vero caIidis caCiais
bUs natllris
omnibus idoneii nô fit,fed vtilior his aqure potio fit,fi:cut in libro de popuIaribus illeptumJit~'
40 morbis uue Epidemion Iegimus:punc ~fiimândii~Fortaffis enlm abiilrclii omni::>.
no <:uipià videbitnr,iuuenê qui athleticus vel militaris fit)al1t etia foffor meffdrve
aut arator , vel deni'IJ qui robl1fium aliquod opus exercet} aquœ'tantum potione
vti : atque in hoc fallt,Hippocratern , curn calida temperamenta aq~~ potionem Hippocratis
pofcere)abfolute pronunciet~Mihi vero Hippocr~tes non a~folut~ Id) fe~ de na::: illterpretlJ·
45 Huis [ulnme calidis qux vtiquepropter intempefl~m tales fint) dJxifre vldetur: fio,
)
G iij
pr~cept1l1n
�G A L~D E SAN IT~ TVEN.
Trip(ex
C4-·
natur.e
cfijferë tia.
firf4!
~"ina
~ui6us natu·
tis d'allaa.
In cotrarijs
exGi6en4is
1Hatitatis
9uotp roné
ba6ëd'am.
Trip(ex Je ..
tleft!ss.
non qudd plllrimum habeant naturalis caloris}quem ipfe augeri in athletaru ex~
ercÏtio confirmat~At qui ex intemperie cali dus eft:is necp athleta, ne<.lJ miles bo..
nus) fed necp foffor} me{for) aratdrve, aut denicp ad ruftica vrbana've opera fortis
vnqua euadet.Q uippe vaIentium hominii ea funt munera ~ Porrd tales niiquatn
fuerint niû mediocri ûnt temperatura ~ .A:tqui fi media temperie Gnt, vti'l3 plur!=:
mus his fuerit naturaIis caIor ~ Ac tali quidem natur.-e mediocre profeéto dadum
eft vinum:fi'cuti ipfa quocp mediocris eft ~ Atcp haétenus faItem mediocre, qudd
ipfa medioeris eft temperamentüquando hane quo'J neceffe.efi non folum in fGneéhIte, fed etia in remiillonis tempore media temperatura frigidioré euadere.
Si cui ergo vt in intemperie qu~ intra fanitatem confifiat)ealidiffimum tempera:::
mentum ût:huic omninovinum drcuncidiffe prodeft~Sed curn tripIex genere fit
caIidi temperamenti differentia,vna in qua reIiqua contrarietas (népe qu.-e iil hu::::
mi do ûccoq; confiftit)mediam temperiem feruat,altera in qua ficcitas fubfultat,
& tertia in qua vnà cum caIido etiam humidum redundat: vticp in qua aItera con
trarietas medium temperamentum tenet, nûquam fuerit vltime calorimmodi~
cus:quandoquidem huic fiecitas fiatim fueerue~t~~fta ver? non ponitu: anabis
uccaoOAt in qua ficcitas calo~i dl: adiU~aa) ln bac Inodere aIl<]uando pI~r1ll1us, vt
in internperie qure cum famtate confifiat,prreter naturam calor potefi:ld~ 10ngo
tempore~Pluâmam vero breui fpatio, ctiam qure cum humiditate coniunéta dl:
immoderatam caliditatem, vt in fanitatis intéperie,fieri 1icet. Ac ei quidé quam
primo 10co diximus differenti<r, tantum diluti vîni ,quod ûcfl«'T"cfl\~ vocant, exhi~
beri linemus,quanturn cl fumma internperie ipfa receffit: reIiquarum autem neU
trî,pr~fertim curn furnma fit,quemadmoclllm oftenfum eft. Qure coim tales in:::
temperies nô funt,ijs dandum vinum efi/ed exiguum & dilutum (tale porrd eff
quod colore quidem eft album,fubftantia tenue) fieut ediuer[o frigidis intempe
rantijs calidiora vina pr~bemus~ At quod calidiffimum quidem vinum efl:,id fd
gidiffimis intemperantijs eft vtiIe:reliquis vero quod portione refpondet~ Ne~
enim eius tantum meminifTe oportet, qudd contraria côtrariorum ûot remedia:
fed etiam quantitatis rationem in ûngulis côtrarijs h~bere. Ergo flcuti de me di::
camentis oftendimus non folum reftimandum cfTe caIidu'mne an frigidum quic:-,
quam fit/ed etiam quoti in his ordinis fit:ita & de vinis eft agendummon folum
dilutum aut calidum deligentibus nobis , fed quod vt ad intemperanti~ fpeciem
calore &igore've [ua conuenienter occurrit ac refpondet~ H.-ec vero diéta mihi de
ijs funt qui mediam feneél:utis retatem agunt! vtique nec ignoranti primam eius
partem efTe qu~ ~}lo'}'te6v'T(.)~, id dl: eorum qui cruda viridiq; adhuc feneél:a funt, di:::
dtur} propterea qudd adhuc ohire ciuiIia negocia po{funt : fecundam autem cui
apte nomen ipfum inditur,eo qudd ipfa fit de qua dicitur,
.
,) Vt Iauit} [umpût'l3 cibum)det membra fopori ~
Quod tame? i? ~ertiam non eonuenit: in qua T elephum gramaticum bis terve
menfe Iauan dlXl~ Propter enim virium infirmitatem affiduum hi balnei vfum
no~ fufl:inent~~ccedit qudd per habitus frigiditatem mordacia hi excreméta no
pa~1Unt ~ N omtnant eUm qu~ ~d hanc partem peruenit,gr<Ece '<Jip.7r~""o~, fleuti aiiit
qUI vocabulorum etymologlJS gaudent t ab eo quod dl: '<Ji~'lJf~OG( '1i~ {'S ~cJlov)id eft
mittendo in pompam qu~ ducit ad Manes.
S
le)
Ij
2-
y
'
3e)
3$
40
�LIB E R
~CL~
.,
VI.
SA~ ·
NITATE TVENDA LIBER SEXTVS,
..
THOMA LINACRO ANGLO'
GALENI DE
INTERPRETE.
Liud huius de fanitate tuenda rperulationis argumêtum
libro inchoaturus,repetéda cenfeo.eorum ~uz h?aef'
. . _ ..• __ traélata{unt,capita:quce vtique dicédis funt nece{fai
.tur primum diximus quid lit fanitas:fecundo 10co
's eius defcriptio poGtaeft: tertio ql1é~dinodum
ta poffit,eft proditum~ Ad h~c illl1d adieétû, ani:;
10
...,lma.UUJ.u corpora perpetuo mutari)inde(p aded neceffe ef..
!!!I!!rtiil!Ile fanitatem eo~m qUa! alias corrûpi periditetur noftr<e
prorurationis indigere antequam ta~ notabilis mutatio natvnde iam m'anifefie
. regrotent.procurationetn vero non. aliunde e.ôfta~e quàm ex cib~ potione~, qui:. _
J$ bus qllod de fubilantia ~orporis decidit,reficiatur. Altera incurabiüs ~{fe demo::
ftr~ta ~utatio dl, fci~icet qu~ pro œtati~ ratione accedit: propterea qudd (uiu[~ .
ammalis corpus a pnma gerutura ad eXltum vf<p toto interueniéte tempore fic . .
cefcat.Cxterum qui faIubrem viuen~i rationem ignorant,credibile eft hos cirius
quàtn pro,natura! ratione interire.,Quonia al1tem Cvt diximus) neceffe eft omne
~o genitum animal nutriri, fubfiantia vero ciborii vniuerfa in nutrimen~û ~on abit,
ac proinde vitiofum quidda.ex fupemacuo eius relin'1uitur, quod proprie excrc:::
mentü vocât:pr~parat~ mitura qu~dâ corpo~s partes funt qu~ id fecemaJ?t atqs
etniÙant~ Plurima vero eû fit in naturi~ corp'orû differ~ntia, rationabile eft fuam
. eLfe çuicp fanitatis tuendce prouidentiâ~Primum igitur eo ho mine qui optimo lit
:.5 fiatu)pro materia traél:ationis propofito: quëadmodu hune quifpiam in fanitate
cufiodiat, tradere ftuduimus ~ eum autem varia'! oecafiones Gnt quibus feronda
vaIetudo v~rie conueIlitur:eum qui optimo corporis fit fiatu) [vni fibi vacâtem]
ac ab omni ciuiIi negodo Iiberû,in fanitate feruare propofuimuso At'IJ hunc.qui~
dem cliin primis quin~ libris quëadmodum quis ci prima in~unte ~tate ad v1ti::. i!:fe~ti";
JO mam vf<p [eneaute in fanitate'cuftodiat, docuerimus! nûc ad cos veniemus qui:: 6us fi6ris fit
bus per negociorii quali~ates efTe, bibere, atqi exercitari ~ebito tf'mpore n0.Ii~et: ,ff"rn.
prreterea.ad eos qui fiatlm ab ortu vaIetudinariu corporls fiatum funt fort~tl.Sa ~eli~;i!6:~
~ ne breuior erit.de his [ernlo quam prior,quauis (uapte natura Iogior lit,propter::: IIJQtHr~
e~ qudd plurimarii materiarii vires quibus ad fecundre valetudmis tutelam vti:!
;5 mur)prredi~ ia~. funt.N ~m.~a,m frié1~on~,~aI.?~o)exe~cit~tio?e)ei~o)poti~ne, ,
fornito ealido f~gldo<j,3, venens tu v[u ~u abfimetl~, & fi 9U1d a~ud elUf~~dl ~ftJ
mutationes fiert corporis cernamuslvtlque horum omnIum vlres(vt dlxI)pfJUS
funt proditx.Vittofi autem cotporunj fiatus genere duplices funt: cu elementa::: vitionfla~
11.
1
1
tifs tlÈficcs.
res & primas corporis particuIa~)quas A
' rinote es 0f'0loy.fell, id eft limi arçs v~~at,
4~ ali; ~quabiliter)ali j in~quabiliter attép.eratas habean~ ~ Dico..aute~ ~quabdlter
, temperari )eu ad aliquâ intéperiem verfa! ~quabili te~ c~rpof1s partlc~l~ omnes,
aut fri gidiore$ iu~o)aut calidiores [unt reddit~)aut ficclO:es)au ~ ~utnldlor~s)aut
,alidiores flmui SC aCClores)quœda hnmldlOres p~.~~ter ~
Per ~iugationê qUa!dâ
. . ... . . .
G 111)
1
·l'Yb.... ,.t"']
a
�GAL. DE
SANIT~ TVEN~
frigidiores,& qu:rdam humidior6S & ca!idiol'es,qu~am ficcÎores & frigidiores;
Quinetiam in infirumentalium pattium copolltione qu~dam :rquabivter7quœ::
ùam in~quabiliier [unt conditéE. Ac primum quidem dicam hic quoque qui fia~
tus corp'0rii funt'm,axi~e vaIetudinarij, hcuti & prius [ qui maxime fanus effët]
OptifflH in
ofiendi.Verum is vnicus etat. etenim in omnium renlm genere quod optimum $
flmnigenere
efl,id Vhum efbvitiofa vero pll:1rima funt. Duplex tamen efi eorum feciidum ge
'\lt1um tjJe.
nus difcrimen, ceu pauIo-ante dixi:alijs fimili intemperie omnes partes habent~ ,
Va[etucfi"a~
ria corl'0ra
bus,alijs diffimili. Atque corum quidem qure fitnilem intemperantiam habent) ,
cfupficia.
ea peffima effe connat qU3! ~as validas hahét,ac potiffimum frigidas GmuI Be fic:
Q!y Peffi~
cas~At qui bus in~qllaliter fe habent eorporis partes, horu numerare quidem va.-: I~_
mit internptratltia.
rietates facile non dl:. Clrte~wn illa quoque duplici genere fpecieve , fiue quouis,
Afia ité iN~
aIio modo nominare velis,variare lieet. Nam lnaxime quidem ea morbis patent ', ' 1
téperantia
quorum principes maxime partes contrarijs temperamétis funt affeél:re. Minus
rWim4 •
obnoxia valetlldini funt quibllS diuerfç principibus partas ita fe hahent.EqQi;t;
dem aliqllOS iam vi di quibus venter frigidus erat, caput calidum: ficut cotra qui:t 1$
hus caput frigidum erat,venter calidus.Vidimus autem & ex acddenti, no? P~:: .
mum nec propria temperarn.eti rationc affidue ~fftiétum, bili ventrem, qUI alto.::
qui non crat natllra calidus.~que vero Sc refrigeratum altenlm, quâuis non effet
natura frigidus.ad eundem modum & caput,& iecur,& lienem, atque etiam ali~
as partes,aliarum quandoque intemperantijs affici)cum aut ipf~ haudquaquâ la: 2.0
fre in proprio temperamento effent , aut etiam contrarium pla~e quam ali~ a·ffe~ Deijs qui
éhtm haberent-o Primum ergo de ijs verba faciam qui ~quali funt intemperie:id::
in.rquafi JHt
que ab ijs qui przcalidi fWlt,aufpicatus9o Sane diétum à nobis in Iibro de tépera..
intempcrie.
De pr.ecafi
mentis en neri non poffe vt intemperies'qu~ibet fola diu duret:quando ipfa ûbi
cfis.
ipû aIteram ex neceffitate adfcifcit.lndetp .faétul!1 vt plerique medicorû ql1atl1o~ 2.$
'5impfi,ë in,tantum eiTe intemperantias putarint ,casque compoûtas ; fimplices vero ne effe ' ,
téperiern 1JÔ
cfiu Joram
quide~.Nam & ca~i~am,du~ htlmidit~t~s femperconfumit)parere ficdtatem~
J'urare.
et frigldam , dum nihtl abfumlt ,humons mcrel?e~to quodammodo conferre.,
Eodem modo &ficcâ)pereas ~tates quibus augefdtanimal}calidius ipfu~ fem;.
per efficere. quibus vero decrefcit, refrigerare & fiecare quidem folidas corpori$ ~o
particulas}co.ngere~e vero abundantiam excrementorum. Simili modo ~ humi:; ~
da cum modlcc cabda coierit,~x.ifi:ere aliquando in vtraque oppofitione medi~m
temperiem. Vtranque qppofit1one~intelligo , '& q~ ex calido ac frigido confi::; ,:
Dup[ex qua
(itatum opnit, & qU:E ex ficco & humido • Erlt autem me&ij temperamenti ( qudd ~UKe~'TOp
Fofitio.
gra!c.i V'ocant)eiuf~odi inte~p~ran~ia, in ipfo p~~~ip~i vigor~s tépore, qua &K}t~p 3$
optima té .. gr~Cl vo~ant~fed & ln re~ifIionts tem!:'ore, pr~u~ ~{i conuemt.Optimam nan'IJ
peries in
tempenett1 m adolefcenua corpus optmet : reltq~~ omnes ~tates deteriores hac
Q(fo{ifcétia.
funt:vt pri~s efi: ofi:enfum.Atque hoc e,tiam ln~minifTe conueniet, vnu id quo"
Corporafe;
ex ijs qu.r ~1é1:a ~unt.Cu~ enim duplic~s a~Hones in a_ni~aIibus fint,certe corpo
"Riones iN
l'ueris po[(e~ raIes puer! pr~Clpuas optment. qll:E 'OlmI fQllt, ea 9J.l~ a pueris ~d remiffionem 40
re,allimafes
v[que fuccedlt re~as. Nec tamen eft lias a!tates annorum numero èircunfcribere,
if. refi1U4
~uemadmodum nonnulli fecerut:niG forte in Iatitl1dine quadam~Erg9 pubefce::
«tllte.
re quidem incipiunt aliqui vbi 9uar~~~decimml1 annum expleuerunt, quidam :Initiu pu6er
tatis.
yno poll: anno,aut etiam amphus.~nttlUm pra!terea rerniffionis nonnulli habent
IlIitiü te ..
fiatim àtrigeûmo anno/nonn,ulIi,p~fi quintllm & trigefimum. Ac robut ~uid~ 4$
mijJio"is.
a
A
�, LIB E R
VI•. - .
53
J
Olnnibus mÎnuitur poll: ip{am {ummi vigoris ~tatem: non tamen hi fanitatem Q.!!..Uo TOamittunt;tametii minus hanc qU<ltn ante laudabilem habent.~terum hanc ha~ 6ur minHi·
bent,non [olum V[ql~C ad initium [en~c1utis , verumetÏam in ipfa feneétute tota; tl}r.
quz Ipfa quoque qUlbufdam naturalis elfe morbus \!idetur. Cum enim nec do:o
S lore ~nguntur vIlo, nec vlIam aétionum earum quibu$ ad vita! munia vtimur,aut'
'renÏtus ~l~iferunt, aut omn.i~o imb,ecillam habent, vticp fani funt, fanitate quz
1eneétatl fit (ongrua. Memmtffe emm profeél:o oportet eorum qu~ de fanitate
de~onftra~a funt ; nempe qudd ampla fit eius latitudo.lam fi tertia qUQque cor::
pons affea~o e~ ) qtiam neutram Herophilus appellat ) qu~ in ijs qui è graui eua Heror6ÎrHS~
lO ferunt febn ) conualefœndi tempore cernitur ) & tènili ~tate: otnnino extra mor
hum fenes crunt': aél:iones tamen perinde vt ij qui in flore ztatis funt) finnas va::
Iente'sque non habebunt. Verum fi ad videndum, audiendum, ingrediendum'al.i~que fa~ienda ql1~ feni expediunt, nuIIo ddi'citur corpus: etiam hoc rationa ~
bdlter rems fanitàtem nomines , vtique totû hoc iungèns >fenis fanitatem : non
.15 abfolute finÏtatem. Ha!c enim propter ipfam aruonum virtutem integta eft) 8c
de qua queri non poffit. Senum.fanitas querimonijs non vacat. Quanuis enim.
omnes attiones habet , nullam tamen validam habet. Atque aded illa pars arti$
c:lua: de [èn~~ ~uél:l1 inllituitur) hue tantum eon!i'li~ d.irjgit~ vt fanitatem eorum
quatenus fien bœt) tueatur. Corpora vero quz a prIma ttatlm geni tura pronum
~o ad morbos·ftatum (ortita funt> ca plane ad feneé1utem nunquam perueniunt: .
. aut fiquando peruenerunt) vno faltem diutino morbo penitus laborant t: Pro::
pofuimusautem inhoclibro 'deijsdifferere quivitiofo (orporis funtfiatu:at:r
que hos quemadmodum fanos plurimum tueamur ) difquirere +Ergo initio ab
Detem2c~
j js fumpto qui p<lrem in omnibus corporis partibus intemperiem habent : pri :; ra",tntt
~$ mum de ijs agamus qui caIidius temperamentum fortitifunt )czterum in hu :.:. ,iUiao.
~
miditate ae ficcitate modice fe habent. Ac talis quidem (orporis natura ab ini ::
tio ftatim magis apparet fana, quam ea quz in vtraque oppofitione vitio{a eft."'
V tranque oppofitionem intelligo & q~ ex calido &. frigIdo confifii t) & ql1~ ex:
hUlnido &:: ficco • Eadem dentes edet dtius , & dtius articulatam vocem profell=
30 ret, & dtius ingrediètur, & lingulis annis ad portionem incre(cet. poftea vero
quanl adoIefcent.i~ annos compleuerit ,exinde ad remiffidnem vfque manifea~
caIidior apparebit, fic vt tum morbis , tom fymptomatis qu~ bili ~riuntur> fa:o
dIe fit obnoxia. MuItus nanque calor dum humorem ab~u~jt) ÛCCIUS te~pera~ .'
mentum'reddit+At eum florens iam ztas item,ealida ut)lllmuum compofita eo::
; 5 rum temperies cilida fimul ficcaque erit. In talibus autem temperamentis bilis
abundare' tum pallida tum flaua 101et. Erga 'lui hac natura funt) ad ztatem vf:: EnHC4flfo
.' que adolefcenti~ fimiliter educandi ijs funt'qui optimz funt naturcc: de quib~
diél:um in prorœdentibus cft. Poftea vero-quam abfolutum eorum corpus ût,co::.
. fyderare.oportet vtrumne biIis excrementum illis per aluum expellitur,an ad [us:
40 periorem ventrem fit propenfum. Si enÏm deorfum f~ratur ) con~at non debe~~
effe folicitos.Sin (uEerior~m ven~re~ pet,at, per vomltum eft ~mlttendum ,~Cl"
licet longe valere iuins phtlofophlS IJS qUI vomere e~ aqua'tepJda poil exer(~ta,.
tiones ante ciburn vetant. Nam vino nec ipfe fanè tbm elfe vtendl1m [uafenD1l'
niû difficulter id f~iant ex aqua. Quippe eiu(modi q~zd~m corporum natuI'a:
4.5 funt;quibus vtiqu~ vinum dulce" fed ybi aiJuam pJ;'~blbe!lnt, e~ concedendum..
a
�G A L~ DE SAN 1 T. T VEN.
Pr~terea 'etiam ma gis vbi temperamentum eorii ab initio caIidius ficcius~ fuit;
vomitio petenda eft ! propterea qudd magis etia hi biliofi funt in pr~cipui vigo::.
ris ~tate~ Quin & exercitarihis vtilius efi:)nonacutis exercitationibus .& pr~ue:: ;
getis,fed potius tardis & moIlibus~Sunt enim omnes qui hoc fl:atu funt,graciIio
res~Acutœ vero exercitationes cQPfenfu gymnafiarü omniü extenuant:fed Ientç S .
Q!!iGus non
txercitari
{i,cat.
,
..
~
QJ!icf oGJer ..
Ha(üi in ij$
1ui a âGo
(auantur.
Curatio ioci#
"oris ao[ëtis
-réplU ex.
6i6écfi ~u.t
iecur aperi..
,mt.
correEtio
propoJiti
te-
peramenti.
~fld'o
fit
tlutritio.
contra corpus impIent. Sunt vero ex ijs qui impenfe calido temperamento funt,
& qui exercitari prorfus non defyderant/ed abüde his fatiffaciant inambulatio,
balneii,& mollis ex oleo friétio. Acre nanque & mordax calidü id eft quod ab his
exhalat)nô humeétans) qaale &'l'f'l.ïOttç gr~ci vocât} nec fuaue)citra<p morfuOl. hos
vero acibis qu0'F balneum iuuat. Quidam vero eorum incredibile eft quam etiâ 10
obefi funt redditi ex tali viétus ratione~Antiquii autem vinum inimicû his efhal .,
hum vero àc tenue idoneü eft.Aefi:imandii autem in omnibus eft qui adb? lauâr;
tur,num in dextera pr~ordiorii parte,vbi ûtum iecur dt, dolorê aliquem aut gra
uitaté aut tenGonem fentiant..Eiufmodi nan~ corporu fiatu.s iocinoris vitijs té~
tari foIet fi balneo poll: cibUln vtantur.• Ac ûquando eiufmodi aliquod vitiii fen::: 1$
tiunt)illico dâdum aIiquideft eorü qu~ obfiruébi iecur liberent: ahfiinendii~ ab
i js cibis qui cra{ful? effi~iun,t: [ucc~~) ac pOt:iffi~ü îi i jdem. glu~i?ofi flnt + De bis
di8:ü. abunde nobls eft'tn tnhus lIbrls quos de ahmentorum vlnbus fcripûmus: J
pr~terea in eo hbro quem de euchymia & cacochymia,id eft de (ibis boni & mali
fucci)edidimus !itemep in libro de extenuante viétus ratione.Quippe qui dolorê 20
in iocinore fentiunt, ijstali viétus ratio ne vtédum omnino eft quoad dolor fe ref
mi ferit) & dex,tra pr~cordia Ieuia quodamodo fentiant~ Vtile fane fuerit & IiquolS:
rem in quo macerata fit apfinthij comapfferre: pr~terea quod tum ex ea, tum ex
anifo & amatis amygdalis conficitunquod etiam bibere ex oxymelite pr~ftat in
eo tempore quod inter fUl'gendum Iauâdumq; interuenit.Nam & pofiquam câ:: :z.f
feél:a funt qu~ ex ventre ad iecur reddiitur,talia exhiberi pr~ftat! & temporis aU::
quid eoru operi ante cibum fumendü dari.Non inutile dl: & medicamentü quod
diacalaminthen vocant : cuius copofitionem in quarto honi cométariorii (cripfi~
mus.Verum in biIious temperamétis cauere oportet huius affiduû v{um~Sed &:
fiqu~do horü quifpia eo propter iocinoris obfiruéHones vtitur, vtilius eil: ex oxy 30
meItte id bibat. Porrd alimenti fpecies) fiquis horii temperamétu vertere in me:::
lius fiudet)cotraria effe intemperâtili debet~Senfim vero id fiet citra noxam) fi &
pr~fit medicus!& qui curatur,ita fit à negocijs liber, vt omnia fuo tempore pera~
gat~Nam qui in rebus ciuilibus verfatur) & muitis negocijs difiringitur,huic tu::
tius eft vt nec, tentet tempera~.ét~ f~ü mU,tare, fe~ a.((~moda fibi nutrimenta 3$
Cumat. Porro apta funt hUmldJs qUlde humlda) & fiCClS ficca. Nutritio enim fit
cum is qui nutrit cibus,corpori quod alit,affimiIatur Citius autem affimilantur
~((a ûc~is)& h~mida humidis~Q.uihus ve!o ~quale ~empe~amentii eil:,ijs quâto
lucund1l1S fuent quod comedunt,tanto vtlcp fit magls nuttIens~ At qui incequalé
temperiem funt fortiti,ita vthis aliud iocinoris temperamentii ût)aIiud ventris, 40
aut alicuius eom qu~ circa iecur funt:i js' diuerulm eO: quod affumptu iuciidii dt,
ah eo quod cui'J3 particu~ dl: idoneum. Q uoniâ autem ofienfutll dl: duplex effe
'quod fingulis conueniens efi)aliud C]uod fecundii ûmplices qualitates)aliud quod
fecundum totam fubfiantiam:quod fimplicibus qualitatibu! maxime aptü eil:, '
id qualénâ fit,fuperius pauI~ eftâiprehenfilm! id~ feu mutare intemperielll per 4r
<6
tC2ua(etê.
ptramétum
tN4,!}Ï5 tJutrit
ia
1uodiu ..
cUius rfl.
Dupfex effc
~UOdJ(gu(is
Jit MoncH.
�.
,
VI.
54
ocium veIis/eu cedere cogaris l'topter negocia~ Quod ex tota fubfiantia idoneû
LIBER
ta fu6ftâtia
maxime eil:/o~a experie,ntia d~fcernitur + Ac maximam quidem vim habet ad ea c~rlllt,ex.
qu~ eduntur btbunturép,non ln ventre modo/ed etiam toto cotpore conficiê'da, l'erientia
totius fubil:anti~ conuenientia:cuius ratione nutrimenta animalibus & varia) & tâtii cC!fcmli
Me(ills c6,0.
1 fpeciebus multum inter fe diuerfa habétut!cum nuIIa ûmiIitudo fit eius,quod ex ~uiquocC
ex
palea & hzrbis accedit,ei quod ex offibus & carnihus.nulla focietas dus quod ex totafuG.ftern~
pane eil )cum eo quod ex cicuta & veratro • nam & hœc animantiurn quibufdam tia,~ruit.
'Varia
nutrimenta funt.Fiunt au~em & quaIitatibus conuenientire: vti<.J.3 fi felUare tem~ Cur
Rnimati6u$
peramentum fiudes:> humidis naturis humeél:ante cibo maxime quadrate: ficcis nutrimëttl.
carjcfa &
10 vero)eo qui fi'ccet.Gn aIterare placet,contrarijs.In eo autem qui cfl: in caIido frigi::
frWda
infê·
do've ad intemperantiam Iapfu,contraria dare (emper expedit!cum & efficaciffi::
pcramêto
mx eiufmodi intéperies fint:&Cvt ita dicam)magis quam 'lUt ex ûcdtate & hu;.. cotraria 'Vti
miditate confifiunt)potentes:qui ppe cum facile fimilihus nutrimétis in morbo::: Citer aari.
fam intemperantiâ abeant.At fi ûccÎus quoduis membrii efficias,nihil manifefie
r5 lœdes.pari modo nec fi humidiori (uam humiditatem ferues + Euidenti vero ar::
gumento tibi & œtates fint.Qu~ enim prima genitura adolefcentiâ vftp hab en::
tur)h~midiffima ijs caro efhfenili retati impenfe ficca ~ Memini{fe vero in huiuG
modlFer~o?e opor~et eorû qua: in opere de ~emperamentis [unt (cripta) fcilicet
ne qUIs eXlfilmet qUI fuperuacUls excrementls onerantur,hos h~mido tetnpera~
:'0 mento effe.qll3! res eos qui feneél:utem frigidam & humidam putaruntlalfos ha
huit.Non enim ipf~ particuI~ fcnum humidiore temperamento (unt,fed ipf~ (a~
paci tates qlU! inter corpora patent tum fenum tum eorii qui humidis morbis la::
borat)filperuacua humidi tate implétur*Porrd cuiufmodi Gccus morbus Gt) cer~
ta fcientia cogno[cet qui Iibrii quem de marafmo in(eripumus,diligéter relegerit
25 non femel bis've)nec trâfcurrens,fed ungulis infiŒens at~ intentus 0 Sanè qui h:EC Q!!..9fis' {ccornode leget)hunc exercitari prius conuenit in feeundo de temperamentis libro, 6tat effc
in quo demonfiratum dt (enis temperamentum u(eum e{fe*Verum quod in pr~ fcŒo.
fentia nabis propoutum eft calidius iufio corpus) fi quidem in prima cofiitutio~
ne medium humiditatis ucdtatisq; habitum habuerit, omnino id in incrementi
30 ftatuCquam cXKfHpvocant)uceum efficitur)idép tum magis,tum celerîus, u etiâ na~
tura uceius erat. Sed & fenefcet idem citius,quanto vti~ ad fummü incrementü
peruenit citius.Nam cum omnes in remiffione ~tatis ûcccfcimus:ratio e~ vt q?i
natura fit ficcÏor in fendis intemperantil:! ficcitatem citius peruenJat. Hl ergo ln
Vi[fus ratio,'
prtcipui vigori:~tate potiffimü humidam viél:us ratio~e~ po~~lant:cuiu~ for:
35 mu1all? proxime defcripfimus* perficitur enim humeél:a~lhus.ClblS ~C b~~nelS) t~
exercitationutn & qurprtceIeres & qUt muItf funt,abfimentla~ Hl adeo ~{lat1S
tempore & dtius Iauantur)& cibo iterll.prodeft his & frigidre potio* At venus
ficcis têperamentis eft inimiciffima~Vi tand t quam maxime his funt exufiiones,1
& Iaffitudines,& folicitudines)& vigi1i~)& motus omnis celer*Iracundia vero cû
40 biliofas naturas maxime accendat,acutas febres parit.ltaque quœ viRus ratio ijs
.Iaudatur qui {tatus incremêti tépore têperie (unt calida ,humiditaté tamé. ab Of::
tu mediocre habebant:h~c ijs qui natura calidi funt & ficci)ma~s ~on. .uentt. Nec
dubiii dl: quin modus quo']? exceffils fuperantis elem~ntj in pr~mls cofyderâJus
ut.Siguidé eatenus intendere)remittere?au.t au~ere vlél:us (peClem~~ortet)qua::
4- 5 tenus [upra natu,ralem habitUtn auéra dlmmuta ve funt temperametl dementa~
a
1•
Q!i9/ tX tel
a
�Quapropter ft eorum qui natura humidiores calidioresq; fimt,mutare tempera~
n1ëntum ad frigidiorem ficcioremép fpeciem libet:contrariam his viétus rationS
exhibeas oportet~:Gn id cufiodire plicet)fimiIem~Sane eiufmodi natur~ in pueri:::
li ~tate fluxionum & redunda:nti<E morbis maxime tétantur, iteinép putredinis~
quo magis '& pluribus exercitationibus & exaéta ventris concoél:ione indigent.
Corrupta in
Qûicquid ènim in hoc corrumpitur, id toti corpori motborum putredinis occa:::
"\IétreJmor~
fio fit~Ita'P & ante cibum bis' terép hi fi Iauent,ac calidis fponte ortis vtantunma::;
boni putre':
ximum inde cOlÎlmodumfentiunt~Q uippe hue dirigitur in his confiliii, vt ipfas
cfillis occaJi~
Ollcm effe.
animalis particulas' feruemus humidas~Qù<E res omnis temperamenti (ommu,:
Siccitatis cu!
nis'efi:fi modo cohtraria ratio omnium animantium corpora citius ad feneélute
pa morta(e
jlcri corpus. perdtlcit, ipfaép fit c~ius culpa o~ne ge~tum corpus mortale fit <> Quippe fi fie~i
po{fet vt tetnperametum corpons humldum perpetuo feruaretur , verus fophl:::
ft~ cuius intér initia operis memini/ermo e{fet)qui fibi aufcultante promifit im:::
mortalem fore~Sed quoniâ natur~ progre{fum qui eil: ad ficcitatem,effugere cor:::
pori non lieet)vt ante docuimus:iccirco fenefcere nobis corrumpi'que nece{fe eft~
Erit tamen id maxitrlé diuturnum,quicquid erit minime ficcatum .. y ~r~m cU,m
humida viél:us ratio ex.cretn.cnt:a &. [ucc~ru!ll abundâtialll pariat) dIffictle eft lta
rnediocritatem feruare) vt necp morbi incidant) necp [eneaus maturetur ~ Quod
QE.i maxitamen ad ipuus temperamenti rationem attinet:qui tnaxime funt humidi)ij ma
meJ~mt bUmicfi)maxixime [unt long.Eui .. Iidem & fanitate) vbi corpus ad robur peruenit, plus ca:teris
'mefont (on~
fruuntuf!&'c~teris qui parem ~tatem agunt)valentiores ad extremtun vf~ feniü
gcfHi~
funt~Ideo~ ferme tum medicis on1nibus)tum philofophis qui cotporis elemeta
diligenter inueftigarunt) temperamentum id Iaudatllm eft ~ Imd etiam vnum id
proinde fecundum naturam te'habere quibufdam eft vifum~Nam quanquam in
principio fit deterius)telnpore tamen reliquis pr~frâtit1s clladit~QllO magis qui
tuend~ huius corporis fanitati pr~ficitur:ijs qu~ ab ipfo defluunt, ptofpicere de~
bebit tum exercitatione(vt dixi)tum balneis ante cibum pluribus ) ~um vero ijs
qU<E per ventrem & vrinas redduntur}excemendis~ Nec prohibet pr~terea quic~
quâ quin & apophlegmatifmis & purgationibus aIiquâdo vtatun anteq; omnia
Defrigjais
cibis boni fucci}ac vini potione quod vrin as promoueat~ Et de cali dis quidé tem::
fèperamétis peramentis abunde diél:um dhde frigidis deinceps agendum~ Sunt porrd & ho:::
Tres jrigiai
rum treis [umm(E differcnti~~Nam aut modice fe habent in aItero cùntrariorum
téperaméti
cfijferwtice•
pari)ita vt nec humidi fint)nec fi~cüa~t alterutn in his redundat) vti'l3 veI uccû)vel
Sieca tépe~
humidum .. peffima talnen mento ficca telnperatura dl:~ quippe quod temporis
rics prffima.
fpatio fenefcétibus accidit)id bis fratim ab initio contingit.. Ergo ifios humèéta:::
viRus ratio
fri.Bicfonl &
re calfacereép oportebit~Id fiet exercitatione modica) & nutrimento humeétante
ficcorum.
ac calido!pr~terea vini calidi potione)& fomno liberaliore:iIlud Interim prouidé
tibus nobis)vt excrementa omnia qu:r vel ex (ibis vel potione proueniunt )quo:::
VellUS ficcis
tidie expellantut~De veneris vfu diétum fupra eft eanl omhibus qui {!cco tempe
il/ÏNilca.
ramento [unt}nimicam effe~ Nûc vero etiam ex hoc numero potiffimum aduer
, fa eft ijs qui [upra ficcitatem frigidi quo'J.3 funt~Nam innoxia venus i js tâtum e(l:
Q!!jGus ill~
lIoxia "VerlUS . qui cali di humidi<J.3 funt!tum vero qui genitura naturaliter a~undant~ de quibus
Dejrigicfo
,interinrequalia temperamenta mox dicctur.. Malum vero & illud frigîdum tetn~
& 6unlicfo
peramentum efi)quod cû humiditate cÔÎtmgitur ! maxime<p id fluxionû morbis
të2eraméto~
. ~1l: obiea"tn~Succ"rritur huic &balnei abfiinétia)& exercitio)& tenuiore vi&1,
S
I~
1~
2.0
2$
3"
35
40
4$
�LIB ER ' VI.
•
5$
..
& vnétionibus qua:! modice calfaciant:quarii forma narrata pl'ius eH vbi de laffi=-
tudine egimus.At qui ftigidi natura funt) eœterum in ueci humidiep temperatu:::
ra ~odie~ Çe ?~bent : ~inus ij vel ~d fanitatem) veI ad corporis ro~ur (unt i~epti,
quam ql~l ln dlts funt tntemperatl+ horum igitur excitare fi'rmareque calore expe
5 diet.ln humiditatis vero Gccitatisq, fpecie, tota viétus ratio media eft exhibëda.
At,que heec mihi omnia de ijs diéta (unt quos ~quaIis intemperies premit,hoc eft
q~l~us omnes corporis partes ad caIidius) vel frigidius) humidius) vel fieciu$) fi~
mIlIter (unt indinatee. De ijs vero qui in~quaIem eorporis conO:itutioné habent,
non poteO: paucis dilferi)propterea qudd numero(éE horum varietates (unt: curn
lO alijs alia partiewa male temperata fit • Sed & fi duas tantii quis intemperatas ha::
beat, harum '1uoque varie ta tes non paueee (unt. Proindeque éum prius docuero
queenam ijs exhibenda flnt quibus inculpatus quidem eO: corporis ftatus} viuunt
au~~m vitam (eruilem,ûue negoeiofam )fiue quouis modo aliter appellare placet:
ab IJS vero, quxnam i js qui éEqualem intemper~ntiam habent in fimili viuëdi ge~
15 nere: tranabitnus dchine ad eos qui ineequalem in corporis partibus O:atuln ha~
bent.Ergo falubris & ineuIpatus corporis O:atus~in Iatitudine(vt (éEpe diétii eO:)
i~tel1~gi debet ! fleuti etia ipfa fanitas.Nam neque fanus dfe qui[quam noO:ruin
vlden ~~tefr)ea falt~m qUf omuino inoffen~a inculf'.ata'que :Gt/anitatemeque in:::
culpabdl elfe corpons ftatll.At fanos elfe dlellnt qUI nec parte aliqua corporis do
20 Ient)& ad vitee muni a haudquaquam (unt impediti. pari tnodo & eorporis fiatu
ilIœ{o effe,eum nec ab ex ternis oecaGonibus facile in morbos ineidunt) nec ab in~
ternis. Illo nimirum pro re certa prius def1nito ,affidue œgrotare aliquos non ob
proprium corporis fiatuln,fed propter VÎtiofam viétus rationem:dum aut in de~
lidia vitam exio1.lnt,aut nimium laborant,aut in ciborum qualitate '1uantitateve
25 aut tetnpore p~cant, aut exercitiuln ali'1uod noxium exercét ) aut in fomni mo~
dd)aut veneris immodico vfu falluntur)autetialn eegritudine animi,curisCp paru
neceffarijs fe macer#<> Q uippe non paueos nouimus eiuCmodi de cauas quotan~
Dis ~grotare~quos tamen non dixeris vitio[o corporis effe fiatl1:ucut eos qui quu
nüllo honlm qUéErecenftIi,deIiquerunt)tamen perpetuo :Egrotat. Ergo primUln
30 propofitus [ennoni is efio qui cOl'poris fratmn in latitudine inculpatum habet.
qui~ alteri viuens ) toto die minifirat) aut maximo magifiratui, aut m~ll~:cha::
c~tenllll ad extremum diei liber domino difcedit.Quo loco rur[us. definiedll~
nobis efi quem flnem diei diciml1s :ql1ado alias leétori (erm o n~fi:r Imp?nat)nI::.
fi terta limitatione fequetur. Si enirn dixero di{fo~u~ tum rn~u h~mlne~l ~d
;) eorporis fui curanl)eu Sol oecidit) nec adiecero quO dIe Id veltm) orc,an.e ~oIihtlU)
an brumam) an circa :Equinocria, an alio quopiam te~pore q~o~ d~éhs Interne:::
nit: non p,offun t eommoda preecepta tradi • R?méE emm m~xl~~ dI~S ac no.éèes,
paulo InalOres quindecim fquinoétia1ib~s hon~ [unt.contra ~lll1tnl)pa:zlo mt~a
noucm~In Inaona vero Alexandria maXImus dIes quatuordeClm horaru eft) ml::
40 nitnus decem:Ergo qui in breuiffimis die~us, & longi~mis no~ibus a~in~fie::
rio occidente Sole redit) huie frieari per ocmm & Iauan) & modlCc ~or~lre Itcet~
Porro nemo eft cui nec in maximis)nec etialn his)licet aliquid medlOcr~ter agerc.
Nec ipfe profecro quenquam noui tam infœlici vitre [orte6Ant~ninu~ enitn),q~i
i~peratorum quos ipû vidimus)promptim~us ad eut,â ~orfo~Is ventt)brcmffi:::
45 mIS die bus Sole occidétc in paI~{ham ingredltur: 10ngtfIi!llJS,autem hora nona.)
De tertio
jriBicfo tem~
perametoo
Q!!is orla
cficëcforuni.
De incu(plJ<.
toftatu in
[erni(i "Vit"~
a
*
~ Gr.tce fe-
gitur) i, pH
'1"0)(01 Àloe'
, cJ",oîî '7I't'0 IT~
JÎU.OV7&.
Maximus
die)" RO/n.l.
MaximUs
lies in AIe-
xanari" • ..
AntotJinus
itnferator.
�GAL~
DE SANITo
TVE~ ••
aut ad [umtnum decimaoQuare licet ijs qui illi in diurnis officijs adlifiiit, vbi diG
ceffere, reliquo diei tempore corporis curam agere : ita vt foIe occidéte ad fomnu
Ce eonuertantoNam curn minima nox nouem horas ~quinoél:iaIes ~quet)abunde
his fuerit fi id totum tempus in fomno fumpferint~ Ergo videndii eft affuetu'sne
per anteaébm vitam exercitationi talis minifter fuerit)an citra exercitationem la S
Q!!.i cÎtra tH uarioNam [unt qui ne friél:ioné quidem fibi adhibeant ) fed protinus perfufi oleo
{~i~~~;:~:ii. baI~eum ingrediantur,aut ettam ftrigili tatuin ariepto)quo fudorem in ipfo bal:::>
111ecfiocriter
neo defiringanto Ac nonnuIIi quidem hane confuetudinem modice feront> ita vt
fe 6aGét. -aliqui eorum nec affidue œgrotent, [nec longo tempore,] vticp quibus libera cor,.
". l'oris tranfpiratio eft:{urJll~7rVw>ouç gr~i vocantoeofdem aliqui tum medieorU,tum 10.
~~~ofy1tcrttz gymnaftarum, &€~loO'l/'}'l(eÎ7'ouc) gra!ce appellato Q uin diél:um & ab Hippocrate eft
tppocrates h"
.
. : L aXltas
. corportS. a~..1
"Ule genen"hominum rlanitatem magls
confi areo A"It emm
n tranfpiraturn,quibus pIura per cutim feriitur,falubrius o quibus paueiora,minus
» falubreo Hanc corporis naturam ad aliam côfuetudinem tranfferreno oportet,
vGi 11lutMa Ced nec vI1am omnino aliam naturatn niû qUéE logo iam tempore crgrotatoQudd 1)
cou!uetucf".
fiqua affidue ~grotet)difquirere in ea cau~am conue~ieto~a iD:ueniet~r;>G i~it~um
DHl'fici ex
inquifitionis ab ~~ritucli~i~ ~pecic: c~p~nn.:us~ Q UICCJ~lC:~~llm eoru ~uœ ln Ip[O
;:~~c::~!s [unt~ corpus affiigrt) dupltOld oecaGone otltur,aut re~udatla, aut fUCCI vitio~ Ac
aff{W it •
fi quidem redundanti~ vitijs œgrotare videbitur, hue vniuerfa tendet viél:us eius
ReamHfati.t
'
r:.
d
.
d
.r.'
fi
canea<f ratio ratto) vt lUCCOS a conuementem mo nm reuocetoltn ex uccorum vitio)vt pares 2.0
tOS faciat ~ Prius autem fpedaliter dicetur quemadmedum profpiciendum me:::
diocritati fit}qu~ in quantitate fpeaatur~pdft quemadmodum éEquaIitati)qu~ in
qualitate (onfiftit ~ Itaque iam de priore agamus ,duél:o tandem ad principium
fermone. Vbi quod ex corpore exhalat, minus eft ijs quœ accepit, rediidâti~ ori::
ri rnorbi (olent~ Ergo profpidendum eft vt eorii '}l1f eduntur ac biblUltur,refpe::. 2. J.
aueorumqu~expelluntur,conueniens mediocritas feruetur~Sane is modus fer::: '
uabitur,ft ponderabitur à nobis in vtrifque quatitas 0 Qui enim balneum ftatim
ingrediuntur)ijs ponea frié1:ione vti}atcp etiam prius paulum dimouerùqui vero
h:rc prius obierint) pauluIum etiah~c ipfa inaugere flladebitnus: detrahere vero
de nutrimenti vel quant~tate)veI quaIitate)veI etiam vtraqueoQui enim celeri ter 3C>
notabiletn ahundantiam aceruant)ijs de vtraque:qui non celeriter)aut non nota:: ~
biIem ,ijs de altera detnptü effe fat fuerit , vtra videlicet homo ipfe potius volue~
'rit~ Ac quernadmodum de quantitate dematur}notllm eft ~ De qualitate derni~
~fflocfo!e
(juafitate
tur,cum exigui nutrirnenti cibus apponitur~Siquidem no pauci filil1a nu tri ti,ce::ifenratur. !
lerrime eopiam aceruant: cum alias requirat id nutrimétUln tum friél:iones) tum J$
Sui[[~ ve6emetls exercîexerdtationes planè vehementesoHis igitur oIera & Iegumina,qu~ non multum
tiuttl cfif.ycfe..
corpori adijciant , prél!terea pifces & aues quœ muItl1m item non nutriant ) exhi~
Tare.
De ijJ qui
benda fiunt oQui vero vitiofos congerunt fiuccos)ij non perinde vt qui redundan
1Iitiojûjucd; tiam cogunt,vni tantumrei funt intenti:quandoquidetn nec vnica eO: vitiofi fuc~
congerllnt.
ci fpeciesoAlij enim magis frigidum pituitofu'mque eiufmodi fuecurn congeriit, 4~
;:;Jp~~~i;~ ahj magis calidum ~c bili?fum,nonnulli magis aquofum:alij rurfus magis meIan
cholicum, id dl: qUI magls atr~ fit bilis ~ Horum ergo cuique abfiinendum ab ijs.
cibis potionibu'sqlle eft qui eum quem colligunt fuccum facile gignant .. Porrd di::
él:um abunde de his eft in tribus Iibris qui de ciborumviribus filOt infcriptiâtem
in aIio quem de ijs qui bonG ~alumve [u"urn gignunt)infcripûmus+,Eft & prre~ 4$
l
.,
�LIBER VI.
ter bos alius de ijs qui exténuant dbis:vtilis profeél:o 'îjs qui crudutn congerunt blt/tlts CtJl.
ausJuccùs
fuccum>qui craifus quidem omnino eft)non tamen perpetuo glutino[uB~Sane 0:: craffus,non
mnibus his comune auxiIium eft alui deie8:io: potiffimum vero quihus eil na::: omnistame:
turaIiter adil:riéhor • Communis porrd ell: & veneris cooueniens mediocritas. gfuti1loJUS.
1 Quibus cnim inculpata corporis conftitutio efi)oon debent ij(velutHiccÎs [uprâ Remedi4. •
przceptum eil:)a venere omnino abil:inere~ Illud tamen cofyderationem defyde::o Seme(ne an
6is fit propo~
rat)[e~elne die)an bis Gt ijs qui eiufmodi vitam agunt)comediflè"ex v[u~Eius co jitis come-:
fyderationis capqt éil: &corporis ip[orum natura)& ab hac in viéhJs ratione con ~enaum,
fuetudo) & tertio ab his)lI mutare oviBus rationem videbitur)quo paéto eius mu
10 tationem homo ferat~4tque ab ipfa quidem natura ; eius quod conducet fi'gnifi::o
catio datur. Et eorum quidem quibus bîlio[us venter eft CHeuti diélum nobis in ViEfnsta..
tio eoru",
quarto iam ell)& nuc nihilominus dicetur) primi Cemper dborum ac potionul1'l 1ut 6ifem in
fint qui aluum deijciant~Ex vinis quidem dulda) & qure mollire vêtrern poffunt. .'Vétre. mat.
.'
Non enim omnia eius funtgeneris~Ex cibis;olera eurn oIeo & garo~Vitanda ve:::
15 ro ex vinis funt aufie~a;ex cibis)9ui adfiringuntmill fi fir~an~i oris ventris can~
fa poil: totam comdhonem exhibeantut+ Id autem expetlentla quoque difcetnë
d~m ell:~Su?t ~nim quibus adfiringentium vfus adeo aluum non comprimit) \Tt
etIa~ ~d de~}~~nda~ cond,u~at "prop~erea qudd. os ventris roborat (p Quod eui:.
dent1~~e Jn I}S qUI ~lnbecdl~us ~a opt~nen~)ce~nltur Q ~ic~nque ver~ pakfl:r~
~O eXerCJtl}S ante balneu funt vfi pnus quam dt!hja~ negoCl}S Vlt~ fe addJCèrentiijs
vt ab iplis abfiinuiffe dl: incomodiflimum)ita vt limilitèr vtantur)pr~ter incom:::'
modum)etiam Reri omnino nequit~Ergo exetcÏtatione qure apotherapia diCitur
(de qua fupra egimus') iftis vtendum cen[eo:& limuI de [uil1:t carnis modo non;:
nihil demendum~Quoniam vero Cvt ante dixi)funt quibus ante balneum eutaG De 60r4 &
metif'1ra eiH$
25 fe,aIiquid eft meHus: dicendum deinceps eft tum de hota qua facere id debeht, tü qUOd ante
'luantitate eorum qu~ [ument,ac qualitate~Ergo quod ipfe facere inCueui diebus 6a{neum ÇQ~
, ijs quibus propter ve1 infirmos viGtandos)velciuilia negocia,putaui me ferius àd caitHr.
balneii acceifurum:id dicere non grauabor~Ponatur dies quo idfit) tredecim ho:::
. ras cequ,inoétiales Iongus:in decimam vero corporis (urandi (pern effe~ Hoc ca[u
30 vi[ununihi eft circa quartam horam limpliciffimum fumendum e1fe nutrinien..
tum:qui vtique [oIus dl: panis~Atque'ipfe quidem ita feci~Quibu(da11l veto pa:::
ne fo10 vefd fine opfonio ,non placet) ~ed eurn (urn palmuli~, oI!u~s? meUe, élut f~~
le/utnunt~[unt etlanl qUI poR: eurn blbunt(p Ego vero nec a taIt ~~bo ~nqu~m bl,:
GlJrenj~i;
ho)& foluOl panern comedo(pSit autem cuiufqueeomm mO~U,S)lS qUI d~clma ho . -- .. 11 ra conc~él:us efTe poffit~quipp'e li ~xercitari cupiant) eo ~axlt~e,p~él:o cltra n?~â
fe exercitent(p fiquidemnon Ieue lOcommod~m nonnullis aC~ldi~ cu~ re,pI~tl Cl::
bo fe exercitant ~ norinullis enim &:caput lmpletur vaponbus) & ln locmote
allt ponderis fenhls) aut difientionis, aut vtriu[que) percipitur Ergo curn ta; OGj1rliffio
tirs remedili.
le quippiam incidit, fuccurrendum -ei qmim primum eft ~ fi iecur obllrué1:urn cafitisre~
40 fit) ijs,qure in vijs eius h~re~tia irnpedit~que ex~e~iant fi caput r~pI~turn efl-, l'{eti reme~
dia.
ambulationibus , fed potdTunu.m ante ctburn • nthl~ tamen vetat qu~? ~ poil: 0€ftrufit'À
cibu.,-n~<?a!te~UJ:n has quam maXlme Ientas e1T~ expedl~ + Illas qure ~nteéJbu ~unt, tlis remedüi
magls hlS qti~4em cÏtas>non tamen qllales fefhnabundl v[urpamus opere ali'luo ttiam adtar
cfam côcoffi.
vrgente~Q ux vero ioçinorisrne~tu5 obfiruétos expediunt~eadem tarditati coh.. cnêf4çe.rCi
4 5 ,oa~onis c~I?-ducu~t ~ bonJm opti?1a funt oxy~eli ~ ~ d~~ triO? piper,~n in qu~
(p
~
4
(p
(p
�GALo I)E SANIT. TVEN.
nullum immixtum ût medicamentum no familiare. Ad hzc tenuatorius vitl:us~
h\:c enim tarditatem concoaionis corrigunt, & obfiruétiones iocinoris liberant.
Corrslptiôi,
Vbi vero corruptio ciborum in ventre accidit:quibus id quod cor~mpitur,in al::
,i6orum in
uum defcendit,ijs maximum id compendium ad fanitatem efi.quibus vero non
"vétre,remclia.
. defcendit,ij prouocandi ijs funt qua: leuiter deijciunt:ruiufmodi funi diofpoliti~ S
con, vtiquecum pari cum reliquis pondere nitrum immixtum habet, Be quod ex
Diacnicum.
ficis & cnico componitur,alia'que qu~ ex cnico vel epithymo conficiuntur~Porrd
ijs qui ita (unt affefli,etlam vomitus ante cihum conducit.Confulédum vero his
eA: ne quid fumidum,aut maleolens , aut denique facilè corruptibile nutrimentu
. acdpiat:fecl qu~ boni fuccifint,cmedici euchyma vocant)potius digant. Scriptû 10
vero de his alibi dl: in ijs qu~ de boni maliép (ucci cibis prodidimus:pr~terea in il$
lis tribus quos de ciborum facultatibus infcripûmus. Percomoclum vero ijs qu.
ita fe habent hominibus efi: & ft ex conueniente interuaIIo aIuum fubducant per
Dia(oës pj,
ea qll~ modice purgent) cuiufmodi efi: quam ~edici cliaIoës picran grçce vocant.
cra.
Si vero Iongo tempore vitiofum fucrum augeri ûnas , grauis quifpiam morbus 1S
ipûs incidet~Sanè poffunt eiufmodi ûbi <:ùr~m impen~~re ijs ~_ieb~~ qui~us pu- '
6licumaliqu?d fe~ celebra~, <.lUO ~u:n~rum llben a fenllIt ~lndler!o funt.
Verutt1 multl per lntemperantlam adeo ruhdagunt quo quod Vltl0fum ln corpo
re colleéhJm.e a é:orrigant, vt edam magis ipfum accumulent, dum vitiofo vié1:u
in ipûs fef1:is vtuntur.Quo fit vt alijs eorom diutini morbi incidant,a quibtis toS! 2.0
ta vita explicare fe nequeunt, ( cuius generis mala funt & podagra , & articularis
morbus,& calculus) alijs ~cuti, fed qui vel fingulis annis,itifefient, vel certe aIter~
nis omnino.Aliqui vero eriam bis ita in vno anno laborant.Ars vero qu~ fanita:ao
ti tuend~ pr~ftdet,ijs qui ûbi pamerint,cof1:aturam faniiatem promittit.Qui ve~
ro parere recufant,ijs perinde en ac ft omnino non effet. Recufant autem alij, ab 2S
ipCa in pr:Efens voIuptate viéH , quos incontinentes intemperantesl}J nominant:
alij ambitione,quam gr~ci hodie KtvocllOfi«p,id vanam gIoriam vacant. quorum
is erat qui quiduis potius fufiinuiiTet, quam picem fibi toto corpore continenter
illini, fuadentibus id medicis pro gracilitatis remedio.h~ enim nontplis propter
Gracifftas
1Inae.
t-atius corporis in ûcci frigidiip exce~u intemperiem oritur ,nonnu~s vero pro~ 3<)
pter digerentis in corpus, veI nutrientis, vel etiam,ambarum facultatum natur~
Dr01'4X.
lem imbecillitatem.Porrd omnibus qui ita funt affeéH,auxiliatur vnguéti genus
quod à gr~cis hodie dropax dicitur,vtpote quod & difiribuendo in corpus alimê
to;& nutritioni conducit.Et fane muItos ex ijs qui prius graciles fuere, videre Ii:)
cet hoc remedio obefos redditos, potiffimum quibus digerendi facultas infirma 11
crat,nutriendi vero fuma, fed qua: per aptz materioe penuriâ affatim nutri,re non
potuit • quod ei nimirum ex deClucendi in co~us alimenti defe&, incommodii
accedit. Verum aliqui per ambitionem (vt dixi) neficut delicati ,aut qui fonnz
plus fatis indulgent, pice vngi videantur, refugiüt eiufmodi auxilium, at'P aliud .
quippiam fibi cl nabis excogitari gracilitatis remedium iubent:cum tamen nullii ~I)
Pr.edpUHm
fit quod huic poffit zquati.prodeffe tamen pofTunt etiam hzc,G ante balneü ma::
gracifitatis
nu nec adeo molli, nec rurfus afpera corpus perfrices quoad ruborem contrahat:
remdium.
deinde dura friétionenon muIta (utem cogens,denfam eam dQrani~ eft'icias. ab
his,û mediocri exercitatione vfum ,ac lotum ,citra tamen longam in folio mori
homine~ abnergeas ad iam di& friél:ionis ÛC~Z formanumox vngas ~Ieo exi~ 41
en
.,
�t l BER
VI.
guo)ac cibû offeras Q uippe fiudium in his eil, vbi bonum fanguinem in corpo::
ris molem attraxeris , vt tum nu~ricem vim firmes! tu ne quod attraétum eft ex:::
halet) profpicias fi' Acfirmatur qllidem nutriendi vis excÏtato in camibus calore*
No exhalabit autem qui attraél:us in has fanguis efi}i oleo vnxeris: vtpote quod OreuNt eNt~
5 emplafiid medicamenti vim habet* Quad fi ~tas non redamet) etiâ fi frigida la:: p{aJhcam64
uatione vna cum pr~diéhs vtetur, magno fruetur commodo. Contra vero in ijs Gere 'Vim.
qui immodice funt obeû,minuenda digefiio eft:augéda vero corporis exhaIatio~
Porrd minuetur digefiio affidua ventris deieaione: nempe a{fuefacientibus no::: OGefitatis
bis nutrimenti infirumenta, qu;rcunque continent, ea fiatim peffutll impelIere~ curatio.
10 Corporis autem exhalatio inaugebitur celeri e"ercitatione, cuius generis curfus
eft, pr~terea vnguentis ijs qu~ euaporandi vim habent,fricâdo quam plurimutn.
Sane friél:ionem rnoIIem e{fe conueniet ) ac qure Iaxum corpus efficiat. Ipfe mIn:que prœpinguem quendam paruo tempore ad mediocritatem carnis reduxi , ce::
leri primum cur[u vti cogens,dein fudorem linteo ve1 molli admodum vel admo
1$ dum afpero detergens + ab ijs vnguentis euaporantihus , qure hodie acopa inedi ::: Acopa•
. ci iuniores vocare folent,lagiffime perfricui: ac poil eiufmodi friroonem ad baI~
neum perduxi. ~ quo non protious cibum dediJed quiefcere interini iu{fum au~
edam confuetum aliquod munus obire~ rur[us ad balneurn lècüdo egi. poft:a ci~
borum multitudin.em qui parum nutrirent,appofui, eo conCilia, vt fa turarent illi
ao quidem,creterum exiguum nutrimenti in totum corpus (ummitterent~Sed & a::
lias qua! totum occupant (orpus intemperies ûmili ratione corrigere (onueniet ;
primum eorum q~ agi oportebit) inuento fcopo, mox materijs qure ea pr~fiare
queant.Nam nunc compendio fermo omnis femel peragatur ad eos qui tum fri~
étionum)tum exercitationum)tum balneorum rationes memoria tenent,item(p
'25 ciborum,& medicamentorum~Ac de &iaionibus exe,rcitationibus<:p in hoc ope~
te fuprà"'eft diél:um:de cibis vero alibi) at'l3 etiam de medicamentis ~ Quippe do:::
·étrina qucr method~,id eft via rationeq, tradi~l1r, cum communia generaliaip co:;
pleaitur, ad muIta particularium tum facile recordabilis, tum vero compédiaria
efftcitur. Ego vero (um nop tantum vniuerfalia ponam) fed etiam particularium
( '0 ex épIa his apponam,abfolutiffimam me arbitror tradere doé1:rinâ~
lam ad in~~ De incequa(i
quales (orporum fiatus accingi tempefiiuum videtur ~ Ea porrd etiam valetudi::: corporiifta
tll·
naria omnino funt.Sane ina!quales fiatus trifariam flunt) prout compofitio cor:;.
poris nofiri tripIex efi ~ Vna ex pdmis eIementis,ex quibus confiant ea q~ Ari:: Trip(ex îce4
fioteles ofolop.iell,id eft Gmilares partes nominat~ Secunda ex his ipûs umilaribus. 2ua (is fla tus .
\ 35 qu~ ipfa quocp rurfus fenfibilia diffimilarium partium dementa flint: ex quibus Trip(ex cor
inftrumentaliunl compoûtio conafiit~ T ertia ab his totius corporis compofitio paris noflrc
compoJitio.
ex ipûs inftrumentaIibus efi:ac facillima quidem tum ad difcernendum) tum ve:::
ro ad curandum.tertia eft diffidIior (ecunda.maxime Iubrica prima efi.Commo
dius ergo tertia incipitur,qwE faciIiorem [e & ad cogriofcendum pr~bet)& ad cu
40 fiodiam:vt fiatim in capite (neque enim alienum eft ab eo cœpi{fe) quod intem:::
perata: ~at~r<E fit, aded vt muIta excrementa gignat, vnde lœdi ~u~ieaa ~emb~a
contingat)tn quodcuncp excrementa procubuerint ~ Ac promptdIime qUldern 1~
fbeo'i')(or:
Os &. nares impetii excrementa faciunt~ decidunt vero & in o(ulos, nonnul1!s dIa
~«eU~~iU4
in allres~Sed excrementi in os decurfwn tum gula exdpit)tum afpera arterla~ap::: fltumentHm
4- 5 pellant hac gr~ci & foeôl'><o~. cuiu~ [u~ma par~ qu~ O~l cOlUgltur) C'l\&evrt afIe grre~e '\'o,js.
0
4
a
4
__
.
".,
•
,
�G A L~ DES ANI T~ TV E N.
dicitur)in!huinentum eilvocis:vt inlibro de voce eil indicatum~'Ergo Îs larynx
ab i js qux capite decidunt madefaé1:us,principio quidelu rauca vocem fadt) pro . .
cedéte vero tempore paruam.Si vero longius etiam procedit malum, totam adi::
Q!!.4! afCu.
mit~Quippe cum Iarynge arteria quo que ipfa vna humeé1:atur~Qudd fi acris Bu
xione capitis
xio fit! non fotum ad vocem inept~ pr.rdié1::r partes fiunt ) fed etiam grauiffima 5
in [al)t181l
qUéEdam erofio his acëedit : qu:r talis eil natur~) quaIis funt quas fubinde in cu te
prouetliull t.
ci tra externam caufam lœfa faé1:as videl11Jls~Ita vero & pulmo his exulceratur)&
'raGes.
morbus tabes dicitur,gr~ce cpeol/.At fi in gulam & vétrem Buxio feratur! quçqui:::Q!!! ajru.
dem frigida eil,in frigidam intemperiem corpora mutat~ qu~ calida) in calidam.
xi6e capitis
h:rc vero etiam exulcerat [patio ~ Inter initia vero appetentiam & concoé1:ionem 10
itlgll[am &
'IIentreln.
Iabefaé1:at ~ At frigida quidem fluxio tarditatem concoé1:ionis} & cruditatem) &
acidos rué1:us creat~qudd fi etiam corrupta fit) alimêtum quoque in cormpteIam
vertit,qu~veI fumidos, veIacidos) veIalterius clliufquam dicibilis indicibilis've
, qualitatis rué1:us emittat~Si vero inferius fe nC'/xa recipiat:& ieiunum)& craffius
inteftinum,qup-d colon vocant,affIigit~ Q uirletiain vafa qu~ funt in mefenterio) Il
& per qu~ fit iniecur cibi dige~i'?>tanQ;it.. A r ... ~nnn lins guidem defydo"'~....~.ap"
petitus ~x~ipit:t~~iOS appe~entlt ~ n~tura. aJjen~,quas camnas ~ppel1a.n~)au~ etlam
vitiofi Clbl cupldltas) quaIls gramdls quas 1!11f~cr«1] gr~cevocant)acCldlt~ Sane no
latet vuam quoque & parifihmia,& parulides,& antiades,& dentium erofiones,
& vIcera & putredines in ore, fani~nl hanc qUt ci capite in ipfa decidit, confe9ui~ 2.6
Ac pleraque medicorum pars allt coIumelIam incidunt, aut m~dicaméta quibus
expui fadant quod in pulmonem per afperam arteriam defiuxit, exhibent ~ AIij
ventri profpiciunt~AIij dentibus & ori)aut etia ijs qu~ in naribus conftitere) pro~
uident:vt de oculis auribtisquc taceam, qui ipa quoque in non paucis lœduntur:
P r4id'iorum
eum fatius(arbitror)dret ipfum mali ceu fontem tollere,caput ipfum firmando: ~s
t'atio.
aut fi hoc pr~ mag;nitudine naturalis intemperanti~ no liceret,faItem ilIi profpi:;:
cere:ab ipfa fciJiœt vitij fpecie, prollidenti~ ugnificatione femper accepta ~ Nec
Capitis proHidentia.
committere vt quod nonnulli medicorum faciunt) qui o1uni capiti medicamen"
tum quod ex thapfia& finapi componitur,appIicant)id ipfi qU0q3 faœrent:qu5n:::
do fi ex calida intemperie caput male habet,talia medicament~ noceant~Expedit 3~
igitur hos frequenti balneo potabilis aqu:r fouere! quo & caItdos vapores qui in
capite funt, euocemus ) & totu capitis temperamentum melius reddamus~ Cali:::,
darum autem qu~ fponte nafcuntur)noxius his vfus ea. fiquidem quç ex his fuI=furofx,bitumino[a!'ve funt,e~ propterea qudd calfaciunt,inimiciffim~ calido na,:
turaliter capiti fitnt~aIun1inofç vero)quoniam anguaos habitus meatus daudiit~ .JJ
Solis autem ijs fponte natis citra noxam vtantur,h tamen ipfis vtédum,qure vti.. )
que dulces funt~fic enim tutd dixeris. nam C)udd vtite etiam aliCJuid ex ipfis pro::
ueniat,id vero non perinde tutd dixeris :quado nec calidt fortaffe forent fi omnis
calfacientis medicamentoC:r virtutis e{fent expertes ~ Satius autem fit eiufmodi
aquas experientia difcernere ! quando etiam rar~ inuentu funt! apud nos fiadijs 4:,
ab vrbe paulo plus centum:in Prufa minus decem~ Ergo qu~apudnos eilin AI::
Iianis,(ita enitnlocUlu appellant) vnius tota rationis dl, atqueexvnofontetna::
nans~qu~ vero iirPru[a efi, [ diuerfa!~ ] Item diuerfus medicamentofa! aql.'J,œ fons).
ce:ftuatttis
atue vt apud nos,1n Licetis~ Quibus vero caput vehementer calidum xlluansq;
capitis l'r.c"
j,dIHIII.
~ft) ijs pr~fiat ~fiatis tempore rofaceo per1.lngÏ! quod ex roûs tatum aç fine fron::: If$,
•
i,1
�LIBER
VI.
clibus Îtt confeétum.A~que in hoc ipf~ genere illud prœfiantius eO:, quod ex én~
,do oleoCquod omp.hacmll~ & om.otr~bes gr~e vocant)inieéhs rofis componi~
tur.Q uo~ longe etIam me11Us eft ~ falis ~~nIno fit expers.Sunt capita qu~ pro~ RoJaCtllm
pter arter1arum temperamentum ln vertlgmes C'lUX gr~ce fcotomata vocant)&; optimii lin ..
1 capitis dolores incidunt ! in qùibus etiam arterias incidere [olell1us +Sed hoc ge~ de.
'11'nus propofit~ artis limites egreditur. Qu:r tamen ex nimis aCllto nelllorum faDup[ex
'lIert!gifenfuaffidue dolent, qui à capite orti plurima fui pa~te ,os ventris teJ(unt pars nu,& capitis
etiam ad re1iquum ventrem defcendit ; his fane mederi propofit~ iam ar:is of::: ao[orum.
Prou iclen ti4
fidum eil + potius ta men confiIium eft, id agere quo nlinus ha?c vllo modo in:\ Ji~p{ex)1Je.
Rllt 6jftofils
10 °cidant} cauendo ne aut biliofus humor in ventrem prorfus (onfluat) aut quam
celerrime inde expel1atur. Atque vt ne prorfus quidem confluat , confùlue;:: 6umor i~ v':
tTem cfej{1#ris} fi dtius cibum exhibeas + Vbi enim totius corporis biIiofius temperamcll::: lJt,aut &,~
·tum eft) venter itnbecillus : vtique cibo qui ventrem roboret Ceuftomachutll
gr~ce vocant ) firmari poftulat. Vbi enim ita non profpicitur ,defluunt in eurn
15 quas corpus ace11lat} fuperuacu~ fanies ,quos gra:ci ichores vocant + Ex qua::: I,Gores.
mm vapore non folum capitis doloICS nonnullis oboriuntur, fed etiam fuffu::
forum, quos hypocheomenos vocant, [ymptomata • aIiquibus vero 8{ comi ~
tialis conuulfio • Horum itaque omnium vniuerfa viétus ratio ad frigidius
potius humidiu's9ue mu.tanda eft + Quod autem in ventrem con,fl~it; l~ vo~
2b mitione} ac ventns folutlone expelIendum eft. Stomachus vero (IbIS qUldem
quotidie prius quàm bilem contrahat) firmandus • ~urgetur vero medicamen::o
tis ex mai ore interuallo ,aplinthij coma> & compoiitione ex aloë} quam pieran
Facu(tas Fî~
vocant. quippe h~c quod altius in tunicas biüofi ventris fe recepit) expurgat: cu diafoës.
enim apunthio vis tantum deter:: Apfint6ij
apunthio parum id pr~fi:are valente +0
2$ gendi)adfiringendi'que: ac talis qure Cvt fic dicam) fordes tunicaruin veO
ntris VIS.
detcrgeat} non fi quid altius in eo irnbibitutn dl: )foras extrahat atque expeI~
°lat} (kut aloë • Q ure autem poft hanc ventri extrinfecus admouentur vnéèiones) vnŒone,s
vari.e.
e~ modice adftringentes [unto : vt melinum , maftichinum }& nardinum , & a:.
lia id genus. Ac cefiate quidem potius melinum) hyeme nardinum }vere ma::
'i 0 ftichinum. Nam id medium eft intermeIinum & vnguentum nardinum. hoc
enim calfaci~} potiffimum curn amomunlliberalius immixtum babet + illud
refrigerat. Eft autem opulentis mulieribus & quod pr.rllantius nardino vn ~ Vnguentlim
opuCeutarii
guentum fit: nempe foliatum: pr<rterea qu~ fpicata vocant : qP~ ventreln & mulier1#lH'
roborare po{funt} & calfacere + Si vero non modo caput calidam faniem ven:: Si a capite
1$ tris partibus tran[mittit} fed etiam Venter 'ipfe calidam intemperiem habeat, ,n[ic{us 6'1cnfi"
vtique qui frigefaciant tum cibo tum potione femper vti conueniet : atque eam morin
autn 'lIentrê
qualitatem in his pro temporum anni ratione intendere varie,acremittere: I?-uG aejfuttt.
'1uam tamen ad contraria peruenire. id quod inijs qui medij temperamenti erat,
fecimus,hyeme calfaciétes)zfiate refrigerantes.Ad eundé modii fi vtra':P pars fri Si frigilH Cil
40 gidaintell1perie fit affeéblemper calfacientibus tu cibis}u potione,tU vnél:ione put,&ftw~
vtédû efhvarie ta men ea pro téporu ratione intendenda remittédaép funt.Porrd aus venter.
difficilis connexio efi quoties vel in calidum \rentré frigida SC pituito[a [anies de::
fluÎt) vel in frigidii caIida. At':P harii duani aIterâ (em p expertus fum tnagis ad cu
ràdfi rebelIem: nempe in qua frigidi pituitofi('p fucci in calidii decidunt ventrem~
45 PefillllU.s vero is ftatus eft) Cl1m horn? ca copoûtione natura~ eil) vt ~c ~étrc~
~ ~ IJ
En
�GAL~
Si frlgicliu
humor i1~ fri
gMii cfej[l1it
lIelJtrem.
Hitra picra
cur exc'l8itata.
Hier&!
pjcr~
com pofltio
trip[ex.
Pro cinamo.
mo cfUp(HnJ
caJi".
DioJpoCitico
cfup[ex.
si caficfus
lIeuter,&
fri9icfl1m ca-
put.
Curatio.
Si os 1Jétrfs
itnGeciftum,
& 1Jéter acf~
ftri8Hs.
Pftt!icfiunJ
6orum.
DE
SANIT~ TVEN~
facile folubiIem habeat)nec vomere ex facifi poffit~Co~rumpuntur enim pituito~
fi humores,fi diu Rnt in ventre moratü aded vt & ipftlm erodant) & fimul vitio:::
fos interim halitus ad caput fummittant~ Nam fi pituitofus fuecus cl capite in fri .
gidum natura ventre decurratlacile his fuccurritur,fi mane aliquid fi'mplicis me'::
dicametifumpferint quod dia trion pipereon didtur. Sed & piper folum ad ex::. 1
aéhIm contritum leuorem aqu~ mixtum.bibere bis licet. Ad quem vfum melius
ilotnachoqueaptius album pipereft ~ Porrd apfin~hij potiQhis eftaduerfiffima,
vt qua:' pituitoftlm fuccum ipforum .vetri affigat,cum detergendi vim no habeat,
qua:' adeo fit refiimanda.Sed nec aloë valde his condudt: curn ei biliofi trahédi hu
moris facultas fit!e~ excogitata falubriter dl: compofitio quam picran vocant: 10
qu~ aerimonia calore'que eorom quce in fe habet J craifos & lentos fuccos diffecat
ac deterget:cuius generis cinamomum eft. Verum affidue vti hoc medicamento
non licet)ficut dia trion pipereon,aut dia caIaminthes:quibus etiâ ft quotidie vta~
tur quem frigidus venter infefiat,nihil incommodi ex his fentiet~ In totum ergo
ad aloës drachmas centum, reliquoruQ'l cuiufqueconijciuntur drachm:E fex, quce 15
ipfa quoque fex funt • Atque hx-", f'''~''~ ':l....an~
r~parant ~ Ego
vero etiaO"1t. aüas duas compono! atque 1n altera,eorum qure calfaClunt,pIus:in al::
tera minus conijcio~ At plus quidem reliquorum immifcebimus} ft de aloës foli::
us pondere detrahemus :fic vt in iIlius drachmas oétogintaleliquorum cuiufque
addamus fex~ Minus vero,cum aIoës modum augebimus, viginti drachmis ad.# 10
ieé1:is t ûc vt centumuiginti eius drachmis, c~terorum cuiufque adijciamus fex 4Minime vero latet & qudd in penuria.dnamomi ponédum pro eo fit optim~ca~
û<eduplumt ql;Jam alias ea efTe virtute nonnulli putant, vt nibil ab inualido cina:s
morno abfit. Nam cl generofo etiam talis caRa longe fuperatur. Verum fieut in
boni panis inopia, veI viliffimo vefcimur t fic in cinamomi penuria ) exquiûtiffi:: 2$
ma vtemur caûa~ Ac in quibus quidem venter aut frigidus efi) aut etiam tempe~
ratus ,~temm ad frigus propenftor ! ijs aptum medicamentum eft quod dioG
politiconvocant. Quod ipfumquoquednpliciter connci a{fueuit~ijsqui aIuo
funt adfiriél:a, nitro quod Bernicarium vocant, cum rumino, ruta & pipere,pa::
ri pondere admixto ~ pro ijs qui foIuta funt, dimidio ~ Conuenit nanque ab hoc 30
medicamento & pituitam extenuari, & fpiritum flatulentum expelli ~ Grauis .
auteln nec facile traétabilis cornplexio eft ventris qui intemperanter calidus fit,
cmn frigido capite. Q u~ enim in ventrem defluit pituita J dia trion pipereon ac
dia calaminthes eget) etiam cuius modo mentionem fecÏmus diofpolitici~Os au
tem ventris ab ijs qu~ calo rem accendunt , offen~itur • Ergo in ijs qui ita funt af:: >1
fe8:i) id agendum, vt pituitam di{feces detergea'sque ij~ qu~ haudquaquam cal:::
fac~unt : quod gem~s oxymeli effe nouimus ~ lam lubrica at<p ad curationem dif~
ncilis connexio eil: vbi tales partiurn affeél:us coierint,in quibus os ventris (quem
fiomaehum vocant) imbecillum eft ac naufeo[um, venter alltem ipfe retinetur ~
Qllippe qUéE hune Iaceffunt, fiomachum omnia fubuertunt) ita vt in fummo e~ 'tG
ius cibi natent, & naufeam fubinde excitent. His nece{fario incidit vt cibum
'parum belle con coquant ~ Qudd fi eontrà illis ea qure ftomachum nrmant} eXI1
• hibueris t etiam in tertium quarttimque cliern ipGs venter fifiitur. Huiufce~o.::>
~ di,igitur hOtninibus vnicam viél:us rationem conuenire animaduerti: ne:nPe vt
primo 10co olera CÜ oleo & garo)aliai]? qu~ ventrcm mollire folent,fum~ret: poit 4$
cO:
:1'\.."-7""0"'" '-'m01C3
�LIBER
Vt~
61
mus ex ijs qui athletis prrefuerat)qui athletœcuiu[dam renibus plumbi laminanl
e
[uperpo[uitllud noé1:urnis-imaginibus careret ~ Id~ eum pIebe cuidam qui G, pr4Mil1m
no·
efIèt affeaus)ndicarem:adiutus gratias egit ~ Alter vero cui carnis natura imbe~ contra
Hurnas ima
cillior erat)non tulit pIumbi duritiam~huie ergo [uaG earum quas fupra dixi h~r::: gÎnes.
5 barum aIiquas fubfiernere)ac cum ipGs molles amerinre frondes)& rutre~Senfitép
illico ex his frua:um~Ita'que v[us deinceps affidue efi~ Quin vbi amerinre femine
affidue vefci (uaG)etiam o~ id gratias egitiicuti etiam pro nIta~ Ac talium quidé
materia tum in opere de fimplicibus medicamentis) tum in Iibris de ciborum vi:::
. ribus)tradita efi~Nunc illud vihIm efi fermoni neceiTario adijciendum) cauendas
1.6 effe vnéhones frigidas qurecûque ex papauere mandragodve fil1nt~ Neque enitn FrigicftlS vn.
ex
hOlum quippiam admouendum: neque etiam cum in [Ulumo virium funt) herr::: Riones
l'apauere &
b~ ip[~ [ubfiernend~ ~ nam ûcuti prrediétis ) ita his quoque [ubfiratis vti licet. . mallcfragora
Q uin rofas experiri cuidam hlaû:[enûtq; ex his [ubfiratis leuamen citra vllam cauendas.
renum noxam~Sed & aIiud excogitaui ijs qui ita funt affeéti non infalubre ) velu:..
15 ti s,x ipfo vfu COl11peri • Q uippe experientia normre vice femper habenda cfi eo~ . Experienti,i
rUrD qu~ ~xcogitaueris : nec fcribendum pro v titi quicquanl efi,quod non Gs ex::: pro lIorma,
pertus: mu tamen hoc ipfum tefreris) non effe tibi adhuc expertum. Quid ergo ~mo ao
"fi quod àme excogitatum magnre effe vtiIitatis (um prerfatus f Nempe leruare quippÎl11'ro
'lItilijeri6e".
oportere qui hoc eorporis vitio vrgentur) quando maxime genitaIis [eminis abû d'Hm.
1.0 dantiam quod excemi pofiulet,eollegerint: ae die quopiam pofiquam boni fucci
cibis in 'cœna fe modice impleuerintjad fomnum eonuerfos) concumbere.pofl:e:;.
.rD die eum Catis dormierint ) ac furrexerint ) linteo fricari quoad rubor per cutÏ1n
app.areat~mox aliqua ex oIeo friétione modice vti : tum exiguo interpoGto tem~
pore)panis aliquid bene fermentati)& futno coéh,ac puri)ex vino mixto gufiare:
2$ atquè ita ad opus confuetum redire. Medio tamen tempore frit1:ionis ex oleo,
& l'anis gufiandi, fi quis locus in vicino ut,in eo ambulare, excepto û hybernllm
frigus fit. T um enim intus manere fatills duco~Non diffimiIem roborandi per ci
bu~ fiomàchi rationem &'grammatico cuidam quem comitialis fpafmlls affi~ De comitiafi
dùe vrgebat,fuafi;ac mirifice contulit~Maxime vero in fiduciam veni hominis iu co tSlmf!io nt:
ajJicfHt: (lffCi.
~'O uâdi) vbi didici tum fpafmos incidere curn diutius-a cibo abfl:inuiffet) magis'que
Ho.
fi dolor interim ira ve interueniffet.Q uinetiam habitum corporis eius cotueban
fcifcitantiq; de hac ipfa rc)lomachum affidue bili vrgeri ea faffus~ Omnibus ve~ Commune o.
ro qui hrec legent) communiter illud fuafum ve1im, prer[ertim qui tametli·medi~ mniu princi4
ra_
cinre artis.funt ignari)eogitationem tamen habent exercitatam) ne veluti vuIgus, piutII1ui
tioefunt ex~5 ita ,ipfi q~o~lle pecoru~ ritu viél:u~ ratione vtantur: qlli~potiu,s Vhl, explo~ent crcitatll. ,
qUInam lpfis Cibus potufve fit noxlUs)qUér pr~terea quantaque dlmotlo.parl mo
. do & de venere obfe{uent num noxia fibi innoxia've fit: tijm ex.quanto interuaI:::
10 vtétibus noxia innoxùive ût~ Nam fieut retuli) nonnulli immodice lœduntur.
AIij citra noxam ViiI eius ad {enium vfque fufficiût~ Verum h~c ambo genera ra:;.
40 ra:nempe eorum qui magnopere Iœduntur,& qui nuIIum fentiunt ineommodii~
T otUlTI vero quod in medio efi)id eum maioris minoris~ difcrimine ad magnii
hominum n1.lmerum Ce extendit~ quortun qui non rudes [unt, (ed ratione p~obe
e:ltercÏtata),Cnon enim quorumlibet eil: h~c noiTe) ijs fi.ladeo ob{eruent ex qa.lbu,s
lœdi fe iuuadve [entiant ~ ita enim fiet vt in pauciffimis mediconun oper~ J~dl:J
45 geant quoad in fanitate fililt ~ Haél:enus prodideram) CU~ amkorum ~ulfpla~
�GAL.DESANIT.TVEN.
~Joni.
~~ copoJitio.
S tomacbico •
TUm medic4"
111 enta ru".
craffituao.
LIB. VI.
toto opere perleél:o,vnum ornnino refiare dicebat, quod fuperills àmé reliaum>
poil erat dicendum , nempe medicamentum quod ex rnalorum fi.lceo conficitur;
quod tum ad appetentianl excitandam ijs quibus ea languet,efi: vtile:tum ad con
eoél:ionem ijs qui parum fœliciter,cibos eoncoquunt: & in fumma ventri robur
conciliat. Laudato igitur homine~ quod a~monuit ,appofui, & compofitionem 1
ipGus,qtJa! ad hune modum fe habet : Aceipies fueci malorum cotoneorum qme
dulciora maiora'que funt)ac minus acerba, qu~ép nofi:rates in AGa gr~ce fi:ruthia
vocant,fextarios romanos duos:quibus mellis optimi tantundem mifcebis,ace~
ti fextarium vnum & femiffem.h~c cum fuper prunas modice coxeris,& fpurpâ
detraxeris,immittes gingiberis vncias treis,piperis albi duas.deinrurfus infimi lQ
li igni l'ecoques)donec lnellis craffitudo exiilat.qua vtiq5 eraffitudine fiomachica
medicamenta pr~parari foient. Hoc vero medieamentum etiam ijs quibus inua
lidum ieeur efi:,falutare in primis efi:.Illud vero latere non debet, ieiunis id maxi:::
me dandum efTe , mediocris myfi:ri modo: quanquam nec fi à cibo fit fumptum,
quicquam Iœdit.Commode quocp dabitur etiam fi prius pranfils quifpiam ante J$
cœnam id fumpferit ~ M,axi~e taO"~'" "-~t''''n.;-:-.:.-I. .J.~b~~., b~4-." ,un trIbus anrte eibum ob"...lcr1S. Quod fi Id adfirmgere magls voles) etlam ex cotoneorû fue::
co conficias.~terum fi cui venter intemperie caIoris laborat,aut etiam bili quo::
uis modo ahudat)huic auferri & piper & ginglber debebit, aè fuccus maloru cum
aceto & melle tantum ad prccfcriptam cralTitudinem c<?éèus dari. Qui vero me~ ~o
dio temperamento ventres habent , ita vt nec biliofum excrementum, nec pitui~
tofum congerant:ijs piperis '& gingiberis dimidium eius qui pr~diaus e~ modi,
fat erit:ita nimirum, vt fit piperis vncia vna, gingiberis vna & femis • At quibus
frigiditas temperiem vitiat:ijs quatuor gingiberis)piperis treis aut duas & femis
vneias in~ jcies.licebit & cum ad medium modum prreparaueris,in ipfo vfu piper 2.S
addere. Atque ad hune modum ijs quibus in diuerus membris pugnatia tempe,:
ramenta funt, confulendum cenfemus. Quibus vero in vna qualibet fimilari ~~
fimmentali've parte imparitas temperamenti vifitur,de bis,alio opere agetu~.
FIN 1
s.
PARISIIS, EX OFFICINA LVDOVICI BLAV?
BLOMII GANDAVI, IMPENSIS H,ONE~ ,',
STISSIMI VIRI SIMONIS COLI~ . "
NAEI, ANNO AB ORBE
REDEMPTO M. D.
XXX.
.
.
,
..
~p.,t dei f}//J/:pl
(~éll 0
9
d~
.
/.,
��,
���
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Livres anciens XVIe siècle
Relation
A related resource
https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/vignettes/BUCA_De_exemplis_illustrium_50435_0001.jpg
Text
A resource consisting primarily of words for reading. Examples include books, letters, dissertations, poems, newspapers, articles, archives of mailing lists. Note that facsimiles or images of texts are still of the genre Text.
Dublin Core
The Dublin Core metadata element set is common to all Omeka records, including items, files, and collections. For more information see, http://dublincore.org/documents/dces/.
Title
A name given to the resource
Opus de re medica, nunc primum integrum latinitate donatum, per Joannem Guinterium Andernacum, doctorem medicum
De sanitate tuenda libri sex, Thoma Linacro Anglo interprete, ad Graecum exemplar denuo collati
Creator
An entity primarily responsible for making the resource
Paul d'Egine (0625-0690)
Winther, Johann (1505-1574)
Galien, Claude (0131?-0201?)
Linacre, Thomas (1460?-1524)
Publisher
An entity responsible for making the resource available
Colines, Simon de (1480?-1546)
(Paris)
Date
A point or period of time associated with an event in the lifecycle of the resource
1532
1530
Format
The file format, physical medium, or dimensions of the resource
7 parties ([40]-47-[1 bl.] p. ; [8]-39-[1 bl] p. ; [8]-127-[1 bl.] p. ; [8]-48 p. ; [8]-24 p. ; [8]-83-[1 bl.] p. ; [8]-158-[2 bl.] p.)
[8]-61 f.
in-folio
application/pdf
Description
An account of the resource
Sig. [croix de Malte]A-[croix de Malte]B8, [croix de Malte]C4, Aa-Cc8 ; a4, b8, c-d6 ; AA4, bb-ii8 ; aaa4, bbb-ddd8 ; *A4, A-B6 ; AA4, BB-EE8, FF10 ; *AAA4, AAA-KKK8
Sig. *8, A-G8, H3
Épître dédicatoire de Johann Winther à Jean Du Bellay. Caractères romains et italiques ; manchettes ; initiales ornées gravées sur bois. Marque au "Temps" de Simon de Colines au titre. Epître dédicatoire de Thomas Linacre au roi d'Angleterre Henri VIII, datée de 1517.
Recueil factice contenant 2 ouvrages médicaux. Reliure avec dos à 5 nerfs avec nom de l'auteur en lettres dorées entre le 1er et le 2ème nerf, plat en papier à la colle vert. Notices imprimées collées au regard de la page de titre. Notes manuscrites. Ex-libris imprimé de la bibliothèque de l'école de médecine de Clermont-Ferrand "donné par M. Lavort".
Type
The nature or genre of the resource
text
Language
A language of the resource
lat
Rights
Information about rights held in and over the resource
Domaine public
Source
A related resource from which the described resource is derived
Bibliothèque Université Clermont Auvergne
Identifier
An unambiguous reference to the resource within a given context
BCU_Opus_de_re_medica_nunc_primum_integrum
Relation
A related resource
vignette : https://bibliotheque-virtuelle.bu.uca.fr/files/thumbnails/41/78288/BCU_Opus_de_re_medica_nunc_primum_integrum.jpg